lЫd!« qBH!

W¹dE½Ë œU(ù«
rOEF!« —U−H½ô«
 π± oU)« œułËË ¡U¹eOH«

rOEF!« —U−H½ô« W¹dE½Ë œU(ù«

¡U?¹eO?H « Âb?I q?³ ‡ b?L²?Ž« Y¹b?(« œU(ù« Ê≈ Y?׳? « «c¼ W?bI? w" U?MK?
Ê√ sJL*« s XKF?ł w² « …b*« ‰uÞË …œU*« WO “√ UL¼ 5²MŁ« 5?ðuŽœ vKŽ ‡ W¦¹b(«
ÆU¼bNA½ w² «  UMzUJ « Ác¼ ‡ W"œUB*« i×0 ‡ UNM ÊuJ²¹
5²K « 5?²OÝUÝ_« 5²−(« 5?ðU¼ XKDÐQ" rO?EF « —U−H½ô« W¹d?E½  ¡Uł rŁ
ÊUe « p – w?" U0 ‡ ÊuJ « «c¼ Ê√ wC?²Ið UN½≈ –≈ ªY¹b?(« œU(ù« ULNOK?Ž bL²Ž«
ÆWIKD W¹«bÐ t ‡ ÊUJ*«Ë
…œU*« —uNþ jI" fO q¦1 rOEF « —U?−H½ô« Ê√ ÊËbI²F¹ 5O½uJ « ¡ULKF « Ê≈ò
r? ÊuJ? « Ê≈ ÆÎUC?¹√ ÊUJ?*«Ë ÊUe? « oK?š q?Ð ¨ÎUI?ÐUÝ œu?łu ⁄«d?" s W?UD? «Ë
Æ ©±®å‚uK<« r UF « s ¡eł UL¼ ÊUJ*«Ë ÊUe « Ê≈ qÐ ÆÊUJË ÊU“ w" oKa¹
d?BF? « sðu?O½® ‡?Ð rN?CF?Ð ÁUŽœ Íc? « ©ZM?du¼ s?HO?²Ý® o?"«u¹ p? – vK?ŽË
√bÐ t?½QÐ ‰uI? « u¼ rO?EF « —U?−H½ö? rN" ¡u?Ý rEŽ√ Ê≈ò ∫‰U? YOŠ ª©Y?¹b(«
w?² « U?¼b?ŠË w¼ …œU?*« s?Jð r? Æ¡U?CH? « ¡öš s? U? ÊUJ? w?" …œU*« s? W?K²?d
vM?F*U³" Ê–≈Ë ªU?IKš ÎUC?¹√ ÊUJ*«Ë ÊUe? « Ê≈ qÐ ¨rOE?F « —U−H?½ô« ¡UMŁ√ XI?Kš
Æ©≤®åW¹«bÐ ÎUC¹√ ÊUeKK" ¨W¹«bÐ ÊUJLK Ê≈ ›tÐ ‰UI¹ Íc «¤

Ʊ≤≥’ ¨ÊuJ « rOLBð ©±®

“Cosmologists believe that the big bang represents not just the appearance of matter
and energy in a preexisting void, but the creation of space and time too. The universe
was not created in space and time; space and time are part of the created universe”.
Davies, cosmic, p.123.
Æ ¥∂ ’ ¨u “uÐ ¨ÊuJ « ©≤®
“The biggest misunderstanding about the big bang is that it began as a lump of mat-
ter somewhere in the void of space. It was not Just matter that was created during the
big bang. It was space and time that were created. So in the sense that time has be-
ginning, space also has a beginning.” Boslouh, Universe, p.64.
 rOEF« —U−H½ô« W¹dE½Ë œU(ù« π≤

w²? « WU?D « s? WL?OE?F « W?OL?J « pK?ð Ê√ ÎUC?¹√ wC?²I?¹ rO?EF? « —U−?H½ô«Ë
nO?d ‰u×?²ðË qŽU?H²?² UN?OH?J¹ U X?u « s? b& r —U?−H?½ô« p – dŁ≈ X?I¦?³½«
UNOKŽ ÊUd qÐ ¨tMJq½ Íc « ÊuJ « «c¼ ‡ W"œUB*« i×0 ‡ UNM Ê]uJ²¹ v²Š  ¡Uý
U?NM? Êu?J?²ð v?²?Š WÐu?q?×? WŽd?q?ÐË ¨WM?O?F W?I?¹d?DÐ W?¹«b?³ « c?M? „d?ײ?ð Ê√
iF?Ð ‰¡Uq?²¹ «c?N ªW?¹dA³? « …UO?(«Ë „ö"_«Ë Âu?−M «Ë W?Oq?LA? «  UŽu?L:«
œbL?² « s? Ãd(« ‰bF?*« p – »—UI?¹ U0 Êu?J « √bÐ «–U?*ò ∫5³?−F²? 5OzU?¹eO?H «
v ≈ œbL?² « w" dL²q?ð w² « ÖULM «Ë ÷u?I²²" œuFð w?² « ÖULM « 5Ð ‚d?H¹ Íc «
U0 …œbL² ‡ WMÝ Êu?OKÐ ·ô¬ …dAŽ bFÐ Í√ ‡ «c¼ UMu¹ v ≈ qE?ð UN½√ YO×Ð ªbÐ_«
rO?EF « —U−?H½ô« s …b?Š«Ë WO½UŁ b?FÐ œbL²? « ‰bF Ê√ u? øÃd(« ‰bF*« »—U?I¹
÷]uI?²" ÊuJ « œU?F ¨¡eł Êu?OK Êu?OK n √ W?zU s b?Š«Ë ¡e−Ð u Ë q?√ ÊUd
Æ ©±®åw U(« tL−Š v ≈ qB¹ Ê√ q³
¨o U)« œułuÐ ÊU1ù« WOCI W³qM? UÐ Èdš√ …eO ‡ X×~ Ê≈ ‡ W¹dEM « ÁcN Ë
ÊU?d bI? Æb?¹b×?²? «Ë Õu{u? « W?¹Už w?" W?O½u?J? « W œ_«  U?b?I q?F?& UN?½√ –≈
œułË v?KŽ q? b¹ 5?Š ‡ rN?M d?O¦?d ‰«“ UË ‡ Êu?OÐd?G « Êu?Oðu?¼ö «Ë W?HÝö?H «
UL?d ¨WC?Už WU?Ž WI¹d?DÐ r? UF « Ë√ Êu?J « s?Ž Àbײ?¹ ÊuJ « œu?łuÐ o? U)«
5OJKH « ¡U¹eOH « ¡ULKŽ sJ ÆUNqH½ WI¹dD UÐ tI Uš vKŽ t² ôœ tłË sŽ Àbײ¹
«c¼ …œU u¼ œb× ¡wý v ≈ Êü« ÊËdOA¹ ‡ 5Oðu¼ö «Ë WHÝöH « s rNF³ð sË ‡
b?F¹ r?K" Ær?−Š d?G~√ w?" WŽu?L−? ‡ ÊUJ?Ë ÊU“ s? UN?Ð oK?F²?¹ UË ‡ Êu?J «

Ʊ≤≤≤ ‡ ±≤±±’ ¨ZMdu¼ ¨ÊUe « a¹—Uð ©±®

“Why did the universe start out with so nearly the critical rate of expansion that sep-
arates models that recollapse from those that go on expanding forever, so that even
now, ten thousand million years later, it is still expanding at nearly the critical rate?
If the rate of expansion one second after the big bang had been smaller by even one
part in hundred thousand million, The universe would have recollapsed before it ever
reached its present size”. Hawking, Time, p.121-122.
 π≥ oU)« œułËË ¡U¹eOH«

‰«Rq? «ËÆ…œb;« …œU*« Ác¼ s?Ž U/≈Ë WC?Už ôË WUŽ W?HBÐ r? UF « sŽ ‰«R?q «
r Ê√ bFÐ U?NŁËbŠ WOHOd s?Ž ¨UNIKš sŽ ‰«RÝ t?½≈ ∫Ϋœb×Ë ÎUD³CM? —U~ ÎUC¹√
ÆÎU¾Oý sJð
ÆWŁœUŠ qÐ WO “√ XqO ‡ W¹dEM « Ác¼ Vq×Ð ‡ …œU*« Ê≈
øÊ–≈  ¡Uł s¹√ s
ÆUNIKš Íc « u¼ ‡ v UFð ‡ tK « Ê≈ ‰UI¹ Ê√ U≈
ÆÂbF « s  ¡Uł qÐ ¡wý UNIKa¹ r t½≈ ‰UI¹ Ë√
ÆUNqH½ XIKš w² « w¼ UN½≈ ‰UI¹ Ë√
ÆwIOI(« o U)« dOž ÎUI Uš UN Ê≈ ‰UI¹ Ë√
Æ5OzU¹eOH « iFÐ ‰U «c¼ s qJÐË
∫ÎUŽ—– W¹dEM"UÐ rNCFÐ ‚U{
ÊËe¾?LA¹ s?¹b×?K*« 5O?zU¹eO?H « i?FÐ XK?Fł w²? « w¼ W¹d?EM?K U¹«e?*« Ác¼
ÂuI¹ Íc « ÍœU(ù« wHqKH « ”UÝ_« ÷=uIð UN½_ `Bð r u Ê√ ÊËœu¹Ë ¨UNM
ÆwFO³D « rKFK r¼—^uBð tOKŽ
r‡?‡¼—uF?ý vKŽ ÎU?IKF? ©ÊuOJ?KH «Ë o U?)«® tÐU²?d W¹«bÐ w?" ‡ ©Ëd²ÝU?ł® ‰U
wLKF « qIF « Áca²¹ Íc « nu*« vK?Ž ÎUHOD Ϋb¼UA rNKF" œËœ— w" Ê≈ò ∫ ‡ «c‡¼
rK?F « tM?Ž nAJ?¹ ‡ qO œ ÁU?& ‡ WO?Žu{u*« W?¹Už w" Êu?J¹ Ê√ ÷d²?H¹ qI?Ž u¼Ë ‡
r UF « Ê√ «c¼ s‡ 5³²¹ ªUM²MN w‡" U¼b‡?I²F½ w² «  «bI²FLK ÎUœUB ÊuJ¹ tqH½
¨oOC? « UMÐU²?M¹ ÆqO b « l? tð«bI²?F ÂbDBð 5?Š UM qd ·dB?²¹ ULd ·d?B²¹
Æ©±®åUN vMF ô  «—U³FÐ tOHa½ Ë√ ¨Â«b~ s p UM¼ fO ÊQÐ wŽ]b½Ë

