Uvod U GIS

OSNOVE
GEOGRAFSKOG INFORMACIONOG SISTEMA
Sarajevo, 2007 godine.
Osnove geografskog informacionog sistema
Ovaj prirunik je realiziran u okviru TEMPUS projekta Upgrading and Developing

GIS Course in Accordance with Strategic Reform of Higer Education.
Prirodno-matematiki fakultet u Sarajevu je ovaj projekat realizirao u saradnji sa

partnerskim univerzitetima:
Kingston University, United Kingdom,
Paris IV Sorbonne University, France,
Karl-Franzens-University of Graz, Austria
Najtoplije se zahvaljujemo na svesrdnoj pomoi kolegama sa partnerskih

univerziteta, a posebno prof. Dr. Guy Robinson, prof. Dr. Friedrich Zimmermann
and Dr. Rachid Ragala.
Autori:
Mr.Sci.Nusret Drekovi
Mr.Sci.Alma Pobri
Dr.Sci.Samir ug
Dr.Sci.Edhem Haskovi
Damir Suljevi
Sarajevo, august 2007. godine.
SADRAJ
I.1. OSNOVE GEOGRAFSKOG INFORMACIONOG SISTEMA..............5
1. RAZVOJ, STRUKTURA I DEFINICIJA GIS-a ......................................................5
1.1. Elementi Geografskog Informacionog Sistema ..................................8
Hardver ...................................................................................................9
Softver ....................................................................................................10
Podaci .....................................................................................................12
Analize ....................................................................................................14
2. ORGANIZACIJA PODATAKA U GIS-u................................................................16
2.1. Geografski setovi podataka i modeli podataka...................................16
2.2. Karte i globusi........................................................................................17
2.3. Geoprocesni modeli i skripte ...............................................................18
2.4. GIS metodi i procesi rada .....................................................................19
2.5. Metapodaci.............................................................................................19
2.6. Glavni funkcionalni nivoi GIS-a............................................................20
3. GEOBAZE PODATAKA .......................................................................................21
3.1. Kreiranje geobaze podataka .................................................................26
3.2. Tematski slojevi i setovi podataka.......................................................27
4. GIS TIPOVI PODATAKA ......................................................................................28
4.1. Opisni atributi ........................................................................................29
4.2. Struktura podataka................................................................................30
4.3. Raster .....................................................................................................30
Formati fajlova rasterski podataka...........................................................32
Formati satelitskih snimaka .....................................................................32
Rastersko geoprocesiranje......................................................................33
4.4. Vektor .....................................................................................................34
Unoenje vektorskih podataka ................................................................35
Digitalizacija ............................................................................................35
Skeniranje ...............................................................................................36
Uvoenje gotovih vektorskih podataka ....................................................37
Ureivanje grafikih podataka .................................................................37
4.5. Digitalna konverzija atributnih podataka.............................................37
4.6. Pristupi vektorskom geoprocesiranju .................................................38
Koritenje komandne linije ......................................................................38
Koritenje arobnjaka i dijalokih kutija ...................................................39
5. GEOVIZUALIZACIJA ...........................................................................................39
5.1. Uobiajene karakteristike GIS karata...................................................40
5.2. Priprema informacija za prezentacije...................................................40
Klasifikacija informacija ...........................................................................43
Tabelarni podaci......................................................................................45
Slike ........................................................................................................45
Kompatibilnost formata............................................................................46
Geokodiranje adresa ...............................................................................46
Kreiranje odlika iz formi koje ste nacrtali .................................................46
5.3. Klasifikacija i prikazivanje tema ...........................................................47

6. GEOPROCESIRANJE ..........................................................................................47
6.1. Kompilacija podataka............................................................................49
6.2. Analiza i modeliranje.............................................................................49
6.3. Upravljanje podacima ...........................................................................49
6.4. Karte .......................................................................................................50
7. GIS INFORMACIJSKO UPRAVLJANJE..............................................................50
8. GIS KAO DISTRIBUCIONI INFORMATIVNI SISTEM ..........................................52
8.1. Meuoperativnost..................................................................................52
9. GIS KAO ISCRPNA PLATFORMA ......................................................................53
10. RAZVOJNI TRENDOVI U GIS-u ........................................................................55
I.2. ARCGIS ........................................................................................................... 55

11. ARCGIS DESKTOP ............................................................................................57
11.1. ArcCATALOG.......................................................................................59
11.2. ArcMAP ................................................................................................60
11.3. ArcGLOBE............................................................................................61
11.4. ModelBUILDER ....................................................................................62
12. GEOPROCESIRANJE U ARCGIS DESKTOPU.................................................62
13. FUNKCIONALNI NIVOI U ARCGIS DESKTOP-u ..............................................64
13.1. ARCVIEW..............................................................................................66
13.2. ARCEDITOR .........................................................................................69
13.3. ARCINFO ..............................................................................................72
14. OPCIJSKE EKSTENZIJE ZA ARCGIS DESKTOP ............................................73
14.1. ArcGIS 3D ANALYST...........................................................................74
14.2. ArcGIS BUSINESS ANALYST .............................................................74
14.3. ArcGIS INTEROPERABILITY...............................................................75
14.4. ArcGIS GEOSTATISTICAL ANALYST ................................................76
14.5. ArcGIS NETWORK ANALYST .............................................................77
14.6. ArcGIS PUBLISHER I ArcREADER.....................................................77
ArcReader ...............................................................................................78
14.7. ArcGIS SCHEMATICS..........................................................................79
14.8. ArcGIS SPATIAL ANALYST ................................................................79
14.9. ArcGIS SURVEY ANALYST.................................................................79
Cadastral Editor.......................................................................................80
14.10. ArcGIS TRACKING ANALYST...........................................................81
14.11. ArcSCAN for ArcGIS .........................................................................81
14.12. MAPLEX FOR ArcGIS ........................................................................82
15. SERVER GIS ......................................................................................................84
16. MOBILE GIS .......................................................................................................87
17. GIS PROGRAMER .............................................................................................88
17.1. ARCGIS ENGINE..................................................................................88
II VJEBE. ............................................................................................................. 90
1. OSNOVE ARCMAP-a (DODAVANJE SLOJEVA U PRIKAZ KARTE I
UREIVANJE LEGENDE) ........................................................................................90
1.1. Kreiranje personalnog direktorija .......................................................90
1.2. Pokretanje ArcMap-a ............................................................................91
1.3. Snimanje dokumenta sa kartom...........................................................92
1.4. Dodavanje sloja sa objektom u okvir sa podacima ............................93
1.5. Brisanje sloja sa objektom iz okvira sa podacima .............................97
1.6. Otvaranje tabele sa atributima .............................................................98
1.7. Promjena naziva okvira sa podacima ..................................................99
1.8. Dodavanje sloja sa slikom u okvir sa podacima.................................100
1.9. Dodavanje sloja sa dogaajem u okvir sa podacima .........................103
1.10. Snimanje dokumenta sa kartom.........................................................104
2. UREIVANJE LEGENDE ....................................................................................105
2.1. Otvaranje dokumenta sa kartom ..........................................................105
2.2. Promjena boje simbola i tipa legende .................................................106
2.3. Klasifikacija vrijednosti starosti sastojine upotrebom prirodnih
lomova...................................................................................................108
2.4. Promjena tipa klasifikacije, broja klasa i etiketa.................................110
2.5. Kreiranje karte sa takastom gustinom...............................................112
2.6. Prikazivanje vrijednosti sa simbolima grafikona ................................114
2.7. Upotreba graduiranih simbola za prikaz taaka .................................116
3. RAD SA PROSTORNIM PODACIMA ..................................................................120
3.1. Selekcija objekata..................................................................................120
3.2. Odabir (Inresect)...................................................................................123
3.3. Isijecanje (Clip) ......................................................................................125
3.4. Razdvajanje (Dissolve)..........................................................................127
3.5. Spajanje slojeva (Append, Merge) .......................................................129
3.6. Ujedinjavanje slojeva (Union layers) ...................................................131
4. IZRADA KARTE ..................................................................................................135
4.1. Otvaranje novog dokumenta sa kartom .............................................135
4.2. Kreiranje okvira sa podacima i dodavanje podataka .........................135
4.3. Kreiranje karte i izmjena svojstava ......................................................138
4.4. Dodavanje elemenata na kartu .............................................................139
4.5. Snimanje karte kao predloak ..............................................................148
4.6. tampanje karte.....................................................................................150
5. GEOBAZE PODATAKA ......................................................................................152
5.1. Kreiranje prazne geobaze podataka ...................................................152
5.2. Spajanje tabele sa kartom ....................................................................154
5.3. Izraunavanje nove kolone ...................................................................157
5.4. Ispitivanje tabela za spajanje................................................................162
5.5. Spajanje tabela ......................................................................................162
5. 3D MODELIRANJE ..............................................................................................169
6.1. Kreiranje sloja sa izohipsama ..............................................................169
6.2. Kreiranje karte pokrivenosti signalom ................................................172
Literatura
I.1. OSNOVE GEOGRAFSKOG INFORMACIONOG SISTEMA

1. RAZVOJ, STRUKTURA I DEFINICIJA GIS-a
Geografija je nauka koja, tradicionalno, prouava prostor i drutvo i osigurava

vaan okvir i jezik za kljune organizirajue i komunikacijske pojmove o njima te
nastoji da usavri naine kojima se steena znanja unapreuju i dovode u nove
relacijske odnose unutar geografske sredine. S ovim ciljem dolo se na nivo
digitalnog procesiranja i organizacije geografskih znanja koje omoguava njihovo
koritenje ne samo za individualne potrebe ve i za razmjenjivanje podataka
irom svijeta pomou elektronskih mrea kao to je Internet. Na ovaj nain se
dolo na ideju o izgradnji integriranih, multikorisnikih aplikacija koje bi
zadovoljile sve brojnije i sve opsenije zahtjeve za prouavanje prostora i
drutva. S obzirom da se njima nastoje izvriti automatizirane funkcionalne
analize i istraivanja izmeu pojedinih elemenata u geografskoj sredini, vrlo
esto sa uzrono-posljedinog aspekta, i dobiti optimalna rjeenja za odreene
postojee probleme, to su te kompleksne multikorisnike aplikacije dobile naziv
Tehnologija geografskog informacionog sistema (GIS) ukljuuje i osigurava
metodologiju za istraivanje, kritiko razumijevanje, predstavljanje i upravljanje
sa jedne strane geokompleksnim aspektima u geografskoj sredini, odnosno, sa
druge strane, za bolje sagledavanje cijele planete kao jedinstvenog sistema.
Korijeni savremenog GIS-a potiu iz 60-tih godina prolog stoljea kada je

nastao Kanadski geografski informacioni sistem (CGIS) namijenjen uvanju i
analizi podataka o upotrebi zemljita na kartama razmjera 1:250.000. Informacije
o atributima i lokacijama su uvane u zasebnim fajlovima, a bile su omoguene i
vrlo jednostavne analize, prepoklapanja, mjerenja te digitalizacija. Poetkom 80tih godina prolog stoljea pojavilo se nekoliko kompanija koje su prodavali GIS
softver nove generacije koji je u sebi imao ugraene brojne odlike CGIS-a. Brzi
razvoj informatike i pojava personalnih raunara su omoguili znatno iru

primjenu GIS-a. Environmental Systems Research Institute (ESRI) iz Kanade je
1992. godine izbacio na trite softver pod nazivom ArcView koji je imao grafiko
korisniko suelje to je omoguilo znatno laki rad na personalnim raunarima.
Laki pristup podacima i pojava interneta su omoguili da GIS danas predstavlja
nezaobilazan i vrlo snaan alat u prostornom planiranju i naunim istraivanjima
u prirodnim i drutvenim naukama.
Danas postoje mnogobrojne definicije GIS-a ija sadrina uglavnom ovisi o

poslovima i steenim iskustvima koja se odnose na navedenu oblast. U sutini
se moe konstatirati da postoje skupine definicija (koje su i najbrojnije) koje GIS
interpretiraju samo parcijalno, tj. na bazi jednog ili dva njegova elementa. Takvi
su na primjer brojni sistemi za kartiranje, koji se danas mogu nai na tritu, i
variraju od sistema samo za prikazivanje, kao to su elektronski atlasi, do
sloenijih sistema koji ukljuuju alate i za vizualizaciju i za parcijalnu organizaciju
baze podataka. Granica izmeu pojedinih tipova sistema nije precizno definirana.
Sistemi se razlikuju prema tome kako vezuju geografsku lokaciju sa
informacijama o toj lokaciji, preciznosti sa kojom preciziraju geografsku lokaciju,
nivoima analiza koje izvode, nainima na koji prikazuju informacije kao grafike
prikaze pa do mogunosti izrade finalnih papirnih i digitalnih proizvoda.
Elektronski
atlasi
omoguavaju
prikaz
slike
geografskog
podruja
na
kompjuterskom ekranu. Oni pruaju ograniene informacije o geografskom

podruju i imaju ogranienu mogunost izmjene grafike. Bez alata za analizu
ovih informacija, ovakvi sistemi su podesniji samo za vizualizaciju postojeih
sadraja koja se moe koristiti u prezentacijama i izvjetajima.
Za razliku od elektronskih atlasa, sistemi za tematsko kartiranje omoguavaju
kreiranje grafikih prikaza upotrebom informacija koje su pohranjene u bazama
podataka ili spreadsheet formatu. Ovi sistemi su posebno podesni za kreiranje
grafikih prezentacija. Svaka proizvedena karta je zasnovana na temi koju
prikazuje i koje uglavnom imaju prostorne pretpostavke. Za detaljniju grafiku

obradu i prikaz sadraja na karti se koriste postojei alati za simbologiju na
svakoj od geografskih lokacija.
Razvijeniji sistemi za kartiranje mogu uvoziti baze podataka ili spreadsheet

format ili pruiti direktan pristup vanjskim izvorima informacija. Neki od ovih
sistema doputaju djelimino kreiranje i upravljanje tabelarnim informacijama
kako bi se izradile karte ili grafikoni pa ak i djeliminu statistiku analizu
informacija.
Za razliku od navedenih sistema, prave GIS aplikacije mogu izvesti sve ali i
mnogo naprednije operacije. Oni dozvoljavaju prikupljanje, procesiranje,
organiziranje, distribuciju, arhiviranje i dopunjavanje podataka prema brojnim,
razliitim zahtjevima. Vizualizacija sadraja je optimizirana brojnim alatima za
grafiku obradu podataka i odlikuje se dinamikim vezama sa adekvatnim
bazama. Brojni alati za statistiku obradu omoguavaju multikriterijski pristup u
procesiranju postojeih podataka i njihovu direktnu vizualizaciju. To, izmeu
ostalog, podrazumijeva tzv. slojnu organizaciju podataka koji su u odreenim
meusobnim funkcionalnim vezama i sa kojima je mogue vriti dalje, napredne
geoanalize i dobivati novi setovi geopodataka. Oni su takoer podloni daljim
kompleksnim analizama koje su uglavnom usmjerene za uskospecijalistike
potrebe. Nadalje, pristup informacijama je potpuno relacijski, odnosno, mogue
je podacima pristupiti iz grafikih sadraja, kao i obrnuto, pristupiti grafikim
sadrajima iz baze podataka.
Na osnovu istaknutih injenica mogue je dati jednu sveobuhvatnu definiciju GISa koja ukljuuje svu njegovu objektnu kompleksnost, a istovremeno uvaava i
informatiku organiziranost:
GIS predstavlja informacioni sistem (hardver, softver, strunjaci i podaci)

koji
je dizajniran
geografskih
za automatiziranu
podataka
sa
aspekta
grafiku
njihovog
i numeriku obradu
unosa,
(metodoloki
kontrolisanog) procesiranja unesenih podataka, njihovog prezentovanja,

izlaza finalnih (papirnih i digitalnih) proizvoda i arhiviranja.
Njegovo sutinsko obiljeje dao je Jack Dangermond, predsjednik ESRI

kompanije, u sljedeem smislu: GIS se razvija od pristupa bazi podataka do
pristupa znanju.
1.1. Elementi Geografskog Informacionog Sistema

Tipian geografski informacioni sistem se sastoji od raunarske opreme (hardver
i softver) koji slue za unos podataka, njihovo procesiranje, prezentaciju i
oganizaciju baza podataka. Ovi elementi GIS-a sugeriu procesno orijentiranu
prirodu ove discipline (slika 1).
Slika 1. Elementi geografskog informacionog sistema.
Hardver
Hardver (engl. hardware tvrdi) predstavlja fiziki dio raunarskog sistema. ini
ga niz sastavnih dijelova: CPU (centralna procesorska jedinica, matina ploa
(mother board), tvrdi disk (hard disc), monitor, tastatura, elektronski mi i dr.).
Zahvaljujui brzom razvoju raunarske tehnologije, danas postoje vrlo snani
personalni raunari na kojima je mogue koristiti iroki spektar razliitih GIS
softvera koji se nalaze na tritu.
Slika 2. Personalni raunar sa GIS softverom (Desktop GIS)
Zahtijevana minimalna hardverska struktura za instalaciju i koritenje veine GISovih softvera su:
Procesor: Intel Pentium IV
RAM memorija: 1 GB
Grafika memorija: 512 MB
10
Osim raunara postoje i brojni pratei ureaji koji se mogu koristiti kako bi se
poboljala upotreba GIS softvera. Tu, prije svega, spadaju razliiti tipovi skenera
koji se koriste za skeniranja papirnih karata, digitajzeri koji slue za digitalizaciju
kartografskih sadraja, GPS ureaji koji omoguavaju vrlo precizno odreivanje
geografske lokacije te ploteri koji omoguavaju tampanje karata veih
dimenzija.
Softver
Softver za kartiranje i analize koji se danas mogu nai na tritu su veoma brojni
i variraju od od onih koji slue samo za vizualizaciju geografskih sadraja (razliiti
elektronski atlasi) do kompletnih geografskih informacionih sistema (koji ukljuuju
sve strukturalne elemente GIS-a). U odnosu na iznesena shvatanja o GIS-u
moe se konstatirati da danas postoji veoma veliki broj razliitih softvera, koji
mogu samo parcijalno ili potpuno obuhvatiti analize prostornih elemenata.
Izmeu pojedinih tipova softvera za prostorne analize granica nije precizno
definirana. Softveri se meusobno razlikuju prema nainu vizualizacije
geografskih
sadraja,
mogunostima
upravljanja
bazama
podataka,
mogunostima korisnike prilagodbe i sl. Ovdje emo samo ukratko dati prijegled
znaajnijih GIS softvera koji se mogu nai na naem tritu.
Osim ArcGIS-a, koji predstavlja vodei softver u oblasti GIS tehnologija, postoje i
neki drugi, koji su ovdje samo ukratko predstavljeni.
11
Slika 3. ArcGIS softver: ArcView, ArcEditor i ArcCatalog
Microsoft MapPoint - Microsoft MapPoint verzija 2002 kombinuje snane alate

