Vous êtes sur la page 1sur 4

Rsumdurapport

Droits,remdesetreprsentation:unrapportsurl'accsdes
enfantslajusticedanslemonde

Lamiseenuvredelaccsdesenfantslajusticeestenconstantevolution.Cerapportdonneun
aperudesmcanismesdveloppsdanslespaysdumondepourprotgerlesdroitsdelenfantet
garantirdesrecoursencasdeviolation.Cerapportglobalnestquelesommetdeliceberg,puisquil
analyselesconclusionsde197rapportspays,reprsentantdesmilliersdepagesderecherche,
accessibles
www.crin.org/fr/accueil/droit/acces
.

Classementmondial

Leclassementdestatsatlaborenattribuantunenotechaquepays,auregarddesstandards
internationauxenmatiredaccsdesenfantslajustice.1 Cesnormesproviennentdestraitsratifis
parlestats,desrsolutionsngocieslONUetdeslignesdirectricesdesagencesdelONU.Ilne
sagitpasdunclassementsurlesuccsdestatsprotgerlesdroitsdelenfant,maissurleurhabilit
assurerlaccsdesenfantslajustice.Ilestcependantdifficiledenierquelespaysdontlebilanen
matirededroitsdelhommeestdplorablesontenbasduclassementpourcequiestdelaccsdes
enfantslajustice.

LehautduclassementestdominpardespaysdEuropeoccidentale,tandisquenbasduclassement,
onretrouvelesrgimesautoritairesetlespaysdontlesystmejuridiqueesttellementpeudvelopp
quilestincapabledeprotgerlesdroitsdelenfant.Ceclassementdmontreaussiquaucunpaysau
mondeneprotgeparfaitementlaccsdesenfantslajustice.Ilyaunemargedeprogrsmme
parmilespaysquioccupentlehautduclassement,ettouslestatspourraientapprendrebeaucouples
unsdesautres.

Nosconclusionssontdivisesenquatrechapitres.LechapitresurlestatutjuridiquedelaCDE
questionnelincorporationdelaCDEdansledroitnational,saprimautsurledroitinterne,etson
applicabilitdevantlestribunaux.Lechapitresurlestatutjuridiquedelenfantdcritletraitement
rservparledroitauxenfantsimpliqusdansdesprocduresjudiciaires.Lechapitresurlesrecours
traitelesmoyensjuridiquesdobtenirrparationpouruneviolation,enutilisantlestribunauxoudautres
mcanismesdeplaintes.Enfin,undernierchapitreestconsacrauxconsidrationspratiquesprendre
encompteenutilisantlesystmejudiciairepourcontesterlesviolationsdesdroitsdelenfant.

LestatutjuridiquedelaConventionrelativeauxdroitsdelenfant

LaConventionrelativeauxdroitsdelenfant(CDE)estlapierreangulairedesdroitsdelenfantendroit
international.Elletablitlventaildesdroitsdelenfant,delinterdictiondelatorturelaccs
lducation.TouslestatslexceptiondestatsUnisontratifilaConvention,pourtantbeaucoupde
systmesjuridiquesnationauxnontpasvraimentintgrcetinstrumentquasiuniversel.cejour,94

Pourplusdedtails,voirCRIN,AccesstoJusticeforChildren:ModelReport.

paysonttotalementincorporlaConventiondansleurdroitinterne,tandisque29lontfaitavecdes
rservesquienlimitentlapplication.Unpeumoinsdelamoitidespayspermettentdappliquerla
Conventiondirectementdevantlestribunaux,cestdirequilsautorisentlesenfantscontesterdes
loisetpratiquesquiviolentlesdroitscontenusdanslaCDE.LespaysduCommonwealthsontrticents
adoptercettepossibilit,relguantlaCDEunsimpleoutildinterprtationdudroitnational,et
refusantainsiauxenfantslebnficecompletdesaprotection.

