CMR 583 0395

‪LA VERSION ROUMAINE DU SYNODIKON DE L’ORTHODOXIE (BUZĂU,
1700) ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIE

SIÈCLE*‪
Ivan Biliarsky, Radu G. Păun
Éditions de l'EHESS | « Cahiers du monde russe »
2017/3 Vol. 58 | pages 395 à 434

ISSN 1252-6576
Article disponible en ligne à l'adresse :
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
https://www.cairn.info/revue-cahiers-du-monde-russe-2017-3-page-395.htm
--------------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Distribution électronique Cairn.info pour Éditions de l'EHESS.

© Éditions de l'EHESS. Tous droits réservés pour tous pays.
© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

La reproduction ou représentation de cet article, notamment par photocopie, n'est autorisée que dans les
limites des conditions générales d'utilisation du site ou, le cas échéant, des conditions générales de la
licence souscrite par votre établissement. Toute autre reproduction ou représentation, en tout ou partie,
sous quelque forme et de quelque manière que ce soit, est interdite sauf accord préalable et écrit de
l'éditeur, en dehors des cas prévus par la législation en vigueur en France. Il est précisé que son stockage
dans une base de données est également interdit.
Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

Cahiers du monde russe
Russie - Empire russe - Union soviétique et États
indépendants
58/3 | 2017
Les terres de l’orthodoxie au XVIIe siècle
La version roumaine du Synodikon de l’orthodoxie

(Buzău, 1700) et les combats pour la « juste foi » à
la fin du XVIIe siècle*
The Romanian version of the Synodikon of Orthodoxy (Buzău, 1700) and
struggles for the “true faith” in the late seventeenth century
Ivan Biliarsky et Radu G. Păun
Édition électronique
URL : http://journals.openedition.org/monderusse/10101
ISSN : 1777-5388
Éditeur
Éditions de l’EHESS
Édition imprimée
Date de publication : 1 juillet 2017
Pagination : 395-434
ISBN : 978-2-7132-2697-7
ISSN : 1252-6576
Distribution électronique Cairn


Référence électronique
Ivan Biliarsky et Radu G. Păun, « La version roumaine du Synodikon de l’orthodoxie (Buzău, 1700) et
les combats pour la « juste foi » à la ﬁn du XVIIe siècle* », Cahiers du monde russe [En ligne], 58/3 | 2017,
mis en ligne le 01 juillet 2019, Consulté le 27 mars 2018. URL : http://journals.openedition.org/
monderusse/10101
© École des hautes études en sciences sociales

IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
LA VERSION ROUMAINE DU SYNODIKON

ϊEΝδ’ἡRTώἡϊἡБIEΝ(ἐUГ U,Ν1ιίί)Ν
ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI »
À LA FIN DU XVIIe SIÈCLE*
δ’цtцΝἶeΝХ’КὀΝ1ιίί1,ΝХesΝpressesΝἶeΝХ’лЯшἵСцΝἶeΝἐuὐ uΝ(VКХКἵСТe)ΝsὁrtКТeὀtΝХeΝTriô‑
dion, qu’on appelle Trois odes. Imprimé maintenant pour la première fois sur
l’ordre et aux frais du très illustre prince Iô Constantin Basarab Voïévode, métro‑
pἙХἑtОΝduΝpКвsΝἹtКἘtΝkвrΝTОἙdἙsἑОέΝIЦprἑЦἹΝКuΝsКἑἘtάsἑчРОΝἹpἑsМἙpКХΝdОΝψuгău,ΝОἘΝ
l’an de la Création du monde 72082. Le TriôdionΝἶeΝἐuὐ uΝestΝuὀΝХТЯreΝἴТХТὀРueΝἈΝХesΝ
ὁiἵesΝsὁὀtΝtὁusΝeὀΝsХКЯὁὀΝἶ’лРХТse,ΝКХὁrsΝqueΝХКΝpКrtТeΝТὀtrὁἶuἵtТЯe,ΝХesΝruἴrТquesΝ
etΝ ХesΝ ХeἵturesΝ ἴТἴХТquesΝ sὁὀtΝ eὀΝ rὁuЦКТὀέΝ ἑeΝ ὀ’цtКТtΝ pКsΝ ἶuΝ tὁutΝ uὀΝ ἵКsΝ ТsὁХцΝ рΝ

ἵetteΝцpὁqueάХр,ΝἵКrΝХeΝrὁuЦКТὀ,ΝКХὁrsΝeὀΝpХeТὀΝessὁr,Νὀ’КЯКТtΝpКsΝeὀἵὁreΝreЦpХКἵцΝ
*ΝἑetΝКrtТἵХeΝПКТtΝpКrtТeΝἶ’uὀeΝreἵСerἵСeΝpХusΝКЦpХeΝqueΝὀὁusΝἵὁЦptὁὀsΝpuἴХТerΝprὁἵСКТὀeЦeὀtέΝ
δ’espКἵeΝТЦpКrtТΝὀὁusΝКΝἵὁὀtrКТὀtsΝрΝrцἶuТreΝἶrКstТqueЦeὀtΝХesΝrцПцreὀἵesΝἴТἴХТὁРrКpСТquesΝἉΝ
eХХesΝserὁὀtΝἵὁЦpХцtцesΝἶКὀsΝХ’ὁuЯrКРeΝeὀΝἵὁursΝἶeΝprцpКrКtТὁὀέΝRКἶuΝύέΝP uὀΝtТeὀtΝрΝreЦerά
ἵТerΝ sesΝ ἵὁХХчРuesΝ etΝ КЦТsΝ VerКΝ TἵСeὀtsὁЯКΝ (PКrТs),Ν ἡЯТἶТuΝ ἡХКrΝ (ἐuἵКrestήἐὁἵСuЦ),Ν δТἶТКΝ
ἑὁtὁЯКὀuΝetΝχὀἶreТΝTТЦὁtТὀΝ(ἐuἵКrest)ΝpὁurΝХeursΝsuРРestТὁὀsΝetΝХeΝЦКtцrТeХΝqu’ТХsΝХuТΝὁὀtΝКТЦКά
ἴХeЦeὀtΝПὁurὀТsέΝἠὁusΝreЦerἵТὁὀsΝцРКХeЦeὀtΝVКssКΝKὁὀtὁuЦКΝ(PКrТs)ΝpὁurΝsesΝὁἴserЯКtТὁὀsΝ
trчsΝprцἵТeusesΝetΝpὁurΝХesΝКrtТἵХesΝqu’eХХeΝКΝeuΝХ’ὁἴХТРeКὀἵeΝἶeΝЦettreΝрΝὀὁtreΝἶТspὁsТtТὁὀέ
1έΝδКΝ ἶцἶТἵКἵe,Ν sТРὀцeΝ pКrΝ ХeΝ ЦцtrὁpὁХТteΝ TeὁἶὁsТe,Ν estΝ ἶКtцeΝ ἶuΝ ЦὁТsΝ ἶeΝ УuТὀ,Ν ЦКТsΝ ТХΝ estΝ
prὁΝἴКἴХeΝqueΝХeΝХТЯreΝestΝpКruΝuὀΝpeuΝpХusΝtКrἶ,ΝpeutάшtreΝeὀΝУuТХХetΝὁuΝКὁίt,ΝIέΝἐТКὀu,ΝἠέΝώὁἶὁ ,Ν
ψἑЛХἑἙРrКПἑКΝrἙЦсἘОКsМăΝvОМἐО,Ν1ηίῶά1ῶγίΝДδКΝἴТἴХТὁРrКpСТeΝrὁuЦКТὀeΝКὀἵТeὀὀe,Ν1ηίκά1κἁί],Ν
1,ΝἐuἵКrestΝἈΝSὁἵeἵ,Ν1λίἁΝДἶцsὁrЦКТsΝBRV,Ν1],ΝpέΝζίλέ
2. ТРIWДIОН че съ зи‘че ТРИПέСНЕЦЪ Ка‘ре а„кумь ѧт©ю сау типъри‘тъ, день Пору‘нка, ши
то‘атъ келтуя‘ла, Прэ лумина‘тулуи… До‘мнь, Iw: КWНСТАНТИНά БАСАРАБЪ ВОЕВОДА.
Митрополи‘т ф∙и‘нд а„ то‘атъ Ца‘ра, Кyр: ŒЕWДОСIЕ. Ши’ сау типъри‘т ѧ сфнzта ˆЕпTђкоп¶‘е дела
БΉз: ť Ануль дела зиди‘рэ лум∙и: #зzси.ΝIХΝὀeΝs’КРТtΝpὁurtКὀtΝpКsΝἶuΝpreЦТerΝTriôdionΝpὁurΝХeΝ
ἑКrшЦeΝТЦprТЦцΝeὀΝVКХКἵСТeΝἉΝuὀΝКutreΝКЯКТtΝцtцΝpuἴХТцΝeὀΝ1ηικ,ΝЦКТsΝἶeΝtὁuteΝцЯТἶeὀἵe,ΝТХΝцtКТtΝ
sὁrtТΝἶesΝЦцЦὁТres,ΝIbidem,ΝpέΝθκάθλΝἉΝIέΝἐТКὀu,ΝϊέΝSТЦὁὀesἵu,ΝψἑЛХἑἙРrКПἑКΝrἙЦсἘОКsМăΝvОМἐО,Ν
1ηίῶά1ῶγίΝДδКΝἴТἴХТὁРrКpСТeΝrὁuЦКТὀeΝКὀἵТeὀὀe,Ν1ηίκά1κἁί],Νζ,ΝχdăuРἑrἑΝΒἑΝьἘdrОptărἑΝДχἶἶТά
tТὁὀsΝetΝἵὁrreἵtТὁὀs],ΝἐuἵКrestΝἈΝSὁἵeἵΝȚΝἑὁ,Ν1λζζ,ΝpέΝ1ιἀέ
ἑКСТersΝἶuΝεὁὀἶeΝrusse,Νηκήἁ,ΝJuТХХetάsepteЦἴreΝἀί1ι,ΝpέΝἁληάζἁζέ
ἁλθ IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
ἵὁЦpХчteЦeὀtΝХeΝsХКЯὁὀἁέΝόКἵeΝКuбΝἶТiἵuХtцsΝsὁuХeЯцesΝpКrΝХКΝtrКἶuἵtТὁὀΝ–ΝἶepuТsΝ
ХeΝsХКЯὁὀΝἶ’цРХТseΝetΝХeΝРreἵΝ–ΝἶesΝteбtesΝsКἵrцs,ΝὀὁtКЦЦeὀtΝἶeΝἵeuбΝрΝЯКХeurΝἶὁРЦКά
tТqueΝ etΝ perПὁrЦКtТЯe,Ν ὁὶΝ ХeΝ rТsqueΝ ἶeΝ tὁЦἴerΝ eὀΝ СцrцsТeΝ рΝ ἵКuseΝ ἶesΝ ЦКuЯКТsesΝ
trКἶuἵtТὁὀsΝ цtКТtΝ ἵὁὀsТἶцrКἴХe,Ν ὁὀΝ КΝ trὁuЯцΝ ἴὁὀΝ ἶ’ТЦprТЦerΝ ἶesΝ ХТЯresΝ ἴТХТὀРuesΝ
(teбteΝ sХКЯὁὀΝ ὁuΝ РreἵΝ etΝ ЯersТὁὀΝ rὁuЦКТὀeΝ eὀΝ pКrКХХчХe)ζΝ ὁuΝ ἴТeὀΝ ἶeΝ ὀeΝ trКἶuТreΝ
eὀΝ rὁuЦКТὀΝ queΝ ХesΝ ruἴrТquesΝ etΝ ХesΝ ХeἵturesΝ ἴТἴХТques,Ν КiὀΝ queΝ ХeΝ peupХeΝ puТsseΝ
ἵὁЦpreὀἶreΝ ХКΝ pКrὁХeΝ ἶТЯТὀeηέΝ εТtrὁПКὀ,Ν ПὁὀἶКteurΝ ἶeΝ Х’ТЦprТЦerТeΝ ἶeΝ ἐuὐ uΝ etΝ
ЦКьtreΝtвpὁРrКpСeΝἶuΝХТeu6,ΝeὀΝКЯКТtΝПКТtΝsὁὀΝἵreἶὁΝἈΝsurΝХesΝἶТбάseptΝХТЯresΝqu’ТХΝКΝ
ἁέΝδeΝsХКЯὁὀΝἶ’цРХТseΝКΝцtцΝХКΝХКὀРueΝἶeΝХКΝἵСКὀἵeХХerТeΝetΝἶuΝἵuХteΝeὀΝVКХКἵСТeΝetΝeὀΝεὁХἶКЯТeΝ
peὀἶКὀtΝἶesΝsТчἵХesΝἉΝЯὁТrΝύέΝἠКὀἶrТ ,Ν«ΝSХКЯὁὀТἵΝἑuХtureΝТὀΝtСeΝRὁЦКὀТКὀΝἑὁuὀtrТesΝ»,ΝSlavonic
and East European Review,Ν ἀζ,Ν 1λζθ,Ν pέΝ 1θίά1ι1Ν ἉΝ ύСέΝ εТС ТХ ,Ν «ΝχpКrТ ТКΝ sἵrТerТТΝ sХКЯeΝ ТΝ
p truὀἶereКΝeТΝХКΝἠὁrἶuХΝϊuὀ rТТέΝR spсὀἶТreКΝьὀΝ rТХeΝRὁЦсὀeΝКΝТὐЯὁКreХὁrΝὀКrКtТЯeΝἶespreΝ
ЯТК КΝ ТΝКἵtТЯТtКteКΝПrК ТХὁrΝἑὁὀstКὀtТὀάἑСТrТХΝ ТΝεetὁἶТeΝДδ’КppКrТtТὁὀΝἶeΝХ’цἵrТtureΝeὀΝsХКЯὁὀΝ
etΝsКΝἶТППusТὁὀΝКuΝἠὁrἶΝἶuΝϊКὀuἴeέΝδКΝἶТППusТὁὀΝἶКὀsΝХesΝpКвsΝrὁuЦКТὀsΝἶesΝsὁurἵesΝὀКrrКά
tТЯesΝsurΝХКΝЯТeΝetΝХ’КἵtТЯТtцΝἶesΝПrчresΝἑὁὀstКὀtТὀάἑвrТХХeΝetΝεцtСὁἶe]Ν»,ΝТὀΝIdem, ωἙἘtrἑЛu ἑἑΝХКΝ
ἑstἙrἑКΝМuХturἑἑΝ ἑΝХἑtОrКturἑἑΝrἙЦсἘОΝvОМἐἑΝДἑὁὀtrТἴutТὁὀsΝрΝХ’СТstὁТreΝἶeΝХКΝἵuХtureΝetΝἶeΝХКΝХТttцά
rКtureΝrὁuЦКТὀesΝКὀἵТeὀὀes],ΝἐuἵКrestΝἈΝεТὀerЯК,Ν1λιἀ,ΝpέΝλάικΝἉΝPέPέΝPКὀКТtesἵu,ΝÎἘМОputurἑХОΝΒἑΝ
ЛἑruἑἘ КΝsМrἑsuХuἑΝьἘΝХἑЦЛКΝrἙЦсἘăΝДδesΝἶцἴutsΝetΝХКΝЯТἵtὁТreΝἶeΝХ’цἵrТtureΝeὀΝХКὀРueΝrὁuЦКТὀe],Ν
ἐuἵКrestΝἈΝχἵКἶeЦТeТΝRSR,Ν1λθηέΝSurΝХesΝpКrtТἵuХКrТtцsΝἶuΝsХКЯὁὀΝἶ’цРХТseΝeὀΝVКХКἵСТeΝetΝeὀΝ
εὁХἶКЯТe,ΝЯὁТrΝδέΝϊУКЦὁάϊТКἵὁὀТ ,ΝȚἑЦЛКΝdἙМuЦОἘtОХἙrΝsХКvἙἘОΝОЦἑsОΝьἘΝ КrКΝRἙЦсἘОКsМăΝ
ьἘΝ sОМἙХОХОΝ КХΝ ἀIVάХОКάКХΝ ἀVάХОКΝ ДδКΝ ХКὀРueΝ ἶesΝ ἶὁἵuЦeὀtsΝ sХКЯesΝ цЦТsΝ eὀΝ VКХКἵСТeΝ etΝ eὀΝ
εὁХἶКЯТe,Ν xiveάxveΝ sέ], ἐuἵКrestΝ ἈΝχἵКἶeЦТeТΝ RSR,Ν 1λι1Ν ἉΝ PέΝ ἡХteКὀuΝ etΝ КХέ,Ν SХКvКΝ vОМἐОΝ ἑΝ
sХКvἙἘКΝrἙЦсἘОКsМăΝДδeΝpКХцὁsХКЯeΝetΝХeΝsХКЯὁάrὁuЦКТὀ], ἐuἵКrestΝἈΝϊТἶКἵtТἵ ΝΒТΝPeἶКРὁРТἵ ,Ν
1λιηΝἉΝϊέώέΝεКὐТХu,Ν«ΝδТterКturКΝrὁЦсὀ ΝἶeΝeбpresТeΝsХКЯ ΝДδКΝХТttцrКtureΝrὁuЦКТὀeΝἶ’eбpresά
sТὁὀΝsХКЯe]Ν», ТὀΝȚἑturРἐἑОruХΝХuἑΝțКМКrἑОΝ1ηίῶήβίίῶΝДδeΝδeТturРТКrТὁὀΝἶeΝεКἵКrТeΝ1ηίκήἀίίκ],Ν
TсrРὁЯТΒteΝἈΝχrСТepТsἵὁpТКΝTсrРὁЯТΒteТ,Νἀίίκ,ΝpέΝ1κιάἀίἁέ
ζέΝSeХὁὀΝ erἴКὀΝύreἵeКὀu,ΝuὀΝἶesΝцἶТteursΝἶeΝХ’лЯКὀРТХeΝРreἵὁάrὁuЦКТὀΝpuἴХТцeΝрΝἐuἵКrest,Ν

eὀΝ1θλἁ,ΝТХΝцtКТtΝsὁuСКТtКἴХeΝetΝПὁrtΝutТХeΝἶeΝПКТreΝἶesΝцἶТtТὁὀsΝἴТХТὀРuesΝἵКr,ΝsТΝУКЦКТsΝТХΝвΝКЯКТtΝ
ἶesΝerreursΝἶeΝtrКἶuἵtТὁὀΝὁuΝἶesΝἶὁutesΝsurΝХeΝseὀsΝἶeΝteХΝὁuΝteХΝpКssКРe,ΝХ’КppeХΝКuΝteбteΝὁrТРТὀКХΝ
pὁuЯКТtΝ ХesΝ rцsὁuἶreΝ ἉΝ ЯὁТrΝ sКΝ prцПКἵeΝ рΝ Θ Ν αΝ Ν ΓΓ ,Ν ή
SПсἘtКΝ ἑΝduЦἘОгăἑКsМКΝEVχσύώEȚIE,ΝEХἑἘОКsМăΝ ἑΝruЦăἘОКsМăΝДδeΝsКТὀtΝetΝἶТЯТὀΝлЯКὀРТХe,Ν
РreἵΝetΝrὁuЦКТὀ],ΝBRV,Ν1,ΝpέΝἁἁἁέ
ηέΝχХὁrsΝqueΝpХeТὀeЦeὀtΝἵὁὀsἵТeὀtΝἶuΝrТsqueΝἶeΝtὁЦἴerΝeὀΝpцἵСцΝрΝἵКuseΝἶeΝХКΝЦцἵὁὀὀКТssКὀἵeΝ
ἶesΝteбtesΝsКἵrцsΝцἵrТtsΝeὀΝХКὀРuesΝцtrКὀРчresΝpeuΝἵὁὀὀuesΝetΝpeuΝprКtТquцesΝtКὀtΝpКrΝХesΝПТἶчХesΝ
queΝpКrΝХesΝprшtresΝeuбάЦшЦes,ΝХeΝЦцtrὁpὁХТteΝTeὁἶὁsТeΝἶutΝКЯὁuerΝqueΝХeΝrὁuЦКТὀΝцtКТtΝtrὁpΝ
pКuЯreΝ(ХТttцrКХeЦeὀtΝ«ΝἵὁurtΝ»)ΝpὁurΝteὀterΝuὀeΝtrКἶuἵtТὁὀΝТὀtцРrКХeΝἶeΝХКΝХТturРТeέΝἑ’estΝpὁurά
quὁТΝТХΝὀ’eὀΝtrКἶuТsТtΝqueΝХesΝruἴrТquesΝἉΝЯὁТrΝsКΝprцПКἵeΝрΝSvсἘtКΝ ἑΝduЦἘОгăἑКsМКΝȚвturРἐἑОΝ
ДδКΝsКТὀteΝetΝἶТЯТὀeΝδТturРТe],ΝἐuἵКrest,Ν1θκί,ΝBRV,Ν1,ΝpέΝἀἁίάἀἁιέΝVὁТr,ΝeὀΝРцὀцrКХ,ΝPКὀКТtesἵu,Ν
ÎἘМОputurἑХОΝΒἑΝЛἑruἑἘ КΝἉΝIέΝύСe Тe,ΝχХέΝεКre ,ΝIἘtrἙduМОrОΝьἘΝПἑХἙХἙРἑКΝrἙЦсἘОКsМăΝДIὀtrὁἶuἵtТὁὀΝ
рΝХКΝpСТХὁХὁРТeΝrὁuЦКТὀe],ΝἐuἵКrestΝἈΝEὀἵТἵХὁpeἶТἵ ΝrὁЦсὀ ,Ν1λιζ,ΝpέΝζηάθκΝἉΝIdem, Originile
sМrἑsuХuἑΝьἘΝХἑЦЛКΝrἙЦсἘăΝДδesΝὁrТРТὀesΝἶeΝХ’цἵrТtureΝeὀΝХКὀРueΝrὁuЦКТὀe],ΝἐuἵКrestΝἈΝΑtТТὀ ТПТἵ Ν
ΒТΝEὀἵТἵХὁpeἶТἵ ,Ν1λκηΝἉΝEέΝεuὀteКὀu,Ν«ΝRὁХuХΝἐТserТἵТТΝΒТΝКХΝteбteХὁrΝἵuΝἵὁὀ ТὀutΝἴТserТἵesἵΝьὀΝ
prὁἵesuХΝἶeΝПὁrЦКreΝКΝЯeἵСТТΝrὁЦсὀeΝХТterКreέΝUὀΝpuὀἵtΝἶeΝЯeἶereΝПТХὁХὁРТἵΝДδeΝrôХeΝἶeΝХ’лРХТseΝ
etΝἶesΝteбtesΝreХТРТeuбΝἶКὀsΝХeΝprὁἵessusΝἶeΝПὁrЦКtТὁὀΝἶuΝЯТeuбΝrὁuЦКТὀΝХТttцrКТreέΝUὀΝpὁТὀtΝἶeΝ
ЯueΝpСТХὁХὁРТque]Ν»,ΝТὀΝΑОrЛКἘΝωКἘtКМuгἑἘἙ,ΝχἘtἑЦΝIvἑrОКἘuХΝΒἑΝσОἙПἑtΝωrОtКἘuХΝμΝprἙЦἙtἙrἑΝКἑΝ
ХἑЦЛἑἑΝrἙЦсἘОΝьἘΝМuХtΝДΑerἴКὀΝἑКὀtКἵuὐТὀὁ,ΝχὀtТЦΝIЯТreКὀuХΝetΝἠeὁПТtΝХeΝἑrцtὁТsΝἈΝprὁЦὁteursΝἶeΝ
ХКΝХКὀРueΝrὁuЦКТὀeΝἶКὀsΝХeΝἵuХte],ΝἐuἵКrestΝἈΝἑuЯсὀtuХΝVТe ТТ,Νἀί1ἁ,ΝpέΝιάκίέ
θέΝχὀἵТeὀΝцЯшqueΝἶeΝώu ТΝ(eὀΝεὁХἶКЯТe)ΝetΝПuturΝцЯшqueΝἶeΝἐuὐ uΝ(ЦέΝ1ιίἁ)ΝἉΝsurΝХuТ,ΝЯὁТrΝ
ἠέΝTurἵu,Ν«ΝVТК КΝΒТΝКἵtТЯТtКteКΝἵuХturКХάtТpὁРrКПТἵ ΝКΝEpТsἵὁpuХuТΝεТtrὁПКὀΝКХΝἐuὐ uХuТΝДδКΝЯТeΝ
etΝХ’КἵtТЯТtцΝἵuХtureХХeΝetΝtвpὁРrКpСТqueΝἶeΝХ’цЯшqueΝεТtrὁПКὀΝἶeΝἐuὐ u]Ν»,ΝψἑsОrἑМКΝτrtἙdἙбăΝ
RἙЦсἘă,ΝκἁΝ(ἁάζ),Ν1λθη,ΝpέΝἀκίάἀλθΝἉΝϊέΝεТС esἵu,Ν«ΝἑὁὀsТἶerК ТТΝКsuprКΝЯТe ТТΝ ТΝКἵtТЯТt ТТΝ
tТp rТtὁruХuТΝprТЦeТΝἐТἴХТТΝrὁЦсὀe tТ,ΝεТtrὁПКὀ,ΝepТsἵὁpuХΝἶeΝώu ТΝДἑὁὀsТἶцrКtТὁὀsΝsurΝХКΝЯТeΝetΝ
Х’КἵtТЯТtцΝἶuΝtвpὁРrКpСeΝἶeΝХКΝpreЦТчreΝἐТἴХeΝrὁuЦКТὀe,ΝХ’цЯшqueΝεТtrὁПКὀΝἶeΝώu Т]Ν»,ΝțἑtrἙ‑
pἙХἑКΝțἙХdἙvОἑΝ ἑΝSuМОvОἑ,ΝηηΝ(ἁάθ),Ν1λιλ,ΝpέΝἁ1ζάἀἀζΝἉΝἑέΝϊТЦКάϊr РКὀ,Ν«ΝUὀΝЦКreΝtТpὁРrКПΝ
δχΝVERSIἡἠΝRἡUεχIἠEΝϊUΝSВἠἡϊIKἡἠΝϊEΝδ’ἡRTώἡϊἡБIEΝ(ἐUГ U,Ν1ιίί)Ν
ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIe SIÈCLE ἁλι
sίreЦeὀtΝТЦprТЦцs,ΝὀeuПΝsὁὀtΝἴТХТὀРuesΝ(sХКЯὁὀΝetΝrὁuЦКТὀ),ΝquКtreΝsὁὀtΝeὀΝrὁuЦКТὀΝ
etΝquКtreΝeὀΝРreἵιέΝἑ’estΝКussТΝΝХeΝἵКsΝἶuΝTriôdion,ΝТЦprТЦцΝsὁusΝХeΝpКtrὁὀКРeΝἶuΝ
prТὀἵeΝrцРὀКὀtΝἑὁὀstКὀtТὀΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝ(1θκκά1ι1ζ)ΝetΝsὁusΝХКΝἶТreἵtТὁὀΝspТrТtueХХeΝ
ἶuΝЦцtrὁpὁХТteΝἶuΝpКвs,ΝTeὁἶὁsТeΝ(1θθκά1θιἀΝἉΝ1θιλά1ιίκ)κ.
ώὁrЦТsΝХeΝПКТtΝqu’ТХΝrцpὁὀἶКТtΝрΝuὀeΝὀцἵessТtцΝprКtТque,ΝХeΝTriôdionΝἶeΝἐuὐ uΝКΝ
ἵeἵТΝἶeΝpКrtТἵuХТerΝqu’ТХΝἵὁὀtТeὀt,ΝeὀΝpХusΝἶesΝserЯТἵesΝreХТРТeuбΝрΝἵцХцἴrerΝpeὀἶКὀtΝ
ХeΝἑКrшЦe,ΝХКΝseuХeΝЯersТὁὀΝrὁuЦКТὀeΝἵὁὀὀueΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀΝἶeΝХ’ἡrtСὁἶὁбТe,ΝpТчἵeΝ
ЦКьtresseΝἶeΝХКΝХutteΝἵὁὀtreΝХesΝСцrцsТesΝἶКὀsΝХeΝЦὁὀἶeΝὁrtСὁἶὁбeέΝIХΝἵὁὀЯТeὀtΝpКrΝ
ἵὁὀsцqueὀtΝἶeΝs’ТὀterrὁРerΝsurΝХesΝrКТsὁὀsΝКвКὀtΝἵὁὀἶuТtΝрΝХКΝpuἴХТἵКtТὁὀΝἶeΝἵeΝteбteέ
La tradition du Synodikon imprimé : éditions grecques et slaves
δКΝprцseὀἵeΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀΝἶКὀsΝХeΝTriôdionΝὀeΝἶὁТtΝpКsΝsurpreὀἶreέΝSТΝрΝХ’цpὁqueΝ
ἴвὐКὀtТὀeΝἵeΝteбteΝἵТrἵuХКТtΝsurtὁutΝeὀΝХТЯretΝsцpКrцλ,ΝἵetteΝtrКἶТtТὁὀΝἵὁὀὀКьtΝuὀΝἵСКὀά
РeЦeὀtΝТЦpὁrtКὀtΝКprчsΝХКΝpuἴХТἵКtТὁὀΝἶeΝХКΝpreЦТчreΝцἶТtТὁὀΝἶuΝTriôdionΝРreἵΝpКrΝ
χὀἶreКsΝKὁuὀКἶчsΝ( αΝ υ )ΝἶeΝPКtrКs1ίΝ(VeὀТse,Ν1ηἀἀ)έΝδeΝteбteΝpuἴХТцΝ
rὁЦсὀΝἶТὀΝseἵὁХuХΝКХΝБVIIάХeК,ΝEpТsἵὁpuХΝεТtrὁПКὀΝДUὀΝРrКὀἶΝtвpὁРrКpСeΝrὁuЦКТὀΝἶuΝxviie s.,
Х’цЯшqueΝεТtrὁПКὀ]Ν»,ΝțἑtrἙpἙХἑКΝψКἘКtuХuἑ, ἁἀΝ(ιάλ),Ν1λκἀ,ΝpέΝζηιάζθιΝἉΝϊέΝἐ ἶ r ,ΝTiparul
rἙЦсἘОsМΝХКΝsПсr ἑtuХΝsОМἙХuХuἑΝКХΝἀVIIάХОКΝ ἑΝьἘМОputuХΝsОМἙХuХuἑΝКХΝἀVIIIάХОКΝДδ’ТЦprТЦerТeΝ
rὁuЦКТὀeΝрΝХКΝПТὀΝἶuΝxviieΝetΝКuΝἶцἴutΝἶuΝxviiieΝsέ],Νἐr ТХКΝἈΝIstrὁs,Ν1λλκ,ΝpέΝ1ἀθά1ἁίέ
ιέΝἐ ἶ r ,ΝTiparul românesc,ΝpέΝ1ἀκά1ἁίέ
κέΝδeΝХТЯreΝs’ὁuЯreΝpКrΝuὀΝἵὁurtΝpὁчЦeΝetΝuὀeΝἶцἶТἵКἵeΝКἶressцsΝКuΝprТὀἵe,ΝХКΝἶerὀТчreΝцtКὀtΝ

sТРὀцeΝpКrΝTeὁἶὁsТeΝХuТάЦшЦe,ΝBRV,Ν1,ΝpέΝζίἀάζίλέΝεКХРrцΝХeΝὀὁЦἴreΝἶeΝtrКЯКuбΝἶцἶТцsΝКuΝ
rчРὀeΝἶeΝἐrсὀἵὁЯeКὀu,ΝКuἵuὀeΝцtuἶeΝЦὁὀὁРrКpСТqueΝsцrТeuseΝὀeΝХuТΝКΝцtцΝἵὁὀsКἵrцeΝrцἵeЦά
ЦeὀtΝἉΝЯὁТr,ΝἵepeὀἶКὀt,ΝἠέΝIὁrРК,ΝVἑК КΝ ἑΝdἙЦἘἑКΝХuἑΝωἙἘstКἘtἑἘάVἙdăΝψrсἘМἙvОКἘuΝДδКΝЯТeΝ
etΝХeΝrчРὀeΝἶuΝprТὀἵeΝἑὁὀstКὀtТὀΝἐrсὀἵὁЯeКὀu],ΝV ХeὀТТΝἶeΝεuὀteΝἈΝἠeКЦuХΝRὁЦсὀesἵ,Ν1λ1ζΝἉΝ
Idem, Istoria românilor ДώТstὁТreΝ ἶesΝ RὁuЦКТὀs],Ν θ,Ν țἙἘКrἐἑἑΝ ДδesΝ ЦὁὀКrques],Ν цἶέΝ pКrΝ
tέΝχὀἶreesἵu,ΝἐuἵКrestΝἈΝEὀἵТἵХὁpeἶТἵ ,Νἀίίί2,ΝpέΝἁ1ἁάἁιλΝἉΝ tέΝIὁὀesἵu,ΝPέIέΝPКὀКТt,ΝConstantin
vἙdăΝψrсἘМἙvОКἘuΝμΝvἑК КΝ–ΝdἙЦἘἑКΝ–ΝОpἙМКΝДδeΝprТὀἵeΝἑὁὀstКὀtТὀΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝἈΝХКΝЯТeΝ–ΝХeΝ
rчРὀeΝ–ΝХ’цpὁque],ΝἐuἵКrestΝἈΝ tТТὀ ТПТἵ ,Ν1λθλΝἉΝ tέΝIὁὀesἵu,ΝEpἙМКΝЛrсἘМἙvОἘОКsМăΝμΝdἑЦОἘ‑
sἑuἘἑΝ pἙХἑtἑМО,Ν ПἑἘКХἑtКtОΝ МuХturКХăΝ Дδ’цpὁqueΝ ἶeΝ ἐrсὀἵὁЯeКὀuΝ ἈΝ ἶТЦeὀsТὁὀΝ pὁХТtТque,Ν ПТὀКХТtцΝ
ἵuХtureХХe],ΝἑХuУάἠКpὁἵКΝἈΝϊКἵТК,Ν1λκ1έ
λέΝJέΝ ύὁuТХХКrἶ,Ν «Ν δeΝ SвὀὁἶТФὁὀΝ ἶeΝ Х’ἡrtСὁἶὁбТeΝ ἈΝ цἶТtТὁὀΝ etΝ ἵὁЦЦeὀtКТreΝ »,Ν Travaux et
mémoires,Νἀ,Ν1λθι,ΝpέΝ1άἁ1θ,ΝТἵТΝpέΝθέ
1ίέΝ Ν ὺ ΝΘ Ν ῳΝπ Ν Νπ π υ α Να Ν υ α ΝἉΝἵПέΝлέΝδeРrКὀἶ,ΝBiblio‑
РrКpἐἑОΝἐОХХἹἘἑquОΝἙuΝdОsМrἑptἑἙἘΝrКἑsἙἘἘἹОΝdОsΝἙuvrКРОsΝpuЛХἑἹsΝОἘΝРrОМΝpКrΝdОsΝύrОМsΝКuбΝ
xve et xvie siècles,Ν1,ΝPέΝἈΝErὀestΝδerὁuб,Ν1κκη,ΝpέΝ1ιἁΝ(ὀὁΝθθ),ΝetΝἁ,ΝPέΝἈΝεКТsὁὀὀeuЯe,Ν1λίἁ,Ν
pέΝἀιἁάἀιζΝ(ὀὁΝἀζἀ)ΝἉΝύὁuТХХКrἶ,Ν«ΝδeΝSвὀὁἶТФὁὀΝ»,ΝpέΝἁθέΝKὁuὀКἶчsΝestΝuὀΝἶesΝРrКὀἶsΝὀὁЦsΝἶeΝ
Х’ТЦprТЦerТeΝРreἵqueΝἶeΝVeὀТse,ΝὁὶΝТХΝКΝЯὁuХuΝцἶТterΝuὀeΝsцrТeΝἵὁЦpХчteΝἶ’œuЯresΝХТturРТquesέΝ
δeΝprὁУetΝКΝἵὁЦЦeὀἵцΝeὀΝ1ηἀ1ΝpКrΝХКΝpuἴХТἵКtТὁὀΝἶuΝPsautierΝἉΝХeΝTriôdionΝestΝХeΝseἵὁὀἶΝetΝ
ἶerὀТerΝХТЯreΝsὁrtТΝἶeΝsКΝtвpὁРrКpСТe,ΝἵКrΝKὁuὀКἶчsΝЦὁurutΝХКΝЦшЦeΝКὀὀцeέΝδКΝtвpὁРrКpСТeΝХuТΝ
surЯцἵutΝУusqu’eὀΝ1ηηἁΝἉΝЯὁТrΝ έEέΝ α α ,Ν«Ν α Ν α υ Ν Ν Ν Ν υΝ αΝ
υ Ν α Ν υΝ α α ΝἶТΝSКὀtКΝεКrТКΝДStέEέΝKКФХКЦКὀчs,ΝTцЦὁТРὀКРesΝἶ’КrἵСТЯesΝsurΝ
ХКΝЯТeΝἶ’χὀἶreКsΝKὁuὀКἶчsΝetΝἶeΝϊКЦТКὀὁsΝἶeΝSКὀtКΝεКrТК]Ν»,ΝТὀΝἠέεέΝ α α ,Νцἶέ,
Ν Ν Ν α έΝ α Ν Ν υ υΝ Ν υ υΝ«ΝσОἙРrКОМКΝ
țОdἑἑΝχОvἑΝ »Ν ( α,Ν ιά1ίΝ έΝ 1ῷῷ1ῤΝ ДΝ ἠέεέΝ PКὀКРТὁtКФчs,Ν цἶ,Ν δesΝ ὁrТРТὀesΝ ἶeΝ ХКΝ ХТttцά
rКtureΝὀцὁάСeХХцὀТqueέΝχἵtesΝἶuΝἶeuбТчЦeΝἑὁὀРrчsΝТὀterὀКtТὁὀКХΝ«ΝἠeὁРrКeἵКΝεeἶТТΝχeЯТΝ»,Ν
VeὀТse,Ν ХesΝ ιά1ίΝ ὀὁЯeЦἴreΝ 1λλ1],Ν VeὀТseΝ ἈΝ IstТtutὁΝ eХХeὀТἵὁΝ ἶТΝ stuἶТΝ ἴТὐКὀtТὀТΝ eΝ ὀeὁeХХeὀТἵТ,Ν
1λλἁ,Νἀ,ΝpέΝηληάθίηέΝδesΝЯersТὁὀsΝРцὁrРТeὀὀe,ΝἴuХРКre,Νserἴe,ΝrusseΝetΝРreἵqueΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀΝ
ἁλκ IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
pКrΝKὁuὀКἶчsΝreprцseὀteΝХКΝЯersТὁὀΝ Ν(PКХцὁХὁРue)ΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀ,ΝseХὁὀΝХКΝἵХКssТά
iἵКtТὁὀΝprὁpὁsцeΝpКrΝJeКὀΝύὁuТХХКrἶ,ΝХТцeΝрΝХ’СцsвἵСКsЦeΝetΝрΝХКΝἵὁὀἶКЦὀКtТὁὀΝἶesΝ
КὀtТpКХКЦТtesέ
ἑetteΝpКrtТἵuХКrТtцΝsusἵТtКΝХesΝἶuresΝἵrТtТquesΝἶeΝХ’цruἶТtΝРreἵΝuὀТКteΝδцὁὀΝχХХКtТusΝ
(1ηκθά1θθλ),ΝquТΝs’КttКquКΝрΝἵeΝqu’ТХΝἵὁὀsТἶцrКТtΝἵὁЦЦeΝἶesΝцРКreЦeὀtsΝἶeΝἶὁἵtrТὀeΝ
prцseὀtsΝἶКὀsΝХeΝХТЯreΝetΝὀὁtКЦЦeὀtΝрΝ«ΝХКΝЦКtrТἵeΝἶesΝerreursΝ»,Νreprцseὀtцe,ΝseХὁὀΝ
ХuТ,ΝpКrΝХeΝSвὀὁἶТФὁὀΝἶeΝХ’ἡrtСὁἶὁбТeΝquТΝeбКХtКТtΝύrчРὁrТὁsΝPКХКЦКsΝ(Γ Ν
α α )Ν etΝ ХeΝ pКtrТКrἵСeΝ PСТХὁtСцὁsΝ KὁФФТὀὁsΝ (Φ Ν ),Ν КХὁrsΝ queΝ
ἵeuбάἵТΝ цtКТeὀt,Ν ἶКὀsΝ ХКΝ ЯТsТὁὀΝ ἶ’χХХКtТusΝ etΝ ἶeΝ Х’лРХТseΝ ἶeΝ RὁЦe,Ν ἶesΝ СцrцtТquesΝ
ὀὁtὁТres11έΝ δesΝ ἵrТtТquesΝ ἶ’χХХКtТusΝ ἵὁὀἶuТsТreὀtΝ рΝ ХКΝ rцКХТsКtТὁὀΝ ἶ’uὀeΝ ὀὁuЯeХХeΝ
цἶТtТὁὀΝἶuΝteбte,ΝἵὁὀsТἶцrКἴХeЦeὀtΝreЯueΝetΝsurtὁutΝцpurцeΝἶesΝtrКἵesΝἶesΝἵὁὀtrὁά
ЯersesΝtСцὁХὁРТquesΝἶuΝxiveΝsТчἵХeέΝδКΝrespὁὀsКἴТХТtцΝeὀΝПutΝКssuЦцeΝpКrΝύТὁЯКὀὀТΝ
όrКὀἵesἵὁΝ ἐКrἴКrТРὁΝ (ὁuΝ ἐКrἴКἶТἵὁ, 1θηκά1ιἁί),Ν sὁusΝ ХКΝ ἶТreἵtТὁὀΝ spТrТtueХХeΝ ἶuΝ
pКpeΝ ἑХцЦeὀtΝБIΝ (ύТКὀПrКὀἵesἵὁΝχХἴКὀТ,Ν pКpeΝ ἶeΝ 1ιίίΝ рΝ 1ιἀ1)έΝ δeΝ ХТЯreΝ quТΝ eὀΝ
rцsuХtКΝ(ἐὁХὁРὀe,Ν1ιἀζ)1ἀΝs’КἶressКТtΝeὀΝprТὁrТtцΝКuбΝύreἵsΝuὀТsΝрΝХ’лРХТseΝrὁЦКТὀeΝ
etΝὀ’eutΝКuἵuὀeΝТὀlueὀἵeΝsurΝХКΝtrКἶТtТὁὀΝТЦprТЦцeΝἶuΝTriôdionΝetΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀΝ
ἶКὀsΝХeΝЦὁὀἶeΝὁrtСὁἶὁбe,ΝtrКἶТtТὁὀΝquТΝsuТЯТtΝiἶчХeЦeὀtΝХ’цἶТtТὁὀΝἶeΝKὁuὀКἶчsέ
ϊКὀsΝ ἵetΝ ὁuЯrКРeΝ etΝ ἶКὀsΝ sesΝ цἶТtТὁὀsΝ uХtцrТeures1ἁ,Ν ХКΝ ЦeὀtТὁὀΝ ἶКὀsΝ ХeΝ Sвὀὁά
ἶТФὁὀΝἶeΝἵТὀqΝЦцtrὁpὁХТtesΝἶeΝPКtrКsΝ(ПέΝκἁr),ΝἶὁὀtΝХesΝpὁὀtТiἵКtsΝἵὁuЯreὀtΝtὁutΝХeΝ
xiveΝsТчἵХe1ζ,ΝperЦetΝἶeΝХὁἵКХТserΝХКΝЯersТὁὀΝeЦpХὁвцeΝpὁurΝХ’цἶТtТὁὀΝТЦprТЦцeΝἈΝТХΝ
s’КРТtΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀΝeὀΝusКРeΝКuΝsТчРeΝЦцtrὁpὁХТtКТὀΝἶeΝPКtrКsέΝἑὁЦЦeΝХ’ТὀἶТqueΝ
JeКὀΝ ύὁuТХХКrἶ,Ν ХeΝ ἶerὀТerΝ eЦpereurΝ рΝ вΝ шtreΝ ЦeὀtТὁὀὀцΝ цtКὀtΝ JeКὀΝ ἑКὀtКἵuὐчὀeΝ
(ЦέΝ1ἁκἁ),ΝeХХeΝpeutΝшtreΝἶКtцeΝeὀtreΝ1ἁκἁΝetΝ1ἁλ11ηέΝIХΝἵὁὀЯТeὀtΝἶeΝsὁuХТРὀerΝqueΝ
ἵetteΝЯersТὁὀΝὀeΝprцseὀteΝКuἵuὀeΝКutreΝpКrtТἵuХКrТtцΝХὁἵКХeΝἉΝἴТeὀΝКuΝἵὁὀtrКТre,ΝtὁutΝ

sὁὀtΝ puἴХТцesΝ eὀΝ цἶТtТὁὀΝ ἵrТtТqueΝ ἶКὀs χέΝ εeХХὁὀТ,Ν цἶέ,Ν TἐОΝ ύrОКtΝ ωἙuἘМἑХsΝ ἙПΝ tἐОΝ τrtἐἙdἙбΝ
ωἐurМἐОsέΝDОМἑsἑἙἘsΝКἘdΝSвἘἙdἑkКέΝόrἙЦΝωἙἘstКἘtἑἘἙpХОΝῶθ1ΝtἙΝωἙἘstКἘtἑἘἙpХОΝ1ῶιβ, Turnά
СὁutΝἈΝἐrepὁХs,Νἀί1θέ
11έΝDОΝХἑЛrἑsΝОtΝrОЛusΝОММХОsἑКstἑМἑsΝύrКОМἙruЦΝdἑssОrtКtἑἙἘОsΝduКОΝОtΝἙЛsОrvКtἑἙἘОsΝvКrἑКО,
PКrТsТТs,ΝSeἴКstТКὀТΝἑrКЦὁТsвΝetΝύКἴrТeХТΝἑrКЦὁТsв,Ν1θζθ,ΝpέΝ1ζἁά1λἁέΝIХΝtrКТteΝἶuΝTriôdion aux
pέΝ11ἁάἀἀκέΝEὀΝpХus,ΝχХХКtТusΝrццἶТteΝХeΝteбteΝἶeΝХКΝἵὁὀἶКЦὀКtТὁὀΝἶeΝPКХКЦКsΝpКrΝХeΝpКtrТКrἵСeΝ
JeКὀΝKКХцФКsΝ(1ἁζζ),ΝIbidem,ΝpέΝ1λἁάἀ1λέΝSurΝχХХКtТus,ΝЯὁТrΝлέΝδeРrКὀἶ,ΝψἑЛХἑἙРrКpἐἑОΝἐОХХἹ‑
ἘἑquОΝἙuΝdОsМrἑptἑἙἘΝrКἑsἙἘἘἹОΝdОsΝἙuvrКРОsΝpuЛХἑἹsΝpКrΝdОsΝύrОМsΝКuΝdἑбάsОptἑчЦОΝsἑчМХО,Νἁ,Ν
PέΝἈΝδТἴrКТrТeΝἶesΝχrἵСТЯesΝὀКtТὁὀКХesΝetΝἶeΝХКΝSὁἵТцtцΝἶeΝХ’лἵὁХeΝἶesΝἑСКrtes,Ν1κλη,ΝpέΝζἁηάζι1ΝἉΝ
TСέΝἑerἴu,ΝȚОἙἘОΝχХХКММἑΝ1ηῶιά1θθῷέΝTἐОΝόἙrtuἘОsΝἙПΝКἘΝEКrХвΝψвгКἘtἑἘἑst,ΝtСчseΝἶeΝἶὁἵtὁrКt,Ν
uὀТЯersТtцΝ ἶeΝ ώКrЯКrἶ,Ν 1λκθΝ ἉΝ Θέ έΝ απα π υ ,Ν ΝἈ Ν (Χ Ν 1ηῶῶά Ν 1θθῷῤέΝ
αΝἈ α α ΝДTСέIέΝPКpКἶὁpὁuХὁs,ΝδцὁὀΝχХХКtТusΝ(ἑСТὁs,Ν1ηκκάRὁЦe,Ν1θθλ)έΝἑὁХХeἵά
tКὀeКΝχХХКtТКὀК],ΝχtСчὀesΝἈΝVТЯХТὁpСТХТК,Νἀίίιέ
1ἀέΝлέΝδeРrКὀἶ,ΝψἑЛХἑἙРrКpἐἑОΝἐОХХἹἘἑquОΝἙuΝdОsМrἑptἑἙἘΝrКἑsἙἘἘἹОΝdОsΝἙuvrКРОsΝpuЛХἑἹsΝpКrΝ
dОsΝύrОМsΝКuΝdἑбάἐuἑtἑчЦОΝsἑчМХО,Ν1,ΝPέΝἈΝύКrὀТer,Ν1λ1κ,ΝpέΝ1λκΝ(ὀὁΝ1θἀ)έ
1ἁέΝϊКὀsΝХ’цἶТtТὁὀΝqueΝὀὁusΝКЯὁὀsΝἵὁὀsuХtцeΝ(VeὀТseΝ1ηηλ),ΝХeΝteбteΝ( υ ò Νῆ Ν α Ν αΝ
υ ῆ Ν ´Ν υ υΝ )ΝseΝtrὁuЯeΝКuбΝpέΝιθrάκἁrέ
1ζέΝύὁuТХХКrἶ,Ν«ΝδeΝSвὀὁἶТФὁὀΝ»,ΝpέΝ11κ,ΝБIVΝ(«Ν α ,Ν φ υ Ν,Ν υ,ΝἸ α υΝ
αΝ α υ,Ν Ν Ν π Ν α α Ν α Ν»)ΝetΝpέΝἀκἁάἀκζέ
1ηέΝIbidem,ΝpέΝἁἀάἁἁέ
ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIe SIÈCLE ἁλλ
ХКТsseΝsuppὁserΝqueΝХ’цἶТteurΝКΝЯὁuХuΝprὁἶuТreΝuὀΝteбteΝquТΝРὁЦЦeΝХesΝἶТfцreὀἵesΝ
rцРТὁὀКХesΝetΝs’КἶresseΝрΝtὁusΝХesΝὁrtСὁἶὁбesΝСeХХцὀὁpСὁὀes1θ.
χХὁrsΝ queΝ ХesΝ preЦТersΝ ЦКὀusἵrТtsΝ sХКЯesΝ ἶuΝ teбteΝ sὁὀtΝ КsseὐΝ КὀἵТeὀs1ι, sa
preЦТчreΝцἶТtТὁὀΝТЦprТЦцeΝὀeΝpКrutΝqu’eὀΝ1θἀι,ΝἶКὀsΝХeΝTriôdionΝἶeΝPКЦЯὁΝἐerвὀἶКΝ
( ́ Ν ́ ),ΝТssuΝἶesΝpressesΝἶuΝЦὁὀКstчreΝἶesΝύrὁttesΝ( є ά Ν
)ΝрΝKТeЯ1κέΝδКΝprцПКἵeΝprцἵТseΝqu’ТХΝs’КРТtΝἶ’uὀeΝtrКἶuἵtТὁὀΝἶ’КprчsΝХeΝХТЯreΝРreἵΝ
ТЦprТЦц1λέΝPХusТeursΝКutresΝцἶТtТὁὀsΝὁὀtΝцtцΝeὀsuТteΝpuἴХТцesΝрΝKТeЯΝ(1θζί,Ν1θζκ)Ν
etΝрΝδ´ЯТЯΝ(ἶeuбΝeὀΝ1θθζ,ΝἶὁὀtΝuὀeΝreprὁἶuТtΝХ’цἶТtТὁὀΝἶeΝKТeЯΝἶeΝ1θζί,ΝetΝХ’КutreΝ
estΝpuἴХТцeΝpКrΝХКΝἵὁὀПrКterὀТtцΝἶeΝХ’цРХТseΝἶeΝХКΝϊὁrЦТtТὁὀΝἶeΝХКΝVТerРeΝἉΝuὀeΝtrὁТά
sТчЦeΝἶКteΝἶeΝ1θλλ)ἀίέΝδКΝseuХeΝцἶТtТὁὀΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀΝpuἴХТцeΝeὀΝRussТeΝ( Ν
,Νεέ,Ν1θηθ)ΝὀeΝἵὁὀtТeὀtΝpКsΝἶeΝὀὁuЯeХХeΝtrКἶuἵtТὁὀΝἶeΝХ’ὁrТРТὀКХΝРreἵ,ΝЦКТsΝ
suТtΝiἶчХeЦeὀtΝХesΝцἶТtТὁὀsΝἶeΝKТeЯΝetΝἶeΝδ´ЯТЯ,ΝрΝqueХquesΝЦТὀТЦesΝἶТfцreὀἵesΝ
ХeбТἵКХesΝetΝХТὀРuТstТquesΝprчsἀ1.
IХΝὀὁusΝresteΝрΝцἵХКТrἵТrΝХesΝrКppὁrtsΝeὀtreΝХesΝЯersТὁὀsΝЦКὀusἵrТtesΝἶuΝteбteΝetΝ
ἵeХХesΝТЦprТЦцes22έΝδesΝЯersТὁὀsΝserἴesΝЦТsesΝрΝpКrtἀἁ,ΝХesΝtrὁТsΝἵὁpТesΝЦКὀusἵrТtesΝ
ἵὁὀὀuesΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀΝsuἶάsХКЯeΝ(ХesΝЦКὀusἵrТtsΝPКХКuὐὁЯΝetΝϊrТὀὁЯΝetΝХeΝЦКὀusἵrТtΝ
sХКЯeΝἁίιΝἶeΝХКΝἐТἴХТὁtСчqueΝἶeΝХ’χἵКἶцЦТeΝrὁuЦКТὀeἀζ)ΝПὁrЦeὀtΝuὀΝРrὁupeΝТὀἶТЯТά
ἶuКХТsц,ΝἴКsцΝsurΝuὀeΝseuХeΝetΝЦшЦeΝtrКἶuἵtТὁὀΝἶuΝteбteΝРreἵέΝIХΝeбТsteΝpὁurtКὀtΝuὀΝ
ἵertКТὀΝrКpprὁἵСeЦeὀtΝХТὀРuТstТqueΝeὀtreΝХКΝἵὁpТeΝἴuἵКrestὁТseΝetΝἵeХХeΝἶeΝϊrТὀὁЯ,ΝХesΝ
seuХesΝquТΝἵὁὀtТeὀὀeὀtΝХКΝЯersТὁὀΝPΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀέΝIХΝs’КРТtΝἶeΝХ’eбТsteὀἵe,Νseulement
dans ces deux copies, ἶ’uὀeΝПὁrЦeΝἵὁЦpὁsТteΝἶцsТРὀКὀtΝἵertКТὀsΝἵὁὀἵeptsΝtСцὁХὁά

1θέΝχХὁrsΝ queΝ ХКΝ trКἶТtТὁὀΝ ЦКὀusἵrТteΝ ἵὁὀtТeὀtΝ ὀὁЦἴreΝ ἶeΝ sвὀὁἶТФКΝ КЯeἵΝ ἶesΝ pКrtТἵuХКrТtцsΝ
ХὁἵКХesΝКsseὐΝὀettesΝἉΝЯὁТrΝХesΝeбeЦpХesΝПὁurὀТsΝpКrΝύὁuТХХКrἶ,Ν«ΝδeΝSвὀὁἶТФὁὀΝ»έ
1ιέΝ έ έΝ ,Ν Ν Ν Ν Ν ΝДEέVέΝPetuСὁЯ,ΝEssКТsΝsurΝ
Х’СТstὁТreΝ ХТttцrКТreΝ ἶuΝ SвὀὁἶТФὁὀ],Ν SPἴέΝ ἈΝ ἐКХКšeЯК,Ν 1κληΝ ἉΝ έ έΝ ,Ν «Ν Ν
Ν Ν Ν Ν Ν ΝДVέVέΝϊerРКčeЯ,ΝδeΝSвὀὁἶТФὁὀΝœἵuЦцὀТqueΝἶКὀsΝ
ХКΝRussТeΝКὀἵТeὀὀeΝetΝЦцἶТцЯКХe]Ν»,ΝΝ Ν , nὁΝἁ,Νἀίί1,ΝpέΝ1ιάἀλΝἉΝKέχέΝεКФsТЦὁЯТč,Ν
«ΝSвὀὁἶТἵuЦΝRussТἵuЦΝ»,ΝТὀΝεeХХὁὀТ,Νцἶέ,ΝTἐОΝύrОКtΝωἙuἘМἑХs,ΝpέΝζλιάηίηέ
1κέΝТрiодiонъ, си естъ Трипэснецъ свэтои‡‡ великои‡ четĄридесэтницĄ, от еллинского излидован,
,Ν ,Ν pέΝ θ1Ν ἉΝ έΝ ,Ν έΝ І є έΝ ´ Ν Ν έΝ
Ν Ν Ν Ν έΝ Ν Ν (1ηιζά1ιίίῤΝ ДJКέΝ ГКpКsФὁ,Ν
JКέΝIsКeЯТč,ΝεὁὀuЦeὀtsΝἶeΝХ’КrtΝἶuΝХТЯreέΝἑКtКХὁРueΝἶesΝХТЯresΝТЦprТЦцsΝprὁἶuТtsΝeὀΝUФrКТὀeέΝ
VὁХέΝ1,Ν1ηιζά1ιίί],Νδ´ЯТЯΝἈΝVТščКΝšФὁХК,Ν1λκ1,ΝpέΝζηΝ(ὀὁΝ1θί)έ
1λέΝ έΝ ,Ν«Ν Ν Ν Ν( Ν )ΝДVέΝεὁšТὀ,ΝδКΝrцἶКἵtТὁὀΝ
serἴeΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀΝ(КὀКХвseΝἶesΝteбtes)]Ν»,Ν Ν ,Ν1θ,Ν1ληλ,ΝpέΝἁ1ιάἁλζ,Ν
ТἵТΝpέΝἁθίέ
ἀίέΝIbidem,ΝpέΝἁθ1έ
ἀ1έΝ ,Ν ,ΝpέΝθκάιθΝetΝιλΝἉΝ ,Ν«Ν Ν Ν»,ΝpέΝἁθίάἁθ1έΝδesΝTriôdia
uХtцrТeursΝὀeΝἵὁὀtТeὀὀeὀtΝpХusΝХeΝSвὀὁἶТФὁὀέ
ἀἀέΝἠὁusΝКЯὁὀsΝutТХТsцΝХ’цἶТtТὁὀΝἶeΝδ´ЯТЯ,Ν1θθζέ
ἀἁέΝSurΝ ХesΝ sвὀὁἶТФКΝ serἴes,Ν ЯὁТrΝ ,Ν «Ν Ν Ν »Ν ἉΝTέΝ SuἴὁtТὀΝ ύὁХuἴὁЯТč,Ν
«ΝSвὀὁἶТἵuЦΝSerἴТἵuЦΝ»,ΝТὀΝεeХХὁὀТ,Νцἶέ,ΝTἐОΝύrОКtΝωἙuἘМἑХs,ΝpέΝζιίάζλθέ
ἀζέΝVὁТrΝ έΝ ,Ν Ν Ν Ν Ν ΝДIέΝἐТХУКrsФТ,ΝδeΝSвὀὁά
ἶТФὁὀΝpКХцὁХὁРueΝeὀΝtrКἶuἵtТὁὀΝsХКЯe],ΝSὁПТКΝἈΝUὀТЯersТtцΝ«ΝStέΝKХТЦeὀtΝἡСrТἶsФТΝ»,Νἀί1ἁέ
ζίί IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
РТquesΝТЦpὁrtКὀtsἀηέΝϊuΝpὁТὀtΝἶeΝЯueΝХeбТἵКХ,ΝἵesΝПὁrЦesΝsὁὀtΝКsseὐΝцtrКὀРes,ΝἵКrΝ
eХХesΝsὁὀtΝἵrццesΝsurΝХКΝἴКseΝἶuΝprцiбeΝРreἵΝ ά,ΝtrКἶuТtΝeὀΝsХКЯὁὀΝpКrΝХКΝpКrtТἵuХeΝ
бъкΉпо‑,ΝetΝὀὁὀΝpКsΝpКrΝедино‑,ΝἵὁЦЦeΝТХΝцtКТtΝἶ’usКРeέΝδesΝЦὁtsΝeὀΝquestТὁὀΝsὁὀtΝἈΝ
въкупобожьнъΝ(РrέΝ )26, въкупопрэстольнъΝ(РrέΝ )ἀι et въкупославьнъ
(РrέΝ ) έΝ ϊКὀsΝ ХesΝ sвὀὁἶТФКΝ ТЦprТЦцs,Ν ἵesΝ ПὁrЦesΝ ὀ’eбТsteὀtΝ pКs,Ν ἵeΝ quТΝ
ἀκ
ЦὁὀtreΝqu’ТХΝὀ’вΝКΝpКsΝἶeΝreХКtТὁὀΝἶТreἵteΝeὀtreΝХesΝЯersТὁὀsΝЦКὀusἵrТtesΝἵТtцesΝetΝХКΝ
ЯersТὁὀΝТЦprТЦцeἀλ.
QuТΝpХusΝest,ΝХeΝSвὀὁἶТФὁὀΝТὀsцrцΝἶКὀsΝХeΝTriôdionΝἶeΝKТeЯΝetΝἶКὀsΝХesΝцἶТtТὁὀsΝ
uХtцrТeuresΝὀeΝἵὁὀtТeὀtΝКuἵuὀΝКУὁutΝὁuΝpКrtТἵuХКrТtцΝХὁἵКХe,ΝsuТЯКὀtΝКТὀsТΝХ’цἶТtТὁὀΝ
РreἵqueΝἶeΝVeὀТseέΝἑetteΝἵКrКἵtцrТstТqueΝἶТstТὀРueΝἵetteΝЯersТὁὀΝἶesΝpХusΝКὀἵТeὀὀesΝ
(PКХКuὐὁЯΝetΝϊrТὀὁЯ),ΝquТΝἵὁὀtТeὀὀeὀtΝἶesΝКУὁutsΝetΝἶesΝpКrtТἵuХКrТtцs,ΝtКὀtΝἶКὀsΝХesΝ
ruἴrТquesΝἶesΝцХὁРesΝqueΝἶКὀsΝἵeХХesΝἶesΝКὀКtСчЦesἁίέΝIХΝeὀΝestΝἶeΝЦшЦeΝἶКὀsΝХeΝἵКsΝ
ἶesΝrцἶКἵtТὁὀsΝserἴesἁ1ΝetΝἶesΝrusses,ΝὁὶΝХ’ὁὀΝtrὁuЯeΝХ’КὀКtСцЦКtТsКtТὁὀΝἶesΝJuἶКïά
sКὀtsΝ(УusteΝКprчsΝХeΝἵСКpТtreΝἵὁὀteὀКὀtΝХКΝἵὁὀἶКЦὀКtТὁὀΝἶeΝἐКrХККЦΝetΝχФТὀἶвὀὁs),Ν
КТὀsТΝqueΝὀὁЦἴreΝἶ’КutresΝrцПцreὀἵesΝХὁἵКХesΝ(ὀὁЦsΝἶeΝЦцtrὁpὁХТtes,Νἶ’цЯшquesΝetΝ
КutresΝСКutsΝprцХКts,ΝἶeΝРrКὀἶsάἶuἵsΝetΝἶeΝРrКὀἶesάἶuἵСesses)έΝВΝὁὀtΝцРКХeЦeὀtΝцtцΝ
КУὁutцsΝХesΝὀὁЦsΝἶeΝХ’eЦpereurΝἑὁὀstКὀtТὀΝБIΝPКХцὁХὁРue,ΝἶeΝἵeuбΝЦὁrtsΝХὁrsΝἶeΝ
ХКΝἵὁὀquшteΝἶeΝἑὁὀstКὀtТὀὁpХeΝpКrΝХesΝἡttὁЦКὀs,ΝЦКТsΝКussТΝἶesΝРuerrТersΝtὁЦἴцsΝ
peὀἶКὀtΝХesΝἵКЦpКРὀesΝἶeΝKКὐКὀ´Ν(1ηζκΝetΝ1ηηἀ)ΝἉΝἶКὀsΝἵertКТὀsΝἵКs,ΝХКΝruἴrТqueΝἶesΝ
ἵὁЦЦцЦὁrКtТὁὀsΝestΝprцἵцἶцeΝpКrΝuὀeΝἶesἵrТptТὁὀΝἶesΝцЯцὀeЦeὀtsἁἀ.
ἀηέΝ έΝ ,Ν έΝ ά ,Ν «Ν Ν Ν Ν Ν Ν Ν Ν
Ν Ν Ν Ν Ν Ν Ν Ν »Ν ДIέΝ ἐТХУКrsФТ,Ν