za upravljanje i analizu sa jednostavnou Officea kako bi pomogao u donoenju
to boljih korisnikih odluka. Microsoft MapPoint 2002 koristi MapPoint
tehnologiju koja predstavlja platformu za sve Microsoftove proizvode za kartiranje
pri emu se osigurava visok kvalitet za izradu detaljnih karata.
Detaljnije informacije o ovom softveru moete dobiti na internet adresi:
http://www.microsoft.com/office/mappoint
Map Info MapInfo Professional je softver koji predstavlja vrlo snaan alat za
vrenje sloenih analiza kombinovanjem grafikog prikaza karata i obrade
podataka sadranih u bazi podataka.
http://www.mapinfo.com
WinGIS 2000 - WinGIS se sastoji od dvije nezavisne aplikacije koje su
zasnovane na MS Windows sistemu. Prvu aplikaciju ini grafiki editor (WinGIS),
12
a drugu editor baze podataka (WinMonitor). Obje aplikacije se nalaze u

meusobnoj direktnoj vezi tako da je istovremeno mogue vidjeti i kartografske i
podatkovne informacije, to zajedno ini funkcionalnu osnovu ovog programa.
http://www.progis.com
Podaci
Niti jedan GIS softver ne moe funkcionirati bez podataka. Mi ivimo u

informatikom drutvu tako da smo okrueni ogromnim koliinama podataka i
informacija od kojih mnoge sadravaju geografsku komponentu. Takvi podaci se
prevode u raunarske i mogu se koristiti za razliite analize iji rezultati se
vizualiziraju i predstavljaju, najee, u formi karata. Izvori podataka mogu biti u
grafikoj formi (karte, slike ili videozapisi) ili u formi raunarskih baza podataka
vrlo razliitih ekstenzija, poput Microsfot Excel, Lotus 1-2-3, dBase, mdb itd. Bilo
o kojim podacima da je rije, svaki od njih posjeduje odreena atributivna
(opisna) obiljeja koja ih definiu i ine upotrebljivim za GIS analize.
Prostorna baza podataka je set digitalnih osnovnih karata u GIS-u koje opisuju
geografiju Zemljine povrine. U ovom kontekstu, termin geografija se odnosi i
na prirodne i na vjetake objekte na povrini kao i na imaginarne granice, kao
to su, npr., granice opina i sl. Karte u prostornoj bazi podataka pokrivaju isti
geografski prostor i postavljaju se u slojevima jedne preko drugih kako bi se
ustanovili odnosi izmeu pojedinih slojeva. Pojedinani sloj u prostornoj bazi
podataka se esto oznaava kao tema.
13
Takoer je bitno spomenuti da se, kod veine softvera za GIS, podaci

organiziraju u dvije, meusobno povezane grupe, i to:
grafiki podaci koji mogu biti rasterskog i vektorskog tipa i

za njih vezana pratea baza podataka, predstavljena najee u obliku
tabelarnih zapisa.
Podaci su u meusobnoj funkcionalnoj i dinamikoj vezi, to podrazumijeva da
se svakog trenutka grafiki prikazi mogu pregledati i preko obiljeja koja se nalazi
u bazi podataka i obrnuto. Takoer, postojei sadraji se uvijek mogu dopuniti sa
novim podacima i na taj nain praktino istovremeno dobiti novi dopunjeni
kartografski prikazi.
Slika 4. Klasina topografska karta (lijevo) i skenirana i geokodirana karta uvezena u

GIS (desno)
14
Analize
Jedna od sutinskih prednosti GIS softvera je mogunost izvoenja razliitih
tipova analiza, kojima se dolazi do odreenih zakljuaka a samim tim i do novih
podataka na kojima se ponovo mogu obavljati nove analize. Veoma je bitno
naglasiti da ovaj proces nije uvijek linearan. Analize mogu, naprimjer, otkriti da su
neophodni novi podaci, a samim tim i novi unos i manipulacija podacima. Krajnji
rezultat svake analize jeste vizualizacija u obliku karte iji sadraj odgovara
strukturi dobivenih podataka. Vrlo esto, za dobivanje odgovora na kompleksne
probleme, analize su multikriterijske i najee se funkcionalno nadovezuju jedna
na drugu u nizu, pri emu se najee ide od prostijih ka sloenijim.
Slika 5. Primjer GIS analize koritenjem alata za topologiju.
15
Primjer
Prilikom izgradnje dionice novog autoputa na koridoru Vc (Doboj - Sarajevo)
terenska istraivanja su pokazala da ova dionica prolazi kroz zonu koja ukljuuje
i vrlo rijetke biljne zajednice na specifinom tipu geoloke podloge u zoni oko
epa. Prema projektnom zadatku, autoput mora biti udaljen najmanje 500 m od
stanita ove biljne zajednice koja se tipino razvija na (1) junim ekspozicijama,
koja imaju (2) blagi nagib i (3) na serpentinama.
GIS je koriten kako bi se pomou ova tri kriterija, uz upotrebu topografskih
karata te zranih i satelitskih snimaka, predvidjele sve potencijalne lokacije na
kojima bi se mogle razvijati ove biljne zajednice, to bi se kasnije potvrdilo
terenskim istraivanjima. Za analizu su koriteni slojevi sa podacima o
predloenoj ruti autoputa, geolokoj podlozi i digitalni model elevacije terena
(DEM).
Pomou DEM izraunat je nagib u procentima, a ekspozicija je izraena u
stepenima. Izlazni rezultat za nagib je preraunat tako da je onim zonama koje
imaju umjereni nagib (od 10 do 20 %) data vrijednost 1, a svim ostalim zonama
je data vrijednost 0. Rezultat ove operacije reklasifikacije je novi sloj. Rezultat za
ekspoziciju je takoer reklasificiran tako da je onim padinama koje su izloene
jugu (135 do 225) dodijeljena vrijednost 1, a svim ostalim zonama vrijednost 0.
Izlazni rezultat ove reklasifikacije je takoer novi sloj. Sloj sa geolokom
podlogom je reklasificiran kako bi se kreirao jo jedan sloj sa serpentinama
kojima je dodijeljena vrijednost 1, dok je ostalim tipovima geoloke podloge
dodijeljena vrijednost 0.
Nakon toga je izvreno preklapanje ova tri sloja kako bi se dobio sloj koji
prikazuje potencijalna stanita ugroenih biljnih zajednica. Sloj autoputa je
koriten za kreiranje 500 m irokog pufera koji okruuje predloenu rutu. Zona
unutar pufera ima vrijednost 0. Kako bi se identificirala potencijalna stanita
unutar cestovnog pufera, izvedena je jo jedno preklapanje. Konani rezultat
zadovoljava kriterije nagiba, ekspozicije i geoloke podloge i prikazuje
potencijalna stanita koja se nalaze unutar 500 metara od predloenog autoputa.
16
Nakon toga se ovi rezultati provjeravaju na terenu kako bi se, ukoliko to bude
neophodno, izvrila modifikacija pravca pruanja ove dionice autoputa.
2. ORGANIZACIJA PODATAKA U GIS-u

GIS je sistemski organiziran u vie razliitih serija informatikih setova za koji
slue za analizu, prikazivanje i upravljanje geografskim informacijama.
Konkretnije,
GIS
procesira
upravlja
geografskim
znanjem
kroz
pet
organizacijskih elemenata:
geografski setovi podataka i modeli podataka

karte i globusi
geoprocesni modeli i skripte (komandne datoteke)
GIS metodi i procesi rada
metapodaci
Ovih pet informacijskih setova su osnovni elementi geografske informacije.
2.1. Geografski setovi podataka i modeli podataka
Geografski setovi podataka su georeferirane prostorne informacije dobivene

razliitim terenskim mjerenjima, opisivanjem obiljeja odreenih objekata,
slikanjem, kartiranjem i druge vrste geografskih informacija koje opisuju
geografsku sredinu. Dobivene informacije su zapisane u obliku tabelarnih
izvjetaja unutar kojih su podaci sortirani prema odreenim kriterijima.
Modeli podataka su baze podataka koje sadre geografske informacije

klasificirane prema odreenim kriterijima npr., slikovne fajlove i njihove
prostorne atribute, vektorsku grafiku i njihova obiljeja i sl. Takoer, modeli
podataka se koriste i za organizaciju geografskih informacija u arhivima. Pomou
njih se izvrava sloeni procesni postupak, koji se zahtijeva u svakoj GIS
17
aplikaciji, bazirajui se, pritom, na zakonima geostatistike, klasifikacijskim

sistemima, semantikim definicijama, definiranim pravilima i na drugim razliitim
vezama koje ih povezuju. GIS-ov sistem upravljanja bazama podataka
(Database Management System DBMS) ne podrazumijeva samo setove
podataka sadrane u tabelama ili zaseban arhiv podataka na disku. To su,
ustvari, geobaze podataka koje objedinjavaju sloene postupke integriranja i
upravljanja tabelarnim podacima.
Modeli podataka igraju vanu ulogu u GIS-u jer se njima definiraju pravila i
sheme u postupcima operisanja podacima i njihovog arhiviranja.
2.2. Karte i globusi
Karte i globusi sadre interaktivne prijeglede gotovih geografskih podataka

kojima se odgovara na data pitanja i operira rezultatima. Njihovu izgradnju
osiguravaju napredne GIS aplikacije za interakciju sa geografskim podacima.
GIS-ove karte su rezultat raunarske vizualizacije geografskih karata koje se
koriste da predstave konkretne geografske fenomene i omogue izgradnju upita
na njima da bi se dobili odgovori i nove karte. Globusi predstavljaju
reprezentativni model Zemlje kao planete sa razmjernim umanjenjem objekata
koji se predstavljaju na njima: reljefa, rijene mree, vegetacije, dravnih i drugih
politikih i administrativnih granica, gradskih aglomeracija i drugih naseljenih
mjesta, saobraajnica i sl.
Karte i globusi doprinose poboljanju raunarske grafike tehnike za kartografsko

prikazivanje najrazliitijih podataka, od naunoistraivakih do primijenjenih.
Ovakvi dokumenti omoguavaju da kartografsko znanje bude dosljedno
primjenjivano i da se na osnovu njega ostvaruju bolje komunikacije irom svijeta.
18
Slika 6. ArcGlobe 3D prikaz Zemlje .
2.3. Geoprocesni modeli i skripte
Geoprocesiranje je metodiko izvrenje sekvence automatizirane operacije na

geografskim podacima u svrhu kreiranja novih geoinformacija ili za kreiranje
novih sofisticiranih analitikih modela koji slue za dodatnu automatizaciju GIS
zadataka. Geoprocesiranje osigurava mogunost za korisnike da programiraju
svoje ideje i koncepte, da automatiziraju posao i budu produktivniji. Skripte su
komandne datoteke u kojima se ispisuje cijeli postupak izvrenja odreenog
zadatka, to podrazumijeva izvrenje odabira podataka i metodski postupak
operacije na njima.
19
Slika 7. Primjer pisanja skripte u ArcGIS-u.
2.4. GIS metodi i procesi rada
Rjeavanje zadataka u GIS-u je bazirano na serijama metoda koje se koriste za

potrebe: stvaranja novih karata, editovanja podataka, analize i modeliranja,
vizualizacije sadraja i informacijskog upravljanja.
Kljuni aspekt uspjenog koritenja GIS-a je razvoj serija aplikacija za izvoenje

radnih procesa i procedura. GIS-ovi procesi rada su jedinstveni i istovremeno
ukljuuju primjenu najbolje prakse da bi se poboljali i uspjeno primijenili puni
potencijali GIS-a.
2.5. Metapodaci
Dokumenti metapodataka opisuju dodatne elemente geografskih informacija.
Katalog metapodataka omoguava korisnicima da otkriju, dobiju pristup i
organiziraju za vlastite potrebe podatke u tzv. podijeljenom geografskom znanju.
Navedeni elementi geoinformatikog znanja, zajedno sa iscrpnom softverskom

logikom, formiraju temelj za izgranju inteligentnog GIS-a. Ovakav GIS
20
omoguava korisnicima da digitalno zaokrue geografsko znanje i vre njegovu

razmjenu sa drugim korisnicima istog ili slinog nivoa koritenja. Navedena
razmjena moe biti u raznim oblicima, kao to su napredni GIS setovi podataka,
karte, modeli podataka, standardizovani procesi rada i napredni modeli
analitikih procesa.
Inteligentni GIS takoer omoguava izgradnju i upravljanje centralnim GIS

serverima, a koji mogu biti koriteni za servisiranje i razmjenu geografskih
informacija i aplikacija meu razliitim korisnicima. Drugim rijeima, GIS softver
mora biti izgraen tako da dozvoljava kreiranje, koritenje, upravljanje i razmjenu
svih pet navedenih elemenata geografskih informacija.
2.6. Glavni funkcionalni nivoi GIS-a
Danas je, prema velikom broju relevantnih miljenja, GIS okarakteriran kao jedan
od najmonijih informacijskih tehnologija jer je baziran na integriranje znanja iz
viestrukih izvora i i ima vrlo podesnu okolinu za individualni razvoj i korisniku
saradnju. Pored toga, GIS kombinira vrlo snanu vizualizaciju okoline sa
naprednim analitikim i modelirajuim radnim okvirom to za rezultat ima vrlo
intenzivan i dinamian razvoj novih geografskih spoznaja.
Za praktinu realizaciju navednih karakteristika, GIS treba da podrava nekoliko

osnovnih elemenata koji su osnova za rad sa geografskim informacijama:
geobaze podataka: GIS je baza prostornih (geografskih) informacija

organiziranih u setove podataka prilagoene za potrebe generikog GIS
modeliranja. Podaci imaju odreena numerika ili tekstualna obiljeja prema
kojima su prilagoeni za odreene GIS operacije, kao to su atributi rastera ili
vektora i sl.
geovizualizacija: GIS omoguava kreiranje setova novih karata i drugih
prikaza koje reprezentuju analizirane fenomene na povrini Zemlje i dijelom u
21
njenoj unutranjosti. Razliite vrste karata su konstrurane na digitalnim

geografskim infromacijama i istovremeno mogu biti koriteni kao prozori u
geografskoj bazi podataka kao dodatna podrka ispitivanjima, analizima i
editovanju arhiviranih podataka. Svaki GIS posjeduje alate za rad sa
geografskim
informacijama
kroz
serije
dvodimenzionalnih
(2D)
trodimenzionalnih (3D) aplikacija kojima se kartografsko prikazivanje dovodi

na najvii kvalitativni nivo.
geoprocesiranje: GIS posjeduje vrlo moan set alata za informatiku
transfromaciju geografskih informacija sadranih u bazi podataka kojima se
stvaraju
nove
informacije, odnosno,
za
geoinformatiko
modeliranje.
Geoprocesni alati, koristei geoinformacije iz postojeih setova podataka,

primjenjuju analitike funkcije na njima i na taj nain daju rezultate u nove,
izvedene
setove podataka.
Geoprocesiranje ukljuuje mogunost za
programiranje odreenih zadataka i automatiziranje procesa rada spajanjem

zadanih sekvenci operacija.
Navedena tri aspekta GIS-a su definirana ESRI-jevim ArcGIS katalogom i bazom

podataka (GIS je kolekcija geografskih setova podataka) i alatima (GIS je set
geoprocesnih alata). Zajedno, sva tri aspekta su odluujui dijelovi itavog GIS-a
i koriste se na razliitim nivoima u svim GIS aplikacijama.
3. GEOBAZE PODATAKA
Geobaze podataka su homogene digitalne kolekcije geografskih informacija koje

opisuju dati prostor i koje su u GIS-u organizirane u vie serija tema ili slojeva
podataka koji su meusobnoj funkcionalnoj vezi.
Geopodaci su dakle kolekcije setova geografskih podataka razliitih tipova koji se

koriste u ArcGIS-u i organizirani su ili u fajl folderima ili kao relacijske baze
podataka.
22
Baza geopodataka je dizajnirana kao model za arhiviranje podataka sa

otvorenom, jednostavnom geometrijom i podrava mnoge mogue opcije za
arhiviranje kao to su:
viekorisniki DBMS-ovi Oracle, Microsoft SQL Server, IBM DB2 i

Informix;
line baze gopodataka koje koriste Microsoft Access;
arhivske baze podataka koje korespondiraju sa razliitim operativnim
sistemima;
XML baze geopodatka za otvorenu razmjenu i interoperabilnost.
Geografski setovi podataka mogu predstavljati:
gruba ili preciznija mjerenja kao to su satelitske slike, aviosnimci ili

topografski premjeri;
kompilirane i ranije interpretirane informacije rasterskog ili vektorskog
tipa kao to su razliite geografske karte;
podatke koji su nastali kroz geoprocesirajue operacije za analizu i
modeliranje u GIS-u.
Baza geopodatka predstavlja struktuirani set srodnih zapisa ili podataka koji su
pohranjeni u raunarima i koji se mogu razmjenjivati izmeu korisnika. Podaci
koji se obrauju kako bi se dobio odgovor na postavljeni upit predstavljaju
informacije koje se koriste za donoenje odluka. Podaci su u bazama
organizirani na nain koji korisnicima olakava pristup i sprijeava njihovo
ponavljanje. Raunarske baze podataka koje je lako odravati, aurirati i
istraivati putem jednostavnih upita omoguavaju uvanje podataka neovisno o
aplikaciji koja ih koristi kao i sprijeavanje dupliranja podataka. Ovakve baze
podataka imaju pristup koji se moe kontrolisati putem sigurnosnih mehanizama.
23
Slika 8. Primjer geobaze podataka.
GIS sutinski rukuje sa dva osnovna tipa podataka: prostornim i atributskim

podacima. Odreeni vektorski objekat sadri i prostorne (gdje je to?) i atributne
(ta je to?) podatke. Na primjer odreeni pojedinani objekat, npr. izvor je u GISu predstavljen takom sa podacima o lokaciji, odnosno geografskoj irini i duini,
kao i atributskim podacima koji nam govore ta taj takasti objekat predstavlja.
Atributi rijeke, na primjer, mogu ukljuiti njen naziv, duinu, prosjenu dubinu,
protok, kvalitet vode, broj sagraenih brana, ili broj mostova. Atributi za odlike
karte koja predstavlja odreenu biljnu zajednicu mogu ukljuiti njen naziv, broj
vrsta, nagib, ekspoziciju, geoloku podlogu, tip tla, itd.
Geobaza podataka koja je poznata i kao prostorna baza podataka je baza
podataka sa ekstenzijom za uvanje, istraivanje, i rukovanje geografskim
informacijama i prostornim podacima koji su tretirani na isti nain kao i svi ostali
podaci. Vektorski podaci (taka, linija, poligon) mogu biti povezani sa prostornim
podacima. Zapis u prostornoj bazi podataka koristi geometrijski tip podataka za
prikaz lokacije odreenog objekta u stvarnom svijetu te standrdni tip podataka za
uvanje atributa.
24
Prostorne baze podataka su komponenta GIS-a koja se koristi za uvanje i

manipulaciju podacima. Ova baza podataka se moe koristiti i za pohranjivanje
podataka direktno u web map server softver, kao to je npr., ESRI ArcGIS
Internet Map Server. Prostorna baza podataka omoguava izradu vrlo sloenih
prostornih upita.
Informacije koje desktop GIS uva o odlikama karata se oznaavaju kao

