Vous êtes sur la page 1sur 174
BO GIAO DUC VA DAO TAO TRUONG DAI HOC KHOA HOC TU NHIEN, DHQGHN * Nguyén Van Mau, Bui Cong Huan, Dang Hung Thang, Tran Nam Ding, Dang Huy Ruan MOT SO CHUYEN DE TOAN HOC CHON LOC BOI DUONG HOC SINH GIOI HA NOI - 2004 MUC LUC Loi ndéi dau vd eeeer—rs—“—irssr—sS 0 Mot sodacitnume co ban cuahamso | 7, 3 Bat phuwongstrinh) am cO,ban, mp 5d do5 0056 15 Phuong trinh ham lién quan dén tam gidc ................00.. 27 Bat phuong trinh ham lién quan dén tam gidc ................ 35 : Bat phuong trinh ham trong tam gidc d6i véi bién p,R,r ....... 41 Dé6ng dir va phuong trinh déng du ................0000. eee 50 Phucne tinh Pe eeeeer—r—“Srrrs =< errr 52 } Lién phan s6Aa ting dung ......... 6.202. e eee eee eee eee 89 Mot s6 phuong trinh Diophant phi tuyén ...................- 105 ; Phuong trinh Diophant ................ 0.200 e eee eee eee 122 Phuong phap gidi bai todn chia hét................... 0.0000 140 Loi néi dau Chuong trinh dio tao va béi hoc sinh nang khiéu todn bac phé thong hien sang nam thé 39. Gan véi vic déi méi phuong phdp day va hoc chuong trint nam nay, nam 2004, chiing ta dang tich cue chudn bi cho viee t6 chtte Ky thi « ‘Todn quéc té nim 2007 tai Viet Nam, ky niém 40 ndm Tap chi Toan hoc va‘ 30 nim cdc doi tuyén nude ta tham du céc ky thi Olympic Todn quéc té. C6 thé ndi, giao duc mii nhon phé thong da thu duge nhiing thanh tuu rye Nha nuéc ddu tu cé higu qua, x hoi thim nhan va ban b& quéc té kham ph doi tuyén Toan quéc gia tham du cc ky thi Olympic Toan quéc té c6 bé di tich mang tinh én dinh va c6 tinh ké thit. Dac biét, nm nay, Doi tuyén To gia tham dy thi Olympic Todn quéc té da dat dug thanh tich ruc rd: 4 huy vang va 2 huy chuong bac, dig thit 4 thé gidi. Nhiéu nam céc doi tuyén Te gia tham dy céc ky thi Olympic Ton quéc té giit vimg duge vi tri tir thir 4 dé (Top Ten) trén téng s6 gn 100 doi tuyén quéc gia tham gia. Tir nhiéu nam nay, Céc He va cdc Throng THPT Chuyén thudng sit dung sc cde séch gido khoa dai tri két hop véi sich gido khoa cho Hé THPT Chuyi Hoe sinh céc lép nang khiéu da tiép thu tt cdc kign thtte co ban theo thdi luc hanh do Bo GD va DT ban hanh. Hien nay, chuong trinh cai céch giéo duc dang buéc vao giai doan hoin ¢ SGK méi. Thdi uong kign thc cing nhy trat ny kién thie co ban c6 nhimg | dang ké. Cac kién thite nay dang dugc can nhac dé né vin nam trong khuén k hanh cia cdc kign thtte nang cao d6i véi cdc 6p chuyén todn. Vi lé dé, vie ti viet cic SGK cho cdc 6p nang khiéu ton chua thé tién hanh c4p bach trong t ngan, doi hdi cé sur suy ngdm va xem xét to’n dién cia cdc chuyén gia gidc cdc cO gido, thdy gido dang truc tiép gidng day c4c [dp chuyen. Duge sy cho phép cia BO GD va DT, Trung