εέΝἑТἴrКὀsФКάKὁstὁЯК,ΝSurΝuὀΝtвpeΝХeбТἵКХΝἵὁЦpὁsТteΝetΝХКΝЯersТὁὀΝpКХцὁХὁРueΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀΝἶuΝ
ϊТЦКὀἵСeΝἶeΝХ’ἡrtСὁἶὁбТeΝeὀΝsХКЯὁὀ]Ν»,ΝPalaeobulgarica,ΝἁθΝ(1),Νἀί1ἀ,ΝpέΝη1άθηέ
ἀθέΝἐχRΝ(ἐТἴХТὁtСчqueΝἶeΝХ’χἵКἶцЦТeΝrὁuЦКТὀe),ΝЦsέΝsХέΝἁίι,ΝПέΝ1ἁr,Ν1ζrΝἉΝ έ έΝ ,Ν
Ν Ν Ν ДεέύέΝ PὁpružeὀФὁ,Ν δeΝ SвὀὁἶТФὁὀΝ ἶuΝ tsКrΝ ἐὁrТХ],Ν SὁПТКΝ ἈΝ ϊ´ržКЯὀКΝ
pečКtὀТἵК,Ν1λἀκ,ΝpέΝἁλΝ(ЦsέΝϊrТὀὁЯ,ΝПέΝ1λζЯ)ΝἉΝЦsέΝPКХКuὐὁЯΝПέΝ1λrΝ(единобzжна)ΝἉΝύὁuТХХКrἶ,Ν«ΝδeΝ
SвὀὁἶТФὁὀΝ»,ΝpέΝιιέ
ἀιέΝἐχR,ΝЦsέΝsХέΝἁίι,ΝПέΝ1ἀЯΝἉΝ ,Ν Ν Ν ,ΝpέΝἁλΝ(ϊrТὀὁЯ,ΝПέΝ1λζЯ)ΝἉΝ
ύὁuТХХКrἶ,Ν«ΝδeΝSвὀὁἶТФὁὀΝ»,Ν έΝιιέ
ἀκέΝἐχR,ΝЦsέΝsХέΝἁίι,ΝПέΝ1ἀЯΝἉΝ ,Ν Ν Ν ,ΝpέΝἁλΝ(ϊrТὀὁЯ,ΝПέΝ1λζЯ)ΝἉΝ
ύὁuТХХКrἶ,Ν«ΝδeΝSвὀὁἶТФὁὀΝ»,Ν έΝιιΝ( )έ
ἀλέΝPetuСὁЯΝὀ’eбἵХutΝpКsΝХКΝpὁssТἴТХТtцΝqueΝХeΝtrКἶuἵteurΝeὀΝsХКЯὁὀΝКТtΝἵὁὀὀuΝХКΝЯersТὁὀΝreprцά
seὀtцeΝpКrΝХeΝРrὁupeΝϊrТὀὁЯ,ΝХКΝἵὁpТeΝἶeΝἐuἵКrestΝвΝἵὁЦprТse,Ν ,ΝpέΝθκάθλΝἉΝ ,Ν
Ν Ν ,ΝpέΝἑБIIIάἑБVIIIέ
ἁίέΝ έΝ ,Ν έά έΝ ,Ν έΝ ,Ν Ν έΝ Ν Ν
ДIέΝ ἐὁžТХὁЯ,ΝχέάεέΝ TὁtὁЦКὀὁЯК,Ν IέΝ ἐТХУКrsФТ,Ν δeΝ SвὀὁἶТФὁὀΝ ἶeΝ ἐὁrТХέΝ лἶТtТὁὀΝ etΝ trКἶuἵtТὁὀ],Ν
SὁПТКΝἈΝPχε,Νἀί1ί,ΝpέΝ1ζλΝetΝsuТЯέ
ἁ1έΝ έΝ ,Ν«Ν Ν Ν Ν Ν Ν έΝT ΝДVέΝεὁšТὀ,Ν
δКΝrцἶКἵtТὁὀΝserἴeΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀΝpὁurΝХeΝϊТЦКὀἵСeΝἶeΝХ’ἡrtСὁἶὁбТeέΝTeбtes]Ν»,Ν Ν
,Ν 1ι,Ν 1λθί,Ν pέΝ ἀικάἁηἁ,Ν ТἵТΝ pέΝ ἁίἀάἁίζ,Ν ἁ1ἀάἁ1ἁ,Ν ἁ1λάἁἀί,Ν ἁἀλάἁἁί,Ν ἁἁιάἁζί,Ν
ἁζἁάἁζθ,ΝἁζκΝἉΝSuἴὁtТὀΝύὁХuἴὁЯТč,Ν«ΝSвὀὁἶТἵuЦΝSerἴТἵuЦΝ»έ
ἁἀέΝ ,Ν ,ΝpέΝἁιάἁλΝ(ПέΝἁίЯάἁ1Я)ΝἉΝ ,Ν«Ν Ν Ν»ΝἉΝIέΝἐТХТКrsФв,Ν
«ΝδКΝsὁХТἶКrТtцΝeὀtreΝХesΝлtКtsΝἶКὀsΝХeΝἵКἶreΝἶeΝХКΝἵὁЦЦuὀКutцΝἴвὐКὀtТὀe,ΝЯueΝἶКὀsΝХ’ὁptТqueΝἶesΝ
ἵὁЦЦцЦὁrКtТὁὀsΝetΝἶesΝКὀКtСчЦesΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀΝἶuΝϊТЦКὀἵСeΝἶeΝХ’ἡrtСὁἶὁбТeΝ»,ΝТὀΝἐέΝKКspКά
rТКὀ,Νцἶέ,ΝȚОsΝОspКМОsΝdОΝsἙХἑdКrἑtἹΝμΝХКΝПКЦἑХХО,ΝХ’лtКt,ΝХ’EurἙpОΝОtΝХОΝЦἙἘdО,ΝReὀὀesΝἈΝPressesΝ
uὀТЯersТtКТresΝἶeΝReὀὀes,Νἀί1η,ΝpέΝ1ι1ά1κί,ΝТἵТΝpέΝ1ιιΝἉΝεКФsТЦὁЯТč,Ν«ΝSвὀὁἶТἵuЦΝRussТἵuЦΝ»έ
ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIe SIÈCLE ζί1
δ’КὀКХвseΝἵὁЦpКrКtТЯeΝἶesΝteбtesΝТЦprТЦцsΝРreἵsΝetΝsХКЯesΝrцЯчХeΝКussТΝqueΝХКΝ
ЯersТὁὀΝsХКЯeΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀΝἵὁὀtТeὀtΝuὀeΝὀὁuЯeХХeΝtrКἶuἵtТὁὀΝἶeΝХ’ὁrТРТὀКХΝРreἵέΝ
χТὀsТ,ΝἶКὀsΝХeΝἵКsΝἶeΝХКΝἵὁὀἶКЦὀКtТὁὀΝἶeΝύцrὁὀtТὁsΝἶeΝδКЦpчΝ(pέΝ1ιιЯ),ΝὁὀΝХТtΝἶКὀsΝ
ХeΝteбteΝРreἵΝἈΝ«ΝΓ ῳΝ Ν Ν π ΝДύцrὁὀtТὁs,ΝὁrТРТὀКТreΝἶeΝδКЦpч]Ν»ἁἁ,ΝКХὁrsΝ
queΝХКΝЯersТὁὀΝsХКЯeΝцἵrТtΝἈΝбъ еˆкла‘мпэΝДἶ’EФХКЦpУК],ΝἵeΝquТΝЦὁὀtreΝqueΝХeΝtrКἶuἵteurΝ
ὀ’КΝpКsΝἵὁЦprТsΝХ’ὁrТРТὀКХέΝδeΝἶeuбТчЦeΝeбeЦpХeΝἵὁὀἵerὀeΝХeΝpКrКРrКpСeΝrelцtКὀtΝ
ХesΝἶТsἵussТὁὀsΝКutὁurΝἶesΝpКrὁХesΝἶeΝJцsusάἑСrТstΝἈΝ«ΝεὁὀΝPчreΝestΝpХusΝРrКὀἶΝqueΝ
ЦὁТΝ»Ν(pέΝ1ιιЯά1ικЯ)έΝἑeΝpКrКРrКpСeΝἵὁЦpreὀἶΝХesΝtrὁТsΝpКrtТesΝСКἴТtueХХesΝἈΝХ’Тὀά
trὁἶuἵtТὁὀ,ΝХКΝἵὁὀἶКЦὀКtТὁὀΝἶeΝХ’КὀἵТeὀΝЦцtrὁpὁХТteΝἶeΝἑὁrПὁu,ΝἑὁὀstКὀtТὀΝἶТtΝ«ΝХeΝ
ἐuХРКreΝ»,ΝetΝХesΝἵСКpТtresΝἵὁὀtreΝIôКὀὀчsΝEТrчὀТФὁsἁζέΝόКТtΝsТРὀТiἵКtТП,ΝХeΝtrКἶuἵteurΝ
КppeХХeΝIôКὀὀчsΝEТrчὀТФὁs,ΝIwа‘ннь Ми‘рномь ДIὁКὀΝХeΝPКἵТique]Ν(pέΝ1ικЯ),ΝКutreά
ЦeὀtΝἶТt,ΝТХΝtrКἶuТtΝeὀΝsХКЯὁὀΝХeΝὀὁЦΝἶuΝpersὁὀὀКРe,ΝpreuЯeΝἶ’uὀΝtrКЯКТХΝЦцἵКὀТque,Ν
ὀὁὀΝrцlцἵСТέΝIХΝeὀΝЯКΝἶeΝЦшЦeΝХὁrsqu’ТХΝestΝquestТὁὀΝἶesΝСцrцtТquesΝὀὁtὁТres,ΝeὀΝ
ἵὁЦЦeὀхКὀtΝpКrΝχrТusΝetΝУusqu’рΝ«ΝtὁusΝХesΝEutвἵСТeὀs,ΝεὁὀὁtСцХТtes,ΝJКἵὁἴТtesΝetΝ
χrὐТἴὁurТtesέέέΝ»Ν(«Νὅ Ν ῖ Ν υ α αῖ ,Ν α Ν α ,Ν α ΝἸα α Ν
αΝ υ α έέέΝ»)ἁηέΝϊКὀsΝХeΝteбteΝsХКЯe,ΝХeΝὀὁЦΝἶeΝεὁὀὁtСцХТtesΝestΝtὁuУὁursΝ
trКἶuТtΝ( )ΝetΝὀὁὀΝpКsΝeЦpХὁвцΝἵὁЦЦeΝterЦeΝteἵСὀТque,ΝἵὁЦЦeΝТХΝцtКТtΝ
ἶ’usКРeΝ (pέΝ 1κίrά1κίЯ)έΝ Eὀiὀ,Ν ХeΝ quКtrТчЦeΝ eбeЦpХeΝ ἵὁὀἵerὀeΝ ХКΝ ЦeὀtТὁὀΝ ἶesΝ
ЦцtrὁpὁХТtesΝἶeΝPКtrКs,ΝὁὶΝХeΝРreἵΝ α α Ν α ΝestΝtὁutΝsТЦpХeЦeὀtΝtrКἶuТtΝeὀΝ
sХКЯὁὀΝpКrΝдре‘внĄмъ §це‘мъΝДХesΝPчresΝКὀἵТeὀsΝὁuΝХesΝPчresΝἶ’КὀtКὀ]έΝ
TὁusΝἵesΝeбeЦpХesΝЦὁὀtreὀtΝqueΝХeΝSвὀὁἶТФὁὀΝsХКЯeΝТЦprТЦцΝsuТtΝiἶчХeЦeὀtΝ
ХeΝ teбteΝ ТЦprТЦцΝ Рreἵ,Ν КХὁrsΝ queΝ ХesΝ erreursΝ ἶeΝ trКἶuἵtТὁὀΝ ТὀἶТqueὀtΝ qu’ТХΝ s’КРТtΝ
ἶ’uὀeΝtrКἶuἵtТὁὀΝὀὁuЯeХХeΝetΝὀὁὀΝpКsΝἶeΝХКΝreprὁἶuἵtТὁὀΝἶ’uὀeΝtrКἶuἵtТὁὀΝЦКὀusἵrТteΝ
pХusΝКὀἵТeὀὀeέ

Le Synodikon roumain imprimé : contenu et origines
ÀΝ queХquesΝ eбἵeptТὁὀsΝ prчs,Ν ХeΝ SвὀὁἶТФὁὀΝ rὁuЦКТὀΝ ТЦprТЦцΝ ὀeΝ ἶТfчreΝ pКsΝ ἶeΝ
ЦКὀТчreΝsТРὀТiἵКtТЯeΝἶeΝХ’ὁrТРТὀКХΝРreἵἁθΝetΝἶὁТtΝшtreΝrКὀРцΝsКὀsΝСцsТtКtТὁὀΝКuἵuὀeΝ
pКrЦТΝ ХesΝ tцЦὁТὀsΝ ἶeΝ ХКΝ ЯersТὁὀΝ Ν ἶuΝ teбteέΝ ἑepeὀἶКὀt,Ν КάtάТХΝ цtцΝ trКἶuТtΝἶТreἵteά
ЦeὀtΝἶuΝРreἵΝὁuΝἴТeὀΝἶ’КprчsΝuὀeΝἶesΝЯersТὁὀsΝsХКЯes,ΝТЦprТЦцesΝὁuΝЦКὀusἵrТtesΝςΝ
EὀΝ prТὀἵТpe,Ν ХesΝ ἶeuбΝ ἵКsΝ sὁὀtΝ цРКХeЦeὀtΝ pὁssТἴХes,Ν surtὁutΝ рΝ Х’eбtrшЦeΝ iὀΝ ἶuΝ
xviieΝsТчἵХe,ΝКХὁrsΝqueΝХ’ТὀlueὀἵeΝἶeΝХКΝἵuХtureΝРreἵqueΝЯКΝРrКὀἶТssКὀtΝἶКὀsΝХesΝἶeuбΝ
ἁἁέΝύὁuТХХКrἶ,Ν«ΝδeΝSвὀὁἶТФὁὀΝ»,ΝpέΝηιΝetΝ1κθά1κιέΝ
ἁζέΝIbidem,ΝpέΝιθάκίέ
ἁηέΝIbidem,ΝpέΝκζ,ΝὀὁteΝἀλλέ
ἁθέΝδ’КὀКtСчЦeΝ ὀὁЦТὀКХΝ ἵὁὀtreΝ IôКὀὀчsΝ ItКХὁsΝ (ύὁuТХХКrἶ,Ν «Ν δeΝ SвὀὁἶТФὁὀΝ »,Ν pέΝ ηιάθ1),Ν estΝ
КἴseὀtΝ ἶuΝ teбteΝ rὁuЦКТὀ,Ν tὁutΝ ἵὁЦЦeΝ ἶeΝ Х’цἶТtТὁὀΝ sХКЯeΝ ТЦprТЦцeέΝ ϊeΝ ЦшЦe,ΝХeΝ SвὀὁἶТФὁὀΝ
rὁuЦКТὀΝὀeΝἵὁὀtТeὀtΝpКsΝХ’цХὁРeΝἶeΝἠeТХὁsΝ(KКἴКsТХКs),ΝquТΝest,ΝeὀΝПКТt,ΝuὀΝКУὁutΝtКrἶТП,ΝIbidem,
pέΝκκάκλέ
ζίἀ IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
prТὀἵТpКutцsΝὀὁrἶάἶКὀuἴТeὀὀesἁι,ΝЦКТsΝqueΝХКΝἵuХtureΝetΝХКΝХКὀРueΝsХКЯesΝὀ’ὁὀtΝpКsΝ
ἵὁЦpХчteЦeὀtΝἶТspКruΝὀὁὀΝpХus,ΝsurtὁutΝἶКὀsΝХeΝἶὁЦКТὀeΝἶuΝХТЯreΝreХТРТeuбέ
δКΝprцПКἵeΝἶuΝХТЯreΝsuРРчreΝqu’ТХΝs’КРТtΝἶ’uὀeΝtrКἶuἵtТὁὀΝἶuΝРreἵέΝEὀΝseΝrцПцά
rКὀtΝрΝХКΝХКὀРueΝsὁurἵeΝἶesΝteбtesΝrὁuЦКТὀsΝἵὁὀteὀusΝἶКὀsΝХeΝTriôdion,ΝХeΝЦцtrὁpὁά
ХТteΝTeὁἶὁsТeΝКirЦeΝἈΝ«ΝἵeΝquТΝseΝtrὁuЯeΝХрάἶeἶКὀs,ΝДрΝsКЯὁТr]ΝХesΝruἴrТquesΝetΝХesΝ
sвὀКбКТresΝetΝХesΝХeἵturesΝprὁpСцtТques,ΝὁὀtΝцtцΝtrКἶuТtsΝἶuΝРreἵΝἶКὀsΝХКΝХКὀРueΝἶeΝ
ὀὁtreΝpКвsΝ»ἁκέΝδeΝSвὀὁἶТФὁὀΝцtКТtάТХΝἵὁὀἵerὀцΝpКrΝἵetteΝprцἵТsТὁὀΝς
δ’КὀКХвseΝἵὁЦpКrКtТЯeΝἶesΝteбtesΝὀὁusΝἵὁὀἶuТtΝрΝuὀeΝrцpὁὀseΝὀцРКtТЯeέΝIХΝpКrКьtΝ
ἴeКuἵὁupΝpХusΝprὁἴКἴХe,ΝeὀΝefet,ΝqueΝХКΝtrКἶuἵtТὁὀΝeὀΝrὁuЦКТὀΝὀ’КΝpКsΝцtцΝefeἵtuцeΝ
ἶuΝ Рreἵ,Ν ЦКТsΝ ἶuΝ sХКЯὁὀ,Ν рΝ pКrtТrΝ ἶeΝ Х’uὀΝ ἶesΝ sвὀὁἶТФКΝ sХКЯesΝ ТЦprТЦцsέΝ ἠὁtὁὀsΝ
ἶ’КἴὁrἶΝ queΝ ХeΝ teбteΝ ἶeΝ ἐuὐ uΝ prцseὀteΝ pХusТeursΝ trКТtsΝ ἵὁЦЦuὀsΝ КЯeἵΝ ἵeХuТΝ ἶuΝ
ЦКὀusἵrТtΝὀὁΝἁίιΝἶeΝХКΝἐТἴХТὁtСчqueΝἶeΝХ’χἵКἶцЦТeΝrὁuЦКТὀeέΝἑeХКΝpeutΝs’eбpХТquerΝ
pКrΝХКΝstКὀἶКrἶТsКtТὁὀΝprὁРressТЯeΝἶesΝἶТЯersesΝЯКrТКὀtesΝreХeЯКὀtΝἶeΝХКΝЯersТὁὀΝ Νde
Х’ὁrТРТὀКХέΝTὁuteПὁТs,ΝХesΝἶТfцreὀἵesΝeὀtreΝХesΝἶeuбΝteбtesΝsὁὀtΝeὀἵὁreΝpХusΝТЦpὁrά
tКὀtesΝqueΝХeursΝpὁТὀtsΝἵὁЦЦuὀsΝetΝὀeΝperЦetteὀtΝpКsΝἶ’цtКἴХТrΝqueΝХКΝtrКἶuἵtТὁὀΝ
puἴХТцeΝрΝἐuὐ uΝКΝцtцΝrцКХТsцeΝsurΝХКΝἴКseΝἶeΝἵeΝЦКὀusἵrТtἁλέΝQueХquesΝцtuἶesΝἶeΝἵКsΝ
КppὁrterὁὀtΝἶesΝКrРuЦeὀtsΝἵὁὀЯКТὀἵКὀtsΝeὀΝПКЯeurΝἶeΝἵetteΝТὀterprцtКtТὁὀέ
δeΝ preЦТerΝ ἵὁὀἵerὀeΝ ХeΝ pКrКРrКpСeΝ ἵὁὀsКἵrцΝ рΝ ύцrὁὀtТὁsΝ ἶeΝ δКЦpчέΝVὁТἵТΝ ХeΝ
teбteΝРreἵΝἈΝ
Γ ῳΝ ῳΝ Ν π Ν ὲ Ν ῳ,Ν Ν ὲΝ Ν ῃΝ Ν ò Ν Ν α ῦΝ
υ α ᾶ Να Ν α Ν αΝ Ν αυ ῦΝ π α α Ν
ДύцrὁὀtТὁs,ΝὁrТРТὀКТreΝἶeΝδКЦpч,ΝquТΝКΝἵrКἵСцΝeὀΝἑrчteΝХeΝЯeὀТὀΝἶeΝsὁὀΝТЦpureΝ
СцrцsТeΝetΝs’estΝprὁἵХКЦцΝХuТάЦшЦeΝἡТὀt]ζί.

ἁιέΝSurΝХКΝἵuХtureΝСeХХцὀТqueΝἶКὀsΝХesΝPrТὀἵТpКutцsΝrὁuЦКТὀes,ΝЯὁТrΝϊέΝRussὁ,Ν«ΝEХeὀТὐЦuХΝьὀΝ
RὁЦсὀТКΝДδ’СeХХцὀТsЦeΝeὀΝRὁuЦКὀТe]Ν»,ΝТὀΝIdem, Studii istorice greco‑române. Opere postume,
цἶέΝpКrΝἑέἑέΝύТuresἵuΝetΝКХέ,ΝἐuἵКrestΝἈΝόuὀἶК ТКΝpeὀtruΝδТterКtur Ν ТΝχrt Ν«ΝReРeХeΝἑКrὁХΝIIΝ»,Ν
1λἁλ,Νἀ,ΝpέΝζκιάηζἀΝἉΝχέEέΝKКrКtСКὀКssТs,Ν«ΝϊesΝύreἵsΝрΝХКΝἵὁurΝἶuΝἑὁὀstКὀtТὀΝἐrсὀἵὁЯeКὀu,Ν
ЯὁцЯὁἶΝἶeΝVКХКἵСТeΝ(1θκκά1ι1ζ)Ν»,ΝBalkan Studies,Ν1θΝ(1),Ν1λιη,ΝpέΝηθάθλΝἉΝχέEέΝ α α α ,Ν
ΝἝ Ν Ν Ν α αΝ (1θιίά1ι1ζῤέΝ υ Ν Ν Ν ῆ Ν ῆ Νπ υ α ῆ Ν
Ν Ν α α υ ΝἩ Ν α Ν Νπ φα α Νπ ΝДχέEέΝKКrКtСКὀКsТs,Ν
δesΝ цruἶТtsΝ РreἵsΝ eὀΝVКХКἵСТeέΝ ἑὁὀtrТἴutТὁὀΝ рΝ Х’цtuἶeΝ ἶuΝ ЦὁuЯeЦeὀtΝ ТὀteХХeἵtueХΝ СeХХцὀТqueΝ
ἶКὀsΝХesΝPrТὀἵТpКutцsΝἶКὀuἴТeὀὀesΝpeὀἶКὀtΝХ’цpὁqueΝprцάpСКὀКrТὁte], TСessКХὁὀТqueΝἈΝώТἶrвЦКΝ
εeХetōὀΝ ἑСersὁὀēsὁuΝ tὁuΝ ώКТЦὁu,Ν 1λκἀΝ ἉΝχέΝ PТppТἶТ,Ν TrКdἑ ἑКΝ pἙХἑtἑМăΝ ЛἑгКἘtἑἘăΝ ьἘΝ ărἑХОΝ
rἙЦсἘОΝ ьἘΝ sОМἙХОХОΝ ἀVIάἀVIIIΝДδКΝ trКἶТtТὁὀΝ pὁХТtТqueΝ ἴвὐКὀtТὀeΝ ἶКὀsΝ ХesΝ PКвsΝ rὁuЦКТὀsΝ КuбΝ
xvieάxviiieΝΝsέ],ΝἐuἵКrestΝἈΝχἵКἶeЦТeТΝRSR,Ν1λκἁέ
ἁκέΝBRV,Ν 1,Ν pέΝ ζίκΝ («Ν ἵeХeΝ ἶeὀάtrсὀsКΝ КХeΝ tТpТἵuХuТΝ ьὀЯ turТΝ ТΝ sвὀКбКreХeΝ ТΝ prὁὁrὁἵe tТХeΝ
ἵetКὀТТ,ΝἶeὀΝἵeКΝeХТὀeКsἵ ΝspreΝКΝὀὁКstr ΝἵeКΝἶeΝЦὁ ТeΝХТЦἴ Νt ХЦ ἵТὀἶuΝ»)έ
ἁλέΝχТὀsТ,ΝpКrΝeбeЦpХe,ΝἵertКТὀsΝцХцЦeὀtsΝἶКtцsΝὁuΝХὁἵКХТsцsΝἶКὀsΝХeΝЦsέΝsХКЯeΝἁίιΝἐχRΝ(Х’Кsά
seЦἴХцeΝКὀtТСцrцtТqueΝἶuΝεὁὀtΝχtСὁs,ΝХesΝцХὁРesΝpὁurΝХesΝцЯшquesΝἶeΝώТerТssὁs),ΝsὁὀtΝКἴseὀtsΝἶeΝ
ХКΝЯersТὁὀΝТЦprТЦцeΝὁuΝἴТeὀΝsὁὀtΝreЦpХКἵцsΝpКrΝἵertКТὀsΝКutresΝἉΝЯὁТrΝἐТХТКrsФв,Ν«ΝδКΝsὁХТἶКrТtцΝ»,Ν
pέΝ1ιθΝἉΝIdem,Ν«ΝTСeΝSвὀὁἶТФὁὀΝὁПΝἡrtСὁἶὁбвΝТὀΝἐέχέRέ,ΝεsέΝsХέΝἁίιΝКὀἶΝtСeΝώКРἑἙrОtἑkἙἘΝ
grammaΝὁПΝtСeΝВeКrΝ1ἁζζΝ»,ΝТὀΝVέΝStКὀФὁЯТΕ,Νцἶέ,ΝTἐОΝψКХkКἘsΝКἘdΝtἐОΝψвгКἘtἑἘОΝАἙrХdΝЛОПἙrОΝ
КἘdΝКПtОrΝtἐОΝωКpturОsΝἙПΝωἙἘstКἘtἑἘἙpХО,Ν1βίζΝКἘdΝ1ζηγ,ΝδКὀСКЦ,ΝεϊΝἈΝRὁаЦКὀΝȚΝδТttХeά
ПТeХἶ,Νἀί1θ,ΝpέΝ1ίἁά11θέ
ζίέΝύὁuТХХКrἶ,Ν«ΝδeΝSвὀὁἶТФὁὀΝ»,ΝpέΝηιέ
ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIe SIÈCLE ζίἁ
ϊКὀsΝХesΝЦКὀusἵrТtsΝsХКЯes,ΝТХΝКΝцtцΝtrКἶuТtΝἶeΝЦКὀТчreΝКsseὐΝeбКἵteΝἈ
Γерo‘нд∙а иˆже [§ ламби] Ή……бw сΉ‘ща. въ кри‘тэ же [я„дь м]ръскĄе еˆреси

и„зблю‘вавша. и„ по[ма]занника себе’ наре‘кша
ДύцrὁὀtТὁs,ΝДὁrТРТὀКТre]ΝἶeΝδКЦἴц,ΝetΝquТΝἵrКἵСКΝХeΝpὁТsὁὀΝἶeΝsὁὀΝСцrцsТeΝὁἶТeuseΝ
eὀΝἑrчteΝetΝs’estΝprὁἵХКЦцΝХuТάЦшЦeΝἡТὀtΝДοΝἑСrТst]] ζ1.
δeΝteбteΝТὀsцrцΝἶКὀsΝХeΝTriôdionΝἶeΝKТeЯΝestΝἶТfцreὀtΝetΝpХusΝцХὁТРὀцΝἶeΝХ’ὁrТРТὀКХΝРreἵΝἈ
Γеро‘нд∙ю, въ ˆЕкла‘мпэ Ή…стреми‘вшомусѧ, въ Кри‘тэ же я„дъ, нена‘вистнĄѧ сбое‘а

еˆреси и„зблева‘вшому, и„ w„каѧ‘ннĄмъ себе’ прозвавшому
ДύцrὁὀtТὁs,ΝquТΝs’estΝprцἵТpТtцΝрΝEФХКЦἴцΝetΝquТΝЯὁЦТtΝХeΝpὁТsὁὀΝἶeΝsὁὀΝСцrцsТeΝ
ἶцtestКἴХeΝetΝs’estΝprὁἵХКЦцΝЦТsцrКἴХeΝ(pέΝ1ιθЯ)]έΝ
δeΝteбteΝrὁuЦКТὀΝsuТtΝἶeΝtrчsΝprчsΝἵetteΝἶerὀТчreΝЯersТὁὀΝἈΝ
Луи Γеро‘нт∙е ка‘реле сау порни‘ть ѧ„ ˆЕкла‘мпа, ши ѧ„ Крит° а„у върса‘т вени‘нуль е„ре‘сулуи……
съ‘‘у че‘луи… пизм…ътърец°, ши’ сау нуми‘ть пре си‘не тикълwTTђ
ДÀΝ ύцrὁὀtТὁs,Ν quТΝ estΝ pКrtТΝ рΝ Х’EФХКЦpК,Ν etΝ КΝ ЯersцΝ eὀΝ ἑrчteΝ ХeΝ ЯeὀТὀΝ ἶeΝ sКΝ
ЦцἵСКὀteΝСцrцsТeΝetΝТХΝs’estΝКppeХХцΝХuТάЦшЦeΝЦТsцrКἴХeΝ(pέΝἀίἁ)]έ
ἑetteΝ ἵὁЦpКrКТsὁὀΝ ТὀἶТqueΝ queΝ ХeΝ teбteΝ rὁuЦКТὀΝ ὀ’КΝ pКsΝ цtцΝ rцКХТsцΝ ἶ’КprчsΝ ХesΝ
ЦКὀusἵrТtsΝsХКЯesΝἵὁὀὀus,ΝЦКТsΝsurΝХКΝἴКseΝἶuΝTriôdionΝsХКЯeΝТЦprТЦцέΝ
δeΝἶeuбТчЦeΝКrРuЦeὀtΝestΝЦὁТὀsΝἵКtцРὁrТqueέΝϊКὀsΝХeΝpКrКРrКpСeΝἵὁὀsКἵrцΝрΝ
IôКὀὀчsΝEТrчὀТФὁsΝХeΝteбteΝРreἵΝestΝХeΝsuТЯКὀtΝἈΝ

Ν α ῳΝ υ ῳΝ ΝἸ ῳΝ Ν Ν
ДδeΝtrчsΝТРὀὁrКὀtΝpseuἶὁάЦὁТὀeΝetΝЯКТὀΝἶТsputeur,ΝIôКὀὀчsΝEТrчὀТФὁs]ζἀ.
ϊКὀsΝ ХeΝ ЦКὀusἵrТtΝ ϊrТὀὁЯ,Ν ἵetteΝ pКrtТeΝ ὀ’eбТsteΝ pХusΝ КuУὁurἶ’СuТΝ ἉΝ eὀΝ reЯКὀἵСe,Ν
eХХeΝseΝretrὁuЯeΝἶКὀsΝХeΝЦКὀusἵrТtΝsХКЯeΝὀὁΝἁίιΝἶeΝХКΝἐТἴХТὁtСчqueΝἶeΝХ’χἵКἶцЦТeΝ
rὁuЦКТὀeΝsὁusΝἵetteΝПὁrЦeΝἈ
[ненаΉче]наго [ль]жеи„нoка суебо‘рнаCђаPђ [¶„w„]а‘нна и„р∙ни‘ка

ДХeΝПКuбΝЦὁТὀeΝetΝТРὀὁrКὀt,ΝХeΝЯКТὀΝἵὁЦἴКttКὀt,ΝIὁКὀΝIrТὀТФ]ζἁ.
ϊКὀsΝХeΝSвὀὁἶТФὁὀΝТЦprТЦцΝрΝKТeЯΝὁὀΝХТtΝἈΝ
ненауче…нэи…шому и„ лжемона‘ху, суебо‘рцу ˆIwа‘нну Ми‘рному

ДХeΝПКuбΝЦὁТὀeΝetΝХeΝpХusΝТРὀὁrКὀt,ΝХeΝЯКТὀΝἵὁЦἴКttКὀtΝIὁКὀΝХeΝPКἵТiqueΝ(pέΝ1ικЯ)]έΝ
ζ1έΝἐχRΝ ЦsέΝ sХέΝ ἁίι,Ν ПέΝ 1ίrΝ ἉΝ ϊrТὀὁЯ,Ν ПέΝ 1λ1ЯΝ ἉΝ ,Ν ,Ν ,Ν Ν

,ΝpέΝ11ἀέ
ζἀέΝύὁuТХХКrἶ,Ν«ΝδeΝSвὀὁἶТФὁὀΝ»,ΝpέΝκ1έ
ζἁέΝ ,Ν ,Ν ,Ν Ν ,ΝpέΝ1ἁκέ
ζίζ IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
ἡὀΝὁἴserЯeΝКТsцЦeὀtΝqueΝХeΝsὁἴrТquetΝἶeΝХ’СцrцsТКrqueΝestΝtὁutΝsТЦpХeЦeὀtΝtrКἶuТtΝ
eὀΝsХКЯὁὀΝἈΝМи‘рному,ΝрΝsКЯὁТrΝ«ΝКuΝpКἵТiqueΝ»,ΝКuΝХТeuΝἶeΝ Ν έΝ
ϊКὀsΝХeΝteбteΝrὁuЦКТὀ,ΝIôКὀὀчsΝEТrчὀТФὁsΝestΝКppeХцΝseuХeЦeὀtΝIὁКὀ,ΝsКὀsΝpХusΝἈΝ
Луи… „Iwа‘ннъ ѧ„„ зада‘рь луптъто‘рюлуи…, прэ небу‘нулуи… ши’ минчино‘сулуи монаaђ...
ДрΝIὁКὀ,ΝКuΝЯКТὀΝἶТsputeurζζ,ΝКuΝtrчsΝПὁuΝetΝЦeὀsὁὀРerΝЦὁТὀe]έΝ
ἐТeὀΝqueΝХeΝteбteΝrὁuЦКТὀΝὀeΝsuТЯeΝpКsΝiἶчХeЦeὀtΝХКΝЯersТὁὀΝsХКЯe,ΝἵὁЦЦeΝἶКὀsΝ
Х’eбeЦpХeΝprцἵцἶeὀt,ΝТХΝs’цХὁТРὀeΝКussТΝἶuΝteбteΝРreἵ,ΝἵeΝquТΝpeutΝТὀἶТquerΝqueΝХКΝ
trКἶuἵtТὁὀΝrὁuЦКТὀeΝὀ’КΝpКsΝцtцΝrцКХТsцeΝрΝpКrtТrΝἶeΝХ’ὁrТРТὀКХΝРreἵέ
δeΝ trὁТsТчЦeΝ КrРuЦeὀt,Ν ТὀἶТreἵtΝ цРКХeЦeὀt,Ν ἵὁὀἵerὀeΝ Х’СцrцsТeΝ ЦὁὀὁtСцХТteέΝ
ἠὁusΝКЯὁὀsΝЯuΝqueΝpὁurΝἶцsТРὀerΝХesΝεὁὀὁtСцХТtesΝХeΝtrКἶuἵteurΝeὀΝsХКЯὁὀΝКΝПКТtΝ
КppeХΝрΝuὀΝἵКХque,ΝeὀΝtrКἶuТsКὀtΝХeΝРreἵΝ α par ζη
. Le traducά
teurΝeὀΝrὁuЦКТὀΝКΝὁЦТsΝἶeΝЦeὀtТὁὀὀerΝἵetteΝСцrцsТe,ΝuὀeΝeбpХТἵКtТὁὀΝpὁssТἴХeΝцtКὀtΝ
qu’ТХΝὀ’КТtΝpКsΝἵὁЦprТsΝХeΝЦὁtΝeὀΝquestТὁὀέ
εКТsΝХ’КrРuЦeὀtΝἶцἵТsТП,ΝquТΝpХКТἶeΝpὁurΝuὀeΝtrКἶuἵtТὁὀΝἶ’КprчsΝХeΝTriôdion slave
ТЦprТЦц,ΝestΝПὁurὀТΝpКrΝХКΝpКrtТeΝЦeὀtТὁὀὀКὀtΝХesΝЦцtrὁpὁХТtesΝἶeΝPКtrКs,ΝХКΝseuХeΝ
quТΝἵὁЦpὁrteΝἶesΝἶТfцreὀἵesΝrцРТὁὀКХesΝἶКὀsΝХesΝsвὀὁἶТФКΝТЦprТЦцsέΝἠὁusΝКЯὁὀsΝ
ЯuΝqueΝХ’КuteurΝἶeΝХ’цἶТtТὁὀΝsХКЯeΝὀ’КΝpКsΝἵὁЦprТsΝХeΝteбte,ΝeὀΝtrКἶuТsКὀtΝ α α Ν
α par дре‘внĄмъ §це‘мъέΝδeΝtrКἶuἵteurΝeὀΝrὁuЦКТὀΝХ’КΝТЦТtц,ΝἵeΝquТΝКΝἶὁὀὀцΝ
ХeΝteбteΝsuТЯКὀtΝἈΝ
Луи… М∙хаи‘ль, луи… Митрофа‘нь, луи… Ме‘лет∙е ши’ луи… МаΏ¶‘мь, пу‘рурэ помени‘цилоRRђ
Митрополи‘ц°, Пъри‘нцилоRђ че‘лор° де дему‘лт: вэ‘чника помени‘ре: гЌ.

ДрΝεТСКТХ,ΝрΝεТtrὁПКὀ,ΝрΝεeХetТe,ΝрΝIРὀКtТeΝetΝрΝεКбТЦ,ΝКuбΝЦцtrὁpὁХТtesΝἶ’цterά
ὀeХХeΝЦцЦὁТre,ΝХesΝPчresΝἶ’КὀtКὀ,ΝцterὀeХХeΝХeurΝЦцЦὁТre,ΝἁΝДПὁТs]]έ
ϊчsΝХὁrs,ΝТХΝὀὁusΝseЦἴХeΝцЯТἶeὀtΝqueΝХeΝSвὀὁἶТФὁὀΝeὀΝrὁuЦКТὀΝКΝцtцΝrцКХТsцΝἶ’КprчsΝ
ХКΝЯersТὁὀΝsХКЯe,ΝpuἴХТцeΝἶ’КἴὁrἶΝрΝKТeЯ,ΝeὀΝ1θἀι,ΝetΝrццἶТtцeΝeὀsuТteΝрΝpХusТeursΝ
reprТsesέ
χuΝἶeЦeurКὀt,ΝТХΝestΝХὁРТqueΝqu’eὀΝХ’КἴseὀἵeΝἶeΝTriôdionΝТЦprТЦц,ΝХeΝserЯТἵeΝ
ХТturРТqueΝКТtΝцtцΝКssurцΝeὀΝVКХКἵСТeΝ(etΝeὀΝεὁХἶКЯТeΝКussТ)ΝРrсἵeΝКuбΝХТЯresΝἶeΝἵuХteΝ
prὁЯeὀКὀtΝἶesΝterresΝrutСчὀesζθ,ΝἵeΝἶὁὀtΝὁὀΝestΝreἶeЯКἴХeΝpὁurΝἴeКuἵὁupΝрΝPТerreΝ
ζζέΝPХusΝeбКἵteЦeὀtΝἈΝ«ΝἵeХuТΝquТΝКΝἵὁЦἴКttuΝeὀΝЯКТὀΝ»έ
ζηέΝἑetteΝ КppeХХКtТὁὀΝ peutΝ шtreΝ trὁuЯцeΝ ἶКὀsΝ ἵertКТὀsΝ teбtesΝ russesΝ ἶesΝ xiiie et xiveΝ sТчἵХes,Ν
Ν Ν Ν(ἀIάἀIVΝ έῤΝДϊТἵtТὁὀὀКТreΝἶuΝЯТeuбΝrusse,ΝxieάxiveΝsέ],Νἁ,ΝεέΝἈΝ
έΝ έ,Ν1λλί,ΝpέΝ1κθέ
ζθέΝδesΝrКppὁrtsΝἵuХtureХsΝἶesΝἶeuбΝprТὀἵТpКutцsΝКЯeἵΝХesΝSХКЯesΝὁrТeὀtКuбΝὀeΝsὁὀtΝpКsΝцtuἶТцsΝ
ἶeΝ ЦКὀТчreΝ sКtТsПКТsКὀteέΝ VὁТr,Ν pὁurΝ Х’цpὁqueΝ etΝ ХesΝ suУetsΝ quТΝ ТὀtцresseὀtΝ ТἵТ,Ν tέΝ ἑТὁἴКὀu,Ν
«ΝϊТὀΝХeР turТХeΝἵuХturКХeΝrὁЦсὀὁάuἵrКТὀeὀeέΝIὁКὀТἵСТeΝύКХeКtὁЯsἵСТΝ ТΝХТterКturКΝrὁЦсὀeКsἵ Ν
ЯeἵСeΝДSurΝХesΝreХКtТὁὀsΝἵuХtureХХesΝrὁuЦКὀὁάuФrКТὀТeὀὀesέΝIὁКὀТФТУΝύКХУКtὁЯsФТУΝetΝХКΝХТttцrКά
tureΝrὁuЦКТὀeΝКὀἵТeὀὀe]Ν»,ΝχἘКХОХОΝχМКdОЦἑОἑΝRἙЦсἘОέΝțОЦἙrἑἑХОΝSОМ ἑОἑΝȚἑtОrКrО,ΝἁeΝsцrТe,Ν
κ,Ν1λἁκ,ΝpέΝ1ζἁάἀἁἀΝἉΝPέPέΝPКὀКТtesἵu,ΝIἘПХuОἘ КΝpἙХἙἘăΝ ἑΝrusăΝьἘΝvОМἐОКΝМuХturăΝrἙЦсἘОКsМă
Дδ’ТὀПХueὀἵeΝ pὁХὁὀКТseΝ etΝ russeΝ surΝ ХКΝ ἵuХtureΝ rὁuЦКТὀeΝ КὀἵТeὀὀe],Ν ἐuἵКrestΝ ἈΝ UὀТЯersТtцΝ ἶeΝ
ἐuἵКrest,Ν1λἁηά1λἁθΝ(ἵὁursΝἶКἵtвХὁРrКpСТц)ΝἉΝVέΝἑсὀἶeК,Ν«Νδ’СuЦКὀТsЦeΝἶ’UἶrТ teΝἠ stureХΝ
ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIe SIÈCLE ζίη
εὁРСТХКΝ(rὁuЦέΝPetruΝεὁРСТХ ΝὁuΝεὁЯТХ ΝἉΝuФrέΝ Ν ΝἉΝpὁХέΝPТὁtrΝεὁСвłК,Ν

1ηλθά1θζθ),ΝТssuΝἶeΝХКΝПКЦТХХeΝrцРὀКὀteΝЦὁХἶКЯe,ΝКrἵСТЦКὀἶrТteΝἶuΝЦὁὀКstчreΝἶesΝ
ύrὁttesΝ(1θἀι),ΝpuТsΝЦцtrὁpὁХТteΝἶeΝKТeЯΝ(1θἁἀά1θζθ)ζιέΝϊuΝreste,ΝХКΝreprТseΝἶeΝХ’Кἵά
tТЯТtцΝtвpὁРrКpСТqueΝeὀΝVКХКἵСТe,ΝsὁusΝХeΝrчРὀeΝἶeΝεКteТΝἐКsКrКἴΝ(1θἁἀά1θηζ),ΝetΝ
eὀΝεὁХἶКЯТe,ΝКuΝteЦpsΝἶeΝVКsТХeΝδupuΝ(1θἁζά1θηἁ),ΝКΝцtцΝreὀἶueΝpὁssТἴХeΝРrсἵeΝКuбΝ
ЦὁвeὀsΝteἵСὀТquesΝetΝКuΝpersὁὀὀeХΝПὁurὀТsΝpКrΝεὁРСТХК,ΝἵeΝquТΝeбpХТqueΝХ’ТὀteὀseΝ
ἵТrἵuХКtТὁὀΝἶesΝХТЯresΝrutСчὀesΝἶКὀsΝХesΝἶeuбΝprТὀἵТpКutцsΝetΝХeΝПКТtΝqu’ТХsΝὁὀtΝцtцΝ
sὁuЯeὀtΝprТsΝἵὁЦЦeΝЦὁἶчХeΝpὁurΝХesΝцἶТtТὁὀsΝХὁἵКХesζκ.
δesΝ reХКtТὁὀsΝ КЯeἵΝ ХesΝ SХКЯesΝ ὁrТeὀtКuбΝ ὁὀtΝ ἵὁὀὀuΝ uὀΝ ὀὁuЯeХΝ essὁrΝ ἶurКὀtΝ ХeΝ
pὁὀtТiἵКtΝ ἶuΝ ЦцtrὁpὁХТteΝ ЦὁХἶКЯeΝ ϊὁsὁПteТΝ (1θι1ά1θκθ,Ν КЯeἵΝ ТὀterruptТὁὀs),Ν quТΝ
КΝцtuἶТцΝрΝХ’цἵὁХeΝἶeΝХКΝἵὁὀПrКterὀТtцΝὁrtСὁἶὁбeΝἶeΝδ´ЯТЯζλέΝϊ’КТХХeurs,ΝХesΝpreЦТersΝ
ХТЯresΝТЦprТЦцsΝpКrΝϊὁsὁПteТΝὁὀtΝЯuΝХeΝУὁurΝрΝUСὀТЯήUРὀeЯΝ(rusέΝ ́ ἉΝuФrέΝ і ,Ν
etΝХ’КРὁὀТeΝἶesΝХettresΝsХКЯὁὀὀesΝeὀΝVКХКἵСТeΝ»,ΝRОvuОΝdОsΝлtudОsΝSudάEstΝEurἙpἹОἘἘОsΝθΝ(ἀ),Ν
1λθκ,ΝpέΝἀἁλάἀκκΝἉΝϊέώέΝεКὐТХu,ΝȚἑtОrКturКΝrἙЦсἘăΝЛКrἙМăΝьἘΝМἙἘtОбtΝОurἙpОКἘΝДδКΝХТttцrКtureΝ
rὁuЦКТὀeΝἴКrὁqueΝeὀΝἵὁὀteбteΝeurὁpцeὀ],ΝἐuἵКrestΝἈΝεТὀerЯК,Ν1λλθΝἉΝύСέΝἐeὐЯТἵὁὀТ,ΝωἙἘtrἑЛu ἑἑΝ
ХКΝ ἑstἙrἑКΝ rОХК ἑἑХἙrΝ rἙЦсἘἙάrusОΝ ДἑὁὀtrТἴutТὁὀsΝ рΝ Х’СТstὁТreΝ ἶesΝ reХКtТὁὀsΝ rὁuЦКὀὁάrusses],Ν
ἐuἵКrestΝἈΝTrТtὁὀТἵ,Νἀίίζ2,ΝpέΝκζά1ἀκέ
ζιέΝPὁurΝ ХeΝ ὀὁЦΝ ἶuΝ persὁὀὀКРe,Ν ЯὁТrΝ εέΝ ἑКὐКἵu,Ν «Ν PТerreΝ εὁСвХКΝ (PetruΝ εὁЯТХ )Ν etΝ ХКΝ
RὁuЦКὀТeΝἈΝEssКТΝСТstὁrТqueΝetΝἴТἴХТὁРrКpСТqueΝ»,ΝώКrvКrdΝUkrКἑἘἑКἘΝStudἑОs, κΝ(1άἀ),Ν1λκζΝ
ДὀuЦцrὁΝtСцЦКtТqueΝἈΝTἐОΝșἑОvΝțἙἐвХКΝχМКdОЦв],ΝpέΝ1κκάἀἀἀ,ΝТἵТΝpέΝ1κκέΝϊeΝХ’цὀὁrЦeΝἴТἴХТὁά
РrКpСТeΝ ХeΝ ἵὁὀἵerὀКὀt,Ν ЯὁТrΝ ХesΝ цtuἶesΝ puἴХТцesΝ ἶКὀsΝ ώКrvКrdΝ UkrКἑἘἑКἘΝ StudἑОsΝ κΝ (1άἀ),Ν
1λκζΝἉΝχέΝἐrὸὀТὀР,Ν«ΝPeterΝεὁСвХК’sΝἡrtСὁἶὁбΝКὀἶΝἐвὐКὀtТὀeΝώerТtКРeέΝReХТРТὁὀΝКὀἶΝPὁХТtТἵsΝ
ТὀΝtСeΝKТeЯКὀΝἑСurἵСΝReἵὁὀsТἶereἶΝ»,ΝТὀΝώέάJέΝTὁrФe,Νцἶέ,ΝVἙἘΝțἙskКuΝἘКМἐΝStέΝPОtОrsЛurРέΝ
DКsΝrussἑsМἐОΝRОἑМἐΝἑЦΝ1ιέΝȘКἐrἐuἘdОrt,ΝАТesἴКἶeὀΝἈΝώКrrКssὁаТtὐ,Νἀίίί,ΝpέΝθἁάλίΝἉΝIdem,

«Ν“VὁeЯὁἶвἵСΝὐeЦХТΝЦὁХἶКЯsФὁТ…”ΝPeterΝεὁСвХК’sΝВὁutСΝКὀἶΝPὁХТtТἵКХΝώerТtКРeΝ»,Ν І ΝζΝ
(ἀίίζ),ΝpέΝ1λάἀηέΝSurΝХesΝreХКtТὁὀsΝἶeΝεὁРСТХКΝКЯeἵΝХesΝprТὀἵТpКutцsΝrὁuЦКТὀes,ΝЯὁТrΝPέPέΝPКὀКТά
tesἵu,Ν«Νδ’ТὀПХueὀἵeΝἶeΝХ’œuЯreΝἶeΝPТerreΝεὁРТХК,ΝКrἵСцЯшqueΝἶeΝKТeЯ,ΝἶКὀsΝХesΝPrТὀἵТpКutцsΝ
rὁuЦКТὀesΝ»,ΝțἹХКἘРОsΝdОΝХ’лМἙХОΝrἙuЦКἑἘОΝОἘΝόrКἘМО,ΝηΝ(1),Ν1λἀθ,ΝpέΝ1άλκΝДοΝPОtruΝțἙvἑХăέΝ
Studii ДPetruΝεὁЯТХ έΝлtuἶes],ΝцἶέΝpКrΝ tέSέΝύὁrὁЯeТΝetΝεέάεέΝSὐцФeХв,ΝἐuἵКrestΝἈΝEὀἵТἵХὁpeἶТἵ ,Ν
1λλθ,ΝpέΝλάιθ]ΝἉΝἑКὐКἵu,Ν«ΝPТerreΝεὁСвХКΝ»έ
ζκέΝPКὀКТtesἵu,Ν«Νδ’ТὀПХueὀἵeΝ»ΝἉΝύέΝ treЦpeХ,Ν«ΝSprТУТὀuХΝКἵὁrἶКtΝἶeΝRusТКΝtТpКruХuТΝrὁЦсὀesἵΝьὀΝ
seἵὁХuХΝКХΝXVIIάХeКΝДδ’КТἶeΝКἵἵὁrἶцeΝpКrΝХКΝRussТeΝрΝХ’ТЦprТЦerТeΝrὁuЦКТὀeΝКuΝxviieΝsέ]Ν»,ΝStudii
ἑΝМОrМОtărἑΝdОΝЛἑЛХἑἙХἙРἑО,Ν1,Ν1ληη,ΝpέΝ1λάἀιΝἉΝ έ έΝ ,Ν«Ν Ν Ν Ν
Ν ,Ν ,Ν Ν ΝБVIάXVII έΝДύrέIέΝKὁХУКἶК,ΝϊeΝХ’СТstὁТreΝἶesΝreХКtТὁὀsΝ
eὀtreΝХКΝRussТe,ΝХ’UФrКТὀeΝetΝХКΝRὁuЦКὀТeΝἶКὀsΝХeΝἶὁЦКТὀeΝἶuΝХТЯreΝТЦprТЦц,ΝxvieάxviieΝsέ]Ν»,ΝТὀΝ
έ έΝ ΝetΝКХέ,Νцἶsέ,Ν Ν Ν Ν ΝДεέἠέΝTТСὁЦТrὁЯ,ΝϊesΝ
ὁrТРТὀesΝἶeΝХКΝtвpὁРrКpСТeΝrusse],ΝεέΝἈΝIὐἶέΝχФКἶeЦТУΝὀКuФΝSSSR,Ν1ληλ,ΝpέΝκ1ά1ίίΝἉΝἑсὀἶeК,Ν
«Ν δ’СuЦКὀТsЦeΝ »Ν ἉΝ ἡέΝ ВurἵСвsСвὀάSЦТtС,Ν «Ν TСeΝ PrТὀtТὀРάώὁuseΝ ὁПΝ tСeΝ εὁὀКsterвΝ ὁПΝ TreТΝ
IerКrСТΝТὀΝIК ТΝКὀἶΝТtsΝStКППΝ»,Ν Ν Ν ,ΝἁΝ(1ί),Νἀίί1,Ν
(СttpἈήήКrἵСКeὁХὁРвέФТeЯέuКήУὁurὀКХήίἁίηί1ήвurἵСвsСвὀέСtЦ)έ
ζλέΝSurΝϊὁsὁПteТ,ΝЯὁТrΝ tέΝἑТὁἴКὀu,ΝDἙsἙПtОἑ,ΝțἑtrἙpἙХἑtuХΝțἙХdἙvОἑΝΒἑΝКМtἑvἑtКtОКΝХuἑΝХἑtОrКrăέΝ
ωἙἘtrἑЛu ἑἑΝХКΝἑstἙrἑКΝХἑtОrКturἑἑΝrἙЦсἘОΒtἑΝΒἑΝКΝХОРăturἑХἙrΝrἙЦсἘἙάrusОΝХἑtОrКrОΝdἑἘΝsОМἙХuХΝКХΝ
ἀVIIάХОКΝДϊὁsὁПteТ,ΝХeΝЦцtrὁpὁХТteΝἶeΝХКΝεὁХἶКЯТeΝetΝsὁὀΝКἵtТЯТtцΝХТttцrКТreέΝἑὁὀtrТἴutТὁὀsΝрΝХ’СТsά
tὁТreΝἶeΝХКΝХТttцrКtureΝrὁuЦКТὀeΝetΝἶesΝreХКtТὁὀsΝХТttцrКТresΝrὁuЦКὀὁάrussesΝКuΝxviieΝsέ],ΝtrКἶέΝἶuΝ
russeΝpКrΝ tέΝἐereἵСet,ΝIК Т,Νsέὀέ,Ν1λ1κΝἉΝRДὁἶТἵК]Ν ДuТu],Ν«ΝϊὁsὁПteТ,ΝЦТtrὁpὁХТtuХΝДϊὁsὁПteТ,Ν
ЦцtrὁpὁХТte]Ν»,ΝТὀΝDἑМ ἑἙἘКruХΝХἑtОrКturἑἑΝrἙЦсἘОΝdОΝХКΝἙrἑРἑἘἑΝpсἘăΝХКΝ1ῷίίΝДδeΝἶТἵtТὁὀὀКТreΝ
ἶeΝХКΝХТttцrКtureΝrὁuЦКТὀeΝἶesΝὁrТРТὀesΝрΝ1λίί],ΝἐuἵКrestΝἈΝχἵКἶeЦТeТΝRSR,Ν1λιλ,ΝpέΝἀλθάἁίἀΝ
(КЯeἵΝἴТἴХТὁРrКpСТe)ΝἉΝϊέώέΝεКὐТХu,ΝIἘtrἙduМОrОΝьἘΝἙpОrКΝХuἑΝDἙsἙПtОἑΝДIὀtrὁἶuἵtТὁὀΝрΝХ’œuЯreΝἶeΝ
ϊὁsὁПteТ],ΝἐuἵКrestΝἈΝεТὀerЯК,Ν1λλιΝἉΝἠέχέΝUrsu,ΝἠέΝϊКsἵ Хu,ΝțărturἑἑΝdἙМuЦОἘtКrОΝprἑvἑtἙКrОΝ
ХКΝvἑК КΝ ἑΝКМtἑvἑtКtОКΝțἑtrἙpἙХἑtuХuἑΝDἙsἙПtОἑΝДTцЦὁТРὀКРesΝἵὁὀἵerὀКὀtΝХКΝЯТeΝetΝХ’КἵtТЯТtцΝἶuΝ
ЦцtrὁpὁХТteΝϊὁsὁПteТ],ΝIК ТΝἈΝTrТὀТtКs,Νἀίίἁέ
ζίθ IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
ἶКὀsΝХКΝrцРТὁὀΝἶeΝδ´ЯТЯ)ηί,ΝeὀΝ1θιἁ,ΝКХὁrsΝqueΝХeΝЦКtцrТeХΝὀцἵessКТreΝpὁurΝХКΝtвpὁРrКά
pСТeΝqu’ТХΝКΝПὁὀἶцeΝeὀΝεὁХἶКЯТeΝКΝцtцΝПὁurὀТΝpКrΝХeΝpКtrТКrἵСeΝἶeΝεὁsἵὁu,ΝIὁКСТЦΝ
( )η1έΝIХΝἵὁὀЯТeὀtΝἶeΝὀὁter,ΝрΝἵeΝpὁТὀt,Νqu’uὀΝἶesΝἵὁХХКἴὁrКteursΝἶeΝϊὁsὁПteТΝКΝ
цtцΝprцἵТsцЦeὀtΝεТtrὁПКὀ,ΝХ’цἶТteurΝἶuΝTriôdionΝἶeΝ1ιίίηἀέΝEὀΝЦшЦeΝteЦps,ΝἶКὀsΝХКΝ
VКХКἵСТeΝἶeΝἑὁὀstКὀtТὀΝἐrсὀἵὁЯeКὀu,ΝХesΝЦὁἶчХesΝrutСчὀesΝetΝrussesΝsὁὀtΝsὁuЯeὀtΝ
prцПцrцsΝКuбΝРreἵs,ΝрΝХКΝПὁТsΝpὁurΝХesΝtrКἶuἵtТὁὀsΝeὀΝrὁuЦКТὀΝἶesΝХТЯresΝХТturРТquesΝ
qu’eὀΝtКὀtΝqueΝsὁurἵeΝἶ’ТὀspТrКtТὁὀΝἶesΝprὁРrКЦЦesΝТἵὁὀὁРrКpСТquesΝἶesΝцРХТsesΝetΝ
ἶesΝЦὁὀКstчresέΝϊesΝХТЯresΝprὁἶuТtsΝрΝKТeЯΝetΝδ´ЯТЯΝsὁὀtΝtrчsΝprцseὀtsΝeὀΝVКХКἵСТeΝ
(etΝ eὀΝ εὁХἶКЯТeΝ КussТ),Ν ἵertКТὀsΝ ἵὁЦЦКὀἶцsΝ pКrΝ ХeΝ prТὀἵeΝ ХuТάЦшЦe,Ν КХὁrsΝ queΝ
ἶ’КutresΝвΝsὁὀtΝКrrТЯцsΝsὁusΝПὁrЦeΝἶeΝἶὁὀsΝreхusΝpКrΝХesΝpчХerТὀsηἁέΝPКrЦТΝeuб,ΝὁὀΝ
retrὁuЯeΝpХusТeursΝцἶТtТὁὀsΝἶuΝTriôdionΝpὁurΝХeΝἑКrшЦeΝ( Ν )ΝἈΝKТeЯ,Ν1θζίΝ
etΝ 1θζκΝ ἉΝ δ´ЯТЯ,Ν 1θθζΝ etΝ 1θλλ,Ν etΝ ἶuΝ Triôdion‑Pentèkostarion ( Ν )Ν ἈΝ
KТeЯ,Ν1θἁ1ΝἉΝδ´ЯТЯ,Ν1θζἀ,Ν1θθἁΝetΝ1θιληζέΝδ’цἶТtТὁὀΝἶeΝ1θἁ1ΝestΝἶцἶТἵКἵцeΝpКrΝPТerreΝ
εὁРСТХКΝрΝsὁὀΝПrчreΝεὁТse,ΝprТὀἵeΝrцРὀКὀtΝἶeΝХКΝεὁХἶКЯТeηη,ΝКХὁrsΝqueΝХКΝsuТЯКὀteΝ
(δ´ЯТЯ,Ν1θζἀ)ΝКΝἵὁὀὀuΝpХusТeursΝtТrКРes,ΝἶцἶТἵКἵцsΝpКrΝХeΝtвpὁРrКpСeΝεТСКТХΝSХˊὁὐФКΝ
( Ν ),ΝrespeἵtТЯeЦeὀtΝКuΝprТὀἵeΝεКteТΝἐКsКrКἴ,ΝquТΝКurКТtΝiὀКὀἵцΝХКΝ
puἴХТἵКtТὁὀΝἶuΝХТЯre,ΝрΝVКsТХeΝδupuΝetΝрΝPТerreΝεὁРСТХКΝХuТάЦшЦeηθέΝÀΝХ’цpὁqueΝquТΝ
ηίέΝIХΝs’КРТtΝἶeΝPsКХtἑrОКΝьἘΝvОrsurἑΝДPsКutТerΝeὀΝЯers]ΝetΝἶ’χМКtἑstuХΝțКἑМἑἑΝDἙЦἘuХuἑΝДχἵКtСТsteΝ
ἶeΝХКΝεчreΝἶeΝϊТeu],ΝtὁusΝХesΝἶeuбΝeὀΝrὁuЦКТὀ,ΝBRV,Ν1,ΝpέΝἀίλάἀ1ζΝetΝἀ1ηΝἉΝἑТὁἴКὀu,ΝDἙsἙПtОἑ,
pέΝ 11ζά1ἀζέΝ IХΝ seЦἴХeΝ queΝ ХeΝ ἶerὀТerΝ КТtΝ цtцΝ rцКХТsцΝ рΝ pКrtТrΝ ἶeΝ Х’цἶТtТὁὀΝ puἴХТцeΝ рΝ KТeЯΝ pКrΝ
εὁРСТХК,ΝeὀΝ1θἀλ,ΝIbidem,ΝpέΝ1ἀζΝἉΝ ,ΝІ є ,Ν ´ ,ΝpέΝζκΝ(ὀὁΝ1κθ)έ
η1έΝἑТὁἴКὀu,Ν DἙsἙПtОἑ,Ν pέΝ κἁάλἀέΝ ϊὁsὁПteТΝ КΝ ЦшЦeΝ ЯὁuХuΝ seΝ reὀἶreΝ рΝ εὁsἵὁu,Ν ЦКТsΝ ТХΝ КΝ цtцΝ