atributske informacije ili atributi. Desktop GIS formatira atribute u redove i stupce,
i uva ih kao tabele. Svaki stupac uva razliite atribute a svaki red se odnosi na
odreenu pojedinanu odliku.
Veza izmeu odlika karte i njenih atributa je osnovni princip koji stoji iza desktop
GIS-a, i predstavlja izvor njegove snage. Kada se poveu odlike na karti sa
atributima, mogue je uspostaviti pristup atributima za bilo koju odliku karte ili
locirati bilo koju odliku iz atributa u tabeli. GIS ne samo da moe pristupiti
odlikama iz tabele sa atributima ili pristupiti atributima sa karte, on takoer moe
prikazati odlike na osnovu bilo kojeg atributa u tabeli.
Budui da je veza izmeu odlika i atributa dvosmjeran odnos, promjena atributa

u tabeli automatski rezultira promjenom na karti. Desktop GIS postavlja odlike i
njihove atribute i upravlja njima zajedno u jedinicama koje se zovu teme. Jedna
tema sadri set povezanih odlika, kao to su putevi, rijeke, parcele, ili stanita
ugroenih vrsta, zajedno sa atributima za ove odlike.
Teme su sainjene od odlika sa setom zajednikih atributa. Na primjer, sve ceste

imaju trake, materijal od kojeg su izgraene, te naziv. Sa druge strane,
eljeznika pruga ima drugaiji set karakteristika, kao to je znaaj pruge,
koliina tereta u tonama, itd. Ponekad se odlike koje dijele zajedniki atributi
smjetaju u odvojene teme radi lakeg rukovanja.
25
Danas se u upotrebi veinom nalaze relacijske baze podataka koje mogu

predstavljati znaajan izvor podataka za GIS ili se mogu integrisati sa GIS-om
kako bi se izgradila odgovarajua korisnika aplikacija.
Raunarski program koji se koristi za upravljanje i istraivanje baze podataka se

oznaava kao sistem za upravljanje bazom podataka (Database management
system DBMS). DBMS predstavlja raunarski program koji podravaju procese
definisanja, izrade, i manipulisanja podacima u fajlovima. Modeli podataka baza
podataka za GIS ukljuuju hijerarhijske, mrene, relacijske, objektno orijentirane
modele koji su u sutini vrlo slini onima koji se koriste i za druge baze podataka.
Danas se najee koriste relacijski modeli baza podataka, iako sve vie raste
znaaj objektno orijentiranih modela podataka.
Relacijski model podataka danas ima vro iroku primjenu u industriji. Kod
relacijskih modela baza podataka podaci su organizovani u tabele koje sadre
polja (zapis) i stupce (atributi zapisa) a meusobno su povezane zajednikim
poljem koje se oznaava kao klju. Fleksibilna struktura baze podataka
omoguava gradnju irokog spektra upita fokusiranih na samo jednu ili vei broj
tabela putem kljunih polja. Upitima se grade privremen tabele koje se obino ne
uvaju. Upiti se grade koritenjem razliitih operacija kao to su npr. Select ili
Join. Osnovni termini koji se koriste kod relacijskog modela podataka su relacija,
atribut i domena. Relacija je tabela sa stupcima i redovima. Atributi u nazivi
stupaca relacija, a domena je set vrijednosti koje atributi mogu uzimati. Tabela je
osnovni element relacijskog modela u kojoj su informacije oranizovane u stupce i
redove. Jedna od prednosti relacijske baze podataka je da vrijednosti koji se
javljaju u dva razliita zapisa ukazuju na vezu izmeu ta dva zapisa. Takoe je
mogue striktno definisati veze izmeu odreenih zapisa putem jednog ili vie
atributa koji djeluju kao klju koji se koristi za identifikaciju istih zapisa u tabeli.
Klju koji se koristi za identifikaciju reda u tabeli se naziva primarni klju. Kljuevi
se obino koriste za pridruivanje ili kobinovanje podataka iz razliitih tabela.
26
Za istraivanje relacijskih baza podataka je izgraen poseban vrlo jednostavan

jezik koji se oznaava kao SQL (structured query language). Ovaj programski
jezik sadri set komandi kojima se vri rukovanje podacima u relacijskim
tabelama. Na ovaj nain vrlo sloena struktura relacijskih baza podataka je
maskirana jednostavnim tabelama. Koritenjem SQL komandi korisnik treba
samo precizirati tabele, stupce i redove za istraivanje podataka iz baze. Sistem
rukovanja bazom podataka provodi sloene procedure neophodne za uspjeno
izvravanje postavljenih zadataka.koji su pisani u posebnom jeziku SQL.
Relacijski modeli baza podataka imaju vrlo snanu matematiku teorijsku

osnovu. Iako su relacijske baze podataka namjenjene prvenstveno za rad sa
jednostavnim poslovnim podacima one se danas koriste za manipulisanje
atributnim podacima u GIS-u. Na primjer, ArcGIS manipulira atributnim
relacijskim bazama podataka koritenjeme jedinstvenog ID za povezivanje sa
prostornim podacima
3.1. Kreiranje geobaze podataka
Kreiranje baze podataka je proces koji se obino odvija u nekoliko koraka. Prije
svega je neophodno istraiti tip, kao i kvalitet i obim podataka koji e biti
skladiteni u bazu. Sljedei vrlo znaaja korak je modeliranje podataka koji
predstavlja proces istraivanja odnosa izmeu razliitih objekata i atributa. U
relacijskim bazama podataka postoje tri tipa odnosa izmeu entiteta: jedan
prema jedan, jedan prema mnogo, i mnogo prema mnogo. Za odnose jedan na
jedan tabele entiteta se mogu spojiti ili zasebno uvati. Kod odnosa jedan prema
mnogo potrebne su dvije tabele sa kljunim poljem koje omoguava povezivanje,
dok se kod odnosa mnogo prema mnogo tabele uvaju zasebno.
Nakon toga slijedi dizajniranje baze podataka to podrazumijeva definisanje tipa,

strukture i naziva polja, pri emu treba uvijek voditi rauna o odabranom DBMS.
Konano, posljednji korak je implementacija baze podataka to podrazumijeva
27
pohranjivanje atributnih podataka u bazu, to je praeno modifikacijama i

auriranjem.
Kod veine geografskih informacionih sistema prostorni podaci se uvaju u GIS

strukturi podataka dok se atributni podaci uvaju u relacijskom DBMS. Na ovaj
nain se omoguava integracija postojeih baza podataka (atributa) sa vizualnim
prikazom prostornih podataka (taka, linija, poligon) dodjeljivanjem jedinstvenog
ID svakom objektu u GIS-u.
Slijedi kratki prijegled nekih kljunih principa geopodataka vanih za GIS.
3.2. Tematski slojevi i setovi podataka
Homogene kolekcije geografskih objekata u GIS-u su organizirane u serije tema

ili slojeva podataka koji opisuju dati prostor. Oni su vizualizirani adekvatnim
kartama kao to su npr., karte reljefa, nagiba i ekspozicija povrina, rijene
mree, cestovne mree, naseljenih mjesta, administrativnih i politikih granica,
satelitske slike i sl.
Mnogi od prostornih odnosa meu slojevima mogu biti lahko izvedeni kroz svoju
uobiajenu geografsku lokaciju. Opisivanje tane lokacije i oblika obiljeja
zahtijeva radni okvir za definiranje prostornih lokacija u stvarnom svijetu.
Geografski koordinatni sistem je jedan takav opi radni okvir. Drugi je ravan ili
projektiran kooridinatni sistem izveden iz opeg radnog okvira.
28
4. GIS TIPOVI PODATAKA
ArcGIS koristi jednostavne slojeve podataka kao generike klase GIS objekata i
koristi sloenu kolekciju alata za izvoenje mnogih kljunih odnosa meu njima,
odnosno za procesiranje.
Kljuni geografski koncept za GIS organizaciju geografskih informacija je set
podataka. GIS sadri tri osnovna tipa seta podataka:
klase obiljeja ureene kolekcije podataka vektorski baziranih

obiljeja kao to su setovi taaka, linija i poligona;
raster setovi podataka kao to su digitalni modeli reljefa i slike;
tabele udruenih atributa koje sadre opisne informacije o geografskim
objektima i obiljejima.
GIS-ova organizacija geografskih informacija zapoinje izgradnjom odreenog

broja osnovnih tipova setova podataka. GIS dizajn geobaza podataka dozvoljava
da korisnici sami odreuju kako e izvjesna obiljeja biti prezentirana. Npr.,
parcele e obino biti prezentirane poligonima, vodotoci i ulice centriranim
linijama, izvori i individualni objekti takama itd.
Kada su jednom reprezenti obiljeja organizirani u setove podataka (dakle, kao

klase obiljeja, raster setovi podataka i tabele), onda korisnici mogu dodavati ili
proirivati svoje geobaze podataka naprednijim mogunostima koji oblikuju GIS
postupak. Konkretnije, mogue je dodavati sloene setove razliitih tipova
podataka za geobaze, kao to su topologije, mree i njihovi podtipovi na bazi
kojih se moe izvriti njihova integracija i povezivanje u relevantne prostorne
veze.
29
Primjeri za proirene tipove GIS podataka ukljuuju:

mree koje se koriste da poveu individualna obiljeja, napr. u saobraaju,
vodama, raznim objektima i drugim mreama;
teren i digitalni model nagiba terena (digital elevation model DEM) koji
se koristi za modeliranje nagiba i ekspozicija trodimenzionalnih povrina;
geometrija sa koordinatama (Coordinate Geometry - COGO) i prijegledna
topografska premjeravanja za osiguravanje kontrolnog radnog okvira za
visokoprecizne GIS setove podataka;
druge tipove podataka, kao to su lokatori adresa i imena mjesta, sistemi
linijskog referensiranja, katastarski materijal za upravljanje parcelama,
tematske geografske karte i sl.
GIS esto koristi brojne setove podataka sa prezentacijama i iz organizacija koje

su se specijalizirale za koritenje GIS-a u pojedinim oblastima. Zato je veoma
vano za GIS setove podataka da budu:
jednostavni za upotrebu i razumijevanje;
da se mogu lahko povezivati sa ostalim geografskim setovima podataka;
jednostavni za kompiliranje i procjenjivanje;
jasno dokumentirani po sadraju, namjeravanim upotrebama i ciljevima.
Svaka GIS baza podataka ili digitalni arhiv treba se pridravati ovih jednostavnih
uobiajenih principa i koncepata. Zato GIS posjeduje standardiziranu proceduru
za opis geografskih podataka u ovim terminima kao i iscpni set alata za njihovu
upotrebu i upravljanje.
30
4.1. Opisni atributi

Tabele atributa i veza igraju kljunu ulogu u GIS modelima podataka kao i u
tradicionalnim aplikacijama baza podataka. GIS setovi podataka ukljuuju
tradicionalne tabelarne atribute kao dodatak geografskoj prezentaciji.
Atributi se koriste da opiu geografske objekte kao to su vektori (oblici) i rasteri.

Mnoge tabele mogu biti linkovane na geografske oblike koritenjem uobiajenog
polja ili tipke.
4.2. Struktura podataka

Prostorni podaci su srce svakog GIS projekta, ili aplikacije. Prostorni podaci
sadre lokacije i oblike objekata na karti. Poznati i kao digitalni kartografski
podaci, oni predstavljaju podatke koji su potrebni za izradu karata i studiranje
prostornih odnosa.
Prostorni podaci ukljuuju take koje predstavljaju pojedinana stabla objekte
kao to su, izvori, kote, i linije koje predstavljaju puteve, vodotoke. Oni takoer
ukljuuju i poligone koji predstavljaju ekosisteme, zatiena podruja, opine,
kantone, itd. Geografske granice esto dolaze sa svojim povrinama i
perimetrom koji su ve izraunati.
Slika stvarnog svijeta se dobiva na osnovu kombinacije vektorskih i rasterskih
podataka.
3.7. Raster
Rasterski podaci predstavljaju geografske objekte dodijeljene vjednostima u

kvadratnim elijama koje grade mreu, tako da i granice izmeu odreenih
kategorija slijede ovu mreu. Rasterska elija se oznaava kao slikovni element
ili piksel (picture element). Rasterom se najee prikazuju prostorni fenomeni
koji imaju kontinuiranu numeriku skalu, kao to je to npr., nadmorska visina,
31
temperatura, itd. Rasteri ukljuuju razliite vrste skeniranih karata, satelitske i

zrane snimke, kao i digitalne modele terena (DEM), i tematske prostorne
podatke (nagib terena, ekspozicija, itd.).
Vrijednosti u svakoj rasterskoj eliji su predstavljene alfanumerikim kodom.

Minimalna linearna vrijednost elije koja predstavlja prostornu rezoluciju se
izraava u takama po inu (dots per inch dpi) na slikama ili kao realna mjera
na tlu (metri ili kilometri). to je manja veliina elije to je vea rezolucija i
obrnuto. Rezolucija se za skenirane crno-bijele karte kree oko 2000 dpi, dok
karte u boji ili one uraene u sivoj skali mogu imati manju rezoluciju, izmeu 300
i 600 dpi. Rezolucija satelitskih i zranih snimaka se izraava mjerama na tlu to
se danas kree od nekoliko cm pa do nekoliko stotina km za regionalne ili
globalne setove podataka DEM.
Slika 9. Satelitski snimak centra Sarajeva (Izvor: Google Earth).
Raunarska memorija koja se koristi za skladitenje ovih podataka se oznaava

kao dubina slike i izraava se u bitima.
32
Formati fajlova rasterski podataka

Format fajla koji se koristi za uvanje rasterskih podataka ovisi u prvom redu o
izvoru podataka i metodi kompresije. Generiki raster fajl ormat predstavlja vrlo
jednostavan format koji uva vrijednosti u rasterskim elijama. Kod ASCII
formata podaci se u elijama uvaju putem ASCII karaktera.
Format za razmjenu rasterskih podataka omoguava razmjenu rasterskih
podataka izmeu razliitih GIS aplikacija. Napopularniji tip ovog formata je TIFF
(Tagged Image File Format) kojeg podrava iroki spektar razliitih ureaja za
skeniranje slike i programskih aplikacija za obradu slike (npr., Corel). TIFF fajl
koji sadri georeferentne informacije se oznaava kao GeoTIFF.
Format za kompresiju rasterskih podataka je od velikog znaaja budui da

omoguava uvanje rasterskih podataka koji obino zahtjevaju veliki skladini
prostor na raunarima u relativno malojj memoriji raunara. Ovo je posebno
znaajno za satelitske ili zrane snimke visoke rezolucije koji zahtjevaju veliku
memoriju raunara.
Najpoznatiji formati su JPEG (Joint Photographic Experts Group) i GIF (Graphics

Interchange Format) sa stopom kompresije od 5:1 do 10:1. JPEG omogua
dobru kompresiju slike ali uz manje modifikacije i gubitak kvaliteta, to se moe
kontrolisati.
Formati satelitskih snimaka
Satelitski snimci koje snimaju sateliti kao to su Landsat MSS, Landsat TM,
SPOT i drugi se uvaju u binarnom formatu koji sadri zaglavlje fajla sa
georeferentnim informacijama o slici. Proprietarni formati rasterskih podataka su
specifini za razliite GIS softvere, kao to je npr., GRID format za ArcGIS.
33
Rastersko geoprocesiranje
Metode rasterskog geoprocesiranja imaju brojne prednosti kao to su efikasno
prikazivanje kontinuiranih povrina kao to je topografija to ini rasterske
modele podesnim za prostorno modeliranje odreenih zona upotrebom
viestrukih setova podataka (npr., geoloka podloga, tip tla, nagib, ekspozicija,
hidroloka mrea, itd.) koji se mogu kombinovati kako bi se dobio novi sloj sa
kombinovanim efektima. Ove operacije se mogu izvesti brzo i lako, budui da
rasterski podaci imaju predeterminisane vrijednosti u svakoj eliji. Svaki atribut
se prema tome moe logiki ili aritmetiki kombinirati sa onim u odgovarajuoj
eliji drugog sloja kako bi se dobio novi sloj sa novim vrijednostima atributa. Ovo
se bitno razlikuje od vektorskih modela u kojima su prostorne jedinice pojedinih
slojeva neovisne jedne o drugim, te je stoga nemogue vriti poreenje slojeva
bez prethodne obrade kako bi se identificirala priroda prepoklapanja. Jedna od
prednosti je i relativno brz prikaz podataka to je omogueno koritenjem
vrijednosti u rasterskim elijama za npr., prikaz boje podataka. Ovaj proces je
mogue ak i dodatno ubrzati koritenjem metoda za izradu tzv., piramidalnih
rasterskih slika koje se odlikuju progresivno smanjenom rezolucijom slike.
Prilikom prikaza cijelog seta podataka koriste se samo podaci male rezolucije to
omoguava brzi prikaz slike. Prilikom zumiranja prikazuju se podaci vie
rezolucije, dok se brzina prikaza odrava jer se sada prikazuje manja povrina.
ArcGIS softver automatski odabire piramidalni sloj koji je najpodesniji za prikaz u
odreenom razmjeru. Rasterske metode omoguavaju rukovanje vrlo velikim
setovima podataka koritenjem tehnika koje se nazivaju tilling (tehnika kojom se
velike rasterske mree dijele na manje blokove) i adaptiva rasterska kompresija
(reducira potrebe za skladitenjem rasterskih podataka i znatno ubrzava pristup
vrijednostima u elijama za prostorni prikaz i analizu vrlo velikih rasterskih
fajlova). Brojne prostorne aplikacije i analize se mogu izvesti samo koritenjem
rasterskih podataka zbog sloenosti vektorskog pristupa. Slike visoke rezolucije
su znatno podesnije za vizualizaciju prostornih fenomena. Takoer, znatno je
34
lake predstaviti odreene prostorne procese kao to je npr., irenje poplave

rasterskim podacima.
Meutim, rasterski podaci imaju i odreene nedostatke. Ovdje u prvom redu
spada primjena rastera u aplikacijama koje se bave takama, linijama ili
poligonima. Ograniavajui faktor za primjenu rastera je i rezloucija koja se u
veini sluajeva kree izmeu 300 i 500 dpi.
4.4. Vektor
Vektorski podaci se koriste za prikazivanje pojedinanih prostornih objekata

upotrebom tri osnovna grafika elementa: take, linije i poligona. Ovi objekti su u
bazi podataka oznaeni kao klase objekata. Svaki vektorski podatak ima
pridruen par koordinata (taka) ili seriju koordinatnih parova (linija ili poligon).
Dakle, za pravilan topoloki prikaz izvora (taka) je dovoljan samo par koordinata
(x, y) koji ga locira u prostoru. Za prikaz linije (potok, rijeka, itd.) potreban je set
taaka (luk, segment) sa definisanom polaznom i krajnjom takom (vorovi) to
definie poetak i kraj linije. Kod poligona (jezero) potrebno je da ove povrine
budu zatvorene, bez praznina.
Crno j.
Veliko j.
Platno j.
Bijelo j.
0.2
0.2
0.4 km
Slika 10. Primjer vektorskog seta podataka (okolina Sarajeva).
35
Vektorski podaci se koriste primarno u onim aplikacijama koje se fokusiraju na

