Kvantitativne metode

I i II nedelja
MATRINI RAUN

Dr Olivera Nikoli, docent

1

MATRINI RAUN

Osnovni pojmovi: matrice i determinante

Operacije sa matricama
Primeri matrinog rauna

Osnovni pojmovi
Turistike
agencije

istraivanjima
svaku tabelu moemo
prikazati u obliku
pravougaone eme
podataka poznate pod
nazivom matrica, u
oznaci:

Turistike ponude
S1

S2

S3

S4

S5

D1

20

30

40

50

60

D2

22

28

40

45

61

D3

19

32

40

50

60

D4

18

26

42

52

61

a11
a
A = 21
...

am1

a12
a22
...
am 2

... a1n
... a2 n
... ...

... amn

Krai prikaz matrice

Matricu moemo
krae napisati:

A = aij

gde je

mxn

aij opti lan

(i=1,2,...,m

j=1,2,...,n)

m broj vrsta
n broj kolona
4

Osnovni pojmovi: MATRICA

Red (tip) matrice oznaava broj kolona i

vrsta matrice.
Na primer, matrica A je tipa 3x2:
1 2

A = 5 - 9

3 - 2
3 x 2

Matrica B je tipa 2x3:

2 -1 6
B =

1 1 -1 2 x 3
5

Neke vrste matrica

{
{
{
{
{
{

Kvadratne
Jedinine
Matrica vrsta
Matrica kolona
Nulta matrica
Transponovana matrica
6

Kvadratne matrice

Matrica koja ima isti broj elemenata u vrsti i

koloni naziva se kvadratna matrica i to je
matrica tipa nxn.

U okviru kvadratne matrice mogu se uoiti

glavna i sporedna dijagonala matrice.
Elementi a11 , a22 ,..., ann , ine glavnu dijagonalu
matrice, a elementi a , a ,..., a sporednu
dijagonalu matrice.
1n

2 n -1

n1

Jedinine matrice

Kvadratna matrica kod koje su svi elementi izvan

glavne dijagonale jednaki 0 ( za i j , aij = 0) , a
elementi na glavnoj dijagonali jednaki 1 ( za i = j , aij = 1) ,
naziva se jedinina matrica i obeleava se simbolom
I n x n gde je n broj vrsta i kolona.
Jedinina matrica tipa n n :
1
0

...

0 ... 0
1 ... 0
... ... ...

0 ... 1

Matrica vrsta

Matrica koja ima samo jednu vrstu

naziva se matrica vrsta i to je matrica
tipa 1 n .
Na primer:

A1x 4 = [0

4]
9

Matrica kolona

Matrica koja ima samo jednu kolonu

naziva se matrica kolona i to je matrica
tipa: m1
Na primer:

1

A3 x1 = 2
2

10

Nulta matrica

Matrica koja ima sve elemente jednake 0 naziva

se nula matrica i obeleava se simbolom 0.

0 0
0 =

0 0

ili

0 0 0
0 = 0 0 0
0 0 0

11

Transponovana matrica

Transponovana matrica AT ili A matrice A

se dobija tako to se kolone matrice A
smatraju za vrste matrice AT.
Ako je matrica A tipa mxn, onda je
transponovana matrica AT tipa nxm

12

Primer

1 2 1 3

3 4 2 4

13

Operacije sa matricama

Jednakost matrica A = B
Sabiranje (oduzimanje) matrica A B
Mnoenje matrica realnim brojem r A
Mnoenje matrica

14

Jednakost matrica

Dve matrice su jednake ako su istog

tipa i ako su im odgovarajui elementi
meusobno jednaki.
A = aij

mxn

B = bij

mxn

aij = bij i = 1, m j = 1, n

15

Primer

Da li su jednake matrice?

1 0
A = 2 1
3 2

1 2 3
B=

0
1
2

Nisu jer nisu istog tipa.

16

Sabiranje matrica

Zbir dve matrice istog tipa je matrica, takoe istog tipa iji
je svaki element jednak zbiru elemenata obe matrice sa
iste pozicije.
a11
a
21
...

am1

a12
a22
...
am 2

... a1n
b11 b12
b
... a2 n
b22
+ 21
... ...
... ...

... amn mxn bm1 bm 2

b11 + a11 b12 + a12

b + a
21 21 b22 + a22
...
...

bm1 + am1 bm 2 + am 2

... b1n
... b2 n
... ...

... bmn mxn

... b1n + a1n

... b2 n + a2 n
...
...

... bmn + amn mxn

17

Primer
2 1 2 0
0 1 + 5 0

3 2 0 1
2 + 2 1 + 0 0 1

= 0+5
1 + 0 = 5 1
3 + 0 2 + ( 1) 3 1
18

Mnoenje matrica realnim brojem

Matrica se mnoi realnim brojem tako to se svaki

element matrice pomnoi datim realnim brojem.

a11
a
r 21
...

am1

a12
a22
...
am 2

... a1n ra11

... a2 n ra21
=
... ... ...