ὁἴХТРцΝἶeΝs’КrrшterΝрΝKТeЯΝὁὶΝТХΝКΝЯТsТtцΝХeΝЦὁὀКstчreΝἶesΝύrὁttesΝ(1θκζ),ΝIbidem,ΝpέΝκιάκλΝἉΝUrsu,Ν
ϊКsἵ Хu,Νțărturἑἑ,ΝpέΝηιάθἀ,Νκθάλἀέ
ηἀέΝIХΝestΝПὁrtΝprὁἴКἴХeΝqueΝεТtrὁПКὀΝКΝКpprТsΝХ’КrtΝἶeΝХКΝtвpὁРrКpСТeΝἶКὀsΝХesΝterresΝrutСчὀesΝetή
ὁuΝeὀΝRussТe,Νἐ ἶ r ,ΝTiparul,ΝpέΝ1ἀθά1ἁίέ
ηἁέΝἑὁЦЦeΝ ἵeuбΝ reхusΝ pКrΝ ХeΝ ЦὁТὀeΝ PКТsТeΝ ἶeΝ ἑὁὐТК,Ν pчХerТὀΝ рΝ εὁsἵὁuΝ eὀΝ 1θλἀά1θλἁ,Ν
IέΝ IКὀἵὁЯesἵu,Ν «Ν δesΝ sὁurἵesΝ russesΝ etΝ uФrКТὀТeὀὀesΝ ἶeΝ ХКΝ peТὀtureΝ ЦurКХeΝ sὁusΝ ἑὁὀstКὀtТὀΝ
ἐrКὀἵὁЯКὀΝ»,ΝRОvuОΝRἙuЦКἑἘОΝd’ώἑstἙἑrОΝdОΝХ’χrtέΝSἹrἑОΝψОКuбάχrts,Νζη,Νἀίίκ,ΝpέΝ1ί1ά11θ,ΝТἵТΝ
pέΝ11ἁέΝἑertКТὀsΝХТЯresΝТЦprТЦцsΝeὀΝterresΝrutСчὀesΝὁὀtΝцtцΝКppὁrtцsΝeὀΝVКХКἵСТeΝpКrΝХesΝЦКьtresΝ
tвpὁРrКpСesΝ ЯeὀusΝ ἶeΝ ἵesΝ ἵὁὀtrцes,Ν ГέΝ εТСКТХ,Ν «Ν δКΝ ἶТППusТὁὀΝ eὀΝ VКХКἵСТeΝ ἶuΝ ХТЯreΝ ἶeΝ ἵuХteΝ
sХКЯeΝТЦprТЦцΝрΝХ’цtrКὀРerΝКuΝxviieΝsТчἵХeΝ»,ΝRОvuОΝdОsΝлtudОsΝSudάEstΝEurἙpἹОἘἘОs,ΝζκΝ(1άζ),Ν
ἀί1ί,ΝpέΝ1ιλά1λἁ,ΝТἵТΝpέΝ1κἁά1κζέΝϊ’КutresΝвΝsὁὀtΝКrrТЯцsΝРrсἵeΝКuбΝprцХКtsΝЯὁвКРeursέΝχТὀsТ,Ν
eὀtreΝ 1θθηΝ etΝ 1θθκ,ΝVКrХККЦ,Ν ПuturΝ ЦцtrὁpὁХТteΝ ἶeΝVКХКἵСТeΝ (1θιἀά1θιλ),Ν seΝ reὀἶТtΝ ἶКὀsΝ ХesΝ
terresΝrutСчὀesΝetΝrussesΝetΝКppὁrtКΝἶКὀsΝsὁὀΝpКвsΝἶesΝХТЯresΝТssusΝἶesΝpressesΝἶeΝKТeЯΝetΝδ´ЯТЯ,Ν
ἠέΝ erἴ ὀesἵu,Ν «Ν VКrХККЦ,Ν ЦТtrὁpὁХТtuХΝ rТТΝ RὁЦсὀeΒtТ,Ν p rТὀteХeΝ tТpὁРrКПТeТΝ ἴuἵure teὀeΝ
ДVКrХККЦ,ΝЦцtrὁpὁХТteΝἶeΝVКХКἵСТe,ΝpчreΝἶeΝХКΝtвpὁРrКpСТeΝἴuἵКrestὁТse]Ν»,ΝψἑsОrἑМКΝτrtἙdἙбăΝ
RἙЦсἘă,ΝιθΝ(1ἀ),Ν1ληκ,ΝpέΝ11ἀίά11ηκ,ΝТἵТΝpέΝ11ἀηέ
ηζέΝἐeὐЯТἵὁὀТ,ΝωἙἘtrἑЛu ἑἑ,ΝpέΝκλάλἀΝἉΝεТСКТХ,Ν«ΝδКΝἶТППusТὁὀΝ»,ΝpέΝ1κἁά1κζέ
ηηέΝPέPέΝPКὀКТtesἵu,Ν«ΝPetruΝεὁЯТХ Ν ТΝrὁЦсὀТТΝ»ΝДPТerreΝεὁРСТХКΝetΝХesΝRὁuЦКТὀs],ΝBiserica
τrtἙdἙбăΝRἙЦсἘă,ΝζίΝ(λά1ί),Ν1λζἀ,ΝpέΝζίἁάζἀίΝДοΝPОtruΝțἙvἑХăέΝStudἑἑ,ΝpέΝιθάλι]ΝἉΝϊέPέΝἐὁРἶКὀ,Ν
«ΝδesΝEὀseТРὀeЦeὀtsΝἶeΝPТerreΝεὁЯТХ ΝКἶressцsΝрΝsὁὀΝПrчreΝεὁТseΝεὁЯТХ Ν»,ΝωвrἑХХἙЦОtἐἙ‑
dianum 1Ν(1λι1),ΝpέΝ1άἀηΝἉΝύСέΝεТС ТХ ,Ν«Νϊὁu ΝsἵrТerТΝХТterКreΝКХeΝХuТΝPetruΝεὁЯТХ ΝКἶresКteΝ
ἵὁЦpКtrТὁ ТХὁrΝs ТΝДϊeuбΝцἵrТtsΝХТttцrКТresΝἶeΝPТerreΝεὁРСТХКΝКἶressцsΝрΝsesΝἵὁЦpКtrТὁtes]Ν»,ΝТὀΝ
Idem, ωἙἘtrἑЛu ἑἑΝХКΝἑstἙrἑКΝМuХturἑἑ,ΝpέΝ1κἁάἀἀκέ
ηθέΝPέPέΝ PКὀКТtesἵu,Ν «Ν ἡΝ ἵКrteΝ ὀeἵuὀὁsἵut Ν КΝ ХuТΝ PetruΝ εὁЯТХ Ν ἶeἶТἵКt Ν ХuТΝ εКteТΝ ἐКsКrКἴΝ
ДUὀΝ ХТЯreΝ ТὀἵὁὀὀuΝ ἶeΝ PТerreΝ εὁРСТХКΝ ἶцἶТἵКἵцΝ рΝ εКteТΝ ἐКsКrКἴ]Ν »,Ν ТὀΝ Omagiu lui Petre
ωἙἘstКἘtἑἘОsМuάIК ἑΝМuΝprἑХОУuХΝьЦpХἑἘἑrἑἑΝКΝιίΝdОΝКἘἑΝДώὁЦЦКРeΝрΝPetreΝἑὁὀstКὀtТὀesἵuάIК ТΝ
ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIe SIÈCLE ζίι
ὀὁusΝТὀtцresseΝТἵТ,ΝεТСКТХΝἑКὀtКἵuὐТὀὁ,ΝХeΝὀeЯeuΝἶuΝprТὀἵeΝἐrсὀἵὁЯeКὀu,ΝКΝПКТtΝἶὁὀΝ
d’un TriôdionΝpὁurΝХeΝἑКrшЦeΝ(δ´ЯТЯ,Ν1θθζ)ΝКuΝЦὁὀКstчreΝἶeΝSТὀКТК,ΝsКΝПὁὀἶКtТὁὀηι.
SТΝХКΝquestТὁὀΝἶeΝХКΝХКὀРueΝsὁurἵeΝἶeΝХКΝtrКἶuἵtТὁὀΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀΝseЦἴХeΝrцsὁХue,Ν
sКὀsΝtὁuteПὁТsΝpὁuЯὁТrΝprцἵТserΝqueХХeΝцἶТtТὁὀΝἶuΝTriôdionΝsХКЯeΝКΝцtцΝeЦpХὁвцeηκ,ΝТХΝ
ὀ’eὀΝestΝpКsΝἶeΝЦшЦeΝquКὀtΝрΝХ’КuteurΝἶeΝХКΝЯersТὁὀΝrὁuЦКТὀeΝἶuΝteбteέΝἠὁtreΝСвpὁά
tСчse,ΝquТΝeбТРeΝἵepeὀἶКὀtΝἶesΝКrРuЦeὀtsΝsuppХцЦeὀtКТres,ΝestΝqu’eХХeΝКΝцtцΝrцКХТsцeΝ
pКrΝεТtrὁПКὀΝХuТάЦшЦe,ΝἶὁὀtΝХКΝἵὁὀὀКТssКὀἵeΝἶuΝsХКЯὁὀΝetΝἶuΝРreἵΝestΝКttestцeηλ.
SὁὀΝeбpцrТeὀἵeΝἵὁЦЦeΝtвpὁРrКpСeΝetΝцἶТteurΝὀὁusΝТὀἵТteΝрΝХeΝreἵὁЦЦКὀἶerΝἵὁЦЦeΝ
trКἶuἵteurΝputКtТПΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀέ
Le Synodikon en roumain : le spectre de la damnation éternelle
ἠὁusΝКЯὁὀsΝЯuΝqueΝХКΝpuἴХТἵКtТὁὀΝἶuΝTriôdionΝeὀΝVКХКἵСТeΝцtКТtΝКussТΝὁppὁrtuὀeΝqueΝ
ὀцἵessКТreέΝεКТsΝqu’eὀΝцtКТtάТХΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀΝςΝPὁurquὁТΝpuἴХТerΝХeΝSвὀὁἶТФὁὀΝἶeΝ
Х’ἡrtСὁἶὁбТeΝeὀΝrὁuЦКТὀΝetΝpὁurquὁТΝprцἵТsцЦeὀtΝeὀΝ1ιίίΝς
δ’eбpХТἵКtТὁὀΝtТeὀtΝКuΝstКtutΝqueΝἵeΝteбteΝἶцteὀКТtΝἶКὀsΝХКΝpeὀsцeΝetΝХКΝprКtТqueΝ
ХТturРТqueΝἶeΝХ’лРХТseΝἶ’ἡrТeὀtέΝδuΝХeΝpreЦТerΝἶТЦКὀἵСeΝἶuΝύrКὀἶΝἑКrшЦe,ΝКussТΝ
КppeХцΝ «Ν ἶТЦКὀἵСeΝ ἶeΝ Х’ἡrtСὁἶὁбТeΝ »Ν ὁuΝ «Ν ἶТЦКὀἵСeΝ ἶuΝ TrТὁЦpСeΝ ἶeΝ Х’ἡrtСὁά
ἶὁбТeΝ »,Ν pὁurΝ ἵцХцἴrerΝ ХКΝ ЯТἵtὁТreΝ surΝ Х’ТἵὁὀὁἵХКsЦe,Ν ХeΝ SвὀὁἶТФὁὀΝ цtКТtΝ ἶeЯeὀuΝ
uὀΝpТХТerΝἶeΝХКΝХutteΝἵὁὀtreΝtὁutΝцРКreЦeὀtΝἶὁРЦКtТqueέΝIХΝs’КРТtΝtὁutΝКutКὀtΝἶ’uὀΝ
teбteΝquТΝprὁἵХКЦeΝἶeΝЦКὀТчreΝsвὀὁἶКХeΝХ’uὀТtцΝἶeΝetΝἶКὀsΝХКΝУusteΝПὁТΝqueΝἶ’uὀeΝ
КrЦeΝЯὁuцeΝрΝἶцtruТreΝХesΝСцrцsТesΝquТΝἶТЯТseὀtΝХКΝἵὁЦЦuὀКutцΝἶesΝiἶчХes,ΝἵКrΝТХΝ
reЦцЦὁreΝХesΝἵὁЦἴКtsΝЯТἵtὁrТeuбΝἵὁὀtreΝХesΝСцtцrὁἶὁбesέΝἑetteΝПὁὀἵtТὁὀΝἶeΝХТeuΝἶeΝ

ЦцЦὁТreΝἵὁὀἵerὀeΝКussТΝХ’ТὀstТtutТὁὀΝЦὁὀКrἵСТque,ΝpuТsqueΝἵeΝteбteΝПКТtΝЯКХὁТrΝХКΝ
ЦТssТὁὀΝἶuΝsὁuЯerКТὀΝἶeΝprὁteἵteur,ΝТὀstТtuцΝpКrΝϊТeu,ΝἶeΝХКΝУusteΝПὁТΝetΝἶeΝХ’лРХТseέΝ
δeΝTrТὁЦpСeΝἶeΝХ’ἡrtСὁἶὁбТe,ΝἶὁὀtΝХeΝSвὀὁἶТФὁὀΝestΝХeΝtцЦὁТὀΝХeΝpХusΝцХὁqueὀt,ΝestΝ
ἶὁὀἵΝцРКХeЦeὀtΝuὀΝtrТὁЦpСeΝἶuΝpὁuЯὁТrΝЦὁὀКrἵСТqueθί,ΝuὀeΝЦКὀТчreΝἶeΝἵцХцἴrerΝХeΝ
rὁТΝУusteΝetΝἴТeὀΝКТЦКὀtΝἶuΝἑСrТstΝquТΝЦetΝἶeΝХ’ὁrἶreΝἶКὀsΝsὁὀΝtrὁupeКu,ΝрΝХ’ТЦКРeΝ
pὁurΝ sὁὀΝ ιίeΝ КὀὀТЯersКТre],Ν ἐuἵКrestΝ ἈΝχἵКἶeЦТКΝ RPR,Ν 1λθη,Ν pέΝ ἀληάἁί1Ν ДοΝ PОtruΝ țἙvἑХăέΝ
Studii,ΝpέΝ1ίἀά11ίΝἉΝЯὁТrΝХesΝprцἵТsТὁὀsΝἶesΝцἶТteurs,ΝpέΝ1ζἀ,ΝКЯeἵΝἴТἴХТὁРrКpСТe]έ
ηιέΝἑὁЦЦeΝХ’КttesteΝХКΝὀὁtТἵeΝЦКὀusἵrТteΝ(ἶКtцeΝἶuΝηΝὀὁЯeЦἴreΝ1θλζ)ΝsurΝХКΝpКРeΝἶeΝtТtreΝἶeΝ
Х’eбeЦpХКТreΝἵὁὀserЯцΝрΝХКΝἐχR,ΝἐuἵКrestΝ(ἵὁteΝἑRΝIIIΝκηκἁη)έ
ηκέΝἑertКТὀesΝpКrtТἵuХКrТtцsΝἶuΝteбteΝТὀἶТqueὀtΝqu’ТХΝs’КРТtΝἶ’uὀeΝцἶТtТὁὀΝprὁἶuТteΝἶКὀsΝХesΝterresΝ
rutСчὀesέΝἠὁusΝКἴὁrἶerὁὀsΝἵeΝsuУetΝἶКὀsΝuὀeΝцtuἶeΝἶТstТὀἵteέ
ηλέΝἐ ἶ r ,ΝTiparul,ΝpέΝ1ἀιέΝεТtrὁПКὀΝestΝКussТΝХeΝἵὁЦЦКὀἶТtКТreΝἶ’uὀΝἶТἵtТὁὀὀКТreΝХКtТὀάrὁuЦКТὀ,Ν
rцКХТsцΝpКrΝTeὁἶὁrΝἑὁrἴeК,ΝХettrцΝetΝἶТpХὁЦКteΝрΝХКΝἵὁurΝἶeΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝἉΝЯὁТrΝχέάεέΝύСerЦКὀ,Ν
éd., DἑМtἑἙἘОsΝХКtἑἘКОΝМuЦΝvКХКМἐἑМКΝἑἘtОrprОtКtἑἙἘОΝДεὁtsΝХКtТὀsΝКЯeἵΝtrКἶuἵtТὁὀΝrὁuЦКТὀe],Ν
ἑХuУάἠКpὁἵКΝἈΝἑХusТuЦ,Νἀίί1έ
θίέΝÀΝἑὁὀstКὀtТὀὁpХe,ΝХeΝSвὀὁἶТФὁὀΝцtКТtΝἶцἵХКЦцΝἶepuТsΝХ’КЦἴὁὀΝ«ΝἵὁЦЦeΝХ’лЯКὀРТХeΝetΝХ’Сὁά
ЦцХТeΝetΝКЯeἵΝХesΝЦшЦesΝПὁrЦuХesΝἶ’ТὀtrὁἶuἵtТὁὀΝ»,ΝХὁrsΝἶ’uὀeΝἵцrцЦὁὀТeΝХТturРТqueΝspцἵТКХeΝ
рΝХКqueХХeΝpКrtТἵТpКТtΝХ’eЦpereur,ΝύὁuТХХКrἶ,Ν«ΝδeΝSвὀὁἶТФὁὀΝ»,ΝpέΝ1ἁέΝIХΝeὀΝцtКТtΝἶeΝЦшЦeΝрΝ
εὁsἵὁu,ΝἵὁЦЦeΝХ’КttesteΝPКuХΝἶ’χХep,ΝVέΝSСeЯὐὁЯ,Ν«ΝResТstКὀἵeΝКὀἶΝχἵἵὁЦЦὁἶКtТὁὀΝἈΝTСeΝRТteΝ
ὁПΝἡrtСὁἶὁбвΝТὀΝεὁἶerὀΝRussТКΝ»,ΝТὀΝἠέΝἑСrТssТἶТs,ΝἑέΝPὁtter,ΝetΝКХέ,Νцἶsέ,ΝReligion and Identity
ἑἘΝRussἑКΝКἘdΝtἐОΝSἙvἑОtΝUἘἑἙἘ,ΝἐХὁὁЦТὀРtὁὀ,ΝIἠΝἈΝSХКЯТἵКΝPuἴХТsСers,Νἀί11,ΝpέΝ1θηά1κλέΝἠὁusΝ
reЦerἵТὁὀsΝἠТФὁХКὁsΝἑСrТssТἶТsΝἶeΝὀὁusΝКЯὁТrΝἵὁЦЦuὀТquцΝἵetΝКrtТἵХeέ
ζίκ IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
ἶuΝύrКὀἶΝPКsteurΝХuТάЦшЦeέΝϊКὀsΝХeΝἵὁὀteбteΝἶeΝХКΝἶТspКrТtТὁὀΝἶeΝХ’EЦpТreΝἵСrцtТeὀΝ
ἶ’ἡrТeὀt,ΝХКΝprὁἵХКЦКtТὁὀΝКὀὀueХХeΝἶesΝἶὁРЦesΝἶeΝХКΝreХТРТὁὀΝetΝХ’КὀКtСчЦeΝХКὀἵцΝ
surΝХesΝСцrцsТКrquesΝreЯшteὀtΝuὀeΝТЦpὁrtКὀἵeΝКἵἵrueέΝχТὀsТ,ΝХКΝpuἴХТἵКtТὁὀΝἶuΝSвὀὁά
ἶТФὁὀΝeὀΝrὁuЦКТὀΝpeutΝшtreΝἵὁὀsТἶцrцeΝἵὁЦЦeΝuὀΝКppeХΝКἶressцΝКuбΝὁrtСὁἶὁбesΝἶeΝ
ХКὀРueΝrὁuЦКТὀeΝрΝПКТreΝПКἵeΝeὀseЦἴХeΝКuΝἶКὀРerΝἶeΝХ’СцrцsТeΝetΝἶuΝsἵСТsЦeέΝPХusΝ
ἵὁὀἵrчteЦeὀt,ΝХКΝrцПцreὀἵeΝрΝХКΝЯТἵtὁТreΝἶesΝТЦКРesΝцЦetΝuὀΝἵХКТrΝЦessКРeΝКὀtТprὁά
testКὀt,ΝКХὁrsΝqueΝХКΝpКrtТeΝХКΝpХusΝrцἵeὀteΝἶuΝteбte,ΝsurΝХКΝἵὁὀtrὁЯerseΝpКХКЦТteΝetΝ
Х’uὀТКtТsЦe,ΝestΝἶТrТРцeΝἵὁὀtreΝХesΝδКtТὀsΝetΝХesΝuὀТКtesέ
ἑeΝЦessКРeΝцtКТtάТХΝὀцἵessКТreΝςΝδКΝrцpὁὀseΝestΝpὁsТtТЯe,ΝἵКrΝХ’лРХТseΝὁrtСὁἶὁбeΝ
seΝseὀtКТtΝЦeὀКἵцeΝpКrΝἶeuбΝРrКὀἶsΝἶКὀРersΝἈΝХ’ὁfeὀsТЯeΝprὁtestКὀte,ΝsurtὁutΝἵКХЯТά
ὀТsteθ1,Ν ἶ’uὀΝ ἵôtц,Ν etΝ Х’КἵtТЯТtцΝ ЦТssТὁὀὀКТreΝ ἶuΝ SКТὀtάSТчРe,Ν ὀὁtКЦЦeὀtΝ ἶКὀsΝ ХesΝ
terresΝ rutСчὀes62Ν etΝ eὀΝ TrКὀsвХЯКὀТeθἁ,Ν ἶeΝ Х’КutreέΝ ϊКὀsΝ ХesΝ ἶeuбΝ ἵКs,Ν ХКΝ questТὁὀΝ
ὀ’цtКТtΝpКsΝseuХeЦeὀtΝreХТРТeuse,ΝeХХeΝцtКТtΝКussТΝpὁХТtТqueΝἈΝsὁuЦТsΝрΝХКΝPὁrteΝὁttὁά
ЦКὀe,Ν ХesΝ ὁrtСὁἶὁбesΝ rшЯКТeὀtΝ ἶ’uὀeΝ ХТἴцrКtТὁὀΝ prὁἵСКТὀeΝ ἶuΝ pὁuЯὁТrΝ ἶesΝ «Ν Тὀiά
θ1έΝδeΝ prὁἴХчЦeΝ ἵКХЯТὀТsteΝ ἶeЯКТtΝ ἴeКuἵὁupΝ рΝ Х’СцrТtКРeΝ etΝ рΝ ХКΝ ЦцЦὁТreΝ ἶuΝ pКtrТКrἵСeΝ
KвrТХХὁsΝ δὁuФКrчsΝ ( Ν α ,Ν ЦέΝ 1θἁκ),Ν ύέΝ ώerТὀР,Ν ἰkuЦОἘἑsМἐОsΝ PКtrἑКrМἐКtΝ
uἘdΝОurἙpтἑsМἐОΝPἙХἑtἑkΝ1θβίά1θγῶ,ΝАТesἴКἶeὀΝἈΝόrКὀὐΝSteТὀer,Ν1λθκΝ(ЯersТὁὀΝРreἵqueΝreЯueΝ
etΝ ЦТseΝ рΝ Уὁur,Ν υ Ν α α Ν αΝ πα̈ Ν π Ν 1θβίά1θγῶ,Ν trКἶuἵtТὁὀΝ pКrΝ
ϊέΝ KὁurtὁЯТФ,ΝχtСчὀesΝ ἈΝ εIET,Ν 1λλἀ)έΝ ἑesΝ КspeἵtsΝ sὁὀtΝ ἴrТХХКЦeὀtΝКὀКХвsцsΝ pКrΝ ἡέάVέΝ ἡХКr,Ν
ȚКΝ ЛἙutἑquОΝ dОΝ TἐἹἙpἐἑХОέΝ ȚОsΝ rОХКtἑἙἘsΝ duΝ pКtrἑКrМἐОΝ dОΝ ωἙἘstКἘtἑἘἙpХОΝ șвrἑХХἙsΝ ȚἙukКrἑsΝ
(1ηιίά1θγῶῤΝКvОМΝХКΝRἹПἙrЦО,ΝtСчseΝἶeΝἶὁἵtὁrКt,ΝлἵὁХeΝἶesΝСКutesΝцtuἶesΝeὀΝsἵТeὀἵesΝsὁἵТКХes,Ν
PКrТs,Νἀί1ηέΝVὁТrΝКussТΝIdem,Ν«ΝPКrὁХesΝἶeΝpТerreέΝKвrТХХὁsΝδὁuФКrТsΝetΝХesΝἶцἴКtsΝreХТРТeuбΝἶuΝ
xviieΝsТчἵХeΝ»,ΝχrМἐКОvs, 1ζΝ(1άζ),Νἀί1ί,ΝpέΝ1θηά1λθέΝSurΝХКΝquestТὁὀΝἵКХЯТὀТsteΝἶКὀsΝХ’espКἵeΝ
rὁuЦКТὀ,ΝὀὁtКЦЦeὀtΝeὀΝTrКὀsвХЯКὀТe,ΝЯὁТrΝχέΝϊuЦТtrКὀ,ΝRОХἑРἑОΝἙrtἙdἙбăΝ–ΝrОХἑРἑОΝrОПἙrЦКtăέΝ
IpἙstКгОΝКХОΝἑdОἘtἑtă ἑἑΝМἙἘПОsἑἙἘКХОΝКΝrἙЦсἘἑХἙrΝdἑἘΝTrКἘsἑХvКἘἑКΝьἘΝsОМἙХОХОΝἀVIάἀVIIΝДReХТά
РТὁὀΝὁrtСὁἶὁбeΝ–ΝreХТРТὁὀΝrцПὁrЦцeέΝώвpὁstКsesΝἶeΝХ’ТἶeὀtТtцΝἵὁὀПessТὁὀὀeХХeΝἶesΝRὁuЦКТὀsΝἶeΝ

TrКὀsвХЯКὀТe,ΝxvieάxviieΝsέ],ΝἑХuУάἠКpὁἵКΝἈΝἠerКЦТКΝἠКpὁἵК,Νἀίίζ,ΝetΝХКΝrцἵeὀteΝsвὀtСчse,ΝцἵrТteΝ
pὁurtКὀtΝἶКὀsΝuὀeΝperspeἵtТЯeΝἵὁὀПessТὁὀὀeХХe,Νἶ’IέIέΝἑrὁТtὁru,ΝτrtἙdἙбἑКΝΒἑΝχpusuХΝьἘΝtrКdἑ ἑКΝ
spἑrἑtuКХăΝКΝrἙЦсἘἑХἙrέΝUἘἑtКtОКΝτrtἙdἙбἑОἑΝΒἑΝКpărКrОКΝМrОdἑἘ ОἑΝἙrtἙdἙбОΝьἘΝПК КΝprἙpКРКἘdОἑΝ
prἙtОstКἘtОΝdἑἘΝsОМἙХuХΝКХΝἀVIIάХОКΝДδ’ὁrtСὁἶὁбТeΝetΝХ’ἡἵἵТἶeὀtΝἶКὀsΝХКΝtrКἶТtТὁὀΝspТrТtueХХeΝἶesΝ
RὁuЦКТὀsέΝδ’uὀТtцΝἶeΝХ’ὁrtСὁἶὁбТeΝetΝХКΝἶцПeὀseΝἶeΝХКΝПὁТΝὁrtСὁἶὁбeΝПКἵeΝрΝХКΝprὁpКРКὀἶeΝprὁtesά
tante au xviieΝsέ],Νἀ,ΝTсrРὁЯТΒteΝἈΝἑetКteКΝἶeΝSἵКuὀ,Νἀί1ἀέ
θἀέΝVὁТrΝJέΝεКἵСКΝSJ,ΝEММХОsἑКstἑМКХΝUἘἑПἑМКtἑἙἘΝμΝχΝTἐОἙrОtἑМКХΝόrКЦОаἙrkΝtἙРОtἐОrΝаἑtἐΝωКsОΝ
StudἑОsΝПrἙЦΝtἐОΝώἑstἙrвΝἙПΝȚКtἑἘΝψвгКἘtἑἘОΝRОХКtἑἙἘs,ΝRὁЦeΝἈΝPὁὀtТПТἵТuЦΝIὀstТtutuЦΝἡrТeὀtКά
ХТuЦΝStuἶТὁruЦ,Ν1λιζ,ΝpέΝἀκζάἁίίέ
θἁέΝIХΝs’КРТtΝἶeΝХ’uὀТὁὀΝἶ’uὀeΝpКrtТeΝἶesΝὁrtСὁἶὁбesΝἶeΝTrКὀsвХЯКὀТeΝКЯeἵΝRὁЦeΝ(1θλιά1ιί1)ΝἉΝ
ЯὁТrΝεέΝἐerὀКtС,ΝώКЛsЛurРΝuἘdΝdἑОΝχἘПтἘРОΝdОrΝrüЦКἘἑsМἐОἘΝσКtἑἙἘsЛἑХduἘР,ΝδeвἶeΝἈΝἐrТХХ,Ν
1λιἀΝet,ΝpХusΝrцἵeЦЦeὀt,ΝRέΝἠeἶТἵТ,ΝόἙrЦКrОКΝἑdОἘtἑtă ἑἑΝМἙἘПОsἑἙἘКХОΝРrОМἙάМКtἙХἑМОΝьἘΝTrКἘ‑
sἑХvКἘἑКΝ vОКМuХuἑΝ КХΝ ἀVIIIάХОКΝ μΝ ψἑsОrἑМăΝ ἑΝ МἙЦuἘἑtКtОΝ ДδКΝ ПὁrЦКtТὁὀΝ ἶeΝ Х’ТἶeὀtТtцΝ ἵὁὀПesά
sТὁὀὀeХХeΝ РrцἵὁάἵКtСὁХТqueΝ eὀΝ TrКὀsвХЯКὀТeΝ КuΝ xviiieΝ sέΝ ἈΝ лРХТseΝ etΝ ἵὁЦЦuὀКutц],Ν ἐuἵКrestΝ ἈΝ
UὀТЯersТtКteКΝἐuἵure tТ,Νἀί1ἁέΝδeΝprТὀἵТpКХΝКrtТsКὀΝἶeΝХ’uὀТὁὀΝКΝцtцΝХeΝἵКrἶТὀКХΝδцὁpὁХἶΝKὁХХὁά
ὀТtἵС,ΝἵПέΝJέΝεКurer,ΝωКrdἑἘКХΝȚОἙpἙХdΝύrКПΝșἙХХἙἘἑtsМἐ,ΝPrἑЦКsΝvἙἘΝUἘРКrἘΝμΝSОἑἘΝȚОЛОἘΝuἘdΝ
sОἑἘΝАἑrkОἘ,ΝIὀὀsἴruἵФΝἈΝόέΝRКuἵС,Ν1κκιΝἉΝἐέχέΝώὁἶsὁὀ,Ν«ΝTСeΝϊeЯeХὁpЦeὀtΝὁПΝΝώКἴsἴurРΝPὁХТἵвΝ
ТὀΝώuὀРКrвΝКὀἶΝtСeΝ‘EТὀrТἵСtuὀРsаerФ’ΝὁПΝἑКrἶТὀКХΝKὁХХὁὀТἵС,Ν1θκἁά1θλίΝ»,ΝχustrἑКἘΝώἑstἙrвΝ
Yearbook,Νἁκ,Νἀίίι,ΝpέΝλἀά1ίιέΝPὁurΝХesΝЦТssТὁὀsΝἵКtСὁХТques,ΝЯὁТrΝδέΝPerТ ,ΝLe missioni gesuite
ἑἘΝ TrКἘsἑХvКἘἑКΝ ОΝ țἙХdКvἑКΝ ἘОХΝ SОἑМОἘtἙ,Ν ἑХuУάἠКpὁἵКΝ ἈΝ όuὀἶК ТКΝ peὀtruΝ StuἶТТΝ Eurὁpeὀe,Ν
1λλκΝ ἉΝ VέΝ ἐКrἴu,Ν PurРКtἙrἑuХΝ ЦἑsἑἙἘКrἑХἙrΝ μΝ ωἙἘtrКrОПἙrЦКΝ ьἘΝ ărἑХОΝ RἙЦсἘОΝ ьἘΝ sОМἙХuХΝ КХΝ
ἀVIIάХОКΝ ДδeΝ PurРКtὁТreΝ ἶesΝ ЦТssТὁὀὀКТresΝ ἈΝ ХКΝ ἑὁὀtreάRцПὁrЦeΝ ἶКὀsΝ ХesΝ pКвsΝ rὁuЦКТὀsΝ КuΝ
xviieΝsέ],ΝἐuἵКrestΝἈΝχἵКἶeЦТeТ,ΝἀίίκέΝPὁurΝХesΝЦТssТὁὀsΝἵКtСὁХТquesΝeὀΝterresΝРreἵques,ΝЯὁТrΝ
έ έΝ ά ,Ν υ Ν Ν Ν Ν (1ηθίά1ῷ1ηῤΝ ДεέἠέΝ Rὁussὁsά
εчХТἶὁὀчs,ΝδesΝУцsuТtesΝἶКὀsΝХ’espКἵeΝРreἵ,Ν1ηθίά1λ1η],ΝχtСчὀesΝἈΝ ,Ν1λλ1έΝPὁurΝХeΝἵὁὀteбteΝ
РцὀцrКХ,ΝЯὁТrΝϊέΝTὁХХet,Ν«ΝδКΝreἵὁὀquшteΝἵКtСὁХТqueΝeὀΝEurὁpeΝἑeὀtrКХeΝ»,ΝțἹХКἘРОsΝdОΝХ’лМἙХОΝ
ПrКἘἸКἑsОΝdОΝRἙЦОέΝItКХἑОΝОtΝțἹdἑtОrrКἘἘἹО,Ν1ίλΝ(ἀ),Ν1λλι,ΝpέΝκἀηάκηἀέ
ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIe SIÈCLE ζίλ
ἶчХesΝ»,Νἵertes,ΝЦКТsΝἵrКТРὀКТeὀtΝeὀΝЦшЦeΝteЦpsΝХeΝἶКὀРerΝἶ’uὀeΝἵὁὀЯersТὁὀΝpКrΝХКΝ
ПὁrἵeΝрΝХКΝПὁТΝrὁЦКТὀeέΝχutreЦeὀtΝἶТt,ΝТХsΝseΝretrὁuЯКТeὀt,ΝuὀeΝПὁТsΝἶeΝpХus,ΝeὀtreΝХeΝ
turἴКὀΝὁttὁЦКὀΝetΝХКΝtТКreΝpὁὀtТiἵКХeθζ.
δeΝprТὀἵeΝЯКХКque,ΝprὁteἵteurΝКttТtrцΝἶeΝХ’ὁrtСὁἶὁбТe,ΝὀὁtКЦЦeὀtΝἶesΝὁrtСὁἶὁбesΝ
ἶeΝХКὀРueΝrὁuЦКТὀeθη,ΝὀeΝpὁuЯКТtΝpКsΝЯὁТrΝХ’ὁfeὀsТЯeΝἵКtСὁХТqueΝeὀΝTrКὀsвХЯКὀТeΝetΝ
КТХХeursΝἶ’uὀΝἴὁὀΝœТХέΝϊuΝpὁТὀtΝἶeΝЯueΝreХТРТeuб,ΝХeΝprὁsцХвtТsЦeΝἵКtСὁХТqueΝЦeὀКά
хКТtΝ Х’ТἶeὀtТtцΝ spТrТtueХХeΝ ἶeΝ sesΝ suУetsΝ etΝ prὁtцРцsΝ ἉΝ ἶuΝ pὁТὀtΝ ἶeΝ ЯueΝ pὁХТtТque,Ν ТХΝ
ἵὁὀstТtuКТtΝuὀΝὁἴstКἵХeΝsцrТeuбΝПКἵeΝрΝtὁuteΝteὀtКtТЯeΝἶ’КХХТКὀἵeΝКὀtТὁttὁЦКὀeΝКЯeἵΝ
ХesΝpuТssКὀἵesΝἵКtСὁХТquesΝetΝὀὁtКЦЦeὀtΝКЯeἵΝХeΝSКТὀtάEЦpТre,ΝὁἴУeἵtТПΝqueΝἐrсὀά
ἵὁЯeКὀuΝpὁursuТЯТtΝtὁutΝКuΝХὁὀРΝἶeΝsὁὀΝrчРὀe66.
PὁurtКὀt,ΝрΝХКΝἶТfцreὀἵeΝἶeΝὀὁЦἴreΝἶ’КutresΝХТЯresΝreХТРТeuбΝТЦprТЦцsΝeὀΝVКХКἵСТe,Ν
ХКΝprцПКἵeάἶцἶТἵКἵeΝἶuΝTriôdionΝἶeΝἐuὐ uΝЦКὀqueΝἶeΝtὁuteΝὀuКὀἵeΝpὁХцЦТqueέ
ἑeХКΝ ἵὁrrespὁὀἶΝ рΝ Х’КttТtuἶeΝ РцὀцrКХeΝ ἶeΝ ἑὁὀstКὀtТὀΝ ἐrсὀἵὁЯeКὀuΝ eὀЯersΝ
Х’UὀТὁὀ,ΝПКТteΝἶeΝleбТἴТХТtцΝetΝἶeΝpruἶeὀἵeΝpХutôtΝqueΝἶ’КРressТЯТtцΝquТ,ΝКuΝἶeЦeuά
rКὀt,Νὀ’КurКТtΝpuΝЦeὀerΝὀuХХeΝpКrtΝἶКὀsΝХeΝἵὁὀteбteΝἶeΝХ’цpὁqueθιέΝEὀΝefet,ΝКprчsΝХКΝ
ЯТἵtὁТreΝἵСrцtТeὀὀeΝКuбΝpὁrtesΝἶeΝVТeὀὀeΝ(1θκἁ)ΝetΝХeΝἴКsἵuХeЦeὀtΝἶeΝХКΝTrКὀsвХά
ЯКὀТeΝἶКὀsΝХeΝἵКЦpΝἶesΝώКἴsἴὁurРΝ(1θλλ),ΝtὁuteΝКἵtТὁὀΝἶТreἵteΝἶuΝprТὀἵeΝЯКХКqueΝ
θζέΝSeХὁὀΝХ’eбpressТὁὀΝКttrТἴuцeΝКuΝmésazonΝδὁuФКsΝἠὁtКrКsΝ( υ ᾶ Ν α ᾶ )ΝрΝХКΝЯeТХХeΝἶeΝХКΝ
ἵὁὀquшteΝὁttὁЦКὀeΝἶeΝἑὁὀstКὀtТὀὁpХe,ΝώέΝEЯertάKКppesὁаК,Ν«ΝδКΝtТКreΝὁuΝХeΝturἴКὀΝ»,ΝByzan‑
tinoslavica,Ν1ζ,Ν1ληἁ,ΝpέΝἀζηάἀηἁΝἉΝ έ έΝ α α υ,Ν«Ν ὰΝ αΝ α Ν Ν α Ν ῦΝ υ Ν
α ΝДEέχέΝГКἵСКrТКἶὁu,ΝδesΝpКrὁХesΝetΝХКΝЦὁrtΝἶeΝδὁuФКsΝἠὁtКrКs]Ν»,ΝТὀΝΧ έΝ α υ,Ν
ΘέΝ ,Ν Χ έΝ Χα α α π ,Ν цἶsέ,Ν έΝ Ν Ν έ έΝ α α α [Chr.

εКХteὐὁu,ΝTСέΝϊetὁrКФчs,ΝἑСrέΝἑСКrКХКЦpКФчs,Νцἶs,ΝRὁἶὁὀТКέΝώὁЦЦКРeΝрΝεέIέεКὀὁusКФКs],Ν
RСetвЦὀὁὀ,ΝPКὀepТstчЦТὁuΝKrчtчs,Ν1λλζ,Ν1,ΝpέΝ1ἁηά1ζθΝἉΝϊέRέΝReТὀsἵС,Ν«ΝδТeἴerΝἶerΝTurἴКὀΝ
КХsΝаКsΝςΝἐeЦerФuὀРeὀΝὐuЦΝϊТἵtuЦΝἶesΝδuФКsΝἠὁtКrКsΝ»,ΝТὀΝἑέἠέΝἑὁὀstКὀtТὀТἶesΝetΝКХέ,Νцἶsέ,Ν
Φ έΝStudἑОsΝἑἘΝώἙἘἙurΝἙПΝRἙЛОrtΝψrἙаἘἑἘР,ΝVeὀТseΝἈΝIstТtutὁΝEХХeὀТἵὁΝἶТΝStuἶТΝἐТὐКὀά
tТὀТΝeΝPὁstἴТὐКὀtТὀТ,Ν1λλθ,ΝpέΝἁιιάἁκλέ
θηέΝχТὀsТ,ΝpКrΝeбeЦpХe,ΝХeΝἑКὀἶТὁteΝἵКtСὁХТqueΝἠТФὁХКὁsΝPКpКἶὁpὁuХὁsΝKὁЦὀчὀὁs,ΝprὁПesseurΝ
ἶeΝἶrὁТtΝἵКὀὁὀΝрΝХ’uὀТЯersТtцΝἶeΝPКἶὁue,ΝХeΝἵὁὀsТἶцrКТtΝἵὁЦЦeΝХ’СὁЦЦeΝἵХeПΝeὀΝЯueΝἶ’uὀeΝцЯeὀά
tueХХeΝἵὁὀЯersТὁὀΝἶesΝὁrtСὁἶὁбesΝКuΝἵКtСὁХТἵТsЦe,Ν«ΝperΝХ’КutὁrТtр,ΝperΝХeΝrТἵСeὐὐe,ΝperΝХ’КЦὁrΝ
ἵСeΝtuttТΝРХТΝpὁrtКὀὁ,ΝperΝХ’ТὀteХХТРeὀὐКΝἵὁὀΝХКΝεὁХἶКЯТКΝ»,ΝVέΝVКsТХТu,Ν«ΝἑὁὀstКὀtТὀΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝ
eΝТХΝἑКttὁХТἵesТЦὁέΝχХἵuὀeΝὀὁtТὐТeΝὀuὁЯeΝТὀtὁrὀὁΝКХХКΝsuКΝpὁХТtТἵКΝreХТРТὁsКΝ»,ΝEpἐОЦОrἑsΝDКМἙ‑
romana,Νἁ,Ν1λἀη,ΝpέΝ11ίά1ἀκ,ΝТἵТΝpέΝ11ηΝ(ХettreΝрΝἠТФὁХКὁsΝἐὁuἴὁuХТ,ΝХeΝἀιΝὁἵtὁἴreΝ1ιίἀ)έ
θθέΝPὁurΝХКΝἶТpХὁЦКtТeΝἶeΝἐrсὀἵὁЯeКὀu,ΝЯὁТrΝХesΝtТtresΝἵТtцsΝeὀΝὀὁteΝκΝetΝχέΝPТppТἶТ,Ν«ΝἑὁὀstКὀtТὀΝ
ἐrсὀἵὁЯeКὀuΝ ἵКΝ ἶТpХὁЦКtΝ ДδeΝ ἶТpХὁЦКteΝ ἑὁὀstКὀtТὀΝ ἐrсὀἵὁЯeКὀu]Ν »,Ν χМКdОЦἑКΝ RἙЦсἘăέΝ
țОЦἙrἑἑХОΝ SОМ ἑОἑΝ dОΝ tἑἑἘ ОΝ IstἙrἑМО,Ν ζeΝ sцrТe,Ν ζ,Ν 1λκκ,Ν pέΝ κιάλζΝ ἉΝ PέΝ ἑerὀὁЯὁἶeКὀu,Ν În
vсХtἙКrОКΝ prἑЦОУdἑἑХἙrΝ μΝ PἙХἑtἑМКΝ ОбtОrἘăΝ ΒἑΝ dἑpХἙЦК ἑКΝ prἙЦἙvКtОΝ dОΝ ωἙἘstКἘtἑἘΝ ψrсἘМἙ‑
vОКἘuΝ(1θῶῶά1ι1ζῤΝДϊКὀsΝХКΝtὁurЦeὀteΝἶesΝpцrТХsΝἈΝХКΝpὁХТtТqueΝeбtцrТeureΝetΝХКΝἶТpХὁЦКtТeΝἶeΝ
ἑὁὀstКὀtТὀΝἐrсὀἵὁЯeКὀu,Ν1θκκά1ι1ζ],ΝἐuἵКrestΝἈΝSТХeб,Ν1λλιέ
θιέΝRέΝἠeἶТἵТ,Ν«ΝϊeὐКἵὁrἶuХΝreХТРТὁsΝьὀΝἵὁὀteбtΝurἴКὀἈΝЦὁἴТХТὐКreКΝeХТteХὁrΝХКТἵeΝὁrtὁἶὁбeΝἶТὀΝ
TrКὀsТХЯКὀТКΝьὀΝἵὁὀПruὀtКreКΝἵuΝἐТserТἵКΝUὀТt ΝХКΝьὀἵeputuХΝseἵὁХuХuТΝКХΝБVIIIάХeК [Le désacά
ἵὁrἶΝreХТРТeuбΝeὀΝἵὁὀteбteΝurἴКТὀΝἈΝХКΝЦὁἴТХТsКtТὁὀΝἶesΝцХТtesΝХКïquesΝἶeΝTrКὀsвХЯКὀТeΝἶКὀsΝХКΝ
ἵὁὀПrὁὀtКtТὁὀΝКЯeἵΝХ’лРХТseΝuὀТКteΝКuΝἶцἴutΝἶuΝxviiieΝsέ]Ν»,ΝТὀΝSέΝἑсХ ТК,Νцἶέ,ΝȚuЦОКΝἙrК uХuἑΝμΝ
МОrМОtărἑΝdОΝἑstἙrἑОΝurЛКἘăΝДδeΝЦὁὀἶeΝἶeΝХКΝЯТХХeΝἈΝreἵСerἵСesΝἶ’СТstὁТreΝurἴКТὀe],ΝἐuἵКrestΝἈΝ
UὀТЯersТtКteКΝἐuἵure tТ,Νἀί1ἁ,ΝpέΝ1ίἁά1ζἀΝἉΝIdem,Ν«ΝἑὁὁrἶὁὀКteХeΝuὀeТΝКtТtuἶТὀТΝἈΝἑὁὀstКὀtТὀΝ
ἐrсὀἵὁЯeКὀuΝ ТΝ ἐТserТἵКΝ rὁЦсὀТХὁrΝ ἶТὀΝ TrКὀsТХЯКὀТКΝ ДδesΝ ἵὁὁrἶὁὀὀцesΝ ἶ’uὀeΝ КttТtuἶeΝ ἈΝ
ἑὁὀstКὀtТὀΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝetΝХ’лРХТseΝἶesΝRὁuЦКТὀsΝἶeΝTrКὀsвХЯКὀТe]Ν»,ΝΝСttpsἈήήаааέКἵКἶeЦТКέ
eἶuή1ἀληικἀἀήἑὁὁrἶὁὀКteХeἱuὀeТἱКtТtuἶТὀТἱἑὁὀstКὀtТὀἱἐrșἑἁșχἀὀἵὁЯeКὀuἱșἑκșλλТἱ
ἐТserТἵКἱrὁЦșἑἁșχἀὀТХὁrἱἶТὀἱTrКὀsТХЯКὀТКΝ(ἵὁὀsuХtцΝХeΝἀίΝsepteЦἴreΝἀί1η)έ
ζ1ί IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
pὁurΝὁuΝἵὁὀtreΝХesΝδКtТὀsΝrТsquКТtΝἶ’eὀЯὁвerΝuὀΝЦessКРeΝpὁХТtТqueΝТЦЦцἶТКtθκ. Le
seἵrцtКТreΝlὁreὀtТὀΝἶeΝἐrсὀἵὁЯeКὀu,ΝχὀtὁὀΝεКrТКΝἶeХΝἑСТКrὁ,ΝХ’КΝtrчsΝἴТeὀΝЯuΝἈΝХКΝ
VКХКἵСТeΝseΝsТtuКТtΝeὀtreΝἶeuбΝeЦpТresΝquТΝseΝἶТsputКТeὀtΝХeΝἵὁὀtrôХeΝἶeΝХКΝreРТὁὀ,ΝἵeΝ
quТΝὁἴХТРeКТtΝХeΝprТὀἵeΝрΝУὁuerΝХeΝУeuΝἶeΝХКΝpruἶeὀἵeΝetΝἶeΝХ’цquТХТἴreέΝUὀΝУeuΝterrТἴХeά
ЦeὀtΝἶКὀРereuбΝpКrΝКТХХeursθλ,ΝἵὁЦЦeΝeὀΝtцЦὁТРὀeΝХeΝἵὁὀlТtΝquТΝКΝὁppὁsцΝἐrсὀἵὁά
ЯeКὀuΝКuбΝχutrТἵСТeὀsΝeὀΝ1θκλά1θλίιίέΝόὁrtΝἶeΝἵetteΝeбpцrТeὀἵe,ΝХeΝprТὀἵeΝЯКХКqueΝ
КΝἵСὁТsТΝἶeΝpὁursuТЯreΝuὀeΝpὁХТtТqueΝsὁupХe,ΝprцПцrКὀtΝsὁuЯeὀtΝἶesΝЦКὀœuЯresΝТὀἶТά
reἵtesΝ рΝ uὀeΝ КἵtТὁὀΝ ПrὁὀtКХe,Ν strКtцРТeΝ quТΝ s’estΝ КЯцrцeΝ РКРὀКὀte,Ν КuΝ ЦὁТὀsΝsurΝ ХКΝ
ἵὁurteΝetΝХКΝЦὁвeὀὀeΝἶurцe ι1.
UὀeΝ seuХeΝ ХettreΝ ἶeΝ ἐrсὀἵὁЯeКὀuΝ estΝ ἵὁὀὀue,Ν quТΝ ТὀἵТteΝ ХesΝ RὁuЦКТὀsΝ ὁrtСὁά
ἶὁбesΝἶeΝTrКὀsвХЯКὀТeΝрΝrцsТsterΝрΝХ’UὀТὁὀΝ(ἶКtцeΝἶuΝηΝУuТХХetΝ1ιί1)ιἀέΝEХХeΝteὀtКТtΝ
θκέΝKὁХХὁὀТtἵСΝ КЯertТssКТtΝ ἶ’КТХХeursΝ ХeΝ ЦцtrὁpὁХТteΝTeὁἶὁsТeΝ queΝ ἐrсὀἵὁЯeКὀuΝ ὀ’КЯКТtΝ КuἵuὀΝ

ἶrὁТtΝ ἶeΝ УurТἶТἵtТὁὀΝ eὀΝ TrКὀsвХЯКὀТeΝ etΝ ХeΝ ЦцtrὁpὁХТte,Ν sὁὀΝ suУet,Ν ὀ’eὀΝ pὁssцἶКТtΝ pКsΝ pХusΝ eὀΝ
ЦКtТчreΝ reХТРТeuseέΝ EὀΝ reprὁἵСКὀtΝ рΝ TeὁἶὁsТeΝ sὁὀΝ КttТtuἶeΝ рΝ Х’цРКrἶΝ ἶuΝ ЦцtrὁpὁХТteΝ uὀТКteΝ
χtСКὀКsТeΝχὀРСeХ,ΝKὁХХὁὀТtἵСΝКttТrКТtΝцРКХeЦeὀtΝsὁὀΝКtteὀtТὁὀΝsurΝХeΝПКТtΝqueΝἵesΝРestesΝἵὁὀstТά
tuКТeὀtΝ «Ν ЦКterТКЦΝ РrКЯТssТЦКruЦΝ ἶТsseὀsὁὀuЦΝ etΝ perturἴКtТὁὀuЦΝ ТὀterΝ КuРustТssТЦuЦΝ etΝ
ТὀЯТἵtТssТЦuЦΝRὁЦКὀὁruЦΝТЦperКtὁreЦΝetΝprТὀἵТpeЦΝЯestruХΝVКХКἵСТКeΝ»,ΝἠέΝἠТХХes,ΝSymbolae
КdΝ ἑХХustrКἘdКЦΝ ἐἑstἙrἑКЦΝ EММХОsἑКОΝ ἙrἑОἘtКХἑsΝ ἑἘΝ tОrrἑsΝ МἙrἙἘКОΝ SέΝ StОpἐКἘἑ,Ν ἡeὀТpὁὀteΝἈΝ
όέΝRКuἵС,Ν1κκη,Ν1,ΝpέΝἁηἀάἁηζέ
θλέΝ«ΝδКΝVКХКἵСТКΝчΝsТtuКtКΝὀeХΝЦeὐὐὁΝἶe’ΝἶueΝIЦperТέΝQuestТΝПὁrЦКὀὁΝuὀКΝἴТХКὀἵТКΝἈΝἵСТΝὀ’чΝprТὀά
ἵТpeΝἶeЯeΝТὀpТРКreΝsuКΝpὁХТtТἵКΝὀeХΝЦКὀteὀerХКΝТὀΝuὀΝperПettὁΝequТХТἴrТὁέΝSeΝХКΝἴТХКὀἵТКΝtrКἴὁἵἵКΝ
ὁХtreΝТХΝἶὁЯereΝἶКХХКΝpКrteΝἶeΝTurἵСТ,ΝἵὁrreΝperТἵὁХὁΝἶТΝperἶerΝТХΝprТὀἵТpКtὁΝeΝХКΝХТἴertрΝὀeХХeΝЦКὀТΝ
ἶeΝTeἶesἵСТΝД…]ΝSe,ΝЯТἵeΝЯersК,ΝἶКХХКΝpКrteΝἶeΝTeἶesἵСТΝὁΝἶТΝКХtreΝpὁteὀὐeΝἵСrТstТКὀe,ΝἵТòΝἴКstКΝ
КΝ TurἵСТ,Ν КὀἵὁΝ ἶТΝ ПКХsὁΝ pretestὁΝ perΝ prТЯКrХὁΝ ἶeХΝ prТὀἵТpКtὁ,Ν ἶeХХeΝ ПКἵὁХtрΝ eΝ ПТὀКХЦeὀteΝ ἶeХХКΝ
ЯТtКΝ»,ΝχὀtὁὀΝεКrТКΝϊeХΝἑСТКrὁ,ΝIstἙrἑКΝdОХХОΝЦἙdОrἘОΝrἑvἙХuгἑἙἘἑΝdОХХКΝVКХКМἐἑКέΝωἙἘΝХКΝdОsМrἑ‑
zione del paese, natura, costumi, riti e religione degli abitanti,ΝцἶέΝpКrΝἠέΝIὁrРК,ΝἐuἵКrestΝἈΝsέὀέ,Ν