Ʊ∂ ‡ ±µ ’ ¨Ëd²ÝUł ¨ÊuJOKH «Ë o U)« ©±®

“Their reaction provides an interesting demonstration of the response of the scientif-
ic mind-supposedly a very objective mind-when evidence uncovered by science it=
 rOEF« —U−H½ô« W¹dE½Ë œU(ù« π¥

bI? ò ∫©s¹U²?AM¹≈® sŽ ‰U?I" p – v?KŽ UN?Ð bNA?²qO? rN «u√ i?FÐ qI?½ rŁ

»UDš w" ÆW?¹«bÐ ÊuJK Ê√ UN“ô Ê_ ªt−?Žeð d−HM¹ Íc « ÊuJ? « …dJ" X½Ud
Ác?¼ œb??L?²? Êu??d W? Q?q? Ê≈ò ∫‰u??I?¹ s?¹U??²?A?M??¹≈ V?²?d ÆÆÆ©d?²??Ý Íœ® v? ≈
…dJ?" Ê√ sþ√ ÆW?O{U?¹—  ôœUF W?AU?M w?" W³¹d?ž WO?HÞU?Ž WG Ác?¼ÆåwM?IK?Ið
Æ ©±®åWOðu¼ö « UN“«u V³qÐ s¹U²AM¹≈ XIK√ ÊUe « w" W¹«b³ «
rŁ Æ©≤®åtM? e¾L?ý√ U2 ©Êu?J «® W¹«b?Ð …dJ" Ê≈ò ∫t? u ©Êu?²$œ≈®sŽ q?I½Ë
œËœ— «e?Ž rŁ ¨W?KŁU?2 Îô«u√ ¡ôR?¼ s …d?Ný q?√ s¹d?š¬ WF?O³?Þ ¡UL?KŽ s?Ž qI?½
sJ1 ô WO?FO³Þ …d¼Uþ œu?łuÐ ‰uI « ÊuGO?q²q¹ ô rN½√ v ≈ Ác?¼ WOHÞUF « r?NKF"
Æ©≥®U¼dOqHð
p –Ë Æ‚œ√ töd ÊUJ åÎUOFO³Þ ΫdOqHð U¼dOqHð sJ1 ôò ∫‰U ©Ëd²ÝUł® Ê√ u
w² « W¹œU?(ù« WHqKH « b?{ u¼ U/≈Ë ¨dOqH?ð u¼ U0 dOqH?² « b{ fO tK? UÐ sR*« Ê_
wLKŽ ôË w½öI?Ž dOqHð s p UM¼ fO? p c t½√Ë ¨tqHMÐ n²J r?Ó UÓF « ÊQÐ wŽ]bð
ÁcN s¹bI?²F*« ¡ULKF « s ΫdO?¦d Ê≈ ÆWOFO³D « »U?³Ý_« vKŽ vM³¹ ΫdOq?Hð ô≈ Ád¼«uE
sR?¹ UbM?Ž v²Š t?½S" p c? Ë ªrN²?¹dŠ s b×?¹ o Uš —^u?Bð sŽ ÊËd?HM¹ W?HqK?H «
t Sd ÎU?N ≈ t½Ëb¹d¹ ¨WF?O³D « dOÝ w?" qšb²¹ ô ÎUI? Uš t½Ëb¹d¹ rN?½S" ªo U)UÐ rN?CFÐ
rŁ o?K)« √b?Ð ¨‰Ë√ „d×? œd−? u¼ Íc? « t ù« Ë√ ¨œułu? « l b?ײ?*« ©s¹U?²A?M¹≈®
ÆÁU¹≈ UNŽœË√ w² « WOFO³D « 5½«uI « vC²I0 dOq¹ t½QýË tddð

= self leads to conflict with the articles of faith in our profession, It turns out that the
scientist behaves the way the rest of us do when our beliefs are in conflict with the
evidence. We become irritated, we pretend the conflict does not exist, or we paper it
over with meaningless phrasis”. God, p.15-16.
Æ≤π ’ ¨oÐUq « —bB*« ©±®
“He was disturbed by the idea of a universe that blows up, because it implied that the
world had a beginning. In a letter to De Sitter... Einstein wrote: “This circumstance
of an expanding universe irritates me”. This is curiously emotional language for
adiscussion of some mathematical formulas. I suppose that the idea of a beginning in
time annoyed Eindtein because of its theological implications”. God, p.29.
Ʊ≤≥ ‡ ±≤≤ ’ ¨oÐUq « —bB*« ©≥ ¨≤®
 πµ oU)« œułËË ¡U¹eOH«

b¼«uA « v U²ð w² « w¼ W¹dEM « ÁcN" ªÎU¾Oý l«u « s dOG¹ ô “«e¾Lýô« sJ

p c Ë ¨«c¼ w" UNO?½«bð W¹dE½ s p UM¼ fO Ë ¨UNb~ ‰U?L²Š« ÍuI² Âu¹ qd
Æ…–Uý WK UN Êu{—UF*« `³~√
∫o"U)« œułË vKŽ UN²"ôbÐ ÊËdš¬ ·d²Ž«Ë
Æo U)« œułuÐ ‰uI « s ’UM ö" W¹dEM « X×~ «–≈ t½≈ ‰U s rNML"
X?½Ud W?UD? «Ë …œU*« Ê√ ÷«d?²"ô ”U?Ý√ s p? UM?¼ fO? ò ∫©dJ?ðË® ‰uI?¹
sŽ WE?×K « pKð e?O1 Ê√ sJ1 ÊUd Íc? « U –≈ qFH « v? ≈ …Q−"  dOŁ√ r?Ł …œułu
s? oK?)« ÷d?²H?½ Ê√ «c?¼ s j?qÐ_« ÆÆÆø‰“_« w?" Èd?š_«  UE?×?K « q?d
Æ©±®åi;« ÂbF « s WFO³D « Ê=uJÔð WON ù« …œ«—ù« ‡ ÂbF «
sJ ¨rFM" ¨WON ≈ …œ«—SÐ ô≈ ÊuJ²ð Ê√ s?J1 ô WFO³D « ÊQÐ ‰uI « ÂeK¹ t½√ U√
t ù« p – Ê√ UM{d²?"« «–≈ ô≈ ¨i;« ÂbF « s UNM¹uJð Êu?J¹ Ê√ «c¼ s ÂeK¹ ô
Íc « Ê≈ qÐ Æ“öÐ fO «c?¼ sJ ¨tÝ—b½Ë Áb¼UA½ Íc « «c¼ UM?½ud ô≈ oKa¹ r
Æ«c¼ UM½ud œułu U¼œułË w" WIÐUÝ  UuKa ‡ v UFð ‡ tK Ê√ rKq*« ÁbI²F¹
U√ò ∫©s?K® ‰u?I?¹ Æo U?)« œu?łË …—ËdC?Ð 5?KzU?I? « sŽ U?M?KI?½ w?" wC?/
sJ ¨∆—U?IK WdËd² t?²"U{≈ dQ" ¨œb?L² « ‚UD½ w?" ÊuJ « …QAM ‰Ë_« V?³q «
Æ©≤®åv UFð tÐ ô≈ qL²Jð ô …—uB «

Ʊ≤≤’ ¨ÊuOJKH «Ë o U)« ¨Ëd²ÝUł ©±®

“There is no ground fir supposing that matter and energy existed before and was sud-
denly galvanized into action. For what could distinguish that moment from all other
moments in eternity? ... It is simpler to postulate creation ex nihili, Divine will con-
stituting nature from nothingnes”. Jastro, Universe, p.122.
Ʊ≤≤’ ¨Ëd²ÝUł ¨t ù« ©≤®
“As to the first cause of the universe in the context of expansion, that is left to the
reader to insert, but our picture is incomplete without Him”. Jastro, God, p.122.
 rOEF« —U−H½ô« W¹dE½Ë œU(ù« π∂

∫‰uI?¹ o U?)« œułu?Ð sR d?Ož t?½√ tðUÐU?²d s? Ëb³?¹ Íc « ©ZM?du¼® v?²Š
ÊUd «–≈ Ϋb?ł WIzU" W?¹UMF?Ð  dO²?š« b X½Ud Êu?‡JK? v Ë_« W¹«b?³ « Ê√ vMF?¹ «c¼ò
s* t?½≈ ÆÊUe? « W¹«b?Ð cM ÎU?×O?×~ ÊU?d b rO?EF? « —U−?H½ö s?šUq? « ÖuL?M «
p – sŽ ‰u?I½ ÊQÐ ô≈  «c UÐ WI?¹dD « ÁcNÐ ÊuJ? « √bÐ «–U* dqH½ Ê√ Ϋb?ł VFB «
Æ ©±®åUM U¦√ s ÎUð«Ë– oKa¹ Ê√ b¹d¹ ÊUd o U) ÎöF" ÊUd
Æo"Uš dOGÐ oKš qÐ ∫s¹b×K*« iFÐ ‰U$Ë
W?¹dE?M « w?¼ q?³ U?NO? ≈ U?½dý√ w?² « ©X?ÐU?¦ « ‰U?(« Ë– ÊuJ? «® W?¹dE?½ X½U?d
ÊdI? « «c¼ s? fU?)« bI?F « w?" ÊuJ? « q~√ ¡U?LK?ŽË 5O?zU¹e?OH? « 5Ð W?FzU?A «
WIOI(« sJ? Æw “√ ÊuJ « ÊQÐ ‰uIð w² «  U¹dEM? « ÈbŠ≈ Ác¼ X½UdË ¨ÍœöO*«
‰«eð U? t«dł√ Ê√ Í√ ¨d?L²q œb?9 w" ÊuJ? « «c¼ Ê√ …b¼U?A*« UNO?KŽ X œ w?² «
sJ1 ÊUd UL" ‰“_« cM UN UŠ «c¼ ÊUd «–≈ s?J Ë ¨iFÐ sŽ UNCFРΫbF²³ Íd&
øœbL² « «c¼ l W²ÐUŁ W"U¦J « XKþ nOJ?" ªÂuO « UNOKŽ w¼ w² « W"U¦J UÐ ÊuJð Ê√
ø bŽU³ð w² « pKð q× qײ …b¹b'« …œU*« wðQð s¹√ sË
UN½≈ ‡ W?¹dEM « Ác¼ «u?žU~ s¹c « WŁö?¦ « ¡ULKF? « bŠ√ u¼Ë ‡ ©q¹u¼ b?¹d"® ‰U
U 5?łË—bO¼  «—– ‡ ÂbF? « s ‡  dNþ  «d?− X³?¼– ULKd ¨Âb?F « s oK?að
W¹dE?M « ÁcNÐ ÆX³?¼– w² « pKð q?× qײ? Èdš√  «d− UN?M Ê]uJ²¹ Ê√ Y?³Kð
‰U(« Ë– Êu?J «® W?¹dE?½ »U×?~√ ŸUD?²Ý« ©d?L²q?*« oK?)«® W¹d?EM?Ð v]L?qð w?² «
ÆÁœb9 —«dL²Ý«Ë ÊuJ « ‰UŠ  U³¦Ð ‰uI « 5Ð «uFL−¹ Ê√ ©XÐU¦ «

Ʊ≤∑’ ¨ZMdu¼ ¨ÊUe « a¹—Uð ©±®

“This means that the initial state of the univers must have been very carefully chosen
indeed if the hot big bang model was correct right back to the beginning of time. It
would be very difficult to explain why the universe should have begum in just this
way except as the act of a God who intended to create beings like us”. Hawking,
Time, p.127.
 π∑ oU)« œułËË ¡U¹eOH«

wðQð s¹√ s ∫«c¼ u¼ dL²q*« oK)« sŽ W¼«bÐ WK¾Ý_« d¦d√ Ê≈ò ∫q¹u¼ ‰uI¹
XË w" ¨oKað UN?½≈ ‡ dNEð jI" UN½≈ ¨ÊUJ Í√ s wðQ?ð ô UN½≈ øWuK<« …œU*«
b Æb?łuð ÁbF?Ð XË w"Ë ¨…œU?*« UNM? ÊuJ?²ð w²? « …œbF²?*«  «—c « błu?ð ô U
WЫd?G —U³?²Ž« ô s‡?J ¨p c?d UN½Q?Ð ·d²Ž√ U½√Ë W?ЫdG « W?¹Už w" …d?J" Ác¼ Ëb?³ð
UNMŽ dO³F² « s?JL*« s «œ U Í√ ‡ WOKLŽ …dJ" X½Ud «–≈ wFO³?D « rKF « w" …dJH «
Æ©±®å…b¼UA*« l WI"«u² UN−zU²½ X«œ UË ¨WD³CM WGOBÐ
5OFO?³D « ¡ULKF? « s …dO¦d …dzU?Ł tOKŽ  —UŁ W¹dE?M « Ác¼ q¹u¼ Õd²?« UbMŽ
l VÝUM²¹ ô wM¹œ dOqHð ¡UOýú U¼dOqHð ÊQÐ t²¹dE½ «uH~ËË ¨ÂuKF « WHÝö"Ë
oK)« ÷«d²?"« sLC²ð W¹dE?M « Ác¼ò ∫©w$uЮ t U U? p – s ÆwFO³D? « rKF «
WOL?KF « WOL?²(« «d²Š« …œUF « w?" tOMF¹ Íc? UÐ «c¼ UË ÆÂbF? « s …œULK dL?²q*«
ÂuNH? t²IOI?Š w" u¼ ÂbF « s? ¡UOý_« ‚U¦³?½« ÂuNH Ê_ ªUN?O½UF lÝËQ?Ð v²Š
Æ ©≤®åÎUO{U¹— ÎöJý f³ Ô√ Ê≈Ë Íd×Ý Ë√ wM¹œ
W¹d?E½ X½Ud «–≈ t?½_ ¨©w$uЮ d?H¹ Èdš√ WO?LKŽ W?¹dE½ Í√ v ≈ Í—œ√ X?q
‰uIð rOEF « —U−H½ô« W¹dE½ ÊS" ªÂbF « s oKað  «—c « Ê≈ ‰uIð dL²q*« oK)«

