Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Cequ'onagracieusementnomml'popeducaoutchoucasignifipourplusieurspeuplesindiens laremiseenquestiondeleurmodedevie,deleurterritoire,etsouventl'extermination.Dansles romansdelcauchocespeuplessonttoujoursreprsents:ontrouveleshuitotosetguahibosde rivera,leswarauetyekuanadegallegos,lesshipibodehernandez.Danslesdeuxpremiersromans ilsapparaissenttraversl'inclusiondechapitresethnographiques,etlaprsencedepersonnages reprsentatifsdeleurculture:elPipachezrivera,Ponchopirechezgallegos.Dansleroman pruvien,iln'yaplusdedescriptionhsitantentrelercitdevoyageetlesnotessavantesmaisdes rcitsconcernantdiverspeuplesdelargion,colportsparunpersonnagequiaunrlecentral dansleromanetsetrouvetreunindigne.D'autrepart,caractristiquenouvelle,unrcit historiqueconcernantl'universsincaconstitueunedesclefsdel'intrigue. LesscnesdelaVorgineetdeCanaimasontdestableauxDanscesdeuxromanslesindienssont dcritsparlespersonnagesprincipaux,ouvusavecleursyeux.Ilsn'ontpaslaparole;leurunivers prendformesouslemodedelareproductionquiseveutraliste;habitat,alimentation,vie amoureuse,relationsinternes,artisanat.Onnouslesdonnevoirlafaond'unreportage.Sidans uncascedernierestpeuempreintdesympathie(rivera),dansl'autreilyaunmlangecomplexe d'admiration,d'incomprhension,depaternalismeettristesse.Maisilyaunpartiprisraliste,de tmoignage.Enfaitonnousproposedesminiaturesdelaviedesamazoniens.Qu'ellessoient froidesouteintesdelyrisme,cesscnessontdesreconstitutionsquiseveulentfidlesune ralit,envisageparunobservateurquicroitquevoirc'estcomprendre. Enfait,pourdiversesraisonsquejevaisexposerellesempcheraientpluttdecomprendreles universqu'ellesmettentenscne d'abord,parlesinexactitudesmanifestesetsouventchoquantesquilescaractrisent:les confusionsconcernantlesdieux,lesaffirmationssolennellesconcernantl'absenced'histoiredeces peuples ensuite,parcequ'ellesconstituentdesremaniementsderalitsdiverses,lemondeyekuana identificeluidesPemonparexemple,lescrmoniesdepubertolapubreestdjune veritablejeunefemme,c'estlesensdecesdformationsetdecessynthsesqu'ilfaudraaborder; ensuiteparcequelesauteursprocedentcommesiunefaitsocialglobal,pouremployerla terminologiedeMauss,pouvaittreapprhendtraversquelquesconceptsmalhabiles empruntsuneethnographiebalbutianteetprofondmentmarqueparsonenracinementdansun mondeneocolonial.Noussavonsaujourd'huiqueseuleungranddveloppementdel'archologie, delalinguistique,delanthropologie,delapsychanalyse,delaphilosophiemaisaussidessciences exactes;biologieepharmacie,sciencesnaturelles,gographie,permettentdecomprendreunpeu lesensdecesunivers.C'estcommesiununamazoniendcouvrantl'Europeduseizimesicle ,attribuaitauxitalienslesconflitsreligieuxquiontmarqul'histoirefranaise,envisageaitune histoirecommune,.parcequ'unprjugtenaceconcernantlacomplexitdecestrangers
1
ClaudeBourguignonRougier,Docteurentudeshispaniques;Airederecherche:littraturecoloniale,etpost colonialisme.