Dai Hoc Khoa Hoc Tu DHQGHN phdi hop cing véi céc chuyén gia, cdc nha khoa hoc, cdc cO gi: giéo thuge DHSPHN, DHQG TpHCM, DH Vinh, Vien Toan Hoc, Hoi Toan Noi, NXBGD, Tap Chi Todn Hoc va Tui Tré, cic Trudng THPT Chuyen, Cac va DT... t6 chic Chuong trinh béi duéng nghiép vu sau dai hoc vé cdc chuyas dutng hoe sinh gidi toan. Noi dung chinh cia chuyén dé gém hai phan: Phuong trinh, bat phuong tr trong hinh hoc va Mot s6 van dé chon loc cia sé hoc. Dé d4p img cho nhu cdu béi dudng gido vién va béi dudng hoc sinh gidi t0i in cuén Ky yéu nay nham cung cap mot s6 kién thite co ban va img dung chuyen dé Toan Phé Thong. Day cing {4 chuyén dé va bai gidng mA cdc téc gid da gidng day cho b va sinh vien cdc doi tuyén thi olympic todn quéc gia va qudc té va 1a chuyér duéng nghiep vu sau dai hoc cho céc gido vin day cdc 6p chuyén toan. Ching toi cing xin chan thinh cdm on céc ban doc cho nhimg ¥ kién d dé cudn sich ngay cang hodn chinh. T/M Ban Té Chitc GS TSKH Nguyén Van Mau MOT SO DAC TRUNG CO BAN CUA HAM SO 5 Nguyén Van Mau L1. Déc trung ham cia m6t 86 ham sé so cép 1.2. Ham s6 chuyén déi phép tinh s6 hoc vé dai sé 1.1. Dac trung him cia mot so him sé so cép ‘Trong phan nay ta néu nhiing dic tnmg ham cia mot sé ham s6 so cdp, 1 gap trong chuong trinh phé thong. Nho céc dic tumg ham nay ma ta c6 thé di dip s6 cia céc phuong trinh ham tuong tg cling nhu cé thé dé xudt dang | tuong tu img vi cdc dic rung ham do. Cc ham s6 duge xét trong phén nay thoa man diéu kién lien tuc trén toar xc dinh cia ham s6, Néu ham s6 thod man cdc dic trmg ham da cho ma khé tinh lién tuc hodc duge xéc dinh trén cdc tap réi rac thi nghiém cia phuong trin c6 thé 4 mot biéu thie hoan toan khac. 1. Ham bac nhat: f(x) = ax +b (v6i a,b £0). Dac trmg ham: EZh = f+ f) v6i moi 2,y ER. v . Ham tuyéa tinh: f(c) = az (voi a # 0). Dac trmg ham: f(a+y) = f(z) + f(y) voi moi c,yeR. w . Ham ma: f(z) =a? (v6ia>0; #1). Dac trung ham: Se+y) =S@)-f(y) voi moi zy ER. 4. Ham logarit: f( Dac trumg ham: = loga|z| (v6ia>0; #1). fay) = f(z) + f(y) voi moi z,y€ R*. 5. Ham sin: f(x) = sina. Dac trumg ham: f (3x) =3f(z) —4 P(x) véi moi x ER. a 13. . Ham cos : f(z) = cosa Dac tung ham: f(x) = 2f%(x) 1 voi moi z ER. hodc f(a+y)+ f(e-y) =2f(x)f(y) voi moi z,y ER. . Ham tang: f(z) = tge. Dac tung ham: fl@+y)= frie v6i moi 2,yERc+y 4 Cee dF eZ. . Ham cotang: f(x) = cotg x. Dac tung ham: = FLY) =1 vg noi . S(et+y)= Fal+ fq) iminveRetudknk eZ. . Ham lug thia: f(x) = 2% (v6ia ER; 2 eR). Dac trung ham: L(zy) = f(@)F(y) voi moi zy ERT. ). Ham luong gide nguge: f(«) = arcsin 2. Dac wumg ham: f(x) + f(y) = flav -y t+ yV1—2?) voi moi x.y € [-1}). . Ham huong gide nguge: f(z) = arccos:r. Dic trumg ham: f(a) + f(y) = f(zy- VQ = 2?) —y?) v6i moi x,y € [-151) Ham luong gide nguoe: f(x) = arctge. Dac trung ham: r fle) +s) =f (=) vOi moi ,y ER: ay £1. Ham long gide nguve: f(x) = arccotge. Dac trung ham: | (22) vi moi ay ERs ety ¢0 xot+y . Ham sin hyperbolic: f(e) = ze —e-*) = she. Dac trmg ham: f(8x) = 3f(x) +.4f°(@) véi moi Ham cos hyperbolic: f(a) = Dac trung ham: Het D+ Sey) = 2) fly) vi moi 2.y eR. 5 . ete . Him tang hyperbolic: f(x) = Sy = the. Dac trung ham: oe 1+ f(2)fQ) f(et+y)= voi moi z.y < R. f(z) + f(y) a "= cothe = —. eneF The . Ham cotangenchyperbolic: f(x) = Dac trung ham: 1+ F(z) fu) fE+D = Fe TQ) voi moi z,y € R. ‘Tuong ty, ta cling cé cde dic trmg ham ciia cdc him s6 sau day. . f(z) = tger, thi f(r+y) = A(x) + fu) 1 ~ f(z)fy)’ F(z) Fly) = 1 f(z) + f(y)’ f(z) + fv) f(x) = cotgex, thi f(e+y)= f(a) =cthes, th f(xt+y) = fay’ =o om = £@FO)_ ECE) 2 thi f(@+y) = F@ +i’ 1 ; fe) + Fw) - 2f(2) Fy) $@)= Toga’ Me +n) = 1-2f(@)F@) 1 . a f@)+f@)-1 f= Tyga MIC+Y= TF a@) were F(2) +f) + 2F@) Fy) ee a ele) - tm f(e+y) = fee er He) = FRE, a fe $y) = LE iene, . fe) = an thi fle ty) = Le)* Mo) — fecha ant) ms. a ay i S@ety= dBA) f(z) F(y)cha 1— f(x)E(y) . f(x) = ae, thi af (x? $y) = f(x) fly), eta\t or aty . He) = (8), wT Hoe, e-2, 34. whi f(e+y)— f(a—y) =4VF(2)Iy), 35. thi f(e+y)+ fe—y) = 2Af(z) + Fv), 36. f(v)=ca+a, thi f(et+y)t f(e@-y) =2f(z), 37. f(z) =cx, thi f(z+y)-f(e—y) = 24). 1.2. Ham sé chuyén déi phép tinh sé hoc va dai sé Trong muc nay, ta khdo s4t mot sO tinh chat co ban cia mot sO dang ham s6 thong qua cdc hé thttc him don gidn. Ta cling khdo s4t mot s6 dang ham bio toan va chuyén d6i cde tinh chat co ban cba phép tinh dai s6 nhu giao hodn, phan b6 va két hop. Bai todn 1. Xéc dinh cdc ham s6 f(x) xdc dinh va lién tc wén R thod man diéu kién f(a+y) = f(z) + fly) + f(a) fy), Va,yeR. (1) Gidi. Dat f(z) = g(x) — 1, ta thu duge g(x + y) —1 = g{z)—1+9(y) —1+ lo(z) — ly) - 1], Ve.yeR hay oz +) =9(z)9(y), Ye,y ER. (2 Do f(z) lién tuc trén R nén g(x) cing 1a ham lién tuc trén R. Suy ra (2) c6 nghié g(x) = e%,a € R va (1) c6 nghiem f(2)=e* -1,0eER. Bai toan 2. Cho ham s6 F(u,v) (u,v € R). Gia sit phuong trinh ham: f@et+y) = FIf(@), fy), VayeR (3 c6 nghiém f(x) xdc dinh va lién tuc tren R. Chimg minh rang F(u,v) 1a ham dé xing (F(u, v) = F(v,u) va 06 tinh két hop F(F(u.v),w] = Flu, F(v,w)], Yuvw € Sf. (4 Gidi. han xét ring tinh d6i ximg cia F(u,v) duge suy truc tip tir (3). Mat khéc, the (3), ta c6 S@ty+z)=fl@ty) ta =F{FIS@) SWI} YeayzeR (F va Satyt2= [e+ (y +2) = flyt2) +2] = FFP), f()] S@) = F{f(«), Fif(y). fl}. Yay. eR Tir (5) va (6) suy ra (4): F[F(u,v),w] = Flu, F(v,w)], Yu,v,w € Sf. Bai toan 3. Gia sir phuong tinh him: f(e+y) = FIF(@), fy], YeyeR voi ham sO