... amn ram1

ra12
ra22
...
ram 2

... ra1n
... ra2 n
... ...
.
... ramn

19

Primer

2 3

3 0 1

5
1

2 6

0 = 0
1

3

9
3
15

0
3

20

Mnoenje matrica

Proizvod dve matrice, gde je broj kolona jedne

matrice jednak broju vrsta druge matrice, je matrica
iji je broj vrsta jednak broju vrsta prve matrice, broj
kolona je jednak broju kolona druge matrice, a
elemeni cij nove matrice se izraunavaju
n

cij = aik bkj

k =1

21

Mnoenje matrica
a11
a
21
...

am1

a12
a22
...
am 2

... a1n
b11 b12
b
b22
... a2 n
21

... ...
... ...

... amn mxn bn1 bn 2

... c1q
... c2 q
... ...

... cmq
c11 = a11b11 + a12b21 + ... + a1n bn1

... b1q
... b2 q
... ...

... bnq
nxq

c11 c12
c
c22
21

=
... ...

cm1 cm 2

cij = ai1b1 j + ai 2b2 j + ... + ain bnj

22

Primer
Izraunati proizvod matrica

1 0
2 0 3

A = 2 5 i B =

1
1
0

0 3

Proizvod matrica je definisan jer je matrica A tipa 3x2 a

matrica B tipa 2x3
( 1) 2 + 0 1
1 0
2 0 3

= 2 2 + 5 1
A B = 2 5

1 1 0
0 2 + 3 1
0 3

2 0 3
A B = 9 5 6
3 3 0

( 1) 0 + 0 ( 1) ( 1) 3 + 0 0

2 0 + 5 ( 1)
23 + 50
0 0 + 3 ( 1)
0 3 + 3 0

23

Napomena

Mnoenje matrica nije komutativno

A B B A

24

Determinante

Svaka kvadratna matrica A ima svoju

determinantu D = det A koju obeleavamo sa:

D = det A =

a11

a12

... a1n

a21

a22

... a2 n

...
an1

... ... ...

an 2 ... ann

25

Osobine determinanti

Determinanta ima svoju vrednost koju

moemo izraunati na vie naina
Posmatrajmo determinantu:

D1x1 = a11 = a11

26

Determinante drugog reda

Vrednost determinante drugog reda, jednaka je

razlici proizvoda lanova determinante na glavnoj
dijagonali i lanova determinante na sporednoj
dijagonali.

D2 x 2 =

a11 a12
a21 a22

D = a11a22 a21a12

27

Determinante treeg reda

U sluaju determinante treeg reda, njena vrednost se moe

izraunati tako to sa desne strane dopisujemo prve dve
kolone. Vrednost determinante se dobija tako to se od sume
proizvoda lanova na glavnim dijagonalama oduzme suma
proizvoda lanova na sporednim dijagonalama

a11
D3 x 3 = a21

a12
a22

a13 a11 a12

a23 a21 a22 = a11a22 a33 + a12 a23 a31 + a13 a21a32

a31

a32

a33 a31 a32

a13 a22 a31 a11a23 a32 a12 a21a33
28

Primer
1

A= 2

2
1
D= 2
2

1
5 1

4 1

3
1 2
5 1 2

2
3
5

=1(3)(1) +(2)12 + 425 2 (3)4) 115

(1)2(2) = 3 4 + 40 + 24 5 4
= 67 13 = 54
29

Teorema o razvijanju determinante

Determinanta kvadratne matrice je jednaka zbiru proizvoda

elemenata bilo koje kolone, odnosno vrste, sa
determinantom matrice koja se dobija iz polazne matrice
brisanjem kolone i vrste koje sadre element sa kojim se
mnoi.
Opisani princip izraunavanja determinante odreene
matrice se naziva i Laplasov razvoj.

D = det A =

det A = ( 1)

a11

a12

... a1n

a21

a22

... a2 n

...
an1

... ... ...

an 2 ... ann

i +1

ai1 Ai1 + ( 1)

i+2

ai 2 Ai 2 + ... + ( 1)

i+n

ain Ain

30

Primer
Vrednost determinante matrice

1 2 1
A = 2 5 1
1 1 2

5 1
2 1
2 5
(
)
(
)
det A =1
+ 2 1
+ 1
1 2
1 2
1 1

= 10 1 2 ( 4 + 1) ( 2 + 5) = 8

31

Inverzna matrica

Kvadratna matrica ima svoju inverznu

matricu ako je detA razliita od 0.
Inverzna matrica neke kvadratne matrice je
ona matrica iji proizvod sa posmatranom
kvadratnom matricom je jedinina matrica
A A-1 = A-1 A=I.
Sa A-1 je oznaena inverzna matrica.
Matrica koja ima svoju inverznu matricu
naziva se regularnom matricom.
32

