Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Dpartementdegniemcanique
Responsable(s)decours: ThienMyDao
PLANDECOURS
Hiver2016
QUA142:Gestionetamliorationdelaqualit(3crdits)
Pralables
Unitsd'agrment
Aucunpralablerequis
Donnesnondisponibles
Qualitsdel'ingnieur
Q1
Q2
Q3
Q4
Q5
Q6
Q7
Q8
Q9
Comptence
enseigne
Q10
Q11
Q12
Qn
Qualitvisedans
cecours
Qn
Qualitvisedansun
autrecours
Comptence
value
Comptence
enseigneet
value
Descriptifducours
Acqurirlesprincipes,lestechniquesetlesoutilsmodernesdelagestionintgraledelaqualit.
Introduction:dfinitions,cycledeproduitouservice,enjeuxdelaqualittotale.Stratgies
damliorationdelaqualit,approchejaponaise,Deming,JuranetCrosby.Organisationdelafonction
qualitdansl'entreprise.Facteurshumainsdanslagestiondelaqualit:motivationetsespralables,
gestionparticipative.Cerclesdequalitettravailenquipe:buts,lmentsdesuccs,processusde
fonctionnement.Techniquesdersolutiondesproblmes:lesoutilsclassiques,lesseptnouveaux
outilsdemanagementdelaqualit,lesmthodologiesKaizenetSixSigma.conomiedelaqualit:
lmentsdescotsrelislaqualit,mesuresderentabilitettechniquesdejustification.
Dploiementdelafonctionqualit.Implantationduprocessusd'amliorationcontinuedelaqualitet
pland'action.
tudesdecasetprojetdesessionenquipevisantl'amliorationdelaqualitdansuneentreprise
identifieparlesmembresdel'quipe.
Page1de10
Objectifsducours
Gnralits
Danslecadreducer catenges onetassurancedelaqualitoertparl'TS,lecoursGes onet
amliora ondelaqualitestconupourfournirauxpar cipantsunevuedensemblesurlages on
delaqualitassor eduneboteou lssousformededirentesmthodes,ou lsettechniques
utilissdanslesentreprisespourgreretamliorerlaqualit.
Cecoursvouspermettradoncdemieuxcomprendreetdapprofondirlesnotionsdebasedelaqualit
ainsiquelages onintgraledelaqualitetdelamliora oncon nue.Deplus,onprsenterales
nouveauxconceptsenapplica ondanslesentreprisesmanufacturiresoudeservicespourla
matrisedelaqualit.Onvoitquece ematriseexigeunepoli quefermeconueetappuyeparla
directionetuneparticipationactivedesemploysdanstouslessecteurs.
Stratgiespdagogiques
Prsentations,exercicesetexpossformelsparleprofesseur.
Lectureindividuelleetrecherchedocumentaire.
Projetdesessionvisantl'amliora ondelaqualitdansdessecteursoudpartementsdune
entreprise,deprfrenceunePME.Ce eac vitestraliseparquipedetroiscinqtudiants
aumaximum.Desrencontreshebdomadairessontprvuesl'intrieurdesheuresdecourspour
permettreunchanged'idesetdecomptesrendusavecleprofesseur.
Exercicesoutravauxpra quescorrigsenclasse.Ilestfortementrecommandquelestudiants
fassentcesexercicesavantquilsnesoientcorrigs.
Possibilitduneprsentationd'unconfrencierinvitvenantdumilieuindustrieloudesservices.
Objectifspdagogiques
lafinducours,l'tudiantseraapte:
1. comprendreetutiliseradquatementlevocabulaireutilisdansledomainedelaqualit;
2. choisiretappliquerdirentesmthodesetou lsdersolu ondeproblmesetdamliora on
continue:
derechercheetdvaluationdescausesdenonqualit,
derechercheetdechoixdesolutions,
dimplantationetsuividesolutions,
degestionduchangement.
