BIBLIOTHECA

CLASSICA LATINA
SIVE

COLLECTIO
AUCTORUM CLASSICORUM LATINORUM

CUM NOTIS ET INDICIBUS °

 On souscrit, à Paris, J

CHEZJ. IjAFFtTTE, banquier, rue du Mont-Blanc, n*' 11.

N. E. LEMAIRE, Editeur, boulevard italien, n° 22, en face des

Bains Chinois.
H. NICOLLE, rue de Seine, n° 12, Faub. St.-Germain.
libraire,
BARROIS l'aîné, libraire, rue de Seine, n° 10, Faub. St.-Germ.
DEBURE frères, libraires, rue Serpente, n° ty.
P. DIDOT, )'a!né, Imprimeur du Roi, rue du Pont de Lodi, n° 6.
F. DIDOT, Imprimeur du Roi et de l'Institut, rue Jacob, n° 2~
C. L. F. PANCKOUCKE,Imprim.-Libr., rue des Poitevins,n°)~.
AUG. RENOUARD, libraire, rue Saint-André-des-Ares, n° 55.
H. VERDIÈRE, libraire, quai des Augustins, n° 25.
v
Kt chez tons les libraires de France et des pays étrangers
 MARCUS FABIUS

QUINTILIANUS
DE INSTITUTIONE ORATORIA
EXCUDEBATPETRIS BIDOT

NATU MAJOR, REGIS TYPOGRAPHUS.

 MARCUS FABIUS

QUINTILIANUS
DE INSTITUTIONE OR ATORIA

AD CODICES PARISINOS RECENSITUS

CUM INTEGRIS COMMENTARIIS

GEORGII LUDOVICI SPALDING

QUIBUS NOVAS LECTIONES ET NOTAS ADJECrT

JOANNES JOSEPHUS Z)~7~Zy

tJNUS E PR~FECTIS

t&RVAKD~ BtBHOTHECtE SAN-GENOVEFÀNE

VOLUMEN PRIMUM

PARISIIS
COLLIGEBAT
NICOLAUS
ELIGIUS
LEMAIRE
LATtN.E
POESEOS PROFESSOR
MDCCCXXI
 LECTORIBENEVOLO
S. P. D.

J~ANNES JOSEPHUS DUSSAULT.

p

Quum vir ille, quem, auspice litteratissimo Galliarum

Rege, edendis classicis auctoribus latinis, ipsae Musse
praefecisse videntur, pro ea, quae nos semper a pueri-
tia conjunxit, necessitudine, nimiumque profecto
fisus viribus meis, me praeesse voluisset QUINTILIANI
scriptis in lucem denuo proferendis nomenque
meum censuisset inserendum tot claris doctissimo-
rum adjutorum nominibus, labori tam hohoriËco
totus incubui; ac primum pauca tibi, Lector, tum de
ipso QuiNTlUANO, tum de hac ejusdem scriptoris no-
va editione statui subjicienda, quae utinam accipias,
veluti quoddam ditigentiae meae omen et pignus!
MARCUMFABIUMQuiNTlUANUM, summum dicendi
scribendique magistrum, meritis laudibus multi cu-
mulavere inter quos, ni fallor, eminet noster RoL-
LINUS, ÇM:nt!aMtM alter, et ipse scribendi dicendique
dux optimus: qui, quum operibus latini rhetoris ad
nostrum usum contrahendis studeret, daretque ope-
ram, ut in scholis facilius et commodius tractarentur,
ita de eo praefatus est et disseruit, ut idem facere cu-
pienti cuilibet, ac mihi praesertim, nonnuUum inje-
 vuj PR~EFATÏO.
cerit desperationis sensum, et quasi silentii legem
imposuerit.
Quis enimvero possit dotes, quibus polluit QuiN-
TILIANUS,diligentius enumerare, doctius explicare,
enumeratas vero et explicatas solertius excutere? Quis
iiium cum AlUSTOTELEet TULLIO suscipiat caHidius
conferendum.servatouniuscujusquendenter colore?
quis meliûs aestimet, quantum de litteris et moribus
FABlUSsit meritus; quanta ex ejus lucubrationibus
in omnes aetates redundet utilitas quam lucidam
fidamque facem praetulerit omnibus ingeniis diffici-
les et salebrosas tentantibus eloquentiae vias; quis
denique, haec omnia tam consulte cogitata, tam scite
concepta~ tam acute perspecta, cultiori dicendi forma
et ratione polire queat, et amœnioribus eiegantia? flo-
ribus conspergere ac exornare?
Taceam igitur, nec sine causa; neque tanto impar
viro congredi ausim, nisi verear, ne, in tam ampla et
locuplete materia, àc veluti inter Isetissimas opes, aut
omnino inops, aut intempestive malignus sim audi-
turus quinimoforsitanhabearingratus, qui, in hoc
quod pœne ab adolescentia ingressus sum curriculo,
QuiNTiLlANO fere semper innixus, vix ullum fixi ves-
tigium, quod mihi absque illo satis tutum videre-
tur ex ejus scilicet scriptis, tamquam e purissimo
et saluberrimo fonte, hanc qualemcunque vim haMsi,
qua tot impugnavi ingruentes pravioris litteraturae
doctrinas, cas potissimum, quae se ROMANTICAS,ut
aiunt, jactitantes, ex antiquisgermanicae barbariae la-
tebris, in nos impetum nuperrime fecerunt; et si quas
litteris defendendis ab istis recentioris audaciae cona-
tibus et pestibus adjumenta per me fuerunt impor-
 PR~EFATIO. IX
tata, ea FABio praesertim accepta referre me jubet
memor animus.
Ita est, inquam si,quid laudis, quod scio quani
sitexiguum, nomini meo accessit, in illis, quas tot
annos explevi, censoriis vicibus, id tibi, magna ex
parte, Quintiliane, debeo: quoties tuam sacro-sanc-
tam auctoritatem protuti! quoties tuum nomen invo-
cavi, tamquam alicujus numinissaniorum litterarum
custodis! quoties oracula tua pandere ausus sum, et,
licet indignus interpres, comment~ri! tuis nèmpe
praeceptis et legibus insenui perscrutandis, quibus
cuncta continentur ingenii ad rationem et artem di-
rigendi arcana cuncta autem dico nam quo quis-
que, pro suarum facultatum mensura, pro assiduitate
laboris et meditationis pertinacia, altius in operis,
ut ita dicam, viscera descenderit, eo divitias colliget
amptiores ibi sua manet constantiam merces; ibi
sua sunt opéra* prsemia; ita ut tam fertiie solum le-
viter etiam perstringentibus non dedignanda messis
efflorescat; non possum ergo quin exclamem, ingenti
litterarum amore percussus Proh insaniam istorum
qui, dum prœclaram quidem, sed arduam, sive egre-
giescribendi, sive diserte loquendi gloriàm affectant
talia superbe fastidiosi praetereunt ac negligunt ad-
minicuta, quibus omissis, natura vel felicissima sae-
pius humi repat necesse est, atque fatiscat suismet
onerata et tamquam obruta fructibus!
Veniam dabis, amice Lector, si meis in Fabium
affectibus fortasse nimio plus'indulgens, non vesti-
gio tibï adumbrare conatus sim aliquam celeberrimi
rhetoris imaginem, et te longiori suspensum exspec-
tatione tenuerim QuiNTjLjANj, inter omnes omnium
x PI~EFATÏO.
aetatum rhetores, ea dos propria est et peculiaris,
quod oratorem non solum jam in rostra conscenden-
tem sustineat, et suis fulciat monitis, sed in cunis
adhuc vagientem, non secus ac sedula nutrix, gremio
suo foveat, primos observans ingenii nascentis igni-
culos balbum os studiose fingat, linguam haesitan-
tem e vinculis expédiât, teneras aures non nisi casti-
gato Imbuat sermons, et labella materno lacte ma-
dentia suadelae dulcissimo meUe contingat: quod de
quibusdam poetis, qui CYCUCtnuncupantur, dictum
est, idem'de Fabio dici potest, illum videlicet per
~o<Km!f<Meo/'atore?n; sed quse methodus in istis, quos
ob eam causam cyclicos vocant, vatibus, tamquam
jnendosa poeticae unitatis oblivio reprehenditmr, ea-
dem in Rhetore laudatur, et merito, ut perfectissi-
mus argumenti propositi ambitus inde enimvero
exsistit quaedam omnibus absoluta numeris effigies,
quoddam cxemplar, in quo nihH, quocunque circum-
tuleris oculos, desideraveris, quodque avid'issimam
harumce contemplationum mentem expleat; inde fit,
ut praecepta morum praeceptis eloquentiœ apte et
convenienter misceantur, ut verus orator et vir pro-
bus, quorum alter sine altero constare non potest,
indissolubili hexu conjuncti inter se cohnereant, ani-
moque recti et boni conscio nitatur ingenium; inde
fit deniquc, ut regina illa humanorum affectuum
eloquentia, omnibus stipata virtutibus incedat, et
vera sanctissimo comitatu pateat dea. Nocturna manu
diurnaque versent QUINTILIANUM,quicunque fingen-
dis puerorum animis incumbunt, et ex illo discant
quibus utendum sit artibus, non tantum ad eorum
ingénia litteris perpolienda, sed ad mores virtutibus
 PRjEFATIO. Xi
informandos, et ad dignoscendam cujusque discipuli
indolem; quod quidem multo melius magistris sa-
pientibus poterunt ostendere romani Rhetoris libri,
quam phitosophicae recentiorum aetatum chartae.
Verum, quid dicam de stylo, cujus illecebris al-
lecta mens, in script FABi! pervolvendis, dummodo
voluptatis sibi propriae sensu non careat, suavissime
detinetur: non ille quidem sinceritate Ciceroniana
conspicuus, et ea, quae faustis AuGUSTi temporibus
baerebat, salubritate; at, si aliquanto dif6ci!ior, et
pro vergentis in pejus aetatis lapsu horridior, plenus
,tamen succi, rebus ipsis validus, jucundissima dis-
tinctus sententiarum ac verborum varietate, Itimini-
bus figurarum ubique splendidus, simititudinum
prœsertim !ucec!arus, in tenuibussubtiiis, in magnis
vero magni&cus, eloquentiae majestati non impar, ut
facile agnoscas, non ingenium QuiNTJUANO, aut ju-
dicium, sed seculum defuisse: quis, ut alia omittam,
non saepe commoratus est summa cum voluptate
in illo luculentissimo libri loco, ubi FABIUSHoME-
EUMet MAMONEM,ÏULLJUMet DEMOSTHENEM, TEBEN-
T!UMet MENANDRUM, NASONEM,FLACCUM,et cseteros
tum Latii, tum Grecct<r scriptores aequis ponderat tno-
mentis, scriptor ipse excettentissimus, et vel optimis
comparandus; quem profecto necHoMERUS, aut ViH-
GILIUS, nec DEMOSTHENES,aut CICERO, suae quisque
famse, abnuissent judicem.
Copiosius certe ac fusius, quid de prsestantissimo
illo tum facundiae, tum virtutis praeceptore senserim,
aperirem et evolverem, nisi undique occurrerent dig-
niores tam egregii scriptoris aestimatores quorum
aut meras de verbo ad verbum exscribere sententias
x'j PRjEFATIO.

cogerer, aut inopia culpaque dicendi deterere ac cor-

rumpere juvat tamen subjungere FABIUMmihi sem-
per visum esse philosophis non minus quam rheto-
ribus annumerandum, ipsique ARISTOTELI, in illa
quae utrique communis est parte, anteferendum
adeo interiora et occulta rerum callet persorutari
adeo non tantummodo quaenam l'es sint, et quales
expromit, sed quibus constent rationibus patefacit,
unamquamque ad prima revocans elementa! quippe
qui non jura dat muta; sed leges irrogat per se ipsas,
ut ita dicam, loquentes, sua ipsas aperiehtès consilia,
suam auctoritatem disceptationi tradentes, née cœcum
et servile petentes obsequium: non enim -accepta ab
antecessoribus documenta soium curatposteris trans-
mittenda, probus et fidelis heres; non solum ea in
meliorem ordinem laborat digerere, vel sermonis le-
poribus et ornamentis, tamquam quodam fuco, a
senio et rugis vindicare, diligens et attentus sospita-
tor tendit ad majora vir, qui nisi inventa jampridem
rhetorices nactus esset praecepta ipse profecto inve-
nisset animadvertas, velim, qua usque et usque
grassetur via quemadmodum philosophantibus is
praecipuus labor est, ut ab effectibus naviter recogni-
tis ac perpensis ad eorum causas transcendant inves-
tigandas ita semper QuiNTtLiANUS, proposito uno-
quoque suse doctrinae capite, ad altiora transvolat, et
ex ipsis mentis humanae penetralibus lumen elicit,
quo omnes coltustret artis oratoriae, si ita loqui fas
est', angutos, sagax et felix reconditioris cujusque ar-
cani indagator unde, qui unam profiteri rhetoricam
statuit, totam videtur reserasse animorum ingenio-
rumque naturam.
 PR~EFATIO. xiij
Sic in eodem scriptore, litterarum amantissime
Lector, invenies, et eximium eloquentiae magistrum
simul et exemplar, et optimum vitae monitorem, et
phitosophum, cui nullum fortasse alium anteponas
sed jam satis de Quil~TUJANO, et, pro viribus meis,
ultra quam satis est pauciora quidem dixi sed for-
san mihi brevitas laudi dabitur,. licebitque usurpare
hunGPn~DRtversiculum:
Sinon ingenium,certe brcvitatemadproba;
cui subjicitur:
QuŒcommendaritanto débetjustius,
Quantopoetaesunt molestivalidius.
ubi in locum poe~rnw facilius eheu! auctorum in-
terprêtes sufficiet jocosus Lector.
Venio nunc ad ea, quae haneee spectant editionem;
et statim fateor mihi nullum ex omnibus QuiNTiLlANt
èommentatoribus, quorum lucubrationes accurate
perlectas. inter se contuli, potiorem nostrisque consi-
His aptiorem inventum fuisse, quam celeberrimum
Berolino-Coloniensis Gymnasii professorem, Georg.
Lud. SPALDING:qui quidem vir clarissimus longo post
se intervallo cseteros reltnquens, quorum mentes at-
que ingénia exercuit institutionis oratoriae interpreta-
tio, nuHis sumptibus, nullis vigiliis pepercit, ut emen-
datiorem textum offerret le.ctoribus, atque ex MSS an-
tea in cimeliorum pulvere obrutis erueret, quidquid
ad propositum pertineret suum permultasque sub-
jungeret annotationes, quae obscuriora explanareut
et dilucidarent loca (vide ipsius Praefatjonem, infra
pag. i-3i); quo munere scite adeo et erudite functus
est, ut ad hanc diem doctorum quotquot sunt in Eu-
xiv PR~EFATIO.
ropa nostra virorum laudes atque favorem merito
consecutussit. Hujus igitur commentarium integrum
damus; integrum dicimus, quia nihil ex eo detrac-
tum est, nihil mutatum, quoad verba et sensum: de
forma non item; scilicet G. L. SPALDING,ùt ipse pro-
fessus est in Praefat. infra, p. 3, secietus ~oct!M:morum
poNu/artum e~e~p/ttm, secrevit diversi nener~ notas;
id est, criticas quibus auctoris textus ad Codd. et
edd. fidem emendaretur, ipsi textui subjecit, tondis
lineis expositas, necnon minusculis characteribus
excusas; notas autem e.re~ef:ca~ quae ad explanatio-
nem sensus pertinent, de more antique, duabus in-
clusas columnis, infra priores et in eadem pagina
ordinavit. Ita quoque VirgIHus nostrae collectionis
Heynianis editionibus obsequentis. Sed istius dispo-
sitionis incommoda, ne dicam vitia, jampridem nos
offenderant,quorum, inter alia graviora, praecipuum
istud est, quod notae quam plarimae, tum criticœ,
tum exegeticae, ad eamdem locutionem revocandae
etsimut tectoribusproponend3e,disjunganturtamen,
atque ita illis laborem augeant, unde molestia mul-
tiplex et fastidia oriantur. Has omnes simul collectas
denuo junxi, et duabus cotumnis ita dispositas con-
cinnavi, ut prima pars notae, quae tota critica est,
praecederet exegeticam, interjecta tantum ha)C brevi
lineola deinde, ut altera interpretationis pars,
quae vocem textus quamcunque spectaret, ab eadem
pagina, in qua vox ista iegitur, semper ineiperet.
Praeterea, quum de more apud doctos Germanise vi-
ros recepto, nullum signum, nullus numerus indicet-
notam cum textu concordem; quumque illud grave
incommodum priori additum, lectori talia ssepe sine
 PR~EFATIO. XV
fructu quaerenti, nonnihil impedimenti afferat,huic
malo remedium attuli, jam antea usurpatUm editio-
nibus dictis ~anorum et a~Msum Delphini; nam quid-
quid semel bonum et utile innotuit, vel servari, vel
saltem omissum revocari debet. Itaque non solum
lineis textus interpositi numeri ad columnarum infe-
riorum notas reducunt, verum etiam exterioribus
paginarum marginibus affixi, et ordine continuo
procedentes ab initio cujusque capitis ad finem, di-
versas periodos singulatim indicant; ea mente, ut
lector, quum ad locos jam prius explicatos vel postea
explicandos remittitur, statim recognito signo per
facilem viam ad quaesita perveniat. Quod iter com-
pendiarium ad integram scriptoris cognitionem G. L.
SPALDING,etsumma patris eloquentissimi prudentia,
et iongo proprioque harum doctrinarum usu vir or-
natissimus patefecerat: cujusvestigiaconndenterse-
cutus, alios numeros interioribus versuum margi-
nibus appositos omisi, tamquam inutiles et multae
perturbationi locum daturos; sed notas lectionesque
varias, quarum mentionem in toto interpretationum
tenore praetermiserat, et quas in Praefatione sua col-
lectas quasi supplementum commentario addiderat,
ego illius mentem observare conatus suis locis repo-
nendas curavi, ne lucida sententiarum series inter-
rumperetur denique nonnullos errores, qui se-
dulam illius diligentiam fefellerant, et quos nimis
multos niodestus yocat, dum sincera confessione per-
censet(vide pag. 3t hujusvoluminis), ita corrigere
tentavi, ut quicunque vel superstites, vel novi, le-
gentium oculos in nostra editione offenderint, ii, non
incuriae, qua carere religioni semper habui, sed hu-
xvj PR~EFATÏO.
manae naturae, cujus me nimium participem querof,
toti sint assignandi.
De Codicibus autem recensendis, et variis lectioni-
bus transcribendis maxime sollicitus G. L. SPALDING,
quascunque Gesnerus ômiserat, vel vilissimas varie-
tates transcripsit: sed tres tantum Codicesipsecon-
tulerat, cseteros ex fide praecedentium interpretum
citavit: nos autem illo feliciores in Regia Parisiorum
Bibliotheca thesauros invenimus, quibus non uti ne-
fas fuisset, praesertim quum omnes illius templi lit-
terarii antistites, pro sua in nos benevolentia ad usum
editionis nostrae pretiosissima quaeque subminisLrare
gestiant. Inter undecim MSS quos praebuere consu-
lendos, sex priores accurate contulimus, quorum
vetustissimus (PuTEANUS) non ante XIII seculum
revehitur, et his notis insignitos, 7710, 77~0, 772 [,
7722, 77~ 77~4; necnon etCampanam editionem,
quae PRINCEPS(Romae, 1~70) MS fidem meretMr; at-
que Hackianam, i665; et quam recensuit Claud.
Ca~peronnter 1725; et inter recentiores eruditissimus
professor F. G. Pottier, Parisiis, t8t2. Quas lectiones
hinc et inde excerptas, statim Spaldingianis subjunxi-
mus, separante sola hac lineola-, et claudente hoc
signo Eo.
Prseterea notas adjeci ex Turnebo, Camerario, Pi-
thœo, et Rollino selecdssimas, inprimis quuni ad
historiam, et majorem textus difficilis explanationem
pertinerent: nonnullas etiam ex mea penu desump-
tas inserui; quae quidem additamenta, sui auctoris
breviato nomine designata, quamvis Spaidingii com-
mentarios quarta saltem parte auxerint, non ideo
voluminis moles excrevit, quia typographi nostri
 PR~EFATtO. xvij
(P. DtBOT) mirabilis industria characterum formas
et caeteram artis suae supellectilem ita disponit, ut
angusto spatio magnam verborum vim egregie con-
trahat idem erit de sequentibus Quintiliani Tomis.
Nunc alia gravioris momenti te, Lector erùdite,
monitum veto hujus Collectionis vere Ciassicae di-
ligentissimus auctor, qui nihil actum credit, si quid
pretiosum aut ineditum hune fugit, quod ad suum
finem prodesse queat, immensum prope laborem
singulari doctrina et diuturnis elucubrationibus ex-
sudatum de Quintiliani intègre textu comparavit.
Nemo fuit tantisper in PARiSlENStSUNiVERStTATlSsta-
dio versatus, exeunte proximo seculo, qui non nove-
rit celeberrimum rhetorices professorem, D. ViCAfRE,
omni eruditionis genere, ingenua morum simplici-
tate, et rigida officiorum religionisque observantia
commendabileni qui quidem orator eximius, quum
pompam et apparatus splendorem requirèrent solen-
nes festorum Academicorum conciones, adeo cum
verborum concinnitate sententiarum accommodare
gravitatem, omnesque tatinitatis Sores delibare cal-
luit, ut, quod antiquis peculiariter reservatum vide-
batur, decerptos ex illius scriptis locos in scholarum
exemplaria magistri proponerent. Nec minorem glo-
riae titulum ei contulit editum volumen de ~!r~a-
na J?ne:t/CM ana/ys:; cui, ut ultimam imponeret ma-
num, ad antiquos et uberrimos fontes recurrendum
fuit, unde tot et tantas opes hauserat Virgilius. Tum,
postquain Dictyos Cretensis historias,. HomeriHesio-
dique carmina, scriptoresque omnes evotvit, qui ve-
terem Graeciae et Itaha' memoriam scrutati sunt,
absolutum edidit opus, quod non modo in fructum
t. b
 x-viij PR~EFÀTÏO.
convertant adolescentes, sed etiani J~cantcujusiibet
aetatis viri ét ainent Me~u'n~ë periti.
At illi per quadraginta vitae bonis disciplinis de-.
ditae annos praecipuo fuit studio Quintinànus, quem
judicii, morum et doctrinae magistrum ih animis
ingeniisqûe juvenum informandis semper adbibuit;
et eo usquc indefessa fuit illius opéra, ut praeter duo-
decim RegiaeBiMiothecsëMSS, quos ad uttimum ver-
bum periegitihtegros,ui]um insuper PRATENSEM pari
diligentia recognosceret, (horum nôtitiam paginas'
sequentes offerent), et varias lectiones religiose ex-
cerpsit unde ëxortnm opusëxquisitissimum, ctadeo
ab omni parte exactum habemus, ut deinceps ad alios
Codices recurrere otiosum et inutile nobis videatur.
En illud tibi donum offerimus, humanissime Lec- P v
tor, quod in nostram possessionem venire votuit ne-
pos pius ( ),optimo i lliet litterarum amantissimo viro
non inficiaridus, qui avuneuli sui memoriam ofnare~
non in lucrum vertere cogitans, nobi!issimam tanti
magistri partem tumulo eripere, et posteris, si per
nos fas est, committere seculis dccrevit.
Plurima quoque me debere fateor, erudito viro
L. -~cAa~!<ej qui, dum àssidui in omni parte la-
bores magis ac magis commendant ita jam apud
doctos innotuit, ut, illo nominato, statim intetiiga-
tur, nullam, quae studio et attentione dignà sit, hinc
disquisitionem abfuturam.
°
Analysim, quam unicuique libro praenxërat G. Z.
iS'pa/6~:n~,ad vb!uminis rejecimus calcem; et iUa'rum
loco breviora editionis dictae ~anon<?M argunnenta
suffecimus, ut Spatdingiàni laboris desideraretur pars
(t) CotttteZam&t'tt, neveudeM. ~tMire.
~e~at'nf-QMenttn,
 PR~EFATIO. xix

nulla; et diversa I~STtTUTiOKtSORATORJ~E praecepta

uno tenore comprehensa oculi legentium complecte-
rentur.
Haec sunt, optime Lector, quae te monitum volui;
et si noster labor tibi gratus et acceptus fuerit, ab
invidô maté~oloruht iTiorSu editoreui amicissimum
et me vindicabis, nobisque majora in dies meditan-
tibusfâvebis.Va!e. J.J.DUSSAULT.

NOTITÏA CODICUM
QuO~ ad ultimum ~er~u/n m~er se doctissimus ViCAJRE
contulit, et quorum uar<cp lectiones in hac editione
invenientur,

NUMERI NTJMERI
~T~ CONGES EX REGIO
,f~L J~L
D.V.CA.RE
inr~iocatato~ CATALOGO EXCERPTE.
CATALOGO EXCERPt~.
destgnantur(l). mscribuntur.

1 (~
2 77'9 folio; Puteanus; membranaceus;
xm saecuio exaratus.
3 77~0 folio; membranaceus; xiv saEC.

()) Numéris f, 2, 4,6 et t3, alia signa in notis Mbshtuuntur; primus

scilicetCodex dpsignaturita, ~ui'c. fut.; <{, PoM/ 6, ~a«. sive
F<!Mo'<th<ett3,Prat..
(2) Hic Codex a CL. VtCAmE appeHatOf ~tcu/a, semperque'in prtmo
ordine et quasi regius citatur: frustra euminter Regios qua'sivimus nulla
ejus in catalogo fit mentio, et in un&quoque ex ùhdecim in Biblioiheca
hodie exstantibus, nullum reperimus signum, ex quo nomen illud Avi-
cula ei dari potuerit tamen optimœ lectiones variae ex eo quum sint
excerpta;, et prœterea quum notae ex aliis Codicibus semper juste et re-
ligiose coXecta* nobis visa* sint, ut ex plurimis locis collatis judicatum
fuit, Codicem iUum antiquiorem et optimum fuisse censuimus, et la-
bori CL. ViCAiREplenam fidem esse adhibendam.
XX NOTITIA COD1CUM.

NUMERI NUMERI
a sub NOTÆ lN CODICES
Codices~0~ CODIcES EX REGIO
REGlO'
qn!baa
~?'Codtcea J~~
quibua
D.V.M.RE inre,ioc.t.!o:o CATALOGO EXCERPT.fE.
designantur. inscnûnntur.

77~~ folio; Joan. Poulain ('); membra-

naceus, an. 1389.
5 7722 folio; ;membranaceus;X!vs3EC.
6 77~ fo)io;Cotbertinus,aateaVat)3e li-
ber (''); membranaceus; xv saec.
77~4 folio; Poggianus(~), chartaceus;
XVSEEC.
8 7725 fo!io;membranaceus;xvsaec.
0 yyaô folio; chartaceus; xv ssec.
]0 77~7 folio; Cotbertinus;)nembranaceus;
xv saec.
iïT 77~S folio; Colbertinus(4); chartaceus;
xv saec.
12 77~9 folio; chartaceus; xv saec.
\3(S)

(t) Hujus Codicis mentionem facit Burmannus, in praefatione sua.

(2) Is Codex in notis nostris designatus ita ~aM. sive ~aHtC liber, non
videtur esse idem ac Vallensis, quem fréquenter citat v. d. ~aMtn~, ex
fide editionis Badii Ascensii nam lectiones multis in locis differunt.
(3) Sex priores hosce Regios Codices contulimus in primo ncstro vo-
lumine vide supra pag. xvj. Hic autem Codex qui inscribitur Poggia-
nus, non idem est, qui a Burmanno citatur in prœfatione sua.
(~) Quum tres Codices Colbertinos nomine habeamus, difficile est
statuere, quo ex iis usus fuerit Burmannus, qui ait sibi a viro ciiarissimo
Bernard. Montefalconio transmissas fuisse varias îectiones Codicis Col-
bertini, quem is duodecimo saeculo adsignabat; nuHum ex hac aetate
`
superstitem habemus.
(5) Hic Codex PR*TENS)Sdictus, pertinebat ad BiMiothecam Abbatia:
Regiae San-Germani a PnATls, ad finem postremi saeeuti igne combustae
quo inceadio is Codex, qui videtur optimus, haud dubie absumptùs
perut.
GEORG. LUDOV. SPALDING, A. M.

GYMNASH
BEROUNO-COLONÎENSIS
PROFESSOR,

LECTORI BENEVOLO.

-NoN sine verecundia et sollicitudine accedo ad rationem

hujus operis a me suscepti, jamque ex quarta parte profli-
gati, reddendam. Inter ipsum enim laborem, dum hic illic
quaedam non ita male expediisse tibi videris, dumque sin-
guiis immpraris, parcius occupat animum et ferit.totius
negotii magnitudo, quam ubi remotus paululum ab ea,
quam paras, tabula, e longinquo contemplaris. Multa sunt
et varia quae Quintiliano debeantur ab editore suo, nec
facile multum de jure prxstantissimi scriptoris remittent
ii, quibus tamen unice velis placere viri amtiquitatis
vindices, et eorum, quae ab interprete optimi cujusque
scriptoris veteris prsestanda sunt, probe gnari. Deinde
e!aborarunt multi et primarii m hoc opere artifices,
ppst quorum aetatem cum novis curis adhuc caruerit Quin-
tilianus, efficiendum est aliquid in hoc genere, quo et
Bequalium tuorum desideriis et decessorum existimationi
satisfacere videaris. Hujus equidem tantaë expectationis
magnam partem a memet amoliri, alioque me pede me-
tiendum ostendere conabor. Qua excusatione usi, sunt
summi viri, Lucilius, Cicero, Plinius, neque ab indoctis-
~!mM se neque a~ doctissinzis legi velle, eadem mihi pa-
rata est. Nam nec ego Persium curo légère. Quot enim
et quanta* res, si tales animo concepissem lectores, erant
ponendœ in annotatione mea, quas dare non potui, quot
t. t
2 GEORG. LUD. SPALDIKG
contra omittendae quas attuli Ut copiosiores fortasse tum
facti essent commentarii mei in re Critica, ita in toto
opere non dubito quin longe contractiores. Sed ego tiro-
nes potius, quibus scriberem, apud animum memm pro-
posui ejusmodi tamen, qui non essent Indoctissimi. Opus
tantae amplitudinis, quantae sunt rhetorica Quintiliani, in-
tegrum scholasticis lectionibus tractari posse, nemo, opi-
nor, sibi persuadebit. Qnapropter in conclave studiosi cu-
jusdam animo me contuli, cui legenti astarem et ea, quae
in variis libris ad intelligendum scriptorem essent quse-
renda, ministrarem. Fateor magnam posse concipi ejus-
modi studiosorum varietatem et disertius debere Sniri,
quibus potissimum labores meos susceperim. Sunt igitur
ii et juvenes litteris dediti, qui quidem in Romanis et Grse-
cis seriptoribus aliquantum jam profecerint, et viri non
proprie in antiquitate explicanda occupati, qui quum le-
gendum sumunt gravem quemdam et elegantem scripto-
rem veterem, multa, ad sensus ejus cognoscendos neces-
saria, in artis tractatione prsesertim, a recentiorum usu
remota, qualis est rhetorum antiquorum, minus prompta
et in numerato habeant necesse est, quia aut sunt obliti,
aut nunquam pro studiorum suorum ratione attigerunt.
Ita constituta et descripta lectorum, quos circumspexe-
rim, classe, non equidem vereor ne consilio nullo nec
ratione scripsisse judicer. Quod enim morosi quidam in
singulis animadversionibus interpretum hserent, cui po-
tissimum lectori earum quaeque destinari potuerit, eam
calumniam magis quam diligentiam judicandi existimo.
Neque recuso, si summo jure agatur mecum, pluscula ex
iis, quae monui, aliena a proposito meo agnoscere, dum
summa constet consilio. Illud saltem a me perperam esse
factum nequaquam credo, quod Criticas quoque rationis
plerumque memor fui. Quicumque veterem librum legen-
dam sumit, hoc apud animum suum constituat necesse
 PRjEFATIO. s

est, non posse lectionem eam adeo expeditam esse èt tu-

tam, ac si in scriptore suorum temporum versaretur. Qui
secus putant, ii se ludificandos permittunt eorum igno-
rantiae dicam an impudentise, qui varietatem ullam scrip-
turae in V. et N. Testainenti libris inveniri hodie etiam, in
tanta Criticae sacrse luce, prsefracte 'et cum prudentio-
rum manifeste Judibrib negant. Neque erat pro mea reli-
gione, veteribus exemplis non addicentibus, ubique in
textu ponere, quod mihi verissimum videretur. Ita fac-
tum est, ut sentehtiae eruendae causa, saepe ad criticas
notas esset ablegandus vel is lector, qui earum omnium
gratiam libentissime mihi erat facturus. Caeterum secrevi
diversi géneris notas (:), secutus doctissimor. popularium
meorum, ipsiusque Gesneri, exemplum, cujus in Quinti-
liano summa est auctoritas. Qui igitur mese Sdei recte
committeresese posse sibi videtur, neque originem et jus
ejus, quae in textu posita est, scripturse investigare laborat,
is ne scriptas quidem existimet notas, quae textui ipsi pro-
tinus subjiciuhtur. Erant autem.nibUo minus scribendse
eae, ut harum quoque rerum curiosi, quos lectorum supra
definitorum numéro nequàquam eximo, haberent unde
textus constitutionem, quampra.etuli, quum aliorum, Ges-
neri inprimis, ratione conferrent,et judicarent; cognos'
cerent etiam sicubi latens aliquod vulnus et mate concre-
tum falsam sanitatis speciem ostenderet. Haec qmnia eo
magis mihi fuerunt praestanda, quo plura Criticae rei prae-
sidia, nec levia illa, mihi contigerant optimorum virorum
benéficio, de quibus infra dicetur.
Quintiliani vitae exponendae otium mihi. fecerunt Ges-
nerus, in prnefatione, et Ernestus in bibliotheca Fabri-
ciana, quosque hi recensent varii auctores. Aliqua tainen
ad ipsum scriptorem et magis etiam ad hoc, quod tracta-
mus, opus spectantia restant, hic a me quoque monenda:
Statim in nomine videor excusatione indigere, qui.usum
t.
 4 GEORG. LUD. SPALDING
plurimorum post renatas litteras capitalium virorum dese-
ruerim, Quinctilianum non Quintilianum scribentium. In
ipsos operis hujus titulos induci baec ratio cœpit, nisi fal-
lor, anno superioris seculi tertio et nonagesimo, a Gib-
sono, qui quum Leidensem rhetoris nostri editionem re-
pëteret, de suo addidit G ante T. Sed habuit ille auctores
scripturse suae magnos viros et inprimis diligentes, ut Sigo-
nium, Lipsium, Muretum, G. J. Vossium, alios; Codicem
quidem MS. vereor ut ulluin, in ipso nostri certe scripto-
ris nomine, quum in cognatis,Quinctiorum, QuinctUIo-
rum, non rara sint hujus scripturae exempla. Nam quod ex
Bodlejano Cod. Gibsonus in fronte operis ita signatum no-
men afferre videtur, id consulto fecisse eum vix. credo,
quoniam de ista.varietate tUp loco proprie non agit. Sed
negant fere in talibus auctoritatem esse idoneam Codicum
MSS. quippe exaratorum ab ignaris plerumque.medii œvi
hbrariis; contra appellant lapides nummosque vetustos,
certibrés'illos et perenniores antiqui moris testes. Etiam
etymi rationibus nituntur, a quo in nominibus prdprils
parcius recessum fuerit, quam in appeHatioaibas. Esse
enim a:troTouQUiNQUETepetenda ejusmodi nomina. Sed ne
marmoris quidem et aeris ponderosa sane auctoritas ma-
jore ex parte astipulatur iis, nedum ut tota eos tutetur.
Adhuc nonnisi unum lapidem, unumque idem nummum
cognovi, qui QUiNCTtLiANUM praeferrent. Est eaim hoc
nomen ita scriptum in fastis Capitolinis Gruteri p. aoS, et
in nummo apud Patinum (in FamUlis Romanis pag. !88),
in gente Nonia, quorum utroque utitur Dukerus ad Liv. i
3o, 2, dum C défendit in hujusmodi nominibus. Patini
quidem ipsum nummum Vatens(~M& in Fam. Rom.,
t. 11, p. 173) in gente Nonia exhibet signatum sine C: ne-
que tamen dubium quin Patini ratio vera sit, et in Valente
insignis mandati negotii incuria (2). Utrumque exemplum
est aetàtis Augustes, cujus ego scripturam non dubito
 'PR~EFATIO. 5
vetustam appellare et cascam prae Quintiliani rhetoris.
Habes enim, ut hoc utar, etiam AtMtHUMin lapide Capi-
tolino. Et credibile est, si quid lapidibus inciderint, num-
misve incusserint ad antiquum morem, non perinde in
familiari usu trivisse, nisi forte quis esset'Catoniani hor-
rôris curiosus. Vellem servatam esse integram Inscriptio-
nem, quain exhibet Reinesius pag. t5~, quae quum refe-
renda sit ad Catigulae tempora, expressum in ea nomeh
magis faceret ad scriptorem nostrum; etsi ne sic quidem
confectam rem haberemus. Sed ibi nonnisi–ANC conspi-
citur, quamquam estverissima Reinesii conjectura, agncs-
centis consulem Quintilianum e Frontino. Caeterum fre-
quentissima sunt apud Gruterum et Muratorium exempla
nominis hujus littera C carentis. Quse quum videatur
recentior et ad pronunciationem, etiam veterem, accom-
modatior scriptura, nullus dubito quin ah ipso scriptore
nostro fnerit usurpata. Ita ut sentiam, movet me singula-
ris hominis sanitas et sobrietas ab omni affectatione quam
maxime abhorr.en.tis. Vide mihi qualia prœcipiati, 6, 40,
~i II, 5, 2J, et, quoniam versamur in orthographiae ra-
tione, inprimis t, integro capite y. Si duplex fuit seribendi
mos, qui vel ad etymon et antiquissimum usum esset com-
positus, etusurpareturin sollennibus fcederum carminibus
monumentorumque titulis, vel in sermone familiari fre-
-quentaretur; hoc profecto est usus in scribendo etiam
nomine suo M. Fahius. Neque erat, puto, quod npbitita-
tem quamdam, Lamiarum oemulam, in nominis signandi
.ratione vindicaret, quoniam ejus rei gratia hodie etiam
in vulgaribus linguis proeposterae et borridae nominum
scripturae retinentur, quse causa, quia apud Quinctios et
QuihctiHos valuerit, equidem non magnopere ,repugno;
sed Quintilianorum alia est conditto. Ha?chactenus, neque
.excuse diligentiam in scriptoris mei nomine constituendo
-fortasse non nimiam.
i i Quando autem sermo incidit de
Quaiido autem sermo
6 GEORG. LUD. SPALD1NG
norma scribendi, quam op9o-yp~~ dicimus, videtur pau-
cis ostendenda et vindicanda ea, quam ipse in hoc opère
express!. Apparebit unicuique inspicienti, me promuncia-
tionis et vocalitatis majorem curam habuisse quam ety-
morum. Ejus instituti defensionem, praeter auctoritatem
Codicum plerorumque (in quibus raro quidquam simile
invenias hodiernae virorum doctorum diligentise adscribo
~~cMra~ idcirco usurpantium) multaque argumenta quae
persequi bujus non est loci, paratam mihi existimo in ip-
sius, quem edo, scriptoris doctrina. Quo in genere ad
primi libri septimum caput !ectorem Iterumablego; quo
sunt conferenda etiam ea quae disputantur IX, 36 seqq.,
item XI, 3, 3~, 35, quamquam istis locis pronunciatio-
ném magis tractat, quacum tamen conjunctissimam de-
monstrat scripturam I, 3o; vide ad III, 8, 16. Video
magna ex parte obstare sectae nostrse auctoritatem et exem-
p]um ipsius Ciceronis, cujus tamen CAUSSAM adeo religiose
vindicari miror, quum Dl\'tSStOrejiciaturvuigo, etviixfando
audita sit œqualibus nostris. Scribendi rationem diutur-
nitas temporis solet levigare, et cum pronunciatione con-
ciliare, quum jam in vmgus notum et frequentatum est
omne hoc Htterarum usurpandarum negotium, non intra
doctorum collegia coercitum. Remittenduni est aliquid de
etymologico istb rigore, et eruditis quaestionibus seponen-
dum' id, quod homines H!i multum litterati quales
appellat Fabius (t, 6, 21 ), volebant ipsi scripturae infer-
cire, non secus ac si stemmata et prosapias verborum
conderent scribentës, quum omne litterarum officium
proestetur teddendo fideliter quae audimus. Ejusmodi certe
v idetur esse sanae rationis decretum in hac causa, quod
ipsum tamen cum modo, contra consuetudinem, esse se-
quendùm Fabius docet.
Praeter ipsius scriptoris nomen, qualem operi suo titu-
lum fecerit, Investigare opersepretium est. la hoc quoque
 PR~EFATIO. 7
genere novasse aliquid videtur Gibsonus, ita tamen ut, si
proximos decessores deserebat, veterum auctoritate non
prorsus careret. Quum enim vulgo Institutiones oratoriae
appellarentur hi libri, Gibsonus inscriptionem banc com-
parentem in Leidensi.exemplo quod, ut dixi, repetebat,
mutavit altera, quae sic habet. M. F. Qu. de Institutione
Oratoria libri XII. Eam deinceps omnes expresserunt,
nisi quod Rollinus Epitomae suae prseSxit titulum IJ!um
antiquitus frequentatum. Vetustissimae quidem editiones,
sicuti notum est, inscriptionibus carere sotent. Ita in Jen.
soniana non nisi ad calcem primi initiumque secundi libri
ieguntur baec Qu. de Institutione Oratoria liber primus
finit secundus incipit. In caeteris nihil nisi Quintiliani
liber tertius, etc. Tarvisina in prioribus libris habet Jenso-
nianam illam inscriptionem, in reliquis, iisque pluribus,
pluralem ponit, ut et ad calcem totius operis; cujus ta-
men titulum in fronte nec ipsa habet. Zoc<~eZ/<editio in
singulis libris' ostendit, de Inst. oratoria, in iine plura-
lem, in fronte operis inscriptione caret. Reliquas deinceps,
quas quidem vidi, pluralem ponunt in titulo omnes ante
Gibsonum, in singulis tamen libris variantes et ipsae. No-
men operis expressum a scriptore non memini praeter
locum in epistola ad bibliopolam, qui sane defendit Gib-
-sonianiam inscriptionem. Neque tamen tuto inde colligas,
hoc potissimum nominis impositum ab ipso esse libris
hisce. Et habët alter ille titulus morem, quo se tueatur,
ipsorum veterum Institutiones appellantium libros, qui-
bus elementa artis cujusdam enarrarent. Credimus hoc
Lactantio diserte commemoranti in fronte Institutionum
Divinarum; et potest conferri Barthius, de ejusmodi ti-
tu!o copiose disputans Adverss. lib. II, c., 17, qui etiam
Vitruvii utitur auctoritate, proœmio libri septimi Architec-
tonicas institutiones ponentis. Commode quum hujusce
inscriptionis plurali contuieris titulum libri Ciceroniani,
8 GEORG.LUD. SPALDING
Partitiones oratprise. Sed,'quum res et
qui inscribitur
levis esset, et confici nequiret, obtemperandum duxi re-
centioribus exemplis, quibus id quoque concessi, ut ali-
cubi opus hoc diceretur Oratoriœ Institutionis libri XII.
Neque enim singularis sic positus abhorret ab usu seripto-
ris nostri, qui se institutionem ait professum XI, t, 5; item
Hieronymus, in praefatione in Abdiam, XII libros Insti-
tutionis oratanae appellat. Conferprseterea I, i, g; VIII,
proœm. 2; item XII, n, !2. ïn Codd. MSS. nihil praesidii,
quoniam inscriptionibus fere carent nisi quod in Guelfer-
bytano ad calcem libri primi subjicitur M. F. Q. Institu-
tionum Oratoriarum ad Victorium Marcellam Hber pri-
mus explicit ( reliquorum initia sola signantursic:M.F.
Q. liber II. incipit); in Gothani vero initio sunt haec: M.
F. Q. de Institutione oratoria ad Tryphonem Epistola.
ApudEandiniumBiMIothecaeLaurentianK;, t. II, p. 3.~1-85~
plerique Codd. in subscriptione pluralem /yMt/tM(:bne~
dare narrantnr.
In liberis et matrimonio Quintiliani difficultas quaedam
objicitur, de qua egi ad III, t, 2t. Addam hic loci aliqua
ibi praetermissa. Nonsarie opus est ut mutetur nomen ej us,
cui inscripta est Plinii epistola lib. YI, Ss, quum facile
possit intelligi alter Quintilianus, a nostro scriptore plane
diversus. Hoc tamen adhuc teneo, et vitsc Quintilianeee
rationes turbari videntur, si alteras nuptias et susceptam ex
isto matrimonio filiamagnoscamus. Neque enim tam facUe,
quam fit aBa:Iio (Bayle), crediderim, Plinium, ubi tenue
pro suis facultatibus munus praeceptori suo offert idque
commendare studet, potuisse omnem disciplinae HHus
tnantionem omittere. Quse de divitiis rhetoris nostri dis-
putantur ad iUum locum, ea, fateor, adeo tuta non sunt,
quam primum videbantur. Postquam enim repetitis curis
perpendi rationes Dodwellianas ( quibus adde quse dispu.-
tat Salmasius Exerc. Plin. p. 320 ), praesertim in loco de
 PR~EFATIO. 9
aetate Juvenalis, apparet hujus poetae satiram septimam vix
potuisse scribi nisi sub Hadriano. HaECigitur satira quum
ostendat Quintilianum afHuentem opibus et consularem,
eumque inter vivos adhuc versantem, facile possis adduci,
ut serani credas istam oputentiam, quae seni jamjamque
morituro supervenerit, nisi forte hoc ipso uti debebat
JuvenaMs, si.res ita se haberet, ad extenuandum exempU
hujus momentum. Conjuncta autem est haec de vita Quin-
tiliani, ad Hadriani imperium propagata, disputatio cum
altera de Consutaribus ornamentis, quae per Clementem
sortitus esse narratur ab Ausonio in gratiarum actione ad
Gratianum, p. 290. Bip. Clementis filios esse eos, quoruth
sibi a Domitiano curam delegatam narrat ipse Quintilia-
nus IV, Proœm. 2, nemo, opinor, negabit, qui contulerit
Suetonium in Domitiano c. t5. Ita probabile fit hune ip-
sum Clementem hosce'Quintiliano honores impetrasse
neque tamen praemii loco pro institutione n)iorum, quo-
niam ii, ut recte monet Nicolaus Antonius in Bibliotheca
Hispana vetere, p. 56, interempto demum patre, matre
autem in exilium acta, a magno avunculo Domitiano iri
rhetoris nostri disciplinam sunt traditi. Habet sane quod
.displiceat honor iste non a discipulo quœsitus Quintiliano,
sed ab ejusdem patre, et quidem antequam fHium ab hoc
praeceptore institutum iri nosset. Sed quid impedit, quo
minus ipse Flavius Clemens, horum puerorum pater, dis'
cipulus fuerit Quintiliani, eique hoc decus impetraverit,
quum gratia floreret ipse apud Domitianum patruelem? In
hac ergo ratione consularibus ornamentis condecoratum
habemus rhetorem etiam antequam principes pueros edu-
candos accepisset, fortasse antequam opus hoc nostrum
inchoaret. Et sane filius ejus, dum pater hosce libros
:componit, mortuus, consnlari nuper adoptione ad om-~
nium spes honorum patris admotus dicitur a parente
lib: VI, Proœm. !3. Sed pater ille profecto est adoptivus,
JO GEORG. LUD. SPALDING
et.-ne certa quidem est scriptura hujus vocis. In tanto ho-
norum fastigio collocatus oblata a Plinio L millia nummum
vix potuit non indignari, sed ne idoneus quidem videtur,
qui a Juvenale tamquam temporum suorum insigne divitis
rhetoris exemplum ostentetur. Refert enim ad causam
illam, quam agit poeta, dirimendam, vivere tam felicem
orandi praeceptorem ea ipsa tempestate qua solus Caesar
(Hadrianum intellige) tristes C~/Kœ~a~ respexerit (Juv.
Sat. VII, 2). Alioqui enim cujus tandem est momenti
quod aliquando, sub Domitiano, dives fuit Quintiuanus?
Sed habet totus iste Juvenalis locus, in quibus haereas. Olim
fere VV. DD. iratum, ob negatas in opere suo laudes, rhe-
tori poetam videbantur sibi agnoscere; argumentis sane
infirmis. Attamen, ex quo baec interpretatio vu]go rejici
cœpit, parum attendisse eos dicas universum hujus com-
memorationis colorem, qui amicum et faventem Quinti-
liano vix arguât. An cumulata ista attributa a versu i goad
!o3 sunt serio laudantis? Nonne est irrisio in iis: « Et si
perfrixit, cantat bene? Non fugit me Sat. VI, 74, turpis-
simis hominibus diserte oppbni Quintilianum, neque me-
lius caeteris me, .quo hœc tenderent, perspexisse mihi
sumo..Id ago, ne quis expeditum omni ex parte locum
existimet, in quo tanguntur fortasse qusedam tunc in vul-
gus nota, quorum ad nos notitia nulla pervenerit. An forte
et haec nostri scriptoris commemoratio per Gguram facta
est a Juvenale, sicuti altera illa Paridis histrionis, cui Aga-
ven suam aliaque poemata venderet Statius? (Juv. Sat. VJI,
8y seqq.) Nam ipsum quidem Domitiani Paridem desig-
nari non potuisse a Satirarum scriptore, affatim probatum
estaSaImasio, !.c., evetustovit:ejuvena!isauctore, quem
satis probabiliter conjicit ille Suetonium esse. Ita, dum
Quintilianum appellat, alium istorum temporum rheto-
rem signiScavit Juvenalis, ab spqualiuus agnoscendum
eum non minus, quam ilium sub Paridc nguratum histrio-
 PR/EFATfO. n
nem. Et erat fortasse is ejusmodi, ut, in ipsa taudum si-
n-iulatiâne, dicteriis peti mereretur. Si recte igitur Quinti-
lianum nostrum removimus ex bac Juvenalis satira, non
est quod vereamur, ne propter Ausonium sit ad Hadriani
tempora usque proroganda ejus vita. Ea enim Dodwelli
est sententia, qui consularia ista ornamenta ab Hadriaho
in eum collata censet, propterea quod Ausonius signifiçet
Augustum, non Csesares, quales fuerint isti Clementis
filii, a Quintiliano institutum. Rectissime hanc dubitatio-
nem diluit Gesnerus in praefatione, §. tt, ostendens, Se-
necam et Quintilianum secum comparandos negare Auso-
nium, quorum alter Augustum quidem docuerit, sed
consul non fuerit creatus, alter autem consularia quidem
ornamenta acceperit, sed neque Augustum instituerit,
neque verus consul fuerit. Quamquam residet aliqua diffi-
cultas in istis Ausonii <' CaMare~docebantur; sed ambi-
gua fortasse est oratio, a calamistris iis quibus eam inussit
affectator eloquentiae (3).
Ex Hispania Romam venisse fertur Noster in Chronico
Eusebiano. Cui quidem narrationi Dodwellus docet mul-
_tum ponderis accedere inde quod videatur Hieronymus,
Cbronici Graeci interpres, sua de Quintiliano hausisse ex
ipso Suetonio. Monet enim hoc diserte in praefatione ope-
ris doctissimus ecclesiae pater, in rebus Romanis auxisse se
opus, quod verteret, usum Suetonii etiam libris. Jam in-
dice operis Suetoniani de claris rhetoribus, qui non exiguo
litterarum commodo servatus est, quum ipsius libri non-
nisi paucula fragmenta ad nos pervenerint; hoc, inquain,
indice apparet, etiam M. Fabii Quintiliani vitam scriptam
fuisse in isto opere a Tranquillo. Tantus auctor facile prac-
gravat quidquid contra vel a recentioribus dicitur, vel con-
jectura al.ioqui satis probabili eruitur. Non est audiendus
igitur anonymus vitae Quintiliani scriptor, cujus brevis-
sima narratio so!et poni in editionibus, et est in mearum
12 GEORG.LUD. SPALDING
quidem prima Locatelliana. Is'qui sit, et unde scriptum
ejus primo desùmptum fuerit, quum in nullo eorum, qui
collati sunt, Codicum reperiri videatur, non magis quam
Gesnerus habeo dicere. Nicotaus Antonius L c. p. 60, Lau-
rëntium VaHam suspicatur, sed ita ut aliorum quoque ante
se hanc suspicionem fuisse signi6cet(*). Quae, ut a verisi-
militudine non abhorret, in tanto Quintiliani studio quan-
tum fuisse VaHsEnovimus, in magnaque scripti elegantia,
ità finis narrationis habet quod dissuadeat talem conjec-
turam. Negat enim anonymus se, quo tempore decesserit
Quintilianus, velle affirmare, «quoniam is, qui tradat,
nde. careat. Sequebatur ergo hic, noster alium aucto-
rem ? At quem tandem iUum? curve fide eum carere
ait? Id neminem adhuc quaesisse miror, neque videtur
Laurentius Vaua tam negligenter hœc fuisse scripturus.
Etiam hoc prsetermissum video a tot VV. DD. qui vitam
istam reciperent in suas editiones, quod Caium Caetium
prseceptore Quintiliano usum narrat anonymus. Debebat
saltem scribi: C. Caecilius, h. e., Plinius minor. Hic igitur
scriptor anonymus, Eusebiani Chronici fidem in patria
Quintiliani rejictens, Phnianaevero epistolae credens 6)iam
ab eodem esse susceptam, quae Nonio ( non Novio ) Céleri
in matrimonium cederet, in neutram partem momentum
facit. Dodwellus enim mira solertia ex temporum rationi-
bus efficit (Ann. §. 9) per octo annos cum Galba versatum
in Hispania videri Quintilianum, qui sane Romse sit edu-
catus, cujus temporis' nulla rerum Romae gestarum nota
in scriptis Fabii compareat. Ita Chronico (ad Olymp. 31) )).
fide constabit prodenti, Quintilianum aGa!ba Pomam esse
adductum, patriam vero ejus Hispaniam credemus huic

(*) Biséomparethaecvita in editioneVeneta '494) quaein ipso t'tu!o

dicitur esse cum commentoLaurentiiVaU:B etc. primumiu RuMe
deinde ad calcem.operis.Priore autemloco postremisnarrationisverbis
continue additur: Sed jam ad ipsam int<-rprpt3tionem
vcniamus.
 PR~EFATÏO. .3
ipsi Chronico (ad annum Domitiani 8, 0!. 216) et Ausonio
(in profess. Burdigal. I, 7), et Hieronymo Vigilantium,
quem Inseetatur, cauponem Calagurritanum, itemque mu-
,tum Quintilianum appellanti. Nostri cognomen praeterea
in Hispania auditur etiam saeculo quinto ineunte, m Pru-
dentii bymno 7 peristephanon v. t52, ubi ceiebràtur
Quintiiianùs martyr Caesaraugustanus. Csesaraugustano au-
tem conventui annumerantur Calagurritaci, teste Plinio H.
N. ÏIÏ, 3. Neque tamen protinus necesse est, ut natus in
Hispania fuerit Noster, si familia ejus inde est oriunda.
EfHgies Quintiliani in aliquot Codd. MSS. appictas refert
Bandinius in Catalogis Florentinis. Ad Juvenalis de Quin-
tiiiano locum in editione Henninii ( !6g5), p. 2 i 2, adjecta
est tabula exhibens virum togatum, stantem, lunatis cal-
ceis pedes indutum. Sed calceorum modo causa proposi-
tam imaginem apparet, quod eadem est apud Balduinum
de Calceo, p. 69, et hic se mutuatum profitetur a Casalio
de Urbis et imperii Romani splendore, apud quem exhi-
betur p. a58, neque e veteri lapide,'sed ficta ab ipso Ca-
salio.
De Dialogo, qui Inscribitur de Or~to/M~ sive de caM~~
cor/'M~~Be/oyt<e/!f/tB~confecta res est, neque argumentum
libelli, neque auctoris aetatem convenire in Quintilianum,
quam in causam aliqua annotata habes ad 11, ~2, et affe-
renturplura ad VI Proœm. 3. DIfnciiior est quaestio de De-
clainationibus quae vulgo tribuuntur nostro scriptori.
Ëam quidem inchoare hoc loco, mese provinciae esse.haud
credo. Vide quae in transcursu monui ad II, !o, 6. Tantum
testari liceat, orationem quidem in lis sane esse elegantem,
neque raro posse aliquam loquendi simintudinem animad-
verti intercedentem iis cum nostro opère, de qua ego in
notis subinde mentionem feci. Si quid tamen in universum
est statuendum, fateor mihi seque ac Bselio (&r~Z<?,a~cZe
QM/f/7/p~ /!o~. E.) placère Pétri Fabrij udicium (ad Senecœ
'4 GEORG. LUD. SPALDING
Rhet. Controv. 1. V, prae.) negantis Quintiliano, sive ipsi
nostro, sive avo, sive patri ejus, tribuendas esse declamatio-
nes t~5 ab Ugoleto, ~Erodio, Pithœo editas, magisantem
faventis undeviginti prioribus, quae soleant conjungi cum
opere Institutionum. ~Erodius vicissim sequior est frag-
mentis istarum !~5, et sunt sane earum argumenta minus
ad fabulosas, quas improbat noster lib. ÏI, c., praestigias
composita.
Accedo ad recensendos Codices MSS. hujus operis in
bibliothecis servatos, quo in Genere ne quis diligentiam
virorum in hisce litteris habitantium a me expectet, ia an-
tecessum deprecabor. Videor enim mandatum proprie
meum executurus, si eorum quos usurpare mihi contigit,
non pœnitendam notitiam dedero. Qualis esset Codicis
Gothani conditio, Gesnerus, qui primus eum contulit in-
tegrum, satis in praefatione exposuit. Ejus tamen co-
piam quum fieri mihi posse sperarem,adii virum mihi
inprimis faventem Fridericum ~c/t/<c~feg7'o/~ professo-
rem et bibliothecarium Gpthanum ut usum libri pre-
tiosi impetraret mihi. Facile autem dedit hoc meis et
amici precibus praestantissimus Geislerus, serenissimi du-
cis a consiliis aulicis et bibliothecae antistes. Iterum cum
Gesneriana editione contendi Codicem, ea annotans sin-
gula, quaecumque omisisset Gesnerus, in quo labore vel
vilissimas varietates transcribendi taedium devorare malui,
quam quidquam prœtermittere. Conjectus est in chartam
ingens aberrantium scripturarum acervus maximam qui-
dem partem futilium quum praestantiores prsecepisset
Gesnerus. Eas omnes lectori effundere religio fuit. Appo-
sui tamen ubicumque aliquid momenti in iis verti crede-
rem, monens simul, si quas Gesnerus non annotasset,'non
eo certe consilio, ut viro prsestantissimo insultarem, vel
meam diligentiam, prae ejus incuria, venditarem (nam
stulti erat in patientissimi cujusque mancipii stomacho
 PR~FATIO. t5

gloriam quaerere), sed ut ne quis bœreret. ubi scripturam

Gothano Codici a me tributam apud Gesnerum frustra
quaesisset quo in genere sicubi notam istam meam
tac. Gesn. apposuerim falso, manes Gesneri libentissime
mihi ignoscent. Illud ex ipsis a Gesnero positis scripturis
MSti Gothani, magis tamen ex meis, cognovi, esse sum-
mam Gothani et Vossiani secundi Codicum similitudinem.
Cujus rei sat multa exempla attulisse Yideor in notis crin-
cis, ut cuivis attendenti observatio mea persuadeatur. Pre-
tium vereor ne nimium libro statuatur a Gesnero. Neque
enim raro, ubi par hoc Codicum a cseterorum omnium auc-
toritàte recedit, inveniuntur in ils scripturae minus bonse,
et tales praesertim, quae, contra Codd. consensum, stent a
parte vetustissimarum editionum. Hujusmodi loca sunt I,
5, 3~; I, 5, 67 (etsIVoss. 2 utrobique siletur); II, 3t, 6;
III, 5; 111,6, 24; III, 6, 32; III, 8, !2; III, 8, 3t (sed
solus Gothanus memoratur); III, 8, 30, III, 8, 60. Qua.
propter, sicubi his solis auctoribus aliquid concessi, con-
tra caeterorum testium fidem, erroris causa adeo manifesta
mihi videbatur, ut vel conjecturae obtemperandum esset.
Alterum Codicem, a me primo collatum eum, conciliante
Wolfio, cui quidem viro et ego et Quintilianus meus non
unum hoc beneficium debemus, mecum communicavit
Langerus, dignissimus magni Lessingii in bibliotheca
Guelferbytana successor, qui nullis unquam meis percon-
tationibus, nimium frequentibus fateor et improbis, fati-
gari se posse ostendit. Docuit me simul vir doctissimus,
librum hunc, in Italia scriptum, sibi videri procurante
Nicolao Heinsio pluteis Guelferbytanis iliatum, quum pri-
mum bibuotbecse Budensi regis Mattbine Corvini Floren-
tiae esset adornatus, neque tamen missus eo, quoniam
picturœ a miniatorum manibus nondum essent appositae.
Huic autem regi Tbaddseus Ugoletus Parmensis libros or-
namentaque alia Florentioe procurabat, quum scribebat
t6 GEORG. LUD. SPALDING
is, qui narrat, Angelus Politianus Miscellaneorum capite
23, p. 36. Fac. Grut. vol. 1. Ita satis fit probabile Codicem
nostrum a doctissimo hoc viro fuisse curatum, quo non
parva ipsi accedit auctoritas, in magno praesertim cum
eo aliorum frugi Codicum consensu. Visus enim sum mihi
plurimam Guelferbytani primum cum Bernensi animad-
vertere convenientiam, deinde etiam cum Vossianis primo
et tertio. Exemplo sunt scripturae valde mirabiles III, 8, 4,
ubi in hisce quatuor solis fas est pro eas, item §.12, pos-
tulanda pro postulat. Hos ego libros e prœstantioribus
exemplis transcriptos existimo, quam Gothanum et Vos-
sianum secundum. Sunt enim fere eorum scripturse doc-
tiores, diffciliores, denique tales, quae correctorem re-
centioris sévi minus arguant. Quum jam omnem horum
Codicum varietatem excerpsissem, facta mihi est nterum
per Wolfium copia libri cujusdam, qui videtur antiquis-
simis accensendus. Misit enim ad me pro ea, qua studiis
meis favet, benevolentia collationem aliquot librorum e
Codice in Turicensi bibliotheca reposito, olim curatam ab
amico suo et auditore Sulzbergero V. R. pastore Turi-
censi, signincans, se reliqui operis varietatem ex hoc ipso
libre mihi, si videretur, impetraturum. Quae promissa
quum vehementer amplecterer, conciliavit mihi virum
humanissimum, quem ingenii et doctrinae elegantia, animi
autem et suavitate et candore commendatissimum hic co-
ram cognoveramus, Ulricum, professorem Turicensem.
Hic et celeberrimo amico suo et meo Quintiliani mei stu-
dio hoc dedit, ut diligenter notandas ex hoc Codice sin-
gulas scripturse varietates reciperet, quorum primitias a
tertio ad quinti libri finem usque ad me mittendas curavit,
quo in genere, quum forte aliquam Sulzbergerianse coHa-
tiotiis partem repetiissent ii, quibus hoc mandatum est,
ornatissimi juvenes, levis, sed rara, apparuit.excerpta-
rum vatietatum discrepantia. Hujus igitur libri et Codicis
 PR~EFATIO. '7
eju's, qui quum dominum habuisset Petrum Francium, a
collatore non immerito Aunelovenianns est âppellatus
quum singularem animadvertis,sem similitudinem, cœpi
plurimum tribuere ejus auctoritati. Neque enim de pretio
isti codici statuendo aliter sentio quam Lochmannus V. C.
in programmate edito anno 1788, p. 5, qui ejus et Bodle-
iani primas censet esse partes in Quintiliani textu repur-
gando. I!!am autem', quam dixi, similitudinëm Turicensis
et Almeloveniani satis, opinor, persuadebo ei, quicumque
inspexerit quae monémus ad 111, 6, io, etsi sunt plurima
praeter hœc loca, fortasse etiam manifestiora. Restat ut de
libro Turicensi prodita a CI. Sulzbergero communicem
cum lectore. Hujus, qui in bibliotheca Turicensi serva-
tur, Codicis dominum aliquando fuisse monasterii San-
gallensis abbatem, apparet e duabus, quae in ultima pagina
leguntur, inscriptionibus, librum hune monasterio isti
vindicantibus. Illatus autem est in pluteos Turicenses in
eunte hoc, quod vivimus saeculo. Pelles, quibus est inscrip-
tus, viliores sunt, neque integrae nec diligenter rasae;
formae praeterea iitterai'um magnitudine- inter se maxime
discrepantes; tanta quoque corrector in hunc Codicem
licentia usus est, ut litteris, verbis, integrisque sententiis
textui superscriptis insigniter eum deformaret. Ejus vero
licentiae quis illi v eniampeget, qui'viderit cujus molestiae,
quantique taedii fuerit labor, quem invitus aggredi jussus
est? Quein non misereat boni illius viri, qui temperare sibi
non potuit, quin animum tantse œrumnse impatientem
duobus hisce, quos textui superscripsit, versibus aliqua-
tenus levaret "Tam mâle scribenti, inquit ille, tam
< denique desipienti absque exemplari frustra cogor me-
Rdicari. Ex ingenti mendarum multitudine quae, nisi
verborum, versuum tamen numerum facile aequant, pau-
-cas, incredibiiis in librario Stuporis indices, apposuisse suf-
ficiet: 7)!:<&OM ruis excidimus: rubos arvis excidimus. ~c
t. a
 t8 GEORG.LUD.SPALDtNG
ru/Motantibus: ac reluctantibus. DHcA~<j!e/ Thucydiden.
~nc!e~ o:~j~ETK. Neque vero existimes multa in
emendando praestitisse correctoris ingenium atque dili-
gentiam ut née ab interpretamentis, quœbic il)ic aspersa
sunt, multum auxilii venit: ea enim omnia, si non ab-
surda, certe superflua sunt. Quum, v. c. IX, 3, 56, Africano
virtutem industria, virtus gloriam, gloria aemulos compa-
rasse dicitur, plus interpres margini adjecit « Tu vero
KDomine, susceptor meus, es gloria mea, et.exa!tans
<' caput meum. Et alio loco ( I, 5, 5y), ubi Quintilianus
de gurdis loquitur, citavit aliquis ex vita Sti Mari verba
bsec f' Audietis me ut gurdonicum bominem. Hune
ipsum locum e Sulpicii Severi Dial. i, c. 2y, affert Colo-
mesius ad Quint. quapropter pro Sti Mari vita suspicor
eum, qui baec allineret, voluisse ~/ar<< quoniam
Severus agit de hoc, non de illo. "Formas litterarum
quum exigerentur ad tabulas Mabi!!onii, et Benedictino-
rum, in novo opère Diplomatico, 'apparuerunt tales, ut
Codex posset octavo vel nono saeculo tribui, infra undeci-
mum (4) certe vix amandari. Ex ultima vero Codicis pagina
antiquitatis argumentum satis probabile confici fortasse
poterit. Legitur enim in fine titulus, cum numero anni
MCCCCXLVf, cujus scriptura cum iis litterarum formis,
quae ejus temporis feruntur, ita convenit, ut dubium esse
non possit, quin vere ascriptus sit iste annus. Superius
alia cernitur inscriptio, cujus vix singulae iitterae agnos-
cuntur. Hanc alia praecedit, quam facile duobus pluribusve
saecuiis antiquiorem judices. A qua non minore temporis
intervallo distare videtur primus ille titulus, quem dixi-
mus librum hune monasterio Sancti Galli vindicare. Hoc
unum denique addimus librum hune Quintihani littera-
rum initialium caeterarumque formis et colore, scribendi-
que compendiis satis accurate convenire cum sacramen-
tario quodam SangaHens), itidem in bibliotbeca Turicens~
 PK~EFATIO. '9
custodito; quem librum Martinus Gerbërtus, monasterii
et congregationis Sancti Blasii in sitva nigra abbas, in
Monumentis veteris Liturgiae Atemannicse, ante sseculum
certe nonum scriptum esse demonstrat (*). M Hactenus s
Sulzbergerus'V. C. Codicem igitur tahtae tamque mani-
festas antiquitatis (**)quum teneamus, ëumque monasterit
quondam SangaJIensis ci)né!ium, quid impedit (quœ ejus-
dem Sulzbergeri est conjectura) quo minus sit ille ipse lt-
ber a Poggio in turre SangàDehsi inventus tempore concilii
Constantiènsis? Adést auctdr Mabilibnius (citante Suizb.)
in itinere Germanico, p. 36, Hamb. Is inter alios libros in-
signiores, visos a se et tractatos in bibliotheca SangaHensi
anno MDLXXtH, memorat "Quintiliani Institutiones in
Codicë perantiquo, quem Poggius exscribendum accepit
ex ipsa Sancti Galli bibliotheca. Videmus autem modo,
teste Sulzbergero, Turicum translatum essehbrum, hujus
sœculi initio. Ita pulchre conveniunt omnia. Sed obstat
summa Bandinii aùctoritas testantis, Codicem iuum a
Poggio inventum servari In pluteis Florentinis; neque
enim dubitat quin hic ipse sit, quem recenset in Cataiogo
Codicum Latihorum bibHotbecse Mediceae Laurentianœ,
t. If, p. 382. Mirer tamen virum doctissimùm nunam facera
itineris Mabilloniani, in e oque illius; quem modo posui,
loci mentionem. Quin enim undecimi saeculi (nam ëjus
temporis esse statuit ) librum et. exemplum ejusdem

Nam tomo 1, Disquisit.11,haechabet ·

«Hie(Uber SangaUensis)charactereae sennonebarbaro, sotœeismis
refertus est, qualisobtmuit', donec sub stirpe CarolingicareOoresce-
rentUttera:.
Et.paulo post
«In ejus mferioreora'ad MEMENTO V!TORtjM ascriptumest Mémento
"famutitmRemedii episcopi: et coagruunt characteressBCutonono
« quo vixitRemedins.
(**)GerkiusquidemIn Itinerario, t. II, p. 2~, eumdemprofectode-
StgnatCodicem sed sasculiesseait XH! quo auctorenon projens.
ao GEORG. LUD. SPALDING
transcriptum quintidecimi sœculi initio, probe dignoscere
potuerit Bandinius, nemo dubitabit. Nititur autem claris-
simus bibliothecarius magnis profecto auctoribus primum
Poggio ipso, qui varii&in locis (neque tamen ea Bandinius
apposuit, neque citavit) archetypon Quintiliani in biblio-
thecam Cosmi Medicei P. P. fuisse illatum testetur; deinde
Raphaele Regio, qui hsecdicat in libro inscripto, 7/! e~MceM-
tas Quintiliani depravationes duc'enta Problemata, edito
Patavii 14~! "MibiYeroastipu!atur,YetustumiI!udexem-
plar, unde reliqua facile crediderim fuisse descripta, quod
a Poggio Florentino e Germania allatum nunc in magnin-
centissima Laurentii Medicis bibliotheca spectatur. ïdem
ad prima verba Epistolae ad Tryphonem similia fere mo-
net, ubi sic, inquit, in vetustissimo illo exemplari quod
a Poggio Florentino e Germania olim fuit allatum, nupèr
Ftorentiae legi. Hic an ne voluerit quidem, nisi transcrip-
tum a Poggio exemplum significare, vel archetypom falso
existimarit, equidem non dixerim. Etiam'Petrus Crinitus
de honesta Disciplina, t8, 2, Codicem hune a Poggio ad-
vectum (sed e Gallia, faiso ) narrat. Ipse autem aliqjuoties
initio notarum mearum Poggianum appellavi hune librum,
cuum ista, propter Turicensem Codicem nata, dubitatio
in mentem nondum venisset. Certe, vel absque Mabillonii
testimonio fuisset, verosimilius erat Codicem ab. abbate
Sangallensi concessum Poggio esse potius transcribendum
quam asportandum. Et de apographô testatur ipse Pog-
gius (vid. Fabr. BIM. Lat: Ern., p. 260), sicuti monet etiam
Bandinius. Quidquid id est de menaechmis illis Codicum
Sangallensium utrumque veterrimum esse mibi plane
persuadeo; neque enim magis quam Gesnerus in Prasf. ad
Qu. dubito, quin Codd. Quintiliani extiterint, et hodie ex-
tent, Poggiano antiquiores vel ei saltem aequalcs. Mis an-
numero Bodleianum, Almelovenianum, Argentoratensem,
cujus quo minus pleniorem notitiam daret Obrechtus,
 PH~FATIO. 2'1

morte impeditus est; post eum vero retraetavit nemo.

Qualem librarii stuporem in Turicensi Codice animadverti
narrat Sulzbergerus': idem comparet in Atmeloveniano,
cujus rei exempla quaedam coiïegit Lochmannus i.. c.
p. 6, et ipse in notis demonstravi. Verissime autem Su!z-
bergerusmonet; multum auctoritatis Codici accedere ex
ipsis hisce vitiis, quoniam qui recentioribus soeculis des-
criberent veteres libros, adeo imperiti fere non erant. His
ego Codicibus sum usus, prseter eos, quorum collatio est
apud Burmannum. Fuit quum affulgeret spes etiam Lei-
denses thesauros in usum editionis meae convertendi.
Ruhnkenius enim m litteris datis ad me d. 20 oct. !7Q3.
Bibliotheca, ait, Leidensis tibi tot ac tanta rei bene ge-
rendae praesidia suppeditabit, ut praeterea non ita multum
requirendumvideatur. Nam, post editum aBurmannoQuin-
tilianum, in bibliothecam publicain venerunt duo Codd.
MSS. nondum excussi, plures MSS. coltationes partim a
summo viro, Jo. Frid. Gronovio, partim a Laurentio Théo-
doro Gronovio factae. Denique ipse apparatum, quem Er-
nestus collegerat, care redemptum, in eamdem intuli bi-
bhothecam. Erat summa mihi gratificandi voluntas in
Ruhnkemo, viro a nobis, quotquot per Europam veteres
litteras colimus, pro horum sacrorum antistite, venerando.
Neque minores ei gratias habeo, quod tantum concedere
v oluit homini cognito ex brevissima in docta urbe commo-
ratione etsi temporum nostrorum iniquItasiQvIditmiht
hasce opes, Isetiore fortasse Europae fortuna aliquando usur-
pandas. Eadem temporum felicior conditio exspectanda est
ad obtinendum aliorum, qui in ipsa Germania servari fe-
runtur, librorum usum. Ipse enim, quum Bambergse ver-
sarer in itinere., ex indice Codd. MSS. qui sunt in biblio-
theca Capituli notavi f QuintiHani Institutiones Oratorias,
Codicem membran. saecuH decimi. Gerkius in Itinerario,
t. ï, p. 3yi, narrat servari in bibliotheca Canonise Pollin-
22 GEORG.LUD. SPALDING
ganse in Bavaria Cod. inembr. Quint. Ssec. XIV, fol. parvo.
Ex insigni editionum, quse factse sunt scriptoris mei 1
multitudine non contemnendum adhibui numerum neque
est
pœnitenda exempla. Principe quidem editione, quse
Campant, curata Romae, anno MCCCCLXX, pariter ac
secunda Andreana, progressa illa eodem anno, item Roma?,
ex officina Germanorum Pannartz et Sweynheym, carui.
Campanianam quum Capperonnerius Parisiis non inveni-
ret, communicavit cum eo aHquot locorum ejus collatio-
nem Metarius, qui et in Epistola ad C!ericum de antt. Qu.
Edd. qusedam Lectionum specimina exhibet, nactus exem'
plum vetustissimi libri ex bibliotheca PembroMana. Nec
uHus prseterea editor banc editionem cum textu contendit.
Non ita muhis abbinc annis, quum in regis nostri aula
versaretur doctissimus imperatoris orator Revitius comes,
etiam Berolini poterat spectari hic liber, quoniam inter bi-
Miotbecae ejus lectissimne cimelia servabatur, quae nunc Co-
mitem Spencerum habet dominum, ut duo in insula vete-
rum litterarum studiosissima hujus editionis exempla esse
constet, dum in reliquis terris ne uni quidem editori post
tria saecuta potiri ea contingit. Andreanam Gibsonus con-
tulit et excerpsit, neque tamen omne tractandae ipsius de-
siderium exemit. Quae deinceps prima prodiit scriptoris
repetitio,Venetiis perM. Nicolaum Jensoninm, ea pn-
mum a Gesnero cum vulgato textu comparata, mihi quo-
que usurpanda est, concessa ab Henricio V. C. qui prseest
schoise Ruppinensi. Quum enim undecim abbinc annis
civitas ista acerbissimo incendio afUigeretur, etiam schola
cjusque Htterata supellex arsit, cœpitque segM deinceps
popularium et exterorum quoque beneficils restitui. Tune
igitur per tribunum quemdam jegionum Borussicarum
hher scbo! Ruppinensi fuit impetratus, pretiosissimum
munus monachi.docti in Franconia. Sptendidam hanc edi-
tionem sed a Gesnero aliisque satis supcrque descriptam,
 PR~FATIO. 2~
:&què ac Codicem Go~hanum ita consului, ut quae Gesnc-
rum vel fugissent vel fefeIIIssent diligenter notarem. Re-
liquarum, quibus sum usus, indiculum hic subjiciam,
pauca, ubi visum fuerit de singularum conditione ex-
ponens.
Tarvisii per Dionysium Bononiensem ac Peregrinum cjus socium.
Anno D. M. CCCC. LXXXII. Die XXII mensis Octobris. F. Liber
meus est.
Venetiis pér Bonetum Locate))um. Anno M. CCCC. LXCIII XVt. Ka-
lendas Sextiles P. Rectë Metarius in Annal. typ., tom. p. 55~,
monet in hoc titulo mendose numeralibus inseri litteram L. Est
enim anni <493. E bibl. Regia Berotincnsi.
Ibid. per Peregrinum dePasqua!ibus de Bononia, Anno Domini M.
CCCC. LXXXXIIII. Die XVIII Augusti F. E bib). Regia Berol. De
hac identidem monui quaedam in notis, ubi minus vere de ca
sensisse viderètur Ernestus'in Bibl. Latina Fabr.
Ibid. ope et impensa Georgii de Rusconibus. A. D. M. CCCCC. XII.
Die XHIt Augusti, Régnante inclyto Principe Leonardo Loredano.
F. Meus est liber. ,De bac quoque'editionc non usquequaque recte
exponit Ernestus.
Ibid. apud Aldum. M. D. XtIH ( in Gesneri pra'f. i5o. persphatma)
4. E bibL Reg. Berol.
Parisiis. In œdibus Ascensianis ad Idus Januarii M. D. XVI: F. E bib!.
Reg. Hunc librum a se tractatum non prodit Burmannus, qui ta-
men identidem aliqua profert e notis Jodoci. Badii Ascensii, qua
potuit ex editione anni 15 28, J. Bad. Asc. depromere; etsi ne hans
quidem a se usurpatam testatur. !pse autem inprimis ditigenter
eam contuli, quum et Codicem quem, ut est in titulo, Lauren-
tius Vallensis et possedisse et emendasse magnis argumentis
< convincitur repreesentaret sola, et multas cruditissimi editoris
optima: frugis notas contineret, neque ab u))o corum, qui novis-
sime in Quintiliano occupati fuerunt, constanter esset consulta.
Ibidem. M. Fabii Quintiliani grammatica admodum brevis et studiosœ
pubi perquam utilis. 4. Venundatur in vico divi Jacobi ad signum
Leonis argentei sine toc. et an. Sed his maxime temporibus videtur
accensendus liber pro typorum rationc. Continet primi Qu. tihri
capita 4-9. Jnsigni, quod tituius pr.Bfcrt, )t)scu)ptum est nonien
24 GEORG. LUD. SPALDING
P. Viart. Meus est libellus. Memorat eumdem Em. in Bibi. Fabr.
1
Lat., t. II, p. a65, not. p.
Ibidem. Secunda J. Badii Ascensii editio anni t5io. F. Mirince ca
recedens a priori illa, quam modo recensuimus, et fere consen-
tiens cum recentioribus, ut subinde ânimadverti in notis; caret
ha:c repetitio notis omnibus. Est inter meos libros.
Colonise in œdibus Eucharii Cervicorni et Heronis Fuchs. Anno M.
D. XXI. mense Martio. F. Ipse titulus insignem cum secumda Ba-
diana convenientiam alioqui manifestam, ostendit. In harum
enim editionum utraqueThrasoniea'jactantiae est titutus, cujus-
modi nihil conspicitur in priore Badii editione anni 1516. Tali
enim hic promissor innt hiatu '< M.F. Q. I. 0. L. XII una cum
Declamationibus (eae autem a priore Badii absunt) argutissimis
ad /torrent/teuetu!ta(MexempIarrepositis. Vides Codicem, cujus,
jactatur vetustas, esse Declamationum solarum; vicissim MSti
Vallensis, in Institutionibus adhibiti, nuUa mentio. E bibliotheca,
~ymnasii nostri.
Venetiis apud Aldum. Jn titulo comparet annus i~ïDXXII~ ad calcem
operis autem M. D. XXI. mense Januario. 4. E bib). Regia Boruss. R.
Basitea:, per Balthasarem Lasium, mense Auguste, Anno M. D.
XLI. 8.
Ibid. apudRobertumWinter, A. M. D. Xl~nL mense Martio. 4. Nott
est diversa a proxima, nisi quod accedunt novemdecim Declama-
tiones.
Lugduni apud Sebastianum Gryphium. 15~4- 8.
Cenevae. Excudebat Jacobus Stoer. M. D. XCI. 8.
Ibidem. Sumptibus Petri Chouët. M. DC. XLI. &.
Lugduni Batav. ex officina Hackiana. iG65. 8.
Oxonia:, e Theatro Sheldoniano. t6<)3. 4. Edmundus Gibsonus, qui
hanc editionem curavit, quum redderet recensionem Leidensem,
cum eadem contutit tres Codices MSS.in trium collegiorum biblio-
thecis repositos, itemque veteres editiones ôcto. Quarum très quum
et ipse tractarein, animadverti, non ubique cam fuisse'in homine
diligentiam, cujus spcm fecerat Burmanni de Gibsoniana editione
judicium. Est igitur optabile, ut denuo sibi sumat hoc negotii
aliquis e doctis ceicbenimarum universitatum (qtioniam Joannen-
sis est co!)egii Cantabrigiensis) viris, qui diligentius conferat tres
ëadicesCibsoniaNc~simutqHC editionem Andi,eauim, de qua sttpra
 PR~FATtO. 3.55

dixi. Id inprimis mâle me habuit, quod nusqnam notavit Gibso-

nus, in quibus potissimum locis mutili essent, quos in genere non
esse intègres monuit, libri Joannensis et Baliolensis. Hic intérim
teneat lector, Codicem Bodieianum, cujus cum Almeloveniana et
Turicensi insignem animadvertimus convenientiam (et fortasse
major appareret, si accuratius esset excussus), eamdem, testante
Cibsono, quam horum utrumque, ostendere librarii imperitiam.
Argcntorati,,ex recensione Ulrici Obrechti. 1608. 4. Obrechtus, ut
supra monui, morte occupatus fuit, quo minus peculiare volu-
men, quod notas suas et praecipuos insuper eruditorum virorum
commentarios complecteretur emitteret. Adhibuit vir doctus
ad repurgandum textum opes.Gibsonianas, Bodleianum praecipue,
ut in epistola dedicatoria ad Gibsonum testatur, Codicem sed et
proprias dotes offert liber, quippe Codicis MS. biMiotheca; Argen-
toratensis scripturas exhibens. Ha*autem quales sint proprie, quum
et conjectura sua usum se profiteatur Obrechtus, ipsa quidem edi-
tio neminem docet, et hic quoque Codex, qui videtur esse prae-
stantissimus proximeqùe ad Turic. Alm. BodI. accedere, exspectat
novum collatorem, qui facile potest ei contingere in urbe, ubi
Brunckius, Schweigheuserus Oberlinus tutantur nostras litteras.
Ex aliqua parte desiderium nostrum levavit Obrechtus praernittens
textui « indicem quorumdam locorum quos emendavit. » Ipse in
ca, quam dixi epistola rectissime sentit de omni hoc negotio. Nam
Vulnera, ait, ut sanari se patiantur, cruda sunt tractanda et
callus, quod obductis male cicatricibus fieri solet, ad vivum re-
secandus. E corruptis certe tocis nullos felicius correxerit qui
arte et judicio valet, quam qui et a librariis imperitissime scripti
et ab emendatoribus pro desperatissimis abjecti sunt. »
Altenburgi ex officina Richteria 1773. 8. Hic ponere malui curatam
ab Harlete V. C. repetitionèm Rollinianae epitomes, quam sna* pro-
prie aetati reddcre. Notum est Rollini institutum breviandi rhetôris.
Editum fuit compendium hoc Parisiis t~S. t2. Monendum vide-
tur, RoUinum nullam habuisse curam Gibsonianae vel Obrechtinœ
editionum.
Lugduni B. t~o. 4. Burmanni editio justam habet in singu)is~oeis
Codicum recensionem, quos représentât novem, si Argentoraten-
sem complecteris. Bodl. Bal. Joann. Alm. Voss. 1.2. 3. Bern. Arg.
prœter quosdam raro citatos, ut Poullainii et Colbertinum. Ad
hosce igitur Burmannianos quum accédant et Vallensis, a Bado
26 GEORG.LUD. SPALDING
usurpatus, et tres mei, efncitur numerus tredecim Codicum, quo-
rum auctoritate adhuc nititur textus Quintilianeus.
Parisiis. 1725. F. Capperonnerius quantas pœnas dederit Burmanno,
a se satis protcrve lacessito, etiam in vulgus notum est. Verissima
est sententia Ernesti Bib). Lat. Jf, 275, in critica ratione Burmanno
inferiorem longe Capperonnerium judicantis, caeterum ejus in
Quintiliano, inprimis e Graecis rhetoribus Utustrando, opcram
non contemnendam esse statuentis. Quidquid enim.maledicit et
ridet in Epistola ad Claud. Capperonnerium scripta (L. B. 726. /j. )
Burmannus, rhetorices artificialis notitia, qualis erat profecto haud
exigua in Capperonnerio, necessaria plane est ad interpretandum
Fabium, imo ad pretium variantibus scripturis assignandum. Hanc
vero dum infra se positam existimat Burmannus, scriptorem suum
saepe non est assccutus. Et profeeto mira est simplicitas, earum se
rerutn imperitum et securum profiteri, quas tractet scriptor qucm
edis. Vicissim Capperonnerius pueritem, an dicam anilem, in hacce
f)tTo~«'~jaetantiam prœ se fert, sexcenties easdem explicationes in-
gerens, et stemmata futilissimarum notionum, magno cam stre-
pitu, evolvens, velut ad III, 6, 86; et V, 10, 5 7, quem recte
explodit Burmannus Epist. p. 34. Criticam rationem plane ignorât
idem, nisi sicubi notitia rerum adigit eum et cogit quasi ad agnos-
cendam veram scripturam, quod aliquoties ei accidisse in notis
monemus. Etiam orationis Latinae insignem plerumque prodit
imperitiam. Duo autem sunt qua; asgerrime tulerim in hoc homine,
unum quod Parisienses Codices (5), quorum aditu ncquaqmam pro-
hibebatur, raro, imo nunquam, consuluit, quod merito exprobrat
ei Burmannus in Epist. p. 79, ad Qu. VI, 2, 3; p. Capp. 36) altc-
rum quod, quum repeteret Burmannianam editionem, resecandis
quibusdam animadversionibus a se improbatis, quœ vix aliquot
plagulas efficerent, necessitatem fecit, praeter suam, et emendoe
et evolvendae etiam illius
Gottinga*. !y38. 4. Gesnero quantum debeat Quintitianus, nemo
ignorât neque mcum est de tanto decessorc sententiam ferre..
Wirceburgi. 782. 8. Chrestomathia Quinctiliana. Schotœ suae accom-
modavit, notasque variorum et suas animadversioncs adjccit Bo-
naventura Andres.
Ibid. t7Q3. 8. Chr. Qu. quam classibus humanioribus accommodavit
notis variorum et suis, adjecta in sermone patrie appendice, auxit
et dilucidavit Laurentius Blass. Pôstrcmas ambas pro una t'ecenscrc
 PR~EFATIO. ~7
et judicare visum est, etsi levis apparet diversitas. Placuit JE'x-Je-
suitis Quintilianum reducere in scholas suas, séd ita ut ipsum
-quoque RoHinum contraherent et breviarent. Mira inter hujus
eouegii homines intërcedit bonorum communie, ut ne appareat
quidem, Blassii opus repetitum esse ex Andrete, nisi ei, qui hoc
quoque usurpàrit.-Philologo totum hoc institutum non magnopere
prbbetur, ubi vetus scriptor ad formam recentioris compendii
redigitur, artiumque praeceptis oneratur e popuiarium operibus
excerptis, quod longe secus est in Rollino. Chrestomathiam Qut'ttc-
tilianam, ut vocant qui banc cpitomcn adomarunt, quam recte
defendant, si defendunt, exemplo çotumnae Trajanae, viœ Appia;,
legis Semproniae, nescio equidem; displicet tamen quod novare
aliquid maluerunt, quam Quintilianeum appéllare cum tot vitis
doctissimis, quidquid pertineret ad s'criptorem nostrum. Neque
magnam committenda* et continuanda; orationis sollertiam in hoc
ncgotiô pt'œstiterunt, quum Fabium juberent hunc in inodum to-
qui Inde erit status, quod-auditor spectandum maxime intel-
ligit quod esset in causa potcntissimum, et in quo maxime res
M'rterefu)'. Frustra grammaticus hic structuram expcdire labo-
rct, et temporis aùt modi rationem reddere conetur in verbis
signatis. Fabius quidem, mirus lucidi ordinis et expedita; orationis
artifex, priora illa usque ad iiitelligit ponit in, 6, 9; multis vero
interjectis aliis, §. ejusdem capitis 2t, posteriora dinit in sensu
integro, ubi pra'cedit Nostra opinio semper ha;c fuit ita ut
salva et elegans. sit structura in imperfectis istis conjunctivi. Debe-
bant igitur immutare ha;c paululum, ut Latina, imo sana, manc-
rent quod facere caiteroqui religio iis non fuit, quoniam auditor
scripserunt modo pro co, quod est apud Quintilianum, judex.
Nunc, dum presse sequitur scriptorem epitomator Andres, inju-
riam fecit disertissimo homini. Andretem vero simpliciter exprcs-
sit Blassius, etsi alias deserens eumdem, et plura etiam rcsecans.
Ex hoc,'quem egi, censu editionum mearum apparet,
ut bonas multas, imo capitales mibi prsesto esse, ita non
paucis iisque magnse auctoritatis, ut Stephanianis, Vido-
vaei, Vascosani, Gallandi me carere, quae fortasse ali-
quando dominorum facilitate mihi contingent utenda?.
AmpHssimum omnium, quotquot factœ sunt, editionum
indicém mecum communicavit vir rei librariœ veterum
s8 GEORG. LUD. SPÂLDING
scriptorum peritissimus, Bruggemannus, qui nuper, in
editionibus Britannorum studio curatis, ostendit, quanto
intervallo caeterorum, qui hanc sportam ornassent, indus'
triam post se relinqueret. Commentarium adhuc diligen-
tissimum et copiosissimum ad hoc opus composuisse mihi
quidem videtur Raphael Regius, qui, si VaHaemulta suble-
git, quaë est Badii Ascensii accusatio, manu ascriptas in
codice suo notas Laurentinas habentis, nobis tamen auc-
tor suorum haberi debet, quoniam Laurentii VaHae illa
commenta aetatem non tulerunt. Nam quod Veneta ed!tio
( 1~94) t'tuto prom!ttitVa)Iam Institutionum harum inter-
pretem, ejus notae, ut monet etiam Ernestus Bib). Lat.,
p. 260, ultra secundum librum non pertingunt. Eamdem
vero esse primam Vallx in bac editione notam, et Regii
in Locatelliana, quod narrât idem Ernestus, equidem non
reperio. Sed rectissime animadvertit Burmannus in prasf.
multa Regium emendare, quae VV. DD. in Italia m ipso
Poggii Codice, satis vitioso, jam mutanda censuerint.
Ex Regio deinceps editores Fabii, quicumque aliquid ex-
plicationis adjecerunt, fere pendent; maxime Tumebus
ille, ut vult audire, cujus nomen esse fictitium satis cogni-
tum est testimonio, quod in prsefatione apposuit Cappe-
ronnerius p. VI, Jacobi Mentelii, medici Parisiensis (mor-
tui t6oo), cui simiHa prodit manus antiqua, visa Gesnero
in exemplo horum Commentariorum, prostantium Parisiis
i y56. Narrantur enim iidem psene ad verbum e Philandro
esse transcripti. Hujus quidem ipsius Philandri notas bre-
ves, quse sunt seorsim editae, narrante Ernesto in BIbL
I~at., p. 2yt, Lugduni, i535, 8. inspicere mihi non conti-
git, ut judicare possem, an nihil differrent castigationibus
ejusdem, quae comparent in Basileensibus meis. Sunt au-
tem ejus animadversiones profecto non prolétarise. Ne
Antonii quidem Pini commentarium in librum tertium
usurpare potui integrum, quoniam Burmannus non nisi
 PK~FATiO..

excerptas ejus habet notas~ a!I~s autem editionibns PInum

totum çomplexis careo. Neque pœnitet, si vera sunt, quae
de eo prodit Burmannus in praefatione. lu Crifica ratione
omnium minime mihi se probavit Petrus Francius, de
cujus conjecturis identidem, quae sentirem, libere sum
professus; neque vereor banc mihi liber'tatem pro abquo
piaculo exprobratum iri. Magni sane facio virum, Latini,
imo Graeei, carminis non poenitendum artiHcem, quem
praesertim nostrorum prihctpum, velut Friderici Gulielmi
magni, res gestas nostraque instituta, ~etut Academiani
Fridericianam, vel praecipue celebrantem, etiam caritaté.e
quadam patriae exosculari debeàm. Sed diligentia, si quid
video, et acumine in alienis sensibus perspiciendis et di-
vinandis caruit homo poetici magis caloris, quam Criticae
accurationis. Tot autem eruditorum iaboribus in meo scrip-
tore coilocatis, fieri non potuit, quin plurima jam satis
explanata reperirem. Quo in génère nihil ultra lectori de-
bebatur a me, quam ut hasce 'opes quam religiosissime in
ejus commodum converterem. Et recte videor me tueri
Quintiliani méi dicto KPravum est quoddam studium ni-
hil eorum quae prier aliquis occuparit dicëndi; quae ambitio
procul aberit a me. Dicam enim non utique, quae invenero,
sedquaep!acebunt" If, i5, 87, 38.
Praster edttionesjustas scriptoris mei, affueruntmihi
etiam quidam eruditorum libelli, quibus ejusdem inter-
pretationes continerentur. Ex quibus si qui me latuerint
magnas ei babebo gratias, qui mihi eorum notitiam voiue-
rit impertiri. Neque dubito, quin multae singulorum loco-
rum éxplicationes in aliorum scriptorum editionibus obiter
propositae,.industriam meam effugerint. Lochmannus V.
C. professor Coburgensis, cujus supra jam a me facta est
meritio, aliquot prolusionibus suis illustravit Fabium. Eas
penes me esse omnes mihi persuadeo. Sunt autem quin-
queaaQormn ty~S, ~8, 88 80, oo. Hujus viri et diligen-
3o GEORG. LUD. SPALDING
tiam et eruditionern ssepëagnovi; fuit etiam ubi prserep-
tam aliquam conjecturam dolerem. Sed lectoris non refert,
si quid veri est inventum, utrum hoc plures deinceps ipsi
viderint, an unus semel monstrarit. Plurimumconduxit
mihi labor I. C. T. Ernesti, professoris Lipsiensis, qui
utriusque tinguae technologiam, quam vocat, rhetoricam
singuiaribus libris persecutus est. Major quidem bujus
voluminis pars typis etiam expressa erat, antequam ad me
perferretur rbetoricae Romanae lexicon; apparebit tamen
legendis notis meis, quantum utrique operi debeami. Ge-
doyni Francogallicam, et Henkii V. R. Germanicam Quin-
tiliani vérsionem inconsultas non praetermisi, magis tamen
adhuc occupâtes in illa, quoniam hic non nisi exiguam
priorum librorum partem in epitomen suam contu!it. Sic
brevissimam scriptoris mei particulam a Gedikio V. Ce!eb.
patrio sermone redditam in libro cui titulum fecit ~rM~o-
tcles M72<~~~e~o~~ comitem habui laboris mei, sed, quod
dolebam, parum diuturnam. Evolvi etiam ïtaticam Fabii
versionem, editam Vercellis f~8o a Garillio, Taurinen.-i,
sed cito abjeci, quum eas, quas titulus.pollicebatur, notas
nonnisi ex vt~garibus editionibus corrasas viderem, agnos-.
cerem vero, imparem profecto ad hoc opus accessisse,
qui palmariam illam Argentoratensis Codicis scripturam
Ht, y, tQ, ubi Irus reponitur, hac annotatione instruxisset
dicam an inquinasset ~<creJe (o simpncem narratorem,
qui nullum suum interponatjudicium') c/<e il fM/o ~Mt
~co/zcMto." Adeone ignorabat Irum, ut mird ep~MNsana-
tum locum etiam corruptum crederet, quoniam sane Cap-
peronnerius, ex quo fere pendet, ad Homerumnonable-
gabat,quodmodoinThersitefecerat?
Dum vero priorum in scriptore meo errores libere noto,
non sum ignarus quantam ego vicissim reprehendendi
materiam sequentibus reliquerim. Quam ut, pro virili
parte, prœsumam et minuam, ea quœ inter preli moras
 PI~EFATIO. 31
posterioribus curis melius perspexisse videor, age percen-
seamus. Ponam varias quoque scripturasmeorumiibrorum
insigniores, suis locis a me praetermissas.
( Hasautemvariaslectioneset explicationessuisquamque!ocis repo-
suimus quapropterhic silentiosunt prœtereunda'.Editorisnota.)
Sed manum de tabula. Habes satis longam pecca-
torum indicem, licet minus densum Hium in postremis
hisce, quippe nondum « refrigerato inventionis amore.
Quae tamen hic sunt repetita et retractata, œque ac typo-
graphi errores, leves pterosque, quamquam nimis multos
pro diligentia, quae in corrigendis plagulis adhibita est
summa, ut percensere ne graveris, antequam ad ipsum
opus legendum accedas, impense te rogo, lector benevole,
cujus quidem judicio jam me meosquelabores volens per-
mitto. Reliquos Quintiliani libros continuo me daturum
spero. Interim scito, pre!o subjectum fuisse Bipontinum
scriptoris mei exemplum, in quo si, nunc mutandis, nunc
retinendis sententiarum diremtionibus, plus etiam, quam
indicavi, est turbatum, veniam peto. Dum vero ipsa hacc
praefatio typis exprimitur, efngiem nummi illius Patiniani,
habentis nomen Quintiliani, de quo supra dixi, mecum
communicavit vir eruditus, litterisque juvandis semper
intentus, Kircbhof, senator Hamburgensis, concessam
sibi sb illuistrissima doctissimaque comite Bentihckia, ip-
sius nummi domina. Apparet ibi os Àugusti aiiorsum,
qnam in Patini effigie, spectans, videlicet sinistrorsum
illud convertitur. C autem satis manifeste agnoscitur in
nomine, quamquam aliqua est litterarum obscuritas (6).
 IN PMFATIONEM

GEORG. LUDOV. SPALDING

NOTJE EDITORIS.

(t) Ca'terum secrevi diversi generis notas. Alium morem in hac nostra
editione secuti sumus. Scit. quod secreverat auctor, denuo junximus
ita tamen, ut, que eruendiB sententlœ causa institutœ foreut notse, eas
constanter ad textum et varias ejus lectiones spectans eritica nota prn;-
cederet. De nostro consilio lectorem monemus in pra-missa nostira prac-
fatione.
(2) Et in Yalente insignis mandati ne~ottt incuria. De hoc nummo,
vide infra ad notam 6.
(3) Afféctator c/o~!tcntt<r. His qua* fuse et eleganter disseruit Spalding
nobis liceat summam DodweHiana; setttentia: de Quintiliano subjicere,
quam occupera Juvenalis editione a N. L. Achaintre ann. tSco littcris
bonis oblata excerpemus (t. t, p. 230): nam hoc pra'stantissimum
Dodweni opus, sin Integt um, at sattem magna ex parte dabimus ad
calcem editionis hujus, quum de vita Quintiiiani agemus. Ea autem est:
Ita, Quintilianus noster, si Yera; sunt conjectura:, a Galba primum
schota publica, et stipendio puMico sed mediocri donatus, deinde a
Domitiano nepotibus suis instituendis prœfectus, sed parvis cnm emo-
lumentis, et modicus sub Trajani imperio, ah Hadriano, sub 6nem vita
suae, ad opes et potentiam subito, ac per brève tempus evectus est.
Quod exemptum, si fortune tribuit Juvenalis, neque virtuti neque doc-
trine viri, non ideo invtdias nota ei inurenda est; nam, et hoc themati
suo conveniebat et,) reipsa, singutari quodam fato condgit, ut ille,
qui, dum scriptis suis~et scientia Romanos illustraret, modicus fuit par
aeptuaginta annos; tandem quum a vivis excessurus videretur, in eo
ipso Hadriano, quondam privato et discipulo suo, generosum fautorem
atque fortuna* iniquœ emendatorem reperiret.
(4) Infra undectmunt, etc. Descriptio hujus Codicis haud satis accu-
rata videtur, pace tanti viri dicamus. Ab octavo enim sseculo ad undc-
cimum, adeo diversam se ostendit characterum forma, ut difficile sit
viro p~iho e) atteutitis cousider.mti vol inter duo sa:cula h:c<'e<'e. Ex
 IN PR~EFATtONEM G. L. SPALDING NOT~E. 33
mendis qua; h. i. signantur, et ex insulsa glossarum serie, etsi non
inspexerimus, tamen hune Codicem undecimo, vel forte duodecimo
sœcuio assignandum putamus. Nostras conjecturas firmant trium in-
scriptionum Codicis hujus memoratarum descriptio (vid. Prœf., p. 18),
quarum ultima a prima quatuor tantum saecutis recedit. Scil. ultima ha-
bet MCCCCXLVI penultima legi nequit; ergo nulla fit; tertia duobus
sa;cu)is distat, et hsc a prima totidem. Porro si a MCCCCXLVI, CCCC de-
mas, habebis undecimum, non octavum, nec etiam nonum sa'culum.
Gerkius~infra citatus ab ipso Spalding, pagina sequenti i0, not. (**),
eadem fere ac nos judicat, et nobis Bandinius ibidem consentit. Vide
criticum Nostratem supra citatum, qui Codd. Parisinos eorumque notas
et differentias luculenter descripsit in sua editione Juvenalis, t. II,
p. 33-50, et p. ~5-112.
(5) iynttm quod fanstensM Codices, etc. De iis quœ a V. C. Spalding
Nostrati Capperonnier objiciuntur nihil h. 1. dicemus, sed alias forsan.
Quod autem Burmannus ei vitio verterit Codicùm Regiorum nostroruni
çontemptus, sin injusta, tamen nimia videtur reprehensio. Exigua enim
est et pauper in hac parte nostra bibliotheca, etsi in aliis ditissima et

amplissima. Ex paucissimis ( l3 numero) Codd. Quintiliani, nullus ante

quartum et decimum sa;cu)um retro ascendit. Horum quatuor primi eum
Joannensi et Bernensi eonsentiunt, a!ii sunt infimae notae. Nil mirum
igitur si hos parvi fecerit vir caiteroquin doctissimus, quippe quos sciret
ilulla luce nova affulgere eosdem tamen exagitavimus, et passim varias
eorum lectiones notavimus, quod quidem ipsetector primo aspectu fa-
cile deteget.
(6). Quamquam aft~tta€St<ttterarumob!curtta!.Vetnostercriticus~atf-
lant parum studiose hune nummum descripsit, vel a!ium vidit h. modo
signatum, quod non mirum esset nam non adeo certa est nummorum
et marmorum orthographia, quin eodem Sceculo pro peritia vel inscitia
artificum variaverit. Quidquid id est, exemplar sat bene conservatum
nostri Cimelii regii hoc loco describemus.
CAESAR. AVGVST. PONT. MAX. ThtE. POT.

Caput Augusti nudum dextrorsum conversa.

Ex aversa parte
SEX. NONIVS. QVINCTILTAN. III. VIR. A. A. A. F. F.
In area S. C. ~reus iste nummus, médise forma*, et inter monetales
Augusti recensendus.

t. 3
 DE INSTITUTIONE ORATORIA

LIBRIPRIMIARGUMENTUM.

M. Fabius Quintilianus Tryphoni Salutem. Ad Marcellum

Victorium prooemium. CAP.I. Quid circa primam pueri
institutionem providendum sit. A quali nutrice educandum
ËIitim pater curet, et. quales praeceptores primos habere
debeat. II. Utrum utilius domi, an in scholis erudiatur.
III. Qua ratione puerorum ingénia dignoscaatur, et
quomodo tractanda. IV. De grammatica, de litteris et
earum potestate, ac orationis partibus. Declinare imprimis
nomina, et verba scire oportet pueros, et genera nosse, ac
casus. Tum de verbis et verborum appellationibus. V. De
virtutibus et vitiis orationis. VI. De verbis propriis aé
translatis, usitatis et novis, et de quatuor quibus sermo
constat. De vetustis verbis, et quibus verbis sit utendum.
De auctoritate. De consuetudine. VII. De orthographia.
VIII. De lectione pueri. IX. De of~Icio grammatici, et
quse primordia sint dicendi. X. An oratori futuro neces-
saria sit plurium artium scientia. XI. De prima pronun-
tiationis et gestus institutione. -XII. An piura eodem tem-
pore doceri prima aetas possit.
 M. FABIUS QUINTILIANUS
TRYPHONI
SALUTEM.
il-FFLAGITASTiquotidiano convicio
ad Marcelluni meum de Institutione
t. Tryphoni Mettent. Inserunt
pleraequé edd. tt&/t0~o~<?. De hoc
vocabulo recte dubitat Gesn., quia
vix Romanum videatur professionis
id genus nomen ponere in titulis.
Abest a Guelferbytano, Gothano,
et vett. edd. Loc. Ruse. Bad. Cer-
vicorni. Jensonius perversa rauone
ipsi Marcello Victorio hanc episto-
lam inscribit, sic Fabius Quinti-
lianus Victorio. salutem. Inde esse
videtur quod Cod. Bodl. scriptoris
nomini addit Victor. SPALDING. Idem
in pracfatione, p. y2, pdtt. Lip-
sianse, t~gS, asserit, non solum
vocem Tryphonis abesse a Guelfer-
Lytano Codice, sed etiam hoc esse
initium totius operis: Qtttni[/anu!
~tcforto.–Tr~n/tOTH. Metninitejus
Martialis 1. IV, ep. ~2. SpAm.
isigis, utdooemnostrostibi, Quinte,libellos. poscit. Plin. Epp.
I~Ionh.b~0, sedhabetbiblioyalaTrypbo.
Item 1: XIII, ep. 3.
2. Cpnutcto. Cave, de injuria.co-
gites. Sic CIcero Epp. ad Qu. fratr.
!I,ep. n: 'Epistotamhanccot-
vicio efllagitarunt codieilli tui. » to/nm hanc convicio eMa~ttanott
!b. ep. t Tantum fuit frigus, ut
populi convicio coactus sit (con-
"su!) nos dimittere. De his ad
ut libros, quos ï
oratoria scripse-
<~u. fratrem locis vide Manutium
in Commentario. Ad Divers. 1. XII,
ep. z5 Itaque crebras vel potius
« qttOtMtanas compeHottones meas
non tulit, seque in urbem rece-
pit invitus neque solum spe, sed
certa re jam et possessione detur-
batus est meo justissimo honestis-
simoque convicio. t !n quo loco
attende, variatumesse, conviéiuln
dicendo pro com~e~attoni&M!, quae
~uott(/M)tœ fuerant, ut hic ~MOh~t!-
7tum eottMtctunt. Into'punctionem
autem loci postremi habet Ernes-
tus ex vet éd., qùatem ad Quin-
tilianum proposuit Capperonerius.
Etiam pro Cluent. c. 2~, manifes-
tum exemplum « cdttt~cïunt ntajci-
« mum fecit ne iretur. », ubi est,
pro eo majctmopcre contendit, po-
V, ep. n, eon-
vicium tamen plane qualenostrum,
ad libres emittendos, opponitur
Mattfhttt!. SPALD. Convicio. Per
convicium, intelligit acerrimas pre-
ces, et quasi exprobrationes. Epis-
codicilli tui. Cic. ad Quin. fratrem,
lib. II, ep. il. Convicium, quasi
muttae simul voces. RoLux.
3
 36 M. FAB. QUINT1LIANUS TRYPHOM
ram, jam emittere inciperem. Nam ipse eos nondum
satis opinabar maturuisse quibus componendis, uti
scis paulo plus quam biennium tot alioqui negotiis
districtus, impendi quod tempus non tam stylo quam
mquis!tioni instituti operis prope infiniti et legendis
2 auctoribus, qui sunt innumerabiles, datum est. Usus
deinde Horatii consilio qui in arte poetica suadet, ne
preecipitetur editio,
nonumque prematur in annum

dabam iis otium, ut refrigerato inventionis am&re, di-

3 ligentius repetitos tamquam lector perpenderem. Sed st
tantopere efftagitantur, quam tu affirmas, permittamus
vela ventis, et oram solventibus 3 bene precemur. Mul-
tum autem in tua quoque nde ac diligentia positum est,
ut in manus hominum quam emendatissimi veniant.
t. Stylo. Scribendi labori. De ora- 1. IV, c. a §. 41 solvimus omm,
tionis indole enim noncogitnndum. neque ibi quidquam variatur a!)
2. 7~ Arte poetica. Vers. 388. Aldo et Codd. Scita est cibservatio
Prematur. Domi contineatnr opus Gesneri in Thesauro, videri usum
scriptum: neque enim editio premi vocabuli fuisse plebi et ipsis nau-
potest. ROLL. tis peculiarem, ut propter id ipsum
3. O~m~o/t~nt~ï~. Oram funem esset rarior apud scriptores. SPALD.
nauticum esse, quo navis allige- Or. !o~f. E portu, e littore sol-
tur, satis apparet ex locis Livianis ventibus quod inusitatum. Alii per
1. XXII, c. tg: «Vixdum omnes oram intelligunt funem nauticum:
conscenderant, quum aUi resolu- VIdeLiv.l.XXM,<i9,ett.XXVnf,
tisonxinancorasevehuntur~ etc. c. 36. Fabius eamdem vocein usur-
L. XXVIII, 36: ..trahunt scalas, pat, ).IV,c. 2, <j./}l :u6Jat<c!tt)tt
n oras~ueetancoras. prœcidunt. » atteAot'fe, solvimus oram, provecti
Consule ad ista loca Drakenbor- sumus. RoLL. Oram. Cod. nos-
eliianain editionem. Item noster ter Regms I, auram. EotTCH.

N. B. Omnes 7!ot<B~~M~pin toto opere nullo :g7!<M/<r

7!077MMe~sunt G. L. tSpaMM~ a~M/cen~E. subscri-
&M/:tMrvel ROLL.vel ED. vel TïJRN., etc., etc. EDITOR.
 M. FABII QUINTILIANI
ORATORIO

INSTITUTtONIS
LIBER I.

AD MARCELLUMVICTORIUM PROOEMtUM.

POST impetratam studiis meis quietem, quae per vi-

ginti annos erudiendis juvenibus impenderam, quum
a me quidam familiariter postularent ut aliquid de
ratione dicendi componerem, diu sum equidem reluc-
tatus quod auctores utriusque Unguse 4 clanssimos non

t. Ad ~arce~unt Victorium. Ad a. Qutetem,qtt<t'. Qtfte(cnt,<~uant.

hune episto[am scripsit Statius Sy)v.
1.. IV, carm. 4, qui et ipsllm eum
sylvarum lihrum ci dedicavit,prœ-
fatione pedestri. Discas e carminé
Statiano, eum etoquentiœ forensis
laude clarum fuisse gratiosum
apud Domitianum, magnisque re-
bus gerendis, etiam bellicis, para-
tum et, quum ipse juvenis esset
h. e. annum 35 nondum supergres-
sus, habuisse (itmm, ex generosa
nxore susceptum, nomine Gallum 1
qui, patri valde ditectns, ingenio
et favore principis ad summos quos-
que honoresposset aspicare. Sp.tLC.
Goth. tacente Gesnëro, sed Guelf.
recte <j;mc. Qua. Pro ~u<BCod.
R. t habet quam. EotTOR.
3. Per t~«)tt annos. Expressa
fuit omnis ha'c ratio muneris doc-
toris publici, qualis primus fuit
noster, ad simiiitudineni stipendio-
rum ut post viginti stipendia do-
cendi, sicut post totidem militaria,
missionem honestam impetrarent
doctorfs, qui mos in legem abiit,
Vid. Justiniani Cod. XIJ, t5.
<}. Utriusque /t)t~tta*. ~Docte~cr*
mones utriusque /<)t<j;t<fB. Horat.
Od. 111, 8, 5, etibi BenUeius. Gc.
 38 M. FABII QUINTILIANI

ignorabam multa, quae ad hoc opus pertinerent, dili-

gentissime scripta posteris reliquisse. Sed qua ego ex
causa faciliorem mihi veniam meae-deprecationis arbi-
trabar fore, hac accendebantur, illi magis quod inter
~~Iversas opiniones priorum, et quasdam etiam inter se
contrarias, difficilis esset electio ut mihi, si non inve-
niendi nova, at cèrte judicandi de veteribus, mjuagere
3 laborem non Injuste viderentur. Quamvis autem non
tam me vinceret praestandi, quod ex!gebatur, Hducia,
quam negandt verecundia latius se tamen aperiente
materia, plus quam imponebatur oneris, sponte sus-
cepi simul ut pleniori ôbsequio demererer amandss!-
mos mei; simul ne vulgarem viam ingressus, alienis
4 demum vestiglis insisterem. Namcaeten fere, qui artem
orandi litteris tradiderunt, ita sunt exorsi, quasi perfec-
tis omni alio génère doctnnse summam inde eloquentise
manum imponerent sive contemnentes tamquam

deOff.I,l:"pars!sinttfnt<~Me Liv. X, :6, 6. Sic orta, <jua~ante

«oraft'oM~facuhate." Gesnerum recepta erat Beetio
t. Deniererer. De me mererer. !U))tmant in f/o~t<f)!<tf.t nMnum.
Goth. (tac. Gesn.) Editib Veneta, apud Ge. de Plus-
2. Demum. Plane pro tantum, conibus i5t2 miram exhibe) loci
temporis significatione obUterata constitutionem .tummam f/e~uc);-
vel evanesccnte. Sic sa'pe apud tiam manum. Fortasse mer') ope-
nostrum et alios ejusdem aetatis. rarum errore; etsi correctiorem eam
EtiamPautuseFesto(p.Dae. 'ty.) priori, anni !~<)3, dicit EmEstH!
Alii demum pro </unta~ot posue- Fabr. Bibl. tom. II, p. 268. Falso
f runt. Vid. et Ruhnkenium ad sane, ut pluribus exemplis intel-
Hutilium Lupum, p. 6y. lexi. Pra; recepta a nobis, quœ ferri
3.~umntam t~f7c~o~HCH</tCT?t~- sane potcst, arridet Burmanni con-
nom. Firmata ha:c seriptura sat jectura f~tten~o. <m~oncret.–
multis libris, quibns accedit Guelf. Campana editio et R. Cod. r, sec.
et talem invenit ~egius, qui p)i- ma, sunïm~jn c/o~ucH~tC. R. Cod.
mus ex e/o~uent;tf nttimam voca- t, 2, et editio Capperonnerii, t)t
tem e abrasit. Ntmimm t~ qnod p/~ffUC~tT. En. Summam. inde
erat compendium pro inde, mate f/o~ttcxttfc mnMu;n. Genitivo, non
interpretabatur: Vide Drakenb. ad dativo casu aceipiendavoxe/c~Mett-
 INSTITUTIONIS ORAT. PROOEMIUM. 39
parva, quae prius discimus, studia, sive non ad suum
pertinere officium opinât!, quando divisae professionum
vices essent; seu, quod proximum vero, nullam ingenii
sperantes gratiam circa res, etiamsi necessarias, procul
tamen ab ostentatione.positas ut operum fastigia spec-
tantur, latent fundamenta. Ego, quum nihil existimem
arti oratoriae alienum, sine quo fieri oratorem non posse
fatendum est, nec ad ullius rei summam, nisi praecc-
dentibus initiis, perveniri; ad minora IIIa', sed, quae
si negligas, non sit majoribus locus, demittere me non
recusabo nec aliter, quam si mihi tradatur educahdus
orator, studia ejus formare ab infantia incipiam. Quod
opus, Marcelle Victori, tibi dicamus: quem, quum ami-
cissimu.m nobis, tum ex!m!o!nterarum amorenagran-
tem, non propter haec modo (quamquam sunt magna)
dignissimum hoc mutuae inter nos caritatis pignore ju-
dicabamus sed quod erudiendo nato tuo, cujus prima
aetas 3 manifestum iter ad Ingenli'iumeh ostendit, non

(t<B; dativus est in perfectis. Inde tuo. nost.VI.Prboem. g. Qu. mei.

autem pro deinde quod fréquens
apud Livium. Vid. Drakenb. ad
Liv.XU!,55,6.
t. Aft'nora t~a. Guetf. Ma/ort! )//a.
Sic etiam in suis inveniebat Regius,
qui correxit sed satis multi Codd.
ejus emendationem agnoscunt.
2. Nato. Negant natum pro~/t'o
ab aliis quam poetis dici Regium
autem in suis ad Quintilianura pro-
blematis (Dialogo sine dubio de
quibusdam Quintiliani locis, Vcne-
tiis, t~go,edito.)memorareCodi-
cem, ubi Gctœ viderit pro nato,
refert Pithœus. Debebat saltem pro
Get<B scribi Gallo, quod fortasse
corruptum fuerit in gnato, nato.
Vide v. c. Cie. ad Div. I, 9. Lent.
Si uHus Cod. proeferret hoc, nëmo
facile contemplent quamquam de
usu illo to~.Mafm nonnisi poetico
non est confecta res.
3. Cujus prima <Btat.Scit.ea quae
.evidentibus Indiciis ostendit hune
perventurum ad etoquentiam, qua:
est ingenii lumen. Ut enim hominis
decus irtyenium, sic ingenii ipsius
-lumen est eloquentia. Brut. 5g. RoL.
Manifestum iterad tnoetttt ~u-
men. Non fuit observatum in AI-
dina secunda ~t/t~enhm recognita,
ut pnefert titutus anni 15stt, esse
ment~estum jam ingenii lumen
quum in priore anni l5t~ sit re-
-cepta.. In AImetoveuii Codice iti-
dem m. ingenii lumen, omisso iter
 4o M. FABII QUINTILIANI
inutiles fore !!bn videbantur, quos ab Ips!s dicendi
velut incunabulis, per omnes, quae modo aliquid oratori
future conférant, artes, ad summam ejus operis perdu-
7 cere destiriabamus; atque eo magis, quod duojam sub
nomme meo libri ferebantur artis rhetoricae, neque
editi a me, neque In hoc comparati. Namque alterum,
sermone per biduum habito, pueri, quibus Id praesta-
batur, exceperant alterum pluribus sane diebus
quantum notando consequi poterant 3 interceptum,
bonijuvenes, sed nimium amantes mei, temerario edi-
8 tionis honore vulgaverant. Quare in his quoque libris

<t< sed etjam, quod pro eo est rus. Ut credam discendi esse in
apud AIdum. Apertior sane et sim- Voss. 2, facit mirus in caeteris, de
plicior sententia sineistis: iter ad, quo alibi, hujus Codicis cum Go-
sed prœgravat auctoritas et nume- thano consensus. Pra-fero autem
rus Codd. et exeusorum. –R. Cod. </<ce)t<~t,quia ipsa puerorum dis-
in ma'rgine} et a sec. Tna.ter ad. ciplina, ipsum discere, bene appel-
Sic quoque Ca~ero):. tEn: Ad taturdtcen~t tneMtatu/a; gramma-
t)t~e)t't lumen. Ad 'etoquentiam tice enim futuro oratori, quod viro
apposite ehim Regius'citât Cicero. futuro cuna*. Vide I, t sr. Tam
nis locum in Bruto, c. t5 Ut aptam in scriptura, quam recepit
.<'enim hominis déçus, ingenium, Gesnerus c~cctï~t <Hcuna&M/~y
sic ingenii ipsius lu'men est~e!o- imaginem non a~~nosco. Guelferb.
']fuentt'a. Et potest videri eo'res- et Bodleianus cum tot de quibus
pexisse Quintilianus~si modo sana tacetur, Codd. et edd. plurimis de-
est apud ipsum scriptura. fendunt dicendi; etsi in vocibns
Dicendi. Jn hujus vocis varie- his dicere et discere, quarum fre-
tate notanda opéra: Gibsoni viden- quentissima confusio, non magna
tur errasse. Quum enim sit in ejus est Codd. auctoritas. Vid. Plin.
textu quod in omnibus fere ante 'Epp. III, 5, 5: "or. a& t)! insti-
eum, dicendi; excerpta in extremo '~tuit." –7)tccn~t R. 2, 5. Dis-
marmne.posita iterum exhibent dis- cenJtR. ) etCampanaed.Frequens
c~n~t, ut probabile fiat, eum supra apud Codd. confusio inter dicere
voluisse dare dtscendt. Posterius et discere, ut inter dicere et docerc,
habet Goi/t~n~ et, nisi faUor, Vos- et dicere et ducere. Nihitommus, ut
sianus secundus, quamquam apud observat Spald. pra:stat dicendi. En.
Burm. ita scribitur: discendi, di- 2. JF-rcc/M'rattt.Priva tim audiendo
cendi Voss. sec. quum tamen ipse et memoriter retinuerant. Ro[.L.
receperit Burm. dicendi, in quo er- 3. Poterant. Pro quo ~CttMera~t
rorem typotheta: suspicatur Ge~ne~ R. t 2, et C~Mp.ED.
 INSTITUTIONIS ORAT. PROOEMIUM. 4'
erunt eadem aliqua, multa mùtata, plurima adjecta,
omnia vero compositiora', et, quam nos poterimus,
elaborata. Oratorem autem instituimus illum perfectum, 9
qui esse nisi vir bonus non potest. Ideoque non dicendi
modo eximiam in eo facultatem, sed omnes animi vir-
tutes exigimus. Neque enim hoc concessenm, rationem to
rectae honestaeque vitae (ut quidam putaverunt) ad phi-
losophos relégandam quum vir.ille vere civilis, et pu-
blicarum privatarumque rerum admmistrationi accom-
modatus, qui regeie consiliis urbes, fqndare legibus,
emendare judiciis possit, non alius.sit profecto, quam
orator. Quare, tametsi me fateor usurum quibusdam, t
quse philosophorum libris continentur, tamen ea jure
vereque contenderim:esse operis nostri, proprieque ad
artem oratoriam pertinere. An, si frequentissime de
justitia, fôrtitudine, temperahtia, caetensque similibus
sit disserendum, et adeb, ut vix ulla possit causa repe-
riri, in quam non aliqua quaestio ex his incidat, eaque
omnia invéntione atque elocutione sint explicanda du-
bitabitur, ubicunque vis ingenii et copia dicendi postu-
latur, ibi partes oratoris esse praecipuas? Fueruntque <3
haec, ut Cicero 3 apertissime' colligit, quemadmodum
juncta natura, sic officio quoque copulata, ut iidem
sapientes atque eloquentes haberentur. Scidit deinde se
studium, atque inertia 4 factumest, ut artes esse plures
viderentur~. Namut pnmumlingua esse cœpit inquaestu,
t. Com~oH<;ora. llic de illa edd. quarum est et Rusc. posiquam
quam post hxc tractabit (1. IX, Locatetfit~gSrectedederat~ttam.
c. ~), cojMno~tttoup, seu numero 3. Cicero. De Oratore, libro III,
oratorio, non est cogitandum. Cont- capitetS.
positiora sunt magis ordinatâ, in 4. Inertia faetum. utartes. Con-
unam compagcm commissa. sulto sane lusit in hac alliteratione.
3. <ju<ïnt.Goth., non,ut Gesn. 5. ~K~rentu)'. Jttdtceotur cma
ait, ~ufE, sed qua, cum aliquot Goth. et Bodlei. etiamGuetf. male.
 4~ M. FABII QUINTILIANI
institutumque eloquentiae bonis male uti, curam mo-
14 rum, qui diserti habebantur, reliquerunt. Ea vero desti-
tuta, infirmioribus ingeniis velut praedae fuit. Inde qui-
dam, contempto bene dicendi labore, ad formandos
animos statuendasque vitae leges regressi, partem qui-
dem potiorem, si dividi posset, retinuerunt nomen
tamen sibi insolentissimum arrogaverunt, ut soli sapien-
tiae studiosi vocarentur: quod neque summi imperatores,
neque in consiliis rerum maximarum ac totius adminis-
tratione reipublicae praeclarissime versati, sibi unquam
vindicare sunt ausi. Facere enim optima, quam promit-
!5 tere', maluerunt. Ac veterum quidem sapienuae profes-
sorum multos et honesta praecep!sse, et ut prseceperunt,
etiam vixisse, facile concesserim nostris vero tempera
bus sub hoc nomine maxima in plensque vitia latuerunt.
Non enim virtute ac studiis, ut haberentur pbUosoph!,
laborabant, sed vultum, et tristitiam et dissentientem

!n Aldina priore etiam hoc, sed in
secunda, viderentur, unde tamcn
Gibsonus per errorem affert judi-
cemtur.
t. Promittere. Idem hoc quod
profiteri, «!'<~tÂX:f&ct<,unde etiam
mox. p~o/CMorutM mentio; dicitur
autem de iis qui studium aliquod
aut artem pro; se ferunt.
2. Tristitiam. Proprium vocabu-
lum de affectata morum severitate.
Sic Juvenatis in eorumdem irri-
sione "Quisenimnonvicusabun-
'< dat yrMttttM obscenis. Sat. JI,
8, g, et noster II, t 34, barbam
et tristitiam jungit, agens iterum
de ostentantibus exprofessophiloso-
phiam. Pr~Eten~etant. Pulchre hic
ex ipso etymo dictum. Cfcterumin-
\i(Uam facit philosophis h. 1. sane
non sine consilio placendi Domi-
tiano, qui eos et urbe et Italia ex-
puierat qua de re liberius fait Sul-
piciœ Poetnae judicium in Satym
sed et tutius, interempto fortasse ty-
ranno, scribentis, vel carmen eden-
tis. Ex Dodwellianis quidem ratio-
nibus (Annal. Quint. §. 25), ante
iHud~Domitiani edictum,. nnitum
Non ta-
jam erat totum hoc opus.
men satis grave videtur argumen-
tum, post tale edictum rhetorem
nostrum, tam proclivem Domitiani
assentatorem, phitosophiam et ip-
sos philosophes, Socratem v. c., 7
non fuisse laudaturum. Volebat
sane videri Domitianus philoso-
phos, tamquam viros ma)os, pro-
seribere, non ipsam philosophiam
odisse
 INSTITUTIONIS ORAT. PROOEMIUM. 43
a caetens habitum pessimis moribus praetendebant. Haec
autem quae velut propria phitosophise asseruntur, pas-
sim tractamus omnes. Quis enim non de justo, aequo,
ac bono (modo nonetvlrpessimus~)loquitur?qulsnon
etiam rusticorum aliqua de causis naturalibus quaent?
nam verborum proprietas ac differentia, omnibus, qui
sermonem curœ habent, debet esse communis. Sed ea
et sciet optime et eloquetur orator qui si fuisset ali-
t..Na'c. Sic Alm. Poullainii, Bo- in hac structura, ut sit pro nunc,
d)ei.Voss.2,3,etGoth.-Codd. hodie, plane non puto; quamquam
Ald. utraque et Obrechtus fortasse ca est ratio eorum, quos dixi trans-
e Codice Argentoratensi. Plerique ponere modo; quam, etsi non re-
et ipse Gesn. Nunc. Lochmannus ceptam, probat Gesnerus: Etiam
V. C. in programmate Coburgi t ~88 illa contorta, quam secutus vide-
edito, p. 7, rectissime monet, quum tur Aldus, qui incidit post modo,
paulo ante praecessent Ilostris tem- ut esset modus iste quarta aliqua
poribus, adverbio tempus signiS- disserendi materia, intelligeretur-
canti nullum esse locum. Et plane que pro modestia, tem~eranha. De-
ad alia, quam adhuc tractabat, ar- nique Burmannus pro et tentat sit.
gumenta se convertit Quintiliani Neque mutatione opus est ad-effi-
disputatio; videlicet, quam com- ciendum eum, quem ipse et Pareus
munia sint ea, qua: sibi soli arro- volunt, sënsum, ut modo non sig-
gent philosophi. B<BCautem. Ita nificet nisi; potest enim vel sic
R. i, 2) Camp. ed. ~Vunc autem ferri et nisi etiam pessi.mus, abs-
Capperon. En. que verbo, ut infra 1. !H, 11 3<{
2. ~o<~o non et virpessimus. Sic, a Nec est quisquam, modo non
ut feci, uncis inctusa, hœc viden- « stultus. quin sciat. Sed mag-
tur satis posse intelligi. Qui.trans- nopere languet ea sententia, quum
ponunt modo, ut sit statim post sane Qu. non fuisset concessurus,
enim pro non, quod expungunt, ut quisque esset pessimus, ita mi-
a Codd. non adjuvantur. Sensum nime de bono, œquo, loqui. Me-
autem recepta* hune puto Omnes lius ille homines, et suos praisertim
de justo, etc. loquuntur; utinam œquales, noverat .Justum bonum
ne pessimi quique etiam facerent. <pouum )!9t)ti!t, couMBnatura/M <t~-
Fateor non post modo in optando ~<)!<, verborum proprietas ac <
non adeo aptum esse. Sed post rentia J'«~fx'r<xi!)tphitosophiœ par-
utinam ipse Cicero ad Atticum Xt, tem, signiHcant. Quis enim non
g Utinam susceptus )to;t essem de justo, ~uo ac bono, modo non
et noster c. 2,6: « Utinam non vir pessimus, /oquttMr. Reg. 1,2,
perderemus. Et sane lenis foret CAMP.Ita quoque ed~ Hack., )665.
mutatio ne pro non. ~o~o saltem Quis enim modo </e~tt!to. non et
temporis significatione accipiposse t~r~KM.mu!. En.
 44 M. FABII QUINTILIANI
quando perfectus, non a philosophorum scholis virtutis
Nunc necesse est ad eos 1
praecepta peterentur. aliquando
auctores recurrere, qui desertam, .ut dixi, partem ora-
toriae artis, meliorem praesertim, occupaverunt, et veluti
nostrum reposcere non ut nos illorum utamur inventis,
sed ut illos alienis usos esse doceamus. Sit igitur orator
vir talis, qualis vere sapiens appellari possit nec mori-
bus modo perfectus (nam id mea quidem opinione
quamquam sint2 qui dissentiant, satis non est), sed etiam
scientia, et omni facultate dicendi, qualis adhuc for-
'9 tasse nemo fuerit. Sed non ideo minus nobis ad summa
tendendum est3, quod fecerunt plerique veterum, qui,
etsi nondum quemquam sapientem repertum putabant,
ao praecepta tamen sapientiae tradiderunt. Nam est certe
aliquid consummata eloquentia, neque ad eam perve-
nire natura humani ingenii prohibet. Quod si non con-
tingat, altius tamen ibunt, qui ad summa 4 nitentur,
t. Nunc necfMe est aliquando. summam Co(M. puto dare omnes,
Miror tam exiguo intervallo recur- etsi a conferentibus plerique non
rere hoc aliquando, quod modo memorantur.sicetGuetf.etGoth.
comparebat a~t~uatt~o perfec- ( tac. Gesn. ) neque vetermm edd.
tus. x Ibi sane optimo est sensu, prêter Aldin. ùlla aliter. Frequens
pro unquam; nostro loco pro su6- etiam Quintiliano summœ, iubstan-
inde, t~otttf~em, quae sigtildeatio tivi, usus, ut in eo ipso Proœmio
sequioris sane est xtatis. Vid. exem- §. 6. Sed oper.B pretium non erat in
pla apud TursetUnum, p. y5. )n re tam levi recentiorum auctorita-
libris. nihil quidem variatur sed temdescrere.
Quintilianus bis ita posuisse, vix 4. Ad summa nitentur. Etiam hic
adducor ut credam. GueIf.etGoth.(tac.Gesn.)n~
2. Quamquam sint. Conjuncti- summam. Edd., quas quiJem vidi,
vum post quamquam saepe invenias omnes ad ~umma, et collati a Gib-
apud nostrum vix apud Cicero- sono tres Codd. profeeto itsm, quo-
nem. Sed supra §. 6, quamquam' rum varietas a dingenti ~iro sane
sunt, etsi et ibi in quibusdam Codd. fuisset observata. Magis etiam ne-
sint; hic omnes tuentur conjunc- cessarium hic neutrum adjectivi,
tivum. Vide lib. I, 2, t~; et'iib. IV, quia opponuntur ima; et vel ob
32, 2, etc. hune locum pronior sim supra in
3..<~Msumma tendendum est. ~d veterem scripturam ~ummant, va-'
 INSTITUTIONIS ORAT PROOEMIUM. 45
quam qui, praesumpta desperatione quo velint evadendi,
protinus circa Ima substiterint. Quo magis impetranda 21
erit yenia, si ne minora quidem illa, verum open, quod
instituimus, necessaria, praeteribô. Nam liber primus
ea, quae sunt ante of~cium rhetoris, continebit. Se-
cundo, prima apud rhetorem elementa, et quae de ipsa
rhetoricaesubstantia' quseruntur,tractabimus.Qumque
deinceps inventioni (nam huic et dispositio subjungi-
tur), quatuor elocutioni (in cujus partem memoria ac
pronuatlatio veniunt) dabuntur. Unus accedet, m quo
nobis orator ipse informandus est, ut qui mores ejus, >
quae in suscipiendis, discendis, agendis causis ratio,
quod eloquentiae genus, quis agendi debeat esse nnis 3,
quae post finem studia, quantum nostra valebit infirmi-
tas, disseramus.4. His omnibus àdmiscebitur~, ut quis- 2~
que locus postulabit, dicendi ratio6, quae non eorum
modo scientia, quibus solis quidam nomen artis dede-
riandas orationis causa. Vid. Dra- mus, quod omnes videntur dare
kenb. ad Liv. VI, 35, 2. R. Cod. Codd. nisi quod in Guelf. noi)
t,ad!umtnt<m.ED. observavi discrepantem a recepta
t. Substantia. Vocabulum hoc scripturam, invexit-Regius et plu-
serioris demum œtatis idem fere rimi sunt secuti. Velim in Cod. ose
significat quod Grœcorum MfM, tendi ubi pro ut, tum etiam magis
etsi hanc proprie reddi posse aliter placeret disseremus. ~)tMe<'cmu!.
quam Flaviano illo verbo, eMent«t~ Codd. omnes nostri, et CAMP.ed.
negat noster, III, 6, 23. Cicero sine correxit Regius. Melius sane, quod
dubio natumm vocasset. vult Spalding, si Codd. addicerent,
2. Nam huic et. Ita Goth. (vid. ubi pro ut, servato disserenitis. ED.
Add. Gesn.)Ca'teri omnes nam et 5. ~dm;ce&ttur. Puto hoc fere
huic. Gryph. etObr. nostram script. dictum pro attemperabitur, cum ac-
dederunt. Nam huic et. RR. cessionis7tamen significatione, qu:e
Codd. et CAMP.Nam et huic Cap- in ipso attetn~eranjo nulla fuisset;
peron. En. saltem non plane idem videtur at-
3. Finis. Quum desinet agere cau- que addetur. Mecum fere Gedoy-
sas et alia studia agitabit; ne enim nus facit, ita reddens J'accommo-
tum quidem cessabit prorsus in derai aussi ma manière d'écrire à la
npere suo orator. nature des choses.
/)Mseran)tt!. Hoc pro dissere- 6. Dtt~ndt ratio. Quamquam om-
 46 M. FABII QUINTILIANI
runt, studiosos instruat, et (ut sic dixenm) jus ipsum
rhetorices i interpretetur sed alere facundiam vires
a~ augere eloquentiae possit. Nam pterumque nudaE iMae
artes 3, nimia subtilitatis affectatione frangunt atque
concidunt quidquid est m oradone generosius ) et om-
nem succum ingenii bibunt, et ossa detegunt quae, ut
esse, et astrmgi nervis suis, debent, sic corpore ope-
a5 rienda sunt. Ideoque nos non particulam Illam, sicut
plerique, sed quidquid utile ad instituendum oratorem
putabamus, in hos duodecim libros contulimus, brevi-
ter omnia demonstrando. Nam si quantum de- quaque
re dici potest persequamur4, finis operis non reperietur.

nes fere Codd., praeter Guelf., dant
Jocendt,utetGoth.(tac.Gesn.),
Kegii tamen emendationem,<<;ecn-
di, veram puto; maxime ob admis-
cebitur. Docotdt enim ratio non po-
test admisceri dici, quia caput est
rei tractandae; orationis autem for-
ma, h. e. dicendi ratio, potest esse
ant jejuna, ergo brevior aut /<B(<or,
ideoque cbptOïtO)',qualem promittit
Qu. Casterum tam frequens docendi
et dicendi eonfusio, ut nemini de-
beat esse religioni alterutrum con-
tra Codd. prœferre.
t. Jus ipsum rhetorices. lntelligit
pra:cepta rhetorica: necessaria, al-
luditque ad stylum jurisconsulto-
rum, qui leges jejune et aride in-
terpretantur. ROLL.
a. Jus. interpretetur. Videtur
hanc loquendi formam mutuatus a
more qui fuit Romanorum, ut de
iis, quae ad jus civile periinerent,
consulerent ejus scientia: peritos,
qui, seniores praesertim, e solio
solebant interpretari ( hoc enim
proprium vocabulum quaestiones
juris, securi sane in eo sermone
mirinca* cujusdam dicendi elegan-
tiae,dumdereipsasatiifaeerent
consulentibus. Talem se <M~e~yyc-
tem fore negat, sed pra;ter legitima
quasi verba, etiam argumenta pa-
riter atque ornatum auditoribus
suis impertiturum. Jus igitur rhe-
tortces hic improprie dicunMr tech-
nica artis vocabula et tra/fta pm-
cepta. Vid. Cie. de Orat. 45; de
Legg. 1, 3. Quintiliani tempore
etiam frequentius hoc fuisse dicas, 1
ut dicturi in foro juris civUis scien-
tiam talem ac tantam, quanta qua-
que in causa indigerant, quum ipsi
ignorarent, peterent a jureconsut-
tis ex ipsius loco 1. XII, c. 3, et
quidem §. 4 maxime « Neque ego
a sum nostri mûris ignarus, obli-
tusve eorum, qui velut ad arcu-
las sedent, et tela agentibus sub-
''ministrant.~ »
3. ~rte~. Ita proprie appellaban-
tur libri, rhetorices pra:cepta con-
tinentes.
4. Pcrsc~ttamttf. Ita e veteribus
quibusdam editionibus, quas etiam
Ohrechtus est secutas, erat resti-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 47
Illud tamen inprimis testandum est, nihil praecepta 26
atque artes vàlere, nisi adjuvante natura. Quapropter
el, cui deerit ingenium, non magis haec scripta sunt,
quam de agrorum cultu sterilibus terris. Sunt et alia In- ~7
genita quaedam adjumenta, vox, latus patiens laboris,
valetudo', constantia~, décor: quae si modica obtigerunt,
possunt ratione ampl!ari sed nonnunqùam ita desunt,
ut bona etiam ingenii studiique corrumpant sicut et
haec ipsa, sine doctore perito, studio pertinaci; scribendi,
legendi, dicendi multa et continua exercitatione, per se
nihil prosunt.
CAP. I. Ignur nato ntio pater spem de illo primum
quam optimam capiat ita ditigentior a principiis net.
Falsa enim est querela, paucissimis hominibus vim per-
cipiendi, quae tradantur, esse concessam, plerosque vero

tuendum. Voss. 2<I.item dat. Cœteri 3, l yg. Constantia autem si maxime

prosequamur, alieno sensu.-Per-
sequamur. Ita R. t, 2, prosequa-
mur. C~MP. CAp..E<<.
t. 7)!~)nmt~. Statim in limine
nam ea est h. L vis 'rc~ inprimis. Eo.' hoc placet. Vid. XII ,5,5, ubi, huc
2. Con~tantt'a. Recte videtur hœ-
rere in hac voce Gesnerus, qui se,
quam bene tntertn~entta a~umett-
ta numeretur constantia, intelligere
negat. A Codd. quidem et edd. des-
tituimur omnes enim in receptam
consentiunt. Tentat Gesnerus va-
lctudinis constantia. Mihi propter
antecedens <~o in valet. videbatur
scriptura potuisse corrumpi ex tta-
tura, quœ quidem non est tota in
decore, quum etiam statura brevior
possit esse decens sat muhum vero
confert proceritas ad auctoritatem
dicentis, ne videlicet cogatur in d<- Lips. « Vid. proœm. libri sexti
~tto!en~t, quod dicit noster !t, 3,
Ï. Laudatur statura its Demetrio XI,t
est anirnus non facile commotus
,neque timori obnoxius, quo tuetur
receptamBurm. ad Lucan. 'X, 4go,
minus tamen, ioter mera physica, i
respiciens, constantiam omittit, sed
seorsim tractat pr<B!tan(tam animi.
Caeterum si quis invalidum putet
argumentum, quod tetigi de ani-
mi dote, etsi naturali, mixta cum
meris corporis virtutibus, locoque
libri XII, haec nonnisi generaliter
respici dixerit, non magnopere re-
pugnabo, quin vera sit recepta, et
con!tattt)a accipiatur tti~entta quae-
dam fortitudo, nondum vera vir-
tus, eadem'illi animi ~r~~tantt<e,
quam tractat 1. XII, L c. Spal-
ding autem addit, pra:f. p. 72, edit.
f 11, ubi constantia diserte, se-
"cemttur a~brtut'tt't. o ED.
 48 M. FABÏI QUINTILIANI
laborem ac tempora tarditate ingénu perdére. Nam con-
tra, plures reperias et faciles in excogitando, et ad dis-
cendum promptos. Quippe id est hbmun natura~ë ac
sicut aves ad volatum, equi ad cursum, ad saevitiam
ferse gignuntur; ita nobis propria est mentis agttatio
atque sollertia: unde origo animi cœlestis creditur. He-
betes vero et indociles non magis secundum naturam
homines eduntur, quamprodigiosa corpora, etmons-
tris insignia: sed hi pauci admodum. Fuerit argumen-
tum, quod in pueris elucet spes plurimorum, quae dum
einoritur aetate, manifestum est, non naturam defecisse,1
sed curam. Praestat tamen ingenio alius alium. Con-
3 cedo: sed ut plus efficiat, aut minus: nemo tamen

t. Id est homini naturale. Hoc sed hebetes homines. Sensum etiam

jucundo argumento docet auctor alterius scripturœ defendas.
primi libri majoris Metaphysico- 4. fucnt. Hoc quideni e conjec-
rum Aristotelis, initio n~'rec iv- tura Regii, cum Codd. dent fue-
6~t!Ct ToSt~ttft' C~t~CtTttt<«. 2~- runt. Sed Guelf. accedit ad veram
~.HÛV M T~V <t~9H~M)foC~~tDt~'C' scripturam, praeferens fuerint.
X!t! X'*f~ /tf"*C ~"a'my'rttt <)"< R. t et CAMp.uen'nt. Ec.
tctt/Tct:~xe~ ~UftAtCTctTajv t<~Â~vMJ~ct 5. Sed ut plus. Ut omittunt Guelf.
TNVO~M~Mft/TmV 0~ ~<t~jMCfOV ~at !T~ft'T- etGoth.(tac.Gesn-)–ef/~<u~
TNjMtt,ttX~tt Xtt!jM)t9~~tA.ÂOVTt: !T))<T- R. 2. CAMP. Sed utph! efficiat
TtfV, ?0 O~V d~0~t6ct ct?T' ?T~Ta)V~ autmtnu!. Sine annota tioneprœter-
NC«7r< TNV~\&'V. tHTt&V t~' OTt~Mft- misi hune locum, quem tamen per-
Ât~Ttt<r0t«'~t0tp~«t 'Tt )!jM~!ft~T))TN< peram cepisse nunc quidem mihivi-
~l'o'&ta'v, x<t<n'omet? Jt)~o~<~<t~epctf. deor. Ut positum hic esse pro etsi,
2. Hebetes vero. Ha*c duo vitia, qui est usus etiam nostro scriptori
hebetes et indociles, opponit duabus frequentissimus, plane fredo ce-
virtutibus, de quibus paulo ante leb. Gedikio, qui in nota ad versio-
dixit Faciles in cxco~ft<a)t(<o, et nemvernaculam hujus ~6f*: negat
prdmpti ad discendum. ROLL. ullum esse in loco subjectum,si ut
3. Homines. Edd. pra-terAIdinas interpreteris ita, ut. Contra, si ut
et Gesneri omnes fere hominis, sed sit etsi, inventum esse subjectum
addicunt Gesnero, defendenti no- quod e voce nemo debeat promi, 1
minativum pluralis numeri, Voss. 2. in quo comprehensum sit aliquis;
Goth et Guelf. Concinnitas videtur hoc autem maxime convenire ioco.
poscere, ut prodigiosa corpora ha- Tum co)oh tollas post minus, et
beant sibi oppositos non hebetes, verba sed. minus duabus \irgu)i5
 INSTITUTION IS ORAT. LIS I, r 49
tëperitur, qui sit studio nihil consecutus. Hoc qui per-
viderit, protinus ut erit parens factus, acrem quam
maxime curam spei futuri oratoris Impendat. Ante om-
nia, ne sit vitiosus sermo nutricibus, quas, si fieri pos-
set, sapientes Chrysippus optavit, certè, quantum res
pateretur, optimas ehgt volmt, et morum quidem m
his haud dubie prior ratio est; recte tamen etiam lo-
quantur. Has primum audiet puer, harum verba efnn-
gere imitando conabitur et natura tenacissimi sumus
eorum, quae rudibus annis percepimùs ut sapor, quô
nova imbuas, durat; nec lanarum colores, quibus sim-
plex ille candor mutatus est~, elui possunt; et haec ipsa
magis pertinaciter usèrent, quae deteriora sunt; nam
bona facile mutantur in pejus: nunc quando2 in bo-
num verterisvitia? Non assuescat ergo~ ne dum infans
quidem est, sermoni, qui dediscèndus sit. In parentibus
vero quamplurimum esse èruditionis optaverim ve-
rum 3 nec de patribus tantum loquor namGraccho-
rum eloquentiae multum cohtulissè.accepimus Corne-
liam matrem~ 4 cujus doctissimus sermo in. posteros
coerceas. Meliorem equidem non Voss. 2 nunquam (pro nunc quati-
reperlo interpretationem. SPALD. (/o) quod recepit'Obrecht., furtasse
praefat.ctt.~p.~a. e Cod. Argent. Nunc unde sit, ig-
t. fercept)n:f!. Hoc ex Bodlei. noro primus videtur dare Badius
Goth. Alm. et-PouHainn Codice Ascensius. Jn Gnelf. recepto in or-
prœtuti vulgato ~Frctptmtts. Etiam .dinem nant quando superscriLitur
Obrechtus recepit. fercfpimu!. teituioribus litteris a/: ne ~Ma~f/o.
R. 1, 2. CAMP.~erct~tmus. C.tp. JFd. Nunc quando. R. 2 ita. R. f et
2. 7Vu?tCOM<xn~o. Hase durissima CAMP.Nam quando. Perperam in-
est, et abrupta interrogatio. Nec .grata est enim repetitio To? tiam
-ostendas ullnm codicem in quo sit prœlerea, facile \'u)gata inte)tigitur.
nunc. -Wunt, quod pro eo dat Alm., Quapropter eam praetuterim. Eu.
et ipsum salebrosum, quum nam, 3. ~cru?K. Melius absiE hsec vox.
plurimorum ut et Guelf. scriptura, An irrepsit per errorem ex pra'ce-
ferri plane nequeat. Nisi sensus .dentis ultimis, optauenm?
fieret nimius, maxime probarem ~Co;'ne/!nm tnatrem, Cic. Bru-
4
 50 M FABH QUINTILIANI
est epistolis traditus, etLaetn HHa' reJJutisse in
quoque
loquendo paternam clegantiam 2 dicitur, et Quinn
Hortensii tiliae oratio~, apud triumviros habita, tegitur
y non tantum in sexus honorem Nec tamen M, quibus
tus, c. 58 Legimus epistolas
Cometisc, matrisGracchur. appa-
ret, filios non tam in gremio edu-
catos, quam in sermone, matris. n
J'-a'/tt filia. C. Lœ)ii Sapien-
tis filia, uxor Q. Mucii Sca;\o)a;,
et L. Crassi, cujus in Çiceronis
de Oratore libris partes sunt, so-
crus. Cic. Le. Auditus est
< nobis Lsetice C. F. sœpe sermo
a ergo illam patris etegantia tinc-
a tam vidimus. Id. de Orat. 1. IH,
C. 12 Equidem (Crassus toquitur)
Dqnum audio socrum meam Lac-
liam. eam sic audio, utPtautum
mihi aut Naevium videar audire.
2. J?/e~<!))tMm. Ita Cod. Alm.
Argent. Obr. Voss. 2' Cesnerus
quidem cum plurimis recentiorum
f/o~t<en(Mm, quodita, nullo addi-
tamento, primus habet Aldus, nisi
quod Gibs. ( qui item habet Gesn.
!ectionem) neque ex Andreana u)-
!am varietatem memorat, neque e
suisCodd., quorum tamen fortasse
'sotus Hodfei. hanc operis partem
exhibeat, quum cacteri sint mutili
neque adhuc a Gibsono memorati.
Goth. quidem et Güelf. dant c/o-
0!tCHt~'tt e/foaptttorc~tj et sic vete-
ics fere omnes, ut Locat. Ruse.
Bad. Jam a mero scioli enore, qui
r~f/t~M~e male sit interpretatus
quac est Gesn. sententia, vocem
c/c<7<ï~ttorc?Tt esse profectam, quum
tot ohsideat edd. et Codd. adeo, 1
non puto. Duplex fuit scriptura
e/Of/uenttam, ek~aottam, qua' dein-
ceps in unam coatuit. Ve:um sine
dubio est eleg. vel ob locum Ci-
ceronis, quem modo posuimus
quo accedit quod t'n /o<yum(<oelo-
gucnttam fortasse non fuisset dic-
turus Quintilianus. Et potest eredi
major fuisseC.La'tiie/eyantm quant
e/o~ue)t<a, qui bis orando causam
non vicerit, quam Seri Galha, ~m-
« t~tor acriorilite t~ dicendo M ipso
Laetto judice, statim persuaserit
consu)ibus,apud((UOsdicebat.L~
hus antea accmate ut semper ele-
~anfcn~Me, iterumque multo di)!-
gentius metiusque dixerat. Cic.
Brut. c. 23. (tn quo loco tamcn
non est confecta res de voce ~n-
vior, pro qua, proxime ad Codd.
fidem; Buttmannus V. C. conjeci;
atrocior. Vid. de Orat. H, ~<j Ad-
miscere huic neneri orationis ve-
hementi atque atroci. illud alte-
<< rum etc: ) Omittit Guelf. –L
~(tnhf!m. H. 2. JT/Oftxextfom
e/f~anfi'orcn). n. ). En.
3. Hortensii ~n' oratio. Eam
orationem ex Appïano adumbravit
Freinshemius in prœstsntissimo
Supplementornn) Livianorum ope-
re, lib. CXXM, c. 44, 45, et me-
morat Va)prius Mnximus; i. VUf,
c. 3. Deprecata est Hortensia par-
tem tributi a trinmviris, Octaviano,
Antonio, Lepido, ipsis matronis
irrogati.
4. 7)t xc~)t! Ao)t0;'em. Se't vel viro
laudem peperisset. Valde simii!s
locutio Senecac Rhetoris, p. Bip.
397 "Orationcs Sattustii in A&no-
t rem historiarum /<;ot«ttur. t:
 INSTITUTIONS ORAT. LIE. 1, t. 5i

discere ipsis non contigit, minorem curam docendi li-

beros habeant, sed sint propter hoc ipsum ad caetera 1
magis diligentes. De pueris 2 inter quos educabitur
ille huic spei destinatus, idem quod de nutricibus dic-
tum sit. De paedagogis hoc amplius, ut aut sint eruditi
plane, quam primam esse curam velim aut, se non
esse eruditos sciant; nihil enim pejus est iis, qui, pau-
lum aliquid ultra primas litteras progressi, falsam sibi
sctentlas persuasionem induerunt; nam et cedere prae-
cipiendi peritis Indignantur, et veiutjure quodam po-
testatis, qua fere hoc hominum genus intumescit
imperiosi atque interim 4 saevientes, stultitiam suam
perdocent. Nec minus error eorum nocet. moribus
siquidem Leonides Alexandri paedagogus, ut a Baby-
lonio DIogene 5 traditur, quibusdam eum vitiis imbuit,

ï. Cft~M. Prêter instituendorum usus, ut sit pro tttter~um. Vicissim

liberorum proprium laborem, quem
quidem praestare, ipsi indocti, ne-
queunt.
2. fuens.NoninteHiguntt.trœqua-
les ingt'nui, sed servi.
3. De ~tf~ooctx. Ductoribus co-
tïthtbusc~e puerorum, qui plerum-
que erant liberti. ROLL. Pri-
<nnm.cttram.Prtntt[)m in taliforma
dicitur~quodmaximeestoptandum,
cui proximum est, quo, illud si
non continuât, acqmescintus. Sic
~pud Livium XXJt, 28 ~'rtmumt,
« qui ipse coasutat secundum,
qui obediat t'et in loco gemino
Cic. pro Cluent. 3ï "sapientissi-
mum esse, .proxime accedere. '<
4. /nm. Frequens est inpri-
tnis Quintiliano, sed et aliis ejus
œvi scriptoribus, ut Senecae et Pli-
Biis atque Tacito, ille, qui hie pri-
mum obsenatur, hujus vocabuli
interdum ùsurpare pro Httenm visi
sunt quibusdam scriptores sequio-
ris aetatis, de quo sensu vide Duke-
rum deLatuutateICtorumveterum,
p. 3y3. Neque tamen tegitimum
adverbii sensum fugit noster. VId. ï,
8, 5 J, t2 3.
5. Leonides. a Babylonio 7)to-
gene. Nutium reliquum habemus.
librum Diogenis Babytonii,.p)u!o-
sophi stoici, qui cum Carneade et
Critolao 'in celebri illa iègatione
(Cic. de Orat. H, c. 37, 38.) Ho-
mam venit, scripsitque ~!f <tNt~
T~;tt)r et <6KT<x)tV T:~v))V$neque.
quidquam de hisce vitiis, quae'ex
paedagogisui consuetudine traxerit'
Alexander, ab aliis scriptoribus pro-
ditum est, prasterquam quod auc-
tor sa;eu)i nom, ~utcmarux, Ar-
chtepiscopusRhemensis, Epist. i~,
ad Procergs regni, ba;c natrat
4.
 5.2 M. FABII QUINTILIANI

quae, robustum quoque etjam maximum regem, ab illa

to institutione pueilli sunt prosecuta. SI cui multa vjdeoi
extgere, cogitet oratorem institut, rem arduam', etiam
quum ei formando nihil defuerit: praeterea ptura ac
difHcIliora superesse; nam et studio perpetuo, et prse-
stantissimis pra'ceptoribus, et pluribus disciplinis opus
t est. Quapropter pi aecipienda sunt optima quse si qu!s
gravabitur, non rationi defuerit~, sed homini. Si tamen
Et legimus, quomodo Alexander Ad eum modnmJ~uentttdantLuc.
in pueritia sua habuit bajuium Ruse. Bad. SubjectumRagius potat
( Is medio sevo est pro pasdagogo esse prffcepta, qua; sint in 'rN~f<f-
principis maxime pueri) vide Du Ct~fettt/a sunt o~tt'ma. Aon ;'a-
C~'t~e, n nomine Leonidem, cita- ttont. sed homini. Gesnerus putat,
« tis moribus et incomposito in- subjectum sententiœ esse eum, qui
cessunotabilem; f[u:c puer, quasi gravetur; et ration: f/ee! internre-
« lac adulterinum sugens ab eo. tatur, rationem, diseipimam eam,7
« sumpsit. Ejusmodi Yitta fuisse quam suadet Qn., errocis convin-
Alexandro a Leonide impertita, cere homini autem inteUigit dic-
unde resciverit Hincmarus, nemo tum de discipulo, cui talis, qui ha;e
temere dicat Panter;ctta'h mores, gravetur, desit, hoc est, non tantum
nuid sit, ignoro, nisi forte sunt prosit, quantum poterat. Dura h.);c
mali, famosi. De mutatione inotibus videtur ratio, in qua duplex trib~i-
`
pro moribus, non est cogitandum, tursignineatioff~~ee~c. Maiimtt~-n''
quuni ipse ~ftncntartfS in hac his- xoftoSintelligi aliquicl pro subjecto
toria, ep. 11, ad Carol. 3, imp. ite- ad defuerit. 4;Tnm culpa erit ho-
rum habeat citatos. mores, immo minis, h. e., ejus qui grsvabitur,
Hieronymus, in epistola ad Laetam, « non diseiptma' rationis Sic mo-
tangens eamdem, de moribus lo- mo ybfm~ïit/o nihil defuerit; cla-
cuatur. rius, fateor, propter nihil quod ibi
i. /tem arduam, etiam quum ei adest. Mecum faciunt FLotilnus et
~ort7M):A) nihil defuerit. Hic inter- Gpdoynus. Vid. II, ty, ~o "Non
punciionem inutat C~p.,non iUa:so artis sed hominis. Non rn-
quidem sensu, re~~?'~M<<f?M, tioni f/<~ucr<f. Subaudi <])Mt~nMf!7)t,
~efuert<. En. ut sit scnsus non pênes )<tt)'o-
2. 7?<tttOttt~~M~r!'f. Regins in ve- nem, sedmethodumsteterit, quan-
tusto illo exemplari (ihteitigit au- doquidem optima prœcipimus; sed
tem Codicem a Poggio e Germania penes hominem, id est, penes cos
allatum Florentiam, quem memo- qui in ihstituendis pueris quae pra;-
rat supra ad Epist. ad Tryph. §. t ) cepta sunt a nobis, exequi tam-
~6~'ttertnt scriptum fuisse narrât, qûam grayiora et difSeiiiora ma-
ubi tamen n littera videatur erasa.. tu~nat. ROi.t..
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, t. 53
non continget, quàles maxime velim nutrices pueros
habere; pasdagogus at unus certe sit assiduus' dicendi
non imperitus, qui, si qua erunt ab his prsesente atumno
dicta vitiose, conigat protinus, nec insidere Hli sinat;
dum tamen intelligatur, id, quod prius dixi, bonum
esse; hoc, remedium. A Graeco sermone puerum inci-
pere maio quia Latinum, qui pluribus in usu est, vel
nobis noientibu~ perhibet simul quia disciplinis quo-
t. Velim. assiduus. Reliqui tee- gênera, quibus futurus orator, in-
tionem a Regio inde multis proba- fans adhuc interest, ordine repe-.
tam, maxime ob Codd. auctorita- tentur, et légitima erit structura
tem, qui quidem nihil variant, nisi conjunctionis at. Scd residct scru-
quod PouUainii Cod. dat ~7a'o- pu)us, quem tetigtt Eegios. Q!)is
~OS~Me, quam vocem pro ptB~a'/o- enim tttim ille assiduus cnt? «HtC
~M! in aliquot exemplaribus tegi «quoque, ait Régies, foret hoc
tHStatur Regius, f6(M!t!tm tamen « modo pœdagogus. Prœpostera
exemplar (haud dubie Poggianum ) sane ratio si, quoniam ~fff/n~o~t
dare receptam lectionem. Cceterum boni non contingut~t, pfc'/o~n~tott
magnopere displicet ea, ctsi aGoth. tamen unum assiduum ad~ungas
quoque et Guelf. ([nnata. Quid Miotuo.Atquip!anenu)tiboni
enim est quod repente ttutrtCtOtt pa;dagogi contigerunt tibi. Nam si
repetit mentionetti ? Et qui sunt non est pœdagogus n.<s'f~t)ts ille,
pueri? Nam erudiendos istos inge- dura profecto sit substantivi omis-
nuos, qui habeant nutrices, intel- sio ad T~unus. Ha'reo igimr ëtiam-
ligere alienum est profecto. Regius num in hoc loco In Goth. varie-
e'iam de servulis antea memoratis tate, nttfem pro at, nuttum \ideo
( §- 7 ) cogitavit. Jam si /forttm et praesidium; Jensonii ratio est nos-
))utnc[tt)t meminit h. t. quidni etiam tra,msiquodpost/<a&<°)'enon
c. 3, t~: "as~iWtttt.!
~(C~a~o~o)'ttm, quos proxime trac- incidit.,tnfra
(averat? Prœterea fertne hoc usus ~studior~mexaetor~,etiamde
Romanorum, prosa utentium prœ- pa~dagogo. ~e/)'m. assiduus.
sertim, ut at subjungatur ita al- Adde ad Notam superiorem sed
teri vocabuio in sententue initio? c. 2, assiduus de amico vel liberto.
(quod postremum urgent Badius Quod autem h. t. dico K))M!nMfW.
et vir doctus in MIscettan~ Obser- sive substantivo, itttc!)ecto saltem,
vatt-, t. I, p. t3g.) Simp)icis'ii!na esse durum, babes h. ipso bitro
ratio videtur quam secuti suntHad. c. IL, Jt7«/e)!t aliquis ac peritus.
Gryph. Gibs. ( sine varietate ex Quod ibi aliquis, hoc nostro toco
Andreana)Obrf;cht:RoUin. et muhi i fueritunus.SpALD.inPra;t.
praeterea velim habere tftttnces, 2. Latinum. ~oAttet. Verissi-
j;)M<*)'0!,~o'~a~o~o~; at toitt! certe marn banc scripturam re<;cpi .e Cod.
sit <tMK/t'«y. Sic ea tria homiiium Cue)f.ubip!:niesic.Scdeampro.r
 54 M. FABII QUÏNTILÏAN!
que Graecis prius instituendus est, unde et nostrse nuxe-
)3 runt. Non tamen hoc adeo superstitiose velim fieri, ut
diu tantum loquatur Graece, aut discat, sieut ptensque
moris est hinc enim accidunt et oris plurima vitia in
peregrinum sonum corrupti, et sermonis, cui quum
Gisecse Hgurae' assidua consuetudine haeserunt~, in
diversa quoque loquendi ratione pertinacissime durant.
'4 Non longe itaque Latina subsequi debent, et cito pari-
ter ire ita fiet, ut, quumaequati cura linguam utramque
t5 tueri cœperimus, neutra alteri officiat. Quidam' litteris
Instituendos, qui minores septem annis essent, non
putaverunt, quod illa primum œtas et intellectum dis-
ciplinarum capere et laborem pati posset~. ïn qua sen-
tentia Hesiodum esse plurimi tradunt, qui ante gram-
maticum Aristophanem 4 fuerunt nam is .primus ~o-
8~.x;, in quo libre scriptum hoc invenitur, negavit esse
16 hujus poetae~. Sed alii quoque ancto.es, inter quos
fecto dederat jam Obrechtus, ex morem facta-, qusc, ut poetis mag-
Argent. male tamen excerptus a nam partcm cum )aude frequen-
Burmanno, qui ei falso tribuit per- tatx, ita sermoni intlecorae erant.
/)t6e<.Etiam Goth. 2 habct nostram. 2. ~<c~eru)tt. Ad eos, qui hoc
Vid. G esn. addenda. CactGi'tCodices dant Codd., accedit CueiF. Reccpta
~oftHus. se ~et'/x&et. Recentiorcs erat AtKertnt. ~fœ~erunt. R. t T
pferumque edd. ut et Gesn. Lati- 2, C~Mf. /yn;.f<'nnf. CAp./M;tor.
?:[< s<'pra'&et. fr~et nullum Cod. 3. Pati posset. Po.Met pro ~tOMtt
habet cognitorcm. Perhtbere ftbcrft- rccepi e Guelf. Latinitate juttentc,
lia studia Seneca dicit, quod v<;) oh antecedens ~'tfnL'entnt. 7'n<t
docent. ~att);;fm. per- possit. R. 2 5. Pati KOtt possit.
hibet, R. ZohnHTH.fe~erAï~. R. t. CAMP.Ed.
R. t. Latinum. perhibet. CAMP. Gr~~mtïttCttHï ~r/~o~/t<7ïïf?n7.
7,aft)!;(! se~erAttct.R. 2. -S'epnc- De hoc consule inprimis F. A.
bet. CAp. Erlitor. Wo)f)i Pro)cgon)ena ad Homerum
t. GnECtE/?<y;trfB. Per Cr~cam p. CCXV1 seqq. locum nostri me-
J~tt;<)?t intelligit Grœcum idioma, morat CCXVJff n° go.
seu rationem ac formam toquendi 5. 'T~rcSMtxc. t)e~t!Mt esse ~:t;'u.t
qu.TeGrœcis sit propria, ncc Latino pncta'. Carmen inscriptmn Mrs9i~:tt
idiomali converuat. RoLL. 7'~<7~- intercidit, a qnibusdam yeX'runi
7e'. Structura; verborum adGrxeum Chironi ccntanro, Achillis magis-
 INSTITUTION IS ORAT. LIB. I, r. 55

Eratosthenes', idem praeceperunt. Melius autem qui

nu!!um tempus vacare cura volunt, ut Chrysippus f
nam is, quamvis nutricibus triennium dederit, tamen
ab illis quoque jam informandam quam optimis insti-
tutis mentem infantium judicat. Cur autem non perti- '7
neat ad litteras aetas, quae ad mores jam peittnet? Ne-
que ignoro, toto illo, de quo loquor, tempore vix tan-
tum effici, quantum conferre unus postea possit annus:
sed tamen mihi, qui id senserunt, videntur non tam
discentibus in hac parte, quam docentibus, pepercissc.
Quid melius alioqui facient, ex quo loqui poterunt? is
Faciant enim aliquid necesse est. Aut cur hoc, quan-
tulumcunque est, usque ad septem annos lucrum fas-
tidiamus? Nam certe quamlibet parvum~ sit, quod
contulerit aetas prior, majora tamen aliqua discet puer
eo ipso anno, quo minora didicisset. Hoc per singulos
annos prorogatum, in summam proficit, et quantum

tro, tributum, a pluribus Hesiodo, liber qui Hesiodotribuebatur.Ron.

quorum In numéro etiam fuit cog-
nominis Grammatico poeta comi-
nus in deperdita coma;dia A~t'M~c,
ubIrisisseHesiodi~!rc6)f)f~{dicitur
a Phrynicho et Thoma Magistro.
AristotefesinPo)iticis,).V)I,c. i~,
non quidem (utdicitHegius, post-
que eum Harles ad Fabric. Bib).
Gr. V. I, p. 15) ut llesiodei memi-
)uLhujuspta'eepU,sed,nuHaHe-
siodi mentione injecta yidetur
quodammodo cum eo sentire. THy
~~t 'BrtVTt~M)' M~tJt/ctv6t/TTMTTE~
/~=<8n?tVX~~f~C E~tt 7T~?~6()' O~J'E/ctV,
p.(Syib.)2i~6~6o?Ta'vt~t'~<?v
n'a tT6 tT~Vj Tcc<~o/f tTrït tfe~
-5'6a~Ot/CHt~f~t~jCJ T-~ jM~C~M~~t,
0~ ~M<y6< ttUToJ~ p. 216.
~M~v9<tVf'V
'Tir~tuM:. Pra;cepta. Sic inscriptus
i..E';atO!fAexe!. Hune Alexan-
ttrina: bDjtiothecœ sub Ptotemso
Evergeta praifectum, plurimorum
librorum auctorem, quorum su-
perstes est solus libellus x~T~~re-
cf~MMp, qui non norunt, adeant
Fabricii Bibiiothecam Grœcam, ed.
Ha)}, vo). IV, p. 7 scqq.et Carol.
Guntb. Seidetium, conjunctissi-
mum collegam meum, in collectio-
ne Geographicorun) Eratosthenis.
2. Parvum. Ita Bo<])ei. G"cff.
Andreana, AId. Obr. neque \idetu(
gradus esse in 'M~nntHt, quod pro
eo habct Gesnerus et ca:teri, ut
possit jungi cum <~tfa)n~&ef.Etiam
majora, ?K~o~~ melius ad/?~r~![M
referuntur, quam ad /Mn;))t.a!-
t~Mmsit. R. t. ~'f<rf<m.CAp. /J.
 56 M. FABII QUINTILIANI
in infantia prsesumptum est temporis, adolescentiae
acquiritur. Idem etiam de sequentibus annis praeceptum
sit; ne; quod cuique discendum est, sero diseere inci-
piat. Non er~o perdàmus primum statim tempus, atque
eo minus, quod initia litterarum sola-memoria con-
stant, quae non modo jam est in parvis, sed tum etiam
20 tenacissima est. Nec sum adeo setatum imprudens, ut
instandum téneris protinus acerbe putem exigendam-
que plenam operam nam id inprimis cavere oportebit,
ne studia, qui amare nondum potest, oderit, et amari-
tudinem semel perceptam etiam ultra rudes anhos
reformidet. Lusus hic sit et rogetur, et laudetur, et
nunquam non scisse se 2 gaudeat aliquando ipso no-
lente doceatur alius, cui invideat; contendat mteriui,
et saepius vincere. se putet; prsemiis etiam, quae capit
s' iMa aetas, evocetur. Parva docemus, instituendum ora-
torem professi; sed est sua etiam studiis infantia, et,
ut corporum mox etiam fortissimorum educatio a lacte
cumsque iriitium ducit ita futurus eloquentissimus
edidit aliquando vagitum, et loqui pnmum incerta voce
tentavit, et haesit circa formas litterarum; nec si quid
32 discere satis non est, ideo nec necesse est. Quod si
nemo reprehend!t patrem, qui haec non negligenda In
suo filio putet, cur Improbetur, si quis ea, quas domi
suae recte faceret~, in publicum promit? Atque eo

Perceptam. ItaGueIf. et Goth. modo §. tg, et Procem. 20

Voso. 2, Hodi. cum vett. edd. plu-
rimis. A!ia;etrecen[iores, utGesn.,
~rfreeptam, quod mirifice placet
Burmanno. Sensus exquisitior pxc-
cipiendi pro antecapiendo aliettns
ab h. 1., ob adjectum semel, otio-
sum in v)))~ata; praterea eo sensu
~)a;s;fnte;'e pterumque dicit Qu. ut
Perceptam. R. i. CAMp.r<Bcc'pta!rt.
CAP. Ed.
2. A~tn~uam non scisse se. R. 2.
Fecisse se. R. 4, 6. CAMp.7Vb;t)cun-
~tfant~eoMe se. R. i. Nonnunquam
scisse se. Ctp..Ef/. Etiam. Deest
in omn. CodJ. et CAMp.Ed.
3.acer~t. Recto moneor a docto
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, i. 57
magis, quod minora etiam facilius minores perciplunt;
et, ut corpora ad quosdam membrôrum flexus formait,
nisi tenera, non possunt, sic animos quoque ad plera-
que duriores robur ipsum facit. An Philippus Macedo- 23
num rex Alexandro filio suo prima litterarum elementa
tradi ab Aristotele, summo ejus œtatis philosopho, vo-
luisset; aut ille snscepisset hoc officium, si non studio-
rum initia, et a perfectissimo quoque optime tractari,
et pertinere ad summam credidisset ? FIngamus igitur 2~
Alexandrum dàri nobis impositum gremio, dignum
tanta cura infantem, quamquam suus cuique dignus
est, pudeatne me in ipsis statim elementis etiam brevia
docèndi monstraie compendia? Neque enim mihi illud
saltem ptacet, quod fieri in plurimis video, ut littera-
rum nomina et contextum, prius quam formas, pàrvuli
discant. Obstat hoc agnitioni earum, non intendentihus 25
mox animum ad ipsos ductus dum antecedentem

qnodam amico, conjunctivum im- Saltem cum negatione conjunctum

perfectihnjus non esse loci, nisi
forte recte explicueris cum laude.
Aset)irdeeareadI,8,5,opMS
<;st.Ja)ndi)igentinsinspectis)ibris
apparet Bodl. dans fecerat, et Tar-
visina (~82) feceret, unde veram
efficio scripturam: récent. –ffCf-
rat. CAMP. ~ece;tt, atit multo
ptures.ED.
t. Credidisset. Idem, qui modo,
me admonuit, crèdidissent esse le-
gendum, plurali numero. Codd.
quidem et edd, in errorem consen-
tiunt. Omissus, vêt evanuit, In ve-
tere scriptura apex in e. –Cre~K/u-
set. Certe concinnius crefMMsettt;
sed ferri potest lectio credidisset,
et Latina est, ut multoties vidimus
ap. GBSarem nostrum. ~D.
2. ~Vcf/MecHtm mihi illud saltem.
apud nostrum saepe est pro ne.
quidem v. c. hoc ipso capite, §. 3i,
).V, .,3;Vt, 2, i9;Vf,4, .5;
X, 2, 15 XII, n, 11, et in De-
clamm.QuintiL 3, p. (ed. Bip.) /{~:
« Neque illa libido saltem. '< Ibid.
Dec). V, p. 108 Née hoc saltem. »
Quam rationem facilius asseque-
mur, si reputaverimus, quidem in
ne. ~Mtaem ipsum esse nihil aliud
nisi saltem, Gra:ce ~t. Quod autem
enim posuit h. 1. id ad sententiam
aliquam intelligendam, verbis non
expressam, referri debet. Ea hic
ejusmodi fere sit: Habeo autem ta-
lia, oufB mo)t!tr~m, eon~en~M,
nom illud statim mihi displicet etc.
–Cont&xtunt.SerIem, et positum
m atphabeto. o
3.Fttc(tt.rormasac6guras,et,
 53 M. FABII QUIKT1LIANI
memoriam sequuntur. Quae causa est pra'cipientibus,
ut etiam, quum satis affixisse eas pueris recto illo, quo
primum scribi soient, contextu videntur, retroagant
rursus, et varia permutatione perturbent, donec littc-
ras, qui instituuntur, facie norint, non ordine. Qua-
propter optime, sicut hominum, pariter et habitus et
26 nomina edocebuntur. Sed quod in litteris obest, in
syllabis non nocebit. Non excludo autem, id quod est
notum, irritandoe ad discendum infandœ gratia, ebur-
neas etiam litterarum formas in lusum offerre vel si
quid aliud, quo magis illa aetas paudeat, inveniri potest,
2; quod tractare, intueri, nom!narc,jucundum sit. Quum
vero jam ductus sequi cœperit, non inutile erit eas ta-
beDae quam optime insculpi, ut per illos velut suicos
ducatur stytus. Namneque errabit, quemadmodum in
cens; continebitur enim utrinque marginibus; neque
extra pr~eso iptum poterit egred! et celenus ac sœp)us
sequendo certavestigia, formabit articulos; neque ege-
bit adjutorio manum suam manu superimposita regen-
ss us. Non est. aliena res quse fere ab honestis =' negligi
solet, cura bene ac velociter scribendi nam quum sit
in studiis praccipuum, quoque solo verus ille profectus,
et altis radicibus nixus, paretur, scribere !psum~ tar-

utitadicam,tractus!itterarum. Fonnabit. Pro quo firmabit R.

RoLL. –~otecef/entem memoriam.
Fateor me haerere in participii sen-
su.QuKienimestatKece~nsme-
);)ona?Vcrtit quidem GeJoynus:
/<?)trmémoire qui va plus vite ~«c
leurs yeux; sed quam recte tôt
verba intellexerit, nescio.
Neque extra ~nMcn~tttnt co-
tent e~redf. Quid hoc différât ab
illo ncque errabit equidcm non
dtxcrim; scd est in emmbus Codd.
2etCAMp.R.t,/b)'nta&)t.ED.
2- honestis. Ab hominihns in
aliqua flignitateconstin'tis. Sic<~ic.
Epp. nd Div. 2, 15 Cinsarem /)0-
))C!t)f))tesse cupin; et Plinius Hist.
Kat.XXXV,c.to:"Uttnj;en'u
"exercèrent (picturam) mox u<
"Ao~c~ftj perpetuo interdicto ne
'servitiadocerentur."
3. T~.tttttt. )psa scriptio. TjptxM
deest in aliquot MM. Ron..
 INSTITUTIONIS ORAT: LIB. I, t 59
dior stylus cogitationem moratur; rudis et confusus m-
tellectu caret unde sequitur alter dictandi, quae ex his 1
transferenda sunt labor. Quare cum semper et ubi- 29--
que, tum prsecipue in epistolis secretis et familiaribus
dclectabit ne hoc quidem neg]ectum reliquisse. Syllabis 30
nultum compendtum est perdiscendae omnes2 nec,
fit plerumque, difficillima quoequeearum differenda,
ut in nominibus scribendis deprehendantur. Quin immo 3t
ne primée quidem memonae temere credendum repe-
tere, et diu inculcare, fuerit utilius; et in lectione quo-
que non properare ad continuandam~ 3 eam,vêt accele-
randam; nisi quum inoffensa atque indubitata litterarum
inter se conjunctio suppeditare sine ulla cogitandi sal-
tem mora poterit. Tune ipsis syllabis verba complecti,

t. Ex his. Edam GucJf. pro hisce Alm. et Obr. fortasse ex Argent.

habet et, sicut plerxque edd. vett.
quare Gesn. putat Regii tantum
conjecturam esse ex his. Sed Gib-
sonus de suis Codd. tacet, ut pro-
habHe fiat, in iis, saltem in Bodl.,
esse receptam. Ex /tM, CAMP.
Omittun't R. 1,2,4.En.–J?x/tM.E
tam male seriptis commentariis.
2-.fer~Mcotdœ onmex. Seil. quse-
cunque efficiuntur per universam
linguam, varie jungendis interse lit-
teris.–Pert/t'scenfftE omnes .!y~a6<B.
Ut dignoscantur, quum agetur de
scribendis eis, de scribendis om-
nibus syllabis. Quidam legunt )!o-
)n!tn7)us. Videtur hœe consuetudo
fuisse apud veteres, ut pueri doce-
renturprimum nosse ac tegere litte-
ras, easdemque continuo post seri-
bere tum syDabas ac vocabula le-
gere, eademque mox seribere. Ron.
~Vomtn~m Gue)f. omt:)'&us cum
multis sane Codd. scd defendunt
receptam a Gesncro nom. Voss.
Vid. adI, 6, 5.)tom)tt&u!.R. 2,
~,5,6.CAMp./Hnomtmtt!f!.R.t,
2, sec. ma. ED. Ut in nominibus
scribendis </c~)'e/tC)t<7aH~<r. Sic !;a-
bet satis firmata a Codd. scriptura.
Nomina autem h. non acceperim
propria, sed vocabula certa; partis
orationis, ob id quod dicitur mox
§.3~.Vid.ï,4,t8.pre/)e)f</t
autem est h~rere, in arctum deferri,
sicut ipse Noster XII, 8,6: Dein-
~'de depreheitduntur et causam.
'< ex adversariis discunt. Subjec-
tum sententiae sunt pueri, qui, si
difficillima quœque syllabarum dif-
fertur, haerebunt in nominibus scri-
bcndis. Ut ironice quodammodo
dictum, quasi eo consilio differrent
difHciUimam quamque syllabam
magistri. Neque enim necessarium
cum Burmanno pro ut seribere ne.
3. Continuandam. Ut jam intégra
vocabula, non merœ syHab:B pro-
nun~icntut'.
 60 M. FABII QUINTILIANI
32 et Lis scrmonem connectere incipiat. tncredibiïe est,
quantum morse lectioni festinatione adnc!atur hinc
enim accidit dubitatio, intermissio, repetitio, plus quam
possunt audentibus; deinde quum errarunt, etiam ils
33 quse jam sciunt, diffidentibus. Certa sit ergo inprimis
lectio, deinde conjuncta; et diu lentior, donec exerci-
tatione contingat emendata velocitas. Nam prospicere
in dextrum, quod omnes praecipiunt, et providere, non
rationis modo, sed usus quoque~ est; quoniam sequen-
tia intuenti, priora dicenda sunt; et, quod difridnimum
.est, dividenda intentio animi, ut aliud voce, aliud
oculis aga~ur. Illud non pœnitebit curasse, dum scrt-
bere 3 nomina puer, quemadmodum moris est, cœpe-
rit, ne hanc operam in vocahulis vuigaribus et forte
35 occurrentibus perdat4. Protinus enim potest Interpreta-
tionem linguse secretioris, quas Grseci -y~M~x;vbcant'
dum aliud agitur, ediscere, et inter prima elementa
consequi rem, postea proprium tempus desideraturam.
Et, quoniam adhuc circa res tenues moramur, u quo-
que versus, qui ad imitationem scribendi proponentur,
non otiosas velim sentendas habeant,,sed honestum

!Ee;tt;or, (~onec. Juvathoc exem- pnccepto ) efScitur si igitur hoc

plo monstrare tironibus, quomodo
corrumpiso)eantscriptnrœinCodd.
IIIc enim Guelf. cum Goth. et iis,
quos Regius tractabat, dant~oftHM
ordo donec. Regius receptam eruit,
quam videntur pra~ferre Bodteianus
et a)ii, de quibus tacent qui contu-
lerunt.
2. Non rationis modo sed mtt~
quoque. Sensus ejusmodi profecto:
Illud facilius quidem suadetur,
quam exercetur. Rationis modo esse
diçi potest id, quod sola ratione
(h. e. in nostro quidem loco, solo
usux ~xof~ue est, apparet, usu opus
Riisemahnutefficiposstteat'cs.Sic
inteHtgitur,quare magna reidifH-
cuttas mox signiHectur. A~0!tm-
tionis modo. InteHigit artem ac mc-
thodum. ROLL.
3. 7)uttt scribere. R. i ) 3, CAMP.
habent cunt scribere. En.
~<?)Y/ût. [ta quoque Reg. 5.
C.tMp.AtH.[,2,;)onat.ED.
5.G~OMf!uca;!t.Fa))i.usip:!e
o~o~ematM vocat voces minus usi-
tatas hoc coJefn libro, c. 5. RûLL.
Yid. Jac. SpiegcL ad Prudent.
 INSTITUTIONS OEAT. LIE. I, i 6:
aliquid monentes. Prosequitur haec memoria m senec- 3S
tutem et impressa animo rudi, usque ad mores prori-*
ciet'. Etiam dicta clarorum virorum, et electos, ex
poetis maxime (namque eorum parvis cognitio gratior
est) locos ediscere inter lusum licet. Nam'et maxime
Hecessaria est oratori, sicut suo loco dicam, memoria,
et ea praecipue rirmatur atque alitur'exercitatione et
in iis, de quibus nunc loquimur, aetatibus, quae nihil
dum ipsae ex se generare queunt, prope sola est, quae
juvari cura~ docentmm possit. Non alienum fuerit exi- 3~
gere ab his setatibus, quo sit absolutius os, et expressior
sermo, ut nomina quaedam 3 versusque affectatae diffi-
cultatis ex. pluribus et asperrime coeuntibus inter se
syllabis catenatos, et velut confragosos, quam citatis-
sime volvant /x).~ot G! aeccvocantur. Res modica dictu;
qua tamen omissa, multa Hnguae vitia, nisi primis exi-
muntur annis, inemendabiH in posterum pravitate du-
rantur

t/!<jfue ad mores proficiet. Est tur. Guelf. cum atiis~'u~are Ctfmtn,

aliqua difficultas in voce mores,
quare A)me)oYenius cogitabat de
mutatione, ut scriberetur tnot'tem
pro mores; sententia nimisjejuna.
Sed usque, pra~sertim quum ante-
cesseritpt'ose~ttt'ttt!' ;'tt senectutem,
spatii vel temporis aliquem finem
jubebat exspectare, et frustrantur
nos quodammodo moresisti. Inter-
pretor M!~ue ad mores ~ro~ciet, ad
ipsos mores pertinget, potetrattt;
ut ~ro~cere sensum ~ro~reJtendt
tueatur hoc toco, quod monet Er-
nestus ad Cic. de Oratore U, 21,
not. 68, qui ipso hoc nostro loco
tititur.
2. Juvari cum. Hane seripturam
Vo~s. a et Gôth. soli habere yiden-
nec est spernenda haec ratio. Adjtt-
vat curam doceritis ea sola in parvis
animi facultas~quum cxterse adhuc
plane sidt nervis alienis mobile /<y-
nttm. Vix tamen neges esteras ullo
modo posse juvari. Judicent peri-
tiores nam et recepta habet, quo
sese defendat. Gedbynus La mé-
moire est la seule chose qui soulage
un mn~tre. Jttuat'e cm'am. R. t.
CAMP.Juvari cura. R. 2 et ROLL. ~E~.
3. Ut nomina <yu<B</ant,-etc. Ut
perterrierepus. Apud Aristophan.
~Ppet~tJoVt/~ft~~OKCjUMT~C et K&OpAXE-
)Lo~)!ct~. Et versus ille antiquus
Fra:inû 6:a feroxinre~tninfanditurossie.
Roi.L.
DuratttMr. Guelf., cum qui-
 62 M. FABH QUINTILIANI
t CAP. II. Sed nobis jam paulatim accrescere puer, et
exire de grëmio, ac discere serio incipiat. Hoc igitur
potissimum loco tractanda qusestio est, utiliusne sit
domi atque intra privatos parietes studentëm contiiiere,
an frequendae scholarum, et velut publicis praecepto-
a ribus tradere. Quod quidem, quum iis, a quibus claris-
simarum civitatum mores sunt instituti tum eminen-
tissimis auctoribus, video placuisse non est tamen dis-
simulandum, esse nonnullos, qui ab hoc prope pulblico
more privata quadam persuasione dissentiant. Hi duas
praecipue rationes sequi videntur unam, quod moribus
magis consulant, fugiendo turbam hominum ejus aeta-
tis, quae sit ad vitia maxime prona; unde causas tur-
pium factorum saepe extitisse utinam falso jactaretur
alteram, quod, quisquis futurus est ille praeceptor, li-
beralius tempora sua impensurus uni videtur 2, quam
3 si eadem in plures partiatur. Prior causa prorsus gravis;
nam si studiis quidem scholas prodesse, moribus autem
nocere constaret, potior mihi ratio vivendi honeste

busdam vett. edd. quarum est et blicis stipendiis auctorati. Nimirum

Bad., </t(re)ttur, non male; potest
enim ad qua tamen omissa ihtet)ij;i
talis tamen qua etc. ~tu'~HtMr.
R.t,5.CAMp.Dure):(ur.R.2,
C.ErxTOn.
t.[<MicM.Gue)f.,cumVoss.t
et 3, publicatis. An hoc facit ad
velut eïp)nnnndum? Publicis.
R. t, 2. CAMP. Publicatis. R. 3,
4. Eo. ~c~Mt publicis. Adverbii
velut rationem idoneam reddere
posse mihi non videor, et miror ne-
minem quidqnam de eo monuisse.
Suspicor tamen ideo plane ~u&/tC(M
non fuisse appellatos a Qu. hos
prTceptnrcs, quia non erantp))-
ipse nos ter memoratur primus pu-
&c<c schotœ moderator, qui sala-
rium e fisco acceperit, apud Hiero*
nymum in Chronico Eusehiano; et
fortasse ne talis quidem pro eorum
t temporum loquendi usu pnt/teut
potuisset vocari proprie doetor,
quoniam e fisco 'principis, non ex
serario reipuMiea:, acciplebat sti-
pendium.
2. ~tWctu)'. Attende proprietatem
loquendi; hic ubi momentum ta-
lis argumenti ipse agnoscit Qu.
indicativo utitur; pauto ante (con-
!M~ant) conjunctivo, quum ei men-
te dissentientium loqueretur.
 INSTITUTIONIS ORAT. LÎB. I, 2. 0~
fO
quam vel optime dicendi, videretur. Sed mea quidem
sententia juncta ista atque indiscreta sunt; neque enim
esse oratorem, nisi bonum virum, judico; et fieri
etiam si posset nolo. De hac re igitur prius corrumpi
mores in scholis putant nam et corrumpuntur inte-
nm, sed domi quoque. Assunt~ multa ejus rei exempta,
tam laessehercle, quam conservatae sanctissime utrobi-
que opinionis 3. Natura cujusque totum curaque distat.
Da mentem ad pejora facilem, da negligentlam for-
mandi custodiendique in aetate prima pudoris non
minorem Hagitils occasionem secreta proebuerint; nam
et esse potest turpis 4 domesticus ille praeceptor nec
tutior 5interservos ma!os, quam ingenuos parum mo-
destos 6 conversatio est. At si bona ipsius indoles, si 5

).~tf'a)n!t~o!sef.Voss.3,Goth. RR. t, 2, 3, et edd. nonnutlae, et

(tac. Gesn.) et Guelf. ut et vett.
edd. potest. Non male. Badius pri-
mus, quantum video, posset nisi
quod Gibs. de varietate tacet, (juum
receperit~oMet~ut~suspicerisin
omnibus suis eum invenisse hoc
qitod saltein de Aldina secus est.
Codd. omnes nostri Regg. ha-
ttent potest. Eo.
2.~Mtt<!(.Jens.(tac.Cesn.)€(
!!<Ht. Goth. (tac. eodem) et adsunt
eum editionibus ante Gesn. omni-
bus pra'terObt. Nostrum e Palatino
reponoe suasit GeMiardus in Cre-
pundd., p. 20, improbante Barthio
in Advers., p. 143o. Codd. memo-
rantur nulli. ~f omissum recte non
puto. Fit enim timida et confragosa
oratio. Assunt (vel adsunt; hoc au-
tem arbitrer ex ft sont), an sunt
s':rit<atur parum refert,~quam({uam
illud exemplis cominendare studet
Gebh. ItaSpa)d. in emendationibus
suis, Prs;f. p. ~3. ~tfft.t; CodJ.
sunt, quod libentius reponerem. En.
3. Opinionis. Existimationis, fa-
mae ipsiusque adeo innocenHa*
unde bona fama. Vid. H, 12,5.
Et esse potest turpis. Obr. sic
cnHocat verba h:ec et turpis potest
esse. Gqelf. autem hoc modo et
potest tto'~t! esse. Ha*e simplicissima
vidctur ratio.
5. Et esse. nec <utior. fnest struc-
tura geminatae conjunctionis et,
quarum posterior latet in née. De
commodiori ordine horum verbo~
rum vide superiorem notam.
6. Parum modestos. Modesti la-
tins hie videntur dici, quam pro
etymo ubi solus fere pudor intel-
ligitur de universa animi bonitate
interdum Graeco more usurpant La-
tini, ut et infra IV, 2, )oo, modes-
tum factum. Et Cic. in Verr. lib. I,
"0 modestum ordinem, quod
i)IInc vivus surrexit Sic Gra'ci
jMtT~ef, t!rtf'!f? dicunt. (Te :<)f<!
 f,4 M. FABII QUI~TILÏANÎ
non caeca ac sopita parentum socordia esf et praecep-~
torem eligere sanctissimum quemque, cujus rei prseci-
pua prudentibus cura est, et disciplinam, quae nMxime
severa fuerit, licet; et nihilommus' amicum gravem
virum, aut fidelem libertum, lateri 61il sui adjumgere.,
cujus assiduus comitatus etiam illos meliores faciat,
6 qui timebuntur. Facile erat hujus metus remedium.
Utinam liberorum nostrorum mores non ipsi perde-'
remus. Infantiam statim deliciis solvimus mollis illa
educatio, quam nidulgendam vocamus, nervos omnes
et mentis et corporis frangit. Quid non adultus concu-
piscet, qui in purpuris répit ~? Nondum prima verba
exprimit, et jam coccum 4 intelligit, jam conchylium
J')~M''roT~'r~û!6<ct~tt)M.Sehoiiast. ~.CoccutntnteW~t. Rêveries
ad Luciani Ga))um,Vo). Bip. 6,critnen novandi aliquid prêter ne-
p.325.)Ethicinuniversummo- cessitatemrettquiscripturamrn-
desti opponuntur malis. Inest ta-ceptam adhuc coccum, pro qûu
men modi aliqua significatio. cocMtn (h. e. coquum) dat Guelf. et
t. ~t )tt7<t'/omt)tus. Amicum illum A)d~immo vetus Cod. FIorentums,
et!ibcruni,cujUsmcniinitFab.Ap- si recte conjicio, quod ejus aucto-
pellat Plin. i~ Epist. custodem et ritate non utitur Regius, dum coc-
rectorem. Cujus hœc sunt verba cum tegendum suadet pro cocum.
Adest enim adolescenti nostro Certatim probarunt \'V. DD. prc-
« cum ea'teris natura; fortunaeque tiosi coloris mentionetn, pra: mt;n-
dotibus eximia corporis pulchri- tione coqui (astipulante &o)h. cum
tudo, cui in hoc tubrieo a*ïatis silentio conferentium de easterie
non modo praeceptor, sed custos Codd. et edd. quod maxime in Gth-
etiam rectorque quaerendus est. sono miror, qui sahem Aldinam de-
TURNEB. behat memorare) cum propter
2. Utinam liberorum Fto~froru~Mj tc//tocu~t vocabulum, quod est
etc. Hue spectant illa ap. Plautum proprium juxuriosa: alicujus scien-
Bacch. UI, 3, 34, et Terent. Heaut. tiae, tuïn ob conc/iyhutTt mox oc-
UI,74.ED. currens, quod iti'Iem esset genus
3. 7n ~ttr~u)')! rejOtt? J'urpt(r<E coloris. Prius argumentum pluri-
sunt vestes straguta;, lectis ipsisque mam speciem habet, immo nonnut-
adeo pavimentis indueta*, quas in- lum momentum. Quomodo enim
fantes calcant. Hamn* usum sum- puer, pene infans, possit dici ttt-
ma- iuxuriœputabantRomani,etei telligere coquum, vix apparet. At
qui primus advexerat, magnopere artium et instrumentorum tuxunae
fxprobrabant.Vid. Liv.XXXÏX, 6. .SK'pMsime intelligentes voeantury 1
 INSTITUTIONS ORAT.LIB.Ï, 2. 65
poscit. Ante palatum eorum, quam os', instituimus. 7
In lecticis crescunt: si terram attigèrint, e manibus,
utrinque susdnendum pendent. Gaudemus, si quid
hcentius dixerint; verba, ne Alexandrinis quidem per-
mittenda deticils~, nsu et osculo excipimus. Née mi-

qui in talibus ultra vulgus sapiunt.
Ita sa:pissimeapudCic. in Verrinis, suave ÛUOtOT6~6~roV,
et, ut hoc utar, Ajacem, rudem mi-
litem, Ulysses apud Ovid. Metam.
XUt, 2g5, petere ait qua* non intel-
liyat arma videlicet cae!aturam in
etypeo ignorabat ille. Vërum, si bant. /Eque enim et melius etiam
maxime iste,sensus tnfe~oe~t~ver-
bo vindicatur, ne proprium quidem
loco nostro enm esse agnosco. Ni-
bil enim artis in pretio coloris coc-
Cineit'tte/~tM)'. Pertinet fuxuriosa
hase peritia, ad operis artificium 1 credibile fore ut poscat puer? Ves-
artificis nomen, fabuta: secretioris
interpretationem, in quibus glo-
riam captabant delicatuli, quum
Mummius, capta Corintho, con-
ducentibus maximorum artificum
tabulas ac statuas in Italiam por-
tandas, si eas perdidissent, noyas
imperasset; (Vellei. f, t3) materiae
pretium sane et ipse non ignoratu-
rus, si œneœ pro aureis essent red-
dita:. Sed quid erit: coquum t)tte/-
~erc? Puto jam hosse quis domi
sit coquus, atiquam cum eo con"
suetudinem contraxisse. Ejusmodi
fere est, quum Noster Socratem
negat esse-intellectum tt, i, to, et
Vellei. Il, tt6, Silianum :):t<?~<;A-tt. tis, quales domi habere sc<)ebant
Nam.potest et hic puer noster dici
intelligere coquum, quum novit,
quanti sit ille momenti, quam gra-
vis sitejuspersona. Ita Plinius Hist.
Nat. XXXV, to, ea res concitavit
Rhodios ad intelligendum artificem.
Portasse id voluit, qui scripsit in
Guelf. pro ~tffH~tt) <;oot;o!Cit(non
ferendum quidem illud vel ob in-
COOHOSCtf~ MO.
Ctt), ut hoc primo esset illius glos-
sema, in margine ponendum. Quod
autem coNc/m de colore unice
interpretantur, in eo nihil mihi pro-
hic de cibo accipi poterit, ut apud
Hor. y. c. Ëpod. 11, ~9; Sat. lib. ir,
3o; 8, 2 y. Exspectes etiam, in
veste potius <;o'M:atum quam
cottcA~~unt. Et utrum magis est
tem an cibum? Sic mera gulas vitia
notabuntur, ut apte sequatur palati
et oris mentio, quo etiam illa fa~
ciunt Nondum prima verba ex-
« primit. Gedoynus tneëum facit.
Caecum. Codd. RR. 4 S co-
cum, pro coquum. Ita quoque Pas-
serat. Eo.
t. Quam os. Hanc verissimam
scripturam, pro quam mores (quod
proclivi errore ex illo oriebatur )
defendit etiam Guelf. Cod. R. l,
in margine, (~uam mores. Per os au"
tem, sermonem intelligit. ED.
2.ejMnt/r<)t! deliciis. Deli-
ctΠhic dicuntur pro pueris delica-
potentes Romani, ~gyptios maxi-
me et quidem Alexandria urbe
luxuria* plenissima, oriundos, qui
jocis suis hëros demereri deberent.
AÀe~Xt~fMTtxc~ttv6~n't~KOtLucian.
den)erc<;f/eco))ductts,vo).ni,p.25o.
Bip. Talem diligenter describit Mar-
tialiii, t. tV, ep. ubi v. quum,
a
 66 M. FABIt QUINTtLIAM
g rum nos docuimus, ex nobis audierunt. Nostras arni-
cas', nostros concubinos vident, omne convivium ob-
scœnis canticis strepit, pudenda dictu spectantur. Fit
ex his consuetudo, deinde natura. Discunt hase miscri
ante quam sciant vitia esse inde soluti ac fluentes non
accipiunt e scholis mala ista, sed in scholas afferunt.
9 Verum in studiis magis vacabit unus uni. Ante omnia
nihil prohibet esse istum, nescio quem~, unum etiam
cum eo, qui in scholis eruditur. Sed etiamsi Jung!
utrumque non posset, lumen tamen illud cornventus
honestissimi, tenebris ac solitudini prsetunssem nam
optimus quisque praeceptor frequentia gaudet, ac ma-
tojore se theatro dignum putat. At fere~ minores ex
consclentiasuae Innrmitaus haerere singulis, et officio
fungi quodammodo paedagogorum 5 non Indigmantur.
n Sed praestet alicui vel gratia, vel amicitia, vel pecunia,
ut doctissimum atque incomparabilem magistrum domt

Egypte nominata, ~Ve~ttttttu ait "tetammiriHcusunus.quemtan-

tellus scit dare nulla magis, ipsas
has ne~tttttfM dictas puto pro ne-
~ftattt istis pueris, (jui tam intelli-
gentes erantjocorum obscœnorum.
Statius Sylv. V, 5, 66 Pharia de
f pube loquaces Delicias n mémo-
rat, et apud Petronium, c. 3t, 68,
et in fragmentis, Alexandrini pueri
partes suas agunt in beatorum do-
mibus, ubi multa de iis cumularunt
W. DD. ut etiam ad hune nostri
tocum.
t. Nostras amicas. Cod. R. 3 ad-
dit audierunt, mate. En.
2. ~V~cto ~fMent. Hic locutio ea
non videtur cum contemptu usur-
pata, sed cum admiratione, qualis
est in noto versu ~V~cto quid ntà-
jus nascitur Iliade; quamquam iro-
nica estista hoc loco admiratio. 'Js-
"toperecrepatis." a
3. T/teatro. Cave nimis ad nos-
trum morem intelligas. Q~ftr~t est
locus spectatorum, ut adeo pro
~<<tT< ipsis dicatur, quum nos pro
scenaso)eamusdicere.Si'6,~5,
tota theatra exclamasse scimus
VI, t, $2 Theatrum commoven-
dum est; sic Ovidius (Metam. XI,
22), Orpheum theatrum appellat
volucres, angues, feras, quas ca-
nendoattraxeratvateit.
4. Atfere. Sic plane scjibendum
pro at vero, auctt. Codd. multis et
yett. edd.Guetf. tamenetGoth. vero.
5. Officio. quodammodo p(pJ<7-
gogorum. Apparet quam contempti
fuerint pœdagogi, qui, servili con-
ditione, nonnisi singulos custodie-
bant pueros, non docebant.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 2. 67
habeat num tamen Ute totum in uno diem con-
sumpturus est? aùt potest esse ulla tam perpetua dis-
centis intentio, quse non, ut visus oculorum, obtutu
continuo fatigetur? quum praesertim multo plus secreti 2
studia desiderent; neque enim seribenti, ediscenti, et n
cogitanti prseceptorass!stu:, quorum aliquid agentibus,
cujuscunque interventus impedimento est. Lectio quo-
que non omnis, nec semper, proeeunte 3 vel interpré-
tante eget; quando enim tot auctorum notitia contin-
geret ? ergo modicum tempus est, quo in totum diem
velut opus ordinetur; ideoque per plures ire possunt t3
etiam quae singulis tradenda sunt pleraque vero hanc
condinonem habent, ut eadem voce ad omnes simul
perferantur. Taceo de partitionibus et declamat!ombus~
rhetorum, quibus certe quantuscunque numerus adhi-
beatur, tamen unusquisque totum feret; non enim vox
illa prasceptoris, ut cœna, minus pluribus sufficit; sed
ut sol, universis idem lucis calonsque largitur. Gram-

<. Num tamen. Codd. RR. t, 9
3, et C.tMp., ;to?t tamen. Frequens
autem est confusio inter Ko~ et
j)U))t,ut vidimus ap. Codd. Cses. En.
2. Plus secreti, quam conjuncti
eum docente, videt. studii vel ope-
––ris. Sic infra c. 4, 5 secreta p)ur.
nurn. pro solitudine. –Secret:. Om-
nes Codd. nostri et CAMP.addunt
t~m~on~. Et ea forsan genuina est
iectio, et si aliterV. C. videat. ED.
3. ~'r<Mu;tte. Pra;bente vel eam
pr~iectionem, quae fieri solet ab
artium professoribus; vel priorem
pronunciationem, qua prK;ceptorcs
puerorum os et sermonem forma-
tant. En.
,P~ partitionibus et ~cc/nmatfo-
t~t'tf< t'~ftorum. jpartfttoa~ sunt
materiae, pér p.artes divisa*, quae
discipulis domi, adjustse declama-
tionis modum amptincandae et per-
scribendse, dictantur. Dee<amat:o-
nes, exempli causa a rhetoribus
recitatte in scholis orationes.
Longe verius autem iis, quae modo
diximus, est quod docet Ernestus
in Lexico Tech. Lat. in voce partit.
Significatur enim doctrina de sta-
tibus, reliquisque in rhetorica ar-
tificiaUbus, quam Gra'ci appeDant
tft~~e~f)!, unde Menandri rhetoris
titulus, ~t~C T~ <!r<~«KTtX~? )
itemque Hermogenis Tf~tx ~i)T<f'xt!
(ftx<r<xa. Vide cumdemErnest. in
Lex. Tech. Gr. v. <ft~f?tc. SrALD.
in Pra'f., p. y3. Et posteriori
hme explicationi assentimur. Et).
5.
 68 M. FABII QUINTILIANI
maticus quoque de ratione loquendi si disserat, qupcs-
.tiones explicet, historias exponat, poemata enarret'
tS tot illa discent, quot audient. At enim emendationt
prselectionique numerus obstat Sit incommodum
(nam quid fere undique placet?), mox illud compara-
bimus commodis. Nec ego tamen eo mitti puerum
volo, ubi negligatur: sed neque praeceptor bonus ma-
jpre se turba, quam ut sustinere cam possit, omerave-
et ea habenda cura ut is omni modo 3
rit inprimis est,
fiat nobis familiariter amicus, nec officium in docendo
spectet, sed affectum ita nunquam erimus in turba.
i6 Nec' sane quisquam, litteris saltem leviter imbutus
eum, in quo studium ingeniumque perspexerit, non in
suam quoque gloriam peculiariter fovebit; sed ut fu-
giendae sint magnse scholse (cui ne ipsi quidem rei 4
assentior, si ad aliquem merito concurntur), non tamen
hoc eo valet, ut fugiendae sint omnino scholae. AHud

t. Ilistorias exponat, poemata 3. Ut is omni modo. Rollin. ot)<-

Morret..EApO)ta(p)aneestquod
narret, sic IV, 2, sœpissime variât
orationem Noster, modo expositio-
nem appellans, modo jtan'aho)n?nt;
ne quis falso.de interpretatione co-
pitet. Enarret autem significat: t;t-
f<rî?t'cf€fur.Qmcx~oHMsuntres,
de quibns GrantntattCt certant et
adhuc sub judice lis est.
2.jPrŒ/ecttont~uentf)neru~ot-
stat. Non statim apparet, qui prœ-
lectioni numerus obstet, quum vox
illa ad omnes videatur per~n't. Sed
inteUigitur talis prœ/<*cho,.qua sin-
tulis pueris, quae ipsi sunt pronun-
tiaturi, ditigenter. praecunt magis-
tri, quod sane vix duobus simul
potestpra'stari.Vid. §. 12: lectio.
~)'tBett?ttF. eyet. Vide etiam lib. Il,
c. 5; et lib. Uf, cap.
noto. )ta quoque edit. Hackiana,
t6R5, sine auctoritate. Deinde, ut
M~nt. Idem ait: De pan ibus loqui-
tur,vel de pueris. Utrobique sensuii
constat. De puerispotius eum )oeu-
tum esse, potius crediderim. En.
Ne t~)tt~ttt~ent ret. Reccpi ;t
pro ipse, quod est in omnibus cdd.
prœter Obr. e Guelf. AIm. Voss. 3.
Res ea, cni non assentitur Qu., non
est ma~)M! aliqua se/to/aj sed sen-
tentia illa, qua dicebantur ntsn)ife
!c/to/<e eMe~u~te't~. Ipse defendi
tum modo posset, si rem de magna
schola inteitigeres, quam ipse Qu.
improbaret;sedtumaha esset opus
mutatione, ut cum Burmanno tm-
merito scriberetur pro merito, .nullo
addicenteCod.–RR.nost.Codd. t,
5, eum V. C. Spaid. conseatiunt. i~c'.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. ï, 2. 69
est enim vitàre eas, aliud eligere'. Et si refutavimus= '7
qua* contra dtcuntur,jam expUcemus, quid ipsi sequa-
mur. Ante omnia, futurus orator, cui in maxima cèle- '8
britate et in média reipublicoe luce vivendum est, as-
suescat jam a tenero non reformidare homines, neque
illa solitaria et vetut umbratili vita
pallescere~. Exci-
tanda mens et attollenda semper est, quse in hujusmodi
secretis aut tanguescit, et quemdam velut in
opaco
situm ducit, -aut contra tumescit inani persuasione
necesse est enim sibi nimium tribuat, qui se nemini
comparat. Deinde quum proferenda sunt studia, call- 19
gat m sole, et omnia nova offendit, ut qui solus didi-

i. Elitdcre, non quamlibet fre- ~oMent palles, I, t2~. Ovidiua

qnentare;nefjuisinterpretenu':
ijra'~crre.
2.A')-c/'tftat)t<nu!.fnconjunc-
tione si est modesta bona* sua? con-
traschotarumobtrectatoresargu-
mentattonisconscientia,utnu))a
sit opus mutatione. Gesnerns pro
si tentabat sic. Si in hujusniodi for-
ma est pro <~xa)t</o~tttWe)n,ut Cic.
Ep. ad Div. XI, 5 "hortatione.
non eges, si nein illa quidem re.
« hortatorem desiderasti.
3.7)tmedtaf6't~M&uc<?.Codd.
RR. t 2, 3, in media tfp[t6~t'M.
CAMP., t)t medio )'<M&<<ct<Praestat
duLio procul nostra lectio. En.
4. Velut umbratili vita pallescere.
Pallor, infirma' valetudinis index,
doctorum ét libris immorientium
non minus est quam amantium
dumhicurisoccu)(istabescunt,
illi nimis assidui domo nunquam
exeunt.ItaNosterVU,io,t~
pa~etM~nt. Vide Juvenal. VII,
()~, !o5; etPersium: nocturnis im-
~M//<cfre chartis, Sit. V, 62. ~H-
deAmantibus: nPM//eatomnis
<'amans: bic est color aptus aman-
"ti.Hicdecct:hoevuttunonva-
")uisseputent."Ârt.y2(),3o.
Inde notum Htnd Pallet; aut amat
ant studet. ïn omnibus hisce exem-
ptis~aHot'iste est a prius contracto
morbo, quem aut animi œgritudo
fecerit, aut solis et aeris defectus.
Gesnerus ad h. ).etiam Inanimé
pa)Ibrem tribui, propter corruptio-
nem a quiete, humore admisso et
excluso aere ortam, docet e scripto-
ribus rusticis et Vitruvio. Videmur
pnoniilarationeposseacquies-
cere, quum de homine agatur; ne-
que enim mox in istis: quemdam ve-
/t(t ;tt opaco situm ducit, repetitio-
nem et expticattonem quantdam
sed noyam ima-
nostnioeiagnoseo,
gincm. J)Ium tamen paitorem, de
quo Gesnerus, invenias apud ipsum
Nostrum lib. XII, c. !0 et y6, ubt
pallescat est'interpretatio Te? colo-
re)M exuat, de re, qua; cum pur-
puracomparainr.
 70 M. 1 ABUQUI~TILIANI
au cerit, quod inter multos ~tciendum est. Mitto amici-
t!as, quae ad senectutem usque Ht'missimae dmant
religiosa quadam necessitudine imbutae; neque enim
est sanctius, sacris iisdem, quam studiis initiari. Sen-
sum ipsum, qui communis dicitur', ubi discet, quum
se a congressu, qui non hominibus solum sed mutis
a<
quoque animalibus naturalis est, segregarit? Adde
quod domi ea sola discere potest, quae ipsi praeopien-
ï.t$cn~tim.<7tttcontntMMt~~c/- ~))!um commttnem, quod nuperus
fM~ Ex hoc, quod subjicitur post interprcs Gafticus ~MMatt~ bene
sensttS vocabutum, apparet vulgo reddidit:~oHf~te?nenf/eH~
ita appellatam fuisse banc animi commMtt; qui etiam in nota recte
facuhatem; quod, ni fallor, œtate revincit Shafftesburiensem cogitan-
Augusti demum fieri cœpit, Cice- tem cum mnitis viris doeti* de po-
ron: non adeo usitatum. Apud hune Mtt/<T[rtfa!<e.<$'Ci'~u~ergocom?ntt/!t.< .ç
enitn licet satis frequcnter ~)~Mn: etiatnhicestnotitiaeo[Hïn,qua'
<;oïfTnnmoM te~as, adjungitur fere nosseersenïjt'ehominessotent;
semper aliquid unde pro vario prudentia quali. in quo\is homine,
ncxn disputationis,.variam locu- modo inter Iio)nines versatus fuerit
tio'ji significationem tribuas. t~ ta- eorumque mores et instituta cog-
men per omnia ejns loca, v. c. pro noverit, exspeetari debcat, sed po-
]')anc.,c~3ett~.DcÔ'at.)ib.I, tissimcm qualis in usu hominum
3; ![, le. oLservarn licet, inte)- .faiinilia'ri est necessaria. Orta sane
ii;i id, quod omne,s honnnes seu- appellatio a communione ~atis sen-
<iant,'rct{xc~xc«m'xc,Stveinve- sus inter hommes, sed qoœ sensim
ritate rerum judicanda, sive in in prudentiœ totius significationem
honestate. Non igitur proprie dici- abierit, ut posset haec de ca Jtuderc
))tr a Cicerone t<*n!M commtot)!, Vottarius: Z.e~)~<:0)nmtt'ttt'ci;t
ntpCt'sepossitetdebeatinteHigi, !9NSsi COnimu~. NefjUC hoc soluitt
«ed pro re nata; et inlerdmn pro est vocabulum, quodjam aL argcn-
<'oest com7?)t')tM~M~e)it/H, de l'jn. tea, quam vocant~ Latini sermonis
tV, xy commutX! oputto, Of6c. 11, œtate eoepoit in eam significatio-
<o; comT7tttnts meHï, de Orat. JJf, nem deHecti, qnam nunc tuetur in
~g etiam communes .s);t)su.< pturati lingua Francodallica. Ejus gcneris
numéro dicuntar ibid. c. 3o, et sunthsce: renuneiare, p)'i\itej;ium, 1
inphmisproOnent.c.Spfanepro publicare, quaRplane reccKti sensu
Ketv~~e6t'yotft<e.Scriptorcs tamen sub ieguntur jam apud Senecam. De
Auguste eoque recentiores abso- voce vivax videbimus ad n, 6, 3.
tu)e usurpant.Ut Horat.sat. 3, ~'<'n.!t(?ttcommunem !arga exemplo-
6G; Pha;dr. 7. Sic etiatn Scneca, rum copia illustrat inter alios Ben-
et.!uvena)is loco noto VIII, y3, ubi tteins ad Hor. t. c. Plane nostr.B
npgat in proeerib~s frequenter esse iingua: vimcognovitV. C. SpALD.
 INST1TUTIOMS ORAT. LIB. ï, 2 7'
tur; in schola, etiam quae aliis. Audiet multa quotidie
probari, multa corng~ proderit alicujus objurgata de-
sidia, proderit laudata industria excitabitur laude 22.

semutatio turpe ducet cedere pari, pulchrum superasse

majores. Accendunt omnia hœc animes et licet ipsa
vitium sit ambitio frequenter tamen causa virtutum
est. Non inutilem scio servatum esse a praeceptoribus ~3
2t

meis morem2, qui, quum pueros in classes distribue-

rant, ordinem dicendi secundum vires ingenii dabant;
et ita superiore loco quisque declamabat, ut prsecederc
profectu videbatur. Hujus reijudiclapraebebantur~; ea .4

nobis ingens palmae contentio ducere vero ctassem

t. Ztcet )~)M ~ttuttti sit ambitio. Ex Quintiliano, an vicissim ex At-

Ktiam ambitionis vocabulum aliam
sub Cœsaribus significationem vi-
dctur contraxisse, quam vigente
habebat republica, ubi erat popu-
taris gratis! captatio ad obtinendos
honores neque dubitabat de sua
am6ttto;te proHten Cicero v. c. pro
Sulla, c. de Orat. 1,1.Ipsamque
I:)udare pro Dane. c. t8. Tune tgi-
tur magis gratis studium significa-
bat quodpra:c)are docet Grono-
vius ad Liv. XLV, 36, 8, postmodo
Yana: gloria* affectationem, et sic
factum videtur, ut simpticiter hic
vitium' posset appellari. Sic jam
apud Iloratium. Ita mox ambitiosa,
§. ~7, pro iis, quibus gloriam cap-
tat aliquis, non quibus gratiam. In-
signis est locus Taciti, ubi ~rntttc
etiamopponiturf!nthttO,Anna).Vr,
~6, 2, et loco alio, ubi gemina
huic sententia, IV, ;{o, a~madi-
serte dicitur. Attamen veteris sig-
nificationis mutta etiam apud hos
scriptores vestigia. Htec verba u li-
"cet. causa virtutum est ipsa
[cge apudAtcumump. ri~œi 3~.
cuInoi)fatainNostrMm?Vid.adi,
y, 38. Sapiunt sane Christianum.
Quamquamioitioctpassiminhoc
libello Alcuinus ipsa Ciceronis de
Inv. verba ponit; teetore ttidem
nonMoaito.
2. Non ;)M(tt/em.mo;'em. Tan-
git morem nostris magistris etiam
nunc usitatum, et ad excitanda pue-
rorum ingénia aptissitnum,Ht, pue-
ris in classes distributis, priorem,
secundum, tertium, quartum lo-
cum pro suo cuique merito attri-
buant. En.
3. Pra'6e&ant[tr. Rob. Steph.pro-
&a~a~tur. Hujus r~tjut~tcta f)r<c-
6eta)ttur. //<cc res est, utrum pra'-
cederet profectu aliquis, necne; et
judicia ~)r<E&e&a)t(urdictum pro
judicia fiebant, judicabatur a pra;-
ceptoribus.
4. ~«cc~ classem. Hoc videtur
dixisse Qu. ad formam locutionis
etiam Ciceroui usurpata; familiam
ducere. Ea mutuo sumpta est a
ycuahutn servorun) fan~iti!, in qui-
bus pulchriura manc'pia reU'ptum
 7~ M. FABII QUINTILÎANI
multo pulcherrimum. Nec de hoc semel decretum
erat tricesimus dies reddebat victo certaminis potcsta-
tem. Ita nec superior successu curam remittebat, et
dolor victum ad depellendam ignominiam concitabat.
25 Id nobis acriores ad studia dicendi faces subdidisse @
quam éxhortationes docentium, paedagogorum custo-
diam, vota parentum, quantum animi mei conjectura
26 colligere possum, contenderim. Sed sicutnrmiores~ In
litteris profectus a!it aemulatiô; ita incipientibus, atque
adhuc teneris, cond!scipu!orum quam praeceptons ju-
cundior, hoc ipso quod facilior, imitatio est; vix enim
se prima elementa ad spem tollere ef&ngendse, quam

ducebant gregem, ut vendibitiorem ad pra'ceptorem, quem jam ipsum

redderent.H.BcscitaestMenagii
rati" fortasse tamen simpiicins a
,discip)mami[itarideduxeris,ubi
ordirtesducereestcenturionem esse.
Vid. Lexica. Seneca Pater de La-
tronc p. Bip. 6g h) schota, (juum
jan< coepisset <<«'!)!t/ttc~rc. o
t. &)ne/. ]n perpetuum. Ro!,L.
2. ~cr<orM.acM ~tf6~M)Mc.~a-
ees sic pro !itmu/« dicta* sfcpe apud
hujus aevi scriptores, quum Cicero
dolores et insidias fere mteHigat,
petita ab incendiis imagine. Mos
tat~itur a Seneca de Ira 11, i~
''Efp)os.tin)tf/;x~!c<'&:t~tte.xu&-
ditis e-tcttamM (ubi tamen eon-
tra Codd. tentatur cafcibus, etiam
ïjipsio probante), qualem etiam in
timidis ghdiatoribus instigandis
nsm~atumn)emorant,ubi)onM
quidem, et canJoftc! /a;ttft)tE nar-
rantur faces ~tt&(<<ta' non item.
3.cut~rmtofM.tf~mtt~(;o;
ita. <enerts.uctf)i<ot' !)):tta<<o
est. Ratio ha-c comparandi non sta-
tifnappareat.Firmioresinterse
a'mu!antur, quis proxime aeeedat
imitari audent, nemini fcquahum
cedentes; teneri autem, infer se et
tnaj;istrum, pvo\ ectiores agnoscen-
tes multos condiscipntos hos po-
tius imitandos sibi sumunt, quam
illum, neque adco a'mutanturcpm-
militones. suos, sed assequi solum
conantur. Gedoynus eomparationis
subtilitatem vertendo cbUteravit
dum loci difficultatem dissimulare
vult. Infra se ipse illustrat Qu.
Utile. quos imitari primum, dum
teneri sunt profectus mox, quum
maturuerint, vincere velis.
4. Prima elementa. Audacior me-
tonymia id quod discitur ponendi
pro discenttbna neque fonHctm]t
rem exempta ab interpretibus atia-
ta, velut MrNttt'a a SaUusUo dicta
)i'?itum pn-
pro servis. Sed plus sibi
tarunt hujus œvi scriptores, et, ut
modo profectus ~'tmorM et inci-
dixerat
pientes atoue adhuc tenet'o:
pro ipsis pueris, sic illo velut gradu
insistens f/entOtta ausus est pro
c/emcntartM; in quo poussimum
displicet, quod ~c:!tC))ff< ista ait
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, a. 73
summam putant, eloquentiae audebunt proxima am-
plectuntur magis, ut vites arboribus applicitae, infe-
riores prius apprehendendo ramos, in cacumina eva-
dunt. Quod adeo verum est, ut ipsius etiam magistri, 27
si tamen anibitiosis utilia prseferet, hoc opus sit,
quum adhuc rudia tractabit ingénia, non statim one-
rare Innrmitatem discentium, sed temperare vires suas,
et ad intellectum audientis descendere. Nam ut vascula ~s
oris angusti superfusam humoris copiam respuunt,
sensim autem innuentibus, vel etiam instillatis 2 com-
plentur sic animi puerorum quantum excipere pos-
sint, videndum est: nam majora intellectu, velut pa-
rum apertos ad' percipiendum animos non subibunt.
Utile igitur est habere, quos imitari primum mox ~9
vincere velis 3 ita, paulatim et superiorum spes erit.
His adjicio, praeceptores ipsos non idem mentis ac spi-
ritus in dicendo posse concipere singulis tantum prse-
sentibus, quod illa celebritate audientium instinctos.
Maxima enim pars eloquentiae constat animo hunc 3~
affici, bunc concipere imagines rerum, et transformari
~ut~re. Repetit quae hic posuit II, tttst)7~))ttt&tM.Alii instillatis. En.
3, )o, ubi elementa mutavit stu- 7n~ue)ttt6u! instillatis. Est hocex
<~t~, eadem metonymia. Subit moreYeterum-scriptorum,postsin-
mutat'e vocem elementa in emolu- gularem, ut hic Aunton!, usurpare
<ne;ttN, dicta pro ~'ro/f<;t;6us. Con- pluralem, quum de universo aliquo
fer Ruhnk. et alios VV. DD. ad génère agitur. Sic Terent. Eun.
Vet)eiuml[, y8, Item Nostrum, act. f, sc. 2,v.8y, 88: "~MtUtchtM
JJI, 8,7, leniore profecto metony- dixti velle te, quia sotœ his ntun-
mia quam in elementis. Adjuvare u.tur reginae t, ubi vide Donatnrn.
videtur conjecturam, quod modo 3. Imitari primum, mox t~N~tc
erant ~royecttM~rmtor~ quibus velis. Bona videtur Gebhardi jtc/Mc,
et ipsis persona imponebatur. Sic qui pro novisshco vocabulo Btaht
etiamtf,3, to.SpALD.inPr.Bf.p. y3. velit, quia, de puero ad magistros 1
l. ~<f!Cu/a oris ot~tMt). Putcher- Quintiliani sit sermo. Assunt ita
rima comparatio, f{uam tangit etiam corrigent! non pauci Codd. ut et
Lactantius de 0~t/!cf0 Z)<;t~c. 8. Eo. Goth. ]~. Codd. quoque 1, 2, et
3. /Mstt7~tM..Cod. H. et CAMP., C~MP., velit. En.
 7.4 M. FABII QUINTILÏANÏ
quodammodo ad naturam eorum, de iluibus loqui-
mur necesse est. Is porro, quo generosior celsiorque
est, hoc majoribus velut organis commovetur, ideo-
que et laude crescit, et impetu augetur, et aliquid
3i magnum agere gaudet. Est quaedam tacita dedignano,
vim dicendi, tautis comparatam laboribus, ad unum
auditorem demittere pudet supra modum sermonis
attolli 3. Et sane concipiat quis mente vel declamantis
habitum, vel orantis vocem, incessum pronunciatto-
nem, illum denique animi et corporis motum, sudo-
rem, ut alia prsetet eam, et fatigationem, audiente uno
nonne quiddam pati4 furori simile videatur5? Non es-
set in rebus humams eloquentia, si tantum cum sin-
gulis loqueremur.
l.Zo~mtttuf.RR.Codd.t,3, taph. ducta ab artibus mechamcis.
etCAMp.o<j;uttur.ED. Illic enirn pondera major] majori
a. JMo~'on&tfsvelut or~att! Quum etIamd)Fticu)tate€tmajojihu5i)i-
etatiundeconstetorganamusica, strumentis moventur. PAREns.
fistulis compacta, jam tum fuisse 3. ~nnom attolli. Rob. Steph.
inusu,eteosensuferesemper sermonem attollere. fu~et !)tprs
usurpet vocabulum hoc Quint. Vid. modum, scil. sermonis qmctuimni
inprimis XI, 3, t6 Aura. per. et familiaris. ROLL. &rmo)H!.
or~f~Ha méat n, etiam nostro loco Ita Horadus ~ermo~t propiora.
de talibus organis cogitasse videri Satyr.f,
debet. Imago tanto magis convenit 4. Pati, Graeco plane modo a':t~-
ejus orationi, quia supra memora- ~t~ T~pro ~~xe7~9~<cr~c, compara-
verat spiritum, neque aliena est ab tum, affectum esse.Vid. L, 4, ag.
animo, in quo et ipso remanet ali- Videant de hoc Graecismo tirones
quod etymi vestigium. Majoribus Vigerum Zennii, p. 26g seq.
organorum fistulis et cannis ( <)'ottt- 5. furort simile ft~attcr. Intel-
!t:t: appellat Julianus imperator in ligitur quidem satis deciamans iste
elegantissimo de hac machina epi- vel orans, cujus habitum mente
grammate apud Brunck. in Anal. U, concipere jubemur; sed Impeditur
403) opus est, ad vehementiorem tamen quodammodo oratio, quod
exprimendum spiritum. Cacterum deest TN videatur suum subjectum.
<!mwtts hic acumini opponitur et An post simile excidit ille, ut mo-
artificio, quae non tantumdem con- neor ab amico?
ferant ad eloquentiam. Sic t, 8, 8 6. Non esset in rebus Auma))M.
qua* <t))tmt<nt augeant. n –Me- Fabius suo more pra:c)aru.m hoc
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 1,3.
CAP. III. Tradito sibi puero, docendi peritus Inge- 1
nium ejus inprimis naturamque perspiciat. Ingenii
signum in pai~'is praecipuum, memoria est. Ejus du-
plex virtus facile percipere, et fideliter continere.
Proximum, imitatio nam id quoque est docilis na-
turae sic tamen, ut ea, quae discit, ef~ngat, non hab!-
tum forte et incessum et si quid in pejus notabile
est. Non dabit mihi spem bonne indolis, qui hoc imi- 2
tandi studio petet, ut rideatur: nam probus quoque
inprimis erit ille vere ingeniosus; alioqui non pejus
duxerim tardi esse ingenii, quam mali. Probus autem
ah illo segni et jacente plurimum aberit. Hic meus, 3
qnae tradentur, non difficulter accipiet; quaedam etiam
intenogabit sequetur tamen magis, quam p) secunet.
IHud ingeniorum velut ptœcox~ genus, non temere
unquam pefvenu.~ ad frugem. Ht sunt, qui parva facile 4
faciunt; et audacia provecti, quidquid iIHc possunt4,
caputconcfuditvividaetacnsen- Ego ob yfKyfm neeessaWHm puto
tentia, et ve!ut aculeum in animo ~ra'co.y.–Ita Sp. ct ei assentior. En.
retinquit.RoLUN. 3. Perwtitt. Guelf. /)er!)ener/<.
t. 7)tccsstt)tt. MIrus est consensus 4. QM/~tt<f/ i/~c~oM'm'f. Guc)f.
Codd. pro hoc vocahulo dantium cum atiquot edd. omittit tY~Cj <tu~
tt~reMtfn:. Ita enim FIor. sec. Reg. omnsin sensum efticit apertu!n et
Voss. t, a, 3. Bodl. Joan. Atm. facitem neque tamen tutum est
Goth. (tac. Gesn.) Guelf. Argent. abjicere illic, quod quo errore po-
sec. Obr. Et pr.ffert Codd. scrip- tuerit irreperc, nemo dicat. Optinm
turam Davisius ad Ciccr. de Nat. sane ratio est, quam post Gebhar-
Dcor. I, 3~. 7n~)'M:M! tamen raro dum, pro )7~e conjectantem f7/;eo,
tantum apud Nostrum pro tjïcpsxttj proponitGesnerus (/t<. ~OM.,illico
et pterumque pro titt'tt'o. Acquifsco 0!fe)ff/. nt statim glossa sit minus
i~iturrecepta;, quum sine Yaneta~e noti illico, quœ postquam in tc;
modo fuerit t~cc~tt~H 11~3l, et aliis tum migrarit, verum hujus loci vo-
pra;terea locis )cgatur. cabulum illico varie fuerit jacta-
3. ~'r<EcoA.Pro'ter Goth. qui ta- tum. Magnopere enim in ea voce
tnen in margine habetpro'cox etiam scriptura Yariat, dantihus Codd. et
Guetf. ~)rt<;cep!, quod Cesnerus prœ- edd. modo illud, modo illi, modo
fert,référendum,ut putat. ad ~ra:- ibi, modo illico RR. Codd. t, 2,
curret; quia ~r<ecojf non sit in vi:io. !q~o() praetuterim. CAMP.,t7/tt;. E.
 ?6 M. FABII QUINTILIANr
statim ostendunt. Possunt autem id demum, quod in
proximo est verba continuant haec vultu Inten ito 1
nulla tardati verecundia, proferunt; non muttum prae-
5 stant, sed cito non subest vera vis nec penitus im-
missis radicibus nititur, ut quae summo solo sparsa
sunt semina, celerius se effuudunt, et tmitatae spicas
herbulae inanibus aristis ante messem flavescunt. Pla-
cent haec annis 2 comparata deinde stat profectus
6admiratio decrescit. Usée quum animadverterit, pros-
piciat3 deinceps, quonam modo tractandus sit disceutts
animus. Sunt quidam, nisi Institeris, remissi quidam
imperia ind!g;nantur, quosdam continet metus quos-
dam debilitat; alios continuatio extundit~. in aliis plus
y impetus facit. Mihi ille detur puer, quem laus excitet,
quem gloriajuvet~, qui victus fleat. Hic erit aleridus
ambitu, hune mordebit objurgatio, hune honor exci-
8 tabit in hoc desidiam nunquam verebor. Damda est
tamen omnibus aliquà remissio non solum quia
nulla res est, quae perferre.possit continuum laiborem
t. Non subest vera vis. Haec a VhgUiIIocus,etipseegregius,
plantis mutuo sunt sumpta, et for- Ceorg.t,t33: "Ut varias usus
tasse expressa e Yirgitio Georg. JI, meditando extunderet a-tes Pau-
~() Quippe solo natura subest; quem "latim.t)PecnUaretamenQnin)i-
etiam pressius sequitur Noster X, Iianoetputchriusetiam,quod
2 11 subest natura et vera vis. apud eum extunditur ipsa materia,
2. Placent /)a;c annM. Cum annis h. est extundendo fiagitar quum
Ho))ata. Deinde stat, id est, subsis- apud alios passim maten.r extun-
tit et cessat profectus. ROLL. datur effigies. Gedoynus. omnem
3. Prospiciat. Hoc e Goth. et aliis ob)itera\itimaginem,etsisenten-
ascivit Gesn. pro perspiciat. Etiam tiam retinens O't ~'t ucft ~m ):<;
Guelf. prosp. Ita quoque R. 2, « réussissent (7u force de tem~s et
3, et CAMP.Perspicit, It. ), En. t~'e'ttf~e.Co)f(!))MattOc.c<if))-
4. Continuatio extundit. Pu)cher- dit. Continuus labor extundit ali-
rima et plane viva imago petita a quidabatiis.RoLL.
seulptore, qui innumeris scalpri ic- 5. G/ona juvet. victus ~fot.
tibus e rudi marmore Dcum ali- Geor);. III, )03 '~Et qnis fuitjue
qucm extundit. Appositissmius est .« dolor victo? qua; gjcria palma;? o
 INSTITUTIONISORAT.LIB.1,3. 771
atquë ea quoque, quae sensu et anima carent, ut ser-
vare vim suam possint, velut alterna quiete retendun-
tur sed quod studiitm discendi, voluntate, quae cogi
non potest, constat. Itaque et virium plus afferunt ad 9
discendum renovati ac recentes, et acriorem animum,
qui fere necessitatibus répugnât. Nec me offenderit
lusus in pueris est et hoc signum alacritatis. Neque
illum tristem 2, semperque demissum, speràre possum 3
erectae circa studia mentis fore, quum in hoc quoque,
maxime naturali aetatibus illis, impetu jaceat. Modus Il
tamen sit remissionibus, ne aut odium studiorum fa-
ciant negatae, aut otn consuetudinem mmiae. Sunt
etiam nonnuHI acuendis puerorum ingénus non inutiles
lusus, quum positis invicem cujusque gêneuse quass"
tiunculis semulantur. Mores quoque se inter ludendum
simplicius detegunt, modo nulla videatur setas~ tam

l. 7!ete!t~t;)ttttr. Egregia scriptu- la re habet: rcc/M~o, r~t~no. Ron.

ra pro rehnentttr, quod habent ali-
quot Codd. et multœ edd. Reten-
Jun<u)' aperte pra'ftTt Goth. (mire
negante Gesnero, qui retinentur ibi
tegi narrat) et Guelf. rct:tn~Mnttff
per librarii errorem sane. ~/ttf
alieno .quidem fere videtur esse lo-
co, quod cûmmodins pra:cedat \'o-
cem retend. Sed nihil in positu va-
riant Codd. et edd. nisi quod Goth.
et Gne)f. et Loc. Ruse. Bad. Ald.
qu. a~. pro a/t. ou. quod ipsum
prsefero in T~ o/f<?r~a saltem nulla
est imago, aliqua tameh in quiete,
ut totum illud qu. a/t. rct. pro si-
militudine aliunde ascita accipias,
proptereaque praemissum ei sit ve-
lut, translationis index.–ItaReg.
Cod. 2, 3. At R. C. l'et CAMP., )'ett-
ncxitfr. En. –7{eten</u))tu)'.Remit-
tuntur, laxantur. Mancyim parccu-
2. 7~tfm tristem. Guelf. cum ati-
quot aliis Codd. ullum tristem.
R. 2, t7/t<m. CAMP.u//Mm. Ec.
3. Possum. Guelf. possim, et ita
vett. edd. pleraeque. R. l, 2 1
pOMfm. CAMP., pOMKm. ED.
4. Ott/u~ue ~exerM. Vett. edd.
Loc. Ruse. A)d. Bad. Steph. cujus-
cu)!~ue dant, qui sane est sensus.
Sed quum Codd. videantur recep-
tam tirmare, Goth. saltem etGuetf.,
potest videri Ctt~t~~ue consnîto a
Qu. scriptum pro cujuscunque. Vid.
interpretes ad Livii 1, 24, 3, et
Gronov. inprimis.
5. Mo~O))M//Mt~eafur<Btas.Tum
demum utiliter se Jcte~unt mores,
si simplicitate ea, simulandi !te-
scia, uti sciat magister, etjam tum
recti sensum vel tenerrimis in~ene-
rari posse sibi persusfieat. Usée ar-
 78 M. FABII QUINTILIANI
infirma, quae non protinus quid rectum pravumque sit,
discat; tum vel maxime formanda, quum simulandi ne-
scia, est, etpraecipientibus facillime cedit. Frangas enim
citius, quam corrigas, qux in pravam induruerunt. Pro-
!3 tinus ergo, ne quid cupide, ne quid improbe, ne quid
impotenter faciat, monendus est puer, habendumque in
animo semper illud VIrgi!!anum

Adeoin tenerisconsuescere
multumest.