Izraunavanje inverzne matrice

1
A*
A =
det A
1

A* je adjungovana matrica matrice A

M 11
1
1
A =
M 12

det A

M 13

M 21
M 22
M 23

M 31

M 32 , M ij = (1)i+ j Aij
M 33

33

Primer
Odrediti inverznu matricu matrice
Determinanta matrice je

2
1
A=

2 5

det A = 1

pa ova matrica ima inverznu. Sada emo odrediti elemente adjungovane matrice
A11 = 5 A12 = 2
A21 = 2 A22 = 1

1 -5
A =
1 2
1

-2
1
34

Primer
Odrediti inverznu matricu matrice
Determinanta matrice je

det A = 4

1 2 1
A = 2 5 2
1 1 3

pa ova matrica ima inverznu. Sada emo odrediti elemente adjungovane matrice
A11 = (1)1+1

5 2
2 2
2 5
= 13 A12 = (1)1+2
= 8 A13 = (1)1+3
=7
1 3
1 3
1 1

A21 = (1)2+1
3+1

A31 = (1)

2 1
1 1
1 2
= 5 A22 = (1)2+2
= 4 A23 = (1)2+3
= 3
1 3
1 3
1 1

2 1
1
2
3+2 1
3+3 1
= 1 A32 = (1)
= 0 A33 = (1)
= 1
5 2
2 2
2 5
35

Primer
Konano

13 5 1
1
1
A = 8 4 0
4
7 3 1

36

Rang matrice

Rang matrice je jednak najveem

prirodnom broju (redu), za koji postoji
minor razliit od 0, i svi minori vieg
reda posmatrane matrice su jednaki
nuli
Rang matrice se obeleava sa rang(A)

37

Teorema o rangu
ekvivalentnih matrica

Ako su dve matrice ekvivalentne, tada

su rangovi ovih matrica jednaki
Rang matrice moe se koristiti pri
analizi i pri reavanju sistema linearnih
jednaina

38

Primer
Odrediti rang matrice

1 2 3 2
A = 2 3 5 1
1 3 4 5

Koristiemo elementarne transformacije matrice A

1 2 3 2 1 2 3 2 1 2 3 2
A = 2 3 5 1 0 1 1 3 0 1 1 3
1 3 4 5 0 1 1 3 0 0 0 3
Najpre smo prvu vrstu mnoili sa (-2) i sabrali sa drugom a zatim prvu vrstu pomnoili sa (-1) i sabrali sa treom.
U drugom koraku smo sabrali drugu i treu vrstu.
Podmatrica

1 2
0 1

ima determinantu jednaku -1, a sve podmatrice reda 3, imaju determinante jednake 0, pa je rang A=2.

39

NEKE PRIMENE
MATRINOG RAUNA

40

Reavanje sistema linearnih

jednaina

Upoznaemo neke metode:

MATRINI METOD
KRAMEROV METOD
KRONEKER-KAPELIJEVA TEOREMA
REAVANJE HOMOGENIH SISTEMA
41

Sistem tri jednaine

sa tri nepoznate

Neka je dat sistem:

a11 x1 + a12 x2 + a13 x3 = b1

S3 x 3 : a21 x1 + a22 x2 + a23 x3 = b2

a31 x1 + a32 x2 + a33 x3 = b3

42

MATRINI METOD

Sistem se moe predstaviti matrinom

jednainom:
A X = B gde je
a11 a12 a13
x1

A = a21 a22 a23 X = x2

x3
a31 a32 a33

b1

B = b2

b3

43

MATRINI METOD

Ova metoda se moe koristiti u sluaju da

matrica sistema A ima svoju inverznu matricu
(det A 0)
X =A-1 B
x1
M 11

1
x
=
2 det A M 12
x

M 13

M 21
M 22
M 23

M 31 b1

M 32 b2
b
M 33

3
44

Primer
Reiti sistem matrinim metodom:

x+ y+z =6
2x y + z = 3
x 2 y + 2z = 3

Reenje:

0
1
X = 3
6
3

1
A = 2
1

4
1
3

1
1
2

1
1 ,
2

x
6
X = y i B = 3
z
3

2 6
6 1
1

1 3 = 12 = 2
6
18 3
3 3

X = A1 B

Reenje naeg sistema je

trojka brojeva (1,2,3)

45

KRAMEROV METOD

Ovaj metod se moe koristiti u sluaju da je

determinanta matrice A razliita od nule (det A) 0
Tada polazni sistem jednaina ima jedinstveno
reenje dato Kramerovim formulama:

1
x1 =
(b1M 11 + b2 M 21 + b3 M 31 )
det A
1
x2 =
(b1M 12 + b2 M 22 + b3 M 32 )
det A
1
x3 =
(b1M 13 + b2 M 23 + b3 M 33 )
det A
46

Primer
x+ y+z =6
2x y + z = 3
x 2 y + 2z = 3
Reenje: D = det
6 1
Dx = det A1 = 3 1
3 2

A =6

1
1 =6

1
Dy = det A2 = 2

6
3

1
1
1 =12 Dz = det A3 = 2
1
2

1
1
2

6
3 =18
3

Konano:

Dx
x=
=1
D

y=

Dy
D

=2

Dz
z=
=3
D

47

KRONEKER-KAPELIJEVA TEOREMA

Potrebno je uvesti i pomonu matricu Ap

Matrica Ap proirena matrica sistema dobija se
tako to se matrica koeficijenata sistema proiri sa
kolonom slobodnih lanova:

a11 a12 a13b1

Ap = a21 a22 a23b2

a a a b

31 32
33 3
48

Reenja sistema linearnih jednaina na osnovu

Kroneker-Kapelijeve teoreme

Ako je rang(A) < rang(Ap) sistem jednaina nema reenja

Ako je rang(A) = rang(Ap) sistem je saglasan i u zavisnosti od
relacije sa brojem n (u naem sluaju n=3) mogu nastupiti dva
sluaja:
- rang (A) = rang (Ap) = n=3, tada sistem ima jedinstveno
reenje
- rang (A) = rang (Ap) < 3, sistem ima beskonano mnogo
reenja
49

Primer
2x + y z = 7
5x 4 y + 7 z = 1
7x 3y + 6z = 8

Reiti sistem jednaina:

2
A = 5
7
2

Ap = 5
7

1 1 2 1
4 7 19 3
3 6 19 3
1 1 7 2

4 7 1 19
3 6 8 19

1 2 1 1
0 19 3 0
0 0 0 0
1 1 7 2 1 1 7

3 0 50 19 3 0 50
3 0 50 0 0 0 0

Znai rang (A)=rang (Ap)=2 pa je sistem saglasan, ali nema jedinstveno reenje. Iz prve dve jednaine dobijamo sistem
2x + y = 7 + z
5x 4 y = 1 7 z

x=

29 3 z
,
13

y=

y=

19 z + 33
13

19 z + 33
,
13

x=

29 3 z
13

z = z,

z R.

50

Homogeni sistem jednaina

Sistem jednaina kod koga su slobodni

lanovi 0, zove se homogen sistem
jednaina.

a11 x1 + a12 x2 + a13 x3 = 0

a21 x1 + a22 x2 + a23 x3 = 0
a31 x1 + a32 x2 + a33 x3 = 0
51

REAVANJE HOMOGENIH SISTEMA

Ako je posmatrani sistem linernih

jednaina homogen i vai rang
rang(A) = 3,
Sistem ima trivijalna jedinstvena
reenja sistema (0,0,0)
Ako je pak rang(A)< 3, tada osim
trivijalnog reenja postoji beskonano
mnogo reenja
52

REAVANJE HOMOGENIH SISTEMA

Dakle, ako je:

a11 a12 a13b1

D = det A = a21 a22 a23b2 0

sistem ima samo trivijalna reenja (0,0,0)

a31 a32 a33b3

Ako je D = det A = 0 sistem se transformie u sistem
a11 x1 + a12 x2 =a13 x3
S2 x 2
i njega reavamo Kramerovim metodom.
a21 x1 + a22 x2 =a23 x3

53

Primer
x1 x2 + 2 x3 = 0
Sistem:

x1 + 2 x2 x3 = 0
2 x1 + x2 + x3 = 0

ima i netrivijalna reenja jer je

1 1 2
det A = 1 2 1 = 0
2

Opte reenje ( x1 , x2 , x3 )
.

je:

2 x3 1
2
x3
x1 =
,
1 1
1 2

1 2 x3
1
x3
x2 =
,
1 1
1 2

x3 = x3

x1 =x3 ,

x2 = x3 ,

x3 = x3

( x1 , x2 , x3 ) = (x3 , x3 , x3 )
54

TEST
1. Izraunati A-1 za matricu

2. Izraunati

2 3 2

A = 6 6 4
2 1

A2 2 A + 2 I

ako je

1
A =
1

4. Reiti sistem koristei Kramerove formule:

x+ y+z =2
x 2 y 3 z = 4
2x + y + z = 3
5. Reiti sistem Matrinim metodom:

3. Reiti matrinu jednainu:

0 1 2

a) AX - A = 2 X + I gde je A = 2 3 4

1 0 1

x+ y+z =2
2 x y + 3 z = 1
3 x + 2 y 2 z = 5
6. Reiti sistem:
4x y + 2z = 0
7 y + 8z = 0
x + 2 y + 3z = 0
55