3. iden eretcomprendrelesdirentesphilosophiesd'amliora ondelaqualitproposespar
Deming,Juran,Crosby,Ishikawaetautres;
4. iden eretcontrlerlesdirentslmentscons tuantlescotsdelaqualitetdelanon
qualitetvaluerlesavantagesventuelsdesprogrammesd'amliorationdelaqualit;
5. comprendrecommentgrerlechangement;
6. mieuxgrerl'introductiond'unprocessusd'amliorationdelaqualit;
7. apprcierlesdiffrentesstratgiesdamliorationdelaqualit;
8. comprendrelimpactdunebonnestructureorganisationnellesurlaqualit;
9. raliser,enquipe,unprojetdamliorationdelaqualit;
10. exprimenterlardactiond'unrapportetsaprsentationdevantlaclasse.
Page2de10
Utilisationdappareilslectroniques
Sansobjet.
Coordonnesdelenseignant
Groupe Nom
Olivierde
01
Brouwer
Activit
Courriel
Local
cc
Activitdecours
olivier.debrouwer@etsmtl.ca
Disponibilit
Cours
1. Introduc on,dni onsdelaqualitetculturedentreprise,lessystmesdeges ondelaqualit
(lectureparlestudiantsseulement)etpossiblementlaqualituntravaildquipe.
2. Lorganisationdelafonctionqualitetlesprincipalescolesdepenseenqualit.
3. Ladmarchedersolutiondesproblmesetlescotsrelislaqualit.
4. Lages ondesprocessus(logigramme)etintroduc onlamliora oncon nue(lecture
seulementparlestudiants)ainsiquauxdirentesstratgiesetmodesdamliora oncon nue.
Possibilitdedbuterlesoutilsdemesureetdanalysedansunprojetdamliorationcontinue.
5. Lesoutilsdemesureetdanalyse.
6. Lesoutilsdamliorationetdecontrledansunprojetdamliorationcontinue.
7. LesmodesdimplantationouderalisationdeprojetsdamliorationcontinueetleKaizen.
8. Lagestionduchangement.
9. CultureetprojetsEVA(Lean).
10. MthodologieSixsigma(DMAIC).
11. 5Setlavoixduclient(VoiceoftheCustomer).
Laboratoiresettravauxpratiques
Sansobjet.
Utilisationd'outilsd'ingnierie
Sansobjet.
valuation
Unexamenintra:......................................................................................................................20%
Aucunedocumenta onpermisesaufunefeuillersumimprimeoucritelamain,rectoverso
deformat8X11,
Calculatricepermise,
Dure90minutes.
Unprojetdesemestre:...........................................................................................................35%
VoirPROJETDESESSIONciaprs
Page3de10
Participationenclasse:rponsesauxquestions,partagedexprience,questionsposes:5%
Remarque:Untudiantquiperturberaittropsouventledroulementdescourspourraitsevoir
attribuerunenotede5%.
Examenfinalquicouvretoutelamatireducoursdepuislexamenintra:..........................40%
toutedocumentationpermise,calculatricepermise
dure180minutes.
Projetdesession
Introduction
Aucoursdelasession,noustudieronslesprincipesetlestechniquespourl'amliora ondela
qualit,lamiseenplaceetlages onopra onnelleduserviceresponsabledelaqualitdansles
entreprisesdefabricationoudeservices.
Ceprojetacommeobjectifs:
a)devouspermettred'appliquerlesoutilsettechniquesprsentsuncasspcifiquevisant
l'amliorationdelaqualitdansundesdpartementsouousecteursd'unePME(de
prfrence)manufacturiredeserviceougouvernementale;
b)dedcouvriretsurmonterlesdifficultsdetouslesjoursdemiseenuvredeprojets
damliorationcontinue;
c)devouspermettredetravaillerenpetitequipeetdepartagervosopinionsavecvoscollgues
declasse.
Travaildemand
Votrerapportdevradmontrervotrematriseducontenuducoursetvotrehabilitd'adapterdes
principesgnrauxvusenclassedescaspra quesetrels.Ils'agitd'imaginerunestratgieetde
dvelopperunpland'ac onsuivrepouramliorerlaqualitd'unproduitoud'unservicede
l'entrepriseenques on.Ledesttrsgrandetlaporteestgrandeouvertel'innova onetla
crativit.