'4 Caedi vero discentes2, quamquam et receptum sit et

Chrysippus non improbet, 'minime veUm pnmum
quia deforme atque servilé est, et certe, quod conve-
nit si aetatem mutes, injuria; deinde, quod si cui tam
est mens illiberalis, ut objurgatione non corrigatur, is
etiam ad plagas, ut pessima quaeque mancipia, dura-
bitur postremo quod ne opus crit quidem hac castiga-
t5 tione si assiduus studiorum exactor astiterit. Nunc fere
negligentia psedagogorum sic emendari videtur, ut puer!
non facere, quae recta sunt, cogantur, sed, quum 4 non
fecerint, puniantur. Denique quum parvulum \'erbe-

gumentandi ratio apparet subtata convenit si <Bta:tcmmutes, t~'una.

ante mo</o maxima interpunctione,
quam primus invexerat Gesncr.
t. Illud ~tr~it)n)Htm. Georg. 11,
2~2, ubi de restituendo arborum
situ, servandaque earum indole lo-
quitur. EDIT.
2. Ctp~t vero discentcs. idem ve-
tat Plutarch. in libello de liberis
,educandis, ne pueri ca;dantur, sed
assiduitate et diligentia prŒCepto-
rum litteras amare cogantur. Vid.
quoque Senec. de Providentia, et
<nfra Nostrum 1. 11, c.. 2 et ~j. En.
3. Etcerte. quod convenit. Certe
omittjtVoss. 3: bcne.–Ccff?, 'y;o</
ïnterpunxicumObrechto, et in-
terpretor cumBadio:"Convenit,
« a nemine negatur, injuriam esse
"ea;di,siinadu)tonat."Ce;'t<;di-
citur comparata ad deforme atque
servile; nam si forte neget quis f/e/
e5se~tc~<5r~injuriacf:'t'fe€st.
Facile tamen careas alteru1ro, aut
careas atteru.tro,
TN certe aut Tm quod convenit. In-
terpunctio a plurimis adoptata
qua inciditur post cOtMcntt, ehn'n
magis otiosum facit quod convenit.
4. Qttum. Codd. omnes cur. Ta-
centibus Gesn. et Spald. fta quo-
quc vett. cdd. Née vidéo ccr recen-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. I, 4. 79
nbus coegeris, quid juveni fadas', cui nec ad!uberi
potest hic metus, et majora discenda sunt? Adde quod '6
multa vapulantibus dictu deformia, et mox verecundiae
futura, saepe dolore vel metu accidunt, qui pudor re-
fringit animum, et abjicit, atque ipsius lucis fugam et
taedium dictat2. Jam si minor in diligendis custodum
et praeceptorum moribus fuit cura, pudet dicere, in
quae probra nefandi homines isto caedendi jure abutan-
tur, quam det aliis quoque nonnunquam occasîoncm
hic miserorum metus. Non morabor~ in parte hac
nimium est quod intelligitur; quare hoc dixisse satis
est, in aetatem Inrumam, et injunse obnoxiam, nemini
debere nimium licere. Nunc quibus instituendus sit ;&
artibus, qui sic formabitur, ut fieri possit orator, et quae
m quaque aetate inchoanda, dicere ingrediar.
CAP. IV. Primus in eo, qui legendi scribendique i
adeptus erit facultatem, grammaticis est locus. Nec re-
fert, de Graeco an de Latino loquar; quamquam Grae-
cum esse priorem placet. Utrique eadem yia est. Haec 2
igitur professio; quum brevissime in duas partes di~i-
datur, recte loquendi scientiam, et poetarum enarra-
t!0nem; plus habet in recessu, quam fronte promittit.
Nam et scribendi ratio conjuncta cum loquendo est, et 3
enarrationem praecedit emendata lectio, et mixtum his
omnibus judicium est: quo quidem ita severe sunt usi
tioreshanctection.mutaverint. En. nimiumessequodtnfe//ty<fu)'.
En.
ï.Q[tMj'MM)nyact<M.Coth.~fi-4. ~VemMtt debere.Goth. (tac.
<:tes(tae.Gesn.).Bene. Gesn.) Guelf.et omnesfortasse
2. T~ttttn dictat.'AxtJt't.Juve- Codd.debet;infinitivum,
qui sane
nal., sat. VII, v. 3~, 35: sTsedia ma~IsvideturLatinus,primusde-
tunesubeuntanimos,tuneseque dit, sed ex conjectura,Badius.
suamqueTerpsiehorenodit,cte. debet.w
n R. l et CAMP.,
3. Nonmorabor.RR.Codd.3, 5. Recte.
Correcte,eméndate.Ita
5,6; nonmaffor parte hac explicatNosterRoll.
 80 M. FABIÎ QUINTÏLIAM
veterës grammanc! 1 ut non versus modo censona.
quadam virguta~ notare, et libros, qui faiso viderentur
subdititios summovere familia 3
inscripti, tamquam
permiserint sibi; sed auctores alios in ordinem rede-
4 gennt~, alios omnino exemermt numéro~. Née poetas

t. ~etere! grammatici. Alexan- vel cam ipsam ob causam. magna

drinos potissimum intellexit gram-
maticos, de quibus nostra aetate a
Villoisono in Protegomenis ad ))ia-
dem, et a F. A. Wolfio in suis iti-
dem ad Homerum Protegomenis
eruditissime fuit disputatum.
2. C~~ort~ ouaf~t~ virgula. Obe-
lus proprie appellatur, quo spurios
versusconfoderesofebatcotmr~/n'
tarchus, ut Ausonio audit in ludo.
Vil sapientum. Cenïonttm stylum
de veris censoribus dicit Cicero pro
Cluentio, c. 44.
3..yttntmowr~Ytntiha.Goth. (tac.
Gesn.) et Guelf. ~'amt/ME.
4. /)t ordinem redegerint. Inter
vulgares et mediocres connumera-
rint. ROLL.
5. ~/tos.cxcmcrtHfnuMcro. Re
iterum iterumque perpehsa, lubens
transeo in Ruhnkenii castra, do-
centis, HistoritB oratorum Graeco-
rum critica', p. XCVI, redigere in
ordinem et eximere numeroLatinas
esse locutiones pro Gra'cis in hocce
negotio magnopere frequentatis
<~«6~ x~! fxx~t'tftt. Conficiebint
Alexandrini illi grammatici indices
scriptorum (canonas appellabimus,
quo facilior sit ejusdem rei circa
libros sacros jam eognita; compara-
tio) qui tegipotissimum mererentur,
quo facto canonici isti scriptores a
ca*terorum turba ita segregabantur,
ut jam psne soli scripsisse vide-
rentur, quique in numerum non es-
sent rclati, vu)go neg)ige:'entur, et
sane ex parte interciderint. 'Onmûni
hune locum qui probe cognoscere
cupit, maguo eum fructu teget dia-
putationem Ruhnkenii loco indi-
cato, adde Wo[tium in Pro)ego-'
menis Homericis, p. CXC. Lucem
nostro loco ministrat ipsius Quin-
tiliani alter X, ï 5~. Neque tanti
est, quod olim me ab hac interpre-
tatione avertcbat, quod redigere
t)t ordtncnt apu~ multos argënteae
œtatis scriptores sensu contume*
lioso icgitur. Ejus significationis in-
signe est exemptum apud Sueton.
Vespasian., c. [5: "Attereationi*
f bus insoteutissitnis jpo'ne in or-
<~t))Ctnredactus. Locutio petita
videtur a disciplina militari, quum
is, qui centurio fuit aut tribunus
iu ordinem gregariorum militum
denuo cogitur. Vid. Festum in o'*
dinarius, ibique Dacfrium,p. 3t 2 )
t3, t~. Pro eo Livius fere coyere
t): 0)'dtn~7t dicit, quem Priseianus
1. XVIII, p. Putsch. tt~S redigere
in Ot'd. scripsisse 1. XXX hoc sensu,
narrat; sed falso iUe. Nihii enim
ejusmodi in toto eo Li~ii tibro. (Obi-
ter hic monere liceat, ibidem in
Prisciano pro ~)rottt&t/ttu! et uti-
lissimis, legendum esse /))-ot. et vi-
lissimis.) Etiam omntno, in istis
omttxto e~en)e)'t))t, quo maxime
nitebar, eum red. in ord. de con-
tumelia interpretnbar, ut omtttno
M. esset etiam gravior pra:cedenti
injuria, etiam hoc, inquam, per-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. I, 4. 81
legisse satis est: excutiendum omne scriptorum genus,
non propter historias modo, sed verba, quae~fréquenter
jus ab auctoribus sumunt. Tum nec citra musicen
srammatice potest esse. perfecta, quum ei de metris
rhythmisque dicendum sit nec si rationerri siderum
ignoret, poetas intelligat; qui, ut alia mittam, toties
ortu occasuque signorum in declarandis temporibus
utuntur' nec ignara philosophiae, cum propter plu-
rimos m omnibus fere carminibus locos, ex intima
quaestionum naturalium subtilitate repetitos; tum vel
propter Empedoclem in Groecis, Varronem ac Lucre-
tium in Latinis, qui praecepta sapientiae versibus tradi-
derunt. Eloquentia quoque non mediocri est opus, ut
de unaquaque earum, quas demonstravimus, rerum
dicat proprie et copiose. Quo minus sunt ferendi, qui

mittit eam, quam nunc sequimur, 'm~e(<oc~m.n-OMm.Em-

loci explicationem. Neque enim de-
cet tantopere urgere unam vocu-
Jam, ubi manifesta sunt caetera.
Quod autem attinet ad usum n?
fc< in ord., fortasse aùt ignoravit
eum, aut improbavit Quintilianus,
a junioribus ipsius etiam discipu-
lis frequentatum. Saltein ambigui-
tati timuisse non \)detur. Prisciahi
locum certatim ad partes vocarunt
W. DD. obliti' ad unum omnes
quaerere, quo libri XXX càpite ista
locutione uteretur Livius. Ne Dra-
kenborchus-quidem ad Liv. XXV,
3, ig, citantem Prisciani verba
Sigonium exitibens, hune errorem
redarguit, neque-emendavit cita-
tionem Sigonii, Prisciani senten-
lias, apud ipsum diremptas, con-
tinuando misere turbantem.
t. Utuntur. Ita R. 2,etGtMp. At
B. t, ttta7ttMr. ED.
pedoclis, praeter alia, philosophi-
cum poema irf~ ~J~t~: memoratur
ab antiquis, cujus fragmenta ser-
Tatasunt. M. Terentius Varro pro-
sae, orationi versus intertexuit in
Satyris Menippeis, quarum lacera
plane fragmenta, e grammaticis
conquisita plerumque, docent in
ethicis eas maxime fuisse occupa-
tas. Vid. Nostr. X, t, g5. Memo-
rantur versus Varronis etiam ex
ejus nsp~A~<~tÂo~o~tftc apud No-
nmm Gramm: item e libro, cui ti-
tulus Prometheus ex eb autem,
qui proprie inscribitur de Philoso-
phia, nulli. Cic. Academ. f, 3, post-
quam Varronem de Menippeis suis
loquentem fecerat, ipse subjicit
« Varium et elegans. poema fe-
eisu philosophiamque multis lo-
cis mchoasti. –ZMcrctium. ScH.
in praestantiss. poem., de Rer. !ta<.
6
 8~ M. FABII QUINTfLIANI
hanc artem, ut tenuém ac jejunam, càvillantur quae
nisi oratoris futuri fundamenta fideliter jecerit, quid-
quid superstruxeris~, corruet: necessaria pueris,ju-
cunda senibus, dulcis secretorum comes3 et quae vel
sola omni studiorum génère plus habeat4 operis, quam
6 ostentationis. Ne quis igitùr tamquam parva fastidiat
grammatices elementa non quia magnée sit operae
consonantes a vocalibus discernere, ipsasque eas in
semivocalium .numerum mutarumque partiri sed
quia interiora velut sacri hujus adeuntibus apparebit
multa rerum subtilitas, quae non modo-acuere uigenlà
puerilia sed exercere altissimam quoque eruditionem
ac scientiam possit. An cujuslibet auris 5 est exi~ere lit-
tetarum sonos 6? non hercule magis, quam nervorum?.
At grammatici saltem omnes in banc descendent re-
!.Oraton!tttun.SatmuItorum Conjunctivum ascivi pro habet, e
Codd.,mhisGoth.,auctoritatem Codd. Voss. 3 et Guelf. et edd.
secutus ut et vett. edd. plerarum- Atd. et Viarti. flagitante latinitate.
que, praeter Ald., ascivi genitivum Residet tamen mendum in ablativo
pro dativo o'ato't~tttttn), quod et omnt génère absque prfcpositione,
OLrechtus fécit et 'suadet Loch- ubi inseri oportere in ante om. jam
mannus, 1. c., p. to.–C~Mp. et Wasseus vidit in Indice ad Sallust.
nonnulli, futura. R. i, 3, yu- CAMP. et R. 2 habet.
(uro.ED. 5. Auris. R. t 3, 4, et CAMP.,
2. Superstruxeris.V ôx n<per!truxe- artit. Nescio cur Sp. hanc omisit \a-
<'t! ita dici hœc ostendit, ut oratio ïiet. quae in al. C. reperiri debet. En.
convertatur ad magistrum, non ad 6. Litterarum sonos. Unafjuacque
discipulum qui est orator ille futu- vocalis, si Prisciano fides adhi-
rus. Grammatice igitur magistro ja- behda sit, libro 1, saltem habet de-
eiet~Mn~amenta oratoris, non ipsi 'cem tono's. Eo.
oratorio Si superstruxerit tegeretur, y. Quam 7ïe~o~tt?K. Nervi hic
alia foret ratio. Vid. notam adc. 2, :intelliguntur quales sunt in cithans
2Q, ubi velit., eadem de causa, et lyris, ut Iloratii testudo reso-
Commodius videbatur quam velis. '« nare septem callida nefu)!. )' 7;!t-
Guetf. oratori dat; pro~uturo au- 'tert~ non aurt, opponuntnr~er~t.
tem, per errorem, futura. 8. Grammatici.saltein. Etiam hic
3. Dulcis secretorum cornes. In so- alius fortasse scriptor maluisset
!itudine,inmusaeo.RoLL. quidem pro saltem, etsi cognata
Qu<E vel sola. plus habeat. sunt magnopere. Vid. ad c. t, 2~.
 INSTITUTIONIS OBAT. LIB. I, 4. 83
rum tenuitatem desintne atiquae nobis necessariae lit-
terae, non quum Graeca scribimus (tùm enim ab iisdem
duas mutuamur' ), sed proprie in Latinis? ut in his,
.SermMet !7u/~tM, ~Eolicum digamma desidératur2, et
médius est quidam.U et ï litterae sonus (non. enim sic
o~t:mMm dicimus, ut o~ït~um ) et in J~ere neque E
t..OiMS mutuamur. Intélligi Y et « sùperavit. x Item Tac. Annal. Xf,
Z facile apparet, vel hoc, quod 14: MHœc littera, usui imperitante
sequitur '< <to~trarum ultima' X. Claudio, post oblitterata, aspiei-
Quamquam et <t fitteram~in Graecis c tur etiam nunc in aere.pùbtican-
nominibus scribendis mutuantur dis ptebiscitis, per fora ac tem*
Romani, p et h junctis exprimen- pla 6x0. Vid.'Nostr. c. 7, 2~, et
tes. Vid. XII, 10, 27. XII, 10, 2g: « Nomen. apud YËo-
2. ~t'o~teum digamma <~tt/era- r les habuit olim. vav. n Prise. 1.
tur. Quam V cbnsonam pronuncià. c; (Facile hic agnoscas originem
bant litteram Romani, eam figura Phceniciam.') To~To<f''tiy~yn'~ ~~jM~c
quidem.non dirirnebant à vocali, ~tTT6~CË~rt~Mt~yO~MV6?r'~î/~V~MSVOV
sed utramque designabant U. ( Sic Mt; TrÀtt~ftttc. Dionysii Ha). Antiq.
enim, ut vocalèm signiScem, malo Rom., p. 16, ed. Syib. tnttë nomëo
h. 1. scribere pro eo quod veriuss ~t~amma, pro quo et jMammott.
est, V. ) Quuin igitur scribenda oc- (ut h. I. Godd; Guelf. et plerique
currerent ejusmodi vocabula, qua- alii) et digammos feminino génère.
lia sunt servus, vulgus, defectus. Eieganter et docte de hac littera
signi magnopère apparebat, dum disputat Fôster, ~May on the c!t~-
littera eadein bis deinceps posita, ferent mafMfe c/'accent an~ quan-
SERUUS, UULGUS, plane diverse tt'ty, Etôn., 1763, p, 122, seqq.
modo débet legi. "Nos hodiè U' 3. Non. sic optimum </tC!mm ut
« Mtteram in duarum tittërarum p6- o~tmum. Haec scriptura sensui maxi-
testatem coegimus nam modo me convenit, et deféhditur ab a)i-
pro digamma scribitur, modo pro quot Codd. Britannicis quidem
« vocah. Cassiodorus de Ortho- duobus, ut eonjicio ex Gibsohi sl-
graphia pag. Putsch. 2282. Erat léritio. Guelf. pra;posterë habet
atttëm sonus ~Ediicaetittera' is, quem ô~oMunum pro optimum, sed' prô
habetÂngtoruïnW,consona; tatëm optmutn tevi tantum errore o~Mnum.
enim esse, quum orditur sytiabas, Fateor de auctbritate Codd. me
non vocalem, contra Lowthùm tanto esse soUicitiorem, quia Regii,
doctissimum episcopum Lohdinen- etsi felix, conjectura, qui primus,
sëm, défendit Walkerus in Lexied sine Cod., ex bphmum erasit t~
Pronunciationi inservientè, p. 3, habet, de quo dubites. Recte-enim
§. g: Hùnc defectum sighi, quutn Bàdius, quitueturvn)gatam: .6p-
sohùs adesset, explerëvotebatdau- tumum. optimum, urget contra
dius Ca*sar, sed (Priseiàni sunt ver- Regium, diversam esse in op:munt,
ba, p. 5~6) consuetudb antiqùa et o~f<mt<m penultimae quantita-
6.
 84 M. FABII QUINTfMANI
9 plane neque l' auditur an rursus alise redundern(prae-
ter illam 2 aspirationis notam 3, quae si necessaria est,
tem, quamohrem hoc potissimum
exemple usurus fuisse vix videatur
Quintilianus. Acquiescendum ta-
men recepta nam e vutgata qui-
dem, qui sensus possit extundi,
plane non vidéo. –Jt. t, opimttm.
R. 2 et CAMP., optimum. En.
Non. sic optimum dicimus ut opi-
nttt~. Non tani expresse pronun-
ciamus litteram i in voce optimum,
quam in optmum, sed obscurius,
ut videatur fere audiri u, optuntum.
t. Z~ft~t //pr~ Hc<yueE. neque 7~
Pra;positio ttt abesse quidem vide-
tur ab omnibus Codd. ( ut Guelf.
et Goth., tac. Gesn.) ut et vett. edd.
Necessariam tamen fere dixeris sen-
teutiae. ~t t'tt ~ere. Prai'positio
in deest in omnibus Codd. nostris.
Dein Heri pro Here Codd. RU..3,
l a sec. man. En. Et in ~e~.
Hinc apparet, quomodo poetis li-
cuerit alterutrum pro sua utilitate
dici-
ponere. Priscian., p. !o!
tur et bcre. Juvena!is in t ( est
autem sat. III, 23): Res hodie mi-
nor est /tpre quam fuit. ') Horatius
in )t Ser. (sat. Il, 8, 2 ) dictus
« hère it)ic. n Neque tamen Hora-
tius metri necessitate coactus. Cha-
risius Instit. Gramm., pag. Putsch.
t8o Quidam here putant dici
debere, OMOTn~m heri <ytt~H~o.
« Afranius tamen in Emancipato
Quod heri (i. e. per totum hes-
ternum diem, notione ~t<a))tt/t'tt )
inquit, obstitit. )d discrimen
significationis neque a Quintiliano,
agnitum fuisse, nostro l(~eo appa-
ret. Fortas.<H similis soni obscuritas
fuit in t'urt, unde Horatius men<re
futurum. Epist. I, 7, 1. De here vid.
etiantNostr.,e.2-quo)oco
apparet obsoletam fuisse scriptu-
ram heri.
2.J'r(B(er)7/am.osf<t.Inteni-
git litteram H (vid. not. seq.) quant
necessariam negat, quum sit mera
aspiratio, quse nota non magis in-
digeat, quam spiritus lenis; neque
tamen hujus signum esse apud La-
)inos. Nimirum veteres, quum syl-
labam a vocati oïdlebantur, sentie-
bant spiritum aliquem anteverti ifii
vocali, qui aut asper esset aut le-
nis. Tenet igitur Quintilianus, aut
utriusque signum fuisse adoptan-
dum, aut utriusque negfigendum.
Graeci ipsi pariter cum accentibus
ignorabant spiritus in scribendo, et
ubi o)')atum esset v. c. 0!OC, sola
orationis série judicabant, uttum
pronunciandum esset, <?o:, an o?oc,
anc~'c.
3. ~~))'ra(<ont! notam. confra-
riam sibi poscit. Nihil attinet pluri-
mas hic memorare Codd. discre-
pantias, sed monendus est lector,
post notam esse omissum a me hoc
signum I', utpostposuttaherum 'I,
qua* sunt apud Gesnerum et ple-
rosque editores a septimodecimo
inde sacculo. Neque absunt ea' nota*
ab omnibus Codd., etsi a plerisque,
ut a Guelf. Non autem SNpert'acua;
solum sunt, sed turbant prorsus
locum. Si eas posuit Quintilianus,
sequitur ejus tempore in quotidia-
no usu fuisse notam t', quod quis
est, qui defendat? Nam si quacrit
grammaticus, an redunùet aspira-
tionis nota f sequitur, ut invenerit
eam in alphabeto. Sin absunt, quœ
est pterorumque Codd. scriptura
 INSTITUTIONIS ORAT. LfB. J, 4.
etiam contrariam sibi poscit), ut K', quœ et ipsa~2
quorumdam nominum nota est; et Q, cujus similis
intelligii Qu. notissimam aspiratio-
nis notam H, et illam aut dicit,
quasi quam noffnttt!, de qua solet
ultro citroque disputari, aut refert
ad ipsam litteram H in Here, vo-
cabulo modo tractato. Vid. Pris-
cian., p. 56o H litteram non
esse ostendimus, sed notam as-
pirationis, quam Graecorum anti-
quissimi, similiter ut Latini, in
versu scribebant, nunc autem di-
<' viserunt, et dexteram ejus partem
« supra litteram ponentes, /Mt/e)t
"('f.<~v) notam habent. sinistram
autem contrariam IMi aspirationis
dastam (<fft~<~n). Similia docet
Sergius in Donati edit. prim. p.
Putsch. !82(). Ad nostrum locum
ha'c maxime pertinent. n Nos his )t
(videl. 'r«: I- et 't) sociatis aspi-
rationis fecimus nqtam H. t Est
autem de H magna inter gramma-
ticos Putschianos lis, a)iis litteram
cam vocantibus, aliis, et pluribus
quidem iis, negantibus, cum qui-
bus facere Quintilianum apparet
eo, quod subjicit ~MtBsi. poscit.
Vid. ipsum Nostrum 1,5, tQ. Cod.
Guelf. cum Bernensi ptane consen-
tit, sic dando pra:ter illam as-
'< pirationis, qua; contraria sibi
« poscit. Omittunt igitur ii notam
post asp. in quo socios habent
Voss. t, 3. Bodl. et Atd. cum ali-
quot prœterea edd. Item contraria
dant pro contrariam. Aliquot Codd.
retinere notam (Joann. profecto et
Ba!.)'diserte narrat Gibs. et neces-
sarium est vocabulum. Post vo-
cem notam, R. 2 et CAP.hoc signum
f" addit, ut post contrariam
Pro notam CtMp. habet ~<tMity.ED.
85
t. Ut K. Guelf. et omnes Codd.
et'K. Obsecutus sum Capperon-
nerio et Gesnero, de conjectura
mutantibus et in ut. Necessarium
prorsus est ut hinc ordiamur
exempla supervacuarum littera-
rum, qux debent induci per ad-
verbiumut.nonperconjunctio-
nem et. Si enim maxime annumeres
hoc, quod dicit de littera K, ex-
ceptioni, ut referas ad ~rœter, sal-
tem et Q cogeris mutare in ut Q;
neque ullo modo procedet ratio
si etiam hoc exceptioni adjungas,
quoniam et ultima nostrarum no-
minativum ostendit qui referri
ad ~ra'ter plane recusat. Cœterutn
quam frequens in Codd. T~t ut et
et sit confusio, monstrabit Dra-
kenb.adLiv.XXI,28,8.
2. Quœ et ~Ma. HOta est. Hujus
additamenti non prorsus perspicua
est ratio, praesertim horum et
ipsa. Refero autem ad H, quœ quum
negaretur esse vera littera et dice-
retur nota, pari modo K notam
magis nominum, quam veram lit-
teram, soni alicujus indicém, vi-
détur putare Qu. Sic Velius Longus
p. Putsch. 2218, "quiK expellunt,
notam dicunt esse magis, quam
litteram. o Nomina autem hac
nota designabantur ~Mo, Kato
(nisi apud. Vel. Long-, I. c., pro
Kato, legendum est Keso, quae est
Buttmanni V. C. conjectura, quum
pra'sertim notissimum hoc in hac
re nomen ibi non memoretur ),
A'œftu~, ut et Kalumnia, Kaput,
jKa~ex~. Nomina hic quidem non
de solis propriis, quae vocant, usur-
passe videtur Qu.
 86 M. FABII QUINTILÏANI
effectu specieque', nisi quod paulum a nostns oljll-
quatur~, Koppa3 apud Graecosnunc tantum In numéro
manet et nostrarum ultima X, qua tamen carere po-
to tuimus, si non quaesissemus~.Atque etiam in ipsis
Effectu specieque. Verissimam
hanc scripturam, pro vett. edd. et
aliorutn Codd. ~yectu!ect<tte,
prœter non ita paucos Codd. de-
fendit etiam Gne)f. nisi quod vo-
cem effectu imperfectam reliquit,
sic effe. Goth. autem, contra
quam Gesn. narrat, pravam dat
e~ecttM ~eo'e~ue. Cœterum Guelf.
in uttenB nomine Koppa habet er-
rorem vuigarem Kappa, egregie
correctum a ductissimo senatore
Divionensi, Boherio, Montf. Pa-
Ia;ogr., p. 56g. Q, cujus similis
e~cetu~eetc~Me, nm, etc. Koppa.
Ita R. pr. man. R. 2, Q. similis
e~*echM speciesque. Kappa. ED.
2. Ot~ttatuf. Pro quo e~t~uatMf
CAMr.habet.
3. Koppa (cujus similis, etc.). Sig-
nificat Qu. in vetere Gr~enrum al-
phabeto Koppa,Hebrœortm)Kuph,
etiam inter litteras fuisse numera-
tam. (Attende enim ipsa litterarum
nomma feminino esse. génère apud
Nostrum,v..c. K,<j;utB, et §. )5
eadem respiciendo.adB.)Nota illa 1
quac talis est varie enim
pingitur, numerutu designat, et
quidem nonaginta. Apparet, quo-
modo Q Romanorum potuerit spe-
cie ejus similis vocari, nulla fere
alia re diversa a Cra'ca, quam quod
cauda Romana; htlera* sinuatur et
om~ttatur. Pertinet autem Koppa
ad Episema Graecorum, de quibus
videant tirones JEtchcnbur~ ~;):<f-
buch- der thssMe/'ett J'.tttcrotttr,
p. 23, et Simonis introductionem
in linguam Gr., p. 66, 6~.
/{. Qua tamen. ~uœ~tMemM!.Mi-
ra est constantia Codd. Godi. Bern.
Voss. i 3. Alm. Guelf. inter po-
tutntm et si inserentium quam.
Etiam paulo ante pro tafne.ttVoss. 3,
Alm. Bern. dant tam, ut leviorem
taceam varietatem, cujusmôdi est,
quod Bern. Vo$s. t, 3, et Guelf.
~u<enmtt! dant pro ~ufEs~ssemu!.
Fateor me haerere m loco. Jejunum
videtur hoc, quod subjicitur, quo
nihil signiticatur nisi, supervacuam
esse X et hoc jam dectaraverat
verbis'istis "nK re~ttnf/etit," ut
non opus esset de una X diserte
monere, quod de omnibus hisce
intelligebatur. An voluit ostendere,
X solain esse supervacameam, cœ-
teras non item ? Non puto. Vellem,
aliquid de vetusto scribendi more,
ante inventam X, esset memora-
tum, ita fere qua tam carere
potuimus quam qumn nondum
quassissemus. c Sed nimis hsec
recedunt. Displicet inprimis ta-
men, quutN nihil prœcesjent, qua-
re necessariam crederes t'!t X.
Pithoeus quam tam carere potiti-
mus, quam PSI non fjfMtBrtmu~.En.
5. ~o!(rant)t tt/tima J~ ~utC!
semus. Ultima tto~trartfnt h. e. La-
tinarum est X, quia Y et Z sunt
Graecoe. Caruerunt autena T~ X ve-
teres Romani vid. Maximum Victo-
rinum p. Putsch. !Q~5 "Ante X
<~litteram, quae postea in compen-
« dium inventa est, Tex per
"item M~c pères veteres scribe-
t bant. Eadem habet Marius Vie-
torihus, p. 21166.Vide net. sup.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 4.
87
vocalibus grammatici est videre, an aliquas pro conso-
nantibus usus acceperit, quia Iam sicut Tam scribitur,
et Uos ut Cos At, quae ut vocales junguntur, aut unam
longam faciunt, ut veteres scripsere 2, qui geminatione
earum velut apice utebantur; aut </Mas nisi quis pu-

i. Quia Iam. Cos. Difficillimus consonans habetur quum inter

locus. In scriptura quidem nihil
variatur, prœterquam quod unus
Codex Almeloveenii et sat muttœ
editiones, quarum, prœter aliis me-
moratas, etiam sunt Locat. Ruse.
Bad. Viart. pro Quos dant ~M. Re-
cepit hoc novissimus Capperonne-
rius quem ego sum secutus; quam-
quam 'obstat numerus Codd. Sic
saltem par est ratio ut inter /am et
Tarn sic inter Uos et Cos. Utrobi-
que enim vocalis, hic U, illie 1,
abit in consonantem, ut possit
comparari ejusmodi syllaba cum
altera, in cujus initio sit manifesta
consonans. Vel sic tamen residet
scrupulus in verbo scribitur, pro
quo malis ~t'onuttCtatM! dicitur.
Gesnerus quidem scripturam re-
ceptam ita Interpretatur « Quos
scribitur et proriunciatur pro mo-
nosyllabo non minus quam Cos
(modo recte ejus mentem cepe-
rim) itaque M U vim vocalis non
"-habet sed longe aptius osten-
dendo ci, quod volebat Qu., vo-
cabutumerat Uos quam Quos.Quos,
si recte tegitur, cum Cos alia plane
ratione cognatum est, quam est
Tarn cum Tarn. Gedoynus et ipse
pra'tuut Uos, sed éx.ejus versione
non multum proficias ftt~Me
fott Anf jam comme tatn, et vos
comme cos n, sine ulla animad-
versione. Diomedes ap.* Putsch.,
p. 4~6, de U pbst Q ha°c docet:
U littera interdum nec'vocalis nec
Q litteram consonantem, et aliam
«vocalem constituitur, ut quo-
« niam, quidem. ') Qua* repetit Do-
natus, p. iy36. Et hœc videtur ip-
sorum quidem veterum ratio etsi
eam mirantur recentiores ut Beda,
p. 235o. Gatia'us verba nostra glos-
sam putat. Non male,vid. 1, y,
28. Uos ut Cos. Codd: RR. t, a,t
3, 4, Quos ut cos. CAMP., Quos ut
eo!. En.
2. Scripsere. Guelf. et Goth. (tac.
Gesn. ) ~cr~M~f, ut pro scripto-
res, quod inveniebat, optabat Re-
gius, et sic certatim fere Codd.
Uhde sit scripsere non novi; sed est
jam in Locat.
3. Aut duas. Ipsa vox duas exem-
plo est, fortasse consulto. ~ut
duas. Non prorsus apertum est,
modo ad Httam x syUabam sit in-
telligendum, an vocalem. In priore
ratione, illud quod subjicitur « )tt!t
'~MM.rt* non bene procedit,
in altera, qua* sola vera nunc vide-
tur, exemplo non potest esse duas.
Opus enim est significatione diph-
thongi, ~quac duas quidem habet
vocales, sed unam syllabam. Sen-
tentia haec est: Vocales deinceps
« positae et in unam syllabam coag-
« mentata*, id enim significare vo-
<' eem junguntur. h. 1. apparet at-
tendent!, faciunt aut unam (vo-
u calem ) ut vehemens, aut duas
« (vocales) ut aut. Nam, tres voca-
les nunquam junguntur ita ut
 88 M. FABII QUINTILIANI
Il tat etiam ex tribus vocaUbus syllabam fieri; quod ne-
quit', si non atiquae officio consonantium fuagantur.
Quaeret etiam hoc, quomodo duabus demum vocalibus
in se ipsas coeundt natura sit, quum consonantium
nulla, nisi alteram, frangat 3. Atqui littera 1 sibi insi-
sint in una syllaba, nisi forte ali- nes aliam solum consonantem, a
qua earum fungatur officio con- sedive)'sam,frangunt.
"sonan(is,ut~œPerperamigi- 3. Frangat. Hoc~rao~cm~tvoca*
tursumsecutusGesnerum,adduas bulum, insolens hac, qua legimus,
intelligentem syXabas et exem- significatione, difficilem Facit lo-
plum in ipsa voce agnoscentem, cum. Recte tamen Gesnerus tenet,
qui error repctitur infra not, 2. Ha;c si coeat inseratur, meras tenebras
a G. SpaMing emendantur in Prae- objici, qua in rc ejus mentem non
fatione, p. 73. En. estassecutusLochmannus~oc.cit.,
t. Fieri; quod ne~uft. Repeten- pag. to, qui coeat, sive scribatur,
dum mente ~en, ut Livius VI, 3~, sive omittatur, intelligi tamen opor-
"obtinendum esse, quod comi- tere putat. Hnnc errorem incidendo
« tiis .tï~tte~t') vide!. obtineri. n post a/feram videor prohibuisse.
Quod );e~u!t. Vacat in Codd. Opponuntur juncta*, unaque pro-
RR.t,3,4.En. nunciandœ, vocales consonantibus
2. 7<t se ipsas. Seruus. Sëcutua itidemsimutpronunciandjLS.Voca-
sum Gesnerum, qui cùm veterrimis les duae saltem ( etU, quod patet
edd. et Codd. omnibus ( nisi forte exemplis mox afferendis) possunt
Joann. numéro est eximendus sibimpt ipsis ea'dem jungi conso-
quod e silentio Gibsoni conjicias) nantes nulla', nisi atteri a se diver-
inter con!0')a)t(;um et nulla omittit sa*. Hanc vim pronominis alteram
coeat, quod est in muftis recentio- si quis gravatur, potest exemplis
ribus, non tamen, ut narrat Ge'sn., veterum redargui, quœ ministrat
post Stephanum demum, quum Taubmannus ad Ptaut. Truculent.
Badius )5)6 banc vocem jam prae- act. 1, se. 2, Y. ~o ut et Tursell.
ferai. Guelf. itidem omittit ut et in bac voce, p. <o(). Loco, huic
Viarti editio, Tantillum tamen de gemino, XJf, )o, 29, exemple do-
meo addidi, ut post alteram inci- cemur manifesto, quid sit/ran~ere.
derem. Sententia haec videtur: Vo- con!o;;an(em. Dicitur enim F fran-
cales dua; ( cave enim de quibusvis gere consonantem aliquam in ipso
duabus vocalibus, juxta se positis, hocfrn~f7tt. Nam quod ibi addita-
inteHigas, ut fecit Gedoynus et mentumhoc:ut)'t /toc)p!0~'a)t~tt,
ipse .fortasse Gesnerus. Id vetat po- tamquam glossam rejecit, aliquot
situs vocis duabus in fronte collo- Codd. auctoribus, Burmannus, id
cata:), sotœ (demum pro tantum quidem parum x~'xm: videtur fe-
vid. ad Proœm. 3) possunt coire in cisse. Tralatitius est lihrarierum er-
se ipsas h. c. bis.poni, ita ut simu) ror omittendi interjecta eidem voci
pronuncientur; consonantes om- bis positoe (ut hie~ratt~tt. /ratt-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. ï, /{.
d!t'; Con::C!f enim est ab il!o 7ac:'<;et U, quomodo
nunc scribitur Uulgus et ~eruus~. Sciat etiam Cicero-
git), una cum ipsa hac posteriori
voce; et plane ex more Quintiliani
exempla prœceptis non jungentis
modo, sed libenter immiscentis,
erat addere verba ista. Sic paulo
ante (1, 4, 10) duas etiam exempli
causa dicere videbatur. Et habet
ea, praeter muttos Codd. etiam
Guelf. Quamquam igitur ipsum so-
num, quifractus dicitur, ignoramus
hodie, tantum tamen hoc exemplo
discimus, agi de quadam conso-
nantium duarum conjunctione, ubi
secunda afficiatur, eo modo, quem
/ra)t~e)t</t vocabulo appellent vete-
res. Optabile quidem erat, ut plu,
ribus grammaticorum locis usus
hic vocabuli peculiaris proprie fini-
retur, sed tales neque a VV. DD.
memorantur ulli, neque ipse in-
veni. Jam observari meretur, e obtinuit in omnibus ex jacio com-
Quintiliani sententia, consonan-
tium nuttam bis positam in una
posse efferri syllaba, seque adeo
ipsam frangere. Sive enim dd, sive
quamcunque tandem litteram bis
pones, velin initio, vel in Ene syl-
tabae, nonnisi semel audies d, etc.,
<juo apparet alteram d perire plane
neque coire in se ipsam.
7))!;f~t't. Atqui (ita enim conti-
nuat argumentationem) /tttera 1 sibi
insidit. Sibi t))!)~ere itidem nove di-
citur vocalis, sed facile intelligitur,
neque opus est mutatione, qualem
ex paucis Codd. tentantGebhardus
et Obrechtus, quum caeteri, inter
quos Guelf., consentiant omnes in
receptam. ~'t&i insidit nihil a)iud
est, nisi, coit in ~e, bis ponitur
deinceps, et tamen simul pronun-
ciatur. Hoc, tamquam
exemplo,
docet verbo conjicit..
89
Conjicit. In eo verbe afferendo'
mirum potest videri, quod ait con-
jicit enim esse ab i)Ip Jacit. Qui
inde, quod est a Jacit, sequitur in-
sidere sibi I? Adhoc intelligendum
unice facit caput aliquod Auli Gel-
)n, indicatum jam a Moseilano.
Gellius enim IV, c. fuse docet
rationem producendae prima: in
hujusmodi vocabulis cox/Mcre
obicibus, subicibus. Negat vocalem
ejus longam esse,. neque tamen
vult corripi ejusmodi syUabas,'sed
ait positu reddi )ongas; tertiam au-
tem litteram v. c. in obicibus per
duo 1, non per unum, esse scri-
bendum. « Nam verbum istud, cui
supra dicta* particuia* prœposita:
sunt, non icio est sed jacio. En
ipsam Quintiliani rationem. Usus
positis, ut nonnisi uno 1 scriberen-
tur, ut conicere, obicere, subicere,
t)ttce)'e, quod etiamnum observari
Yidemus in obicibus et Ennianis illis
subicibus. Etiam poeta* bac hcentia
utuntur, ut Juvenal. XV, ly, et
Martial X, 8a qui abicit et adi-
cit usurpant prima brevi. Vid. Serv.
ad jEn. IV, 549, et Duk. ad Ftor.
to, 5. Quum igitur vptfet Qu. -ra
conjicit uti pro exemple t)t!t~)ttt!
sibi I, cogebatur obviam ire errori,
quo quis esset negaturus in ea voce
duo esse I. Reetius propterea hoc
fortasse loco scripseris ~'ontCtf. Sic
etiam vetamur cogitare de 1 supra
esteras litteras eminente, quales
duplices vocales pariter et conso-
nantes solent scribi in XII tabulis.
3. {7u~u!et~eruu!.Invoca!iU U
res eadem manifesta est sine ulla
dubitatione ex recentiori more scri-
go M. FABII QUINTILIANI
ni 1 placuisse ~o Maiiamque 2 geminata 1 scribere
bendi UULGUS et SERUUS, quum
antiquitus scriberetur UOLGUS
SERUOS ( quod doeent et Noster,
c. 7, 26, et Priscian., p. 55~ "Ro.
manorum. vetustissimi in multis
<'dictionibus, loco T~c U, 0 po-
"suisse inveniuntur. et maxime
digamma antecedente. ut senMS
"pro séruus, uolgus pro uulgus,
'< DaMO!pro Dauus. f Vid. et Do-
natum ad Andriam tll, l ).
Quare in talibus grammaticis vete-
rum locis puto duplex U esse reti-
nendum nam ne antiquius quidem
illud V, quod solum veteres no-
rant, satis rem demonstret acquati-
bus nostris, quippe pro consona
acceptum plerumque; ut et hic et
§. 7 in Quintiliano feci; eaeterum
sequens recentissimum et barba-
rum sane morem (Tmt j et v), ut
magis perspicuum. Recte autem
nos interpretatos t'n se ipsas coire,
manifestum est loco modo citato,
c. y, 26, ubi pro eo est t't unum
sonum coalescere et confundi, eu-
jusmodi quid habet etiam Cassio-
dorus ap. Putsch, p. 22g2. Omne
quidem hoc, quod ~u~Bret di!Igcns
ille Quintiliani grammaticus, pla-
num fiet, si reputaveris consonan-
tes fieri 1 et U, sed id ipsum modo
(§. io)parumvidebaturagnoscere
Quintilianus.
t. Ciceroni. ut eon~onan!. Quo
loco hoc sibi placere significet Ci-
cero, quœri potest et debet. Re-
gius quidem: -<Hoc, ait, Cicero
prœcipit in Oratore. -) Debebat re-
centiorum editorum aliquis, Rurm.
maxime, aut locum Omtom indi-
carë, aut Regium in viam dedu-
cere. Equidem frustra qussivi in
Ciceronis libro, etsi talium obser-
vationum referto; de verbo ajo ni-
hil inveniens nisi ( e. /}5) ain' dici
pro at'MC, alienum hinc. Neque
puto, si in libro aliquo Ciceronis
hac de re proditum esset, aut Quin-
tilianum fuisse dicturum Sciat
(grammaticus) Ciceroni placuisse,
quasi hœe esset reconditior quae-
dam scientia, aut Priscianum eam-
dem rem tractantem Ciceronis non
usurum auctoritate. Ille enim, sine
u~la Ciceronis mentione, et p. 545
de industria agit de geminanda
littera I, et p. ~3g haec prodit
in vetustissimis invepies seriptu-
ris. eiius, Pompeiius,VuIteiius, 1
Caiius. Puto autem obscn'atum
hoc de duplici J esse sut in ipsa
Ciceronis manu, sicut narrat Qu.
de causa et divisione, ï, y, 20, aut
in ejus sermone familiari. Çaeterum
de Ciceronis sententia cocsute et
notam seq. extr. Ha:c geminata an-
tiquitus littera 1 vel inde apparet
quod 1 inter duas vocales semper
priorem syllabam producit in eo-
dem vocabulo, quum in <~MO&tM
brevis esse possit ahte 1 consonam,
V..C. ~nte Jovem )!u//t !ttK~e6amt
atTa codent (Georg. f, ta5); quod
et Priscianus tangit 1. c., et multi
in opere' Putschiano. Ubicunque
vero geminabitur 1 in talibus, ibi
non trisyllaba erunt hujusmodi vo-
cabula, sed disyllaba, ut alterum
1 sit consonans priorem finiens syl-
labam, alterum item consonans
inchoans posteriorem; possit enim,
simplici J, pronunciare quis Ai o,
Ma i am.
s.~tt'o Manam~ue. Goth. (paulo
aliter quam Gesn. memorat) ~tt0,
<ttt, aiiamque (plane ut Joann.)
Guelf. a«o omisso secundo exem-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 4. 9~
quod si est', euamjungetur ut consonans. Quare discat '22
puer, quid in litteris proprium, quid commune, quse
cum quibus cognatio nec miretur, cur ex Scamno fiat
scabellum, aut a pinna (quod est.acutum) securis
utrinque habens aciem Bipennis: ne illorum sequatur
errorem, qui, quia a pennis duabus hoc esse nomen
existimant, ~!nn~ 2 avium dici volunt. Neque has modo i3
noverit mutationes, quas afferunt declinatio aut prae-

plo. Cœtera varietas, quse est plu-
rima, àpud Burmannum videnda.
Turnebus (Advers. XIX, 12) unde
tam certo resciverit, legendum esse
<tt, att, aiiamque et~fai'!amfyMefaI-
to legi, velim doceri. Regii apud
ine valet Ndes, narrantis in vetusto
exemplari esse receptam. Neque
tamen negttgenda, quam Philan-
der, nescio unde, affert scriptura!n
~tfatia;K ~ifaccm~ue. Sic enim Ve-
lius Longus p. Putsch. 22tg: « Ci-
cero. et Aiiacem et .Mattam per
« duo 11 seribenda existirnavit.
i. Quod si est. G.ue)f. ~ttod sic,
sine est, quod, si consulto scrip-
tum est (nam Voss. t sœpe consen-
tiens cum Guelf. dat quod sic est,
ut possis cogitare de mero librarii
ërrore m sic pro si), non displiceat.
Tum quod est quia, propterea Yi-
del. esse hoc observandum et scien-
dum, quod sic, si hoc ita scribatur,
sequatur etiam consonantem esse I.
Quod si est, dicitur pro qttod si sit,
in recepta..Vid. c. 5, t3, et Cic.
Tusc. V, 5. Quod si est, etc. i
2. Pinnas. Guelf. pennas et sic
eertatim Codd. qui quidem omnes
videntur hoc'dare, nisi quod de
qmbusdam tacet Burmannus, ubi
receptam esse, optes magis, quam
credas. Nihilominus unice verum
est ~t')tfMt, quod, si recte de An-
dreana tacuit Gibs., jam in ea legi-
tur sin, ab Aldo ex ingénie repo-
situm videtur. In hujus vocabuli
vicinia etiam mendum aliquod la-
tere puto. Regius quidem quia con-
junctionem pro supervacua voluit
expungere; sed, quomodo recte ea
careremus, non docuit et ego in
tam culto seriptore offendor hisce
qui quia a. An a Quintiliano pro
exMh'nt<t):tprofectum est extsttmaK-
tes? Tum libentissime ejicerem «tt-
xo'~Mttt istud quia. fen):a~ om-
nes nostri Codd. habent. ED.
Pinnas. dici volunt. Ignorantes
plurimam vocalium, omniumquo
adeo litterarum in se vicissim ab-
euntium mutationem, hujusmodi
homines &tpemttem a ~t;H:a:, quod
verum est etymon, derivare non
audent, sed, pennam demum vo-
cis hujus fontem agnoscentes, pin-
nas, notam sibi pariter in lingua
vocem, pra;ter omnem usum, avi-
bus assignant. Neque tamen ab
omnibus haec.diversitas signiHca-
tionis ~nn<B et ~enntB agnoscitur.
3..Pec/tnatM). In génère de Oexio-
ne, etiam verbi. Sic infra, 22
".Nomina declinare et verba. H Sic
et !rTmM't verbi pariter ac nominis
dicit Arist. De Interp. e. 2 !)''rm<rf<:
O'K~itTt:. c: 3: 3'Tm?t'{ ~~MtMO{. Et
fere ita grammatici veteres Putsch.
 9~ M. FABII QUÏNTILtANf (
positio, ut secat secM~, cadit excidit, coedit e.<*c:< y
calcat e~CM/caf: et sic a lavando /o~M~ et inde rursus
!o~M et mille alia; sed et quae rectis quoque casibus
aetate transierunt: nam ut Valesii et Fusii 3 in ~a~ertO~
jFuWo~OMevenerunt; ita <!r&o~~labos, vapos etiam et
t~ c/am(M ac lases 4, aetatis fuerunt 5. Et haec Ipsa S littera
ab his nominibus exclusa, in alten
quibusdam ipsa

i. Ca'~tt, excidit. Posterius pro 3. fttSt' Furiosque. Vide Li-

cecidit restitui ex vett. edd. ut Loc.
Viart.Venet.)~g;{,Atd.(innovis-
sima apicem, productionis indi-
cem super i in <?.xcMtt, quum in
priore c.)ccMt'tcorreptionis nota lit-
terœ i sit inscripta, perperam ex-
cindit interpretatur Burm. ) quum
Goth.(tae.Gesn.)utetGue)f.dent
excuclit, quod ex quibusdam pra:-
terea Codd. memorat Burm. sed
et ipsum Nostrum excidit ex Alm.
Quomodo Codd. et Jenson. scrip-
turamcxcMf/ttesseoptimampossit
suspicari Gesn. non assequor; ne-
que enim puto quemquam veterum
e-ccut/ereac~en~o derivasse, sed
erat error librarii, qui nollet idem,
quod modo, seribere vocabulum.
In hac quidem nostra scriptura non-
nisi unum mutationis a declina-
tione orta: exemplum proponitur,
quum tria alterius a pra-positione
compareant, sed id in neutram
partem est momentum. C<cdtt
excidit. Ita R. 2. At R. t, excudit,
CAMP.exscindit. CAP. cecidit. Ana-
Jogia nobis postulare videtur ex-
ttWtt, et V. C. Sp. assentimur. Eo.
2. Lotus et inde rursus illotus.
Fortasse pro lotus scripsit Qu. lau-
tus ut eo aptius deinde diceret
inde rursus illotus. Potest tamen
nova mutatio nonnisi in pro n qua ttttnc agimus, deinde vicissim,
posito in t/<otu! versari.
vium Ht, 4, t.
~.Z<:se!.Inhacvoce,h:re!a'qne
possis cogitare, ac laser, posterius
quidem verosimilius ob caetera in
r nunc desinentia. Sed Scaurus p.
Putsch. :a52 "Lares quos (anti-
qui) Lases quod et Varro con-
firmat de L. L. lib. V, p. 5z.
5.c/<MM, a'fat~/uerut:t.GueIf.
pro)us/me!<!c/uertt):t.Vosj. t,3,
lases et a~~uerunt. Vett. edd. ple-
ra-que ac lases omittunt. Mihi sus-
pectum œtat; quodeonjicio na-
tum ex insolentiore ac lases, quod
abestatotedd.utetCodd.Voss.2.
AIm; Bodl. Sic mox (§. 15) pro
.Bun-um, quod omittunt, dant qui-
dam)ibrinrn~r)um,utnouus,sed
alienum quod deinde cum vera
scriptura male fuit junctum~c
lases. Hœc verba omittit et Turic.
Cod. SpALD.in Prœf., p. 84. ~c
lases. Haec verba omittunt B. s et
CAMP.R. t habet atque t~M lases
~'tat!~ fuerunt.
as fuerunt. En.
Explices, suam aetatem habuerunt,
ubi dicerentur. Est tamen insolens
locutio.
6. 7~M.)pM. Possis mirari tan-
tulo inter~'aHo Qu. bis !iant vocem
posuisse.Sensusquidemncnptane
idem utrobique. Prius expjica, de
ut antea <'ei successerat.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 4.
successit nam mertare atque pK/<are dicebant quin
~br~eumyœ~MMue pro aspiratione vav simili 2 littera
utentes nam contra Graeci aspirare soient
l..Porf/eum~œ~tM~ue. utentes.
Pro hordeum et hcedus veteres dice-
bantybt'deum et~œ~m, qualem mu-
tationem etiam in recentibus lin-
guis observamus. Exemp!um e mut-
tis evidens sit Francogalloram anti-
quior pra~positio in multis adhuc
libris inventa et in ipso Académies
Lexico posita, fors pro hors, pro-
pior illa sua- origini foris, ïjatinae
Toei.Vid.SerYiumad7En.VIt, 6o5.
2. ~t~ simili. Pro vav Guelf. vel
cum omnibus fere Codd. ~af de
mera Regii conjectura receptum
ingeniosissima tamen illa et veris-
sima nisi forte malis: vav vel si-
m~t, etc. Yav. simili. Turic.
cum Alm. velutsimili. Buttmannus
vocem hanc sive vav, si\'e.ue/, sive
velut, abjici malit, ut jam tegatur
"pro aspiratione simili (videl.
ipsi el, in cujus locum subit, aspi-
rationi similis est littera F) lit-
tera. Hanc sententiam fortasse
etiam ex recepta efficias, transpo-
nendo saltem simili vav n ut vav
sit, non quidem dativus pendens a
simIU sed ablativus ab uten-
« tes. Solet enim sic loqui Qu.
C Httera ut hic vav » (vel F)
littera. Obr. sic 'i velut simili
F littera. SMLD. in Praef. p. 8~.
Ca:terum quod vau similem lit-
teram appellat, ubi vau indeclina-
bile dativo vel genitivo casu est in-
telligendum, ostendere videtur non
ipsum in talibus pronunciatum
fuisse digamma ~EoUcum, sed pro-
pe accedentem sonum qualis est
T~t F Latina;. Quamquam Priscian.
p. 56o Habebat, inquit, autem
93
ut pro
haec F littera hune sonum, quem
nunc habet U, loco consonantis
posita. Hoc enim si verum est,
non vav simili, sed ipsa vav littera,
usi sunt dicentes fordeum. Fortasse
tamen proxime ad veritatem acce-
das hœe tenendo: Antiquissimi Ro-
mani vav in talibus pronunciabant,
recentiores, quamquam retinentes
F in ~brdexm etc., forma littera;,
quae jam alium sonum asciverat,
decepti aliter efferebant, novissime
f abibat in h. Tantum saltem e Ga-
takeri (opp. p. 5, 6) et Fosteri,
supra ( ad §. ) citati, argumentis
persuasum est mihi, F sonum V
GaHica; et Angues;; U consonan-
tem autem WAnghea; habuisse Ci-
çeronis et ipsius quoque Quinti-
liani tempore, quod exemplo no-
minis Fundanii, mox legendi, plane
liquet, et ipse Priscianus manifesto
agnoseit, p. 5~3, 5~5. ~att si-
mi7t. Hane vocem nu])i Codd. ag-
noscunt et ex sola conjectura Re-
gu prodciscitur. Edit. Haekiana,
!665, habet F. Atii omnes tegunt
vel, seu velut simili. Nihitominus
agitur h. 1. de digammate ~Eo)ico,
quod est nostrum v, et Latina )it-
tera F appellata consonans a Var-
rone, et Didymo vau, ut docet
Priscianus. Quapropter seryanda
est Regii lectio. ED.
3. ~t)'are M/enf. Omisi post
solent litteram Gra~cam a multis
ut et Gesnero appictam, et in ipsis
quibusdam Codd. comparentem.
Guelf. ita a~tt'are hei (pro ei sane)
{O/ent. Sic etiam Voss. 3 et Bern.
nisi quod expresse dant ei. Recte
 94 M. FABÏÏ QUINTILIANI
Fuudanio' 1 Cicero testem, qui primam
i5 dicere non posset, irridet Sed B quoque in locum
aliarum dedtmus aliquando, unde ~urrtM, et Bruges
et Belena4. Nec non eadem fecit ex <~tte</o
bellum,
dici mibi non vitletur, aspirare lit-
(er(E~(etduriuscu)umet!amhoe
est, quod est dativo casu acci-
pienda), quis enim potest T? non
aspirare ? Sed sive ei retinetur e
Codd. ut et intelligatur illa, de qua
agitur, F littera sive sine pro-
nomine absolute dieuntur aspirare
Gra;ci,sensusestmanifestus: "Nos
pro aspiratione F ponimus, Gra;-
'<ci, contra nimium
aspirant, ut et
F sic ut ph efferant, quum de-
« beant ut W Germanicum. o Me-
cum facit Badius, causam, quare
omiserit in nota exponens.
Litteram habent R. s et CAPP.Ed.
Pro Fundanio. irridet. Non-
nisi pauca hujus orationis fragmen-
ta supersunt. Gra'nus erat testis,
qui diceret in Fundanium, neque
posset proferre eam litteram, Ro-
manis pecutiarem.quae signabatur
F, et respondebat W Germanorum.
Mutabat igitur pronunciando eam
sua, quam Romani vicissim igno-
rant,
2. Posset, irridet. Dubites de pos-
set propter conspquentiam tempo-
rum, quae videatur poscërè possit.,
ut et Loc. et Ruse. dant, et est in
Voss. 3, item in Guetf. e correctio-
ne, quum antea fuisset posset. Puto
autem veram esse scripturam n<M-
set, quod non tam pendét ab t'rh-
det, quam ab ipso Qu. subjicitur.
Etiam ~oterat locum habebat, nisi
quod qui dictum est pro cum, utii
eonjunctiyus aptior ob causa* quam-
dam signincationem.
3. ~ocMtn aha~m. Goth. (tac.
ejus litteram
Gesn.) vim aliarum, ut B sensum
habeat dativi. Sic et Voss. 2, si rec-
te conjicio; Burm. enim ponit tum
aliarum, sed ob magnum in cacte-
fisVoss. 2 et Gothani consensum
suspicor mate eum ductus diremis-
se, ut pro uim legerèt tum. Saltem
hoc dare voluit quem describebat
Ubrarius.
4. Burrus. Belena. Cic. Orator.
c. 48: "Burrum"
(pro quo'Pur-
rum Ern. ex ed. Venet., nescio
quam recte) semper Ennius, nun-
quam Pyrrhum. Vi patëfecerunt
Bruges, non Phryges. ~c/eM~M
Regius et Pomponius La'tus in ed.
Venet. i~g~intelligunt~e~enam,
ut B pro aspiratione suffecta sit,
quod fieri poterat postquam illa
ipsa in JEoHeam litteram abierat.
Ingeniosior tamen et fortassevenor
Cannegieteri, in dissertatione de
Aviano, p. 25y, ratio, qni~e/'nam,
tribum rusticam, interpretatur, me-
moratam Ciceroni, Hotatio et Per-
sio. Sic ~o/h)t<am tribum dictam
pro ~o~ttnta docet idem ex lapide
apud Gruterum. Belena. Guelf.
&e/e?t<t(et sic etiam Priscian. qui
loco nostro utitur, p. 547 ) pro
~ns, quod post Vic'orli correc-
tibttem obsedit edd. Codd. quidein
omnes puto Belena dant, etsi ne-
gtigentius observatur eorum varie-
tas in h. v. Recte Cannegieterus
negat, aliquando potuisse dici de
jBa/~na, et ipse Priscian. 1. c. an-
tiquissimos ait ita locutos memorari
a Quintiliano. R. t, CAMP.,
Be~ne. CAp., Ba/ena. ËD.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 4.
unde Due//«M quidam dicere Bellios ausi. Quid stlo-
cum2 stlitesque? Quid T Htterae cum D quaedam.cogna- 16
t. Duellios. Bellios. Guelf. duel-
los. bellosos et plane sic Bodlei.
alii aliter, nullus tamen receptam
dat, sed plerique duellos. bellos,
unde post Colomesium Gesnerus
conjicit, non de propriis nomini-
bus agi, sed de adjectivis, et res-
p!citucumquemdamNaevii,serva-
tum in Glossa apud Fornerium, ubi
virgines ~ue//<Bsunt dicta*. Ego re-
ceptam veram puto. Vid. notw sec.
partem, Etfacile in nominibushisce
peccahatur a )ibrariis, quum tamen
Yerœ scriptura; sint vestigia in Voss.
t. J9;tt~!os, in Voss. 3 et Bern. Duil-
los. Favent quidem ha* scripturœ
Merulœ, ad Ennium, p. LIX con-
jectanti pro Duellium Bellium
apud Cic. esse tegendum Duilium,
Bilium. Sed in tanta vocalium ha-
rum, E et ï, apud antiquiores fluc-
tuatione hoc equidem necessarium
'non duxerim; caiterum acquiescens
iis quœ -de recta hoc nomen scri-
bendi ratione disputant W. DD.
quos enumerat Drakenb. ad Liv. Il,
58, '2. !7)t<~e Duellios quidam.
Cic. Orat. c. ~5 Quid vero licen-
tius, quam quod hominum etiam
« nomina contrahebant, quo essent
aptiora? nam ut duellum, bel-
lum, et duis, bis, sic Duellium
< eum, qui Pcenos classe déficit,
Bellium nominaverunt, quum su-
periores essent semper Duellii. n
Hujus Ciceroniani loci memorem
'fuisse, quum haec scriberet, Qu.,
multa faciunt, ut credam. Eade~
est argumentatio a ~ue//u)K ad
Duellios; audacia judicatur esse in
hac i~utatione, quœ tum maxime
apparet, si propria nomina muten-
tur vocabulum, in quo sit mutatio
9~
tant audax, h. L ex orationis ordine
oportet esse posterius, ut usitatum
fuerit Duellii, insolens Bellii, quod
secus est si, cum quibusdam, in-
telligamus mutata (velut a Na;Tio)
adjectiva bellus et duellus. Prseterea
ut m exempio modo allato, Bru-
ges, Ciceronem secutus Quintilia-
nus a nemine facile negabitur, ita
ne hic quidem ejus memoriam omi-
sisse est putandus. Quod autem
plurali utitur, Duellii, quum Cicero
nonnisi unius nomen ita mutatum
memoret, id quidem, in mentione
rei minus diligente, non moror.-
Codd. RR. t, 2, 3, 4 habent duel-
<os. bellos. En.
2. Stlocum. Guelf. scloectum.
Goth., si rectum fuit et Gesn. et
ineum silentium, cum edd. multis,
ut et Gesn. st/otunt, pro quo Re-
gius matebat stlatum, quod deinde
aliquot edd. receperunt. Stlocum
habet Cod. A)m. et Britt. duo, si
recte tacuit Gibs. Hoc verum puto, 1
cum stlotum' usquam apud veteres
)egi equidem non meminerim, et
st!atu)n ipsum quoque auctore ca-
Teat;!tKt(am et stlatariam dici con-
stat. Facilior etiam transitus tittera*
t in c et vicissim, quam a in o. IUas
inCodd. vix posse int.ernosci, seiunt
qui CoQLd.tractarunt. Stlocum au-
tem pro Locum fuisse usurpatum
tradit Festus p. Dacer 528. DifEci-
lis tamen est ratio accusativi stlo-
cum, quum stlotum, stlatum, possit
esse nominativus neutrius generis.
Durum fuerit hic intelligere dicam
quod regat accus., quum mox co~-
natio sit, nominativo casu, aut re'
petere accus. a verbo ausi dtce!'c-
Simplex fuerit medela seribere
 96 M. FABII QUINTILIANI
tio? Quare minus mirum, si in vetustis operibus urbis
nostrse, et celebribus templis legantur ~/e~~n~er et
Cassantre:.Quid 0 atque U permutataeinvicem? ut He-
coba et notr: Culchides etPM~enot, scriberentur:
ac, ne in Grsecisid tantum notetur, dederont, ac pro-
~aucront. Sic ô~uTTEu;,quem o~ufrtrM~fecerunt~Eoles,

stlocus, neque violenta illa. VId. M!,
6,~5.–Qut(~(/ttes~tte. Stlites pro
litibus in vetustis marmoribus tegi-
mus. Stlocum autem pro loco in
usu fuisse docet Festus, ut et Stlata
genus navigii, a latitudine dictum.
Quid? solet dici a veteribus, quum
longiorem enumerandarum rerum
seriem strictim tangunt. Sic Virgil.
Georg. I, to5. Quid dicam, .qui.
7);~Mtfttr, ubi est plena locutio,
quum deinceps, v. !H) abrupta
(ut hic): Quid, qui. depascit.
Noster I, y, ay: Quid, ~uœ !cn-
buntur, plene autem I, 25 Quid
dicam vortices. Neque alia est ratio
trittssima* forma* Quid?quod. Quid
Mest elegans et apposita transitio-
a nibus particula, ac pronunciando
magis inteUigitur o ut ait Jo. Fr.
Gronovius ad Liv. XXVtH, ~t, t2.
Habet tamen difficultatem h. 1. ac-
cusativus stlocum post Quid, quum
mox, post idem, sit co~naho, no-
min. casu. Stlocum. habet ed.
C,mp. Item Hack., )665. At R. t,
2 et CAp., stlotum. Eo.
t. Notrix. Nihil variatur a Codd.
Recte tamen hfBret Regius, neque
post eum quisquam meliora com-
mentus est. Quum adhu'c nonnisi
Graeca se -notasse, signiHcet Qu.,
pro hoc notrix aliud vocabulum,
et quidem nomen a)Iquod, ni faf-
tor, ex mythologia Graeca, cujus <J
fuerit mutatum in o, necessario
plane requiritur. Quod dant Viart.
et Badius, neque tamen.hic in no-
tis monito lectore, nox, alienum
et ipsum, poterat quodammodo vi-
deri ad rem pertinere, quum « Gra6-
corum abierit in o. Sed opus est
vocabulo manifeste Graeco, neque
quod in constanti usu habuerit o.
Vocem '!0fr< omisit Gedoynus.
2. O~f~~M. In Codd. quidem
hic parum praesidii. Guelf. o dissea
Goth. (tac. Gesn.) odyssea. Ille tacu-
na docere videtur, intercidisse a)i-
quid.'T<fb~fft, quodpostRegii con-
jecturam receperunt aliquot edd.
ut et Gesn., auctoritate quidem ca-
ret omni. Vid. tamen Kœn. ad Gre-
gor.,p. a~5; itemYIHois Anecd. M,
!6g seqq. ej. Proll. ad Hom., p. 49
de Tzaconum pronuncistione. Cae-
terum pro Ulyssem Guetf., eum sat
multis Codd., Ulixem, quod verum
puto, sed vix erat oporse pretium
aliquid mutare. Ot«ftt7~M. OJ ni
talibus apud JEotes corripitur, ut
et apud Homerum Odyss. XVf,
33~ ttAXn ~o~t~e, in_ quo loco
tamen video Wotfium uuper ma-
luisse /!o\<(79<.Priscian. p. 55~
~Eo)es ~ot<~<tT)t):
dicunt pro 3~x-
"?)tf,oucorripientes,YetmagisM,
sono u, soliti sunt pronunciare,
« ideoque ascribunt o, non urdiph-
thongum faciant ibi, sed ut so-
.Mnum u ~EoUcum ostendant. ') Vid.
t, y, Il.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 4. 97
ad Ulyssem deductus est. Quid? non E quoque 1 loco '7
fuit? ut MeMer~a, et leber, et maye~ter, et Dijove et
pro F</of! et ~e/ou:? Sed mihi locum signare
Fe/twe

Doouc. Vejovi. Quœ hic le- ret:no)tpro~roinF)orentinoesse

gimus sunt de conjectura Rcgii
constituta. Levi fluctuatione haec
fere dant Codd. ut Guelf. dtt t0t~
victore non di iovi. Ingeniosissime
profecto probabilem sententiam,
et propter obsoleta vocabula cor-
ruptioni obnoxiam, effecitRegius.
Neque tamen specie caret, quod
Merula (ad Ennium, p. LVIII) sua-
det ex scriptura antiquissimi apud
se libri, sic habentis dtuo)te vic-
tore, pro diuoni. Vult enim ille ita
constituere tocum Juo)te victores,
di-
pro </tt0)tt. -PuotttM autem tum
ceretur pro bonus, more, de quo
egimus ad §. <5. Adjuvant conjec-
turam hanc Voss. 3, dantes ma-
nifesto ftctot'es et duottt. RegiantB
quidem repugnat mira omnium
Codd. in voce victore eonstantia
quodque nonnisi unum in omnibus
Codd. repetitur vocabulum, quum
Regius cogatur scribere 7);0ft et
Yejovi. Neque in Dijove et ~e~'o~e erat; Dijovis etiam obscurius vide-
tam manifesto apparet 1 mutata in
E, quum possis aceipere ablati-
vum, contra, duone victores dici
pro JttOttt victores unusquisque vi-
det, et repeti victores non est opus,
quum mutatio sit in sola voce duo-
ne. Tamen nescio quid jejunum ha-
bent tôt; illi victores, quum Dijo-
vis et ~go~M mentio in reconditis
augurum formulis videatur apposi-
tissima et digna inprimis diligentis
grammatici investigatione. 7)~0t<t Orat. tU, 12. ~~oueMt eïeganti con-
victori pro Jovi ~tctor~ cujus sedes jectura Livio restituit Henrieus Va-
RomaB fuit, aptum foret, nisi tum
repetita voce victori loctis indige-
t.
ait Regius et Guelf. habet, multi-
que prœterea. Est tamen et pro in
Codd. neque refert multum.
Pro Dijove et ~e~'oue, pro ~)~out et
Fe/OM, Codd. RR. 1 2, 3, 4, et
atii habent D~oi/e ftctore pro Di-
jovi. En. Dijove. ~~out. Gel-
lius V, 12, narrat in antiquis au-
gurum responsis animadverti ha'c
Deorum nomma. Probabile quidem
fit ex ipsius eorum interpretatione,
alterum faventem, iniquum altermn
inteUigi Jovem. Quamquam ipsi ve-
teres distinguendo ha;c videntur ar-
gutati, quum antiquitus Diovis vel
~NO~M ipsum esset Jovis nomen.
~/out! mentio ctiam apud Ovid.
Fast. III, ~2<) seqq. qui Jovem ju-
venem interpretattir, ut videaiitur
ipsi jam de significatione nominis
dubitasse veteres, quod etiam sig-
nificat Cic. de Naf. Deor. IH, 2~.
~e/OMM quidem temptum Romae
tur numen fuisse, memoratum ta-
men Varroni non semel, et a die
repetitum de L. L. lib. IV, p. 20. Ca;-
terum 1 in E mutatae multa exempla
in antiquis marmoribus, v. c. in
Duilii columna rostrata Ka~e&OM!,
navibus, exemet, exernit. Retine-
bant antiquum morem, ut fit, rus-
tici, quos veam pro via, ~fcatu
pro spica dixisse narrat Varro de
R: R. 1,2,1, 48.Vid.et Cic. de
lesius XXXt, a t, 12 ubi mire le-
gitur aedemque Dec Joft Ypvtt. x
7
 98 M. FABII QUINTiUANt
satis est; non enim doceo, sed admoneo docturos. Inde
in syllabas cura transibit, de quibus in orthographia
pauca annotabo. Tum videbit ad quem hoc pertinet,
quot et quae sint partes orationis quamquam de nu-
~8 mero-parum convenit veteres enim, quorum fuerunt
Aristoteles atque Theodectes~, verba modo et nom:nf<
et coMU:?tc<:o?te~tradiderunt; videlicet quod in verbis
vim sermonis, in nominibus materiam, quia alterum
est quod loquimur, alterum de quo loquimur, in con-
vinctionibus autem complexum eorum esse judicave-
runt 3; quas conjunctiories a plerisque dici scia, sed
t. ~rtstote~s. Hic in libro, qui rerhetoricodiceturadtt, t5, !o,In
inscribitur de 7n(e)'p)'ef<!ttone, ad his verbis a quo non ~Efttj etc.
sententiam absolvendam necessa- 3. ln eo)tut)tctt'ottf6tM.JuAcaue-
ria esse ait nomen et wr~ttm, ~o/~tt ntttt. In hisce error versatur, quem
xxi f! ex bis autem fieri ora- tamen ipsius Quintiliani pmto. Di-
tionern, ~o~ty, quœ sit una, aut si- cas ex rationibus trium harum ora-
gnificando unamrem, auteonjunc- ùonis partium faciendarum allatis
tione, eruv~~MM.Vide capita libri ab eo, co~ut~cttOHent hic dici sig-
citati priora quinque. Exemplum niHcatione, qua nos in topicis co-
fuerit: Caius dormit, Caius et Sem- pufam usurpamus. Ea autem est in
pronius dormit. Altera oratio una ipso verbe; quamquam sola, nulla
t~f, rem unam signiHcanda, tîc \o- prœdicati parte admixta,nonnisi in
~oc &ïv ~MX~v;altera conjunctione verbo substantivo; neque, post re-
et, o ~t/y~s~Ma)6~. Apparent très censitum in orationis partibus ver-
itiae partes orationis tradit:c, ut bum, opus est de copula separatim
narrat Qu., ab Aristotcte. 'rm (r~v- agere. In Aristotelis autem ratione,
Jti~Majautem videtur omnes annu- modo exposita, <~f<Mcy ~ramma-
Tnerasse particulas Aristoteles. Ne- tico plane, non )ogico iutellectu
que obstat, quod idem Aristoteles usurpatnm, apparet, ut opiner; ut
de Poetica, c. 20, enumerat octo sit reddendus per cot~uMCftonem,
jMt~ ~7: ~<N:, quœ esse alius ra- vef,utmavuttQu., eonftttct'onem,
tionis primis statim exemplis ma- non per copulam. Ex Quintinani
nifestum est: ?TO<~<7ot, (Tf~ Ibi quidem opinione, nulla potest ab-
enim vides de partibus /~nou<P vel solvi sententia sine convinctione,
elocutionis agi, non orationis. quod secus est in Aristotelis doc-
3. Theodecles, Phaselide, Lycia- trina. Etiam Priscianus ait dialecti-
vêt Pamphyliœ urbe, oriundus, Pla- cos duas solum partes orationis ag-
'tonis, tsocratis et Aristotclis disei- noscere, nomen et vêt buim, quia
~ulus et rhetor et orator item ha: so)œ etiam per se juncta* ple-
tragœdiarum scriptor. Dé ejus ope- nain faciant orationem, p. 5~.
 INSTITUTIONIS ORAT. LÏB. ï, 4. 99
haec videtur ex <uM magis propria translatio. Pau- 19
latim a philosophis, ac maxime stoicis,. auctus est nu-
me:us ac primum convinctionibus articuli adjectl,
post pnBp(M:<<onM, nominibus appellatio 2, deinde
pronomen; deinde mixtum 3 verbo ~ar~c~Mm, ipsis
verbis adverbia. Noster sermo articulos non desiderat,
ideoque in alias partes orationis sparguntur4. Sed acce- 20
dit superioribus- interjectio 5. Alli tamen ex idoneis

Jdem Aristoteli tribuit Varro de L. Etiam nom, ante desiderat, œgre

L.)ib.VJJ,p.(Bip.)io6.
i. ~ttct. est numerus. Stoici quin-
que partes posuerunt, sci).mome;t,
verbum, conjunctionem, articulum
et a~pe~attOftem. En.
2. Nominibus appellatio. Diome-
des, p. Putsch. 3o6: Nomen est,
quo deus aut homo propria dun-
taxat discriminatione pronuncia-
tur, quum dicitur ille Jupiter.
"itemCatoiste.AppeHatiovero
'< est communis similium rerum
enunciatio specie uomuus,utho-
"mo,vir,taurus." ·~
3. Det~f/e mixtum. Guelf. hisce
duabus vocibus et inserit, non ma-
le, quoniam novus quasi incipit
recensus quod ostendit novum
verbum mixtum, ut dirimatur ab
at/ye(;hetprioreisto<~et))(j'e.
Articulos. ~ar~tuttur. Nul-
lum iu obscuro hoc loco a.Codd.
praesidium. Una, qua* invenitur,
varietas ha:c est quod Guetf. cum
Alm. et Bern. dat orationum pro
orationis. Venit in mentem ex hac
scriptura exculpere in alias par-
,tes oratto~cm p~rhutïtur videlicet
grammatici nostri. Sed sublata in
orationis littera S etiam minus in-
telugitur, quomodo e narttMXtur
jfactum sit ~Mf~untM)'; et displicet
quam maxime partes. ~)arttH'!ti(r.
fero. Ideone, quia lat. sermo ttott
desiderat articulos. sparguntur?
InteDigerem si,uM sparsi esseitt,
non desideraret, quod existeret le-
gendo ideo quod pro ideoque. Fa-
cilior paulo videretur etiam sen-
tentia si ?t0tt abesset; ut desiderat
signtScaret non habet. Pro ora-
tionis, R. 5, habent orationum.
En. In alias. sparquiltur. ~hso-
lens et obscura loeutio, quod di-
cunturarticuli,propt.erea quodeos
latinus sermo non desiderat, in
alias partes orationis spargi. Spargi
vix aliter interpreteris quam, dift-
di, ut nunc hac nunc alia parte
orationis iatina significari dicatur
idem, quod Gra'ci articulo suo sig-
niticant. Exempla talis remedii, quo
defectus articuli expleatur, affe-
runt Capper. pronomen ille, ut
§. t tegebatur Kab illo jacit pro
Grœco ftœo To? jacit; Gesn. alter,
quo idem reddatur, quod Gra'ci di-
cant o eMec, quum alius signineet
f~oc. Et sane articulum in Latinis
grammatici fere soient assignare
pronomini utVarro de L. L. lib.VII,
p. (Bip.) )t5. Vide et loca gram-
maticorum, quœ recenset index
Putschianus.
5. Sed. tnt~ecttO. Sed quare
dicatur, non satis apparet, nisi for-
7,-
 100 M. FABII QUINTIUAM
duntaxat auctoribus 1 octo partes secutisunt, ut Aris-
tarchus, et setate nostra Palaemon~, qui roca&t~ttnt,
sive aupe//a<:onenï, nomini subjecerunt, tamquam spe-
cies ejus~. At it, qui aliud nomen, aliud foca6t</t<?n
faciunt, novem nihilominus fuerunt, qui ipsum adhuc
vocabulum ab <tK'u~ct(<onediducerent, ut esset ~oca-
~K/ttm, corpus visu tactuque manifestum, (/o?)tt~~ lec-
<M.s;oM)e~<ït!0,cui vel alterum decsset4, vel utrum-
que, ue?!<tM~c~B/u~~ deus, u<r<tM.Adjiciebant et asse-
te significatur pro articulis inter- suris, editum a Burmanno inter
jectionein a Latinis grammaticis re- Poetas minores, de cujus suctore
censeri, ad numerum partium ex- ambigitur tamen. fa/fcmott. De-
plendum et hoc Heri narrat Dio- bebam referre h. 1. Palsemonem ip-
medes, p. Putsch. 2~5: "Latin! sius Fabii fuisse magistrum, ex nar-
artieulum, Graeci Interjeetionem rationeschotiasta;Jm'enaIIs ad Sa1.
« non annumerant. VI, 452. Spald. in Prœf., p. 84.
t. J9t(;tta~at am:ton&M!. Malim 3..S~ectes. Gesnerus pro &ac vo-
transponi auct. <~ut!t.et sicObrech- ce scribi malit .wec~ne~. Eouidem
tus, sed nullus codex adjuvat. Ald. speciem simplicissimam medetant
et Sichardi quidem edd. auct. octo putem. Sed, quod sponte suceur-
dunt. quod aptissimum. Dun- rerat, confirmat Voss. 2, omittens
taxat attcton~HS. De duntaxat vide haec:ta)n<yMam~)ec:exe/ttS.Giossa)n
me rëtractantem ad III, 8, 10. Con- redolent verba ista, atlita fortasse
fer l'lin. Epist. tX, 3~ '< Audiome ab eo, quiHt~tcte'K~signincatio-
male légère, duntaxat versus. nem Quintiliano inprimis peeu)ia-
Spatd. in Prœf. p. 84. rem, vellet ostendere. Subjicere
2. Pa/œntOtt. Guelf. ~*a~smo, ut enim solet dicere, pro: sub alio
et Bern. sed apparet hanc scri- quodam nomine eompre)ie'<dere )
hcndi rationem non esse secutum non separatim reccnsere. Sic mox
Quintilianum, ex loco 1,5, 60.- §. 21 et I, 5, t tir, 6,38; M,
~'a/<Bmon. Q. Rhemnius Pabcmon 6, 61 et soepissinie. Agetur de usu
Vincentinus.Romae sub Tiberio et hoc verbi deindustila ad III, 3, 6.
Claudio grammaticam docuit, quod -Species. Non satis apparet ratio
ad mores attinet, pessime audiens nomiiiativi hujus; pluraiis tamen
Suetonio de Grammatt. illustrr., c. accusativus non potest intellif~i,
23. Ejus artcm memorat Juvenalis quia vocabulum et appellatio non
VI, 4S3; it. VII, 2i5-2io. Exiguas sunt duac res, sed unius rci duo
operis reliquias habemus, qua* in- nomina. Vid. not. sup.
veniuntur in Gramrnaticisl'utschia- 4. Alterum deesset. Sic pro deest
nis a p. t366-t386. Tribuitur et dedi ex eleganti seriptura Guetf.,
etiam poëma [<cfe))~cn<'u!e(~fctt- Ht et Alm. Voss. t, 3, Bern.
 INSTITUTIONIS ORAT LIB. I, 4. toi
ver~~onem'~ ut /teu~ etctMrec~ttOMem~, ut~~cea<:tn~
qusemlhinonapprobantur. ~bca~M/um, ana~e//o!<:o
dicenda sit ?rpo<ytiTopM,et subjicienda nomini, nec ne,
quia parvi refert, liberum opinaturis relinquo. Nomma
declinare et verba inprimis pueri sciant neque enim
aliter pervenire ad inteHectum sequentium possunt;
quod etiam monere supervacuum fuerat~, nisi ambi-
tiosa festinatione plerique a posterioribus inciperent
et, dum ostentare discipulos circa speciosiora matùnt,
compendio morarentur. At si quis.5 et didicerit satis
non minus de.esse interim voluerit~6
et, quod solet,

t. ~Meuerattonem. /~CMttnt. ciosiora. Bene igitur Gedoynus

Asseverat heu dum miserabili ora- prKCtpttattOtt fastueuse.
tioni ipsius, qui dicit, dolorem ad- 5. ~t~tsi guis. Guelf. et Goth. (tac.
jungit. Fasceatim significat attrec- Gesn.)~t~Mt!. s. q., cumVoss. omn.
tationem, quia talibus adverbiis uti- Turic. et Bern. Et sic puto omnes
mur, quum singuias res aut manu habere Codd. quamquam de Bri-
aut mente quasi apprchendimus et tanniels Gibs. tacet, et de Atm.
contrectamus., Bnrm. Regius hic objectionem esse
2. dttrectatiottem. Guelf. tracta- Hegat, proptereaque qui eraden-
tionem, et sic Cojd. psene omnes. dum suadet. Vett. cdd. ut Ven. g~,e
tjnde sit attrectationem, ignoro, Ald. Viart. (quum hic ca;teroqui
quum et vett. edd. pteracque ha- presse sequaturRegium) retinent
beant aut tractationem, aut, pcjus Atqui. Et Régit ratio nulla est,'2
etiam attractionem. Verissimum quum at pariter obloquatur. Et sa-
tamen est receptum, et in rariori ne opponitursotitae magistrorum m
voce facillime syllaba at haurieba- parvis negtigentia:, diligentia navi
turab antécédente et. alicujus praeceptoris. Saltem opéra:
3. ~n~er~uerat. Gue)f.erat, cum pretium non erat, puto, contra
Atm. et Obr. quod sane prœstat. Codd. aliquid novare. Reliqui ta-
-Erat quoque tegitur ap. R. t, 3, men, quod obtinuit. -R. t, 2, at-
4 quapropter reponerern.. En. qui. En.
~nt&tttO!a~<'stt)Ktt(one. Videor 6. Et. Mo~ttent. Cue!f. ante vol.
mihi et hic agnoscere recentiorem repetit et cum quibusdam. Quodau-
illam, de qua ad 1 a, 22 egi,am- tem Burmannus, cum eoque Loch-
bitionis significationem. Non enim mannus, I. c. ) p. 11, putat, priore
tamparentumetdiseiputorum amo- loco potius expungendum esse et,
rem hae festinatione captat magis- id acque probabilem rationem cri-
ter, quam suam gtoriatn, qui os- ticam non habet, quod ibi satis
tcntat discipulos suos circa spc- pra:cedit, hic solet; sententiam au-
 102 M. FABIt QUINTILIANI
docere quae didicit, non erit contentus tradere in nomi-
nibus tria genera, et quae sint duobus omnibusve com-
~4 munia. Nec statim diligentem putabo, qui promiscua,
quœ e/?:ca°rM dicuntur, ostenderit, in quibus sexus
uterque per alterum apparet, aut quae feminmapo-
sitione !7:H/ neutrali feminas significant; qualia sunt,
~5 Mtn~na, et G~cenutTï. Scrutabitur 3 mille praecep-
tor acer atquc subtilis origines nominum ut quae 4 ex
habitu co:porls A</as ZoHOOM!<efecerunt ( ubi erit
aliud secretius, ut ~H//6e~, Burrhi, Gc:/6(B, P~tc!~
.P~~ee, Scauri, taliaque), et ex casu nascenuum, hinc
~r~a~, et Opiter, et Cordus, et Postumus erunt: et
ex iis, quae post natos eveniunt; unde ~b~)~CM~.Jam
tem alieniorem. Quo enim referas officio meo satisfecisse miM vide-
MO)!))tt<ftM,mstIntetUgasuofu))ta- bor, si varietatem Cod. Guelf. et,
temdocendi<)0)tmt)tu.< deesse in- ubi neglecta fuerit, quoi-umdam
terdum, quam ~«ct~tntem? Abest aliorum, cum lectore commnnica-
autou rêvera posteri~s etGothano, vero. -Scrutabitur. ex uanf! cau-
ut et a)iis proeul dubio. M.<.De nominum horum ratione
t.()ua'<'pt'c.Gotb.(tac.Gesn.) etymologica consulendus est The-
et Guelf. omittunt et ( quod ins. saurus Gesneri, ut et Fahrianus
Gesn. eta)ii), cum sat multis Cod3. ejusdem. –MfMe. Burman. conji-
et cdd. neque necessarmm puto. cit ille, ut alibi sa;p)us scri)MtQuin-
Prontiscua primus dixisse videtur titianus fortasse verius, sed sine
Qu., ut opus esset soUtum addeve auctoritate. En.
voeabutum artis. Si ntrumque fuit 4. ~Vom;<!um ut yuce, Guetf. no-
in usu, non facile dicas, quare mtftttnt ~uo'. Titt~O!Zorxjfo~uc.
utrumque posuerit, quum prœscr- Ita H. 2 et CAM)'.R. l, ut ~<o6ros
tim alterum esset Graecum. Vid. I, Ctcero Rufos: unde CAP. et cd. Va-
5, voc. quœ t~. ~:(;œt)a. rior., CtcerOttM, 7!u/o~. En Ubi
E~txotv~. Graeci ita vocant voces pro aliorum nisi, etiam Guelf. dat.
promiscui generis qua! utrûmque -CAP. )tMt erit. En.
sexum sub altero génère compre- 5. Secretius, ttt -ytf//<E.Guelf.: se-
bendunt. En. cretius sille. f/aoct. Goth. et
2. Per o~terum. H. e. per alter- C.t!tp., plauti. ?'u//a~;ce et ex.
utrum, sive unum. Sic /ttpc n~ttt/a Goth., ta<<o~[«*f'A'.
dicitur, sive femina intettigitur, sive 6. ~')f; ~0)'. Goth. r!. et
tnas et hie passer eodem modo. CAMP-, hic ~~r. Cor~/K~ Goth.,
3. Scrutabitur. ex font! causis. Codnts. Et < us. Goth., et his.
ln loco adeo turbato et impedito CAMP., et iis.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. ï, 4. jo3
<7o~<~ Scipiones, Z<p/M~, Serani sunt, et ex vanis
causis. Gentes quoque ac loca, et alia multa reperias
inter nominum causas. In servis jam iiitercidit illud ge-
nus, quod ducebatur a domino, unde ~arctpore~
jPt<<pore~t<e. Quaeiat etiam, sitne apud Grsecos vis
qua6dam sexti casus, et apud nos quoque septimi; nam
quumdico 4, A~fapercuMt, non utor ablatrvi natura; nec
i. Cotto;. Goth. Cod. habet Cotta. hue fuerint recensitœ uniùs gene-
2. t~era~t.Goth.ro. –uartts ris causa;. Quae in Goth. neglexit
eau!. Goth., ex his variis caus. Con- Gesn. haec sunt: Pro secret. ut Sul-
sulendus est de toto hoc loco J. Fr. ~(B Goth. secret. Syllce. Burrhi
Gronovius, qui eum sine magno ali- Bruti. Planci: plauti. /<M:c; Hic. et
quo facinore restitui possè negat, ex t;~ et iis. post nat. post hos nat.
suam autem emendationem propo- COttte Cocta. Quod autem et Cor-
nit, apud Burm. Capp. et Gesn. dus omittere ait Burmannum, is
Burm. quidem ipse pro mille ele error est typographicus in fronte
ganter eonjteit ille, modo absit mi, operis emendatus. Nunc demum.
contractum ex mihi, unde B. repe- moneor a Ceteb. Schneidero, Cot-
tit m, ratione sane contorta neque tam esse antiquum capitis nomen,
necessaria, quum ex ultimis ttfpo- auctoribus Hesychio in v. 'ar~oxc'rTa.
tuerit error hic facile nasci. Pro et Pottuce !I, 2g. Nam a ~TM, ira,
aliud Gronov. malit aliquod; et repetere nequaquam placet.
~opMcutm, ob eam, quœ apud ve- 3. ~farc~ores. Hujusmodi nomi-
teres legitur, nominis rationcm, 1 na ob luxum Romanorum, servo-
transponendo 'referri vult ad appel-- rumJegioneS alentium, obsolevisse
tatos ex casu nascendi- Cottœ no- significat l'Unius, I. XXXIII, 6.
men VaUa quidem, Pomponius et Olim.enim quum singulis servis es-
Regius ab iracundia et torvitate sent contenti, satis a- prœnomine
oris dictum perhibent, auctore ta- domini designabatur uniuscujus-
men allato nullo, ut suspicer eos que servus. Est antem Marcipor
hue traxisse quae Festus tradit de pro Marcipuer, h. e;.servus. Cor-
CoMon<))t nomine. Negliitur au- ripitur penultima- in'~aretpores~ l
tem fcre Codd. Joann. Voss. 3, auctore Prisciano, p. ~oo.
scriptura contra pro hoc nomine, ~Va))t quum dico.. dativi. Abla-
quam défendant ii quoque Codd. tlvum, quem appellant, instrumenti
qui-dant Cotta, singulari numéro- eumdem casum esse negat, quam
Sensus quidem mihi videtur exis-- qui cum prœpositiotie struatur, as-
tere probabilis si retineatur simul sentiente DIornede, p. Putsch. 2~y,
Joann. et Voss. t. Nam pro ~a)n refragante Prtsetano, p. 6.~3, y~.
et omittatur et inter su~f ex, cuni~ AMativum autem ab omhibus"ag-
Regio, Obrechto, et quibusdam. nitum Creecis non tfibuunt, eu jus
atiis. Nam contra ~ctD. ~.n')t. ~er. vim per genitivum explicari tradit
~sunt ex varus causis quum ad- Diomedes, 1. c.. pnr'~enitlyum. et
 to4 M. FABII QUINT]LÏANÏ
~7 si idem Grsece dicam, dativi Sed in verbis quoqùe
quis est adeo imperitus, ut ignoret gênera, et quatita-
tes', et personas, et numéros? Litterarii paene ista sunt
ludi et trivialis scientiae. Jam quosdam iUaturbabunt,
quae decHnadombus non tenentur 3. Nam et quaedam,
pe[r~c:p<a, an fer6: ctppe~a<:oHessuit, dubitari potest,
38 quia aliud alio loco valent, ut /ecft(~et Mp:ens. Quœdam
verba appellationibus simina, ut~(!u(/e!<o~ nM~ttor 5.

dativum Priscianus, loc. cit. Vide .tn/u);<tfu!(Diomed. p. 33< ipsos-

Nostr.t,5,5g.
!)aiiUt.AuctoribusGue)f. Alm.
Goth. et editionibus Local. et Rusc,
omisi aliarum edd. importunissima
Graeca, Tm <)*o~i,qua: si essent a
Quintiliano, verbum ~et'euMt sal-
tHm etiam Graece esset reddimm.
Quod caeteri Codd. ea verba omit-
tere non narrantur, cam eonferen-
tium puto ex parte saltem, neg)I-
gentiam. Voss. 2, cum Goth., Ber-
nens..autem et Voss. t, 3, cum
Guelf. nimis soient conspirarc.
Postf/atiM'CAr. inserit~m~ quod
nec in Regils Codd. reperias, nec
in edit. CttniH. En.
2. Genera, et qualitates. Ge;ter<[
verborum, quœ et Xi'~nt~tcatiOttc!
appellant Diomedes et Priseianus,
etiam nostri a:Yt grammatici au-
diunt activum, ~6ts.tu:tm, netttrum,
~)?on<?~ qualitates autem vario
sensu dicuntur, quum Charisius
apud Putsch., pag. t38, videatur
modos quodammodo inteHigere
durn ~tto~taten~ dispescit In/uutaHt
qua' notat certum numerum, cer-
tum tempus, certam personam,
"ut eyo scnto. /)t~))tta est, qmc
« nihil certum habet, ut te~cre et
a.<cn7'e!'e..)ïpsetan)enmûx,p.t~2,
agnoseit praeterea modes, interque
hos ~tyetMttnt, qui idem est atque
que adeo tHO~osvocari ctiam ~un-
/ttate!aitp.)~3.C))meoijj;itur
.facitQu.YideI,5,~t.C:cteru)n
constantior usus grammaticorum
veterum cst.~ua~tatexverborum ap-
pellaiititim quatonu~ sunt injchoa-
tiva,Fref)uentativa, etc. Ex hodie,
Prisciano auctore sunt ~ecte!,
qua~ tamen etfot'~te dicuntur Ser-
vio,p.<y89,etMaximoVictorino,
p..948.
3. ye'te)ttur.Gue)f.tc)tt)tht)', cum
Voss. t, 3, 3, Bcrn. Alm. Joann.
to'CHfttr in uno PatatLno qui sane
fons erroris. n. l, 2, terffHttt)'.
ED. QMtC. ïtou <e?te?ttttr, h. e.
qua; ftexione ipsa non sunt mani-
festa, quo pertineant. Sic Cic. pro
Cluentio, c. ~4: .<NuHo argnmen-
<'to. crimen <e)!ett(ttr.-)n Tenere
est pro de~re/ten~ere. Qua' autem
mox affert, exempli loco, ea cujus
sint partis orationis, Uexione, h. e.
terminatione non apparet.
4. Qtto'f/am verba c~. Guelf. cum
omnibus, puto, CodJ. u<'r6a inse-
rit To~<y~<pf/.et a~. quod recte re-
cepit Gesn., contra omnes <{uau-
tum \ideo, edd. ~e;&a, Il. i, 2,
et Camp. Eu.
5. t/tyrat«/ai0)', outnfo)'. Quum
duhitarivixpossit,quh)Qumti).
in voce nutr/for rëspexerit locum
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 4. io5
Jam, 7h<r :n <ï~<<ouam' s~ctm, nonne proprioe cujus-
dam rationis est ? nam quodinitium = ej us mvcnias? cui
simile ~/6tt<r accipimus aliter ut
Panditur interea domus omnipotentls Olympi;

aliter, ut
Totis
Usqueadeoturbaturagris!
Est etiam quidam tertius modus 4, ut t<r~ Aet&ï~tMr;
unde et camjMMcum!ur~ mare naf/ya~r. jPraxxu~ quo- 29
que atque uotus diversum valent, quam indicant. 'Quid?
quod multa verba non totum declinationis ordinem fe-
runt ? quaedam etiam mutantur, ut fero in praeterito
quaedam tertiae demum personae figura dicuntur, ut li-
cet, piget quaedam simile quiddam patiuntur foca6M//s
in adverbium ~<ïn~etHt<t6tM nam ut Koc<Met diu, ita
<c<M et~MC~M.Sunt enim ha~c quoque verba participia-
lia 5 quidem non tamen qualia t/icto~/actooMe.

Géorgie. H, 4~~ nutritorolivam; Neque tamen in istis ut variatur

fraudator itidem imperativo modo
a Virgilio, aliove poeta, dictum
suspiceris, quod tamen adhuc frus-
tra qua;rebam. An ~'utM/atO)' ab an-
tiquo~*ro)tdor vet~ntm~or?
i. Itur m aut. ~neid. VI, i~g.
.F/ehtrTerent. Andr. I, t, t02.
2. Quod tnttttt~. I. e. quod the-
ma ? ~or enim nemo dicit.
3. Aliter. a~n; Prior locus est
~Eneid. X, ï, posterior Ecj. I, ti.r.
12. Cœterumbinaistauthabentati-
quam difficultatem. Si abessent
accusativus pendens ah accipimus
recte essct quœrendus in ipsis locis
VirgDianis, ubi Grasco more arti-
cutum addideris: To P<t)tdttu), etc.
Nunc intelligendus est accnsativus
alius, v. c. /ut/tt~ni0f~ ~a~tMfm,
Tel tale nuid; duriuscnle profccto.
quidquam a Codicibus neque ab
editionibus.
4. rerf;mnto~tts. Hoc modo neu-
tra vel intransitiva, quœ passivo
proprie carent, speciem induunt
transitivorum, dum in passive sibi
jungunt personam magis tamen
inateria, quam forma, remotus est
hic modus ab illo ~a)t~<tMr ~onuts.
5. ~at'ftC/Mt~~a:. Participia)is
n modus ver)jorum est, cujus quod
sint verba participiis simitia, par-
tieipiatis dicitur, nec tamen par-
<<ticipiasunt,utleg(;ndi,icgendo.,
"legcndum, fcctum, lectu. H~cc
eadem sunt, nn~c Probus ~t~t)~
appeUat. Diomed. p. 333 Ge-
run<]ia.Te)yMrttc)?)M<<a. )egeu-
<:di, légende, k~endum, iectum,
ttlectu. n Priscian. p. 8og.
 io6 M. FABII QUINTILIANI
1 CAP.V. Jam quum omnis oratio tres habeat virtutes
ut emendata, ut <7t(Ct~, ut orna<a sit ( quia dicere apte,
quod est prxcipuum, plerique ornatui subjiciunt), to-
tidem vitia, quae sunt supra dictis contraria; emendate
loquendi regulam quœ grammatices prior pars est,
2 examinet Haec exigitur 3 verbis, aut singulis, autp/t<-
n&tM. ~er~a nunc generaliter accipi volo nani duplex
eorum intellectus est; alter, qui omnia, per quse sermo
nectitur, significat, ut apud Horatium
VerLaque provisam rem non invita sequentur;

alter, in quo est orationis, scribo

una pars /eyo~ quam
vitantes dicere maluerunt, noces,
ambiguitatem quidam
3 dictiones, locutiones. sunt~aut
~!<yu/a nostra, autpere-
grina; aut aut composita; aut aut
simplicia, propria,
translata; aut Ms~afa, Uni verbo vitium
aut~ctM. saeplus,
quam virtus, Inest..Licet enim dicamus aliquid pro-
prium, speciosum, sublime, nihil tamen horum, nisi

t. Loquendi r~tt~!))!. Sic dedi e
Guelf. Bern. et Alm. Andr. Viart.
Venet. Ald. pro regula. Neque enim
necesse erat nominativum habere
in n?yH7a, ut putat Regins. Prae-
postera periodi ratio est irn'ecep-
ta Quum tres habeat oratib virtu-
tes, examinet re~u/a totidem vitia.
Recte autem sic procedit: Quum
tres virtt. et totidem vitia habeat
oratio, examinet (grammaticus) re-
j~ulam. Mecum facit Lochmannus,
). c., p. t ), ) 2.–7!eytt/am quoque
habentR. t,3,etCAMP.A)iire-
yu~. EntTon.
2. ~amt'net. Se. grammaticus,
vetpro'ceptor.Huncnonunativum
subjeeti et~o xefto? inte))Igi, minus
auraberis, si repûmes, capitum di-
ïemp:Ionem,quaUs hic est, ab ipso
Qn. non esse profectam. Sic paulo
ante c. 26: Qu<Bfat eodem de-
bebat referri, etsi interponebatur
repèrias inter nominum <t<!a!, ut
possetvideriomissamentLO~r&ce~-
ton!acn!at~t<e!ubtt<Me§ 25-ttem
mox §. 5 acriter se :t!(ec</at, sed
addito grammaticus, quia perspi-
ciiitatis intercrat, aliquande repeti
snbjecti nomen. Vid. not. sup.
3. JE'j't~iittr. Hoc est perficitur,
praestatur talis, qualis débet, ut in-
fra J, g, 2, stylo ext~ere. Inde exacti
commentaniX,3t;e~aciusttnttttt
judicium X, 2, t~; et exactis mi-
c nimum distantia. Horat. Ep. II,
l, ~2, signiticatione, qua etiam-
num FrancogaHicum exact.
4. Apud Iloratiurn. ArtePoetic~:
\'ersus3!t.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 5. toy
1 '1 "1" 1. "1
in complexu loquendi serieque, contingit laudamus
enim verba bene rébus accommodata. Sola est quae no- 4
tari possit velut uoc<<M dicitur cujus in
quae eu~M~isc
eo delectus est, ut inter duo quae idem significant ac
tantumdem valent, quod melius sonet, malis. Prima S
barbarismi ac M/oscMm:fœditas absit. Sed quia interim
excusantur haec vitia aut consuetudine, aut auctoritate,
aut vetustate, aut denique vicinitate virtutum nam
saepe a figurisea separare difficile est ne quem tam
lubrica observatio fallat, acriter se in illud tenue dis-
crimen grammaticus intendat, de quo nos latius ibi lo-
queinur ubi de figuris orationis 4 tractandum erit. In- 6
terim vitium, quod fit in singulis verbis, sit 6ar~amnM<s.
Occurrat mihi forsan aliquis, quid hic promisso 5 tanti

t. ~oea/~cM. Vocalitatem appel- ficatio, quem Quintiliano obversa-

lat Fabius suavem quamdam ple-
namque ex ore pronunciantis auri-
bus nostris insidentem nominis ap-
pellationem. TunN.
2. Prtntata,&nrtsmt. Bar/Mt-Mmus
est in vitiosa dictione, so~o'ctsnms
in collocatione inemendata vel po-
tius, ut ait A. Gell., lib. V, c. :d
M~œcmmtMest imparet u)eo;!t;e!tMn~
compositurapartium orationis. Vett.
Latini ~<nf'/<Mem appeiiarunt, Asi-
niustm~anhtatem.En.
3. Latius ibi <o~uemur. Guelf.
omittit ibi.
4. ~)e~t<n'! orationis. Lib. tX,
cap.t,2et3.
5. QuM/t;cp)'omt!so. Guelf. pro-
?K<iisor;et plurimi Codd. ut ctvptus
Florentinus testeRegio, quiprimus
suasit promisso, coutirmatum dein-
de Codd. Voss. 2 Gotb. Bern. (mi-
-ro Bernensis, a fido suo Achate,
Cueiferbytano, dissensu. ) Manifes-
tior quidem estlociHoratiani signi-
tum nemo facile negaverit, in scrip-
tura ~rommor. Sed haeserunt, quod
putabanttattttO~erMt/ttfmLatme
nonnisi a poetis dici. Ea quidem
disputatio lubrica est et paucis, ut
videtur, exemplis nititur. Attamcn
ne poetae quidem hac structura usu-
ri fuissent, nisi antiquitus saltcm
lieuisset et genitivo et ab]a:ivoj))t)-
nere ~t~tu!. Fortasse metri vin-
euhs debemus, quodinpoetisra-
rius oblitterata est illa structura ge-
nitivi. Boni tamen Codd. etiam in
scriptoribus, prosa utentibus, vin-
dicant, ut in Livio IV, 3~ me-
)norttC~/ûfne[j ubi vide Drakcnbo)'-
ebum. Et ne necesse quidcmesth. 1.
genitivum referre ad JiyxMtH. Pen-
dere eum puto, eum Badio, a voce
DronttMor, ut </t<j))!tt)msit separatim
positum, ut facile ex adjunctis in-
telligatur. SicNosterXI, 3, t~8:
Comas componi. sicuti ~i~num
f crat, graviter. vetuit. Etiam id
 ïo8 M. FABII QUINTILIANI

operis dignum? aut quis hoc nescit, alios barbai ismos

scribendo fieri alios /0(jft<e~o P quia, quod male sci i-
bitur, male etiam dici necesse est; qui vitiose dixerit,
non utique et scripto peccat. Illud prius 6!ec<:0!ïc
t~e<rnct<c~e, :)7!?rn<tat:OHe~<r<ïMsmutaf!oy!e;hoc secun-
dum, <M!0?ï<?, complexione, aspiratione, sono conti-
7 nerl? Sed, ut parva sint haec pueri docentur adhuc et
gmmmaticos officii sui commonemus.,Ex qutbus si quis
erit plane impolitus, et vestibulum modo artis hujus in-
gressus, intra haec, quœ prodtentium commentariohs
vulgata sunt, consistet: doctiores multa adjicient; vel
hoc primum quod barbarismum plurihus modis accipi-
8 mus. Unum, in gente quale sit, si quis ~h<?~ vel
~Mpanum Latinae orationi nomen insérât, ut ferrum,
quo rotae vinciuntur dici solet can<Aus quamquam
eo, tamquam recepto, utitur Persius 3; sicut CatuUus tf
p/o.c€MU!Mcirca Padum invenit, et in oratioM Labiem
i.nscr!ptura~)'om)Horp)acet,(]uod cas. Nobisapparet, oram corporum
hic pronomen est in ea, non adver- extrcmam in Cermanicis Bnguis ap-
bium loci ut in recepta. Hanc ta- peUari ita, qua; appellatio etiam ia
men, a Gesnero e vett. edd., revo- ]ta)icam recepta est, sensu l'atiore.
catam, reliqui, ut tironibus facilio- 4. Catullus. Epi{;. 8f)~ 5, 6:
rem. Promisso, R. 2, 5, 6. Pro- dentés ses'{u)peda)es,Ginjpvas ve-
missor, R. t, CAttp. CAP./?J. Quid Mro. ~/o~e)tt habet veteris. Apu<I
hic. ~c~uM. Ob ocul.os erat Ho- Catitllum pteromque per m scribi-
rat. Art. poet. t38. Vid. init. nota:. tur p/o.rcmttn', apud Festum p/o.~t-
t. ~~Mttone. Non dat pro hoc )Kttt)t. Quod de voce Gcrmanica
Goth. aA/tt!One~ ut refert Gesn-, p/7;t~ cogitant VV. DD adCatuttum,
neque uHus Cod., etsi p)urimfc edd. id quidem alienum est ab tnterprc-
a. Vtt~ctttc, H. ),~ro~ente.H. 2, tatione Festi, fjuam vide in Lexicis.
3, 4, omittunt prœposuionem. 5. Moxenttm. Festus Pomp. P<o.<t-
In geute. Donatus appellat 6ar&a)'a- tnum, et interprétât. capsam.TMN.
~ttt, quando peregrino verbo uti- 6., J~abten) Galli est. Jam tnm
tnur, ut Hispano aut Gallico. En. igitur de hujus in Pollionem oratio-
3. Persius- Sat. V, vs. ). Ver- nis auctore duhitabatur. Equident
tentem sese frustra sectabere can- nullam ejus praeterea apud jcripto-
Mi~ttnt. Afrum an ïlispanum hoc res tnentionem invenio. 'Et Labié-
erediderit vocabulum Qo., vix di- nus, Stius sane ejus, qui.J~L Ca;-
 INSTITUTIONS ORAT. LIB. I, 5. icg

sive illa Cornelii Galli est, in Pollionem casnar, assec-

tator e Gallia ductum est nam mastracam, quod Sar-
saris partes deseruit anno U. C. yo3,
et Cornelius Gallus, M. Antonii ad-
versariusuterque,potuit)na)edi-
cam inPollionem, Antonii amicum,
orationem componcre. Cornelius
<)uidem Gallus, celeber E)egiaruTn
scriptor, (de quo ejus opere Nos-
tfrX,t,g3.)inquemestVirgihi
Ecloga decima, frequenter memo-
ratus veteribus, Propertio inprimis
ad cujus )ib. I, Eleg. XXI, v. 7:
fuse de eo et cognonnnibus, qui ste- Vossius 1. c. QuamquamSeneca
pe confunduntur, exponit Vulpius;
.Antonium ad Parsetonium, oppi-
dum et portum Libys, destruenda
e~usc)asse, afHixit.DioCass.Lf,
g.Labienns,postBruti,cujuspar-
tium fuerat, mortcm, Parthis ducem
se exhibens perque aliquod tempus
negotIumfacessensproYinciistrans-
marinis, virtute Vehtidii extinctus
est. Vellei. II, ~8. Inimicitin; inter
eum et Pollionem intercessisse vi-
dentur, ex civilibus dissidiis ortœ
fortasse.'vid. Nostr. IV, 1,11; tX,1 ductum, prœpostera vocum diremp-
3, t3. FontaniniusinHistor. Litte-
rar..Aquit<;iensi p. 32, Labieiitim
auctorem, dicit, prœtLdisse hanc
orationem, ut putaverit Quintilia-
nus alium scripsisse eam, alium no-
men ei dcdisse. Hoc vero e verbis
Qu. non mique efficitur, etsi potest
eorum talis esse sensus. Quo argu-
mentoVossius de Historr. Latt. iib.
I, c. 33, JPo//tone"t hic InteHigen-
dmucsseC.AsiuiumGaUum,PoI-
honistiUum, décernât, equidem
non video. Si ~mt appeUasset
Qu.,ferremequid(;[nhoc,quam-
quam vel tum poterat de patre cogi-
ta) Fortasse movitVossium, quod
hujus orationis auctorem credebat
Labteuum mstorin: scriptoremj
Suetonio et Seneca pâtre (Controv.
lib. V. vel X, proœm. ) memoratum,
qui ob temporum rationes cum Asi-
nio patre non videreturpotuisse ini-
mieitias gerere sed quomodo Cor-
nelius Gallus cum niio ? Equidem
autem~ortAtCum illum, qualem se
ipse appellabat (Dio Cass. XLVIII,
25.)potiusinte))igam, qui sane Pol-
Honis erat œqualis, quemque ab
historico diversum recte ostendit
pa-
ter Excerpt. Contr. 1. IV proœm.
\Labieni, historici sane, dicteriu))<
in Pollionem memorat.
t. Casna), aMectatof. Posteriorem
voeem pturima; quidem editt. et
Codd. ita exhibent, quum aliquot
dent (t~cctator. Ita enim habent
Voss. 2. Goth. ( tac. Gesn. ) ex edd.
autem, non quidem Locat. ut ait
Burm. ea enim assectator manifeste, 1
Rusc.Venet. 1494, Contra Voss. i,
3. Gue)f. dant; assectatore Galli ad-
tione, in qua tamen re vera est re-
cepta. Quod autemattinet advocem
ca~r ea quidem in nullo, ni fal-
lor, Codice comparet. Silentium
enim Gibsoni de suis Uritannicis
tanti mihi non videtur, ut in caete-
rorum omnium constanti diversita-
te, eos receptam tueri putem. Voss.
1,3. Bern. Guelf. dant casamo. Alm.
ca~etta. Voss. 2, cnMam. Goth. Ca-
samum.Turie. Casamt.Edd. quidem
plera:que casnar, pra;ter Andrea-
nam.quae Ca~mo et Venetam l494;
qu.B casami (non Casmi, ut refert
Gibs.) exhibet. Videtur igitur ex me-
ra docti cujusdam hominis conjec-
tura occupasse edd. istud ca~ar.
a~ Qua<nQuam.l''torenUnusC<.)d.,quem
 J tO M. FABM QUINTILIANI
9 dum est, illudens Cicero 1 ex industria dixit. Alterum
genus barbarismi 2 accipimus, quod fit animi natura,
in assectator diserte memorat Re-
gius, in ca~ttar non item, etBri-
tannici possunt videri receptam de-
fendere. Accedit ad hanc Codd. in
vitando camarconstantiam, dissen-
sus manifestus Varronis et Festi in
vocis et origine et significatione,
quos auctores antequam laboremtis
cum Qu. conciliare, aut de origine
vocabuli Celtica, quae varie tenta-
tur a W. DD., anquiramus, scrip-
turae veritas diligentias indagari
débet. Nihil equidenfhabeo quod
de vocis alicujus, casamum, vel ca-
samo, aut signiticatione ant origine
doceam; attamen, donec de Codd.
auctoritate constiterit, tale quid po-
tius, etsi nobis ignotum plane, a
Labieno, sive Gatto scriptum pu-
tem, quam caxnar, quod VV. DD.
alieno'loco, memores eorum quae
apud Varronem et Festum legerant,
videntur obtrusisse Quintil. Pendet
autem ex hujus peregrinœ vocis ve-
ra scriptura et significatione ctiam
TcS axsectato), an a~ectator, dijudi-
catio, ut nunc vel de hoc satius sit
<a'('~ett. Cax):or. Va)de mirum vi-
detur Quintilianum in hoc vocabu-
]o e Gallia repetendo non solum
recedere a Varronis auctoritate,
qui de L. L. lib. Yt, p. Bip. 86, Os-
cis id tribuit, sed ne mentionem
quidem facere summi in hoc génè-
re scriptoris. Ca'terum Varroni de
hac voce assentitur etiam Festus,
cujus O~corum cum Régie mutare
in Gallorum, intemperantius fue-
rit. De sensu vocabuli itidem alia
accent Varro et Festus, qui ~Hej~
tO significari tradunt,quumNoster
assectatorem an a~ectatorent (Hnc-
tuat enim seriptura ) intclligat. Var-
ro quidem alio quoqjue loco, in
Fragmentis Menippearum, a No-
nio allato, ex emendatione felicis-
sima Sca)igeri casftare! de senibus
dcpontanis usurpat p- Bip. 3o8. Si
igitur lectio, qualem recepimus ve-
ra est, dixeris castiarem sivePoHio-
nem, sive alium quempiam in illa
oratione esse appellatum, quia gra-
vis jam annis pnellas assectaretur.
Eam coim propriam asM'c<a!)Jt ut
et ~cfa)) tresse signifie ationemeum
multis veterum locis apparet, tum
hoc maxime Plauti: Casina, act. IJ,
se. 8, v. 26 So)et hie barbatos
sane sectari senex. Donatus ad
Terent. Phorm. act. t, se. 2 v. 36
~ectart proprie est ut taurus bu-
« cutam, ut aries ovem. n RcgiusTO
o!!ectat0) additumputatnonaQuin-
tiliano, ut versionem, sed ah ipso
orationis illius auctore, ut delini-
tionem istius casnaris, h. e. senis.
Ne hoc quidem contemnendum.
Eadem varietas inest Codd. nostris
in his vocibus, casnar, assectator.
Atii casamo, atii ca.am!tm. En.
l. Cicero. In oratione pro Scau-
ro, cujus nonnisi fragmenta super-
sunt, apud Ernest., vol. IV, part.
2 p. u5 y Quem purpura rega-
"lisnoncommovit, eumSardorum
"mMtrtfCca mutavit?* (tc;)<a~itj
nescio unde Ern. ) Item de Provin-
eiis Consularibus, e. « Res in
« Sardinia cum mastruccatis latrun-
<' cutis.gesta, etbe]!umcum maxi-
mis Syriœgentibus. confectum.D
Apparet irrisio in utroque loco.
2. Altentm ~<*))U!barbarismi. Ve-
luti quum Latine vel Gr~ce ta)-6a-
rum aliquem appellamus pro fero-
cem, crudelem: tune enim adjecti-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. ï, 5. IIÏ
ut is, a quo insolenter quid, aut minaciter, Aut crudenter
dictum sit, barbare locutus existimetur Tertium est
illud vitium barbarismi, cujus exempla vulgo sunt plu-
rima, sibi etiam quisque fingere potest, ut verbo, cui
libebit, adjtciatlitteramsyllabamve; vel detrahat; aut
aliam pro alia, aut eamdem alio, quam rectum est, loco
ponat. Sed quidam fere in jactationem eruditionis su-
mere illa ex poetis soient, et auctores, quos praelegunt,
criminantur. Scire autem debet puer, base apud scrip-
tores carminum aut venia digna, aut etiam laude duel
potiusque illa docendi erunt minus vulgata. Nam duos
in uno nomine faclebatbarbansmosTincaPIacentinus~,
si reprehendenti Hortensio credimus Drecu/tï)~ pro
pergula dicens, et immutatione, quumcproyuteretur;
et transmutatione, quum r prseponeret e antecedenti. At
in eadem vitii geminatione Metieo ~</e(:eo dicens En-

vi significatio ab origine sua rece- teri ad unum omnes nomen scri-

dit.Eo..
J?xuttmetMr. Guelf. existima-
ttt), cum Goth. et Voss. tribus. Pla-
cetfere, neque obstat conjunetivus
in sit, qui optativi sensu potest ac-
cipi pro fuerit. Existimatur dant
etiam Locat. Venet. t494' Ruse.
Viart. Ald. Obr. Ita quoque R.
2, 3, CAMP.Ed.
2. T'oica f/acen(t)!M. Ejusmemi-
nit Cicero Brut., c. ~6. Item in
opere cui titulus, de Claris Orato-
ribus, ubi eumdem faeetissimum
hominem fuisse dicit. En,
3. fer~u/a. AUativum ex edd.
ante Stoer. (praeter Bad. ) recepi.
pro accus. qui est in recentt. et ip-
sis, ut videtur, Codd. -Non ta-
men omnibus, nam R. t, 2, 3, ha-
Lent pergula. Eo.
4. ftt/etfeo. Gueif./tt/ctto eo. Cse-
bunt per S litteram, ut et edd. ad-
huc omnes. Auetoremtamen nactus
unum Codieem, neque spernendum.
eum, malui recipere nominis ortho-
graphiam bonis rationibus proba-
tam, ex Dionysio potissimum HaU-
carnassensi et Plutarcho. Vid. Dra-
kenb. adLiv. I, z3,7)tea</em.
fu/'etteo. Geminatio ista vitii non
qnidem plane eadem est, qualis in
prectf/a, sed id ipsum, quod et in
his nominibus daœ res pr!Bt<;r mo-
rem Sunt, !~e)n dicitur. Alterum
enim vitium est, quod pro Afet)~
scribitur ~etie~ aiterum quod ad-
jicitur vocalis o. Quo autem versus
loco posuerit ha:c nomina Ennius;
id quidem ignoramus. Sunt ea in
extrema parte collocanda, si inter-
posuit litteram f TOf;E et 0, qualis
c:t0breehtt et unius, in posteriori
 !2 M. FABII QUtNTIHANI
t3 nius, poetico jure defenditur. Sed ni prosa quoque est
quœdatn jam recepta immutatio. Nam Cicero 1 Canopi-
tarum exercitum dicit, ipsi Cano&on vocant: et 2~or-
somenum pro y/:ra~t<meno mutti auctores, etiamsi est
in eo transmutatio~, Ynidicaveruut: similiter alia; nam,
tamen solum nomine, codicis scrip- Satius duxi receptam relinqucre,
tura, et ita ordinavitblerula insuis quam quidquam novare in tam lu-
Ennii fragmentis; contra frontem brica et fluctuante scriptura. Nul-
hexametri debent obtinere, si bre- lus tamen ha:c dat codex, puto.
vis putatur littera E in penultima, Regius in Florentino hanc ait esse
et tum prima in ~feheo, secunda scripturam: T'/tfasumeKum. y~ar-
autem in Fufetieo, débet produci sttmoto, quae etiam estjoannensis,
haec est Columna; ratio, verisimi- levi differentia: T'raxameoottn!
rantfmotnum. Hane equidem ve-
jiorea, quia inserenda vocatif,
J)Jet~'o, ~u~tt~o, tertium aliquod ram puto ut Quintiliani sententia
vitium videreturcommissum. Etiam. fuerit, veram et germanam nomi-
exemplum Vir{;i)ii dicentis ~n<~ro- nis formam esse eam, ubi H poni-
~co, TEn.VI, 20, itidem genitivo tur post A invaluisse autem prop-
casu, hujusmodi quantitatem pe- ter multitudinem ita transmutan-
nuttima'probabitemfacit.VirgDius tium, riasMmenunt. Guelf. male
tamen ipse ~ettt primam syllabam trasimenum. fra~o??~n?t0. Goth.
corripit. TEn.VJft, 6~2. Cacterum (non enim plane ejus scripturam
quod W. DD. ad banc formam ge- IL
nitivi Mct;eo i)b)strandam ad partes exp)-ess!tGesn.) 7')-an!t'menum (ttu
vocant ïonismum ex genitivis pri- superscriptum a manu valde recen-
ma: declinationis oufacientem sm, id ti, utetpunctum subjectum'r)?)).
quidem non procedit; ~ett~m enim 7")a)!Somettno.Vid.DraJ:<'nb.adLiv.
~tt~ettant, prima declinatione, qui XXtt, /}, t. Salmasius ad Ftor. H,
diceret ncmo inventus est. Ne ipsa 6, t3, tegi vult ?'N:)'!U!Hen;ttmpro
quidcm analogia Atticismi, qualis 7'mxumento, vel TarsM)He?)U!!tpro
est ia Androgeo, satis manifesta ?~YMtt)nettO, quod mihi secus vide-
est, utYideatursibinimiumferein- tur. Quumbodievutgoin scriptori-
dutsisse bonus patcrEnnius, quem bus, etiam ap. Silium inveniarnus
equidem rudi sua aetate et istis poe- 7*)'n. non Tar. illud pro hoc obti-
seos Latina* initiis libentius defen- nuisse putandum est, non vicissim.
derim, quam~oettco~tftc. Magna h. 1. dissentio inter nos-
t. Cicero. Locum nondum inveni tros Codd. plerique tamen habent
nec puto esse i!i scriptis Ciceron,s T'/tar.tomotunt; quod non mirum
hodieexstantibus.MutatioistaIit- est in nom. propriis scribendis.
tera;BinP,in hac voce., ab omni- 3. 7')<t)M)nutatto. Hanc esse <)'a);
nibus fercscriptoribusLatinisadop- postttonfm modo didiciritus, $. 12.
tata fuit. Debebant autem verba ista et tmnmtattonc. et tr<t)!im;tta<ton<
Ciceroniana inter fragmenta recipi. Vid. etiam infr., §. 3g, qua ordo
a. 27tO)'!On!Ct)um.T7n'n!M!ne?)o. turbatur.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. 1,5.
sive est assentior 1 Sisenna dixit a~en~'o multique et
hune, et analogiam -2 secuti sive illud verum est, haec
quoque pars consensu defenditur. At ille pexus pin-
i. Sive est assentior. Falsum,
quod inter est et assentior inserunt
omnes, quantum video, cdd. prae-
ter Andreanam et, longo temporis
intervallo, Gesnerianam; abest a
Guelf. pariter atque ab omnibus
Codd. Regius, qui magnopere ss-
tuat in loco de Florentini scriptu-
ra nihil prodit. Sive est assen-
tior. consensu f~~M~ttu! Docet
hoc exemplo, multa, et usu et ra-
tione primum adversante,ita tamen
invaluisse, ut jam illa sonicitare se-
rum et ineptum sit. Sic et assentior,
et aMetttto, usu alterum, alterum
anatogia et bonis auctoribus, de-
fenditur. Utrumcunqne igitur ma-
lis, cogeris semper vel contrarium
ferre. Est illud inter sive et assentior
dicitur pro verum estvel e~t t~ lin-
~ua, est Latinum. Sic plane I, 6,21,
avere est enim pro avere enim est
in lingua, non havere. Germanice
Denn freylich, es heisst avere. Illutl
autem refertur ad assentio, etsi pro-
pius y'<BC pars ad assentior, etsi re-
motius, sieuti et deinceps, §. 4,
illic. hic. Ita saepe eum omnes
scriptores, tumNoster. Vid.V, i3,
t2 /tfBcadremotius;VI, t, (), 21
VIII, 6, 8; XI, 3, 3o; XI, 3, 4<.
Sisenna clarus adeo'Historiae scrip-
tor, ut nomen ejus Varro suo de
Histpria libro indiderit, saspe vete-
ribus memoratur, ut Ciceropi Brut.
c. 64, c. 7~.Eum in senatu dixisse as-
~ettho, analogia duce contra usum,
narrat apud Gellium, H, 25 Varro.
Consule de Sisenna Schneiderum
in Ep. ad Langerum, pracmissa edi-
tioni Bruti Wetzeuana:, p 4*'1,
1.
n3
2. ~tah~iam. Analogia est simi-
lis similium declinatio, quam qui-
dam Latine proportionem vocant.
A. Gell. H, 26. En.
3. At ille pexus. adjectionem pu-
tabit. Consilium sententise apparet.
Irridet Qu. grammatieum, qui, me-
ra artis sux vocabula et decreta
edoctus, ex duabus loquendi for-
mis atterutram utique damnat, si-
euti in proposito exem~to, prout
alterutrum prœtuterit, aut detrac-
tionem aut adjectionem exprobra-
bit aliter pronunciantibus, quum
deberet utrumque ferre. Quomodo
autem talis possit appeUari pexus
ptti~tft~uedoctor, id non sque ma-
nifestum est. Ftn~Mts sœpe a vete-
ribus dicitur pro stolido, et hoc
magistro taliconveniat, quumpra;-
sertim ejusdemmodi grammaticus
supra ( §. ,7. ) his verbis fuerit desi-
gnatus pfatte impolitus et vestibu-
lum modo arttshu~tt!tn~ressu!. Hoc'
secutus Gedoynus loco nostro haec
dat ujt or<tmmatncn .i~Horanf.
Quem tamen imitari vetat, quod
adjungitur pcxus. Sic jubemur co-
gitare de nimia et affectata accura-
tione, cujusmodi homines mox ap-
pellat perMcaecx (§. 17). Putidam
item scientiam notat 1, 6,21, quum
dicit multum litteratum. Nam de
mollitie doctoris tali, quœ eum a
subtiti artis sua; peritia avertat, in-
terpretari,quales hodie novimus de-
licatulosphilologos, pra; nimio pul-
chri scilicet sensu et philosophan-
di acumine atque hominum, poten-
tium etiam, usu, ipsamgrammati-
cam ignorantes an oblitos; id qui-
8
 "4 M. FABII QUINTILIANfr
guisque doctor, aut illic detractionem aut hic aidjectio-
nem putabit. Quid? quod qu.edam, quae singula procul
dubio vitiosa sunt, juncta sine reprehensione dicuntur?
iS Nam dua et tre et
pon</o diversorum generum sunt
dem nimis videtur esse ex nostris
moribus neque iis quœ adhuc
dixit, consentaneum. Pexus igitur
videtur esse ~t~of, de cujus sensu
ironico vide Ruhnken. ad Timaeum
p. !6l. tn hujus autem vicinia,
pinguis erit significatione, nuœ fre-
quens est apud Horatium, nitidi,
e<eya)ttt!ed in arte sua non in
victu et vest~tu.
J. Nam Jua. barbarismi. Inter
H~?Met dua Guelf. inserit et, cum
multis Codd. et edd. Adhuc, qui
omitteret, unum vidi Cod. Gotha-
num, sed puto multorum in hac re
varietatem neglectam esse a confe-
rentibus. Edd. quidem pturimœ
omittunt: Locat. Ruse.Venet. Ald.,
Viart. Bad. Gryph. Contra et, qaod
est inter tre et pondo, rad unum
bmnes tuentur Codd. ùt et édd.
Gesnerus utrumque abjiciendum
éenset; posterius quidem ob hanc
rationem, quia, si retineatur, bar-
barismus dicatur esse in pondo; qui
nullus sit. Equidem in nota sequen-
ti conatus sum amoliri banc dif-
ficultatem, quam magnam esse sen-
tio. Hic promam, quarc et neces-
sario retinendum ducam. Codd.
quidem et edd. consensum non
magnopere urgebo.- Si autem ex-
punxeris et, quomodo impedies,
quo minus légende aliquis conti-
ituet tre pondo, in vetere pracser-
tim scriptura intert'aUis carente ?
Quod si sit, falso dicitur trepondo
esse barbarismus. Quid praeterea,
~i nullum est in ipso ~ont~o vitium,
attihebat, post dua et tre, de qui-
bus solis tum agitur, pomere etiam
pondo? Sane, si abjicitur et, ne
pondo quidem est ex hac jactura
eximendum. Durior illa medicina,
quam pro Gesneri, aut ullius sa-
nioris critici, ingénie. Denique,
quod ostensurum se promittebat
Qu., id non effecit, nisi vel p0):do,
separatim, barbarismum dixit: Quid
enimest,~)tou/aftiosa!uttt,~u)tc-
ta sine reprehensione dicuntur, nisi
hoc ea ipsa, quorum utrumque
seorsim vitiose-dicitur, inter se
juncta sunt sine vitio ? Non autem
junguntur dua et (re in unam rec-
tam formam, sed dua et pondo, tre
et pondo. Sin Quintilianus juncta
intelligebat a/mj'ttnKtt; non autem
inter sejuncia, addere debebat 'ro
a/<u vel simile quid ad istud juncta.
Neque tumdicturusfuissetsinyufa,
sed sola vel separata. Et vix erat
operse pretium id observare, quod
existit, si barbarismum in altera
parte juhctorum talium noluit in-
telligi. Tralatitium enini hoc. Sed
e conjunctione duorum vitiorum
bonam formam oriri, id demum
obsen'atu dignum. Prius autem et
post nam abjicio, quia et ter posi-
tum mirifice dispficet. E Gothano
non retulit Gesn., post primum
pondo continuo ibi sequi tt!<jfue,
omissis, solenni tibrariorum erro-
re, omnibus hisce: d. y. s. 6. a.
d. p, e. t. p. Vetat tamen ipse hic
error cogitare de abjiciendo Tm
pondo, quod in Gesneriana ratione
non supervacaneum softim, sed et
alienum ostendisse mihi videor.
 INSTITUTIONIS ORÀT.-LIB. 1,5.
barbarismi at duapondo et trepondo usque ad nostram
œtatem ab omnibus dictum est, et recte dici Messala l
Etiam hoc eo)Iigd ex isto errorë
dua ~Ottt~o, tre pondo, in ahtiquio-
ribus Codd. fuisse seorsim exarata.
Gronovius, vir sùmmus, tractans
htmc locùm, p. 35, de Pecunia
Vetere,et, de quo agimus, non sol-
licitat, prius autem, post nam,
omittit. Ve)iem diligentius investi-
gasset tocnm, et dsteijdisset, quo
sensu barbarismum in pôndo ag-
noscèret Qu. –~Vam d:ta. &ar&a-
rismi. Potest mirum videri; qùôd
NO~o j séparàtinipositum, dicitur
barbarismus, quum saepissimë le-
gatùr in scriptoribus. Putô tatnen,
quum in junctis istis, dMapon~o
trepondo, videatur pondo dbtihëre
locùm nominativi pluralis, barba-
rismum visum esseQuintitiano~ôtt-
(~o ablativum, Pariter fortasse ille
ubicunque ~)0)t~o seqùeretur nù!-
merum, in unam id cùm i))6 vo-
cem connabat, cujüsmodi tamen
exempla, afferrè noluit, quoniam
in iis prier èerte compositi voeà-
buli pars sine barbàrismo pôsset
separatim dici quatë fuerit VI, 3,
~<), ceHtttmpon~o. Neque omniho
ex Quintitia'hi et Tëterum mente,
in hisce JMa~)0)tdo,.trepondo, ne-
cesse est, unam pïane et coriflatain
voeem agnoscere. Jrinéta potest
esse pro co~~t~'MC~~s~Hu/~oytta.
Vid. not. super. Simititer ï,'5, i~,
<'verba co~MttCïntu~ n dicit de ver-
bis nequaquàm conflatis in unum.
Potuit igitur Qu. barbarismum pu-
tare in po~o, ubicunque in alia
quam, cum Humeft ~u~. h~rarum
vocabulo, expresse aut inteuëetô,
structura comparëret. Etiant hoc
facile adducor ut credam J. Fr.*
Gronovium, in Hbro de Pecunia Ve-
ii5
n
téré, vocis pondo rationem subtilius
exposuisse,quamabipsoQuinti-
liano intellecta fuerit. Non est in-
solens, peregrinos in )ihguœ alicu-
jus prdpriëtate éxplicarida oeulatio-
res experiri, quamindigenasipsos, 1
veterespraBsertim, qui multa artifi-
cialis grammaticae proesidia ignora-
bant. Gronovius quidem, postquam
mira sagacitate rationem usurpandi
in hisce formis àccusativi, ~&)'a! et
/!&ram aperùit, c. ë, p. 2'y seqq-,
rectissime docet c. y, p. 35, locu-
tionem </Mapdn~o, trepo'n~ô sic ex-
pleiidam <&ftM/t&ra! ~oni~o, tres
libras pd):~o cujusmodi sunt haec
VarrbmsdeL.L.,Ub.IV,p.Bip.
As erat libram pondd, etsi ibi scrip-
fura nondnm'est ad Gronovu nor-
mam correcta. Item ibid. p. ~g, as-
ses libras po<t~o eràsit, eodem in
Bipontina rémanente vitio. Excidit
ërgo et littera .y et accusativus, li-
bras. Accusativus autem pëndet ex
intellecto partieipto Aa~en~~ qualis
forma Intégra est apud Herodotum,
ihdK;anteGronovio':K~)t'r?~c.?T<9-
jMOt~OtTet'rf't'XttTX'Tct~'tT~. 1, 1~
Omissionem, qualis est th' tre pondo
habent sœpe scriptores ùt Livius
XXVH 4, 8 patera ex quinque
pondo anrifacta )i,idest,exquin'
que libris, pondo', auri facta.
t. Messnta. M. Vaterios Cotylnus
Méssata, vir egrégms, Brùtiànarum
partium dum aliqua reipub)ica:
spes superfuit, postmodum ab ipso
Caesare'Auguste'cuttus, et generis
non minus qùam ingenii splendore
ciartts; Ejùs frequens mentio apud
Nostrum etTibùHam, Senecas, P)i-
nios, Velleinm, Tacitum, seripto-
rem Dialogi dé causis corruptœ ele-
8
 ~6 M. FABII QUINTILIANI
t6 confirmat. Absurdùm forsan videatur dicere, barbaris-
mum, quod est unius verbi vitium, fieri per numéros,
aut genera, sicut solœcismum scala tamen et scopa,
contraque hordea 2 et mulsa3, licet litterarum mutatio-
nem, detractionem, adjectionem non habeanî~, non
alio vitiosa sunt, quam quod pluralia singulariter, et
et 5
singularia pluraliter efferuntur; gladia qui dixerunt,

quentiae et ail. Admodum juvenem
eximie laudat Cicero Ep. ad Brut.
nisi forte eam recte Ciceroni
abjudicat irunstallus in Epistola ad
Middletonum p. 204 seqq. Cantabr.
iy~t, 8. Si hariolari iiceat, putem
hoc de dua pondo eum dixisse in
libro de littera S (vid. t, y, 23);
quoniam S oblitterata faeit difficul-
tatem in hisce vocibus. Orationibus
maxime inclaruit, quae cum ca!te-
ris ejus operibus interciderunt'; li-
ber autem ~e~M~ush~e~te ejus no-
mini suppositus est.
Scala. Legitur tamen singula-
ris, ut apud Aquilam Romanum p.
Ruhnkenu in ed. Lupi t8!. Malo.
ascensum, quam scalam. Praecep-
tum hoc de utroque horum voca-
bulorum ~ca~<B, sco~œ, frequens
est apud grammaticos Putschianos,
item Varro dat de L. L. p. Bip. 165,
it. t~g. Charisius tamen p. Putsch.
20: "dicimus,n inquit, tamen
et tcopa. Vid. Vossium de Anal. t.
ï, p. 6a3. Quare ~ca/tp sint pluraliIi
numéro, causam exponit Varro de
L. L. p. 144.
2..HorJef!. Pro hordea Guelf. et
Goth. dant ordea. Bor~ea et mul-
sa. Prius tamen non uno loco usur-
pavit Virgitius, in cujus irrisionem
factus est hic versus a Bavio et Ma*-
vio ( an unus tam scito carmini
procudendo'non sufnciebat?). Hor-
dea qui dixit, superest ut tritica di-
cat, referente Servio ad)Georg.I,
2t0. Confer et J. H. Vossu, poetœ
nostri, notam ad versionem suam.
De mulsa locus veterum nullus in
promtu est, nisi quod, singularem
solum recte dici, decernit Chari-
sius p. Putsch. 22 modestius qui-
dem Priscianus p. 663. Vid. not.
seq. Hexametrum istum in Virgilii
hordea Cledonius tribuit Cornificio
( an Conte~o? sed poetœ et amici
vix fuent talis irrisio ) Gatto p.
Putsch. t8c)8.
3. llfulsa. Ita etiam Gtie)f. et om-
nes, puto, Codd., quum edd. non
paucs dent musta, quod probat
Burm. et invexerunt sane VV..DD.
quod locus ubi mulsa exstaret non
succurrebat contra meminerant
eorum, quae de musta dccit Servius
ad Georg. II, y. Sed jam Camera-
rius recte observavit locum Nostri
H, 4, g, ubi musta.
4. Non Aateattt. Te no tt omittunt
R. t 2 et CAMP.Ed.
5. Gladia. Varro de L. L. lib.Vlll,
p. !~8: "dicituramutteis. hoc
gladium, et hic ~/a~tM!. n Neque
tamen diserte hoc probat Varro.
Lucilii autem et Plauti exemplis
impugnare Quintilianum, quod fa-
cit Douza ad Lucil. p. to3, non
attinet, quum adeo vetustos sci'ip-
tores imitari sit affectationis. Ne
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. ï, 5. ïiy
génère exciderunt. Sed hoc quoque notare contentus
sum, ne arti, culpa quorumdam pervicacium perptexae,
videar et ipse quoestionem 2 addidisse. Plus
exigunt sub-
tilitatis qusBaccidunt in dicendo vitia, quia exempla eo-
rum tradi scripto non possunt, nisi
quum in versus inci-
derunt, ut divisio ~uropa: et ei contrarium vitium,
ullum quidem hic barbarismi exem- Voss. t, nonnisi in margme habeat
plum allatum esse puto quod non ~t<B. Puneta diœreseos imponi rec-
fuerit in aliquo scriptore, qui ta- tissime vetat Gesnerus, et dubitat
cite notaretur. adeo, an vera sit ista scriptura Eu-
Hoc quoque notare. Quoque t'o~œ ~/fF. Quint. autem tempore
retro spectat ad 1, 4, t y ubi ea- Europai junctis in diphthongum
dem fere sunt verba in fine loci de ultimis vocalibus fuisse pronuncia-
litteris. Ut ibi autem st~nare, ita tum, vix erediderim, quod tamen
hic notare est breviter tangere. Sic significat ipse, si sana est lectio.
IX, 4, t5.: *IUud)totaMesatisha- Neque verisimile, eum reprehen-
beo. » XI, i, « satis habet par- dere voluissé Virgilium, post En-
tem banc vetut notare inter agnos- nium, Lucretium, etc., dicentem
centes ubi mox est MMtt~Mmc pictaï vestis etauri, Aulaï in medio,
brevius dicere. Jungit utrumque II, quae ipsa memorat sine reprehen-
2 15 notanda breviter. a sione y, it). Tale igitur hic vi-
2. Qtt~tt'oncm. Hanc videlicet tium notari putes, quod vilior qui-
de barbarismo in numero. dam poeta in trita forma commi-
3. Divisio. Sic Guelf. Goth. (tac. serit, non vetustatis studio, sed
Gesn.) Voss. t 3. Bern. et qua*- metri necessitate coactus. Etiam
dam edd. vett. quarum aliquot ta- Phaeton melius opponitur, si, ut
men Grœcum subjiciunt TMdivisio. in eo vocales ae mâle coa)uerunt,
Recentiores solum posuerunt Gra:- ita hic eaedem (ae non ai) fuerint
cum <)'«t~t~c, nullo, puto Codice dirempta:. Grammatici tamen, ubi
auctore, etsi de multorum diversi- de dia:resi agunt, fere exemplis is-
tate siletur. Hic Qu. non usurpasse tis Virgilianis utuntur, ubi a et i
Graecam vocem, apparet iis, quœ dirimuntur, non a et e, quare non
sequuntur « quod.Gra:civocant.n sum ausus scripturam refingere ad
Non enim tam operose Gra'corum Codd. Gesnerus docet et in Eu tale
mentionem injecisset, si eorum jam vitium potuisse notari. Et fortasse
antea posuisset vocabulum. –j!)/- in hoc exemplo de mero sermons
visio Europai. R. 1 2. Divisio Eu- quotidiano cogitavit Qu. nullo ad
rope et Asie. jEttropa'et~!t<B, CAMP. poetas respectu, ut Romani indoc-
Pro divisio edit. Hackiana t665 et tiores pronunciaverint Eüropaë
recentiores <)'<<?<: Europaï. Vid. Asiaë. Tum facilius locum tueretur
not. seq. En. istud ~Sfoe. Ita Spatd., quibus
4. Europai. Guelf. europe, 0!«B. addit in Prœf. cit. p. 8t{. Divisio
Sic praeter Goth. etiam Bern., cum Europai. Turic. ~'uro/xc et ~!t<c. Si
 ti8 i M. FABII QUINTILIANI
quod a~MpEorjet (ru-~o~-j Graeci vocant, nos comp/e.c:o-
j8 nem dicimus qualis est apud P. Varronem
Cumte flagrant!dejectumfulminePhaeton\
Nam si esset prosa oratio, easdem litteras enunciare ve-
ris syllabis licebat. Praeterea quse fiunt spatio, sive quum
syllaba correpta producitur, ut
Italiam fato profugus

seu longa corripitur, ut Unius ob noxam4 et furias; ex-

tra carmen non deprehendas sed nec in carmine vitia
19 ducenda sunt 5. Illa vero nonnisi aure exiguntur, quae
fiunt per sonos; quamquam per aspirationem, sive ad-
jicitur vitiose, sive detrahitur, apud nos potest quaeri 6,
an in scripto sit vitium, si H littera est, non nota 7? Cu-
divisio est in prima syllaba, dicas multis male, quum significetur
verum esse ~urop<B, sine addita- diphthongus. h post t omisi cum
tnento, pro more Qu. justam struc- pterisque.GesnerumimprobatHeu-
turam, quoad ejus fieri potest, singerus ad Cic. de Off. III, 25,2,
plernmclue servantis. Pendebit ge-- reponentem t/t, quod in;pra:ceden-
nitivus a voce divisio; et nihilomi- ti syllaba (post synatœphcn) sit
nus in ipsa quoque syllaba ac,.fue- aspiratio vereor ne argutius quam
rit demonstrata divisio. Etiam Tu- verius, quum in Latino scriptore
riccnsis vocem Gra;cam <ftct~<~<: versemur.
ornittit. 3. Italiam. ~'Ene!d. 1, 6. Ubi per
l.Kt~ P. ~at-roncm. Hic est metrum licet, idem Virgilius ple-
P. Terentius Varro, Atacinus a rumque corripit primam in Italis,
patria, urbe Cailla; Narbonensis, et debuit, si recte repetitur nomen
appettatus, qui eodem, quo M. a vitulo. Vid. Festuni En Italia et
Terentius Varro, celeberrimus po- notas apud Dacerium p )o~. Atta-
lyhistor,vixittempqre. Memoratur men in adjectiv.q /ta/a primam pro-
ille multis scriptoribus, quum ip- duxit Vir. ~En. 111, l8S, neque ah
sius opera interciderint omnia. Vi- <Tct~c<{,bubus, repetiit originem
de inprimis Senecam patrem, Con- nominis, ib. v. 166.
trov. ]ib.!If, 16, p. Bip. 215. Libros 4. t/)HU! ob ))OX/ttn. /En. 45.
de Sequanico bello versibus hexa- 5. ~tt'a ducenda. Guelf. ut et
metris seripsit, sed maxime incla- Coth. ( tac. Oesn.) <~c.??~ cum
ruit libris IV Argonauticorum, ex tribus a)). Codd. et Viarto.
Apollonio Rhodio expressis. Vide 6. ~'ofestfjftMt'rt. nota. Vide not.
Nostr. X, i, 87. sequentem.
a. J'/)neton. Guclf. pheton cum ttoxnota.Ita
y.J~ftteraMf,.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. ï, 5.
jus quidem ratio mutata cum temporibus est ssepius.
Guelf. Turic. et omnes Codd. at-
que edd. prasterVoss- 2, et Goth.
qui pro nota' dant notata. Goth.
practer eam in voce nofafa varieta-
tem, sibi cum Voss. 2 communem,
hoc quoque mutât, quod pro est
non, dat non est; quo apparet non
esse merum scribentis errorem in
mofafa, qualem in Voss. 2 agnos-
cere mihi videor, sed consulto esse
recessum a vulgata scriptura. Go-
thani rationem Gesn. est secutus.
Falso ut opinor, Gesn. negat, si
/;ttet'a~tt~, non nota; quaeriposse,
an omittenda hac littera, vitium
fiat in seripto ? nempe manifestum'
tune esse vitium, de quo nulla sit
quœstio, h. e., dubitatio contra
posse quasri apud Romanos, an vi-
tium aliquis commiserit in scripto
qui aspiratiohem non notaverit,
apponenda littera H. In hac argu-
mentatione videtur mihi Gesnerus
accepisse ~0 <?u<crtait sit pro lus
credi non esse, ita ut chttntahonent
istam putaret vergere in ne~attO-
nem. Equidem contra vergere eam
puto in a~rmattonem. Eo videor
deduci serie orationis. Sonos, qui-
bus annumerat aspirationem, exigi,
h. e., examinari, deprehendi, in
scripto negat Qu. Tali sententiae
quumsubjicit~uant<jfuarn,exceptio-
nem inducit, ut jam aliquis,tamen
sonus, seil. aspiratio, vitium pos-
sit facere etiam in scripto. An ergo
hic valet an tton ut fere post du-
bitandi, nesciendi, verba, de qua
forma uberius agendi erit occasio.
Se'nsus hic est apud Romanos
etiam per aspirationem videri po-
test esse ( sic reddo potest ~mert an
sit) vitium in seripto si Ii litteram
putamus, non notam. At certissi-
ng
me est, inquit Gesnerus, non vide-
tur solum, simul ac litteram agno-
veris T'it H. In eo autem si est dif-
ficultas, remanet eadem in Gèsneri
lectione, ubi itidem H diserte ap-
pellatur littera. Sed tota ea locutio
<jfu<Brt potest ait sit nihil aliud nisi
modeste affirmat, et potest ei com-
mode subjungi argurnentum pro ea
ipsa, quarn affirmât, re si autem
hoc loco est pro si quidem, si mo-
dd. De H nota, non littera vide su-
pra ad 1, 4, g, quilocus ipse re-
ceptam hic ante Gesn. scripturam
défendit. Quareetiam, quum du-
plex possit fieri per aspirationem
vitium, solum tangitur ittud, quod
est in detracta aspiratione ? Sequen-
dum igitur duxi, quod magno con-
sensu probant Codd. Gesnerianam
rationem sensum habere probabi-
lem non nego, sitamen~otMt~u(Brt
an affirmative intelligatur id enim
necessarium plane credo. Eum sen-
sum etiam Gedoynus expressif
Q)t),'eut f/ema)tder. si. ces fau-
te; ne passent point jusqu'à l'é-
cntttre, ifu~o~que <h, soit une
~ttre et non pas seulement une
marnue. n Jd quoque alienum pu-
to a Quintiliani mente, quod, in
scriptura Gothana H littera appel-
latur ab ipso auctore, non ex alte-
rius opinione. Si H littera est,
K0)t nota. Buttmannus verba ha'c
glossam putat, qusesiabsintet~U!
facilius ad aspirationem referatur
(vide tamen HI, 9, t.); in qua
ratiqne novam sententiam a cujus
vult inchoari. Sp. in'Praefat. p. y5.
i. Cn/us. Cave referas ad litte-
ram M spectat ad aspirationem,
ubi est
quod apparet mox, ( §. 20. )
veteres. dicebant. Depronuncia-
 120 M. FABII QUINTILIANI
3o Parcissime ea veteres usi etiam in vocalibus, quum oedos,
trcosnne dicebant. Diu deinde servatum ne consonan-
tibusaspiraretur, ut in Graccis et triumpis. Erupitbrevi
tempore nimius usus, ut c/toronep, chenturiones, prce-
chones adhuc quibusdam inscriptionibus maneant: qua
de re Catulli nobile epigramma est 2. Inde durat ad nos
usque vehementer, et comprehendere, et mihi et mehe
quoquepro me~3 apud antiquos, tragœdiarumprsecipue
a~ scriptores 4, in veteribus libris invenimus. Adhuc diffi-
cilior observatio est per tenores 5, quos quidem ab anti-
quis dictos tonores comperi, utvidelicet~declinato a
Graecis verbo, qui TMou;dicunt, vel accentus, quas Graeci
~oTM~s vocant, quum acuta et gravis, alia pro alia, po-

none itaque agitur, non de scrip-
tura, cujus tractationemjam omit-
tit. Vid. de parca veterum aspira-
tione Cie. Orat. c. 48.
i. ~erf<ttum. Sic Guelf., si recte
vidi, (juum omnes prœterea Codd.
dent resen~afum. ~fxeruatMm.
hahent Codd. HR. 1,2, CAMP.et
ahipermutti.ED.
2. Qua de re. epigramma est.
Non quidem de istis inscriptiuni-
bus, quarurn similes exhibet Gru-
term, ut horuamentis, etc.; sed de
pronut)ciatione,qua! se in ipsis adeo
inscriptionibusexeruit.Epigramma
nutem est Catulli ~8 ( quamquam
variant cditiones in numéro ), de
-~mo, sive llinio sic incipiens
"Chommoda dicebat, si quando
"commoda~eitet.netc.
3. A~'Ac. me. Guelf. mc~p. mi.
Male utrumque, quum recepta sola
argumentationi satisfaciat. Quam-
quam Salmasius ad Ftor. 1, t t8,
malit nte/tœ mefe, quod sic nul-
lus dat liber. mee priore loco Alm.
Voss. 2. Goth. Jens. Tarv. me<p.
Venet. c<? Bern. cœteri receptam.
Et mehe. R. 1,2, C~MP. nam
mehe, quod praetulerim. Eo.
4. Tra~œ~tantm. ~cnjptonM. Li-
vium Andronicum, Naev:um En-
nium, Pacuvium, Accium.
5. ~dAucf/tjy!c<<'o')e)'tc)torM.
Observent hic tirones adhue com-
parativo junctum ad recentiorum
fere Imguarum modum, quod ta-
men et aliis argenteae a;tatis aucto-
ribus frequentatum discent e Tur-
sellino de Particulis, (Editio Lip-
siensis t~t) p. /}7, item e Lexicis.
Ita Qu. ]J, 4, '3, adhuc melius;
H, t5, 28, adhuc concitatior. Per
tenoresautem, sieut per sonos, per
aspirationem (§. 19), est pro eo
quod attinet ad tenores. Graece
n'XBCt T'~C~û?a)f~XC.
6. Ut videlicet. An forte abjicie-
mus ut, tamquam natum ex mate
repetita sequentis prima syllaba
vid. Codd. autem nost. omnes ha-
bent ut; id servandum exis timo. ED.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 1,5. 121
nitur, ut in hoc C~mt~u~~ si acuitur prima aut gravis 23
pro flexa, ut CetAe~M~~et hic prima acuta 1; nani sic
media mutatur~, aut flexa pro gravi, ut apice circum-
ductà sequente, quam ex duabus syllabis in unam co-
~t ~ttcpnmn acuta. Cave no- ter illud de voce, exempli causa
minativum inteiligas, sunt abIativi afferenda post ut. Nunquam Qu.
consequentiae, hic autem est ad- apice circumducta dicturus erat pro
verbium. Cœterum tirones in hisce
CH'cum~e.tN'. Ut enim taceam am-
Quintilianum ~docentem tum de- bages istas ubi paucioribus pote-
mum assequentur, si acccntuum et rat defungi, etiamcumincremento
Latinorum et Graecorum rationem perspicuitatis apicem diversum es-
probe perdidicerint, quorum prius se a CircMnt/~cXM ipse Qu/docet. 1,
ipse Noster praestabit brevissimis 10 geminatione vocalium,
iisdemque certissimis regulis pro- "velut a~tce utebantur I, 7, 3.
positis,qua;mox)egentur§.3o,3l. longis syllabis omnibus apponere
2. Nam sic media Mïttfafttr. Hoc apicem ineptissimum. Nimirum
ad utrumque exemptum refer Ca- apex erat « nota a sinistra in dex-
millus et CetAc~tM. tram partem <B~ua/tter ducta.
3. Ut apice circumducta. Guelf. Prise. p. 1287 quam ibidem Pris-
aut, et ita plerique Codd. etsi sunt cianus vocat longam lineam. Ahi
valde negfigenter a Burmanno ex- granimatici Putschiani frequenter
cerpti in hoc loco. Unum, qui det appellant a~tcem. ln Scauro, p.
ut, videor agnoscere Joannensem, Putsch. 226~ male legitur ~ttt,
quem, duos reliquos ex suis aut ~ref, ~?~~ ubi apices poni jubet,
pra'ferre memorans, tacet Gibso- quumoporteatsic signari ea fënit,
nus. Verissimum equidem puto ut. âret, /ë~tt. Vide, si libet, de bac
Post eamvocemvero nonne exspec- apicis et CtrcMtK/~e~M!differentia
tes vocabulum aliquod, exempli Fosterum 0)t Accent and Quantity
causa propositum ? qualia erant p. 86, !J7, n8. Circumducta au-
modo post utrumque ut: ut in hoc tem, remoto apice aptissime pote-
Camillus, ut Cethegus 'et mox ut rat dici pro <;trcum/7<*Aasyllaba
~tre:ts. Destituitur ea spes, oblato variandi causa. Vide XII, !0, 33,
?Na~)tce, quo carere poteras. In ea flexa etrcumducttur. Ita plane
voce bEec est varietas: apici Gib- apparet in isto apici, apice, tatere id
sonus habet, e Lugdunensi. Hoc ipsum, quo nobis opus est, exem-
tuetur Baliolensis Codex, si Gibs. plum syUabœ gravis per vitium cir-
recte eum tacuit, quum diceretBod- cumHexa*, vel etrcMm~ttCtœ, vel
leianum dare apice, Joannensem
/?cjc(B omnia enim hœe idem signi-
omittere vocem. Apice dant proeter- ficant. Jam quod illud fuerit voca-
ea Voss. 2. Goth. Guelf. Omit- bulum exempli causa allatum, equi-
tunt vocem praeter Joannensem, dem non dixerim, diu meditatus.
etiam Voss. t, 3, Bern. Jam, fal- Nam ~~ptt, ut male pronunciarint
sum esse To apice, intelligere mihi ~ppt, parum placet. Latinam eam
videor ex argumento quodam pra;- fuisse vocem aptissime quidem
 122 M. FABII QUINTILIANI
~4pentes, et deinde flectentes, dupliciter peccant. Sëd id
saepiusin d'œcis nominibus accidit, ut ~ret<s quem
nomen proprium, propter reli(Iua
exempta, vel inde intelligas, quod
subjicitur ( 2~ ) ~e~ id sœpius
in G)(Mi! nominibus accidit. a Pro-
ponunt, illustrandi causa; nam de
corruptela non cogitarunt, Pseudo-
Turnebus etGesnerus ha'c balteus,
pileus. Ea tamen nimium diversis
litteris scribuntur, quam ut in lo-
.cum<r!)? apici vel apice subeant. Ne
alveus (juidem satis convenit. An
autem unquam Romani illitterati
produxerint secundam in a~eu~
balteus, pileus, clypeus, etc., ut
inde fieret/?e:m, vel orcum~e~a
syllaba, velim locis veterum doce-
ri. Vox ea, quae pro apice debet in-
veniri, ultimam brevem habeat ne-
cesse est, ut cum productione si-
mul flectatur id, quod non fit, si
ufuma sit )onga. Debet prœterea
talis vox in penultima habere vo-
calem ante vocalem, ut possit cum
ultima coire in diphthongum; sub-
jicit enim, aliquos secundam sylla-
&am ex duabus t?t unam cogère, h.
e., cum tertia pronunciando jun-
gere, Hi utrum sint iidem, qui cir-
ctonc~ttjccrattt sequentem, an a)u,
vitium novum priorum errori ad-
dentes, ambigo. Magis tamen pos-
terior ratio placet. Ex structura Ip-
sa participii co~ente! probabilior fit
prior loci interpretatio. Si enim
alios trisyïiabum boc nomen fecis-
se, circumducentes penultimam
alios disylla-
voiuissetsignincare,
bum, flectentes ultimam, videtur
ita potius fuisse scripturus: quam
qui. in unam cogunt et deinde
"Hectunt, dupl. pecc." Fortasse
igitur ipsum iUud, quod rejeci,
~pï, verum est, modo constaret
Quintiliani tempore usum iïïum ge-
nitivorum in i, nun aufem in de
quo ago ad )U, 5 17, plane fuisse
abolitum,. ut, miro sane casu, Ho-
ratiani moris QuintDiams imperi-
tior Bentleio reperiretur, et impro-
baret id, quod hic ab optimis qui-
busque ante Ovidium scriptoribus
unice frequentatum ostendit. Ap-
paret autem, mate circTtmftexu si-
gnari hodie a quibusdam ablativos
primae decl. Nunquam enim'ultima
flexa est a Romanis. Apicem in-
scribere debent, quicunque signum
requirunt.VId. I, 7, 3, et Fos-
terum eo ipso loco, quem supra
notavi. ( SpALDtNGin Prœfatione
p. ~5). Reliquam editionum in hoc
loco varietatem exponere non at-
tinet. Si pro sic in illis nam sic
media mufatM)-, quod est in veteri-
bus plerisque edd., a; nullo Cod.
defenditur. Quod autem ascito illo
si pro sic Aldus dat, ex conjectura,
ut opinor, cum eoque Viartus et
Sichardus attt~mfM~ro apice cir-
cumducta sequeturpro bis ut apice
circumducta sequente, id sensum
etiam magis perturbat, etsi specie
non caret. Apice habent H. l )
2 CAMP.et CAP. Ed. Ut apice
circumducta sef/uftitc. ~'e<yucntem
ut sae-
syllabam inte))ige secun~am,
pe Noster J, 7 3, aliud ~nore.
.<.aliud~ttenit. IV, 5, i3;pn'u!
~eottetts, et multis prœterea locis.
Reliqua de boc toco certissime
corrupto, vide in notae initio ubi
res fuse.tractatur.
]. Atreus. Terei Nereique, Ita
soibunt ha'c nomina ed. Hack.
.1665, et nonnulli. A~f?: Tt~7.
H~t~que. De his verbis et a)iis qua;
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 5
nobis juvenibus doctissimi senes' acuta prima dicere so-
lebant, ut necessario secunda gravis esset; item Terei
Nereique Haecdeaccentibustradita~. Çaeterum~jam
scio, quosdam eruditos4, nonnullos etiam grammati-
saepe saepius in scriptoribus oecur-
runt vid. not. seq. En.
t..DoctfMtmt senes. Nereique.
Inter illos senes erat sane Domitius
Afer. Vid. V, y, y. Pronunciatio au-
tem qualis eorum fuerit in hisce no-
minibus, hactenus apparet, quod
acuerunt primam; post eam duasne
pronunciaverint syllabas an unam,
non item. Trisyllabum fecisse 'ro
Atreus possunt videri, si quis id,
quod modo dicebatur de duabus
syllabis.in unam. vitiose coactis~
hue etiam referat. Is autem nimis
fortasse presserit pronomen id,
quod facilius spectet ad vitium il-
ludproprie hic tractatum/cœ pro
gravi. Et yidetur Quinti)ianus, si
secunda, quam necessario gravem
factam narrat, non fuisset ultima
in hac voce, aliquid fuisse adjee-
turus de uttima. Puto igitur, senum
illorum pronunciationem nominis
Atreus fuisse plane eamdem ac nos-
tram. VIeissim mirum sit, si Nerei,
Terei, genitivo casu, disyllaba fe-
cerunt, et diserte repugnat Priscia-
nus, p. ~35 In .eus desinentia
semper una syllabavincunt in ge-
"nitivo. Oileus, Oilei, nisi pro-
ductio (alienumvocabulum, malis
complexio, signiScatu, quo Qu. I,
5, iS, sed titterse nimis discre-
pant) ~poetica fat in Graecis, ut
~ydei. n Ex poetis in bac quaBS-
tioue non multum proSeias, qui'
synaeresi et diaeresi promiscue utun-
tur,utVirgii.Cunc.,v. n6: "non
Orpheus Hebrum. Vers. 268
.manet Orpheus in te, ') Hor.
123
Carm. I, 6, y Née cursus dupli-
cis per .mare Ulysse). » Contra
Epist.I,63:](hacensisUiys-
« sei. Vide, sis, Vossium de Ana-
iogia, t. I[, c. 9, p. ~o5, undehœc
exempla deprompsi.Usus tamen sa-
tis constans poetarum disyllabum
facit horum nommativum de ge-
nitivo nihil decernam. Quos eulpat
Qu. pronnneiabant igitur: ~treu!,
~Vere!.Regius,quemexscripsitPseu-
do-Turnebus, vitium illud duplex
in solis obliquis casibus Gra'corum
nominum putat notari, quum in
Atreus nonnisi semel sit peccatum,
Terei autem et Nerei, primum sint
disyllaba perperam facta, deinde
ultima syllaba sit flexa item perpe-
ram. Hoc quidem, etsi consenta-
neum pra'eedentihus, ex ipsis nos-
tris verbis non plane procedit.
–7tem ?'<'re[-/Veret~ttC.Non magna
fuerit audacia, si quis hanc appen-
diculam pro spuria rejiciat. SpALD.,
Praef.cit.,p.y5.
2. Tradita. H. e. haec adhuc so-
lita sunt a magistris tradi. Protinus,
quid novatum sit, est proditurus.
3. C<Bten<m. Hodie quoque ea-
dem de causa soient adverbia, prœ-
positiones, pronomina acuere ul-
tima syllaba. ED.
4. Eruditos, Vix mihi tempero,
quintevemirrisionishiecolorem
agnoscain, pro quo pinguius dixis-
set qui volunt eruditi videri. Eru-
diti autem multum abest, ut sint,
quos nunc vufgo inteifigimus, me-
moria multarum rerum onusti,
multiscii sed elegantes potius, ab
 124 M. FABII QUINTILIANI
cos, sic docere ac loqui, ut propter quaedam vocum dis-
crimina verbum interim acuto sono rimant ut in illis 1
.Qua* circum iittora circum
Piscosos scopulos.

ne si gravem posuerint secundam, circus dici videatur,

26 non c<rct<t<tM. Item quantum, qtcale, interrogantes, gra-
vi comparantes, acuto tenore concludunt quod tamen
in adverbils fere solis ac pronominibus vindicant, in cse-
27 teris veterem legem sequuntur. Mihi videtur conditio-
nem mutare, quod his locis verba conjungimus 3. Nam
horrida illitteratorum barbarie alie- omnino carere, et sic satis discerni
ni. Distinguuntur etiam a gramma- a significatione circi. Accentus au-
ticis (sicut litteratum distinxit ab tem est solum in antepenuitima~?
ent~tto Cornelius Nepos. Vid. Suet. littora et penult. fo? pisc. Pariter
Illustr. Gramm., c. /{), quorum ma- Ottt (sive ad pra-positionem at post
gis est doctrina et peritia quam eru- primus respicit, quod puta~ Came-
ditio. Vid. Auson. Popmam de Dif- rarius fortasse utrumque verum,
ferentia Verborum ed. Richteri. quamquam praspositionem diserte
Lips., <7/}t,p. 2t~, t5. Sic erudi- non memoravit) in illis qui primus,
tionem Noster non semé! inprimis accentum suum amittit cum se-
I, 6, 3t, et de Lucilio I, 6, g. quénte vocahulo coalescerls paene,
t. QtMEcircum littora. Virg. jEn. ut ex tribus hisce syllabis qui pri-
IV, 254, 55. 7'ro/<e~M[, I, 5. Pecu- mus sola pri habeat accentum. Sic
t~~tet~ue~ Georgic. iU, 243. in vernacu)a )ingua vocabutorum,
2. Veterem legem. Ita Guelf. et qu:B plane coaluerunt, prius solet
Goth. pro veterum, quod dat Ges- amittere accentum, quum alia sit
nerus, sed per merum sphalma, ratio eorum, quœ, etsi composta,
quod repetierunt Bipontini. Vid. minus tamen arto vincu)~ conti-
§. 20, vetus lex. nentur. Exempla sunt ubersebett,
3. Conditionem. conjungimus. trajicere trans fluvium, M~rsctse~~
Cond. mutat, h. e., facit, ut a vertere in aliam Unguam. Posterius
commnm régula acuendae, vel flec- vere coaluit, etpraepositio accentu
tendœ, penuttima; tonga* recedant caret; prius non itefn, etsi vicissim
hujusmodivoeabuta, quod in hisce accentus verbi xetscm fere est oblit.
et similibus locis verba, h. e., vo- teratus. Simili quoque modu in He-
cabuia (I, 5, 2), conjungimus, h. braicis vonabuUs per Imeotamn
e.,junctim efferimus. Negat ergo 'makkcph conjunctis, prius abjicit
Qu. acui ultimam in TMctrcHm, ne- accentutn. Plane igitur, qnamquam
que tamen vult acui penultimam, modeste, damnat Quintit. morem
sed vocem tamquam partem factam acuendac ultima; in ciretem, quem
in
sequentis littora et piscosos accentu paulo secus intellexit Vossius
 INSTITUTIONS ORAT. LIB. I, 5. t25

quum dico circum littora, tamquam unum enuncio,

dissimulata distinctione itaque tamquam in una voce,
una est acuta quod idem accidit in illo,
Trojae qui primus ab oris.

Evenit, ut metri quoque conditio mutét accentum ut ~8

.Pecudes pictaequevolucres;
nam volucres media acuta legam quia, etsi brevis na-
tura, tamen positione longa est, ne faciat iambum,
quem non recipit versus berous Separata vero haec a 39

Anstarcho, de Arte Gramm., 1. H, et cogitet etiamnum de voce volu-

e. g, p. 187. Etiam Bentleius (in
Schediasmate de metris Terentia-
nis, p. g5 editionis Reizianœ, quod
Rudenti Plautino subjungitur), ac-
centu spoliat To'~ttt, ut ab, dum ver-
sum hune Virgilianum notis in-
struit, secundum quas pronunciarl
debeat.
Y. lierous. Ita Guelf. eum Bem.
(fido fere socio) ut et AId. et Viart.,
quod recte prsefert Burmannus. Sic
Cicero de Oratore 111, 47? et de
Legg. 11, 27, caeteri heroicus.-Hé-
rotM. Ita R. 5, 6. At R. 1,2, C~Mp.
et CAP., heroicus, quod glossam re-
dolere nobis videtur. Ec. ~fe-
nit. versus herous. Totam hane pa-
ragraphum accipi oportet pro pa-:
renthesi, illustrandi causa inserta;
ad ipsam eam, in qua versamur,
disputationem non pertinente. Si
metri conditio, h. e., ratio, mutare'
potest accentum, quod iieri in ta-
libus, ut volucres, unusquisque ag-
noscit tanto minus est mirandum,
sententise conditionem, qualis est
in circum littora, ubi vocabula con-
jungimus, itidem mutare accentum.
2. Separata. Retro spectat hoc
ad §. 27 verba co~Mt~tmus <),
ne quis forte référât ad proximum,
crex. Negat igitur circum, qui, qua-
~~uatttum, et ejusmodi vocabula,
nisi artejungantur cum aliis, a pr<e-
cepto, acuendae in disyllabis penut-
timae, et ultima; utique gravanda*,
recedére. Circum autem, ubicunque
praepositio sit, sane jungitur cum
alio vocabulo, sed in tali structura
semper versatur ellipsis, ut in pro-
pe etc. Proprie autem talia sunt ad-
verbia, ut etiam hic agiioscit Quin-
tilianus, qui de meris adverbiis et
pronominibusagiproatetur(~. 26).
Sic et ne dicit adverbium I, 5, ~g,
quae nobis voeatur conjunctio. ~<°-
tus lex settttonM, quam modo (§. 26)
item appellaverat, idem est illud-
pr<Bce~)htm. Sic omnia clara, spero,
in loco quem se non intelligere in-
génue fatetur Gesnerus, qui tamen
ad hanc ipsam de loco sententiam
rediit secundis curis. Vid. Addenda
ejus. GaUaeus pra~ter omnem ratio-
nem suspectam putavit vocem sepa-
rata, in qua nulla est Codd. varie-
tas, nisi forte Gothani ~erata (tac.
Gesn. ) varietatem appellas. Ca*teri
tacent omnes, et omittunt etiam
Regii interpretationem, quam equi-
dem repetii, quamque secutus Ge-
doynus locum satis bene expressif.
 ia6 M. FABII QUINTILIANI

praecepto non recedent 1 aut si consuetudo vicerit, vê-

tus iex sermonis abolebitur 2 cujus difficilior apud Grae-
cos observatio est, ( quia plura illis loquendi gênera,
quas At~sxTou;vocant, et quod allas vitiosum, interim
3o alias rectum est3) apud nos vero brevissima ratio4. Nam-

i. A ~ro'ce~'to non recedent. Sic màrgini allevisse, quam se'~uentes

Goth. (tac. Gesn.) cum Bodf. Bal.
Voss.2,Obr.Ca'teriinter~ra'c.et
non inserunt Moxtro. Alienum id
non EstQuintiIIanipraeceptum, sed
vetus lex senmottts. Vocem nos-
tro inserunt R. t, 2, CAP. ~f7.
2. Abolebitur. Hoc pa:ne etiam in
Goth., quem abolebit dare narrat
Gesii. Nimirum cauda; !itterœ t ap-
picta,quœ passivumfaci.t, abiitfere
in speciemsigniinterrogationis.
Voss. 2 tamen (gemellus Goth.) abo-
lebitetianf, eadem fortasse ratione.
3. Quia. alias rectum est. Docta
est et vâlde probabilis Gesneri x~
?<{, qua totam hanc parenthesin
de dialectis spuriam esse suspiea-
tur, et exihterpretamento marginis
in nonteXtum inveetam. Sàne si quid
adjécturus erat Qu., qùare esset
a't~!ct<tor aliud Grixco< observatio
veten œmtoMM legis, aliunde hu-
jus réi câusam repetiisset, quam a
dialectis, quumGraeci, praeter duas
aceentus sedes sibi cum Romanis
communes, habeant etiam in nl-
tima accentnm, possintque bée-
vem penùttimam acuere eamdëm-
que longam gravare, quorum neu-
trum Romanis )ieët. HiAc enim est
omnis Graeci accentus difneuttas.
Videtur itaque, quum ipse Qu. de
re, quae sui non esset instituti, ni-
hil dixisset, ignarus aliquis verœ ra-
tionis, qui Codicem seriptoris nos-
tri antiquissimum tractaret, hanc
causam rei, a se parum perspccta*,
librarii deinde pro ipsius verbis re-
eipereat.Estquidemhœe~fcm
omnibus, quantum video, Codd.,
varietate levi. Interim inter vitio-
sum et alias, quod recte displicet
Gesnero, quum sic idem atque alias,
yidëntur tueri omnes. Explices h. 1.
ntMo secius, sed dure. Goth. (tac.
Gesn.) inter vitios. et tnt. inserit
est. Guetf. sic dirimit vitiosum in-
terim alios. Bern. pro a~tc! alias
dat alià. alia; non male,, referen-
do alia ad dialectos. Sapit glossèma
ipsa haec fluctuatio. Quia. alias
rectum est. Hx a)Ià profecto causa,
quam dia)ectorum diversitate, ori-
tur diffieuhas, qua impediantur ac-
eentùs Graeci. Si tamen sanus est
hic locus, debemus cogitare v. c.
de tege ~Eolicœ diatecti, ultimam
semper gravantis, etiam ubi in ca-
teris dialcctis aut acuitur aut Sëc-
titur. Sunt praeterea quEedam, quac
aliter tegas accentuata in vetere lo-
nismo vel Atticismo, aliter apud
recentiores velut ~o?r~?ot, T~'ir<t<tt,
o~ero!, ~MOfo:,!~o[, i~oc, qaamquam
in posteriore voce quantitatis ma-
gis est diversitas, quam accentus.
Sed te\'idra sunt haec quam qua-
in censuni veniant. Etiam Metarius
in Opere de Dialectis accentuum
varietatem omittit neque multis
rem tractat Reizius de ~tcentux in-
cHttttttOt:e,ed.Wotf.,p. toyseqq.;
It.,p.i2[,inM~)tf~"f.
~tt(/ nos vero &)<'ff~)'n!<!ratio.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 5 t2?

que' In omni voce, acuta intra numérùm trium sylla-

barum continetur, sive ese sunt in verbo solae, sive ul-
timse et in his aut prOxima extremse, aüt ab ea tertia.
Trium porro, de quibus loquor média longa, aut acu-
ta, aut flexa erit eodemloco brevis utique gravem ha-
bebit sonum ideoque positam ante se, id est ab ultima
tertiam, acuet. Est autem in omni voce utique..acuta, 31
sed nunquam plus una nec ultima unquam ideoque
in disyllabis~'pnor. Prsetereanunquam in eadem flexa
et acuta, quoniam. eadem flexa et acuta 4; itaque neu-

Sic cum plurimis Codd. Guelf. Gib-
sonus tacendo significat, Bodlei.
habere paucarum edd. scripturam:
apud nos vero recttMtma ratio ac
etiam brevissima, corruptissimam
illam, quod vel ac, ante vocalem,
ostendit.
i. ~Vnmouc. Guetf. Nam quod.
Namque, ut.conjecit Regius, Goth.
et plurimi puto Codd., qui silen-
fur. Id certe solum estverum. Nam
~uoJ muttœ edd. ~~Vam~Me. acu-
ia. Siinilia docet Cic. Orat., e. t8, 1
ubi Ernesti mutatio, quam sine ul-
to aùctore in textum recepit, u/tra
pro citra, necessaria non videtur.
a. Ë<E sunt. Sic scripsi, prius e
Goth. (tacente Gesn.) posterius é
Guelf. Vulgo /KBstttt. Clarius h. 1.
cœ quam /t<B, nequè èonjunctivus
necessarius. Sat multœ edd. etB.
Sint, R. i, 2, CAp. Ed.
3. Disyllabis. Goth. (tac. Gesn. )
ut et Voss. 2 bisyllabis, et quaedani
edd., facili errore, sed in quo la-
teat bona scriptura. Nu))us enim
duplici s locus in hac voce, etiam-
si fere scribitur~.f~a&ttn:, quum
nemo tamen trtMy//a6nt~j et Graeci
semper ~jJ~Xtt~t, T~~J~~ct~ot. Vid.
Noltenium parte Orthogr. p. 52,
it. Heusingeri emendatt. p. 332.
Bissyllabis habent R. 2. Dis-
HtHt/Med.CAMp.mafe.ED.
4. Flexa et acuta. Sic Guelf. Re-
gius pro et conjecit ex, quod ip-
sum tamen ex aliquot Codd. affe-
runt, qui contulerunt; quam vere
'quidem et diUgenter, neseio. Gibs.
taeendo significat Joann. ita dare,
Burm. Voss. t, 2, diserte narrât,
quum tamen Goth.,Vossiano 2 ple-
rumqueaccinens.prsefëratef. Ges-
nerus TOet reduxitet defendit. Ne-
que tamen plane me conciliavit
recepta*. Vix enim aghoscô simpli-
citatem et sanitaiem Quintiliani,
si vere ab eo profecta sunt, qua;
hic leguntur, in quibns est o~t~MN-
povprorsus puérile nunquam ea-
dem flexa et acuta quoniam eadem
~e.ca et acuta. Qui omiserunt ultima
quon. acuta, sieut Codd. aliquot
et edd. quarum.est Obr. gladio se
éxpedierunt non manu neque
ferri potest ejusmodi );~<c. Equi-
dem maxime graver illud eadem
praepostere repetitum, et profec-
tum sane ab ocujo librarii ad su-
periora aberrante. Maxime quidem
ita
-r !egi optem OMOttam/~e~'a est
acuta; aut ouon. tn/?e~a estacuta.
 128 M. FABII QUINTILIANI
tra claudet vocem Latinam. Ea vero, quse sum syUabse
unius, erunt acuta, aut flexa, 'ne sit aliqua vox sine
32 acuta. Et illa personos accidunt, quae demonstrari scripto
non possunt, vitia oris et Hnguae tMTcmt~ou;et ~6~-
Bern. enim sic qui in eadem flexa
et acuta. Goth. ( tac. Gesn. ) ut et
Voss. 2, et aliquot edd. quia pro
quoniam, sed posterius longe ap-
tius. Collocatio ~o? eadem, qualis
nunc est, ne satis quidem Latina
mihi videtur. Et acuta. R. 1,2.
Ex acuta CAp. Ed. Quoniam.
flexa et acuta. Flexa syllaba quum
sit ea, quae iongae vocalis priorem
extollit, sive acuit, moram, secun-
dam gravât, apparet unamquam-
que syllabam flexam etiam habe-
re acutum accentum, etsi vicissim
non item.
t. Itaqueneutra. Ita Guelf. Goth.
etomnes, puto, Codd. Gesn. auc-
tores secutus Codicem Turic. a m.
sec. Jens. Locat. Venet. Ruse. Bad.
CoHnœum et Obrechtum dedit uti-
que, nequaquam necessario. Bene
enim procedit argumentatio, si,
propterea, quod, quœ/7e.!fa est syl-
laba, eadem et acuta est, neque
flexa neque acuta ullam Latinam
vocem dicitur claudere. Acutam
enim modo ( nec ultima un~uant)
claudere vocem negabat, in flexa
itidem acutam esse quum maxime
ostendit. Contra, si legis utique, de
acuta, quod modo dixerat, repetit
ineleganter. Etiam nimis geminatur
istud utique, si hic tertio compa-
ret. cludet eum Guelf. et quibus-
dam Codd. et edd. legas, an clau-
det, parvi refert. Frequens sane
Quintiliano forma cludere. Goth.
( tac. Gesn.)c<au~:t, cum Voss. 2.
C<aMdt'tR. t et 2. Eo.
3, 'iMTctxf~m)~ xo~o?'o~/i6v. Isi"
dorus Origg. 1. 1, c. 31, p. Gotho-
fredi 8~2 /otact!mu! est quoties
n in iota littera duplicatur sonus,
ut Trotta:, ~)f<ttM. Diomed., p.
Putsch. ~8 "TbtaCMmt sunt, quum
littera supra justum decorem in
dictionibu~ extenditur. Isid. I. c.
Labdacismus est, si pro uno t
« duo pronuncientur. Diomed. 1.
c. ~amMacMmt, si Zccem prima
« syllaba, vel Alma, nimium plene
pronunciemus. Exempla hujus
vitii etiam clariora ponit Erasmus in
Dialogo de pronunciatione, apud
HavereatnpumS\'Hogeatt€rap. 72.
« pro lucet, ellucet; pro M/M, sal-
/auf!. Pulchre idem Jemonstrat
in Hannibale Gronovius ad Liv.
XXII, t3, 5. Aristoteles Problemm.
p. Sytburgu to3, tmema n e! sa-
~O~Ht ~MtOMtjMM, ~0't ~6 CMJf-
tetfTftt M/t~ot. Erasm. c. p. y3
'tM~ dum, aretatis arteris
c cireaimasfauces muscu~is,Yo~se-
« miciusis labiis promitur. Cui con-
« trarium est ?rx~T6~M, quum ni-
n mium diductis faucibus et ore
plus satis patulo sermo.promitur.
Idem p. y~ Per M)«?*r%Mw vox
<.funditur in latera faueium, atque
chine repercussa resomat, qualis
« umbrarum vox esse fertur, eoque
« qui simulant hujusmodi spectra
« ex olla fictili verba promunt.
Paulo superius idem Germani su-
periores paene ab umbiHeo voces
a ducunt. EtsaneMtÂo~ro~/fcvIde-
tur esse abundantia sonorum gut-
turalium, velpotiuspulmonatium,
qualem notamus in Hebraica lin-
 ÏNSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 5 ~q
et ~xTstx~ou;,feliciores ringendis nomi-
xtir~ou; :<r~oT)]T6t;
nibus,Graeci vocant: sicut xo~ofrTo~v,quum vox quasi
in recessu oris auditur~. Sunt etiam proprii quidam et 33~
Ineuarrabites som, quibus nonnunquam nationes re-
Remotis 6
prehendimus 5. igitur. omnibus, quae supra
diximus, vitiis, erit illa, quœ vocatur, opSometec, id est,i
emendata cum suavitate vocum explanatio nam sic ac-
cipi potest recta 7. Caetera vitia omnia ex pluribus voci- 34
gua, ut etGermanica, pronuneian- sociis, inevitabiles, neque in ullo
tibus maxime Helvetiis. Codice invenio neque per se Man-
t. A~jufJfMft~MOMc. Quamquam ditur. Mecum facit Lochm. t. c. p.
Codd. vett. edd. et omnes fere, qui !2. R. t, 2 et CtMp., inenar-,
de re aut littera egerunt scriptores, ra6t7M;ED.
ut Varro et Isidorus Hispat. aU. Soni quibus. Conjicit Heindor-
praeferunt labdacismum sine m, ma- (ius in quibus, utprœpositio exci-
lui tamen cum recentioribus inse- deritpostson;.Sp.inPrœf.,p.y6.
rere illud. Goth. ( tac. Gesn. ) lab- 5. Nationesreprehendimus. So-
dacismus, litt. Latt., Guelf. labe- '~lemus'quibusdam nattônibus ex-
lacismus, per errorém. Vide enim "pr&brare certos sonos, quibus
de Aristophanis x~CJx Toup. ad n pronunciationem suam defor-
Suid., p. ed. Lips. 4~~ qui recte Mment potissimum. Attamén dif-
negat a littera repetendum. ficultate non caret structura ob
2. Auditur. Guelf. dividitut, cum ablativum istum quibus, pro quo
quibusdam, mero en'ore corrum- malis ot quos. Bene autem procé-
pendi a in d. derent omnia, si legeretur, qua*
3. 7nenorra6t<e!. Guelf. inerrabi- est Burinanni conjectura, depre-
les, quod ipsum si pluribus Codd. hendimus, pro repr. Se produnt na-
defenderetur, nequaquam sperne- tlonescertisquibusdametproprus
rem, quum Apuleius de Dogmate sonis. Sic Anglos deprehendimus si-'
Platonis, itemque de Mundo hoc bl[o in th, Franco-Gallos rhoncho
vocabulo in orbibus cœlestibus usas in tt~enr.anos anhelitu in ch.
inveniatur. Forent autem soni i.ner- 6. QuŒ supra. Guélf. de quibus
rabiles, certi, qui nunquam va- supra'et sic plerique Codd. et edd.
rient. Contra e Lactantio, sed loco Videntur tamen Bal. et Joanri. da-
non designato, memorantur a lexi- re receptam, qua* sane est elegan-
cographis errabiles soni. Nunc tior.
quum bonam sententiam pracbeat Nam sic. recta. H. e. nam
non paucorum Codd. scriptura ine- puritas, suavitas et accuratio, ex-
narrabiles (Vid. XI, 3,177 rattO. planatio, in pronunciandisvocibus
.M~marraMt! ~), ea acquievi, exem- possunt comprehendi ista rcctœ
plum secutus etiam aliquot editt. pronunciationis appellatione, qua~
Quod dant Burm. etGe~n. non sine inestGra*coYOcabuto-6eftrtfft.
1 9
 !3o M. FABII QUINTILIANt
bus sunt, quorum est~o/œcMMtM:quamquam circahoc
quoque disputatum est nam etiam qui complexu ora-
tionis accidere eum conntentur, quia tamen unius emen-
datione verbi corrigi possit, in verbo esse vitium, non
35 in sermone contendunt quum, sive arnar~ corticis seu
me~o cor<:ce~ per genus facit solœcismum (quorum
neutrum quidem reprehendo., quum sit utriusque Vir-
gilius auctor; sed fingamus utrumlibet non l'eete die-
tum), mutatio vocis alterius, in qua vitium erat, rec-
tam loquendi rationem sic reddit ut amari corticis
fiat vel media cortice quod manifestas calumniae est
neutrum enim ymosum separatum est 4, sed composi-
36 tione peccatur, quse jam sermonis est. Illud oruditius
l.QutComp~'u.Goth.(tacente tur, neque conveniat magnopere,
Gesn. ) qui cotttexttt aut complexu, précédente in parenthesi, eadem
quam fof~dam, ut vocat, glossam structura: ~uMmMt~etprotinus
Gebliardus, ducibus duobus suis sequente tertio conjunctivo fat,
Palatinis Codd. jam proscripsit. cujusmodi similitudinem clausula-
Caateri quidem Codd. a conferenti- rum solent vitare scriptores. Si quo-
bus non memorantur. Mirum, ni )!Mm esset pro quum, oratio foret
Voss.2,facitcumGothano.GueIf. expedita. Quoniam enim proprie
recte omittit contexttt aut, ut et est concedentis, sed simul argu-
Alm. Edd. ante Gibsonum pleras- mentum ex concessa re peti posse
que obsidet. Qui complexu, Ita negantis et id ipsum agit h. 1.
habentR.t,3,etCAMp.R.2,et Quintilianus. Quoniam et Quum in
ed. Hack., conte~'tu vel complexu. Codd. saepe eonfunduntur. Vide
A!u vutgatam sequuntur. ED. Drakenb. ad Livium I, 6 4, item
2. ~ntatTB. cortice. Alter locus tV,29,6.
Virgilii, Eclog. VI, 62, 63, alter 4. Separatttm est. Guelf. omittit
Georg.11,74. est. Non male neque emim neces-
3. Quum.icreddtt.Long[orhie sarium est, et loco hic alieno 1e-
orationis ambitus habet aliquam gitur, quum debuisset terte ante !e-
difficultatem intelligendi. Quum re- pamtum poni, non post. Et sic
fertur ad reddit, quod multis voca- soins, quantum video, Gryphius
bulis inde distinetur. Neque appa- ann. i5~. Elegantius tamen omit-
ret, quomodo quum, hac potesta- titur est, quum recurrat in fine hu-
te, possit sibi jungere indicativum, 1 jus sensus. ~tt)osu!?t separatum
nam tempus sane non significat, est. Habent R. ), 2 et Ed. Hack.
nisi forte positum a Qu. putes <<t<m. ~tt)0!umest !~M)'atMM, R. 3, 5~,
Reddat in nullo quidem libro teg.i- et C~Mp. Ed..
 iNSTITUtiONÏS ORAT. UB. I, 5. t3:
quseritur, an in singulis quoque verbis possit fieri.solœ-
cismus ut si ùnum quis ad se vocans, dicat venite, aut
si plurcs a se dimittens, ita loquatur, aut DMCCt/e.
Nec non quum responsum ab interrogattone dissentit
ut si dicenti, Quent ~t~eo ? ita occurras, Ego. In gestu
etiam nonnuUt putant idem vitium inesse, quum aliud
voce, aliud num vel manu demonstratm. Huic opinioni 37
neque omnino accède, neque plane dissentio nam id
fateor passe accidere voce una, non tamen aliter; quam
si sit aliquid, quod vim alterius vocis ohtineat, ad quod
vox ina referatur, ut so~ecfsmus ex complexu fiat eorum,
quibus res significantur~ et vohtntas ostenduui'. Atque 3S
ut omnem effugiam caviUationem fit aliquando in uno
verbo nunquam in solo verbo. Per quot autem et quas
accidat species, non satis convenit. Qui plenissime, qua-
dripertitamvotuntesse rationem, nec aliam, quam bar-
barismi, ut fiat adjectione, ut, ~en: de &<stSm Alexan-
c/rMm detractione, ~m6tt~o ftam, jE'<p<o fent'o. Ne
Aôc~ectt~; transmutatione qua ordo tlubatur Quoque 39
t. Idem vitium. R. 2 idem illud 3. Res ~tyHt~cattfMr. Guelf. ( et
vitium. En. –7~ c~stu. t~e~ï ~ï- eJ.CAMp.)~Ht/!(;atMr.Ptacet,si
ttum.Quum tragicus actor, Zc:? ex- opposita res et ~o/ttnrm sunt eodem
damans, manu tcrram ostend'eret, numéro.
et ~ft, vuhu in eoetum erecto, di- Ne ~tocf<?c~. Dctracilonem fa-
ceret, Poleirio SmYrna~ pracsidens cile hic agnoscere sibi quisque vi-
Olympicis ludis o~'rofj'infjult, 'r; debitur, ut exciderit quidem post
~i~i <M~<,<x;M. Phitostr., p. 0!. 5~.3. hoc. Sed illam structuram omit-
Item Lucianus de Saltatione vot. V, tRndi~u)~<?)t:eertatimdefenduut
W. DD. quorum unum nominasse
Bip. p. 168 ~rûXÂo~f~of~f~c ~e~jte
ef TÏi ûp~t!?6~Ë?rt~f'xvt/VT~t.
LuciUus Huhnkenium suffecerit. Vide eum
ad Rutil. Lup. p. <'!<).Posset credi
inEpigr. apudBrunctLAnat. vol. n,
p. 335, xxi an xEVpl. ~oÀO/Jtir;J'J.- Quinht.etiatYïimmeritolocutic'-
'fE~f. nem bonis scriptoribus usmpatatn,
2. Fateor posse accidere. Guelf. raro tamen, ut omnes contitebun-
omittit passe, cum Bod). Bal. A)m. tur, reprellendisse. Sed afferun-
Non male. To' posse omittunt tur loci, ubi ipse Qu. ita fuerit )o-
etiam R. t et CAMP.Ed. cntus,I,t2,i~I'<am!)ee{;or
9-'
 t32 M. FABII QUINTILÏANÏ
ego, Enim hoc voluit, Autem non habuit: ex quo ge-
nere an sit igitur, in initio sermonis positum, dubitari
consumi studentem. volo. lbi
in omnibus fere edd. et Godd. le-
giiur nec, sed in suo libro, fortasse
Florentino vetustissimo Regium
invenisse ne, ipsius nota apparet;
habentque illud ne Cod. Goth. et
éd. Veneta t~94- Item VI, 4? i
« ne iHum prbbaverim. » E nullo
Codice a quoquam ne affertur, sed
iterum Regius, corrigendo née aut
inserendo quidem, prodit, libri sui
scripturam esse ne. Invenitur ea,
non quidem, ut significat Bunn.,
in vett. pterisque edd., quum Gib-
sonus suarum quidem quinque nul-
lam memoret, inter quas Andrea-
Bae aùctoritas foret magna. Poterat
tamendesignareVenet. t~g~Ea
enim ne, ut et Locat., sed, ejus
repetitio, Ruse. quidem inserit post
t'~um. Ad ipsum eum locum Ba-
dius in Vallensi suo Codice ne~ue
esse narrat, idque est in Guelf. et
Cotli. Addam ipse locos a 1
<' neAtexandrinis pro ne Al. qui-
dem. n Guetf. solus quantum vi-
deo et Il, y 26, "ne vitium »
sol. Voss. t. Non magnopere Igi-
tur est verisimile, Quintilianum iis
locis scripsisse ne pro ne. quidem,
et recte mihi videor tueri in iis re-
ceptam. Ut sint itaque multa vete-
rum loca, quibus recte .vindicetur
ea structura, quae ipsa disputatio lu-
brica quam maxime videtur, quum
c e née tam facile exciderit; Quin-
tilianum tamen iioc loco non de
alia ulla loeutione cogitasse, quam
de ne pro ne. quidem, adhuc mi-
hi persuadeo sive perperam ipse
huncso)œcismumpronuneiavit, si-
ve summis seriptoribus abjudican-
da est ea forma. Sahem quaecun-
que, ut alium hic inveniant :otœ-
cismum, comminiscnnturW. DD-,
maxime sunt contorta, v. c. ut le-
gatur me ( pro ne ) pro. de me, quœ
tamen ipsa est Ciceroni satis fre-
quens locutio aliquo t~t~utd lacè-
re pro alicui, etc., aut, ut ne sit
pro onne et ibi detractio. Dukerus
ipse, structura* solius ne sine qui-
dem defensor, loeorum, quœ affe-
rantur, scripturam sœpe nuctuarè
fatetur. Ita obliterata est Cic. Phi-
lipp. Il, t6, ubi in yett. edd. ne
unquam salutaverat, hodie nun-
~uam sed Ernestus recte videtur
totam istam salutationem spuriam
putare. Manifestius pro ne exem-
plum videtur Clé. de Fin. V, 7,
extr. ne. posset nisi gtessa est ea.
t. T~ttur tn initio. Vide dicta ad
III, 8,2~, item 1, t t. Apud Sal-
lustium frequens est igitur in initio
sermonis positum. Vide accuratis-
simum ejus scriptoris indicem Tel-
lerianum, unde discas vicies in
Catilinario, bis quinquagies in Ju-
gurthino ita usurpasse Sallustium.
Etiam Livius ponit eo ordine; vide
Drakenb.adlï,~8, 1 1 et ipse Nos-
terU, !4, 5. Priscianus, p. t2t0,
et Servius, p. Putsch. t797 pro-
miscuam hujus conjunctionis se-
dem esse decernunt. Aliquanto dif-
ficilius est scriptores memorare,
apud quos » ha!Cstructura, nun-
quam reperiatur. Ciceronem
modo pra:mittere, modo postpo-
nere igitur, narrat Pseudo-Turne-
bus. Locum quidem, uti prœmit-
teretur, nullumattulit: neque eg&
memini.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 1,5. t33
potest, quia maximos auctores in diversa fuisse opinione
video, quum apud alios sit etiam frequens, apud alios
nunquam reperiatur. Haec tria gênera quidam diducunt 40
asolœcismo, et<M~c<<onM!~Mm, ~so-M- ~<rac~o-
KM, ~t~- inversionis, ~cf~oy~ vocant, quaesun spe-
ciem solœcismi cadant'/utrepgctTM~quoque appellari eo-
dem modo posse. Immutatio sine controversiaest, quum
aliudpro allô ponitur~. Id per omnes orationis partes de-
prehendimus, frequentissime in verbo, quia plurima
huic accidunt, ideoque in eo nunt so/œc~mtper genera,
tempora, personas, modos, sive cui status eos dici, seu
quatitates4 placet, vel sex, vel, ut aitt volunt, octo~;
nam totidem vitiorum erunt formas, in quot species
eorum quidque 6, de quibus supra dictum est 7, divise-~

t. In spec. calant. Guelf. Goth. ne quis ignoraret, qmd eo immuta-

(tac.Gesn.)etVoss.t,2,3,c<2-
dat; ut ad novissimam solum refe-
ratur,vIde!r)!tMft~o~s<. R.i,
et CAMP., cadunt. Eo.
2. 'Tirtf~tïM. posse. Segregant
eo sane consilio tria haec a soloe-
cismo, ne cogantur semper et ubi-
que ea appellare vitia, qu~ inter-
dum, pariter atque ~<{'~tTOf, sunt
figurae orationis probabiles. Vide
supra t, 5, 5. Attendant autem ti-
rones conjunctivum in cadant, qui
significat, loqui Qu. ex mente alio-
rum, non sua ( vide ad J, 2, 2, vi-
detur) quare etiam in fine posuit
posse, non posset, quod perpe-
ram pro illo invehendum suadet
Obrechtus.
3. Quum aliud. ponitur. Cave
credas controversiam in <~e~n<tt0-
ne esse negari. Negat Qu. de eo,
utrum ad ~o/o'CMmumpertineat im-
mutatio, necne, ullam esse con-
troversiam. Definitionem addidit,
tionis vocabulo h. 1. significaretur.
4. Genera. modos. !tatu!u<t-
litates. Vide de his notam ad î, 4,
2 y. Id autem, pro quo expectes
Eam, respiciendo ad tntmutotto,
refertur ad omnem illam, de qua
nunc agit, rem in genere, aut ad
verba ista ~uum. ponitur.
5. Octo. Nam ponunt indicati-
vum, imperativum, permissivum,
ttttefro~att~ttm optativum pro-
MtMt~'tttKj COtUMnCtttfum tH/Uït~t-
vum; atDiomedes modos quin-
que esse omnes fere grammatici.
consentiunt. Eo.
6. Eorum quidque. Goth. ( tac.
Gesn. ) <yuo<~ue, ut et Voss. a.
In Guelf. compendium evanidum
seripturœdubium relinquit, utrum
dare votueritllbrarius. CœtenCodd.
tacent. Veteres quidem edd. pterae-
que ~ttod~ue.
Eorum. dictum. De quibus
supra dictum est sunt modo.recen-
 .34 M.FABIÏQUINTILIA~l
4~ ris prseterea nH?Me;o~,in quibus nos ~~yu/arem ac p/t<-
ra/~ï habemus, Gracci et ~txo~. Quamquam fuerunt,
qui nobis quoque adjicerent dua!em, scripsere, /eoere,
quod evitanda* asperitads gratia moHitum est, ut apud
veteres1 pro ~M/e ?!ïe~em, ?na/e me/'ere, ideoque quod
vacant f/u<e, in illo sotogenc'e consistit; quum apud
Graecos et in verbi tota fere rationc, et in nominibus de-.
prehcndatur, et sic quoque rarissimus ejus sit usus;
43 apud nosnorum vero neminem haec observatio reperia-
tur, quin e contrario, Z~e~e~ere locos, èt Co~~cMereo?7ï-!
nes, etCo?MC</er6~ f/uce~ aperte nosdoceant, nihitho"
rum ad duos pertmere Dixere quoque, quamquam id
Antomus Rufus4 ex diverso ponit exemptum de pluri-
sitfe vcrbi partes, </<'Hem, tentera, pro etsic <yuo~ttC?Tuca!tnr se dua-
etc, ubi insotentiuo paulo, quod lis latini defensor ipsa ea dualis
SMpm dixit in ~hm exiguo inte':Yat- apud Grecos intrequCDtia. Quid
)o. VifJH autem t[, t, 10. F.ortas~e mirum si apud Latinos ctiam ra-
tamen de industrie vitabat modo, rior ? Apparet sa!tem Grœcorum
<p)oe)p)'upri[)mhicera)adter))ium, exempte, Jualem,quijra rus sit
ne q'.tifi t)U'haretur]ector, quohinm ejus osus, non protinus tolli e lin-
de modo verbi n~Hnr. Aims autcm gna, Sf usmnhujusmodiformarum
ab atitii constitmt'T aumerus modo- sij;nifica'.ionë dnatis Jissuadcret
rum, quales Diomedes, p. Putsch. Qu., bene prqceder(;t recepta. Ad
328 <jfu"]<jfuea~npsci a grammatj- negaridum, esse daatem in Latina
cis plerumclue narrat, sed tamen )ingua, non videtur facere. i~enuc
quosdam usque ad <)ecem modds tamen post etsi taM hene procedit
piog)'t'<U. Varro <~e L. tib. tX, p. conjunetivus sit, qnam st pendet a
Bip. i6y secj. sex facit dectinatuam qttMm. Et. u,<H. quo minus-est
species, sed ii non sunt modi me- verisimite~ quod, Gra'ci, qui ha-
ri, verum omnes in genere verbi bent, raro usurpant, a nobis, non-
parfcs. Qt!inti!iani tempore vidcn- nisi hi uno génère frcqu.3n(atum,
tur ('.Temaxime ubtmmsse rationcs, tamquam ptOprmrti quid debere a
ut a)ii sey, aiii octo motios face- ca:teris numeris distingui. Vide ta-
rent, quod apud grammaticos dh mennatœlnnium.
serte memoratum non invenio. 3. ~efe')cr<Co)MCf/ere. Virg.
t. ~M~ veteres. Er~u Quih'ttiani ~n. J, 36c), )!, r. OYid. Met. Xf)J,
tempore vix in usu hoc. i. fn omnibus hisce locis plures
2. Et sic. t<\tt?. Conforta videtur duobusinteHiguntur.
ar~umentationisrauo, qualem t'cd- 4. ~)ttont\tS~U~US. pt'Otitt'tCtft.
d;di )n nota seq. An etsi sic OMonue, ~ntotttt ~tt~ uatta menuo apud
 [NSTITUTIONÏS ORAT. LIB. 1,5. t35
bus patronis praeco' pronunciet. Quid? nonLivius circa 44
initia statim primi libri, Tenuere, inquit, a'rceM5a6:M!~?
et mox, /K adversum Romani ~er~? Sed quem potius
ego, quam M. Tullium, sequar? qui in Oratore Non
reprehendo, inquit, scripsere scripserunt esse ~ent~ sen-
tio. Similiter in vocabulis et nominibus fit ~o/o?CM??!tM 45
genere, ~H~ero~ proprie 4 autem casibus. Quidquid eo-
rum alteri succéder, huic parti subjungatur licet per
comparationes 6 et stfper/attone~; itemque in quibus pa-
<r:M~7 pro possessivo dicitur, vel contra. Nam vitium 46
scriptores, nisi quod schotiasta* altero ponetur, poterit id vitium
Horatii refernnt, euin vertendo Ho- ad hanc sotcRcismorum partem re-
mero et Pindaro, itemque comœ- ferri, qua; fit in vocabulis et nomi-
(]iis scribendis innotuisse. Mémo- nibus. Scilicet patitur magis quam
rat eum et Velius Longus de Or- jubet Qu. hujusmodi vitia annu-
thogr., p. Putsch. 223~. merari soloecismis quum tamen
t. fr~Bco Injudiciis, post habi- improbet quod faciunt quidam
tas a patronis utriusque litigantis ut to/œeMmMm putent vitium per
orationes solebatpronunciare dixe- quantitatem.
<< sed hoc, etsi plerumque post 6. Per com~arahones. dicitur.
duorum patronnrum, tamen etiam Exempla lia'c sunt nominis vel vo-
pnst p!urin)n fiebat orationes. cabuli alterius succedentis alteri,
2. ~t~t. Sabini. Liv. I, t2 t. h. e., pro altero positi, quum com-
Tïomc~t subiere. ibid. parativus pro positivo aut superla-
3. 7)t Oratore c; Non ipsa tivo usurpatur, aut vicissica. Prse-
quidem Ciceronis verba expressit positio per significatu est, quem
Qu. sed mentem ejus. Apparet au- cognovimus ad I, 5, 22.
tem e sententia Ciceroniana, ip- Patrium. Quale sit, potest
sumpromiscueusurpandam duxis- dubitari. Quum tamen a Chàrisio,
se utramque formam, non assignas- Diomede, Prisciano, Isidoro, Cle-
se duali alteram. Quod apud Cic. donio, certatim iisdem<)ue fere
et est ante scripserunt, id libenter exemplis allatis, jungantur et inter
ego mutaverim in etsi quum si fa- se commutata ostendantur patro-
cile hauriretur a sequente ~c. tt~mtCf: et possessiva (ubi apud Isid.,
4. Proprie. Hoc opponitur ei, p. Gothofr. 824, pro 77t<'<M-a lége
quod antecedit stnu/tter; nam ca- Ctetica), facile adducimur, ut cre-
sus sunt proprie vocabulis et no- damus patnun: ab ipso Quintiliano
minibus, quum yenus, 7tu;nc)'um, dictum pro ~Htronymtco. Diomed.,
communia haheant cum verbo. p. Putsch. 3t0, ita Patronymica
5. Qm~tttt. succedet. Sensus ~sunt qua; a pâtre sumuntur, ut
hic Yidetur al- «Pefides, Priamides. Possessiva
Quandocunque
terum vocabulum aut nomen pro interdum Poeta: quasi patrony.
 t36 M. FABII QUINTILIANI
quod fit per quantitatem, ut magnum pect<o/u7K, erunt
quno/cecMtnum putent; quia pro nomine integro pos~
tum sit diminutum. Ego dubito, an id improptitim po-
tius appeMem significatione enim deerrat ïb~œcMnM
47 porro vitium non est in sensu, sed in complexu. In
participio per genus et casum, ut in vocabulo per tem-
pora ut in verbo; per numerum, ut in utroque, pecca.
tur. Pronome~ quoque genus, nutner~m~ casus habet,
48 quae omnia recipiunt hujusmodi errorem. Fiunt ~o/tB-
cismi ( et quidem plurimi ) per partes orationis 3 sed id
tradere satis non est, ne ita demum vitium esse credat
puer, si pro alia ponatur alia, ut verbum, ubi nomen
esse debuerit, vel a~e< 6tum~ ubi pronomen, et similia.
49 Nam sunt quaedam cognata, ut dicunt, id est ejusdem
generis in quibus, qui alia specie, quam oportet,
utetur, non minus, quam ipso genere pcrmutato
5o deliquerit. Nam et an et aut conjunctiones sunt; male
tamen interroges, A:c~ at/t :e~, sit? et ne ac no?t ad-
arnica proferunt, ut est Orestes !I, 7. Vide Tursell. ed. Ere. p.
Agamamnonins; sed quod patro- 68t et infra ad H, 3, 5.
nymicum est, poni quasi XT~Ttx~ 3. Per partes orationis. Per, in-
« non potest. » Hinc igitur soloecis- tellectu, quo modo per compara-
mi in illa com~utatione, sed et in tiones, ne forte quis intelligat per
contraria, ex mente quidem Quin- s;n~u<a~, h. e., in o)mn)'6u!partt&ut
tiliani fortasse extra poesin. or., quod docere non attinebat,
i. Dubilo, an. Affirmative duhi- quum sponte manifestum esset, et
tat, si ita dicere licet. Résp. t, 5, jam monuisset Noster 5, ~t.
]<), et eadem de hac forma dispu- 4. ~f'e, aut ille. Pectissime Ges.
tantem adi, sis, Perizonium ad nerus defendit Quintilianum con-.
Sanctii Minervam p.) t8. Locus in- tra eos, qui summum rhetorem
primis manifestns apudSenec. patr. eundemque grammaticum putant
p. Bip. 2j2 adeo non est dubium errasse in hoc praeeepto, quo ju'
a)t heneficium non dederit, ut het in disjuncta quœstione usurpari
f dubium sit an acceperit. Sed ~n, vetat aut. Locascriptorumquse
vide ad H, ty, 3. in contrarium afferuntur aut male
2. Porro. Introducit ha;c
parti- intelliguntur neque habent veram
pu]a argumentum, aut
quare non sit disjunctionem in qua'stione,
goto-çtsmus talis locutio. Similiter corrupta sunta a librariis igtiaris. De
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 5. '3?

verbia qui tamen dicat pro illo Ne feceris, ~ece-

ris, in idem mcidatvitmm, quia alterum negandi est,
alterum vetandi. Hoc amplius tntro et intus, loci àdver-
bia~: ~o tamen intus, et Intro sum, solœcisml sunt.
Eadem in diversitate pronominum,m<e~ect:onunt_r<e- 5)1
positionum, accidunt~. Est etiam ~o/œcM?MM~in ora-
horum in eo genere erroribus vide Guelf. cum Bern. vocem intus omit-
Drakenborch. ad Liv. V,3, y. Quod tunt, per errorem. T~ïfM~,loci <x~-
autem ipsum dicuntQuintiiianum verbia. Quod h. ). probat Spalding
tali locutione usum 1,6,3s: Sit- intus, unius loci adverb. habent R.
c ne. a consulendo 2 En. -Eo. intus. so/cect'snt.
fe<ajudican-
do. diu. est quum ejecta fuit pra- Hoc de adverbio intus prasceptum
va scriptura, etsi veram Gesnerus fortasse hausit, unde plura in tota
demum post duo secula reposuit. hac grammatices tractatione, e Lu-
Aliquos tamen scriptores, Quinti- cilii Satyrarum nono, quem ille de
liani tempore, peccasse in harum industria orthographia* et quaestio-
tonjunctionum usu, recte suspica- nibus grammaticis videtur desti-
turidem Gesn.,quum alioqui non vi- nasse, quare sequentes versus a
deatur fuisse moniturus quidquam Charisio grammatico servatos recte
de ea re Qu. Sunt ejusmodi Plinii libro nono assignat Franc. Douza
tninohs et Taciti loca. Consulant Nam velut t)ttro aliud longe esse
tirones Noltenium in Anti-barbaro, <'atque intu* videmus sic et apud,
parte syntaet. p. !2g9, cujus erro- te longe aliud est, neque idem va-
res, admoniti, facile emendabunt. « let ad te: Intro nos vocat qd ~p~,
t. Hoc amplius. Repetita ex Cu- "tenett)!(tMa~!tMfœ) Neque tamen
ria formula, quum atiquid addunt confecta res est de hoc decreto,
Senatores ei, quod priores decre- quum etiamin movendi significatio-
verunt, ut apparet loco L. Senecae ne intus usurpent non contemnendi
de Vita beata c. 3. Deinde abiit in scriptores, de quibus vide Gesneri
communem sermonem pro ~r<Btcr- thesaurum utrumque. Saepe apud
ea, ut hic et t, 5, 55, ItemI, 8. Plautum inprimis respondet Fran-
Usurpat etiam Cicero ad Div. IX, cogallico céans, quod itidem anti-
25 hoc amplius, habere naficu~ quioribus eorum comicis estin usu.
las. '< deFin. V, 5 hoc amplius 3. Accidunt. Cod. R. i et ed.
Theophrastus. » CAMp.accident. (tac. Spald.) ED.
a. J)tt«$, loci adverbia. Goth. 4. Etiam !o/a;CM)nttS.Etiam dant
( tac. Gesn. ) cum tribus Vossianis Guelf. Goth. ( tac. Gesn. ) Alm. Bal.
ante loci inserit unius, quod faciUi- Joann. Bern. et omnes, puto, Codd.
me obliterabatur. Rectissime
pro- quod de suis, quoscunque viderit,
bat eam scripturam Burm. Quam- testatur Regius. Neque magnum
quam in cœteris etiam generaliter est momentum Gibsoni et Burman-
posuit partium orationis nomina ni de Bodt. Voss. a 3, tacen'-
M att et aut co)M., ne «c non acfoer&. tiam. JFw, quodrecentiores edd,
 f38 M. FABII QUINTILIANI
tlone comprehensionis unius sequentium ac priorum
52 inter se inconveninns positio. Quaedamtamen et faciem
~o/cecHnu habent, et dici vitiosa non possunt, ut <r<!(/a?-
dia Thyestes, et ludi jFYo/Yt/taac ~e~a'/est'Πquam-
quam hsec sequenti tempore interciderunt, nunquam
aliter aveteribus dicta~9c/!emo:ta igitur nominabuntur,
de conjectura Regii receperunt, tamenferepnntnmlnte))]gereetiam
sentcntia;huieimpertitnaturamde- quum solam dicit positiouem I, 6,
finitionis sotoecismi, qu~ quidem 15, 25; I, 4~4- Usurpaturetiam
hujus loci, postquam verbosa de de uet'~H, qoum ca.!tt! d-e solis no-
co instituta fuit disputatio nequa- minibus, et sic respondetfereei,
quam esse potest. Neque video 1 unde conversum est, Gr.r:corum
<[uare inde quod ~o/osc. est. positio &~MttTtI, 6, t0, 11. Qua; quum ita
aUquiii intettigat, vel conjtciat, ea- sint, non adducor ut credam po-
dem qnœ in adverbus et conj'jnc- ):ttt0);em h. t. generaliter accipien-
tionibus, accidere in ~rottonttnum dam pro coMocationc, ~tn;ctura,
nuoque, etc., t/tL'c~~tfnf<?.Positio- quam signiRcationem vocabuli vi-
t)t! etiam vocabulum in sensu ge- dentur tenuisse W. Dn. qui rcce-
ueralis definitionis non bene pro- perunt enim pro etiam. '9mtt0)tem.
cedit, qnod i;! videtur animadver- com~tV/tfHXtOfM unius. igitur intel-
tissc, qui conjecit dispositio, quod jigo verba juncta non scparata et
est in Sichardi marmnc, in Codice comntasttt, ad hodiernun) morem,
quidem nutio. Vide not. scq. Etiam dividenda non autem periodum
pro e)tmt mecum defendit Lochm. accipio. ~e~ttextM, ~rtorH sunt vo-
1. c. p. !3, de poMhonequidein ali- cabula deinceps posita.
ter sentiens. -Est etiam. positio. t. ~f~a~a. Guelf. mo~a/OMtC.
Locus obscm'ior. De ocvccKa~.o~ef ora- Mpiius H. t 2 et CAMP.meya-
tionis interprctantur. Exemplum ~OtSta.Ë~.
ipse quidem non attu)it, unde fa- 2. 7'tYMœdta. dicta. In veteri-
ci!Ius intelligeres dcnnitioncm. Pu. bus Dida-catiis in fronte Terentii
totantcncxceptionetn.,ffu3cstatim comœdiarum positis, frequens est
subjicitur, cxempU loco esse, ut, adjectivi-iin vel participiu~n fernini-
qnod ibi ~o\&(xo<~)m est nicrum ni generis junctom nomit)! mas-
in aliis sit \'erus sotoRcismus. Desi- cultno i ~t ~Mc/~u~ MC~ etc.
gnatur ergo his verbis pecutiaris EjtMmodI fere ist~d est: ?')'a~cM/<tt
aliquis sotoscismns, non univers a Thyestes, quo ohsoleto quomodo
sofœcismi natura finitur; vide not, etictum fucrit, non apparet. An,
sop. Quali interprctatioui id quo. omisso tragœdiae vocabulu, T/tyM-
que obstat, quod mcmoratur MOSt- te)tsotumno)nlnnbant?In)udis
tio. Hujus autcm vocabuli in gram- 'qluden) ohtinuit, f/or~'s, ~y~Nr
maticis nulla fere a!ia si~nincatio /<'<M~,app<;i)are.Ve)<:remurcntun-
quam cnst< Sic aiiquoties Noster t.ur Varro Livius ( apud quem
tntft positio 1, 5 60, 65. Yidetur XXIX, t~ '4t fortasse ':u<nCod.
7))
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 1,5. i3g
ff'equentiora quidem apud poetas, sed oratoribus quo-
que permissa. Verum AC/~mnfere habebit aliquam ratio- 53
nom, ut docebimus eo, quem paulo ante promisimus
loco. Sed hoc quoque, quod schema vocatur, si ab ali-
quo per Imprudentiam factum erit, so/œcMm!vitio non
carebit. In eadem specie 3 sunt, sed schemate carent, ut 5;i
supra dixi 4, nominafeminina,quibus mares utuntur,
et neutralia quibus feminse. Hactenus de so/cec~mo; ne-
que enim artem grammaticam componere aggressi su-
mus sed quum in ordinem incurreret, inhonoratam
transire noluimus. Hocamplius utinstitutum ordinem 555
sequar, verba aut latina, aut pet'egruia sunt. Peregrina
pono ex omnibus prope dixerim genubus, ut homines,
ut instituta etiam multa; venerunt. Taceo de yt~cM et 56
&!& et Prù!?/M~?:Mquoque nam, ut eorum sermone
utentem,VectiumLuc!Uus7 insectatur,quemadmodum
Haverc. scribcndum rnmdajn Pentium sicut litSpani
jVeo~~i'K n~-
pellati pro a~e/~ta. Vide XXXVf, non cubitum vocant, sed Grœco-
36, Afc~n/cst'a alyellatos, et eon- rmn Aticona; et Gaili~aeuoJospro
fer de struetnrnDuker. adXXXIV, facetis et Homani vernacala plu-
5~, 3.), Ovidius. Adjeenvum an- rima et ùeutt'a masculino ~cncrc
commodant substantivo Tacitus potius enuneiant, ut /!Mfic thea-
Gellius, Martialis. De Ciceronis usu trum, et htt)tcp)'o~t~!t(m. Priscian.,
non est confecta res, vide de Har, 1. 1: o aliquot civitatcs ttatia:, teste
resp. c..12, ituque Graraum in- Piinio, non hahebant, sed loco ejus
primis, sed et Ernestum. ponebant u, et maxime UmLfi et
Paulo oite~rom.Vtde 5, 5. Tusci. Sosipater, 1. Il. P]THOEUS.
2. ~ut~)ntt/<;)!t;a;)t. M)/cec~- /t'<;t!uM ZtiCtVtM~.Douza in
mi. Il Gram!iii:tCHS non erM~ese~t, RcUquiis locum ejusmodi nullum
sotœeismum si sciens facit; eru- apud vetcrcs inycnjt,.hK.'cce Quin-
bescit., sinesciens. Sen. Ep. t)5- tiliani verba appoi-uisse côntentus i
3. Iti cn~em .~cci?. Non quidem p. 20, n. j~o. Quem metùorat Ci-
yeri sotoecis~ti, sediou ~o~~tKap~vc~. céro m Bruto, c. ~6, Q. Vettium
4. Ut su~)M dixi. Vide 1, 4, 2~, Vettianum; Marsus erat, quo mi-
5. /nsttt:tt:tni on~t)?m. V. 1, 5, 3. nus Pra'nestinis yocibus uteretur,
6. T~cco de 7~u.~c~.Curis Fortu- neque tempora concordant, quum.
natianus, 1.1! Rhet. Schol. gen- Marsum hune Cicero juvenis co~-
~iUa verba snnt qua* propria qua- noverit.
 t~O M. FABII QUINTILIANI
Pollio deprehendit in Livio P6[<au:n:'<atem Hcet omnia
~7 Italica pro Romanis habeam. Plurima GaHica value-
runt, ut rheda ac pe<orr:fMM~, quorum altero Cicero
tamen, altero Horatius utitur. Et mappam quoque,
usitatum circo 4 nomen, Pceni sibi vindicant; et Gur-

i. Pollio. fafauoutat~m. Vide tur aliquot Codd. nostro loco dare

VIII, i, 3. Satis docuit eruditissimo
libello de hac Livii Patavinitate
Morhosius, nulla quidem alia re
potuisse contineri hoc vitium, nisi
sermone urbanitatem ~tx~: Ro-
manam parum redolente, frustra
autem esse omnes eos, qui hodie
labem banc in summo historico
subodorari sibi videantur, o~.t~ofo<
ipsi et barbari. Etiam hoc pulchre
persuadet legenti Morbosius, non
utique caruisse invidia et maligni-
tate istam Pollionis reprehensio-
nern. Per Patavinitatem intelli-
git affectationem quamdam muni-
cipatem(tfnaccent~rou[ncta<),quœ
quamquam vitiosa non est, a ge-
nuina sermonis Romani elëgantia
desciscere videtur. TcnN.
2. Rheda. Horatius utitur. Rhe-
dam non uno loco dixit Cicero, de
qua re consulendus Nizolius. Ipse
Noster V, to, 5o, memorat locum
Mitonianae, c. to, ubi rheda. Vos-
sius in Etymol. recte videtur referre
rhedam ad Germanorum et Anglo-
rum reiten, ride. Horatius petorrita
bis, Sat. t, 6, <o~; Epist. 11, ),
!()2. Hanc vocem etsi Gallis Varro
quoque, Gellius, XV, 3o, et Festus
assignant, et habet Gallus Auso-
nius, Epist XIV, i5, tamen mani-
festa videtur origo ab .'Eo4ico « fre-
p<!pro Tt~M~c, utper Massilienses
in Gallorum linguam fuerit invec-
tum. Duplex R metrica necessitate
posuit fortasse Horatius. Et yiden-
petoritum cum multis edd. Plerique
tamen Codd. geminant R.
3. Petomtttm. AdmonuitmeButt-
mannus in Lexico Celtico inveniri
utrumque, et petoar, sive pedwar;
quatuor, et rit, rota, ut jam et
origo sua Gallica et geminata lit-
tera R constent voeabulo. Idem ve-
ro etymon ipse Bulletus tentat in
verbo petorritum. Sp. in Praef.,p. y6.
4. Quoque, usitatum circo. Guelf.
ha-
Ottoque post circo.ponit, in quo
bet sociumVoss. t, etsi corruptam
alioqui scripturam exhibentem. Mi-
}u quidem ista collocatio placet
pra; reeepta. A)us rébus prœter lu-
dos Circenses, ut mensis, inservie-
bat mappa, ubi~ttO~MeIocumsuum
bene tuetur. In reeepta dicas pra'-
cessisse jam voces aliquas, Poenis
vindicandas. AfNppf!~t quoque
usitatum circo. R. 5, Mappam circo
quoque. R. i, et CAMP., Mappam
Cicero <jfuo~tte.Tandem R. 3, Afa-
non
Ba/ta quoque. Et has varietates
notavit Spalding. En. Mappam.
Usum in circo. Vide apud Suet.
Ner., c. 22. Quum in Megalesiorum
ludis usurpata quoque fuerit map-
cum
pa, vide Juvenal. Xt, t<)r, una
sacris peregrinis videtur advecta,
quo minus fidem inveniat Cassio-
dorus seculi sexti scriptor, nan-ans
avido ludorum spectandorum po-
pulo, quum longius protractis epu-
lis moratus eos esset Nero,'<na~-
tam-
pam ejus fuisse projectam,
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 5.
</(M~quos pro stoHd!sacc!pItvutgus,exHIspamaduxIsse
originem audivi. Sed haec divisio mea2 ad Grsecum prae- 58
cipue sermonem pertinet: nam et maxima ex parte Ro-
manus inde conversus est, et confessis quoque Grœcis
utimur verbis ubi nostra desunt, sicut illi a nobis non-
nunquam mutuantur. Inde illa quaestio exoritur, an ea-
dem ratione per casus duci 3 externa, qua nostra, conve-
niat. Ac si reperias grammaticum veterum amatorem, 59
neget quidquam ex Latina ratione mutandum quia,
quum sit apud nos casus ablativus, quem illi non habent,
parum conveniat, uno casu nostro 4, quinque Graecis
uti. Quin etiam laudet virtutem eorum, qui potentiorem 60
facere linguam Latinam 5 studebant, née alienis egere
institutisfatebantur: inde (7<M<oreMï~media syllaba pro-
ducta, pronunclarunt, quia hoc omnibus nostris nomi-
nibus accidebat, quorum prima positio in easdem,
quam signum committendi ludi Guelf. post cont). inserit cum, cum
(Lib. Varr. III, ep. Si ); hinc ortum aliquot edd. non sine sensu quidem.
signi talis morem. Originem Phœ- 5. fotenttorem facere linguam
niciam nondum eruerunt VV. DD. Latinam. Sic ad retinendam popu-
De mappa pro mantili vide Salmas. li Romani majestatem magistratus
ad Vopisci AureL a, p. 447 seq. prisci Graecis nunquam nisi latine
t. GurJo!. Hispanorum etiam- responsa dabant, ipsosque per in-
num est ~or~o, pinguis, sensu phy- terpretem loqui cogebant, teste Va-
sico, qui tamen in multis linguis lerio Maximo HI, 2, 2. Nos qui-
soteat trahi ad mentem. Conferendi demGermani faciliores nos solemus
de hac voce Cangius in Glossario prœstare Francogauis sub nostra
med. et inf. Lat. et Vossius de Vi- ditione viventibus. Potentiam Lati-
tiis serm., p. 22~ seq. Ejusdem nae, ymt<am Gra:ea; linguae tribuit
originis sunt verba Francogallica L. Seneca in Consolat. ad Potyb.,
(teyourdtr, engourdir. Laberius, Ju- c. 21.
Ui Ca:saris aequafis, in mimo usur- 6. Castorem. Romani quum Cra*-
pavit vocem gurdus., teste Gellio, cis nominibus utebantur, ea in con-
XVI, 7. suetudinem latinam conformabant.
2. Divisio mea. Vid. §. 55 aut Itaque quum Latina in or termina-
Latina aut peregrina. Qua: igi- ta o longum habeant in obliquis,
tur peregrina, ea Grœca pleraque. Gra:ea quoque nomina per o lon-
3. Per casus duci. H. e. flecti. gum enunciabant. TcRK.
4. COH~'OtMf, K;i0 casu rtostro. y. Hoc omnibus nostris ?:0!?)tnr-
 !~2 M. FABII QUINTILÏA~Ï
quas Castor litteras exit; et ut Pa/~pmo ac Te~mo et
Plato ( ( nam sic eum Cicero quoque appellat) diceren-
tur, retinuerunt, quia latinum~, quod o et n litteris
61 finit etur, non reperiebant. Ne in a quidem atque s lit-
teras éxire temere masculina araeca nomina recto casu

&M!.Omittit omnibus Goth., pro- consensu, Voss. 2,~<~cr?nterdat,

bante recte Gesnero. Consentit e
Codd; unus indivisus fere cornes.
Voss. 2. Sed omittunt idem et edd.
Jens. Loc. Venet. liuse. Bad. Cerv.,
quas tacent qui contulerunt.
OmnttmabestquoqueaR. ),2.Ec.
l. Ut Pal. ne ?'< etPlato. di-
cerentur. Guelf. inter Pal. et 7'c/.
omittit ac, non male. Quod in rc-
liquis hujus loci vocabutis noyant
W. DD. in eo a Codd. non adjn-
vantur. Pro ac dant quaedam edd.
sic; Codex quidem nullus. Neque
ullus Codex ut piu;fert ante Plato,
quod nimium conlidenter in textu
posuitGesn.,postqnam simili ausu
Capperonner. dederat sicut. Hoc
tamen libentius recipiam, ut c)a-
rius nam ut advcrbiun'1, tantillo
intervaUo post ut conjunctionem
recurrens, non est pro caetera Quin-
tiliani perspieuitate et elegantia,
Videntur Capp. et Gesn. eam non
admisisse sententiam, qua appare-
ret, Quintiliani tempore vulgo scri-
bi solitum esse f/atOtt, non Plato,
quae quidem sane inest receptae lec-
tioni, et habet quod displiceat.
Propterea malebant ut Plato,.sieut
Plato, quasi de eo nomine sine 't
scribcndo nulla esset controversia.
Porro nullus Cod. omittit t<( ante
J'a/fpmo, quod ejicere malit Ges-
nerus. Neque est quare dissidamus
voci dtccreHtu! curn Ganaeo, sus-
picaci saneviro. Confernotam ad l,
5, cum Goth., etiam hic miro
pro diéereiitzir. fllud Gesnerus in
margine scriptumputat ab eo, qui,
duplici modo nomen MntonM no-
tari in casu recto, voluerit indica-
re inde, postquam ha'c ~-tptffftM
in textum fuerit invecta, factum
esse dicereittur. Equidem, ut reli-
qua taceam, alienum credo a Quin-
tiliani <tx~C:t'xet etegantia, ut scrip-
serit Pa/œmo etc. tehnuerunt,
quotnodo, ejecto (~erc~fur, con-
stituitur locus a Ga))aeo et Gesnero
quamquam usus nominativi Pa/a'-
mo potest deFendi, materialiter,
quod barbare dicimus, accepto vo-
cabulo. Profecto atiquam structu-
ram crat inventurus Qu., in qua,
sa)vo regimiue, compareret nomi-
nativus. Etest inventa ea,si tuemur
receptam.–Receptame'-hibetPie-
rius quoque ad 7Eneid. VKI, 506,
qui hoc Quinti)Iani loco utitur, nisi
quod ae deest ibi et diceretur, pro
J~ccre~tur. Agit a~teM Pierius de
hac ipsa qua:stione, ut et Servius
ad TËneid. VIII, 6o3, q':i &ra'cam
formam metri causa desertam ait.
–~c Telamo et f/H<o, R. ) 2.
Telamo sieut Plato, C*P. M.
2. Latinum. Piavam, quam in
suis libris inveniebat.Regius, scrip-
turam /,n<t)tt etiam Goth. cum Jens.
pra;fert (tac. Gesn.) ut et edd. Loc.
Venet. Ruse. Ctielf. contra dat/.ft-
tinum, ut recte emendaJxttRegius.
Ca*teri cpdiees tacent. –tatnium.
ItaR. 5 et CAMP.Latini. R. i,a.ED.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 1,5. t43
patiebantur ideoque et apud CaeHum 1 legimus, ~e/M
C:ncmn6[(ux; et apudMessalam ~ene~ecttEut/tta~ et
apud Ciceronem3, ~er/nayora~: ne miremùr, quod
ab antiquorum plerisque ~ea: et ~?tcAMa sit dictus.
Nam si ut ~ece?ïa~~ ~M~en<M, ~~re??a~~ dicerentur, 62
genitivo casu non e-littera, sed tis syllaba termmaren-
tur. Inde Olympo et tyranno acutam mediam syllabam
I. C<c<tMm.Guelf. C. Elittm, me- 4. ~ferma~ora. Apparet !<isee
ro, opiner, errore. Vid. not. ad t, quomodo iniistocis, ubi Cic. recto
6, ~2. Nam de ~Elio Stilone, Var- hujusuomimscasuutitur,sitscri-
ronis magistro, quem ille interdum bendnm.QuintIhamquidemauc-
C. ~/tunt, et~C/tum appellat, vix toritati fere non obtemperaruntedi-
cogitandum, quum nonnisi per er- tores Ciceronis, ut Ernestus Inv. I,
rorem librariorum videatur ei a 6, Q, II. ~P. C~C.//C!7nf7f70rfï.
Varrone, etsi semper, dari CHttprœ- Sed improbat QuintUIani obseiTa-
nomen. Caeteri, qui memorant pln- tionem, eumquc bono Ciceronis
rimi, Lucium vocant ut et ipsius Codice ne~at Bentleius ad Millium,
Varronis Codd. de H. R. M, t2. p. 5l8, 19, ed. Lips. (R. Bendeii
~M~ C<e/Htm. C'fnci'nnatus. Coe- Opuscula philologica, 1~81. 8.)
liine, Ciceronis aequalis, haec sint SpALD.Praefat.,p.~6.
verba, cujus infra non uno loco 5. ~fece;M~ ~~r. Hujusmodi
inentio fit (ut J, 6, 29; IV, 2,123, nomina esse a loco docet Varro de
12;}) satis clari oratoris, an histo- L. L. lib. VII, p. Bip. laS, uLi ~fo:-
rtci Coetii Antipatri, Gracchorum cena! itidem memoratur, et ex cor-
tempore viventis, nemo dixerit. Ne- rectione ingeniosa Popmae etiam
que apparet, quare Pelias, qui qui- ~U~P~fï~.
dem videtur Alcestidis ille esse pa- 6. Sed tis syll. Guelf. et Goth.
ter, ex Jasonis historia notus, vo- cumJens. (male e~'referenteGesn.)
cetur Cincinnatus, quum de ejus es pro tis, cum multis Codd., fa-
capillitio nihil memoretur apud cillima ??c t omissione (nam Venet.
poetas, quantum quidem memini. dat M) propter antecedens d in sed.
Magnum iftum L. Quintium, rure Quod emend.tbat Reclus, videtur
petitum dictatorem, a cincinnis esse in aliquot Codd. Cette hoc ve-
cognominatum constat. Dio Cass., rum unum est. R. l, 2 sed es.
p. Reim. )3. CAMP.,sed tis. ED.
2. Bttt/[ta. De quo hisce verbis y. 0//mpo. KOttptttttur. Esthic
egerit Messala, ignoramus, neque error manitestus, sed non librario-
Euthise inentio apud scriptores suc- rum ille, ut quidem videtur, verum
currit, nisi quod Phrynes accusa- ipsius Quintiliani, memoria lapsi.
tori, contra quem defendit eam Primum ob oculos sibi posuit de-
Hyperides, hoc erat nomen. 8exionetni!tamRomanorum aGra"
3. Apud Ciceronem. Rhetor. ca ratione, qua OXt//<t?rocet T~~yvof
et in Bruto. Eo. dlcuntpro'O~Mf!'o: etT~etyt'o:; dein-
 i44 M. FABÎt QUINTÏLIANt
dederunt, quia duabus longis sequentibus primam brë-~
63 vem acui noster sermo non patitur. Sic genitivus ~c/t:t
et Ulixi fecit sic alia plurima. Nunc recentiores insti-
tuerunt fraecis nominibus graecas declinationes potius
dare quod tamen ipsum non semper fieri potest. Mihi
autem placet latinam rationem sequi quousque patitur
decor; neque enim jam Calypsonem dixerim, ut Juno-
nem quamquam secutus antiquos C. Caesar utitur hac
64 ratione declinandi. Sed auctoritatem consuetudo supe-
ravit. In caeteris, quse poterunt utroque modo non in-
decenter efferri, qui grsecam figuram sequi malet4,,

de quum forte fortuna, ob antece- ties usurpat noster 1, 6, 13, i 15,

dens dederunt, dativis esset usus
ad hune casum accommodavit re-
gulam suam, immemor jam non
esse eam Romani solius sermonis
legem, sed Graeci non minus. A
Codicibus quidem nihil prœsidii os-
tenditur, qui mire consentiunt in
receptam. Neque proficiunt mul-
tum W. DD. conjectura:, quatem
proponit Badius, ubi post multas,
neque eas faciles, mutationes ta-
men remanet primam tre~cm
qua! ipsa verba habent errorem
nihil enim refert, brevis an longa
ad accentum
sit antepenultima,
constituendum, ubieunque longa
est penultima. Rationem ipsam ac- bris duobus de ana)ogi!),deperditis,
centuum et Grœcorum et Latino-
rum exponere non est hujus loci.
Vid. 5,3o,3t et 33.
t. ~t'c.ectt. Sic pertinet ad ori-
ginem diversitatis hujus in flecten-
dis nominibus grœcis observata; ab
iis, qui latinam linguam poten-
Mtiorem facere studebant. ') Pari Progr. anni 1789.–R.
sensu supra bis §. 60 et 62 posuit
Inde. fecit autem intellectu dicitur
prorsus grammatico, quem aliquo-
2 y. lis quidem locis ipsa verba et
nomina lacère dicuntur, quum eer-
to modo flectuntur, hic subjectum
sententta; est casus, genitivus scit.,
quiyeccrtt, h. e., qui cœperit ali-
quo modo declinari. Ita Donatus
ad Andriae act. 1, se. 2, v. 23:
~OttttfMs OEdipi~aCiet.
2. Nunc recentiores. Mihi recen-
tiores istud, quod tamen-est in om-
nibus Codd. et edd., magnopere
glossam olere videtur. Sane nunc
.sufficiebat, sed poterat aliquis re-
quirere subjectum, qui proinde
`
margini allineret suum recentiores.
3. C. CœMr utitur. Recte hoc li-
assignatur a W. DD.Vide I, 7, 34.
4. M~<-t. Sic Guetf- Voss. 3.
Accedunt qui geminant l, per er-
rorem, Bodl. Alm. Loe. Ven. Ald.
Viart. Nostrum dant etiam Bad.
Colin. Obr. Csteri maht..Etiam
Lochmannus jubet restitui malet
t, 2, et
CAMP.habent )Ha/ef. Ego vero pra;-
tulerim malit, propter vocem se~
quentem loquetur. Ec.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 5. t4~
non Latine quidem, sed citra reprehensionem loquetur.
Simplices voces', prima positione", id est, natura sua, 65
constant; compositae, autprsepositionibussubjungun-
tur, ut innocéns ( dum ne pugnantibus mter se duabus,
quale est ~~erte/Tttt~ alioqui possunt atiquando con-
t. Simplices. constant. Transit fere securis. Nullus tamen Cod. ad-
ad aliam partem divisionis suae su- dicit huic conjectura", neque ulla
pra proposita* I, 5, 3. Vid. et I, 5, editio. Quantum forma ista id est
55. Constant dicitur respiciendo ad abuti fuerint soliti librarii, vide
compositas voces, quae sota* proprie Burm. ad Sueton. Aug., cap. 88,
constant, )i. e. partes suas habent. p. 437 et.Ruhnk. ad Vellei. JI, 23,
Prima positione constant, h. e. Si 3.~Mmttepu~tta;ttt&MS.SicBern.
yeram originem et naturam simpli- qui tamen pro ~)M~)t. dat recMox.
cium velis eruere, investiganda tibi Ald. Viart. Contra Gueif. (si recte
est prima positiq, h. e. nominati- contuli ) interdum ne pugn. Venet.
vus, unde ipsa vox et caetëri casus ( quam male excerpsit Gibs. ) dum
pendent. Vide seq. not. Aliter ne interdum rept~/n. Cœteri inter-
autem Turnebus voces simplices dum re~u~n. Videor mihi debuisse
inteHigit: scil. nomina primitiva, praeferre, quam expressi, scriptu-
quœ ab alio non componuntur, di- ram. Quid enirn est alioqui. pos-
cunturque ab aliis nomina ~)nmœ sunt, si ne anteçedens quidem im-
impositionis. Et eam veram exp)i- probavit Quintitianus? Quid est,
.cadonem esse censemus: nam lioc, quodtamquamspeciemcomponen-
modo voces simplices sunt, et sua darum vocum recenset eum com-
positione constant composita* au- ponendi modum, ubi coeant repua-
tem, ut modo dicit, aut ~r<ppost- nantM, quasi is,. qui hoc agnoscat,
tionibus !u~un~ttntMr, aut, etc. En. possit idem probare talem compo-
2. Prima positione, id est, natura sitionem ? De Virgilii contraria auc-
sua. Conatus sum reddere rationem toritate dicam in not. seq. Sed quid-
tocutionis~Ktma~ostttone constant. quid est, malo cum Virgilio pug-
Dura tamen ea mihi videtur, et levi nare Quintilianum, quam secum
mutatione aptior posse effici sen- ipsum. Vid. not. ad I, 6, 7. –/)it~
tentia. Si abjicimus id est, sensus ncDuynaMttbu~j R. ï, 6. Interdum
erit hic Simplices voces natura sua, re~u~ttanti&us, R. 2, 5, CAMP.CAP.
h. e., se ipsis, solis, ctuTa! con- et ed. Hack. En.
stant, prima positione, h. e. in casu' /}. Tm~otcmtus. Quum~erpra'-
nominativo. Jam, qui meminerit in positio intendat sensum verbi ter-
Codd. pariter et antiquis edd., id rendi, in autem tollat, improbat
est, hac nota scribi i., facile cre- Qu. talem compositionem, qua in
det unam lineam pptuisse per er- re Virgitii ipsius sibi obstantem ha-
rorem nasei ex ipsa, quae sequitur, bet auctoritatem,vid. jEn. X, yyo.
.littera n. Blandiretur, necesse erat, An bblitus est ejus loci Noster? An
talis error librariis de sententia ipsa poetis solis talia permittenda judi-*
I. !0
 146 M. FABII QUINTILIANI
tinuari duse, ut incompositus, recoHc~tM, et, quo Cicero
ut!tur'u&a6~t<r(/t<m); aut e duobus quasi corporibus
66 coalescunt, ut maleficus. Nam ex tribus nostrap utique lin-
gua? noacoacesserim,quamvjscc~MCIcero~dicatcom-
positum esse ex cape si vis; et inveniantur, qui Luper-
calia aeque tres partes orationis 3 esse contendant, quasi
67 /uere per caprum; nam Solitaurilia jam persuasum est
esse &<ouef<Mn/M et sane ita se habet sacrum, quale

cavit, ut hue trahas 1,6,2? Quam-
quam in singulorum verborum pro-
prietate eorum et oratoris sui ratio-
nem parem solet putare. An excidit
Virgifioi)tudvocabu)um,)imadein-
ceps erodendunt ? Servius quidem
ad eum locum, neminem ante Vir- «
gilium hac compositione usum esse
significat. Post VIrgHIum frequen-
tatum etiam fuit vocabulum. Ad
poetarum et oratorum diversam in
verbis usurpandis rationem, vide
ad X, 28. Vide. quoque not. sup.
t. Cicero utitur. De Orat. 1. 11,
c. 6y « Sunt etiam i[)a subabsur-
« ~o. Inde mutuaturverbum Nos-
ter VI, 3, 23, 99. Ad Att. XVI, 1
3 tempus diséessus subabsur-
« dum. n
2. Capsis CtC. Orat. e. 45. For-
tasse tamen, quod non semel ei ac-
cidit in etymologia, erravit vir mag-
nus, ut neque Qu. ejus rationem
probat. Ca~t! enim videtur archais-
mus pro cepeftS, ut cn~Ht explicat
Festus, sive Paulus, ~))'fAe))de;'tt,
et apud Plaut. Poenu). IV, 3, 6.
Codd. et vett. edd. c<ycnt dant pro
eapstt, ex glossemate. Sic et capso
Bacchid. IV, 4, 6t; capsimus, Rud.
.n,i,i5.
3. Tres partes orat. Ea neque
Varronis est etymologia de L. L. V,
p. Bip. 5f{, neque Ovidü Fast. II
~2t, s3. Servius cum aliis refert
eamad~En.VIH, 344.
4. Solitaurilia. esse Suovetauri-
'lia. Ita plane Bern. Proxime acce-
dunt Guelf. Turic. Voss. 3, qui
dant solitaurilia. esse sue ve tauri-
lia. Cœteri Codd. non memorati,
profecto non ob consensnm cum
recepta, sed nog)igentia conferen-
tium. Unus, de quo praiterea mihi
compertum, Gothanus haec Soli-
taur-ilia. esse nte ove tatu'o. Qua
in scriptura vides pariter deesse,
quod, in nullo libro invemtum, suf-
ficere cogebatur Regius p, pro quo
post eum gregatim ediderunt ex,
quasi omnes hoc darent Codd. Ne
Gesn. quidem monuit tectorem, ex,
et et inter ov. taur., abesse Gotha-
no. Jam sine ex vix procedere re-
ceptam ultimorum scripturam, ap-
paret. Utra autem correctionem
scioli magis oleat, Gothani an Ber-
nensis et eaett., ne qua:rere quidem
attinet. Proetuli igitur quatuor Codd.
scripturam, in qua non cogérer
meram conjeeturam recipere in Tm
Suovetaurilia pro ~o~ttaun~a, prio-
re loco. Mecum, ut nunc video
Sutzbergerus V. C. Gesn. enim sic
Suovetaurilia. esse ex itte ove et
tauro. Csterl idem, nisi quod Soli-
taurilia,retinent. Mu)tum disputa-
.tum fuit inter VV. DD. de nomine
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. ï, 5.
âpud Homerum quoque est. Sëdhaec non tam ex tri-
sacri hujus Solitaur, an Ato~e-
taur. Vid. inprimis Gasn. alios(lue
adCaton.deR.R. t~t,i;i)emLiv.
Drakenb. ad VIII, 10, t~. Neque
dubium, quin apud ipsos veteres
defensores habuerit utraque scrip-
tura, quod apparet ex Festo, Cha-
risio, p. Putsch. 8~, et Codd. varie-
tate,'quorum in Livio, Càtone et.
Varrone non pauci manifeste prse-
ferunt suovetaur. Ad eos accedunt,
summa* auctoritatis testes, marmo-
ra antiqua ap. Gruterum, p. CXXI,
t et Murator; pag. CCCXL
CCCXLI, t. Sed quum haec monu-
menta'ad seriora tempora sint re-
ferenda(Muratorii quidem ad Com-
modi) jam'tum potest videri ille
èruditior modus scribendi nominis
adeo invaluisse, ut etiam in'iapi-
dibus usurparetur. SicTacitusAnn.
VI, 3~; Hist. IV, 53, et fortasse
Livius quoque videntur adoptasse
etymologiam eam,. scribendoque
expressisse, omissa vetere ratione
Solit. Hanc contra tenentVaIerius
apud Charis. Festus, Asconius Pe-
dianus in'Divinat., c. 3, et, ut in
ult. parte hujus nota; ostendisse mi-
hi videor, Qu. Nullus certe Cod. in
nostro loco Suovet. dat pro Solit.
Etiam A~c profecto non ad sola
Suovet., sed pariter ad Luperc. im-
mo ad ca/MMquoque speetat, unde
apparet, Nostrum non magis pro-
basse etymon~'ttOM(a:tn7<um quam
Lupercalium; subjecisse autem, si
maxime hsce ex tribus composita
putarentur, s'altem non ex integris
tribus coaluisse. Rectissime vero
mihi quidem videtur Vossius ( in
Etymologico et in fnstit. Orat. II,
p. 23) judicare, qui veretur, ne
tota ista &touetanrt<tt<m scriptura
'47
sit ab ignorantia antiquis-
profeeta
simi \'ocabuli'6o~t~~ï'~t~~ quod
jam tum, quomodo exphcarent,
non habuerint veteres. Ka profecto
etiam Quintiliani mens fuit, qui
obtinentem jam suo tempère ety-
mologiam argutiorem sil;nificat es-
se quam veriorem, ipse tamen, ali-
quod vocis aiitittua; etymon se ih-
~'enisse ) nequaquam sibi arrogat.
–ttouetattft~a. R. t, ~uc~etaMn-
lia, vitiusé. R. 2 et CtMp.ue, ove,
tauro. C.tF., ex sue, ofc~ttauro. Ita
2 quoq. ed. Haek. et aiu permuiti. ED.
-Solitaurilia. Suovetaurilia: Jam.
vulgo persuasum est hominibus sa-
crum illud Solitauiilium nonnisi
corrupte ita pronunciari et revera
esse appeUandum Suovetaurilia,
utpote in quo sacn6cetur!ue, ove,
et tauro. Neque tamen ipse Quint.
probat hoc etymon, quoniam non
concesserat Latinse tingua; ex tri-'
bus verbis eomponendi facudtatern.
Nam respicit ad inveniantur, qui.
co)!tcn</a)tt. Ille de Lupercalibus
error paucorum modo erat, hic.de
Solitaurilibns vulgo jam receptns,
quem diserte arguera vix auderet.
Vide sup..
Et sane. apttft~fomo'ttm. ~a-
nc est fatentis, specie non carere
argumentationem neque tamen
veram eam omnino agnoscentis.
Vide XII, ï,23;Procem.tot.op.
11, i5. Rationem sacrificii talem
esse plane fatetur, nomen inde ac-
cepisse non item. Apud //o~e?*unt.
Yid.Odyss.Xt, i3o;it.XXJH,27y.
2. Sed ~fBe. Pertinet ÂN'etam ad
capsis et Zu~erca/tu, quam ad ~'M0-'
vetaurilia, qua3 si maxime ex tribus
coeunt, non tamen ex tribus inte-
gris.
10.
 148 M. FABII QUINTILIANI
bus, quam ex particulis trium coeunt. Caeterum etiam
ex praepositione et duobus vocabulis dure videtur stru-
xisse Pacuvius
.Nerei
Repandirostrum', incurvicervicum pecus.

