Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
I. Måí âáöu:
Khi cho 2 pha tiãúp xuïc nhau thç giæîa chuïng hçnh thaình bãö màût phán
pha vaì coï sæû phán bäú laûi âiãûn têch giæîa caïc pha. Trãn bãö màût phán pha seî taûo
nãn låïp âiãûn têch keïp vaì xuáút hiãûn bæåïc nhaíy thãú giæîa caïc pha.
1/ Chuyãøn âiãûn têch qua bãö màût phán chia caïc pha (Hçnh 1.1)
2/ Háúp thuû coï choün loüc caïc ion traïi dáúu (Hçnh 1.2)
3/ Háúp thuû vaì âënh hæåïng caïc phán tæí læåîng cæûc (Hçnh 1.3)
4/ Háúp thuû caïc nguyãn tæí vaì phán tæí bë biãún daûng trong læûc træåìng
khäng âäúi xæïng åí bãö màût phán chia pha (Hçnh 1.4.). Nghéa laì trãn cuìng mäüt
bãö màût phán chia pha coï thãø xaíy ra hai hoàûc nhiãöu træåìng håüp åí trãn. Cho
nãn bãö màût phán chia giæîa hai pha coï thãø bao gäöm nhiãöu låïp, nhæng ta váùn
goüi låïp âiãûn têch hçnh thaình trãn bãö màût phán chia giæîa caïc pha laì låïp âiãûn
têch keïp.
- +
-
-
-
-
1/ Thuyãút Helmholtz:
* Låïp âiãûn têch keïp coï cáúu taûo nhæ mäüt tuû âiãûn phàóng gäöm hai màût
phàóng âàût song song têch âiãûn traïi dáúu. (Hçnh 1.5.)
-ϕM
- +
-
- +
Kim loaûi dung dëch
+
-
- +
d d k/c âãún âiãûn cæûc (x)
Hçnh 1.5.
* Phêa dung dëch chè coï mäüt låïp ion daìy âàûc eïp saït vaìo bãö màût âiãûn
cæûc, coìn trãn âiãûn cæûc coï mäüt låïp âiãûn têch traïi dáúu
* Thuyãút Helmholtz quaï âån giaín, noï khäng giaíi thêch caïc hiãûn tæåüng
sau:
+ Âiãûn dung cuía låïp âiãûn têch keïp phuû thuäüc vaìo näöng âäü cháút
+ Coï täön taûi mäüt âiãûn thãú âäüng nhoí hån ϕM vaì traïi dáúu våïi ϕM
(thæìa nháûn âiãûn thãú ϕs cuía dung dëch bàòng 0 nãn ϕM = ϕM - ϕs)
2/ Thuyãút Gouy-Chapman:
Theo Gouy vaì Chapman caïc ion väún coï caïc chuyãøn âäüng nhiãût tæû do,
màût khaïc caïc ion cuìng dáúu seî âáøy nhau nãn cáúu taûo pháön âiãûn têch nàòm åí
3
dung dëch khäng daìy âàûc nhæ åí låïp âiãûn têch cuía Helmholtz, maì noï coï cáúu
taûo khuyãúch taïn. Lyï thuyãút cuía Gouy vaì Cvhapman coï nhiãöu âiãøm chung våïi
lyï thuyãút cháút âiãûn li maûnh cuía Dedye-H⎫ckel. Våïi mäüt âiãûn cæûc phán cæûc lyï
tæåíng (tæïc laì toaìn bäü âiãûn têch âæa vaìo âiãûn cæûc chè duìng âãø naûp låïp keïp) thç
coï thãø noïi ràòng, giæîa mäüt âiãøm báút kç naìo âoï trong låïp keïp vaì mäüt âiãøm
trong thãø têch dung dëch coï täön taûi mäüt cán bàòng. Khi âoï:
− −
µi = µidd
lk
(1.1)
− −
Trong âoï:
µilk vaì µidd laì thãú âiãûn hoïa cuía caïc ion âoï trong låïp keïp vaì
trong dung dëch. Våïi:
−
(1.2)
µilk = µi0 + RT ln Cilk + Z i Fϕ
−
(1.3)
µidd = µi0dd + RT ln Cidd + Z i Fϕ dd
Trong âoï:
C ilk , C idd näöng âäü ion trong låïp âiãûn têch keïp vaì trong thãø têch dung
dëch.
µ i0 , µ i0 dd thãú hoïa hoüc tiãu chuáøn trong låïp keïp vaì trong dung dëch
4
ϕ , ϕ dd âiãûn thãú taûi âiãøm caïch âiãûn cæûc mäüt khoaíng caïch laì x vaì trong
−
µilk = µi0 + RT ln Cilk + Z i Fϕ = µi0dd + RT ln Cidd
Gáön âuïng coi: µ i0 = µ i0 dd
C ilk
RT ln = − Z i Fϕ
C idd
Ta coï thãø viãút laûi:
C ilk F
ln dd = − Z i ϕ = − Z i fϕ
Ci RT
(1.4)
F
Våïi: f = (1.5)
RT
C ilk
⇒ dd = e − Z i fϕ (1.6)
Ci
Phæång trçnh (1.7) cho biãút qui luáût phán bäú ion trong dung dëch vaì
trong låïp âiãûn têch keïp. Phæång trçnh naìy tæång æïng våïi âënh luáût phán bäú
Boltzmann khi giaí thiãút ràòng -Zifϕ laì cäng chuyãøn mäüt ion tæì thãø têch
5
+ - - -
+ -
-
- +
+
- ϕ1
+ -
- +
d1 x
+ - -
+
a/ Hçnh 1.6. b/
Trong âoï:
keïp) (1.9)
dϕ
: laì âiãûn træåìng hay gradient âiãûn thãú taûi khoaíng caïch x âãún âiãûn cæûc
dx
cháút âiãûn giaíi maûnh cuía Dedye-H⎫ckel vaì χ −1 coi nhæ chiãöu daìy coï hiãûu
quaí cuía máy ion hay coìn goüi laì baïn kênh máy ion:
1 DRT
χ −1 = =
χ 8πC idd ( ZF ) 2
dϕ dϕ
Do âoï: = − χϕ ⇒ = − χdx
dx ϕ
Âãø tçm giaï trë cuía hàòng säú têch phán ta sæí duûng âieìu kiãûn biãn sau:
ϕ = ϕ 0 e − χx (1.12)
Theo cäng thæïc (1.12), âiãûn thãú giaím theo haìm säú muî våïi khoaíng caïch x
tåïi âiãûn cæûc vaì khi x → ∞ thç âiãûn thãú ϕ → 0 . Càn cæï vaìo kãút quaí trãn kãút
håüp våïi mä hçnh máy ion cuía Dedye-H⎫ckel ta tháúy ràòng taïc duûng cuía
máy ion lãn ion trung tám giäúng nhæ taïc duûng cuía toaìn bäü âiãûn têch cuía
máy ion âàût caïch ion trung tám mäüt khoaíng laì χ-1.
7
ϕ0
x=0 x
Nãúu báy giåì âiãûn têch qkt cuîng âàût caïch âiãûn cæûc mäüt khoaíng caïch laì χ-
1
vaì song song våïi âiãûn cæûc thç chuïng ta seî coï mäüt tuû âiãûn gäöm 2 baín
song song.
+ Mäüt baín laì âiãûn cæûc coï âiãûn têch qâ/c = - qkt taûi x = 0
+ Mäüt baín laì âiãûn cæûc coï âiãûn têch qkt taûi x = χ-1
Våïi âiãûn têch khuyãúch taïn täøng cäüng qkt cuía caïc ion phán bäú trong dung
Cäng thæïc (1.13) cho tháúy âiãûn dung cuía låïp keïp phuû thuäüc vaìo näöng
âäü cháút âiãûn giaíi vaì âiãûn thãú âiãûn cæûc. Âoï laì âiãöu maì thuyãút Helmholtz
3/ Thuyãút Stern:
Trong lyï thuyãút Gouy vaì Chapman, caïc ion coi nhæ caïc âiãûn têch âiãøm
vaì coï thãø tiãún gáön tåïi âiãûn cæûc âãún khoaíng caïch bao nhiãu cuîng âæåüc
( x → 0 ). Nhæng trong thæûc tãú caïc ion âãöu coï kêch thæåïc xaïc âënh, nãn theo
Stern thç chuïng chè coï thãø tiãún âãún mäüt màût phàóng tiãúp cáûn cæûc âaûi naìo
âoï. Màût phàíng naìy laì chung cho caí cation vaì anion (thæûc ra coï hai màût
phàóng).
+ Låïp daìy âàûc nàòm giæîa màût phàóng âiãûn cæûc vaì màût phàóng tiãúp cáûn
cæûc âaûi. Ta goüi låïp naìy laì låïp Helmholtz hay laì låïp bãn trong.
+ Låïp khuyãúch taïn traíi räüng tæì màût phàóng tiãúp cáûn cæûc âaûi vaìo sáu
- - +
+ + +
- +
-
+ + - - -
-
-
- + - +
+ - +
+
- -
+ - + - -
-
9
ϕ
ϕ
ϕ1 ϕ1
x1 a/ x1 b/
Hçnh 1.8. a/ Máùu Stern khäng coï háúp phuû; b/ Máùu Stern coï sæû háúp phuû
Stern tháúy cáön phán biãût hai máùu låïp âiãûn têch keïp:
1/ Máùu khäng coï sæû háúp phuû âàûc biãût (Hçnh 1.8. a)
Theo Stern thç biãún thiãn thãú nàng toaìn pháön khi coï sæû háúp phuû vaì taïc
duûng âäöng thåìi cuía âiãûn træåìng (φ + + ϕ1 nF ) våïi cation vaì (φ − − ϕ1 nF ) våïi
anion. Trong âoï φ+ vaì φ- laì biãún thiãn thãú nàng khi chuyãøn mäüt pháön tæí
váût cháút tæì thãø têch dung dëch vaìo bãö màût âiãûn cæûc khi ϕ1 = 0.
Thæåìng thç âäü phuí bãö màût cuía caïc ion trong låïp keïp khäng låïn. Khi áúy
ta coï thãø biãøu diãùn phæång trçnh Stern dæåïi daûng âån giaín nhæ sau:
q = q â / c = −(q1 + q 2 )
*Theo Gouy-Chapman thç âiãûn têch cuía låïp khuyãúch taïn laì:
10
1/ 2
⎡ DRTC idd ⎤ ϕ1
q 2 = q kt = −2 ⎢ ⎥ shf
⎣ 2π ⎦ 2
*Theo âënh luáût Boltzmann, näöng âäü cation trong låïp keïp våïi cháút
*Máût âäü thãø têch cuía âiãûn têch trong låïp keïp:
ρ = ∑ C = C idd e − (φ + +ϕ1 F ) / RT
− C idd e − (φ− −ϕ1F ) / RT = C idd (e − (φ+ +ϕ1F ) / RT − e − (φ− −ϕ1F ) / RT )
4/ Thuyãút Grahame:
Thuyãút Stern coï nhiãöu máu thuáùn. Tháût váûy, khi khäng coï sæû háúp phuû
âàûc biãût thç táút caí caïc ion âãöu nhæ nhau vaì âãöu nàòm trong låïp khuyãúch taïn,
nhæ váûy leî ra âiãûn têch cuía låïp daìy âàûc q1 phaíi bàòng 0. Nhæng trong thæûc tãú
khi φ+ = φ- =0 thç theo lyï thuyãút Stern thç q1 laûi khäng bàòng 0. Do âoï, cáön
phaíi hiãûu chènh lyï thuyãút Stern cho dung dëch khäng chæïa cháút hoaût âäüng bãö
11
màût coï thãø háúp phuû trãn bãö màût âiãûn cæûc. Nhiãûm vuû âoï âæåüc Grahame giaíi
Grahame giaí thuyãút ràòng, khi khäng coï háúp phuû âàûc biãût caïc ion thç q1
= 0, do âoï qâ/c = - q2. Âãø cho giaí thuyãút naìy phuì håüp våïi mä hçnh låïp keïp,
Grahame âæa ra khaïi niãûm hai màût phàóng tiãúp cáûn cæûc âaûi. Trung tám cuía
ion bë háúp phuû coï thãø tiãún saït bãö màût âiãûn cæûc hån vaì caïch âiãûn cæûc mäüt
khoaíng bàòng x1. Màût phàóng qua x1 vaì song song våïi âiãûn cæûc âæûoc goüi laì màût
phàóng Helmholtz bãn trong. Âiãûn thãú taûi màût phàóng áúy so våïi dung dëch âæåüc
kê hiãûu laì Ψ1. Màût khaïc caïc ion tham gia chuyãøn âäüng nhiãût vaì taûo thaình låïp
khuyãúch taïn. Chuïng khäng thãø tiãún âãún âiãûn cæûc gáön hån x = x2. Màût phàóng
qua x2 vaì song song våïi âiãûn cæûc âæåüc goüi laì màût phàóng Helmholtz ngoaìi.
Âiãûn thãú taûi màût phàóng âoï âæåüc kê hiãûu laì Ψ0. (Hçnh 1.9.)
ϕ0
Ψ1
Ψ0
x1 x2
Màût phàóng bãn trong vaì bãn ngoaìi khaïc nhau khäng phaíi chè åí khoaíng
caïch âiãûn cæûc. Màût phàóng bãn trong âi qua trung tám cuía låïp ion nàòm
12
trong häú thãú nàng âàûc biãût. Nhæîng ion âoï máút hãút toaìn bäü hay mäüt pháön
voí hydrat. Khi chuyãøn caïc ion âoï vaìo trong dung dëch phaíi täún mäüt nàng
læåüng âãø thàõng cäng háúp phuû âàûc biãût cuía âiãûn cæûc våïi ion. Màût khaïc, khi
chuyãøn ion tæì dung dëch vaìo màût phàóng Helmholtz bãn trong phaíi täún
mäüt cäng khæí voí hydrat. Chuyãøn ion vaìo gáön âiãûn cæûc hån x1 váúp phaíi
Coìn màût phàóng tieïp cáûn cæûc âaûi ngoaìi (màût Helmholtz ngoaìi) khäng
phaíi mäüt låïp maì chè laì giåïi haûn coï thãø tiãúp cáûn âiãûn cæûc âæåüc cuía caïc ion
chuyãøn âäüng nhiãût. Giæîa màût Helmholtz ngoaìi vaì thãø têch dung dëch
khäng coï thãm nàng læåüng liãn hãû våïi sæû khæí voí hydrat cuía ion.
Grahame chæïng minh ràòng, nãúu nhæ khäng coï sæû háúp phuû âàûc biãût thç
qâ/c =- q2 = q vaì låïp keïp coi nhæ hai tuû âiãûn màõc näúi tiãúp. Tháût váûy:
ϕ 0 = (ϕ 0 − ψ 0 ) + ψ o
dϕ 0 d (ϕ 0 − ψ 0 ) dψ 0
Tæì âoï suy ra: = +
dq dq dq
1 1 1
Hay: = +
dq dq dq
dϕ 0 d (ϕ 0 − ψ 0 ) dψ 0
dq
Trong âoï: laì âiãûn dung vi phán cuía låïp keïp. Kê hiãûu laì C
dϕ 0
dq
laì âiãûn dung vi phán cuía låïp daìy âàûc. Kê hiãûu laì C1.
d (ϕ 0 − ψ 0 )
Nhæ váûy, khi khäng coï sæû háúp phuû âàûc biãût, ta coï:
1 1 1
= + (1.15)
C C1 C 2
Grahame coìn âæa ra giaí thuyãút thæï hai: Khi khäng coï sæû háúp phuû âàûc
biãût, âiãûn dung cuía låïp daìy âàûc chè phuû thuäüc vaìo âiãûn têch cuía bãö màût
âiãûn cæûc maì khäng phuû thuäüc vaìo näöng âäü cháút âieûnn giaíi:
C1 = f (q ) (1.16)
Giaí thuyãút naìy kãút håüp våïi phæång trçnh (1.15) cho pheïp ta tênh âæåüc
ânæåìg cong âiãûn dung vi phán cuía mäüt dung dëch coï thaình pháön báút kç
nãúu nhæ biãút âæåüc âæåìng cong âiãûn dung vi phán cuía mäüt dung dëch coï
ψ 0F DRT
Hay: q 2 = −2 A C idd sh trong âoï: A =
2 RT 2π
ψ 0F q2
sh =−
2 RT 2 A C idd
ψ 0F ⎡ q2 ⎤
⇒ = arcsh ⎢− ⎥
Ruït ra: 2 RT ⎢⎣ 2 A C idd ⎥⎦
2 RT ⎡ q2 ⎤
⇒ψ0 = arcsh ⎢− ⎥
F ⎢⎣ 2 A C idd ⎥⎦
Phæång trçnh trãn chè ra mäúi quan hãû giæîa âiãûn thãú màût phàóng Ψ0 vaìo
q2 q2
+ Khi âiãûn têch bãö màût nhoí thç: arcsh(− dd
)≈−
2A C i 2 A C idd
+ Khi âiãûn têch bãö màût låïn ta aïp duûng cäng thæïc:
arcshZ = ln(Z + Z 2 + 1)
1 dψ 0 2 RT 1
= =
C2 dq 2 F 2 A C idd + q 22
2
Tæì âoï ruït ra: (1.17)
F
⇒ C2 = 2 A 2 C idd + q 22
2 RT
C2 tênh bàòng µF/cm2; Cidd tênh bàòng mol/l; q2 tênh bàòng µC/cm2;
Lyï thuyãút Grahame cho kãút quaí phuì håüp våïi thæûc nghiãûm.