Lestribunauxdumondeentier,conscientsquelesnormesjuridiquesnontquepeudevaleursiellesne
sontpasappliques,sinterrogentsurlamaniredutiliserlaCDEdansleursdcisions.Ceprojeta
tabliquelaConventionavaittcitedans60pourcentdespays2detouteslesrgionsettraditions
juridiques,maisseulement20pourcentdespaysontutilislaCDEassezfrquemmentet
systmatiquementpourquecelaconstitueunejurisprudencetablie.

Lestatutjuridiquedelenfant

Lemanquedautonomieetdecapacitjuridiquepeutsavrertreunobstacledetailledanslaccsdes
enfantslajustice.biendesgards,lamaniredontuntatformulelesrglesapplicablesaux
plaintesdenfantsestreprsentativedelamaniredontceluiciconsidrelesdroitsdelenfant:les
enfantspeuventtresoitresponsabiliss,soitjetsdanslombredeleursparents.

Mmesilaplupartdestatsreconnaissentlapossibilitdintroduireuneplainteaunomdunenfant(un
principedebasequireconnatquelenfantestunepersonnedotedintrtspropres),lacapacitdes
enfantsinteragiraveclesystmejuridiquesestfortemententravepartoutdanslemonde.Les
dispositionsgnralesexigeantquetoutepersonneendessousduncertaingepasseparun
reprsentantsonttrsrpandues,alorsquelesrglesplusnuancesprenantencomptelacapacit
individuelledunenfantinteragiravecuntribunalsontbeaucoupplusrares.

Lessystmesfavorisantlimplicationdesparentsdanslaprotectiondesdroitsdeleursenfantssont
souventpertinents,laplupartdesparentsayantcurlintrtdeleursenfants,maislesrgles
restrictivesexigeantuneautorisationparentalesontcourantesetpeuventporterprjudicelaccsdes
enfantsauxtribunaux.CeciestdevenuunproblmemajeurtraversleMoyenOrientetlAfriquedu
Nord,olautoritparentaleestsouventstrictementrserveauxpresetgrandspres,ajoutantune
discriminationsupplmentairelaccsdesenfantsauxtribunauxetautresmcanismesdeplainte.
traverslAsieduSudEst,plusieurspaysontgalementdveloppdesrglesempchantlesenfantsde
porterplaintecontreleursparents,unepratiquequirisquedefavoriserlimpunitpourlesabus
lencontredesenfantsauseindelafamille.Unpetitgroupede14tatsdetraditionsjuridiques
diffrentesontouvertlavoielabaissementdecesobstacles,exigeantquelereprsentantdelenfant,
quiquilsoit,agissedanslintrtsuprieurdelenfant.3

Laprotectiondudroitdelenfanttreentendudanslesprocduresjuridiquesestpartieintgrantede
lagarantiedelaccsdesenfantsjustice,caruntribunalnepeutprotgerlesintrtsdunenfantque
silalesmoyensdeconnatrecesintrts.Pourtant,uncinquimedesenfantsdumondenontpasle
droittreentendudanslesprocduresquilesconcerne.Unpeuplusdunquartdespaysgarantissent
cedroitdanstouslestypesdaffaires,84paysappliquentcettenormedemanireplusrestreinte,etles
lgislationsde58paysnereconnaissentpasdutoutledroitdelenfanttreentendu.

Recours
2

ConsulterlabasededonnesdeCRINsurlaCDEdanslestribunauxpourrechercherlesaffairespar
juridiction.Disponible:
http://www.crin.org/fr/bibliothque/basededonnesjuridique
.
3
Bahamas,Bahren,Bolivie,CostaRica,Djibouti,quateur,Islande,Irak,Isral,Kowet,Roumanie,
Espagne,Tanzanie,Venezuela.