68 Junguntur autem aut ex duobus Latinis integris, ut su-

per~n:, sn6<e~t< (quamquam ex integris an composita
sint, quasritur~ ) aut ex integro et corrupto, ut malevo-
lus; aut ex corrupto et integro, ut noctivagus; aut ex
duobus corruptis, ut pedisequus; aut ex nostro et pere-
grino, ut &:c/!n!t<?n aut contra, ut eptfo~:u~ et ~M-
ticato 5 aut ex duobus peregrinis, ut eptrAe~um nam
quum's!t praepositio Graeca, rAet~a Gallicum; nec
(~raecus tamen, nec Gallus utitur composito; Romani
6g suum ex utroque alieno fecerunt. Frequenter autem
prœpositiones quoque copulatio ista corrumpit ? inde
i. Repandirostrum. Designari qui- t'tf! Graecum, et to~a Latinum; ut
dem videntur ~/[0c<?. Vocabu- infra epirhedium ex ta'! Grasc. et
lum incurvicervicuin cum aliis qui- rAMa Gallieum. Eo. ~ttootum
busdam etiam Varro ex eodem me- a quo scriptore usurpatum sit, non
morat de L. L. p. Bip. V. Segregat invenio.
Qu. hoc genus compositionis tri- 5. Anticato. Nomen fictum pro-
plicis a prœcedenti, ubi tertia com- cul dubio primum aC. Julio Caesare,
positi pars et ipsa vocabulum erat, cujus libris duobus, quibus Anti-
non mera praepositio. catonum titulum fecit, deinde ef-
t. QufBntM)'. Accentuni quidem fectum est, ut frequentaretur voca-
amiserunt, in ènmpositis hisce prse- bulum compositum. Vide III, y, 28.
positiones super et subter, qua de 6. Epirhedium. Gra'ct quidem
re egimus ad I, 5, 2 y. Sed si cui ratio duptexrHagitat, sed Juvena-
ideo non videntur ex integris com- lis simplici uti et ipse eogitur me-
posite hae voees, is omnino ex in- tri heroiei necessitate, VIII, 65,
tegris ullam vocem componi neget neque ullus Codex geminat r. De
necesse est, quum semper alterutra talibus ex nostro et peregrino vid.
amittat accentum. Salmas. ad Treb. Pollionis Clau-
3. ~;e/ttt)Mm. Cœnatio qua* capit dium p. 405, aliisque locis ad scrip-
duos lectos ut triclinium tres. tores Hist. Aug.
TcR?<. y. Corrumpit. Guetf. corrupit,
Epitogium. Genus vestis togae fortasse ex errore, nefme tamen
auperimpositum. Vox composita ex prorsus displicet
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. t, 5. 149
abstulit, aufugit, amisit, quum praepositio sit ab sola;
et coit, sit praepositio con sic ignavi, et erepti et
quum
similia. Sed res tota magis Graecos decet, nobis minus 7"
succedit nec id fieri natura puto sed alienis favemus

ideoque quum xuprotu~~a~ mirad sumus, tncurrtcerftCMm

vix a risu defendimus. Propria 3 sunt verba, quum id 7t

significant, in quod primum denominata sunt; trans-

lata, alium natura intellectum alium loco prae-

quum
bent. Usitatis tutius utimur nova non sine quodam pe-
riculo Nam si recepta sunt, modicam laudem
fingimus.
afFeruntoratIoni; repudiata, etiam in exeunt. Au- 7<
jocos
dendum tamen; namque, ut Cicero4 ait, etiam quae

Erepti. Reliqui receptam, etsi causa, et egisse porro de sola ea

meram conjecturam ( cujus nes-
cio ), ne viderer, in re incerta pa-
rum tribuisse Gesneri aliorumque
praerogativœ. Guelf. e re.'p. (i. é. e
fepublica); et sic omnes Codd.,
praeter Bodlei. de quo mire tacet
Gibs. An igitur ille erepti? Vix pu-
to. Goth. ( tac. Gesn. ) repu non
praecedente e, in quo tamen latet
aliorum Codd. scriptura. Et tortas-
se erat secure retinenda ea. Obstat,
quod copulationem, ex perpetui-
tate argumentationis, et ex csteris
exemplis, recte hic accipere nobis
videmurprotaliconjunctione,.qua
fiat ex pluribus una vox, quod se-
eus est in exempte isto e re pu-
blica. Neque enim tres hasce voces
in unam conjunxit Qu., quod pro-
priiE ipsius regulze, modo §. 66 ex-
pressae, repugnare recte observat
Pseudo -Turnebus. Puto tamen
commode sic posse excusari diver-
sitatem exempli hujus a reliquis,
Ut censeatU) Quintilianus jam omi-
sisse cogitationem de copulatione,
prasposiMonum corrunipendarum
corruptione, immemor qua occa-
sione hoc diceret. E republica.
!ta dant Codd. nostri RR. 1, 2, 3,
5, et C~Mp. aiu per compendium e
re p. Forte in exemplari primitivo
erat erep. unde atii fecerunt e re
~'M&/tca, alu erepti. En.Erepti.
Quamquam vel citra copulationem
e dicimus pro ex, Qu. non magis e
pro ex, quam a proab, veram etin-
teg. videturputassepraepositionem.
s.K~'r~J~fTtt.Fortassenovatum
fuit hoc ab aliquo ejus ipsius tem-
poris Graecuîo. Stephanus in Tue-
saurosattemnuHumscriptoris lo-
cum, ubi legeretur, potuit afferre.
Accentus autem erat in recti casus
penultimam retrahendus, ad exem-
plum A.ctc«t~)!t, apud Aristopha-
nem, /<~)f~<tJ~t apud Euripidem,
<~)«J~!ttapudHomerum.
3. Propria. Persequitur partitio-
nem suam 5, 3. Vid. ad I, 5, 65.
~.C'<'cn)."Beatitas. béatitude.
utrumque darum, sed.usu mol-
<'lienda nobis verba sunt. De nat.
Deor.t, 34.Vid.Nostr.Vm, 3, 33.
 j5o M. FABII QUINTILIANI
primo dura' visa sunt, usu moHiuntur. Sed minime
nobis concessa est o~~ixToTro~quis enim ferat, si quid
simile illis rnerito laudatis, ~o;, et <r[~~o~e~~o~,rin-
gere .ludeamus? Jam ne ~a~are~ quidem aut ~M~re
fortiter diceremus 4, nisi judicio 5 vetustatis niterentur.
t CAP. VI. Est etiam sua loquentibus observatio sua
scribenubus. &rmo constat ratione, vetustate, aucto-
ritate, consuetudine. Rationem prsestat prsecipue ana-
/oy<e[,nonnunquam et etymologia. cetera majestas quae-
dam, et, ut sic dixenm, religio commendat. Auctoritas
ab oratoribus vel historicis peu solet nam poetas metri
necessitas excusat, nisi si quando, nihil impediente in
utroque modulatione pedum, alterum malunt; qualia
t.nm.Of~ura.Goth.pnnctptO, fo)'tt<e! ut mox demonstrat Spa)d.
qnum Gesn. referat ~)n'<;tpt, quod En. Fortiter t/fceremm. H. e. di-
eip)acet;scdfortasseovoca)isad- cere auderemus. Vid. V, 10, 78:
dita est ab alia manu. Differtenim <~o;'t)te)' junxerim pM.jungere
pautumscripturaejus. ausim. It. X, ), io5, '0)-ttte)-op-
3.2<SunthœcGra'ca,ut:()t, hposuerim. o Horatius quoque,
in Codd. Id tamen Carm.
eorruptissima "fortfff;)' occupa Portum,
vel ex sordibus isris Gothani ( tac. I, < x pereas. fortiter, Sat.
Amdtment.
Gesn.) ou 7t apparet, legendum 3, /{2. FrancogaHice
esse cum Homero <7t' vel pro Forte, quod h. 1. proférant quae-
quo male editi omnes <f, pr:Btër dam edd. ne Latinum quidem pro
meornmqnidemunumGryphium fortasse. Yid. Dukerum de Latini-
( 15~~) qui dat tf< o'~BxÂjMOt plane tate ICtorum vett'. p. 3~, quem
ex Homero. Guelf. <~f6<~6:t~ in usum hune a jureconsul'orum non
quo et ipso latet vera scriptùra. rcctedisjungerearbitror-Declamm.
Qu.p. ~fortiterdixerim.n p. 8~,
–A~6.II.IV,t25.0t)yss.
ÏX, 3g~. In posteriore tamen loco forlitersentite. p. 86, n Poteram
etiditur s ob sequentem vocalem in fortiter dicere.
c<))9ct~ quod observare Quihti- 5. ~:t(hctO.'H. e.'testimonio.
Iianum,nonattmebat. 6. ~'t ttffo~fe. Sic etiam Goth.
3. Jam ne ba~nre. Puto tè~endnni quem utra~tte dare ait Gesn. Erro-
~)nm!te <'n/<tre; frequens confu~io. ~em ed. Locat. d'antis femininum
Vid. Drakenb. ad St). Jtaf. fX, 2;{2 f emendat ejus repetitio Ruse. Vid.
item Noslrum )0, 3~. Et). notàm ad Proœm. tôt. op. Ne-
4. Fortiter. Edi(io Campana ha- que tamen error iUe Eocat. erat
bet~brfe, quod ferri posset, nisi typographi, ut apparet ex nota Re-
frequens esset apud Nostruin vox gii. et edd. Jens. Tarv. Yen.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. I, 6. i5r
sunt, .7;KO 1 destirpe rec~Mm; et .en'œ quo coh<
sere palumbes; et .Silice in nuda, et similia quum sum-
morum in eloquentia virorumjudicium pro ratione, et
vel error honestus est magnos duces sequentibus. Con- 3
~M~:«/overo certissima loquendi magistra, utendumque
plane sermone, ut nummo, cui publica forma 2 est. Om-
nia tamen haec exigunt acre judicium 3, analogia prae-
cipue, quam proxime ex Grseco transferentes in Lati-
num, proportionem vocaverunt. Ejus hsec vis est, ut id 4
quod dubium est, ad aliquid simile, de quo non quae-
ritur, referat, ut incerta certis probet, quod efficitur
duplici via compctmtïpne similium in extremis maxime
syllabis ( propter quod ea, quae sunt e singuns 4, negan-
tur debere radonem); et dimintitiozie 5. ComparattO in 5

!no.na't<tCf.jEn.XH, Arte am. JIÏ, 4~ « sermonis pu-

208 ( ad quem locum Servius ob-
sèrvat, de arboribus masculine, de
hominibus feminine dici stirpem.,
quod. per omnia videtur, secutus
VIrgihus, observat autem Servius
non uno loco, ,ut et gramntàtici
quidam apud Putsch. Etiam scrip-
tores prosa utentes arboris stirpem
habent masculinum ut docent
exempla ex Rei Rustieae scriptoH-
bus et Plinio.); Ectog. UI, 69. Etiam
HoratiusCarm. fff, 4,.9, ~~a~tt-
~os<B. patumbes x PIaut. contra in
Bacchid.act.I,se. t,v. i~unum.
palumbem, vid. Nonium Marc.
ap. Gothofr. p. 6oy et Plin. Hist.
nat. X, 35, a~uoï c de palum-
bibus. Ecl. I, !$, de silice vid.,
prœter Lexica Non. Marc. p. 6n, i
qui eodem utitur loco Virgiliano.
2. Publica forma. Apposite com-
paratAlmeloveniusLucian, inLexi-
phane Vol. V, p. !Qy Bip. To xet-
6t?T))M{to/o~M~ TM <t<tï! et Ovid.
« &ftcayornta placet. '< vid. et Sext.
Emp. advers. Math. t. I, c. !0, ubi
multa ovojMctTQc.Kett-vc/oy~Toc com-
paratio, et commode Fabricius
affert locum Fortunatiani, ihc.toris
Pithcean~ p. yo Verbis utendum
"est ut nummis, publica <no)iet<t
signât;
3.~cre)tM<i'c. Gue,lf. grave, eum
Sichardo editore. Male.
'4. Quœxtt'ttest'n~u~. Similiter
Varro ht his quœ non declinantur
anâlogiam quaeri non debere dicit,
ut mox, vix. PrTH.
5. Diminutione. In bac voce ali-
modo di scri-
~uoties dormitavi,
bens (Vide!, 5; 46), modo de,
ut mox §. 6. Guetf. vindicat. Quam-
quam Pri.scianus., p. Putsch. 55y,
e dis.
agnoscit d;, quum repetat
Etiam supra, aliisque locis vetus-
tissimœ editiones et ipsi Codices
fere diminuo exhibent. SpALD. in
Prsefatione, p. ~6.
 t5a M. FABII QUINTILIANI
nominibus aut genus deprehendit, aut declinationem.
Ge~tM~ ut, si quseratur,yn~masculinum sit, an fe-
mininum, simile illi sit ~anM; Declinationem, ut, si
veniat in dubium, hac domu dicendum sit, an Actedo-
mo; et~omuMnt, an domorum, similia sint <fomus~
6 onus~ manus. Deminutio genus modo detegit et, ne ab
eodem exemplo recedam,yunemmasculinum esse fu-
7 niculus ostendit. Eadem in verbis quoque ratio compa-
.rationis ut si quis, antiquos secutus ,~en,'ere brevi me-
dia syllaba dicat, deprehendatur~ vitiose loqui~ quod
omnia, quae e et o litteris, fatendi modo 7, terminantur,
t. Jn Momtttttit. Guelf. cum Tarv. Loc. Venet. Ruse. Bad. Atd.
Goth. etiam hic omnibus, manifeste Viart. Neque est cm displiceat per
errore, qui tam frequens solet esse se quidem indicativus, nisi quod
in Codd., ut antecedente prœsertim prœcessit simile illi sit. Vid.
M littera toto liceat contra omnes sup. not.
adeo Codd. conigere scripturam 4. Domus. Buttmannus pro hac
in hisce.duabus vocibus, pro cu- voce conjicit ~MMt~ ~erisimile
jusque loci sententia. Vid. notam quum sic anatogiae ipsius fluctuatio
ad I, 30. Omnfbm habent ostendatur. En.
R. 5 et CAMP.Ed. 5. De~re/tett~atur. Guelf. depre-
3. t~t. simile'sit: ut. similia /tendt<ur.
sint. Non utique necesse est con-' 6. ~t)0<e loqui. Fortasse de ser-
junctivos hosce sit', sint, pendere mone quotidiano solum intelligi
ab ut conjunctione. Potest intelligi vnit Qu. Nam prêter a!iorum Vir-
adverbium, et conjunctu'us accipi gitH exempla ~ffuere tamquam dac-
pro modo potentiali, optativo, t!'t tytum usurpantis nimis sunt mani-
<tt. Attamen meliorem puto ratio- festa Georg. 1, 456, 47', et
nem referendi conjunetivos ad ut, TEn.JV, 409; VIII, 6:7, et vid.
ubi intetiigetur ante ilIud ita. Dis- Servium ad utrumque posteriorum
plicet in hoc loco domuspost simi- locorum.
<m sint, quum de eo ipso qt)a:ratnr, 7. Fatendi. Ita quidem omnes,
'ut~mt/ta sola sint, aittt!, manM!. quantum video, Codd. Princeps ta-
Sedvidetur esse in omnibus libris; mcn Homana Campani editio dat
Nm~ cm. Voss. a, matc;/u~~tno~- Attettdt, quod sane longe est con-
culinum. Lncretius femininum fe- venientias usui gTammaticorum,
cit II, <t53 "~Mfea de ca'to. quos Tutsch'ms eoHegit. Apud eos
'u)tt!, quod a'uibns servien- enim~tc't~t mof~tm vix invenias.
tem dixisserefertGeH. XHI, 20. R. n, ~atex~ CAHP.et C.tp.
3. ~'mi/yu oxt. Guelf. n<))t, cum /?;i)enf/f.En.atenf/tmo<7o. H. e.
quo faciunt edd. Jens. (tac. Gesn. ) indicativo. Similiter fere Varro de
 INSTITUTIONISORAT.'LIB. 6. ï53
eadem, si Indnitls e litteram media syllabaacceperunt, t
utique productam habent, prandeo, pendeo, spondeo,
prandere, pendere, spondere. At quae o solam habent, g
dummodo per eamdem litteram in In~nito exeant, bre-
via Hunt', lego, dico, curro, legere, dicere, currere:
etiamsi est apud Luclllum,
Fervit aqua et fervet fervit nunc, fervet ad annum

L. L. 1. IX, p. 167, appellat res- ceptus fuit locus a Quintiliano

pondendei speciem, etsi apud hune
minus exposita est modorum ratio,
qui cum aliis verbi partibus ab eo
confunduntur, vid. ad 1, 5, t.
i. Si infinitis. Ita Guelf. Goth.
(tac. Gesn.), Voss. 2, et quos vidit
Regius is enim primus inseruit in;
pra:ter necessitatem et contra con-
cinnitatem, quum modo esset fat.
modo, non in fat. modo. Edd. Loc.
Venet. Ruse. Ald. Viart. ignorant
in. Reliquae a Regio aèceperunt.
Codd. alii silentur. 7tt infinitis
habent quoque R. 5, 6, et CAP.Ed.
2. Fervit. annum. Eademne
conjugatione diversisque tempori-
bus, an eodem tempore et diversis
conjugationibus acceperit Lucilius
Tx~erftt et~er~et, ex ipso fragmen-
te non apparet. Video VV. DD.
( ut Barthium in Adverss. p. a6~5 )
fere probasse posteriorem ratio-
nem, ut Luci). voluerit docere,
utramque conjugationem, secun-
dam et tertiam, posse ferri in hoc
verbo, pro duplici significatione;
de altera neminem cogitasse. Si ta-
men vera est recepta interpretàtio,
tinde, quaeso, rescivit Qu., Luci-
lium retulisse.fervit ad tertiam con-
j ugationem, non ad quartam, quod
ipse rectius censet ? Contra, si ~ef-
vet est apud Lucilium futurum pra*-
sentis Ulius~erfit, eoque modo ac-
apparet plane, ad quam conjuga-
tionem verbum fervere retulerit Lu-
cilius. Crediderim igitur sic diremp-
tam fuisse a LuciliotitemiUam
grammaticam utrum recte dice-
'retur, fervit an fervet, ut pronun-
ciaret utrumque pro diverse tem-
pore recte dici. Neque inirum, tem-
pora sic operose distingui, quum
Varro ipse loco aliquoties citato
p. 167, tempora una cum modis
inter verbi partes reeenseat, quae,
ex nostra ratione, modis subjicere
debebat. Etlocutio ad annum nihil
nisi futurum tempus designare hic
mihi quidem videtur. Est ea, quod
docet vetus glossarium apud Dou-
zam p. !2~, expressa ex Graeco ~'t
m~c, quod legimus apud varios
scnptores, ut Aristophanem, Theo-
critum ipsum Homerum, cuique
geminum videtur esse t: tMT<t ( v.
c. Cyrop. VII, 2, t3. Lucian. Her-
motim. Vol. Bip. tV, p. 5, in qui-
bus locis, ut.saipissime, in genere
de future tempore dicitur). Simile
est, née dulcia differ <)t annum ))
Hor. Epist. I, n a3 ubi Schol.
Crucquii in aliud tempus. Saltem
ista interpretatio de varie usu fer-
vendi, prout res aliqua, vel pér exi-
guum, vel per tongum tempus fer-
veat ( ut ad annum sit pro diu ),
magnopere jejuna est, neque ul-
 i54 M. FABII QUINTILIANI
9 Sed pace dicere hominis eruditissimi liceat, si feruit pu-
tat iHt simite CKrr<<et legit, feruo dicetur, 'ut c~rro et
lego quod nobis inauditum est. Sed non est haec vera
comparatio nantye/ ~:t illi est simile servit, quam pro-
portionèm sequenti dicere necesseestyerL'tre, ut seruire 3.
!o Prima quoque aliquando positio ex obliquis invenitur,
ut memoria repeto convictos a me, qui repreh'ende-
rant, quod hoc verbo usus essem, pepigi. nam id qui-
dem dixisse summos auctores confitebantur, rationem
tamen negabant permittere, quia prima positio pacM-
cor, quum haberet naturam patiendi, faceret tempore
t praetento pactu~ ~um.Nos, praeterauctoritatem oratorum
atque historicorum, analogia quoque dictum tuelbamur;
nam quum in xn tabulis legeremus 5, Ni ità ~a-
lum veterem scriptorem video, qui videtur necesse est, quod, in genere
pro tali loquendi usu téstis et exem- dictum, tamenad certam conditio-
plum afferatur. nem intettigitur, ubi !e~[tentt ex-
t. Quod nobis inauditum. Prae-
p)icabis:!t~m!S~ut~o<ttcrtt.Quod
sens indicativi sive, quod aiunt, autem ut legitur ante xer~n', id ve-
thema verbi fervere, tamquam ex reor ut sit ex vetere tibro, Regius
tertia conjugationepronunciatum, et pro eo inveniebat, quod dant
sibi auditum negat, neque ullus, etiam Guelf. Voss. i 3. Jens. (-tac.
puto seriptor eo utitur; infinitivo Gesn.). Si fidem mererent, qui con-
multi. tulerunt Codd., muhos tpidem ha-
2. Non. vera cont~arattO. ~ertt beremus testes recepts scripturœ
pro recta, justa, ut sexcenties; et multi enimCodd. silentur. InGoth.
bona observatio Quintiliani quan- olim erat et, sed subterpunctum e
do enim unquam terminatio ista tamen rec-
eiqueimpositumu.Puto
erutt pertinult ad tertiam conjuga- tissime emendasse voculam Re-
tionem ?
gium, quumnuUa, inCodd. scrip-
3. ~VeeeMe Mt. ut servire. Pro tura, appareat. idonea sentenûa.
est, màlit aliquis ex nostro more Vid.adï,4,9.
esset; innumëris enimveterumto- .4. Conuteto!. Guelf. can~'uttcto!,
cis esset contractum fuit in est., facillimo etpaeneneeessanoerrore.
Exemplà habes Drakenb. ad Liv. Goth. correctum habet ccntftcto! ex
XXM, 36, 4. SeJ monet Ruhnke- con~uncfos, quod non memorat
nius ad Vellei. !t, 42, veteres in Gesn. Vid. Drakenb. ad Liv. 11,~0,
hisee Zon~tttn est, t)t/!nt(unt est, t3, et Epitome Liv. LXVtII, p. g5.
uti fere pra'senti indicativi aut im- 5. ~f~erenttM. Vett. edd. ante
perfecti ejusdem modi. Tale et hic Gryphium leyerimus, non levi La-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 6. j55
yunC inveniebamus simile huic, cadunt; inde prima
positio, etiamsi vetustate exoieverat, apparebat, pago, ut
cae~o;unde non erat dubium sic pep:~< nos dicere, ut ce-
cidi. Sed meminerimus non peromnia duci aMet/oy:ospos- t
se rationem, quum sibi ipsa plurimis in locis repugnet.
Qusedam sine dubio conantur eruditi defendere, ut,
quuin deprehensum est, lepus et lupus simili positione
quantum casibus numerisque disséntiant, Ita respon-
tinitatis Yitio. Codd., quantum vi- bus eo significatu, quo est Fran-
deo recte. cogaIIorumMns doute, quum in-
i.fo~u)tt,etmox~a~o.GueIf. troducitur exceptio sed quœ non
pactfHt. paco. Ita quoque Codd. esse magni momenti deinde osten-
Bodl. Alm. Voss. t, 3, et ed. Andr. datur,ubIsequunturparticuiae!M/,
Accedit propius ad Tabularum ip- autem, tamen, retro spectantes ad
sarum scripturam, sed obscurior illud sine dubio; est ergo pro <~ttt-
fit analogia quare ipsum puto Xem. Ita hic sequenti §. Illi autem;
Quintilianum non vetustissima illa et §. tamen. Sic I, 6, 38 e sine
forma extuUsse hoc loco vocabu- '«/M&!O.MJ. JJ, t5, 6; «quosyt-
lum, sed alia paulum mollita. Scau- « ne dubio ipse non probat~, quam-
rus de orthographia figuram ipsam quam ibi non seqnitur corrigéns
antiquissimam Jitterac G, similem particula est igitur simpliciter pro
illi C in monumentis exaratam, tamen. V, y 28 Sf'nedubio. ta-
credit fontem erroris, quo pronun- men. n V, tO 53, sine dubio. sed.
ciarint .~acunt male pro pagunt. VUI,3,6y,stnejM&t'o.cJ.Atiam
Vid. Putsch. 2253, ubi pro Carru- prorsuSYtmhabetI, 10, 12, "ac-
tt0 !ege Carvilio, qui primus invexit ".ceptanm))e~tt6t0 antiquitus opi-
litt. &. vid. P)nt. Qu. R. p. 277 et « nionem." ubisimpliciterafËrmat.
Villois. in Diatriba p. ïC~. R. l, Prions generis locis Gedoynus ple-
NU rumque recte expressif 7/ est
pa~excet, et~acuntinmargme.
video quid rei h. L tali disputationi Kurat. sans Joute. h vérité.
locum praeheat. Veteres dixere pa- <f o~Mfout. Interdum tamen ne-
<;u;[t, vid. Tab. Jegum post ~)<M)tt;t; gtexit,v.c.V,7,28,nonnu))o
demum fa~~u~tj perfecto ~CKiOt elegantiœdetrimento. Alterum sen-
eodem manente. Ec. Ni ita pa- sum recte tenuit 1, 10,12, appa-
~ttttt. Vid. Bachium m~Historiaju- remmen t. Prioranapud Çiceronem,
risprudentuc Romana?, p. 26, qui ejusquëaequales inveniatur, equi-
ex Gothofredo ita exprimit hune dem non dixerim. Vix tamen puto.
locum tab. I, num. 3. NJTA pAicvKT Idem usus in Declamm. Qu. III, p.
\'id. p. ~8 tab. VII Ni cvM EO PAI- (éd. Bip.) 48 '~tne dubio. ta-
CIT.Vid. Init. notae. «men~;p. t66, '~t<tedt<&t0.xeJ't;
2. Sine dubio. HaeYoeesjungun- p.sine dubio. tamen bis.
tur saepe a Nostro ejusque aequali- p. 3!2 ) sine dubio. tamen.
 t56 M. FABII QUINTILIANI
dent, non esse parla, quia lepus epicœnum sit, lupus
masculinum; quamquam Varro in eo libro, quo initia
urbis Romae enarrat, /n~um~em!nam~ dicit, Ennium
t3 Pictoremque Fabium secutus. Illi autem iidem, quum
interrogantur, cur.aper apri, et pater patris faciat? illud
nomen simpliciter positum3, hoc ad aliquid esse conten-
t. tMt! 7!om<E.Guelf. bornante 3. Nomen simpliciter positum.
urbis, cum Goth. (tac. Gesn.) et aliis Guelf. et Goth. ( tac. Gesn. ) omit-
Codd. etedd. quarum etiam estVen. tunt simpliciter, it. Turic. quod
Bad. Viart. Codd. RR.t,5, et etiam edd. omnibus ( ut Jens. tac.
CAMP.Romanceurbis. Vu]gata nobis Gesn., et Tarv. ) abest, ante Obr.
videtur emendatio recentiorum. En. quo in genere miranda (an ridenda)
2. Lupum fem. Guelf. lupam ma- est Capperonnerii dIUgemia obser-
le. Lupum feminam. Qui frag- vantis, desiderari simpliciterin Ste-
menta Varronis collegerunt, hune phaniana, quasi in ulla alia legatur.
ejus librum separant ab aliis duo- Neque Obrechtus in catalogum lo-
bus, qui memorantur, hisce titu)is corum, a se cum ingenii, tnm Cod.
De Vita populi Romani; de Gente Argentoratensis ope correctorum,
populi Romani, an satis certa auc- retulit hune nostrum. Codd. Bri-
toritate, equidem non dixerim tannici duo igitur et Alm. ignorare
quum nonnisi unus hic locus (sive To Mtnp~tCitersuntputancLi, quum
unum hoc vocabulum a Quintiliano ii, qui contulcrunt eos, ne in textu
memoratum) a diligentibus iui~ an- quidem ponant hoc adverbium.
tiquitatis indagatoribus ex eo libro Voss. tres et Bern. poterant videri
adhuc sit inventus. Veteres quidem receptam defendere, modo eam
in appellandis libris non adeo sunt adhuc in Burmanno cogcovissemus
constantes. Ennii locus est in An- acèurationem sciremusque ad
nal. l, p. Column. t6. Merula )gt. quod exemplum et ipse et Altman-
« Endo tuetur ubei /ttpn' yemttta nus, Helvetius, qui Bernensem re-
conspicit amneis. Ca'terum su- censuit, contulerint suos Codd.
bit mirari, quare hic, ubi, analo- Nunc similitudo, quœ est Guelfer-
ctaM non uhique sequendam esse bytani cum Voss. 3, et Rern.,
est pra:cepturus Quintitianus, men- Gothani cum Voss. t, vix relinquit
tionem nullam fàciat libri Varronis, spem inveniendi hujus vocabuli m
pra:sertim oblato forte ejus nomine, ullo horum Codd. Unde igitur in-
de ~na~o~ta proprie disputantt5,ubi sinuavit se illud ? Equidem non di-
mutta contra eam afferuntur. An- cam. Assunt tamen Cod. Bodl. et
numeratur autem, quidquid super- ed. Veneta !/}o~ dantes impositum
est ejus operis, libris de Lat. Ling., pro positum, in quo ci edas latere
quorum facit VII, VIII, IX. Sed simpliciter. Et sane sententia longe
ne Ca'saris quidem de Anatogia li- melius procedit ascito isto adver-
hros memorat h. 1. Hausisse tamen' bio, quae sine eo ne ulla quidem
inde videtur aliqua; v. mox ad §. 15. esse videtur. Vid, M, 5, 8 sim-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 6.
dunt Praeterea quoniam utrumque a Graeco ductum sit,
ad eam rationem recurrunt, ut tr~o~ patris, xa7rpo~ apri
faciat. Illa tamen quomodo effugient, ut nomina, quam- t4
vis feminina, singulari nominativo, u, s, litteris finita,
nunquam genitivo casu in ris syllaba terminentur

plex ref. ad aliquid. Cicero quoque structura;, in aliquid terminari.

simpliciter dicit eadem potestate,
utTop.c.22,stmp~cont~Mt)'t!tc.
De Or. !t, 38, simpliciter. con-
~uncfû. It. III, 3y. Pomponiusin ed.
Veneta ad impositum hœc observat:
Aliter dicitur primigenium aut
primitivum. » sed pnntt~e)num
Varro de L. L. p. 6!, longe aliter
usurpat. R. ) 2 3, et CAMP.
omittunt simpliciter. Ed. CAMP.ha-
bet impositum. ED.
l. Illud. contettdttnt. Aper igi-
tur nullo alius rei respectu dicitur,
pater refertur ad filium quod pro-
fecto invalidum est ad amoliendam
anomaliam genitivorum argumen-
tnm. Neque seriptura est certa: vid.
not. sup. Ad aliquid expressum est
ex Aristotelis in Categoriis ~o: T<.
Et sic nomina,distinguunt etiam
inferioris a:vi grammatici v. c. Cha-
ris. p. Putsch, 2g Sunt quœdam
nomina. 'r~v TrpocTt, id est, ad ali-
'ttid,qua*nonpossuntlntenigi
sola, ut pater, mater. Prise. p.
S8o: t~da/tfjftttddictumest, quod
« sine intellectu illius ad quod dic-
tum est, proferri non potest, ut
« filius, servus. tsidor. p. Gothofr.
82~: Ad aliquid. ut dexter.
2. 7)t ris syllaba, et infra eadem
ris syllaba. Sic plane, utrobique
Guelf. et Goth. (tac. Gesn. qui ipse
priore loco dat syllabam cum om-
nibus pâme edd., posteriore inserit
in ante ris) cum omnibus fere Codd.
Neque facile sit inventu exemplum
Quod autem altero loco in pra'po-
sitionem ponit, omittit altero, eam
levem puto inconstantiam quae
contra omnes Codd. non sit tollen-
da, quum prœsertim contorta sit
structura eadem in ris syll. Obr.
tamen etiam priore loco expunxit
in et syllaba scripsit. -R. 3, 5,
CAMP., in ris syllaba tertnutattttfr.
Item R. t, 6, termtnatttur. In ris
syllabam temunentufj CAP. et ed.
Hack. En.
3. Ut. terminentur. Ita Bodl.
Coeteri Codd., quantum video ter-
mt;!ttm<Mr, et sic ptera'que edd. ut
et Gesn. Nostrum receperunt Obr.
Capper. et nuper Bipontini. Quo-
modo autem procedat indicativus,
plane ignore, non enim est ratio
To? ut,qualis modo l2,ut,quum.
est. re~pott~ent. Neque satis. ipsa
hac nostra scriptura acquiesce
abrupta enim est structura Mt.
termtnmtMr/~actattamctt. Recte
GaUa'us inseri malit <j;uum post ut
(quomodo mox: quum. exeant.
co~at) quod facile intercidebat in-
ter ut et n. Illa. ut. terminen-
tur; faciat. Ut pendet ab illa, non
ab e~t~jftent, et intelligeridum illa,
~tfO' sunt <tt!mod;, ut. Sic modo
§. t3: eam rationem ut faciat. »
Vide init. nota;. Quod autem negat
ullum in us nomen femininum ter-
minari syllaba ris, immemor erat
te//ttt'u quamquam alius hoc est
generis. Gedoynus, Turnebnm ma-
 ~58 M. FABII QUINTILIANI
faciat tamen Venus, ~ener~'? Item quum e, s, Htte-
ris finita, per vanos-exeant~ gemtivos, nunquam ta-
men eadem ris syllaba terminatos Ceres cogat dici 3
!5 CererM? Quid vero 4? quae tota positionis ejusdem, in
diversos flexus exeunt? quum Alba faciat Albanos et
~enses~ ~b/o volui et volavi. Nam prseterito quidem
tempore varie formari verba, prima persona? littera o
terminata, ipsa analogia confitetur. Siquidem fa.cit cado
cecidi, spondeo spopondi, pingo pinxi, lego /e~ pono
16 p(Mu~,yr<ïn~o/re<~ laudo ~u~en; Non enim, qmump.ri-
mum fingerentur homines, analogia demissa cselo for-
1
mam loquendi dedit sed inventa est, postquam loque-
et notatum in modo 8
bantur, sermone, quid quoque
le secutus, dedit eris pro ris', ne liter accipiendum dici, quod puto
videlicet posset telluris exemplum prœstare. Neque quidqttam puto
opponi. Sed agit Qu. de una sylla- sollicitandum in scriptura, ne id
ba, non de duabus. quidem,uttegatùrcojfatt<),qu~
i. ~<°nus, ~e~ens. Praeter Venus, foret lenissima mutatio.
tellus habet genitivum in rt!, tellu- Quid vero. Hoc quod pro qui
ris. Unde Turnebus suspicatur pro vero conjecit Regius est in Goth. et'
t)t ris legend. esse in ert' En. muttissaneCodd.quinondiserte.
2. ~arto: exeant. Guelf. exeunt. memorantur. Guelf. qui, male.
Male. Goth. (tac. Gesn.)e.cMt, Quid ueto ? ~ua'. De hac structura
omittendo lineolam in a. vide ad t, 4~ '6: Quid.stlites. Per-
3. Cogatdici. Guelf. co~t'tutAtm. peram igiturObrechtus dedit: Quid
qui et dicere. Posterius solum ex- ~ero~ttod.
pressit Obr. non ex Alm. quem ig- 5. PoxtttOtt!. H. e. thematis. Vide
norabat. Turic. cogit diceres, omit- ad J, 5, 5 t, tttco)tt)<*)ttett!po.ttf0.
tens T~ Cereris. Cogat dici. Con- 6. Alba. Albenses. Vide Varro-
torta locutio. Sed vidimus jam alibi nem de L. L., IiL). VH, p: )t2
ipsis rebus tribui, quod circa eas Quum du!B sint Aibse~ ab una di-
fit. Vide 1,2,26, elementa; ,1,6, "cuntur Albani, ab. altera Alben-
~,d<'6ere;etc[uodammodol,5, ~M.Ad quern locum lege :no-
62, fecit ~etttttuu!; et mox §. t5, tam Popma:. Loca Varronis gemina
ana~Mcon~tehtr. Proprium, no- sont, p. i t~, ubi recté ;uspicantur
vum tamen et ipsum, erat velit; pro VV.DD.deessealiquid, et 163, ubi
eo, quoniam fortiori opus crat, po- comparat Romanus et Capuanus.
suit coyat. Qui pro dici dant dicere, y. Prima persona. Malim positio-
intelligunt nos, homines; in recep- nc. Sed Codd. non add:cur)t.
ta iuteUigendnm se, vel impersona- 8. Quid OMoauf modo. Sic Guelf.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 1~ 6. t5g
caderet itaque non ratipne nititur, sed exemplo nec
lex est loquendi, sed observatio, ut ipsam analogiam
nulla res alia fecerit, quam consuetudo. Inhserent ta- 17
men quidam molestissima dnigentiae perversitate, ut
atidaciter2 potius dicant, quam audacter, licet omnes
oratores aliud sequantur; etemicew!~ non em!Ct<:f~et
conire, non coire. His permittamus et au(/W!Me, et sci-
Ut~e et tribunale, etfaciliter, dicere 4 :~rt~a/~ quoque
Regius quein ~uo~ue abrasit, quam ita loqui juberent. Nam Cic. Orat.
plerique editores, et inter hos Ges- e.~7docet,"etp)enumverbum
nerus, sunt secuti, Nihil tamen recte dici et imminutum usitate. «
opus aCodd; pa:ne omnium et edd. 4. Faciliter,dicere. Guelf. poste-
veterum schpturarecedere. Quoque rius omittit, non proletaria profec-
dictum est pro ~uocMtt~ue tan~m, to scriptura.
certo ~uo~am, unde fartasse non 5. Tt'u~a/M. ~nf~a/ita!. Tam
contemnendum, quod dàt Voss. superstitiosi ana)ogiae defensores
t ~uo~tto, nisi forte est a mero profecto magnbpere aversabantur
errore. Etiam Obr. restituit guo~tte usum plane contrarium régula*
ut et Loch. Progr. t~Sg. Attamen quo dicimus homines frugi, PisOr
nescio quo modo -facilior videretur nem frugi. Neqne tamen omnino
oratio, si esset: ~uo ~uM~uemo~o. spernendum vocabulum ~)'M~a/t!,
Vide tamen Cort. ad SaU. Cat. 23, quo non semel usi sunt optimi
4, et Jug. 60, y. Quid quogue. scriptores, in comparativo sattem
Habent R. t, 2, 3, et CAntp..M.– .et superlativo gradu; nam, qui po-
Quid quoque modo. Sic et Turic. sitivo uteretur, mihi quidem non-
Monet quœ hue faeiunt, de quoque dum est inventus, nisi forte Apu-
modo inprimis, I. H. Vossius ad leius, sed significatu peculiari, et
Virgil. Ee!. III, 109, p. t55. Sp~LD. Isidorus Hispalensis. Apud Varro-
in Praef., p. ~y. nem de L. L., 1. VII, p. 123, men-
t. Tn/KErent, nimirum ana/o~MC, dum esse suspicor, ubi de eadem
de qua eummaxime agit. Vide mox agit voce, et legendum quidem pro
§. 20. ~ru~a/<S!intu!,yrM~a~Mttna sic: ~M-
2. ~u~tCt~r. omnes oratores. gissimus, frugissima, ut et paulo
Vide de hujus vocis seriptura W. ante ~att~enMtmM!, pauperissima
DD. ad Liv. XXII, 25, to, inpri- pro~aupcrrtmu~~attpernm~quod
mis Dukerum. Item ad XL, 55, y, inspicienti locum fortasse persua-
apud Drakenborchum. debo. Etiam apud Cic. TuscuL Hï,
3. Audivisse autem et scivisse, 8,~rtt~a~! nulla mentio, dum ope-
nisi libri nostri magnopere corrupti rose ~ruya/ttatM ambitum exponit,
sunt, non paucis locis seriptores repetitque vocem a fruge, et ad-
dixerunt. Fortasse igitur Qu. eos jectivum ejus frugi esse signiScat,
sohjmmodo improbavit, qui unice cui Grsecorum non quidem ~))~
 160 M. FABII QUINTILIANI
sit apud illos, non~TM~ nam quo alio modo nat' ~ru-
t8 ya/!ta~? Iidem ce?t<M7n millia nummitm, et~em Deu<n~
ostendant duplices solcecismos esse, quando et casum
mutant, et numerum nesciebamus4 enim, ac non con-
suetudini et decori serviebamus, sicut in plurimis, quse
'9 Tullius in Oratore divine, ut omnia, exsequitur. Sed Au-
gustus quoque in epistolis ad C. Coesarem 5 scriptis emen-
dat, quod is calidum dicere, quam caldum malit non
quia, illud non sit Latinum, sed quia sit odiosum, et,
~o ut ipse Grasco verbo significavit, ~c~yoy. Atqui hanc
solam putant, quam ego minime ex-
quidam opSos~cM
ctudo Quid enim tam necessarium, quam recta locu-
jMe:respondeat, sed ~N~~mv.fm~a- vett. edd. Guelf. ins. quidem.
lissimum tamen non semel dicit Ci- .Du~/t'ces~MO~ue ~o<o6Ct!ntO!habent
cero, ut Verr. 111, 4, et ad Attic. I, R. 1, 2, 3, etC~Mp. Ed.
t6, sensu quidem manifeste tali, 4. Aescte~amtt!. Etegans iro-
qui sit summus a positivo illo ~'ru- nia, qua significat se haee optime
~ft. Quod autemQuintitianus, cum a nosse. Regius, eleganter et ip-
irrisione, tangit etymon frugalita- se. Imminuitur autem hBC elegan-
tis, quasi aliud nullum esse possit, tia si non post ac tollimus cum
nisi~ttt~a~M, in eo miror graduum Gronovio de Pec. yet., p. ~t, quem
illorum, fruyalior, ~nt~a~sstmM!, et Lochmannus reprehendit. Progr.
non meminisse, quos aeque usitatos 1789.
debebat agnoscere ac substanti- 5. III epistolis ad C. CfCMrent. Is
vum,ynt~f!tatc)m. Irridet Qu. eos, est Caius, Agrippas filins, Augusti
qui utique omnium verborum ety- nepos, ab ipso cum fratre Lucio
mon inveniri debere sibi persua- adoptatus, ad quem scriptœ Au-
dent, et ipsi originem aliquam fin- gusti epistota* interciderunt, nisi
gere malunt, quam consueto ac- quod elegans et affectus plenum
quiescere. Vide mox 2g. earum specimen servavit Gellius
i.~Ftat.Guetf.~t. XV, y. Odiosum eodem, quo hic,
2. ~Vtfmntttm. Deum. Vid. Var- significatu vide ap. Cicer. de Or. III,
ro p. ti{a In ipseis vocabuleis, f5 extr., et Verr. Act. ï, c. 12, ubi
« ubi additur certus numerus, ali- assiduum fortasse delendum, tam-
fter atque in reliqueis dicitur. quam Ofho!t glossa. Etiam Gelliua
mille denarium, ete. It. Cic. Orat. Hf, fg, moleste atque odiose.
c. 46 integrum. 6.Quam. mMimcc.tc/u~o.<~uant
3. Duplices M/oecumos. Goth. refer ad o~So~tM in genere, non
(tac. Gesn.) inserit inter hase ~uo- ad hanc. Eam enim certissime ex-
que cum omnibus fere Codd. et cludtt.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. t, 6. j6t
tlo'? Immo mbaerendum ei judico, quoad licet; diu
etiam mutantibus repugnandum; sed abolita atque abro-
gata retinere, insolentiae cujusdam est, et frivolaein par-
vis jactantlae. Multum enim litteratus, qui sine aspira- 21
tione et producta secunda syllaba salutavit 2 (avere est
enim ), et calefacere 4 dixerit potius, quam quod dici-
Recta locutio. Guelf. etTuric. proclivi errore. Recepta, quae est
certa elocutio. Fortasse in exemplo enim parenthesin, et avete salutem
inveniebat librarius certa est locu- i!ïam ipsam, facit, eo maxime la-
tio. Certa plerique Codd. et edd. borat, quod, preter omnem ex-
vett. Goth. tamen recta, cum quo spectationem, plurali numéro salu-
Voss. 2 facere puto. Confusioni au- tantem inducit istum multum litte-
tem obnoxia in MSS. ha'c certa et ratum. Quum de salutandi verbo
recta, vide Drakenb. ad Liv. XL, agitur, nemo sane Romanus aliud
15, 2. -R. t etCAMp., certa. Prœ- quidquam cogitat, nisi notum illud
ferenda videturvox recta, quoniam suum et tralatitium have, quod pla-
de o~9ot!r«et agitur quae est recta ne in synonymum ipsius M/utM ab-
loquendi ratio. En. iit. Neque est ex consuetudine ve-
2. Salutavit. In hoc consentiunt terum, ipsiusque adeo Quintiliani,
omnes' Codd. praeter Voss. l dan- exemplum, satis demonstratum ver-
tem M/M<<Mf.Obr. (an ex Cod. Ar- bis, diserte etiam adjicere, quo in
gentoratensi ?) dedit salutarit, quod genere non semel nostrum morem
potest necessarium videri, ob se- obtruserunt ei interpretes. Vide v.
quens dixerit. Neque tamen contra c. I, /}., 26 TMtfùpt': I, g, signa
Codd. obsequar Obrechto. Vossia- aspirationis. ~cutt~am syllabam
ni scriptura, si abesset n (salutat) autem recte potuit dicere, quam-
prœ omnibus ptacerët. Nunc salu- quam ea erat eadem ultima, ut mox
tavit aut fto~'t~rmcaccipiendum de in ro6ur, §. 22 et I, 3, palus.
re saspius faeta (vide VIII, 3, 30, Exemplum correptœ ultimas in ave,
aptavit), aut, quod malim, intelli- sive have (quod non est durius
gitur certus homo, quem ita,salu- quam cave Hor. Epist. I, t3, [Q,1
tasse in ore multorum fuerit, quum et aliquoties in Satt.), habes Ovid.
scriberet Qu. Dixerit deinceps po- Amor. H, 6, 62, ubi J. H. Vossius
tentiali modo dicitur t!o< M. poeta poetam optime divinavit, ut
Ed. CAMP.sa/utant. –&th<ta!'tt. H. et totam elegiam expressit. Ver-
e. dixit occurrenti avé, non have, mischte Gedichte, Bd. 2, p. 104
quod erat in usu, etsi vitiosum. seqq. ~~ere est enim. Expiiea-
3. ~uere est enim. Ita Guelf. et tionem pete ad t, 5, l3, sive est
Turie..Reposui Codd. plerorum- assentior. Eam verhi substantivi po-
que, multarumque edd. vett. scrip- testatem habes 22 '<quia sit ro-
turam. Neque obstat contrariorum boris,~) et 23, "quia esset eboris: n
Codd:, avete (quod et Gesn. dedit) Vid. et 1, 4, 11, quod si est.
prœferentium auctoritas, in tam 4. Co/e/acoe. Ita Guelf. et omnes
Il
 t62 M. FABII QUINTILIANI

mus', etcon~ruMftMe; his adjiclat/ace~ et dice, et si-

22 milia. Recta est haecvia quis negat? sed adjacet et mol-
lior, et magis trita~. Ego tamen non alio magis angor,
quam quod obliquis casibus ducti etiam primas sibi po-
sitiones non invenire, sed mutare permittunt; ut quum
ebur et robur, ita dicta ac scripta summis 5 auctoribus
in o litteram secundœ syl!abae transferunt; quia sit ro-
boris et eboris, ~u~ttr autem et guttur, u litterani in ge-
nitivo servent; ideoque etiam ~ecuret~emur controver-
23 siam fecerunt, quod non minus est licentiosum, quam
Codd. prêter Alm. qui cum vett. 2s6g, et Beda, 23~, distinguunt
edd. datca~e~aceymale sane, quum robur virtutem, et robor arborem.
mox demum tangatur iilud~ftce pro Caper., p. 2248, ebor scribi vetat,
~ac. quia ebur nomen sit.
<. Quam ~uo~ dicimus. Nimirum 5. Scripta summis. Guelf. Inscrit
calfacere, extruso e. in, cum multis Codd., male pro-
2. His adjiciat face. Sic solemus fecto, et sunt sane Cadd. recta;
fere stolidis Insigniorem et justam scripturœ vindices. Ita R. 3, 5.
quasi optare dementiam. Hujusmo- At R. t, 2, 6, in summis; et ed.
di est Virgilianum illud « Qui Ba- CAMP. a summis. ED.
t viurn non odit, amet tua carmina 6. Controversiam. Ita. Guelf. et
Ma*vi. Eelog. III, go. omnes, puto Codd. Gesn. ex Jen-
3. Jtfa~t! (nta. Guelf. magistra soniana, cui accedit Loc., dedit
cum Voss. 3, Bern. Joann. quod e<mtn)wr.!MtH. Sic jecur et femur
probat, prêter Gebhard. in Cre- fiunt aecusativi, subjectumque sen-
pundd., etiam Satmasius Exerc. terttise sunt homines, qui sane in
Plin., p. 33g, ut sit pro regia. Sed eo, quod statim sequitur, !M&/tce-
defendunt sat muhi receptam. rent, sunt intelligendi. Praeter ob-
Quum ebur. <ra)t~?ruttf. stantemCodd. auctoritatem, in hac
Etiam hic verba finguntur ea face- ratione displicet quod controver-
re, qua: patiuntur revera. Vide ad sum singulari numero dicitur, non
6, i~, co~at dici Quod mox controversa plurali, ob duo voca-
subjicitur, quia sit. servent, id du- bula, ad quae refertur. B~rm. in ed.
riusculum est, quia conjnnctivus, 1 Locat. legi narrai confi'ouersunt et
atien.Teargumentationis index (vide fec. Equidem in Locat. invenio con-
ad I, 5, ~o, cadamt), facit, ut ipsa. troversum fec. Illud autem contro-
hsec vocabula, ebur et robur, tam- versum et fec. in Ruse., repetitione
quam deliberantia et causas agendi LoeateUiana;. Quumprimum offen-
explorantia, sistantur legenti. Cha- derem in hoc loco, succumt paulo
risius, p. 17, recenset rotor inter ante mutare ita in sint, quo modo
marmot et <e~uor. Agrœtius p. in neutra sententia agunt voeabula
 INSTITUTIONIS ORAT. LÏB. I, 6. i63
si sulfuri et gutturi subjicerent 1 in genitivo litteram o
mediam, quia esset eboris et roboris; sicut Antonius
Gnipho qui ro6t<r quidem et ebur, atque etiam mar-
mur fatetur esse verum fieri vultex his fo~ur~ ebura,
marmura. Quod si animadverterent litterarum af~nita- ~4
tem scirent sic ab eo, quod est ro&ur~ roboris fieri,
quomodo ab eo, quod est miles, limes, militis, limitis;
judex, ~:n</e.<u~CM, vindicis; et quae supra jam attigi.
Quid? non similes quoque-4 (utdicebam~) positiones, ~S
in longe diversas figuras per obliquos casus exeunt? ut
virgo, y~MO;~t<~tM~ lusus; cuspis, puppis, et mille alia?
quum illud etiam accidat, ut quaedam pluraliter non di-
cantur quaedam contra singulari numero, qusedam ca-
sibus careant 6; quaedam a primis statim positionibus
tota mutentur, ut Tt~~er. Quod verbis etiam accidit, 26
ut~ero, <u/:7~ cujuspraetentum perfectum, et ulterius

ipsa, sed homines soli. Neque ta- 3. Litterarum G~n~tïfeyn. su-

men ea mutatio necessaria, in more
Quintiliani, exemplis sat confirma-
to, personas imponendi ipsis rehus
et vocabulis, ob quem ipsum con-
troversiam veriorem credo scriptu-
ram quam controversum. Ed. qui-
dem nulla, prœter Gesnerianam et
quasretutiduas,posteriusdat.
t. ~u~tcerent. litteram o. ~u&-
jicere hic est pro substituere,
cere, ut VI, 3, t4, subjicitur pro
co. aliud Tttor~aetMS.tt~teeretur
nimirum in hac ratione o pro u.
2. Antonius Gnipho natione
Gallus, clarus grammaticus et rhe-
tor, cnjus scholam magnos viros, in
hisque ipsum Ciceronem jam pra
torem, fréquentasse aiunt. Reliquit
duo de Latino sermone volumina.
Vide de eo Suct. de Gramm., c.
et Macrob. Saturn. III, !2.
pra. De erroribus ex ignoratatitte-
rarum affinitate egit, 1, 12, t3.
Eo igitur respicit supra.
~VoK similes quoque. Guelf.
vero similes quod, cum Voss. i et
Bern. Placeret, si quod esset ante
similes. Hânc memorandam va-
rietatem offerunt R. ï et CAMP.,
Quid uero ? similes ~tt~/cyn. Et
eam lectionem genuinam paene cre-
diderim. En.
5. Ut dicebam, mo<lo !2 et i5.
6. Qu~am casibus cat'cattf. In-
telligit ea quae dicuntur a gram-
maticis aptota et monoptota, quœ
perpettiam et eamdem ubique ha-
bent terminationem, ut quatuor.
TtJRXEB.
y. Fero, tuli. Guelf. transponit
tuli, fero.-Ut fero, tuli, .inve-
tutur. Videtur hoc exemplo dupli-
i64 M. FABII QUINTILIANI
non invenitur. Nec plurimum refert, nulla haec an
praedura sint; nam quid progenies genitivo singulari,
quid plurali ~e6 faciet? Quomodo autem ~uïre et rue-
re~, vel in praeterita patiendi modo, vel in paiticipta
cem anomaliam voluisse ostende-
re, qua et statim mutantur flexio-
nes., ut a /ero fit tuli, et carent
verba quibusdam formis, ut tuli,
cujus ultra pra'teritum perfectum
nullum tempus invenitur. Cujus igi-
tur ad.solum tuli spectat, ad fero
non item. Fateor tamen inesse ali-
quam scabritiem extremis illis et
ulterius )t0tt invenitur. Quod hujns
sententiae est subjectum?Ma)im)ut
pro mott. An ulterius est nomen ad-
jeetivum, non adverbium? Gedoy-
nus vertendo muti)avit locum.
t. Nulla. an pr<B~ur<t. Alienis-
sima hoc loco et molestissima est
nulla de conjectura
Regii x~
mutantis in mollia, quod legi in
Veneta narrat Gibs. Equidem ocu-
lis meis credo, dare eam cum cae-
teris nulla. Non igitur, quod ait Er-
nestus Bibl. Fabric. Lat., vol. 11,
p. 269, omnes correctiones Regiiii
Veneta recepit, quod ne in aliis
quidem tocis animadverti. Quare
tam inanem Regii notam repetierit
Burmann., qui sat multas ejusdem
alias suppressit, plane non asse-
quor. -R. t et CAMP., ait plura.
Videant critici. Ec.
2. ~es. Jenson. Locat. et Ruse.
species, quem Badius putat errorem
typographi, sed ostendit nota Re-
gii vere ita lectum esse, quoniam
locum Cie. affert. –fhtfN/t spe!.
De voce simili species eadem fere
dicit Cic~ Topic., e. Neque ta-
men necesse est, ut eo respexerit,
et ipse quoque de voce species egerit
Qu. Charis., p. Putsch. t8, et Dio-
med., p. 281, observant, feminina
quintaedectinationis m genitivoptn-
rali carere littera r et facere spe-
cieum, etc., consuetudinem tamen
efferre s~ecterum. Illud apud scrip-
tores vix invenias.
3. Quire et ruere. Ita Guelf. cum
majori Codd. parte. Habet tamen
etiam Voss. 2 et Goth. ut et plera-
rumque edd. vett. scriptura, ~ut're
et ire, quo se commendet. Ea enim
soient etiam a Putschianis gram-
matieis jungt verba, quum exponi-
tur eorum anomalia. Et iens parti-
eipium poterat designari a Quinti-
liano, quod inveniri negat Phocas,
p. Putsch. 17'9 sëd afceruntur in
contrarium exempla ipsius Cicero-
nis. Pendet tamen ha'c disputatio
etiam inde, utrum pra'feras, pa-
tiendi an faciendi modo. Nam et
hoc est in quibusdam edd. ( qua-
rum est et Gryph. t5~), in Cod.
quidem, quod sciam, nulio neque
vera magnopere videtur haec serip-
tura, sed posset tum intelligi ~M~t,
et iens, quorum prius etiam a grani-
maticis memoratur. Pra~terea qua:ri
potest, utrum Qu. voluerit intelligi
de iis flexionibus, qua' nu//<E es-
sent, an de iis, quae ~:r~ur<B. Si
enim posteriores modo designavit,
non est quod miremur etiam has
ipsas formas, quas improbet Qu.,
apud quosdam scriptores inveniri.
-R. 2, feutre et ire. Eo. Q~ire
et ruere. VerisimitUmum est, cogi-
tasse Quintilianum de istis rttttt!
sum et~tf;e)t!, quaevixposseat dici.
Etsi ~mtMm etiam potuit tamquatn
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. t /6. t65
transibunt? Quid de aliisdicam, quum senattMsenatus 27
senatui, anxena~/s~ena'senato' faciat, incertum sit?
Quare mihi non invenuste dici videtur, a!iud esse Za-
tine, aliud Gramn~~ce loqui. Ac de analogia vel ni- 28
mium jE'~Mo/oy<a~quae verborum originem inquirit,
a Cicerone dicta est notatio, quia nomen éjus apud
Aristotelem invenitur <7J~o~f, quod est nota nam ver-
bum ex verbo 4, ductum id est veriloquium, ipse Cicera,
qui nnxit~, reformidat. Sunt, qui vim potius intuiti,

insolens respuere et obsoletum. tionis vocabula etiam adsecundam

Legitur enim apud comicos fere
solos. Quod rtt<a cœM dicuntur, id
quidem non tollit, quod de prœte-
rito passivi docet Qu. Vid. tamen
initium notaB.
t. Senatus. xenato. Bern. senatus
senatui an senatus. Haec seriptura,
levi mutatione, fiat commodissima
hune in modum ~ettatm ~enat; an
senatus, extruso uno u. Prope ac-
cedit Guelf. senatus sotatM senati an
senatui. Facillima correctio pro se-
)tatu, settattts, pro senatui, itidem
senatus; ubi tamen etiam senatus
initio est delendum. Sic eam quo-
que vitamus difEeuttatem, quod
senatus, nominativus, iterum com-
paret in altera sententia quo tur-
batur structura. Quod enim agnos-
cas subjectum ad faciat si senatus
nominativus bis tegitur? Si sèrnel
priore loco, expedita est sententia.
De dativo, qui in hac ratione nul-
lus est, egi in nnem notse. Codd.
Voss. il 3 dant scripturas facile ad
nostram deducendas. Ca;teri, ut
Goth., videntur cum edd. omnibus
conspiïarc,quare textum sollicita-
re non sum ausus. ~<'))<tfu.<
senato. Veteres grammatici ( p.
Putsch. 10 et 712) quartaideclina-
antiquitus accommodata narrant.
Neque tamen memini qui scriberet
'MKttto, dativo; quum senati, geni-
tivo, frequens sit apud Sallustium.
2. Ac. nimium. Guelf. eum plè-
risque Codd. ~ffEC pro ac, et vel
ante nimium omittit.Venet. non ac
dat (ut narrat Gibs.) sed /t<K. F<
multi omittunt Codd. Esse tamen
videntur, qui servent et plane est
necessarium.e f~eana~ta vel
nimium. Ita nostrorum Codd. pars'
maxima. R. i et CAMP., ~f<cc de
at(<!<o~ta nimintm. Utraque lectio-
ferri potest. En.
3. Cicerone. apud Aristot.
!;ert/o<j)Mtum.Cic.Top., c. 8, ubi haec
disputat, citat ipse Aristotelem,
cujus locus est in libro nepi t~x-
KMtc,c. 2, §. 3(BuhI., p. t6~ vol. 2),
T0-<~6Xe~Tet <7t~6MK)tV(\6~M~ OTt<pt/~et
T~f ofe~M~'r~f o~ef s~r~, ~~À OTft]'~e-
v~Tct)?t.i«Co\ov. Et alibi in-eodem h-
bro, verb. ex verbo ipse Cicero dixit,
h. e. KttTfttTCttatjUEtetp~cQëf.
~<*r&.c-r ~rt. Ita Codd. et edd.
vett. recentiores pro ex dant e,
Gesnerus a typog' aphi sans errore,
quem propagarunt Bipontini. Apud
Cic. ipsum ejt fe{;itur.
5. ~ftXtt. Guelf. ~ntt. Mire.
 j66 M. FABII QUINTILIANI
29 o?«/:?!at:onem vocent'. Haec habet aliquando usum ~ie-
cessanum, quoties interpretatione res, de qua quseri-
.tur,.eget ut quum M. Coelius 2 se esse hominem frugi
yutt probare non quia abstinens sit ( nam id ne men-
tiri quidem poterat), sed quia utilis multis, id est, fruc-
tuosus, undesitd!cta~h<ya/:<(M. Ideoquein definitioni-
3o bus assignatur etymologiae locus. Nonnunquam etiam
barbara ab emendatis conatur discernere, ut quum Tri-
~!<6fratn dici Siciliam, an T'n~Mee<ram~;mer~!e?n~ an
me~f/<em oporteat, quaentur, aliaque, quae consuetu-
3t dini serviunt 5. Continet autem in se multam eruditio-
nem, sive illa ex Graecis 0) ta tractemus, quse sunt plu-
rima,praec]puequej?o/:ca~ ratione (cui est sermo noster
simillimus) declinata, sive ex historiarum veterum no-
i. accent. Guelf. et Goth. (tac. tudini servit; et sic vett. edd. Jens.
Gesn.) vocant. Cum Voss. omn. (tac. Gesn.) farv. Loc. Venet. t. Ruse.
2. Af. Cœhtt! ne mentiri qui- Bad. it. A)m. Bod). Turic., sed sub-
dem, Qua occasione, et in qua ora- juncta etiam recepta; sensu non
tione ha;c ita argutatus sit CoRt'us, contemnendo, ubi opponunmr tton-
proditum a scriptoribus non inve- nunquam conatur discernere et ali-
nio. Moribus eum fuisse non mag- ~uan~o servit, h. e. pnBgravatur,
nopere sanctis ipse, qui defendit obruitur. Pra:stare tamen videtur
oratione, Cicero StgniHcat. Legent reeepta. Vulgatam habet R. 5.
cum fruetu tirones brevem dé hoc At R. 2, aliquando conmetu~tnt
CœUo commentarium a Paulo Ma- serviunt, quibus adjicit R. l, alia-
nutio pra:missum interpretationi que qtt<Bso'Mtuttt. ED.- attaque.
epistolarum Cœiii, quœ efficiunt serviunt. H. e. in quibus cons)ietu-
octavum Epistotarum Ciceronis ad do oblitteravit etyrnpn.
diversos )ibrum. In ed. Gra;v.,V. t, 6. ~i'o/tca. Jec/tnatf!. J. e. de-
p. 36~ seqq. flexa et mutata a communi Grœ-
3. ï'n~tte~ram. Ab ~t: sane. An corum forma. Ita mox iterura de-
a ~tta~ra?– Potius ab !t, id est, clinata, §. 32. De hae Romanœ
sede et latere. Cic. in Orat. Eo. )inguœ, cum j'EoUca, cogna~ione
~A~cn~tem. Vide Varr. dé L. docte agit Fpstërus on accent
I- lib. V, p. 5~, et Cic. Orat., p. 92 seqq. Ruhnkenio moderatore
e. ~7 Prise., p. 636; Ve)ius Long., defendit Schardamus Leidae anno
p. 2232. m6 hanc thesin a Latina lingua
5. ~ta~ue. serviunt. Guelf. alia « est dialectus hnguae Graecae."Vid
qtMBOMC. Goth. aliquando consue. Dissertat. de Longino.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 1, 6. !6y
titia, nomina hominum, locorum, gentium, urbium
requiramus, undejBrutt', Pu6/<co/ec, P<c~curZ6tt:um~
Italia, ~eneuen~um~? quae Ca~:to/!um, collem Qutnnct-
lem, et ~r~etMM appellandi ratio ? Jam illa minora, in 3~
quibus maxime studiosi ejus rei fadgantur, qui verba
pauium dectinata, varie et multipliciter ad veritatem 4
i.Frttft.r~t7e(um. Non est Ovidius insutam Pithecusas (Me-
Nostrum horum nominum origi- tam. XIV, 90. Vide VV. DD. ad
nem enan'are. Consulenda sunt Hesych. voce*A~jMoc)cogitare, alie-
lexica, quae ad varios ablegabunt num fortasse fuerit. Pici. Sus-
auctores, ut Varronem, Gellium, picatur Butmannus ci in scriptura
Festum,.Servium, Virgilium, Ovi- codicum Pithici adhœsisse ex eo
dium, Livium. Varronis editio Bi- quod protinus infertur cur. Sic re-
pontina magnam studiosœ juven- manserit Pithi. Sed non apparere,
tuti utilitatem prœstaret, si adjec- cur ex magna turba coj~nominum
tus esset index. Nunc consulendus significantium hoc maxime seiige-
Gothofredi index in' Auctoribus ret Quintil. in quo neque ex Histo-
Linguae Latinae. In nomine ~r~t7e- ria quidquam, ut in Bruto et Pu-
ti, etsi Virgilii auctoritas répugnât blicola, neque aliunde observan-
(.En. VI!I, 345, 46, ubi vide Ser- dum esset. Reponi itaque velit
vium), argillam potius agnosce- idem Qmtttt, quod fuerit signatum
mus quam letum ~r~t, conferemus- Qmtt. In hoc enim nomine docebit
que Athenarum Ceramicôs et Lu- grammaticus, hoc et similia, ex
tetiae vicum tegularum ( le quartier numeris repetita, simplicissimam
des Tuileries, quo vocabulo Cera- olim praebuisse denominandi ratio-
micum reddere soletBarthotomaeus nem iis, quibus plures essent li-
in Anacharside vide cap. i 2). beri, postea vulgaria facta nomina.
2. PtCt. Guelf. et Goth. (tacente -Pici ipsum, quod quidem a codice
Gesn.) pithici. Neque ullus codex videtur nullo, etiam hoc habere,
diserte affertur pro recepta. Joann. quod displiceat, quia minime sit
(qui tamen h. I. potest esse muti- consentaneum, nomen antiquissi-
lus) et Alm. silentur, ut possis spe- mi hérois Itali subjungi Romanis.
rare eos reeepta* cognitores et vin- SpALD.,Praef., p. 77. R. i, a, 5,
dices. Turic. sic Brutii et Pythici. 6 et CAMP., Pithici. En.
J'ttt~co/œ. ~'tt/ttct dant omnes vett. 3. Beneventum. Antea Afa~Me)!-
edd. prœter Badium, cujus nota fit tum appellatum; sed postquam ibi
probabile, ipsum de conjectura de- eoloniam Romani deduxissent, per
disse Pici. Ea vera videtur scrip- eM~tO)t)!mum Beneventi nomen ce-
tura. ftt/ttCt uhde dicantur non pit. ËD.
'<memini me tegisse aiunt totidem 4. Ad veritatem. Eodem vocabu-
verbis et Pomponius Laetus et Re- to MM~ctdesignat Cie. Orat., e. 48:
gius. Neque ego. Nam de pithecis n consnte veritatem, reprehendet;
(TOtc !r<9axo<:) unde dictam narrat refer ad aures, probabunf. a
 i68 M. FABJI QUINTILIANI
reducunt, aut correptis aut porrectis aut adj ectis aut
detractis aut permutatis litteris syllabisve. Inde pravis
ingeniis adfœdissima usque ludibria dHabu]Hui' Sit
enim 4 Consula consulendo, vel a judicando 5; nam et
hoc consulereveteres appeMaverunt, unde adhuc rema-
net illud, Rogat, boni consulas, id est, bonum
judices
33 Senatui nomen dederit aetas; nam iidem Patres sut~t
et Rex, rector et alia plurima indubitata: nec abnue-
rim tef/tt~, re~M/epque~,et similium his,
rationem jam
sit et classis a calando, et lepus levipes, et vulpes voli-
3~ ~7~ ettamneacontranisS 8 aliqua sinemus trahi? ut lu-
t. Porrectis. Sic exquisite dici cabulorum a tegendo et regendo ori-
pro productis observat Ruhnkenius ginem dubiam facere poterat pri-
ad Rutil. Lup., p. 12, afferens nos- ma' syiïaba; diversa quamtitas.
trum locum. Vide J, y, t~. y. Lepus: vulpes. De omnibus
2. Pravis ingeniis. J. e. pravitate hisce etymis consulenda lexica. Id
ingeniorum. Nihil enim opus mu- tamen animadvertendum hic, er-
tatione qualem tentari video. rare eos, qui cum Vossio in Ety-
3. Dilabuntur. Guelf. labuntur mologieo, voce lepus, putent dis-
cum quibusdam. Malim ~e~atuntuf.
plicuisse Quintiliano hasce lepo-
Z.a6MHfur, R: 6. labaiitur, CAMP. rem et vulpem repetendi rationes.
J?J. Oriebatur autem ille errer, ex faisa
4. Sit enim. Ita etGuelf. nisi quod constitutione prœcedentis senten-
Sic pro Sit, frequenti in Codd. er- ti:e, ubi legebant ~ttne. an pro Sit
rore. Vide notam ad 5 ~o, hic enim. vel, ut apparet Etym. Voss.
aut ille. Tuentur nostram scriptu- voce cotMu/. Vide notam ad §. 32.
ram prœter memoratos Gesnero Sit enim. Varro, de L. L., p. 2g,
Codd. etiam Alin. Tune. et edd. prius etymon recte rejit'it, poste-
Jens. (tac. Gesn.)Tarv.Loc.Venet. rius male probat. Vid. et Gell. I, )8.
Ruse. Quod in prava lectione pro 8. Etiamne a cotttranM. Guelf.
vel scripserunt n)t post Hadiutn, id post etiamne inserit haec interpre-
de mera, ut opiner, conjectura fe- tatione reetant sequendam intpro-
cerunt. Sit enim. Edd. bonae et tatt~am contrartam quae verba,
CApp., xttHe. Item ed. Hack. En. levi fluctuatione, plnrimi exhibent
5. CotMu/H'tdo vel JKf/tcanf/o. Codd. Edd. autem vett. fere om-
Aliam cox.ttt/t! originem tradit Var- nes, nisi quod Badius omisit. Rec-
ro, p. 2~ et 2~2. De consule pro tissime suspicatus erat Regius, no-
jutlice vid. Liv. JH, 55, 12, ad eum- tam eruditi cujusdam marginalem
que Drakenb. Antiquam co)Mu/<?):~t ab irnperitis contextui sensuum
vimvid. et apudFestum in cotHt/o!. fuisse insertam. Absunt autem haec
6. T~M~fBrc~tt/~ue. Horum vo- verba a Codice Vallensi, ut refert
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. ï, 6. j6g
eus', quia, umbra opacus, parum /ucea<? et /u</ux~,
quia sit longissime ab lusu~? etD:tM~ quia minime di-
ue~? etiamne hominemappellari, quia sit/tMmo~natus?

Badius, item a Gothano. Silentium melius procedit, quam in vulgata,

eorum qui contulerunt etiam quae etiam apud Gesnerum, Dis;
Voss. omnes, Bernensem, Joan- sieut et Valerii Flacci H, 2g6, dite
nensem iis carere significat. Illi ta- solum facilius deducas a tali mas-
men ego nonnisi de Voss. 2, et culino. Docet autem formam inso-
Joannensi crediderim. Voss. t, 3 lentiorem veram Servius ad ~Eneid.
et Bern. nimis cum Guelf. soient. VI, 2~3. Et pauca sane loca apud
facere. Turic. omissis 'ro<!et. «o~t- optimos scriptores ubi nominativus
~es inserit spuria ista. Gryphius legatur; Ausonius qutdemaliquo-
quique eo sunt recentiores, con- ties Dis in carmine, sed et dis, pro
stanter videntur omisisse alienissi- dives appellativo apud Terent.,
mam sententiam; neque erat, cur Adelph., V, i, 8. Vide VV. DD. ad
Obrechtus quasi postliminio eam Petron., c. t2o, ubi Ditis pater rec-
resUtueret; si maxime in Argento- to casu in versu. -Ditis habent
ratensi suo inveniebat. Jmmùtavit R. t, 2, 3, CAMP.At CAPP. et ed.
tamen ille ma~nopere, de conjec- Hack.)t!.ED.tti:J)fe.s.
tura, opiner. Libuit hoc pauto co- Vide initium notœ. Ab ipsis contra
piosius exponere, ut tirones habe- divitiis nomen repetit Cicero de
rent manifestum gtossa* longioris Nat. Deor. H, 20, qui confert Grae-
exemplum, discerentque etiam Co-, corum nxo~Ta'v;t. Et bonis sane ar-t
dicibus diffidere, quum nimis ab- gumentis Spanhemius ad Arist.
surda prœferunt. Vide notam ad I, Plutum y2~, ostendit, confudisse
5, 29, outa. alias rectum,est. interdumveteres utrumque Pluti et
Additamentum supra citatum ha- Plutonis nbmen. Vide et Platonem
bent R. t et CAMP. in Cratylo, p. Steph. 403. A.
l. Lucus. ïn proverbium abiit 5. Hominem. humo. Hanc ety-
haec etymotogia* ratio. TEque mira- mologiam Vossius in Etymologico,
bilem paene probat Varro de L. L.,1 voce homo, Varroni tribuit, non
p. 8, ubi c<B~uma ce~ancfo, quod indicato tamen libro, aut fragmen-
apertum est. De ipso etymo vi- te ubi legatur. Alii quoque, qui
de texica. de ea agunt, Varronianam soient
2. Ludus. Intelligendu's igitur h. dicere. Meorum vero amicorum,
1. aut gladiatorius aut litterarius lu- meaque ipsius.industria frustra in-
dus. Qui hoc etymon, pra-terQu., .sumpta fuit in loco Varronis inve-
referret, adhùc neminem inveni. niendo et jam in eo legi prorsus
3. -~& lusu. Guelf. et Turic. a .despero. Accedit, quod Qu., mox
lusu. Goth. (tac. Gesn.) ab usu., '(~' 3y)Varronis mentionem faciens
cum Voss. t, 3. cum reprehensione, eidem non as-
/}. Ditis. Ita Guelf. et Turic. signat hoc hominis etynoon, neque
cum plurimis Codd. et edd..vett. priorum ullum est apud Varronem.
Sic argumentatio a divitiis petita Videtur ergo tempore Quintiliani
 170 M. FABII QUINTILIANI
( quasi verô non omnibus animalibus eadem origo, aut
illi primi mortales ante nomen imposuermtterrse quatn
35 sibi ) et verba2 ab aere verberato? Pergamus sic perve-
niemus eousque, ut~e//6[~ luminis x<:7/a~ 3 credatur, cu-
jus etymologiae auctorem, clarum sane in litteris, no-
minare ea parte, qua a me reprehenditur, inhumanum
36 est4. Qui vero talia libris complexi 5 sunt, nomina sua
ipsi inscripserunt, ingenioseque sibi visus est Caius
in ore hominum versatum hoc ety- TtJRS. Nil mirum quia ipsamet
mon ( legitur etiam apud Isidorum, scriptura sacra nos eam docet. En.
p. Gothofr. toSg), et recentiorum t. Ante. temB. quam sibi. Qua-
esse error, a Varrone repetentium. re <!)'<~9et''ot<c
Graeci dixerunt? Sed
Jam qui reputaverit parem ratio- contra Quintilianum disputare, non
nem in Hebraico Adam, Adama, attinet.
co~tuteritqueHebraicum~am~ san- 2. i~er6a. verbera. Quam fre-
guis, in quo itidem, sicuti in terra, quens et usitata grammaticis fue-
ct~nM, est ruboris signiScatio rit tam mira etymotogia, docebit
pro quoque apudGra;cos invenitur Vossius in Etymologico. Et loca
<t';u~, simili fortasse litterarum d et habes apud Gothofr., p. 826, ubi
h permutatione, quo accedit, quod tamen cum hac nostra conjungitur
a ~tjU;t' est aliud ~9ctjU;tXoc tuntt/M, versandi origo ab Isidoro, apud
et ipsa ~9mt, quo minus otiosam Putsch., p. ~83, :o52 s3o7.
putes titteram & qui ha'e, inquam, 3. Stella. stilla. tntumanttnt
omnia secum reputaverit, contule- est. Qui praeter eum, quern h. si-
ritque adjectivum /tuma)tU!, is for- gnificat Qu., hoc etymon probaret,
tasse non tantopere abhorrebit ab Vossius in Etymologico neminem
hoc etymo. Fuit haec variarum gen- invenit. De viro autem, qnem in-
tiuin in una re appellanda simili- tellexerit Qu., conjectura est incer-
tudo mihi demonstrata a Buttman- ta Burmannus de Palaem one cogi-
no V. C. qui ubi sua de linguarum tat. Vide 1, 4, 20-
cognatione cogitata largissima 4. Jtthuntotum est. Cogitanti de
exemplorum copia innixa et super- mutatione 'rc? est in esset obstat
stitioso Hebraicœ antiquitatis stu- Ruhnkenius vide notam ad I, 6 1
dio (quo olim W.. DD. solebant g. Fuerit tamen hic fortasse magis
esse infecti et occaecati ) vacua ferenda mutatio.
cum eruditis communicaverit, gra- 5. Libris complexi. Segregat ho-
.tiam fortasse inibit ab iis, qui opi- rum vanitatem ab eorum; errore,
nionum novitatis et antiquitatis pa- quibus una et altera tam prava exci-
riter securi, veritatem unam sec- derit etymologia in sermone fami-
tantur. Hominem app., quia sit liari, aut aliud disputando in libris.
humo natus. Et huic opinioni ad- 6. Sibi visus. Guelf. omittit sibi
haeret Lactantius in opificio Dei. cumpterisqueCodJ. Possunt tamen
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 1, 6.
Granius cœ6e~ dicere, veluti cœ<e~ quod onere
credi vindices vocis, qui non me- iisque docte expositis argumentis
morantur Voss. t, 3. Bern. ( quam- firmat hane emendationem Burm.
quam magnopere consentientes quœstudipsislegenda sunt omnino.
alioqui cum Guetf. ) Bal. Joann., Illud tamen ab opere Gavii Bassi
modo sint integri his locis. Neque etymoiogieo petitum ei reliquit in-
prorsus necessarium est sibi, sicut veniehdum, qui esset inspecturus
Regio, postque 'hune Burmanno ipsum Gellium. Q. ( non C. ) Gra-
videbatur. Potuit Qu. notare alio- nius Praeco, Lucilii famiJians, cu-
rum dementiam tale commentum jus in fragmentis ejus legitur no-
admirantium, ut 1, 5, 6y persua- men, memoratur a Cicerone in
sum, non erat ipsi persuasum Qum- Bruto c. 43 et 46, de Orat. II, 60
tttiano vide ibi notam ad Solitau- etyo.Epp.IX, 15. Pro Plane, t~,
rilia. Similia fere de recepta sentit .homo dicacissimus. Sed ejus per-
Lochmannus Progr. l~Sg. .Sttt. sona hinc videtur aliéna. Gra-
Abest ,quoque a RR. Codd. 2 1 nius habet quidem R. t, sed a)ii
6., CAMP.J~W. Caninius,- Gaui)ttu~, a)ii aliter et
ï. Ctïtu~ Granius. Guelf.f7~ftM~j mendosius ut multoties fit in Codd.
satis ,accedens ad receptum, nisi .de nominibus propriis, quo: ple-
quod deest praenomen. Recepta rumque corrumpuntur. ED.
quidem scriptura in nullo videtur 2. Ccelibes. Coelites.,Quantopere
esse Cod. neque mihi sattem quid- .etiam hoc veteribus placuerit, os-
.quam compertum de grammatico tendit item Vossius I. c. Loca gram-
hujus nominis. PIera;que edd. vett. maticorum ha;c sunt Fest. s..Paul.
dant Caius sine nomine, alla; Gabi- in h. v. Donat. ad Adelph. I, t t
nius, ut Venet. ln bac tanta fluc- 18. !sid., p. Gothof. 1070. Priscian.
tuatione eleganter conjecit Bur- p. Putsch. 5~7. Beda 2333, (ubi,
mannus, reponendum esse Gavius ,si me audias, pro priore Cfe~bx
vel Ga&tM~quatis grammaticus me- leges Cteles, quoniam iter inesse
moratur Gellio non uno loco, alla- voci observatur, quod apparet
tis ejus libris de origine vocabulo- :quodammodo genitivo Ct~~tts ne-
rum et verborum, qui magnopere .que sine hac mutatione rationem
faciunt ad nostrum locum. Etiam habetprobabilem bis facta ejusdem
id egregiam banc conjecturam per- vocis mentio. Firmat emendatio-
suadet attendenti, quod Gell. 1JI, nem Isidorus 1. c., eadem tradens
t g, affertur ex iis libris maxime con- Beda;, ubi C<?/M expressum est,
torta et plane hujus Je coelibe simi- item Augustinus apud Putsch, p.
lis etymologia -vocis ~arcm, qui sit <a83). 0 dura Seangeri ilia, qui
par arcœ, merito explosa Favori- ab irrisione vindicare hoc etymon
no eujusmodipra'terea alia ejus- sustinuerit vide de Causis L. L.
dem Gavii Bassi tanguntur com- Mb. i, c. 12. Bene tamen actum no-
menta. Accedit suffragium Cod. biscum, quod tam caitestem vi-
Bern. expressum dantis nomen Ga- tam non egit Scaliger. Alioqui no-
vius, in quo mirari subit diversita- bis Achilles ex isto Peleo non esset
temaGueIf.,etsitevem..Nonpaucis natus.
 tya M. FABII QUINTILIANI

gravissimo vacent, idque Graeco argumente' innuit

3 enim eadem de causa dici affirmat. Nec ei cedit
~ï6eou;~
Modestus 4 inventione nam, quia Cep/oSaturnus geni-
talia absciderit, hocnomineappeUatos, qui uxore ca-
3~ reant, ait 5. L. ~lius~ 6 pituitam, quia petat vinam. Sed

t. ~mumento. Post hoc verbum partes vocat in grammaticis Chari-

GueIf.ins."tntt)'t.Goth.(tacente sius Sosipater; etiam GeHius ejus
Gesnero)~UMt,cumVoss.t,et nutf~ttOMMtnco~fuM~~?~ libres me-
edd. ( usque ad Gryph. qui primus morat, III, 9, et Martialis X, 21, 1,
omisit verbum), quantum video, inter claros grammaticos nominat.
omnibus. Codices quidem cum a 5. Careattt, ait. Sic Guelf. cum
Gibs. tum a Burm. silentur, negli-, plerisque Codd. et edd. usque ad
gentiasane quumne editt. quidem Gryph. fere omnibus. Ute, itemque
ullae memorentur. Namverissimum recentiores, ex conjectura Regii
puto hoc explementum. Nolui ta- scribunt at, dirimuntque hune in
men paucos sequi Codices, quum modum careant. At est. Regium
totviderentur obstare.-Turic. in- nullo Codice auctore sic legisse,
sentttutetjuvitettamJens.,taeen- apparet ex ipsius nota. Secuti
te Gesnero. tamen eum jam tum Locat. Ruse.
2. Innuit. Sensus postulat ut in- Codd. qui silentur, sunt Joann.
nuit restituatur, et in ea lectione Voss. Alm. Ait Regius, referen-
consentiunt nostri Codd. RR. dum esse ad superius: ~en«Me<jtue
2, 5, 6, qui tamen habent inuit. visus est sibi dicere. Cujusmodi hy-
Ed. C.tMp. innuit. Quapropter re- perbaton vix poetœ permittatur.
posuimus. ED. Neque appellatos sic habet unde
3. 'H!9:ot<t.Vide TImaei Sophistse pendeat, nisi forte eodem quo
Lexicon in h. v. ubi Ruhnkenius, pituitam, refers. At inseritur cedit,
praeter lexicographos allatos, docet quod vetat hue usque pertingere
loco Ptatonico alteroque Dionysii vimverbi dicere. Etiam Bad. in nota
Ha). coelibes sic appellari. Plutarchi diserte rejicit mutationem Regii.
locum memorat Budaeus in Com- 6. L. ~<tm. Guelf. ~e/ttu. Cae-
ment. Gr. L. p. (ed. Bas.) S~ sed teri plerique ~œ/tM! vel Lelius, et
quem nequaquam designatum, Badius <' audaculi imquit, inter
quairere non vacet. Stephanus in L. et ~E posuerunt punctum.
Thesauro dubitare videtur de hac Eorum tamen non ma~na, opiner,
significatione. Usurpat ita et De- audacia fuit, quum pcœsertitn non
mosth. contra Nea:r., p. Reisk. pauci Codd. omittant L. quo minus
t352. <tXO~T~atTOT. ~~EOt6TtOVTCt. dubites, quin ~tum, non ~fB-
4. ~/0f/e!tu!. Julius Modestus, lium, voluerint dare antiquissimi li-
<' C.JuUi Hygini Augusti liberti H- brarii. Sed, ut dicam quod sentio,
« bertus in studiis atque doctrina magnopere mihi blanditur Guelfer-
vestigia patroni secutus. n Suet., bytani scriptura Me//u!. Omnis alia
illustr. Gr., c. 20. Ssepe eum ad ratio abruptior et confragosior est,
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 6. jy3

cui non post Varronem' sit venia? qui agrum, quod

in eo agatur aliquid; et~racu/o~~ quia gregatim volent,
dictos Ciceroni 2- persuadere voluit (ad eum en!m scri-
bit ) quum alterum ex Graeco sit manifestum duci,
alterum ex vocibus avium. Sed huic tanti fuit vertere 4, 38
quam pro Quintiliano. Si maxime
Gesneri et aliorum scripturam pra*-
fers At L. ~< prœter eam, quam
modo tetigi, obscuritatem, nexus
in isto At non est magnopere artus.
Absque ulla autem eonjunetione
durior etiam, fateor, commissura.
Fortasse post ait tamen recte scri-
bas At quod facDe intercidebat in
hisce tam similibus clausulis ca-
teât ait at. Quamquam praepostera
h. 1. videtur oppositio significata
'rN~f. Mollis autem videtur trans-
itus, si etiamnum de Modesto aga-
tur, dicaturque is pituitam melius
putare appellatam quia petat vi-
tam, quam ccelibes a Cxli castra-
tione. L. ~<m. Vide notam ad
ï, 5, 61, C~B/tum. Sed vide et hic
notam superiorem.
~arronem. ~erL.L.,tib. IV,
p. Bip. û (sed Grœcum vocabulum
indidem fere repetit), qracu/t, me-
ru/a, p. 23. De hisce etymis eon-
suie, si vacat, Vossium in Etymo-
logico, apud quem multa bona:
frugis invenies cogitata.
2. Ciceroni. Ei inscripti sunt,
quos integros nobis reliquit vetus-
tas libros, de Latina Lingua.
3. Ad. scribit. Nolui diutius ab-
esse verba, in recentioribus edd.
(a Gryphio inde) omissa, quumvett.
edd. omnes proférant, ut et Codd.,
puto, omnes. lis, quos parenthesin
hanc dare, adhue monuerunt VV.
DD. accedit Guelf. neque quid-
quam habent ea verba indignum
Quintiliani oratione, quamquam,
Codd. auctoritate minus probata
poterant videri glossema. Urget
Gesnerus in hujus parentheseos
defensione, quum non omnes de
L. L. libri a Van'one Ciceroni fue-
rint inscripti, necessarium fere vi-
deri tale additamentum. Priores
quarto, qui primus est inter serva-
tos, Septimio se misisse narrat ipse
auctor, tres postremos, VU, 8,9,
de analogia segregassevideturare-
liouo opere. Qui non memorantur
Codd. nostrte lectionis vindices, hi
sunt Voss. t, 2 3, Bern. Ad
eum enim. Haec verba parenthesi
inelusa absunt ab editt. multis. Ed.
Capp. et Hack. reperiuntur tamen
in nostris RR. t, 2, 6 et CAMp.Ed.
4. ~futc. vertere. Guelf. hoc,
qua in scriptura mira et pœne do-
lenda est Codd. constantia, nam
prœter Bern., qui nonnisi negligen-
tia conferentis omitti videtur, unus
est Bodlei. qui speciem habeat re-
ceptam dantis, quoniam cum duo-
bus Britannicis non memoratur a
Gibs. Vett. edd. usque ad Gryphium
omnes dant hoc, pro quo se malle,
huic significat Badius, nihil tamen
se mutare. Obrechtus reduxit vete-
rem scripturam. Equidem istam
scripturam quomodo Interpréter,
plane non habeo. Inest pra;terea
sua difficultas etiam Tmvertere, pro
quo conjecit Ga))œus tentas, signi-
ficatu quem vidimus 1,6,32, mag-
nopere plaudente Gesnero; et ha-
bet sane, quo blandiatur, conjec-
tura. Sensus tamen loci paene totus
174 M. FABII QUINTILIANI
ut merula, quia sola volat, quasi mera volans nomina-
retur. Quidam non dubitaverunt etymologtse subjice-
re omnem nominis causam ut ex habitu, quemad-
mutatur hac correctione adoptan-
da. Duplex enim est significatio
formœ notissimsc tanti est. Aut id,
quod hisce verbis jungitur tam-
quam subjectum, pretium est mer-
cis emenda; aut merx ipsa, quœ
emitur. Quum Cie. Cati). 11, y, Et
mihi 0 ait « tanti hujus invidia'
tempestatem subire, dummodo n
etc., apparet subjectum sententiae
~tuttre, etc, non esse mercem,
quEe ematur, sed pretium, quo
ematur, quod nimium videri in hac
re negatur. Contra Coelius ad Cic.
Epp. ad Div. VIII, t Tanti non
fuit Arsacen capere, ut careres
etc., capere, etc. mercem intel-
lexit, quae carendo emeretur, eam-
que tanto pretio significavit indig-
nam..Plurima in utramque sen-
tentiam exempla possunt inveniri
apud poetas, qui hac prëtii et mer-
cis imagine sa:pissime soient uti.
Non equidem statuerim, utra ha-
rum signincationum freqùentior
fuerit Romanis. Id tamen apparet
pretii sensum a nostra reeentiorum
ratione esse alieniorem, quare dif-
(idendumvidetur iis correctionibus,
quœ mercis significationem pro pre-
tii inducunt.Jta sine idonea causa
sollicitarunt versum Martialis Vn!, 1
6ct, 4: « tanti Non est ut placeam
"tibi,perire",proquomaflnt'<ut
« peream, tibi placere. » Vides mer-
cem factam de pretio. Sensus re-
cepta* Nimium tibi placendi pre-
tium est perire. Jam si, GaUa'o sua-
dente, locum occupat veritas, merx
sit ista veritas, quum vertere esset
pretium, quod non nimium putas-
set Varro, ut merulam faceret me-
ram volantem. Sensum vertendi h.
t. conatus sum interpretari, ubi ta-
men suspicor paene, aut mendam
subesse loco, aut propriam et le-
gitimam apud grammaticos fuisse
vertendi significatiomem quam
equidem ignoro. Cœterum GaHait
conjectura non magnopere est le-
nis, inque ea ratione nominaret
convenientms legi videtur, quam
HOMïtna~fur~ nisi obstaret nomina-
tivus in nomine, merula. uo/an!.
Vertere. H. e. signiËcationem
alicujus vocabuli alterius significa-
tione mutare, ut mert et solius.
Nisi forte inielligitur inversio et
permutatio litterarum. Nam ordi-
nem omnem invertere et~erturtar~,
quod fortasse probaverit aliquis,
id equidem tam abrupte significari
non crediderim. Vide initium notae.
Varronianum autem m~ru/a' ety-
mon recte videtur defendere Vos-
sius in Etymologico.
t. Quidam non duhitaMerunt.Vtde
inprimisPlatonem in exquisitissimo
dialogo, cui titulus Cratylus, quo
nominum effingendorum causas et
rationes abunde explicat. En.
2. Subjicere. 'yu~tc~nd~ signifi-
cationem vide notam ad f, 4, 20,
species. Omnes igitur appeDanda-
rum rerum causas credebant illi
species etymologia?, ut nullum vo-
cabulum mero casu usurparetur.
Ea erat Stoicorum opimo. Per-
peram accepi sententiam Quinti-
liani. Eo enim tendit, ut significetur
quosdam latius deSniis.ie etymolo-
~f<e vocem, ut ea vel apertissimas
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 6. i7&

modum dix! Zonyoset A</b~ ex sono, repère,

murmurare; etiam derivata, utavelocitatediciturvelox;:
et composita pleraque 3 his similia quae sine dubio
aliunde originem ducunt, sed arte non egent, cujus
in hoc opere non est usus, nisi in dubiis. Verba a ve- 39
tustate repetita, non solum magnos assertores 4 habent,
sed etiam afferunt orationi majestatem aliquam, non
sine delectatione natn et auctoritatem antiquitatis ha-
bent, et, quia intermissa sunt, gratiam novitati similem
parant. Sed opus est modo, ut neque crebra sint haec, 40
neque manifesta, quia nihil est odiosius affectatione;
nec utique ab ultimis et jam oblitteratis repetita tempo-
ribus, qualia sunt topper, et an~eno~ et exanclare 6,
nominum et verborum declinatio- composi.tionem atque ërat derivatio
nes comprehenderet, cujusmodi in voce velox. Expéditior hoc no-
exempla subjicit, quum verius hu- mine videtur Codd. ratio, in qua
jus nominis honos nonnisi difficili- tamen non apparet, cujusmodi vo-
bus in hoc, genere quaestionibus cabula possint intelligi, quœ, ne-
debeatur. Vide 1,7, t. SPALDING, que (~enfata neque composita, ta-
Pra-fat., p. 77. men horum utrique sint similia.
i. Quemadmodum dixi. I, 4, 25. Malui igitur relinquere receptam,
2. Longos. Rufos. Accusativos etsi diffidens ei. RR. 2, 3, 6,
refer ad subjicere, neque opus erit cowpostfa; pluraque. Atteram lec-
mutatione, quam solus Obrechtus tionem offerunt R. t, et CAMP.Ed.
tentavit, ha'c dans: Zot~m. Ru- 4. ~t/a~ttO! assertores. Horum no-
fus, nullo auctore. bilissimi inter eos, quorum libri su-
3. Composita pleraque. Guelf. perstites, sunt Sallustius, et (quem
~ura~ue, ut sejungatur a Tmcom- ipseQu.I, ig, amautissimum
posita. Ita et Goth. et Voss. t. Ca'- vetustatis dicit) Virgi)ius.Vide Nos-
teri Codd. silentur. Edd. cumGuelf. trum VIII, ,3,3~, 3o. Quo in
faciunt Loeat. Ruse. ln textu Bad. numero sunt Tib. CfBMr et M. ~n-
qui in margine ponit p~ernque. Ve- tonius, qui in suis sermonibus exo-
neta i ha'c dat: composita et letas et reconditas voces aucupa-
p~eraoue. Jn recepta displicet, quod bantur. ED.
composita dicuntur similia derivatis 5. yopp~f. o~tf/oerto. Topper,
( hisce an omnibus id enim diserte cito; atttt~erto, valde. At vide lexi-
non apparet quamquam prius ca, quae Ciceroni ipsi ha'c usurpata
unice verum puto ), quae similitu- docent.
do qualis sit, dubites. Puto tamen 6. Exanclare. Ita omnes h. L
inteïïigtaeque facilem et manifestam Codd. et edd. Quod enim Gesneru~
 .76 M. FABII QUINTILIANI
et prosapia, et Saliorum carmina vix sacerdotibus suis
4i satis intellecta. Sed illa mutari vetat religio, et consecra-
tis utendum est; oratio vero, cujus summa virtus est
perspicuitas, quamsit vitiosa 3, si egeat interprete? Ergo,
ut novorum optima erunt maxime vetera, ita veterum
4~ maxime nova. Similis circa auctoritatem 4 ratio. Nam
narrât Goth. dare exandlare, id Fateor tamen me haerere in iis. An
male aut vidit, aut scripsit. Est verba intelliguntur talia, quae ex
exandare, facili-errore ponendi d Saliorum carminibus ad sacra, ri-
pro cl. Utrum vero sic ubique sit tusque certos denominanda mutua-
scribendum, an exantlare ubique, ri coguntur oratores ? Interpreta-
an duplexverbum sit agnoscendum tionemSàHorum carmiaumscripsit
et suo loco alterutrum ponendum, C. (an L. resp. ad I, 5, 61, notam
quaTitur inter VV. DD. Equidem CŒ/t'um ) jElius, teste Varrone de
in tanta fluctuatione Codd., ubi c L L VI, p. Bip. 80. Fragmenta
an t seribendum magnopere dubi. horum carminum collegit et enar-
tem, diversitatem ullam in hac ravit Gutberlethus in lib. de Saliis
scriptura agnoscere. Ducit eo fere (Franeckerœ '70~), qui quatuor
Festi et Nonii auctoritas, alterius hsc vocabula, modo a Quintiliano
a Graeco <ttTÂt!trepetentis, alterius posita Saliaribus carminibus assi-
exhaurire intet-pretantis, ut malis gnat. An legebat is e. carmine.
semper per t scribere. ~ncu<o! et intellecto pro hisce et. canntna.
anculare, quae memorat Festus in tnte//ecta?NihUtamenmonet,etp.
~nctM<B pertinere ad exnttc~are, 18 receptam citat loci scripturam.
nullo idoneo argumento efficitur. 2. Consecratis. Guelf. coH~feyf!-
Vide et anclam, hauriendi instru- tis, cum plerisque. Sëd con~cratM
mentum, de qua agit Salmasius ad tuetur Goth., et atii sine dubio.
Vopiscum (Hist. Aug. Scriptt. T. a, Consecratis R. 2 5 sec. m. at R.
p. 7~. ). WotHusTuscul f, 49, re- 1 et CAMP.congregatis. Eo.
posuit exanclavisset. Simptex aper- 3. Quam sit uthoM. Codd. ad
te pro haurire, apud Priscianum unum omnes, ut et edd. dant st<,
est ex Andronici Odyssea p. 684, neque est ferenda Francii conjec-
cHc~abaturper c; et (quum in Codd. tura, fit pro eo optantis, quam
semper exancl. per c) sonum tl etiam recepit Gesn. Mire
Graecum sibi ignotum videntur < Circa aMCtortfafc~t. ~ucto~tfas
mutasse suo c/. Idem judicium hic segregatur a fcf~Aa<e; exem-
est Mureti Varr. Lectt. XM!, i y. pla vero, quae subjiciuntur, non
Saliorum carmi'na. Non-erant tam ad ipsa verba spectant, quam
typis distinguenda haee duo voca- ad verborum formas.. Neque enim
bula ( ut factum a pterisque edito- <u6urcAt~a6uHt/K7?t /u~*cA/Ha6uH-
ribus ), ne forte quis putaret ipsa dum ( de quibus vide lexica ) ob
ea esse ab ultimis temporibus re- ipsorum verborum ~e.tustatem at-
petita, sicuti modo recensita verba. tulit, sed ob insolentiam verbalium
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 6.
etiamsi potest videri nihil peccare, qui'utitur lis verbis,
quae summi auctores tradiderunt, multum tamen refert
non solum, quid dixerint, sed etiam quid persuaserint.
Neque enim tuburchinabundum 1 et /urcA!Ma6un(/ttm
in&M~tt~abhisverbisformato-
rum. Ita lodices, ob generis muta-
tionem, gladiola, oh generis (de.
quorespiceadt,5,i6),etfor-
tasse etiam deminutivi infrequen-
tiam ( vide de eo mox notam ).
farftct~atum, tamquam insolens
substantivum, co//os itidem ob ge-
nus notavit. Inest tamen ipsi -huic
auctoritati, vetustatis quoque ali-
qua significatio, quoniam subjicit:
« quai; nec ipsi jam dicerent. Ni-
mirum Calvus, etiam Pollio et lIfes-
sala poterant Quintitianovideri
inter antiquos quodammodo refe-
rendi. ytt6ttrct<tart et7tt)cart s.'lur-
cinari ( vide notam Infra ) nobis
quidem hodie Yidentùr maxime ob-
soleta, quum raro legamus apud
scriptores. Ejus rei causa tamen est
in ipsorum verborum natura, ex
plebeio et quotidiano sermone pe-
titorum, quae fere nonnisi apnd co~
micos possint inveniri. Talia autem
vocabula, diu intermissa ab értidi-
tis aureae a:tatis scriptoribus,'so-
ient esse sequioribus istis Appu-
leiis .et si quis recentior, etiam
ecclesiasticis, cum Luciliis, Enniis,
Piautis, Lucretiis communia.. Non
fuerunteadcsita interim, sed, quo-
tidiano usu'trita'in libres non sùnt
admissa.
t. ytttu)'c/tt)ta6u)t~ttm. Eum qui
raptim et impetu vorat. ROLL.
2.\Z,!tr<M)ta&MtK/ttnt.Ita Gotli. et
Guelf. ( nisi quod'omisso apiee hic
dat /urc/ua~. ) cum plerisque Codd.
et edd. vett. quidem omnibus. Ne-
que erat quod Regii conjeeturam,
t.
"77
/Mrc/tatutt<~Mnt, tam cupide arripe-
rent editores recentiores omnes.
Est enim apud Appuleium, Orat.
de Magia S. Apolog. T. Bip. H,
p. 80, collurcinatio ex Codd. de-
fensum ab Elmenhorstio, in cujus
scripturae auxilium venit Clatidiaiti
~amertt, seculi quinti scriptoris,
JcxtatttOtuma'iocus, expressus, se-
ctindum probabilem VV. DD. con-
jecturàm, ex illo Appuleii loco ubi
pro coHucentattont&Mi; rectius le-
ges co//ttF'ct~att0~n~îty~ vide Gesn.
inThes. In altero vocabulo tutturc/t.
aliqua etiam est fluctuatio Codd.
Guelf. dat: ttt6urcAM&. Goth. (tac.
Gesn. ) (t&tt)'c/[t)ta&.Edd. vett. fere
dant tiburch. non tuburch. Hoc ta-
men, cum Plauto et Nonio, tuen-
tur Codd. Guetf. Bern. et Bodl. In
Burmanni quidem.excerptis plura
a conferentibus, ipsoque etiam ty-
pographo, turbata suspicor. Illud
miror, Gibsonum ad <urc/ta&tt)t~ttm
( sic enim dat et ipse ) nullam me-
morare suorum Codd. varietatem.
Muttum tamen abest, ut eos cum
receptaconspirareputem. Casterum
quod in utraque voce Codd. om-
nes aspirationem pra'ferunt, quum
apud a)ios scriptores legatur tubur-
cinari, lurcinari, et leve est, etfa-
cilius intelligitur ex loco Valerii
Probi, p. Putsch. 1~55 puteher,
t Orchus, lurcho. sic in antiquis. n
ubi tamen antiquitatis signiticatio
finienda ex Nostro I, 5, 20. Cie.
Orat. c. 48, et Charis., p. Putsch.
56.–Z,Mrc/tM&u))</Mn!habentE. t,
et CAHr.
12
 178 M. FABII QUINTILIANI

jam in nobis quisquam ferat, licet Cato sit auctor; nec

hos lodicés, quamquam id Pollioni placeat'; nec ~/a-
diola 2 atqui Messala dixit; nec parricidatum, quod in
Coelio vlx tolerabile videtur; née collos mihi Calvus 4
43 persuasent quae nec ipsi jam dicerent. Superest igitur
consuetudo5 nam fuerit paene ridiculum malle sermo-
nem, quo locuti sint homines, quam quo loquantur.
Et sane quid est aliud fétus sen~o, quam vetus loquendi
consuetudo? Sed huic ipsi necessarium est judicium
constituendùmque inprimis, id ipsum quid sit, quod
44 consuetudinem vocemus. Quae si ex eo, quod plures fa-
ciunt, nomen accipiat, periculosissimum dabitpraecep-
tum, non orationi modo, sed (quod majus est) vitae.
Unde enim tantum boni, ut 7 pluribus quse recta sunt
placeant? Igitur ut ue//<, et comam in yra~us~anyere,

Placeat. Guelf. placet. Non
male, vide tamen ad Prooem. tot.
op. t8 notam. Bene placent ex
nostris Codd. R. t, 2 et aliis per-
multis. Eo.
2. Gladiola. Non est contemnen-
da scriptura, quam Regius in Com-
mentario, tamquam a se inventam,
interpretatur, gladiolam, ut ad so-
lum genus spectét. In nullo quidem
Codice legitur, sed dant eam edd.
Venet. Viart. Ald. Badius, se ~/a-
diola non gladiolam légère, narrat.
3. Ca-<t0.Guelf. C. Elio. Hic qui-
dem de ~E/to Stilone non eogitan-
dum, ad quem Historiam suam
scripsisse dicitur Ca;iius Antipater.
Vide notam ad J, 5, 6t. Cœ/to.
Hune equidem historicum accepe-
rim. (Vide adt, 5 6). ). Nam ru-
dius, quo scripserit, aevum signi-
ficari videtur iis verbis t): CfE/to
vix, qua: sic interpretor ne in Cœ-
!io quidem, etsi rudiori seculo scri-
bentem. Sed Me omnino rudis »,
de eo loquens ait Cicero Orat. c. 69.
Vide de Legg. t, 2.
Calvus. C. LIcinius Calvus,
Ciceronis aequalis, orator. Memo-
ratus et laudatus Ciceroni Brut. 82,
ubi vide Wetzelium, ad Div. XV,
21. Sa'pe Calvi meminit Noster.
5. iS'M~ercst. consuetudo. Hie
postremus est sermonis fons. Re-
eensiti sunt ante hune quatuor
Analogia, Etymologia, Vetustas,
Auctoritas. Et talem divisionem ip-
se indixerat, capitis initio §. t-3.
6. Locuti sint. Ita VoM. 2, et
vett. edd. ante Gryph. Recentiores,
sunt. Non tamen omnes; nam
R. t, 3, 5, et CAMp.habent sunt. En.
Unde. boni ut. Eadem struc-
tura in Declamm. Quintiliani Un-
de tantum boni ut. 0; x<txt'
!f/eyt{, Biantis sententia.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 6. '79
et in 6<?!eMï?erNofar€ quamlibet haec invaserint civi-
tatem, non erit consuetudo, quia nihil horum caret re-
prehensione at/a~amur, et <on~mur~, et convivimus
ex consuetudine sic in loquendo, non si quid vitiose
multis uisedent, pro regula sermonis accipiendum erit.
Nam, ut transeam, quemadmodum vulgo imperiti lo- 45
quuntur tota saepe theatra, et omnem ci) ci turbam
exclamasse barbare 4 scimus. Ergo consuetudinem ser-
t. Yelli. comam. frangere. quos vetustos Codd. viderit,in qui-
perpotare. Pilis evellendis laeviga- bus essent activa, ignoro. Si Codd.
bant cutem deticatu)i- qualem Ju- addicerent, cquidem Burmanno
venalis appellat ~estntttamjuuentu- tuenti ea facHe obtemperarem, prae-
tem sat. VIII, 11~. Coinam in an- sertimde/<!f«)!~o.NunednmCodd.
nulos ( cincinnos ) eorum gradus scripturam restitue, vitin eam certe
(vide Nostr. XII, 10, ~7 ) forma- earere, confido. Vide Varr. de L.
bant. Pro gradibus dixit Ot'~tnM Ju- L. VIII, p. Bip. !55 In toto cor-
venalis VI, 5o2., Neronis in hoc pore potius. /auamttr, in parti-
genere deticia? memorantur a Sue- bus /anttt$, quod dicimus lavo
tonio c. 5t. Neque alienum hinc nta'tU!. x Quem quidem veram lo-
yerbum ~raM~e)!<~t, quod sollicita- cutionis rationem non perspexisse
tum fuit, ut scriberetHr ~naep'e, apparet. Codd. non memorati, in
quum omnis moitities~ran~efesp- quibus tàmen omnibus receptam a
teat dici a veteribus, et hic crines recentioribus inveniri, vix puto,
vereqiodammodQ~t'ati~atttttr. Quo hi sunt: Atm. Joann. Voss. i, 3.
minus cogites de mutando 'rmft'N'n- Bem. m priore voce Voss. 2.
gere, attende locum Seneca' patris portasse tamen non tam male Varro
Controv. lib. t, procen). ubi itidem perspexitrationemtocutionis; nam
de luxuna eonquerens ait cap~um sane quum totus aqua submerger,
franyere. Pt Bip. 6 extr. Batneprutn nullum corporis mei membrum !a-
tuxuria decantataveteribus, quœ vat, verum omnia lavantur. SpAL)).,
hic cumbibendi intemperantiacon- pra*f., p. ~8. Za~aniur. (o):~c-
juncta ostenditur quod in Com- mur, nost<'iCodd.,etCAMP. atC~pt.
modo memorat Lampridius c. l /at;an!us. to;)</e)?tu~.Eo.
2.~at;aTnur.tott~f)nMr.ItaGuetf. 3. Qttema~mo~utn. /o~uut[tur.
Goth. Bodl. Bal. quod attinet ad Hasreo quodammodo in hoc indi-
posterius Voss. 2. Edd. quidem us- cativo, pro quo malim conjuncti-
que ad Gryph. omnes; et revocavit vum, nisi forte sic est accipienda
passivum in utroque Obr. Recen- locutio transeam eum modum,
tiores activum dant utrobique. La- quo s. ad <jfuem. /o<yuuntur. Con-
va sic dici intransitivo vel passivo sentiunt Codd. et edd.
significatu notum ) de tondendo 4. Tota. exclamasse 6ar6are. Ne
controversia est. Pseudo-Turnebus plures quidem, ubi errent, consue-
!?
 i8o M. F'ABII QUINTILIANI
monis, vocabo consensum eruditorum; sicut vivendi,
consensum bonorum.
i CAP. VII. Nunc, quoniam diximus, quae sitloquendi
regula, dicendum, quae scribentibus custodienda, quod
Graeci 0~80~ vocant, nos recte scribendi sctentiam
nominemus. Cujus ars non in hoc posita est, ut nove-
rimus, quibus quaeque syllaba litteris constet (nam
id quidem infra grammatici officium est) sed totam,
2 ut mea fert opinio, subtilitatem in dubiis habet' ut
longis syllabis omnibus apponere apicem 2 ineptissi-
mum est, quia plurimae natura ipsa verbi, quod scri-
bttur, patent.: sed interim 3 necessarium, quum eadem
littera alium atque alium intellectum, prout correpta,
velproductaest, facit: ut malus, utrum arborem 4 si-
gnincet, an hominem non bonum, apice distinguitur;
tudinem facere, hoc exempte os- cepta hoc été apice simititudinis
tenditQu., cujus locum male.in- causa solum affertur, ut officium
irerpretatur Pavius, Recherches sur epOt~tt~ in dubiis tantum esse
/e~ Grecs, p. 190, quasi plebem doceatur. Si sic legis, jam ipsa ar-
Romanam semper ~x~ftpf'~u~ttt vo- gumenti tractatio orditur, et est
luerit notare. Neque enim de plebe ante Ut (quo deinceps refertur
sola agitur, quum imperiti jam me- sic) maxima distinctione interpun-
morati sint, neque de re frequenti, gendum. Id quidem apparet, Quin-
sed ejusmodi, qualis non semé) ac- tilianum in sequentibus jam ipsam
ciderit. Recte hoc monet eruditus docentis personam tueri, neque de
libri x~t~! A. L. Z. Dec. 1795, p. solo exempto~eogitare, ut, si recte
/J75. Quam contra elegantes thea- habet recepta, oblitus videatur pri-i-
tra aures habuerint in numeris ju- mi consiln afferendae hujus simili-
dicandis, exempte est locus de. tudinis. Noster R. t, et CAMP.
de Orat. HI, c. 5o. exhibent sed interdum, fjuam lec-
Totam. in ~uttM habet. Ita tionem, de qua tacent Gesn. Spald.
modo etytnologicsc artis tt~ut~ esse et atiiy vulgatae multis de càusis
negabat nisi in dubiis. 1,6, 38. pra'tu)erim. Nihil tamen de ea re
2. ~~o~ere~ïccn~. Vide notam afHrmare ausim. En.
ad I, 5, 23, ut u~tce ctrcttm</ttc(a. Ma/us, uhT<mar&0)T)n.Gueif.
3. ~eJt)t(erttK. Goth. (tac.Gesn.) uffunt omittit cufn Voss. 3. Non
cum fido suo Achate Voss. 2, sic prorsus male. Edd. quidem solum
interim. flac scriptura tota ar~u- video Gryphium ( t5~4) qui "t'
'neutationis ratio immutatur. In re- non. praeferat.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB: I, y t8i

/M:~Maliud priore syllaba louga, aliud sequenti siguifi- 3

cat; et quum eadem littera nominativo casu brevis, abla-
tivo longa est, utrum sequamur,
plerumque hac nota
monendi sumus. Similiter putaveruut illa quoque ser- 4
vanda discrimina, ut ex praepositionem si verbum se-
queretur 1 specto,adjecta secundae syUabse s littera, si i'
pecto 3 remota 4 scriberemus. Illa quoque servata est a 5
multis differentia ut ad, quum esset praepositio, d Mtte-
quum autem conjunctio, t acciperet; item ~uum
si tempus significaiet, .per u~ o, m6; si co~:<e?7t, per
t. Ex. ~M~r~fM)'. Cave accusa- plum, quod Qu., ubi pecto expli-
tivum prœpo~tttonent referas ad .cat per pech'~o. Pecto. Vide
scriberemus in fine sehtentia;, pen- notam.Cacterumprœceptumhoc
det ab xe~ueretur. orthographicumQuintHIanopta-
2. Littera, si. Sic Turic. Guelf. .cuisse, equidem non puto. Impro-
.Goth. (tac. Gesn.) qui editionum .bationem videor eottigere ex istis
emblema e-r~ecto sed omittunt, ptttaverunt ( non ipse igitur puta-'
rectissime, quoniam diserte repe- vit) ~'t~t~tora his ( ergo etiam hacc
tera verbum, quod facile intellige- frigtda. ) Quis tandem pronuncia-
batur, non erat necesse. Vide no- hit ecsfpecto? Rejiciunt etiam hanc
tam ad t, 6, ai avere est enim. ~eminationem utterae Priscianus
Etiam Voss. 3 omittit exspecto. .p. 558 et goS, et Velius Longus
3. Pecto. Guelf. expecto male. p. 2~26. Hie quidem in ipso e.~ec-
Voss. 3, hase dat sed ?7<?~<? pro si <<i~i exemplo.
pecto. Peto quidem pro pecto blan- 4.~<o~.SIcTurie.GueIF.
.ditur quoniam inauditum est ver- Voss. 3, rectissime. Edd. fere ap-
bum expecto ab expectendo, quod pin~unt S.
etiam Burm. observat. Sed videtur 5.tent<jttfum. Turic. et Guelf.
similitudo plenior requiri quam itemque cum. Ita plerique Codd. et
quœ est in specto et~eto. Putschia- edd. ante Gryph. omnes, neque
norum grammaticornm ratio qui- erat opéra: pretium mutare.-Item
dem non usquequaque manifesta .<ytfum, si tempus xt~)tt/!caret~ per
.est)UtVehiL<mgip.2226,ubie.rpcc- u, o, m; si comitemperc c af;
tare t7/Mm volo et spectare m:/n pla- </tt<me<jfue)t<es. Ita R. 3, 5. /<e<n-
.cet ita vicissim opponuntur, ut vi- tyue sitemp. ~t. ~er ~uom; si co-
.deatur grammaticus illud ex hoc mtMm per c, si vero quum, per <j.
eompositum non credidisse. Simi- ac duas sequentes. R. i. Eo.
liter disjungit ha:c Caper p. 22~2. 6.J'er~,tt,o,m.se~tfentM
Item Agroetius p. 226~. Recte com- scriberetur. Ita plane Guelf. Goth.
positionem a~novitScaur. p. 22.58. ( tac. Gesn. ) pariter cum eo omit-
Beda p. 233~, idem habet exem- tit xt vero causam per fjfet mox t'
 i8a M. FABII QUINTILIANI
6 c ac duas sequentes, scnberetur'. Frigidiora his alia,
ut <yt«c~K!6<~
c quartam haberet, ne interrogare bis vi-
deremur et<~<o<e,nonco<:c~e~ ut sit, quot diebus.

quorum utrumque dant omnes edd. quum attendenti satis manifestus es-
a Gryphio inde. Vett. quidem mea- set sensus. Etiamhanc seribe'ndidif-
rum nulla, sed omnes (ut Jens., ferentiam vereor ut probet Qu. Me-
tac. Gesn.) sic: ~cr< si comitem cum facit Dausquius in voce Cum
per c. Si vero f~uum per ac duas vol. Il, p. !oo. Marius quidem Vic-
!e<jfue)t(<u. u. !cn&ere<u)'. Apparet, torinus, p. Putsch. 2460, eam com-
ex hac tam praepostera scriptura mendat, diserte addens ne a vete-
nihil immutatum nisi cauMnt pro ribus quidem ullam pronunciatio-
~tturn, et id quidem sine ullo auc- nis diversitatem fuisse observatam,
tore. Qnod commentum cui debea- sed utramque scripturam tegisoii-
tur, nondum invenin. Regius enim tam esse: cum. Scaurus, p. 226!,
non diserte proponit, etsi eo ten- refert quorumdam de hisce distin-
dit fere ejus nota. Jam triphcem guendis opinionem, neque tamen
istam signineationis T;.? cum dis- videtur probare. Priscianus. scrip-
tinctiouem sola nobia peperit Cri- turam quu pro eu solis antiquis
ticorum sedn)itas. Facile intelligi- assignat, p. 56o. Eam quoque dif-
tur, en'ore librarii, ad priera ab- ferentiam, quam hodie retigiose
errantis ocnlo, natum illud, quod tuemur, inter ad et at, contemnere
habent vett. edd., omittunt autem QuintHianumputem. Item quotidie
sat multi Codd. (pra'ternost. Alin. mox, ut putidum, rejicit. fn hoc
Voss. 3, et ed. Andr. ), si vero ali-
ipso tamen vocabulo-discrimen
~Mtttn ~f)-<jf.,cujus pra'cipitata'cor- quod comminiscitur Beda, 23~4.
rectione factum est, ut tam diu Cassiudorus commendat quotidie,
~u)nus cnrari nequiret. Etiam lit- p. 2284. Sed sunt.ipsi 6~0~~ et
téral ista: MM, plane sunt ejicienda:, o~~uct~ et, qui hodie inprimis
quas prêter nustros Codd. omittit eruditisibividenturintaUbusserip-
Voss. 3, et plures profecto, modo turis, etyma venantibus, a pronun-
recte essent excussi. Scriptura libri ciatiune alienis, ab ipsa veterum
veteris (Fioren)ini) videri potest auctoitate destituuntur. Vereor au-
apud Regium, si modo accnrate tem ne molesta ha'c sedùhtas saepe
excerpsit. Omittit tamen et ipsa Si ~etR)'empronunciatiooem,rem sci-
vero cauMm per <jf.Turie. sic per tu digniorém, quam etymotogicas
c tf! si comitem per q ac f/UH.!tt ~e- 'istas quisquitiàs, nobis obscurave-
~uentes seriberetltr. Aliquid simUë 'rit, quud v. c. in co~Mt vocabulo
nostra* rationis, sed obscurius ha- certissime est factum, cf. Priscia-'
bet Scoppa in Grnteri Face vol. t, nus, i. c., qui coquum eodem mo-
p.g5t. do ab antiquis scriptum narrât,
i. ferc. M~u~ntesscn6cretur. quo ar~ttum, oquulum, ut igituret
DmK sequentes sunt u et m, quas, -ille pronunciaretur cocus, qnod ho-
modo in intégra voce cum positas, die non custodimus. Vide VI, 3,~y.
repeteré noluit, tœdium cavens, 2. Cotidie. Guetf. cottidie.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 7 i83
Verum hsecjàm etiam inter' ipsas ineptias evanuerunt~.
Quaerl solet, m scribendo praspositiones, sonum, quem
juactae efficiunt, an, quem separatas, observare conve-
niat ut quum dico, o~!MM!~ (secundam enim b lit-
teram ratio poscit, aures magis audiunt p ) et immunis
( illud enim 4, quod veritas exigit, sequentis,syllabae
t. Jam etiam inter. Ita Guelf. et et interpungendo et scribendo vi-
Goth. (tac. Gesn.) cum Alm. et deor loco succurrisse. Vulgo, ut et
Voss. 2, et edd. vett. ante Gryph. Gesn., hœc Et inmunis, illud
Recentiores omittunt etiàm. Codd. « n etc. et imm. pendet ab quum
non memorati h. 1. soient alias cum dico, rationes parenthesibus inclu-
iis facere, quos etiam dare vidi- duntur subjectis. Sic supplemento
mus. Quod autem Burmannus pu- Capperonnerii in ante tmnt. non
tat, loco motum fuisse etiam et indigemus. Quod autem enim po-
ponendum esse post Qtt<Bn, id mi- sui pro n, quod est in omnibus
hi quidem non persuadet, qui pu- edd. praetcr unam, quam quidem
tem a voce Quœrt justam demum vidi, Venet. t~g~,coneinnltateju-
propositi tractationem incipere 1 bente fecisse videor. Abrupta erat
quum adhuc prooemium fere lege- oratio et confragosa in recepta, ubi
rimus. R. t, 2, C~Mp., hfBCMttt n accipitur ipsa littera. Accedit,
etiam. CApp. ~0 etiam omittit. ËD. quod Quintiliano litteras neutre
2. ~?nt)n. evanuerunt. Non us- genere usurpari non memini, quam-
quequaque assequor mentem scrip- quam Cie. de Orat. 11, 5g, dixit
toris. An hoc voluit Sed haec ne tria L, duo M; quod memorat CIe-
« ab ils quidem,
qui tales ineptias doiuus,p.Putsch.l88t,ubiet
amant ca:teroquin, amplius de- neutrum et femininum genus fre-
fenduntur'), ut, ne inter ineptias quentaridocet. Denique gemina m,
quidem, hiBcce nimis putida, lo- non littera n contmutatttf, sed il-
cum suum obtinuisse dicerentur. /tt< quod veritas (h. e. etymon)
Ne in recepta quidem plerumque exigit, i. e. n et m. Notum,n, duo-
scriptura, ubi deest etiam, alium bus punctis inclusum, in Codd.
ego sensum invenio; sed obscurius esse pro enim, quae ipsa puneta
etiam signincatum. Nam inter ip- desunt interdum, sicuti modo in
sa! tnc~tta! interpretari propterea Goth. in istis secundam enim. Et
quod tam inépta sunt, non puto li- fere cum punctis in vett. edd. legi-
cere. Vid. sup. not. tur n (h. i. ) ut vel eœ meam ra-
3. Obtinuit. Saspissime in Codd. tionem defendere possint videri.
legimus optinere, quod apparet ex Sed assunt Voss. t et Venet. dan-
hoc loco, non esse a mero libra- tes expresse enim. Ca?terufn im-
riorum errore; et valde est difficile munt! cum vett. edd. omnibus ma-
sequente T retinere mollem TXt B lui scribere, quam inmunis, quod
sonum, in obducere faeillimum. cam Obr. dederunt Burm. eoque
4. ~t immunis (illud enim. Sic recentiores. Codd. multi cum vett.
 184 M. FABÏf QUINTILIANÏ
g sono victum, m gemina commutatur). Est etiam in di-
videndis verbis obsërvado, mediam litteram cousonan-
tem priori, an sequenti syUabae adjungas. ~rt<spex
enim, quia pars ejus posterior a ~ec<e[n~o est, s litteram
terdse dabit2; abstemius, quia ex abstinentia temeti com-
,0 posita vox est, primae relinquet~. Nam quidem in
nullis verbis utendum puto, nisi quae significat etiam

edd, videntur facere, etsi duo mei,
si rccte contuli, tuentur tnm. ut et
Voss. l, ubi est in munus. Quum
modo )egerimus obtinuit, non op-
titttut, etiam hic videtur secutus
communem seripturam Qu. Sunt
exempla sibi invicem contraria, ob-
tinente in priori, ratione contra
pronunciationem, in posteriori,
contra rationem pronunciatione.-
Illud enim habent R. et 2. At
CAMp.,CAp.et ed. Hack., illud )t. En.
i..Medtam litteram cons. Jta
Guelf. et omnes Codd. et edd. ante
Burm. in qua profecto mero ty-
pographi errore, omissa sunt hiBe
mediam litteram. Hoc sphalma pro-
pagarunt Capp. Gesn. Bip. ~Nos-
tri quoque ha*c verba non omit-
tunt. En.
2. Dabit. lIanc seripturam, so-
lam veram, tuetur Guelf., quum
Coth. Voss. 2 et edd. vett., ante
Gryphium, fere omnes dent pra-
vam dabirnus.
3. 7{e<t)t~uet. Hicprimum aliquid
sine Codice snm ausus. Omnes et
Codd. et edd. prœter unum Capper.
dant re/ttttjftteturfcedissima concin-
nitatis ruina. Boxhornii, citante
JBurmanno, certa plane est conjec-
tura, reponentis, quod recepi. Ap-
paret quam sit levis mutatio ei
pra:sertim, qui Codd.'tractaverit.
Quod modo erat dabit, flagitat
etiam hic activum reponi. -~nt~-
pex, abstewttts~ ipsa\'ocaltuta, per-
sonœ fiunt, quod frequens est Nos-
tro. Vide notam ad J, 6, 22, quum
ebur. tran~efMHt. ln hac per-
mutatione verbi rc~n~ucht~ quod
agnoscunt omnes Cod':). et editio-
nes, non video concimnitatcm ma-
jorem. Vulgata nostro judicio bene
se habet. Interpretando enim inve-
nimus vox o'u~e.t, <jUta. ~N&;t!s
litt. ter~ta? syllabae dum a~~e~fM~~
~tua. re~tngttetttr pnm<c sy)iat)a*.
Ha'c mutatio modorum, vel for-
marum in verbis, non modo usita)a
est ap. optt. scriptores, sed etiam
non est injucunda, nec in Latino
sermone, neqne etiam in nostra
hngua. Ni) ergo mutandum. ED.
/{. Nam ponatur. Vide no-
tam ad 1, 4, Q, <jfMO' et ipsa. )!0t<:
est. Sibi constat Qn., dum carptim
tractat orthographiant, qui, paulo
ante, totam persequi infra gram-
matici officium.esse dixerit (§. l),
et ne grammatici quidem omne ot-
ficium a se exspectari.jubeat (1,
5, 7). Nam dixit, ne cui
videretur, sicut in dirimenda litte-
ra voeabutorum aruspex et abste-
?Htu~~duplicem rationem sequeba-
tur, in aliis verbis probare K, in
aliis rejiccre, quua omnetn ejus
usum proseriberet.
5. Significat. Goth. et Jens. et
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 1,7. 185
ut sola ponatur. Hoc eo non omisi quod quidam eam,
quoties sequatur, necessariam credunt: quum sit C
littera 2, quae ad omnes vocales vim suam perferat. Ve- nJ
rum orthographia quoque consuetudini servit, ideoque
ssepe mutata est. Nam illa vetustissima transeo tempora,
quibus et pauciores Htterse, nec similes his nostris ea-
rum formae fuerunt, et vis quoque diversa; sicut apud
Graecos 0 titterae, quae interim longa ac brevis, ut
apud nos, interim pro syltaba,' quam nomine suo ex-
primit, posita est ut' Latinis veteribus D plurimis
in verbis ultimam adjectam quod mahifestum est 4
Tarv.(tac.Gesn.)!t~)tt~M)tt,et 3. Quœ interim. posita est. An-
hoc inveniebat Regius, qui recep- tiqui Grœci m litteram ignorabant,
tam primus commendavit, quam ut longae et brevis vice fungeretur
Guelf. defendit, et omnes fortasse una e, appeUabant autem o ~x~o<,
Codd. Editionum sola Veneta dat oî!j ut videre est in versibus, Ho-
significant. Est autem, quare plu- mericis libris, argument! loco, pr.B-
ra)emprœferasfere,quum,ni~I missis. Ausonius in edyllio de litte-
~u<e referatur ad verba, vix appa- ris mo)tos~~at6ts GrfECtSac Latinis:
reat, cur dixerit Qu. in nullis ver- Hoc tereti argutoque sono negat
bis pro ttu~uam, vêt nun~uam; et Attica gens <J, quod et 0 Grae-
videntur etiam verba signi6care, cum compensat Romula vox 0.
quae certas res, hoc solo nomine ap- Idemque Epist. 2$, 36 Una fuit
pellatas, désignent. Fateor tamen tantum qua respondere Lacones
expeditioreni esse receptam, modo littera; et irato regi placuere ne-
ratio reddi posset ï~t ttt ntt~M ver- gantes. Marius Victorinus p.
bis. Nam quod!~t:t/!c<!turlegl pos- Putsch. 2458. 2~68 eadcm fere.
se ait Regius, id sonum habet in- Vide notam ad I, t6, O~~ct.
suavem, sequente mox ponatur. 4. Quof~tnant/eïtum. col. rostr.
Codd. RR. t, 5, !ty)tt/!catt<. En. Etiam nostris oculis hoc agnosci-
i. ~o non omisi. Guelf. et non mus, quum basis antiquissimi mo-
omMen'm, quod est etiam in mar- numenti servata sit ad ha:c usque
gine Basil. Et pro eo nauci non est, tempora, quam singulari libello
sed omiserim pracferat aliquis, quia exhibet et enarrat Petrus Ciacco-
minus hic docet Qu. quam doctum nius, exqtto dédit Graevius in Floro
admonet (I, 4, i~), ut videatur suo, p. t56. Est etiam apud Gru-
hoc de.littera K esse consitium da- terum, p. ~o~. Legimus ibi in scrip-
tum magistris, orthographiafn enar- tura nondum obliterata nuc'tanf/Of~
rantibus. pro ~M~ttattf~o, man(< pro mari,
2. Quum sit C littera. Sit est pro dictatored pro (He(ato)'e, in altod
ftK[t,~r(fstosif. pro in alto, tiOfaM ptYcJn~ pro
i86 M. FABII QUINTILIANI
etiam ex columna rostrata, est C. Duel-
quae

ttauaH ~ra'f~a. Plura etiam scrip- cendorum causa et vetun exem-

torum exempla affert Vossius in plum antiquae Romanorum serip-
Arte Gramm., 1. II, c. l~, p. 20~. turae proponendum h. t. subjun-
–Hanc autem cotumnx: rostrata; gendam censuimus, quae ita se
DuiHuinscriptionem tironum exer- habet ED.

Inscriptio co/umnfE rottmffB <jfuo' C. Duillio posita, bello PtttttCt) primo,

visitur in Capitolio 7!om<B, ex Thes. Gruteri, p. cccciv

.A'NO
EXEMET. LECIONES.

AXIMOSQVE. ~MACESTRATOS. L.
.OVEM. CASTREIS. EXFOCIONT. MACEL.
.VCNANDOD. CEPET. ENQVE. EODEM. MAC.
.EM. NAVEBOS.MARID. CONSOL. PRIMOS. C.

.LASESQVE. NAVALES.PRIMOS. ORNAVET. PA.

.CVMQVE. EIS. NAVEBOVS.CLASES. POENICAS. OM.
.SVMAS. COPIAS.CARTACINIENSIS. PRAESENTE.
..OICTATORED. OL. OM. IN. ALTOD.MARI D. PVCN..
.QVE.NAVL.T. CVM. SOCIEIS.SEPTEM.

.OSQVE.TRIRESMOSQVE. NAVEIS. X.
.JM. CAPTOM.NVMI. <"<'<' D <
-TOM. CAPTOM. PRAEDA. NVMEI. ccc~oa.
.CAPTOM.AES. ;¡; «<ï»~«<î»~«<î~»«<ï~ «<ï»~<«i~>«<i~
CCC17» CcC177> cCCl7>a CCCI»> CCCI»7 CCC17>7 CCC1~77 CCC17>7 CCCI77> <CCI»> <CC17» ·:CCI»> CCCl7i7

·CCCL77> CCCI>a> CcCI»> cCCl7» CCC/»> CCClu7> CCd>y ·

.TOQVE. NAVALED.PRAEDAD. POPLO.

.CARTAONI.IS.
.NVOS.D.
.EIS-ARTA.

Vidit et descripsit Lipsius anno LXVIII

 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 7. .87

Ho' in foro posita. Interim G quoque, ut in pul-

vinari Solis~, qui coliturjuxta aedem Quirini, vespe-

Sicadhistoriam concinnat
Zonara,aliisque)
(e Polybio, Lipsius.
SegestANOs et cognatos
socios popli
obsidione D. EXEMET.LECMNES.Cartacinienseis
mAxmosqvE. MACESTRATOS. Luceis bouebous amisseis
nOVEM.CASTREtS EXFOCIONT.MACELamO~Munt
PVCNANDOD. CEPET. ENQVE.ÉODEM.Macestratod bene.
rEM. NAVEBOS. MARID.CONSUL.rRiMOS.ceset.
CLASESQVE.NAVALES.
PRIMOS.ORNAVET. FAfaMet~ue
CVMQVE.EIS. NAVEBOVS.
CLASES.POENICAS.
omtteis, paratis
SVMAS.COPIAS.CARTACIKtENSiS.
PRAESENTE~.maximod
DtCTATORED. OLOrOM.M. ALTOD.MARID.PVCNf!)tdo<<vicet.
trtCttttaQVE. NAVES.CcceT. CVM.SOCIEIS.SEPTEMremo~que
NAVEtS.xx. depreset.
~u;'tt~t<e)'C!mO!(!VE.TRIRESMOSQVE.
auro M. CAPTOM.
NVMEt.
crycnTOM. CAPTOM.PRAEDA.NVMEI.

/)t quibus ratio prisca scribendi et loquendi servanda /t~BCD ~tttera in

fine addita post vocalem. c perpetuo pro G hac scilicet littera nondum
inventa. o pro u. ut Macestratos, Consol, ollorum. E pro t. crebro. ut
Cepet, pro Cepit, Navebos, pro Navibus. CoMonantMnttnouant ~entt-
Kat<e, ut Clases, Numei. Triresmos, antique dicitur Triremos. Poplo, pro
populo ex usu loquendi.
Alia tibi liquent.

1. C. Duellio. Guelf. dullio (omis- ex Fabio Vestale prodit L. Papirium

soC.)cummuhisCodd.Uoth.(tae.
Gesn. ) in diulio ut Vallensem
Cod. dare narrat Badius~ sed sine
in. Vide, de scribendi nominis hu-
jus ratione, notam ad J, t5,
Duellios. JBeMtO~.Vett. edd.,pro'-
ter Andr., quantum video, omnes,
.Tulio. Praénomen C. fortasse non
est a Quintiliano. In nullo certe
Codice video. Cod. R. g, Duel-
lio. At R. ), C~Mp., Dùlio. Vitiose.
EDtTOR.
2. 7<t pulvinari Solis. ad <e~m jicit,?.
Qmr. Plinius, Hist. nat., VII, 60,
Cursorem statuisse solarium horo-
iogium ad aedem Quirmi, cui addi-
tum fortasse a;ditieium esse cum
pulvinari conjicit Nardinus de
véteri Roma, 1. IV, c. 6. Etiam ve-
tustissimuin solis templum a Tatio,
Sabine, conditum, in hisce -locis
exstructum, e Dionysio Halicarnas-
'sensi probabiliter docet Burman-
nus. Js enim, quum dixisset p.
t~<
Sytb. t <3 T<tï<ct To K~~rt'ro!~t0t
'rct KM~tttov~9ot xft'r< haec sub-
tt~: T~TfO: 'N T6 t<t<!T<-
~)ttM.. !<f!tTt i'<~</MJtct!~NjMOK:)tft9te-
 j88 M. FABII QUINTILIANI
'3 n~ quod ue~eru~ï'~em" accipimus. D~ mutatione
etiam litterarum, de qua supra dixi nihil repetere hic
necesse fortasse enim sicut scribebant, etiam ita lo-
'4 quebahtur4..SemivocaIesnon gemmare, <j!iu~fu!tùsl-
tatissimi moris atque e contrario usque ad Accium et
ultra, porrectas syUabas geminis, ut dixi 6, vocalibus
ft~t. Ea igitur causa fuit fortasse, ftt, ablativo casu, quod ex Ennio
quare in hoc potissimum loco ho- docetVoss.deAna).I!,c.t2,
ro)ogium solarium statueretur a p. ~35. Eo igitur~ ajjecerunt,quod
Papirio. Pu~tnar autem quo sensu male (improbai cnim Quintilianus)
dixerit Qu., non utique apparet. Interpretabantur Quintiliani a'qua-
Acu quidem, qusc est altera Ges- les uc.merttOtnent, quasi mutilatum
neri in Thesauro sententia pictas vocabutum, quum es~et auctum.
esse has iitteras in ipso pulvinari, 3. ~u~))'<t~tx;l, n-iy.
alienum videtur, sed foerunt ctiam jE~MtH:<a /c~M. Guelf. omittit
ex so)ida materia facta putvinana, ita, cum quibusdam. Goth. (tac.
in speciem yero) um, quibus igitur Gesn.) sic etiam <o~u. cum Voss. 2.
possent insculpi tittera:. Optimum Obr. omittentem t'ta: scripturam
tamen videtur, ~u/uotar dictum ac-
adoptavit. Mihi Goth. ratio maxi-
cipere pro templo, ubi pulvinaria me placet.
sternantm-. ApuJ Livium XXI, 62, 5. Non ~enttnare diu. Guelf. et
ptf~ftfartttm dietum credas pro Goth. (tac. Gesn.) geminare diu
loco pulvinaris sternendi. Vide et ?ï0~ cum Çodd. Bodl. Bal. Joann.
Tac. Ann. XV, 74, t. Voss. i, et edd. vett- omnibus, ne
t. ~Kspefu~. Guelf. fexpt'tt~. eum
Gryphio quidem (t5~4) aliter dan-
aliquot Codd. te. Stcerius (iSot) jam habet ordi-
2. ~es~enf~tnem. Guelf. uespfpre nem receptum, quo primo auctore
j'ft~t'ttem. Etiam Turic. vesperueru- et an ex Codd., equidem ignoro,
ginem, ut videatur cum hoc facere .qunm tôt editionibus intérim emis-
Argent. Voss. 2, mire vespere origi- sis caream. Codd. praRter eos, quos
nem, non comitante Goth. qui re- recensui, siiuntur. Puto nihith mi-
ceptam prscfert Obr. (vix credo ex nus cum ca*teris facere etiam illos.
Cod. suo Arg. ) vesperi CFrM~Hten:, Sensus quidem paulo e3t diversus,
male. E. 3,5,6, M~ru~'jftt0<~ quamquam recepta,faciliorem ha-
vesperuginem. R. t, t~e~er; <B)-u~t- bet. ~'emt'foca/e! )H)))gemirtare.
):et quod fe~ent~tnem. Ed. CAMP. Festus in porigam et solitaurilia
t~e~'ent~ omittit. Ko.– ~e~ent~ idem narrat, et in altero loco ad-
accipimus. Equidem in monumen- dit, Enninm Graeeum a Gra;cis mu-
tis hujus additamenti f-xcmptum .tuatum consuetudinem geininan-
nuttum inveni, et ipse.Qu. rarius darum semivocalium. Vide etiam
H)ud altero fuisse, videtur signif!- Marium Vietorinam, p. Putsch.
care. Probahile autem est, veteres 2456.
pro fédère dixisse vespent, ut )toc.- 6. Ut dixi. I, 4) 'o.
 1 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 1, y. 189
scnpserunt. Diutius duravit, ut, e, i, jungendis', ea- j5
dem ratione qua Graeci s: uterèntur ea casibus nu-
merisque 3 discreta est~, ut Lucilius praecipit:
Jam pueri 5 venere: E postremum facito, atque 11
Ut puerei plures fiant.

ac deinceps idem,
Mendaci furique addes E, quum dare furet
Jusseris.

Quod quidem quum supervacuum est, quia i tam longae t6

t. E, i, jungendis. Guelf. e i
Mtcr~:fM?'M~ycH~, cum Voss. i, 1
3: male, et repetitur inox uteren-
tur, post «.
3. E<. Gue)f. ei Latt. litt. ut et.
Goth. (tac. Gesn. ). Sic etiam edd.
Locat. Venet. Viart. Equidem li-
bentissime caream isto et, quod fa-
cile intelligitur, expressum autem
scabram reddit orationem. Vide no-
tam ad 1, y, littera exspecto sed
si. NuUus tamen Cod. videtur omit-
tere
3. Casibus ttumerts~tte. Vult Lu-
cilius hujusmodi scriptura numeros
distingui in pueri et puerei,, et hoc
est numerorum discrimen vult et
casus, ut dativo tertiae declinatio-
nis, quamquam singtdari, ctassig-
netur quo fit casuum discrimen.
Neque obstat, quod ex eodem af-
fertVetius I.ongus, p. 2220, 2!,
illi, dandi casu singularis, solo i
scribendum, pluralis nominativo
addito e. In tertia enim deciinatio-
ne dativi singularis et nominativi
pluralis nulla confusio, qualis in
illi. Cfeterum furem in Lucitianis
versibus libenter accipiam serumn,
antiquo more. Lueitianum praecep-
tum etiam Nigidii Figuli erat GeU.
XtII,:5..
4. Discreta est. Ita Guelf. cum
Goth. Voss. 2 et edd. vett. omni-
bus. Meorum quidem primus Stœ-
rius dat sunt, quod deinceps re-
centiores'omnes. Fit autem difficil-
!ima et salebrosa plane oratio si
neutrum genus intelligitur in dis-
creta est femininum et refertur ad
eadem ratione. CAP. et éd. Hack.
habent ~McretΠ!unf. Nostri Codd.
disereta est. Eo.
5. Jam pueri. Jusseris. Hos ver-
sus plane, quales profecti fuerint
a Lucilio, posse constitui, equi-
dem despero. Neque attinet, om-
nem Codd. exponere varietatem. Jd
tenendum puto, Yett. aliquot edd.
ut et Codd. scripturam (priore loco
dantem puere) eo deducere, ut't
puerei scribamus ibi, quod habet
Goth., videtur esse in Bodleiano.
&ue]f. quidem pueri habet utrobi-
que. De altero autem pueret an
pueri magnopere dubito, et malim
abesse, ut supervacaneum. Novi
equidem apud Douzam, p.
versum exptere, ex Scaligeri con-
stitutione, sed ea magnam partem
meris nithur conjeeturis, et revera
abest a Velio Longo, p. 2220, etsi-
cum versus ruina. Dativos omnes
per ei scribit Douza. Codd. in nos-
 tgo M. FABïï QUINTILIANI
quam brevis naturam habet tum incommodum ali-
quando. Nam in iis, quse proximam ab ultima litteram
E habebunt, et I longa terminabuntur, iHam rati onem
sequentes, utemur gemina, qualia sunt haec, aurei,
17 onyenfet~, et sirniUa~ idque iis praecipue, qui ad lectio-
nem instituentnr, etiam impedimento erit, sicutin Grœ-
cis accidit adjectione t litterse, quam non solum dativis
casibus in parte ultima ascribum~, sed quibusdam etiam
interponunt, ut in Amyrms~ quia etymologia ex divisione
tro loco nusquam habent ei, sed nëm ipsam, ut pilum militare per
furi in fine quoque dant Guelf. e, i, scribatur, pilum ptstonum,
Goth. (tac. Gesn.) ca-terique. per t. Durum est, errorem ipsius
Pro istis edit. Hack. habet simpli- QuintiUaniargumentantis agnosce-
citer, sine versuum ordine, ut Lu- re sed ego, quo modo defendam
cil. ~)r<BCt~!t,jam puerci venere, eum, non habeo, fortasse ex igno-
e postremum facito atque i. Ut rantia. Vide t, 5, 62, ubi manifes-
« pueri p~Mre!~u)!t!t, ac deinceps tus, puto error.
idem, u ~fendacet~*ut'et~ue addes e, 2. Aurei, ardente;. Ita Gtteif. et
quum dare furi Jusseris. n Codd. Goth. (tac. Gesn.) et multi Codd.
haec verba eorrupta habent. et edd. pro recepto aureei, amett-
t. Quia. naturam habet. Argu- teei. Consentaneum est, scriptorem
mentum qtjiden< parum videtur va- aferre exemplorum vulgo notam
!idùm, quum de brevi et longa dis- formam, et praeposteram i))am scri-
tinguenda non agatur utroque bendi rationem, a se improbatam,
enim modo J in fine producitur, relinquere legenti facile commiDis-
neque ho voluit Lucilius. An ani- eendam. Vide notam ad 1, 7,8, 1
mo aberravit Quintilianus ad eos immunis: et mox ad §. 2g, colum-
Lueilii versus, quos àffert Scaurus, nam. R. t, 2, 3, aurei, argen-
p. 2255, ubi pila, qua ludimus, têt. At ed. CAMP., CAP. et H)AC&
brevi penultima, distinguitur a pei- <!Uf~et, o~cHtee;. ED.
lis, longa eadem? Sed ne ibi qui- 3. ~'t similia. Turic. inserit his.
dem syUaba: quantitas facit scri- Non mate. Vide H, to, t~j; U, i~,
bendi differentiam, sed numerus <{.~cn~M~t. Veteres majueculis
rerum, quum pilum et peila scri- semper litteris utentes, non sub-
bere jubeamur, pari utrobique scribebant «~m, sed ascribebant.
quantitate, sed diverso numero. 5. AHI2THJ. Jn Tett. monumen-
Idem tamen prœceptum paulo ali- tis et Codd. antiquis Gra'corum M-
ter memorant Velius, p. 222!, et 'M vulgo subscriptum in familiari
Marius Victorinus, p. 2~6~, quo- scriptura locatur post vocalem prae-
rum posterior neque numerum ne- cedentem non intra, sed minusculo
que quantitatem sequitur in diri- charactere. Hoc modo AH<2THt et
menda scriptura, sed significatio- Tn< eEnt THf MOTXH-, x, -r, En.
 INSTITUTIONIS ORAT. LÏB. I, 7 '9'
in tris syllabas facta desideret eam litteram. A~ sylla- '8
bam, cujussecundamnunc Elitteram ponimus,varieper
et I efferebant, quidam semper ut Graeci, quidam
singulariter tantum, quum in dativum ve! gen!t!vum ca-
sum incidissent, unde~cta:<M~ etau/at~VngilIus,

!.7nfrM.a&tM.SicGue!f.ut prassertim apud Lucretium, sint

conjecit Gesn. Nam quod refert
Goth. et Jens. dare trisyllabas, in
Goth. est trisyllabis, et Jensoniana*
scripturœ addidit alterum s post
tris. Pteraeque edd. ut et Codd.
multi trisyllabis dant, perperam sa-
ne. Alm. fortasse facit cum Guetf.
Turic. in tri syllabas. Fateor tamen
in scriptura, qualis nunc est, dis-
plicere mihi ex, quod malim ab-
esse :~acta enim participium ad ety-
mologia nominativum, non equi-
dem retulerim; quod si jungitur
cum divisione ablativo, superva-
cuum sit ex et inutite. R. t, 3,
~,5, tris syllabas. R. 2,6, trisyl-
labis. C~Mp., CAPP..et ed. HAC&i
inter syllabas. En.
2.At.Guelf.oc,cumGoth.Edd.
quidem vett. omnes Ai, Latt. litt.
usqueadStoerium,quimeorum
primus habet receptam. Eamveram
puto, quia agens de syllaba Gr<&-
corum, a Romanis varie expressa,
Latinis eam litteris non videtur de-
signaturus fuisse. Venet. dat ~e.–
Edd. vett. omnes, exc. Jens. qua;
tacunam relinquit, quo significat
librarius in suo codice fuisse Gra*-
cas litteras et Tarv. qu.B pra'fert
~e, quod est idem in Turic. SPALD.,
inPraefat.,p.~y.
3. 7't dativum. Equidem exem-
plum dativi ita forma'! in poetis
me legere non memini, nam Lu-
cret. V, yn; pilai Consimilem du-
bium est saltem; quum genitivi,
innumera. Jn lapidibus non est ra-
rus dativi talis usus; vide Crût.,
p. y25, n° !0, calidai Secundai
matri: p. 7~2, n" 2, Cassiai maxi-
mai matri. Neque puto extra ver-
sum usurpatam esse iu hac sylla-
ba dioeresin qualem apud poetas
quidem semper observamus. Ery-
thrœus in Indice Virgiliano (voce
pictai) dissolutionem hanc etiam
in lapidibus agnoscit; quo argu-
tnento equidem ignoro. Ea autem
exempla, ubi quum poetae tum ora-
tores syllaba ai pro <B, non disso-
luta, sunt usi, oblitterata sunt,
opinor, a librariis recentiori rationi
assuetis, neque metri necessitate
admonitis. Antiqua scriptura etiam
in nominibus obtinuit, Caisar, Ai-
lius, pro C<eMr, ~E<)(!. Nigidius
quidem Figulus apud Gell. dati-
yum in hoc genere dirimit a geni-
tivo, iUum per hune per ai scribi
jubens, XIII, aS. Priscianus soli
genitivo videtur assignare ai, p.
Putsch. ya8. Vide de eadem re Ve-
lium Long., p. 2222, et Marium
Victorin., p. 2~60, 1 qui nullum
dativi et genitivi discrimen agnos-
cunt.
Et aulai. Guelf. et Turic. et
a~ttat. Bern. (plenius, si recte est
excerptus) et aulai et a~uat. De
Virgini versu ~En. VII, ~6.{, ubi
fluctuatur inter a~ua! et a~uœ vis
yide Interpp. poetœ. Goth. recep-
tam dat, et probabile est eamdem
 '9~ M. FABII QUINTILIANI
tg amantissimus vetustatis, carminibus inseruit. tn iisdem
plurali numéro E utebantur, hi ~ce Ga/6o'. Est in
hac quoque parte Lucilii praeceptum, quod, quia plu-
ribus explicatur versibus, si quis parum credat, apud
20 ipsum in nono requirat. Quid? quod Ciceronis tempo-
ribus, paulumque infra, fere quoties-S littera media
vocalium longarum vel subjecta longis esset, gemma-
batur ? utcau~cB~ cassus, divissiones: quo modo et ipsum
et Virgilium quoque scripsisse, manus eorum docent.
2t Atqui paulum superiores etiam illud, quod nos gemina
S dicimus ,u~ una dixerunt~. Etiam ophmu~, maxi-
mus, ut mediamIlitteram quseveteribus ~7fuerat, ac-
tueri Voss. 2 et très Britannicos numtihi sit lihrarii manus. Po)-
Codd. Praeterea grammatici Put- tùxll, t52: "'T!r~")'tt!rSt!OTmt
schiam,Priscianus,bis,VeIius 'c <0\\Nt OtO~UCt~f~UttOt ~i~O~~Ot ~f-
Long. et Marius Victor. hisce duo- « ~tt ax~ft~t. '< Et vide T.exiea.
bus, quae sunt in recepta, exemplis 4. fixentttt. Ita Guetf. et Turic.
utuntur Virgitii solis; sed Probus, omisso jussi, quod habent Burm.
p. Putsch. t~38, cfOttatitemque au- Capp. Gesn. quum edd. ptera-que
rai (~En. VI, 7~7) addit. -Eadem ignorent vett. quidem omnes. Et
varietas in nostris Codd. A)ii aulaï; Goth. cum Jens. omittit (tacente
a]ii anuat; sed parvi interest. En. Gesn.). Sœpe jam Ubrariorum ag-
Pictai. aulai. LEn. tX, 26; m, 354'. novimus prsposteram dHigentiam
'Vide notam ad J, 5, !y, ~ttropa;. exempla atlinentium, qusc si post
t. ~t ~a-. Guelf. iis ~Mœ. rei significationem a scriptore pro-
Turic. et Goth.'(tac. Gesn.) his Syl- positam essent necessaria, malos
~<s, neque fortasse in ullo Codice ille referret pictdres, qui coguntur
recepta, quam verissima conjec- tabulis suis ascribere, equum se
turareposuitRegius.–R.t,2, 1 vêt taurum voluisse pingere. Vide
his ~</œ. CAMP., ut his ~a&œ, notam ad y, littera, jf. R.
quo sensu, ~eseio. En. 2, CAMP.YOcem~'uMt non agnos-
2. 7n nono. Vide notam àd 1,5, cunt, etsi tamen necessaiia videa-
50, Eo. MttM! so/œc. Ipsum au- tursententia;ScU. antcquiLanni
tem pra'ceptum intercidit. Videtur pro~tMM, gemihata Uttera s, dixe-
ejusmodi fere fuisse, quale legi- runt jusi. ËD..
mus Nigidii Figuli apud Gellium 5. ~ttatTt'p~ttmM!. Apud anti-
XIII, 25, qui sua fortasse tmusit e ques ubi scrihimus in rnsdia dic-
'Lueiiiiopere. tione i breve, ttscribebatur, ita ta-
3. Mnftus eorum. Cie. ad Att. men ut in pronunciatione medius
VIH, 13 t Lippitudinis meœ sig- sonus inter i et u audiretur. Tcio.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. ï, 7. .93
ciperent, Cau pi imum Cœsaris ihscnpdone traditur
factum. ~ere~, nunc jE tittëra terminamus at veterum 22
comicotum àdhuc libris mvemd 3 Héri ac~me t'en:( 4:
quod idem iQ epistolis Augusti 5j quas sua manu serip-
slt,autemendavit, deprehenditùr.Quid?DOhCatoCëh- 23
sonus, (/:c<ïmetyac/a~ ~cein et~tc~em scripsit? éum-
demque in caëtéris, qusÈ similiter càdunt, môdum té-
nùtt? quod et ex? veteribùs ejus Mbris manifestum est,
et a Messala in libre de S liftera positum. Sibe et ~uû~
scriptuin in mùitorum l)bris est sed an hoc voluerint 9
'°
auctores, nescio. T. Livium Ita his usum, ex Pediano
l. C. CfBMnsmsch'pttfMte.Suet. nëotee impônendse, qui non hic so-
Ca)Ig., c. 22: "(Càtigula) dptt- lûm in omnibus eompafet Codd.
'<?nu! maximus Ca'sar vocabatur. o sed et apnd Festùin in ~Imihbus
Apùd Grut., p. 2~7, 2 tegintus verbis. .Pt'MTM. ~!<;t'eM. Festus
"Trajaho. o~hmo majfimo~Me feë)~??i ejnsdeni Câtôhis mento-
a principi. Unde rëcte colligas rat, att~n~~nt autem hullo dë&igna-
ip-
sum C. Caesa~em CâtigutatR in inar- tô auctore.
more assumpsisse hoc cùgnoihen y. Quo~ éf ex. Gue!~ ét Goth.
cujus quidem, ab ejus ihdë tempo- (tac. Gésn.) onAttnM et, niale.
ribus, orthographia talis obtihue- Omittitur et feré in vett. edd. Aldûs
rit.Vide!, 4, 8. tàmén hâbet.
2. Here. Vide ndtam ad I, 8 8. Messdla. Vid~notàtn àdl, 5,
Et i~ Here. n~uf. E. n~ue7, i5, ~fesM/a. Et môx $. 35.
sonns flùcfùabat inter E et 1 de g. ~t AOc f0/uc)t')tt. §igh'if!cat
scriptura, QuintiHani qùidem tem- casu, àot llbtarioi'anj' negiigëhtia,
pore, constàbàt, ut E Sniretur. potuisse Invèhi hanc Sctipturam.
Hodie archaisnmm scripturËe ùnice Néscio aM aùtëm h. t. est non tho-
usùrpamus. destë afnt'msntis, sed dubitàntis et
3. Ttiwnto. R. Cod. t et ed. in hegàtiônem YërgëntiS neque
CAMP. tftMMttMf. Èniin est tégitima structiirâ, sed
4; ~<??~ fenïf. Tcrentius in ditemptà sunt verba, et &? p'rœ-
Phdrm. act. I, se. t, 2. missum. Vide notam ad t, 5, tg,
5. epistolis ~tt~uxtt'. Vide I, littèrd est, monnota. !fem t, 46,
6, tg. Earumfrequens inéntio apud hotam <~uC:'<oan'.
Suetonium, unde Burm. duos ex- 16. PedMAo. Hune qui non hdTit,
citavit !dcos, in quibus légitur heri. àdeat Erhestum in Bibliotheca Fa'-
Aug., c. yt, et Cal. c; 8. Vidé et brieianâ Latihà, t. II, p. 65. Quâm
Gellium lib. X, 24. recté autem ex nostro !oco c'olli-
6..Pt'cem. faciem. Guelf. et Tu- gant, Pediani auditôrem fuisse
ric. <<tce.yt!Ctc. Errore omissae li- Quintilianum, equidem nescio. Ob-
i3
 "'94 M. FABII QUINTILIANI
compen, qui et ipse eum sequebatur haec nos I littera
Jinimus. Quid dicam.vortiées et vorsus, caeteraqu~ad
eumdem modum, quae primo Scipio Africanus in JT
26 litteram secundam vertisse dicitur~? Nostri praeceptores
ceruum ~eruK!nque\ U et 0 litteris scripserunt, quia
subjecta sibi vocalis in unum sonum coalescere, et con-
fundi nequiret; nunc t/geminascnbuntur, earatione,
quam reddtdi~ neutro sane modo vox, quam sendmus,
efficitur. Nec inutiliter Claudius ~EoUcam illam ad hos
~7 usus litteram adjecerat. Illud nunc melius, quod CK:,
stare videtur quod statim §. 26, ba, propter eam causam, quam me-
~)r<EceptO)'~ suos memorat, quo- moravi, quodsci). M)caH! coalescere
rum numero eximit Pedianum hoc nequiret, partim jejuna est conti-
ipso quodammodo. Vide V, to, g. nuo subjecta ejusdem rei repetitio,
t. Primo ~'ct';)i'o. Miror non esse partim supervacua, quum ~uare
seriptum~nmu!.Voss. 2 pro primo hoc seribant hodie, nemo ignoret.
dat Publius, Goth. vocem omittit.. Eodem modo mox §. 2~, c cui tri-
Hune libentissime sequar. Omnes bus, ~uas~ro~KMut) litteras. Ne-
praiterea in receptam consentiunt. que est, quare aliquis reddidi hoc
2..DtCttttr. Ita plane Goth., quem sensu dici posse neget. Bene Ge-
dicit dare narrat Gesn. Quœ doyn. Comme ils sont couc/[ei,
dicitur. Hoc est fn eam vertisse ici. –Ctp. et ed. Haék. habent
f scripturam, ubi secunda esset Ht- cerMom servomque, sine alia aucto-
tera E non 0. De primo vide ritate, et ex suo ingenio. ED.
not. sup. In uet'tettt/o, o reducunt 4. Ea. reddidi. Vide nol. sup. ad
interdum poetae vide J. H. Voss. ceruunnentumque. It. vide 1, n.
ad Georg. lib. t, v. 65. 5. Claudius. Snetonius tradit
3. Ceruum sen<M!?)~ue.Ita Tune. trium litterarum figuras ercogitas-
et Goth. (tac. Gesn.), nisi quod se Ctaudium, ex quibus ~Eotici di-
transponunt: seruum ceruttm<]tue, gamma una, et ? duplicis altera
cumque eo faciunt Joann. Voss. 3, fuit, TtîvT~tTttV~Tm~MEf. C~MERAR.
Veneta, Obr. Caeteri o ponunt pro 6. Usus litteram. Ita Guelf. et
u, ut et Guelf. Equidem u prœtuji, Voss. 3. Edd. omnes inserunt F,
quia sequuntur u et o, quas litteras vel et sane Codd. ipsi defendunt
jterum apponere non erat opus, si hoc signum h. 1. Eratne autem quis-
modo scripserat easdem, neque quam ignoraturm, quam litteram
sensum uUum agnosco in iHis ea diceret Qu.? Et, nisi plane neces-
ratione, quam reddidi, nisi respi- sarium sit, ipsam subjicere figu-
ciunt ad frequentatam Quintiliani ram, decrescit.elegantia orationis
tempore seripturam, quam antea talibus additamentis, quas structu-
posuerit. Si enim signiScant ea ver ram turbant, et lectionem.impe-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 1,7. ~5
tribus, quas proposui, litteris enotamus; inqùopueris
nobis, ad pinguem sane sonum, ~!< et oi 1 utebantur,
tantum ut ab illo ~u: distingueretur. Quid? quas scri- ~8
buntur aliter, quam enunciantur? Nam et Gajus C lit-
tera notatur, quae inversa? D mulierem déclarât~, quia
tam Ctuas esse vocitatas, quam Cajos4 etiam ex nup-
tialibus sacris apparet. Nec G~eu~ eam litteram in 29

diunt.VidenotamadI, 7, 21, dixe- L, i. e., C~'fB &6erf(Bvide apud

runt. R. 2 CAMp.et CAP., usus
litteram. Ed. Hack., usus F lit-
teram. En. ~Eo/tcatn. ~tttct'am.
Vide I, y. ~ecerat. Voss. 2,
n<ecent. Non sine elegantia, pro
tus adjecisse possit videri.
J. Qu et oi. Goth. (tac. Gesn.)
~uot, ut et Voss. 2 et vett. edd.
fere omnes. ln Guelf. tamen est re-
cepta, quam et in Florentino legi
narrat Regius. Eqnidem altera ac-
quiéscam, modo dirimantur litteroe
< "~o, i.
2. Inversa. Ita, sine figura ;?,
Guelf.' et omnes puto Codd. Edd.
quidem omnes meae,praeterGryph.
Stœr. Chouet. Burm. Capp. Gesn.
Vide notam ad §. 2y, usus litteram.
3. ~fu/terem declarat. Non qui-
dem mulierem certam Cajam ap-
pellatam, sed omnem mulierem.
Hoc docet Vel. Long., p. Putsch.
2218, ubi dicit: Quum quis li-
<~bertus mulieris ostendatur » in
monumentis apparere conversum
C. Vide et Probi notas p. Putsch.
t5o2. Ciceronis ipsius locus pro
Mura:na, c. !2, ubi irridet jure-
consultorum alienam et stultam di-
ligentiam, satis significat, illorum
commentum, quo omnes mulie-
<' res, quae coemptionem facerent,
« Cajas vocari putarunt vulgo
fuisse receptum et frequentatum.
Grut. 455, 3.
~.Ga/t<Ca/a!C~O~.Itapia-
ne Goth. et recte puto G esse in
Gajus,.pro quo Guelf. et multa;
edd. dant C. ln duobus posteriori-
bus nominibus Insignis est varietas
Codd. trium Britannicorum, qui
utrobique habent G. Hœe si vera
est scriptura, sic fortasse exp!ices
« veram autempt unu<iciationem es-
se G, non C, in utroque nomine
apparet ex nuptt. sacris, ubi sem-
"per pronunciantur per G. Sed
ne sic quidem qms recta procedit,
et quamquam aptius foret. Sed vi-
de not. sup. Alrn. dat Cajas. Ga-
jos, nullo probabili sensu.
5. Quia tam. apparet.~Vec Gneus.
Facile erat exantiquitatùmnotitia,
allato Platarchi QuEest. Rom. toeo, 1
Yo).H,p.2~l.D.E.,monere,ri-
tum fuisse nuptiarum ut nova nup-
ta intrans domum mariti diceret
oTrouF~ r~/oc, e~M rctt~~ p!uraque
de hoc usu subjicere (vide supra
notam 4), sed quo vinculo tota
ha*c sententia cum antecedentibus
cohaereret, id quidem nemo Inter-
pretummedocuit.Vimenim?e2
outa ~~Vtftf~uot/plane non perspicio
(vide de aliqua, sed contorta, ejus
interpretandi ratione not. sup. ).
Versatis igitur in omnes partes ver-
bis hisce, adducor, etsi invitus, ut
t3
 ~6 M. FABII QUINTILIANI

prxnominis nota accipit, qua sonat et co~utHnam et

gtossema putem ea. Fieri poterat, exprimunt omnes. Vide Festum in

ut aliquis, qui mulierem ita desig- h. v. et ibi Interpp. Nec Gneus.
natam aut ipse miraretur, aut alios Notatur enim Cn, non, ut debe-
miraturos existimaret, allineret ver- bat, Gn.
La ista in margine. Aliqua species Columnam. legimus. Guelf.
huic conjectura: inde fortasse ac- calumnia pro coh<t!<t~. Equidem
cédât, quod in Petri Diaconi notis co/MmtMm expressi, aecusativo ca-
litterarum, p. Putsch., 1587; item su, pro solita Quintiliani elegan-
Gothofr., p. !5o2 iu explicatione tia, qui vocabula exempli causa al-
notre C legimus haec ipsa verba, lata, quantum potest neri, intexit
nu)[a Quintiliani mentione facta. orationi et structura* suse, nequa
Et sunt ea illi loco sane aptiora, matenaftter, quod aiunt, usurpat,
quam nostro. Locus autem est hn- nisi plane sit necesse. Est autem
jusmodi a Inversa vero si scriba- accusativus in aliquot Codd. ut
tur eadem littera, ut 0, mulie- Bal. Voss. 3, quo accedunt Joann.
« rem Cajam significat, quia tam dans columani et ed. Andr. accu-
n C~M esse vocitatas, <j;ttam Cajos, sativutn itidem prœferens. Quam-
<.cjc nu~tMM'U! sacris. apparet et quam isti omnes, 't omissa, co-
Mplurima etc. Agnoscis nostra /umam scribunt, pro quo cum
ipsa verba, omissb solo etiam inter Gesnero, malui sotitam scripturam.
Cajos et ex. Quum tamen in omni- exhibentes sequi, qu~ itidem est
bus libris, et excusis, et scriptis in Consules. Fateor autem in hoc
legantur bsec, cogitare de matura vocabulo mirari me p~uratem, qui
co[ïupte)a cogimur, si forte quis e non magis necessarius videtur, 1
Petro Diacono glossam alleverit. quam in columna, quum et Cos. sit
Manifestum gtossema jam agnovi- Connt~ in ntonumentis; et faci)e
mus 1,6, 3~, etiamne a contr~rt~. Con~e in Codd. male tegebatur
Omissis hisce verbis etiam facilius Consules. Fortasse tamen Consuli-
est relatu Nec Gn. ad et Gaj., quam bus duobus plerumque assuetus in
in recepta. Quia frequenter glossae monumentis, pluraleco pbsuit Quin-
est indicium. Vide 1, 4, *° ? 5, tilianus. Caeterum alienissima ista
aq. Aliena invecta suspicati sumus geminata s littera Ces!. qua' absunt
), 2, 22. Exemplum inventi loci" a plerisque et optimis Codd. (ut
qui in Eudocia alienus erat, vide et Guelf.) qua;que Gesn. uneinave-
in Villois. ProU. Hom., p. 32. Cau- rat, tandem proscripsi. Omissis iis
sam autem ponendi litteram C pro nostram plane scripturam etiam
G vide in notam ad 1,6, t i, ~a~M;tt. Locatelli et Ruscon. edd. pra:fe-
Gnett!. Guelf. Cnéus, cum mut- runt, unde recte colligas etiam a
tis et ipso Gesnero. PraituU scrip- Florentino Codice abesse hase ver-
turam, a Codd. Turie. Voss. i, 3. ba, quorum Regius in notis nuJfam
tictn. defensam, quam soli meo- facit mentionem. Turic. sic claris-
rum Ruscon. et Gryphius ascive- ~tMO$et COH~U~ geminata eadem.
runt. Plane eadem est ratio, qnae –RR. a, 3, 5, vutgatam habcnt.
in Gajus, quod recentiores edd. R. t partem plirasis omittit. Et co-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. I, 7 ~97
C'07:$M/~ exempta ~VIittera, legimus; et~M~ura',
quum tribus litteris2 notatur, C tertiam ostendit. Muha
suât generis hujus sed haec quoque vereor ne modum
tam par~'ae quœsdonis 3 excesserint. Judicium autem 3o
$Hum grammadcus interponat his omnibus nam hoc
valere plurimum debet. Ego, nisi quod consuetudo
obtinuerit, sic scribendum quidque judico, quomodo
sonat. Hic enim usus est litterarum, ut custodiant vo- 31
ces, et velut depositum reddaat tegentibus itaque id

lumam exempta N et Cossules gemi- bis qnae dicitur a pago Succusano,

nata eadem littera S. CAMP.Columa
ejcem~ta N littera et consules gemi-
?Mta littera Coss. C.tF. jEd. Co-
lumnam. Cormtte!. Pt~ohs quidem
vocis exemplum, quod ex marmo-
ribus afferam, non habeo, in plu-
rimis vocabulis, quœ omissa n tit-
tera comparent inter ea, quse vide
in Scaligeri Indice eorum, qua' ad
grammatieam pertinent in lapidd.
Gruterianis; Co! pro Consule et Con-
sulibus frequentissime apud Grute-
rum, quamquam, ubi posterius
significatur, etiam geminatur inter-
dum S.
i. &t6t<fa. ostendit. Varro de L.
L. 4, p. Bip. tS Subura, Junius
scribit, ab eo, quod fuerit sub
antiqua urbe. Sed ego a pago
potius Sucusano dictam pqto Su-
cusam. Nunc scribitur tertia lit-
tera B, non C. ubi nihil opus
correctione Turnebiana ~C, non
B. ~SIgnincat Varro, qua: nunc
sit .yM&tu'a, eam antiquitus fuisse
Sucusam. Similia vide apudFestum
in ~tt6ura)n. Notam ~u&uratttB tri-
bus, qua* eadem Sucusana, hanc
Suc. videas aliquqties in opere Gru-
teriano. Vide Indicem Tribuum Ro-
manarum. –u&Mrra. Est regio ur-
e
ut ait Varro, vêt, ut atii volunt, a
succufren~o, quia illic semper erat
stativum prœsidium. Itaque antiqui
quum scriberent notis ~tt6un'tt))t,
scribe-
etymo!ogiam spectantes,
bant Suc. adposito puncto. TcR&
2. Quum tribus litteris. Guelf.
omittit ouumj mate.
3. Tam parua' ~tttBxttonM. Guelf.
dat ûfufE~ttOM~)quo adjuvat con-
jecturam Gesneri optantis /<«?.
~u~o/ï~ pro A~c. o~tp~~otn~. Si
recepta bene habet, parva ~ua'!tt0
dicitur hœe de orthographia pro-
nunciationi contraria, disputatio.
Pro tam dantj'am Locat. et Ruse.,
nullo praeterea anctore.Caeterum
Aa?c ueutrum h. 1. quod sollicitat
Gesnerus, tirmatur a gemino, quod
est IH, 6, 62.
4. Nisi quod. Guelf. cum edd.
vett. plerisque pro nisi dat vero.
Hœreo in recepta et malim 'quid
pro quod, cum aliquot VV. DD.
Conatus tamen sum rationem red-
derereceptse. Nisi. otttntfertt.
Nisi in eo quod » etc. Vide no-
tam superiorem.
5. Depositum reddant. Elegans
metaphora sumpta a depositariis,
quorum fidei res nostras committi
 '98. M. FABU QUINTILIANI
32 exprimere debent, quod dicturi sumus. Hae fere sunt
émendate loquendi scnbendique partes; duas reliquas,
siguIHcanter ornateque dicendi, non equidem gram-
maticisaufero; sed, quum mihi officia rhetorissupersint,
33 majon open reservo. Redit2 autem illa cogitatio, quos-
dam fore, qui haec, quse diximus, parva nimium et
impedimenta quoque majus aliquid agendi~, putent.
Nec ipse ad extremam usque anxietatem, et ineptas ca-
villationes descendendum~; atque ms Ingénia: concidi

mus, ut eas postea recipiamus linguarum, FrancogaUicse et An-

quemadmodumettitteriscommit-
timus voces, et asservandas da-
mus.Tur.N.
t. ~tOMt/~ca~~r. 1. e. clare, per-
spicue nihil amplius. Hoc ipse
nexus docet, quum si ~t intel-
!igeret Qu., omissa esset perspieui-
tatu mentio, necessaria plane hoc
loco. Capperonnerius quidem h. 1.
ut et infra IV, 2, 36, verbis. sf~;tt-
~ca~ft&mj ~to~t~co~ crédit dici
pro ~M~xT<)fm, et est locus scriptoris
ad Herenn. IV, 53, ubi xt~nt/~ca-
tionis eadem fere ponatur definitio
quatem (/?M( Gra:ci dant rheto-
res. Puto tamen ~;ytt/?cattonem il-
lam differre a ~t/?canha~ quam
dicit Qu. X, 2 <, pro pro~netate,
opinor, et ??eryHtCïtttat<?, non pro
~H~ttf: Etiam Citero ad Divv. III,
]2, st~nt~cantitt! dixit eam dicen-
di rationem, qua: plane non posset
ignorari. Contra Quintil. uno vo-
cabulo Latino in vertenda e~Mp~~t
defungi posse sibi non est visus, IX,
3,3, sed phit ~uam f/t~erM !t~t);/?-
cattonct)! appellavit. Diserte etiam
emphasinx refert ad orjjntunt ora-
ttOMM,VHf, 2, n quo minus hoc
nostro loco s/aHt~cotïter accipias
t'tT.-x$t. Videtur ex recentiorum
gticae, usa suborta nobis ista de
Hyt)<cH))tt(B signincatione opinio,
ut et hic Gedoyn. vertit avec force,
et IV, 2, 36, des termM. ït~tn~tca-
tifs. ïn ea opinibne etiamErnestus
est in Lexico Rhetorico- voc. ~M~x-
?< Multa sunt loca, ubi significans
usurpetQu. neque usquam sensum
hune t/<~a~iMcdefendi posse exis-
timo.
2. Redit. Turic. M</<~quum ex
Alm. afferatur sedet, quod et Obr.
recepit, ex Arg. fortasse. -Redit.
cogitatio; quippe cujus jam in men-
tem venerit 1,6.
3. ~o/'M! aliquid agendi. Goth.
(tac. Gesn.) cum suo Vass. 2 agen-
tibus, ut et aliquot praeterea. Non
spernenda scriptura, quam non
Obr. tantnm recepit, sed et Gry-
phius. Gue)f-, cum plerisque, re-
ceptam dat.
Descendendum; af<])u~ com-
mt'ntft, credo. Sensum hTinc puto
)t0)t credo. desrendendum; et, si
descendatur, .tK~e~ta ~M commi-
nttt, credo. Sic non eogimur vana-
tum agnosccre infinitivum, commi-
nut, pro gerundio comntMMcnf~Mm,
quamquam hoc aliis scriptorum to-
cis defendere eonatm' Burmannus.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 1,8. 199
et comminul, credo. Sed nihil ex grammatica nocuerit, 3~
nisi quod supervacuum est An ideo minor est M.Tul-
lius orator, quod idem artis hujus diligentissimus fuit,
et in f!Ho~, ut epistolis 3 apparet recte loquendi usque-
quaque4 asper quoque exactor? aut vim C. J. Csesansfre-
gerunt editi de analogia libri 5? aut ideo minus Messala 35
nitidus, quia quosdam totos UbeHos~ non verbis modo
singulis, sed etiam litteris dedit? Non obstant hse disci-
phnas per illas euntibus, sed circa itias hcereatibus.
CAP. -VIII. Superest lectio in qua puer ut sciat, ubi
suspendere spiritum debeat, quo loco versum distingue-
r. Nisi ~tto~ est. Non jejuna Gesn. et plerique, in, auctoribus
sententia et inanis. Vult ea demum Guelf. Goth. (tac. Gesn.) Voss. 2,
oratori futuro noxia credi, quibus 3. Bern. et ipsa latinitate astipu-
omnino omnes carere poteramus, lante. Etiam Obr. ejecit.
nimirum ineptas, quas dixit, ca~t7- 4. Usquequaque. Guelf. omittit
tattOKM. Quidquid vero et liberali cum multis, et habet sane insua-
grammatico sit cognoscendum, id vem sonum tam prope f7noouej ne-
etoquentiae vim infringere negat', que fere legitur alibi apud Nos-
quod protinus exemplis est decla- trum. Saltem referes ad ~o~uotJt,
raturus. non ad exactor. Nostri quoque
2. J't~to. e~MtoKs. Intercide- Codd. RR. 2, 3, 4 et CiMP.Guelf.
runt duo Ciceronis ad M. (i)ium Cod. adstipulantes omittunt. ED.
epistotarum libri, quorum nonnisi 5. De analogia libri. Non uno
paucula fragmenta afferuntur a loco memorati a veteribus, ut Gel-
grammaticis. Locus est in epistola lio. Jpse Cicero, ad quem erant
ad Tironem ad Div. 16, i~ Cice- scripti, eo~sigluScat in Brut. e. y2.
ronis cum hoc de usu vocis fideli- 6. Quosdam. libellos. litteris.
ter expostulantis, quem memorat Plures igitur fortassé pertractavit
Badius Ascensius in cœterornm in- litteras, non solam S, de qua vide
terpretum silentio, sed minus hue Iib.I,c.7,§.23.
pertinens, quoniam neque HIio est y. Non verbis. Ita Guelf. sine ~c,
scriptus, neque asperum exactorem ab aliis inserto. Assunt omittenti
ostendit Ciceronem. Caeterum de multi Codd. et ipsa. orationis ete-
ingénie M. Ciceronis (I!ii cum fruc- gantia. Gesn., etsi probans' ejectum
tu potest legi tibe))us, quem de de, secutus-est Burm. retinentem.
ejus institutione seripsit Meierotto 8. Otxtant /tœ dMOp~nfE. Appa-
V. C. in Dubiis, p. t~3 seqq., ut ret agere scriptorem de oratoribus
etCorradiQuaestura,ed. Ern. Lips. et viris civilibus, ne forte videatur
'754,p. 275-~7. quibusdam ipsam grammatici pro-
3. Ut <pMto/;f. Omisi, quod ins. vinciam spernere.
200 M. FABII QUINTILIANI
re', ubi claudatur sensus, unde incipiat, quando attol-
ienda vel summittenda sit vox, quid quoque ûexu~,
quid lentius, celerius, cpncitatius, lenius dicendum
demonstrari msi in opere ipso non potest. Unum est
igitur, quod m hac parte praecipiam ut omnia ista
facere possit, intelUgat~. Sit autem inprimis lectio vi-
rilis, et çum suavitate quadam gravis et non quidem
prosae similis, quia carmen est, et se poetae cancre
testantur, npn tamen in canticum dissoluta, nec plas-
mate~, ut nunç a plerisque fit, effeminata; de,quo gé-
nère optime C. J. Csesafetn praetextatum adhuc accepi-
mus dixisse, Ac~nta. Met/ec~ï<M/ey~, cet~/a~.
~e)-iu))t ~Mttn~uet-t;. J. e. vcr- Quintilianum quoque sigptfieare ait
sum medium dirimere tej;endo, ne \'ocem mollem et eliquatam, quœ
semper ad ejus finem deeurrat ibi- per omnes sonos intenticnesque
que de~num ponat vocem. De poe- <.variemr et Persii i)t(t'}!, I) 7,
tarunt lectione agi apparet inox col-
hquido cum plasmate molles
§.2, quia carmen est; et eam, tam- '~luefis fauces negat aliter, quam
'YuamgrammaticaBprofessionispar- de mollitie vocis, esse accipien-
lem Mthxerat J, 2. dum, quum Casaubonus pottonent
?. QttM</MO~M~e~M.Codt). non intellexerit, qua vox clara reddere-
variant. He~us abradj vuft que ex tnr.Vide I, t t 6; item Cic. de
<ytt0<yuc,cui obtemperavit Badius. Or. JH, 25: n Quanto moUiores.
Equidem et hic, ut supra 6, t6 eMsa* vooala! quam. seTera; »
(ubi vide nptam), MaUm qup ~u! Plasmate. Exemplum affectatœ
que. Interim sensus emendus, ut hune in modum pronunciationis
)t)o fopo. J~ostri quoque RR. i, esse videtur quod refert Plutarchus
2,CAMp., ~uM~uo~ue. En. in Bruto, p. )opo. A, intrat con-
.3. Soi), quae legit. clave, quo se t'eceperant expostu-
Jn~at.
<}.Ptustnate. Habemus ipsius ha- lantes Brutus et Cassius homo sin-
jus vocis interpretem Plinium H. gularis audaciœ et YecprdM M. Fa-
N. XVI, 66, qui vprtit vonius, f«T~ <!r~M!M'Ot ((tatt?; t~'M
Theophrasd
(de Pianos IV, ta), ttt~ ~0: !r(~~t Je TMHe~refet ~a~<yM°O~K-
<tt~f« « ad~eetenapî sonos n et ~x' 8pALO.in PraB-
pocttrf~tfNM', x. 'r.
))~~ept tt!r)tct!~M{« quum .mt)~Ct fatione, pag. 78.
mM;ca utere~tur )) ~tt~« ne Tt!f 5. Si cantas. cantas. Quum vi-
!rÂtM<t~Mt~~t deam Phitandrum, ab aliis non re-
« postquam varie-
"tM accessit et cf!fM~ quoque/tf~M- prehensum, male intellexisse ispt-
n'a.Rectissirne igitur Salmasius, dum dictum, juvat apponere pro-
Exercitt. l'lin. bam Gedoyni versionem A uOMS
(Traject.) p. 85. D
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 8. 20J
Nec prosopopœias, ut quibusdam placet, ad comicum
morem pronunciari ve!im esse tamen flexum quem-
dam, quo distinguantur al) iis, m quibus poeta persona
sua' utetur. Cetera admonitione magna egent, in-
primis, ut tenerae mentes, tracturaeque altius quidquid
rudibus et omnium ignaris insederit, non. modo, quae
diserta, sed vel magis quae honesta sunt,. discant ideo-
que optime institutum est, ut ab Homero atque ~r<
lio lectio inciperet, quamquam ad intelligendas eorum
virtutes 6rmiore judicio opus est 3 sed huic rei super-
est tempus neque enim semel legentur. Interim et
sublimitate heroici carminis animus assurgat, et ex
magnitudtne rerum spiritum ducat, et optimis im-
buatur. Utiles alunt et Z~C!; si tamen
2V<ya?~M?~;

"prétendez chanter, vous chantez isto modo significatur, locum vere

"ma/, et si vous prétendez lire,
Il uotti chantez. n
t. Persona sua. Guelf. et Goth.
( tac. Gosn. ) omittunt sua cum
Joann. Voss. 2, 3 mâle.–Omit-
tunt quoque RR. 2,3,5.
2. CfEtcra, scil. praeter ipsum le-
gendi modum, quem, nisi in opere
ipso, denionstrari posse modo§. t,
negabat.
3. Opus est. Ita dedi e Codd.
Bodt. Aim. Tune. Voss. x, pro es-
set recepto. Obr. item. Neque
quod signiHcare videtur Burmann.,
~uam~u«m régit hune conjuncti-
vum, quod equidem non moror
(vide ad Proœm. i8 notam), sed
nullo cum aliis nexu Me poneretur
conjunctivus, si vera esset scrip-
tura, quod {{ermanismum sapit: de
est et esset vide notam ad t, 6, 35,
inhumanum est. Conjunctivus au-
tem imperfecti tum demum a Lati-
nis usurpatur, quum res ea, qua:
non habet, sed alia quadam, qua;
nunc non adest, eveniente, futura
ostenditur. béèrent, si essem, at
non sùm, ergo nec facio. Vide ad
I, t, 22,/aceret. Numigitur revera
ad intelligendas eorum ftrtutesy!)--
miore judicio non est o~)tts? Aut,
qua tandem concessa conditione,
o~M! erit? Malit fortasse aliquis in
nostra lectione ad evitandum simi-
lem sonum omitti est post tttstttu-
tum, quae quidem dura non foret
emendatio, sed nihil est necesse
quidquam mutare. -Est pro esset
habentRR. t, 2 3, 4; sed CAMP.
et éd. Hack. esset. Eo.
4. ~H-ttMm. Gpth. (tac. Gesn.)
cum Voss. 2, spiritus, quod, hoc
intellectu, est frequentius altero.
5. rm~oe~fB. Ita Guelf. et Goth.
et sane multi aiii, qui non memo-
rantur, quia vett. edd. fere ipsae
dant tra~eedtfE, non tra~a'f~t. Rec-
tissime Badius, quamquam solum
 202 M FABII QUINTILIANI.
in his non auctores modo, sed etiam partes ôpens ele-
geris nam et Graeci licenter multa, et /7orc[(n<~ la
quibusdam nolim interpretari. Elegia vero, utique quag
3
amat', et hendecasyllabi 2, et quibus sunt.commata3
~o~t/eorum ( nam de Sotadeis 4 ne praecipiendum qui-

Vaï!ensemCod. narrat habere tra- sos librarios. Venetam autem dare

6fûe~ttc, hanc vocem reposuit, quia
tra~œ~tessentactores,nonscrip-
torestragœdiarum,etsa)temde-
b'tissetserihiï'ra~tCtjUt~nct,
guod vocabulum scripturae tfo~œdt
patrocinari idem recte ne~at. Gesn.
tmoœ~t. 7'ra~oe~œ, RR. 2 6.
y'm~O'R.I,CAMP.etCAPP.
). Qt«e amat. Forma )oquendi,
qualem saepe animadvertimus, tri-
buens ipsis verbis et sermoni, quod
sigoificant. Vide notam ad t, 6, 23,
ottM~c6ur.
2. Hendecasyllabi et <jftti6tts.Ita
Coth.(tac.Gesn.quicumrecen-
tioribus dat /ten~eca)~a&a ~tt;&u!)
et Voss. 2. Exprimunt hoc omnes,
ante Gryph., vett. edd. meae, nisi
quod Ae)tdeca!~</a&a dant pro /te):-
decasyllabi. Habet masculinum
quod longe frequentius apud vete-
res, etiam Guelf. sed sine aspira-
tione, quae etiam. a Gothano abest.
Post hanc vocem ante quibus Guelf.
inserit a, cum ed. Andr., pro nos-
tro et. Neque certo affirmaverim in
Ae?ï~eca~v//a6t~ révéra esse comma-
ht MtaJeorutn. Matebat etiam Gesn.
et interponi, quod poterat in eo, 1
quem tractabat, Codice invenire.
~!td<c<tsyMatt, etc. Ita R. 2. At
R. t et CAMP., Aen~ecas~~ata a qui-
tu!i!unt<:omnnatn.CAp.ten~e<:a-
syllaba quibus. En.
3. Commata.Guetf.conttnotacum
Goth. et Viart. ed. comota Voss. 3.
Nec mirum in voce insolentiori lap-
scommata falso narrât Gibs. Est in
ea expresse commata, utjam scrip-
turae isti, nimis probatœ a VV. DD.,
unus relinquatur testis, marge Ste-
phani.
4. Sotadeis. Guelf. Sotadicis cum
Voss. t, 3, et Vallensi Cod., nar-
rante Badio quod fortasse non
prorsus est negligendum. Possit
enim vidf;ri de carminibus ipsis die-
tum sotadica, de metro sotadea,
vel sotadei, quum pr;Bsertim modo
in sotadeorum nulla sit Codd. va-
rietas. Sunt tamen et receptae testes
satis locupletes, ut Goth., neque
multum tribuam huic discrimini.
Et out~M~ quidem est. Sotadeo-
rum versuum ratio, etsi mon us-
quequaque expedita est a V V.DD.,
videtur ha;c fere esse, ex HephaiS-
tionis, Diomedis, Terentiani et
Fortunatiani(apudPutschium)auc-
toritate constat sotadeum me-
trum lonico a majore tetrametro
brachycatalecto. Jam quum Ioni-
cus uterque, tam a majore quam a
minore, constet sex temporibus vel
moris, potest illud mirifice variari;
quo in genere id tamen, nisi fa)tor,
est cavendum, ne sotadeus versus
unquam incidat in Ionicum a mi-
nore. Recenset enim Hephaestio
(p. Pauwii 3~) hancce, quam ferat
versus sotadeus in tribus prioribus
regionibus, pedum varietatsm e't<-
~'f~'t'tt T~cti'M fmt!Tt'
T~ Ktt)'ar~~t~t~U D6!t 'T~t-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 8.
Jem amoveantur, si fieri
est)
C~ft~fo: xx! Tpo~tn'ot; Y !? M
~fftjt~c x~t! Tf~~<t~mt~~«m< (pa-
riambumvocatDiomedesp. Putsch.
478)
Vides nusquam in hisce comparere
lonicum a minore, eumdem tamen
sex temporibus constantem,
Quare Scaliger ad Festum ac Var-
ronem, et Columna ad Ennium,
parum recte videntùr Sotaden utro-
que Ionico usum narrare, versus-
que, in quibus 6 t~r' t\ctJ~eto: ani-
madvertitur, sotadeis annumerare.
Hune equidem pedem puto regnare
vicissim in galliambis: Quod qui-
dem metrum, molle itidem et effe-
minatum, infra IX, 4, 6 ipse Qu.
conjnngit cum sotadeo. Est id lo-
nicum a minore tetrametrum cata-
lecticum, plane respondens alteri,
nisi quod brachycatalecti sunt so-
tadei, ga]hambi cataieetici. Ut au-
tem trochsus et iambus, trium
temporum uterque, se invicem fu-
giunt, neque unquam alter in alte-
rius ingreditur metrum, quum uter-
que in sua sede recipiat tribra-
chyn pari ratione a se distineri
invicem sotadeos et galliambos,
equidem mihi persuadeo. Liberin-
res etiam sotadeis sunt gattiambi,
quippe qui in sua sede vel paucio-
rum, quam sex, temporum pedes
recipiant (velut pasonem tertium
et patimbacchium
quinque tempp.). Vocatur hoc me-
trum gaMIambicum et /<t)tT~a~xova
matre Deorum Cybele ejusque sa-
cerdotibus Gallis, eviratis unde
propria ei mollities, quam elegan-
ter ejusdem generis versu expressit
Terentianus p. Putsch. 2~47
Tremulos quod esse Gallis habi-
les putant modos. < ~signe anti-
203
si minus, certe
potest;
quae poeseos monimentum hoc
versu conscriptum, estCatulliAtys.
Isti metro valde est affinis hende-
casyllabus phataecius, cui si demp-
seris tres priores'syllabas, rema-
nent duae gatUambici versus regio-
nes vel syzygia; )
quae, ad efficiénda quatuor metra
galliambi deinceps repetuntur,
ablata tamen ultima syllaba, ut fiat
Yersuscata)eeticus: j *? j
Talis enim est ex Terentiani sche-
mate, quum Hephœstio paulo ali-
ter constituat eum, p. i{o, ad quem
locum monet schoîiastes cm ~Tf<t
et xx! ~~<tM, qui poterant videri
lonici a majore, pro molossis ac-
cipi oportere synizesi facienda in
!tTt et ~~)tX. Jam utriusque horum
metrorum, et sotadei et gajtiam-
bici, mollitiem frequentia brevium
syiiabarum, et trochaci seu chorei
pedis contineri, mihi persuadeo.
Noster enim IX, 4, l35, ait tro-
cAfpos (intelligit autem tribus bre-
vibus constantem pedem) celeres
quidem, ~e~~tne t)!'rf6u! esse. Item
IX, 4, 88 et 136 chorei. In hujus-
modi pedes et syllabas cadentem
compositionem Senec. pater vocat
non tantum entoMttam, sed t)~*rac-
tatn.Controv.tQ,p.Bip. 233.Neque
id puto spectasse Quintilianum hoc
nostro' loco quod sotadei versus
soient, retrorsum lecti, aut idem
aut aliud tamen metrum justum os-
tendere quamquam ipse hujus ''et
mentionem facit tX, 4, go, ubi ex
hexamètre factum sotadeum (vide
Demetrium de elocutione, tg3),
ex sotadeo, itidem retrorsum le-
gendo, iambum trimetrnm osten-
dit. Et possunt hi versus a tironibus
inspici, ut exempta sotadeorum
 204 M. FABII QUINTILIANI
7 ad firmius aetatis robur reserventur. Comœ quae
plurimum conferre ad eI(Muentiam potest, quum per
omnes et personas et affectus eat, quem usum in pue-
ris putem paulo post 2 suo loco dicam. Nam quum mo-
res in tuto fuerint, inter prœcipue~legenda erit. De
5 Menandro loquor nec tamen excluserim alios nam

qua* facile ad regulas supra expo- versus vel partes imperfectas, ut

sitas possint scandi. Memoratur
fere a veteribus haec sotadeorum in
se ipsos vel alia metra recurren-
tium volubilitas, ut a Martiale, Ep.
H, 86; Ausônio, Epist. XIV, tQ et
aliis. Sed eam sotadeo neque ne-
cessariam neque peculiarem puto,
nt ad definitionem ipsam pertineat.
Quomodo autem ad metri hujus
moUitiem referatur, quod potest
etiam retrorsum legi? Quintilianus
igitur discipulis videtur timuisse a
sotadeis, similibusque effeminatis
ettroch!BOrumptenisversibu5,quod
et molle quid sonarent, et contine-
rent pierumque res obseoenas. De
aiterutro horum solo, argumento
vel metro, cogitasse eum vix puto.
Vide initium notœ ad sotadeis. Com-
mata sotadeorum utrum plane tech-
nico intellectu dixerit pro ca'suris
horum versuum, an paulo negli-
gentitis de eorum partibus omnino,
non eqnidem affirmem. Ipsi gram-
matici Huetuant interdum in hujus
vocabuJi usu. Diomedes enim v. c.
et Marius Victorinus CŒsuns annu-
merant tetrapodiam bucolicam
quae est quarti inhexametro pedis,
dactyli plerumque, cum vocabulo
et sensu, terminatio; quum Atilius
Fortunatianus, aptius sane, diri-
mat colon a commate, dicatque il-
~u~ esse partem vel partes vcrsus
integris pedibus impletas, ut 7)e/e-
ctMe videt !Ma, hoc vero partem
arma virumque catto; p. Putsch.
268g. De sotade exponunt lexica.
Video meam sotadei et galliambiéi
metri explicandi rationem magna
ex parte diversam esse aB~ea, quam
nuper exposuit doctissimus harum
rerum existimator, Hermannus de
metris. Sed vereor, ne ille nimium
tribuerit categoriis in materia ubi
~MttCt~fo/ectoMt~yn/oso~tanJttm,
.omnino non placet. Quod ad Quin-
tiliani mentem facit maxime, ut
mollities horum metrorcm osten-
datur, id quidem prœstare mihi vi-
deor. Rhythmi legem io iis quin
melius perspexerit Herma anus, non
repagno.
t. fer omnes. ~)er!ORM. H. e.
per omnes œtates et,conditiones
hominum.
a. Paulo post. Scil. capite hujus
libri undecimo.
3. Pr<Bet;me. Ita Goth. (tacente
Gesn.) cum Voss. 2 et edd. Loc.
Viart. Rusc. Bad. Vulgata pt'a'ctpua
est in Guetf. Vufgatam ~rœc;pua
habent quoqne RR. ',3, 4, C~Mp.
et CAP. et ed. Mack. Solus R. 2 ha-
bet pr<Bct~tfe. En.
4. J9<'MetM)tfh'o loquor. Debebat
hic memorari fuisse moris ap. ve-
teres, ut in scholis legeretur Me-
nander.Vide Valesii Emendationes,
p. 54; item Fabric. Bibl. Grœc.,
Harl. JJ, 455. SPALDKG, in Prsefa-
tione, p. 78.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 8. 2o5
Latini quoque auctores afferent utilitatis aliquid. Sed
pueris, quse maxime ingenium alant,, atque animum
augeant, praelegenda cseteris, quae ad eruditionem
modo pertinent longa setas spatium dabit. Multum
autem veteres etiam Latini conferunt, quamquam
plerique plus ingenio, quam arte valuerunt~; inprimis
copiam verborum, quorum m tragœdns gravitas, in
comœdils elegantia, et quidam velut <xrTtxt~o;4 mveniri
potest. C!EcoKom!<~ quoque in his diligentior, quam 9
in plerisque novorum erit, qui omnium~perum solam
virtutem sententias putaverunt. Sarictitas certe et ut
sic dicam virilitas ab his petenda, quando nos in

l. Longa <Et<H.Sic et Horatius aestimando ducem, quam, qui ho-

Satyr. I, ~{, 132, longam <Bttt<<'m
dicit, quœ sit demptura muttum de
suis vitiis.
2. ~eter~ Latini. Sunt fere,
praeter eos, quos recensumms adi,
5,2!, Plautus, CœcUlus, Teren-
tius, Afranius, Lucilius. Ne enim
de meris scenicis poetis cogitemus,
facit mentio mox §. t injecta Ztf-
ct/tt (Vide ibi notam), quamquam
et hujus comœdia memoratur, sed
de qua sit controversia. Ovidii no-
tus est versus Trist. H, ~2~ « En-
nius tn~otto maximus, arte ru-
dis. ItemAmor.I, t5,tg: "En-'
"nius arte carens." Similia de
Ennio, Lucilio, Nœvio, Plauto et
aliis veteribus Horatius in Satyris
et Epistolis. Lucretius ipse non
tam œtate quam scribendi genere,
ad veteres illos accedit, de quo ta-
men contrarium, quam Quintiliani
de his, est Ciceronis judicium ad
Quint. frat. H, 11 «Lucretii poe-
« mata. non multis luminibus in-
~en)t, muttœ tamen artis. x Hune
tutius puto sequari. in Lucretio
die eum in cœlum ferunt.
3. ~a/uerunt. Guelf. et Goth.
(tac. Gesn.) cum Bodl. valueriut.
Vide de quamquam c. conj. notam
ad Proœm. !8.
4. ~e/ut <tTVft~M~[.Eam sermo-
nis puritatem et urbanitatem qua*
Romanis sit, quod Grascis ctTTtjfKy-
ju5:, cujus ope oratio hujus alum-
« nuin urbis oleat et Romana plane
videatur, non civitate donata. «
VIII, t,3.
5. OEconomia. Guelf. ~<BCom-
nia, ridiculo errore. OEcono-
mia. Scita partium operis deserip-
tio, (juœ maxime cernitur in fabu-
lis. Eam in Terentianis comœdiis
non semel tangit Donatus v. c. ad
Andr. I, 4, 1; ib. M, 2, r; Phorm.
111, 3, t.Vide§. 17; Itemjn, 3, g.
Cic. ad Att. 6, Aliter œcono-
mia definitur a Sulpitio Victore
~ci). hujusmodi rerum dispositio
quam art~ctOMnt appellat, qua*-
que prorsus a poeta* consilio pen-
det. Recentioris critici, scil. V. D.
Spald. definitionem pra:tuterim. Ec.
 2o6 M. FABII QUINTILIANI
omnia deliciarum vitia dicendi quoque ratione de-.
!o Quximus~. Denique credamus summis oratoribus, qui
veterum poemata, vel ad fidem causarum 4, vel ad or-
tt namentum eloquentiae assumunt. Nam praecipue qui-
dem apud Ciceronem 5, frequenter tamen apud Asi-
nium euam, et cseteros, qui sunt proximi, vidimus 7

t..P~tCKirunt vitia. Ita Guelf. « ~ey!ue&attt, quantum ille al) anti-

cum Goth. Turic. Bal. (non Bodl.,
ut Bunn.) et edd. Andr. Loc. Ruse.
Venet. Bad. Viart. etc., quas denuo
secutus est Obr. Reliqui haec Je/.
oenera vitiaque, ut et Gesn., qui,
si Codd. habent auctores, quod
non nego, ipsam tamen orationem
etegantem et commodam vix doce-
bunt. ~ttto sine additamento
habent R. l, 2. CAMP.,CAP., genera
oc Mtta: Ed. Haek., gênera vitia-
~ue. En.
Dic. quoque fat. Guelf. omittit
ratio-
quoque. Male. Dicendi.
ne. Prêter alias tuxuria: plurimas
partes etiam in dicendo sumus ef-
feminati facti.
3.De/!u.rtmM!. Guelf. ae~extmm.
Gum Goth. Voss. 2, cum edd. Ald.
Viart. Bad. (qui habet in marg. re-
ceptam ) dicitque sibi quoque eam
fuisse placituram, modo inventa
esset in exemplaribus et aliis. Re-
ceptam hisi ii, qui sileiitur, defen-
dunt Joann. Voss. 3, nullus habet
Cod. at edd. Loc. Ruse. Venet.
Gryph. Stoer. Chouet. Cibs. (atque
Leid.)et Gesn. Quodprœtutit, post
Obr., Burm. df/!u.tertmu! e Turic.
Bodl. Atm. Voss. t, Bern., id qui-
dem magnopere displicet, quum
conjunctivus locum non habeat.
D~extmttsfortasseverius,sedb)an-
ditur recepta, maxime ob locum
Nostri X, t, 126': tantum ab illo
« quis descenderat. Et Ciceronis
Tusc. I, 25 "a necessariis. ad
etegantiora [/e~u.[mMs. o Alias de-
in rébus,
~nendtverbumusurpatur
quae pereunt, abeunt. Subut etiam
tegere ~tMujCftnM):, usus frequen-
tissimi in luxuria signiHcan'Ja.Victe
de defl. et dt/y!. Drakenb. ad Liv.
XLI, j5, t.–Edd.CAMp. etHack.
habent </e/?ux<ntu!. RR. 3, 4, 6,
de/!e;nmM.<.RR. ), 3, 5 et CAP. de-
/?ujcenmus. En.
4. f~den~ct~Sf~r~~m.Gue~f.e)T~,
quod in ed. Locat. esse narrat
Burm. Equidem receptam in ea in-
venio,~tncm autem in ed. Ruse.
(Vide notam ad Proœm- SMn'-
mam inde e/oott.) Frequens est T~
fides et~!)tt! in Codd. conhisio. Vide
Drakenb. ad Liv. V! 24, 15.Vide
etNostr.rV,2, nS.Praestatautem
recepta. ~mem, R. i. En.
5. Apud Ciceronem. Pro Sextio,
c. 55 ex Afranio c. 56, 57, 58 ex
Aeciô. Pro Cœlio c. )6 e Caecitio.
Pro Balbo, c. 22, ex Ennio. In Pi-
son, c. tg, exEnnio: c. 2 5, Plauto;
c. 33, ex Accio. Philipp. XIII, c.
2t, ex incerto poeta.
6. Apud ~i'n. Guetf. omittit
apud, non mate.Ven<:t. pro eo,
per sph., quod.
7. Vidimus. Voss. l fidemtM
quod malim, pra'se< tim si mox le-
gitur rc~'trfnt, conjunetivo modo.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 8. 207j.
.E'nn: ~cc:~ ~acuu: Zt<c:7! Terent: C~c:7<t~ et.
aliorum inseri versus, summa non eruditionis modo
gratia, sed etiam jucunditans quum poeticis votuptati-
bus aures a forensi asperitate respirent 2 quibus ac-
cedit non mediocris utititas, quum sententus eorum
velut quibusdam testimoniis, quae proposuere, confir-
ment 4. Verum priora illa 5 ad pueros magis, haec se-
quentia 6 ad robustiores pertinebùnt, quum grammati-
cesampr, etususiectionis, non scholarum temporibus
sed vitae spatio terminentur. In praelegendo grammati- t3
eus et illa quidem minora prœstare debebit, ut partes
orationis reddi 7 sibi soluto versu desideret, et pedum

!.jP<te.Z,tfC;7tt,7'('r<'nt.GueIf. 4. Co)t/!rment. Voss. 3, con/!r-

omittit Lucilii. Vide notam ad
t/etere~Z,at<nt.
2. Respirent. Guelf. et Turic. res-
pirant. Goth., quum in textu de-
disset receptam, correctus fuit in
respirant. Videtur ex sola Regii con-
jectura esse conjunctivus, non uti-
que necessarius. Respirant ha-
bent RR. t, 2 6. En. ~MfM.
respirent. Audacior translatio, ne-
que quam facile apud scriptores
invenias sed propria re~i'ranJt
significatio obliterata estfere; trans-
lata autem auribus quoque recte
tribuitur.
3. Quibus. confirment. Solitam
Quintiliani perspicuitatem deside-
f0, quum propter quibus, pro quo
.ctarius fuisset ~uo pluralis enim,
tot antecedentibus substantivis
quo referendus sit, non statim ap-
paret pertinet autem, nisi fallor,
ad Muo/tt?3tat!~ux vel ad « erudi-
.« t;'OMM.yMCMK~ti!'< tum prop-
~er confirment, in quo obscurius
est subjectum. Intélliguntur autem
Cicero,Asmiusetcaeteri.
8, mant. Ne hic quidem male. Vide
modo, not. 2 respirent.
5. Priora illa. Aœc sequentia.
Vide notam ad sequentia.
6. Sequentia. Guelf. ~<7Mcnfïora.
Fateor magnopere mihi displicere
totum hoc sequenti .a; neque enim
sequuntur, quae intelligit, sed pra~-
cesserunt. Novi equidem !egucntem
dici pro secundo, posteriore, sed'
quanti tandem referebat addi hoc
h. t.? Dicam quod sentio. Ad t~a,
paulo ante, allitum puto a recen-
tiore quodam priora, ad A~c, se-
~ttenti'Πinterpretationis causa.
Neutrum enim desideres. Codd. qui-
dem nulli adjuvant. Illa autem
sunt, qua' de legendis poetis prae-
ceperat /t<BC, qua* de inserendis
eorum versibus narraverat.
7. Partes orationis reddi. Hujus
rei exemplum habemus in Pris-
ciani « Partitionibus versuum xn
« ~Eneidos principalium «, ubi sem-
per recurrit ha;c magistri qua;stio,
quot partes 'orationis habet iste
vertus v. c., p. t a 18, et dein-
 208 M. FABII QUINTILIANI

proprietates, quae adeo debent esse notœ in carminibus,

ut etiam in oratorià composinone desiderentur de-
prehendatque quse barbara, quœ impropria; quae Con-
t4 tra legem loquendi sunt posita 3 non ut ex his utique
improbentur poetae ( quibus quia plerumque nietro
servire coguntur, adeo ignoscitur, utvitiaipsaaliis in
carmine appellatiônibus nominentur ?nefap~mos
enim, et scAematMmo~, et schemata, ut dixi 5, voca-
mus et laudem virtutis necessitati damus ), sed ut com-
t5 moneat artificialium, et memoriam agitet~. M quoque
inter prima rudimenta non inutile, demonstrare quot
quaeque verba modis intelligenda sint. Circay~o~emafa? 7
cepsrecensentursingulâ'.Deeo- tùr oratonM.–RR. 2,5,6, com-
dem grammaticorum medii a*viusu ~)OSttf!ED.
apposite Capperonnerius citât Can- 4. Metap/asmo! !c~ma(t'nn0!.
giuminGIossaho,voce Partes edet'e, "Metaptasmus est dictio aliter
qui neque Quintiliàni est immemor. « quam debuit figurata, metri aut
t. D~Merentur. Guelf. desidere- <' decôris causa Charisius p.
tur, nullo senMhtiae emotumento. Putsch. 2~8 Barhansmus.
–-Destt/ercntttr. Ha:rent in hac voce « apud poétas metaplasmus voca-
VV. DD. et est sane, quod niirèris i tur; sotœcismus autem schéma, o
tantulo intervallo post desideret re- Diomedes, p. ibid. 446. Scheniatis-
currens verbum idem. Alioqui sen- mi nomen apud grammaticos Puts-
sum tribuam equidéin hune. Bene chianos non invehio. An errore li-
institutus adolescens persentiscet, hraril, oculo aberrahlis ad et sche-
ubicumque in oràtore aliquo apti mata, m-epsit et ïc/tematumos?
cuique loco pedes dëfuerint. Codd. quidem et edd. hab. (jmhes.
2. T/epreAcHt/af~ue ~U(B. Guélf. 5.i'7<</t'Xt'.t,5,52:.
JeprfAcnt/at. Goth. (tacente Gesh.) 6. Memoriam tf~ttet. H. e. exer-
deprehendantqué, cum edd. vett. ceat. Vide 10, 3~, "agitari.
fere omnibus. Singularis necèssa- t animOs 0, quo ioco utitur Etnes-
rius est; ad oMntmattCunt enim re* tus ad defendendam Codd. etvett.
fertur,'nôn ad discipulos. ~e- edd, seripturain in Oratiotiè Cic.
prehendatque ~u<B;RR. 5, 6, de- pro Archia c. y, a~itttt, pro quo
pycAcH~t qutt. ~u)go legitur d/unt; ~uam f~uidem
3. Sunt posita. Guelf. sunt com- recte me.nesf'io.~rtt~tCta~Mm M)))-
posita. Goth. (tac. Gësn.) compost monere, qùôd quidam pârum intel-
ta, omisso sunt, cum sat mtiltis lexerunt, est vocabula o'tM~'r~uf);-
Codd. Sensus flagitat receptam; ne- ti usu nota reddere d.scentibus.
que enim de solis ntoncn! hic agt- 7. Glossemata. Gtossas et glos-
 INSTtTUTIONIS ORAT. LIB. I, 8. 2og
etiam, id est, voces minus usitatas, non ultima ejus
professionis diligentia est. Enimverojam majore cura <6
doceat tropos omnes, quibus praecipue non poema
modo, sed etiam oratio ornatur; schemata utraque, id
est, figuras, quaeque M~M;, quaeque <~oKt; vocantm
quorum ego 2 sicut troporum tractatum, in eum lo-
cum differo, quo mihi de ornatu orationis dicendum
erit. Praecipue vero illa infigat animis, quae in œcono- ty
mia,virtus, quae in decoro rerum 3; quidpersonaecui-
que convenerit 4 quid Insensibus laudandum, quid
in verbis;,ubi copia probabilis, ubi modus. His acce- 18
det 5 enarratio historiarum diligens quidem iUa, non.
semata appeUant Graeci voces quas- 5 et CAMP.habent décore. En.
dam reconditas, quae non comrnuni 7)fco~o. T~ccorumest apta omnium
consuetudine usurpantur, egent- convenientia cum idonea modera-
que interpretatione. Inde o/o~ema- tione. Ponitur autem tum in rebus,
farH dicuntur et glossularii. Quid tum in personis. Hujus meminit
sit gtossematicnm, fusius docet Cœ- Noster, lib. XI, cap. de apte dtcen-
lius Rhodiginus, Antiquarum~Lec- do. TURN.
tionum libro XJM, c. 4. En. Per!0!t<B. conucnent. Hoc in
i. Quib prœctpuc, magis quam tegendo quoquepoeta, comico po-
aliis rebus; ne forte quis referat ad tissimum, aget magister, ut de-
detectum aliquem troporum a ma- monstret discentibus, quare certa
gistro faciendum, quorum atii aliis oratio certa: persona; tribui debue-
magis ornent orationem. Tune pr<E- rit. Non enim in génère ha*c docere
sertim erat scrtbendum, non cr~ect- est .putandns, tamquam ab ipsis
pue; et vetat omnes. suis auditoribus ef6ngenda, quod
2. QMorttM. tractatum. Lib. IX, est rhetoris., Grammaticus ad ea
c. t, 2 et 3. Vide I, 5, 62. inter enarrandos poetas, ab his ob-
3. Decoro rerum. Guelf. Turic. et servata, digitum intendit, rhetori-
Goth. (tac. Gesn.) décore, cum edd. que bac cura proludit. Etiam co?t-
Locat. Venet. Ald. Ruse. et sic ye- ttcntat scripsisset, non coîî veizer«it;
reor ne omnes Codd., etsi Vossia- nisi de eo, quod jam esset factum
norum et Alm. varietas nulla me- egisset. Ita ne mox quidem u&t.
moratur. Regius quoque invenit de- ~)'ota&;7u de prn'cepto generati est
core, quod ipse mutavit in decoro, accipiendum, sed de eo, quod pro-
recte sane ad mentem Ciceronis de babinter factum commendetur in
Qfnc. t, 27, 28, decori naturam scriptore, quem praetegat gramma-
egregie enarrantis. Istud rerum non ticus.
magnopere mihi placet. R. t, 2, 5. His accedet. Ita Goth. ( tac.
1 14
 210 M. FABII QUINTILIANI
tamen usque ad supervacuum laborem occupata: nam
receptas, aut certe clans auctoribus memoratas, expo-
suisse satis est, Persequi' quidem quod quisque un-
quam 2 vel contemptissimorum hominum dixerit, aut
nimiœ miseriae, aut inanis jactantiae est, et detinet at-
i~ que obruit ingenia, melius aliis vacatura. Nam qui
omnes, etiam indignas lectione, schedas excutit, ani-
libus quoque fabulis accommodare operam potest. At-
qui pleni sunt ejusmodi impédimentis grammaticorum
commentaril~, vix ipsis, qui composuerunt, satis noti.
~o Nam D~mo, quo 5 nemo plura scripsit accidisse
Gesn.)Guelf. accidet. AliquotCodd. quid quis nunquam. Goth. (tacénte
et pterœque vett. edd. futurum ind. Gesn.) quid quisque un~. Quid
tuenturproprses.conj. accedat quis, R. 3, 4, 5. Q:tt'f~ttM quis,
quod habet Gesn. et récc. R. 2, R. t. Quid <~UM<jftte,. R. 2, CAMP.
4, 5, accedet. R. t, accidet. CAMP., Ed. Haek. vu)gat. habet. En.
accedit. R. 3, CAP., accedat. En. 3. Schedas. Guelf. jc~M. Pro
t. Persequi. dixerit. Cave cre- schedas vel scedas, ed. Camp. habet
das, tam vilium scriptorum lectio- sordes, singularis lectio, quam non
nem vetari. îd ne memorare qui- omnino damnare vellem. En.
dem attinebat; sedmoneturgram- Controversa estvocis orthographia,
maticus, ne forte, dum.exponit quum quidam, ut Charis. p. Putsch.
eas, quas poeta, quem pr:B)egIt 8t a scindendo scidam malint.
maxime, tangit historias aut veras Equidem Isidorum, p. Gothof.g6i,
aut fabulosas, contemptissimorum sequar e Graeco repetentem, quum
hominum de hisce historiis cogita- prœsertim Suidas habeat ~<~<ot.
ta ad easquefacta additamenta cum 4. Grammaticornm commentarii.
discipulis communicet. Longe a ve- Puto comment, esse quod ~cAe~a~,
ro aberrat Gedoynus qui de popu- pugiliares quibus illinunt quaccum-
lorum rebus gestis agi putat, eas- que occurrunt obser\atu digna
que intelligit historias. (Historiam non autem interpretauonum libres;
tractatrhetorvideH.S, 1.) Eodem quo significatu jam Quint. tempore
modo dictas accipio historias, quas dictos fuisse comment. non credo.
omnes scire uxorem vetat Juvenalis 'T~o/~t~~Ttt Graece dieuntur com-
yi, 450. Peccare JocentM historias, mentt., qua; sotebann interdum in
Horat. III, 7, 19, 20. Ipse supra I, unum aliquem scriptorem condi a
4, 4, /tMtona! ad poetarum inter- grammat!eis.
pretationem pertinere significat. 5. Didymo quo. Ita Guelf. Goth.
Neque diverse sunt mox 1 j g, 6, (tac. Gesn.) Voss. 2, Ald. Viart.
)ton'attt0tcu/<p. Gryph. (t544). Caeteri, quorum et
2. Qt<od~m!~ueun~t<f!?n.Gue!f., Gesn., inserunt quoque, alienum,
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. t, ati
compertum est, ut, quum historiae cuidam, tamquam
vanae, repugnaret, ipsius proferretur liber, qui eam
continebat. Quod evenit praecipue in fabulosis
usque 21
ad deridicula, quœdam etiam pudenda; unde
impro-
bissimo cuique pleraque flugeitdt licentia est, adeo ut
de libris totis, etauctoribus, ut succurrit, mentiatur
tuto, quia inveniri, qui nunquam fuere, non possunt:
nam in notioribus freqùentissime deprehenduntur a
curiosis ex quo mihi inter virtutes grammatici habe-
bitur, aliqua nesctre
CAP. IX. Et nnitae quidem sunt partes duae, quas t
haec professio pollicetur, id est, ratio loquendi, et enar-
ratio cucton<m quàrum iHam nïefAof/!ceM,banc histo-
rtcen vocant. Adjiciamus tamen eorum curse
quaedant
dicendi primordia'3, quibus aetates nondum rhetorem
capientes instituant. Igitur ~'sopt~o[6e~as, quae fabulis 3
ut sponte sentiebam. Si enim nemo noti pro quo malint quidam sa-
Didymo plura scripsit, non et quo- tis nôtM tit notis referatur ad
que hoc accidit, sed ei ~otmtmMnt tm~)e<<<mentt!.Didymo enim s'ui ip-
debuit accidere.tWvmo OMOouc sius eommentarii non satis erant
~tt0 habent R. CAMP.,éd. Hack. noti.
et CAP.Nec mihi tam otiosum vide- t. ~/i~ua nescire. Paradoxum
tur quam V. C. Spa)ding TO quo- hoc videtur; verum tamen si intel-
que. En. Did~mo. De hoc expo- tigatur grammaticum etsi doctissi-
nunt lexica. Id maxime ad nôstrum mum, tamen nonnullas fabulas et
locum facit, quod narrât Athe- historias minimi pretii ignorare de-
nseus, p. 13g, C. x~xa~Tov A/Mov bere. Non aliena est sententia; nam
~H/~MT~oc &T~o/~v'oc~~ÀtoÂ~~v, ubi doctum decet notitia* parum digna
cognomen magnopere convenit his- nescire, ne sciolus videatur. ED.
tortae hic retatœ, sed qua* suhjici- 2. Eorum. Grammaticorum, in-
tur ratio, ~A To ~a~Â~oc a'f ë'x~eJa'xe tellige etsi eorum diserta nulla
~f~~a,UjUx'ro)f, parum idonea est, mentio. Vide notam ad I, 5, t,
ut malis apud Ath. pro ~tfXto~xSM cxcTnt~et.
(vocabulum nemini pra*terea fre- 3. Dicendi primorctia. Ea sunt
quentatum, neque analogice fic- quœ Gr.Bci doctores progymnasma-
tum), légère ~t~teSoMt. Eunapius ta appellant, qualia exstant, una
de Longino ~9, 6~o{. cum docendi ratione tradita, Her-
Apparet autem hac. ipsa historia mogenis, etiam interprete Priscia-
cectissime legi: "vm ipsis. satis no, Aphthonii et Theonis.
14,
 212 M. FABII QUINTILIANI
Nutncularum proxime succedunt, narrare sermone
puro, et nihil se supra modum extollente deinde eam-
dem gracilitatem stylo exigere condiscant versus pri-
mo sotvere, mox mutatis verbis mterpretairt; tum pa-
raphras! audacius vertere, qua et breviare qusedam, et
3 exornare, salvo modo poetae sensu, permittitur. Quod
opus, etiam consummatis professoribus dif6cile qui
commode-tractaverit, cuicumque discendo sufficiet. &n-
~eH~ quoque, et c/:r~, et 6~o/oy!<p~sabjectis dic-

i. Stylo exigere. Scribendo ex- grammaticos invemitur mentio..et

primere, effingere. Vide notam ad
J, 5, 2, e~t~~tur. Stylus opponitur
sermoni. Stylo exigere. Easdem
fabellas, quas sermone puro et sim-
plici narraverint stylo e~'t~ere, id
est, accurate et exacte scribere
condiscant. ROLL.
2. Etiam difficile. Fateor, me
lhoerere si eon~ummatM ~ro/pMort-
bus dicitur difficile id opus, quod
tamen rudi puero injungi jubetur.
Puto igitur ablativum agnoscen-
dum, non dativum, hoc sensu:
vel quum consummatorum pro-
fessorum institutione aliquis uti-
« tur. Durior tamen fere haec ora-
tio, quam pro Quintiliano.
3. ~tttexhœ chn<B. etholo-
ytœ. tS'e)t<<*)tfM est oratio gene-
ralem pronunciationem habens
hortans aliquam rem, vc~ deter-
rens. vel demonstrans quale
« aliquid sit. n Priscian. ex Henno-
gene, p. Putsch. i333: "Quam
« Craeci ~pe'&vvocant, est comme-
moratio alicujus orationis vel fac-
ti, vei utriusque simut, celerem
habens demonstrationem quae
utititatis alicujus causa plerum-
que profertur. Ibid. p. i332.
Ethoiogia; non tam diserta apud
definitio. Paulo di'ersum vocabu-
lum inter progymniasmata recenset
Aphthonius ~Qû~roNct6~r< jM~<H?tc
M~o~e J?roM<jMevou'nr~c~MTrou.EamPt'is-
cianus redditallocutionem, p. l3~o.
Ha:c tamen ad rhetoricas figuras
magis videtur pertinere, quibus et'
ipse Noster annumerat IX, 2, 58,
et IX, 3, 99 ex Rutilio Lupo alla-
tam, apud quem est p. Ruhnk. 66.
Et ipsius Aphthonii exempla, rhe-
toris magis sunt quam grammatici.
Memorat Suetonius et/to/oofa~ inter
qua:dam institu~ionum gênera
Kquibus grammatici eioquentiaîn
De ittustribus
prfcparaverint.
Gramtn., c. 4, et Seneca, epist. g5
descriptionem cujus que, virtutis
et/to~Mm a Posidonio vocatam
tradit. Sed eae videntur copiosiores
fuisse, quam quse inteffiguntur a
Quintiliano h. 1. et plane eœdem
atque e</to~<i';<T,quales habemus
Libanii sophista*, Severi Alexan-
drini et aft. –.EY~o<'oo<a. contine-
tur. l'arum sane cognoscas rem 1
alias ignotam, ex hac definitione.
Accedit, quod, praeter exspectatio-
nem, discrimen M~tfnftfB solum et
ctho/o~t'œ ostenditur, c~n<c mentio
omittitur. Csterum idem quodNos-
 INSTITUTIONIS ORAT\ LIB. I, 9. 2l3
torum rationibus apud grammaticos scnbantur, .quia
initium ex lectione ducunt quorum omnium similis
est ratio forma diversa quia sententia universalis est
vox, ef/to/o<y:apersonis continetur. Chriarum plura ge- 4
nera 1 traduntur; unum simile senteMiae, quod est po-
situm in voce simptici, D:.c:( !e, aut Dicere ~o/e6at;
alterum, quod est In respondendo, 7H<erro~u~e,
vel, Quum hoc ei dictum esset, respondit: tertium huic
non dissimile, Quum quis non <Mset~ sed o!oM:c~/e-
cisset. Etiam in ipsorum factis,3 esse chriam putant, ut 5
Crate~ quum :ncfoctum puerum vidisset, pcM/a</o<jft<m

ter de et/to~ta, Hermogenes,quem jicit tamen Prise. « Tradnntur ta-

ipsum edidit Heeren V. C., quum
antea ex sola Prisciani interpreta-
tione exstaret, monet de c/trïa
~fM~MMe.t~c~epst (M ~~e'~) TM'Ttiy
~pËtitV'Sf6!TO<t)KOC
'C~OMJ~'OVe~Et)', '7MV (tac. Gesn.) ~itM.Jijc. vel <yec.
~6 ~y&jMtt)'~fc~ ~o~aj~'ct' ~6~6~6~,
p. i i. Stück 8, der Bibl. der alt.
Lit. Quœ repetit fere Aphthonius.
Similia habet Isidor., p. Gothofr.
864. Quibus possit adduci aliquis,
ut ethologiam nonnisi aliud e/tn<B dixisset vel fecisset, habent R. 3,
nomen credat, modo pro et etho-
/oot<Esupra tegerctur seu efAo/OûttE.
Etholoyice. ethologia. Guelf.
eh/o~M~ ethilogia. Variis modis a
recta scriptura aberrant Codd. in
h. v. quorum aliquot, inter quos
est Florentinus, referente Regio
dant <B<(o/o~ttE. tEho/o~t«, male
tamen, sine dubio. Eumdem erro-
rem e Seneca proscripsit Lipsius
apud quem antecedit etiam ipsa ea
a*ft0/ooï~, quo minus continuo
significatione diversa, ferri possit.
<. Plura ~e'tera. Tria constituit
Aphthonius et cum eo Priscianus,
p. 1332. xo).<xot(orationales usus)
!r~)tTWM(activi) jUt~Tov (mixti). Sub-
men differentiac usuum plures a
veteribus. Atii enim sunt indica-
ttu[, atu t)tten'o~attt;t. c
2. Quis non dix. sed al. fec. Goth.
cum Voss. a, et Joann. aliisque si-
milia, etsi non eadem, dantibus.
Non spernenda loci constitutio,
etsi recepta praestat, quarn tuetur
solus, ni fallor, Guetf. Aliquid
6. EDITOR.
3. //x /~ortfnz factis. Ita Guelf.
Turic. Goth. (tac. Gesn.) et Codd.
ad unum omnes (nisi quod tacetur
Bern.) et edd. vett. pleraeque. Re-
c,epta, ipsis pro ipsorum; est e con-
jectura Regii, plane inutili. Ip-
sorum factis. H. e. in eorum, quo-
rum auctoritas est in chna non
illorum modo, quos ii compella-
runt Crates percutiens, pœdago-
gum ipse agendo ehria; auctor est
factus.
Crates. percussit. Aphtho-
nius A'o~et)):(ut et apud Plutarch.
loco nunc non succurrente, it. ap.
Theonem, p. Cam. 5~, non Grates)..
 3!~Zi M. FABII QUINTILIANI
ejus ~ercuM:f et aliud paene par ei, quod tamen eo-
dem nomine appellare non audent, sed dicunt ~petH~
ut, Milo quem f~u/M!H assueuerat~ërre~ tnui'umyere-
bat2. In his omnibus et declinatio3 per eosdem duci-
6 tur casus, et tam factorum, quam dictorum ratio est 4.
Narra.tiun.culaS 5 a poetis ceiebratas, notitia: causa, non
eloquentiae, tractandas puto. Caetera majoris operis ac
spiritus Latmi praeceptores relinquendo necessaria
grammaticis feçerunt; Graeci magis operuni suorum et
onera et modum norunt.
CAP. X. Haec de 7 Gramm,atica quam brevissime
potui, non ut omnia dicerem sectatus, quod infinitum

~ttt~cttctoyCW~XOef 6CTftXTO?V,Tuf <S'Ott- chriamdeducitpefomneseasus

Jft~ct~t ~~t;~<f. Eadem habet Her- utriusque numeri. JPer eosdem sic
mog. l. c., p. 10. Hic tamen alii intellige, ut non acte~œ chria* ullus
generi assignat, videl. Ta //txTfc, magis proprius casus dicatur esse,
subjectishisce:6~'<!t7r~t'~N.~ quam cœterarum.
're'ft?Te[ !r!tf~tt/'ttc, Etegantior pro- 4.7!Nt!'OMt.H.ereddipotest.
fecto Quintiliani ratio. Crates. Hoc monuit ne forte quis crederet
PhilosophusThebanusDiogenis cy- activis chriis minus bene subjici
nici discipulus. Hoc autcm factum posse rationem,quam orationalibus.
Aphthonius. Diogeni ipsi non Cra- 5. ~Van'attttncM/tC. H. quidem 1.
teri tribut t.ED. perscribi a discipulis eae jubentur.
t. X~«M<f!;appellant,quodquam- 6.jPrœcPptore~.ItaGuelf.Turic.
quam chria non est, tamen spe- et Codd. omnes, nisi.quod silentur
ciem ehria' prœ se ferre videtur, ut Joann. et Bern. Regius in Floren-
exemplum quod subjicitFabiuSYi' tini textu oratores legi narrat, in
detur esse c/tna activa. TcnN. ejusdem margine prfEceptores, quod
a. Taurum ferebat. Jsta* omnes ipse mutavit in rhétores, nulla ne-
chriœ eamdem habentformam, eos- cessitate,quumpra;sertiminfran,
dem initio casus grammatici au- t, J, legatur "~rœcfpton6u! elo-
tem. observant per omnes casus is- quentia' J~at;nM. Cr<pCM. Regii
tam declinationem duci. M. P. Cato conjecturam recepejunt p)urima:
dixit litterarum radices amaras esse, edd., recentiores quidem omnes,
~rMCttt~'MCMttdt'orM.M. P. CatOttM quum vett. aliquot nostram scrip-
dictum fertur, etc. Af. P. Cat. dixis- turam tueantur. –~r~ce~tor~ha-
se ferunt. ROLL. bent R. i, 9, 3, et CAMP.Ed.
3. Declinatio. jMCttur. Hujus y. Fœc de. Goth. non, ut refert
praecepti exemplum praebet Diome- Gesn., Qu<B<<e, sed A'<?c~M<ede,
des, p. Putschii 280, ubi eamdem priuseKerroreminiatoris.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. I, le. 2t5
erat; sed ut maxime necessaria nunc de cseteris arti-
bus, quibus instituendos, prius quam tradantur rhe-
tori, pueros existimo, strictim subjungam, ut efficiatur
orbis ille doctrinse, quam Graeci e~xu~tovfx~et~ vocant.
Nam iisdem fere annis aliarum quoque disciplinarum
studia~ Ingrediehdasunt; quae, quia et ipsseartessunt~,
et esse perfectae sine orandi scientia non possunt 4, nec

1. 'E~xMÀtût «f~Jtt'ftt. Guelf. quot ejusdem confusionis exempta

)tM;Â~pediam cum Turic. et Atm. e scriptoribus ecclesiasticis affert
sed hi Latt. litt. encyclonpedian per Moretius in Elémens </e Critique,
n. Plerique f'~ftu~c~tttJ'tt'stv. Sed p. 8 (Pan' t766, 8.). SpALD.ia
Gesn. recte ex Goth. receptam, quo Prœf:, p. 79.
modo scriptores Grœci et Latini 3. Quia et t'~jfB. valent !0/<e. Vi-
fere soient vocare rem, de qua detur enim a recta ratione abhor-
agitur.–InCodd.corruptehaec le- rere, artem, quœ non sit alterius
guntur, ut fit de vocibus Graecispte- pars, sed ipsa suis limitibus cir-
rumque in MSS. antequam in occi- cumscripta, necessariam credere
dente iingua* Graecoe usus perve- alteri arti. Quamqùam ipsius adeo
niret quod non ante Constantino- grammatices necessitati hoc possis
polim a Turcis captam in xv sec. obvertere; sed ea nimis conjuncta
evenit. 'E~)(fxAe~ft«f«ft hoc no- est cum eloquentia. Praeterea ne
mine artes liberales comprehen- dilucide qùidem ipsae possunt do-
duntur, sive nexus ille capacissimus ceri hœ artes, si orandi plane ru-
omnium disciplinarum. Vide Schot- dis homo tractet cas, ut quivis ar-
ti Observat. Poet., libro II, capi- tifex etiam orandi scientia indigeat,
te t; et alios. En. quam in sententiam apud Cicero-
a. Studia. Debebat proponi con- nem Antonius (de Oratore H, 9)
jectura Ktotzn lenissima et qua* ve- disputât. Denique si maxime eas
hementer blandiatur stadia, nes- teneas omnes, non eaevicissim (rur-
cio an vera. Recte auctor eo loco sus, quasi gratis referendœ modo,
ubi suadet emendationem (in edit. pro eo beneficio, quod acceperint
Tyrta'i, ty6y, pag. ~t) ablegat ad ab orandi scientia ) satis instruunt
Broukhusii notam Propert. III, 20, oratorem, sed multa prœterea ei
25 cui et ipsi reddidit hic stadiis, sunt necessaria ad perSeiendum
pro studiis cum idonea exemplorum opus suum. Sic videor seripturœ
auctoritate. Sed locum Ciceronis, Codd. probabilem reddidisse ratio-
qui pa;ne conficiat rem habes, de nem, nullis eruditorum conjecturis
Orat., 1. l, 3a extr. tt qui ï~ore- indulgens. Vide notam seq.
diuntur in stadium. Ubi ante Lam- 4. Per~<°ct<Bsine orandi scientia
binum legebatur studium. Vide an non pOMunt.Ita Guelf. Turic. Goth.
paulo ante de Oratore I, 3o extr. cum Jens. (tac. Gesn.) et Codd. pu-
recte mutem t'tt isto ~<<!</<o. Aii- to omnes (etsi tacentur a conferen-
 3.16 M. FABII QUINTILIANI
lutoua au dii~iciiuuiti umn~t~iii actuo v<ii~~n.autoc~ ttljt
3 sint huic operi necessariae, quaeritur. Nam quid, in-
quiunt, ad agendam causam, dicendamve sententiam
pertinet scire, quemadmodum in data 1 linea constitui
triangula aequis lateribus possint? Aut quo melius vel
defendet reum, vel reget consilia, qui citharae sonos 2
4 nominibus et spatils distinxerit? Enumerent etiam for-
tasse multos, quamlibet utiles foro, qui nec geome-
tren 3 audiverint4, nec musicos, nisi hac communi vo-
luptate aunum, Quibus hoc
intelligant ego primum

tibus Ba). Voss. 2,3, Bern.), et Ctt/tar<Bsonos nom. et spat. defixe-

edd. vett. pterœque. Recentiores
quidetn omnes, miro contra Codd.
obsequio, receperunt meram Regii
conjecturam ~er/<?c<a Ht)e /m oran-
di scientia mot potest. Si liceret,
qaodnonhcet,HagrassariinCodd.
scripturas, métier sattem debebat
erui sententia. Nam, si sine his ar-
tibus orandi scientia non potest es-
se perfecta, ne quœri quidem potest,'
an sint huic operi necessarise. Ne-
que est, quod §. t t, "ac sine.
eloquentia Ii hue trahas. Illa nova'
est sententia, et differt <'e)oquen-
« tia n ab orandi scientia. Si
quid morer in toto hoc loco', illud
sit quia et ~MtBartes sunt, de quo
egi in nota praiced. R. 1,2,3 3
et C~Mp., perfecti sine orandi. En.
7<t data. Ita Guelf. nec est
quod [)t abjiciamus cum aliquot
Codd. ut Turic. (qui et ducta cum
A)m.) et edd. Etiam Euclides ait
t!r< T?c <f'c9«'y)tc. Jo'&eu~oy. ~)n~
antem non abest a Goth., ut male
Gcsnerum inteItexitHartes. –R. t,
CAMP., ~Mcht. R. 2, data. En.
2. Qui ctt/far<E sonos, etc. Jan.
Gebhard. Crepund., 1. U, c. 3,
p. 63, ex MS. Patat. reponit qui
nt. De~gere, ngendo distribuere,
et non tam tfitt~t~tt, quam-certis
et K~t~M~; ngere. Vi-
t!?rotf<cttrTo\ft~
de Nostrum, 1. V, c- to: nam ut
canf~s vocis, etc. EntT. lÏACK.
Sonos Hon~ntbus. spatiis. Nomina
SUnt U3'ftTM!r~t<3'~TH ~tf'~t <'T'<
etc. Spatia, varie intercipiendo
monochordo existunt etvarios red-
dunt sonos. Rem musicamveterum
tirones adumbratam legant apud
Barthojoma'um in Anacharside
tom. JII, c. 2~.
3. Geometren. Ita Guelf. recte,
ut et Capp. et Gesn. et pleraeque
vett. edd. Burm. Geometrem male,
qui et in Juvenalis versu Hf, ~6,
geometer scribi vult, contra me-
trum. Habet tamen Geontetrem
Goth. (tac. Gesn.) et aliquot edd.
ut Aldus et recentiores. Habent
quoq'ie ~eomefrem, RR. t/ 2, et
CAMP.
4. ~ut/tt/crtnf. Guelf. ottt/tferu)t<,
cum aliquot Codd. et plurimis edd.
vett. male, quum sequatur intelli-
~ant,quodnemoso)ticitat.–R. t,
2, <[~tt'entnt.
5. Quibus. Solutio est opinionum,
quibusopponit sentent. Cic.ToM-.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 10 2J7
respondeo, quodetM". CIcero scripto ad Brutum*2 li-
brofrequentiustestatur,noneum~ a a nobisinstitui orato-
rem, qui sit, aut fuerit sed imaginem qùamdam con-
cepisse nos animo perfecti illius, ex nullaparte cessantis.
Nam et sapientem formantes eum, qui sit futurus con-
summatus undique, et, ut dicunt,mortaus
quidam
deus, non modo cognitione caelestium vel mortalium
putant instruendum sed per quaedam parva sane, si
ipsa demum aestimes, ducunt,. sicut exquisitas interim
ambiguitates; non quia Ceratt~ec aut Croco<M6B~ pos-
sint facere sapientem 6, sed quia iHum ne in minimis

t. Quod et M. Guelf. <yuo~7. Ma- T'*t~tinter captiosas Megaricorum

lim prope etiam pro et Af., neque
enim solet pra*nomen in Ci'cerote
usurpare Qu. quum Tullium no-
minat, sacpe addit. Vide XI, 3, 8,
ubi eamdem fortasse tentes muta-
tionem. Vide quoque notas ad
M, 8, ~2, et îff, 1 r, )8, ubi pro
ettam Cic. Turic. habet et Cic.
2. Brutum. Talia in Oratore
(eum enim librum intelligit Qu.)
sunt haec c. t, «talem informabo,
« qualis fortasse nemo fuerit. '< c.
29, « Nemo is, inquies, unquam
fuit. Ne fuerit. n Simili ratione
Noster f, Proo'm. t8 « qualis ad-
hue fortasse nemo fuerit.
3. Non eum. Guelf. non enim,
cum Bern. Voss. i, 3, Jenson. Lo-
cat. Venet. Ruse. quod placet Ges-
nero. Tumsic est interpungendum
tMtattfr; non enim, etc. Inest tamen
aliquid scabri.
4. Instruendum. Sic Guelf. Tu-
ric. Joann. Bal. Voss. i, 3, et edd.
Sich. et Obr. it. marg. Basil. Caeteri
instituendum ut et Gesn. -Nostri
quoque habent tnstttuettdum. En.
5. C'rah'n(E. CrocofA'/tnfB. K~x-
quaestiuncuias recenset Diogenes
Laertius H, 208. CM'CMMina*no-
men ipsum quidem non invenio
nisi quod CrocotMtten appeitatGra;-
cus Aphthonii enarrator, res fre-
quentata apud scriptores, quam
vel lexica enarrant. Vide inprimis
Menagium ad 1. c. Diogenis. Ce-
fattn(B. Sic arbitror appellatam a
matet'ia ipsa, qua uterenturverijo-
rum sicut est ap. Senecam, lib. V,
epist. ad Lucilium: Sedereni, in-
quit, ottosus et ejusmodi ~u<B!hM)t-
culas ponens Quod non perdidisti
habes: comtMnon perdidisti; cor-
!Uta ergo habes. Cerata autemgrœee
dici cornua quis nescit? ANGEL.
PonT. Exemplum autem Croco-
diiina; captionis affert Lucian. e*
/!<a)t ~ct~et. Crocodilus quum pol-
licitus esset mulien tUium se red-
diturum, si illa verum dixisset; ait:
Non reddes. Eo.
6. ~a~tent?)! se<< quia t/<t0)t
ne. falli. Sext. Emp., p. Fabr.
3y8, ( o<;o~c;)ea'f?T!t//at e<~tt ftX))-
ûf~v xai o~?TOT6 ~sJ~T~f. Stoicorum
autem inprimis iste est sapiens.
 2!8 M. FABII QUINTILIANI
6 quidem oporteat falli. Similiter oratorem, qui debet esse
sapiens, non géomètres faciet, autmusicus, quseque
his alia subjungam; sed hse quoque artes, ut suconsum-
matus, juvabunt. Nisi forte antidotum quidem, atque
alia, quae morbis aut vulneribus medentur, ex multis,
atque interim contrariis quoque inter se effectibus,
componi videmus, quorum ex diversis 3 fit illa mixtura
una, quae nulli earum 4 similis est, quibus constat, sed
7 proprias vires ex omnibus sumit et muta animalia s
mellis IIlum inimitabilem humanae rationi saporem,
t. ~nttt~otum. Guelf. Antidotus 4. Nulli eantm. Quo respiciat
cum Atm. Quos hi sequebantur, earum, non facile dixeris. Equidem
gra*ce videntur dedisse e~T'TOMc mihi persuadeo, modo inter effec-
et est sane apud Graecos fere femi- tibus et componi excidis~e herbis,
ninum ()! a<T''<foT<f)
quod itidem La- aut simile quid, quum male puta-
tinis etiam frequentius neutro. Et ret librarius, pendere ablativum e~-
potest vel hic intelligi femininum. fectibus a praspositione ex ante mul-
–~nttJotu.tquoque ed. Campana tis )! ftt'r«foTC{, inquit Alexander
habet. En. Antidotum. Notum Aphrodisiensis, extT~~aot ~oTctv~v
est, quam multis variisque herbis ~J~tttTttt, p. 268, éd. Aristotelis
vel hodie componi dicatur theriaca. Syiburg., vol. 5. Deinde pro quo-
9. Q)f(p morbis. Guelf. et Turic. rum scribatur quarum necesse est.
oculis; cum omnibus fere Codd. Sine bac vel alia mentione locum
nisi quod tacentur Alm. Voss. ',2, expediri posse equidem non credo;
3, et Bern. Unde sit recepta, equi- neque tamen ullus Codex adjuvat,
dem non dicam. Aldus quidem vide- quum ne in cantm q~idem sit va-
tur primus dedisse. Codd. auctori- rietas,pro quo facile exspectare po-
bus factis, nemo non arripiat mor- teras eorum.
bis, quum fu/Her~t" protinus ita 5. Et muta animalia. Quum ani-
subjuncta ocu/t! magnopere of- malia ca*tera humine deteriora os-
fendant legentem. Nunc quomodo tenduntur, sotent appellari muta a
tam constanterCodd. potuerinttue- scriptoribus, qua voce, praeter lo-
ri errorem, si est errur, vix aliquis nuehr defectum, etiiam rationis,
comminiscatur. Matui tamen reti- s~gniHcatur. Vide Il, )6, i6, ubi
nere expeditam edd. scripturam. itidem me)Ii(!cium tiobis inimita-
Quamquam oculorum collyria varie bile vocat opus. Etiam De-
composita mn!ta ve) Celsus memo- clamm. Qu., p. 263 Hoc (apum
rat lib. IV, c. 6. –A7ortt' oculis ha- opus) nostra ratio. imitari non
bet nostrorum Codd. pars maxima.
potuit.
3. Diversis. Guelf. diversa cum 6. ~tmtfatf/ent. Gue[P. imira-
Voss. 3. bilem, ut videatur voluisse im-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. I, 10: 2t()
vario florum ac succorum genere per6ciunt. Nos mira-
bimur', si oratio, qua nihil praestantius homini dedit
providentia, pluribus artibus eget; quae, etiam quum se
non ostendunt in dicendo, nec proferunt, vim tamen
occultam suggerunt, et tacitae 2 quoque senduntur.
Fuit aliquis sine his disertus') at ego oratorem volo. 8
« Non multum adjiciunt sed utique non erit totum,
cui vel parva deerunt; et optimum quidem hoc esse
conveniet 4, cujus etiamsi in arduo spes est, nos tamen
praecipiamus omnia, ut saltem plura fiant. Sed cur de-
ficiat animus? Natura enim perfectum oratorem esse
non prohibet, turpiterque desperatur, quidquid fieri
potest. Atque ego vel judicio veterum poteram 5 esse
mirabilem, nisi est merus error. teroquin auctor, hanc scripturam
l. Nos mirabimur. Nos voce ple- commendat.
niore est sonandum, et tota perio- 3. Utique. Guelf. œ~tte et sic fere
dus, a Nisi forte inde, pronuncia- receptum ut a Gesn. Habeo tamen
tione adjuvanda. Male enim Badius auctores Goth. Tune. Atm. Bodl.
quum volebat inseri inter forte et et sat multas edd. vett. neque vidi,
antidotum. Clarius Graece dixeris quare diutius textu prohiberem
TetC~tSy ~VTtJoTOt/C.OCMjUtt.~c <~e scripturam longe aptiorem, et W.
~ttf~~o~:t. M<t expressif Quint. DD. etiam Gesnero probatam.
~u:t/em dicendo, Je Latinus sermo Simili plane significatu IV Prooem.
parum habebat, quo modo redde- « si non meo casu. at illorum
ret h. 1. Opponuntur autem medi- certe quos utique immeritos.
camina et mel, orationi. damnavit n ne forte credat quis
2. T~c~tp. Gesn. cum plurimis utique nihil aliud nisi pr~E~erhm,
tacite. Codd. quidem in talibus nul- cui hic nullus locus. -Me qui de-
la auctoritas, quum e frequentis- fendat, inteUigat haec <E<j~
sime praeferant pro <B.Cod. Alm. « quam cui magna. Sed itane licet
tamen et Ald. Badiusque it. BasH. integram sententiam intelligendam
mecum faciunt. Quod tacite senti- relinquere?– t~tt~Me, ed. Camp.
turid cum sentientis silentio senti- R. 2. ~E'~ue, R. t, 3,
M~He~ttc,
tur cujus quidem sententia; equi- et CAP. Ed.
dem sensum hic nulium video con- 4. Cpnveniet. Constabit, in con-
tra quod tacitum sentitur, id senti- fesso erit, optimum quidem hoc
tur etsi vocem non mittens. Apte ésse, cui nihil deerit. ROLL.
autem dicentur facere eae artes, qua*. 5. ~e~rum~oteram. Guelf: uete-
« se non ostendunt, neepro~erunt. n rum ~oe<n)'M)D~oto'am, so)us quan-
Etiam Francius, non magnus ca!- tum video. Poterat blandiri scrip-
 220 M. FABII QUINTILIANI
contentus. Nam quis ignorat musicen, ut de hac pri-
mum loquar, tantum jam illis antiquis temporibus non
studii modo, verum etiam veneratioms habuisse, ut
iidem musici et vates et sapientes judicarentur (mittam
alios) Orpheus et Ztnu~ quorum utrumque dus geni-
tum, alterum vero, quod rudes quoque atque agrestes
animos admiratione mulceret, non feras modo sed
saxa etiam silvasque duxisse, posteritatis memonae tra-
'o ditum est~. EtTimagenes~ 3 auctor est; omnium in lit-
teris studiorum antiquissimam musicen extitisse et
testimonio sunt ctarissimi poetae apud quos 4 inter
tura cur enim excidërit ~oetarum t'ma~tKC! auctores pro et T'tma~enM
facilius intenigas, quam unde ir- auctor est, quod proclive erat in
repserit. Obstat tamen sententia minus notonomine.Videdegtos-
nam hoc, quod sequitur, non ex semm. notam-adt,y,2&ttM
poetarum locis repetit, sed ex per- tam. sacris apparet.
vutgata opinione. 3. y'tnayettes. Fuit hic amicus
t. 7tt<em. Orpheus et .ttous. Asinii Pollionis, Nostro etiam infra
Subjectum sententia' sunt Orpheus commemoratusX, i, ~5, ob liber-
et Linus, pr~edicatum musici et va-. tatem sermonum Cœsari Augusto
tes et sapientes. Aliter structuram in\'isus,ctarusauten)!u5toriisscri-
non expédias. Orpheum et Linum bendis, de quo est consutendus L.
similiter jungit Virgijius, Ec). IV, Seneca,deh'a,LIH,.c.23,etM.
55-5y; et scriptor Dialogi de causis Seneca, Controv. 3i{, p..Bip. 363.
corruptae e)oqùentiae, c. 12. Multa, de eo eoHegit. Vossius de
a. Traditum est. Et ?'tntt)~e)tes. Historr. Gta;ce., 1. 1, c. 24.
Guelf. tra~. est. ~ta~ue imagines ~pud~uos. ca)te~a!ttur. Equi-
auctores sunt. Et 7*t)na~e)te!. A)ie- dem in hoc loco, quem eodem mo-
nissimum emblema verœ scripturae do dant omnes libri magnopere
locum occupavit in Cod. Palatino ha;reo, quum prœteriti temporis in
membr., ut refert Gebhard. quem cane&a)ttur probabilem rationem
oportebat tam prœposterae lectioni reddere plane non pos~Im. Nimi-
non favere. Turic. trad. est. Jfngue rum praescnti uniee erat opus, ne-
et imagines autores sunt, omn. Ba- que tamen ullus Codex ostendit
liol. et Alm. conjunctioni et ante- cantantur. Phemius autem et De-
vertunt itaque, caeterum relinquen-, modocus et topas nonne etiamnum
tes receptam. Hoc itaque unde so- cannnt in Homeri et Virgilii operi-
lum se insinuaverit, non est dictu bus ? ~4pu~ quos, si q'jis ita inter-
facile. Ipsum, quod inseritur ortum pretetur, ut signincet quibus auc-
puto ex interpretamento marginali toribus, )tarra)tt[6ttS, vereor ut con-
<;ju!, qui male in textu tegeret et sentientem habeat usum loquendi.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. ï, 10. 22!
regalia convivia laudes heroum ac deorum ad citharam
canebantur. lopas vero ille Virgilii nonne canit,
.Errantem Lunam °, Solisquelabores?etc.
Quibus certe palam confirmat auctor eminentissimus,
musicen cum divinarum etiam rerum cognitione esse
conjunctam. Quod si datur, erit etiam oratori necessa- ni
ria, siquidem ut diximus haec quoque pars quae
ab oratoribus relicta, a philosophis -est occupata, nostri
operis fuit, ac sine omnium taHum scientia non potest
esse perfecta eloquentia. Atque claros nomine sapien- n
tiae viros, nemo dubitaverit studiosos.musices fuisse;
quum Pythagoras, atque eum secuti, acceptam sine du-
bio antiquitus opinionem, vulgaverint, mundum ipsum
ejus ratione esse compositum; quam postea sit lyra imi-
tata4. Nec illa.modo contenti dissimilium concordia,
quam vocant Kp~o~ sohum quoque his motibus de-
deru'nt. NamPlato, cum in ains qutbusdam; tum prse- t~
cipue in Timseo ne intelligi quidem nisi ab iis, qui
i.~t'r~t/tt.~neid.)ib.I,T.7~6. vol. IX, p. 3i3, !4; in Ciceronis
2. Canit erra)tt<'nt jEuttant. Hoc Versione, vol. Ern. IV, part. 2,
fecitVirgiL ad imitationemHomèri, p. g, n i. Musicae scientiam hoc ip-
apud quem hi convivio Atcinoï' in- so'loco prodidisse Platonem, narrat
ducttur Phemius musicus eodem Plutarchus de Musica, p. ti38,
modo cantans. TuRN. 39, qui et ipse ~o~ouM i!]am Pla-
3. Ut diximus. Proœm. 4. tonicam meris musices rationibus
Quam postea sit lyra tmttata. explicat, p. t0l2 seqq. Musicam
Ci'eutt septem planetarum sym- praeterea in Timaeo tangit, p. Bip.
phoniam quamdam efficiunt, quam 339; Steph. 4y; et p. B. 38!,
postea est imitatus Mercurius in Steph. 67. Copiose eamdem tractat
constructi'one lyrœ, cui septem PIato in Rep., 1. III, p. Bip. 285-
chordas dedit: tametsi postea chor- 296 Steph., vol. II, p. 3g8-~o3 it.
darum numerus est auctus. TURN. Phileb. Bip. vo). IV, p. a2i St. II,
5. Ttmn'o. InteUigit locum, ty. Caeterum propter obseuritatem
ubi Deus in condenda mundi ani- in proverbium abierunt Platonis in
ma rationem musicorum fere inter- Timaeo numeri. Cic. ad Att. VU}
vallorum secutus Hngitur editio t3, ubi pro numero MSS. T'tnxeo,
Steph.,vot..I)t, p. 35, 36; Bip., et de Finib. H, 5.
 222 M. FABII QUINTILIANI
hanc quoquc partem disciplinae dHIgehter perceperint,
potest. Quid de philosophis loquor, quorum fons ipse
'4 Socrates jam senex institui lyra non erubescebat? Du-
ces maximos et fidibus et tibiis cecinisse traditum, et
exercitus Lacedaemonlorum mustcis accensos modis.
Quid autem aliud in nostris legionibus cornua ac tubse
faciunt? quorum concentus quanto est~vehementior~,
'5 tantum Romana m bellis gloria caeteris praestat. Non
igitur frustra Ptato civili viro, quem tn~trutotvocant 7,
t. 7'b)M. Socrates. Eodem modo Thuc.' 5, 70 Attite~c~enot. j~
Cicero de Orat. I, 10 "Phitoso- ~eaoc(~ût~O~VTK) KeKJ~TC-ctf~T&~ <C~O\-
~phorum grèges, .ab illo fonte, ~<?ttp~UM t'~XttSt~TNTMf-C[! TO~&«'tK
et capite Socrate. n Rem, pra;ter ~ttf't, & i'M OjMXXMt jMtTftf«9//oS
alios, narrat Diog. Laert. II, 3a fr~s~otEv, x~' ~MJtet~Trct~-
jSac~f&rTtC
)tcUÂt/ft (jMM9fttt<!?<~~.X~ta: (ex 6<t))~JTo~ H T~ff. It. Lue. de Saltat.
efeganti conjectura Menagn)/<ftt Bip. vol. V, p. i3o.
Xe~aovctTOTrov c~~t, <t Tte jUMOf'tfep
<x- 4. Quanto. tantum. Ita Guelf.
/<~y9M<tf.Paulo facetius, cum aliis, nisi quod ante tant. inscrit no;
Suidas jM~Âo)' ~tt9))c.
o~'t/<tt6))*c per errorem. A Gryphio inde dant
Cato ille Ciceronianus (de Sen., fere t~uanto. ta;tto, ut et Gesn.,
c. 8 ) et ipse ait se audisse, Socra- quum vett. mecum faciant, quo
tem senem fidibus didicisse. Magis- accedunt multi Codd. G~'th. et Ve-
ter quidem Socratis fuit Connus, net. quantum. tantum. Soient in
non Lamprus, ut erudite disputaf iis quanto, ouanttom tanto, tan-
magnus Lessingius, ~.e&e~ des So- tum multo multum fluctuare
phocles, p. 3~ seqq. Codd. ut ad IX, 2 68, et X, l
2. Duces maximos. Velut Epami- 86, etiam'Goth. et Guelf. Sed nos-
nondam, de quo hoc memorat Ne- tram loci hujus constitutionem de-
pos ahquoties, et Atcihiadem apud fendit geminusLivu)oensV!, 38, 5,
Platonem, Atcib. r, p. Biest. to~. quum. quanto. putentior erat,
Athen.a:us, p. 184, multos recenset tantum ~'meeretur. Vide Dra-
claros viros, qui tibiis et fidibus kenb. ad V, to, 5. Mecum et Obr.
calluerint. De Alcibiade repudiante -Codd. RR. 2, 3, 4, et CANp.,
tibiarum cantum, quo ipso, quan- tantum. Ec.
topere in usu fuerit, apparet, nota 5. ~enemcnttor HU) tibiarum
historia ap. Plutarch., p.) <)2. D; E. aliisque sonis.
3. Exercitus Laced. Xenoph. de 6. Plato, 1. H de Legibus, in-
Rep. Laced., p. Leuncl. 68~, R. primis praescribit, ut~u Mette! musica
tiM. ~MTa~ TNv<B'c~.e/<Mt~f- erudiantur, quœ animorum motus
~t~tt ~it~tX~Tttt, <t:!Âf7tTf CrMTft: temperet, et ad virtutis ~tudium
'rat/~ 'ar~ofT<tc<i~x~T6tev~uoc x~ jUM- accendat. TcRN.
~ent A<txt~<tt'«t <tf"r<t~v<tTCt tînt).' y. Quem. vocant. Nempe Gra;ei.
 ÏNSTITUTIONIS ORAT. LIB. 1, 10. 223
necessariam musicen credidit. Et ejus sectae quae aliis
severissima, aliis asperrima videtur., principes in'hac
fuere sententia, ut existimarent,. sapientum aliquos
nonnullam operam his studiis accommodaturos. Et Ly-
curgus~, durissimarum Lacedsemonlis legum auctor,
musices disciplinam probavit. Atque eam natura ipsa
videtur ad tolerandos facilius labores velut muneri no-
bis dedisse; siquidem et remigem 3 cantus hortatur;
nec solum in ns operibus, in quibus plurium conatus,
praeeunte aliqua jucunda voce, conspirat sed etiam
singulorum fatigatio quamlibet se rudi modulatione
solatur. Laudem adhuc dicere artis pulcherrimae videor,
nondum tamen eam oratori conjungere. Transeamus
Igitur id quoque, quod grammatice quondam ac mu-
sice4 junctae fuerunt siquidem Archytas atque Aris-
toxenus 5 etiam subjectam grammaticen musicx puta-

Sic Cic. de Finib. V, 23, « civile.ac 32, partim vere, partim cupide.
populare, quod Grœci 'MXtTtMt 3. Siquidem et rem igem, etc. Nam
"vocant.tt celeusma .ca~e&atur remigibus vel
l. ~M Mct~s. Stoicos plane in- per assam vocem, id est, huma-
telligit, quorum diserta in hane nam, vel per pueros x/mp/tonia-
sententiam loca VV. DD. non in- cos. Hoc etiam quidam referunt ad
venerunt. Chrysippus in plurimis classicum, cujus usus erat in na-
iis, qui interciderunt, libris ejus- vibus, ad rémiges adhortandos in
modi quid profecto tradidit. Vide Vttf/~ct~t' TCRN.
S. 3.. 4. CrammaUcc. ac musice. Ma-.
2. EtLyc. Guelf. Et omittit, cum gis originem vocis sequebantur ve-
pluribus .Codd. et vett. edd. male. teres, quum jUOM~<)!tappellabant
Similiter nostri R. 2 3, 4. En. quidquid menti erudienda* inservi-
jC~cttr~m. probavit. '0 ~ctj' Au- ret, sicut corporis exercendi ars
xo~~oc 'nrApt~~e T? xctTet 'c~o~e/<toy vocabatur ~Mjmxe~<it)f. Sa;pe tamen
ttfrjfMMtTM)'<pt\OjMût/xv,~praJCTO ~ctv tria instituendœ juventutis memo-
n'OÂSjMtJfûvTM<jU/~6\f7K€6<V ~M- rantur genera, velut a Xenophonte
vfatt'jt~< et~jMQv'ctv
~n. Plutarch. La- de Laced. republ., p. LetincL 6~6,
conic. Instit., p. 238. B. Multum et D. 7r6jU!roï/~v«c J'fJ'at~t6~a)f)~«c6Mo'o-
ab hac parte detrahit Laceda~mo- jusro~c x~i ~M~MaTot, xct<ot/~x)t]',
niorum fama' Pavius Tiec/tercAe! M' M :t <!tct~<t<~f[.
sur les Grecs, vol. Il, pag. 33t, S. ~rc/t/tat. ~rt!to~?'ttf!. Alte-
 224 M. FABII QUINTILIANI
verunt; et, eosdem utriusque rei praeceptores fuisse,
quum Sophron ostendit, mimorum quidem scriptor, sed
quem Plato adeo probavit, ut suppositos capiti libros
18 ejus, quum moreretur, habuisse tradatur 2; tum Eupo-
lis, apud quem Prodamus. et musicen et litteras docet;
et Mancas~, qui est Hyperbolus, nihil se ex musicis
rius omnia interciderunt scripta, bavit. Sedhoc est in omnibus libris.
alterius nonnisi tres harmonicorum 2. Tradatur. Ita Goth. cum socio
elementorum libri sunt superstites. fere indivutso Voss. 2 et plerisque
Archyts, viri reipnbticae adminis- vett. edd. Cœteri quidem Codd. vi-
trand:e pariter ae phitosophiae lau- dentur dare eredatu r, quodet Guelf.
de clari, memoratur a veteribus praefert. Sic fere ed(). recentiores,
liber, inscriptus ct~ottxov, ubi for- ut Gesn. Facillimus error librario-
tasse hoc legebattir. Aristoxcnus in rum. Vide Duk. ad Liv. X, 5, 14.
ipso operis servati initie TMc~6~ Mihi quidem cre(/«h<)"nonnisi con-
jU6MK: ait, Mr«~TX' TO\t<6~M OU'- tortam interpretatiGnetnvidetur ad-
Mc x. T. x. qua; narrat Meibomius mittere. Val. Max.VtU, y, in eadem
in quibusdam exce)~)tis musicis sic historia ~ertur, non creditur.
immutata legi: Tt'c /<j)x?{ t~rt~r)!- Tradatur. Ita legunt R. t, 2, 5. At
~M)i< x. T. x. ut possit videri vel hoc R. 3, 4, C~MF., C4?. et ed. Hack.,
credatMr. En.
ipso latum musices ambitum, quo
et grammatica contineretur, de- 3. frod~mus. Maricas. Proda-
monstrasse. Paulo infra, p. 2, ipse mus an appcllata fuerit ipsa eomœ-
commemorat ?it (/o~9:t, quod de dia, quae est Meursii opinio, duhi-
libris 'Mf Mct<jt)t?:, interpretatur tari potest persona fortasse fuit
Meibomius, in quibus omnem mu- alius dramatis. ~arfcam autem ip-
sices materiam exposuisscAristoxe- sum comœdiœ Eupolidis nomen
nus est putandus, et ea quoque do- fuisse constat inter scriptores. Me-
cuisse, qu.TBhic memorat Qu. Sus- minit ejus Aristophanes Nu)), vers.
picatur tamen Jacobus Morellius, 553, qui et ipse significat, in Hy-
qui nuper (~85) ex biMiotheca D. perbolum, pessimuin demagogum,
Marci Veneta primus edidit ~rts- scriptam esse fabulam. Hyperboli,
tojcent R/tyt/tnttcot'mn elementorum cujus in nequitia rei pub)icœ admi-
fragmenta, hujus potissimum ope- nistranda: decessor fuerai Cleon,
ris esse locum, quo respieiat Qu. improbitatem vet~res Atticorum
t. Plato. habuisse tmdatur. Me- e comcediae notaverunt ut ait Ci-
nagius ad Diogenem Laert., 1: III, cero Brut., c. 62. Loca Aristopha-
seg. 18, plurimos affert scriptores nis, ipsa plurima, exhibet Index
idem narrantes. De Sophrone, qui Brunkii. Etiam Thucydides Hyper-
egerint, multos recenset Fabricius, ho)um vocat, lib. Vtil, c. ~3 ~c~-
ab Harlete auctus,vol. 11, p. ;{g3 9~fM atOfe~Ct, M~TfctJf'f~t'Ot. J'tK
scq. Mirum, ni Quintilianus b. 1. 'nyofM~ftvX6C< j et
~t/~t)'' T?$ 'cj'o~faje
~))ot«trtt scripsit potius quam pro- Lucianus ipsum et Cleonem, tam-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. ï, 10. 225
scire, nisi litteras, confitetur. Aristophanesquoquenon
uno libro sic institui pueros antiquitus solitos esse de-
monstrat et apud Menandrum in 77yno~o/MEO~ se-
nex, reposcenti filium patn velut rationem impendio-
rum, quae in educationem contulerlt4, opponens s, psal-

quam improbissimorum hominum sunt oi T~atpevTëf<v 'T'ct~ctt'o*roattc

x<J
exempla, ad partes vocat. Timon. ,opoïs xâi ~ovo~xâ.
Bip., vol. I, p. 100, ubivide Hem- < 2. Afennnt/r. <)t .f/~)o&o~tm<Eo.
sterhusium. Inscripta erat eadem fabula tt~ot-
t. Aristophanes. libro. Rectissi- M:, et sunt ejus nonnisi pauca
me Gesnerus ha'ret in voce libro. fragmenta a scriptoribus servata,
Quin enim de comico agatur Aris- qu;e ingeniose, practer alios tractat
tophane, dubitari nequit. De fabu- Toupius in Ernendatt. ad Suid.
larum scriptore autem quis libros p. ( ed. Lips.) 335 sefj-, et Epist.
usurpât ? Consentiunt in receptam crit., p. 3t seq. Duplicis autem ti-
omnes et Codd. et edd. Sed ego tuli rationem probabilem sic reddi
Gesneri conjecturam loco, verissi- posse opinor, si is, qui in nohiho-
mam puto ut et Gedoynus reddi- rem gentem parentum fraude est
dit: ~t plus t/ îf~ e~t~ro~ Simi- suppositus mira rusticitate ortum
lis error est ad Jf, 2t, i3, Cod. suum prodat, cujus argumenti sunt
Voss. 3, pro primo libro vicissim Franco-Gallorum comœdia;. –7~-
dantis primo loco; it. iïf, 6, Sa. Jam poto/tnta'o. Ita Menandri comœdia
nbi hoc demonstret Aristophanes, inscribitur ab argùmento nam pa-
Insignis est locus Equitt., v. t88, ter fHium qui alteri suppositus fue-
80 ût~ /~ÛU?tKM~ n~MV rat repetit. Tcn!i.
6'CyJ'~Tet~U~'
~x~uan~'t. Vides ipsa ea, quao ex 3..y<?)teA', t'~osc. Guelf. inserit
Eupolidis Marica modo afferebat qui, cum Turic. et plerisque Codd.
Noster, verba. An immemor erat et yett. edd. Dispncet ha;c ratio
,Qu., ubi ha;c tegisset ? Non puto ubi senex hic Mcnandricus f/c~to~t-
sed Aristophanis serinia compilavit strat, etc. EtYideuturabquot Codd.,
Etip,qlis, si verum est crimen ab qui non memorantur, receptae vin-
illo in hune conjectum Nuhb., v. dices esse.
553, 5/}.; EMT!)~ TOt M~tJtxt. Cotttu/ent. Ita Guelf. Alm.
'nr~~f/XKt/o'ett.Ex~r~E~xc Tot/cM/~ËT~~o~eVoss. 3, et Obr. Cacteri, ut Gesn.,
*I~n'6ctcJt~xoe K~XMc.Ut Cleonem in eottttt~'mt.–H. [, 3, cotitM/en't.
Equitt. Aristoph:sic in Marica Eu- R. 2, CAMP.et CAP., contu/erat. Eo.
polis Hypcrbolum sugillavit dicta 5. O~oxcns. Muhi hoc dant
iDius furatus; nisi quod vicissim Codd. Adsunt tamen Turic. Alm.
criminatur Eupolis apud Scholiast. Bodl. et sat mutta: edd. Yett. ut An-
Arist. Nub. 552. Caeterum ebdem drean. Ald. ostendentes e-r~ono~,
Aristophanis loco, v. ig3, 'rrn ~tot<- quod facilius intetligas: nisi quod
~KM ecy(~!<opponitur o e~Mac~af.Et o~oneK~ interpretari possis :.ftc~-
Rann. yz8, 2g, M~e)' Tt x~ft9M sim <Y~o))<*n.<, pro ista répétitions.
)5
 226 M. FABII QUINTILIANI
!9 tis se et geometris multa dicit dedisse. Unde etiam ille
mos ut in conviviispostcceaam circumferretturlyra; cu-
jus quumse imperitum Themistocles confessusesset, ut
2o verbis Ciceronis utar, /M6:'ft/sest indoctior. Sed vete-
rum quoque Romanorum epulis fides ac tibias adhibere
moris fuit: versus quoque Saliorum habent carmen 2:
quae quum omnia sint a Numa rege instituta, faciunt
manifestum, ne illis quidem, qui rudes ac bellicosi
videntur, curam musices, quantam illa recipiebat setas,
a: defuisse. Denique in proverbium usque Graecorum~3
celebratum est, Indoctos a ~ftMMa~uc a G?~~M~ abes-
22 se. Verum quid 5 ex ea proprie petat futurus orator, dis-

t. Ciceronis. Tuscul. Disputatt. ter proverbia recensent Ao~S~a~

vide de more canendi in con-
viviis eumd. lib. IV, 2.
2. ~a&e):tMr)n~)t. Suspiceris hic
canner significare modos musicos,
nisi forte quidquid métro constric-
tum esset, fidium et tibiarum con-
centui destinatum putavit Quint.
Cannen autem, sive metrum, quod
haberent versus Sa)iornm, erat ve-
tus illud Saturnium, solum usur-
patum Romanis antequam heroo
versu eos donasset Ennius. Versum
Saturnium constare dimetro iam-
hico catalectico, et ithyphaHico
seu tribus trochaeis, ingeniose do-
cet targa exemplorum copia Her-
mannus de metris p. 403 seqq.,
qui tamen idem ejus metri sum-
mametplanehorridamlicentiamos-
tendit. At vide §. 32 suum quod-
<~dam eannen quo fit item verisi-
mile, Carmen dici pro modis musicis.
3. Pro~erttunt. GrfEeorum. Qua-
le hoc proverbium esset, apud pa-
rœmiographos aUosque seriptores
diserte traditum non inveni. Ze-
nobius quidem et Diogenianus in-
a/~ot/yoT~ot) sed hoc rem non con-
ficit, neque tot alia scriptorum lo-
ca, ubi Musarnm et Gratiarum con-
sortium hominibus doclis tribuitur.
Camerarius unde sua haberet ne-'
que ipse dixit, neque a)ii quaesi-
verunt, et potest videri de suo
commentus ea. Scribit autem ha:c
'A~tot/Mt enim dicebantur xct! ~tt-
f~/T~t <f/~ft)) quibus mox, velut
indignabundus, subjicit o;!);o<<
« o, f. Postrerna Gesnerus male
a ccepit pro parte pro~'erbii.Apposi-
tissimum ad Quintiliaui sententiam
est Plutarcheum illud, quod refert
Erasmus, in vita Romuli, p. 26, B.
de Sextio Sylla Carthaginiensi o~Tt
~Mût/jy~f t?7''J'6~C
o~'r6~ct~/Tû)V Sed
etVH~.
poterat sic loqui etiam, qui prover-
bium tale ob oculos non haberet.
Fortasse Qu. nonnisi de vocabulis
istis tritissimis Gra'ei sermonis ti;):
pis, N~Mot/f7cc,
cogitavit.
4. A Gratiis. R. Cod. t et edit.
Camp., a Gnpct!; quae lectio non
absona videtur. En.
5. ~erum quid, etc. Hactenus
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. ï, 10. 22~.@
seramus. Numeros musice duplices- habet, in vocibus,
et in colore; utriusque enim réi aptus quidam modus
desideratur. ~bcM ra~o~ëmAristoxenus musicus dividit
in p'j6~ovet ~o;~Tpov quorum alterum modulatione,
cancre alterum~ ac ~o~ constat. Num Igitur non hsec
omnia.3 oratori necessaria? quorum unum ad gestum,
alterum-ad-collocationem verborum, tertmm ad Sexus
vocis, qui sunt in agendo quoque plurimi, pertinet.
Nisi forte in carminibus tantum et in canticis exigitur ~3
structura quaedam et inoffensa copulatio vocum, in
aut non et sonus 5
agendo supervacua est; composido
in oratione quoque varie, pro rerum modo, adhibetur,
sicut m musice. Namque et voce et modulatione gran- a4
dia etate, jucunda dulciter, moderata leniter canit~; -7

tongiuseutum parergon de musices quas adhuctetigit, musices partes,

laudibus. Sed venia danda Fabio
qui forte studio musices vehemen-
ter deditus, in ea laudanda paulo in-
consultius amori suo induisit. ROLL.
1. ~nstoxenu! ~M/yi~ot.Non est
iste locus inter reliquias Aristoxeni.
Quod autem adjectivum t~M~y
addidit voci~M6A.o; (si addidit, abest
enim ab Alm. Bodl. Turic.), id
poeseos fortasse causa fecit, cui
plerumque inservit vox. Est etiam
talis apud Aristiden Quintilianum
Meib. 2, vol. 2) divisio: ~re~
(p.
~<6)' ~M6A.û)t~!tt 6C?rA~c'crotet <pmtB*
T6D<~6 ~6jMÛ? T&UTHCK~JJ~e*'nr~<
TMfÂt~'VTO~M6T~OV..
2. Canore alterum. Sic verba col-
locant Goth. et Jens. (tac. Gesn.)
cum plerisque vett. edd., et con-
cinnior videtur ratio, quum prœ-
sertim mox altentm denuo in fron-
te compareat. Gesn. et recc. alte-
rum canore.
3<:~<Bcontnt'<t. Omnia dicuntur,
quae sunt tres rhythmus in corpo-
re, qui pertinet ad yestum, rhyth-
mus in vocibus (ad collocationem
~er&orMm), melos (a<<eA'u$MOCt:).
Nisi forte m carminibus tan-
tum, etc. Observa semper hic, sive
de musica, sive de eloquentia aga-
tur, accurate distingui duo mem-
bra, in qua vocis rationem Aris-
toxelius dividit quorum atterum
modulatione, cauore a)terum ac
sonis constat. ~tntchtra <~u<Bjatn,
et t)tO~*enMcopulatio focum. com-
positio et !onu! et foce et modu-
/a<t0)!e. aliaque et co~ocattont! et
vocis modulatione. ROLL.
5. Cotrtposttto et soHtM. Fateor
mehœrere'in vocabulo compositio.
Quid enim differt haec ab illa, quant
modo tetigerat~cofM/~ttonePRtiam-'
si abesset conapositio, ferri posset
et ante sonus.
6. Canit. ~fmtce inte))igitur, quae
ennat, ne qms forte jam hse ad
m
 -aa8 M. FABÏI QUINTILIANI

totaque arte consentit cum eorum, quae dicuntur, af-

!5 fectibus. Atqui in orando quoque inténtio vocis, remis-
sio, Qexus, pertinet ad movendos audieutium affectus:
aliaque et collocationis, et vocis, ut eodem utar' verbo,
modulatione concitationem judicum, alla misericor-
diam.petimus quum etiam organis, quibus sermo ex-
primi non potest, affici animos in diversum habitum
a6 sentiamus. Corporis quoque decens et apms motus 3
qui dicitur eupue~x, est4 necessarius, nec aliunde peti
potest; in quo pars actionis non minïma consistit: qua
27 de re sepositus nobis est locus 5. Age, si habebit inpri-
mis curam vocis orator, quid tam musices proprium ?a
Sed ne haec quidem praesumenda pars est ut uno
interim contenti simus exemplo C. Gracchi, praecipui
suorum temporum oratoris, cui concionanti consis-
tens post eum musicus, fistula, quam To~~o~?vocant,

orationem trahat, quod etiam ve- 6. Ne ~(Cc quidem. Quoniam et

tat ~f<7ttt, protinus sequens. QM~
dicuntur sunt poetae verba, )!'~e~
cui accinit musice.
t. Ut eodem ttta)'. Utrius verbi
iteratum usum excuset, vocis an
modulationis, non certo dicas. Pu-
to tamen tMO~u/attO~ quam mo-
do voci opponebat (et voce et mo-
duL) nunc ipsi quoquevoci tribuit.
a.o~u~aho~e. Modulatio pro-
prie ad collocationem solam perti-
net sed hie voci quoque accom-
modatur. Hou..
3. Aptus motus. Quac placebat
Gesnero Gothani scriptura modus,
ea-jam ab ipso Ubrario correcta fuit
in receptatn. Neque aliunde osten-
ditur mofttM.
4. E~. est. Turic. A!m. et Ald.
inserunt et; eleganter, resp. ad nec.
Sepositus. locus. Lib. XI, c. 3.
cam tractaturus est loco modo in-
dicato.
y. ToKtptot. Ita et Guelf. cum Tu-
rie. sed Latt. litt. Cangius in Glos-
satio Lat. fo~t~rtum libri nomen af-
fcrt, masc. gen., ubi etiam nostri
loci meminit; nefrue dubmm est,
quin sit prava scriptura quorum-
dam libh. TOto~ot per o. Memorat
idem in Glossario Cra'co, voce
~o'~cmv, tocum MS. Cod. ubi TOt~t-
<~o*legitur, quod jubet mutari in
?tnt~t0t. C. G~ccAi. TOM~fM.
Multis hoc memotralum scriptori-
bus. Ciceronis locus est de Orat.
JH, 60, quem repetit Gellius f, 11. t.
Apud Ciceronem quam bene serip-
serit Ernestus 7~!yctno pro Zfc/ttto,
nescio quum et Plutarchus
p. 825, B. in ipsai narratione et
Gellius in loco CKeroniano Lici-
 ÏNSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 10. 22~

modos, quibus deberet intendi, mihistrabat. Haec ei 28

cura 1interturbidissimas actiones, vel terrenti optima-
tes, vel jam timenti fuit. Mbet propter quosdam impe-
ntiore&, etiam crassiore, ut vocant, ?nu~a~ dubitatio-
nem hujus utilitatis eximere. Nam poetas certe iegen- 29
dos, oratori futuro concesserint num igitur hi sine 2
musice? at si quis tam caecus animi est, ut de aliis du-
bitet illos certe, qui carmina ad lyram composue-
runt Usée diutius forent dicenda, si hoc studium ve-
Ktum ostendant. Cœterum non erat, ei cura, cum aliquot Codd. Sattem
quod Plutarchum discrepare dice- post cut'a malis poni etiam. R. i
ret Gesnerus a Cicerone, qui et ip- et CAMP. Guelferbytanam lectionem
se Licinium ( si ea vera est scrip- sequuntur. En.
tura) Gracchi facit servum. Gracci, 2. J/t !<ne. Guelf. /tMCtNe..
qui morem hune Gracchi memo- 3. Cette <jfut.Sic Guelf. Goth. et
rant, Dio Cassius, p. Reim. 3g, et omnes Codd. et edd. Gesnerus dat
Phitarchus, ). c., et cto~~ft: certe coizeesserit ~ut, ex calami,
If,'p. 456, A, nonnisi ad sedan- puto, aut typothetae errore. Nam
dum, quo ahripi solitus fuerit, im- ipsius nota hoc subaudire jubet,
petum hoc eum esse commentum queriturque de obseuritate loci:
narrant, quihus astiputaturGeUlus, CotceMcrt't inseruerunt post Gesn.
« quia illa Gracciii veliemeniia ex- etiam Bipont. Illos certe, qui,
traneo instinctu indiguisse non etc. Subaudiendum aliquid: Fate-
"sitexistimanda.Cicerotamen bitur illos saltem, qui carmina ad
et Valerius Max. VIII, to, Htrique lyram composuerunt, sine musice
reiadhibitumnstulatoremputant, legi non posse. ROLL.
ut et intenderet sonum et remitte- 4. ~t. composuerunt. Abrupta
ret neque Quint. aliud quidquam est oratio, quœque vix potuerit,
significat, otten~t enim in génère qualis hic legitur, a Quintiliano
dieiturproomni'rftM'.Fistutam proficisci. Si enim, quod structura
ipsam ta)em fuisse narrât Plutar- suadet, post illos intelligis cotce!-
chus <~a'V~~KfK')V ~~VOVMTOE~S <p9o~- *!ent, sensus existit alienus, quasi
~o!<{<t<~f<!t' et altero toco: lyricos certe légendes etiam is co-
"l'
fr~et~tOf ~'TMV~'MVKf 0'~C- gatur agnoscere, qui ca*teros poe-
o! it~MOVtKÛ~
~f (an ~t~pro ~xJtO!:) f~' tt/~o- tas ab oratore futuro legi noluerit:
'TE~at~ATmvT~va)Vc!ot/?t.Nomen Neque enim de eo agitur, legendi
autem, quod usurpat Qu apud sint poeta*, necne; sed musicen
Grœcos scriptores non inventas sibi jùnetam habeant, necne. Le-
ta-
quum aliud simile ex Heronis pneu- nissima fuerit mutatio (neque
maticis afferat Turnehus in Adver- men ipsa satis lenis) si supra pro
6ariis,~9c~ft~et. hi scribas hos, vide notam sup.,
t. ~/<ccp;c[t)'a. Guelf. ~fBc <?fta))t hoe sensu ~Vtf')t igitur ~os s;na.
 a3o M. FABII QUINTILIANI
3o lut novum prsectperem. Quum vero antiquitus usqne
a ChuoneatqueAcbiUe ad nostratempoiaapud omnes,
qui modo legitimam disciplinam non sint perosi, dura-
verit, non est committendum', ut illa dubia faciam,
S: defensionis soHicitudme. Quamvis àutem sans jam ex
ipsis, quibus sum modo usus, exemplis,.<;redam esse
manifestum, quae mihi, et quatenus musice placeat;
apertius tamen proHtendum puto, non hanc a me prae-
cipi, quae nunc in scenis effeminata, et impudicis mo-
dis fracta, non ex parte minima, si quid in nobis virilis
roboris manebat, excidit; sed qua laudes fortium cane-
et fortes 3
bantu)'~ quaque ipsi canebant, necpM/<ena~
et spadicas, etiam virginibus4 probis recusanda; sed
cognittonem rationis, quae ad movendos leniendosque
32 affectus plurimum valet. Nam et Pythagoram accepi-

mtMtce/eyen~o~ autant? Possit enim
e conce~ennt latius pa'ens ~htanJt
notio haud incommode elici, cu-
jusmodi exempla sunt ffequentia
nisi forte -malis interpretari Num
t~ffttf. <~ent? Tum habeLis quo
referas illos; quamquam remanet
difficultas, quod, qua; modo fue-
rat interrogatio, hic protinus, fit
asseveratio, et, quoniam in inter-
rogatione negatio inte))igi)ur, in
asseveratione opus est expressa ne-
patioue. Sed optimi quiq~e serin-
tores interdum malunt lectori ad-
dendum aliquid, immo corrigen-
dum, relinquere, quam verbosiores
Keri. Cifterum in initio hujus loci
ac (quod Turic. Cod. habet) ionge
sit aptius, quam at, quum nulla in-
sit objectio, neque tamen ullus li-
ber habet ac.
ï. Non est com?Mtffen~u7M.Omit-
tit Gesn. est, mero errore, puto,
quum sit in omnibus libris. Du-
bio procu! restituenda est tectio. En..
2. Sed qua <<tut~yorttMm Mt'e-
tatttur. Jan. Gebhard. Crcpund.,
i. H, c. 3, p. 64. MSS. Palat. ita
concinnant hune ecmptexum ora-
tionis genume sed qua /au~csyb)'-
tium canetanttfr, <j~MfM<j;u<' et ipsi
fortes ca)tc~a'~t: "M psalteria ipsa
dieas-etiam t~tr~tnt&MSprobis recu-
Mtt~o. Sic Achilles apud Statium,
1. t, ~ers. 184 et seqq. Ec. HACK.
3. Psalteria. spadicas. Effemi-
natiora caeteris instrumenta desig-
nât, qualia erant cb chordarum
multirudinem, ni fattot'. Etiam Ci"
cero de Har..resp., cl 21 psalte-
num recenset in arg-amentis'molli-
tiei Oodianae c~~e~ Pottuci tV,
5g, memoratur inter instrumenta
musica una cum ~c-'<tx), ut appa-
reat utrumque ab arbore nomen
accepisse.
/i. ~trymtbus, nedum ut viris
permittantur.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, ro. 23r
mus concitatos ad vim pudicae domui afferendam ju-
venes.,jussamutare in spondeum inodos tibicina, com-
posuisse et Chrysippus etiam nutricum, quae adhibe-
tur infantibus, allectationi2, suum quoddam carmen
I. P~t~a~oram accepimtts. lam- Codd. occurrisset scriptura, quam
blichus de vita Pythagorae, c. 25 solam veram facile agnoscas. Quor-
(p. 93 Kust.) Ae~6Tan. nf/Qat~o~c sum enim additur istud de nutrici-
t~tat'ro~ etU\))TO~xctTf~~f~ TO~T~t/- bus, quasi ignoremus ;)t/a)t(;&u!
~/<6~/tOU'/<6~AK/0[/ TMV
~US~OVTOC ~t/ t;n&ertnutncM?.Neque potest du-
cttt, tMïa)~ e!f<KitjU~ot'e! T)! ~to//6- bium videri, quin adhibetur, sing.,
vn. xet<TOf'srt~mvft ejU?rtjrOftV<t' ~eX- sit in Cod. Alm. ex quo pro tttttn-
~OVTOC'' a~M~'T6TO XA~ etVt~'tM~'t/~Ë~rO cum ~MO;memorant tttttrt'cum illi
~0 TO?~t~/0t/ et~ÂMjU~TOC' 0 Jtt JtctT6- <jfMa*~ probabilem sane scripturam,
M-ctt/~tTft~'t~et < rittS~O' (sTj~ftti quam dedit etiam Obr., ex Argen-
tfe ft~Jc ctM'~otOjMoJ~tf;): ttm~) x~i T)!v toratensi Codice fortasse. Alteram
tic TO O~TOvJe~KC)' ~M6T~0\n~t~~ËTO vocem allectationi, praeter Guelf.,
'rm tt~HTH' J't* Jtc ~u6~Â)tT< xefrct~T~Xev etiam Goth. et Palat. dant per a
xc~u~c oi'x~ ~<~Âit~'ro//ft~xtOt, pro e. Alter Palat. ~Meettont. Idem
<~o'~ft~M{;M)t< :e c~ovo~ ftm~o- babet Turic. In harum quidem
jM6vof~ ~H~ et~c t/&~të~v vouQey~c scripturarum nullaacquiescas pror--
t!r<C)Â)!v aM~' ttt/Te?, 'n' J*! )f<t' iu- sus et auctore suo plane digna est
!r~<)tTa'{<t~-o?jtt~)ft~< Tiit Tou n«9&- conjectura Tib. Hemstertiusii, in
~o~« <rt;tT['~f'<tt.Propius ad Quinti- Adversariis MSS. reUcta, quam me-
lianum accedit Sopater in Hermo- cum eommunicare dignatus est
genem ~tft «ft~ p. Ehett. Aldi 383, Ruhnkenius, lallationi.. Citât vir
qui eamdem, ex ipso tamen lam- summus ad fidem faciendam inven-
blicho, historiam refert, sed pro to suo Ausonium Epist. XVÎ go,
cM~x'rt!habet ttu~xT~Jft. Pauto aliter ;)t MNutricis inter lemmata, f.<
eamdem rem narrat Basilius Mag- /toue somniferos modes et in-
nus in Homilia 22, p. t82,vo).2, terpretem Basilii de Consolat. in
ed. Benedict. quem citat Almelo- Adv., t. ir, p. 698, B.Me! qui-
.venius. Maxime cum Quintiliano « dem labia tua lallare videntur
consentit Cicero in fragmento apud ubi modo dixerat Profers verbo-'
Boethium de Musica, quod vide in « rum blandimenta. n De lallando,
Ern. ed. Y. 4, part. 11, p. uno. significatione somni invitandi, dis-
Vide et Sext. Emp., p. Fabric. 35y, putant Jos. Scaiiger in Lectt. Au-
et notam Fabricii. son., et Is. Casaubonus adTheophr.
2.t~efMr.<ï~M~ft0~n.GueIf. Charr. '~ff Â~<c! p. t0~, ed. Fis-
ad/ntottur. allactationi. Pluralem cheri. Monere vix opus est, eum-
in priori ybeabulo omnes quidem dem Hemsterhusium in adhibetur
habere videntur libri, tam scripti, retinere singularem. Si defendis al-
quam ëditi, praeter unam Obrechti lectationem appositus est locus,
editionem. Fortasse tameri diligen- Cotumelta:
quem affert-Gesnerus,
.tius excutientibus etiam in aliquot U,3, 2 oportet (boves) sibilo.
 232 M. FABII QUINTILIANI
33 assignat. Est etiam non inerudite ad declamandum ncta
materia, in qua ponitur tibicen', qui sacriHtand Phry-
&niTn~cecinerat, acto iUo in insaniam et per praecipida
delato, accusari, quod causa mortis exstiterit; quae si
dici debet ab oratore, nec dici citra scientianTi musices
potest, quohiodo non, hanc quoque artem necessariam
34 esse open nostro, vel hnqui consentiant3? In ~o~etno~ 4
fatentur esse utilem teneris 5
partem aetatibus agitari
namque animos, atque acui ingenia, et celeritatem per-
cipiendi venire inde, concedunt: sed 'proc1esse eam,
non ut caeteras artes, quum perceptae sint, sed quum
35 discatur, existimant ea vutgaris opmio est. Nec sine

allectari, qno Uhentius bibant » ( x~M<wxc ) Tu' ~Stot. Jdem de salta-

ut fit allectatio canti)ena ad sugen-
dum invitans infantem. –A~c-
tur. Cudd. RR. <, 2 3, CAMP.et
éd. Hack. n~/tt~xtMr. Allecta-
tto)! lidem Codices allactationi.
CMtp., <tKectK))H.En.
i.
y/Meett. accusari. Etsi, Co-
d:ce nullo addicente, unum Aldum
sequi religio fuit, pro tibicen dan-
tem tt~tct'noK, verissimam tamen
et necessariam credo Itane muta-
tionem ~*n)te;'c verbum est legiti-
mum in thematibus rhetorum, ubi,
impersonaUter usurpat'e dcbere il-
lud, apparet; licet (/t(;thfrnomina-
tivum sibi esset juneturum. Hic si
j)on)ln:)[ivum tibicen rétines, eoge-
ris deince~s pro accttMft seribere
NCCM.Mf;t.minus leni correctione.
3. ~Ar~yittm. Phrygius modus
quam vehemens esset, modo intet-
leximu. in narratione Tamblichi.
Adbibitus primum fuit bic tibiarum
concentus in enthusiasticis sacris
matris Phrygite, seu Barecyntbia'.
Lucianus in Harmonide, vol. Bip.
r\~ p. t3y, memorat 'n!: $~f~«t<
ttOHe,vo!.V,p.<To~t!t
T?e Û~~EMC «Jof T3 ~OtV'OV Xceî
fyf/OTtKÛf, ~€T~ ~M6~M: ~t~-VOjMËVCf.
De modis musices, vide quoque
Athenœum L X!V. En.
3.Conse)tt)a)tt.GueU.eonsentte)tt
cum Goth. (tac. Gesn.) et multis
Codd. Placet paene. R. t, 3 5,
CAMP., eo)Mo:t;e)tt
4. In geometria. In hac capitis
parte, Fabius réfutât quorumdam
opinionem, qui ~eometnam oratori
necessariam negabact; porro geo-
tnetria: nomme tres scientias com-
plectitur, astrok~tant, sive ~<Brt-
cam, arithmeticam, et proprie dic-
tam ~cotnetnam, quss versatur circa
formarum delineatio~ies. TunK.
5. Agitari. Vide notam ad l, 8,
l~ memoriam <70tfcC.
6. ~'<t Mtt~. Guelf. et Goth. (tac.
Gesn.) ï~ cum omnibus fere
Codd. et e')d. vett. Mate sane; etsi
Regius etiam e)egantiorem putat
usumneutriusquamfeminmih.). 1.
Sed velim discere, uiide sit recep-
ta. R. t, 2, et Ci!ir., id uM/~arM.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. ï, !o. 233
causa summi viri etiam impensam huic scientlae operam
dederunt nam quum sit geometria divisa in numeros
atque formas, numerorum quidem notitia non oratori
modo, sed cuicumque primis saltem litteris erudito,
necessaria est in causis vero vel frequentissime versari
solet; in quibus actor, non dico, si circa summas tre-
pidat, sed si digitorum saltem incerto aut indecoro gestu
a computatione 1 dissentit,judicatur indoctus. Illa,vero 36
linearis ratio, et -ipsa quidem cadit fréquenter in cau-
sas nam de terminis mensurisque sunt lites, sed ha-
bet majorem quamdam aliam cum arte oratoria cogna-
tionem. Jam primum 2 ordo est~eo?7M<r~ necessarius, 87
nonne et e/~<7Me?!~a??ex prioribus geometria probat
insequentia, et certis incerta; nonne id in dicendo fa-
cimus ? quid? iUa propositarum quaestionum conclusio,
non tota fere constat syliogismis? propter quod plures
invenias, qui dialecticae similem, quam quilhetoncae,
fateantur hanc artem verum et orator, etiamsi raro
non tamen uunquam probabit dialectice. Nam et syl- 38
logismis, si res poscet, utetur, et certe cnt/meme[te,
qui rhetoricus est syllogismus denique probationum,
quae sunt poteutissimse, -ypx~txxt~o~t~t; vulgo dicun-

nam prim. Solus ni fallor blanditur,

t.~)t<y;tontnt.<!com~utattone.,
Nimirnm ~Mf~M~t habebant vete-
res ~tTfoy,quod numéros certis di-
gitorum~estibusexprimeredoce-
ret,dequosuntNieo)aiSmyrnaei
etReda'Venerahi)is,secu)isep!imI
scriptbris, libelli. Eam artem inter
agendum a patronis causarum fuis-
se adhibitam,
apparet locis qui-
husdamNostri,YetutXI,3,9~et
tt~ Item Apuleii de Magia ora-
tione, p. Bip. gz, g3.
a. Jam primum. Guelf. et TurtC.
quum jam frigeat; sed obstat quod
sequentia dicuntur de tota ~eome-
tria, non de sola lineari rattone,
quam nos quidem solemus ycom.
appellare. Vicissim quœ memoran-
tur mox §. 38, H'XjMjM. cMreJ'.magis ad
linearem rat. solam spectant, quam
ad utramque. Jam primum. In-
choat justam pro geomettiae utilita-
te argumentationem. Sed vide init.
notae.–r~t/~M. ft!o<)'.VIdeV, 10,7.
3. rfct~jM'xcu.ct~e~.Guelf. etGoth.
 a34 M. FABII QUINTILIANI
tur: quid autem inagis oratio, quam probattonem pe-
3g tit? Falsa quoque verisimilia geometria ratione depre-
hendit fit hoc 1 et in numeris per quasdam, quas ~u-
~o-ypKfj'~vocant, quibus pueri ludere solebamus. Sed alia
majora sunt; nam quis non ita proponenti credat; quo-
rum locorum extremss lineae eamdem mensuram colli-
gunt, eorum spatium quoque, quod his -lineis contine-
4° tur, par sit necesse est? At id falsum est nam pturimum~ 2
refert, cujus sit formse ille circuitus'; reprehensique a
geometris sunt h~torici ) qui magnitudines insularum
(tac. Gesn.) ~rammahce apodixis; vocant. Omittit unus Cod. (Voss. 3)
cumA)m. et edd. Ven. Atd. Rectam <ytt(M,unde efScias y~r ~uato'attt
scripturam conjectando restituit ~t'~c, t~uas vocant, ut inter-
Regius,qui~r(Bcepro~x/<jU.Iej;i ciderit <jfua~post ~enT. et deinde
att, ut est in Loe. ( quamquam ibi aUeno loco fuent repositum. ff!<-
yrace ) et Ruse. Altero loco V, 10,1 ~t~e!t ab Aristotek usurpatur,
7,recta scripturainCodd.muftis. qui Top. I, t, 8 (p. Buhl. 44, vol.
Sext. Emp., p. 3z6, ~.f~/ox~c. H[) tx Ta!t ot'xet'Nt//M, ait, t'f~-
«a'o'ft~tf~~t. r~<jMtxx! ft~«f. Ad 'r~M])~HjUjMitTMVj om ftAjtQ~tJ'e, Tov
firmandam hanc scripturam facit 'cyot6t~tt<
o'î/ÂÂo'~tfy~~v (o '~Ct/J'o~fi~~P).
etiam §. 49, ubi /tHearM proha- Te? T<~ M'jMfxJxÀf~ ~ë~pefV jMM,
tiones. R. l, a grammatice m: tf~, ~ftjU~tM T~~t' K~S~.jMX,a!:
apo~t\'M. Ed. Camp., ~rammate. ~Vit~9Ë~)<y~f,TOV ~r~c~O'~t~OW'~ût~-
r~<ttKsK ct~'Ot~E~efc,seu gramma- TX'. Idem de Sophist. eïenchis,
ticae apodixis, sunt geometricae de- c. t f, p. Euh). 563, vol. 111, geo-
monstrationes, probationes certis- ntetriae quidem ab iis qui tangunt
simae.ED. pseudographias, assignantur, inter
I. Fit hoc. per. ~.et«fo~~t'it{. quos apposite Capper&nnerius re-
Miror, si ~fftfo~t'ctt appe)Iantur, censet Origenem contra Cetsum in
quae fiant per ttumero! quoque; sed Epist. ad Ambrosiùtm <J To Tf~
possit esse cataehresis.Vide tamen, TMV-~6t/<fc~ËfMV 6f ~~a)/T~KO<C3'<Q)~-
an aliquanto expeditior videatur ~U~t~t ~eft~û~p~00U/ËVef T~gJf Â6~0f M
oratlo,siabsintea:j~/tocett'n K~ ftW~Ot j ~'t/jMTC6~0t/ 6ViK6V 'rOM
mumert!? Glossemata ubiqne cre- tt~'OTOt/'TCOf.
pare, in\'idiosum est. Alioqui nihil 2. Nam phtnmuttt. Guelf. N. et
fere similius aHitae in margihe no- Turic. ~rtmutm :.cum omnibus fere
tuta: unquam vidi hisce verbis, qua; Codd. nisi quod tacetur Voss.
ordinem magnopere perturbant, mâle. Receptam meorum Aldus ha-
sed in omnibus inveniuntur libris~, 'bet primus. Item nostri Codd.
tam scriptis quam excusis. Etiam et CiMp., yx'oKMm. En.
~oc o~fendit per ~uaK~Mm, ~tta! 3. Geometn' /t~ton'ct. Exem-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, io. 235
satis signineari navigadonis arribitu crediderunt nam
ut:quaeque forma perfectissima, ita capacissima est.
Ideoque illa circumcurrens linea si ef6ciet' prbem, 4t
est in planis maxime perfecta, amplius spa-
quae forma
tium complectetur, quam si quadratum paribus oris ef-
Ëciat: rursus quadrata triangulis, triangula ipsa plus
requis lateribus, quam maequalibus. Sed alia forsitan 4~ -à
obscuriora nos facillimum etiàm imperitis sequamur
experimentum. Jugeri mensuram~, ducentos et qua-
dràginta longitudinis pedes esse, dimidioque in la-
titudmem patere, non fere: quisquam est, qui igno-
ret et qui sit circuitus, et quantum campi claudat,
coUIgere expeditum. At centeni et octogeni m quam-
p!um'ta)is reprehensionis equidem tùrnebus tamenP!inium, quem ait
in antiquitate non invehio, quam- in hoc vitium pluribus locis inci-
quam PIthœus ad hnnc locum nar- .disse, ut 1. IV, quum scribit Itha-
rât, eo nomine Polybium et Thu- cam patere circuitu ~t~mtt quinque
cydidem castigatos a Proclo ad millia passuum Cephaleniam vero
Euclidis elementorum 1. primum. OMadraotttta quatuor millia. Nam,
Locis a Pithœo indicatis de ipsa addit idem, magnitudinem ex am-
quidem re agi, spatia videlicet ab bitu colligere non possis, nisi ngn-
ambitunon denhiri, agnosco; sed ram teneas. Videant eruditi. 'ED.
historicorum, et horum nomina- i. Efficiet. c~cMt. Ita Guelf.
tim, mentionem desidero. Sunt au- cum plerisque edd, yett. Sic puto
tem ea 'loca p..(éd. BasIIeensis) etiam defendi posse iteratum e~-
64 et )og, quorum.in priori men- ciat, non prorsus eadem forma dic-
dum sit necesse est, structura enim tùm, ut modo; quamquam Goth.
non procedit. Procli ulla tum de- et Voss. 2, posterius omittunt.
mum foret auctoritas, si veterum Etiam Goth. (tac. Gesn.) priore lo-
geometrarumreferretjudicia.Etiam co efficiet, non e~c<at,.quod ob-
Fabricii sitentium, in indice scrip- seditedd.recentt.–B~Cfef.R. t,
torum a Proclo ad Elementa Eu- a, 3, e~Ct~t. CAMP., CAP. et éd.
clidis citatorum, uhi nulla neque Hack. e~!eta< ED.
Thucydidis neque Polybii mentio 2. Juoen mensuram. Eamdem
facit ut Pithoeo diffidam. Sunt au- tradit Varro de R. R. I, !0, t~etc.
tem 4 (non 6, ut iterum est apud –uMn m~n!ut'<t)K. Ju~erumcom-
Hartetem) lihri. Vide Bib). Fabr. pieetitùr doos actus quadratos, qui
HarL, vol. IV, p. 82 seqq. Utrum efficiunt :~o ped.-iongitud. ]20
ita peecarint historici, alius est ped. latitud.'ad nostram mehsûram
quaestionis, neque hujus loci. hodiernam 27 «rM ~y6, y36. ED..
 236 M. FABII QUINTILIANI

que partem pedes idem spatium extremitatis sed

multo amplius clausae quatuor lineis areae faciunt id
si computare quem piget, brevioribus numeris idem
discat; nam deni in quadrum pedes, quadragintaper
oram, intra centum erunt: at si quini deni per latera,
quini in fronte sint, ex IHo, quod amplectuntur, quar-
44 tam deducent eodem circumductu. Si vero 4 porrecti
utrimque undeviceni singulis distent, non plures intus
quadratos habebunt, quam per quot longitudo ducetur
quae circumibit autem linea, ejusdem spatii eut, cujus
ea, quae centum continet: ita quidquid formsB quadra-
45 ti 5 detraxeris, amplitudini quoque peribit ergo etiam
id fieri potest, ut majore circuitu minor loci amplitudo
claudatur. Hoc in planis nam in collibus vatnbusque
46 etiam imperito patet plus soli esse, quam caeli. Quid?
quod se eadem geometria tollit ad rationem usque
t. C/auMB. Guelf. c/tUtBut etiam opus, quam unusquisque attentus
hic respuat praeposterum Jtftx<c, aut calamo aut anime tacite sibi
quod Rurmannus quoque retinuit Snget.
ex quibusd. vett. edd. Codice nul- 5. J'brmœ nMoc/rott. Guelf.onna:
lo, puto, auctore. Venet. c/us<c.– <~tta~rHt<B,non male.
C/uMB, R, 3, ~DtMt!<e, R. t, 2, et 6.. Soli. Guelf. solis, male.
Hack. Eo. Soli. ~tfatM.ea' Quod imperitis
2. Quaf/rum. Guelf.. quadmm. patereaitQu.negoUHmfaeessit
Idem est in Turic; cum glossa in eruditis, quum ne Camerarius qui-
margine yeometxr quadram, non dem intelligat. Gesnerus in nota
<~uadn[)n ~tcuttt. Sed. et Voss. 2 doctior videtur quam pro occasio-
cum duobus Goth. defendit re- ne. CtE~um accipe aerem imminen-
ceptam. Qnadram habent RR. ], tem valli aut colli; is ~uum planus
3, At R. 2 et CAMP.~u~f/runt. ËD. sit,minus complectitur spatii,quam
3. ~ttr~t cent. Intra pro intus, collis convexus vallis concava.-
cave enim prafpositionetn putes. Plus soli ~[tam cfE/t. Cullis quum
Si vero. singulis <<c~t. Il. e. sit congiobatus, tantum-duntaxat
si lineae parai!einc in undevicenos caeti occupat, quantum complecti-
porrectœ pedes nonnisi unius pc- tur diameter. Si autem iUa collis
dis intervallo dirimantur, pro quo superficies gtobosa et i))a.t'otunda-
poterat dicere si Hn~u/t pedes in tio extenderetur, longe
plus oecu-
~o)<(<' !<nt. Cœternm figura. noh paret. Ita TcnnEBUs.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 10. 23y
mundi? in qua, quum siderum certos constitutosque
cursus numeris docet, discimus nihil esse inordinatum
atque fortuitum quod ipsum nonnunquam pertinere
ad oratorem potest. An vero, quum Pericles Athénien- 4?
ses solls obscuratione territos, redditis ejus rei causis,
metu liberavit: aut, quum Sulpicius iHe Gallus 2 in
exercitu L. Paulli de tunae defectione disseruit, ne ve-
lut'prodigio divinitus facto militum animi terrerentur,
non videtur esse usus oratoris officio? Quod si Nicias~ 4s
in Sicilia scisset, non eodem confusus.metu pulcherri-
mum Atheniensium exercitum prodidisset4: sicutDion'
quum ad destruendam Dionysii tyrannidem veint, non
est tali casu deterritus. Sint extra 6, licet, usus bellici;
t. JPenc/M. xo~s ot~Cttf. Plut. in disset.-Perdidisset habent RR. i,
ej. Vit., t. I, p. 171 C. D. 2, 3. Ated. C~Mp., pro(<tf<<Met.En.
'~e~M~a'~sy~y f~y ye~f, JMMTc~ n~- 5.j9tOn.P)utarch.,I.c.,o('7ûJ
X~ËOt/C~V~~6~'H)[OTOCtn''TMV6~~TO? n~TNtc:) frx~O! At~t xet6' Et ~o<op
~Mf!),TOt/<{tH\Mt6X\~t~Mt:?)!, e*jUf\À6);a~x: tx Z~xJtSoK t~Xttt <
xK! ~f~~StH ~x~oc, 6X!rX~?tftt <fe A<otM)M,txÂt~rojM: TXcM~mc ot!<fty
'Sr~VT~C)MC~Oe /T'~ ~tt~S~ÛV. 'Opf~ <ffct'Mfft:t<!t':ttt~9)i xet! x<tTct?~NV<v
euvon6~txX?e'a?)!Dt~o~ûVTO~K~ejOft)T)tv Xu~cUtoJ~~ S~CetA6 TOVTU~VVOV.
xx! 'ft~fro~~Mtvot,cttt~t T~ ~x~M~ Vide eumdem in Dione, p. 968, A.
~0 T~C ~:fWe tijTO~ Jt~t TT~pfiJtft- 6. ~t')!t extra. Ita Guelf. Goth.
~U-d.C,t)~a)TM?6~UMTtJ'(!tV(!v,~AtVoSAlm. Turic. Voss. 3 et cdd. vett.
T~OCOf€TeHfrtfjU~OV' û)CJ'' O~Jt~M, Tt pleracque. Quod Gibsonus Codd.
eM, «!r6t, 6x:!te 'rcMTC[t tCttt~~tt, '&~)t't suos tacet, miror equidem, sed
O'Tt~t~Of Tt ~e ~Âfi/~Uf~Oe 6~T<T&t?€- Eegianum istud e-femp/a esse in iis
!rOtHKOCT))V6~t?KOTt)(7tV; nequaquam credo. Pra;terea, quid, 7
2. <yM/tC)M~ G<uy. Vide LIv. qua?so, est Sint exempla usus bel-
XLIV, 3y, qui praedixisse narrat de- lici? aut quis inde efficiet, quod
fectum tuna', ut et Piuuus II, g, et volunt, qui probant Quatn~ttam
Front. Strateg. t, 12,8. Nam Valer. /t<Bc)!onttt!t utilitatis in bello ~t'fe-
Max. VtH ,11,1, dtspMtf!)ttem facit, !ht<ESu)tte.\emp/a?Ubi autem est
quum subito )una defecerit. !) /)tBc, quod praemitti 'rm exempla
3. ~tet'aj. Thucyd. VU, 50, 5t, plane erat necesse? Quos Codd.
53, 5~ Mf~'tt~ Tt JC~i~etV ~6tet~MM Burmannus omittit non memora-
TS xcn TeûTOfo~TM T~o~jtti~ëfoe.Vide tos, ii tantopere soient cum his,
PIutarch.inNicia,t.I,p.538,3o. quos tenemus, conspirare, ut isti
f)'o~tt<t'Met.Hoc malui ex Bodl. silentio -non multum tribaam.
BaI.Turic.ed.Andr.ReliquI~erdt- R. t, 2, 3, 4, et GAMp., extra. Ed.
 238 M. FABII QUINTILIANI

transeamusque, quod Archimedes unus obsidionem

49 Syracusarum in longms~ traxit: illud utique jam pro-
prium est ad efriciendum quod intendimus, plunmas
quaestiones, quarum.3 d~f~~cl~ioralia ratione explicatio
est, ut de ratione dividendi, de sectione in in~nitum,
de celeritate augendi, tineatibus illis probationibus solvi
solere; ut, si est oratori, quod proximus demonstrabit
liber, de omnibus rebus dicendum, nullo modo sine
geometria esse possit orator.
CAP. XI. Dandum aliquid comœdo4 quoque, dum 5
Haek. sintexempla licetusus bellici, e pria sua significatione, ubi atiquid
Regio certe; nec dicit e quihus Codd. permittimus, quare sat:us duxi vir-
En.nte-ctrt! bellici. H. e. Si gu)ic complecti vocabulum, ue quis
maxime usus bellicos oratoris in- proprie ab eo régi conjunctivum
teresse neges. Fateor loco plane (sint) putaret. Parentbesin facit li-
gemino, ubi e~'t)'f!esse sit pro ad cet et est pro qtt)dnt?~ateor.' VI-
rem non pertinere destitui me, deant de ea structura tirones Tur-
sed ipse Qu. plus semel extra cau- sellinum, p. ed. Lips. 4441 et vide
sam, extra ~ufBSttonettt esse. (Vide Nostrum VHt, 3, 8 Habeant illa
Vfl, 4, 19, ubi "extra" abso)ute divites licet. Sic commode ei
ponitur et X, i, t~, omnia Cjuœ jungitur transeamus'yMe.
sunt extra ) dicit hoc significatu, t. Archimedes. V. Liv. XXIV, 34.
et facite poterat hic extra adver- 2. 7~ /0))~tm. Guelt. t)t long.
bium solum ponere, ubi res, extra h. e. tamen /o)t~ non male.
quam essent isti usus bellici non- 3. Quarum. Guelf. ~~ttu!Ita
nisi operose verbis exponi debebat. quoque R. t et CAMP.Ed.-Divi-
Gesnerus ipse Codd. seripturam dendi. Guelf. videndi. Ita et R. t
(vide initium notae) defendere co- et CAMP. male. En. ~u~~tdt.
natur, neque tamen videtur alienus Guetf. au~MtJa. Utrum praestet,
ab errore accipiendi usus bellici pro non dixerim. –fnMCttTttU. liber.
genitivis, qui sunt nominativi; qua- Cap. 2 1.
re, si bene ejus mentem perspiciq, 4. Dandum aliquid Mntœ~o. Co~
extema exempla véram scripturam moedus actorem comœdja: signifi-
cat. Cotïicedi autem erantperitissimi
putat. Quam male vulgaris inter-
pretatio coeat cum eo, quod se- pronunciationis et gestus. Itaque ut
quitur transeamusque t ostendit oratoris gestus et vox ab illis for-
Gedoyrius, qui scriptorem deserere metur praiscribit, ita tamèn ut me-
cogitur, ut sensum efficiat <* 0~ diocritatem orator servet, nec mo-
«(~;r<t.<j;ue ce! exem~M.soMt bons re comcedi personarum mores et
«pour la guerre, tatssotts donc, gestus undique efSngat. TtJRN.
« etc. Licet autem hic dicitur pro- 5. Dum Goth. (tac. Gest~.) omit-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, n. 23g
eatenus, qua pronunciandi scientiam futurus orator
desiderat non enim puerum quem in hoc institui-
mus, aut femmeae vocis exilitate frangi volo; aut seni-
liter tremere nec vitia ebrietatis effingat nec servili
vernilitate Imbuatur nec amoris avantise metus
discat affectum quae neque oratori sunt necessaria, et
mentem, praecipue in aetate prima teneram adhuc et
rudem, inficiunt nam frequens imitatio transit in
mores. Ne gestus quidem omnis ac motus a comœdis
petendus est quamquam enim utrumque eorum ad
quëmdam modum praestare débet orator plurimum
tamen aberit a scenico, nec vultu, nec manu, nec ex-
cursionibus nimius~: nam si qua in his ars est dicen-
tium, ea prima est, ne ars esse videatur. Quod est igi-
tur in his doctoris ofnclumj' inprimis vitia, si qua sunt,
oris, emendet; ut expressa sint verba, ut suis quaeque
litterae sonis enuncientur quarumdam enim vel exi-
litate, vel pjnguitudine nimia laboramus; quasdam
velut acriores parum efficimus et aliis non dissimitibus
sed quasi hebetioribus, permutamus. Quippe p litterae,
qua Demosthenes quoque laboravit~, succedit, qua-
tit cum suo Voss. 2. Perit tamen Ira his. Guelf. hujus, cum plu-
non parva elegantia; dum autem rimis Codd. Pra*fero receptam, sed
estpro~ummoJo. unde sit, ignoro. Aldus videtur ha-
t. 7)t hoc. I. e. ut fiat orator. Fri- bere primus. -Pertinet autemhœc
get .quam maxime aliquot Codd. nota ad id quod sequitur t)t his doc-
scriptura in hoc loco. Hoc accusa- toris. De Goth et Jens. dantibus
tivus est. hujus d. tacuit Gesn. Turie. non me-
x.&rft/tt/emt/ttate.Senec.LH, nioratur, sed A)m. hujus d. Etiam
de Benefic., cap. 11 Et A<ecipsa post Aldum dant pravam scriptu-
non verniliter, nec ea ~M''a, etc. ram Bad. Cerv. SpALD.prœf. p. yg.
Lipsius verniliter exponit btande 5..Ptn~MttM~tne. Goth. ( tacente
et cum adulatione. Eo. HACK. Gesn.) ptn~ue~tne. Vide de hac vo-
3. Nimius. Guelf. nimiis, cum ce lexica. fttt~uttm~tne, R. 3,
omnibus fortasse Codd. Sed vera 4. Ptn~ue<<t))e, R. t, 2, 5, CAMP..E~.
est recepta, ex emeadauone Regu. 6. Quo~ue /a<'oraftf. R. t, ouo-
 s4o M. FABII QUINTILIANI
rum vis est apud nos' quoque et quum c ac similiter
non valuerunt, in < ac c~ moHiuntur. Ne iUas qui-
6 n
dem circa s litteram delicias~ hic magister feret; nec
que t;t proferendo
laboravit. En.– mutatio, erat vel uni et alteri Co-
Otta7)em.<a6oraft(.Ciceroe)e- dici credcnda. AGit (~u. de vitiis
ganter de Orat. t, 260. Dem. itaoris,f)UK; rectas litteras sonare ve-
~balbus.utejusipsiusartis,cui tant, cujusmodi est quum L audi-
tur pro R. Ejus nnn est simile,
studeret, primam titteram non
~uossetdicere.~LudItIneo,qui quum C in G, et T aj)it in D, h. e.
Atcibiadisetiamerat,TfM~N tenues in mediam, sed quum infan-
K~M~ tum more franguntur ~oni isti. Si-
Aristophanes Equ., v. 79,
<)'mtpro K~mfr., et Vesp. ~5 *0~<?: Mt~tcr in nostra scriptura melius
@MXo{.VideCic.adDiv.n,to, quoque locum tuetur, dum signid-
7~t«M! pro Ilirrus ex ingeniosissima cat pari ratione, ;ttit .t~ov. Nonpu-
to obstare huic, quam reducimus,
Manutiiconjectura.
l. ~M. apud nos. Natura (neque Côdd. lectioni, quod Ptutarch. in
tamen nomen et figura) carum litt. Qurest. Roman., t. H, p. 3~7 D. et
Lucian. Jud. Vocal. vol. (Bip-) 1
apud Latinos est, quamobrem ea-
dem cognationis occasione ab his p. 63, errores permutandi L et R,
quoque inter se permutantur. itemque G et C, prene simul trac-
2. C. G. in T. ~Mto~fMn<Mr. tant. Apud eos C subit in locum
Ita vett. edd. usque ad Gryphium, 'r!?{ G, quod in nostro loco secus
ni fallor, quam scripturam primus est, et tangunt prxterea niatdcto-
et, quantum video, solus revocavit rum universarumque gentium in
Obr., quum caeteri ad unum omnes loquendo differentias, non vitia
dent: C. T. in G. D molliun- oris, manifeste peccantia, qualia
tur. Cod. Guelf. sic .g .~a/uentnt sunt ia tenera œtate. R. ), 2, et
ttttera.c.d.dfmo~tuntttr.Goth. C.tMP., et quum c. ac Stmi~tte)'
n. ua/uent'tt in a. c. d. demoliun- n. tteua/ttentttttt a. c. demoliun-
tur. Turie. et quum c<c ~tnn~tcro. tur. At inter a. c. ~cmo~ttt~tttfha-
m. ne valuerunt intera. c. < demo- bet R. i, a prima manu. ËD.
/ttt'tt)<r. Apparent ex ipsis hisce C. G. "t T.D moHfun(;(r. Mol-
sordibus verse scripturœvestigia. N lis illa est et infantum propria pro-
post ~f, quod et in aliis est Codd. nunciatio, qua: pro cura turam,
non debebat scribi, pro quo lacu- pro Ga~ta J?a~6am dicit. Eamdem
na est in Guelf. Htter, quod habet irridet Lucianus in Jaceto libello
Gue)f.,corrnptumesttK7'nde A/M ~ttfTft, p. (B. vol. 1) 69,
vario, sed brevi omnes, intervallo ubi vide Hemst. non t/a/ueruxt, i.
recedunt caeteri, quorum collata e. non justo robore labiis exierunt.
est varietas, Codd. Recepta igitur Vide initium notœ.
est ab aliquo sexti decimi seculi 3. Circa delicics. Juvat fateri
interprète, potius quam critico ignorantiam harum deliciarum
scripturas Codd. (quod ait,Qp. t, quum veterum atiumL ullum locum
6, 22) non inveniente sed ?HM<aH<e. ubitangerentureœ,noninvenerim.
Neque tamen, quamvis btandiretùr Simile quid habere videtur, quem
 INSTITUTïONIS ORAT. LIB. J, Il 2~
verba in faucibus' patietur audiri, nec ons inanitate
resonare nec, quod minime sermoni puro conveniat,
simplicem vocis naturam pleniore quodam sono cir-
cumlinire 2, quod Graeci xKT~E~x~ dicunt: sic ap- 7
pellatur4 cantus tibiarum quae, prseciLisis, quibus cla-
rescunt, foraminibus, recto modo exitu graviorem spi-
ritum reddunt. Curabit etiam, ne extremse 6
syHaba*
ihtercidant; ut par sibi sermo sit; ut quoties exclaman-.
dum erit, lateris conatus sit ille, non capitis; ut
gestus
ad vocem, vultus ad gestum accommodetur. Observan- 9
dum erit etiam, ut recta sit facies dicentis, ne labra
distorqueantur, ne immodieus hiatus rictum distendat,
ne supinus vultus, ne dejecti in terram oculi, inclinata
utrolibet cervix. Nam frons pluribus generibus peccat. i<'

ex Eustathio ad Il. K, p. 8t3 affert cum/t<;s tibiis' opponuntur n~er'<B,

Hemsterhusius ad Luclani Judic.
V ocalium, /E)ius Dionysius. Is enim
~f, inquit Eustath., o'r< n~tx~e~t
<~A~ïr~MTO? 6XX\~V~' TOV<~t~TO?~jU~
t~t~M!t'r<~5t ?oS t~ro'~XTOtme ~!r~7rX
JtfH'o'Tt/V, '~[/vct~'<~M6fûv
ctf) 'crcjc TO
;t~TC?rT))ot.DeHeia* igitur i)Ia: fortas-
se affectata Stbi!i dissimulatione
apparuerunt. Unde quoque me-
trmn hoc Euripidis m Medea ~M~ct
<r'Mc~~p'n' 'E~~Hf~v o~ot, a poetis
cojniciii irrisum, miros aliquando
Athenis cachinnos in theatro exci-
tavit. HoLL.
t. In ~ttfct&u~ o~ t~atufate.
Vide 1,5, 32.
2. Ctrcum/ttttrc. Ki!tf~?rE7r\ME-
to?. Locutio Latina accipit )ucem a
Cr~ca, qua: deinde eo quod subji-
citur satis iltustratur. Neque tamen
credo ipsam rem plane designari
posse verbis. Ctrctt?H/t~!p~</t ver-
butn figurate iterum usurpat Xiï, g,
8; proprie autem Vin, 5) 26. Cf)-
Xf, 3, 50, sed figurate et iUseet ex
proverbio.
3. KdCTdcyëTTÂsco'/xëvac.
Gueïf. xat-rae-
fre~r~ctjMftot.Cum Goth. x~rct~~ft-
o~(afhabet Voss. 2.
Sic o~e//Ntur. Ita Gue)f. et
omnes Codd. et edd. Gesnerus er-
rorem sane Bm'manni expressit a~-
pellapitur, quem retinent Bip. Of-
fendor autem, nescio quomodo,
hac tam abrupta sententia, cui pn<nt
saltem opus erat post sic. Ut nunc
est, interpretantis potins eam di-
cas,quamipsiusseriptui'is.–R. t,
Eo.
<ï??~c~/tï~<n?'.
5. Cum6tt. Guelf.Turie. <;t<ra6un(
eum multis Codd. et aiiquot edd.
mate. Cttfattt habent R. f et
·
CAMP.M.
6. Lateris. Ita Guetf. Goth. (ne-
que enim /atent)K ut refert Cesne-
rus) et plerique Codices. Veteres
editiones fere omnes prœter Aldi-
nam, laterttm.
l6
 242 M. FABII QUINTILIANI
Vidi multos, quorum supercitia' ad singulos vocis co-
riatus allevarentur2, aliorum constricta, aliorum etiam
dissidentia, quum altero In verticem tenderent, altero
Ilt paene oculus ipse premeretur. tnfinitum autem, ut
mox dicemus~, in his quoque rebus momentum est; et
ta nihil potest placere, quod non decet. Debet etiam do-
cere comoedus, quomodo narrandum, qua sit auctori-
tate suadendum, qua concitatione consurgat ira, qui
Ûexus4 deceat miserationem. Quod ita optime faciet, si
cerfos ex comœdiis elegerit locos, et ad hoc maxime
i3 idoneos, id est, actionibus~ similes. lidem autem non
ad pronunciandum modo utilissimi, verum ad augen-
dam quoque eloquentiam maxime accommodati erunt.
'4 Et haec, dum~ 6 infirmasetas majora non capiet csete-
rum, quum légère orationes oportebit?, quum virtutes
earum jain sentiet, tum mihi diligens aliquis ac peritus
assistat; neque solum lectione formet, verum etiam
ediscere electa ex his cogat, et ea dicere stantem clare

t. Supercilia. allevarentur. <{.~7<°;ru~, qui est vocis, oppo-

constnctu. dissidentia. Allevata
supercilia nitentem ostendunt, qua-
si magnum quid'et serium agat,
oratorem. Sic fere Demosthenes
~ïschinem exagitat, severitatem
miram affectintem, p. Reiskii ~2,
TcK o~~c cttf~?r<tM.Constricta sunt
eadem quae contracta., videXT, 3,
79, ubihoc~rtB tribuitur. Dissiden-
tia habes apud Cic., quem locum
apte citat Gesn., in Pisone (c. 6)
a!tero ad frontem subtato, attero
ad mentum depresso supercilio. »
2. ~~cuttrentu)'. Gue!f. allevait-
tMrcnm Goth. etVoss. 2. Displicet.
Cad. H. i~ allevantur. Et).
3. ~oy dt'cemus. L. XI, c. 3, de
pronunciatione.
nitur quodammodo auctoritati, quse
rectum poscit sonum.
5. Actionibus. I. e. causis in fora
agendis. De earum natura vide Jus-
tiniani Instit. in libro quarto.
6. jE't ~~c dum. Guelf. Et hoc
dum. Placet fere, quum nonnist
unum hoc tangatur de lueis comœ-
diarum eligendis.
Quum /~prc. n~orte~tt. Hoc-
cine igitur apud grammaticum tiet ?7
Puto; sed ejus nonnisi poetarum
eratenarratio.Vide),2,etf,
8 integrum, uhi nnUa oratorum le-
gendorum mentio. Comof~ autem
doeenti'! partes esse credo, dum
in grammatici disciplina versatur
puer; non proprium ei dan tempus:
 INSTITUTIONIS ORAT, LIE. ï, n1 ~43
et quemadmodum agere oportebit, ut protinus pronun-
Ctatione vocem et memoriam exerceat. Neillos quidem i5
reprehendendos putem qui pautum etiam pa!aestncls~
vacaverint. Non de his loquor, quibus pars vitaein oleo,
pars in vino, consumitur, qui corporis~ cura mentem
obruerunt; hos enim abesse ab eo, quem instituimus, t6
quam iongtssijne velim; sed nomen est idem iis, a
quibus gestus motusque formantur; ut recta sint bra-
chia, ne indoctoe rusticaeve 5 manus, ne status indeco-
rus, ne qua in proferendis pedibus inscitia, ne caput
oèulique ab alia corpons inclinatione dissideant. Nam ly
neque hoc esse in parte pronunciationis negaverit quis-
quam, neque ipsam pronunciationem ab oratore se-
cernet: et certe, quod facere oporteat, non indignan-

ï. Pronunciatiorie. Goth. pro- H, 8, y, ~M~MtncM~t7~e, sed po-

nuMMattonem cum Bodl. Joann.
Atm. Tune. Voss. t, 2, Bern. cum
Atd. Placet nam ablativus instru-
menti in pron. nnn magnopere pro-
cedit. Sed obvertit Buttmannus
usum nimis hodiernum conjunctio-
nis et in tribus nominandis (quo
nomine idem improbat omissum ac
inter Pal. et ?' 1,5, 60). Quid
si abjicis et? Ut narrantur dare
Boft). Joann. Alm. Voss. 3. Ad HI,
6, 25, insertum et ante extra non
recte videor probasse. Est tamen
illud etiam in Turic. (alt. eoU.)
Item R. t et 2. En.
3. Putem. faca~ennt. Guelf.
puto. u~c~~erttnt. Prius et Goth.
(tac. Gesn.).
3. Pa/œxtncM. Cave accipias neu-
trum, qumn sit mascuiinam, quod
apparet mox Non df bis. hos
<~enim. <) Matim tamen pa'ne ~a-
<<!?s'r;ti. ienissimamutatione,qu(.)<i
habes IX, 56. Kegitur quidem
test referri ad magister <, et XII,
2,<2,p!ene<lieuntur~M~t'!tnct
doctorex. Vide de loco QuintHiani II,
8, y, Stephanum in Thesauro lin-
gtise Gra:cs, t. M, p. 26, qui ni!
nisi peritum pataestrae significari pu-
tat c~tnct nomine, non autem
na/<B!<r<cmagistrum.
Corporis. Tarie, et Guelf. cum
Codd., credo, omnibus (nisi quod
tacenturVoss.f,2)etedd.ante
Bad. con?orMtn, quo accedit Ald.
sec. Nec video quare recessut~ sit
ab hac scriptura. R. t, 2, 5 et
CAMP.habent corporum ( tacente
Spald.). En.
5. Rusticoeve. Guelf. rustice abs-
que ve, quod a plerisque Codd. ut
et Turie. abest; mate. Videntur ta-
menhabereCodd.Brjtaunici.
6.~VeaKe.nc~up.ttnGueïF.et
quidam edd., gratius, qùam ple-
rumque, ut ap. Gesn:, ubi Nec
hoc. nec. Turic. neque A~c.
)6.
 244 M. FABU QUINTILÏANI
dum est discere, quum prsesertim hœc c/H'roMom~y
quae est, ut nomine 2 ipso declaratur, /e~ gestus, et ab
illis temporibus heroieis orta sit, et a summis Gracias
viris, et ab ipso etiam Socrate probata, a Platone quo-
in civilium posita virtutum, et a Chrysippo 4
que parte
in praeceptis de liberorum edncatione compositis non
t8 omissa. Nam Lacedaemonios5 quidem etiam saltationem
quamdam, tamquam ad beMa quoque utilem, habuisse
tatum ostendit Xenoph. in Sympo-
7tt</tonan~um. Guelf. ignoran-
dum dans, perverse, defendit edd. sio, c. 2, §. i6seqq.tp. l68Zeun.).
seripturamt)tdt~<t<t)t~ttm,quuma)i- Datonis locus a Luc.iat]Q de ~a/f<t-
quot Codd. habeant tn~MMm. tione ( Bip., vol. V, 1~4) indicatur
R. 2 habet indignum. En. esse in lihris Je Legibus, quem ego
2. Est, ut nomine. Guetf. est in puto esse fere de ILegg., t. VH,
nomine. Goth. (tac. Gesn.) ut etiam p. Steph. ~g5 D. ad ~g6 E. quam-
nomine. Ut ~tOïmftp. declara- quam et a)ibi rem tajigit; veluti de
tur. Fortasse parum assecutus est Legg., t. VUf, p. 83o, 831 B, ubi
etymon Quintilianus qui ~'f'c ipsum verbum tegimr ~t~Mo~i~.
~Motintelligit, quum debeat ~"f~ Chrystppi interierunt libri (vide I,
t~et?. ] o, 32) ~~otOjMf'ctfautem esse ejus-
3. Temp. heroicis. Platone. dem rei nomen, quae et 'nr~<~ di-
Chrysippo. Homerus saltatorem catur, narrat Athenœus, t. XIV,
cum taude appellat Merion'em, du- p. 63). Idem quo honore apudve-
cem Cretensem Hiad. XVI, 61 y, et teres fuerit sahatia, eopiose de-
saltantes facit Phaeacum juvenes monstrat, L I, p. 2t: seq. Manuum
Odyss. VIIt, 262 seqq.; itemque motus proprius sattationis apud
chorum in scuto Achillis esetatum eosdem, quod multis ioeis apparet,
exponit Iliad. XVIH, 5go seqq., > ut apud Ovidium, Art. amator. 1,
quo loco Dionys. Hal. utitur ad SgS Remed. 334.
antiquitatem saltationis ostenden- 4..Efa C~tys)p/M. Guetf. et Goth.
dam. Ant. Rom., 1. VII, p. y}~. (tac. Gesn.) omittunt a, non male,
Nero quoque heroum se exemplo quum toties iteretur. Omittunt
tuetur. Tac. Ann. XIV, l4, Ca-- pariter R. 2, 5 et CAMp jE~.
terum ubi manuum artificiosos mo- 5. ~aced~monioy. M~tattonem.
tus in ista saltatione dèmonstret Athenœus, t. c., p. 630, agens de
poeta, non invenio, nisi quod 'art/M :'E/~ci~6t, ait, M.û~tt~'e'!?o-(.
pit.B jactatio pertinet ad chorum Â<tXt) Of!'y~ ûTt A~XÏcf:tt~MOV/ù'?TO6t?-
Pha'acum, p. 3yo seqq. Quam in c~~e. Item infra, p. 63<, 'M
rem Athena'us, 1. XIV, p. 63o, 'nretp&~tovote A~jte~ef~M&vf'mc ~<~6V«
t.'pû'TM ait, 6~t]T<ttM!r6~ TO~c'arojetc ~CO~~jMV~?jU& oj~ Top 'cro~e/~0~.6K-
K/vM?tc T~c 1-~v~6(pMV.Soerafem /v9ftVO~T6 'C~(ttT6C6V T.? 2?r~T~
saltandi artificio magnopere delec- ~e !r!'tT<<T~'!?f~f~.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 1, 12. 245
inter exercitationes accepimus neque id veteribus Ro-
manis dedecori fuit argumentum est, sacerdotum no-
mine ac religione durans ad hoc tempus saltatio et
illa in tertio Ciceronis de Oratore libro verba Crassi,
quibus prsecipit~, ut orator utatur /a<erunt inclinatione
~brt/.ac virili, non a scena et /:<s<non!~u~ sed ab armis,
aut ettat?~ apet~tra, cujus etiam discipUnse~ usus in
nostram usque setatem sine reprehensione descendit. A
me tamen nec ultra pueriles annos retinebitur, nec m
bis ipsis diu neque enim gestum oratoris componi ad
similitudinem saltationis volo, sed subesse aliquid ex
hac exercitatione puerUi, unde nos non id agentes
furtim decor ille discentibus traditus prosequatur~.
CAP. XII. Quaeri solet, an, etiamsi discenda sint haec,
eodem tempore tamen tradi omnia et percipi possint.
Neaant enim quidam, quia confundatur animus ac
fatigetur tot disciplinis in diversum tendentibus, ad
quas nec mens, nec corpus, nec dies ipse sufficiat et,
si maxime haec patiatur aetas robustior, tamen pueriles 5
annos onerari non Sed non satis perspiciunt,
oporteat

i. Sacerdotum nomine. Saliorum. non utuntur in ipsa lusione arti-

De Oratore, III, 59.
2. Prœctptt. Sic Goth. et Voss. 2
soli, ut videntur; cœteri libri pr<B-
ceptt. R. ), 2, 3 et C.tMP.habent
~)r<Bce~tt.
3. Cujus etiam discipl. Guelf. cum
Alm. omittit etiam. Placet.
/{. ~'u)'tt!n. ~foœ~uatur.T'ibuI-
lum videtur expressisse, ut obser-
vatum est viris doctis. t\ 2, 8, 9
IIIam quidquid agit, quoquo ves-
<' tigia movit, Componit furtim sub-
sequiturque decor. < SimUem Ci-
ceronis locum indicat Gesnerus, de
Or., I, t6: a Ut, qui pila ludunt,
« ficio proprio pala;strœsed indi-
cat ipse motus, didiceriutne pa-
taestram, an nesciant. n Accédât
versus elegans Poptt ci-iticism jfï,
364: "As those mo~e easiest who
/iafc learn'd to ~a):ce. Ita
quum volucrem ingredi videmus,
alas illi subesse sentimus. ED.
5. ~ottMtM); tamen pueriles.
Guelf. Tur. et mntti omittunt tamen.
6. Sed ?ton satis. 'AtTt~o'MT<{ est,
id est, contraria propositio ac pri-
tnum illam partem solvit, quœ ob-
jiciebat mentem humanam non suf-
ficere tot disciplinis discendis. T.
 2~6 M. FAMÏ QUI~TILIANÎ
quantum hatura humani ingenii valeat quae ita est
agilis et velox, sic in omnem partem, ut ita dtxerim
spectat, ut ne possit quidem aliquid agere tantum
unum in plura vero, non eodem die modo, sed eodem
3 temporis momento, vim suam impendat'. An vero ci-
tharœdi~ non simul et memoriae et sono vocis et
pluribus nexibus, serviunt, quum Intenm alios ner-
vos dextra percutiunt4, alios taeva trahunt, continent,
prœbent~; ne pes quidem otiosus certam legem tempo-
rum servat? et bsec pariter omnia. Quid? nos agehdt
subita necessitate deprehensi, nonne alia dicimus, alia
providemus, quum parité) inventio rerum, electio ver-
bornm, compositio, gestus, pronunciatio,vultus, mo-
tusque desiderentur? Quae si, velut sub uno conatu,
tam diversa parent6 simul, cur non pluribus curis ho-
ras partiamu) ? quum prsesertim reficiat animos ac re-
paret varietas ipsa, contraque sit aMquanto difficilius
t.Jmpenf/nt.Qnodanosdare Voss. 2, Alm. Bcdi. Bal. et qui-
narrat Burm. intendat, in nullo busdamedd.vett.TitetObr.He-
equidem libro invenio sponte ta- ,cepta scriptura prof'attt; quam qui
men succurrit. retinuit Gesnerus ipse nostram
2. C'tAarccf/t sont, qui et citha- praefert, docens ~focandt negotium
'ram puisant et accinunt; Ctt~af~tœ esse alienum ab ipso,qui hic in-
autem, qui duntaxat pulsant, non teUigatur, canendi actu. Ner-
"etiam accinunt. Soient autem dex- vos. prœ&ent. Quid ;itptŒ6e)'enet'-
tra plectrum tenere, et eo nervos vos apparet eo ipso, quod antece-
percutere, quod appellant foris ca- dit contiiiere nervos; est enim
nere: sinistra autem chordas car- laxare, totos dare, exhibere quales
perè, quod vocant intus canere. et quanti sunt, nulla digitorux]
TURN. compressione inntare sonum eo-
3. f/urt~M. Turic. plurimis. c. rum. Vide initium notœ.
mu!t. Plurimis dant nostri t, 2 6. fare?)t. H. e. praesto sunt. Pe-
et 6. CAMP.et ed. Hack., pluribus. tenda significatio ab o~nren~o,
EDtTOR. quatenus servis tribuitur.
4. Percutiunt. Item ~erettrrttnt. y. ~h~uanto. Observent tirones
jPeretth'MMt. Jta R., j, 2, 6. At R. dictum hoc pro longe, sed cum
5 et CàMp., percurrunt. En. a)iquadieentismodestia,ve)iro-
5. ~ra'teftt. Ita Guelf. cum Goth. nia ~:6' ~ex~ea'c appeDant grani-
 INSTITUTIONtS ORAT. LFB. t, !2 24?1
in labore uno perseverare, Ideo et stylus lectione re-
quiescit, et ipsius lectionis taedium vicibus levatur.
Quamlibet mul-ta egerimus, quodam tamen modo re- 5
centes sumus ad id quod incipimus. Quis non obtundi
possit, si per totum diem cujuscumque3 artis unum
magistrum ferat? mutatione recreabitur, sicut in cibis,
quorum diversitate rer!citur stomachus, et pluribus, mi-
nore fastidio, alitur. Aut dicant isti mihi4, quae sit alia C
ratio discendi? Cr<!?MM<j~co~ soH deserviamus~? deinde
~eome~~p tantum, omittamus interim quod didicimus?
mox transeamus ad nttMtCMm~ excidant priora? et, quum
Za~ïM studebimus litteris, non respictamus ad Grce-
<'as? et, ut semel finiam, nihil faciamus, nisi novissi-
mum ? Cur non idem 7 suademus agncolis, ne arva si- y

maticiGrseci. InStgnisinhunc 3. Cu/tMCttm~ue, vel jucundissi-

sensumNostriiocusV,y,2~:
fmultosatquchonestos (testes)
« commendare aliquanto est faci-
lius qu.im in paucis et humili-
bus gloriari. Apud Ciceronem de
0''at.U,2~iidemH[ime!iu5
*a<t~t<ontoJicerent,siaetc.Brut.
78:<'quimeUusa~gM<t)t<opos-
'sent.Jicere.*Sednotare;
t. Ideo. f~ttte.tCtt. Ita Guelf. et
Goth. (tac. Gesn.) cum Voss. f, 2.
.Recepta ideoque. PraBtu)i nostram
(cum Gryphio t5~), quia indica-
tivus, reou~ctt, ostendit hoc com-
ma adf~Mttm non amplius pertinere.
-R. l, 2,3, C.~JP., M~*oet. CM.
eted.Hack.,)~eo~tt<'et.En.
2. Stylus. vicibus. Stylus est
so'ibendi )abor vicibus, varia le-
gendo. Neque enim pnto, cum
Gedoyno et Capperonnerio, Qurn-
tittanut)i u~c~t~s dixiaso pro ~etttto
repetito so'ttendt /a6orp. Jejunius
It~c,etobstat)~t;M.
mœ monotonia taedium parit. En.
~ntMttdtcatttmtAt'.Anista
alia ratio discendi erit, si gramma-
tico soli deserviamus, etc. ROLL.
5. Discendi? ~rannttattco. Ita,
cumtota)iis,Gue)f.etTurie.()uum
vuttTomsefaturtytjpt'a'postere~
quod sentieus unus Gesnerus mciu-
sit Si. Matui expungere. –~R. 2,
3, expungunt 'rt.«. Servant illud
R. ), C~MP.et ed. Hack. Melius
autem cum V. C. Spajding omissio
conjunctionis si tum enim facile
subanditur an. Ec.
6. ~am:M. ~NCiant; In-
stant, et adversarium urgent, ge-
minatac haj quaestiones, non sine
multa e)egan)ia. Exp)Ices Jube-
~'buntnenosdeser'i'ire?'etc.
7. Cur non idem. Matim fere t't-
</e))t, vel item; nam idem, subse-
C[uentibusistis)tc.cttratM(qua'
suntipsaea,qu?esuadentur)fri-
j;et, nisi fallor. Codd. silent.
 2~8 M. FABII QUINTILIANI
mul'et vineta, et oleas, et arbustum cûlant? ne praus,
et pecoribus, et hortis, et aivearibus' accommodent
curam? Car ipsi aliquid forensibus negotiis, aliquid
desideriis amicorum, aliquid rationibus domesticis,
curae nonhihitvoluptatibus quotidie da-
aliquid corporis,
mus ? quarum nos una res quaelibet nihil intermittentes
8 fattgaret adeo facilius est multa facere, quam dtû! Il-
lud quidem minime verehdum est, ne laborem studio-
rum pùeri difficilius tolerent; neque emm ulla setas
minus fatigatur mit um sit forsitan sed experimentis
9 deprehendas;nam et dociliora sunt ingénia, priusquam
obduiuerunt id vel hoc argumente patet, quod intra
biennium quam 2 verba recte formare potuerunt,
no-
ouamvis nullo instânte, omnia fere loquuntur at,
vitiis nostris, per quot annos sermo Latinus 3 repugnat?
scias, si quem jam robustum instituere litteris
magis
in sua
cœperis, non'sine causa dici Tr~o~s!~ eos, qui
~eor;tfS accommodent. nomine illi opposito. Ha'c docent
G~ctF.u.atJtbtt.snueaccomïït.cum Dij;esta,tib.XXt,t.t,deaedH.
Alm. Bodl. Turic. et edd. Sichard. Edict. 1. ult. Ridiculus error est Pa-
Yil (Recherches sur les G)'e<;$,tom. J,
et Gryph. Potuit facillime excidere
n~~M~tte. Aves et a\iaria a Varro- p.)Qo)exhisce))0~i'tN!JpsiusQu.
ne et Co!time!)a non setnet memo- discipulos excutpentM, qui, in me-
rnntur.–Editio dia urbe nati,.Latmam linguam
quoqoe Campana
habet avibus a~can&tu~ue. discere non potuerint ( ses ~ro/)rf!
2. Intra. quam. Tirones obser- disciples); neque castigavit eum in-
vent quam pro noxtf7uaïn, post nu- terpres Germanicus.
mcrun) dierum vel annornm. Vide 4. nct~o~9: Credas ex hoc )o-
L.v.Drakenb.V)!, 2, )o,etXXV)U, co, frequentatum Grœeis vocabn-
t6, t~. Item Tursettinum in voce lum esse, quum designandus est
intra. aliquis surumus in suo génère arti-
3. tVovitiis. Latinus. Novi(ii, fex. Neque tamen saepe in libris,
servi, recens en)pti, plerumqueLa- quos traetamus irn'ehi)i pnto
tine nesciebant (vide.Varronem de quum oppositum sit frequentius,
L.L.,p.Bip.to5);quamquamne <ft9:/{,sIgniHcatiuneinsci~a';
ii quidem, qui, tiberatibus studiis velut apud ~socratem in fande )Je-
eruditi, linguam ea)tebaut, proti- tens,initie,t~r''{!Mmt ~9~:
nus appellandi erant fei<?rafofM, t~t~, et apud Luciannm de Saltat.,
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. I, 12. 2~9
quidque' arte optime faciant. Et pat!ent!or est laboris 'o
natura pueris, quamjuvenibus: videlicet ut corpora
infantium nec casus, quo in terram toties deferuntur,
tam graviter affligit, nec illa per manus et genua rep-
tatio, nec post breve tempus continui lusus, et totius
diei discursus, quia pondus illis abest; nec se ipsi gra-
vant sic animi quoque, credo, quia minore conatu
moventur, nec suo nisu studiis insistunt, sed forman-
dos se tantummodo praestant, non similiter fatigantur.
Prœterea, secundum aliam aetads illius facilitatem, ve-
lut simplicius docentes sequuntur, nec quse jam ege-
nnt, metiuntur. Abest illis etiam adhuc laboris judi-
Oum porro, ut fréquenter experti sumus, minus affi-
cit sensus fatigatio, quam cogitation Sed ne tempons 'a
quidem unquam plus erit, quia his aetatibus omnis tn
audiendo profectus est. Quum ad stytum secedet, quum
generabit ipse aliquid atque componet tum inchoare
base studia vel non vacabit, vel non libebit. Ergo quum t3
grammaticus totum diem bccupare non possit, nec de-
beat, ne discentis animum taedio avortât quibus potius
studiis haec temporum velut subseciva donabimus?

vol. V, Bip. p. i43, T~t "i~f Tct?'r~
~n\OT'~M~feCTTCtO~X~ÂOV 1E XCHO~~it-
6! oh~tf :f'M<. Horatius quoque
est imitatus, Sat. X, 2) Osefi
studiorum n
i. Jn sua quidque. R. Cod. i ha-
bet in sua quaque. Nescio annon
inelius. En.
2. ~'ah~aho. cogitatio. Video a
quibusdam parum intelligi. Coo~ct-
tio est ejus, qui ipse aliquid exco-
gitat ~at~aho ejus, qui nonnisi
mandata peragit, sive corpore, sive
mente.
3. Subseciva. Guelf. subicina, in
qua corrupteta latet recepta, quam-
quam vulgatam vocabufi scriptu-
ram veram non puto, sed succM~a,
a sMCCf~otdo~scribendnm. Magna
receptae accedit auctoritas ex libro
Florentine, narrante Regio. Turic.
subsiciva corr. subseciva. Quod edd.
pteraeque vett. dant: su~if~a, in
Subse-
nuUo, puto, est Codice.
civa. Videntur autem plures stare
auctores ab eorum parte, qui scri-
bunt subseciva, vel potius subsiciva
(nam sic in lapide Gruteriano), quo
et hic et alibi fere deducit Codd.
scriptura. Vide Dausquium Uth. v.,
 250 M. FABII QUINTILIANI
'4 Nam nec ego 1 consumi
studentem in his a.rtibusvolo
nec moduletur z, aut musicis modis cantica excipiat,
nec utique ad minutissima geometriae descen-
3 opera
dat. Non comœdum ui pronunciando nec saltatorem
in facio, si omnia 4
gestu quse exigerem, suppeditabat4
tamen est enim, discit, setas, et
tempus; longa quae

vol. n, p. aog. Est tamen subsidia ea in Codd. ut quidem videtur om-

in Jens. (quam successiva dare nar-
rat Gesn.) sieut in omnibus meis
ante Ald. Deinceps hoc revocavit
Gryhius, donec verum restitueret
Obrechtus. SedRoHinusetRurrn.
~Mt~M. SpAt,n. Pra'fat., p. 80.
2,5etCAMp.habentsu&cMi'ua.
At R. t, CAp. et ed. Hack. su6n~a.
Quod damnant omnes critici. En.
~/ttf~u~ec~a. ~c/uf~ compa-
rationis index, locum suum bene
tuetur, si meminimus nomen !u&se-
civontm (vel n<cc)s;uorMm, vide ini-
tium notœ)propnum esse agrorum
dimetiendorum. Vide lexica.
j. Nec ego. Guelf. non ego. Goth.
(tac. Gesn. ) ne ego. Vide notam ad
i, 5, 3<), ne nocyectt.
2. Afof/u/eiur, aut. Guelf. nto~.
et; eodem, nisi fallor, sensu; diffi-
cilius explicatu quod dant Goth. et
Voss. 2 ut. Cœterumgaudeo, a meis
Codd.abessequodmuhihabentp.t
ipsequoqueTuric.:)tOtu,promo-
dis, mirorque Voss. 2 memorari in-
ter eos, qui dent notis, qunm Goth.
praeferat modis. Illud Burmannus
rcfert ad scribendum ea, quîe alius
cantet, cantica; vereor ut antiqui-
tatis usus patiatur. ~)7tMf<< 'no-
dis. Mira in hac voce sors est
cnnferentium Codicem Gothanum..minut.
Quum enim Gesnerus prœtermisis-
set izotis in isto libro, monituspost-
ea ab Heusingero, ne ipse quidem
attenditAlamseripturam.Estautem
nibus, prœter Gudf. Voss. t, 3,
Bern. Joann. si modo nihil pecca-
vimus, quotquot hosce Codd. in-
speximus. Edd. habent)!0(tsmeae
ante Gryph. omnes, et revocavit
Obr. Nequejam duLito quin veris-
sima sit ha'c scriptura, quamquam
ad hodiernum rei nomen miro mo-
do accedit. Quum tamen signa ipsa
sonorum veteribus frequentata esse
constet, quibus titreras, varie im-
mutatas, adhibebant, quidni prius
etiam, quam vulgo creditur, nota-
)~m nomen usurpatumfuerit?quum
pra'sertim nihil btbiturum esset
i~noti vel obscuri, etiamsi Quinti-
}<anus primus hoc loco sic uteretur
vocabulo, addens musicis, qno fit
manifestus sensus. Vid. Cangius in
Gloss. med. et inf. Lat. voce ;:ota
secundo loco. SpALn. Pra:f. p. 80.
n. t, 5, CAMp., aut musicis no-
tu.–Modtt/ehtt. excipiat. 1. e.
neque ipse canat, neque aliorum
cantum fidibus prosequatur. Sed
vide notam supericH'em.
3. Aft)tuttS!t'n<t geomctr. Turic.
inserit ttMtte cum tiodt. A~m. Bern.
ed. Andr. et meis ante Bas, omni-
bus. Verum credo. Guelf. transpo-
nitvetbaftt~tteadn:;nMt.sic:<!(f!
utique, qua ratione potuit
excidere usque.
~unne~ttabat. Goth. ( tacente
Gesn.) suppeditabit, cum Voss. 2
et éd. Andr.: male.
 INSTÏTUTIONISORAT. LIB. 1, i2. 25t
ego non de tardis ingeniis loquor. Denique cur in his '5
omnibus, quse discenda oratori future puto, eminuit
Plato? qui, non contentus disciplinis', quas praestare
poterant Athenae, non Pythagoreorum, ad quos in Ita-
Ham navigaverat, ~Egypti quoqùe sacerdotes adiit, at-
que eorum arcana perdidicit. Difficultatis patrocinia )6
praeteximus segninae neque enim nobis operis amor
est nec, quia sit honesta, atque pulcherrima rerum2
t. Plato? qui, non contentus dis- et praestantissimi fuerunt Demos-
<y/;nM, etc. P)ato primum se nu- thenes Aristotelesque, ornate de
gis ac inanibus artibus contriverat, Deo, de moribus, de jure civili dis-
et studiis, quae, si vera essent, ni- seruit in scriptis vero ornatioribus,
hilafferrent, quo meliusviveremus; quam a Socrate acceperat, perfec-
heroica carmina composuerat, quae tissimam reliquit doctrinam, quam-
comparata cum Homeri carmini- que postca academici et peripate-
bus, igni dedit scripserat tragœ- tici sunt secuti. Et ea fuit illa doc-
dias quas, monente Socrate, plane trina et vita Platonis, ut longum
exstinxit; ac demum, ut patriae et tempus quasi quidam Deus philo-
generi humano melius inserviret, sophorum vocaretur, teste Cicero-
philosophiam totus amplexus est. ne, ex quo ea excerpsimus. ED.
Ut us, qua: eruditus fuerat, adde- 2. PM/e/~fnma rerum. SubJimio-
ret, Megaram, Italiam, Cyrenas, ris orationis locutio, mutuo sump-
JEgyptum, et quascunque gentes ta, nt videttir, a poetis. Expressam
artibus Horenttssimas, petivit atque dicas e Virgitii versu Georg. II,
lustravit viros doctrinis et artibus 534. Neque enim accedam J. H.
notatissimos adut; ipse Syracusis Vossio rerum pro re~'un~M&~carunt
Dionem erudivit. At iniquitate Dio- positum accipienti. Alia est ratio
nysii, cui se commiserat, in maxi- quum adjicitur nomen terrae vel
mis periculis insidiisque versams populi ad res, vel rem, cujusmodi
est venditus ut servus, redemp- sunt omnia, qu~e appellat, loca.
tus, et tandem patriae suœ reddi- Usus autem poetarum in hac for-
tus, ab attingenda republica, ab- ma satis est constans. Nam si maxi-
stinuit, ea causa quod, quum ma rerum Roma itidem reipuMicae
popufum prope jam senectute de- significatu dicta videatur ~Eneid.
sipientem, nec persuadendo, nec VII, 602, Ovidius certe Mptam.
cogendo régi posse videret, <nium VUl, 49, aliisque locis pulcherri-
persuaderiposse diffideret, cogi fas m<t''<')T:mdixit hoc, quem vindico,
esse non arbitraretur. Ex omnibus latiore intellectu. Cui simi)e est
peragratis gentibus omnes collexit Ctaudiani "o~t'u'n. pulcherri-
artes, et forma pbitosophiœ institu- mus. Mundus. f De quart. Cons.
ta, in seliolarum cœtibus, et inter Honorii, v. 384) 85, uhi operum,
auditores, quorum frequentissimi pro rerum. Ne ipsi quidem Horatii
 252 M. FABII QUINTILIANI
eloquentia, petitur ipsa, sed ad vitem usum et sordidum
'7 lucrum accingimur'. Dicant sine his in foro multi, et
acquirant; dum sit locupletior aliquis sordidae mercis
negociato)-, et plus voci suse debeat praeco ne velim 3
quidem tectorem~ dari mihi, quid studia référant com-
'8 putaturum. Qui vero
imaginem ipsam eloquentiae di-
vina quadam mente conceperit,
quique illam ut ait
non ]gnobihs tragicus, rerum orationem 6
reginam
ponet ante oculos, fructumque non ex stipe advocatio-
num 7, sed ex animo suo, et contemplatione ac scientia
petet, perpetuum illum, nec fortunae subjectum; facile
scho)iast:B concedam ad Sat. I, q, 5. Ait non ignob. Qui in vett.
4: Quid agis, dutcissime, rerum ~) plerisque edd. inseritur post ut,
verba sic dirimenti, ut rerum
pen- Sophocles ne in Guetf. quidem est,
deat ex Quid. Vides in horum lo- neque in ullo, opinor, Codice.
corum nullo adjectivum referri ad 6. &t))<nn. orattonent. Eurip.
vocem rerum (qua: foret tanguida Hecub. 8~6: n6<6ù! ~'r)!t Tppctvvov
plane et elumbis oratio) sed ad id ttt~N~rof: ~M~~t.Suadelum vero t'e-
quod ubique laudetur, ut modo ~mam inter homines solam. Cic. de
masculinum debeat poni, modo fe- Orat. H, 44: recte a bon] poeta
mininum, pro re nata. dicta est "Hexamina, atque om-
). ~ccin~tntttr. Inest venusta avi- nium regina rerum oratio. ~on
ditatis, servo aut caupone digna t~)to!'t7em tragicum dici eadem ad
significatio. laudandum vi, qua Polybius a Livio
2. Dum.sit locupletior. Frequens appellettir haudquaquam spernen-
locutio pro iis Fateor ego, sed dtis auctor(i. e. testis), recte monet
"tu vicissim fatere, locapletio- Gesnerus. Vide Drakenb. ad Liv.
'<rem etc. Sic Ovid. Metam. X XXX, 45, 5.
3og,3<o: Tura ferat. Panchaia ~t~ea~~ocattO~uT?!. Inestcon-
te)[us Dum ferat.et Myrrham temptus, huic loco conven:ens,rei
et Noster H, )2, 7: vocentur. per se non improbat~e. Jam enim
dum tamen constet. n desierat nefas esse merces patroci-
3. Ne velim. Guelf. )tM vel. Non nii, quam et ipse Noster excusat
male, si continuatur oratio. et défendit X)I, 8, Q, 10, i, )2.
/}. Lectorem. Intellige serYum Legis CincitB (a Cincio AUmento
anagnosten, quales habebant domi tribune pl. )at:e A. U. C. 55o) qua
sua: potentes. Ejus conditionis ho- cautum erat, ne quis pr.] causa
minem Sositheum, eruditum sane oranda donum munusve acciperet;
et aliquid praiter lucrum sectatum restaurationem frustra tentatam vi-
in litteris, mortuum desideravit Cic. de apud Tacitum, Annal. XI, 5, 6,
ad Att. I, <2. Plin. Epfst. V, tq.
7,nostr:Bedit.voI.IH,p. !seqq.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 1, 12. 253
persuadebit sibi, ut tempora', quae spectaculis, campo,
tesseris, otiosis denique sermonibus, ne dicam somno,
et conviviorum mora conterunt, geometrae potius ac
musico~ impendat; quanto plus delectationis habitu-
rus, quam ex illis ineruditis voluptatibus dedit enim
hoc Providentia hominibus munus, ut honesta magis
juvarent3. Sed nos haec ipsa dutcedo longius duxit. Hac- ig
tenus ergo de studiis, quibus antequam majora capiat,
puer instituendus est proximus liber velut novum su-
met exordium 4, et ad rhetoris officia transibit.

i. Ut <~mpora. impendat. So- 3. Honesta !Ka~t!M~ar~Mt. Hsc

lebat Plato, quoties e schola dis-
cederet, dicere videte, pueri, ut
otio ad honestam aliquam rem uta-
tnin). *~A~6,o/raccs~ K&~oyT<KftTct~M- tum rationis viribus, tum eloquen-
~67~6TttV<y~o\t)v,M~A~c. Plutarch.
de Sanitate tuenda; edit. Xylandri,
vol. II, p. t35. Eo.
2. Ceometr<B. musico. Guelf.
~eometn<B. mustCtB cum'vett. ali-
quot edd. Obr. et Cod. A)m., et
Turic. ex corr. neque video quare
spernendum, quum prsesertim me-
ra; res antecedant, non persona:.
Quamquam supra §. 6 pro geome-
trœ male Guelf. dat geometri, ne-
que melius Goth. (tacenteGesnero)
~eometnœ. Bene tamen et hic ha-
bet recepta. Vide notam ad U, 21,
tg.–R. f,3,CAMp.~ef)ntetn'<B~o-
tius ac nt;t!;ca;. ED.
sententia, cujus veritatem magis
commendat elegantissima brevitas,
accurate explicatur; et omnibus
tia* ornamentis instructa produci-
tur.a Cicerone, de FInib. bon. et
malor. V, 22, ubi ostendit argu-
mentis et exemplis, honésta, ~r~-
terquam quod nosmeh~o! diliga-
mus, pr<Bferea suapte natura per se
esse e~ete~da. ED.
4. Novum exordium sumet. Non,
ut mate interpretatur vir ahoquin.
doctissimus Cedoynus, novumopus
in libro sequenti Noster instituet,
novam sumet materiam sed veraa
ipsius operis quodsibiproposuerat
exordiumnuncfacturus est. Hacte-
nus materiam tantum comparavit,
jam a:dincare incipiet. ED.
 DE INSTITUTIONE ORATORIA

LIBRISECUNDI
ARGUMENTUM.

CAP. ï. Quando sit rhetori tradendus puer. H. De moribus

et officiis praeceptoris. III. An protinus preeceptore op-
timo sit utendum. IV. De primis apud rhetorem exercita-
tionibus. V. De lectione oratorum et historicorum apud
rhetorem. VI. De divisione. VII. De ediscendo.
VIII. An secundum sui quisque !ngenn docendus sit natu-
ram. IX. De officio discipulorum. X. De utilitate et
ratione declamandi. XI. An artis hujus necessaria cogni-
tio sit. XII. Quare eruditi ingeniosiores vulgo habean-
tur. XIII. Quis modus sit in arte. XIV. Rhptorices ety-
mon, et totius operis divisio. XV. Quid sit rhetonce, et
quis ejus finis. XVI. An sit utilis rhetorice. XVII. An
rhetorice sit ars. XVIII. Generalis artium divisio, et ex
quibus sit rhetorica. XIX. Utra plus conferateloquentiae,
ars, an natura. XX. An rhetorice virtus sit. XXI. Qute
sit materia rhetorices.
 M. FABII QUINTILIANI
ORATORIO

INSTITUTIONIS
LIBER II.

CAP. I. TENUIT.consuetudo', quae quotidie magis in-

valescit, ut praeceptoribus eloquentiae, Latinis quidem
semper, sed etiam Gi aecis interim, discipuli serius quam
ratio postulat, traderentur ejus rei duplex est causa
quod et rhetores, utique nostri, suas partes omisenmt,
et grammatici alienas occupaverunt2. Nam et illi de-
clamare modo3, et scientiam declamandi ac facultatem
tradere, officii sui ducunt, idque intra deliberativas
judicialesque materlas4; nam caetera, ut professione
Tfnmt consuetudo. Verbum terias demonstrativas. TunKEBCs.
intransitive usurpat pro:o&hnu<[, 3. Declamare modo. Seil. fictas
ut pro duravit, saepe Livius, v. g. causas exerccndigratiaagere.RoLL.
Il, 3, 5. Vide Duker. ad Liv. fV, 4. Deliberativas jM~tf/a~s~ue.
~.NosteriterumVnt,5,2,"eon- Restat genus eloquentia: demons-
"suetudo tenuit));vide I, 7, 30, trativum (eirt~ofT'xot) quod, etst
'consuct. obtinuerit)); et !X, tractandum a rhetore, despiciunt.
nomen illud f<?KctMubi « no- Sic apud Senecam patrem nonnisi
« men illud est nominativus. Suasorias (deliberativi generis) et
2. Et grammatici alienas oc- Controversias (judicia)is) legimus,
cupavermat. Nam grammatic! oc- et in dedamationibus Quintifiani
cuparunt progymnasmata, id est, nomen praeferentibus meras con-
prima rhetorices elemanta, et ma- troYersia!
 ~56 M. FABII QUINTILIANI
sua minora, despiciunt, et hi non satis credunt, ex-
cepisse, quae relicta erant (quô nomine gratia quoque
iis est habenda), sed ad prosopopœias usque, et ad
suasorias 2, in quibus onus dicendi vel maximum est,
3 irrumpunt3. Hinc ergo accidit, ut, quae alterius artis
prima erant opera facta sint alterius novissima et
aetas, altioribus jam disciplinis debita, in schola mi-
nore subsideat4, ac rhetoricen apud grammaticos exer-
ceat. Ita, quod est maxime ridiculum, non ante ad de-
clamandi magistrum mittendus videtur puer, quam
4 declamarejam sciat5. Nos suum cuique professioni mo-
dum demus. Et grammatice, quam in Latinum trans-
ferentes, litteraluram vocaverunt6, fines suos norit,
praesertim tantum ab hac appellationis suae paupertate,
intra quam primi illi constitere, provecta nam tenuis
a fonte, assumptis poetarum historicorumque viribus,
).QMO<jftte<ItaGoth.(tac<'nte 2, 5, CAMP., subsidat. Atlistttst-
Gesn.). Caeteri qu. his, minus apte df«t.t;n.
hoc quidem loco. 5. Decl. jam sc. Guelf. et Turic.
2. Prosop. usque et ad suasor. omittuntjarn cum Bal. Bod). Joann.
Guelf..et Tune. prosop. usque ad Voss. 3, Alm. et aliquot vett. edd.
suas. omittendo et post usque, cum quas imitatus est Obr., non male
Voss. omnibus et Bern. et Atd. Inde profecto. Omissum malit et Loeh-
non malevidetur effecisse usque, ac mannus, ob sonum insuavem.
Obrechtus, quum salebrosi quid in- Jam omittitur quoque in RR. 5.
sit iis ad. et ad, in rebus praeser- 6. QttMMï. ucc~t/<?ruttf. Si recte
tim non adeo diversis. Est enim interpretor uncos a Cesnero appo-
~rosopopcp~ species ~uo~ortamnt. sitos, diversos eos a signis paren-
Usque, et ad. Ita Codd. RR. t, theseos, diflisus ille ejt appendici
2. frosopopœ:os. Earum natu- huie ctymotogicœ, quam rationem
ramenarratn,8.Vide notas. probat Lochmannus Progr. '~90,
3. /)Tum~tt)tt. Apposite locum, p. 4. Sed mox ostendit Qu., ipsa
huic fere geminuni, Ciceronis af- n~eMutf'ott.s paupenatc » signiti-
fert Gesnerus, ubi, ut hic gram- cari quam angustis tunitibus con)i-
matici, ita philosophi dieuntur ir- neatur ha;c ars, quœ //t<cm! sotas
rupisse in oratorum patrimonium. t)'actet.HocenimGra:co~!aM!ma-
DeOrat.IH,27. tices vocahulo, cui majoiem signi-
4'tdeat.Guetf.etTurie. ficationis ambitum trihnere consue-
subsidat, cum toi alus. –RR. t, verant Rom;, non asque apparebat.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. M, i 237
pleno jam satis alveo fluit; quum prœter rationem rec-
te loquendi, non parum alioqui copiosam, prope om-
nium maximarum.artium 1 scientiam amplexa sit; et
rhetorice, cui nomen vis eloquendi dedit, officia sua
non detrectet, nec occupari gaudeat pertinentem ad se
laborem, quœ, dum opere cedit, jam paene possessione
depulsa est2. Nec infitiaboi-ex iis aliquem, qui yram-
ma<:cen pro'fitentur3 eousque scientise progredi posse
ut ad baec quoque tradenda sufficiat sed quum id aget,
rhetoris officio fungetur, non suo. Nos porro quaenmus,
quando iis, quse r/:e<or:ce piaecipit, percipiendis puer
maturus esse videatur in-quo quidem non id est aesti-
mandum, cujus quisque sit aetatis, sed quantum in
studiis jam effecerit: et, ne diuiius disseram, quando
sit rhetori tradendus, sic optime finiri credo, quum
poterit. Sed hoc ipsum ex superiore pendet quaestione
nam si grammatices munus usque ad m~cr~M proro-
gatur~ tardius rhetore opus est. Si rhetor prima operis
sui officia non récusât, a narrationibus~ statim, et lau-

t. ~fa~t/Tt~ruf~ arttttm. Politia- sorias inserunt haee ~uœ sunt apud

nusquoque in Tjdmtft annotât gram- r~etorettt matert<e Utter nt~nKentft
maticum esse dëbere omnium ar- dicendi. Obr. ea ejecit, fortasse
tium peritum, ut sit in eo ency- Codice suo Argentoratensi aucto-
ctopœdia. TcRK. re, Gesnerus uncis ine)usit, gtos-
2: Possess. depulsa. Eo, quem sam putans. Maiui m tanto Codd.
modo memoravimu's, Ciceronis lo- consensu ( nam caeten qui non
co a nos (patroni) de nostra pos- memorantur, neglecti videntur a
« sessione depulsi. conferentibus ) irnitari Obrech-
3. Gramm. ~ro~tentur. Guelf. et tum. Hoc additamentum vacat
Turic. gramm. profiteantur: cuni in Codd. RR. 1 2, 3, 4 et C.4MP.
Goth. Voss. 2 et plerisque edd. Ed. Hack. et CAPP.habent. ED.
vett. RR. i, 2, 5, 6, CAMP.,1 Usque ad HtfMO).H. e. si gramma-
~)o/!tM)t<ur. Eo. ticus omnia docet, qua: sunt ante
4. ~u<Mon<t!pro)'o~atttr. I[a Gue)f. suasorias.
et Turic. cum Goth. Voss. 2,3, 5. ~4 nar)'att'ont6tM. desideratur.
Bal. Bodl. Joann. AUi Codd. silen- Cave a hoc loco explices post. Jam
tur, et edd. paene omnes post sua- in ipsis narrationibus seribendis et
'7
 258 M.FABM
QUfNTILfANî
dandi vituperandique opusculis, cura ejus desideratur.
9 An ignoramus antiquis hoc fuisse ad augendam elo-
quentiam genus exercitationis, ut theses dicerent, et
communes locos, et caetera citra complexnm 'rerum
personarumque, quibus verae fictaeque controversiae con-
tinentur ? Ex quo palam est, quam turpiter deserat eam
partem rhetorices institutio, quam et primam habuit~,
t" et diu solam. Quid autem est ex 4iis, de quibus supra 5
dixi, quod non tum in alia, quae sunt rhetorum pro-
pria, tum certe in illud judiciale causse genus mcidat?
An non in foro narrandum est? qua in parte nescio an
n sit vel plurimum 6. Non laus ac vituperatio certami-
nibus illis fréquenter mseritur? Non communes loci,
sive qui sunt lu vitia directi, quales legimus a Cicerone
composites~; seu quibus quaestiones generaliter trac-

primis generis demonstrativi peri- intervallo dicit.Vide 1. [, c. 5, §. ~<.

culis discipulo adesse rhetorem
vult Qu. Vide 1, g, 6, ubi, quales
ttarrattuHCu/G~ a grammatico trac-
tari suadeat, ostendit; majores rhe-
toribus assignat.
i. Theses. HIs opponuntur hypo-
theses, quae sunt cum com~~ejcu re-
tT~m, etc. Vide H, 24; III, 5, 5,
y; it. Cic. Orat. c. l4, 36; Topic.,
<2t.
2. Citra. Guelf. et Turic. circa,
<:um edd. a Stoer. ad Gibs., male.
3. Quam et primam /ta6utt, etc.
Suetouius enim tradit antiquos rhe-
tores duntaxat circa progymnasma-
ta esse versatos. TcRN.
4. Quid aut. est ex. Goth. (tac.
Gesn.) cum Voss. 3 omittit est, ut
et Locat. Ruse. Bad. Cervieorn.
Non prorsus male.
5. De quibus supra, modo 8 orandi usum Demosthenes, ita lo-
in Ëce. Supra igitur de brevissimo
6. ~e< plurimum. ha RU. 2, 3,
4 et C~Mp. At R. 5, vel hoc pluri-
mum. R. t, hoc p~ttruHum. En.
y. ~Von.R. 1 et CAMP.,nonne. ED.
8. QMa/M. compositos. Rectissi-
me Gesn. videtur ad partes vocare
locum in fine Prœfatiionis paradoxo-
rum, ubi s~tuHcat Cicero, se fuis-
se solitum, exercitationis causa,
ea, quae dicantur in scholis ~e'rfxx
(h. e. in genere proposita mettra
compl., rerum per~ot. ), ad suum
illud oratorium transferre dicendi
genus legimus utirmn ad ipsos,
quos Jegerit Qu., Iccos communes
spectet, an ad mentionem eorum
ab aliquo scriptore injectam (quod
mihi verisimilius videtur), in neu-
tram partem certa sunt argumenta.
Potuit, sieut prooemia in futurum
cos communes Cicero componere.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. H, t. ~5g
tantur, quales sunt editi a Quinto quoque Hortensio
ut, &<nepar~M argumentis credendum, etpro~ testibus,
et in testes, in. medils litium medullis versantur? Arma
sunt haec quodammodo praeparanda semper, ut iis~,
quum res poscet, utaris quae qui pertinere ad oratio-
nem non putabit, is ne statuam quidem inchoari. cre-
det., quum ejus membra fundentur 5. Neque hanc6, ut
aliqui putabunt, festinationem meam sic quisquam ca-
lumnietur, tamquam eum, qui sit rheton? tradendus,
abducendunt protinus a grammaticis putem. Dabuntur
illis tum quoque tempora sua neque erit verendum,
ne binis 8 praeceptoribus oneretur puer non enim cres-

t. Quinto quoque Hortensio. Dis-
plicet qudque; qùùm de atiis hujus-
modttoeorumauctoribusactum
non sit, nisi forte inest admiratio,
tantum virum tam levi operi ma-
nus admovisse. Vide H, 4, s y. An
quoque natum ex male rèpetito
Quinto? Codd. quidem non variant.
2.ProtMtttM!t!tt<tM.EJUS-
modi in utramque partem argu-
menta ministrat Anst. Rh. I, 15, t y.
3. Ut t't' Ita Coth. (tac. Gesn.)
cum vett. edd. plerisque his re-
centiores, utGesn.non aeque con'
venienter. Silent nostri Codd.
4. Oratorem. RR. t, 2, 6etCAMp.,
or<tt<onent; et eam lectionem Codd.
plerorumque restituimùs, consen-
tiente V. C. Spald. At vide hujus-
ce notae finem. En. Pert!')tere ad
oratorem. Hoc loco non erat ne-
gtigendavarietasscriptura'Tunc.
orationem. Quod quanto praestet
recepto, facile sentias, si statuam,
non statuarium, comparari. atten-
deris. Eadem similitudo repetitur
in prooemio lib. V!t, 2. Faciunt
autem cum Turic. Codd. A,)m,
Joann. Bal. Voss. 2, edd. ante Ald.
sec. meœ omnes, excepta Ald. pr.
Revocavit orationem Obr. quod et
ipse facere debebam, nihil mora-
tus .auctoritatem Guelferbytani
quem appello ad ni, 5, 12, in no-
tis. SPALD.in Praef., p. 8t.
5. Quum ejus mpm&ra/un~cnfur.
De statua metaUica loquitür, quod
opus fusorium est, non sculptile.
MOSEL.
6. Neque hanc. Apparet male
continuatas hoc loco paragraphos,
quum nova et generaUùr ordiatur
disputatio. Sed nolui turbare nu-
méros jain receptos.
Tradendus. Guelf. a prima ma-
nu traditus, cujus postremis sylla-
bis superscriptum est dendus. Illud
etiam Goth. Joann. Voss. t, 2, 3,
et aliquot edd. probante recte Ges-
nero. Vel sonus enim recepta* dis-
plicet,.et magis consentaneum est,
credere abducendum a or. post-
-quam (ra~ttu~ jam sit rhetori, quam
quum tm~eKdm adhuc..
8. Binis, pro duobus. Utrumque
tamen.aliquantnlum.différt. Et).
'7-
 260 M. FABII QUINTILIANI
cet, sed dividetur, qui sub uno miscebatur, labor et
erit sui quisque operis magister utilior quod adhuc
obtinent Grseci, a Latinis ômissum est~~ et fieri vide-
tur exbusate, quia sunt, qui labori isti successerint~.
t CAP. II. Ergo qujum ad eas in studiis vires pervenerit
puer, ut, quae prima esse praecepta rhétorum diximus,
mente consequi possit, tradendus ejus artis magistri&
a erit, quorum inprimis inspici mores oportebit; quod
ego non iccirco potissimum in hac parte tractarë sum
aggressus, quia non in caeteris quoque doctoribus idem
hoc examinandum quam diligentissime putem, sicut
testatus sum libro priore 7 sed quod magis necessariam
3 ejus rei mentionem facit aetas ipsa discentium. Nam et
r. Quad adhuc. excusate. Quid est. Aliquam Codd. in hisce Buc-
igttur othnetttttdAtfC Gt'<E6't,om<!e- tuationem vide in notis sequenti-
yttntj~attKt?Seiiieet,ut,dumapud bus, sed non capitalem illam.
rbetorem est puer, grammaticus 2. ~atttfM. RR. Codices t, 2
eumdem doceat. At potestne dici et a Latinis. EntTOH.
~crt aliquid, quum omittitur? Nam 3. Omissum est et. Guelferbyta-
aliter vix te expedias, quam ut nus omittit est.
omissio ista dicatur/?crt c.vc~~tcj 4. Labori isti. Goth. (tac. Gesn.)
ubi pro omissum est malim certe huic labori, cum Voss. 2.
omittitur, si fieri eo est référen- 5. Successerint. tta Goth. cum
dum. Et quomodo facit ad excu- Jens. (tac. Gesn.) et Voss. 3, qui-
sandani omissionem moris ejus,quo bus accedunt edd. Tarv..Loc. Ve-
duobus simul magistris vacabat net. Rusc. Atd. Bad. Cervic. et ad-
adolescens, quod isti labori (cui stipulantur Bal. et Guelf. per erro-
autem?) successerunt quidam. Hae- rem dantes succeBSucrtHt it)e, hic
reo in loco, qui, si non aliunde succctïsennf. Vui~o, ut' ût Gesn.,
ab interpunetione certé laborat. Sttcccxsermit. -Ita quoque RR. t,
Neque tamen ullam ego diremptio- 3 et CAMP.Ed..
nem comminiscor, qux ab omni t. 6. 7M~MCt mores. Jus~nianui
parteptaeeat.VideJ,g,6,ubi, quoque pra'cipit, ut doctores ar-
quid Latini rhetores omiserint "tium pnmum bene morati sint,
quoque tractando levaverint eos deinde facundi. Et hoc nomine
grammatici, longe estapertius. Sunt '<Socratis schola fuit infamata
enim narrationes et genus eloquen- quod obesse bcnis moribus vide-
tiœ demonstrativum, de quibus si retur. c Ita Tnrnebus, cui non
noster quoque locus agit ( quod assentimur. Eu.
tuspicor), corruptuf ille sit necesse y..M)n)~rton'.VideI,a,5.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. II, 2. 26f
adulti fere pueri ad hos praeceptores transferuntur, et
apud eos juvenes etiam facti persévérant, ideoque ma-
jor adhibenda tum cura est, ut et teneriores annos ab
injuria' sanctitas docentls custodiat, et ferociores a li-
centia gravitas deterreat. Neque vero satis est summam
praestare abstinentiam, nisi disciplinas severitate conve-
nientium quoque ad se mores astrinxerit2. Sumat igitur
ante omnia parentis erga discipulos suos animum, ac
succedere se in eorum locum, a quibus sibi liberi tra-
dantur3, existimet: ipse nec habeat vitia, nec ferat. Non
austeritas ejus tristis, non dissoluta sit comitas ne inde
odium, hinc contemptus oriatur. Plurimus ei de hones-
to ac bono-sit sermo nam quo saeptus4 monuerit, hoc
radius castigabit. Minime iracundus; nec tamen eorum,
quae emendanda erunt, dissimulator: simplex in docen-
do s patiens laboris; assiduus potius, quam immodi-

r. ~t t'n/un'a. Vide I, 3, 16, ty; cum recentt. ~M</MHfMf. RR. y,

ethuj. ips. cap. §. t~, t5; it. XI, 2,3, CAMP., t?-adai4titr. R. 5, tra-
1,53: «si de morte filii sui, vel dentur. C.tp. et editio Hachiana,
< injuria traduntur. En.
quae morte sit gravior,
dicendum patri fuerit. Ib. S. 8~: 4. Quo sa'pttf!. Gothanus (tacente
ubi quis pudenda queritur, ut Gesnero) quod, non sine sensu,
stuprum, praecipue in marihus. » etsi deteriore.
2. hlores astrinxerit. Cave ad se 5. Simplex in docendo. Simplici-
trahas ad astrinx., pertinet ad con- tas saepissime apud veteres cernitur
pe)t<ettttttm astringere opponitur promendo ea quaecumque aliquis
dissolvendis moribus. Ita, sed alio cogitat. Sic loco Ciceronis festi-
destinata translatione, X, 4, i, vissimo Orat., c. 60;: «Tirum sim-
/HJCtfn'<t;tti'<t
asfnn~ere. SimiliterLiv. ~tcem, qui nos nihil celet. In-
XXXIX, t, 6 inops regio, quœ telligas igitur doctorem, qui nihil
'< parsimonia Mtnn~efet mifites. '< eorum, qua* novit, invideat diiici-
SimiliaetJ~osterLtProoem.c.a~, pulis suis (vide I, 4, 23); sed et
ett.U,c.4,<i.5. is, ex usu veterum, est M'mp~~
3. Sibi. tradanhtr. Ita Guelf. qui nil, przter eam, quam quum
cum Tune. A)m. et multis edd. maxime agit, rem, sibi proponit,
vett. (pra:ter Burmanno memora- qui itaque, dum docet adolescen-
tas Jens. Tarv. Venet. Ruse. Bad.) tes, eorum unice utilitatem, non
flagitante Latinitate oh sibi. Gesn. suam g)oriotam, o.tentanda eru-
 262 M. FABIÏ QUINTILIANI
6 cus. Interrogantibus libenter respondeat, non inter-
rogantes percontetur ultro. In laudandis discipulorum
dictionibus' née matignus~, nec effusus; quia res al-
7 tera taedium laboris, altera securitatem parit. In emen-
dando quae corrigenda erunt, non acerbus~, minime-
que contumeliosus; nam id quidem multos a proposito
studendi fugat~, quod quidam sic objurgani, quasi
8 oderint. Ipse aUquid, immo multa, quotidie dicat, quae
secum audita referant. Licet enim satis exempl.orum
ad imitandum ex lectione suppeditet, tamen muet illa
nt dicitur, vox5 alit plenius, praecipueque ejus prae-
ceptoris quem discipuli, si modo recte sunt insti-
ditione, spectat. Sic 1, sim- cis et Latinis usurpatum de ~'M
pliciter docentem sequuntur, de voce, est apud Ciceronem v. c. ad
pueris, nihil aliud, nisi quod man- Att. IJ, ia: "Ubi sunt qui aiunt
datur, agentibus. f ~N~))c'~Mv?c? ïïnpecfectum ut
t..OtCttont&tt!. J. e. declamatio- sit, affertur proverbium ubi ha'c
nibus, ~xM~t. Vide H, ay, ubi fere desunt jU<~Nt t~T't !tf~"ft.
crationes forenses InteHigenda'. Vide plura de eo apud Erasmum
2. ~fa/t~nu!. Nimiam parsimo- Chil.iad. I, cent. 2, t~, et consule,
Ktam in laude tribuenda solam in- sis, Benttetum ad Hor. Art. Ppet.,
telligi, nullam aliam mat~ttttatent, v. 3!8, in quem ex Cpdd. inducit
monendi videntur tirones. Docent vivas MOCM,qui et nosTo loco uti-
lexica in &pn~ftu~ et malignus. tur. Seneca Rhet. Controv., lib. J,
3. 7n emendando. non acerbus. Praef., p. Bip. 63: quod vu)go.
Hujusmodi fuit Orbilius Horatii « dici solet, sed de (Cicerone) pro-
prœceptor, non solum acerbus in prie débet, potui fffaM vocem
anïisophistas, verum in discipulos audire. Vavassor de vi et usu
omnes, adeo nt vix esset tolerabi- fe)'66., p. 49 acute suspicatur
lis. TcRN. Tulliano tempore nomdum tatine
4. A proposito. fugat. Cave ni- dictum hoc proverbium.
mis ex nostra toquendi forma in- 6. frœoptte~ue ejus ~)'<BC.Guelf.
terpreteris. Jd quidem solum inter- et Turic. omittunt ejus, cum Goth.
esse videtur, quod Qttintiiiano et et pte.risque edd. ut Jens. (tacente
œquaUbus shtdeTe est litteras tmc- Gesn.) Tarv: Dant illud tamen
tare t~/tyenter, vide JI, 7, i, nobis Codd. Pa)at. et Bal. cum quibus-
hodie, ut<(p ~fenu!sequi, ubi victum dam edd., ut Andream. Fateor me
<)ufBras ex litteris. Vide Gesn. ad libentius eo carere, qnamquam In-
PUn. Epp. III, 5, 5. suavem fieri sonum, omisse ejus,
5. ~ttM. vox. Proverbium Gra:- et sentio et do!eo, Sententia tamen:
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 11, 2.
tuti, et amant', et verentur: vix autem dici potest, quan-
to libentius imitemur eos, quibus favemus. Minime
vero permittenda pueris, ut fit apud plerosque, assur-
gendi exultandique in laudando licentia 2 quin etiam
eo deducit, ut prtfc~to)'~ ia gene-
re,non certfaucujuspra'ceptoris,
auctoritatem magnam significari in-
telligamus neqne~deo qnid opus
sitiHis''simodo.instituti",si
retinetur ejus. At si quemcunque
prœceptorem amare dicuntur dis-
cipuli, commode et pœne necessa-
noadd[turid:tsimodonetc.
i. Amant. verentur. Guelf.
ament, quod malim, si retinetur
ejus. Pro verentur, Voss. ï vene-
rantur(quocum hie non facit Goth.)
ex glossa, vereri enim est pro ve-
tteran, quod exempiis idoneis do-
cet Drahenb. ad Liv. V, 28, Hue
maxime facit Cic. ad Quint. fratr.
1, 3 "etatna6af. et, .ut ma-
jorem fratrem, verebatur.
In laudando licentia. modi-
cum. testimonium. Ex serie ora-
tionis, laudari hic magistrum, qui
"ipsealiqulddicat<eiquedari
testimonium, putabimus, sicut et
Gesnerus est interpretatus de
<'plausu, quem dicenti ~rœc~toft
'<tribuunt auditores. Qua* tamen
sequuntur Ita net '< etc., usque
ad §. 12, mâle sentiant alia om-
nia docent et ostendunt, improbari
morem discipulorum se invicem
laudantium, quem sensum expres-
sit Gedoynus o <Mplus avancés té-
<'?MOt<7tte?tt. ce qu'ils pensent, de
ce qu'ils entendent des autres.
Huic confusioni optimam medici-
nam afferri posse arbitror, si §. 8
loco suo moYeatur, postque 12 re-
leuetur. Sic recte procedit consilio-
263
rum a Quinti)iano datorum ratio et
series. Monet primum, teniter esse
reprehendendas discipulorum dic-
tiones, sed vetat idem, condisci-
pulorum, juniomm praesertim, im-'
modicum ferre plausum, qui quare
sit perniciosus, docte inprimis et
eleganter persequitur. Deinceps ip-
sum jubet coram discipulis dicere
magistrum, sed et eum quomodo
in admittendo auditorum plausu
versari debeat, priBceptis instruit.
Ita commodissime rationem redde-
re mihi videor et Tt? vero §. 9, et
'rc~xco! §. f3, quamquam, nisi alia
obstare)it,~o!tert0)' vel in recep-
ta constitutione, idonea reperitur
interpretatio prioris non item, ut
quidem opiner. Jam autem quomo-
do fidem faciam tantae librariorum
socor<]i;B, ut intégras sententias
alieno loco posuerint, nullo pra:-
sertim Codice auctore facto, non
magnopere invenio. Id saltem in
nostro scriptore conjecturam nos-
tram nonnihil adjuvat, quod insig-
nem ordinis perturbationem osten-
dit Codex Guelferbytanus qui VII,
3, y, omittit verba hœc n Diver-
"sum. appellanda sint (inte-
gram §. ) quorum deinde partem
ponit VU, 8,2; partem VÎM, 2
2t, ex quo ipso loco aufert iUa:
At. interpretandum sit quœ
infercit VII, 8, 2. Si reputamus
conditionem operis QuintiUanei,
qualem exponit in epistola ad Gua-
rinum Poggius (Fabric. Bibi. Lat. t.
Ern., vol. Il, p. 25g), fortasse mi-
 264 M. FABII QUINTILIANI

juvenum modicum esse, quum audient, testimoniutii

débet. Ita net, ut ex judicio praeceptoris discipulus pen-
deat, atque id se dixisse recte, quod ab eo probabttur,
!o credat. Illa vero vitiosissima, qusejam' Aumatti~~ vo-
catur, invicem quatiacunqùe iaudandi, cum est mde-
cora et theatraHs~, et sévère institutis scholis aliena,
tum studiorum pe) n!cioslss!ma hostis supervacua enim
videntur4 cura ac labor, parafa, quidquid effuderint,
11 laude. Vuttum igitur praeceptoris intueri, tam qui au-
diunt, debent, quam ipse qui dicit; ita enim probanda
atque improbànda discernent sic stylo facultas con-
12 tinget auditione judicium. At nunc proni atque
succinct! ad omnem clausulam 7 non exsurgunt mo-
nus a tali suspicione abhorrebi- consensus, et potest ferri anapho-
mus, (juœ tamen ut in hoc loco ra ita. sic, quam de industria va-
faisasit,nefisanepotest. riaverit scriptor. Stylo. a:t</t-
i. Qttœ~QtM. Tui'ic. Alm. Bodl. tione. Ostendit postefius, quo casu
Andr. ~M<Betiam. accipiendus sit stylus. De stylo vide
2. 7y<[ma));t~. Proprie slgni6cat Epist. ad Tryph. t. Est autem is h.
ftexteritatem quamdam qua erga I. ipsius dicentis, qui seriptam do-
homines afficimur. Tempore etiam mo affert oration.em,aM<<tt<o cœte-
Fabu in maiam partem accipieba- rorum, qui intersunt recitationi.
tur et signiticabat propensiorem Perperam editiones q~œdam dant
i!)am m laudando et approbando auditioni.
facilitatem qux pœne adulatoria 6. ~f)t~fttone. C~p. et edd. Hack.
est; et est illud vitium quod nostri att</<t<ont'.A)II Codd. Tutgatam ha-
dicunt fausse politesse. En. bent. Eo.
3. Theatralis, qualis a theatro, y. Clausulam. Etsi de fine cujus-
h. e. spectatorihus, solet acclamari: vis sententiœ ssepe apud rhetores
vide 1, 2 <). usurpatur c~attStt/œ nomen, tamen
4. &<pc)'ff!cua. t;t(/cMtttr. Guelf. tonfioris circuitus arguta et con-
cum Goth. vicletitr, et hase plera- cinna conclusio proprie dicitur, pe-
rumquc ante Burm. edd. scriptura. tita a scena significatiane, ubi est
Adsunt tamen non pauci Codd. et c/atMM~tpetentispIausumhistrionis
aliquot edd. vett. reeeptam dantes, et finem fabula; imponentis. Inde
qaœ sola ~'era est. RR. 2, 5, 6, est quod Cicero dicit <' Clausula
~tf/etur.EfD. est difncihs in provipcia traden-
5. Sic stylo. Guelf. et Turir. si dan ad Att. VI, 3, ubi provincia-
stylo, cum Voss. t. Non prorsus administrationem fabuts compa-
displicet, sed obstat Codd. et edd. rat, et ad Div. n, 4 Mtar ea clau-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. II, 2 265
do', verum etiam excurrunt, et cum indecora exulta-
tione conclamant: id mutuum est, et ibi2 declamationis
fortuna bine tumor et vana de se persuasio,
usque ad-
eo, ut illo condisciputorum tumultu inflati, si parum a
praeceptore laudentur, ipsi de illo'male sentiant. Sed se
quoque prseceptores~3 intente ac modeste audiri velint;
non enimjudicio discipulorum dicere4 debet
magister,
sed discipuli magistri. Quin, si fieri
potest, intendendus
animus in hoc quoque, ut perspiciat
quag quisque, et
quomodo laudetS et placere, quae bene dicet, non suo
magis quam eorum nomine delectetur, qui recte judi-
cabunt. Pueros adolescentibus sedere permixtos, non
placet inihi nam etiamsi vir talis, qualem esse oportet
studiis moribusque prseposHum, modestam habere
po-
test etiam juventutem 6; tamen vel infirmitas a robus-

tuh qua soleo. n Item simili mo-

do NosterXt, 3, t8t:<.Hujus
quoque loci clausula sit eadem n;
et loco inprimis manifesto Seneca
Epist. LXXVH, p. ayo, vol. 111
Bip. Quomo<loya6tf<tt, sicvita.
quocumque (loco) voles, desine
f tantum bonam clausulam impo-
« ne. Oratores autem in clausulis
maxime captasse argutias, signifi-
cat Noster VIII 5, t3, i4: « Sed di jus assumit, brevi partes vitupe-
nunc illud volunt ut. omnis sen-
sus in fine sermonis feriat anrem.
Turpe autem ac prope nefas du-
cunt, respirare ullo loco, qui ac-
clamationem non petierit. n Eo
igiturmorbojam discentes in scho- invehitur in discipulos seipsumpra-
lis infectos discimus ex nostro loco.
Est apud Senecam patrem p. Bip.
t65 ad dictum aliquod ingeniosum
scho!asticorum summus fragor
nimirum plaudentium. Vide et p.
266, ubi gemina Quintitianeis.
l.Ë.YMtr~mtmo~o.Pro quo Cod.
R.!habetaMu)~u)tt.ED.
2. Ibi, non auteminjudicio pra*-
ceptoris.
3.&dse~uo~))'tEc~t.,ete.So-
lebant adolescentes in schola lau-
dare effusius non solum condisci-
pulos, sed ipsos etiam prxceptot-es.
Hoc quoque improbat Fabius; et
quidem merito nam qui sibi laudan-
rationis sibi quoque attribuet. En.
4. Dicere. moy. Guelf. pra:-
postera scriptura ~ere. may.
5. Quœ et quomodo baudet. Sic
Latro apud Senecam patr., p. 23~,
ve laudantes.
6. Potest etiam juventutem. R.
Cod. t et atii permulti omittunt Ta
.etiam. Eo. –Jttt~entutem, opposi-
tampueritia;,i.e.adotescentesro-
bustiores.
 266 M. FABII QUINTILIANI
tioribus separanda est; et carendum non solum crimine
!5 turpitudinis', verum etiam suspicione. Haec notanda
breviter existimavi nam ut absit ab ultimis \Itns ipse
prœceptor, ac schola, ne praecipiendum quidem credo
ac si quis est, qui Hagitia' manifesta in deligendo filii
praeceptore non vitet, jam hinc sciat, caetera quoque,
quae ad utilitatem juventutis componere conamur, esse
sibi, hac parte omissa, supervacua.
CAP. III. Ne illorum quidem persuasio silentio trans-
eunda est, qui, etiam quum idoneos rhetori pueros
putaverunt, non tamen continuo tradendos eminentis-
simo credunt, sed apud minores aliquamdiu detinent,
tamquam instituendis artibus magis sit apta mediocri-
tas praeceptoris, cum ad intellectum atque imitatio-
nem facilior, tum ad suscipiendas elementorum moles-
tias minus superba. Qua in re mihi non. arbitror diu
laborandum, ut ostendam, quanto sit melius optimis
Imbui, qùantaque~ in eluendis, quae semel insederint,
vitiis, difficultas consequatur; quum gemmatum onus
succedentes premat, et quidem dedocendi gravius ac
3 prius, quam docendi. Propter quod Timotheum4 c!a-
Et carendum non solum cri- omittunt que cum Goth. (tacente
mine turpitud. Alludit ad apoph- Gesrk ) et aliquot edd. non male.
thegma Cœsans satis notum, qui RR. t, 2, 3, C~Hp-, quanta in
quum Pompeiam uxorem repudia- eluendis. RR. 4;6, elevandis. R. 5,
ret, quod ea a Clodio adulterata eliciendis. ED.
fuis~et, neque rem certo sciret, 4. Timotheum. Mi)esmm, tragi-
dixit CtMartS domum non solum cri- cum, ABf~~oa'o~fetmusicumcta-
mine, sed etiam suspicione criminis Y'issimum,Euripidis aBqua)em,quem
carere <<e6<'re.TcBN. ob auctum chordarum in cithara
2. Quum ad intellectum. Intellec- numerum urbe expulerunt Lace-
tus praestat cognitionem faciliorem da;monii, hic agnoscnnt interpre-
theorematum artis imitatio vero, tes sed is tibiis cecinisse non di-
quae habet adjunctam exercitatio- citur. Intelligendus igitur est alter,
nem, suppeditat praxin. TURN. hoc paulo recen.tior, Thebanus
3. Quantaque. Guelf. et Tune. quo canente Alexander ad arma
 INSTITUTIONISORAT.LIE. ÏI, 3. 267
jum in arte tibiarum, ferunt duplices ab lis, quos alius
instituisset, solitum cxigere mercedes, quam si rudes
traderentur. Error tamen est in re duplex: unus, quod
interim sufficere, illos minores existimant, et bono
sane stomacho contenti4 sunt; quae, quamquam et ipsa
reprehensione digna, securitas,tamen esset utcunque
tolerabilis, si ejusmodi praeceptores minus docerent,
non pejus alter ille etiam frequentior, quod eos, qui

prosiluit, narrantibus Suida et Ba- vide ad eum Dukerum et Drakenb.

silio Magno, p. t8o, vol. H, ed.
,Bened., p. 60 ed. huj. Hom. Sturz.
qni et sedatum dicit iisdem tibiis
Alexandri impetum. Vide Lucian.
in Harmonide. Bip., vol. EV, p. 3~,
ibique Solanum. Confudit Mitesium
cum Thebano Suidas, sed et Har-
IesBib)ioth.G)'œca,voI. !I,p. 3~5,
not. ooo ). Qui enim apud Athe-
nœum, p. 565, promissa barba ca-
nit tibiis coram Alexandro, is non
potuit cum Archelao versari. Vide
l'hjt. Apophthegmm., p. i'~ B.
Caeterum historia illa de Alexandro
ad arma eoneitato et sedato rursus,
Drydeno, poetœ, ansam dedit in-
cendium Persepolitanum Timothei
cantibus tribuendi, cujus apudCur-
tium et Plutarchum nulla mentio
(vide ~k~anf/er'! Feast. ) Qui hoc,
de duplici mercede, narraret prae-
ter Quint., inveni neminem.
i. Duplices. quam. Quam post
voeem similem comparativo, qua-
lis est duplex, frequens scriptori-
bus. Consulant tirones Tursell. ed.
Ern., p. ~55 seq., quibus adde
Nostrum JX, 2, 50 « contraria di-
'< cendi, quam quae intelligi velis.
Livii locum VI!, 8, multiplex.
quam n non Pithoeus (ut est apud
Burm. et Gesn.); sed Valla primus
et post eum Badius attulerant. Tu
it. Heusing. Emendd., p. 5y.
2. Quod !)ttenm sufficere. Inte-
rim h. 1. frugi est sensu, pro inter-
ea, ad tempus, etsi mox sui sévi
more usurpat interim. interim.
Vide!, !,8.
3. /~0! minores. Goth. illis mt)t.
cun~ Voss. 2, non illi, ut refert
Gesn. R. Cod. 2 et CAMP., illis-
minores. EDITOR.
4. Bono sane. contenti. Cave
ablativos referas ad contenti, quod
fieri recte jam vetuerunt Capperon-
nerius et Gesn. bono stomacho, est
facili, cuivis cibo concoquendo pa-
ri contentum esse est acquiescere,
~M'e~. ïnest Ironica gratutatio
quam insigni lepore conspergit sa-
ne istud, a quibusdam VV. DD.
sollicitatum praeter necessitatem.
Pinguius et minus dissimulato con-
temptu Horatius 0 dura messo-
rum i!ia! Epod. III, 4.
5. Alter ille etiam. Tune. post
alt. inserit error cum Bodl. ed.
Andr. Jens. (tac. Gesn.) et meis
ante Gryph. omnibus. Ex quo recte
efncere videtur Burm. alter, et ille
etiam. Nam neque vetusta illa, ne-
que recepta plane procedit. SpALD.
etTuricensis ha-
Praef. p. 89.–R.
bent alter error. Editio Camp. omit-
tit error. A)u alter, ille etiam. Eo.
 268 M. FABII QUINTILIANI

ampliorem dicendi facultatem sunt consecuti non pu-

tant ad minora descendere; idque interim fieri, quia
fastidiant praestare hauc inferioribus curam, interim
5 quia omnino non possint. Ego porro eum, qui nolit3,
in numero prsecipientium non habeo posse autem
maxime, si velit, optimum quemque contendo pri-
mum, quod eum, qui eloquentia caeteris praestet, illa
quoque, per quse ad eloquentiam pervenitur, diligen-
6 tissime percepisse credibile est deinde, quia plurimum
in prsecipiendo valet ratio, quae doctissimo cuique pla-
nissima4 est postremo, quia nemo sic in majoribus
eminet~, ut eum minora deficiant; nisi forte Jovem
quidem Phidias optime fecit; illa autem, quœ in orna-
mentum operis ejus accedunt, alius melius elaboras-

t.~f)ttco)~.Gue)f.H)ttcon!. inprimis sunt ~~))!t! et p~enm. Vi-

eum multis edd. neque displicet;
se'ImoxpessimeidempOMutttpro
possint. R. 2 CAMP., sint. Eu.
2..Ejfo yjon'o. Vis adverbii porro
est in oppositione vide 1,5, 46.
Simillimus nostro locus II, 17, 8,
ul)i, prœmisso adversarii (ut hic)
argumento Nos porro. non la-
~boramus.')Jt.ni,8,5g:~Ego
porro. Item apud auctorem
Declamatt., p. 38, vol. 11, in op-
positione Negant.Ego porro.
« existimo. Sed Ciceronis quoque
aliquid ejusmodi affertur in frag-
mento orationis pro Scauro, V, t3,
~o: 'oporro.c~fteMM!p. ;o58,
vol. FV, p. 2 Ern., ubi c~tte~œ op-
ponunturplaustris.Vid. not. II, t, y.
3. Eum, ~tttttoh't.Videl, 4, 23.
4. Planissima. Guetf. plenissima
cum aliquot Codd. et edd. Recte
nostram videtur defendere Badius,
qui manifestissimam interpretatur.
Confusioni apud librarios obnoxia
de Drakenb. ad Liv. ]V, 32, t0.
F/entMttna habent RR. 2, 5, 6 et
CAMP.Ed. Ratio. planissima.
Ratio est t/teona, opposita illa
praxi; ~/Q)ttM;)))a haec est, quum
prorsus ad artis formulam, regulis
omnibus instructa, accessit, neque
quidquam habet obscuri aut incer-
ti. Vide initium nots.
5. Sic emot~t. Cave sic interpre-
teris tantopere, quasi {;radns signi-
ficetur. Sic. ut est cum ironia dic-
tum pro his tam miro inaudito,
modo. ut, etc.
6. Pltidias. illa autem oucB in
ornamentum. Obversatus Fabio vi-
detur locus Ciceronis de Or. JI, ty
extr. Is autem, proeter miram et
nimiam paene convenientiam, qua*
est ei cum proximi capitis conclu-
sione, habet difficultatem, quam
non videtur sustulisse Ernestus, et-
si probatus Wytten~achio Viro Ce-
leb. in BiM. crit., vol. p. '9.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. II, 3. ~69
set', aut orator toqui~ nesciet, aut leviores morbos cu-
rare non poterit medicus praestantissimus. Quid ergo?a
non est quaedam eloquentia major, quam ut eam intel-
lectu consequi puerilis infirmitas possit? Ego vero con-
fiteor; sed hune disertum praeceptorem prudentem
quoque; et non ignarum docendi, esse oportebit, sub-
mittentem se ad mensuram discentis, ut velocissimus
quisque, si forte iter cum parvulo faciat, det manum,
et gradum suum minuat, nec procédât ultra, quam co-
mes possit. Quid? si plerumque accidit, ut facitiora sint
ad intelligendum et lucidiora multo, quae doctissimo
quoque dicuntur? Nam et prima est eloquentlse virtus,
perspicuitas, et, quo quis ingenio minus valet, hoc se
magis attollere et dilatare conatur ut statura brèves,
in digitos eriguntur, et plura innrmi.minantur. Nam
tumidos, et corruptos, et tinnulos4, et quocunque alio

Noster infra II, tg, 3, Praxitele 3. Dilatare. Fortasse subest taci-

utitur exemplo, quo in loco verba
fere illa, quse sunt impeditissima
apud Ciceronem, de Or., Il, i~
illud idem artt/*e.\ satis apte po-
tmntur. SpALn.Prœfat. p. 82.
i. Elaborasset. Guelferb. Turie.
Goth. et Jens. (tac. Gesn.) /ator<M-
set, et sic plerique Codd. ut et edd.
vett. neque exemplis caret usus la-
borandi transitivus, ut XII, 6,5:
/atomtam. dierum ac noctium
studio actionem. o Statius, Theb.
III, 2yg, Marti Venus de Vulcano,
ipsique /a&0)'et Arma tibi. Tacit.
Germ., c. ~5 « Frumenta cœteros-
que fructus. /a&0)aHt. Sed
elaborare sœpe Noster. Nostri
Codd. RR. t, 2, 3, 4 et C~Mt., et
alil permulti, ~ahorasset. En.
2. Loqui, quod longe minus est
quam dicere.
ta significatio fabulae de rana bo-
vem imitante. Phœdrus, J, 2;{, 5,
«anboveesset/attor.MSenec.de
Benef. H, i5 Née exi~um (be-
f.ne(icium)ditatabo.!)
4. Ttnntt/0!. Guelf. trenttt/o~,
mate. Tumidos. tinnulos. Rec-
te Rollinus tMmi~os, sublimitatis;
corruptos, acuminis et ingcnii; tin-
ttu/os compositionis et. numero-
rum, perperam studiosos interpre-
tatur. Corruptum proprie inprimis
appeUatur quidquid in oratione
ûstentandiingenii causa, desciscit
a veterum severitate. Sic liber de
et causis corruptce etoquetitia:. VI
Proœm.3,etVm,6,76,4.cor-
ructa~ orat. n H, 5, to, corrup-
c tM!t)Mtt~quisquepoetarum".VHI,
Proœm. 25, a nemo ex conuptis
t die.tt me inimicum esie culte di-
 270 M. FABII QUINTILIANI
cacozeHse' genere peccantes, certum habeo, non vi-
rium, sed infirmitatis vitio laborare ut corpora non
robore, sed valetudine inflantur; et recto itinere lapsi 2
plerumque devertunt3. Erit ergo obscurior etiam,'quo
10 quisque deterior. Non excidit mihi, scripsisse me in 4
libro priore 5, quum potiorem in schbHs eruditionem
esse, quam domi, dicerem, libentius se prima studia
tenerosque profectus ad imitationem condiscipulorum,
quae facilior esset, erigere quod a quibusdam sic accipt
potest, tamquam hsec, quam nunc tueor, sententia;
tt priori diversa sit. Id a me procul aberit; namque ea
causa vel maxima est, cur optimo cuique praeceptori
sit tradendus puer, quod apud eum discipuli quoque
melius instituti, aut dicent~, quod inutile non sit imi-
tari aut, si quid erravermt, statim corrigentur at in-
doctus ille etiam probabit fortasse vitiosa, et placere
audientibus judicio suo coget. Sit ergo, tam eloquentia
quam monbus, prestantissimus, qui ad Phœni cis Ho-
menci? exemplum dicere ac facere doceat.
centibus. VHI, 3, 7, Seneca pat., locum, quem, si rectam viam te-
p. 285, con'upttE sententis. It.,1 nuissent, eo ipso die âttigissent.
p.t83,'<muttabenedicta-sunt, Recto itinere lapsi (non ~MM,ut est
multa corrupte. n Et saepe. in aliquot Codd.) sic dicuiMar, ut a
Cacoxe<<e. Guetf; cacex: mi- Seneca de Vita beata, c. l, via lap-
re, neque spernendûm ) si jam sus. Si lassi voluisset Qu. posuisset
nunc in translatione versaremur à ante recto it. R. t et CAMP.di-
valetudine petita. Sed est fortuitus vertunt. En.
error. Cacozelia autem est pra- ~cn~s. me m. Guetf. cum Goth'.
vum imitationis studium, ve!uti omittit me: quod placet Gesn. et
si quis in oratione vetustatem Sa)-' Heusingero in He)teno!exia, p. 121.
lustianam, in carminé asperitatem 5..Mro priore. Cap. 2, a6.
Catullianam, aut Propertii incom- 6..D;'ce?t<. Turic. et Goth. (tac.
positos versus smuletur. En. Gesnero) discent cum sat mu)ti9
2. Lapsi. Turic. ~a!!t cum multis. Codd., male; dicent enim spectat
R. 5 et CAMP., lassi. Eo. ad Jtettone! discipulorum, Hi 2, 6.
3. Devertunt, nempe in hospitia Guelf. receptam dat.
et sictardiusveniuntaddestinaturh PAœntc~~om. Iliad. !X,~)t,
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. It, 4. 271
CAP. IV. Hinc jam, quas primas in docendo partes 1
rhetorum putem, tradere incipiam dilata parumper
illa, quae sola vulgo vocatur, arte rhetorica; at milri 1
opportunus maxime videtur iagressus ab eo, cujusali-
quid simUe apud grammaticos puer didicerit. Et quia 3
narrationum, excepta qua in causis utimur, tres aece-
pimus species~a6u/am~ quae versatur in tragœdiis
atque carminibus, non a veritate modo, sed etiam a
forma veritatis remotam 3; argumentum, quod falsum,
sed verosimile, comœdise ringunt; hisioriam, in qua
est gestae rei expositio; grammaticis autem poeticas de-
dimus apud rhetorem initium sit historia, tanto robus-
tior4, quanto verior. Sed narrandi quidem quae nobis 3
3.<ft~ttmH/~Mt T~fft <~MTe, Mj- inter hommes divisio narrationum,
9<!tt76~'r~M:v<t'Sr~))KT)!Tf~- non ea, quam in prioribus scriptor
~Nt.VIdeAristid. contra Plat., ipse fecerit, quo possit dedueere
p.Qy,voi.If,-Jebb. prœteritum hoc loco positum. Ne-
t. At mihi. ItaGoth. (tac. Gesn.) que obstat tnox comparens dedi-
eumVoss. 3 et quibusdam edd. vett. muSj quod proprie de se dicit res-
quibus adde Jens. Tarvis. et Venet. picièris ad t, 8, 18; I, g, 2, 6. Pe-
Etiam, qui primus ~c suasit tegen- culiaris autem argumenti significa-
dum, Regius m suis, et procul du- tus in h. t. invenitnr etiam apud
bio in FIorentino, invenit At. Gesn. Ciceronem de Inv. I, tg. SPALD.in
cum cœtt. recc. ~c. Sed inest op- Prœf., p. 82. –~cc~cntu~. RR. i,
positio spectans ad u quse sola !'M<- 2, 6 et ed. Haek., accipimus. R. 5,
*~o vocaturo, ego autem, ait, CAMt., acce~tntM!. En.
non sentio <:tfm vulgo isto sed « op- 3. Remotam. Turic. et Guelf. te-
~O7'ttt)ttf~ etc. Hoc eu magis ve- mota cum sat muttis Codd., non
rum puto, quod transeuntis iHiùs male. Sed etiam a forma verita-
~c vis est mox in Et, quo minus tts remotam. Ut fabula Atrei, Thyes-
credas formam hanc bis positam. tis, Medese, Iphigenia;, et totae
Guelf. dat ~c.. –RR. t, 2, 5, dt narrationes ~c'rftjMo~ocrtNt.Vide Cic.
mihi. R. 3, CAMp.et ed. Hack. ac Rhet. CAMEt).
mihi. ED. ranto !'o&M!ftO)'.Quœ tanto
2. ~ccept'mm species. Turic. Plus in narrante roboris et virium
Guelf. Goth. (tac. Gesn.)<!CCtptmtM poscit, quanto rëmotior est a li-
sp. cum edd. meis a Gryph. inde bertâte Sogendi, quum in illis poe-
usque ad Gesn. qui ex vett. pra; ticis narrationihùs liceat quasi pue-
teritum revocavit. Videtur aptius riliter lascivire. Robustior dicitur,
praesens, quia signiSeatur recepta qüatenus robustiorem adolescentem
 272 M. FABII QUINTILIANI

optima ratio videatur, tum demonstrabimus', quum de

judiciali parte dicemus 2. Intérim admonere illud satis
est, ut sit ea neque arida prorsus atquejejuna, (nam
quid opus erat tantum studiis laboris impendere, si res
nudas atque inornatas indicare satis videretur?) neque
rursus'sinuosa, et arcessitis descriptionibus, in quas
plerique imitatione poeticse licentiae ducuntur;lasciva~.
4 Vitium utrumque pejus tamen illud, quod ex inopia,
quam quod ex copia venit nam in pueris oratio per-
fecta nec exigi, nec sperari potest; melior autem est
indoles laeta, generosique conatus, et vel plura justo
5 concipiens Intérim spiritus. Nec unquam me. in his
discentis annis offendat, si quid superfuerit: quin ipsis
doctoribus hoc esse cuise velim', ut tenèras adhuc men-
tes more nutricum mollius alant, et satiari velut quo-
dam jucundioris discipHnae lacte patiantur erit illud
plenius interim corpus4, quod mox adulta aetas astrin-
6 gat. Hinc spes roboris maciem namque 5 et innrmita-

decet; et spectat elogium ad om- tes, quam verbum lasciviat, ad-

nem omnino historiam, non ad ali-
quem ejus delectum a rhetore fa-
ciendum.
t. Tum demonstr. Goth. (tac.
Gesn.) omittit tum,.cum Voss. 3 et
edd. aliquot.
2. Quttm. dicemus. L. IV, c. 2.
3. Lasciva. Guelf. /f)~ctMta)tt,
quod in suis inveniebat Regius )
qui conjectura expunxit tt. Goth.
(tac. Gesn.) lascivia, in quo latet
rnultorum Codd. ut Tune. et edd.
scriptura lasciviat. Ego tamen rë-
ceptam puto veram ob positum vo-
cis ))e<j;uepost sit, et additum ad-
verbium rursus, propter quorum
utrumque adjectivum lasciva ad-
jectivo arida opponi potins expec-
jectivo avida. R- i lascivat.
RR. 2,3, lasciviat. CtMp., lasci-
ftattt. ED.
P~ttttt! corpus. Jungo et
subjectum simul facio non ple-
nius, praedicatum. Est autem ple-
nius corpus puerilis illa obesitas,
succo abundans, quam, frequenti
apud rhetores trans~atione, sibi
dari optant magistri e)oquentia;.
Vide If, to, 5, et Seneca Rhet.,
p. Bip. 285 in iis etiam, si mi-
<<nus insanise, minus spei est. Hfi,
qui tument et abundantia labo-
rant, plus habent furoris sed
plus etiam corporis.
5. ~t/actctn HamoMCj etc. Infantes
esse soient vulgo humidiores et
 INSTITUTIONIS ORAT. LÏB. 11, 2y3
tem in posterum minari solet protinus omnibus mem-
bris expressus' infans. Audeathaec aetas plura, et inve-
ïiiat, et inventis gaudeat, sint licet illa non satis interim
sicca et severa facile remedium est ubertatis; sterilia
nullo labore vincuntur. Illa mihi in pueris natura mi- 7
nimum spei dederit, in qua ingenium judicio praesu-
mitur. Materiam esse primum volo vel abundantiorem
atque ultra, quam oporteat, fusam multum inde de-
coquent anni~, multum ratio limabit, aliquid velut usu
ipso deteretur, sit modo unde excidi possit, et quod ex-
cuipi 4 erit autem, si non ab initio tenuem nimium
laminam duxerimus, et quam cselatura altior rumpat.
Quod me de his setatibus sentire minus mirabitur, qui 8
apud Ciceronem 6 legerit, ~b/o enim se e~era~ in ado-
lescente fecunditas. Quapropter inprimis evitandus, et
in pueris prascipue, magister aridus; non minus, quam

eorpuientiores, ideoque membris quamquam vel de metallo deco-

minus expressis et formatis sed
paulatim œtate adolescente inci-
piunt membra. Quod si initio bene
(igurata fuerint, quum crescent,
exilia reddentur et imbecUHa.TunN.
t. Expressus, ubi artus singuli
apparent, neque pingui carne ami-
ciuntur.
2. Materiam. rumpat. Fateor
displicere mihi hanc tam diligen-
tem similitudinem, quœ dum sin-
gulis rei eomparatœ partibus suas
imagines reddere conatur, in ar-
gutias videtur abire. Obscuritate
etiam, qua* prima omnium abesse
débet a comparatione, laborat ali-
qua, dum, deco~uentcï aliquid e
materia annt oleris potius vel un-
guenti alicujus coquendi, speciem
pra-bent quam metalli fusi, quod
Mox animo concipere jubemur,
ï.
quendi vocabulum usurpatur. Ipse
hic ergo Nostri locus eaeozetiae cri-
mine prorsus carere mihi non vi-
detur.
3. Multum inde decoquent at:;tt,
etc. Decoquere est minuere, de-
trahere. Ita docti scripta sua, ubi
semeHI)aeffuJerunt,dHigentercas-
tigant, plurima detrahendo. Vide
Casaub. ad Persium. En. HACK.
4. Exculpi. Goth. (tac. Gesn.)
cum Voss. 2 sculpi quod longe
magis placet, quia sic abest moles-
ta iteratio excidi, exculpi.
5. Minus. Robertus Stephanus
habet nemo n![ra&t'<ur. ED.
6. Apud Cic. De Orat. 11, st,
quem locum cum Quintilianeo con-
ferre recte suadet Gesnerus. Le-
gerit. Goth. ~et (non ~tt ut Gesn.
ref.) cum Voss. a.
i8
 ~74 M. FABII QUINTILTANI
teneris adhuc plantis siccum et sine humore ullo so-
9 lum. Inde nùnt humiles statim, et velut terram spec-
tantes, qui nihil supra quotidianum sermonem attol-
lere audeant: macies illis pro sàmt'ate, et loco
infirmitas'est et dum sàt!s putant 'vitio carère in id
ipsum incidunt vitium, quod virtutibus càrent. Quare
mihi ne maturitas quidein ipsa festinet, -nec musta ih
lacu statim austera sint sic et aniios ferent', et vetus-
to tate proncient. Ne illud quidem quod admoneamus in-
dignum est, Ingénia puerorum nimia intérim emen-
dationis severitate dencere nam 'et despe;rant, et do-
lent, et novissime oderunt, et, quod maxime nocet,
Il dum omnia timënt, nihil conantur. Qùôd etiam rusti-
cis notum est qui frondibus teneris non putant adhi-
bëndam esse falcem, quia reformidare ferrum viden-
ta tur, et cicatricem nondum pati posse. Jùcundus ergo
tum maxime debet esse prseceptor, ut remedia, quae
alioqui natura sunt aspera, molli manu~ lenlantur:
laudare aliqua; ferre qusedam; mutare étiam, reddita
cur id fiat ratione; illuminare, interponendo aliquid
sui. Nonnunquam hoc quoque erit utile, totas ipsum
dictare materias, quas et Imitetur puer~ et interim
t3 tamquam suas amet. At si tam negligens ei stylus 5 fue-

t. Annos gèrent. Vinum dicitur
annos ferre, quod inveteratum et
dtutms asservatum non degenerat.
Contrario dicitnr vinum fugere,
quod xtati cedit et sensim vapes-
cit. TcM.
2. Quod etiam rusticis notum est.
Columella quoque prœcipit, quum
erunt tenerae ptantae, vel teneri
etiam turiones vitium, si quid au-
ferendum sit, pampinetur manu,
non etiam ferro. TuRN. ~Votum
est. Virgil. Georgie. M, 362, etc. Eo.
3.Afo//ima)ttt.R.<eftntanM
ac molli. En.
4. Quas et imitetur.. amet. Inte-
rim, donec imitatus Fuerit has a
magistro profectas materias, h. e.
declamationes intégras, amabit eas,
tamquam suas, quippe sibi a pra:-
ceptoredonatas.
5. 7'<:t?:neqliyens: !Mt. Vide J,
t,t8:"(sty)us)ru[tisetconiusu:
intellectu caret. Neque tamen
 INSTITUTIONIS ORAT, LIB. II, 4. 5
2~5
nt, ut emendationem non recipiat, expertus sum pro-
desse, quoties eamdem materiam rursus a.me retrac-
tatam',scribere de integro jnberem;'posse enim eum
adlauc melius: quatenus nullo magis studia, quam
spe,, gaudent. Aliter autem alia aetas emendanda est, 14
et pro modo virium et exigendum opus, et cprngen-
dum. Solebam ego dicere pueris, aliquid ausis licen-
tius.aut laetius, /o!Me~re!M6/me a~/iMC; fen<urunï tem-
~Mx~~uo idem non pcrmitterem ita et ingenio.gaude-
bant, -et judicio non fallebantur. Sed.ut eo revertar, iS
unde.sum egressus;.narranones stylo componi quanta
maximà~.possit adhibita diHgentia volo:.nam, ut.pn-
mo, quum sermo ins,tituitur, dicere quae audierint, uti-
~!e.est pueris ad toquendi facuttatem; Idecque et retro
agere expositionem~, et a media in utramque partem
discurrere sane merito cogantur 5 sed ad gremium 6
.praeceptoris, et dumaliud non possunt? et dum res ac
nego vel de cogitatis ipsis posse in- 3. Quanta maxima. R. t, quam
telligi quœ discipulus domi neg)i- tnajf;ntc.ED.
genter. nimis conscripserit. Js enim 4. Expositionem. Tirones.obser-
est.stylus, auditioni oppositus, vi- vent c.o~ttiOtipm idem esse pror-
de U, 2, t sus ac narratioitem.
l. Rursus. retractatam. Guelf. 5. Cogantur. Conjunctivus est
rurs. tractatam. Sed recte defendit praecipientis scriptoris, neque enim
receptam Burmannus..Ejusmodi pendet a structura prationis.
enim pleonasmum a veteribus non 6. Ad gremium, praesente et re-
fuisse vitatum.multis exemplis ap- gente prœceptore, ne quid praYi
paret, apud Suetonium mprimis, inolescat.
et hic ubi repetitionem magnopere ~Pt<nt aliud non possunt. Guelf.
commendat, parum erat, tractandi et Turie. omittuntaliud, etim Çoth.
verbum sine pra*positione dimit- et multis a)). Immo dubito an om-
tere. Unde bene dicitur retractata. nes Codd. ignorent vocem. Quum
2. ~Vu~/omagis. Idoneis exemplis enim vett. edd, ea careant plerasque
docet Burmannus de industria sic ne .eonferentmm. quidem Codices
nullo dici pro nulla re: scil. dicitur criticorum satis tuta est observatio,
lib. H, t6, t2, "nuMomagis~t UI, ,quo nomine et Gibsoni de suis
8,52,* nullo alio. distant V, Codd. si)fntium non magni faeio.
~,1~, "ntt~o differt. Sensus non omnino nutius est,
t8.
 2~6 M. FAB1TQUINTILIANI
verba connectere' 1 incipiunt, ut protinus memoriam
firment; ita quum jam formam rectae atque emendatae
orationis accipient, extemporalis garrulitas, nec ex-
spectata cogitatio, et vix surgendi mora, circulatorise
16 vere jactationis3 est. Hinc parentum imperitorum inane
gaud!um ipsis vero contemptus operis, et mverecunda
frons, et consuetudo pessime dicendi, et malorum exer-
citatio et, quae magnos quoque profectus frequenter
'7 perdidit, arrogans de se persuasio innascitur. Erit suum
parandse facilitati tempus, nec a nobis negligenter lo-
cus iste transibitur. Interim satis est, si puer omni cura
et summo, quantum aetas illa capit, labore aliquid pro-
babite scripserit in hoc assuescat; hujus rei naturam
sibi faciat ille demum in id, quod quaerimus aut ei

proscripto isto aliud. Tum pueri Sic X, t, !g, ve)!e optima »; et

jubebuntur ita exerceri, quamdiu
nondum possunt narrare; simul ac
vero ejus rei facultatem adepti fue-
rint, omittetur ea exercitatio ne
abeat in Ctrcu/atortam~actattOttem.
Attamen, si idonea Codd. auctori-
tate defenderetur, facile unusquis-
que acquiesceret in recepta.
~/tM~ deest quoque in RR. Codd. t,
a, 5 et CAMp.Ed.
i. Connectere. Guelf. nectere.
2. ~!ectfe. orationis. Goth. (tac.
Gesn.) recte loquendi atque eme;t-
~at<Borationis eum Voss. 2, quibus
accedunt aliquot'editiones vett.
R. t et CAMP.recte loquendi atque
entctt~atœ. Eo.
3. ~<;re jactationis. Malim fere
jactattOttt's. Vide 1,2, tO.
Ma/orum cxerc. 7)fa<a h. L 1.
sunt vitiose, nullaque eloquentia,
dicta. Agitur de artis pravitate non
de animi, quo nomine ludit.in mali
'vocabuto Horat. Serm. II, 83.
ibid.§.i3i,"?K~[omvetIet.~Sed
offendit quod pessime dicendi con-
suetudo non videtur differre a ma-
/orum ejcercttattOtte, quare alterum
omisit interpres Galticus.
5. Facilitati. Ita non pauci Codi-
ces et forte ita dederant Bipontini,
quare reliqui, quan~qnam Gesne-
rus cum Burm. et plerisque recentt.
facultati, exiguo discrimine. Turic.
et Goth. (tac. Gesn.)jfae:~tatt~cum
Voss. 2, Eod). et plerisque edd.
vett. Gue)f.~e~cttfttt! per errorem.
R. 5,~tCt7t<att. R. 3,/acM/tatt.
R. l et CAMP., facilitatis. Eo.
faran~a'~acu~tatt. Facultatem ap-
pellat Fabius extemporalem dicen-
di facititatem, de qua aget lib. X,
cap. y. TcRN.
6. In id quod ~ttNmn:u!. Sum-
mam nimirum eloquentiam vide H,
!0, ~ft cacumen montis evadere
frequens locutio. Vide Drakenb. ad
Liv. IV, 34) ~'ds supr. 1, a 26.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. II, 4. ~77
proximum, poterit evadere, qui ante discet recte dice-
re, quam cito. Narrationibus non inutiliter subjungitur t3
opus destruendi confirmandique eas, quod ~~xeu~ et
xKTKTMu~ vocatur: Id porro non tantum in fabulosis~ et
carmine traditis fieri potest, verum etiam in ipsis anna-
hum monumentis ut, si quaeratur, An sit credibile,'
super caput ~a/er« pu~nantM sedisse corvum, ~Mt os
oculosque hostis Galli ~'o~~o atque alis everberaret? sit
In utramque partem Ingens ad dicendum materia ut '9
de serpente, quo ~c:p:o traditur genitus; et lupa Romu-
et Egeria ~VMm<p: nam Grœcis~ historiis4 plerumque
poeticae similis est licentia. Ssepe etiam quaen solet de
tempore, de loco, quo gesta res dicitur; nonnunquam
de persona quoque sicut Livius frequentissime dubi-
tat, et aIH ab aliis historici dissentiunt. Inde paulatim 20
ad majora tendere incipiet, laudare claros viros, et vi-
tuperare 6 improbos quod non simplicis utilitatis opus
est: namque et ingenium exercetur multiplici variaque
materia, et animus contemplatione recti pravique for-
I. 'AMMf. et M'MM. Goth.. (tac. ;}..HM(ortM.Guelf./[MtoncM,cum
Gesn.) Mctfx. x<t' Xifr~~x;, ut Ven. nonnullo, ni fallor, e)egantise detri-
et Ald. quod placet. Guelferb. omit- mento. Goth. autem tuetur recep
tit Gfaeca, lacunam relinquens, tam, contra quam narrat Gesn.
Ayct?x.Ketï;t?jt. Ea* inveniuntur m RR.5.etCAMp.,ynstorn.R.2,
progymnasmatis Hermogenis (apud historicis. ED.
Cl. Heereninm,p. i5)it.Aphthonii. 5. AcHt Livius. Non quidem de
2. Non in ~a&. Ejusmodi autem persona sola, sed de caeteris item.
fere sunt exempla rhetorum <~rae- Is sensus distittguendo obscuraba-
corum ut Aphthonii de mutatione tur, sed restitui diremptionem ve-
Daphnes, et Libanii de Chryse filiam terum editionum.
redimente, et Achille. 6. Laudare. vituperare. Sunt iti-
3. Nam GrfECts. Mera Romane dem Graecorum progymnasmata.
historiae exempla attulit, quum Hermogenis apud Heer., p. 3 (Bibl.
Grœcae nimis essent frequentia, d. ait. Lit. St. g), t~xa~M, cui sub-
quam ut oratione indigerent: ~Quid jicitur ~o~o!, seorsim tractatus ab
enim non Graecia mendax Audet Aphthonio. Sunt ejusmodi t~Xft~M!~
tnhistona?!)J).tvenat.X, t~5. et ~o~et inter Libanii opera.
 -~8'
M. FABII QUINTILIANI
matur; ef multa inde cogmtio rerum venit, exemplis-
que, quse sunt in omni genere causarum potentissima,
s' jam tum instruitur; quum res poscet, usurus. Hinc illa
quoque exercitatio subit comporahon~ uter melior,
uterve e~e~e~or? quae quamquam versatur in ratione
simili, tamen, et duplicat materiam, et virtutum vi-
tiorumqûë non tantum naturam, sed etiam modum~
tractat. Veruïn de ordine laudis, contraque, quoniam
tertia bs6c rhetorices pars est, prœciplemus suo tem-
pore. Communes loci4 (de iis loquor, quibus, citra per-
sonas, in ipsa vitia moris est perorare, ut in at/u~ertf~
a/e~~or~/t, p~u/a?!<e?K~) exmediis suntjudLciis, et, si
reum àdjicias, accusationes; quamquam h! quoque 6
ab iHo generali tractatu ad quasdam deduci species so-
lent, ut, si ponatur adulter c<pCM~aleator ~auper, pe-
Exercit. comparationis. 2~- aliud genus, quod in tractatione
tt~t~tci-Iermog., p. tu; it. Aphthon. generalium quarumdam quoestio-
Etiam Ubann cu~x~~etc supersunt num versatur, de quo mox Noster,
ut Navigationis et agricuiturae §. 27. Vide II, t, t. Cicero aeque
Achillis et Diomedis, etc.-Aph- ac Qu. virtutes inter locos commu-
thonius tamen comparationem se- nes non memorat, quasi in ~oia vi-
jungit a (audatione et vituperatio- tia dirigantur. De Orat. III, 27.
ne, sub quibus eam eomptectitur Etiam exempla Hermogenis, Aph-
Fabius ac nihil est omnino aliud thonii, Libanii sunt tttCttMhOt)!,
quam laus aut vituperatio duplica- neque in judieia)e sane genus, quod
ta. TCRNEBCS. in accusando et detendendo versa-
2. Etiam modum. Afcn~ttroyn in- tur, cadit ista /at«faho, nisi forte
tellige modum, non rationeni. quum praernia peiuntur viro forti,
3. 7'crtta. rhetorices.pars, qua- quare et <t~t7T:ft'memorat in hac
tenus ea continetur tertium elo- doctrina Hermogene!.
quentlœ genus, demonstrativum. 5. Pettthntem. Guetf. pecttfato-
PrœcipH autem de eb, 1. III, c. y. rem, cum marg. ed. Basileensis.
ContmunM loèi. Hermogenes Apud Cie. de Orat. Ht, 27, est de-
Heer., p. t6 (St. 8). Jnter exerci- peculator, sed cum aliis conjunctus
tamenta rhetorum autem u soli in- quam hic. Peea/atorem habet
telliguntur loci communes, qui vi- 'editio CAMP.Ed.
tiorum aut virtutum habent cum 6. F' quoque. Etiam dum perso-
amp)incatione incusationem aut nis carent, neque dum accusatio-
commendationem, a quibus differt nes sunt facts.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. II, 4. ~79
<:</<!?Msenex. Habent autem nonnunquam etiam defen-
sionem nam et pro ~u.runa, et pro amore dicimus; et 23
leno interim parasitusque defenditur, sic, ut non ho-
mim~ patrocinemur, sed crimini. r/i~e~ autem, quse 2~
sumuntur ex rerum comparatione, ut rt<s(:cane vita,
an ur/'c[napof:or?yMn~r~!) ~n militaris viri laus ma-
jor ? mire suât ad exercitadonem dicendi speciosse atque
uberes, quae vel ad suadendi ofncium, vel etiam ad
judiciorum disceptationem juvant plurimum nam pos-
terior ex prsedictis locus, m causa Muraense cppiosiss!-
me a Cicerone tractatur. Sunt et IHaepsene totae ad de- a5
liberativum pertinentes~ genus, </Mce~ofaMc u.TO~ pe-
tenc~ne~:?t< ma~:s<rafu~? hamque hae, personis modo
adjectis, suasoriae erunt. Solebant prsecëptores mei 26
neque Inutitt, et nobis etiam jucundo genere exercita-

t. Pro luxuria. amore. Gesne- Goth. et edd. vett. plerisque. Ni-

rus Ciceronem inCccHana tale quid,
sed caute et modeste admodum
fecisse monet. Et estsane ejusmodi
vitiorum excusatio, e. )~-2t.Quin
rhetoricam locorum communium
tractationem exprobrataccusatori,
qui quos aculeos habeat judicam
severitas gravitasque, eos erexe-
rit in rem, in vitia, in mores. n
Facile enim esse, accusare luxu-
riem. Nam et pro luxuri
Sunt hae materia* quas appellat
!ius infames et tno~tnatt/Mj quibus
libenter se exercebat Favorinus,
quod crederet hujusmodi materias
ingenium expergefacere. Hujusmo-
di sunt ha* exercitationes pro febre,
pro asino etc. En.
2. Ut tton homini. Tum enim de-
sineret esse locus communis, fieret-
que causa.
3. r/tCM~. Guelf. Thesis cum
mirum Latt. litt. scriptum fuitGrse-
cum vocabulum. Theses. Her-
mogen. Héer., p. 17 (St. 9), Aph-
thonii haec definitio Ocytc <~T<v
67r'?KE~tC~S~'KM~6a'f0~6Vot/ TtVOC
-sr~~a.'rc:, quibus addit Hermog.
ec~o~o~t 'a~~Mf <V<KMC 'c~yra.<7<MC.
Exempla fere ~'ac~tHTMfj e~~Tû~eu-
'reov) 6<*'Br~ë~~iaoy.Prius tractavit
Libanins. Htud [~e rustica vita an
urbana Gesn. monet tangi pro Rosc.
Am., c. 2~ extr.
Pertinente!. MS. ab editore
Hach. citatùs habet'elegantius per-
<yeHt< Vide Gebhard. Crepund., t
1. H, c. 9, p. 82. Eo.
5..S'o/c&atttpnBe~fofM mei. Hoc
progymnasma videtur ctmissum es-
se et ab Hérmogene, et ab Aph-
tbonio, nisi forte sub ebria com-
plecti velis, uti quseratur, cur apud
.tac~PMont<M, etc. TBMf.
 28o M. FABII QUINTILIANI
tionis, praeparare nos conjecturalibus causis', quum
quaerere atque exsequi juberent, Cur armata apud Za-
ce6~Kon!<M ~e~ïu~~? et, Quid ita 3 crederetur Cu~:(/o
nt<e~ ac volucer, et sagittis ac face armatus? et similia:
in quibus scrutabamur voluntatem, cujus ia controver-
siis frequens quaestio est, quod genus chnae~ videri po-
2; test. Nam locos quidem, quales sunt de testibus, xem-
perne /tt~ cref/eneft~? et de argumentis, an habenda
eliam parvis ~e~? adeo manifestum est ad forenses
actiones pertinere, ut quidam, nec ignobiles 5inofficiis
çivilibus, seriptos eos, memoriaeque diligentissime man-
dates, in promptu habuerint, ut, queties esset occasio,
eorum dictiones~ his velut embtematis? 1
extemporales

ï. Conjecturalibus causis. De his pr:Bterea epigrammata, ut vol. Jf,

vide VII, Sunt autem eœ, in qui-
bus quacritur, factum sit aliquid
necne.
2. ~rmnta. Venus. Repetit ar-
tnata* apud Laeeda'monios Veneris
originem Lactantius (Divin. Insti-
tut. I, 20, p. Bip. yo) a fortitudine
mulierum Spartanarum, qua:, fu-
gatis Messeniis, urbem viris vacuam
adortis, etiamnum armatae obviam
facta; viris suis, ad urbem liberan-
dam appropinquantibus, ipsi hos-
tes visa* fuerint, nec nisinudandis
corporibus pugnandi propositum
iis excusserint, quo facto inter ipsa
arma concubuisse, et in rei memo-
riam œdem Veneri armata; simula-
crnmqueposnisse.fmaginemipsam
tangunt scriptores sat muttiutPau-
san.,)ib.t!f,cap.t5extr.,et'An-
tipater Sidonius in Epigrammate
ap. Brunk., vol. H, p. t5, cujus
clausula ha:c Ot! ~)! ?tt<~Mt vasis aureis et argenteis inserta
ttVftt T<tV~B-ft~)tûtT<fOoctKûC\EfUst- quae, quum libitum erat, eximi po-
~/o« tt<t<A<xff[ftt/xott'ttt et aliquot
p.i5,p.J95.
3. Et, Quid ita. Sic Guelf. Goth.
(Turie. quod i. per errorem), ne-
que dubito quin Codd. ad unum
omnes, cum edd. quidem ante Bar-
mannum nulla aliter. rs nescio quo
errore, quem propagavit Gesnerus,
« et ita, Quid. Nota forma quaes-
tionis Quid ita, cum admiratione
vel indignatione, pro soto Quid,
de qua tirones videant Tursell.
p.8t6.–QttM.Cttp~o.VtdePro-
pertii)ib.n,e).g.
4. Genus c/fta;. Nempe actti~fc.
Vide 1,9,4,5.
5. Nec tyttott7e<. Hujusmodi fuit
Hortensius.VideH,t,tt.
6. DtCttnnM. Vide II, 2 6.
~.EmM<'motM.Embtema,inser-
tum qnid et applicitum alteri sigm-
Scat. Ita apud Ciceronem emô~e-
mata dicuntur ornamenta qua:dam
terant.Ron.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. II, 4. 38t
exornarentur. Quo quidem, neque enim ejus rei judi- 28
cium differre sustineo summam videbantur mihi
infirmitateni de se conDteri nam quid hi possint in
causis, quarum varia ac nova semper est facies, pro-
prium invenire? quomodo propositis ex parte diversa
respondere? altercationibus velociter occurrere? tes-
tem rogare? qui etiam in iis, quae sunt communia, et
in plurimis causis tractantur, vulgatissimos scnsus ver-
bis, nisi tanto ante praeparatis, prosequi nequeant. Ne- 29
cesse est3, his, quum eadem judiciis pluribus dicunt,
aut fastidium moveant velut frigidi et repositi cibi aut
pudorem deprehensa toties, audientium memoria, in-
felix supellex, quae, sicut apud pauperes ambitiosos,
pluribus et diversis officiis4 conteratur: cum eo qui- 3o

Differre. Quum proprie hujus mo!;eNttt,nona)teceMe."7't~t

nondum sit loci tale judicium. Vide
32, evagari.
2. Altercationibus. Quales sint
vide VI, 4. Taninis, Histor., IV, 7,
narrat in senatu n per altercationern
<' ad co)ttt!tuas et infestas orationes
provectos esse. EtLiv.VI! 33,
0 non tam perpetuas orationes
quam a/fcn'atton~nt exauditam. 0
3. Necesse est. Guelf. et Turic.
Nec vero, quod quibusdam prx;-
terea Codd. firmatum recepit Obr.,
nullo, quantum video, sententiae
emolumento. Neque enim ea, qua
locus laborat, difficultas tollitur,
quod ipsis dicentibus movetur fas-
tidium, quum exspectes audienti-
bus motum trt. ~s enim in utraque
scriptura ad moveant referatur ne-
cesse est. R. i et C\Mp., Nec
vero. En. ~VcccMe. conteratur.
Locus elegantissimus, sed distin-
guendo obscuratus in omnibus pas-
ne edd. his dativus pendet a verbo
isti et repositi (i. e. denuo appo-
<.siti)cibi"ipsifacluntsubjectum
ut deinceps infelix supellex toties
« deprehensa ab audientium me-
<~moria. x Moveturqtiumfastidium
tum pudor ipsis dicentibus, non au-
dientibus/<Mh~tum, dicentibuspu-
dor. 7)t~*ettxautem supellex ista di-
citur mirifico cum lepore, quasi
sensum habeat. Si ~ut. ett: n
sepis virgulis et comparationem ac-
cipis, omnia turbantur neque ha-
bes justumsubjectum. Velutsolum,
si tanti, poterat includi. ~tK&ttto-
« o dicunMr signiHcatu, de quo
egi ad I, 2, 22. Sttpellectilem au-
tem Porcius Latro vocabat senten-
tias de fortuna, de crudelitate, de
seculo, de divitiis. Senec. Rh.,
p. Bip. 68. Vide init. notx.
Pluribus et diversis o~!ctM.
MSS. Palat., pluribus et divisis of-
ficiis. Vide Gebhard. Crepund., t.
Il, c. 9. Ed. Hack.
 382 M. FABII QUINTILIANI
dem quod vix ullus est tam communis locus, qui
possit cohaerere cum causa, nisi aliquo propriae quaes-
tionis vinculo copulatus appareatque eum non tam
3t insertum, quam applicitum; vel quod dissimilis est cae-
teris, vel quod plerumque assumi 3 etiam parùm apte
solet, non quia desideratur, sed quia paratus est; ut
quidam sententiarum gratia verbosissimos locos'arces-
~2 sunt, quum ex locis debeat nasci sententm4. Ita sunt
autem speciosa haec et utilia, si onuntur ex causa: cae-
terum quamlibet pulchra locutio, nisi ad victoriam
tendit, utique supervacua, sed intérim etiam contraria
t. Cum eo ~m~em. De mutatione, tas, quod vix ullus. copulatus n
quam certatim tentarunt W. DD., et quod apparet eum. applici-
non est eogitandum. Satis enim no- n tum. Itane in génère apparet in
ta et scriptoribus frequentata for- omni loco communi, eum esse ap-
ma cum eo, cui plerumque subjici- plicitum ? Puto ferri posse recep-
tur tftme)t, pro quo hic est quidem.. tam, si appareat accipiatur poten-
Consulant tirones TurseUmum, p. tiaU modo (~euvotTo Av) pro eo
184, i85; sed et lexica. Explices potest facile apparere h. e. agnosci,
h. 1. <' quo quidem et hoc accedit, ita ut pendeat vox ista (appareat)
« quod etc. Similis usus in Decla- a quod, non a ni.;i, neque con-
ab in-
matt. Quint. i3, p. (edit. Bip.) junctivus sit a regimine, sed
263, caetera animalia. usibus. certo, Graeeo quem demonstravi,
hœc ( apes ) etiam deliciis cum more. R. t et CAMP., appareat
eo quod, etc. atque. Sed 'ro at ab errore librario-
2. ~~areat~ue. Guelf. apparent rum proficiscitur, et male repetitur
at (j~ucc,in quo nihil prœsidii. Un- ex finali verbi prœeedentis. En.
de pendeat conjunctivus, Incertum 3. Assumi. H. e. mutuo sumi, ne
Bur-
est. Ad nisi si referas, quod expe- quis de mutatione cogitet cum
ditissimum videatur, ut fit a multis, mannq. Proprium etiam verbum de
tnrbatur sententia, propterea quod petitisextriiisecusvid. Clav. Cie. Ern,
locus aliquis non potest videri cum in h. v. Sic usurpat Cic. de Invent.,
causa cohœrere, quem apparet non 1, n et II, 24.lnfra etiam, c. 5,
tam esse insertum, quam applici- mutuandi.
23,aMunMtursigmficatu
tum. Nimirum obliti suntVV. DD., Sententia. Non {pjaevis senten-
loeum eommunem insertum lauda- tia, sed acuta illa', quales venari
ri, vituperari applicitum. Gesnerus solebant QuintiUanet seyi oratores,
dum suadet apparetott?, neque le- de quibus Vni, 5, egit. Seneca
niter magnopere emendat, neque Rhet., p. Bip. 68, ha; tratautiœ,
dicimus.
rationem redditcontortce structura* quas proprie sententias
ubi dicitur « accedere ea difficul- Sic etf, 8,9, etc.
 INSTITUTIONIS ORAT. LÏB. It, 4. ~83
est. Verum hactenus evagari satis fuerit: Legum /aus et 33
~MpemftO jam majores, ac prope summis operibus,
suffecturas, vires desiderant quae quidem, suasoriis
magis an controversiis accommodata sit exercitatio
consuetudine et jure civitatium differt: apud Graecos"2
enim tàtor earum adjudicem vocabatur; Romanis pro
concione suadere ac dissuadere moris fuit. Utroque au-
tem modo pauca de his, et fere certa3 dicuntur: nam
et gênera sunt tria, sacri, publici, prt't~t~ur~. Quae 34
divisio ad laudem magis spectat, si quis eam per gra-
dus augeat, quod /e.< quod pu6/<ca, quod ad religio-
nem deum comparata sit. Ea quidem 5, de quibus quaeri
solet, communia omnibus aut enim de jure dubitari 35
potest ejus, qui rogat, ut de P. C/0~ qui non rite
creatus tribunus arguebatur; àut de ipsius rogationis,

r. Ct'Mtatt'unt. Codd. nostri ha- Ad laud. Potest autem nonnisi

bentcivitatum: idem est. Vide saepe
Mepius apudCœsaremnostrum. Eo.
3. Apud Grœcos. vocabatur.
Constituebantur a concione populi
judices certi, nomothet~e dicti, 1
apud quos nova )ex rogaretur, cui
adversarii, veteris legis per novam
abrogandae defensores, itidem a
populo creabantur quinque viri.
Vide Wolfium in Prolegg. ad De-
mosthénis Leptineam, p. t35-<~5,
qui et nostro lôéo utitur.
3. Fere certa. Opponuntur ha'c
ad "ea (§. 3~) de quibus quœri
« so)et t, h. e. dubitari. Plerumque
igitur ea tantum de lege, aut vitn-
peranda aut commendanda, dicun-
tur, quse possunt in unam tan-
tummodo partem disputari, ut vel
'manifeste egregia vel vitiosa item
demonstretur; raro, qù:c in utram-
que partem possunt versari.
vetus lex ita laudari, non ea, quam
quis rogat cummaxime; ea enim,
tum quum dicitur, non est lex.
5. ~a quidem. omnibus. Quae-
etmque incerta sunt in lege aut
suadenda aut dissuadenda, referre
videtur ad solum rogandae ejus mo-
dum, non ad ipsam tegem. Utrum
enim bona an mata sit lex, id ipsa
uniuscu jusque indole apparere: De
quihus possit ambigi, ea, quum ad
omnibus legi-
formam pertineant,
bus, quatescunque tandem j-ogen-
tur, esse communia.
6. De P. Clodii. Patricius ortu
Clodius non poterat fieri tribunus
fac-
plebis, nisi adoptione plebeius
tus antea. Hanc ejus adoptionem
ratam esse negavit Cieero pro Do-
mo. C. '3-t~, ubi etiam auspicia
de
tanguntur et t)-t)tum nundinum,
quo vide ) MS} Ernesti Clavem Cic.
 a84 M. FABII QUINTILIANI
quod est varium, sive non (nno forte nundino promul-
gata, sive non idoneo die, sive contra intercessiones, vel
<ït<c:e[~ a/t'u~e~tt: quod legitimis o6~e~ dicitur
lata esse, vel ferri; sivé alicuï ?nanen<:f<m~/eyM?nre~tt-
36 gnare. Sed haec ad Hias primas exercitationes non per-
tinent nam sunt eae3 citra complexum personarum,
temporum, causarum. Reliqua eadem fere, vero ficto-
3~ que hujusmodi certamine, tractantur: nam vitium aut
in verbis est, aut in rebus: in verbis quaeritur; ~n satis
s:~n:cen(? an sit in iis 4 aliquida/n~:</MMm?tit rebus;
An lex sibi ipsa con~enhet<? An in prcBtentMm 5 ferri
debeat, an in singtilos Aom!'ne~~? Maxime vero çom-
33 mune est quserere; An sit honesta? an ut:7? nec igno-
ro, plures fieri a plerisque partes; sed nos justum, pium,
/'e/~<o~Mm, cseteraque his similia, honesto complecti-
mur. Justi tamcn species non simpliciter excuti solet:

ï. Quid quod legitimis. Guelf. referri. Atii t)t popMhm ED.

quicquid legibus, posterius cum
Bal. Goth. ~tttegutd (non quid, ut
refert Gesn.) legitime, et sic multi.
Turic. quidquid legitimis. Nec ma-
le. Sed et recepta habet Codd. cog-
nitores et recte defenditur, legitima
dici pro solennibus, qua;, ut ad
Nepot. XIX, 4, 2, dicit Cellarius,
in publicis actibus omitti non pos-
sunt. -R. 1,2, quid quod legiti-
mis. CAMp., quidquid legitimis. ED.
2. ~fattenttuttt j quas nova ista
lege ipsa non sint abouta;.
3. ~tc. Guelf. etTuric. /t<pc, cum
multis Codd., pessime. Vulgo, ut
et Gesn., /)N*, sed malui cœ cum
Goth. (tac. Gesn.) quod facilius dis-
tinguitur ab ~<Beantécédente.
4. 7ts. Ita pro his dedi ex Voss. 2.
5. Prœt. ferri. Turic. et Guelf.
~r<Bt.referri. RR. t, 2, CAMP., ferant pœnas. TunN
6. 7~ ~tn~u/o~ /ton)tne~. Leges
XU tabb. tab. nona ftt~/e~M lie
tnrooaftto. Inteiiiguntur autem le-
ges, pœnam statuentes quod os-
tendit usus verbi trro~are. Vide
Cie. pro Domo, c. t~, de Legg. lU,
ig; Brut. 23.
utilis. Turic. et Guetf. a)t
t!tMtt7t! eum plerisque Codd. Sed
defendit receptam Goth cum Voss.
2 et Bal. Nostri Codd. RR. t
et CAMP., illutilis. ED.
8. Justi tameH. Legi; est virtus
imperare, permittere, vetare, pu-
nire, adjectis interim po:nis vel prœ-
miis, qua; ex justitia expenduntur.
Ita Favorinus apud Gellium, fibro
vigesimo, quasdam )e~es dnode-
cim tabularum culpat, quod inte-
rim graviores, interim leviores in-
 INSTITUTIONIS ORAT. MB. It, 4. ~85
aut enim de re ipsa quœntur, ut dignane uœna, vel
~rœm:o' 1sit? aut de modo praemii, pœnaeve, qui tam
major, quam m:~or culpari potest. Utilitas quoque inte- 3g
rim nature: discernitur, interim tempore quaedam an
obtineri po~t~t, ambigi solet. Ne illud quidem ignorare
oportet, leges aliquandô totas, aliquando ex parte3 re'-
prehendi solere, quum exemplum rei utriusque nobis
clans orationibus praebeatur: nec me fallit, eas quoque 40
Jeges esse, quae non in perpetuum rogentur, sed de
honoribus aut imperiis, qualis ~on:7<6[ fuit, de qua
Ciceronis oratio est. Sed de his nihil hoc loco praecipi
potest constant emm propria rerum, de quibus agi-
tur, non communi, qualitate. Bis fere veteres faculta- 4'
tem dicendi exercuerunt, assumpta tamen a dialecticis
argumentandi ratione nam fictas ad imitationem fori
consiliorumque materias apud Graecos dicere, circa
-Demetrium 5 Phalerea institutum fere constat. An ab 4~
ipso id genus exercitationis sit inventum, ut alio quo-
que libro sum confessus~, parum comperi sed ne ii
i. PcMa vel ~)r<B)Mto.Non est, quidem orationem veterem, qua
dts/uttcta quœstio, sed conjuncta, nonnisi pars legis alicujus impug-
quod ostendit vel, pro quo alio- netur, meminisse nullam. De ali-
quin oportebat dici an. Vide 1~5, quando vide Proœm. t~. Sic et Ta-
~g. Ejusmodi dubitationem, ubi citus Histor. H, y~, modo. ali-
membra non o~poftuntur sed con- quando. Vide If, 20, 10.
~uKountut, vide V, t 3, att sit 4. Constant. Turic. et Goth. (tac.
immortaiis, vel ad tempus cer- Gesn.) Constat, eum aliquot edd.
tum maneat. vett.
2. Quœdant. Intellige leges. De- 5. Circa Demetr. Circa, pro x~Tft,
tnosth. in Timoeratem p. Reisk. de aetate viri alicujus. Vide Il ty,
~22 Oto/~tt. '~ctfT~e eif t~e OjMO- 7 XII, to, 6. Seneca Rhetor, p. 6t1
Ao~-?<?<tt. tritv. fttfit J~V&TftCT<M Bip., Ctrca Ciceronem effloruit. »
~~6t~, cSe<~e< 'f6~QeH J'tet.TO~PO- Sequioris esse œvi docet Tursei).,
/<ot/*t< ~aLpctt<jtit~Mejuev~ot, ~MM <fu- -p.i63.
tatTOt <~eT<~~xt~otj tt/~ncj of/ vo/~ût/, 6. Ut. confessus. Se hoc igno-
a~Vep~Of.
~ct~'pftTTOtT', rare con~KSM! est, ne quis inter-
3. ~f/t~uando ex parte. Fateor me pretetur, eonfessum esse Quint., 1
 s86 M. FABII QUtNTIHANï
quidem, qui hoc fortissime afRtmant, ullo.satis ido-
neo auctore mtuntur. Latinos vero dieendi praeceptores
extremis L. Crassi temporibus coepisse Cicero .auctor
est; quorum insigms maxime Plodus~fuit..
1 CAP.V. Sed de ratione dectamandi post,paulo4: inte-
-nm, quia-prima rhetonces rudimentatractamus., non
omittendum vidëtur id quoque, ut moneam,.quantum
sItcoUaturus ad profectum discentium rhetor, St, quem-
admodum a grammaticts exigttur poetarum enarratio,
ita tpse quoque historiae, atque étiam magis orationum
~lëctione susceptos a se diseipuios Instruxerit; quod nos
ia'paucis ~quorum idaetas~exigébat, et parentes utile
= esse credideran*, servavimus. -Cseterum sentientibus
jam tum optima, duae res impedimento fuerunt, quod
et longa consuetudo aliter docendi fecerat
tegem; et
robusti fere.juvenes, nec hunc laborem desiderantes,
3 exemplum nostrum
sequebantur~: nec tamen, si quid
inventum Demetrii esse hanc exerc. lutn cum Voss. 2 minus bene. Vi-
Si libro de 'causis corrupta* elo- de notam ad H, 17, s6.
quentia; seripto id est confessus, 5. Quorum. <Etc!. Plerique
Eté hoc quidem in-eo, quem versa- enim, pro more Latinorum, de
mus, dialogo invenitur. quo M, i, t et 8, tajdius ad eum
t. Fortissime. Vide I, 5, ~2, ea venerant. Dolet tamen quodammo-
enim est significatione. Vide XII, do, ut apparet mox §. 2, hoc non-
3, 3, forUter'afHrmare. o nisi in paucis a se esse factum.
2. Cicero auctor. De Orat. III, 6.~em~<um.e~ne&a)ttur. Rec-
24, L. Crassus u Etiam Latihi tissime cum Regio Gesnerus expli-
inquit, "si diis placet, hoc biennio cat de discipulis, et ipsumQuinti-
« magistri dicendi extiterunt.. Sic lianum deciamantem audientibus,
et auctor Dial; de Oratt. 35; <; De et sua eum deelamatione imitanti-
Plotio vide Suet. de Clarr. Rhett., bus vide §. 16, ne quM de loco sol-
c. 2; Seneca Rhet., p. Bip. t3~; licitando cogitet, quae fuit aliquot
Varro in Fragm., p. Bip. 289 Nos- VV. DD. sententia. -DMif/emn-
ter XI, 3, t43. tes exemplum, etc. Non tegebant
3. Plotius. De hoc Plotio consu- in schola historicos et oratores un-
lendus Tranquillus in libro de Cla- de exempla scribendi peterent; sed
jis Oratoribus. En.
proposita a nobis exempta seque-
4. Paulo. Goth. (tac. Gesn.) pau. .bantur. Paulo iuferius: An fere
 INSTITUTIONIS ORAT. MB. II, 5. 287
novi vel sero invenissem, praectperë'm posfërum pu-
deret. Nunc vero 3 scio id fieri
àpud'Graecds~, sed'ma~is
per adjutores4, quia non videntur tempéra suffectùrà,
'si legeniibùs smgulls praeire semper ipsi veIiNt.'E~hër- 4
clé prae!ectio, quse in hoc adhibetùr, ut facile atqùe dis-
tincte pueri scripta oculis'sequahtur; étiàm HIa (m~e
vim cujusque verbi, si quod miBus usitatum incidàt,
docet, multum infra rhëtoris ~of6cium ëxisumanda est.
At demonstrare virtuies, vel, si quando ita incidat, 5
vitia, id professiônis ëjùs atque promissi, quo se~ma-
gtstrum~ ëloquentiae pollicetur, maximeproprium ést;
eo quidem valldius, qùod non utique hune ~àborëm
'docentium -postule, ut ad .gremnim~ rëvocans, ~cujus
quisque eorum 'velit Hbri lectione?, desërviaht. Nam

~ec/amattf quidem pr<Bcer)tor, ut sit
exemplo suis'au dito ribus non plus
confu~n'Hf /<'c< CfC~ro'Nc'Z~mo~-
<Aene!?RoLL.
Si quid novi. R. t et CAMP.,
etiam si quid novi. Eo.
z.sero. Sero h. l.,ut sœpis-
sime, nimis sero. Sic ad Herenn. H,
25, sero at~ueacto negôtio. Pètron.,
e. <a)'Jc, <mmojam Mro. Vide
Liv. VIII, 5, 8, ed. Drah.
3. Nunc vero. Nunc opponitur
ei, quôd pr:ecedit Jam tum, §. 2.
4. Per a~'MtorM. Suet. de Claris
Gramniatt., c: to Atteius. nô-
bi)is grammaticas Latinus; decta-
mantium 'deinde 'a~ufor. Cic.
Epp. ad Fam. IX, iS SeDatibi
'(Paeto) erit in Ludo, tainquam
hypodidascaio ( quum ipse Ci-
cero in ludo isto rhetorico, quem
se aperuisse, narrat per jocum, es-
set !r~'rc<)'«ftt?K<t~C{
) f proxima. «
5. Quo se mo~. Hoc, quod, e
Goth. et aliquot prsterea, recepit
Gesn. pro vatg. qui se may. etiam
Guelf.dat.
'6.t a</ yrFmtUirM.c~r!a'Kf.
Gremium signiScat tenerae setatis
institutionem. Vide I, l, 2~; J, 2,1
t I[, 4, l S.'Eo Cefocaft est pueriU
rursus institutioni tradi. Vide no-
tam infer. y.–t~tad~remtunt.Non
exigo a dôcentibùs, ut, tamquam
si pueros instituant, qui adhuc ve-
tut in gremio pra'ceptoris vërsen-
tur, quem quisque eorùm vêtit U-
brum expiicënt quod fortasse tuhc
in usu'erat privatim pueros doèèn-
tibus. ROLL.
7. Zectt'onc. Ita Guelf. Turic. 'et
Goth. (tac. Gesn.) pro lectioni. Ac-
-cédunt multi'et Codd. et edd.'pja-
cetque revoca'tis dativo casu intel-
-ligi: Estdifficultas in eo, quod sin-
guli pueruli diversos libros afferre
ad prœceptorem videntur, quare
btandiatur fortasse a)icui, quod est
in Codd. Afm. et Bodl., Mfn! pro
/t&rt (Turic. utrumque /t6en! libri
 288 M. FABII QUINTILIANI
mihi cum facilius tum etiam multo magis videtur
utile, facto silentio, unum aliquem, quod ipsum impe-
rari per vices optimum est, constituere lectorem, ut
7 protinus pronunciadoni quoque assuescant tum expo-
sita causa, in quam scripta legetur oratio, nam sic
clarius, quœ dicentur, intelligi poterunt, nihil otiosum
pati, quodque in inventione, quodque in elocutione
annotandum erit; quae in proœmto conciliandi judicis
ratio quae narrandi lux, brevitas, fides; quod ali-
8 quando consilium, et quam occulta calliditas; namque
ea sola in hoc ars est, quae intelligi, nisi ab ardHce~
non possit: quanta deinceps in dividendo prudentia;
quam subtilis et crebra argumentatio'; quibus viribus
inspiret, qua jucunditate permulceat quanta in male-
dictis asperitas, in jocis urbanitas; ut denique domine-
tur in affectibus, atque in pectora irrumpat, animum-
9 que judicum similem iis, quae dicit, efficiat. Tum in
ratione eloquendi, quod verbum proprium, ornatum',
sublime ubi am~ca<!0 laudanda, quae virtus ei con-
traria2; quid speciose translatum; quas~ure: verbo-
rum quae levis3 et quadrata, sed virilis tamen compo-
sed servato velit) et (in Bod!.) cu- sitionis magis levitatem esse puto
jusque pro cujus quisque, omisso quam lenitatem, et addicunt prs-
velit. Sed durissimuni in ea scrip- terea Voss. 2 et Alm. et edd. Tar-
tura, eorum referre ad parentes, visina et Veneta. Etiam infra X, t,
§. t, quod suadet Lochmannus Sa, /e~tta!~uc. compositionis exis-
Progr. ann. 1790, p. !i. –R. et timo legendum pro /~htta~ue, etc.
CAMP., lectione. ED. Goth. autem, quem carere narrat
t. Crebra ar~um., ubi ingemi- Gesn. To~ quadrata sed, nonnisi sed
nantur, cumulantur, argumenta ut omittit, quod ab atus quoque ab-
adversarius exire ea, iisque resis- est Codd. -RR. t, 2 3 et CAMP.,
tere, plane nequeat. levis. Eo. Levis et quadrata. In
2. Qttfe virtus. contraria. Ubi le,visne corripe priorem. Quadrata
extenuando sit opus per jMtMt~t. opponitur /ttu<c<B, et eon/*r<~jf0!fx,
3. Levis. sed. Jta Guetf. Vulgo, et intetngitur ejusmodi compositio
lit et Gesn. <ou!. Equidem compo- ( h. e. verborum structura., sont rt-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. H, 5 28q
sitio Ne id quidem inutile, etiam corruptas aliquan- te
do etvitiosas orationes, quas tamen plerique judiciorum
pravitate mirentur~, legi palam~ pueris, ostendique in.
his, quam multa impropria, obscura, tumida, humi-
lia, sordida, lasciva, effeminata sint quae non lau-
dantur modo a plerisque, sed, quod pejus est, propter
hoc ipsum, quod sunt prava, laudantur: nam sermo tj
rectus, et secundum naturam enunciatus, nihil habere
ex ingenio videtur illa vero, quae utcunque deflexa
sunt, tamquam exquisitiora miramur, non aliter quam
distortis~, et quocunque modo prodigiosis cprporibus
apud quosdam majus est pretium, quam iis, quae;nihil
ex communis habitus bonis perdiderunt, atque etiam t~
qui specie capiuntur, vulsis levatisque et inustas co-

tionem habens) cujus commissura* p. Sao, C. V. 2 "'Et *P~,MX ?<)~

bene coeant, ubi, quod dicit Per-
tiusl,6~, 65, u per leve severos
'<Effundàt Sic
junctura ungues.
tX, 6g, quadratum itidem in
compositione opponitur soluto. Vi-
de notam superiorem.
~!n/ tamen compositio. Vide
quae monuimus ad t, 8; 6.
2. Mirentur. Ita Guelf. cum Voss.
3, Bern. Praetuli vuigatœ miran-
tur, neque enim omnes corruptas et
vitiosas oraho~M mirantur plerique.
-RR. 1, 3, 4, mirentur. At RR. 2,
5, CAMf.et ed. Hack., mirantur. En.
3. ~a~am pro coram praepositio-
ne. V. J. Fr: Gron. ad. Liv. XXV, 18,
g, mox §. t6, pro coram'adverbio.
4. Diïtortf! pretium. Apposite
afferunt tocumDee)amationis inter
Quintilianeas 2g8 Habent hoc
quoque de)ieiœ divitum. Gratus
< est iUe debilitate, ille ipsa infeli-
citate distorti corporis placet. D
Et Plutarchi '<~< oo~~ft~HefrJt~
i.
Têt XttÂ~H~<?wMV/ù)V
'a~t/J~V xett ~v~-
xmt!t~<fttt\6'~M'rt9tjU6tOt<?t~rtit
'rmt Tt~TMt ~o~t
~tct~T~e~efTct',
KfX~
TOt/fttJtfM~MOt/C TO~C~XÂt~KCtJV~C X~*
ToJe T~tO~ôet~û~eK~ TO~; <?TCO[/6oK<-
t~ct<cxct'r~jMctt9~o~f!. -Non ali-
ter quamdistortis. Heliogabalus dis-
tortis corporihus gaudebat. Unde
gibbosis et cœcis saepe solebat cœ-
nam apponere.Vid.Lamprid;TuMf.
5.~u~e~aC~oue.VideI,6. 1
Eodem redit utrumque: evulsis
enim pilis levatur (h. e. levigatur,
prima enim producitur. Sic Horat.
Epist. fi, 2, i23; jt:neid. V, 3o6)
corpus. Vide V, g, t~, et VIII,
Proœm. )g. ~cus est organon in-
ter eomendum adhiberi solitum
Ovid. Amor. ï, i4, 3o; Juv. VI,
~g8. Intelliguntur autem mares, v
non feminae. Sic Seneca pater Cou-
trov.,t.J,p.62:"inistis~M/~j;
atque expolitis, et nusquam, nisi
*inlibidine,rt') »
 290 M. FABII QUINTILIANI
mas acu comentibus, et non suo colore nitidis, plus
esse formas putant, quam possit tribuere mcorrupta
natura', ut pulchritudo corporis venire videatur ex ma-
lis moribus2. Nec solum haec ipse debebit docere prse-
ceptor, sed fréquenter mterrogare, et judicium discipu-
'3 lorum experiri. Sic audientibus securitas aberit, née,
quae dicentur, superftueut~ aures, simulque ad id per-
ducentur, quod ex hoc quaeritur, ut inveniant ipsi, et
intelligant. Nam quid aliud agimus docendo eos, quam
'4 ne semper docendi sint? Hoc diligentise genus ausim
dicere plus collaturum discentibus, quam omnes om-
niuni artes~, quse juvant sine dubio multum; sed, la-
tiore quadam comprehensione per omnes quidem
species rerum quotidie paene nascentium ire qui pos-
15 sunt? Sicut de re militari quamqttam sunt tradita quae-
dam praecepta communia, magis tamen proderit scire,
qua ducum quisque ratione, in quali loco, tempore,
sit usus sapienter, aut contra: nam in omnibus fere.
'6 minus valent praecepta, quam experimenta. An vero 6

r. 7MCorm~! uatura. Natarafia R. 4, p!'o/?Mfnt. C~F. et ed. Hack.,

pulchritudo, quam vocat dècus oa-
tu;'a'Propert.I.t,E]eg.3,v.5.Eb.
2. ~a/ts moribus. Guelf. ?na/t$
!HO)T<mcum Joann. scriptura non
plane spernenda, quoniam inest
major concinnitas, referendo ad
~)ttMtntt«/o corporis. RR. 2i
CAMP., moribus. R. t, morum. Eo.
3. ~u~e~tfent. Guelf. ~er~Mcntt
cum multis ed<]. Sed recepta pluri-
mos Codd. habet auctores. Puto
tamen y)cr/!uend!Yerbumbene pos-
se usurpari de liquore, qui a vase,
cui infunditnr, non retineatur. Si
.<[t~er~M)t,ne intrat quidem;.et àp-
tum est loco nostro hoc quoque.
–RR. <, t, 3, CAMp.u~er~uent.
y?et/i'np!tt.En.
4. Artes. néctissime Gesnerus
accipit de libris ita inscriptis. Vide
t, Prooëm. 2~.
5. Latiore. co7nprptch!t'one,quo-
niam latius comprehendunt mate-
riam oratoris, neque ad singula
descendunt. Sed, latiore. Con-
stat omnes artes acquiri ratione et
experientia. Rationem suppeditat
ars, experientiam exercitatio. Al-
tera generatia pra'cfpta complecti-
tur, nec ad si<lgu)stia descendit
altéra in singutaribus occupatur et
veram praxin,suppedit.it. TuKN.
6. vero. Ita Cne)f. Turic. et
Goth. et omnes, puto, Codd. Re-
 INSTITUTIONIS OBAT. LtB. II, 5. 2<)t
declamabit quidem prseceptor, ut sit exemplo suis au-
ditpnbus non plus contulefmt lècti Cicèro ac De-
mosthenes' ? Conigetur~patam, si quid in declamando
discipulus erraverit non potentius erit emendarë ora-
tionem ? quin immo etiam jucuridius aliena enim vitia
quisque reprehendi mavult, quam sua. Nec deerant 17
plura quae dicerem sed neminem haec utilitas fugit
atque utinam tam non pigeat facere istud, quam non
dispncebit~. Qùôd si potuerit obtineri, non ita difficilis 's
supererit quaestio, qui legendi sint incipientibus? Nam
quidam illos minorés, quia facHior eoruin inte!tëctus~ 4
videbatur, probaverunt alii noridius genus, ut ad alen-
da primarum aetatum Ingénia magis accomrnodatum.
Ego optimos quidem, et statim, et semper, sed tamen '9
eorum candidissimum quemque, et maxime exposi-
gius, pro an; malebat at, quod t. Ac DeM. Guelf. aut Dem. cum
receperunt Locat. I~usc. Î!ad. Tar- multis Côdd. Et ndstris quoque
visina quidem editio (<<{82), quam aut.EB.
textum. Jensontanum, séd admixtis 2. Corh~efur. Guelf. cdrrigitur
multis operârutn vitus, exhibere eùm Goth. Turic. et A)m., male.
narrat Ernestùs (p. 268 Eibl. Lât., i 3. ~t~eot. <<M~~ce&tt.Bona
v. H), an prœfert, sed et ipsa Jen- Gesn. e'bhjetttira inséréntis fecisse
soniana, quam falsô at dare narrât inter~udm et no)t. Vide HI, t, 6,
Gesn.; nëqûé opùs erat muiatione; i ilid. dise.
ut' vidit etiam Càpperonner, Sunf 4. fac<ho)* eorunt tnte/~eetu!. Tu-
conjunchB Ista; (pjœstiohës ~oc-' ne. omittit eorum'.
Ct~c fief, non àutem illud? ubi pôs- 5. Catt~tdtMtmunt. f.\e; simpli-
terius atterô etiam est verisimitius. eissimum, signi'Hcatu, cjùem enar-
Idem illud an mente repeti debét ravirnus H, 2, 5. tnteUigitur auteni
ante com~etur. Siniilis fere ratio, 1 h. 1. non tani .animus scnptoris
nisi quod abest interrdgandi ngura, quam dicendi genus, quod nihi!
I, to, 6, ~ViM~orfe. nos nttra- oblique sigaiSce), sed oinnia )iqui-
bimur, qtid retrospice..Nam et hic, do Mpo'nat, qùale tamen ndnnisi
in apodosi non ~MS', etc., desi- ab animo étiam simplici proftcisca-
deres autém, vel tàle quid, qud tùr'. Par* ratione « sententias albas
clarior fieret sententia. ~)t vero ~Tocabat Pollio Asinius, Stmph-
etiam infra, c. 8, tl, ubi iterum '<ces, apertas, nihil occulttim, ni-
male sollicitat Regius, non suadens Mhil insperatum afff rentes, t Sen.
pro t~cro~ nec locum intelligens. Rh., p. )g8. Sic candide et !tmp/t-
 M. FABII QUINTILIANI
tum 1, velim, ut Livium a pueris magis, quam Sallus-
tium et hic histonae major 3 est auctor4, ad quem ta-
citer junguntur XII, 11, 8, ubi ta-
men animus designatur. De génère
dicendi est apud Cie. Orator, c. 16
« Elaborant alii in lenitate et œqua-
nbiiitate, et puro quasi quodam
et can~tdo génère dicendi. Ecce
« aliqui duritatem et severitatem
et orationis
quamdam verbis
quasi mœstitiam sequuntur.
Apud Nostrum X, I, ~3, candi-
~u! Herodotus. Vide ibid.,
§. ioo:"Herodotoa'quariLivium.
« clarissimi candoris. lbid §. n3
"Messata. candidus. Quum ta-
men candor ille orationis magno-
pere, ut dixi, pendeat ex animi,
ab invidia simulatione alieni
candore recte Seneca pater (p. 4'
Bip. ) Livium dicit « natura candi-
« diMtmum magnorum ingeniorum
Maestimatorem quem antea &eH~-
)nus f (h. e. hberatius) omnibus
magnis viris prœstitisse funebrem
n laudationem n monuerat. Alio to-
co Livium valde iniquum Sallustio
ostendit, p. 3~4. Hic autem causa,
quare primi legendi sint scriptores
Livii similes, oratio est eorum, non
animus, et eadem fere est virtus
quam in Livio laudat Noster, quum
(X, t, 3~) lacteam ei tribuit uter-
tatem, oppositam et ipsam ~a/h<
t;an<P brevitati.
t. Expositum. Guelf. cont~oxt-
tum quod ex edd. quibusdam vett.
affertur, ex Cod. quidem nu)to.
Etiam Jenson. compositum, Tarvi-
sina autem expolitum praefert cum
Venet. Aldo et CoUnœo, quod si
Codd. auctoritate niteretur, equi-
dem non prorsus spernerem.
Expositum. Facilem intellectu, qua-
si dicas apertum, <t<~tj<Tct. Ea
translatio est apud Cic. pro Quin-
tio, c. 3o « domus patens atque..
ejc~o~fta ubi est pro alerta. Sic
Stat. Sylv. 1,2~ Umen expo-
situm et Theb. Il, 88 Rx'-
"~<Mttt animin, ubi scholiastes
priscus, "Facites oppido, obvii,
« parât!. Noster X, 5, 11, expo-
sita videtur dicere pro commttn<6u!,
vulgo notis; ut Juvenal. Vtï, 5~.
Vide initium nota*.
2. pueris. Regium, qui prsepo-
sitionem putat expuogendam, ne-
mo reprehendit. Equidem jungo a
pueris et adverbialem tocutionem
accipio, quo expeditior sit struc-
tura, quam si -pueri ipsi te~ente:
intelliguntur.
3. Major. Ita Guelf. cum multis
et Codd. et edd. quibus a W. DD.
memoratis adde Tarvisinam. Goth.
tamen, cum sat multis edd., et
aliis sine dubio Codd. nta~ort!.
R. 3, CAMP:, major. R. 2, CAP.
et ed. Hack., m<tton~. ED.
4. Et. auctor. Vide not. sup.
Locus profecto corruptus, qua:
etiam Morhosii de Patavinitate Li-
vii (p. 78 ap. Drakenb.) est suspi-
cio. Velim doceri a Gesnero lucu-
lentis veterum locis, et usurpari
pro etsi, nisi forte quum pranmitti-
tur adjectivis significatque etiam.
Esse autem opus'vi istius conjunc-
tionis, ultro sentio. Quum igitur in
multis edd. neque in nullo Cod. in-
veniatur ma~'on! pro major, Bar-
thiana* maxime faveo emendationi,
qua majoris dispescitur in major
is; sed, ut sensus existat probabi-
lis, et hic mutari velim in ct~ Sen-
tentia autem ea est, Sallustii ma-
jorem esse in historia auctoritatem.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. II, 5. 293
men mteHigendumjam profectu opus sit. Cicero ut ~o
mihi quidem videtur, et jucundus incipientibus quo-
que, et apertus est satis, nec prodesse tantum, sed etiam
amari potest; tum, quemadmodum Livius' praecipit,
ut quisque erit Ciceroni simillimus. Duo autem gênera 2ty
maxime cavenda pueris puto unum, ne quis eos an-
uquitads nimius admirator, in Gracchorum, Catonis-
que~, et aliorum similium lectione durescere velit: fient
enim horridi atque jejuni; nam neque vim eorum ad-
huc intellectu consequentur, et elocutione, quae tum
sine dubio erat optima, sed nostris temporibus aliena4,
contenti, quod est pessimum, similes sibi magnis viris
videbuntur. Alterum, quod huic diversum 5 est, ne re- a:
centis hujus lascivise flosculis capti, voluptate quadam
prava deliniantur,. ut praeduice illud genus7, et puerili-
Hoc de eo judieium fere probatum 3. Gracch. Cat. Illorum orationes
fuisse veteribus ostendit Martialis, interciderunt, hujus solus de a~n-
noto epigrammate XIV, tgt ut cultura superest liber, de muitis, y
perhibent doctorum corda viro- quos scripsit.
rum.pnmusinhistorIa.tEtpra;- ~<<ena. Guelf. aliena est cum
ter Quint. ita loquuntur Vetteius, multis Codd. Et concinnius est sa-
H, 36; Tac. Annal. III, 3o; Seneca ne, quum referatur ad erat. -R. t,
Rhet. p. 2y~, major auctor est fide 5, CAMP., aliena est. ED.
dignior, sic Ctaudian. Bell. Gildo- 5. Huic diversum. Goth. (tac.
nic., v. ~9g: « Certa 6des cash, sed Gesn.) hine div. Sed amat Quinti).
major Honorius auctor. jungere dativum huic adjectivo,. ut
t. ~[MtttS~r~Eet~tt.Guelf. etGoth. !X, 2, t5, cui div.; et §. 45, ter-
(tac. Gesn.) Liv. pra*c~<tf, ne sic moni sensus div. VIII, 6, 55, div.
quidem male. Plinium autem quem orationi volunt.
edd. praeferunt mu!tœ vett., ut et 6. Recentis hujus. Hujus eam sig-
Tarvisina, nullus videtur Codex ag- niScat, qua: hodie sit in usu, qua
noscere. Quemadm. Livius. Vide de forma post Gronovium ad Liv.
X, t, 3g, ubi idem Livii praecep- XXV, 40, 3, agit Ruhnkenius ad
tum memorat, additque, inveniri Vellei. I, 5. Ita mox «noster
id in epistola ad ËUum scripta. In- « hic cultus §. 23; et c. 6, 3, in
tercidit autem ha-c epistola. his. moribns. «
2. Ne quis eos. Guelf. ne
quis eo- y. jPr<t<~u~ce.enu!. Sic Petron.
rum cum BodL et Bal. et aliquot initio operis, mellitos verborum
edd. vett. tgtobuto'i et omnia dicta. quasi
 9.94 M. FABII QUmTILÏANI
s3 bus ingeniis hoc gratius, quo propius est, adament. Fir-
mis autem judicfis,jamque extra periculum podus,
suaserim et antiques legere, ex quibus si assumatur so-
Hda ac virilis ingenii vis, deterso rudis seculi squalore,
tum noster hic cultus clarius énitescet; et novos, quibus
34 et ipsis mùlta virtus adest. Neque enim nos tarditatis
natura damnavit sed dicendi mutavimus genus, et ul-
tra nobis, quam oportebat, indulsimus ita non tam in-
genio Un nos superarunt, quam proposito. Multa~ ergo
licebit2 eligere, sed curandum erit, ne iis, quibus per-
25 mixta sunt, inquinentur~. Quosdam vero etiam, quos
totos imitari oporteat, et fuisse nuper, et nunc esse~,
quidni libenter non concesserim modo, verum etiam
26 contenderim? Sed ii~
5 qui sint, non cujusque est pro-
nunciare. Tutius circa pnores? vel erratur; ideoque
"papavere et sesamo sparsa. d prius Guelferbytani est error oria-
i. Neque. Ita Guelf. et Goth. tur pro erratur. Pro recepta spon-
(tac.Gesn.edd.,utGesn.,fere dere videntur Joannensis, nisi for-
Nec. Plenius et anteetumfrequen- te h. 1. est mutilus, item Voss. t,
tiusne~ue.. 3 et Bern., quorum tamen solitus
2. Licebit. Rollinus habét opor- cum Guelferb. consensus facit ut
tebit. Et hanc Jectionem ex editione minus Sdatn Silentio eorum q~i eon-
Hackiana cecepit. RR. Codd. nos- tulerunt, atque Alm. cum Turic.
tri habent licebit. De aliis Codd. ta- Edd. vett. certatim dant importuna
cet Spatding. Eo. ha*c im. est, quibus adde Tarvisi-
3. ~Ve. t)~uu)e)[tttr, ne quid- nam. Rectissime neque ineleganter
quam ex deterioribus iis, unde ea Badius mpnens in solo Regii Co-
promirnus, adhœreseat etectis istis. dice (excusum intejMgit) desiderari
4. Et nunc esse.. Scil. Plinium, h<BC verba, ait, se, quia Regius
Tacitum, et alios Fabio nostro coœ- eradenda ea non dicat, dubitare an
vos. Vide Gebhard. Crepund. ). If, eradenda sint.'Verissime ille; ne-
c. 13, pi 89 et go. ËD. que enim lectore non monito
5. /t. Ita Guetf. et magis placet omisisset ea Regius, nisi a MSS.
vutgato~ ejus afuissent. Satis tuto coMigas
6. Cujusque. Çuelf. et Goth. (tac. inde, ne in Florentino quidem Co-
Gesn.) Ct~u.<cM)t~tte.Vide 1,3, 11. dice legi. Quam autem sint aliena
7. Ctrca pnor. vel erratur. Guetf. nemo non sentit, et Badius ne hoc
circa prior.. imitatio est vel oriatur; quidem mate Tuttor dixisset
cum p)<*ri~-(jueCodd. nisi quod pro- « Quint., non tMttM!. «–RR. 9,
 INSTtTUTIONIS ORAT. LIB. II, 6. 2g5
hanc novorum distuli lectionem, ne imitatio judicium
antecederet.
CAP. VI. Fuit etiam in hoc diversum praecipientium 1
propositum, quod eorum quidam materias, quas disci-
pulis ad dicendum dabant, pou contenti divisione diri-
gere, latius dicendo prosequebantur, nec solum proba-
tionibus implebant, sed etiam affectibus. Alit, quum a
primas modo lineas duxissent, post declamationes,
quid omisisset2 quisque, tractabant; quosdam vero locos
non minore cura, quam quum ad dicendum ipsi surge-
rent, excolebant. Utile utrumque; et ideo neutrum 3 ab
altero separo sed si facere tantum alterum necesse sit,
plus proderit demonstrasse rectam protinus viam, quam
revocare ab errore jam lapsos. Primum, quia emenda- 3
tionem auribus modo accipiunt, divisionem4 vero ad
cogitationem etiam et stylum perfe! unt demde, quod
libentius prœcipientem audiuut, quam reprehenden-
tem. Si qui vero paulo sunt vivaciores 5, in his praesertim

3, CAMt., ctrca priores imitatio est, materiae divisionem, quœ dictatur a

vel erratur. En.
Pn'ma! modo lineas. Metapho-
ra ducta est a pictura, quae jU<tvo-
~ajM~oc dicitur, quae primum lineis
ducitur, deinde postea coloribus
corporatur. TuRN.
2. Quid om. Ita Guelf. et Goth.
(tac. Gesn.). Sed videtur sphalmate
mero irrepsisse ~Mod in Gesneri edi-
tionem, quam Regii conjecturam,
a Capperonnerio receptam, impro-
bat in nota ipse. Turie. sitetur.
R. t et CAMP., ~ttod. ED.
3. Et ideo neutrum. jE'f hoc
natum e postremo eo, quod ante-
cedit, utrumque, abjiciendum duco.
4. ~'UMtoneM. ad stylum, Scri-
buut enim discipuli eam traetandte
magistro, domumque secum aspor-
tant. Hujusmodi ~<ft!;0)!H! (sermo-
nes etiam vocantur, ut in Declama-
tionibus Quintilianeis), alii aliis
pleniorés dabant. Exemptum est
Albutii apud Senecam patrem Cou-
trov., I[[, praefat., p. tgy, cujus
orationis schulasticœ "tamquam de-
n clamationi multum deerat, tam-
quam JtfMto'tt multum supere-
« rat. Seneca ipse inControversiis
solet divisioues dare singtiarum
causarum, quibus apparet, praeter
earum partes, argumenta ea:t. dis-
cipulis judicanda, etiam aliorum
ejusdem causœ tractationem cunt
iis commuuicare moris fuisse.
5. ~"t'tMCt'orM.Frustra répugnât
 2g6 M. FABII QUINT1LIANI
moribus, etiam irascuntur admonitioni, et taciti rcpu~-
nant nec ideo tamen minus vitia aperte coarguenda
4 sunt. Habenda enim ratio cœterorum, qui recta esse,
quae praeceptor non emendaverit, credent. Utraque au-
tem ratio miscenda est, et ita tractanda, ut ipsae res pos-
5 tulabunt. Namque incipientibus danda erit velun prse-
formata~ matena secundum cujusque vires. At, quum
satis composuisse se ad exemplum videbuntùr, I)revia
qusedam demonstranda vestigia quae persecuti jam
6 suis viribus sine adminicuto progredi possint. Nonnun-
quam credi sibi ipsos 3 oportebit, ne mala consuetudine
Burmannus, quo minus recentio- locum accedit. Intelligemus ergo et
Temet Franeogallicum fere signifi- hic a/acnorM, antmostor~s. Vide
catum agnoscamus in hoc vocabuli Gronovii OLserv. III, 4) P Platn.
usu. Vide qua; diximus adi, 2, 20. 352, qui idem probat. Similiter
Neque tamen protinus vivacitas, vergentem ad usum Francoga))i-
VI, Procem. 3, eodem est iutellec- cum vocem legemus, 111, &, 5g,
tu accipienda. tjpus, rtuatis est Nos-. ubi civilis et humanus ingressus
ter, originem deprehendere mihi opponitur <'qniritando. t Sic Rut-
videor in loco Gellii V, 2 ) de Bu- gers. Var. lect. p. 23~, in auctore
cephalo, ubi equus quamquam Dial. de Corr. Eloq., c. 29, 2 pro
moribundus. re~etn dicitur viva- et libertati scribit ut vivacitati ex
cissimo cursu retulisse. Significatur vetere libro, ubi inveniebat et bi-
cursus, quatissitanimantisvita bacitati, non utique necessario
plenissimi, oblitterata Jtutttt'nttatis eleganter tamen.
sigaiHcatione, quœ alias pleramque t. Utraque; ratio. Repetit, quod
intelligitur. Gellius aliquot praeter- modo, §. 2 prœceperat.
ea locis celeritatem vivacissimam 2. ~etttt pr~ Guelf. vd prfe/
dicit, ut XV, 22, "Cerva Mfa- –jP)'<B/b)-mata materia. Metaphora
netMfm<c cetentatiso; et !X, 4, est ducta ab architeetis, qui vel
« utuac~tmtC pernicitatis. t Sicut et ~ctoyn~)/)Mf, ;c/tno~ra~)/))a, vel or-
Appulei. Florid., p. Elm. 363, vi- t/tonra~A'aopuspraBformant.TnnN.
vacis pern. Simile quid L. Seneca 3. Sibi ipsos. Guelf. etGorh. (tac.
Consol. ad Marciam, c. 26, quam Gesn.) sibi eos, et p)era:qne editt.
magno et quam vivaci animo T/MO! Obr. Burm. Capp. et Gesn.
scripsissem quamquam ibi vi- receperunt ex Atm. (Turic. ipsi f'
~ax Cremutii Cordi animus potest sos, male) Bodl. et ed. Andr., ne-
videri oppositus ipsius morti. Item que tamen necessario; et eiegan-
Flav. Vopiscus in Aureliano, c. 4, tior fere mihi videtur ratio, <jua;
a prima œtate ingenio vivacissi- ipsos istud, quod facile inteHigitur,
t mu! a, quod proxime ad nostrum non adeo incutcat. Codd. RR. t,
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. II, 7.
semper alienum laborem sequendi, nihil per se conari
et quaerere sciant. Quod si satis prudenter dicénda vide-
rint, jam prope cousummatafueritprsecipientis opéra:
si quid erraverint adhuc, erunt ad ducem redùcendi.
Cui rei simile quiddam facientes avës cernimus, quae 7
teneris infirmisque fetibus cibos ore suo collâtos par-
tmntur at, quum visi sunt adulti, pautum egredi nidis
et circumvolare sedem illam, prœcedentes ipsae, docent,
tum expertas vires' libero cœto, suaeque ipsorum fidu-
ciae permittunt.
CAP. YII. Illud ex consuetudine mutandum prorsus t
existimo in his, de quibus'nunc disserimus, aetatibus,
ne omnia 2, quae scripserint, ediscant, et certa, ut môris
est, dte~ dicant; quod quidem maxime patres exigunt~,
atque ita demum studere liberos suos, si quam frequen-
tissime declamaverint, credunt, quum profectus praeci-
pue dHigentia constet. Nàm ut scribere pueros, pluri- 2
mumque esse in hoc,opere, plane-velim, sic ediscere