Phæång phaïp âiãûn mao quaín dæûa trãn pheïp âo sæû phuû thuäüc sæïc càng
bãö màût cuía kim loaûi loíng nhæ Hg vaìo âiãûn thãú âiãûn cæûc vaì näöng âäü cháút âiãûn
giaíi.
Âáy laì phæång phaïp tin cáûy âãø nghiãn cæïu sæû háúp phuû âiãûn hoïa taûi bãö
Âiãöu kiãûn âãø cho sæû âo læåìng trong phæång phaïp naìy âæåüc âån giaín
laì trãn âiãûn cæûc phaíi khäng coï sæû phaín æïng âiãûn hoïa naìo xaíy ra. Khi áúy toaìn
bäü âiãûn têch âãún bãö màût âiãûn cæûc chè duìng âãø naûp låïp keïp. Ta goüi âiãûn cæûc
15
áúy laì âiãûn cæûc phán cæûc lê tæåíng. Coï nhiãöu kim loaûi coï thãø duìng laìm âiãûn
cæûc phán cæûc lê tæåíng, nhæng trong dung dëch næåïc täút nháút laì duìng Hg vê
quaï thãú hydro trãn Hg ráút låïn. Khi trãn bãö màût Hg têch tuû âiãûn têch ám (q < 0)
hay dæång (q > 0) thç noï seî huït caïc âiãûn têch traïi dáúu åí phêa dung dëch, vaì bãö
màût phán chia giæîa âiãûn cæûc - dung dëch coï thãø âæåüc coi nhæ mäüt tuû âiãûn.
I♦
I ♦
calomel
II
α β
Kim loaûi Hg dung dëch
quaín
Xeït så âäö trãn (Hçnh1.10.), sæïc âiãûn âäüng E cuía maûch trãn seî bàòng :
E = ϕ I − ϕ I * = (ϕ I − ϕ α ) + (ϕ α − ϕ β ) + (ϕ β − ϕ II ) + (ϕ II − ϕ I * )
hay E + (ϕ α − ϕ I ) + (ϕ β − ϕ α ) + (ϕ II − ϕ β ) + (ϕ I * − ϕ II ) = 0
dE + d (ϕ β − ϕ α ) + d (ϕ II − ϕ β ) = 0 (1.19)
(vç nãúu α laì Hg thç ( ϕ α − ϕ I ) laì hàòng säú, coìn (ϕ I − ϕ II ) cuîng laì hàòng säú.
*
16
Ruït ra: d (ϕ β − ϕ α ) = − dE − d (ϕ II − ϕ β )
(1.20)
Màût khaïc ta coï thãø duìng phæång trçnh Gibbs trong træåìng håüp âiãûn cæûc
dγ = −∑ Γi dµ i (1.21)
Váûy:
_ _
dγ = −∑ Γi ,α d µ i ,α −∑ Γi , β d µ i , β (1.22)
dγ = −∑ Γi ,α d µ i ,α −∑ Γi , β d µ i , β −∑ Z i eΓi ,α dϕ α − ∑ Z i eΓi , β dϕ β
Z i eΓi ,α vaì Z i eΓi , β laì âiãûn têch trong pha α vaì β; trong âoï âiãûn tæí vaì ion Hg+ laì
caïc cáúu tæí i mang âiãûn trong pha α, coìn caïc ion cháút âiãûn giaíi laì cáúu tæí mang
Váûy: qi ,α = Z i eΓi ,α
qi , β = Z i eΓi , β
(1.23)
Nãúu pha α laì Hg nguyãn cháút thç dµi,α = 0 vaì khi thaình pháön dung
(1.24)
d (ϕ β − ϕ α ) = − dE (1.25)
(1.26)
⎡ dγ ⎤
Hay: − ⎢ ⎥ = qi ,α = q â / c (1.27)
⎣ dE ⎦
Phæång trçnh Lippmann (1.27) cho tháúy, chè coï thãø tênh âæåüc qâ/c åí T,
Phæång trçnh cuîng chæïng minh ràòng, coï thãø tçm âæåüc âieûn têch taûo
thaình åí mäùi phêa cuía bãö màût phán chia pha, bàòng caïch xaïc âënh âäü däúc cuía
18
âæåìng cong biãøu diãùn phuû thuäüc sæïc càng bãö màût γ vaìo âiãûn thãú E. (Hçnh
1.11)
γ, q q+
0 Ez -E
q=0
q-
Âæåìng biãøu diãùn mäúi quan hãû phuû thuäüc giæîa sæïc càng bãö màût vaìo
âiãûn thãú (γ-E) goüi laì âæåìng cong mao quaín. Âæåìng naìy coï daûng parabol
Âiãûn têch qâ/c = 0 taûi âènh cuía parabol, âiãûn thãú tæång æïng våïi âiãøm áúy
goüi laì âiãûn thãú âiãøm khäng têch âiãûn Ez. Vç qâ/c > 0 våïi E > Ez vaì qâ/c < 0 våïi
E < Ez nãn caïc anion bë huït vaìo âiãûn cæûc khi E > Ez , coìn cation bë huït vaìo
khi E < Ez .
Caïc ion cuìng dáúu bë huït vaìo âiãûn cæûc seî âáøy nhau, do âoï âãø tàng thãm
mäüt âån vë bãö màût phán chia âiãûn cæûc - dung dëch, ta cáön mäüt cäng nhoí hån
khi khäng coï taïc duûng ténh âiãûn giæîa caïc ion vaì âiãûn cæûc (qâ/c = 0 , caïc ion
19
khäng bë huït vaìo âiãûn cæûc). Do âoï, sæïc càng bãö màût seî giaím âi khi tàng giaï
trë tuyãût âäúi cuía qâ/c vaì âæåìng cäng âiãûn mao quaín seî cæûc âaûi taûi âiãûn thãú
Phæång trçnh Lippmann coï thãø duìng cho hãû thäúng coï âiãûn cæûc so saïnh
Phæång trçnh Lippmann cho tháúy sæû khaïc nhau cå baín giæîa âiãûn cæûc
phán cæûc lê tæåíng vaì âiãûn cæûc khäng phán cæûc lê tæåíng, vç sæïc âiãûn âäüng cuía
hãû thäúng âiãûn cæûc khäng phán cæûc lê tæåíng phuû thuäüc vaìo T, P vaì näöng âäü
caïc cáúu tæí nãn khäng thãø thay âäøi E, khi T, P vaì thaình pháön duûng dëch khäng
thay âäøi. Vç váûy, phæång trçnh Lippmann chè duìng cho âiãûn cæûc phán cæûc
• Aính hæåíng cuía sæû háúp phuû caïc ion vaì phán tæí trung hoìa âãún daûng
γ γ
KOH
NaCl
NaBr KI [(C4H9)4N]+
Na2SO4
-E -E
Hçnh 1.12. Âæåìng cong mao quaín Hçnh 1.13. Âæåìng cong mao quaín
trong caïc dd âiãûn giaíi khaïc nhau khi coï háúp phuû cation
-E
Hçnh 1.14. Âæåìng cong mao quaín khi coï sæû háúp phuû cháút hæîu
cå trung hoìa
Daûng âæåìng cong âiãûn mao quaín phuû thuäüc ráút nhiãöu vaìo sæû háúp phuû
caïc ion vaì caïc phán tæí cháút hoaût âäüng bãö màût lãn bãö màût âiãûn cæûc (Hçnh
Sæû háúp phuû âoï maûnh hay yãúu phuû thuäüc vaìo baín cháút caïc ion, caïc phán
tæí cháút hoaût âäüng bãö màût vaì caí näöng âäü cuía chuïng. Màût khaïc âiãûn thãú âiãøm
21
khäng têch âiãûn Ez cuîng bë dëch chuyãøn khi háúp phuû caïc ion. Âoï chênh laì
Khi háúp phuû caïc anion vaì qâ/c = const, Ez dëch chuyãøn vãö phêa ám hån
âãø cán bàòng våïi sæû háúp phuû. Taïi laûi, khi háúp phuû caïc cation thç Ez dëch
Trong dung dëch næåïc, sæû háúp phuû âàûc biãût chè xaíy ra åí lán cáûn Ez, coìn
åí xa Ez thç caïc phán tæí dung mäi bë huït maûnh âãún näøi khoï taïch chuïng ra khoíi
bãö màût.
Caïc anion hoaût âäüng bãö màût coï thãø chia laìm hai nhoïm:
F − , CO32− , OH − , SO42− , HPO42− ,... thç sæïc càng bãö màût thay âäøi ráút êt. Ez
2. Nhæîng anion hoaût âäüng bãö màût: Cl − , NO2− , NO3− , CNS − , I − , Br − ,... haû
tháúp sæïc càng bãö màût trãn bãö màût âiãûn cæûc têch âiãûn dæång hoàûc ám
yãúu. Læåüng anion bë háúp phuû phuû thuäüc vaìo âiãûn têch bãö màût âiãûn
cæûc. Khi bãö màût têch âiãûn dæång thç háúp phuû låïn, bãö màût têch âiãûn
Khi âiãûn têch bãö màût âiãûn cæûc âuí ám (E âuí ám) thç læûc âáøy ténh âiãûn
låïn hån læûc háúp phuû âàûc biãût, caïc anion seî bhë nháù aïp phuû vaì âi khoíi bãö màût
âiãûn cæûc. Do âoï, khi E âuí ám, âæåìng cong mao quaín cuía dung dëch coï vaì
khäng coï cháút hoaût âäüng bãö màût seî truìng nhau, daûng cuía âæåìng cong mao
quaín êt phuû thuäüc vaìo baín cháút cháút âiãûn giaíi khi âiãûn thãú âuí ám. Khaïc våïi
22
anion, caïc cation vä cå háúp phuû yãúu (træì Tl+) nhæng caïc cation hæîu cå háúp
Khi ta cho vaìo dung dëch cháút âiãûn giaíi trå nhæîng håüp cháút hæîu cå åí
daûng phán tæí trung hoìa thç sæïc càng bãö màût cuîng haû tháúp xuäúng. Sæû haû tháúp
sæïc càng bãö màût do háúp phuû caïc cháút hæîu cå loaûi naìy thæåìng xaíy ra åí âiãûn
thãú âiãøm khäng têch âiãûn hoàûc bãö màût têch âiãûn yãúu. Khi bãö màût têch âiãûn ám
hay dæång maûnh, caïc cháút hæîu cå bë nhaî háúp phuû vaì âæåìng cong mao quaín
cuía dung dëch saûch vaì dung dich coï cháút hoaût âäüng bãö màût truìng nhau (hçnh
1.14).
Sæïc càng bãö màût γ trãn âiãûn cæûc ràõn khäng thãø âo âæåüc træûc tiãúp. Tuy
nhiãn, coï mäüt säú hioãûn tæåüng cho pheïp ta theo doîi sæû biãún thiãn cæía sæïc càng
Giaí sæí coï boüt khê (K) nàòm trãn bãö màût âiãûn cæûc ràõn (r) trong dung dëch
loíng (l).
Giaí sæí sæïc càng bãö màût trãn bãö màût phán chia loíng - khê laì γlk; ràõn -
loíng laì γrl , vaì ràõn - khê laì γrk (hçnh 1.15.)
23
khê (k)
γlk loíng (l)
Hçnh 1.15. Sæïc càng bãö màût trãn bãö màût phán chia pha
Cäng thæïc trãn váùn âuïng khi thay boüt khê bàòng gioüt dáöu.
γrl vaì γrk thay âäøi theo âiãûn thãú coìn γlk khäng phuû thuäüc âiãûn thãú. Do
âoï, quan saït sæû thay âäøi cuía goïc v ta giaïn tiãúp quan saït sæû biãún thiãn cuía γrk .
Kabanäúp âaî chæïng minh ràòng v phuû thuäüc vaìo âiãûn thãú theo mäüt âæåìng cong
giäúng nhæ âæåìng cong mao quaín. Khi v = vmax thç E = Ez. Nhæ váûy coï nghéa
laì åí âiãûn thãú gáön âiãûn thãú âiãøm khäng têch âiãûn, âiãûnu cæûc tháúm æåït keïm hån
laì khi coï phán cæûc anäút hoàûc catäút. ÅÍ âiãûn thãú âiãøm khäng têch âiãûn v låïn
nháút, cháút loíng bë âáøy ra khoíi bãö màût âiãûn cæûc vaì bäüt khê tråí nãn deût hån.
Vç váûy, nãúu quaï trçnh âiãûn cæûc keìm theo sæû thoaït khê thç tuìy theo âiãûn
thãú âiãûn cæûc xa hay gáön âiãûn thãú âiãøm khäng têch âiãûn Ez maì kêch thæåïc boüt
Vê duû: khi âiãûn phán næåïc trong dung dëch kiãöm, catäút coï âiãûn thãú ráút
ám so våïi âiãûn thãú âiãøm khäng têch âiãûn, do âoï hydro thoaït ra khoíi âiãûn cæûc
dæåïi daûng boüt nhoí. Ngæåüc laûi trong âiãöu kiãûn âoï anäút laûi coï âiãûn thãú gáön âiãûn
thãú âiãøm khäng têch âiãûn, do âoï oîy thoaïy ra åí daûng boüt låïn.
24
Sæû phuû thuäüc âäü tháúm æåït cuía âiãûn cæûc vaìo âiãûn thãú coï æïng duûng quan
troüng trong viãûc táøy dáöu måî caïc váût kim loaûi træåïc khi maû hay mäüt quaï trçnh
gia cäng kim loaûi naìo âoï âoìi hoíi phaíi coï bãö màût saûch. Muäún váûy ta phán cæûc
catäút máùu cáön táøy dáöu måî trong dung dëch kiãöm. ÅÍ âiãûn thãú âiãûn cæûc âuí ám,
dáöu måî vaì caïc cháút báøn khaïc seî bë âáøy ra khoíi bãö màût kim loaûi vaì tuû laûi thaình
gioüt, caïc boüt khê hydro seî cuäún chuïng ra khoíi bãö màût máùu. Cuîng coï khi ta
duìng phán cæûc anäút hoàûc phäúi håüp caí hai, vç nãúu phán cæûc catäút láu seî gáy ra
Nhæ trãn âaî trçnh baìy, låïp keïp âæåüc coi nhæ mäüt tuû âiãûn, mäüt baín laì bãö
màût kim loaûi têch âiãûn, coìn baín kia lag låïp ion traïi dáúu nàòm caïch bãö màût âiãûn
cæûc mäüt khoaíng caïch laì d bàòng baïn kênh cuía ion âaî bë solvat haïo.
Trong træåìng håüp låïp keïp chè coï låïp daìy âàûc maì khäng coï låïp
Trong âoï:
qâ/c: máût âäü âiãûn têch trãn bãö màût kim loaûi
Trong âiãûn hoïa ta chè âo âæåüc sæû biãún thiãn âiãûn thãú dϕ vaì biãún thiãn
Coï hai phæång phaïp âo âiãûn dung bàòng doìng xoay chiãöu:
Så âäö: Cx Rx Cphuû
Ck-a
Cx : âiãûn dung cuía låïp keïp cuía âiãûn cæûc nghiãn cæïu
Rx : âiãûn tråí cuía dung dëch trong dung dëch âiãûn phán
Vç âiãûn cæûc catäút vaì anäút caïch nhau ráút xa nãn Ck-a ráút nhoí, va vç Ck-a
màõc song song trong maûch nãn coï thãø boí qua Ck-a.
Vç âiãûn cæûc nghiãn cæïu vaì âiãûn cæûc phuû màõc näúi tiãúp nãn âiãûn dung
täöng cäüng âo âæåüc coï thãø xaïc âënh bàòng phæång trçnh:
1 1 1
= +
C âo C x C phu
(1.30)
C x .C phu
⇒ C âo =
C x + C phu
Tæì (1.30) tháúy ràòng, khi hai tuû âiãûn màõc näúi tiãúp thç chè xaïc âënh âæåüc
âiãûn dung cuía tuû âiãûn coï giaï trë beï nháút. Tháût váûy, khi C x << C phu thç Câo = Cx.