F(u,v) (u,v € R) [A mot da thic (khéc hang), 6 nghiém f(z) xdc va lien tue (khéc hang) trén R. Chimg minh ring F(u, v) c6 dang F(u,v) = auv + but bv +e. Gidi. Gia sit F(u,v) la da thite bac m theo u va bac n theo v. Khi d6, do F(u,u xting nén m =n. Theo (4) thi F(F(u,v), w] = Flu, F(v,w)}, Yu,e.w e Sf nen vé trai 1A mot da thie bac n theo w con vé phai IA da thiic bac n? theo w. S$ rn? =nhay n=1. Vay F(u,v) c6 dang F(u,v) = auv + bu + byu +e. Do F(u,v) la da thite déi ximg nén by = by va F(u,v) = auv + but bv te. Nhan xét ring, véi F(u,v) = auv + bu + bo +c va F(u,v) thoa man diéu (4) thi Vay voi a # 0 thi eb a ac=P—bec= #0. Bay gid, ta chuyén sang xét cdc dang dac biét cla (7). Bai toan 4. Cho da thie F(u,v) = bu + bute, 640. Xéc dinh cdc ham 6, xc dinh va lien tue én R thod man diéu kien S(e+y) = FIf@) SM), Ye.yeR tite 1a f(aty) = of(x) +of(y) +e, Ye, yeER. Gidi. Nhan xét rang, néu b # 1 thi ti (9) véi y = 0, ta c6 ngay f(r) = const. Khi 1 _ b= 2 va c = 0 thi moi ham hang déu thod man (8). Khi b = 2 va c ¥ 0 thi (9) vo nghiém. C4c trudng hop khac (6 # 1,0 # 5 thi nghiem cia (9) 18 f(a) = Xé trudng hop b = 1. Khi dé (9) c6 dang ¢ 1-20 S(z+y)=fe)+fy)te veyeR va phuong trinh ham nay c6 nghiém f(z) = ax —c. ed Bai ton 5. Cho da thie F(u,v) = auv + bu + bv + ham s6 f(z) x4c dinh va lién uc en R thod man diéu kien , #0. Xée dinh cdc f(et+y)=Fif(z), fy), YeyeR 2 Sle +u) =af(a)ftu) +b4(e) +040) + va,yeR. (10) a Gidi. Nhan xét ring, néu dat hi i@)= thi thi ti (10) ta nan duge A(z +y) =h(x)h(y), Ve,y ER va phuong trinh ham nay c6 nghi¢m h(x) = e%*. Suy ra nghiém cita (10) c6 dang ee, I@)=——. Bai todn 6, Gid sit f(x) la nghiém cia phuong tinh ham: Slax + by +0) = Af(2) + Bfly) +C(@bAB #0), ¥2,yER (11) Ching minh ring ham s6 g(x) = f(z) — (0) thoa man phwong trinh Cauchy g(r+y) =9(z)+9(y), Vz,yER. Gidi. Lin bun dat 2 = 2, y = 2S, ne - vao (11), ta thu duge cdc ding thie So fut) = As(2) + Bs (- fe) = 4s(®) +f (-F) +0, b fo) = Af + BS (ZS) +0, £(0) = AF(O) + BF( )+e. e ~ 8) Suy ra f(u+v) = flu) + f(v) — F(0). Tir day suy ra digu phai chtmg minh. Bai toan 7. Gia sir him s6 f(z) lien tye tren R 1a nghiém cia pbuong trinh 1 ) = Af(z) + Bfly) + C (abAB #0), Va,yER. Chiing minh ring khi dé A =a, B=. Gidi. ‘That vay, nghi¢m cla flav + by +6 g(z+y) = g(x) +9(y), Vey eR trong lép cde ham Lien tuc 1A ham tuyén tinh g(x) = ax. Do vay, nghiem f( dang f(z) = a +9. Thé vao (11), ta thu duge A= a, B=b va ac—~C=(a+b-1)3. Bai toan 8. Giai va bién luan phyong trinh ham sau trong lép cdc ham sé f(x tue trén R: faz + by +c) = Af(x) + Bf(y) +C(abAB £0), Va,yER. Gidi. ‘Theo Bai todn 7, thi digu kién cn dé phuong trinh him (11) ¢6 nghiém | a b=B. Gia sit diéu kign nay duge thod