2,3, CAMP.,sibi eos. En. Credi sibi
ipsos. Creditursibidiscipulus, quum
thema aliquod tractat sine ulla prœ-
ceptoris divisione, et sine ullo ejus
auxilio. ToRN.
t. ~y)erta! vires. Suspicor, quam-
quam in libris nulla varietas, ex-
pertos, masc. gen., dedisse Quint.
Etsi enim sexcenties apud optimos
scriptores passive usurpatur parti-
cipium experiendi. Vide Voss. de
Vitiis serm., p. t~6, et Drak. ad
Liv. V, 546, elegantius tamen h. ).
ipsi suas vires experti videntur libero
c<B~opermitti, quam vires istee ex-
~ertfe, neque bene coit <u<Eipsorum
fiduciee, quae de alio intelligere eo-
geris.
2. Ne omnM. Guelf. "c o)n)t));f.
Si)ent autem nostri Codices.
3. Certa. die. Juvenal. VII, !6o,
61 sexta Quaque die miserum
dirus caput Annibal implet. ~n-
?tt6a/ est suasoria toties dicta. Nos-
ter X, 5, 2t.
~.fat)'e!«)~unt.PersiusSat.!n,
45, <t7~ "verba. Qua* pater ad-
ductis sudans audiret amic!s.
Vetus scholiastes ad Juvenal. X,
t6y Ut de te pueri studentes di-
eant. Apparet invaluisse usum
istum verbi studeudi, quem patres
sequebantur, ut declamare, esset
ïtu~erc. Vide J!, 2 7.
5. Dfft~cntta, accuratione dicen-
di, non ~rc~Me)t<ta. Constet, com-
paretur ne forte interpreteris:
''contineatur.' r
 298 M. FABII QUINTILIANI
electos ex orationibus vel historiis, aliove quo genere
dignorum ea cura voluminum, locos, multo magis sua-
3 deam'. Nam et exercebitur acrius memoria, aliena com-
plectendo, quam sua; et, qui erunt in dtfRcihore hujus
2
laboris'génère versati, sine molestia, quse ipsi compo-
suerunt,jamfamiliarius~ animo suo affigent, et assues-
cent optimis, semperque habebunt intra se, quod imi-
tentur etjam4 non sentientes formam orationis iHam,
4 quam mente penitus acceperint, expriment. Abunda-
bunt autem copia verborum optimorum, et composi-
tione, ac figuris jam non quaesitis, sed sponte et ex
reposito velut thesauro se offerentibus. Accedit bis et
jucunda m sermone bene a quaque? dictorum retatio,
A/u/to magis suadeam. Non facillime exçidebat. Mecum facit
ediscere electos locos multo magis Lochtnaunus Progr. oo, p. <2.
quam scribere suadet Qnint., sed 4. JTt~Mm. ftaBodt. et dedit Obr.
electos locos potius quam sua ipso- Ca;teri,u[etGesn., continua scrip-
rum srffpta ediscere. Hoc apparet tura etiam quo abrupta fit et sa-
sequentibus '< a~tenaeompleeten- lebrosa Ot'atio ~am non semtlen-
"do quam sua. "tes", ut <nox §. jam non
3- ~tt~. <a6o)')~~enefe. Ita Guelf. n qua;si)is. n –RR. t, 2, 3, CAP.et
Bodl. Joann. Alm. Voss. l,3,J!em. ed. Haek., et~nt. Non raro; quid
Caetert et edd. prœter Obr., omnes immo saepe saepius in Codd. con-
hujus generis labore, quod minus funduntur etiam et~'ut~ nan]~ nos-
clarum et videtur sapere recentio- trum non magis agnoseunt Codd.
rem manum. Obrechtus nostrum veteres, quam Romani: itaque vo-
dat scnpturam, nisi quod omittit ces etiam, et jam easdem fuisse
hujus; quare, ne~cio.–RR. 2, 3, crediderim, et a recentioribua tan-
laboris ~fcnere. R. t, C~Mp. et ed. tum distinctas: nec fuisse diversam
Haek., generis labore. En. iis signincationem prope affirmave-
3. famt/tanu!. Guelf. et Turic. rim ut h. I. etiam, GaiL ?ne~:c ne
~amt/tart cum tribus Britt. Alm. sentant ~as, etc. et~'ant, et ne sen-
Voss. (Ita quoque R. C. noster tant pas encore, idem prope deno-
t. ) Neque recte omnino procedit tant. Videat lector. En.
recepta; quid enim est familiariter 5. Sponte et ex. Guelf. omittit et.
c~tyere? Equidem verissimum pu- Placet hœc ratio.
to, quod dedit Obr., fortasse e 6. Jucunda. utilis. Simile quid
Cod. Argent., ~amtttatM'. Nolui ta- de poetarum locis, orationibu5 m-
men ponere, quod in Cod. nullo serendis, t, 8, t0.
invenissem quamquam a ante <t y..Bene a quoque. Ita et Guetf.,
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 11, 8. 299
et in causis utilis. Nam et plus auctontatis afferunt ea,
quae non praesentjs gratia titis sunt comparata, et laudem
sœpe majorem', quam §1 nostra sint, cpnctiiant. Ali- 5
quando tamen permittendum, quse ipsi scripserint, di-
cere, ut laboris sui fructum etiam ex illa, quae maxime
petitur, laude, plunmum capiant. Verum id quoque
tum fieri oportebit, quum aliquid commodius elimave-
rint3; ut eo velut praernio studii sui donentur, ac se me-
ruisse, ut dicerent, gaudeant.
CAP. VIII. Virtus praeceptoris haberi solet, nec im- t
merito, diligenter in iis, quos erudiendos susceperit,

quum muiti Codd. (ut et Turic.), R.5.)Sed,sitoUiscommapost/att-

edd. autem vett. fere omnes, dent
idonea quoque, vel, paulo melius,
idoneaque. Vera tamen scriptura
jam in Locat. ed. legitur et a re-
centt., pra'ter Obr., est servata.
Ruse. mire contaminât utramque
orationem bene y</onc~[ quoque.
Vide notam ad Procem. 4.
i. Laudem. maj. Ita Guelf. cum
omnibus praeter Goth. (nam in Jens.
quoque esse falso narrat Gesn.),
qui dat~ratfttm. tn< quod quare
placuerit Gesn., non video. Insua-
vis est et i.teratio praes. gratia li-
tis t crahaTM. maj. n neque
facile alio referas gratiam istam ni,
si ad utilitatem quam consçquitur
qui gratia pollet apud judices; de
ea autem modo jam egerat. Tarvi-;
sina tuetur laudem, neque e Voss.
a quidquam varietatis affertur.
~t'ttctuttt. plurimum. Quum
nonnisi raro hoc fieri velit Quint.,
potest alienum videri, quod p/ttt't-
mum fructum ex taudè pueris pro.
mittit. Alm. (Turic. sitetur), for-
tasse ex mero omissi apicis in i
errore, pturium. (Ita quoque Cod.
de, existit non spernenda senten-
tia:!ausy)~Mntf'Kcontmgitdee)a-
manti sua; nonnisi unius magistri,
scribenti tantum. Sed ferri potest
reeepta, si mteHigttir~t'uet[t!u-
rimus, quantus, salvis caeteris do-
cendi legibus, maximus potestper-
cipi.
3. Elimaverint. Guelf. limave.-
nKt, cum Voss. t. ~;ma!/e)'tf,Voss.
3. Vide e/atora~et, H, 3, 6.
Commodius. H. e. melius, elegan-
tius. Ea potestate commenta*! in-
terdum apud veteres, Ht Cic. pro
Pose. Am., c. <' commodttah in-
"genium. est impedimento."
Quare non erat quod sollicitaret
vocab.ulum hoc Ernestus Inv. J, 2
x commoditas qutedam, prava vir-
c tutis imitatrix. Vide Script. ad
Herenn., JI, 8. <;omtno<~M!tmeo
dexterrime. !b. IV, commode
"scripta." Cic.de!hv.,I,~t,
f' nos commotlius, quam eaeteros at-
« tendisse. '<Jb. H, 5o, eum com-
« modissime scribere, qui curet
etc., et multis locis, quœ etiam
texicademonstrant.
 3oo M. FABII QUINTILIANI
notare discrimina ingeniorum, et quo quemque natura
maxime ferat, scire. Nam est in hoc incredibilis quae-
dam varietas, nec pauciores animorum paene', quam
a corporum, formas~. Quod intelligi etiam ex ipsns orato-
ribus potest, qui tantum inter se distant génère dicendi,
ut nemo.sit alteri similis quamvis plurimi se ad eorum,
3 quos probabant~, imitationem composuerint. Utile dein-
de plerisque visum est ita quemque instituere, ut pro-
pria naturae bona doctrina foverent, et in id potissimum
ingenia, quo tenderent, adjuvarentur: ut si quis-paloes-
~ae peritus, qùum in aliquod plenum pueris gymnasium
venerit, expertus eorum omni modo corpus animum-
que, discernat, cui quisque certamini sit praeparandus;
4 ita proeceptorem 4 eloquentiae, quum sagaciter fuerit in-
tuitus, cujus ingenium presso limatoque génère dicendi,
cujus acri, gravi, dulci, aspero, nitido, urbano, maxime
gaudeat; ita se commodaturum singulis, ut in eo, quo
5 quisque eminet, provehatur; quod et adjuta cura natu-
ra magis evalescat; et qui in diversa ducatur, nec in iis,
quibus minus aptus est, satis possit efficere, et ea, in
Cquae natus videtur6, deserendo faciat mfirmiorâ. Quod
t. fœne. Guelferbyt. habet fere. ceptorem. commodaturum. Pendet
Quam cof~ontnt~bnnfB. PUn., accusativus a verbo, quod inillo uti-
1. VU, ait, in tanta ho&Mnum mul- le uMum est, §.3, latet, sive afttHt
titudine vix duo reperiri corpora Intettigis, sive simile quid. Al.iorum
indiscrets: Hgune. Quamquam idem sermonem referri apparet etiam
similitudines corporum indiscretas conjunctivis istis post quod: evales-
in alio capite ejusdem libri VU, cat,~o~!tt,~fCt<!t.Vi<leadH, t~,6.
persequitur. TURN. 5. Qui in div. Guelf. et Tune. si
3. Prota&attt. Guelf. probant cum in div. cum multis Codd. et edd.
vett. edd. quibus recensitis adde vett. fere omnibus, pra'terAtd'. Sed
Tarvis. Venet. Ruse., male. R. defendere receptam videntur ali-
C. 2 sec. manu, probabant. Eo. quot, qui non memorantur Codd.
4. Prœcfptorem. Guelf. eum et aptior est propter masc. quod
Goth. ~rtpceptor. Nec male, si com- sequitur aptus. M
ma tollas post eloquentite. ~r<s- 6. ~Vaf. ftdetu)-. Goth. (tac. Gesn.)
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. II 8. 3orr.
mihi (libera enim, vel contra receptas persuasiones, ra-
tionem sequenti sententia est) in parte verum videtur.
Nam proprietates ingeniorum dispicere prorsus neces-
sarium est in his quoque certum studiorum facere de- 7
lectum nemo dissuaserit namque erit alius historiée
magis idoneus, alius compositus ad carmen 2, alius utilis
studio juris, ut nonnulli rus fortasse mittendi. Sic dis-
cernet haec dicendi magister, quo .modo patsestncus~3
ille cursorem faciet, aut pugilem, aut luctatorem, aliud-
ve quid ex iis, quae sunt sacrorum certamlnum4. Verum 8
ei, qui foro destinabitur, non in unam partem aliquam,
sed m omnia, quae sunt ejus operis, etiam si qua diffici-
liora discenti videbuntur, elaborandum est; nam et om-
nino supervacua erat doctrina, si natura sufRceret. An si 9
quis ingenio corruptus~ ac tumidus, ut plerique sunt,
inciderit, in hoc eum ire patiemur? aridum atque jeju-
num non alemus 7, et quasi vestiemus? Nam si quaedam
nat. /uent. Yidetur omittit R. Gra*ca, ad quorum œmu)at!onem
Cod. t. En. Augustus Neapoli (Suet. Aug. g8),
t. Namque erit alius, etc. Putat Nero autem Romœ ('ib. Ner. t )
Fabius ex naturali ingenii propen- gymnicos ludos instituit, et Domi-
sidne studia esse deligenda. Sic Iso- tianus (ib. Domit. ~) Capitolino
crates Ephoro et Theopompo suasit Jovi ejusdemmodi certamen quin-
ut ad historiam scribendam se con- quennate adornavit, cujus ipsius
ferrent, quod a forensibus causis mentionem facit-'Noster, III, y, 1
abhorrentes iltuc vergerent. TuRN. sacrum et ipsum vocans. Vide et
2. Compositus ad carmen. Ut Ovi- IX, 4, t &!cr6)Ttm certami-
dius, qui semper a causis agendis num. Certamina sacra, nulla loci
abhorruit: nam quicquid tentabat temporisve quo instituanturratione
dieere, uersu! erat. TcRN. habita, promiscue dieuntur omnia
3. Pa<tn'cu!. Vide qua' dicta corporis exereendi spectaculà ut
sunt ad I, t t, i5.. Digest. III, 2, 4, t aliisque muttis
4. ~acrofum certaminum. Te~- Pandectarum locis. Ita SPALD. iti
a ~<t~<ee/~tt et~~vec a~vEÀÂctt~. Ti?- Pra-fatione,pag. 82.
« M~fc !~< n Vide Anthol. Ep. pr. 5.7n~. corruptus. Vide ad 11,3, 9~
apudBrunck. Anal.,vol. !I!,p. 2~. 6. /'t hoc. ire. Eadem tocutia
Sed Quint. Romana certamina in- est II, to, 5 tft corpus eant.
telligere magis est putandus, quam y. Alemus, et. Turic. inserit cer-
 302 M. FABII QUINTILIANI
detrahere necessariùm est, cur non sit adjicere conces-
go sum? Neque ego contra naturam pugno. Non emm de-
terendum' id bonum, si quod ingenitum est, existimo,
Il sedaugendum, cessât. An vero 3
addendumque quod
clarissimus ille praeceptor Isocrates, quem non magis
libri bene dixisse, quam discipuli bené docuisse testan-
tur, quum de Ephoro àtque TheopoMpo sic judicaret,
ut <<er: e/tMj a/<er! ca/caW~M~opu~ esse diceret; aut in
illo tentiore tâ!'ditatem, aut in illo paene prsecipiti con-
citationem adjuvahdant docendo existimavit? quum al-
'a terum alterlus natura miscendunt arbitràretur. Imbecil-
lis 6 tamen ingeniis sanestC obsequendum sit, ut tantum
inid,quovocatnatûra, ducantur: itaemm,quodsotum
melius ef~<;Ieaf. Si vero HberàHôr maieria~ 8
possunt7,
te eum cum Alm. Guelf. eum certe. 5. 7//o ~!<EMe.fta Guelf. et Goth.
t. Deterendum. Gùelf. dtMere);- et plerique Codd. (Turic. siletur)
dum, per errorem pro de!ere)t~um et edd. vett. Recte bis poni prono-
.quod est in plerisque, ut Goth. men ille, defendit Burm. et hic et
Sed, auctorem nactus Alm., recte adOvid.Hernid.I!,v.uh.,uhi
deterendum vindicat Burmannus etiam Nostrum docet idem loeu-
quod et Obr. recepit, foi-tasse ex tum, Xt, 3, t68: ..Demosth. at-
Argentôratensi. RR. t, 3, (<<Me- que~seh.neque ille. nec ille. »
fe'M~um. RR. 2, 5, (<Mere)t~unt. Recentiores hoc ~f~tte. Apud Liv.
CAMp., deterrendum. En. 10, 64, to, quoque in antiqno ro-
2. 7n~enttum. Tarie, et A)m; t')!- ut illi. ut illi »
gationis carminé
genium. (R. 5 quoque.) diversi sunt.
3. ~t vero. Ita et Gùetf. eum 6. 7ni~ct«tX. Turic. imbecillibus
omnibus Codd. praeter Goth. Edd. c. Alm. Bodl. Bal. Andr. Obr.
quidem mu)ta! ex Regii conjectura: RR. 1, 2, 3, imbecillis. R. 5 et
Annon, cùi adest unus G'Hh. ~f<- CAMp.,tmb<?ctn(i)u!.ED.
juvare quid esset h. t. Regius non, 7..PoMMnt. Goth. (tac. Gesn.)
intellexit, qui putavit significare eu-' ~o~tnf~ quod corrigendo factum
rare, emendare, quum sit atioere, est ex possunt. Àccedit Voss. 2
proTno~ere. dans possit, omisso apice. Neque
4. De ~/t. Theop. Vide Cie. de aiienus est modus potentialis.
Orat. I1I, g; et Brut., c. 56; et 8.MaMna.Codd.RR.i,2,3 3 et
Nostrum, X, Vide et Ruhn- C.tMp., ttahtm. En. ~atena.
kenium in Historié Oratoruo~. p. a~~t'ess;. Hœc sine varietate dant
~XXXVtJ Codd., nisi forte unus BriMnui-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. II, 8. 303
contigerit, et in qua merito ad spem oratoris simus ag-
gressi, nulla dicendi virtus omittenda est. Nam licet sit :3
aliquam in partem pronior, ut necesse est, caeteris ta-
men non repugnabit, atque ea cura paria faciet iis, in
quibus eminebat~ sicut ille ne ab eodem exemplo re-
cedamus, exercendi corpora peritus, non, si docendum
pancratiasten susceperit, pugno ferire, vel c'alce tan-
tum, aut nexus~ modo, atque in his certos aliquos do-
cebit, sed omnia, quse sunt ejus certaminis. Erit qui ex
his aliqua non possit? In id maxime quod poterit Incum- 14
bet: Namsunt haec duo vitanda prorsus; unum, ne ten-
tes quod effici non possit alterum, ne ab eo, quod quis
optime facit, in aliud, cui minus est idoneus, transferas.

corum(Joann.)promo<.prœfert Codd., male. RR. 1,2,5, dis-

natura, quod Regius conuciebat. cendt.En.
Equidem cum Burm., natMrasiauc- 2.~mf'nc6at.Gueif. etTuric.
tores haberet Codd., mallem sane, cmtnettt. Cum multis et edd. ut
quam quod tegitur,pra;sertim quum Jens. (tac. Gesn.) et Tarv. emtnet'at
antecedat imbecillis t)t~c)tt<s qui- Valtens.tnt)!ctt(,R. t et CAMP.
bus aptius naf. jtm~itui', quam ma- 3. Si docendum ïM~CMfta~cn.
teria, cui ne liberalior quidem mag- Eodem exemplo s~pius utitur, ut
nopere convenit. Ferri tamen potest facili et imperitis etiam cognito.
reeepta scriptura et defenditur a Appellatur porro paucratiastes, qui
Gesnero inprimis loco Ciceroniano omni nixu corporis et contentione
Verr. II!, 68, de quo vide Ernes- adversarium calce, pugnoque ferit,
tum in Ctav. voc. mat. Structura et nexibus iitigat: quodgenus exer-
ha'c in ~ua. aggressi offendit Bur- citationisappeUatùrpanoattum.
mannum, immerito tamen, ut opi- Hermolaus tamen in Plinium pan-
nor. ~oyre~t ad spem dicitur ut 1, crattMtett putat esse ~etitat/t/ttm.
a 26, se tollere ad spem. Fortitu- Ita Turnebus in editione Hackiana.
dine opus esse videtur ad tantam 4. ~Ve.cu!. Proprium pala'strse
spem concipiendam animo. lia qua .verbum. Seneca de Benef. y, i,1
autem explica: qua o&~ta, cujus «magnus luctator. non qui om-
occasione, vel eo sensu accipe quo «nes. m~.ftt! perdidicit. Ovid.
e. g. Cic. de Or. II, 6t, quod in Metam. IX, 58, Acheloüs de Her-
bono servo dici sotet ubi hodie.. cute vix solvi duros a corpore
usurpant t<e bouo servo. '< nejcm. Gesn.EtiamDectam. Qu.
i. Nulla Jtce;t~ Guelf. et Tu- III, p. ~8, "Impticitus, infando
ric. nulla discendi cum quibusdam ncxu imago petita a lucta.
 3o4 M. FABII QUINTILIANI
At si fuerit, qui docebitur, ille, quem adolescentes se-
nem vidimus, Nicostratus1 omnibus in eo docendi par-
tibus similiter utetur, efficietque illum, qualis hic fuit,
luctando pugnandoque (quorum utroque certamine iis-
'5 dem diebus
coronabatur) invictum. Et quanto id magis
oratoris futuri magistro providendum erit? Non enim
satis est dicere presse tantum, aut subtiliter, aut aspere;
non magis, quam phonasco acuds tantum, aut mediis,
aut gravibus sonis, aut horum etiam particulis excellere
nam sicut cithara, ita oratio perfecta non est, nisi ab
imo ad summum omnibus intenta nervis consentiat.
CAP.IX. Plura de officiis docentium locutus, discipu-
los id unum 3 interim moneo ut prseceptores sues non
minus, quam ipsa studia ament; et parentes~ esse, non
quidem corporum 5 sed mentium, credant. Multum
haec pietas confert studio; nam ita et libenter audient,
et dictis credent, et esse similes concupiscent: in ipsos
denique coetus scholarum laeti et alacres convenient

i. Nicostratus.
RémnarratPau- magistrumpronunciationis,
sanias ). V, c. 21 p. Kuhn. /}32
ft~f'~TOT?: ttM-
N'fMTftt'ro: t' e'jMf'~ct;
T?C3'~)t~ttTtOUJtetttB-ft~ttC
V~MV.Cotl-
traxi verba Pausaniae. Ejusdem, ut
clari athletae, sed hominis valde de-
formis, meminit Lucianus de scri-
benda historia, p. < 69, vol. IV, Bip.
Proverbium ~M ~irof)t?at'aratv'rctNt-
jto~r~Tov est bis apud Suidam in
voce. <~ et Ntxa~r~TCt. Sed is co-
moedus fuisse perhibetur, quam-
quam Vaticana paroemiarum Ap-
pendix (apud Schottum, cent. I,
65, p. 2~0) tragoedum facit.-Vide
et Dial. de Causs. corr, eloquentiae,
c. 10, in quo et ipso Nicostratus
memoratur, ibique Lipsii not.
Phonasco. Phonaseum vocat
in qua
mirum in modum elaborasse Grac-
cos, intelligi etiam.potest ex Cice-
ronis lihro primo Grœce ~mvctMec
a <t!etA,vox, qui vocem exercet, i.
e. vocis exercendas minister; Alex.
Aphrod. et Gall. Eo.
3. Id un. Guelf. Turic. et Goth.
(tac. Gesn.) in un. miro muttorum
Codd. consensu; et nostrorum
R. t etc. et CAMP.Ed.
4. Parentes. credant. Vide Ju-
venal. Vif, 20g.
5. Non ~utf/ent corporum. Huc
pertinet apophthegma Alexandri,
qui Aristotelem ut parentem susci-
piebat, a quo accepisset bene vi-
vere, quum a parentibus ta~tutï*
viverc. TuRX.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. II, io. 305
emendati non n'ascentur, laudati gaudebunt ut sint
carissimi, studio inerebuntur. Nam ùt illorum officium 3
est docere, sic horum praebere se dociles alioqui neu-
trum sine altero sufnciet et sicut hominis ortus ex
utroque gignendum confertur; et frustra sparseris semi-
na, nisi HIa praemoHitus foverit sulcus ita eloquentia
coalescere nequit, nisi sociata tradentis acciplentisque
concordia.
CAP. X. In his primis operibus, quae non ipsa parva 1
sunt, sed majorum quasi membra atque partes, bene
instituto ac satis exercitato jam fere tempus appetet
aggrediendi suasoriasjudicialesque materias; quarum
antequam \iam ingredior~, pauca mihi de Ipsa decla-
mandt ratione dicenda sunt; quae quidem, ut ex omni-
bus riovissime inventa~, ita multo est utilissima. Nam et a
cuncta tlla, de quibus diximus, in se fere continet, et
veritati pt'oximam imaginem reddit, ideoque ita est ce-
Iebrata~,ut plerisque videretur ad formandam eloquen-
tiam vel sola sufficere: neque enim virtus ulla perpétuas
duntaxat orationis 6 reperiri potest, quae non sit cum hac

]. Sufficiet. Guelf. et Goth. (tac. ter ea tantum postulat Quint. quasi

Gesn.) sufficit, cum aliquot Codd.
et edd. vett. quas vidi omnès.Viden-
tur receptœ .lecttoms, qùae utique
prœstat ) esse auctores Codd.
RR. I,3,CAMP.,Stt~c<t.ED.
2. Nisi sociata. Duo tantum a
discipulis officia requirit Fabius,
pietatem et'o&!er!;<t;am erga ma-
gistros, et docilittttem. Ex his enim
duobus cœtera pendent. !hgenium
autem et intelligentia et memoria
et aliae dotes quae studium juvant
non ubique in potestate sunt dis-
centis, sed docilitas et amor in pra:-
ceptores eos penes est: quaprop-
t.
alia a peritia. docentis naturaliter
procederedeberent.En.
3. ~;tte<y. ingredior. Guelf. et
Goth. ingrediar cum vett. edd. ut
Jens. (tac. Gesn.). Utrum prœstet,
ego non dixerim. Alm. nostrae scrip-
turae auctor, quam et Obr. dat.
Ita RR. t,3.AtR.2,CAp.etCAMp.,
ingrediar. En.
~VoutK'mentfettta.VIde H, 4?
4',4~.
5. CeMrafa. t. e. frequentata, ut
X, t, g6, lambus non. a Roma-
nis celebratus. ')
6. ~r~M<c. orat.Vid. !f,~o, ?.
ao
 306 M. FABII QUINTILIANI-
3 dicendi meditatione communis. Eo quidem res ista cul
pa docentium recidit, ut,inter praecipuas, quae corrum-
perent eloquentiam, causas licentia atque inscitia decla-
mantium fuértt sed eo, quod natura bonum est, bene
4 uti licet. SInt er~o et ipsse matenae, quae 6ngentur,quam
simillimae veritati; et declamatio, m quantum~ maxime
potest, imitetur eas actiones,. in quarum exercitationem
5 reperta est. Nam magos 3, et~e~en<:a~4~ et.r~o~a~ >
~fcthtattOtte. Quum Franeio vocat Pètroniùm, 'c. 1,' simitia de
(sed quid non huic?) in mentem declamantiuin ineptiis coliqueren-
venerit etiam corrigere uc/tta<t0~c, tem, ubi haec a responsa in pesti-
operx pretium fuerit mooere post lentiarn data. n Apparet tamen
Capper., esse hanc G'a'ctu'um ~t<- contortius dici'" responsa m pest. x
~MXt.. pro responsa in pest. Ja<«. c
2. Ttt quantum. Gue)f. omittit M. mat~riarum
Hxempla hujusmodi
Sed- hanc stt'uctn) am et Burman- Declam. inter QnnitUianeas 326
nus <!efendit.aJ no~trum locum, et mi-
Qui pestilentia faborabsnt,
Ruhnkenius adVeUei. (cui est fre- serunt iegatum ad OMCulum pe-
(juentiasima) f, g, 3;vetVirgitiiet tendum rcsponsunt est ei, Htium
Ltvi[ auctoritate tuetur. Utriusque
ipsius immolandùm e~se. n 38~
Seneca: haec exempla adde Patris, In pestilentia responsuciest,Yir-
p. (Bip.) 126, "tn tantum tenaceso; ginem immo)àndâm: n fnter Cal-
ig' tt)t tatitum ornata~); 2~9~ purnia[nas tg !n pestilentia res-
<4tH ~ttantum posset. Fihi, de Be- etc. ~3 Lues orta
"ponsum est
nef. H, 23: in tantum produeen- est, respondit oracutum. 0 Neque
<'da. in quantum delectatura est.<~
apparet,fjuomodo~Mhfet!'ti[Bmen-
'< et t)t
Ep. gS, quando quantum et tio possit ticri .m materiis scholas-
"in qno. Plinii Hist. Nat. !J~ to6,
ticis,. nisi adjuucto hoc de ejus re-
"jEtnae. Hagrantis. in tantum. )) mediis.. Saltem seorsim
pcsita de-
3.. ~V<t)Ktna~ox. )!Oferca!Yide bentjungi cogitatione': pestitentia,
de causis corr.
scriptorem Diatogi responsa. ~tï~ojttM et paeterorum,
cl., c. 35, ubi item exagitantur quœ hic tanguntur, exem])l<t inve-
vanœ declamationum matenas, is- niet, qui. Declamationum 'Quinti-
que locus possit legenti persuadere item
lianéarum, Calpurnianarum,
Quintilianum ejus dialogi aucto- Senecarcontroversiarum indices vo-
rem. Sed obstant alia multa. Caete- luerit
percensere. Magi promissum
rum et. ibi .tanguntur pe!tt<entf<E
pestHentiae compeseendœ ) inter Li-
remedia. Habet mu)tam speciem banii jM~6<M:, ~3, p. Morel. 898
Parei conjectura, in nostro loco
seqq. ) si filio, quem sors mactan-
pro et pestilentiam et responsa x dum
obtuterat, parcatnr, duas ha-
tentantis et in pestilentiam res-
ruïnjungittnaîerias.
ponsa cui stabiUendse ad partes PMtt7ett(tant. Ut conjuttum
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. II, 10. 307
et MCt~or~ tragicis novercas, aliaqUe magis adhuc fa-
bulosa, frustra inter ~o?M!0~e~et m<er</<c~2 quaeremus.
Quid ergo? nunquam haec supra fidem, et poetica, ut
vere dixerim, themata; juvenibus përtractare~ permitte-
mus, ut exspatientur; et gaudearit materia, et quasi in
6
çorpus eant~? erat optimum~; sed certe sint grandta et
tumida, non stultà ëtiam, et acrioribus oculis intùend
ridicula; ut, sijam~ cedeudum est, impleat se declama-
oraculum est, ut sedaretur pestis, 5. Erat opt. Imperfectum., pro
respondit: c~ettf/ameMeMtrcmem. future quod dant aliquot Codd. (ut
Et privatus quidam pater filiam in- et Turic. neque tamen Gue)f.) et
terfecit suam; atque propter id fac- edd. picragque ante Leidensem, for-
tum nihilo secius in jus vocatur titer retinendum. Hodie dicimus fe-
unde declamatio instituta. En. re esset, iù hoc sensu. Hor. Sat. H,
].jtjn~ts adhuc. Vide ad I, 5, 22. 6, Peream male, si non Op-
2. Sponsiones. tn~rf~c~.Voca- f timum eraf. n
bula hoec j uris civilis (vide lexica) 6. Ut, !t~'am. Sic Guelf. et Codd.,
ipsum forum demonstrant, uhi puto, omnes. Etiam edd. vett. Mi-
scholastica isfa ntillius sint utilita- rum igitur, in ytdgatis (tneis quidem
tisfùtura. Sie Dial. deeorr. el., 1. c., a Grypliio 15~ inde) légi ac si jam,
quidquid in schola quotidie agi- quam ego scripturam ne memora-
tur in ~fro raro, vel nunquam. )' rem quidem nisi placeret et sponte,
Petron.; c. t "noetantumpron- tale quid huic loco convenire, sen-
'<ciunt, ut quum in ~ontm vene- siiisem~ Quomodo enim haec proce-
rint, putent se in alium terrarum dunt: «Sintgrandia. ut. impleat
orbem detatos. Etiam Cic. de '< sedeclamator?" Immo Sintgr.
Orat. Il, 2~ Hoc in ludo, non «et (vei ac~ quoniam interjicitur
prteeipitnr. Atvero in foro ') etc. parenthesis a consona incipiens)
3. fer(t'act<trc. Guelf. et Turic. "Imptëat se decL" Ferrem ut, si
~ractare cum Bodt. et Andr. Prscstat post tnjr~eatsequëretumott attfpTM,
sane ob eundem, qui mox est in sicut modo opponuntur tt grandia,
~fcrmttt. spnuui. Nostri habent non stutta. MA Burmanrio quidem
tractare; et pauto post, pro permit- inde onines retinent ut, quod et
iemtt!, R. t et CAHp. pcnntttf:- Obr. receperat; equidem reducere
)MttX.EDiTOn. cupiam yuigatatn sed auctorem
/}. ~t co~us eant. Vide ad II, 4, desidero, ncque, unde se insinua-
'i. Metaphora ducta a jumehtis, vet it, no\i. Fere omnes nostri
qusc pabuti multitudine saginantur, ut ~t;a?H. En. Ut, ~t yaMceden-
et corpulentiora nunt. Transtulit dum. Non Igitur plane vetat ejus-
autem ad orationis nimiam uberta- inodi materiis uti, quare certum ex
tcm et id Graeci dicunt Xtt~uxTO?- hac reprehensioneargumentum pe-
<r9ctf.TuM. ti posse, que minus a Nostro de-
30.
 308 M. FABII QUINTILIANI
tor aliquando, dum sciat, ut quadrupedes, quum viridi
pabulo distentae sunt, sanguinis detractione curantur, et
sic ad cibos viribus conservandis idoneos redeunt, ita
sibi quoque tenuandas adipes, et quidquid humoris
corrupti contraxerit, emittendum, si esse sanus ac ro-
7 bustus volet. Alioqui tumor ille inanis primo cujusque~2
veri operis conatu deprehendetui totum autem decla-
mandi opus qui diversum omnino a forcnsibus causis
existimant, !i profecto ne rationem quidem qua ista
8 exercitatio inventa sit, pervident. Nam, si foro non prae-
parat, aut scenicae ostentationi, aut furiosae vociferatio-
ni, simillimum est: quid enim attinet judicem praepa-
rare, qui nullus est? narrare, quod omnes sciant falsum?
probationes adhibere causas, de qua nemo sit pronun-
ciaturus ? et haec quidem otiosa tantum affici vero, et
ira vel luctu permovere 4, cujus est ludibrii, nisi quibus-
dam pugnae simulacris ad verum discrimen aciemque
9 justam consuescimus? Nihil ergo inter forense genus
dicendi, atque hoc declamatorium, intererit? si profec-
tus gratia dicimus, nihil; utinamque adjici ad consue-

c<amatt'o)tM itiae QMtttt~ta))e<Bpro- 26. Ed. Camp., ~ftmo! c«/u~-

fectan fuerint, non videtur; nisi
quod nullum fere sanioris materiao
exemplum inter cas, quae quidem
wtatem tulerunt, invenitur. Vide
initiumnotœ.
7~nuan</as. Turic. Guelf. et
Goth..(tac. Gesn.) tenuandos et sic
fere edd. vett. Utriusque generis
apud scriptores esse adipem Pris-
cianus ipse docet, p. 65y, 7~2.
Nostri Codd. RR. t, 2 3, CA~rp.,
tettUftttdos.ED.
2; Cu)us~ue. Turic. et Guelf. cu-
~MtCMnyuc, cum aliquot Codd. et
edd, vett. fere omnibus. Vide U, 6,
~t<e.co)tatt<s~epnmtC.R.5,cu-
j'mcMtt~tte.En.
3. J~epre/tcndefM)'. Non invenie-
tur et a~ttOscetMr, sed in artum de-
seretur et aestuabit, se expedire nes-
eiens.Videad!,t,3o.
4. Permoferc. Guelf, promovere.
FacHequidemcumCapper.etGesn.
~ermofert legere, quum praesertim
Godt. det ~romo~cr;, sed in tanto
Codd. casterorum et edd., activum
dantium, consensu, subit, a~ct
referre ad declamantem, ad per-
nK'fcrc autem intelligere imagjna-
rios istos judices, qui audiuut.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. ÏI, io. 309
tudinem posset, ut nominibus uteremur, et perplexae
magis, et longioris aliquando actus, controversiae finge-
rentur, et verba in usu quotidiano posita minus timere-
mus, et jocos inserere moris esset; quae nos, quamli-
bet per alia in scholis exercitati sumus, tirones in foro
inveniunt. Si vero in ostentationem comparetur decla-
matio, sane paululum aliquid inclamare 3 advotuptatem'

t. Nominibus. Quae nulla sunt ni quodam contemptus colore, quasi

dectamationibus, nam pater, tyran-
nicida, abdicatus, raptor semper
generatim dicuntur, quo ipso tota
res fit frigidior et a veritate alie-
nior. în suasoriis tamen eertae sunt
personœ, sed de iis m hac disputa-
tione fere non cogitare videtur, ut
infra eam, quam nunc instituit, te-
tatem positis. Nominibus. Va])a
annotat olim cautum fuisse, ne quis
in poernate aut u])o scripto nomi-
natim infamaretur. Quocirca decla-
matores propriis nominibus desti-
tuti ad generalia recurrebant ut
magos, adulteros, medicos. TuRCi.
2. Et jocos. Goth. (tac. Gesn.) ut
joc. cum suo Voss. 2, male; sed
vide notam, supra, §. 6.
3.7)tc<nm<trc. ttaGuetf. etCodd.,
ni fallor, omnes, praeter Goth. qui
pra:fert tnc/tnare, quod, quum in
edd. etiam vett. sat multis inveni-
retur, arripuit Gesnerus, se, quid
esset inclamare h. 1. non assequi
confessus. Miror tamen, neque pu-
to inspexisse eum, quem Capper.
citat, Cresollium in Theatr. rhet.,
p. 353-56, qui, etsi de re critica
non taborans, plurimis veterum
locis, in utraque lingua, ostendit
unice loco nostro conveoire recep-
tam. 7<te~<:mare(quodjam vidit Re-
gius) est ~M')'x <))9<t<, uoct/e-
rar: et usurpatur hic a Qu. cum
dicat: debemus sane paululum de-
bacchari, ut auditoribus placea-
mus. Sic, etsi rarius, et fere de ope
imploranda aut conquerendo, et
alibi tegitur. Tale enim fere est XI,
3, !7~, de Cicerone, "quasi in-
clamaret aut testaretur quam-
quam video ad Albanos tu~M/O!
posse referri, quos tne/amanf; sed
et ibi Goth. t'tte/t'narct, pessime.
Cic. de Orat. J, 53, o nemo inc~a-
muftt patronorum n intransitive
et absolute etiam ille, quamquam
potest de mera querela accipi, cu-
jusmodi verba multa circumstant.
Bentleius Horat. Sat. 9, y6, e
Codd. restituit /;tC/a)ntft pro Ex-
clamat. Sed hoc ipsum simili sensu
usurpari recte monet Cresollius, 1.
c., ut mox aNostro, c. <t, 2 Hi
(professores) multa etiam memo-
ria digna c.ec~amaMerttttr. n ~nc~-
nare, potestate deflectendi a recta
via, quam recte interpretetur Ces-
nerus, equidem nescio. Ca'terum
error est Capperonnerii Alm. Cod.
testem citantis pro scriptura ioc~t-
nare, neque enim Burmannus, qui
solus contulit, ejus facit mentio-
nem. Turic., quem Sutzbergcrus
cum ed. Gesn. contendit, siletur.
Ut hic Quint. t;;c/~ntarc, ita :'n<o-
nare L. Seneca Cons. ad Polyb.
p. 162 (Bip. v. t): quanto spititu.
 3t0 M. FABII QUINTILIANI
n authenuum debemus. Nam et lis actiombns,
quae in ali-
qua sine dubio veritate versantur, sed sunt ad popula-
rem aptata* delectationem, quales iegimus panegyricos
totumque hoc demonstrativum genus, permittitur adhi-
here plus cultus, omnemque artem, quae latere plerum-
que m judtcns débet, non modo, sed ostentare
conHteri
12 etiam hominibus in hoc advocatis. Quare declamatio,
quoniam estjudiciorum consiliorumque imago, similis
esse debet veritati quoniam autem aliquid in se habet
t3 Ejr~stxT~o~nonnihil sibi nitoris assumere. Quod faciunt
actores comici; qui nec ita prorsus, ut nos vulgo loqui-
mur, pronunciant, quod esset sine arte nec procul ta-
men a natura recedunt, quo vitio periret imitatio; sed
morem communis hujus sermonis décore quodam sce-
'4 nico exornant. Sic quoque aliqua nos incommoda ex
us~, quas Hnxenmus, materiis consequentur, in eo prae-
cipue, quod multa in his relinquuntur incerta, quac su-
mimus'' ut~'Identur, <r<a<es,yacu/<a<e~,/<6ert~parenteSj

c;ntonttenx.pudebit.extan<a rebimus, ex talibus declamandi

norattOMMmoonttu~tnedeeidere
neqne enim de ira ibi cogitandum.
RR. Codd. t, 2 3, inclamare.
CAMP.,tttC<;))<!rc.ED.
t. fatte~nco!.
Panegyrici ora-
tiones sunt taudatoriae, aut etiam
suasoria;, qnae t))im in Gra:ciœ con-
ventibus ad ingenii ostentationem
habebantur. TcnN.
2. E?r~<tXT<K~.E~t~ifXT~o)' ap-
pellatur genus quod comparatum
est ad ostentationem ingenii, ver-
saturque potissimum in causis t~e-
mo)Mt)'attu!s interdum etiam t/e/t6e-
MttuM. Hoc génère usi sunt sophis-
tœ. TTJKN.
3. Sic ~un~ue. Kx! o~'T~c.Ne sic
quidem omnibus incommodis ca-
materiisnads.
~tM.ItaGoth.(tac.Gesn.)
eum vett. fere edd. Gesnerus et ple-
rique ex his. !nsuavior et obscurior
ratio~eminandie~~M.tn/tM.
5. ~ttmtntM~. Inter declamandum
conditiones personar'um nostrarum
tales esse jubemus (quoniam in ip-
sa materia detinitœ non sunt) qua-
les facillime nostro consilio accom-
modentur, quod est mertiae servire.
6. Liberi. Turic. et Guelf. liberos
cum omnibus, ni fallor, Codd. praB-
ter Eritannicos. Sed eddi. consen-
tiunt in nominativum. ~Equidem
mollius puto, si pendent nomina
ista œtote! mores, a ïumtmuï
propiori, quam a r~tn~mtnturre-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. ïï, ttl. 3tt
ur~:Km tpxarum ~!res,~Mrc[, mores, alia his similia.
Quin aliquando etiam argumenta ex ipsis positionum 2
vitiis ducimus; sed hsec suo quaeque loco quamvis
enim omtie propositum operis a nobis destinati eo spec-
tet, ut orator3 instituatur; tamen, ne quid studiosi re-
quirant, etiam si quid erit, quod ad scholas pertineat
proprie, in transitu non omittemus.
CAP. XI. Jam hinc~ 4 ergonobis Inchoanda est ea pars
artis, ex qua capere initium soient, qui priora omise-
runt quamquam video quosdam in ipso statim limine
obstaturos5 mihi, qui nihil egere6 hujusmodi praeceptis
eloquentiam putent sed, natura sua 7, et vulgari modo,
et scholarum exercitatione contenti, rideant etiam dili-

motiori. Nostri quoque Codd. re usitatum esse veteribus prœ al-

RR. i, a, 5, liberos. En.
t. Alia..Ita Turic. et Guelf. cum
plerisque Codd. et vett. edd. MeUus
recepto aliaque. RR. i, 2, 3,
alia his. ED.
2. Post'tt'onMtM.Intelliguntur the-
nMta, sive ntafentp, non theses de
quibus H, t, g: vitia autem eorum
sunt, qna; exprobrabat" c. to, 5,1
quod essent~t6u<o)!a.
3. Orator, non declamator, op-
ponuntur enim mox M'~o/a'.
4. ~ftttc. Guetf. liie cum Voss. i,
Bern. et ed. Venet. sive ex errore
omittendi apicis, sive consulto
quia sequitur inchoare (non t~ct-
pere, ut 11, 4, t). Vide JI, i, t2.
-RR. t, 5, CAMP., hic. R. 2, CAP.
et ed. Hack., /tt'nc. En.
5. Obstaturos. Quoniam opcrae
pretium visum fuit Burmanno et
Gesnero e Vossii Ana). L tU, p. go,
91, et Vavassore de usu verbb.,
p. 30, monere, usum hune Utter~
<tin supinis et participiis verbi sta-
tero T?c i, aliquot exempla adde-
mus. Liv. X, 36, 3, ni. instatu-
?nm. timuissent. L.Seneca de
Ctement. I, 13 (p. Bip. 2y, v. II),
uttionem magno conxtaturani n
de .Vita tjeata IX (p. 8y), votup-
ttem ~tatMfa virtus; Sed
contra Sen. pater, p. 18~, cogl-
u tatio illi. pfŒstttttra p: 33y,
« tune quoqué aliquid pr<B!t;(urMS.x
Item filius deBenefic. M, 8 (p. t8t),
ut plus priestiturus fuerit. Vide
Drakenb. ad Liv. XXVII, 25, 2. Et
sane tutior de hac re disputatio est
in poetis.
6. ~VtA<7egere. Turic. cum A)m.
nihil ~COC~.
y. Sed natura sua. Et ea fuisse
videtur opinio Antonii apud Cice-
ronem, qui putat rhetoricam esse
quamdam exercitationem. Qui ita
sentiunt in verbis ludunt; nam si
rhetorica exercitatio est, ea, ut om-
nis exercitatio alia, regulis et arte
qualibet constat. En.
 3!t M. FABII QUINTILIANI
gentiam nostram; exemplo magni quoque nominis pro-
fessorum, quorum aliquis, ut opinor, interrogatus, quid
esset i7/~ et r~ef', nescire sè quidem sed, si ad rem
a pertmeret~, esse in sua declamatione respondit. Alius
percontanti, TAec~ùreus~, an ~po~o~oreu~ esset? Ego,
inquit, parmu/ar<Ms sum; nec sane potuit urbanius ex
confessione inscitiae suas elabi porro hi, quia el: beneE-
cio ingenii praestantes sunt habiti, et multa etiam me-
moria digna exclamaverunt, plurimos habent similes
3 negligentiae suae, paucissimos naturae. Igitur impetu
dicere se, et viribus uti gloriantur neque enim 4 opus
esse probatione aut dispositione in rebus rictis, sed (cu-
jus rei gratia plenum sit auditorium) seutendis~5 gran-
dibus, quarum optima quasque a periculo petatur 6.

!.Nf.')t/<A.Vtde!.vn!,f-.5,i2. 6. Petatur. Cod. R. t,p~t'tur.–

2. Ad. rem po'tt~eret. Intelligo:
sicondueeret Victoria; obtinendae,
qua signiSeattone sœpe perttnërc.
3. Theodoreus. partnM~an:
Rectissime Gesnerus videtur joci
aculeum demonstrasse. Deelaman-
di ille magister, se, quid nomina
haec sibi vellent, prorsus ignorare
signiScavit: neque alius rei, quam
faventium gladiatoribus, vocabula
ratus (ut quidem videri Yo)uit) etiam
sic inaudita sibi ea testatus, notio-
re vocabulo, cui factioni ipse fa-
Yeret, declaravit. J'ttrmM/anus quid
ait lexica docent. Theodoreus et
~'o~o~oreus designat veITheodori
vetApoUodori, clari utriusque rhe-
toris, disciphna: addictum. De ap-
pellatione ista ipsisque viris vide
JII, i, !7,t8.
Neque enim. Ita Guelf. Cesn.
cum esetf. Nec enim. Vide II; 6, s~.
5. Sententiis. Vide 11, 4, 3t ut
quidam {en te)) (taT~m~ratia,etc. Il
periculo petatur. Vide U, 2, 5,
in eloctitione ipsa pertttt/um n
VIII, 2, 20, "ex ancipiti diserta n
VIII, 6, t f, '<audax proxime peri-
'~CM/Mmtrans)atio'<; X, l2t,
<'tanta in quihusdam ex ~encM<o
a petitis significantia « Xf, 1,3~,
uberiora et paene periclita?itia.
Elegantem muttisque exemplis sub-
nixam de eo, quod auderi debeat
ab oratore, disputationem pete a
Plinio Epistotarum IX, 26 intégra.
Graeci rhetores appellant T* wapa-
X6K<)'<~VE~6)'OV, TO*'ïy~~&fû\QV~ Ta KtV-
~tm<fec qua: explicat Jo. Christ.
Theoph. Ernestus, in Lexicc rheto-
rico, qui ad Plinium quoque able-
gat leetorem. Etiam Seneca, adLn-
cilium Epist. 5g (p. ty~ Bip-, vol.
IH): "In\'eniû. translationes ver-
borum, ut non temerarias, ita quae
u periculum sui fecerint. Pericu-
lum est, ne in nugas et dementiam
abeat'ista dicendi audacia.
 INSTITUTION IS ORAT. LIB. II, n.
Quin etiam in cogitando, nulla ratione adhibita, aut, 4
tectum mtuentes magnum aliquid, quod ultro se offe-
rat, pluribus saepe dlebus~ exspectant; aut, murmure
Tectum intuentes. Nihil aliud
aignincari puto, quam desidem ni-
hit agentis, neque in certam rem
animum intendentis, gestum, qua-
lis solet esse eorum', qui, quum
acriter aliquid videntur intueri, ne
cogitant quidem de eo, quod quum-
maxime spectant. Eodem redit Ju-
venalis iltud, doctus spectare la-
cunar 0 ( 1, 56 ). Simulât enim
jucundus iste maritus et uxori com-
modus, se, nescio quid nugarum
agitantem totumque in illis, quae
fiant, non attendere; quamquam
id quoque, quod XMmtm spectat,
magis eum avertit ab iis, qua* /tuntt
peraguntur. Sic correctionë non est
opus, quam tentat Burmannus, rec-
tMm, et agnoscit Voss. 2, quam-
quam, quum in Gothano, gemello
fere, hoc non compareat, potest
esse error lerentis « stylum confu-
siorem. o (Vide!, t,28.)Videnot.
seq. ad « pluribus. exspectant. n
2. ~n6u5 !<Bpe diebus exspec-
tant. Jta Turic. Guelf. et Codd.
( quamquam aliquot silentur a con-
ferentibus) puto omnes. Edd. qui-
dem vett. usque ad Gryphium (1544)
meae omnes, qui primus dedit ex-
spectântes. Obr. revocavit antiquam
scripturam. Qui prsetuterunt parti-
cipium, non meminerant, agi de
eo, quod facerent declamatores in
cogitando, non in declamando; er-
rore nato ex re )évieu)a, quod non
erat incisum post cogitando, ut
in co~tta't~onu~tt ratione junge-
rent, quasi: nulla cogitandi ratio-
ne. Eadem fuit causa, quare tan-
topere displiceretpluribus :fEpf die-
3t3
bus, quod, ut Ja'f~o~tKM, ejectum
voluit Ga)ta:us, vir natus vetcrum
sensibus eximendis (vide notam ad
1, 5, 6o ) neque ( quod nolim )
Gesnerus uncis pepercit. Sed nul-
la est MrtfCo~, si cogitantes, quid
dicturi sint, accipimus declamato-
res in suo cubiculo, non in audi-
torio jam surgentes ad dicendum;
neque enim necesse est continuam
eam « tectum intuentium <' exspec-
tationem intelligere, sed quam "p~u-
n&tm<epedte6tt! repetierint suc-
cessu nunquam respandente. Os-
tendit nobis Qu. éloquentes hosce
viros, inter cogitandum, nunc nihil
plane agentes et afSatum aliquem
divinum opperientes, nunc mur-
mure, tamquam cauda leonem, iti-
dem inter cogitandum, semet exci-
tantes, et eo imprimis ridicutos,
quod soli, neque dum inventis,
quae dicant, debacchantur, tam-
quam in suggestu. Sic quoque tec-
<un[ t)ttue)t<M n facilius fit expli-
catu, si sedentes solos, non coram
auditoribus stantes, iute)Iigimus.
Hsec omnia recte vidit et reddidit
Gedoynus, nisi quod enuncian-\
"dis. verbis'" male vertit f~OMt"~
arranger des mo< At enim dif-
fidentibus Tm « plurib. dieb. as-
tipulatur Cod. Goth. qui ignorât
h:Bc verba. Ejus equidem tantam
auctoritatem, qua: cœteros libros
omnes pra'gravet, non agnosco,
remotam praesertim a comite con-
stante Voss. 2. Hic magis etiam
citandus erat locus X, 3, !$, qui
agit itidem de cogitando et scri-
bendo, quod fit in conclavi, quum
 3.44 M. FABII QUtNTIHAM
mcerto, velut classico, Instinct! concitatissimium cor-
poris motum, non enunciandis, sed quœrendis verbis
5accommodant. Nonnulli certa sibi initia, priusquam
sensum invenerint, destinant, quibus aliquid diserti
subjungendum sit; eaque, d:u secum ipsi clareque mo-
dulati 2 desperata connectendi facultate, deserunt et
ad alia deinceps, atque inde alia, non minus communia
6 ac nota 3, devertunt. Qui
plurimum videntur habere ra-
tionis, non in causas tamen4 ]aborem suum, sed in lo-
cos mtenduiit; atque in his non corpori~ prospiciunt,
sed abrupta quœdam, ut forte ad manum venere, jacu-
7 lantur. Unde fit, ut dissoluta et ex diversis contesta ora-
tio cohaerere non possit, similisque commenta!i'iis pue-
undecimi iibri sensus actionem ip- rique meditati. Turic. quoque me-
sam respiciat. Quamquam et ibi est ditati. ~fo~tt/att ex solo Gothano
intueri facuHana, sed altero loco primusrecepitGesnerus~ptestsa-
~eehHites tectum, et plane repe- ne appositissimom; quare doleo ne
tuntur, quae hic legimus. Pro tec- Voss. quidem secundum ejus serip-
tum non (ut dixi in nota) sine Go- turœ vindicem adduci. Fortasse ta-
thano rectum hic dat Voss. 2 sed men clare meditari, modo (quod
et X, 3, t5, ubi vicissi!n nulla Go-
oportet) commentantes in cubicuîo
thani mentio. Contra Jens. (tt, i ),
cogitemus, non fuerit aJienum.
) tectum, non rectum, ut narrat RR. r, 2, 3 et CAM?., t?Mdt'<<ztt.En.
Gesn. SpALn. in praifat., p. 83. 3. ~c nota. Ita GueLf. et Goth.
JF~~etant. Jta Codd. M. j, 2, 3, (tac. Cesn.) cum Ald. Et Obr. Ca;-
CAMP.At CAP.et ed. Hack., exspec- tcri fere atque nota, minus apte
tantM. En. Plur. diebus. Vide propterproximeantecedens"af-
Xf,3, t6o.. que alia ubi necessario ita legi-
l. Classico t)t!h)tctt. Participium tur, ut et mox at~ue in his n ob
accipe significatione medii Grœei, vocalem sequentem.
ipsi enim murmurant; et "classi- 4. Tainen. Guelf. tantum cum
« cum !) caveoryanot interpreteris, 1
aiiquot Codd. Sed sa*pfS5ime ha:c
sed sonum intetuge. ~e/ut clas- confunduntur (vide Drak. ad Liv.
Meo, instincti, etc. Graphice depin- Ht, 46, ) et alii Codd. etiam hic
git Fabius illorum rhetorum in re- receptam tuentur. Ita quoque
rum et verborum inventione inep- RR. 1, 3 et CAMP.Ed.
tam rationem quia arte desti- 5. lit his non corpori. Bhlocis eti
tuuntur, ut inde colligat artem esse {'[endis non prosptciunt'toti ( cor-
necessariam. TURN. pot'f ) causse, et universo suo con-
2. C~re~ttet)t0~t<<f<tt. Guelf. cla- sitio.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. H, 12. 3~

rorum' sit, in quos ea, quae, alns dectamantibus, lau-

data sunt, regerunt~: magnas tamen sententias, et res
bonas (ita enim gloriari soient) elidunt~; nam4 et bar-
bari et servi et, si hoc sat est, nulla est ratio dicendi.
CAP. XIL Ne hoc quidem negaverim, sequi plerum- t
que hanc opinionem, ut fortius? dicere videantur In-
docti primum vitio male judicantium, qui majorem
habere vim credunt ea, quae non habent artem; ut ef-
fringere quam aperire rumpere quam solvere, tra-
here quam ducere, putant robustius. Nam et gladiator, 2
qui armorum inscius in pugnam ruit; et luctator, qui

t. Commentariis puerorum. So- 4. ~Vam. Conjunctio suppressa;

lebant pueri, ut scribit Tacitus
quum ad scholas deciamatorias ve-
nerant, sententias venustiores et
locos illustriores declamationis per
colonias et provincias quasdam in
libellis suis scribere, et domum re-
ferre. TuRN.
2. ~e~enott. Guelf. n~ent, per
errorem, ut Venet. regeret, Tarvi-
sina rey~cHt. Reeepta unice ve)'a
et Codd. etiam defensa. Vide lexi-
ca de f~erendo. RR. i, 5 et
C.mp., re~ertt'tt. R. 2, rc~jfunt; et
forsan ea lectio estsolagenuina. ED.
3. Elidunt. Verissima scriptura,
(juae est omnium Codd. tmaginem
petitam credo a nubibus fulmina
etidentibus, sicut modo jaculantur
a telis. Sic Ovid. Metam. VI, 6g6,
cavis elisi nubibus ignés. Vide
ibi Burm. Plin. Hist. nat. II, ~3
Posse(spiritum)conf)ictunubium
"e~t ut duorum lapidum, scin-
tillantibus fulgetris. » Seneca, de
Provid., c. t, elisorum fubuinum
jactus. Atienum autem ab incon-
siderata hac et fortuita jaculatione,
e~<ytt)tt, quod conjeetat Bunn.
sententiae index, qualis haec fuerit
~ateor.'utJI, 20, to. Sed notum hoc.
5. Ratio. 0M~'cc. Vide n, 3, 6.
6. &<jut plerumque. Librorum
quidem nulla varietas, neque lia-
bet, quo se defendat Francii con-
jectura, non magna profecto men-
tis contentione excogitata, pleros-
ouc. !ntet)i{;untnr autem.quos modo
(neque enim ipse capita sic diremit,
vide notam ad t, 5, t, examinet)
designaverat in eliclunt. ~c~ut opi-
nionem h. L est aliqua opinionc
vulgo recepta se tueri.
~orttu!, "Yehementius, majo-
"re cum Yi" (sic et infra §.9),
quod docent mox sequentia ne
qnis hoc loco tribuat vocabulo sig-
niScationem, de qua egimus J, 5, y 2.
8.m pugnam. Guelf. et Turic.
in rixam, et sic omnes fore Codd.
nisi quod a Burmanno silentur Vos-
siani et Bernensis, a GIbsono au-
tem Joann. et Baliolensis. Britanni-
cos qnidem Codd. suspiceris tueri
receptam, quurn e Bodlei. afferat
Gibs. in rixam, mox autem (hac ip-
sa~) ad tncttm&ftvarietatem Joann.
 3i6 M. FABII QUINTILIANI
totius corporis nisu 1 in id, quod semel invasit, incum-
bit~,fortlorabhlsvocatur,(}uum interim et hic frequen-
ter suis viribus ipse prosternitur, et illum, vehementis
3 Impetus~, excipit adversarii mollis articulus. Sed. sunt
etBal., tncu&Mit prœferentium, mc-
moret quo minus credas in nos-
tro loco mutitum fuisse utrumque.
Quin enim tres suos Codd. inspexe-
rit Gibsonus, dubitari nequit in re-
liqua viri diUgentia. Ut igitur pro-
babile fit in bis saltem Codd. duo-
bus esse in pu~noK, sic unde ea
scriptura in edd. se insinuaverit non
exputo.Veteres quidem omnes dant
tM rixam ad Gryphium usque, in
quo meorum primo invenio M: p.
Obr. revocavit antiquam scriptu-
ram. Eam recte videtur pra*ferre
Gesnerus, afferendis aliquot Colu-
metia: et Plinii locis, ubi rixa in
animantium c~MOt~s etiam pugnis
usurpatur, alteroque Taciti, in quo
rixa inter Batavos et legionarios
manibus atque etiam armis non pe-
percisse satis sigaificatur(Hist. I,
64, ~). Petronii quoque (incerta?
sane œtatis) auctoritas rixam esse
demonstrat eam, ubi «ut ~eratur
« res et vadunt so~~tï ut. Vide
cap. g5, g6. Addam Nostri locum,
in quo'g)adiatoria; temeritatis co-
lorem aliquem agnoscere mihi vi-
deor VI, 4, l3, "propositum te-
"nentes in rixam non ibimus. Si
forte frequentata fuit eo tempore
locutio in rixam ruere, potuit eam
tacite demonstrare Quint., etiam
dum mitigat dicendo ibimus, non
nfemm. Quae tentarunt Gebh. (tm
noxant) Burm. ( in stcam) ingenio
sane non carent; et prius aliis quo-
que locis cum rixa eonfusum, ut
Liv. Sa, 6, et Petron. c. 96 fine.
Manifesta igitur glossa videtur m
puynam pro t): rixam, neque recu-
so timidus audire, quod illud in
textu refiquerim. Nostri Codd.
RR. t, 2 3, C~Mp. et omnes fere
alii rixam. En.
t. jfVt'stt.Guelf. nixu, curn multis
Codd. et ed. Badii. Parum refert,
uu-um retineas; quod est verum
Heinsii decretum ad Ovid. Heroid.
JV, ) 26. De nexu (vide ad Il, 8, t3)
quod tentat Burm., h. 1. non co(;I-
tandum. Vett. edd. fere'Hssu~, soli-
ta Ta!*x et ss confusione; vide: Drak.
ad Liv. IV, 32, t0.
2. fnctt'n~t. Guelf. !)tCtf&tfftcum
sat multis Codd. RR. t 3 in-
cttbuft. En.
3. Illum, );e~entenf! tntpetm. Ita
omnes, nisi quod hic iterum (vide
ad II, 10, to) Alm. Cod. (cujus
nnUam mentionem fecerat Burm. )
ad partes vocat Capper. qui det il-
lius ï/c/t~MC~~ impetus. Sic jam
Badius conjecerat, post eumque
Gesn. Praeter defectum auctoris )1
etiam hoc in ea dispticet conjectu-
ra, quod obscuratur vis oppositio-
nis, quam affectavit Quint., si non
hic et ille, sed hic et illius ttnpettt!,
opponuntur. J~tOK. impetus.
Non est quod corruptum putes io-
cum Genitivus veh. tm~. pecdet a
pronomineillum, vel potius ab eo,1
quodinte)!igitur, MrMm, hominem,
.vel simili nomine. Eadem forma
apud Livium III, 62 6 Inter n-
dentés sibimet ambo exercitus,
veteris perpetufEgue a~terum ~~o-
nœ, alterum nuper nova victoria
etatum. n Ubi vide Dukerum in-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. II, 12~ 3.7
in hac partè, quae imperitos etiam naturaliter faHant';
nam et divisio, quum plurimum valeat in causis, spe-
ciem virium minuit, et rudia politis majora, et sparsa
compositis numerosiora", creduntur. Est praeterea quse-
dam virtutum vitiorumque vicinia 3, qua maledicus pro
/<6ero, temerarius pro~br<t, e~u~tMpro copioso accipitur:
maledicit autem ineruditus apertius et saepius; vel cum
periculo suscepti litigatoris4, frequenter etiam suo. Af-
fert et ista res opinionem 5, quia libentissime homines
àudiunt ea, quae dicere ipsi noluissent6: illud quoque

primis. Quamquam faeiiius ibi in- 3. Virtutum. vicinia. Qui vehe-

telligitur exercitus, quam hic gla-
~afor~ paulo remotior. Mollis
crttcu/tt~. Jt/oMfmesse mobilem lo-
cus ipse docet, et lexica exemplis
firmant. Articulus est gtadiatoris
ferrum tenentis. Sic L. Seneca de
BeneSeiis 11, 6: "g)adius idem et
stringit et transforat: quampreMO
d arttCK/o venerit, refert. » Pressus
opponi tamen videtur molli, alio,
quam hic, sensu, qui magis est in
altero Nostri loco XI, l, 70, Qnam
'<mo~t. arhct<~o tractavttn (Cic.
pro Mura;na) Catonem. o ls enim
parcentis est, util, t2; "mo~/M
"manus"; X, 5, l6, "durescat
o articulur.
!fM/axt. Non a lateant » sed
decipiant. Naturaliter interpre-
tor, necessario, natura.
2. ~unterostora. Plura. Sic Plin.
Hist. nat. II, 46, Numerosior ra-
ft Uo h. e. quae plures ventos ag-
noscit. Idem XV, 3, « errorem.
nttmeroïtorcnt. ') Et notus versus
Juven. VII, iSl, "Quum perimit
saevos classis numerosa tyran-
« nos. Sa'pe ita Noster, qui tamen
et alteram significationem nMmcrt
oratont frequentat.
mentes volunt videri in malam ple-
rumque partem trahunt haec virtuti
an vitio tribuenda, quum, qui ex-
cusare conantur, mollibus et ho-
nestis, sed adjacentibus, vocabulis
soleant appeltare, quœ negare non
possunt. De ipsa re agit Quint. 111,
y, aS, aliisque pra'terea locis.
4. Suscepti /th~atons. Id est, cu-
jus causam suscepit. ROLL.
5. Optttonem.Videl, 2, item
XII, l, 12, ex contemptu opinio-
tu! 'XII, 9, 4 cupidis opinio-
a M! Dial. de Orat., c. i o, opi-
« nio. et fama cui soli serviunt.
Et sic, sine additameuto, pro fama,
et quidem bona inprimis, usurpa-
tum vocabutum bac demum, nisi
fallor, aetate. Inteliigitur autem h.
I. ut et caeteris (prœtereum qui pri-
mus estpositus) opinio ingenii, non
tMorunt.
6. Qu. ~t'c. ipsi xo~M~enf. Guelf.
et CAMP.,<jfM. (~tc. voluissent. Mâle,
quod omittitur ipsi. Alter quidem
error: vol. pro nol., tralatitius est
in MSS. Vide Drakenb. ad Livium
XXXIX, t5, tt. Goth. nol. quum
Voss. ?. det vol. Edd. vett. fere vol.,
etiam Tarvisina et Jenson. quoque,
 3:8 M. FABII QUINTILIANI
alterum', quod est in elocutione ipsa periculum, minus
vitat, conaturque perdite; unde evenit~ nonnunquam,
ut aliquid grande inveniat, qui semper quacrit quod ni-
mium est: verum et raro evenit, et certa vitia non pen-
6 sat. Propter hoc quoque interdum videntur indocti co-
piam habére majorem, quod dicunt omnia; doctis est et
et modus: his a cura docendi 5
electio, accedit, quod
quod intenderint, recedunt; itaque illud qusesttonum et
argumentorum apud corrupta judicia frigus~ évitant,
quamquamtacetGesn.Primum Ba- certo non dixeris. Credo tamen non-
dium ex Cod. Vallensi video dan- nullos, qui silentur, Codices tueri
tem )t0~ quod in textu quoque eam scripturam, quœ quidem non
posuit Cervicornus (Colon. tSat), displicet: quamquam video, cavil-
in margine alterum. Locat. etiam lari posse aliquem, quia hoc ipsum
fa~tftMent, de conjectura Regii, mi- tamen, quod~otMre negetnr, non
nime iaudanda,quem deseruitRusc. sit vitium; sed c<~fer~ vitia dicun-
reponens vol. Utrum pra'stet, vol. tur quasi: ccetera vitiosa. Certa vitia
~n H0/ qui nasum habet, facile cumGesnero ititelligas ea quae certo
décernât. eveniant, quum ~mn~ta ista no.n-
t. Alterum. periculum. Oppo- nisi raro, et (id eilim addere cogi~-
nitur vero periculo, alterum per tur) casu. CtE~croet ceWavuigo com-
t) anstationem ita appettatum. Vide mutantur in MSS. Vide Drakenb. ad
!), 3. Liv. XXXIV, 36, 4. Certa primus
2. unde ev. AHquid de Gesneri revocavit Gesn., postquam Badius
scriptura mutandum erat, aut diri- jam in textu posuisset eœtert!, alte-
mendum aliter, aut unde scriben- rum in margine. RR. Codd. t,
dum pro tFtJp. Hoc malui, auctori- 2, 3 et CAMp., cn'tera. En.
bus Turic. et Guelf. et plerisque 4. Propter Aoc quoque; etc. In-
Codd.prœterGoth.etVoss. 2. Vett. docti enim nihil supprimunt, docti
edd. atiquotetquidemplures inde, Yerohabentverborumetrprum de-
sed interpungendo antea. Frequen- lectum, et in his quoque mediocri-
tissima harum vocum confnsio, vid. tatem servant, quorum alterum est
Drakenb. ad Liv. XXXtX, 33, 5. <;ua7ttat~, alterum est quanUtafis.
3. Certa vitia. Sic Goth. etiam TmtNEBtJS.
Guelf. et vett. fere edd. quibus ac- 5. ~ocfttdt. RR. t, 5 et CA~tr.,
ceduntTarvis. Veneta,Locat. Ruse.' dicendi. RR. 2,3, docendi. Quam
Rodt. Cod. certe ea, non prorsus varietatem sitentio praeterut Sp~)-
matesane; sedvu)go,postBurm., ding..EDrton.
certa ea dare narratur, quod non 6. dpud. ~n~u!. Similiter IV, 3,
est apud Gibsonum. Tnric. certe 2 "si. narrationis gracilitati con-
avitia vitiose. CfEtem, quodvidetur « juncta argumentorum pugnacitas
conjecisse Regius, an sit in Codd., nfuerit, dilatis diutius dicendi vo-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 11, la. 3i9
nihilque aliud, quam quo vel pravis voluptatibus aures
assistentium permulceant, quserunt. Sententiae quoque 7
ipsae, quas solas petunt, magis eminent, quum omnia
circa illas sordida et abjecta sunt; ut lumina, non inter
u?n6ra~ quemadmodum Cicero dicit, sed plane in tene-
bris 3, clariora sunt; itaque ingeniosi vocentur, ut libet,
dum tamen constet, contumeliose~ sic laudari disertum.
Nihilominus conntendum est etiàm detrahere doctrinam 8
aliquid, ut limam rudibus, et cotes hebetibus, et vino
vetustatem; sed vitia detrahit, atque eo solo minus est,
quod iitterœ perpolierunt, quo melius. Verum hi pro- 9
nunclattone! quoque famam dicendi fortius quaerunt:
nam et clamant ubique, et omnia /ef6[<~ ut ipsi vocant,
ma~u~ emugluat, multo. discursu, anhelitu,jactatlo-
« luptatibus, oratio fe/rt~excat. r f extare atque eminere videatur. n
Frigidum est quod lepore et volup- Addit Gesn. per jocum eo respici
tate caret; ~!n<M eodem sensu di- a Quintiliano; recte simulât rhe-
cere poterat, opinor. Sed illud non- tor, se eos etiam magis probare, qui
nisi eorruptM~ttdtCtM erat~rt~m, h. non umbram, sed tenebras :pM! ad-
e. us judicibus, qui co~rupttc (vide moveant istis suis sententiarum lu-
ad H, 3, <))etoquentiœ faverent ipsi. ?Ht?tt6u~.Ciceronis igitur mentio ad
t. Quo vel. Guetf. quod ii, quo solam um&tYBvocem pertinet, quod
sensu, equidem non video. Voss. t typis ostendere sum conatus.
et Atm. quod vel; (Tune. non me- 3: Plane in te;te&rt!. Gue)f. p~Ma
moratur~hoc, si post, ~'emtu~ce<tt inter .tenebras, cam multis Codd.
seribatur pro permulceant., prastu- quod attinct ad t;tt. ten. Facili er-
!erim. Gemini isti ablativi, quo, pra. rore (vide Dra~. ad Liv. XXXVIII,
vis voluptatibus, non magnopere Sy, 6) hic etiam sequente ten., si
placent: tamen est error, nam potuit con-
2. QMCM<z~MO<~Mm Cteefo. Ac- sulto imitari illud inter tt?M~ et
quiesco Atmeloveniano invento, qui Bnrm. comparât inter <<;etHapud
locum Ciceronis de Orat. III,.26, 1 Gell. IX, 7. –ER. 2, 5, [nter tene-
designari putat Sed habeat ta- bras. R. i et CAMp.in tenebris. En.
'<men illa in dicendo admiratio ac 7n~ent0!t. contumeliose. Ap-
summa !aus n (egerat modo c. 2$ te Burmannus citat testem Martia-
de MeW'OfMm setttettttarMmque tlori- lem VIII, 8 Quum sexaginta nu-
bus, quœ'et ipse dixerat <ttnit)ttt) "meretCasseiiusannos,7~e;ttO!ttX
um&ra?7~aliquamac recessum,quo homo est quando <i;?r<MSerit?
magis id, quod erit illuminatum; 5. ~e~nta. mstiK. Subiata ma-
 320 M. FABII QUINTILIANI
!o ne, gestu, motu capitis, furentes. Jam collidere manus,
terrae pedem incutere, femur, pectus, frontem csedere
mire ad pullatum circulum~ facit; quum ille eruditus,
ut in oratione multa submittere, variare, disponere, ita
etiam in pronunciando suum cuique eorum, quae dicet,
colori accommodare actum sciat; et si quid sit perpe-
tua observatione dignum, modestus et esse, et videri
i malit. At illi hanc vim appellant, quae est potius violen-
t«ï; quum interim non actores modo aliquos invenias,
sed, quod est turpius, prseceptores etiam, qui brevem
dicendi exercitatibnem consecuti omissa ratione, ut
tulit impetus, passim tumultuentur, eosque 4, qui plus

nus, admirandi géstus, ut multis "to~uereYeremur."IpseNoster

exempUsdocetadPetron.c.~o,
Heinsius. Ita Cic. Acad. IV, ig:
"Hortensias.a~mtran: perpe-
ftuo. ut etiam saepe manus tolle-
"ret. Vide XI, 3, tig, sublata
manu. Sed videtur hoc, apud cor-
ruptos istos, artis (juoddam voca-
bulum factum. De pede, vide XI,
3,128.
l..pt'mur. ca'~erc. Kx! o'~t)! ;rct-
T<jj<?9N, Lucian. in rhetorum pra~
ceptore Bip. VII, 23g, ironice ipse.
Sed Cicero cum laude memorat
Brut., c. 80, in fragmento. Ne
ipse quidem Quint., tempore si Eat,
improbat, vide XI, 3, ta3. SPALD.
in PriBf. p. 83.
2. Pullatum cire. Color, vel sor-
des,togœetniagisetiamtunieae,
qua sola utebantur fere pauperes
designat muititudinem ex infima
plebe ineruditam illam. Sic Pli-
niusEpist.VII.iy: 0 Nonne, quum
surgis ad agendum, tum maxime
tibi ipse diffidis? .Utique si la-
tior scena, et corona diffusior.
Namillos quoque sordidos pt<~a-
V!, 4, 6, pugnam. iUam: decre-
c toriam imperitis ac sa*pe jputfaM
fto&a' relinquunt. Eadem <igni-
6ca)Ione,seda)iovocabutoDia!.
deOratt.,c.y:Quossœpius"
(quam oratores) "vulgus imperi-
n
"tumetttt<tfcattt!hicpc'pu/u~"
(Horat. Epist. I, y, 65, tunicatum.
popellum, vocat) nomine vocat
et digito demonstrat. Etiam Se-
neca,~eym)t~ut«ttatettnt<)u, e. 11,
verba ad summam cafea~ spec-
tantia '< (~an~tt enim Augustus ne
quis ~u//ato)'MT)t media c<tf«t sede-
f<'(, Sueton. Aug. ~) reprehendit
in Publio Syro mimographo. Ipsum
Latinum a theatro mutuo sumptum
ostendit Sahnas.adHist.Aug. scrr-,
t.t,p.5.7.
3. Siquidsit. Guelf. etGo~h.(tac.
Gesn.) omittunt sit, cumVoss. 2.
Sit omittunt pariter Regg- Codd.
I,2,5etCAMP.ED.
4. Eosque. appellent. Apparet,
ni fallor, ipsius scriptoris, tahaju-
dicia experti, dolor; quum pnEser-
ttm sequatur: !tM, ~Matt~o, etc.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. M, 13. 321
honoris'litteris tribuerunt, et Ineptos', et jejunos, ettre-
pidos, et infirmos, ut quodque verbum contumeliosissi-
mum occurrit, appellent. Verum iiïis quidem
gratule- na
mur, sine labore, sine ratione, sine disciplina disertis
nos, quando et praecipiendi munus jam pridem~ depre-
cati sumus et in foro quoque dicendi, quia nonestissi-
mum finem putabamus, desmere~ dum desiderare-
mur inquirendo scribendoque talia consolemur otium
nostrum, quae futura usui bonae mentis 5 juvenibus arbi-
tramur, nobis cèrte sunt voluptati.
CAP. XIII. Nemo autem a me exigat id prseceptorum t
genus, quod est a plerisque scriptoribus artium tradi-
tum, ut quasi quasdam leges, immutabili uecessitate
constrictas 6, studiosis dicendi feram: utique uroo°-
t. Tribuerunt, ettne~tfM. Guelf. et sem operam risui erat. Aiebant eum
Turic. omittunt et cum Alm. Goth. malle ~e~cere quam desinere. Fal).
Voss. 1,2, et edd. Jens. (tac. Gesn.) t. XII, c. n. ROLL. ~oneïttMt-
omnibusque ante Gryph. meis Mum~~cm. desinere. Minus pru-
quod verum existimo. Alio tamen denter Domitius Afer, de quo vide
loco pluribus Ita prœmittitur et H, XM, i 3, ubi dicitur '<malle de-
iy, 8. SpALD..Inprœf.,p. 83. '~ccrequamJ~tnere. JuiiusOtho
2. Jam.~n~em. Hoc malui pra* pater apud Senec. Rhet. p. ;26:
altero, quod est in plerisque edd. "Optimus virtutis finis est, ante-
utGesn. ettatu~rtf/em. Auctoresha- quam (/e~cM! desinere. foict~
beo.Goth. Bal. edd. praeter aliis videadProœm. 22.
memoratas, Locat. Ruse. Bad. e 5. jBo;)œ metttts. Ponant mentent
Regii conjectura. Codd. (ut Guelf.) de saniori in arte oratoria judicio
et videtur e vieinia mâle illatum. etiam Petronius, c. 3. Alio, puto,
3. Deprecati. Etiam hic sensum sensu quam XII, l, ~2 noeentes
verbiesse.tatiorem, neque sotitum mutart in bonanl Tne~fejM j) et
IHum et etymotogicum, sed diser- XII, 7, 3 a simultates provocare.
tam ~)rectfm mentionem nullam fie- ex fidueia &on~ men~. MIs enim
n, puto. Disputavit de eo verbo sane est frequentissimus.
Gellius VI, t6, et, post VV. DD. 6. Constnctas. Guelf. co)t!tn<cta!
adNostriHI,6, t3,Ruhnkeniusad !Cum Alm., male, sed ipso errore
Rutil. Lupum.p. 29. Vide et lexica. vindex sit bonœ scriptura! contra
4. Desinere. De TraehaIIo, qui pravam iUam tot Codd. conscriptas.
ob productam tonglus usque ad ex- R. 5 et CAMP.,constrictas. RR. 2,
tremum senectutis tempus foren- 3,co'Mcn~ta!.R. 1, constructas. ED.
21
 322 M. FABII QUINTILIANI
tWMm', et id quale; proxima huic narratio, quae lex
deinde narrandi propos!t:o post hanc, vel, ut quibus-
dam placuit, excursio; tum certus ordo ~uœ~tonM/n,
caeteraque, quae, velut si aliter facere fas non sit, qui-
a dam tamquam jussi sequuntur3. Erat enim rhetorice
res prorsus facilis ac parva, si uno et brevi~ praescripto
contineretur; sed mutantur pleraque causis, tempori-
bus, occasione, necessitate atque ideo res in oratore
praecipua consilium est, quia varie, et ad rerum mo-
3 menta, convertitur. Quid enim si pr~cipias impera-
tori, quoties aciem instruet, dirigat frontem, cornua
utrinque promoveat, équités pro cornibus locet? Erit
haec quidem rectissima fortasse ratio, quoties heebit
sed mutabitur natura loci, si mons occurret, si {lumen
obstabit, si collibus, silvis, asperitate alia prohibebi-
t. Utique proœtntum. Non est Bad. Cervic. Gryph. (t5~4); quos
quod abruptam putes orationem, imitati sunt Capper. et Gesn.
cui prœmitti vêtis ut sit. Sic in pra*- 6. Mutabitur natura. Etsi nihil
cipiendo solis nominativis utebatur hic varietatis in libris, verissimam
Quint, tt, 2, 5, « Minime. immo- tamen puto conjecturam Francii
dicus structura: reliqua: non in- ( cui quidem raro cedunt emenda-
sertis. tiones) suadentis: mutabit, leni
a. Propositio. excursio. Ha'c de profecto correctione. Natura enim
industria tractat IV, c. 3 et ut nominativo accipiatur cogunt
Notat sui temporis oratores, qui, pa;ne, quae sequuntur,ye))tt!, con-
ut scribit ipse libro quarto, post ditio, ubi item mutabit, bis. Sic le-
narrationem egredi solebant in lo- nis et inoffensa fiet oratio, neque
cum amœnum. TcRS. obstat prohibebitur, ubi inteDigai.
3. Jussi sequu. Guelf. jussi sic se- ex antecedentibus tm~eratjr:
qtttt.; sed Turic. tantum quantum ~spentate alia. Nihil equidem
jussi sic seq., cum Bodl. et Alm. varietatis hic in Codd. observavi.
4. Uno et 6)'. Goth. (tac. Gesn.) Fluctuant tamen edd., veteres pra'-
omittit et cum suo Voss. 2 sed et sertim, qua* dant ha!C fere alia
Tarv. Venet. Loc. Ruse. Bad., male. asp. aliqua, aliave asp. aliqua, alia-
Uno brevi, R. 2. ED. ve asp., asperitateve aliqua. Equi-
5. Quid enim si. Turic. et Guelf. dem verum puto, etiam contra
Quid si enim. Sed ordinem facilio- Codd., asperitate aliqua, ut signi-
rem tuentur Goth. Voss. 2, et edd. ficet aliqua, alia qua, de qaa sig-
Jens.Tarv.Venet.Loeat.Rusc. Ald. nificatione agemus ad fV, 3, t~.
 JNSTITUTIONIS ORAT. LIB. II, t3. 323
tar; mutab,it hostium genus, mutabit praesentis conditio 4
discriminis; nunc acie directa, nunc cuneis nunc auxi-
liis, nunc tegione pugnabttur nonnunquam terga etiam
dedisse simulata fuga proderit. Ita proœmium necessa- 5
rium, an supervacuum; breve, an longius; adjudicem
omni sermone directo, an aliquando averso per ali-
quam ftguram~, dicendum sit~ constricta an latius fusa
narratio; continua an divisa; recta an ordine permuta-
to, causœ docebunt. Itemque de quœstionum ordine, 6
quum in eadem controversia aliud alii parti prius quaeri
frequenter expediat; neque enim rogationibus plebisve
scitis 3 sancta4sunt ista praecepta, sed hoc, quidquid
est, utilitas excogitavit. Non negabo autem sic utile esse 7
plerumque 5, alioqui nec scriberem verum, si eadem
illa nobis aliud suadebit utilitas, hanc, relictis magistro-
rum auctoritatibus, sequemur. Equidem id maxime s
Praeeipiamac répétonsiterumqueiterumquemonebo
Vide interim Ernest. ad Tac. An- primum rogaretur, deinde p)ebs
nal. I, 4,etRulink. adVellei.1, y, y. scisceret, cui tamen obstat ve. ln
t. Cuneis. Cuneus est multitudo royationibus proprie intelligi sens-'
militum, ita digesta, ut initio sit tusconsulta Capperonnerio non cre-
angusta, et paulatim dilatetur. Cu- do, quem non immerito irridet
neo autem utuntur, quum perrum- Burm. in Epistola, pag. 85 seq.,
pere volunt hostium' aciem. TcRN. quum nulla ejus signIËcationis men-
De cuneo vide in notis nostris tio inveniatur, neque apud Gellium
ad Ca-sarem, B. G. 1. Vf, ~o. En. et Festum ih roo~to~ neque apud
2. J'efa~tMm~. Ea plerumque jurisconsultos.
est an'o~rpopMde qua, in prooemio 4. &!ncta. Consentiunt in hanc
usurpanda, agit IV, l, 63-yo; sed scripturam omnes libri, ne quis
tnemoraturibi etianmroxox'o~oeta. forte sancita scribi malit, quod est
3. Tio~ahottttMs. scitis. Utrum- vulgarium libellorum pra~ceptum.
que puto ?t;t<ot~um( dictum h. 1. Vide Drakenb. ad Liv. X, g, 3.
qualis est observatio GeUii X, 20. 5. Sic. plerumque, «ut antea
!n génère leges désignât Quintil., 1 posui ( §. t ), quo minus potest
ptura earumvocabuta conjung'ens, ferri Galta'1 suspicio ~~JKftT~ ea ad
ut solemus, quum aliquid latius de- §. 5 usque, tamquamspuria, pro-
monstramus nisi forte rationem ip- scribentis. Vide notam ad H, t,
sam legis jubejidœ, significavit nt 6. fr~ct/'t'atn. mone&o. Verius
2t.
 324. M. FABII QUINTILIANI
res duas in omni actu spectet orator, quid cfeceat~f~utc!
e~e~<<!< Expedit autem saepe, mutare ex illo consti-
tuto traditoque ordine aliqua, et intérim decet; ut in
statuis2 atque picturis videmus variari habitus,.vultus,
status; nam recti quidem corporis vel minima gratia est;
9 nempeenim adversa sit facies, et demissa brachia, et
juncti pedes, et a summis ad ima rigens opus: tlexus
ille, et, ut sic dixerim4, motus, dat actum quemdam
ef~ctis~; ideo, nec ad unum modum formatue manus,
Virgilianus jEn. Ht, 436, sed con- tur), nisi quod A)m. neque dare nar-
sulte mutatum prtec~cctTUin prfect- ratur. Edd. post Regium et ante
~))um.t))udlevius,quod<'fapud eum quoque, ut Tarvisinam, obse-
Virgilium, non ac.-Iterumque tte- dit neque, quodsuasitRegius. Rec-
rumque. Guelf. et Tune. semel tan- tissime Gesner. revocavit ~eterem
tum, solito errore. scripturam, qua* fuit etiam Atdi et
Quid deceat, quid e~c~Mt. videtur Andreanae fuisse. Quod au-
Idem praecipit Cicero multis in lo- tem Burmannum ei favere putat, in
eis; sci!. ut videamus, quid deceat, eo quidem fallitur (quod Lochm.
ouMe~nc~tat; alterum ad decorum quoque animadvertit), errore for-
pertinet, ut omnia rebus ~t personis tasse tegendi ~0 )tempe, pro eo quod
debite aptottur, alterum ad utilita- est TMnc?Mpc, in nota Burin. Maie
tem caM&e.ED. ab iis, qui cum Regio sentirent, ac-
2. Ut in statuis. status. Restitui ceptus fuit conjunctivus sit pragci-
vetustissimarum fere editionum di- piendi sensu, quum nihil a)ind ni-
remptionem, ut decet referretur eo- si, quid in recto corpore necessario
dem quo expedit, non autem ad appariturum sit, demonstret. Quod
variari, quod equidem jungo cum Badius negat nempe locum habere
videmus. Sic et Gedoynus; oui ta- ante enim, immemor erat loci ge-
men non.assentior, quod /ta~ttttM mini, 1 VIII, promm. 6: ~Vem~e
intellexit vestitum, quamquam sig- « enim plurimum in hoc laboris
nificatione, neque ab aetate Nostri, n exhausimus. ~Vem~e(cujus qui-
neque.ab.ipso, aliena. Sed avertit dem.varias potestates ex uno fonte
me ab illa ratione prœter alia locus., deducere non caret ditScuitate) h.
ubi item.pictura. XI, 3, 6y « pic- 1. est affirmantis cmn respectu ad
« tura taeens opus'et habitus sem-. antecedentia. Apte reddideris Ger-
per ejusdem. Quamquam mox manieo ja. Nempe enim. Ea-
§.io,«nuda.vetata.') n dem junguntur ab auctore Dial. de
3. ~Vempe enim. Ita Guelf..cum corr. eloq., c. 35 Nempe enim
Goth. et vetere Florentin o, ut videor duo gênera.
colligere e Regii nota, item Britan- 4. Ut sic dixerim. Quoniam agit
nicis tribus. Ca'teri negliguntur fe- de statuis et picturis.
re a cooferenubus ( ut Turic. sile- 5. ~ctM. Gueif. et Tuftc. et fac.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 11, !3. 3:t!)
et in vultu mille species. Cursum habent quaedam et
impetum, sedent alia, vel incumbunt; nuda haec, illa
velata sunt; quaedam mixta ex utroque: quid tam dis-
tortum et elaboratum, quam est ille Discoboles Myro-
ms~? Si quis tamen, ut parum rectum, improbet opus,
nonne ab intellectu artis abfuent, in qua vel praecipue
laudabilis est illa ipsa novitas ac difdcultas? Quam qui-
dem gratlam et delectationem afferunt Hgurse, quaeque
tum. Et sic Codd. haud duMe om- l, 10 "villa ofnatior fructu quam
nes (nam quod Voss. tres et Bern. <~actu. Et potest ob ipsam paro-
dare narrantur et ~œtum, is levis nomasiam, qualis etiam apud Var-
autscribentiumautconferentium ronem, ignotius usurpasse voca-
est error); accedunt edd. mea; qui- bulum Quint., neque enim prorsus
dem, usque ad Stoerium i5()l pri- spernunt hoc veteres, quod hodie
mum dantem e~etM, omnes. Unde etiam frequentissimum est ut ho-
igitur nata sit recepta, non dixerim, mœoteteuta vocabu)a geminentur,
neque, quin ah erudito quodam ex- ve)ut/t0)torattt!, one)'atu!es, res;
cogitata fuerit, dubito. Quanto au- nobilis, mobilis. Fortasse latent me
temestfaci!ior,tantomi[nusdebe- veterum loca, unde praesidium pe-
bat secure propagari. Regius ca'te- tatur scriptura' Codd., quam recep-
rique veteres interpretes ne ha;rent ta saltem mutare non sustineam.
quidem in vocabulo sane miro. Ni Factum igitur expUcaverim sum-
forte ingeniosior aliquis criticus ex- mam in perfecto opere elegantiam.
cogitet, quod propius ad veterem –RR. l, 2, 3 et CAMP., et fac-
scripturam accedat, ego in illa ac- tum. En.
quieverim. ~actum autem masculi- t.QtMBf~am.Guetf.~uem~amcum
no génère dictum existimo ab illa vett. aliquot edd.
~acte)M<tsignincatione,qu:Bestapud 2. Discobolos Jf~t~nts. Meminit
Ciceronem non Infreqnens~velut de Plin. Hist. Nat. XXXIV, t9, 3, p.
Orat. III, 48 MOratio polita atque Bip. 23y. Sed ad vivnm pingit Lu-
"~ït. quodammodo itemque cianus Mmt TMt)'tM!Mt'r~ <t~) 'rc'
Brut. c. 8 accurata et~acta quo- 6?rf)fe)~ceTX KftT~ TO o'ux T~ aes-
dammodo oratio. Horatius Sa- ~!<tt:,~TTS~tt~mt !<: TMttf~XO~O'~t
tir. I, t0, 58: <~Versicu)os. magis (intet). ~e'fct), x'fe'jMK o'xX~ot'M -ra
"factos et euntes MoHms et V, tT~m'(int. cro<fi), fotM'rft~KHtMfnt-
32,33: aadunguem~achMhomo'); MjU~m~T&'r!?!~o~j Mox TNfMf-
ubi vide vêt. schol. Fateor destitui PMVOC ~~atV Kftt TO?T&6?TtV0 (f'(MQ-
me simili verbalis nominis usu,-nam Co\o{, ôv Â~~t. Philopseud. Bip.,
~acttM olei, qui est apud Catonem vol. VII, p. 268;
67, t, et Plin. Hist. XV, 6, nihil 3. Quam. delectat: Eàmdem va-
!ncis sufficit. Paulo magis hue tra- rietatis voluptatem, qaam Ëexus it
has quod dicit Varro'de R. R. III, statuisetpicturie.
 326 M. FABIÏ QUINTILIANI
in senslbus\ quaeque in verbis sunt; mutant enim all-
quid a recto, atque hanc prae se virtutem feront, quod a
consuetudine vulgari recesserunt. Habet in pictura spe-
ciem tota fades Apelles tamen imaginem Antigoni 3
latere tantum altero ostendit, ut amissi oculi deformitas
lateret. Quid? non in oratione operienda sunt quaedam,
sive ostendi non debent, sive exprimi pro dignitate non
'3 possunt? ut fecit Timanthes~,
opinor5, Cythnius, in
tabula~, qua Coloten? Teium vicit; nam quum in Iphi-

t. ~enn'tm. verbis. X~ijMcMft tori viam monstrasse recte obser-

~'M{)feu<ffttm'<t;. vant ad Iphig. in AuL t55o.
2. Mut. enim. Turic. et Guelf. 5. Opinor. Ita Guelf. et Turic.'
Mut. etiam. Et sic omnes fere Codd. cum multis Codd. Edd., ut et Gesn.,
etedd.vett.pra'terAH.quihabet fere dant ut op. Sed longe etegan-
receptam solam loco eonvenien- tius abest, ne insuaviter geminetur.
tem nam etiam interpretari et ip- -Item RR. t, 2 3 et CAMp., opi-
ïte, sicut flexus ille, alienum credo nor sine ut. ED. 0~)tor. Dubi-
a latinitate in hoc vocis positu. tatio, quae inest verbo, non potest
Goth. autem, paulo melius. Sed referri eo, quasi iporaverit Quint.
etiam et enim in Codd. confundi hoc artificium cui pictori esset tri-
solent; vide Drak. ad Liv. XXXVI, buendum, in re nimis celebrata ut
4:, 3; it. Nost. I, 5, 3;. –Codd. vidimus, apud llomanos ipsos; ne-
Mt. t, 2, 5 et CAMP.,etiam. En. que erat hic locus simulanda; ha-
3. ~tttt~ont. Vide P)inium,Hist. .rum deliciarum imperitiœ, quae est
Nat. XXXV, 36, t4, p. 298. Vide Ciceronis calliditas in Verrinarum
ejusd. XXXV, 34, p. 289, quœ duo libro quarto ( qui hoc ipso opinor
tocaintersevidenturpugnare, utitur, ut e. 2 ne videatur nimis
quum et QeonaEO (p. 28g) etApelli operum intelligens); puto igitur,
(208) videatur tribui catagrapho- cum Burmanno, de patria Timan-
rum inventio. Id quod posteriori this, an vere Cythnius (insula est
loco legitur primus (nisi abjicere maris jEgfBl prope Seriphum et
forte malis, ut natum ex interpre- Ceon hodie Themira. Vide Villois.
tamento Tôt?exco~ttata) interpreter, ProH. Hom., pag. 5~) esset, nou
ut primus Apelles invenerit ratio- compertum fuisse Quintiliano; ne-
nem vitii condendi, primus hoc que enim diserta in hane rem loca
Cteona'1 Invente usus ad vitium ce- veterum inveniuntur.
landum. Sed durum hoc. 6. 7)t tabula. R. et CAMP., )'n ea
4. Timanthes. Vide Plin. Histor. tabula (taceAte Spalding). En.
Nat. XXXV, 36, 6, p. 294. Cie.
7. Coloten. Ita Guelf. MatuiGrœ-
Orat., c. 22. Val. Max. VIII, t ex- cam formam qua* est in multis
tem.,6.SedipsumEuripidempic- Codd. Gesn. Co/otcm. –RR. s,
 INSTITUTIONIS ORAT. LÏB. H, 13. 3~
gemae immolatione pinxisset tristem Calchantem, tris-
tiorem Ulixem, addidisset Menelao, quem summum
poterat ars efficere, mœrorem, consumptis affectibus,
non reperiens, quo digne modo patris vultum posset
exprimere, velavit ejus caput, et suo cuique animo de-
dit oestimandum. Nonne huic simile est illud Sallustia- '4
num 3, nam de Carthagine tacere satius puto, quam pa-
rum dicere? Propter quse mihi semper moris fu!t~,
quam
minime alligare me ad praecepta, quse x~Qo~xK vocant, id
est (ut dicamus quomodo possumus) HnwerM/M, vel
perpetualia raro enim reperitur hoc genus, ut non
labefactari parte aliqua aut subrui possit; sed de his
plenius suo quidque loco tractabimus. Interim nolo se 15
juvenes satis instructos, si quem ex his, qui breves ple-
rumqL'a circumferuntur, artis libellum edidicerint, et
velut' decretis ~technicorum~ tutos, putent. Multo la-
bore, assiduo studio, varia exercitatione, plurimis 7 ex-
perimentis,altlssima~ prudentia, praesentissimo consilio
Coloten. RR. 3,4, Colotem. Càmp., cere, silere; pro satius, melius.
Colocen. En. Coloten. Qui hoc 4. ~or; fuit. Guelf. mor. ~uertt,
de Colote Teio, hac tabula victo cum Goth. (tac. Gesn.)A)m. Voss.
narrarPt, pra'ter Quintilianum, in- a. Fuerit, RR. 2, 5 et CAMp.
veni neminem, nec qui de Colote Praestare tamen videtur~utt. En.
pictore referret. Notus est Colotes 5. ~eht. Ad decreta solum ea
Epicureus contra cujus librum vox pertinet.
scripsit Plutarchus, et statuarium 6. Technicorum. Technicos ap-
ejusdem nominis memorat Plin., 1 pellat iUos qui praecepta artis et
H. N. XXXIV, 19, 27 et XXXV, universales trade-
prœceptiones
34; sed hune Pausan.l. V, p. Kuhn. bant, iisque superstitiose addicti
~2 y, Parium dicit, non Teium. erant. Ron.
t. Digne. Guelf. f7)~)t0. Praestat y. Plurimis. Ita Gueif. et Tune.
recepta, quœ est in Turic. cum Bodl. Joann. Alm. Voss. 3.
2. Suo cuique. Goth. (tac. Gesn.) PraituU receptae, a Gesn. quoque,
suo cujusque, non prorsus male. pluribus; neque enim separatim
Ita quoque Cod. R. 2. En. spectata, neque relata ad exercita-
3. Sallustianum. Jugurth., c. t5; tione, placebat. Nostramhabentet
sed memoriter citat Quint., ut saepe
Gryph. et Obr.
veteres, et ipse. Est enim pro ta- 8. ~ht! cons. Cesn. omitti)
p
 3?.8 M. FABII QUINTILIANI
'6 si tamen
constat'arsdicendi.Sedadjuvaturhisquoque,
non unam a 2
rectam viam, orbitam, monstrent qua~
declinare qui credidei-it3 nefas, patiatur4 necesse est
illam per funes ingredientium tarditatem; itaque etstra-
tum militari labore iter saepe deserimus, compendio
ducti; et, si rectum limitem rupti torrentibus pontes
inciderint, cireun-tire cogemur et, si janua tenebitur
'7 incendio, per parietem exibimus. Late fusum opus est,
et multiplex, et prope quotidie novum, et de quo nun-
quam dicta erunt omnia quae sunt5 tamen tradita quid
ex his optimum, et, si qu!d mutari6, adjici, detrahi,
melius videbitur, dicere experiar.
CAP.XIV. Rhetoricen in Latinum transferentes; tum

prud. ~r<M. per errorem, sed mase.
hnbettna/ftM~ma.
t. Constat. Significatione, quam
vIdimusadJI,).
2. ~;M. Guelf. et Turic. <yu<B
cum Alm. Goth. (tac. Gesn.) qua.
Gothano astipulantur Voss.* tre.3 et
.edd. tneae ante Gryph. omnes, ne-
(jue fortasse ignota veteribus struc-
tura ~ec~')!<:)'ealiqua re, etsi exem-
plo destituer nisi forte evanuit
apex, ut fuerit quam nam et sic
struitur.–RR.],2,5etedit.
CAMP.)t<EDtTOX.'
3. Crediderit. Goth. (tac.
Gesn.)
miro, et solus, errore: didicerit.
4. Patiatur. tarditatem. De fu-
nambulis agitur profecto. Qnod
autem tarditatem in iis memoratam
miratur Gesnerus, ipsa nomina ho-
rum prrestigiatornm apud veteres
<~tttcfct'rxcj ~*ttna)K&u<tt!(~un tre~u~
etiam Appulei. Florid. p. Etmenh.
35e)),tardumincessumvidentur
significare comparata praesertim
cum nostra apéellatione
neque
memini miriHca: alicujus celeritatis
in hac arte mentionem, quamquam
Salmasius ad Vopisci Carinum
c.ig,p.8t~,eosetiamMt~t<u!eait;
et in veteri epigrammate Vix avi-
bus facili tramite currit homo. 0
De difficili ad oratoris laudem via
eadem imagine utitur Lucian. m
T'Aeto'unt pnfc<t.j p. 228 Bip.,
vo). VII, <))X?«f!/<f'«'~oM e'MrSftt.
6~ K~T<t('TMVTC~ ~M~OO'6tVO~'c J'A' TO?
n~ttT~M '~tmt) o~J~e~c, m~f~ oi
t!ri ~mt xet\m< ~<t<totTS{.Et Plinius
Epist. IX, 26, 3 Vides, qui per
« funem in summa tutuntur etc.
Jn utroque loco nitens, et pedeten-
tim incedcns, fingitur schœnoba-
tes. Patiatur signiticatu dicitur,
quemvidimusl,3i.
5. Qure sunt. Turic. Q.smtj.cum
edd. ante Bas. omnibus et )'e\oca-
vit Obr. ER. l SM)tt.]R. 2
C.\Mp., M'tt. Elegantius certe hoe!o-
co diceretur M'tt, quam sunt. Eo.
6. Si qMt(< mttt.Turic. GueJf. et
Goth. (tac. Gesn.) si qua nt~t. cum
Bal. et edd. ante Gryph. omnibus
meis.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. II, 14 4 329
f/'<!<ona?M,tum oratricenz nominaverunt. Quos equi-
.dem non,fraudaverim,debita laude, quod copiam Ro-
mani sermonis augere tentaverint sed non omnia nos
ducentes ex Graeco sequuntur, sicut ne illos quidem,
quoties suis utique verbis signare nostra voluerunt. Et
hsec interpretatio non minus dura est, quam illa Flavii 3
l. T'entaMnnt. Sine Codd. nova- tura yidetur esse ~er~to ~ïauto, sine
re quidquam nolui; sed, meo qui-
que posteriori adjuncto, quod est
dem sensu, conjunctivus hic recte fere in edd. vett., nisi quod Guelf.
non procedit, et vetcres fere edd. ibi dat Fravio, tcvi errore.Tantum
omnes dànt tentawtfttt. igitur liquet, atterutro loco,' aut
2. ~ucentes ex Gra'co. Guetf. di- nostro et tertii )ibri, aut octavi,
centes Grœca, prius solito errore, errasse librarios. Magis autem est
sed posterius eleganter. consentaneum errorem suspicari in
3. ~VaMteMetttta. Tune. Plauti e. duobus prioribus locis, qtmm Ptau-
Guelf. P/autt est sententia, imposi- ti, qui talia tractaverit, nulla us-
tum autcm hisce in versuum inter- quam inveniatur mentio, Ffavii ve-
vallo at planities. Error, qui est in ro, libro septimo memorati, ipsum
sententia, similis est GJus, quem in quod affertur opus cum ejusmodi
eodem vocabulo apudSenecam cor- dispntatione non male conspiret.
rexitMuretus (vide finem nota:), quo Accedit auctoritas Senecœ (vide fi-
apparet quantopere hajserint librà- nem nota; ) eamdem interpretatio-
rii in vocabnto inaudito,; ca'terum nem non Plauto tribuentis, sedFa-
in reliquis duobus locis essentia in- &/tt<to.At enim ne is quidem Fla-
corrupta exstat. Quod attinet ad vium nominat. Assunt viri doetissi-
nomen proprium ornnes fortasse mi, Muretus Varr. !ectt. t5, 20,
Codd. consentiunt in hane Guelf. et Justus Lipsius ad Senecœ Epist.
scriptnram, quum et edd. pterœque ad Lucil. 58, nomen hujus, de quo
ante Burm. eamdem dent, ut Codd. agimus, philosophi et rhetoris ita
nulla potnerit notari varietas. Gr~ efferentes Ser. Flavius Fabianus
phius tamen meus t5~, cumpau- alter, alter autem Ser. Flavius Pa-
cis, f/a~tt. Idem Plauti nomen ex- ptrf'M~~:t;NnM.t~ quo quidem certo
pressuin est'in Tuhc. et Guelf. III, auctore, equidem non dixerim, ni-
6, 23; sed in Goth. ibi j°&:<M;Mt si quod a verisimilitudine abhôrret
(non Plancius ut refert Gesn.), ut in ejusdem aevi s~'riptores, Senec. et
Voss. 2 solo, ca~teri enim omnes Quintil., désignasse ejusdem voca-
Plautum darit. Lib. VII, ~o, sine buli auctores f~M'~o~. Lenissima
controversia in omnibus e.<t ~'7a- autem est emendatio mutandi Ser-
vius, quo loco tamen, quum hujus yt'o VIII, 3, 33, in Servio vel Ser.,
interpretationis nulla fiat mentio, quam inducens ne excusare qui-
morosiorquis neget, eumdemquem dem dignatus est Muretus. ~)y<u~
nostris tocis désigna)' Lib. VIII, eriiin et Flavius, gentilitium nomen
3,33, omnium quidem Codd. scrip- utrumque, in unum hominem non
33o M. FABII QUINTILIANI
essentia atque en(:e['; sed ne propria quidem nam ora-
toria sic efferetur, ut elôcutoria; oratrix ut e/ocMfn'.c*;
cadunt,hac saltem aetate, ubi mos
antiquus imponendorum nominum
parcius deserebatur, quam seriori-
bus seculis; sed Lipsii ratio, Fla-
vium Papirium vocantis, eodem
vitio teneri videtur: nisi forte adop-
tio fuit eodem modo declarata ut
in C. Plinio Cœcilio Secundo, qui
debebat appellari Ciècilianus, sicuti
noster Papirianus pro Papirio; nam
Fabianus potuit esse nomen adop-
tantis. An Flavius pariter et Plau-
tus apud Quintilianum errore li-
brariorum natus ex Fabiano ? Cœ-
terum non erat, quod œstuaret
Burmannus in Papirio Fabiano
quem in Fabri Thesauro eMentME
auctorem legebat, modo inspexis-
set locum Mureti a Pareo etiam in
ipsa Burmanni editione citati ad 111,
6, 23; neque debebat Fabri ratio-
nem deserere Gesnerus in utroque
Thesaur~). Budœus, quem male re-
prehenditVossius, lnst. Orat. ). tV,
p. tg, sequebatur sui a*vi libros,
Plautum, duobus Quintiliani locis,
dantes.-RR. t, 2,3 et CAMP.,Plau-
ti. -Flavii essentia. etttta. Deviri
nomine vide initium notœ. Verisi-
millimum quidem, esse hunc eum-
dem, quem passim scriptores v6-
cant Papirium Fabianum a*quatem
Senecae, philosophum et naturoe
rerum peritissimum n ut audit
Plinio H. N. XXXVI, 24,12, p. 36y.
De hoc copiose agunt, et pater et
filius, Senecœ; alter Pra;f. Controv.
t. H,p. i32-t3~, alter Epistola ad
LueiL 100. EjusdemeMe)ttt<Bvoca-
bulum, si minus inventum, quo-
niam Cicero occuparat, proprium
tamen fuisse narrat Seneca in Ep.
ad Lucil. 58, post praeclaram Mu-
reti emendationem, ex alienis et
prœposteris verbis qtttd !~ttMm
efficientis ingeniosissime essen-
Mtiam t quod loco unice accom-
modatum est, et confirmatur Sido-
nii Apollinaris testimonio in Epis-
tola ad Polemium Epithalamio in
eumdem praemissa, p. 3~2, apud
Sirmond. Restant scruput duo, In
loco Senecœ, si cum Nostro confe-
ratur. Mirari primum sul)it, quod
Ciceronis in hac vocis otia/it: inter-
pretatione non meminit Quintilia-
nus, qui duobus, praeter nostrum,
locis rem tangit JH, 6, 23, et VIII 7,
3, 33. Nam quod in reliquis Cice-
ronis operibus non invenitur essen-
tia, id quidem non magnopere mo-
ror. An interpretationem hanc Ci-
cero tentavit in sermone familiari,
ut posset eam ignorare Quintilia-
nus ? Quamquam vel e Seneca po-
terat cognoscere. Deinde Seneca,
quomodo Latine uno vocabulo red-
dat f M, se habere negat, neque
alterum illud Fabiani inventum en!
pro agnoscit. Id tamen Quinti-
lianus, non solum VIII, 3 ,'33, sed
et ipso nostro loco memorat, ut mi-
hi quidem videtur. Puto enim eittia
esse pluralem vocis en!, quum nul-
la appareat causa versionis, unius
vocabuli Graeci o~ot?, duplicis, nec
nisi una memoretur alibi;. Prono-
men illa in mea ratione neutre gé-
nere accipies. Haec autem, quant
tetigi, discrepantia non impedit,
quo minus eumdem vocahuti es!en-
t)<B auctorem intellexerint Seneca
et Quintilianus.
1. Entia. Guelf. hoc ipsUlm, sed te-
nuiorr. litt. superimposit.: entitas.
a.Or.ttte/.THr.o.ete.oirnAtm~
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 11, i4. 33i
illa autem, de qua loquimur, rhetorice, talis est, qualis 1
<?/o<7MC~~<ï~ nec dubie apud Graecos quoque duplicem
intellectum habet namque uno modo fit appositum
ars rhetorica, ut navis piratica altero nomen rei, qua-
lis est philosophia3, amicitia. Nos ipsam nunc volumus
significare substantiam, ut grammatice litteratura est,
non
NOMlilterairix,
/!Mera<r~quemadmodum oratrix; nec/ra<or<a,
quemadmodum or~n.y;nec litteraloria,
quemadmodum oratona verum in rhetorice non sic
Ne pugnemus 5 igitur, quum prsesertim plurimis alio-
qui Graecis sit utendum nam certe si pitysicos6,.et mu-
Talis. qualis. H. e. ejusmodi gitur pro sic (vide initium notae)
est nomen, quod, si reddere velim, intelligam: u in rhetorice, vocabulo
reddere debeam simili ei forma Graeco, non tam apta fit versio
quœ est in eloquentia, ut ergo di- Latina, quam in altero, ~ramma-
catur orantia. <~ttce. Tum recte tollas interpunc-
2. Appositum. Plane pro adjecti- tionem ante ~<?ru?K. Hoc dedit et
vo, sieutetrX, ~,2~, "ut;no- Gedoynus.
mina appositis. essent priora. n 5. Ne puyn. Turie. Goth. Jens.
Deinceps autem « no~e~ ~t rec- (tac. Gesn.) Non pugn. cum omni-
tissime dicitur pro substantivo. bus pœne edd. vett. Sed Guelf. re-
3. Qualis est phil. Guelf. Tune. ceptam dat, et puto aptiorem illi
et Goth. (tac. Gesn.) f~ufe est phil. prœcepto Nostri J, 5, 5o. Confun-
cum Voss. 2,3 et Bern. At Voss. j 1 dunturin MSS. non et ne: vide Dra-
qua, in quo est transitus ad veram kenb. ad Liv. XXXVIII, 38 to.
scripturam, quae et in Britannicis 6. Si ph. Sic Turic. Gnetf. et
videtur legi, et est in edd. omnibus. Goth. (ubi, Gesn. neg)exit, quod
4. ~Vox sic. Turic. Guelf. Goth. omittitur et), nisi quod pro ph~t-
Jens. (tac. Gesn.) non fit, cum Bern. cos dant philosophos. Praeferam fere
et edd. ante Gryph. on:<iibus. philosophos, ut tritius in hoc génère
RR. f, 2,5 et CAMP., nott~tt. nomen, quum et alii Codd. acce-
)'Mnt. sic. Abrupta est sententia, dant. Cseterum abstinui a Gesneria-
qua facile carebamus. Gesneri ra- na mutatione sic pro si, etsi leni
tio haet) est, ut dictum sit pro iis sane. Neque enim videtur necessa-
Talis autem, qualem adhuc de- ria, modo mecum dirimas senten-
monstravi, difficultas non est in tias, non autem interpungas post
vocabulo Graeco rhetorice cui mutatione. De se ipso usurpavit si,
bene respondet, quod sequitur: de Cicerone (ut in re facta, et pror-
Ne igitur )t etc. An ita locuti sint sus certa) cum, eodem fere utrum-
veteres n )ton !;c! quod mihi nos- que sensu. Sic et mollior structura,
trum sermonem videtur olere, a quam in Gesneri ratione, quae pau-
peritioribus velim discere. Si fit le- io videtur salebrosior. Ff autetn:
332 M. FABII QUINTILIANI
sicos, et geometras dicam, nec vim afferam his nomini-
bus indecora in Latinum sermonem mutati&ne; deni-
que, quum M. Tullius etiam ipsis librorum, quos bac
de re primum scripserat, tituUs Graeco nomme utatur,
profecto non est verendum, ne temere videamur oratori
maximo de nomine artis suse credidisse. îgitur~etoWce
(jam enim sme.metu.caviUationis utemurhacappeUa-
tione) sic-, ut opinor, optime dividetur, ut de arte, de ar-
tt/tce~ de opere2 dicamus. ~rs erit, quae disciplina per-
cipi debet; ea est bene dicendi scientia: artifex est, qui
percepit~ hane artem, id est, orator, cujus est summa
bene dicere opus, quod efficitur ab artince, id est, bona
oratio. Haec omnia rursus diducuntur in species; sed
iUa sequentia suo loco nunc quae de prima parte trac-
tanda sunt, ordiar.
CAP. XV. Ante omnia, quid sit rAetonce~ quae fini-
tur quidem varie, sed quaestionein habet duplicem aut
enim de qun/:tet!e ipsius rei, aut de compreAen~!0?!euer-
ante ph., quod mei omittunt Codd., quibus duobus Codd. ma)'.)i obtem-
alii retinent, malui expungere, ne-
perare, quam cseteros sequi Hbros,
que necessarium, neque gratum h. quorum optimi dant percipit; nam
).RR. I, 2,5, philosophos. R. 4, prœc~Mt, quod est in aliquot eorum
CAMP., et physicos. En. (sicut et Tarvis. non autem, ut
t. Etiam ipsis. titulis. Qui hodie Gesn. ref., Jens.) manifestus error.
de Inventione appellantur, Rheto-
Artifex est ille, qui jam ~erceptt,
rici inscripti fuerunt ab ipso Cice-
discipulus qui cum maxime percipit.
rone. Recte vide tur Cappero'n n erius –RR. 4t S, percepit. RR. t, 2, 3,
suspioari obliteratam inter etiam et CAMP.et CAP., perripit. En.
ipsis praipositionem m, quam post 4. Quid sit riietorice. Pendet hoc
m ( hic praesertim sequente
i ) solere ab ordiar, praecedentis capitis ex-
intercidere multis exemplis osten- tremo vocabulo. De nexu capitum,
dit Drakenb. ad Liv. X 3, 3: de vide ad n, 12, t.
i sequente vide eumdem 5. Habet ~u~/tcem. Sed omnis
ad Epito-
men lib. LXXXV. ha:e varietas finiendi eo redit, ut a
a..Oc artc. opere. De arte hinc
cujusque dennitiotus advers~riis re-
usque ail ). XII, de artifice a 1. XII, .prehendantur aut sententia de t~sn
c. t-to. De opere XII, c. loet ti. .oratoris natura, aut foca~Mf' qui-
3. ferce~it. Ita Guelf. et Bern. bus ca declaratur.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. II, i5 333
borum dissensio est. Prima ac prsecipua opinionum circa
hoc differentia, quod alii malos quoque .viros posse ora-
tores dici pntant, alii (quorum nos sententiae accedi-
mus) npmen hoc, artemque, de qua loquimur, bonis
demum' tnbul volunt. Eorum autem, qui dicendi fa-
cultatem a majore.ac magis expetenda vitae laude secer-
nunt, quidam rhetoricen vim tantum quidam scien-
tiam, sed non virtutem, quidam t~urn*~quidam <ïr<em
quidem, sed a scientia et virtute dijunctam~, quidam
etiam pravitatem quamdam artis, id est, vKxoTE~x~3 no-
minaverunt. Hi fere, aut in persuat/enc/o~ aut iri dicendo 3
<ï~o~<e4a~pe~Metf/en</u~ positum orandi munus sunt
arbitrati id enim fieri potest ab eo quoque, qui vir bo-
nus nonsit est igitur frequentissimus~~M~ rhetoricen
esse f:?nper.sua<~ey!6~; quod ego u:m appello plerique
t. -Pon;~ demum. Hsc Catonis artem, quae non ad bonum, sed ad
quoque Censorii sententia fuit, in matum est comparata; cujus modi
libro de Oratore ad n)ium, ut refert est ars magica. Porro nonnulli rhe-
Seneca pater prasf. ad Controv. 1. I, torica ad hominum perniciem abu-
p. 62, loco pra:c)aro, et digno qui tuntur. TcRN.
Ie{;atur a studiosis. Orator est, 4. Apposite. Turic. Guelf. et
Marce fili, vir bonus, dicendi pe- Goth. (tac. Gesn.) apte, quod qui-
Mritus. Sejungit virum bonum ab dem facile feras, aliiapprfcfutjens.,
oratore apud Ciceronem Antonius tac. Gesn., et Tarv.), male. Recep-
de Orat. II, 20, et ipse Invent. I, ta; vindex nullus videtur Codex,
3, 4. Vide apud Nost. XII, i, < item nam Alm. et Bern. qui silentur, so-
Proœm. totius op. g. De demum ient conspirare cum Guelf. et Tu-
vide Proœmium 3.. ric. Aldus primus habet apposite,
2. JK/unetam. Guelf. sejunctam quod suasit Regius, ut ei apte. Sed
eum quibusdam Codd. Plures dant recepta se tuetur Ciceroniana defi-
dt~uttCtam aliquot tamen tique nitione de Inv. 1,5, ubi bis ap-
optimi, receptam extrusa tittera, « posite ad persuasioneïn ap-
quam rationem fere praeferunt W. poxtte ad sanandum. n Vide mox
DD. quippe in antiquissimis Codd. §.5, ubi nulla varietas.
inventam, contra décréta tamen 5. Finis. Potestas vocabuli appa-
Grammaticorum Putschianorum.- ret. Sic et Aristoteles et Euclides
Vide Drakenb. ad Liv. XLII, Sg, 4. utuntur TMo~Bcf etyrt To~ o~a~Mo~:Cic.
–R.i,!e/Mnctam.A).<<~unctam.ED. quidem ha:c/!tmsignIScatio ignota.
3. KftK9T<~<'ftt.AppeUamus eam 6. /tetortcft. persuadendi. Ita
 334 M. FABII QUINTILIANI
res ne quid
no<e~af6t~ nonnuIM~acu/fateM vocant: quae
4 afferat ambiguitatis, vim dico T~~f~tv'. Haec opinio
originem ab Isocrate (si tamen re vera Ars, quae cir-
cumfertur, ejus est) duxit, qui, quum longe sit a volun-
tate infamantium oratoris officia, finem artis temere
comprehendit, dicens 3 esse rhetôricen persuadendi opi-
~cë~j id est, Mt9ou; ~ [oup-yo- neque enim mihi permise-
-9
Guelf. et Turic. cum omnibus fere Quintiliani non vana videbitur ex-
Codd. et edd. vett. ante Gryphium, pendenti locum ipsius Isocratis
ut Jens. (tac. Gesn.). Gesn. cum Contra Sophistas versus finem ~ot-
aliis rhetorices vis persuadendi. frûi.o!T<tcx~~ot~M<e~s~vatc
Praipostera structura finis est vis. ~~ct~~t TOÂjMMf7ctVTtCtOUCM~Jtetp<T60V
Unde natus error Hbrariorum, fa- tttt!rfT<jMMct/{.Improbatintegraista
cile apparet. Phetoriceib habent oratione Isocrates eos, qui 3e dicen-
RR.2,3etCAMP. di scientiam discipulis, a*que ac lit-
l. ~tm. J'Jtft/~ft. Guelf. vim di- terat'um, tradituros polliceantur, et
cere malim. Miro errore, sed nato philosophiam (significat autem hoc
e Latt. litt. quibus scriptum erat no- vocabulo omnem met&odum et
men Graecum. Turic. vim dico Aan. theonam,utsa'pe)negatmu)tum
Goth. (tac. Gesn.) omittit articulum proficere in hoc génère, plurimum
T~ cum edd. vett. aliquot, neque autem exercitationi et esempto tri-
opus eo. ~tnt dico anv ~ajUtt. huit. Quo adducor, ut iis maxime
Non propterea dicit, ne oriatur am- credam a? (vide Plutarch. 1. e.) eu
biguitas, sed monet se dicere vim jUtSo'Jm<t\ ft~M~tt ~9ft) <t«rot
pro Graeco Am~tt, ne quis haereat. ~OM<. Nisi forte sententiam mu-
AMt~jMttetiam Aristoteles usurpat tavit, quod ex Aristotelis narratio-
in hac re, sicut Rhet. l, 2 init. ne a Cicerone (toc. cit.) expressa
<~ra)(~*M~MTo~'Ktt <Tt/v~tex. T. x. colligas. Artem tamen, quam con-
2. Si tamen. ejus est. Plutarchus staret esse Isocratis ipsius, se in-
(sive Pseudo-Plut.), vol. H, p. 838 venisse negat Cicero de Invent. II,
tt~v o! Kct<'r~T~tf ~urof Xe~o~~t~u~- 2, qua de re docta est Manutii dis-
~t~tt~ttttt, dubitans et Ipse, neque putatio ad Epis. ad Div. f, <), con-
ulla, ut quidem videtur, quœ Iso- jicientis extitisse aliquam Isocratis
cratis nomen pra'ferret, arte agni- junioris ApoUoniatae artem, disci-
ta T~Mt autem, plurali numero, puli magni illius magistri, quem
dixit pra:cepta dicendi, quse unam memorant Harpocratio (in «r~x'rc:)
efficiunt T<~)!t. Quo significatu Ci- etSuidas.Vide deApollnniate etiam
cero Brut., c. 12, videtur usurpasse, Ruhnk. Hist. Crit. Oratt. Gra-cc.
quumdicit Isocratem. totum se Rutilio Lupo prsemissam p. 8~ sqq.
ad artes componendas transtulis- 3. Dicens. 'f)tjU«)!<~et.Hanc
<'se. Etiam Aristoteles non semel appellationem ergo mutuatus est
plurali sic utitur. Dubitatio ista scriptor artis Isoeratea:ab ipso Pla-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. If, i5. 335
rim eadem uti declinatione qua Enmus~ M. Cethegum
~ua~ medullam 3 vocat. Apud Platonem quoque Gor- 5
glas in libro, qui nomine ejus inscriptus est, idem fere
dicit sed hanc Plato illius opinionem vult accipi, non
suam. Cicero pluribus locis4 scripsit, oratoris officium
esse, dicere apposite ad persuadendum. ïn rhetoricis 6
etiam, quos sine dubio ipse non probat, nnem facit
persuadere: verum et pecunia persuadet, et gratia, et
auctoritas dicentis, et dignitas, et postremo~ aspectus
etiam ipse sine voce, quo 7 vel recordatio meritorum cu-

tone vel Socrate in Gorgia, p. 453, « suadendum accommodate. Acad.

A. vol. Bip. IV, p. 17, et passim per
totum Dialogum. Vide mox §. 5.
x. Declinatione. Guelf. declara-
tione cum Voss. 3 (Goth. non asti-
pulante) et edd. aliquot. Male.
Declinatione. e. formatione a pri-
mitivo suadendi facta. Apposite ad
hanc declinationis significationem
ostendendam Capperonnerius af-
fert VIII, 3, Sx, in <~ec<t)t<!h6ne.
quatiabeatitas et beatitudo. nec
a verbis modo sed a nominibus
quoquedert~ata. » ItemVarronem
de L. L., 1. V, p. Bip. 6l Primi-
genia dicuntur verba, ut lego.
AContra verba declinata sunt, quae
ab atiquo oriuntur. »
2. Ennius. Fragmentum serva-
tum a Cicerone Brut., c. 15, unde
adornavit Columna in opere Ennia-
no, p. 8g, go. Vide et Cie. de Se-
nect., c. t~ extr.
3. ~ucn<<Bmedullam. Ennii yer-
sus est de~Cethego, «FIos deliba-
« tus populi, suadaeque medulla. ')
Nomen hoc autem ut durum refor-
midat Fabius. Itaque non vertit opi-
ficem suadfp, sed persuadendi. TURN.
4. Pluribus locis. De Orat. I, 3i
Oratoris ofSemm. dicere adper-
Quaest. 8 "Oratoria vis. expli-
« catrix orationis perpétua; ad per-
sua~endunt Mceommo</at<E. De
Invent. t, 5 initio. Hœc fere sunt
inventa a VV. DD. loca.
5. Finem. Vide de Invent. 1. c.
Hnis (oratoriae facuttatis) persua-
(/erc. Qui locus est ex paucis il-
lis ubi nostram fere finis (trxc~oE)
significationem agnoscere cogimur.
Vide Heusingeri emendd., p. 4°7'
Sed vide ex fratre nepotem ad Cic.
,Off. I, 3(), i. Petr. Victorius ad
Aristot. Rhet. 1.1, p. aS (ed. tS~g)
suspicatur, Quint. male confundere
officium et finem. !n <o~<x~<c
enim, qualis sit rhetorice, ea esse
diversa ad Ciceronis ipsius men-
tem. De lucutione sine dubio, vide
dicta ad I, 6, ta. Improbat autem
rhetoricos, sive de Inventione li-
bros, « qui sibi exciderint de Or.
1,2 2init.Vide III, t, :o III, 6,53,63.
6. Dignitas, et postremo. Guelf.
et Goth. Jens. (tac. Gesn.) omittunt
et cum Voss. 2 et vett. fere edd.
Eleganter.
y. Quo, scit. aspectu. Sed videtur
inesse scabrities, ut malim quum,
si forte antiquitus scriptum fuerit
 336 M. FABII QUINTILIANI

jusque, vel faciès aliqua miserabilis, vel formaepulchn-

y tudo', sententiam dictat. Nam et M'. AquIHum~ défen-
dens Antonius quum scissa veste cicatrices, quas is pro
patria pectore adverso suscepisset, ostendit, non oratio-
nis habuit fiduciam, sed oculis populi Romani vim attu-
lit, quem lUo ipso aspectu maxime motum in hoc ut
8 absolveret reum, creditum est. Sei'vium~ quidem Gal-
bam 4 miseratione sola, qua non suos modo libères par-
vulos in concionem 5 produxerat, sed Galli etiam Sulpi-
cll filium suis ipse manibus circumtulerat, elapsum esse,
cum aliorum monumentis, tum Catonis oratione testa-
g tum est. Et Phrynen non Hyperidis actione, quam-
quam admirabrli, sed conspectu corporis, quod illa7,
speciosissimum alloqui~, diduçta nudaverat tunica,

~uom.Videï, y,5.VideetDra)<enb. ~Mc~iCtM~T~M'r~t)})~),

adLiv.XXIV,3~, io,ubihsccon-
fusio frequens ostenditur.
t. Record. fac. miser. pulchr.
Habes singulorum exempla in Aqui-
lio, Galba, Phryne.
2. ~)f. ~ut/tum. Pra*nomen ex-
pressi ex Atm. quum cœteri omnes
libri dent M. Sed illius auctoritas
defenditur locis Ciceronianis.
M'. ~ut<tU)m. Vide Cic. de Or. II,
28, ~y; Verrin. 5,
3. ~'o'Mfunt. Sic, non Sergium, et
mei dant Codd. duo, Turic. siletur.
4. Ga~am. Catonis. Lege Cic.
deOr.I, 53.
5. Concionem.Turie. Guelf. Goth.
Jens. (tacente Gesn.) conctone cum
plurimis libris MSS. et excusis.
6. fhtynett. Sic Guelf. quod so-
lum ferri debebat, non Phrynem.
P~r~ncn. F~pendt!. Vide ad I,
5, 6l. Athenœus Deipnos., t. XIH,
cap. So: o 'T~'c~'J~e ct/v~o~t~mv T?
~t!t~, <t( Q~tt ~tKt Ât~-tty,<«fe~e~ T'
p~ft~ajf ctJïMT6<CTO~jM~~M:, Xet<'Cr6-
~tc~M~ctC TO[/C~T~T~XOUCj ~'t~MV~T6 TA
tn'ÊP~I~Ot~MCttO~ 6?7'(~0~'iKC~ O~TOUC
eKT?C0~6ù)Cat~'T~e6~)!OC)fT9~L'o'6,<~6t-
0't<~ttjMpT??aHT6t3'0~(y6Ttn!c~X~.C~<XC
TMV ~?ro~MTfvX~î~ctKOCOf'A~~Otf'/THC6'Â6~
~H~AjMefo~c~Mn* De hoc
<ta'OK~re?vct~.
Phrynes judicio, an fuérit in Areo-
pago factum, docta est disputatio
Chr. Gottl. Wernsdorfii in Com-
mentatione ad Plutarchi Quaostio-
nes Gra'cas J, p. 34 seq<
~ï. Quod illa. Quamquam omnes
hoc dantlibri,suspicortamen esse
errorem librarii pro quod t7/e~ ut
vertit Gedoynus. Sic demum Qnino
tiliani narratio conspirabit cum cae-
terorum. Tametsi Sext. Emp. p.
Fabr. 289 etiam Phryna* ip~i tribuit.
8. Alioqui. Etiam, antequam nu-
dandis papillis, majorem imcuteret
admiratipnem. –~io~u! Eodem
fereusull,
g. ~Vt<daue)'(!f.Quum Mbn omnes
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 11, t5. 337
putant periculo liberatam. Quae si omnia persuadent,
non est hic, de quo locuti sumus, idoneus finis: ideoque
diligentiores sunt visi sibi, qui, quum de rhetorice idem
sentirent, existimaverunt eam vim dicendo per~ua-
~H~ quem finem Gorgias in eodem, de quo supra
diximus, libro velut coactus a Socrate 3, facit, a quo
non dissentit Theodectes sive ipsius id opus est, quod

in hanc scripturam consentiant, ve- Bip.vol.IV,p. i6;Steph.p.452,E.

rissimam tamen puto unius veteris 4.7'/teo(/<-ct<Vide'f,4,'8.C[-
euitionis (TarYtsina;)rationem, dan- cero ejus artem commemorat in
tis nu~aucnt. Alienum est plus- Oratore, c. 51, 5y, 6~}, nulla dubi-
quamperfectum, et conjunctivus tatione de auctore subjecta. Mira
pa;ne necessario Hagitatur ab H!o estValeriiMaximi narratio proden-
pufant. Neque dubito, quin modo tis, libros de oratoria arte Theo-
legendum fuerit ~)rot/uAent, cir- decta: discipulo ab Aristotele fuisse
cunttuknt. concessos, quos ederet, deinde au-
!.J?wt<ma:'eru':t.Guetf.etGoth. tem ab eodem, quem gtoriœ ita
(tac. Gesn.) e.CMttmarMnt, cum om- amissa; pœniteret, repetitos, eam-
nibus Voss- et edd. vett. que ob causam Theodecteos qui-
2. ~t??t dicendo. Turic. cum Atm. dem appellatos, sed ita ut suos esse
ins. t~tce~o~cî'.SMa~c~t. Sed simul sigaiHearet. (VHJ, extern.
et Cicero de Inv. loco supra (§. 6) 3. ) Manifesto Valerius ob ocufo:
indicato finem facit persuadere habuit locum Aristotelis Rhet. )il,
c fhcttone. 0 g, g, in quo quum haereret, magis,
3. Socrate. Guelf. ab Isocrate, quod eonjiceret, quam quod com-
rariori errore, quum contrarius sit perisset, narrasse mihi videtur. Ne-
frequentissimus in Codd. Coac- que enim prorsus apparet, quo sen-
tus a Socrate. Socrates, non con- su Aristoteles Ttt OM~Ttt~ dixerit,
tentus responso Gorgia* fx'n~xx't quamquam Valerii ratio titulî ex-
t~ T~ttt 3'<f ~~ofc, p. to, alias- plicandi omnium minime est pro-
que artes oratione itidem uti mo- banda. Pra'stat eum repetere ab ho-
nens, neque acquiesçons eo, quod mine, ad quem scriptus fuerit liber,,
ille addit t!t~' me/tc~t TCtic~~occ sicut dicuntur ejusdem Aristotelis
'nrcet Tet/tO'T~'rNf ftf~û)~'</ù)p'Sï' NtM~it~ et Et/J)~u:~ quorum et
ju~TMvx&i ~foTft, p. t~ hanc tan- ipsorum tituli fraudi fuerunt sum-
dem eticit sumnu Utius quod pro- mis viris, velut Ciceroni, ut cre-
fiteatur, boni deHuitionefn To'nrt/- derent aliorum, quam Aristotelis,
6f')' (~) <)"')'' cKt T' t~N' TC'! y.O'~OtC esse opera. Mea* opinioni confir-
Xiit tY [~tKftCTMP~M ~tX~~T! XAt j6ût/- tnandae maïo non adhibere locuni
x<t<'rtf'a ~o.r<t{ fx! « fx)[À)t?<ft fx- Rhetorices ad Alex. c. 1 extr. ubi
~~)]0't~~Tet$ KeKtv <i\~m~t/~O~M<sretfT< memorantur T~vctt OeeJtXTH~~«-'
t'fr): <!f cr~tT'xoc ~e~ec ~<~t)!'r<t'. c«, quam icchoare hoc loco difn-
t. 22
 338 M. FABII QUINTILIANI
de rhetorice nomine ejus inscribitur, siye, ut creditum
est, Aristotelis, in quo est, finem esse rhetorices, ducere
Aornt~e~ dicendo in id ~!<()6~ actor ve/:<. ~Sedne hoc qui-
dem' sans est comprebensum~ persuadent enim di-
cendo, vel ducunt in id quod volunt, alii quoque, ut
mere<r<ce~~etc/u/afor~, corrMptores at contra non per-
suadet semper orator; ut interim non sit proprius hic
finis ejus, interim sit communis cum iis, qui ab oratore
'a procul absunt. Atqui non multum ab hoc fine abest
Apoltodorus~, dicens judicialis orationis primum et su-
per omnia esse, perxuet(/erëyuc~:c:, et sentent,iam e/M~
~ucere «t id quod ve/t~ nam et ipse oratorem fortunae

cilém quacstionem de auctore epis-
totae isti opuscule prœmissae. Neque
tameh,si maxime T~QtcJ'M~e~sunt
ipsius Aristotelis, protinus neges
Theodecten quoque aliquid de arte
oratoria composuissc, quem inter
TE~VtKNV 'SJ'ct~~S~U~TMVfy~O~pË'~
recensetDionys. Ha). ;tdAmmœum,
t. II, p. tac. Recte an corrupte
Diogenes Laertius et Anonymus
Menagianns opus Aristotelis appel-
laverint Te~v~v TO~06ûj6XTOt/ non
magni refert. Occasionem dubita-
tionis Qmntilianea; satis demons-
trasse mihi videbr. Caeterum, prœ-
ter Fabricium, adi Buhtium Opp.
Aristot., vol. IV, p. 5 ctS~y.Theo-
dectea non exstant.
Ne /toc quidem. Sic Turic. et
Guelf. quod quum forte dédissent
Bipontini,pra:)ultGesneriatiorum-
que scriptura* ne hic quid. Utraqùe
bonis auctoribus defenditur, nisi
qnod hic, ut difficilins, critico po-
test tna~is placere. Videtnr tamen
adverbium, hic, non esse pro cse-
tera Quintiliani perspieuitate.
RR. t a 3 et CAMr., sed ne hoc.
C~]'P. et ed. Hack:, sed ne Atc. Lec-
tioCodd.prœferendavidetur.En.
2.<y<:t«.conyeAe))SHm.Vide
§. t, satis inteit. satis recte, ixettm:.
3. Corruptores. Intelliguntur pro-
fecto, qui mares venantur. Sic Gc.
Cati). Il 4 "mulier infamis.
eo~M~tor juveiitutis. Qui enim
pecunia eon'ttmpunt, It non cft-
« cendo persuadent et naturalis
lihidinis jam facta mentio in tttcre-
<ttnct&tts.f»
Apollodorus. Vide JI, t, 2:
etHI,i,t7.
5. Quod velit. Si haeres in velit
cujussubjectumdesideres,habe<
geminum Ciceronis locum de Or. I,
8 init. Ncque. mihi quidquam.
« pra~stabi~lus videtur, quam posse
~dicendo. voluntates impellere,
"nuo~e~tt.'undcautemuë/tfde-
'< ducere. IntëUige a/t.jfu[~, vel
is ~u) Jtctt. Vide autem Emesto rec-
te obstantes Heusingeros pra:f. ad
Cic. de Off. p. 45. Vide ~'o~tr. JI,
)6, ig, "in quœ velit ducere. »
Sext. Kmp. p. 3o~ ToJo~'ec)'~t<?ro~fv
Tûft~XX~ftt: ti'it~C~~t~OtT):B'<\6«?ft.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. II, t5. 33g
subjicit, ut, si non persuaserit; nomen suum retinere
non possit. Quidam récésserunt ab eventu, sicut Ansto-
teles, qui dicif": rhetorice est vis iriveniendi omnia in
oratione per~!<a~!6~t<! qui finis et illud vitium, de quo
supra diximus, habet, et insuper, quod uuul nisi in-
ventionem complectitur, quaÉ sine etocutione non est
oratio. Hermagorae~, qui nnem ejus esse ait persuasibi- '4
liter dicere, et aliis, qui eamdem sententiam non iisdem
tamen 3 verbis explicant ac-finem esse demonstrant, di-
cere, ouœ oporteat omnia, c:d~€r~«ade?tdum, satis res-
ponsum est, quum persuadere nou tantum oratoris esse
convicimus. Addita sunt his alia varie; quidam ënim C!7- iS
ca res omnes, quidam circa civiles modo versari r/<et6r:-
cen putaverunt, quorum verius utrum sit, in eo loco, qui

t. Aristoteles, qui f~i'Ct't.turic. et suasibiliter dicere, sed ut vitaret ca-

Guelf. omittunt qui cum mulus.–
RR. t, 2 5, CAMP.omittunt quo-
que reiativuth, et reipsa omitti po-
test. ED. Aristoteles. Rhet. 1,2,
t <TJtat~nC <crtp<t~~rof TG?~ttNpi!~en
Vide §. 3.
'ro et~t~o~ttot <nrt9<tte't.
2. ~erm<o''<B. Vide I, 5, 6t.
De hoc vide inprimis Cic. de Inv. I,
6, ubi bonus rhetor, infans orator,
demonsttatur. Sedulo est segre-
gandus ab atterojuniore, Temhite,
cujus meminit Suidas. De utroque
videÏÏI, i, t6, t8. Contra nostrum
Pompeius dectama~it Rhodi, au-
diente Posidonio. Ptutarch. 6~t E.
<<ejus referendum profecto ad rhe-
toricen. Tribuitur tamen hic~n;! ab
Hermagora oratori, ut diversus sit
ab ipsa rei de~tttti'onc. Vide Cur.
For!unatianum ap. Pith. p. 38; it.
AugùStinum p. 200, et Sext. Emp.
p. 3oi. Scribit Fortunatianus
Hermagoram non simpliciter pro-
nunciasse finem rhetorices esse p~
villationes addidisse <yuoa(<patere-
fur rei oatura et ~eMÔHœconditio
ut hic videatur Fabius agere sô-
phistam et alioqui superiores fine:
si recte intelligantui, nihit peccant.
TunN. De Hermagora vide Cicero-
nem etiam in Bruto, 63, ~).1.
3. Non iisdem tamen. Ita Goth.
(tac. Gesn.) nisi quod ahtevertit ta-
men, cum Voss. 2. Regius et ipse
tamen ihvenit, quod mutavit iri
tantum ut melius; quem secuti sunt
multi editores, ut Gesn., et defen-
dunt aUquot Codd., in tanta T~t
ta'ttunt et tamen fluctuatione. Sed
aliud est tantum non (de quo pro-
fecto cogitabat Reglus ) a)iud non
tantum, neutrius autem hic locus,
quum niera v~rborum, non rerurh,
diversitas ostendatur. Sic etBad. in
nota. Jens. (tac. Gesn.) tamen cum
edd. ante Bas. omnibus pra:ter Loc.
et Ruse. -RR. 2,3, tamen. RR. i
5. CAMP., C~LPP.,tantum. Ec,
TO.
 340 M. FABU QUINTÏLfANf
16
hujus quaesttonis proprius est', dicam. Omnia subjecis-
se oratori-videtur Aristoteles, quum dixit, utm esse di-
cen~ quid m~ua<jft<ere possit esse per~uaxt&t/'e; et Pa-
trocles~, qui non quidem'adjicit, in ot<a<7uere, sed nihil
excipiendo, idem ostendit; vim enim vocat inveniendi,
quod sit4 in ora<:onc per~H<H!6:/e,qui fines et Ip~i.solam
comptectunturinventIonem.QuodvItiumfugIensTheo-
dorus' vim putat inveniendi et e/o~uen< cum orna<u
17 credibilia, in omni oratione. Sed, quum eodem modo
credibilia, quo persuasibilia, etiam non orator inveniat,
ï. Qui proprius. De materia rhe- 5. Theodorus. Sic Guelf. cum sat
torices, c. 21 hujus libri. multis, ut videtur, Codd. Goth. ta-
2. ~t)n. dicendi. Quamquam men, Voss. tres, Joann. Bern. et
omnes hoc dant libri, verum ta- Vallensis dant Eudorus, errore, ut 0
men esse nequit dicendi. Vide §. t3, putat Gesn., e scriptura TAeM~ortt!
uhi recte dicitur inveniendi et apud orto. Mirum, mox §. 2tin eodem
Arist. est ~fm~fctt. Vide notam ad nomine non variari. 7Tut/oru?n qui-
§. 22, vis videndi. dem rhetorem qui prieterea memo-
3. Patmc/M. Vide 111, 6, 44. Ar- raret, inveni neminem quamquam
tis scriptorem fuisse, apparet Nos- nihil impedit, quo minus peripate-
tri locis. Memoratur a Strabone et ticus ejus nominis ( an Pythago-
Plinio (Hist. Nat. VI, 2t) Patro- reus)artem quoque scripsorit; vide
cles, Indicorum scriptor, pra'fec- Fabric. Har).,Yot. f, p. 845. Magis
tus classis Seleuci et Antiochi, alius tamen placet recepta, quum sic
sane a Nostro. Suidam, in'Afr<'y<t- maxime appareat, quare mox §. 21
TeoC)idem nomen recensentem', in- Quint, eidem nomini addiderit pa-
ter oratores Antipatro ab Athenien- tria; significationem. Solos nos-
sibus deditos emendat Ruhnke- ter R. Cod. 2 habet~u~orM~; quod
nius ad Rutilium, p. 33, reponens nomen corruptum ex voce Theodo-
2~ctvcxx:ct, quod rétractât p. Hist. rus existimo. En. -Theodorus. yi-
Crit. 82 sat laudis retineus in re- dp initium notae. Eurndemhoc loco
tiqua loci correctione. Contra Pa- intelligi, quem mox $. z t, equidem
troclem oratio Hyperida: citatur ab non puto. Neque enim secundo lo-
Harpocratione etPoUuce. Patroctes co Quint. videtur additurus fuisse
Demosthenis accusator est pro Co- Gadareus, nisi ab hoc voluisset se-
rona, p. 261 Reisk. Etiam tragœ- gregare. Restat ergo, quem agnos-
diam scripsit aliquis hoc nomine; camus hic, Theodorus Byzantinus,
vide Fabrie. Harl., vol. II, p. 3<3. Platoni in Phacdro memoratns, p.
Item apud Xenophontem est hoc 266 E; itemque Nostro Mt, t, t),
nomen in Hist. Gr., 1.VI, in fine. artis et ipse scriptor, de quo vide
4. Quod sir. Guelf. </t(M sit. Cic.Brut.c.t2,etOrat.c.t2.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. Il, )5 34t
ad~iciendo, in o~M; o~a~oMe~ magis quam superiores
concedit scelera quoque persuadentibus, pulcherrimse
rei nomen. Gorgias" apud Platonem, persuadendi se ,8
artificem in judiciis et aliis cœtibus esse ait; de justis
quoque et injustis tractare cui Socrates persuadendi,
non docendi concedit facultatem. Qui vero non omnia ig
subjiciebant oratori, sollicitius ac verbosius, ut neeesse
erat, adhibuerunt discrimina; quorum fuit Ariston~,
Critolai peripatetici discipulus, cujus hic finis est, scien-
tia videndi et agendi in ot«r~t!on!&us c~/t&u~ per or<ï-
tionem popularis persuasionis. Hic ~c~?~Mm, quia péri- 20
pateticus est, non, ut stoici, u!r<u<M~loco ponit: popu-
Omni orahonc. Guelf. omnt ;}. (~M~hon~mctfiM'M.Hermo-
ratione; non mâle,praesertimquum genes ~ua'xttoncm civilem finit,
sibi constet, mox §. )y quoque ra- controversiaTu quœ ve) a ~egibus vêt
tione dans, pro omttone. An fuit in a consuetudinibus oriatur; in qua
Grœcis: ev <yft~)tjMfSoifm? tractetur de o~mafo, t/e/~uîto, vel
2. Gorgias. Bip. vol. IV, p. )<); utili. TcnN.
Steph. 454, B: Ttu~! (~t ~To~t)t)!t 5. Stoici, virtutis. Cic. dè Or. !II,
t'tfctt tf~~f) TOtK<t
?! ~t<9e?t Àe~m, 18 '<(Stoici) soli ex omnibus elo-
2co.~ctrec, T)!'esv To~eJ'tjt~~TM~otcKat< <'quentiam, virtutem ac sapientiam
f't To7t ~~0<! ~\0< KCK~< 'rf}MT;<< dixerunt. » Vide Acad: I, 2. Haec
<ï <oTttfotitt~ Tt Kit! e~J'txtt. Deinceps stoicorum sententia inde neeessa"
Bip. p. 21 Steph. E 'H ~T~of)! rio hâta est, quod ~~M/ceftcaM.
ct~j OOC tOtXS,'crEt00~tOUO~Q$ t~Tt "et physicam. virtutum nomint;
<~)!TTtUT<)t!!c,(pro quo Sext. Emp. appellant. Cic. de'Fin. III, 21,
p. Fabr. 288 affert Trtttrrtxx't, sed dialecticœ autem, latius dictae, pars
diversa quodammodo structura est rhetorica. Omnes etiàm virtu-
convenientius Quintiliano) fÂÂ' e~ tum definitiones stoica: iricipiunt
~'«fft~)Mt\<xS:,crt~! -ro J't'Xftttt T! xx! ab hoc vocabulb t?r~?TM/~)t.Vide
tt<f<xot.Vide~. tO. StobœiEctog. eth.p. t6y,Antuerp.
3. Ariston. Sext. Emp. p. 307: et ipsa virtus Hnitur a Musonio Ru-
'A~?ra!t c K~<TOXeM« )'t~ue! (est hoc fo, Epicteti~magistro, t~f~T')) o«
pro /~A6M?M) <~tû?rov/<tevtxx67tr9d* ~H- '9'tû'~MT~tijM&VOy <t~\f&X~~cr~X7<Kt).
('T?~))TO~'K~) TMf'SEtûûC'T~OC~<TO Stob. Serm. p. 20~, ed. Tigur. Si
Tf~t;'t T! !r*t9e?!. Junior hic ergo igitur a stoico (non peripatetico)
est Ariston, cxteroqui vix memo- profecta esset haec deHnitio, eo ip-
ratus, quum Critolaus ipse Aristoni so, quod !Ctent;am appehavit f<r-
alteri, Cio, successerit in docendo. tutem quoque agnovisset. Omnis
Vide Fabr. Harl. vol. 111, p. ~83. enim scientia apud stoieos ftrtut,,
 34s M. FABII QUtNTILIAN! 1
~rem autem comprehendendo persuastonem, etiam
contumeliosus est adversus artem orandi, quam nihil
putat doctis persuasuram. Illud de omnibus., qui circa
civiles demum quaestiones oratoremjudicant versari, dic-
tum sit, excludi ab his plunma oratoris officia, illam
certe /<ïKe~<!u<ïnt totam, quœ est rhetorices pars tertia.
ït CauuusTheodorusGadareus',utjam ad eos veniamus,
qui artem quidem esse eam, sed non u:r<u~em, putave-
runt ita enim dicit (ut ipsis eorum verbis utar, qui haec
ex Grœco~ transtulerunt) Ars tnuen<r/.)', et~tt~ctïfn.c~
et enuncte[(r<jc decente ornatu secundum mensionem

ut vicissim vide et huj. lib. c. 20.
Idem Xenocratis et stoicorum dis-
crimen in Mr~Te/Mapud Sext. Emp.
p. 289.
t. r/teoJon<!Ga~a7-eu;r.Vide!f,
tt, 22, et II1, !y. Caeterum
Theodorus Gadareus a Çadari.s ur-
be Judaese est appellatus, qui tamen
se Rhodium dici malnit, quia diu
Rhodi erat professus. TcRp.
2. ~fc ex Gra'co. ItaTuric. A)m.
Voss. t. Ca;teri hoc ex G)'<cco.
3. Enunciatrix decente. Guelf. et
Goth. (tac. Gesn.) nxttcfatn'.c, cum
edd. vett. mu)t! Gne!f. ~ecenh,
cum pterisqueedd.vett. Goth. (tac.
Gesn.) </o~:ente ornattem (pro dec.
ornatu). Turie. det c~Hte corr. de-
centi. Haec levis est varietas, neque
multum ea proficitur, et verius po-
test videri f/ccente, ex praocepto
Verrii Flacci. Vide Bentt. ad Hor.
Carm. J, 25, ty, dubitante Vossio,
Arist. tt, p. 725. Vide Drakenb. ad
Liv. VI, t4., t3. Sedha:reoma~no-
pere in ista mfnst'one, et videritur
ii, qu~ Theodorum transtuleruot,
non magni fuisse dicendi artifices.
MaUem sui.< verbis Graecam defmi-
tionem nobis dedisse Quint. QuiJ
enim est, quod substantiva illa) !n-
ventrix etc. (quorum fortasse Quint.
adeo prodigus non fuisse~. Vide tt,
t~, t, et !I, i5, 4), non l'abent,
quo referantur ? Non magnopere
deSnitur ar; si dicitur ea ifiMent.n.c,
neque demonstratur, cujus tandem
rei. Huic quidem vitio mederi pos-
sis, si constituas tocum ita ut (jus
referatur ad t'Nf.tM/. cnMnc. Sed
prius tollenda meM~to, qui equidem
libens caream. B~sotens sahem yox,
cujus unum exemplum adhue inve-
nerim, Cic. Orat. c. 53, in bona
quidem Lalinitate,Eo sane loco ne-
mo mutatam velit; moOitur enim
adjun<;to quamdam, et aptior quo-
dammodo videtur'consneto voca-
bulo mensura. Hic autem quid
opus ea ? Vidéo Capperonnerium
Grseca sic adumbrantem Te~tx M-
CeTtKtt. tt~Tr~ETTt~
XON~M Xst.TAjMtT~OV
x. ubi quam Gra'cum sit <M--
!r~<T<7xo'~M, nescio equidem; ite-
rumque ~enitivuru desidero post
eJ~Tot)!neque vidéo, quid sibi velit
«T/tjKMj!c?. Saltem debebat aliis
rhetorumdefinitionibus hic loquen-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. II, i5. 343
ejus, <jtt<o~in <jfuo<jrMe
potest M<m:persitasibile, in ma~-
rM c<f:7t'. Itemque Cornelius Cetsus~, qui 6nem rhe- 32
torices ait, c~cgre joer~ua~t6:r in dubia et cw: mettë-
n'a; quibus sunt non dissimiles, qui ab aliis traduntur;
qualis est ille, u:(/en< et eloquendi de rebus civili-
bus subjectis sibi4, cum quadam per~uaxtone et ouo~am
co~o~M /i<<h< d eorum, ~M6p<t, pronM/!CMt!one.
Mille alla, sed aut eadem aut ex eisdem composita,
quibus item quum de materia rhetorices dicendum
.erit, respondebimus.. Quidam eam'neque. vim-, ne-
que scientiam., neque artem putaverunt; sed Crito-

di usus demonstrari. Est quidem torico ei falso tributo, p. 3g; item

mensionem in multis Codd., neque
tamen videntur deesse, qui men-
tionem proférant, quod sotum re-
tinent vett. edd. ante Badium, qui
ex Vall. Cod. recepit mensionem.In
margine Venetœ t494 malit aliquis
(VaMa puto) t~upjtttott~n pro MpM-
tionem. Id recepit Aldus. Inde equi-
dem commodissimum omnium sen-
sum efficere mihi \'ideor secundum
tnfentt0)temihterpretor:ita,utor-
natus tum demum ratio habeatur,
quum inventioni sàtisfactum est.
Nunc igitur ejus. refero ad inven-
trix, jud., enuMe. Ne sic quidem
inoffensameteiegantem orationem
agnosco in hae Theodori versione,
sed InteDigo saltem quid sibi'vo-
luerit. Quid si ipse Quint. eum ta-
cita quadam ifrisione refert haec
verba?– R. et CAMP. habent
nunciatrix, et infra meMtOnem.En.
t. ~rs. matena ct«t7t. Vide ini-
tium nota*, etttnetatn.f </<'<'<'nfe-
9.CorKe/tM~<7~u~T)ëhocssBpe
Noster. Qui non novit, adeat Fa-
bric. Bibt. tat. éd. Ern. vol. n,
p. 36 seqq., inptimis de operf* rhe-
vo!.HJ,p.~62.
3. Fis videndi. SicTuric.etGuelf.
cum plerisque Codd. et edd. quibus
acceduntjens. (tac. Gesn.). Tarv.
So)u5)fp)aatumquidemi)ovi,Goth.
et ex edd. vett. Loc. Ruse. Bad. vis
dicendi, in quorum sententiam pe-
dibus iernnt recentiores, ut postre-
mus quoque Gesn. Obrechtus ta-
meD'revocavit veterem scripturam,
solam, si quid video, veram. Quis
chim ferat dicendi et e~o<yuen~< ? Sic
et modo dicendi mate(§. t6)ubi
nullus erat )iber vera: scripturae vin-
dex. –RR. t, 2,3,CAMP., dicendi. ·~
ED.t$ dicendi. ToS ~6a)~<7<t',
vide §. t6..
4. Subjectis sibi. Ot~atis~brte ut
sibi referatur. ad eum, quicunque
dicit, qui recurrit mox in iis: qua
« cKcet. < Videc. 2t, )3, de sub-.
jectis. 'De indennitp autem sibi et
t/tcef huj. c. §. 12.
5. ~V< uë ~ci~)ttt<ïm, ne~ Meartem
Scientia<:niœ,est certissima, acqui-
r.itur per tMr«r«~<t, per dcmpnttra-
ttonem.fAr~' vëro' constat pf.tcep-
tioaiun comprehënsione tanden~
 344 M. FABII QUINTILIANI
laus' tMt<mdicendi, nam hoc rptë~ signIHcat; Athenaeus~
fallendi artem. Plerique autem, dum pauca ex Gorgia
Platonis, a prioribus imperite excerpta, legere contenti,
neque hoc totum, neque alia ejus volumina evotvunt,
in maximum errorem inciderunt; creduntque, eum in
hac esse opinione, ut rhetoricen 4 nonartem, sed peri-
es Liam ~t/a~f/am yra~<B ac uo/t<ptc[<Mexistimet et, alio
loco, civilitatis partt'ctt/cc ~tmu~acrum~ et ouartamnar-
tium ad unum scopum. TonnEECS. tyttNo?:. Apparet, longe hanc mol-
t. Critolaus. Celeberrimus peri- liorem esse ea, quam refert Quint.
pateticus, qui cum Carneade et An Indignabundus Noster, qui nil
Diogene stoico Romam venit lega- nisi fraudem tali definitione com-
tus Atheniensium. Vide Freinshe- mendari putaret, duriora usurpavit
mii Supplement. lib. XLVII Livii, vocabula ? Mirum quoque, inter
cap. 24, 25. eos, qui neque vim, neque scien
2. Tftfx'. Guelf. et Goth. (tacente tiam, neque artem putaverint,
Gesn.) ~<~t, neqne male. T~Ct. recenseri aliquem, qui, <*fa!iendi
Vide X, y, t ), ubi <' usus. irratio- artem. t –~tAenœm. Quœ et hic
nalis ~Â~e: 'r~ft!. Plato in Pha*- dico et répète ad §. 34, pugnant
dro, St. p. 260 E: (t? T~v xo~a'v T6- cum iis quœ §. t~ diserte tribuun-
~M) ÛM<~T(Tt~t);, ~X\' CM~M: -rf'f))'. tur Hermagorœ. Ejus enim finitio-
3. ~(/ten(BM.Vide III, i, t6: nem dum manifesto rejicit Quinti-
"(Hermagora') maxime par atque lianus, non potuit ejusdem esse,
œmutus. Ex Varrone de L. L. p. quam reliquis omnibus pt-Eferret.
Bip. 124: ab Atheneis ~t~entEM Neque enim rem dirimit, si inum
diciturrAetornomine, etsi non sit §. oratoris, hune autem rhetori-
Atheniensis xtas ejus apparet, ces finem esse dicas. Me in errorem
simulque non esse natum Athenis. deduxit Capperonnerius, qui ad IJI,
Videtur autem œquaHs fere Varro- t, t6, affirmat, Fortunatiarti artem
nis, quum Hermagoram (vide §. t~) ex Hermagoreis praeceptis esse ex-
œmutatus dicatur, quo nomine mi- pressam.Adnotam7.!ocratcx,§.3~,
ror, tamcontume)iose locutum de erat excitandus locus hujus capitis
rhetorice, quam is, quem imitaba- §. 4, unde appareret Isocratis non
tur, ipso Quintil. sequente(§. 38), posse credi istam tinitionem rheto-
definierit bene dicendi scientiam, rices. SpALDixeIn Praefat. p. 83.
ut reddidit Curius Fortunatianus, 4. Rhetoricen: voluptatis. OJ<<'<-
p. 38, apud Pithceum. Vide qua: /</ct ~UOt~tJ'Oft! (Tt~ft) MNt e ~iiTt-
diximus ad §. i~. Sext. Empiricus, ffm). f/r<~<'ftV(f)")tT.<t~6Ttttt(~)~N
qui et ipse Atlienacum protinus sub- tt~t). P)at. Gorg. Steph. p. ~62 B
jungitHermagorae, hanc ejus ponit C; Bip. p. 35, 36.
de6nitionem (p. Fab. 3ot): ~o~«t 5..Civilitatis. simulacrum. nox~*
'~MUt{ fre~~M))~~ <rMtftJto~e't'rfct T~Mt/~O~'OM ~(fttXo~.Jb. St. ~63 D.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 11, i5. 345
tem ac/M/e~to'tM quod duas partes 'civilitatis corpon
assigne!, medicinam, et quam interpretantur exercita-
tricem2, duas animo, /ey<em, atque justitiam, adula-
tionem autem me<C:ncp, vocet coquorum artificium et
exercitatricis, mangonum, qui coloremfuco, et verum
roburinani sagina mentiantur; legalis, cavillatricem;
~~<:<!a?, rhetoricen. Quse omnia sunt quidem scripta in ~6
hoc libro, dictaque a Socrate, cujus persona videtur
Plato signiHcare quid sentiat; sed alii sunt ejus sermo-
nes ad coarguendos, qui contra disputant, compositi,
quos s~xTtxou;~vocant, alii ad praecipiendum, qui ~o-)'
Ttxo'~appellantur. Socrates autem, seu Plato, eam qui- 27
dem, quas tum exercebatur, rhetoricen talem putavit
nam et dicit his verbis 'rouTov4TovTpo7rov,
Mu~;no~[TEuE<r6E'
et veram 5 autem et honestam intelligit: itaque disputa-
tio illa contra Gorgiam ita clauditur, ouxo~f~a-ja-yx~
Tovp<]-
ïoptitov~xKto~e~Kc,TM ~xfxtov ëou~eiBon
~xcttKTrpecfKrEt~
7. Ad 28
CiM/t'tatuparttcu/œ. Civilitatem ap- exercttattoxent. Forsan e glossa. ED.
pellat politicen, quae quidem est ars Hodie in libris nos-
3. *Ex~)t'r<)tOM{.
bene constituendae et regenda: rei- tris Gorgias inscribitur fttttT~ft~'xe:.
pubtica:. Partes tjus sunt legalis 4. Tot~rûv. ~o~freut~E. P. 5oo C.
(jus privatum et publicum) et jus- 5. JT( veram. Guelf. et Turic.
titia. Justitiam porro in speciem omittunt Et, cum vett. edd. et om-
œmutatur rhetorica. TnBN. nibus Codd. prêter Goth. Quod
!.fartemaf/u/atten;s.K')XctMM{. edd. habent muttae ejus loco, ~Vo)t,
~MCf<tt. 466. A. Caeterum illa de qua- auctoritate caret et sensu idoneo.
tuor partibus civilitatis, earumque Et, si est Etiam, unice accommo-
simulacris ab adulatione effictis datum loco. Sed malim deinceps
Jongtora quam quœ h;c ponantur, atque pro ~f, ne quis male hoc ré-
juvabit legere apud Ptatbnem ferat ad prius.–RR. !,2,3,CAMP.,
p. 464 B: 465 E., ut integrum il- veram. CAP. et ed. Hack., non ve-
lum pra'stantissimum dialogum ratn. ED.
Gprgia; nomine inscriptum. Heec 6. OtJjco?v. 's~~o~ty. P. ~60 C.
Platonica totidem prope verbis red- ~.A/xftfft~tt.ItaTuric.Goth.
dit Ammianus Marcellinus XXX, Alm. et edd. Platonis, quum ca;teri
'<civilitatis particuta* umbram Quintiliani libri,quod sciam, omnes
vel adulationis partem quartam. » inserant Mt': male. Jn Guelf. et ed.
2. Exercitairicem. R. l et CAMP., Jens. omittunturGra'ct, lacuna re-
 346 M. FABH QUINTILIANI
quod ille quidem conticescit, sed sermonem suscipit
Polus', juvenili ~alore inconsideratior, contra quem
illa de simulacro et adulatione dicuntur. Tum CaUicIes
adhuc concitatior, qui tamen ad hanc perducitur clau-
SUlatH TMpLS~O'JTK Op8M;p~TOptXM~ET6(X[ o!pX e!XtXM
~[XOHOV
eTrtcT~o-M~txMH-j;ut appareat, Platoni non rhetoricen.
videri malum, sed eam veram, nisi justo ac bono, non
29 contingere 3.Adhuc autem in Phaedro manifestius facit,
hanc artem consummari citrajustitiœ quoque scientiam
non posse~; cui opinioni nos quoque accedimus: an;
aliter defensionem Socratis~, et eorum, qui pro patria;
ceciderant, laudem scripsisset? quae certe sunt oratoris
3o opéra. Sed in illud hominum genus, quod facultate d!-
cendi male utebatur, invectus est: nam et Socrates in-
)icta. Ka! inserunt quoque edd. y~vt~À~o~sv ~6i~OjU66it* <~cs~v ~Mt)T'c'
Hack.etCAp.~J. TMvTSceKOt/~o/J[Eva)v *r~M<pt/~s~J'fc<~9-
t. Suscipit Polus. Turic. et Alm. jUtfO'HTCtt X6U X~T'<~MT6 J<aCt~<?9ft<
s. po~u~Mmira erroris similitudine. T(l ~fTctt XX~ t~f&'BOC MX!t~'
-Polus autem fuit sophista Agri- ;V ?XeCt?TOf 'Sr<~)\&fi'V~ oJ~OT'60'Tftt
gentinus Gorgiae discipulus. En. 'r<~tM{ X~<< 'srtf'. P. 2~3 E: Justi-
2. Tcv /ot~ft. Tmt J'ot~t/Mt.P. tiam autem contmeri ils, ause nosse*
508 C. non autem ipse suis verbis debeat orator, apparet contraria
hoc fatetur Catfictes. sententia quam supra posuit Mt
3. Yeram. non contingere. For- O~M ct\)t6e/x: ~tTt~ttt tfM' e'<M<'ft)t )?
tasse tamen aliter ac Quint. de tüta tt')'ct9mt<6~<tTNt. TMjUiÂ~Ct-
arte sentiebat, quod Cicero quoque -M !xMNt pttTo~xcv~e~9<t<.Sed rhe-
siguincat de Orat. III, t6. Hones- toricen sibi cordi non magnopere
tam illam et veram rhetoricen ou esse, mox signiHcat: TM e~<t-'
<McvoTt~ti. e~tt, ait Callicli Socra- T'~? T&~THf0~ EV6Xet ToS Ât'~6')'X~'
tes, p. 503 B. 'arp~TT~tV 'c?'~$ctv9~7T(n/ct!~ ~aTTove~-
4. Hanc. non posse. Non quidem 0'9<t TOVCM~eOtct <X\~&, K. T. X.'
diserte hoc et totidem verbis dici- p. 273 E.
tur apud Platonem et vereor ut, vel 5. ~6'~H~ione?M Socratis. lau-
in Phœdro, tantum faveat rhetori- dem. Apologia Socrat. Vot. J; Bip.
cœ, quantum tidetur Quintiliano. p. 3g seqq. 'Ménexenus-, <ot. V,
Quac maxime hue trahas, haec fere p. 2~3 seqq. Initio hujus dial'ogi
sunt tft~ct t?f)9fTt ac cxt (sic tego Mënexënus Socrati sotéhhe esse ait'
pro t'MCM)~U)i!xct!M{<o~et!~<Ttt, 0!~ ~o~<t~«t TOtic p)~reM!7iau~em in'
'XtttOt ~0'T6 X!}'!t);'?~r~t <Er< Ot~ftM. hac rë urgetAristidés n~t nA.tTftft,
St.p.26;,A;Bip.vot.X,352: o~ p: 85 ) tom. IJ Jobb'.
 INSTITUTIONIS ORAT. LtB. 11, i5. 347
honestam sibi credidit orationem, quam ei Lys!as reo
composuerat; et tum maxime scribere !iUgatoribus\
quae illi pro se ipsi dicerent, erat moris; atque ita juri,
quo non licebat pro altero agere 3, fraus adhibebàtur.
Doctores quoque ejus artis parum idonei Platoni vide- 31
bantur, qui rhetoricen ajustitia separarent, et veris cre-
dlbllia4 praeferrent; nam id quoque dicit in Phaedro.
Consensisse autem illis superioribus videri potest etiam 3:
Cornelius Celsus, cujus haec verba sunt .Orator simile
tantum veri petit; deinde paulo post: Non enim 6onc[

t. Lysias. Vid. Clé. de Orat. t, jecto. hnperiti autem oratorum ope-

5~;itemNosterXI,i,n.
a. <ycn&e)'elitigatoribus. Lex erat
Athenis, ne quis sua* causa: ergo
patronum adhiberet oratores ta-
men solebant litigatoribus oratio-
nes scribere, quas ediscebant, et
coram judice pronunciabant.TuRN.
3. Juri. agere. Hujus juris qui
tnentionem faceret, praeter Quinti-
lianum inveni neminem, neque ul-
lus interpres loci Quintilianei jus-
tam habuit rationem. Rem ipsam
veram esse, neque Athenis pro al-
tero dicturum surgere moris fuisse,
td ipsum videtur deciarare quod in
Graecorum oratorum operibus ipsi
semper loquuntur litigatores. Quo
in génère ea sola est exceptio, quum
Jitigator jus dicendi non habet,
qualis est Lysue Orat. V pro Callia
~tTO/xm, quum ipse esset ~eTe~
(Vide Wo!Hi ProU. ad Lept. p. 69)
a)ja*que pro impuberibus, vel femi-
nis. Etiam lex illa &rfM causam
ne orato significat cuicunque h-
euerit orare causam, jus illud exer-
cuisse. Apud Hcsychium v. <:r' ~fM
~<')t)tea ipsa causa appeHatur e:/t)t-
~o~)t)} quippe quae per patronum
debuerit agi, reo in carcerem con-
ra (T~a)t)ediseebant et
pt onunciabant. Obstat tamen, quo
minus, ne licuisse quidem pro al-
tero agere, Quintiliano credas, lo-
cus Sexti Emp. p. 304 'A9~)'ct''e<c
( an *A6t)VM~t?) oux STreTe
To <!p'ft~ct<oy
Tpet~TOo'uv~o~ov'Brccp/~T~!7~cn 'ro!eJt~t-
tCjMftotCe?r< TX;et 'A~tt'etorct~a ~of~M.
In aliis ergo judiciis iicebat?Vide
Areopagi morem alio translatum a
Quint. IJ, i6,MeursmsinAreop.
c. y urget T~ 's'ftXctttt et Lucianum
citat Bip. vol. VII, p. 7'{ f~ctc
~V~t~~OVT~t' TOt/C<~OÎ/VT;tC- et~-
'r~f. Sed tam recentis scriptoris non
magna auctoritas. Sa*pe <n;~)t)'c~ot
memorantur in oratt. ut et ~tf M<-
~«t )!~<iet'<tt velut Isa:us Reisk,
p. 255. S.cpe tamen sunt m/M~~ot
tOjUmt.Viden, /}, 33, quorum etiam
est To <7f<))~o~t)fM (Aristoph. Vespas.
6gt Br.). Res ad liquidumdeducta.
a W. DD. non videtur. Fortasse
<T;/t)t~ofN<ea plerumque ratio fuit,_
qua' advocatomm apud Romanes
vide lexica.
4. ~erMCf'edt6t~t< nfOTmt.ttAx-
9N<'r~ tt'xeTit ~ffct c!{'r<~u))T<tt
jUft~~tv.
Pha'dr. p. 267 A.
5. Non enim. pr<Ent!'ttm. Partim
 348 M. FABII QUINTILIANI
conscientia, sed f!C(or<a, litigantis est pr~mtUMt quae
si vera essent, pessimorum hominum foret, haec tam
perniciosa nocentissimis moribus dare instrumenta, et
33 nequitiam prseceptis adjuvare. Sed illi rationem opinio-
nis suae viderint; nos autem ingressi formare perfectum
oratorem, quem inprimis esse ftruM bonum volumus,
ad eos, qui de hoc opere melius sentiunt revertamur.
Rhetoricen autem quidam eamdem civilitatem' esse ju-
dicaverunt CIcero sc:eM(!eccivilis partem vocat; civilis
autem scientia idem quod sapientia est quidam etiam
34 p/t:7o~ce~ quorum est Isocràtes~. Huic ejus sub-
Gesneri, partim veterum, expressi edd. vett. muttœ. Vide not~m ad II,
diremptionem. Genitivus pertinet j5, io. Cod. autem, quantum vi-
ad victoriam, sed et ad conscien- deo, nullus. Solitus error hic ati-
tiam. Alioqui, si conMtentta orato- qua specie se tuetur, quoniam in
ris esset intelligenda, concinnitatis Platonis Phaedro aliquoties philo-
fuisset, eo quoque addtgenitivum, sop))I nomen jungitur cum faude
qui responderet litiganti. Hoc, in- oratoria. Vide not. ad §. xg. Phacdr.
cidendo post victoria, demonstras- p. 270, A: Pericles ob Acaxagora:
se videor. jPrœnttum, pro qno Gesn. familiaritatem dicitur 're~.sN'mrecf~
vett. aliquot editionum primum Ttit ~TO~X)!t~«t~ttt. P. 2~8 D. TO
malit reducere, puto in omnibus <~tÂ~o~otait vero et perfecto oratori
esse Codd. fr<cm!'um est oratoris, ft~cT~eft A. Sed prœstat unique re-
reliqua litigantis. Consultone dissi- cepta. fA~OM~y't<P. Isocrates.
mulavit Quint., Ciceronem in ea- Hoc igitur in deperdita ista arte,
dem fere cum Celso esse sententia? quce summo oratori tribuebatur
deOfEc-H, !4, t6, 17. (§. 4). In reliquis etiam operibus
Eamdem ctM:7tfatem. Recte vi- solet latius usurpare ~At~oxo~Aiœ
detur hssisse Burm., solus quidem. nomen, ut Panegyric. )! <i!'< To~t
Non id agitur h. 1. ut, quid simul Xo~et/t<))<Âe~ot'< p. Mor. y, ubi vide
sit rhetorice, ostendatur, sed ut Mori notam it. p. 5, not. 1. Vide
ejus ipsius natura declaretur. Bur- nos ad §. 4 et Budaei Comm. Gr.
mannus inseri velit quam. An le- Ling. p. t2o8 (ed. Bas.) qu: monet
nius fuerit interponere ac, cujus sa~pe apud Isocr. esse <pt\0(?op~v
posterior littera facile hauriebatur fttT' 'r! <t))~e\oT't'<t:. R. Cod. t ha-
ab altero C? Libri quidem nil ha- bet Socrates. Et in edit. Hatk. ha;e
bent varietatis.. invenio tn vetustis Codd: t!ot;m-
2. Cicero. De Invent. I, 5 ora- tes legitur nam et Socrates in Phè-
« toriam facultatem. civilis scien- dro Platonis, ab oratore rerumcog-
<*tim partem esse dieanius. nitionem flagitat, quod est philo-
3..fMcratM. Gue)f. Socrates, et sophia*. Et hoc a~o~ttt r~u~nat
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. II, i5. 349
stantiae maxime convenit finitio, rhetoricen esse bene
dicendi scientiam2; nam et orationis omnes virtutes se-
mel complectitur, et protinus mores etiam oratoris,
quum bene dicere non possit, nisi vir bonus 3. Idem 3';
valet Chrysippi 4 finis ille ductus a Cleanthe, scientia
recte dicendi; sunt plures ejusdem, sed ad alias quaes-
tionës 5 magis pertinent: idem sentiret finis hoc modo
comprehensus persuadere quod oporteat, nisi quod
artem ad exitum alligilt7. Bene Areus8, dicere secun- 36
cum superioriIsocratisoptntone.» « quisobmutescere ni-
concupierit,
Vellem Turnebum locum accura- hil aliud legere debeat. o Cic. de
tius nobis indicasse; ei tamen as- Fin. IV, 3. Erat in eorum definitio-
sentior et praetuterim Socrates, nehauddubieo~6m:~f')'«t,proeo, 1
nam de looo Isocratis, ubi dicitur quod est apud Sext. Emp. (1. c.)
rhetoricen esse partem philoso- et Laertium VII, ~2, e?. Illud qui-
phia non dicitur. ED. dem a scriptoribus relatum non in-
t. Huic ejus ïM~fattha'. Guelf. venio.
omittit ejus cum multis Codd. et 5. Ad alias ~u<B!ttonc!. Non ad
edd. fere vett. Tarvisina pro hisce hanc, utrum soli viro bono tribuen-
philos. q. e. Isocrates. Huic e. s. dat da eloquentia?
ista ~At~o! Sed Isocratis huic e. s. 6. &)tttret. Voss. 3, tcntt'et.
cujusmodi nihil in Jensoniana. (Vi- ,Idem sentiret. Haereo in conjunctivo
de notam ad 11, 5, !6 An vero.) imperfecti, quem omnes fere dant
Hanc scripturam expressit Obr. libri. Sed nulla adest conditio, cu-
fortasse ex Argentoratensi.-Atm. et jus solet is esse index, quum pra:-
Turie. philosophia sed Isocratis. sertim sequatur alligat, non alli-
~'M6!tantt<B.VideProoem. tot. op. 2', garet. Vide notam ad I, 8, 5. Ne-
et III, 6,39,40. que verisimile excogitatum aliquem
2. Rhetoricen. scientiam. Haec nnem, qui non usquequaque pla-
videtur Hermagorae fuisse definitio ceret, a seriptore nostro (qui foret
vide ad §.23. Sed et Xenocratis Iabor infinitus) non potius relatum,
fuit et stoicorum; vide Sext. Emp. quem revera aliquis rhetor dedis-
p. 289. set. Quœ quum ita sint, lenissima
3. Nisi vir bonus. Guelf. et Goth. mutatione legi malim sentit et, ut
cum Jens. (tac. Gesn.) omittunt vir, sit certus cujusdam rhetoris finis,
cum Vpss. 1,2, it. ed. Tarv. Ven. etsi auctore non memorato.
Loc. Ruse. Bad. Placet ob majorem y. ~/Hoat. Bene. Guelf. et.Turic.
concinnitatem. Omittunt etiam alligat. ~t bene cum Bodl. Alm.
RR. i, 2, 3 etCAMp. Ed. Bal. et plerisque edd. vett., neque
4. Chrysippi. Cleanthe. Scrip- spreverim.
sit artem rhetoricam Cleanthes,, 8. Areus. Guelf. ars. Jens. (tac.
Chrysippus etiam sed sic ut si Gesn.) artis, qui est omnium fere
 35o M. FABII QUINTILIANI
dum f!rft<fem orationis. Excludunt à rhetorice malos et
illi, qui scientiam civilium ofnciorum eam putaverunt,
si scientiam virtutem judicant; sed anguste, intraque
civiles quaestiones, coercent. Albutius non obscurus
professer atque auctor~, scientiam bene dicendi esse con-
sentit sed exceptionibus3 peccat, adjiciendo, circa ci-
viles ~u~s~onës, et credibiliter, quaruin jam utrique
37 responsum est. Probabilis et illi voluntatis 4, qui recte
~eM<:reet dicere, rhetorices putaverunt hi sunt fere
fines maxime illustres, et de quibus prsecipue disputa-
tur nam omnes quidem persequi, nec attinet, nec pos-
sum quum pravum quoddam, ut arbitror, studium
error. Regius, si receptam conji- deSenee.Rh.Contr.ni~praef.p.
ciendo assecutus est, multam me- Bip. tg~ seqq. item Sueton. de
retur laudem sed adsunt vindices Rhett. 6.
Goth. Bod). Alm. Turic. prœter eos,1 a. ~uetor, quatenus scribendo
qui silentur.-R. t etCAMp.,arh!. docet opponitur ~ro~Mori, qui de-
En. -Areus. Nihi) obstat quo mi- ctamando. Et sic pro scriptore est
nus hic sit stoicus philosophus passim apud veteres, huj as maxi-
Alexandrinus cui Alexandriam me aevi, sed plerumque remanente
condonavit Caesar Octavianus vide aliquo originis vestigio nt sit, $
Plutarc. in Antonio, p. g53A.So)et quem ~'0)i(em solemus dicere in
a quibusdam scribi Arius, quum. historia maximeatiisque disciplinis.
Grœcum nomen sit 'A~fo:. De hoc Vide Drakenb. ad Liv. Vm, 30, 9.
vide Fabr. Bib). Gr. Har). vol. Hf, Sic Plinius major vocat auc~oj'M un-
p. 540, ubi citatis adde Suidam in de sua hausit. Ma)it tamen fortasse
V. ef'z)r, primo ejus nom. De eo aliquis actor pro auct. ut Cic. Brut.
multa Meibornius in Maeeenate, c. 89: u Mo~Oftt. et actori summo
c. t8 (citante Burm.), p. tog seq. u causarum et nït~~fro M pro quo
Etsi a plurimis, qui meminerunt hic professor. Sic II, !2,t2, actores
ejus, scriptoribus mentio nulla sit (sine additamento) opponuntur
artis r~etor;CfB, quam ediderit, ve- pftBcf'~ton&M~.Et hoc praTero.Vide
risimile tamen, sua- fami)ia* claros Epist. ad Tryph. i tegendis auc-
philosophos etiam hoc scriptionis ton<)m. n
génère œmujatum, quum prœsertim 3. J?~e~tt'on;&m, anguste coer.
Qu. eum protinus subjiciat Clean- u cendo definitionem ut modo
thi et Chrysippo. Vide Nostr. III, dicebat.
f, t6. 4. Probabilis. voluntatis. Hoc
t. ~tttttu!, C. Silus, Novarien- est, virtuti et probitati favere sunt
sis, asyi Auguste! rhetor, de quo vi- putandi.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. ïï, 16. 35i
circa scriptores artium exstiterit, nihil eisdem verbis,
ambitio 1
quae prior aliquis occupasset, finiendi; quae
procul aberit a me. Dicam enim non utique quse inve- 38
nero, sed quae placebunt sicut hoc, r/ïetortcen essebene
dicendi, scientiam quum, reperto quod est optimum,
qui quœrit aliud, pejus velit. His approbatis, simul ma-
nifestum est illud quoque, quem finem 2, vel quid sum-
mum et ultimum habeat rhetorice, quod~s).?; dicitur, ad
quod omnis ars tendit; nam si est ipsa bene dicendi
scientia, finis ejus et summum est bene dicere.
CAP.XVI. Sequitur qusestio, ~<t ut</M rAetonce? nam
quidam vehementer in eam mvehi soient et, quod sit
indignissunum, in accusationem orationis utuntur
orandi viribus4: jE'/oq'Men<Mmesse, ~M0°pce?t~ eripiat
scelestos; cu/M~~yraut/e </antnen<ur :Mfer:m boni; con-
silia </Mcantur in pejus; nec seditiones modo tMr&cpone

t. Ambitio. Vide ad I, 2, 22. per viguit etsi, ut vera prodamus,

~mtttt'osum, yeteri sensu, fuisset et ut nostrorum temporum expe-
aliorum, et quidem clarorum, scrip- rientia déclarât, nulla ars pejor sit
torum verbis ipsis uti et sic eos de- vel métier, prout ea utuntur mali
mereri qùum nunc nonnisi ~<on<B vel boni cives. Porro absque elo-
studium signiHcetur, quae tum maxi- quentia et solo rationis atque sanae
me contingit, si.primus tua dixisse mentis lumine civitates regi pos-
videaris. suni; quin immo felicissimi fuerunt
2.Quem~nem.!pseQuint.pârum pop., quibus haec ars fuit ignota. ED.
cavit obscuritatem, dum ~oypari- Orandi viribus. Aliquid simile
ter et TfÂo:reddit~!t:cm. vidimus in Russavio (sive Rufum
3. 7n accMMtfonem orationis. Un- inavis ) litterarum et artium obtrec-
de Gcero,.). 1 de.Orat. ait Plato- tatore. Cic. de Or. I, JJ PJato.
nem in Gorgia sese in oratoribus Min oratoribus irridéndis ipse.
irridendis maximum oratôrem prœ- « orator summus. n
stitisse. H;EC quaestio tractatur a 5. Cujus. valet. Ta)ia ferc ex-
Cicerone 1. cit. et lib. 1 de Inven- probrat rhetoricœ Socrates in Gor--
tione. Ficus quoque Mirandula gia PIatonis, p. ~80 E, ~81 A, B;
eamdem qu~stionem tractavit in apud Bip. vo). JV, y4~ 7~~ ']" sic
libr. advers. Ilermolaum. Csterum concludit: < Tm~</KHjU<T' ct<f<-
ut 6eri solet, quœstionis nodus non )t6<vM jM~~t 'r<c /<ot <fe<t! )! ~i~
adhuc solutus est: et rhetorice sem- <tJT?[ M~t, tf <)aKtt!<JTtT'! Xfi'
 352 M. FABII QUtNTtUANI
po~u/are~ ~e<e//a ef:6:?n:e~c:6!~a e.cct<<?ntur;cu-
jus t/e?t:~ue tum ma~t~tts~ ~<t u~tM~ ouum p/o~a~M
3 contra uen<a<emvalet. Nam etSocratt objiclunt~ comici,
</oc6reeunt~~Momo</o~orem c6tMM?M m<orem4y<c:et<:
et, contra, Tisiam~ et Gorgiam simIHa, dicit, poUiceri
4 Plato. Et his adjiciunt exempta Grœcorum Romanorum-
que, et enumerant, qui, permciosa~, non singulistan-
tum, sed rébus etiam publicis, usi eloquentia, turbave-
rint civitatium? 7 status, vel everteriHt; eoque etLacedae-
t. 7tte.r~ta&t7)a'. Guelf. et Turic. Vit. beat. c. 2 y, ipsum facit dicen-
tne~p~ttott~acumpterisqueCodd. tem tota illa mimieorum poeta-
et edd. vett. omnibus prœter Ald. rum manus in me venenatos sales
qui dat t'nc~tt'tt~ttt&t/ia, nullo auc- suos effudit. DIog. Laert. fj,
tore. Verissima recepta, quam vin- 20 'A~t~ro~w ct~TMxa!~m~a!c'rct
dicant Goth. (cum Voss. 2 profec- ~)Tra)Âc~of~6/Trao cirotO~vT~. Vide et
to, constante socio) et Vallensis, Nubb. Arist. v. g8, 9g; it. i )2-t 18.
ut refert Badius, recte laudans, in De hac autemjactantia Protagorica
textuque ponens quem meorum vide Aristot. Rhett. II, 2~ extr. Cic.
primusimitaturCervicornus(t52t). Brut. c. 8 init. Gell. V, 3 extr.
Est tne-~tatt/c bellum id ipsum 4. Faciat. Subjectum est aliquis.
quod vult Ald. prsepostero suo in- Vide ad II, t5, 12, velit.
exting. Sic usurpant Cic. Har. Resp. 5. Tisiam. Plato. Tt~~ Te rûo-
c. 2 Liv. IV, 35, 8 XXXnt, i3, 1 yiaç T6.
~'fitf ae. T~~â OjUtX~ ~M6~'CC\et,
olsvxpât.èsyé.rc, X!i<
xxi Ttt
aâ
8;xxxnt,47,9;Ftor.rv,4, ~Mi~tÀctOjMfJC~CC, <pA/V6~ctt'Ï~~B~t J't~
neque dubito quin recte Burman- ~a~mr xo~ot/. Phaedr. p. 267 A; Bip.
nus (in Add. adQu.) reponat apud vol. X, 364. Vide et ejusd. dial.
Tac. Ann. Ht, 73, t, pro utexp~i- p. 2~3 ABC; Bip. 367,7.
cabili. RR. t, 5 et CAMp., ttte.c- 6. Perniciosa. e/o~ue'tttn. Eo
pM~natt/ta. Eo. nomine Gracchos accusât Scaevola
2. Ma.<-t'mu~.Sic Guelf. eum om- apud Clé. de Or. I, t) extr. indi-
nibus prope Codd. et edd. vett. Nec canteTurneho. Vide auctorem Diat.
video cur Burm., cum eoque Gesn. deOratt.c. 37,usquoad(inemIIbri.
maluerint maxime, recentiorum 7. CtMtattUtT). Guelf. civitatum
scripturam.Turic. siLetur. –RR. ), et omnes quantum video libri. Bur-
2, 3 et C~MP., majctme. En. mannusvideturprimus, neque mo-
3. Comici. Nota Aristophanis nito lectore ille, inseruisse i, quem
prosopopœia 'roS <)'tK~/ot/(qui et esse diligentiorem scriitendi mo-
jt~TTMt) )[!t' ~<f/)f0['(qui et )!rr<«) dum docent Vossius in Aristarch.
~o~M.Nubb.v.882-no4ap. Brunk. 1. IV, p. 744; et Drakenb. ad Liv.
Neque unus Aristophanes Socratem XXXtH, 20, t. Neque tamen tuta
insectabatur, sed et alii comici, ve- emendatio quum Varro ipse- utram-
lut Amipsias et Eupotis. Seoeca de que genitivi formam défendit, de
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. H, .6. 353
moniorum civitate expulsam et Athenis quoque, ubi
actor movere affectus vetabatur velut recisam orandi
L. L. t; VU, p. Bip. 120 ctMta- (vide ad 11, t5, g) ~ct~Mf. ~<
< tum, parentum civitatium, pa- pt~MX,y~H~yatOtjcT(~~QcnT~ Xë~-Of-
rentium. MCivitatium. Vide H, 4? Tajf J.T?e'{' Ttvoc. Sed neuter Garnisse
33, ubi plurimi libri (ut Guelf. et videtur errore. Quintilianum inpri-
edd. ptera'que) itidem omittunt i. mis miror, et prope subirascor, le-
-De hac voce civitatium pro civi- gem m Areopago solo sanctam ni-
tatum fusins diximus in nostro Cœ- mis secure ad cœtera transtulisse
sare, prœsertim B. G. IV, c. 3 tribunalia. Quo igitur animo lege-
nostrœ edit. t. I, p. t34. ED. bat Lysiacas miserationes, veluti
i. Zacet~Bmotttomm. expul- p. Reiskii 6g5 seq. ~og seqq. et is-
sam. Plut. Apophthegm. Lac. p. 226 tam patris, fratrum, afMnium, libe-
D. (o At/xoE~o:) ~ftt'rNvrmt <s't~- rorum denique commendationem
e'Mt ~tHÀCt~ttt6B'et)t~TO. <f<0CM't!;M- ab jEschine, summo cum affectu,
TrQPQS QU~e<7Qpt0~ttS. €t<yM<t ~t}V peroratam p. Reisk. 3~2 seqq. ut
XtrftfTtt. Quibus gemina leges in tot alia taceam loca uhi TMt'rx ~ctt-
.ejusdem Lycurgo, vol. I, p. 44 E. <f/~ crctp<o~<tjM<vMtfit mentio, judi-
r. Id. Lycurg. p. 52 D.: n~«f"r~M~ ces que a miserauonis prssUgiis
c n~t/o'ftV'ot~,~'ro~oc *A6~v«ot/Tc~EA&- cavere sibi jubentur. Quae omnia
jts~tf/xoy/ot/cct/~et8<~<t7ToKftAoufTOC, 0~- ante Hyperidis istum epiloguni fac-
6m!, ~'î, ~6~6~'/<ct0< T-ft~'E~X~mt ta'eausari, neque verum est et nu-
<t/< tMtfftX~XOt~~M~Stt'x~!? <Mf' gatorium. Ab Areopago autem af-
~ttfKv.Quod responsum exstat Lac. fectus proscriptos fuisse, constat
Apophth. H, 231 D. sed et osci- inter scuptores quorum citacse tes-
tanter repetitum, Antalcidaeque tri- tes Aristotelem Rhet. r, t, 5, et
butum 11, 2iy D. quae res profecto Lycurgum contra Leocratem p.
non minuit illam to9f~! suspicio- Réisk. l~ sufficiet, quum pr~Bser-
nem. Athena'us Deipn. XIII, g2 tim hic snuul doceat in ca:teris tri-
ttKOTMf. '~OXAc~<r<?p 'Cr0~«ev,Jt~~jMfi- bunaiibus nihil tale fuisse vetitum;
~<:rTt& HAaUt<<fttfjMo?/û)y. ot! <sj'~o~ft)'- qxamquam de ea solum agunt in-
Tcn. ~T~tMt. Vide Sext. Emp. terdicti parte, qua non licebat !~M
.p. 2a3. Auct. Dialogi de Oratt. ToJ ~ct~&«tT&$Âe~ttf, quod tamen
c. 40: Quem. oratorem Zace(/<e- solet cum tm ~~fjM~9<t< x~< oM'rt-
t montMm, fjnem Cretensem acci- ~~6~< conjungi. Hancce ~E~TTo\o-
pimus ? quarum civitatum seve- ~fiïv ab ipso praicune fuisse vetitani
« rissima disciplina, et seYerissima! cum Nostro ( VI, t, ) refert Lu-
leges traduntur. « Vide Cic. Brut. cianus de Gymnas. vol. 7 (Bip.)
C. !3. p. t~. Quintifian errorem notat
2. Ubi. t)efabatu)'. Aliquoties Meursius de Areopago in Thés.
hoc ingerit Quinti)., non hcuisse Gronov. vol. V, p. 209~. Sed aper-
Athenis affectus movere ut Vï, l,1 tius rëdarguit Wernsdornus loco
y, et X, t, toy, et adest Athena'us modo ( H, 15, g ) cuato qui ipsa
Deip. XIII, 5f), nafrans, post illam Athena:i narratione efficit, in Areo-
Hype<iJeam Pl~rynes defensionem pago oratam fuisse causam Phry-
23
 354 M. FABII QUINTILIANI
5 potestatem. Quo quidem modo nec duces eruM utiles,
nec magistratus, nec medicina, nec ipsa denique sapien-
tia nam et dux Flaminius', et Gracchi, Saturnini,
Glauciae~, magistratus, et in medicis venena, et in iis,
nes, si forte pro renovato hoc de-
eretoAthenœusmate acceperit tune
demum factum.
t. Flaminius. De eo loquitur qui
ad lacum Thrasymenum victus ab
Annibate insignem pop. Rom. cla.
dem attulit. Is caeteroquin malus et
perniciosus ciyis fuit. ED.
a. Glaucite magistratus. Goth.
post hane vocem inscrit egere, pro
quo Alm. et turic. habent gere,
unde Burmannus conjiciendo effe-
cit gessere. Et est sane quod ha:reas
in locutione, qua certus homo di-
citur magistratus, quum fere digni-
tas intettigatur, non homo. Sunt
tamen loca, uhi aliam signincatio-
nem vix agnoseas, ut Cicero it)
Verr. III, 82 Secuti sunt avario.
« res magistratus t ea enim avaritia
est homiQis gerentis magistratum,
non dignitatis, quomodo tum recte
intelligitur, quumv. c. tribuniplebis
dicuntur imperiosi magistratus. 0
Sic et Liv. XXHI, to, 5: Egres.
« sus. magistratus consedit. Sat-
va autem hac locutione, concin-
nior oratio, si nil post nomina ista
~G/auc'(e" subjicitur, quum ne
ad '< ~'7~tntn~u$quidem; sed m-'
teHigendum utrobique fuit, fue-
runt. Ed. CAMP. habet C/attCt
egere magistratus. Burmann. suspi-
catur G~uct ceMere magistratus. En.
f/amt)ttu! G~tMCttP. Flaminius
notae vecordiae du; ad lacum Thra-
symenum cotera Hanniba!em re
male gesta periit. Liv. XX)f, 3-y.
Gracchorum res apud Freinshe-
mium ex auctoribus eongestœ !e~i
possunt cum fructu !ibb. LVIII,
LIX, LX, LXI. Luc. Appuleii Satur-
nini trib. pleb. et C. Servi)ii Glauciae
praetoris ibid. lib. LXIX; et tangun-
tur fuse a Cicerone pro Rabirio
perduelli.
3.\M<dtO!. Sic Codd. quantum
video omnes, quare née ausus sum
sollicitare quidquam; caeterum mi-
re favens vett. edd. plevarumque
seriptura* medicinis, quœ et est
Jens. (tac. Gesn.). Tarvis:. non ac-
cedit (vide !ï, 5, t6, notam) ne-
que Veneta. Sed dant medicinis,
pra'terBurmannorecens!t<)s, Ruse.
Bad. Cerv. Et magnopere, ni fa))or,
claudicat recepta. Qua' enim est
concinnitas in ipsis phitosophis
( quos mira quaedam putabas virtu-
tis exempla ) deprehfnduntur Na~i-
tia venena autem in manibus (opi-
nor) medicorum; nam in t/Mt!
eodem, quo in philosophis flagitia,
sensu, dici nequit. Longe meliui
autem philosophos (vivas quasi vir-
tutes) oppones medicinis (~a)utis et
vitae instrumentis). Est tamen quod
consensum fortasse cohib'eat. Me-
Actn<p ( plurali maxime, numero)
pro remediis, medicamentis, ho-
dierno nimis sensu dici videntur.
Cic. de Or. II, 83 His quatuor
causia totidem medicinte oppo-
nuntur. Plin. H. N. XXVIII, t
(Animalia) profuere medicinas re-
periendo. et pra'bendo.. Idem
XXIII,54,p. Bip. t33 medicinas.
Tmata habent. Et sic passim apud
hune scriptorem sed video, quid
objici possit.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. Il, .6. 355
qui philosophorum nomine male utuntur, gravissima
nonnunquam flagitia deprehensa sunt. Cibos asperne- 6
mur, attulerunt seepe valetudinis causas nunquam
tecta subeamus, super habitantes aliquando procum-
bunt non fabricetur militi gladius, potest uti eodem
ferro tatro. Quis nescit ignés, aquas, sine quibus nulla
sit vita, et, ne terrenis immorer, Solem Lunamque,
prascipua siderum, aliquando etiam nocere ? Num igitur 7
deformem caecus ille 2
negabitur Pyrrhi pacem Appius
dicendi viribus diremisse? aut non divina M. TuH!t elo-
quentia et contra leges Agrarias~3 popularis fuit, et Cati-
Unae fregit audaciam et suppUcadones4, qui maximus
honor victoribus bello ducibus datur, in toga meruit?
Nonne perterritos militum animos frequenter a metu 8
revocat oratio, ettot pugnandi pericula ineuntibus, lau-
dem vita potiorem esse persuadet? neque vero me Lace-
daemonii atque 5 Athenienses magis moverint, quam po-
pulus Romanus, apud quem summa semper oratoribus
dignitas fuit6. Equidem nec urbium conditores? reor 9
t. ~a~etu~tttt!. Sic, nullo addi- tecedentibus. Pertinuerunt enim
tamento, in sensum deteriorem ab- supplicationes ad oppressam con-
iit vox jam apud ipsum Ciceronem, jurationem Catilinariam. Vide Oc.
magis etiam apud posteriores. Vide pro Sulla, c. 3o extr. In Pis. c. 3
Drakenb. ad Epitom. lib. XJiI Liv. init. Altera supplicatio (vide Ep. ad
Vide de opinione ad II, 12, 5. Fam. XV, 5, et ad Att. VII, i) ar-
2. ~~tM! Ca?CM!.Vide Freinsh. mato décréta fuit.
)ih. XIII, c. 3t, 32,33. 5. ~Ve~ue. atque. Goth. (tacente
3. Agrarias. Contra Rullum. Po- Gesn.) ttec. aut, cum Jens. (itid.
pntarem contra iegg. agrarr. ora- tac.) et plerisque vett. edd. Hoc ma-
tionem nonnisi summa eloquentia !int prope. –CAMP. at~fMc.R. t, attt.
efticere potest. Bene Regius affert 6. 0)'<:ton&u!tH~ntta!~Mt~. Cice-
Ptin. H. N. VII, 3t, p. Bip. 35: ro testatur, post imperatores maxi-
Te dicente (M. Tutti) tegem agra- mam obtinuisse dignitatem orato-
tiam, hoc est alimenta sua, ab- res Romœ, eorumque majorem
« dicaverunt tribus. fuisse gloriam quamjurisconsulto-
4. Et stipplicationes. Hoc inter- rum. Tcna.
p'n~ctione non dirimendum ab an- !7r&!t<mconditores. Vide Cic.
23.
 356 M. FABII QUINTILIANI
aliter effecturos fuisse, ut vaga illa multitudo coiret in
populos, nisi docta voce commota; nec legum reperto-
res sine summa vi orandi consecutos, ut se ipsi homi-
to nes ad servitutem j uris astringerent. Quin ipsa vitaeprae-
cepta, etiamsi natura sunt honesta, plus tamen ad for-
mandas mentes valent, quoties pulchritudine'm rerum
claritas orationis illuminat: quare, etiamsi in utramque
partem valent arma facundiae, non tamen est sequum id
n haberi malum, quo bene uti licet~. Verum hsec apud
eos fortasse3 quserantur, qui summam rhetorices ad per-
suadendi4 vim retulerunt. Si vero est bene dicendi scien-
lia, quem nos finem sequimur, ut sit orator inprimis
vir bonus, utilem certe eam esse confitendum est. Et
hei:c!e~5 deus ille princeps, parens rerum, fabricatorque
mundi, nullo magis hominem separavit csetens, quae
quidem mortalia esseut~, animalibus, quam dicendi fa-
de Inv. 1, 2 et de Or. 1,8, quo rationis quadantenus exortia non
loco improbati et repudiati a se li- sint, quod dicere videtur Fabius
bri bonas sententias videtur con- estque hic locus ex ipso. Cicerone
servare voluisse. sumptus. TORN.
i. Se ipsi. Ipsi jungendum est 6. QtftB. essent. Observat Ges-
antecedenti, non sequenti, unde nerus, intelligi sidera, quae itidem
nullus sensus existeret. Minus lati- animalia sint de quorumdam vete-
ne se ipsos. rum sententia, sed immoirtalia. Pla-
2. Quo tet~e utt <tcet.Vide M,t o, 3. to Epinomis, p. St. 982 E. <~xct<~{
3. Fortasse. Guelf. et Tune. for- (M~a. (Tct ~JT~) X~OjM6f. (Bip. IX,
sitan cum Jens. (tac. Gesn.) reliquis- 256.) Tim. St. III, 4o B. ~t a~xy!;
que edd. ante Gryph. Revocavit <7~v~T~t, ~ct ~e~t ~VT<t. (Bip. IX,
Obr.-RR. t,2, SetCAMp.habent 323.) Arist. de Cœlo !T, s. (p. Sy)b.
-forsitan. ED. 5~) t~ ('cre~ <r~acv) Me~METe~ovTnev
Ad persuadendi. Goth. (tac. MroÂ<t/~ittttt'n~<t~Mtc)Mu~{.Quum m
Gesn.) ad persuadendum, quo sum- tamen et ha:e careant sermone (nam
'nam sit adjectivum referendum ad concentus orbium caelestium hue
vim, male. nemo traxerit) malim interpretari
5. Et hercle, etc. Galenus quo- de diis, qui sunt animantes et ipsi.
que in protreptico ad bonas artes, Vide III, 7, 6; it. V, to', Sy, ubi
scribit hominem sermone magis a homo co parum demonstrari dicitur
brutls differre quam ratione, quum quod sit antmn/, nisi addatur, ?)tor-
 INSTITUTIONIS ORAT. LÏB. II, 16. 357
cuhate. Nam corpora' quidem magnitudine, vuibus, i3
firmitate, patientia, velocitate praestantiora in illis mutis
videmus eadem minus .egere acquisitae extrinsecus
opis nam et ingredi citius, et pasci, et tranare aquas,
citra docentem, natura ipsa sciunt: Et pleraque contra 14
frigus ex suo corpore vestiuntur, et arma iis 3 ingenita
quaedam, et ex obvio fere victus, circa quae omnia mul-
tus4 hommibus labor est; rationem igitur nobis prseci-
puam dedit, ejusque nos socios esse cum diis immorta-
libus voluit. Sed ipsa ratio neque tam nosjuvaret, neque 15
tam esset in nobis manifesta, nisi, quae concepissemus
mente, promere etiam loquendo possemus, quod magis
deesse caeteris animalibus, quam intellectum et cogita-
tionem quamdam, videmus. Nam et moliri cubilia, et 16
nidos texere, et educare fœtus, et excludere quin etiam
tale, qualis et Porphyrii ratio in tiam interpungere aut scribere
Isagoge,p.Aristût.Bip.3<)o(vot.!): <'a~ue(resp.adcor~ora)proe<
<M. TO? AO~MO~ K~ <t6~V~TOM dem, ut Alm. et Turic. mox (~. ;~)
(~a]0~
<ft~0~<t!~M~TttTOta!~t'My.Mt)TCt!'9'feE. proeyns~ue7tos,tt!~m):os.
itidem Speusippi, sive Platonis ip- 3. ~)'ma iis. Guelf. et Turic. ar-
sius, in Definitionibus St. III, 4 l1 MU, cum plerisque Codd. quod
A. e~: ~met KS~M-rot. ( Bip. XI, frustra videtur defendere Gesn. Re-
287 ), ut et Phaedr. ~ot x9ctMTo< ceptœ vindicem esse puto Bodl.
T' ~mot, p. 2/{o C. Bip. X, 3xo. L. pra;ter edd. vett. omnes. Caeterum
Seneca Epist. 58 animalia aut malui sequi cas dando iis, pr-B lits
mortalia aut immortalia. recentt. ut Gesn. Nostri Codd.
Y. Nam corpora. Vide Plin. H. RR. i,2,5etCAMP~ hab. aritzis. Et).
N. libri VU, proœmium. Nam ~.Mu/tu!.ItaGuetf.etJens.,
corpora quidem. Ideo Epicurus di- Gesnerus autemBurmannum hanc-
cebat omnia fortuna esse facta, ho- ce scripturam ex plurimis Ubris af-
minique naturam fuisse mo~ercam, ferentem perperam cepit, quasi in
belluis benignam parentem quod iisdem multis esse diceret, quod in
réfutât Lactantius in libello de Opi- Goth. inveniebat ipse et conatur
ficio Dei. TunN. defendere; sed frustra, ni fallor.
2.' Eadem minus. Prœruptum vi- HabentmttMsTarvis. (recédons a
detur hoc ~t~f~Tûf. Quare lubens Jenson. Vide II, 5, t6.)Stoer.
hic audiamGatIœum eademque ten- Chouet. Leid. Gibs., mate. R.
tantem. Nisi forte malis <M~r~mu- 3 habet multis. Eo.
tare in eyent, et ante hanc senten- 5. JPJucarc. c.fcMere. Priusne
 358 M. FABU QUINTILIANI
reponcre in hiemem alimenta, opéra qasedatn nobis ini-
mitabUia qualia sunt cerarum et mellis, efficere, non-
nullius fot tasse rationis2 est; sed quia carent sermone,
!7 quae id faciunt, muta atque trrat:OMa/:a~ vocanlur. De-
nique homines, quibus negata vox est, auantuDum ad-
juvat animus ille caelestis? Quare si nihil a diis oratione
melius accepimus, quid tam dignum cultu ac labore
ducamus aut in quo malimus praestare4 hommibus,
ergo educant quam excludunt? Si- apud eum. Et haec forma habet ra-
milis tamen ratio Homerici illius tionem,aiiorumque scriptorum
i'M v' t'T~~tt )!<f*<t'tOtTo, de quo usum, ut Cornincii, seu script. ad
non male Dammius in Lexico Ho- Herenn. I!, t2. Neque enim addu-
merico, p. a3~. cor, ut Celso, Seneea* aiiisque lati-
t. 7ntt)t)t<!6[~a. Jens. (tac. Gesn.) nitatis auctoribus tribuam rationa-
immutabilia, cum Voss. t et edd. ti/cm et irrationabilem, quas voces
Tarv. Venet. quod eorrexit Regius vix Apuleio imputeni. N:hi) agit
verissime. Vide I, )o, y, multisque Borrichius Cogitationibus de Lat.
Codd. auctoribus factis, ut Guelf. ling. attatt. p. t5o: uhimas et ac-
Goth. et Britannicis tribus haud curat'ssimas editiones Quintitia-
dubie, ac Turic. –R. 5 habet im- ni t appeUando, quum ue Codd.
mutabilia. Eo. quidemiuhujusmodiqua'stione
2. Nonnullius. rationis. Egregie multum proHciant. Jrrattonabt/M
hoc persequitur Virgil. Georg. IV, est in omnibus, quantum video,
a!t)-22~, ineredultis tamen iis, qui Codd. et edd. X, 7, t nisi qt~od
defendunt talia, quod ostendit lo- Stoerius et Chouetus (nescio unde)
cus Georg. 1, ~)5-~3. dant irrationalis, quos secutus est
3. 7rrahono<ta. Unum Cod. Tu- Burm..quum deseruissent Leid.
ricensem auctorem nactus reposui Gibs.et Ob'tem!H,5,Gotha-
scripturam, quœ non dubito quin nus Cod. (tac. Gesn.) pro ratio-
vera sit. Co'teri omnes libri con- naMtt! dat !'attOtt<i[ttK&MS.Numquid
sentiunt in irrationabilia, et solet tamen apud quemquam va]ebunt
Quintilianus a VV. DD. citari vin- hujusmodi auctores? Videntur ita-
dex hujus vocis, pro qua scripsisse que hisce medii aevi sordibus pur-
eum bic etiam irrationalia, plane gandi boni scriptores,ut rat<)';a&t*
mihi est persuasu!);. Hoc quidem lisjam nonnisi apud Cangium cjuae-
uno loco usurpasse barbaram vo- ratur cum cognato suo raisonnable.
cem reperiretur, namDeeiam. 3a5, 4. ~*r<B!tare. prêtant. «Prae-
p. (ed. Bip.) $2~ irrationabiles ctarum mihi videtur quiddam
impetus non moror. Rationalis adeptus is, qui, qua re homines
(III, 5, 4; III, 6, 53, 54, 8t, 86; bestiis prœstent, ea in re homini-
V, to, 56 etc.) et irrationalis (VIII, bus ipsis antecellat. Cicero de
6, t3; X, 7, !t) cœteroquin est tnv. (non, ut Paréos indicat, de
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 11, .6. 35g
quam quo ipsi homines caeteris animalibus praestant? Eo t8
quidem magis, quod nulla in parte plenius labor gra-
tiam refert id adeo 2 manifestum erit, si cogitaverimus,
unde et quousque jam provecta sit orandi facultas; et
adhuc augeri potest 1. Nam utomittam, defendere ami- 19
cos, regere consiliis senatum, populuin, exercitum in
quae velit ducere, quam sit utile, conveniatque bono
viro; nonne puichrum vel hoc ipsum est, ex,communi

0~!c.) t, 4, unde contulit in Lb. Guelf. Jens. caeterique mei omnes

deOr.1,8.
Nulla. parte. Apparet nota
Gesneri critica, voluisse eum dare
arte (pro parte) quod inventum in
Goth. ab optimis Burmanni libris
defendi narrat. Sed operae non pa-
ruerunt, neque ego eum casum
inutilem puto, quum recepta recte
habere mihi videatur. Sunt sane bo-
ni libri Turic. BodL Bal. Alm. et
ed. Andr. qui dant arte, sed solita
est confusio (vide Liv. I, f5, 4
Drak.) in qua, ut consilium librarii
versatum fuerit, non est necesse.
Pars, quum sit quam hodie vocant
speciem, generi subjectam, quid
vetat dici, nulla ;M parte a;que ac,1
nullo in genere, in quo nemo hs-
reat profecto. Liv. XXXIX, 36, 4:
ne in ulla ~)a!tc crudelitas eorum
"cessareto; et Nost. mox !y, t,1
parte in hae, c. 18, 5, in parte ora-
toria. Item XII, t, i6 Nec M. Tul-
lio defuisse in ulla parte. volun-
tatem:I,3, 17; 1,7, !9; I, to, 4,
3t; III, 6, 63; 111, 8, 14. Accipias
etiam pro nusquam.. tNuUainarten a
angustius est coercitum, quam prô
consilio scriptoris. Neque enim cs-
teris artibus solum, sed aliis quo-
que humanis conatibus, majorem
gratiam referre ait eloquentiam.
parte. Ed. C.tMP., arte. Eo.
2. Id adeo. ~aeo potestatem ha-
bet rariorem, ubi subjungitur; et
fere est pro vero; continuationi,
inserviens, ubi ple-
explicationi,
rumque prœmittitur id, ut Cicëro
Verr. IV, 63 extr. pro Cœcina, c. 3o
Sallust. Cat. c. 33 bis init. et extr.
id. Jug. c. tOy. Vide TurseU. de
partt. p. 4~ Il, ubi tamen atiquot
exempla aliena et pro Sallust. Jug.
10 lege 106.
3. Unde. Eleganter anteponunt
et Goth. Voss. 2 et edd. vett. qui-
bus adde Tarv. Venet. Ruse. Bad.
Cervic. R. 2, et unde. R. et
CAMP., unde. ED.
4. Et. potest. Gesn., qui in bis-
ce, tamquam minus ad propositum
facientibus, haeret, videtur non pla-
ne assecutus, quo sensu Quintil.
modo dixerit gratiam referre.
Non prœmia intettiguntur, sed ope-
ris ipsius successus. !n oratione
maxime elaborarunt homines, ne-
que frustra operam insumpserunt,
et ne praesentibus quidem terminis
artem métiri decet. Neque obstat
quod mox de pr:<;ntiis etiam loqui-
tur, praemisso ~'Vamquod non
semper arctissimum nexum demon-
strat.
 366 M. FABII QUINTILIANI
intellectu, verbisque, quibus utuntur omnes, tantum
assequi laudis et ~lonae,ut non loqui et orare, sed, quod
Pericii contigit, fulgurare ac tonare videaris?
CAP.XVII. Finis non erit, si exspatiari parte I)!ihac,et
indulgere voluptati velim transeamus igitur ad eam
2 quaestionem quœ sequitur, an rhetorice ars sit. Quod
quidem adeo ex iis, qui praecepta dicendi tradiderunt,
nemo dubitavit, ut etiam ipsis librorum titulis testatum
sit scriptos eos de arte rAe/onca. Cicero~ vero etiam,
qusË rAe~oWcevocetur, esse <!r~c:OM?H e/o<yMer<t:am di-
cat quod non oratores tantum v!ndlcarunt~, utstudiis
t..fu~ttmre. Guelf. et Turic. rhetoricam vacant. De tnv. J, 5.
~u~ere cum plerisque Codd. et 3. ~t'M~tcamnt. Guelf, judica-
Andr. quos voluisse fulgerare con- runt. Goth. et Jens. (tac. Gesn.)
jicit Burm. Sed receptam tot dant ~'u~tcafenfnt, çum tot ed<l. quarum
edd. etiam vett. et vindices sunt aliquot et indicaverunt. Recepta so-
Codd. Goth. et(haud dnbie)Voss. 2, la vera, si ne ullus quiclem addicat
praeter alios qui silentur ut Voss. 3, Cod. Quam frequens T~ t-in</tc. et
Bern. Quamquam, ut animadvertit judic. confusio, et res ipsa docet et
Burm., etiam Cic. Orat. c. <) de exempla nstendunt apud Drakenb.
eadem re ~u~ere dixit. Editio Liv. XXXIX, 2. Tuen~ur ui'tt-
quuqueCAMp. habet~u~ere. Eo.– dicandi vocabulum Voss. t~ 3 (dan-
Pericli. foMore. «.ne~x\6Mc o~~M- tes u<ndi'cant), cumaliis, qui silen-
<' ~'tOC *'H~Tpct7rT6V)2~0VT< ~t/V6KC/XO& tur. Voss. facit cum suo Goth.
<''rx'f*E\\<tJx. Aristoph. Acharn. Possit aliquis praeoptare rationem
v. (Brunck.) 53o, 3 f. Locus a scrip- Voss. ),3, praesens ostendentium,
toribus utriusque tinguiB sœpe et ob id quod sequitur videantur et
citatus et signiSeatus. Vide.Nostr. consentiunt. Sed non est consilium
XII, 10, a~, 65. Neque prirnus neque effectus vindicandi, verum
Olympil cognomen dedit Pericli tn ita intellige Si soli oratores
Aristophanes, sel vulgo jam usur- "hoc vindicassent, possent vider)
patum ad invidiam traduxit. Vide w suis studiis induisisse iisque ho-
Plut. Peric!. p. i56 A, B, qui de "norem quacsisse. Cave suis stu-
cognominis origine disputât. Vide diis ab)ativu)n accipias. f~<Pi<a)-<*
,Lucian. Imagg. p. 3!, vol. VI Bip. alicui aliquid est yratt/tMn. Sic
ibique Graevium: adde Theonem Plin. Paneg. 48, 2. Suet. Tit. c. 8,
Prog. p. 77, ed. Cam. Etiam Aspa- t))ht<ctttattatttp)'<BSttt!Sse.Perfectum
siam Junonem appe!Iaruntcomici, autem praesente inelius h. 1. <jma
Plut. Pericl. p. t65 D. oratores isti inte)]iguntur tafi.i ~e)-
2. Cicero. « (Civilis rationis) pars mone familiari defendisse quum
« est a)'t!c<OM e~o<jfMcnha, quam eorum de arte non multi exstent li-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. II, j? 361

aliquid suis praestitisse videantur; sed cum his pMtoso-

et et consentiunt. Ac 2
phi, stoici, peripatetici' 1 plerique,
me dubitasse 3 confiteor, an hanc partem quaestionis
tractandam putarem nam quis est adeo, non ab erudi-
tione modo, sed a sensu remotus hominis, ut fabricandi
quidem, et texendi, et e luto vasa ducendi 4 artem putet;
rhetoricen autem, maximum ac pulcherrimum, ut su-
pra s diximus, opus, in tam'sublime fastigium existimet
sine arte venisse ? Equidem illos qui contra disputa-
runt, non tam sensisse quod dicerent, quam exercere
ingenia materiae difficultate credo voluisse, sicut Poly-
cratem~, quum Busirim laudaret, et Clytaemnesttam
bri philosophi autem in scriptis (argento). x L. Seneca Epist. 65,
consentientes etiamnum leguntur. p. !Q2: "(~Es). ex quo (statua)
Prssente (vindicant) usus esset aJuceretur.t)SedNosterX,5,g:
fortasse, si pro oratoribus scripsis- <'eadem cera.. aliae formae duci so-
set rhetores. -RR. 3, 4 et CAMP., ient. Virgilius jEn. VU 63~
vindicarunt. RR. i, 2 judicarunt. « ocreas ducunt nr~ettto. n Oau-
t. ~totct et ~Mn~MtettCt;Principes dian. de Cons. Mallii Theod. i38:
stoicorum de rhetorica scripserunt, « ductos. mores meliore metallo. a
ut Zeno, Chrysippus, Cleanthes, Apparet his ipsis exemplis sensus
Diogenes. Principes item peripate- ducendi, quod est pro ~tt~endo ut
ticorum, ut Aristoteles, Theophras- texica docent.Origo locutionis pro-
tus, Critolaus, qui testantur rheto- fecto in materia moUi, ut cera, lu-
ricam esse artem. TcRN. to. Vide Casaub. ad Pers. p. 38t.
2. Ac. Ita Guelf., ut correxit Re- Sic Noster X, 3, i~ opus duce-
gius. Goth. et Jens. (tac'. Gesn.) ~t «re;"etHo)'at.Sat.I,to,~3,/i~:
cum Voss. 2 et edd. Tarv. et Ven. epos Varius ducit. x Omittunt
3. Dubitasse. an. Recedit a fre- e quoque nostri Codd. RR. 2,5.
quentissimo usu Te? dubitare. an. 5. Ut supra. Proximo capite, ut
Vergit enim h. L in negationem putat Gesn., et recte videtur ille.
dubitatio. Vide ad t, 5, ~6. 6. Polycratem. Laudem Busiridis
E luto. ducendi. Guelf. omit- ab hoc conscriptam, ejusdem ar-
tit e, cumVoss. l et Goth. Utraque gumenti declamatione opponenda
forma, sine pra;p. et cum ea, legi- castigavit Isocrates, qui et oratio-
tur apud scriptores, ut Virgil. VI, nis in Socratem meminit (Busir.
8~9, nobilissimo loco ducent de init.), sed ita ut diligentioribus ap-
marmore vultus n ubi de est pro pareat, eam non fuisse Anyto scrip-
e. Plin. H. N. XXXIII, AS, p. Bip. tam, sed declamationem post obi-
'oS: "laminas duci. ex optimo tum Socratis eompositam. Vide
 363 M. FABII QUINTILIANI
quamquam is, quod his dissimile non esset', compo-
suisse orationem, quae est habita contra Socratem, dici-
5 tur. Quidam naturalem esse rhetoricen volunt, et tamen
adjuvari exercitatione non diffitentur; ut in libris Cice-
ronis de Oratore dicit Antonius, observationem quam-
6 dam esse, non artem. Quod non ideo, ut pro vero acci-
piamus, est positum 3; sed ut Antonii persona servetur,
qui dissimulator artis fuit banc autem opinionem ha-'
buisse Lysias videtur4; cujus sententiae tatis defensio
Diog. Laertium Il, 3p,et Henr.Va- inveni neminem. Busirim. Sic
tesii Emendationes, p. '5<), edit. Put. Joan. VaH. At CtMf. Andr.
Burm. Pro oratione serio scripta Bodl. Atm. Bu!tn(<em. ED.
accepit Themistius Orat. a3, et vi- t. Esset. Non displicet h. t. fran-
detur ~;). Var. hist. XI, to. Vide cius conjectans est. Vide notam ad
Nostr. III, t, 11. FatneUeus hic so- 8, 5, quum libri omnes taeantur
phistes (vide tsocr. Bus. init.) spur- receptam. Ratio conjunctiviimperf.
cissimum librum Phitaenidi suppo- non magnopere apparet, nisi forte
suit, arguente Eschrione lambo- intelligas f si verum esset. For-
grapho apud Athenacum, p. 335 tasse tum maxime feras, si retule-
C. D. Significat fa)sarium et Diosco- ris ad compO!M<MC,tamquam dic-
rides epigrammate. Brunck. Anal. tum pro erat, sed in oratione
vol. I, p. 5oo DifHcuttatem ma- obliqua. Quamquam autem eo
f teriae id maxime demonstrat dicitur, quod, si Polycr. scripsit
quod Busiridis etoglum videtur eam orationem, non exercendi eo-
usurpatum fuisse, ut t7/au~6[fu!"» lum ingenii causa, sed serio, ma-
appellaretur, sieut Virgilio Georg. lam causam egit.
III, 5, quem etiam respexisse ad a. Ciceronis de Oratore. Lib. ï,
haec laudandi mali hominis cona- c. 20; lib. H, c. 7, 8. Observationis.
mina putat Hieron. Wolfius in Grœ- tamen vocabulum apud Cie. h. t.
co scripti Isocratei argumeato. Po- non invenias et solet o&~rMttto-
lyerati huic laudationes cessissé nem fere jungere cum arte, ut de
non videntur, quem notat Aristote- Divin. H, 71. Brut. 8 extr. non vi-
les Rhett. III, 2~, 3, 6; Dionys. cissim sibi opponere utramque, ut
Ha), in Isa*o, XXII, p. tu: no- hic memoriter refert Quint. Quam-
hiee ipsa
~t/~ftTX! tffto: ~<6t <t 'rw ~\))9't0<c, quam Ernestus in Clave
~U~aOC tf'6KCK 6VTO~B~t~tXTf- Quintiliani verba ponit, tamquam
<~OpT<XOC
XOtf, t~ct~c J'a 6V TO<C~~t6VTt~MOM invenienda de Or. i, 30, ut e t lexica.
(fte~tvctt <(~t*.Vide et Demetr. de 3. Est positum. Jens. (tac. Gesn.)
Eiocut. §. 120, qui videtur men- esse positum cum Tarvis. Ven., ma-
tionem facere illius pro CfytfBnmes- le. R. a et CAMP. est positum.
tra orationis, quam caiteroqui, prae- BU. t, 5, esse positum. ED.
ter QuinnUanum, qui memoraret 4. Hanc. Lysias videtur. Fateor
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. Il, y 363
est, quod indocti, et barbari, et servi, pro se quum lo-
quuntur, aliquid dicant ~t?n!/e principio, narrent, pro-
bent, re/M<cn~et, quod vim habeat epilogi, t/eprecenfur.
Deinde adjiciunt illas verborum caviHattones~ nihil 7
~tt0</6.c ar/e~t, ante artem fuisse atqui dixisse homi-
nes pro se, et in alios semper; doctores artis, sero jam 3,
et circa Tisiam et Coraca primum, repertos; orationem
igitur ante artem fuisse eoque artem non esse. Nos 8
porro, quando cœperit hujus rei doctrina, non labora-
mus~; quamquam apud Homerum, et prseceptorem
haerere me in loco, de quo nemp tione est homonymia, sit ne scilicet
quidquam. Nec opinatb injicitur ea pro quacunque locutione acci-
mentio Lysia:, quam magis ferrem, pienda, an vero pro artificiosa:
si conjunctione etiam induceretur, quocirca distinguit Fabius. TcnN.
non autem. Et male me habet quod 3. Sero jam. Potest supervacuum
post Ct~'m« ( quod facile refere- videri jam, quare omittitur in qui-
batur ad opinionem) ingeritur !e't- busdam edd., Cod. quidem nullo.
n fetttttE, quasi nullum substanti- Omittentes secure imitatus Capper.
vum pra;cesserit. Neque inveni, qui Quum Cicero nunc sero, Tacitus
prxter Quint. referret, Lysiam elo- jam sero dicere reperiantur, quidni
quentiae artem negasse, nisi forte sero jam feramus, quod ipsum le-
Cicero id videtur dicere Brut. c. 13 gère me non mémini, sed fortasse
« Nam Lysiam. orationes. scri- etiam sœpe legitur. Inest fortasse
"bere. cœpisse, artem removis- imsio quum sero sit saepissime et
« se. ~) Sed potest aliter accipi iste pœne plerumque pro HtmM set'o.
locus. Si abessent verba, in quibus Vide III, 5, Doctores enim sero
versamur, commode retuleris cu- veniunt, quum opas, quod docturi
'~tt! !e)ttent;œ ad dictum illud sunt, jam est effectum. R. t
Antonii apud Cic. (§. 5.) CAMp.et ed. Hack., sero jam et. RR.
t. Qitod. dicant. Attende scrip- 2, 3 et CAP., sero et. En. Sero
torem alienas argumentationes re- jam. Coraca. De hisce, patria Si-
ferentem (vide ad t, 2, 2), ne forte culis, vide Cic. Brut~ t2, et aliis
tirones ~uo~, etiam extra obliquam multis locis, ut et NostrumIII, t, 8.
orationem, conjunctivo jungere as- 4. j~a&oran:u!. Ita (omisso, quod
suescant. Neque necesse erat lo- est in edd. ut et Gesn., e~uo'ere)
qMunftt)' etiam dici, quamquam vel Guelf. et Turic. cum Codd., quan-
hoc potuisse ferri existimo. tum video, omnibus, pra*ter Bern.
2. ucr~ontM cavillationes. qui tamen solet Guelf. plerumque
Cavillationes appellat argumenta referre. Ald. quoque omisit cum
sophistiea quae fallunt et imponunt, quibusdam, quos est imitatus Obr.
cujusce modi est hoc: nam in ora- Est autem sine infinitivo )on~e ele-
 364 M. FABII QUINTILIANI
Phœmcem tum agendi, tum etiam loquendi et ora-
tores plures, et omnein tribus ducibus orationis3 genus, @
et certamina4 quoque proposita eloquéntiae interjuve-
nes, invenimus quin in caelatura 5 clypei Achillis et lites
9 sunt et actores. Illud admonere~ satis est, omnia, ~uee
ars consut~mc[U6r<t7, a natura initia duxisse. Aut tolla-

gantius. Codd. RR. t, 2, 3, la- bus illis dicendi generibus copiose

boramus. At edd. C~MF., Hack. et
Capp.a&oramu~<.[Cou~f?7'c.ED.
't.f/tœ)ttcent.VideII,3,n.
Scriptor vitre Homericae itidem ex
hoc loco dotet Homerum cr<tp<r~-
Tet, GT'TC~ftt6~v MfttTOPfKH, p. 23?
in Ernesti Homero, voL V.
2. to~ue)td<. Goth. (tac. Gesn.)
e~o~MOtf/t, cum Voss. 2, male.
Loquendi, R. 5 et CAMP.Ed.
3. Ducibus orationis. Guelf. hisce
duobus vocahulis inserit ista, ju-
diciale, demonstratiaum, de/t&e)'a-
<tt)ttm, solus quantum video. Falso
ille qua orationis, qua sententiae no-
mine. Vide nnem notae. Eumdem
tamen errorem Capperonn. erravit,
licet saniora docentem exhiberet
Camerarium. Etiam in ducibus de-
signandis fallitur, cum Gedoyno
Phoenicem, Nestorem, Ulyssem ap-
pellans. Omne. ducibus. Gell.
VII, t Ea ipsa genera dicendi x
(ct~ot uber, <~tot gracile /ot
médiocre) "jam antiquitus'tradita
ab Homero sunt tria in tribus
magnifieum in Ulyxe et ubertum,
subtile inMenetao et cohibitum,
mixtum moderatumque in Nesto-
re. Vide et Vossium in Or. Ins-
tit. 1. VI, c. l, p. ~}2y, et Clarkium
ad !Uad. 111,2 3, qui plurium scrip-
torum locis docent, inter veteres
convenisse de hae Momericorum
oratorum proprietate. Et inprimis
vide Nostr. XII, l o, 63, 64. De tri-
Cicero0rat.e.23-a8,itemauctor
libelli de vita Homeri, p. Calei 3l~4
seq. quem eadem ducum Homeri-
corum exempla afferentem obscu-
rius designat Clarkius ex Galei et
Barnesii sententia Dionysium Ha!.
<!B'9~ 'rMc0/~H~ûL'?rofM~6Mc.Est locus
Gal. p. 3~7 seq. et Ilomer. Ern.
vol. V, p. 238. Superior locus ap.
Ern.p.<8oseq.
4. CertamHta.ttMeKM.niad. XV,
28~<.O~n'OT6KO~PO<6C~a'6~V'S-St<
~Mt/Sacy.
5. Quin in c(E/atM)'a. Guelf. et
Turic. in omittunt cum plerisque
Codd. Utrum Goth. habeat pra!p.
necne non memini; Gesn, quidem
nil monuit. Sed vereor ut assit. Bri-
tannici Codd. habent eam, si dili-
gens est Gibsoni silentium. Si Aldi'
est conjecturât): hoc iuterposi-
tum~venssimaestilla.t omit-
tunt quoque RR. Codd. 1,2, 3 et
C~Mp. Ed. In ctB~ahtM. Iliad.
XVIII, 497-508.
6. Illud admonere. Guelf. inserit
cntm cum Turic. Goth. Et Jens.
(tacente Gesn.) et Codd. pBerisque,
edd. autem ante Gryph. (t5~)
meis omnibus. Neque alienum èst,
modo referas ad laboramus, trans-
iliendo parenthesin quamquam.
« actores. x Suentur Coditcs Bal.
Voss. i, Bern.
~.Con~ttmmafent.Goth.etJens.
(tac. Gesn.) coitsumarit cum multis
 INSTITUTIONIS ORAT. LÏB. II, 17 365
tur ?Mec~c:?M~quas ex observatione salubrium, atque his
contrariorum, reperta est, et, ut quibusdam placet, tota
constat experimentis nam et vulnus detigavit aliquis
antequam haec ars esset et febrem quiete et abstinen-
tia, non quia rationem videbat, sed quia id valetudo a
ipsa coegerat, mitigavit. Nec fabrica sit ars; casas enim 'o
primi illi sine arte fecerunt: nec mm:ca; cantatur ac
saltatur per omnes gentes aliquo modo. Ita, si rhetorice
vocari debet sermo quicunque, fuisse eam, antequam
esset ars, confitebor si vero non, quisquis loquitur, nI
orator est, et tum non tamquam oratores loquebantur,
necesse est, oratorem factum arte, nec ante artem fuis-
se, fateantur. Quo illud quoque excluditur, quod di-
cunt, non esse artis id, quod faciat, qui non didicerit
dicere autem homines et qui non didicerint~. Ad cujus
rei connrmationem afferunt, Demaden 4, remigem, et

editt., bene. Ed. CAMP;habet -empirici. Vide Cornel. Celsum in

con~fmafent.ED.
). Experimentis. Apponam lectu
jucundam Gesneri notam n Pote-
rat adjicere Fabius, si declamare
animus illi fuisset, ne hominum
quidem esse expérimenta omnia,
sed ex parte etiam animalium.
< Sumamus summa illa prœsidia
<medicorum:venEe5ectionemhip-
popotainus monstravit, Plin. H.
.N. VIII, 26, S. 40, p. Bip. 93,
vomitione canes clystere ibes
~Egyptiœ prius quam homo usae,
Cie. de Nat. Deor. II 50 ubi
« plures id genus medicinas com-
memorat copiosissimus est Pli-
nius Vin, 27 (Bip. c. 4i, p. 94,
95 x –~pertmentM. Serapion
sola putavit experientia medici-
nam constat citra rationem quem
multi secuti sunt, qui vocati sunt
Praefat. iib. de Med. Tum.
2.~a<ettt~o.VideJJ,t6,6;it.
huj.e.§.25.
~n~G~J~~
(tac. Gesn.) cum edd. ante Gryph.
omnibus, latinitate et logica jn-
bentibus. Caeteri didicerunt. Illud
levius, quod Goth. Jens. (tacente
Gesn. ) cum Codd. aliquot et edd.
ante Gryph. modo pro sing. dant
pluralem. Elegantior est singularis,
quem tuetur Guelf. Turic. id quod
~ao'aKt et didicerint, omissis his
d. a. h. e. q. n. d. eumAtm.–R. l,
didicerit. RR. 2,3, CAMP-,
factat.
faciant. ~icertnt. Eo.
Demaden. Sic Guelf. rectius
quam Demadem. Ita quoque R.
3. Demaden. ~E'!cAtnem. De
iUoconsu]e8ext.En)p.p. 20':
(~H~M~t~c)KM~'M~eeTttC.~f o/)~7'T~t<
 366 M. FABII QUINTILIAN!
~Eschinem hypocriten, oratores fuisse.: fatso; nam
neque orator esse, qui non didicit, potest et hos sero
potins, quam nunquam, didicisse quis dixerit; quam-
quam ~schines ab initio sit2 versatus in litteris, quas
pater 3 ejus etiam docebat; Demaden neque non didi-
cisse certum sit, et continua dicendi exercitatio
potuerit
)3 tantum, quantuscunque
4 postea fuit, fecisse; nam id
potentissimum discendi genus est; sed et 5 praestantio-
rem, si didicisset, jfuturum fuisse dicere IIcet~; neque
enim orationes scribere? est ausus, ut eum muttum va-

~'OTOCT~OV6~~Ta~TOn~VOt?X 'XOpMV, om 6\<t~~Ot/'Cctt-

O~t~rOU'7'et~'t~
«fn it~)} i! ~Tt~ot)!. Vide et Fabrice J~
Harl. tt, p. 868. De hoc Demosth
Quautuscunque. Inest~Mt'M~fc,
proCor.p.Eeisk.3t~:jM<~9N~~c ut fV, 9, 86, et VI, 2, 36; uhi de
O'~ttTC)!
To!: ~~m-OtOtt. M!-o-
<X6<K)<C se idem usurpat voeabof'jm.
X~tT<t<:x. T. P. 32g <<t)t'M MTM 5. Sed et. Pro et dant adhuc edd.
T) K<tT~'reJ'rNt J':ot tt Ttt~ttt ~a~t! ante Gryph. praeter Ald. Ne hoc
~m~'T~TOC,jMtX/MOtOtMTftTCC, fi~rox~Ttit quidem contra usunt Qu. Vide 1,5,
~~Tt{ K. T. P. 3oy ttUTOT~M- 2'notam,€ttamen?imutretinen-
<r<9nxo:(ex Reisk. conjectura, quam dum. RR. 5 et CAMP., sed et.
tamen non prsesto) ~M~fec Ot'vo- Ed. Haeh., sed. RR. t, 2, et a~
/«o:. Auc En. Etiam n<~At<cpost et inse-
t. ~!chtnpt)t. ~Esehines filius rendoeotMentiuntGoth.&tVoss. 2.
Atrometi titteratoris, primum A~- 6. Licet. Goth. et Jens. tum edd.
~ocrtta fuit, postea tenta, postre- ante Gryph. omnibus ~cfttf, quod
n<othetor.Tu«N. longema gis placet.
2. Quam~uam. !;t. potuerit. &:ftte)'c. Cic. Brut. c. 9 n is,
Conjunctiv. structum cum ouant- "cujus nulla exstant scripta, De-
~Mum attende, et vide ad Proœ- "mades." Nostr. XII, 10, ~o:
miumtS. <'clarissimos quosdam nihil poste-
3. ~tMeru- pater. Etiam hanc ritati. reliquisse, ut. Dema-
ejus conditionem multis conviciis den. Utrumei tribuenda sit ora-
prnsem'Ht Detnosthenes, p. a~o: tio t!)rt~'r~c Ja;~f)M6'n<t:adi, sis, dis-
ù)~0 'CT~TH~<70UT~OjMMC) eJof/~6~t~etp* putantem Hauptmannum in Reiskii
*EA?r/ot. ~J~~XOfTt ~~M~MftTtt. Jjo Oratt. Gr. V. 4, p. 258 seqq.
cu~c ~o~66<CTov. 'cr~re~, ~VT< Neque enim orationes. Demades ex-
T~O~MiiTOf,
67ro<t)(7<t'ATp0~tHTO)'.P.3t3: temporali facultate multum val'uit,
'!S-X<C.a)V/<t<TCttFO\\ycept~ët'AC CT~~MC quum Demosthenes nihil unquam
cï~ua T~ .z.a?pi .tvpôs?,m"ânôavxa7.éfoe diceret nisi praerneditatus. Dema-
TO//2\~V T~~ÛJVX~ T~ den tamen nihil scripsisse testatur
'O'p&~fJ'jSËf/MV~
~!i~T~ 'a'atj~t~p
~A~ft 07!'&').[~'Mif Cicero.TcKN.
 ÏNSTfTUTÏONIS ORAT. LIB. If, 17. 367
luisse in dicendo sciamus'. Aristoteles, ut solet, quae- 14
rendi gratia, quidam subtilitatis sux argumenta excogi-
tavit in Gryllo2 sed idem et de arte rhetorica t'res libros
scripsit, et in eorum primo non artem solum eam fate-
tur, sed ei particu!am~ civilitatis, sicut diatectices4, as-
signat. Multa Critolaus contra, multa Rhodius Athe- iS
nodorus; Agnon quidem detraxit sibi inscriptione,ipsa

t. t~f. sciamus. Non est quod Rhet. I, 2, t. Posita rhètorices de-

hœreas in ut, modo accipias pro
quamquam. Tum demum sibi con-
stat pra*sens ïctamM!, post perfec-
tum est ausus. Rem ipsam testantur
Diod. Sicul. XVII, t5: T~ToS~o~eM
J'Ë~OTMT* <EretVT~)tatT6~M<tO~) et
Plut. in Vit. Demosth. p. 85o C.
«t ~< A)tjMa<f))t Crct<Tt{cJjUtXD~-OMt T)!'
r <r
<))J~tt~mjMttet c~/xtmet «m<, )M<cf<t-
~<tp6~6<T <XM'6V ~ed~at~'oyT~Tetf To3 ~M-
~tO~SttOt/c trjtt'j.ttt Xft! cr<t~tt<xf«<t!.
2. Gryllo. Opus intercidit. Gryl-
lus filius fuit Xenophontis qui ad
Mantineam occubuit. Ejus nomen
videtur mutuatus Aristoteles, qui
apud Diog. Laert. II, 55, narrat
plurimas laudationes esse conscrip-
tas in Gryllum, etiam patris deme-
rendi causa. Aristotelis librum re-
censet Diog. Laert. V, 22, <!r~! ~o-
TOB(jt?c r~x~o?.
3. Particulam. Jens. (tac. Gesn.)
portiunculam cumTarv.Ven. Ruse.
Bad. prœter Burm. memoratas.
Dialectices. Hoc scripsi de con-
jectura Turnebi, sive ejns, cui ve-
rissimam emendationem sublegit
personams iste interpres. Libri qui-
dem omnes dialecticis, sed hoc ferri
non posse, quum sensus invertatur
eo plane, docet Aristotelis locus.
Vide sec. part. nota*. Capper. solus
in textu posuit necessariam correc-
ttonçm. ~r<ent. dxt/tett'ces:
Snitione (vide Nostr. tl, i5, 3) in
qua quidem artis nomen non est,
subjicit TO~TO~ctp o~t~c 6'y<~s
<~T!'r<;)~: 6'~ov. Item eod. cap. y
Mtrrt ~t//<C<tt'<et
Ttj't ~To~t)t)!t o?et <:rtt-
~ctp&'<CT<T?C<f'f6t\6X7<x?c f'VA<,K~t<~C
<!ft~!Tct ?< ~ttTt<'t<C, t~ J't)t«M
~~<<~eo~0~60etV'!C'OÂ(T<X))~ ~~Tt
/<û~0? T<T~ ~<atÀ6X'T'tX?f J[~ O~MO/ao/
5. Critolaus. Vide H, l5, 28. De
hujus argumentatione contra rhe-
toricen vide Sext. Emp. p. agt ,gt.
6. ~tAeKodoru! ~onon. De his
nihil certi. Quem Porphyrius citat
scriptoremAthenodorum ~o'c 'rfM
'A~MT. x~T!t~tf/<t: mate conjicit
Meursius in Bib). Gr. hune esse
Bostrum, quum sit stoicus, ideo-
que haud dubie Intelligendus Tar-
sensis ii)o, non Rhodius. Neque
soient stoici artem negare rhetori-
cen.Vide Fabr. Harl. m, 5~3, ubi,
ut et apud Meurs., male citatur li-
ber '?6~ <~rot/J?cxc<' 'crcn<~6< qui
rectius apud Athena-um est <i.
'!m«~<~c. Agnon, si pote, etiam ig-
notior. Sfite Harles, ). c. p. t6o
academicum phitosophum, Athe-
na;o memoratum, p. 6oï more sua;
fami)iae (vide Sèxt. Emp. 202, not.
Fabnc. o) accusasse rhetoricen pu-
tat. Sed ad ipsum oratorem Agno-
nem ve! Agnonidem refert opus hoc
Ruhnkenim m. Hist. CrM. Oratt
 368 M. FABII QUINTILIANI
fidem, qua rhetorices accusationem professus est; nam
de Epicuro', qui disciplinas omnes fugit, nihil miror.
'6 Hi comp!ura~ dicunt, sed ex paucis locis ducta. Itaque
potentissimis eorum breviter occurram, ne in infinitum
'7 quaestio evadat. Prima his argumentatio ex materia est.
Omnes enim artes aiunt habere materiam, quod est ve-
rum rhetorices nullam esse propriam, quod esse falsum
'8 in sequentibus probabo. Altera est calumnia, nullam
artem falsis assentiri opinionibus, quia constitui sine,
perceptione non possit, quae semper vera sit r/:e/o?/-
'9 cen assentiri falsis; non esse igitur artem. Ego, rhetori-

p. 89 seq. qui variatum docet in Voss.aet3.–R.tetCtMp.,<:ont-

talibus nominibus, ut primitiva et p~ura. RR. 2, 5, cum plura. En.
patronymica commutarentur. Ag- 3. ~'erc~ttOie. Guelf. prfec~to-
nonides orator ex Cornelio Nepote re. Omnes libri ~)<Bcc/)ftC'ne (nisi
et Plutarcho notus in Phocione. quod siletur Turic.). Sed reposuit
Apud Suidam est Agnonides, qui 'pere. jam Gesn. et ante eum Cap-
locus videtur mutilus, aut admo- per.,ex margine Stephan. ejusdem-
dum negligenter excerptus ab ipso que et Almelovenii conjectura ad
Suida. Agnon grammaticus memo- huj. c. §. ~r. –RR. 3, 5, perceptio-
ratur Villoisono in Proll. Hôm. ne. RR. t 2 CAMP. pt'fMtyttOttC.
p. 2g. ~f/tCModofMnt Turnebus –Anc~erce~ttone. n~~ T~'t~t T~tt
suspicatur fuisse stoicum quemdam ?«~T~~ 6!~tt tX ttc~TctÂ~tNtM~t-
philosophum, qui temporibus CaB- ~.t/~V~~6va)f K6K67r<TEÂOC e&~H~TOr
saris Augusti floruit, et Romœ ali- 'ra ~t'MA~f!tmT<!<<Ttit c(M~<tt. De-
quandiu dixit, ut scribit Suidas. Eo. finitio artis stoica quidem, vide p.
t. De J?ptCMro. Qui fugere t y3, sed f ab omnibus fefe proba-
« omnem disciptinam navigatione 'Lta"(videinfra§.~)))!<<<~Te~x))'
quam velocissima jubet. <' Nostr. OUXe9*r<~~T)f~~6K)t<tT<?J)~'6MT.C~x
XII, 2, 2~. Cic. de Fin. f, 7 Epi- t~T<~)! ~Tc~tKHTt~m. (Postre-
curi. vellem aut ipse doctrinis mum vocabulum addidi et neces-
« fuisset instructior. aut ne deter- sarium videtur.) Sext. Emp. xgo
ruisset alios a studiis. Inde multi "perce~tto quam xxT~x~~ mi vo-
in eum joci apud Cic. Argumenta, cant. n Cic. Acad. IV, seu LucuU.
quibus ars esse rhetorice negatur, e. 6. Vide Nostr. hoc c. §. ;};. De-
vide, sis, plurima apud Sext. Emp. 6nitionem pervulgatissimam vide
libro contra Mathem. secundo, sive etiam apud Lucianum in Parasite,
contra Rhetores. Bip. vol. VII, p. to5 totidem ver-
3. Com~htm. Guelf. cum plu ra, bis. Etmuhisequiorumhabent.Vid.
mate. Goth. (tac. Gësn.) p<Mra tum Schot. ad Aristoph. Nubb. v. 317.
 ÏNSTITUTIONIS ORAT. LIB. II, 17 36g
cen nonnunquam dicere falsa pro veris, confitebor; sed
non ideo, in falsa quoque esse opinione, concedam
quia longe diversum est, ipsi quid videri, et, ut alli vi-
deatur, efficere nam'et imperator falsis utitur saepe ut
Hannibal2 quum inclusus aFabio, sarmeritis circa cor-
nua boum deligatis iricensisque, pemoctem in adversos
montes agens armenta, speciem hosti abeuntis exercitus
dedit; sed Ulum fefellit; ipse, quid'verum esset, non
Ignoravit nec vero Theopompus Lacedaemonius,quum ao
permutato cum uxore hàbitu e custodia, ut mulier, eva-
sit, falsam de se opinionem habuit, sed custodibus prae-
buit item orator, quum falso utitur pro vero, scit esse
falsum, eoque se pro vero uti; non'ergo falsam habet',
ipse opinionem, sed fallit àtium: ïiec CIcero, quum se 2'
tenebras offudisse 4 j udicibus in causa Ctuentu gtoriatus
est, nihil ipse vidi't;'et pictor; quumvi artis suae eflicit, ut
quaedam eminere in opère, quaedam recessisse creda-
mus, ipse ea plana esse non nescit. Aiunt etiam, omnes

t. Falsa quoque. Guelf. omittit Tpt~ctV~C TO tTEO~MMTtt~Or ctUTMt 'C~-

quoque cum Goth. (tacente Gesn.) e~~E/V'MJ'6THVatJT?i.?S?T~T~~V(~K.
etVoss.2. 'Er6~t6ef~TMVËK''t'VO~<~Ëeu/T))'~d.~O~
2.t/t~a)tMtta/.Liv.XXn,t7. ~t~tV ttUTOtJ~'t~e~Seft' <tt<T)!'<ft MT*
Hannibal, inter oppidum Casi- et~'ro?<~=tFctTO/C e//6tf6. Pû-
'SJ'0\ejUt'Ote
linum et Calliculam montem inctu- lyaenus Strategg. Vf)f, 3~, qui aiiud
sus a Fabio Maximo, hoc stratage- ejusdem strategema refert I, <5.
mate evasit, et praesidium Fabii fu- O~u~usc. ~/<jnattt!. Se io-
gavit.TuBN. cumCiceronismvenissehegHt-Gesn.
3. 77;eo~ompu!. Rex Spartanus, Necjueeg«i))veni.Anf.tmi)iariser-
qui ephoros opposuit regibus,.ut monehocjaetavitCicero?Noiim
ait Cic. de Legib. JU, y, cujus pra:- quidquamtraudisversatumin.tam
clara apopitthpgmata sunt apud tragiça causa. Ju)iu~ Rufinianus
Plut. in Apophth. Laconn. p. 221 ( p. 207 Rutit. Lup. éd. Huhnk. )
D: Xt\mn! KXtxtfst.~')'r" 6M7r<~M- hanc Quint, sententiam repetit, et
vrou ~'t/fMj/<~9o??~ TOVetV~ft UTTO 'A~- loca assignat: pro Clu. c. t, 3, 3o,
xce~v ~t~~MccXM'ï'ov (~\ct'r'T6f76cu,)t\9ev 23. In Muraenanojudicio se atiquid
6C TO~C'SrO.\tjUtOt/f
6~tO~M'-3'~t/jU~y- etiam corona: dedisse fatetur do
7t! ?! TO~t~9f.<Mref*A~;ttt<fi!< rin.27.
1 34
 3~0 M. FABII QUINTILIANI
artes habere finem aliquem propositum, ad quem ten-
ant; hune modo nullum esse in rhetorice, modo non
praestari eum, qui promittatur mentiuntur nos enim
23 esse finem jam ostendimus, et quis esset, diximus.Prse-
stabit hune semper orator, semper emm bene dicet;
firmum autem hoc, quod opponitur,adversus eos for-
tasse sit, qui persuadere finem putaverunt noster ora-
tor, arsque a nobis finita non sunt posita in eventu
tendit quidem ad victoriam, qui dicit; sed quum bene
dixit, etiamsi non vincat, id; quod arte continetur, effe-
24 cit. Nam et gubernator vult salvanave in portum perve-
nire si tamen tempestate fuerit abreptus, non ideo
minus erit gubernator, dicetque notum illud, Dum c~f-
sS vum rectum teneam2. Etmedicus sanitatem segii petit;
si tamen aut valetudinis vi, aut intemperantia aegri,
aliove quo casu summanon contingit dum ipse omma

t. ~tfntunt. putaverunt. Vide M, o?< ~e c!v<~ctx~t!cJ ~\&ttt. Ut Graeci

!6,!I.
2. Dum clavum rectum tenant.
Proverbium Grsecunt fuisse ~9~
TM y~?f ostendit Ce. ad Qu. fr. I,
a, qui idem significat ad Div. XII,
zS Una navis est bonorum om-
nium quam qnidem nos damus
operam, ut rectam leneamus. »
Et Seneca Epist. 85 Neptune
nunquam hane navem nisi rec-
« tôt)!. » Originem demonstrat Aris-
tides in Rhodiaca p. Jebbii 5~2.
Gubernatorem enim, quumjamjam
instaret ut submergeretur navis
dixisse To~ro~HTo~~Â~of~Mtvovfftno-
n tum iHud Quint.) ft~' a! noT«-
~fM,??9' M) 0~9~ 'rM MMf)tftT<t<fJ~N.
Teles apud Stoba;um, p. (Gesn.)
5~ extr. K<t\m:Te TC? )H<ft~Mo<
<t~ o~ ')'< DeMftfct ~9)!t, cwM jt<u
etTMf 6t~<t9ccsy~of'a~&c'Ttîv T~j)V' ftAÂ'
navim rectam, sic Romani clavum
rectum in hoc proverbio dixisse re-
periuntur,ut,apu<Usidor.tnOrtgg.,
Ennius in Fragm. apud Columnam,
p. )32(nont02utexBurm.Gesn.):
Ut clavum rectum teneam, na-
« vimque gubemem. L, Seneca
Cons. ad Mare. c. 6 extr. c at ille
vel in naufragio laudandm quem
« obruit mare clavum tenSHfetn et
obnixum. Vide et Erasmum in
Adagg. Ht, ~8.
3. Et medicus sanitatem. Sanitas
simpliciter medicinae finis non est,
sed quatenus ars valet sanitatem
tueri, est finis medicina*. T~nN.
1. Non contingit. Guelf. cum
Goth. et Jens. (tac. Gesn.) contigit
cum Voss. 2 et edd. ante Gryph.
omnibus, melius sane.–ER. 2 et
5, cottt~tt. Eo. ~umnta non
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. H, 17 3?'

secundum rationemfecerit, medicinae fine non excidit'

ita oratori bene dixisse finis est; nam est a/s ea, ut post
paulum clarius ostendemus, in actu posita, non in ef-
~ec<u. Ita falsum erit illud quoque, quod dicitur, ~rtes 26
scire, quando sint finem consecM<<B,.r/!6fon'cennesc<re;
nam se quisque bene dicere intelligit uti etiam vitiis
rhetoricen, quod ars nulla faciat, criminantur, quia et
falsum dicat, et affectus moveat. Quorum neutrum est 27
turpe, quum ex bona ratione proRciscitur ideoque nec
vitium nam et'mendacium dicere, etiam sapienti all-
quando concessum est; et affectus, si aliter ad sequita-
tem perducijudex non poterit, necessario movebit ora-
tor. Imperiti enim judicant, et qui frequenter in hoc 28
ipsum fallendi sunt, ne errent; nam, si mihi sapientes
judices dentur, sapientum conciones, atque omne con-
ciUum~; nihil invidia valeat, nihil gratia, nihil opinio

contingit. Non usquequaque expe- 3, paulo post. Vide notam ad !1, 5,

ditus est vocis summa usus. Alias
enim solet summa artis dici, quod
utique prœstat artifex, ut eventus
excludatur, qui in artifice non est
positus. Sic modo c. t6, tj sum-
ma rhetorices.. t Procemium 6
summa ejus operis. Ex ipsa igi-
tur Quintiliani doctrina summa me-
dieina' non est sanitas, quem ta-
men sensum hic locus postulat.
Malim abesse summa (ex casu ex-
tremo natum fortasse) ut intelliga-
tur sanitas, (ex prioribus) ad cont.
t. f~'ctt/ Guelf. ejcc~ct, cum
Jens. (tac. Gesn.) et Codd. atque
vett. edd. non paucis. Convenien-
tius videtur antecedentibus Istis
erit, dicet. Sed si contigit )egitur,
aptius perfectum etiam in excidit.
R. t ~oem non excidet. En.
2. Post paulum. Joann. Voss. t,
t.Ata!eautemadNo5tr.U,5,t,
Burmannus cepit Gronovium ad
Liv. XXII, 60, t6, quasi de casu
ageret, qui nonnisi positum hune
défendit ubipraetnittiturprnEposniOt
Sic apud Nostrum 1, 8,7, ubi nul.
la librorum varietas. /~f D~u-
lum, cap. seq. Structura ha*cac-
cusativi infrequentior veteribus,
altéra illa ablativi.
3. A7en'/actum. sapienti. Vide
locum Cic. aUatum ad )[, t5, 32.
Nam et men~acixm. Plato in
Hippia, sive de mendacio, licere
ait atiquaudu mentiri dum res
contra virtutem et honestatem non
sit. A qua opinione non abhorrent
Origenes et D. Hieronymus /)M)K
MC~~actuM sit oj~c~o~uTn et a pie-
tate ~tq/MHCHfur. T<]pK.
/{. Concilium. Alm. coMt~wi
a4.
 3?2 M. FABII QUÏNTIHANt

praesumpta, falsique testes; perquam sit exiguus elo-

quentiae locus et prope in sola delectatione ponatur.
ag Sin et audientium mobiles animi, et tot malis obnoxia
veritas, arte pugnandum' est, et adhibenda quae pro-
sunt neque enim~, qui recta via depulsus est, reduci ad
3o eam, nisi alio flexu, potest. Plurima vero ex eo contra
rhetoricen cavillatio est, quod ex utraque causse parte
dicatur. Inde haec3, Nullam esse artem sibi contrariam;
rhetoricen esse conirariam sibi nullam artem destrue-
re quod effecerit; accidere hoc rhetorices operi Item,
~t<t~ dicenda eam docere; aut, non dicenda; itaque 4,
vel per hoc non esse artem, quod non dicenda pra°ci-
piat vel per hoc, quod, quum dicenda praeceperit,
31 etiam contraria his doceat. Quse omnia apparet de ea
rhetorice 6 dici, quae sit a bono viro atque ab ipsa virtute
sejuncta alioqui ubi injusta causa est, ibi rhetorice non
est; adeo ut vix admirabiti? quodam casu possit accide-
cum Jens. (tac. Gesn.) et plerisque rem. Goth. et Jens. (tac. Gesn.) ita
edd. vett. Millies eonfundunturhaec cum Voss. 2, 3, et edd. vett. om-
duo vocabula in MSS. Egregiam de nibus ante Gryph. Verum puto:
eorum diversitate disputationem Nostri Codd., ita. En.
habes Jo. Fr. Gronovii ad Li\'ium 5. Apparet. Guelf. Goth. Jens.
XLIV, 2,5, unde apparet etiam h. (tac. Gesn.) Voss. 2, et edd. ante
ubi neque senatus neque milita- Gryph.omnes apparent, male.
re inteUigitur consilium, sed con- 6. Ea rhetorice. Goth. (taeente
'< ventus populi cujusque tegen- Gesn.) ipsa rhet., mate.
dum esse <'o?;Ci7<Mm. y. ~.T admirabili. Guelf. ex mi-
Pu~nan~um. Goth. (tacente rabili, cum p)er!sque, qui quidem
Gesn.) ~utyanchtttt, ridicule, sed memorantur, Codd. nisi qnod in
solus. cœteris admir. Ed. Jens. (tacente
2. Neque ent'm. Sic Guelf. cœterl Gesn.) ipsum dat, quod recepi cum
libri Nec enim. Vide not. !I, 6, 2~. Tarv. Venet. pra*ter Burmanno me-
3. Inde /ttEc. Goth. et Jens. (tac. moratas. C.cten, ut et Gesa., vix
Gesn.) Inde hoc cum plerisque vett. ex adm., hie tamen uncina~o ex,
edd. praiter Ald., ,male. Confusio et improbans in nota. Error est ma-
frequens vide Drakenb. ad Liv. V, nifestus et proclivis Codd. Jungen.
34, t, et vide notam ad I, 11, t3. tium autem utramque scripturam
4. Itaque. Guelf. ite per erro- editiontun ratio non ferenda. Quas
 INSTITUTIONIS ORAT. LÏB. II, 17. 3?3
fe, ut ex utraque parte orator, id est, yir bonus dtcat.
Tamen, quoniam hoc quoque in rerum naturam cadit, 32
ut duos sapientes alicluando justae causae in diversum
trahant (quando etiam pugnaturos eos inter se, si ratio
ita duxerit, credunt ), respondebo propositis atque ita
quidem, ut appareat, haec adversus eos quoque frustra
excogitata, qui malis moribus nomen oratoris indul-
gent nam rhetorice non est contraria sibi. Causa.enim 33
cum causa, non illa secum ipsa, componitur; nec, si
pugnent inter se, qui idem didicerunt, idcirco ars, quae
utrique tradita est, non erit; alioqui nec armorum, quia
sxpe gladiatores, sub eodem magistro eruditi, inter se
componuntur~; nec gubernandi, quia navalibus prseiHs 34
gubernator est gubernatori adversus; nec imperatoria,
quia imperator cum imperatore contendit. Item non
evertit opus rhetorice, quod efficit4; neque emm posi-
tum a se argumentum solvit orator, sed ne rhetorice
apud eos, in persuadendo finem
quidem, quia 5, qui

enim, ut reliqua taceam, aures non
radat vix ex? RR. t, 2, 3 et
CiMp., ut ex. Obreet., ut ex. CAP.
et ed. Hack., ut vix ex. En.
i. Q:MHjo. credunt. Cogeban-
.tur hoc defendere stoici, quoniam
rempublicam administrare sapien-
tis esse contendebant, neque ta-
men uni alicui civitati soli sapien-
tem tribuere audebant. Disertum
in hanc sententiam locum veterum
nunc quidem non invenio. De stoi-
cis autem maxime loqui Quint., qui
hoc credant,vel inde fit probabile,
quod II potissimum sapientis effi-
giem sotebant proponere.
2. Propositis. Guelf. pr<~<Mth'
3. Com~)0)tu)ttur. Proprium de
gladiatoribas vocabulum observent
tirones. –Nam metaphora est duc-
ta a composltionibusg)adiatorum,
quando gladiatorum paria inter se
componuntur et comparantur, ut
in arma decertent. En.
4. Quod efficit. Guelf. quod ef-
~ectt, cum Goth. quod recte probat
Gesn.
5. Quia. ou~renfur. Si nonnisi
verisimilia quacruntur, possunt ea
sibi invicem opponi, neque tamen
esse contraria, ob id, quod sub-
jungit, « si quid. credibile. H.ec
enim sententia, ut bene demons-
travit interpungendo Cesn., etiam-
num pendet a conjunctione quia.
~ermtnt/tft autem apud eos qui-
dem qttt in pers. putant Mm-
per apud cœteros tt"K certe quœ-
 3y4 M. FABII QUINTfUANI
putant, aut si quis, ut dixi, casus, duos inter se bonos
viros composuerit, verisimilia quserentur; non autem,
si quid est altero credibilius, id ei contrarium e&t, quod
35 fuit credibile. Nam ut candido candidius, et dutc: dul-
cius non est adversum, ita nec probabili probabilius;
nec praecipit' unquam non dicenda, nec dicendis con-
36 tra'ia, sed quse in quaque causa dicenda sunt. ]~on sem-
per autem, etiamsi frequentissime, tuenda veritas erit;
sed aliquando exigit communis, utilitas, ut etiam falsa
defendantur~. Ponuntur hae quoque in secundo Cicero-
nis de Oratore libro contradictiones, ~y'<e?Mearum re-
rum e&s~<yMûp sciantur; oratoris omnem actionem opi-
nione4, non ~c:en<:a conhncn; quia et <p!<c/eos dicat,
37 qui nesciant, et ipse dicat aliquando, quod ne~c:a~. Ex
his alterum, id est, an sciat judex, de quo dicatur, nihil
ad oratons artem; alteri respondendum. ~rA earum re-

runtur,«!t~tt!<:oMpfMucrtf)~ 3. In secundo. libro. Jta enim

quoniam utriusque causa vera qui-
dein esse netluit, verisimilis nihil
obstat quo minus sit. Eam ~enten-
tiam et Badius efficit contra Re-
gium, qui corrigere volebat quia,
suadens pro eo: ~rtBtcr~uam, non
profecto leni mutatione. Aldus pro
gutErentur, per operarum errorem
det qu<Eru))tur an consutto, non
dicam, etsi est in utraque editione.
Sed magis prope placet praesens
future.
Nec prtBc'p't. Intettige rhe-
torice. c
2. Defendantur. Guelf. defendat
cum pluribus Codd. et edd. praeter
memoratas Tarv. Venet. Equidem
errorem puto, et manifesta* origi-
ms quamquam potest explicari,
iiitelligendo rhetorice. n -RR. t,
a, 5 et C~Mp., defendat. Eo.
ait c. y Ars enim earum rerum
"est quœsciuntur: oratoris autem
t omnis actio opinionibus non
scientia, continetur. Nam et apud
eos dicimus, qui nesciunt, et ea
f dicimus, quae nescimus ipsi. ? An-
tonius loquitur.
4. O~t'itone, t:o;t !e<cmfMt.Opi-
-nio est sensus formidotosua et du-
bius: scientia autem certa et indu-
bitabilis, qualis esse debet in arte.
TcMMtS.
5. Quod nesciat. Goth. et Jens.
(tac. Gesn.) ~me nesc. cum Voss. 2
et multis edd. ut et Tarv. Ven. et
ipso Cicerone; vide not. 3, supra.
Quod et qufE ssepe confunduntur.
Vide Drakenb. ad Liv. XXXVII,
35,3.VIdeadH,3o,Ao(;et
Afec. RR. 2, 3, <~ffEtK~oat.
B. 5 et CAMP., ~ft('f/ MMOnf. ED.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. It, 17. 3~5
«fMMe~uee~c:untMr~Rhetorice ars estbene dicen-
di, bene autem dicere scit orator. Sed nescit an 3 verum 38
sit, quod dicit ne hi qu!dem4, qui ignem, aut aquam,
aut quatuor elementa, aut corpora insecabilia esse, ex
quibus res omnes initium duxerint6, tradunt; nec qui
intervalla siderum, et mensuras solis ac terrae colligunt;
disciplinam tamen suam, artem vocant quod si ratio
efficit, ut haec non opinari, sed, propter vim probatio-
num, scire videantur7; eadem ratio idem praestare ora-
tori potest; sed an causa vera sit, nescit. Ne medicus 39
quidem, an dolorem capitis habeat, qui hoc se pati di-
cet curabit tamen, tamquam id verum sit, et erit ars
medicina. Quid? quod rhetorice non utique proposi-
tum habet semper vera dicendi, sed semper verisimilia?

t. Earum rerum est. Goth. (tac. cippum,Democritum, Epicurum.