Ʊ±≤ ’ ¨ÊuJ « WFO³Þ ©±®

“The most obvious question to ask about continuous creation is this: Where does the
created material come from? It does not come from anywhere. Material simply ap-
pears - it is created. At one time the various atoms composing the material do not ex-
ist, and at a later Time they do. This may seem a very strange idea and I agree that it
is, but in science if does not matter how strange an idea may seem so long as it
works-that is to say, so long as the idea can be expressed in a precise form and so
long as its consequences are in agreement with observation”. Nature’ p.112.
Æw$uÐ ¨WO³³q « ©≤®
“This theory involves the hypothesis of the continuous creation of matter ex nihilo.
And this is not precisely what is usually meant by respecting scientific determinism
even in its widest sense, for the concept of emergence out of nothing is characteristi-
cally theological or magical even of clothed in mathematical form”. Causality.
 rOEF« —U−H½ô« W¹dE½Ë œU(ù« π∏

ÊUd «–≈Ë ÆÂb?F UÐ ÎU?u³q? ÊUd Ë√ oK?š b ÊU?JË ÊU“ s? tO" U?0 tKd Êu?J « Ê≈
ÎU"uš UNO ≈ ]d" b ÁdO?ž ÊS" ªWOM¹b « UN²×z«d dL²q*« oK?)« W¹dE½ dJ½√ b ©w$uЮ
r UŽ® »U²d n R Èd?¹ °s¹b « sŽ UNM bFÐ√ U¼¬—Ë ¨rOEF « —U?−H½ô« W¹dE½ s
«c¼ Ê√Ë ¨ÂbF? « s ¡Uł r UŽ v ≈ ÎU?OFO³Þ ÍœRð —U?−H½ô« W¹dE½ Ê√ ©r? UF « qš«œ
‰U(« Í– Êu?J « W?¹dE?½ v ≈ t?Ðc−?¹ U d?¦d√ Ê≈ ‰u?I¹ ©Ãd?O³?M¹«Ë® q?Fł Íc? « u¼
sJ2 t³ý q?√ UNO" …—u~ UMODF?ð WO½Ue « W¹«b³ « …dJ?H U¼œUF³²ÝUÐ UN?½√ u¼ XÐU¦ «
Í– ÊuJ « W?¹dE½ Ê≈ò ∫t u? tMŽ qI?½ rŁ ÆÊuJ « o?K) W¹bO?KI² « W?OM¹b « …—u?B UÐ
w" —udc*« n~u? UÐ ÎUN³ý q_« UN½_ ªWO?ЖUł d¦d_« ‡ ÎUOHqK" ‡ w?¼ XÐU¦ « ‰U(«
Æ©±®å©¿®©…QAM «®
¨¡Uý U?  U¹d?EM «Ë ‰«u?_« s dO?a²?¹ Ê√ dJH? qdË r U?Ž qd o?Š s Ê≈
rK?FK? ÎU«d²?Š« ‡ tO?KŽ V?−¹ sJ? ¨ U½U?¹b « iF?Ð tO?Ž]bð U? dJM?¹ Ê√ tI?Š sË
ÈuN? « œd−0 —U²?a¹ Ê√ U√ ÆW?¹u U¼«d?¹ Z−Š vK?Ž Á—UO²?š« wM³?¹ Ê√ ‡ WO½öI?F «Ë
v ≈ uŽb¹ dQ?" p cÐ `¹dB² « s w?ײq¹ ô rŁ „«– Ë√ s¹b « «c¼ b{ W?O³BF «Ë
r UŽ qd Ê√ ÷d²H?ð w² « Wł–Uq « …dJH « pK?ð b¹b³ð w" bOH¹ tKF? sJ ÆV−F «
qdË Èu?¼ qd sŽ tq?H½ b¹d& w?" `K"√ b ¨w? U¦ ÊUq?½≈ u¼ WFO?³D « ¡UL?KŽ s
ÆWIOI(« sŽ t¦×Ð w" VBFð
rO?EF? « —U−?H½ô« W?¹dE?½ w" ©Ãd?O³M?¹«Ë® ‡ ‚d?ð r w?² « …d?JH? « Ê≈ ‰uI?½ rŁ
Ác¼ X?qO? √ ÆUN?O ≈ Q?' w² « X?ÐU¦? « ‰U(« Í– Êu?J « W?¹dE½ w?" UN?MO?FÐ …œu?łu
¨ÂbF? « s oKa?ð ÊuJ «  «—– s …—– q?d Ê≈ ¨UM¹√— UL?d ‰uIð w²? « w¼ W¹dE?M «
W¹d?E½ ‰u?Ið U?LdË .b?I « b?NF? « ‰uI¹ U?Ld ‰u?Ið ô U?N½≈ ¨r?F½ øW?¹«bÐ U?N Ê≈ Í√
t½_ ‰uI « «c¼ s ]d" U/≈ ©ÃdO³M¹«Ë® ÊUd «–≈ sJ ÆW¹«bÐ t tKd ÊuJ « Ê≈ —U−H½ô«
U0 ôË .b?I « b?NF? « tÐ ‰uI?¹ U0 ‰u?I¹ ô ‡ Âö?Ýù« u¼ ‡ dš¬ ÎU?M¹œ ÊS?" ªwM?¹œ ‰u
w" ¡w?ý qJ Ê√ l? t½√ ‡ ÈdMÝ U?Ld ‡ ‰uI?¹ qÐ ¨rO?EF « ‚U?¦³½ô« W¹d?E½ tÐ ‰u?Ið
ÆW¹«bÐ UN XqO  UuK<« WKqKÝ ÊS" ªW¹«bÐ ÊuJ «

Æ≤≤∂ ’ ¨ r UF « qš«œ r UŽ ©±®

ÆrN¹b¹√ 5Ð Íc « .bI « bNF « »U²d s ‰Ë_« qBH « v ≈ dOA¹ ©¿®
 ππ oU)« œułËË ¡U¹eOH«

vC ULO" «u{d²Ž« b ÂuKF « WHÝö"Ë WFO³D « ¡ULKŽ s ÊËb×K*« ÊUd «–≈Ë
Íb×?K ÊS" ªw?M¹b « ÊU?COH? « »«uÐ√ `²?Hð Ê√ W?OAš d?L²q?*« oK)« W?¹dE½ v?KŽ
œułu?Ð ‰uI? « sŽ p c?Ð «uMG?²q?O ÂbF? « s oK?)UÐ ‰u?I UÐ ÊË–u?K¹ rN?M Âu?O «
Ê√ ̓— «–S" Æ5? U(« w?" dÝU?)« u¼ Êu?J¹ Ê√ w?G³?M¹ s?¹b « ÊS?" tO?KŽË ªo? U)«
w" rKF « s fO ÂbF « s ¡UOý_« œułË Ê≈ qO ¨ÂbF « s oKaK Îö¹bÐ p UM¼
œułuÐ ‰uI « ô≈ q¹bÐ t sJ¹ r «–≈Ë Æd?×q «Ë s¹b «  U"«dš s u¼ U/≈Ë ¡wý
5Ð .bI « wÐdG « ¡«b?F « Ê√ v ≈ dOA¹ «c¼ qd °wLKŽË sJ?2 ¡wý t½≈ qO ¨o Uš
WIOI?(« s¹Q" ª5OÐdG « s¹d?JH*« s dO¦d ÊU?¼–√ w" gFAF¹ ‰«“ U s¹b? «Ë rKF «
øtKd «c¼ w"
s o?K)«® ‡?Ð ‰uI « Ÿu?Oý s r?žd U?Ð t½√ ÊuL?KF¹ ô ”U?M « s? ΫdO¦?d Ê≈ ‡‡ √
s ¡w?ý w" dO³?F² « «cN? œułË ô t½S?" ªWŁö¦ « ÊU?¹œ_« v ≈ 5³q?²M*« 5Ð ©Âb?F «
ÒoÒKÒš ÍÏc]Ä Òu̼ҧ˚ ∫‡ v UFð ‡ t u vKŽ ÎUIKF ‡ WOLOð sЫ ÂöÝù« aOý ‰uI¹ ÆrN³²d
∫ ‡‡ ›∑ ∫œu¼¤ ˝Ï¡UÒLÎÄ vÒKÒŽ ÌtÌýÎdÒŽ ÒÊUÒ!Ò§ ÔÂU]¹Ò√ ÏW]²ÏÝ wÏ* Ò÷ΗÒ_«Ò§ Ï «ÒuÒL]0Ä
ʬdI « ddc?¹ r Ë Æ…œU sË …b w" ÷—_«Ë  «u?Lq « oKš t½√ d?³š√ bI"ò
‰U UL?d ¨ÎU¾Oý sJ¹ r? Ê√ bFÐ ‚uK<« oK?š t½√ dd– qÐ ¨¡wý ô s ¡w?ý oKš
Æ ©±®åWHD½ s tIKš t½√ Á—U³š≈ l ›π ∫.d3¤ ˝UÚ¾ÎOÒý ÌpÒð ÎrÒ:Ò§ ÌqγÒ= sÏ3 Òp̲ÎIÒKÒš ÎbÒ=Ò§˚
sŽ ©s¹b «Ë ‚öš_« ·—UF? …dz«œ® ‰uIð ʬdI « sŽ WOLOð s?Ы t U U q¦0Ë
bdR?ð r ¡w?ý ô s o?K)« …bO?IŽ Ê≈ò ∫È—U?BM «Ë œu?NO? « bM?Ž WÝbI?*« V²?J «
Æ©≤®å”bI*« »U²J « s ÊUJ Í√ w" WŠ«d~
5MR*« 5Ð ©¡w‡ý ô s oK)«® ∫dO³F² l‡‡zUA « ‰ULF²Ýô« v²Š sJ Ë ‡‡ »

Æ≥∂ ‡ ≥µ ’ ¨ÈËU²H « ŸuL− ©±®

Æ≤≤ ’ ∫¥ à ¨s¹b «Ë ‚öš_« ·—UF …dz«œ ©≤®
“The doctrine of creation out of nothing -ex nihili- is nowhere expressly taught in
Holy Scripture”. Ethics, vol 4. p. 22
 rOEF« —U−H½ô« W¹dE½Ë œU(ù« ±∞∞

UNIKa¹ ‡ v UFð ‡ tK « Ê√® wMF¹ U/≈Ë ¨©i;« ÂbF « s oKaÔð ¡UOý_« Ê√® wMF¹ ô
ULMO?Ð ¨ÂbF « v ≈ UNI?Kš ËeF¹ ‰Ë_U" ª5uN?H*« 5Ð lÝUý ‚dH? «Ë Æ©ÂbF « s
Æ…—bË …œ«—≈ Í– w “√ o Uš v ≈ ÁËeF¹ w½U¦ «
ÎUu?NH? fO ©q?¹u¼® t?O ≈ UŽœ Íc? « vMF?*UÐ Âb?F « s o?K)« ÊS?" Ê–≈Ë ‡‡ Ã
ÊUCOH « »«uÐ_ `²" tO" sJ¹ r `~ u? Ë ¨s¹b « tÐ ‰uI¹ U iOI½ u¼ qÐ ¨ÎUOM¹œ
w½u?J « qO b? « Ê_ p – ªUN Íb?Ð√ ‚öž≈ qÐ ¨ÁËbI?²½« s¹c « r?¼uð ULd w?M¹b «
œułË W Uײ?Ý« vKŽ WOöÝù« t²GO?~ w" ÁUM¹√— ULd eJðd¹ U/≈ o? U)« œułË vKŽ
ÆÂbF « s  UŁb;«
Ê√ U ¡wA s?J1 q¼ ∫UM UI? s Y׳*« «c¼ t?Ð U½√bÐ Íc « UM «R?Ý v ≈ œuF½
øi;« ÂbF « s wðQ¹
5O?zU¹e?OH? « …dzU?Ł ‡ UM¹√— U?Ld ‡ t?OK?Ž  —UŁ sJ?2 p – Ê≈ ©q?¹u¼® ‰U? Ub?MŽ
©q¹u?¼® vK?Ž tÐ lM?ý U sJ? ¨t²?¹dE½ w?" ‰bF?¹ Ê_ dD{U?" ¨ÂuKF? « WH?Ýö"Ë
∫tÐU²d ‰Ë√ w" r¼bŠ√ ‰uI¹ Æ¡U¹eOH « ¡ULKŽ s dO¦J Îôu Êü« —U~
¨Vd«u‡‡d ôË Âu$ ô¨ÊUJ ôË ÊU“ ô ¨¡wý p UM¼ s‡J¹ r‡ W¹«b³ « w"ò
b?I? Æ⁄«dH? « s? ¡U?ł ¡wý q?d Æ U?½«u?OŠ ôË ”U?½√ ô ¨ U?³?½ ôË —ua?~ ô
¨ U?d—«uJ? « s W?½u?JË Î«b?ł WM?šU?Ý U“ö?ÐË ÊU?e «Ë ÊU?J*U?Ð W?¹«b³? « X½U?d
Æ ©±®åWIOb «  ULOq'« s U¼dOžË ¨ U½Ëd²J ù«Ë
qO×?²q¹ qÐ d?qF¹ ¨WC?UM² …dJ?" Àb× dO?ž s ¡wA « ÀËb?Š …dJ" Ê≈
¡wA « ÀbŠ√ Íc « u?¼ ÂbF « Ë√ ⁄«dH « Ê≈ XK «–≈ ÆWLO?I²q …—U³FÐ UNMŽ d?O³F² «