man. Theo (12), ta chia cdc trudng hop riéi khao sat. Xét cde trudng hop sau: Truéng hop b+a=1, c=0. Khi dé, (11) c6 dang f(ax + (1~a)y) =af(z) + (1-4) f(y) (abAB #0), Ya,yeR. Ta thu duge (13) thude Iép ham chuyén tiép céc dai lung trung binh cong. V (13) 6 nghim f(x) = 02 +8, 0,8€R. Truéng hop b+a=1, c#0. Khi dé, (11) c6 dang f(ax + (1—a)y +c) =af(x) +(1—2)f(y) + C (adAB #0), Ve,y ER. Dat f(e) = oe + A(z). Ta thu duoc (13) du6i dang A(ax + (1 ~a)y +c) =ah(z)+(1—-a)h(y), Ve,y eR. 10 Dé kiém tra, phuong tinh (14) chi c6 nghiém hang tuy ¥ (xem (12) va vi vay, (13) c6 nghiém f(x) = oe +6,8ER. Truéng hop b+a #1. Theo Bai todn 6 thi nghiém cba (13) c6 dang f(x) = ar+8. Theo (12) thi ac—C = (a+b—1)8. Vay néu cho a € R gid wi wy ¥ thi 6 = = F a Cha y Néu khong ddi héi nghiém cia (11) JA ham sé lién tuc trén R thi céc ding thite a= A, b= B va (12) c6 thé khong thod man. Tuy nhién, ta vin ¢6 céc tinh chat dai sO sau day. Bai toan 9. Gia six phuong trinh ham flax +y) = Af(z) + f(y) (aA #0), V2,yeR (a5) c6 nghiém khéc hing. Ching minh ring néu @ (hoc A) 1a s6 dai s6 véi da thic 161 tiéu P,(t)(tuong tmg P4(z)) thi A (tuong tng a) 1a s6 dai sO va Pa(t) = Pa(t). (16) Gidi. Ta thay f(0) = Onen f(az) minh af(x) va bang quy nap toan hoc, dé dang ching f(akz) = A* f(x), KEN. (17) Gia si = Pi(t) =" + Sorit!, 10,..- tn €@ i=0 Khi d6, theo (17) thi Vi f(x) khée hang nén ao ang Sri, =0 (a8) 0 va vi vay A Ia 86 dai 86, Suy ra P,(2) 18 wée cha Pa(é) va do Pa(t) 1a da thi 16i tiéu nen c6 (16). Neue lai, néu A 12 s6 dai sO thod man (18) thi thyc hin quy trinh nguge lai, ta thu duge (19) va tir d6 suy ra (16). Bai toan 10, Gia sir phuong trinh ham flax +y) = Af(z) + f(y) (aA 40,4 €Q), Ya,yeR c6 nghiém khdc hang. Chtmg minh ring khi d6 a = A. Giai. ‘That vay, theo Bai ton 9 thi P,(t) la da thie bac nhat va vi vay P(t) cting thite bac nhat (véi hé sé bac cao nhat déu bang 1) nén a = A. Bai toan 11. Giai phuong trinh ham sau trong Idp cdc ham s6 f(z) lien tue f(e+y) =a f(z) f(y) (a> 0), Ya,yeR. Gidi. Dé thay f(1) > 0. N&u f(1) = 0 thi tie (21) ta 06 ngay f(e! (1) > 0. Bing quy nap, dé ding kiém ching hé thac = 0. Xét truon f(z)", Yn eN*. Vay voi x = 1 thi J(n) =a" F"(f()", Vn e Nt. _ om Voie = ™, ta thu duge n fn) = BRE [5(@)]", vmnen. va Suy ra Do f(1) > 0 nan c6 thé vit 1 c= 5 + log, F()- Tur (21) suy ra f(z) e+e Ve Qt, Do f(z) lién tue nén (16) thod man véi moi c € R*. Voi « < 0, ta dat —2 = do f(0) = 1 nén ti gid thiét (21) ta nhan duge (x)al*/2)-, hay f(x) =a ere Ye eR. Nhén xét. Bang cach dat J (2) = a*/9(z) ta dua (15) vé dang quen biéi g(z+y) =9(2)o(y), Va eR. Bai toan 12. Xéc dinh cdc ham sé f xdc dinh va lién tuc tren R tho min diéu kien Paty) + fz) = fla) + f(yrz). Vey. 