Gesn.) negligenter omittit rerum,
solus, quantum video.
a. ~rs. sctutttur. Revocavi di-
remptionem vetustissimarum edi-
tionum, quam et Capperonnerius
habet. Caeteri comma ponunt ante
Ars etc. Sed ponenda est vox le-
gentis in respondendum. In iis quae
sequuntur Quint. repetit senten-
tiam Antonianam ut se ad argu-
mentum inde petitum accingat re-
fellendum. Alioqui male intelligas,
id ipsum esse respondendum; quod
inelegantius foret.
3. Nescit an. Hoc loco apparet,
alio, quam frequentissimo, sensu
accipi locutionem hanc. Solet enim
plerumque modeste affirmare. Hic
quidem nihil tale. Vide notam ad
§.3huj.cap.
Ili quidem qu: tradunt. In-
tellige physici philosophi. Signi-
ficat autem Pythagoreos, Heracli-
tum, Tha)etem, Empedoclem, Leu~
5. Corpora t~eca&~o. Haec opi-
nio fuit Leuèippi et Democriti,
quam postea arripuit Epieurus.
TuRNEBBS.
6. Duxerint. Hoc ex uno Ber-
nensireposui, pro omninm caete-
rorum et scriptorum et excusorum
~uj'emnt, quod logica simul et la-
tinitas respuunt. Nam hune locum
ex eo génère, de quo disputat Heu-
singerus Prœfat. ad Cicer. de Off.
p. liij, esse non puto. Et facile
aberrabat librarii oculus a tra~u):t
ad daxenott. RR. 3, 5 et CAMP.,
duxerint. RR. t, 2, <<u.renf)!t. ËD.
y. ~'(~antu)'. Goth. (tac. Gesn.)
videamur cum Voss. 2.
8. Quid quod rhetorice, etc. Vi-
detur hoc pugnare cum superiori-
bus nam Cetsum reprehendebat
Fabius, quod dicebat oratorem si-
mile tantum veri qu<Bt'ere.Sed solu-
tu hoc est facile, nam vera plera-
que sunt etiam verisimilia. Eo.
 376 M. FABII QUINTILIANI
4o scit autem esse verisimilia, quse dicit. Adjiciunt his, qui
contra sentiunt, quod ssepe, quae in aliis litibus' im-
pugnarunt actores causarum, eadem in aliis défendant;
quod non artis, sed hominis, est vitium. Haec sunt prse-
cipua, quse contra rhetoricen dicantur; alia, et minora,
et tamen ex his fontibus derivata. Connrmatur autem
eam esse a~ern breviter; nam sive (ut Cleanthes2 vo-
luit) ars est potestas via 3, id est ordine, e~c:e!M~' esse
certe viam 4 atque ordinem in bene dicendo nemo dubi-
taverit sive ille ab omnibus fere probatus finis observa-
tur, artem constare ex perceptionibus 5 consentientibus
et. coexercitatis ad finem vitae utilem; jam ostendimus

!)S~tt6u;ApteGesn.indi- 4. Certe viam. Guelf. certam viam

catCic.deO''at.H,conferen- cum Goth. Jens. (tac.Gesn.)Voss. 2
dum, ubi hoc etiam utitur Anto- et edd. ante Stoerium (<5o!) meis
nius et eidem argumento respon- omnibus. Quam ego seripturamve-
dentem ex parte Ciceronem ipsum ram puto.–RR. 3, 5 et CAMP.,
pro0uent.c.5o,5l. certe. RR. a, 4, certam. ED.
x.C~unthes.Aiibimemoratam 5.ferce~t<ont!)u~.Guelf.p)'fEcep-
definitionem non invenio. Sed inest fort6us. Caeteri ~a?c~?ttO?tE~ Ne-
ejusmodi quid ipsi natura* defini- que ullus liber, praeter Cod. Bern.
ttoni,(juam dant stoici.Diog.Laert. et inde Capper. habet nostram
VII, 56 TttW~'t~fVSt'~Xt'Er~ Tt~V~KOVjacripturam, sed necessaria visa est
eJm ~:t<f<~ x. v. À.Vide Cic. de Nat. mutatio, et nolim hic dubitasse
D. 11, 22. Affert Fabricius ad Sext. Gesnerum, qui supra fortiter repo-
Emp. Pyrrh. Hypot. 1.111,t88,hanc suerit perceptione, §.18 (et ipsum
artis definitionem, a Zenone pro- pœnitet sua; dubitationis adLucian.
positam e'~c c<~o~&t))TfxM sive <~o<fo~ Parasit., vol. VII, 437.Bip.). Osten-
zfi~ ~Mt9c<fot/
'crato~~ftTt. Sic igitur et dunt necessitatem scriptural nostrae
Cleanthes fortasse ~ft~ttt o<fm inprimis Gra*ca, qua* habes supra
croto~~ctTf vel tve~o~f?~. Aliquid si- ad t8; it. Cic. Luc. (citante Al-
mile stoicœ hujus definitioriis habet melov.) ars. quae potest esse
ipse Aristoteles Ethic. NIcom. VI, nisi quae. ex multis animi per-
4, p. Sylb. ;o2 )! //ff t?t 7<~f~ cepttont6u! constat. Percep-
t~f: T'! JU<T~~O~tt; ft~So?! ~r!m)'t)t)t' tionibus. Vide §. t8. Perceptio-
t?T~. nibus. Non, ut dixi in initie nota;, 7
3. drs est potestas via. Ed. Hack. so)us hoc dat Bern. Cod. verum
( tac. Spaid. ) ex nonnullis Codd. etiam Turic. a prima mann~ cor-
dedit: ars est potestas viam atque rectum deinde ~)t<ec.SpALD.Ir Prœ-
ordinem e~cten!. Eo. fatione, pag. 84.
 INSTITUTIONIS OBAT. LIB. 11, i8. 377
nihil non horum in rhetorice inesse. Quid? quod et~
inspectione et exercitatione, ut artes cseterae constat?
Nec potest ars non esse, si ars est dialectice, quod fere
constat, quum ab ea~, specie magis quam.genere, dif-
ferat sed nec illa omittenda sunt, qua, in re alius se
ina!'tincialiter,ahusartincialitergerat,in ea esse artem;
et in eo, quod, qui didicerit, melius faciat, quam qui
non didicerit, esse artem. Atqui non solum doctus in-43
doctum, sed etiam doctior doctum in rhetorices opere
superabit, neque essent ejus aliter tam multa praecepta,
tamque magni, qui docerent: id quod cum omnibus
confitendum est, tum nobis prsecipue, qui rationem di-
cendi a bono viro non separamus.
CAP. XVIII. Quum sint autem artium al!se positae in 1
inspectione, id est, cognitione et sestimatione rerum,
qualis est astrologia, nullum exigens actum, sed ipso
rei, cujus studium habet, intellectu contenta, quae~H-
p)!T~~vocatur anse in agendo, quarum in hoc finis est,
et ipso actu perrlcitur\ nihilque post actum operis re-
1. ~t tn~echone. Vide mox c. 18, edd. (Codice nullo adstipulante)
VfM~et/one. Inspectio est re- pluralem in hisce verbis expresse-
rum perpensio seu contemplatio, runt. Sed hoc etiam difficiliorem
et exercitatio est ipsa actio. En.' facit structurant, quum ad o/tiB ex
2. Quum a6 ea. Vide initium antecedentibus intelligatur sintpo-
Rhetoricës Anstotetea*. !!<œ, neque post genitivum, qua-
3. Sed nec illa. fbij. I, t, 2. rum, protinus nominativus possit
4. Id quod. Guelf. idque cum subaudiri. Quod igitur in talibus
Goth. Jens. (tac. Gesn.) et multis solet fieri ab optimis quibusque
Codd. edd. autem ante Gryph. om- scriptoribus, ut, cum aliquo sen-
nibus. Veriusputo recepto. Confu- tentl.e neglectu, sed levi illo et fa-
sio frequeos vid. Drakenb. ad Liv. f, cile ab attento lectore corrigendo,
8, 6.-RR. 2, 5, id quod. RR. r, servetur efegantior et mollior ver-
3 et CAMp., idque. En. borum structura, id a Quintiliano
5. Perficitur. re~H~tttt. Possis quoque observatum, qui, nisi ali-
hœrere in horum verborum subjec- qua necessitate coactus, "~tM~er-
to. Videtur autem esse "~tM et- "~otuf et re~tn~utt non fuisset
si minus convenit. Quare aliquot dicturus.
 878 M. FABII QUINTILIANI
2 Hnqmt, quse~xTtM; dicituri, qualis est saltatio; aliae in
effectu, quae.operis, quod oculis subjicitur, comumma-
tione 6nem~ accipiunt, quam ~oMTtx~appetlamus, qua-
lis est pictura; fere judicandum est, rhetoricen in actu
3 consistere hoc enim, quod est officii sui, perficit. Atque
ita ab omnibus dictum est; mihi autem videtur etiam ex
illis caeteris artibus multum assumere,; nam et potest
aliquando ipsa res per se inspectione esse contenta; crit
enim rAe<or:C6in oratore etiam tacente; et, si desierit
agere, vel proposito, vel aliquo casu, impeditus, non
magis desinet esse orator, quam medicus, qui curandi
4 fecerit finem. Nam est aliquis, ac nescio an maximus

!.DiCitMr.Etiamhicdisphceat militer ut Arist. Rhet. 1, t, 3 '<-

fortasse singu)aris. Sed est structu-
ra, qualem mox videmus in iis
quam ~ootT'Mt ubi œque malis
quas ~etXT~M. x Etenim accom-
modant veteres relativa pronomina
ad sequentia magis quam ad pra
cedentia, et, quoniam &<Mp)mM,
'n~ttxrtXM~TrotHTfXH, quippe peregri-
na, magis substantiva videntur
quam adjectiva (sicut et rhetorice
ipsa et grammatice), singularem
numerum prœtuHt Quint. plurali,
quamquam antecedebat u ou~ ac-
u c~i'unt. Neque alia ratio red-
denda est illorum u <yufB~tm~TM)}
uocatttfx, nam ad solam astrolo-
Otrrm parum commode retuleris pro-
fecto. Insigne exemplum structura:
talis a nostro more abhorrentis ha-
bes V, to, 3: « illud. contrarium
appellant yumc (pro quo ex-
spectabas hoc) "hune. syllogis-
« mum vocaverunt. n Neque enim
refert quod, pro t'e/attfOj ibi de-
tnonstr<!ttt)ttm est pronomen. Cic.
de 1-cgg. 1, y « Animal hoc.
u <jfuemvoc. hominem. Gr!tci si-
ft9t/~jMft7«t, ?a'ef (non tMTtf)
OT< ~~t~~~c'crt'c-rca'c. Animadvertit
hujusmodi quid Badius ad hune lo-
eum.
2. CotMumntahone~Hem. Guelf.
co)t!umatt0)tent non finem cum
plerisque Codd. prœter Alm. Edd.
autem Jens. Tarv. Ven. non (ut de
Jens. narrat Gesn.) sic, sed con-
summatione ttott f. ) ubi fons erro-
ris magis apparet quum ne ( quod
hic male repetebatur a librarii ocu-
lo) et non ssepe commutentur. Vide
ad II, t~, ~.Voss. 2, mire deficiens
a suo Goth. conmmmattOne~~em,
in quo est recepta ipsa. VEdeenim
de fidem et finem, 8, io.
RR. t, 2, 5 et CAMP., contumnta-
tionem non finem. En.
3. Judicand. Goth. (tac. Gesn. )
judicatum, solus quantum video.
Blanditur propter vicinum fere,
quod saepissime valet pterum~ue.
Sed obstat, quod in hac scriptura
'r<t~'roÂe~:7:«~t~tte. dictum est. !)
4. Nescio an. Solito sensu. Vide
ad!I, <7,38.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. II, n). ~79
ex t
etiam, secretis studus fructus, ac tum pura volup-
tas litterarum quum ab actu, id est, opere 3 recesserunt
et contemplatione sui fruuntur. Sed effectivae~ quoque 5
aliquid simile scriptis orationibus, vel historiis (quod ip-
sum opus in parte oratoria merito ponimus) conseque-
tur. Si tamen una ex tribus artibus habenda sit, quia
maximus ejus usus actu continetur, atque est in eo fre-
quentissima dicatur activa, vel administrativa nam et
hoc ejusdem rei nomen est.
CAP. XIX. Scio quaeri etiam, net:'urane plus ad elo- t
quentiam conferat, ait doctrina. Quod ad propositum
quidem nostii operis nihil pertinet neque enim~ con-
summatus orator, nisi ex utraque fieri potest; plurimum
tamen referre arbitror, quam esse in hoc loco quaestio-
nem? velimus. Nam si parti 8 utrilibet omnino alteram 2
!.Rr secretis.
Goth.(tac.Gesn.) 6. Nequeenim. Sic Guelf. et
et secr. cum Voss. 2. Goth. ~tac. Gesn.). CastenK~ccntm.
2. Ac tum. Guelf. et tum. Placet, Vide tf, )y, 29.
quoniam modo « ac ttc~cto. Pro Quam. <j;u(Ht;onetn. Alius
tum vett. edd. muttœ, ut Jens. (tac. ordo in Goth, et Jens. (tac. Gesn.)
&esn.) cum, male. q. e. q. i. h. <. quem habent edd.
3. Opere. Ita ed. CAMP.At RR. ante Stoer. omnes mea*. Paulo c!a-
Codd. nostri i, a, 3 habent opera. rior videtur ille. Receptus est in
Ea tamen lectio in aliis Codd. re- Gueif.–Quam. ~t«B!ttonem. Ob-
periri debuit, etsi de illa sileant scurius dictum. Sententia haec pro-
prœcedentes critici. ED. fecto Quomodo latius compre-
4. ~°cttMB. Sic scripsi cum « hensam qnaestionem hoc potissi-
Gesn. et vett. aliquot edd., Cod. mum loco inteHigamus, et quibus
quidem nutto quum ad unum om. limitibus deSmamus. Quam va-
nes dent effective. Falso enim nar- let qualem. Patet ex sequentibus,
rat Gesn. in Goth. esse nostram. pro vario auaestionis ambitu, varie
Quamquam idem sane volebant li- quoque debere responderi, In hoc
braru, veterem orthographiam se- '<loco autem est, quod hodie di-
quentes, e pro œ. Namne Franco- cere sotent in hac materia, in
gallus quidem ullus, practer Cap- hac disputatione. Sic Cicero de
per., acceperit effective adverbium Inv. 11, 7tt hoc autem loco ca-
effectivement. put. a It. c. 58 ".Atque ita hoc
5. Parte oratonc. Cave, legendum loco. caput. n Vide init. nota;.
putes <trte,videnotamadU,t6,t8. 8. Nam si parti. Hœe n~.iestio
 380 M. FABII QUINTILIANI
detrahas, natura'etiam sine doctrina multum valebit,
doctrina nulla esse sine natura poterit sin ex pari
coeant, in mediocribus quidem utrisque majus adhuc' t
naturac credam esse momentum, consummatos autem
plus doctrinae debere, quam naturas, putabo, sicut ter-
ra;, nullam fertilitatem habenti, nihil optimus agricola
profuerit; e terra uberi~ utt!e aliquid, etiam nutio co-
lente, nascetur; at in solo fecundo plus cultor, quam
3 ipsa per se bomtas soli, efficiet. Et, si Praxitetes signum
aliquod ex molari lapide conatus esset exsculpere 3, Pa-
rium marmor4 mallem rude; at si illud idem artifex ex-
polivisset, plus in manibus fuisset, quam in marmore.
Denique natura 5 materia doctrinae est: haec fingit, illa
tractatura Cicerone,lib.1 deOra- Pariummarmor.Parosmsui.t
tore, et a Platone in Pha'dro. Hanc est in ~f~EO mari, quae candidissi-
porro sententiam Fabius duxit ex mum habet marmor quod lych-
oratione Cicer. pro Archia.TuM). tttum appellant, quia ad lucernam
t. ~fa/ux adhuc. Adhuc ad com- effoditur. TcnN.
parativum non pertinet, eo modo, 5. ~VatMra. doctnHfB. Reliqui
quem vidimu;! I, 5, 22. Videtur scripturam Gesnerianam, etsi pa-
tum prœmitti semper adverbium. rum fidens ei, ne locum apertum
2. E terra uberi. Guetf. et t. u., viderer obscurasse. Aucto:em ha-
male. Ablativum uberi usurpat et bet unum Gothanum, cui ne Voss.
Livius, vid. Drak. ad Liv. XXJX, 25, quidem 3 hic invenitur assentiens.
12, quum desinentis in e exempla Cœteri, ut Guelf., omnes fere M-
equidem non meminerim, fortasse tura materttB, a)'! <<oetn))<B,levi in
ne confunderetur cum substantivo. quibusdam vocabulis fluctuatione.
Esse enim adjectivum unius termi- Proxime ad Goth. accedit Bern. hajc
nationis, ut pauper; non duarum, dans Denique materia f~octftnfB
ut celer, (quum Codd. in tam tenui est, sine sensu omittens natura.
discrimine parum pronciatur) sua- Gesnerus immemor erat canonis
det analogia ubertas, utpauper- critici, qui jubet difficiliorem serip-
tas; non uberitas, ut celeritas. turam prœferre, quum tam cupide
3. ~M. exsc. Guetf. est exc., male. arriperet Gothani rationem. Unde
Goth. etTur. (tac. Cesn.)~Mt~CM/ enim ars illa, nisi vera est, in tot
4. Marmor. rude. Artis amator libris? Omittebatur autem.longe fa-
Quintiliano vix assentiatur. An ru- cilius, qua<n addebatur; qualis
de marmor, intellexit.rudis artificis omissio est vocis natura, plane ne-
signum ex marmore? Sed eum sen- cessariae, in Bern. Ne sententia qui-
sum exemplis astrui posse vix puto. dem adeo impedita, quam in vul-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. II 30. 381
6ng!tur'mhll ars sine matena; materise etiam sine
arte pretium est: ars summa, materia optima melior.
CAP. XX. Illa quaestio est major, ex~ medUs artibus, t
quse neque laudari per se, neque vituperari possunt, sed
utiles aut secus, secundum mores utentium, fiunt, ha-
benda sit rhetorice; an sit, ut compluribus etiam phi-
losophorum placet, virtus. Equidem illud, quod In a
studiis docendi 4 plerique ëxercuerunt et exercent, aut
nullarrt artem, quae <xTEY-~K~ nominatùr, puto; multos
gata ullam esse paulo calidius ne- cisum tollendo post ingenio, quum
gat Gesnerus. Saltem tot editores Lambinus vocem hanc delere vel-
eam sibi visi sunt inte)!!gere, ne- let, utpote iterum positam in natu-
que male reddidit Gedoynus « E)t ra. Eamdem diremptionem, sed cum
« un mot, le naturel est la matière, correctione conjunctam, proponit
et la science est l'art. » Videtur hie Valckenaerius in not. ad Hippolyt.
legisse natura materia, ars doc- Eurip. p. ty~. Vide et Burm. ed.
<<trina quod est in aliquot Codd. Herenniani. Vides, vêt hoc exem-
Sedgenitivi eodem redeunt. Fateor plo, quanto dignior Quintiliano sit
tamen malle me: naturte materia, concinnitas ista, qua duo existunt
ars doctrtnœ, quod magna ex parte inter se commissa rerum paria,
est in Voss. 3 et Aldi ed. natura quamque oblitterat Gesneriana ra-
materia, ars ~ocfrtn~c. Mea si ratio tio. –RR. 1, 2, 5 et C~MP-, natura
valet, genitivi eam hahent vim, materia ~oetrtn<Best. R. 2 sec. man.,
quam demonstravimus ad I, l, 3~, CAP. et ed. Hack., natura matertœ,
ubi subaudies opM! (e~eetm, ho- ars ~octnnœ est. Eo.
dierno more). Ars videtur quidem t. Illa ~tt~ttur. Jens. (tac. Gesn.)
parum diversa a doctrina, uteo no- illa vero ~m~ttur, cum Tarv. Ven.
mine displiceat vocabulum h. Sed Loc. Ruse. Nervos orationis incidit
tu eam interpretare arti/tCtttn!, additum istud vero.,Badius omit-
eruditionem per/echMonam, ut mox tit, lectore non monito. Neque ul-
« ars summa » sic omnia plana tus habet Cod. ~ero inseritur
erunt, et habebunt verba sic dispo- quoque in Çod. R. t.
sita elegantem ~MM. Similis quo- 2. Major, ex. Guelf. major, a;;
dammodo sententia est apud scrip- ex, cum aliquot edd. et Codd. for-
torem ad Herennium, obscurata tasse, male. Jens. Tarv. Ven. om-
adhuc mata interpunctione, III, 16 nesque ante Gryph. meae ignorant.
Neque hoc magis aut minus in 3. Comp/Mn&tM. philosopho-
"hac ref (memoria), ".quam in rum. Stoicis. Vide Il, t5, 20.
caiteris artibus sit ut ingénie 4. Docendi. RR. Codd. t, 2, 3,
doctrina, praeceptione natura ni- CAMP., ed. Hack. et alii permutti
tescat. Sic enim locum sanavit, dicettdi (tacente Spald.). En.
qui plurima, Butmannus V. C., in- 5. 'AT~n«. Hujus definitionem
 382 M. FABÏI QUINTILIANI
enim.video, sine ratione, sine litteris, qua vel impuden-
tia vel famés duxit, ruentes; aut mn/am quasi n/t-m~
quam ~xoTE~t~~dicimus nam et fuisse multos, et esse
nonnullos existimo, qui facultatem dicendi ad homi-
3 num perniciem converteriot\ M~atM~M~ quoque est
quaedam, id est, supervacua artis imitatio, quae nihil
sane nec boni nec mali habeat, sed vanum laborem,
qualis illius fuit, qui grana ciceris 5, ex spatio distante
pete ab Aristotele, loco supra (ad :~5o) KMM~t'ftt, '}.6t/<f'M<~t'=tT, ~Mtt-
n,ty,)jamcitato\f!tt'rt~< T~tOTt~~ (de qua mox Quinti).).
/<tT<& ~O~ÛCt~tt/tfb~C~'OtOT~KMt~tC. fe&tfMf~r. videtur dicta pro Quinti-
t. ~et. Non videtur dis- liani cM~~tt, vide deSnitiunem Aris-
junetim, sed conjunctim accipien- totelicam modo positam.
dum pro et. et, ut sœpe v. c. III, 3. ConMertennt. Ita Guelf. cum
8, i{g « vel quod duplicis est ope- Bern. Recepi necessario, quum cœ-
"ris, vel quod poetis. plurimum teri, ut Gesn., dent conMftefutt.
confert..) Cic. de Orat. M, 5~ Vide ad Il; t~, 38. Similem st<-uc-
in omni oratione. vel apud cen- turam vide Il, 6, 2$. RR. 2, 5,
tumvlros.fe/contra.Brutum. co))uertert)t<. RR. 1,3, CAP. et éd.
Eod. libr. c. 2 « feci. vel ut illa Hack., converterunt. Edit. CAMP.,
opinio. tolleretur. vel ut. eus- cotMertutft. Eo.
todirem. t t~ 0 HMi. omnibus M~rdt~oTc~f/cc.Guelf. <?6~cvp-
vel naturae, vel doctrina* prœsi- 'rf~ sed a secunda illa manu,
"diis.parati."Pro Marc.8:«sa- qux lacunas, Gra~cis relie tas in hoc
a tisdm~e~natura'vixife~gtoria*. » Cod., explebat.
Pro Lip. 3 faveo vel. vel. vel. r 5. /(<;U! ciceris. Puto hancper-
Uhi nulla dubitatio. vulgatissimam hodie historiam ab
2. Kttfto~t~~t. Vid. Sext. Emp. uno Quintiliano memoriEB prodi-
p. 29 r o! <yt~ Kj)<T< <uM<~o~ :am. ~!u acrfptores m ;MXTa<M~)~
oooTe~ovoi 'oree<n~atToevsc. fX~t~A); demonstranda soient uti exemplo
T)iy~TCf'Mt Nt KttttOTt~ttttjM&\Ot J? Myrmecidse Atheniensis et Callicra-
Ts~vm' K~8t~~rt))ft/f~v. Idem, p. 2QQ: tis Laceda'monii, velut Galenus in
~UJÏ<PE~TC~ Cf~e~OfT~f (~O~Off) ~~<rtKM 'c~'of '7<ts c~y~c~ qui
t~rtv t) ~M~o~tKn, atXÂA Tûuc~e~ot/c, t~u~c ait jtau ~6tff/ 'ï~:9ro~9~~ttNf~xetv
,o¡o
'O'~OC 'T~ jLtH «VcttT8~VM6T<Xat' KftKO- OTt ~MJiV ~Ot/TMV <TT< 'Tt~Vtt. Off6 Tct

Tt~t/it ~et~ttcu. Ad quem locum Mf~tfjt/~o~ ToS 'A~w~~to~<MC< KdcAAt-'

Fabric. ex Ammiano Marcellino,
XXX, 4, affert Professionem
oratorum forensium Epicurus xa-
« xa'r~f/~y nominans inter artes nu-
merat matas. ~rft haec tria op-
ponit Marius Victorinus (p. Putsch.
x~it~ot/eTe? AAX6~&VtCt/. Et ~tian.
Var Hist. ty. Vide Plia. Hist.
N. VII, 2), p. t6 Bip. Cie. Ac. JV,
38. Varro, L. L. p. Jiip. yp. Neque
satis constat ex hoc nostri loco
quale fuerit artificium illud Alexan-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. ïf, 20. 383
missa, in acum continuo 1 et sine frustratione inserebat:
quem quum spectasset Alexander, donasse dicitur ejus-
dem leguminis modio quod quidem praemium fuit iHo
opere dignissimum. His ego comparandos existimo, qui 4
in declamationibus, quas esse veritati dissimillimas vo-
lunt, setatem multo studio ac labore consumunt. Verum
haec, quam instituere conamur, et cujus imaginem ani-
mo concepimus, quae bono viro convenit, quaeque est
vera rhetorice, virtus erit. Quod philosophi quidem mul- 5
tis et acutis conclusionibus colligunt; mihi vero etiam
planiore hac proprieque nostra probatione yidetur
esse perspicuum ab illis haec dicuntur si consonare
sibi in faciendis ac non faciendis, virtutis est, quae pars
ejus prudentia vocatur, eadem in dicendis ac non dicen-
dis erit. Et, si virtutes sunt, ad quas nobis, etiam ante 6
quam doceremur, initia quaedam ac semina sunt con-
cessa natura, ut ad justitiam, cujus rusticis quoque ac
barbaris apparet aliqua imago nos certe sic esse ab
initio formatos, ut possemus orare pro nobis, etiamsi
dro ostentatum. Vulgo mâle acci- loco agitur sive de tempore. Vide
pimus de foramine acus per quod ad notam sup. Conttttue deSumine
jacta fuerint grana, quod revihcit habet Varro de L. L. p. 12 ubi
Bselms in voce Macédoine, nota S. frustra Ant. Augustinusjubet lege-
Videntur sane cicera in mucronem re continuo. R. t, 3, conttnuo.
acus conjecta, etsi inserere, in hac R. 2 et CAMP., contt'nue. Eo.
sententia, habet quod displiceat. 2. ~eutM conclusionibus. Appel-
Cbntt'nuo (an continuevide notam lat Fabius conclusiones argumenta-
seq. ) ad seriem granorum in una tiones syllogisticas, qua' propositis
acu continuatorum, an ad jactus duabns propositionibus inferunt
continuationem spectet, ne ipsum complexionem talia erant consec-
quidem dixerim. Vide et Cœuum taria stoicorum, ut vocat Cic., h IV
Rhodig. lect. Ant. 9 y, 3l, qui nil de Finibus. TuRx.
fere nisi ipsa Quint. verba ponit. 3. Et, si virtutes sunt, ad quas
t. Continuo. Goth. et Jens. (tac. nobis, etc. Stoici et Academici di-
Gesn.) cOttttnuecumVoss. 2 et edd. cebant nobis semina virtutum a na.
plerisque vett. sed et Gryphu 15~ tura innata esse, quae si pateremur
Placet Burmanno, et non videtur adotescere,ipsat)atura ad liberam
reeeptum loco conveniens, sive de vitam nos perduceret. ToR!f.
 384 M. FABII QUINTILIANI
non perfecte, tainen ut Inessent quaedam, ut dixi, se-
7 mina ejus facultatis, manifestum est. Non eadem au-
tem us natura artibus est, quae a virtute sunt remotse
itaque quum duo sint generà orationis, altera ,peroe<t<a~
quae rhetorice dicitur, altera conc~a, quae ~a/€C<!ce;
quas quidemZeno~adeo conjunxit, ut hanc compressas
in pugnum manus, illam expUcitae diceret similem
etiam disputatrix~ virtus erit; adeo4 de hac, quae spe-
8 ciosior atque apertior tanto est, nihil dubitabnur. Sed
plenius hoc idem atque apertius intueri ex ipsis ope-
ribus volo; nam quid orator in ~;u~e:nt/o faciet, nisi
honestorum ac turpium pentus? aut in ~[<a<(/o, nisi
utilitate perspecta? aut in judiciis, si justidae sit igna-
rus ? Qutd ? non fortitudinem postulat res eàdem, quum
saepe contra turbulentas populi minas, saepe cum pe-
riculosa potentium offensa6, nonnunquam, nt in ju-
dicio Miloniano7, inter circumfusa militum arma di-

!.7M.t!rt<&M!.SIcGue)f.et Sed imponitur persona diatectic~,

Goth. (tac. Gesn.),quumc:EterI,
ut et Gesn., dent his, parum con-
venienterh.i.Videtf,),2.
2.Zeno.Guetf.Ze)tO)teump)e-
risque Codd. et edd. Jens. (tacente
Gesn.) aliisque vett. Tarv. tamen et
Ven. dant Zeno. Scripturam per n
non esse de nihilo docet locus f,
5, 60, quo et Burm. aMpgàt. Eam
et hic revocavit Obr. Zenon. Ita
quoque RR. t, 2 5 ai. Zeno. En.
Zeno. Vide Sext. Emp. p. 289
et notam Fabr. P. Loca Ciceronis
haec sunt Acad. tV, /t7 de Fin. II;
6;0rat.32.
3. Disputatrix. Non sine quodam
contemptus colore hoc nomen dia-
tecticsc datum arbitror, quo minus
SRCumpugnare videatur Quint. qui
oratricem improbaverit U, t~, 2.
et deinde iftcrepatur quasi sermo-
cmatr;Vide!Jf,tO.
4. ~~eo. Cave, accipias dictum
pro ideo. Est sua.potestate, pro
tam, tantopere. Tursell. pag. /}2
n° 2. Junge autem adeo nt/tt7.
5. ~(/p~eH!u!. Orditurp/antOt'cnt
illam, quam promiserat, probatio-
nem. An ig~ur~/NntutPVIdenotam
ad n, 3, 6. Libriquideta tn reccp-
tam consentiunt.
6. Cum. o~'nsa. Ut Cicero pro
Roscio Am. Vide de. Off. II, i~,
18, 19.
Mt/on'ano, inter. Guelf. inse-
rit ~MfBstt'o,solus ei mirf'profecto;
sensu quidem nullo. ~Mf/tc.Mi-
lon. Recte initium orationis Mi[o-
ninna* citat Gesn. Adde Plutarch.
in Cic. p. 880 C. D. Vu-tutis ea
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. H, 20. 385
cendum sit; ut, si virtus non est, ne perfecta quidem
esse possit oratio. Quod si ea in quoque animalium est
virtus, qua praestat caetera vel pleraque, ut in leone im-
petus, in equo velocitas; hominem porro ratione atque
oratione exceitere caetens certum est; cur non tam In
eloquentia, quam in ratione virtutem ejus esse creda-
mus ? recteque hoc apud Ciceronem disserit Crassus
est enim eloquentia una <yM6P~m summis virtutibus.'
Et ipse Cicero in sua persona, cum ad Brutum in
epistolis 3, tum aliis etiam locis 4, virtutem eam appellat.
pars (juae fortitudo dicitur, non Locus Ciceronis de Or. III, 14 extr.
magnopere erat in Cicerone. 2. Cicero tt: ~Ma.Guelf. et Turic.
i. Recteque. dtMent. Goth. que omtttunttttCummuItisiibns.Recte
omittit post recte. Jens. (tac. Gesn ) fortasse. Pra;posteram Jens. scrip-
pro dissent habet (/crtt cumTarv. turam cum sua, non habent Tarv.
Venet. aliisque edd. multis neque (vijetf, 5, i6)etVenet.; sed. so-
paucis Codd. ut et Turic. Nisi ab- lum sua dant. Locat. et Ruse. male
est, ut in Goth., que, oratio non repetunt Jensonianam. R. 2 et
bene procedit in recepta et ali- C~Mp., sua. R. t, cum sua et paulo
quanto mollior fuerit, si scripseris tnfra, pro appellat, R. i et CAMP.,
dixerit, ut hoc etiamnum ad figu- a~e~ft. Eo.
ram interrogandi pertineat, cujus 3. Brutum. epistolis. Hune to-
signum ponatur post verba Cice- cum in Epistolis ad Brutum, que
ronis. Sed tum ne appellat quidem œtatem tulerunt, frustra quœsiye-
in proximae sententiœ fine legen- runt VV. DD. Nec mirum, si vera
dum, verum appellet, quod est in vidit Anj;Ius ingeniosui! pariter et
Goth. Jens. (tac. Gesn.) Voss. 3 doctns Tnnstat)us in' Epistola ad
(2 non memoratur) Bern., interro- Middietonum(Cantabrig. f~t. K.)
gandi signum autem et hic ponen- quiap.i()2adfin.to86/x:arguit
dum et fateor totam hanc ratio- has Epistolas, tnagnum nactus ac-
nem mihi longe mo))iorem videri cusationis snbscriptorem Ruhnke-
recepta, ubi, vel expuncto illo que, nium ad Vellei. Il, t2, 3. Saltem
omnia nimis sunt abrupta. Et dixe- quœ plurima loca ex bis ad Brntum
rit et appellet habentLocat. et Ruse. epistolis affert Qaintilianus, omnia
quos male deseruit Badius. SaRpis- sunt a VV. DD. inter fragmenta re-
sime pro x in MSS. est ss. VideDra- )ata,quouhturetiamTun~t.p. )g3.
kenb. ad Liv. VI, 22, 10; it. XXV, Vide ad I, 5, l~j. Sunt enim invicta
2~, 8. Vide notam ad JI, 12, 2. fere historia' argumenta, quibus ad-
RR. t, 5 et C~Mp., dixerit. E. 2, 'oritur istam de Mess2la epistolam.
CAP. et ed. Hack., disserit. En.- 4. Aliis. locis. Afferunt Partit.
&c~jfuc. disserit. Vide init. nota;. orat. c. 23 init. Recte. JtemAcad.J,
a5
 386 M. FABII QUINTILIANI
At proœmium aliquando et narrationem dicit malus
homo, et argumenta, sic, ut nihil sit in lus requiren-
dum nam et latro pugnabit acriter, virtus tamen erit
fortitudo; et tormenta sine gemitu feret malus servus,
tolerantia tamen doloris laude sua non carebit. Multa
fjunt eadem, sed aliter. Sufficiant Igiturhaec, quia de
utilitate supra tractavimus.
i CAP. XXI. Materiam rhetorices quidam dixerunt esse
orationem, qua in sententia pomtur~ apud Platonem
Gorgias~. Quae si ita accipitur, ut sermo quacunque de
re compositus dicatur oratio, non materia, sed opus
est, ut statuarii, statua; nam et oratio efncitur arte, sieut
statua sin hac appellatione 4 verba ipsa signincari puta-
2 mus, nihil haec sine rerum substantia~ faciunt. Quidam
argumenta per~ua~t&t/tet;quae et ipsa in parte sunt ope-
ris, et arte nunt, et materia egent quidam civiles ~u<p~-
tiones, quorum opinio non qualitate, sed modo erra-
vit est enim haec materia rhetorices, sed non sola:
3 quidam, quia virtus sit rhetorice, materiam ejus totam
2 sed ibi non sua, verum Varronis ducitur. Vide 1,10, 33. Defehdunt
persona hoc dicit, quamquam autem scripturam receptam MSS.,1
(Iuum et ipse sit academicus Cice- fluctuantibus excusis et <]juibusdam
to, ad utrumque pertinet. Pugnat ponit dantibus.
autem hic Acad. locus, cum altero ~tft /tac appellatione. Distin-
de Orat. quem vide ad H, t5, 20. guit Fabius vocem Graecam ambi-
t. Sufficiant. Guelf. ~uj~etent, guam nam ~o~o:, orationem, sig-
cum Goth. et Voss. 2. Non'male. niScat et verbuin. Utroque tamen
–ItemnostfrCod. R. t. Eb. modo falsa est opinio Gorgiae. TcRN.
2. Qua ttt!e)ttentMpottt(Mr. Cod. 5. Retum substantia, opponitur
R. quam sententiam ponit. Rec- 'verborum uantfaft/ubi aliquid prœ-
tins forte et certe simplicius. En. 'ter ojjf'x: significationem admis-
3. Potttur. Gorgias. Plat. Gorg. cetur vocabulo novitio. Vide ad
p. Steph. ~g E. (Bip. vol. IV, p. 9, Proœm. 21. Sic et Seneca ut do-
lu): 2~0' !'6t <f'))~t0t cm'ÛK~t~t. 'S~ep) cent lexica.
''7?< ~tnoctM!, ~r~i T' TStf ~t'rNt e~riv 6. ~fo~o, intelligis ex opposito,
't~ttTTMjUM; ro{'. n6~ Xo~ût~c.~O~ttUT* quid sit. Hodie dixissemus ~ttatttt-
inteUige: fingitur, in scenam pro- tatcm,vel ejfte<tïtO)ton.Vid. ]I, 21.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. If, 2t. 38y
M~Mvocant; aht, quia non omnium \'irtutum materia
sit tota vita, sed pleraeque earum versentur in partibus I
(stcut~u~ta~/brUtuùfo, continentia, propriis officiis et
suo nne intelliguntur),.rhetoricen quoque dicuntin una
aliqua parte ponendam, eique locum in ethice negotia-
lem assignaot,,id est, ~~x'rtxcf. Ego, neque id sine
auctoribus, materiam esse:rhetorices judico, omnes res,
~tttCCttnçue ei ad ~tcen~utn su&/ec<~ erunt; nam So-
crates apud Platonem dicere Gorgiae videtur3, non in
verbis esse-materiam, 'sed in rebus;. et in Phaedro 4 pa-
tam, oon in judicijs modo et concionibus, sed in rebus
etiam privatis ac domesticis, rhetoricen esse, démon-
strat quo manifestum est banc opinionem ipsius Pla-
tonis fuisse. Et Cicero quodam loco materiam rhetorices
vocat res~, quae subjectse sunt ei, sed certas demum pu-
t. Partibus. TntetHge vita*. oj TO~MtV~OW ~MTC~JtM âv ttH ~6~M
2. ~Ve~otta~m. Partem negotia- ~a'A Tf{ t~tf~ ~o~atVjCt~jMOFCf <?
lem vocat, qum cirea lites, causas ô~xa~anpiorç xai ëoomi.i.rov ôn/aôorot
forenses et civiles Yersatur.'Tun~. d/0~0~ -ft~~ K~<6t tt~OtCM.Af~TH
3. Dtcere. videtur. Dativum ~UtXpMV TS Xet'~M6'~ct~ftV
'SfË~
Gor~tfpt! cave referas ad videtur, 5. Res. sunt ei. Sunt haec Quin-
pertinet enim ad dicere. « ~tdetur tiliani verba, non ipsius Ciceronis,
autem [nquit Quint, quoniam )on- quae quumt}'pis dififingoerentur ab
gior illa Socratis contra Gorgiae res- editonbus neque tamen, ubi in Ci-
ponsum disputatio manisfestam sua* ceronis operibus ipsa essent posi-
sententlœ signi6cationem non ha- ta, demonstrari possent, impedi-
bet. Pertingit ea quidem a,loco su- tum reddidérunt locum. In uno
pra demonstrato ad p. ~5<} B. (p. Codice, pro sutit, est sint, qnod
Bip. t<), v. IV) ubi ad u persuaden- .magis etiam mea* favet opinioni.
a dum in judiciis aliisque conci- .Neque tamen necessaria mutatio.
Ilis deducitur Gorgias; neque Sententiam igitur Cireroni. mihi
tamen finem invenit.interrogatio- 'videtur Quin'itianus retulisse, ver-
num Socraticarum quae etiam ba usurpasse sua quum pr.rsertim
quid maxime agatur in istis conci- his videatur in hoc quidem loco
!iis, ab eo exposcunt. Apparet id assuetus, qui modo posuerit §. 4,
agi, ut ipsaB res demonstrentur, in et mox §. y, l3, et )[, t5, 22, quo
quibus proprie versetur rhetorice. respice. Ciceronis in'hanc senten-
/{. P/xsdro.Edit. Stephan. p. ~ët1 tiam disputatio est de Orat. I, t5,
A. (Bipontina vol. X, p. 353) ~f* et Inv. t, 5.
25.
 388 M. FABIÏ QUINTILIANI
tat esse subjectas. Aliovero', de omnibus rebus oratori
dicendum arbitratur, his quidem verbis, Quamquam
vis oratoris professioque ipsa bene dicendi, hoc susctpere
ac polliceri M~ca~Kr~ ut omnide re, ~MOEcu~ue~pro-
6 cost<6[ ornate ab eo copioseque dicatur. Atque adhuc
alibi3, Verum enim4 oratori, ~uœ sunt in tiominum vita,
otM?!6~oou:e<emin ea-versatur orator, atque ea est ei
subjecta ntatena~ o~?tM ~ucM~a, au~ïta', lecta, dispu-
7 tata, tracter agitata esse debent. Hanc autem; quam
nos materiam vocamus, id est, res subjectas, quidam
modo infinitam modo non propriam 5 rhetorices esse
dixerunt; eamque artem circumcurrentem vocaverunt,
8 quod in omni mate'ria diceret. Cum quibus mihi mini-
ma pugna est; nam de omni materia dicere eam faten-
tur propriam habere materiam, quia multiplicem
habeat, negant; sed neque infinita est, etiamsi est mul-
tiplex et alioe quoqueartes minores habent multiplicem
t. ~<t0 «ero. De Oratore, t. 1, 6. et Goth. cum edd. ante Gryph.
2. Quamquam. videatur. Con- mets omnibus prœter Ald. Illud in
junctivus in omnibus Quintiliani ipso Cicerone dant aliquot libri.
libris, et in aliquot Ciceronis, quum Neque est sane quod respuas Mro
plures dent videtur, quod rectum adjectivum ad oratori pertinens; at-
a esse Emesti est decretum. Ne- tamen, quum et.'apud Terentium
que tamen utique pendeat videatur binis locis (neque enim plures ad-
a quamquam, necesse est; fuerit huc in uUoseriptore inveni)Ade)ph.
absolute positum fortasse, Gra*co II, t, 47, et Eunuch. IV, 6, 4, le-
more. Vide Prooem. !8. gatur verum enim, non subjecto
3. -Auc alibi. Prius neque Goth. iterum vero servandum puto re-
neqne Jens. omittit, ut narrat Gesn. ceptum, ne forte bona locutio, sed
~dAttc videtur usurpatum hic eo- rarior, per eriticorum suspicionem
dem fere modo ut cum comparati- plane obliteretur.
vis. Vide 5, 32. Alibi. De Or. 5. 7n/!)t!tatn. propriam. Guelf.
hbro II, 14. infinitas. proprias. Goth. et Jens.
4. ~e;'um enim. Hoc quidem in (tac. Gesn.) pro infinitam dant ttt-
Codd. undecim, qui collati sunt, ~!t:t(< cum Voss. t, 3. Edd. fere
nullo. Guelf. et Turic. vero enim, vett. tt)~nttaKt.fo~)ne. Turic. in-
cum Bodl. Bal. Joann Voss. 3, finita. propria. R. t et C~Mp-,
Bern. Atm. Bntmwro dant Voss. :.1 t))~Bt(a.ro~t'f<Ep.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. II, 2r. 389
materiam velut arc/Htecton<ce namque ea in omni-
bus, quae sunt sedi6clo utilia, versatur, et cce/c~ura 2, 9
quae auro, argento, aere~ferro opera efncit; nam sculp-
tura etiam lignum, ebur, marmor, vitrum; gemmas,
prseter ea quae supra dixi, complectitur. Neque protinus to
non est materia rhetorices, si in eadem versatur et alius
nam si quaeram, quae sit materia statuarii, dicetur ce~
si~quaeram, quae sit excusons~, id est, ejus fabricae,
quam Graeci ~x~~x~ vocant, similiter cesesse respon-
deant. Atqui plurimum a statuis differunt vasa. Née IlI
medicina ideo non erit ars, quia unctio et exercitatio
cum palaestrica, ciborum vero qualitas etiam cum co-
quorum ei sit arte communis. Quod vero6 de bono, 12
utili,justo disserere, phllosopbise officium esse dicunt?,
non obstat; nam, quum philosophum dicunt, hoc ac-
cipi volunt, virum bonum cur igitur oratorem, quem
a bono viro non separo, in eadem materia versari mirer?
quum praesertim primo libro 9 jam ostenderim, philo- 13

i. -~rc~t'teetontcc. t/ersatuf. que appellant. Est etiamcxcmon'a!,

Guelf. are/n'tectontctE. Goth. (tac.
Gesn.) versantur, ut appareat eum
suo e voluisse quod Gue!f. seri-
bendo tB, male.
2. Et e<p/atMra. Cœlatura ars est
quœ vasa aut supellectilem ex me-
tallis per caetum iascutptt. De hac
nominum differentia videndus Joh.
Brodaeus, Miscell. lib. VI, c. 30,
p. 568, Lamp..critic. p. II. En.
3. Excusoris. Guelf. sculptoris
male. Goth. (tac. Gesn.) excussoris,
cum Voss. 2 item male. Vett. edd.
receptam, quibus accedere viden-
tur Britannici et Alm.
X<\t6~T<x)!t.XctX)t!t"rt)t~Gra;cis
plerumque artem ferrariam signifi-
eat nam Kris nomine ferrum quo-
quae ex aère vel per conflationem,
vel per fabricam vasa conficit. Ita
TunNEBtJS.
5. statuts. Omittit a Gueif.
cum Turic. Goth. Jens. (tacente
Gesn.) Voss. 3 et meis quidem ante
Leidens. edd. omnibus. Ex ea Gib-
sonus assumpsit, et de suis Codd.
tacet. –OmittuntparUerRR~Codd.
t, 4 et CAmp.Ed.
6. Quod vero. Goth. (tac. Gesn.)
Qui vero.
y. Dtcuttt. Goth. debent, non, ut
Gesn. narrat, dtce6a)tt.
8. Cur. Guelf. et Tune. Quare,
cum Alm. RR. 5 et C.tMp.,
Quare igitur. En.
g. Primo libro. Proaem. 10 sqq.
 3go M. FABII QUINTILIANI

sophos omissam hanc ab oratoribus partem occupasse,

quae rhetorices propria' 1 semperfuisset, ut iUi potius. in
nostra materia versentur. Denique quum sit diadectices
materia de rébus subjectis disputare, sit autem dialec-
tice oratio concisa, cur non eadem perpétuas quoque
t4 materia3 videatur? Solet a quibusdam et illud poni,
Omnium :<jf:<urartium.peritus erit. orator, si. de omm6u~
ei dicendum est.. Possem hic Ciceronis respondere ver-
bis, apud quem hoc invenio4, Afëa ~ut~ sententia
nemo esse ~o<ertt omni /at<f/e cumu/a<morator,. nisi erit
omnium re< t<~magnarum atone artium ~c:en<!<ïMcon-
~ecu.'us; sed mihi satis est ejus esse oratorem rei, de-qua
~5 dicet6, non inscium. Neque enim omnes causas novit,
et debet posse de omnibus dicere de quibus ergo dicet?
de quibus didicit. Similiter de artibus quoque, de qui-
bus dicendum erit, intérim discet: et de quibus didice-
t6 rit, dicet. Quid ergo?non autfabei'7 de fabrica melius,
Rhet. propria semper. Guelf. (en'tB, cum Jens. (non enim dat
omittit propria. materie), et idem voluit Goth. qui
2. Dialectice. Hoc scripsi contra habet caudam in e; male. -Mate-
edd. prope omnes, dialectices dan- nt. Ita RR. t, 5 et CAMP.-E'c/.
tes, bonis tamen.auctbribus Codd. 4. Hoc invenio. Guelf. &<Bcinv.
Britannicis tribus, Turicensi et ed. Elegantius profecto. Vide ad 11,
Andr. Necessaria erat mutatio, vi- ty,3o.
de U, 20, y, quo aceedit Cic. Brut. 5. Mea ~ttMem. De Or. J, fi init.
go dialectica. quasi contrac- 6. Dicet. Guelf. dicit cum Jens.
ta et astricta eloquentia putanda qui non omittit d. q. ut narrât
est. n Et de Fin. H, 6, perpetua Gesner., et sic pterœque edd.
oratio x ( i. e. rhetorice ) non RR. t, 3,.4 et CAMP., dicit. RR. 3,
rhetorum solum,.sed etiam phi- 5 et CAP., dicet. Eo.
losophorum. ') Apparet fons er- 7. ~Vo;t autfaber. Guelf. hoc or-
roris quum Voss. <, 3 praTerant dine n. f. a. cum Goth. Jens. (tac.
dialecticoe, quod est ortum ex male Gesn.) et vett. omnibus.(ubi male
intellecto dialectice. RR. 3,5, accepitBurm. quasi omitterent aut)
sit autem dialectice. R. 2 et CAMP., ante Badium, qui invertit ordinem,
sit tamen dialectice. R. t, CAp. et ut faciliorem redderet, monito in
ed. Hack., sftattfttt Jtn/ecttCM. En. nota lectore, dubito an praeter ne-
3..Mfttert'a. Guelf. et Turic. ma- cessitatem. Eum e:Bte) i secnti, prK-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. lï, 31 39i
aut de musice musicus? Si nesciat orator, quid sit, de
quo quseritur', plane melius nam et litigator rusticus
i!titteratusque de causa sua melius, quam orator, qui
nescit quid in lite sit, dicet~; sed accepta a musico, a
fabro, sicut a litigatore, melius orator, quam ipse qui
docuerit~. Verum et faber, quum de~ca~ et Mu~c~
quum de M!M~c<si quid confirmationem desideraverit,
dicet; non erit quidem orator, sed faciet illud quasi ora-
tor; sicut quum vulnus imperitus deligabit5, non erit
ter Gryph. Faber aut. Ita nostri gis etiam ad nostri disputationem
fere omnes inter quos RR. t, 2, 3
pertinent, qua* habes in Gorgia p.
etCAMp.jE'f/. St. 456 A. B. C. ubi quoyis opifice
QufBntMr. Guelf. etTuric.~uo;- probabilius dicturum oratorem as-
ratur, cum Goth. Jens. (tac. Gesn.) severat Gorgias, se àutem sicubi
et multis praeterea. Solus fere cum fratre Herodico, medico (quem
SpALDiNohabet ~u~ntur. A)ii ~u<e- ipsum in sua arte
prœstigiatorem
ratur. Eo.
significat Socrates Rep. Hf, p. 405
9. Lite sit, dicet. Cuetf. et Turic.
E), ad a'grotos accesserit, remedia
cum Goth. Jens. (tac. Gesn.) omit- iis longe facilius ipso fratre persua-
tunt dicet. Item Tarv. Loc. Ruse. dere. Ad quam jactantiam ea res-
Regius in nota inserendum neces- ~pondet Socrates, p. 4~9; ne-
sario, putat, quem secuta est for- mini, rhetorices magnopere studio-
tasse Venet. habet enim. Vide no- so, placeant, quacque vereor ut
tam ad t, 6, 26. Mihi elegantius Quint. ipse cum magno hujus artis
videtur, si absit, ut et Badins judi- honore conciliare possit. Sed dig-
cat. Omittunt pariter vocem di- nus est, ut dixi, integer diafogus,
cet nostri RR. t, 2, 5, et forte ele- qui ab adolescentihus ediscatur.
gantius. ED. Loca demonstrata sunt Bip. IV, 23,
3. Accepta. Citat hic Almelov. 2~, 29.
Plat. de rep. X, p. St. 5o8 et 6ot Qui docuerit. Guelf. omittit
(Bip. VII, 288-90, :g5-97), ubi qui, unde conjunctim cum illa
/x?tt exagitat et Tc'ft (inquit p. priore ?ef!'dicet ontissione, alia exis-
Bip. VII, 28g): ~7. J'ttttoi~Sfn, tit structura, minus probabilis. As-
6!r«JstV TtC M~U~ ATTCt~tÂAM 'S't~ T0t/- tiptilantur et afii.
Ttu, m: ttiff~tt M~<Mrm~ftcr<t{<?rt- 5. ~e/~a~tt. Guelf.' Turic. et
fT~Mitm TM <f)t/«0~~tct! U?r<t~ft//Ce(- Goth. Jens. (tac. Gesn.) deligavit,
t!« tfet'TN 'TOtOt~'m, Mt,'tM'9)t{ ~<; ~t- cum Voss. t, 3, Bern. Alm. et edd.
6pM7rocJtc~, ~c ~tK6v, evtt/~mv ~'OMT* multis vett. Badius eum Cervicorno
'r't' x~<tjM)tT< e~~r~TnS))' N776t<fo- futurum habet, cum Locat., quem
Ç6V~JTM ~~V~O~OC «tatt, J~ TOftt~TOC fere exprimit, pra'teritum neque
<;0
/M)) o<û{ f' et'fsn et)-f~T)~M)tv )f<t! ttttfrf~ra- monito lectore, quum etiam Ald.
UMM~v Kei~~mf f~T=t~ctt. Sed ma- cujus magna solet apud Badium
 393 M. FABII QUINTILIANI
i8 medfcus, sed faciet ut medicus. An hujusmodi res née
in laudem, nec in deliberationem, nec in judicium ve-
niunt ? Ergo quum de faciendo portu Ostiensi delibe-
ratum est, non debuit dicere sententiam orator? atqui
19 opus erat ratione architectorum. Livores et tumores in
corpore, cruditatis an veneni signa sint, non tractat
orator? at est id ex ratione medicinoe. Circa mensuras~
et numeros non versabitur4? dicamus has geometrise 5
esse partes. Equidem omnia fere posse credo casu ali-
quo venire in ofncium oratoris; quod si non accidet,
20 non erunt ei subjecta. Ita sic quoque recte diximus, ma-
tenam? Ae<or!'c<?sesse omnes res ad dicendum ei ~u~/ec-
<a<; quod quidem probat etiam sermo communis nam
quum aliquid, de quo dicamus, accepimus, positam
esse auctoritas, praeferat deligavit. 3.C'M;amen!t«'as.Socra~esin
Unde tôt fautores nacta fuerit pra:- Gorgia se irrisum fuisse dicit, quod
postera ha:c scriptura, qui praeser- suffragiorum calculos numerare
tim revocarint eam, ut Gryph., ab non potuerit. Hac de re egitFabius
aliis jam correctam, non equidem incap.degeometria.TuEN.
eomminiseor. Ah locus obversaba- j~<.Ma!)ttUr.Gfe!f.etTuric.
tur, quem vide cotatn seq. ? Bri- confer!att'<ur cum Bern. repetita
tannici tamen Codd. quorum nulla syllaba prima ex antecedente'non.
mentio apud Gibs. videntur tueri Ita quoque R. i et CAMP.jB'
receptam, unice veram. Sedexigua a 5. Geotnetn~B. Sic omnes, quan-
est Codd. auctoritas in tam solita tum video, et Codd. et edd. Nsque
confusioae 7~ b et v, de qua vide erat quod scripturam so))Icharet
Drakenb. ad Liv. V, 2~, 5; itemJJ, Jacob. Frid. Heusiagerui! ad Cic.
46,2.–RR. t,2,5etC.4MP.,(/f/t- de Off. HI, 7, 3, qui malit yeome-
~amt. En. Deh~abtt.Vide U, t y, g. tr<P. Perpetuitas argumentandi os-
t. Pottt Ostiensi. Vide Sueton. tendit hic artis magis nomen reqm-
Claud. c. 20, ubi apparebit, quare ri, quam artificis. Sic modo ex
deliberatum fuerit operose, quo- a rat. medicinae. <! « Ratione archi-
niam opus ab ipso Julio Caesare teetorum qux est ipsa arc/ttfcc-
erat <'sœpius destinatum, ac prop- « tonice. Ne Ciceronis quidem locus
ter difficultatem omissum-" Tuscul. V, 3g, mutatione indigct
2. Crudttott! an t/cnett;. '.gpometri.BmuDustuebaturaqusm-
Tangit
medicam istam quasi etoquentiae quam majorem speciem habet con-
pa) tem, sed in transcnrsu, Cic. pro jectura. Receptam dat ibiWol&us~
Ctuent. c. to extr. vide notam ad 1, 12, 18.
 INSTITUTIONS pRAT. LIB. II, 2 3gS
nobis esse materiam frequenter etiam praefatione testa-
mur. Gorgias quidem adeo rhetori de omnibus putavit ar
esse dicendum, ut se in auditoriis interrogari pateretur,
qua quisque de re vellet. Hermagoras~ quoque, dicen-
do materiam esse in causa et in quaestionibus, omnes res
subjectas erat complexus. Sed quaestiones si negat ad ~a
rhetoricen pertinere3, dissentit a nobis; si autem ad
rhetoricen pertinent, ab hoc quoque adjuvamur; nihil
est enim, quod non in causam aut in quasstionem~4 ca-
dat. Aristoteles très faciendo partes orationis, judicia- ~3
lem, ~r~<o'<!?H, ~MOH~'a~uam, psene et ipse ora-
tori subjecit omnia; nihil enim non in haec cadit. Quae- 2~
situm a paucissimis etiam de instrumento est: f/)~n<-
mentum voco, sine <~MO~brmar:materia, et in id, quod
velimus, ~:c:~ opus non possit. Verum hoc ego non ar-
i. Gorgias. Plat. Gorg. p. ~y C. tionis defendunt Burm. h. L, et ad
(Bip.IV,5):Ex:\tt;oMtEv<)i!~a)- IV, 2, 10~, ubi iterum positam
Tf' & Tf T<C~0~~0'TO~NV6vJ'C)V &yTMV, praepos. omittunt quoque Guelf. et
Rat 'nr~t)fct~'eH'T~~K ~t~-û~t]'6~9~f.De Goth. Item ad VI, 3, !l, et Dra-
quo ipsn Platonis loco Cic. de Or. kenb. ad Liv. VI, 27,6, et Heusin-
Hr, 32 id. de Or. I, 22 de Inv. 1, gerus ad Cic. de Offic. J, i~, 1,-et
5; de Fin. If, i. in hac ipsa re Cic. de Invent. t, 6
a. ~f<')'n)a~oro! ~u<Bstt'ont&U!. init. Goth. et Jens. (tac. Gesn.) aut
Vide Cie. de inv. t, 6, ubi hanc !)t oufHttonei, cum Vos<. 2 et edd.
refert Bermagors divisionem, sed ante Gryph. omnibus, quod verum
Improban-: ipse et ~ttœsttonM ab puto, ob in ~uaMttont&M (§. :!),
oratoris officio sejungens. Vide et et sed ~tKKftonM (§. 22). RR. i,
de0r.tt,tginit. 5, in ~Mfesttonem. R. 2, tn <jft[<B!tto-
3. Negat. pertinere. Vide 111, 5, ttM. R. 4 et CAMP., qfUfBSttonem.Eo.
t<{. Quo inspecto loco apparebit, 5. Aristoteles. Rhet. l, 3, 3, un-
quare dp Hermagorae sententia du- de repetiit Cicero Partitt. Oratt.
bitet Quint. Se autem a~u~art ait c. 3 extr. Vide et de Inv. 1, 5.
ab Hermagora (modo ejus non sit 6. Et. effici. Ita Gnelf. et vi-
liber, qui contrariam opinionem dentur plurimi Codd. qui sileniur.
habet) quod tum, vel hoc auctore, Goth. (tac. Gesn.) in omittitpost
recte finierit materiam rhetorices, et cum Voss. 2 et Ald. quae est
§.4. commodis~ima scriptura. Jenson.
4. Aut in ~t«r!ttonem. Guelf. (item tac. Gesn.) omittit et ante
omittit in. Repetitionem preeposi- t'tj cum edd. prêter Ald. omnibus
 394 M. F. QUINTIL. INST. ORAT. LIB. 11, 2t
tem credo egere', sed artIHcem, neque enim scientia
desiderat instrumentum, quse potest esse consummata,
etiamsi nihil faciat; sed ille opifex, ut cselator ca~tum, et
pictor penicilla itaque hase in eum locum quo de ora-
tore dicturi sumus, differamus.

ante Gryph., quae ne ipsa quidem
displicet ratio. Recepta saltem vi-
tio carere non videtur. Quis enim
dixit: « e~tco'e materiam in opus ?
i. Eyere. Pra;posteram Gibsoni
scripturam agere (merum sphalma,
neque enim est in Leid.), invenio
etiam in Tarvisina.
2. Eum locum. Lib. XII, c. 5,
«bi enumerantur instrumenta ora-
toris animi ~rœsfatttta, vox, la-
tus, decor, liespicit autem ejus ca-
pitis §. ad ipsum nostrum locum:
"Haec sunt qua: me' re dditurum
promiseram, instrumenta, non ar-
tis, ut quidam putaTerunt, sed
« ipsius oratoris. 0 Instrumenta
sunt oratoris, /t))~ua expedita, o~-
ta pronunciatio, o~thma <atffft; de
quibus aget lib. XI et XU TcnK.
M. FABII QUINTILIANI
ORATORIO

INSTITUTIONIS

LIBER III.
 DE INSTITUTIONE ORATORIA

LIBRITERTIIARGUMENTUM.

CAP. ï. De scriptoribus àrtis rhetoricœ. 11. Quod initium

rhetoricés. III. Quinque esse partes rhetoricae. IV. Tria
esse genera causarum. –V. Quibus contineatur omnis ratio
dicendi.-VI. Quid sit status; unde ducatur;reus an actor
eum faciat; quot et qui sint. VII. De demonstrativo,
quod constat laude et vituperatione. –VIII. De suasoria,
seu deliberativa et prosopopœia. IX. De partibus causa-
rum judicialium. X. De generibus judicialium contro-
versiarum. XI. Quid sit quœstio, ratio, judicatio, con-
tinens, et quatenus necessaria.
M. FABII QUINTILÏANt
0 RAT OR LE

INSTITUTIONIS
LIBER III:

CAP. I. QUONIAM in libro secundo quaesitum est, quid 1

esset.rhetorice, et quis~MM ejus, artem quoque eam
esse, et utilem,.et virtutem; ui vires nostrae tulerunt,
ostendimus; Mafen~mque ei res omnes, de quibus di-
cere oporteret', subjecimus; jam hinc, unde cœperit,
quibus constet, quo quaeque in ea modo invenienda at-
quetractandasmt,exsequar;mtraquemmodum~p!eri-
artium adeo ut 3
que scriptores constiterunt, Apollodorus
contentus solisj udicialibus fuerit. Nec sum ignarus~, hoc
a me prsecipue, quod hic liber inchoat, opus studiosos
ejus desiderasse, ut, inquisitione opinionum,quse di-
versissimae fuerunt, longe 5 difficillimum, ita nescio an

i. Oporteret. Guelf. oportet, nec Item 1. XI, c. 3 §. intra fa-

ipsum male. "mam.n n
a. Intra. modum. Recte monet 3. Apollodorus. Vide inox §.) y.
Gesnerus, minuendi signification'em 4. Nec sum ty)t. Procatascene ad
esse in intra « Etiam minus hoc sequentium pra;muniuonem. Ttjnff.
Il ipso fecisse artium 5. ~;tfer!tM:m<B fuerunt longe.
scriptores.
Vide lexica ei Tursell. de partt. Omittunt~ucruKtBurm. Gesn.'Bip.
p. 406, edit. Lips. Sic Noster XI, sed ex mero, ni fallor, Burmanni
3, /}5 intra loquendi modum. t sphalmàte, quum sit in edd. meis
 398 M..FABII QUINTILIANI
minimae 1 legentibus futurum voluptati, quippe quod
3 prope nudam prseceptorum traditionem desideret. In
caeteris enim admiscere tentavimus aliquid niions, non
jactandi ingenii gratia; namque in id etigi materia pote-
rat uberior; sed ut hoc ipso alliceremus magisjuventu-
tem ad cognitionem eorum, quae necessaria studiis ar-
bitramur, si ducti jucunditate.aliqua lectionis, libentius
discerent2 ea, quorum ne jejuna atque arida traditio
averteret animos, et aures praesertim tam delicatas ra-
4 deret~, verebamur: qua ratione.se Luoetius~ dicitprae-
cepta philosophiae carmine esse complexum; namque
hac, ut est notum, similitudine utitur
omnibus et Codd. Guelf. Goth. teneras mordaci radere vero Au-
Tune. Nec facile eo careas. «ricu!as."P!TH.
t. A/tttt)n(B. Ita Locat. Ruse. Cae- ~.Zucrettut.LocusbIsexstatin
teri quidem omnes, quos vidi, li- opere Lucretiano t, g3/{, en IV, 11.
bri mottïne, adverbium. Sed Codi- Sed, prêter leviorem differentiam
cum in hisce nulla auctoritas. Qnid sed alteroque loco nam pro quo
in Florentino inveniret non prodi- Quintilianei libri habent ac (an vo-
dit Regius; sed, quum ipse adver- lebat at?) insignis est diver~itas al-
bium pro adjectivo legi suàdeat, tera. Pro a~mnt in Lucretii libris
prohabile tit in eo quoque esse est contingunt, quod ipsumin nos-
nostram scripturam. Latinum esse tro toco nonnisi editi quidam po-
mourne h. t. vix credo desidero nunt in margine, immo in textu.,
enim locum ubi sit a hoc mihi ut pra'ter memoratos GrypbU.
uaHe fuit voluptati. t Mainte uo- Gesnerus mcnet Gifanio et Lam-
luptati, !untmœ voluptati, frequens bino agnosci tibros Lueretiamns qui
etiam, ut Cic. ad Att. ft, 25. pra;ferant: aspirant. Hoc sane, ut-
2. ~f. discerent. Si h. 1. accipe pote difficilius, critico magis, pla-
an Gra'co more, cujusmodi usus ceat sed conttn~utit ipsum babet
Ciceroni, Cœsari, Livio, Tacito (et atiquem vetustatis colorem, ut vi-
cui non?) est frequens. Vide, inter deatur utrumque diversis editioni-
plurimos qui de eo egerunt, Tur- bus posuisse Lucretius. Cum a~t-
sell. p. ed. Lips. 90~. Drakenb. ad randi significatione reete confort
Liv. IV, 20 8 et Heusingerum Gesnerus o//Meere, nove et.ipsum
pra;f. ad Cie. de Off. p. 48. Vide et usurpatumaVarroneU, 2, 16, ubi
Nostr. VIII, 2,5: "est qua-situm. « olfacere labra lacte n est tmtuere
« !< esset. n labra' of~ore ~actM. Ita et bic aspi-
3. ~urM. t'a~eret. Imitatus vi- « rare mellis /f~uore significabit
detur illud ex satira prima Persii odore et ta~ore mellis tmtuers.
 INSTITUTIONIS ORAT LfB. Ifl, ~99
Ac veluti pueris absinthia tetra medentes
Quum dare conantur, prius oras pocula circum
Aspirant mellis dulci flavoque liqnore )

et quae sequuntur'. Sed nos veremur, ne parum hic 5

liber mellis, et absinthii multum, habere videatur, sit-
que salubrior4 studiis, quam dulcior; quin etiam hoc
timeo, ne ex eo minorem gradam ineat, quod pleraque
non inventa per me, sed ab aM!s tradita, continebit
habeat etiam quosdam, qui contra sentiant et adversen-
tur, propterea quod plurimi auctores, quamvis eodem
tenderent, diversas tamen vias munierunt5, atque in
i. Et <jfu<Bsequuntur. Sequitur no 9, merum errorem puto tttte-
enimapudLucretium,quoconsiUo runt, pro tnuenerunt. Gothanam
hoc fiat. scripturam mihi dissuadet ipse
a. Parum. multum. Opponun- etiam (fateor) auctor Francius. Ne-
tur plerumque parum. nimium. que cum Burmanni tum Gesneri
Sed et alibi parum est pro paulum, argumenta multum proficere viden-
v. c. Plin. Paneg. 20, 3: nihil tur. Quod enim mox(~. 6), ingressi
aut certe parum intererat. 0 Vide !n;tt, id quidem parum ad rem.:
dicta ad t, IS. sunt enim ii discipuli, non magis-
3. ~&!tt[thmm. Herba insigni tri et quod sequantur homines eos
amaritie praedita, sed eadem tamen qui t)!ter<n<viam, non qui munie-
salubris. Foliis est incanis, muhi- nnt, ea calumnia est, quum sequen-
pliciter fissis. Vulgo alvinam dici- tes potius sint posteriores tempore,
mus eam speciem, quam Ponticam vel et ipsi discipuli. Si intelligeren-
appellant a&st)tt/num Ponticum. tur, qui tneunte! istos ~u~retttur
TURNEBUS. (<}~t;[<), manifesta foret Tctt"ro\!)-
4. Salubrior. Quoniam absinthium ~fct; nam is, quem sequitur alter,
et ipsum salubre. in suam sane viam if)um inducit.
5. Munterunt. Sic Guelf. Turic. Jpsum autem inire viam parum est
et Codd. plerique, nisi quod Voss. 2 in magistris, rhetoribus, qui disci-
cum aliquot edd. vett. dat t)t!;ene- plinas, rationes instituent)!, sectas
runt. Francius conjecit inierunt, condunt; non sua causa, ut aliquo
probante Burmanno et auctore perveniant, iter faciunt. Solet etiam
etiam facto Cod. Goth. quare re- vocabula plus significantia usurpa-
cepit Gesnerus, qui hanc seriptu- re in hoc genere, v. e. secari vias
ram et Jens. ed. praeferre narrat (§. t~). Fecit. Ferm. viam (§. 16).
falso ille; est enim in ea, ut Tarv. Simile est munire, quare merito
etVen., invenerunt. Equidem, de- revocasse mihi videor plurimorum
serente Gothanum suum Votsia- librorum seripturam.
 4oo M FABII QUtNTILÏANI
f! suam quisque induxit sequentes. Illi autem probant
qualecunque ingressi sunt iter, nec facile inculcatas
pueris persuasiones mutaveris, quia nemo non* didi-
7 cisse mavult, quam discere. Est autem, ut précédente
libro patebit, infinita dissensio auctorum, primo, ad
ea, quae rudia atque imperfecta adhuc erant, adjicienti-
bus quod invenissent scriptoribus; mox, ut aliquid sui
8 viderentur afferre2, etiam recta mutantibus. Nam pri-
mus post eos, quos poetse tradiderunt 3, movisse aliqua
circa rhetoricen Empedocles4 dicitur. Artium autem
t. ~Vftno non. Cave dirimas haec lum, qui etoquentiœ fuerit auctor,
et non transferas ad didicisse, unde significatMercurium,quod etGesn.
plane contraria existeret sententia. agnovit,adNostr.X,y,'3.Yide
Scriptoris nostri sensus est fere in Barthium ad Stat. Theb. 1,305 qui
`
versu Horatiano quae Imberbes multa congessit.
« didicere, senes perdenda fateri. o 4. l1fovisse. Empedocles. Hoc
Epist. H, l, 85. jVcntO non una vox Aristoteles prodidit non quidem,
est apud Romanos, sic IH, 5, 10, ut Regius narrat, in fine Elencho-
nihil non. rum sophisticorum, sed in libro,
2. Ut aliquid sui viderentur af- qui intercidit, sophiste inscripto,
ferre. Erasmus, 1. II, Ecctesiastse, 1 narrante Diogene Laertio VIII, 5~
maximam ait doctrinx labem, quum ipsaque, ut videtur, Aristutelis ver-
pleraque scribuntur ad ingenii ma- ba ponente Sexto Emp. p. Fabr.
gis ostentationem quam ad usum 3y0: 'J~u~rftfoxXtst.o'AptTTC~Xxc~)'-
accommoda, potissimum, hac in ot cr~Toy ~M'ro~txtîv xexfyHKttftt, ubi
parte et rhetorice traditione. ToRN. scita est observatio Fabricii, ver-
3. Post eos. tradiderunt. Ipse bum Aristotelicum ipsum a Quin-
Quint., Homerum aliquos artis ma- tiliano expressum esse; monentis
gistros demonstrasse, monebat su- movisse. Usus ille verbi ffutn sensu
pra H, 17, 8. Neque alienum, quod inchoandi, moliendi apud Stepha-
tangit Regius, Mercurium vulgo a num nullis exemplis Ermatur, et ne
poetis prodi orationis auctorem. me<noraturquiden);sedestsa(is
Ita sane.v. c. Horatius Carm. t. t, certus quamquam mihi quidem
iO, ''Mercuri~ttcunf/e. voce non multi succurrunt loci. Apud
<.formasti catus. » Ex Aiea'o Carm. Athenacum Deipn. XIV, p. 629 C.
.I, to, 3, et Ovid. Fast. V, 668: t€gaS:5~y6ftttn6HP'Ay<t!jfX?'.Ct~M6f~t
« Quo didicit culte <[n~uf! favente 'aru~f~tt! quod recte vertitur ori-
loqui. o Lueian. Hercules vol. ginem habuerunt. SimJ)i modo
VII, p. 3t~ Bip.: TM ~oy. e!'EA- acceperim x/vM/~ot co~~m~H au~HHt
c~tTttf tfff«. Cic. de Or. t,
~)tt<t'EfjM)!t apud Sext. Emp. p. Fabr. 3u7 eu
46, caduceo nominando, demumil- WetV. TOKtt6' <Tt~oyx/y~ft, At)tyTasv
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, t. 4o i
scriptores antiquissimi, Corax et Tisias Siculi quos
insecutus est vir'ejusdem insutae Gorgias2 Leontinus,
Empedoclis, ut traditur, discipulus. Is beiiedcio longis- 9
simae aetatis3, nam centum et novem vixit annos, cum
multis 4 simul floruit; ideoque et illorum, de quibus
supra dixi, fuit aemulus, et ultra Socratem usque dura-
vit. Thrasymachus 5 Chalcedonius cum hoc, et Prodi- 10
eus Cius~, etAbdentes Protagoras, a quo decem milli-
eoT~v<Te~û).Et ponit vocem PoUux ait veteris sophistica* inventorem
Vt, c. 38, de nominibus criminum, fuisse (de sophistis vide Platonem
§. 79, cum Tc~t~t et <~o't)~<ct. passim et prœsertim in Dialogo sub
Vide Aristot. Rhet. III, t, 8, ad eodem nomine insignito ), pri-
eumque locum Wotnum in Epist. ad mumqne extemporali facultate esse
Vaterum (vide Vateri Animadvcr- usum, quum fama Prodici movere-
siones ad Aristotelis libb. 111Rhett. tur. De hoc vide fusius apud Cice-
Lips. t794)) p. ~'3. Locus a Wol- ronem. TuRN.
fio allatus Ciceronis Orat. c. 12, 3. Beneficio. <BtatM.De hoc, ut
expressus est e Theophrasto. Satis etdelsoerate(§. [~)videLucianum
vel Romanorum usu apparet, mo- inMacrohiis. Bip.vot.VH!,p. ]28.
fere hac significatione dixisse Gra;- 4. Cum multis. Quos Plato in
cos, quem bene ostendit Drakenb. Gorgia enumerat.
ad Epitomen libri Liv. îjXXXtf. 5. Thrasymachus. Philostratus
Quintiliani sunt ha;c fere: !II) 6, Thrasymachum negat sophistis an-
10, !o3;IV,i,29,ubi «mouere~et numerandum esse quod ex Platone
« ex diverse amoliri opponuntur. probat. Fuit autem ex Chatcedone
t. Corax. rM<as.Vide!t, [7, 7. Asia: urbe, opposita Constantino-
DeTisiavide et Arist. Soph. Elench. poli. Hujus fusius Plato meminit in
p. Buhl. 638, ut et de Thrasyma- Phaedro, Gorgia et alibi. Tcas.
cho, qui perperam in lexicis solet 6. Prodicus Cius. Guelf. frof/.
appellari Carthaginiensis (ex
erro- Chius, cum omnibus fere Codd. et
re Ka.f~f~'o! pro Ka.x~M'cc, ut. edd. vett. qui error ipse nostram
pro Xtt~Mtft'tto: solet ferre vetustis- scripturam defendit, quum reeen-
sima scriptura. Vid. EkheI.Num.II, tiores fere dent Cejus, Ceius, pra:-
p. ~l t) et discipulus Isocratis (Sui- ter morem Latinum. Aldus solus
da caeco duce), quo fuit autiquior. veram rationem restituit, quam li-
Notissimus e veterum seriptis so- brarii, Ctttttt ignorantes, turbarant
in repu- inserenda aspiratione, ut notius
phistes, cujus suut partes
blica Platonica. Cœteri etiam notio- existeret nomen, levius peccantes
res, ut afferendis scriptorum locis illi sequentibus. Aliud enim Grs&cis
non indigeant. est T)!'<o;
) aliud K{!oc.Vide Ernestum
2. Gorgias teott<tnus. A Leontio ad Brot. c. 8, qui dat Ceus, lon-
SicHiiB oppido. Hune Philostratus gius a Codd. Mcminerint tirones
t. 26
 ~02 M. FABII QUINTILIANI
bus denariorum didicisse artem; quam edidit, Eua-
thius dicitur, et Hippias 2 Eleus, et, quem Palamedem
11 Plato appellat, Alcidamas Elœites Antiphon quoque
nomenessea CeosiveCeainsula, quidemarbitror)paucisassentien-
et consulant v. e. Apolog. Soer.
Platonicam p. Bip. 45, vol. I. Jun-
guntur Thucyd. VII, 5y, Kf!'ot.
T)!<ot–NostriCodd. Cheius. Hujus
meminerunt Plato, Cicero, Philos-
tratus, Suidas. En.
t. Euathlus. Codd. nostri RR. t,
2, 5 et CAMP., Euathius. Hanc va-
rietatem)tacet Spalding. ED. ~ua-
thlus. Diog. Laert. IX, 52 (n~-
'M~ft; ) ~~To: jMtj9c't f~<?r~~<t'r<
jUtcKtxttT6<.Eadem apud utrumque
me''ces,quumecntumdrachmœ,
quibus constat mina, œquent een-
tum denarios. De magno Protago-
ra* didactro vide scriptores Mena-
gio citatos ad locum Diogenis. Ju-
cunda narratur historia de Euathlo
inagistrum ludificante a Diogene,
1. c. §. 56; GeHio V, 10; Appuleio
in Floridis, p. Elmenh. 36o, quam
ipsam Coraci accidisse narrat Sext.
Emp. p. Fabr. 3o~. Discipulum
autem Coracis, qui mercede eum
emunxerit, ipsum Tisiatn appcliant
Hermogenis scholiastes, et anony-
mus ad Aphthonium editus a Mon-
tefalconio, cujus locum vide apud
Schneiderum ad Cic. Brut. c. < 2.Ex
tis, quos memoravi, scriptoribus,
ut ex etymo quoque apparet JEtttt-
fA/tttMesse vocandum hune Prota-
gorœ auditorem, quum libri qui-
dcm Quintilianei mire fluctuent in
eo, plerique dantes Euathium.
2. Hippias. De eo quoque vide
Platonem in Phaedro et Protagora.
EniTOH.
3.~c~a;)tME~<ftt<Gue)f.
cidamus Eleites. Prius, Codd. (ut
tibus, neque ed. ulla, quantum vi-
cteo, ante Leidensem, ex qua ex-
presserunt omnes; sedGraecis scrip-
toribus semper 'A\)t<Jf~M~<audit,
nunquam~AXx/<f~Moc, et subit ani-
mum dubitatio, rectene inspexerim
Codicem Guelf. Saltem Turic. quo-
que Alcidamas. Apud Ciceronem
Tuscul. I, 48. Wolfius reEnxit Er-
nestinam scripturam Alcidamus in
Alcidamas. Vide Ernest. in Clave
Ce. et Solan. ad Lucian., vol. IX,
<}ta. In patriae nomine major dubi-
tatio, quod edd. tam vett. quam
recc. dant omnes Eleates ( falso
enim narrat Gesn. in Jensoc. esse
.Epates), prœter Andr. q~a; cum
Guelf. prasfert Eleites, astipulan-
tibus Codd. Bodl. Bal. Alm. Bern.
Turic. In Goth. verene sit, quod
refert Gesn., Elates, non equidem
dixerim. Saltem mihi notavi; sed
potuit obrepere incuria. Jam ~<et-
tes non sotum pro~'M! (ut aitHarles
V. C. Fabr. BiM. 2, 776) at~t a
vera scriptura, sed ipsum verum
est, modo attendas (B in MES. ejus
temporis fere esse e, vel repetas, a
Graeculorum frequentissimo erro-
re, 'BÂ<!tscribentium pro I:A«<
qui est ipse apud Suidam, in voce
'AAKtJa~MM,et Eudociam, p. 56.
Proba forma ab 'E~ft<t est 'E~ttn~
vide Steph. Byz. in voce 'E~cuct. Ad-
est ei analogia in caoteris a termi-
natione tt~ gentilibus retinens ple-
rumque 'mï~ primitivi. Sic AKt"T~)
apud Thucyd. Ut, ig, quum apud
Steph. Byz. oMiteratum sit <mTx
prius, observante recte Btrketio.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, i
et orationem primus omnium scripsit, et nihilo minus
In ipsis etiam, syllaba fM termina-
tis, gentilibus non irifrequens du-
plex t'~Tit ut Thucyd. l3 extr.
MSti margo dat ~tox~t~t. Et Steph.
Byz. in v. NfXft/ct Nfxetftt/cXft<Nt-
XtteJc, ~t~mc. Magis tamen usurpata
geminatio litteroe <~r<tin it!is ''r<
Quare fartasse non persanavit mag-
nus Casaubonus locum Athenœi
Deipn. p. 592, pro'A~ju<f~M~ o A~<
Tttt reponens 'AAx. o '.EÂct~x:,quum
deberet o 'EActxTxc.tn nummis qui-
dem duplex ''m'rx neque in Elaensi-
bus neque in aliis ejusdem forma*
sa'pe reperias, quum vicissim ~M-
jMUimt, pro ~Nx~eitt, sit frequens; ¡
sed hoc suspicor esse trihuendum
ei, quod in forma ~ntc duo dein-
ceps 'M~ctscribenda erant; in alte-
ra eM, Htud ~T<t sequebatur diversaa
vocalis. Postquam satis operose
Codd. seripturam defendimus, ve-
ramque Alcidamanti patriam as-
signavimus quem et Eudocia et
Suidas ex Asia, non ex Italia,
oriundum fuisse monent diserte
dimittemus, puto, Eleaten istum
cum eoque, nisi fallor, ipsum inud
de Palamede, qualem Plato appel-
laverit, loco non invitum cedet. Si
enim (id quod apparet px Codd.)
Quintilianus ipse JE'/fBit~t non
jE<e<ttett, agno\it Alcida-mantem
qui tandem fieri potuit, ut hune
potissimum in Palamede Eleatico
significatum crederet a Platone ?
Nisi forte locum Platonicum ipsum
aliter vel legisse vel intellexisse
est putandus, ut 'EActff'rotM n<t-
~ct~)!<)~tibi inveniret, non '.EÂect-
Ttxct. Sed hoc ne speciem quidem
habet uliam. Nimirum accepto
per errorem Eleate, pro ~/<ctte,
aliquis, qui, Platonici loci pulchre
4o3
memor, tractare Codicem Quinti-
Iiani'antiquum,aUevitfortasse
margini signiueationem loci istius.
Vide alteram partem nota:. Pala-
medem Eleaten, proprio, non figu-
rato, nomine, invenies apud Sui-
dam. RR. 3, 4 et CAMP., jE'/<Bf-
tes. R. l, JE~ethes. R. 2, Elates. CAP.
et ed. Hack., Eleates. Alcida-
mas Eloeites. De nomine vide pri-
mam partem notœ. Quod autem
hune a Platone Palamedem fuisse
appellatum narrat, in eo equidem
non acquiesco. Locus est in Pha;-
dro, p. 261 D; Bip. vol. X, p. 353:
Tt't e?f 'E/.f~'r'xot n<t\ft~<)t'~)ttM~t'M
cJx ?e'/<ftT~tit, a<~T6<fo!f<~(ubi ôo-
K6~aut expungere aut in 'nro~f mu-
tarejubetHeindornus, collega con-
junetissimus rectissime ut quidem
videtur) ~<a'6ect To~: etJtoJot/o'tT~
<tUTatO~tOtA Xft' et~O~MOt~jX~ X~i~B'O~
~et, ~M6VO)"rctTE tt~ XtK tpE~jUEf~.De-
signari philosophum aliquem ex dis-
ciplina Eleatica, Xenophanis, Par-
menidis,Zenonis, Melissi, ma nifes-
tum est, puto. Zenonem autem a
Platone intellectum esse,narratDio-
{;enesLaert.!X,25:<f'ctMût(sc.
Plato) <t T~ Xo~tt~y ta< 'EÂ!c(T<)[ov Ita-
~a~)J<t <f'r~ (Zenonem) x:t~<?.Hae-
rentVV. DD. inverbis ?NM~«~rt?,
nihil tale ostendente hoc Platonis
Dialogo, qui inscribitur sophistes.
Sed vide, a~~ecto loco reponam
ha*c verba. Sequitur enim apud
Diog. <~tt0'< Aj:f~TQ~6~ttC €jEfTM\etJ-
'r~ (Zenonem) ~<tf?9<t<<f<ftÂ6XTtx!?c,
N~rt~'E/~BrfJ'cx~t~~TC~'Mc.Cum bac-
ce sententia confer mihi, sis, alte-
rum ejusdem Diogenis locum 8,
5y, modo citatum ad §. 8 'A~TO-
<r6Â))C.).
<VTNCTOpt~TM' < 'sr~TCf '~U*
<Tf<~))tAttt
~TO~X~ t~M' Z~'MUt
26.
 4o4 M. FABII QUINTILIANI
artem et ipse composuit, et pro se dixisse optime est
tf<~6M<!f))'v.Jam tibi, spero, per-
suadebo, T<t iv TM2o~. etiam ÏX,
25 esse referenda ad Aristotelem,
non ad Platonem, quamquam pa*-
ne necessarius erat librariorum er-
ror, librum Aristotelis deperditum
ignorantium, Platonis autem, sibi
notiorem, alieno loco inculcan-
tium. Postquam igitur verba hase
cesserunt Aristoteli, non erit vio-
lenta totius loci Diogeniani emen-
datio talis o ~jTOc 6VTM ~M
x« 'EA. n. <t. x. <~)t~J't 'r. ef T~
x. T. -À. ObUteraba-
<7op<f?r? ~u~eTMT
tur verum Platonici dialogi nomen,
postquam alienum exviciniapedem
intuterat. Quin enim Diog. IX, 2$,
ad hoc de Palamede, œque ac mo-
do ad illud de sta'tura Zenonis, no-
minaverit ipsum, ubi hoc dicat
Plato, dialogum, nemo dubitabit
profecto. Est autemibi: tf 'r~ n;tp-
jM:<t~. Et qui inspexerit Parmeni-
dem Platonis, initio statim haben-
tem sententias a Zenone lectas ex
suo Ubro,p. '27 D, E; Bip.X, ~3:
f! '0\Xtt t! T~ etTct, M: <t~ ~t'XUTK
O~MÛtA T: 6t\ft' Jfst~~VOjUOtAX. T. ne
dubitabit quidem in Pha:dro eum-
dem dcsignari philosophum, qui,
in Parmenide, decreta sua cum So-
crate communicet; nisi forte ipse
Parmenides Eleates videbitur.posse
intelligi in Phœdro, quum et ipse
in dialogo cognomini mirabi)es suas
enarret sententias. Velim quoque
discere, quo auctore Diogenes hoc
narret de Zenone potius, quam
Parmenide, Palamedis nomine ap-
pellato. Poteratipsa alliteratio sua-
dere banc denominationem in Par-
menide, de quo et Tiedemannus
cogitât in Argumentis Platonicis,
p. 3y8. Attamen facile credam Dio-
gcni Quintiliano non item, qui
unde resciverit hoc quod tam for-
titer asseverat, nondum invenio.
Sin ipse est expiscatus, erravit. An
totum hoc: ~'quem. appeUatn »
glossema est ex margine invectum?
Vide initium nota;. Palamedem di-
cendo, summam Plato significavit
hominis versutiam, et stupendas
plane prsesUgias. Alcidamas, Etaea
oriundus, urbe jEoliœ ad litus ma-
ris ~Ega'i, rhetor antiquus, Cicero-
ne auctore, Gorgiœ discipulus.
~Mftp~on. Primus fuit ~o~o~~poc
h. e. qui conscriptas a se orationes
judiciales venderet litigatoribus
quod narrat Ammianus Marcell.
XXX, p: Bip. 221. Magistrum
etiam rhetorices prodit, interalios,
Socrates apud Platonem in Me-
nexeno ubi ejus institutionem vili-
pendit pra* Aspasiae, p. 236 A; Bip.
vol. V, p. ayy. Ejus Artem ora-
toriam tribus constitisse libris e
Grammatico MSt., in Bibtiothëca~
Sangermanensi, eruit Petrus Van
Spaan, adolescens sedecim annb-
rum, sed magistro usus et adjutore
Ruhnkenio. Hujus dissertatio de
Antiphonte est in Oratoribus Gra;-
cis Reiskianis, vol. VII, a p. yg5
Neminem unquam melius n (An-
tiphonte) <' ullam oravisse capitis
causam, quum se ipse defende-
ret, se audiente, locuples. auctor
« scripsitThueydides. Verba sunt
Ciceronis Brut. c. 12, quent tocum
ob oculos habuit Quint. quum scri-
beret sua. Thucydides, ipse disci-
pulus Antiphontis (quod refutatis,
qui alia narrant, ostendit Spaanius,
1. c., p. 800 seqq.) pr.ec)aro magis-
trum eneomio ornavit, vide operis
supra citat. vol. VIII, 68.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, i. 405
creditus etiam Polycrates', a quo scriptam in Socratem
diximus orationem et Theodorus Byzahdus~, ex lis et
ipse, quos Plato appellat ~oyo~xt~o~ Horùm primi com- Z
munes locos tractasse dicuntur, Protagoras, Gorgias,
Prodicus, et Thrasymachus: Cicero in Bruto negat
ante Periclem 4 scriptum quidquam quod ornatum
oratorium habeat: ejus aliqua ferri. Equidem non re-
perio 5 quidquam tanta eloquentiae fama dignum ideo-
que minus miror esse, qui nihil ab eo scriptum putent;
haec autem, quae feruntur, ab aliis esse composita. His 13
successere~ multi; sed clarissimus Gorgiae auditorum,
Isocrates, quamquam de praeceptore ejus inter auctores
non convenit; nos autem Aristoteli credimus7. Hinc 14
t. Polycrates. diximus. Vide Il, nium(pra"terGoth.etVoss.2)
'7~4- Codd. et ed. ndr. Et Cod. R. 2,
2. Theodorus Byzantius. À~- Periclem. Codd. RR. l, 3 etCtMP.,
~<J~cM. Vide U, t5, t6. Locus Peiictea. En.
Platonicus est in Pha-dro, p. 266 5. Non re~eno. dignum. XII,
E; Bip. p. 364, et videtur habere 2, 22; it. XII, tO, ~o, fortiter ne-
aliquid poetici coloris. Nolim au- gat quidquam exstare Periclis. Ei
tem Lysiam ibi pro ?*Mtaponi sua- accedit Ruhnkenius in Hist. Crif.
dente post Ficinum Gesnero. Anti- Orr. Grr. p. 38 seqq. locupletibus
fjuiores.enim illi omnes, saltem subnixus testibus sed Cicerone
natu majores, Lysia. Rejicit muta- majorem fidem habente iis, qua*
tionem Stephanus quoque. Utitur Periclis ferrentur Brut. c. y, et de
eo Cicero, Orat. c. t2, quemigitur Or. II, 22. An inter Ciceronis et
respiciebat Noster. Miror tamen Quintiliani œtatem deperdita Peri-
utrumque pluralem dare ~tt~eifctxf~- ctis vera opera.? Non puto. Consu-
XoM:,quum apud Platonem sit sin- le de hac dubitatione Fabr. Bibi.
gularis de solo Theodoro. Verba Hart. vol. II, p. y~() secj.
Platonis, corrupta ipsa, eo solo, 6. His ~MCceMere.Cod. R. t, ~M
quod post Stephanum inserunt ex qui :t(cceMerunf. ED..
Codd. ~m, persanari vix credo. ~n~fo<t o~tmm. Dixerit
Fortasse {p'avius ibi latet vulnus, hoc diserte alicubi Aristoteles, ne-
ut pluralis quoque fuerit in ~o~e- cesse est; qualem tamen locum in
<~u<f~M<c, et plus uno vocabulo in- reliquis quidem non reperimus ope-
tcrciderit. ribus. Sed multi ejus interciderunt
3. Cicero M .BfMto. C. y. libri, etiatnrhetorici, velut Theo-
4.~fcPcn'e/6'm. Gueif. et Tu- dectea, de quibus vide U, ]5, to.
ric., Periclea, miro consensu om- Dionys. Halicarn. t. M, p. <)~, tsn-
4o6 M. FABII QUINTILIANI
velut diversae secari cœperuntviae nam et Isocratis prae-
stantissimi discipuli fuerunt in omni studiorum genere
eoquejam seniore, octavum enim et nona~esimum im-
plevit annum, pomeridianis 1 scholisAristoteles praeci-
pere artem oratoriam cœpit, noto quidem illo, ut tradi-
tur, versu ex PhHocteta~ fréquenter usus,
Atfr~poK <r[M!rKV,KM f?oxpx'mv M'~ ~e')'E[x

cratis praeceptores prodit Prodicum quantum video, omnes, -edd. au-

Cium, Gorgiam Leontinum et Ti-
siam Syracusanum, de Theramene
aliquorum esse opinionem refert.
Eosdem mernoratPseudo-Plutarch.
p. 836 F. Suidas in v. 'I~~p. diserte
Gorgiam nominat et primum so-
lum, fortasse ex Aristotcle, deinde
subjiciens, quos prœterea aliqui
memoraverint.
t. Pompn(/a)!t!. Vide Ge)!ium
XX, 5: 'E~te'r:~xa.(&)istûtetts)
dicebantur, qu'à; ad rhetoricas
n meditationes, etc. conduce-
"bant. disciptinae, quam dixi
n~o~rtx)' tempus fxercenda*
da))at in Lyceo ntnfuhHuM: i!Ias
"vero ~fft~jt~ auditiones exerci-
tiumque dicendi eodehi in )oco
w~cn faciebat. atqne eum tf«-
~~m ~tff-E~ctTotappe))abat, i)Ium
attermn supra c~ô'~oy.
2. ~<'f;tt ex Philocteta. Et hic
ante oeu)os Nostro erat Cicero, de
Orat. Ht, 35, qui quidem Graeca
ipsa non ponit. Idem tangit idem
Tusculan. I, 4. Diog. Laertius V,
3, hoc dicterium in Xenocratëm,
non in Isocratem, conjectum esse
refert, ut igitur ad phDdsophicas
pertineret disputationes, non ad
rhetoricas. De versu ipso, qui est
tragœdiœ deperditœ,vid. not. seq.
3. At~~ot. Xt~tft. Sic versum
grascum Codd. pra;ter unum, dant,
tem mese ante Leidensem omnes
nisi quod pro 'ijoK~x'mt, rectiore
forma, pleraeque cum Cojd. prœ-
ferunt'I~oit~<tT)!. Pinus sibi visus est
einendare versum inserendo, ~!t
post ~«t~~t, neque tamen reficto
xcn. Hujus rationem, septem pedes
indunentem pro sex, miro obsetpno
tenuerunt recentiores, quumCodex
astiputaretur nuUns. Nam et Guelf.
et Goth. (tac. Gesn.) omittunt~ft,
neque editionum ulla habet, ut si-
lentium eorum, qui eas cumCodd.
contenderunt, nulli sit argumento.
Britannici Codd. so)i/«vhabere pu-
tandi, si fidele est Gibsoni silen-
tium. Tota orationis forma in hoc
versu, sive addito, sive omisso ~M«
(et ne sic quidem constat metrum),
quam sit dura, sponte intettigitur.
Neque tamen sufficit, quod Mena-
gius, Davisius ad Tusc. 1, 4, alii-
que monent, legendum esse 'A.
'I. <f't~t x. ex Laertio V, 3. Aliud
enim est structuram gra*ca~n ordi-
hare, aliud Codd. fidem sequi. Ha-
bet autem nullus Quintiliani Codex
<f pro xct< Jam ipsa hsec structurœ
et metri vitiositas, conjuneta cum
lis, que disputabo in nota seq., fa-
cit ut g)ossema putem grœcTjm ver-
snm hoc loco positum quem ipsum
dare noluerit. Quint. Erat autem so-
IennefererheMribus,a)iisqueetiaui
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 111, T.
Turpe esse tacere, et Isocratem pati dicere.
scriptoribus, respicere ad eum, qui
in proverbium pa-ne abierat. Ita
factum ut etiam hic eum significa-
tum a Quint., allineret memoriter,
qui tractaret antiquissimum ali-
quem Codicem, male xct! effingens.
ex latino et. Residet altera diffi-
cuttas. Barnesius fragmentum hoc
assignat Phiioctetœ Euripidis de-
perdito, nutto tamen damonstrato
veterum loco, ubi diserte auctor
sit memoratus. Musgravius
primus
ex eo loco, quem Gatakerus jam
demonstraverat, alterum ejusdem
fragmenti versum, nostro prœmis-
sum, eruit. Plut. adv. Colot.
p. no8 B., ubi hœc, omissis quae
inscrit Plutarchus 'T~tf ~t< ~t<
'cr~Toe *E~~Mva)v on-~To~A~~of <ytao-
!r~, plura enim non leguntur, ut
altera posterioris versus pars /6<t~-
f~of: J''Mf ~~tft, adhue quidem
in nullo scriptore graece compa-
reat, sed efficta sit a W. DD. ex
loco Ciceroniano latino de Or. HI,
35. Sed ne hoc quidem Plutarchi
loco diserte Euripidi tribuuntur hi
versus, et possit igitur alius quo-
que poetae, velut ~schyli, esse
fragmentum; qua* est Gesneri ad
nostrum Quint. locum dubitatio.
Magnus Valkenaerius, qui fragmen-
tum de industria, quod doleo, non
est interpretatus, occasionem pro-
nunciandi hujus in tragœdia Euri-
pidea versus demonstrat Diatrib.
in Eur. fragmm. p. n6. Sed pro-
tracto ex latebris altero ifto versu,
quem ipse non videtur animadver-
tisse, tam bene non procedit ea.
Neque ille de.auctore dubitat, ar-
gumento tamen certo non prolato.
Gatakerus (quem ad nostrum to-
cummiraconfidentia ttt!?<)~f~<com-
4o?
pi]at Colomesius, quod huic viro
solenne, ut mox S. 17 ad' Theo-
phrastum Menagium ad Diog.
Laert.) primus vidctur Euripidem
agnovisse, quo vel auctore vel ar-
gumento non prodens. Turicensis
ha*c est versus scriptura ft~~ot T
tMx~ftTXtxs~ftt. Nostri non ha-
jbent'rojMM.ED.
t.rt<rpe.cere.Succurritspon-
te, quod cum Menagio ad Laer-
tium, ,).c., mutti admonent in-
terpretes, versionem hanc vèrsus
graeci a Quintiliano vix potuisse
subjici. Quid autem si graeca po-
tius ista sunt glossema? Quod ut
suspicer, non eo solo adducor,
quod gra;cus versus esse negatur
in Voss. 3. Poterat enim ibi Gra'cis
esse relicta lacuna, more iibrarus
ejus sévi frequentissimo, qui in ve-
tustis quoque editionibus inveui-
tur, ut hoc ipso loco et semper in
Jensoniana. Quamquam a Burman-
no significari arbitror, nullum ad-
esse gra;ci versus vestigium. Latina
siagtossatoreessentprofecta,
verbo finito hune fuisse usurum
existimo, non infinitivo esse; ne-
que apparet, quare nuUo pra'terea
loco gra*co tam mate sedulus in-
terpres sese prodidisset. Etiam id
quod monui, Ciceronis locum ob
oeulos rersatum Quintiliano, me
avertit a gra'cis hisce veris et ger-
manis credemlis. Cicero posuerat t
sententiam solam., latinis verbis
expressam, non versum grœcum
idem fecisse Quintilianum puto a
tanto auctore ne in minimis qui-
dem temere defecturum. Erant hoc
monendi vel tirones, ne forte quis
eorutn crederet utrumque sic ut
nunc legitur potuisse a Quintiliano
 408 M. FABII QUINTILIANI
Ars est utriusque, sed pluribus eam libris Aristoteles
complexus est eodem tempore Theodectes fuit, de cu-
'5 jus opere supra dictum est. Theophrastus quoque
Aristotelis discipulus de rhétorice diligenter scripsit
atque hinc vel studiosius philosophi, quam rhetores,
prœcipueque~ stoicorum ac penpateticorum~ principes.
'6 Fecit deinde velut
propriam Herma~oras~ 5 viam quam
plurimi sunt secuti, cui maxime par atque aemulus vi-
deturAtheuœus~ fuisse multa post Apollonius Molon?,

proficisci, quod longe est remotum 6. ~tAenfEtM. Hic philosophus

ah cjus consuetudine, ipsaque adeo
elegantia. De graeci versus condi-
tione etiam hic, si placet, vide no-
tam superiorem.
). Supra. Il, )5, to.
2. yAeo~AraxttM. Ejns artis, de-
perditae, meminerunt Diog. Laert.
V, ~8, et scholiastes Hermogenis
in Protegomenis.
Praecepta ejus
rhetorica, libro quidem ipso non
nominato, tangit Cic. de Divin. n,
i, et Orat. c. 24; item scriptpr ~rt~i
<tt<'ft( (vulgo Demetr. Phat. )
g. 4), ;75, 223.
3. Pr<Bc~ttf~:te. Guetf.~tWc~uc.
Pra*stat sane et poterat nasci que
ex errore male repetentis pue. Sic
et V, )0, ~9, Guelf. cum Aldo.
~totcot'um. peripateticnrum..
Vide n, i5, 20 seqq. de peripate-
ticis, et 35, de stoicis.-Stoico-
rum autem principes fuere Chry-
sippus, Cteanthes, Zeno, Diogenes
~er!ptt<ett'contm Aristoteles, Theo-
phrastus,DemetrittsPha)ereus,eu-
jus nomine circumfertur lihellus de
.E/ocutto'tc tanto viro parunt dig-
nus. Ec.
5. ~o-nta~o-a~. Seil. senior, cu-
jus praecepta imitatus est Cicero,
in libro de Inyentione.
peripateticus fuit, qui Romae tem-
pore Augusti vixit, et cum Mura;-
na in Augustumconjm'avit: posteaa
collapsu œdium interfectus est. Vi-
de Strab. 1. XJV.
Apollonius Molon. Ce)eben'i-
mus Ciceronianœ œtatis rhetor, ip-
siusque magister. Vide XII, 6, y,
et Cic. Brut. c. 8g extr. Hune Ala-
bandis Caria; urbe, ortum, sedem
fixisse in Rhodo insula nan'at Stra-
bo, 1. XIV, p. 655 et 66t, etsi ab
Apollonio distinguons, ut ejus non-
nisi Molonis nomen fuisse signiH-
cet. Attamen plurimi scriptores
(quos videre est apud Fabr. B. G.
Har!. IV, p. 2~3) utroque nomine
appellant, ubi tamen aliquot VV.
DD. malint legi Apollonius jtfb-
lonis (ut Apollonius tHesitMolonis
filius) quibus nonnulli astiputantur
Codd. (Quintiliani quidem neutro
loco ullus). Sed fuit Graecorum (il-
]o quidem tempore) mos ut ipsum
patris nomen superadderent Stio,
cujus rei exempla sunt idone a apud
Fabr. ). c. Romanos contra geni-
tivo uses in hac re, negat SaJm. ad
Inscr. Herod. Att. p. go, Phœbam-
mon rhetor ita.! 'A~M~t'M, ait, o
<r<*xX)ttMc\t)!f a~/MTe. Propne igi-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, i. 4o9
multa Areus, multa Caecilius 1 et Halicarnasseus Diony-
sius. Praecipue tamen in se converterunt studia Apol- '7
lodorus Pergamenus, qui praeceptor Apottonise Caesaris
Augusti fuit, et Theodorus Gadareus, qui se dici ma-
luit Rhodium; quem studiose audivisse, quum in eam
insulam secessisset, dicitur Tiberius Caesar. Hi diversas 18
opiniones tradiderunt, appellatique inde ~po//o(/ore: et
Theodorei, ad morem certas in philosophia sectas 3 se-
quendi. Sed Apollodori praecepta magis ex discipulis
cognoscas; quorum diligentissimus in tradendo latine
tur noster audiebat Apollonius l. CtBCt~tM)!.
Siculus, Calactinus,
eratque Molonis filius, ut a multis sub Augusto vivens, Dionysiique
designatur scriptoribus. Neque pu- Hal. famiiiaris, multorum librorum
to recte Casaubonurn Strab. p. 655, de rhetorica auctor, reUgione Ju-
et Suet. Cœs. exprobrare Quin- dœus, narrante Suida. Ejus scripta
tiliano, quod l1'lolonem confuderit interciderunt omnia. Memoratur
cum~o</oM<o,Mo/ont'to;quam- inprimis Longino ejus de sublimi-
quam Strabo, Il. cc., videtur fidem tate libellus. Halicarnasseum Dio-
facere ejus opinioni. Major est auc- nysium qui ignorant, adeant Fabr.
tor Quintilianus, quam cui in Ci- B. G. Harl. vol. IV, p. 382 seqq.
ceronis magistro difMam. Id con- Qut*prœterea recensentur hac §. de
traverissimeCasaubonus post eum- iis vide H, t5, t~, 23, 35.
que disertius Wetzelius V. C. (ad 2. Apollodorus. Theodorus. Vi-
Cic. Brut. c. 89) tenere mihi vi- de Suet. Aug. c. 89, et Tiber. 5~.
dentur, hune Ciceronis magistrum Mentionem prioris habet Strabo,
diversum esse ab eo, qui Cic. de lib. XIII, p. 625, ubi et utriusque
Or. 1, 17 et 28; it. de Inv. I, 56, seetœ meminit; posterioris 1. XVI,
memoretur Apollonius Alabanden- p. ~5o. Apollodorum inter Macro-
sis. Is enim Molone profecto anti- bios recensetLucian. Bip.vohVIII,
quior neque alius videtur quem p. 128. Ejus libros aridissimos ap-
Strabo, 1. c., cognomtnat~M~Âatx~v, pellat scriptor dialogi de Orr. c. 19,
aitque ortu Alabandensem sese con- De Theodoro bene exponit Lang-
tulisse Rhodum. Hujus quoque rhe- baenius ad Longin. c. 3, t~. Etiam
toris magna fuisse videtur existi- Posidonius, Apamea ortns dictus
matio et auctoritas, cujus dictum Rhodius. Athenœus, p. 252 E.
negantis quidquam lacryma citius 3. C~'tat. sectas. Seneca pater
inarescete, in proverbium abiit. Tiberium ipsum appellat Theodo-
Clé. de Inv. 1. c. Idem Partitt. Oratt. rettm Suasor. p. Bip. 25. Vide Nos-
c. ty. Seriptor ad Herenn. 11, 3i trum II, t!, 2. Ejus sectarum di-
Quintitian. VI, t, 2y; Jul. Severia- versitatis exemplum est ap')d Se-
n')s, p. (Rbett. Pithoei) 3)2. nec. patr. p. Bip. t~jg
410 M. FABII QUINTILIANI
fuit C. Valgius', graece Atticus~; nam ipsius sola vide-
tur ars edita ad Madum~, quia cseteras missâ ad Domi-
t. Yalgius. C. Valgius Rufus Sed verisimilius, Dionysium Grae-
grammatieus (vide notam ad lib. I, cum designari, qus est Nicolai Fa-
c 5, §. 67, ubi male ~aknu!, pro bri sententia ad Senecam. Senec.
Yalgio) et rhetor, tempore Au- pat. in Suasoria H, p. 19, meminit
gusti, cui librum de herbis inscrip- Antonii Attici. Sed aliis quoque
sit Ptin. H. N. XXV, 3. Rectene hoc cognomen inditum fuit, for-
an nimis curiose VV. DD. secer- tasse etiam Dionysio Attici liber-
nant hune a T. Valgio Rufo, poeta, to, pra;ceptori Ciceronis nti~quem
Horatii et Tibuiti familiari, alii vi- cum Dionysio, Ciceronis servo con-
derint. Pra*nomini T. an C. non fundit Fabr. non castigatus ab
multum tribuam, minus tamen ar- Harl.), cujus frequennssima men-
gumento Broukhusiano ad Tibull. tio in epp. ad Att. Vide Ep. lib. XV,
IV, t, t8o, negantis quidqnam ver- 4. Ejus filium commemorat Sene-
sibus seriptum a C. Valgio ostendi ca pater, p. Bip. to3; quem tamen
posse. Charisius saltem, ap. Putsch. diversumputo aNostrietStrabonis.
p. 84, eumdem videtur designare, 3. ~attttm'. Jens. (non Afcrttum,
cujus et Epigramma et etymon So- ut Gesn.) Matrtum. Volebat Mat-
litaurilium, brevissimo intervallo tium haud dubie librarius, ut sœpe
nullaque memorata diversitate, re- scribitur. Vide Scalig. mox citat. in
fert. Consul suffectus noster M. Va- hac nota.Htttox. En mdem hand
terio Messatœ Barbato JEmiuano dubie commemprat Plin. H.N.XH,
mortuo abdicavit se magistratu, A. 6, p. Bip. 32~, D<M Augusii ami-
U. C. ~~2. Interpretationcm artis cum appellans. Ejus an antiquioris
Apo)Iodorea; a Valgio conditam ci- libri sint, quorum titulos ponit Co-
tat Noster JU, 5, ty, et fortasse lumella XII, 44i 't non facile dixe-
etiam V, to, 4. Potest enim altero ris. Julii enim C.TSaris.inprimis fa-
loco ipsius Valgii opus intelligi. miliaris itemque Ciceronis amieu!
2. Atticus. Strabo, ). XJJI,p. 625 fuit C. Matius, quem a nostro se-
('ATTOÂ~oJa'~oc) /9ttTMV ~~ev <t~<o\o- cernunt Harduinus ad Plin. et Bur-
yov AtOVt/OVTO)'6y<)t~t)6ffTct'ATrfXOV, mannus ad hune loc. qui nostri
C~bA/TMy ~T0t/* K~< MV<x<t- patrem suspicatur. Recte; quo.niam
<?0~t~THC
tc: xx! ~f~~iteej: ïtti Ào~f~c~e;. Se- major natu videtur, quam qui po-
nec. pat. p. Bip. 79 Transeun- tuerit Augusti amicus appen ari, et-
dum quasi donemus, et possimus si cum eo conjunetus etiam post
quidem facere controversiam Canaris mortem, vide Cic. Epist. ad
sed nolimus. Attico Vipsanio Div. II, 28. Hanc, qùam modo de-
~o//ot<ort discipulo, placuit. x signavi, majoris Matii epistolam
Horumalternterintelligatura Quin- (ip~ius enim est ad Ciceronem) qui
tiliano, necesse est. Quem Seneca legerit, magni faciet horninis tum
filius est M. Vipsanii et
memorat, prudentiam tum fortitudinem,
Agrippa;, qui T. Pomponii Attici miram simplicitatem, quale judi-
filiam Pomponiam duxerat primis cium est Mongatti quoque ad Ep.
nuptiis. Vide Corn. Nep. Att. e. 12. ad Att..XIV, i (Gallic. vers.). No-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, i 4n
tium epistola non agnoscit. Ptura scripsit Theodorus,
cujus auditorem Hermagoram sunt qui viderint. Ro- 19
manorum primus, quantum ego quidem sciam, condi-
dit aliqua in hac materia3 M. Cato 4 ille censorius post
M. Antonius inchoavit; nam hoc solum opus ejus, at-

mine teeto et ~'«~Mm'J'tt Cicero, dixerim. îpsius significat caetera

in epistolis ad Atticum, Ca~fMam
eum appellat, quo ex fonte petites
jocos Ep. secundœ 1. XIV, iugenio-
sissime explicat idem Mongaltus.
Utriusque horum a*tate superio-
rem, cum Lipsio et Burm. puto,
Cn. Matium Iliadis interpretem la-
tinum et mimiamborum scripto-
rem, de qKo vide Gellium, passim,
sed inprimis IX, t/{. Ipsnm hune
Caesaris amicum facit Scaliger ad
Varronem de L. L. p. (notar.) ~36
Bip. qui multa de eo pérsequitur.
ïn antiquis aliquot Quint. edd. XII,
6, 1 post nomina quœdam pro
multum legitur Matius, ut etiam
hic ante quaestoriam a'tatem cau-
sas crasse dicatur isto loco, quae m Aanc materiam. (Ita quoque nos-
scriptura non est de nihilo. Apul-
lodorus rhetor ad Matium, magni
sui discipuli amicum, videtur scrip-
sisse artem rhetoricam.
t. Domitium. Hune puto esse
Domitium Matium, Augustei !e\i
poetam et scriptorem elegantissi-
mum, cujus aliquoties meminit
Noster VU, c. 3. Is quum Marsi
nomine pierumque celebretur
scriptoribus, Domitius tamen, nul-
)o addito cngnomine, appe)Iatur a rum quam sit interdum prava in
Phitargyrio ad Virg. Eel. III, go.
Ad hune igitur, nisi conjectura
fallor, scripsit epistolam Apollo-
dorus, qua* exstaret, rationem red-
dens librorum suorum et studio-
rum. u Missa epistota ablativus
sit an nominativm,
equidem non
Apollodoreorum scripta quam-
quam referta pr~Eceptis ejus, a dis-
cipulis esse condita, non ab Apol-
todoro ipso.
2. Cujus. ~enna~orant. Hic est
recentior supra memorato(§. <6).
Temni natus, urbe ~o)idis. Lau-
dat ejus sententias Seneca pater,
quae auditorem diligentem peni-
tus afEcerent, securum transcur~
rerent. "P. Bip. t go. Eum Suidas
ait Tt~tUT~ ~o~f< TXt et
idem vult Quint. narrans esse, qui
eum viderint. Vide 11, !5, i~
3. 7n hac materia. Ita si recte
attendi, Guelf., quum plerique et
Codd. (ut furie.) et edd. vett. dent
tri RR.) Sed videntur nostram et
alii defendere, ut Bodl. Bal. et ed.
Andr. quos tacet Gibs.
4. Cato. inchoavit. Guelf. Cato
j)~. Ant..ille cet)$onn)M inch. Tur-
bato, ut in reliquis Codd. et, ante
Regium, edd., ordine; pra'ter pro-
prios errores, omittendi post, et
Censorinus pro cemonu!. JHe ta-
a men est reliquorum quoque Codi-
cum. Apparet, collocatio verbo-
Codd. Atm.verum babet ordinem,
sed omittit post. Turie. sic C. Af.
~4. ille censorius incho. Cato ille
cenMnu!.Itaed.Camp.AtRR. t,2:
Cato post M. ~ntont'tt! ille censo-
rius. En. M. Cato. V. ad n, i 5,
5. ~ntottttt!. Cic. de Or. I,
 412 M. FABII QUINTILIANI
que id ipsum imperfectum manet secuti minus célè-
bres, quorum memoriam, si quo loco res poscet, non
20 omittam. Praecipuum vero lumen sicut eloquentiae, ita
praeceptis quoqué ejus, dedit unicum apud nos speci-
men orandi, docendique oratorias artes, M. TuHtus
post quem tacere modestissimum foret, nisi et rhetori-
cos~ suos ipse adolescenti sibi elapsos diceret, et in ora-
toriis hase minora, quae plerique desiderant, sciens
21 omisisset. Scripsit de eadem materia non pauca 4 Corni-
47 = ° ( Antonius) unum !ibel)um tera quidem fortasse, quœ etiam
sibi excidisse jamdudum questus tu concederes; sed proxime. de
"est.tiC.~8,Antoniastoquitur: "optimogeneredicendi"~tntejh-
]psa.i)la quœ in commentantfm git Oraforent ad Brut.) in quo sa*-
meum retu)i etc. Apparet, quid opesusptcatussum,teajndicio
sit~'utc/toautt.)) n « nostro, sic sciticet ut doctum ho-
i. Celebres, quorum. Alm, et minem a non indocto, paututum
Turie. inserunt dederit, soli. <!dissidere. It. Ep. 18 Quod ex-
2. THetortco!. Vide ad H, t5, 6. n tremum fuit. ad id primum res-
3. /)t Ot-ato~tM.Epistol. ad Div. I, pondebo. Animum adverti enim,
g, poster. part.: "Abhorrent (ti- "hoc vos magnos oratores facere
bri tres de Or.). a communibus iionnunquam.. Se juniorem Cor-
praeceptis. De Or. 1,6: repe- nificium significat Cicero ep. 23
tam. non ab incunabulis nos- « Tuam Yicem sa'pe doleo, qnod
n tra' veteris <[nu)]am partem, per <ctatcm, sa-
puerilisque doctrina!
quemdam ordinem praeceptorutn, nnœetsalvœreip.gustarepomisti.
sed etc. C. 36, Sca:vota Crasso Atque antehac quidem sperare
De istis communibus, ait, et ~sattem licebat, nunc etiam id
per-
vagatis vix huic œtati audiendum ereptum est. It. Ep. 28 socie-
'-putas.nIf,3:~Nec.te.fra- ntatem.tit)imecumapctrcac-
« ter, rhetoricis nunc '<eeptam. Libro Qu. IX, c. 2 et
quibusdam
libris, quos tu agrestes putas, in- 3, ubi de figuris agetur, mirificam
a sequor ut erudiam. n Cornificii rhetoris cum seriptore
4. Corn t/!cKU.Hujns esse libros, Herenniano similitudinem oLser-
qui inscribuntur ad /ye)'p<t<))'utK,et vabimus. A Julio RuSniano eitatur,
Ciceronis operibus sotent pracmitti, 1 dicta parrhe-
Cornificius in tigura,
multi putant VV. DD. qua de )-c sia, quam verterit licentiam (qui
consulendus Fabric. Bib). Lat. edit. locus est ad Herenn. IV, 36), p.
Em. vol. I, p. t53 seq. Erat sane Ruhnkenu ed. Rutil. Lup. 219. Vi-
oratoria; artis inprimis studiosus de Nostr. IX, 2, 27. Ad Cornt~Ct'Mm
Q. Cornificius, Cieeronis in augu- Ciceronis sunt epistolae, ad Div. Kb.
ratu collega, et amicus. Vide Cic. XII, a ty ad 30. Burmannus Se-
ad Divers. XII, 17 (Scripsi) eœ- cundus in praefatione editorum ai se
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, i.
Relus, aliqua Stertinius 1, nonnihil pater Gallio 2 ac-
curatius vero priores Gallione Celsus et Laenas~, et seta-
librorum ad Her. et de Inv. (L. B.
!~6t, 8) prœter necessitatem vide-
turabhorrereaCornificiohujus
operis auctore credendo, dum ni-
mium trihuit Mario Mattio.
Stertinius. Ab aliis hic rhetor
non memoratur, nisi quod apud
Senecam patr. Contr. IX, p. t~o,
est ~tfa~t)?tu! Stertinius, cujus co-
rnes fuerit Syriacus ~a/~itf!; sed ne
tutocfuidcmdixeris,H!um fuisse
rhetorem. QuemHoratius ridetphi-
losophiam mentitum Sat. Il, 3, 33,
2g6, et Epist. I, n, to, vilis vide-
tur fuisse conditionis, in cujus do-
mo nemo potuerit versari; quare
diversus profecto ab illo Seneca*
Stertinio, et libertinus fortasse,
nomen adeptus a domino.
2. Pater Gallio. Hune iterum vi-
de IX, 2, Qt, ex qno )oco (eoUato
cum Sen. patr. p. Bip. t5o) vel
maxime apparet eumdem esse,
quem Seneca pater, sa*pissime me-
moratum, appellat Junium Ga~'o-
)tent, quique ipsius Senecse filium,
philosophi fratrem natu maximum,
adoptavit. Fuit amieus Nasonis,
teste Seneea patre, p. 25 (Suas. Ht),
cujus ad eum fortasse est Epistola
ex Ponto IV, n, etsi nil in ea de
Gallionis eloquentia, in quo haeret
Burmannus. Neque obstare puto,
quo minus sit hic Galtio Quintilia-
ni, quod dicitur eo prior esse Cel-
sus. Hujus aetas non usquequaque
est cognita, quam ut Columella,
appellans eum !Ma*a'fatM celeber-
«rimum auctorem" (III, !7, 4),
ad Tiberii et Claudii adolescentis
tempora videtur deprimere, ita ip-
se, quum Tïtemisonem, Asclepia-
dis, quo magistro et PompeiusMag-
4~3
nus est usus, discipulum, narrat
nuper, sed sënem, quaedam de-
Sexisse » (prœf. p. Bip. t3) longe
superiorem facere. Sane est quod
dubites Gallionem, Ovidii familia-
rem, recentiorem Celso agnoseere.
Sed et Julius Grcecinus, pater Agn-
cota!, qui Taciti fuit socer, « tran-
« scripsit Corn. Celsum (Pfin. H.
N. XIV, 4, 5, p. B. 11) unde item
peti potest nota temporis. Seneca
quidem pater per œtatem poterat
videre Ciceronem (prœf. Contr. I,
p. 63), quidni Celsus prior scripse-
rit (nihil enim aliud necesse) Ovi-
dii amico? Saltem vix adducar ut
hune Gallionem, patrem cognomi-
natum, credatn, cum Burmanno,
Senecae rhetoris filium.
3. ~œna!. Ita dedi de meo, quum
ca;teri Ze)ta<; sed Popilii apud
omnes scriptores sunt tf~HatM, et
ille Ciceronis interfector Gra'eis
AsttMc. Codd. hic nulla auctoritas.
Goth. et Jens. (tac. Gesn.) cum
Voss. Zettax. ~fEna!. Sip ipse
Turic. ex altera collatione, et su-
pra I, 4, 25. 7,cEnatM, quamquam
ne illic quidem in omnibus libris.
Aitera item collatio in Turic. quo-
que ostendit 7'Mtt<tU!, hac ipsa §.
SpAt.n.Pra'f.p.84. –Z~Vid.X,
y, 32 it. XI, 3, 83. Posteriore lo-
co Lcenas Popilius appellatur. Qui
hune rhetorem citaret, prœter Qu.,
inveni neminem. Apparet, eum om-
nem scripto percensuisse rhetori-
cam. Fuit ex gente ejus, qui, a Ci-
cerone defensus antea, occidit ip-
sum. De hoc intégra est Senecae
patris Controversia XVII (p. 2155
seqq. in Excerptt. p. ~53). Quo
minus éorum, qui sunt apud Cie.
414 M. FABII QUINTILIANI
tis nostrae Virgmius', Plimus~, Tutilius 3. Sunt et hodie
Brut.c. t4, 5, 34, sit aliquis, ob-
statœtas Celsi, quocum conjungi-
tur. De Celso, vide II, i5, 2:.
t. ~tr~t'ttu~. Guelf. ~°r~t)tt'MS,
cum Atm. Voss. 3, Bern. Eodem
modo Guelf. Xt, 3, 126. Bern. au-
tem IV, ), 23. !n cœteris locis nihil
varietatis commemoratur, neque
ipse inveni. Qui praeter Nostrum
memorant utrumque ~îM~ttutn j
Graeci et Latini plerique e, non i,
dant nomini; nisi quod index rhe-
torum, ab Achille Statio prolatus
ex MSS. ad calcem Suetunn de
clarr. rnett. habet ~'f~/t/i'unt Fla-
~um, ubi commode Burm. suspi-
catur legendum: ~<ryt;ttum. Alte-
rum nomen Flavius legitur XI, 3,
126, in Codd. quantum video om-
nibus edd. autem vett. pleraeque,
ut dicam in sec. parte notae, Fla-
vus; et hoc dat index modo lauda.
tus item vita Persil, a Lipsio e
Codice emendata, quam scriptu-
ram recepit Reizius (in Persio edi-
to Lips. t~Sg, 8) quum esteroqui
legeretur ibi Flaccus. Id ipsum ta-
men pro Flavo, an ~/ot)to, ubique
reponi malit Burmannus, adgemi-
nationem duorum gentilium vitan-
dam. Flavus, absque i, a capillitio
inditum cognomen, ut Rufus, est
aliquot gentium ut Ba:biaB et Clo-
dia*; quare eos potius errasse puto,
qui Flavium scriberent quam qui
Flavum. R. t et C~Mt., ~tfot-
nius. RR. 2,3, ~eryi'ttt'm. Eo.
i~ttyttttus. Hic est, cujus meminit
Tacitus Annal. XV, yt, 6: Virgi-
nius studia juvenum eioquentia
"fovebat.o Noster, praeter hune
locum, III, 6, 44; IV, i,23;vn,
4, 24; XI, 3, < 26. Postremo loco
Flavium (an Flavum, ita enim ibi
edd. vett. ante Badium Ascensium,
ut videntur, omnes) appellat, quo
ipso apparet, quod sponte credas,
diversum esse a Virginie Rufo, cu-
jus frequens apud historicos men-
tio, vide inprimis Plin. Epist. Il,
et alibi. Tacitus refert Virginium
subNeronein.exsHiumactumob
claritudinem nominis, qu~m locum
sanavit Lipsius, pro soliea sagaci-
tate, inserendo et inter ~)r~)'nit<nt
et Rufum, ut intelligerentur et Vir-
ginius rhetor, et Musonims Rufus,
philosophus, non autem videretur
unus homo. De nomine vide ini-
tium nota*.
;P/«t<u!. Historié nataratisauc-
tor « tres libros scripsit !tuc/t0!t~
in sex votutnina propter amplitu-
« dinem divisos quibus oratorem
ab incunabulis instituit et perH-
« cit. t Vide Plinii Epistofas 111, 5,
5. Eum non semel ad partes vocat
Noster.
3. rMt<7f'M. Sic Guelf. Alm.
Bern. Cod. ex Hulstiana bibtiothe-
ca in Leidensem translatus cum
Voss.t,quipra:fertT'u~M~,mero
librarii errore omittentis ti. Edd:
vett. ante Badium omnes, quo ac-
cedit Aldina secunda. CaEteri libri,
ut et Gesn., Butilius, ubi tamen
cum Burm. Gesnerus agnoscit, non
esse contemnendam, quam recepi-
mus. Hanc, praEter veternm libro-
rum consensum ( qui augeri for-
tasse poterat, si diligentiores iis
conferendis contigissent teetores),
persuasitmihiRuhnkenim, docens
(prasf. ad Rutil. Lup. 10-16) œta-
tem Rutilii quum ejus, quem vcr-
tebat,Gorgia:conjuncMm(vide
Nostr. IX, 2, [02) cadere in Cice-
ronis senectutem, cum Gorgia prie*
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, i
clari ejusdem operis auctores; qui si omnia complexi
forent, consuluissent labori meo; sed parco nominibus
ceptore, sed eodem morum corrup-
tore, uteretur Cicero filius Athenis.
Error tamen hic alieno apud Quint.
loco reponendi~Mtt/tMm non unum
contaminavit scriptorem veterem,
quum Dodwellus in Plinii episto-
lam (de qua vide in sec. parte nota;),
ve)ietimmittereAfff7fum,pro Tuti-
/t0, et aliquot editores, etiam re-
clamante metro, Martialis (de quo
item sec. p. notae) versui obtruserint
7!uti/tum. Sed ab hoc vitio sibi
temperavit Dodwellus (Annal. Qu.
§. 2g) et P. Scriverius Quintilianum
ex ipso Martiale corrigendum rec-
te vidit. Rutilii quantitas cognosci-
tur ex Ovidio Fast. VI, 563 "Quo
'< properas, memorant dixisse, Ru-
"ti)I?..Jt.exPont.J,3,63.–
Tutilius. Celeber ejus œtatis rhe-
tor, cujus meminit Martialis in le-
pido epigrammate ad Lupum, ubi
quamlibet conditionem litteris trac-
tandis magis docet esse quaestuo-
sam. L. V, 5~, 6 Famae Tutilium
<'suasre)inquat"sc.(i)iustuus,U)i
Lupe. Hune ipsumTutitium Nostri
fuisse socerum ex Plin. Epist. VI,
32, collegerunt VV. DD. Inscripta
eaestQuintiliano in edd. omnibus.
Sed rectissime mihi videtur Gedoy-
nus, Francogallicus Quintiliani in-
terpres (prœf. p. xlv seqq.) erro-
rem suspicari in isto nomine. Mafit
iUereponiQumtMttO,cujusme-
minerit Plin. Epist. IX, g. Quam-
quam ne is quidem, quum (§. 2)
Miseros tueretur videtur adeo
fuisse angusta re domestica, ut in
dotem fitia* L millia nummum a
Plinio acciperet. Sed corruptela no-
mmisInQuintitianotongemanI-
fe5ttor,cujusdivit[asadcœ)umfert
4.5
Juvenalis Vtl, t88 seqq. Accedit,
monente Gedoyno, quod Prooem.
1. VI, Noster nullam filioe facit men-
tionem in comploratione ista suo-
rum et, quod ille non tetigit, Tu-
tilium socerum profecto non erat
neglecturus in morte praesertim
uxoris lugerida. Nisi forte alteram
uxorem duxit, ex qua filiam susce-
perit, quae quum primum nubilis
esset faeta, in matrimonium cede-
ret Nonio Celeri. Haec est Dodwelli
ratio (Annall. Qu. §. 2Q-32) mira
quidem solertia eruta illa; sed qua*
tota nitatur Pliniana epistola. Ei
tamen obstat tum paupertas ista
vix credibilis Quintiliani tum id
quoque (et urgethoc Bsenus Quint.
lit. C.), quod nulla ibi fit mentio
disciphnœ Quintihanea', cui tradi-
tus fuerit Plinius, qua de re con-
stat ca:teroqui. Plin. Epp. H, i~;
VI, 6, 3. Sic, quare hanc Gedoy-
ni conjecturam, quae omnem exi-
mit scrupulum, tantopere averse-
mur (vide Gesn. pra'f. Quint. §- 11)
non equidem video, eaque acquies-
cere malim profecto, quam seeun-
das (an priores etiam, cum Nie.
Antonio?) nuptias, filiam, pauper-
tatem Quintiliani operose commi-
nisei. Vetus quae solet editionibus
pra:mitti Quintiliani vita, habet qui-
dem ea hujus fitiae mentionem; sed
quae sit ejus auctoritas, non intel-
ligo.
l. Sunt et hodie clari. Valla hoc
de ~tft7a 7!ontano intelligeridum
esse putat. A)ii de Plinio juniore
htec intelligunt, aut de Tacito qui
dialogum de oratore composuit.
Incerta sunt autem ista qua; a
scriptoribus coa:vis petuntur. Ec.
 4.6 M. FABII QUINTILIANI
viventium veniet eorum laudi suum tempus ad poste-
22 ros enim virtus durabit, non perveniet invidia. Non ta-
men post tot ac tantos scriptores pigebit meam qui-
busdam locis posuisse sententiam enim me 2
neque
cujusdam sectae, velut quadam superstitione imbutus,
addixt et electuris quœ volent facienda copia fuit, sicut
ipse plunum in unum confero inventa; ubicunqne in-
genio non erit locus, curae testimonium meruisse con-
tentus.
CAP. II. Nec diu nos moretur quaestio Quae rhetori-
ces origo sit? nam cui dubium est, quin sermonem, ab
ipsa rerum natura, geniti protinus homines acceperint
(quod certe4 principium est ejus rei), huic studium et
incrementum dederit utilitas, summam 5 ratio et e~cer-

t. ~cn~tore!. Guetf. et Turic. soniani Codd. dare, quod est in

auctores cum Codd. puto omnibus.
Voss. enim t et 3, actores error est.
Edd. contra pturimœ vett. ut et
Jens. (contra quam narrat Gesn.)
script. elegantius sane, quum mo-
do fuerit auct. §. 21, quod tangit
Burm.; sed hoccine sufficit contra
Codd. ? RR. i, 2 3 et CAMP.,
auctores. En.
2. Neque ettfnt me, etc. Cicero
docet nihil tam contranum esse
et adversum veritati inveniendae,
quam certam opinionem et sectam
sectari. Quo eirca commendat aca-
demicos, qui, hac superstitione li-
berati, de rèbus libere judicabant
et disceptabant. TcnN.
3. f/ut'tunt. Voss. 3, plurimum
cum Gibs. et Obr. et ipso quoque
Gesnero, ubi tamen sphaima cre-
do, quod repetierunt Bipontini,
quum Burrn. det plurium, qua* est
reUquorumtibrorum omnium scrip-
tura, nisi quod possunt videri Gib-
ejus editione dissentiente tamen
Leidensi.Sedveraestrecepta.
RR. t, 5, p~ttnnmm. R. CAMP.
et ed. Hack., plurium. Eo.
4. Quod certe. rei. Frigere vide-
turhaieparenthesis.Sienimcne-
« minidubium, quin. acceperint" n
est sane hoc « ejus rei pritieLpium;
Quamquam principium h. 1. est
oppositum perfecto o~'cn; et « cer-
"te~ valet saltem. Paulo tamen con-
cinnior videtur ratio, si ~~uot inse-
raturpost<~[tt)t,aquoipsohaustum
fuerit illud (quum saltem solet in-
tercipi a pra:cedente ~ut, vide Dra-
kenb. ad Liv. Epit. LVlIt, cui si-
millimum <~ut)t). Sic erat, quare re-
peteretur sententia in psrent]<esi,
quae modo nonnisi oblique fuisset
significata; et huic quoque aptim,
postconjunctionem~uunt,quamsi
~~t/t~frctt jungitur pra;ce'Ienti sen-
teutisc, intellecto et vel cu<eHt.
5. ~ummnm. Guelf. Mtmmn eum
 ÎNSTITUTIONÏS ORAT. LIB. 111, 2. 4.7
c;tat!o~ mec viueu, quaf e cuiamuiccuut putcni quiaam 2
inde ccepissé, qûod il,
cœpissë, qùod qui in
ii, qui in discrimen voca-
discrimen aliquod voca-
bantur, accuratius loqui, defendendi sui gratia, insti-
tuerint haec en!m~ ut honestior causa, ita non utiqu&
prior est; quum praesertim accu~ahô praecedat (ïe/e~sio-
nem; nisi quis dicit, etiam gladium fabricatum ab eo
prius, qui ferrum in tutelam sui quam qui in perniciem
alterius, compararit~; Initium ergo dicendi dedit natu- 3
ra; Initium artis, observatio homines enim sicut Ih
medicma, quum viderent alia sàtubria, atia msaiubria,
ex observatione eorum effecerunt artem ita, quum in
dicendo alia utilia, alia muduà deprehehderent, nota-
runt ea ad imitandum vitandumque, et quaedam se-
cundùm r~uonem eorum, adjecerùnt 3 ipsi quoque

Jens. (tac. Gesn.) Tarv. et aliquoi p.~8seqq.(t.H,ed.JeM).)ubi

aliis, quod inveniebat Regius, qui ha:c,v.c.,xj!~jM~et;te[~T)tMt
correxit; necessario. Videntur ad" <~t/!7'tc XCCt
~!)TO~JfM( ~Ot/~tt~Uct
TOt~TO,tr~-
diccre, praster Goth. qui habet re- froLt~et~Td.!fiV~NTTCU: K~!TM?~t'~v<ft~
ceptam, multi, saltem Britannici, T~ 'ay~fSo~ft~ctcQfif Ea ipsa tant
nec refert, in summà facilitate er- signiHcaratNosterI!, 16, 9. Cicero
roris. Vide de ~ttmma substantivo autem de Inv. I, 2. De Or. I, 8. Ci-
ad I, Ptooem. tg. Turie; XMtnam, cerohetn ut et alios scriptores
ait. coll. sunimos, ubi ab eorum sentëntiâ
t. ftttent~utWa)!). tn~ttuennt. recédât Noster, non utique taceri,
Qui hoc diserte dixerint, non inve- muftis exemptis n<anifestutn est, ut
nio neque enim Pinus, quiCieërq- mox in hac ipsa re, §.
t)ën) hic, suppresso, ut fere soleat, 2. Comparant: Gueff.' et Go)h;
nomine, notari a Quintiliano mo~ (tac.Gesn.)com/)n)'a!;tt,utedd.
net, locum ullum designat, ubi ta- meae a.Gryphio ad Obr. omnes,
lis opinio tegaturin hujus scriptis, cum Codd. Britannicis ut puto
neque ipse memini Brut., c. 12, de aitisque multis. Cod. Turie. A!m.
primordiis artis rhetoricae in Sici- et edd. ante Gryph. onines recep-
lia, hue nequaquam pertinet. Ne tam, mehorem sane. –R. 2, com-
illud quidem hujus loci puto, quod paravit. RR. t, 3 et C~Mp., eom~a-
videtur communi opinione recep- mnt.En.
tum fuisse, feritatem et violentiam 3. ~f~'ecet'unt~t~ttOfjfue. Cicero
tiominutn agrestium mansuefactas quoque testatur, non c/o~tfeMttam
ésse dicendo, quod copiose perse- ex artincio, sed nr~ctum ex e)o-
quitur Aristides contra Platonem 7 quentia ortum esse, quum ea qui*'
1 ='7
 4:8 M. FABII QUINTILIANI
haec confirmata sunt usu tum, quae sciebat quisque
4 docuit. Cicero' quidem initium orandi conditoribus ur-
bium ac legum latoribus dedit, in quibus fuisse vim di-
cendi necesse est. Cur.,tamen hanc primam originem
putef, non video; quum sint adhuc quaedam vagœ et
sine urbibus ac sine legibus gentes, et tamen, qui sunt
in his nati, et legationibus fungantur, et accusent ali-
qua ac defendant, et denique alium alio melius loqui
credant.
CAP. III. Omnis autem orandi ratio, ut plurimi maxi-
mique auctores 3 tradiderunt, quinque partibus constat,.
inventione, dispositione, elocutione, memoria, pronun-
Cta~one sive actione; utroque enim modo dicitur. Om-
nis vero4 sermo, quo quidem voluntas aliqua enuncia-
2 tur, habeat necesse est et rem, et verba5: ac,, si est
brevis 6, et una conclusione finitus, nihil fortasse uhra
desideret; àt oratio longior plura exigit non enim tan-
tum refert, quid, et quo modo dicamus, sed etiam quo
loco opus ergo est et ~po~tone?: sed neque omnia,
dam obscrvarent quae diserti homi- spectabas causam sic dividende;
nesincausisfacerent.TuRN. orandi rationis, quam pra~stat serip-
i. Cicero. Loca vide in nota .tura enim. Poterat alienum videri
prima pag. praeeed. Improbat ta- hoc, quia modo praecesserat: "utro-
men Quint. ea maxime, quœ le- « que entm. Sed hoc negtigen-
guntur de 7; Altero enim loco dum, quippe in parenthesi posi-
nihil fere, nisi quod ipse dixit, de- tum, qualem typis quoque expri-
fenditur de origine non agitur. mere satius duxi. Solus tamen enim
2. Originem putet. Turic. putem dare videtur Guelf.
cum Alm. quod recepit Obr. Non 5. Bern et verba. Describit itiven-
male.-Ita quoque edit. Camp. En. tionem et e/ocuttOtem.
3. Majftmt~ueattcfore!. Guelf.,m. 6. Ac si est brevis. Quemadmo-
oratores. Solus, quantum yideo. dum apud dialecticos est enuncia-
Omnis vero. Guelf. Omnis tio, quae nomine et verbo constat,
enim. Non displicet, quum )an- ut, Socrates currit: voluptas HOMest
gueat recepta <f OmttMautem. summum &0)tunt. T~RK.
"OmnMuero.aNequetocusest J?!t et dispositione. Sic Guelf.
oppositioni, quam babet vero. Ex- et Goth. eum iis, quos désignât
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. HI, 3. 419
quae res postulat, dicere, neque suo quaeque loco, pote-
rimus, nisi adjuvante memoria; quapropter ea quoque
pars quarta erit. Verum haec cuncta 2 corrumpit ac 3
propemodum perdit indecora, vel voce, vel gestu, pro-
nunciatio; huic quoque Igiturtribuendus~ est necessario
quintus locus. Née audiendi quidam, quorum est Albu- 4
tius4, qui tres modo primas esse partes volunt~, quia
~emontï atque actio natura, non arte, contingant, qua-
rum nos praecepta suo loco dabimus 6, licet Thrasyma-
chus? quoque idem de actione crediderit8. His adjece- 5
runt quidam sextam partem, ita ut inventioni judicium
subnecterent, quia primum esset invenire, deinde judi-
care. Ego porro ne invenisse quidem credo eum, qui
non judicavtt9, neque enim contraria, communia,

Gibs. et edd.ante Gryph. meis om-
nibus. Is cum aliquot ante Gibs.
omittit et.
1. Ea quoque pars. Goth. Voss. 2
cum edd.' ante Gryph. omnibus,
praeter Aldinam utramque omittunt
quoque. Placet; nimium enim ge-
minatur. Retinet tamen Guelf.
RR. l, 2, ea pars. Ed. CAMP., ça
~uo~Me pars. ED.
2. /f<BcCM;)cf<Goth. (tac. Gesn.)
AŒc omnia, solus.
3. Tribuendus est necess. Goth.
(tac. Gesn.) commodiori ordine ne-
cess. trib. est, quem habent ante
Stoerium omnes meae et reduxit
Rollinus. Sed Guelf. receptum.
4. Albutius. Albutius Novariensis
imperante Augusto Romam venit,
ac in contubernium Planci est re-
ceptus, scholamque Romae aperuit,
et rhetoticam illic est professus.
Meminit hujus Seneca in declama-
tionibus et controversiis. TcRN.
5. ~«nt. Goth. (tac. Gesn.)
voluit, cum Voss. t, 3, non me-
morato Voss. 2, quod miror. Male.
6. Quarum. dabimus. Hue ipso,
quod pr<Bcty)f~est daturus, revin-
cit eorum opinionem, qui arte con-
tingere eas negabant. Fiethoc XI,
c. 2 et 3.
Thrasymachus. Vide 111, r, t o.
Potuit hoc dicere in T6~;vtt~TO~fjcHy
quam ei tribuit Suidas, in loco er-
roribus non carente..Non unum
ejus librum extitisse', demonstrat
Cic. Orat. c. 52. Vide notam se-
quentem crediderit.
8. Crediderit. Non dubito qnin
vera sit scriptura edit. Cotinaei et
Marg. Basil. tradiderit, etsi in Codd.
videtur reperiri nullis. De actione
idem credere parum credo Latinum;
et unde rescivit Quint., eum c)'e</t-
disse, nisi tradiderit? Vide notam
ad J, !0, ty, tradatur. Nostri
habent credtdcnt. Kn.
9. Judicavit. Malimjudicarit. Li-
bri nihil variant. Vid.J, 2,2, compa-
~7-
 420 M. FABII QUINTILIANI
6 stulta invenisse dicitur quisquam, sed non vitasse. Et
Cicero qùidem in ~Aëtonc:s' judicium subjecit inven-
tioni mihi autem adeo tribus primis partibus videtur
esse permixtum, nam neque dispositio sine eo neque

T'ont.Vc~MPe~tnï. Sic Guelf. Cac-

iisseadf/~no~to~e~jitatamen,
teri, nec en. Vide notim ad H, t ), ut negaret de judicio seôrsim opus
3.-Coinmunia.Recte monetGesn. esse pra~cipere, quod ~M6~<?c~H~ es-
inteHigi ea argumenta, quae utrique set ittuexttont. ~tt~'tc<et)~t signifi-
catio sane et hic retinenda est ea
litigatorum possint inservire. Sic et
VI, 5, 2. (Integrum autem illud ca- qua generi species dicitur subjecta.
Aliud est subjungere (§. 10), !ut-
put est de judicio et hà;c nostra fere
repetit.) Hœc curt~t~c~tt nectere (S. 5~, aliud !u~c°rc. ]f)n
alias vo-
cari ait idem, de quibus vide Gel- faciendo rem m~'ttKctaTn, sub-
Uum V, 10, ubi Euathli praestigia;. McjMïK ponimus ipsam pcst prae-
Kotm eadem prope significatione cedentem, ut alteram speciem; hoc
Arist. Rhet. 11, 22, t2, nisi quod eam prœcedenU, tamquam .génère,
in demonstrativo so)mn genere. comprehensarn demonstramus, ip-
t. Cicero. in rhetoricis. Solus samque Interdùm etiahi omittimus.
hic rectum vidisse videtur, qui pri- Exempla apud Nostrum 1, /{, 20,
mus locum tractavit, llegius. Alios ubi vide notam species; in, 3, g;
ul)os Ciceronis libros, quam quos 111, 8, 2€, 52 etc. Apud Cic. de
vulgo de 7nue)t(t0)te appeUamus ) Or.I,42;deOff.],27;Top.c.8;
designari, hemini, si sapimus, cre- De Fin. IJ, Neque putes, sex
demus quum constans Quintiliani f~o<]fuen(t'<Bpartes /actas exprobrari
aliorùmqueveterum usus repugnet, 1t,
Ciceroni, .verum iUud reprehendi,
hos solos rhetoricos vocantium. tn quod judicium magis cum /nt/en<to-
qùibus qùum hsc, qu.B tangit Qu.,1 ne conjunxerit, quam eum caeteris
frustra quseraHtur, reUnquitur ut partibus. Fateor tà'meh, in sè quen-
interciderit operis pars, qua* con- tibus etiam numerum ipsum elo-
tineret ista. Neque cœteroqui du- quentia' partiùm auctum a Cicéro-
hium est, quin imperfectum ad nos ne in rhetoricis significari, quoniam
pervenerit illud, quod unicuiqu'e ~ut)t<jfuepartes, in anis ejusdem )i-
extremum librum secundum legen- bris agnita:, opponuntur. Ha;c au-
ti incUrrit in oculos. Ipsum quidem tem ut existat sehtentia, mutatione
scriptorem telam non pertexuisse, opus esse existimo, ut pro .rut~'ectt
sed librum, ut se indignum (qua- iegatur: tu~'uxxir. Solos~e/?)uo)-
lem tum, quum seribebat, profec- tione libres in hoc ipso loco agnos-
to non putabat), omisisse, temere céndos recte tenet Burin. in pra;f.
sibi persuadent quidam. Nonnisi ed. Lugd. Bat. lthetorr. adHer. etc.
prava interpretatione eo trahas de t~St, p. X.Vide mox notam ad
Or. 1, 2 init. Vide Fabr. Bibl. Lat. !~emttt0r<ïtore.
E'n. I, t~5. Quum igitur t))KC)t<io- 2. Neque dispositio sineeo. Quod
xem prioribus duûbus libris trac- et Cicero testatur libro primo de
tasset, in sequentibus videtur trans- 0)'at. de his quinque partibus lo-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. ÏII, 3. 42t
elocutio fuerit, ut, pro)!unc<a<:onem quoque vel pluri-
mum ex eo rnutuan putem. Quod hoc audacius dixerim, 7
quod in ~6;r<!(ton:6u~ Qrc~c'rm ad easdem, de quibus
supra diçtum est, quinque pervenit partes nam quum
dupliciter primum divisisset, in inventionem atque elo-
cutionem res ac dispositionem inventioni, verba. et
pronunçiattouem elocutioni dedit; quintamque cphsti~
tuit~, communem, ac velut custodem omnium, memo-
riam. Idem in Oratore3, quinque rébus constare elo-
quentiam dicit in quibus postea scriptis certior ejus
sententia est. Nonminus mihi cupidi novitatis aHcujus 8
videntur fuisse, qui adjecerunt ordinem, quum disposi-

quens, ut deberet reperire primum- n,t2,5;jn,4):;x,5,2.s:c

quid diceret, deinde inventa non
aotum ordine, sed etiam momento
quodam atque judicio dispensare
atquedisponere.TuKK.
l. Parhtt. C. ), §. 3. De judicio
ibid.c.3,§.8;c.i7,g.58.0r.c.!5.
2. Qutntam~uecoMttttttt.Turic.
qmntam ~tto~ue con~titttttcnnt mul-
tis et Codd. et edd. Guelf. dat
~Mt~L
tamsotnm.–RR. t,2,5etC~Mp.,
quintam quoque. En.
3. Idem tm oratore. Gne)f. idem
quum in oratore. Goth. et Jens.
(tac.Gesn.)ttemtttomtore,cum
edd. ante Stoerium omnibus, qui
primus idem. Sed est error in lau-
dando libro; vide nota? finem. Etsi
eniminorato)'eipso,c.t~-iyinit.
percenset etoquenti~ partes, fit ta-
men illud obscurius et desideratur
numerus earum, qui in altero loco
est expressus:quare erratum puto, 1
non quidem ab ipso, sed a lihra-
riis, qui inter in et Oratore omise-
rint hacc: libris de, quomodo solet
designare hoc Ciceronis opus,quum
ipsum diserte commémorât. Vide
scriptum fuisse, etiam hoc suadct~
quod sequitur: tn<jfm&u!.Hoc enim
nonnisi contorte retuleris ad duo
ista scripta Ciceronis Partitioites
et Oratore'm. Neque obstat quott
!X, 3, go, 0)'ato;'et)t «posteascrip-
c tu'm appellat. tbi enim cum li-
bris de Oratore comparât, hic cum
Rhetoricis. Apparet tamen hoc ip-
so tanto manifestins, in ~}/tetonct!
1 unum atiud opus, quam Inventio-
nis, nequaquam posse intelligi; ut
mireris Gesnerum agnovisse locum
a Quintiliano improbatum in Ora-
tore (putat enim in « Rhetoricis »
(§. 6) respici Oratorem, c. t~, i5)
quo ipso libros de Oratore post
Oratorem seriptos facit turbatis
temporum rationibus. Quomodo
vera scriptura in vitio isto Gucif.
cum lateat, equidem non exputo.
Etiam Turic., idem ut <?m<bn', a
secunda manu. /)t Oratore. Rec-
te monet Gesnerus, hoc in libro 1
de Oratore inveniri, c. 3!, ver-
sus finem non in Orûtore.-Vide ini-
tiumnota?.
~22 M. FABII QUINTILIANI
tionem dixissent; quasi aliud sit dispositio, quam rerum
ordine quam opumo collocatio. Dion2 inventionem
modo et dispositionem tradidit3, sed utramque dupli-
cem, rerum, ac verborum, ut sit elocutio inventionis,
ï. T~eruîn ordine quam optimo.
Guelf. rerum in ordinem quam op-
ttma, cum Goth. Voss. 2 et Val-
lensi, ut refert Badius. Rerum or-
dine quam optima, Jens. (tacente
Gesn.) cum edd. ante Bad. omni-
bus. Videntur abhorruisse editores
a structura verbalis casum verbi
sibi jungentis quum enim ~M or-
dine quam optimo coMocart rectis-
sime dicantur, fit inde rer. ordine
quam optimo collocatio item recte.
Vide Vossium de Constructione
c. 8, p. Aristarchi 345, ~tGronov.
adLiv.XJJJ,35,7.Cic.deLegg.I,
t5, obtemperatio. legibus. Codd.
h. 1. scriptura minus.placet, quod
collocari cum accusativo non strui-
tur. Turic. cum AIm. r. ordinem
o. male imposito apice in ordine.-
RR. t, 5, ordine quamoptimo. R. 2,
CAMP.in ordinem quam optima. ED.
2. Dion. Prusensis, ob eloquen-
tiamX~~o~Tc~o: cognominatus.Hu-
jus saltem aetas mirifice convenit
cum Quintiliani ipsius. Neque ob-
stat, quod Domitiano invisus et
ipse vicissim infensus, voluntario
exsilio urbe abstinuit; quapropter
eum Domitiano vivente potuisse
commemorari negat Turnebus, eo-
que utitur argumento amandandi
editionem operis Quintilianei ad
tempora Trajani, a quo plurimi
factum Dionem constat. Quod un-
de arripnerit personatus ille Tur-
nebus, ignoro; id video, nisi vi-
vente Domitiano edita fuerit ha'c
/)Htt'tut;o Omtoria, fraudari bonum
Quintilianum sola necessitatis ex-
cusationevitissimse adulationis; ab-
horrere autem ab omni verisimili-
tudine, fœdissimam belluam, quam
etiam Martialis conculcaverit mor-
tuam, a tam frugi viro potuisse
laudari post mortem. Et poterat
commemorare Dionem profecto
quem hoc ipso !oco improLaret et
paene irrideret. Sed quo m libro
haec proposita fuerit a Dione elo-
quentifB divisio hœreo, nnUa us-
quam comniemorata ejus arte rhe-
torica. An alius fuit ejusdem nomi-
nis ? Sed ejusmodi liber cadtt sane
in hominem, qui frequenter decla-
maverit Romae aliisque in urbibus.
Adeant de Dione tirones Fabr. Bib).
Graec.HarI.vo].V,i22seqq..
3. Tradidit. Consentiunt mei qui-
dem libri omnes..Malim tamen tra-
dit, ut errore non insolito librario-
rum male fuerit geminata syllaba,
vide Drakenb. ad Liv. XXVH], 3o,
4. Sequitur enim.: ut sit, pro quo
debebat, post praateritum <ra~!(/<t,
esse Mt èsset. Vide I, n, 8, y)r<Bct-
pit. Fateor, modo etiam post adje-
cerunt legi quasi stt, ubi fortasse
diligentior Ciceronis ratio postula-
bat quasi esset. Sed potest hoc
ferri, quippe ex ipsius Quintiliani
animo dictum, judicantis nunc de
ista adjectione, antea facta. Nostro
loco ordinatio ea ut sit, est ipsius
Dionis. Et so)ent scriptores, qux
libris prodita sunt, tamquam nunc
demum dicta, commemorare prae-
senti tempore.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 111, 3. 423
pronunciatio dispositionis; his quintapars, memoria,
accedat. Theodorei fere inventionem duplicem, rerum J
atque elocutionis, deinde tres caeteras partes. Hermago- 9
ras, judicium, partitionem, ordinem, quseque elocu-
tionis sunt, subjicit œconomtoe~ quae, Graece appellata
ex cura rerum domesticarum et hic per abusionem po-
sita, nomjne~Latmo caret: est et circa hoc quaestio to

t. Quinta pars, memoria. Cod. ipsum adverbium legere bis apud

Tune. ntemonœ, ubi commodum
Su)zbergerusV.C.citatm,5,l,
quartam. imitationis.
2. Subjicit teco~OtHttp. Ita Guelf.
cum Alm., nisi quod is veteri more
subicit (vide I, 4, n). Goth., eum
edd. ante Stoerium meis omnibus,
.Stt6/<'c[t.GibsonisUentio,nu))am
Codd. suorum varietatem afferen-
tis, minus tribuas hoc loco, quo-
niam ne edd. quidem suarum me-
morat eas, quae habent perfectum,
quum ipse e Leidensi det praesens.
Mihi, vel ob ea, quae modo tange-
bam, potius videtur prœsens. Ne-
que enim sic cogor ad subjectum:
Theodorei intellieere tra~Merunt,
sed trndttnt. –RR. 3, 4 et CAMF.,
subjicit. RR. t, 2 et CAPP., subje-
Ctt.EDITOR.
3. Per abusionem. Vide VIII, 2
5 abusio, quae x~Tcc~H~tc dici-
..tur. VIH, 6, 34; X, [, [2. De
œconomtM, vide J, 8, g.
4. Posita, nomine. Guelf. inter
haec duo vocabb. nam nunc non
abusive dispensatio; cum solo, quod
sciam, Aldo; sed in utraque edi-
'tione. Is tamen ponit haec post ca-
ret. Glossam nemo non agnoscit,
quae doceat tirones etiam Codici-
bus diffidere in loco. Quod autem
Burm. negat abusive dignum esse
Quintilianea eloquentia, poterat id
Nostrum, VIII, 6, 35, et IX, 2, 35,
1 locis nequaquam controversis, in
quibusque ipseBurm. nihil moneat.
Regii nota posita est in Burmanni
editione, monentis Martianum Ca-
pellam (~MeHMttonMvocabuio uti,
Victorem ( ap. Pith.
Sulpicium
p. 2~6) oecononn~?K nonnisi de or-
dine artificioso usurpare. Eam in
meis commentarii Regiani edd. non
invenio, cujus vicissim omissa est
a Burm. annotatio, aliquid et ipsa
monens de dispensatione; sed di-
verso modoscripta in Veneta ( 1494)
quam in cœteris (Loc. Ruse. Bad.).
Rursus illud de Sulpicio Victore in
LeidensitribuiturTurnebo, qui ta-
men Martiani nullam habet men-
tionem, et ita cbntaminavit notam
istam undecunque arreptam, ut
nunc vix possit intelligi. Dicas igi-
tur ejusmodi quid de ~~cn~a~o~c,
quo vocabulo posset verti eM~n~MM,
allitum fuisse margini veteris Codi-
cis, quod Guelf. et, quem Aldus
expressit, invexerint in ipsamscrip-
toris orationem. Post caret, ubi
Aldus habet emblema istud, Jen-
soniana, quantum video; sola or-
ditur novum eaput, pertingens ad
finem usque nostri, sed sine in-
scriptione. Etiam Turic. ex ait.
coll. glossam illam Gtie)ferbytanam
habet, sed inserto dicitur ante dis-
 424 M. FABII QUINTILIANI

quod memon'etM.m ordine partium quidam inventioni,

quidam dispositioni subjunxerunt: nobis quartus ejus
locus maxime placet; non enim inventa tantum tenere,
ut disponamus, nec disposita ut eloquamur, sed etiam
verbis formata memoriae mandare debemus; hac enim
omnia~, quaecunque in orationem collata sunt, contl-
11 nentur. Fuerunt etiam in hac bpinione non pauci, ut
has non rhetorices partes esse existimarent, sed opera
oratoris; ejus enim esse invenire, disponere, eloqui, et
12 caetera. Quod si accipimus, nihil arti relinquemus nam
bene dicere est oratoris; rhetorices tamen est bene di-
cendi scientia; vel, ut alii putant, artificis est persua-
dere vis autem persuadendi, artis; ita :nfe?!!re quidem
et t/MDonere~oratoris; inventio autem et(/MOO~<f:o~ rhe-
fonces propria 4 videripotest. ïn eo plures dtssenserunt,

pensatio, et in margine. SPALD.in sententia magnopere flagitat enim,

Prœfatione,p.8ij.
Y. Qt~fX~tMejus locus. Goth. et
Jens. (tac. Gesn.) quart. ei loc. cum
edd. ante Bad. omnibus, pncter
Aldum. Bad. post quart. inserit sit,
cum CetTicorno. Gryphius (t5~)
et hoc et ante quart. item ut. A
Stoerio inde, inter meas quidem,
obtinet recepta, quam et Atd. de-
fendit et Cod. Guelf. Verissimam
puto, quum ei refcrre advocauulum
locus, ubi iuteHigas: datus, t)t&u-
ttM, durnm videatur et proclivis sit
error. HR. 3, et CAMP., quar-
tus ejus. RR. 2, quartus ei. En.
2. ~/ac enim omnia. Goth. (tac.
Gesn.) llac autem, cum Voss. 2,
soli meorum. Confusas has parti-
culas videas, Cicero de Officiis HJ,
29, )~ ed. Hens. Vide notam ad
tU, 3, t. Ne hic quidem displicet
Goth. scriptura ob e<tt)m modo,
hac ipsa §, positum neque enim
atsipotestpauto aptmsvideri,
qnam autem. Hoc quidea expli-
CCS:~CHïCCH~?OrrO.
3. Blietorices tamett. Ita Goth.
!tac. Gesn.) cum Voss. 2. C.Bteri
libri, quod sciam, omnes rhetorice
tamen. Concinnitay postùtat geni-
tivum oratoru. r~etonc~ arti-
~!cf! artis. Et librarii. ipsi, scri-
bentes r/tetonce, votebant rhetori-
M°. Vide similem, sed contrariam,
mutationem, a;que necessariam
:t, t3.–RR. i, 2, 5, rAetor/ces
tamen est. H. 5 et CAMP.. tamen
crttprotftntt?npst.Eft.
Propria, Ita libri pjerique,
Tarv. qnofp!e, quum Jens. (vide
tabr. Bibl. Lat. Ern. 11, :68) et ali-
quot edd. vett. dent puma. Hune
errorem inde repetit Burm., quod
Quint. dederit priva (vide de hac
confusione Drakent). adLiv.XXX,
43, g). Equidem non put.) voce
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. III, 3 425
utrumne hae M<xr<e~ essent rhetorices, an emsdem oue-
r< an, ut Athenseus credtt e/emen/a, q~se \'çcant
<TTot~M~sed neque e/eme!t<arecte quis dixent; atioqui
tantum initia erunt, ut mundi yel humor~,vel ignis,
vel materia, vel corpora iasecabina née o~erMm recte
nomen accipient, quae née a~ atiis4 pernciuntur, et allud
ipsa pernciunt. ~rfe~ igitur; nam quum sjtex his rhe- '4
tonce, fieri non potest, ut, quum totum ex partibus
constet, non sint partes tot~us, ex quibus constat' Vi-

hac usum usquam confunduntur
Ctum proprius quoque et primus.
Vide Drakeub. ad Liv. IV, 5o, 3.
t. ~tAefttBux credit. Etiam hic
malis tradtt. Vide J![, 3, 4.
2. ~eme;ite[. ~ot~ft'x. -p~em~n-
tum rem tantum inchoat, non etiam
absolvit et consummat, quum prae-
sertim sit tamquam qna;dam mate-
ria at t'nfentto et dispositio totam
eonHciuntartemetab'-ulYunt.TcMf.
3. /fumor. t)ueca6t7ia. Vide H:
t~, 38, hic materiam tertiam po-
.suit, quum supra eo loco essent
e/ementa ex Empedoclis disciplina.
Significat autem materia nominan-
da Aristotelem, ni fallor, qui pn-
mus videtur & vocabulo usus
hoc quidem significatu, quum Pla-
to eamdem fere rem aliis nomini-
bus appellarit quamquam dein-
ceps et stoici materiam alteruni.
agnoverunt principium Laert. VII,
i3~. Legitur quidem in Timœo.tUo
Locrensi frequenter sed ejus
antiquitatihodienemotemere fidat.
A'ec a6 aliis. et a/t'tt~. Guelf.
et Turic. non ab al. sed al. Et sic
a Gryphio ad Gesnerum mese om-
nes, qui nostram scripturam rece-
pit ex Goth. et Voss. 2, sed et Ba-
dto etCervicorno.Vett. edd. reliquae
ante Gryph. nec ab al. sed et al.
Librariorum erroribns obhoxia est
ea structura, ûbi née atque et jun-
guntur eo modo, quo alias et. et,
vel nec. nec. Vide Livium FV,
ag, 6, éd. Drakenb. item Cic. de
Off. t, ig, 9, ed. Hens. ~Von au-
tem cum nec, et sed cum et sacpis-
sime confunduntur.
5. Ex quibus constat. Ita Guelf.
et Goth. cum Jens. (tac. Gesn.) sed
et edd. ante CrypIlLum omnibus
accedentibus Codd. Bern. et Tmic.
Recipiendum autem erat pt'o eo,
quod cum Gryphio reeentiores,
praeter Capperonnerium, habent,
omnes con~tct; non quidem quod
bis in una ~t)t~<t non potuerit
constet scribi a Fabio, quod mag-
nopere aversatur Capperonnerius,
hic iterum (vide. 1, 6, <3, Mm~)<iC!-
tpr) ~tec~ama~ant suam laudans,
qna; prajfera~ constat: sed qnod se-
cnnuo ioeo verbum habet ceriœ et
ab ommbus agmta: rei significatio-
nem, cui non convenit subjuneti-
vus. Sed alia est varietas Gryphii
sequentiumquo ad Obrechtum us-
que, dantinm ha;c ut (sine <~Mtt)n)
t. e. p. c. nisi s. etc. unde orta,
nescio. Cui scripturae con~ruefe
Codd. Britt. dicas e Gibsoni si)ea-
 426 M. FABII QUINTILIANI
dentur autem mihi, qui haec opera dixerunt, eo quoque
moti, quod in alia rursus divisione noilent in idem no-
men incidere partes enim rhetorices esse dicebàut lau-
dativam, deliberativam, judicialem. Quae si parte: sunt,
!5 materiae suntpotius,quamartis'.Namque in his singu-
lis rhetorice tota est; quia et inventionem, et disposi-
tionem, et elocutionem, et memoriam, et pronuncia-
tionem qusecunque earum desiderat; itaque quidam
genera tria rhetorices dicere maluerunt; optime autem
il, quos secutus est Cicero 3, genera causarum 4.
t CAP. IV. Sed, tria an plura sint, ambigitur; nec dubie
prope omnes, utique summae apud antiquos auctorita-
tis, scriptores, Aristotelem 5 secuti, qui nomine tantum
tio. -RR. Codd. 2, 5 et CAMP., "sunt igitur~enemcattMrum.'
ut quum totum ex partibus constet. 4. Genera causarum. Aini qui ce-
At RR. 6, ut totum ex partibus nera cauMrum. Qtiam scripturam
constet, nisi, etc. ED. qui videntur defendere Codices
i. ~faten'œ artis. Partes intelli- fortasse negiigentius sunt collati.
ge ad hos genitivos, ne forte acci- Utrumque quidem pronomen nulla
pias eo sensu, quo erant modo pra-fert editio ante Basil. ()5~)).
§. !2 oratoris. rhetorices. artifi- Ald. retinens ea omittit qui; et ha'c, 1
c! artis. si rectum vidi, est ratio Guelf. Vi-
2. Genera tria. Ita Tune. Goth. cissim expuncta ea habet qui Bad.
Voss. 2,3, Bern. cum edd. Jens. cum Cervic. Neutrum necessarium.
Tarv. Loc. Venet. Ruse. Recentio- R. et CAMP., genera causarum.
res, ut Gesn. (sed hic uncis appo- R. 2, CAP. et ed. Haek., qui geitera
sitis ad pronomina.) RR. 2, causarum. ED.
5, genera tria. C~rp. et ed. Mack., 5. ~futote/em. co)tCtO))o~m. Di-
genera ea tria. ED.-Genera. rite- cas ex hoc Quint. loco, Aristotelem
tor. Vide Aristot. Rhet. 1,3, t, 3 id genus causarum quod reliqui
*BM'< T~ ~'T'o~jfet eM)) T~M TM appellent y~M~o~x~r~c'yjsolere vo-
~~t9~MOV."n~T'6~ ctV~KMC ~Vfin TP/at Frustra tamenid
care 6]tx~t)~<A<?T'Kov.
~)t Tmt ~.o')'<Xt TM~XTOpOtmt,?f/ nominis quaeras apud eum. Neque
Ca~ÀS~TtKOf, J'fKAVtKOV, {TTtt~tKTtKOV. abhorret ab illa ~ot/~ët/TtK&S ap-
3. Cicero. De Or. l, 3 Sed pellatione, ut modo vidimms. Scrip-
causarum ( pendet genitivus a tor autem Rhetoricae ad Alexan-
sequenti partim '<.partim in drum, quem mox diversum ab Aris-
ju-
diciis versari, partim in delibera- totele non uno argumento suspica-
tionibus esse etiam genus ter- bimur, cap. 2 init. <)'))~~e,~xotin
)Inm etc. Topic. c. 2~ Tria divisione ponit, pro ~fjMf) quam-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. III, 4. 427
alio conctOMo/e~ï pro deliberativa appellat, hac parti-
tione contenti fuerùnt. Verum et tum leviter est tenta- r
tum, cum apud Graecos quosdam, tum apud Cicero-
nem In libris de Oratore, et nunc maximo temporum
nostrorum auctore prope impulsum 4, ut non modo

quam ne hoc quidem xetTit 'aroJet 4. Impulsum. Significatio verbi,

Et hoc pro-
vertiturperconctOta/e.
pe vocabulo (tf~ut~optxot enim dicit
et ~XjMx~t'~t) utitur ipse Aristote-
les, Rhet. 1, j, 10 H), il.
Canetons mentio apud eum fit, I,
3,2, ubi auditorem oratoris dis-
pescit in '9~ûc~ov et xpt'rt)v xctTH'vau-
tem in 6KK~M?t<to*rt!v et t~jtct~iMf.Cu-
jus loci si memor fuit Quint., quum
ha'c scriberet, paulo plus quam
debebat inde collegit, memoria fal-
tente; quod equidem miror in tam
di)igente Aristotelis lectore.
l. y<ïM<umalio. Guelf. tamen al.
cum Goth. et Voss. 2, quod verum
puto. Edd. quidem omnes recep-
tam. Frequentissima confusio H,
15, t4.
2. ~ttd Ciceronem. Locus estjl,
!0 seq., ubi Antonius, si quis /au-
dandi faciat proprium genus (sic
enim, Jc?HO?t$tr<ï<tuunt,solebat ap-
pellari), quotcunque dicendi occa-
siones existant, tôt, ait, constitui
genera eloquentiae. Vide ejus lib.
c. 8, init. Eo tendit igitur haec
generum simulata multiplicatio, ut,
praeter <~e/t6er<ï<t~uHtetîu~tCM~c~
ullum aliud esse genus negetur.
Grœconfm aliquot, qui similia sen-
serint, ipse mox recensebit.
3. llfaximo tcî7tj?0)'MMnostrorum
auctore. Plinium, opinor, intelligit,
qui, ut ait Plinius junior in epistola
quadam, sex libros studiosorum ho-
die deperditos, in quibus oratorem
informabat. TuKX.
quum prœsertim opponatur levi-
« ter tentatum », manifesta. Impul-
sum est, quod quum vehementia et
nemine jam resistente persuadetur
hominibus unde natum nostra*
vocis interpretamentum, «persua-
sum f quod ab AIdo pro om-
nium librorum scriptura tmp. o
receptum miror. Exemplo tamen
alio, ubi opinio aliqua, vel adeo
in génère res, dicatur primum levi-
ter tentari, deinde impelli, desti-
tuor quare nec certo demonstrem,
unde mutuo sumpta sit imago.
Quum agitur de pernicie hominis
aut civitatis, tralatitium etiam, ut
dicatur tnc/~tafm impelli, seil. ca-
surus. Aliquid in eam sententiam
habet locus Ciceronis pro Mi)one,
c. t3: "Milonis consulatus, qui,
< vivo Clodio, labefactari non po-
"terat,mortuodenlquetentartcœp-
o tus est. Sed in nostro loco ten-
tando et impellendo non. quidem
<<e!trtttht)- aliquid, sed extruitttr
quasi, hoc est asseveratur. Simile
etiam dicas, quod in Thesauro Ges-
nerus affert ex Lucano V, 33o
« impulsi. pra'mia bet)i ubi im-
pulsum bellum explicat pro~~a-
tum. Si veram locutionis originem
demonstravi, Quint, nihil aliud in
ea spectavit, nisi timide cottattdt et
vehementer ~er~Ct~nt/t significatio-
nem, plane obliterata ruinse ima-
gine. Quod ad MmajrttMnw. anc-
tot'em o attinet, mihi Turnebus,
 ~S M. FABII QUINTILIANI
plura haec genera, sed etiam paene innumerabiLia vi-
3 deantur. Nam si laudandi ac vituperandi officium in
parte tertia ponimus in quo genere versari videbimur,
quum ~uenmur', conso/amu,r, mtt~amn~ concitamits,
feryemm, co~rmamt~, pr~C!p!mMï~o~cure dicta inter-
pre<a~t<~ ~arramu~, t/eprecamKr,</re!< a<y!mus;,gra-
<u/<ïmt<~objurgamus, maledicimus, c~cr!&tmu~ man-
</<ïm:M~ renMnciamu~, optamus, opinamur, et plurima
4 aha~? ut mihi in illa vetere pérsuasione permanenti ve-
lut petenda sit venia, quaerendun~que, quo moti prio-
res rem-tam late fusam tam breviter astrinxerint? Quos
qui errasse putant, hoc se'cutos arbitrantur, quod in his
5 fere versari tum oratores videbant; nam et /6[t«/esac vi-
ftt~era~o?!~ scribebantur, et ~tTctt~oi~dicere erat moris,
etplurimum in consiliis ac judiciis insumebatur operœ;
ut scriptores artium pro soMs comprehenderint fre-

sive quicunque latet sub nomine,
satis probat suam rationem inteiti-
geudt Plinii majoris. Vide III, i,1
2t. Cœteri non dignantur quid-
quam monere. Neque tamen certa
res est.
t. Quum querimur. Ha'c omnia
ideo causarum ~eptera non sunt,
quod suos fines intra fines causa-
rum incluses habeant, neque stent
per se, sed cum aliis immisceantur.
TURXEBCS.
a. Describimus. Recte monet A[-
meloveenius eapotestate hoc acci-
piendum esse, qua Horat. Epist. H,
)5~: Hmalo carmine. Descri-
bi », de quo videant tirones Cla-
vem Ciceron. Ern. Etiam manifes-
tius hoc altero loco, ubi simili mo-
do geminantur vert)a V, 8, 2.
3. Et plurima alia? Etegantior
est scriptura Codd. Alm. et Turic.
omittentium et. Sic et Ald. Vide II,
15, 6, et postremo. R. 5 et
CAMP., et plurima alia. RR. "t, 2
plura alia. Eo.
4. 'E~"r:t~o~c. Sic appeMantur
orattomes~ttttc6rM, quod ad seput-
chra et tnonutnenta dicantur. Ha-
rum praecepta tradit HaDcarnàs-
seùs in arte. Menander rhetcr por-
r6 seribit consuetudinem fuisse
Athenis, ut quotannis oratio fune-
bris in laudem mortuorum dicere-
tur, quod abunde testatur Menexe-
mus Platonis sive o<Ta~<o:, in quo
Periclem excelluisse ait, et Aspa-
siam rhetorica; magistrum; etAris-
toteles, rhetor. Periclem summum
Gra'corum principem inducit e~frft-
~to<dicentem,etc.TunN.
5. Com~reAenderttt. Guelf. com-
~re/t€)t<~erent. Ne sic quidem male.
-RR. 1, x et 5, comprehenderint. t.
 INSTITUTIONIS ORAT..LIB. 111, 4. 4~9
quentissima. Qui vero defendunt, tria faciunt genera 6
auditorum unum, quod ad delectationem conveniat;
alterum quod consilium accipiat tertium quod de
causisjudicét. Mihi cuncta nmanti.ettahs~ quaedam
ratio succurrit, quod omne oratoris officium, aut in ju-
diciis est,,aut extra judicia. Eorum, de quibus judicio 7
quaeritur, manifestum genus est: ea, quae adjudicem
non veniunt, aut prseteritum habent tempus, aut futu-
rum praeterita laudamus aut vituperamus, de futuris
deliberamus. Item omnia de quibus dicendum est, aut 8
certa siht necesse est, aut dubia; certa, ut cuique est
animus, laudat aut culpat; ex dubiis partim nobis ipsis
ad electionem.~sunt libera, de his deliberatur; partim
aliorum sententiae commissa, de h Is lite contenditur.
Anaximenes 5 judicialem et concionalem generales par- 9
At ed. Camp., comprehenderent. En. servavi divërsitatis. Et delectionem
i. y~ï.u~torMM.tjOcumAris- îacUi scribebatur errore, ob a~ an-
tot. vide in nota ad §. tecedens.
2. Rimanti et talis. Ita Guelf. et 5. ~na~ttnettM. 6~6Tta*r. dicit.
Turic. cum Goth. Voss. 2, 3, Anaximenes, Lampsacenus rhetor
Bern. et edd. ante Gryph. omnibus et historieus, Diogenis Cynici et
praetcr Badium et Cervicorn. qui Zoili grammatici discipulus,Alexan-
cum recentioribus omittunt et, dri, ut Suidas refert, magister. De
quod necessarium est, quia etiam hoc ita Dionysius HaL ad Am-
prius positam rationem agnoscit mœum,p. t 'Af~~ut~f 'ft o
Quintitianus. Atï~M~iCXMf&C". K~ tOTC~Ë~pStpe,
3. Ex dubiis partim. Structura x<K 'nj'6~ ToS 'crot))To5~uvTft~fc ( an
vocis partim est tamquam nominis, simHes T<t!c )t<t9' '0/ûf TKtT~e~t
non adverbli, de qua vide not. ad magistri sttiZolU?) xttT<t~~of~<,x~t
prox. caput extremara. Similius Tt~ ~~x'fe~o'; )t:r'M< ~e x~ ~ty<-
etiamestquodeCic.deLegg.II, ~Ot/~ffTtXmtMi J'Mttt'ttmt ft~at'mt* eB
'] y, affert, quem vide, TurseDinus jU~TOtTSÀttOf tV ûJt)~jUt*TOt/TQtV ~t
<~P<tr(<mexiUis.jacent.~) ~mt, a~' ft~Set~cxx< ft3'<9;tto:.mt h
4. Ad e/ccttonem. Guelf. ad de- fMTftM'~ Hune Alexander lacessen-
/ech0!tem. Venet. ad /eett0?tem per di Aristôtélis causa impcnse coluit.
sphalma. Quid sit, quod Gesn. in Vide Laert. V, to, qui locus male
marghte ponit elèlèctationem sine sollicitatus fuit a VV. DD. Huip
libri,qmhoedet,signiËcatione, scriptori quin sit tribuenda t/feto-
ignoro. Equidem m Goth. nil ob- nca ad ~yeAOHf~rutn, inter Aristo-
43o M. FABII QUINTILIANI
tes esse voluit; septem autem species hortandi, dehor-
telis libres vulgo relata, nemo fa- immittentis de suo demonstrativam,
cile dubitabit, qui cum nostro loco contra omnes libros, et scriptos et
contulerit, quae teguntur ibi c. 2 init. excusos; immutato etiam ordine,
(pag. Sylburg. t6o) e!J'))~e TOMm* quo scilicet m:)gis conveniret Quin-
<PTTCt, opoapevraixôv,<t7roT~6a'T<)tOT,
~OT~etTTUfOf, 6~- tiliano cum Anaximene. Sic enim
âoro~peamxôv,éy-
XN~Mtct~TtXM 't.t)CT~~ X<T)t~Off)t« Capp. ex ingénie A. conciona-
~o~e~ftTtxM )txi t~Tct~Ttxtt. Iste ni- lem, ~CtttOHSfratu'atn et judicia-
mius est concentus, quam ut neges lem g. p. e. v. Vellicatin emen-
hune ipsum locum obversatum Qu., datione sua mirifice giioriantem
quum scriberet qua~ cummaxime Burmannus in Epistola, p. t5, 16,
tractamus. Quis enim alius rhetor qui poterat ei exprobrare ingrate
(ut caetera praetermittam) speciem suppressum nomen Vietorii, qui
aliquam fecisse traditur, quam ap- dudum proposuerat hanc emenda-
pellaret Te t~frft~rotot <!<foc? Sed est tionem in pra'fatione ad Commen-
quod objicias. Quintil. Anaxime- tarium Rhetorinœ Aristote ~is. tpsam
nem ait duas constituisse partes gé- mutationem ne Burm. quidem im-
nerales. Apud scriptorem rhet. ad probat. Sed a ponenda in textu vo-
legis haec Tpia ~tm Tay <M~Tt- ce aliqua cautum criticum debebat
xa~v6~< ~o~'a)v, To ~MevjM~)t~opt)~Kcv, avertere, quod neque quo loco ea
TO~6 6~'t~tKTfJtOV~ Td <f6J'fJt&ViKOV.
Ne- esset ponenda appareret, neque
que sufficit, quod affert Gesnerus, qua* maxime Quintiliano placuisset
omnia ha*c, ab auctore in proœmii quisquam certo posset ostendere.
fine dici, scripta TrëptT6T~v <iro\tT<- Variasse enim videmus nunc co)t-
xaovXA~Tf?vJ'fKtXftXMV tTe~)ft~6~AT~V. Ctona~em dicendo partem nunc
Etiamsi enim confecta esset res de deliberativam; nec probat ipse e?rt-
hoc proœmio, ut non est, nova du- tfttXTfxot versum démon!tr<!<!funt
bitatio existeret de 'nrcÂfTtXMy jMt<Jj- (mox §. 13) etsï usui facile cedens..
K~vtKMV differentia, cui mox sub- Ut igitur idem audere nolim, ita de
jungeretur 'ro ~OMttOMt~tto: tam- mendo obliteratae tertiae partis uni-
quam pars T<?v '~o\tTtK<?p ~.o~a<t. ce assentior. Neque video, quo ar-
Nequaquam tamen tanta haee est gumento Buhlius V. C. ( Aristot.
discrepantia Anaximenis et scrip- Opp. ed. Bip. vol. IV, p. 546) asse-
toris rhet. ad ~<. quae preegravet veret, Quintifiannm d~ertc de dua-
menaechmeam illam in reliquo loco bus. partibus loqui. Numerus nul-
similitudinem. Facile igitur addu- lus reperitur in nostro )o<;o, cui si
cor, ut accedam non tam Cappe- ab ullo Codice adderetur illa tertia
ronnerio, quam PetroVictorio (auc- pars, sive f/emo)!!tm(/ua, sive lau-
tori aliquanto majori) suspicanti datt~a, omnia mire conspirarent in
mendum in loco Quintilianeo, un- verissimam jectionem. Neque tum
de exciderit te)'<t'(Epartis generalis ipsum diutius opinioni isti repug-
mentio, sive demonstrativam eam naturum arbitrer, qua cum Victo-
latine appellaverit sive laudati- rio tot doctissimi viri UbeNum Aris-
vam. Quamquam temerarium credo
toteli abjudicatum Anaximeni vin-
Capperonnerii factum in textum dicarunt. Parumhujus loci fortasse
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. 111, 4. 431
tandi; /aM(/<m(/~ f:(upere[?!< accuMnt/ </e~en</e/t<
exquirendi, quod ~eT~TtxM dicit: quarum dusë primae
est ea disputatio. Aliqua tamen in tam, quae forte fortuna juncta
transcursumonebo. t°yAeodecfeo- huic scripto, artem hanc ad Alexan-
rum, si ea habuerunt collectionem drum esse missam, primo homini-
artium ab aliis conditarum ( qua? bus persuaserit, eaque ratione ti-
Buhlii est sententia, p. 5), epitome tulum libello talem pepererit, nisi
esse nequit Rhet. ad quœ ne forte, quum jam crederetur liber
vestigium quidem continet alieno- ipse esseAristotelis, declamator ali-
rum praeceptorum, sed tota est quis prsfationem de industria con-
dogmatica. 2° Rhet. ad Anony- diderit. Locus ipse, quo utitur
mus Menagianus non laudat. Lit- Buhlius, p. 5, aliqua inde promens
tera <' quampro eonjunctione )f ac- ad ordinandos libros Anstoteficos,
cepit V. C. numerum designat, non obscurissimus est et certissime cor-
vocabulum. Diversaigitursunt ope- ruptus talis tamen, qui pauJuJum
ra n~i 'A~<tv<))t0t<,constans VU! li- convellat ingeniosam Bredovii con-
bris, et ne~ ~HTO~oe ta'o~tTfKo?.Sic jecturam. Quae enim ibi leguntur,
suum robur constat argumento Vic- de Theodecteis et Coracis libro vi-
torii, quo Rhet. ad ~<. inter Aris- dentur abhorrere ab otioso decla-
totelis scripta recenseri negat. 3° Di- matoris commente. Nisi forte id
versam in Rhet. ad et Aristoteli voluit, qui consarcinavit hanc cr~!7-
ipsius scriptis dennitionemïcj~x- ~~M~v ut ea videretur omnibus
/<)~of urgetVictorius (p. 545 BuM.). rhetoricis suis ab Aristotele prae-
Dissentiunt item in ~/frT6a!ygeneri- missa. Caeteroquin aUegoriis et af-
bus constituendis. Aristot. Rhet. i, fectata sapientia tam referta est haec
2,2, dispescit eas in <M~<')t<;Mi epistola ut sit sophiste auctore
tVTe~o~c, et, post eum, quis non? dignissima. Ejus !'o9~ suboluitVic-
Scriptor Rhet. ad p. Sylb. ~y, torio Varr. tectt. t~, ti, et Heu-
tn TetC 6~ etjTMVTMV~.O~Q)V X~ TMV manno in Fabric. Bibl. Gr. Mari. ni,
'o'eoov xai T~v ~v6~û)!rMV, x~ 'ï-etc. 223. Anaximenis esse posse vetat
t?rt~TO& Si quis autem c~r~vo~c et locus de Theodecteis, qua* sua vo-
t!t9<r<wc diverse nomine easdem cat scriptor iste. Vide nos ad H,
signiScatas putat, facit eas Aris- f5, 10. Eadem ratione epistolam
tot. l, i5, 2, quinque, scriptor ad librodemttttdopra'missamnonejus
~1. c.,tre!° Quod autem proœ- puto, qui librum ipsum seripserit,
mium libelli, epistolam Alexandro sed longe vilioris sophistae.
missam, nunc vindicandi nunc ab- Quod 6~. dicit. Guelf. quod est
judicandi Aristoteli operis argu- t~. (/tcuMt. Etiam Cod. Alm. et ali-
mentum faciunt, in eo solus, quid quot edd. interponunt aliquid post
res esset, vidisse mihi videtur Bre- ~K0< Ahn. et, cum Gryph. et Vi-
dovius V. C., qui suam mecum dov. Ald. cum Basil. etiam. Male
communicavit conjecturam. Suspi- omnes, pessime Guelf. Natum pu-
catur is, epistolam hanc esse pro- to errorem, quod vo!ebat primum
gymnasma, sive ~MfÂtmta seriore Latt. litt. vocem exarare librarius,
quodam m schola rhetore confec- quas deinde non eraserit. Sed pe-
 432 M. FABIÏ QUINTILIANI
deliberativi; duae sequentes </emo?M~et(!t; tres uluimae
to~M~tC<a/Hgenens sunt partes. Protagoram transeo,'qui
interrogandi, re~on~en~t, m<ïtM/(mc<~ precandt, quod
~M)~ dixit, partes solas putat Ptato~ in sophiste~u-
t/tc:6t/: et co)!C!ona~ tertiam adjecit ~poM~~tx~, quam
sane permMtamus nobis dicere scr~octUM/rtceyn, quœ a
forensi ratione disjungitur4, et est accommodata priva-
tis disputationibus; cujus vis eadem~ profecto est, quae

jor est plerorumque )ibrorum con- t.P)0(a~oran).dtXtt.Diog.

sensus praeferentium dtcunt, pro eo
quod dedi, dicit. Mecum faciunt
Cod. Bal. Ald. uterque et Vidov.
soli. Accedunt tamen, leviter tan-
tum diversi, Tarv. Sich. Basi)., prae-
ferentes dicitur, ut facile ad veràm
seripturam dicit adhfcserit cauda
quae in MSS. passivum designat.
DfCtttamensolum esse retinendum
apparet, quia non ~onttne! uu/~o,
sed Anaximenes solus hanc To~ 6~6-
Tfttyrtjco~speciem constituit, et opus
erat addere, quod esset potissirnum
Anaximenis vocabulum, quod ex-
quirendo redderet Quint. Si pervul-
gatum fuit nomen, quare Gra'cum
hoc demum loco posuit ? Sa)tem
Crœct debebat addi ad illud dicunt.
Vide §.12, ubi facile hoc intelligi-
tur ex antecedente GnEco. Et plane
simili modo mox de Protagora,
« quod t~N\)t\ ~<xtt~, solus nimi-
rum, non omnes dixerurit. Ortum
puto dicunt, postqùam yutgo jam
in Codd. legeretur dicitur. Vicissim
dicunt pro dicit Guelf. dat ][ t5,
2t. Vide et III, 6, 52. –E~r*-
CTtXOtdtCtt.H f~6T~<'{ ttTTt Cr~Xt~-
~tan)t? ~-pet~ta)v)?~o~aav'c~~oea\~n\et,
)?'arpOCTO?e~~Xav ~6/0)'6VXyT<OU/fvcev
6jM-
~ttn~c. Rhet. a< c. 6, p. Sylb.
)~5. Iterum de t~fM~rfxM e~t agit
c. 38, pi 220.
Laert. lX,53:J'<6~6.Tor~.o~'ov
~MTOe 6<C TfTTti~' tJ~MÀHV,6~0~n)!TtT,
c[~'OXPt~<f,6yTO\])'V.
2.f/u[O.BIp.Vo).JI,p.2)2.
Steph. p. 222 ~tTTit'vTCt't!/t. TM
M~uf~o~n~'xMv (artem venatHlorutn ho-~
minùm) :?a-N~t6< T)})'jMM~f~r~~
X~ ~V'~it*n'C<~f<7TfXM\ Kft!
X~<TfP<Xft<)t!)V,
~t/~t~'tttyatVTMV'a'OÀS~fKMfj 'VTCt
~S/fttov~H~ctvo~f~etjUtvof.TMw~~e
)tx<~)f)!t,xcn J'~x~o~xtiv, xft! ~'x~<-
~t)T<XMV~ 6Vftt~TO~'t/VOÀOV, 'CJ'fQetvOt.P~t-'
XttfTty~ ~Mt'atv TB~Mf~O~tt~TOfTec.
3. ~o~AMie. Guelf. ~op/HstfB, so-
lito errore. SectGott'. Turic. et edd.
ante Stoerium omnes sophiste non
sophista, quod habent recentiores
Prœtu)i Grœcam formam, quum af-'
fectatio qua*dam sit in Latina, a
qua atienus Quint. Vide I, 5, 5g.
––RR. 2, 3 et CAMP., in ~O~AM--
te. En. 7)t sophiste. Te jujr, in-
Qait~~O~OjMtÂOf~V ~(ft~ct~TOCK~O'atv-
TitTrct~tJ~t*)]'tf'OV~CXt~S~~t, X~!TOy
jUt~6ovtB'~TTO~tfOf'r~ppMf6ct~TMjMO'-
«f.En.
4. ~)t.</M))~ttttr.Voss. r, 3, <<n-
~;tttr.Viden,i5,2.
5. Vis eadem. qu<B dtateettca'.
Diatecticus !ib. ITopie. Aristot. ait
prodesse ad exercitationes, ad col-'
loquia, ad disciplinas quae secun-
dum philosophiam Sunt quo sig~
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB., III, 4. 433
dialecticae. Isocrates' in omni genere inesse- laudem ac '<
vituperationem existimavit nobis et tutissimum est
auctores plures3 sequi, et ita videtur.ratio dictare. Est '2
igitur, ut dixi, unum genus, quo laus ac vituperatio con-
tinetur, sed est appellatum a parte meliore laudativum;
idem alii demonstrativum vocant utrumque nomen ex
graeco creditur fluxisse nam et ~xM~KM~xo~ et e~t~txTtKov
dicunt. Sed mihi E~&txTtxov non tam demonstrationis vim 13
habere, quam ostentationis videtur, et multum 5 ab illo
~xMp.[!x(rTtxMdtfferre nam ut continet laudativum in se
genus, ita non intra hoc solum consistit. An quisquam 14
negaverit panegyricos s~etxTtxou;esse? Atqui formam
suadendi? habent, et plerumque de utilitatibus Grœcise
loquuntur; ut causarum quidem genera tria sint, sed
nificat utilem esse privatis disputa- quam compendio TcS tamen, utbe-
tionibus. Differt a sermocinatrice, ne monet Gesn. ) accedunt Ven.
quod argumentosior est et eontèn- Rusc. Sed verum dat Tarv. Vide ad
tiosior, sermoeinatrix vero sophis- m, 3, .2.
tica magis et oratoria. TcRN. 6. ~/o e'K~'ft~rtKM. Guelf. illo
t. Isocrates. Librum illum desig- <~xN~«tt<jTf;tOt.Cum Tarv. et Obr.
nat, qui nomen prœferebat tsocra-~ Male. Loc. Ven. Ruse. E~Koo~utAc~rtxo,
tis, sive vere sive falso. Vid. 11,15, male posito o pro N vero tamen
2. Nobis et. Guelf. inserit autém sensu; quem non attinebat denuo
eumGoth.Voss. 2 et editionibus an- perverti àb Obrechto.
te Stoerium omnibus. Elegantius ~'onnftw ~ïf~~cHt/t. Isocratis
sane omittitur. panegyricus exemplo est, de quo
3. Auctores plureç. Gnetf. auct. sic in panegyrici ipsius argumen-
plurimos, cum Turic. Bodl. Joann. te H. Wotnus, Gra'ee scribendi non
Alm. Voss. 1,3, sed editione, pra;- imperitus Mf~-roc 60~ o ~o~oc 6~
ter Obrechtum, nulla. X<t!~f~CfX!
<~)tttjM<(!</ 'O~M~TtjMH
4. ~Vant et t).x. Goth. (tac. Gcsn.) e?V TCT!){, ~'et~tOC<f6t <~)tji)',
omittit et. Mâle, et solus.E~x. 6~ TOO'~Co~ÀSf~TtJtIV 6tJ~ ~Vtf6~6ny~-
et 6?rt<f.dicunt. Sed. Guelf. éyx. ut Tttt' ~v (~e ~tovt/yao Te? *A~<jt~v~e'
t!r«f. Sed. Omissio To? dicunt ferri ~tt9a!;M<9ft(Art. Rhet., c. g, p. 5~),
possit sed reliqua mutatio sine 6~)1jMXT)!7jM4ta* 'A~t~t'OJt, yt<~0t/).
sensu. <CrûO~O'6tj ~X~tOV ~!To~tt-C/<eô~.
5. ~ftt/tMm. Jensonio et Locatel- 8. !7tMuMrum.<Mttn.Couigit
)o perperam dantibus pro hoc nihil ex iis quœ adhuc disputabat, gene-
tamen (ex male iateHecto tttnt tarn- ra ea tria, ~e/t&M~c. /HUt~ar., sub-
28
 434 M. FABII QUINTILIANI
ea tum in Me~otu~ tum in <Mt6nM!'oneposita nisi foUe
non ex' graeco mutuantes~ 6~to?M(r<t~um~ vocant,
verum id sequuhtur, quod laus ac vituperatio quale sit
,5 quidque dëmons.trat. Alterum4 est cMt&eratH~MM,te~
tium~H(/<c:<t/ë;cseteraespecies in hœc nia incident- ge-
nera, nec invenietur ex his uUa, in qua non laudare
âut L':<up6rare~suadere aut ~t«t(/er€, <nten~ré quid,

jici partim neyotiotum gestioni par- 3..OemoMtnttfpum. Non displi-

tim ostentationi, ut in ipso, quod
vocant, demonstrativo génère iti-
dem insint tria ista omnia. Hic lon-
ge aberratGedoynus, quimale sen-
tentiam nostram referebat ad solos
Panegyricos, suadenté h<yc minus
apta diremptione. Eam primus
emendavit Cesnerus.
<. Forte tt0)t ex. Guelf. omittit
non. Mâle, et solus.
2. A~tttMnfM. tta scUpsi, adhùc
quidem Godicenutto auftotiefacro,
qui cum edd. pierisque dant mü-
tantes. Hoe autem pro «crt~nt?! di-
ci, qua sola 'potestate (Te? ~tt~t~~ct-
~<t, ute;M<xen) hic pûsset aectpi,
equidem non novi. Fateor, pro ex
~ftEco, meliùs cum matttatt coire
a orœct!, sed hanc loquendi novi-
tatem facilius feras quam illam.
Confusionemmutant~t et mu<uan~t
sponte probabilem, vide apud Dra"
kenb. adUv.V, 3o, 3; ethabemus
II, 5, 2~, TKutttat~tmn! Go'th. pro
mttfat/tmm. Edidere autëm ntutttan-
?< Ald. Bad. Cervie. Basil. Gryph.
Stoer. Chouet. Capp. cum ailquot
praeterea, qnos ipse ocutis nonusttr-
pavi sedrecenset Burm. Leidensis
nonnisi forte fortuna videtùr revo-
casse vett. editionum mutantes,
quam deinceps secuti sunt recen-
tiores, ut et Gesn. Vide tn, 3, 6,
c. eo mtt~tnrt.
cet h. P. Francius conjiciens
~et)ton!<Mttt.
4. ~<M<t<m. Refer hoc ad 1z
unum genus. » Sunt pro paren-
thesiquaeinterjiciuntur'ddemahi.
demonstrat.
5. ~cMent. Ita Guelf. cum Voss.
2, Bem. et edJ. ante Basileensem
(t5~t) omnibus. Recentiores tftct-
~unt. Proetuli q~od congrueret se-
quenti utt~Metur, quam'pjam et
pro hoc aliquottibri, M~~tttut-.
RR. t, 2, 3 et C4M- incident. ED.
6. ~aaf/are Mtt fttupeM~. Goth.
et Jens. (tac. Gesn.) laud. ac u;up.
cum o~finibus ~dd. aTitë Badjutn.
Nec disp)icet, quoniam vix contin-
get aliqua causafûtn species, in qua
non sint juncta hsec,sed ahei-utMm
sohm sit faciendutn. Mox pro
suad. aut dissuad. solus Voss. t
suad. ae dissuad. Male, neque ac-
cedente Goth. ~tht~mre, sua-
dere. Ita Gtt~!f. cmn Tune. Goth.
et Voss. 3 (2 nonMetnoratut); sed
credo et multis aliis, qùoj neglexe-
rint, qui cont~enmt; ie<M- sa)tëm
ante Stoënum omnibus. Hic ph-
mus et deinceps TeceMiome~ omnes
aut inserunt pnepostere, quod un-
cinavitGesn. ~omiseruntEipontini
rectissime. RR. 2, 3, mt<~e-
MTe, suaire. Omissio 'nC'«ut non
est ingrata h. loco. Eo.
 Ï~STITUTIONÏS ORAT. LIB. 111, 5. 435
vel depellere debeamùs. Illa quoque sunt communia,
conciliare, narrare~ docere, aubère, minuere, conci
tandis componendisve affectibus animos audientium
fingere. Ne his quidem accesserim, qui laudativam 1 ma '6
teriam Aones~orum, deliberativam utilium, judicialeni
justorum quaesdoae contineri putant, celeri magis ac
rotunda usi distributione, quam vera; stant enim quo-
dammodo mutuis auxiliis omnia;'nam et in laude jus-
titia utilitasque traètantur3, et in consUns honestas4 et
raro judicialem inveneris causam, in cujus non parte
aliquid eorum., quae supra diximus, reperiatur.
€!AP. V. Omnis autem oratio constat aut ex ils quae t
signincantur, aut ex iis 6, quae significant, id est, rebus,
t. Laudativam. autant. Aris- tt\~Mt 6MT6 CM A a~e'~Tt'M'
tot. Rhet. 1,3,5: TtMt. TN ~M trttSTct &~Jt~'M<.au' o~&~c~'N~t~v.
e't<jM~OM\eJoM't To.~t/~tp~otKasj6ÂxAj:o't 2. <crt. merotunda. In celeri-
(T& ~t ~Xct TpO:fTtt~ro~t//<97'ctB~ tate est brevitas, ut videbimus ad
Citt~)' TOf:<f~J'M<t{'OjM6tOt{ TO<f<'JttM!! IV, 2, loy. Eadem cum elegantia
XittTO~fjtoy (Tat t~' AÂ~acjc~ o~ro<je. eoDjuncta est in fotttttdu, quo sen-
T. ~.)' T0<e~6 S~r~VO~t Jtet! -~6'~0t/<7i su Gtœci usurpant <~)n~J~v (~Ide
TO)M~MK<!TOft~~Ot ( T~J" X. T. X.). J. C.Th. ErcRStum mLexico rheto-
Cic. de Inv. I!, -In jadicus, rico). Similis imago Horatu o Est
'< <)uid œquum ~it quœrttnr, in de~ brevitate opus ut currat senten-
monstrationibus, quid honestum, ua. Sat. I, !o, g.
"m deliberationibus, ut nos arbi- 3. r~ctantur. GueJf. tmctxttn',
« tramur, quid honestum sit et qùid eum Goth.~tac. Gesn.) Turic. Alm.
t utile; nam cœtert utititatis modo Voss. Bern. Mate.–fractatur
finem in suadendo et in dissua- tamen habent RR. i, 2, 5 et CAMP.
dendo exponi onortere arbitrati ~ttor.
Stmt. « 'fd. Top. ç. 24 « Judicii j{. ~OHMfat..Cuetf. honesta.cum
« finis est jus. Deliberandi finis Ttirle. Alm. Voss. 3.
utiiitas. Laudationis nnisitones- 5. Ex tfs. ex iis. Scripsi ita pro
tas. Id. Partitt. Orr. e. « Sibi ex /tM. ex /M!, quod post Basileeu-
« proponet orator. Delectationem sem p}er.eque dant edd. Codd. sane
in exornatione injudicio autsae- multis addicentibus. Sed displicet
"~itiam aut clementiam judicis in h. J. pronotnea /nc. Et mecum fa-
suasione autem aut spem aut re- ciunt edd. ante Basil. omnes, cum
« formidationem deliberantis. » Be- Gibs. et Obr.
ne suam rationem defendit Aristo- 6. ~~t. aut. Ne accipe disjune-
tctes, t. c., 6 'p'e~ jM6v fr~f tun positum. Est ut vel !I, 20; 2.
28
 ~36 M. FABII QUINTILIANI
et verbis; facultas orandi consummatur nature, ar~
c.rcrc:OMe, cui quartam partem adjiciunt quidam
2 :m!tat:on~quam nos artisubjicimus~.Tria suntitem~,
quae prsestare debëat4 orator, ut doceat, moveat, <&/6cM;
haec enim clarior divisio, quam eorum, qui totum opus
in res et in affectus partiuntur non'semper autem om-
nia in eam, quae tractabitur, materiam cadent erunt
enim qusedam remotse ab affectibus qui, ut non ubi-
que habent locum, ita; quocumque irruperunt6, pluri-
3 mum valent. Prsestantissimis auctoribus placet, alia in
rhetorica esse, quae probationem desiderent, aMa quae
non desiderent; cum quibus ipse consentie: quidam

Quamquam exemplo simili desti-
tuor.
i.7nttfft<<(MtM.AdHerenn.I,2:
Jmitatio est, qua impellimur cum
diiigenti ratione, ut aliquorum si-
« miles in dicendo velimus esse. r
2. Subjicimus. Vide ad III, 3, 6.
3. Item. Jens. autem cum omni-
bus ante Stoerium meis edd., sed
Cod., prœter Goth., quod sciam,
nullo; et refert hoc scriptor ad nu-
merum ternarium modo positum, y
t)t praestet item. Confusa autem et
item vide apud Heusing. ad Cic.
Off. III, 3, )3. -RR. t, 5, item.
ï!. 2 et CAMP., autem. En.
4. Deteat. Sic Guelf. cum Turic.
et edd. ante Gryph. omnibus. Hic
primus debet, quod omnes retinue-
runt deinceps. Et adest iis Goth. et
foi tasse multi praeterea sed con-
cinnior est nostra scriptura. Vide
III, 6, 12: "hoc est quod. de-
beat. n RR. i, 2, 3 et CAMP.,
<<e&eat.ED.
5. ~femohe ab o~ectt6u!. Causa:
exiks potissimum docent, graves
Niovent, otedt'ocrM delectant, ut Ci-
cero scribit. Non igitur semper af-
fectus in causam cadunt, semper
tamen 6des. Unde quumDemetrius
Phalereus diceret eloquentiam tan-
tum valere in civitate, quam g)a-
dius in belto InteMigebat de ea
quai affectus non moverel. TcRK.
6. 7)?'M~~unf. Ita Gmeff. cun)
AIm. et Voss. 3 item Obr. Sed
Goth. et Jens. (tac. Gesn;.) tn'Mm-
~n)tt, cum Voss. 2 et edd. ante
Basil. omnibus. Hœc prima u'ru~c-
rt~t, ut omnes deinceps. Conjunc-
tivus alienus sed et perfeetum
praestat praesenti. Ex Turic. af-
fertur altera collatione :~)~t~enHf.
Sed confer de hoc post cumque con-
junctivo Bentlei. ad Horat. Sait. f,
!o, 88, qui ex poetis taetnr indi-
cativum.-RR. i, 2, 3 et 4, irrupe-
runt. C.4MP.et CAPP.irruperint. En.
Cum quibus. Sic pro quibus-
cum optimi quique scriptores. Pris-
clan. p. (Putsch.) 949 eum <~ut-
6m et quibuscum. antiquissimi
utrumque dicebant, sed in plu-
rali primae personœ cacephati
causa, solebant per anastrophen
 INSTITUTIONIS ORAT. LÏB. Mt, 5. 437
vero, ut Celsus, de nulla re dicturum oratorem, nisi de
qua quaeratur existimant cui cum maxima pars scrip-
torum repugnat, tum etiam ipsa partitio nisi forte lau-
dare, quae constet~ esse honesta, et vituperare, quae ex
confesso sint turpia, non est oratoris officium. IHudjam 4-
omnes fatentur3, essequaestiones aut, in scripto, aut :n
non scripto; in scripto sunt ~~u~, in non scripto de re;
illud legale4, hoc rationale genus Hermagoras atque