osobine individualnih klasa prostornih objekata na odreenom geografskom
podruju.
Klase objekata su organizirane u slojeve ili teme, pri emu se objekti koji su
predstavljeni razliitim grafikim elementima moraju zasebno uvati. Na primjer,
iako odreeno slivno podruje koje se uva kao tema ine izvori, potoci i rijeke i
jezera, oni su svrstani u zasebne slojeve jer su to objekti koji su predstavljeni
takama (izvori), linijama (potoci i rijeke) i poligonima (jezera). Prema tome, tema
Slivno podruje predstavlja skup neovisnih klasa objekata.
Unoenje vektorskih podataka
Ovaj proces se odvija u nekoliko faza koje ukljuuju nabavku potrebnih podataka,
digitalizaciju, njihovo ureivanje, ako je to potrebno, formatiranje i konverziju u
odgovarajui format, te povezivanje prostornih podataka sa atributima u
tabelama.
Digitalizacija
GIS paketi omoguavaju digitalizaciju koritenjem stolia za digitalizaciju koji je

povezan sa raunarom ili digitalizaciju na ekranu koritenjem rasterske slike u
pozadini. Ovo je najee koriten metod za geokodiranje prostornih podataka,
posebno papirnih karata ili tampanih zranih snimaka. Proces digitalizacije se
odvija u pet faza: 1) registracija koja podrazumijeva fiksiranje karte na stoli i
odabir kontrolnih taaka (etiri u uglovima i jedna u sredini), 2) digitalizaciju
takastih objekata, 3) digitalizaciju linijskih objekata, 4) digitalizaciju poligona, te
5) dodavanje atributnih podataka.
36
Manualna digitalizacija, bilo koritenjem stolia za digitalizaciju ili na ekranu je

jedan od najveih izvora greaka u GIS-u. Stoga se danas sve vie joristi
automatska digitalizacija za to se najee koriste skeneri.
Skeniranje
Danas se u konverziji podataka za GIS u velikoj mjeri koriste skeneri koji u prvom
redu moraju imati visoku rezoluciju (300 600 dpi je podesna za GIS aplikacije
koje ukljuuju papirne karte, dok je rezolucija od 2000 dpi potrebna za skeniranje
zranih fotografija), tanost od 0.1% (odnos izmeu veliine rasterske slike i
originalnog dokumenta), minimalnu irinu od 91.4 cm, izlazni format koji
prepoznaje softver za vektorizaciju (npr. TIFF), te kvalitetan softver.
Slika 11. Skener A3 formata visoke rezolucije
Nakon skeniranja potrebno je izvesti i naknadnu obradu podataka kako bi se

izvela konverzija rastera u vektor, rastera u tekst, kao i konverzija rasterskih
37
simbola i ureivanje grafikih podataka, odnosno ienje grafike od nastalih

greaka, to se obino radi upotrebom funkcija za ureivanje ugraenim u GIS.
Uvoenje gotovih vektorskih podataka
Zahvaljujui razvoju savremenih tehnologija danas je mogue nabaviti digitalne

podatke koji se mogu uvesti u GIS. Razliiti GIS softverski paketi danas
prepoznaju i uvoze iroki spektar podataka razliitih formata, ukljuujui i CAD
format, posebno vrlo popularni AutoCAD DXF format. Za uspjean uvoz digitalnih
podataka koristi se transformacija koordinata kada ovi podaci nisu u
koordinatnom sistemu koji koristi data aplikacija. ArcGIS softver podrava vrlo
iroki spektar standardnih projekcija i koordinatnih sistema.
Ureivanje grafikih podataka
Jedna od kljunih funkcija GIS-a je i ureivanje grafikih podataka iji je cilj

osiguravanje njihovog integriteta. Naime, u procesu digitalizacije se vrlo esto
potkradaju greke koje imaju uticaj na kvalitet i integritet podataka. Proces
ureivanja podataka se odvija u etiri koraka koji ukljuuju definisanje tolerancije
odnosno udaljenosti od objekta na kojoj se jo uvijek moe selektovati dati
objekt, ime se poveava brzina i efikasnost rada. Sljedei korak je gradnja
topologije to podrazumijeva prije svega kreiranje taaka, linija ili poligona, nakon
ega slijedi identifikacija i automatsko ispravljanje pogreaka. Posljednji korak se
odnosi na aplikacije koje sadre vie slojeva a podrazumijeva njihovo spajanje u
jedinstven sloj.
4.5. Digitalna konverzija atributnih podataka
Atrbutni podaci se kod prostornih baza podataka uvaju u tabelama u bazama

podataka. Osnovni cilj konverzije atributnih podataka je kreiranje tabela u
bazama podataka koje e sadravati opisne podatke vezane sa grafiki
38
elementima putem identifikacijskih polja. Atributnim podacima se moe upravljati

interno (u okviru GIS komponente upravljanja bazama podataka) ili eksterno
(putem sistema upravljanja bazama podataka). ArcGIS podrava komercijalne
sisteme upravljanja bazama podataka kao to je to npr., Oracle. Na ovaj nain se
omoguava integrisanje postojeih setova podataka u GIS, te razmjena
prostornih podataka sa drugim aplikacijama, udobnije istraivanje baze podataka
putem SQL-a, kao i efikasnija zatita i sigurnost podataka.
Digitalna konverzija se odvija u tri koraka koji ukljuuju definisanje strukture fajla
sa podacima, odnosno objekata i njihovih karakteristika putem SQL-a. Nakon
toga slijedi punjenje fajla sa podacima to se moe izvesti bilo direktnim unosom
koritenjem maske za unos podataka ili unosom podataka iz postojeeg fajla.
Ovaj proces zahtijeva dosta vremena i esto je podloan grekama koje je
ponekad vrlo teko uoiti. Slijedei korak je povezivanje atributnih sa grafikim
podacima pomou zajednikog identifikatora. Ova veza moe biti logika (dva
zasebna fajla kojima se pristupa kao jednom fajlu za vrijeme obrade podataka) ili
fizika (stapanje atributa i grafike u jedan fajl).
4.6. Pristupi vektorskom geoprocesiranju
Koritenje komandne linije
Koritenje komandne linije u geoprocesiranju vodi porijeklo iz prvih generacija

GIS-a koje su bile zasnovane na DOS-u. Komandnu liniju obino ine operator i
parametri za unos kojima se definie aktivnost operatera, odnosno odakle e se
uzeti podaci, nain na koji e se procesirati i gdje e se pohraniti rezultati ove
obrade. Nakon unosa neophodnih parametara pritiskom na tipku Enter se
izvrava komandna linija. Ovo je vrlo zahtjevan i sloen zadatak, tako da su
vremenom nastala odreena poboljanja koja su dovela do automatizacije ovog
procesa. Danas se komandnom linijom veinom koriste programeri za testiranje
ideja prije nego to napiu aplikaciju.
39
Koritenje arobnjaka i dijalokih kutija

Kao i veina savreemnih aplikacija i GIS je dizajniran za koritenje grafikog
korisnikog suelja (GUI). arobnjak predstavlja seriju od nekoliko koraka koji
vode korisnika od odabira odreenih alata za geoprocesiranje pa sve do njihovog
koritenja. Ovaj proces se zasniva na odabiru jedne od nekoliko ponuenih
opcija sa padajueg menija. Dijaloka kutija moe sadravati i kutije za unos
odreenih podataka. Nakon toga korisnik klikom na opciju next potvruje
odabranu operaciju i nastavlja dalje sa zadatkom sve do njegovog okonanja. Na
ovaj nain je u velikoj mjeri pojednostavljeno koritenje GIS aplikacija.
5. GEOVIZUALIZACIJA
Geovizualizacija je postupak prikazivanja geografskih informacija sadranih u

geobazi podataka u obliku dvodimenzionalnih interaktivnih i tampanih karata,
trodimenzionalnih scena, razliitih sumarnih tabela, grafikona, shema mrea i sl.
Karte predstavljaju sredstvo za definiranje i standardiziranje interakcije sa

geografskim informacijama. Interaktivne karte osiguravaju osnovno korisniko
suelje za veinu GIS aplikacija. Koristei geografske prikaze kao to su karte i
glubusi mogue je ukazati na odreene lokacije, otkriti nove veze izmeu njih,
izvoditi editovanje i analizu i prilagoavati rezultate istraivakim potrebama.
Ineraktvine karte, tampane karte, 3D scene i globusi, sumarni grafikoni i tabele,

prikazi bazirani na vremenu i shematski prikazi mrea su primjeri geovizualizacije
u GIS-u.
GIS-ove karte osiguravaju pristup geografskim informacijama pomou palete
alata za analizu i interakciju sa njihovim sadrajima. Takoer, programiranjem se
karte esto ugrade u uobiajene aplikacije i kao takve se objavljuju na Internetu,
za ciljanu upotrebu u GIS-u.
40
Slojevi karata se koriste da pridrue simbole i oznae obiljeja bazirana na

vrijednostima selektovanih atributa. Npr., parcele mogu biti osjenene bojama
baziranim na upotrebi zemljita ili mogu biti oznaena katastarskim brojevima koji
oznaavaju vlasnitvo. Isto tako veliina take za naseljena mjesta moe ovisiti o
broju stanovnika.
Vrlo vano svojstvo geovizualizacije je koritenje opcija kao to su klizi (pan) i
zumiraj (zoom) za navigaciju po interaktivnim kartama. Konkretne informacije o
odreenoj lokaciji ili objektu se mogu dobiti opcijom ubosti (point to) na objekt ili
lokaciju. Za razliite potrebe mogu biti izvoena odreena prostorna istraivanja.
Npr., prodavnice odreenog tipa mogu biti pronaene unutar zadane distance od
kole ili mogu biti prepoznata movarna podruja unutar 500 m od izabranih
puteva. Takoer je kroz interaktivne GIS karte mogue editovanje podataka i
obiljeja na njima.
Kroz interaktivne GIS karte, korisnici izvode uobiajene GIS zadatke od

jednostavnih do naprednih. Glavni poslovni oblik GIS-a je omoguavanje
razliitim organizacijama da selektivno i shematski pristupaju dostupnim
geografskim informacijama.
Kao dodatak tradicionalnim dvodimenzionalnim kartama postoje i drugi

interaktivni prikazi za uvid u GIS baze podataka kao to su vremenski prikazi i
animacije, 3D scene i shematski crtei.
5.1. Uobiajene karakteristike GIS karata

GIS-ove karte su interaktivne karte kojima se moe pristupiti i koristiti ih preko
raunara ili mobilnog servisa. GIS karte proiruju korisniki opseg u odnosu na
tradicionalne tampane karte na vie naina:
41
GIS karte imaju vie nivoa. One mogu automatski prikazati informaciju na
odgovarajuem nivou onako detaljno kako zumirate blie i dalje na karti
od opeg pogleda na nju do nivoa ulice ili gradskog kvarta.
GIS karte su interaktivne. esto moete raditi sa informacijom kad ste u
prilici i dodati nove slojeve informacije kako vam postaju dostupne.
Svaka GIS karta ima set alata kao dio svog korisnikog suelja koji vam
doputa da radite sa njenim sadrajem. Mogunosti mogu varirati od
obinog ispitvanja karte i zadataka prepoznavanja i pronalaenja do
adresiranja geokodiranja, ucrtavanja puteva, kompilacije podataka i
njihovog editovanja i geografske analize. Mnogo karata sadri ciljani
korisniki alat koji pomae korisnicima zavriti kljune radne zadatke.
GIS karte mogu biti dinamine i animirati prikaz informacija kroz vrijeme.
GIS karte dolaze u mnogim razliitim aplikacijama i veliinama i mogu biti
razvijene kao desktop karte (za individualnu upotrebu), web karte, 3D
karte, specijalizirane aplikacije karata i mobilne karte.
GIS karte esto sastavljaju informaciju iz kruga GIS web servisa i postoji
mogunost koritenja i integriranja alata i geografskih informacija iz
viestrukih izvora;
GIS karte su prilagodljive. Raznovrsnost GIS aplikacija karata i radnih
okvira podrava irok krug razvojnih mogunosti. Svaki tip karte ima
odgovarajuu GIS softver aplikaciju koja se koristi za izvoenje zadataka.
Svaki tip GIS karte je pogodan za odreeni tip korisnika i procese rada.
5.2. Priprema informacija za prezentacije
Desktop GIS nudi irok spektar alata za prezentiranje informacija na vrlo

kvalitetan nain. Ove prezentacije mogu ukljuiti karte, grafikone, tabele, skupa
sa grafikom koju uvozite iz drugih programa ili vaom vlastitom grafikom.
Prezentacije koje kreirate mogu biti tampane ili prikazane na ekranu vaeg
raunara.
42
Da bi se informacije prezentirale na pravi nain potrebno je poznavati publiku.

Zatim je potrebno odluiti koje informacije trebju biti ukljuene u vau
prezentaciju. Ako vaa prezentacija ukljuuje karte, onda koliko mnogo
informacija treba biti ukljueno na svakoj karti, i na koji nain te informacije
trebaju biti organizovane i prikazane? Da li je potrebno koristiti grafikone umjesto
karata ili kao dodatak kartama? Koja dodatna grafika moe poboljati vau
prezentaciju?
Svaku od ovih tema emo zasebno obraditi a zatim emo pokazati kako je lako
kreirati atraktivnu prezentaciju koja zadovoljava vae ciljeve.
Prije nego to ponete sa izradom prezentacije koju e vidjeti drugi ljudi, zapitajte
se ko su oni i koliko ve znaju. Da li je rije o grupi sa posebnim znanjem teme
koju prezentirate? Recimo da vaa prezentacija ukljuuje karte. Informacija o
tome ko e vidjeti tu kartu e determinisati boje i simbole koje birate, koliinu
detalja koje pokazujete, i nain na koji organizujete informacije. Samo kada vam
je poznato ko je vaa publika, moete kreirati prezentaciju koja najbolje alje
vau poruku. Vi posjedujete bazu podataka punu informacija, kojima je mogu
pristup. Ali, koliko tih informacija trebate prikazati na karti? Previe informacija e
zbuniti i preopteretiti vau publiku, i nee poslati vau poruku. Tada ete dobiti
takve reakcije kao to su: "Ne shvatam. ta predstavljaju sve te linije? Ove take
jedne preko drugih su zbunjujue. Ne elim vie da gledam ovu kartu. Zbunjuje
me."
Desktop GIS nudai alate za kontrolu onoga to se pojavljuje na karti. Na primjer,

postoje alati za kontrolu veliine odlika kao i za redukciju broja odlika, tako da se
prikazuju samo one odlike koje su potrebne. Ostali alati omoguavaju
ukljuivanje ili iskljuivanje tema, ili stvaranje vie od jednog pogleda na
informacije.
43
Skala karte determinie veliinu odlika koje se prikazuju kao i broj detalja koji se
mogu prikazati. Ako publika treba da vidi veliki broj detalja skala karte to mora
omoguiti. Jedan od naina kontrole koliine detalja je zumiranje karte.
Bez obzira koliko zumirate detalje, jo uvijek moe postojati vie odlika na temi
nego to to vi elite pokazati. Vi ne elite eliminisati odlike, nego samo
privremeno sakriti neke od njih dok vam ponovo ne zatrebaju. Ovo moete izvesti
procesom koji se naziva filterisanje. Na primjer, imate temu sa naseljenim
mjestima u BiH i elite prikazati samo gradove sa vie od 30 000 stanovnika.
Jednostavnom primjernom filtera sakrivaju se naselja koja su previe mala.
Filterisanje ne uklanja odlike sa karte. Odlike se mogu opet prikazati, uvjek kada
to poelite, uklanjanjem filtera. GIS baza podataka obino sadri veliki broj tema
sa informacijama. Moete odabrati teme koje su vam potrebne kako biste poslali
vau poruku.
Ponekad je zaista potrebno prikazati vie informacija nego to se uklapa na

jednu kartu. Da biste izbjegli nagomilavanja koja je teko itati na karti moete
kombinovati seriju karata u jednoj prezentaciji. Na ovaj nain moete pokazati
odvojene teme ili razliite dijelove iste geografske oblasti, ili promijene u
geografskoj oblasti u toku odreenog vremenskog perioda. Sada je potrebno
izvriti organizaciju informacija na kartama na najbolji mogui nain za
prezentaciju. Za to tanije prezentovanje informacija potrebno je odabrati
najpodesnije simbole. Neke boje su obino prihvaene kao najpodesnije za
odreene stvari, zeleno za vegetaciju i plavo za vode, na primjer. Na
topografskim kartama mali trouglovi gotovo uvijek predstavljaju planinske vrhove.
Debljina i boja linija mogu definisati pojedine tipove puteva.
Klasifikacija informacija
Ponekad je potrebno prezentirati informacije koje sadre veliki broj jedinstvenih

rijednosti kao to je na primjer populacija ili prihod. Budui da bi bilo previe
44
konfuzno prikazati svaku vrijednost, one se dijele u grupe. Svaki lan grupe
prima isti simbol. Dijeljenje vrijednosti u grupe, ili klasifikacija, omoguava
prezentaciju velikog broja informacija na karti bez optereivanja publike. Pojedine
informacije imaju vie smisla kada se zna vie o tome kako su one rangirane, od
najnie prema najvioj, kao to su informacije o prihodima, cijenama zemljita,
temperaturi, itd. Kolorna rampa koristi spektar boja za indikaciju rangiranja ili
reda meu klasama. Boje mogu biti poredane od najsvijetlije prema najtamnijoj ili
od jedne boje ka drugoj. Upotreba kolorne rampe za indikaciju rangiranih klasa
ini karte informativinijima.
Ovisno o tome kako definiete klase, moete kreirati i razliite karte koje
prikazuju razliite trendove. Na primjer, ako se koriste dva razliita metoda za
podjelu vrijednosti naina upotrebe zemljita u jednak broj klasa, nastae dvije
razliite karte. Trendovi koje prikazuju ove karte se razlikuju. Tekst identifikuje
odlike znatno pouzdanije od samog simbola. Zeleno sjenenje na karti moe
ukazivati da je rije o parku, ali kojem. Tekst daje naziv. Plava boja moe
indicirati vodu, ali koju? Neke tekstualne etikete predstavljaju vie od samog
naziva odlike. Oni daju nadmorsku visinu planinskog vrha, udaljenost izmeu
taaka na putu, i druge vrijednosti atributa.
Desktop GIS predstavlja vie od samog kartiranja. Upotrebom njegovih alata

mogu se kreirati tradicionalne prezentacije upotrebom razliitih tipova grafikona i
table. I ne samo to, vi moete ukljuiti i grafiku i tekst u odreenu prezentaciju.
Kao i karte, sami grafikoni su vrlo snaan nain prezentiranja informacija. U
kombinaciji sa kartama, grafikoni daju publici razliit pogled na informacije.
Tabele mogu biti efikasan format za prezentiranje detaljnih informacija o
kartama. Mogue je prikazati odabrani dio tabele kao dio prezentacije na karti ili
ukljuiti cijelu tabelu u izvjetaj.
Zavrna prezentacija se moe poboljati dodavanjem teksta i grafike. Strelica na

odreenom mjestu, ili objanjenje na drugom, mogu biti upravo ono to je
45
potrebno publici da bolje shvati poruku. Postavljanje grafike kao to su slike,

skenirane fotografije ili dokumenti, u prezentaciju daje sasvim drugu dimenziju.
Tabelarni podaci
Tabelarni podaci su deskriptivni podaci koje GIS povezuje sa odlikama na karti.