Æ≥’ ¨g²¹d" ¨…œU*« oKš ©±®

“In the beginning there was nothing, neither time nor space, neither stars nor planet,
neither rocks nor plants, neither animals nor humanbeings”. Fritzch, Creation, p.3.
å⁄«dH? « w" d?Nþ ¡w?ý qd ò X?½Ud …—U?³F? « Ê√ u ò ∫«c?¼ vK?Ž ÎUI?KF? »u−?× —u?²db? « ‰U
œułË wHMð ô …—U³Ž w?N" ÆwzU¹eOH « —uB²K ÎU³ÝUM?Ë ÎUMJ2 ‰uI « ÊUJ “came into the void”Æ
s¹c «Ë ¨ÊUe «Ë ÊU?J*« ÂbŽ vMF0 (void) Âba²qðË ¨ÂbF « s œu?łu « wŽbð ôË wł—Uš dŁR
Æå‰u³I u¼Ë ¨‰UŠ v ≈ ‰UŠ s œułu « ‰UI²½« ÊËbBI¹ (into) ∫u×M « «c¼ vKŽ …—U³F « Êu³²J¹
 ±∞± oU)« œułËË ¡U¹eOH«

À«bŠù« Ê_ ¨ÎUCUM² ÂöJ « ÊUd ¨ÿUH √ s p – tÐUý U Ë√ t³]³Ý Ë√ ÁbłË√ Ë√

Ê√ bÐ ô q?ŽUH «Ë ¨q?ŽUH «Ë ¨qŽU?" v ≈ ÃU²?% wN" ¨‰U?F"√ VO³?q² «Ë œU?−¹ù«Ë
øbłuÔ¹ Ë√ Àb×Ô¹ nOJ" ¨œułu « wH½ u¼ ÂbF « ¨Î«œułu ÎU¾Oý ÊuJ¹
¨Âb?F? « s? dN?þ ¡w?A? « Ê≈ ‰u?I?M?*« hM? « V?ŠU?~ ‰u?I?¹ UL?d X?K? «–≈Ë
‰uIMÝ U?M½_ ªULNöÞ≈ vKŽ Âb?F « Ë√ ⁄«dH « UMLN" «–≈ r?OI²q dOž ÎUC?¹√ ÂöJ U"
dN?þ rŁ ¨ÂbF? « w" Ë√ ⁄«dH? « w" ÎUO?Ha?²q ÊU?d dNþ Íc? « ¡wA « «c?¼ Ê≈ c¾M?OŠ
ÆÎUOHa²q sJ¹ r t½≈ XK p½QJ" ÂbF « w" ÎUOHa²q ÊUd t½≈ XK «–≈ sJ Ë ¨tM
ô≈ tM?Ž Àb×?²ð Ê√ lO?D²q?ð ôË ¨ÎöF?" Ë√ WH~ Âb?FK? X³¦?ð Ê√ lOD?²q?ð ô p½≈
tK Êu²³¦¹ ô s¹c « W =ËQ²*« …öž s‡‡‡ r‡‡‡Ž“ s‡‡‡* W]Mq « q‡‡‡¼√ ‰U p c Ë Æw‡‡HM UÐ
¨ Uu?K<U?Ð o U)« t?O³?Að s -——d?" rJ?½≈ rN? «u U ¨W?OÐU?−¹≈ WH?~ ‡ v U?Fð ‡
sJ1 ö" ¨ÂbŽ Âb?F « Ê≈ ÆtM -—d" U2 dý u¼Ë ¨ U?ËbF*UÐ tNO³Að w?" r²Fu"
ô≈ sJ?¹ r «–≈Ë Æ¡UHa?²Ýö ÎU?½UJ ôË ¨ÎUŁb?× ôË ¨Î«błu? ôË ÎU³³Ý Êu?J¹ Ê√
Æ—b ôË d−?Š ôË ÊUJ ôË ÊU“ b?łu¹ Ë√ Àb×¹ Ë√ dN?E¹ Ê√ sJ1 ö?" ÂbF «
sJð r? UN½√ vK?Ž lÞU qO? œ U¼œułË ÊS" ªÎöF?"  błË b ¡UO?ý_« Ác¼ Ê≈ U0Ë
Æi;« ÂbF UÐ Wu³q
Ê√ sJ?1 ö" ªÎU?ID?MË Îö?IŽ Îö?Oײ?q Ϋd?√ ÂbF? « s ¡w?A « œu?łË ÊUd «–≈
w" ÊQÐ U?MUN¹≈ ÊËb¹d¹ 5?OzU¹eOH « i?FÐ sJ ¨l«u « s? qO œ t²×~ v?KŽ ÂuI¹
∫©eH¹œ® ‰uI¹ ÆÂbF « s wðQð ¡UOý_« iFÐ Ê√ vKŽ ‰b¹ U rNLKŽ
s p? UM?¼ fO? ÆtKd o?Ka?K b?ÒŠu n?~Ë ‡ …d ‰Ë_ ‡ UM?JÚK?Ó0 ÊuJ?¹ bò
ÆÊuJ « UNÐ błË w² « W?OHOJ « WKCF s W³¼— d¦d√ ôË W U~√ b?ý√ WOLKŽ WKJA
b W?OLJ « ¡U?¹eOH « Ê√ Ëb?³¹ øÍuK?ÔŽ qF" dO?ž s «c¼ Àb×?¹ Ê√ sJL*« s? ÊUd√
Æå¡wý öÐ ¡wý vKŽ qB?% Ê√ lOD²qð s p½≈ò W1bI « WL]Kq?*« w" …dGŁ Xײ"
œułu « v? ≈ l"bM¹ Êu?d ¨åtqH½ o U?š ÊuJ «ò sŽ Âu?O « ÊuŁbײ?¹ 5OzU¹e?OH « Ê≈
 rOEF« —U−H½ô« W¹dE½Ë œU(ù« ±∞≤

 «–  öŽU?H²? « iFÐ w?" ÊUJ ô s? ÍËuM? « X% rO?q'« d?NE¹ U?Ld¨ÎUO?zUI?Kð
Xq?O Ë√ W×O?×~ W¹dE?M « Ác¼ qO?~UHð X?½Ud Ê≈ rN*« s? fO ÆWO? UF « WU?D «
Æ ©±®åtKd oKaK wLKŽ dOqHð —uBð Êü« sJL*« s t½√ rN*« U/≈Ë ¨W×O×BÐ
Ê√ nOd UM dqHð —U?³²ŽôUÐ …d¹bł WOzU¹eO" W¹dE½ p UM?¼ Ê√ UM¼ ©eH¹œ® U½d³a¹
ΫdO?qH?ð ¡wý ÀËb?Š dqH?ð wJ? p½≈ ‰u?I½Ë ÆÂb?F « s w?ðQð Ê√ s?J1 ¡U?Oý_«
u¼ Íc? « ¡wA U?Ð t²K?~ ÊUOÐ v?KŽ Ϋ—œU ‡ q?_« vKŽ ‡ ÊuJ?ð Ê√ wG³?MO" ¨ÎU?OzU¹e?O"
u¼ Àb;« p? – Ê≈ ‰uIð XM?d «–≈ sJ Ë ÆÁœułË dq?H¹ Íc « Ë√ ¨tŁËb?Š V³Ý
Ê≈ ø¡wýö? «Ë ¡wA? « 5Ð WK?~ b& Ê√ lO?D²?qð nO?d ÍdFý X?OK?" ¨å¡wý ôò
Ác¼ Ê_ ª¡wAÐ bO?H¹ s ÊUJ ô s dNEð w²? « W¹ËuM « X%  ULOq'UÐ q?O¦L² «
tM?Ž UMK?I½ UL?d ‡ Èd¹ »u‡?−× —u?²db? «Ë Æb‡F?Ð dqH?ð r UN?MJ …b?¼UA …d?¼Uþ
ÆÂbF « s ¡UOý_« —uNþ vKŽ ÎUOzU¹eO" ÎöO œ iNM¹ U «c¼ w" fO t½√ ‡ ÎUIÐUÝ
dFA?¹ t½√ s ržd? U³" ©Î«dH?~ WŽUq « Xœ U?bMŽ® »U²?d VŠU~ ©dK?Oð® U√
u‡¼ t?MJ ¨r‡‡O?EF « —U‡‡−?H½ô« W¹dE½ s 5?OzU¹eOH « Ëb?×K tÐ dFý Íc? « Ãd(UÐ

Æ∏ ’ ¨o U)« ©±®
“For the first time a unified description of all creation could be within our grasp. No
scientific problem is more fundamental or more daunting than the puzzle of how the
universe came into being. Could this have happened without any supernatural input?
Quantum mechanics seems to provide a loophole in the age-old assumption that
"you can't get something for nothing'. Physicists are now talking about 'the selfcreat-
ing universe': a cosmos that erupts into existence spontaneously, much as a subnucle-
ar particle pops out of nowhere in certain high energy processes. The question of
whether the details of this theory are right or wrong is not important. What matters is
that it is now possible to conceive of a scentific explanation of all creation”.God, p.8.
∫«c¼ vKŽ ÎUIKF »u−× —u²db « ‰U
“This, in any case is an event that occurs in space and time, within a domain bathed
in matter and radiation. "Nothing" is nowhere to be seen in this situation” .
(Âb‡‡F «) Ê≈ ¨WUD «Ë …œU*UÐ `"UÞ ‰U− w"Ë ¨ÊUJ*«Ë ÊUe « w" Àb% WF«Ë ‰UŠ qd vKŽ Ác¼ò
Æål{u « «c¼ w" t ÊUJ ô
 ±∞≥ oU)« œułËË ¡U¹eOH«