Cho nãn khi âo âiãûn dung thæåìng sæí duûng âiãûn cæûc phuû coï diãûn têch låïn hån
Våïi dung dëch nghiãn cæïu âáûm âàûc coï âäü dáùn âiãûn cao coï thãø duìng
phæång phaïp so saïnh. Nguyãn tàõc cuía phæång phaïp laì trong khi cho mäüt
~
doìng âiãûn xoay chiãöu coï cæåìng âäü khäng âäøi ∆ i âi qua ta âo âiãûn thãú råi
Cx
⇒ C thucnghiem =
R x2 .C x2ω 2 + 1
Rx vaì Cx laì caïc thaình pháön âiãûn tråí vaì âiãûn dung màõc näúi tiãúp cuía bçnh
âiãûn phán. Nhæîng thaình pháön âoï seî æïng våïi âiãûn tråí dung dëch vaì âiãûn dung
cuía låïp keïp khi trãn âiãûn cæûc khäng coï phaín æïng âiãûn hoïa naìo xaíy ra.
Tæì phæång trçnh (1.31) ta tháúy ràòng Cthæûc nghiãûm chè bàòng Cx khi táön säú
Phæång phaïp âo âiãûn dung bàòng doìng xoay chiãöu coï thãø duìng âãø
Khi duìng âiãûn cæûc phán cæûc lê tæåíng (nhæ âiãûn cæûc Hg trong dung dëch
KCl) thç toaìn bäü âiãûn læåüng âæa vaìo âãöu duìng âãø naûp låïp âiãûn têch keïp (coìn
âäúi våïi âiãûn cæûc khäng phaíi laì âiãûn cæûc lê tæåíng thç mäüt pháön âiãûn læåüng âæa
vaìo âiãûn cæûc seî bë tiãu hao cho caïc phaín æïng âiãûn hoïa trãn bãö màût âiãûn cæûc,
27
do âoï âiãûn cæûc coi nhæ mäüt tuû âiãûn bë roì âiãûn) vaì âiãûn thãú âiãûn cæûc seî biãún
thiãn liãn tuûc theo âiãûn læåüng âi qua (hoàûc theo thåìi gian nãúu nhæ ta phán
Âæåìng cong mä taí sæû phuû thuäüc âiãûn thãú vaìo âiãûn læåüng truyãön cho
âiãûn cæûc goüi laì âæåìng cong naûp âiãûn (Hçnh 1.17)
ϕ(V)
∆Q(C)
Hçnh 1.17. Âæåìng cong naûp âiãûn cuía âiãûn cæûc Hg trong
dd KCl.
Trong træåìng håüp duìng âiãûn cæûc khaïc, nhæ âiãûn cæûc Pt maû Pt nhuïng
trong dung dëch axit baîo hoìa hydro thç hãû thäúng tråí nãn phuïc taûp hån. Trãn
Nghéa laì trãn âiãûn cæûc bao giåì cuîng coï nhæîng nguyãn tæí hydro bë háúp
phu do âoï khi thaình láûp âæåìng cong naûp âiãûn thç mäüt pháön âiãûn læåüng duìng
âãø naûp låïp keïp vaì mäüt pháön duìng âãø ion hoïa caïc nguyãn tæí hydro bë háúp phuû
Vç coï sæû cán bàòng giæîa hydro bë háúp phuû vaì H2 hoìa tan trong dung
dëch nãn säú nguyãn tæí hydro háúp phuû bë ion hoïa seî nhanh choïng âæåüc buì laûi
Âãø traïnh hiãûn tæåüng âoï vaì mäüt säú phaín æïng âiãûn hoïa khaïc ta duìng
• Thiãút láûp âæåìng cong naûp âiãûn trong mäüt thåìi gian ráút ngàõn, vê duû
0.1 s åí máût âäü doìng ráút låïn. Trong khoaíng thåìi gian ngàõn nhæ váûy,
læåüng hydro khuyãúch taïn âãún bãö màût âiãûn cæûc seî khäng âuí buì laûi
læåüng hydro háúp phuû bë ion hoïa. Nhæåüc âiãøm cuía phæång phaïp naûp
âiãûn nhanh laì âiãûn cæûc khäng këp khäi phuûc traûng thaïi cán bàòng
• Âãø cho âiãûn cæûc këp khäi phuûc cán bàòng thç thåìi gian naûp âiãûn vaì
• Âãø traïnh phaín æïng phuû ta duìng âiãûn cæûc coï bãö màût låïn trong bçnh
coï thãø têch dung dëch nhoí. Thæåìng duìng âiãûn cæûc Pt maû Pt.
Trãn Hçnh 1.18 trçnh baìy âæåìng cong naûp âiãûn cuía âiãûn cæûc Pt maû Pt
trong dung dëch HCl 1N. Trãn âæåìng coï 3 âoaûn khaïc nhau:
- ÅÍ âoaûn I bãö màût âiãûn cæûc coï caïc nguyãn tæí hydro háúp phuû nãn goüi
âoaûn naìy laì âoaûn hydro. Trong âoaûn hydro âiãûn læåüng âæa vaìo seî væìa duìng
âãø naûp låïp keïp, væìa âãø ion hoïa hydro bë háúp phuû:
phaíi cuía phæång trçnh (1.32) låïn hån säú haûng thæï hai I
ráút nhiãöu, do âoï coï thãø boí qua âiãûn læåüng duìng âãø naûp
∆Q(C)
låïp keïp. Nãúu biãút S coï thãø tênh âæåüc læåüng Hhp. Hçnh 1.18. Âæåìng cong
- Âoaûn II goüi laì âoaûn låïp âiãûn têch keïp. Âoaûn naìy âiãûn thãú âiãûn cæûc
thay âäøi ráút nhanh theo âiãûn læåüng. Trong âoaûn naìy trãn bãö màût âiãûn cæûc
thæûc tãú khäng coìn caïc nguyãn tæí hydro háúp phuû næîa vaì toaìn bäü âiãûn læåüng
dq
Nhæ âaî biãút âiãûn dung cuía låïp keïp C = nãn âäü däúc cuía âoaûn II cho
dϕ
- Âoaûn III thæåìng goüi laì âoaûn oxy (oxy bë háúp phuû)
Sæû háúp phuû hydro trãn âiãûn cæûc Pt laì thuáûn nghëch,
30
Q(C)
Hçnh 1.19. Âæåìng cong naûp âiãûn cuía âiãûn cæûc Pt maû Pt trong dd H2SO4
IV. Âiãûn thãú âiãøm khäng têch âiãûn vaì caïc phæång phaïp xaïc âënh:
Frumkin goüi âiãûn thãú æïng våïi âiãøm cæûc âaûi cuía âæåìng cong âiãûn mao
quaín laì âiãûn thãú âiãøm khäng têch âiãûn. Taûi âiãûn thãú naìy, âiãûn têch cuía âiãûn
cæûc qâ/c = 0. Âiãûn thãú âiãøm khäng têch âiãûn phán biãût vuìng háúp phuû æu tiãn
anion våïi vuìng háúp phuû æu tiãn cation vaì xaïc âënh vuìng âiãûn thãú háúp phuû caïc
cháút trung hoìa. Vç hiãûn tæåüng háúp phuû âoïng vai troì ráút quan troüng trong háöu
hãút caïc quaï trçnh âiãûn cæûc cho nãn trë säú cuía âiãûn thãú âiãøm khäng têch âiãûn
cuía kim loaûi coï yï nghéa ráút låïn trong âäüng hoüc caïc phaín æïng âiãûn hoïa hoüc.
Coï nhiãöu phæång phaïp xaïc âënh âiãûn thãú âiãøm khäng têch âiãûn.
âaûi chênh laì âiãûn thãú âiãøm khäng têch âiãûn Ez.
ÅÍ lán cáûn âiãøm khäng têch âiãûn, låïp âiãûn têch keïp coï cáúu taûo khuyãúch
3/ Theo sæû theo âäøi goïc cuía boüt khê trãn bãö màût kim loaûi khi thay
4/ The phæång phaïp Rebinder: âäü ràõn cuía kim loaûi låïn nháút taûi Ez.
Tuy nhiãn caïc säú liãûu vãö âiãûn thãú âiãøm khäng têch âiãûn Ez khaïc nhau
tæång âäúi nhiãöu tuìy theo phæång phaïp âo (khoaíng 0.2 Volt). Do doï, giaï trë Ez
Ngaìy nay, våïi sæû tiãún bäü cuía phæång phaïp âo vaì duûng cuû âo dáön dáön
ta coï âæåüc nhæîng säú liãûu cuía Ez chênh xaïc hån. Viãûc xaïc âënh giaï trë Ez coï yï
nghéa quan troüng trong viãûc giaíi thêch caïc hiãûn tæåüng âäüng hoüc cuía quaï
Caïc haût keo laì nhæîng váût ràõn coï kêch thæåïc 10-5 ÷ 10-7 cm lå læîng trong
cháút loíng. Caïc phán tæí ràõn naìy thæåìng mang âiãûn nãn âáøy nhau laìm cho hãû
thäúng keo äøn âënh taûm thåìi. Trãn bãö màût caïc haût ràõn lå læîng mang âiãûn naìy
Mäüt hiãûn tæåüng quan troüng khi nghiãn cæïu caïc haût keo laì hiãûn tæåüng
âiãûn âäüng gáy ra båíi sæû chuyãøn âäüng tæång âäúi cuía pha ràõn mang âiãûn bãö
màût so våïi pha loíng chæïa cháút âiãûn giaíi. Khi aïp âàût mäüt âiãûn træåìng lãn hãû
keo seî gáy ra chuyãøn âäüng vaì mäüt chuyãøn âäüng seî gáy ra âiãûn træåìng. Hiãûn
• Haût ràõn mang âiãûn (haût keo) chuyãøn âäüng qua cháút loíng dæåïi aính
hæåíng cuía âiãûn træåìng âæåüc goüi laì sæû âiãûn di., hoàûc dæåïi aính
• Cháút loíng råìi khoíi bãö màût mang âiãûn (hoàûc qua maìng) dæåïi aính
hæåíng cuía âiãûn træåìng goüi laì âiãûn tháøm tháúu, hoàûc cuía aïp suáút
Kêch thæåïc cuía haût âæåüc tênh gäöm: kêch thæåïc cuía haût ràõn cäüng thãm
chiãöu daìy låïp keïp xaïc âënh båíi bãö màût chuyãøn dëch (coï thãø xem bãö màût
chuyãøn dëch naìy laì màût phàóng Helmholtz ngoaìi). Giaï trë âiãûn thãú taûi màût
phàóng chuyãøn dëch naìy so våïi dung dëch âæåüc goüi laì thãú âiãûn âäüng hay thãú
zeta ξ.
Khi coï dæ cháút âiãûn giaíi trå ξ = 0, ta goüi giaï trë naìy cuía thãú âiãûn âäüng
Trong âiãûn di caïc haût ràõn chuyãøn âäüng trong pha loíng dæåïi taïc duûng
cuía âiãûn træåìng. Caïc læûc taïc duûng lãn pháön tæí cuîng tæång tæû nhæ taïc duûng lãn
- Læûc ma saït.
- Læûc taïc duûng cuía âiãûn træåìng caïc ion ngæåüc dáúu lãn caïc pháön tæí ràõn
- Læûc caím æìng trong låïp keïp gáy ra båíi âiãûn træåìng (sæû cháûm trãù
âiãûnu di)
Trong âoï:
µ: âäü nhåït
xlk: chiãöu daìy låïp keïp, thay âäøi theo læûc kãø trãn.
Våïi haût nhoí trong dung dëch loaîng, låïp keïp seî daìy vaì f(a/xlk) → 1 (boí
qua hiãûu æïng thæ giaín); våïi haût låïn dung dëch âáûm âàûc, låïp keïp seî moíng vaì
f(a/xlk) → 1.5 (boí qua sæû cháûm trãù âiãûn di). Caïc træåìng håüp khaïc thæìa säú coï
giaï trë trung gian. Âo Uc, sæí duûng thæìa säú thêch håüp seî tênh âæåüc thãú zeta ξ.
Caïc haût keo bë aính hæåíng cuía læûc háúp dáùn báút kãø laì tæû nhiãn hay li
tám. Sæû làõng cuía caïc haût thæåìng taûo ra diãûn træåìng vç khi caïc haût chuyãøn
âäüng seî âãø laûi máy ion åí phêa sau. Âiãûn thãú naìy thæåìng ráút khoï âo.
Trong âiãûn tháøm tháúu pha cäú âënh vaì pha di âäüng ngæåüc våïi sæû âiãûn
di.
34
Tæång tæû nhæ sæû âiãûn di våïi f(a/xlk) → 1.5, vç caïc mao quaín coï baïn
- Læu læåüng cháút loíng V1 = vtt.A (A laì tiãút diãûn cuía mao quaín)
- Doìng âiãûn âi qua I = AkE (k laì âäü dáùn âiãûn cuía dung dëch)
Váûy læu læåüng tháøm tháúu hay læu læåüng tênh trãn âån vë doìng khi
V1 vtt A Dξ
chãnh lãûch aïp suáút bàòng: = =
I AkE kµ
Nãúu aïp mäüt chãnh lãûch aïp suáút ∆P giæîa hai âáöu muït cuía mao quaín thç
seî taûo nãn mäüt hiãûu säú âiãûn thãú goüi laì âiãûn thãú doìng chaíy.
Dξ
∆ϕ = ∆P
kµ
106
OH Br
CH3 - CH - CH2 + OH → -
CH3 - CH - CH2 + H2O + Br-
OH Br O
2.2. Xuïc taïc laì âiãûn cæûc:
ÅÍ âáy ta xeït phaín æïng thoaït hydro trong caïc mäi træåìng khaïc nhau:
• Mäi træåìng axit: 2 H + + 2e → H 2
• Mäi træåìng kiãöm: 2 H 2 O + 2e → H 2 + 2OH −
107
Nhæ âaî biãút caïc phaín æïng xaíy ra qua nhiãöu giai âoaûn, trong âoï coï mäüt giai âoaûn
âoìng vai troì quan troüng:
2 H + + e → H happhu
hoàûc H 2 O + e → H happhu + OH −
Bàòng kyî thuáût quang phäø in-situ vaì caïc phæång phaïp khaïc, ngæåìi ta âaî tçm tháúy
Hháúpphuû trãn mäüt säú kim loaûi nhæ Pt (âiãûn cæûc so saïnh). Ta coï âæåìng Vän-Ampe voìng cuía
âiãûn cæûc Pt trong dung dëch H2SO4 2.3 M åí 25oC, täúc âäü queït 0.5 V/s (Hçnh 5.1) nhæ sau:
ia(mA/cm2)
A1
1.46 - A2
0.73 - A3
0.00 +ϕ(V)
0.2 0.6 1.0 1.4
-0.73 -
C2
-1.46 -
C1 C3
ic
Hçnh 5.1. Âæåìng Vän-Ampe voìng cuía âiãûn cæûc Pt trong dung dëch H2SO4 2.3 M åí
25oC, täúc âäü queït 0.5 V/s
Pic A1 æïng våïi phaín æïng: H 2 → 2 H + + 2e
Pic A2 æïng våïi phaín æïng: H happhu → H + + e
Pic A3 æïng våïi phaín æïng: H 2 O → O2 + 4 H + + 4e
Pic C2 æïng våïi phaín æïng: H + + e → H happhu
Pic C1 æïng våïi phaín æïng: 2 H happhu → H 2
Coìn Pic C3 æïng våïi sæû khuí oxyt platin
108
Phaín æïng taûo thaình Hháúpphuû xaíy ra dãù hån phaín æïng thoaït khê hydro.
Sæû täön taûi Hháúpphuû laìm xuáút hiãûn caïc cå chãú sau:
• Cå chãú A:
H + + e + M → M − H happhu (1)
2M − H happhu → 2M + H 2 (2)
• Cå chãú B:
H + + e + M → M − H happhu (1’)
M − H happhu + H + + e → M + H 2 (2’)
2.3. Cå chãú xuïc taïc âiãûn hoïa cuía phaín æïng thoaït hydro:
2.3.1. Sæû thoaït hydro theo cå chãú A, B trong âoï giai âoaûn 1 hoàûc 1’ khäúng
chãú täúc âäü phaín æïng. Khi áúy:
→ →
V 1 = k (1) C H + (1 − θ ) (5.4)
trong âoï θ : âäü phuí bãö màût cuía Hháúpthuû
vç giai âoaûn 1 laì cháûm nãn hydro háúp phuû khäng thãø coï giaï trë θ cao vaì 1- θ ≈ 1.