Mthodologiedetravail
1. Laclasseseradiviseenquipesdetrois(minimum)cinq(maximum)personnesdeforma on
etd'orienta ondirentes.Chaquequipeiden eraetprendraenchargeunprojet.Cesontles
tudiantsquichoisirontcommentseregrouper.
2. Chaqueprojetportesurunsujetprsentparlesmembresdel'quipeetapprouvparlecharg
decours.Ils'agitd'unesitua onoud'unproblmevcupourlequelonpeutdvelopperune
solu onouuneamliora onpermanenteetdurable.Lentrepriseousecteuroalieuleprojet
doitperme reunaccscertainesinforma ons(entreautresconomiques)perme antune
analyselapluscompltepossibledelasitua on.Lechoixduproblmedoitsefaire,dunepart,
par rd'unesitua onayantunecertainecomplexit,maisnedoitpas,d'autrepart,avoirune
enverguredpassantlecontexteducours.Parexemple,lasitua onanalysepeutportersurun
produitouunelignedeproduits,surunprocessuspar culier,surundpartementetmmesur
unsecteurcompletsiceluiciestpe t.Leprojetnedoitpasavoirdbutavantledbutdela
sessionmoinsduneententeaveclechargdecours.Lebutnalestdeprsenterdessolu ons
etconclusionsquelentreprisedevraitpouvoiraccepter.
3. lafindechaquecours,dessancesdenviron2030minutesserontconsacresautravailen
quipeconcernantceprojetetlesautrestravauxpratiquespourchangerl'informationetles
opinions,identifierlestches,etc.Lechargdecoursestalorsdisponiblepourrpondreaux
questionsetdonnerdesconseils.
4. Letravaildel'quipedoitmener:
choisirunproblmeetjustifiercechoix;
identifierclairementetavecleplusdeprcisionspossiblelasituationactuelle;
faireuneanalysedtailledescausespossiblesduproblme;
dterminerlaoulescausesprincipales;
dvelopperetexaminerdessolutionspossibles;
Page4de10
Rapports
Lesrapportssuivantsserontexigiblesouoptionnelsdanslecasdesrapportsdtape.
Rapportd'tapeetbilansurletravailenquipe(aucunpointaccord)
Ilestrecommandmaisnonobligatoirederemettredesrapportsd'tapeencoursdeprojet.Ces
rapportsd'tapepermettentdefairelepointsurl'avancementduprojet.Cesrapportsd'tape
portentsur:
laprsentationdel'entreprise;
ladfinitionduproblme;
lanalysedescauses;
lessolutionsenvisageables;
uncalendrierportantsurlaralisationduprojet.
Lesrapportsd'tapeperme entauchargdecoursdemieuxguiderlquipeetfaireles
recommandationsncessairesquantauchoixdesoutilsetdelamthodeutiliss.
Dfinitionduprojet(5pointssur35)
Unedfinitionduprojetestrequiseetdevrainclureleslmentssuivants:
Nomdesquipiersainsiquelesnumrosmatricule(aucunpoint);
Prsenta onadquatedelentreprise;typedac vit,brefhistoriquequalit,clients,volumes
daffaire(10points);
Raisonsmo vantlechoixduprojet;pourquoiavoirchoisiceprojet,pourquoiestilimportant
pourlentreprise(20points);
noncduproblmepourbiencomprendrelasituationdedpart(10points);
noncdunobjec fSMARTduprojet;nommeroujus erchacundeslmentscorrespondant
auxlettresdelacronyme(40points);
Plandetravailpourraliserleprojet;approchechoisie,principalestapes(20points).
Remarque:Ledocumentcontenantladfinitionduprojetdevraitcomporterdetroiscinqpages.
reme rele8fvrierauplustard.Ilestsuggrdediscuterdesonprojetaveclechargdecours
avantdenremettreladfinition.