Oni predstavljaju inteligenciju koja stoji iza karata. Tabelarni podaci se prikupljaju
za specifine zone kao to su gradovi, opine, kantoni, i esto dolaze zajedno sa
podacima o odlikama.
Vi ve vjerovatno posjedujete neke tabelarne podatke podesne za upotrebu u

desktop GIS-u. Neki tabelarni podaci sadre geografske lokacije, kao to su
lokacije pojedinih endeminih vrsta, znaajnih istorijskih objekata, itd. Ove
lokacije se mogu koristiti za izradu odlika na kartama koje se mogu prikazivati i
analizirati zajedno sa drugim prostornim podacima.
Slike
Slike ukljuuju vrlo razliite elemente kao to su satelitski snimci, zrane

fotografije, ili skenirani podaci (podaci koji su konvertovani iz tampanog u
digitalni format).
Slike zemlje snimljene iz satelita ili aviona se mogu prikazivati kao karte skupa sa
drugim prostornim podacima koji sadre odlike na karti. Ove slike se mogu
koristiti i kao atributi odlika na karti. Satelitski snimak Sarajeva se moe povezati
sa odlikama na karti tako da odabirom na odliku dobijete prikaz slike. Gotovo
svaki dokumnet ili slika se mogu skenirati i sauvati kao atribut u GIS bazi
podataka. Slike odreene biljne vrste se mogu povezati sa kartom odreenog
podruja; terenski podaci se mogu povezati sa slikama lokaliteta, a skenirane
dozvole za gradnju sa graevinskim lokacijama. Desktop GIS omoguava pristup
ovim informacijama kada je to potrebno jednostavnim klikom na prikaz karte.
46
Kompatibilnost formata
Format podataka koje koristite mora biti kompatibilan sa desktop GIS-om koji
koristite. Dokumentacija koja dolazi sadesktop GIS softverom sadri podatke o
formatima prostornih, tabelarnih i slikovnih formata koje taj softver podrava.
Geokodiranje adresa
Adrese su najobinija forma informacija o lokaciji. Adresa precizira lokaciju na

gotovo isti nain kao to to rade i geografske koordinate. GIS treba mehanizam
da bi raunao koordinate goegrafskih lokacija prije nego to ih prikae na karti.
Geokodiranje adresa omoguava prikaz tabelarnih podataka koji sadre adrese
kao take na karti. Da bi se ovo postiglo, GIS povezuje adrese koje se nalaze u
tabelarnim fajlovima sa setom prostornih podataka.
Kreiranje odlika iz formi koje ste nacrtali

Upotrebom GIS alata mogu se nacrtati razliiti oblici (kutije, krugovi, take, linije i
poligoni) na kartama. Takoer je mogue sauvati oblike kao odlike karte. Na
primjer, mogue je izdvojiti zonu nukleusa u okviru zatienog podruja. Kada
sauvate ove oblike onda je mogue i dodijeliti njima atribute i vriti potrebne
operacije.
Crtanje oblika je mogue i na slikama. Slike su idealne za kreiranje odlika karata
kada je izvrena korekcija za fotografsku distorziju i ubaena projekcija. Mogu se
pratiti razliiti objekti koji se nalaze na slikama - rijeke, putevi, umske povrine kako bi se kreirale teme odlika karte. Na ovaj nain se mogu kreirati baze
podataka karte iz samo jedne slike.
47
5.3. Klasifikacija i prikazivanje tema

ArcView Legend Editor nudi niz opcija za klasificiranje i prikazivanje odlika
atributa. Stil prezentacije se moe odabrati selektovanjem odgovarajue legende.
Tip legende koju odaberete determinie da li e odlike biti podijeljene u klase i
koji e atributi odlika biti potrebni za klasifikaciju. Moete odabrati i metod
klasifikacije koji odreuje nain na koji se atributi dodjeljuju klasama kao i broj
klasa. Moete koristiti i Legend Editor za izradu vlastitih korisniki definisanih
klasa i prikaza.
6. GEOPROCESIRANJE
Geoprocesiranje je automatsko metodoloko izvrenje sekvence operacija na
geografskim podacima da bi se kreirala nova informacija.
Proces koji se izvodi moe biti rutinski, kao npr., da omogui konvertiranje fajlova
iz jednog formata u drugi. Operacija, meutim, moe biti i prilino kompleksna
kao to je, npr., kreiranje visokokvalitetnih karata, kreiranje sofisticiranog
analitikog modela za razumijevanje i rjeenje vanih naunih problema ili za
izgradnju GIS modelirajuih web servisa.
Temeljni cilj geoprocesiranja je automatiziranje GIS zadataka. Gotovo svi GIS

korisnici koriste iste ili sline postupke u radu to stvara potrebu za metodima za
automatizaciju, dokumentaciju i razmjenu procedura u vie koraka koje se
ponavljaju.
GIS ukljuuje bogat set alata za rad sa geografskim informacijama i njihovo

procesiranje. Kolekcija alata se koristi za operiranje GIS informacijskim objektima
kao to su setovi podataka, polja atributa i kartografski elementi za tampane
karte. Zajedno, ovi iscrpni alati i objekti podataka na kojima alati operiraju ine
48
bazu za sloen geoprocesni radni okvir, koji se u najkraem obliku moe

prezentirati na sljedei nain:
Postojei podaci + alat = novi podaci + geovizualizacija = nova karta
GIS alati su operativno sredstvo za satavljanje operacija u vie koraka. Alat

pokree baznu operaciju na postojee podatke da bi se dobili novi podaci.
Geoprocesirajui radni okvir u GIS-u se koristi da povee zajedno serije ovih
operacija,
omoguavajui
korisnicima
automatizaciju
radnih
procesa,
programiranje analitikih modela i izgradnju komandnih datoteka za izvravanje

esto koritenih procedura.
Zajedniko povezivanje sekvenci operacija formira procesni model koji se koristi
za automatizaciju i biljeenje brojnih zadataka u GIS-u. Izgradnja i primjena
ovakvih procedura je bazirana na geoprocesiranju.
Geoprocesiranje se virtualno koristi u svim fazama GIS-a za automatizaciju i

kompilaciju podataka, upravljanje podacima, analizu i oblikovanje, arhiviranje i u
naprednoj katrografiji.
Geoprocesiranje se koristi da oblikuje nain na koji se podaci transformiraju iz

jedne strukture u drugu da bi se izveli mnogi uobiajeni GIS zadaci npr., za
uvoz podataka iz brojnih formata, njihovo integriranje u GIS, izvoenje brojnih
standardnih provjera kvaliteta uvezenih podataka kao i izvoenje razliitih analiza
i modelovanja. Sposobnost da automatizuje i ponovi ovakve procese rada je
kljuna mogunost GIS-a.
Geoprocesiranje se iroko primjenjuje u brojnim GIS aplikacijama i scenarijima.
Glavni metod koji se koristi za izgradnju geoprocesnih modela rada je koritenje
brojnih alata u specifinoj sekvenci. Korisnici mogu grafiki sastaviti ovakve
procese koristei ModelBuilderTM aplikaciju u ArcGIS-u odnosno mogu se
49
sastaviti skripte koristei moderne alate za skripte kao to su Phyton, VBScript i

JavaScript.
6.1. Kompilacija podataka
Procedure kompilacije podataka su koritenjem geoprocesiranja automatizirane

u svrhu osiguranja kvaliteta i integriteta podataka i izvoenja zadataka
ponovljenog kvalitativnog osiguranja tj. kontrole kvaliteta kompiliranih podataka.
Automatizacija
takoer
omoguava
razmjenjivanje
serija
procedura
komuniciranje njima, izvoenje niza procesnih tokova i dokumentiranje ovih

kljunih procesa za izvedene podatke.
6.2. Analiza i modeliranje
Geopreocesiranje je kljuni radni okvir za modeliranje i analizu. Neke uobiajene

modelirajue aplikacije ukjuuju:
modele za pogodnost i mogunost, predvianje i procjenu alternativnih
scenarija;
integracijske i vanjske modele;
razmjenu modela.
6.3. Upravljanje podacima
Upravljanje
podacima
je
odluujue
svim
GIS
aplikacijama.
Brojne
geoprocesne funkcije se primjenjuju da:

premjeste podatke iz baza podataka i u baze podataka;
objave podatke u raznim formatima (kao to su Geography Markup
Language - GML profili);
ujedine susjedne setove podataka;
50
apdejtuju sheme GIS baza podataka;

izvode brojne procese na svojim GIS bazama podataka.
6.4. Karte
Napredni geoprocesirajui alati se koriste za izvoenje kartografskih prezentacija

na nekoliko nivoa, za izvoenje generalizacijske logike i automatiziranje kontrole
kvaliteta kartografskih radnih procesa tokom pripreme karata za tampanje.
7. GIS INFORMACIJSKO UPRAVLJANJE

GIS informacijsko upravljanje dijeli mnoge zajednike koncepte i karakteristike sa
arhitekturama standardne informacijske tehnologije (IT) i moe dobro raditi u
centraliziranim, poduzetnikim raunarskim okolinama. Npr., GIS setovima
podataka se moe upravljati u povezanim bazama podataka kao i sa drugim
tipovima informacijama. S tim u vezi GIS sistemi omoguavaju upravljanje
stalnim promjenama i apdejtovima u geografskim bazama podataka (DBMS).
Ipak, neke transakcije za apdejtovanje podataka u GIS-u se, u odnosu na druge
informatike modele, esto razlikuju u brojnim odluujuim aspektima.
GIS-ovi podaci su sloeni i prilino veliki i po broju i po veliini elemenata. Npr.,

jednostavno ispitivanje baze podataka za popunjavanje obine poslovne forme
koristi nekoliko redova podataka iz DBMS, dok e crtanje karte u GIS-u
zahtijevati ispitivanje baze podataka koje imaju stotine, ak hiljade biljeki
(snimaka). Dodadno, vektorska ili rasterska geometrija koja biva ponovo vraena
za prikazivanje moe biti vea i za nekoliko megabajtova za svako analizirano
obiljeje. GIS podaci takoer imaju sloene odnose i strukture, kao to su mree,
tereni i topologije.
Kompilacija gis podataka je napredna, specijalizirana aktivnost. Da bi se izgradili
i odravali GIS setovi podataka potrebne su iscrpne editirajue aplikacije.
51
Specijalizirano procesiranje, zajedno sa geograskim pravilima i komandama, je

potrebno za odravanje integriteta geografskih obiljeja i rastera i vladanje njima.
Dakle, kompilacija GIS podataka moe biti izazov. Ovo je jedan od razloga zato
GIS korisnici esto razmjenjuju GIS setove podataka.
Rad u GIS-u dozvoljava jedinstvenu kombinaciju naunog i poslovnog raunanja.

To podrazumijeva istovremeni rad sa brojnim setovima podataka u brojnim
razliitim formatima i strukturama podataka. Dodatnom kompilacijom stalno se
proizvode setovi novih podataka a time se generiraju novi rezultati modela, karti,
slojeva podataka i izvjetaja. Kompletni GIS ukljuuje alate za upravljanje da bi
se organizirale kolekcije informacija i upravljalo njima to rezultira iz ovih procesa
rada. Dodatno, GIS mora takoer osigurati sredstva za katalogizaciju i razmjenu
informacije preko metapodataka.
GIS je ujedno i transakcijski sistem. Kao i u drugim sistemima upravljanja

podacima, brojni apdejtirane informacije se stalno arhiviraju u GIS-ovu bazu
podataka to praktino znai da su podrane i apdejtovane transakcije. Meutim,
rad u GIS-u esto ima neke posebne transakcijske zahtjeve u procesu apdejta
podataka, to se esto naziva druga transakcija. U mnogo sluajeva, dopuna
baza novim podacima prolazi kroz serije faza zbog ega apdejti vremenski mogu
trajati dosta dugo. Ipak, GIS baza podataka uvijek zahtijeva stalnu dostupnost za
svakodnevne operacije dopunjavanja i izdavanja podataka za predviene
potrebe tzv. podijeljene GIS baze podataka.
esto korisnici ele sinhronizirati sadraje GIS podataka u serijama kopija baza
podataka zvanih replike gdje svaki sajt izvodi vlastiti apdejt svoje lokalne baze
podataka. Vrlo esto je neophodno prebacivanje apdejtiranih podataka iz svake
replike baze podataka u druge i sinhroniziranje njihovih sadraja. GIS alati za
transakciju i promjenu strukture podataka omoguavaju ovakav rad u DBMS-u
bez obzira na razliite formate. Konkretnije, u GIS-u je mogue da se repliciraju i
52
sinhronizuju podaci irom kruga komercijalnih DBMS-ova kao to su SQL Server,

Oracle i IBM DB2.
Operacije editiranja u GIS-u mogu ukljuiti promjene viestrukih redova u

viestrukim tabelama. U tu svrhu se koriste alati koji omoguavaju editovanje ali i
ponitenje i vraanje promjena na nivo prije poetka promjena. Sesije editiranja
podataka mogu trajati nekoliko sati ili ak dana. esto je vrlo vano da se
pomenuta preureenja izvode u sistemu koji nije povezan sa centralnom
podijeljenom bazom podataka.
8. GIS KAO DISTRIBUCIONI INFORMATIVNI SISTEM

Danas je uobiajeno da slojevi podataka i tabela u veini geografskih
informacionih sistema dolaze iz vie razliitih GIS organizacija. Svaka od njih
uglavnom razvija samo neke, ali ne i sve, od svojih ukupnih sadraja podataka.
Takoer, barem neki od koritenih slojeva podataka dolaze izvan dotine
organizacije. Iz navedenog se jasno moe uoiti potreba za stalnom opskrbom
novim podacima to podrazumijeva da se razmjena podataka izmeu GIS
korisnika obavlja na efikasan i blagovremen nain. Najraireniji nain za pristup,
objavljivanje i integriranje geografskif informacija su WEB servisi.
8.1. Meuoperativnost
Distribuciona priroda GIS-a ima mnogo implikacija za meuoperativnost i

saradanju izmeu vie razliitih GIS organizacija i sistema. Trenutni trendovi i
napori koji postoje kod izrade GIS standarda (poput inicijative koje vodi Open
Geospatial Consortium, Inc. - OGC i komiteti za prostorne standarde
Meunarodne organizacije za standardizaciju - International Organization for
Standardization - ISO) odvijaju se u smjeru odraavanja i daljnjeg razvoja
meuoperatvnosti i saradnje izmeu GIS organizacija. Pridravanje ove ope
usvojene GIS prakse istaknutih standarda je odluujue za uspjeh bilo koje GIS
53
platforme. Na ovaj nain mnogi geografski setovi podataka mogu biti kompilirani
kao generiki informacijski resurs koji dozvoljava daljnje direktno GIS upravljanje
odnosno mogu biti direktno dati na razmjenu i upravljenje drugim korisnikim
organizacijama. Za realizaciju navedenih zahtjeva predvidjeni su protokoli koji
omoguavaju transakciju opekoritenih GIS setova podataka kroz Web.
GIS Web serveri se koriste za pruanje geografskih informacija Web servisima u

servisno orijentiranoj arhitekturi koja integrira vie heterogenih sistema koji
podravaju razne tipove GISa kao i za brojne druge radne okvire Web servisa
baziranih na informacijskim tehnologijama. Ova vizija postoji vie od jedne
dekade i opisana je u dokumentima National Spatial Data Infrastructure (NSDI) ili
u Global Spatial Data Infrastructure (GSDI). Ovi koncepti su u uopoj upotrebi
danas, ne samo na nacionalnom i opem nivou, ve takoer unutar drava i
lokalnih zajednica. Koncept je kolektivno predstavljen kao Spatial Data
Infrastructure (SDI). Zbog toga se infrastruktura za razmjenu prostornih podataka
moe okarakterisati kao federacija korisnikih sajtova koja otkriva, koristi i
objavljuje podijeljenu geografsku informaciju na Web-u.
9. GIS KAO ISCRPNA PLATFORMA
Korisnika arhitektura GIS moe biti konfigurirana i razvijena u razliitim radnim

okvirima, kao napr. za linu upotrebu, za grupni rad, rad na odsjecima, rad irom
organizacije ili kao dio dravne ili regionalne GIS mree koja je uspostavljena
izmeu veeg broja organizacija, biroa i servisa. Kompletna GIS platforma je
orjentirana tako da omoguava sjedinjavanje velikih, sofisticiranih, viekorisnikih
sistema. No takva GIS platforma istovremeno podrava i zahtjeve manjih grupa i
individualnih korisnika.
Zato iscrpna GIS platfoma mora osigurati sve mogunosti neophodne za podrku
navedenoj kompleksnoj viziji, kao to slijedi:
54
Profesionalni GIS desktop za stvaranje, editiranje, analizu i vizualizaciju

geografske infromacije;
Geografsku bazu podataka za arhiviranje i upravljanje svim geografskim
objektima;
GIS server radni okvir baziran na Web dizajnu za distribuirano upravljanje,
analizu, razmjenu i koritenje geografskihe informacija;
Alate za softverske programere za objedinjavanje bilo koje GIS aplikacije i
za integriranje GIS-a sa drugim tehnologijama preko desktopa, servera,
korisnikih aplikacija i mobilnih ureaja;
Mogunost izbora za mobilne aplikacije za prenoenje GIS-a na teren;
Otvorenu GIS arhitekturu baziranu na navedenim standardima, alate za
meuoperativnost
(za
rad
sa
razliitim
tipovima
podataka),
meuoperativnost baziranoj na koritenje web servisa i rad na

poduzetnikoj servisno orjentiranoj arhitekturi velikog kapaciteta ili unutar
bilo kojeg radnog okvira orijentiranog na servise;
Suelje sa vremenskim (real-time) senzorskim mreama za podrku
realnim situacijama analogno vremenskim promjenama senzorskih
informacija.
GIS je baziran na savremenoj informacionoj tehnologiji i GIS standardima. Svi

ArcGIS proizvodi su sakupljeni iz modularnih softverskih komponenti koje
omoguavaju da opa GIS logika bude koritena na profesionalnim GIS
desktopima, poduzetnikim GIS serverima, uklopljenim u korisnike aplikacije i
penesena na teren mobilnim ureajima.
55
10. RAZVOJNI TRENDOVI U GIS-u