→ →
V 1 = k (1) C H +
→ →
⎡ − (1 − α 1 ) Fϕ ⎤
vaì − i = F k (1) C H + = F k (11) C H + exp ⎢ ⎥
⎣ RT ⎦
trong âoï:
→
k (11) : giaï tri cuía k1 taûi ϕ = 0
(1-α1): hãû säú chuyãøn âiãûn têch cuía quaï trçnh catäút trong phaín æïng 1.
→
⎡ (1 − α 1 ) Fϕ ⎤
log − i = log F k (11) + log C H + − ⎢ ⎥ (5.5)
⎣ 2.303RT ⎦
khi α1=0.5thç âäü däúc Tafel bàòng:
∂ log − i ∂ log ϕ
= (120mV ) −1 hay = 120mV
∂ϕ ∂ log − i
2.3.2. Sæû thoaït hydro theo cå chãú A, giai âoaûn 2 laì cháûm.
→
− i = 2 F k ( 2) θ 2 (5.6)
→
k ( 2) : hàòng säú täúc âäü cuía phaín æïng hoïa hoüc, khäng phuû thuäüc vaìo âiãûn thãú.
∂θ
Khi quaï trçnh äøn âënh thç θ coi nhæ khäng âäøi vaì = 0 hoàûc ta coï:
∂t
→ ← →
V 1 = V 1+V 2 (5.7)
→ → → ←
nãúu V 2 << V 1 taûi moüi âiãöu kiãûn vaì åí lán cáûn âiãûn thãú thuáûn nghëch V 2 < V 1 thç chuïng ta
coi nhæ phaín æïng 1 laì phaín æïng cán bàòng. Khi âoï:
109
→ ←
V1 =V1
→ ←
tæïc laì: k 1 C H + (1 − θ ) = k 1 θ
→ ←
vç k 1 , k 1 âãöu phuû thuäüc vaìo âiãûn thãú nãn:
→
⎡ − (1 − α 1 ) Fϕ ⎤ →
⎡α Fϕ ⎤
k (11) exp ⎢ ⎥ C H+
(1 − θ ) = k (11) exp ⎢ 1 ⎥θ (5.8)
⎣ RT ⎦ ⎣ RT ⎦
→ ←
k1 k1
sau khi biãún âäøi ta âæåüc:
Fϕ
K 1C H + exp(− )
θ= RT (5.9)
Fϕ
1 + K 1C H + exp(− )
RT
trong âoï:
→
k 11
K1 = ←
åí gáön âiãûn thãú cán bàòng.
k 11
Fϕ
K 1C H + exp(−
) << 1 vaì do âoï (5.9) tråí thaình:
RT
Fϕ
θ = K 1C H + exp(− ) (5.10)
RT
thãú (5.10) vaìo (5.6) ta coï:
→ 2 Fϕ
− i = 2 F k 2 K 12 C H2 + exp(− )
RT
→ 2 Fϕ
suy ra: log − i = log(2 F k 2 K 12 ) + 2 log C H + − (5.11)
2.303RT
∂ log − i ∂ log ϕ
ta coï âäü däúc Tafel: = (30mV ) −1 hay = 30mV
∂ϕ ∂ log − i
2.3.3. Sæû thoaït hydro theo cå chãú B våïi gia âoaûn 3 khäúng chãú quaï trçnh.
→ →
V 3 = k 3 CH +θ (5.12)
→
k 3 : phuû thuäüc vaìo âiãûn thãú
• ÅÍ âiãûn thãú tháúp:
→ ← →
V 1 ,V 1 nhanh hån V 3 nhiãöu vaì coï thãø tçm âæåüc θ theo trãn., sau âoï thay giaï trë θ
vaìo (5.12) ta coï:
→ (1 − α 3 ) Fϕ Fϕ
− i = 2 F k 31 exp(− ) K 1 C H2 + exp(− )
RT RT
110
→ (2 − α 3 ) Fϕ
− i = 2 F k 31 K 1 C H2 + exp(− )
RT
→ (2 − α 3 ) Fϕ
log − i = log(2 F k 31 K 1 ) + 2 log C H + − (5.13)
RT
khi α3=0.5thç âäü däúc Tafel bàòng (40 mV) . -1
RT ic , H
η H = ϕ − ϕ cb = ln(1 − gh ) (4.3)
F ic , H
Giaï trë cuía η H = ϕ − ϕ cb < 0 vç (ϕ < ϕ cb )
1.2. Cháûm phoïng âiãûn:
• Trong dung dëch axit:
H 3O + + e → ( H ) hp + H 2 O
Aïp duûng phæång trçnh Butler-Volmer ta coï:
ic , H = i0, H + (eαnfη H − e − (1−α ) nfη H ) (4.4)
- Khi quaï thãú hydro beï, ta coï:
RTic , H
ηH = (4.5)
Fi0, H +
Váûy khi quaï thãú hydro beï thç quaï thãú hydro laì haìm säú báûc 1 cuía máût âäü doìng.
- Khi quaï thãú hydro låïn, ta coï:
2 RT
η H = const − ln ic , H (4.6)
F
2 RT
Trong âoï thæìa nháûn hãû säú chuyãøn âiãûn têch α H + = 0.5 , vaì const = ln i0, H +
F
• Trong dung dëch kiãöm:
H 2 O + e → ( H ) hp + OH −
RT RT
ta coï: η H = const − ln ic , H + ln C OH − (4.7)
(1 − α ) F F
RT
trong âoï: const = ln i +
(1 − α ) F 0, H
1.3. Cháûm taïi kãút håüp caïc nguyãn tæí hydro theo phæång phaïp hoïa hoüc:
Giai âoaûn cháûm nháút laì thaíi hydro háúp phuû theo phaín æïng:
2 H hp ⎯⎯→ K'
H 2 ( khi ) (b)
Theo âäüng hoïa hoüc thç täúc âäü phaín æïng (b) bàòng:
dC Hi
= K ' C Hi
2
dt
Màûc khaïc täúc âäü taûo thaình nguyãn tæí hydro tyí lãû thuáûn våïi máût âäü doìng âiãûn:
dC Hi 1 1
= i ( : hãû säú tyí lãû)
dt K" K"
Nãúu boí qua phaín æïng thuáûn nghëch tæïc laì quaï trçnh phán li phán tæí H2 thaình
nguyãn tæí thç quaï trçnh tiãún haình äøn âënh, säú nguyãn tæí taûo thaình åí catäút phaíi bàòng säú taïi
kãút håüp. Tæì âoï suy ra:
1 i
i = K ' C Hi
2
⇒ C Hi = (4.8)
K" K ' K"
89
Váûy: η H = a + b' ln i
(4.12)
a=
RT
2F
[ ]
ln K ' K " (C H0 + ) 2
Trong âoï: (4.12)
RT
b' = −
2F
Hay: η H = a + b log i
2.303RT
Våïi: b=−
2F
Tæì (4.12) ta tháúy ràòng a phuû thuäüc vaìo baín cháút cuía kim loaûi thäng qua hàòng säú
täúc âäü cuía phaín æïng taïi kãút håüp K’:
K ' = q.e − A / RT thãú giaï trë naìy vaìo (4.12) ta coï:
RT A
a= (B − − 2 ln C H0 + ) (4.13)
2F RT
trong âoï:
q: hãû säú tyí lãû
A: nàng læåüng kêch âäüng cuía phaín æïng taïi kãút håüp
B = ln( K " q)
Tæì (4.13) ta nháûn tháúy a caìng ám khi nàng læåüng kêch âäüng caìng låïn vaì quaï thãú
hydro caìng tråí nãn ám hån. Noïi caïch khaïc, kim loaûi caìng xuïc taïc phaín æïng taïi kãút håüp
keïm (A låïn) thç quaï thãú hydro trãn noï caìng låïn.
Bongäúphe âaî chæïng minh ràòng, hoaût tênh xuïc taïc cuía kim loaûi thay âäøi song song
våïi quaï thãú hydro.
Chiãöu tàng hoaût tênh xuïc taïc
Nghéa laì kim loaûi coï quaï thãú låïn thç xuïc taïc phaín æïng taïi kãút håüp keïm hån kim loaûi
coï quaï thãú nhoí.
Tuy nhiãn thuyãút taïi kãút håüp bë nhiãöu ngæåìi phaín âäúi vç:
• Theo lê thuyãút taïi kãút håüp, kim loaûi naìo háúp phuû hydro nhiãöu seî coï quaï thãú
nhoí, nhæng kim loaûi Ta (tantal) háúp phuû hydro nhiãöu hån kim loaûi nhoïm sàõt laûi
coï quaï thãú ráút låïn.
• Nhæîng säú liãûu thæûc nghiãûm cho tháúy ηH phuû thuäüc vaìo pH dung dëch, caïc ion
laû, âäü khuyãúch taïn cuía låïp âiãûn têch keïp, sæû coï màût cuía caïc cháút hoaût âäüng bãö
màût. Thç lê thuyãút taïi kãút håüp khäng giaíi thêch âæåüc.
• Quaï thãú khi kim loaûi phoïng âiãûn, khi thoaït oxy, trong caïc phaín æïng oxy hoïa
khæí âãöu tuán theo phæång trçnh Tafel. Nhæ váûy coï thãø noïi ràòng nguyãn nhán
gáy quaï thãú cuía caïc quaï trçnh trãn tæång tuû nhau, nhæng trong pháön låïn caïc
quaï trçnh trãn khäng tháúy hiãûn tæåüng taïi kãút håüp.
• Quaï thãú thoaït hydro coìn xuáút hiãûn åí máût âäü doìng tháúp, taûi âoï khäng coï hydro
thoaït ra.
2.303RT
• Lyï thuyãút taïi kãút håüp tçm tháúy b = trong khoi âoï thæûc nghiãûm cho
2F
2.303RT
tháúy våïi pháön låïn caïc kim loaûi thç b = 2 × , nghéa laì 4 láön låïn hån.
F
1.4. Cháûm taïi kãút håüp caïc nguyãn tæí hydro theo phæång phaïp âiãûn hoüc:
Hydro bë háúp phuû coï thãø bë loaûi khoíi bãö màût âiãûn cæûc theo cå chãú:
H hp + H + + e → H 2
Nãúu giai âoaûn naìy cháûm thç trãn âiãûn cæûc seî têch tuû hydro bë háúp phuû vaì khi âoï
quaï thãú seî bàòng:
η H = ϕ hpi − ϕ cbhp
trong âoï:
RT C +
ϕ hpi = ϕ 0( hp ) + ln H hp
F KC i
RT C +
ϕ cbhp = ϕ 0( hp ) + ln H hp
F KC cb
våïi:
ϕ hpi : âiãûn thãú âiãûn cæûc hydro taûi máût âäü doìng âiãûn i
ϕ cbhp : âiãûn thãú âiãûn cæûc hydro tai cán bàòng.
C ihp , C cbhp : näöng âäü hydro háúp phuû taûi máût âäü doìng âiãûn i vaì taûi cán bàòng.
RT C cbhp
Do âoï: ηH = ln hp (4.14)
F Ci
Täúc âäü påhaín æïng âiãûn cæûc theo phaín æïng trãn:
91
ic , H = kC ihp C H +
Khi coï cán bàòng thç täúc âäü phaín æïng thuáûn bàòng täúc âäü phaín æïng nghëch:
→ ←
i = i = kC cbhp C H + = i0
Thãú caïc giaï trë C ihp , C cbhp vaìo (4.14) ta coï:
RT ic , H RT RT
ηH = − ln = ln i0 − ln ic , H (4.15)
F i0 F F
RT
Âàût: a= ln i0
F
ta âæåüc: η H = a − 0.059 log ic , H åí 25oC
Ta nháûn tháúy ràòng hàòng säú b åí âáy bàòng 1/2 cuía thuyãút cháûm phoïng âiãûn vaì
gáúp âäi thuyãút cháûm kãút håüp. Do âoï càn cæï vaìo hàòng säú b ta coï thãø xaïc âënh âæåüc cå
chãú cuía phaín æïng thoaït hydro.
II. Sæû khæí oxy trãn catäút vaì cå chãú cuíanoï:
• Trong mäi træåìng axit, sæû khæí tuán theo phaín æïng täøng quaït sau:
O2 + 4 H + + 4e → 2 H 2 O
• Trong mäi træåìng trung tênh vaì kiãöm:
O2 + 2 H 2 O + 4e → 4OH −
Phaín æïng khæí oxy åí catäút bao gäöm nhiãöu giai âoaûn:
- Giai âoaûn khuyãúch taïn oxy tæì thãø têch dung dëch âãún bãö màût âiãûn cæûc.
Doìng âiãûn giåïi haûn cuía sæû khæí:
C O* 2
iO2 = −4 FDO2
gh
δ
−5
våïi: DO2 = 10 cm / s taûi 25 C
2 o
C O* 2 = 2.10 −7 mol / cm 3 tæång âæång våïi srj baîo hoìa khäng khê trong dung dëch.
δ = 5.10 −3 cm
thç: iOgh2 = 0.15mA / cm 2
Trong dung dëch ténh thç giaï trë iOgh2 giaím âi 10 láön, coìn trong dung dëch khuáúy träün
maînh liãût thç giaï trë iOgh2 tàng lãn 5 láön do δ giaím. Trong caïc hãû thäúng trå nhæ bã täng, âáút,
leî dé nhiãn doìng âiãûn giåïi haûn cuía oxy caìng beï. Trong dung dëch trung tênh, trãn bãö màût
kim loaûi coï phuí mäüt låïp gè, sæû khuyãúch taïn oxy caìng bë caín tråí maûnh nãn ráút khoï âaïnh giaï
giaï trë iOgh2 .
• Trong mäi træåìng trung tênh vaì kiãöm ta xaïc âënh âæåüc quaï thãú cuía oxy:
RT C O2 bm RT ( ) *
C OH − ( )
η O2 = +
4 F (C OH − )bm
( )
ln * ln (4.16)
4F C O2
92
Khi iO2 → iOgh2 thç säú haûng thæï nháút tiãún tåïi (-∞) coìn säú haûng thæï hai tiãún tåïi mäüt giaï trë
nháút âënh vaì nhoí hån säú haûn thæï nháút nãn:
RT ( )
CO
η O2 =
4F ( )
ln *2 bm
C O2
trong âoï: (C O2 ) bm , C O* 2 : laì näöng âäü oxy åí trãn bãö màût vaì trong dung dëch tæång æïng.
Tæång tuû nhæ træåìng håüp phán cæûc näöng âäü, ta coï:
RT ⎛⎜ iO2 ⎞⎟
η O2 = ln 1 − (4.17)
4 F ⎜⎝ iOgh2 ⎟⎠
⎛ iO2 ⎞ C O2
Trong âoï: ⎜1 − ⎟=
⎜ iOgh ⎟ C O*
⎝ 2 ⎠ 2
Trong træåìng håüp âäöng thåìi xaíy ra phaín khæí hydro vaì phaín æïng khæí oxy, thç
âæåìng cong phán cæûc catäút xaíy ra phæïc taûp hån:
i = i H + iO2 (4.18)
trong âoï:
⎡ Fη H ⎤
exp ⎢− (1 − α )
⎣ RT ⎥⎦ ⎡ Fη H ⎤
i H = −i H0 − i H0 2O exp ⎢− (1 − α ) (4.19)
0
iH ⎡ Fη H ⎤ ⎣ RT ⎥⎦
1 − gh exp ⎢− (1 − α )
iH ⎣ RT ⎥⎦
säú haûng thæï nháút æïng våïi phaín æïng:
2 H + + 2e → H 2
säú haûng thæï hai æïng våïi phaín æïng:
2 H 2 O + 2e → H 2 + 2OH −
⎡ Fη O2 ⎤
exp ⎢− ne (1 − α ) ⎥
iO2 = −iO2 0 ⎣ RT ⎦
(4.20)
iO0 2 ⎡ Fη O2 ⎤
1 − gh exp ⎢− ne (1 − α ) ⎥
iO2 ⎣ RT ⎦
iO0 2 : laì doìng âiãûn troa âäøi cuía oxy trãn kim loaûi âiãûn cæûc, thæåìng coï giaï trë ráút nhoí
ngay caí tãn âiãûn cæûc khäng coï låïp phuí oxyt vaì khoaíng tæì 10-10 ÷10-13 A/cm2.