ÆUNq?HM UNI?Kš Ë√ ÂbF « s ¡U?Oý_« oKa?Ð ‰uI « ô≈ ÎUłda? tM b−¹ ô d?‡‡šü«
w{U?*« ÊUe « s? U X?Ë w" t½√ r?OEF? « —U−?H½ô« W¹d?E½ wC?²I?ðò ∫‰uI¹ u?N"
sJ ¨qO?BH²Ð UN"U?AJ²Ý« sJ1 W?I¹dDÐ p – bF?Ð œb9 t½≈ rŁ ¨…Q−" Êu?J « oKš
Ê√ sJ1 w?² « qzUÝu « s ÆÊU?“ ÊUd ôË ‡ Êud p UM?¼ sJ¹ r Xu « p? – q³
r t½QÐ wŽ]b½ Ê√ rOE?F « —U−H½ô« «c¼ UNÐ wðQ¹ w² « WLOEF? «  öJA*« UNÐ ÈœUH²½
Æ©±®åj Àb×¹
5³ð w²? « XÐU¦ « ‰U(« Í– ÊuJ « W?¹dE½ »U×~√ pKq ÊU?d «c¼ Ê√ dd– rŁ
ÊuJ? « ÊQÐ ‰uI? « ô≈ ÎUłda? ©dKO?ð® b−?¹ r øÊ–≈ Ãd<« U? ÆUN½ö?DÐ p – b?FÐ
dOž WÐuł√ X?Šd²« b t½√ tÐU²d W¹«b?Ð w" dd– bI" ¨o Uš dOž s?Ë ÂbŽ s oKš
dB?MŽ v?KŽ bL?²Fð W?Ðuł_« Ác?¼ Ê√Ë øÊuJ « √b?Ð nOd s?Ž ‰«Rq? « vKŽ W?“Uł
‰U‡‡L²Šô« W‡I?¹dDÐ Àb% Àœ«u(« Ê√ u¼ ¨WOLJ « UJO½UJO?*« d~UMŽ s Ϋbł rN
Ê√ o‡?‡(«Æ⁄«dH « s?‡‡ ÊËd²?J ≈ d‡‡?‡NE¹ Ê√ ‰U?L²Š« Îö¦? p UMN?" tOKŽË ªr?²(« ô
s?‡ o?Kš b?I ¨t?qH?½ ÊuJ? « —uN?þ UN?MO?Ð s …d?O¦?d  ôUL?²ŠU?Ð ¡wK? ⁄«d‡?‡H? «
Æt½Qd Ë√ ¨Âb‡‡F «
«u½U?d Ê≈ øÂbF? « Ë√ ⁄«dH? UÐ ‡ rN?O ≈ —U?ý√ s¹c « ¡U?LK?F «Ë ‡ ©d?KOð® w?MF?¹ «–U
÷«d²Ž« ö" ª»u?−× —u²db « t?O ≈ —Uý√ Íc Ud ÎUOŠö?D~« vMF UN?Ð ÊËbBI¹
∫‰Qq?MÝ c¾?MOŠ U?M½_ ª‰UJýù« q?×¹ s «c?¼ sJ ¨W?OID?M*« WO?ŠUM « s t?OKŽ U?M
Àbײ¹ ÊUd «–≈ rŁ ø⁄«dH « «c¼ w" X½Ud w² « WUD « Ë√ …œU*« Ác¼  ¡Uł s¹√ sË
u¼ t?½S" ¨töd ‚U?OÝ p – v?KŽ ‰b¹ UL?d ¨—U−H½ô« W?¹dE½ W?×~ ÷«d²"« v?KŽ
ÂbF? UÐ ÎUu?³q ÊUd Êu?J « Ê√ wC?²Ið U?N½≈ Êu uI?¹ W¹dE?M « ÁcN?Ð 5"—UF « d?zUÝË

Ʊ∞≥’ ¨dKOð Êuł ¨Î«dH~ WŽUq « Xœ UbMŽ ©±®

“The Bog Bang requires that at some time in the past the Universe was suddenly
created. After that it expanded in a manner that can be explored in detail. But before
that time there was no universe-and no time! One way to avoid the enormous diffi-
culties presented by the Big Bang is to deny it happened”.
 rOEF« —U−H½ô« W¹dE½Ë œU(ù« ±∞¥

Àbײ¹ ÊUd «–≈ U√ Æ⁄«dHÐ fO WIO?I(« w" u¼ Íc « ⁄«dH « «cNÐ fO Ë ¨h U)«
ÎöF?" dOB?¹ töd ÊS?" ªœułu « w?H½ u¼ Íc « ·Ëd?F*« ÍuG?K « ÁUM?F0 ÂbF? « sŽ
wðQ¹ Ê√ iU?M²*« ÂöJK v?½√Ë ÆÎUCUM² ÎU?öd `³B¹ tMJ? ¨WKJA*« q( ÎU?³ÝUM
°ø…dL¦Ð
⁄«d?H?? « u?¼ U?M??¼ ⁄«d?H? « Ê_ s??J?2 d?√ ⁄«d??H? « s? ÊËd??²?J? ù« —u??N?þ Ê≈
ÊËd²J? ù« —uNþ vKŽ i;« Âb?F « s ÊuJ « —u?Nþ ”UO sJ ¨w?ŠöD~ô«
Æ‚—UH « l ”UO u¼ ⁄«dHÐ WIOI(« w" u¼ fO ⁄«d" s
Ê√ ±π∑∞ ÂUŽ c?M k?Šu b? t½√ UM? ‰uI?O" W³?O−?F « …d?JH « Ác?¼ —dJ?¹ rŁ
¨Á—uBð V?FB¹ d√ «c¼ ÊQÐ ·d?²F¹Ë ¨©±®⁄«dH « »c?Ðcð ÊuJ¹ Ê√ sJ?1 ÊuJ «
UL?d ‡ ⁄«d‡‡H? U" ªW‡‡?O"U~ ¡UL?‡‡‡Ý w?" …Q−" dN?Eð dD*« s? …dDIÐ t?KO¦L?²Ð tŠdA?O"
w" ‡ sJL*« s ÊU?d «–≈ t½≈ò ∫‰uI¹ rŁ Æ¡U*« …dD u¼ ÊuJ «Ë ¨¡U?Lq « u¼ ‡ ‰uI¹
ÆåÊuJK sJ1 p cJ" ¨W"œUB*UÐ wH²a¹Ë dNE¹ Ê√ ¡Íe−K ‡ WOLJ « ¡U¹eOH «
Ë√ »cÐcð wI?OIŠ ⁄«d" w" ÊuJ¹ nO?d ÆqOײq¹ qÐ ¨Á—uB?ð VFB¹ ô t½≈
°øW¹œułu « ¡UOý_« tÐ n~uð U2 ÁdOž
…Q−"  dNþ UN½√ UM «bÐ Ê≈Ë ‡ ¡U*« …dD Ê≈ Æ‚—UH « l ”UO ¡U*« …dDIÐ ”UOI «Ë
W?I?ÐU?Ý »U³?ÝQ?ÐË ¡U?O?ý√ s? X½]u?J?ð U?N?½≈ ‰u?I½ Ê√ ô≈ p?K?/ ô ‡ W?O?"U?~ ¡UL?Ý w?"
ô t½≈ UMK? V³Ý dOGÐË ¨Âb‡?F « s‡‡ d‡?NE¹ ÎU¾Oý Ê√ UM? «bÐ ULKd UMd u? ô≈Ë ¨U¼œułu
…dD sŽ «c¼ ‰uI½ Ê√ UMFD²Ý« «–≈Ë ÆwFO³?Þ dOž ôË wFO³Þ rKŽ ÊUd U* ÎöF" t V³Ý
°øt U¦√Ë ©dKOð® wŽb¹ ULd i;« ÂbF UÐ ‚u³q Êud sŽ t uI½ Ê√ UM v½Q" ª¡U*«
Æt%H½ oKš Íc"« u¼ qÐ ∫rNCFÐ ‰U$Ë
bÐ ô ÎUI? Uš ¡wA « ÊuJ¹ w?J –≈ ªWCUM?² …dJ" tq?HM ¡wA « oK?š …dJ" Ê≈
qO×?²q*« s t½√ U0Ë Æœu?łu dOž ÊuJ¹ Ê√ b?Ð ô oKaÔ¹ wJ Ë ¨Î«œu?łu ÊuJ¹ Ê√
ÎUI? Uš Êu?J¹ Ê√ q?O×?²q?O" ªb?Š«Ë ʬ w" œu?łu d?OžË Ϋœu?łu ¡w?A « Êu?J¹ Ê√

Æ≥≥ ’ ¨oÐUq « lłd*« ©±®

 ±∞µ oU)« œułËË ¡U¹eOH«

UÎ ¾?Oý ÊQÐ ‰u?I «ò ∫UM? ‰uI¹ ©e?H¹œ® sJ? Æw Ë_« o?DM*« t?OC²?I¹ d√ «b?¼ ªtqH?M
WIÐUÝ t ‰u tMJ ¨ÍœUF « qłdK ÎUCUM² Ëb³¹ b tqHM ΫdOqHð sLC²¹ ÎUÝuq×
wN" WŁœUŠ qd Ê√ ©WOL?J « —UŁx Îö¼U−²® r=Kq¹ Ê√ ¡dLK sJ1 U?LMOÐ Æ¡U¹eOH « w"
WKqKqK «c¼ s Âe?K¹ ö" ¨Èdš√ WŁœUŠ vKŽ ›U¼œułË¤ dOqHð w" bL²FðË ¨WMJ2
qJý cšQð Ê√ s?J1 qÐ ¨o U)« bMŽ wN?²Mð Ê√ Ë√ ¨t W¹UN½ ô U v ≈ d?L²qð Ê√ Ác¼
Ê√ sJ1 ¨E1, E2, E3, E4 ∫rE?½ Ë√ ¡UO?ý√ Ë√ Àœ«uŠ WF?З√ Ê≈ ∫Îö¦ ªW?IK?G WI?KŠ
∫wðü« u×M « vKŽ iFÐ vKŽ UNCFРΫbL²F ÊuJð

E1

E4 E2

E3
©±®©¥∑ ’ ¨eH¹œ ¨o U)« »U²d sŽ®

sJ?ð r r?E½ Ë√ ¡U?Oý√ Ë√ Àœ«u?Š sŽ U?M¼ Àb×?²½ U?/≈ UM?½√ ddc?²M? ∫‰u√Ë
øbłuð Ê√ UN sJ1 nOJ" ª błË rŁ …œułu
ÎU³?³Ý ÊuJ?¹ Ê√ UNM? ¡wA s?J1 ö" ¨…b?Š«Ë WF"œ ÎUF?OLł d?NEð U?N½≈ UM?K «–≈
ÆÊUe UÐ UN uKF XbIð «–≈ ô≈ WKŽ ÊuJð ô WKF « Ê_ ªdšü

Æ¥∑’ ¨eH¹œ ¨o U)« ©±®

“The idea of a physical system containing an explanation of itself might seem para-
doxical to the layman but it is an idea that has some precedence in physics. While
one may concede, (ignoring quantum effects ) that every event is contingent, and de-
pends for its explanation on some other event, it need not follow that this series ei-
ther continues endlessly, or ends in God, It may be closed into a loop. For example,
four events, or objects, or systems, E1, E2, E3, E4, may have the following depen-
dence on each other” God, p.47.
 rOEF« —U−H½ô« W¹dE½Ë œU(ù« ±∞∂

ÎôË√ UNM d‡‡?NE¹ U œu‡‡‡łË WKŽ ÊS?" ªiFÐ q³ dNE¹ UNM ÎU?CFÐ Ê≈ UMK «–≈Ë
tOKŽË °øbFÐ dN?E¹ r u¼Ë nOd ªWKqKq « Ác¼ œ«d"√ s? ¡wý ÊuJ¹ Ê√ s‡J1 ô
Æ…œËbq ÊuJð Ê√ WIK×K sJ1 ö"
«–≈ UN?½_ ª©eH?¹œ® UN? b¹d¹ U?Ld …œËb?q WI?KŠ Êu?Jð Ê√ W?qKq?K s?J1 ôË
Áœu?łË w" ÎU?IÐU?Ý Í√ ¨d‡?š¬ œdH? ÎôuK?F?Ë WK?Ž UN?O" œd?" qd ÊU?d p c?d X½U?d
t½√ p –Ë ªÎöI?Ž qOײq d√ u?¼Ë ¨tð«– Xu « w" t ÎUIŠôË œd?H « „«– œułu
WKŽ U¼—ËbÐ Ác¼ X½UdË E3 œułË WKŽ Ác¼ X½UdË E2 œułË WKŽ w¼ E1X½Ud «–≈
¨E4 b?łuð v?²?Š b?łuð s? E1 ÊS?" …œËbq? W?I?K(« X?½U?d «–≈ sJ? Ë E4 œułË
Ë√ ¡U?Oý_« Ë√ Àœ«u?(« Ác?¼ s W?²?³ √ ¡w?ý Àb×?¹ s? t½≈ Í√ ªp?O? «Ëœ «cJ?¼Ë
øW Uײݫ d¦d√Ë Ác¼ s ⁄d"√ WIKŠ s X¹√— qN" ªrEM «
◊U?Зò ‡?Ð v?]L?q?ð w?²? « …d?J?H? U?Ð Âb??F? « s?  «—c? « ÀËb?Š ©d?K?O?ð® U?M? q?¦?1
Ê√ œUd t½√ w½U?*√ wz«Ë— rŽ“ v ≈ lłdð ‡ tq?H½ VðUJ « UNŠd?ý ULd ‡ w¼Ë Æ©±®å¡«c(«
°tqH½ l"d" vKŽ√ v ≈ ÎU¹u ÎUÐcł tz«cŠ ◊UЗ »cłË vM×½« t½√ ôu lIM²q w" jIq¹
wz«Ëd « tLŽ“ U Ê_ b'« c?šQ WBI « cšQ¹ dO³F² « «c¼ q?LF²q¹ s2 bŠ√ ô
W¹e?OK?$ù« WG?K « w?" qL?F²q?¹ `³?~√ åtz«c?Š ◊UÐd?Ðò dO³?Fð s?J ¨q?O×?²q? d√
‡ t U¦√Ë ‡ t½S" ©dKOð® U√ÆdOG UÐ W½UF²Ýô« ÂbŽË fHM « vKŽ œUL²Žô« vKŽ W ôbK
UN?Ð wðQð w?² « WI¹d?D « UN?Ð UM «Ëd?qHO b?'« cšQ U?N²O?"d×Ð …dJ?H « Ác¼ ÊËc?šQ¹
ÆÂbF « s  ULOq'«
v ≈ UN?qH½ »c& Ê√ lO?D²qð W~U?)«  ULOq'« Ác¼ ÊQ?dò ∫©dKOð® UM? ‰uI¹
s U?Nq?H½ o?Ka?² ©U?NMO?Ð w²? « ÈuI? « ‡ UN?² UŠ w?" ‡ w¼Ë® U?Nz«c?Š WD?ЗQÐ v?KŽ√
ÆåÂbF «
 b?łË b U?N½S?" ªÈu‡?‡ U?N?MO?Ð X½U?dË WO?KF?"  U?LO?qł p? UM?¼ X½U?d «–≈
…uI UÐ  U¾¹e?ł sŽ Àbײ¹ U/≈ VðUJ « ÊUd «–≈Ë ÆoKa?ð Ê_ ÃU²% ö" ¨XN²½«Ë
°øUNqH½ UNÐ oKað …u UNMOÐ ÊuJð nOJ" ª©œułu « ô ÊUJù« eOŠ w" Í√®