Jedna od osnovnih karakteristika GIS-a je da se stalno razvija i evoluira. GIS
tehnologija je dugo vremena bila cijenjena zbog unapreenja mogunosti
komunikacije i poboljanja saradnje pri donoenju raznih odluka, uveanja
produktivnosti procesa rada kod razliitih organizacija, poboljanja pristupa
informaciji i posebno u oblasti prostornog planiranja i zatiti ivotne sredine.
U naporu da to efikasnije isporue odnosno iskoriste geoprostorne informacije i

funkcionalnost veina organizacija su u dananjem periodu izabrale da proire
svoje desktop implementacije sa GIS solucijama i Web servisima baziranim na
serveru. Dodatno, ciljani setovi GIS logike mogu biti uklopljeni i razvijeni u
korisnike aplikacije. Takoer, GIS je sve vie razvijen u mobilnim ureajima.
Navedene funkcionalnosti najbolje opisuju sva dostignua koja karakteriu
savremene GIS platforme. U odnosu na korisnike varijacije i zahtjeve moe se
konstatovati da je uloga GIS-a promjenljiva. Primarno GIS je bio orjentiran na
prikupljanje podataka i ciljane aplikacijske projekte kojima se nastoji obogatiti
GIS baza podataka i dalje razviti geografsko znanje. GIS radne stanice se koriste
za kompiliranje geografskih setova podataka, kontrolu kvaliteta proizvoda,
stvaranje karata i analitikih modela i dokumentiranje svog rada i metoda u
podijeljenom geografskom znanju. Radne stanice imaju otvorene GIS platforme
sa naprednom GIS logikom i alatima koji se koriste za zavravanje GIS
navedenih zadataka. Vremenom, GIS korisnici sve vie poinju da koriste
rezultate u brojnim GIS aplikacijama i postavkama.
Dalnji razvoj GIS-a e uglavnom i dalje biti baziran na stvaranju i servisiranju

geografskog znanja. Meutim, takav rad e se sve vie bazirati na velikim GIS
serverima koji dozvoljavaju obimnu razmjenu podataka izmeu razliitih
korisnika. To znai da e uticaj GIS-a i dalje rasti i da e i dalje biti najmoniji
medij za upravljanje, vizualizaciju i komuniciranje o naem realnom svijetu.
56
I.2. ARCGIS
ArcGIS je je veoma raznovrstan set profesionalnih GIS aplikacija za kreiranje,
upravljanje, integrisanje, analizu i distribuciju geografskih podataka. ArcGIS
programi imaju multikorisnike karakteristike i mogu se koristiti za:
najrazliitije tipove prostornih analiza;
poveanje efikasnosti kod obavljanja odreenih zadataka;
donoenje najboljih i najefikasnijih odluka;
vizualizaciju sadraja, izgradnju komunikacijskih sistema i prezentaciju
novih ideja, planova, problema ili postojeih stanja.
U rjeavanju navedenih zadataka, korisnici ArcGIS-a mogu se koristiti brojnim

programskim nivoima za rad, kao to su:
rad na opim geografskim i tematskim kartama;
prikupljanje,
organizacija,
ureivanje,
dopunjavanje
odravanje
geografskih podataka razliitog nivoa: jednokorisnikog i viekorisnikog;

automatizacija
postavljenih
zadataka
bazirana
na
alatima
za
geoprocesiranje;
analiza i modeliranje uz koritenje alata za geoprocesiranje;
vizualizacija i prikaz rezultata rada kreiranjem novih tematskih karata u 2D

i 3D izgledu i dinamika vizualizacija vremenskih serija podataka;
koritenje GIS resursa u cilju kreiranja novih programskih aplikacija za

potrebe razliitih korisnika;
dokumentiranje i katalogiziranje karata, globusa, geoprocesnih skripti,

setova geografskih podataka, GIS servisa, aplikacija itd.
ArcGIS ini integriranu skupinu GIS softverskih proizvoda koja sadri vrlo irok
spektar mogunosti za brojne, na GIS-u bazirane aktivnosti koje pojedinani ili
grupni korisnici mogu da obavljaju na PC-iju, na serverskim raunarima (pomou
57
intraneta), na internetu ili na terenu. U osnovi ova programska skupina se moe

podijeliti na etiri korisnika nivoa (Izvor: ArcGIS 9, ESRI, USA, 2006.):
ArcGIS Desktop integrirarni skup profesionalnih GIS aplikacija

sastavljene iz tri glavna proizvoda: ArcView, Arc Editor i ArcInfo;
Server GIS ArcIMS, ArcGIS Server i ArcGIS Image Server;
Mobilni GIS ArcPAd i ArcGIS Mobile za terensko raunarstvo;
ESRI Developer Network (EDNSM) uklopljive softverske kompnente za
programere za proirenje GIS desktopa, izgradnju korisnikih GIS
aplikacija, dodavanje korisnikih GIS servisa i Web aplikacija i za kreiranje
mobilinih solucija.
11. ARCGIS DESKTOP

ArcGIS Desktop je bazna platforma za profesionalni rad u GIS-u: za upravljanje
sloenim GIS procesima rada i projektima i za izgradnju i distribuciju podataka,
karata, modela i novih aplikacija. To je poetna taka i osnova za izgradnju i
razvoj GIS slojevite organizacije.
ArcGIS Desktop je osnovna aplikacija koju koriste GIS korisnici da kompiliraju,
stvore i koriste gografsku informaciju i znanje. Dostupna je na tri funkcionalna
nivoa:
ArcView - usmjeren na iscrpno koritenje podataka, kartiranje i analize;

ArcEditor - dodaje napredno geografsko editovanje i kreiranje podataka;
ArcInfo - potpun profesionalni GIS desktop koji sadri iscrpne GIS
funkcionalnosti, ukljuujui bogate alate za geoprocesiranje.
ArcGIS Desktop takoer moe biti proiren nabavkom kruga opcijskih ekstenzija
koje imaju specijalizirane mogunosti, kao to su npr.:
58
ekstenzija Spatial Analyst dodaje raster geoprocesiranje i modeliranje;

3D Analyst ekstenzija dodoaje mnoge 3D GIS mogunosti i vizualne
aplikacije;
Data Interoperability ekstenzija dodaje mogunost za direktno koritenje
desetina GIS formata podataka u ArcGIS.
ArcGIS Desktop ukljuuje integrirani skup iscrpnih desktop aplikacija koji ujedno
ine izdvojene organizacione segmente:
ArcCatalog,
ArcMap,
ArcGlobe,
ArcToolbox i
ModelBuilder.
Koristei zajedno ove aplikacije i suelja korisnici mogu izvoditi bilo koji GIS
zadatak, od jednostavnog do najsloenijeg.
Programski proizvodi ArcGIS Desktopa imaju sve funkcionalnosti koje se oekuju

od modernog GIS-a. To ukljuuje integraciju s internet uslugama, geokodiranje,
alate za napredno editiranje, visokokvalitetnu kartografiju, poboljanu korisniku
podrku za meta podatke kao i i direktno itanje vie od 40 razliitih informatikih
formata podataka.
ArcGIS Desktop je dinamian sistem, to znai da moete izraditi karte koje nisu
ograniene na jedan trenutak u vremenu. Jednostavnim dopunjavanjem
informacija povezanih sa kartom rezultira adekvatnim izmjenama na karti. Ova
operacija se moe izvesti brzo i jednostavno, bez posebnog dodatnog truda.
59
ArcGIS Desktop omoguava kreiranje prikaza karata i karata za prezentaciju na

vrlo jednostavan nain. On omoguava vizualizaciju i analizu informacija na
potpuno nov nain, otkrivajui prethodno skrivene odnose, trendove i eme.
ArcGIS Desktop danas ima vrlo iroku i raznovrsnu upotrebu. Koriste ga gotovo
sve oblasti poslovanja: od onih koje istrauju prostor, preko ekonomskih
djelatnosti do zatite ovjekove okoline. Brojni strunjaci zaposleni u vladinim i
drugim javnim slubama i agencijama, obrazovnim i istraivakim institucijama
koriste ArcGIS Desktop za razna istraivanja i upravljanje prirodnim resursima,
analizu trita i sl. Desktop GIS je u velikoj mjeri promijenio moderni nain
poslovanja bez obzira o kojoj oblasti je rije.
Dodatno, karte, podaci, i metapodaci kreirani sa ArcGIS Desktop mogu biti
podijeljeni sa velikim brojem korisnika kroz koritenje ArcGIS Publisher i
besplatnog ArcReader sjedita, korisnikih ArcGIS Engine aplikacija, i GIS Web
servisa koji koriste ArcIMS i ArcGIS server.
Takoer jo neke pogodnosti mogu biti dodane desktop aplikaciji kao serije
ArcGIS Desktop ekstenzivnih proizvoda bilo od ESRI-ja ili drugih GIS
organizacija. Korisnici, isto tako, mogu razviti vlastite korisnike ekstenzije za
ArcGIS Desktop radei sa ArcObjects - ArcGIS softverskom komponentnom
bibliotekom. Korisnici razvijaju ekstenzije i korisnike alate koristei standardna
Windows programska suelja kao to su VisualBasic (VB), i Visual C++.
11.1. ArcCATALOG
ArcCatalog je aplikacija koja locira, pretrauje i upravlja prostornim podacima.

Pomou ArcCataloga moete stvarati i upravljati prostornim bazama podataka.
ArcCatalog je mjesto gdje korisnici ureuju svoje shematske podatke u bazi
podataka te specificiraju i koriste meta podatke.
60
ArcCatalog aplikacija pomae korisnicima da organizuju i upravljaju svim

geografskim informacijama, kao to su karte, globusi, arhivi podataka, geobaze
podataka, zatim alatima za geoprocesiranje, metapodacima i GIS servisima.
Ukljuuje alate za:
pretraivanje i pronalazak geografskih informacija;

prijegled, organizaciju i upravljanje metapodacima;
izvoz i uvoz i definiranje modela geobaza podataka;
ispitivanje GIS podataka i otkrivanje GIS podataka na lokalnim mreama
i Webu;
administriranje i upravljanje ArcSDE geobazama podataka koje koriste
SQL Server Express;
administriranje i upravljanje arhivskim i linim geobazama podataka;
administriranje i upravljanje serijama podataka GIS servisa.
Korisnici mogu uposliti ArcCatalog da pronae, organizira i koristi GIS podatke
kao i da dokumentira pakete podataka koristei metapodatke zasnovane na
standardima.
GIS administratori za baze podataka mogu koristiti alate ArcCataloga da

definiraju i izgrade geobaze podataka.
11.2. ArcMAP
Glavna apliakcija u ArcGIS Desktopu je ArcMap, koja se koristi za cjelokupno

kartiranje, editovanje, ispitivanja i analize bazirane na kartama. ArcMap je
aplikacija koja se koristi da pripremi karte na stranicama za tampanje i
objavljivanje.
ArcMap organizira geografske informacije kao kolekciju slojeva koji se nalaze u

bazi kartografskih prikaza interaktivnih karata. Osnovni kartografski elementi
61
ukljuuju okvir podataka koji sadri slojeve karte za datu veliinu, razmjer,
strjelicu za sjever, naslov, opisni tekst i legendu simbola.
Postoje dva osnovna prikaza u ArcMap-u: okvir podataka i raspored (razmjetaj)

izgleda. Okvir podataka osigurava geografski prozor ili okvir karte u kojem
moete prikazati geografsku informaciju i raditi sa geografskom informacijom kao
serijom slojeva karte. Raspored izgleda osigurava kreiranje izgleda stranice sa
mogunou ureivanja pojedinanih elemenata karte.
ArcMap dokumenti mogu biti objavljeni kao GIS servisi karata uz koritenje
ArcGIS Servera, gdje su karte osnovni ArcGIS servisni produkt. Koriste se za
opsluivanje karata i kao osnov za mobilne GIS razvoje, editovanje, analize i
automatizaciju procesa rada. Servisi karata mogu biti opsluivani koritenjem
OGC WMS i KML.
11.3. ArcGLOBE
ArcGLOBE aplikacija je ukljuena u opcijsku ArcGIS 3D Analyst ekstenziju.
Osigurava
stalno,
multirezolutno
interaktivno
trodimenzionalno
vienje
geografske informacije. Kao i ArcMap, ArcGlobe radi sa GIS slojevima podataka,

prikazujui informaciju iz geobaza podataka i drugih podravajuih formata GIS
podataka. ArcGlobe ima dinamiki 3D izgled geografske indformacije.
ArcGlobe slojevi su smjeteni unutar jednog opeg konteksta, koji integrira sve
izvore GIS podataka u obini opi okvir. On upravlja brojnim rezolucijama
podataka pravei setove podataka vidljivim na odgovarajuoj skali i nivoima
detalja. ArcGlobe interaktivni pogled geografske informacije znaajno unapreuje
mogunost GIS korisnika da integriraju i koriste dotada nespojive GIS setove
podataka.
62
Globusni dokumenti kreirani u ArcGlobe mogu biti objavljeni kao GIS servisi
koristei ArcGIS Server. Ovi globusni servisi su dostupni irom Weba, kroz
ArcGIS Server, irokom krugu 3D klijenata kao to su ArcGlobe i ESRI-jeva
nova ArcGIS Explorer aplikacija, koji su slobodno podijeljeni svim ArcGIS
korisnicima.
11.4. ModelBUILDER
ModelBuilder
suelje
osigurava
grafiki
modelirajui
okvir
za
dizajn
implementaciju geoprocesirajuih modela a koji mogu ukljuivati alate, skripte i

podatke. Korisnici mogu vui alate i setove podataka na model i povezati ih da
kreiraju zadanu sekvencu koraka za izvoenje sloenih GIS zadataka.
ModelBuilder osigurava interaktivni mehanizam za izgradnju i izvrenje sloenih

GIS procedura. To je produktivan put za dijeljenje metoda i procedura sa
drugima unutar, kao i izvan, vae organizacije.
12. GEOPROCESIRANJE U ARCGIS DESKTOPU
Gotovo svi korisnici ArcGIS Desctop-a imaju zahtjeve za provjeru rada to

namee potrebu za automatizacijom i dijeljenjem procedura u vie koraka
poznate kao procesi rada. Geoprocesiranje u ArcGIS Desctop-u podrava
automatizaciju procesa rada osiguravajui bogate setove alata i mehanizama za
kombiniranje procedura u sekvencama operacija koristei modele i skripte.
Geoprocesiranje u ArcGIS Desctop-u je zasnovano na modelu transformacije

podataka. Tipini alat za geoprocesiranje izvodi operaciju u ArcGIS Desctop setu
podataka (kao to su raster ili tabela) i proizvodi novi set podataka kao rezultat
tekue operacije na podacima, kao to je npr. projektiranje setova podataka sa
jedne projekcije karte na drugu, dodavanje polja tabeli ili kreiranje bafer zone oko
oblika. Arc GIS Desctop ukljuuje stotine ovakvih alata za geoprocesiranje.
63
Arc GIS Desctop geoprocesiranje omoguava uvezivanje sekvenci procesa,

povezujui izlaz jednog procesa sa poetkom narednog. Ova mogunost
dozvoljava sastavljanje mnotva modela geoprocesiranja (sekvenci alata) koji
osigurava automatiziranje poslova, izvoenje analiza i rijeavanje sloenih
problema.
Radni okvir za geoprocesiranje ArcGIS Desktop-a omoguava kreiranje,
koritenje, dokumentovanje i dijeljenje geoprecesirajuih modela. Dva glavna
dijela okvira za geoprocesiranje ukljuuju:
ArcToolbox, organiziranu kolekciju alata za geoprocesiranje

ModelBuilder, vizualni jezik za modeliranje za izradu procesa rada i skripti.
Geoprecesiranje je ukljueno u ArcView, ArcEditor, i ArcInfo. Svaki proizvodni
nivo ukljuuje dodatne alate za geoprocesiranje:
ArcView podrava jezgro seta alata za popunu podataka i konverziju kao i
fundamentalne alate za analizu;
ArcEditor dodaje brojne alate za kreiranje, popunu i upravljanje shemama
geobaza podataka;
ArcInfo osigurava iscrpan set alata za vektorske analize, konverzije
podataka, popunu podataka i geoprocesni obuhvat.
Iako je geoprocesiranje dostupno u ArcView i ArcEditor, ArcInfo je osnovno

geoprocesno sjedite u GIS organizaciji zato to sadri iscrpne geoprocesne
alate za izvoenje najznaajnih GIS analiza. Najmanje jedno ArcInfo sjedite je
potrebno u GIS organizaciji da se izgrade GIS podaci i izvede analiza.
Dodatni geoprocesni setovi alata dolaze sa mnogo ArcGIS ekstenzija, kao to su

ArcGIS Spatial Analyst, koji ukljuuje priblino 200 raster alata za modelovanje i
64
ArcGIS 3D Analyst koji ukljuuje mnogo modelirajuih alata na bazi triangulirane

nepravilne mree (TIN) i alate za terenske analize.
Radni okvir alata kao geoprocesni servis mogue je uiniti dostupnim koristei
ArcGIS Server tako da se osigura irok pristup za upravljanje podacima,
automatizaciji kljunih procesa rada i objavljivanju analitikih modela.
13. FUNKCIONALNI NIVOI U ARCGIS DESKTOP-u
ArcGIS Desktop je proizveden kao tri odvojena softverska proizvoda od kojih

svaki osigurava vei nivo funkcionalnosti (Izvor: ArcGIS 9, ESRI, USA, 2006.).
ArcView osigurava iscrpno kartiranje, koritenje podataka, analize i alat za

vizualizaciju zajedno sa jednostavnim editovanjem i geoprocesiranjem.
ArcEditor ukljuuje napredne editorske mogunosti za ejpfajlove i geobaze

podataka kao dodatak punoj funkcionalnosti ArcView. ArcEditor takoer ukljuuje
mogunost administriranja i koritenja ArcSDE geobaza podataka u Microsoft
SQL Server Express.
ArcInfo
je
potpuno
funkcionalni
ArcDesktop
proizvod.
On
proiruje
funkcionalnost ArcView i ArcEditor naprednim geoprocesiranjem. Takoer

ukljuuje aplikacije za ArcInfo Workstation (ArcPlot, ArcEdit, ARC Macro
Language (AML)) itd.
Zato to ArcView, ArcEditor i ArcInfo dijele uobiajenu arhitekturu, korisnici koji

rade sa bilo kojim od ovih GIS desktopova mogu podijeliti svoj rad sa drugim
korisnicima. Kartama, podacima, simbolima, slojevima na kartama, korisnikim
alatima i sueljima, izvjetajima, metapodacima, itd., se moe pristupiti
naizmjenice u sva tri proizvoda. Korisnika povlastica od koritenja jedne
arhitekture jeste minimiziranje potrebe da ui i implementira nekoliko razliitih
65
arhitektura. Mogunosti sva tri nivoa mogu dalje biti proirena koritenjem serija
opcijskih dodavajuih softverskih ekstenzija kao to su ArcGIS Spatial Analyst i
ArcGIS Network Analyst.
Funkcionalna organizacija ArcGis Desktopa ima sljedeu shemu:
ArcView
ArcEditor
ArcView
Interaktivno kartiranje
Dizajniranje i prijelom papirnih karata
Istraga i analiza bazirane na kartama
Direktno koritenje raznih formata
podataka
Alati za osnovno geoprocesiranje i
analizu
Editovanje
Nauni dijagrami i grafikoni
2D i 3D animacije
Meuoperativna podrka
Radni okvir za razvoj i prilagodbu
korisniku
Pokretni GIS
ArcPress za ArcGIS za napredno
tampanje karti
U.S. kartiranje i geokodiranje ulica
Upravljanje i administriranje shemama

baza geopodataka
Kompilacija i editiranje baza
geopodataka
Verziranje i transakcije baza geopodataka
COGO editiranje
Skenersko digitaliziranje i raster
editovanje
Alati za napredno geoprocesiranje i
analizu
Personalni ArcSDE
SQL Server Express
ArcInfo
ArcView
ArcEditor
Alati za potpuno
geoprocesiranje i analizu
Maplex za ArcGIS
napredno oznaavanje
66
13.1. ARCVIEW
ArcVIEW je prvi od tri funkcionalna proizvodna nivoa ArcGIS Desktopa. ArcVIEW
je skupina aplikacija: ArcMap, ArcCatalog, ArcToolbox, i ModelBuilder (Izvor:
ArcGIS 9, What is ArcGIS 9.2?, ESRI, USA, 2006.). ArcView je moan GIS set
alata za koritenje podataka, kartianje i analize bazirane na kartama.
ArcView ima sljedee funkcionalnosti i ekstenzijsku strukturu:
Interaktivno kartiranje
ArcView
ArcMap
ArcCatalog
ArcToolbox
ModelBuilder
Definicija karata bazirana na

slojevima
Slika i katalog slikovnih slojeva
Slojevi terena i povrina
Tematsko kartiranje
Oznaavanje
+
Dizajniranje i prijelom papirnih karata
Grafika, tekst, legende i razmjere