Do âoï ta coï thãø viãút laûi phæång trçnh (4.18):
93
⎡ Fη H ⎤
exp ⎢− (1 − α )
⎣ RT ⎥⎦ ⎡ Fη H ⎤
i = −i H0 − i H0 2O exp ⎢− (1 − α ) −
0
iH ⎡ Fη H ⎤ ⎣ RT ⎥⎦
1 − gh exp ⎢− (1 − α )
iH ⎣ RT ⎥⎦
⎡ Fη O2 ⎤
exp ⎢− ne (1 − α ) ⎥
− iO2
0 ⎣ RT ⎦
(4.21)
iO0 2 ⎡ Fη O2 ⎤
1 − gh exp ⎢− ne (1 − α ) ⎥
iO2 ⎣ RT ⎦
Phæång trçnh (4.21) coï thãø âæåüc âån giaín hån nãúu oxy phoìng âiãûn laì chuí yãúu. Khi
âoï säú haûng thæï nháút åí vãú phaíi cuía phæång trçnh coï thãø boí qua, coìn sæû thoaït hydro tæì næåïc
theo phaín æïng 2 H 2 O + 2e → H 2 + 2OH − chè âaïng kãø khi quaï thãú hydro låïn.
Nhæ váûy nãúu quaï thãú hydro nhoí thç doìng catäút chè tæång æïng våïi sæû khæí oxy theo
phæånæg trçnh (4.20). Doìng âiãûn seî tàng theo haìm säú muî khi chuyãøn dëch âiãûn thãú vãö phêa
ám hån, sau âoï dæåìng cong phán cæûc seî xuáút hiãûn âoaûn nàòm ngang tæång æïng våïi doìng
giåïi haûn cuía sæû khæí oxy. Khi quaï thãú hydro låïn, phán tæí næåïc bàõt âáöu phoïng âiãûn vaì doìng
catäút tàng theo haìm säú muî.
i(mA/cm2)
-1.0 -
-0.8 -
-0.6 -
-0.4 - 2 1
-0.2 -
Phæång trçnh (4.20) chæa noïi hãút sæû phæïc taûp cuía quaï trçnh khæí oxy. Khi nghiãn
cæïu sæû khæí oxy trãn âiãûn cæûc catäút thuíy ngán ta nháûn tháúy:
I(µA)
-10 -
- 8-
- 6-
- 4-
- 2-
O2 + 2 H + + e → HO2
1
HO2 → OH + O2
2
+
OH + H + e → H 2 O
Coìn trong mäi træåìng kiãöm thç:
O2 + e → O2−
O2− + H 2 O → HO2 + OH −
1
HO2 → OH + O2
2
OH + e → OH −
III. Sæû kãút tuía âiãûn cuía kim loaûi:
Quaï trçnh âiãûn kãút tuía kim loaûi tæì dung dëch næåïc laì cå såí cuía phæång phaïp thuíy
luyãûn kim vaì maû âiãûn.
1/ Âiãöu kiãûn xuáút hiãûn pha måïi:
Khi caïc phaín æïng âiãûn cæûc xaíy ra thæåìng coï sæû hçnh thaình pha måïi. Vïê duû, khæí
+
ion H seî taûo thaình caïc boüt khê, khi khæí caïc ion kim loaûi seî xuáút hiãûn tinh thãø kim loaûi.
Sæû taûo thaình pha måïi thæåìng bàõt âáöu tæì sæû taûo máöm tinh thãø (ràõn) hoàûc gioüt (loíng).
Sæû xuáút hiãûn pha måïi thæåìng gàûp tråí ngaûi vaì täún nàng læåüng. Vç váûy, muäún kãút
tinh muäúi tæì dung dëch hoàûc ngæng tuû gioüt cháút loíng tæì pha håi thç näöng âäü muäúi vaì aïp
suáút håi phaíi âaût tåïi mäüt âäü quaï baîo hoìa nháút âënh.
2/ Quïa thãú kãút tuía kim loaûi åí âiãûn cæûc:
Quaï trçnh âiãûn kãút tuía kim loaûi tæì dung dëch næåïc laì cå såí cuía phæång phaïp thuíy
luyãûn kim vaì maû âiãûn. Noï thæåìng âæåüc tiãún haình trong caïc dung dëch muäúi âån hoàûc
phæïc vaì noïi chung bao gäöm caïc giai âoaûn sau:
[Me( H 2 O) x ]ddZ + ⇔ [Me( H 2 O) x ]lkep
Z+
(a)
[Me( H 2 O) x ]lkep
Z+
⇔ Me Z + + xH 2 O (b)
Me Z + + ze ⇔ Menguyentu (c)
Menguyentu ⇔ Memam.t .the (d)
Memam.t .the ⇔ Meluoi.tinhthe (e)
Nhæîng giai âoaûn sau âáy coï thãø khäúng chãú quaï trçnh kãút tuía kim loaûi:
• Giai âoaûn (d) hoàûc (e) bë cháûm trãù: cháûm kãút tinh.
• Giai âoaûn (c) bë cháûm trãù: cháûm phoïng âiãûn.
2.1. Lyï thuyãút cháûm kãút tinh:
Volmer giaí thiãút ràòng, trong quaï trçnh âiãûn kãút tinh kim loaûi thç quaï thãú âoïng vai
troì nhæ âäü quaï baîo hoìa khi kãút tinh tinh thãø tæì dung dëch, hay gradient nhiãût âäü trong
træåìng håüp noïng chaíy.
96
Quaï trçnh kãút tuía kim loaûi coï thãø bë khäúng chãú båíi täúc âäü taûo thaình máöm tinh thãø
hai hoàûc ba chiãöu.
a/ Täúc âäü taûo thaình máöm tinh thãø ba chiãöu khäúng chãú âäüng hoüc quaï trçnh kãút
tuía âiãûn.
Máöm tinh thãø ba chiãöu laì mäüt vi thãø måïi xuáút hiãûn trong pha cuî. Máöm naìy phaíi coï
kêch thæåïc âuí låïn thç måïi täön taûi cán bàòng våïi pha cuî.
Âäüng hoüc quaï trçnh kãút tuía âiãûn kim loaûi seî bë khäúng chãú båíi täúc âäü taûo máöm tinh
thãø ba chiãöu khi kim loaûi kãút tuía trãn bãö màût âiãûn cæûc laû hoàûc trãn âiãûn cæûc cuìng loaûi
nhæng bë thuû âäüng hay ngäü âäüc. Trong træåìng håüp naìy quaï thãú cuía kim loaûi âoïng vai troì
nhæ âäü quaï baîo hoìa:
C
ZFη = RT ln (4.22)
CS
trong âoï: C, CS: näöng âäü quaï boîa hoìa vaì baîo hoìa.
Täúc âäü taûo thaình máöm tinh thãø ba chiãöu coï thãø biãøu diãùn bàòng phæång trçnh:
i = Ke − A3 / RT (4.23)
1 1 16γ V3 2
trong âoï: A3 = ∑ γ i S i = 6. (4.24)
3 3 2 2 ⎛ C ⎞2
R T ⎜⎜ ln ⎟⎟
⎝ CS ⎠
C
A3: cäng taûo máöm tinh thãø (cäng seî giaím khi tàng âäü quaï baîo hoìa )
CS
S: diãûn têch bãö màût phán tæí.
V: thãø têch phán tæí.
Säú 6: æïng våïi 6 màût cuía mäüt tinh thãø láûp phæång.
Xaïc suáút W taûo máöm tinh thãø måïi quan hãû våïi cäng theo phæång trçnh sau:
⎛ A ⎞
W = B exp⎜ − 3 ⎟ (4.25)
⎝ RT ⎠
B: hàòng säú; khi A3 giaím thç xaïc suáút taûo máöm tàng lãn.
Thay (4.24) vaì (4.22) vaìo (4.23) ta coï:
1
= a − b log i (4.26)
η 2
Trong âoï:
Z 2F 2
a= ln K
32πγ 3V 2
2.303Z 2 F 2
b=
32πγ 3V 2
Sæû taûo thaình máöm tinh thãø kim loaûi ba chiãöu coï yï nghéa ráút låïn våïi âäüng hoüc cuía
quaï trçnh chuyãøn pha. Noï thæåìng xaíy ra trong træåìng håüp kãút tuía kim loaûi trãn bãö màût
97
âiãûn cæûc hay laì tinh thãø måïi sinh ra khäng thãø låïn lãn âæåüc næîa, nãn muäún taûo thaình pha
måïi phaíi taûo thaình máöm tinh thãø ba chiãöu måïi.
ϕ
ϕcb
ϕ i' ∆η
ϕi
t
Hçnh 4.3. Biãún thiãn âiãûn thãú âiãûn cæûc ϕ theo thåìi gian t khi kãút tuía kim
loaûi trãn âiãûn cæûc laû. ϕ i , ϕ i' , ϕ cb âieûn theï æïng våïi máût âäü doìng i, i’, vaì cán
bàòng.
Ban âáöu vç phaíi naûp âiãûn têch cho låïp keïp vaì âiãûn cæûc laû nãn cáön phaíi dëch chuyãøn
âiãûn thãú âiãûn cæûc vãö phêa ám tåïi mäüt quaï thãú ban âáöu laì η + ∆η âuí âãø taûo thaình máöm tinh
thãø âáöu tiãn. Nhæng khi âaî coï mäüt låïp tinh thãø måïi trãn âiãûn cæûc thç quaï thãú giaím xuäúng
coìn η vç bãö màût âiãûn cæûc khäng phaíi laì laû næîa. Nãúu ngàõt doìng âiãûn thç âiãûn thãú âiãûn cæûc
tråí vãö âiãûn thãú cán bàòng ϕcb.
b/ Täúc âäü taûo thaình máöm tinh thãø hai chiãöu khäúng chãú âäüng hoüc quaï trçnh kãút
tuía âiãûn.
Khi âaî coï máöm tinh thãø thç caïc tinh thãø låïn lãn theo tæìng låïp. Âoï laì sæû taûo máöm
tinh thãø hai chiãöu. Tháût váûy, tinh theí låïn lãn do tiãúp nháûn caïc pháön tæí måïi. Caïc pháön tæí
måïi naìy âæåüc giuî laûi trãn bãö màût tinh thãø båíi caïc læûc huït. Caïc læûc huït naìy chè coï taïc duûng
trong mäüt khoaíng caïch ráút nhoí vaì thæåìng chè coï taïc duûng våïi caïc phán tæí kãú cáûn.
I III
II
Hçnh 4.4. Så âäö hçnh thaình tinh thãø hai chiãöu.
98
Trãn så âäö trãn thç nàng læåüng cáön thiãút seî nhoí nháút khi pháön tæí cáúu truïc âæåüc âiãön
vaìo vë trê III, vë trê II âoìi hoíi nàng læåüng låïn hån, coìn vë trë I cáön nhiãöu nàng læåüng nháút.
Vë trê I tæång æïng våïi thåìi âiãøm bàõt âáöu phaït triãøn tinh thãø, coìn khi trãn bãö màût âaî coï táûp
håüp nhæîng pháön tæí cáúu taûo thç coï khaí nàng âiãön nhiãöu láön vaìo vë trë III laì vë trê coï låüi nháút
vãö màût nàng læåüng. Kiãøu taûo máöm trãn trãn goüi laì taûo máöm tinh thãø hai chiãöu.
Nãúu goüi A2 laì cäng cáön thiãút âãø taûo máöm tinh thãø hai chiãöu bãön væîng, ta coï:
i = K 1e − A2 / RT (4.27)
i: täúc âäü taûo máöm tinh thãø hai chiãöu.
K1: hàòng säú
πρ 2 S
A2 = (4.28)
C
RT ln
CS
ρ: sæïc càng biãn.
S: bãö màût phán tæí.
Âäü quaï baîo hoìa caìn thiãút âãø taûo máöm tinh thãø liãn quan âãún quaï thãú theo cäng
RT C
thæïc: η= ln
ZF C S
πρ 2 S
−
ZFη
Do âoï: i = K 1e
1
η=
a − b ln i
Hay: (4.29)
1
⇒ = a − b ln i
η
Trong âoï:
ZFRT
a= ln K 1
πρ 2 S
ZFRT
b=
πρ 2 S
Nhæ âaî trçnh baìy åí trãn khäng phaíi ion phoïng âiãûn trãn âiãûn cæûc åí báút kç chäù naìo
maì chè åí nhæîng nåi coï låüi vãö màût nàng læåüng nháút. Sau âoï nguyãn tæí coìn phaíi dëch
chuyãøn trãn bãö màût âiãûn cæûc vaì tçm chäù thêch håüp âãø chuyãøn vaìo maûng læåïi tinh thãø. Do
âoï, chuïng cáön phaíi thàõng tråí læûc cuía mäi træåìng bao quanh trung tám phaït triãøn.
Âãø thàõng tråí læûc âoï cáön phaíi coï mäüt quaï thãú nháút âënh. Khi áúy giæîa quaï thãú vaì máût
âäü doìng coï mäúi quan hãû báûc 1 theo âënh luáût Ohm:
η = Ki (4.30)
Volmer chia kim loaûi thaình hai nhoïm:
• Nhoïm kim loaûi phán cæûc nhoí: Hg, Cu, Zn, Cd, Ag, Bi. Phán cæûc kãút tinh laì
chuí yãúu.
99
• Nhoïm kim loaûi coï phán cæûc låïn gäöm caïc kim loaûi nhoïm sàõt. Nhoïm naìy phán
cæûc gáy ra båíi cháûm phoïng âiãûn.
Coìn kim loaûi Pb chiãúm vë trê trung gian.
Thuíy ngán chè coï phán cæûc näöng âäü.
2.2. Lyï thuyãút cháûm phoïng âiãûn:
Hiãûn nay ngæåìi ta âaî chæïng minh ràòng coï thãø duìng lê thuyãút cháûm phoïng âiãûn cho
quaï trçnh kãút tuía âiãûn vaì ion hoïa kim loaûi. ÅÍ xa âiãûn thãú cán bàòng, täúc âäü phaín æïng
nghëch coï thãø boí qua vaì ta coï phæång trçnh Tafel:
η = a + b log i (4.31)
RT
trong âoï: b = 2.303
(1 − α ) ZF
RT
a = −2.303 ln i0
(1 − α ) ZF
i0: máût âäü doìng trao âäøi cuía phaín æïng: Me Z + + Ze ⇔ Me
Quaï thãú tàng giaï trë ám khi giaím i0, vç váûy nhoïm sàõt coï i0 nhoí nháút nãn quaï thãú
cuîng låïn nháút vãö giaï trë tuyãût âäúi vaì quaï trçnh phoïng âiãûn cuía caïc ion nhoïm sàõt bë khäúng
chãú båíi quaï trçnh cháûm phoïng âiãûn.
3/ Lyï thuyãút vãö sæû phoïng âiãûn âäöng thåìi cuía caïc cation kim loaûi:
Trong dung dëch bao giåì cuîng coï nhiãöu ion hoàûc caïc phán tæí hoìa tan. Vê duû, trong
dung dëch næåïc thæåìng coï caïc ion H+, ion kim loaûi vaì oxy hoìa tan. Do âoï khi âiãûn phán
nhiãöu cháút phaín æïng coï thãø phoïng âiãûn. Nghiãn cæïu qui luáût phoìng âiãûn âäöng thåìi cuía caïc
ion coï yï nghéa kyî thuáût quan troüng, noï giuïp chuïng ta âiãöu chãú âæåüc caïc kim loaûi coï âäü
tinh khiãút cao, chãú taûo caïc håüp kim bàòng phæång phaïp âiãûn hoïa, ...
Coï hai thuyãút cå baín vãö sæû phoïng âiãûn âäöng thåìi cuía ion.
3.1. Phoïng âiãûn âäöng thåìi cuía ion trong hãû thäúng lê tæåíng khäng liãn kãút:
i
i1
i2
ϕcb1 ϕcb2 ϕx -ϕ
Hçnh 4.5. Så âäö phoïng âiãûn âäöng thåìi cuía caïc ion 1 vaì 2
100
ÅÍ âáy täúc âäü phoïng âiãûn cuía tæìng ion riãng biãût khäng thay âäøi, nghéa laì khäng coï
taïc âäüng tæång häø giuîa caïc ion.
Âiãöu kiãûn âãø caïc ion phoïng âiãûn âäöng thåìi laì âiãûn thãú âiãûn cæûc cuía chuìng phaíi
RT RT
bàòng nhau: ϕ10 + ln a1 + η1 = ϕ 20 + ln a 2 + η 2 (4.32)
n1 F n2 F
Tæì phæång trçnh trãn ta nháûn tháúy, khi âiãûn thãú âiãûn cæûc tiãu chuáøn ϕ10 , ϕ 20 cuía caïc
ion caïch xa nhau ta coï thãø xêch gáön âiãûn thãú âiãûn cæûc cuía chuïng laûi gáön nhau bàòng hai
caïch:
• Thay âäøi hoaût âäü cuía dung dëch
• Thay âäøi quaï thãú
Hçnh 4.5. cho tháúy taûi cuìng âiãûn thãú ϕx , täúc âäü phoïng âiãûn cuía caïc ion 1 vaì 2 laì i1
vaì i2 , våïi i1 ≠ i2.