1λ1ζ,ΝpέΝ1ζλέΝSeХὁὀΝἑКrХὁΝRuὐὐТὀТ,ΝХeΝἶцХцРuцΝἶeΝVeὀТseΝКuΝἑὁὀРrчsΝἶeΝKКrХὁаТtὐ,Νἐrсὀἵὁά
ЯeКὀuΝЦКьtrТsКТtΝpКrПКТteЦeὀtΝХ’КrtΝἶuΝἵὁЦprὁЦТsΝetΝἶeΝХКΝἶupХТἵТtцΝἈΝ«ΝIХΝprТὀἵТpeΝД…]ΝpreseὀteΝἶТΝ
VКХКἵἵСТКΝpКssКΝἵὁὀΝПКЦКΝἶТΝsКРРТὁ,ΝetΝКtteὀtὁΝрΝἴТХКὀἵТКrsТΝἵὁὀΝἶesterТtрΝПrрΝТΝrТРuКrἶТΝἶТΝἑesКreΝ
eΝἶeХХКΝPὁrtК,ΝusКὀἶὁΝКὀἵὁΝХ’КrteΝἶТΝpὁrtКrΝКЯЯТsТ,ΝἵСeΝpὁssКὀΝesserΝutТХТ,ΝòΝРrКtТ,ΝСὁrΝКХХ’uὀὁ,ΝСὁrΝ
КХХ’КХtrὁΝPКrtТtὁΝἉΝТὀἶКРКὀἶὁΝἵὁὀΝὁsserЯКtТὁὀeΝТΝsuἵἵesТΝἶeХХКΝἑСrТstТКὀТtр,ΝeΝrКἵἵὁРХeὀἶὁΝἵὁὀΝ
ХКΝstessКΝἶeХХКΝTurἵСТКΝ»,ΝόἙἘtОsΝRОruЦΝχustrἑКМКruЦέΝГаОἑtОΝχЛtОἑХuἘРέΝDἑpХἙЦКtКΝОtΝχМtК,
ἀι,ΝDἑОΝRОХКtἑἙἘОἘΝdОrΝψἙtsМἐКПtОrΝVОἘОdἑРsΝüЛОrΝDОutsМἐХКἘdΝuἘdΝἰstОrrОἑМἐΝἑἘΝSἑОЛгОἐἘtОἘΝ
ȘКἐrἐuἘdОrt,ΝVТeὀὀeΝἈΝKέKέΝώὁПάΝuὀἶΝStККtsἶruἵФereТ,Ν1κθι,ΝpέΝζίθΝ(1λΝἶцἵeЦἴreΝ1θλλ)έ
ιίέΝδeΝ ἵὁὀПХТtΝ s’КἵСeЯКΝ pКrΝ ХКΝ ἴКtКТХХeΝ ἶeΝ Г rὀe tТ,Ν ἶКὀsΝ ХКqueХХeΝ ХesΝ trὁupesΝ turἵὁάtКtКresΝ etΝ
ЯКХКquesΝТὀПХТРчreὀtΝuὀeΝἵuТsКὀteΝἶцПКТteΝКuбΝχutrТἵСТeὀs,ΝPέΝἐТὀἶer,Ν«ΝἑrὁὀὁХὁРТКΝἵКЦpКὀТeТΝ
ἶТὀΝ1θλίΝДδКΝἵСrὁὀὁХὁРТeΝἶeΝХКΝἵКЦpКРὀeΝἶeΝ1θλί]Ν»,ΝТὀΝPέΝἑerὀὁЯὁἶeКὀu,ΝόХέΝἑὁὀstКὀtТὀТu,Ν
éds., Constantin Brâncoveanu,ΝἐuἵКrestΝἈΝχἵКἶeЦТeТΝRSR,Ν1λκλ,ΝpέΝ11ἁά1ἀἁΝἉΝἑέΝReὐКἵСeЯТἵТ,Ν
ωἙἘstКἘtἑἘΝψrсἘМἙvОКἘuέΝГărἘО tἑΝ1θῷί,ΝἐuἵКrestΝἈΝεТХТtКr ,Ν1λκλέ
ι1έΝPreuЯeΝeὀΝestΝqu’ТХΝКΝὁἴteὀuΝХeΝtТtreΝἶeΝprТὀἵeΝἶeΝХ’EЦpТre,ΝeὀΝ1θλη,ΝἠέΝIὁrРК,Ν«ΝδesΝἶТpХôЦesΝ
ТЦpцrТКuбΝ ἶeΝ ἑὁὀstКὀtТὀΝ ἐrсὀἵὁЯeКὀu,Ν prТὀἵeΝ ἶeΝ VКХКἵСТeΝ »,Ν RОvuОΝ ώἑstἙrἑquОΝ duΝ SudάEstΝ
Européen,Ν1ζΝ(ιάλ),Ν1λἁι,ΝpέΝ1ιιά1κθέ
ιἀέΝἑetteΝХettreΝὀ’estΝpКsΝКἶressцeΝрΝtὁusΝХesΝὁrtСὁἶὁбesΝἶeΝХКὀРueΝrὁuЦКТὀeΝἶeΝTrКὀsвХЯКὀТe,Ν
ЦКТsΝseuХeЦeὀtΝрΝἵeuбΝἶeΝХКΝrцРТὁὀΝἶeΝἐrКΒὁЯ,ΝὁὶΝХeΝprТὀἵeΝХuТάЦшЦeΝКЯКТtΝПὁὀἶцΝuὀΝЦὁὀКsά
tчreΝ(SсЦἴ tКΝἶeΝSus)έΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝХesΝКssurКТtΝqu’χtСКὀКsТeΝὀeΝpὁuЯКТtΝpКsΝКХХerΝtrὁpΝХὁТὀΝ
ἶКὀsΝsὁὀΝКpὁstКsТe,ΝἵКrΝТХΝὀ’eὀΝКЯКТtΝpКsΝХКΝperЦТssТὁὀΝἶeΝVТeὀὀe,ΝἵeΝquТΝἶ’КТХХeursΝὀ’цtКТtΝpКsΝ
ἵὁὀПὁrЦeΝрΝХКΝrцКХТtцέΝIХΝprὁЦettКТtΝКussТΝἶ’ТὀterЯeὀТrΝКuprчsΝἶeΝХ’eЦpereurΝδцὁpὁХἶΝКПТὀΝqueΝ
ХКΝПὁТΝὁrtСὁἶὁбeΝsὁТtΝrespeἵtцe,ΝStέΝStТὀРСe,ΝDἙМuЦОἘtОΝprἑvἑtἙКrОΝХКΝtrОМutuХΝRἙЦьἘἑХἙrΝdἑἘΝ
ΑМἐОἑΝДϊὁἵuЦeὀtsΝἵὁὀἵerὀКὀtΝХeΝpКssцΝἶesΝRὁuЦКТὀsΝἶeΝΑἵСeТ],Ν1,ΝἐrКΒὁЯΝἈΝἑТurἵuΝȚΝἑὁЦpέ,Ν
1λί1,ΝpέΝ1ηά1θέΝVὁТrΝКussТΝϊέΝϊuЦТtrКὀ,Ν«ΝReὐТsteὀ КΝὁrtὁἶὁб ΝьЦpὁtrТЯКΝuὀТrТТΝreХТРТὁКseΝьὀΝ
ἐrКΒὁЯΝΒТΝ КrКΝἐсrseТΝ»ΝДδКΝrцsТstКὀἵeΝἵὁὀtreΝХ’UὀТὁὀΝreХТРТeuseΝрΝἐrКΒὁЯΝetΝἶКὀsΝ КrКΝἐсrseТ],Ν
χἘἘКХОsΝUἘἑvОrsἑtКtἑsΝχpuХОἘsἑsέΝSОrἑОsΝώἑstἙrἑМКΝλΝ(ἀ),Νἀίίη,ΝpέΝηἁάθ1ΝἉΝἠeἶТἵТ,Ν«ΝϊeὐКἵὁrἶuХΝ
reХТРТὁsΝ» ἉΝIdem,Ν«ΝἑὁὁrἶὁὀКteХeΝ»έ
ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIe SIÈCLE ζ11
ἶeΝrцpКrerΝХ’ТὀцЯТtКἴХe,ΝἵКrΝХeΝЦцtrὁpὁХТteΝὁrtСὁἶὁбeΝtrКὀsвХЯКТὀΝχtСКὀКsТeΝχὀРСeХΝ
КЯКТtΝἶцУрΝreхuΝХКΝἵὁὀsцἵrКtТὁὀΝeὀΝrТteΝuὀТКteΝрΝVТeὀὀeΝ(ХeΝἀηΝЦКrsΝ1ιί1)ιἁέΝδeΝprТὀἵeΝ
КΝἵСerἵСцΝрΝТὀterЯeὀТrΝἶКὀsΝХ’КfКТreΝpКrΝἶ’КutresΝЯὁТesΝetΝКΝœuЯrцΝЦшЦeΝpὁurΝuὀeΝ
КХХТКὀἵeΝКЯeἵΝἶesΝὀὁtКἴТХТtцsΝСὁὀРrὁТsesΝἶeΝTrКὀsвХЯКὀТe,ΝἶeΝἵὁὀПessТὁὀΝprὁtestКὀte,Ν
ἵὁὀtreΝХesΝἵКtСὁХТques,ΝetΝsurtὁutΝἵὁὀtreΝХesΝУцsuТtes,ΝХesΝprТὀἵТpКuбΝprὁЦὁteursΝἶeΝ
Х’UὀТὁὀιζέΝIХΝКΝцРКХeЦeὀtΝessКвцΝἶ’eбerἵerΝἶesΝpressТὁὀsΝἶТpХὁЦКtТquesΝsurΝХКΝἵὁurΝ
ἶeΝVТeὀὀeέΝ IХΝ Х’КΝ ПКТtΝ ἶ’КἴὁrἶΝ pКrΝ Х’ТὀterЦцἶТКТreΝ ἶeΝ δὁrἶΝАТХХТКЦΝ PКРet,Ν КὀἵТeὀΝ
ЦцἶТКteurΝ ХὁrsΝ ἶesΝ ὀцРὁἵТКtТὁὀsΝ ἶeΝ KКrХὁаТtὐ,Ν quТ,Ν surΝ sὁὀΝ ἵСeЦТὀΝ ἶeΝ retὁurΝ ἶeΝ
ἑὁὀstКὀtТὀὁpХe,Νs’estΝprцseὀtцΝрΝХ’eЦpereurΝδцὁpὁХἶΝ(1ιίἀ)ιηέΝδКΝЦТssТὁὀΝἶeΝPКРetΝ
КΝ цἵСὁuц,Ν peutάшtreΝ рΝ ἵКuseΝ ἶeΝ Х’ТЦpХТἵКtТὁὀΝ ἶuΝ ἶТpХὁЦКteΝ КὀРХКТsΝ ἶКὀsΝ Х’КἵtТὁὀΝ
reЯeὀἶТἵКtТЯeΝ ἶeΝ ХКΝ ὀὁἴХesseΝ trКὀsвХЯКТὀe,Ν ЦКУὁrТtКТreЦeὀtΝ prὁtestКὀte,Ν Ццἵὁὀά
teὀteΝ ἶuΝ prὁsцХвtТsЦeΝ ἵКtСὁХТqueΝ sὁuteὀuΝ pКrΝ VТeὀὀeιθέΝ Eὀiὀ,Ν tὁuУὁursΝ eὀΝ 1ιίἀ,Ν
ἐrсὀἵὁЯeКὀuΝКΝἶeЦКὀἶцΝрΝPТerreΝХeΝύrКὀἶΝἶ’ТὀterЯeὀТrΝКuprчsΝἶeΝδцὁpὁХἶ,ΝpὁurΝ
queΝἵeХuТάἵТΝРКrКὀtТsseΝХКΝХТἴertцΝreХТРТeuseΝἶesΝὁrtСὁἶὁбesΝἶeΝХКΝrцРТὁὀΝἶeΝἐrКΒὁЯ,Ν
цtrὁТteЦeὀtΝХТцsΝрΝХКΝVКХКἵСТeιι.
PКrΝКТХХeurs,ΝetΝtὁuУὁursΝἶКὀsΝuὀeΝХὁРТqueΝἶ’КἵtТὁὀΝἶТsἵrчte,ΝХeΝprТὀἵeΝКΝПὁurὀТΝἶesΝ
ЦὁвeὀsΝЦКtцrТeХsΝрΝХ’лРХТseΝὁrtСὁἶὁбeΝtrКὀsвХЯКТὀe,ΝТХΝКΝeὀtreteὀuΝtὁutΝuὀΝrцseКuΝ
ἶ’КРeὀtsΝἶ’ТὀlueὀἵeΝἵeὀsцsΝКРТrΝἶКὀsΝХКΝprТὀἵТpКutцΝТὀtrКἵКrpКtТqueικΝetΝКΝἵὁὀtrТἴuцΝ
ἶТreἵteЦeὀtΝрΝХКΝprὁἶuἵtТὁὀΝἶeΝХТЯresΝἶeΝἵuХteΝἶestТὀцsΝКuбΝὁrtСὁἶὁбesΝἶeΝХКὀРueΝ
rὁuЦКТὀeέΝχТὀsТ,Ν eὀΝ 1θλλ,Ν КХὁrsΝ queΝ Х’ὁfeὀsТЯeΝ uὀТὁὀТsteΝ ἴКtttКТtΝ sὁὀΝ pХeТὀ,Ν ТХΝ КΝ
eὀЯὁвцΝeὀΝTrКὀsвХЯКὀТeΝuὀΝἶesΝЦeТХХeursΝtвpὁРrКpСesΝЯКХКques,ΝεТСКТХΝ teПКὀὁЯТἵТΝ
(ὁuΝI tЯКὀὁЯТἵТ),ΝКЯeἵΝХКΝЦТssТὁὀΝἶ’вΝПКТreΝТЦprТЦerΝἶesΝХТЯresΝἶeΝἵuХteΝeὀΝrὁuЦКТὀ,Ν
ἶὁὀtΝ ХeΝ preЦТerΝ ПutΝ ХeΝ ωἐἑrἑКМἙdrἙЦἑἙἘΝ (КὀtСὁХὁРТeΝ ἶeΝ serЦὁὀsΝ etΝ ХeἵturesΝ ἶesΝ
лЯКὀРТХesΝ рΝ ХТreΝ ХeΝ ἶТЦКὀἵСe),Ν puἴХТцΝ рΝχХἴКΝ IuХТК,Ν ХeΝ sТчРeΝ ЦцtrὁpὁХТtКТὀέΝ ἐТeὀΝ

qu’ТЦprТЦцΝsurΝuὀΝterrТtὁТreΝКppКrteὀКὀtΝКuбΝώКἴsἴὁurРΝetΝpКtrὁὀὀцΝpКrΝХeΝЦцtrὁά
pὁХТteΝ(eὀἵὁre)ΝὁrtСὁἶὁбeΝХὁἵКХΝχtСКὀКsТeΝχὀРСeХ,ΝХeΝХТЯreΝἵὁὀtТeὀtΝἶesΝХὁuКὀРesΝрΝ
Х’КἶresseΝἶuΝprТὀἵeΝЯКХКqueέΝEὀΝefet,Ν teПКὀὁЯТἵТΝseΝrцПчreΝрΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝἵὁЦЦeΝ
рΝХ’«ΝТХХuЦТὀКteurΝἶeΝХКΝПὁТΝὁrtСὁἶὁбeΝ»,Νqu’ТХΝὀeΝἵesseΝἶeΝreὀПὁrἵerΝpКrΝХ’eὀtreЦТseΝ
ιἁέΝÀΝἵetteΝὁἵἵКsТὁὀ,ΝχtСКὀКsТeΝs’eὀРКРeКТtΝрΝrὁЦpreΝtὁuteΝreХКtТὁὀΝКЯeἵΝХesΝТὀstКὀἵesΝpὁХТtТquesΝ
etΝeἵἵХцsТКstТquesΝЯКХКquesέ
ιζέΝἠeἶТἵТ,Ν«ΝϊeὐКἵὁrἶuХΝreХТРТὁsΝ» ἉΝIdem,Ν«ΝἑὁὁrἶὁὀКteХeΝ»έ
ιηέΝδeΝЦessКРeΝἶeΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝцtКТtΝКppuвцΝpКrΝἵeХuТΝἶuΝpКtrТКrἵСeΝœἵuЦцὀТqueΝКἶressцΝрΝ
Х’eЦpereur,ΝἠТХХes,ΝSymbolae,Ν1,ΝpέΝἁηζάἁηηέ
ιθέΝἠeἶТἵТ,Ν«ΝἑὁὁrἶὁὀКteХeΝ»έ
ιιέΝΑtέΝεeteΒ,Ν«ΝϊТὀΝreХК ТТХeΝὀὁКstreΝἵuΝRusТКΝἈΝПrК ТТΝϊКЯТἶΝΒТΝTeὁἶὁrΝἑὁrἴeКΝἶТὀΝἐrКΒὁЯΝьὀΝ
sХuУἴКΝpὁpὁruХuТΝrὁЦсὀΝἵКΝХupt tὁrТΝἵὁὀtrКΝuὀТrТТΝἵuΝRὁЦК,ΝἵКΝἶТpХὁЦК ТΝΒТΝsἵrТТtὁrТΝДϊeΝὀὁsΝ
reХКtТὁὀsΝКЯeἵΝХКΝRussТeΝἈΝХesΝПrчresΝϊКЯТἶΝetΝTeὁἶὁrΝἑὁrἴeКΝἶeΝἐrКΒὁЯΝКuΝserЯТἵeΝἶuΝpeupХeΝ
rὁuЦКТὀΝἵὁЦЦeΝἵὁЦἴКttКὀtsΝἵὁὀtreΝХ’UὀТὁὀΝКЯeἵΝRὁЦe,ΝἶТpХὁЦКtesΝetΝцἵrТЯКТὀs]Ν»,ΝțἑtrἙpἙХἑКΝ
Ardealului,ΝηΝ(11ά1ἀ),Ν1λθί,ΝpέΝκζιάκζκέ
ικέΝIέχέΝPὁp,Ν«ΝϊὁЦὀТКΝХuТΝἑὁὀstКὀtТὀΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝ ТΝrὁЦсὀТТΝἶТὀΝTrКὀsТХЯКὀТКΝ–ΝreКХТtКteΝ
ТstὁrТἵ Ν ТΝreПХeἵtКreΝьὀΝТstὁrТὁРrКПТКΝrὁЦсὀeКsἵ ΝtrКὀsТХЯ ὀeКὀ ΝἶТὀΝseἵὁХuХΝБVIIIΝДδeΝrчРὀeΝ
ἶeΝ ἑὁὀstКὀtТὀΝ ἐrсὀἵὁЯeКὀuΝ etΝ ХesΝ RὁuЦКТὀsΝ ἶeΝ TrКὀsвХЯКὀТeΝ –Ν ХКΝ rцКХТtцΝ СТstὁrТqueΝ etΝ sКΝ
rцПХeбТὁὀΝἶКὀsΝХ’СТstὁrТὁРrКpСТeΝrὁuЦКТὀeΝἶeΝTrКὀsвХЯКὀТeΝКuΝxviiieΝsέ]Ν»,ΝТὀΝἑerὀὁЯὁἶeКὀu,Ν
ἑὁὀstКὀtТὀТu,Ν цἶsέ,Ν Constantin Brâncoveanu,Ν pέΝ ηλάιἁΝ ἉΝ ἠeἶТἵТ,Ν «Ν ϊeὐКἵὁrἶuХΝ reХТРТὁsΝ » ἉΝ
Idem,Ν«ΝἑὁὁrἶὁὀКteХeΝ»έ
ζ1ἀ IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
ἶesΝХТЯresΝqu’ТХΝПКТtΝТЦprТЦerΝpὁurΝХesΝRὁuЦКТὀs,ΝetΝἵὁЦЦeΝКuΝЯrКТΝpКtrὁὀΝἶuΝsТчРeΝ
ЦцtrὁpὁХТtКТὀΝὁrtСὁἶὁбeΝἶeΝTrКὀsвХЯКὀТeιλ.
ἑesΝКἵtТὁὀsΝsὁὀtΝцtКвцesΝpКrΝuὀΝЯКsteΝprὁРrКЦЦeΝἶeΝἵὁὀsὁХТἶКtТὁὀΝἶeΝХ’ὁrtСὁά
ἶὁбТeΝeὀΝVКХКἵСТeΝetΝἶКὀsΝХ’EЦpТreΝὁttὁЦКὀ,ΝрΝtrКЯersΝὀὁЦἴreΝἶeΝἶὁὀКtТὁὀsΝЦКtцά
rТeХХesκίΝetΝuὀeΝТὀteὀseΝКἵtТЯТtцΝtвpὁРrКpСТqueΝἵeὀsцeΝprὁἶuТreΝἶesΝХТЯresΝἶeΝἵuХteΝ
ἶestТὀцsΝ рΝ tὁusΝ ХesΝ peupХesΝ ὁrtСὁἶὁбes,Ν ἵὁὀἶТtТὁὀΝ esseὀtТeХХeΝ pὁurΝ КЦцХТὁrerΝ ХКΝ
quКХТtцΝ ἶeΝ Х’eὀseТРὀeЦeὀtΝ etΝ ἶeΝ ХКΝ prКtТqueΝ ХТturРТquesκ1έΝ ϊeΝ ЦшЦe,Ν ХesΝ pressesΝ
ЯКХКquesΝpuἴХТeὀtΝuὀΝὀὁЦἴreΝТЦpὁrtКὀtΝἶ’ὁuЯrКРesΝeὀΝrὁuЦКТὀΝЯὁuцsΝрΝἶТfuserΝХesΝ
prТὀἵТpesΝἶeΝХКΝЦὁrКХeΝἵСrцtТeὀὀeΝἈΝХesΝPerlesΝἶeΝsКТὀtΝJeКὀΝἑСrвsὁstὁЦe,ΝpКrΝХesΝ
ПrчresΝ ύreἵeКὀuΝ (țărРărἑtКrО,Ν ἐuἵКrest,Ν 1θλ1),Ν ÎἘvă ăturКΝ МrО tἑἘОКsМăΝ (ДEὀseТά
РὀeЦeὀtsΝἵСrцtТeὀs],ΝSὀКРὁЯ,Ν1ιίί),ΝόХἙКrОКΝdКrurἑХἙrΝ(ЯersТὁὀΝrὁuЦКТὀeΝἶeΝόἑἙrОΝ
di virtù,Ν SὀКРὁЯ,Ν 1ιίί),Ν ÎἘvă ăturКΝ dОΝ ОКptОΝ tКἑἘἑΝ (ДEὀseТРὀeЦeὀtsΝ surΝ ХesΝ septΝ
ιλέΝϊКὀsΝХКΝprцПКἵeάἶцἶТἵКἵe,ΝХeΝtвpὁРrКpСeΝsὁuХТРὀeΝХ’ТЦpὁrtКὀἵeΝἶeΝХ’ὁuЯrКРe,ΝquТΝЦКὀquКТtΝ
ἵrueХХeЦeὀtΝКuбΝцРХТsesΝetΝКuбΝПТἶчХesΝὁrtСὁἶὁбesΝἶeΝTrКὀsвХЯКὀТe,ΝBRV,Ν1,ΝpέΝἁιηέ
κίέΝSurΝХesΝἶὁὀКtТὁὀsΝἶeΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝКuбΝХТeuбΝἶeΝἵuХteΝἶesΝterresΝἴuХРКres,ΝЯὁТrΝPέΝἐὁУčeЯК,Ν
«ΝSurΝuὀΝКἵteΝἶeΝἶὁὀКtТὁὀΝἶeΝἑὁὀstКὀtТὀΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝрΝХ’цРХТseΝὁrtСὁἶὁбeΝἶeΝT rὀὁЯὁΝ»,ΝлtudОsΝ
Balkaniques,ΝἁιΝ(1),Νἀίί1,ΝpέΝι1άιλΝἉΝEadem,Ν«ΝUὀΝἶὁἵuЦeὀtΝἶeΝἑὁὀstКὀtТὀΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝreХКtТПΝ
КuΝЦὁὀКstчreΝἶeΝKКpТὀὁЯὁΝ(SКТὀtάἠТἵὁХКs)ΝprчsΝἶeΝT rὀὁЯὁΝ»,ΝТὀΝPέάώέΝStКСХ,Νцἶέ,ΝOmagiu Virgil
ωсἘdОКΝ ХКΝ ιηΝ dОΝ КἘἑΝ ДώὁЦЦКРeΝ рΝVТrРТХΝ ἑсὀἶeКΝ pὁurΝ sesΝ ιηΝ Кὀs],Ν ἐuἵКrestΝ ἈΝ RὁὐКΝVсὀtuά
rТХὁr,Νἀίίἀ,Ν1,ΝpέΝλιά1ίιΝἉΝPέΝГКСКrТuἵ,Ν«ΝῇὀΝЦТУХὁἵuХΝstr Тὀ t ТТέΝϊὁu ΝСrТsὁКЯeΝἶeΝἶКὀТeΝpeὀtruΝ
Ц ὀ stТreКΝδТpὀТἵΝἶТὀΝἐuХРКrТКΝДÀΝХ’цtrКὀРerέΝϊeuбΝКἵtesΝἶeΝἶὁὀКtТὁὀΝpὁurΝХeΝЦὁὀКstчreΝἶeΝ
δТpὀТἵ,ΝeὀΝἐuХРКrТe]Ν»,ΝТὀΝIdem, DОΝХКΝIК ἑΝХКΝțuἘtОХОΝχtἐἙsΝμΝStudἑἑΝ ἑΝdἙМuЦОἘtОΝdОΝἑstἙrἑКΝψἑsО‑
ricii ДϊeΝIК ТΝКuΝεὁὀtΝχtСὁsΝἈΝцtuἶesΝetΝἶὁἵuЦeὀtsΝsurΝХ’СТstὁТreΝἶeΝХ’лРХТse],ΝIК ТΝἈΝUὀТЯersТtКteКΝ

«ΝχХέIέΝἑuὐКΝ»,Νἀίίκ,ΝpέΝἀίλάἀἀ1ΝἉΝIέΝύerРὁЯК,Ν«ΝϊКsΝтХtesteΝύeἶeὀФἴuἵСΝἶesΝRТХКάKХὁstersΝ»,Ν
ψuХРКrἑКἘΝώἑstἙrἑМКХΝRОvἑОа,ΝἁθΝ(1άἀ),Νἀίίλ,ΝpέΝ1θζά1ιλέΝSurΝХesΝἶὁὀКtТὁὀsΝpὁurΝХesΝХТeuбΝἶeΝ
ἵuХteΝserἴes,ΝЯὁТrΝEέΝTurἶeКὀu,Ν«ΝϊТὀΝЯeἵСТХeΝsἵСТЦἴurТΝἵuХturКХeΝἶТὀtreΝrὁЦсὀТΝΒТΝТuРὁsХКЯТΝДϊesΝ
цἵСКὀРesΝἵuХtureХsΝἶ’КutreПὁТsΝeὀtreΝRὁuЦКТὀsΝetΝВὁuРὁsХКЯes]Ν»,ΝωОrМОtărἑΝȚἑtОrКrО,Νἁ,Ν1λἁλ,Ν
pέΝ1ζ1άἀηκ,ΝТἵТΝpέΝ1κίέΝSurΝХesΝἶὁὀКtТὁὀsΝКuΝεὁὀtΝχtСὁs,ΝЯὁТrΝPέΝἑerὀὁЯὁἶeКὀu,Ν«ΝἑὁὀstКὀtТὀΝ
ἐrсὀἵὁЯeКὀuΝΒТΝεuὀteХeΝχtСὁsΝДἑὁὀstКὀtТὀΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝetΝХeΝεὁὀtΝχtСὁs]Ν»,ΝRОvἑstКΝIstἙrἑМă
λΝ(ἁάζ),Ν1λλκ,ΝpέΝ11ηά1ἀἀΝἉΝIέΝεὁХἶὁЯeКὀu,ΝωἙἘtrἑЛu ἑἑΝХКΝἑstἙrἑКΝrОХК ἑἑХἙrΝ ărἑХἙrΝrἙЦсἘОΝМuΝ
țuἘtОХОΝχtἐἙsΝ(1θηίά1ῶθγῤΝДἑὁὀtrТἴutТὁὀsΝрΝХ’СТstὁТreΝἶesΝreХКtТὁὀsΝἶesΝPКвsΝrὁuЦКТὀsΝКЯeἵΝХeΝ
εὁὀtΝχtСὁs,Ν1θηίά1κθἁ],ΝἐuἵКrestΝἈΝIὀstТtutuХΝἐТἴХТἵΝ ТΝἶeΝεТsТuὀeΝἡrtὁἶὁб ΝКХΝἐТserТἵТТΝἡrtὁά
ἶὁбeΝRὁЦсὀe,Νἀίίἀ,ΝsurtὁutΝpέΝἀλἀΝ(ХТsteΝἶesΝἶὁὀКtТὁὀs)έΝVὁТrΝКussТΝTέύСέΝἐuХКt,Ν«ΝϊКὀТТХeΝХuТΝ
ἑὁὀstКὀtТὀΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝpeὀtruΝἡrТeὀtuХΝὁrtСὁἶὁбΝДδesΝἶὁὀКtТὁὀsΝἶeΝἑὁὀstКὀtТὀΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝ
pὁurΝХ’ἡrТeὀtΝὁrtСὁἶὁбe]Ν»,ΝψἑsОrἑМКΝτrtἙdἙбăΝRἙЦсἘă,ΝκἀΝ(λά1ί),Ν1λθζ,ΝpέΝλἁ1άλζζέ
κ1έΝSurΝХesΝХТЯresΝРreἵsΝpuἴХТцsΝeὀΝVКХКἵСТe,ΝЯὁТrΝEέΝTurἶeКὀu,Ν«ΝδeΝХТЯreΝРreἵΝeὀΝRussТeΝἈΝХ’КppὁrtΝ
ἶesΝpressesΝἶeΝεὁХἶКЯТeΝetΝἶeΝVКХКἵСТeΝ»,ΝRОvuОΝdОsΝлtudОsΝSХКvОs,ΝἀθΝ(1άζ),Ν1ληί,ΝpέΝθλάκιΝДοΝ
лtudОsΝdОΝХἑttἹrКturОΝrἙuЦКἑἘОΝОtΝd’ἹМrἑtsΝsХКvОsΝОtΝРrОМsΝdОsΝPrἑἘМἑpКutἹsΝRἙuЦКἑἘОs,ΝδeвἶeΝἈΝ
ἐrТХХ,Ν1λκη,ΝpέΝἀλιάἁ1η]ΝἉΝ έΝ ,Ν«Ν ὰΝ Ν α αΝ ὰΝ υπ αφ ῖαΝ α Να Ν Ν
α ,Ν1θζἀά1κἀ1ΝДϊέΝἡТФὁὀὁЦТἶчs,ΝδКΝtвpὁРrКpСТeΝРreἵqueΝἶeΝVКХКἵСТeΝetΝsesΝprὁἶuἵtТὁὀs,Ν
1θζἀά1κἀ1]Ν»,ΝἈ ᾶ,Νιθ,Ν1λιι,ΝpέΝηλά1ίἀέΝSurΝХeΝsὁutТeὀΝКἵἵὁrἶцΝрΝХ’ТЦprТЦerТeΝРцὁrРТeὀὀe,Ν
ЯὁТrΝχέΝPТppТἶТ,Ν«ΝÀΝprὁpὁsΝἶesΝἶцἴutsΝἶeΝХ᾽ТЦprТЦerТeΝeὀ ύцὁrРТeΝ»,ΝТὀΝEέΝSТupТur,ΝГέΝεТСКТХΝ
et al., éds., IЦpКМtΝdОΝХ᾽ἑЦprἑЦОrἑОΝОtΝrКвἙἘἘОЦОἘtΝἑἘtОХХОМtuОХΝdОsΝPКвsΝRἙuЦКἑἘs,ΝἐuἵКrestΝἈΝ
ἐТἴХТὁteἵКΝἐuἵure tТХὁr,Νἀίίλ,ΝpέΝἀηάζίέΝSurΝХ’КТἶeΝКἵἵὁrἶцeΝКuбΝὁrtСὁἶὁбesΝἶeΝХКὀРueΝКrКἴe,Ν
ЯὁТrΝIέΝόeὁἶὁrὁЯ,Ν«ΝTСeΝRὁЦКὀТКὀΝἑὁὀtrТἴutТὁὀΝtὁΝχrКἴТἵΝPrТὀtТὀРΝ»,ΝἶКὀsΝХeΝЦшЦeΝЯὁХuЦe,Ν
pέΝζ1άθἀΝἉΝVέύέΝTἵСeὀtsὁЯК,Ν«ΝδКΝἵὁrrespὁὀἶКὀἵeΝἶuΝpКtrТКrἵСeΝἶ’χὀtТὁἵСeΝχtСКὀКseΝIVΝϊКἴἴсsΝ
КЯeἵΝХКΝἵὁurΝrusseΝἈΝрΝprὁpὁsΝἶeΝХ’ТЦprТЦerТeΝКrКἴeΝἶ’χХepΝ»,ΝТὀΝTravaux du Symposium inter‑
ἘКtἑἙἘКХΝ«ΝȚОΝХἑvrОέΝȚКΝRἙuЦКἘἑОέΝȚ’EurἙpОΝ»έΝTrἙἑsἑчЦОΝἹdἑtἑἙἘέΝβίάβζΝsОptОЦЛrОΝβί1ί, Bucaά
restΝἈΝἐТἴХТὁteἵКΝἐuἵure tТХὁr,Νἀί11,Ν1,ΝpέΝζθάηκΝἉΝIέΝόeὁἶὁrὁЯ,ΝTἑpКrΝpОἘtruΝМrО tἑἘἑἑΝКrКЛἑέΝχἘtἑЦΝ
IvἑrОКἘuХ,ΝχtКἘКsἑОΝDКЛЛāsΝ ἑΝSἑХvОstruΝКХΝχἘtἑἙἐἑОἑΝДTвpὁРrКpСТeΝpὁurΝХesΝἵСrцtТeὀsΝКrКἴesέΝ
χὀtТЦΝIЯТreКὀuХ,ΝχtСКὀКseΝϊКἴἴāsΝetΝSТХЯestreΝἶ’χὀtТὁἵСe],Νἐr ТХКΝἈΝIstrὁs,Νἀί1θέ
ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIe SIÈCLE ζ1ἁ
Цвstчres],Ν ἐuὐ u,Ν 1ιίἀ)Ν ὁuΝ ÎἘvă ăturăΝ ЛἑsОrἑМОКsМăΝ ДEὀseТРὀeЦeὀtsΝ eἵἵХцsТКsά
tТques],ΝpКrΝХeΝЦцtrὁpὁХТteΝχὀtТЦΝIЯТreКὀuХΝ(TсrРὁЯТ te,Ν1ι1ί)κἀ.
SТΝἵesΝПКТtsΝseЦἴХeὀtΝТХХustrerΝuὀeΝstrКtцРТeΝpХutôtΝἶцПeὀsТЯe,ΝТХΝПКutΝКussТΝpreὀἶreΝ
eὀΝ ἵὁЦpteΝ ХeΝ ПКТtΝ queΝ ХКΝ tвpὁРrКpСТeΝ ЯКХКqueΝ prὁἶuТtΝ ἶesΝ ХТЯresΝ pὁХцЦТquesΝ eὀΝ
Рreἵκἁ,ΝЦКТsΝКussТΝἵertКТὀesΝЯersТὁὀsΝrὁuЦКТὀes,ΝἶὁὀtΝωКrtОΝsКuΝХuЦἑἘăΝ(ДδТЯreΝὁuΝ
ХuЦТчre],ΝSὀКРὁЯ,Ν1θλλ),ΝХКΝtrКἶuἵtТὁὀΝἶuΝtrКТtцΝКὀtТХКtТὀΝἶeΝεКбТЦὁsΝХeΝPцХὁpὁὀά
ὀцsТeὀΝ ( Ν π ),Ν etΝ ХКΝ ωἙἘПОssἑἙἘΝ ἙrtἐἙdἙбОΝ ἶeΝ PetruΝ εὁРСТХКΝ
(PrКvἙsХКvἘἑМКΝЦărturἑsἑrО,Νἐuὐ u,Ν1θλ1),ΝquТΝprцἵчἶeΝuὀeΝЯersТὁὀΝРreἵqueΝpuἴХТцeΝ
eὀΝ1θλλ,ΝрΝSὀКРὁЯκζέΝδesΝἶeuбΝἶerὀТersΝХТЯresΝsὁὀtΝТЦprТЦцsΝsurΝХ’ὁrἶreΝetΝsὁusΝХeΝ
pКtrὁὀКРeΝἶuΝprТὀἵe,ΝХeΝἴutΝцtКὀt,ΝἵὁЦЦeΝХeΝsὁuХТРὀeΝRКἶuΝύreἵeКὀu,ΝuὀΝἶesΝtrКἶuἵά
teursΝἶuΝpreЦТerΝὁuЯrКРeΝ(КЯeἵΝsὁὀΝПrчreΝ erἴКὀ),ΝἶeΝpὁrterΝрΝХКΝἵὁὀὀКТssКὀἵeΝἶuΝ
peupХeΝrὁuЦКТὀΝХesΝЯцrТtцsΝἶeΝХКΝУusteΝПὁТκηέΝϊeΝЦшЦe,ΝХКΝpὁХцЦТqueΝКὀtТἵКtСὁХТqueΝ
etΝКὀtТἵКХЯТὀТsteΝestΝἴТeὀΝprцseὀteΝἶКὀsΝХКΝpeТὀtureΝЦurКХeΝἶesΝХТeuбΝἶeΝἵuХteΝqueΝ
ἐrсὀἵὁЯeКὀuΝПКТtΝцrТРerΝὁuΝrцὀὁЯerΝeὀΝVКХКἵСТeκθ.
S’ТХΝὀeΝpὁuЯКТtΝ–ΝὁuΝὀeΝЯὁuХКТtΝ–ΝКРТrΝpersὁὀὀeХХeЦeὀtΝὁuΝἶeΝЦКὀТчreΝἶТreἵteΝ
ἵὁὀtreΝХeΝἵКtСὁХТἵТsЦeΝrὁЦКТὀ,ΝХeΝprТὀἵeΝЯКХКqueΝКΝὁfertΝtὁuteПὁТsΝἶesΝЦὁвeὀsΝetΝ
κἀέΝPὁurΝtὁusΝἵesΝХТЯres,ΝЯὁТrΝBRV,Ν1,ΝpέΝἁ1ηάἁἀ1,Νἁλίάἁλἀ,Νἁλἁάἁλζ,ΝζἁἁάζἁηΝetΝηἁλ,Νζκ1ΝetΝηζκέ
κἁέΝδeΝ seὀtТЦeὀtΝ КὀtТХКtТὀΝ цtКТtΝ pКrtКРцΝ pКrΝ ὀὁЦἴreΝ ἶeΝ persὁὀὀКРesΝ ἶeΝ Х’eὀtὁurКРeΝ prТὀἵТerέΝ
PКrΝuὀeΝХettreΝeὀЯὁвцeΝἶeΝVКХКἵСТe,ΝХ’ὁὀἵХeΝetΝprТὀἵТpКХΝἵὁὀseТХХerΝἶeΝἐrсὀἵὁЯeКὀu,ΝХeΝstolnic
ДцἵuвerΝtrКὀἵСКὀt]ΝἑὁὀstКὀtТὀΝἑКὀtКἵuὐТὀὁ,ΝПКТsКТtΝsКЯὁТrΝрΝХ’КРeὀtΝἶuΝprТὀἵeΝрΝεὁsἵὁu,ΝϊКЯТἶΝ
ἑὁrἴeК,ΝqueΝЯeὀКТtΝtὁutΝУusteΝἶ’шtreΝpuἴХТцΝХeΝХТЯreΝἶeΝSцЯКstὁsΝKвЦТὀТtчsΝ( α Ν υ ,Ν
1θἁίά1ιίἀ),Ν α Ν α α αΝ ῆ Ν Ν α Ν αΝ α Ν α ΝДEὀseТά
РὀeЦeὀtΝ ἶὁРЦКtТqueΝ ἶeΝ ХКΝ trчsΝ sКТὀteΝ etΝ ἵКtСὁХТqueΝ лРХТseΝ ἶ’ἡrТeὀt],Ν ἐuἵКrest,Ν 1ιίἁέΝ SeХὁὀΝ

ХuТ,ΝХeΝХТЯreΝцtКТtΝἶТrТРцΝ«ΝἵὁὀtreΝἵeuбΝquТΝseΝprцteὀἶeὀtΝὁrtСὁἶὁбes,ΝЦКТsΝsὁὀtΝὀὁurrТsΝpКrΝХeΝ
pКpТsЦeΝ»,ΝрΝsКЯὁТrΝХesΝuὀТКtesέΝUὀeΝtrКἶuἵtТὁὀΝeὀΝsХКЯὁὀΝцtКТtΝeὀΝprцpКrКtТὁὀ,ΝϊέPέΝἐὁРἶКὀ,Ν
«Νἑ r ТΝruse tТΝьὀΝ КrКΝRὁЦсὀeКsἵ ΝsuἴΝἑὁὀstКὀtТὀΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝДδТЯresΝrussesΝἶКὀsΝХКΝVКХКἵСТeΝ
ἶeΝ ἑὁὀstКὀtТὀΝ ἐrсὀἵὁЯeКὀu]Ν »,Ν ψἑsОrἑМКΝ τrtἙdἙбăΝ RἙЦсἘă,Ν ιζΝ (θάι),Ν 1ληθ,Ν pέΝ ηζἁάηηι,Ν ТἵТΝ
pέΝηζηέΝἑ’estΝtὁuУὁursΝsurΝХ’ὁrἶreΝἶeΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝqueΝХ’цruἶТtΝώТцrцЦТКsΝKКФКЯeХКsΝ(Ἰ αΝ
α α α )ΝtrКἶuТtΝeὀΝРreἵΝЯerὀКἵuХКТreΝХeΝХТЯreΝἶeΝἐКrtὁХὁЦeὁΝPХКtТὀКΝἶeΝSКἵἵСТ,ΝDОΝvἑtἑsΝКМΝ
gestis summorum pontificumΝ(VeὀТse,Ν1ζιλ)ΝХ’КἵἵὁЦpКРὀКὀtΝἶeΝἵὁЦЦeὀtКТresΝПὁrtΝἵrТtТques,Ν
surtὁutΝКuΝsuУetΝἶuΝόἑХἑἙquОΝ(1θκι),ΝχέΝἑКЦКrТКὀὁάἑТὁrКὀ,Ν«ΝJцrцЦТeΝἑКἵКЯeХКΝetΝsesΝreХКtТὁὀsΝ
КЯeἵΝ ХesΝ prТὀἵТpКutцsΝ rὁuЦКТὀesΝ »,Ν RОvuОΝ dОsΝ лtudОsΝ SudάEstΝ EurἙpἹОἘἘОs,Ν ἁΝ (1άἀ),Ν 1λθη,Ν
pέΝ1θηά1λί,ΝТἵТΝpέΝζ1κάζἀίέΝ
κζέΝBRV,Ν1,ΝpέΝἁἀ1ΝetΝpέΝἁικ,ΝrespeἵtТЯeЦЦeὀtέ
κηέΝIbidem,ΝpέΝἁἀἁέΝϊesΝἶὁutesΝὁὀtΝцtцΝцЦТsΝἵὁὀἵerὀКὀtΝХКΝἵТrἵuХКtТὁὀΝἶeΝἵesΝХТЯresΝeὀΝTrКὀsвХά
ЯКὀТe,ΝἠeἶТἵТ,Ν«ΝϊeὐКἵὁrἶuХΝreХТРТὁsΝ» ἉΝIdem,Ν«ΝἑὁὁrἶὁὀКteХeΝ»έΝἑesΝἶὁutesΝὀeΝpeuЯeὀtΝpКsΝ
ἵὁὀἵerὀerΝ ХesΝ ἶeuбΝ ὁuЯrКРesΝ ЦeὀtТὁὀὀцsΝ ἵТάἶessus,Ν ἵПέΝ IέΝ ἑrТstКἵСeάPКὀКТt,Ν ωἑrМuХК ἑКΝ Мăr ἑἑΝ
vОМἐἑΝЛuМurО tОἘОΝьἘΝTrКἘsἑХvКἘἑКΝДδКΝἵТrἵuХКtТὁὀΝἶuΝЯТeuбΝХТЯreΝἴuἵКrestὁТsΝeὀΝTrКὀsвХЯКὀТe],Ν
ἐuἵКrestΝ ἈΝ ἐТἴХТὁteἵКΝ ἐuἵure tТХὁr,Ν 1λλκ,Ν pέΝ 11ά1ἀΝ etΝ ἀἀέΝ ἑertКТὀsΝ КutresΝ ХТЯresΝ ἶeΝ ἵeΝ РeὀreΝ
цtКТeὀtΝeὀΝprцpКrКtТὁὀέΝχТὀsТ,ΝἶКὀsΝХКΝprцПКἵeΝКuбΝțărРărἑtКrОΝ(ἐuἵКrest,Ν1θλ1),ΝХesΝцἶТteursΝ
КὀὀὁὀхКТeὀtΝХКΝpКrutТὁὀΝprὁἵСКТὀeΝἶ’uὀeΝtrКἶuἵtТὁὀΝrὁuЦКТὀeΝἶeΝХ’ὁuЯrКРeΝКὀtТХКtТὀΝἶeΝἠeФtКά
rТὁsΝ ( )Ν ἶeΝ JцrusКХeЦ,Ν τЛУОМtἑἙἘsΝ sur la primauté du pape, ἶὁὀtΝ Х’цἶТtТὁὀΝ РreἵqueΝ
( Ν ῆ Ν ῆ Ν Νπ παΝ )ΝКЯКТtΝцtцΝpuἴХТцeΝeὀΝ1θκἀ,ΝрΝIК Т,ΝлέΝδeРrКὀἶ,ΝBibliogra‑
pἐἑОΝἐОХХἹἘἑquОΝἙuΝdОsМrἑptἑἙἘΝrКἑsἙἘἘἹОΝdОsΝἙuvrКРОsΝpuЛХἑἹsΝpКrΝdОsΝύrОМsΝКuΝdἑбάsОptἑчЦОΝ
siècle,Νἀ,ΝPέΝἈΝχХpСὁὀseΝPТἵКrἶΝetΝόТХs,Ν1κλζ,ΝpέΝζί1άζίκΝ(ὀὁΝηθκ)ΝἉΝBRV,Ν1, pέΝἀη1άἀηιέΝἑeΝХТЯreΝ
ὀ’estΝУКЦКТsΝpКruέ
κθέΝἑ’estΝХeΝἵКsΝἶuΝЦὁὀКstчreΝἶeΝώureὐТ,ΝsКΝПὁὀἶКtТὁὀΝцЦТὀeὀte,ΝIέΝIКὀἵὁЯesἵu,Ν«Νεсὀ stТreКΝ
ώureὐТΝДδeΝЦὁὀКstчreΝἶeΝώureὐТ]Ν»,ΝТὀΝRОpОrtἙrἑuХΝpἑМturἑХἙrΝЦurКХОΝЛrсἘМἙvОἘОΒtἑΝ[Le réperά
tὁТreΝἶesΝpeТὀturesΝЦurКХesΝἶeΝХ’цpὁqueΝἶeΝἐrсὀἵὁЯeКὀu],Ν1,ΝȘudО uХΝVсХМОКΝДδeΝἶцpКrteЦeὀtΝἶeΝ
VсХἵeК],ΝἐuἵКrestΝἈΝUἠχRTE,Νἀίίκ,ΝpέΝζιέ
ζ1ζ IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
uὀΝ ХКrРeΝ ἵСКЦpΝ ἶ’КἵtТὁὀΝ КuΝ pХusΝ rцsὁХuΝ ἶesΝ pὁХцЦТstesΝ ὁrtСὁἶὁбesΝ ἶuΝ teЦps,Ν ХeΝ
pКtrТКrἵСeΝἶeΝJцrusКХeЦ,ΝϊὁsТtСцὁsΝIIΝ( Ν ΄,Ν1θθλά1ιίι)κιέΝώὁrЦТsΝsКΝЯКsteΝ
pὁХТtТqueΝ цἶТtὁrТКХeΝ КὀtТἵКtСὁХТqueΝ etΝ КὀtТprὁtestКὀteκκ,Ν ХeΝ pКtrТКrἵСeΝ КΝ eὀtreteὀuΝ
ἶesΝreХКtТὁὀsΝКЯeἵΝХКΝἵὁЦpКРὀТeΝЦКrἵСКὀἶeΝСeХХцὀὁpСὁὀeΝἶeΝSТἴТu,ΝuὀeΝsὁrteΝἶeΝ
«ΝἵТὀquТчЦeΝἵὁХὁὀὀeΝ»ΝἶКὀsΝХeΝἵὁЦἴКtΝἵὁὀtreΝХ’uὀТКtТsЦeκλ,ΝetΝКΝprТsΝἶesΝpὁsТtТὁὀsΝ
trКὀἵСКὀtesΝἵὁὀtreΝХesΝuὀТКtesέΝEὀΝУКὀЯТerΝ1θλκ,ΝТХΝКΝἶὁὀὀцΝКuΝЦцtrὁpὁХТteΝὁrtСὁά
ἶὁбeΝtrКὀsвХЯКТὀ,ΝχtСКὀКsТeΝχὀРСeХ,ΝἶesΝТὀstruἵtТὁὀsΝstrТἵtesΝἵὁὀἵerὀКὀtΝХКΝЦКὀТчreΝ
ἶ’ὁiἵТerΝἶКὀsΝХesΝцРХТsesΝseΝtrὁuЯКὀtΝsὁusΝsКΝУurТἶТἵtТὁὀλίέΝδeΝἴutΝestΝtrчsΝἵХКТreЦeὀtΝ
eбprТЦцΝἈΝТХΝПКХХКТtΝὁἴserЯerΝsКὀsΝПКТХХeΝ«ΝХesΝϊὁРЦes,ΝХesΝεвstчresΝetΝХesΝἵὁutuЦesΝ
ἶeΝХ’лРХТseΝἶ’ἡrТeὀtΝ»,ΝteХsΝqu’ТХsΝцtКТeὀtΝПὁrЦuХцsΝἶКὀsΝХКΝωἙἘПОssἑἙἘΝἙrtἐἙdἙбО,
rцἵeЦЦeὀtΝtrКἶuТteΝeὀΝrὁuЦКТὀΝetΝpuἴХТцeΝрΝἐuἵКrestΝeὀΝ1θλ1λ1έΝPὁurΝtὁutΝprὁἴХчЦe,Ν
κιέΝTurἶeКὀu,Ν«ΝδeΝХТЯreΝРreἵΝ»ΝἉΝIέVέΝϊur ,Ν Ν Ν Ν α ΝἡΝπ φ Να Ν
Ν ΝῬ υ α Ν α Ν αΝ Ν α Να ΝДϊὁsТtСцὁsΝἶeΝJцrusКХeЦΝetΝsКΝἵὁὀtrТἴutТὁὀΝ
ДрΝХ’СТstὁТre]ΝἶesΝPКвsΝrὁuЦКТὀsΝetΝἶeΝХeursΝлРХТses],ΝχtСчὀesΝἈΝsέὀέ,Ν1λιι,ΝpέΝηθάθἀΝetΝἀἁιάἀηιέΝ
SurΝХ’КἵtТЯТtцΝtвpὁРrКpСТqueΝἶeΝϊὁsТtСцὁs,ΝЯὁТrΝχέΝPКХЦТerТ,ΝDἙsἑtОἙΝpКtrἑКrМКΝРrОМἙΝdἑΝύОru‑
sКХОЦЦОΝ(1θζ1ά1ιίιῤέΝωἙἘtrἑЛutἙΝКХХКΝstἙrἑКΝdОХХКΝtОἙХἙРἑКΝРrОМἙάἙrtἙdἙssКΝἘОХΝsОМἙХἙΝἀVII,
όХὁreὀἵeΝἈΝδТἴrerТКΝeἶТtrТἵeΝПТὁreὀtТὀК, 1λίλΝἉΝTurἶeКὀu,Ν«ΝδeΝХТЯreΝРreἵΝ»ΝἉΝIdem,Ν«ΝδesΝἵὁὀtrὁά
ЯersesΝἶesΝJКὀsцὀТstesΝetΝХКΝἵrцКtТὁὀΝἶeΝХ’ТЦprТЦerТeΝРreἵqueΝeὀΝεὁХἶКЯТeΝ»,ΝТὀΝțἹХКἘРОsΝdОΝ
ХἑἘРuἑstἑquОΝ ОtΝ dОΝ ХἑttἹrКturОΝ rἙЦКἘОsΝ ἙППОrtsΝ рΝ țКrἑἙΝ RἙquОs,Ν PέΝ ἈΝ εКrἵeХΝ ϊТἶТer,Ν 1ληἀ,Ν ἁ,Ν
pέΝἀκ1άἁίἀΝДοΝлtudОsΝdОΝХἑttἹrКturОΝrἙuЦКἑἘО,ΝpέΝἀιηάἀλθ]ΝἉΝKХέάPέΝTὁἶt,Ν«ΝϊὁsТtСeὁsΝIIέΝЯὁὀΝ
JerusКХeЦΝ »,Ν ТὀΝ ἑέύέΝ ἑὁὀtТἵeХХὁ,ΝVέΝ ἑὁὀtТἵeХХὁ,Ν цἶsέ,Ν ȚКΝ tἐἹἙХἙРἑОΝ ЛвгКἘtἑἘОΝ ОtΝ sКΝ trКdἑtἑἙἘ,
2, (xiiie‑xixeΝsέῤ,ΝTurὀСὁutΝἈΝἐrepὁХs,Νἀίίἀ,ΝpέΝθηλάιἀίΝἉΝἡέΝἡХКr,Ν«ΝA time to speakέΝTСeΝprТὀά
tТὀРΝКἵtТЯТtвΝὁПΝϊὁsТtСeὁsΝἠὁtКrКs,ΝpКtrТКrἵСΝὁПΝJerusКХeЦΝ(†Ν1ιίι)Ν»,ΝχἘἘКХОsΝUἘἑvОrsἑtКtἑsΝ
χpuХОἘsἑsέΝ SОrἑОsΝ ώἑstἙrἑМК,Ν 1ηΝ (ἀ),Ν ἀί11,Ν pέΝ ἁηάζηΝ ἉΝ Idem, « Point indignes d’occuper une
pХКМОΝdКἘsΝХКΝψἑЛХἑἙtἐчquОΝduΝRἙἑέΝδКΝἶТППusТὁὀΝetΝХ’цἵСὁΝἶesΝХТЯresΝРreἵsΝpuἴХТцsΝἶКὀsΝХesΝPКвsΝ
RὁuЦКТὀsΝКuбΝsὁТὀsΝἶeΝϊὁsТtСцeΝἶeΝJцrusКХeЦΝ(†Ν1ιίι)Ν»,ΝTransylvanian Review,Νἀ1,Νἀί1ἀΝ
(SupХТЦeὀtΝ1),ΝpέΝ1θλά1κἀέ