"dicere, no&Mcum pro cum nobis. 'CfE~~C~MA ~6< T)}v~'HTM~tV M'0'~

'< Itaque propter hoc reliquarum
quoque personarum ablativos si-
mititerprœpostere proferre coepe-.
« runt. M Sed vide cum
quibus apud
Cic. de Off. H, 23, 9, ed. Hens.
Item Drakenb. ad Liv. XXXVIII,
g, 2, plurima hujusmodi laca Livii
excitantem. Vide cum quo apud
Nostrum III, 6, 13, 14, 16.–Vide
Nostr. 11, 21, 8.
t. QMO'ratu)'. Ita Guetf. Verum
Goth. cum Voss. 2, fjrutPrtfMt-,sed
et Jens. (tac. Gesn.) cum edd. an-
te Stoerium omnibus; qui meorum
primus conjunctivum dat, nemine
jam dissentiente. Recte profecto.
RR. 3, 4 et CAMP., ~Mferatur.
RR. 2, ~M~nfMr. Ec..
2. Constet. Guelf. constent cum
Jens. (tac. Gesn.) et edd. ante Ba-
si]. omnibus, exceptis Badio et Cer-
vie. quorum prior, se constet legere,
monetlectorem; rectissime itfe.
3. Illud. fatentur. Soient serip-
tores artium tractare liane differen-
tiam scripti et non scripti in loco
de statibus, de quibus Noster mox,
capite sequenti. Vide ad Her. 1, 11,
12 Cic. de Inv. 11, ~o ad eumque
Marium Victorinum, p. Pith. 220;
de Or. 1,31 Topic. 25,26; Partitt.
Orr. 38, 3g. Hermog. '~e~ ~r~Mt,
p. 12, ed. Col. All. t6)4: Mot <f<
~Tor (cujus loco Quint. ponit scn~-
tum, jus). Kc!'tjMft~6~! ~XTOt,t<M<M't
'!B-ot6~t!v<7T~'f. ctv (fe'nj-e~'arp~~t~ty
~.o~fx~. Quam(]uamhicdup)exhoc
genus agnoscit in sola ~uaHfa(c,
qua'stafuumspectessecundumper-
vulgata pra:cepta, ipsius etiam Qu.
Vide et Curium rortunatianum, p.
Pith. 44: '<aft0tta~(status) rei
alicujus vel facti habent quœsdo-
nem, legales autem legis et juris
continent disceptationem. Item
Snlpic. Vict. p. il&d. 250, quique
prsterea in opere Pithœano.
4 jR/u~/<~a~ ~c~fxct.ItaGoth.
et Jens. (tac. Gesn. qui post ~extM
incidit cdto, et omittit id est) cum
edd. ante Bad. omnibus. Hic cum
Cerv. rationem Gesnerianam ha-
bet. Cum nostra consentiunt Ald.
Basii. Sed Gryphius et sequentes
omnes Gesneri scripturam tuentur.
Nostrarn et Turie. hahet, et Gueff.
.quoque adjuvat pro id est dans
idem, quod e Vallensi quoque af-
fert Bad., mero librarii errore, fre-
quentissimo illo. Altera scriptura
sententiam habet prope ridiculam,
si Quint. monet Graecos gf'.Bcis vo-
cabulis haec appellare. Sed non est
insolitum ei, postquam latine Grœ-
corum vocabula reddidit, subjun-
gere ipsam graecam voeem, ne quis
 438 M. FABU QUINTILIANI
5 eum secuti vocant, id est ~o~uxov et ~xcx'. Idem sen-
tiunt, qui omnem quaestionem ponunt in rebus, et in
verbis. Item convenit, qusestloQes esse aut :?!~?!!<a.s~aut
~n!<a~; !n/!M!~ sunt-, quae remotis personis et tempori-
bus et locis, cseterisquesimMibus, in utramque partem
tractantur, quod Grseci Momdicunt; Cicero proposilumz;
alii ~uaM(:o?!&suniversales civiles; alit ~utcsttones philo-
sopho convenientes; Athenaeus partem3 camée appellat.
6 Hoc genus Cicero scientia et actione distinguit4, ut sit
sc!ent:ûp, An prôu:</en<!0!~munf/t~ regatur? actïonM~ An
haereat, quomodo tandem Gra*ei remp. acceders. Sunt quibus haec
ipsi appellaverint; ubi solet prœ- definitio arguta nimis videtur. En.
mittere nunc id est, nunc quod di- 5.~nprOMt<~cnt<a.a)tacM</en-
Ct'tttr, ~uo(< vocant, quod dicit. Po- dum. Recte monet Gesnerus haec
nit etiam id est, ubi grEcis subnec- fere conjungi exempla a Quint. ex
tit suam versionem. Vide Il, t5, 2; argumentatione stoicorum qui,
!V,2,2!;J!I,3,G;!J,28,46;I, quum sapientem Dei imitatorem
8, f6;U, !3, )4; H, 20, 3; V, t, constituant, quod providentia agat
t;X, t, 12, i5, 26; 1, t';VI, 3, in mundo regendo, idem esse sa-
4~9;X,3,6,~y. pientis contendunt in republica ad-
i. No/~xo't et Âo~tKM.Guelf. omit- ministranda. Manifestum hoc ex
tit et, fortasse non mate. tocis, quos conferre jubet: V, to,
2. Gra'ct. propositum. Vide lib. 141 8~ XII, 2, 2 ). Stoici decretis
n, cap. ',§.9. favere Quint., non uno loco appa-
3. ~t/tf~o'M! partem. Tale quid ret. Vide M, <5, 20. Similis nota
Cic. Partitt. Orr. c. t8 "Est con- stoicae disciplinx apud Horat. Epis-
<' sultatio quasi pars eaMfB quaedam toLI,t,i6:"Nunca{p)is6oet
et eontroversiae. Jt. Topic. c. 2 n )ttctxor ct~t/t~M! t«t<~M Cicero,
« propositum par! cau!tp est. locis supra nota* 4 initio citatis
<{. Cicero. dMttttoutt. Topic. eodem utens exemplo ttcttont!
c. 2! Partitt. Orr., c. t8. In n Sitne sapientis ad rempub)icam
Topicis Romanus orator « qusestio- "accedere"a)iudponitco~ntt[o-
num, inqnit, quacumque de re ttM naturane jus profectum
sint, dno sunt gênera unum cog- « sit, an ab aliqua condi)ione ho-
nttt0)tt!, alterum actionis. Cogni- ffminum et pactione. (Topic.)
tionis sunt hœ quarum finis est Et"jus in naturane sit, an in mo-
scientia, ut si qna*ratar, a natura re. (Partitt.) Theon in arte pro-
ne jus profectum sit, an ab aliqua gymnasmatum copiose tractat to-
'<quasi sed sine al-
conditione hominum et pac- cum de providentia,
ttone. Actionis autem hujusmodi terius de republica administranda
exempta sunt, sitne sapientis ad mentione.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. III, 5 439
accedendum ad rempublicam o'c/mtnMrr~n~etm. prius
trium generum an s:t ?quid sit .~ua/e ~:< omnia enim
hsec ignorari possunt; sequens duorum, quo modo
aeftpMcomMr? <jfnomodo utamur? Finitce autem sunt ex 7
complexurcrM~, personarum, temporum, caeterorum-
que hse ùjro9eM[;4 a Graecis dicùntu! catMœ a nostris. In
his omnis quaestio videtur circa res personasque çons~-
tere. Amplior est semper tn~ntfa inde emm~n~a des- 8
cendit quod ut exemplo pateat, infinita est, ~M ujro)
</ucen</a~?Hmta, -n Cafont~uçen~a? ideoque esse M«!
soria potest; sed etiam rennotae a personis propriis, ad
aliquid refern soient. Est enim simplex, ~n rexpu&cct
aefMtMMtrctncfft? refertur ad aliquid, An in tyrannide ad-
ministranda? Sed hic quoque subest velut latens perso- 9
na; tyrannisa enim geminat qusestionem, subestque et
temporis et <jfU(!ta<~ tacita vis nondum tamen hoc
proprie dixeris causam; hae autem, quas inrinitas voco,
et generales appeltantur quod si est verum, finitse spe-

i. Prius, trium generum. Ha:c cœferorum, et audaci. Est et H, t,

divisio ab Aristotele est dueta. Is
enim lib. Analyticôrum ait totidem
esse quaestiones, quot sunt res quas
scire possumus, quatuor autem po-
nit Ait sit, quid sit, ait hoc ii(i
insit, quamobrem insit; sed quam-
o&rcm ad finitionem refertur, qua*
plerumque causam complectitur.
TCRNEBC6.
2. Prius. sequens. Etiam has di-
visiones habes apud Cie., loc. cit., 1
maxime in Partitt. Orr. etsi atterafn
minus ctaram Quintilianea ratione.
3. Rerum. Sic libri pmnes. Fran-
cius malebat loccrum (ob ea quae
sunt 5 « remotis perss. tempp.
«et /ocun) conjectura neque ne-
cessaria, nam possunt esse ~M in
(ut etV, 8,6)" citracomptexum
'< rerum personarumque. "EtII, 1
36, iterum variatum citra comp).
"pers. temp. causarum. n Istis Cff-
teris quot insint res, vide §. <
4. ~fB Ja- Guelf. et Goth. (tac.
Gesn.) Aœe !o9. cum Loc. Ven.
Ruse., mate.
5. Uxof ducenda. Vide II, 4, ~S
6. Tyrannis. Gue!f. t~ra'?MMScum
omnibus libris et scriptis et excu-
sis, praeter Bipont. et Gesneri éd.
qui pr.ec!aram soiptm'am recepit
ex Goth. Accedit huic Turic. S)
recte tacuit Sutzber{;erus. Ty-
Mttnu! habent Codd. RR. 3, /{,
CATp. et ed. Hack. At RR. t, 2,
)'<t))M)$. Ed. Camp.omittit. nn.
 44o M. FABII QUINTILIANI
ciales erunt; in omni autem speciali utique inest gene-
to rails, ut quae sit prier. Ac nescio, an in causis quoque
quidquid in quaesdonem venit qualitatis generale sit.
Mt/o C/o~'ttm occt~t't;~t(r€ occidit tnst~tcttorem nonne
hoc quseritur, ~n sit jus mst~taforem occidendi ? Quid
in con~echtrts? non illa3 generalia, causa sceleris
o<um? cttD!<<(!s? An tormentis cr~~encftttn? Testibus
an argumentis me~or/ habenda ? Nam~mtton~ 4 qui-
dem comprehendi nihil non in universum certum
11 erit. Quidam putant~ etiam eas posse theses aliquando
nominari, quae personis causisque contineantur, aliter
tantummodo positas; ut causa sit, quum Orestes accu-
satur thesis, An Ore~fes recte sit a6~o/ufm?cujus ge-

t. 7n ~tt<Mftonem venitqualitatis. 5. Comprehendi nihil nom. Ita

Guelf. in qutBst. ~e)ttt uefut <j)ua!.
Alm. in ~tt<p~t. velut <jttto<.Turic.
eadem, sed voci velut impositum
habet venit. Apparet, primum er-
ratum, ut fe/ut scriberetur pro ve-
7tit, post dubitatum, utrum verum
esset, tandem coaluisse utramque
scripturam. RR. 1,2, habent
ita. Ed. CAMp. venit velut. ED.
Qua/ttatt' Significatione illa rheto-
rica accipiendum hoc vocabulum,
qua statum qualitatis dicimus.Vide
U 6 t o ubi etiam co)t/fctur<B
exemplum.
2. Sit jus. Goth. Jens. (tacente
Gesn.) an hoc ~'t~ cum Voss. 2 et
edd. omnibus anteCervic. qui omit-
tit hoc. Basil. in marg. ablegat. Re-
vocat in textum Grypb.; sed Stoe-
rius, cum eoque recentiores omnes
omittunt. R. 2, an /toc sit jus. ED.
3. Non illa. tta R. 2. At R. t et
C.tMp. habent num illa. En.
4. Finitione. Item rhetoribus ap-
pellata. Vide III, 6, 5.
plane Guetf. et Goth. cum Turic.
nisi quod hic comprendi dat. Credi-
bile est etiam reliquos Codd. idem
praeferre, quod in Vallensi diserte
commemorat Badius. Edd. quidem
ante Ald. omnes, ut et Jens. (tac.
Gesn.) comprehendendi nihil, abs-
an ex
que non, quod conjectura,
Cod., inseruit Regius; rectissime.
Alter error ne tangitur quidem a
Regio, sed scribit ipse in nota com-
prehendi.
6. Quidam putant, etc. Hœc est
Fortunatiani et Sulpitii Victoris
opinio, quam a Zenone accepisse
videntur illis enim thesis est res
rationalem disceptationem acci-
piens, cujus sit tinis tH~~etto. Hy-
pothesis vero res rationalem diseep-
tationem accipiens, cujus sit finis
judicatio atque actio, sive erit, sive
minus definita personis. lidem sir-
periores definitiones catumniantur.
TURN. Eti'am. theses. CAMP.et
Andr. bmittunt Toposse. Vic-nt.
 INSTITUTÏONIS ORAT. LIE. III, 5. 44'
neris est, an Cato recte Marciam Hortensio tra(/:6~er:'< a?
hi thesin a causa sic distinguunt, ut illa sit ~ectatwœ~
partis, haec ac<:u<B;illic enim veritatis tantum gratia dis-
putari, hic negotium agi. Quamquam inutiles quidam
oratori putant3 universales quaestiones, quia nihil prosit,
quod constet4, Z)uceM(/am e~e ujcorem, vël Adminis-
trandam rempublicam, si quis vel aetate, vel valetudine
impediatur; sed non omnibus ejusmodi quaestiombus
sic occarri potest; ut iMis~, ~tne f:r<u~~nM? Regaturne

l. Cato. tradiderit. Q. Horten- 3. Oratori putant. Guelf. oratio-

sius, nimius et prope insaniens in
admiratione Catonis, quum frustra
ex eo petiisset ut Porciam filiam,
Bibu)o nuptam, divortio facto, sibi
concederet, ausus est ipsius uxo-
rem Marciam, Philippi filiam, sibi
tradendam rogare, quum fas esse
negaret, Catonis Ulum sanguinem,
plus quam humanum una conti-
neri domo, quam sœpius pariendo
ad rei tenuitatem esset redactura
Marcia, quum sibi concessa suam
esset gentem Catoniana virtute im-
butura. Neque tam portentosas
preces aversatus est Cato, sed con-
sulto patre Philippo eoque consen-
tiente, uxorem, sibi magnopere di-
lectam et ex se cummaxime gravi-
dam, despondit Hortensio, quo
mortuo rediit ad Catonem. Vide
Lucan. 3~0 seqq. It. P)ut. Cat.
min. p. y~i. Conferant tirones et
Frcinsh. in Suppl. Liv. tt~, 5y; et
Schrœkhium V. Cel. in Biographia,
vol. III, p. i5~ seqq.VerissimeLu-
canus, in hanc ipsam rem, de Ca-
tone Urbi pater est, urbique
maritus. » 1. c. v. 388. Rem ite-
tumtangitNosterX,5,l3.
2. ~)ect«ttua* aettuœ. Vide U,
17. ~2; it. c. 18, f, 5.
ni p. cum Goth. et Jens. ( tacente
Gesn.) accedd. plurimis Codd. et
edd. ante Cervic. omnibus, excep-
to Aldo. Etiam Turic. Cod. oratio-
ni. Sed videntur tueri receptam
Bodl. etVoss. t. Regius conjectura
probavit oratori. Nec erat quod ei
Vallensem Cod. orationi dantem
opponeretBadius,negaretque quid-
quam interesse ad sensum sive hoc
seriberes, sive illud. Confusio au-
tem oratoris et orationis in pleris-
que casibus obliquis non est infre-
quens. Vide Il, 1, 12, ubi pro ora-
torem dant orationem plerique et
scripti libri et excusi, tuetur autem
receptam Guelf. H, i5, t2, pro
orationis Guelf. oratoris, solus, pu-
to. 1)1,6, pro oratoris Guelf.
orationis, cum Alm. et Bern. et alia
exempla. R. CAMp., orationi.
R. 2, oratori. Eo.
4. Quod constet. Poterat infiniti-
vo quoque uti constare, sed vita-
vit, quoniam mox itidem infiniti-
vus ~MceK~am esse uxorem.
5. Om~t&tM ejusmodi. RR. ï, 2,
5, omnibus iisdem.. CAMP.omnibus
ejusdem. En.
6. Non. ut illis. Guelf. <t. o.
<)fK<em q. s. o. p. M. i. Mntti Codd.
 442 M. FABII QUINTILIANI
'3 providentia mutt~P Quin etiam in ils, qusead
perso-
nam referuntur, ut non est satis generalem tractasse
quaestionem, ita perveniri ad speciem, nisi illa prius
exçussa, non potest; nam quomodo, An sibi uxor du-
cenda sit, deliberabit Cato, nisi constiterit u~cor~esse
</ucen~ ? et quomodo, An ducere Marciam debeat
'4 quaeretur', nisi Catoni ducenda uxor est? Sunt tamen
inscripti nomine Hermagoraelibri, qui confirment illam
opinionem sivefalsus est titulus, sive alius hic Herma-
goras fuit; nam ejusdem esse quomodo possunt, qui de
hac arte mirabiliter multa composuit, quum, sicut ex
Ciceronisquoque rhetorico primo manifestum est, ma-
teriam rhetorices in theseset c<!t<M~divisent? quod re-
prebenditdcero, ac thesin nihil ad oratorem pertinere
contendit, totumque hoc genus quaesnonis ad philoso-
'5 phos refert. Sed me liberavit respondendi4 verecundia,

et edd. in post non inserunt et eis- mum bonum, ut in operis Cicero-

dem dant pro ejusmodi. Praopostere
Alm. cum Turie. utilis pro ut illis;
(vide Drak. ad Liv. XXII, 50, t) et
~u<c!ft0 pro ~u<KttO)tt&M!.Alm. ei-
dem, sed hoc Turie. imposito com-
pendio sy))abae us (9). Defendi vi-
detur recepta a tribus Britannicis
et Voss. <. Verissimam credo, ne-
que ipsam praipositionem in post
non a Quint. positam, cui respon-
disset altera ante illis. Occum.
ut illis. Cave referas ut ad sic. Ut
est pro veluti, c.Tfmn/t gratia. Oc-
cum ~Ma'jhOHt h. 1. est impugnafi
eam, rc~re/fendt, ne forte quis ac-
cipiat re~onden, quod interdum
apud Nostrum quoque significat
occurrere. Quae sequuntur quaes-
<'tiones eae non sunt
ejusmodi, ut
possint eodem argumente super-
i vacuœ ostendi. Finis. Sum-
niani inscriptione, de ~m&M!.
!.Qtt<Bretu)' est. Guelf. querere.
fMf. esset, solus, quod sciam. Ma-
le, etsi cum aliqua erroris constan-
tia.
z~JMatK opinionem. Qna ab ora-
toris opère.segregant'ur ~H<S!ttone!.
Vide 2!, sa.
3. Rhetorico. Guelf. rhelorice cum
Coth., quem falso narrât Gesn.
dare r~etoncœ, etsi hoc voluit It-
brarius, si consulto scrip~it; male.
Editio Campana princeps rheto-
ricorum primo. ED. CïC.. primo.
De Inv. 1,6.Vide et Nostr. M,21,31.
4. ~e~ondendt. Guelf. repreheu-
dendi cum Goth. aliquotque pra*-
terea Codd. et edd. post Badium,
qui primus dedit, omnibus; ex-
ceptis secunda Aldina Colin. et
retinentibus nostram
OLrecht.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. III 5. 443
et quod ipse hos libros Improbat', et quod in Oratore~,
atque iis, quos de oratore 3 scripsit, libris, et Topicts 4,
praecipit, ut a propriis personis atque temporibus avoce-
mus controversiam quia latius dicere liceat de genere,
quam de specie, et, quod in universo probatum sit, in
parte pro&a<!<messe necesse sit. Status autem in hoc om- 16 C,
ne genus materiae~ iidem, qui in causas, cadunt. Ad
hoc adjicitur, atias? esse quaestiones in rebus ipsis, alias,
quae ad aliquid referantur: illud, An uxor ducenda ?
scripturam. Hanc dantBodl. Joann. 4. Topicis. C. 2 agit de <jfu<MttO-
Bal. Alm. Turic. et'edd. quas mo- nibus ~t/~ntt~, ut vidimus ad huj.
do demonstravi plurimas et anti- cap. §. 5. Prœceptum tale invenio
quissimas.' Mate Badius Vallensem potissimum, c. 22 extr. et sequente.
Codicem recepta* ante se seriptura; 5. Hoc. ocHtM ntofpn~P. Quses-
,ôpponit. Ea enim tum repetitionem tionum infinitarum.
ingratam (quod re~ffhen~tt, 14) 6. Ad hoc. Guelf. ~~Auc cum
vitat, tum duriorem vocem neque Goth. Voss. 2,3, Bem. Alm. Turic.
tam religioso Ciceronis cultore dig- et edd. ante Gryph. meis omnibus.
nam re~)'eAe)t<~en~t, ubi responden- Gryph. cnm Colin. ad Atcc. Caeteri
<<opoterat defungi Qumt. Andrea- nostram dant, nisi qnod Gesn. ha-
nam rc~feAenf~n~t prasferre dicas bet sphalma ~c hoc, male repeti-
e Gibsoni silentio, sed vix credo. tum a Bipontinis. hoc, pro in-
-Respondendi habent nostri RR. t, super, scriptoribus familiare osten-
3, 4 et CAMP.At R. 2, CAPP. et ed. dit Burm. ad Ovid. Metam. VI,
Hack. reprehendendi. En. 7!e~- 459 quo h. 1. ablegat lectorem.
~onden~t ferecutMHa. Mo))iit rem Vide et Liv. Drakenb. VI, 12, VI,
asperam honestioris vocabuti fo- 2t, *!2, X, 2g, 4, 6; it. Flor.
mento, quoniam Ciceronem im- Duk. III, 9, 2 et Nostrum, VIII, 5,
pugnat. Nam )'e~0)t~ere est refra- 22; X, to, 40. Ad hoc autem et
gantis, ut H, 15, 23, 36. Utriqae nf/A:tc frequentissime confusa vide
re~otMum est. V, 2;} n res- item apnd D' akenb. ad Liv. XXI,
~o~f~n locis communibus. o tV, t. c. et iis, quos indicavi nostri lo-
4,v;V,i3,46,49,5o;!X,2,93; cis. RR. t, 2, 3 et CAMP.adhuc.
et Cic. de Harusp. Resp. c. 8, ci- ~~a! alias. Eamdem parti-
tante Drakenb. ad Liv. XXX, 3l, tionem habes apud Cicer. Topic.
fet'ecundtantr~ott~ox~t; conf. c. 22 "Quum autem qua'ritur,
enm neyandi Proœm. tôt op. §. 3. qua!e quid sit; aut simpliciter
Improbat. Vide tS, 6. w qua'ritur, aut comparate t etc., 1
2. /tt Oratore. C. t~, ubi id ip- quae fere repetuntur Partitt. Orr.,
sum tegitur, quod mox refert cap. )g.
~ttta. sit. n 8. a/~ttM. Ita Guelf. cum
3. De oratore. libro cap. 3o. Coth. Voss. 2,3, Bern. Joann. Tu-
 444 M., FABII QUINTILIANI
hoc, ~n sem ducenda illud, ~n~br<? hoc, An for-
'7 <:or? et simUia. Causam finit Apollodorus, ut interpre-
tatione Valgii dIscipuM ejus utar, ita: Causa est nego-
tium omnibus suis partibus spectans ad ~uœ~t:one?n~;
aut, Causa est negotium, cn/M~t!M~ e~t controversia.
Ipsum deinde negotium sic. finit: Negotium est congre-
gatio personarum, locorum, temporum, causarum, mo-
</orMm ca~uum, factorum instrumentorum, sermo-
num, scriptorum, et non scriptorum. Causam nuNc in-
t8 telhgimus~uTroeEfrtv,
negotium mpnjT~ Sed ipsam causam
rie. et edd. ante 3. fitm. Quo significatu hoc ac-
Gryph., quod
sciam omnibus Gryph. promus cipiam, parum invenio. Si T~e:
dedit aliud, quod recentiores secu- dixit Apollodorus, est id )~ ~'x~
ti sunt omnes. Sed ad aliquid est Tct ex Aristotelis disciplina.
légitima in hac're locutio, expressaa Explicem fere summam, quo to-
e gneco Aristotelis. Vide §. 8 it. tum tendat. uNegotium, cujussum-
111, 6, 24; 1,6, i3. RR. i, 3, ma vertitur in controversi »
4, CAMP. ad aliquid. RR. 2, 3 et 4. Intelligimus. Guelf. tnte//t~a-
CAP. ad aliud. En. mus, cum Alm. Voss. i, 3., Bern.
t. ~a/~tt. Guelf. ~a~t cum Goth. et edd. ante Badium omnibus. (De
(tac. Gesn.)Jens. Tarvis. A)d. An Jens. tac. Gesn.) Hic receptam de-
forte sic dedit Quint. ? ut in nomi- dit, quem imitati sunt deinceps
nibus propriis servatus fuerit eo omnes, excepta Ald. sec. Veriorem
tempore mos genitivorum ab ius puto conjunctivum. Soient sic in-
et ium scribendorum, qui in appel- duci interpretationes &ra'corum
lativis obsoleverat; vide de eo Ben- quasi venia petenda a lectore, apud
tlei. ad Terent. Andr. 11, 1, 20. Vi- Nostrum (vide V, to, i, ubi legen-
de I, y, ig, ubi Guelf. ZuetH. dum interpretemur; it. §. lO~ibid.)
Fa/~tt.Vide Ht, t, tS, et init. notas. et Ciceronem, ut de Fin. 111, t~.
2. Omnibus. ad qfutBSttOttem. Sed potuit et monere lectorem,
Non valde clara definitio. ln uni- qua significatione dixerit, tumque
versum hoc apparet, signIEcari ne- probus indicativus, quem videntur
gotium tneertum. Neque tamen in- habère Codd. Britannici et habent
telligo, cur non et id negotium, Goth. Voss. 2. tn Loc. Ven. Ruse.
cujus aliqua pars non spectet ad errore omissum t!~o9t~'v, quoniam
~ua:!<t0nem (i. e. certa sit, si recte erat lacuna grœco vocabulo relicta
interpretor) causa possit appellari. in antiquioribus libris, ut Jenso-
Saltem ~ufesftonem h. 1. non esse niana. Tarv. male utroque loco po-
pro graeca ~<Mt, verum pro ~TX'- suit cr~r~~tt. 7n(e/<t~ttnu!. Tu-
ctt, a~t~MMMt ex eo colligo, quod ric. quoque ex alt. eoU. ttte~ya-
in altera definitione estconti-ovenia. ?KM. Ad usum conjunctiti ia tali
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 111, 6. 445
quidam similiter finierunt, ut Apollodorus negotium.
Isocrates causam esse ait gutMttonent/!?u~!m civilem,
aut rem controversam 2 in personarum ~M:<a'rMMcom-
plexu. Cicero his verbis: Caicsa certis personis, locis,
temporibus, actionibus, Keyot:Mcern:<Mr~ aut in omni-
bus, aut in plerisque eorum.
CAP.VI. Ergo, quum omnis causa contineatur aliquo t
statu, priusquam dicere ag~redior~ quo modo 'genus
quodque causse sit tractandum, id quod commune est
omnibus 5, Quidsit status, €tuM(/e (/uca(ur~ et quot, et
qui sint, intuendum puto; quamquam id nonnulli ad
judiciales tantum pertinere materias putaverunt; quo-
rum inscitiam, quum omnia tria gênera fuero exsecutus,
res ipsa deprehendet?. Quod nos statum, id quidam 2

sententia, vide ni, /}, 10 f quam )nst.Cat.to:"Catitina,t<~<j)uO(/

sane permittamus." n Eadem
varietas in nostris Codd. RR. t, 5
et CAMP.,intelligamus. R. 2 et CApp.
tftte~t~tmu!. En.
t. TifocMtM.Vide lib. 111,c. 11.
2. Rem controversam. R. C. re-
fttm controversiam. Ed. CAMf'. in
controversiam (tac. Spald.). En.
3. Cicero. Topic. c. 2t init.
4. Aggredior. Goth. (tac. Gesn.)
aggrediar cum Aldo Basil. Gryph.
et aliquot praeterea edd., non ve-
tustissimis illis. Placet, quum vi-
deatur pendere a puto; neque ta-
men necessarium. Vide H, !0, t.
RR. Codd. 2, 5 et CAMP.aggre-
dtar. EoiTOR.
5. auo~ omnibus. Cave hoc
referas ad praecedens; priBmittitur
sequenti; nam status omnibus cau-
sae generibus communis est. Solet
ita poni id ~uod ut observât Tho-
masius ad Tursell. de Partt. p. 416,
ed. Lips. Exempla hœc habe Sal-
factu facillimum erat, omnium
u Hagitiorum. catervas habebat. r
Liv.I,t~,y:"profectus,t(/~uod
quœrebat. hostem excivit. ') Nos-
ter I, l, 26.
6. Unde ducatur. Sic Guelf. et
plerique libri. Prava autem est.alio-
rum, ut Voss. Bodl. Joann. et
Tarv. (Jenson. non pra:eunte. Vide
ad III, 3, l3, propria) cum Ald.
scriptura dicatur, quae poterat
blandiri, nam §§. 3, 4, nominis
origo tractatur; sed obiter, neque
eo ordine, qui hic promitteretur, si
verum esset: dicatur. Sic enim de-
currit disputatio: Quid sit, ~-)3.
Unde ducatur, 13-22. Quot, 22-83.
qui, usque ad finem capitis.
RR. t, 2, 5, ducatur. R. 3, CAMP.
dicatur. Eo. Unde ducatur, ab
actore an a respondente? Vide no-
tae initium.
QuMnt~ttefo. de~re/ten~et. Ita
ut nulla oratione indigeat mea. Vi-
 446 M. FABII QUINTILIANI
constitutionem vocant, alii ~ucp~tonem, alii quod ex
~M<p~ton6appareat. Theodorus generale cotpM~, id est
xc~ottoxysjtxMT~o~ad quod referantur4 omnia; quorum
diversa appellatio, vis eadem est, nec interest discen-
tium, quibus quidque nominibus appeiietur, dnm res
3 ipsa manifesta sit. Statum Graeci <rr!x<nv
vocant, quod no-
men non primum ab Hermagora traditum putant,
sed alii ab Naucrate~ Isocratis discipulo, alii a Zopy-
de tamen c. 'it. c. 8, i~,5, t6, Uano specie quidem non caret;
y, ubi status in ipsis duobus reli- sed obstant plurima exempla junc-
quis generibus ostendit. torum ita latinorum et graecorum,
i. Constitutionem. Sic Cicero de quœ vide ad Mf, 5, 4. Vox yotf-
Inv. 1, 8. Scriptor ad Herenn. Ï, ante abest pariter a nostris Codd.
t Qui reliquis appeUatiombus usi et ex consensu ipso facile mH]i per-
fuerint,noninvenio. suaserim a Quint. adjectivum velut
2. GctKra/e caput. Adjectivum satis gra:co vocab. sequenti iadi-
abest a Guelf. et Goth. (tac. Gesn.) catum subaudiisse. En.
ut et ab edd. ante Badium omni- 3. reftXNTctTBt.Sic Codd-, puto,
bus, ad quas accedit Atd. sec. Re- omnes. Aldus tamen Tf~t<xN'Tf~r,
gius corijectura .inseruit; verissima quod aliqui m margine ponunt. Ba-
illa, nisi quod malim substantivo dius ex Aldo affert ~ettMt'ot, utt
postponi adjectivum, ut S. 2t cc~). gradu solo varietur. An spha)ma
~en. ethoc ipso gracca; quamquam credidit iHe, quodiegitnus in u~a-
§. 5, et c. tj,3: .Theod.(ut.d.). que Aldina, M~.PJFons erroris vi-
~excra~. c<t~. Dixeris liritanni- detur apparere iu Tar~'isi.aa ou.c
cos Codd. tres daM generale, sed litteris jp'Bcis tninus elegaatibus
suspectum sit Gibsoni sitentium, T~nxm'T~ov. Sane mimnt esc, Titeo-
etiam edd. suarum varietatem ta- dorum usum a[io ,{;radu quam po-
centis. Alm. quoque et Bem. siten- sitivo, qmim Quint. latine positi-
tur, unde non equide)ii<:ot)~gam.in vum exprimat.
iis legi adjectivum. Abest ~t Tu- 4. ~~erantur. Guelf. t'f~'umtu)
nc. Reliquus multarum edd. error cum Goth. Voss. et edd. ~neis
inter .a~afeat et y~ea~otts inse- ante Basil. omnibus, praster A)d.
renttnnxa~ut a nullo Codice vide- Sane née necessarius est ccnjunc-
tur defendi, quem tamen Badius tivus, quum hoc ad Theodcri sen-
tuetur,vocemquecaput, quamquam tentiam non utique sit référendum,
absit a Vallensi., eo toco etiam ne- sed possit ab ipso Quiotiliano ad-
cessariam putat. Mearum, prster jectum videri; quod etiam magis
Atd. prima Basileensis omittit. piacet.
Badii judicium, omnia Ista ~ene- 5. Naucrate. Guelf. Eucrate cum
rn/e caput id est proscribentis, ut Codd. prope omnibus et edd. ante
grasca sota posita fuennt a Quinti- Basil.. meis omnibus, iutcr qna.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB..III, 6 44?
ro Clazomenio; quamquam videtur ~Eschines" quoque
in oratione contra Ctesiphontem uti hoc verbo, quum a

Aldinae dant ~ttCfate, in qua emendatione M. Casauboni); quem

scriptura latet vera. N enim et H putatMenagius esse ipsum nostrum
frequentissime permutantur in Co- a Quint. designatum. Sic apparet
dicibus. Primus Philander suasit setas ejus, incidens in suecessores
receptam,verissimam illam, quam Alexandri Magni.
et Bodl. videtur tueri. Neqùe cre- 2. ~cAtt)e!.IjOcus est in ed. H.
das obstare a6; prœpositioni con- 'Stephani, p. 83, v. 21 se<]q. (sunt
sonans adjungitur etiam ante con- hi numeri apud Reiskium quoque)
sonantes frequentissiine, praesertim fl~?re~ ot/v ev to~ ~u~Mv~xo~ e~~rv
liquidas. Nostri Codd. habent O~T< TO~C~t/KTAC<Ert~<THCCTit<?ta)t
Eucrate Socratis. Turneb. tuetur 'c~~oe*H~oue ~et~~f~Mevot/c o~Tû)
hanc lectionem testimonio Suidae «e~ ~Me~foA)ty'r~f ~MEpftv ~a'~ T?f 's~'o-
qui meminit Eucratis cujusdam in- ÀCmfK<U'Cr6~T)ît Ttt~cee <t!TmTO?~0-
ter Isocratis (non Soeratis) discipu- ~OU/~tt~Ë?96 xct! ~UM 66~T6x. T. À. De-
los. Unde conjicit legendum esse mostheni,.ut extra accusationis
at Eucrate Isocratis discipulo. Tes- formulam vagaretur, permittere ju-
timonium tamen Cic. infra citatum dices vetuit Eschines. Comparatur
maximi ponderis debet haberi nec itaque H T~v 'srt/x~ra'?oT~~c cum for-
velim ex consensu Codd. lectionem muta litis. Hune locum si memoti-
editionum mutare. En. Nau- ter percenseret Qu., potuit videri
cratc. 0 To~Som~etTo~c(!ege I~oxp&- satis manifesta origo appellationis
Touç ut pridem videre W. DD. ex rhetoricae, Neque necessariam puto
ipso Dionysio pag. t ) t, et Cicer. quam Philander, Petrus Faber ad
de Or. n, :3, HI, 44; Or. c. 5t) Clé. pro Ceee. (p. Gra;v. 5:! ) et
t7~~<c (discipulus, ut t~'T«f6«)f, Gesnerusprobant mutationem, pro
).t~<~o:. Vide not. ad 11, l5, tg). '!Mf<Ti?{T<t~t<*{. Te? M~o« legendi
Qui artem aliquam Naucratis me- <c~~<r)ïco~ot~6a)c. T. A.. Obstat ei in-
moraret., in quatamen sola de fM- primis quod paulo ante(v. ty) est
?f< aliquid potuit explicari, inveni item ?t/~a'?c~ etjTMta' T~cT~t~~c
neminem; nisi quodCic. de Or. HI, To? M~oM.Sed habent aliquam dif-
44, et Or. c. 5t, significat eum ati- Scuttatem verba ista j!re~ T?: e'o~mc
quid de historia artis ejusque prae- )tfn <rt~ x. T. Ko omittit Codex
ceptis memortee prodidisse. Fune- prœstantissimus Helmstad. cum
bres ejus orationes, in Mausotum nonnullo sententiœ emolumento
inprimis Caria* regem, cetebrantur modo appareret apta structura ??<
a scriptoribus.Vemerate. Ad no- «' ??: <?o~tm<,ad qua: Reiskius in-
tae finem, post tTa~o!, adde N<tf<- teHigit <fi~u!t~c/~ftot, parum proH-
x~etrx;. Dionys. Hatic. in Arte, p. 3g, ciente conjectura. "0\Ht T)!t n/M~tf,
voL IL SPALn.in PraBfatiot)C,p. 85. qua; ipsa possint mira videri, noli
t. Zo~ro. Est apud Diog. Laert. sollicitare. Est enim proverbialis
IX, ti~~ T'<~f (o?'~AB~~o$~ Zf~- forma, apud ~Eschinem non infre-
n'Jaec TM CMTO~t ~v~tpMO'XùtV Tf ( ex quens, pro Ax TfÀOt~.
 448 M. FABII QUINTILIANI

judicibus petit, ne' Demostheni~ 2 permittant evagari,

4 sed eum dicere de ipso cau~cpstatu cogant. Qua&appel-
latio dicitur ducta vel ex eo, quod ibi sit primus causse
congressus, vel quod in hoc causa consistât et nominis
quidem haec ongo nunc quid sit: Statum quidam dixe-
runtur<me:~causarutn co?t/?tc<!onem~ quos recte sen-
5 sisse, parum elocutos puto. Non enim est4 status prima
conflictio, jpec~<<, non feci; sed quod ex prima conrUc-
tione nascitur, id est, genus quaestionis, ~&CM< no~ye-
ci, aM récent? ~ocy<?c~<!j non hoc feci, <~M:f/ecen~
Quia ex his apparet, illud conjectura, hoc nnitione quae-
rendum atque in eo pars utraque :'m:sM~ erit quœs-
6 tio conjecturalis, vel~ttw~ status. Quid si enim 7 dicat
t.fcttttte.Goth.nureutpro CAMP. tHït~teftt. At R. 5, eoMuht
ne. Suspicor a Quintiliano esse ut forsanegtossa.ED.
ne. Nunc unus Nostri succurrit lo- 6. Quia. erit. Abo'ttordire apo-
cus, VI, 3, 64: Muttte.ponam. dosin.
facit. Sed vide Sanctium Periz., y. Quid si enim. Hoc ordine
p. ~oy, et Drakenb. ad Liv. X, 2~, Codd., puto, omnes. Sed edd. sat
2. Facillime intercidebat ut post muttœ suasore Regio enim antever-
~<-tt'(. tunt Tm~t.Accedunt Burmanno me-
a. Demostheni. Sic et Guelf. da- moratis Tarv. Ruse. Ald. Hoc con-
tivum, quum edd. ante Obr. omnes stituto ordine eleganter ita diri-
dent accusativum, prœter meorum mitur a Cervicorno aliisque oratio
unum Gryphium. Ne illae quidem Quidenim?si. conf}[etio;erret" >.
t~ate. R. ~emo~t/tOi~m. At etc. Sed nostram collocationem
alii et CAMF., Demostheni. En. prœter Codd. et edd. recentiores
3. Causarum con~Hcttonent.Vide defendit Jens. quoque; in qua ali-
Gc. de Inv. t, t3; it. Partitt. Orr. ter, ac feci, posse dirimi verba,
c. 29, 30, quamquam ibi nihil de equidem non puto. Gesnerus Bur-
prima conflictione. Cott/ïtCttO- manni et Capper. rationem, qua;
xcm. Metaphora petita a primo est mea, deseruit, colcn ponens
congressu militum. En. post con/?. Fateor offendi me istis
4. Non enim est. Hoc ordine enim, mire geminatis in loco nos-
Gue)f. et. Goth. cum edd. ante tro. Legitur quater intra non ita
Gr~'ph. omnibus. Recentiores non multa verba. Hic enim spectat ad
est enim. id, quod modo negabat statum esse
5. f'tststtt. Cod. Alm. cum Turic. primam conHictionem.–R. t ha-
institerit. Male, orto errore ex se- bet, ~m~ etttm si. A)ii vero quid M
quenti ent. RR. 1,2, otitsttt. enim. ED. QutJ si enim. Ad ip-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, 6. 449
quis, Sonus est duorum inter se corporum conflictio?
Erret, ut opinor; non enim sonus est conflictio, sed ex
conflictione et hoc levius 1; intelligitur enim utcunque
dictum. Inde vero Inaens male interpretantibus Innatus
est error, qui, quia primam conllictionem tegerant,
crediderunt statum semper ex prima 4 qusesttone
ducendum 5; quod est vitiosissimum. Nàm quaes- 7

sam sententiam quod attinet, Ba-
dius e notis Codici suo adscriptis,
quas putat Vatia*, refert scitam ob-
servationem. Aristoteles enim de
Anima, 1. H (p. Sylb. 38 extr.), ait
hic,'ea utitur definitione, quam
improbat Quint.t~r<r.o~oc
X/M~<C TO?~t/t~jM6VO[/K~6~9~f TOVT~-
a'OVT0?70)f, CfT?~ T~ f~CtÂÂO~M6VA ct7r0
TMvXs/Mv,'oTcevTte x~oJ~M.Sequitur
Aristotelem Diomedes, p. Putsch.
~t~. Acuta mihi quidem videtur
Quintilianea hùjus'definitionis re-
prehensio. Videndus, si cui vacat,
Mendelides de hac ipsa re dispu-'
tans. Berliner' Monatschrift. Aug.
t~8~, p. !~o seqq. Similis quaistio,
§.2t:"statusa)t[neo.t) » ut opinor.
i. Ethoc ~eutttx.Turic. cum Alm.
~edtoet.NonpIaeetobidquod
mox est vero. Edit. CAMP. sola
habet, sed hoc /eftu:. En.
2. Qui quia. Goth. (tac. Gesn.)
omittit qui cum Voss. 2 et fortasse
Argent. quoniam Obr. non agnos-
cit. Alm. autem Cod. qui retinet
monente Burm. quod male neglexit,
Capp. Etiam Guelf. habet ~ut, cum
Turic. Omissum pronomen sensum
idoneum re)Inquit, si inciditur se-
micoto vel côto ante quia, quod
fecit Obr. Et sane suavior est com-
positio. Vide I, t2, qui quia a.
3. Cr<-fMenHtt. ItaGuetf. etGoth.
Jens. (tac. Gesn.) cum Atm. Turic.
et edd. ante Gryph. omnibus, qui
primus dedit, quod recentiores re-.
tinuerunt, credidere, nulla idonea
causa (vide I, 4, 10). Apud Stoe-
rium tamen et Chouetum invenio
credere, quod 'a quibusdam dari
monet Almeloveenius, ex mero
puto,' sphahnate ejus quicunque
primus exhibuit.
QMtPxttOMp.Joann. Conflictio-
me,'çumVoss. t, 3, et edd. Vascos.
et Rob. Steph. (in margine, ait
Gibs. An apud utrumque?) ttëm
Gryph. ( [ 5~)in textu, in margine
~u<MttO)tf. Potest ha'c scriptura ad-
vertere dihgentem lectorem, sed
propius introspecta non placebit,
5. Ducendum. Ita Guetf. cum
Voss. i, 3, et edd. ante Stoerium
omnibus, prseter unam Tarvis. dan-
tem dicendum cum recentiori))us,
sed ex mero sphalmate, ni fallor,
quum Jens. (tac. Gesn.) ipsa osten-
dat ducendum. Vide ad §, t unde
ducatur. Bodl. Bal. Alm. Turie.
Goth. deducendum (quod praefert
Obr.) cum quibus Voss. 2 facere
arbitror, etsi Burm. refert ex eo
ducendum in quo verbo sphalma
suspicor, quum alioqui ne opus
quidem fuerit meminisse seorsim
ejus Codicis, qui poterat cum t et
3 conjungi. Capperohn. recentio-
rum primus nostram restituit, quem
='9
 45o M. FABII QUFNTILIANt
tio nuHa: non habet utique statum, constat entm ex in-
tentioBe,etdepulsio'ne; sedaltaesuntpropnœcausaruni,
de quiLbusferenda sentenda est; alise adductae extrmsecus,
aMquidtamen ad summam causas conferentes,velut auxi'-
lia quaedam quo fit, ut in controversia una plures qnaes-
8 tiones esse dicantur. Harum porro plerumque levissima
quaeque primo loco fungitur 3 namque et Iltud fre~uens
est, ut ea quibus minus confidimus quum ti-actata
sunt~, omittamus.; interim sponte nostra velut donan-

secuti sunt Bipontini. Sota vera est, test esse prioris argumentations
neque se commendet ulliv deduc.. continuatio. GueM. receptam dat,
quum supra (§. t) fuerit unde du-. neque uHiu~ prêter Goth. ~rieta-
catur, non t/e~MC. RR. 5, du- tem comperi.
cendum. R. r et CAMP. deducen- 3. ftttt~ttur. Tune. ~att~MOTttt)',
dum. R. 4, dicendum. Eb. m quo monstre an qui(Hateat,equi-
i. Nam <~titC!tto.Omnis qusestto dcmnondixerim. Voss. 3,ny<tu)':
statum habet: sed quttm sinduples Cieferi libri in receptam consen-
qua'stio, erit quoque duplex status. tmht; neque~ erat, quod) Gana:us~
ratio. Quaedam enim qusestio ca:u- snaderet ~[t~ttur. Loco honorai
sarum propria est, summaque ap- videtur quœstto talis, (pioniam.~rc-
pellatur. Ea. est, inquit BiKheus, ma comparet, sed nihih~munus est
principale controversia* punctum, levissima, ut aliquis irrisio-ais cotor
de qua ferenda judicatio est: illie insit ~Ttnyctt~t verbo, gravitatem
status est causœ. Quœdam. vero quamdam ~elut ntagistratns'prœ se
quasstio est minor, id' est accesso- fMenti, que minime conveniat ei,
rium punctum vel incidens et ex- qui nunc forte fortnna sustitieti eam.
trinsecus adducta et vetuM propria ?'mGtat<t!ttmf. !taGue)f.Goth.
auxiliaria) et subsidiaria quasstio. II- Turic. et Cbdd. puto, omne~ praE-
lic status est minorum qu~estio- terVoss. 3,,cum.hoc edd- vett.,au-
num, non causae. TcBn. te Sfoerinm omnes tract. sint. Post
2. Harum porro. Goth. Jens. hune primus-Burm. t'evocavitcon-
(tac. Gean.) Porro hamm cum edd. junctivum,, quem' sune imitati., qui
ante Basil. meis omnibus. Porro h. deinceps edidëfumt. Qui ïtmt prx-
L ea fere est potestate, quam vidi' t'uterunt, retulisse vid~entur ad con-
mus ad II, t,. 7, n&i post. primum ~dtmtt!. Fateof etia~m i[f nostra Ba~
sententiae'ocabnhjm ponitur. Lon"
tione ('vide notfB n~em') eonjanc-
gius tameneeinsua?i:eompositione tivnm posse defendi ex' oratione
diremptum dicas' genitivum aiy eo suspensa, sed expëditiot profecto
unde pendet: levissima ~M<p~ue, est indicativusi. Rti. t., 2, 3 et
-neque prorsus est necessarium in CANP., tfac&ttm ïMttt En: Qaxm
porro h. 1. esse oppositionem; po- tractata. sunt. Cave ha*c referas
 INSTITUTIONIS ORAT\ LIB. III, 6.
tes, Intérim ad ea, quae sunt p'ôtendora, gradum ex his
fecisse contenu. Simptexautem causa: ëtiahïsi varie dé-~ 9
fehdttar, non potest habere plus Hno, dé t~ao prônun-
cietur atqùë iridé ëfit ~a<t~edusûp, qMod et orator pr~
cipue siMobtiEteadum', ëtjudëx spéetàùdûm iflaxiMë
intelligit; in hoc enim causa consistet. Cseterum quses- to
tionum possunt esse diversi quod ut brevissimfo pateat
exempte qùum dicit reus, ~etMMt~ct, rcc~e~ec:~ qua-
îitâtis utitur stàtu quum adjieit~, sed non feci, coB}ec-

ad con~Mtt~ designatdr témpWs* seriptura; o~oneMuni. ~'fb~oH'ttO

qù'a~'dô' omtttttt~T- hsec, tnm ni<Hi- (a'm tate non pâtét, quam Noster
rum ~uMmja'm <nt6t<!ta xunt. O~'t~ dé'tndûstria tractât, I. IV, c.
ttttttur àutèfn non ~6!uTn éa, quae tune. ips'e (ex àit. coll.) o~'titien-
rie tractamu's quidem' sëd ëtia'm tfunt. –R.t et CAMP.oottneMtfum.
qù'ae trattâri Aœ~t~ non pe'rs'ë- RR. 2', 5, o~)6)'te)t~um'. ÉD.
qtM~')W.Vidé inMutW ~o~œ. 2. ~/(~'tCtt, se!~ ttOtt. !ta Guetf.
f. <9S<tttcH<<t<m.Gueif. o~'ônot- cum mea'rum edd. Bàsi). et Ôbr.
f<u)W~eùm Joann. VMs.- r, 3, et éd. ptanè' Sic dan~ibus locum quibM
pt'.Bter a)iis meMo'atas* Ta~. ( à Burm'. addit Gryph. (Sèbast. LugJ.
Jëns. déficiente, vidé §. 6, ~Mc~t~ t536, quum idem t5~ det r'ecep-
<<ttm) GôtH. co& Vo~. d (s~ito tfatm fëtenttorùm) et Cohh. Dé a(f-
h)Wurn eons'énstt) ~ro~OTten~u)~ t'tCif eons'enùunt edd. Andr. SfeR.
qùam scriptirah~ rhâ~go 6rypMi et d'ë'MKCôd. Bern'. Sed n'ostrâm scrip-
Burm. monént esse etiam in VaUa~ tù'ràm essecjuôqueinTùnc~. étAIm.
libro. Hun6, qui' sit; nôndum ha- Codd., etsi corruptam, facile mtej-
bëo' tompértum, quum Badiùs~ eù- ligét unusquisqù'e'. Ahh. Hœc dat,
ja's Co'd: VaHensénT hovi,- ejùs nul- refet'ente'Bu'rm. ~'UMnta'. Jt'ctt(hoc
iam'habe'at h. 1. mentioAeAr. Equi- In'tërprétatur Burm. ~uum aut~m
dem vera'm existimo rëceptam,qua't& dicit; fatso ilfé, ut mox appareHit)
e'ssë in A)M. TAric. BodL Bat et !t non feci. É Tune. Iiaec retert
aKqùof ptTBfërea, ex e'ôru'm' qui SuM'te'rgerus ~MMm ~:ctt si <t0;t
coAtuIërù~t silentio re'cte eotfigeré ~?ct, sed voci !'t supertmpbsitum
miHi Tideor. Edd. a)iqH'6t vét'ëre'~ es)~ !e~; an aH' aftia')Hnnù, non do-
6~t'ttt<i)<<u~ pv~fëru~f (vidè' -y, cemùr. Vides mirum Turicensis
7), ù't Jens. Loc.~énet'. tn'dè ita~ïm cum Almeloveeniano consensum,
auspicdr errorëm iibt'a'ri~rùtA Cûm- dé quô, prseter multa in superiori-
pehdium mCodd's~!i~, ubi'p ëss'et, bus" exempta, item vide §. 5, ))ists-
non & male interprefant][um\ ~r8- tit; §. 6, c't
<t< éE ~oc
iiôc lev. IH,
III, 4, 3, 3', et
~bTtettdum, q'u'od Gèsnéro ptacet, p'htr. al.; ni, 5, to, in ~u<f!t. ve-
merarri puto corr'ecfion6'nr,'a )ibra-' fa, non. ut illis.
Att~'uoV.nj,
fir ingeni'o profeetam, prar:t Nitus' Ne~que jam duBitabis qùin et, A)m.

4 ~9
 452 M. FABII QUINTILIANI
turam movet'. Semper autem nrmius est non~BCt'Me
,ideoque in eo statum esse judicabo, quod dicerem, si
mihi plus, quam unum, diceré non liceret. Recte igitur
est .appeUata causarum prima conflictio, non ~M6Mt!0-
num. Nam et pro Rabirio Postumo Cicero prima parte

librarius aut dederit aut dare certe
voluerit adicit, quae ipsa scriptura
nihil aliud significat nisi adjicit (vi-
de III, 3, 9, subjicit; item I, ;}, i f).
Si autem pro sed merus est error,
correctus ille in Turicensi. Restat
ut exhibeamreceptamplerarumque
edd. et aliquot Codd. scripturam
dicit, Non. Hac loci constitutione,
qua; est etiam apud Gesn., tantum
abest, ut pateat quod vult Qu.,
ut ne ulla quidem lux relinquatur.
Vide finem notae. Ed. CAMP.,
Quum adjicit, sed non feci. R. 4,
Quum dicit, sed si non feci. Rit. i,
5 CAPP. et ed. Hack., Quum
dicit, ttOt~ect. Eu. Quum adji-
cit, sed. Apparet verbo adjicit, af-
ferri ab reo utrumque in eadem
causa. Jam negari nequit, duos hic
comparere status in una causa, tum
~ua/ttati!) tumcon~'ecturfE. Uterigi-
tur caustE appellabitur status? Con-
jecturalis profecto, quoniam sem-
'<per. firmius est non fecisse.
Qualitatis status ad solam pertinet
<yu<B!t<onent, An recte fecerit, et
est status ~ttfEsttonM, cujusmodi
uUam esse sine statu negabat, §.
Sed coHjectum, ut potentior ad de-
fendendum reum, faciet statum ip-
sius causée.
t. Con~ecturam movet. Vide ad
III, t, 8: movisse. Empedocles.
2. Prd Rabirio Postumo Cicero.
Vide orationem ipsam qua* exstat
in Ern. ed. vol. H, parte 2, p. t386,
prima illa pars pertingit ad finem
usque c. Fit igitur causa* hujus
status conjectura, quum, si prius
solum tractasset Cic., fuisset futu-
ra translatio, qua id quœritur.yu-
rene actio tHte't~Ntur. Vide §. 8i{,
85, 86. Negat autem.parte prima
Cic., posse lege Julia de repetun-
dis actionem intendi in equitem
magistratu nullo functum.
3. Prima parte. Guelf. primam
partem, cum Bal. Voss. 1, 3. Bern.
cum edd. ante Bad. (qui abl. esse
in Vallensi libro refert) omnibus,
praiter Ald., proclivi lihrariorum
errore. Non ablativus so)ns placet,
qui est in Goth. et Voss. 2. Neque
est infrequens usus tntete~endt ab-
solutus pro tcH~em~o, etiam quum
loci adverbio ut apud Terentium,
Andr. H, 2,6 6 (vide Dr~itenb. ad
Liv, X, 43; XIII et XXXV, i ) extr.)
apud Nostrum Vil, 3o, et apud
Sallust. aliquoties. Nostrœ structu-
ra* simillima apud Senecam Nat.
Quaest. 1. t, prasf. (quem locum af-
fert Gesn. In Thes.) Deus totus t't
se intendat an « etc. Quare in re-
cepta acquiescam, etsi magnopere
variant libri. Alm. et Turic. haec
dant primam partem. in hoc ten-
dit (vide not. prox. et similiter
confusa t"ten~. et tend. vide apud
Drakenb. Il. ce. quamquamplacere
potest ha;c scriptura, modo dele-
veris apices in primam partem, qui
ex abl. male fecerunt acc.). Voss. 2,
Goth. et Ald. prima parte. hoc in-
tendit, ubi Gesn. malit huc; sed
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, 6. .453
orationis in hoc intendit, ut actionem'competere in equi-
tem Romanum neget secunda, nullam ad eum pecu-
niam pervenisse confirmat. Statum tamen in eo dicam
fuisse, quod est potentius. Nec in causa Milonis circa
primas quaestiones, quae sunt ante proœmium' 1 positae,
judicabo conflixisse causam, sed ubi totis viribus insi-
diator2 Clodius, :</eo~ue~Mreinterfectus, ostenditur. Et
hoc est, quod ante omnia constituere in animo suo de-
beat orator, etiamsi pro causa plura dicturus est, quid

potest ferri ipsa ista scriptura, quo-
niam non semel est apud ipsum
Cic. aliquid mt. Tarv. sola, ni fal-
lor, primam partem orationum hoc
int. ex mero, puto, sphalmate ora-
tionum pro orationis in. Nostram
ipsam dare videntur Bodl. Joann.
cum Vaii. Vide 1, t o,/{(): "ad
efHcienduni quod inteiadimus.
R. 2, primam partem. RR. I, 5
et CAMP., prima parté. En.
t. Ante proa?mi'Mm ~Mif~. Perti-
nax est error omnes obsidens Codd.
Ausi quidem sunt aliquot editores
deserere eos, et, quod ratio suade-
ret, reponere; neque tamen ullus
veram, quam censeret, scripturam
cum eo, quod pneferrent MSS.,
conciliare laboravit. Venit mihi m
mentem a ~rocem. pos. ut a esset
pro post, quod non est infrequens
apud scriptores. Quam. mutatio-
nem non una premi difHcuitate
sponte intelligo. Saltem durius
etiam est post, quod dant non pau-
ci, ut meorum Ald. Cervic. Basil.
Gryph. Qui praiferunt ante in ~roœ-
mium videntur secuti conjecturam
Badii, qui, quum in textu ponat:
in ~rocentto, ha*c ipsa verba for-
tasse legenda esse ait, interpretans
ea: M(/'f!Ctant prooettttttOt omttott!.
Ut pro ~roaemtMm legatur narratio-
)tcm (quod est in margine Goth.
An igitur quisquam. mutationem
eam suasit Badii a;tate?) sibi pla-
cere negat, eo quod vestigia er-
rantis librarii illic non agnoscan-
« tur; rectissime ille. Aliquid de
~rocemtoiterummonet Quint. quum
hasce in Miloniana quaestiones tan-
git, IV, 2 26: Ergo hœ quoque
qusestiones vim proœnttt obtine-
bunt. Si scriptorum te~timoniis
constaret enfrï ~aof~/o~ fuisse tra-
latitiam Gra-corum rhetorum locu-
tionem, inventa esset loci nostri
medicina, ut, ab ignaris librariis,
Latinis litteris haec fuerint scripta,
quœ est Buttmanni conjectura. Sed
adest sane et prooemium in Milo-
niana, diversum illud a ~u<B!ttom-
bus istis, qua: deinceps a tertio cap.
tractantur usque ad octavi (inem.
Nostri quoque Codices habent
ante~roœmiMm. En.nfe~rooem.
pos. De pra*postera hac lectione,
vide initium nota;.
2. /;Mt(<tato< Guelf. irtsidiatur,
eum Goth. Gesnerus conjicit insi-
diatus, sed vide III, 5, tO, et vi-
dentur cœteri Codd. dare receptam
omnium edd., praeter Tarv. et Ba-
sil., quœ prseferunt tntt~iatM)'.
 454 M. FABII QUINTILIANI
nMxnne Hquere judtci yptit quod tamen, ut primum
'3 cpgitandum, ita non utique primum dicendum eut. Ain
statum crpdidetunt pnmam ejus, curn quo ageretur,
deprecati.onem": quam spnteattam })i§ verdis Cicero~
c~mp!ectitu{', /n fjf~opnm~~ !n~M~t4 <~j,t cof ?'6~u-
f/M~ c0~</r~<! 6~M!Q; ~nde rursus atia qnaes~Q,
an eun'i semper is facta~, qm ) esp~ndet ~m rei praeci-
pue répugnât CpmeHus iQeIsus, dicens, !ton a ~ept~-
~<pn6~um:ef/<j!~ep~utprgp9~t~Qnet7t?.s~??tpp~rnte<:
ut, si hominemoccisum reus negat, status ab accusatore
nascatur, quia is veUt probare; si jure occisum'reus dicit,
translata prpbappms necessitate tdem a rpp nat~, et sit
'4 ejus mtentio9. Cui non accedo equidem nam est vero
prppius~uqd contra dicitur, nullam esse Iitem, si is,
cum quo agitur! nihil respondeat, ideoque nerii statum
iS a resppndente. Mea tamen"'sententia varmm Id est, et

Quid maxime. Editio praeter
ButTu et Gesn- memoratas Tarv..
quod. Gpdd. omnes quid. Mox Jens.
(tac. Gesn.)~'tt(<tCtt, quem errorem
non repetiit Tarv.
2. Deprecationem. SicGue)f. cum
Goth. et optimis quibusque Godd.
Aiifjuot tatpen ~eptthtonem ex in-
tefpretamento.~ide finem notœ.
Sola edit. Camp. habet depulsio-
Hem. Eo. Deprecationem. Sic et
scriptor ad Herenn. J, t Con-
stttutio est prima deprecatio de-
fensoris..) Hoc vocabulo utuntur
scriptores in quavis a~motiendt ra-
tione. Vide 11, )2, o.
3. Cicero. Tenuioribus litt. im-
positum huic nomini in Guelf. tu
topicis. ptc~t-o. Toptc. c. 25 init.
quo primum ut~t!ttt. Goth.
(tac. Gesn.) in quo primo ins. cum
Voss. 2. Pro ius. Jens. (tac. Gesn.)
cons. cum edd. ante Stper. omni-
bus, Codice nuHo. R. tamen
Cod. noster t habct eott~~tit.
5. fffBCf~ttc. Goth. (tac. Gesn.)
maxime, cum Voss. 2 Steph. et
Gryph. (t5~) soti~, quod sciam.
RR. t, 3, 4, CiMt., prffct~ttc.
R. 2, maxime. En.
6. Sumi, scilicet !tatum.
7. Propositionem. Vide de hac
notamadfj. g, otttKen~Mm, extr.
8. Fat. Sic Codd. prœterVoss. t,
3, puto, omnes. Illi cum edd. ante
Bad. omnibus (quibus accedit A)d.
sec.)~et; mate.
a. 7ttte)ttto, aggressio-
to. Agitur. Guelf. agatur, cum
Alm. Turio. et edd. ante Bad. om-
nibus, quibus accedit AM. sec.
R. 2, agitur. R. l et CiM". a~afur.
11..Mea tamen. Guelf. -f" ea, pra:-
postere, et solus qqod sciam.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, 6 /{f)fi
accidit pro conditione causarum; quia et videri' potest
propositio aliquando statum facere, utin conjectuialibus
causis; utitur enim conjectura magis qui agit2; quo moti
quidam, eumdem a reo infitialem esse dixerunt3: et in
syllogisme tota ratiocinatio ab eo est, qui intendit. Sed 16
quia videtur Hlic 5 quoque necessitatem hos status exse-
quendi facere qui negat (is enim si dicat, ~Von~ect, co-
t. Quia et videri. Guelf. et quia intelligerent actorem magis, quam
~Hert.Goth.etJens.(tac.Gesn.) reum, uti conjectura, eumdem sta-
vid. et quia, et hoc legebat Regius, tum, si fieret a reo, dixerunt esse
qui et omitti, vid. autem transponi iiî,6tialem, non coujecturalem. Ad
volebat post quia. Hunc secuti sunt verba a reo intellige factum vel
meorum Bad. Cerv. Basil. Caeteri <juo?tt/o esset a reo, ut mox « ratio-
ante Gryph. omnes faciunt cum n cinatio ab eo est. Vide §. 3z.
Guelferb. Gryph. eoque recentiores ~oq<smo.*E~T' ~«XÀ~«iMoc
receptam dant, quœ videtur defen- c~'o~ûf 'nf~et~~Toc~oe e~p~ov <Er~-
di a multis, qui tacentur, Codd., ~~to't~ «f T<tL"TOy ~t~V~OTTOC T'VOC Te
etsiVoss.2cumGoth.ethiceon- a~ct~ Tm 6~et~m' o?tt, T'
spirare suspicor. ~t locum bene KETC~CteJMM ~<~6<V.'t 'E& 'ïyC~VOU T'Vet
tuetur, quod respondet ei quod se~ ~e~ovo~Axe~6tv Ka)~~6tTtc. Hermo~.
quitur et in syll. Quia et. 't~ ~r~Mt.p. t6.VideadHerenn.
etttt~M.Possismirariuniusg' t, i3; Cic. deinv. I, t3, et II, 50.
neris duo exempla afferri (utrum- Noster passim et inprimis VII, c. 8.
que enim est pro eo, qui statum 5. lllic. Primus, nisi fallor, ob-
Seridicitabactore)ubiexspectabas temperàvi Regio scribenti illic pro
rei Mtnetatem ostensum iri exem- illis, lenissima verissimaque muta-
plorum differentia. Sed alterum il- tione, quae et Gesnero placuit. Cod.
lud, de respondente statum facien- quidem adhue nullum cognovi qui
te, nimis- manifestum existimat et non daret illis, quod in VaHehsi
vu)go receptum, quam quod exem- quoque esse monet Badius, 'refe-
plis debeat probari hoc novum rens pronominis dativum ad. eos,
pluribus indigere argumentis, quo- qui «dixerint inntialem. J'ërpe-
rum prius quum sit incertum, sub- ram satis enim hi, quorum obiter
jicit alterum manifestum et evidens. mentio i«jicitur, dirimuntur a nos-
2. Afa~M~Mt~tt. Goth. (tacente tro loco neque sic procedit argu-
Gesn.) ma~. ~;(atn ay. Pessime, et mentatio. Bad. et Cervic. in margi-
solus fortasse. ne ponunt t7/KCper errorem, pro
3. Quo moti. dixerunt. Vereor illico Illic, in co't/'ectttra~'&us cau-
ut muhi recte ceperint; Gedoynus sis et .<~oo<mt0. Vide initium no-
saltem turbat plurima. Aliud est a ta; ubi ha'c fusius tractantur.
reo ut~. dix. aliud a reo t)~. esse RR. Codd. 2 3 et CMn-. illic;
dix. Sententia hiBC Quidam, quum eaeteri cum Put. illis. Eo.
 4~6 M. FABII QUÎNTILÏAN1
get adversarium conjectura uti; et s! dicat, ~Vbn~/!a6e~
legem, syHogIsmo), concedamus ex depulsione nasci
statum nihilo minus enim res eo revertetur, ut modo
"7 is qui agit, modo is cum quo agitur, statum faciat. Sit
enim accusatoris intentio, J~om~ïe~ occidisti si ueget
reus, faciet~ statum qui negat. Quid si condtetur~, sed
jure a se a</M/<ert<~dicit occM!<?M? nempe5 legem esse
certum est6 quse permittat. Nisi aliquid accusator res-
pondeat?, nulla lis est ~Von~u~, inquit8, a'</M/<er;ergo
depulsio incipit esse actoris iiïe statum faciet ita erit
quidem status ex prima depulsione, sed ea Ret ab accu-

Coget. Gueiferbyt. Cod. coat't. 5. ~Vem~e. permittat. Ha*c in-

2. A~on habet, seil. <t<~fersantM.
3. ~Ve<;et. /nc:et. Guelf. n~at.
faciat, cum Turic. et Bern. R. 2
vu)gatam tuemr. RR. i, 5, .<[;!e-
gat. faciet. Ed. CAMP.~( negat.
faciat. En.
4. Quid si <:on/;(e<tt)'. Sic Guelf.
Goth. Alm. Turic. quoque, ut sus-
picor, et édd. ante'Stoerium om-
n<is. ïs primus quod dedit; hoc au-
tem in muttis etiam Codd. esse
vereor ut conferentium silentio rec-
te credatur. Habet scabritiem in
bipertita ratione positum prius si,
deindeps '~uo~ si. Sa)tem exempla
non succurrunt. Et locus videtur
indigere aliqua interrogandi vehe-
mentia. Evellenda enim est lis, qui-
buscum agit Quint., opinio firmata
)ongo usu, qua solum reum facere
pntant statum. Kuic interrogationi
respondetur ittis Nisi aliquid
etc. Co))~fe<ttr. Non quidem
Burm. et Ob). (ut putat
Gesn.) sed
Leidensis ed. sphalma est cox/'ute-
tur, quod propagarunt ante Ges-
nerum omnes invitis Codicibus
puto, omnibus.
terjicit scriptor, ne quis. hœreat,
qui~'Mre aliquis possit dici occMtU?
Eadem )cge ut notissima reus
utitur in Declam. Quint. p. ( ed.
Bip. vol. IV) 3 u Quis igitur dubi-
tat hoc in eivitate a leg~us per-
u.missum. Neque enim est ~t<o/t-
fafM status in hac causa jurc~ic
occisus sit «</u~t<'r, sed cot~'eetttM-
<ts:&t))ea<<u<te)'?
6. Certum est. Haec, sinevarieta-
te inventa in omnibus tihris, pro
emblemate habet Gesnerus '< ho-
minis,quicûntinuationem et con-
u sequentiam orationis nom intelli-
geret. tpse igitur, ex ejus ratio-
ne, reus monet legem esse etc.,
ut infinitivus pendeat e dicit
quod modo ponebatur. Sed hocci-
ne de lege narrari, scilicet ignotum
judicibus, attinehat? Vide VII, i, y,
ubi eadem « legem esse certum est. 't
Accusator respondeai. Guelf..
acc. ei rMpOH~ct. Jndicatiyum ha-
ben etiam Alm. Turic. Bern. Voss.
3, Goth. RB. t 2 5 et CAMP.
~Mno~t. En.
8. Jft~mt, scilicet accusator.
 INSTITUTIONIS ORAT. LÏB. IIÏ, 6. 457
satore, non a reo. Quid? quod eadem quaestio potest '8S
eumdem vel accusatorem facere, vel reum? Qui artem
ludicram- exercuerit, in quatuordecim primis orJt~t6us
ne sedeat; qui se prsetori in hortis ostenderat, neque
erat productus sedit in quatuordecim ordinibus. Nem- tg
pe intentio est, Artem ludicram exercuisti; depulsio,
~Vbne.rerct< artem ludicram; quaestio, Quid sit artem
ludicram exercere? Si accusabitur theatrali lege~, depul-

2, y, ubi memoratur"theatrum
ï.Quafuor~cct)n.o?*f/tttt&M~Qui
sunt equitum ludos spectantium ex
lege Roscia theatrali, de qua vide
Ern. Clav. Cic. etRuhnk. ad Vell. H,
32. Apparet quos hoc honore pri-
varit L. Otho Roscius Cic. Phi-
lipp. 2, t8, inter quos erant infa-
tnfs quoque; t)~*amM autem, qui
art. ludier. exerc.
2. In. hortis. productus. Apparet
eum, eui quatuordecim ordinibus
hic interdicitur, artis periculum fe-
eissë quidem, tamquam in scenam
coram populo proditurum, sed, si-
ve improbatum a praetore, sive casu
quodam impediente, non fuisse a
populo spectatum quare potuit in
utramque partém disputari, ut vel
annumerareturhistribnibus,vel exi-
meretur eorum numero. Adiivirum
doctissimum Carolum Augustum
Boettigerum, ut discerem, an ma-
nifestis veterum locis constaret, pe-
ricnlum agendarum fabularum fac-
tum esse coram magistratibus~ qui
ludos eurarent. Negavit, se, qui
hoc diserte traderet, reperisse uï-
lum neque mirum, hoc semel for-
tasse nec nisi obiter perstringi, 1
quum res scenica gravioribus apud
Romanos scriptoribus semper des-
picatui fuisset. E nostro tamen loco
id tuto posse colligi. Deinde able-
gavit nie ad P)imum, H. N. XXXVII,
pecùiiare trans Tiberim in hor-
tis. quod a populo impleri,
canente se dum Pompeiano '<
(maximo theatro) ~rfB~u~tt, etiam
Neroni satis esset. InteUigi au-
tem apud Quint: hominem meliore
loco natum, quales tune teinporis
ludorum studio insanisse constat,
facile mihi persuadet V. C. testem
citans Juvenat: VIII, iSt-aïo. Ibi
quoque, v. !o4t ~<Btort.s mentio,
quem sub imperatoribus ludos edi-
disse apparet multis veterum locis,
ut Suet. Ner. c. 2 1. Digest. 1. XL,
fit. 2 !eg. quum. ludorum
gratia prodierit ~nBtor '), et inpri-
mis apud Dionem Cassium, veluti
lib. LIV, cap. 2, p. Reim. y3i
To!j; ~T~TM~'OtC T<tC~~VM~~SfC'ar~-
c<tc~cMTft~t. Jt. Ptutareh. in Bru-
to, p. 088 D: ta'xpctT<S'v A\\a)v cï~-
Tit~'Nf. &M~Ct )ttt' ~<ûtCj[«t~;)~{.
<t?T~'TO~?t. ït. p. f)Q3 F TAC~MC.
~6tÂ6 ~rectT~MV<~et~~<~v: quas lo-
ca demonstrat Pe. Faber in Semes-
tribus, lib. f, cap. 20.
3. D~tt&io, Non exercui. Turic.
dep. erit ret ~Von~xere. cum Bodl.
et ed. Andr. per errorem librarii ad
mox sequentia aberrantis.
4. Titeatrali lege. Roscia illa, de
qua niodo egimus lex aiiquoties
fuit renovata, ut et.ab ipso Domi-
 458 M. FABII QUfNTILIANI
sio erit rei; si excitatus fuerit de spectaculis, et aget
20 injuriarum, depulsio erit accusatoris2. Frequentius ta-
men illud 3 accidet, quod est a pluribus traditum effu-
serunthas quaestiones qui dixerunt statum esse id, quod
appareat ex intentione et depulsione, ut5, .FecM&, Non
2t feci, aut ~c<e~C!. Viderimus tamen, utrum id sit sta-
tus, an in eo status. Hennagoras~atum vocat, pe r quem
subjecta res~ intelligatur, et ad quem probationes etiam
partium referantur. Nostra opinio semper haec fuit, ut,
sta-
quum essent fréquenter in causa diversi quaestionum
tus, in eo crederem? 7 statumcatMce~~uoe~esset in ea po-
tiano. Vide Martial. passim, inpri- 6. Subjecta res. Vide 11, <5, 22.
mis V, 8, et Sueton. Domit. c. 8. y. Ut. crederem.Guelf. utomit-
Copiose de hisce legg. egit Torren- tens, pro crederem, dat credere,
tius ad Suet. Neron. c. t <. cum non paucis, ut quidlem vide-
t. Excitatus, surgere j ussus de tur, Codd. Nostram seripturam de-
quatuordecim ordd. Hoc sœpe tan- fendunt Goth. et edd. mea; ante
Stoerium omnes. Intercidebat au-
git Martialis, ut lib. cit. 3, g5; V,
26, 36; VI, g, qui aliquoties utitur tem facillime ut post it in fuit (vi-
:usctta)K~< vocabulo. de §. 3, petit ne. Sic §. ~9, inter
2. Depulsio. accitsatoris, negan- pervenit et An haustum fuit ut in
tis se artem ludicram exercuisse. Goth. Guelf. auisfjue), et apex in
3. Illud, ut statum faciat, qui ultima E TOM crederem evanescebat.
respondet. n Vide §. !3. Voss. t, 3, pro in eo dant me, un-
4. pluribus. Guelf. <!plurimis, de facilius etiam librarius aliud
cum Alm. Turiç. Bern. et ed. Ald. agens perveniebat ad infinitivum
utraque. Nec displicet, vide c. 1 et'edefc. Voss. 2 ex quo affertur cre-
extr. pluriuni, contrarium, sedpro- derem non dubito quin ut quoque
cliviorem, errorem.-R. t etCtMp. det cum suo Goth., etsi ejus rei
plurimis. Eo. nulla mentio apud Burmannum.
5. 7)itent;o)te et depulsione, ut. Recepta reeentiorum omnium o~t-
Guelf. omittit et dep. cum Codd. nio. cre~ere fen'i nequit, quod
vereor ne omnibus, nisi quod Ba- monuit jam Gesn. neque tamen
liol. tacetur a Gibs. non mutilus, veram in textu posuit, quod recen-
h. t. ut spero. Voss. enim 2~ qui iti- tiorum solus fecit Capper. R. 2,
dem siletur, cum Goth. facere est fuit ut. in eo CM~erem. 1. l omit-
putandus; et Turic. item omittit, 1 tit ut. RR. 3, 4 C~MP.fuit. cre-
ut et ed. Andr. Caetera: edd., quod dere. ËD. Nostra. ut. crede-
sciam, omnes habent haec verba. rem. Singularem in verbo' post plu-
Sunt autem necessaria et facile po- ralem in pronorpine non est quod
terant excidere. moremur. Neque enim poetis solis
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, 6. 459
~?ït!M:mum, et in ~~o ma~~e res uerteretu?" id si quis
ye~era/em ~u6e.sf:onem, vel ca~u~ <j~nenï/e dicere ma-
let', jcum hoc mihi non erit p~gna; non magis, quam
si atlud adhuç, quo idem inteMtgatur, ejus rei nomen
invenerit, quamquam? tota volumina in hanc disputa-
UQ~iem!mpendisse tputtps setam nobis statum dici pla-
cet. Sed quum in alus omnibus inter scriptores summa 22
dt~sensio est, tum in hoc pr~ectp~p videtur mihi stu-
dium quoque diversa tradendi fuisse; adeo, nec qui sit
numerus, nec quae nomma, née qui générales~, quive
speciales sint status, convenit. Ae primum Aristoteles 28
elementa deçem çonstitult, çirça quae versari videatur

liçet dicere ftp!(ro~ /7e;!t/! ocei-
{os. ( Ovid. Herqid. V, 45, de
cnjusmodj forma vide quos çuat
Gesnerus in Thes. et Fabro yoce
~Vo~.) sed et oratqrib)ts non tnfre-
quens ta)is loentio. Sic ÇIçerq ad
Div. t, g: T'ene&atm. nobis con
t'suHbus~; et mox, «memmeMm
f tt0&t! pciyati§ ubi nuUa sui CQo-
sulatus çum atterius çonjunetio.
Prorsus geniinus m eadem epistola
toeus: j'~Voïtrum. consilium.
qm ntep! ttohenm. tna/tfe-
rim o ubi recte Manutius ha-
betur enim ratio sententiae potius
quam grammaticae. '<
Ma/et. Ita Guelf..cum Goth.
(tac. Gesn.) Voss. 2, Alm. Turtc.
ntsi quod hi < geminant per erro-
rem. Vide 1,5, 64. Caeteri Itbri.
malit RR. 2,3, malet. R. t,
CiMp. et CA~f. malit. Eu.
2. Qua mquam. sciam. Vide lib.
U,cap.ly,§.12.
3. frfect/)tte. Goth. cum Voss. 2
et edd. ante Stoerium meis omni-
hus, excepta Ald. utraque, ~)r<Eçt-
puum. Adverbium, videntur defen-
dere reliqui Codd. omnes et est
profectp vertus, qupdipsacoUo-
caHp suadet. Oportebat enim quo-
~ue statim subjici <rmpr~ct~ttum.
Sententia receptœ hoec est: Reliqua
dissensio invitis etiam, vel saltem
id non agentibus, accidit scripto-
nbtis, hanc etiam quaesiverunt de
industria. Si adjectivum legitur,
etiam in priore illa dissensione stu-
dium fuit, ut hic demum esset pnB-
cipuum, quod non ae'que placet.
Voss. 2 hune ordinem memorant
~tdetttrmt/K ~))fBC!uu)n stM~ttt)n,
qui tamen non facit ad commen-
dandum adjectivum prae adverbio.
R~. 3, 4, CAMP.et ed. Hack. /))<E-
cipue. RR. t, 2, et CtFp., ~r(Bet-
pttMm. En.
4. Nec qui generales. Generales
sunt status, status rationales, an
!<t,~tttd!t(,~tta<e!'t; speciales
verp legales, quia sunt tamquam
rationatium quaidam species. TnuK.
5..E~intettta. Cate~ona! facile
agnoseis, quarum nonine inscrip-
tum tibrnm Anstpteleum recte h. L
ppntu)eris. §cite monet Gesn. Aris-
 46o M. FABII QUINTILIANI
omnis qusestio Ouct~, quam Flavius essentiam vocat
neque sane aliud est ejus nomen Latinum, sed ea quae-
i-itur~ sit? Qualitatem, cujus apertus intellectus est;
Qu<!n<<<<ï<e?Hj quae dupliciter a posterioribus3 divisa est,
Quam magnum, et, Qu<!m?nu/<Mm~<?~~a/M!~ unde
~4 ductae translatio4 et comparatio. Post haec Ubi, et Quan-

totelem, de rhetorica securum, di- 4. TtYm~attO. Sic Guelf. et Tu-

visionem hanc ad subtiliorem pro-
priamque philosophis dispittatio-
nem comparasse.
t. Flavius. Vide Il, t~, 2. Tarvis.
sola ante Bad. recedit ab illo Jen-
sonianœ ed. monstro Plato, prae-
ferens Plautus (vide §. 9, othnen-
dum). Sic et Turic. RR. t, 5 et
CAMP.Plautus. En.'
2. Sed ea ~utEn'tMf. Guelf. omit-
tit ea, solus, puto. &d. ouo'-
ritur. Sed respicit ad sane, et inest
tacita significatio, nunc non id agi,
quomodo latine possit verti ou?~tt,
sed vim ipsam vocis eique subjec-
tam materiam tractari; inservit ita-
que et hie orationi, quae parenthesi
illa f~uayn. j~aft~Mt?t Minterrupta
fuit, continuanda!. Vide Heus. ad
Cic. Off. J, t, 3. De Flavio vide li-
brum II, cap. )~, §. 2.
3. Dupliciter a posterioribus. Hi
undecim igitur elementa constitue-
runt, duplicato unius quantitatis
numero. Nisi enim diversas catego-
rias fecerunt ~Mam magnum (~)tX/-
tw) et quam mrtltum (~~etVIl,
t6), non video quid differant ab
ipso Aristotele, qui haec docet: T<~
Je 'sr&~ouTfJ~usveovr<J'tf~efo! Ta
c'~VE~ec/.Jtaf~~Mevct,c~ovft~t9/~e, Ktt~
~o~'oe*~~ve~ec(~6~o<ov ~atjM~tMj6??'<p~-
tttft, ~<~Mtt.Catt. c. 4. Qui sint, quos
appellat po~tertore.t, ignoro. Theo-
phrastus, Phanias, Eudemus Cate-
goriasscripseruntpostAnstotetem.
rie. cum libris et scriptis et excusis
omnibus, puto, prœter Goth. Gesn.
quique hune expresserunt Biponti-
nos. Hi enim tres re/atto. Nititur
ita scriptura solo Gothano cui ne
Voss. quidem 2 h. 1. accedit. Ges-
nerus, numerum et aucteritatem
refragantium nihil moratus, paulo
calidius translatio inquit al. nos
et scholam
sequimur Gothannm
Aristotelis. Qnod sit praesidium
in schola Aristotelis, ipse viderit.
Saltem, modo si, pro his Quali-
tatem. Qufmtttatem, etc.,tegisset
in Goth. vel quovis libro Quale,
« unde ducta ~ua~'ta! Quantum,
« unde ouantt~j inico rejecisset
tam inanem appendieulam,slbene
novi ejus stomachum. Atqui idem
fri~us est in nostro loco, si iegimus
relatio. Quid enim ad aliquid aliud
nisi relatio? Non ergo ducifur inde
relatio, sed ipsa est. Quum omnis
haec cateyoriarum commemoratio
nat a Quint. rhetoncœ, non logicae,
gratia, id protinus agit, u<!appa-"
reat, quibus maxime causis accom-
modata sit quœque categoria. Rec-
tissime autem Capper. abtegat ad
locum, quem designavi in sec. par-
te notx. Goth. igitur librarius ali-
quid ex ingenio videtur novasse,
levi specie motus, quœ et ipsum
Gesnerum ludificata est. Recte lo-
cum tuetur relatio, VJIf, 2t,
nihil variantibus libb. Tmtts~-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 111, 6. 461
do; déinde Facere, ~'a< Habere, quod est quasi orma-
tum esse, ue~:<u?n' 1 esse;uovissime, KeMM~,
quod est
Compositum esse quodammodo, ut ~eefere~ stare, jacere;
tio. Intelligitur status ille, de titum omnem commemorare male-
quo
egimus ad §. n, pro Rab. Post. Cic. batQuinti!.quamso)osca)ceos.
Recte Gedoynus « La relation d'où
Quamquampotuitmemoriteraf-
« se tt'rott
les'questions de compé- ferre'Aristotelis locum Quint., ut
tettce (translatio ) et de comparai- inconsuitoaberraret.
snn. n Comparatio apud rhetores 2. Kt~t.. Sic'Guelf. et Codd.,
plerumque est species ~ua~tafMseti utvidentur,pra!terGoth.etVoss.2,
ïfattMj'urtdiCM~t (grsce MT~en"!) omnës. li enim cum edd. aliquot
quum reus se peccasse quidem fa- vett. yf~xtMx'. Tarv. t~)f«~6<t<.Loc.
tetur, sed peccatum illud suum Venet. (contra quam n'arrat Gib.)
majoris cujusdam beneficii causam Ruse. ~6f~0~t. Suntmeci errores,
fuisse docet. Vide VU, 4, t2; et et Ald. vindex To~xe~~e~, quod est
Cic. Inv. I, 11, JJ, 2~; it. Victorin. apud Aristotel. ipsum et in edd.
ad priorem locum, p. Pith. tl8. Quint. a Basiteensi omnibus. Vide
Hic an latius pateat.istud nomen et Mar. Victorin. ad Cic. de Inv.
(velutVII, 2, 22), equidem non apudPithœum,?. jog.
dixerim. Saltem translatio, quacum 3. Sedere. jacere. Guelf. calere
conjungitur, de toto statu accipien- facere stare irasci, cum Bal. Joann.
da, non de specie qualitatis, quod Voss. i, 3, A)m. Turic. (qui a se-
apparet §. 52, quem locum conf. cundâ manu hsc habet, calefacere
cum nostro. jacere, quod nunc situm dicimus)
t. Esse, vestitum. Sic Guelf. Goth. et ed. Andr. Goth. çaiefacere stare
Voss. 2,AIm.cumJens.(tac.Gesn.) irasci, cum Voss. 2 et edd. meis
et edd. ante Bad. omnibus, ante Basil. omnibus, ad quas acce-
qui
primus inseruit et, languidum il- dunt aliquot a Burmanno meinora-
lud et abhorrens ab exemplo Aris- ta:, non posteriores iHœ Basileénsi.
totelis t~o<f!<f~9«, <Mr~f)~f sine Eadem verba in margine saliem ha-
coputa.~RR. t,'2, 3 et CAMP., bent omnes ante Leidensem, quae
esse, vestitum. CApp. et ed. Hack., praepostere ponit ea in nota, nullo
esse et vestitum. En. -Armatum. addito auciore. Bodl. ca/ere, stare,
vestitum esse. Aristotetés Catt. c. 2 trajet. Bern. ca/c~aeere, !forc,~acere.
extr. (p. BuM. 449)= Vides miram et infaustam erroris
Ja'cJ't~'ySftt, m~rÂ/~Sftt.
Cur ab illo To? pertinaciam. Quod igitur receptum
~~(xft~f'~ttt exemplo recesserit Qu., est, sola recentiorum nititur cor-
potest quaeri. An Aristotelis œtate rectione. Id quidem apparet altera
calceorum usus rarior quam Quin- ista Turicensis scriptura (nisi valde
tiliani, ut huie leve et putidum est recens, quod non doceor) ma-
fuerit visum, quod ille, ut minus ture sedulas fuisse manus glossa-
tritum, quum armatura junxisset torum in hisce scholasticis. Origi-
in exemplo? Vide J. H. Vossii My- nem erroris vix spero quemquam
tAo/o~tïc/'c Briefe, t. 1, at. Sic ves- certo demonstraturùm. Nam quod
 462 M. FABII QUINTILIANI
sed ex bis omnibus prima quatuor ad status pértinëre,
25 caetera ad quosdam locos argumentorum videntur. Alii
novem elementa posuerunt, T~r~nan~ in qua de
calere ortum aliquando putabam barbaries.'H~t!{*)tX&~ ù?M<ut(me-
ex male intelleota nota tttargina)} ~ev ot!Je Tt ?~t RR. i, a, 3, !j.
ejus <~ùiexemptùm proximum tres- et CtMP., se~ëM, Stare; Jdcëfë, c'e-
(ttttttt ~!e pressius ex ~<xffJ'~9ftt /e/a<:i*re, !t<t')'e, tro~tt. tria haM: ul-
Aristotelis voluisset. ieddi verbo tin~a vidëntur ex gh~si~-tA textfM
ca/~eaft, idjantnë mih~qùidem irrepsisse. En';
satis ptacet. Sëd so'npuhim' réstate t.bt/em eiéméiita. Qui MérM
puto in ipsa ea voce, fpjœ minime HH,- n'on tn'vehit).' SèpteAS é'te'fNéN-
vidètur tôrrupta !tare. Quareen~m tôru'm numërus (f~uëni et ip~ë nio~
hic potissimmn tertium aliquod éfSctt dëdnetis dnôb'ùs, §. a8')p'er-
exemptum Qnint. adjecerit duobus v6)gatûs apu'd' rtiëtdrés' Pith~aWô'
istis Aristotetis, apud qttem' !egi- et su'nt eâ fere eo~preh'e'n~ hejta~
mùs ~p. BuM. 4~9) ft<7~9'~t'<M,. c7c)t ntetrù schotàsfico: d Quis, quid,
attMf''rctt, )[~9))'rx)? (pro quibus ta- ubi, quibus au~iKîs,- c~r, <jt]'ôm'ô'-
men apud ips~m Aristotelem mati~n ''dd,quand6. ri C&'Ct<nt~AAtïa!pfé~
infinitivos). Ex~aeere poterat fieri riqUe app~Haht, vëlut' Cunts~ Fo'r-'
calere; àn ex!eJere item stare? Fa- tunatianus, p. PitR'. 5'5, Adr'ëf.
cere etiaùt facilins occupabàt locum Augustinu' p'. 2<)3 (abi rëfert hàs~
ToS~ftee~e, vide Drak. ad Liv. XM, ce partes- a~ Hérmagbra' ~ocatas
3. An igitur jun<tti' duo )'rr&- /~t~Ë~'i~r~6~e' à Theodoro' au-~
res, deincepspositi, quorn nonnisi tem ~To<7;t ToS'~~jUttT'fi:) M. Âù-
unum deb'et'et scribi vdoabuhmt, ret. Cassi<)<toru?, p. 336 (qui de
ut est i'n'Bod). ? Quid autem [M!c[? horaimbtïs ëadë~ fëre', etsi nd~
Nujtam medelam exputo. An'mate <teSign'ans'qui~potHsiiHu)heM!e)i-
fepetitae tittera! ex vocibas <tare et ta app~Det) ~tcuih)~p. 36ô'. Va'-
!e~ Inter quas est positum'? An' ali- rIaM sane ittter se in pa'rH)''ùs c6n~
quM' aHitum ad praedicameMum'pa- stituendis, neque cuth Quint. uthts
ti? quœ est 6esne)'i et (p.fodamMno- piatte coùsentit. Maribs Victo'rinuif
dd MoseUanf suspicfO/Quodautem in exp'ositione Rhetoricorùn! Ciè.
htc ait m'A~rtStoteIIscate~oria ~ox~ septeih hase dicit locos argùm~ento-
exempitnn esse oa/~ac~'e miriHce ~um,. ad cutù~ B&~entetniUë qu6~
errât,-si' ita' vertit ;MA)<.EquHetX dixi, versus Maxime est ef6ctus,
veram )oci' conMiMt'ionem credo p. 1.~)1 et' r~ ubi'et ipse'nt~nM
eam ubi nonnisi duo e'xemjtia vocat. H'ertmogen'es passMa' sed m-
com'pareant~aepM ~e~. Manifesr- primis deth\'ent.ni,p. f~o,
tùtn vero fit hoc quod' tractamus ~r~.se~a~noscit (quôt ët-Seript: ad
vitio, quam ~ftusta'mtetd'am uite~- Her. M, sed n~n~vocst)'par)e9
ra obsideant.veteres' scriptores, im- ~f~?T~~Mc,.reh~Ota'm<ftc)~t(T)!it)
medidabilia illa si forte antiquitus qua* proprif sit ptutôsôph&rnm.
nonnisi unumOodicem'nobistruns- EâmFortunatiahus'cënSf~ho&ip~o
miserit tenebrieosa itia~ laedii~ ai~'i noihmë caiteri compr~hend~nt
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, 6. 463
ammo~corpore, extra positis quaeratur; quodpertinere
ad c&njecturœet quàlitads instrumenta video Tempus, a6
quodxpMM vocant, ex quo quaestio, ~n is quem, dum
addicta est2, mater peperit,. servus sit natM~? Locum3,
unde eontroversia videtur, An fas fuerit h~rannMnt
templa occidere? An exulaverit, qui domi /a<M! Tem-
j[MMtterum quod x~tpov5 appellant; hanc autem ~Ideri

quaetione ista Quttus adminiculis, (Turie. tacetur) ed. Andc. et aliquot

Quint. (vide mihi, quam inconstan-
ter quam que parum ad severitatem
systematicam, a recentioribus tan-
topere custoditam ) partim ~j)o<~a
compteetitur, partim <tM~M<t!: ~~mt
(§. 2~), Alcuinus vocat~atu~tatem.
Auguatinus (seu quicunt[ue est auc-
tor libelli" qui Augustino recte vir-
detur abrog~ari), 1. c., '~f~t~tt~M!
«~of~tt: a Graieis appellatas narrât,
ubi~ suspicor ~t~t~r~M! ess& mu-
tandum in ~ft~ro:. Theon in
progymna~matis sex agposcit M-cf-
~Stct <0'j)OC«?r6f,<~eA~MSt-,T~07)'0$
~ûtec, 'ro'<{, tttTt'ct.P. 66 ~eA. Ca-
merarii, t5~t.–Per!0)tam,tttqMa.
Sic Guelf. cum Turfc. et, omnibus
qui collati. sutit Codiees praetef
Voss. 3 et Bent. edd. autent iteis
ante Stoerinm omnibus praefer Bad.
et CerVic. Aeeedùnt Andp. edt. et
aliquot rece-, reliqui libri, oniittunt
t)t, ut et Gèsn., sed prdbata pra*-
positione, quam veram ipse puto.
Nam differt paulum ratio ab illa,
§. 23, sed ea (non in en) qu!Bri-
tur. CApp. et ed. Hach. omit-
tunt pariter t)t, quod dant omnes
libri manuseriptU El).
C<~)OM, extra ~osttM.Fœdum
Jensoniana" errorem corp. ex pro-'
posilis, quem Regius emendavit~,
meae ante Aid. habent omnes. Sed
ante ext. inserunt f( BodL Atm.
recc. quod non displicet, quia non
exempH' causa ha*c afferuntur, sed
totum rei ambitum emetiuntur. Fa-
cile autem excidebat.
2..Pum a~tett! est. Jensonianœ
errorem nondum quem eorrexit Re-
gius, non repetitTarvis. (vide a3,
Flavius) sed iterum exhibent Loe.
Venet. Ruse. quarum. pnotes duœ
KM~um. Cod. cpjantum vide&,
habet nuUus, ~~t'efa. Vide VU,
3,.26-2S; it. V,-t o, 60, sed et ie~ica.
3. Zocum'.&ueif. /OCM!,cum Tu-
ne. Aim. Voss~. 3, Bern. et. edd.
ante
6ryt;h.
meis omnibus~ma!e,
videty~,tG,,st<ocunt.
4. Qui domi /a<utt. Videtur hoc
posse quœri,,ULbi esu) exUittempus
exiissëaif, advefsafius'negaf, quip-
pe cujus parteni f~oAt~latuerit ne-
que vepe' exulaverit, Citât Ce~n.
Cie. pro Dotho,, c. 2 y extr. Ad Qu.
frat. HI, 2~: "(Gabihiù~') undiquè
actus quum a me maxime VulSe-
"'raretur, non tulit, et me trementi
voce exHtfnt appellavit etsijani
in urbe.ipso'qne senatu versahtem,
quippe queni jufe negai~et rediisse.
Ut &Xf7tt<ntnon loci simpliciter sit
nomen, sed !tat:M, veteon~hont!.
5. Kft)~ot.Guetf. fcpotOt,erroreli-
brarii ignari. StoHdatn, quam. itt
AMo (sed utroque).recte'notât Ba-
dm: transpositiomemi, hoc ioco
 464 M. FABII QUINTILIANI
volunt speciem illius tempons ut sestatem, vel hiemem
huic subucttur:7/e Mt~estt/enttetcomt~ator"; ~ctu?n~, id
est, 7rp!~t~,quod eo referunt, Sciens commiserit, an in-
sciens? necessitate, an casu? et talia: ~Vnmerun~, qui ca-
dit in speciem quantitatis An Thrasybulo triginta5 pr<e-
27 m!0!~ debeantur, qui tôt? tyrannos xm<M/er!t? Catisam8,
cui plurimsesubjacentlites, quotiesfactum non negatur,
sedquiajustaratione sitfactum, defenditur: Tpo7roT,quurn
id, quod alio modo fieri licet, alio dicitur factum; hinc
est 6t~«~er loris c~M~ vel fame9 necatus: occasionem

'c~a~'t ponendi, mox autem, ~c- tur de specie, sed de causa, qu m

tum. Xft~Mn, habet etiam Tarv.,
neque in ullo prœterea libro ani-
madverti. Jens. Graeca ubique omit-
tit.
Illius temporis. Modo (§. ~5)
positi,ToS~not/. Opportunitatem
vocat Cur. Fortunatianus, 1. c.,
p. 56: nquam, ait, Graici fjxftt-
M~«tt sed multarum temporis
partium unam facit. Vide et Au-
gustin. 1. c. Hermogenes~de Inv. 3,
4, p. t~4t 46, promisçue videtur
ponere ~Mc* et x<t~M.
2. Comt!Mtor. Gue!f. comtMtor,
cum Voss. t, 3, Bern. Turic. qui
tamen apice duplicat m et post t
habet compendium scriptura;, non
prorsus manifestum. Hanc fere scri-
bendi nominis rationem probant
VV. DD. sed duplice s, quamquam
et simplex sunt qui defendant.
Dausquius, vol. H, h. v. e quoque
teneri posse existimat. Voss. 2, co)t-
versator, aberrante librario quum
Goth. det commeMator edd. ante
Gesn. omnes comessator. Tarv. sim-
plice s. R. et CAMP., comessa-
tor. En. ~tt~tct<ttr. eom;Mator.
De sub~tCfOtJo, vide III, 3, 6
quamquam hic non dialectice dici-
referatur ad certam aliquam quscs-
tionem. Explices quo pertinet. x
Vide mox subjacent. Intenditur si-
ne dubio reprehensio comissationis,
quod inter summam reipuHic.B ca-
lamitatem fuerit agitata. Quod prae-
mittitur ille, significat pervu!gatam
fuisse materiam, quam ta menapud
alios rhetores nondum inveni.
3. ~ctum. A)m. et Turic. ~ctor,
per errorem. Vide §. ta, adjicit,
sed non.
4. n~~ty. Sic ~o~Te~f~'roe/ttfMcip-
se Guelf. quum edd. meœ omnes
male dent~tretoo~Toyciv.
5. Thrasybulo. triginta. Hoc vi-
detur postulasse PotycraMS (vide H,
'7t 4) qui dixit, narrante Aristote-
le Rhet. H, 24, 3 ?T) (e~M~e~o:)
'r~AKOVTft T~P~WÛ~C K~TË\t.~Ë.
6. J'rœntta. Guelf. ~t'ftnto, cum
Bal., male.
y.Qmtot.Atm.Turic.eumObr.
quia. Admodum placet.
8. Causam. Turic. et Alm. causa,
cum Voss. i, Bern., mate, vide locus,
§. 25.–R. 2,causam.R. )etC.tMP.,
causa. EDtTOR.
9. Loris. ~ame. Modus ultionis
an fuerit concessus qu!Britur, ul-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 111, 6. 465
~acforMH~ quod est apertius, quam ut vel interpretan-
dum, vel exemplo sit demonstrandum tamen ~o~x; ~-yMv
vocant hi quoque 2 nullam ausestionem extra haec
putant. Quidam detrahunt duas partes, numerum et 28
occasionem; et pro illo quem dixi, actu3, subjiciunt
res, id est npx~xT~ quae ne praeterusse~ viderer, satis
habui attingere: cseterum his nec status satis ostendi,
nec omnes contineri locos6 credo quod apparebit di-
ligentius tegentibus, quae de utraque re dicam erunt
enim ptura multo, quam quae his elementis compre-
henduntur. Apud plures auctores legi, placuisse qui- 29
busdam, unum omnino ~<<ï<um7 esse, conjecturalem;
sed quibus placuerit, neque illi tradiderunt, neque ego
usquam reperire potui rationem tamen hane secuti
dicuntur, quod res omnis8 signis colligeretur, quo mo-
tionem ipsam ticuisse convenit. Ci- 5. Ne ~KBternsse. Guetf. nec p)'œ-
tat Gesn.BynkershœkiiOt'servatt. teriisse. Mox Goth. (tac. Gesn.) )t<*
Jur. Ro. V, 8, p. !~a seq. ed. Ge- statuSjpro~ccsfatttS.VideadI,
nevens. y6i, qui loris cœdere adul- 5,3o:~Ve/tOc/~Ct.
terum Ucuisse ait (exempla Valer. 6.I.oc.,argumentorum.VIc[.§.2~.
Max. VI, i, t3),~am<'neeafenegat, ~7<tumont!:t)to~fatutn.Goth.
qoœ non subitœ irœ sit uttio. (tac. Gesn.) omittit om)tt)to solus
t. yamett. vocant. Tamen il- quodsciam.
lud addam, vocari eam a Grœeis o 8. Omnis. Goth. et Jens. (taccnte
etc. Similis est ratio ejus tamen Gesn.) omnes, quod necessarium
quod connectit abruptam paren- ad reliquam eorumdem et Voss. 2
thesi orationem (vide Ernesti Clav. scripturam co//fyunttfrpro co//tye-
Cic.),'nquoitemnotioparticula: retur, quamquam veteri more po-
nunquam refertur ad subjectum terat omnis esse p)ura)is. Sed om-
verhi finiti, sed ad animum dicen- ?<M. colliguntur est in edd. ante
iis. Vide modo sed, §. t3. Basil. omnibus prŒter A)d. Levis
2. 77t <yMO~ue.Respice §. zS differentia, quod Bad. altera (i5to)
circa quai. omnis quaBStio. n et Cervic. dant co/~antttf. Possit
3. Dixi, actu. A)m. et Turic. ac- placere omnes. co/tf)tt!tr, ut Qu.
i~M~cumTarv.(Jenson.nonprae- ipse agnoverit, quod colliquntur
eunte) Ald. et Bad. Cerv. in marg. (videï, a, 2, <7tt<?~ co~u/Mt.
4. Res. 'cr~~ctï~. Sic fcre Pi- ~uod. ft'</<'<tt)')quum prœsertun
ThœametHermogenes,quamquam in qualitate hoc omnibus esse com-
.<icgutari mumero utuntur. mune aftirtnet: quia. potM((non
t. 3o
 466 M. FABU QUINTILIANI
do licet', qualitatis quoque solum statum faciamt, quia
ubique, qualis sit cujusque rei natura, quaeri potest
3o sed utrocunque modo sequetur2 summa confusio. Ne-
que mterest, unum quis statum taciat, an mulum, si
omnes causse sunt3 conditionis ejusdem conjectura dic-
ta est a conjectu, id est directione quadam rationis ad ve-
ritatem, unde etiam somniorum'atque ominum inter-
pretes conjeetores vocantur4; appellatum tamen est hoc
S! genus varie, sicut sequentibus'* apparebit. Fuerunt qui
duos status facerent Archidemus~ coM/ectur~/eM~et fi-

pOMt'f). Sed languet omnes res pro
omnis res. -Ed. CAMP.habet colli-
geretur. RR. 2 colliguntur. ED.
–~)t! Vide V, c. g, fortasse ta-
men hic latius accipit quam illo
loco, ubi a ~fx/M~): ftiseernit M-
~M6~.
). Quo modo licet. Sic Guelf. etsi
conttnuaïa senptura. Plerœque edd.
vett. quOMtodo~tbet, post quam vo-
cem mterpungunt, ut ipse Goth.,
et quidem maxima diremptione.
Pessime; Voss. 2 non memoratur,
ca:teri omnes videntor hoc vitio
carere. L. Valla, inquit Turne-
bus, habet quo modo licet quali-
(atts, etc., duae lectio communior.
est. Reprehendit autem opinionem
superiorem ab absurdo. ED.
2. Sequetur. Alm. et Turic. se-
~ueretttf.
3. Sunt. Ita Guelf. et Goth. Cœ-
teri, quantum video, omnes sint,
nisi forte neglectum hoc in Codd.
conferendis. Sponte succurrerat in-
dicatiyus.quumconjunc'ivononsit
locus. RR. t, 2, 3, et C~Mp.,
habent sunt. CAPP. et ed. Ilack.
sint. En.
4 ~ocaMftO*. lia omnes at R.
Cod. noster i ethibet vocamus. ED.
5. Sicut M~M~Hft'tw. Sic Gue)r.
Voss. 3, Alm. Turic. Cœteri inse-
runt in, quod displicet,. quia appa-
rebit h. 1. est pro probabitur. Aliud
fortasse est in epistolis apparet
J, 34, quamquam ibi quoque
omittunt t)t Guelf. Voss. 3 et Goth.
(tac. Gesn.) cum Voss. 2. Facile in
natum ex ut antécédente, nisi ma-
lis m~uentttttsjungere, quo mo-
do de rebus in suo opere scriben-
dis tamen fere non toquitur.Vide 11,
t~, ubi vieissim male deficit in.
–RR. 3, sicut. R. 3, CAMf.,
CApp. et ed. Hack. sicut in. Ep.
6. Archidemus. Guelf. ~fc/nede-
mus cum Goth. sed cui a correcto-
re demum inserta est littera e.
(Mox§. 33, itidem in utroque Cod.
ut et Voss. 2. fn 3 autem Voss. ~)'-
chedemo, in Bern. ~rct~~emo. Tu-
ric. arci edomo.) Hic, ut animad-
vertit Lipsius Manud. ad Stoie.
phil. I, 12, a Graecis fere Archede-
mus scribitur, a Latinis ~rc/nde-
mus; Straboni, 1. XIV, p. 6~, est
'A~<(~tjM< An hocvotuit tibrarius,
quem secutus est qui scripsit Voss.
3, Archademus?,Goth. et Guelf.
scripturam ortam credo ex correc-
tiooe ejus qui, quum invenisset Ar-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. IH, 6. 467
nitivum, exclusa ~uct/ttate~ quia sic de ea' quaeri existi-
mabat, Quid esset :ft:~Mum? quid :?~u~Mm? quid dicto
audientem non esse? quod vocat, de eodemet alio 2. Huic 3~
diversa3 sententia eorum fuit, qui duos quidem status
esse voluérunt, sed unum 4 infitialem,alterum juridicia-
lem infitialis est~, quem nos dicimus conjecturalem,
cui ab inStiando nomen alii in totum dederunt, alii in
partem quia accusatorem conjectura, reum7 infitia-
tione uti putaverunt. ~Mn~cM/t~ est, qui~ <y[xo:[o~oyt!:o; 33

chMemum vellet dare ~rc/tcde- dedit Btttc. R. t et C~Mp., ~u[C

mum, cujusmodi aliquid apparet
in Goth. Nam diversos ~rcAedemum
et ~rchtdemum, quœ est Lipsii du-
bitatio 1. c., non magis credo quam
Menagius ad Laertium VII, 40.
~rcAtt/entM~. De nomine vide par-
tem primam nota*. Stoicus prima-
rius, qui de ~bee et de ~ementM
(fortasse, uno opere) scripsit, sed
totam philosophiam libris videtur
illustrasse, iisque ijjtelleetu diffici-
libus. Sic enim Arrianus Epiet. 111,
a 6K6~0C ~T'~ ~OV6f, OTt6V06t*A~6-
J'~ot. jCiceroni Acad. fV, seu Lu-
cullo, c. ~y, audit princeps dialec-
ticorum (et est hoc, quod tangit
Noster, dialecticae. etiam artis) et
opiniosissimus lionzo. Vide de eo
Fabr. BibL Grœc. Harl. III, 540.
t.~cdeea.Jtadequatitatequœri
existimabat Archidemus ut res
omnis ad deËnitionem rediret.
2. De eodem et alio. CoDrerreju-
bet Gesn. §. 37,49; VII, 3, 8;
Cie. Topic. c. 22, 23; Partitt. Orr.
c. ta.
3. Huic diversa. Ita Guelf. Goth.
Joann. Alm. Bern. et edd. mes an-
te Leidensem omnes. Ea cum re-
centt. JVtnc, quod etiam ex Tune.
affertur. Vide H, 5, 92. Capper.
cftt/ersa.ED.
4. ~b/Merunt, sed unum. Goth.
et Jens. (tac. Gesn.) omittunt sed
cum edd. ante Ald. quem'erroretn
revocarunt Gryph. et Steph.
5. 7/t;a/M est. Ita Guelf. Bern.
Alm. Turic. Castert, quod sciam,'
eum edd. meis omnibus, praeter
Obr. fortasse ex Argent. et Capper.,
est omittunt; contorte. Neque pro-
babi)e fit, tam ignaros librarios,
quales Alm. et Turic. scripserunt,
aliquid de suo addidisse, explican-
di causa, est autem, una littera e
signatum facile intercidit. Vide
Drakenb. ad Liv. II, 33, 5. Mox
)t0! omittunt AIm. Turic. Voss. 3.
-Est omittunt RR. l, 2, 3, At
edit. CMn'. hanc vocem servat. En.
6. Quia accusatorem. Gue!f. et
Turic. qui acc. ad sonum melius,
et fortasse ad sensum quoque.
RR. t, 5 et C~Mp-, ~ut. R. 2, CAp.
et ed. Hack., quia. En.
~ccMM(orem.Mnt.Vid.§. t5.
Infitialis ap. Cic. quoque Top. c. 2.
8. Qui JtxctfoA&~Koc or<ccedicitur.
Goth. et Voss. 3 miro consensu
que agere ~x. dic., unde rectissime
efncit~e5n.<?. a. Cf~c~< d., soli,
quantum video. Aoct~~c')~
3o.
 468 M. FABII QUINTILIANI

~rsece dicitur; sed quemadmodum ab Archidemo qua-

'litas exclusa est, sic ab his repudiata finitio nam subji.
ciunt eam juridiciali, quaerendumque arbitrantur, Jus-
tM~~e' Mcn7e~:M~ appellari ~t<06~o~!C!a<Mr, vel
34~r<u~j ue~amcnttotm? qua in opinione Pamphitus~ futt
sed qualitatem in plùra partitus est plurimi deinceps,
mutatis tantum nommibus, in rem, de qua non com<e~

Ha*c apud Hermogenem, p. 12,13, Gibs. et Obr. solos invenit Burm.

species est ejus cens titutionis,quae (addit ipse deinceps Gryph.) est
appellaturqualitas. nepi~ ~e- etiam in Stoeriana, et Chcuetus vo-
~txM('orotOTMc). x~v/~ey 'aj'f~jUe~.ÂOV-luit dare si opéra; paruissent, non
TOCEO~Tftt ~ef~jM~TtJtM. etV/<6f TOt item Leidensis. Idem error in Geo.
tS'E~'P~~MËVÛV M'~6C<OUif X~t~fC~t~t, ponic. Grâce. to, 3g, ed. Nietasu,
evo~et 'ToJ'rcft<~xecfOÂo~ Ad hanc vol. H, p. yo~, ubi pro nct~<\ot<
formam redigere velle videtur Ci- Cod. Guelf. n~«!«, item apud
ceronis de Jnv. doctrinam Mar. Vic- Fabric. Bibf. Gr.ec. Har!. ( ap. Fa-
torinus ap. Pithœum, p. n6 yu- bric. ipsum enim recte) IV, 486.
tc rit~c~ sempet'depra'terito est; R. Pamphilus. Ed. CAMP.
nMOtt'aHs semper de future qu.e Pamphilius. En.–Pam~us. Aris-
tempora in ipsarurn partium de- tot. Rhet. JI, 23, -)!, memoratur
« Snmone videtur Cicero non de- ri na.jM~t\tu Tt~t!) quae tota constet
« clarasse. Is sane de Inv. f, 11, ex petendis et fugiendis sive eo
et tf,23,j'urt(<tCta/em vocat spe- solo argumentorum loco, qui sit in
ciem rationalem eonstitutionis je- rébus ad faciendum atiquid vel im-
ttera/M, ut ipse appellat, qua: <jft<a- pellentibus, ve) inde deterrentibus.
litas dicitur Quintiliano et aliis t Hune ergo esse cujus mentionem
quum ne~otta<;s sit ejusdem ei spe- faciat QuintH., .facile credo. Qui
cicsIcga)is.Vtde!H,4~5;it.huj. utrum sit idem pictor apud Nos-
cap. §. 58. Hermogeni rationalis trumXII, [0,6,etPUniumatiquot
speciei ipsa rursus pars est. Jn To- locis Item Aristophanem Plutarc.
picis,c.2~ttrttt;ctaj'fmCteero v. 385, ejusque scholiasten (etsi
appellat, quam in Inv. jetteraient; hic quidem Pliiiiano est antiquior)
genus igitur, non speciem. !nbriea est disputatio. Nequemagis
t. Justumne. ~e~. Recte Gesne- ad liquidum perduci posse credo,
rus, et ante eum Badius monent utrum ad hune unum pertineant
vel non esse référendum ad lie, ve- loca Ciceronis de Nat. D. I, 26
lut disjunctiva" qua:stionis alteram (vide Diog. Laert. X, t~), et de
narteM, ubi oportebat dicere an; Or. 111, 31, quorum pos~remum
sed esse indicem alterius exempli nondum inte))igo; quamquam tan-
ejusdem quaestionis. Vide I, 6, 32. tum ex eo videtur apparere, picto-
2. Pam~/ii/u!. Sic Codd., puto, rem eumdem et rhetorem fuisse
omnes. fant~/tt~M!, quod apud creditum a Cicerone.
 INSTITUTIONIS ORAT. MB. III, 6. 469
et :M rem, de qua eo~e~' nam est verum, nec aliter
fieri potest, quam ut aut certum sit factum esse quid, aut
non sit si non est certum, conjectura sit si certum est,
reliqui status. Nam idem dIcitApoUodorus 1, quum quaes- 35
tionem aut t?t rebus extra posids, quibus conjectura
explicatur, aut in. nostris opinionibus existimat positam,
quorum illud ~xypaTtxM,hoc ~spts-~otK; vocat: idem~ qui
et~po~~Ttxovdicunt, id est ~u&:u~ et prce~ump-
K!Tpo).o7rTo~
t. JMem.)o//o~ortM. Creditur misecu!tt).Agnoscism(ine'TeT,
a Quintil. Apollodorus sua parti- quod sufficere puto ad efficienduin
tione idem significare quam quod ex prioribus istis perturbatissim!s
illi qui t'o~tta/em et juridicialem &~oX)t,ut~.fuentcumtCOnfu5um,
solos faciunt status; et sane 'nr~ ctdeineepst))austumasimttit.
~tftTtxct est status 't. seucot~'ecf., Accedit ed. Tarv. (mearum anti-
<< e~Ot'fn contra versatur t')[ );0!- quissima, nam Jens. grœcis ]acn-
tris de juste, :Bquo opinionibus ubi nas relinquit) sic dans graeca haec;
nulla facti qua;stio. ~oÂM~TtKo]'et ~o~H/~Ttxov. Vide?
2. Idem ~ut. Guelf. Idem ~UtE. transposita vocabula et plane no-
Goth. (tac. Gesn.) Idem quia eum vum tt~~a'totct, quod venjm qui-
A)m. (R. C. noster t) Turic. Voss. l dem non credo, sed qnod propius
(an a?) Jens. (tac. Gesn.) Mem~ue sit Nostro, quam recepto. Jam, a
cum edd. meis ante Stoer. omnibus Locatelli inde ed. omnes, quos
et duobus prœterea Burm. male. quidem norim, libri dant ~t~e?,
3. 'Ae~o\)t;r'ret. Ita Goth. (et ed. quod quum a mera VV. DD. dtvi-
CAMP.) Reliqui duo quos ipse in- natione profectum credam, pro
tpexiCodd. monstrumafiquodpra; eoque vocabulum lexicis graecis
ferunt scripturœ, in quo ut recep- ( ante Scbnelderum ) ignotum in-
tum &?r~oTnon esse apparet, ita vexerim, ditigent!us scripturae meœ
quid sit non facile dicas. Turic. ta- rationem reddere debui. Quod
men, si conféras vocem alteram Codd. nulla affertur. varietas, non
gra;cam, quae sic scribitur ibi, ~o- possum quin negtigentiam inter-
Â~TM~ot, item Nostrum dare vi- preter conferentium quum pra"
debitur. Hi enim sunt ductus a sertim Voss. a et Alm. a suis Goth.
~MtTCt.Ut, in i!to, Tt manifesto et Turie. prorsus h. 1. deficere a
est pro <!r, ita et hic, eamdem muta- verisimilitudine magnopere abhor-
tionem afferens, habes ~fo~ttirTet. reat, et forte omnes, quos mihi )i-
Jam paulo confidentior accedo ad cuit consulere, deserant receptam.
Guetferbytanuni monstrum procu- -R. t, C~pp. et ed. Hack., ~e~tv.
randum. fdestbujusmodi: MTro~'rt- En. *A?r~OÀM!TTOV. 'crpoM~'T~oy.
TQf(nam figura qua: bis est in hac Prius est, quod nullis nostris <~c-
voce ex ratione Montefaiconii Pa- A);<M, h. e. <mt~f{ (utroque enim
tœogr. p. ~20 et 336 est tertii deci- vocabufoappeiiant,Y~eCIc.Acat!.
 4yo M. FABII QUINTILIANI
36 <um~quoslgntdcatur' 1 de quo liquet2. Idem 3 Theodorus
qui de eo ~n sit, et de accidentibus ei, quod esse constat~~
td est trspt où<rt(x~
xM<r~~66g))xoTMv,
existimat quaen, nam in
his omnibus prius genus conjecturam habet, sequens
rellqua; sed haec reliqua Apollodorus duo5 vult esse,
qualitatem, et de nommer id est6mtivam~ Theodorus,
Ij<teuU. c. to; it. Topic. c. Vide gest. XXI, t, 3' pro -verisirinile
modo positam ApoUodori partitio- est, pro comporte fere est, monet
nemitemPosidonii,§.3~)<)sse- Buda'us in Comment!. Gr. L., p.
quirnur, de quo igitur dubitamus, (ed. Basil. i556) 78$. Cui exemplo
donec facta constent; posterius, Gesnerus in Thcs. addit Tac. An-
quod in animis nostris versatur, nal. XIV, 6~, 5, pnBSttm~funr ha-
proptereaque certum est. Id &e<!nt.!nest tamen signincMio ejus
est. Sic Goth. eum Voss. 3 (an 2 ?) persuasionis, quae ne indigeat qui-
et Obr. (haud dubie ex Argen- dem probatione, qa:B jam ante
torat.) Atm. idem Turie. ide, qui eventum sit in animo, sieft et in
voluit 'eamdem scripturam dare, Graecis *j!<)~<t et tttO'dL.Ad Idem
sed uterque falso pro id est (vide esse inteHigendum (<<ctt)tt,Mtttt[tnt,
III, 5, ~). Jens. (tac. Gesn.) et (in sponte apparet.
quo latet verum) cum editionibus 3. Idem y/<codonM. Guelf. Item
ante Basil. omnibus pra:terAH. qui Theod. cum Bal. Goth. Alm. (ao
pra'fert quo, quod deinceps est in Turie. nil memoratur) Bern. etedd.
omnibus edd. praeter Basileensem, Jens. (tacente Gesn.) meisque ante
quae ex conjectura Philandri exhi- Stoerium omnibus. Cave atLtem va-
t)et quibus. In Codd. ipsis inveniri rietatem a Burm. et Capper. nota-
errorem trajiciendi hujus quo, cu- tam accipias, quasi pro Theodorus
jns infra locus est post ~reKum- hi dent 7'Aeo, quod secus est in
ptum, argumento est Guelf. in quo iis quos contuli; debebat fieri com-
est recepta </tc. quo dub. e. pendinmsie: r/teod. errorisvitandi
Quam aptum sit h. id est vide causa.
mox §. 35, et supra ad )U, 5, Quo< coMtat. Jens. (tacente
Ed. CAMP., dicitur id est. R. ), Gesn.) q. constet, cum edd. ante
~tCttntff.ËO. Bas. omnibus. Placet. Codd. vidcn-
). J'f~.<[(t?!p(Mm, quo ~nt~ca- tur tueri Indicati~Tjm. R. 2 et
tur. Ita Obr. itaud dubie ex Argent. CAMP., coltstat. R. <, co)t!t< En.
Prope accedit Alm. pra' ~md sign. 5. Duo. Abest hoc a Voss. 3.
Etiam propius Turic. ~'ftK. quod Velim a pluribus; concinnitati of6-
~~)t. Ca*teri tibri omittunt quo. Vi- cit, quoniam non sequitur Theo-
de notam proximam. –Ed. CAMP., dorut ~ua<uo'
quod ttynt/!<;att<r. R. i et CAPP. 6. ~tnttti/am. Accommodavit ad
omittunt quo. En. grascam vocem c~<t<ytv,quunt ipse
3. ~fŒ~um~tunt. de quo h~fuet. statum fere dicat, non constitutio-
Sic yjrtCSumptMtn est usurpari Di- nem. An scripsit: ~ttone'B?
 INSTITUTIONISORAT. LIB. III, 6. 471
~t<:< <~tM/e,~uc[n~t<m, ad c!/t~u:< Suntqui et' t/e eot/e~ 3?
et de alio, modo qualitatem esse, modo finitionem velint.
ïa duo et Posidonius~ dividit, vocem, et res in voce
quaeri putat, ~n s:yn:~c€t, quid, ~uam~ multa, quo mo-
do? in rébus 4 con~ecfMram~quod xecr'aMoM~vocat, et

t. Sunt qui et. Sic Guetf. Turic.
Coth. Jens. (tac. Gesn.) cum edd.
ante Basil. omnibus. Reliqui sunt
et qui. Minus habet tœdu oratio, si
hic ad rem refertur et, quum mox
etPoMW. ad hominem. –ER. l,
.2, 3 et CAMP., sunt qui et. CApp. et
ed. Hack., sunt et <~ut. En.
9. fo~Wontm. Dures hoc nomine
fuerunt. Celeberrimus Apameensis
Syrus, qui Rhodias dici maluit,
Panoetii discipulus, Pompeii Magni
magister. Cujus etsi rhetorica fere
non memorantur a scriptoribus
(nisi quod 6~ft'~o)'~KT<cr6p<xe~eo)?
scripsisse dicitur) tamen hujusmo-
di dialectices et rhetorices tractatio
magnopere cadit in stoicum. Alter
a Suida (secundo loco) et Eudocia,
p. 365, memoratur Alexandrinus, 1
cui ptura ad rhetoricen pertinentia
tribuuntur, sed quse ab aliis dican-
tur esse Posidonii, sophista; Otbio-
politani, quos prohat Suidas. Vide
Fabr. Harl. IIf, 572 seqq. Ad « di-
fMtt intellige omnem rheton-
ec; « hanc quam tractamns ~<t~-
</~ftT<~V.
3. Quid, quam. Guelf. quicquam
cum edd. (de Jens. tac. Gesn.) ante
Gryph. omnibus. Sed levis erat er-
ror ejus, qui, quum junetum cre-
deret vocabulum, solita ratione
(vide y, 6) scribebat ~Utc~ttam
pro ~utJ~ttant neque indigebat
locus Regii emendatione, qui se
pro qui malle ait quid, pro quia
autem (qnod equidem nusquam vi-
di, neque in Codd. neque in edd.
meis ante-Regianis Jens. et Tarv.)
quam. Vera scriptura haud dubie
est in reliquis Codd. ut in Britann.
tribus, Alm. Turic. et certe in Goth.
In Voss. t,3,~uan:qMom.–QuM,
quam multa, quo modo, etc. Posi-
donll haud spernenda videtur de6-
nitio. ïn qualibet enim causa, ju-
dicatur aut materialibus argumen-
tis, veluti verbis, scriptis ante actum
editis, et instrumentis quibus usi
sunt u qui factum pepererunt; et
ea sunt quae nostri vocant preuves
matériellès; aut conjecturis, pro-
bationibus moralibus, inductioni-
bus, quœ omnia dicimus pr~som~-
tiOM et probabilités; sa*pe etiam,
praesertim nostris temporibus, duo-
bus simu) his argumentorum gene-
ribus actio instruitur et perËcitur
v. c. quando quaentur quid, quam
multa, quomodo; postea quae sit
facinoris qualitas, quae fuit mens
perpetrantis, etc. De argumentis
autem materialibus judicatur per
certam et expertam probationem
de proba-
(on juge parconviction)
bilibus seu conjecturalibus, judi-
catur x~'r' <tM))?<t, per persuasio-
nem (par le sentiment intime du
vrai); et id est quod eleganter et
verissime Plato multis in locis de-
finit <tM))~'t To!! 0~0:, id est, Te?
~9o« et id est munus civium jura-
torum (du jury) quibus delictorum
definiendorum facultas datur. ED.
4. In rebus. Gbth. (tac. Gesn.)
 472 M. FABII QUINTILÏANt

~ua/tfatem; et~:mt:onem~ cui nomen dat~~ot~et

ad aliquid, unde~ 2etilladivisio est, alia esse ~cn~ alia
38 !?Mcn~a\ Celsus Cornelius duos et ipse fecit status ge-
tterates, ~M sit? Quale sit? Priori subjicit4~n:(<o?te?n,
quia aeque quaeratur, ~n sit Mcrt/e~M~~qui n:7t:/se sustu-
lisse de templo dicit, et qui privatam pecuniam conrite-
tur sustulisse; qualitatem, iu rem et scriptum dividtt
scripto quatuor partes legales exclusa translatione,
quantitatem et ?ne?t<M ~ucMhonem~ conjecturae? subjicit.
ut Guelf. omittit in, cum edd. ante 5. An sit sacrilegus. Exemp)um
Cryph. omnibus (de Jens. tacente magnopere frequentatum Nostro
Cesn.)ctCodd. A)m.Turie.;ma)e; auisquerhetoribus,utHermogeni,
et Britannici saltem videntur tueri et scriptori ad Hereun. I, 12, et
M. R. t et CAMP., rebus. En. ipsi Aristoteli, vide §. 49.
KeM*~9<?<t. Guelf. omittit xttï', 6..Menti! qu<Httone!K. Vide VII,
male. Aliquot edd. ut Tarv. «- 2,t,6.Ha;retinhocIocoGesn.
T~~ret~tv; mâle. quod, post alteram partem ~Ma/i-
t. KM* ~totctt, quod rationis vi tatis a Celso constitutœ (i. e. scrip-
et cogitationis. vi probetur. T'JnN. tum)explicatam,prior, r. e. res, non
2. <7)K~e.H. e. ex quo genere, tractetur (tuarc pro cotn~c~m'tC
cujusmodi vide §. 2~: «/tt~c. malit con~'eett(r<;Brei. Sed Quintil.
a adulter. VIU, 6, 51, « :)~e sunt. n quid in qualitate esset )'M, '~pposita
3. ~cr~ta. tnscrtpta.Vide m, illa scripto, a quovis inteUt~i ratus
5, 4. 7)!Mnpta ne forte quis sollici- (sunt autem quœstiones de <B~uo,
tet, matitque non scripta, quod justo, etc.), eam partem Htdivisio-
Francio accidit, consulat lexica. ne Celsi persequi neglexit;. quum-
4. Priori subjicit. Ita Guelf. cum que videret posse quœri, fjuo tan-
Voss. r, 3 (hi tamen nescio utrum dem loco Celsus poneret quant. et
hic an mox). Caeteri libri, quod ment. ~uaMr. (quas alii soient par-
sciam omnes subjecit, quod mihi tes facere qualitatis, vide VII, 4,
displicebat, ob id quod sequitur t) addidit protinus, eas a Celso re-
*quia qu<pmtuT)).Vide 111, 3, 8, latas esse ad conjecturam, vel sta-
tradidit. Neque obstat, quod modo tum,~<tMt.
est fecit, sequente «An Ht. » Quaes- Co)~'ectur<B.u&/t'ct't. Sic de di,
tio ipsa ibi ponitur et est quasi pro levi Codicum, magna, ut opinor,
nomine substantivo praeteriti au- sententitc auctoritate. Goth. enim
tem ratio est ea, quod refert quid (tac. Gesn.) su~'ectt quidem, sed
~certt Celsus hic contra ejus li- subte'puncto e, quasi voluerit Icgi
brum recenset. Qnamquam non dif- !tt6tCtf. Qnis autem ferat f/it-tWif.
Nteoj' isto quoque loco malle me subjecit? Sed illud corrumpebatur
facit. Vide tamen §§. ~jS, ~7. difHci)ius. Vide notam proximam.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. IM, 6. ~3
Est etiam alia in duos dividendi status ratio, quae docet, 3g
aut de substantia controversiam esse, aut de oua/ttate;
ipsam porro qualitatem aut in summo genere consistere,
autin SMCceo6nt!6tM:de substantiaestconjectura. Qusestio 40
enim tractatur rei, ~ac~ sit? ~/t~?a< ~~u<ure! sit?a
Interdum etiam mentis'; idque melius, quam quod iis
placuit, qui statum eumdem facti nominaverunt, tam-
quam de pi seterito tantum, et tantum de facto2, quaere-
retur. Pars qualitatis, quae est de summo génère~ raro 4'
in judicium venit quale est, Idne sit /tone~<Mm,quod
vulgo /<!u<6t<ur4?Succedentium autem anae~ de com-
muni appellatione, ut, Sitne ~cn/e~us, qui pecuniam
privatam ex temp/o~urattMe~? Aut de re6 denominata,
uhi et factum esse certum est, nec dubitatur; quid sit,
quod factum est, cul subjacent omnes de /!one~<:s,M-
lis, t<~7~!M~quaesttoiies. His etiam caeteri status contineri 4~
Libri quidem, quod sciam, omnes deFInib.iJ,t5:"Ego,ait,judi-
subjecit, quod in Guelferbytaao ip- co. quod. sit ipsum per se rec-
se cognovl et e Turicensi affertur « tum atqne )audabi!e,non ob eam
ob aliam varietatem, quia conjec- causam tamen. dici /)onMhtm
turam ibi pro eo)t/eettt)-te. -Nostri esse, quia /au</ctttr a multis, sed
habent ~tt~tectt. Eu. quia tale sit, ut,vel si ignorarent
). Mentis. Ita Codd. et cdd. om- id homines,vel si obmutuissent,
nes, praeter ~)d. (sed utramque) «sua tamen putchritudineesset,
quT dat: intentionis et no/ttntatts; speeiaque iaudabile. Vide de
mira gtossatoris licentia. Off. I, 4 extr.
2. fnBtento.<M;to. Quum~actt 5. ~to' aut. Ad a/t<B intellige
dicimus statum, et tempora exclu- parte!. Sed quod subjicitur aut, pro
dtmn;. pra'sens ac futurum, étant- quo exspectabas <)<B iterum, id
Ktttnt faciendi, in quas tamen ipsa quidem mihi quam maxime videtur
quocfue cadit status conjecturalis. insolens.
3. QMN/t'fNtM. de summo genere. 6. Re f~HOmMafa. Opponitur
Vide lib. VII, cap. 4,§. t. commtotf appellationi, qua totum
4. Idne. latidatur. Ex Aristippi aliquod genus sit comprehenden-
doctrina (Diog. I..tert. g3) «x- dum, res, qua* nomen suum jam
<f'6V. St'V~t<]J[Jf76t
J'~etfOTj )? tt~~OV accepent, proptereaqu~; certa sit,
~\< to~aMxeti t9tt. Huic opposita in quaque de nomine jam.non qus-
est stoicorum, quos secutns Cicero ratur.
 4?4 M. FABII QUINTILIANI
dicuntur, quia et quantitas modo ad conjectur amrefe-
ratur, ut Yt~o/on~sol2, quam terra? modo ad qualitatem,
Quanta pceKa quempiam, ~Manto~e pr<xmto, sit affici
justum ? et translatio 3 versetur circa qualitatem et defi-
43 nitio pars sit translationis4; quin et contranae leges~, et
ratiocinativus status, id est syllogismus, et plerumque
scripti et voluntatis ) aequo nitantur (nisi quod hic tertius
aliquando conjecturam accipit, Quid senserit legis con-
~<:tMtor?)~ambiguitatem vero semper conjectura expU-
cari necesse sit; quia, quum sit manifestum, verborum
intellectum esse duplicem, de sola quaeritur voluntate.
44 A plurimis tres sunt facti generales status, quibus et Ci.
cero in Oratore 6 utitur, et omnia, quae aut in controver-
siam, aut in contentionem veniant; contineri putat, Sitne?
Qu:6<Mt?Qua/e~?quorum nomina apertioràsun~quam
45 ut dicenda? sint idem Patrocles sentit. Tres fecit et

t. Quantitas. qualitatem. Vide tertius est scripti et f0<u)t(att!. Vi-

Vn,2,6;it.IV,t.
3. ~foForttc sol. Nam mathema-
tici aiunt undeviginti partibus ma-
jorem esse terra solem Epicurus
vero tantum esse quantum nobis
videtur. Anaximander apud Plutar-
chum solem a;qua)em facit terra',
cireuitum vero ejus quo vehitur,
septies et vicies esse majorem.
Conjecturais itaque erit qua;stio.
TURKEBUS.
3. Translatio. Quoniam et ipsa
de jure'disceptat, quamquam de
solo actionis jure. Vid.not. ad§. n.i.
~P<?/ut!tt0. translationis. Quo-
niam de6niendo amolimur a nobis
eam, qua; intenditur, actionem, ut
Mcr;7e~tt, si privatam modo pecu-
niam sustulimus de templo.
5. Quin et cotttf'anfB Re-
censet hinc status /e<70~ quorum
de JM, 5, 4; item mox~ §. 46.
De ~o~Mmo, supra §. t5.
6. 7t Oratore. C. t~: Quidquid
e est, quod in controversia aut in
« contentione vers~tur, in eo, aut
sitne, aut quid sit, aut quale sit,
Item de Or. I, 3t H,
quaeritur.
2~ extr.; 26 extr.
Dicenda. Sic Guelf. et Tune.
eum Codd. puto omnibus praeter
Goth. Voss. 2 et Vallensem e quo
docenda se dare narrat Badius, 1
quamquam parvi référât-, quem imi-
tantur Cerv. Basileenses dus, ali-
quot Burmanno memoratœ et Ges-
nerus, Gryph. tamen msus (t5~)
dtcettJt! retinet cum vett. edd. om-
nibus. Et hoc solum verum, quo-
niam ne dixit quidem nomina ista
Quint. ( quae forent co;ecf. finit.
qua~'t.); sed sponte inteHiguntur.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. Ht, 6. 47~
M. Antonius', his quidem verbis PaMCce re~ sunt~ qui
bus ex rebus omnes orationes nascuntur, factum, non
~actum~u~ injuria; bonum, ma/um. Sed quoniam, quod
jure dicimur fecisse~, non hune solum intellectum ha-
bet, ut lege, sed iUutn quoque, ut juste fecisse videamur
secuti Antonium apertius voluerunt eosdem status distin-
guere itaque dixerunt conjecturalem, legalem3, juridi-
cialem, qui et Virginio placent~. Horum deinde fecerunt 46
species, ita ut legali subjicerent~mttonenï, et alios, qui
ex scriplo dicuntur; legum contrariarum, quse ~Tt~o~~
dicitur; et scripti et ~6n(en(:6Pvel voluntatis, id est xecTo!
xMAx-~t~; et~ETcc~~tv,quam nos varie translativam,
poTo-j
tretnxM~pttuaM! transpositivam vocamus; truUo-/t~o'~
quemacclpimusrat:oc:n~!fum,velco//ect:fum;atn6:~u!-
tatis, quae ~[ëo~M nominatur; quos posui, quia et ipsi a
plerisque status appellantur, quum quibusdam legales
potius ~uee~ttone~eas dici placuerit6. Quatuor fecit Athe-
Nomina docere pro declarare, ex- definitionem, ibid. Caetera si quis
planare vereor ut recte dicatur. diligentius cupit cognoscere, is ad-
EH. t, 5 etCAMp., dMenda. R. 2,~0- eat lexicon rhetoricum Ernestii V.
cenda. En.atroc. Vide 11,15, !6. C. utrumque. ~tf~tnto. ttem Cor-
i. ~ntontu~.Vide HI, tg. At- nificio in Rhetor. ad Herennium.
tende autem simplicitatis antique Virginii autem crebra est mentio
colorem in hoc fragmente. apud Quintilianum et Plinium ju-
2. Dicimur fecisse. Tarie. dici- niorem. TunN.
mus f. Guelf. Jtctt~tuy cum 5. yrattsumpttt/Nm. SicCodd. mei
Voss. 2, neque tamen mox pro vi- Guelf. et Goth. cum edd. vett: ante
deamur est ut~eantur. R. i, di- Gryph. (exceptis Badii et Veneta)
Ct)nt<r. Ed. CAMP., dicimus. Eo. simptici s exprimunt vocabulum
3. Legalem. Eum igitur significa- quod placet. Vide I, 7, 4-
~itAntoniusistis: injuria, qui- 6. Qttum. phcttcnt. Ita Alm. et
bus ad leges solas respexit, non ad Tune. (vide ad <j. to) quam scrip-
justitiam. turam expressit Obr. solus, fortas-
4. ~tr~tmo placent. Vide III, t, se ex Argent. Guelf. et Goth. quum
21. Idem numerus eademque no- omittunt, sed dant placuerit, cum
mina statuum apud script. ad He- cdd. Jens. (tac. Gesn.) et vett. ante
renn. I, il, qui et ipse ~tftmœ Cervic. excepto Aldo. Hic eum
(seu legali) constitutioni subjicit reliquis omnibus pra'fert placuit,
476 M. FABII QUINTILIANI
vel~op~?~
naeus, 7rpoTpsjrr[:')~<rrx<nv, Id est e~of~at!
~!<m,quIsuason3eestproprIus~<rtt-~E~quaco~ec<ur6ttn
S)gmflcari, magis ex his, quse sequuntur, quam ex ipso
nomme apparet;u~~xTtx~'ea/tntttO est, mutatione enim
nominis constat ;~un~c<a/e?M) eadem appellatione grae-
ca~, qua ceteri, usus, nam est, ut dixi, multa im nomi-
sine quum. Rationem Gothani non '~etparentibusetliberis~etc.Yi-
improbat Gesn. qui videtur acce- des hnjusmodi pro'cc~h!; qua* op-
pisse optativi Graeci potestate, ab- ponuntur decretis, tocum hic esse
iegans ad §. St. Sed obvertit sibi nullum; iis tamen proprium ~<-
ipse §. 54. Hecepta recentiorum a<I tt~M: vocabutum, ut quide'n vide-
sententiam par est nostrœ, ad veri- tur. Contra, praeter veterum )ibro-
tatcm criticam eidem cedit. -Ed. rum auctoritatem, <!rft~e~~ solet
C.tMp., fjfttMm. ~/aeuertt. RR. t, cum 'crceTB<n'6<v conjungi ctiam a
2, 3 ,acuen(, omisse tjfuum. CAPp. Glossographis ut Hesychio, Pollu-
et éd. Haek., ~/actttt. En. ce, non uno loco. Quod enim <M-
t. n~e~MfTfX!!)'.Ita Gue)f. et Tu- ~tttt!~dee]ar.)n[iidemper~fof/-
ric. quamquam latt. litt. Goth. et ~{uttu, id equidem ad defe~dcndam
Bern. idem grœcis. Jens. (tacente vulaatam seripturam facere non pu-
Gesn.) ~amtet/t~cen (quantum ag- to. De universo genere trt.jM~t<6u?<-
noscere possum prse correctionc xNegisseistoloco nonTideturAthe-
ejus, qui in exempte, quod tracto, na :us. Inter figuras tamen senten-
effecit ~cronKeticett ) cum Loc. et tiarum IX, 2, <o3, e-t/tOffHttO est,
Ruse. ex quo monstro rectissime cui snbjicitur grœeum ŒM'rtJMf.
eruit Regius parormeticen. Tat'v. 2. Qui. ~t'o~nm refer ad !t<t-
(vide ad III, 3, )?., propt'ts) et tum, ne hserfas in masculmo.
Venet. cum recentioribus omnibus 3. ~~Tf~tMy. Nomen, quod ipsi
A corrigendo me pxne
<cr~cttV6TfX)))'. Quiut. minus notum fuisse videtur,
absterruit Gibsoni de suis Codd. si- reeteexusugrammatieorumi))ns-
lentium, quod tamen neg)igentia], trat Capperonnerius et hic et in
ex parte saltem tribuendum suspi- pra-f. operis, p. xix. lis emm, quod
cor. n~<t~6Tfx< Senecae ( Epist. <)5 etiam pervulgatum, J~~tT~tMc
init.) est pars philosophiw constans est, quod Latinis ~/M~ua!H~er~ec-
pra:ceptis. « Ea n inquit (Epis. <)i}. tutn. Apparet ~T~~tt !ruwe\tx)!<esse
init.) dat propria cuique persona: de rébus pra:tentis, jam consum-
pra:cepta, nec in universum com- matis, qui intellectus est ui conjec-
ponit hominem, sed marito sua- tura quoque, vel statu ~ac(t. Vide
*det~) etc. Idem Ep. <)5, p. ~22 §. ~o, et !X, t, 8. De Atheuseo vi-
Bip. Persuasio ad totarn perti- deH,l5,23.
nens vitam: hoc est, quod decre- 4. ~pe//at<o')e~)'tBca.Vide §. 33.
tum voco. In particulas suasis- 5. Nam. Guelf. (et ed. CAMP.)
« se, totum ordinanti parum est. tton,mate(Yidennt.3,pag.scq.)et
M. Brutus. dat multa y)npce~ta solus.Vam. ut dixi. Vide S. 2t.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, 6. 477
nibus differentia. Sunt qui u~x).~xT[x~v<raK~t:o?:emes- 48
se existiment, secuti hanc mutationis signiËcadonem
fecerunt alii totidem status, sed alios, ~n sit? Quid sit?
x~PutCaecIHusetThëon'. Aristoteles~ 49
<~Ma/e~<?QManhfm
Nam autem respicit suppressam TCM'f~, )! ?T' <~x<t/Nc.(Vide Artem
sententiam, qua; hujusmodi fere Rhet. I, 3, 6, ubi itidem Nt ot!
fuerit: Poteratis quidem exspecta- ~o~<t. a!t oJx tf~~tt.) Quamquam
re et in hocjurt~~c~/M status no- vel sic Quintilianus, memoriter re-
mine aliquid novatum fuisse ab ferens ista, turbasse aliqua est pu-.
Athenœo, ut necesse esset mone- tandus. Nulla enim apud Aristote-
re diserte ejus cum cœteris con- lem OtttïM<tet quam multi (Ta? 'ort)-
sensum. ,xot/ x~ 'ro~?ro?ot/ide supra §. 23,
t. ?'/tco;i. Hujus nominis non ubi hoc ipsum negabatur esse apud
paucos quum recenseat Suidas, non Aristotelem) divisio et secunda
abhorret a verisimilitudine, eum- pars videtur esse~n-
<XjM~t?Ct)7))?6aec
dem esse cujus doctrina progym- tio, (juac mox significatur hic esse
nasmatum aetatem tulit. Is yEfius omissa: ~tamen. finitionis quo-
fuit cognominatus, gente Alexan- que vim intelligit. Minus tamen
drinus. Nam ut inferiorem Hermo- convenit in Quintiliani designatio-
genis et Aphthonii temporibus fa- nem alter Aristotelis locus J, 3, 8,
cias cum Fabricio B. G. IV, 451 g etVct~Kit<OV.6~6'VCr~OT~~CtC 'Cr~~f
idonea causa nulla est. Suprcmus <ft/tftT"?tct< c[tf'CtTOt/'Xtt! 6~~t'~ttSt )?
enim eorum, quos laudat, scrip- ~MM' Xat<6~~T<Xt)?/<tM.*.ETt<~6. et3'~V-
torum est Theodorus Gadarenus. 'r:C. OMjMMOt'r& !~)tjM6<X<f'6tJttJtct<
tt~it KX~OTt~M6~ct n jMfK~oy.
Scripsit, narrante Suida, praeter il- <nre~~VTett,
ium, quem etiamnum versamus, Usée personatus ille Turnebus res-
elegantem sane librum, atiaqueva- pexisse ait Quinti)ianum, mihi non
ria, ~rtcm (cave enim cum Fabri- magis quam Capper. et Gesnero
cio, t. c., ju~gas 'r<~x< <nt)" 'nrf' suam rationcm probans. Major au-.
~t//<M9)McM'm<) in qua hoc, quod tan- tem ingruit difficultas, si ea, quae
adhuc omisimus cum tribus Codd.,
git Quint., tradidisse est putandus.
De CtBCt/tO, vide III, t, t6. assumuntur, ut par est. Ha:ret in
2. Aristoteles. ~utEt'ent/um pu- iis etiamVictorius (adArist. Ehet.t,
tet. Locus vexatus. Vix enim osten- !3, Q, p. 235, ed. Fiorpnt.) qui, si
das, ubi ha'c in Rhetoricis tradat maxime veritas de genere judiciali
Aristoteles. Quod si toUas quae ab- accipiatur, pro a-quitate dicta; ~e-.
sunt a tribus Codd. (vide not. 5, p. tett<~<tet ~'uytettt~t de deliberativo
praee.) ita continuans orationem: pro iis quae conducunt atque ob-
Aristoteles in Rhetoricis. An sit. sunt tamen, quid faciat tertio illi:.
Quam multum sit? quacrendum de eodem atque alio, haberc se,
putat .<, suffecerit fortasse desig- prorsus negat. Helinquitur enim
nare Arist. Rhet. iïl, 1 y, l -a~! genus demonstrativum quod istis
'r6TT~Ù')'ri C~Mpt~H'rMO'tC. OT~OU~6- de eodem atque alio, designari ne-
~'61~<V.Cr< O~J6t~et~ J[<t<CTt 0~ quaquampotest.Victorius quidem,
4?S M. FABII QUINTILIANI
in Rhetoricis etiam sic omne opus dividit, in uenfate~,
et petenda ac~u~t'en~, quod est suasonae, et 1deeodem
ut solet esse iniquior Quintiliano cis, quod ipsum nomen hoc loco
veretur « ne neo/t<7c~tttp Aontt~M positum habet, quod displiceat,
Mhoc quoque assignandum sit. quum non opus esset titulum libri
Et, si in Rhetoricis de eodem at~ue addere -si Rhetorica inteUigebat
alio, ut parte operis, agi ab Aris- Quint. (neque solet quid'quam po-
totele dicit Quint., profecto faiti- nere prêter Aristotelis nomen, ubi
tur. Frustra enim hue trahas II, 23, laudat Rhetorica, nisi quum librum
i2: "A~~OC(~OTTOC T~V JsfKTfK~t) accurate designat V, io, !y); sin
X~/O~Ù); 'C''6~ ~a? dUTO?, )] OjUOt'Ot/, H alium librum plane necessarium
<'Kt~fCM.Frustra Il, 25, 3 Ai <t- erat. Hoc ubi mutatum fuerit, mox
<p6~0VTCH.M. 6XTotUTC?
e~T~t'T'e'C H6X ad Quodam. loco n adscribetur
ToJ 0/<O~OÎ/ )) <KTO? ~V~VT/OU !J <JCT~V istud in Rhetoricis, ubi jam non
)[<~t~tta)v, aliaque loca, in quibus poterimus eo carere. Potest etiam
<ro~ttt~OU'XiKTO~6V~T~Ot/(TO? ETCCOt/ excidisse nostro loco deperditi cu-
quidem non invenio) fit mentio, jusdam libri, velut Grylli (II, ty,
qua* pertinent omnia ad probatio- 14) M~/tMttB(not. ad Ifl, l, 8) no-
nem in genere judiciali. Sin dicis men, quamquam haec medicina
Topica Aristotelis intelligi a Qu. adeo tuta non est. Fatebor interim,
non Rhetorica, et hanc vocem fal- Quinti)ianum, etsi neg)igentia: cri-
so legi apud Nostrum frequentis- men ei tam leviter non iimpingam 1
sima quidem in Topicis est mentio potuisse decipi, quod ipse, teren-
<r<tt;To? )? e'Tf~K (velut 1, 4 et pas- dis ApoIIodori, Hermagora* alio-
sim, ut et in aliis Organi partibus) rumque artibus, assuefactus erat
sed desideratur vicissim totius ope- doctrina; de statibus ut ejus in
!(h. e. eIoquentia;)~uMtO,neque Aristotele quoque mentionem quae-
ad ullum alium statum, quod mo- reret, quae nulla est. Imde potue-
net Capper., potest referri 'r<~o<, runt tenebra: obrepere loco nos-
<T6~oyjnisi ad/?~ttton€tK. (Vide tro. Restat quam 'cEm lectore
§§. 3t 3~) 'S~<~T&JcO~fO'~0~,tiy~ communicem, elegans Buttmanni
T~POV 'yAt~TOW M'CrÂ6~TM
J) 6T6POV, ~tVST~ conjectura, qui pro etiam sic malit
tfMTf'C))' <ft/<f<jM!ye< M< TfH~TOt etiamsi, expungens comma post
<tCKOTt &T~OV (f<Ct\6~t?Q~, TN CU/Ta! dividit. Sic taivigatur sane oratio.
Tpo?rocxfu ~oe Tûî/c o~o~oJc tfr~fpt~ r<!nM)t quoque, quum protinus re-
<rop)t?e/«t. (P. 5o,yo). 111, edit. currat Quodam tamen mute:
Buhl.) Eodem et ad qualitatem, fortasse Basileensis ed. scriptura
refert Cicero quoque(videad§. 3)),), tandem. Nam hoc quoque in recep-
sed respuit noster locus omnem ta non male reprehendit Capper.
Mnitionis mentionem. Si quis tamen t. Et de eodem. putet. Edd. an-
satis versatus in Organo Aristote- te Badium omnes (quibus acc. edit.
lico invenerit ubi philosophus di- Ald. sec. ) sic e. d. e. a. a. p. ta-
cat, quae plane consentiant cum men a. /KBcy. a. s. quid <y.c. q.
Quint. loco, is tuto poterit ejus u- m. q. putat. Omittunt igitur ut
bri titulum reponere pro Rhetori- ut sententia integra
post ~cr~'ut,
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, 6. 479
c~ug alio; partiendo tamen ad hoc pervenit, ut ~n sit?
Quale, Quantum, et Quam multum sit? quaerendum pu-
tet. Quodam tamen loco Enitionis quoque vim intel-
Hgit\ quo dicit2, quaedam sic defendi, Sustuli, non
furtum feci; Percussi, sed non tn/urtam~ec:. Posuerat et 50
Cicero 3 in libris rhetoricis, facti, nominis, generis, actio-
nis ut in facto conjectura; in nomine~nt<!0, in genere

ordiatur ab An sit. ln hae ratione tum est ex solito errore librarii ab

A<Bc, quod est in Guelf. Turic. Goth.
(tac. Gesu. etiam de Jens.), pro-
bum est, in recepta non item sicut
putatquoque, indicativus. Eamdem
loci constitutionem tuentur Codd.
Guelf. Goth.Turic. nisi quod omit-
tunt quid ante quale, cum Voss. 2,
3, Alm. Id et ipse expunxi sex bo-
nis Codd. auctoribus factis, quum
sententia ipsa respuat, diserte sub-
(h.
jiciente Quintiliano,finitionem
e. 70 quid) nonnisi quodam loco ab
Aristotele tamen utte/<t~ NamVic-
torii (ad Ar. Rhet. I, iB, g) et Cap-
peronnerii ratio, jungentium ait sit
quid pro an sit aliquid, minus pla-
cet. Badius eam, quae est apud Ges-
nerum, scripturam(ha'cnostraest,
sed addito quid) primus invexit
unde, non prodidit. Expresserunt
omnes deinceps (nisLquod pro ta-
men Basileenses duae meae dant tan-
dem) ante Stoerium. Hic primus
hanc exhibet toci constitutionem
et eodem atque alio partiendo ad
"hoc pervenit, ut, an sit; quid,
quale. putet. « Anteponit autem
his verbis colon, quo dirimit a prœ-
cedentibus. )d tenuerunt ante Gesn.
omnes mei, exceptis Obr. et Cap-
per. Inde sensum sanum vix efË-
cias. Quod tres Codd. (Voss. t, 3,
Bern.) omittunt haec omnia « etiam
eic. pervenit, ut n, hoc nisi na-
eti. am Sic aberrantis ad n)t
sttn, potest valde placere ei, qui
sentiat difficultatem conciliandi hic
cum Quintiliano Aristotelem; mo-
do probabilis tam verbosi glosse-
matis origo demonstretur. Equi-
dem Gesnertanae rationi obtempe-
ravi, etsi difMo Tmut post ~erMent't,
itemque conjunctivo putet, quorum
neutrius idoneum video auctorem.
-R. t et CAMP., ad AtECperupntt:
an sit, quale. CAfp. et ed. Hack.,
û~ hoc pervenit, tit an sit, quid,
quale. ED.
t. Quodam. loco. Arist. Rhet. I,
13, 9: Astfetv~t<yctX~*oJ x~e~ jMK
'C~~TA~' ~OTC~OV,ctÀA'0~ U~Cf~~tt.
XÂt~Ctt,<tÂ~'C~ !~Mt<Â?Mt. OM~Ctf
~o? T.. Vide §. 38.
2. Quo dicit ~u<Jam. Turic. et
Alm., quod d. q. Sed e'dd. mea* an-
te Atd. sec. omnes (exc. Ald. pr.)
cum Goth. et Voss 2, quando d. q.
Placet. SPALD.in Pra;f., p. 85.
Quo dicit. Ed. CAMP. quod dicit.
R. t, quando dicit. Vellem Spald.
hanc lectionem restituisse. En.
3. Cicero. actionis. De Inv. I,
8, ubi genitivi pendent a voce ~tt<E!-
tionem, quod hic apud Quint. est
paulo obseurius. Posuerat. subje-
cerat pl. q. perf. significat hosce
libros a Cicerone postmodum esse
repudiatos.
 <{8u M. FABII QUINTtLÏANt
qualitas, in actione jus !nteH!geretur jun subjecerat
translationem verum hic legales quoque quœsttones alio
5, locol tractât ut species2 actionis. Fuerunt qui facerent
quinqùe, conjecturnm, finitionem, gua~tatem~ quanti-
tatem, ad aliquid: Theodorus quoque., ut dixi~, iisdem
generaltbus capitibus utitur, An sit? Quid sit? Quale sit?
Quantum sit ?Ad aliquid hoc ultimum maxime in com-
parativo genere versari putat; quoniam melius ac pejus,
g~ majus et minus, nisi alio relata non inteHIguntur~. Sed
in illas quoque translativas, ut supra sigmâcav~ quae-
[. 7ft'c. alio loco. Vide Partitt. laudat Cesn. Nec et no)t in MSS.
Oratt. c. 3t et 38, ubi, post con- non raro permutantur.
jectura;,finitionisetqua)itatissta- 5.~n<ca~t.tnct~tt"t.Pro
tus in prioribus tractatos, disputa- prioreGoth.etVoss.st~))a~t,
tione, ~t«B ~Metttr in xcrtpto (hae cum edd. ante Stoerium mds om-
sunt legales qu,cstiones), exposita nibus, cxceptis solis AM. et Basi-
orm~emuMu~x'ro?MtMt5UtC07t/T?cttt~ leensibus. Hoc magnopere tuetur
~'ore ait. Pessimum aliquot edd. ut Gesnerus, interpretans nomittaut,
Leid. Burm. et Capp., vitium est ut respexerit Quint. a<l§. ~6, ubi
circumflexus in hic, quasi sit ad- eumoftŒ~ho~mtTt nomenitranstativo
verbium. statui tribuissc, ait vir doctus. Hoc
2. Ut species. Jens. at, pro quo ipsum neque ego Yid~o, neque'
~t reponi jubet Regius. Neque erat exemp)isu)ti5doceor,~naresic
quod Gesn. ac faceret ex isto Jen- posse dici pro nominare, appella-
sonianae'errore, qui prêter Locat. rc. Atixm igitur locum, quem in-'
etRusc.inmearumestnuUa.Codd. dicare voluerit Qu., demonstravi,'
omnes ut, quod in Vallensi diserte secutus Capperonnerium. Codices
monerBadius. Item ed. Tarvis. (vi- quidem nu))i, prœter menaeehmos
de ad §. ~'7.) Tractat ïft species illos supra positos, prœferunt sig-
actionis. Actionem paulo latius ac- t)a:ft,quodegomerumacctpioer-
eipimns,utjusagendisignIHeet, rorem. Tanto magis sibi constant
et legis actionem, ac tum legis et in altera corruptela ( talem enim
juris adjumento petitionem snbmo- credo) retinenda, incidunt pro "t-
vebimus, translatio erit: quum ve- cidit. Vix manum abstinui a loco'
ro ex prœscripto legum et juris ac- ad Capper. conjecturam ( quam
tionem intendemusetapud judicem mihiipse ascripseram nondum visa
rem pctemus, status legales orieu'- ejus cditione) contra omnes, quot-
tur. ÏCRXEBCS. quot sunt, Libros praeter Capp. éd.
3. Ut dixi. §. 36. refingendo, quem, si sanus est in
~Vo;t tnte//f~tttttur..Goth. nec recepta, equidem non inteitigo.
mteM. cum Vos;i. l, quod recte Ed. CAMP., St~tt~caut. RR. Y
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. HI, 6. 48i
stiones mcidunt, ~n AM:'c~u~a~e?!<s:(?fe//û!cere a/tOK:</
conveniat? An contra /tunc? An hoc tempore? An sic?
omnia enim ista referri ad aliquid necesse est. Alii sex 53
status putant, conjecturam, quam~Tt-ocant; etotta-
litatem et proprietatem, id est, ~0~ quo verbo fini-
tio ostenditur; et quantitatem, quam K~x~~dicunt; et
compara<tOMC~; ettranslationem, cujus ad hoc~novum
nomcmnventumest~ETMTKTn-noYum, inquam in sta-

~nat/t.En.– t7tsM)''<i~tt~e~t. edd. vett. fere omnium est. Regius

mctduttt.Vide §. 20. Pluralem inci-
dunt, ex'Cappe ronnerii animadver-
sione, plane censeo mutandum in
singuiarem tncMtt, quœ non ita in-
frequens permutatio (vide notam
ad jn, g). Refertur enim hoc
manifesto adsotutnistud u~tintunt,
videl. T~ ad aliquid, non ad reli-
qua etiam, quœ modo recensuit,
generalia capita Theodori. Vide no-
tae initium.
t. 'I<)'tM)!T<t. Hoc nomine~nitto-
item appeUatam a Theodoro Quint.
dicere non videtur, qui, illo com-
memorato, subjicit: ~<t, etc. Vide
§. 56. Tribuit tamen diserte istam
appellationem Theodoro Augusti-
nus Pitticeanus, p. 2g~.
2. 'A~t'ttt. Quia cum quantitate
est, ut ostendatur rei (~)ttta!, vel
t~~ïCKïta~ et similia, quo fere om-
.nes quantitatis qusestiones in civili
disputation'e susceptae referuntur.
EDITOH.
3. Comparationem.' Hic latiori
significatione est accipiendum vo-
cabulum. Vide supra §. 23. Uni-
versum aliquem statum intettige,
quem ii, qui memorantur; rhetores
hoc nomine appellaverint.
4. Cujus ad hoc. Guelf. Goth. et
Jens. (tac. Gesn.) ab hoc, quae mul-
tnrum Codd. videtur scriptura, et
1.
conjecit adhuc, unde primus re-
ceptam videtur Vidovœus (<538)
effecisse. Hœe tamen (si Gibsoni,
quod credo, silentium tidem mere-
tur Bauotensem solum-scriptura:
a& hoc testem citantis) ipsa est in
Bodl.'et Joann. Item Turie. nullam
varietatem affert CI. Sutzbergerus.
Alm. dare at hac uarratur. Si adhoc
junetim scriptum esset, vel pro eo
adhuc per errorem frequentissi-
mum (vide notam ad UI, 5, i6),
facit)ime fiebat a6/)oc. Vide Dra-
kenb. ad Liv. m, 21, y. RR. 2,
3, C[&hoc. R. 1 ob hoc. CAMP.et
CAPP., adhuc. ED. Ad hoc. In-
terpretare i pr~ferea, ttMu~cf. Vide
TurseU.,?. 3~. Noster VIII, 5, 22:
hoc. gaudent. t XII, t0, ~o
<' hoc quidam. putant.
5. Inquam. Guelf. Turic. et om-
nes psne Codd., tam~uom, nisi
quod Bodl. in varietate commemo-
randa etiam hic tacetur a Gibsono,
ut videatur prœciarus iste Codex
tueri felicissimam conjecturam Re-
gianam inquam, pro tanguant,
quae vel nullo Codice auetore de-
bebat recipi. Vallensis, referente
Badio, et «& hoc dat et tamquam.
Badius Regianas emendationes pro-
bat, sed ponit nonnisi in margine.
/)t~uam meorum primus recepit
3:1
 482 M. FABIf QUINTILIANI

tu, ahoquiabHermagorainter speclesjuridiciales' usi-

''4 tatum. AHisseptem esse placuit; aquibusnectranslatio,
nec quantitas\nec cpmparatio receptaest; sed in hprum
ttium~}ocum subdl[aec{uatuor.~gates't, adjeçtasque tri-
bus HMsrationalibus; alii p.çrvenerunt~usque~ad octo,
55 <ran~/a<!one.adseptem supenores adjççta. Aquibusdam
de!nde divisa ratio est, ut status, r<!f:ona/appeilaretit
~ucc~<:0t!e~(quemadmodum supra dixi~),/e~e[fM; in illis
de re~ In bis de scripto qusereretur quidam in diversum
56 hos status esse, iHas
qu3ESt;ones maluerunt. Sed aMIratio-
nales tres putaverunt, ~t sit? QM!t/ ~t? ~ua/e Mf?JIer-
magqras solus quatuor, con~ec<Kr6t~joroprtefa~nt,.fra~-
/aftonem, ~ua/~a<e~ quam.per accidentia~, id est x<xTa
<T~geg~M~7, yocat,,hac.Interpretatipiie*, .~Tï ~/t.<xcc:W<
utro 60~9 e~e,fe/pta/o? Hanc itadividit,.de appetendis
et fugiendis, quse est pars ea
~e<!6erct(!U6[;~6 ~er~oMa,
~7 ostendIturjaudatIva;Ke(/o~:a/em,quam~pK~o(T~9.vocat;

Gryphms. Se~t in ait. eo)]. d'ct- 3. ~OrMM ~y'MM non ./tarMttt

turTm'ic.daret~<7M~jn.J~R. intel)ij;<* ttatuuMt, et vid~e§.6'.
Codd.t ,2,3 etC~Mp., tam~M~m. Ep. QuatMO)'a/M. Vide. ~6.
t. Jurt~tCfn~e!. Sotus quantum 5. Supra ~'Xt. Vide, si placet,
video, Qbr.yMW~C~j quod non ,§.Gextr~
tUspHcet. /;t<er. jm'Mtf./a/ex. 6. ~er accMe'tha.ocat. Vide
Vide notam a<lyU, !3, i~: ",si A(}uitam Romanum, t. ~modo c.
(defensio per se ip,S!1!,l.
j'acti) E..
,,( ae.f.t;n.~iofaçti) ipsam. status, quem quaI~MUS,~aj]t ex oc-
(non) dabitur, prûxnnum~t, in Ctde)tt( 'app~Hant sequndum Het
Matinm ~transferre crimen. ,IIoc magoram.
/<iTft<~it!r« dicunt. t Aquila Eo- y. 2:<C);MTft. Guetf. et jGoth.
inanus (inHuhnk. ed. Lu~i), p: <~5 (tac. Gesn.) M/~tCtjM~, cum edd.
(~[etastasis) species Cjuaedamejus ante Stperium mets ppuuj~us. (ita
nstatus, quem qualitatis. appel- qup[[ue;R. t et C~MP.,);Sed venor
.< tant secundum Uermagoram. t videtur pluralis. Vfde §. ~6.
Cicero Jnv. I, tt,.hanc'speciem .8.ac t)t(erpretatt0!~e, inteHigc
appellat jR~mott07te??tcr~t~ ~u~'e<;ta.,V)dempx;§. 58, ut~~re-
2. QtM))tttN!. Turic. qt Atm. (et fattotent epdcm mode usurjtatam,
ed. CAMP.) qualitas, soli quantum pro deMtuttone.
video (vide §. ~6, ~Mmn. y~actte- 9. n~Tt);~ vocat. Cet)), (tac.
n(),male. Gesn.) Mocanf et sic modo ad ~C.
 INSTITUTIONIS ORÀT. LÏB. III, 6. 483
in~quade rébus ipsisquaentur; rémoto persdnarum com-
plexu, ut, ~f~e /~ër,ùt~e~ m assër~dne' ? c~tut-
t!ccsM~er&:cf~pariant? ~?ï~ti!~tyM~'Mf~n 6bnMmsit?
~urt~Cta~ëm m qua fere ëadelvi, ~ed cèrtis'destinatisqùe
persoTiis quaerantur ':Y/~mfe''Aocyeëen~-ue/ 6ehe.
Nec'l~e~fâUit,' l'd primo'Ci~erôms' rRètdnco 4= aliam esse 58
loci negotiâHs intérprètàtionem, qùûm Ita~scHp'tum sit
~~ot:a/Mës~ ~n~Ma, ~ut~~r<M~e!'ut7rm'ore6f~u:'(a
.stt/ ëon~:Wéra<Mr;eut <7:~enf:<ëpr<BeMe apue~Ttos jurM-
cO)MM/t:~JC::s(:ntanfur."Sè'd~od~ps!us de'Tn~libns judi- 59
cium~fuent~supra ~i!xi'~ sunt-enim véhit regestae in
hos 'commentànos ,~quds~adotëseëns Hedtixerat, scholae
editiô'nes âhte~ sec.Bad."mea*6m- ~omïub'ùs. Aptius~mlht ~idebatur,
nes (pr~fer"Atd.)~mà!e'ùtrMnq'ue. contmenta;t0! a'~icerone'&ducfo!
t. QM.&!erttOM'e. <;<)jùs*igltur 'fUci, quam'eho<as, q~s pon'sunt
de iibertaïe c'dmm~xthie iitt~atur. ipsius -sed 'tradentis. Cœteru~n
Videtëxica'àd'h'ânc'vo''ëm. <3uetf. pro r~&te dat res y~M,
2. jMsfum~utW. fta Cuelf. Turic. pro scAo/fB,schola, eum mùhis alii:
Goth.' (taëente' Gësnërb ut et''de ~utrù'mqùe. Mate' reddxit 'Capper.
Jens.) Voss. eteUd.'ahte Gryph. 'aln[uot'pnorum ëdd. scnpturam
omnés. Rec'enUôres'mserunt ~s!t. n'r~e!t<B. ~ua!e/)67a, quse in
Turic. 'etiâm' pdst ~oA~mt-toUit 'Mt hùttd'est Cod. 'R.'t et CATtfp.,)'e-
non male. ~€!tœtt0!chof<e. CÂPF.et éd.
3. ~MnWteM/~m.'ttoc'ndinine'ap- Hac1t. fc~she.t(a!cAo~. ED.
peHat'igit&r~Ma/ttafen~mjudiciati jRey&ttc.cAo/<e. Hi tibt-i nihil
genere. "'aUud sunt,'nisi ~c~o~ ('h. 'e. dis-
Ctcefonu'r/tCtortco.~Sc. t 'ï,-t't. 'putatibhes rtietoris, vide '111, i,
5. ~cn'ptunt '~tt. 'Mmetoven. 'et 14 et lexica in ComnSentarios,
Turic. tcn~)tttm'Mt,'soti. quos aUotescen'scbntexuitCicero,
6. ~upra~œt.Vide HI, 5, r5. frëlatae.'t) Stc I!i't*, y, r<e)'u)!t
y..Rf~Mt<p. !cKo<fE.TSxpressi usurpatur,'a qub vërbb repëtendum
scripturam Codd. ~AUn.'veteris Ftô- est (recte observante'Re~ioetVos-
tentini -(réf. Rëgio) et, ~iiisi faUor, '~id deTttiis serm.,p. y~)barbarum
Turic. atque'BodL qdi~ confereh- 'voëabutum: re~i!tnt'nt. jPeMtt&ereau-
tilius silèntur. In qua id nnum mù- 'tem ue HIo nentium proprie dictum,
tavi ex'rëcentioruim a'Stoerio inde transfertur ail od{hia,'ettam mge-
ratione, ut pro eorum'<j~t<M'scribe- nu, opera. Vide IV,'t, 6o;'it.VJH,
rem ~uo~, auctoribus Codd.-Alin. 2, g e Virgi)io. Vide Drakerib. ad
Turic. Guelf. Goth. muttisqueprœ- H<V, 38; I, 2 1, 55; et'Burm. ad
terea ut'et'edd. ahte'Gryph. meis Cvid. Arnor. f~, 7'
3!
 484 M. FABII QUINTILIANI
et si qua est in his culpa, tradentis est sive eum mo-
vit, quod2 Hermagoras prima in hoc loco 3 posuit exem-
pla ex quaesdon!bus juris; sive, quod Grseci~ ~p~~Ttxou~
60 vocant juris interpretes. Sed Cicero quidem his pul-
cherrimos illos de oratore substituit, ideoque culpari,
tamquam falsa prsecipiat, non potest; nos ai Herma-
goram~. yrc[MS/<ï(!0?!em hic primus omnium tradidit,
quamquam semina ejus quaedam citra nomen ipsum
61 apud Aristotelem? reperluntur. Légales autem quaes-
tiones has fecit, scripti et voluntatis (quam ipse vocat
xfxm~tttp~ id est, dictum et exceptionem, quo-
x6(T<xpt)Tov,
rum prius ei cum omnibus commune est, exceptionis

t. Tradentis; quem, quis fuent, hanc rem, affert Capperonnerius.

ignoramushodie.
2. Mo~tt quod. Guelf. Turic.
ntOMtt td ~uod..Goth. (tac. Gesn.)
movit qui.. Hoc praepostere, illud
fortasserecte.
3. Loco. Goth./itro. VId. 1,10,18.
4. n~~ttT'MMt. Cic. de Or..J,
45: Apud Gra:cos infimi homines,
mercedula adducti, "mmistros se
praehent in judiciis oratoribus,
u, qui apud illos '~ft~'jMftTOKtvo-
cantur. It. 1,5g extr. NosterXH,
3 Juvenal. yil, 123 Inde ca-
dunt partes ex fœdere pragmati-
~corum." Il
5. Nos ad Hermayoram. Conver-
tamur. Sic mox III, 6, f)8 "'Sed
o adpropositum. Cap. 8, to: Sed
nunc ad suasoriam. n
6. Primus omnium. Cieero de
Inv. I, 11 Hujus (quam transla-
tivam nominamus) constitutionis
Hermagoras inventor esse existi-
~matur.netf.
~emtna. apud ~rutofe/em.
Unum Aristotelis locum (Rhet. III,
t5, 8), satis manifestum iUum in
Negat ibi Euripides in judicio de-
bere agi causam quam jt~fM' in
theatro jam disceptaverint. Hic ta-
men solus an sufficiat, solusque
obversatus sit .Quintiliano, equi-
dem non dixernn; quamquam ne-
go. Alterum in eodem Aristotelis
capite, §. a, designat, si sequamur
conjecturam Victorii m{ OM/3Â<tff-
~5f ûMTOMù).Esse enim in où 'reJ'rtt
recusationem accusatoris, quae.per-
tineat, ad tmn~ttttonM statum. Et
recepit Buhlius hanc ipsam teetio-
nem, MSS. et veteri. versione fir-
matam, pro vulgato c:; 'roMO, quod
spectat ad ~tntttOttcm. Sed emen-
dationem istam Victorianam non
prorsus tutam existimo una cum
Capper. Vide Arist. Rhet. Uf,ty,t,
ubi eadem fere, et tegitur Œ
TO?~tVt~9ftf'TO~TO Jt*e~UO~~TM~tf. Ma-
le autem vertunt si de facto con-
f troversia fuerit '), quumdeberent
ita f SI quaeritur, am hoc maxime
factum fuerit. Est~ittM statue
significatio. Apud ~nttote/em.
tn Rhetoricis ad Theodoeten. Eu.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. III 6. 485x
nomen minus usitatum'), ratiocinativum2, e:m&~u:-
tatis, legum contrariarum.. Àtbutius, eadem dlv!s!one Ih
usus, detrahit translationem 3, subjidens eam jimdlcia-
11 in legalibus quoque quaestiombus nullum putat esse,
qui dicatur raftOCtnafwM~ Scio plura inventuros ad-
huc, qui légère antiques studtosms volent; sed ne hase
quoque excesserint modum; vereor5. Ipse me paulum 63
in alia, quam prius habuerim; opinione nunc esse con-
fiteor; et fortasse tutissimum ërat famae modo~ studenti,
nihil ex eo mutare, quod multis annis non sensissem
modo, verum etiam approbassem. Sed non? 7 sustineo64
esse conscius mihi dissimulati (m eo praeserdm opere,
quod ad bonorumjuvenum aliquam utilitatem compo-
nimus) in ulla parte judtcli mei: nam et 9 Hippocrates,
t..MtntM usitatum, pro quo per- 5etCAMP.ttt~e)ttt.R.2,!h{nc)t-
vulgatum est xctT<t<f<MOtct<.Vid. § 4~- tent. Et id quoque ferri potest. En.
2. ~ïattoctnatt\'u?n. Pendet mas- ~?cd nott «Mttneo, etc. Hë)te-
culinum a voce statum subaudita. nismus est, cujus meminit Budseua
Ita mox §. 62, ttM/<M)n. qui.- duobus lociseommentariomm grs-
'3. T')'aH!<at)0)tent. j'MrMKcta/t. corum.TuKN.
Vide §. 4-i. 8. Dissimulati. Sic Guelf. et Tu-
/}. ~V't~uM. ratiocinativus. Quo ric.cumiisfjuiabatitscitantut'.
igitur retulit rattocutattuttnt sta- Edd. ante Obr. fere dissimulanti.
tum ? An ad scripti et voluntatis? Sed nostra sola placet, quamquam
fjuoniam, fjul legem aliquam trahit Budaeus quoque (Comm. G. L. p. 20)
eo, cujus disertam non fecit illa grœcismum invenit in loco nostrd.
mèntionem, is sane à)iud scriptum, Vix enim referatur genitlYus~'tt~'Ctt
aliud intellectum, a legis auctore ad in ulla ~artf. Nunc ~('Mtmu&ttt
contendit. Vide VIÏ, c. 8 toto, ubi judicii mei pendet a conscius: in
Quint. hanc, quam tetigi, duorum ulla parte autem dicitur adverbia-
atatuum affinitatem agnoscit,'simul liter pro usquam. Vide II, t6, 18.
tameh monet, quid intersit. -RR. 3,4, ~tMt'mtt~h. RR. i, 9,
5. ~Vc. vereor. Haec ipsa vide 5, CAMP.et C~pp., ~txstmu/antt. En.
lib. 1, cap. 7,§. 29. 9. Hippocrates. Locus celebra-
6. Studenti. Hoc dare videntur tus To~ro ~<x6~jM6J~o~Meya!' ~~c'S~
Codices ptenque, etsi Coth. et t~tt' !)t~t~cty~t~MOMTM ~H~UXtit! ~Z<t'
voss. 2, eum edd. ante Basil. meis ~Ot/Mt <V~~tv 6û)~TM'~ ToS~eÂSOCTO
omnibus, praeter Atd. prxferunt c!te;. Hippoc. Epid. V, l~t.de quo'
studentem; minus bene. RR. t, hsec Celsus « A futuris se decep-
 486 M. FABII QUINTILIANt
clarus arte medicinse, videtur honestissime fecisse, quod.
quosdam errores suos, ne posterl errarent, confessus
est: et M. Tullius non dubitavit aMquossuqs libres jam
editos~ atu~ postea jScnptis;ipse ;damQar.e, sicut.Catu-
lum~atque.LucuUum~, et bps.ipsos, de quibus modo
65 sumiocutus, artIsjbetpricae.Eteaimsupervacuus foret
in studiis tongior, labor, si nihil lieeret melius mienne
praetentis,, neque-.tamen quidquam ex bis, qu~e:tum~
praecepi, superyacuum fuit~ad.easdem~nMn particutas
haec quoque, qt;ae.~iunc prsecipiam, revertentur.: ita ne-
minem didtdsse poe,nite,at.;cpIMgere tantum eadem~'ac

tum esse, Hippocrates memoria* qui vett. edd. cum unp~Cpdice, etsi
"prodidit, more magnorumviro- reliqui videntur tueri vu!ga)am.
n rum et fiduciam magnarum rerum R.. 2 habet ~to~.a sec. manu.~ED.
~habentiumn,etc. 8, Vide etiam 3. Catulum. Guelf. etGot&. Jpns.
Ruhnkenium idem exemplum com- (tac, Cesn.) Ca<tt</Mm, cummultis
memorantem In elogtp Hemsterhu- efM.; procUvi.errore.
siano. /{. ~ucu~um. Gpth..(tac; Gesn.)
QitO~ ~uo!<fam.cn'<}re<Sic. Lucillitfm.,Tu,ric. bucutyttm.–Ca-
Guelf. Turic. Goth. Jens.. (tacente ttt~Mtn. Lucullum. Cic; Epp: ad,
Gesn.) cum Bat. et edd. vett. Re-. Att. XHf, t9, t3, t6, l(). Acade-
centiores a Gryphio inde ~ttt~ttO! micas disputationes duobus pr[-
err. Rectissime veterem scripturam mum libris comp)exus, q~prum a)-
defendit Gibs. qui cum Obr.. rece- teri Catu!o, Lucuitp aiteh~timium,
pit eam; neque enim tam ipse )au- fecerat, postmodo,in quatuor con-.j
da~ur Hipp., quam quod eonfessus tuht, in qutbus Varroni parjes de-
est. Vereor ut recte dicatur '<vide-. dit.:Â)terius. ediuonis.nonnist ?'
<'(urtonMtt'Mttne~cc~se~tft. Error mus liber,ad nos .peryeni~. Pnorit
natus e veterum. edd. et fortasse seçundas, qui inscnbitur.Lu';uUus, j
Codd. scriptura '7 secta infra ductu.. superstes~- RpUqua interciderunt.
obUquo quam confunderent cum Tertius decimus .Enntotarum ad
aherarecto.Videjn, 5. –RR~ Atticum tiber,muh{t passtm de.hae
3 etCAMp.~ <jtt<o~.R..t, CAfp..et editionis mutatipne exppnit~ ~use~~
d. éd.
Hack., <~ttt.Ëo. dilacide..inde excerpsit CastiUo in
2. ~'fjftto~~MO! M')'<Mja))t.e<~<0!, versionis Academicorum franty~
Ita Goth. cum edd; ante Bas. om-; gaHIcœ prooemip. ·.
nibtis, sed repetit ha~c.rationem. 5. jE.on~tOf.,GueIf. /on~U!j née
Gryphius. Receutiores ut et Gesn. displicet..
a/tfjf. jam <'(<./ftr. omisse !t«M et 6.aJcm, ac ~Mponer~ ~Got)).
ordine minus eommodo. Malui se- (tac. Gesn~),e<t,cf~Me J~or. Non
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. III, 6. 487
dispbnere paulo signIDcàntius cbhor omnibus aù-
tem satisfactum'~ vbio; aoh'm'é ha?c seriùs demonstrare
aliis, quam'imTii'ip~e persuasènm~. Sécundùm ptun- 66
mes audtorësservabam 'très rationalës st'atus, con/ectu-
ram'~ q'ua/ttHtem~ ~mftOKën~ uhum' /e~c[/e?K~ hi 'miM
status générâtes erant légalëm'irrquinqùe species~ par-
tiebar, scr~ttetfd/uhtat'M; /e~}~'coh<~ar!'arum', co/~ec-
h~u~~ <?i6:~M:~a~ trettM/aïtonM. Nuhc quartum-cx 67
generaHbus InteHIgo~posseTemovër?; sufricit enim pri-
ma divislo, qua~dixim~s~ alios~ràtidnales, alios légales
esse ita TiHnerit status 7,' sed qusestionum'genus aH6-
qui et rauonalls status esset. Ex iis~ etiâm, quôs specta- 68
lesvocabam, rémovi9 tmn~O!(tO?teM:frëquënterquidem

male. ~t~onere. *At'rfTct~it~9:t<. 5."Co~ectt!'um. Vide 46.

t. A~Ht~eantt'm.'Vide I~y, 32.
2. &:t)~ctMnt'. Quod pro hoc `
legitur in quibusdam edd., a Cap~
peronnerio mâle revocatùm,' pa-
te~actum, manifestum est nôstra;
scripturaë mterpretamentùm in Co-
p!a tamen ejus, ~ua'hic'accipiëh-
dum Mf/i~cc~~ significattoms ad-
hue desidero. Simi)e'videtur gra'-
eorum sequiorum ~X)tjcotopt7t hisi
quod hic probationi isti vef afSr-'
madoni* Inest''a)iqua"deprecatio
pristmi'errons.Satt~tMre'enimfe-
re est deprecari apud Nôstrum', ut
Xt, t,64;XI,'3,63.'
3. ~M'peMu~eft'nt. GuetF. 'tpst~
~?HO/trNMr;)K. Pnu~ et Goth. cum
Jens. (tac.Gesn')'. Mâle ùtrumque.~
Jungunt dem. ac~er~'a)iqùot
fm' ~uMt~ue 'CtM. Turic. (et
ed. CAMP.) in 'hasqt1te .,« spec.Uiéuhi cat an fcmoMco (sicut modo est
t)t has <j;tft)t<jfue
!pec. voteb'at tibra'i
rius an'ttt'~aM-e species? Atm.'t~
has speéies. Vide g.-54'ua'ttt(<M.
6.frtma.<t!ntf!.Yid.n[, 5,/{.
~Vo~t*ent''st<!tKS. Snbjectum
É.
Sfnt'éntuB, quodfortasse'desideres,
est Ipse iMe ~tM)'ttf/, quem nunc
removeri.pôsse t~tcHt~tt. Si enim,
quott cûlivenit~ n!tt'o;M/M nu]jus est
statùs, ne <e~a/Mquidem erit.'
dicequtdemhuUocomparet.Exëm-*
`
8. Ex iis: Malui e GotH. Jens.
(t~c" Gesn.) cum Tarv. A)(!. Bas-
iis pnie atiorum M, tamquam cia-
rius.
g. jRoHOM.Attende differentiam
pt'aeC'përfecti r~ntOft et impërfecu
t)oca6<i)n(ut supra :erfa6<!m, cran t,
~aftif&a), ne forte'quis référât ad
id quod modo dicebat §. 66~ quasi
tumdemmn uocaucrttY Hoc spectat
ad pristinum partiendi more'm,
nuhc improbatum it]ud~quaBcun)-
ëdii. maxime Quint, fecent, signtHcaf;
neque~qTlidquam interëst remoM di-
praesens <Hte//tyo), nisi quod d<sct-
osteudit
plinam jam constitutam
perfectnm.
 488 M. FABII QUINTILIANI
(sicut omnes, qui me secuti sunt, meminisse possunt)
testatus et in ipsis etiam illis sermonibus~, me nolente,
vulgatis, hoc tamen complexus, vix in ulla controver-
sia translationis statum posse reperiri, ut non et alius in
eadem recte dici videretur, ideoque a quibusdam eum
egexctusum. Neque ignoro multa transferri, quum in
omnibus fere causis, in quibus cecidisse,5 quis formula
dicitur, hae sint quaestiones~, ~n /tM!C,an cum hoc, an
hac lege, <m apud hunc, atï hoc tempore liceat agere? et
70 si qua sunt talia. Sed personae, tempora, actiones, cae-
teraque propter aliquam causam transferuntur? ita
Testatus. Goth. omittens hoc Eadem recte. Guelferbytanus,
vocabutum aut oscitantis librarii eadem re recte, pessimo repetendi
habet errorem, aut male seduii, litteras errore. Goth. (tacente Ges-
qui supervacuum crediderit alte- nero) eodem, male et ipse. At
rum participium, quum sufficeret. ed.CAMp.habettttMmdemrcm.Eo.
complexus, quod sequitur. Neque 5. Cecidisse. formula. De hac
tamen complexus poterat referri ad locutione tirones consulant lexica
sermonem quotidianum in schola in formula. Pra;terea Torrentius
habitum, qui intelligitur in testatus. eam illustrat ad Suet. Claud. f~4
Videntur omnes prœterea Codd., (non 3~ ut Burm.); etiamBrissonius
et Ipse etiam Voss. 2 tueri recep- de ~er&&. ~tontf. in cadere, qui to-
tam. Testatus. Videl. id quod cum affert e Declamm. Quint. 35o,
infertur: vix. posse re~cnn, ne p. Mp. 344, quem manifesto cor-
forte quis in antecedentibus quae- ruptum egregie et ipso Gronovio
rat, quod testatus fuerit Quint. Vi- melius corrigit. Sic enim consti-
de initium notas. tuit H ut petitor exeidijse formula
a..&rtnonttM! <antcn. Vide "et aliter, quam potuerit, agere
proœm. tot. operis, §. y. In parti- dicatur. x Maxime hue fecit Insti-
cula tamen inest eorum sermonum tutt. IV, tit. 6, 32 Si quis agens
vituperatio in illis sermonibus intentione sua plus complexus
licet valde iinperfectis. n Etiam fuerat quam ad eum pertinebat,
complexus habet errbris in istis li- causa cadebat, id est rem amit-
hris-admissi significationem, cui tebat, nec facile in integrum res-
tamen adjunxerit jam tum aliqua tituebatur a pra*tore nisi minor
verœ rationis semina. erat annis 26.
3. ~')'.<:in ulla. Turic. dixi tn illa. 6. -Ha?. outC~oMM.Videeas ip-
Alm. dixi tn ulla. Soli, ni fallor. sas apud Cicer. de Invention. J, 8;
Vide modo 66, tK quinque spe- item §. 52.
cies. utv t'n nulla. Ed.
R. yt'ati~erMntur. Hoc verbum
CAMp., vix in illa. En. umittunt R. t et CMtp. Male. Eo.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, 6. 489
non est in transladone' qusestio, sed in eo, propter
quod transferuntur: non <~es apud pr~orem petere
y!c/e:coyn/n:Mum~ ~a~Mc/co~u/e~: major entm pr~<o-
ria co~n:t!o/te summa e~t quaeritur, major summa
~!t? facti controversia est. ~VoKlicet <t6! agere mecum: 7:
co~Kt<or4 en:M~er: noMpotuMtt.-judicatIo est~, ~npo-
<uert<?~bn </eAMM<: t~en/tcere~ sed petere: ~n recte

7n translatione. Alm in trans- tabant. Pro ~umma* quantitate,

latio, unde Francius efficit in trans-
lato, non male sed in Turic. trans-
latio, absque in. Vide §. 68.
.2. Non </ete! apud prcetorem.
Translatio. lrlajor enim ~rteto-
fa, etc. Ratio propter quam trans-
fertur.– Facti cont)'OMr!ta est. Id
est status conjectura futura. –~Vott
licet. Transtatio.– CoontforentM,
etc. Rogatio. An potuerit. Sta-
tus finitio. ~Ott debuisti inter-
<~M)tt.Translatio: –~n recte inter-
dictum. Non enim possides. An
possideat ambigitur. –~mbt~ttu~.
Status quaUtas. PtTHOEtJS.
S.etcotnnttMttm. major. Vide
Institutt. lib. Il, tit. 23, t Qui-
bus. non poterant haereditatem
<'~el legata refinquere, si relinque-
bant, fidei committebant eorum,
qui capere ex testamento pote-
rant. Et ideo ndeicommissa ap-
"pettata sunt, quia nullo vinculo
"juris, sed tantumpudore eorum,
qui rogabantur, continebantur.
a Postea divus Augustus primus.
jussit consules auctoritatem suam
a interponere. Quod quia justum
<'videbatur et populare erat pau-
)atim ecoversum est in assiduam
"jurisdictionem. ut paulatim
etiam prsetor proprius crearetm',
qui de fideicommissis jus diceret,
<' quem fideicommissarium
appel-
actionem debuisse intendi vel apud
consules vel prœtorem, apparet ex
nostro ipso loco. VideBach. in Hist.
Jur., p. 391, 92.
Cognitor, qui causam alterius
ita ab eo didieit, ut eam probaret
et suam faceret, in judicio. Vide
lexica. Negàt ergo is, quem loquen-
tem facit Quint. causam potuisse
cognosci ab hoc, qui alterius Ittem
contra se susceperit.
5. Judicatio est. Posterius omit-
tunt Guelf. Turic. Alm. Ita et
R. i CAMP.R. 2 habet. En. ~M-
dicatio. Vide in, <, t, /}, y.
6. /)ttefdtccre. petere. Interdi-
cere Utigator dicitur quum Interdic-
to utitur contra eum, qui vint sibi
in re sua faciat. Vide II, jo, 5. Lo-
cus ad nostrum appositissimus est
Institutt.IV, t5,it: "RetinendiBpos-
sessionis causa comparata sunt
interdicta, uti possidetis n ( Di-
gest. XLHI, 17,' t, et hoc quidem
de soli possessione scriptum est)
n et utru6t'~ (ib. XXXI, i Hoc.
de possessione rerum mobilium
locum habet n ) « quum ab utra-
que parte de proprietate alicujuï
rei controversia sit, et ante qua'-
ratur, uter ex titigatorihus /?OMi-
dere et uter petere debeat. Nam-
que nisi arite explor.num fuerit,
u utrius eorum possessio s~ non
 49o M. FABH QUÏNTtMANÏ
:n<er</<e<uMK(?'ambigitur, quse ohinia succedùntieg!-
7~ nmisquaestionibus'. Annoh-praescriptiones'' (etiam in
quibus maxime videtur manifesta translatif)) easdem
omnes species habent, quas ëae leges, quibus agitur, ut
aut de nomine, aut scripto et sentëntia; vë~'iàtiocmà-
tionë', quaeratùrPDeinde status ex'quaesdone ontur~;
tfànslatio~ non -habët -quaëstionem, dé~qua contendit

'<potest'pedtoria''actio instttui, excusis quidem 'omnibus e gu<M'<.

"qnia'etcivillsetnaturalisrati&
t facit,' ut a)iuS'pôssideat et atiûs
apdssidehte pétat. Et, quiatonge
M commodius est et pbttùS, possi-'
dere quam'peterë idëo pteruro-
que et fere serdper ingens existit
contentio de~ ipsa possessiohe.
t. 7~tt;mt! ~tt<HtM))u6t(S. Sunt
eœdem qua* legales (§. ;{&). Pau!o
latius idem voeabulum de rébus fo-
rensibus usurpavit Cic. Orat. 3~
legitimarùm. controversiarum:~
Pro Archia, c. 2 "in quœstione
)egttima. Institutt: lib. Itl, tit. 'i,
§. t;{: "Utrôqueenimjuretamha-
«tura)i quam' /eottt7MO'* citante
Brissonio de Verbb. signif. ~uccede-
re'autem pro !u&/tCt eo signincatù,
quem vidimus ad 111,~3, 6:
2. ~'i'tEscn~ttO'tM.'Vide VU, c. 5.
Sunt e.~c~ttonMJunseohsùItôrum,
ut docent'texica. Graece <mft~
~M.SieautemdehoeverboBudaeus
Comm. Gr: L. p. 6y JCti in'Pan-
decti~ promiscne exCfptenttt ver-
bo et prtMcrt&endt usi sunt )icét
~tYMcrt~tton~voeabutumapuJre-
'centiorestegT.tin'interpretes.
v iteratio',
ad'praescriptionis exceptionisqne
w mêhtatibhi ab
temporis signiHcatiohem coarta-
tum sit et praeSnitum. x
3. quN'st!o'ne on'tttr. Ita Turic.
Guelf. Coth.(tac.GesU:)'cumAtm.'
tribus Voss. et Bern. Czteri, cum
onatur. lidem ëxcusi ômnes Intër-'
·
rogatiônis signum ponunt dcmnm
post onatMr, et a voce J'fan~/c'tto
novùfn' sensum oraiuntur Equ!-
dem, quam dedi distinctioij'em,in*
1
veni'ipsam'in Guëlf. et Goth.'In
brtatufpëndet ab
vutgata'conjnnët.
uf;' sed quod suRjiciMrTrans?.
cotttendtt abrùptùm p)ane' est et
salebrosum, quôd in istà constitu-
tiohe mihi etiam de gtossa suspec-
tmh erat. Me)ior'sa)tem'rauo edd.
mëarum, a Cryphio inde ad Gibs.
usquë, môx pro 'tdtt Aa&èt dantmin
non habeat (et hoc revo'cavit Cap-
pér.) itidem conjùhctivb'modo, qui
er ipse' pendeat ab' ut. Sed hahc
Côdd. pœne omhës repudisnt. 'Sic
cogimhr'ët m'orttur tuëri mdicati-
vum, et utrùmque a qùaBStiNnë'I!).t
Cgurata sejungërë ;'quam'ioci cohs-
tinjtibnem spoiitë pnEtùteris,' ut'
minu§'ianguidàm. RR. t, 2,3 3
et-C~MP. orttur. habet.' CAff~'et
ed: Hàct., Oftatur. hatcat- En:
'T'ra)t!/att0. ~ro~tef <jfua)tt
cohtemdtt. 'Repetit, quae modo'di-
cebat §. yo. Sed non est jëjuha h:BC
quohiam'subjiÈttnr'àrga-
ëxemptis Ermata: in
Vide
cujus' fine' quasi triumphât.
not~raeced. Neque 'ëràt quod con-
tra'Ccidd. Regiùs corrigërët prôpter
tn-y)er. 'rran~aho h. 1. est causa
 INSTITUTIOMS ORAT LIB. III, 6.
49'
orator,sedpropterquam;contendit-Hocapertms': Oc- y3
c:e~M<: ~o/M:nem; ,/Vo!ï.oce:</Mquœstio-B .occt~e'Mt?sta-
tt~s~ conjectura.: noa~e~ttate; ~fa&eo~usactfonts; ~Vo~~
/!6t~c~ u),~ittq~aE!st)p,~</ia~ea~?.-etiade'statu~; .accL-'
piat .enim actionem~Beene; ad) eve~tutnnpectMiet, non~
ad causam;; et ad Id,- quod~ronunciat)judex; nomid,
propter quod~pronuoeiat. Hoc~U!s)mile ;est, jpt<K:en~M~ 74
e~' ~Von~tm.' videbit judex, an ~MMte~MSs:<? sed non
hi(; erit quaestiô, née hm status ubi ërgo? PMnten~u&
/!Q/WM<sm;o<:<M~Non oce:t/ ~niocct~ertt?:~fonoran-
~M~ SMm; non e~ num. statum haLët? non, ;ut puto
/:QnOrù!nt/M~ ~M~y ~M!'tï;<6!nnt<)MOCC:y.~QH. OCe!C/H<: J
quaestto, et status': 'similiter~, ~Von'recfe a~M; jRec<<? 75
fnxns/attWt,. in quamtimu)" tranda-.j. at-p.'Pturimorum Codd~est.recep-
tiQn~.TaUStau,ter)t'<:aManon,trans'!t. i. ta~ in qua acquiescendum:BaJ.
lati.Qttts habet quBe~tt.on~tn' et. sta- Céry- ,cum .Và6cos. non 't~~u-
tum., sed ejus reL, pro.pter.'quam~' tofj'mate.~
tra~tsfenmus;~ 3. Mtt~;tnt!'Mtet" Sôtus Gésne-
'ertttM. TuHc.fa~BfftuSfMt~).- rus (quem-secuti sunt Bi{t.) inserit
solus, quanmm;M<}eo;'nequc pta- acc«/cnt; {ju~ verba~ 'senten-
cet, –~Boc a~eftttM. iPnus.acoipe i ti~ (tUputat) nee<ssaria'it le~jt in
sext9<:asu,utin'tocutioneJVocnm- so)acedit. Rusconi'.)5o~tn Gottti'
p~tM!, dequavidet,~5,5o~ Mfuisse' (n&n.plane assequor pra-
.2. Occtden(?:Fonafaxdut.n. ~tf-j.. teritnm):.ta('unam"mter' utramque*'
to.fot!Ora):du~ErrorEa)t)mittBndi.)i fi chasutain. )A<? !aeuna'i))a quam"-
Honor. pttto, Jensonianas.trtbuit* t modo defnonstrabam ~est alid loeo.'
Gesn., a qua abest, quunitsit.con-ii. Rusconi~ed'; t5<M equidetn nuUam
tra.in Goth. (ia ejus tamen marginë vldeo!ne'a 6Mnero-quidem.ipso,
supptetur~ Omittit auteimmea~um m de9ignaiam; Suspicoritaque sphal-
quidem edd..nulla haee ver)jar,:prB-f. m< esse~pro~~5~2~ Hanc autem-nit'
ter Leidensem ,ejusque. repetiuo~' tate ostendei'e,mets"oou)is credo.
nem .dbs.. Codex 'ite~m jiuHUs.vide~ Fortasse'jGe~n'.jegendo'aberraverat
tur-hocyitiojnfectustprster.'quennn rI ad-superiorambi bis ha!c verba,-in'
dixi, Goth. etVoss..3,.cujus.nuita;;t omnibus Jibnsr Cctdd.'MuHos prœ
·
mentio apud Burnt.: dum cœtero- ferre hdKadditamentum sponte m-'
rumtsupplementa,ecensentur. In'. teHigiturtt~– ()u<M(t(y <'t<sMtMt'Ni-
istis mot! ut pttta ,.tevi3 est.Huetua~:t hil deest; facile enim Inteitigitur,
<io.Joann. et.Voss.. [ dantibus: in'MS quaa. modo; posuefit' esse
·:
aut~ttto, quod-.placeat, 'si scriba": Ott<B<t; et!tat;.qutes[cortjeeturahs.
tur /tau(~~). 'Bodi. )to?nc. Voss.L3, Jta-max §. 75,'ou~~tOH~! et sf«<<.
 49~ M. FABII QUINTILIANI
ago, non habet statum: ubi est ergo? Non recfë agis,.ir
!~nom:'n:'(MtM quaeritur, An !~nom!M:o~ussit? aut, An
agere ignominioso /:ceo[t? et quaestionès et status ergo
translativum genus causae 3 est, ut comparativum4, et
76 mutuae accusationis. At enim simile est illi 5, ~a6eo~6
~u~- ~VoM habes: Occidisti;Recte occidi: non nego; sed
nec res haecstatum facit; non enim sunt haepropositio-
Eodem redeat, si dixerit: En ou~t. 2,gseqq.;It.§.22;it.Vn;t2.
et stat., vel &B sunt ~utB~t., etc., 4. Est ut comparativum. Guelf.
vel: Et inde <j)ufB$t.,etc., ut modo et Turic. omittunt est cum Voss. 3
§. 73. ~Vonrecte agis; recte. Edd. et ed. Tarv. et com~. omisso ut dant
ante Ald. omittunt recte agis, quod Goth. et Voss. 2; et ut comp. Jens.
conjectura inseruit Reg. sed Codd. (tac. Gesn.) quod in suis invenie-
videntur dare omnes. Ruse. n. r. bat Regius, qui corrigendum esse
agis n. h. st. putat non est ut comp. quod repo-
t. 7ynomttt[0!us. Esse eum suerunt Ruse. Bad. (qui non abesse
pro-
prie quem censor notarit, docent narrat a Vallensi) Cerv. sed Locat.
lexica.Vide Declamm. Qu. 25o,263 Venet. Ald. Gryph. dant receptam
et 265, ubi ignominiosorum sunt quam deinceps omnes exhibent;
controversIœt.VII,8;Vn,5,3. nisi quod Capper. revocavEt consti-
2. JTt ~tt~~honc!. Ita Guelf. et tutionem Regianam. Male nam
Tune. cum caeteris, qui memoran- rectePinus,posteumque&esnerus,
tur, pturimis Codd. nec dubito rationem reddidit Yu)gatae qua; vi-
quin aliquot negugentius inspecti detur esse in sat mu)tis,. qui ta-
vel omissi sint a conferentibus; centur, Codd. Neque re ipsa ab-
velut Bodl. Edd. mea; ante Bad. om- horret ab ea Turicensis atLique.
nes item. Post hune et ~ufKti'o est RR. t, 2, 5, CftUKEut comparati-
(nam sic se legere ait Bad. satis pro vum. Ed. C~Mp., <:a;(!<Eut compa-
imperio) omnes, excepta Ald. sec. Mtt~umext.ED.
In Turic. et ante qu. omittitur; non 5. Simile est illi. Structura pau-
male, sed nullo, quod sciam, so- !o impeditior. Sed recte explicue-
cio. RR. 2,3, 5, et <]ftt<Mttone! runt Gedoyn. et Capper. ~fa&e(t
et status. R. i, ~utMttones et status. '~us, etc. (translatio) simi[e est illi
CAMP., CAPP.et ed. Hack., <~tf<KttO '<Occidisti, etc. (qualltati). '< Faci-
est et status. Eo. Quas~ttone! lius longe sit, si simile est illi po-
status. Pluraliter utrumque, quo- r)aturpostJVo)t/ta&M.
niam dua; queestiones tanguntur, 6. ~t,Jïa6eo.Hocv!dentur
duo status; conjectura: alter, alter Codd. dare omnes, quum edd. ante
qualitatis. Stoerium meae illi Jus habeo. Ne-
3. Genus MU!<E,non status. Vide que enim Jens. (ut refert Gesn.)
§. 67; it. III, 10; ni, 4, de genere illius Habeo, etsi hic videtur fons
compar. et mut. accmot.; itemYII, erroris, qui est in edd. istis omnibus.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III 6. 493
nes 1 (alioqui causa non expHcabitur), sed cum suis ra-
tlombus Scelus commisit Horatius, sororem enim occi-
dit. Non commisit; debuit enim occidere eam, <jfucehos-
tis morte mœre6at quaestio, ~n /t<BCjusta catMa? ita
qualitas ac similiter in translatione, Non /t6t6e~~u~ab- 77
dicandi, quia ignominioso non est actio. Habeo jus, quia
abdicatio acfto non est: quaeritur, Qu:6<sit act:o? fin.ie-
mus Nonlicet abdicare, syllogismus 4: item caetera per
omnes et rationales et legales status. Nec ignoro fuisse 7~
quosdam, qui trànslationem in rationali quoque genere
ponerent hoc modo, ~bm:nem occ~~M~M~ ab impera-
tore. dona templi 'cogenti tyranno dedi (/e~eru! tem-
pëx<a<:6MS~um!nt6us, valetudine impeditus, id est, non
per me stetit, sed per illa 6: a quibus etiam liberius dis-
l. Propositiones. n~o9e?f)t quales .Phil. 9,5: mortem magis ubi an-
appellat Aristote!e9 Rhet. III, t3, teceditdolere.-RR. 2, SetC~Mp.,
~etpa~sim.Vide§.t3. mortem mœretaf. R. l, morte moe-
2. Suis rationibus. Tune. s. ora- rebat. En.
tionibus, cum Alm. solo. Non 4. Abdicare, syllogismus. R.
explicabitur. rationibus. Ita mox abdicare filios. Ed. CAMP., abdicare
82: "juris discep. potest ex- /t/tu?n s~~ooMMO quse varietas prae-
''y/tcart." Et 88: "semperconj. cedentes criticos fugit. En. -Non
explicatur. t Haec, qua* modo sunt licet. ~/<o~mM~. Sententia ha*c
posita Non habesjus, Recteoccidi, .Non licet, etc., est alia ejusdem
non Huntjusta; propositiones, nisi causae tractatio in diverso statu, et
quum us suaerationes adjunguntur. quidem in syllogismo, quoniam do-
Exemplis hoc ostenditur et quali- eetur abdicatio, etsi in legibus di-
tatis et translationis. serte non vetita, tamen itidem, si-
3. Morte ntceretat. Alm. mortem cut caeterse actiones, illicita. Vide
Tnœr., eumVoss. 2. Cum Alm. h. g. 66t
non conspirat Turic. Certe nihil 5. ~eM)t<f. Deserere dicitur (ut
varietatis ex eo affertur. Goth. om. ait Modestinus) miles, qui diu va-
morte, fortasse ex mero. errore. gatus ad castra revertitur; ema;tere
Utriusque stmcturœ.tan) manifesta vero, qui diu vagâtus ad castra re-
sunt exempla, ut vix videatur de- ducitur. TuRN.
cemi posse, quid h. 1. sit tegen- 6. Per illa. Guelf. et Turic. p. il-
dum. Facillimum quidem erat, ut /ud, cum Alm. Voss. 1,3, edd.
excideret m in mortem ante mœr. .Tarv. Ald. –R.t, 2, per illa. R. 5
quœ ipsa ratio est loci Ciceroniani et CiMF., per illud. ED.
 494 M. FABII QUtNTILIANt
79-sentio. Nou:enim~acdo'transfenur', sed'causa facu,
-jquod accidit paene momni'defensione d&Iïi'de' Is, qui
-tali utitur.-patrocinio, non~.recedtt a'forma~q~llitans;
dicit.emm, se culpa Yacare;.utnna~s"quàlitâtis~'duplex
ratio facien'dasit, altéra, qtta~et -fa6tUtn!!defêtldtt~F;~àl-
8o'tera,.qua .tantumtreùs. GtedeHdMmCesMgitUr'ns,'quo-
rum auctoritatem~secutûsi'est CiGero' tria "esse ~'qua~tn
omnrdisputadone'quœfantur,t/~t<a~Mf?
quodipsa nobis -edatninatUpa~pF~sëribit ~Mam~pnmUth
~opOKtet-subessé&liquid,t<ie'q)i~Tâmbi~ttuf~ qtfctd ~qùld
sit, etiqu~e sit, certe~non !p0tèst~œsttm!ari,~niu pMUs
~esse constiterit; tiUeoquseë~a -prima quaestio ~sed-hon
statim, quod' esse manifestum~est, 'eMam,' qutd~sit, ap-
-paret. Hoc quoq~e:constitutb,'hdviss!ma qualitas su-
perest nec his exploratis aliud est ultra his InEnnae
quaestiones, his finitae continentur; liorum aliqua in de-
monstrativa, deiiberativa, ~udIclaH materîa'utiqu'e'trac-
82 tantur~. Haec rursus.judiciates~ causas et radonali~parte
et legall continent 7 nequeenim~ uttajuns disceptatio,
83 ïnsi'nnitipne, qualitate, conjectura.potest explicari. Sed

~Vot! .€)Mm<M:ttOhNnt/fttU)'. ~t~tct'a~. Ita conjecerât-Re-

Hoc enim -est vocabu)is. iudere. tgius .pro~HrtJtCta/M, quod invenie-
Nam.traM~rtur quittent,tsedipee- b'at. Sed 'Mcta !scriptura Fjam erat
eatl'causa a.rao~~tT<tm~t~<{, ~3); -in -Tarv. 'et~in Codd.<u['Ytdetur,
non actio. omnibus prseter Goth.
2. Qua<«att~.</up~.c..Vide-VH, iy. Conthfent. 'Haec-scriptura~, si
IV, 7 MT ~Tt\!)~tt a&!0/Uta/~Oy- Sutzbérgeri 'sikntium fidem mere-
?L))?r?'xa,aMMmpttM<. tùr, est iMGuetf.'et Turic 'fn'Goth.
.3.cutu! CtCcro. 'Vide §. quidëm~sse.prodiditjam.~Gesn.'in
et ibi notam.. 'Voss. t,-Burm. Edd.'habent~ohf
4- 6°~(tac. Gesn.') -Obr. Capper. Gesn. 'Bip. GaetëriB
ambigatur, cum Voss. Steph. et -cotttmet,'quod ferri'nequit. Modo
Gryph. t5<}~.(etncf3troCod.R. 2), -pro et ratto'na~t ëodem'ambo errofc
non mâle. .Atm. et Turic.'et )'ftho)tcf!s.
5. t/tt~Me trach!)!(<u'. Turic. u. 8. Ac~ue ett'm. Ita Guë!f. Cietert
<racta(tt)', cumAtm. etEern. male. ~Veeenim. Vide I!f, ~5.
 1NSTITUTÎONIS ORAT. LIB. III 6.
mstttuennbus rudes, non erinnutih~ianus' pr~mo fusa
ratio, et, si nonstatim recdssima linea tensa~, faciHor
tamen et apertior.via..Dtscant igitur.ante, omnia,. qua-
dnpertitam~ m-omnibus causis esse rationem~, quam
primam mtuen debeat, quiacturus est; nam, ut .a de-
fensore potissimum~ncipiam, 'longe fortissima tuendt
se r,atio est, s!~uo~ o6/:cttur,.ne~ar! ~ofe~; proxima,
st.non !uo~o~:C!tur,c<Mnt-:eMe d:c:tt<r; tertiaho-
nestissima4, ~ua rec~e~/6[c<un!t/e/en~:<u~ quibus si de-
nciamur, uipma quidem,.sedjam s.ola.superest.salus,
aliquo.juris adjutono.elabendt ex cnmme, quod ne.que
negan, neque defendi pptest; ut.nonvideaturj.Hre.c'ctto
:M<ent/<Hmc~ iltae quaestiones, sive actioms~sive-trans- 84
t .~atttu.~Ita, nt tra)t!/at;o, tam- ;sit ostendere. -Nam. tenM nominati--
quam.quartus stat.us, etsi.vere non ,~um çonjungere,cum..Mf<t, .ut r~c-
sit, adjungatur. (tMtma sit ablativus pertinens ad
2.~ectMStnta.te)t$a..Eabros.et /tne;7, insolentius fuerit.
architectos linea usos.constat; in 3. Qtfadn~ertthfm.Goth.et.Jens.
.viarum steniendarum opère usur- (tac..Gesn.) ~uadnpa~ttt~m .cum
patam eam nondum inveni, sed fa- .edd.pra'terBad. et Cerv. ante Gry-
cile et ,ibi intejtigitur ejus usus. ptuum meis omnibus. Certantgram-
Appositissimum ad Quint, verba matici de ratione voces hasce scri-
locum Gesnerus m.Thesauro affert bendi equidem e vera<n puto
Ciceronis ad Qu.Fr.HI,<Co- _qupmam m M~e' et tot.aliis coip-
lumnas neque rectas,neque e re- ppsitis.in e abit a. Vide Daus~uimn
gione Diphilus collocarat eas m orthogr. qui sibi non. procsus
<'sçHIcetdemo)ietur:aIiquando constat. Hic quidem cae.teri Codd.
perpendieuto et linea discet uti. » .yidentur e dare. Vide V,.t~5,.ubi
In structura ambigas,nommativum plerique libri dant a. RR. 2, .3
an ablativum facias vocem ~tnea. ,etÇAMp,,<jfua~rt~ertttam.H. l, CAP.,
Ut enim ..expeditissima vetborum ~~uat/tt~a~tttam. En.
ratio si,tca. fta sunt nomina- ?*ertt<t /tpnMttMttna.~Ut/M''<!tu~
tivi, ita sensus;friget quum.ha:c sibi ~tïntOM~ ctïnruMï. Non,; meus
itivicetn opponint~r. Metius .rec- enim ~He fmt. /fpm<cMt<: reus es.
tf'Mtma referatur ad M'a,.ut stt ea Non; quia is tyrannus fuit, aut in
non rectissima nutt~em~fact~or fa- adultedo de~rebensus, aut paor
men. Tum <t)tM tensa abtativps ac- vim intutit. Et h:Be tertia qualitas
cipias, quasi _adverbia)Iter usur- est. Tuns.
patos et hocplaceat sane, si quis 5. //t)tc. Guelf. et Turic. ~ftc,
hanc tocutionem per~ulgatam pos- cum Bern. Goth. et Jens. (tacente
 496 M. FABÏI QUINTILIANI
tatioms' sunt enim quaedam non laudabilia natura,
sed jure concessa; ut in XII tabulis debitoris corpus in-
ter creditores d!vidi~ licuit; quam legem mos publicus
repudiavit; et aliquid4 aequum, sed_prohibitum jure,
85 ut libertas testamentorum Accusatori nihito plura m-
tuenda sunt, quam ut probet~~actum esse, hoc esse
factum, non recte factum, jure se intendere Ita circa
species easdem lis omnis versabitur, translata tantum
aliquando partibus ut in causis, in quibus? de prsemio
86 agitur, recte factum petitor probat. Haec quatuor velut
proposita formaeque actionis, quae tum Generales status
Gesn.) aliisque edd. mero errore. locis ab ipso doctissime tractatis
-Itemnostri Codd. habent~tc. En. redarguere conantis, merito repre-
t. Actionis. tmn!<at;0)tu. Eo- hensaBurmanno,p.~3,Epist.ad
dem errore tres antiquissimi Codd. Capper. Dukerus ad Liv. VI, t, 8,
acttone! trant/ahottes Alm. Bodl. e M. Maniii Capitolini piebem in
Turic. fœneratores exacerbantis, silentio,
2. Laudabilia nature. Turic. in- tam atrocem non fuisse pœnam
serit ?to~~ cum Alm. solo (vide verissime colligit.
yo) non quidem nu)[o sensu. 4. Et aliquid. R. t et CAPP., est
3. Corpus. <<tM<<[. Tab. m apud aliquid. Eo.
Bachium in Hist. Jurispr. Rom., 5. Libertas testamentorum. Ba-
p. 3~. Si maxime vera est Bynkers- dius narrat Laur. Vallam Codici as-
hœkii (in Observationibusjuris Ro- cripsisse locum Institutt. H, 22, de
mani, lib. t, c. t) aliorumque sen- lege Falcidia Quum enim olim
tentia omnem dilaniandi corporis lege XII tabb. libera erat legandi
ssevitiam ab hac'tege removentium potestas. visum est haT'c legandi
et de venditione debitoris, pretii- licentiam coartare n, etc. Haec in-
que divisione, interpretantium, ag- quinata pro suis venditat Pseudo-
noscere tamen cogimur, ab ipsis Turnebus. Vide not. ad§. ~0; item
veteribus,utNostro,GeUio(XX, t), IX, 2,74.
Tertulliano, acceptum fuisse hoc 6. Sunt, quam utpj'o&<'t. Quod
de vera eorporis dissectione. Ne- abestabA)m.etTuricetVoss.2,
que hoc negat Bynkershœkius, qui ut et Bern. et Guelf. quam, id est
validissimis argumentis hune vete- tameh in Voss. 3 (etsi hic omittit
rum et ipsius Quintiliani errorem ut)etGoth.
revincit, ingeniose interpretans. ca- 7. Causis, in ~u)tu!.Turic. omit-
put sortem mutuo acceptam, paenas tit M cum Alm. Voss. 3, et edd.
usuram, seeare autem auctionis le- vett.mu)tisutJens.(tac.Gesn.).
ge vendere. Quo ineptior est Cap- Placet. R. ï, ~ut&M~.C~MP., in
peronnerii sedulitRs tantum virum ~mtm.Ec.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 111, 6. 497
vocabam', in duo, ut ostendi2, gênera discedunt~, ra-
tionale, et legale; rationale simplicius est, quia ipsius
tantum naturae contëmplatione constat itaque In eo
satis est ostendisse co~ecfHran~ï:(:onen~ qualitalem.
Legalium plures sint species necesse est, proptereaquod 87
multœ sunt leges, et varias habent formas alia est cujus
verbis nitimur4; alia cujus voluntate; alias nobts, quum
ipsi nullam habemus~, adjungimus; alias inter se com-
paramus alias in diversum interpretamur. Sic nascun- 88
tur haec velut simulacra ex illis tribus, intérim simpli-
cia, intérim et mixta,.propriam tamen faciem ostendcn-
tia, utxcnp(:e~ô/t<t!<af: quae sine dubio aut~ua/:ta<e
autconjectura continentur; et~oy<sntMA~ qui est maxi-
me <j~a/~ah' et /~<7 <;OMfr«~<B~ quae IIsdem, quibus
~cnptMm et voluntas, constant; et ~tgo~et, quae semper
conjectura explicatur. Finitio quoque utrique generi, S~
quodqué rerum, quodque scripti contemptatione con-
stat, communis est; hœc omnia, etiamsi in Utos t'res
status veniunts, tamen, quia, ut dixi9, habent aliquid

t.yum..uoca6am.Vid.sup.66. 6. Quoesine dubio. contitientur.

2. t/t estent. §. 67; il. HI, 5, 4.
3. Discedunt. Goth. et Jens.'(tac.
Gesn.) descendunt, cum Voss. 2, et
Vallens. etèdd. anteGryphium meis
omnibus manifesto eoque facili er-
rore. Et veram defendunt multi bo-
rique Codd.–R. 3, 5, discedunt.
RR. t, 2, CAMp., descendunt. En.
~Vtttmttf. Guelf. utimur, cum
Voss. 2, Goth. Jens. (tac. Gesn.) et
edd. meis ante Basi). omnibus pra;-
ter A!d. R. 5, HtttmMf. RR. t, 2,1
CAMp., utimur, facili errore libra-
riorum. En.
5.QMunt.nu//am/ta6c)ntt!.Tu-
ric. q. n. /ta6eamtn, solus, quan-
<umYideo;necmaIe.
t.
VidedeM)!e<~M&;o,I,6,i2.
y. jEeoM. constattt. Guelf. et Tu-
rie.~€0t~coït~ttï{jpeï'.e''rorem~
sed sibi constantem illum, cum
Alm. (etsi constat solum ex eo me-
moratur) Goth. et edd. ante Gryph.
meis omnibus. Hic constat quidem.
dat', sed supra ~M, per sphafma
fortasse, quo'd et Gibs. habet, quum
Leideusis nostram. Veterem scrip-
turammaterevocaYitObr.–RR.
a, 3 et CAMP., legis. constat. ED.
8.7«.tatt(ïfe)t)uttt.Modo~.52,
inciduut dicebat idem,mox§. <o3,
cadent.t.
g. Utdixi. IntelliGit ea, ni fallor,
qus modo disputabat §. 8y.
3~
 498 M. FABII QUINTILIANI
velut proprium, videntur demonstranda discentibus 1
et permittendum, ea dicere vel status legales, vel gu~p~-
tiones, vel capita quaedam minora; dum sciant, nihil ne
90 in his quidem prseter tria, quae praediximus~, quserl. At
Quantum? et Quant mu/(t<m? et ~f/ aliquid; et, ut non-
nulli putaverunt, comparateur non eamdem rationem
habent; sunt enim haec non ad vàrietatenijuris, sed ad
solam rationem referenda; ideoque semper in parte aut
conjecturae aut qualitatis ponenda sunt, ut, Qua mente''a
91 et Quo tempore? et Quo loco? Sed de singulis dicemus
quaesttonibus, quum tractare praecepta Divisionis coepe-
rimus 4. Hocinter omnes convenit, in causis simplicibus
singulos status esse causarum;qu3esuonumautem, quae,
velut subjacentes~, ad illud, quo j udicium 6 continetur,
9'! referuntur, ssepe in unam cadere plures posse: (etiam
credo aliquando dubitari, quo statu sit utendum? quum
adversus unam intentionem plura opponuntur; et sicut
in colore diciturnarrationis?, eum esse optimum, quem

)..Detnon!tr<!M~a.Turic.(~)mo)ts- que in /ta&. a librario destinatum

trattfa, insigni errore, solus.
2..PrtB~tXtmtt!. Goth. (tacente
Gesn.)dt-t)mMt, solus, quantum vi-
3eo. Vide finem notœ. PrtBdun-
mus. Vide §. 80. Alia, quam Vel-,
leiana illa, signiScatione accipien-
dum non videtur. Vide de ea Ruhn-
kenium in pra2fatione, Velleio suo
praemissa. Participium sie usurpa-
vit VIII, 3, 83; X,
3. Cotnparattutts. Guelf. etTuric.
com~aratt~o!. Sed in Goth. et edd.
ante Bad. sec. prœterAtd. omnibus
meis legitur mox habere pro habent
(ita quoque R. noster 2), unde exis-
tit probabilis structura. Credibile
autem est in omnibus, qui dant
accusativum com~.iuSnithum quo-
fuisse. Prseposteratn scripturam.
vos. tetttpraeferunt Ald. Bad. sec.
Cerv. Bas. et, nisi quid conferentes
peccavimus, Guelf. Turtc.Voss. i,
2, 3. Nostram daut a Gryphio inde
omnes et Codd. qui silentur, velut
Britanniei.–RR. t, 2, 5 etC~Np.,
eomparftttfO!. ED.
4. Qttum. Divisionis co'enmM~.
Lib. VII.
5. Subjacentes. Guelf. subjacent
et. Turic. subjacentes et.
6. Illud. continetur. Vide HI,
11, 2 summam illam (qua-stio-
nem) n in qua causa vertutnr.
y. Colore. 7ton'att0ttt& Vide IV,
2, 88. /n colore. Color a rheto-
ribus appeUatur probabilis alicu-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. III, 6. 499
actor optime tueatur; ita hic quoque posse dici, eum
statum esse faciendum, in quo tuendo plurimum ad-
hibere virium possit orator; ideoque pro Milone, aliud 93
Ciceroni agenti placuit, aliud Bruto quum exercitatio-
nls gratia componeret orationem; quum ille jure tam-
quam tnx:~tatorent occisum, et tamen non Milonis con-
silio, dixerit; hic etiam 3 gloriatus sit occiso malo c:re).
tn conjunctis vero posse 4 duos et tres 5 inveniri vel di- 94
versos, ut si quis aliud se non fecisse, aliud recte fecisse
defendat vel generis ejusdem, ut si quis duo crimina
vel omnia neget. Quod accidit etiam, si de una re quae- 95
ratur aliqua, sed eam plures petant; vel eodem jure, ut
proximitatis~ vel diverso, ut quum hic testamento, ille
jus rei causa, qua quod falsum et Duplex ille vidimus 11, 8, ti.
tnrpe est velamus. TuMr. R. a, hic etiam. RH. t, 5 et editio
t. Eum statum. possit orator. CAMP., ille etiam. En.
Vide §. 9, to. In con?MttC~ posse. Pendent
2. Bruto. Vide X, i, 23; X, 5, haec a verbo confentt, gi, paulo
20. Qui hanc Bruti orationem tan- longiore interjecta parenthesi,quœ
geret neminem prêter Nostrum in- et ipsa suos habet infinitivos peu-
veni. Orationem pro Dejotaro Bruti dentes a credo.
habes apud Cic. Brut., c. 5; ad Att. 5. Duos et tres. Ita Turic. Guelf.
XIV, t et scriptor. Diatogi de Goth. (tac. Gesn.) Alm. Voss. 3,
Orr. c. 21 !t; sed alio tempore cum edd. Ald. Steph. Gr)'ph. Obr.
Jtabitamquam Ciceronis. Idem scri- Caeteri d. vel t. Prœtuii nostram ob
ptor ejus eloquentiam a Ciceronia- consensum Codd. et quia mox est
Ha diversam ostendit(c. ty, t8, 25), f~. Manifestus autem Turicensis et
ut et phitosophiae aptiorem quam Almelov. consensus in errore pos-
causis agendis Noster, X, t, 123. set vos pro posse duos. (Vid. 5. S~j.)
Cicero quoque a sua secta alienum –RR.t,2,3eted.CAMP.,ettr~.
narrât ad Att. XIV, 20 XV, t. Sed Ed. CApp., vel tf'es. En.
non genere dicendi solo, verum 6. Ut ~roximt'tatM. Nam bona in-
etiam judicio dissimitem Ciceronis testatorum ab agnatis et illis qui
dicas hoc exemplo. Scite autem sunt mortuo proximi obtinentur.
monet Gesnerus ipsum Ciceronem Intestati vero non solum dicuntur,
aliquid simile Brutianae rationis ii qui testamentum non fecerunt
tractare, c. 9~-3o, neque tamen sed etiam quorum teMamentum ir
ipsa actione id ausurum videri. ritum lege et judicio factum est,
3. ~tc etiam. Guelf. et Turic. ille aut quorum testamento nullus fuit
etiam, cuin Abnetoyen. etVoss. 3. designatus ha;res. ED.
32.
 5oo M. FABII QUÏNTILIAN1
proximitate mtetur quoties autem aliud alii petitori
opponitur, dissimiles esse status necesse est, ut in illa
g6 controversia re~<amen<<!/e~:6tM~!ct<! rata wtf; tnfes-
M~orMm~arenfum liberi Atpre~ sint; abdicatus2 ne quid
de 6o?tMpatris capiat: nothus, ante legitimum natus,

l. Nitetur. Ita Turic. et Alm. uti-
tttfdatGuelf- Editi,quantum vidéo,
omnes nitatur. Conjunctivus ferri
cequit. Nititur quod latet in Guelf.
ne ipsum quidem alienum. –R. 5,
nititttr. RR. t, 2, Câpp., nitatur. En.
2. Abdicatus. capiat. Hujus le-
gis meminit scriptor Declamatio-
num Quintilianearum, Dec). 37~~
totidem verbis, p. (ed. Bip.) 3yy,
item Calpurnius (p. ejusdem volu-
minis ~21) in hune modum « Ab-
dicatus de bonis naternis 'nihti
habeat. Et Hermogenes in Par-
titt. statuum, c. 12, p. yt f~rex))-
PUJtTOC~t ~M6T6~TOO T~f 'ar~T~MOJV. Ta-
lis lex utrum vere fuerit apud Ro-
manos ( nam de Graecis certa l'es
est), an in scholis ficta solum ad
exercitationem declamandi, dispu-
tatur a JCtis. Ipse quidem Qu. VII,
4 11 Qua; in scholis, ait, ab-
dicatorum, hsec in foro exhaere-
« datorum a parentibus, et bonaa
"repetentium ratio est" Et adëst
lex Codicis lib. VII, ~7, 6 Abdi-
n catio qua* grfBCO more ad alie-
n nandos liberos usurpatur et tt~e-
ntm't! dicebatur, romanis legi-
bus non comprobatur. n Rem
ipsam, ut immorigeri, vel displi-
centes patribus, liberi abdicaren-
tur, legibus romanis fuisse prohi-
bitam, nemo facile defenderit,
quoniam tot exempla leguntur in
scriptoribus. Cic. de Fin. t, y Val.
Max. V, 7, 2 (Roman.) it. 1. VIU,
3, Suet. Aug. c. 65; et de eadem
re, Plin. H. N."VII, 45. Hoc docet
Heineccius quoque ad Brissonium
in h. v. Optima mihi videtur TEro-
dii ad Declam. Quint. 260 ratio pu-
tantis, Diocletianum in lege Cod.
modo allata signiScare, suis tem-
poribus abdieationem graeco more
usurpari; quùm Romani filios suos
prœscripta forma antiquitus non
abdicarint, nec iis causas probare
apud magistratum necesse fuerit,
sed privatim majorem etiam potes-
tatem habuerint vitre et necis. Is
sensus eo quoque effici videtur,
quod lex ista ~usurpatur* ait, quasi
in re etiamnum fieri solita, subjec-
to dicebatur quod non nisi ad
u:um appellandi gt-Bcum spectat.
Nempe nunc sit ista abdicatio inter
nos quoque,.sed dicebatur &a'ox))'-
stante Atheniensium repuHi-
ca. Idem TErodius (ipse abdicatum
habens filium, vid. Jochers Gel.
Lex.) demonstrat iocnm Ptàtonis,
formam abdicationis exhibentem,
Vide de Legg., p. g2o Steph. (vol.
tX, p. 5~ Bip.), uM sanctissimus
philosophus monetT<xSTA. oyTa's
<m'M.').KcmN< MtJX M9j)tt!TO)t~~tt!?9a.t
~)t\ttV. 6~'<~t)~Mt~6Ny
~.€ OVTNV T~VX~t-
KMV, OtOV~UMX~XOt/jU6VtC~etT~OC,
t/t60'f
)!'ro~MT~t, ou ~~tot-rfn ~f~topct! o')t-
~tx<iJTt)c~6~c&c~K~ovat.Causas abdi-
cationis legitimas ut omnem hujus
pœnaB naturam perspexeris e Lu-
ciani Atrox~~TTe~tt~, vol. V, p. 1
seqq. Bip. Sed tractat et Pedtus in
Legg. Att., tit. fV.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, 6. Soi
/nïM~/<tM~: post /e~!<mt<nï natus, tantum CWM~
in adoptionem dare liceat; in adoptionem dato redire in
familiam liceat, si pater naturalis sine liberis decesserit.
Qui ex duobus legitimis alterum in adoptionem dede- 97
rat, alterum abdicaverat, sustulit nothum instituto
hserede abdicato decessit; omnes tres 2 de bonis conten-
dunt. NoSoT qui non sit legitimus, Grseci vocant la-
tinum rei nomen, ut Cato quoque in oratione quadam
testatus est, non habemus4, ideoque utimur peregrino;
sed ad propositum. Hael'edi scripto opponitur lex, ~&< 98
catus ne quid de bonis patris capiat: fit status scripti et
voluntatis, An t<o modo capere possit? an ex volun-
tate patris? an /tepres ~cr<p<u~?
Notho duplex fit quaestio,
quod post legitimos natus sit, et quod non sit ante legi-
timum natus. Prior syllogismum habet, An pro non 99
natis sint /M~ent/ qui a familia sunt alienati Altera
scripti et voluntatis non enim esse hunc natum ante le-
~Itimum, convenit; sed voluntate legis se tuebitur, quam
dicet talem fuisse, ut legitimus esset nothus tum natus,
quum alius legitimus in domo non. esset. Scriptum quo- 100
t. Nothus. tantum civis. Usée 4. Zattttttm. non habemus. ~pM-
quoque lex an etiam extra seholas rium enim ex patre ignobili natum
rata fuerit, non dicam. Longe alia dicebant, quasi sine patre. Vide
habes apud .Papinianum vide Ptut. Quasst. Roni., vol. I!, p. 288
Schnttingn Jurisprud. Ante-Just., D, ut nomen illud non sufficeret
p. Ayreri 8~9. notho designando, qui habet pa-
2. Omnes tres. T)lr!c. Guelf. Goth. trem quidem certum sed matre
et Jens. (tac. Gesn.) tres omnes concubina est progenitus. Catonis
cum edd. ante Gryph. meis omni- (Censorii) '<amplius centum quin-
bus. Regius abjicere malit alteru- quaginta orationes » Cicero inve-
trum, et sic Bad.sed. et Cervic. om- nit et legit. Brut., c. 17. Vide et
nes ahsque tres. Vide III, 7, 28. 1. Il, c. t5,§.8.
3. ~.a.v. Turic. Guetf. Goth. et 5. An ullo modo. Fortasse exci-
Jens. (tac. Gesn.)notfttt)n, cum edd. dit n, ut a Quintiliano fuerit ln
ante Gryph. excepto Ald. Placet. nullo modo, etc. Vide librum 1~
"'Ita quoque nostri fere omnes. Eo. capp.tl,t3,!6.
 5o2 M. FABIÏ QUINTILIANI
que legis excludet, dicens, ~Vontttt~ue, si postea legiti-
?n:~ natus non sit, notAo nocere: uteturque hoc argu-
mento, /<nye~o/t<m natum nothum; ct</M~conf/tttOKM
erit? tantum C!f:~? atqlli non erit post /e~!(:munt natus:
~~MS? atout non erit ante legitimos na~tM; qfuare si
,Q[ uer~Mlegis stari non potest, voluntate x~n~unt est. Nec
quemquam 'turbet, quod ex una lege duo status fiant:
duplex est; ita vim duarum habet redire in familiam
volenti dicitur ab altero primum, Ut t: redire liceat;
A<rr~ sum. Idem status, qui in petitione abdicati; quae-
2
,o~ ritur enim, An possit esse A~Ere~<ïMca<tM? ? Adj icitur
communiter a duobus, Redire <:6<infamiliam non li-
cet, non enim pater sine liberis decessit; sed in hoc
propria quisque eorum quaestione nitetur; alter enim
dicet, abdicatum quoque inter liberos esse, et argu-
mentum ducet ex ipsa, qua repellitur, lege superva-
cuum enim fuisse prohibcri patris bonis abdicatum, si
esset numero alienorum nunc quia, filii jure, futu-
rus fuerit intestati haeres~, oppositam esse legem, quae
tamen non id efnclat, ne filius sit, sed ne hseres~: status
jo3 nnitivus, Quid sit filius? Rursus nothus eisdem colligit
]. N~fM abdicatus. Turie. omittit 2. Adjicitur. Retro. spectat hoc
abdicatus, cum Obr. fortasse exAr- verbum ad primum.
3. fMtun<uent. h<Br~. R. et
(;entorat.n~)OMt<<tMtcatM.
Non est quod pro abdicato hic cum Ce~tr., futurum ~ucnt.
CAMP.utumm fuerit. liceredis.
/fœre~t!.
Gesnero optes adoptatum. Abdica- Hane varietatem tacuit Spa)d. Eo.
tus enim est alter iste, a quo dici- 4. A~e /t(ere!. Ita Goth. et Jens.
tur h<BrMsum, cui si licere per le- (tac. Gesn.) cum Voss- 2 et edd.
ges esse haeredi negatur, frustra se vett. antè Gryph. excepta Aldina,
redire volenti opposuit hoc argu- quœ cum recentt. (ut etGesn.) addit
mento,quodessetha:res.Necre- sit, parum eleganter. Codd. reliqui
fert ad sensum, compareat an absit silentur, ut videantur et ipsi dare
(vide initium notœ) abdicatus. Sed sit. Sed error erat proclivis, sequen-
videtur hoc verbuni excidissc per tibus s et t in status. A'e Afe?'M.
erroremobsequentestittoassitni- Ita R. 2. At RR. t, 3, CAM?., CAPP.
tesin~'f~'iCttttr. et éd. Hack., tie /)<EfMsit. En.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. III, 7 503
argumentis, non sine liberis patrem dccessisse, quibus
in petitione usus est, ut probaret esse se filium; nisi for-
te et hic finitionem movet, -~n liberi sint etiam non /e-
gitimi? Cadent igitur 1 in unam controversiam,vel spe-
cialiter duo legitimi status, scripti et voltiiitatis, et syl-
logismus, et prœterea finitio; vel tres illi, qui natura
soli sunt, co~ectura in scripto et fO/unfetfe~ qualitas in
syllogismo, et, quae per se est aperta~,y:ntt:o causa quo-
que, et judicatio et cont:ne?M~est in omni genere cau-
sarum. Nihil enim dicitur, cui non insit ratio, et quo
judicium referatur, et quod rem maxime contineat; sed
quia magis haec variantur in litibus, et fere tradita sunt
ab iis, qui de judicialibus causis aliqua composuel'uht,
in illam partem differantur nunc, quia in tria genera
causas divisi 5, ordinem sequar.
CAP.VII. Ac potissimum incipiam ab ea, quae con-
stat laude ac utfuperaftonë7 quod genus videtur Aristo-
teles atque eum secutus Theophrastus, a parte nego-
tiali, hoc est ~pecy~KT~a,removisse, totamque ad solos
t. CaJeMt igitur. Guelf. Turic. jus libri c. 3 extr., et 4 integrum.
Coth. et Jens. (tac. Gesn.) Cad. er- 6. ~& ça, qute. !nte))ige e proxi-
go, cum Voss. 2,A)m. et meis edd. mis:CaM<
ante Gryph. omnibus ad quas a!iœ 7. Laude ac vituperatione. Goth.
accedunt Burmanni. Non erat ope- et Jens. (tac. Gesn.) et f. cum
rœ pretium igitur immittere pro edd. ante Basil. omnibus meis, qui-
er~o.–RR. t,2,5etC~Mp.er~o.En. bus accedit Gryphius revocans et.
2. Legitimi status, h. e. legales. Placet, post prius illud -~c.
Vide §. 7t. 8. Aristoteles. Vide III, 4, 1.
1
3. Que. alerta. Addit hoc 9. np~~MoM~tK?. Sic Turic. quam-
quoniam, conjecturam et qualita- qnam omisso cireuinflexu et iota,
tem, in quibus laterent, modo de- ut et Goth. cum Obr. Rollini et
monstraverat. Capp. edd. Cxteri libri omnes mag-
Causa. continens. Vide de his- no consensu'a'MttT'MC, quod de-
ce vocabulis huj. lib. c. !), 4-to. fendunt, quasi ad grscam praepo-
Et est is locus « t~a quam mox sitionem structum. Ridicute,
dicit pars. n ut jam Heusingerus docuit in He)-
5. Quia. causas t~t)t!t'. Vide hu- fenu)KxiaVcchnen,p.3g2,adquam
 504 M. FABII QUINTILIANI
auditores relegasse et id ejus nominis, quod ab osten-
3 tatione ducitur, proprium est. Sed mos romanus etiam
negotiis hoc munus inseruit; nam et funebres laudatio-
nes pendent frequenter ex publico aliquo officio, atque
ex senatusconsuho magistratibus sœpe mandantur; et
laudare testem, \'et contra, pertinet ad momentum ju-
diciorum et ipsis etiam reis dare laudatores~ licet; et
editi in competitores 3, in L. P~oncm, in C/o~n<Met Ctt-
r<oMe/7!4Mbn, vituperationem continent, et tamen in
ab)fj;at Gpsn. mile vutgatam reti- consuetudinis non exp)ere. n As-
nens ipse. Burm. in erratis pro eo, conius Pedianus in Commeotatione
quod est in ejus textu ~MXT'x~t, adCicOr.proScauroextr.taJis
legi jubet ~c~itM))M, sic, sine io- in ista causa factœ taudationis )'a-
ta. Nempe imposuit itbrariis vêtus tionem satis copiose enarrat. So)e-
scriptura adject.-c, nonsubscripta;, bant autem et pubtice civitates et
httera: iota (vide 1, y, ty), quam privatimvirtgravestaadarereos,
mate ceperunt 2. ad suspicionem ipsius criminis re-
). Ttfo! remNttu!. yerum et Grae: movendam.
ci tTrfTete'oucsues ex plebiscito pro- 3. competitores, Ii fuerunt C.
jtunciabant, quod narrat Thucyd. Antonius,M.oratortsft)'us(qut
n, 3o: 6?r<:<fctt<f'<XfJ'j.tt~t )'j!, ~Mf deinde cotfega fuit Ciceronis in
taM~tfoc Jn'o <r~ 'nr6\<a)c'" ~~( tfar* consuiatu), et L. Sergins Catitina,
tttjTO'c6~'cttvovTop'c~<?rovTft.
Vide Cic. qui quuminsigni ambitus ficenti~
Je Legg. II, t6: nnec cte mortui coiissent, ut Ciceronem consula-
)aude. ab nisi qui pubtice « tu dejicerent, adjutoribus usi fir-
ennstitutus esset, dici licebat. j o missimis M. Crassp et C. Cœsare,
Quamquam Dionysius Ha). Antiq. <. Cicero in senatu surrexit atque
Bom. V, p. 2g t, Romanorum hoc t'incoitionemCatitiaa~etAntonu
t.)udandi defunctos esse inventum, invectus est ante dies comitiorum
nnnGi'aecorum, défendit. Vide, qui paucos. n Asconii Ped!iani verbis
hune focum ministravit, Taylorum utor in argumente qrationis deper-
in Lcctt. Lysiaeis, c. 3, p. (Oratt. dita;. AppeHatu)' eadem <n toya c<!)t-
Eeisk.,vo!.Yt) 23~ seqq. Scite ad dida.
Nostrum locum Burmannus monet, 7<tC/odtumctCtfn'ottent. Goth.
apparere causam, quare spnatus- et C<od. etc., sine Voss. 2. Ed. au.
consulto opus fuerit; neque enim li- tem Jens. (tac. Gesn.) eum omni-
cuisseunicuiquecumpoputoagere. bus meis ante Gryph. pro in dant
2. Dare /()u~atorcs. Çic. Verrin., et. Hincefticias, diversas fuisse ora-
1. V, c. 22: In judieiis qui decem tiones,tnÇ)qdi)tmatteram., altérant
<aut~ttofM dare non potest, ho- in Curionem ut reddiditt&edoy~us.
ncstms est ei, nullum dare, quam SedobstantCodd.re)iqm;etIoca
itfum quasi tegitimum numerum in not. fin. allata, in ipsoque nos-
 ÏNSTITpTIONIS ORAT. LIB. III, 7. 505
senatu loco sunt habiti senteatiae. Neque infitias eo, 3
quasdam esse ex hoc genere materias, ad solam compo-
sitas ostentationem ut laudes deorum vu orumque, 1
quos priora tempera tulerunt quo soMtur quaestio su-
pra tractata'; manifestumque est errare eos, qui nun-
quam oratorem dicturum, nisi de re dubia, putaverunt.
An laudes Capitottai Jovi~, perpetua sacri~ certaminis 4

tro quod ante L. Pis. est tn. non debuerita*stimareCieero,quemque

et. R. 5 et CAMP., in Clodium.
RR. f, 2, et Clodium. En. 7)t C<o-
<t[Mmet pitrtottem. Hoc ipso titnto
orationem memorant NosterV, 10,
ga (quod fragmentum, ut recte mo-
net Burm. male refertur ad No-
nium, sed non designata voce, sub
qua inveniatur; Quintiliani men-
tione facta nulla; qui error est apud
Ernestum quoqu~), jutius RuSnia-
))us de Figuns, p. Ruhnk. !g6,
Nonius, c. 4, voce longe; c. 5, vo-
ce specula; c. 6, voce e/e~antM.
Caetera qua; a W. DD. fragmenta
co)Ugentibus afferuntur Ipca, ea
nonnisi Clodii nomen ostendunt, 7
in quem dicta sit oratio. Est tamen
credibile hujus ipsius orationis par-
ticulam legi apud Cic. ad Att. I,
!6 (ap. Manut. t~) ea quœ posita~
sunt in fragmentis Erras, Ctodi x
etc., quoniam initio epistola* "quos
'<impetuso ait in CttrtO'tent. fe-
<'cin, ita ut conjuncta esset haec
Curionis et Clodii objurgatio. Vide
initium nota:. Uter aulem iste sit
Curio, in quem est hac oratione in-
vectus Çicero, pater an filius, ad
quem Ciceronis sunt epistoto: libro
ad Divers. secundo, non prorsus
confecta res est. Paulo quidem Ma-
nutio ad Cic. ad Att. III, 15, patrem
potius intelligi placet quam 6)inm,
cujus auctoritatem in senatu pluris
aliquo semper apposito elogio nu-
minet. Mpngaho quoque, ad eam-
dem epist. pater videtur inteHigen-
dus, contra quem scripta fuerit ea,
quamprotatamdoietCicero, oratio
(vide ad Att. H~ 12 et t5). Sejun-
git autem eamdem ab hac nostra in
Clodium et Curioner~ fl)ium ut
quidem dicit; quo ar~umento, nes-
cio. Sed equidem Curionis filii, ho-
put)is turbulentissimi (de quo vide
Velleium, Lucanum, Plutarchum
et lexica) res gestas copjunctas cum
Clodianis nusquam legi. Vix tamet~
adducaris, ut Curio~em patrem,
anucun) Ciceropig ~)ngu)arem (vide
Cic. Phifipp. It, !8, ad Divers. H,
S) qui a Clodio vapularit etiam,
deprecatus pro Cicerone (Dio Cass.
i. XXXVJH, p. 162), annumeratunt
credas toti illi manui Ctodianas
(vide ad Att. I, 16 init.). Noste?
quoque XI, 3, !2Q, ubt hune tan-
git, patrem diserte nommât, Tn Pi-
sonent oraho ne ipsa qmde'n inté-
gra ad nos transmissa est.
l. ~t~ra tractatf!. 1. Hf,c. 5, §. 3.
'2. ~M lautles C't(o/tnt Jo!
Certamen quoddam sacrum in.ho-
norëm Jovis CapitpUni fiebat, ut
memijtit TranquiHus. JUic oratio-
nes de Jovis laud'bus recitabant.
Tons~nus.
3. -Sacrt certaminis. Vide H, 8, 7.
 5o6 M. FABII QUINTILIANI
materia, vel dubiae sunt, vel non oratorio genere trac-
tantur ? Ut desiderat autem laus, quae negotiis adhibetur,
probationem sic etiam illa, quae ostentationi componi-
5 tur, habet interim aliquam
speciem probationis ut qui
Romulum Martis filium, educatumque a lupa dicat, in
argumentum caelestis ortus utatur his, quod abjectus in
profluentem', non potuerit extingui; quod omnia sic
egerit~, ut, genitum praeside bellorum deo, incredibile
non esset~; quod Ipsuju quuque caelo recepturm~ tem-
6 poris ejus homines non dubitaverint. Qusedam vero
etiam in defensionis speciem cadent: ut si, in laude
Herculis, permutatum cum regina Lydiae habitum et
imperata (uttraditur) pensa orator excuset; sed proprium
laudis est, res am~care? et ornare; quae materia8 prae-
t. Abjectus in profluentem. Burm. Hcroid. IX, 55-ti8. Permuta-
ad nostrum locum, et Dukerus ad tum cum reatna ~va~ta* habitum.
FIorum 1, t, 2 animadverterunt Nam Hercules exuvium leonis cum
eadem verba ibi esse Flori, ut et Omphales monilibus muiiebrique
Julii Capitolini in Clodio Albino, cuitu permutavit quod fecit, ut
c. 9, sed in alia re. alii dicunt, quia servus erat ejus;
2. Quod omnia sic egerit. Gpth. et alii quia nimio amore vincieba-
(ut ed. CAMP.)qui o. s. e. quod pro- tur. TURN.
bat Gesnerus, idemque dare narrat 7. Proprium. est, res amp~-
Jens. Sed hujus compendium male care. Guelf. omittit res. Placet, nec
est interpretatus (vide HI, 6, 6~) raro per errorem adhaeret res e vi-
et périt concinnitas anapborae quod cinis ut hic ex est. Vide Gronov. et
ter ponentis, si qui scribis h. t. An Drakenb. adLiv. U, 18,2. Sed ca:-
inipsoGoth.oeutnsfefeUeritGesn., teri libri videntur habere omnes.
non dixerim. 8. Quœ materia. Videtur hic )a-
3. t7t. ))0)t esset. Conjectantem tius dicta materia, significatu pla-
sit pro esset Regium Badius recte ne scholastico, pro declamationis
reprehendit ex lege convenientiac genere, nam supra §. 3, minus no-
temporum. Nec ullus Cod. addicit. ve usurpatur. Quis autem proprie
4. C<E~oreceptunt. )t0!t dtt6)ta- amplificationem et ornatum appel-
verint. Lege Liv. 1, 16. let materiam? Partitionem (gra:ce
5. Defensionis speciem. Vide mo- tftct~tt) laudis habes ap'jd rhe-
do (§. 4) speciem ~rotahonts ne for- torem Menandrum de Encomus
te logico signiHcatu accipias. quem, inter rhetoras grœcos ab At-
6. Cum '~tnaj~<(?. Vide Ovid. do vu)gatum, seorsim cuan ani-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB 111, y. 607
cipue quidem in deos et homines cadit; est tamen et
aliorum animàlium, et carentium anima'. Verum lu 7
dëis generaliter~ primum majestatem ipsius eorum na-
turœ veneràbimur; deinde proprie3 vim cujusque, et
inventa, quse utile aliquid hominibus attulerunt4. Vis 8
ostenditur, ut in Jove ,regendorum omnium 5; in Mar-
te, belli; in Neptuno, maris; inventa, ut artium, in
Minerva; Mercurio 6, littcrarum; medicinse.ApoUine;
madversionibus edidit Heeren V. C. que. Ca'teri, ut Gesn., propriam.
Gottingae, 1785, 8. Sed Burm. in Add. et ad Declam.
t. Animalium, et carentium ani- XII, 3; item Gesn. in Add. suadent
tna.Tunc.antnta~.ett'atncar.att., nostram seripturam, quae facile in-
eum Alm. et edd. meis (de Jens. telligiturvera. RR. 3,5 et CAMP.,
tac. Gesn.) ante Gryph. omnibus, ~ropna.RR. t, 2,CAFp. eted. Hack.,
exceptis Badio, qui e Vallensi Co- pyOHrttïM. En.
diee recepit et pro etiam, et Cer- 4. ~~ttt(< hominibus athf/etttnf.
vicorno. Veterem scripturam inter Repositi indicativum in att. e Guetf.
recentiores revocavit Obr. qui rec- Goth.Voss. 1, et edd, ante Stoerium
tedisunxit: ~ttame~tïmm~u?~ meis omnibus. Hic cum recentt.
etiam car. an. Eam ipse quoque te- habet attulerint. Nec dubito quin
nuissem rationem, nisi viderentur ii, qui silentur, Codd. negligentius
plurimi Codd. facere cum Vallensi. h. 1. sint collati. Videtur hodier-
Sahem Gesneri diremptionem de- num morem redolere conjunctivus
serui, incidentis post aliorum. Hoc ex obliqua ratione repetitus, in re
si voluisset Quintilianus, dixisset nimis certa. –R.tetCAMf.,at-
ille, ni fallor ~et animalium, et tulerunt. RR. 3, 5 et CApp., attu-
carentium anima. )' Et caren- lerint. Eo.
tium. R. i et CAMP. etiam ca- 5. ~e~cK~onfnt omnium. Coth.
rentium. Eu. Et aliorum. regendorunt hominum, cum Joann.
anima. Animalibus et dii annume- Voss. t, 2, et edd. ante Stoerium
rantur (vide It, ) 6, 12) et homines. meis, praeter Ald., omnibus, solito
Victorius ad Aristot. Rhet. g, 2, errore; nam satis firmatam puto
eo respexisse Quintilianum putat. receptam auctoribus Guelf. Turic.'
Sunt autem hœc Aristotelis m~f- Alm. Bod). Ba!. Voss. 3, Bern. Ve-
~t~st. Ë?rcnv6n' ot/' ~MOfOv (~v6ea)~'ov~ rum tameri puto quod editiones
H9'60]'j (tAX~Jt~<'ri?]' ~Ma)]f~'ma)V'7-0 ante Stoerium meœ dant omnes:' z,
T~M.Vide Menandrum, p. Heer. feott~t~o~ttm pro ?'cqeH<~o~'uj?t,quam-
26, ay. Vide tamen initium nota*. quam e Codicibus nihil affertur.
2. Ccticm/;tef. p)'o~'nc. Oppo- R. t et CAMP.,omnmm. R. a, homi-
nuntnr sibi invicem ha;e adverbia. Ttum. Eo.
3. Proprie. Ita Guelf. Turic. (nisi 6. Mercuno, /ttfera)'u)'t. Vide ftf,
quod y'o/M-M') Ahn. et Atdi utra- t,8;etse<jq.
 5o8 M. FABII QUINTILIANI
Cerere, frugum Libero, vini tum, si qua ab us
acta vetustas tradidit, commemoranda addunt etiam
dus honorem parentes, ut si quis sit filius Jovis; ad-
dit autiquitas, ut iis, qui sunt ex Chao3 progenies
9 quoque, ut Apollo ac Diana Latonae. Laudandum in
quibusdam, quod geniti immortales; in quibusdam,
quod immortatitatem virtute sunt consecuti quod
pietas principis nostri 5, praesentium quoque lempo-
10 rum decus fecit.
Magis est varia laus hominum nam
primum dividitur in tempora, quodque ante eos fuit,
quoque ipsi vixerunt6; in iis autem, qui fato sunt
functi, etiam quod est insécutum ante hominem
p6t<r:<ïac parentes, t~o/ore~que erunt, quorum duplex
Tum, si ~ua.Turic. etA)m., Sylv. V, t, 241-2. Flaviales sacer-
Item, si Utrum praestet, post i dotes constituit idem. Suet.Dom.,
pra:scrtim,in!<tnt,vixdieas.Est c. item F)avi:c templum gentis
tamen ordo quidam temporis in excitavit, c. 5. Fortasse huç perti-
hac enumeratione, qui commendet net Val. Ftacc. 1, v. t5. Eusebius
7nnt. in Chronico, "Decreto, ait, sena-
2.~tM.HoceTuric.A)m.Gue!f. tus Titus inter deos refertur.
et ed. Obr. malui pra; eaeter. ab his. Vid. Plin. Paneg., c. 11.Sed et Ju-
3. Ut iis, qui sunt ex Chao. He- liam, Titi filiam, a patruo eodem-
siodus in Theogonia, rerum om- que amasio consecratam, monente
nium atque adeo deorum originem Dodwello (§. 2~ Ann. Qu.), osten-
a Chao repetit. Hoc autem nomine dit nummus aereus apud Patinupt
a.ppellatur immensus hiatus om- ad Sueton. Domit., c. tS.
nium rerum in se eompleetens se- 6. Quoque ipsi vix. Jens. et edd.
mina.Tu)tKEBt!S. ïneae ante Gryphium omnes quod-
~tt):t consecuti. Guetf. Goth. que i. v. Codice addicente nutto
(tac. Gesn.) (sed ex correctione alioqui non displiceat. RR. t,
quurp a prima manu esset indica- 2, 5 et C~Mp., quoque t~jt v. H. 3,
tivus)Voss. ?, cum Ald. Bas. Obr. n~o~uc ipsi v. Eu.
siitt coiisec., quod h. t. sane aptius ~nte hominem. Jenson!ana*
quam modo (§. 7) attu/cruit, quo- scriptura .~t~uatt~o h., quam in
niam in duplici genere deorum po- suis libris inventameorrexitRegius,
test esse flnctuatio. ne in Tarvisina quidem est (vide H,
5. Pietas principis nostri. Domi- 5, t6) sed ~ntc h. diserte legitur,
tiani Illius a'terna; modo qui sa- ut et in Codd. quod de Vallensi
craria genti Condidit, inque alio testatur Badius, qui errorem repe-
posuit sua sidera caelo. Statius tit ab a)? quod lectum fuent <t<t~'7.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. ïlï, y..609
traètatus 1 est; aut enim respondisse nobilitati 2, pul-
crum erit aut humilius genus illustrasse fachs. Illa I
11
quoque interim ex eo, quod ante ipsum fuit, tempore
trahentur, quae responsis vel auguriis futuram clan-
tatem promiserint; ut eum, qui ex Thetide natus es-
set, majorem patre suo futurum cecinisse dicuntur ora-
cula. Ipsius vero laus hominis, ex animo et corpore et 12
extra positis peti:debet: et corporis quidem fortu!torum-
que cum levior, tum non uno modo tractanda est; nam et
pulchritudinem interim roburque prosequimur honore
verborum, ut Homerus in Agamemnone atque Achil-
le. Intérim confert admirationi multum etiam infirmi- i3
tas, ut quum idem Tydea~ parvum, sed bellatorem,
dicit fuisse. Fortuna vero, quum digniiatem affert, ut
in regibus principibusque, namque est haec materia os-
tendendae 4 virtutis uberior, tum quo minores opes fue-
runt, eo majorem 5 benefactis gloriam parit; sed om-
nia, quse extra nos bona sunt, quaeque hominibus forte
obtigerunt, non ideo laudantur, quod habuerit quis ea,
sed quod iis honeste? sit usus. Nam divitiae~8 et poténtia 14

i. Duplex tractahss. Haec Victo- !)ene~CtM, cum. edd. ante dryph.