Täúc âäü phoìng âiãûn täøng cäüng: ik = ∑ ii = i1 + i2
Trong thæûc tãú nhiãöu khi chè cáön mäüt ion phoìng âiãûn, coìn sæû phoïng âiãûn cuía ion
khaïc seî coï haûi hoàûc vç giaím hiãûu suáút doìng âiãûn hoàûc vç giaím âäü tinh khiãút cuía saín pháøm.
Nãúu kê hiãûu A laì hiãûu suáút doìng âiãûn cho ion cáön phoïng thç:
i i
A= i = i
∑ ii i k
ii: täúc âäü cuía ion cáön phoïng
ik: täúc âäü phoïng âiãûn täøng cäüng cuía caïc ion
Thäng thæåìng A<1.
Vê duû trong dung dëch næåïc, ngoaìi ion kim loaûi coìn coï ion H+. Nãúu âiãûn thãú ϕx ám
hån âiãûn thãú cán bàòng cuía cuía ion H+ trong dung dëch, thç H+ seî âäöng thåìi phoïng âiãûn våïi
ion kim loaûi:
i i i Me
AMe = Me ; AH = H ; hay AMe =
ik ik i Me + i H
Tuy nhiãn coï nhæîng khi ta cáön phaíi phoïng âiãûn âäöng thåìi caïc cation. Trong træåìng
håüp âoï ta cäú gàõng laìm cho âiãûn thãú caïc ion phoïng âiãûn xêch laûi gáön nhau.
Cäng thæïc (4.32) cho tháúy khi thay âäøi hoaût âäü cuía ion phoïng âiãûn (1) lãn 10 láön
thç âiãûn thãú thç âiãûn thãú chè dëch chuyãøn lãn 0.029V so våïi ion (2), coìn khi thay âäøi hoaût
âäü lãn 1000 láön thç âiãûn thãú chè tàng lãn khoaíng 0.087V. Do váûy, khi âiãûn thãú âiãûn cæûc
tiãu chuáøn cuía caïc ion khaïc xa nhau nhiãöu thç viãûc thay âäøi hoaût âäü khäng coï hiãûu quaí.
Tháût váûy, khäng thãø náng cao vä haûn näöng âäü cuía ion coï âiãûn thãú âiãûn cæûc tiãu chuáøn ám
hån vç âäü hoìa tan cuía ion coï haûn. Coìn giaím näöng âäü cuía ion coï âiãûn thãú âiãûn cæûc tiãu
chuáøn dæång hån seî laìm cho täúc âäü phçng âiãûn i cuía noï tråí nãn quaï nhoí vaì tråí thaình
khäng coï giaï trë.
Vê duû: âiãûn phán âãø chãú taûo håüp kim Ag-Pb.
Ta biãút: ϕ Ag
0
= +0.798V ; ϕ Pb
0
= −0.13V
101
• Låïp nãön laìm tàng âiãûn thãú phoïng âiãûn cuía ion.
Khi nghiãn cæïu sæû kãút tuía Ag ta tháúy täúc âäü kãút tuía cuía noï khcaï nhau åí caïc nåi
trãn bãö màût âiãûn cæûc. Nguiyãn nhán cuía hiãûn tæåüng âoï laì do bãö màût âiãûn cæûc
khäng âäöng nháút. Taûi nåi bãö màût hoaût âäüng thç täúc âäü phaín æïng xaíy ra nhanh, taûi
nåi bãö màût bë ngäü âäüc, thuû âäüng, bë bao phuí mäüt låïp cháút haoüt âäüng bãö màût, ... thç
täúc âäü phaín æïng xaíy ra cháûm, tháûm chê bë ngæìng hàón.
IV. Sæû hoìa tan anäút cuía kim loaûi:
Phaín æïng haìo tan cuía kim loaûi coï thãø theo phæång trçnh chung sau:
Me = Me Z + + Ze
Trong dung dëch caïc cation kim loaûi coï thãø täön taûi åí caïc daûng khaïc nhau: daûng
hydraït hoïa: Me( H 2 O) Zx + , daûng thuíy phán: ( MeOH ) ( Z −1) + .( H 2 O ) x , daûng phæïc:
[Cu ( NH 3 ) 4 ]2+ , [Cd (CN ) 4 ]2− ,...
Sæû hoìa tan cuía kim loaûi bao gäöm nhiãöu giai âoaûn:
* Meluoi → Mehapphu (giai âoaûn phaï maûng læåïi)
* Mehapphu → Me Z +[ ]
bm + Ze (giai âoaûn chuyãøn âiãûn têch)
[
* Me Z+
]
bm → Me Z+
(giai âoaûn khuyãúch taïn ion tæì bãö màût vaìo dung dëch)
Khaïc våïi nguyãn tæí kim loaûi trong maûng læåïi tinh thãø kim loaûi, caïc nguyãn tæí háúp
phuû kim loaûi coï âäü linh âäüng låïn hån nhiãöu.
Quaï thãú hoìa tan kim loaûi âæåüc xaïc âënh theo cäng thæïc sau:
RT θ happhu
cb
η Me = ln (4.34)
ZF θ happhu
θ happhu
cb
,θ happhu : âäü phuí bãö màût cuía caïc nguyãn tæí háúp phuû åí traûng thaïi cán bàòng vaì
åí täúc âäü phaín æïng naìo âoï.
Nãúu θ happhu
cb
> θ happhu ⇒ η Me > 0
Ngoaìi ra quaï thãú kim loaûi coï thãø do sæû cháûm trãø cuía quïa trçnh chuyãøn âiãûn têch gáy
ra, luïc âoï ta coï thãø xaïc âënh täúc âäü hoìa tan kim loaûi nhæ sau:
⎡ θ happhu ⎧αRT ⎫ C
bm
⎧ (1 − α ) ZF ⎫⎤
a
i Me = i Me
0
⎢ cb exp⎨ η Me ⎬ − Me exp ⎨ − η Me ⎬⎥ (4.35)
⎢⎣θ happhu ⎩ ZF ⎭ C Me ⎩ ⎭⎥⎦
0
RT
trong âoï:
bm 0
C Me , C Me : näöng âäü cuía ion kim loaûi taûi bãö màût âiãûn cæûc vaì nàòm sáu trong dung dëch.
Nãúu sæû váûn chuyãøn ion kim loaûi vaìo dung dëch chè do khuyãúch taïn khäúng chãú, khi
C bm − C Me
0
âoï ta coï: a
i Me = ZFDMe Z + Me (4.36)
δ
bm
Trong quaï trçnh hoìa tan anäút thç C Me ≥ C Me
0 a
. Nhæ váûy, vãö nguyãn tàõc i Me coï thãø ráút
låïn, træì træåìng håüp trãn bãö màût kim loaûi coï xuáút hiãûn mäüt maìng che phuí caín tråí sæû hoìa
103
tan. Vê duû, khi låïp saït bãö màût âiãûn cæûc bë baîo hoìa caïc cation kim loaûi hoìa tan räöi dáùn tåïi
kãút tinh muäúi kim loaûi âoï, luïc âoï ta coï täúc âäü cuía quaï trçnh kãút tuía:
0
C Me Z+
c
i Me = − ZFD Z+ (4.37)
δ
( gh ) Me
Tiãúp tuûc dëch chuyãøn âiãûn thãú âiãûn cæûc vãö phêa dæång hån, coï thãø laûi laìm cho máût
âäü doìng âiãûn tàng lãn, ta goüi hiãûn tæåüng naìy laì sæû “quaï thuû âäüng”. Âiãûn thãú maì taûi âoï ttäúc
âäü quaï trçnh tàng lãn goüi laì âiãûn thãú quaï thuû âäüng Eq.t.â, luïc naìy kim loaûi bë hoìa tan thaình
caïc ion kim loaûi coï hoïa trë cao hån âäöng thåìi coï sæû thoaït oxy. Âäi khi âiãûn thãú chæa âaût
tåïi giaï trë âiãûn thãú quaï thuû âäüng nhæng máût âäü doìng âiãûn váùn tàng lãn do coï sæû phaï huíy
cuûc bäü maìng thuû âäüng hoàûc âaî âaût tåïi âiãûn thãú thoaït oxy theo phaín æïng:
4OH − → O2 + 2 H 2 O + 4e
Caïc anion Cl-, Br-, I-, ... thæåìng gáy ra phaï huíy maìng thuû âäüng.
E(v)
Et.â
4(OH − → OH hp + e)
2(2OH hp → H 2 O + Ohp )
2Ohp → O2
−−−−−−−−−−−−−−−−−
4OH − → O2 + 2 H 2 O + 4e
Hiãûn nay coï nhiãöu yï kiãún khaïc nhau vãö cå chãú cuía phaín æïng thoaït oxy vç:
- Phaín æïng thoaït oxy coï nhiãöu phaín æïng phuû.
- Khoï âo chênh xaïc âiãûn thãú thuáûn nghëch tiãu chuáøn cuía âiãûn cæûc oxy.
- Traûng thaïi bãö màût âiãûn cæûc thay âäøi theo thåìi gian, choün anäút äøn âënh trong
âiãöu kiãûn thoaït oxy ráút khoï khàn. Tháût váûy, muäún cho oxy thaoït ra tæì dung
dëch axit coï aH+ = 1 thç âiãûn thãú âiãûn cæûc phaíi dæång hån +1.23V
( ϕ O0 2 / H 2O = +1.23V ). Nhæng pháön låïn caïc kim loaûi âãöu bë hoìa tan træåïc khi âaût
tåïi âiãûn thãú âoï. Vç váûy, muäún nghiãn cæïu quaï trçnh thoaït oxy trong mäi træåìng
axit phaíi duìng kim loaûi nhoïm Pt, Au vaì mäüt säú kim loaûi quê khaïc.
Trong dung dëch kiãöm, âiãûn thãú thoaït oxy ám hån ( ϕ O0 / OH − = +0.41V khi OH- = 1)
2
nãn coï thãø duìng kim loaûi nhoïm Fe, Cd vaì mäüt säú kim loaûi khaïc laìm anäút. Oxy thoaït ra êt
nhiãöu bë oxy hoïa.
Quaï thãú oxy tàng lãn tæì tæì theo thåìi gian (nhoïm Fe, Pt) hoàûc nhaíy voüt (Pb, Cu), do
âoï ta phaíi láúy giaï trë äøn âënh cuía noï.
Trong khoaíng máût âäü doìng trung bçnh, quaï thãú oxy trong dung dëch kiãöm tàng
theo daîy: Co, Fe, Cu, Ni, Pb, Au, Pt.
Khi trong dung dëch coï caïc cation laû thç quaï thãú oxy cuîng tàng lãn.
Quaï thãú oxy phuû thuäüc vaìo baín cháút cuía låïp oxyt taûo thaình trãn bãö màût âiãûn cæûc.
68
4
6 1 3 2
5 7 8
11
ϕâ
Khi queït thãú ngæåüc laûi vãö phêa dæång, cháút khæí (R) bë oxy hoïa thaình cháút oxy hoïa
(O) khi âiãûn thãú quay vãö âãún ϕ 0' vaì doìng anäút âi qua.
i
O + ne → R
ipc
ϕa
ϕc ϕλ -ϕ (V)
ipa
R → O + ne
Hçnh 3.4. Qua hãû giæîa doìng vaì âiãûn thãú trong queït thãú voìng.
ipa, ipc : doìng cæûc âaûi anäút vaì catäút
ϕa, ϕc : âiãûn thãú cæûc âaûi anäút vaì catäút.
λ , ϕλ : thåìi âiãøm vaì âiãûn thãú bàõt âáöu queït ngæåüc laûi
2/ Queït thãú voìng trãn âiãûn cæûc phàóng:
Xeït phaín æïng: O + ne → R vaì luïc âáöu trong dung dëch chè coï cháút O.
Chiãöu queït tæì âiãûn thãú âáöu ϕâ sang ám hån.
Giaíi phæång trçnh khuyãúch taïn:
∂C 0 ( x, t ) ∂ 2 C 0 ( x, t )
= D0 (3.2a)
∂t ∂x 2
∂C R ( x, t ) ∂ 2 C R ( x, t )
= DR (3.2b)
∂t ∂x 2
våïi caïc âiãöu kiãûn biãn:
t = 0, x = 0, C O = C O* , CR = 0
t > 0, x → ∞, C O = C O* , CR = 0
t > 0, x = 0,
⎡ ∂C ( x, t ) ⎤ ⎡ ∂C ( x, t ) ⎤
DO ⎢ 0 ⎥ + DR ⎢ R ⎥ =0
⎣ ∂t ⎦ x =0 ⎣ ∂x ⎦ x =0
(tæïc täøng doìng váût cháút tæì bãö màût âi ra vaì tæì ngoaìi âãún bãö màût phèa bàòng khäng)
0<t<λ ϕ = ϕâ - vt
t>λ ϕ = ϕâ - vλ + v(t - λ)
v laì täúc âäü queït thãú (V/s), λ laì giaï trë cuía t khi âäøi chiãöu queït thãú.
a/ Hãû thäúng thuáûn nghëch :
71
Âiãöu kiãûn biãn cuäúi cuìng cho hãû thäúng thuáûn nghëch:
⎡ C 0 ( x, t ) ⎤ ⎡ nF ⎤
⎢ ⎥ = exp ⎢ (ϕ − ϕ O ' )⎥
⎣ C R ( x, t ) ⎦ x = 0 ⎣ RT ⎦
Giaíi phæång trçnh (3.2) bàòng chuyãøn âäøi Laplace theo caïc âiãöu kiãûn biãn nhæ
trãn, ta âæåüc kãút quaí nhæ sau:
I = nFACO* (πDOσ )1 / 2 χ (σt ) (3.3)
⎡ nF ⎤
trong âoï: σ = ⎢ ⎥v
⎣ RT ⎦
⎡ nF ⎤
σt = ⎢ (ϕ d − ϕ ) (3.4)
⎣ RT ⎥⎦
Nhæ váûy, doìng âiãûn phuû thuäüc vaìo càn báûc 2 cuía täúc âäü queït thãú. Giaï trë cuía “haìm
säú doìng” {π 1 / 2 χ (σt )} âæåüc ghi trong caïc baíng riãng vaì coï giaï trë cæûc âaûi laì 0.4463 taûi thãú
khæí cæûc âaûi pic ϕp,c:
1/ 2
RT ⎡ DO ⎤ 0.0285
ϕ p ,c = ϕ O' − ln ⎢ ⎥ − (3.5)
nF ⎣ DR ⎦ n
0.0285
hay ϕ p ,c = ϕ 1cb/ 2 −
n
1/ 2
RT ⎡ DO ⎤
trong âoï ϕ = ϕ O' −
cb
1/ 2 ln ⎢ ⎥
nF ⎣ DR ⎦
Doìng cæûc âaûi tênh bàòng Ampe:
I p ,c = −2.69.10 5 n 3 / 2 ADO1 / 2 C O* v 1 / 2 (3.6)
trong âoï:
A: diãûn têch âiãûn cæûc (cm2)
DO: hãû säú khuyãúch taïn (cm2/s)
C O* : tênh theo (mol/cm3); v tênh theo (V/s).
Hiãûu säú âiãûn thãú pic (ϕp,c) vaì âiãûn thãú næîa pic (ϕp/2,c) taûi I = Ip/2,c laì:
RT 56.6
ϕ p ,c − ϕ p / 2,c = 2.2 = mV taûi 298 K (3.7)
nF n
Nãúu chiãöu queït thãú bë âäøi sau khi væåüt qua thãú pic khæí thç soïng vän - ampe coï
daûng nhæ hçnh 3.5.
35
Khi ϕλ væåüt qua ϕp,c êt nháút mV thç:
n
0.0285 x
ϕ p ,a = ϕ1cb/ 2 + +
n n
80
trong âoï: x = 0 khi ϕλ << ϕp,c vaì x = 3 mV khi ϕ p ,c − ϕ λ = mV
n
72
I
−
nFAC (πDOσ )1 / 2
*
O
Ip,c
ϕa (Iλ)o
ϕc ϕλ n(ϕ - ϕ1cb/ 2 ) (V)
( Ip,a)o
Hçnh 3.5. Âæåìng cong vän - ampe voìng cuía phaín æïng thuáûn nghëch.