Æ¥∂ ’ ¨dKOð Êuł ¨Î«dH~ WŽUq « Xœ UbMŽ ©±®

 ±∞∑ oU)« œułËË ¡U¹eOH«

Âd²×? wLKŽ ©u?¹—UMOÝ® U?N½QÐ Ác¼ å¡«c?(« ◊UЗò …dJ" n?B¹ VðUJ? « sJ
°ÂbF « s Êud oK)
ÎUu pŽœË °¡öIŽ Âu s ÂöJ « «c¼ q?¦ —bB¹ nOd V−FO ÊUq½ù« Ê≈
”uN « «c¼ w" rNFË√ Íc? « sJ °øw{U¹d « r¼dJHÐ dÚF]A « Êu^I?A¹ rN½√ bI²FÔ¹
ÆÎUÐUÐ ÊU?1û `²H?ð WOLKŽ …—œU?Ð qJ rNö?ž≈ W ËU×Ë d?HJ « vKŽ r?¼—«d~≈ u¼
dEMÔ¹ Ê√ oײݫ U* 5OzU¹eOH? « ¡ULKF « ¡ôR¼ ‰U¦√ sŽ —œU~ ”uN « «c¼ Ê√ ôu Ë
ÆÂUL²¼« v½œ√ —UFÔ¹ Ë√ tOKŽ ]œdÔ¹ Ë√ tO"
ULO" Ϋbł ÊËdŁQ² 5OÐdG « 5OzU¹e?OH « s ΫdO¦d Ê≈ Y׳ « «c¼ —b~ w" XK
¡ôR?N? Ë Ær?¼œö?Ð W?H?Ýö?H?Ð ‡ W?O?M¹b? « ¡«—ü« U?L?O?Ý ôË ‡ ¡«—¬ s? t?M?Ž ÊËd?³?F?¹
lOA?ð 5Š UNMJ i?UM² «Ë –ËcA « W?¹Už w" ¡«—¬ rN¹dJ?HË p¾ Ë√ rN²?HÝöH Ë
s ÊuOzU¹e?OH U" ¨tqH½ ¡wA? « oKš …dJ" ¡«—ü« Ác¼ s ÆÍœUŽ d√ U?N½QdË Ëb³ð
…dJH? « Ác¼ «uKFł WH?Ýö" UNO ≈ rN?I³Ý qÐ ¨UNÐ ‰U? s ‰Ë√ «uqO ©eH?¹œ® ‰U¦√
s?¹dJ?H?*«Ë WH?Ýö?H « ¡ôR?¼ d?Ný√ s? Æo? U)« œu?łu? r¼—U?J?½≈ w" r?N?ðbL?Ž
r¼dOž Ád?AM¹ r ULd œU(ù« «ËdA?½ s¹c « qÐ ¨œU(ù« v ≈ 5Ž«b « q?Ð ¨s¹b×K*«
∫ÁœU(≈ m¹uqð w" ‰uI¹ «–U lLÝ« Æ©fd—U ‰—Ud® ‡ 5LKq*« ¡UMÐ√ 5Ð v²Š
vKŽ n?I¹ ô u¼Ë ¨tOb v?KŽ nË «–≈ ô≈ ÎöI²q? tqH½ bF¹ ô s?zUJ « Ê≈ò
d³?²F¹ d?š¬ qC?HÐ gO?F¹ Íc « ÊU?q½ù« ÆÁœu?łuÐ tq?HM ÎU?M¹b? ÊUd «–≈ ô≈ tO?b
jI" fO t ÎUM¹b XMd «–≈ ô≈ ÍdOž qC" vKŽ ÎUOKd bL²Ž√ ô wMMJ Ë ÆW UŽ tqH½
s wðUOŠ sJð r «–≈Ë ÆwðUOŠ —bB u¼ ÊUd «–≈ ¨ÎUC¹√ U¼œU−¹SÐ qÐ wðUOŠ ¡UI³Ð
…dJ" oK?)« …dJ" ÊS" p c Ë ªU?NMŽ ÎUł—Uš Ϋ—bB …—Ëd?C UÐ ‡ UN ÊS" U?½√ wIKš
ÊUq?½ù« —uB²¹ Ê√ l?OD²?q¹ ô wŽu « «c?¼ Ê≈ ¨ÂUF « wŽu? « s UN?Žö²« VF?B¹
¡wý qd l? iUM²?¹ «c¼ Ê_ ªULN?qH½√ WÞU?ÝuÐ s¹œułu? ULNH?~uÐ WFO?³D «Ë
‰U? U? 5?F?? œd?H? ‰u?I?ð Ê√ q?N?q? « s??ÆÆÆW?O?K?L?F? « …U?O?(« w??" ”u?q?×?
 rOEF« —U−H½ô« W¹dE½Ë œU(ù« ±∞∏

u¼Ë ‡ s¹dA?Ð 5Ð ‰UBðô« Z²½√ pOH?" ¨p√Ë pOÐ√ s  b Ë bI ∫f?O UD²Ý—√

ÎUC?¹√ s¹b ÊU?q½ù« Ê√ Ê–≈ `{«u? « s Ædš¬ Ϋd?AÐ ‡ ÍdA?³ « fM?−K “ô q?F"
V½U?ł vKŽ „dE?½ eddð ô√ wG?³MO?" Ê–≈Ë ¨wq(« wM?F*UÐ v²?Š ÊUq½û Áœu?łuÐ
øwÐ√ V$√ s?Ë ∫‰Qqð Ê_ „œuI¹ Íc « w?zUN½ö « qq?Kq² « V½Uł ‡ j?I" bŠ«Ë
W?¹dz«b? « Wdd?(« ÎU?C¹√ „—U?³²?Ž« w?" lC?ð Ê√ wG?³M?¹ q?Ð Æa ≈ øÍb?ł V$√ s?Ë
W?OK?LF?Ð tq?H½ ÊU?q½ù« —d?J¹ U?¼UC?²I?0 w²? «Ë qq?Kq?² « p? – w" ÎU?Oq?Š Wd—b?*«
ÁcN?Ð p ·d²?ŽQÝ ∫‰uI?²Ý pM?J ÆqŽU?H « u¼ ÎUL?z«œ ÊUq½ù« v?I³O?" ¨qÝUM?² «
¡«—u « v? ≈ qq?Kq?² « l?ÐUð√ Ê√ w?" wI?×Ð ÎU?C¹√ X?½√ w ·d?²ŽU?" W¹d?z«b « W?dd(«
Ê≈ ‰u√ ÊQÐ ô≈ p³Oł√ s Ë øUNKd WFO³D «Ë ‰Ë_« qłd « błË√ Íc « s ∫‰QÝQ"
ø‰«Rq? « «c¼ v? ≈ XK?~Ë nO?d pq?H½ ‰Q?Ý« Æb¹d& W?−O?²½ ¡U?ł tq?H½ p? «RÝ
t½_ t?OK?Ž œ—√ Ê√ lO?D²Ý√ ô n?u s? t=łÔË b? p «RÝ ÊU?d «–≈ U p?qH?½ ‰QÝ«
Æ ©±®åbOMŽ ‰«RÝ

Æ≥µ∑ ‡ ≥µ∂’ ¨…dJ³*«  UÐU²J « ©±®

“A being sees himself as independent only when he stands on his own feet, when he
owes his existence to himself. A man who lives by the grace of another regards him-
self as a dependent being. But I live completely by the grace of another if I owe him
not only the maintenance of my life, but also its creation, if he is the source of my
life. My life is necessarily grounded outside itself if it is not my own creation. The
creation is therefore an idea which is very hard to excise from the popular conscious-
ness. This consciousness is incapable of comprehending the self mediated being.
(Durchsichselbstsein) of nature and of man, since such a being contradicts all the
palpable evidence of practical life ... ... Now it is easy to say to a particular individu-
al what Aristotle said: You were begotten by your father and your mother which
means that in you the mating of tow human beings, a human species-act, produced
another human being. Clearly then, man also owes his existence to man in a physical
sense. Therefore you should not keep sight of the one aspect the infinite progression
which leads you on to the question: 'who begot my father, his grandfather, etc.? You
should also keep in mind the circular movement sensuously perceptible in that pro-
gression whereby man reproduces himself in the act of begetting and thus always =
 ±∞π oU)« œułËË ¡U¹eOH«

u?¼ ”U?Ý_« t?³?³?Ý Ê≈ ¨o?K?š ¡u?Ý t?M?J ÎU?O?½ö?I?Ž ÎU?H?u? f?O? œU?(ù« Ê≈
Ê√ ‰ËUŠ Ê≈Ë l?"«b « «cNÐ h?M « Ác¼ w" t?qH½ ©fd—U?® Õd~ bË ¨—U³?J²Ýô«
√b³¹ tMJ ¨U?NO" ¡«d ô WLN WIOIŠ d?¹dI²Ð √b³¹ t½≈ ÆWO½öIF « W?−(« »uŁ ÁuqJ¹
ÆUNOKŽ œdL²O qÐ U¼dIO ô UNÐ
«–≈ «–U sJ? Ë ¨tIKš Íc « u¼ Ád?Ož ÊUd «–≈ ÎöI²?q ÊuJ¹ ô szUJ? « Ê≈ rF½
t¹b−¹ «–U øÁdOG ÁœułuÐ s¹b ÊUq½ù« Ê√ w¼ UNMŽ ’UM ô w² « WIOI(« X½Ud
øÎö?I?²?q? t?½u?d r?¼Ë w?" g?O?F?¹ Ê√ t?¹b−?¹ «–U? ø W?I?O?I?(« Ác?¼ v?K?Ž œd?L?²? «
ÊUq?½ù« Êud s? u−?M¹ Ê√ «c?¼ ÚZÓKÚ−?]K « t?öd w?" lD²?q¹ r? tq?H½ ©f?d—U®Ë
s¹√ s? ÎôbÐ dš¬ ÎU?½Uq½≈ d?OG « «c?¼ qF?ł t½√ p U?M¼ U q?d ÆÁdOG? ÁœułuÐ s?¹b
5F*« œd‡?‡H « ÊU‡‡q½ù« Êud Y?OŠ s …bŠ«Ë W−O²M? « sJ øv UFð tK « t?½QÐ ·d²F¹
—uB²½ Ê√ U½b¹dO?" ÿUH _UÐ VFK¹ ©fd—U® sJ ÆÁdOž Ábłu?¹ qÐ tqH½ błu¹ ô
fO «c?¼Ë ÆUMqH?½√ błu½ dA³? « s×M" U?M U¦√ ÊËdš¬ ”U?½√ UM błu?*« ÊUd «–≈ t½√
ÊUd ULN t²KF" Íc « U½√ wM½√ wMF¹ ô ÍdOž ÊUq½≈ tKF" U ¡wý Êud Ê≈ Æ`O×BÐ
oKa¹ Íc? « Ê≈ UMKË ©fd—U® l U?M eMð u v²×" Æq?ŽUH « p – 5ÐË wMO?Ð t³A «
o?Ka?¹ Íc? « u¼ ÊU?q?½ù« Ê√ W²?³? √ wM?F¹ ô «c?¼ ÊS?" ªÊËdš¬ ”U?½√ r?¼ ÊUq?½ù«
s t ’UM ö" ¨ÁœU?−¹≈Ë tIKš vKŽ ÁdE½ dB «–≈ œd" ÊU?q½≈ qJ" Ê–≈Ë ªtqH½
‰öI?²Ýô« t?MŽ V¼– b?I" Ê–≈Ë ªÁd?Ož Áb?łË√ qÐ tq?H½ b?łu¹ r t?½QÐ ·«d?²Žô«
Æo(« tI Uš —UJ½≈ v ≈ tF"œ Íc «
v²?Š ÷«d²?"« ¡«—Ë ÎU{«d?²"« U?NF?ÐUð t?½√ Ác¼ ©f?d—U® W?−Š V?O−?Ž s Ê≈