l'empchaientderaliserqu'ilsrduit,schmatise,oublie,dforme,confondetsemprend. lavolontdecomprendreestunedesformesdelavolontdepuissance. Ilnesuffitpourexcusercesapproximationsdelesrapporteraudveloppementdel'anthropologie del'poque,ceserreursdevenantdespchsdejeunessequeletempspermitdecorriger.C'estle sensdecestableauxqu'ilfautinterroger,leurcaractrefolklorique,aumomentoulesnations concernessecomportentvisvisdumtissageaveclammeccit. MaisleplustonnantdansdesromansdontcertainscommeLaVorgineserontplustardtraitsde mythesc'estqu'ilsnefontpaslapartbelleauxmythes. Rivera:lalgendedelaindiecitapourraittreuneinvention Gallegos;Canaima,lemythecentral,n'estqu'unfragmentd'unehistoirebeaucoupplus importante ChezHernndezonaunepoussiremythes,etunelgende C'estvrai,lorsqueRiveracritlavoraginelesravauxsurlesmythessontpeuavancs:Preussa crit,KochGrunberggalement,maiscenesontpasdestravauxfacilesd'accs. Gallegos,dj,disposed'uneinformationpluscomplexe:Hernandezencoreplus. Nanmoinslemytherestequasimentabsent.Or,c'estluiquidonnel'universindiensastructure, salogique,sonarticulationprofonde. C'estluiquiluidonneuneprofondeur.Alaplacenousavonsdesclichs; Etc'estautourdesuniversreprsentsquevaprendreplaceunedescaractristiquesdel'univers mythique:lamagie lamagie,onlatrouvechaquepagedeCanaima,etpourtantqu'estelleenralit? Elledonnesatonalitauroman,elleimprgneprofondementceluideRiveraoud'Hernndez.Mais quepeutonendiredeprcis?Qu'elleannonceleralismemagique,lerelmerveilleux?Et,sinos auteurslesinvoquentsansjamaisl'expliquerqu'entendonparmagieenAmriqueaudbutdu XXesicle? Cequis'opposelascienceetlareligion. Doublecombat:lareligiontraqueralamagiesynonymed'hrsie,etlesscientistesprisdeprogrs laridiculiseront. Lamagiesemblepremirevueplusprochedelasciencequedelareligionpourdeuxraisons: dunepart,ellepostuleuneunitdesloisdelanatureetprtendagirsurellegrcela connaissancedeceslois,cequilapparenteunescienceappliqueouunetechnique;dautre part,elleestlefaitdindividusmarginaux,considrscommegniauxoucommemalfaisants,et nondecollectifsserunissantautourdunculte,etcestpourquoilapprentisorcieradavantage tunefiguredusavantdesoriginesqueduprtre.Maislamagieestprochedelareligionence quelleinvoquedesentitsnonvisiblesdontellepostulelactionefficacedanslemondesensible; encela,elleparticipeencoredunmodedepensereligieux,elleutilisedesconceptionsreligieuses pouragirsurlemonde.Lamagieseraitdonclannoncedel asciencedansdessocitsreligieuses etlapersistancedelareligiondansdessocitsscientifiques. DansdeuxromansLavorgineetCanaima apratiquedelamagieestrailleparlesnarrateurs; l ellenefonctionnepasdansl'universquilaproduit,danslasocietdesautochtones;parcontreelle
1.Commentexistelamagiedanslesromans? cequ'elleest
cequ'ellen'estpas unerelationentrelesindividus unepratiquetherapeutique unevolontdetrouverunsensl'existence,encrantdesrapportsentredeschanesdecausalit sparesdanslediscoursscientifique,unerponseauxproblmesquelascienceaabandonn l'quivalentdessystmesdeparent 2.Lamagiedansl'universindien identifiecommeabsencederationaliteelleseraitmaintenantapprhendecommel'autrefacedes rapportsdeparent.Viveirosdecastrofaitremarquerquel'tudedumondeindiensepolarise toujourssurlemmeaxe:universmagique/systmedelaparent,lesdeuxaspectssemblant irrductibles.
Maisquelledfinitionpeutondonnerdumagiquehorsl'exclusionmprisanterationalite/pense magique? Quelrlejouelamagiedanslemythe?danslasocit,?quellessontsesformes? 3;lamagiedansl'universmoyengeuxespagnolexportenAmrique Cettemagiesediffrenciepeudelaconceptionquepouvaientenavoirlesespagnolsqui dbarqurentetconquirentcespays;mlangedemerveilleuxchevaleresque,desorcellerie moyengeuse,desatanisme,lamagieestunelementhypostasi.Ellesembletreunattraitpour l'altritmaisenfait,enconstituesurtoutlarduction.Parcequ'ilestbond'xagerersonimportance etd'vacuerlarationalitquiorganiseenprofondeurlesrcitsetlespratiquesindignes. Lamagieserautilisedanscesromanscommeunevaleurdoubletranchant:attirantecommel'est lemal,oulepech.Lamagiequis'exprimeestellediffrentedelamagieeuropenne?Constituet elleunesynthsedecettedernireetdelaformequ'elleprendenterreamricaiene?Trouvonsnous pluttunesuperposition? Dansquellemesurel'imagedecettemagieestelledessineparlareprsentationdel'gliseetde l'inquisition,qu'ils'agissedecelledumoyenageoudel'espagnole?LesAsturies,etl'Extremadure ontfournisdescontingentstrsimportantsdeConquistadors.Ils'agitdepeuplesagrairesquiont gardtrslongtempsunfondanimiste,prsentdanslescontes,lesritesetfte;sils'agitd'une culturequivavitedevenirsouterrainne,enparticulieravecledveloppementdel'inquisition.La Conqutevatellepermettrecefondanciendesurvivre,deseperptrer? auprixdequellestransformations?