Rapportfinal(15pointssur35)
Lerapportnaldoitcomprendredutexte,destableauxetgraphiques(minimum de20et
maximum25pages)enplusdesannexesper nentes.Touslesdocumentsdevronttreinclus
dansunseulfichierlectronique.
Contenudurapportfinal:
unepagetitre(identificationducours,durapportetdesparticipants);
unsommaire(rsumdel'introductionetdelaconclusion);
desremerciements;
unetabledesmatires;
Page5de10
uneintroduction;
laprsentationdelentrepriseenquestion;
lajustificationduchoixduproblme;
l'analysedtailledescausespossibles,leurvalua on,lesdonnesoumesureschoisieset
obtenuesetladterminationdeoudescausesprincipales;
lesdiffrentessolutionsenvisages,leurvaluationetladterminationdelasolutionretenue;
unpland'actionpourl'implantationdelasolution;
unplandecontrlepoursassurerdelamiseenplacedelasolutionetdeleurefficacit;
uneconclusionfaisantunretoursurlobjec fetdmontrantla eintepoten elleourelledece
dernierouenexpliquantlescarts;
lesmoyensconcretsprispourgrerlechangement;
desannexespertinentes(aubesoin).
Remarque:Plusieurssolutionspeuventtreretenues.
a)Styledesrapports
Lesrapportsserventprsenteretexpliquerlesrsultatsdeladmarchedel'quipepourla
rsolu onduproblme.Ilnes'agitpasseulementdeprsenterlesrsultatsbruts(parexemple,les
causesprincipalesduproblme)maisaussi,d'expliquerlepourquoidecesrsultats(parexemple,
expliquerpourquoicescausessontlescausesprincipalesduproblme).Ilnefautpastretrop
bavarddanslesexplica ons,maisilfautl'treassezpourqu'unepersonne,quin'estpasau
courantduproblme,puissecomprendre.Ilfautjus erdefaonlaplusra onnellepossiblevos
rsultatsetcommentvousytesarrivs.Lesdirentsgraphiquesetguresu lissnedoivent
servirqued'appuisautexteetnonl'inverse(exemple:Onnepeutvoirsurlaguredu
diagrammederelationsquelescausesXetYontuneforteinfluencesur...).
b)Barmedecorrectiondurapportfinal(15pointssur35)
Forme:(qualitdurapport)........................................................................................10%
Rapportcomplet(contienttouteslessectionsrequises).................................................5%
Agrableetfacilelire....................................................................................................5%
Remarque:Untextecontenanttropdefautesdorthographe,gramma caleouautreserapnalisde
510pointsadditionnelsaubesoin.
Fond:(contenudurapport)..........................................................................................90%
Introduction,prsentationetparticularitsdusujet(miseencontexte)..........................5%
Choixetmatrisedesoutilsutiliss................................................................................15%
Conclusionsdechaquesection.....................................................................................10%
Dfinitionduproblmeetobjectif....................................................................................5%
Logiquemenantdunetapelautre............................................................................10%
Solutionsrecommandes..............................................................................................10%
Plandaction(implantationdesrecommandations)........................................................5%
Plandecontrle...............................................................................................................5%
Gestionduchangement..................................................................................................5%
Conclusion(dmonstrationdelatteintedelobjectif)....................................................10%
Apprciationglobale......................................................................................................10%
Remarque:Lesrapportsdevronttreremisenformatlectronique(enunseulchier),lasemaine
avantlesprsentationssoitle4avril.
Prsentationorale(15pointssur35)
Objectifs
Lesprsenta onsoralesdoiventfournirchaquepar cipantl'occasiondepouvoirs'exprimerdevant
uneaudiencepubliquesurunsujetqu'ilmatrise.Lesmembresdechaquequipefontlasynthsede
Page6de10
leurstravauxetprsententlesprincipauxlmentsdeleurprojetauprofesseuretauxmembresdes
autresquipes.Lebutdelaprsenta onseradeconvaincrelaclasseetlechargdecoursqueles
solutionsproposesdevraienttreacceptes.
Cestaussiloccasiondanalyser,commenteretcritiquerletravailduneautrequipe.