κκέΝϊКὀsΝuὀeΝХettreΝКἶressцeΝрΝKὁХХὁὀТtἵС,ΝХeΝУцsuТteΝJКἵὁἴΝἑКsἵСὁἶusΝКttТreΝХ’КtteὀtТὁὀΝsurΝХ’Кἵά
tТЯТtцΝ tвpὁРrКpСТqueΝ ἶeΝ ϊὁsТtСцὁs,Ν quТΝ ὀuТsКТtΝ ἵὁὀsТἶцrКἴХeЦeὀtΝ КuбΝ ТὀtцrшtsΝ ἶeΝ RὁЦeΝ ἶКὀsΝ
ХКΝrцРТὁὀΝἈΝ«ΝPКtrТКrἵСКΝώТerὁsὁХвЦТtКὀusΝРræἵus,ΝpessТЦusΝSἵСТsЦКtТἵus,ΝПereΝsТὀРuХТsΝКὀὀТsΝ
eἶТtТsΝХТἴrТsΝἵКХuЦὀТТsΝЦeὀἶКἵТТsΝpХeὀТs,ΝПТἶeЦΝRὁЦКὀКЦΝtrКἶuἵТt,ΝeὁsqueΝХТἴrὁsΝperΝεὁХἶКά
ЯТКЦ,ΝVКХКἵСТКЦΝetΝПὁrteΝetТКЦΝperΝώuὀРКrТКЦΝἶТstrТἴuТt,ΝquТΝХТἴrТΝsuὀtΝperὀТἵТὁsТssТЦТΝ»,ΝἠТХХes,Ν
Symbolæ,Ν1,ΝpέΝ1ίηΝ(ἑὁὀstКὀtТὀὁpХe,ΝἀηΝУuТХХetΝ1ιί1)έΝδeΝSКТὀtάSТчРeΝКЯКТtΝἴТeὀΝἵὁЦprТsΝХeΝrôХeΝ
УὁuцΝpКrΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝἶКὀsΝἵesΝКἵtТὁὀsΝetΝКἶЦettКТtΝqu’ТХΝцtКТtΝТЦpὁssТἴХeΝἶeΝХeΝПКТreΝἵСКὀРerΝ
ἶ’КttТtuἶeΝpКrΝХКΝПὁrἵeΝἉΝЦТeuбΝЯКХКТtΝХeΝtrКТterΝКЯeἵΝ«ΝἴὁὀὀesΝЦКὀТчresΝ»ΝetΝἶцПцreὀἵeΝἈΝ«ΝQuestТΝ
ХТἴrТΝsТΝstКЦpКὀὁΝὀeХХὁΝstКtὁΝἶeХΝPrТὀἵТpeΝἶТΝVКХКἵἵСТКΝἵὁὀΝХКΝsuКΝКutὁrТtрΝeΝPrὁtettТὁὀeΝe,ΝesseὀἶὁΝ
PrТὀἵТpeΝχssὁХutὁΝ eΝ sἵТsЦКtТἵὁ,Ν ὀuХХКΝ sТΝ pὁtreἴἴeΝ rТЦeἶТКrΝ ἵὁХΝ ἵКttТЯὁ,Ν ЦКΝ sὁХКЦeὀteΝ ἵὁὀΝ ХeΝ
ἴuὁὀeΝЦКὀТчreΝeΝἵὁὀΝТὀРeРὀὁsКΝPὁХТtТἵКΝ»,ΝVКsТХТu,Ν«ΝἑὁὀstКὀtТὀΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝ»,ΝpέΝ11κέ
κλέΝSurΝХeΝrôХeΝἵuХtureХΝἶesΝἵὁЦpКРὀТesΝЦКrἵСКὀἶesΝἶeΝTrКὀsвХЯКὀТe,ΝЯὁТrΝsurtὁutΝχtСέEέΝKКrКά
tСКὀКssТs,Ν Ț’ἐОХХἹἘἑsЦОΝ ОἘΝ TrКἘsвХvКἘἑОΝ μΝ Х’КМtἑvἑtἹΝ МuХturОХХО,Ν ἘКtἑἙἘКХОΝ ОtΝ rОХἑРἑОusОΝ dОsΝ
МἙЦpКРἘἑОsΝМἙЦЦОrМἑКХОsΝἐОХХἹἘἑquОsΝdОΝSἑЛἑuΝОtΝdОΝψrКΒἙvΝКuбΝxviiie‑xixe siècles,ΝTСessКХὁά
ὀТqueΝἈΝIὀstТtuteΝПὁrΝἐКХФКὀΝStuἶТes,Ν1λκλέ
λίέΝεέΝS s uУКὀ,Ν«ΝϊТeΝIὀstruФtТὁὀΝἶesΝPКtrТКrἵСeὀΝϊὁsТtСeὁsΝПὸrΝχtСКὀКsТeΝ»ή«ΝIὀstruἵ ТuὀeКΝ
pКtrТКrСuХuТΝϊὁsТteТΝpeὀtruΝχtКὀКsТeΝ»,ΝТὀΝDἑОΝUἘἑἙἘΝdОrΝRuЦтἘОἘΝSἑОЛОἘЛürРОἘsΝЦἑtΝdОrΝșἑrМἐОΝ
von RomήUἘἑrОКΝrἙЦсἘἑХἙrΝtrКἘsἑХvăἘОἘἑΝМuΝψἑsОrἑМКΝRἙЦОἑ,ΝἐuἵКrestΝἈΝEὀἵТἵХὁpeἶТἵ ,Νἀί1ί,Ν
pέΝ1λθάἀ1ζέΝχtСКὀКsТeΝКЯКТtΝpКssцΝἶesΝЦὁТsΝрΝἐuἵКrest,ΝprцἵТsцЦeὀtΝpὁurΝшtreΝἴТeὀΝТὀstruТtΝseХὁὀΝ
ХesΝeὀseТРὀeЦeὀtsΝἶeΝХ’лРХТseΝἶ’ἡrТeὀtέΝδὁrsΝἶeΝsὁὀΝὁrἶТὀКtТὁὀΝpКrΝХeΝЦцtrὁpὁХТteΝTeὁἶὁsТe,ΝeὀΝ
prцseὀἵeΝἶeΝϊὁsТtСцὁsΝХuТάЦшЦe,ΝТХΝКΝprὁὀὁὀἵцΝetΝsТРὀцΝuὀeΝprὁПessТὁὀΝἶeΝПὁТέ
λ1έΝIХΝ s’КРТtΝ ἶeΝ ХКΝ trКἶuἵtТὁὀΝ rὁuЦКТὀeΝ ἶeΝ ХКΝ ConfessionΝ КttrТἴuцeΝ КuΝ ЦцtrὁpὁХТteΝ ἶeΝ KТeЯ,Ν
PТerreΝ εὁРСТХК,Ν BRV,Ν 1,Ν pέΝ ἁἀ1άἁἀζέΝ PὁurΝ ХeΝ teбteΝ Рreἵ,Ν ЯὁТrΝ ȚКΝ ωἙἘПОssἑἙἘΝ ἙrtἐἙdἙбОΝ dОΝ
PἑОrrОΝ țἙРἐἑХК,Ν țἹtrἙpἙХἑtОΝ dОΝ șἑОvΝ (1θγγά1θζθῤ,Ν КpprἙuvἹОΝ pКrΝ ХОsΝ PКtrἑКrМἐОsΝ РrОМsΝ duΝ
xviie siècle,ΝцἶέΝpКrΝχέΝεКХЯвΝSJΝetΝεέΝVТХХerΝSJ,ΝRὁЦeΝ–ΝPέΝἈΝPὁὀtТПТἵТuЦΝIὀstТtutuЦΝἡrТeὀtКХТuЦΝ
StuἶТὁruЦ,Ν1λἀιΝἉΝIέ έΝ α ,ΝἩΝ Ν αΝ Ν υΝ αΝДδКΝἑὁὀПessТὁὀΝ
ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIe SIÈCLE ζ1η
χtСКὀКsТeΝ цtКТtΝ ἵeὀsцΝ seΝ rКppὁrterΝ рΝ Х’ὁrТРТὀКХΝ РreἵΝ ἶeΝ Х’ὁuЯrКРe,Ν ПКТreΝ КppeХΝ КuΝ
ЦцtrὁpὁХТteΝЯКХКque,ΝsὁὀΝsupцrТeurΝСТцrКrἵСТque,ΝὁuΝἴТeὀΝs’КἶresserΝἶТreἵteЦeὀtΝКuΝ
PКtrТКrἵКtΝœἵuЦцὀТqueέ
δКΝiἶцХТtцΝἶ’χtСКὀКsТeΝὀ’КsΝpКsΝἶurцΝХὁὀРteЦps,ΝἵeΝquТΝКΝprὁЯὁquцΝuὀeΝrцКἵά
tТὁὀΝpКrtТἵuХТчreЦeὀtΝἶureΝἶeΝϊὁsТtСцὁsέΝEὀΝὀὁЯeЦἴreΝ1ιί1,ΝТХΝКΝцἵrТtΝКuΝЦцtrὁpὁά
ХТteΝtrКὀsвХЯКТὀΝἶeЯeὀuΝuὀТКte,ΝКiὀΝἶeΝХeΝἵὁὀЯКТὀἵreΝἶeΝreЯeὀТrΝрΝХКΝУusteΝПὁТ,ΝsὁusΝ
peТὀeΝἶ’КὀКtСцЦКtТsКtТὁὀέΝδeΝtὁὀΝestΝtrКὀἵСКὀtΝἈΝἵὁЦЦeὀtΝestάТХΝpὁssТἴХeΝἶeΝquТtterΝ
ХКΝsКТὀteΝetΝКpὁstὁХТqueΝлРХТseΝuὀТЯerseХХeΝ(«Ν ὴ Ν α Ν α ὴ Ν αΝ π ὴ Ν
ῦΝ Χ ῦΝ Ἐ α Ν »)Ν pὁurΝ reУὁТὀἶreΝ Х’лРХТseΝ «Ν pКrtТeХХeΝ »Ν ἶuΝ pКpeΝ («Ν ὴ Ν
ὴ Ν α Νπαπ ὴ Ν»),ΝСцrцtТqueΝetΝsἵСТsЦКtТqueΝἶeΝsurἵrὁьtΝ(«Ν α Ν π ῖ Ν
ὴ Ν α ὴ Ν α Να ὴ Ν»)ΝςΝἑὁЦЦeὀtΝpeutάὁὀΝtrКСТrΝsКΝЦТssТὁὀΝцpТsἵὁpКХe,Ν
ἶeЯeὀТrΝЦὁἶчХeΝetΝТὀТtТКteurΝἶuΝЦКХΝ(«Νἔ α Ν Ν α α Ν»)ΝetΝseΝtrКὀsПὁrЦerΝἶeΝ
ἴerРerΝeὀΝХὁupΝ(«Ν π Νπ ὴ Ν Ν»),ΝsКὀsΝἶeЯeὀТrΝuὀΝРuТἶeΝἶeΝХКΝperἶТtТὁὀ,ΝeὀὀeЦТΝ
УurцΝἶesΝSКТὀtsάPчresΝetΝКpὁstКtΝЦКὀТПesteΝἶeΝХКΝsКТὀteΝлРХТseΝἶuΝἑСrТstΝ(«Ν òΝ
π α ,Ν Ν Ν α Ν ,Ν α Ν Ν α Ν ῦΝ Χ ῦΝ Ἐ αΝ
Ν α Νφα ò Ν π Ν»)ΝςΝἠeΝsКТtάТХΝpКs,ΝetΝКЯeἵΝХuТΝsesΝКἵὁХвtes,ΝqueΝ
Х’лРХТseΝ rὁЦКТὀeΝ ὀ’est,Ν eὀΝ ПКТt,Ν queΝ ХКΝ ЦὁὀКrἵСТeΝ perЯertТeΝ ἶuΝ pКpeΝ etΝ queΝ ἵetteΝ
ЦὁὀКrἵСТe,ΝἵСὁseΝТὀКἵἵeptКἴХeΝpὁurΝХesΝPчresΝetΝpὁurΝХКΝЯrКТeΝлРХТse,ΝХ’ὁrtСὁἶὁбe,Ν
estΝ ХeΝ pὁuЯὁТrΝ ἶeΝ Х’χὀtцἵСrТstΝ («Ν ῦΝ παΝ Ν α αΝ α Ν ῦΝ υΝ
Ν υ αΝ»)λἀς
ϊὁsТtСцὁsΝКΝКРТtΝsὁuЯeὀtΝἶeΝἵὁὀἵertΝКЯeἵΝХeΝЦцtrὁpὁХТteΝЯКХКqueΝTeὁἶὁsТe,ΝquТΝ
цtКТtΝКussТΝХeΝἵСeПΝspТrТtueХΝἶeΝХ’лРХТseΝὁrtСὁἶὁбeΝἶeΝTrКὀsвХЯКὀТe,ΝetΝТХΝestΝἵertКТὀΝ
queΝ ХeursΝ КἵtТὁὀsΝ ὁὀtΝ УὁuТΝ ἶeΝ Х’КἵἵὁrἶΝ etΝ ἶuΝ suppὁrtΝ ἶeΝ ἐrсὀἵὁЯeКὀuλἁέΝ IХΝ ПКutΝ

ὁrtСὁἶὁбeΝἶeΝPТerreΝεὁРСТХК],ΝχtСчὀesΝἈΝsέὀέ,Ν1ληἁέΝVὁТrΝКussТΝϊέΝεсrΒКὀu,Ν«ΝἡХἶΝἠeаsΝἑὁὀἵerά
ὀТὀРΝPeterΝεὁРТХК’sΝτrtἐἙdἙбΝωἙἘПОssἑἙἘΝἈ TСeΝόТrstΝEἶТtТὁὀΝReЯТsТteἶΝ»,ΝχrМἐάvsΝ1ίΝ(1άἀ),Ν
ἀίίθ,ΝpέΝἀιἁάἀκθΝἉΝἡέΝἡХКr,Ν«ΝUἘΝtОЦpsΝpἙurΝpКrХОrέΝϊὁsТtСцeΝἶeΝJцrusКХeЦΝetΝХeΝsвὀὁἶeΝἶeΝ
JКssвΝ(1θζἀ)Ν»,ΝAnalele Putnei,Ν1ίΝ(1),Νἀί1ζ,ΝpέΝἀ1ηάἀηίέΝPὁurΝХeΝteбteΝrὁuЦКТὀ,ΝЯὁТrΝ Ν
αέ țărturἑsἑrОКΝἙrtἙdἙбăέΝTОбtΝРrОМΝἑἘОdἑtΝЦsέΝPКrἑsἑἘusΝ1βθηέΝTОбtΝrἙЦсἘΝОdέΝψuгăuΝ
1θῷ1Ν ДδКΝ ἑὁὀПessТὁὀΝ ὁrtСὁἶὁбeέΝ TeбteΝ РreἵΝ ТὀцἶТt,Ν ЦsέΝ PКrТsТὀusΝ 1ἀθηέΝ TeбteΝ rὁuЦКТὀ,Ν
цἶέΝἐuὐ uΝ1θλ1],ΝцἶέΝpКrΝἠέεέΝPὁpesἵuΝetΝύСέIέΝεὁТsesἵu,ΝἐuἵКrestΝἈΝεТtrὁpὁХТКΝἐuἵὁЯТὀeТ,Ν
1λζἀΝἉΝțărturἑsἑrОКΝdОΝМrОdἑἘ ăΝКΝψἑsОrἑМἑἑΝτrtἙdἙбОΝ1θζβΝДδКΝἵὁὀПessТὁὀΝἶeΝПὁТΝἶeΝХ’лРХТseΝ
ὁrtСὁἶὁбe,Ν1θζἀ],ΝцἶέΝpКrΝχХέΝEХТКὀ,ΝἐuἵКrestΝἈΝIὀstТtutuХΝἐТἴХТἵΝ ТΝἶeΝεТsТuὀeΝἡrtὁἶὁб ΝКХΝἐТseά
rТἵТТΝἡrtὁἶὁбeΝRὁЦсὀe,Ν1λκ1έΝVὁТrΝКussТΝSέΝPКsἵСКХТἶes,Ν«ΝἑὁὀἵТХТuЦΝἑὁὀstКὀtТὀὁpὁХТtКὀuЦΝ
–Ν1θζἀΝ»,ΝТὀΝεeХХὁὀТ,Νцἶέ,ΝTἐОΝύrОКtΝωἙuἘМἑХs,ΝpέΝἀηἁάἀθζ.
λἀέΝлέΝδeРrКὀἶ,ΝRОМuОἑХΝdОΝdἙМuЦОἘtsΝРrОМsΝМἙἘМОrἘКἘtΝХОsΝrОХКtἑἙἘsΝduΝPКtrἑКrМКtΝdОΝȘἹru‑
sКХОЦΝКvОМΝХКΝRἙuЦКἘἑОΝ(1ηθῷά1ιβῶῤ,ΝPέΝἈΝεКТsὁὀὀeuЯe,Ν1λίἁ2,ΝpέΝἁκάζίΝἉΝEέΝἶeΝώurЦuὐКФТ,Ν
DἙМuЦОἘtОΝprἑvἑtἙКrОΝХКΝἑstἙrἑКΝRἙЦсἘἑХἙrΝДϊὁἵuЦeὀtsΝἵὁὀἵerὀКὀtΝХ’СТstὁТreΝἶesΝRὁuЦКТὀs],Ν
БIVή1,ΝцἶέΝpКrΝἠέΝIὁrРК,ΝἐuἵКrestΝἈΝSὁἵeἵΝȚΝἑὁέ,Ν1λ1η,ΝpέΝἁζἀάἁζζΝ(ὀὁΝἁλκ,ΝὀὁЯeЦἴreΝ1ιί1)έΝ
ἑeΝἶerὀТerΝsвὀtКРЦeΝestΝeбtrКТtΝἶeΝХКΝХettreΝeὀЯὁвцeΝpКrΝϊὁsТtСцὁsΝКuΝὀὁtКἴХeΝtrКὀsвХЯКТὀΝSteПКὀΝ
RпἵὐΝ(ὀὁЯeЦἴreΝ1ιί1),ΝIbidem,ΝpέΝἁζίάἁζ1Ν(ὀὁΝἁλι)έΝδ’eбpressТὁὀΝКppКrКьtΝpХusΝἶ’uὀeΝПὁТsΝἶКὀsΝ
ХesΝцἵrТtsΝἶuΝpКtrТКrἵСeέΝἠὁtὁὀsΝqu’eХХeΝКΝПКТtΝСТstὁТreΝἶКὀsΝХКΝἵuХtureΝrusse,ΝἑέύέΝϊeΝεТἵСeХТs,Ν
IΝἘἙЦἑΝdОХХ’КvvОrsКrἑἙέΝIХΝ«ΝpКpКάКἘtἑМrἑstἙΝ»ΝἘОХХКΝМuХturКΝrussК, TurТὀΝἈΝχХἴertΝεeвὀТer,Ν1λκλέ
λἁέΝδeΝθΝἶцἵeЦἴreΝ1ιίἀ,ΝХ’КРeὀtΝἶeΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝрΝεὁsἵὁu,ΝϊКЯТἶΝἑὁrἴeК,ΝἶцἵХКrКΝКuбΝКutὁά
rТtцsΝХὁἵКХesΝqueΝХeΝprТὀἵe,ΝsesΝpКreὀtsΝetΝprὁἵСesΝἵὁὀseТХХers,ΝἑὁὀstКὀtТὀΝetΝεТСКТХΝἑКὀtКἵuά
ὐТὀὁ,Ν etΝ ХeΝ pКtrТКrἵСeΝ ϊὁsТtСцὁsΝ КЯКТeὀtΝ ἶцἵТἶцΝ eὀseЦἴХeΝ ἶeΝ sὁХХТἵТterΝ Х’КТἶeΝ ἶuΝ tsКrΝ КПТὀΝ ἶeΝ
ХТἴцrerΝХesΝὁrtСὁἶὁбesΝἶuΝУὁuРΝἶesΝTurἵsΝТὀПТἶчХesΝetΝἶ’КРТrΝἵὁὀtreΝХesΝ«ΝСцrцtТquesΝ»ΝeὀὀeЦТsΝ
ἶeΝХ’лРХТseΝἶ’ἡrТeὀt, Ν Ν Ν Ν Ν Ν ΝἀVΝάΝ ΝἀVIIIΝ
ДδesΝreХКtТὁὀsΝСТstὁrТquesΝeὀtreΝХesΝpeupХesΝἶeΝХ’URSSΝetΝХКΝRὁuЦКὀТe,ΝxveάἶцἴutΝἶuΝxviiieΝsέ],Νἁ,Ν
1θιγά1ι11,Ν έΝἈΝἠКuФКΝ1λιί,ΝpέΝ1ιθΝ(ὀὁΝη1)έΝἑetteΝКttТtuἶeΝцtКТtΝКussТΝpКrtКРцeΝpКrΝХeΝЦцtrὁpὁХТteΝ
ζ1θ IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
reЦКrquer,Ν рΝ ἵeΝ pὁТὀt,Ν Х’КttТtuἶeΝ ἶuΝ prТὀἵeΝ etΝ ἶuΝ ЦцtrὁpὁХТteΝ ЯКХКques,Ν ЯrКТseЦά
ἴХКἴХeЦeὀtΝἵὁὀἵertцeΝКЯeἵΝϊὁsТtСцὁs,ΝquТΝseΝtrὁuЯКТtΝКХὁrsΝeὀΝVКХКἵСТe,ΝquКὀtΝрΝХКΝ
ἶТfusТὁὀΝἶuΝTriôdion ἶeΝ1ιίίέΝSurΝХesΝἶТбΝeбeЦpХКТresΝἶuΝХТЯreΝἶцἵὁuЯertsΝeὀΝTrКὀά
sвХЯКὀТeλζ,ΝКuΝЦὁТὀsΝἶeuбΝὁὀtΝцtцΝἶὁὀὀцsΝpКrΝХeΝprТὀἵeΝКuбΝцРХТsesΝetΝЦὁὀКstчresΝ
ἶeΝХКΝrцРТὁὀΝἶeΝἐrК ὁЯ,ΝἵeὀtreΝἶeΝrцsТstКὀἵeΝἵὁὀtreΝХ’uὀТКtТsЦeΝseΝtrὁuЯКὀtΝsὁusΝsКΝ
prὁteἵtТὁὀληέΝEὀΝЦшЦeΝteЦps,ΝХὁrsqu’χtСКὀКsТeΝχὀРСeХ,ΝtὁutΝУusteΝἵὁὀЯertТΝрΝХ’uὀТКά
tТsЦe,Ν КΝ ἶeЦКὀἶцΝ КuΝ ЦцtrὁpὁХТteΝ ЯКХКqueΝ ἶesΝ ХТЯresΝ ἶeΝ ἵuХteΝ rцἵeЦЦeὀtΝ puἴХТцsΝ
(l’τktἙἹМἐἙs, le Triôdion et le Pentèkostarion),ΝТХΝКΝeuΝἶrὁТtΝрΝuὀeΝsцЯчreΝreЦὁὀά
trКὀἵeέΝPКrΝuὀeΝХettreΝἶuΝἀΝЦКТΝ1ιίἀ,ΝTeὁἶὁsТeΝХuТΝКΝПКТtΝsКЯὁТrΝqueΝὀТΝХeΝprТὀἵeΝὀТΝ
ХuТάЦшЦeΝὀeΝЯὁuХКТeὀtΝПὁurὀТrΝКuбΝ«ΝpКpТstesΝ»ΝἶesΝsКТὀtsΝХТЯresΝἶeΝХ’лРХТseΝἶ’ἡrТeὀt,Ν
ἵКrΝТХsΝὀeΝsὁuСКТteὀtΝpКsΝqueΝХeurΝἵὁὀteὀuΝsὁТtΝperЯertТΝἶКὀsΝХeΝseὀsΝἶesΝἵὁὀἵeptТὁὀsΝ
СцrцtТquesλθέΝQuestТὁὀsΝἶeΝПὁТ,ΝetΝpὁurΝἵetteΝrКТsὁὀΝtrКТtцesΝpКrΝХeΝἵСeПΝἶeΝХ’лРХТse,Ν
Х’uὀТКtТsЦeΝetΝХesΝХТЯresΝἶeΝἵuХteΝὀ’eὀΝsὁὀtΝpКsΝЦὁТὀsΝἶesΝsuУetsΝpὁХТtТques,ΝqueΝХeΝ
prТὀἵeΝЯКХКqueΝὀ’eὀteὀἶΝpКsΝХКТsserΝКuΝРrцΝἶuΝСКsКrἶέ
ϊuΝ reste,Ν ХesΝ ἶeuбΝ prцХКtsΝ ὀeΝ pὁuЯКТeὀtΝ pКsΝ seΝ ἶТspeὀserΝ ἶuΝ suppὁrtΝ ПὁurὀТΝ
pКrΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝὁuΝКРТrΝsКὀsΝsὁὀΝКἵἵὁrἶέΝχТὀsТ,ΝХКΝХettreΝ(κΝὀὁЯeЦἴreΝ1ιίί)ΝqueΝ
TeὁἶὁsТeΝКἶressКТtΝКuΝpКtrТКrἵСeΝЦὁsἵὁЯТteΝχἶrТКὀΝ( )ΝКΝцtцΝpὁrtцeΝрΝἶestТά
ὀКtТὁὀΝ pКrΝ ХeΝ ὀeЯeuΝ ἶuΝ pКtrТКrἵСe,Ν ἑСrвsКὀtСὁsΝ ἠὁtКrКsΝ (Б α Ν α ),Ν
eὀΝЯὁвКРeΝрΝεὁsἵὁu έΝεКТsΝἵeΝὀ’estΝpКsΝХКΝseuХeΝЦТssТὁὀΝqueΝἑСrвsКὀtСὁsΝἶeЯКТtΝ
λι
ЦὁХἶКЯeΝϊὁsὁПteТ,ΝquТΝeὀtreteὀКТtΝἶesΝreХКtТὁὀsΝКsseὐΝцtrὁТtesΝКЯeἵΝХeΝpКtrТКrἵСeΝἶeΝJцrusКХeЦ,Ν
PέPέΝPКὀКТtesἵu,Ν« PКtrТКrСuХΝϊὁsТteТΝКХΝIerusКХТЦuХuТΝΒТΝεТtrὁpὁХТtuХΝϊὁsὁПteТΝКХΝεὁХἶὁЯeТέΝἑuΝ
prТХeУuХΝuὀeТΝsἵrТsὁrТΝТὀeἶТteΝДδeΝpКtrТКrἵСeΝϊὁsТtСцὁsΝἶeΝJцrusКХeЦΝetΝХeΝЦцtrὁpὁХТteΝϊὁsὁПteТΝ
ἶeΝεὁХἶКЯТeέΝÀΝХ’ὁἵἵКsТὁὀΝἶ’uὀeΝХettreΝТὀцἶТte]Ν»,ΝψἑsОrἑМКΝτrtἙdἙбăΝRἙЦсἘă, θζΝ(1άἁ),Ν1λζθ,Ν
pέΝλἁά1ίλέΝδeΝpКtrТКrἵСeΝœἵuЦцὀТqueΝϊТὁὀвsТὁsΝIVΝεὁusцХТЦчsΝ( Ν ΄Ν υ ,Ν

1θι1ά1θλζ,ΝКЯeἵΝТὀterruptТὁὀs),ΝКЯКТtΝХeΝЦшЦeΝpὁТὀtΝἶeΝЯue,ΝVέύέΝTἵСeὀtsὁЯК,Ν«ΝδeΝἵХerРцΝРreἵ,Ν
ХКΝRussТeΝetΝХКΝVКХКἵСТeΝрΝХ’цpὁqueΝἶeΝἑὁὀstКὀtТὀΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝἈΝХeΝtцЦὁТРὀКРeΝἶesΝКrἵСТЯesΝ
russesΝ»,ΝТὀΝPέΝύurКὀ,Νцἶέ,ΝωἙἘstКἘtἑἘΝψrсἘМἙvОКἘuΝОtΝХОΝЦἙἘdОΝἙrtἐἙdἙбО,ΝἐuἵКrestΝἈΝχἵКἶeά
ЦТeТΝRὁЦсὀe,Νἀί1η,ΝpέΝλθά1ίζέ
λζέΝϊέΝἑТuἴὁteК,ΝχέΝόХὁresἵu,Ν«ΝR spсὀἶТreКΝtТp rТturТХὁrΝἴrсὀἵὁЯeὀe tТΝДδКΝἶТППusТὁὀΝἶesΝХТЯresΝ
ТЦprТЦцsΝpeὀἶКὀtΝХeΝrчРὀeΝἶeΝἐrсὀἵὁЯeКὀu]Ν»,ΝТὀΝIέΝP trὁТ,Νἵὁὁrἶέ,ΝConstantin Basarab Brânco‑
veanu,ΝἑrКТὁЯКΝἈΝUὀТЯersТtКrТК,Νἀίίζ,ΝpέΝἁκίάζίί,ΝТἵТΝpέΝἁκιέ
ληέΝVέΝἡХteКὀ,ΝχМtО,ΝdἙМuЦОἘtОΝ ἑΝsМrἑsἙrἑΝdἑἘΝ МἐОἑἑΝψrК ἙvuХuἑΝДχἵtes,ΝἶὁἵuЦeὀtsΝetΝХettresΝ
ἶeΝ ἵСeТТΝ ἐrК ὁЯuХuТ],Ν ἐuἵКrestΝ ἈΝ εТὀerЯК,Ν 1λκί,Ν pέΝ ζάηΝ ἉΝ TἑpărἑturἑΝ rἙЦсἘО tἑΝ (1ηγῷά1ιηίῤΝ
ОбἑstОἘtОΝХКΝψrК ἙvέΝωКtКХἙРΝДδТЯresΝrὁuЦКТὀsΝКὀἵТeὀsΝseΝtrὁuЯКὀtΝрΝἐrК ὁЯΝ(1ηἁλά1ιηί)έΝἑКtКά
ХὁРue],ΝἐrК ὁЯΝἈΝἐТἴХТὁteἵКΝJuἶe eКὀ ,Ν1λκί,ΝpέΝ1ίἀά1ίλέ
λθέΝTeὁἶὁsТeΝs’КrrшteΝХὁὀРueЦeὀtΝsurΝХ’τktἙἹМἐἙsΝetΝsὁuХТРὀeΝХeΝpὁТὀtΝἶeΝἵὁὀtrὁЯerseΝquТΝsцpКreΝ
ХКΝПὁТΝὁrtСὁἶὁбeΝἶuΝἵreἶὁΝrὁЦКТὀ,ΝрΝsКЯὁТrΝХКΝquestТὁὀΝἶuΝόἑХἑἙquОΝἈΝ«ΝТὀΝὁἵtὁТἵὁΝsКὀἵtКΝeἵἵХesТКΝ
ὀὁstrКΝἵКὀtКtΝХКuἶesΝSКὀἵtТssТЦКeΝTrТὀТtКtТΝetΝὀὁὀΝКἶἶТt,ΝquὁἶΝSpТrТtusΝSКὀἵtusΝprὁἵeἶКtΝКΝpКtreΝ
etΝПТХТὁΝtКὀquКЦΝКἴΝuὀὁΝprТὀἵТpТὁΝἵὁЦЦТsἵeὀteΝpersὁὀКsΝetΝsuperКἶἶeὀteΝprТὀἵТpТὁΝ»,ΝἠТХХes,Ν
Symbolae,Ν1,ΝpέΝἁζηάἁζιέΝVὁТrΝКussТΝἠeἶТἵТ,Ν«ΝἑὁὁrἶὁὀКteХeΝ»έ
λιέΝἑСrвsКὀtСὁsΝ ἵὁЦptКТtΝ surΝ ХeΝ rцseКuΝ ἶ’ТὀПХueὀἵeΝ qu’ТХΝ КЯКТtΝ tТssцΝ ХὁrsΝ ἶeΝ sὁὀΝ preЦТerΝ
sцУὁurΝ ἶКὀsΝ ХКΝ ἵКpТtКХeΝ russeΝ (ὀὁЯeЦἴreΝ 1θλἀάПцЯrТerΝ 1θλζ),Ν έ έΝ ,Ν Ν
Ν Ν Ν Ν Ν Ν (1θθῷά1ιίιΝ έῤΝ
ДἠέόέΝKКptereЯ,ΝδesΝreХКtТὁὀsΝἶuΝpКtrТКrἵСeΝϊὁsТtСцὁsΝἶeΝJцrusКХeЦΝКЯeἵΝХeΝРὁuЯerὀeЦeὀtΝrusse,Ν
1θθλά1ιίι],Ν έΝἈΝχέIέΝSὀeРТreЯὁУ,Ν1κλ1έΝVὁТrΝКussТΝ έ έΝ ,Ν«Ν Ν Ν
Ν Ν Ν Ν Ν ΝДἐέδέΝόὁὀФТč,ΝδeΝpКtrТКrἵСeΝϊὁsТtСцὁsΝἶeΝJцrusКХeЦΝetΝ
sesΝЦКὀusἵrТtsΝрΝεὁsἵὁu]Ν»,Ν ,Νἀλ,Ν1λθκ,ΝpέΝἀικάἀιλΝДοΝ Ν
Ν Ν Ν Ν Ν ΝἀIVά ΝἀVIIIΝ έ,ΝεέΝἈΝIὀἶrТФ,Νἀίίἁ,ΝpέΝἀζζάἀζη]έΝSurΝ
ἑСrвsКὀtСὁs,Ν ЯὁТrΝ έΝ ,Ν Χ α Ν α ,Ν α Ν μΝ Ν
υΝ Ν αφ Ν ДPέΝ StКtСч,Ν ἑСrвsКὀtСὁsΝ ἠὁtКrКs,Ν pКtrТКrἵСeΝ ἶeΝ JцrusКХeЦΝ ἈΝ
ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIe SIÈCLE ζ1ι
КἵἵὁЦpХТrΝeὀΝRussТeΝἈΝuὀeΝХettreΝἶeΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝКἶressцeΝрΝPТerreΝХeΝύrКὀἶΝpКrtКТtΝ
КЯeἵΝ ХeΝ ЦшЦeΝ цЦТssКТre,Ν КtteὀἶuΝ ἶКὀsΝ ХКΝ ἵКpТtКХeΝ russeΝ pКrΝ Х’КРeὀtΝ ἶТpХὁЦКtТqueΝ
ἶuΝprТὀἵe,ΝPКὀКТὁtΝRКἶuλκέΝδesΝἵКὀКuбΝἶeΝἵὁЦЦuὀТἵКtТὁὀΝeἵἵХцsТКstТquesΝserЯКТeὀtΝ
ἶὁὀἵΝpὁurΝХКΝtrКὀsЦТssТὁὀΝἶesΝТὀПὁrЦКtТὁὀsΝpὁХТtТquesΝetΝЯТἵeάЯersКέ
δКΝХettreΝἶeΝTeὁἶὁsТeΝestΝuὀΝrКppὁrtΝsurΝХКΝsТtuКtТὁὀΝἶesΝὁrtСὁἶὁбesΝЯТЯКὀtΝ«ΝsὁusΝ
ХeΝУὁuРΝἶesΝpКïeὀsΝetΝἶesΝtвrКὀsΝ»,ΝἶeΝХ’ἡrТeὀtΝetΝУusqu’КuбΝἵὁὀtrцesΝrὁuЦКТὀes,ΝetΝuὀΝ
КppeХΝрΝХ’КТἶeΝpКtСцtТqueΝКἶressцΝрΝХ’лРХТseΝetΝКuΝpὁuЯὁТrΝЦὁὀКrἵСТqueΝЦὁsἵὁЯТtesΝ
ἵὁὀtreΝХesΝeὀὀeЦТsΝἶeΝХКΝУusteΝПὁТέΝPКrЦТΝἵesΝeὀὀeЦТs,ΝХesΝTurἵsΝὀeΝsὁὀtΝὀuХХeЦeὀtΝ
ХesΝpТres,ΝХesΝδКtТὀsΝseΝrцЯчХeὀtΝἴeКuἵὁupΝpХusΝПцrὁἵes,ΝὀὁtКЦЦeὀtΝХesΝУцsuТtes,ΝquТΝ
ὁὀtΝtrὁЦpцΝХesΝὁrtСὁἶὁбesΝἶeΝTrКὀsвХЯКὀТeΝetΝἶeΝХКΝώὁὀРrТeΝsupцrТeure,ΝКiὀΝἶeΝХesΝ
pХКἵerΝsὁusΝХКΝУurТἶТἵtТὁὀΝἶuΝpКpeέΝδeΝpКrКХХчХeΝqueΝTeὁἶὁsТeΝἶresseΝКЯeἵΝХesΝцЯцὀeά
ЦeὀtsΝsurЯeὀusΝἶКὀsΝХeΝ«ΝpКвsΝpὁХὁὀКТsΝ»,ΝὁὶΝХesΝцРХТsesΝrussesΝ(рΝsКЯὁТrΝὁrtСὁἶὁбes)Ν
цtКТeὀtΝКРressцesΝpКrΝХesΝἵКtСὁХТques,ΝЦὁὀtreΝqu’ТХΝἵὁὀὀКТssКТtΝПὁrtΝἴТeὀΝХКΝsТtuКtТὁὀ,Ν
ЦКТsΝКussТΝqu’ТХΝteὀtКТtΝἶeΝseὀsТἴТХТserΝХeΝpКtrТКrἵСeΝЦὁsἵὁЯТteΝeὀΝЯueΝἶ’uὀeΝКἵtТὁὀΝ
ἵὁЦЦuὀeλλέΝIХΝestΝЯrКТseЦἴХКἴХeΝqueΝХКΝХettreΝКΝцtцΝrцἶТРцeΝКЯeἵΝХ’КТἶeΝetΝsὁusΝХКΝ
surЯeТХХКὀἵeΝἶeΝϊὁsТtСцὁs,ΝἵКrΝХ’uὀΝἶesΝцpТsὁἶesΝreХКtцs,ΝetΝquТΝὀ’estΝРuчreΝὀὁuЯeКu,Ν
ἵὁὀἵerὀeΝХ’КfКТreΝἶuΝSКТὀtάSцpuХἵre,ΝЦὁЦeὀtΝquТΝКΝЦКrquцΝХКΝruptureΝἶuΝpКtrТКrἵСeΝ
avec la France1ίί.
prцἵurseurΝἶeΝХ’IХХuЦТὀТsЦeΝὀцὁάСeХХцὀТque],ΝχtСчὀesΝἈΝKКtС’ēЦКsΝχὀКtὁХēsΝSвὀἶesЦὁsΝtōὀΝeὀΝ
χtСēὀКТsΝεeРКХὁsἵСὁХТstōὀ,Ν1λλλέ
λκέΝἐeὐЯТἵὁὀТ,ΝωἙἘtrἑЛu ἑἑ,ΝpέΝ1ἁθά1ἁιέΝÀΝХКΝsuТteΝἶesΝἶeЦКὀἶesΝἶeΝἐrсὀἵὁЯeКὀu,ΝPТerreΝХuТΝ
КἵἵὁrἶКΝХeΝἶrὁТtΝἶ’КsТХeΝeὀΝἵКsΝἶeΝἶestТtutТὁὀΝpКrΝХКΝPὁrteΝ(1λΝУКὀЯТerΝ1ιί1)έ

λλέΝSέΝϊrКРὁЦТr,Ν«ΝἑὁὀtrТἴu ТТΝprТЯТtὁКreΝХКΝreХК ТТХeΝἐТserТἵТТΝrὁЦсὀe tТΝἵuΝRusТКΝьὀΝЯeКἵuХΝБVIIΝ
ДἑὁὀtrТἴutТὁὀsΝ ἵὁὀἵerὀКὀtΝ ХesΝ reХКtТὁὀsΝ ἶeΝ Х’лРХТseΝ rὁuЦКТὀeΝ КЯeἵΝ ХКΝ RussТeΝ КuΝ xviie sέ]Ν »,Ν
χἘКХОХОΝχМКdОЦἑОἑΝRἙЦсἘОέΝțОЦἙrἑἑХОΝSОМ ἑuἘἑἑΝIstἙrἑМО, 2eΝsцrТe,Νἁζ,Ν1λ1ἀ,ΝpέΝ1ίθθά1ἀζι,ΝТἵТΝ
pέΝ1ἀἀἀά1ἀἀλΝ(ὁrТРТὀКХΝsХКЯὁάrusseΝetΝtrКἶuἵtТὁὀΝrὁuЦКТὀe)έ
1ίίέΝSurΝ ἵetΝ цpТsὁἶe,Ν ЯὁТrΝTurἶeКὀu,Ν «Ν δesΝ ἵὁὀtrὁЯersesΝ »έΝTeὁἶὁsТeΝ КЯКТtΝ ἵὁὀstКЦЦeὀtΝКРТΝ
КuprчsΝἶuΝἵХerРцΝἶeΝἐrК ὁЯ,ΝКПТὀΝἶeΝs’КssurerΝqu’ТХΝrestсtΝПerЦeΝἶКὀsΝsКΝПὁТΝὁrtСὁἶὁбe,ΝἑέΝεu ХeК,Ν
ψἑsОrἑМКΝSПсἘtuХΝσἑМἙХКОΝdἑἘΝ МἐОἑἑΝψrК ἙvuХuἑΝДδ’цРХТseΝSКТὀtάἠТἵὁХКsΝἶeΝ ἵСeТТΝἐrК ὁЯuХuТ],Ν
1,Ν(1βῷβά1ιηβῤ,ΝSТἴТuΝἈΝχstrК,Ν1λζἁ,ΝpέΝ1ἀιά1ἀκΝ(ХettreΝἶeΝ1ιί1)έΝPὁurΝsКΝpКrt,ΝϊὁsТtСцὁsΝКЯКТtΝ
ЦКТὀtesΝПὁТsΝКЯertТΝХeΝtsКrΝἶuΝἶКὀРerΝἶeΝХ’uὀТὁὀ,Ν ,Ν ,ΝpέΝ1ἁΝ(ХettreΝἶuΝἀίΝУuТὀΝ
1θλκ,ΝeὀЯὁвцeΝἶeΝVКХКἵСТe)έΝϊКὀsΝuὀeΝἶesΝὀὁЦἴreusesΝХettresΝqu’ТХΝКΝeὀЯὁвцesΝрΝХКΝἵὁurΝrusseΝ
(ХeΝἀΝУuТὀΝ1ιίἀ),ΝТХΝКППТrЦeΝqueΝδцὁpὁХἶΝIΝцtКТtΝuὀΝpersцἵuteurΝἶesΝὁrtСὁἶὁбesΝpТreΝqueΝϊТὁἵХцά
tТeὀ,ΝἠέΝRusseХХ,Ν«ΝόrὁЦΝtСeΝSἐἑОХdΝἙПΝτrtἐἙdἙбвΝtὁΝtСeΝTἙЦОΝἙПΝȘἙвΝἈΝTСeΝχὀtТάАesterὀΝStКὀἵeΝὁПΝ
ϊὁsТtСeὁsΝIIΝὁПΝJerusКХeЦΝ(1θζ1ά1ιίι)Ν»,ΝТὀΝύέΝϊeЦКἵὁpὁuХὁs,ΝχέΝPКpКὀТФὁХКὁu,Νцἶsέ,ΝτrtἐἙdἙбΝ
ωἙἘstruМtἑἙἘsΝἙПΝtἐОΝАОst,ΝόὁrἶСКЦΝἈΝόὁrἶСКЦΝUὀТЯersТtвΝPress,Νἀί1ἁ,ΝpέΝι1άκἀ,ΝТἵТΝpέΝιιέΝUὀeΝ
pКrtТeΝἶeΝἵetteΝἵὁrrespὁὀἶКὀἵeΝestΝpuἴХТцeΝ(eὀΝtrКἶuἵtТὁὀΝrusse)ΝpКrΝ έ έΝ ,Ν Ν
Ν Ν Ν Ν Ν ΝἀVIΝ ΝἀVIIΝ [N.F. Kapterev, Le
ἵКrКἵtчreΝἶesΝreХКtТὁὀsΝeὀtreΝХКΝRussТeΝetΝХ’ἡrТeὀtΝὁrtСὁἶὁбeΝКuбΝxvi άxvii Νsέ],ΝεέΝἈΝχέIέΝSὀeРТά
e e
reЯὁУ,Ν 1κκηΝ (surtὁutΝ Х’χὀὀeбeΝ ὀὁΝ 1ί)Ν ἉΝ Idem, Ν ἉΝ έ έΝ ,Ν «Ν Ν

Ν Ν Ν έΝ1ιίίά1ιίθΝ έΝ Ν Ν Ν Ν
Ν Ν έΝ ΝἀΝ(1ιί1Ν έ)ΝДϊέχέΝВКХКЦКs,ΝδeΝpКtrТКrἵСeΝϊὁsТtСцὁsΝἶeΝJцrusКХeЦΝ
etΝ ХКΝ RussТeέΝχὀὀцesΝ 1ιίίά1ιίθέΝ ϊ’КprчsΝ ХesΝ ἶὁἵuЦeὀtsΝ ἶuΝ RύχϊχΝ (χrἵСТЯesΝ ἠКtТὁὀКХesΝ
ἶesΝКἵtesΝКὀἵТeὀsΝἶeΝХКΝRussТe),ΝIIeΝpКrtТe,Ν1ιί1]Ν»,ΝТὀΝ Ν Ν Ν [La
RussТeΝetΝХ’ἡrТeὀtΝἵСrцtТeὀ],Νἀάἁ,ΝεέΝἈΝIὀἶrТФ,Νἀίίζ,ΝpέΝζιἀάζλἀΝ(teбtesΝὁrТРТὀКuбΝetΝtrКἶuἵtТὁὀΝ
russe)ΝἉΝIdem,Ν«Ν Ν Ν Ν Ν έΝ1ιίίά1ιίθΝ έΝ Ν Ν
Ν Ν Ν Ν ,Ν Ν 1Ν (1ιίίΝ έ)Ν ДδeΝ pКtrТКrἵСeΝ
ϊὁsТtСцὁsΝἶeΝJцrusКХeЦΝetΝХКΝRussТeέΝχὀὀцesΝ1ιίίά1ιίθέΝϊ’КprчsΝХesΝἶὁuἵЦeὀtsΝἶuΝRύχϊχέΝ
IreΝpКrtТe,Ν1ιίί]Ν»,ΝТὀΝ Ν Ν Ν ΝДδКΝRussТeΝetΝХ’ἡrТeὀtΝἵСrцtТeὀ],Νζάη,Ν
εέΝἈΝJКSK,Νἀί1η,ΝpέΝηλἁάθζιέ
ζ1κ IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
δeΝ pὁТὀtΝ ПὁrtΝ ἶeΝ ἵetteΝ КἵtТὁὀΝ ἵὁЦЦuὀeΝ estΝ ХКΝ ХettreΝ eὀЯὁвцeΝ pКrΝ TeὁἶὁsТeΝ etΝ
ϊὁsТtСцὁsΝКuбΝὁrtСὁἶὁбesΝἶeΝTrКὀsвХЯКὀТeΝ(ἁΝУuТХХetΝ1ιίἀ),ΝpὁurΝХeurΝПКТreΝsКЯὁТrΝ
queΝХeΝpКtrТКrἵСeΝœἵuЦцὀТqueΝКΝКὀКtСцЦКtТsцΝχtСКὀКsТeΝχὀРСeХ,ΝeὀΝtКὀtΝqueΝtrКьtreΝ
ἶeΝХКΝПὁТΝetΝὀὁuЯeКuΝJuἶКs,ΝКТὀsТΝqueΝtὁusΝἵeuбΝquТΝὁὀtΝtrКСТΝХКΝПὁТΝὁrtСὁἶὁбeΝeὀΝ
ἵСὁТsТssКὀtΝХ’uὀТὁὀΝКЯeἵΝRὁЦeέΝÀΝἵeΝtТtre,ΝТХΝὀeΝПКХХКТtΝpХusΝἶцsὁrЦКТsΝs’КἶresserΝрΝ
χtСКὀКsТeΝἵὁЦЦeΝрΝuὀΝἶцteὀteurΝἶuΝἶὁὀΝἶeΝХКΝprшtrТseΝetΝpὁssesseurΝἶeΝХКΝРrсἵeΝἶТЯТὀeέΝ
S’ТХΝὀ’цtКТtΝpКsΝsὁuСКТtКἴХeΝἶ’ТὀsuХterΝХesΝsТЦpХesΝiἶчХesΝtrὁЦpцsΝpКrΝХesΝuὀТКtesΝὁuΝ
ἶeΝ ХesΝ teὀТrΝ pὁurΝ eὀὀeЦТsΝ –Ν ἵeХКΝ КХХКТtΝ рΝ Х’eὀἵὁὀtreΝ ἶeΝ ХКΝ ἴὁὀὀeΝ ЦὁrКХeΝ ὁrtСὁἶὁбeΝ
–,Ν ТХΝ ПКХХКТtΝ eὀΝ reЯКὀἵСeΝ seΝ rКppὁrterΝ рΝ χtСКὀКsТeΝ etΝ КuбΝ prшtresΝ uὀТКtesΝ ἵὁЦЦeΝ
рΝἶesΝὀὁὀάἵСrцtТeὀs,ΝἵКrΝТХsΝцtКТeὀtΝἶцsὁrЦКТsΝeбἵХusΝἶeΝХКΝsКТὀteΝлРХТseΝἶuΝἑСrТst 1ί1.
TὁutΝeὀΝЦὁἶuХКὀtΝХeΝtὁὀΝpКrΝeὀἶrὁТts,ΝἵetteΝХettreΝsuТtΝХКΝХТРὀeΝἶeΝἵὁὀἶuТteΝТὀsuПά
lцeΝpКrΝХeΝPКtrТКrἵКtΝœἵuЦцὀТqueΝрΝХ’цРКrἶΝἶesΝ«ΝtrКьtresΝἶeΝХКΝПὁТΝ»έΝEὀΝefet,ΝХ’КἵteΝ
ἶ’eбἵὁЦЦuὀТἵКtТὁὀΝ prὁЦuХРuцΝ pКrΝ ХeΝ pКtrТКrἵСeΝ KКХХТὀТФὁsΝ IIΝ ( α Ν ἐ΄)Ν
ἵὁὀtreΝХeΝ«ΝЦКХТtТὁsusΝСвpὁἵrТtКΝχtСКὀКsТusΝЯeХΝpὁtТusΝSКtКὀКsТusΝ»ΝДХeΝЦКХТἵТeuбΝ
СвpὁἵrТteΝχtСКὀКsТeΝὁuΝДpὁur]ΝЦТeuбΝДἶТre]ΝSКtКὀКsТe]Ν(КὁίtΝ1ιί1)ΝestΝtrКὀἵСКὀtέΝ
δeΝЦцtrὁpὁХТteΝtrКὀsвХЯКТὀΝestΝeбἵὁЦЦuὀТцΝἶeΝЦКὀТчreΝПὁrЦeХХeΝetΝsὁὀΝὀὁЦΝЯὁuцΝ
рΝХКΝἶКЦὀКtТὁὀΝцterὀeХХe,ΝpeТὀeΝspТrТtueХХeΝqu’ТХΝἶὁТtΝpКrtКРerΝКЯeἵΝtὁusΝἵeuбΝquТΝХeΝ
suТЯrКТeὀtΝἶКὀsΝХ’СцrцsТe1ίἀέΝἡὀΝretrὁuЯeΝХрΝХ’esprТtΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀΝἶeΝХ’ἡrtСὁἶὁбТe,Ν
ἶὁὀtΝХКΝХeἵtureΝХὁrsΝἶuΝpreЦТerΝἶТЦКὀἵСeΝἶuΝύrКὀἶΝἑКrшЦeΝὀeΝserКΝpКsΝἶцsὁrЦКТsΝ
sКὀsΝrКppὁrtΝКЯeἵΝХesΝцЯцὀeЦeὀtsΝЯцἵusέΝ
ἑ’цtКТtΝprцἵТsцЦeὀtΝἵetΝesprТtΝqueΝХeΝteбteΝpuἴХТцΝрΝἐuὐ uΝἶeЯКТtΝἵὁЦЦuὀТquerΝ
КuбΝiἶчХes,ΝetΝἵeἵТΝὀὁὀΝpКsΝeὀΝsХКЯὁὀΝὁuΝeὀΝРreἵ,ΝЦКТsΝἴТeὀΝἶКὀsΝХКΝХКὀРueΝpКrХцeΝpКrΝ
ХeΝpeupХeέΝἑepeὀἶКὀt,ΝХeΝteбteΝrὁuЦКТὀΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀΝsuТtΝХКΝtrКἶТtТὁὀΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀΝ
ТЦprТЦцΝРreἵΝetΝsХКЯeΝetΝὀeΝprцseὀteΝКuἵuὀeΝpКrtТἵuХКrТtцΝХὁἵКХe,ΝὀТΝКuΝὀТЯeКuΝἶesΝ

КὀКtСчЦesΝὀТΝeὀΝἵeΝquТΝἵὁὀἵerὀeΝХesΝХКuἶes ἉΝХeΝsὁuἵТΝЦКУeurΝἶeΝsesΝцἶТteursΝseЦἴХeΝ
ἶὁὀἵΝἶ’КЯὁТrΝЯὁuХuΝἶὁὀὀerΝuὀeΝЯersТὁὀΝrὁuЦКТὀeΝἶeΝἵeΝteбteΝἵХКssТqueΝἶeΝХ’ὁrtСὁά
ἶὁбТeΝetΝὀὁὀΝpКsΝἶeΝХ’КἶКpterΝКuбΝrцКХТtцsΝХὁἵКХes,ΝἵὁЦЦeΝἵeΝПutΝХeΝἵКsΝeὀΝRussТe,Ν
pКrΝeбeЦpХeέ
Le Synodikon en roumain : la promesse du paradis
ώὁrЦТsΝἵesΝцХцЦeὀts,ΝТХΝseΝpeutΝqueΝἶ’КutresΝПКἵteursΝКТeὀtΝцРКХeЦeὀtΝУὁuцΝuὀΝrôХeΝ
ἶКὀsΝХКΝpuἴХТἵКtТὁὀΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀΝἶeΝХ’ἡrtСὁἶὁбТeΝeὀΝrὁuЦКТὀΝsὁusΝХeΝpКtrὁὀКРeΝἶeΝ
1ί1έΝδКΝХettreΝestΝКἶressцeΝpКrΝϊὁsТtСцὁs,ΝЦКТsΝsТРὀцeΝpКrΝХesΝἶeuбΝprцХКts,ΝStТὀРСe,ΝDἙМuЦОἘtО,
1,ΝpέΝἁζάἁιέ
1ίἀέΝ«ΝQuὁἶΝsТΝquТpТКЦΝКusТΝПuerТὀtΝseΝἵuЦΝТХХὁΝТὀἶuereΝetΝsТЦuХΝἵeХeἴrКreΝЯeХΝТХХТΝСὁὀὁreЦΝἶКreΝ
КrἵСТepТsἵὁpКХeЦΝЯeХΝЦКὀuЦΝὁsἵuХКrТ,ΝЯeХΝἴeὀeἶТἵtТὁὀeЦΝetΝsКὀἵtТПТἵКtТὁὀeЦΝeУusΝКἵἵeptКre,Ν
ЯeХΝeХeeЦὁsвὀКЦΝeἵἵХesТКeΝТХХТusΝἶКre,ΝsТΝsКἵerἶὁtesΝПuerТὀt,ΝКΝsКἵerἶὁtКХТΝἶТРὀТtКteΝsТὀtΝeбἵХusТ,Ν
etΝquТΝeбἵХusТὁὀeЦΝὀТХΝἵurКὀt,ΝКἴΝТpsὁΝsuЦЦὁΝϊeὁΝsТὀtΝeбἵὁЦЦuὀТἵКtТ,ΝutΝreТΝКeterὀКeΝἶКЦὀКά
tТὁὀТsέΝ SТΝ ХКТἵТΝ ПuerТὀt,Ν sТЯeΝ seὀesΝ sТЯeΝ УuЯeὀes,Ν sТὀtΝ ἵὁὀἶКЦὀКtТΝ etΝ pὁstΝ ЦὁrteЦΝ etТКЦΝ ХТРКtТΝ
suКЦqueΝЦerἵeἶeЦΝἵuЦΝJuἶКΝСКἴeКὀt,ΝὀuὀquКЦΝeбΝeἵἵХesТКΝprὁПeἵtuЦΝἵКpТКὀt,ΝКΝРreРeΝἑСrТstТΝ
eбἵХusТΝsТὀtΝetΝТὀΝeἵἵХesТКΝὀὁὀΝКἵἵepteὀtur,ΝὀὁὀΝsКὀἵtТПТἵeὀtur,ΝseἶΝeбἵὁЦЦuὀТἵКtТΝsТὀt,ΝἶὁὀeἵΝ
χtСКὀКsТuЦΝΝἶereХТquerТὀtΝ»,ΝἠТХХes,ΝSymbolae,Ν1,ΝpέΝἁζζάἁηίέ
ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIe SIÈCLE ζ1λ
ἑὁὀstКὀtТὀΝἐrсὀἵὁЯeКὀuέΝἑesΝПКἵteursΝtТeὀὀeὀtΝἶ’КprчsΝὀὁusΝКuбΝrКppὁrtsΝeὀtreΝХeΝ
prТὀἵeΝЯКХКqueΝetΝХeΝpКtrТКrἵСeΝϊὁsТtСцὁsΝἶeΝJцrusКХeЦέ
EὀΝsepteЦἴreΝ1θλί,ΝpКrКТssКТtΝрΝἐuἵКrestΝuὀΝХТЯreΝpὁХцЦТqueΝἵὁὀteὀКὀtΝХesΝἶeuбΝ
цἵrТtsΝsuТЯКὀtsΝἈΝțКἘuОХΝpἙurΝrἹПutОrΝХКΝПἙХἑОΝdОsΝωКХvἑἘἑstОs,ΝrцἶТРцΝpКrΝϊὁsТtСцὁsΝ
ХuТάЦшЦe1ίἁ et RἹПutКtἑἙἘΝdОsΝМἐКpἑtrОsΝМКХvἑἘἑstОsΝОtΝdОsΝquОstἑἙἘsΝdОΝȚἙukКrчs,
ἶeΝ εцХцtТὁsΝ SвrТРὁsΝ ( Ν υ ,Ν 1ηκθά1θθζ)1ίζέΝ δ’ὁuЯrКРe,Ν ХeΝ ἶeuбТчЦeΝ
sὁrtТΝἶesΝpressesΝἶeΝХКΝtвpὁРrКpСТeΝἶuΝSКТὀtάSцpuХἵreΝeὀΝVКХКἵСТe,ΝestΝiὀКὀἵцΝpКrΝ
ἐrсὀἵὁЯeКὀuΝ(ἶὁὀtΝХesΝКrЦὁТrТesΝiРureὀtΝКuΝЯersὁΝἶeΝХКΝpКРeΝἶeΝtТtre),ΝetΝestΝХeΝПruТtΝ
ἶuΝtrКЯКТХΝἶ’uὀeΝцquТpeΝquТΝἵὁЦpteΝεТtrὁПКὀ,ΝeбάцЯшqueΝἶeΝώuΒТ,ΝεТἵСКчХΝεКФrчsΝ
( α Ν α )ΝἶeΝIὁКὀὀТὀК,ΝХeΝὀὁtКТreΝἶeΝХКΝύrКὀἶeΝлРХТseΝ(quТΝКЯКТtΝreЯuΝetΝ
ἵὁrrТРцΝ ХeΝ teбte),Ν SpКὀἶὁὀчsΝ ( πα ),Ν ХeΝ РrКὀἶΝ dἑkКἑἙpἐвХКбΝ ἶuΝ PКtrТКrἵКtΝ
œἵuЦцὀТque,ΝetΝХeΝὀeЯeuΝetΝПuturΝsuἵἵesseurΝἶeΝϊὁsТtСцὁs,ΝἑСrвsКὀtСὁsέ
ϊКὀsΝ ХКΝ prцПКἵeάἶцἶТἵКἵeΝ ἶuΝ ХТЯreΝ КἶressцeΝ КuΝ prТὀἵeΝ ЯКХКque,Ν ϊὁsТtСцὁsΝ
esquТsseΝ uὀΝ ЯrКТΝ prὁРrКЦЦeΝ tСцὁХὁРТἵὁάpὁХТtТqueέΝ δeΝ ЦКХ,Ν ТἶeὀtТiцΝ ТἵТΝ pКrΝ Х’Сцά
rцsТe,ΝeбТsteΝἶepuТsΝtὁuУὁurs,ΝцἵrТtάТХΝἈΝХesΝteЦpsΝКὀἵТeὀsΝὁὀtΝἵὁὀὀuΝἶeΝὀὁЦἴreuбΝ
ПКuбΝprὁpСчtesΝ(«Ν υ π φ α Ν»),ΝХesΝteЦpsΝὀὁuЯeКuбΝὁὀtΝЯuΝἶeΝПКuбΝЦКьtresΝрΝ
peὀser,ΝquТΝὁὀtΝТὀtrὁἶuТtΝἶКὀsΝХ’лРХТseΝἶesΝСцrцsТesΝКἴὁЦТὀКἴХesΝ(«Ν Ν Ν αΝ
ὲΝ φ α Ν υ α ,Ν Νπα α α Να Ν π α Ν»)έΝἑ’estΝ
pὁurΝ ХesΝ ἵὁЦἴКttreΝ etΝ ХesΝ ἶцtruТreΝ queΝ ϊТeuΝ КΝ ТὀstТtuцΝ ἶКὀsΝ ХeΝ ЦὁὀἶeΝ uὀeΝ КrЦeΝ
ἶὁuἴХeΝἈΝἶ’uὀeΝpКrt,ΝХesΝἶὁἵteursΝἶeΝХ’лРХТse,ΝἵeὀsцsΝἶТssТperΝХeΝЦeὀsὁὀРeΝpКrΝХeurΝ
pКrὁХeΝpureΝetΝХeursΝцἵrТtsΝet,ΝἶeΝХ’Кutre,ΝХesΝЦὁὀКrquesΝὁrtСὁἶὁбes,ΝἶὁὀtΝХКΝЦТssТὁὀΝ
estΝἶeΝἶὁὀὀerΝПὁrἵeΝἶeΝХὁТΝКuбΝeὀseТРὀeЦeὀtsΝἶТspeὀsцsΝpКrΝХesΝpreЦТersέΝχТὀsТ,ΝХesΝ
trчsΝpТeuбΝeЦpereursΝἶ’КὀtКὀΝ(«Ν Ν α Να Ν»)ΝὁὀtΝrцuὀТΝἶesΝ
sКТὀtsΝsвὀὁἶesΝpὁurΝЦettreΝuὀΝterЦeΝКuбΝЦКХeὀteὀἶusΝeὀΝЦКtТчreΝἶeΝПὁТΝetΝprὁЦuХά