Pourquelesdroitsaientunsens,desrecoursefficacesdoiventtredisponiblespourremdieraux
violations.4Pourgarantirlaccsdesenfantscesrecours,ilsdoiventpouvoiravoiraccstousles
tribunauxetmcanismesdeplaintesexistantspourfaireappliquerleursdroits.Danscetteoptique,nous
avonsplaclesrecoursaucurdesrapportpaysproduitsaucoursdeceprojet. 5
Ilseraitimpossiblederpertoriericilventailcompletdesmoyensjuridiquesdeprotectiondesdroitsde
lenfant:lesrapportspaysdonnentcesinformationsdansdeplusamplesdtails.Cerapportglobal
cherchesoulignercertainsdesmoyensinnovantsetdesmoyensdommageablesqueles
systmesjuridiquesnationauxontdegrercesquestions.Latroisimepartiedecerapportanalyseles
moyensinnovantsquontdvelopplessystmesettraditionsjuridiquespourtraiterlesabusdedroit:
leslitigesconstitutionnelsouadministratifsquidominentsouventlaprotectiondesdroitsdelhomme,les
organesquasijuridiquestelsquelesmdiateursetOmbudspersons,etlespoursuitespriveslorsque
ltatsemontrerticentengagerdespoursuitespnalespubliques.

Ceprojetexamineenparticulierledveloppementdesactionsdegroupeetdeslitigesdintrtpublic
danslemondeentantquemoyenefficacedecombattrelesviolationsgnralisesdesdroitsde
lenfant.Cesmesuresoffrentunerelleopportunit,maisnesontpasencoreunepratiquecourante.
Mmesi148tatspermettentlapratiquemoinscontroversedecombinerdescassimilaires,moinsde
lamoitidespaysautorisentleslitigescollectifsdanscertainstypesdaffaires,etenviron15pourcent
lesautorisentsystmatiquement.Cetoutilnestdoncpassuffisammentdveloppetapourtantle
potentieldamliorerconsidrablementlaprotectiondesdroitsdelenfant.

Lesorganisationsnongouvernementalessontsouventbienplacespourcontesterlesviolations
gnralisesdesdroitsdelenfant,ousimplementpoursoutenirunenfantdanssademandede
rparation.PourtantlesprocduresautorisantlesONGlefairesontloindtreuniverselles:environla
moitidestatsautorisentlesONGporterdesplaintesenleurnompropre,etunemajoritpeine
pluslarge(54pourcent)donnentauxONGlepouvoirpluslimitdintervenirdansdesplaintesdj
dposes.LeprojetmontregalementuneaugmentationducontrledesgouvernementssurlesONG
habilitesagirenjustice,processusquirisquedassujettirlaccslajusticedesconsidrations
politiques.

Considrationspratiques

Biendesobstacleslesplusimportantsdanslaccsdesenfantslajusticesesituentdansles
conditionspratiques.Lepoidsfinancierdunconseiljuridique,lessallesdaudienceintimidantesetles
procdureslabyrinthiquespeuventtredifficilessurmonterpourbeaucoupdadultes,maispourles
enfants,ilspeuventrendrelaccslajusticecompltementillusoire.

Lassistancejuridiqueetlaidejuridictionnellejouentunrlecentraldanslamiseenuvredelaccs
lajustice.Pourtant,42paysnontpasdesystmefonctionneldassistancejuridiquesubventionnepar
ltat,cequiveutdireque220millionsdenfantsdanslemondenontaccsaucuneassistance
juridique,quelquesoitletypedaffaire.Danslesautrespays,lassistancejuridiqueestaccessibledans
desconditionslimites.Seuls28tatsfournissentuneassistancejuridiquedanstouslescas.6Cette
tudemontrequelesavocatsfournissantdesservicestitregracieux(probono)comblent
progressivementleslacunesdessystmesdassistancefournisparltat.Lesrecherchesontpermisde
4

Comitdesdroitsdelenfant,Observationgnralen5surlesmesuresdapplicationgnrales,
para.24.
5
Lesrapportspayssontdisponibles
www.crin.org/fr/accueil/droit/acces
.
6
Cestdirequelassistancejuridiqueyestdisponiblepourlesaffairespnales,civiles,
administratives,familiales,etdanstoutautrejuridiction,cequinesignifiepasquilnyaitpasde
conditionsremplirpourenbnficier.

rpertorierdesservicesprobonodans60pourcentdespays.Danscertainsdentreeux,ilsagissaitde
laseuleformedaidejuridiquegratuiteaccessible.