2 ER. (1) Gidi. Dat f(0) = a thi véi z = 0 trong (1) ta thu duge f(@w@+y)+a= f(z) +fly), VayeR. (2) Dat f(x) = g(x) + a. Ti (2) ta nhan duge oz +y) = 9(2) + oy), Ve,yeR. (3) Phuong trinh (3) 6 nghiém g(x) = az,a eR. Suy ra phuong tinh (1) cé nghiém f(z) =ar+8, a,8ER Thi lai, ta thay ham f(e) = aa + 8 thod man diéu kien bai ra. Bai toan 13. Xéc dinh cdc ham s6 f x4c dinh va lién tuc trén R thoa man diéu kign F(e+y)F(2) = F@)IL(y) + f(2)], ¥a.¥,2z ER. (4) Gidi Thay y = z = 0 trong (4), ta thu duge f(0) f(x) = 0. Vay f(0) =0. Vai 2 =0 thi Se +) FO) = f@)IY) +f). Ya.y eR hay S(2)f(y) =0, Va,yeR. Suy ra f(a) = 0. Bai tap Bai 1. X4c dinh ham s6 f(x) xéc dinh va lien tuc trong mién x4c dinh va thod man diéu kién: Bai 2. Xac dinh him s6 f(x) xéc dinh va lien tue trong mién xéc dinh va thod man diéu kien: Bai 3. X4c dinh him s6 f(r) xdc dinh va lin tuc trong mién x4c dinh va th diéu kien: Bai 4. Xée dink him s6 f(x) xe dinh va lien tuc trong mign x4e dinh va th digu kien: f(z) + FM) 1—2f| Bai 5. Xéc dinh ham s6 f(z) xdc dinh va lién tuc trong mién xéc dinh va th diéu kien: f(c+n= Bai 6. Xéc dinh ham s6 f(x) x4c dinh va lién tuc trong mién xéc dinh va th diéu kien: Bai 7. Xéc dinh ham s6 f(x) xc dinh va lin tuc trong mién xe dinh va th diéu kign: _f@ f(z +y) Bai 8. Xc dinh him s6 f(x) xc dinh va lién tuc trong mién xée dinh va the diéu kien: oe) 2f(2) f(y) cosa t) f(y) Bai 9. Xc dinh ham s6 f(z) xéc dinh va lien tuc trong mién xéc dinh va thi diéu kien: S(ety)= pet y= LoL =28e sn Bai 10. X4c dinh him sO f() x4e dinh va lien tue trong mign xdc dinh va thi digu kien: (x) + f@) + 2f(2)fy)cha 1~ f(x ty) Bai 11. Xéc dinh ham sO f(x) x4e dinh va lien tyc trong mién xde dink va thi digu kien: af (Vx? + y2) = f(z) f(y) Bai 12. Xéc dinh ham s6 f(x) xdc dinh va lién tue trong mign xée dinh va th digu kien: f(ety)= z+ $( 5H) = 1010. 1+ é Bai 13. Xac dinh ham s6 f(x) xdc dinh va lién tuc trong mién xdc dinh va the diéu kien: fla ty + ey) = Se)F0)- Bai 14. Xac dinh ham s6 (a:) xdc dink va li¢n tuc trong mién x4c dinh va thod man diéu kien. FH") =J@)+ Sly) ay 26 Bai 15. Xa diéu kien: dinh ham s6 f(x) xdc dinb va lign tuc trong mign xc dinh va thoa man t (va? +y+1) = f(x) + S(y)- Bai 16. Xéc dinh ham s6 fia diév kien: xde dinh va lién tuc trong mién x4c dinh va thoa man {(@+y) — f(e—y) = 4VT@)L)- Bai 17. Xéc dinh ham s6 f(«) x4c dinh va lién tuc trong mién xéc dinh va thod man digu kien: f(et+y) + fey) = Af(a) + fy))- Bai 18. Xéc dinh ham sO f(e) xéc dinh va lién tuc trong mién xc dinh va thod min digu kien: faty)+f@—y) = 2s Bai 19. X4c dinh ham s6 f (2) x4c dinh va lien tuc trong mién x4c dinh va thod man diéu kién: f(e@+y) - f(@~y) = 2F(y)

Vous aimerez peut-être aussi