Organisation
Laformedelaprsentationestlaisseladiscrtiondel'quipe.Toutefois,l'utilisationde
moyensaudiovisuelsestfortementrecommande.
Laformedelaprsentationestlaisseladiscrtiondel'quipe.Toutefois,l'utilisationde
moyensaudiovisuelsestfortementrecommande.
Laprsencedetouslesparticipantsestobligatoire,maisilnestpasncessairequetous
s'expriment.
L'heurelaquellechaquequipeferasaprsentationseralersultatd'untirageausort.
Critresd'valuation
Poursonprojet
Qualitdelasynthse(incluantlerespectdutemps)...................................................20%
Dynamisme,rythme,qualitdelaprsentationetintrtsuscit.................................10%
Matrisedusujetetdroulementlogique.......................................................................10%
Rponseauxquestionsetsuggestions.........................................................................20%
Pourleprojetdontildoitdbattre
Pertinencedessuggestions(minimumde2ou3)etmaniredelesprsenter..........15%
Pertinencedesquestionsposes(minimumde2ou3)...............................................15%
Nombredequestionsousuggestions(5minimum).....................................................10%
Remarque:Anderespecterlaconden alitdesrapports,ilestdemanddenepaslemontrer
despersonnesexternesaucours.
valuationdechaquemembredelquipe
Lanoteduprojetpourchaquequipierestcalculeselonlamthodesuivante:
Chaquemembredunemmequipereoitlammenoteaudpart;
Unfacteurdajustementpourraittreappliqusi,suitelvalua onparlesautresmembresde
lquipe,letravaildunquipierestjuginsuffisant.
Lefacteurdajustementseraappliquselonlebarmesuivant:
valuationmoyennedesautresmembresdelquipe80%;aucunajustement;
valua onmoyennedesautresmembresdelquipe<80%et60%;0,75*lanoteobtenue
parlquipe;
valua onmoyennedesautresmembresdelquipe<60%et40%;0,5*lanoteobtenue
parlquipe;
valua onmoyennedesautresmembresdelquipe<40%;0*lanoteobtenuepar
lquipe.
Chaquemembredelquipedevrareme reunecopiepapieretsignedesonvalua ondetous
lesautresmembresdesonquipe;
Leformulairedisponiblelanduplandecoursdevratreu lisetbienrempli.Ildevratre
remisenformatpapier.
Page7de10
Politiquederetarddestravaux
Voiravecl'enseignant.
Absenceunexamen
Pourlesdpartementsl'exceptionduSEG:
Danslescinq(5)joursouvrablessuivantlatenuedesonexamen,ltudiantdevrajustifierson
absencedunexamendurantletrimestreauprsdelacoordonnatriceAffairesdpartementalesqui
enrfreraaudirecteurdudpartement.Pourunexamenfinal,ltudiantdevrajustifiersonabsence
auprsduBureauduregistraire.Touteabsencenonjustifieparunmotifmajeur(maladiecertifie
parunbilletdemdecin,dcsdunparentimmdiatouautre)unexamenentraneralattribution
delanotezro(0).
PourSEG:
Danslescinq(5)joursouvrablessuivantlatenuedesonexamen,ltudiantdevrajustifierson
absenceauprsdesonenseignant.Pourunexamenfinal,ltudiantdevrajustifiersonabsenceauprs
duBureauduregistraire.Touteabsencenonjustifieparunmotifmajeur(maladiecertifieparun
billetdemdecin,dcsdunparentimmdiatouautre)unexamenentraneralattributiondela
notezro(0).
Plagiatetfraude
LesclausesduChapitre10:PlagiatetfraudeduRglementdestudesde1ercyclesappliquent
danscecoursainsiquedanstouslescoursdudpartement.Afindesesensibiliseraurespectdela
propritintellectuelle,touslestudiantsdoiventconsulterlapageCiter,pasplagier!
http://www.etsmtl.ca/Etudiantsactuels/Baccalaureat/Guichetinteractif/Citerpasplagier
Documentationobligatoire
deBrouwer,O.,NotesdecoursQUA142offertslaCoopdelTSousurMoodle.OBLIGATOIRE
Page8de10
Ouvragesderfrences
NhaNguyen,UniversitdeMoncton Ges ondelaqualit,di onsdelaChenelire,Montral,
2006.