Mmelorsquelesplaintesdesenfantsparviennentjusquauxtribunaux,lesobstaclesprocduriers
priventsouventlesenfantsdunerelleparticipationauxprocdures,etpeuventlesempcherde
dfendreleurcause.Prsdunquartdestatsnerpondentpasauxexigenceslesplusbasiquesen
matirededroitdesenfantstmoigner:ilsimposentungeminimumpourcomparatrecomme
tmoinoubienaccordentunpoidsmoindreautmoignagedesenfants.Denombreuxsystmes
judiciairesempchentencorelesenfantsdetmoignerenexigeantuneautorisationparentale,oubien
ensoumettantlenfantunevrificationdepersonnalitavantquilpuissetmoignerdansdes
affairesdabussexuels.7 Malgrcesrglesarchaques,unpetitgroupedepaysacommencerrejeter
leslimitesrigidesdgeetintroduiredesnormesquireconnaissentquelescapacitsvarientdun
enfantlautreetquecertainsenfantssontcapabledetmoignerungeplusjeunequedautres.

Prsdestroisquartsdestatsontadoptdesloisprotgeantdunemanireouduneautrelavieprive
desenfants,reconnaissantlesrisquespublierdesinformationssurdesenfantsimpliqusdansle
systmejudiciaire,quilsagissederisquesderevictimisationdesenfantsquidemandentjustice,oules
risquesdestigmatisationdesenfantsaccussdecrimes.Cesprotectionssontdequalitvariable,allant
daudiencescompltementclosesquipeuventnuireunecertainevigilancepubliqueparfoisncessaire
latenuedunprocsquitable,desinterdictionsdepublicationdinformationspermettantdidentifier
lesenfantsimpliqusdansdesprocduresjudiciaires.

Lesdlaisdeprescription(lapriodedetempsaprslinfractionaudeldelaquelleilnestpluspossible
dedengageruneactionenjustice)peuvententraverlaccsdesenfantslajustice,etlestatsoffrent
deplusenplusdesolutionspourcontrecarrerceproblme.Lefaitquelesenfantspuissenttre
empchsdechercherobtenirrparationunefoisquilsontrussisurmonterlesabusquilsontsubi
estunrisquetablidepuislongtempsdanslescasdabussexuels,maisquipeuttretranspospourles
autresabusauxquelsfontfacelesenfants.84paysdumondeassouplissentlesdlaisdeprescription
danscertainescirconstances,laplupartdutempsjusqucequelenfantatteignentlgeadulteet
soientenmesuredeporteruneactionenjustice.Endpitdeceprogrs,lesdlaisdeprescriptionsont
souventappliqusdemanirestricteetrestentunobstacleimportantlaccsdesenfantslajustice.

Unprojetencours

certainsgardscerapportpeintuntableausombredelaccsdesenfantslajusticedanslemonde,
maislespoiresttoutdemmepermis.Beaucoupdesystmesjuridiquessontmaladaptsla
protectiondesenfants,maisilyaaussidenombreuxexemplesdemcanismesingnieuxetinventifs
quiresponsabilisedesenfantsetpermettentdecombattrelesabussystmatiquesetrpandus,etce
danstouteslestraditionsjuridiques.Cerapportestuneintroductionauxrecherchesplusapprofondies
quiontconstituesceprojetjusqu'maintenant,etnousespronsutilisercesrsultats,avecdes
partenaires,commeoutilpourplaiderpourunerformedelaccsdesenfantslajusticetraversle
monde.

SaoTomeetPrincipe,Codedeprocdurepnale,Article114.2.

Vous aimerez peut-être aussi