rius ad Aristot. Rhet. I, 9, 3i, in- omnibus prêter Bad. et Cerv. Ba-
de putat mutuo sumpta sed est dius e Vallensi correxit, neque ut-
obscdrior similitudo Jet a'~<;t lus Cod. videtur dare errorem.
TMy'ÏP~O~OtNf K~ T~ 'SJ'~O~M~~USVMV.RR. 1, 5 et C~Mp., benefactis. R. 2~
t< <0'~iXTO'CrpO~KOV 6't<r<
TO~tÀTtO~ te)te~ctM. En.
xaK70 x~Àfov. y. Quod tM honeste. Malui iis e
2. Respondisse tto&~ttatt. Turic. Goth. Jens. (tac. Gesn.) et edd.
et Alm. r. nobilitate. ante Basil. omnibus, pras his.
3. ~amemnone. ~c/t:e. ?y- 8..Dtftt!<E; poteittia. gratia.
dea. Il. n, 477-79,673-75; v, 801. Guelf. meros accusativos dat, so-
4. Ostendett~œ. Guelf. ostendisse lus nisi quod in Turic. litteris ae in
solus, miro errore: div. sùperseriptse sunt hae as. An
5. fMerMKt, eo majorem. Tur. faciunt acceperunt dictum de ora-
Alm. et Voss. i omittunt eo, male. toribus, qui hasce res ~aceynt ex-
6. Benefactis. Jens. (tac. Gesn.) perimentum morum? Male sane;
 5:0 M. FABII QUINTILIANI
et gratia, quum plurimum virium dent in utramque
partem, certissimum,' faciunt morum expenmentum;
15 aut enim meHorespropterhaec,autpejoressumus.Ani-
Kn semper vera taus sed non una per hoc opus via du-
citur namque alias setatis gradus, gestarumque rerum
ordinem sequi speciosius fuit~, ut in primis aritus !au-
daretur indoles, tum disciplinae, post hoc operum, id
est, factorum dictorumque, contextus alias in species
virtutum dividere laudem,ybr<:<u<nM~tMt!<:<E, conti-
Kcnttec~caeterarumque, ac singulis assignaj-e, quas se-
!6 cundum quamque earum gesta erunt3. Utra sit autem
harum via utilior, cum.materia deliberabimus4; dum
sciamus gratiora esse audientibus, quae solus quis, aut

t. ~tnum dent. certissimum. ~'oT~cpro eo quod soleat fieri, quod

Revocavi diremptionem Ante-Bur-
mannianam. Nam in utr. part. me-
lius profecto refertur ad virium
dent quam ad morum ejc~er. quo-
niam exper. dubium est utique, vi-
res poterant nonnisi bona* intettigi
positus quoque additamenti aptior
est in fine coli, quam in initio, ubi
alienum ei accedat momentum.
Burmanniana distinctio est in edd.
ante Locatellum. Nostra deinceps
in omnibusAnte-Burmannianisptac-
ter utramque Aldi.
2. Speciosius fuit. Haesit in h. 1.
Francius, suadens légère ~uentpro
fuit, quo cogeLatur etiam id quod
sequitur ~auf~arcrt~r mutare in lau-
detur nec id ipsum facere veritus
est. Satis apparet hanc nimiam esse
mutationem et agnoscendum in
hac, quae est omnium tibrorum
scriptura morem loquendi, poetis
frequentissimum (utTibun. IH, 6,
seqq., ubi vid. Heynium), quo
pr~eteritum perfectum ponitur io-
Identidemfaetumsit.Sotu)a*ora-
tionis rariora quidem sunt exou-
pla, sed non fuerit dissimile Tac.
Agric., c. g haud semper errât
fama atiquando et e~tt ubi
perfectum Codd. auctoritate tuetm
Emestus.Curt.Hist. Alex. m, 8,1
tO:tritu.ferarumquaB.seoc-
<<<:u/u<ru)tr.n Vide notam ad I, 6,
21, salutavit.
3. Gesta erunt. Hœret Cesnerus
in futuro, quod est in omnibus li-
bris, nec immerito, ut Mibi quidem
videtur,quuma'grereferatmrad
speciosius ~tttt. Aut igitur fice-
bit alieubi iii tioc altero periodi co-
io inserendum censet, aut~*u~ruttt
legendum pro erunt. Qua* auum
violentior sit medicina, eademque
clausulam hexametri inducat, pro
erunt fortasse scribendum cronf.
Cum materia Je/tterNt'tmu!.
Vide [V, a, t0f cum ipsa. de-
tiberandum est. » It. V, 13, Sa
VU, to, to; !X,4, ny.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. tîf, 7 5n
primus, aut certe cum paucis fecisse dicetur si quid
praeterea supra spem aut exspectationem proe,cipue
quod aliena potius causa, quam sua'. Tempus, quod '7
finem hominis insequitur, non semper tractare contin-
git non solum, quod viventes aliquando laudamus, sed
quod rara haec occasio est, ut referri 2 possint divini ho-
nores, et décréta~, ut publice statuae consdtutae~. Inter t8

Aliena. quam sua. Haec ex vinos honores mortalibus reddi,

Aristotele I, g, 16, hausta putat
Victorius ad Aristotelis Rhetoriea,
p. i5y,utetmodo posita: ~sotus.
prim. cum pauc. ex t, 3, 38,
p. Victor. t~3.
2. Ut referri. Barm. in Alm. in-
seri narrat tupe, quod quid velit se
exputare negat. Equidem in Turic.
invenio t~€. Jam quum tanta inter
hosce Codd. intercedat similitudo,
quantam vidimus ad I1I, 3, 8, aliis-
que multis locis, nihil dubito quin
Almeloveniana scriptura sit eadem
qua: Turicensis. Compendium au-
tem istud nihil aliud significat nisi
tempore, ea potestate qua; apud
multos scriptores tegitur, explica-
tur autem a Donato ad Andr. IV,
4 (non 5 ut est-In Fabri Thés.), 19.
Hoc vocabulum, etsi, omissum,
nequaquam desideres in h. i., po-
situm tamen non est, quod displi-
ceat, si interpretaris opportune,
apte, comfOttenter, vel etiam matu-
re, jam tum. Vide etiam Manut. ad
Cie. Epist. ad Div. IX, 16, tempo-
rius id fiat. Noster Cod. R. i
habet quoque tupe. Hanc vocem
aliter ac Spalding nobis interpretari
liceat. Legimus igitur non tempo-
re, sed turpe, quae vox male h. 1.
sonans, nil aliud fuit in origine
quam glossa religiosi alicujus ho-
minis, qui quum indigne ferret di-
exclamans scripsit ad oram libri
sui turpe! deinde ea vox corrup-
ta in tupe, in textum irrepsit. Ea
est nostra conjectura. EBtfO;<.
3. Decreta, in honorem ejus,
quem laudamus defnnctum. Sic se-
natus decernit triumphum, suppli-
cationem, in genere honores.
4. Ut publice statute co)t!h'<u<a;.
Tangit morem romanum, ac prae-
sertim caerimoniam hanc, qua im-
peratores, Augnstœ atque etiam li-
beri eorum in numerum deorum
referebantur, unde voces il!a: Btvvs,
DIVA,DIVOet CONSECRATfO, quœ fre-
quenterinnummis occurrunt: nam,
non solum ars, tempta et statua;
in honorem Augustorum post mor-
tem erigebantur, sed et nummi cu-
debantur varie insigniti, sci!. ca-
put Augusti, vel Augusta", vel Cœ-
saris, saspe absque laurea, ssepe
etiam radiatum, cum epigraphe
DIVO AVGVSTO,Dive CLAYDIO,vel
DIVAFAVSTiNA, etc. In aversa parte,
modo pyra ingens multis distincta
tabulatis et ornatissima e cujus
fastigio evolat alis expansis aquila,
absque épigraphe modo tensa, vel
lectus funebris, item decoratus
supra quem legitur coMECRATtO;
modo simplicius aquila expansis
alis divi vel divae animam, seu po-
tius corpus nudum, dorso suo in-
 5l2 M. FABII QÙINTILIANI
quae nùmeraverim ingeniorum monuménta, quae secu-
lis probarentur nam quidam, sicut Menander justio-
ra posterorum, quam suse setatis ,jùdicia sunt coiisecuti.
Afferunt laudem liberi parentibus, urbës conditdrtbus,
leges latoribus, artes inventonbus, nec non instituta
qùoque auctoribus, ut a Numa.traditum deos colere, a
ig Pubticola~, fasces populo summittere. Qui omnis etiam
in vituperatione4 ordo constabit, tantum in diversum;
nam et turpitudo generis opprobrio multis.fuit; et quos-
dam claritas ipsa notiores circa vitia, et invisos magis
fecit; et in quibusdam, ut in Paride~ traditum est,
praedicta pernicies; et corporis ac fortunae quibusdam
mala contemptum, ut Thersitse? atque Iro~; quibus-
nixum auferens, cum cadem voee facillime repetebatur post e in co-
coKSECnATM.Et hi nummi ab anti- lere. Publicola. Vide Liv. H,
quariis religiose propter putchritu- ~,7;F)or.I,g,Piutarch.mPu-
dinem servati in cimeliis nostris b)ic.,v.ï,p.t02D:~c[/~o~ft<){~
quotidie visuntur. ËD. //H ~UOf&V BAUTOV~ ct~\e~ Kct!TDV~O~MT,
~fena'~ef. Vide X, i, y~ it. ttVT<<poC6~C~et~OH~t)Kat< <?~0?~f~?
GeU. XVII, 4, qui Philemonem ei tïtrOtSt~ <TO~C 'O'O~ÂO~C,T&f; Tt <~6XtXËte
prœlatum narrant, unde nata o~- tt~'6~6 T~ O~~ffûJV, an~rc~T6 T~c pft-
)[pt?<canonymi poëta* de qua vide €'<~ot/$,~c MK~tt~t~v'n~etcfaev,~p?jt6TM
Fabric. 13.G. HarL',Yb). H, p. 481. <~m XKt XKT6'X~)t6, jM<T<ta'C<mt
(Att
SuidaS in voce A~xet/c etiam hùnc ~tt~it ~rofmt?) <To~M~/<< 'r!c <<o-
ei refert antepositum. Ipsi Aristo- ~~T~' X~!ToSTO~MË~Of t~ J~pt~fiT-
phant contra (cjuod monet Gesh.) tCMjft c! ~~cvrf{. Cicero apud Dio-
pra'fert Menandrum P)i]tarchus in nem CasS. p. (Reimar:) 441, 76
Epttorhe M~~t'?M:,voI. Il, p. 853, oj ~Mct'r~ ~ft~ouf~ ait, 'r~f O~ctÂip~oUj
5~, queni refellere conatur Fris- in recensehdis reliquis romanae li-
chlirius in Kusteri ed. Aristoph. bertatisdeeoribus.
p. XIX seqq. 4. J't t)ttuperattone. in JtMtf-
2. Nec nott. «His particulis qui sum. Confert Victorius. ad Aristot.
~metiorea;tatepro<'tinso)uta Rhet. locuni ejus I, g, 38.
oratione usi sint, non reperio 5. In Pat'Me.VId. Hygini fab. g t.
"pra'terVârrohemdeR.E.J, 13, et 6.7'rat/ttttmMt.Gue]f.cumA)ni.
-.35; et Trogum IV, t, 6, 3. u tra~ttur e., ut est referatur ad se-
Ruhnkenius ad'Vellei. Il, 95, 2. qué'ns. Turic. traditus e., a secunda
3. Colere, a J'tt&/tco<a. Sie Guetf. manu tradit e.
Goth. et edd. ante Gryph. omnes. 7'/(C!'Sitœ.Il. II, ~t3 seqq.
Recentiores edd. inserunt et quod S.~f~Mefro.GueU'M)'o,cut))'
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 111, 7.
dam bona vitiis corrupta odium attulerunt; ut' Nirea
imbellem PHsthenem~.Impudicum, a poetis accepi-
Codicibus, ut videtur, omnibus, etsi
Voss. silentur a Burm. qui sane de-
bebat eos facientes cum sua scrip-
tura commemorare diserte. Editt.
item omnes ante Obrechtum. Hic
primus dedit Nostrum si e Codice
suo, praestanti illo, sin ex ingenio, 1
muttam laudem meretur verissi-
.ma conjectura, quam recepit post
eum Burm. quum Rollinus priorem
scripturam revocasset. Cum Burm.
faciunt Capperonn. (non assecutus
prœstantiam ejus, ut videtur, quum
rursus crepet ed. Stephanianam
suam, dantem at vero. Confert J,
6,13, ludibrium debens Burmanno
in Epist., p. 2t.) Gesn. Bip. Mag-
nam habet commendationem scrip-
tura nostra e concinnitate, quse,1
ut mox sunt Nireus et.Plisthenes,
ita et hic duo poscit exempla. Ad-
juvant eam praeterea duo antiquis-
simi Codd. Alm. et Turic. dantes
haec atgm~!erc, in quibus verse
lectionis vestigia latere recte monet
Burm., quumFrancius proletariam
inde extudisset emendationem at-
qui fere, Obiter monebo pro ut
ante Thers. Guetf. et Turic. (et ed.
C~Mp.)prseferre sicut, quod placet.
Quod autem t~ pro ut Gesn. narrat
esse in Goth. et Jens., in posterio-
rc fallitur; in priore si est, quod
in neutram partem certo dicam
nullus astipulatur liber. Nostri
quoque Codd. habent at vero. Ed.
CAMP., atqui fuere. ËD. Iro.
Odyss. XVIII, t-to6.
t. Nirea. Iliad. 11,673-75.
2. Plisthenem. In banc seriptu-
ram libri consentiunt omnes, cum
levi tamen fluctuatione, velut Tu-
ric. phistenem, Goth. et.Tens. (tac.
5t3
Gesn.) plistinem, cum mu)tis edd.
vett., excepta Tarv., quae habet
justani orthographiam. Et novimus
quidem Pnsthenem, qui nunc Atrei
filius, pater Agamemnonis et Me-
nelai, dicitur, nunc Thyestas filius,
patris epulis appositus ab Atreo.
Nihil tamen usquam de eo memo-
ratur, quod ad impudicitiam spec-
tet nam quod.VaHa, post eumque
Regius narrat per adulterium
fuisse Agamemnonis etMenetaipa-
trem, id sine auctore videntur pro-
dere. In hac rerum Plisthenis igno-
rantia, probata fuit quibusdam VV.
DD. conjectura, cujus auctoreth
suspicor Philandrum (nisi forte fuit
Broda*us ad Anthol. Jt, 5) reponen-
di Clisthenem pro P/MtAcnent. CIIs-
thenes enim ab Aristophane pluri-
mis, locis (qua* possunt inveniri in
Indice Brunckiano) vellicatur tam-
quam homo effeminatus, et, ut Sui-
das refert exAristophanis scholias-
te, € Ktf~tt~ J'<atCt~t)/voCtquo ac-
cedit, quod iisdem auctoribus Cra-
tinus quoque similia In eum conj ecit
dictëria, ut in proverbium tandem
abiret KA€f?9<ot/coex~Tt~repoc. Ita
fit, ut aptissime videatur is dici a
poetis proditus impudicus, qui fue-
rit veteris comoediœ salibus per-
frictus nisi quod in Homericis istis
personis Thersite Iro NIreo 1
alienior possit putari Aristophanis
a:qua)is. Diligenter enim, quod ad
Cornici Aves, v. 828, monet Bec-
.kius V. C., ab Atcma'onide, Mega-
clis filio Pisistratidarum tyranni-
dis oppressore, .segregandus est
ille Aristophanis Clisthenes; quip-
pe quem ipse poeta dicat esse 2<-
ft/pT~f Stium Acharn., v. 18. QuaU
3.3
 5i4 M. FABII QUINTILIANI
~0 mus. Et animi totidem vitia, quot virtutes sunt iiec
minus, quam in laudibus, duplici ratione tractantur;
et post mortem adjecta quibusdam ignominia est, ut
MoelioI, cujus domus solo aequata Marcoque Man-
lio2, cujus praenomen e familia3 in posterum exemp-
:tt tum est. Et parentes malorum odimus; et est condito-
autem personà, sive historica, sivè rum proficias. Ne id quidem in la-
mythotogica, hic Quintiliani locus ceris istius naufragii tabulis a'ppa-
indigeat, id satis ihte)iigere mihi ret, utrum Plisthenes Euripideus
videor. Thersitem et Irum habeba- sit Atrei filius; nam et alter memo-
mus modo contemptorum homi- ratur a mythographis Acasti filius;
num exempla, ob deformitatem il- Pe)iae nepos. Sequitur ergo, ut di-
lum, hune ob egestatem; in Nireo cendùm sit Non liquet. Neque
videmus putchritudinem ignavia de- erat ab Andrete (Chréstom. Quint.,
honestatam f{uid restat, nisi ut p. 20) in textum ponendum Clisth.
opulentiae nobis exhibeatur exem- Quot inter antiques pervulgatissi-
plam vitio aliquo in odium adduc- ma fuere facta, quorum vix alicubi
tae ? Talis si fuit vel Plisthenes vel compareat vestigium in lis, quos
Clisthenes, salva res est. Consta- terimus, scriptoribus!
bunt enim rationes, ut eorporis ac t. ~tf<E/to. Sic pro Mélio scripsi
fortùna* mala prioribus contemp- contra )ibros quidem omnes, auc-
tum attulerint, posterioribus ejus- toribus Dausquio in h. v., et Sigo-
demmodi bona, vitiis corrupta, nio ad-Liv. tV, <3, Astipulantur
odium. Ctisthenes, Pisistratidarum Codd. Guélf. dans V, t3, 9~, ex-
expulsor, quin fuerit ditissimus, presseMfBHttm, Got)t. ib. M. ~C/tttm
nemo dubitabit, qui Atcmaeonida- et Bern. M. Emilium. Similis est
rum et Clisthenis Sièyonii, avi ma- ratio, ut J~(B)ta(t!. Vidie III, 21.
terni, divitias in eùm coacervatas Confer Heusing. ad Cie. de Off. III',
meminerit ex Herodoto VI, !26. 30, 2. A7<E<to. domus. Vide
An igitur Clisthenem illum eomi- Liv.IV,!6,t.
corum Quintihanus confudit cum 2. Jt/at-co~uc~t~/te. Liv. VT, 20,
'Atcmaeonide? Sed talé cttt~ro~x~t'ftc i~. Burman. et Gesnerus ablegant
crimen, mutando textu, conjicere ad Spanhemium (de Usu et Pra*-
in scriptorem nostrum, nefas fue- stantia Num. Dissert. to, p. 33 seq.
rit. Aristophaneus quidem Clisthe- edit. Londinens.) plura ejusmodi
nes videtur esse de vili plebe; vide prœnomina e familiis proseripta
schotiast. adVesp. n8y. De Plis- memorantem, neque nostri loci
thenis divifiis niliil comperi. Frag- immemorem.
menta tragûsdiae 'Euripidea*, qua: 3. E familia. Sic edd. et Codd.,
Plistbcnis nomen praefert, quam- puto, omnes, prœterVoss. 3, dan-
quain pauca, aliquoties divitiarum tem a~am., quod irrepsit in Gesn.
hahent mentiônem et malorum cum itidem editionem, repetitum ab edi-
iisdem conjunctorum. Sed hinc pa- tione Bipontina.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, 7. 5i5
ribus urbium Infâme', contraxisse aliquam pèrniçio-
samcaeterisgentem.quatisestprimusjudaicaesupersti-
tionis auetor et Gracchorum leges invisae et si qupd
est exemplum déforme posteris traditum, quale libidi--
nis vir Perses m muliere samia instituere ausus dici--
tur primus. Sed in viventibus quoque judicta hominum, 22
velut argumenta sunt morum et honos aut ignommia,
veram esse laudem vel vituperationem, probat. Inter- 23
esse tamen AristotelesS putat, ubi quidque laudetur,
aut vituperetur; nam plurimum refert, qui sint audi.en-
tium mores, quse publice recepta persuasio; ut illa maxi-
me, quae probant, esse in eo, qui laudabitur, credaat;
aut in eo, contra quem dicemus, ea, quae oderunt~ ita
t. Infame. Pro quo ed. CAMP. ut P. item Jens. (tac. Gesn.) cum
habet tn~amttB, errore forsan libra- editt. ante Badium, praeter Tarv.
rii nisi subaudieris htes, vel aliam (vide notam ad §. to) et Ald. Pro
similem vocem. En. Perses Tarv. dat ~tiM~, quod in
3. Judaica' superstitionis auctor. quibusdam Codicc. vett. se inve-
Non dubito .quin Mosen non nisse testaturCashus Rhodig. XVIIt,
Christum, quod sibi persuadent ali- 8, p. gg6 intelligit autem profec-
quot VV. DD., intellexerit Quint. to excusos, et merum sphalma pu-
Etenim, ut monet Gesnerus, facile to. Tttric. Alm. BodI. dant libidino-
nosse poterat, primordia gentis hu- sus vir P., cum edd. Andr. Tarv.
jus ultra Christi aetatem pertinge- Atd. R. et CAMP. libidinosus
re, si maxime Christianam religio- vir. Eo. ~tf Perses. Nihi! aliunde
nem ejus temporis scriptores solent proditur de hac historia. Vide
judaicam appellare superstitionem, tamen Mart. Epig. Ml, 81, in Snem
utsitDigest. 1. I, tit. 2,teg.3, §. 4, Plin. H. N. XXXV, 12. En.
monente Badio. Tacitus, in origi- 5.~n~ot.Rhet.J,g,3o;p.Buht.
nibus judaic~e -.gentis enarrandis 04; it. !H, 14, ti.p.Buh!. 376.
Hist. V, 2,3, appellat eam con- 6. Oderunt. Ita Guelf. et Voss. r,
« quisitum D ( ab ~Egyptiis sane ) 2, eum edd. ante Gryph. qui tamen
collectumque yu)gus et Mosen per spha)ma dat o&en)tt. Caeteri ode-
diligenter memorat. Ees judaicac, rint, minus concinne ad "pro-;
quod et ipsum urget Gesn., Quin- bant '), nisi quod pro eo quoque
tiliani œtate per occasionem exci- Voss. 3, praefert probent. Goth. re-
dit hierosolymitani in mn)torum cedit a Voss. 2. RR. t, 2, 5 et
notitiam adductae erant. CAMP., probant. Ot~runt..CAP. pt
3. Crace/t. ~M.Vide U, 16, 5. ed..Hack., ~rot~Kt. odcrt'~t.~R. 3,
~'&i<Vt)t)!t')r ~rxc!. Guetf. M. protcnt. ot/<r<Kf..Ec.
33.
 5i6 M. FABII QUINTILIANI
non dubium erit judicium; quod orationem praecesse-
~4 rit. Ipsorum etiam 1 permiscenda laus semper, nam id
benevolos facit, quoties autem fieri poterit, cum ma-
teriae utilitate jungenda. Minus Lacedaemone studia lit-
terarum, quam Athenis, honoris merebuntur; plus pa-
tientia, fortitudo; rapto vivere quibusdam honestum,
aliis cura tegum, frugalitas apud Sybaritas forsitan odio
foret, veteribus Romanis summum luxuria crimen ea-
dem in singutis differentia maxime favet judex, qui
aS sibi dicentem assentiri 3 putat. Idem proecipit 4 illud quo-
que, quod mox Cornelius Celsus prope supra modum
invasit, quia sit quaedam virtutibus ac vitiis vicinitas,
utendum proxima derivatione verborum, ut pro teme-

Ipsorum etiam. Sic Codd. mei 3. ~Metttt't. Guelf. aMetttart, cum

tres et edd. ante Bad. (qui de con- Alm. Joann. Voss. t, 3, et edd. an-
jectura inseruitjudicum) omnes, te Stoerium meis omnibus. Turie.
quo accedit Aldina altera et Obr. siletur, quem ab Alm. recedere h.
cum Gesn. A Voss. tribus judicum 1. mirer. Scripturam per a defen-
abesse narratur, neque dubito quin dunt W DD.adVe))ei.!f,48,),
a reliquis etiam Codd. etsi tacent quo ablegat Burm. Nam et ibi et
qui contulerunt. R. t et CAMP., c. t28 sic, sine adulationis signifi-
t~sorum<'ttam.R.3etCAP.,f~so- catione, quo accedit Frontini locus
rum etiam judicum. Ed. Hack.,j'u- J)t, 3, 4, a Ruhnkenio allatus.
dicium. Male. En. –T~ïorunt, re- RR. ',2, 5 et CAMP., assentari. En.
fer ad id quod praecesserat '< au- Idem ~')fBC(/)tt.Rhet. I, 9,28,
dientium. x Est similis ratio ejus 2g, p. io3, in quo loco pro t~t<-
quam vidimus g, 5, nisi quod ~;ot cum Mureto 'j-et e Cod. Vic-
haec nostra etiam apertior. Aristo- tor. est reponendum, quod recte
teles 1. modo citato, p. 3~6 o~~S~t probat Vaterus V. C. ad hune lo-
~7tB'a~!f ~~V6?rtm't~9<ttT~VttJc~octT))P. cum. Gesnerus ad Quintil. pro 6~<-
2. Benevolos. Tur. Guelf. Goth. ~'oMÂOt suadet ~<t~fo~.<i<,ingeniose,
et Jens. (tac. Cesn.) benivolos, cum sed ad ipsum Aristotelis locum pa-
edd. ante Cervie. excepto Ald. Cae- rum accommodate. pe re ipsa vide
teri e vocalem habent, quam scri- II, 12, 4. Gesnerus ~en~ationem
bendi*ratïonem ex auctoritate vete- ex usu rusticorum docte illustrat,
rum librorum improbat Dausquius et u~roxo~to~toS hujus, qui voeatura a
in h. v. Per i nostri Codd. et III, Graecis, exempla demonstrat. Vide
8, y; X, t,48. –RR. l, 2, 5 et Ruhnkenium ad Timœum sophis-
CAMp.,6enmo/o<.EDt ten, p. 266.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III 7. 5t?
rario fortem, pro prodigo liberalem, pro avaro parcum
vocemus; quae eadem etiam contra valent; quod quidem
orator,, id est vir bonus, nunquam faciet, nisi forte com-
muni utilitate ducatur'. Laudantur autem urbes simili- 26
ter àtque homines nam~pro parente est conditor; et
multum auctoritatis affert vetustas, ut ils", qui terra di-
cuntur orti et virtutes ac vitia circa res gestas, eadem
qu3e~m singulis illa propria, quse ex loci positione ac
munitione sunt: cives 5 illis, ut hominibus liberi 6, de-
cori. Est laus et operum?, in quibus Aonor~ utilitas, 27
pulchritudo, auctor spectari8 solet: honor, ut in tem-
1. Utilitate ducatur. Turic, duce- suo. Dat enim haec Eodem ac in
tur (sed impositum est huic voci pro eadem <jfM<s,per errorem qui
ducat) cum Goth. Voss. tribus et vel in ac, sequentevocaU, appa-
éd. Tarv. Contra Jens. (vide modo ret. Male cepi notam Gesneri,
ad ai) duceretur, male, cum om- qui nihil eo toco monet de Gotha-
nibus ante Bad. sec., excepto Aido, no, sed pro eademque ipse conjleit
qui cum recentt. nostram dat. eadem ~ute. Habet enim illud, cum
R. i et CAMp., ducatur. RR. 2, 3, tot aliis libris, etiam Gothanus, ut
5, ducetur. Eo. ipse notavi. Sed firmant ii, quos
2. Ut iis. Goth. (tac. Gesn.) uti dixi Codices verissimam Gesneri
iis. Jn Turicensi vitiis, cui super- emendationem. R. t, CAMP,et
seribitur viris. Non displicet sane CApp., cadem~Me. ED.
scriptura ut viris pro ut homini- 5. Cives. Guelf. civitas, quod
bus. » Guelf., ut his. corrigendo etiam in Turic. apposi-
3. E terra' orti. AjTe'~9t<6{, ut tum verae scriptura;, ut in meo Jen-
Athenienses. Vide Suid. et Stepha- sonianae exemplo eadem correctio
ni Thés. in hac voce. Vide et Arist. calamo est facta. Male, et ex falsa
Rhet. I, 5, 5: Eu~tve~ ~6?e</<6v loci diremptione ortum.
Kft!<!r0~!fTO~TO~OM! )! ct~!t<0!/C<?- 6. Liberi. Guelf. liberis, cum Tu-
m'. Menander rhetor (p. 82 Hee- rie. AIm. et Jens. Tarv. quod cor-
ren.) 'A9)tM<e<,ait, jM:6' )!x<'ot;~-t- rexit Regius. RR. i, a liberi.
ve~Sccf<~y(~. Idem quum secunda R. 5 et CAMp., liberis. ED.
sectione laudes regionum tractet, 7. Est laus et operum.Ed. Camp.,
multos hujus materiae locos tangit, Est laus etiam operum, est, etc.
quos et Quintilianus. R. Est laus et magnitudo ope-
JEadcnt <jftt<B.
Hoc quod e Go- non. Has varietates non novit Spal-
thaoorecepitGesn.,proca;tero- ding. Eo.
rum eademque, est etiam in Guelf. 8. ~uctof~ectan. Gue)ferbyt. et
et Turic. Animadverti meretur Turic. auctor exspectari, cum Aim.
Voss. 2 recedens h. 1. a Gothano Voss. t, 3 et Aldina.
 5!§$ M. FABII QUINTILtANt

plis; tMï/tf<H,ut in muris; pu/cAnfuJo vel ctMCtor,utro-

bique est et locorum, qualis Siciliae apud~ Ciceronem,
in quibus sinuUter speciem et utilitatem intuemur; spe-
'ciem, niaritîmÍs3,' plants,
CtetTt/mafitimis~, amœnis; utilitatem, salubri-
planis, amoenis; salubri..
bus, fertilibus erit étiam dictorum honestorum4 facto-
S rumque iausgeneralis erit et reruin oiniais mod). Nam
et somni et mortis scriptae laudes 7, et quorumdam* a
medicis ciborum itaque, ut non consensi hoc laudâ-
i. Qua~ ~tCt/tO'. Turicensis minum egregia dicta factaque tau-
~tt«!t&f;<B. dentur, verum in genere., quidquid
a. ~pud Ctceronetn. Verrin. Il, ubique dictum sit et factum ejus-
lseqq.;sedetIV,~8,deEnnensi modi, celebretur.
Cerere, quœ loca eonjungit ipse 6. Somni et mortts. Qui hujus ge-
mëntionëm faciens eorum Orat. neris laudes scripserint, nunc suc-
Tap.6:. cununt nulli. Na<n quod Hegesiae
3. ~'ect~m, )?Ktrtttm;$. utilita- tttroxct~Tt~o~Tftafferunt, mortis com-
tem saltibribus. Ètsi nullus liber ad- mendationem habentem (vide Cic.
dicit, malim tamen inseri ante ad- Tuscul. Disp. 34)i in eo non est
jectiva haec utroquc toco m, quod oratoria ars, verum philosophica
:facillimë excidëbat nunc inter duo séntentia, serio proposita illa.
m, nunc post unum. MorttS scn~M laudes. Mortem
4. Dictorum Aotte~torum facto- laudavit Hegesias, auctore Valerio
~'unt~ue; Ita Gnetferb. Turic. Alm. -Maximo, adeo scite~, ut mutti sibi
Goth. Bodl. Bern. nec dubito quin mortem consciverint, ''a0i scilicet, 1
atii astipuientur Codd., etiam qui optimam rerum omnium mortem
silentur; est certe haec seriptura in esse. Unde postea lege sancitum
ëdd. meis ante Gryphium omnibus, fuit, ut nemo hanc orationem.per-
qui primus omisit /tO'tM<orum quod -iegeret. Eo.
deinceps in nulla invenio ed. Nec S. Quo-ttmfiam. cibcrum. Af-
tamen video quare respuamus, bo- ferunt exempla lauduni brassica:
T]is auctoribus firmatum. Hoc quo- -scriptarum a Chrysippo medico
que verius puto quod dant et pro Dieuche, Pythagora, Catone, teste
etiam arite haec verba Turic. Goth. -Phnio, H. N. XX, ( init. Similia
(tac. Gean.) Voss. 2, Bern. Alm. sunt qus tangit Plato in S~mposio,
Guelf. quo concinnior sit oratio. St.,vol. II!, p. 1776. (Bip, X,t75),
Sed proeterquam quod levius hoc ex eoque MenanderThetor, p. Heer.
est, née ab edd. vett. adjuvatur, 2g, et Isocrates in laude Retenu,
veritus sum~ne nimia videretur fie- qui meminit TMVTOt/c~o/jouc ~fit'
ri ista concinnitas. Nostri Codd. 'reKC~ttc )tft' Ta. TO'~S'rtt ~ct/~e~M"'
habent honestorum. En, «rft)t<!t, citante WotEo in Pro)]. ad
5. Laus yerteralis. u Generalem » Leptineam Demosthenis, p- 35.
sic accipio, ut non qertorùm ho- g. Non consensi. Vide Ht, 4, '6.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, 8. 5:9
tivum genus circa solam versari honesti quaestionem, sic
qualitate maxime contineri puto quamquam omnes
tres status cadere in hoc opus possint, hisque usum
C. Caesarem. in vituperando Catone notaverit Cicero
totnm autem habet aliquid simile suasoriis", quia ple-
rumque eadem illic suaderi, hic 3 laudari soient.
CAP.VIII. Deliberativas quoque miror a quibusdam t
sola utilitate finitas; ac, si quid in his unum sequi opor-
teret, potior fuisset apud me Ciceronis sententia4, qui.
hoc materiae genus dignitate maxime contineri putat:
nec dubito 5, quin hi, qui~6 sunt in illa priore sententia,
secundum opinionem-pulcherrimam, ne utile quidem,
nisi quod honestum esset, existimarint. Et est hsec ratio 2
verissima, si consilium contingat semper bonorum at-
que sapientum? verum apud imperitos, apud quos fre-
t. Notaverit Cicero. Topic. e. a5. fuse Cicero in 0~!c. et Paradoxis,
Vide de Csesaris Anticatone 1,5, quodque Ausonius hoc phalecio
68. De quamquam vide M, !y, !2. est complexus « Nunquam discre-
2. Simile suasoriis. Apte Gesne- pat utile a decoro. ). TcnN.
rus citât Aristot. Rhet. g, 35, p. 6. Quin At, <~tt[.Turic. et Atm.
Buhi. 06 *B~« <f.iJMtfMJjcc e ~<tf- quin usi qui, in quo, quum in ante
to$ x~ ttt ~t/jM~ot/~aLr & T~ctp ey TM ~~jM- illa adesse in Turic. diserte me-
Co~~tJoV t!?r<9t)0 t!t, ftt~tt //6TftT69M- moretur, nihil aliud latere puto ni-
Tdt TM À6~ S)'X~U~ ~6TaCt. si q. ii q., quod ipsum habet Goth.
3. ~:c. hic. Turic. et Alm. il- Jens. (tac. Gesn.) num edd. ante
~c.tMtc.VIdeI[I,6,93. Bas. meis omnibus, fortasse melius
4. Cie~fOMMMHt~ntM.De Orat. n, recepto.
82 MIn suadendo nihil est opta- Con~t/tant. sapientum. Non
bitius quam dignitas. Nam qui opus est voce, quam Gesnerus, et
utilitatem putat, non quid maxi- ante hune Badius, maluit, conci-
me velit suasor, sed quid inter- lium, quam tamen nullus hic liber
dum magis sequatur, videt. o ostendit. Vide notam ad H, iy, 28.
5. Nec dubito, etc. Alludit ad Isto loco de génère deliberativo
paradoxum stoicorum. Statuerunt proprie non agitur, verum de quo-
enim illi nihil. utile esse onot~ non cumque consessu audientium hic
sit honestum. Quod a Socrate ma- ii, qui convenerunt, ad consilian-
nasse videtur, qui eum pessime fe- dum sunt congregati, quo redit
cisse dixit, qui primus utilitatem Gronoviana quoque ratio. Faei)e~
ab honestate sejunxerit. De quo rem dirimit ipsum etymon, quum
 520 M. FABII QUINTILIANI
quenter dicenda sententia est, populumque prsecipue,
qui ex pluribus constat indoctis, discernenda sunthœc,
et secundum communes magis intellectus loquendum.
3 Sunt enim mutti, qui etiam, quae credunt Ao!te~& non
tamen satis eadem uiilia quoque existiment et, quae
turpia esse dubitare non possunt, utilitatis specie ducti
proberit, ut~œ~ux nMHMH<:nM)M~~t<~umque cau~na?M.
4 Ne qualitatis quidem statu, in qub et honestorum et
utilium quaestio est, complecti eas satis est~; nam fre-
quenter in his etiam conjecturae locus est: nonnunquam
tractatur ahqua nnitio aliquando etiam legales possunt
incidere tractatus, in privata maxime consilia, si quan-
do ambigitur, ~n ~ceat: de conjectura paulo post~ plu-
5 ribus. Interim6 est dennuio?
apud Demosthenem, Det
concilium a conciendo, vel conca- 6. Interim. Signincatio justa ad-
lando dicatur, consilitan a consu- verbii, non Quintilianea illa. ~de
lendo. Sic Cic. de Or. 11, 82 init. )ib.I,c.t,§.8.
"sapiens. cousi)ium.o Item de 7. Est definitio. Ita Turic. etA)m.
judicibus cum prœtore vel quœsi- cum edd. Jens. (quem ne fjmittere
tore. Vide Ern. Oav. Cic. h. v. non narrat Gesner.) Loc. Venet.
t. jË'.CMtttnettt,et, (~uœ. Ita Turic. Ruse. Ca'terœ ante Leid. edd. est
Alm. cum Obr. Ca*teri omittunt et, finitio, ut et Goth. cum Vcss. a et
quo oratio conuahit aliquid poeti- Vallensi ref. Bad. Hœc pruna Mt)K'
ci vel orato' saltem coloris, qui ~ftttto quod deinceps retiQuerunt
ab hae docendi simplicitate est alie- omnes. Nec aliud quid dare Guelf.
nus. Faciitime excidebat post exis- notavi, et silet Gil)sonus. Sed ego
ttmet. Abest et a RR. 2,3, magnopere diffido isti interrogativo
R. r et CAMP.agnoseunt. E)). ne, quod in hac structura eogere-
2. ~Vunta)t(t))um. Cauf/tnmn. mur accipere pro ~Votttte. Malui ta-
De fœdpre numantino videndus est men Je~M. quanta!); tum quod
Freinshetnuts in supplernentis Li- sic appareret origo scripturae es<)!<
vianis, )it.) LV, c. i3-36. De eau- tum ob auctoritatem Codd. hoc
dino ~ug" Liv., fib. IX, e. t-t). r. dantium. Quod ali(luot edd. (mea-
3. Ne ~un~ttuhs. Il. et CAMp., rum Gryph. Stoer. Chouet.) ante
Nec ~m</ita<M. J~n'ore forsan libra- ,Det ~/n/. ponunt tt<, id in Voss. i,
rii irrepsit. Eo. 3, videtur repériri. Est autem vi-
4. ~n. satis est. Guelf. fas s. est, tiosum. R. t et C~Mf., est t/e/t-
cum Vossianis ), 3, Bern. Mire. )t<tt'o.RR. 3, 4, 5 et ed. HaciL, est-
5. Paulo post. §~. )6, t~. !!c~!))tt~o.R. a etCtpp.,<Kt/t)!mo.E&.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 111, 8. 52t
Halonesuin P/!t/!ppu~, an re<6t<? apud Ciceronem in
Philippicis, ~u:~ <t<mM/<us~? Quid? non illa similis
judicialium quaestio, De ~ta~ot~erf!! ~u/c: an iis
demum ponenda sit, qui in legatione ferro sunt inter-
empti?Ergo pars deliberàtiva,.quae eadem suasoria di- 6
citur, de tempore future consultans4, quaerit etiam de
praeterito officiis constat duobus, suadendi ac dissua-

i. Halonesetm. Sic scripsi uno n ni ~Eschines contr. Ctesiph., p. 65

e Goth. Jens. (tac. Gesn.) et edd. Steph. ~ro~o~ft /« Â~~Mi't f 'f'
ante Gryph. omnibus pra'ter Bad. Jax~t)',etÂÀA cm'ûJ'ftTo)?' ) 'ore~ ~t/XÂit-
et Cervic. astipulante Dausquio in Cmt <f<ct~~o~voc(ad quem locum
h. v. et plerisque grœcorum scrip- vide Taylorum) et Antiphanes alii-
torum edd. etsi aliquot diversam que comici apud Atheoœum, p. 223
seripturam tenent. Turic. quidem E, seq. Aristoteles etiam in minuen-
Cod. habet duo n, sed ita discerpit da bcneficii gratia recenset ~r<ft7r<-
ignotum librario nomen, ut appa- Ji~xctf, ctÂ\' o~KfVftMt. Rhet. IJ, y, 5.
reat, ne syllabam acceptam fuisse 2. Quid sit tumultus. CIc. Phi-
pro conjunctione. Recentiores edd. lipp. VIII, t, 2.
duplicant liquidam. Guelf. Halo- 3. Statua Servii Sulpicii. Lege
)teHe)Ment, in quo ego magis unum argamentum Philippieue Ciceronis
m, quam duo latere puto. Det. nonx. Qu<B!(tO)tMauiem judiciales
an reddat. 'H 'AA~VM~c ~t~ 'r~f h. 1. easdem esse existimo, quœ
A6t)V~/Mtet~~OV KTM~M~~ JfXTe~~ETOtJc alias sotent dici ~~es (vide c. 6,
K!tfpot/c J?ro ~Myr~v x~Te/~ETo' §. 46)t quasque modo appellabat
~t\f7ra'0t/
cS: exCt~Nt o 't/Âta'3'tc, ftarct~o~t jUtf legales fractatM~, 4. 1n eo enim
~o7c'A6m''x~o'cT»v fy~of o~jt ~?ro~Jû'- est Quint., ut doceat omnes status
~t)'' S~t~TO~ f~~ tpj)~)'. ~~0~~<ï'ë cadere in deliberativum genus,
U7T«?~V6tTA~ Jûe!y6t?. ctÂ~0 ~O'~OC O'~jU- quod quum in qualitate et finitione
~oE~eJ~ <Œ-tp~ t?c *A\of))'7ou~o7c 'A~K- ostenderit, in conjectura mox de-
VcC/OtC ~e(.6'~t6tVAUTtif, ~Â\' ~3*0- claraturum se promiserit, restat ut
~UM*
~ajuf~t<tt. Libanius in argumente legalium quoque ~ttfMttonunt exem-
Orat. Dem. de Haloneso. Hanc ora- pla demonstret in causis delibera-
tionem Qu., ut loco nostro appa- tivis. Est autem hoc de Sulpicii
ret, Demosthenis ipsius esse cre- statua syllogismi species.
didit, ut et Dionys. Haï., p. tyi t 4. Cox!t<<ta)t!, qua'rtt. Turic. et
tomi 1~ quum Libanius Syrus eam Alm. consultat, ~M., cum edd. ante
oratore indignam putet et Hegesip- Ald. sec. omnibus, prœterAtd. prio-
po assignet nisi forte scriptores rem. Paulo ante in suas. dicitur,
isti de alia loquuntur ejusdem ar- omittunt dicitur Bad. et Cervic. ex
gumenti, quoniam verba ejus nulla mera Badii conjectura. Nostri
afferunt. Hane ~andt an r.'fMfftdt Codd. fere omnes, et ed. CAMP.ha-
definitionem exprobrantDemosthe- bent consultat. En.
 522*2 M. FABII QUINTILIANI
dendi. Prooemio, quale est Injudiclalibus, non uti-
que eget, quia conciliatus est ei quisque, quemconsulit;
initium tamen quodcunque debet habere aliquam proœ-
mii speciem; neque enim abrupte nec unde libuit,
mcipiendum, quia est aliquid in omni materia natura-
7 liter primunt. In senatu, et utique in concionibus~ ea-
dem ratio, quae apud judices, acquirendae sibi plerum-
que eorum, apud quos dicendum sit, benevolentiae; nec
mitum, quum etiam in panegyricis petatur audientium
favor, ubi emotumentum~ 5 non in utilitate 6 aliqua, sed
8 in sola laude, consistit. Aristoteles 7 quidem, mec sine
]. Pt'oœmio, quale est. Scilicet si ~(utt~MCtKcottcton~tt!. Goth.
deliberatio est privata, brevissimo (tac. Gesn.) utt~ue et in cote. cum
utendum est prooemio si publica, Locat.Ven. Ruse. Bad. Cerv. Obr.,
prolixiori, et judicialibus causis si- et structura sane est mojhor sed,
mili. ToxN. quia potuit Quintii. proœmium in
z.~Vo'tut'~ue.ItaGoth.etVoss. 2, concionibus etiam magis necessa-
cumGryphiied. l5~.Ca*teri,quod rium existimare quam in ienatu, no-
sciam, omnes )ton ubique. Gesnero lui deserere collocationem ca*tero-
placuit Gothana scriptura, sed in rum librorum omnium, ~aouequod
textum non recepit. Mihi numerus pro et in Goth. legi narrat Gesn. a
librorum h. 1. minoris videbatur correctore jam sublatum fuit.
faciendus, in voeula errori ob- 5. 7?mo~tme)ttunt, h. e. id quod
noxia, propter loca similia, in qui- efficitur, proventus, effectus. Eam
bus utique defenditur ab omnibus vocabuli potestatem, pbst P. Vic-
libris; ut hoc ipso capite, §. 60 torium Var. lect. XXII, 10, pra:-
torrens et utique a:qua)iter con- c)arei))ustrat)argaexemptorum co-
'<citata ubi frustra Burmannus pia Ruhnkenius adVetIei. H, 78, i.
et Walherus ad Cicer. de Natura 6. Non in utilitate. Guelf. et Tu-
Deor. Ht, 40, conjecerunt ubique, ric. )t0;t utilit., cum Got)'. et Alm.
item V, to, 80, 8l, ubi aliquoties et edd. anteGryph. mei omnibus,
utique, plane pro necMmrtO, qua* quibus accedunt muttœ memoratx
et hic est potestas nec est quod Burmanno. Eos, qui silentur, Bri-
quis obvertat XII, 6,2: nuod est tannieos,Voss. tres, Bern., habere
"tt~~oîte perniciosissimum", ubi prœpositionem, optes magis quam
est manifesto pro his in omni credas. Sed facile excidebat.
génère. R. 2, utique. RR. l, R. 4, non in utilitate. RR. t, 2, 3
4 et C,\Mp., t<&<~ue.En. et CAMP., non utilitate. Eo.
3. ~V~ue en [mabrupte. Ita Guelf. y. Aristoteles. majoruevideatur,
et Turicensis. Ca~teri nec enim Ha:c omnia videor reperire in hisce
abrupte. Vide )ib. III, c. 6, §. 82.. Arist. verbis III, t~, n p. 3~6
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. III, 8. 523
causa, putat et a nostra, etab ejus, qui dissentiet, perso-
na, duci fréquenter in consiliis exordium, quasi mutuan-
tibus hoc nobis a judiciali genere; nonnunquam etiam,
ut minor res majorve videatur; in demonstrativis vero
proœmia esse maxime libera existimat. Nam et longe 9
a materia duci, ut in Helenes laude 2 Isocrates fecerit, et
ex aliqua rei vicinia, ut idem in Panegyrico conqueritur
plus honoris corporum~ quam ant~torM~t, virtutibus da-
ri; et Gorgias in Olympico laudans eos, qui primi tales
instituerunt conventus quos secutus4videlicet Crispus
Sallustius in belio Jugurthino et Catilinario nihil ad
Tft. TûS<~MjM))~Oj)tXO? ËXTMV sic intellexisse
('nfpOO~M(tx) dicas Vossium in
TO~J~X~ftKO~Â&~OU f~Tt. K~ oJ~V < Inst. Orat. I, p. 35z,.ubi tamen
Tjtt TO ~e~~UA 'SrPOO~/OU, <t~ ncn plane expressam habes eam
etf~rov, H ïoc/e tttfT<Â6~ovr<ïf <\tV sententiam, quam designat index
M~tKOV ~6ou~6t,j9roÀ<t/<t~tV<M<7tV,et~À*H operis, falli Quintitianum qui scri-
~<6~0t, t~tTTCt' JtO J'«tfctÀA6tt, )! bat Sallustium usum exordiis nihil
ft!o~<9tt< <tf~!()t (hoc autem supra ad historiam pertinentibus alioque e
§. y, p. 3y3, retuferat ad genus ju- luco reprehensa a Quint. Saitustii
diciate 'cre~ ctt/To~ x~ 'ro? ctVT~ exordia. Te!fe<us ad Sallustium
JCOU, ~6~ ~ft~o~KfÂ~t XC~<Cro<?- p. 23g, probata h. 1. Quintiliano
o~et<\XtKMftt/~fyAf M/«m~~<. ista principia narrat, et legitur sa-
t. ~fajftme /(tera. Id in ipso ca- ne videlicet fréquenter etiam sine
pitis t~ initio ostendit Aristotetes, irrisione, ut 63 item III, i o,
usque ad §. 5, ubi ista Isocratis et quamquam Aristoteles in Isocrate
Gorgiae exempla recensentur quœ sattem habet profecto reprehen-
in Isocrate reperimus adhuc ipsi. sionem. Pro orsus malis paene Mm,
2. Ut in Reines laude. Nam ex- sed libri nihil variant.
crdttur Isocrates a rhetorum et so- 5. Crispus Sallustius. Sic omnes
phistarum insectatione, qui absur- Codd. Nam quod Goth. Caius S.
das materias nullius momenti in dare narrat Gesn., error est. Jens.
orationibus suis traetare soient. et Tarv. cum Ald. solipravum po-
TuBtiEBCS. nunt prsnomen. R. t et CAMP.,
3. Instituerunt. Gue!f. ttutttMe- C. ~a~t~tttt!. En.
nnt, nec ma!e. RR. 3, 5 et 6. Cah<t)tftrt0. Guelf. et Tnrie.,
CAMP., Ht!tttt<en<nt. RR. 2 et "t- Catt/tfttB, cum Almeloven. Goth.
~tttuertttt. En. Voss. 2, et edd. ante Badium meis
4. Quo! secutM! orsus est. Pos- omnibus praeter Aidinam. Badius e
sint videri haec cum reprehensione conjectura videtur dare suam lec-
dicta, si ftde/tcetaccipispptestate, tionem, quoniam Vallensis Cod.
quae est frequentissima, irpnica.; et auctoritate non utitnr in nota. Sed
 524 M. FABII QUINTILIANI
io historiam pertinentibus prineipils orsus est. Sed nunc
ad suasoriam, in qua, etiam cum proœmio 1 utemur,
breviore tamen, et velut quodam capite tantum et ini-
tio, debebimus esse content!; narrationem vero nun-
quam exiget privata deliberatio, ejus duntaxat re~ de
qua dicenda sententia est; quia nemoignorat id, de quo
Il consulit. Extrinsecus possunt pertinentia ad deliberatio-
nem multa narrari in concionibus saepe est etiam illa,
'2 quae ordinem rei docet, necessaria. Affectus~ ut quae
maxime, postulat 5 nam et concitanda et lenienda fre-

acceditadprobam scripturam V oss. cumeonsentiuntGoth.etVoss.2,

3 praeferens: Catilinare. R. 5,
Catilinario. R. Catilinari. R. t et
CAMP., Catf/tnœ. Eo.
t. Utemur. Guelf. et Turic. uti-
mur, cum Alm. Contra Voss. a,
Goth. mox debemus pro debebimus.
2. ~Vun~uom e.ïtjfet. Turic. cum
Alm. num~ut~ c~t~et.Vide I, t. 5.
3. Ejus duntaxat rei. u Duntaxat n
h. 1. est pro saltem, ut H, to, 2
XI, 3, )56: u duntaxatinjudiciis." n
Item I, 4, 20, quem locum male
sollicitavi in nota ad h. vers. Vide
Tursell. p. 22~. Sic Plin. Hist.
N.XXXt)I,3;PIm.Epist.m,a,26.
Necessaria. ~~ectus. <yMfE.
postulat. Sic A)m., cum quo Turi-
censis facere plane est putandus,
in silentio Clari Su)zbergeri. Ab
Obrechto inde enim verissimam
hanc scripturam pra'ferunt editi
prœter Rollinum. ttaqne et ab Ar-
gent. Codice lectionem nostram de-
fendi existimo. Minimum recedunt
Guelf. Voss. t, 3, Bern., nihil ex
omni hac scriptura mutantes, nisi
quod !7oytu/~H</a dant pro 3)o~tu-
lat. Edd. meae ante Ald. omnes
KcceM. ad (non Jens. ~t, ut narrat
Gesn.) affect. postulabit, quibus-
omittentes tamen ad. Ab AMo ad
Basil. usque:')CceM.e< (vel Et)
Njy. otta'oue. postulabit. Basil.
redit advett.edd.rauonem,nbi
tamen per sphalma altera (anoi
t5~3) dat e~ecttts pro a~. Gryph.
repetit Atdinamconstitmtionem,
quam et Rollinus dat, mctato ta-
men f)u<c~tte in <j;uff. A,Stoeriana
inde régnât ça, quae ante Obr. re-
cepta erat: )teceM. a~ ~utB. im-
plenda, quo in génère Gibsoni de-
sidero diligentiam, ne edd. quidem
suarum varietates memorantis om-
nes, de Codd. suis plane tacentis,
qui tamen cum recepta facere ne-
quaquam sunt putandi. Quid sit
quod paulo ante ad )!arrat-t Basi-
leensis utraque variare ponit in
margine quo soient amandare
scripturam Aldinam, non~assequor.
Neque enim quidquam ta~e in utra-
que Atdina, neque usquam praeter-
ea in meis libris. Ed. CAMP.,
utrum~ue maxime ~osttf/at. R. f,
ut quam maxime ~0!ttt<t0:<<t).R. 2,
uf<7u<coue yna-Tt~ne~o~tt~c~tf. ED.
5. Postulat. Si forte quœris, quis
postulet, repete subjectum e prœ-
cedentibus et ex tota disputatione,
 INSTITUTIONS ORAT. LIB. 111, 8. 525
quenter est ira, etadmetum,cuplditatem,odium, con-
ciliationem, impellendi animi; nonnunquam etiam mo-
venda miseratio, sive ut auxilium obsessis feratur,
suadere oportebit, sive sociae civitatis eversionem defle-
bimus. Valet autem in consiliis auctoritas plurimum; '3
nam et prudentissimus esse haberique et optimus de-
bet qui sententiae suae de utilibus atque honestis cre-
dere omnes velit; injudicils enim vulgo fas habetur
indulgere aliquid studio suo; consilia, nemo est qui
neget, secundum mores4 dari. Graecprum~quidemplu- 14
rimi omne hoc officium concionale esse judicaverunt,
et in sola reipublicae administratione posuerunt; quin et
Cicero 6 in hac maxime parte versatur, ideoque suasuris
de pace, bello, copiis, operibus7, vectigalibus, haec duo
videlicet: suasoria, deliberativum 5. GrtEcorunt. concionale. Vide
genus. De narrât/cote, quœ proxime not.)madIII,i.ApteRolIInus
antecedit, ne cogita. Vide notam citatAristot.Rhet.I,c.8.
ad lib. t, cap. 5, i. 6. Cicero. De Orat. II, 8t extr.,
t. ~neraho, sive. Ita Turicens. et duobus seqq. capp. Neque tamen
Guelf. Alm. Goth. Jens. (tacente ipsa Ciceronis verba hic ubique po-
Gesn.) cum edd.'ante Gryph. om- nit Quint., sed memoriter refert.
nibus. Is pnmus inserit est, cum Vide not. seq. Ejusdem libri, c. )6,
elegantiae detrimento, quoniam an- quod certatim ad partes voeant h.
tecedit ~re~. est. Recentt. (ut Gesn.) 1. interpretes, deliberativi generis
m. est, s. R. i et CAMP., m~era- nonnisi generalem, minusque dili-
tto ~tue. CApr. et ed. Hack., misera- gentem habet mentionem.
tt0 est !t~e. Eo. 7. Operibus. Goth. et Voss. 2 (et
2. 0~ttntmde6et. ItaGuetf. Goth. noster R. 2) opibus, cum edd. ante
Voss. 2, Turic. Alm. cum edd. ante Stoerium meis omnibus, excepta
Ald. utraque. Obstitit Codd. auc-
Gryph. omnibus, qui cum recentt.
inserit is, excepte Obr. Fit insuavis toritas, quo minus hoc reciperem,
compositio, nu))a necessitate. Quod quod alioqui blanditur conferenti
et ante opt. abesse a Goth. et Jens. locum Ciceronianum. Neque enim
narrat Gesn. in Jens. fallitur. dubito quin eum ipsum, quo res-
R. i et C~MP., optimus debet. CAPp. piciat Quint., demonstraverim in
et ed. Hack., optimus is debet. ED. not. pra:c. Ibi autem o~'Mm,non ope-
3. Studio, gratiae, ut amicum runt mentio. Quamquam fateor in-
etiain minus innocentem, defendas. spicienti utrumque et Ciceronis et
4. Secundum mores. Prava a pra- Quintiliani locum multa apparitu-
vis.bonavicissimabonis. ra, quae minus eonsentiant. Neque
 526 M. FABII QUINTILIANI

praecipue nota esse voluit, vires civitatis, et mores; ut

ex natura cum ipsarum rerum, tum audientium, ratio
'5 suadendi duceretur. Nobis major in re videtur varietas;
nam et consultantium et com!orum pturima sunt gene-
ra quare in suadendo et dissuadendo tria primum
spectanda erunt, Quidsit, de quo deliberetur; Qui sint,
'6 qui deliberent; Qui sit, qui stiadeat. Rem, de qua deli-
beratur, aut certum est posse fieri, aut incertum si in-
certum, haec erit quaestio sola, aut potentissima2; saepe
enim accidet, ut prius dicamus ne, si possit quidem
fieri, esse faciendum, deinde, fieri non posse. Quum
autem de hoc quaeritur, conjectura est, An 7~<Amo~~in-
tercidi, an siccari palus Pomptina4, anuortus~ert ~OsttCE
enim Cicero eas ipsas res recenset 2t Neron., tg. De isthmo perfo-
quas Quint., neque oratorem jam diendo est libellus Luciano tribu-
deiisdemsuasurumpra'ceptis in- tus, vol. IX, p. :!o5 seqq.
struit, quod e Quintilianis verbis '4. Pomptinà. Reliqui scripturam
colligas, sed eum, qui utilitatem nominis a VV. DD. probatam, nt
defendat, harum omnium commo- Drakenb: ad Liv. M, 3i{, 4, quam-
da enumeraturum dicit. Quum ta- quam Guelf. et Goth. dant Ponti-
men Ciceronis isto loco legantur na, cum edd. meis ante Obr. om-
pax, uectt~aHa, quum dicatur <'ca- nibus Alm. vero Pomtina; Turic.
put esse, nosse rempu6/tca<Tt ex corr. Pomptina, quum positum
(Nostervocat~:)'MCtM:tatM)"et esset cômpendmm obscurius. In-
'<mores cmttatM has ipsas sen- terpositum est p ait Drakenb.
tentias Ciceronis obversatas esse tue littera m volubiliore lingua
credo Quintiliano, qui tamen secu- « proferretur ut n. » Ea ipsa ratio
rius eas afferret e memoria, et pau- est, quare scribatur Pontina e Qu.
lulum inverteret. Opibus et operi- décrète 1, y, 3o. P non -magis de-
tu! quam facile, vel allita (ham et fendat locum in hac voce, quam
addi vitiose apparet mox 26, ubi in emptum, etc., de quibus sentio
pro pium Alm. et Turic. pet ~;m), cum Dausquio in ista voce. Ta*det
vel evanescente lineola in inferiore enim scripturae impedientis volobi-
parte tittera; p, ultro citroque mu- lem pronuneiationem. Vide eum-
tentur, nota res est. dem Dausq. in Pontina. RR. i;'
t. Tna primum. Guelf. et Turic. a, 3,Pontina.
a~3~ CAMp.,An<p<tna.Eo.
fontttta. Cnnzr.ompfina. ED.
tria primo, cum AIm. Voss. 3. 5. O~htP. Sic scripsi ncmea, aue-
2. PototttMona.Vide III, 6, 8,11. tore uno Turic., sed bonis argu-
3. Isthmos. Pomptiiia. De utro- 'mentis nixus quœ vide ap nd Dausq.
que vide Suet. Cœs., c. /}~ Catig., in h. v Csteri ~fo!t<<E.Debebant
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 111, 8 52y
possit? ~n ~/e~an(/er' terras ultra Oceanum~ sit inven-
turus. Sed in iis quoque, quae constabit posse fieri, con- '7
jectura aliquando erit: ut si quaeratur3, An uttgue~ntu-
rum sit, ut Carthaginem superent Romani; ut redeat
~fanH:&a/, si ~c:o~ 4 exercitumin ~/r<cant transtulerit;
ut servent ~c~emSamnites 5, si Romani arma deposuerint?
Quaedam et fieri posse, et futura esse, credibile est; sed
aut alio tempore, aut alio loco, aut alio modo. Ubi con- la
jecturae non erit locus, alia-sunt intuenda et primum,
aut propter ipsam rem, de qua sentehtise rogantur, con-
sultabitur aut propter6 alias Intervenientes extrinsecus
causas propter ipsam deliberant patres conscripti, An
sttpe~tKm? militi constttuartt? Haec materia simplex 19
erit. Accedunt causse 8 aut faciendi, ut deliberant patres

saltem constare sibi. Vide Il, 2 in senatu inter Fabium negantem,

18. -Portus Ostt'œ. Vide Il 2 i, 8.
t. ~/c.)ca)tder. ultra Oceanum.
Ejus fere argumenti est (quod mo-
nuit jam Regius) prima Senecae
Rhet. suasoria: Deliberat Alexan.
« der an Oceanum naviget. V. c.
Divisit (Fabianus) sic, ut pri-
n mum negaret ullas in Oceano, aut
trans Oceanum, esse terras habi-
tabiles, deinde etc., p. 8.
2. Ultra Oceanum. Nam Ate~an-
der quum audisset Democritem di-
cere plures esse mundos, parum
fidei habuit magistro Aristoteli,
unicum esse stat'ienti itaque na-
vigare Oceanum voluit., ut alios
or-
bes investigaret. TuRtf.
3. Si <yt«Bratur. Turie. et Voss. t
(Alm. tacetur) si gu(Ere<M' Melius,
puto. Idem sane volebat Guelf, per
errorem dans quœreretttr. R. 2'
et CAMP., ut si ~MO'fatur. RR. 3, 4,
MtM~u~retttr.R. t,StC~u<Brtfur. ED.
4. ~t~Ct~tp. Hoc disceptatum fmt
et Scipionem aientem tantisque
promissis staturum. Vide Livium
xxvni, 40-44.
5. Samnites, ad forças caudinas.
Vide §. 3.
C.~utpro~ter.Tunc.et~ro~ter.
Alm. aut omittere narratur. Male
utrumque.
An stt~etdtttm. Vide Liv. IV,
5g extr. « Ad(litum deinde om-
Mnium maxime tempestivo princi-
<< pumin multitudinem munere, ut
ante mentionem ullam plebis tri-
bunorumve decerneret senatus
« ut stipondium nutes de publico
acciperet, quum ante id tempus-
de suo quisque functus eo mune-
<' re esset. n Argumenta in utram-
que partem, vide, seq. cap. de Fa-
biis V, 3o. De Ca*saris deliberatio-
ne ipse B. Gall. Sg, 40.
8. ~ccedunt causa'. Res jam non
spectatur perse, sed adjunctis qui-
busdam, quae momentum faciant;
 5~8 M. FABII QUINTILIANI
conscripti, ~n Fabios cledant Ga/~ bellum minitantibus?
aut non faciendi, ut deliberat C. Caesar, perseveret
in Germaniam ire, quum milites passim testamenta fa-
20 cerent? Ha* suasorias duplices sunt; nam et illic causa
deliberandi est, quod bellum Galli minitentur; esse ta-
men quaestio potest, Dedendine fuerint, etiam citra hanc
denunctattonem, qui contra~as, ~Mum legati missi essent,
prœ/tum inierint, reyem~ue, ad ~t(em mandate! accepe-
2t rant, <ruc!tn<? Et hic nihil Caesar sine dubio 3 delibe-
raret4, nisi propter hanc militum perturbationem; est
tamen locus quaerendi, ~H~ citra hunc quoque casum,
penetretn~um in GermantCtm~ërtt? Semper autem de
eo prius lo(luemur, de quo deliberari, etiam detractis se-
22 quentibus, posset. Partes suadendi quidam putavcrunt
honestum, utile, necessarium; ego non invenio huiç
tertiae locum quantalibet enim vis ingruat, aliquid for-
ut in hoc exemplo ad ipsam rei 3. Sine dubio. est tamen. Vide
œquitatem accedit perieulum im- notam ad III, 6, 88.
minens a Gallis, si non tradantur 4. Deliberaret. Ita Turic. Alm.
Fabii.Videmoxhuj.cap. §. 20, 2t. Bodl. cum ed. Andr. etObr. Caeteri
Ut deliberant. Turie. ut deli- omnes <<e<t&erct.Tresoptimo s Codd.
berent, cum Jens. (tac. Gesn.) et ad quos quartus videtur accedere
Basil. a)t. (in priore evanuit voea- Argentorat., et unam antiquissi-
lis.) Caeteri mei omnes indicati- mam editionem auctores nactns
vum.–R. etCAMp.,de<t'6erent.En. reposui imperfectum. Agitnr enim
). Ut deliberat. Turic. et Guelf. de re certa, non autern de eo quod
omittunt ut, cum Alm. Goth. Voss. forte aecidat de Ca;sare, duce,
et edd. ante Bad. omnibus, qui non de declamatore in schola Cx-
primus dedit adverbium, obtem- sarem agente: Non deliberaret,
perantibus omnibus, prêter Atd. "nist.atreveradeJtberat,
sec. Ut deest in RR. t, 2, 3, 4 "qnia.tVidenotamat}I,8,5.
et CAMP.Ed. RR. t, 2, 3, deliberet. CAMP.,
2. /«tc. Guelf. et Turic. illi eum de<t&e)'aret. En.
Alm. Bodt. Joann. Voss. t, Bern. 5. Ego Mon. locum. Hic dicit
manifesta erroris causa, vide JU, de Aristotelis sententia, ut monet
6, 16, ubi in eadem voce minus Turn. Vide Rhet. Ar. J, /}, a :"OM
facile redarj;ui potest vitium, sed f~ t~' <tVct~JtHC!? 6~T<V~o*T~t, )? tt~J-
œque certum est. R. !7~c. t~TOt«t~t ~ett~~t, 'arf~i TQUTttt0~
CAMp., illi. En. ~t ?fjMfc«\)f.Vide nostri 25.
 INSTITUTIONS ORAT. LIB. III, 8. 629
tasse pati necesse sit', nihil facere; de faciendo autem
deliberatur. Quod si hanc vocant necessitatem, in quam a3
homines 2 graviorum métu coguntur, utilitatis erit quaes-
tio ùt si obsessi, et impares, et a~ua ciboque defecti, de
~ac:en~ ad hostem deditione deliberent, et dicatur, Ne-
cesse est; nempe sequitur, ut hoc subjiciatur, Alioqui
pereundum est: ita propter id ipsum non est necesse,quia
perire potius licet; denique non fecerunt Saguntini
nec in rate Opitergina circumventi. Igitur in his quo- a~
que causis àut de sola utilitate ambigetur, aut quaestio
inter utile atqùe honestum consistet; at enim, si quis li-
beros procreare volet, necesse habeat uxorem ducere
quis dubitat? sed et?, qui pater vult fieri, liqueat necesse
t. Necessesit. Guelf. n. est, solus. <'in vadis haesit, memorandumque
2. 7't quam homines. Edd. ante f*posteris exitum dedit. Quippe vix
Basil. omnes t';t qua Aont. probante mille juvenum manus, circum-
Gesnero. Cod. videtur nullus addi-~ fusi undiqué exercitus per totum
cere. ~fontne~. Ut Casilinenses, diem tela sustutuit, et, quuni exi-
videLivtum, Hb. XXXIII. Eo. tum virtus non haberet, tamen
3. Quia perire. Turic. quia a~'e- "ne In deditionem vehirét, hor-
rire. Alm. tacetur. tante tribune Vulteio, mutuis ic-
4. Rate Opitergina. Obr. r. Opi- tibus in se concucumt. n Item
tergini. Optes pluribus suffragus ap. Lucan. IV, ~62-582, frigidum
confirmatum (vide §. 3o), neque hic quoque rhetorem, qui nimia
tamen necesse. Jn meo Jens. exem- promisit,v. 5y~, ~5 nuHamma-
plo corrigendo effectutn hoc, sed «jore locuta est Ore ratem, totum
et ante irrite ex in rate. Is' error est "discurrens fama per orbem. o
in Turic. quoque, sic: in (super- Eamdem historiam putchre expo-
imposito.r) ntc. RR. i, 2, Opi- suit Freinsh. Suppl. lib. Liv. CX,
tergina. Ed. CAMP.,O~iter~tttt. En. e. 52-55.
~'a~Mnttttt. [n rate Opiterg.. 5. Igitur in his. Vide ad I, 5, 3g.
Priores vide apud Liv. XXI, t~. Add. Cic. de Legg. ï, 6.
Quos generose përeuntes compel- ô.A~CM~/ta&eat.Turic. etCuelf«..
lat Silius Ita). It, 6g6 At vos si- tt. habet, cum Voss. t, 3. In Jens.
K dereae, quas nut)a a'qustverit œtas, mea subterpunxit aliquis a in h. v.
Ite, decus terrarum, animae, ve- Malim fere indieativum, potest ta.
nerabiie vulgus, Elysium et cas- men potentialis intelligi. R. 3,
tas sedes decorate piorum. MOpi- /}, CAMP.,ha6et. R. 1, 2, habeat. En.
terginos ap. FIor. IV, 2,33: Una p y. Sed et. <<ucen~am. His refel ·
(ratis) quœOpiterginos ferebat, litur quod obvertebatur; ninurum
1. 34
 53o M. FABII QUINTILIANI
25 est, uxorem esse ducendam.
Itaque mihi ne consilium
quidem videtur, ubi necessitas est; non magis quam ubi
constat, quid fieri omnino non posse; omnis enim deli-
beratio de dubiis est melius igitur, qui tertiam partem
dixerunt ~~TM, quod nostri possibile nommant, quae,
26 ut dura videatur appellatio, tamen sola est. Quas partes
non omnes in omnem cadere suasonam manifestius est,
quam ut docendum sit~ tamen apud plerosque earum
numerus augetur, a quibus ponuntur ut partes 3, quse
species sunt partium 4; nam fas, justum, pium, ep~UMm,
tna?MuetKm~quoque (sic enim sunt mterpretati ïo ~spo~)
et si quaadhuc adjicere quis ejusdem generis velit, sub-
a~ jici possunt honestati. An sit autem facile, n~a</?tMm,;u-
Ct<n</M?~ ~nepenctt/o? ad quaestionem pertinet u[t~ta<M;
qui loci oriuntur ex contradictione 6 Est quidem utile,
~8 sed difficile, parvwn, :~ttCM?tt/um,pertcu/o~um. Tamen
quibusdam videtur esse nonnunquam de jucunditate
solaconsuhatio, ut si de sedincando theatro, insdtuen-

illi, qui patervutt fieri, non potest
dubium videri, quin uxor sit du-
cenda ergo nec deliberabit de ista
re. De adoptione autem, cujus
mentionem injicit Capperonnerius,
cujusque ope videtur illa necessi-
tas potuisse exiri, hic non cogita-
vit Quint. quoniamdixIt,y)aieruM~t
fieri pro eo ipso quod modo erat,
liberos procreare volet. At possunt
extra connubium quoque proereari
liberi; nempe legitimos intellexit,.
neque cavillationum, quai possent-
fieri, rationem habuit.
t. Possibile. Sic et tmpOMt'Me V,
~o, t8. Vide III, 6, 23, ubi similia
de essentia.
2. Quant ut t~occndttnt sit. Vide
ÏH,.6,/j~,ne forte quis credat nos-
tro loco, ubi omnes doc. dant, non
f~tc., iliic quoque defendi scriptu-
ramGoth.Jocert</c[.Hicres~oee-
tur, illie nomina dicuntur.
3. !7t~ttrteï.TurIc. etA]m. inse-
runt /)(E, quo vel sensu, vel errore
non exputo.
4. Species. partium. Non vide-
tur latius patere partis vocabulum
quam speciei, saltem e Ciceronis
usu, vide Topic., c. y, princ. de
!nv. [, 22 extr. DeOratore, I, ~2.
Variavit tantum, nu))o alio sensu
quam si dixisset par tes partium.
5. Fas. mansuetum.Vi d. H, 38.
Vide quoque de Partibus Arist. f.
Rhet. ad A)ex.
6. Contradictione, adversariorum
seilicet.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, 8. 53jt
dis ludis, deliberetur; sed neminem adeo solutum luxu
puto, ut nihil in causa suadendi sequatur praecer volup-
tatem. Prsecedat enim semper aliquid necesse est, ut in :9
ludis, honor deorum; in theatro, non inutilis laborum
remissio, deformis et incommoda turbae, si id non~ sit,
conflictatio 3; et nihilo minus eadem illa rellgio4, quum
iheatrum veluti quoddam illius sacri templum vocabi-
mus. Saepe vero, et utilitatem despiciendam esse dici- 3o
mus, ut honesta fàciamus, ut quum illis Opiterginis da-
mus consilium, ne se hostibus dedant, quamquam peri-
tun sint, nisi fecerint; et ùtiHa honestis proeferim.us, ut
quum suaderrius, ut beHo punico servi armentur. Sed 3i
i. Sed neminem. Non Goth. (ut na est. Vide notam sequentem.
iiarrat Gesn.) sed Jens. s. nemini, 3; THr&<E. co)t~tc<att0,inspec-
Ut et Tarv. (vide ad III, 26) quod tandis ludis. Si theatrum sit nul-
correxit Regius. Modo et utrâqué lum, foris et cuneis disseptum et
harum ttt!trttC!M~Mpro instituendis, suam cuique sedem praebens, !nag-
èodeni emendante. Sed utrobifrue na oriaiur, necesse ést, conflictatio
Regianam rationem esse in VaUeit- locum spectandi sibiinvicem eri-
si narrat Badius, et videtur esse in ptentium. Argumenta pro vetere
omnibus Codd. more subitariis gradibus edendi In-
a. Si id non sit. Guelf. s. ibi n. s. dos, immo et stando spectandi, ha-
cum Goth. et Voss. a; item édd. bes apud.Tacitum Annal. XIV, ~o.
Jèns, Tarv. Regius conjecit id, sed Eadem illa religio. Cujus ratio
et fit pro sit, malle se ait. Locat. habebatur in tudis illis edendis. Vi-
Ven. Ruse. dant s. id n. fiat, quo detur enim hoc de ladis et de thea-
auctore postremum, non apparet. tro ita cogitattonejungendum, ut,
Badius in textu habet s. ibi m. ~tt, ifs ipsis, quos mstituehdos suade-
et defendit in nota, quia Regiana mus, ludis œditicandum sit thea"
ratio hàbeat sonum ineptum et sen- trumnecne, deliberetur. Sic ntht/o
sum minus cohœrentem. Idem ta- mtnu~ m théâtre, quam in lndis,
men in altera ed. (i5io) nostram deorum honorem Terti inteUige-
scriptnram prsfert, quœ deinceps mus, et illud sacrum aceipiemu?
est in omnibus edd. quo accedit AI- ejus dei, cujus forte sunt ludi, vel-
dina prier. Codd. ipsi, qui silentur, utt matris deorum, cujus festo plu-
eam habere sunt putandi, et sen- rima; aeta: sunt comoedia* Terentii~
sus aptior, si theatrum, est sen- quamquam et de aUis, quam.seen~
tendas subjectum, non turba, quse cis, tudis pbtest cogitari.
non sit ibi, hoc est in théâtre, in 5. Bello punico Mtft. Post pug-
qua ratione etiam co~tcfatto auc- naN cannensem. « Deeratjuventus
34
 532. M.FABMQUtNTILIANI
tamen, neque hic* ptane~ concedendum
inhonestum, liberos. enim natura omnes, et eisdem
constare elementis 3, et fortasse antiquis 4 etiamnobili-
bus ortos, dict potest; et illic, ubi manifestum pericu-
lum est, opponenda alia, ut crudetius etiam perituros
"Insacramentummiutisetiberata
"servitia.FIorus).n,c.6,§.23.
<'Aliam formam novi delectus ino-
'<pia liberorum capitum ac neces-
t sitas dedit oeto mittia juvenum
vaudorum ex servitiis, prius scis-
citantes singulos, veDentne mili-
tare,emptapnMice armaverunt. »
Liv.XXII,57,ti.
f. Neque hic. Guelf. ne hoc, prius
etiam Jens. (tac. Gesn.) et edd. (an-
te Badium dantem nec h<c) omnes,
praeter Ald. qui dat nostram eam-.
demque omnium reliquarum-Etiam
Goth. (tac. Gefsn.) ;t~c Atc. Vide no-
tam ad I, 5, 38.
2. Hic plane. Turic. id P/afonc,
imposuit autem Utteraj.c corrector
itifTeniosust.(Aim.h.i.noncita-
tur, quum mox, pro id tnAonex-
(um, solito Turic. et Almelovee-
niatueonsensu,uterquedet«j!~o-
xexhtm.) Tales )ibrariorum errores,
si tempore. succurrant, egregie in-
terdum adjuvent criticum.
3. Eisdem. elementis. Geminus
fereJuvenatisiocusXjV, )y: "ani-
mas servorum et corpora nostra
<<Materia constare putat paribus-
que e<eme)t<;s quem sua hau-
sisse é Seneca epistola XLVU, do-
cent VV. DD. Quod autem libe-
rps natura omnes » dicit Quint.
dissentit ab Aristotele propendentc
in eam sententiam, qua perhiben-
tur quidam natura servi. Politic. f,
'<, 6. Vide et L. Senecam de Eene-
(iciis, ;!S.
est, esse id
4.~n<~ttM.?tott<t6u~.Obr.vi-
detur solus in h. 1. atiquid novare,
aliquis. ortus dans pro antiquis.
ortos. In Almeloveeniani enim com-
pendio an~s nihit nisi receptam
agnosco, etsi Turic. an quis dare
narratur. Neque erat quod in sen-
tet)tiaha;re)'etBurm.,tjuasiinr(:-
cepta omnes servi nobilibus orti
significarentur. Omn~t liberos ad
homines spectat, non ad servos; et
quod adjicitur fortasse, satis osten-
ditni)Mleern in universum affir-
mari. Burm. malit « aliquos etiam
<<nobilibus ortos
",imitansquldetn
sed non presse sequetM Obrecbti
scripturam. Hanc ipsam ingénie
magis, quam Codici Argent., deberi
suspicor, quoniam ne structura qui-
demprocedit:<t'6ero! oinnes.
et. aliquis ortus dici potest.
–~t~MM. izobililus. "Nes-
cias an te generum bejti PhyDi-
dis Oavœ décorent parentes.
Hor. Od. t3, t~. B~rmannus
Acten commemorat, quam justo
paene matrimonio sibi ccnjunxerit
Nero *summissis consul ~bus vi-
ris, qui regio genere ortam peje-
rarent. n Sueton. in Ner., c. 28.
5. Opponenda alia, ut. Goth. et
Jens. (tac. Gesn.) o. alia auttper:-
cula ut, cum edd. anteAld. sec.
omnibus (prasterAtd. priorem). Co-
dex quidem nullus affertnr alius
neque est vel necessarium addita-
mentum vel etegans. In reliquis
edd.'meis omnibus nostra est.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, 8. 533
.ifnrmemus, si'se dedidermt', sive hostis~ non servaverit
Edem, sive Csesarvicerit, quod essevéro similius~. Haec 32
autem, quae tantum inter se pugnant~, plerumque no-
mmibus deftectl~ soient; nam et utilitas ipsa
expugna-
tur ab iis 7, qui dicunt, non solum potiora esse hones-
ta, quam utilia, sed ne utilia quidem esse, quas non sint
t..PetMennt. Gothan. et Jens. 4.Tantum interse pugnant. Tan-
(tac. Gesn.) dederint, cum Voss. ï tum accipe (aMfo/MX?, in tantum,
(an a ?), quod correxit Regius.,Sed ne forte intetjigas tantummodo, e
videntur astipulari Codd. omnes, quod hinc alienum est. Agitur de
et ipsa Tarv. veram scripturam prae- conditione, abi manifesto
opposita
,fert (vide §. 28) eum reliquis om- sint honesta et utilia; quurn adhuc
nibus.-RR. ), 2, dedtWen'ttt. Ed. conciliare utrumque conati simus.
CAMP., dederint. ED. Subiit autein tantum mutare in ta-
2. ~tue hostis. setfauenf. sive. men, vide H, n, 6, hac sententia
Turic. s. vero /t0~tM(sed a secunda Ha;c autem qua* sunt ejusmodi, ut
manu sive /t0jt~). serva'verint. nulla arte possint conciliari, sed,
sive, cum A!m. nisi quod hic .ter- quidquid dixeris tamen inter se
~a!<e)'tt. Guelf. si vero hostes. ser- pugnent.
vaverint. ~t.Voss. 3, sive vero 5. ~Vontt~t~u~ deflecti. Jam non
hostis. servaverint. sive. Plnralis (~UM, periculosa appellantur; qua;
an singutaris positus fuerit a Qu., 1 vu)go, sed~ortOM, ~eHeroM, et
vix dicas. Sihg. est in édd. quantum sic in sihguiis. Vide III, 25.
video omnibus. De sing. pro plur. 6. ~jcHuotiatur. Turic. pugnatur,
vide VIH, 6, 20. RR. 1,2, hos- sed impositis prima; syUabai hisce
tt! seruauent.R. 5 et CtMp., hos- litteris op. Hanc ipsam scripturam
tes. serfauertttt. En. pra'ferunt Bernensis et OCr. Reli-
3. Quod esse vero similius. Sic qui nostram, quœ sane pra:stat. Ex
Guelferb. et Voss. i. Omittunt esse ~M~naturenim interpretare: f<Hc~-
Turic. et Obr. Reliqui q. est vero s. tur, ~u~mtur, pra* quo parum est
Mahti inSnitivum ponere, quam op~u~natur.
subaudire, quod in suspensa ora- y. ~& iis. Guelf. et Goth. (tac.
tione minus perspicuum, nec vi- Gesn ) a& his, quod possit placere,
deo, qnomodo ab.errore proficisci qaoniam opponitùr contra. illi.
potuerit elegantissima scriptura, Sed neque hoc necessarium et pro-
exprimeus esse; quomodo omiui nomen is solet poni, quum in se-
potuerit, facilius intelligitur. Est quentibus demum designantur, de
autem falso legi quivis admonitus quibus agitur; quae hujus loci est
sentiat. Firmant tamen hi ipsi libri ratio. ~& iis. contra. illi. Be-
nostram rationem.V ide notam ad 1, .ne nionetGallseus designari stoicos
5, 40. RR. t, 2, 5, quod est ve- et epicureos. Stoici enim virtutem
jo. RR. 3, 4, quod esse vero. Ed. summum bonum, epicurei auteGi
CAMP., qtttW vero. !~n. votnptatem pro~tebantur. Eu.
 534 M. FABII QUINTILIANI
honesta et contra, quod nos honestum, illi vanum,
ambitiosum", stolidum verbis quam re probabilius
33 vocant. Nec tantum inutilibus comparantur ultita, sed
.inter se quoque ipsa; ut si ex duobus eligamus, in al-
tero4 quid sit magis, in altero quid sit minus crescit
hoc adhuc; nam interim triplices etiam suasoriae inci-
dunt ut quum Pompeius~ deliberayit~, Parthos, (ï~
Africam, an ~p<um peteret: ita non tantum, utrum
melius 7~sed quid sit optimum, quaeritur itemque con-
34 tra~. Néeunquam incidet in hoc genere materiae dubita-
tio rei, quae undique secundum nos 9 sit; nam ubi con-
t. Qu<B non sint hoxesta. Guelf. regem,anmjEgyptnmadPtote-
tt. !!t)tt A., cum Goth. et edd. ma'um ut exercHum ~instauraret
ante Stoer. meis omnibus. Neque adverses Ca;sarem. Sed Theopha-
tamen bonis Codd. auptonbus ca~ nis suasione ~Egyptmn petivit. Vide
rere nostram pnto. RR. 3, 3 Plut. in Pompeio. TnRN.
et CAMP., non sunt. R. 5, CAPP.et 7.. Utrum melius. Sic Turic. et
ed. Hack., non sint. En. pue)f. cum AIm.Voss. 3, edd.
a.mMttO~Mm. Vide notam ad Basill. Obrecht. Cœterunseruntttt.
lib. cap. 2, §. 22. Nostra ratio etegantior, quum mox
3. Ut si ex duobus. Alm. ut si subjiciatur sit. -RR. 3,4 et CAMP.,
duob. cum Turic., nisi tjuod hic utrum melius. RR. t, 2, C-<M.et ed.
impositum Tm<~uo&.habet c. Et sic, Hack., tttntm sit melius. En.
e non ex, Goth. Jens. (tac. Gesn.) 8. Itemque contra. Guelf. idem-
cum edd. meis ante Stoer. omni- que c., cum Voss. t, Jens. (tacente
bus, pra:ter Atd. et Bas. utraque. Gesn.) et edd. ante Bad. omnibus
Ut ex duob. omisso si, meorum soli ace. Ald. sec. Correxit Regius item,
Stoer. Chnuet. Leid. quqd praeferunt Bad. uterque et
/n altcro. in altero. Utili- Cerv. ut et Gryph. Sed Tcric. :Je)(t
bus. inutilibus. cum Goth. (non enim hie item ut
5. Pompeius. Post pugnamphar- narrat Gesn. Rit. t, 2, 3' Qt
sahcam vid. Piutarchum in Pom- C~ttP., idemque. ED.
peio, p. CSg E, F; 660 A; Item 9. &cun<~ttm nos. Tune. secun-
Lucan. Vijf, 255-~5. qua; ipsa tur, cui impositum est contra. Ap-
suasoria est, oratorem magis quam paret in priore seriptura ignari H-
poetam prodens. brarii error, in altera corhgentis
6. Ut quum Pompeius d~thera-, pr.epostera sedulitas. An erat in
t)tt. Pompetus acic pharsatica pro- antiqutssimo libro MCMndum vel
~!i~atu;- Mitylenam cenit, iUicqtte contra ;psaiocutio~<'c.no<habet
<te)iharavit f<e&ere(MC~t'o~CMCt in quidem insoientiam quamdam, sed
fartAo!, an in Africam ad Jubam nianifestœ tamen est sentectiK-. Si-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. 111, 8. 535
tradictioni locus non est, quae potest esse causa dubitan-
di ? Itafere omnis suasoria nihil est aliud, quam
compa-
ratio videndumque, quid consecuttiri ~!H!m~ et per
<yut~'? ut aestimari possit, plus in eo, ~M0~pe<!mt~ sit
commot/t; an vero in eo, per~uo</ petimus, incommodi?
Est utilitatis et in tempore quaestio, Expedit, sed non 35
nunc; et in toco, Non hic; et in persona, Non nobis,
non contra hos2; et in genere agendi, ~Vbn sic; et in
modo, Non in tanitim; sed personam sœpius~ decoris
gratia4 intuemur, quae et in nobis, et in iis, qui delibe-
rant, spectanda est. Itaque quamvis exempla plurimum 36
in consiliis possiht~, quia facillime ad consentiendum
homines ducuntur experimentis referttamen, quorum
mile quid est Tacit. Hist. Itf, 7, t, paulo ante utilitatis qu~stionem
in loco tamen suspecto. A)m. nul- versari in persona; ut Est ittud
la mentio. quidem utile, sed nec nobis, nec
t.~r~tftf<p€r~uof<.GueIf. contra hos. At eamdem personam,
propter ~fut~ propter quod cum inquit, sœpius intuemur decoris
multis Codd. et edd. priore quidem causa, id est, ut et quid nos de-
loco posteriore solus, quantum cent, videamus ipsi, et quid eos
video. Turicensis, ut et Vallensis qui deliberant. RoLUN.
ut diserte monet Badius, priore ve- 4. Gratta. Pro quo noster R. i
ram habetscripturam, posteriore habet causa, saivo sensu. Hanc va-
omittit cum omnibus his peti- rietatempraec. criticiomiserunt. Lu.
mus. pettmu!, solito errore. Fre- 5. In consiliis possint. Sic seripsi
quentissima confusio T<?t per et e Turic. Alm. Guelf. Voss. i, et
propter. Vide Drakenb. ad Epitom. edd. a Locat. inde omnibus usque
Livii, 1. LXXXIV. Ed. CAMP., ad Gryph. Caeteri, ut et Gesn., in
per quid. per quod. R. t, propter c. possunt. Novi equidem <jfuam~t!
qttt~ propter quod. Eu. saepe cum indicativo strm, de qua
2. Non ))o6t!, non contra hos. re consulendus est Perizonius ad
Post nobis A)m. (et R. C. noster 5) Sanctium aliique. (vid. Virg. Ect. lit,
inserit ha'c Et in a~ucr~art~, quo- 84, in edit. J. H. Vossii). Sed, in
rum neque in reliquis neque in Tu- nostro scriptoré)'Idoneis auctori-
ric. vestigium invenio. Neque ta- bus usitatiorem formam credere
men temere rejecerim hoc addita- malui. S non c in priore vocabulo
mentum, quum persona h. i. ad Codd. defendunt omnes, etsi edd.
suadentem tantum et deliberantes vett. non paucse hoc prxrerunt. Vi-
videatur referri. de notam ad §. t. -Nostri haben~
3. Sed personam !o'~tus. Digérât possunt. ED.
 536 M. FABII QUINTILIANI
auctontas, et quibus adhibeatur; diversi sunt enim de-
liberantium animi, duplex conditio. Nam consultant
aut plures, aut singuli; sed in utrisque dij~erentia
quia
et in pluribus multum interest, xeKCthM sit, an popu~s;
Romani, an'Fidenates; Grcect, an Barbari: et in singu-
lis, Catoni pe<c?tt/o~honores ~ue~eam:M, an C. Mario; de
38 ramone'6e//< Scipio prior, an Fabius c~6ere<. Proinde
intuenda sexus, dignitas, cEten;sed mores prsecipue dis-
crimen dabunt; et. honesta quidem honestis suadere fa-
cillimum est si vero apud turpes recta obtinere conab~
mur, ne videamur exprobrare diversam vitae sectam,
39 cavendum est. Et animus deliberantis, non ipsa honesti
natura~, quam ille non respicit, permovendus; sed tau-
de 4, vulgi opinione, et, si parum pronciethsec ~vanitas,
secutura ex his utIUtate~; aliquanto vero magis obji"

l..Rt6t'u! ~<t6e;-et. Guetf. et Tu- omissum per errorem, quem cor-

ric. deliberent, cum Alm. etVoss. l,
3, et edd. ante Kusc. Sed necessa-
riam correctionem Ttegius fieri jus-
sit. AstipulaturGoth. ut et videntur
Brttt. R. 2, deliberet. At RR.
3, 4, </e<<&erott.Eo. Scipio.
fa&tu!. Vide 5. 17.
2. J'romde. Sic mei libri omnes,
nec video quare Gesn. malit ~ten'K-
de. Ea ipsa quae hic memorantur
M~ftM, flotta!, œtM partes sunt
ejus, nua? nunc tractatur, personae
ut propter differentiam persona-
rum ha:c quoque intuenda sint; et
hoc est in ~)'ot)M/e.
3..Bcn~tt natura. Jens. (tacente
.Gesn.) honesta n., cum edd. ante
Bad. omnibus, excepta Tarv. (vi-
de t). 3f), Cod, nullo, quod jam
~correxit Hegius.
~j. Permofcttdu!; sed <aM~e.Sed
est in omnibus libris a Gesnero
rexeruntBipontini.
5. ~<:Mt<a~.Scilicet vana Jaudi~
species.RoLL.
6.ec;t(ttm.ttti~tate.-Pra'!ter
Goth.etVoss.2,Mcu(tt)'ant.Mt)*
latent dant Jens. (tac. Gesn.) et
edd. Loc. Ven. Ruse. Bad, qui con-
tra Regium utilitate suadentem (in
secut. nihil monet Reg.) e Vallensi
etiam defendit accusativum, quem
repetit ab eo quod sequitur obji-
ciendo, quae Gesneri quoque ratio
est. Ego verissimum puta ablati-
vum qui inCodd. videtur es~e, prae-
ter memoratos, omnibus; eat au-
tem in edd, meis reliquis, ut Tarv.
Vide paginae sequentis notam f.
RR. t, 3, 4, MCutMra. Mtf/ttatc.
Ed. CAMp~,co;Mecu(Mfa.R. 2, !ecu-
turam. utilitatem. En.
~~oua~fo. magis, Vide no~
tam ad tib. I, cap. t2, §. 4.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. Ht, 8. 537
ciendo aliquos, si diversa fecerit, metus Nam prseter 40
!(!, quod his levissimi cujusque animus faeillime terre-
tur, nescio an etiam naturaliter apud plurimos plus va-
leat 3 malorum timor, quam spes bonorum sicut fàci-
liK)r4eisdem turpium, quam honestorum, intellectus
est. Aliquando bonis quoque suadentur pàrum décora
dantur parum bonis consHia, in quibus ipsorum, qui
consulunt, spectatur utilitas5 nec me fallit, quae statim
cogitatio subire possit legentem hoc ergo pra'cipis~? et
hoc fas putas?Poterat me Mberare Cicero'7, qui ita scribit 42
ad Brutum, propositis plurimis, quae honeste suaderi

t. Diversa fecerit, metus. Repo- ~h'Πsine doctore discuntur: qui

sui singularem pro Gesneri et recc.
(exc. Capper.)~ecpnt)t, auctoribus
A)m. (Turic. siletur) et edd. inde a
Ruse. (qui differt h. i. a Locat. vide
Proœm. $.4) usque ad Stoer.' omo
nibus meis. Refertur ad <~eMeratttt!
(non Je<ttera!tt<ttn:) oamum. Intel-
ligere énim turpes istos, qui erant
in initio integri sensus hujus, con-
tortum arbitrer; Codd. nostri
fecerint. En.
2. Nam ~'r~f~r. Turic. Nam quod
sed imponitur que 'M quod.
Atm. N. ~uof< cum Voss. 3. N.
<jfMtt/em~Voss. t. Ego Turic. se-
cundam scripturam veram existi-
mo. -R. 2, j'Vam ~r<B<cr!W.RR. i,
5, Nam quod pra'ter. Ed. CAMP.,
~Vam~ue~rœfer.Eo.
3. Plus valeat. intellectus est.
Commodum Pseudo-Turnebus ah-
iegat ad Cic. Partitt. Orr., c. 26,
rinde haec hauserit Quint.: a Viden-
dum, quanto magis homines ma-
la fugiant~Guam sequantur bona.
Nam neque honesta tam expe-
tunt, quam devitant turpia. etc.
4. ~feut ~*act7i0)'. Unde Ser)pca
vero virtutes per !e /tau!ertt, ncmo
tttfetttu~est.Tunx.
5. TjptorMm. uh/ttax. Qui quum
ipsi sint mali, ne consilia quidem,
talibus utilia futura, poterunt val-
de bona esse alioqui, neglecta
consulentium utilitate, publice tan-
tum utilia suadebis, quod est con-
tra suasoris 6dem.. Haec quidem
sentëntia, quœ cum rigida stoico-
rum virtute non prorsus conspirât,
ex Ciceronis exemplo, qupd mox
legetur, apparet.
6, /[CC. prtïct~is. Valde similis
oratio est Ciceronis et ipsius se
quasi objurgantis pro CœL, c. ty
"Hœc igitur est tua disciplina? Sic
tu instituis adolescentes, etc.
Vide lib. rX, cap. 2, §. t5.
7. -Liberare Cicero. Omisi Mante
Cic., cum Turic. Guet. Alm. Goth.
(tac. Gesn.) Edd. ante Ald. omnes
C ponunt pro Jf (de Jens. tacente
Gesn.) quod mero errori post e in
MwrNt'p ante C imputandum. Vide
notam ad lib. I, cap. 10, §, 4.
8. Propositis. Cod. R. t et ed.
Ci~tP. habent ~'r~oxitts. En..
 538 M. FABU QUÏNTÏLÏAN!
Caesari possent 1 :.Simne&omMvir, si Acccsuadeam ? Mt-
~tme; suasoris enim finis est utilitas ejus, eut ~ut~ue
suadet at recta sunt; quis ne~at? sed non est semper rec-
tis in suadendo loctis; sed quia est altior qusesho, nec
tantum ad suasorias pertinet, destinatus est mihi hic
43 locus duodecimo 2, qui summus futurus est, librq. Nec
ego quidquam 3 fieri turpiter velim verum interim haec
vel ad scholarum exercitationes pertinere credantur
nam et iniquorum ratio noscenda est, ut melius aequa
44 tueamur. Interim si quis bono inhonesta suadebit, me-
i. Suaderi. possent.Turic.Alm. /)<M.poss.» scribideberetp(M-
Voss. 3,s. possint. Guelf. possunt. sint. Neque enim tune historice
Edd. quidem omnes mese imperfec- prœteritoque tempore accipienda
tum, quas, vel contra pra:c)aros essent proposita; verum hoc. mo-
Codd., sequi debere mihi videbar. do Quum parata mihi sint et
Quod enim typis ipsis significavi "proposita multa, quo* suadere
verba ha~c propos. possent non- pOMtmo h. e. Quum habeam
dum sunt Ciceronis, verum ipsius multa, qus suadeam. » Gesnerus
QuintDiani quam rationem soli ad- egregie con'exit superiorum edd.
huc tenuerunt Rusc. Badius in prio- dtstmcttonem; hsec tamen, de qui-
re ed., Rollinus, Capperonnerius, bus agimus,verba Ciceroni jam as-
etsi ca;teroqui prava distinctione signans, quocum facit et Gedoy-
turbans locum. Eadem est in frag- nus. Mea ratio tota est apnd RoUi-
mentis quoque Ciceronianis. Et éa num editum ab Harlete, item Ruse.
sola vera est. ~pc enim, quod mox et Badium, ut monui; msl quod
est in verhis Ciceronis, si refertur illic nulla est typorum diversitas.
ad ea qua* honeste suaderi pos- Caesarem autem h. 1. esse Octavia-
sunt m, existit sententia prœpos- num, vix attinet dicere. De ejus
tera Ciceronis negantis se bonum nimia apud Ciceronem gratia, etiam
virum fore, si honesta, in genere, personatus ille Brutus conqueritur,
suaserit Ca*sari. Vides AtBc istud quem habemus in epistolis hodie
référendum esse ad certa quidam exstantibus. Vide notam aj H, 20,
consilia, In prioribus posita a Ci- o. RR.1,9, pome~t. Ed. C~MP.,
cerone, sed quae non attulerit Qu. possint. R. 5, ~os~unt. Ingeniosa
Is in universum signi6cans ea, de est Lud. Spald. emendatio. En.
suo narrat proposuisse Ciceronem 2..Puodectmo. libro. CapitepT).
in superioribus talia mutta, qua; mo integro.
« possent. » Ita 3. Nec ego ~ut~tMm. Etiamsi
apparet soli imper-
fecto esse locum, quippe quod turpia suadeantur, id fieri turpiter
pendeat a perfecto in propositis. non vult Fabius; sed cansam ali-
Montra si Ciceronis essent ista « pro. quam honestiorem prxtexi. ROLL.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, 8 53y
minent non suadere tamquam inhonesta, ut quidam
.declamatores Sextum Pompeium' ad pu aticam, prop-
ter hoc ipsum, quod turpis et crudelis sit, impellunt;
sed dandus illis deformibus color~, idque etiam apud
malos neque enim 3 est quisquam tam malus, ut videri
velit4. Sic Catilina apud Sallustium loquitur, ut rem 45
sceleratissimam non malitia, sed indignatione 6, videa-
tur audere; sic Atreus apud Varium7
.Jam fero (inquit) infandissima,
Jam facere cogor
t. Sextum Pompeium. Poterant Jens.(tac.Gssn.~cumTarv.Venet.
sane multa pro tati consHio afferri, Primus meorum Aldus ~num dat,
ut patet ex us quœ collegit e scnp- qui et in scriptura Farrum latet.
toribus Freinshemius in Supplem. Turic. et reliqui quin verum nomen
)I))riLiv.CXXIfI,c. habeant, non dubito. Infra X, t,
2. Color. Vide 1. ÏV, c. 2, 88. ()8, ubi multi Codices pro ~ant
3. Neque enim. Sic Guelf. Casteri Thyest. dant nominativum viri.
A~ce)t:m.Videm, 8,6. Goth. item ~rus, Guelf. ~arru~.
4. Ut videri velit. Ita Tune. A!m. RR. 3,4, ~an'um. R. 2, CAMP.,
Guelf. Voss. Goth. Voss. a, et ~arum. R. t, Farrum. ED.uft
edd. meae ante Gryph. omnes. Hic ~rt'ttm. L. Varius, Virgnii et Ho-
primus inseruit malus, post ut; ratii familiaris, epici et tragici car-
quod deinceps est in omnibus, lan- minis auctor, cujus opera magno
puidiore sententia. litterarum detrimento intercide-
5. Sallustium loquitur, ut. Otnit- runt.VIdeX, i, 08, item J. H.Vos-
tunt /o~ttttMr Turic. et A)m., soli sium ad Virg. Ecl. !X, 35. Ejus tra-
quantum video. Continuabantne gœdia, Thyestes, celebrata scrip-
igitur orationem, non interpungen- toribus, nuper in Batavia reperta
tes post audere, ut etiam hoc re- jactabatur, sed supposita tanto no-
ferretur ad id quod sequitur inquit? mini, ut statim agnoverunt critici.
MoUior tamen videtur recepta. Hujus ipsius fabula: versus sunt,
Apud Sallustium. B. Cat., c. 16, quorum h. 1. habemus fragmenta.
apud Teller., apud Cortium 20. 8. Jam fero. cogor. Disposui
6. Sed indignatione. Nam Cati- fragmentum e sententia Rutgersu
Jina iuic indignatur, quod videat in Lectionibus Venusinis, e. 3, fla-
remp. et urbis magistratus in pau- gitante metro. Gesneri conjectura,
corum esse potesta)e, quum reli- ferre optantis pro fero a libris non
qui sint illis obnoxii. TtRS. adjuvatur (Guelf. pro eo vero, in
7. Yarium. Goth. (tac. Gesn.) quo latet recepta ipsa), et robustius
~an<m, cum Voss. a et edd. mul- videtur sincère tantum, non iten)
.tis ante Leid. Sed ~'nrmm Guetf. ferre, se cogi dieat. Continuos emm
 540 M. FABII QUINTILIANI
Quanto magis eis, quibus curae fama' fuit, conservan-

te dus est hic vel ambitus"? Quare et, Cicerorn

dabimus consilium ut
ita vitam
~A:7~tca~ pollicente
tatem lucis
allegabimus4;
duos spondeos in iambis latinis
nonmorabor.
t. Cur~yama. Sic Guelf. Jens.
(tac. Gesn. nisi forte in rneo exem-
plo calamo est correctum e cura
/Mm<e') Obr. item Turic. a prima
manu, nam a secunda est curtE~ft-
m<c (ut et in Alm.) a tertia denique
repositum ~a~a. Ald. Bad. sec.
Cerv. Bas. dant aliqua curayamœ,
quod in aliquot exemplis inventum
probat Regius, sed Bad. in pr. re-
jicit aliqua, quod neque necessa-
rium sit et omittatur in Vallensi.
C.Bteri, ut et Gesn., cura yama*.
'Nonmultuminterest; sed nostrum
minus videbatur potuisse oriri e
corruptela. RR. t, 2, 3, cura
~ant<B. Ed. C*M*' ~a))t<B cura. En.
–Qut6u~antc[.Si,inhominum
pronigatissimorum (quales fuere
Catilina,Atreus) persona,studium
turpitudinis abhorret a verisimili-
tudine, quanto magis in honestio-
ribus debent fingi convenientia!
2. ~t'c vel ambitus. Fortasse ini-
'quior in Francium videar, sed non
credo ejus' esse conjeeturam quae Ernesto, p. 10~8. Vide init. nota:.
memoratur a Burm. velut pro vel.
Hoc ipsum enim quod reposuisse
fertur ille invenio in Turic. qui
cum Alm. nimis solet conspirare,
quam ut casu factum putem, quod "tiones suas comburat.). Seneea
francius, Almeloveeniani Codicis
dominus, conjecerit, quod legitur
in Turic. (gemello Alm.) Fortasse
a solo Burm. turbatum est aliquid,
neque arrogavit sibi banc emenda-
tionem Francius.Veram autem exis.
quum~
~?tton:KMt vel etiam ut
roget,
eo, exurat, non
cupidi-
Haec enim si valet in animo
timo seripturam velut. Vel quam
sit contortum, unusquisque sen-
tiat. Poterat sane Quint. id, quod
malus homo non vult videri malus,
appellare ambitum (ubi recte Gesu.
conrer[XJ!,to,3,<n~cnJ<a')H-
MtMm, h. e. affectationem peritiae
rerum ad artes pertinentium); sed,
quoniam ridiculum videbatur, am-
bitiosum appellari eum, qui recu-,
sat audire nequam, molliit voca-
1)u)um solito, in talibus, addita-
mento,ue<ut.Confusionem-rMn;et
et velut facillimam demonstrat Dra-
kenb. ad Liv. XXVI, Sy, 5. De usu
hoc ToS velut vide Nostr. t[, y, 5.
Itid.em vel pro velut Guetf. U,
6,5. Vicissim 6, 2: Turie. velut
pro~e~idemquecumAfm.II, 12,4.
–~ftc vel ambitus. Vel si merus
fuerit ambitus h. e, captatio hono-
ris, vide 32. Est tamen durior
collocatio conjunctionis ~f~ quam
pro saltem usurpari quo auctore
afnrmet Regius, non equidem ftixe-
rim, etsi video in eadem opinibne
esse Turse))inum, sed revictum ab
3. Quum C;cc''OHi. exurat. u So-
clent. scholastici declamatores
«ponere:De)iberatCicero,anpro-
'.mittente salutem Antonio, ora-
pater, p. Bip. 3y, cujus 6 et 7 sua-
soriae sunt de Cicerone e1 de hac
ipsa re. Seneea tamen"Hujus, ait,
"suasoriœ alteram partem nemi-
nem scio declamasse. I'. 4'.
Cave interprete-
~attmu!.
 INSTITUTIONISORAT. LIB. III, 8. 54ï
ejus, facentibus quoque nobis valet; sed, ut se reipu-
blicx servet, hortabimur. Hac iUi opus est 'occasione, 47
ne eum talium.precum pudeat; et C. Caesaii~ suadentes
regnum, af~rmabimus stare jam rempuMtcam, nisi
uno régente, non posse; nam qui de re nefaria delibe-
rat, id solum quaent, quo modo quam minimum pec-
eare videatur. Multum refert etiam 3, quse sit persona. 48
suadentis; quia 4, anteacta vita si illustris fuit, aut cla-
ris mèniorabimus, afferemus. Gesn.) cum editionn. ante Stoerium
~oare grsece est ~o~t~t'crs~ scil. meis omnibus, quas sequi. matui,i
<~t\ef{ Mittere ad aliquem amicos, quam nomen integrum-ponere, ubi
qui aliquid ei persuadeant, preci- prima esset C. non G. Vide I, y,
hus et consiliis ab eo expugnent. 28. Male autem reliquas edd. secu-
Mu)tis hane significationem exem- tus posui l, 6, 36. C. CfEMrf.
ptls demonstrat J. Fr. Gronovius rM~uîM. Similis consu!tatio apud
ad Liv. XXXVI, n, adde L. Se- Dionem Cassium est Octaviani cum
necam de Benef. V, 25, p. 299: Agrippa et Maecenate, ubi hic iis-
Diis quoque Homericus ille sa- dem fere argumentis utitur, auctis
"cerdos a~e~atofËcia. Ita h. 1. in tantum reipublicae opibus jam.
persona imponitur cupiditati vitae, civitati locum esse negans. Viden-
et insperatum nitorem consciscit tur autem vel-prudentissimi Roma-'
oratio, quœ nihil Kabet etegantiae, norum regni vocabulo tantopere
ii pervulgatam apud recentiores al- fuisse Mtërriti, ut etiam Quintilia-
/e~andt potestatem tenemus. Pro- nus rem nefariam non obscure ap-
cedit autem bsec ratio in omnibus pellarét hanc regni affectationem,
nostri operis locis,velut IV, t3, qui. dominatum Domitiani et ferret,
t6;etsiobscurius,fàteor,Vn, 21
21. et in magna generis humani felici-
i. Occasione. Capperonnerius tate poneret. Talis est illa Velleii
post eumque Gesnerus, e graeco-~ et Lucani, Tiberium Neronemque
rum rhetorum vocabulo <t~o~e hoc adulantium, libertas, qua* Catones
mutuo sumptum putant; et appo- et Brutos'meros loquitur.
site J. C. Th. Ernestus in h. v: citat 3. Multum refert etiam. Vita ma-
Ulpianum ad Demosth. Androtia- gis'qaam oratio persuadet, inquit
Dam 9'ft~rfec <~<t~tTtt<o ~'TN~. Gregorius. TURN.
t~«f0f Cf ~yc~o~ct~e~ ttpo~- Quia. dtïsenha~t. Dirimendo
jux!. Vides <t~~)!t eadem plane po- demonstravi quia referendum esse
testate usurpatam, qua nostro loco ad prou. est, si autem ad fuit et <t~-
occ~o~cnt est ratio sese- expe- ~eft. Non affert exp. vita anteac-
diendi, honesta species. Sic fere et "ta, si H), fuit"; sed "sivita an-
VI, [, 5;XM, to, i3. teacta illustris fuit et si (i<t
2. C. CtMart. Sic (non CatO C<?!. enim repetendum est animo) '< cla-
ttt Ge~n.) Guelf. Goth. Jens. (tac. n rius genutetc. exspectationem aP-
 54a M. FABII QUINTILIANI
rius genus, aut setas, autfortunaaffert' exspectauoaem~
providendum est, ne, quae dicuntur, ab eo qui dicit,
dissentiant; at his contraria summissiorem quemdam
modum postulant; nam quae in aliis libertas est, in aliis
licentia vocatur; et quibusdam suf6cltauc(or:t<!s~'quos-'
49 dam ratio ipsa aegre tuetur. Ideoque longe mihi difficil-
limae videntur prosopopœiae~, in quibus ad reliquum
suasoriae laborem accedit etiam peisonae difiicuttas,
namque idem illud 5 aliter C<cxar~aliter Ctcero aliter
Calo suadere dehebit utilissima vero hsec exercitatiô,
vel~ quod duplicis est operis, vel quod poetis quoque
aut7 historiaruïnfùturis scriptoribus pInrimuTn confert.

« fert, provid.est.~Stc nihilaH- figuris annumératur, et partem fa-

ruptum neque confragosum erit in
oratione, quod Gesnerum movit,
ut protttde't~um~ttc vel providen-
dum t~ttMrreponi debere conjiceret.
Affert exspectationem. Turic.
aut fert exp. An ita mutandam quod
ex Alm. refertur J~ut pro ~( in iis,
qua: protinus leguntur? Saltem di-
versam horum Codd. aberrationem
Yix credo. Sed in altera Turie. col-
{attone est aufert, et tamen mox
Aut pro ~t cum AIm.
a. Summissiorem. modum. Ele-
ganterpetita ab arte musica imago.
Vide!,t2,
3. Sufficit auctoritas. Turic. et
Alm. sufficiat auct. Efeganter, ne-
que obstat quod mox est tuetur,
indicativus. Nemo enim sola auc-
toritate uti volet ut magis quid
fieri possit, quam quid fiat, osten-
datur. At se tueneonanturnudti
rêvera.
ProsopopœKB.Vide H, t, 2.
Diversa autem haec prosopopœia,
qtta* integra est declamatio ex sua-
sor:arum genere ab attera, qua:
cit orationis.Vide moi §. 54; Hem
VI, i, a5; tX, 2, zg, 3~; XI, t,
3t). Ejus generis sunt quas tangit,
tib. I, c. 8, §. 3. –PnMf~opœt'ce.Hic
per ~nMo~opoeta! intelligit decla-
mationes, in quibus aliquein. deli-
berantem induciinus: alienam per-
sonam gerimus. Dicit autem eas
duplicis esse ope''<B, quia in us et
suadere oportet, et servari déco-
rum personas. ROLL.
5. jVam~tte idem illud. GueU'. et
Turic. Nam quidem illud, cum'
Bern. Levi aherratione A[m. Nam
~UfE~ant ill. Voss. l, Nam quid est
ill. tn hisce omnibus'latet recepta.
Edd. anteGryph. meae transpoimnt
A\ ill. id. mâle. Pejus etiam Bad.
Cervic. N. unum et id. Cod.. Bal.
Unum OUtJ~M ill.
6. Yel. vel. Vide lib. Il, 20. 2.
y. Poetis quoque ouf. Tur. omit-
tit aut, unde conjiciam, potius
quam aut, excidisse et, quod ma-
lim fere. Edd. (de Jens. tac. Gesn.)
ante Bad., qno accedit Ald. sec.,
mox post histor. repetunt ~tto~ue,;
 INSTITUTIONIS ÔRAT. LÏB III, 8. 543
Verum et oratoribus necessaria; nam sùnt multse a Grae-
cis Latinisque compositae orationes, quibus alii uteren-
tur~, ad quorum conditionem vitamque aptanda, qùae
dicebantur, fuerunt: an eodem modo cogitavit, aut eam-
dem personam induit2 Cicero, quum scriberet Cn. Pom-
peio, et cum T. Ampio3, ca;terisve; ac non uniuscu-
male. Quid autem sibi velit Fran- qui idem esset hominum disertissi-
cius ante poetis de conjectura inse- mus. De T. Ampio Balbo non ma-
rens mon,vixassequor,msi forte, gishabeo, quod ex historia doceam
qunm mox etiam est addat post ):e- instructum oratione à M. Tullio.
ceM., quoque vel mutavit in solum, Fuit is sumino studio erga Pom-
vêt ita accepit; quorum nihil pro- peium, ita ut tuba belli civilis au-
bandum. R. quoque aut, et diref a Ca'sarianis (Cic. ad Div. VI,
a)i. permulti. CAMP-,quodque. En. 12). Hune tamen per familiares C.
t. QmttMa~t uterftttur.Yide H, Caesaris curn ipso in gratiam re-
ïS, 3o. Judiciales
15,30. Judicia)es orationes a Lati- duxit, ut ab exsilio redire ci liceret
nis seriptas in usum aliorum me- (I. c.). Potùit igitur hoc beneficium
tuorari non memim. Neqùe enim vel impetrare, vel acceptum eoi-
vittetur inhonestum fuisse patronis laudare Ampius oratione, scripta
uti; quod secus erat apud Gra'cos. a summo dicendi artifice quales
2. Ttt~tttt. Guelf. et Turic. ntdu- suo nominë~ habuit Cicero pro Mar-
ait, cum Alm. Goth. et edd. Jens. cello et pro Ligario. Nec obstat,
et Tarvis. Regius correxit; et est quod ipse Ampius studium suum
nostra in omnibus meis a Locat. consumpsit in virorum fortium
inde, etiam in Vallensi Codice, re- factis memoria; prodendis ( 1.
ferente Badio. Neque erat quod c.) quoniam in tanto suo tempore
vel tantillum hasreret Burm. ob lo- suae eloqueutiae parum fortasse con-
cum Cic. pro Cœl. c. t5: "pet'so- (idebat. Quamquam nec diffiteor
nam tm~M-tt.Apposite Gesn. ci- longe alia occasione Ampium po-
tat VI, x, 36. Sed rem conficit, tuisse uti Ciceroniana facundia.
quodprœterit.perfect.necessarium Hune certe esse, qui a Quint. me-
est.-RR. 5 et CAMP.,ttl~ttot. En. moretur h. 1. satis videor probasse
3. Cn. Pompei. T. Ampio. Qua. in sec. parte nota*. De ipso pra'ter
occasione Pompeio orationein pro. plura loca in Epistolis ad Div.
nunciandam scripserit Cicero, nus- possunt consuli Epistt. Cicer. ad
quam relatum invenio neque id Att. VIU, i t, in ep. Ciceronis ad
ipsum narratur, Pompeium usum Cn.Pomp.VeUei.U,4o;Suet. Cœs.
esse Ciceronis scripto in aliquo ne- c. 77 (quo et ipso loco apparet
gotio. Quum autem Cicero, Brut., cum libros conscripsisse) Cassar de
c. 68, ejus eloquentiam non mag- Bello civili ttt, io5. Varro de Vita'
nam fuisse signIScet, potuit sane, populi rom. in fragm. ap. Non.,
ubi aliquid gravius esset etoquen- p. 2~0 ed. Bip. Varr. Exempla ora-
dum, confugere ad amicmn suum, tionuma!i:sscriptarumaffertBurm.
 544 M. FABU QUINTILIANI
jusque eorum fortunam, dignitatem, res restas intm-
Cic. de Orat. If, 84, quod est Lse-
tii, et Cic. ad Q. fratrem Ht, 8,
quod est ipsiu~CicerontS.Hœta-
men sunt e Genere demonstrativo.
Judicialis autein manifestum exem-
p!um adhuc desidero, neque potuit
hoc adeo frequens esse inter Ro-
manos, qui patronis sotebant uti in
judiciis' Vide ff, t5, 3o. fn nostro
quidem loco de industria videntur
conjungi earumdem iti republica
partium viri, primarius alter, alter
obscurior, quorum utriusque rma-
ginem diHgenter expresseritCicero.
-T. ~m~to. Sic Voss. 3 et Bern.
nisi quod ille Tampio dat continua-
ta seriptura, et hie etiam corrup-
tius tam pio. Proxime accedit Voss.
t, C. Tampio. Tur. Bod). Andr.
Obr. Domitio. Edd. ante Basil. mex:
omnes C. Domitio (nam Venetam
C omittere faho narrat Gibs.) Basil.
C. jDonttttf~ et ~pto. Gu'elf. Goth.
VaH. (referenM Badio) C. ~o,
quibus accedere narratur Aim.,
quod mecum mirabuntur, qui ad-
huc summum attenderunt Alrn. et
Turic. consensum.Voss. 2 non me-
moratur et facit haud dubie cum
Goth. Hujus autem seripturam a
Gryphio inde meae praeferunt om-'
nes: Burmannus -Domtttum temere
ejiciendum esse negat, quia Cicero
ei scripserit laudationem Porciœ
uxoris- vel matris. Cie. ad Att. XMJ,
3y, /{8. Videtur Burmannus ratio-
nem Basilee.nsis ed. probarë qua
duo nomina conjunguntur,
quam
ipse quoque ut tutissimam, se-
querer si u)tus ostenderetur Codex,
tn quo èsset. Neque tamen locis is-
tis ad Atticum manifesto
apparet,
tcripsisse Ciceronem hanc oratio-
nem a Domitio pronuMiandam,
quoniam, cum Domitio, Brutus
quoque memoratur, eut .mLtti de-
beat laudatio. Valde similis sane
est ratio ad Qu. fr. lÏt, 8 Serrant
Domestici (ini funus pertuctuo-
'<sum fuit. Laudavit
pater scripto
meo. Quem locum citât Burm.
~)~tttm alienum esse a nostro loco
vel pra*nomen C., quod additur~ i
ostendit. Sic enim Manutius ad CIc.
ad Div. 1,3: "T. ~)~)tu! (apud
Nostrum quidem h. ). C. ~jp. sed
eodem redit) « mendû manifesto
« quia djjtp pra?nomina simnl esse
nonpossunt. tpsumtamenetiam
BomftM nomeo', quum praesertini
in Codd. C. antepositum non inve-
niatur, occupare minus noti illius
T. ~mpt; locum potuisse, existimo.
~finest, et P cum T non raro con-
funditur in MSS. Vide Drakenb. ad
Liv. XXVII, t5, t Nam qujn~m-
pius h. 1. sine errore scriptus sit a
librariis, nemo opiner, dubitabit,
qui expenderft nullam fuisse occa-
sionem tam pracposterse scriptura'
qualis est in Bern. v. c., qtmm Ap-
pius contra multis locis male ob-
trusus fuerit pro Ampio, velut Cic.
ad Div. t, 3; VI, n; X, 29; XIJf,
70, ubi vide Victorium, Manatium,
Gebhardum; it. Cœs. de B. C. tïï,
lo5, ed. Oud, Eodem,'quo in Bern.~
errore diseerptum nomen habes
Cic. ad Div. Jf, 16, in aliquot Codd.
Ita ii ipsi Codd., qui nostro loco-
prœferunt C. ~~to, firmant scrip-
turam quam recepi. RR. 3,
cum T. ~tKpt'o ca'tensoue. R. t,'
Ct<m~)omtho c<BterM~)ue.Ed. C.mp.~
cum Domitio CfPMnw. Ro)). ep
editio Hack. cum C. ~~to. En.
<7~c. Turic. ~r~rt ~uc (irr
altera ooifatione C<?Mftsuo) a pri-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, 8. -545
tus, omnium, quibus vocem dabat, etiam imaginem
expressif? ut melius quidem, sed tamen ipsi, dicet vi-
derentur. Neque enim minus vitiosa est oratio, si ab ':t
homine, quam si a re, cui accommodari debuit, dissi-
det;.ideoque Lysias optime videtur in iis, quae scribe-
bat.indoctis, servasse veritatis fidem; enimvero prœci-
pue declamatoribus considerandum est, quid cuique
persônae conveniat? qui paucissimas controversias ita
dicunt, ut advocatt plerumque mii, patres, divites
senes, asperi, lenes, avari, denique superstitiosi, timidi,
derisores, fiunt ut vix comocdiarum actot Ibus plures
habitus in pronunciando.conctpiend! sint, quam his in
dicendo. Quae omnia videri possuntoro~opopcet<x; quas
ego suasoriis 3 subjeci, quia nutio alio ab his, quam per-
ma manu, a secunda C~Mftf~. AI- t. Lysias. indoctis. Similia fere
nietov. Ctrsart suo. Bodl. Cesarive, deeoDionysiusHa)ic.,p.82extr.:
cumAndr. Obrech., at non Veneta, OjMOf'M: <)*f
TOt'c<~a!'T~t!<)"t<t?.~{~)ft)
<fo-
ut narrat Gibs. Caaarem hinc esse xù)f, 'srÂ~rov Of~oy~faJro~ J~~oeo~.
alienum, praeter ea quœ rectissime Item, p. seq. extr. cMM~a~~ o?~
monet Burm. de ipsius eloquentia, <tt!TMXxi T)J't tJ~e~rttr~etTtt it~T)!t
quae ta)i auxilio non indiguerit, ip- )M\o~t~t J'< <!a-o~Mf Œ-o~mt t!9o-
sa quoque Codicum scriptura per- !T<)t~. Vide not. ad I, g, 3. Ex ip-
suadet mihi. Prima enim illa in Tu- so Lysia elegantissimum ethopoeia*
ricensi manus satis ostendit erroris exemplum, in quo inferioris con-
originem. quod ibi legitur, re- ditionis homo effictus videatur, af-
manserat ex vara scriptura cfBtens- fert Rutilius Lupus, pag. Ruhn-
ve, quam male redderet librarius kenu, 66 sequentt.
2. /(n dicunt, ut advocati. In
Ignarus, unde in Almeloven. etiam
deterius factum est CtKart suo, scholasticis declamationibus age-
quod ipsum altera collatio tribuit bant, non ut advocati, ut patroni;
Turicensi. Quod corrector in Tu- sed ut rei ipsi Shi, patres, etc.
ric. reposuit, id in eseteros quoque Itaque y?~oso~o~œ)~ !:u~o alio a
Codd. ab eruditorum ingenio in- ~uasonM~uampersona~fant; quia
vectum fuit. Suetonium (Css. 55) in suasoria, sub persona nostra
male citat Burm., docturus Ca:sa- suademus in prosopopceia idem
rem ipsum alteri scripsisse oratio- facimus sub alia. ROLL.
nem. Ibi enim « ex persona Cœsa- 3. Quas ego suasoriis. Guetf. et
ris sermo. M Edd. meae omnes Turic. quam e. s., cum Alm. Goth.
pra*ter Obr., dant receptam. et edd. Jens. et Tarv. Ma)tem hoc,
t. 35
 546 M. FABII QUINTILIANI
sona, distant; quamquam haec aliquando etiam in con-
troversias ducitur, quae- ex historiis compositae, certis
53 agentium nominibus continentur. Neque Ignoro", pte-
rumque exercitationis gratia poni et- poetieas et histori-
cas 3; ut Priami verba apud AchiUem, aut ~M//epdicta-
si mox esset distat, pro distant. tam, quam conjiciendo assecutus
Tum genitivus sit ~roto~o~ceta*, erat Regius, in Vallensi e~se nar-
non nom. plur., quodlonge etegan- rat. Videntur astipulari Turic. alii-
tius. In recepta enim debebat esse que non pauci. Nostram habet
Qu<B omnes v. p. pros. R. 2, Gbth.–C~MP., et /t<!tonc. R. t,
quas ego. R. <~uœe~o. R. 5 et /<Mtorta!. Eb. Et-poeticas. t)t
C~Mp., quam ego. Eo. cotctone. Quod potissimum voca-
Certis agentium nominibus. bulum intelligi debeat ad ista ad-
Turic. certius agentium n. Prius jectiva poet. hist., potest dubitari.
est et in Goth. Jens. (tac. Gesn.) et Vidéo Gedûynum eo retulisse con-
edd. (praeter Loc. Ven. Ruse. Bad. troversias ex proximis. Sed Priamus
sec. CerY. Bas. Rm'm. Càpp. Gesn. apuHAchiI)., Suttadep. dect., non
et si qua recentior) meis omnibus, sunt eontrovers!œ, quœ judiciali
quum e Vallensi revocaverit Bad. génère continentur. Neque dubito
improbans Regium, qui nostrum quin ~ersotttB sirit subaudiendae,
ex ingenio, ut videtur, reposuerat. non autem pn)sopo~Œt<B ( <juod'ip-
Comparativum superiora respicere sum quoqueproponitGapper.)Sed
ait Badius. Sed hoc est niniii, et in hac ratione offendorreo quod
recte locutionem in aere alieno sequitur Priami verba. Satjs enim
usitatam certis nominibus, quamit- erat solum genitivum Priami o
lustret Bentl. ad Hôr. Epist. 11, t, 1 poni, qui referretur ad ~~rsonant,
:o5, comparai Rurm. Est autem sicut et mox« SuUte: deponentis
certis in Guelf. RR. t, 2, 3, 4 et ubi vèrba subaudire frigidnm vide-
ed. Hack., certius. R. 5, certis. En. tur. A nuUo quidem-libro abesse
2. Neque t~ttoro. Ita Turic. Guelf. 'fer6a istud video, sed magnopere
Goth. Jens. (tac. Gesn.) cum edd. redolet correctorem, unde regimen
(prœterRad. sec. Cerv.) ante Burm. genitivi sumeret inscium. Qui ta-
meis omnibus. Hic cum aliquot men praetulerit atteram iUamCappe-
prioribus inseruit enim de Regii ronerii rationem, inteltigendi pro-
nequaquam necessa- !0~'opœt<u, is exemple fortssse tuea-
conjectura,
ria, ut et Badius judicat, qui con- tur se eo, quod mox §. 55 apud
junctionem a Vallensi quoque ab- "C. Ca*S. consultatio. ~0!UtUf.')n
esse narrat. Capper. et Gésn. reti- Ita hic prosopop. ponitur; qua* ipsa
nuerunt etttm. sunt verba (h. e. depreeatio') apud
3. J?t poeticas et historicas. Guelf. Ach. Priamus Achillein implorans
et poeti eas historias. Prius mero ut Hectoris corpus sibi concedat,
'errore. Alterum est in omnibus poetica persona, ex Homeri Iliade
meis edd, ante Badium; qui recep- petita, XXTV, 486-5o6. SuUa, de-
 ÏNSTITUTIONÏS ORAT. LÏB. III, 8. 5~7
turam deponentis in conctone sed haec in partem ce-
dent trmm generum, In quae causas divisimus; nam et
rogare, Indicare~, ratiohem reddere, et a'Iia,' de quitus
supra~ dictum est, variè, atque ut res vult4, in matena
judiciali., deliberativa, demonstrativa, solemus~. Fre- 5~
quentissime vero.6 in his 7 utimur.fiéta personarum,
ponens dictaturam, historica.VIde Castërum mox in et a'lia suspicor et
Freinshem.Supplement. Libr. Livii natum ex attnno repère. Vide UI,
LXXXIX,37,38. 3. RR. t, 3, 4, Mi'care. CAMP.,
Vn par~m ce~nt. Sic Tune. judicare. R. 2, m~t~tcare. En.
Guélf. Goth. Jens. (tac. Gesn.)cum 3. De ~M'tu! supra. Recte able-
edd. meis'ante Gryphium omnibus, 'gatCapper.adIH,3.
nisi~quod' Tarv.- dat ea~etit tt 4. Rés vult in Mt~~ej~. Gilelf. r.
quae videtur esse corruptela scrip- MMm<B m. Voss. 1,3, Tune., r. t(~-
turae Turie. et edd. ante Bad., ip- tim: tMat<;ria'. Alm., res materttB,
sins (sed levius) corruptae, ctB~ttt. miro a Turic. dissensu. –~R. a,
(SedBadnistMnota ca<<ettt et ipse.) ut res ouh iri materia. R. 5' et
Gryph. t. /MrtMc~/tt)tt, quemdeit]- CAMP., uffM M/ttmtB m~tënœ. R. t,
ceps secuti sunt omnes praeter Obr. ut re.< mu~ta' uti fMatentE. En;
qui revocavit singutarem, tuturum 5. Dt'monxtrafffa !o/cmu!. Aucto-
non item. Cnm hoc facere nanan- ribusTuric. Atm.GueU. t,3,Goth.
tur et Bat. Andr. Voss. 2. Veterum -et edd. meis ante Atd'. omnibus,
edd. ét meorum Codd. scripturam -quo accedit Bad. pr. (secunda non
retinere debui, quum singularem item) omisi subjicere, quod reliqui
m simili locutione ponat Quint. V, inserunt, Gesn. quoque, etsi uncis
t!, 36: ea. in exemplorum to- appositis. Multi sanë Codd. a con-
cum ceduht. ~.ocu!, pars nihU ferentibus sunt neglecti, ut Voss 2. `
aliud est ~otus, species, ubi plura- Ofiginem vitii, de qua anquirit
lem alierium fere agnoscas. Locutio Gesn., non ita facile demonstres.
omnis interpretanda a annutnera- RR. Codd. nostri non habent
buntur tribus generibus été.– subjicere. En.
RR. 2,3 et CAMP.,ced~tt: R. 5, ca- 6..Fre~uMtt/Mtnte verb. Goth.
dent. CAPp.et ed. Hack-.caJunt. Eo. Voss. 2, 7*r. fam~ cum edd. meis
2. /<K<tca)'e. Goth. et-Voss. 2, ante Gryph. omnibus qui :et ipse
vendicare (rieque enim Mm< Goth., 1 hoc habet in margine. ~ed AId.
ut narrat Gesn.) item Vallens. refe- utraque vero. Par~i refert, nostrum
rente Badio: Turic. A)meL Joann. rectius arbitror. RH. t, 3;
)t<~care, in quo est levis error: Ne vero. R. 2, tamen. CAMP., non. ED.
tttud quidem valde considerandum In his. Hoc refero ad triplices
duco, m solita horum confusione. Istas, quas modo memoravit, ma-
Vide. not: ad II, t~, 2. Nam in foeo terias non ad rogare, etc., quœ
gemino, quo rpspieit, est xan'f!- est Gedoyni ratio, ne ipsa quidein
mus, nihil autem simile vindicandi. specie earens.
35.
 .548 M. FABII QUINTILIANI

quas ipsi substituimus, oratione; ut, apud' 1 Ciceronem

pro Cœllo, Clodiam", et caecus Appius et Clodius frater,
illein castigationem, hic in hortationem amorum~ com-
55 positus, alloquitur. Soient in 4 scholisfingi materiae ad
deliberandum similiores controversiis, et ex utroque
genere commixtas, ut quum apud C. Ca&sareni consul-
t. ~nu<~Ctcerottem. alloquitur. pra;ferens orationem amorum; in
Vide Cic. pro Cœlio, c. t~, t5, quo.tamen latere puto no~tram ip-
mira; eloquentiac locum. Quid sit sam. Orandi enim et Ao.ft<tndt ver-
~ppius in castigationem amorum Lasaepissime confunduntùrinMSS.
Mloquens facile apparet', quid Vide Draftenb. ad Liv. IV, 38, t.
contra Oodius "in hortationem~' Regii et recentiorum constitutio an
non item. Haec tamen quum sit ve- sit in Bodl., etsi siletur is, dubitari
risimillima seriptura ( vide infra no- sane potest. In Voss. 3 rationem
tam 3), si contuleris ipsum Cicero-. morum esse docemur. ~montm ne-
nem, videbis Clodium a Cœhi qui- cessarium prorsus pro morum in
dem amore abducentem., sed ad uno tantum, ut dixi, est Cod. nisi
alios faciliores et magis expositos forte in Bodi. quoque et Argent.
amores hortantem. Et est ha:c /tor- Sed erat proclivis error. Gesnerus
tandi propria potestas, ut, qui alte- conjicit t'tt curattonem antorttnt,
rum ad faciendum incitat, is hortari non quidem necessario, ut opinor.
eum dicatur. Sic Virg. jEn. VI, 52g, Recte Badius Hortatio., ait, con-
Hottator scelerum, quo recte uti- traria est eastigationi; unde eant
tur Barthius ad Stat. Theb. V, to3. tectionem teneam. (~tod pauto
Sic et canes hortantur venatores. ante inter Coe/. et C<o~. inseritur ttt
Hoc ipsum prosopopœiae in ora- a Codd. meis tribus, et,Voss. 2, 3,
tione exemplum affert Priscianus in Bern. item edd. ante Gryph. omni-
pra'exercitamentis apud Pithoeum, bus, eum errorem pute librario-
rum ad lUud, quod tongiore inter-
p. 329, ap. Putsch. !3~o.
2. Clodiam. RR. t, 2, 3, in vatto infertur, alloquitur, non.i'es-
Clodiam. Ed.CAMP., t)t Clodium. ED. picientium neque retigioni duxi
3. Hortationem amorum. Guelf. cum recentioribus ejieereimportu-
h. morum, cumGoth.Voss. 2, Val- nam voculam. RR. t, 3, 4 et
lens. (ref. Badio) ed. Bad. pr. Sed CAMP.,orattoncm morum. R. 2, hor-
Turic. oratto~em morum, cumAIm. tationem amorum. Ed. iHack., ra-
Bat.Voss. t,Andr.Jens.Tary.,quo tionem amcrum. ED.
.tcc..Ald.. utraque. Hanc scriptu- ~o~cntm.Turic.~o/tennt~satis
ram inveniens Regius correxit rat. prpclivi errore, unde apparetquid
sibi velit portentosa
ani., quod est in Loc. Ven. Ruse. apud Burm.
Bad. sec. et reliquis meis omnibus, Aime), scriptura ~0/empnt'n. Simile
praeter Gryph. qui habet nostram, quid Voss. t. Haec scriptura non
est adeo portentosa. Sic has voces
cum Steph. Colin. Ad hanc Otn~
ninm Codd. maxime &eceditJoann. scribeb. XIMetXIVsec. tibraru. En.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB: III, 8. 549
tatio de pœna' 1 Theodoti ponitur; constat enim accusa-
tione et defensione causse, quod est judicialium pro-
prium. Permixta autem est et utilitatis ratio, ~ft pro 56
C<BMre~en~ occidi ~ontpetttm? <ment<Mm(ï rege
6e//um, si Theodotus sit occMtM ? ~M id minime oppor-
~tuK!(??ï
/:oc tempore, et t)enctt/(MUM, et certe /dn~t<?Msit
~uturM?n? Quceritur et de honesto, Deceatne Ccesarem Sy
u/~o~oMp6::?~M sttfëren~um, ne pejorem faciat Mtec-
rum partium causam, si Pompeium indignum morte fa-
<ea<ur? Quod genus accidere etiam veritati potest4: non 58
simplex autem circa suasorias error in plerisque decla-
matoribus fuit, qui dicendi genus in his diversum, at-
que in totum illi judiciali contrarium esse exisuma-
runt nam et principia abrupta, et concitatam semper
orationem, et in verbis e~uMOrcm, ut ipsi vocant~, cu/-
J..Po'na Tlieodoti. Plutarchus, rhetoribus hanc suasoriam disci-
Pomp. p. 660, C, D aeotforo! J<' mus eM. Senecarh., Contr. H, t2,
(X~oe, t9r<jUt~Q~pMTo~tXMv Xo'}'a)tf~f- p.Bip.t~t: "Suas.deTheodototte-
~~ketXOCTOt!~?)€a)CnTÛ\6/<tAt'OL' AV6f- clamavit per triduum (Latro) ».
~)t~<m) tJtttCTf~Tft Âe'~0[/xct<~'ro~f'ttt 2. Pro CtCMre fuerit. Ita edit.
6?r«~Ëtxvt~MEifoe,K~etït~TOt ~~nvep 6~ CAMP. RR. 2,3, CtBMrt profuerit.
jMSTetTr~M~jMSVOUC ttVf~6~ TO~ no~M- R. 5, ot pottu~~uent. En.
!rî]~ûf. 'n~o?6H'6~6<~6t~f~<tj'tft~~c 3. Theodotus sit occisus. Turic.
(~c <v) ë~T*viK~ecou t~ctxvet.Con- T. fuit o. Natumne ex~uertt? Atm.
traxi verba Plutarchi. 1(1. C.BS.,i non memoratur.
p. ~3o D: (K~t!?~) Oeo~o~ov<t~6- 4. Veritati po test. Non f!cta;so)um
cT~<t~)t'r)}yn~M?r)t~t M~~Xx')'<ct'ra. apudrhetorem matenae.Vide §. 62.
Id. M. Brut., p. ggg D: @6o<f!7o: 5. ~t~Me in totum illi. Turic. at-
'sret~scTHfT~HC ~povoy6<'e~'Efo~'ov x~t que illi, cum Alm. et OLr. Non
<t?ro~OV Xatt <m\AVM?A ~S/6t67T(JeCVEt~et-equidem accedam huic omissioni
~<<tOC, TOT*B~Û?TMS'irtCtTftT)!'t'A~t~t quum et ipse Noster et alii ejus
o~x e'~aOft, tt~ ~~9<ic xai xe~it- sévi tu totum non raro usurpent.
tr8~C)OfO/~atTO~ ~~V~TO~~B'À60V ~~6f n Vide III, 6,32 IV, i, 72 vm, 6,
'ro? ~MM.L: Seneca de Ira I[, 2, p. 8; IX, 2, 88; it. L. Seneca de Ira 1,
Bip.,3o: "Quis non Theodoto, et t6, p. Bip. 22; et Min. in H. N.
Achi)Ia; o (is interfector fuit Pom- frequentissime. Vide in quantum,
peu Magni) et ipsi puero M( régi Il, to, 4. R. t, "t totum. Ed.
Pto)ema;o) « non puerile auso faci- C.tMp. non habet. Eo.
nus infestus est?'; .Frequentatam 6. Ut ipsi !/ocant. Vide Il, ta, 9.
 55o M., FABII QUINTILIANI
tum affectaverunt, et earum breviores utique ç&mmen-
tarios', quam judicialis materiae~, facere elaborarunt.
~9 Egoporro ut procemipvideonon utique opus essesuaso-
rlis, propter quas,dixi supra causas ,ita cur initio furio-
so sit exclamandum, non intelligo; quum proposita con-
sultatione rogatus sententiam, si modo est sanms, non
quiritet4, sed quam maxime potest civili et humano
60 ingressumereriassensum deUberanusvelit.Cur~autem
torrens, et utique œquauter? concitata sit In .ça dicentis
oratio, quum vel praecipue moderationem ratiomemque
consilia desiderent? Neque ego negaverim, saeplus sub-
sidet e~incontroversiis impetum dicendi proœmio, nar~
1. J?reMore! commentarios. Mi- 4. Quiritet. Ed. CAIVfP.et R. t, in
nus scripti domo attuterunt, sed margine clamitet ex glossa. Quiri-
impetu ipso freti ad dicendum sur- tare autem dicitur is quiCdem Qui-
rexerunt. (Vide §. 63.) Commenta- ritiumctnmansimptoratED.
rii sunt qua* in usum futurum per- 5. Civili. Quum ctft7u in repu-
sct'ibimus.Videl, 8, t<:);)!f,6, 5g;. blica esset is, qui neminem opibus
item Cic. Brut., c. 44 extr. « non. prK'gravare, sed omnibus œquatem
a oratio, sed. orationis commen- et nequaquam plus quam Ct~m
tarium. n Scd quum minus scrip- vellet se prxstare, Yid~emus jam
serunt, plerumque etiam breviores Quintilianeo n'vo significatiunem
fiunt ipsœ orationes. (Vide §. 68.) comitatis ha;sisse vocabulo que
Mox adjudicialis mat., vide notam nunc in francoga))ica tangua sola
sequentem. est. Vide 6, 3, vivaciores..Vi.4e
2. ~tft/<cia/ tMafcn'tC. Guelf. et Thesaurum Fabri a Gesn. éd.
Turic., legalis m., cum Codd. et 6. Curautem. GOth. EtVoss. 2,
edd. ante Bad. sec. meis omnibus. C. igitur, soli quantum vidéo, sed
Regius conjecit, quod deinde re- cum edd. ante Atd. sec. omnibus,
ceptum est. Et sane aptius videtur; exceptis Tarv. (a Jens. recedente,
non negem tamen Quint. hic, ubi vide not. ad Bg) et Ald. pr. Non
non a~it de statibus, legalern mat. est sane quod displiceat igitur.
potuisse latiori potestate usurpare. RR. 3, 5 et CMtp., cur atttent. RR.
Silentur Bern. et Bal. quorum alter, t, 2, cur igitur. ED.
nisi mutilus est h. 1. videtur tueri y. Et utique ~Ma~tter. Vide no-
receptam. Legalis revocavit Obr. tamad<j.G.
ex suo profecto Codice. Id etiam in 8..S'tf~MtWo-e. t'mpctuM. Monen-
Vallensi esse narrat Badius. di videntur tirones ut verbi penul-
3..Ci'jn supra. Scil. §. 6. De por- timam corripiant, quoniam in hac
ro, vide notam ad lib. U,e. t~,§.8. sunitmMune aquae aestuantis, qua:
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, 8. 551
ratione, argumentis, quae si detrahas 1 idfere supererit,
que suasoriae constant; verum-id quoque sequalius~ erit,
non tumultuosius atque turbidius. Verborum autem 6t!
magnificentia non validius est affectanda suasorias de-
clamantibus, sed ~ontingit magis; nam et personae fere
magnae Engentibus placent~re~unt, pr:nc:pum~ populi,
senatus; et res amptiores: Ita quum verba rébus apten-
tur, ipso materiae nitore clarescunt. Alia veris consiliis 62
ratio est; ideoque Theophrastus~ quam maxime remo-
tum ab omni affectatione In delibeiativo génère voluit

jam defervescat, tertia; conjuga- sor<Eeet controversiœ rationem di-

i tionis fere verbum usurpatur, non
secundae, apud poetas certe, quod
hic et ad libr. II aliquot exemplis
ostendit Burm. Vide not. adH, t,3.
t. Qu<Bsi detrahas. Sic Guelf. et
Turic., <jfuem s. d. G.oth. Voss. 2,
Vall. ref. Badio, cum edd. a Badio
inde ad Obr. usque omnibus, exc.
Ald. sec. Pravam hanc soripturam
expressit Gedoynus.–RR. t, 3 et
CAMP., ~u«' !t. R. 2 et éd. Hack.,
~MetK.~t. ED.
2. ~~MC/;M~. Ex argumentatio-
nis nexu apparet hoc referri debere
ad suasorias non ad controversias.
Possis tamen facile adduci, ut cre-
das agi de eo quod fiat in contro-
versia, detractis proœmio, narra-
tione, argumentis quem errorem
ne ipse quidem Quint, satis cavisse
mihi videtur. Erit igitur hoc tenén-
dum, ut ad td Intelligamus ma-
gis quo suasor. cott~tant quam
quod supererit. » ~~u~~tu~ autem
nequaquam est '< sedatius sed
minus varium. QuintiL dum
concitationem istam perpetuam re-
prehendit, quam in suasoriis affec-
tabant declamatores, non eo usque
progreditur, ut plane diversam sua-
cat ab ea, quam vulgo constituunt
illi. Negat solum, semper contro-
versia concitatiorem esse suaso-
riam. Fatetur itaque in controver-
siis, ,quoniam tractant negotia fere
privata, humilius esse genus dicen-
di (ttB~tm .quam in suas. Stt&Hdere)
et, si quando vel in locis commu-
nibus vel in epilogo assurgat ora-
tio, cogi tamen in iis ipsis eum,
qui dicat, descendere interdum ad
rerum tenuitatem, ut brevior esse
debeat illa in controversiis magni-
loquentia qua* in suasoriis vicis-
sim aequatiter per omnem pertingat
orationem; sed non proinde tumul-
tuosius quoque et turbidius dictu-
rum suasorem. Sic modo est <u<t-
<<liter concitata oratio '), unde dis-
cas. "œquahter~ fieri, quod fiat
constant! quodam et.simili tenore,
non autemin quo nullus sitimpetus.
3. Theophrastus. Vide m, t, t5.
~~ectattotf. Guelf. et Turic.
<t~ecttonc, cum.Alm. Joann. Vall.
(ref. Badio)Voss. 2 (an t quoniam
Goth. 'habet receptam) 3, et edd.
Jens. Tarv. Ruse. (rec. a Loc. vide
ad §. 3g) Bad. pr. A!d. utr. Vindices
recepMB videntur Bodl. Bal. Arg.
 552 M. FABII QUINTILIANI
esse sermonem, secutus in hoc auctoritatem' praecepto-
ris sui; quamquam dissentire ab eo non tiniide solet.
63 Namque Aristoteles idoneam maxime ad scribendum
efemonxtr<!t:~a'm,.proximamque ab ea~M~CM/e~ puta-
vit videlicet quoniam prier illa tota esset ostentationis;
haec secunda egeret attis 3, vel.ad faUendum~, si ita po-
poscisset utilitas; consilia rtde prudentlaque constarent.
6~ Quibus in demonstrativa consentio; nam et omnes abi
scriptores idem tradiderunt; injudicusautemconsilns-
que secundum conditionem ipsius, quae tractabitur, rei,
65 accommodandam~ dicendi credo rationem~. Nam et
Philippicas Demosthenis iisdem 7, quibus habitas m ju-
dicns orationes, video eminere virtutibus; et Ciceronis

Goth. Veram autem esse ipse, qui
alteram explicare laborat, Gesn. fa-
tetur. –H. 3 sec. man., affeçta-
tione. RR. i, 2, et CAMP., a~/cc-
tione. Eo. Remotum a&omni <ï/-
fectatione. Theophrastus in delibe-
rativo, orationis simplicitatem ab
affectatione remotam probat. Qua
de re prœeepta sunt apud Aristidem
rhetorem, et apud Demetrium pha-
!ereum in Hhro de Interpretatione.
TUKNEBUS.
t. /rt hoc auctorit. Guelf. i. yt. gé-
nère a., so)us, repetente, ni fattor,
librario quod modo pra;C€sserat.
2. ~n.ttote/e!. Rhet. in, 12, 5
ri ~t 0~ S7r~6<XTW)t ~t~ ~j!ft:<)tm'M-
TH. f~M~at tfe ri tftxctt'JM.Rationes
autcm, quas subjungit Quintil. ab
Aristotele non afferuntur; quam-
obrem scriptorem nostrum repre-
hendit Victorius ad loc. Aristot.,
p. 685, quod male Aristotetieiprac-
cepti rationem reddiderit. Ser-
"mo, ait, auctoris hic est de ex-
quisita magis aut minus orationc,
<(non de ornatu splendoreque. ip-
<'sius,utQu.videturaccep[SSe." »
3.~eretartM.Turie.<ar<t&m,
cum Alm. quod probat Burm. alla-
to Justini loco IX, 8, artilus bella
tractabat. Facilis tamen erat error.
Eamdem Me'tdt strùcturam habes
M,)6,t3.–R.t,artM.En.
Vel ad fallendum. Guelf. v.
quod a. cum aliquot edd. ut
meis Pas. Grypl., male.
5. ~ccontnïo~a?K/a?H. Turic. ac-
com~o~cm~TK, cum Atm sed a
secunda manu ille habet reeeptam.
6. Credo r<t(t0)tent. Ita Cadd. mei
et Vall. (referente Badio). Veteres
aliquot edd. ante Locatell. quo ac-
ceditA)dinauttaquec.oratt<"tem, ¡
quod correxit Regius. Apparet,
quam proclivis fuerit error.
P~)no!t/te)tM tf~ent. Sic Goth.
Jens. (tac. Gesn.) Guelf. /tMdem.
Sed edd. nostram dant ommes antc
Gryph. qui primus eisdem. Insoien-
tior scriptura, invitis libris, obtru-
dinondebebat.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. III, 8. 553
sententlae et conclones non minus clarum, quam est
in accusatiombus ac defensionibus 2, eloquentiae lumen
ostendunt. Dicit tamen idem de suasoria, hoc modo:
Zb~a autem oratio, simplex et gravis, et sententiis debet
ornM<:or esse, quam verbis. Usum exemplorum nulH 66
materiae magis convenire merito fere omnes consen-
tiunt, quum plerumque videantur respondere futura
praeteritls, habeaturque experimentum velut quoddam
rationis testimonium. Brevitas quoque aut copia non 67
genere materiae, sed modo, constant8; nam ut in con-
siliis plerumque simplicioi quaestio est, Ita saepe in cau-
sis minor; quse omnia vera esse sciet, si quis9 non ora-
tiones modo, sed historias,etiam (namque in his concio-
nes atque sententlae plerumque suadendi ac dissuadendi
fungunturofncio) legere maluerit, quam in commenta-
t. ~ententtœet concione!.Habi- 6. ~utcopia.Turicensis,autco-
tac in senatu et ad populum oratio- pMB, male; et solus.
nes.Vide§.6y. y. Génère. modo. Posterius àc-
2. ~ccMMttont6u< ac <fe/e)!Stottt- cipe ynctcnttudtneTn~ ant~ttttM..Vi-
bus. Guelf. a. et d., paulo suavius, de§.35;it.Iib.II,c.2t,§.2.
nisi quod variavit fortasse Quint. 8. ~fot~o, constant. Pluralem in
de industria, propter < se)tte)ttt0' et verbo inei Codd. habent.Voss. om-
conoone!. n nes singularem, quibuscumfaciunt
3. Dicit. idem. Cie. Partitt. ex meis edd. Bad. utr. Cet'v. Gryph.
Oratt., c. 2~ extr. Gibs. (non Leid.) Obr. RoU. Cap-
Usum e~ent~/ottfm. Quum hic per. Blass. (non Andres). Lubrica
refellat-eos, qui in génère delibe- quidem in voce constant disputatio
rativo verborum magnincentiam pu- de Codd. auctoritate; sed singula-
tant adhibendam, quod est tertium ris potuit reponi ab erudito, qui
caput e quatuor quse sibi refutan- pturatem post autdisjunetivum non
da proposuit, non video cur repen- ferret. Neque tamen ejusmodi struc-
te de exemplis agat. Forte id. ex tura suis exemplis caret. Vide J. Fr.
alio loco hue translatum est. ROLL. Heusingerum ad Cic. de Offic. 1,4')
5. ~u/~t matent. Edd. ante Ald. io. HR. t, 3, 4 et CAMP., con-
pr. mes omnes )tonnu</t m., unde stant. R. 2, constat. Utraque lectio
Regius et Gesnerus efficere malint b~ne se habet. En.
not~/t mate)'tfE, sed recepta est g. Sciet, si quis. Turic. scies, s.
in Codd. meis tribus, quod de Va)). q., eum Alm.; sed a secunda manu
quoque refert Badius. ille sciet.
 554 M. FABII QUINTILIANI
68 rus rhetorum consenescere. Inveniet enim, nec in
consiliis abrupta initia, et condtatius.ssepe~ in judiclls
dictum, et verbaaptata rebus in utroque genere, etbre-
viores aliquando 3 causarum orationes, quam sententia-
69 rum. Ne illa quidem in his.vitia deprebendet, quibus
quidam .declamatores laborant, quod et contra sentien-
tibus inhumane conviciantur, et Ita plerumque dieunt,
tamquam ab iis, qui délibérant, utique dissentiant;
ideoque objurgantibus~similiores sunt, quam 5 suaden-
70 tibus. Hsec adolescentes sibi .scripta sciant, ne aliter
quam dicturi sunt~, exerceri vélint, et in desuescendis
morentur cseterum, quum advocari cœperint in consi-
lia amicorum, dicere sententiam in senatu, suadere, si
quid consulet princeps?; quod praeceptis fortasse non
credunt, usu docebuntur.
t.~Aetontm commentariis, vul- eamdem in consIIHs pro :re nata
gares régulas continentibus. Vide varietatem orationes in j,udiciis
!ib.IH,cap.6,§.59. breviores quam in consiliis (§. 58).
2. ~pem~'ttdtCtM. Gesn. de. con- Neque tamen ubique rem ita com-
jectura. suadens ~uftm.inseri post paratam esse significat, vermm ali-
!~e, aliud agebat. Vide not. seq. quando, h. e. interdum; vide no-
3. Aliquando. Sic Turic. Guelf. tam ab lib. If, c. §..3g.
Coth. Jens. (tac. Gesn.) cum edd. 4. 0&t<r~a)ttt&u!. Ed. CAcn'. ha-
ante Stocr. meis omnibus qui pri- bet ot/Mf~atort&u!, et hœc lectio ex
mus aliquanto. Revocarunt nostram aliis Codd. hausta videtur. En.
Obr. (in emendationibus repetitae 5. Similiores sunt, quam. Turic.
lectionis) Roll. Capper. Vide finem omittit sunt, quod pœne recepe-
nota:. ~/t~MaMto.nimium€rat)vide ram. Sed nullus liber.addicit, ne-
notam ad §. 3Q. Breviores ali- que in altera collatione memoratur
~uanJo. orationes. Qua: vulgo omissio.
tamquam propria.sententiis, h. e. 6. Dicturi sunt. Sic Turic. Alm.
auasoriis, jactabantm', ea singula Cueif. Reliqui < sint. Sed est ipsius
quum,in judiciali quoque génère Quintiliani praedicentis oratio, qua*
inveniri, tum abesse a-deliberativo indicativum poscit. -R. t, dicturi
monet: Initia non ahrupta in deli- sunt. RR. 2 5 et CAMp., dicturi
beratione, concitationem in judi- sint. Eo.
ciis majorem quam -in consiliis y. Si quid consulet prtttcep~. Tu-
(§. 60), verba humilia in huminbus ric. s. q. et co'tstttt! protc~t!) cum
causis, grandia in grandibus, sed Almelovenio.
 INSTITUTIONIS ORAT. MB m, 9 555
CAP.IX. Nuhc de judiciali genere, quod est praecipue 1
multiplex, sed ofHciisconstat duobus,:/ï<ent:on:s ac de-
pu/~onM', cujus partes2, ut pturimis auctoribus pla-
cuit,.quinque sunt, proœm:Mm,narratio, probatio, re-
~utat:o, peror<!<:o.~HIs adjecerunt quidam partitionem,
propositlionem, excessum, quarum'priores duae proba-
tioni succedunt~. Nam proponere quidem, quaesis pro- 2
baturus, necesse est; sed et concludere:.cur igitur, si
illa pars causasest, non et haec4 sit? Partitio vero dispo-
sitionis est species, ipsa<o~!<:o pars rhetorices, etper
pmnes materias totumque earum corpus asquatiterfusa,
sicut inventio.et e/ocMt:o.Ideoque eam non orationis to- 3
tius partem unam esse credendum est, sed quaesdonum
etiam singularum; quae namque est 5 quaestio,,in qua
non promittere possitorator,qutd primo, quid secundo,
quid tertiositlocodictùrus?quod est proprium~cetrfttto-

T~ttenttOttMac (~epu~t0)tt<. K<- jiciens, se, sive adscribatur nam-

~j~e~eaotxA<et~Oipjct7taoc.PiTH.
2. Cu~M!~MrtM. Çave relativum
referas ad proximum depule. Spec-
tat ad~tt~. ~enu! (vide I, 5, tg);
et sic optimi loquuntur scriptores.
Vide Schneider. ad Cic. Brut., e. 5,
2,iued.Weze).
.3. ~M(;ee</unf.Vide 111, 6,
c. to, /}. tdem est quod subjici, de
quo vide.liL. III, 3, 6.
4. Illa. /[<e(;, propositio. con-
clusio, quarum posteriorem nemo
partem eausœ, vel orationis, epn-
stituit.
S.QMtBttam~uee~t.TurIc.Guetf.
Goth. Jens. (tac. Gesn.) omtttnnt
nam~;te,. eutn.Atm. Voss. 3, 1
(Voss. a, miror, si habet conjune-
tionem) et edd. anie.Bad. omnibus,
qui primus emendationem Regii in-
terends voculam, recepit, etsi sub-
que sive non, susque deque ferre,
et in Vallensi esse negans. Super-
vacuum certe non est, sed erat le-
nius immi'tere enim quod habent
Ald. uterque et Vidov. Quum ta-
men insotentior hœc conjunctionis,
alteri voci s~bjecta;, structura non
sit ignota sçriptoribus, suspicor
alicubi in Codice conspectam eam
a Regio, qui, pro.istius seculi mo-
re, auctorem tacuerit. Dicas saltem
esse in Britannicis tribus. QufB
nam~ueeM. R. t,~U(B est enim. RR.
2, 5 et C~M< ~u<Best. ED. QMS*
namque. Conjunctionem namque
postpositam habes etiam M, 4, 6;
Vm,6,7t;it.Ftor. t3,6; Plin.
H. N. XVJt, t8; XVHt, 26; XXV,
2; XXVI, t.muttisque pra:terea lo-
cis. Vide tamen initium nota;.
6. ~o~num partitionis. Turic.
 556 M. FABH QUINTILIA~Î
nis. Quam ergo ndiculum est, ~t«p~<:onemquidem spe-
ciem esse probationis; partitionem autem, quae sit spe-
4 cies quaestionis, partem totius orationis vocari ? Egressio
vero, vel, quod usitatius esse cœpit, e~ce~t~, sive est ex-
tra causam, non potest esse pars causas sive est in causa,
adjutorium vel ornamentum partium est earum, ex qui-
bus egreditur nam si quidquid in causa est, pars cau-
sse vocabitur::çur non ar~umen~m, similitudo, locus
5 communis a~ec~M, e~e?np/6t, partes vocentur? Tamen
nec iis assentior, qui detrahunt re~<<a~onent~tamquam
probationi subjectam, ut Aristoteles3; haec enim est,
quae- constituat; illa, quae destruat: hoc quoque idem
aliquatenus novat, quod proœmio~ non narrationem
subjungit, sed propo~onem; verum id facit, quia prô-
positio genus 5, narratio species videtur; et bac non sem-
6 per~, illa seinper7 et ubique credit opus esse. Verum ex

primum, cum Almel., unde Burm. Terterec.9extr.);it.Hf,ty,i~,]5.

efticit privum, sed vide t)t, 3, t2.
). Egreditur. Turic. eyre~tetttf.
Fit clausula itexametri.
2. Nec iis. Turic. neque his, cum
AImetoveniano. Guelf. n'eque iis,
cum Aldo. Posui tam exiguam va-
rietatem, si forte regu)a qusdam
veterum ponendi neque an nec,
ante vocalem, posset erui, multis
exemplis colligendis.
3. Ut Aristoteles. Rhet. H, 26, 3
Ot«M 'TctAMTtXttC\9[/jM)tjMKTO:f~ 'r<
S~TfyctÂÂO TNy KCtTA~JtË~eto~TtXMP
X.T.
x. Item 1II, 13, 4: 'rct ~ttf ~o: 'rov ~<*t. <!)'t~«XTtttcS
ctv'r~tKoyT~ ~t'~reNv t<7Tt.(Ad quem
locum Victorins pro more invehi-
tur in Quintilianum, qui falso et
imperite ita senserit, etprorsusvi-
deatur nescisse, etc.; quod, si dis-
serendi artem non.didicisset, ex
partitt. etiam Cic. potuerit animad-
Qttod proœntto. ttarrattosetn.
Arist. Rhet. III, i3 integrum. Pro-
positionem autem Aristoteles ap-
pellat ~e9<ftt cave enim hue tra-
has ~M<tj)v ejusdem. Propositio-
nem tractat Noster, ). IV, c. 4. Vide
notamad)ib.Mt,c.6,§.<).
5. Propositio genus. Aristotel. 1.
c. ~f~K~~ov. To TS 'nf~~ju~ etTreïv
'n~ OM,xa~ TOT*<i~'oc~:<~t. Toyra<v
<J6T~jUff 'srpoQect'c 6frr' x. T. À.
6.JVacttO)t!('m~er.L.c.
0'fC 'n~0t/rroûJtK~ftKO~XO~OL' ~'OfOU
<f<)tN' <f~M)~Oj)<XoS
~Er~C9V<f<~6T<t< etWftt~(M~tt~tV 0?~ ~6-
~o!<~t;vide etiam libri ejusdem ter-
tiicaputt6'crt~!tftt~')t~mc.
Illa semper. Ita Turic. Guelf.
cum Alm. Goth. et edd. meis ante
Gryph. omnibus qui primus inscrit
vero-, quod omnes praeferunt re-
 mSTITUTIONIS ORAT. LIE. 111, 9 5~7
his; quas constitui, partibus non, ut quidque primum
dicendum, ita primum cogitandum est; sed ante omma
iatueti oportet, Quod sit genuscamee~? Qu:'eNn ea quee-
ratura Qucc proMn<? Qucp noceant 3 deinde, Quid con-
/ïnnant/um sit, ac re/e//6n6<um? tum, Quo modo narran-
~um?-~cu<Mtt:o enim probationum est praeparatio, nec 7
esse utilis potest, nisi prius constitent~, quid debeat de
probanone promitterë; postremo mtuehdum, quemad-
modum judex sit conciliandus; neque enim, nist totis
causas partibus dtHgenter inspectis, scire possumus,
qua}em nobis facere animum cognoscentis expediat, se-
centiores, excepto Obr. Vide notam positione confundas. Estplane quod
ad~t~ !g, 3. Tarv. illa et ubique, narratio,,quod nostro loco docet
omisse non solum vero, sed per enim respiciens ad narran-
errorem etiam semper; et insuper « dum. c Vide I,2,t/{;ettl,
h. L c!c~tt€tt~u~, qualia Ernestus iS. Ita Déclamât. Quintil. III, 7
fortasse animadvertebat. Vide no- Hoc expositionis loeo. accusato-
.tamad lib. III, c. 8, §. 6o. ribus credas. Illi narrarunt etc.
i. Non, ut quidque. cogitan- 5. Constiterit. Turic. et Guelf.
ftttm. Totidem pacne verbis Cic. de constituerit, cum Goth. Bodl. Bal.
Inv. I, l~: «non, ut quidque di- Voss. tribus, Bern. et edd: Andr.
cendum primum, ita primum ani- Jens. Tar\ Ald. Bas. (quae in marg.
madvertendum videtur. Rem ip- receptam habet). Alm. tacetur qui-
sam, citante Capperon., tangit de dem sed nimis cum Turic. solet fa-
Orat.H, extr.Vid.Nost.m,6, t2. cere. Unus est Joann. qui possit
2. Quod stt~ettmcaMStB. Turic. receptœ vindex credi, quoniam si-
quid s. d. c., cum Jens. (tac. Gesn.) letur a Gibsono, mox eumdem me-
et Vbss. 2 (de Goth. neque Gesn. -morante, nisi forte mutilus est h.
neque ego quidquam notavimus), 1: Sed si vel nullus Codex addicat,
Tarv. et Ald. utr. Badius Vallensem verissima est recepta in tanta li-
quod pra:ferre narra,t, quod con- brariorum consuetudine perfnutan-
jectura reposderât Regius. di constituit et constitit, cum suis.
3. Quœ ~)ro!t'tt? Qu<B noceant? Vide Drakenborch. ad Liv. XXVIt,
€oth. Quid prosit quid noceat (pos- 16, ti. RR. 3, et CAMp.,
terius tantum memorante Gesn. ) eon~tttuent. R. 2, eonsttte; [t. En.
cum Voss. 2, Ahn. dicitur praefer- 6. Totis. partibus. Sic pro om-
re Qut~Ct'o~tnf~out~Jtocc~jt~ sed nt&u! a poetis et sequioris potissi-
latet in iis Gothana scriptura. Tu- mum aevi scriptoribus frequentatur
ric. non memoratur. R. 2, Quod totis, qua de re vide Gesn. in Thés.
~'ro!tt?.~uo<~ noceat. En.. utroque. Quamquam hic facile in-
Expositio. Cave hanc cum ~ro- 'seras u post i.
 558 M. FABU QUINTILIAN!
verum an mitem, concitatum an remissum, adversùm
8 gratiae an obnoxmm. Neque ideo tamen eos probaverim,
qui scribendum quoque proœmium noviss.ime putant;
nam ut conferri materiam omnem et, quid cùique sit
opus, constare decet, antequam' dicere aut scribere or-
9 diamur: ita incipiendum ab iis, quae prima suht. Nain
nec2 pingere quisquam aut nngerè cœpita pedibus nec
denique ars ulla consummatur ibi, unde ordiendum
est: quid fiet alioqui, si spàtium compônendi ôrationem
stylo non fuerit? nonne nos haec inversa consuetudo de-
ceperit ? Inspicienda igitur materia est, quo praecipimus
ordine; scribenda, quo dicimus.
CAP. X. Caetelum causa omnis, in qua pars altera
ayenfM est, altera recusantis, aut unius rei controversia
constat, aut plurium haec ~mp/ie~ dicitur, il!a~ con-
t-~Matenantomncm.eMt.Re- quam aadi debere in hac ratione;
posui seripturam quam in Vallensi recte ille., modo decet scripsisset.
esse narrat Badius, in qua non co- Sec. editio Bad. habet'eommunem
gérer quidquam merœ conjectura* omnium scripturam, quam dixi es-
tribuere. Gesn. cum plurimis m. o. se apud Gesn. et sic deinceps om-
oportet e. q. quoque loco. s. o. c. nes in qua, praeter rationem criti-
debet, de conjectura Regii, qui op. cam, dispiiceto~ortetdetct, quasi
et loc. inseruit, quorum utrumque cum aliqua discernendi affectatio-
abest a Codd. meis caeterisque, opi- ne positum. R. t, Nam ut con-
nor, omnibus; quamquam nec Bri- ferri materiam omnem et quid quo-
tannici Codd. in toto loco memo- ~t<e: debet. Ita quoque habet editio
rantur, nec Voss. t, 9; in oportet', C~Mp.JF~ttor.
necVoss.2, in <oco.Edd. ante Bad. a. ~Mnec..Toric. Namque, cum
omnes faciunt cum Codd. omitten- Alm., male.
tes duo vocabula a Regio inserta, 3. P)wc<~tn)tt!, non ad so.tum
et quoque dantes, non cuique, item Quintilianum hoc retulerim, .cum
débet, non decet. Ald. (quem non Gesnero, verum ad omnes quicun-
magis quam Venetam memoràt,qui que pra'cipiunt, quo minus sit q)uid-
conferebat, Gibs.) sic fUt.~uo quam inconcinnum in eo quod se-
"~en'c m. oporteat e. <jf.quoque s. quitur dicimus.
o. c. debet. » Bad. ipse nostram, 4. ~<ec. illa. Ita Guelf. Turic.
nisi quod debet praTert, non decet; cum Goth. Bodl. Joann. Alm. Voss.
dubium enim, ait, esse, utrum ho- l et edd. meis ante Gryph. omni-
rum sit in Cod. Negat autem quid- bus. Cœteri traMponunt pronomi-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 111, io. 559
;:<ncfcr, una controversia estper se~r<t, per se aau/fer:
plures aut ejusdem generis, ut in pecMK<M repetMne~M
aut diversi?, ut si quis sacn7eo:xunu/ et/tomic: accu-
setur quod nunc in puMIcisjudIcns non accidit, quo-
niam praetor certa Iege4 sortitur; prinGipum auten'i et
senatus cognitionibus frequens est, et populi fuit~. Pri-
vata quoque judicia~ saepe unum j.udicem habere multisc

na.–NostriquoqueCodd.BC. tiones perpétua*. Apparet, apud

illa. En. /y<BCsimplex. Vide III,
6, <), gi, 9~; item Cic. Inv. I, 12.
~fœc ad remotius, t~a ad propius
relatum. Vide 1,5, l3.
t. In pecuniis repetundis. Aliquo-
ties enim, quod ïnonet Gesnerus,
peculatu se contaminavent necesse
est is, qui provinciam. administra-
vit, ut possit'accusari repetunda-
rum.'
2. ~ttt ~tue)-s:Turic. a.;diversa,
cum Alm., male.
3. Nuite [tt pMM.ju~tC. Nunc n
spectat ad tempus post quaestiones
perpétuas constitutas. Ante. enim
a. U. c. 6o5 populi in comitiisju-
dicia erant, in causisduntaxatpu-
blicis/h:e.us,quœadrempub[icam
spectarent. Eo demum anno a-L.
Caipumio Pisbne lex lata' est:-de
qua statuebatur ut in
repetundis,
posterum.de illo.crimine cogndsce-
rent seteeti'judices apud quœsito-
rem atiquem.Deinceps atise ejus-
modi leges perlata: sunt, ob quas
auctus est numerus praetorum, ut,
praiter duos .urbanum et peregri-
num, privatis .judiciis exercendis
créâtes, essent qui causarum pu-
blicarum cognitioneïu haberent.
Qui quum in singulos annos con-
stituerentur, uniùsqne generis eau-
sas publicas omnes iidem discepta-
rent, appeUatae fuerunt istœ quaes-
hos non potuisse agi diversi gene-
ris controversias quoniam certa
/coe, vel repetundarum, vel ma-
jestatis etc. sortiebantur, h. e. judi-
ces per sortem dabant. Antiquitus
enim ante has. quaestiones, et si
quando extra ordinem consulibus
-per senatusconsultum qua*stio de-
cerneretur (quo pertinet quod mox
de prtKCtp;&uy et œMaht dicit ea
enim sunt extraordinaria judicia
puM;), de hominibus magis quam
de causis judicabatui. Ce<ta /eye
judicium Cicero quoque usurpat in
causa Verrina repetundarum lib. V,
2. Quae leges fuennt~u~tCtorMm
~ut/tcorttm, recensent Digesta, lib.
XLVMI,tit. t, 1. i. Vide de judd.
publ. Bachium in Hist. Jur., p. gz
seqq; Co~ntttOKM vocabulum pro-
prium esse judiciis pubfieis extra-
ordmariis, quae exercebant princi-
pes, ostendit.Emestus ad Sueton.
Excurs. II, p. VII. Vide Nostrum,
lib. VII, cap. ~§. 20.
4. Certa ~c. Turic. cette < cum
AIm., sed ille a sec. manu recep-
tam habet.
5. Fuit: y?rff<!ta quoque judicia
smpe. Guelf. fiunt priv. qu. !U~.
~œpe, sotus,. et sine sensu.
6. Privata. judicia'. Haecsunt
praetons urbani etperegrini, quo-
rum est .tun~'ctto reHquorun)au-
 56o M. FABII QUINTILIANI
et diversis formulis soient. Nec alise species erunt,
etiamsi unùs a duobus duntaxat eamdem rem, atque ex
eadem causa petet; aut duo ab uno; aut plures a pluri-
bus; quod accidere in hereditari!s litibus interim sci-
mùs quia, quamvis in multis personis, causa tamen
una est, nisi Si3 conditio personarum quaestionesvaria-
3 verit. Diversum his tertium genus, quod dicitur com~a-
rahfum; cujus rei tractatus in parte causas frequens est
ut quum apud centumviros4 post alia quaeriturethoc,
Uter dignior:hereditate sit? Rarum est autem, ut in fo-
tem pra'torum <~uœ!tt0. Vide Ern. junctio nec referenda est ad accu-
Clav. in h.v.; It.Bach.,p.Qgseqq. xetttr; nam quae interposita sunt,
!.Jtfu<tu.bnnu~.Hocioco adargumentationemnon pertinent.
intelligitur modus exercendœ cog- Quare diremptionem Gesnerianam
nitionis judici prœscriptus a praeto- paulum immutavi. De duntaxat,
re in causa privata, qui et achott;! vide UI, 8, to. Corrigit quasi et
nomine venit. Jam in privatis judi- circumscribit, qua: praecedunt; qua-
ciis quum nulla lex cogat intra si dicas modo uiM sit ea re~, quam
unum aliquod v. c. crimen conti- petet.
neri in judicando, potest prsetor 3. Nisi si. Hoc Codd. omnes dare
plures judici fnrmutas dare. Vide videntur praeter Voss. 2 et Goth.
III, 6, 6g. Quod autem PIthœus omittentes si quibuscum faciunt
exempli loco affert, judicem pecu- edd. mea* ante Gryph. omnes, quo-
niariae causa* de actoris calumnia rum rationem repetiit GUsonus
posse pronunciare in eo neque sed per sphalma, ut quidem vide-
mtdtas neque diversas formulas ag- tur, quoniam in Leid. est si. Ele-'
nosco, quoniam appendicula fere ganter geminari conjunctiones has-
ipsius causa* est actio eatumniae. ce et Burm. docet h. 1. et Drakehb.
Ne privatis quidem judd. haec post ad Liv. VI, 26, 5 it. Oudendorp.
absolutum reum de calumnia cog- ad Caes. de B. G. I, 3 t, i~Vide
nitio propria, vide Dig XLVIH, Nostrum IV, t, 70; IV, 4, 5.
i6,3.Sed,utdixi,depturihus RR. t, 3, 4, n:H~ R. 5-el CAmp.,
diversisque criminibus interdum nisi. En. Nisi. variaverit. Rec-
privatis judiciis fuisse disceptatum, tissime ad exemplum dati ïn adop-
nostro loco manifestum videtur. tionem, abdicati, nothi ablegat
2. Nec. species. Persequitur Psaudo-Turnebus M, 6, 9? seqq.
duas Cttusa' conjuneta' species, tam 4. Apud centMMUtro~. De hisce,
unius generis quam diversi, et amo- qui erant judices privatarum cau-
litur ninuam dividendi ditigentiam, sarum, vide pra;ter lexica Ernest.
-ne forte quis ha*c, qua* sequuntur, in Clave Cic. h. v. item Bach. Hist.
-totidem species constituât. Con- Jur., p. to3-6.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 111, !0. 56t
ro judicia propter id solum constituantur; sicut ~<f!'na-
tiones2, quse fiunt de accusatore constituendo, et non-
nunquam inter delatores, !7terprcB~:Mm meruert~ a
Adjecerunt quidam numero mutuam 4 accusationem,
quae K~tx~TTi-yop~svocatur; aliis videlicet succedere hanc
quoque comparativo generi existimantibus cui similis
erit petitionum invicem diversarum 6, quod accidit vel
frequentissime. Id si et ipsum vocari debet MïtMn~opMc
(nam proprio caret nomine), duo erunt genera ejus

t. 7tt~bro. Quod ex hisce appa- VII, 4, 8. Haec nostra constat accu-

rere ait Capperonnerius, centum-
viros non in foro, vermn in basilica
judicasse, id, etsi verissimum, ta-
men alienum est a loco nostro. Fo-
rum enim improprie dicitur de om-
ni judicio, quo etiam centumvirale
continetur, in quo nec ipso prop-
ter id solum » judicatur. Ubi de
ipso loco agitur, alia est ratio, ve-
lut X, 5, )8 "in foro. in basili-
cam. ~)Hic forum opponitur lu-
do, vide H, !0 V, g.
2. 2)tutK<ïtt07tey.Qualis est Cice-
ronis in Ca'ci)ium de Verris accu-
satore constituendo.
3. PrfBmtMm meruerit. Nam de-
latoribus et indicibus
pra*sertim
in crimine perduellionis et majes-
tatis publiée coDStituebantur pra:-
mia. Eo.
4. Quidam numéro mutttam.
Guelf. (et noster R. 4) omittit nu-
mero, quod quidem absens nemo
desideraverit, sed, quomodo exci-
derit, tnanifestius, quam quare de
sue addiderit librarius.
5. 'AtTtxttTM~of' Vide JH, 6, ~5.
Differt ab ttMt~tXt~~Tt vel retatio-
ne criminis; qua accusaturis, quem
vindicare vult actor, sicut Ciytœm-
nesu'a ab Oreste se defendente.
sationeipsiusaetoris.VlI,2,[8.
6. fettttonMnt. diversarum. Ge-
nitivi ratio redditur si intelligis
causa, quod obversabatur animo
quum mutuam accusationem dixis-
set, pro qua poterat tnutMœ accu-
sationis causam. Sic in statibus iti-
dem usurpatur genitivus, ctTroxofyoE
expticandus, scripti et M)~ut)ta<u
(III, 6, ~a, 88), qui connumera-
tur cum meris nomiuativis, quasi
status, quod vocahulum intelligi-
tur, fuerit expressum. ff-tthottet
autem h. I. nihil aliud nisi accusa-
tiones, intentiones; quod mox hac
ipsa extr. manifestum est: « al-
« terum (ha; sunt petitiones invi-
cem diversœ) quo litigatores invi-
'<cem aliud atque aliud crimen in-
tentant. » Et sic aliquoties Noster
petitorem dicit pro accusatore, ut
Vil, t, 5; pehtordicit: Occidisti
hominem. Vicissim Cicero accusa-
<prem~roont)tt<ictoreet~et[tofe.
Vide Pardtt. Oratorr., c. 32 init.
Quod rela:ivum, subjectum post
~tfe''XM)'tt))t,itidem toti negotio, si-
mu) mente comprehenso, accom-
modatum est, quum exspectare nos-'
ses <jfu<e,quod referretur ad ttmt/tfj
seilicet causa.
36
 56~. M. FABII QUINTILIANI
alterum, quo litigatores idem crimen invicem inten-
tant alterum, quo aliud atque aliud: cui et 1 petitionum
5 conditio par est2. Quum apparuerit genus causas, tum
intuebimur, negeturne factum, quod intenditur? an
defendatur? an alio nomine appelletur? an,a genere ac-
tionisrepeHatur?undesuntstatus.
i CAP; XI. HIs inventis, intuendum deinceps Herma-
gorae videtur, quid sit ~u<~f:o, ratio, judicatio, conti-
nens, id est ~f~o~vel, ut alii vocant, fermamentum
ou~:o latius intettigitur omnis 4, de qua in utramque
a partem, vel in plures dici credibiliter potest. In judi-
ciali autem materia dupliciter accipienda est; altero mo-
do, quo dicimus multas quaestiones habere controver-
siam, quo etiam minores omnes complectimur; altero,
quo significamus summam illam, in qua causa vertitur
t. Petitionum. Hic eodem, quod CAMP., et sinechon. R. t otnittit.Eo.
modo accusationem significare vi- 4. QufBstto. omnis. Etsi nihil
dimus.Ypcabuto decîaraturprsemii hic in libris variatur, fateor tamen
cujusdam fiagitatio, quœ fiat duo- mihi displicere ista Quaestio.
bus vel pluribus simul. Manifestus de qua in utramque partem.
ad interpretationem nostri loci est a dici credibititer potest. n Requiro
alter lib. VII, cap. 2, §. 25 "Est latius patens vocabulum, quam est
«et alia duplex conjectura, huiç outMttO, quod addita illa dennitio-
av'rtxft'rK~'e~'ttnon diversa, de prœ- ne '< de qua eircumscribatur. Sus-
«miis"etc."NamutiHicfactum. picot' autem, aut post aut ante
«transferentium,itahicsibiYindi- omnis, excidisse: "re! Itapost
n eantium etc. omnis aliquoties in Codd. Ca'saris
2. Con.dttto par est. Quod Regius omissum rex, de quo en-ore agit
inventum in suis libris.corrigebat Oudendorpius adCa;s. B. G. I, ig,
coitditio pars est in Jenson. quidem 2. (Vide III, 7, 6.) Noster etiam
legitur, sed in Tarvisin. conditio par III, 6, :9 res omnis signis colli-
Mt.(VideIib.])t,cap.g,§.5.) </geretur.n Item Cic. Inv. I, 8:
3. Id Mt Mtt~oy. Omittunt ha:c Om)tM res, quae habet in se.
Alm. etTuric. aprimamanu. A ncontroversiam.QufC!ho.r-
secunda in hoc additur et siii echoity mamenturn. Haec vocabula illustra-
ut et Guelf. dat, nisi quod graecc. ta vide apud Cornif. script. ad He-
Htt. Goth. (tacente Gesn.) etiam et renn. t, )6; it. Cic. Inv. I, t3, t~;
omittit. Error ToS et ortus ex est, Cie. Top. c. 25; Cic. Partitt. Oratt.
omisso quod prœcedit id. R. 2 et 29 extr.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. 111, 1I. 563
de hac nunc loquor, ex qua nascitur status, Anfactum
sit ? Quid factum sit? recfe/actum sit? Has Herma-
goras, et Apottodorus, et ain pluilmi scriptores proprie
~u~sfton~ vocant; Theodorus, ut dixi2, ca~ïta ~ëneret-
lia, sicut illas minores, aut ex illis pendentes, specialia;
nam et quœstionem ex quaestione nasci, et speciem m
species dividi convenit hanc igitur quaestionem velüti
principalem vocant ~T~K. ~6tt:o autem est, qua id,
quod factum esse constat, defenditur: et cur non utà-
mur eodem, quo sunt usi fere omnes4, exempte? Ores-
tes M~ettre~occ:c~< hoc constat. Dictt se juste /ec:~e~
status ërit qualitatis, quaestio, -~M~uSte~eceWt? ratio,
~Mo<~C~~cBtnne~tr<ïmanfum~~uum, patrem Ore~fM, oc-
cidit hoc a'tTMjdicitur; xptx~Evov autem6 judicatio,. ~M
op6rh<ër<tfe/ nocente~? matrem a~~o occidi? Quidam
diviserunt ~0-~ et MT~ ut esset altéras, propter quam
~u~ctu~ cdnstitutum est, ut occMa'C~tcentne.~ra; alte-
ra, qua/ctCtMTMdefenditur, ut occisus Agamemnon; sed
tanta est circa verba dissensio, ut a)u MT~ causam judi-
cli, ~TMTautem facti vpcetit, atli eadem in contrarium

t. -~n~*aetttt)t. recte~actunt sit. 6. KptfO~iVOV autem. K~tVOjU~OV Bu-

Duo postrema omittentes sibi con- daeus dicit, vulgo hoc de quo quacs-
stant Alm. et Turic. tio est, a Cicérone appe)iatur~u<t
2. rAeo</oru~, ut dixi. HI, 6, 2, de re agitur. Est autem qua~stio quaë
5.Videhuj.cap.§.26. oritur ex ratiohis et firmamenti éon-.
3. Quat'f~tod.Turie.~tfM~uo~ HictÙ. TEBN.
cumAtmetov. 7'. O~orttfent vel ttocenfem. Goth.
4. Usi. o??t~c$. Vide Ciceronem (tac.Ge't).)om!ttit~e/, ut etVuss.2,
!nvent.Ub.f,t3:"utdôeendi cum senten)i!f detrimento.
causa in facili et~o'~u~ato exem- 8. 7)/c7M~f. c~T/~v. Gue!f.
"pto.consistamus:0)<(M!),etc. ~f. t~ ~r~v jcan x''T/ct)', mire et so-
Idem exémplum apud Cornif., loco lus, 'juantum video.
supra citato. g. /~e~ altera. altera. Dure fe-
5. C//t<BmnM(ramafttum.Turie. miuinum H/t. refertur ad neutraim
C~. ~ameMMonen) mnritum, cum ftf'r'ot. Obversahatur autem ra~o~
Bodi.nonAtm. !atiuutn-vocabutum.
.36.
 564 M. FABII QUINTILIANI
vertant'. Latinorum quidam haec initium et rationem
vocaverunt; quidam utrumque eodem nomine appel-
6 tant. Causa quoque ex causa, id est 0:~0~~ x~M-j~nasci
videtur quale est, Occidit ~oa~emnoMem C/v<<r~tne~-
tra, quia :e~nm co/nmu/tem :mmo/auera~ et cao<
vam pellicem a~(/t<ce&at. Iidem putant, et sub una
quaestioue plures esse rationes 3 ut si Orestes et aiteram
afferat Mï6t<r~necat~e causam, quod responsis sit impul-
sus4 ;-quot autem causas faciendi, totidem judicationes;
nam et haec erit judicatio, ~n re~on~M parère </e6Me?~'<?a
7 Sed et una 5 causa plures habere quaestiones et judica-
tiones, ut ego arbitrer, potest; utin eo, qui, quum adul-
teram deprehensam occidisset,, adulterum 7, qui tum
effugerat, postea in foro occidit; causa enim est una,
~K/<er~M:<; quaestiones et judicationes, ~n illo tem-
8 pore, an illo loco /!Ct<er!t occ:~ere?Sed sicut, quum sint
plures quaestiones, omnesque suos status habeant, cau-

t. Eadem. vertant. Pro prioré ~'etTTEXTetV*,ojx ft7r«9M?ftC~<C?.V.

2~6:
edd. meœ ante Bad. omnes, quo T~ ~O~OUt~' CH'T~O'St &6C'piXTit.
accedunt Ald. sec. et Basill.'eam- 5. Sed et una. Goth. (tac. &esn.)
dem pro atter'o Goth. (tac. Gean.) omittit etj.cnm Voss. 2.
(et noster R. 2) vertunt, male. 6. Una causa. ~M<Pttt'oK~ Cave
Voss. a narratur pro eodem dare causam hoc loco accipias contro-
verborum mire. versiam, sive causam judicialem.
3. CH~hfam~eMtcem adducebat. Est versio To? <tM/t!<,pro qua cla-
Memioit quoque Euripides in He- rius erat scriberc ratio. (Vide 4.)
cuba, aitque Ca!M)t{<rant concubi- Sed jam assueverat ita toqui Nos-
nt!tTtyuM!e~ame)K)MMt!. Erat igi- ter §. 5: "causam. facti. 6
tur pellex, quum Agamemnon uxo- Causa ex cauM. Item mox hae
rem haberet. TcRN. ipsa §. Causa. una. n
3. Plures esse rationes. Turic. e. ~u~terunt. tn~bro.Vide ni,
pl. ~ufEstfones, cum Ahn., mate. 6, 27; it. V, 10, 104.
~0)t!t!tm~tt~u!.Sophoe). 8. Causa enim est. Goth. et Jens.
Electra, v. 35-3~ X~~ot To);tM' Ó (tac. Gesn.) omittunt enim, cum
~Ot€oc.A~K6~ûv tt~Tovcto~r~cevT6xai Voss. 2 et edd. ante sec. Ald meis
~r~TO? Ao\o<~<;t\6~<tt ~ftfoc «J't'ftofc omnibus, excepta Atd. pr. Nos-
<~<t~cK.Eurip. Orest., v. 3t :"C~Mat tri Codd. hab. praepositionern. En.
 INSTITUTIONIS ORAT. LïB. ÏIf, .rr 565
eaetamen status 1 unussit, ad quem r.eferuntur2 omnia;
ita judicatio maxime propria, de qua pronunciatur. Yu~- 9
~oyautem (quod, ût dixi, continens atn, ~rmament~m
alii putant, Ctcero~rm:?M<ïm~ ar~Mme~tattone~ de-
fensoris, et a~o~!t~:mam~ a~'t~cattonem) quibusdam
id videtur esse, post quod nihil quaeritur
quibusdam
id, quod adjudicationem~rmissimum affertur. Causa to
facti non in omnes controversias cadit; nam quae fuerit
causa faciendi, ubi factum ne~atur~? at ubi causa trac-
tatur~,neganteodemlocoessejudicationem, quo quaes-
tionem idque et in Rhetoricis Cicero et in Partitioni-
bus dicit. Nam in conjectura est quaestio ex illo, Fac- t'i

Y.Cf!U!a'ta<t<HicincauM sitissimam. Voss. 2 (quocum hic

recte agnosces controversiam. Vide
~,6,7,9.
2.At.rc/erut!(Mr.Gesnerns
ha*ret in conjunctivo sit, pro quo
malit e!t; non admodum tëni mu-
tatione. Goth. Jens. (tacenteGesn.)
referantur, cum edd. meis ante Ba-
dium exc. Ald. pr. Badins uterque
et Cerv. referelltur. Ald. sec. (ut et
pr.) receptam cum reliquis, nisi
quod Gryphius re/<°ra)ttMr. An ex-
pungendum erit cum pôst sicut
(quomodo post syllabam in voca-
bulis extremam cum,.cui valde si-
)ui)is cut, solet a librariis per erro-
rem poni conjunctio cum, vide
Drak. ad Liv. IX, 17, 9)? Tum con-
junctivi isti sint, Aa&ea)tt, sit, om-
nes erunt potentia)es, in qua ratio-
ne aptior sane conjunctivus etiam
in referantur. Sanuut equidem non
credo locum in recepta. RR. ),
t, re~eraxtttr. RR. 3, et CAMP.,
'erutttur. En.
3. C;e~ro~rmtM;'mam..Inv. lib. I,
cap.i~init.
Appositissimam. Guetf. ad po-
non facit Goth.) a~ttMtmant, quod
ipsum ante Ernestum legebatur in
loco Ciceronis. Is nostram vocem
in Cic. reposuit c duobus MSS. qui-
bus poterat addere duos Gruteri,
in quibus a manu principe nostrum
esse narratur, item Quintilianum
ipsum. Vide !1I, )5, 3.
5. Ubi factum neyntttr. Vide ad
Herenn. I, ty init. Cie. Inv. t, t~;
Cic. Partitt. Oratt., c. 30..
6. ~f. tMC<a<M/ Turic. Guelf.
Voss. t ~ut. tractetur, et sic in
margine Basil. Pro At dant aut
Goth. et edd. ante Ald. omnes, et
hoc correxit Regius; verissime.
RR. 2, tractatur. R. sec. man.
5 et C~Mp., tractetur. ËD.
y. 7't Rhetoricis. in Partitioni-
bus. LL. ce. Posteriore loco, sic
Prima adversariorum contentio
diffusam habet quaestionem. Ra-
« f<o~uM et firmamentorum con-
« tentio adducit in angustum dis-
ceptationem. n Priore autem Jtoe
modo QttfB!ho est ea, qua: ex
conflictione causarum gignitur
 566 M. FABII QUINTILIANI
(Mm, noHyac<M~ an~actMm Mtpïbi ergo judicatio, ubi
quaestio quia in eadem 're prima qusestio, et extrema
dtsçeptatlp' at in qualitate, ~atrem Orestes occtdtt:
recte, non recte. recte occiderit? quaestio, nec statim
judicatio. Quando ergo? Illa ~a<rem meum occ~erat;
Sed non ideo tu matron debuisti occu~ere; An c~e6uer:<?
hic judicatio. Firmamentum autemverbis Ipsius~ po-
nam, si velit Orestes dicere, ejusmodi <m:mum matris
xuep~3inpatrem suum :n xeipsum ae sorores, in re~num~
in famamgeneris a!cyam:7!~ ut merito ab ea pcpn<H
'3 beri sui po<ntMm petere f/e6uer:n<. Utuntur aHiiet ta-
libus exemplis Qui bona paterna consumpserit, ne con-
cioneltir. 7?t opera publica consumpsit: quaestio, An,
~t<M~uMconsumpserit, proA:6en<~tM~t?jud!catio, ~n
14 qui sic? Vêt-, ut~'in causa militis Arunci, qui C. Lu-
'<controversia. Causaram autem Est ea ptane eadem qùœ !))jj!m!f!t;o
haec est conHictio, in qua consti- rationis.
'< tutio constat. Judicatio est,qua* Prima. disceptatio. Totidem
ex infirmatione et confirmatione fere verbis Cicero Partitt. loc. cif.
n rationis nascitur controversia. n Itaque in his causis eadem et pri-
Jo. Christ. Theoph. Emestus V. C. ma quaestio et disceptatio. est éx-
postrema verba ita corrigenda cen- tréma. »
set Judicatio est, quœ ex ratione 2. ~er6M~Mtt[!.CIc. Inv. L l~init.
et infirinatione rationis n. c. n 3. A/atn! !u<c. Subjicitur apiid
(Lexie. rhet. lat., p. 281). Quœloci Ciceronem fuisse, quod hic in nul-
constitutio ut perspicuitate et or- !o libro comparet.
dine prœstat sane receptse, et ha- Ut merito <t&ea. Turic. GueK.
bet auctoritatem exemplorum (Inv. omittunt merito, cum Alm. Goth.
JI, '7, 3~) quibns utitur vir doctus Voss. 2 et ipso. Cicerone. Turic.
(quo accedit quod Marius Victori- et Guelf. etiam sui omittunt post
nusap.'Pithœum,p. t2o,haecipsa liberi, sed hoc est apud Cie. -R. t,
hoc ordine enarrat "Ratio est. merito. sui. R. 5 et CAMP. omit-
InSrmatio rationis est. Judicatio tunt. R. 2 dat sui sine merito. ED.
est ~), ita ferri potestvujgata, cu- 5. ~e/, ut. Turic. Gùetf. omittunt
jus sententia quidem non est diver- ut, cum Voss. i. In Turic. tamen
sa. Idem vero rectissime revincit a secunda manu reponitur, sed
patruum suum et Gesnerum ~e~uc- junctim velut, cum edd. meis om-
tionem rationis, qua; item estapud nibus ante Stoerium. Equidem ut
Ciceronpm, male interpretantes. necessarium non puto velut ta-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. Uï, n 567
sium tribunum, vim sibi inferentein, Interfecif~, quses-
tio, An jure fecerit? tatio, quod is vim a//6re~o! ju-
dicatio, An :ne~emn6:<um,an tn~unMm a ?~(~<e occidi
ooor(t<er:t~? Alterius etiam status quaestionem, alterius
judicationem putant5 quaestio qualitatis, An recfe Clo-
~Mm A~/o occiderit? Judicatio conjecturaHs, ~n C/oc~:tM
insidias fecerit ? Ponunt et Ulud, ssepe causam in ali-

men manifesto falsum. Jens. (tac. et Valèr. Max. VI, n narratm-

Gesn.) cum Tarv., ante ~e~, .pro
sic dat si, quod correxit Regius, sed
sic in Cod. Vall. esse narrat Bad.
nec in ullo, puto, a)iter.– R. t,
vel ut in causa. C~MP. velit "t
causa. RR. 2,5 5 omittunt. EDITOR.
~ff~ttM ~runct. Turic. a'rrMtttt,
cumBodi. Sed Guelf. Aruntii, cum
Bern. Voss. 3 (nisi quod hic c
pro t). Alm. Goth. Voss. 2 nostram
dant cam -edd. meis ahte Stoerium
omnibus, excepta Bad. pr. quae Au-
futtct (ut et Regius in notis) pra;-
fert et Bas. quœ Aruneii. tn tanto
Codd. consensn rettgio fuit sequi
recentiores qui post Stoerium re-
ponunt ad unum omnes Manant,
scriptura facili sane ad intelligen-
dum, sed auctore subnixa nullo.
Quod enim Joann. -et Bal. silentur
a Gibsono, errorem interpretor.-
RR. t', 2, 4, ~ttf)tC). CAMP., ~rttH-
ctt. CAppm. et editio Hackiana,
Mariani. Rectius forte, sed sine au-
ctoritate. Eo.
). C. Lusium. Guelf. lussium. An
voluit tibrarlut quod est apud Va-
1er. Max. Zmctunt? Turic. lusium,
a manu sec. autem Zmam quod in
Bodt. est etiam. Praenomen abesse
videtur a Codd. omnibus, ut abest
ab edd. meis ante Gryph.
2. A~t/f tM. tKtet~ectt. Historia
tangitur a Cicerone pro Mil., c. 4,
autemaP)utarchoinMaho,p.~l3
B C D, qui tribunum itidem C. Lu-
sium, militem autem Trebonium
appellat, quuin hic Valèrio C. Pto-
tius audiat. Tractat eam materiam
tertia inter Declamationes Quinti-.
lianeas. De natione ïnilitis, quam
Quintil. désignât,'nëmoprœterM.
Potest autem vel Auruncus, civis
Suessa* Aurùnea; (nam id nomen
etiam sine diphthongo scribitur, vi-
de Liv. Drakenb. II,.) 6, 8), intel-
ligi, vel Aruncius, oppido Uispa-
nia; prope Hispaiint oriundus, quod
~runcosappelIatPlinius H. N. UI,
textr.rcUqui~ruccO!.
3. ~t?ït afferebat. Potest mirum
videri afferre post id quod modo
erat infereutem. Sed );m <i~ere<)at
In hac ipsa historia Cicero 16c. cit.
item Quint. Declam. Ht, fx, p. 5o,
vim avères. Sic sa;pe Cicero ma-
mMS<t~?)'re.Abtegat Burm. adHeins.
inOvid.Heroid.XVU,2l.
~.O~ortMertt.Gesn.inJeHS.tegt
libuerit falso narrat, et in ipso
Goth.hsevox.qusepererroreni
positaerat,punctissubseriptisde-
leta est, et reposita recepta.
5. ~/<cr:u~yM~ica<!OKC?M~MfaKf.
Pra'ceptutnhoc non perpetuum est.
Nam sa-penumero etiam contingit,
ut idem sit status in judicatione et
qua;stione. TpRrf.
568 M. FABII QUINTILfANt
quam rem dimitti, quae non sit propria quaestionis, et de
ea judicari a quibus multum dissentio; nam et illa
quaestto, An omnes, qui paterna bona' consumpserint,
conctone sint proliibendi? habeat oportet suam judica-
tionem ergo non alia quaestio, alia judicatio erit, sed
plures quaestiones et plures judicationes. Quid?.non in
causa Milonis ipsa conjectura refertur~ ad qualitatem?
nam si est insidiatus Clodius, sequitur, ut recte sit occi-
sus quum vero in aliquam rem missa causa, et reces-
sum est a quaestione3, quse erat4 constituta hic quaestio,

t..Bonn consumpserint. Guelf. tima est visa, quum in vulgata co-

(et noster R. 2) 6. con!utnp!erunt.
Fortasse nec male.
2. Refertur ad ~ua/ttatem. Turic.
referatur a. cum Alm. Goth.
Voss. 3 (an 2 ?) Vall. (narrante Ba-
dio) et edd. ante Ruse. qui primus
,indicativum reposuit ex correctio-
ne Regii. Sed Ald. et ipse conjunc-
tivum. Et pra;stat hic fere, quum
possit accipi potentialis. –RR. t,
2,3,4 et CAMP., referatur. Certe h.
). conjunct.pra;ferfnd.videtur. Eo.
3. Causa. a ou<c~ftonc. Turic. c.
est r. et e (non a) qu.; sed a manu
secunda 'rm et superscriptum est,
cum Guelf. et Alm., nisi quod ibi
nuHa To? et correctio et a est pro c.
Hanc ipsam scripturam dat Ald. et
marge Basil. Sed Goth. et Joann.
c. est r. est a. cum edd. meis
ante Ruse., qui primus (vide !U,
8, 62) omittit est inter rec. et a, et
quocum facere videtur Andr. Hanc
rationem tenent Badius omnesque
mea; ante Stoerium, qui primus
dat receptam, et ipsius Gesneri c.
est et r. a. n. Obr. nostram pracfert,
qua: quum facile eruatur c Codd.
exemp)is, modo priore loco est mu-
tes in et tenissima mutahonc, op-
garis post prius est inserere et, pos-
terius autem plane delere. Ed.
CAMP., causa est, recessum est. R. ],
causa est, recessum et. Eo.
4. Erat. <j;uaMttO.Guetf. erat hic
constituta <~u<e!tt0, cum Voss. t.
Sed Tune. er. hic tK (h. e. inde, vide
proœm. 4) const. ~u. a sec. manu
superscriptum Tm i)!'estet. Apparet
reeeptam, qufe est in eddL omni-
bus, niti sola ~v hic et constituta
transpositione. Utrum ii omnes, qui
tacentur Codd. ordinem receptae
teneant, dubitari potest. Obr. sic:
er, const. non est hic ~tt., cum in-
terrogandi signo in nne. Agnoscas
ibi litteram n et superscriptum et e
Turic., sed longe alio loca ppsi-
tum. In recepta quaTÎ potest, hic
utrum significet a in tali exempto
atl referatur ad ubi, ut sit pro ibi.
Prius Obr. profecto in sua ratione
tenuit, posterius in nostra aptius
videtur. Quod Francius conjectat
hic. ibi, in eo nullum praesidium
facit enim dicentem Quintil. quod
negat, diversis locis esse quaestio-
nem et judicationem. Si in Turic.
pro hic <n inversus esset ordo, tt!
hic, tentarem antehac, quod vel in
 INSTITUTIONIS ORAT. UB. 1H, u. 56g
ubi judicatio est'. Paulum in his secum etiam Cicero 18
dissentit; nam in Rhetoricis, quemadmodum supra
dixl~, Hermagoram est secutus; in Topicis~, ex statu ef-
fectam contentionem xp~o~-jov existimat; idque Trebatio,
qui juris erat consultus, alludens, qua de re <<ur4 ap-
pellat quibus id contineatur, continentia, ot<as:r/no!-
menta defensionis, <7M:6u~ sublatis defensio nulla sit. At '9
in Partitionibus~ oratorIls~rmameMtH~, quod opponi-

Guelf. et Voss. i seriptura poterat nif. it. de Formulis, p. 157) id,

inveniri, si ab extremo erat haus- ~udttMm ~ut~em ad te xcnto, qua
tum esset ante compendio scrip- de re agitnr vocari. Ad nauseam
tum, c autem residuum ex hac nempe repetebant ittud suum qua
voce locum dedisset Tm.et super- de re a~ttur JCti quod ipsum ri-
scripto sed alibi quam par erat in det pro Mure., c. l3 ~Vcntte ta-
Turic. R. t, erat con~tttuta hic f mot quidquam tam anguste scr;
~uœstto. Ed. CAMp., erat hic et con- tum est, quo ego non possim QUA
stituta ~M<ESttO.En. DERE AGtTURaddere. Sed alias ta-
t Quum vero. ubijudicatio est. men (Brut. c. y<) extr.) sic
Sententia haec videtur: Ubicunque quoque laudat M. Calidium QUA
a prima qnaestione recessum est, 1 DE RE AGITURautem illud, quod
eodem loco, ulii nunc post eam multis locis in JCtorum includi-
digressionem, est judicatio, quaes- tur formulis, et '< (pro hoc id dat
tio etiam esse dicenda est. Sic ce- Ern. Vide Wetzel. ad h. 1.) tt6t es-
pit Gëdoynus. Sed locum non us- set, utJe&at. « Gesnerus. Ne forte
quequaque sanum puto. Vide no- recentiorum tocutionem, aMu~e)'~
tam prœcedentem, erat. qu(esho. ad alirluid, ex nostro loco defen-
2. Supra dixi. Turic. ~u~enu! das, vide Thes. Gesn.
cum Alm. Supra dixi. Utrum 4. Qua de re agitur. Goth. Jens.
supra dixit Hermagorœ vestigia (tac. Gesn.)<<e~ttarea~ cum edd.
pressisse Ciceronem, an significat, ante Ald. sec. meis omnibus, exc.
ea, quœ supra (h. e. modo §. 10 Ald. pr., male. Mox etiam pro d<?/
seqq.) e Rhetoricis Cic. attulerit, nulla sit Goth. (tac. Gesn.) d. n.
esse ex Hermagorea disciplina? Hoc fit, cum Voss. 2, itidem male.
verius credo sin illud est, aceipic- 5. 7n .ParttftontijM!. C. 20 extr.
mus supra de loco JJI, 6, 5a. in quo loco verba depellendi cri-
3. Jt Topicis. C. 26 Verba minis causa x post <'ad recusan-
quibus alludit Trebatio, h. e. cum dum MCapperonnerius non maïe
illo jocatur, haec sunt Qu<B ex glossematis arguit. Dissentit secum
statu coMfc~tto e/T~Ctftt~eam Gr<c- Cicero in ~fmament; definitione,
'< Ct x~«e//s, vocant. Mt7(t PLAÇAT quod in Rhetoricis (vide §. 9) et
( nota formulam .tCtorum de 'ropicis (§. ~8) defensori assignat,
qua vidé Brissonium de Verh)). sif;- in Partit), vero accusatori. Poste-
 670 M. FABII QUINTILÏANÏ
tur deferisioni; quia' continens, quod primum sit, ab
accusatore dicatur; ratio, a reo~; ex rationis.et firma-
menti qusestione, disceptatio sit~~M~cattonum; venus
igitur et brevius, qui statum et continens et judicatio-
nem esse voluerunt~ continens6 autem id esse,
fdem
~o quo sublato lis esse non possit. Hoc mHnvidentur ùtram-
que causam complexi?, et <jfuo~Orestes mettrez, et puod
rior ratio Cornificii quoque est ad pro a reo, solus, quantum video.
Herenn.J,t6. Tarv. omittit haec omnia primum
t Qtna. pnmum sit. Hoc in to- !tt.trmamentt per sphalma. Vide
co Partitionum equidem non uti- lib. m, cap. to, §. 4.
que invenio. Quint, enim talem in i 3. Disceptatio s~ Goth. (tacente
isto libro Ciceronis ponit esse dis- Gesn.)~t, cum Voss. 2 mate.
ciplinam Quod primum dicit ac- 4. Judicationem idem esse. Guelf.
cusator, id est continens; quo fac- Goth. Jens. (tac. Gesn.) omittunt
tum defendit reus, ea ratto; quo idem', cum edd. meis ante Bad. om-
rationem dHuit actor, id~rma)me)t- nibus, quo accedit Ald. sec. Badius
t!tt)t. Vides discerni continens et /!r- recepit, quod Regius insère) sua-
?KatHeH<umj quorum utroquereddi serat, e Cod. Vallensi, abesse pos-
To ~[tt~ct modo dicebat Noster se negans recte. Utrum in Turic.
(§. c)), sicut et Cicero jungebat ea sit idem dubitari potest, quum
in Topicis 1. c. Eam tamen ratio- prior collatio nihil in Loco animad-
nem e verbis Ciceronis in Partitt. vertat, posterior omissum signifi-
quomodo efHciat, non perspicio. cet. Desiderari tamen et ibi verisi-
« Itaque, ait ille, ea, qua* sic refe- milius, quamquam ne Alm. quidem
runturM (h. e. quae vicissim op- voeu!a carere narratur. Britannici
ponuntur reo, sese ratione defen- Cudd Vossiani et Bern. silentur, in
denti) coutinentia causarum vo- quorum aliquot non dubito quin
« centur:quamquatnnonea magis, legatur. Saltem auctore Vallensi
qua: contra rationem defensionis potest acquiesci. RR. ',5, omit-
afferuntur, quam ipsae defensionis tunt idem. Eo.
Ilrationes, cofttntent causas. Vi- 5. ~o~ne)'[t))t. Turic. Guetf-.fO-
des, puto, hic co)t<n;en! niliil aliud luerint, cum Atm. sed in Tune. a
esse nisi~rmawcffftttn, h. e. quod manu sec. repositum n super i. Ha-
defendenti se reo, regerit accusa- sil. ))0~ucn<nt, ex errore profecto,
tor. An aliquid turbatum hic, aut quamquam in utraque.
a Quintiliano, aut a librariis, ut 6. Cotthnen!. Continens, quod
« quod primum sit ejiciendum sit? utrum~ue<t!'r'Mcompiectitur.t'tTH.
Securi tacent interprètes. y. ~uc. ff~entur. complexi.
2. Ratio a reo ex rationis. Turic. Sic Turic. cum Atm. et Obr. et, ut
r. ideo e..mtto)ttht!, cum'Atm. ex quidem videtur Andr. ~f. v. eom-
quo errore Ald. utr. retinet ideo p<ecttdatGue)f. ~f.ftdetu)'com-
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. HT, I 57.
Clytoemnestra ~«memno~em occ:~er:t. lidem judica-
tionem et stàtum consentire semper existimarunt'; ne-
que enim 2 aliud eorum ratibni conveniens fuisset. Ve- 2
r,um haec affectata subtilitas circa nomina terum am-
bitiose laboret~, a nobis in hoc assumpta4-solum, ne
parum diHgenter inquisisse de opere,;quod aggressi su-
mus,-videremur; simplicius~ autem instituenti non est
necesse per tam minutas rerum particulas rationem do-
cendi~ concidere; quo vitio multi quidem laborarunt, 22

plecti Goth. Jens. (de compl. tac. cunda manu i superscripta ?t! u.
Gesn.) cum Voss. 3 et edd. meis Illud, in meo Jens. exemplo, cor-
ante Gryph. omnibus. Hic primus rigendo invexit antiqua manus. Re-
F: videntur.. complexi, quod ceptam dat Guelf. quocum facere
deinceps receperunt omnes exc. sunt putandi, quorum nulla men-
Obr. R. 5 et C~MP., Hoc. vi- tio. Sic supra (§. ig)voluerunt, ne-
dentur. complexi. R. t, ~ec. que est quod propter ha*c pra;terita
videntur. eom~ectt. CApp. et ed. haereas in iis lis esse non~OMttt), 1
Hack., Hi. fM~eytfur. complexi. pro quo malis '< posset. Vide
En. Hoc. utramque causam. Iib.UI,cap.6,§.38.
Potest mirum videri quod, quum 2. Neque enim. Sic Turic. Guelf.
tria ista, j!h:t. eo~f.~M~at., idem ed. Basil. utraque, cœteri Nec en.
dicta narret ab iis, quos probat, Vide lib. III, cap. 8,§. 44.
tamen continentis seorsim rationem 3. Ambitiose laboret. ita Codd.
reddit. Sed quun! idem esse pro- ut quidem videntur omnes. Tarv.
nunciant, magis eodem redire, al- ed. (recedens a Jèns. vide §. ig)
terumquepro altero usurpariposse, /a6oraf, cum Ald. utr. Edd. meae a
significant, quam omnem nominum Basil. ad Leidensem usque cum
differentiam tollunt. Ita de status et aliquot prœterea ambitioso labore,
judicationis consensu nihilominus quod quo casu correxerit Schreve-
aliquid subjicitur, et mox (§. 2~): lius, Leid editor, equidem Ignoro.
t cauM vel continens dicitur, quod Ambitiose. Vide ni, 8, 45.
litem faciat ubi itidem additur 4. Tt hoc assumpta. Edd. meae
a idem esse ac ~uœsttottem et de ande Ald. sec. omnes i. yt<Bca.,
quo judicari o~orteat. Utraque excepto Ald. pr. per errorem sat
causa quse ait, vide 5. communem. Vide II, 17, 3o.
t.jfMttmantnt.Goth. et Voss. 2, 5. Simpliéius. tttstttuetttt. Vide
existimant, cum edd. meis ante III, 6, 83. ~'mp~tM! instituere est
Ald. sec. omnibus exc. Ald. pr. Re- cum nutto lectoris judicaturi res-
vocavit pra'secs Gryphius. Falsum pectu, sed disciputos so!os intuen-
esse, ostendit quod subjicitur ~ut!- temdocere.Videnot.adIt, 2,5in.
set. Turie. existimaverunt, sed a se- 6..Rattonem docendi. Sic Guelf.
 572 M. FABII QUINTILIANI
praecipue tamen Hermagoras', vh alioqui subtilis, et in
plurimis admirandus, tantum ditigentise nimiu m solli-
citae, ut ipsa ejus reprehensio laude aliqua non indigna
23 sit. Hase autem brevior, et vel ideo lucidior multo, via,
neque discentem per ambages fatigabit, nec corpus
orationis 3, in parva momenta diducendo4, consumet;
nam qui viderit, quid sit, quod in controversiam veniat?
quid in eo, et per quae, velit efficere pars diversa? quid
nostra? quod inprimis est intuendum; nihil eorum ig-
~4 norare, de quibus supra diximus~, poterit. Nec 6 est fere
quisquam, modo non stultus?, atque ab omni prorsus
usu dicendi remotus, quin sciât, et quid litem faciat
(quod ab illis causa vel conlinens dicitur), et quae sit inter
et Codd. sat. miilti qui a Gibs. et cumJens.(tac.Gesn.)etTarv.Atd.
Burm. tacentur, sicut ne Turicensis solito en'ore.Turic. (/MCOt</o,cum
quidem ulla fit mentio. Bodlei. et Alm. et.Obr. male. ~);u'MC<'re hic di-
Gothan. contra et edd. meae ante citur,utapudVirgi)iumGeorg.n,
Gryph. (<5~, nam anni t536 di- 354. R. 2, diducendo. RR. t, 3,
cendi), quibus accedunt aliqnot deducendo. CAMP., ducendo. ED.
Burmanno notatae, dant r. dicendi. 5. &tpr<! diximus. Design atBur-
Neque temere rejicias hoc, quo- mannus caput g, ubi de his dixerit
niam ratio dicendi, II, f extr. i)tud Quint., Capper. caput 6. Uterque
ipsum est., quod docere alias dicitur falso, nisi ipse fallor. ïntetiipt pro-
et mox §. 23 corpus orationis. fecto minuta illa discrimina vel
<<consumitur » hac subtititate. Ha- rationis, etc.
momenta ~ua'!ttonf!j
bet tamen et recepta, quo se de- de quibus egerat hoc ipso capite.
fendat. Vide lib. 1)1, c. 8, §. 26. Utitur in hac re eodem illo, quod
CAMP., docendi. R. ), dicendi. En. magni aliquis nominis professor »
//e<'ma~0)'<<. Vide notam ad responderatatibi.Videit, 11, i extr.
tib. If, cap. l5, )~. 6. Nec estfere. Turic. et Guelf.
2. Reprehensio. Plane pro vitio, Neq ue e!t/. Vide I!J, 9, 5.
reprehensionem merente. Sic Plin. ~.Mo~Ot!t'n!tu/tM!.GotIh.(tac.
H. N. IH, t init. née. sine ali- Gesn.) m. nisi s., cum Vallensi, re-
qua t~~Aenstone tractatum ubi ferente Badio. Apparet librarium
non, quid reprehenderintjudices, pro modo non maluisse tttsc. Nam
significatur, sed quid reprehensio- quod modo Badius, improbans ta-
ne dignum fecerint scriptores. men sui Codicis scripturam, inter-
3. Corpus orationis. consumet. pretatur hodie, hoc tempore, id
De corpore, vide Il, 10, 5. alienum. Vide notam ad proem. t6-
4. Diducendo. Guelf. deducendo -R. 2, nisi stultus. En.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIB. III, nI. 5y3
litigantes quaestio, et.de quo judicari oporteat; quae om-
nia idem sunt. Nam et de eo quaestio est, quod in con-
troversiam venit; et de eo judicatur, de quo quœstio est.
Sed non perpetuo intendimus in haec ammum, et, eu- ~5
piditate laudis utcunque acquirendae vel dicendi volup-
tate, evagainur quando uberior semper extra causam
materia est, quia in controversia pauca sunt, extra om-
nia2; et hic dicitur de iis, quse accepimus; illic, de qui-
bus volumus. Nec tam 3 hoc prsecipiendum est, ut quaes- 26
tionem, continens judicationem inveniamus (nam id
quidem facile est), quam ut intueamur~ semper5, aut
certe, si digressi fuerimus, saltem6 respiciamus?, ne
plausum affectantibus arma excidant. Theodori schola,
ut dixi 8, omnia refert ad capita. HIs plura inteltiguntur; 27
uno modo summa quaestio, item ut status; altero cae-
terae, quae ad summam referuntur 9 tertio proposi-
i. In controvenia. Turie. i. coit- Tarv. cum Jens. non facit.Vid. §. 21.
troversiam, cum Alm.; sed in illo a 5. Semper aut certe. Tarie, et
secunda manu intra controversiam, GueIf.a.cerfN,eumVoss.t,3,
quod ipsum habet Obr. Placet, ni- Bern. et edd. Jens. {tac. Gesn.) et
si quod nimium geminantur voeulae Tarv. quod correxit Regius. Aldus
iitaeintMexeuntes. ordine mutato s. certa a. Certe esse
2. Extra omnia. Goth. (solus, ut in Vallensi narrat Bad. Displicent
\'idetur)exem~ho.VideI,)o,~8. sane geminata haec certe et mox
3. Nec tam. Turic. et.Gueff. N. saltem (vide 1,3, 14), neque tàmen
tamett,cumJens.(tac.Gesn.)Tarv. ex altero quidquam proficias, vel
Ruse. (contra Locat. Vide S.7.) cum Aldina inversione, et potest
Ald. Sed tam, quod Regius jam re- aliud alio referri. RR. t, 5 et
pbsuit, tuenturmulti Codd. utGoth. C.4Mp.,autcerta.ED.
et Vallens., referente Badio. 6. Certe. saltem. Vide notam
CeMr., Nec tam. R. i, Nec tamcn. En. prscedentem, semper aut certe.
4. Intueamur. Jens. intuamur, Saltem rM~tCtamm: Turic. s.
quod e Vallensi quoque affert Ba- recipiamus, cum Alm. Confusio non
dius, tamquam veteri prœcepto infrequens recipiendi et respiciendi.
consentaneum Die tuor inspicio, Vide Liv. XXL, 44, 8 ed. Drakenb.
tueor defendere dicam. o SedQu. 8. t/t(<t\Vide §. 3.
neque solet affectare orationem g. ~{e/eru)ttur. Goth. (tac. Gesn.)
Lucretianam, neque metro eogitur. referantur, cum Vossian. 2 et editt.
 4
5?4 M. FABII QUINTILIANI-
tio cum affirmatione; ut dicimus, Caput2 rei est (apud
Menandrum 3, M~~ov so~) in universum autem, quid-
quid probandum est, erit caput; sed id majus, aut mi-
~8nus4. Et quoniam, quae de his erant ascriptoribms~ ar-

meis ante Basil. omnibus, male.- p. 3' 'Crt~ T~CTt?f tFO~tT~NV~HTM~MA-

R. 5 et CAMP., re~eruntur. RR. t, 2, TNt ~K~t'~ffttcffc Tx ~t~~fia. xe~et-
t'e/cratitur. En. Â<tM, aUisque et aliorum de quibus
t. Propositio. Non aliter haec vox vide Lexicon Ertiesti rhetoricutn
videtur accipienda h. t. quam su- graecum h. v. Etiam Menander rhe-
pra !JI, 9, 5, o~rmatto est proba- tor non semel hoc vocabu)6 utitur,
tio propositionis, quam <ir/j~« dicit velut p. 63 (ed: Heeren.) t?rfUMt
Aristoteles 1 c. Exemplum inprimis //<KTOt<~fv ctpro jf~ct~ou'ùivT~v 'nreci
apertunr et evidens proponit J. C. ~a)~C e~M~ttvajfxai 'rmv 'nre~ ~v6~m-
T. Ernestus V. C. p. t8o. Lexic. frot/c. Item, p. Qt <ffstt~e~t5 XfiTstTêt
rhet. grâce, in xep~. « Jure occidi T6\txet xe~ftÀcnctxet~ev~. Si tamen
~Oodium') (propositio) "occidt hune Menandrum loco nostro sig-
enim insidiatorem (affirmatio). niticatum ci,editnuà supposititia
2. Ut dicimus, Caput. Sic omnes haec verba agnoscere cogiraur, quo-
tihri praeter Bad. sec. Cervicor. et niam temporum rationes subductae
duas Basil: dantes u. diximus C., rhetofem~ graccum Q)]intl!iano ré-
pessime. Habet tamen eumdem er- cent torem duobus fere SECutis os-
rorem à secunda manu Turic. tendunt.Neque est de nibiio quod
RR. i, 2 dicimus. R. 5 et CAMP., GaUseus monet senarii initium esse
diximus. En. in hisce )t~ctX<t~t ~T)t. Et poterat
3. ~[tt<Me)tattd)-um~ t~tt.Dis~ sane judicialis orationis e~xemplnï)i
tinguendo paulum adjuYissevideor peti a Menandro comico, quem
interpretationem loci obscurissimi, Noster ipse una cum Euripide iis
de quo post'Ga)tx'um nemo quid- "qui se ad agendum comparant,
« utUem n fatetur (X, t, 60 vid. et
quam. Quum enim Turnebus, sub
cujus nomine quis potissimum la- sequentia). Eodem modo'ad partes
teat h. i. ignoro equidem, intelligi ïocat eum libro I, 10 t&; et lib.
posse Menandrum rhetorem, dixis- IX, 3, 8g, ubi itidem apud Me-
« nandrum.
set, cujus rhetoricà exstarent, Gal-
)a;us de comico potius cogitare jus- Aut minus. Jens. (tac. Gesn.)
a. majus; iterum, per spbatma, non
sit, proposuitque eam fere, quam
expressi, verborum diremptionem. repetitum iitud a Tarv. quae vicis-
Cœteri quidem omnes, ut et ipse sim modo predandum pro proban-
Gesn., caput rei estapud Me'tan- Atnt. Vide §. 26:
(~u~, xsp. etc. Ktpci~'of voca" 5. ~Merattta !crt~rOt't~tt!.Turic.
bulum esse artis, graecis rhetoribus omittit eraxta. Guelf. a solum omit-
valde frequentatum, constat, et pb)- tit, cum Voss. t, et Atm. R. t,
rimis exemplis manifestum est, ve- erant scriptoribus. Ed. CAMP-,sunt
lut apud Hermogenem de statibits, scriptoribus. ED.
 INSTITUTIONIS ORAT. LIE. II f,n. 675
tium tradita, verbosius etiam, quam necesse erat, expo-
suimus praeterea, qua; partes essent' judicialium cau-
sarum, supra dictum~ est; proximus liber proœmia~,
id est exordia, concipiet.

t. Partes essent. Turic. p. sint,
cum Alm. et Obr. Male hic et con-
tra temporum'convenientiam rece-
pit prœsens. Vide 111,7, 5. fn Codd.
videtur erratum ob syllabam es prae-
cedentem in partes.
2. Supra dictum. Jens. omittit
supra, non addicente Tarv. (vide
§. 27), sed cum edd. meis ante Ald.
sec. omnibus, exc. Ald. pr. Su-
pra dictum. Cap. 9, §. t.
3. Prooemia. Goth. (tac. Gesn.)
prima, cum Turic., sed a prima
manu, nam a secunda est recepta;
et Bern. et Valiensi (ref. Bad.) item
edd. meis ante Bad. Sed illoe pro id
est quoque dant et (de Jens. tac.
Gesn.) exc. Ald. pr. qua; dat prima
id est, ejusdem secunda non rece-
dente. Bad. utraque et Cerv. pro
prima dantpnnci'y.'ta, quod in Voss.
2 quoque esse narratur, qui descis-
cit igitur a Goth. suo Guelf. re-
ceptam pra:fert_et ita excusi a Basil.
inde omnes mei, quibuscum facere
multi Codices, ut Britannici, sunt
putandi. Graeca sic poni a Quint.,
subjuncta versione latina, saepe vi-
dimus. Vide III, 5, 4. –RR. 1,2,
5, prima. CAMP., ~roœmta. ED.
 LIBRORUM

QUI !N HOC PRIMO VOLUMINE CONTINENTUR

ANALYSIS.

LIBER PRIMUS.

JEpfSTOLAADTtiYpHONEM. Occasio scribendi, editionis festi-

natio t-3 .–PaooEMtUM.Ambitus materiœ; t-5. Dedicatio; 6.
Pristini'de eadem re libri; 7-9. A Philosophis res repetuntur;
to-'6. Oratoris perfecti exemplar; )~-2o. Operis descriptio;
2t-22. Qui futurus et docendi et dicendi modus; 23-ay.
CAP. I. Discere est homini naturale; non naturam diefecisse
sed curam; t- Nutrices; 3-5. Parentes, matres, servuli; 6-
Pœda~ogi; 8-n.Grœeussermo,iatinus; t2-t~Etasdiscendo
par; t5-f~. Infantes quomodo docendi; 20-23. Légère; 24-26.
Scribere; 2y-3o. Legendi nulla festinatio 3i-3~. Quœ prtrnum
scribenda; 35-36. Pronunciatio exercenda; 3y. CAP.Il. Uti-
lius ne domi an in frequentia scholarum educari pueros; t-3.
Corrumpi mores in scholis interim, et domi; 4-5. Domestica
corruptio; 6-8. Profectus in scholis; 9-)6. Commoda schola-
rum usus hominum; 7-) 9. Amicitiœ;œmu!atio; 20-22. Mos
suorum praeceptorum; 23-25. Modus imitationis et institutio-
nis 26-28. Prœceptorum ardor; 29-31. CAP.III. Ingenio-
rum experimenta, t-2. Praecocia non placent; 3-5. Tractan-
dorum ratio; 6- Remissio,!usus; 8-!2. Castigatio; i3-t8.
-CAP.IV.Grammatica; !-6. Litterarum inquisitio; y-[2. Mu-
tatio et declinatorum, et rectorurn; t3-t6. Partes orationis;
17-21. Nomina; 22-26. Verba; 2~-29. CAP.V. Emendate lo-
quendi régula; t. Verba singula nostra; 2-3. Euphonia;
 ANALYSIS. 5~7
Barbarismus; 5-y, Barbarismus in gente, in animo; 8-9' Bar-
barismus Grammaticœ; to-i6. Vitia pronuntiandi, de aspira-
tione t~-2t. Accentus; 22-24- An in ultima unquam; 25-20.
Accentus legitimus; 3o-3). Vocis vitia; 32-33. Soloecismus; an
in verbo, an in gestu? 34-37. Ejus species; 38-4f. Per omnes
orationis partes ;~t.Duans an in latinis; 42-44-Sotœcismus in
caeteris partibus orationis; 45*47- Harum commutatione; 48-
5t. Schemata; 52-53. Alia specie soloeca, non re; 54. Peregri-
na 55-5y. Graeca, immutata; 58-64. Compositae voces; 65-7o.
Propria, transtata, usitata, nova; [-2. –~CAp.Vi. Sermo qui-
busconstat ~-3.Anatogia;4-EJ"sdefectus; t2-2~.Etymo-
Ipgia; 28-33. Ejus abusus; 3438. Vetustas; 3g. Modo opus
in ea; 49*4*' Auctoritas; 42. Consuetudo; 43'4~ CAP.VII.
Quid Orthographia? t. Distinguit dubia; 2-6: De scribendis
praepositiontbus; y-8. De verbis dividendis; 9. Littera K; (o.
Orthograpbiaeconsuetudo; vetustissima tempora; n-tQ. Ci-
ceronis aHo~umque; 20-27. A prpnunciatione di.versitas; 28-
3Q.Judicium; 3o-31. Defensio sus docendi rationis; 32-35.–
CAP.yHt. Lectio hujus prœcipua non nisi in opère demons-
trari possunt; t. Quatis Lectio; 2-3. Quorum? 47. Latini ve-
teres 8-t2. Grammatici in praelegendo partes; t3-t~. Enar-
ratio bistoriarum cum detectu faeiehda; [8-2r. CAP.ÏX.
Dicendi primordia; t. /Esopi fabet)se; .2. Sententiœ; chriae; 3-
5. Pfarratiuncuiae poeticae; 6. CAp.X. Caetera*ante rhetorem
a),tes; t. An necessarias; 2-8. Auctoritas veterum pro musica;
t.o-n. Exempta; t2 )5. Natura rei; [6. Cum grammatica com-
mercium; iy-2). Quid ex ea petat orator; vocis ratio; 22-25.
Corporjs motus; 26. Utilis oratori ostenditur; 2~-3o. Sed qua-
J)s; 3~-33. Geometria,Jn causis versatur; 34-36. Major cum
~arte oratoria cognatio; ordo; 37. Probatio certa; 38. In para-
doxis 39-45. Astronomia; 46. Exempla; 47'48. Facillima in
plultis rebus .obatio geometrica; 49 CAP. Xt. Comoedus
pronuntiationemfuturi oratorispraeparet, sed cum modo; t-3.
Or)s vitia corrigat; 4-8. Item faciei; Q-n. Certi ex comœdiis
loci ed'iscendi; i2-<3. Sicut et oratorum t4. Pa!aestra; <5-'6.
Chironomia; t~-tO.CAp.XIL Possehœc simul fieri,,natura
poscente; 1-2. Exempla; 3-7.Pueri laboris tolerantiores 8-i3.
37
578 ANALYSIS.
Quare nimia hœc videantur œquaHbus; i5-t8. Conclusio
tibriprlmi;tg.

LIBER SECUNDUS.

CAP.I. Discipuli rhetori serius traditi; t-3. Alia rationem

suadet; 4-7. Antiquorum mos; 8-Q. Quare prsestet; to-ti.
Conjungendœ grammatici et rhetoris partes; t2-t3. –CAp.IL
Praeceptoris mores; t-3. Discipulorum tractandorum ratio;
4-6. Quomodoetscribaturapud illum, et dec!ametur;[3.
Permixti adolescentibus pueri ne sedeant; )~-t5. CAP.Itt.
Protinus optimo magistro utendum; t-2. Exemplum. Error
in ea re duplex; 3-6. Prudentia doctoris se submittentis; ~-g.
Secum pugnare se negat; to*t2. CAP.IV. Progymnasmata;
i. Narratio; 2-3. Vitium ex copia melius; Magister ne sit
aridus, nec corrector nimius; 8-n. Jucundus in emendando,
et quaUspotissimum; ta-t~. Scribendae narrationes; 15-16.
MZTxs'j?!MxtxxTKsxM)! t7-'9. Laudatio, vituperatio; 10-2
Communes loci; 22-23. Theses; 2~-25. Exempla suormm prae-
ceptorum 26. Loci communes alii, scripti a quibusdam sepa-
ratim, de iisque judicium; ay-32. Legum laus et vituperatio;
33-34. Jus ejus qui rogat, ipsius rogationis; 35-36. Vitium in
verbis, in rebus; 3~. Honestum; utile; obtinerine possint; to-
ta: leges, vel ex parte reprehenduntur; 38-3g. Certa legum spe-
cies 4o.Declamandi ratio inventa post; ) -~2. CAp.V. Lectio
historiae,orationum; t-3.Qua;Iectio infra rhetorem, quae sit ei
propria; 4-6. Ejus ratio; y-g.Vitiosaquoqueprae!egenda,judi-
ciumque discipulorum experiendum to-t3. Rei utUitas;t4-ty.
Legendi auctoresoptimi, facillimi; 18-20. Vitandi antiquissi-
mi 2 Recentissirni; 22-26. CAp.Vf.Materiae discipuljs datœ
parcius, pteniusadumbratas, post dectamationem a magistro
tractatse; 1-2.Quare, si utrumque fieri nequeat, praestet prius;
3-4. Quomodo miscenda utraque ratio; 5- –CAp. VII. Ne
suadeclament omnia disciputi, sed saepius clarorum scripto-
rumlocos; i-2.Ejusrei utiUtas;3-4.Suorumdec)amatio, pra6-
mii loco sit; 5. CAP. VJM.Ingeniorum varietas tractata va-
rie; 1-5. Quatenusrecte; 6-y. Non in unam tamen-paraem ela-
 ANALYSIS. 579
borandum; 8-!o. Exemplum 11. Imbecillis hoc utilius quam
Iiberalioribus; 12-tS. CAP. IX. Discipuli pro parentibus
colant doctores; t-3. CAp. X. Declamandi ratio; t-2. Inter
impedimenta artis esse ccepit, pravas materias nngendo; 3-5.
Quatenus poeticis hisce thematibus indulgendum, 6-y. Quid
ex consuetudine mutandum; 8-t2. Medium aliquod genus ser-
vandum, cumminimoquidem, aliquo tamen, damno; t3-t5.
–CAp. XI. Artis formula supervacua quibusdam in hoc genere
visa; t-3. Horum in declamando et cogitando mos; 4-5. Melio-
res paulo, neque tamen toti causae prospicientes, sed parti-
bus ;6-y. –CAP. XII. Indoctifortius dicere videntur, et quare;
1-3. Maledicuntapertius; 4. Plus audent in elocutione; 5. Nec
eligunt, nec probant diligenter; 6. Bona pauca eminent; 7.
Pronunciatione fortes videntur; 8-to. Ipsi quoque faciunt hoc
prœceptores, melioribus insultantes; t i-n. CAP. XIII. Im-
mutabilia pra*cepta a se non exspectanda; t-2. Exemplum im-
peratoris 3- Pro re.nata agendum; 5-y. Exemplum in sta-
tuis, in pictura.; 8-i3. Praecepta catholica.cum delectu. se-
quenda 14-17-. CAP. XIV. Rhetorices nomen Graecum an
vertendum; f-3. Retinendum; Triplex rhetorices divisio; 5.
-CAP. XV. Quum quaeritur, quid sit rhetorice, aut de re,aut
de verbis dissensio est; i. Vulgo definitur, vis pe~ucfefench'; 2-5.
Hoc redarguitur; 6-g. Additur definitioni, dicendo; 10. Refu-
tatur n.Multorumdefinitiones; i2-23.PlatonisGorgias;2~-
28.EjusdemPhaedrus, ipsiusque de rhetorice sententia; 29-3 31.
Cornelii Celsi; 33. Aliorum definitiones magis Quintiliano
probatœ; 32-3~. Quœ sit sua ipsius; 38. CAP. XVI. Rheto-
rices vitupëratio t-4- Defenditur aliarum rerum exemplis; 5-
6. Suis bonis; y-io. Verae rhetorices prœstantia; ti-iy. Gra-
tiamrefertprolabore;_i8-io.–CAP. XVII. Ars est manifesta;
i-3. Negatur tamen a quibusdam; 4-8. Aliarum artium exem-
pla 9-10. Non, quicunque loquatur, esse oratorem; exempla
Demadae et ~Eschmis i ~-t3. Aristotelis simutata et vera sen-
te:]tia; i~. Aliorum crimina in rhetoneen conjecta; t5-i6. Ex
materiœ derectu; ly. Ex falsis, quibus jutatur, opinionibus;
MteHuntur; f8-2i. Ex finis propositidefectu; 22. Suum finem
utique*"r"
praestare eam; 23-35. Vitiis uti, falso dicitur; 26-20.
1. 37
58o PRIMI VOLUMINIS
Quomodo ex utraque causa* parte possit dici, salva arte; 3o-
34. Ignorât suam materiam rhétorice interdum, sed et anae
artes; 35-3g. Sibi contraria dicit actor causarum ~o. Ars esse
probatur; 4'-4~- CAP.XVIII. Artium tria genera; practica
est rhetorice, t-2. Caeterorum quoque generum aliquid habet;
3-5. CAP.XIX. Natura, sine ulla arte, aliquid; in mediocri-
bus ingeriiis item plus arte; in summis naturam superat ars;
1-2. Exemptum; 3. CAP.XX. Cujusmodi ars sit multorum
rhetorum; !-3. Vera rhetorice est virtus; 4. Hoc docetur phi-
losophorum more; 5- Apertius; 8-g. Quae objiciuntur, sunt
nihili, )0. CAP.XXI. Aliorum de materia rhetorices senten-
tia t-3. Ipsius Quintiliani, auctoribus Platone et Cicerone;
4:6. Neque infinitam et propriam esse rhetorices materiam,
aliarum artium exemplis docétur; n. Philosophiae de ma-
tcria cumrhëtorice nutta lis; ta-t3. Neque omnia scire~cogi-
tur orator; t~o. AHarum artium ministerio optimeutetur
orator, et ipsis inelius artificibus; )6-tg. Quintiliani senten-
tia nixa a!iis auctoribtts; 20-23. De instrumen(o quaestionem
hujusnoMessetoci;2~.

LIBER TERTIUS.

CAp.1. Seubérius, quam 6eri so!eat, expositurum, quae res-

tent monenda in universum de orandi arte; t. Hoc, ut exop-
tatum studiosis-, ità parum dutce futurum; 2-/). Etiam propter
diversitatem opinionum 5 y. Varii artis auctôres, GTœcI 8-
t5. Proprise sectae Hermagorœ, Apollodori, Theodori; 16 18.
Romani 19 2[. Suum se quoquejudicium intërpositurum; 22.
CAP.Il. De origine rhetoribes; t-2. Naturalis, artificialis; 3.
Ciceronis ratio minus probata; CAp.111. Partes rbeto-
rices t-3. Variae de iis scntentiœ; ~-5. Ciceronis, non semper
.eadem; 6 y. Grœcorumanquot;; 8-Q. De ordine partium; 10.
-Partes sint, an opera, an elementa; ft-i5. –CAp. IV. Tria
~int genera causarum, an plura; t-3. Se in vetere persuasione
'manere, tria statuentium; ob varias rationes; 4-8. Anaxime-
nes, Plato, tsocrates quid senserint? o-ti. Suae rationfs expo-
sitio t2-i5. Materias singulis generibus proprias se nomassi-
 ANALYSIS. 58t
gnare; t6.–CAp.V.Divisioinresëtverba,certa et incerta;
i-3. Quaestiories in scripto, in non seripto; /). Innnitae, fini-
tae; 5- Ihnnitarum species; 8n. Quaestiones universales non
inutiles; <2-<6.Causasfi nitio ~-<8.–CAp.VI.Destatuetejus
appellatione; t-4. Quid sit; 5-t2. Quis statum faciat; )3-2t.
Quot sint status; Aristotelis elementa decem; 22-24. Aliorum
novem; 25-2~. Septem;,28. Unum statum quidam faciunt; 20-
30. DuosArchidemus,et alii, ut Pamphilus; 31-34. Apollodo-
rus, Theodorus; 35-36. Posidonius, Celsus; 3~ 38. Alia ratio
in duos dividendi; 39-43. Tres a plurimis facti; Cicerone, Pa
trode, M. Antonio, Virginie; 44-46. Quatuor ab Athenaeo,
CœcHio,Theone; 47-48. Aristotelis, Ciceronis quadripartitae
rationes; 49'5o. Quinque status, sex, septem, octo; 5t-54.
Status. rationales appellati, quaestiones legales; quot ratio-
nates? 55-5y. Cicero in rhetoricis de negotiali; Hermagoras
translationis inventor; 58-6o. Legales quaestiones; 61. Albu-
tius, alii; 62. Se quartum eorum, quos generaies olim fece-
rit, nunc removere; 64-6y. Translationem quoque ex specia-
libus quœ in nulla controversia sit unquam sola; 68 yy..
Translatio in rationali genere posita; mâle; ~8~0. Tria in
omni disputatione quaeri 80-82. Quadripartitam rationem ru-
dibus utilem 83-85. Quatuor propositorum duo genera, ra-
tionale et légale; 86-87. In legali nasci simulacra ex illis tri-
bus 88-go. In causis simplicibus singuli status; sed quo potis-
simum utendum, quaeritur; Q'-o3. In conjectis plures, vel
diversi, vel generis ejusdem; ejus rei exempla; 94-!o4.
CAP.VII. Genus laudativum. Non totum abhorret a negotiis;
1-2. Nonsemper dedubiisdicereoratorem; 4.Vicissim laudem
ostentationi compositam indigere interdum probatione,. de--
fensione plerumque amplificatione; 5-6.LaudanturDii; y-g.
Magis varia laus hominum in tria tempora dividitur; t0-n.
Corporis, extrapositorum laus; !2-t4- Animi;. f5 16. Quae post
laudandi hominis mortem evencrunt; 17-18. Vituperationis
idem ordo in diversum; 19-21.De viventibus judiciahominum
in utramque partem adhibenda; 22. Refert, ubi quidque lau-
detur 23-24. Ex vicinitate virtutum ac vitiorum quatenus
proficiendum sit; 35. Urbium, locorum,. rerum laudes; 26-2~
58s PRIMI VOLUMINIS ANALYSIS.
Qui status maxime sit hujus generis; 28. CAP.VIII. Delibe-
rativum an utilitate finiatur; i. An solum-honestum utile; 2-
3. Qualitatis statu non continetur totum; ~-5. Hujus generis
proœmium; 6-g. Narratio; !0-n. Affectus; t2-i3. An in sola
reipubticae administratione versetur; i4. Rem posse fieri, aut
incertum est, aut certum; !5-20. Quae sint partes suadendi;
necessitatem inter eas non esse, sed possibile; 2t-25. A qui-
busdam ut partes poni; quae species sint partium; 26-xy.Vo-
luptas an connumeranda sit; ~8-2g. Utilia, honesta comparan-
tur 3o-32. Utilia inter se; 33-35. Exempla quid possint, quo-
rum et apud quos; 36-37. Honesta quibus, quomodosuadenda;
38-43. Inhonesta;y. Persona suadentis; 48. Prosopopœia;
~9 5i' Persona et in controversias ducitur; 52. In scholis ma.
teriae deliberativae similiores controversiis 53-5y. Error in
suasoriarum genere dicendi 58-66. Historias legendo plus
profici, quam vulgaribus praeceptis; item usu; 6~o. CAP.IX.
Judicialis generis partes auctae perperam; quinque probandas
esse; t-5. Ordo dicendi cujusque et cogitandi non idem,6-y.
An cogitandi ordinem scribendo sequi debeamus 8-9.
CAP.X. Causa aut unius rei controversia constat, aut plurium
aut'ejusdem generis aut diversi; 1-2. Genus comparativum;
3-4. Perspecto genere causée quid intuendum; 5. CAp. XI.
Post inventos status, quid Hermagoraevideatur intuendum;
quœstio i-3. Ratio; 4-6. Judicatio; y-8. Continens; 9. Pro sta-
tuum d i versitate aut conjunctasesse, aut separatas quaestionem
etjudicationem;)oiy. Ciceronis vàriae dehorum omnium
commercio sententiœ; 18-10. Aliorum ratio; 20. Se nimiam
Hermagorœ subtilitatem non probare; 2t-25. Theodori ratio;
26-2~. Conclusio; a8.
 TABULA
RERUM QU~E IN HOC PRIMO VOLUMINE

CONTINENTUR.

Pag.
PrœfatioJ.J.DcssAULT. vij
Praefatio.G.L.SpALDtNG. i

Libriprimiargumentum. 34
M. Fabius Quintilianus Tryphoni saiutem. 35
LiBERPRtMUS. 37
Ad Marcellum Victorium proœmium. 3~
CAp. 1.
n. 62
m 75
IV 79
V. ,06
VI ,5o
VU. ,g.
vm.
IX an I

X. ~j~
XI ~38.
XII. ~45

Libri secundi argumentum 264

LiBERStCCNDUS. 255
584 VOLUMINIS PRÏMI
P3IJ'
CAP.I. 255
II- 260
III ~66
IV. 271
V. 286
VI
VII. 297
VIII.
IX 3o4
X. 3o5
XI 3.1I
XII 3,5
XIII. 321
XIV. 3.8
XV. 332
XVI. 351
XVII. 360
XVIII. 377
XIX. 379
XX. 38!
XXI. 386

Libri tertii argumentum. 396

LtBERTERTtUS. 3q7
CAP.I. 3gy
II. 4,6
III 4,8
IV. ~6
v. 435
VI 4~5
VII. 5o3
VIII. 5,9
 TABULA. 585
Pa,
CAP. IX 555
X. 558
XI 562

Analysis hujus primi voluminis 576

Ijibriprimianatysis. 5~6
Librisecundianaiysis. 5~8
Libri tertii analysis. 580

FINIS VOLUMINIS PRIML