РuerΝХ’ὁrtСὁἶὁбТeΝрΝtrКЯersΝἶesΝХὁТs,ΝцἶТts,ΝἶцἵretsΝetΝКutresΝЦὁвeὀsΝ(ХТttцrКХeЦeὀt,Ν
«Ν ЦὁвeὀsΝ ἶeΝ ἵὁЦἴКtΝ »,Ν «Ν α Ν »)έΝ PὁurtКὀt,Ν ЦКХРrцΝ ХesΝ efὁrtsΝ ἵὁὀУὁТὀtsΝ ἶesΝ
eЦpereursΝetΝἶesΝСКutsΝprцХКts,ΝХeΝprὁἴХчЦeΝresteΝἶeΝРrКὀἶeΝКἵtuКХТtц,ΝἵКrΝХeΝЦὁὀἶeΝ
ἵСrцtТeὀ,Νἶ’ἡἵἵТἶeὀtΝetΝἶ’ἡrТeὀt,ΝestΝСКὀtцΝpКrΝХКΝpТreΝἶesΝСцrцsТes,ΝХeΝἵКХЯТὀТsЦeέΝ
PὁurΝХКΝἵὁЦἴКttre,ΝХeΝprТὀἵeΝЦὁХἶКЯeΝVКsТХeΝδupu,ΝἶeΝἵὁὀἵertΝКЯeἵΝХeΝЦцtrὁpὁХТteΝ
ἶeΝKТeЯ,ΝPТerreΝεὁРСТХК,ΝetΝeὀΝsКΝprцseὀἵe,ΝКΝἵὁὀЯὁquцΝuὀΝsвὀὁἶeΝрΝIК ТΝ(1θζἀ),ΝquТΝ
1ίἁέΝ Ν Ν Ν α Νφ α α Ν υ φα α Ν Ν α Ν
α ,Ν α Ν αΝ π Ν α ,Ν φ Ν Ν Νπ Ν Νὡ Να Ν ὕ Ν Ν
α υΐ Ν Ν α φ ,Ν π Ν Νπ Ν ῆ Ν Ν Να Ν Ν
αΝ υ υΝ Ν υ Ν φ α α. IХΝs’КРТt,ΝрΝХКΝἴКse,Νἶ’uὀeΝrццἶТtТὁὀΝἶesΝКἵtesΝἶuΝ
sвὀὁἶeΝ queΝ ϊὁsТtСцὁsΝ КЯКТtΝ rцuὀТΝ eὀΝ 1θιἀ,Ν ЦКТsΝ ἵὁὀteὀКὀtΝ ὀὁЦἴreΝ ἶ’КrРuЦeὀtsΝ ὀὁuЯeКuб,Ν
VέΝKὁὀtὁuЦК,Ν«ΝδКΝωἙἘПОssἑἙἘΝdОΝόἙἑΝἶeΝϊὁsТtСцeΝἶeΝJцrusКХeЦΝἈΝХesΝЯersТὁὀsΝἶeΝ1θιἀΝetΝἶeΝ
1θλίΝ»,ΝТὀΝεέάώέΝἐХКὀἵСet,ΝόέΝύКἴrТeХ,Νцἶsέ,ΝȚ’UἘἑἙἘΝрΝХ’ἹprОuvОΝduΝПἙrЦuХКἑrОέΝPrἙПОssἑἙἘsΝdОΝ
ПἙἑΝОἘtrОΝлРХἑsОsΝd’τrἑОἘtΝОtΝd’τММἑdОἘtΝ(xiiie‑xviiieΝsέῤ,ΝδeuЯeὀΝάΝPέΝάΝἐrТstὁХ,ΝἑTΝἈΝPeeters,Νἀί1θ,Ν
pέΝἁζ1άἁιἀ.Νδ’цἶТtТὁὀΝἵrТtТqueΝἶesΝКἵtesΝἶeΝἵeΝsвὀὁἶeΝestΝpuἴХТцeΝpКrΝVέΝKὁὀtὁuЦКΝetΝSέΝύКrὀТer,Ν
«ΝἑὁὀἵТХТuЦΝώвerὁsὁХТЦТtКὀuЦΝ–Ν1θιἀΝ»,ΝТὀΝεeХХὁὀТ,Νцἶέ,ΝTἐОΝύrОКtΝωἙuἘМἑХs,ΝpέΝἀθηάἁἀκ.
1ίζέΝ Ν α α υΝ υΝ υ υΝ α υΝ Ν α Νπ υ υΝ ῆ Ν Ν α υΝ
Ν Ν α ,Ν α Ν Ν α Ν φα α Ν α Ν Ν υ υΝ
Ν υ ,Ν Ἀ έΝ α Ν υΝ πα υΝ Ν Ν α Ν ῆ Ν
α Νφ α α ,Ν δeРrКὀἶ,Ν ψἑЛХἑἙРrКpἐἑО…Ν dἑбάsОptἑчЦОΝ sἑчМХО,Ν ἀ,Ν pέΝ ζηκάζιἁΝ
(nὁΝθἁἀ)ΝἉΝBRV,Ν1,ΝpέΝἀλκάἁ1ηΝ(ὀὁΝλί)έΝδКΝpuἴХТἵКtТὁὀΝἶuΝtrКТtцΝἶeΝSвrТРὁsΝцtКТtΝprцpКrцeΝἶepuТsΝ
ХὁὀРteЦps,ΝώurЦuὐКФТ,ΝDἙМuЦОἘtО,ΝБIVή1,ΝpέΝἀίλάἀ1ίΝ(ὀὁΝἀλἁ,ΝХettreΝἶuΝРrКὀἶΝἶrὁРЦКὀΝἶeΝХКΝ
Pὁrte,ΝPКὀКРТὁtчsΝἠТФὁusТὁsΝ( α α Ν )ΝрΝϊὁsТtСцὁs,ΝХeΝ1θήἀθΝКὁίtΝ1θιἀ)έ
ζἀί IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
КΝἵὁὀἶКЦὀцΝ«ΝХ’ТЦpТцtцΝἶeΝἑКХЯТὀΝ»1ίηέΝἑ’estΝрΝἵetteΝὁἵἵКsТὁὀΝetΝрΝХКΝἶeЦКὀἶeΝἶuΝ
prТὀἵeΝqueΝSвrТРὁsΝКΝrцἶТРцΝХeΝtrКТtцΝqueΝХКΝPrὁЯТἶeὀἵeΝἶТЯТὀeΝКΝeὀsuТteΝЦТsΝeὀtreΝ
ХesΝЦКТὀsΝἶuΝpКtrТКrἵСeΝἶeΝJцrusКХeЦ,ΝКuΝЦὁЦeὀtΝЦшЦeΝὁὶΝХeΝἵὁЦἴКtΝpὁurΝХКΝУusteΝ
ПὁТΝцtКТtΝἶeЯeὀuΝἶesΝpХusΝruἶesέΝδeΝretrὁuЯКὀt,ΝϊὁsТtСцὁsΝs’estΝПКТtΝuὀΝἶeЯὁТrΝἶeΝХeΝ
puἴХТer,ΝἵКrΝХesΝiἶчХesΝeὀΝКЯКТeὀtΝἵrueХХeЦeὀtΝἴesὁТὀΝἈΝὀ’КЯКТtάТХΝpКsΝцtцΝsὁХХТἵТtц,ΝἶТбΝ
КὀsΝpХusΝtôt,ΝpКrΝХesΝὁrtСὁἶὁбesΝἶeΝTrКὀsвХЯКὀТeΝpὁurΝХesΝКТἶerΝрΝἵὁЦἴКttreΝХesΝἵКХЯТά
ὀТstesΝςΝQueΝpὁuЯКТtάТХΝХeurΝὁfrТrΝἶeΝЦТeuбΝqueΝХeΝХТЯreΝἶeΝSвrТРὁsΝςΝεКТsΝἵὁЦЦeὀtΝ
ПКТre,ΝἵepeὀἶКὀt,ΝsКὀsΝКrРeὀtΝpὁurΝХeΝpuἴХТerΝὀТΝХ’КppuТΝἶ’uὀΝЦὁὀКrqueΝἴТeὀΝКТЦКὀtΝ
ἶuΝ ἑСrТstΝ etΝ ἶeΝ SКΝVrКТeΝ PКrὁХeΝ quТΝ sὁutТeὀὀeΝ Х’eὀtreprТseΝ ςΝ EὀΝ ἶ’КutresΝ terЦes,Ν
ϊὁsТtСцὁs,ΝὀὁuЯeКuΝεὁРСТХК,ΝКЯКТtΝἴesὁТὀΝἶ’uὀΝὀὁuЯeКuΝVКsТХeΝδupu1ίθ.
δeΝ ἶestТὀΝ КΝ œuЯrцΝ pὁurΝ ХeΝ pКtrТКrἵСeΝ ἈΝ ХeΝ prТὀἵeΝ erἴКὀΝ ἑКὀtКἵuὐТὀὁΝ ἶцἵцἶцΝ
suἴТteЦeὀtΝ (1θκκ),Ν ХeΝ trôὀeΝ ЯКХКqueΝ КΝ цἵСuΝ рΝ ἐrсὀἵὁЯeКὀuέΝ δ’СὁЦЦeΝ цtКТtΝ рΝ ХКΝ
СКuteurΝἶeΝХ’œuЯre,ΝtКὀtΝpКrΝsКΝПὁТΝТЦЦКἵuХцeΝqueΝpКrΝsesΝЯertusΝetΝХeΝsКὀРΝὀὁἴХeΝ
qu’ТХΝ КЯКТtΝ СцrТtцΝ ἶeΝ sesΝ Кὀἵшtres,Ν surΝ ХesΝ ἶeuбΝ ХТРὀцes,Ν pКterὀeХХeΝ etΝ ЦКterὀeХХeΝ
рΝХКΝПὁТsέΝEὀΝefet,ΝἵὁὀtТὀueΝХeΝpКtrТКrἵСe,ΝἶuΝἵôtцΝpКterὀeХ,ΝХeΝprТὀἵeΝestΝТssuΝἶesΝ
ἐКsКrКἴ1ίι,ΝἶesΝЦὁὀКrquesΝquТΝὁὀtΝКἵἵὁЦpХТΝὀὁЦἴreΝἶeΝἴὁὀὀesΝἵСὁsesΝpὁurΝХeurΝ
pКвsΝetΝpὁurΝХ’лРХТseΝὁrtСὁἶὁбeΝἶeΝpКrtὁut,ΝὀὁtКЦЦeὀtΝpὁurΝХeΝSКТὀtάSцpuХἵre1ίκ.
ϊuΝἵôtцΝЦКterὀeХ,ΝХ’КsἵeὀἶКὀἵeΝἶuΝὀὁuЯeКuΝprТὀἵeΝseΝrцЯчХeΝeὀἵὁreΝpХusΝТХХustre,ΝἵКrΝ
ТХΝpὁuЯКТtΝs’eὀὁrРueТХХТrΝἶeΝἵὁЦpterΝpКsΝЦὁТὀsΝἶeΝἵТὀqΝeЦpereursΝἵСrцtТeὀsΝpКrЦТΝ
sesΝ КὀἵшtresΝ ἈΝ χХeбТsΝ IerΝ ἑὁЦὀчὀeΝ (1ίκ1ά111κ),Ν JeКὀΝ IIΝ ἑὁЦὀчὀeΝ (111κά11ζἁ),Ν
εКὀueХΝ IΝ ἑὁЦὀчὀeΝ (11ζἁά11κί),Ν JeКὀΝ VIΝ ἑКὀtКἵuὐчὀeΝ (1ἁζιά1ἁηζ)Ν etΝ εКtСТeuΝ
ἑКὀtКἵuὐчὀeΝ(ἵὁάeЦpereur,Ν1ἁηἁά1ἁηι)έΝόКТtΝПὁrtΝpКrХКὀt,ΝϊὁsТtСцὁsΝsὁuХТРὀeΝqueΝ
ХesΝКὀἵшtresΝἶeΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝὀeΝsὁὀtΝpКsΝseuХeЦeὀtΝἶesΝeЦpereurs,ΝЦКТsΝКussТΝἶesΝ
цЯшques,ΝἶКὀsΝХКΝtrКἶТtТὁὀΝἶeΝἑὁὀstКὀtТὀΝХeΝύrКὀἶ,ΝХ’цРКХΝἶesΝχpôtresΝ(«ΝἪ α Ν ὲΝ Ν

π Ν ὗ Να Ν Ν Ν α ῖ ,Ν ὰΝ α Ν ῖ ,Ν α ᾿Νὅ Ν π Ν
Ν αΝ Νπ Ν ῦΝ απ υΝ α υΝ»)έΝϊὁsТtСцὁsΝsТtueΝἶὁὀἵΝ
ἐrсὀἵὁЯeКὀuΝ ἶКὀsΝ ХКΝ ἶrὁТteΝ ХТРὀeΝ ἶesΝ pТeuбΝ eЦpereursΝ ἶ’КὀtКὀΝ eὀΝ ХuТΝ КssТРὀКὀtΝ
ХКΝЦТssТὁὀΝsКἵrцeΝἶeΝἶцПeὀἶreΝХКΝУusteΝПὁТΝprὁПessцeΝpКrΝХesΝὀὁuЯeКuбΝἶὁἵteursΝἶeΝ
Х’ὁrtСὁΝἶὁбТeΝἈΝSвrТРὁsΝetΝХuТάЦшЦe,ΝХesΝКuteursΝἶesΝἶeuбΝцἵrТtsΝquТΝЯeὀКТeὀtΝἶeΝЯὁТrΝ
ХeΝУὁurΝрΝἐuἵКrestέΝδКΝἴὁὀὀeΝЯТeТХХeΝtСцὁrТeΝἴвὐКὀtТὀeΝἶeΝХКΝsвЦpСὁὀТeΝἶesΝКutὁrТtцsΝ
1ίηέΝδeРrКὀἶ,ΝψἑЛХἑἙРrКpἐἑО…ΝdἑбάsОptἑчЦОΝsἑчМХО,Νἀ,ΝpέΝζθἁάζθθΝἉΝBRV,Ν1,ΝpέΝἁίἁάἁίκέΝSurΝἵeΝ
sвὀὁἶeΝetΝsКΝpὁsterТtц,ΝЯὁТrΝἡХКr,Ν«ΝUἘΝtОЦpsΝpἙurΝpКrХОrΝ»,ΝpέΝἀζθάἀζκέ
1ίθέΝϊὁsТtСцὁsΝprὁpὁseΝqueΝХesΝἶeuбΝὁuЯrКРesΝТЦprТЦцsΝeὀΝРreἵΝsὁТeὀtΝtrКἶuТtsΝeὀΝКrКἴe,ΝeὀΝ
rὁuЦКТὀΝetΝeὀΝsХКЯὁὀ. δКΝtrКἶuἵtТὁὀΝeὀΝsХКЯὁὀΝПutΝrцКХТsцeΝрΝεὁsἵὁu,ΝХeΝἀηΝКὁίtΝ1θλ1,ΝetΝἵeХХeΝeὀΝ
КrКἴeΝeὀΝ1θλί,ΝTurἶeКὀu,Ν«ΝδeΝХТЯreΝРreἵΝ»ΝἉΝἡέἐέΝStrКФСὁЯ,ΝTἐОΝψвгКἘtἑἘОΝωuХturОΝἑἘΝțusМἙ‑
vἑtОΝRus´έΝTἐОΝωКsОΝἙПΝEvПἑЦἑἑΝωἐudἙvskἑἑΝ(1θβίά1ιίηῤ,ΝἑὁХὁРὀeΝ–ΝАeТЦКrΝ–ΝVТeὀὀeΝἈΝἐöСХКu,Ν
1λλκ,ΝpέΝ1ηί,Ν1θθά1θιέ
1ίιέΝPὁurΝ ХКΝ РцὀцКХὁРТeΝ ἶeΝ ἐrсὀἵὁЯeКὀu,Ν ЯὁТrΝ ΑtέSέΝ ύὁrὁЯeТ,Ν εέSέΝ R ἶuХesἵu,Ν «Ν ἑὁὀstКὀtТὀΝ
ἐКsКrКἴΝ ἐrсὀἵὁЯeКὀuέΝ Str ЦὁΒТТ,Ν ьὀruἶТrТХeΝ ΒТΝ ἵКХeКΝ spreΝ trὁὀΝ ДἑὁὀstКὀtТὀΝ ἐКsКrКἴΝ ἐrсὀἵὁά
ЯeКὀuΝἈΝsesΝКὀἵшtres,ΝsКΝpКreὀtцΝetΝХКΝЯὁТeΝЯersΝХeΝtrôὀe]Ν»,ΝχἘuКruХΝIἘstἑtutuХuἑΝdОΝIstἙrἑОΝ ἑΝ
χrἐОἙХἙРἑОΝ«ΝχέDέΝἀОἘἙpἙХΝ»,Νἀι,Ν1λλί,ΝpέΝἀἀἁάἀἁιέ
1ίκέΝἑeΝquТΝцtКТtΝЯrКТ,ΝetΝϊὁsТtСцὁsΝХeΝsКЯКТtΝἴТeὀ,ΝἵКrΝεКteТΝἐКsКrКἴΝ(1θἁἀά1θηζ)ΝКЯКТtΝἶὁὀὀцΝ
ιΝίίίΝgrosia КuΝpКtrТКrἵСeΝPКТsТusΝIerΝКПТὀΝqu’ТХΝἶeЦКrrсtΝХКΝrцpКrКtТὁὀΝἶeΝХ’цРХТseΝἶeΝἐetСХцeЦ,Ν
ἠέΝStὁТἵesἵu,ΝțКtОἑΝψКsКrКЛ,ΝἐuἵКrestΝἈΝχἵКἶeЦТeТΝRSR,ΝpέΝ1ίἀ,ΝὀὁteΝθκέ
ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIe SIÈCLE ζἀ1
estΝКТὀsТΝressusἵТtцeΝetΝtrКὀsПὁrЦцeΝpКrΝХeΝpКtrТКrἵСeΝeὀΝКrЦeΝἶeΝἵὁЦἴКtΝἵὁὀtreΝХesΝ
СцrцsТesΝquТΝtrὁuἴХКТeὀtΝХeΝЦὁὀἶeΝὁrtСὁἶὁбeΝἶeΝsὁὀΝteЦpsέ
ἑὁὀὀuΝ ἶepuТsΝ ХὁὀРteЦps,Ν ἵeΝ teбteΝ КΝ tὁuУὁursΝ цtцΝ ЯuΝ ἵὁЦЦeΝ uὀΝ eбerἵТἵeΝ ἶeΝ
captatio benevolentiaeΝ ἵeὀsцΝ ὁuЯrТrΝ КuΝ pКtrТКrἵСeΝ ХesΝ pὁrtesΝ ἶeΝ ХКΝ РцὀцrὁsТtцΝ ἶuΝ
prТὀἵeΝ ЯКХКque1ίλέΝ ἑetteΝ ТὀterprцtКtТὁὀΝ estΝ sКὀsΝ ἶὁuteΝ ἵὁrreἵte,Ν ЦКТsΝ eХХeΝ resteΝ
sТЦpХТsteέΝEὀΝpКssКὀtΝeὀΝreЯueΝХesΝeбpХὁТtsΝἶesΝКὀἵшtresΝ(trчs)ΝХὁТὀtКТὀsΝἶeΝἐrсὀἵὁά
ЯeКὀu,ΝϊὁsТtСцὁsΝХuТΝἶὁὀὀeΝТἵТΝцРКХeЦeὀtΝuὀeΝЯrКТeΝХeхὁὀΝἶ’СТstὁТreΝetΝἶ’СТstὁТreΝ
ἶeΝХКΝtСцὁХὁРТeΝetΝesquТsseΝtὁutΝuὀΝprὁРrКЦЦeΝpὁurΝХ’КЯeὀТrέΝPХusΝeὀἵὁre,ΝἵСКqueΝ
rцПцreὀἵeΝqu’ТХΝЦeὀtТὁὀὀeΝἶКὀsΝХКΝἶцἶТἵКἵeΝreὀЯὁТe,Νἶ’uὀeΝpКrt,ΝрΝuὀΝpКrКРrКpСeΝ
ἶuΝ SвὀὁἶТФὁὀΝ ἶeΝ Х’ἡrtСὁἶὁбТeΝ et,Ν ἶeΝ Х’Кutre,Ν КuΝ ЦὁТὀsΝ рΝ uὀΝ tТtreΝ ἶ’ὁuЯrКРeΝ queΝ
ϊὁsТtСцὁsΝЯὁuХКТtΝЯὁТrΝТЦprТЦцΝἶКὀsΝХ’ТЦЦцἶТКtέ
χТὀsТ,Ν eὀΝ pКssКὀtΝ eὀΝ reЯueΝ ХesΝ СКutsΝ ПКТtsΝ ἶ’χХeбТsΝ ἑὁЦὀчὀe, ϊὁsТtСцὁs
sὁuХТРὀeΝ sὁὀΝ КrἶeὀtΝ ἵὁЦἴКtΝ pὁurΝ ХeΝ ἴТeὀΝ ἶeΝ Х’лРХТseΝ ἈΝ ТХΝ КΝ ПКТtΝ КὀКtСцЦКtТserΝ eὀΝ
sвὀὁἶeΝХeΝПКuбΝЦὁТὀeΝἠeТХὁsΝ( ῖ )ΝἉΝКЯeἵΝХ’КТἶeΝἶeΝХ’цЯшqueΝἶeΝPСТХТppὁpὁХТsΝetΝ
ἶ’EustrКtТὁs,ΝХeΝЦцtrὁpὁХТteΝἶeΝἠТἵцe,ΝТХΝКΝrКЦeὀцΝХesΝPКuХТἵТeὀsΝрΝХКΝПὁТΝὁrtСὁἶὁбeΝἉΝ
ТХΝКΝἶцtruТtΝХ’СцrцsТeΝἶesΝἐὁРὁЦТХesΝetΝПКТtΝἴrίХerΝsurΝХeΝἴίἵСerΝХeurΝἵСeПΝVКssТХТὁsΝἉΝТХΝ
КΝὁrἶὁὀὀцΝрΝEutСвЦТὁsΝГТРКἴчὀὁsΝ( Ν α ΝὁuΝ α )ΝἶeΝrцἶТРerΝ
ХeΝpХusΝἴeКuΝХТЯreΝquТΝКХХКТtΝeбТsterΝἶКὀsΝХ’лРХТse,ΝХКΝPКἘἙpХἑОΝDἙРЦКtἑquО ( α π αΝ
α ),Ν quТΝ ἵὁЦἴКtΝ tὁutesΝ ХesΝ СцrцsТes,Ν etΝ ТХΝ КΝ ἶeЦКὀἶцΝ рΝ IôКὀὀчsΝ PСὁurὀчsΝ
(Ἰ ΝΦ υ )ΝἶuΝεὁὀtΝύКὀὁsΝetΝрΝἠТФчtКsΝSeТἶчsΝ( αΝ ) ἶ’Iἵὁά
ὀТuЦΝἶ’цἵrТreΝἵὁὀtreΝἵeuбΝquТΝКЯКТeὀtΝὁsцΝseΝprὁὀὁὀἵerΝἵὁὀtreΝХeΝSвЦἴὁХeΝἶeΝХКΝ
ПὁТέΝPХusΝeὀἵὁre,ΝТХΝs’estΝeὀРКРцΝХuТάЦшЦeΝἶКὀsΝuὀeΝУὁuteΝtСцὁХὁРТqueΝetΝrСцtὁrТqueΝ
ἵὁὀἵerὀКὀtΝἵesΝsuУetsΝКЯeἵΝХ’цЯшqueΝἶeΝεТХКὀΝetΝХ’КΝeЦpὁrtцΝРХὁrТeuseЦeὀtέΝχussТ,ΝТХΝ
КΝὁἴteὀuΝὀὁЦἴreΝἶeΝЯТἵtὁТresΝsurΝХesΝSКrrКsТὀsΝetΝХТἴцrцΝХКΝsКТὀteΝἵТtцΝἶeΝJцrusКХeЦ11ί.

QuКὀtΝрΝJeКὀΝἑὁЦὀчὀe,ΝϊὁsТtСцὁsΝseΝἴὁrὀeΝрΝЦeὀtТὁὀὀerΝsesΝeбpХὁТtsΝЦТХТtКТresΝ
ἵὁὀtreΝ ХesΝχРКrцeὀs,Ν ХesΝ Perses,Ν ХesΝ SerἴesΝ etΝ ХesΝ ώὁὀРrὁТsΝ etΝ sКΝ ЯТἵtὁТreΝ surΝ ХesΝ
«ΝSἵвtСesΝ»ΝрΝХ’КТἶeΝἶeΝХ’ТἵôὀeΝἶeΝХКΝSКТὀteΝεчreΝἶeΝϊТeuέΝSὁὀtΝцЯὁquцesΝКussТΝsesΝ
ἵὁὀquшtesΝeὀΝἑТХТἵТeΝetΝSвrТeΝetΝХКΝtrКЯersцeΝἶeΝХ’EupСrКteΝἉΝseuХeΝХКΝЦὁrtΝeЦpшἵСКΝ
Х’eЦpereurΝἶ’КrrТЯerΝрΝJцrusКХeЦΝpὁurΝКἶὁrerΝХeΝSКТὀtάSцpuХἵreΝἶuΝἑСrТstέ
δКΝ ХТsteΝ ἶesΝ ПКТtsΝ ТХХustresΝ ἶeΝ εКὀueХΝ ἑὁЦὀчὀeΝ estΝ ἴeКuἵὁupΝ pХusΝ ХὁὀРue,Ν рΝ
ἵὁЦЦeὀἵerΝpКrΝХeΝsвὀὁἶeΝἵὁὀЯὁquцΝpὁurΝἶцХТἴцrerΝsurΝХeΝsвὀtКРЦeΝ«ΝεὁὀΝPчreΝ
estΝpХusΝРrКὀἶΝqueΝЦὁТΝ»Ν( Νπα Ν υΝ Ν υΝ ,ΝJeКὀΝ1ζἈἀκ)έΝδὁrsΝἶ’uὀΝ
КutreΝ sвὀὁἶe,Ν ТХΝ КΝ ПКТtΝ цРКХeЦeὀtΝ КὀКtСцЦКtТserΝ ἵeuбΝ quТΝ КЯКТeὀtΝ ἴХКspСцЦцΝ ХeΝ
sКТὀtΝЦвstчreΝἶeΝХ’euἵСКrТstТe,ΝeὀΝцtКἴХТssКὀtΝἶeΝЦКὀТчreΝsвὀὁἶКХeΝqueΝἵ’estΝἴТeὀΝХeΝ
ἑСrТstΝquТΝὁfreΝtὁutΝeὀΝs’ὁfrКὀtΝХuТάЦшЦeΝрΝtrКЯersΝХ’euἵСКrТstТeΝ(«Ν Ν òΝ ῳΝ
υ ῳΝ Ν α ò Ν Χ òΝ Ν Νπ φ Ν α Ν Νπ φ Ν »)έΝχussТ,Ν
КάtάТХΝeὀЯὁвцΝpКrtὁutΝἶКὀsΝХ’eЦpТreΝἶesΝ«ΝцἶuἵКteursΝ»ΝpὁurΝrцpКὀἶreΝХКΝpКrὁХeΝἶeΝХКΝ
ЯцrТtц,ΝtὁutΝἵὁЦЦeΝХ’КЯКТtΝУКἶТsΝПКТtΝJὁsТКsΝeὀΝprшἵСКὀtΝХeΝϊeutцrὁὀὁЦeέΝEὀiὀ,ΝТХΝКΝ
1ίλέΝδКΝseuХeΝКuteureΝquТΝвΝЯὁТtΝpХusΝest,ΝрΝὀὁtreΝἵὁὀὀКТssКὀἵe,ΝἠέΝεТХКἶТὀὁЯК,ΝTἐОΝ‘PКἘἙpХἑКΝ
DἙРЦКtἑkО’ΝЛвΝEutἐвЦἑἙsΝГвРКdОἘἙsέΝχΝStudвΝἙἘΝtἐОΝόἑrstΝEdἑtἑἙἘΝPuЛХἑsἐОdΝἑἘΝύrООkΝἑἘΝ1ι1ί,
δeвἶeΝἈΝἐrТХХ,Νἀί1ζ,ΝpέΝηίάηθέ
11ίέΝSurΝХКΝpὁХТtТqueΝἶ’χХeбТs,ΝЯὁТrΝлέΝεКХКЦut,ΝAlexis Ier Comnene,ΝPέΝἈΝEХХТpses,Νἀίίιέ
ζἀἀ IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
ὁrἶὁὀὀцΝрΝχὀἶrὁὀТФὁs,ΝХeΝРrКὀἶΝἶrὁὀРКТreΝἶeΝХКΝРКrἶeΝТЦpцrТКХe,Νἶ’цἵrТreΝuὀΝtrКТtцΝ
ἵὁὀtreΝХesΝКУὁutsΝКppὁrtцsΝ(pКrΝХesΝδКtТὀs)ΝКuΝSвЦἴὁХeΝἶeΝПὁТΝἶeΝἠТἵцe111.
ἑὁЦЦeΝ ὁὀΝ pὁuЯКТtΝ s’вΝ Кtteὀἶre,Ν ХesΝ ЦцrТtesΝ ἶeΝ JeКὀΝ ἑКὀtКἵuὐчὀe11ἀΝ ὀeΝ sὁὀtΝ
pКsΝЦὁТὀsΝἵὁὀsТἶцrКἴХes,ΝἵКrΝТХΝКΝἶцtruТtΝeὀΝsвὀὁἶeΝХ’СцrцsТeΝἶeΝἐКrХККЦΝetΝχФТὀά
ἶвὀὁs,ΝἵeХХeΝἶeΝύrчРὁrКsΝetΝἵeХХeΝἶeΝJeКὀ,ΝХeΝpКtrТКrἵСeΝἶeΝἑὁὀstКὀtТὀὁpХeΝἉΝpХusΝqueΝ
persὁὀὀe,ΝТХΝКΝцἵrТtΝἵὁὀtreΝХeΝpКРКὀТsЦeΝ(«Ν α ὰΝ ῦΝἘ ῦΝ»)11ἁ et a renversé les
prТὀἵТpesΝἶeΝХ’ТЦpТeΝPrὁἵСὁrὁs,ΝeὀΝЦὁὀtrКὀt,ΝХesΝSКТὀtsάPчresΝрΝХ’КppuТ,ΝqueΝХКΝРrсἵeΝ
etΝХ’цὀerРТeΝἶТЯТὀesΝὀeΝsὁὀtΝpКsΝἵrццesέ
δeΝpКtrТКrἵСeΝὀ’ὁuἴХТeΝpКsΝХesΝСКutsΝПКТtsΝἶeΝεКtСТeuΝἑКὀtКἵuὐчὀe,ΝsКΝἴrКЯὁure,Ν
surtὁutΝ ἶКὀsΝ ХesΝ РuerresΝ ἵὁὀtreΝ ХesΝ PersesΝ (ἡttὁЦКὀs),Ν sὁὀΝ sКЯὁТrΝ etΝ sesΝ ЯertusέΝ
ἑСКssцΝἶuΝtrôὀeΝpКrΝJeКὀΝPКХцὁХὁРue,ΝХeΝreУetὁὀΝἶuΝРrКὀἶΝJeКὀΝἑКὀtКἵuὐчὀeΝsuТtΝ
Х’eбeЦpХeΝἶeΝsὁὀΝpчreΝἈΝКἵἵeptКὀtΝsὁὀΝsὁrtΝКЯeἵΝstὁïἵТsЦe,ΝТХΝἵСὁТsТtΝἶeΝЦцἶТterΝsurΝ
ХesΝἴТeὀsΝцterὀeХsΝἶeΝХ’esprТtέΝχТὀsТ,ΝТХΝКΝrцἶТРцΝἶesΝἵὁЦЦeὀtКТresΝКuΝCantique des
Cantiques etΝрΝХКΝSagesseΝἶeΝSКХὁЦὁὀΝetΝpХusТeursΝКutresΝὁuЯrКРes,ΝreὀἶКὀtΝἶeΝἵeΝ
ПКТtΝuὀΝserЯТἵeΝeὀἵὁreΝpХusΝРrКὀἶΝрΝХ’СuЦКὀТtцΝqu’ТХΝὀ’eὀΝКΝreὀἶuΝКuΝtrôὀeΝТЦpцrТКХέ
ἠuХΝ ἶὁuteΝ qu’χХeбТsΝ IerΝ ἑὁЦὀчὀeΝ ПutΝ uὀΝ РrКὀἶΝ ἶцПeὀseurΝ ἶeΝ Х’ὁrtСὁἶὁбТe,Ν
quὁТqu’ТХΝХeΝПίtΝрΝsὁὀΝprὁpreΝprὁitΝetΝsuТЯКὀtΝsesΝprὁpresΝТὀtцrшtsέΝἑ’estΝpeὀἶКὀtΝ
sὁὀΝrчРὀe,ΝetΝeὀΝἴὁὀὀeΝЦesureΝРrсἵeΝрΝsesΝКἵtТὁὀs,ΝqueΝХeΝSвὀὁἶТФὁὀΝἶeΝХ’ἡrtСὁά
ἶὁбТeΝКΝsuἴТΝХesΝpreЦТчresΝЦὁἶТiἵКtТὁὀs,ΝἶeΝὀὁuЯeКuбΝὀὁЦsΝвΝцtКὀtΝКУὁutцsΝрΝХКΝ
suТteΝἶ’uὀeΝsцrТeΝἶeΝsвὀὁἶesέΝἑ’estΝtὁuУὁursΝХuТΝquТΝКΝtrКὀsПὁrЦцΝХeΝSвὀὁἶТФὁὀΝeὀΝ
КrЦeΝtСцὁХὁРТἵὁάpὁХТtТque,ΝКХὁrsΝqueΝεКὀueХΝὀ’КΝПКТtΝqueΝЦКrἵСerΝἶКὀsΝsesΝpКs11ζ.
χТὀsТ,ΝХeΝὀὁЦΝἶuΝЦὁТὀeΝἠeТХὁs,ΝἵὁὀἶКЦὀцΝpКrΝuὀΝsвὀὁἶeΝpeὀἶКὀtΝХeΝrчРὀeΝἶ’χХeбТsΝ
(eὀtreΝ1ίκζΝetΝ1ίλζ),ΝiРureΝefeἵtТЯeЦeὀtΝpКrЦТΝἵeuбΝКὀКtСцЦКtТsцsΝἶКὀsΝХeΝSвὀὁά
ἶТФὁὀ11ηέΝδКΝquestТὁὀΝpКuХТἵТeὀὀe,ΝἶeЯeὀueΝtrчsΝцpТὀeuse,ΝКΝeбТРцΝuὀeΝХКrРeΝЦὁἴТά

ХТsКtТὁὀΝἶeΝЯὁХὁὀtцΝpὁХТtТqueΝἶeΝХКΝpКrtΝἶeΝХ’eЦpereur,ΝἵeΝἶὁὀtΝὁὀΝpeutΝtrὁuЯerΝХКΝ
111έΝSurΝХ’цpὁqueΝἶeΝεКὀueХ,ΝЯὁТrΝPέΝεКРἶКХТὀὁ,ΝTἐОΝEЦpἑrОΝἙПΝțКἘuОХΝIΝșἙЦἘОἘἙs,Ν11ζγά11ῶί,
ἑКЦἴrТἶРeΝἈΝἑКЦἴrТἶРeΝUὀТЯersТtвΝPress,Ν1λλἁέ
11ἀέΝSurΝ JeКὀΝ ἑКὀtКἵuὐчὀe,Ν ЯὁТrΝ surtὁutΝ ϊέεέΝ ἠТἵὁХ,Ν TἐОΝ RОХuМtКἘtΝ EЦpОrἙrΝμΝχΝ ψἑἙРrКpἐвΝ
ἙПΝȘἙἐἘΝωКἘtКМuгОἘО,ΝψвгКἘtἑἘОΝEЦpОrἙrΝКἘdΝțἙἘk,ΝМέΝ1βῷηά1γῶγ,ΝἑКЦἴrТἶРeΝἈΝἑКЦἴrТἶРeΝ
UὀТЯersТtвΝPress,Ν1λλθέ
11ἁέΝϊὁsТtСцὁsΝПКТtΝrцПцreὀἵeΝрΝХ’ApologieΝἵὁὀtreΝεКСὁЦetΝἉΝЯὁТrΝKХέάPέΝTὁἶt,ΝșКἑsОrΝȘἙἐКἘἘОsΝ
VIέΝ șКἘtКkuгОἘἙsΝ uἘdΝ dОrΝ IsХКЦΝ μΝ pἙХἑtἑsМἐОΝ RОКХἑtтtΝ uἘdΝ tἐОἙХἙРἑsМἐОΝ PἙХОЦἑkΝ ἑЦΝ pКХКἑἙ‑
ХἙРОἘгОἑtХἑМἐОἘΝψвгКἘг,ΝАὸrὐἴurРΝἈΝEἵСterάἡrὁs,Ν1λλ1έΝἑetΝцἵrТtΝКΝКussТΝἵТrἵuХцΝἶКὀsΝХesΝPКвsΝ
rὁuЦКТὀs,ΝtrКἶuТtΝeὀΝrὁuЦКТὀΝpКrΝХ’цruἶТtΝἠТἵὁХКeΝХeΝSpКtСКТreΝ(εТХesἵu),ΝVέΝἑсὀἶeК,Ν«ΝUὀeΝ
ЯersТὁὀΝrὁuЦКТὀeΝἶuΝxviieΝsТчἵХeΝἶeΝХ’χpὁХὁРТeΝἵὁὀtreΝεКСὁЦetΝἶeΝJeКὀΝἑКὀtКἵuὐчὀeΝ»,ΝRevue
dОsΝлtudОsΝSudάEstΝEurἙpἹОἘἘОs,ΝζΝ(1άἀ),Ν1λθθ,ΝpέΝἀἁἁάἀἁιΝἉΝIὁКὀΝἑКὀtКἵuὐТὀὁ,ΝPatru apologii
pОἘtruΝrОХἑРἑКΝМrОΒtἑἘăΝΒἑΝPКtruΝἙrК ἑἑΝtrКdusОΝьἘΝХἑЦЛКΝrἙЦсἘăΝХКΝЦἑУХἙМuХΝsОМἙХuХuἑΝКХΝἀVIIάХОКΝ
dОΝσἑМἙХКОΝSpătКruХΝ(țἑХОsМuῤΝД«ΝQuКtreΝКpὁХὁРТesΝpὁurΝХКΝreХТРТὁὀΝἵСrцtТeὀὀeΝ»ΝetΝ«ΝQuКtreΝ
ὁrКТsὁὀsΝ»ΝtrКἶuТtesΝeὀΝrὁuЦКТὀΝКuΝЦТХТeuΝἶuΝxviieΝsέΝpКrΝἠТἵὁХКeΝХeΝSpКtСКТreΝ(εТХesἵu)],ΝцἶέΝpКrΝ
EέΝϊТЦК,ΝIКΒТΝἈΝUὀТЯersТtКteКΝ«ΝχХέIέΝἑuὐКΝ»,Νἀί11έ
11ζέΝVὁТrΝ εέΝ χὀРὁХἶ,Ν ωἐurМἐΝ КἘdΝ SἙМἑОtвΝ ἑἘΝ ψвгКἘtἑuЦΝ uἘdОrΝ tἐОΝ ωἙЦἘОἘἑ,Ν 1ίῶ1ά1βθ1,
ἑКЦἴrТἶРeΝἈΝἑКЦἴrТἶРeΝUὀТЯersТtвΝPress,Ν1λλη,ΝpέΝηίΝetΝsuТЯέΝἉΝεКХКЦut,ΝAlexis Ier Comnène,
pέΝ1λ1άἀθθέ
11ηέΝύὁuТХХКrἶ,Ν«ΝδeΝSвὀὁἶТФὁὀΝ»,ΝpέΝἀίἀάἀίθΝἉΝἠέύέΝύКrsὁïКὀ,Ν«Νδ’КἴУurКtТὁὀΝἶuΝЦὁТὀeΝἠТХΝἶeΝ
ἑКХКἴreΝ»,ΝByzantinoslavica, ἁηΝ(1),Ν1λιζ,ΝpέΝ1ἀάἀιΝДοΝχrЦОἘἑКΝЛОtаООἘΝψвгКἘtἑuЦΝКἘdΝtἐОΝ
Sasanians,ΝδὁὀἶresΝἈΝVКrТὁruЦ,Ν1λκη]έ
ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIe SIÈCLE ζἀἁ
trКἵeΝ ἶКὀsΝ ХeΝ SвὀὁἶТФὁὀ11θέΝ EustrКtТὁsΝ ἶeΝ ἠТἵцeΝ ( Ν α α ),Ν Х’uὀΝ ἶesΝ
prὁἵСesΝἶ’χХeбТs,ΝpКrtТeΝpreὀКὀteΝἶКὀsΝХeΝἵὁЦἴКtΝἵὁὀtreΝХesΝPКuХТἵТeὀsΝetΝpКrtТἵТpКὀtΝ
КuбΝἶТsputesΝtСцὁХὁРТquesΝἶuΝteЦps11ι,ΝцtКТtΝПКЦТХТerΝрΝϊὁsТtСцὁs,ΝἵКrΝХeΝpКtrТКrἵСeΝ
КЯКТtΝХ’ТὀteὀtТὁὀΝἶeΝpuἴХТerΝἵertКТὀsΝἶeΝsesΝцἵrТts11κέΝIἵТ,ΝtὁuteПὁТs,ΝϊὁsТtСцὁsΝperἶΝ
ἶeΝ Яue,Ν pКrΝ erreurΝ ὁuΝ рΝ ἴὁὀΝ esἵТeὀt,Ν uὀΝ цХцЦeὀtΝ ТЦpὁrtКὀtΝ ἈΝ EustrКtТὁsΝ КЯКТtΝ цtцΝ
ХuТάЦшЦeΝἵὁὀἶКЦὀцΝpКrΝuὀΝsвὀὁἶeΝἵὁὀЯὁquцΝsὁusΝχХeбТsΝetΝsὁὀΝὀὁЦΝКὀКtСцЦКtТsцΝ
ἶКὀsΝХeΝSвὀὁἶТФὁὀΝ(111ι),11λΝἵeΝquТΝцtКТtΝКussТΝХeΝἵКsΝἶesΝἴὁРὁЦТХes,ΝVКssТХТὁsΝeὀΝ
tшteΝἶeΝХТste1ἀίέΝQuКὀtΝрΝХКΝPКἘἙpХἑОΝDἙРЦКtἑquО,ΝtrКТtцΝἶТrТРцΝἵὁὀtreΝХesΝδКtТὀs,ΝХesΝ
χrЦцὀТeὀsΝetΝХesΝPКuХТἵТeὀs,ΝeХХeΝКΝцtцΝТЦprТЦцeΝeὀΝVКХКἵСТeΝsὁusΝХeΝpКtrὁὀКРeΝἶeΝ
ἐrсὀἵὁЯeКὀuΝХuТάЦшЦeΝ(1ι1ί)1ἀ1.
11θέΝSurΝἵetteΝСцrцsТe,ΝЯὁТrΝἠέύέΝύКrsὁïКὀ,ΝTἐОΝPКuХἑМἑКἘΝώОrОsв,ΝPέΝ–ΝδКΝώКвeΝἈΝεὁutὁὀ,Ν1λθιέ
11ιέΝSurΝ EustrКtТὁsΝ ἶeΝ ἠТἵцe,Ν ЯὁТrΝ ύὁuТХХКrἶ,Ν «Ν δeΝ SвὀὁἶТФὁὀΝ »,Ν pέΝ ἀίθάἀ1ίΝ ἉΝ VέΝ ύruЦeХ,Ν
«ΝχutὁurΝἶuΝЯὁвКРeΝἶeΝPТerreΝύrὁssὁХКὀus,ΝКrἵСeЯшqueΝἶeΝεТХКὀΝрΝἑὁὀstКὀtТὀὁpХe,ΝeὀΝ111ἀέΝ
ἠὁtesΝἶ’СТstὁТreΝetΝἶeΝХТttцrКtureΝ»,ΝлМἐἙsΝd’τrἑОἘt,ΝἁἀΝ(1θλ),Ν1λἁἁ,ΝpέΝἀἀάἁἁ,ΝТἵТΝpέΝἀηάἀιΝ ἉΝ
ώέάύέΝἐeἵФ,ΝșἑrМἐОΝuἘdΝtἐОἙХἙРἑsМἐОΝȚἑtОrКturΝἑЦΝψвгКἘtἑἘἑsМἐОἘΝRОἑМἐ,ΝεuὀТἵСΝἈΝἑέώέΝἐeἵФ,Ν
1ληλ,ΝpέΝθ1κάθ1λέ
11κέΝδὁrsΝἶeΝsὁὀΝpreЦТerΝЯὁвКРeΝрΝεὁsἵὁuΝ(1θλἀ),ΝἑСrвsКὀtСὁsΝἠὁtКrКsΝКΝtrКὀspὁrtцΝ1κΝЦКὀusά
ἵrТtsΝ etΝ 11Ν ХТЯresΝ РreἵsΝ ТЦprТЦцs,Ν quТΝ ἶeЯКТeὀtΝ ἵὁὀstТtuerΝ ХКΝ ἴКseΝ ἶ’uὀΝ ЯКsteΝ prὁРrКЦЦeΝ
ἶ’цἶТtТὁὀΝἵὁὀхuΝpКrΝϊὁsТtСцὁsΝetΝἶὁὀtΝХeΝἴutΝestΝἶцЯὁТХцΝpКrΝuὀeΝХettreΝqueΝἵeХuТάἵТΝКἶressКТtΝ
КuΝtsКrΝ(1θλἁ)Ν ἈΝ ἵὁЦἴКttreΝХesΝ ТἶцesΝetΝХКΝprὁpКРКὀἶeΝἶesΝ sἵСТsЦКtТques,ΝsurtὁutΝ ἶesΝ δКtТὀs,Ν
έ έΝ ,Ν«Ν Ν Ν Ν Ν Ν Ν Ν Ν Ν
ΝДϊέχέΝВКХКЦКs,ΝδettreΝἶuΝpКtrТКrἵСeΝϊὁsТtСцὁsΝἶeΝJцrusКХeЦΝsurΝХКΝpuἴХТἵКtТὁὀΝἶeΝХТЯresΝ
РreἵsΝрΝεὁsἵὁu]Ν»,ΝТὀΝ Ν Ν Ν , 6,Ν Ν Ν Ν Ν Ν Ν Ν
Ν Ν Ν έΝ Ν Ν Νιίά Ν Ν Ν Ν
ΝДδesΝSХКЯesΝetΝХeursΝЯὁТsТὀs,Νθ,ΝδeΝЦὁὀἶeΝРreἵΝetΝХeΝЦὁὀἶeΝsХКЯeΝКuΝεὁвeὀΝÂРeΝ
etΝКuΝἶцἴutΝἶesΝTeЦpsΝЦὁἶerὀesέΝReἵueТХΝἶ’КrtТἵХesΝpὁurΝХeΝιίeΝКὀὀТЯersКТresΝἶeΝХ’КἵКἶцЦТά

ἵТeὀΝ ύeὀὀКἶТУΝ ύrТРὁreЯТčΝ δТtКЯrТὀ],Ν έΝ ἈΝ IὀἶrТФ,Ν 1λλθ,Ν pέΝ ἀ1θάἀἀκέΝ UὀΝ ἶὁἵuЦeὀtΝ prὁЯeὀКὀtΝ
ἶeΝPὁsὁХ´sФТУΝPrТФКὐΝДδeΝἴureКuΝἶesΝχЦἴКssКἶes]ΝperЦetΝἶeΝreἵὁὀstТtuerΝХКΝХТsteΝἶesΝtТtresΝqueΝ
ϊὁsТtСцὁsΝЯὁuХКТtΝПКТreΝТЦprТЦerέΝВΝsὁὀtΝТὀἶТquцsΝХeΝtТtreΝἶeΝХ’ὁuЯrКРe,ΝХКΝrцПцreὀἵeΝКuΝἵὁἶeбΝ
quТΝ ХeΝ ἵὁὀteὀКТtΝ etΝ рΝ ХКΝ ПeuТХХeΝ ὁὶΝ seΝ trὁuЯКТtΝ ХeΝ teбteΝ respeἵtТПΝ ἉΝ ЯὁТrΝ ,Ν ,
pέΝ1ίίά1ίζ,ΝὀὁteΝ1ζΝ(puἴХТἵКtТὁὀ)ΝetΝ ,Ν«Ν Ν Ν»Ν(КὀКХвse)έΝἠὁusΝ
КХХὁὀsΝПКТreΝrцПцreὀἵeΝКuбΝtТtresΝquТΝТὀtцresseὀtΝТἵТΝeὀΝἵТtКὀtΝἵeΝἶerὀТerΝКrtТἵХeΝetΝХeΝὀuЦцrὁΝsὁusΝ
ХequeХΝseΝtrὁuЯeΝХeΝtТtreΝeὀΝquestТὁὀΝἈΝ ,Ν«Ν Ν Ν»,Νἀἁ,ΝἀζΝetΝἀηέΝἑesΝ
trὁТsΝteбtesΝseΝretrὁuЯeὀtΝἶКὀsΝХeΝЦsέΝἀηίΝἶeΝХКΝἵὁХХeἵtТὁὀΝἶeΝХ’КὀἵТeὀὀeΝἐТἴХТὁtСчqueΝsвὀὁἶКХeΝ
ἶeΝεὁsἵὁuΝ( Ν Ν ),ΝКἵtueХХeЦeὀtΝКuΝεusцeΝСТstὁrТqueΝἶ’лtКtΝ
ἶeΝεὁsἵὁuΝ( Ν Ν ),Ν έΝ ,Ν Ν
Ν Ν ( ῤ έΝ Ν IέΝ
Ν Ν ДχrСέΝVХКἶТЦТr,Ν ϊesἵrТptТὁὀΝ sвstцЦКtТqueΝ ἶesΝ ЦКὀusἵrТtsΝ ἶeΝ ХКΝ ἐТἴХТὁά
tСчqueΝsвὀὁἶКХeΝἶeΝεὁsἵὁuέΝPreЦТчreΝpКrtТeέΝεКὀusἵrТtsΝРreἵs],Ν έΝἈΝsέὀέ,Ν1κλζ,ΝpέΝἁἁιΝ(ὀὁΝἀη),Ν
ἁζίάἁζ1Ν (ὀὁΝ κί)Ν etΝ ἁἁιΝ (ὀὁΝ ἀι)έΝ TὁusΝ ХesΝ trὁТsΝ sὁὀtΝ ἵὁpТцsΝ ἶ’КprчsΝ ἶesΝ teбtesΝ ТὀἵХusΝ ἶКὀsΝ ХeΝ
ЦsέΝἀἁλΝἶeΝХКΝЦшЦeΝἵὁХХeἵtТὁὀΝ(xiveΝsТчἵХe)έ
11λέΝύὁuТХХКrἶ,Ν«ΝδeΝSвὀὁἶТФὁὀΝ»,ΝpέΝἀίθάἀ1ίΝἉΝPέΝJὁКὀὀὁu,Ν«ΝEustrКteΝἶeΝἠТἵцeέΝTrὁТsΝpТчἵesΝ
ТὀцἶТtesΝἶeΝsὁὀΝprὁἵчsΝ(111ι)Ν»,ΝRОvuОΝdОsΝлtudОsΝψвгКἘtἑἘОsΝ1ίΝ(1),Ν1ληἀ,ΝpέΝἁηάζθΝἉΝχὀРὁХἶ,Ν
ωἐurМἐΝКἘdΝSἙМἑОtв,ΝpέΝΝιἁάιηέ
1ἀίέΝύὁuТХХКrἶ,Ν «Ν δeΝ SвὀὁἶТФὁὀΝ »,Ν pέΝ ἀἁἁ,Ν ὀὁtesΝ ζἀθΝ etΝ ζἀιέΝ VὁТrΝ КussТΝ ϊέΝ ύressάАrТРСt,Ν
«ΝἐὁРὁЦТХТsЦΝТὀΝἑὁὀstКὀtТὀὁpХeΝ»,ΝByzantion, ζι,Ν1λιι,ΝpέΝ1θἁά1κηΝἉΝχέΝRТРὁ,Ν«ΝIХΝprὁἵessὁΝἶeХΝ
ἴὁРὁЦТХὁΝἐКsТХТὁΝ(1ίλλΝἵКέ)ΝἈΝuὀКΝrТἵὁὀsТἶerКὐТὁὀeΝ»,ΝτrἑОἘtКХἑКΝωἐrἑstἑКἘКΝPОrἑἙdἑМК,ΝηκΝ(1),Ν
1λλἀ,ΝpέΝ1κηάἀ11ΝἉΝύέΝVespТРὀКὀТ,Ν«Ν“ἐКsТХТὁ,ΝeХΝЦὁὀУeΝἴὁРὁЦТХὁ”,ΝἵὁὀἶeὀКΝἶeΝuὀΝСeterὁἶὁбὁΝeὀΝ
ἐТὐКὀἵТὁΝ»,ΝТὀΝεέΝἶeХΝεКrΝεКrἵὁsΝSпὀἵСeὐ,Νцἶέ,ΝώОrОУОsΝОἘΝХКΝἐἑstἙrἑК,ΝεКἶrТἶΝἈΝTrὁttК,Νἀίίλ,Ν
pέΝ1ί1ά1ἀίέ
1ἀ1έΝBRV,Ν1,ΝpέΝζκἀάζκἁέΝSeХὁὀΝἠέΝεТХКἶТὀὁЯК,ΝХ’КuteureΝἶeΝХ’цἶТtТὁὀΝἵrТtТqueΝἶuΝteбte, ХКΝpuἴХТά
ἵКtТὁὀΝἶeΝἵetΝὁuЯrКРeΝestΝἶueΝрΝϊὁsТtСцὁs,ΝTἐОΝ‘PКἘἙpХἑКΝDἙРЦКtἑkО’,ΝpέΝἁιΝetΝsuТЯέΝVὁТrΝКussТΝ
χέΝRТРὁ,Ν«ΝδКΝPКὀὁpХТeΝἶὁРЦКtТqueΝἶ’EutСвЦeΝГТРКἴчὀeΝἈΝХesΝPчresΝἶeΝХ’лРХТse,ΝХ’eЦpereurΝetΝ
ζἀζ IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
δesΝprὁУetsΝἶeΝϊὁsТtСцὁsΝἵὁЦpreὀКТeὀtΝцРКХeЦeὀtΝХКΝpuἴХТἵКtТὁὀΝἶeΝἵertКТὀsΝ
цἵrТtsΝ ἶ’IôКὀὀчsΝ PСὁurὀчs,Ν Х’СцРὁuЦчὀeΝ ἶuΝ εὁὀtΝ ύКὀὁs1ἀἀΝ etΝ ἶeΝ ἠТФчtКsΝ
SeТἶчs1ἀἁ,Ν ἶeuбΝ ἶesΝ pὁХцЦТstesΝ ἶuΝ ἵôtцΝ РreἵΝ ХὁrsΝ ἶesΝ disputationesΝ КЯeἵΝ PТetrὁΝ
ύrὁssὁХКὀὁ,ΝХ’цЯшqueΝἶeΝεТХКὀ,ΝeὀΝ111ἀ1ἀζέΝϊ’КТХХeurs,ΝХesΝἶТsputesΝtСцὁХὁРТquesΝ
ἶeΝ ἵetteΝ цpὁqueάХрΝ sὁὀtΝ ТὀЯestТesΝ ἶ’uὀeΝ РrКὀἶeΝ ТЦpὁrtКὀἵeΝ pКrΝ ХeΝ pКtrТКrἵСe,Ν sТΝ
Х’ὁὀΝeὀΝУuРeΝἶ’КprчsΝХesΝteбtesΝs’вΝrКppὁrtКὀtΝqu’ТХΝЯὁuХКТtΝПКТreΝТЦprТЦerέΝχТὀsТ,Ν
eὀΝpХusΝἶesΝцἵrТtsΝἶ’EustrКtТὁsΝἶeΝἠТἵцe,ΝϊὁsТtСцὁsΝКΝцἶТtцΝtrὁТsΝἶТsἵὁursΝКttrТἴuцsΝ
КuΝpКtrТКrἵСeΝJeКὀΝἶeΝJцrusКХeЦΝ(Ἰ ΝΧ υ ,ΝἵКέΝ1ίλκά11ίθήι)1ἀη
etΝЯὁuХКТtΝpuἴХТerΝХeΝtrКТtцΝsurΝХesΝКὐвЦesΝἶeΝTСцὁἶὁrὁsΝSЦвrὀКТὁsΝ(Θ Ν
υ αῖ )1ἀθ,ΝКἵἵὁЦpКРὀцΝἶ’uὀΝцἵrТtΝἶuΝpКtrТКrἵСeΝJeКὀΝVΝἶ’χὀtТὁἵСeΝ(Ἰ Ν
Ὀ ,ΝἵКέΝ1ίκλά11ίί)ΝsurΝХeΝЦшЦeΝsuУet1ἀιέΝἑὁЦЦeΝХ’КΝsὁuХТРὀцΝJeКὀΝϊКrrὁuὐчs,Ν
ХeΝteбteΝἶeΝSЦвrὀКТὁsΝ«ΝὁfreΝuὀeΝpКreὀtцΝreЦКrquКἴХe,ΝἶКὀsΝsesΝХТРὀesΝРцὀцrКХes,Ν
КЯeἵΝХ’ὁpusἵuХeΝἶeΝTСцὁpСвХКἵteΝsurΝХesΝerreursΝἶesΝδКtТὀsΝ»1ἀκέΝἡr,ΝὀὁusΝsКЯὁὀsΝ
queΝ ϊὁsТtСцὁsΝ ЯὁuХКТtΝ ПКТreΝ ТЦprТЦerΝ ἵetΝ ὁuЯrКРeΝ КussТ1ἀλ,Ν КТὀsТΝ queΝ ἶ’КutresΝ
ХesΝСцrцsТesΝἶuΝprцseὀtΝ»,ΝТὀΝIdem,ΝPέΝErЦТХὁЯ,Νцἶsέ,ΝψвгКἘtἑἘОΝTἐОἙХἙРἑКἘsέΝTἐОΝSвstОЦКtἑгКtἑἙἘΝ
ἙПΝ tἐОἑrΝ τаἘΝ DἙМtrἑἘОΝ КἘdΝ tἐОἑrΝ PОrМОptἑἙἘΝ ἙПΝ όἙrОἑРἘΝ DἙМtrἑἘОs,Ν RὁЦeΝ ἈΝ UὀТЯersТtрΝ ἶeРХТΝ
stuἶТΝἶТΝRὁЦКΝ«ΝTὁrΝVerРКtКΝ»,ΝpέΝ1λάἁἀΝ(οΝQuКdОrἘἑΝdἑΝ αΝῬώ ,Νἁ,Νἀίίλ)έΝUὀΝὁuЯrКРeΝἶeΝ
ГТРКἴчὀὁs,ΝpὁrtКὀtΝsurΝХКΝprὁἵessТὁὀΝἶuΝSКТὀtάEsprТt,ΝПТРureΝἶКὀsΝХКΝХТsteΝἶesΝХТЯresΝqueΝϊὁsТά
tСцὁsΝЯὁuХКТtΝТЦprТЦerΝрΝεὁsἵὁu,Ν ,Ν«Ν Ν Ν»,Νἀι ἉΝ ,Ν
Ν ,ΝЦsέΝἀἁλ,ΝpέΝἁ1ἁΝ(ὀὁΝἀι)έ
1ἀἀέΝ ,Ν«Ν Ν Ν»,ΝἀθΝἉΝ ,Ν Ν ,
ЦsέΝἀηί,ΝpέΝἁἁκΝ(ὀὁΝἁἀ)έΝVὁТrΝКussТΝύruЦeХ,Ν«ΝχutὁurΝἶuΝЯὁвКРeΝ»,ΝpέΝἀιάἀκέ
1ἀἁέΝ ,Ν«Ν Ν Ν»,ΝἀκΝἉΝ ,Ν Ν ,
ЦsέΝἀηί,ΝpέΝἁἁκΝ(ὀὁΝἁἀ),Νἁζ1Ν(ὀὁΝκι)έΝVὁТrΝύruЦeХ,Ν«ΝχutὁurΝἶuΝЯὁвКРeΝ»,ΝpέΝἀκάἁίΝἉΝJέΝϊКrrὁuὐчs,Ν