= remains the subject. But you will reply: I grant you this circular movement, but
you must also grant me the right to this progress back to the question : Who begot
the first man and nature and nature in general? I can only answer your question is it
self a product of abstraction. Ask yourself how you arrived at that question. Ask
yourself whether your question does not arise from a standpoint to which I cannot re-
ply because it is a pervese one” .
 rOEF« —U−H½ô« W¹dE½Ë œU(ù« ±±∞

Îô«RÝ ‰Qq¹ tLBš qF−?¹ Ê√ v ≈ t²−Š tðœU bI ¨ÎUdUJ" UNM lD?²q¹ rK" t²IMš
ô≈ ÎU~öš lD²?q¹ r øUNKd WFO?³D «Ë ‰Ë_« qłd « oKš Íc « s? ∫u¼ ÎUŽËdA
‰Qqð U?bMŽ p½√ ©fd—U?® WÐUł≈ haK ø«–U?* ªÍœUMŽ ‰«RÝ ‰«Rq? « Ê≈ ‰uIÐ
dO?ž U½Ud «–≈ sJ? Ë ¨s¹œułu d?Ož UL?N{d²H?ð p½S" W?FO³D? «Ë ÊUq½ù« oK?š sŽ
ö" œułu dOž XMd «–≈Ë ¨WFO³ÞË ÊUq½≈ p½_ œułu dOž ÎUC¹√ X½Q" s¹œułu
t 5³¹ Y?O×Ð ¡Udc « s tL?Bš Ê√ ÷d²H¹ tMJ? ƉUqð Ê√ ôË dJHð Ê√ lO?D²qð
U?/≈Ë ¨UL?¼œu?łË ÂbŽ ÷d?²"√ Ê√ b?¹—√ ô w?M½≈ò ¨ŸËd?A? t «R?Ý Ê√ Èdš√ …d?
Æåa ≈ ÆÆÂUEF « s¹uJð sŽ ÎU*UŽ ‰QÝ√ b ULd ¨PA½ nOd ‰QÝ√
Æ o"U)« sŽ wMG¹ Àœ«u(« q%K%ð ∫rNCFÐ ‰U$Ë
w½U¦ « «c¼ V³ÝË ¨ÎUŁœUŠ dš¬ ÎU¾Oý ÀœU(« ¡wA « V³Ý ÊuJ¹ ô «–U* ∫«u U
¡UN²?½ô« v ≈ WłU(« s?Ž wMG²?q½ «cNÐË ªt? W¹UN½ ô U? v ≈ «cJ¼Ë ¨ÀœU?Š Y UŁ
øw “√ o Uš v ≈
∫‰uI¹ uN" ¨ÎöIŽ sJ2 d√ qqKq² « «c¼ Ê√ sE¹ ©eH¹œ® Ê√ Ëb³¹
WK?qK?q « ÊS?" ªd‡?q" b‡? WK?qK?q « œ«d?"√ s œd‡?‡" q?d « œ U ¨—U?B²?šUÐËò
œd" v? ≈ Áœułu?Ð ÎUM?¹b W?Kq?Kq? « w" œd" q?d «œ UË Æ d?q" b? ‡ «cN?Ð ‡ Êu‡?Jð
V³Ý sŽ ‰«R?q U"Ædq" b ÊuJ?¹ WOzUN½ö « WKq?Kq « œ«d"√ s œd" qd ÊS?" ªtK³
qš«œ w?" ÀœUŠ Ë√ ¡w?ý sŽ ‰«Rq? « sŽ n?K²a? wID?M l?{Ë t tK?d ÊuJ?K
Æ©±®åÊuJ «
q³ ‰U?I¹ Ê√ sJ1 ÊU?d ‡ tMO³M?Ý Íc « tH¹“ l ‡ Âö?J « «c¼ q¦? Ê≈ ÎôË√ ‰uI½

Æ≥∑’ ¨o U)« ©±®

“In short, so long as each individual member of the succession is explained then
(ipso facto) the succession is explained. And as every member of the chain owes its
existence to some preceding member or members, each member of the infinite chain
is explained. Asking for a cause of the whole universe has a different logical status
from asking for a cause of an object or event within the universe”. God, p.37.
 ±±± oU)« œułËË ¡U¹eOH«

ÊQÐ UN?F UML]KÝ «–≈ U?M½_ ªt ÊUJ ö" U?NÐ ‰uI « l U√ ¨r?OEF « —U−H?½ô« W¹dE½
 ôu‡‡‡KFË qK‡‡Ž W?O½UJ≈ s‡‡‡Ž Àbײ½ w‡‡LKŽ o‡‡‡Š ÍQ?³" ªWIKD W¹«bÐ ÊuJK
WKqKÝ œ«d?"√ s œd" qd œułË dOqHð s?J√ «–≈ t½≈ ÎUIŠ ∫‰u‡‡I½ rŁ °øU?N W¹UN½ ô
ÎUI?ŠË ¨qO?KFð v? ≈ p – bF?Ð ÃU²?×¹ ô WK?qKq? « œułË ÊS?" ªWŁœU(«  «œu?łu*«
ÆUNqH½ WKqKq « vKŽ o³DM¹ Ê√ ÂeK¹ WKqKq « œ«d"√ vKŽ o³DM¹ U qd U t½√ ÎUC¹√
w¼ ÃU?²% w² « W?KF « Ê√ ¨Í√d? « «cNÐ ÊuK?zUI « U?NMŽ qH?ž w² « W?KJA*« s?J
—UE?M « s Ϋd?O¦d Ê≈ ÆÎö?Ud ΫdO?qHð U?N u?KF t?½≈ ‰UI¹ U? d=qH?Ôð ô WKŽ v? ≈ UNq?H½
U v ≈ ¨ÀœUŠ tK³? ¨ÀœUŠ tK³ ÀœUŠ Í√ ‡ Àœ«u(« w" qqKq²? « 5Ð ÊuDKa¹
u¼ Íc? « wK?³I? « —ÚËÓb U?Ð v]L?qÔ¹ Íc? « qqK?q²? «Ë ‡ ÎöI?Ž sJ?2 u¼Ë ¨t? W¹U?N½ ô
¨©—uLÝUЮ q?¦ ¨5KqKq² « 5?Ð eOOL² « v ≈ «uM?D" Íc « v²ŠË ¨ÎöIŽ qO?ײq
Ê√ l¨‰Ë_« ŸuM « s‡ u‡¼  ôuKF*«Ë qK‡F « w" qqKq² « Ê√ rNMþ w" «ËRDš√
Æw½U¦ « ŸuM « s t½√ w¼ ‡ 5LKq*« s dEM « »U×~√ UNMO³¹ ULd ‡ WIOI(«
·dF½ wJ ©≤®ÆV³Ý ÀœUŠ qJ ©±®∫wK¹ U 5Ð Ê—Uò ∫©—uLÝUЮ ‰uI¹
«–≈ WÞUq?³Ð UM ‰uIð v? Ë_« ÆøXKBŠ nOd ∫·d?F½ Ê√ V−O" XF?Ë WŁœUŠ Ê√
UNMJ Æt"UA²d« U?MMJ1 «cNd V³Ý ÎULz«œ p UMN" ¨U WŁœU( V?³Ý W"dF w" r²³ž—
UM½≈ Æ»U³Ý_« sŽ UM¦×Ð w" U¼ƒUA½ WDI½ Í√ w" wN²M½ Ë√ √b³½ Ê√ w" Ϋ—«dŠ√ UMdd²ð
ÆW¹UN½ dOž v ≈ «cJ?¼Ë ¨WKF « WKŽË WKF « sŽ UM¦×Ð w" dL?²q½ Ê√ U½œ—√ Ê≈ lOD²q½
WK?Ž X½Ud ÎUÒ¹√ t?²KŽ U½b?łË bI" ¡wý W?KŽ U½błË Ê≈ Æ«c?¼ qFH½ Ê√ U?MeK¹ ô s?J
ÆÆÆÆXŁbŠ b? U WŁœUŠ Ê√ —dI?½ ÊQÐ ÎUöÞ≈ `?Lq¹ ô w½U¦? « ‰uI « sJ Æt?²KŽ
¨UN²KŽ w¼ w² « WŁœU(« UM"dŽ «–≈ ô≈ X?FË WŁœUŠ Ê√ rKF½ Ê√ sJ1 ô UMd «–≈ UM½_
UM?"dŽ «–≈ ô≈ XK?BŠ b W?KF « w?¼ w² « WŁœU?(« Ác¼ Ê√ ·dF?½ Ê√ sJ1 ô p? cd
¨U¼bŽu?Ð wHð Ê√ W¹dEM?K ÊUd «–≈ t½√ ‰uI? « ełu ÆW¹UN½ d?Ož v ≈ «cJ¼Ë ¨UN?²KŽ
n‡I?ð ô√ w‡C²I?ð UNqH½ W?‡‡¹dEM? « sJ ¨U bŠ b?MŽ nIð Ê√ s W?KqKqK? bÐ ö"
 rOEF« —U−H½ô« W¹dE½Ë œU(ù« ±±≤

¨5F Ÿu?½ s WŁœUŠ e?OL²Ð ÈuŽb? « W×BÐ qO? «–≈ ô≈ ‡ b‡‡Š Í√ b?‡MŽ WKq?Kq «
Æ©±®år UF « oKš WŁœU×d
∫‰uIO" WOLOð sЫ ÂöÝù« aOý U√ Æ—uLÝUÐ ‰u p –
¨ ôuKF*«Ë qKF « w" qqKq² Ud ¨ «dŁR*« w" qqKqð ∫ÊUŽu½ qqKq² «Ëò
«c¼ s?Ë Æ¡öIF? « ‚UH?ðUÐ lM?²2 «cN?" ¨ ôuF?H*«Ë 5K?ŽUH « w?" qq?Kq²? « u¼Ë
t? ÀÓb;« «c?¼ ∫‰uI?¹ Ê√ q¦? ¨5Łb?;«Ë 5I? U?)«Ë 5K?ŽUH? « qq?Kq?ð »U³? «
UL?O" ‡ ¡öIF? « oHð« U2 «c?N"Æv¼U?M²¹ ô U v? ≈ dš¬ Àb×Ô Àb?×ÔLK Ë ¨Àb?×Ô
¨tqH?½ —U³²ŽU?Ð ÂËbF uN" t?qHMÐ bÓłu?¹ ô Àb×Ô qd Ê_ ª t?ŽUM²« vK?Ž ‡ rKŽ√
…œułu W?KL'« dBð r v?¼UM²¹ ô U p? – s —=bÔ «–S" ¨tq?H½ —U³²ŽUÐ s?J2 u¼Ë
¨ÂËb?F?*« v? ≈ ÂËb?F*«Ë ¨Àb?;« v? ≈ Àb?;« ÂU?L?C?½« ÊS?" ªU?N?qH?M?Ð W?³?ł«Ë
p – …d?¦d q?Ð ¨t qŽU?H « v ≈ Ϋd?I²?H t½u?d sŽ t?łda¹ ô¨s?JL*« v? ≈ sJ?L*«Ë
—UI²?"« s rEŽ√ 5MJ?L*«Ë 5Łb;« —UI²?"«Ë ¨qŽUH « v ≈ U¼—U?I²"«Ë UN²łU?Š b¹eð
…d¦J «Ë «c¼ w" qqKq² U" ªUL¼bŠ√ ÂbŽ s rEŽ√ 5MŁô« ÂbŽ Ê√ ULd ¨UL¼bŠ√
Àœ«u(« s —b u?K" ÆΫ—UI²"«Ë WłUŠ Áb?¹eð qÐ ¨WłU(«Ë —UI²"ô« s?Ž tłdað ô
r Ë√ iF?³ ‰uKF? p – iFÐ Ê√ —bË ¨t? W¹UN½ ô U  U?MJL*«Ë  U?ËbF*«Ë