Hçnh daûng âæåìng cong anäút luän khäng âäøi, khäng phuû thuäüc vaìo vaìo ϕλ , nhæng
giaï trë cuía ϕλ thay âäøi vë trê cuía âæåìng anäút so våïi truûc doìng âiãûn.
Mäüt thäng säú ráút quan troüng cáön kãø âãún laì âiãûn tråí giæîa âiãûn cæûc nghiãn cæïu vaì
âiãûn cæûc so saïnh RΩ . Âiãûn tråí naìy laìm dëch chuyãøn âiãûn thãú âiãûn cæûc nghiãn cæïu mäüt âaûi
læåüng I p .RΩ , noï laìm cho caïc pic tuì âi, khoaíng caïch giuîa ϕp,a vaì ϕp,c daîn räüng hån so våïi lê
thuyãút vaì doìng âiãûn Ip tháúp hån. Cáön noïi thãm, doìng cæûc âaûi Ip tàng lã theo täúc âäü queït
nãn Ip seî tråí nãn ráút låïn khi v låïn.
b/ Hãû thäúng báút thuáûn nghëch :
Våïi phaín æïng báút thuáûn nghëch loaûi:
O + ne → R
thç âæåìng cong vän - ampe khi queït thãú tuyãún tênh vaì queït thãú voìng khäng khaïc nhau
máúy, vç khäng tháúy xuáút hiãûn pic ngæåüc.
Âãø giaíi phæång trçnh Fick II (3.2a) vaì (3.2b) ta thãm âiãöu kiãûn biãn cho quaï trçnh
khæí:
⎡ ∂C ( x, t ) ⎤
DO ⎢ 0 ⎥ = k c C O (0, t ) = k c' exp{bt}C O (0, t )
⎣ ∂ t ⎦ x →0
trong âoï: k c = k c' exp{bt}
⎡ F ⎤
k c' = k O exp ⎢(−(1 − α ))n ' (ϕ d − ϕ O ' )⎥
⎣ RT ⎦
v
vaì b = (1 − α )n ' F
RT
73
n’ laì säú âiãûn tæí trao âäøi trong giai âoaûn khäng chãú. Giaíi phæång trçnh Fick II våïi caïc âiãöu
kiãûn biãn trãn bàòng pheïp biãún âäøi Laplace, ta coï:
1/ 2
⎡ F ⎤
I = nFAC D v ⎢(1 − α )n '
*
O
1/ 2 1/ 2
O ⎥ π 1 / 2 χ (bt ) (3.9)
⎣ RT ⎦
Doìng âiãûn cæûc âaûi tênh bàòng Ampe:
I p ,c = −2.99.10 5 n[(1 − α )n'] ADO1 / 2 C O* v1 / 2
1/ 2
(3.10)
Âiãûn thãú cæûc âaûi:
RT ⎡ DO1 / 2 1 ⎤
ϕ p ,c = ϕ O ' − ⎢ 0 . 780 + ln + ln b ⎥ (3.11)
(1 − α )n' F ⎣ kO 2 ⎦
Kãút håüp (3.10) vaì (3.11) ta coï:
⎡ − (1 − α )n' F ⎤
I p ,c = −0.227 nFACO* k O exp ⎢ (ϕ p ,c − ϕ O ' )⎥ (3.12)
⎣ RT ⎦
Theo giaï trë cho åí baíng riãng ta tênh âæåüc:
47.7
ϕ p −ϕ p/2 = (mV )
αn'
vaì (3.13)
dϕ p 29.6
= (mV )
d log v αn'
Âæåìng vän - ampe (cuía sæû khæí) dëch chuyãøn vãö phêa âiãûn thãú ám hån so våïi hãû
thäúng thuáûn nghëch. ϕp phuû thuäüc vaìo täúc âäü queït. Cæûc âaûi tuì hån vaì tháúp hån.
π 1 / 2 χ (bt )
ϕp
0 n(ϕ − ϕ p )
Hçnh 3.6. Queït thãú tuyãún tênh cho hãû báút thuáûn nghëch (âæåìng âæït laì âæåìng
suy giaím cuía doìng).
3/ Queït thãú voìng trãn âiãûn cæûc hçnh cáöu:
Khi sæí duûng âiãûn cæûc hçnh cáöu thç phaíi coï hiãûu chènh:
• Hãû thäúng thuáûn nghëch
74
ϕ cb
0 t
Hçnh 3.7. Sæû phuû thuäüc âiãûn thãú vaìo thåìi gian
phæång phaïp naìy âoìi hoíi phaíi coï hai potentiostat.
Xeït phaín æïng: O + ne ⎯⎯→ k1
R
Giaíi phæång trçnh Fick2 våïi caïc âiãöu kiãûn biãn xaïc âënh ta coï:
nF (ϕ − ϕ cb ) 2Q t
i ≈ i0 (1 − ) (3.18)
RT π
våïi:
75
k1 k2 i0 ⎧⎪ 1 ⎡αnF (ϕ − ϕ cb ) ⎤ 1 ⎡ − (1 − α )nF (ϕ − ϕ cb ) ⎤ ⎫⎪
Q= + = ⎨ * exp ⎢ ⎥ + exp ⎢ ⎥⎬
⎪⎩ C R DR ⎣ ⎦ C O DO ⎣ ⎦ ⎪⎭
*
DO DR nF RT RT
P1 P2
Potentiostat
3 1 KÂ
2 DÂK
nF (ϕ − ϕ cb)
i0
RT
t
nF (ϕ − ϕ cb)
Ngoaûi suy tåïi t = 0 thç âæåìng thàóng càõt truûc tung åí i0 tæì âoï coï thãø
RT
suy ra io vç ϕ vaì ϕ cb âaî biãút.
1.2. Phæång phaïp biãún thiãn tæìng báûc hiãûu säú âiãûn thãú:
Phæång phaïp khäng cáön âoìi hoíi thiãút bë potentiostat (do Phinstic vaì Delahay âæa
ra nàm 1957). Trong træåìng håüp naìy âiãûn thãú âiãûn cæûc nghiãn cæïu bë thay âäøi vç doìng
76
âiãûn vaì âiãûn thãú råi ∆ϕ Ω cuîng thay âäøi ( ∆ϕ Ω = I.Rt ) trong âoï Rt laì täøng tråí cuía maûch. Do
âoï: (ϕ − ϕ ) + I .R
cb
t =V
V: hiãûu säú âiãûn thãú cuía maûch âo.
N
P - +
R1 R2
K
KÂ
R3
- +
DÂK
1.5 V
Hçnh 3.9. Så âäö âo cuía phæång phaïp biãún thiãn tæìng bàûc âiãûn thãú.
N. nguäön; KÂ. Khuyãúch âaûi; DÂK. Dao âäüng kê; R1, R2, R3 âiãûn tråí.
Så âäö trãn cho tháúy bçnh âo chè coï hai âiãûn cæûc: âiãûn cæûc nghiãn cæïu ráút nhoí vaì
âiãûn cæûc phuû ráút låïn, nãn coi âiãûn cæûc phuû khäng bë phán cæûc.
Âáöu tiãn khoïa K måí, vaì tæì Potentiostat P ta cho vaìo âiãûn cæûc mäüt âiãûn thãú cán
bàòng ϕ cb . Sau âoï âoïng khoïa K vaì âiãûn thãú tronh bçnh âäüt ngäüt biãún thiãn tæì 2-5 mV. Do
âoï trong maûch xuáút hiãûn doìng âiãûn vaì âiãûn thãú råi trãn R2 (âiãûn tråí chuáøn). Âiãûn thãú naìy
âæåüc khuyãúch âaûi vaì sau âoï âo bàòng dao âäüng kê.
Âiãûn tråí täøng cäüng (Rt):
Rt = Rdungdëch + R1 + âiãûn tråí trong cuía Potentiomet
Doìng âiãûn chay qua maûch:
CR ⎡αnF (ϕ − ϕ cb ) ⎤ C O ⎡ (1 − α )nF (ϕ − ϕ cb ) ⎤
I = i0 S{ * exp ⎢ ⎥ − * exp ⎢− ⎥} (3.19)
CR ⎣ RT ⎦ CO ⎣ RT ⎦
S: diãûn têch cuía âiãûn cæûc nghiãn cæïu.
Biãún âäøi phæång trçnh trãn vaì thãú caïc giaï trë cuía CO, CR tçm âæåüc bàòng caïch giaíi phæång
trçnh Fick II våïi caïc âiãöu kiãûn xaïc âënh ta âæåüc:
1 nFV 2Q t
I ≈ i0 S . (1 − ) (3.20)
β + 1 RT π
i R nF
våïi β= 0 t (3.21)
RT
77
Nãúu veî âäö thë thë i = f ( t ) ta âæåüc mäüt âæåìng thàóng (Hçnh 3.10). Nãúu ngoaûi suy
âãún t = 0 thç:
1 nFV
I t =0 ≈ i0 S . I (3.22)
β + 1 RT
1 nFV
Thãú (3.21) vaìo (3.22) ta âæåüc: It=0 i0 S .
β + 1 RT
RT 1 I t =0
i0 = (3.23)
nF S V − I t =0 Rt
Vãú phaíi phæång trinh (3.23) chæïa caïc âaûi læåüng âaî
biãút, do âoï tênh âæåüc i0. Biãút i0 åí caïc näöng âäü C O* t
khaïc nhau khi CR = const coï thãø tçm âæåüc hãû säú Hçnh 3.10.
chuyãøn âiãûn têch α vaì hàòng säú täúc âäü k.
I ϕ
V
ϕcb
0 t 0 t
Hçnh 3.11. Biãún thiãn doìng âiãûn vaì âiãûn thãú theo thåìi gian
1.3. Phæång phaïp hai báûc âiãûn thãú:
Âiãûn thãú thay âäøi theo hai báûc. Báûc âiãûn thãú thæï hai âaío ngæåüc chiãöu phaín æïng
âiãûn cæûc (Hçnh 3.12).
-ϕ I
t t
Hçnh 3.12. Biãún thiãn âiãûn thãú vaì doìng âiãûn theo thåìi gian
Báûc âáöu tiãn xuáút phaït tæì âiãûn thãú chæa coï phaín æïng âiãûn hoïa tåïi âiãûn thãú æïng våïi
doìng khæí giåïi haûn (luïc âáöu trong dung dëch chè coï cháút O). Taûi thåìi âiãøm t = τ , âiãûn thãú
78
âaío chiãöu âãún âiãûn thãú ban âáöu vaì cháút R bë oxy hoïa. Phæång trçnh cho âiãûn cæûc phàóng
nhæ sau:
taûi 0 < t < τ
C O*
I = nFADO1 / 2 (2.24)
(πt )1 / 2
taûi t > τ I = nFADO1 / 2 C O* {[π (t − τ )] − (πt ) −1 / 2 }
1/ 2
(2.25)
R
3 KD
1
A
U 2
TG
K
Âãø thu âæåüc nhæîng hãû thæïc âàûc træng cho phæång phaïp chronopotentiometry (thãú
thåìi) ta phaíi giaíi phæång trçnh Fick II våïi caïc âiãöu kiãûn biãûn sau:
t = 0, x = 0 thç C Obm = C O* vaì C Rbm = 0
t ≥ 0, x → ∞ thç C O (∞, t ) = C O* vaì C Rbm = 0
Ngoaìi ra täøng doìng váût cháút tæì bãö màût âi ra vaì tæì ngoaìi âãún bãö màût phèa bàòng khäng:
⎡ ∂C ( x, t ) ⎤ ⎡ ∂C ( x, t ) ⎤
DO ⎢ 0 ⎥ + DR ⎢ R ⎥ =0
⎣ ∂t ⎦ x =0 ⎣ ∂x ⎦ x =0
Khi I = const thç âiãöu kiãûn biãn naìy coï thãø viãút dæåïi daûng:
⎡ ∂C ( x, t ) ⎤ ⎡ ∂C ( x, t ) ⎤
DO ⎢ 0 ⎥ = − DR ⎢ R ⎥ = const
⎣ ∂t ⎦ x =0 ⎣ ∂x ⎦ x =0
(nghéa laì gradient näöng âäü khäng phuû thuäüc vaìo thåìi gian màûc duì näöng âäü cháút phaín æïng
giaím dáön âãún khäng)
Thåìi gian τ cáön thiãút âãø näöng âäü cháút phaín æïng giaím dáön xuäúng bàòng khäng goüi
laì thåìi gian chuyãøn tiãúp.
Theo Sand vaì Karaoglanov xaïc âënh âæåüc:
RT τ − t
ϕ = ϕ1 / 2 + ln (3.26)
nF t
τ − t τ
khi ln = 1 (hay t = ) thç phæång trçnh (3.26) tråí thaình ϕ = ϕ 1 / 2 . Do âoï, thay vç
t 4
duìng ϕ1/2 ta duìng ϕt/4 . ta viãút laûi:
RT τ − t
ϕ = ϕτ / 4 + ln (3.27)
nF t
Phæång trçnh trãn goi laì phæång trçnh Karaoglanov.
-ϕ
ϕ1/2
τ1/4 τ1 τ1+τ2 τ
Hçnh 3.14. Âæåìng cong ϕ =f(t)
Khi t → 0 thç ϕ → +∞ . Trong thæûc tãú âiãûn thãú chè âaût tåïi âiãûn thãú hoìa tan anäút
(thuíy ngán). Gáön ϕ1/2 trãn âäö thë coï âoaûn nàòm ngang.
80
Khi t → τ thç ϕ → −∞ . Trong thæûc tãú khi âiãûn thãú tiãún vãö phêa ám hån seî coï quaï
trçnh catäút måïi, vaì ta coï mäüt âoaûn nàòm ngang måïi. Do âoï nãúu hãû coï nhiãöu cáúu tæí thç
âæåìng cong âiãûn thãú thåìi gian seî coï nhiãöu thãöm.
Vë trê cuía caïc thãöm doüc theo truûc âiãûn thãú âàûc træng cho baín cháút caïc pháön tæí
phoïng âiãûn. Chiãöu daìi cuía thãöm cho pheïp xaïc âënh näöng âäü cuía pháön tæí âoï. Chiãöu daìi cuía
thãöm chênh laì thåìi gian chuyãøn tiãúp τ .
2.2. Phæång phaïp xung âiãûn læåüng (coulostatic pulses):
Nguyãn lê cuía phæång phaïp laì biãún âäøi âäüt ngäüt âiãûn têch cuía âiãûn cæûc (âang åí
traûng thaïi cán bàòng) mäüt âaûi læåüng la ∆Q. Do âoï âiãûn thãú âiãûn cæûc dëch chuyãøn âäüt ngäüt
tæì ϕ cb → ϕ ( t =0) .
∆Q
Khi áúy η (t =0 ) = ϕ ( t =0 ) − ϕ cb = , trong âoï Câ laì âiãûn dung cuía låïp keïp. Xung
Cd
âiãûn læåüng tiãún haình trong thåìi gian ráút nhanh (khoaíng 1µs) nhåì mäüt tuû âiãûn máùu âaî âæåüc
naûp âiãûn træåïc. Âiãöu kiãûn laìm viãûc phaíi choün sao cho âiãûn læåüng duìng âãø naûp låïp keïp coìn
nhæîng phaín æïng duì nhanh âãún âáu âi næîa cuîng chè xaíy ra khäng âaïng kãø. Låüi êch cuía
phæång phaïp naìy laì dung dëch âo læåìng coï thãø coï âiãûn tråí cao maì khäng cáön cháút âiãûn
giaíi trå.
Ta coï phæång trçnh:
t
1
C d ∫0
η t = η (t =0) − I f dt (3.28)
giaíi phæång trçnh (3.29) bàòng caïch biãún âäøi Laplace ta coï kãút quaí:
t
η t = η (t =0) exp(− ) (3.30)
τc
RTC d
våïi τc =
nFi0
Nhæ váûy, ta coï quan hãû báûc nháút giæîa ln η (t ) − t . Ngoaûi suy quan hãû naìy âãún t = 0
ta âæåüc ln η (t =0) vaì cho pheïp ta tênh âæåüc âiãûn dung cuía låïp keïp:
∆Q
Cd =
η (t =0 )
81
1 nFi0
Âäü däúc cuía âæåìng thàóng âoï chênh laì − =− do âoï ta tênh âæåüc doìng trao
τc RTC d
âäøi i0.
• Xung låïn âæí âãø âaût tåïi âoaûn nàòm ngang cuía soïng vän - ampe vaì våïi Câ
khäng phuû thuäüc âiãûn thãú.
2πFADO1 / 2 C O* t 1 / 2
Ta coï: ∆ϕ = ϕ ( t ) − ϕ ( t =0 ) = (3.31)
π 1/ 2Cd
nFAD01 / 2 C 0*
Phæång trçnh trãn tçm âæåüc tæì phæång trçnh i (t ) = = i gh (t ) thãú vaìo
π 1/ 2t 1/ 2
phæång trçnh (3.28).