«ΝδesΝἶὁἵuЦeὀtsΝἴвὐКὀtТὀsΝἶuΝxii ΝsТчἵХeΝsurΝХКΝprТЦКutцΝrὁЦКТὀeΝ»,ΝRОvuОΝdОsΝлtudОsΝψвгКἘ‑
e
tines,ΝἀἁΝ(1),Ν1λθη,ΝpέΝζἀάκκ,ΝТἵТΝpέΝη1άηλέΝδesΝteбtesΝsὁὀtΝpuἴХТцsΝpКrΝRέΝύКСἴКuer,ΝύОРОἘΝdОἘΝ
PrἑЦКtΝdОsΝPКpstОsΝμΝStudἑОἘΝгuΝσἑkОtКsΝSОἑdОsέΝEdἑtἑἙἘ,ΝEἑἘПüἐruἘР,ΝșἙЦЦОἘtКr,ΝεuὀТἵСΝἈΝ
UὀТάϊruἵФ,Ν1λιηέΝVὁТrΝКussТΝJέΝSpТterТs,ΝLa Critica bizantina del Primato Romano nel secolo
ἀII,ΝRὁЦeΝἈΝPὁὀtТПТἵТuЦΝIὀstТtutuЦΝἡrТeὀtКХТuЦΝStuἶТὁruЦ,Ν1λιλ,ΝpέΝζζάηζ,Νηθάκζέ
1ἀζέΝύruЦeХ,Ν«ΝχutὁurΝἶuΝЯὁвКРeΝ»ΝἉΝϊКrrὁuὐчs,Ν«ΝδesΝἶὁἵuЦeὀtsΝ»,ΝpέΝη1άηλέΝδ’ὁuЯrКРeΝἶeΝ
ἴКseΝ pὁurΝ ХКΝ ХТttцrКtureΝ reХТРТeuseΝ ἴвὐКὀtТὀeΝ resteΝ ἐeἵФ,Ν șἑrМἐОΝ uἘdΝ tἐОἙХἙРἑsМἐОΝ ȚἑtОrКtur.
PὁurΝuὀΝtrчsΝutТХeΝrцpertὁТreΝἶesΝцἶТtТὁὀsΝἶ’ὁuЯrКРesΝКὀtТХКtТὀs,ΝЯὁТrΝχέΝἐuἵὁssТ,ΝContra Latinos
IἀάἀIIΝsΝ(СttpsἈήήаааέКἵКἶeЦТКέeἶuή1θἁἀἀηλιήἑὁὀtrКἱδКtТὀὁsἱIБάБIIἱsέ)έ
1ἀηέΝ Ν π Ν(ДTὁЦeΝἶeΝХКΝУὁТe],ΝIК Т,Ν1θλκ),ΝpέΝηίζάηἁκΝ(tὁusΝХesΝtrὁТsΝsὁusΝХeΝtТtreΝ Ν
) ἉΝἵПέΝPέΝύКutТer,Ν«ΝδeΝsвὀὁἶeΝἶesΝἐХКἵСerὀesΝ(ПТὀΝ1ίλζ)έΝлtuἶeΝprὁsὁpὁРrКpСТqueΝ»,Ν
RОvuОΝdОsΝлtudОsΝψвгКἘtἑἘОs,ΝἀλΝ(1),Ν1λι1,ΝpέΝἀ1ἁάἀκζ,ΝТἵТΝpέΝἀἁίάἀἁ1έ
1ἀθέΝΝ ,Ν«Ν Ν Ν»,ΝἁἀΝἉΝ ,Ν Ν ,
ЦsέΝἀηί,ΝpέΝἁζ1Ν(ὀὁΝλζ)έΝVὁТrΝКussТΝύruЦeХ,Ν«ΝχutὁurΝἶuΝЯὁвКРeΝ»,ΝpέΝἁ1ΝἉΝύКutТer,Ν«ΝδeΝsвὀὁἶeΝ»,Ν
pέΝἀηηάἀηθέ
1ἀιέΝἑeΝtrКТtцΝКppКrКьtΝἶeuбΝПὁТsΝἶКὀsΝХКΝХТsteΝἶeΝPὁsὁХ´sФТУΝPrТФКὐΝἈΝ ,Ν«Ν Ν
Ν»,ΝἀἀΝΝetΝἁἀΝ(sὁusΝХeΝЦшЦeΝὀuЦцrὁΝqueΝХ’ὁuЯrКРeΝἶeΝSЦвrὀКТὁs,ΝἵТtцΝἵТάἶessus)ΝἉΝ
,Ν Ν ,Ν ЦsέΝ ἀηί,Ν pέΝ ἁζίΝ (ὀὁΝ ιι)έΝ VὁТrΝ КussТΝ PέΝ ύКutТer,Ν
«ΝJeКὀΝVΝХ’ἡбТte,ΝpКtrТКrἵСeΝἶ’χὀtТὁἵСeέΝἠὁtТἵeΝἴТὁРrКpСТqueΝ»,ΝRОvuОΝdОsΝлtudОsΝψвгКἘtἑἘОs,
ἀἀΝ(1),Ν1λθζ,ΝpέΝ1ἀκά1ηιέ
1ἀκέΝϊКrrὁuὐчs,Ν«ΝδesΝἶὁἵuЦeὀtsΝ»,ΝpέΝηιέΝSurΝTСцὁpСвХКФtὁsΝ(Θ φ α ),ΝЯὁТrΝPέΝύКutТer,Ν
«Νδ’цpТsἵὁpКtΝἶeΝTСцὁpСвХКἵteΝώцpСКТstὁs,ΝКrἵСeЯшqueΝἶeΝἐuХРКrТeΝ»,ΝRОvuОΝdОsΝлtudОsΝψвгКἘ‑
tines, ἀ1Ν(1),Ν1λθἁ,ΝpέΝ1ηλάικέ
1ἀλέΝ ,Ν«Ν Ν Ν»,Ν1κΝἉΝ ,Ν Ν ,
ЦsέΝἀηί,ΝpέΝἁζίΝ(ὀὁΝθζ)έΝVὁТrΝPКtrἙХἙРἑКΝύrКОМК,Ν1ἀθ,ΝἵὁХέΝἀἀ1άἀζλΝἉΝPέΝύКutТer,ΝTἐἹἙpἐвХКМtОΝ
ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIe SIÈCLE ζἀη
teбtesΝἶuΝЦшЦeΝἶὁssТer,ΝsТРὀцsΝpКrΝἠТФὁХКὁsΝἶeΝεцtСὁὀeΝ( α Ν ),Ν
surΝХeΝSКТὀtάEsprТt,ΝХesΝКὐвЦesΝetΝἵὁὀtreΝХesΝδКtТὀs1ἁίέΝϊКὀsΝХКΝЦшЦeΝἵКtцРὁrТe,Ν
ТХΝsὁuСКТtКТtΝpuἴХТerΝuὀΝцἵrТtΝКἶressцΝрΝХ’eЦpereurΝχХeбТsΝIerΝἑὁЦὀчὀe,ΝЯrКТseЦά
ἴХКἴХeЦeὀtΝ eὀΝ reХКtТὁὀΝ КЯeἵΝ ХesΝ disputationesΝ КЯeἵΝ ύrὁssὁХКὀὁ,Ν pКrΝ ἠТФὁХКὁsΝ
εὁuὐКХὁὀΝ( α Ν υ ),ΝКrἵСeЯшqueΝἶeΝἑСвpreΝetΝpКtrТКrἵСeΝœἵuЦцά
ὀТqueΝ(11ζιά11η1)1ἁ1,ΝКТὀsТΝqu’uὀΝtrКТtцΝsurΝХesΝКὐвЦesΝpКrΝХeΝЦцtrὁpὁХТteΝJeКὀΝἶeΝ
ἑХКuἶТὁpὁХТsΝ(iὀΝἶuΝxieΝsТчἵХe)1ἁἀ.
ϊКὀsΝХeΝἵКsΝἶesΝПКТtsΝpТeuбΝКἵἵὁЦpХТsΝpКrΝεКὀueХΝἑὁЦὀчὀe,ΝrцПцreὀἵeΝestΝПКТteΝ
ἶ’КἴὁrἶΝ рΝ uὀeΝ ἶesΝ pХusΝ reteὀtТssКὀtesΝ ἵὁὀtrὁЯersesΝ tСцὁХὁРТquesΝ ἶuΝ xiieΝ sТчἵХe,Ν
ἶКὀsΝ ХКqueХХeΝ Х’eЦpereurΝ КΝ УὁuцΝ uὀΝ rôХeΝ ἶцἵТsТПέΝ δeΝ sвὀὁἶeΝ qu’ТХΝ КΝ ἵὁὀЯὁquцΝ рΝ
ἵeΝsuУetΝeὀΝ11θθΝХeΝЦὁὀtreΝἴТeὀ,ΝКТὀsТΝqueΝХeΝПКТtΝqueΝХesΝἶцἵТsТὁὀsΝprТsesΝрΝἵetteΝ
ὁἵἵКsТὁὀάХрΝὁὀtΝцtцΝtὁutΝἶeΝsuТteΝТὀsцrцesΝἶКὀsΝХeΝSвὀὁἶТФὁὀΝἶeΝХ’ἡrtСὁἶὁбТe,ΝἶὁὀtΝ
eХХesΝἵὁὀstТtueὀtΝuὀΝἵСКpТtreΝἴТeὀΝrТἵСe1ἁἁέΝδeΝἶeuбТчЦeΝpὁТὀtΝἶeΝХ’eбpὁsцΝἶeΝϊὁsТά
tСцὁsΝἵὁὀἵerὀeΝХКΝἵὁὀἶКЦὀКtТὁὀΝsвὀὁἶКХeΝἶeΝSὁtчrТἵСὁsΝPКὀteuРeὀὁsΝ( Ν
Ν α )ΝetΝἶeΝsesΝpКrtТsКὀs1ἁζέΝἑertКТὀsΝἶesΝteбtesΝἶeΝἠТФὁХКὁsΝἶeΝεцtСὁὀeΝ
queΝ ϊὁsТtСцὁsΝ ЯὁuХКТtΝ ПКТreΝ puἴХТer,Ν etΝ qu’ТХΝ ἵТteΝ ἶКὀsΝ ХКΝ ἶцἶТἵКἵe,Ν sὁὀtΝ ХТцsΝ рΝ
ἵetΝ цpТsὁἶe1ἁηέΝ ϊeΝ ЦшЦe,Ν uὀΝ trКТtцΝ pὁХцЦТque,Ν ХКΝ ἵὁЦpТХКtТὁὀΝ Ν π
(ДХ’χrseὀКХΝsКἵrц]ΝКutὁurΝἶeΝ11ιίά11ιη)ΝКΝefeἵtТЯeЦeὀtΝцtцΝцἵrТtΝpКrΝχὀἶrὁὀТФὁsΝ
(ϊὁuФКs)Ν KКЦКtчrὁsΝ ( Ν α α ),Ν РrКὀἶΝ ἶrὁὀРКТreΝ Ν α Ν etΝ
pКreὀtΝpКrΝКХХТКὀἵeΝἶeΝХ’eЦpereurέΝἑ’estΝprцἵТsцЦeὀtΝХuТΝquТ,ΝἶКὀsΝἵetΝцἵrТt,ΝЦetΝeὀΝ
d’χМἐrἑdКΝ μΝ DἑsМἙurs,Ν trКἑtἹs,Ν pἙἹsἑОsΝ ОtΝ ХОttrОs,Ν TСessКХὁὀТqueΝ ἈΝχssὁἵТКtТὁὀΝ ἶeΝ reἵСerἵСesΝ

ἴвὐКὀtТὀes,Ν1λκί,ΝpέΝἀζιάἀκηέ
1ἁίέΝ ,Ν«Ν Ν Ν»,Νἁ1ΝἉΝ ,Ν Ν ,
ЦsέΝἀηί,ΝpέΝἁἁκΝ(ὀὁΝἁζ),ΝpέΝἁζ1Ν(ὀὁsΝκλ,ΝλίΝetΝλ1)έΝVὁТrΝχtСέϊέΝχὀРeХὁu,Ν υΝ π π υΝ
ΝἈ π υ Ν ῆ ΝΘ ῆ Ν Ν υΝ α Νφ φ υ (Refuta‑
tἑἙἘΝἙПΝPrἙМХus’Ν«ΝEХОЦОἘtsΝἙПΝTἐОἙХἙРвΝ»),ΝχtСчὀesΝ–ΝδeвἶeΝἈΝUὀТЯersТtцΝἶ’χtСчὀesΝ–ΝEέJέΝἐrТХХ,Ν
1λκζ,ΝpέΝББVΝ(ὀὁΝ1)ΝetΝpέΝББVIIΝ(ὀὁΝἀ)έ
1ἁ1έΝ ,Ν«Ν Ν Ν»,ΝἁἁΝἉΝ ,Ν Ν ,
ЦsέΝἀἁλ,ΝpέΝἁ1ἁΝ(ὀὁΝἀθ)έΝVὁТrΝύruЦeХ,Ν«ΝχutὁurΝἶuΝЯὁвКРeΝ»,ΝpέΝἁίάἁ1έ
1ἁἀέΝ ,Ν«Ν Ν Ν»,ΝζηέΝRцПцreὀἵeΝestΝПКТteΝКuбΝЦssέΝἀἁλΝ( ,Ν
Ν ,ΝpέΝἁ1ἀ,ΝὀὁΝ1ἁ),ΝἀζίΝ(Ibidem,ΝpέΝἁ1θ,ΝὀὁΝ1ζ)ΝetΝἀηίΝ(Ibidem,ΝpέΝἁζί,Ν
nὁΝιθ)έΝἑПέΝύКutТer,Ν«ΝδeΝsвὀὁἶeΝ»,ΝpέΝἀθζάἀθηΝἉΝχέΝχrРвrТὁu,Ν«ΝReЦКrquesΝsurΝqueХquesΝХТstesΝ
РreἵquesΝцὀuЦцrКὀtΝХesΝСцrцsТesΝХКtТὀesΝ»,ΝψвгКἘtἑἘἑsМἐОΝόἙrsМἐuἘРОἘ, ζ,Ν1λιἀ,ΝpέΝλάἁίΝἉΝTέεέΝ
KὁХἴКἴК,ΝTἐОΝψвгКἘtἑἘОΝȚἑstsΝμΝErrἙrsΝἙПΝtἐОΝȚКtἑἘs,ΝUrἴКὀК,ΝIδΝἈΝUὀТЯersТtвΝὁПΝIХХТὀὁТsΝPress,Ν
ἀίίί,ΝpέΝ1ιιά1κ1έ
1ἁἁέΝύὁuТХХКrἶ,Ν«ΝδeΝSвὀὁἶТФὁὀΝ»,ΝpέΝἀ1θάἀἀθΝἉΝύέΝTСetПὁrἶ,Ν«ΝTСeΝἑСrТstὁХὁРТἵКХΝἑὁuὀἵТХsΝ
ὁПΝ 11θθΝ КὀἶΝ 11ιίΝ ТὀΝ ἑὁὀstКὀtТὀὁpХeΝ »,Ν StέΝ VХКdἑЦἑr’sΝ TἐОἙХἙРἑМКХΝ QuКrtОrХв,Ν ἁ1Ν (ἀ),Ν 1λκι,Ν
pέΝ1ζἁά1θλέΝδ’цἶТἵte,ΝРrКЯцΝἶКὀsΝХКΝpТerre,ΝeбТstКТtΝeὀἵὁreΝрΝἑὁὀstКὀtТὀὁpХe,ΝἑέΝεКὀРὁ,Ν«ΝTСeΝ
ἑὁὀἵТХТКrΝ EἶТἵtΝ ὁПΝ 11θθΝ »,Ν DuЦЛКrtἙἘΝ τКksΝ PКpОrs, 1ι,Ν 1λθἁ,Ν pέΝ ἁ1ηάἁἁίέΝ ϊὁsТtСцὁsΝ ХeΝ
ἵὁὀὀКТssКТt,ΝἵПέΝ αΝπ Ν Ν Ν Νπα α υ ΝДδ’СТstὁТreΝἶesΝpКtrТКrἵСesΝ
ἶeΝJцrusКХeЦ],ΝἐuἵКrest,Ν1ι1η,ΝpέΝιλζέ
1ἁζέΝύὁuТХХКrἶ,Ν«ΝδeΝSвὀὁἶТФὁὀΝ»,ΝpέΝἀ1ίάἀ1ηΝἉΝPέΝАТrtС,Ν«ΝГurΝύesἵСТἵСteΝἶerΝSвὀὁἶeὀΝаТἶerΝ
SὁterТἵСὁsΝPКὀteuРeὀὁsΝ»,ΝψвгКἘtἑἘἑsМἐОΝόἙrsМἐuἘРОἘ,Νἁ,Ν1λθκ,ΝpέΝἀθίάἀθ1έ
1ἁηέΝχtСέΝχὀРeХὁu,Ν«ΝἠТἵСὁХКsΝὁПΝεetСὁὀeΝἈΝTСeΝδТПeΝКὀἶΝАὁrФsΝὁПΝКΝTаeХПtСάἑeὀturвΝἐТsСὁpΝ»,Ν
ТὀΝεέΝεuХХett,ΝRέΝSἵὁtt, éds., ψвгКἘtἑuЦΝКἘdΝtἐОΝωХКssἑМКХΝTrКdἑtἑἙἘ, ἐТrЦТὀРСКЦΝἈΝἑeὀtreΝПὁrΝ
ἐвὐКὀtТὀeΝStuἶТes,ΝUὀТЯersТtвΝὁПΝἐТrЦТὀРСКЦ,Ν1λκ1,ΝpέΝ1ζἁά1ζκ,ΝТἵТΝpέΝ1ζιέ
ζἀθ IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
sἵчὀeΝХeΝἶТКХὁРueΝeὀtreΝХ’eЦpereurΝetΝХesΝἵКrἶТὀКuб1ἁθ,ΝteбteΝqueΝϊὁsТtСцὁsΝКΝteὀtцΝ
ἶ’ТЦprТЦerΝeὀΝRussТe1ἁι.
δὁrsqu’ТХΝpКsseΝКuΝrчРὀeΝetΝрΝХКΝpersὁὀὀКХТtцΝἶeΝJeКὀΝἑКὀtКἵuὐчὀe,ΝХeΝpКtrТКrἵСeΝ
ПКТtΝ rцПцreὀἵeΝ рΝ ХКΝ ἵὁὀtrὁЯerseΝ pКХКЦТte1ἁκ,Ν ἶКὀsΝ ХКqueХХeΝ Х’eЦpereurΝ КΝ sὁuteὀuΝ
ύrчРὁrТὁsΝ PКХКЦКsΝ etΝ sesΝ КἶeptesΝ eὀΝ цἵrТЯКὀtΝ ἵὁὀtreΝ ХesΝ КὀtТpКХКЦТtes1ἁλ et en
prцsТἶКὀtΝХesΝsвὀὁἶesΝКвКὀtΝἵὁὀἶКЦὀцΝἐКrХККЦΝ( α α ),ΝύrчРὁrТὁsΝχФТὀἶвὀὁsΝ
(Γ Ν υ )ΝetΝἠТФчpСὁrὁsΝύrчРὁrКsΝ( φ ΝΓ )έΝἑeuбάἵТΝ
seΝretrὁuЯeὀtΝeὀΝtКὀtΝqu’СцrцsТКrquesΝἶКὀsΝХeΝSвὀὁἶТФὁὀ1ζίέΝδeΝὀὁЦΝἶuΝpКtrТКrἵСeΝ
JeКὀΝἶeΝἑὁὀstКὀtТὀὁpХe,ΝрΝsКЯὁТrΝJeКὀΝБIVΝKКХцФКsΝ(Ἰ Ν ’Ν α α ),Νὀ’вΝ
iРureΝpКs,ΝЦКТsΝsὁὀΝsὁuЯeὀТrΝὀeΝpὁuЯКТtΝpКsΝшtreΝtrὁpΝἵСerΝрΝϊὁsТtСцὁs1ζ1έΝδ’«ΝТЦpТeΝ
PrὁἵСὁrὁsΝ »Ν estΝ PrὁἵСὁrὁsΝ KвἶὁὀчsΝ ( Ν υ ),Ν ПrчreΝ ἶuΝ pХusΝ ἵὁὀὀuΝ
ϊчЦчtrТὁsΝ( ),ΝquТΝὁὀtΝцtц,ΝtὁusΝἶeuб,ΝКὀКtСцЦКtТsцsΝрΝХeurΝtὁur1ζἀ.
1ἁθέΝχέΝἑКtКХἶТΝPКХКu,Ν«Νδ’χrseὀКХeΝSКἵrὁΝἶТΝχὀἶrὁὀТἵὁΝἑКЦКterὁέΝIХΝprὁeЦТὁΝeἶΝТХΝἶТКХὁРὁΝ
ἶeХХ’ΝТЦperКtὁreΝἵὁὀΝТΝἵКrἶТὀКХТΝХКtТὀТΝἈΝὁrТРТὀКХe,ΝТЦТtКὐТὁὀТ,ΝКrrКὀРТКЦeὀtТΝ»,ΝRОvuОΝdОsΝлtudОsΝ
Byzantines,Ν η1Ν (1),Ν 1λλἁ,Ν pέΝ ηάθἀΝ ἉΝχέΝ ἐuἵὁssТ,Ν «Ν ϊТКХὁРuesΝ КὀἶΝχὀtСὁХὁРТesΝ ὁПΝ tСeΝ Sacred
ArsenalΝἴвΝχὀἶrὁὀТФὁsΝKКЦКterὁsΝἈΝSὁurἵes,ΝχrrКὀРeЦeὀts,ΝPurpὁsesΝ»,ΝТὀΝἑέΝεКἵц,ΝPέΝVКὀΝ
Deun, éds.,ΝEἘМвМХἙpКОdἑМΝTrОἘdsΝἑἘΝψвгКἘtἑuЦέΝPrἙМООdἑἘРsΝἙПΝtἐОΝIἘtОrἘКtἑἙἘКХΝωἙἘПОrОἘМОΝ
ἐОХdΝἑἘΝȚОuvОἘ,ΝθάῶΝțКвΝβίίῷ,ΝδeuЯeὀΝἈΝPeeters,Νἀί11,ΝpέΝἀθλάἀκζέ
1ἁιέΝ ,Ν«Ν Ν Ν»,ΝἁίέΝδeΝteбteΝseΝretrὁuЯeΝeὀΝtrὁТsΝЦКὀusἵrТts,ΝtὁusΝ
КppὁrtцsΝpКrΝἑСrвsКὀtСὁsΝeὀΝ1θλἀΝἈΝХesΝЦssέΝἀἁλ,ΝἀζίΝetΝἀηί,Ν ,Ν Ν
,ΝpέΝἁ1ζΝ(ὀὁsΝζζΝetΝζη),Νἁ1ηΝ(ὀὁΝἀ)ΝetΝpέΝἁζἀΝ(ὀὁΝλθ)ΝἉΝЯὁТrΝКussТΝἑКtКХἶТΝPКХКu,Ν«Νδ’χrά
seὀКХeΝ SКἵrὁΝ »,Ν pέΝ ηί,Ν ηηΝ ἉΝχέΝ ἐuἵὁssТ,Ν «ΝTСeΝ Sacred ArsenalΝ ἴвΝχὀἶrὁὀТФὁsΝ KКЦКterὁs,Ν КΝ
όὁrРὁtteὀΝTreКsureΝ»,ΝТὀΝRТРὁ,ΝErЦТХὁЯ,Νцἶsέ,ΝψвгКἘtἑἘОΝTἐОἙХἙРἑКἘs,ΝpέΝἁἁάηί,ΝТἵТΝpέΝζἀέ
1ἁκέΝSurΝ ХКΝ ἵὁὀtrὁЯerseΝ pКХКЦТte,Ν ЯὁТr,Ν eὀtreΝ Кutres,Ν JέΝ εeвeὀἶὁrПП,Ν χΝ StudвΝ ἙПΝ ύrОРἙrвΝ
Palamas,Ν trКἶέΝ pКrΝ ύέΝ δКаreὀἵe,Ν δὁὀἶresΝ ἈΝ TСeΝ όКТtСΝ Press,Ν 1λθζΝ ἉΝ Idem, ψвгКἘtἑἘОΝ ώОsв‑

МἐКsЦΝμΝώἑstἙrἑМКХ,ΝTἐОἙХἙРἑМКХΝКἘdΝSἙМἑКХΝPrἙЛХОЦsέΝωἙХХОМtОdΝStudἑОs,ΝδὁὀἶresΝἈΝVКrТὁruЦ,Ν
1λιζΝἉΝχέΝRТРὁ,Νцἶέ,ΝύrОРἙrἑἙΝPКХКЦКsΝОΝἙХtrОέΝStudἑΝОΝdἙМuЦОἘtἑΝsuХХОΝМἙἘtrἙvОrsἑОΝtОἙХἙРἑМἐОΝ
dОХΝἀIVΝsОМἙХἙΝЛἑгКἘtἑἘἙ,ΝόХὁreὀἵeΝἈΝἡХsἵСФТ,ΝἀίίζέΝἐТἴХТὁРrКpСТeΝtrчsΝutТХeΝἶКὀsΝ έ έΝ Ν
(ἵὁὁrἶέ),Ν μΝ Ν ΝДSέSέΝώὁružТУ,ΝώцsвἵСКsЦeΝἈΝἴТἴХТὁРrКά
pСТeΝἵὁЦЦeὀtцe],Ν έΝἈΝIὐἶКteХ´sФТУΝsὁЯetΝRussФὁУΝprКЯὁsХКЯὀὁУΝἵerФЯТ,Νἀίίζέ
1ἁλέΝVὁТrΝ ȘἙἐКἘἘἑsΝ ωКἘtКМuгОἘἑΝ RОПutКtἑἙἘОsΝ duКОΝ PrἙМἐἙrἑἑΝ ωвdἙἘἑἑΝ ОtΝ DἑsputКtἑἙἘОΝ МuЦΝ
PКuХἙΝPКtrἑКrМἐКΝȚКtἑἘἙΝEpἑstuХἑsΝsОptОЦΝtrКdἑtК,ΝцἶέΝpКrΝEέΝVὁὁrἶeἵФersΝetΝόrέΝTТὀὀeПeХἶ,ΝTurὀά
СὁutΝἈΝἐrepὁХs,Ν1λκιέΝϊὁsТtСцὁsΝКЯКТtΝХ’ТὀteὀtТὁὀΝἶeΝpuἴХТerΝХesΝцἵrТtsΝἶeΝἑКὀtКἵuὐчὀeΝἵὁὀtreΝ
PrὁἵСὁrὁsΝἶчsΝ1θλι,ΝЦКТsΝТХΝὀeΝputΝХeΝПКТre,ΝХesΝЦКὀusἵrТtsΝseΝtrὁuЯКὀtΝрΝεὁsἵὁu,ΝἵПέΝ Ν
π ,ΝpέΝ1έ
1ζίέΝύὁuТХХКrἶ,Ν«ΝδeΝSвὀὁἶТФὁὀΝ»,ΝpέΝκίάκη,Νἀζίάἀη1έΝSurΝχФТὀἶвὀὁs,ΝЯὁТrΝJέΝἠКἶКХΝἑКюeХХКs,Ν
«Ν ύreРὁrТὁΝ χФТὀἶТὀὁsΝ »,Ν ТὀΝ ἑέύέΝ ἑὁὀtТἵeХХὁ,Ν VέΝ ἑὁὀtТἵeХХὁ,Ν цἶsέ,Ν ȚКΝ tἐἹἙХἙРἑОΝ ЛвгКἘtἑἘО,
pέΝ1κλάἀηθΝἉΝIdem, ȚКΝrἹsἑstКἘМОΝd’χkἑἘdвἘἙsΝрΝύrἹРἙἑrОΝPКХКЦКsέΝEἘquшtОΝἐἑstἙrἑquО,ΝКvОМΝ
traduction et commentaire de quatre traités édités récemment,Ν ἀΝ ЯὁХsέ,Ν δὁuЯКТὀΝ ἈΝ Peeters,Ν
ἀίίἁΝἉΝIdem,Ν«ΝδeΝrôХeΝἶeΝύrцРὁТreΝχФТὀἶвὀὁsΝἶКὀsΝХКΝἵὁὀtrὁЯerseΝСцsвἵСКsteΝἶuΝxiveΝsТчἵХeΝ
рΝἐвὐКὀἵeΝ»,ΝТὀΝJέPέΝεὁὀПerrerάSКХК,Νцἶέ,ΝEКstОrἘΝωrἙssrἙКdsΝμΝEssКвsΝἙἘΝțОdἑОvКХΝωἐrἑstἑКἘΝ
Legacy,ΝPТsἵКtКаКв,ΝἠJΝἈΝύὁrРТКsΝPress,Νἀίίι,ΝpέΝἁ1άθίέΝSurΝύrчРὁrКs,ΝЯὁТrΝRέΝύuТХХКὀἶ,ΝEssai
surΝσἑМἹpἐἙrОΝύrἹРἙrКsΝμΝХ’ἐἙЦЦОΝОtΝХ’œuvrО,ΝPέΝἈΝPКuХΝύeutСὀer,Ν1λἀθΝἉΝTέΝώКrt,Ν«ΝἠТἵepСὁrusΝ
ύreРὁrКs,ΝώТstὁrТКὀΝὁПΝtСeΝώesвἵСКstΝἑὁὀtrὁЯersвΝ»,ΝȘἙurἘКХΝἙПΝEММХОsἑКstἑМКХΝώἑstἙrв,ΝἀΝ(ἀ),Ν
1λη1,ΝpέΝ1θλά1ιλΝἉΝώέάVέΝἐeвer,Ν«ΝἠТФepСὁrὁsΝύreРὁrКsΝКХsΝTСeὁХὁРeΝuὀἶΝseТὀΝerstesΝχuПtreteὀΝ
РeРeὀΝἶТeΝώesвἵСКsteὀΝ»,ΝȘКἐrЛuМἐΝdОrΝἰstОrrОἑМἐἑsМἐОἘΝψвгКἘtἑἘἑstἑk,Νἀί,Ν1λι1,ΝpέΝ1ι1ά1κκέ
1ζ1έΝSurΝХuТ,ΝЯὁТrΝΝύέTέΝϊeὀὀТs,Ν«ΝTСeΝϊepὁsТtТὁὀΝὁПΝtСeΝPКtrТКrἵСΝJὁСὀΝἑКХeἵКsΝ»,ΝȘКἐrЛuМἐΝdОrΝ
östОrrОἑМἐἑsМἐОἘΝЛвгКἘtἑἘἑsМἐОἘΝύОsОХХsМἐКПt,Νλ,Ν1λθί,ΝpέΝη1άηθΝ(οΝψвгКἘtἑuЦΝКἘdΝtἐОΝόrКἘksΝ
1γηίά1ζβίέΝωἙХХОМtОdΝStudἑОs,ΝδὁὀἶresΝἈΝVКrТὁruЦ,Ν1λκἀ)έ
1ζἀέΝύὁuТХХКrἶ,Ν«ΝδeΝSвὀὁἶТФὁὀΝ»,ΝpέΝκθάκιέΝSurΝХesΝПrчresΝKвἶὁὀчs,ΝЯὁТrΝύέΝεerἵКtТ,ΝσἙtἑгἑОΝ
dἑΝPrἙМἙrἙΝОΝDОЦОtrἑἙΝωἑdἙἘО,ΝțКἘuОХОΝωКХОМКΝОΝTОἙdἙrἙΝțОХἑtОἘἑἙtКΝОdΝКХtrἑΝКppuἘtἑΝpОrΝХКΝ
ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIe SIÈCLE ζἀι
ϊὁsТtСцὁsΝἵὁὀὀКТssКТtΝПὁrtΝἴТeὀΝἵesΝКfКТresάХрΝἈΝТХΝἵὁЦptКТtΝПКТreΝТЦprТЦerΝuὀeΝ
ЯrКТeΝἴТἴХТὁtСчqueΝἶ’цἵrТtsΝХesΝἵὁὀἵerὀКὀtέΝδeΝ Ν π ΝКἴὁὀἶeΝeὀΝteбtesΝἶeΝ
ἵeΝtвpeέΝδeΝХТЯreΝs’ὁuЯreΝpКrΝuὀeΝХὁὀРueΝТὀtrὁἶuἵtТὁὀΝἶeΝϊὁsТtСцὁsΝХuТάЦшЦeΝsurΝ
Х’СТstὁТreΝἶeΝХ’СцrцsТeΝἶeΝἐКrХККЦΝetΝἶeΝsesΝКἶeptes1ζἁ,ΝquТΝἵὁЦpreὀἶΝКussТΝὀὁЦἴreΝ
ἶeΝἶὁἵuЦeὀts,ΝeὀtreΝКutresΝἵeuбΝцЦТsΝpКrΝJeКὀΝἑКὀtКἵuὐчὀeΝὁuΝpeὀἶКὀtΝsὁὀΝrчРὀeΝἈΝ
ХeΝrКppὁrtΝsὁuЦТsΝpКrΝХesΝцЯшquesΝрΝХ’ТЦpцrКtrТἵeΝχὀὀeΝPКХцὁХὁРueΝ(pέΝιάκ)1ζζ, le
prostagmaΝТЦpцrТКХΝpὁurΝХКΝἶцpὁsТtТὁὀΝἶeΝJeКὀΝKКХцФКsΝ(pέΝκά1ί)1ζη,ΝХeΝtὁЦeΝСКРТὁά
rТteΝἵὁὀἵerὀКὀtΝХКΝἶὁἵtrТὀeΝСцsвἵСКsteΝ(pέΝἁζάἁλ)1ζθ,ΝХeΝtὁЦeΝsвὀὁἶКХΝἵὁὀἶКЦὀКὀtΝ
Х’СцrцsТeΝἶeΝἐКrХККЦΝ(pέΝζίάη1),ΝἵeХuТΝἵὁὀἶКЦὀКὀtΝХ’СцrцsТeΝἶeΝἐКrХККЦΝetΝχФТὀά
ἶвὀὁsΝ (pέΝ ηἀάκη)Ν etΝ ХeΝ tὁЦeΝ sвὀὁἶКХΝ ἵὁὀtreΝ PrὁἵСὁrὁsΝ KвἶὁὀчsΝ (pέΝ λἁά11ζ)1ζι,
sὁТtΝtὁusΝἶesΝpersὁὀὀКРesΝЦeὀtТὁὀὀцsΝἶКὀsΝХКΝἶцἶТἵКἵeΝἶuΝХТЯreΝἶeΝ1θλίέΝÀΝἵeХКΝ
s’КУὁuteὀtΝ quТὀὐeΝ цἵrТtsΝ ἶuΝ pКtrТКrἵСeΝ PСТХὁtСцὁsΝ KὁФФТὀὁsΝ ἵὁὀtreΝ ἠТФчpСὁrὁsΝ
ύrчРὁrКsΝ(pέΝ1άἀἁλ)1ζκ.
δeΝprὁУetΝἶeΝϊὁsТtСцὁsΝЯТsКТtΝКussТΝХ’цἶТtТὁὀΝἶ’КutresΝцἵrТtsΝКвКὀtΝtrКТtΝрΝХКΝἵὁὀtrὁά
ЯerseΝ pКХКЦТte1ζλέΝ ϊКὀsΝ ХКΝ ХТsteΝ ἶeΝ PὁsὁХ´sФТУΝ PrТФКὐ,Ν ὁὀΝ trὁuЯeΝ ἵertКТὀesΝ œuЯresΝ
КὀtТХКtТὀesΝ pКrΝ ἐКrХККЦΝ ἶeΝ ἑКХКἴre,Ν ἶὁὀtΝ ἵeХХeΝ surΝ ХКΝ prὁἵessТὁὀΝ ἶuΝ SКТὀtάEsprТt,Ν
ὁuЯrКРeΝtrчsΝТЦpὁrtКὀt,ΝquТΝКΝТὀspТrцΝtὁuteΝuὀeΝsцrТeΝἶeΝtСцὁХὁРТeὀsΝРreἵs,ΝetΝЦшЦeΝ
ἶesΝКὀtТἴКrХККЦТtes,ΝteХ,ΝeὀtreΝКutres,ΝἠeТХὁsΝKКἴКsТХКsΝ( ῖ Ν α α )1ηί. Deux
stἙrἑКΝdОХХКΝtОἙХἙРἑКΝОΝdОХХКΝХОttОrКturКΝЛἑгКἘtἑἘКΝdОХΝsОМἙХἙΝἀIV,ΝVКtТἵКὀΝἈΝἐТἴХТὁteἵКΝχpὁsά
tὁХТἵКΝVКtТἵКὀК,Ν1λἁ1,ΝpέΝἁηλάζίἁ,Νet,ΝpХusΝrцἵeЦЦeὀt,ΝJέRέΝRвἶer,ΝTἐОΝωКrООrΝКἘdΝАrἑtἑἘРsΝἙПΝ
DОЦОtrἑusΝșвdἙἘОsέΝχΝStudвΝἙПΝόἙurtООἘtἐάωОἘturвΝψвгКἘtἑἘОΝPἙХἑtἑМs,ΝRОХἑРἑἙἘΝКἘdΝSἙМἑОtв,
δeвἶeΝ–ΝἐὁstὁὀΝἈΝἐrТХХ,Νἀί1ίέ
1ζἁέΝ αΝ ῆ Να Ν α α Ν α ΝἈ υ,Ν α Ν Ν α ᾿Να ῆ Ν Ν ,Ν α Ν

π αΝ Ν Ν Ν Ν Ν Ν α ΝΦ υΝ έ,Νὅπ Ν Ν υ α Ν α Ν
Ν υ αφ Ν π Ν Να α υΝ φ υΝ Ν Γ ᾶΝ π Ν ῆ Ν α Ν αὺ ,
pέΝ1ά11ζέ
1ζζέΝPύΝ1η1,ΝιθιάιιίΝἉΝχέΝRТРὁ,Ν«ΝIХΝRКppὁrtὁΝἶeТΝЦetrὁpὁХТtТΝКἶΝχὀὀКΝPКХeὁХὁРКΝeΝКХtrТΝeЯeὀtТΝ
ἶeХΝ1ἁζθΝ»,ΝByzantion,Νκη,Νἀί1η,ΝpέΝἀκηάἁἁλέ
1ζηέΝPύΝ1η1,ΝἵὁХέΝιθλάιιἀ,ΝἶКtцΝ(pКrΝerreur)ΝἶuΝἀἀΝКЯrТХΝ1ἁηίέΝἑПέΝχέΝRТРὁ,Ν«ΝIХΝprὁstКРЦКΝἶТΝ
ύТὁЯКὀὀТΝVIΝἑКὀtКἵuὐeὀὁΝἶeХΝЦКrὐὁΝ1ἁζιΝ»,Ν Ν Ν Ν ,
ηίΝ(ἀ),Νἀί1ἁ,ΝpέΝιζ1άιθἀέ
1ζθέΝVὁТrΝ Γ υΝ Ν α α ᾶΝ υ α αΝ ДлἵrТtsΝ ἶeΝ ύrцРὁТreΝ PКХКЦКs],Ν цἶέΝ pКrΝ
έ έΝΧ υΝДPέKέΝἑСrчstὁu] etΝКХέ,Νἀ,ΝTСessКХὁὀТque,Νsέὀέ,Ν1λθθ,ΝpέΝηθιάηικέ
1ζιέΝJέΝ ϊКrrὁuὐчs,Ν Les regestes des actes du patriarcat de Constantinople,Ν 1,Ν Les actes des
pКtrἑКrМἐОs,ΝόКsἵТἵuХeΝV,ΝȚОsΝrОРОstОsΝdОΝ1γ11ΝрΝ1γιθ,ΝPέἈΝIὀstТtutΝПrКὀхКТsΝἶ’цtuἶesΝἴвὐКὀtТὀes,Ν
1λιι,ΝὀὁsΝἀἀ1ἁάἀἀ1ζΝ(КὁίtΝ1ἁζ1),ΝἀἁἀζΝ(КὁίtΝ1ἁη1)ΝetΝἀηζ1Ν(КЯrТХΝ1ἁθκ)έΝJusteΝКprчsΝХeΝἶeuбТчЦeΝ
ἶὁἵuЦeὀt,ΝϊὁsТtСцὁsΝКΝТὀsцrцΝХКΝProfession de foiΝἶeΝPКХКЦКs,ΝἵПέΝPύΝ1η1,ΝιθἁάιθκΝἉΝΓ υΝ
Ν α α ᾶΝ υ α α,Νἀ,ΝpέΝζλζάζλλέΝδesΝКἵtesΝἶesΝsвὀὁἶesΝἵὁὀἵerὀКὀtΝХКΝἵὁὀtrὁЯerseΝpКХКά
ЦТteΝ(1ἁζ1,Ν1ἁζιΝetΝ1ἁη1)ΝsὁὀtΝЦКТὀteὀКὀtΝцἶТtцsΝpКrΝόέΝδКurТtὐeὀΝТὀΝεeХХὁὀТ,Νцἶέ,ΝTἐОΝύrОКtΝ
Councils,ΝpέΝ1ἁ1άἀ1κ.ΝϊὁsТtСцὁsΝКΝpuἴХТцΝἵesΝἶὁἵuЦeὀtsΝpὁurΝrцpὁὀἶreΝрΝδцὁὀΝχХХКtТus,ΝquТΝ
s’estΝКttКquцΝрΝХКΝἶὁἵtrТὀeΝpКХКЦТte,ΝtὁutΝeὀΝТРὀὁrКὀtΝХesΝἶцἵТsὁὀsΝsвὀὁἶКХesΝрΝἵeΝsuУetέ
1ζκέΝPύΝ 1η1,Ν ἵὁХέΝ ιιἁά11κθΝ ἉΝ έ έΝ α ,Ν Φ υΝ υΝ α Ν ἔ α [D.V.
KКïЦКФчs,ΝPСТХὁtСцὁsΝKὁФФТὀὁsέΝŒuЯresΝἶeΝἶὁРЦКtТque],ΝTСessКХὁὀТqueΝἈΝKeὀtrὁΝVвὐКὀtТὀōὀΝ
Ereuὀōὀ,Ν1,Ν1λκἁέ
1ζλέΝἠὁusΝὀὁusΝrКppὁrtὁὀsΝТἵТΝseuХeЦeὀtΝКuбΝὁuЯrКРesΝἵὁrrespὁὀἶКὀtΝрΝХ’цpὁqueΝἶeΝХ’eЦpereurΝ
JeКὀΝἑКὀtКἵuὐчὀeέΝ
1ηίέΝ ,Ν«Ν Ν Ν»,ΝηηΝἉΝ ,Ν Ν ,
ЦsέΝἀζἁ,ΝpέΝἁἀ1Ν(ὀὁΝ1)ΝetΝЦsέΝἀηί,ΝpέΝἁἁκΝ(ὀὁΝζί)έΝϊКὀsΝ Ν π ,ΝϊὁsТtСцὁsΝКΝКussТΝpuἴХТцΝ
ζἀκ IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
цἵrТtsΝἶeΝKКἴКsТХКsΝвΝsὁὀtΝἶ’КТХХeursΝprцseὀts1η1,ΝКТὀsТΝqu’uὀΝὁuЯrКРeΝКὀὁὀвЦeΝἶТrТРцΝ
ἵὁὀtreΝϊчЦчtrТὁsΝKвἶὁὀчs1ηἀέΝϊКὀsΝsὁὀΝ Ν α α α ῆ Ν(TὁЦeΝἶeΝХКΝrцἵὁὀἵТХТКά
tТὁὀ),ΝХeΝpКtrТКrἵСeΝКΝКussТΝцἶТtцΝuὀeΝpКrtТeΝἶeΝХ’цἵrТtΝἶuΝἵКὀὁὀТsteΝεКtСКТὁsΝἐХКsά
tКrчsΝ( α αῖ Ν Ν α )ΝἶТrТРцΝἵὁὀtreΝХesΝδКtТὀs1ηἁ.
δКΝprцseὀἵeΝἶeΝεКtСТeuΝἑКὀtКἵuὐчὀeΝἶКὀsΝХeΝteбteΝestΝeὀΝqueХqueΝsὁrteΝsurpreά
ὀКὀte,ΝЯuΝqu’ТХΝὀ’КΝУКЦКТsΝrцРὀцΝἵὁЦЦeΝeЦpereurΝtТtuХКТreέΝϊὁsТtСцὁsΝὀeΝseΝtrὁЦpКТtΝ
pὁurtКὀtΝpКsΝἵКr,ΝКprчsΝКЯὁТrΝцtцΝЯКТὀἵuΝpКrΝJeКὀΝVΝPКХцὁХὁРue,ΝεКtСТeuΝКΝefeἵtТЯeά
ЦeὀtΝpКssцΝqueХqueΝteЦpsΝКuΝεὁὀtΝχtСὁsΝetΝКΝrцἶТРцΝХesΝὁuЯrКРesΝЦeὀtТὁὀὀцsΝἶКὀsΝ
ХКΝἶцἶТἵКἵeΝἶeΝ1θλί1ηζ.
IХΝὀὁusΝseЦἴХeΝἶὁὀἵΝцЯТἶeὀtΝqueΝἵeΝteбteΝestΝХὁТὀΝἶ’шtreΝseuХeЦeὀtΝuὀΝцХὁРeΝТὀtцά
ressц,ΝἶКὀsΝХeΝstвХeΝprὁpreΝКuбΝpКὀцРвrТquesΝἶeΝἵὁur,ΝqueΝϊὁsТtСцὁsΝКurКТtΝὁfertΝрΝ
ἐrсὀἵὁЯeКὀu,ΝЦКТsΝqu’ТХΝs’КРТtΝἴТeὀΝἶeΝХКΝprцseὀtКtТὁὀΝpuἴХТqueΝἶ’uὀΝЯКsteΝprὁУetΝ
tСцὁХὁРТἵὁάpὁХТtТqueέΝϊКὀsΝХeΝἵКἶreΝἶeΝἵeΝprὁУet,ΝХКΝiРureΝἶeΝJeКὀΝἑКὀtКἵuὐчὀeΝцtКТtΝ
esseὀtТeХХe,ΝἵКrΝХ’eЦpereurάЦὁТὀeΝКЯКТtΝцtцΝuὀΝἶцПeὀseurΝἵὁὀЯКТὀἵuΝetΝeiἵКἵeΝἶuΝ
pКХКЦТsЦe,ΝuὀΝ α Ν αΝ Νἶ’eбἵeptТὁὀ1ηηέΝἡr,ΝuὀΝἶesΝἴutsΝἶцἵХКrцsΝἶeΝ
ϊὁsТtСцὁsΝцtКТtΝprцἵТsцЦeὀtΝἶeΝrцpὁὀἶreΝКuбΝКttКquesΝἶesΝКὀtТpКХКЦТtesΝЦὁἶerὀes,Ν
ἶeuбΝteбtesΝКὀtТХКtТὀsΝἶeΝἐКrХККЦ,ΝЦКТsΝsКὀsΝeὀΝἵὁὀὀКьtreΝХ’КuteurΝ(ὀὁΝ1ἁ,ΝpέΝἁθιάἁικΝetΝὀὁΝ1ζ,Ν
pέΝἁικάἁκι),ΝχέΝόвrТРὁs,Ν«ΝPerΝХ’ТἶeὀtТПТἵКὐТὁὀeΝἶТΝКХἵuὀeΝὁpereΝ‘ТРὀὁtТΝКuἵtὁrТs’ΝἵὁὀteὀuteΝὀeХΝ
π ΝἶТΝϊὁsТteὁ,ΝpКtrТКrἵКΝἶТΝύerusКХeЦЦeΝ(eΝreἵuperὁΝἶТΝuὀΝὁpusἵὁХὁΝКὀtТХКtТὀὁΝἶТΝ
ἐККrХКЦΝἑКХКἴrὁ)Ν»,ΝRἑvἑstКΝdἑΝStudἑΝψἑгКἘtἑἘἑΝОΝσОἙОХХОἘἑМἑ,Νἁίάἁ1,Ν1λκζάκη,ΝpέΝ1ι1ά1λίέΝSurΝ
ХesΝœuЯresΝКὀtТХКtТὀsΝἶeΝἐКrХККЦ,ΝЯὁТrΝIdem,Ν«ΝδКΝprὁἶuὐТὁὀeΝХetterКrТКΝКὀtТХКtТὀКΝἶТΝἐКrХККЦΝ
ἑКХКἴrὁΝ»,ΝτrἑОἘtКХἑКΝωἐrἑstἑКἘКΝPОrἑἙdἑМК,Νζη,Ν1λιλ,ΝpέΝ11ζά1ζζΝἉΝTέεέΝKὁХἴКἴК,Ν«ΝἐКrХККЦΝ
tСeΝἑКХКἴrТКὀΝἈΝTСreeΝTreКtТsesΝὁὀΝPКpКХΝPrТЦКἵвΝἈΝIὀtrὁἶuἵtТὁὀ,ΝEἶТtТὁὀ,ΝКὀἶΝTrКὀsХКtТὁὀΝ»,Ν
RОvuОΝdОsΝлtudОsΝψвгКἘtἑἘОs, ηἁΝ(1),Ν1λλη,ΝpέΝζ1ά11ηΝἉΝἐКrХККЦΝἑКХКἴrὁ,ΝOpere contro i Latini,

цἶέΝpКrΝχέΝόвrТРὁs,ΝVКtТἵКὀΝἈΝἐТἴХТὁteἵКΝχpὁstὁХТἵКΝVКtТἵКὀК,Ν1λλκέ
1η1έΝ ,Ν «Ν Ν Ν »,Ν ηἀΝ etΝ ηζέΝ ϊКὀsΝ ХeΝ preЦТerΝ ἵКs,Ν ТХΝ s’КРТtΝ ἶuΝ
ЦsέΝ ἀηἀ,Ν ἵПέΝ ,Ν Ν ,Ν pέΝ ἁζθΝ (ὀὁΝ 1κ),Ν respeἵtТЯeЦeὀtΝ ἶuΝ
ЦsέΝἀηί,ΝIbidem,ΝpέΝἁζἀΝ(ὀὁΝ1ίί)έΝϊКὀsΝХeΝseἵὁὀἶ,ΝТХΝs’КРТtΝἶesΝЦssέΝἀζἀΝetΝἀηί,ΝIbidem,ΝpέΝἁἀἀΝ
(nὁΝ1ι)ΝetΝpέΝἁζίΝ(ὀὁΝι1)έΝVὁТrΝἠТХΝἑКἴКsТХКs,ΝSur le Saint‑Esprit,ΝТὀtrὁἶuἵtТὁὀ,ΝteбteΝἵrТtТque,Ν
trКἶuἵtТὁὀΝetΝὀὁtesΝpКrΝХeΝώТцrὁЦὁТὀeΝTСέΝKТsХКs,ΝPέΝἈΝἑerП,Νἀίί1,ΝpέΝ1ιἁάζἁθέΝSurΝKКἴКsТХКs,Ν
ЯὁТrΝεέάώέΝἑὁὀРὁurἶeКu,Ν«ΝἠТХΝἑКἴКsТХКsΝetΝХesΝprὁУetsΝἶeΝἵὁὀἵТХeΝœἵuЦцὀТqueΝpὁurΝХ’uὀТὁὀΝἶesΝ
лРХТsesΝ»,ΝТὀΝεέάώέΝἐХКὀἵСet,ΝόrέΝύКἴrТeХ,Νцἶsέ,ΝRἹduἑrОΝХОΝsМἐἑsЦОΝςΝEММХἹsἑἙХἙРἑОsΝОtΝpἙХἑtἑquОsΝ
dОΝХ’UἘἑἙἘΝОἘtrОΝτrἑОἘtΝОtΝτММἑdОἘtΝ(xiiie‑xviiieΝsἑчМХОsῤ,ΝPέΝἈΝχἑώἑἐвὐ,Νἀί1ἁ,ΝpέΝιηάκἀέ
1ηἀέΝ ,Ν«Ν Ν Ν»,ΝηιΝἉΝ ,Ν Ν ,
ЦsέΝἀηζ,ΝpέΝἁζκΝ(ὀὁΝ1)έ
1ηἁέΝ Ν α α α ῆ ,ΝIК Т,Ν1θλζ,ΝpέΝζζ1άζηθέΝVὁТrΝKέχέΝPКХКТὁХὁРὁs,ΝAn Annotated Edition of
tἐОΝ«ΝRОПutКtἑἙἘΝἙПΝtἐОΝErrἙrsΝἙПΝtἐОΝȚКtἑἘsΝ»ΝЛвΝțКttἐКἑἙsΝψХКstКrОs,ΝtСчseΝἶeΝἶὁἵtὁrКtΝТὀцἶТte,Ν
uὀТЯersТtцΝἶeΝδὁὀἶresΝ(RὁвКХΝώὁХХὁаКвΝetΝἐeἶПὁrἶΝἠeаΝἑὁХХeРe),Νἀί11ΝἉΝIέΝPὁХeЦТs,Ν«ΝἠὁtesΝ
ὁὀΝTаὁΝTeбtsΝϊeКХТὀРΝаТtСΝtСeΝPКХКЦТteΝἑὁὀtrὁЯersвΝ»,ΝТὀΝSέΝKὁtὐКἴКssТ,ΝύέΝεКЯrὁЦКtТs,Νцἶs,Ν
Realia Byzantina,Ν ἐerХТὀΝ ἈΝ ϊeΝ ύruвter,Ν ἀίίλ,Ν pέΝ ἀίιάἀ1ἀ,Ν ТἵТΝ pέΝ ἀίιάἀίλέΝ ϊὁsТtСцὁsΝ ЯὁuХКТtΝ
КussТΝПКТreΝТЦprТЦerΝuὀΝКutreΝцἵrТtΝἶeΝἐХКstКrчs,Ν ,Ν«Ν Ν Ν»,Νθ1ΝἉΝ
,Ν Ν ,ΝЦsέΝἀηί,ΝpέΝἁἁλΝ(ὀὁΝθ1)έ
1ηζέΝTέΝTeὁteὁТ,Ν«ΝδКΝquereХХeΝСцsвἵСКsteΝreПХцtцeΝἶКὀsΝХesΝЦКὀusἵrТtsΝРreἵsΝἶeΝХКΝἐТἴХТὁtСчqueΝ
ἶeΝ Х᾽χἵКἶцЦТeΝ RὁuЦКТὀeΝ », ТὀΝ Actes du xvieΝ ωἙἘРrчsΝ IἘtОrἘКtἑἙἘКХΝ dОsΝ лtudОsΝ ψвгКἘtἑἘОs,Ν
ψuМКrОst,Ν1ῷι1,ΝἐuἵКrestΝἈΝχἵКἶeЦТeТΝRSR,Ν1λιζ,Νἀ,ΝpέΝἀιηάἀκίΝ(οΝψвгКἘtἑἘКΝОtΝDКМἙάRἙЦКἘК,
ἐuἵКrestΝἈΝἡЦὁὀТК,Νἀίίκ,ΝpέΝἀίἁάἀ11,ΝТἵТΝpέΝἀίζ,ΝὀέΝἁ)έΝϊὁsТtСцὁsΝpuἴХТeΝХ’КἵteΝἶeΝἵὁὀПТrЦКtТὁὀΝ
( )ΝἶuΝtὁЦeΝsвὀὁἶКХΝἶeΝ1ἁη1Ν(КἵteΝцЦТsΝeὀΝ1ἁηζ),ΝὁὶΝεКtСТeuΝsТРὀeΝeὀΝeЦpereur,Ν Ν
π ,ΝpέΝκζάκηέ
1ηηέΝδeΝ pКtrТКrἵСeΝ ЯὁuХКТtΝ ἶ’КТХХeursΝ puἴХТerΝ sesΝ цἵrТtsΝ ἵὁὀtreΝ PrὁἵСὁrὁsΝ Kвἶὁὀчs,Ν ἵПέΝ Ν
π ,ΝpέΝ1έ
ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIe SIÈCLE ζἀλ
quТΝ prὁХТПцrКТeὀtΝ ἶКὀsΝ ХeΝ ЦὁὀἶeΝ ἵКtСὁХТqueέΝ UὀeΝ preЦТчreΝ rцpὁὀseΝ КЯКТtΝ ἶцУрΝ цtцΝ
ἶὁὀὀцeΝeὀΝ1θλίΝЦшЦe,ΝpКrΝХКΝpuἴХТἵКtТὁὀΝἶeΝХ’ὁuЯrКРeΝἶeΝεКбТЦὁsΝХeΝPцХὁpὁὀά
ὀцsТeὀ1ηθέΝδeΝpКtrТКrἵСeΝЯТsКТtΝἵepeὀἶКὀtΝἴeКuἵὁupΝpХusΝХὁТὀ,ΝἵeΝquТΝКppКrКьtΝtrчsΝ
ἵХКТreЦeὀtΝрΝХКΝХeἵtureΝἶesΝprὁХцРὁЦчὀesΝрΝsὁὀΝ Ν π 1ηι,ΝἶКὀsΝХesqueХsΝТХΝ
eбpХТqueΝsКΝἶцЦКrἵСeΝeὀΝs’КttКquКὀtΝКuΝἵКХὁЦὀТКteurΝЦὁἶerὀeΝἶeΝPКХКЦКsΝetΝἶuΝ
pКtrТКrἵСeΝPСТХὁtСцὁsΝKὁФФТὀὁs,ΝХeΝУцsuТteΝόrКὀхὁТsΝRТἵСКrἶ,ΝКuteurΝἶuΝ αΝ ῆ Ν
π Νῆ Ν α ῆ Ν α Ν Ν Ν αφ υ Νῆ Ν α ΝДδeΝἴὁuἵХТerΝ
ἶeΝХ’лРХТseΝrὁЦКТὀeΝpὁurΝХКΝἶцПeὀseΝἶeΝХ’ὁrtСὁἶὁбТe],ΝἀΝЯὁХuЦes,ΝPКrТs,Ν1θηκ)1ηκ.
δцὁὀΝχХХКtТus,ΝКuteurΝἶeΝpХusТeursΝὁuЯrКРesΝКὀtТpКХКЦТtesΝetΝἵrТtТqueΝПКrὁuἵСe,ΝeὀtreΝ
autres, du TriôdionΝРreἵΝetΝἶuΝSвὀὁἶТФὁὀΝἶeΝХ’ἡrtСὁἶὁбТe1ηλ,ΝἵὁὀstТtueΝuὀeΝКutreΝἶeΝ
sesΝἵТἴХesέ
ἡὀΝἵὁЦpreὀἶΝἶὁὀἵΝqu’eὀΝrКppeХКὀtΝрΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝХesΝeбpХὁТtsΝἶeΝJeКὀΝἑКὀtКά
ἵuὐчὀe,ΝϊὁsТtСцὁsΝὀeΝПКТsКТtΝqu’utТХТserΝХeursΝХТeὀsΝἶeΝpКreὀtцΝpὁurΝserЯТrΝКuΝЦТeuбΝ
sesΝprὁpresΝὁἴУeἵtТПsέΝδ’eЦpereurΝἶeЯКТtΝПКТreΝὁiἵeΝἶeΝЦὁἶчХeΝpὁurΝsὁὀΝХὁТὀtКТὀΝ
ἶesἵeὀἶКὀt,ΝquТΝцtКТtΝКТὀsТΝeбСὁrtцΝрΝs’цХeЯerΝрΝХКΝСКuteurΝἶesΝПКТtsΝКἵἵὁЦpХТsΝpКrΝ
sὁὀΝКὀἵшtre1θί.
1ηθέΝ Ν α Ν Ν α Ν Νπαπ (țКἘuОХΝМἙἘtrОΝХОΝsМἐἑsЦОΝdОsΝpКpἑstОs),Ν

ἐuἵКrest,Ν1θλίΝἉΝδeРrКὀἶ,ΝψἑЛХἑἙРrКpἐἑО…ΝdἑбάsОptἑчЦОΝsἑчМХО,Νἀ,ΝpέΝζιηάζικΝ(ὀὁΝθἁη)ΝἉΝBRV,Ν1,Ν
pέΝἀλιάἀλκΝ(ὀὁΝκλ)έΝδ’ὁППeὀsТЯeΝКὀtТХКtТὀeΝἶeΝϊὁsТtСцὁsΝКЯКТtΝἵὁЦЦeὀἵцΝpХusΝtôt,ΝeὀΝεὁХἶКЯТe,Ν
pКrΝХКΝpuἴХТἵКtТὁὀΝἶuΝtrКТtцΝἶeΝἠцФtКrТὁsΝἶeΝJцrusКХeЦ,Ν Ν ῆ Ν ῆ Ν Νπ παΝ ,
IК Т,Ν 1θκἀΝ ἉΝ δeРrКὀἶ,Ν ψἑЛХἑἙРrКpἐἑО…Ν dἑбάsОptἑчЦОΝ sἑчМХО,Ν ἀ,Ν pέΝ ζί1άζίκΝ (ὀὁΝ ηθκ)Ν ἉΝ BRV,Ν 1,Ν
pέΝἀη1άἀηιΝ(ὀὁΝιη)έΝPὁurΝХeΝἵὁὀteбte,ΝЯὁТrΝTurἶeКὀu,Ν«ΝδesΝἵὁὀtrὁЯersesΝ»έΝPὁurΝХesΝХТЯresΝРreἵsΝ
ТЦprТЦцsΝeὀΝεὁХἶКЯТe,ΝЯὁТrΝϊέΝSТЦὁὀesἵu,Ν«ΝδeΝЦὁὀКstчreΝἶeΝἑet tὐuТКΝ(IКssв)ΝПὁвerΝἶeΝἵuХtureΝ