Æ≤π ’¨wHqKH « ÃU−(« ©±®

“compare the following: (1) every event has a cause; (2) to know that an event has
happened one must know how it came about. The first simply tells us that if we are
interested in the cause of an event, there will always be such a cause for us to discov-
er. But it leaves us free to start and stop at any point we choose in the search for
causes; we can, if we want to go on to look for the cause of the cause and so on (ad
infinitum), but we need not do so; if we have found a cause, we have found a couse,
whatever its cause may be. The second assertion, however, would never allow us to
assert that we know that an event has happened ... . for if we cannot know that an
event has taken place unless we know the event that is its cause, then equally we
cannot know that the cause-event has taken place unless we know its cause, and so
on as infinitum, In short, if the theory is to fulfill its promise, the series must stop
somewhere, and yet the theory is such that the series cannot stop anywhere-unless, a
claim of privilege is sustained for a certain kind of event, e.g. the creation of the Uni-
verse”. Reasoning, p.29.
 ±±≥ oU)« œułËË ¡U¹eOH«

WFO?³D « Ác¼ sŽ ×Uš U?N l½U~ qŽUH?Ð ô≈ p – s ¡wý błu¹ ö?" ªp – —bI¹
ÎUŁb‡?‡‡× ôË ÎUËbF? UNKŽU" Êu‡?‡‡J¹ ö" ª ÃUO?²Šô«Ë —UI²"ö W?eK²q*« Wdd?²A*«
œu‡‡?łu « V‡‡ł«Ë t?qHMРΫœułu? ô≈ ÊuJ¹ ô qÐ ¨ÂbF «Ë œu?łu « q³I¹ ÎU?MJ2 ôË
s v? ≈ dI?²H t?½S" p c?d fO? U qd ÊS?" ªÀb×?0 fO ÎU?1b ¨ÂbF? « q³?I¹ ô
Æbłu¹ r ô≈Ë ¨tIKa¹
‰«u?_« tO?" «c?N" ¨ÀœU?Š b?FÐ ÀœU?Š œu?łu?d ¨—UŁü« w?" q?qK?q?² « U?√Ë
U≈Ë Æq¹c?N « wÐ√Ë rNł ‰uI?d ¨q³I²q?*«Ë w{U*« w" tFM? U≈ ∫WbI²*« W?Łö¦ «
d¦d√ ‰uId ¨ULNO" Áe¹u& U≈Ë ÆÂöJ « q¼√ s dO¦d ‰uId ¨jI" w{U*« w" tFM
Æ ©±®åWHÝöH «Ë Y¹b(« q¼√
qKF? « sŽ UM¼ Àb?ײ½ U/≈ UM?½√ U½ddcð «–≈ `C?²¹ WOL?Oð sЫ t uI?¹ U Ó‚Úb~ Ê≈
WŽu?L− Ë√ Ϋb?Š«Ë ÎU¾O?ý WKF? « Ác¼ X½U?d ¡«uÝ ‡ U? ‰uKF?* WU²? « WKF? U" ªWU?² «
t?KF?łË ¨œułu? « eO?Š v ≈ t?ł«dšù ©≤®w?"UJ? «Ë Í—ËdC? « ◊dA? « w¼ ‡ ¡U?Oý√
ΫœułË b?łuð Ê√ qO×?²q*« s t?½√ UM 5³?ð ÎUOK U?½dJ" «–≈ ÆUN?OKŽ u¼ w?² « WHB? UÐ
ø«–U* ªWU² « qKF « Ác¼ ‰U¦√ s ‡ WO¼UM² dOž Ë√ WO¼UM² ‡ WKqKÝ ÎUOKF"

Æ¥≥∏ ‡ ¥≥∂ ’ ∫±Ã ¨WOLOð sЫ ¨W¹u³M « WMq « ÃUNM ©±®

Í—Ëd?{ ◊d?ýË ¨Í—Ëd?C?Ð f?O? ·U?d ◊d?ýË ¨·U?d d?O?ž Í—Ëd?{ ◊d?ý ∫W?Łö?Ł ◊Ëd?A? « ©≤®
œu?łu? w?HJ?¹ ô Áœu?łË s?J? ¨t?Ð ô≈ ◊Ëd?A*« Êu?J?¹ ô Íc? « u?¼ Í—Ëd?C « ◊d?A? « Æ·U?dË
b‡‡?łu¹ b tMJ? Ë ¨U¼—«dL²Ý«Ë U?‡‡‡¼œułu? Í—Ëd‡‡{ t½S?" ªÎö¦ …UO×?K 5−qdË_U?d ¨◊ËdA*«
b ◊Ëd?A*« s?J ◊ËdA?*« œułu? wHJ?¹ Íc « u?¼ w"U?J « ◊dA? « ÆdL?²qð ôË …U?O(« b?łuð ôË
lD?IÔ¹ Ê√ dO?ž s  u?1 b ÊUq?½ù« sJ ÊU?q½ù« q?²I w?HJ¹ t?½S" ª”√d « l?DI?d ¨t½ËbÐ b?łu¹
◊dý UN½S" ªv UFð tK « …œ«—Sd p –Ë ¨ÎUF s¹d_« lL−¹ Íc « uN" w"UJ « Í—ËdC « U√Ë ÆtÝ√—
◊dý tqH½ Xu « w" w¼Ë ¨tŁËbŠ t?K « œ«—√ «–≈ ô≈ Àb×¹ ô ¡wA U" ¨¡UOý_« ÀËb( Í—Ëd{
r QA¹ r UË ÊUd tK « ¡Uý Uò ∫‰uI½ p? c Ë ªtŁËb( tK « …œ«—≈ œd−0 Àb×¹ ¡wA « Ê_ ª·Ud
sŽ dO³F?ð åsJ¹ r QA¹ r Uò ∫U?M uË ¨…œ«—ù« W¹UHd sŽ dO³?Fð åÊUd tK « ¡Uý Uò ∫UM? uI" ÆåsJ¹
ÆUN²¹—Ëd{
 rOEF« —U−H½ô« W¹dE½Ë œU(ù« ±±¥

∫ÎöF" …œułu WO U² « WO¼UM²*« WKqKq « Ê√ Îôbł ÷d²HM

πŸ ØÕ∏Ÿ ØÕ∑Ÿ ØÕ∂Ÿ ØÕµŸ ØÕ¥Ÿ ØÕ≥Ÿ ØÕ≤Ÿ ØÕ±Ÿ ØÕ
ö" ¨ÀbŠ t?qH½ u¼ ±Ÿ s?J ¨±Ÿ UN½≈ U?M qO Õ Àb?(« WKŽ sŽ U?M QÝ «–≈
t?Łb×?Ë ¨Àb?Š t?qH?½ u?¼ Íc « ≤Ÿ t?½≈ øt?Łb×? U?L?" ªÀb×? s? Ê–≈ t b?Ð
WK?F « Ác¼ ÆπŸØÕ v ≈ q?B½ v²Š «c?J¼Ë ¥Àb(« u¼ ≥Àb?×Ë ¨≥Ÿ Àb(«
w?¼ ÊuJ?ð Ê√ U?S" Àb?×? s? UN? s?J¹ r? «–≈ øU?NŁb?×? U?L" Àb?Š ÎU?C¹√ w?¼
qOײq s¹d?_« s¹c¼ öd sJ ¨ÂbF « s  ¡Uł b ÊuJ?ð Ë√ ¨UNqH½ XŁbŠ√
ÊS" …œułu? dOž X½U?d «–≈Ë ¨…œułu dO?ž πŸØÕ Ê–≈ ÆÎUIÐUÝ UM?]OÐ b UL?d ÎöIŽ
Õ v ≈ q?B½ v²?Š «cJ¼Ë ÎUC?¹√ …œułu d?Ož UN? W uK?F U¼UM?{d²"« w?² « ∏Ÿ ØÕ
Æbłuð Ê√ sJ1 ÊUd U UN²KŽ Ê_ …œułu dOž UN½√ —dIM"
XqO?  ôuKF*«Ë qKF? « s WOF«Ë WK?qKÝ U¼UM{d?²"« w² « WKq?Kq U" Ê–≈Ë
Æ UËbF*« s WOL¼Ë WKqKÝ ô≈ WIOI(« w"
sJ1 ö"√ ¨WO¼UM² dOž ÊuJð Ê√ WKqKq « Ác¼ q¦ vKŽ qOײq*« s ÊUd «–≈
Õ Ê√ p – vMFL" ¨WO¼UM² dOž WKqK?q « UM{d²"« «–≈ UM½_ °öd øWO¼UM² ÊuJð Ê√
¨U?N²?K?Ž  b?łË «–≈ ô≈ błu?ð ô Ác?¼Ë ¨±ŸØÕ U?N²?K?Ž  b?łË «–≈ ô≈ błu?ð ô
qKF « s ÁUM²? dOž œbŽ błu¹ v²Š błuð s Õ Ê√ Í√ ªt W?¹UN½ ô U v ≈ «cJ¼Ë
Ê√ q?O×?²q?¹ ◊dý v?KŽ o?=KÔŽ U?¼œułË Ê√ ÁU?MF? «c¼ s?J Ë ÆU?NK?³  ôu?KF?*«Ë
5L?KJ?²*« iF?Ð ‰uI?¹ ÊUd UL?d ‡ «c¼ q?¦ Ê≈ ÆΫbÐ√ b?łuð s? Ê–≈ wN" ¨o?I×?²¹
ªtK³? ÎUL¼—œ pO?DŽ√ v²Š ÎU?L¼—œ pOD?Ž√ ô ∫ÊUq½ù p u? q¦Ld ‡ 5?OöÝù«
ÆΫbÐ√ ÎUL¼—œ Ê–≈ tODFð sK"
tzUOý√ œułË Ê√ u ÊuJ « «c¼ w" ¡wý błuO ÊUd U t½√ v ≈ «c¼ s hKa½
œułË Ê√ U0 s?J ÆUNŁb×?¹ s v ≈ …dI²?H WŁœUŠ UN?K¦Ld ¡UO?ý√ vKŽ ΫbL²?F ÊUd
UN²?FO³Þ dOž s? ¡wý U¼œułu w?IOI(« V³?q « Ê√ bÐ ö" ªb¼UA? d√ Àœ«u(«
 ±±µ oU)« œułËË ¡U¹eOH«

Àb?;« qŽU?H « «c?¼ ÆW¹U?N?½ t ôË W?¹«bÐ Áœu?łu? fO? w “√ ¡w?ý Í√ ¨WŁœU?(«

s=O³M?Ý ULd ‡ ÊuJ¹ Ê√ sJ1 ô ¨¡UN?²½« t ôË ¡«b²Ð« Áœułu fO? Íc «Ë ¨¡UOýú
œu‡?‡łu" ÆÂöq? « rNO?KŽ tK « ¡U?O³½√ t?ðœU³Ž v? ≈ U½UŽœ Íc « o? U)« dO?ž ÎU¾Oý ‡ b?FÐ
U¼b?MŽ n?I½ w²? « WD?IM U?Ð u¼ ôË ¨ÎU?¦³?Ž ÷d²H?¹ Íc « ¡w?A UÐ f?O Ê–≈ o? U)«
Æb¼UA*« l«u « «c¼ WFO³Þ s ÎUFÞU ÎUOKIŽ ÎUłU²M²Ý« Z²M²q¹ d√ u¼ U/≈Ë ¨ÎULJ%