Iscrpna biblioteka simbola
Generiranje grafikih metafajlova
tampanje karata velikih formata
+
Istraga i analiza bazirana na kartama
Geokodiranje adresa
Prepoznavanje
Tabele pridruenih i odnosnih
atributa
Prostorni izbor i izbor atributa
Generiranje grafikona i izvjetaja
Dinamika segmentacija
Asistent (Wizard) za geoprocesiranje
+
67
Nauni dijagrami i grafikoni
Link sa kartama i tabelama

Dinamiki grafikoni
Bogati tipovi naunih grafikona
+
Animacija
Animacijske vremenske serije

Let (Fly) kroz karte
Pravljenje filmova
+
Direktno koritenje mnogih formata
podataka
Fajlovi za oblik, CAD, dBAse, gridovi,

TINs i brojni slikovni formati
Microsoft Access
Viekorisniki DBMS (preko
ArcSDE), ukljuujui Oracle, SQL
Server, Informix i DB2
+
Alati za osnovno geoprocesiranje i
analizu
Kutije (Boxes) za alat i dijalog

ModelBuilder
Skriptiranje
Komandna linija
Vie od 90 alata
+
Editovanje
Editovanje ejpfajlova i biljeki

Editovanje jednostavnijih geobaza
podataka
68
Meuoperativna podrka
OGC WMS, WFS, GML, WCS,

kataloki servisi
FGDC i ISO metapodaci
OGC i ISO jednostavna obiljeja
Unos i izbacivanje podataka
XML
+
Radni okvir za razvoj i prilagodbu
korisniku
Iscrpni modeli objekata
Alati i trake za alate
Fiunkcije geoprocesiranja
Opsenost sa .NET, VB i VC++
ArcObjects
ArcGIS mobilna integracija
+
Mobilni GIS
GPS podrka
Tablet PC podrka
ArcPAd integracija
+
ArcPress za napredno tampanje
karata
ArcPress za ArcGIS ekstenzije
Raster slikovno procesiranje za grafike
Upravljanje bojama
Upravljanje veliinom stranice
Podrka za formate tampanja i
predtampanja
+
U.S. kartiranje i geokodiranje ulica
Ulice irom zemlje za U.S.

Kartiranje i geokodiranje
69
13.2. ARCEDITOR
ArcEditor je radna stanica za automatizaciju i sakupljanje GIS podataka za
izgradnju i odravanje geobaza podataka, ejpfajlova, i drugih geografskih
inforamcija. ArcEditor, uz ArcInfo, omoguava GIS korisnicima da potpuno
iskoriste bogati infomacijski model, napredno ponaanje, i transakcijsku podrku
geobazama podataka (Izvor: ArcGIS 9, What is ArcGIS 9.2?, ESRI, USA, 2006.).
ArcEditor osigurava sve mogunosti ArcView kao i mogunost kreiranja i

upravljanja svim tipovima geobaza podataka (linim, arhivskim i ArcSDE
geobazama podataka).
Kopija Microsoft SQL Server Express je ukljuena u ArcEditor. ArcCAtalg se
koristi za kreiranje i administriranje ArcSDE geobazama podataka u SQL Server
Express. Nije potreban DBMS administrator.
ArcEditor ukljuuje Arc Scan za ArcGIS ekstenziju za koritenje u scan

digitaliziranju. ArcEditor takoer ukljuuje iscrpne geoprocesne alate za procese
rada za automatsko upravljanje podacima i izvoenje analiza.
Implementacija DBMS i pristup preko ArcSDE olakava viekorisniko editiranje i

odravanje geobaza podataka sa kompletnim verzijskim upravljanjem u
ArcEditoru. Ovo ukljuuje napredne alate za verzijsko upravljanje npr., verzijski
alati za spajanje koji prepoznaju i rjeavaju protivrijenosti, izvode prekinuto
editiranje, i vode historijsko upravljanje.
Shodno iznesenom ArcEditor je strukturalno organiziran na nain kako slijedi.
70
ArcEditor
ArcView
ArcMap
ArcCatalog
ArcToolbox
ModelBuilder
Potpuno upravljanje i
administriranje shemama baza
geopodataka
Objekti i veze
Model vektor podataka sa 3D
geometrijom, krivinama i mjerama
Biljeke
Adrese i geokodiranje
Topologija
Mree objekata i transportne mree
Linearno referensiranje
Raster setovi podataka i kataloga
ArcGIS modeli podataka
+
Kompilacija i editiranje baza
geopodataka
Alati za editiranje slini CADalatima

Alati editiranja topologije
Alati za koordinantnu geometriju
Alati za editiranje mree
Alati za editiranje biljeki
Undo / Redo (Poniti / Vrati
(Ponovi))
+
Transakcije i modificiranje
baza geopodataka
Modificiranje baza podataka

Checkout / Check-in (Odjavi /
Prijavi)
Upravljanje raspodjelom podataka
Prevazilaenje konflikta
Podijeljeno editiranje za
neogranieni broj korisnika
Modificiranje koje se koristi u
koordinaciji sa ArcSDE i DBMS
+
71
COGO editiranje
Poprena i COGO konstrukcija

Ulaz sa tastature
Vrhunska izvedba
+
Skenersko digitaliziranje i
raster editiranje
ArcScan za ArcGIS ekstenzije

Raster editiranje i pospremanje
Automatizirano i interaktivno linijsko
praenje
Radni postupci uinkovite konverzije
rastera u vektor i njihovo editiranje
+
Alati za napredno
geoprocesiranje i analizu
Vie od 100 alata za geoprocesiranje

Konverzija podataka
Vie od 50 alata za upravljanje
podacima
Geokodiranje
Linijsko referensiranje
Prostorna statistika
+
Personalni ArcSDE
koritenje SQL Server Express

Administriranje sa ArcCatalog
Jedan urednik i tri korisnika
istovremeno
+
SQL Server Express
Maksimalna veliina DBMS od 4GB

Administriranje sa ArcCatalog
72
13.3. ARCINFO
ArcInfo je najfunkcionalniji nivo ArcGIS Desktopa. ArcInfo proizvod osigurava sve
mogunosti ArcView i ArcEditora. Dodatno, ukljuuje iscrpnu kolekciju alata u
ArcToolboxu za podrku naprednom geoprocesiranju i procesiranju poligona.
Klasine aplikacije i mogunosti radne stanice sadrane u ArcInfo Workstation,
kao to su Arc, ArcPlot, i ArcEdit su takoer ukljuene. Dodavanjem naprednog
geoprocesiranja, ArcInfo je potpun sistem za kreiranje, obnavljanje, ispitivanje,
kartiranje i analize GIS podataka. ArcInfo takoer ukljuuje Maplex za ArcGIS
ekstenziju (Izvor: ArcGIS 9, What is ArcGIS 9.2?, ESRI, USA, 2006.).
Svaka organizacija koja zahtijeva iscrpan GIS treba najmanje jednu kopiju
ArcInfo
da
pristupi
njegovim
punim
geoprocesnim
mogunostima
za
automatizaciju posla i izvoenje bogatog modeliranja i analiza.
U skladu sa navedenim karakteristikama ArcInfo je struktuiran prema sljedeim

funkcionalnostima:
ArcInfo
ArcMap
ArcCatalog
ArcToolbox
(potpuni setovi
alata)
ModelBuilder
ArcView
ArcEditor
+
+
Alati za potpuno geoprocesiranje i
analizu
Vie od 200 alata za geoprcesiranje

Definicija i upravljanje bazama
geopodataka
Vektor-analiza
Konverzija podataka
Geokodiranje
Upravljanje podacima
Linearno referensiranje
Raster upravljanje
Upravljanje tabelama
Upravljanje koordinatama
Alati za geoprocesiranje
73
+
Maplex za napredno oznaavanje
Maplex za ArcGIS ekstenzije

Otkrivanje sukoba oznaka
Visok kvalitet i produkcija
interaktivnog teksta karte
Podrka biljekama
+
Napredna kartografija
Kartografske prezentacije
Zavravanje karata
Generalizacija
Napredni izlaz (output) karata
+
ArcInfo radna stanica
Arc
ArcEdit
ArcPlot
AML
Iscrpne GIS komande
Podrka UNIX-u
14. OPCIJSKE EKSTENZIJE ZA ARCGIS DESKTOP
Za ArcGIS Desktop je dostupno mnogo opcijskih ekstenzija. Ekstenzije

omoguavaju korisnicima da izvode brojne zadatke kao to su raster
geoprocesiranje, trodimenzionalne analize i sl. Sve ekstenzije mogu biti koritene
u okviru svakog funkcionalnog nivoa ArcView, ArcEditor i ArcInfo (Izvor:
ArcGIS 9, What is ArcGIS 9.2?, ESRI, USA, 2006.).
ArcScan ekstenzija za ArcGIS je ukljuena besplatno u ArcEditor i ArcInfo i

Maplex ekstenzija za ArcGIS je takoer besplatno ukljuena u ArcInfo.
74
14.1. ArcGIS 3D ANALYST

ArcGIS 3D Analyst omoguava efektivnu vizualizaciju i analizu povrinskih
podataka. Sa ArcGIS 3D Analyst korisnici mogu vidjeti povrinu iz vie taaka
gledita, ispitivati povrinu, odreivati ta je vidljivo sa izabrane lokacije na
povrini i kreirati realistinu perspektivnu sliku sputajui raster i vektor podatke
preko povrine. Jezgro ArcGIS 3D Analyst ekstenzije je ArcGlobe aplikacija. Ona
posjeduje korisniko suelje za gledanje vie slojeva GIS podataka i za kreiranje
i analiziranje povrina.
ArcGIS 3D Analyst takoer osigurava napredne GIS alate za trodimenzionalno

modeliranje kao to su isijeci / ispuni, linija prizora i terensko modeliranje.
Koritenjem 3D Analyst ekstenzije moe se takoer kreirati i upravljati terenskim

setovima podataka ArcGIS-a. Terenski setovi podataka su vierezolucijska, TINbazirana povrina izgraena od z mjerenja (nadmorske visine) uskladiteni kao
oblici u geobazama podataka. Oni se tipino prave iz LIDAR, SONAR i
fotogrametrijskih izvora i mogu lako biti podrana milionima x, y i z taaka kao
dijela vierezolucijske triangilacijske povrine.
14.2. ArcGIS BUSINESS ANALYST

ArcGIS Business Analyst osigurava napredne alate za analiziranje i potpuni
paket podataka za analiziranje poslovnih i demografskih informacija kao pomo u
pravljenju odluujuih poslovnih odluka.
ArcGIS Business Analyst ukljuuje proirenu kolekciju poslovnih (ekonomskih) i

demografskih podataka i alata i podataka i alata potroakih domainstava za
analiziranje trita, pronalaenje najboljeg mjesta za novu poslovnu lokaciju i sl.
ArcGIS Business Analyst omoguava korisnicima izvoenje sofisticiranih
poslovnih
analiza.
Kombiniranjem
informacija,
kao
to
demografske
75
kompeticijske lokacije, sa geografskim podacima kao to su dogovorne granice,

teritorije ili lokacije prodavnica, ArcGIS Business Analyst pomae korisnicima u
boljem razumijevanju trita, potroaa i kompeticije.
ArcGIS Business Analyst dozvoljava korisnicima da:
izaberu najpovoljniju lokaciju prema odreenim kriterijima;

prepoznaju i dospiju do potencijalnih potroaa;
pronau nova trita;
izvode potroake prijeglede;
definiraju prostorni obuhvat podruja baziranih na potroaima ili na
trgovini u prodavnicama;
prepoznaju lokacije sline onima na kojima su njihove najbolje trgovine;
rukovode analizama prodora na trite;
izvode analize vremena za vonju preko mree ulica;
tragaju za nacionalnim poslovima i dodaju rezultate bilo kojoj analizi.
14.3. ArcGIS INTEROPERABILITY
ArcGIS Interoperability ekstenzija omoguava direktni pristup oitavanju

desecima razliitih formata prostornih podataka, ukljuujui GML profile, DWG /
DXF arhive, microStation Design Arhive Map Info, MID/MIF arhive i TAB arhive.
Korisnici mogu iskoristiti ove i mnoge druge vanjske izvore podataka u ArcGIS za
direktno koritenje u kartiranju, geoprocesiranju, upravljanju metapodacima i
koritenju 3D Globusa. Na primjer, mogue je uiniti dostupnim sve funkcije
kartiranja kao izvorne ESRI formate unutar Arc Map-a za ove izvore podataka
kao to su prijegled njihovih obiljeja i atributa, prepoznavanje obiljeja i njihov
izbor i sl.
ArcGIS Interoperability ekstenziju su razvili i odravaju je u saradnji ESRI i SAFE

Software inc, vodei GIS interoperabiliti prodava, i bazirana je na Safe software
76
popularnom
proizvodu
Feature
Manipulation
Engine
FME.
ArcGIS
Interoperability ekstenzija ukljuuje FME Workbench koji sadri serije alata za

transformaciju podataka za izgradnju konvertora za mnoge formate kompleksnih
vektorskih podataka. Sa ArcGIS Interoperability ekstenzijom se moe:
dodati podrka za mnoge formate GIS podataka za direktnu upotrebu

unutar ArcGIS, na primjer za upotrebu u ArcMAP, ArcCatalog i
geoprocesiranju;
konektirati na uobiajene GIS formate i itati ih, na primjer: TAB, MIF,
E00 i GML kao i brojne konekcije na baze podataka;
manipulirati podacima bogatim atributima i prikljuiti ih iz mnogih formata
tabela i DBMS-ova sa obiljejima;
izvesti bilo koja klasa obiljeja na vie od 50 izlaznih formata na primjer
izvesti na GML i kreirati napredne prevodioce za korisnike izlazne
formate;
koristiti FME Workbench za definiranje dodatnih formata i prevodilakih
procesa rada.
14.4. ArcGIS GEOSTATISTICAL ANALYST
ArcGIS Geostatistical Analyst osigurava napredne statistike alate za povrinsko

generiranje i za analizu i kartiranje neprekidnih setova podataka. ArcGIS
Geostatistical Analyst ukljuuje alate za istraivaku analizu prostornih podataka
koji osiguravaju uvid u konkretnu distribuciju podataka, globalne i lokalne
outlyere, globalne trendove, nivo prostorne autokorelacije i stepen variranja
izmeu vie setova podataka.
ArcGIS Geostatistical Analyst ekstenzije takoer mogu mjeriti neoekivanosti
udruene sa predvianjima, omoguavajui korisnicima da odgovore na pitanja
kao to je na pr. vjerovatnoa da novoi ozona prekorae standard Environmental
Protection Agency (EPA) na datoj lokaciji.
77
14.5. ArcGIS NETWORK ANALYST
ArcGIS Network Analyst je ekstenzija koja se koristi za pronalaenje i

identifikaciju puteva i prostorne analize bazirane na mrei. ArcGIS Network
Analyst dozvoljava ArcGIS Desktop korisnicima da modeluju realistine mrene
uvjete i scenarije.
ArcGIS Network Analyst podrava:
analize vremena vonje;

odreivanje puta od take do take;
pravce puteva;
definiranje podrunih servisa;
preice;
optimalni put;
najblii objekt;
polazak-dolazak.
ArcGIS Network Analyst omoguava ArcGIS korisnicima da rijee mnotvo
problema koristei mrene setove podataka. Mogu biti izvoeni mnogi zadaci
bazirani na mrei kao to su pronalaenje najadekvatnije ceste za putovanje ili
traenje najblieg objekta, odreivanje putnih pravaca i servisnih poduja i sl.
14.6. ArcGIS PUBLISHER I ArcREADER
ArcGIS Publisher je ekstenzija koja se koristi za objavljivanje podataka, karata i

globusa proizvedenih u ArcGIS Desktopu. ArcGIS Publisher omoguava
kreiranje formata arhiva objavljenih karata (PMF published map file) za svaki
ArcMap dokument kao i za svaki globusni dokument proizveden sa ArcGIS 3D
Analyst ekstenzijom.
78
PMF se koristi u slobodnoj ArcReader aplikaciji i dozvoljava korisnicima da dijele

svoje ArcMap dokumente sa drugim korisnicima. Uz koritenje ArcGIS Publisher
setovi podataka mogu biti objavljeni, kompresovani i zakljuani u formatu
visokoizvodljivoj read-only arhivskoj geobazi podataka i dozvoljavaju siguran
pristup senzitivnim ili visokovrijednim geografskim setovima podataka.
Dodavanje ArcGIS Publisher ArcGIS Desktopu dozvoljava korisnicima da otvore
pristup svojim prostornim informacijama mnogim drugim korisnicima. Sa ArcMap
i ArcGlobe, korisnici mogu proizvesti interaktivne karte i globuse, objaviti ih sa
ArcGIS Publisher, i dijeliti ih preko ArcReader, ArcGIS Servera i ArcIMS ArcMAP
Servera.
ArcReader
ArcReader je ita karata i globusa koji moe biti slobodno distribuiran bilo kojem
korisnika. ArcReader aplikacija je ukljuena u ArcGIS Desktop instalacioni medij
za brojne platforme, ukljuujui Microsoft Windows, Sun Solaris i Linux koji koristi
Intel hardver.
ArcGIS Publisher ukljuuje ArcReader kontrolu koja se moe programirati za VB,

Visual C++, i .NET graditelje. Ovo omoguava korisnicima da ugrade ArcReader
u postojeim aplikacijama ili da izgrade korisniki ArcReader za gledanje PMF.
ArcReader pomae korisnicima da razviju svoj GIS na mnogo naina: da otvare

pristup GIS podacima, prezentiraju informacije u visokokvalitetnim profesionalnim
kartama, mogunost da interakitvno koriste i tampaju karte, istrauju i analiziraju
podatke, gledaju geografske informacije u interaktivnim 3D scenama i sl.
79
14.7. ArcGIS SCHEMATICS

ArcGIS Schematics proizvodi shematske i geoshematske grafike reprezentacije
voene bazama podataka. ArcGIS Schematics proizvodi mrene grafove i
sheme na zahtjev, bilo da su u pitanju elektrine, plinske, telekomunikacijske ili
tabelarne mree.
Izgled GIS mree je shematski. Ova ekstenzija omoguava korisnicima da crtaju
mnoge grafike prijeglede mrene strukture i smjeste shematske prijeglede u
dokumente i karte.
14.8. ArcGIS SPATIAL ANALYST
ArcGIS Spatial Analyst osigurava irok krug monih modelirajuih i analitikih

obiljeja koji dozvoljavaju korisnicima da kreiraju, ispituju, kartiraju i analiziraju
rasterske podatke bazirane na elijskim vrijednostima. ArcGIS Spatial Analyst
moe pruiti informacije o konkretnim rasterskim slikama, prepoznati prostorne
odnose i na bazi toga izvriti odreene analize.
ArcGIS Spatial Analyst osigurava kljuni alat za vie od 200 raster

geoprocesirajuih funkcija koje se koriste u okviru za geoprocesiranje u ArcGIS
Desktop.
14.9. ArcGIS SURVEY ANALYST
ArcGIS Survey Analyst ekstenzija ukljuuje alate koje koriste uglavnom GIS
profesionalci da kreiraju i odravaju premjer i katastarske podatke u ArcGIS.
Sa ArcGIS Survey Analyst, korisnici mogu upravljati iscrpnom premjernom

bazom podataka kao integralnim dijelom svog GIS-a, ukljuujui dodavanje novih
podataka na stare i poboljanja iz premjera novih polja. Relativna tanost i
80
greka u premjernom sistemu moe biti prikazana za svaku premjernu lokaciju.