ἶeΝХ’ἡrТeὀtΝὁrtСὁἶὁбeΝ»,ΝBalcania, θΝ(1λζἁ),ΝpέΝἁηιάἁθηΝἉΝ έΝ ,Ν«Ν ὰΝ Ν α αΝ
ὰΝ υπ αφ ῖαΝ α Να Ν Να ,Ν1θζἀά1κἀ1ΝДϊέΝἡТФὁὀὁЦТἶчs,ΝδКΝtвpὁРrКpСТeΝ
РreἵqueΝἶeΝεὁХἶКЯТeΝetΝsesΝprὁἶuἵtТὁὀs,Ν1θζἀά1κἀ1]Ν»,ΝἈ ᾶ,Νιη,Ν1λιη,ΝpέΝἀηλάἁί1ΝἉΝEέΝἑСТКά
ἴuru,ΝωКrtОΝΒἑΝtἑpКrΝьἘΝ КrКΝțἙХdἙvОἑΝДδТЯreΝetΝТЦprТЦerТeΝeὀΝεὁХἶКЯТe],ΝIКΒТΝἈΝUὀТЯersТtКteКΝ
«ΝχХέIέΝἑuὐКΝ»,Νἀί1ί,ΝpέΝἁ1ιάἁζζέ
1ηιέΝTeбteΝцἵrТtΝeὀΝ1θλι,ΝeὀΝVКХКἵСТeέ
1ηκέΝδ’ὁuЯrКРe,ΝpuἴХТцΝeὀΝРreἵΝЯerὀКἵuХКТre,ΝἶeЯКТtΝшtreΝἶТППusцΝрΝtТtreΝРrКἵТeuбΝpКrЦТΝХesΝὁrtСὁά
ἶὁбesΝἶuΝδeЯКὀt,ΝЦКТsΝὀὁЦἴreΝἶ’eбeЦpХКТresΝὁὀtΝцtцΝἴrίХцsΝsurΝХ’ὁrἶreΝἶuΝpКtrТКrἵСeΝPКrtСцά
ὀТὁsΝIV,ΝἵПέΝ αΝπ Ν Ν Ν Νπα α υ ,ΝpέΝ11ιιέΝVὁТrΝКussТΝδeРrКὀἶ,Ν
ψἑЛХἑἙРrКpἐἑО…Ν dἑбάsОptἑчЦОΝ sἑчМХО,Ν ἀ,Ν pέΝ 1ίίά1ίθΝ (ὀὁΝ ζἀι)Ν ἉΝ Θέ έΝ απα π υ ,Ν «Ν αΝ
α Ν αΝ αΝ‘ ΝДTСέIέΝPКpКἶὁpὁuХὁs,ΝδТЯresΝἵКtСὁХТquesΝetΝХТЯresΝὁrtСὁά
ἶὁбes]Ν»,ΝΌΝ α ,Ν1λ,Ν1λλἁ,ΝpέΝἁθάθηΝ(КЯeἵΝХeΝἶцἵretΝpКtrТКrἵКХ,ΝpέΝθἀάθη)έ
1ηλέΝϊὁsТtСцὁsΝКttКqueΝрΝЦКТὀtesΝreprТsesΝХesΝύreἵsΝКвКὀtΝtrКСТΝХ’ὁrtСὁἶὁбТeΝetΝἵСὁТsТΝХeΝἵКЦpΝ
ἶesΝ «Ν pКpТstesΝ »έΝ ϊКὀsΝ ХКΝ prцПКἵeΝ рΝ Х’ὁuЯrКРeΝ ἶeΝ εКбТЦὁsΝ ХeΝ PцХὁpὁὀὀцsТeὀ,Ν ТХΝ seΝ rцПчreΝ рΝ
IôКὀὀчsάεКttСКТὁsΝ KКrвὁpСвХХὁsΝ ( Ν α α Ν α υ φυ )Ν etΝ surtὁutΝ рΝ χХХКtТus,Ν
quТΝЦὁurut,ΝseХὁὀΝХuТ,ΝeὀΝЦὁrἶКὀtΝetΝeὀΝКЯКХКὀtΝsКΝprὁpreΝХКὀРue,ΝἵСсtТЦeὀtΝἶТЯТὀΝpὁurΝХesΝ
ἴХКspСчЦesΝ qu’ТХΝ КЯКТtΝ prὁПцrцsΝ рΝ Х’КἶresseΝ ἶeΝ Х’ὁrtСὁἶὁбТe,Ν δeРrКὀἶ,Ν ψἑЛХἑἙРrКpἐἑО…Ν
dix‑septième siècle,Νἀ,ΝpέΝζιιΝἉΝPКХЦТerТ,ΝDἙsἑtОἙ,ΝpέΝκζάκηέΝδeΝ Ν α α α ῆ Νs’ὁuЯreΝpКrΝ
uὀeΝХὁὀРueΝТὀtrὁἶuἵtТὁὀΝsТРὀцeΝpКrΝХeΝpКtrТКrἵСeΝetΝἶТrТРцeΝprцἵТsцЦeὀtΝἵὁὀtreΝХeΝХТЯreΝἶ’χХά
ХКtТus,ΝEἘМἐἑrἑdἑἙἘΝdОΝPrἙМОssἑἙἘОΝSpἑrἑtusΝSКἘМtἑ,ΝRὁЦe,Ν1θκκΝ(IreΝцἶТtТὁὀΝ1θηκ),ΝPКХЦТerТ,Ν
DἙsἑtОἙ,ΝpέΝζκάζλέ
1θίέΝϊὁsТtСцὁsΝ ЯeὀКТtΝ КТὀsТΝ рΝ ХКΝ reὀἵὁὀtreΝ ἶesΝ КЦἴТtТὁὀsΝ ἶeΝ ἐrсὀἵὁЯeКὀuΝ ХuТάЦшЦe,Ν quТΝ КΝ
tὁuУὁursΝ ЦТsΝ eὀΝ eбerРueΝ sКΝ ἶὁuἴХeΝ КsἵeὀἶКὀἵeΝ ТХХustre,Ν RέΝTСeὁἶὁresἵu,Ν «Ν DuἘРКΝ МОКΝ ЦКrОΝ
КΝ rἙduХuἑΝ ἑΝ ἘОКЦuХuἑΝ săuέΝ ἠὁteΝ ТstὁrТsteΝ ьὀΝ КrtКΝ ἴrсὀἵὁЯeὀeКsἵ Ν Д«Ν δКΝ РrКὀἶeΝ ХТРὀцeΝ ἶeΝ sКΝ
ПКЦТХХeΝ »έΝ ἠὁtesΝ СТstὁrТquesΝ ἶКὀsΝ Х’КrtΝ ἶeΝ Х’цpὁqueΝ ἶeΝ ἐrсὀἵὁЯeКὀu]Ν »,Ν ТὀΝ ἑerὀὁЯὁἶeКὀu,Ν
ἑὁὀstКὀtТὀТu,Νцἶsέ,ΝConstantin Brâncoveanu,ΝpέΝ1κίάἀίἀέ
ζἁί IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
SТΝ tὁutΝ ἵeХКΝ estΝ ἴТeὀΝ ἵХКТr,Ν ТХΝ resteΝ ХКΝ questТὁὀΝ ἶesΝ ἑὁЦὀчὀeΝ ἈΝ pὁurquὁТΝeuбΝ ςΝ
ϊὁsТtСцὁsΝs’eбpХТqueΝἈΝseХὁὀΝХuТ,ΝХeΝpreЦТerΝἑКὀtКἵuὐчὀeΝἵὁὀὀu,ΝprцὀὁЦЦцΝJeКὀ,Ν
КЯКТtΝцpὁusцΝХКΝiХХeΝἶeΝεКὀueХΝἑὁЦὀчὀe,ΝiХsΝἶeΝJeКὀΝIIΝetΝpetТtάiХsΝἶ’χХeбТsΝIer1θ1.
PὁurtКὀt,Ν ἵeХКΝ ὀeΝ sКurКТtΝ suireΝ рΝ ПКТreΝ цtКtΝ ἶesΝ ἑὁЦὀчὀeΝ pКrЦТΝ ХesΝ КὀἵшtresΝ ἶeΝ
ἐrсὀἵὁЯeКὀuέΝIХΝПКutΝКussТΝὁἴserЯerΝque,ΝseuХeЦeὀtΝἶeuбΝКὀsΝpХusΝtôt,ΝϊὁsТtСцὁsΝ
КЯКТtΝἶцἶТцΝuὀΝteбteΝsТЦТХКТreΝКuΝprТὀἵeΝ erἴКὀΝἑКὀtКἵuὐТὀὁ,ΝХeΝpКtrὁὀΝἶeΝХКΝtrКἶuἵά
tТὁὀΝeὀΝrὁuЦКТὀΝἶeΝХКΝἐТἴХeΝ(ἐuἵКrest,Ν1θκκ)1θἀέΝIХΝὀ’вΝЦКὀquКТtΝpКsΝХ’ὁἵἵКsТὁὀΝἶeΝ
ХὁuerΝХesΝКὀἵшtresΝἑКὀtКἵuὐчὀeΝἶuΝprТὀἵe,ΝὀὁtКЦЦeὀtΝJeКὀΝVI,ΝСКἴТХeΝἶТpХὁЦКteΝetΝ
СὁЦЦeΝἶ’лtКt,ΝЦКТsΝцРКХeЦeὀtΝtСцὁХὁРТeὀΝeбquТsΝetΝКtСХчteΝἶeΝХКΝЯrКТeΝПὁТ,ΝЯКТὀά
queurΝἶuΝПКuбΝprὁpСчte,ΝἶцПeὀseurΝetΝprὁЦὁteurΝἶeΝХ’ὁrtСὁἶὁбТeΝἶКὀsΝХeΝЦὁὀἶeέΝIХΝ
pКssКТtΝeὀsuТteΝКuбΝἑКὀtКἵuὐчὀeΝrцἵeὀts,ΝrКppeХКὀtΝХeΝПКЦeuбΝцpТsὁἶeΝἶeΝХКΝἵὁὀisά
ἵКtТὁὀΝἶesΝцРХТsesΝἵСrцtТeὀὀesΝКuΝteЦpsΝἶuΝsuХtКὀΝSὁХТЦКὀΝetΝХeΝrôХeΝἶeΝϊчЦчtrТὁsΝ
KКὀtКФὁuὐчὀὁsΝ ἶКὀsΝ ἵetteΝ КfКТre1θἁ,Ν puТsΝ terЦТὀКТtΝ pКrΝ ХeΝ pчreΝ ἶuΝ prТὀἵe,Ν ХeΝ ПeuΝ
ἵСКЦἴeХХКὀΝἑὁὀstКὀtТὀέΝἑepeὀἶКὀt,ΝΝТХΝὀeΝПКТsКТtΝКuἵuὀeЦeὀtΝЦeὀtТὁὀΝἶesΝeЦpeά
reursΝἑὁЦὀчὀe,ΝpКsΝpХusΝqueΝἶeΝХeursΝeбpХὁТtsΝὁuΝἶeΝХeurΝquКХТtцΝἶeΝ«ΝЦὁὀКrquesΝ
etΝКrἵСТцreТsΝ»1θζ.
PὁurquὁТΝϊὁsТtСцὁsΝКάtάТХΝἵСКὀРцΝἶeΝἶТsἵὁursΝἶКὀsΝХКΝἶцἶТἵКἵeΝἶeΝ1θλίΝςΝ
ἑὁЦЦeΝХ’ὁὀtΝцtКἴХТΝХesΝsКЯКὀtsΝЦὁἶerὀes,ΝХ’чreΝἶesΝἑὁЦὀчὀeΝПutΝЦКrquцeΝpКrΝ
ἶeΝПὁrtesΝἵὁὀtrὁЯersesΝtСцὁХὁРТques,ΝsurtὁutΝἶКὀsΝХesΝrКppὁrtsΝКЯeἵΝХКΝpКpКutц1θη.
ἑ’estΝ рΝ ἵetteΝ цpὁqueΝ queΝ ХКΝ questТὁὀΝ ἶuΝ όἑХἑἙquОΝ reprТtΝ ἶeΝ Х’ТЦpὁrtКὀἵeΝ ἶКὀsΝ ХeΝ
ЦὁὀἶeΝἴвὐКὀtТὀ,ΝeὀΝreХКtТὁὀΝКЯeἵΝἵeХХeΝἶeΝХКΝprТЦКutцΝἶuΝPКpe,ΝКХὁrsΝqu’КupКrКά
vant le όἑХἑἙquОΝ ὀ’ὁἵἵupКТtΝ qu’uὀΝ rôХeΝ КsseὐΝ ЦКrРТὀКХΝ pКrΝ rКppὁrtΝ КuΝ prὁἴХчЦe,Ν

1θ1έΝδeΝpКtrТКrἵСeΝseΝПὁὀἶeΝТἵТΝsurΝХ’œuЯreΝἶeΝἑСὁὀТКtчs,ΝЦКТsΝТХΝἵὁὀПὁὀἶΝἵertКТὀsΝἶцtКТХs,ΝἵКrΝ
ἵeΝJeКὀΝἑКὀtКἵuὐчὀeΝПutΝЦКrТцΝКЯeἵΝεКrТe,ΝХКΝПТХХeΝἶuΝПrчreΝἶeΝХ’eЦpereurΝεКὀueХ,ΝХeΝsébasto‑
kratorΝχὀἶrὁὀТФὁs,ΝἵПέΝϊέεέΝἠТἵὁХ,ΝTἐОΝψвгКἘtἑἘОΝόКЦἑХвΝἙПΝșКἘtКkἙuгОἘἙsΝ(ωКἘtКМuгОἘusῤΝ
МКέΝ11ίίά1ζθίΝμΝχΝύОἘОКХἙРἑМКХΝКἘdΝPrἙsἙpἙРrКpἐἑМКХΝStudв,ΝАКsСТὀРtὁὀ,ΝϊἑΝἈΝϊuЦἴКrtὁὀΝ
ἡКФs,Ν ἑeὀterΝ ПὁrΝ ἐвὐКὀtТὀeΝ StuἶТes,Ν 1λθκ,Ν pέΝ ζέΝ ϊὁsТtСцὁsΝ s’КἶressКТtΝ рΝ uὀΝ ἵὁὀὀКТsseur,Ν ЯuΝ
queΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝpὁssцἶКТtΝprКtТqueЦeὀtΝtὁusΝХesΝὁuЯrКРesΝἶ’СТstὁТreΝἴвὐКὀtТὀeΝКвКὀtΝtrКТtΝрΝХКΝ
pцrТὁἶeΝἑὁЦὀчὀeΝ(ἑСὁὀТКtчs,ΝχὀὀeΝἑὁЦὀчὀe,Νetἵ),ΝКТὀsТΝqueΝХ’œuЯreΝСТstὁrТqueΝἶeΝJeКὀΝἑКὀtКά
ἵuὐчὀe,ΝtὁusΝpuἴХТцsΝрΝPКrТsΝἶКὀsΝХКΝἵὁХХeἵtТὁὀΝωἙrpusΝψвгКἘtἑἘКОΝώἑstἙrἑКО,ΝἶТrТРцeΝpКrΝἑСКrХesΝ
ἶuΝἑКὀРeΝἶeΝόresὀe,ΝεέΝἑКrКtК u,ΝἑέΝϊТЦКάϊr РКὀ,Ν«ΝδesΝὁuЯrКРesΝἶ’СТstὁТreΝἴвὐКὀtТὀeΝἶeΝ
ХКΝἴТἴХТὁtСчqueΝἶuΝprТὀἵeΝἑὁὀstКὀtТὀΝἐrКὀἵὁЯКὀΝ»,ΝRОvuОΝdОsΝлtudОsΝSudάEstΝEurἙpἹОἘἘОs,ΝηΝ
(ἁάζ),Ν1λθι,ΝpέΝζἁηάζζιέ
1θἀέΝBRV,Ν1,ΝpέΝἀκθάἀλί,ΝХeΝteбteΝestΝeὀΝrὁuЦКТὀέ
1θἁέΝύέΝVeТὀsteТὀ,Ν«ΝδesΝἵὁὀἶТtТὁὀsΝἶeΝХКΝprТseΝἶeΝἑὁὀstКὀtТὀὁpХeΝeὀΝ1ζηἁΝἈΝuὀΝsuУetΝἶ’ТὀtцrшtΝ
ἵὁЦЦuὀΝpὁurΝХeΝpКtrТКrἵСeΝetΝХeΝРrКὀἶΝЦuПtТΝ»,ΝТὀΝȚОΝPКtrἑКrМКtΝœМuЦἹἘἑquОΝdОΝωἙἘstКἘtἑ‑
nople aux xive‑xvieΝsἑчМХОsΝμΝrupturОΝОtΝМἙἘtἑἘuἑtἹέΝχМtОsΝduΝωἙХХἙquОΝἑἘtОrἘКtἑἙἘКХ,ΝRἙЦОΝηάιΝ
dἹМОЦЛrОΝβίίη,ΝPέΝἈΝϊeΝἐὁἵἵКrἶ,Νἀίίι,ΝpέΝἀιηάἀκλέ
1θζέΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝКЯКТtΝreprТsΝрΝsὁὀΝἵὁЦpteΝХКΝstrКtцРТeΝἶeΝХцРТtТЦКtТὁὀΝЦТseΝeὀΝœuЯreΝpКrΝsὁὀΝ
ὁὀἵХeΝЦКterὀeХΝetΝprцἶцἵesseur,Ν erἴКὀΝἑКὀtКἵuὐТὀὁ,ΝϊέΝIὁὀesἵu,Ν«Ν erἴКὀΝἑКὀtКἵuὐчὀeΝetΝХКΝ
restКurКtТὁὀΝἴвὐКὀtТὀeέΝUὀΝТἶцКХΝрΝtrКЯersΝsesΝТЦКРesΝ»,ΝТὀΝEέΝSt ὀesἵu,Νἠέά έΝTКὀК ὁἵК,Νцἶsέ,Ν
лtudОsΝЛвгКἘtἑἘОsΝОtΝpἙstάЛвгКἘtἑἘОs,Ν1,ΝἐuἵКrestΝἈΝχἵКἶeЦТeТΝRSR,Ν1λιλ,ΝpέΝἀἁλάἀθλέΝἑepeὀά
ἶКὀt,ΝὀТΝХesΝpКὀцРвrТstesΝἶeΝἵeΝprТὀἵeΝὀТΝХuТάЦшЦeΝὀ’ὁὀtΝУКЦКТsΝПКТtΝrцПцreὀἵeΝКuбΝreХКtТὁὀsΝἶeΝ
pКreὀtцΝКЯeἵΝХesΝἑὁЦὀчὀeέ
1θηέΝJέεέΝώusseв,ΝTἐОΝτrtἐἙdἙбΝωἐurМἐΝἑἘΝtἐОΝψвгКἘtἑἘОΝEЦpἑrО,ΝἡбПὁrἶΝἈΝἑХКreὀἶὁὀΝPress,Ν
1λκθ,ΝpέΝ1θκέ
ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIe SIÈCLE ζἁ1
ἴeКuἵὁupΝ pХusΝ ἶцἴКttu,Ν ἶesΝ КὐвЦes1θθέΝ ϊКὀsΝ ἵetteΝ СТstὁТre,Ν ХeΝ rчРὀeΝ ἶeΝ εКὀueХΝ
ἑὁЦὀчὀeΝ ἵὁὀstТtueΝ uὀΝ tὁurὀКὀt,Ν ἵeΝ quТΝ eбpХТqueΝ Х’КtteὀtТὁὀΝ queΝ ϊὁsТtСцὁsΝ ХuТΝ
КἵἵὁrἶeΝ ἶКὀsΝ sКΝ prцПКἵeάἶцἶТἵКἵeέΝ TὁutesΝ ἵesΝ questТὁὀsΝ цtКТeὀtΝ ἶ’uὀeΝ КἵtuКХТtцΝ
КἵἵrueΝ etΝ ХeΝ pКtrТКrἵСeΝ prцpКrКТtΝ ἶepuТsΝ ХὁὀРteЦpsΝ sὁὀΝ КttКque1θιέΝ δesΝ ὁuЯrКРesΝ
qu’ТХΝКΝПКТtΝpuἴХТerΝὁuΝἴТeὀΝἵeuбΝqu’ТХΝКΝЯὁuХuΝЯὁТrΝТЦprТЦцsΝsὁὀtΝeὀΝРrКὀἶeΝЦКУὁά
rТtцΝἵeὀtrцsΝsurΝἵesΝquestТὁὀsάХрΝἈΝХesΝКὐвЦes,ΝХeΝόἑХἑἙquОΝetΝХКΝprТЦКutцΝἶuΝpКpe1θκ.
δ’цpὁqueΝἶesΝἑὁЦὀчὀeΝὀ’цtКТtΝἶὁὀἵΝpКsΝsТΝцХὁТРὀцeΝqueΝἵeХКΝἉΝtὁutΝКuΝἵὁὀtrКТre,ΝeХХeΝ
ἶeЯКТtΝПὁurὀТrΝἶesΝКrЦesΝpὁurΝЦeὀerΝХeΝἵὁЦἴКtέΝδКΝЦeὀКἵeΝreprцseὀtцeΝpКrΝХeΝprὁsцά
ХвtТsЦeΝἵКtСὁХТqueΝpКrЦТΝХesΝὁrtСὁἶὁбesΝἶeΝPὁХὁРὀeΝetΝἶeΝTrКὀsвХЯКὀТeΝetΝХ’КἵtТЯТtцΝ
ἶesΝpὁХцЦТstesΝἵКtСὁХТquesΝὁὀtΝὁἴХТРцΝϊὁsТtСцὁsΝрΝpКsserΝрΝХ’КἵteέΝUὀeΝПὁТsΝἶeΝpХus,Ν
1θθέΝTέεέΝKὁХἴКἴК,Ν«ΝἐвὐКὀtТὀeΝPerἵeptТὁὀsΝὁПΝδКtТὀΝReХТРТὁusΝ“Errὁrs”ΝἈΝTСeЦesΝКὀἶΝἑСКὀРesΝ
ПrὁЦΝκηίΝtὁΝ1ἁηίΝ»,ΝТὀΝχέEέΝδКТὁu,ΝRέPέΝεὁttКСeἶeС,Νцἶsέ,ΝTἐОΝωrusКdОsΝПrἙЦΝtἐОΝPОrspОМtἑvОΝ
ἙПΝ ψвгКἘtἑuЦΝ КἘdΝ tἐОΝ țusХἑЦΝ АἙrХd,ΝАКsСТὀРtὁὀ,Ν ϊἑΝ ἈΝ ϊuЦἴКrtὁὀΝ ἡКФsΝ ReseКrἵСΝ δТἴrКrвΝ
КὀἶΝ ἑὁХХeἵtТὁὀ,Ν ἀίί1,Ν pέΝ 11ιά1ζἁΝ ἉΝ χέΝ ἐuἵὁssТ,Ν «Ν ϊТἴКttТtТΝ teὁХὁРТἵТΝ КХХКΝ ἵὁrteΝ ἶТΝ εКὀueХeΝ
ἑὁЦὀeὀὁΝ »,Ν ТὀΝ χέΝ RТРὁΝ etΝ КХέ,Ν цἶsέ,Ν Vie per Bisanzio. VIII Congresso dell’Associazione
Italiana di Studi Bizantini,ΝVОἘОгἑК,ΝβηάβῶΝἘἙvОЦЛrОΝβίίῷ,ΝἐКrТΝἈΝEἶТὐТὁὀТΝἶТΝPКРТὀК,Νἀί1ἀ,Ν
1,Ν pέΝ ἁ11άἁἀ1έΝ SurΝ ХКΝ ἵὁὀtrὁЯerseΝ ἶesΝ КὐвЦes,Ν ЯὁТrΝ JέΝ ώέΝ ErТἵФsὁὀ,Ν «Ν δeКЯeὀeἶΝ КὀἶΝ UὀХeКά
ЯeὀeἶΝἈΝSὁЦeΝTСeὁХὁРТἵКХΝIЦpХТἵКtТὁὀsΝὁПΝtСeΝSἵСТsЦΝὁПΝ1ίηζΝ», StέΝVХКdἑЦἑr’sΝTἐОἙХἙРἑМКХΝ
Quarterly, 1ζΝ(ἁ),Ν(1λιί,ΝpέΝ1ηηά1ιθΝἉΝεέώέΝSЦТtСΝIII,ΝχἘdΝTКkἑἘРΝψrОКdΝ…ΝωОruХКrἑusΝКἘdΝ
tἐОΝχгвЦОΝωἙἘtrἙvОrsвΝἙПΝ1ίηζ, PέΝἈΝἐeКuἵСesὀe,Ν1λικέΝSurΝХeΝόἑХἑἙquО,ΝЯὁТrΝχέEέΝSТeἵТeὀsФТ,Ν
TἐОΝόἑХἑἙquОΝμΝώἑstἙrвΝἙПΝКΝDἙМtrἑἘКХΝωἙἘtrἙvОrsв,ΝἠeаΝВὁrФΝἈΝἡбПὁrἶΝUὀТЯersТtвΝPress,Νἀί1ίέΝ
SurΝХКΝprТЦКutцΝrὁЦКТὀe,ΝЯὁТrΝKХέΝSἵСКtὐ,ΝDОrΝpтpstХἑМἐОΝPrἑЦКtΝμΝsОἑἘОΝύОsМἐἑМἐtОΝvἙἘΝdОἘΝ
UrsprüἘРОἘΝЛἑsΝгurΝύОРОἘаКrt,ΝАὸrὐἴurРΝἈΝEἵСter,Ν1λλίΝДЯersТὁὀΝПrКὀхКТseΝἈΝLa primauté du
PКpОΝμΝsἙἘΝἐἑstἙἑrОΝdОsΝἙrἑРἑἘОsΝрΝἘἙsΝУἙurs,ΝtrКἶuἵtТὁὀΝἶeΝХ’КХХeЦКὀἶΝpКrΝJέΝώὁППЦКὀὀ,ΝPέΝἈΝ
ἑerП,Ν1λλἀ]έ

1θιέΝἐέΝ όὁὀФТčΝ КΝ цtКἴХТΝ queΝ ϊὁsТtСцὁsΝ КЯКТtΝ sὁТРὀeuseЦeὀtΝ prцpКrцΝ sКΝ ἵКЦpКРὀeΝ ἶ’цἶТά
tТὁὀΝeὀΝПКТsКὀtΝПКТreΝἶesΝἵὁpТesΝἶ’КprчsΝἶesΝЦКὀusἵrТtsΝКὀἵТeὀs,Ν ,Ν«Ν Ν
Ν»έΝUὀeΝpКrtТeΝἶesΝὁrТРТὀКuбΝКЯКТtΝКppКrteὀuΝКuΝРrКὀἶΝἶrὁРЦКὀΝἶeΝХКΝPὁrte,ΝPКὀКРТὁtчsΝ
ἠТФὁusТὁs,ΝquТΝХesΝКЯКТtΝrцἵupцrцsΝἶeΝХКΝἴТἴХТὁtСчqueΝἶeΝХ’цruἶТtΝἵrцtὁТsΝεКбТЦὁsΝεКrРὁuὀТὁsΝ
( Ν α ,Ν 1ηζλά1θίἀ)έΝχprчsΝ ХКΝ ЦὁrtΝ ἶeΝ ἠТФὁusТὁs,Ν ХesΝ ЦКὀusἵrТtsΝ цἵСureὀtΝ рΝ
ϊὁsТtСцὁsΝ(1θιζ),ΝIbidem,ΝpέΝἀικάἀιλΝἉΝ έ έΝ ,Ν«Ν Ν Ν Ν Ν
Ν ΝДϊὁἵuЦeὀtsΝpὁurΝХ’цtuἶeΝἶeΝХКΝἴТἴХТὁtСчqueΝἶeΝεКбТЦὁsΝεКrРὁuὀТὁs]Ν»,Ν
,Νἁκ,Ν1λιι,ΝpέΝ1ζ1ά1ηἁέΝδeΝprὁУetΝἶeΝϊὁsТtСцὁsΝцtКТtΝἶὁὀἵΝὀцΝἶurКὀtΝ
ХesΝἶerὀТчresΝКὀὀцesΝἶeΝЯТeΝἶeΝἠТФὁusТὁsέΝδeΝpКtrТКrἵСeΝἵὁЦptКТtΝХeΝἵὁὀtТὀuerΝpКrΝХКΝpuἴХТἵКά
tТὁὀΝἶ’uὀeΝὀὁuЯeХХeΝКὀtСὁХὁРТeΝἶeΝteбtesΝКὀtТХКtТὀsΝἈΝ Ν ΝДTὁЦeΝἶeΝХКΝpКТб]ΝἉΝЯὁТrΝsКΝ
prцПКἵeΝКuΝ Ν α Ν(ДTὁЦeΝἶeΝХКΝРrсἵe],ΝRсЦὀТἵ,Ν1ιίη),ΝpέΝ1ἁrΝἉΝἵПέΝδeРrКὀἶ,ΝBibliogra‑
pἐἑО…ΝdἑбάἐuἑtἑчЦОΝsἑчМХО,Ν1,ΝpέΝζηέ
1θκέΝἠὁЦἴreΝἶ’КuteursΝἵТtцsΝἶКὀsΝХКΝἶцἶТἵКἵeΝἶeΝ1θλίΝsὁὀtΝКussТΝЦὁἴТХТsцsΝἶКὀsΝsὁὀΝțКἘuОХ,
puἴХТцΝἶКὀsΝХeΝЦшЦeΝХТЯreΝἈΝἠТФчtКsΝSeТἶчsΝ(pέΝθί,ΝsurΝХesΝКὐвЦes),ΝἠeТХὁsΝKКἴКsТХКs,ΝἠТФὁХКὁsΝ
ἶeΝεцtСὁὀeΝ(pέΝζλΝetΝθη,ΝἶТsἵὁursΝἵὁὀtreΝPКὀteuРчὀὁsΝἉΝpέΝηἀ,Νηθ,Νθθ,ΝθκΝetΝιἀ,ΝsurΝХesΝКὐвЦes),Ν
ХeΝpКtrТКrἵСeΝJeКὀΝἑСrвsὁstὁЦТtчsΝ(pέΝθθ,Νθκ,Νιζ,ΝsurΝХesΝКὐвЦes),ΝJeКὀΝVΝἶ’χὀtТὁἵСeΝ(pέΝζη,Ν
surΝХesΝКὐвЦes)ΝἉΝTСцὁἶὁreΝSЦвrὀКТὁsΝ(pέΝιἀ),ΝTСцὁpСвХКФtὁsΝἶeΝἐuХРКrТeΝ(pέΝθι,Νθλ,Νιἁ),ΝetἵέΝ
δesΝἵὁὀtrὁЯersesΝἶeΝХ’цpὁqueΝἑὁЦὀчὀeΝsὁὀtΝpКssцesΝeὀΝreЯueΝἶКὀsΝХeΝЦшЦeΝὁuЯrКРeΝ(ЯὁТr,ΝpКrΝ
eбeЦpХe,ΝpέΝζιΝetΝsuТЯέΝetΝpέΝηι),ΝeὀΝsὁrteΝqueΝХКΝἶцἶТἵКἵeΝἵὁЦЦuὀТqueΝpКrПКТteЦeὀtΝКЯeἵΝХeΝ
ἵὁὀteὀuέΝχussТ,ΝἶКὀsΝХesΝprὁХцРὁЦчὀesΝἶeΝ Ν α Ν(pέΝ1άἀἁr),ΝϊὁsТtСцὁsΝТὀsТsteΝsurΝХesΝἶТППцά
reὀἵesΝЦКУeuresΝeὀtreΝХeΝἶὁРЦeΝrὁЦКТὀΝetΝХeΝРreἵΝἈΝХКΝprὁἵessТὁὀΝἶuΝSКТὀtάEsprТtΝetΝХКΝprТЦКutцΝ
ἶuΝpКpe,ΝetΝrцpὁὀἶΝКТὀsТΝКuΝἵКrἶТὀКХΝKὁХХὁὀТtἵСΝ(pέΝἀrάἀЯ)έΝVὁТrΝКussТΝPКХЦТerТ,ΝDἙsἑtОἙ,ΝpέΝθθάθκέΝ
EὀΝ РцὀцrКХ,Ν ЯὁТrΝ ἐКrἴu,Ν Purgatoriul, pέΝ ἁἀζάἁἀθΝ (КὐвЦes),Ν ἁἀθάἁἁκΝ (purРКtὁТre),Ν ἁηίάἁιλΝ
(prТЦКutцΝἶuΝpКpe),ΝἁἁκάἁζζΝ(όἑХἑἙquО)έΝVὁТrΝКussТΝIέΝKвrТКФКὀtὁὀКФТs,Ν«ΝἐetаeeὀΝϊТsputeΝКὀἶΝ
EruἶТtТὁὀέΝἑὁὀПХТἵtТὀРΝReКἶТὀРsΝὁПΝἐвὐКὀtТὀeΝώТstὁrвΝТὀΝEКrХвΝεὁἶerὀΝύreeФΝώТstὁrТἵКХΝδТteά
rКtureΝ»,ΝТὀΝἡέΝϊeХὁuТs,ΝχέΝἑὁuἶerἵ,ΝPέΝύurКὀ,Νцἶsέ,ΝώἹrἑtКРОsΝdОΝψвгКἘМОΝОἘΝEurἙpОΝduΝSudάEstΝ
à l’époque moderne et contemporaine,ΝχtСчὀesΝἈΝлἵὁХeΝόrКὀхКТseΝἶ’χtСчὀes,Νἀί1ἁ,ΝpέΝ1θ1ά1ικ,Ν
surtὁutΝpέΝ1ιἁά1ιιέ
ζἁἀ IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
Хὁrsqu’ТХΝцЯὁqueΝХesΝКὀἵшtresΝТХХustresΝἶeΝἐrсὀἵὁЯeКὀu,ΝХeΝpКtrТКrἵСeΝХuТΝprὁpὁseΝuὀΝ
ЦὁἶчХeΝрΝsuТЯre,ΝeὀΝцtrὁТteΝreХКtТὁὀΝКЯeἵΝsesΝprὁpresΝprТὁrТtцsέ
δeΝἵὁὀteбteΝТЦЦцἶТКtΝКΝУὁuцΝpὁurΝϊὁsТtСцὁsέΝUὀΝКὀΝseuХeЦeὀtΝКprчsΝsКΝprТseΝ
ἶeΝ pὁuЯὁТr,Ν ХeΝ prТὀἵeΝ ЯКХКqueΝ s’estΝ ἵὁὀПrὁὀtцΝ рΝ uὀeΝ ТὀЯКsТὁὀΝ ἶesΝ trὁupesΝ СКἴsά
ἴὁurРeὁТsesΝquТΝὁὀtΝὁἵἵupцΝХКΝἵКpТtКХe,ΝХeΝПὁrхКὀtΝрΝsὁХХТἵТterΝХ’КТἶeΝἶeΝХКΝpuТssКὀἵeΝ
suὐerКТὀe,ΝХКΝPὁrteΝὁttὁЦКὀeέΝδ’ὁἵἵupКtТὁὀΝКutrТἵСТeὀὀeΝὀ’КΝpКsΝἶurцΝХὁὀРteЦpsΝἈΝ
eὀΝ УКὀЯТerΝ 1θλί,Ν ХesΝ ТЦpцrТКuбΝ ὁὀtΝ ἶίΝ seΝ retТrerΝ sὁusΝ ХКΝ pressТὁὀΝ ἶesΝ КrЦцesΝ
turἵὁάtКtКres1θλέΝδeΝЦКХΝцtКТtΝpὁurtКὀtΝПКТtΝἈΝТХΝцtКТtΝцЯТἶeὀtΝἶчsΝХὁrsΝqueΝХКΝРrКὀἶeΝ
puТssКὀἵeΝ ἵКtСὁХТqueΝ ЯὁТsТὀeΝ ὀeΝ ЦeὀКхКТtΝ pКsΝ seuХeЦeὀtΝ ХesΝ ἵὁὀsἵТeὀἵes,Ν ЦКТsΝ
КussТΝХesΝἴТeὀsΝetΝХesΝЯТesΝἶesΝὁrtСὁἶὁбesέΝϊὁsТtСцὁsΝКΝrцКРТΝТЦЦцἶТКteЦeὀtΝetΝКΝПКТtΝ
ТЦprТЦerΝХeΝtrКТtцΝἶeΝεКбТЦὁsΝХeΝPцХὁpὁὀὀцsТeὀΝἵὁὀtreΝ«ΝХeΝsἵСТsЦeΝἶesΝpКpТstesΝ»έΝ
QueХquesΝЦὁТsΝpХusΝtКrἶ,ΝТХΝКΝrцἵТἶТЯцΝeὀΝpuἴХТКὀtΝХ’ὁuЯrКРeΝКὀtТἵКХЯТὀТsteΝцЯὁquцΝ
pХusΝСКutΝἈΝsesΝἶeuбΝἵТἴХesΝЦКУeuresΝцtКТeὀtΝКТὀsТΝКtteТὀtesέΝεшЦeΝsТΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝ
ὀeΝseΝtrὁuЯКТtΝpКsΝрΝἐuἵКrestΝрΝἵeΝЦὁЦeὀtάХр1ιί,ΝТХΝestΝἵertКТὀΝqueΝХesΝἶeuбΝХТЯresΝ
ὁὀtΝцtцΝpuἴХТцsΝКЯeἵΝsὁὀΝἵὁὀseὀteЦeὀtΝetΝsὁusΝsὁὀΝpКtrὁὀКРe,ΝeὀΝrцКἵtТὁὀΝрΝХ’КРresά
sТὁὀΝКutrТἵСТeὀὀe1ι1έΝδ’КrРuЦeὀtΝἶeΝХКΝПὁТΝПКТsКТtΝἶὁὀἵΝiРureΝἶ’КrЦeΝpὁХТtТque,ΝἶeΝ
ХКΝЦшЦeΝЦКὀТчreΝqueΝХeΝpὁХТtТqueΝТὀluКТt,ΝetΝἵὁὀsТἶцrКἴХeЦeὀt,ΝsurΝХesΝquestТὁὀsΝ
ἵὁὀПessТὁὀὀeХХesέ
IХΝseЦἴХeΝἶὁὀἵΝtrчsΝprὁἴКἴХeΝqueΝϊὁsТtСцὁsΝКΝЯuΝἶКὀsΝХesΝцЯцὀeЦeὀtsΝἶeΝ1θλίΝ
Х’ὁἵἵКsТὁὀΝpКrПКТteΝpὁurΝἶцἵХeὀἵСerΝХ’ὁfeὀsТЯeΝКὀtТἵКtСὁХТqueΝetΝКὀtТprὁtestКὀteΝ
qu’ТХΝ prцpКrКТtΝ ἶeΝ ХὁὀРueΝ ἶКteέΝ ἑ’estΝ pὁurquὁТΝ ТХΝ ὀeΝ ХцsТὀeΝ pКsΝ surΝ ХesΝ ЦὁвeὀsΝ
pὁurΝ ἵὁὀЯКТὀἵreΝ ХeΝ prТὀἵeΝ ЯКХКqueΝ ἶeΝ s’вΝ eὀРКРerΝ pХeТὀeЦeὀtέΝ EὀΝ цЯὁquКὀtΝ ХКΝ
РХὁТreΝ ἶesΝ Кὀἵшtres,Ν ХeΝ pКtrТКrἵСeΝ rцἵХКЦeΝ eὀΝ ПКТtΝ uὀΝ ТὀЯestТsseЦeὀtΝ surΝ ЦesureΝ
ἶeΝХКΝpКrtΝἶuΝreУetὁὀ,ΝКuqueХΝreЯТeὀὀeὀtΝХeΝἶrὁТtΝetΝХ’ὁἴХТРКtТὁὀΝἶ’ὁfrТrΝКuбΝiἶчХesΝ

ὁrtСὁἶὁбesΝἶesΝὁuЯrКРesΝquТΝs’КttКqueὀtΝКuбΝСцrцsТesΝἶuΝsТчἵХeΝprцseὀtέΝQuКὀtΝрΝ
ХuТάЦшЦe,ΝТХΝseΝЯeutΝХКΝἵСeЯТХХeΝὁuЯrТчreΝἶeΝἵeΝὀὁἴХeΝprὁУet,ΝХ’ТὀterЦцἶТКТreΝeὀtreΝ
ХeΝἑСrТstΝetΝХ’лРХТse,Νἶ’uὀeΝpКrt,ΝetΝХeΝЦὁὀКrque,ΝἶeΝХ’КutreέΝIХΝestΝХeΝsКРeΝetΝХeΝsКТὀt,Ν
ἵeХuТΝquТΝПὁurὀТtΝἶesΝἵὁὀseТХsΝetΝprТeΝϊТeuΝpὁurΝqueΝХeΝὀὁЦΝἶuΝprТὀἵeΝsὁТtΝХὁuцΝ
ἶКὀsΝἵeΝsТчἵХe,ΝКЯeἵΝἵeuбΝἶesΝpТeuбΝeЦpereursΝetΝprТὀἵesΝetΝἶesΝКtСХчtesΝἶeΝХКΝПὁТ,Ν
etΝἶКὀsΝХ’КЯeὀТr,Νqu’ТХΝseΝretrὁuЯeΝἶКὀsΝХ’КsseЦἴХцeΝἶesΝpreЦТersάὀцsΝἶeΝХ’лРХТse,Ν
ἶὁὀtΝХesΝὀὁЦsΝsὁὀtΝРХὁrТiцsΝцterὀeХХeЦeὀtΝἶКὀsΝХesΝἵТeuбέΝδ’eбeЦpХeΝἶesΝКὀἵшtresΝ
reЯТeὀtΝ ἵὁὀstКЦЦeὀtΝ etΝ Х’КrРuЦeὀtΝ uХtТЦeΝ reὀЯὁТeΝ ἶТreἵteЦeὀtΝ КuΝ SвὀὁἶТФὁὀΝ
ἶeΝХ’ἡrtСὁἶὁбТeΝἈ
VuΝХesΝПКТtsΝКἵἵὁЦpХТsΝpКrΝХesΝἵТὀqΝeЦpereursΝtesΝКὀἵшtresΝЦКterὀeХs,ΝἵeΝὀeΝПutΝpКsΝ
sКὀsΝrКТsὁὀΝqu’ТХsΝὁὀtΝцtцΝКppeХцsΝrὁТsΝetΝКrἵСТцreТsέΝἑ’estΝpὁurquὁТΝХesΝἵТὀqΝsὁὀtΝ
ἴцКtТiцsΝpКrΝХeΝSвὀὁἶТФὁὀΝἶeΝХ’OrtСὁἶὁбТeΝeὀseЦἴХeΝКЯeἵΝХesΝКutresΝeЦpereursΝ
ХeursΝpКТrsέΝ
Д…Ν Ν π Ν ὕ Ν α Ν ὕ Ν αΝ Ν π Ν αῦ αΝ
π π ,Ν Ν Ν αΝ αΝ α ῖ Ν αΝ ῖ ˑΝὅ Ν α Ν Ν
1θλέΝἐТὀἶer,Ν«ΝἑrὁὀὁХὁРТКΝἵКЦpКὀТeТΝἶТὀΝ1θλίΝ»έ
1ιίέΝIХΝseΝtrὁuЯКТtΝeὀΝTrКὀsвХЯКὀТe,ΝeὀΝἵКЦpКРὀeΝἵὁὀtreΝХesΝχutrТἵСТeὀs,ΝIbidem.
1ι1έΝVКsТХТu,Ν«ΝἑὁὀstКὀtТὀΝἐrсὀἵὁЯeКὀuΝ»,ΝpέΝ1ἀ1έ
ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIe SIÈCLE ζἁἁ
π Ν α α αΝ Ν òΝ υ ò Ν Ν αΝ ὰΝ Ν Να ῖΝ
α α ]έ1ιἀ
χutreЦeὀtΝἶТt,ΝϊὁsТtСцὁsΝtrКἵeΝТἵТΝuὀΝЯrКТΝprὁРrКЦЦeΝἶ’КἵtТὁὀΝрΝЦettreΝeὀΝœuЯreΝ
pКrΝХeΝprТὀἵeΝЯКХКqueΝetΝХuТΝПКТtΝἵὁЦpreὀἶreΝqueΝХesΝСКutsΝПКТtsΝqu’ТХΝἶὁТtΝКἵἵὁЦpХТrΝ
peuЯeὀtΝХuТΝКssurerΝuὀeΝpХКἵeΝἶКὀsΝХeΝSвὀὁἶТФὁὀΝἶeΝХ’ἡrtСὁἶὁбТe,ΝἵὁЦЦeΝἵeΝПutΝ
УКἶТsΝХeΝἵКsΝἶeΝsesΝКὀἵшtres1ιἁ!
En guise de conclusion
χuΝ ЯuΝ ἶeΝ ἵesΝ ПКТts,Ν ὁὀΝ sКТsТtΝ ЦТeuбΝ Х’eὀУeuΝ ἶeΝ ХКΝ puἴХТἵКtТὁὀΝ ἶuΝ SвὀὁἶТФὁὀΝ ἶeΝ
Х’ἡrtСὁἶὁбТeΝeὀΝХКὀРueΝrὁuЦКТὀeΝsὁusΝХeΝpКtrὁὀКРeΝἶeΝἑὁὀstКὀtТὀΝἐrсὀἵὁЯeКὀuέΝ
ἐТeὀΝqueΝϊὁsТtСцὁsΝὀ’КТtΝpКsΝtὁuУὁursΝrцussТΝрΝЦὁἴТХТserΝХeΝprТὀἵeΝἶКὀsΝХКΝἶТreἵά
tТὁὀΝ qu’ТХΝ КurКТtΝ ХuТάЦшЦeΝ sὁuСКТtцe,Ν uὀeΝ ἵὁХХКἴὁrКtТὁὀΝ КΝ efeἵtТЯeЦeὀtΝ eбТstцΝ
eὀtreΝeuбΝἶeuбέΝS’ТХΝestΝsКὀsΝἶὁuteΝeбКРцrцΝἶeΝpКrХerΝἶ’uὀeΝ«ΝἵrὁТsКἶeΝἵὁὀtreΝХesΝ
δКtТὀsΝ»ΝeὀΝVКХКἵСТe1ιζ,ΝТХΝestΝἵertКТὀeЦeὀtΝХцРТtТЦeΝἶ’вΝЯὁТrΝХКΝsἵчὀeΝἶ’uὀΝсpreΝ
ἵὁЦἴКtΝ pὁurΝ ХКΝ ἶцПeὀseΝ ἶeΝ Х’ὁrtСὁἶὁбТeΝ et,Ν surΝ ἵeΝ pХКὀ,Ν ХesΝ ἶeuбΝ prὁtКРὁὀТstesΝ
ЯТsКТeὀtΝsὁuЯeὀtΝἶesΝὁἴУeἵtТПsΝsТЦТХКТresέΝEὀΝЦшЦeΝteЦps,ΝХesΝКЦἴТtТὁὀsΝἶuΝprТὀἵeΝ
ЯКХКqueΝἶeΝПКТreΝiРureΝἶeΝprὁteἵteurΝἶeΝХ’ὁrtСὁἶὁбТeΝ«ΝἵКptТЯeΝ»,ΝКЦἴТtТὁὀsΝsὁuteά
ὀuesΝpКrΝuὀeΝpὁХТtТqueΝἵὁὀἵrчteΝetΝἵὁСцreὀte,ΝὀὁusΝperЦetteὀtΝἶeΝsuppὁserΝqu’ТХΝ
ὀeΝПutΝpКsΝТὀseὀsТἴХeΝрΝХ’СὁὀὀeurΝqueΝХeΝpКtrТКrἵСeΝἶeΝJцrusКХeЦΝХuТΝКЯКТtΝ(ТὀἶТά
reἵteЦeὀt)ΝprὁpὁsцέΝ
ϊКὀsΝ ἵeΝ ἵὁὀteбte,Ν ХeΝ SвὀὁἶТФὁὀΝ s’КЯцrКТtΝ uὀΝ teбteΝ ὀцἵessКТre,Ν ЦшЦeΝ s’ТХΝ ὀeΝ

seЦἴХeΝpКsΝКЯὁТrΝцtцΝТὀЯestТΝἶeΝХКΝpὁrtцeΝpὁХцЦТqueΝqueΝἶцteὀКТeὀtΝἶ’КutresΝцἵrТtsΝἶeΝ
Х’цpὁqueέΝPКtrὁὀὀцeΝpКrΝХeΝЦцtrὁpὁХТteΝЯКХКqueΝTeὁἶὁsТeΝetΝrцКХТsцeΝpКrΝХ’eбάцЯшqueΝ
ἶeΝώu ТΝεТtrὁПКὀ,ΝХКΝpuἴХТἵКtТὁὀΝἶeΝХКΝЯersТὁὀΝrὁuЦКТὀeΝἶeΝἵeΝἶὁἵuЦeὀtΝestΝХТцeΝ
tКὀtΝрΝХКΝpὁХТtТqueΝreХТРТeuseΝἶeΝἐrсὀἵὁЯeКὀu,ΝuὀeΝpὁХТtТqueΝpХutôtΝἶцПeὀsТЯe,ΝЦКТsΝ
ПerЦe,ΝἵὁЦЦeΝХ’ὁὀΝКΝЯu,Νqu’рΝХ’ὁfeὀsТЯeΝКὀtТХКtТὀeΝetΝКὀtТἵКХЯТὀТsteΝЦeὀцeΝpКrΝХeΝ
1ιἀέΝEὀΝeППet,ΝtὁusΝἵeuбΝὀὁЦЦцsΝpКrΝϊὁsТtСцὁs,ΝεКtСТeuΝἑКὀtКἵuὐчὀeΝeбἵeptц,ΝПТРureὀtΝἶКὀsΝ
ХeΝSвὀὁἶТФὁὀΝpКrЦТΝХesΝeЦpereursΝpТeuбΝἶeΝsКТὀteΝЦцЦὁТre,ΝἵПέΝύὁuТХХКrἶ,Ν«ΝδeΝSвὀὁἶТФὁὀΝ»,Ν
pέΝλζάληΝetΝλκάλλέ
1ιἁέΝϊὁsТtСцὁsΝtrКЯКТХХКТt,ΝpὁurΝКТὀsТΝἶТre,ΝХeΝSвὀὁἶТФὁὀΝsurΝХКΝtКἴХeέΝϊКὀsΝsКΝConfession de
foiΝ ТὀsцrцeΝ ἶКὀsΝ ХeΝ țКἘuОХΝ ἶeΝ 1θλί,Ν ТХΝ ἵТteΝ ХesΝ КὀКtСчЦesΝ ἵὁὀtreΝ VКssТХТὁsΝ ХeΝ ἐὁРὁЦТХeΝ etΝ
ἵὁὀtreΝ SὁtчrТἵСὁsΝ PКὀteuРeὀὁsΝ etΝ sesΝ Кἶeptes,Ν tὁusΝ eбtrКТtsΝ ἶuΝ SвὀὁἶТФὁὀ,Ν KὁὀtὁuЦК,Ν «Ν δКΝ
ωἙἘПОssἑἙἘΝdОΝόἙἑΝ»,ΝpέΝἁζλ,Νἁθ1έΝϊeΝЦшЦe,ΝἶКὀsΝsὁὀΝὁuЯrКРeΝἵὁὀtreΝIôКὀὀчsΝKКrвὁpСвХХчsΝ
( Ν α υ φ ),ΝХeΝpКtrТКrἵСeΝrКὀРeΝἵeХuТάἵТΝpКrЦТΝХesΝСцrцtТquesΝἵὁὀἶКЦὀцsΝpКrΝХeΝ
SвὀὁἶТФὁὀ,ΝКuбqueХsΝТХΝКУὁuteΝХesΝeὀὀeЦТsΝpХusΝrцἵeὀtsΝἶeΝХКΝПὁТΝὁrtСὁἶὁбeΝἈΝἐцreὀРer,ΝἑКХЯТὀ,Ν
δutСer,ΝδὁuФКrчsΝetΝKὁrвἶКХХцusΝ(Θ φ Ν Ν υ α ),Ν Ν α Ν υΝ Ν
α υ φ υ,Ν IК Т,Ν 1θλζ,Ν pέΝ ιλΝ ἉΝ δeРrКὀἶ,Ν ψἑЛХἑἙРrКpἐἑО…Ν dἑбάsОptἑчЦОΝ sἑчМХО,Ν ἁ,Ν pέΝ ἁηΝ ἉΝ
εТХКἶТὀὁЯК,ΝPКἘἙpХἑКΝDἙРЦКtἑkО,ΝpέΝ11θέΝSeХὁὀΝἵetteΝКuteure,ΝХeΝpКssКРeΝἶцἵrТЯКὀtΝХ’ТὀterrὁРКά
tὁТreΝἶeΝKКrвὁpСвХХчsΝХὁrsΝἶuΝsвὀὁἶeΝἵὁὀЯὁquцΝpКrΝϊὁsТtСцὁsΝeὀΝ1θλ1ΝreὀЯὁТeΝἶТreἵteЦeὀtΝрΝ
Х’ТὀterrὁРКtὁТreΝἶeΝVКssТХТὁsΝХeΝἐὁРὁЦТХeΝpКrΝχХeбТsΝIerΝἑὁЦὀчὀe,ΝIbidem,ΝpέΝ11ιέ
1ιζέΝδ’цἵСКὀРeΝἶeΝХettresΝeὀtreΝKὁХХὁὀТtἵСΝetΝХeΝЦцtrὁpὁХТteΝTeὁἶὁsТeΝПТtΝἵrὁТreΝἠТФὁХКὁsΝPКpКἶὁά
pὁuХὁsΝKὁЦὀчὀὁsΝqu’eὀΝVКХКἵСТeΝ«ΝsТΝРrТἶКΝКХХКΝἵrὁἵТКtКΝἵὁὀtrὁΝТΝδКtТὀТΝ»,ΝVКsТХТu,Ν«ΝἑὁὀstКὀtТὀΝ
ἐrсὀἵὁЯeКὀuΝ»,ΝpέΝ11ηΝ(ХeΝ1ίΝὀὁЯeЦἴreΝ1ιίἀ)έ
ζἁζ IVχἠΝἐIδIχRSKВ,ΝRχϊUΝύέΝP Uἠ
pКtrТКrἵСeΝἶeΝJцrusКХeЦέΝδeΝЦὁЦeὀtΝцtКТtΝЯeὀuΝqueΝἵeΝЯцrТtКἴХeΝХТeuΝἶeΝЦцЦὁТreΝἶeΝ
Х’ὁrtСὁἶὁбТeΝsὁТtΝreὀἶuΝКἵἵessТἴХeΝрΝtὁusΝХesΝiἶчХesΝἶeΝХКὀРueΝrὁuЦКТὀe,ΝКiὀΝqu’ТХsΝ
ἵὁЦpreὀὀeὀtΝuὀeΝПὁТsΝpὁurΝtὁutesΝqueΝХКΝЯТeΝцterὀeХХeΝestΝuὀeΝrцἵὁЦpeὀseΝrцserЯцeΝ
eбἵХusТЯeЦeὀtΝрΝἵeuбΝquТΝὁἴserЯeὀtΝsἵrupuХeuseЦeὀtΝХКΝTrКἶТtТὁὀ,ΝteХХeΝqu’eХХeΝКΝцtцΝ
цtКἴХТeΝpКrΝХesΝPчresΝetΝἵὁὀirЦцeΝpКrΝХesΝsвὀὁἶesέΝTὁutΝцРКreЦeὀtΝцtКТtΝПКtКХ,ΝtὁuteΝ
ТὀὀὁЯКtТὁὀΝ(«Ν ò Ν»)ΝἶeЯКТtΝшtreΝсpreЦeὀtΝetΝрΝУКЦКТsΝἵὁὀἶКЦὀцe,ΝἵὁЦЦeΝ
Х’КЯКТeὀtΝПКТtΝpКrΝХeΝpКssцΝХesΝКrἵСТцreТsΝetΝХesΝeЦpereursΝἶeΝpТeuseΝЦцЦὁТreέΝδeΝ
SвὀὁἶТФὁὀΝцtКТtΝХрΝpὁurΝrКppeХerΝἵὁὀstКЦЦeὀtΝХeurΝeбeЦpХeέ
ivan.biliarsky@gmail.com
χМКdἹЦἑОΝЛuХРКrОΝdОsΝSМἑОἘМОs,ΝIἘstἑtutΝd’ώἑstἙἑrО,ΝSἙiК
paunradug@gmail.com
ωОἘtrОΝd’лtudОsΝdОsΝЦἙἘdОsΝrussО,ΝМКuМКsἑОἘΝОtΝМОἘtrОάОurἙpἹОἘ
ωσRSάEώESS,ΝPКrἑs

CMR 583 0395

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

CMR 583 0395

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

‪LA VERSION ROUMAINE DU SYNODIKON DE L’ORTHODOXIE (BUZĂU,

1700) ET LES COMBATS POUR LA « JUSTE FOI » À LA FIN DU XVIIE

Ivan Biliarsky, Radu G. Păun

Éditions de l'EHESS | « Cahiers du monde russe »

2017/3 Vol. 58 | pages 395 à 434

Distribution électronique Cairn.info pour Éditions de l'EHESS.

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

Powered by TCPDF (www.tcpdf.org)

La version roumaine du Synodikon de l’orthodoxie

Ivan Biliarsky et Radu G. Păun

Distribution électronique Cairn

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© École des hautes études en sciences sociales

LA VERSION ROUMAINE DU SYNODIKON

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

La tradition du Synodikon imprimé : éditions grecques et slaves

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

Γерo‘нд∙а иˆже [§ ламби] Ή……бw сΉ‘ща. въ кри‘тэ же [я„дь м]ръскĄе еˆреси

Γеро‘нд∙ю, въ ˆЕкла‘мпэ Ή…стреми‘вшомусѧ, въ Кри‘тэ же я„дъ, нена‘вистнĄѧ сбое‘а

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

[ненаΉче]наго [ль]жеи„нoка суебо‘рнаCђаPђ [¶„w„]а‘нна и„р∙ни‘ка

ненауче…нэи…шому и„ лжемона‘ху, суебо‘рцу ˆIwа‘нну Ми‘рному

ζ1έΝἐχRΝ ЦsέΝ sХέΝ ἁίι,Ν ПέΝ 1ίrΝ ἉΝ ϊrТὀὁЯ,Ν ПέΝ 1λ1ЯΝ ἉΝ ,Ν ,Ν ,Ν Ν

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

εὁРСТХКΝ(rὁuЦέΝPetruΝεὁРСТХ ΝὁuΝεὁЯТХ ΝἉΝuФrέΝ Ν ΝἉΝpὁХέΝPТὁtrΝεὁСвłК,Ν

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

Le Synodikon en roumain : le spectre de la damnation éternelle

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

θκέΝKὁХХὁὀТtἵСΝ КЯertТssКТtΝ ἶ’КТХХeursΝ ХeΝ ЦцtrὁpὁХТteΝTeὁἶὁsТeΝ queΝ ἐrсὀἵὁЯeКὀuΝ ὀ’КЯКТtΝ КuἵuὀΝ

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

reЯὁУ,Ν 1κκηΝ (surtὁutΝ Х’χὀὀeбeΝ ὀὁΝ 1ί)Ν ἉΝ Idem, Ν ἉΝ έ έΝ ,Ν «Ν Ν

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

Le Synodikon en roumain : la promesse du paradis

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

1ηθέΝ Ν α Ν Ν α Ν Νπαπ (țКἘuОХΝМἙἘtrОΝХОΝsМἐἑsЦОΝdОsΝpКpἑstОs),Ν

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)

© Éditions de l'EHESS | Téléchargé le 09/11/2020 sur www.cairn.info (IP: 82.231.135.78)