BryneArt,TheLeanTurnaround,McGrawHill,2013
WomackJamesetJonesDaniel,Systmelean,penserlentrepriseauplusjuste,Pearson,2012
Duret,D.etPillet,M.,Qualitenproduction,ditionsdOrganisation,Paris,2001.
Pillet,M.,SIXSIGMA,commentlappliquer,ditionsdOrganisation,Paris,2004.
Chardonnet,A.etThibaudon,D., LeguideduPDCAdeDeming,di onsdOrganisa on,Paris,
2003.
Crpin,D.etRobin,R.,Rsolutiondeproblmes,ditionsdOrganisation,Paris,2001.
Klada,J.,Comprendreetraliserlaqualittotale,Quafec,Montral,1991.
Deming,W.E.,Qualit:larvolu ondumanagement,Economica,Paris,1988[ouHorslacrise,
1990].
DtriePhilippe,Conduireunedmarchequalit,EditionsdOrganisation.
Crosby,P.B.,Laqualit,c'estgratuit,Economica,Paris,1986.
Ishikawa,K.,Lagestiondelaqualit:outilsetapplicationspratiques,Dunod,Paris,1984.
Juran,J.M.,LeadershipforQuality:anExecutiveHandbook,theFreePress,MacMillan,N.Y.,1989.
Serieyx,H.,Mobiliserl'intelligencedel'entreprise:cerclesdequalitetcerclesdepilotage,
Entreprisemoderned'dition,Paris,1987.
Goldratt,E.etCox,J.,LeBut,Qubec/Amrique,Montral,1987.
Harrington,H.J.,Objec fqualittotale:unprocessusd'amliora oncon nue,Collec onles
Affaires,Montral,1991.
Ozeki,K.,Asaka,T.,Lesoutilsdelaqualit,Afnorgestion,Paris,1992.
Imai,M.,Kaizen,McGrawHill,NewYork,1986.
Shingo,S.,LesystmeSMED,Lesditionsd'organisation,Paris,1987.
Harry,M.etSchroeder,R.,SixSigma:theBreakthroughManagementStrategy,QualityPress,
Milwaukee,2000.
George,M.,LeanSixSigmaPocketToolbook,McGrawHill,2005.
Bareil,ClineGrerlevolethumainduchangement
Byrne,Art,TheLEANTurnaround,McGrawHill,2013
Rother,Mike,ToyotaKATA,McGrawHill,2010
QualityProgress:MagazinemensueldelAmericanSocietyforQuality,www.asq.org.
Mouvementqubcoisdelaqualit,www.qualite.qc.ca
Adresseinternetdusitedecoursetautresliensutiles
https://ena.etsmtl.ca
Autresinformations
Page9de10
CalendrierducoursHiver2016
lundi
lundi
lundi
lundi
lundi
11janvier
18janvier
25janvier
1fvrier
lundi
15fvrier
lundi
lundi
lundi
lundi
lundi
22fvrier
29fvrier
7mars
14mars
21mars
mardi
29mars
lundi
4avril
18avril(
confirmer)
lundi
8fvrier
Cours1(voirProgrammeducours)
Cours2(voirProgrammeducours)
Cours3(voirProgrammeducours)
Cours4(voirProgrammeducours)
Cours5(voirProgrammeducours)+correctiondes
exercicesfournis
Confrencier+examenintra
Projet:identificationdescauses
Cours6;correctionexamenintra
Cours7(voirProgrammeducours)
Cours8(voirProgrammeducours)
Cours9(voirProgrammeducours)
Cours10(voirProgrammeducours)
Cours11(voirProgrammeducours)
+correctiondesexercicesfournis
Remisedesprojetsdesession
Prsentations
Examenfinal(dateconfirmer)
Page10de10