Dodatno, korisnici mogu udruiti istaknute lokacije sa takama premjera u
premjernom sistemu i podesiti istaknutu geometriju da se uklopi u premjerne
lokacije.
ArcGIS Survey Analyst koriste brojne GIS organizacije da poboljaju prostornu

tanost svojih GIS podataka koristei savremene premjerne tehnike i GPS
tehnologiju.
Cadastral Editor
U sklopu ArcGIS 9.2, Survey Analyst ukljuuje podrku za novi sistem procesa
rada za upravljanje katastarskim podacima kao i novim modelom podataka za
upravljanje
katastarskim
materijalom.
Ovaj
model
podataka
ukljuuje
specializovanu topologiju parcela i odnose izmeu parcela, granice parcela,

uglove parcela i kontrolna obiljeja. Novi katastarski upravljaki proces rada
omoguava da materijal mjerenja parcela bude koriten za apdejtovanje
postojeih okvira parcela baziranih na karti. Ovo ukljuuje primjenu serija alata
za upise koordinata, granica, podataka snimaka i razmjera, upravljanje
katastarskim podacima, i prilagoavanje najmanjim kvadratom. Ovaj sistem
dozvoljava povezanim GIS podacima da budu prilagoeni koritenjem istih
parametara prilagoavanja najmanjim kvadratom koji se koriste za apdejtovanje
katastarskog materijala i praenje historije prilagoavanja. Takoer ukljuuje
metode i alate procesa rada za katastarske poslove npr., poveano
apdejtovanje katastarskih ili parcelskih materijala i povezanih podataka kako se
novi premjeri dodaju u sistem.
81
14.10. ArcGIS TRACKING ANALYST

ArcGIS Tracking Analyst dozvoljava uvide i analiziranje serija vremenskih
podataka to ukljuuje praenje kretanja obiljeja kroz vrijeme i praenje sistema
vrijednosti za lokacije kroz vrijeme.
Konkretnije ArcGIS Tracking Analyst ukljuuje:
prikazivanje podataka takom ili trakom;

mogunost simboliziranja vrijemena bojom (za prikaz starenja podataka);
interaktivni plejbek;
analize bazirane na ispitivanju prostornih atributa;
mogunost podvlaenja / highlight;
zabranu / suppression;
podrku za linije i poligone;
vremenski histogram u plejbeku;
mogunost simboliziranja slojeva karata bazranih na vremenu;
vremenske prozore bazirane na slojevima za upravljanje mnogim
vremenskim slojevima;
vremenski ofset za poreenja vremenskih dogaaja;
arhiv animacija;
vremenski sat za dodatne analize.
14.11. ArcSCAN for ArcGIS
ArcSCAN for ArcGIS dodaje funkcionalnost raster editovanja i scan digitaliziranja

editorskim mogunostima ArcEditora i ArcInfo. Koristi se da proizvede podatke iz
skeniranih vektorskih karti i rukopisa i da pojednostavi procese rada editorskih
radnih stanica koristei ArcGIS.
82
Sa ArcSCAN za ArcGIS korisnici mogu izvoditi zadatke konverzije raster u vektor

kao to su raster editovanje, raster uklapanje, runo raster praenje i paketnu
vektorizaciju.
ArcSCAN for ArcGIS je ukljuen u ArcEditor i ArcInfo i dostupan kao opcijska

ekstenzija za ArcView.
14.12. MAPLEX FOR ArcGIS
Maplex
for
ArcGIS
dodaje
napredno
smjetanje
oznaka
otkrivanje
protivrijenosti ArcMapu. Maplex for ArcGIS moe biti koriten da proizvede tekst
koji je sauvan sa kartom kao i objanjenja koja mogu biti sadrana u isrpne
slojeve u geobazama podataka.
Koritenje Maplex for ArcGIS moe utedjeti vrijeme za rad. Studije sluaja su
pokazale da Maplex for ArcGIS moe sauvati najmanje 50%, i ak i vie, od
vremena potroenog na zadatke oznaavanja karte.
Zato to Maplex for ArcGIS osigurava bolje predstavljanje teksta i kvalitet teksta
za tampanje, osnovni je alat za kartografiju baziranu na GIS-u. Svaki GIS sajt
koji pravi karte teba razmotriti posjedovanje najmanje jedne kopije Maplex for
ArcGIS.
Maplex for ArcGIS je ukljuen u ArcInfo i dostupan kao opcijska ekstenzija za

ArcView i ArcEditor.
83
15. SERVER GIS

Server GIS osigurava bazu za izgradnju integriranog sistema sa vie odsjeka za
sakupljanje, organizaciju, analizu, vizualizaciju, upravljanje i diseminaciju
geografskih informacija. Njegove solucije nastoje se prilagoditi kolektivnim i
individualnim potrebama korisnikih organizacija sa aspekta dostupnosti
geoinformacija i servisnih GIS aplikacija korisnicima razliitih nivoa znanja i
mogunosti (Izvor: ArcGIS 9, ESRI, USA, 2006.).
Server GIS se razvija veoma brzo zbog poslovnih prednosti i mogunosti da

podigne vrjedne GIS resurse i informacije koji su proizvedeni i kojima su
upravljali GIS profesionalci. U naporu da isporue geoprostornu informaciju i
funkcionanost kroz preduzee, organizacije proiruju svoje desktop GIS
implementacije sa GIS solucijama baziranim na serveru koje osiguravaju sadraj
i mogunosti preko Web servisa.
Korisnici irom GIS organizacije imaju koristi od podijeljene implementacije GIS

servera. GIS profesionalci sa znanjem i iskustvom u specifinim domenima mogu
podijeliti vjetine ili discipline sa drugima profesionalcima i amaterima. Npr.,
GIS saobraajni ininjer koji je ekspert u multimodalnim saobraajnim modelima
moe objaviti i podijeliti mrena rjeenja koja mogu koristiti drugi GIS
profesionalci i korisnici unutar organizacije. Dijeljenje geografskog znanja
pomae korisnicima GIS-a da standardizuju geografske procesne tehnike i
scenarije procesa rada, smanje trokove razvoja softvera i olakaju posao oko
implementacije.
GIS profesionalci ne koriste samo GIS servere kao platforme da objave i

promoviraju svoj posao u formi dijeljenih karti, globusa, geoprocesnih modela i
aplikacija, oni takoer koriste servise koji su drugi objavili u njihovoj GIS
zajednici.
84
GIS serveri nude slijedee mogunosti:

irok pristup geoinformaciji;
uobiajenu infrastukturu za nadogradnju i razvoj GIS aplikacija;
uobiajeni radni okvir za GIS upravljanje podacima;
centralizovano upravljanje GIS raunarskim resursima i njihovo
dijeljenje da im mogu pristupiti drugi autorizovani korisnici;
irok krug aplikacija i alata za klijente koji su dovoljno prilagodljivi da
podre bilo koji GIS zadatak kao npr., pristup GIS podacima baziran na
pretraivanju, koritenje mobilnih ureaja, editorskih aplikacija, i sl.;
integacija i podrka sa drugim segmentnim sistemima preduzea kao
to su odnosi sa potroaima, ili sistemi planiranja resursa preduzea
koji koriste softverska suelja i metode bazirane na standardima;
GIS serveri osiguravaju temelj za koritenje i razvoj geoprostorne
arhitekture orijentirane na servise;
mogunost
da
podre
srodne
korisnike
apliakcije
koristei
standardna industrijska programska okruenja, kao to su npr., .NET,

Java, AJAX, XML / SOAP, J2EETM, EJB i C++;
uobiajeni set alata za dijeljene karata i GIS servisa to osigurava
konzistenciju
informatikom
upravljanju
uobiajenom
GIS
operacijskom prijegledu;
organizaciju GIS kataloga podataka, dijeljenje podataka, i pristup
servisima za podjelu informacija;
Podrka za meuoperativne standarde u GIS domenu (npr., OGC i
ISO) i domenu ire informacijske tehnologije kao npr., W3C i ISO.
85
Server GIS ukljuje tri funkcionalna proizvoda:

ArcIMS (Internet Maping Server) Server za Web kartiranje i produkciju
karata za GIS na vie nivoa, Web za razmjenu podataka i uvanje
katalokih portala metapodataka uz koritenje otvorenih internet protokola.
ArcIMS je razvijen u desecima hiljada rganizacija irom svijeta koje
produkuju i ine dostupnim svoje proizvode
prvenstveno za Web
razmjenu.
ArcGIS Server isrpan GIS baziran na Webu koji omoguava iroke
nivoe koritenja poput out-of-the-box, korisnikih aplikacija i servisa za
prikupljanje
podataka,
analizu,
kartiranje,
editiranje
upravljanje
prostornim infromacijama. GIS Server osigurava funkcionalnu platformu

baziranu na standardu na kojoj korisnici ArcGIS Desktopa mogu lahko
objavljivati i ponuditi geografsko znanje iroj organizaciji. ArcGIS Server
podrava pristup koristei desktop radni okvir korisnikih, mobilnih i
pretraivakih korisnika.
ArcGIS Server takoer ukljuuje ArcSDE tehnologiju za upravljanje
viekorisnikim, transakcijskim bazama geopodataka koristei vei broj
povezanih DBMS-ova.
ArcGIS Image Server (ArcGIS IS) Procsirajui server on-the-fly,
osigurava vrlo brz pristup velikim kolekcijama slika i znaajno smanjuje
vrijeme izmeu njihove nabavke i koritenja. Moe dinamino kreirati
viestruke proizvode kao Web servis i podrati pristup slikama pomou
klijentskih aplikacija.
86
16. MOBILE GIS

Danas se GIS sve vie prenosi iz kabineta na teren posredstvom ciljanih GIS
aplikacijskih solucija na mobilnim ureajima. GIS pristup na terenu se bazira na
beine mobilne ureaje sa GPS-om (GPS Global Position Sistem) koji za rad
koriste digitalne karte i ciljane kolekcije terenskih geografskih podataka (Izvor:
ArcGIS 9, ESRI, USA, 2006.). Korisnici mobilnog GIS-a kao sredstva za rad na
terenu su danas vrlo brojni: javne slube (vatrogasci, komunalni radnici, vojnici,
policija i sl.), razliite ininjerske ekipe, izvjetai, naunici i dr.
ArcGIS osigurava iscrpnu grupu mobilnih GIS prozvoda dizajniranih za razliite
primjene i platformske zahtjeve, odnosno:
ArcPad - osigurava isrpno korisniko suelje za GIS terenski orjentirani

rad na Windows kompatibilnim ureajima. ArcPAd je u irokoj upotrebi u
vie od 60.000 razvojnih oblika.
ArcGIS Mobile - ArcGIS Server 9.2 ukljuuje raunarsku opremu za

razvoj softvera, zvanu ArcGIS Mobile, koji moe biti koriten za kreiranje i
razvoj ciljanih mobilnih aplikakcija za Smartphones, Pocket PC-ijeve i
Tablet PC-ijeve. Ove aplikacije podravaju beinu sinhronizaciju rada sa
ArcGIS Server, GIS replikaciju podataka i njihovo editiranje.
87
17. GIS PROGRAMER

ESRI Developer Network (EDNSM) je programerski proizvod koji osigurava
iscrpne sistemske mogunosti za razvojne aplikacije na ArcGIS platformi (Izvor:
ArcGIS 9, ESRI, USA, 2006.). EDN osigurava jednoobraznu programsku okolinu
i alate koji programiiranjem omoguavaju da se:
uklope funkcionalnosti GIS-a i kartiranja u druge aplikacije;

izgrade i razviju korisnike ArcGIS Desktop aplikacije i ekstenzije;
koritenje konfiguriraju i prilagode ArcGIS proizvodi kao to su ArcView,
ArcEditor i ArcInfo;
proiri ArcGIS arhitektura i modeliranje podataka;
piu korisnike aplikacije koristei ArcGIS Engine;
koriste drugi Web servisi i aplikacije bazirane na serveru (uz ArcGIS
Server i ArcIMS).
EDN ukljuuje sve programerske resurse ArcGIS Desktop, ArcGIS Server,

ArcIMS, ArcSDE i uklopljive komponente ArcGIS Engine.
Jezgro EDN je Developer Kit koji predstavlja biblioteku softverskih komponenti,

ArcObjects, koje programeri mogu koristiti da uklope i proire GIS koristei
standardne programske jezike kao to su C++, .NET i Java.
17.1. ARCGIS ENGINE
ARcGIS Engine je programeski proizvod koji osigurava korisniko programsko

suelje za koritenje ArcObjects kao serije uklopljivih komponenti, sa kojima
programeri mogu graditi ciljane aplikacije sa jednostavnim, korisnikim sueljima.
ArcGIS Engine osigurava seriju uklopljivih korisnikih komponenti za suelje kao
to su npr., Map Control i Globe Control koji mogu biti koriteni da uklope
88
interaktivne karte i globuse u korisnikim aplikacijama. Koristeu ArcGIS Engine,

programeri mogu izgraditi ciljane GIS solucije koristei C++, .NET ili Java.
Programeri mogu izgraditi potpune korisnike aplikacije sa ArcGIS Engine ili

uklopiti GIS logiku u postojeu korisniku aplikaciju npr., dodati kartu u
Microsoft Word ili Excel.
Koritenje korisnikih aplikacija je vano za mnoge GIS organizacije zbog
pojednostavljenja procesa radai fokusiranja na koritenje odreenih resursa GISa za krajnje korisnike. Takve uklopljene GIS aplikacije se koriste da podre:
terensku kolekciju podataka uz koritenje pokretnih laptopa i Tablet PC-ija

za korisnike koji trebaju da rade sa bazama geopodataka i detaljnim GIS
kartama;
izgradnju korisnikih suelja za hitne operacije;
strukturalnu kompilaciju podataka za ciljane procese rada.
89

Uvod U GIS

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Uvod U GIS

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

OSNOVE

GEOGRAFSKOG INFORMACIONOG SISTEMA

Sarajevo, 2007 godine.

Osnove geografskog informacionog sistema

Ovaj prirunik je realiziran u okviru TEMPUS projekta Upgrading and Developing

Prirodno-matematiki fakultet u Sarajevu je ovaj projekat realizirao u saradnji sa

Najtoplije se zahvaljujemo na svesrdnoj pomoi kolegama sa partnerskih

Sarajevo, august 2007. godine.

Osnove geografskog informacionog sistema

Osnove geografskog informacionog sistema

5.3. Klasifikacija i prikazivanje tema ...........................................................47

I.2. ARCGIS ........................................................................................................... 55

Osnove geografskog informacionog sistema

Osnove geografskog informacionog sistema

I.1. OSNOVE GEOGRAFSKOG INFORMACIONOG SISTEMA

Geografija je nauka koja, tradicionalno, prouava prostor i drutvo i osigurava

Korijeni savremenog GIS-a potiu iz 60-tih godina prolog stoljea kada je

Osnove geografskog informacionog sistema

razvoj informatike i pojava personalnih raunara su omoguili znatno iru

Danas postoje mnogobrojne definicije GIS-a ija sadrina uglavnom ovisi o

kompjuterskom ekranu. Oni pruaju ograniene informacije o geografskom

Osnove geografskog informacionog sistema

prikazuje i koje uglavnom imaju prostorne pretpostavke. Za detaljniju grafiku

Razvijeniji sistemi za kartiranje mogu uvoziti baze podataka ili spreadsheet

Osnove geografskog informacionog sistema

GIS predstavlja informacioni sistem (hardver, softver, strunjaci i podaci)

kontrolisanog) procesiranja unesenih podataka, njihovog prezentovanja,

Njegovo sutinsko obiljeje dao je Jack Dangermond, predsjednik ESRI

1.1. Elementi Geografskog Informacionog Sistema

Slika 1. Elementi geografskog informacionog sistema.

Osnove geografskog informacionog sistema

Slika 2. Personalni raunar sa GIS softverom (Desktop GIS)

Osnove geografskog informacionog sistema

Osnove geografskog informacionog sistema

Slika 3. ArcGIS softver: ArcView, ArcEditor i ArcCatalog

Microsoft MapPoint - Microsoft MapPoint verzija 2002 kombinuje snane alate

Osnove geografskog informacionog sistema

a drugu editor baze podataka (WinMonitor). Obje aplikacije se nalaze u

Niti jedan GIS softver ne moe funkcionirati bez podataka. Mi ivimo u

Osnove geografskog informacionog sistema

Takoer je bitno spomenuti da se, kod veine softvera za GIS, podaci

grafiki podaci koji mogu biti rasterskog i vektorskog tipa i

Slika 4. Klasina topografska karta (lijevo) i skenirana i geokodirana karta uvezena u

Osnove geografskog informacionog sistema

Slika 5. Primjer GIS analize koritenjem alata za topologiju.

Osnove geografskog informacionog sistema

Osnove geografskog informacionog sistema

2. ORGANIZACIJA PODATAKA U GIS-u

geografski setovi podataka i modeli podataka

2.1. Geografski setovi podataka i modeli podataka

Geografski setovi podataka su georeferirane prostorne informacije dobivene

Modeli podataka su baze podataka koje sadre geografske informacije

Osnove geografskog informacionog sistema

aplikaciji, bazirajui se, pritom, na zakonima geostatistike, klasifikacijskim

2.2. Karte i globusi

Karte i globusi sadre interaktivne prijeglede gotovih geografskih podataka

Karte i globusi doprinose poboljanju raunarske grafike tehnike za kartografsko

Osnove geografskog informacionog sistema

Slika 6. ArcGlobe 3D prikaz Zemlje .

2.3. Geoprocesni modeli i skripte

Geoprocesiranje je metodiko izvrenje sekvence automatizirane operacije na

Osnove geografskog informacionog sistema

Slika 7. Primjer pisanja skripte u ArcGIS-u.