Mäúiï quan hãû giæîa ϕ - t1/2, laì mäúi quan hãû âæåìng thàóng, âäü däúc cuía âæåìng thàóng
naìy tyí leû våïi näöng âäü.
IV. Pheïp âo täøng tråí:
1/ Måí âáöu:
Coï thãø nghiãn cæïu hãû thäúng âiãûn hoïa bàòng pheïp âo täøng tråí. Näüi dung cuía phæång
phaïp laì aïp âàût mäüt dao âäüng nhoí cuía âiãûn thãú hoàûc cuía doìng âiãûn lãn hãû thäúng âæåüc
nghiãn cæïu. Vç biãn âäü cuía dao âäüng nhoí nãn coï thãø tuyãún tênh hoïa caïc phæång trçnh.
Tên hiãûu âaïp æïng thæåìng coï tên hiãûu hçnh sin vaì lãûch pha våïi dao âäüng aïp âàût. Âo
sæû lãûch pha vaì täøng tråí cuía hãû thäúng âiãöu hoìa cho pheïp phán têch âoïng goïp sæû khuyãúch
taïn, âäüng hoüc, låïp keïp, phaín æïng hoïa hoüc, ... vaìo quaï trçnh âiãûn cæûc.
Mäüt bçnh âiãûn phán coï thãø coi nhæ mäüt maûch âiãûn bao gäöm nhæîng thaình pháön chuí
yãúu sau (Hçnh 3.15): Câ Ic→
RΩ
I +I
⎯⎯
f
⎯c →
Zf
If →
Hçnh 3.15. Maûch âiãûn tæång âæång cuía bçnh âiãûn phán
• Âiãûn dung cuía låïp keïp, coi nhæ mäüt tuû âiãûn Câ.
• Täøng tråí cuía quaï trçnh Faraday Zf.
• Âiãûn tråí chæa âæåüc buì RΩ, âoï laì âiãûn tråí dung dëch giæîa âiãûn cæûc so saïnh vaì
âiãûn cæûc nghiãn cæïu.
Täøng tråí Faraday Zf. thæåìng âæåüc phán thaình hai caïch tæång âuång:
+ Phán thaình mäüt âiãûn tråí Rs màõc näúi tiãúp våïi mäüt giaí âiãûn dung Cs. (Hçnh 3.16)
Rs Cs
Hçnh 3.16.
82
+ Phán thaình âiãûn tråí chuyãøn âiãûn têch Rct vaì täøng tråí khuyãúch taïn ZW (täøng tråí
Warbug) (Hçnh 3.17)
Rct
ZW
Hçnh 3.17.
Så âäö naìy goüi laì maûch Randles. Trong træåìng håüp naìy Zf coìn goüi laì täøng tråí
Randles vaì kê hiãûu ZR.
Nãúu phaín æïng chuyãøn âiãûn têch dãù daìng Rct→ 0 vaì ZW seî khäúng chãú . Coìn khi phaín
æïng chuyãøn âiãûn têch khoï khàn thç Rct→ ∞ vaì luïc âoï Rct khäúng chãú.
Âãø tênh toaïn Rct, ZW, ZR ta sæí duûng phæång phaïp biãn âäü phæïc.
2/ Âiãûn tråí chuyãøn âiãûn têch Rct:
Xeït dung dëch cháút âiãûn giaíi bao gäöm cháút âiãûn trå vaì cháút phaín æïng åí âiãûn cæûc. ÅÍ
âáy xeït træåìng håüp täúc âäü phaín æïng åí âiãûn cæûc bë khäúng chãú båíi chuyãøn âiãûn têch:
i = i0 {exp(αnfη ) − exp[− (1 − α )nfη ]}
Trong træåìng håüp η beï, ta coï:
RT
η= i
nFi0
∂η RT
Rct = = : âiãûn tråí chuyãøn âiãûn têch (3.32)
∂i nFi0
3/ Täøng tråí khuyãúch taïn Warbug ZW :
Xeït hãû thäúng tæång tæû nhæ trãn nhæng bë khäúng chãú båíi khuyãúch taïn:
O + ne → R
RT C S C ⎛ nF ⎞
∆ϕ nongdo = ln * ⇒ S* = exp⎜ ∆ϕ nongdo ⎟
nF C O CO ⎝ RT ⎠
trong âoï: CS: näöng âäü cháút phaín æïng åí saït âiãûn cæûc;
C O* : näöng âäü cháút phaín æïng åí trong dung dëch;
Biãút: C S = C O* + ∆C S chia hai vãú cho C O* ta coï:
CS ∆C ⎛ nF ⎞
= 1 + *S = exp⎜ ∆ϕ nongdo ⎟
⎝ RT ⎠
*
CO CO
∆C S ⎛ nF ⎞
= exp⎜ ∆ϕ nongdo ⎟ − 1 (3.33)
⎝ RT ⎠
*
CO
Khai triãøn chuäùi trãn vaì boí qua caïc säú haûng báûc cao ta thu âæåüc:
nF
∆C S = C O* ∆ϕ nongdo (3.34)
RT
Nhæng biãún thiãn näöng âäü åí saït bãö màût âiãûn cæûc tuán theo âënh luáût FickII:
∂∆C ∂ 2 ∆C
= DO (3.35)
∂t ∂x 2
Giaíi phæång trçnh trãn cáön phaíi coï caïc âiãöu kiãûn biãn:
83
• Âiãöu kiãûn thæï nháút: doìng khuyãúch taïn åí saït bãö màût âiãûn cæûc:
⎛ ∂∆C ⎞ I
V = − DO ⎜ ⎟ = (3.36)
⎝ ∂x ⎠ x =0 nF
• Âiãöu kiãûn thæï hai:
∆C x→∞
=0 (3.37)
Cuäúi cuìng giaíi ra ta âæåüc:
RW = σω −1 / 2 (3.38)
RT
trong âoï: σ = : hàòng säú Warbug
(nF ) C O* 2 DO
2
ZW CW RW
≈
Hçnh 3.18.
4/ Täøng tråí Randles ZR :
Xeït phaín æïng:
O + ne ⇔ R
Khi khäng coï sæû háúp phuû âàûc biãût:
i C ⎛ αnF∆ϕ ⎞ C O ⎡ − (1 − α )nF∆ϕ ⎤
= R* exp⎜ ⎟ − * exp ⎢ ⎥ (3.40)
iO C R ⎝ RT ⎠ C O ⎣ RT ⎦
C ∆C
C R = C R* + ∆C R tæïc: R* = 1 + *R
CR CR
C ∆C
C O = C O* + ∆C O tæïc: O* = 1 + *O
CO CO
Tæång tæû ta coï khai triãøn chuäùi åí phæång trçnh (3.40) ta coï:
i ∆C ∆C nF ∆C nF ∆C
= *R − *O + α∆ϕ (1 + *R ) + (1 − α )∆ϕ (1 + *O ) + ...
iO CR CO RT CR RT CO
boí nhæîng säú haûn báûc cao vaì chuyãøn vãö biãn âäü phæïc ta coï:
. .
i nF . ∆ C O ∆ C R
= ∆ϕ − * + *
iO RT . .
CO CR
Tæì âoï suy ra täøng tråí Randles ZR:
Z R = Rct + (1 − j )σω −1 / 2 (3.41)
RT RT
trong âoï: σ = σO +σ R = +
(nF ) C O 2 DO (nF ) C R* 2 DR
2 * 2
Cäng thæïc (3.41) bao gäöm pháön thæûc Z R' = Rct + σω −1 / 2 vaì pháön aío Z R" = σω −1 / 2
84
Nhæ váûy âäö thë cuía Z R' , Z R" våïi ω −1 / 2 seî laì mäüt âæåìng thàóng våïi âäü däúc laì σ vaì
âoaûn càõt truûc tung taûi Rct (Hçnh 3.19) Z R' , Z R"
Khi Rct → 0 vaì phaín æïng laì thuáûn nghëch: Z R'
Z f = Z R = Z W = σω −1 / 2 (1 − j ) Z R"
Rct
ω −1 / 2
Hçnh 3.19. Âäö thë Randles
5/ Biãøu diãùn täøng tråí trãn màût phàóng phæïc (âäö thë Nyquist):
Nãúu hãû thäúng bçnh âiãûn phán thoîa maîn så âäö Randles thç täøng tråí cuía noï nhæ åí
hçnh 3.20:
RΩ Câ Rct ZW
↵ ↵ trong âoï ↵ ↵
ZR ZR
Hçnh 3.20. Så âäö tæång âæång cuía bçnh âiãûn phán
Vç váûy ta coï theí viãút:
1
Z bdp = RΩ + = Z '− jZ "
[
jωC d + Rct + (1 − j )σω −1 / 2
−1
]
Z’ vaì Z” laì pháön thæûc vaì pháön aío cuía täøng tråí. Phán li pháön thæûc vaì pháön aío ta âæåüc:
Rct + σω −1 / 2
Z ' = RΩ + (3.42)
[
(σω 1 / 2 C d + 1) 2 + ω 2 C d2 Rct + σω −1 / 2
2
]
ωC d ( Rct + σω −1 / 2 ) 2 + σ 2 C d + σω −1 / 2
Z"= + (3.43)
[
(σω 1 / 2 C d + 1) 2 + ω 2 C d2 Rct + σω −1 / 2 ]
2
• Khi ω → 0 thç:
Z R' = RΩ + Rct + σω −1 / 2 (3.44)
Z R" = −σω −1 / 2 − 2σ 2 C d (3.45)
Âæåìng biãøu diãùn Z’ theo Z” seî laì âæåìng thàóng våïi âäü däúc bàòng 1 vaì seî âæåüc ngoaûi
suy âãú càõt truûc thæûc Z’ taûi ( RΩ + Rct − 2σ 2 C d )
Âæåìng thàóng naìy tæång æïng våïi khäúng chãú khuyãúch taïn vaì täøng tråí Warbug, goïc
π
pha laì (Hçnh 3.21)
4
85
-Z”
Khäúng chãú
Khäúng chãú âäüng hoüc kh. taïn
1
ω max =
Rct .C d
ω
Rct
RΩ RΩ + RΩ + Rct Z’
2
RΩ + Rct − 2σ 2 C d
Hçnh 3.21. Täøng tråí trãn màût phàóng phæïc
• Khi ω → ∞ thç åí táön säú cao phaín æïng chè bë khäúng chãú âäüng hoüc vaì Rct >> Z :
Rct
Z ' = RΩ + (3.46)
1 + ω 2 C d2 Rct2
ωC d Rct2
Z"= (3.47)
1 + ω 2 C d2 Rct2
Cuäúi cuìng ta coï:
2 2
⎛ R ⎞ ⎛R ⎞
⎜ Z '− RΩ − ct ⎟ + (Z ") = ⎜ ct ⎟
2
(3.48)
⎝ 2 ⎠ ⎝ 2 ⎠
Rct
Phæång trçnh (3.48) chênh laì biãøu thæïc cuía voìng troìn baïn kênh laì vaì càõt truûc Z’
2
taûi RΩ khi ω → ∞ . Khi quaï trçnh âiãûn cæûc gäöm nhiãöu giai âoaûn thç ta coï thãø tháúy caïc næîa
voìng troìn liãn tiãúp xuáút hiãûn (Hçnh 3.22).
Z”
Z” Z”
ω →∞ ω →0
ω →∞
Z’ Z’
ω →0
Hçnh 3.23 Hçnh 3.24
6/ Sæû phaït hiãûn vaì âo täøng tråí:
Coï 3 loaûi kyî thuáût âãø phaït hiãûn vaì âo täøng tråí:
6.1. Cáöu doìng xoay chiãöu: (âaî nghiãn cæïu chæång 1)
6.2. Thiãút bë nhaûy pha:
Thiãút bë naìy so saïnh tên hiãûu âi vaìo hãû thäúng våïi tên hiãûu âaïp æïng vaì cho ngay âäü
lãûch pha vaì tyí säú caïc biãn âäü, tæïc laì cho täøng tråí. (tên hiãûu âæåüc potentiostat hoàûc
galvanostat âæa vaìo).
6.3. Phæång phaïp âo træûc tiãúp:
Nãúu chuïng ta veî tên hiãûu E(t) hçnh sin aïp âàût vaìo hãû thäúng trãn truûc x vaì tên hiãûu
âaïp æïng I(t) trãn truûc y thç ta seî âæåüc mäüt âæåìng elip, goüi laì âæåìng Lissajous.
I(t) I(t)
∆E
Z
∆E sin ωt
E(t) E(t)
ωt = −φ
I. Âäüng hoüc quaï trçnh âiãûn cæûc âån giaín khäng keìm theo háúp phuû váût lê
Chuïng ta xeït mäüt pin gäöm hai âiãûn cæûc coï âiãûn thãú âiãûn cæûc cán bàòng
anäút laì ϕ acb vaì catäút laì ϕ ccb . Dung dëch cháút âiãûn giaíi giæîa hai cæûc coï âiãûn tråí
laì R. Näúi hai âiãûn cæûc våïi nhau (giaí thiãút âiãûn tråí maûch ngoaìi bàòng 0), âo
cæåìng âäü doìng âiãûn phaït sinh trong maûch, ta tháúy I’ nhoí hån giaï trë cæåìng âäü
Thæûc tãú R ≈ const , nãn I’ nhoí hån giaï trë tênh theo âënh luáût ohm chè coï
thãø do tæí säú giaím maì thäi. Thæûc váûy, nãúu chuïng ta âo caïc âiãûn thãú âiãûn cæûc
ϕ ai vaì ϕ ci khi maûch coï doìng âiãûn âi qua thç tháúy ϕ ci tråí nãn ám hån ϕ ccb vaì ϕ ai
+ϕ ϕ ccb ϕ ci ϕ ai ϕ acb −ϕ
Hiãûn tæåüng âoï goüi laì sæû phán cæûc âiãûn cæûc, goüi tàõt laì sæû phán cæûc vaì
(2.2)
36
Trong âoï ϕi, ϕcb: laì âiãûn thãú âiãûn cæûc khi coï doìng i âi qua maûch âiãûn hoïa vaì
- Quaï trçnh catäút laì quaï trçnh khæí âiãûn hoïa, trong âoï caïc pháön tæí phaín
Vê duû: Cu 2+ + 2e → Cu
- Quaï trçnh anäút laì quaï trçnh oxy hoïa âiãûn hoïa, trong âoï caïc pháön tæí
Vê duû: Cu → Cu 2+ + 2e
- Catäút laì âiãûn cæûc trãn âoï xaíy ra quaï trçnh khæí
- Anäút laì âiãûn cæûc trãn âoï xaíy ra quaï trçnh oxy hoïa.
Nhæ váûy, trong caïc nguäön âiãûn thç anäút laì cæûc ám coìn catäút laì cæûc
dæång. Coìn trong caïc bçnh âiãûn phán thç anäút laì cæûc dæång coìn catäút laì cæûc
ám.
- Phán cæûc catäút nãúu âiãûn thãú âiãûn cæûc dëch chuyãøn vãö phêa ám hån so
våïi âiãûn thãú cán bàòng vaì phán cæûc anäút nãúu âiãûn thãú âiãûn cæûc dëch chuyãøn vãö
phêa dæång hån so våïi âiãûn thãú cán bàòng, khi coï doìng âiãûn chaûy trong maûch
âiãûn hoïa.
Nhæ váûy, trong træåìng håüp hãû thäúng âiãûn hoïa laì nguäön âiãûn thç phán
cæûc seî laìm cho âiãûn thãú âiãûn cæûc xêch laûi gáön nhau. Do âoï, hiãûu säú âiãûn thãú
ϕ ic − ϕ ia seî nhoí hån ϕ cbc − ϕ cba vaì dáùn âãún laìm giaím cæåìng âäü doìng âiãûn.
37
Ngæûåc laûi trong træåìng håüp âiãûn phán thç seî laìm cho âiãûn thãú âiãûn
cæûc taïch xa nhau ra, vç váûy âiãûn thãú aïp tæì ngoaìi vaìo phaíi låïn hån hiãûu säú âiãûn
thãú ϕ cbc − ϕ cba thç quaï trçnh âiãûn phán måïi xaíy ra.
Coï nhiãöu giaí thuyãút giaíi thêch nguyãn nhán vaì cå chãú gáy nãn sæû phán
• Cháûm phoïng âiãûn, tæïc cháûm quaï trçnh chuyãøn nháûn âiãûn tæí.
• Cháûm kãút tinh kim loaûi trãn bãö màût âiãûn cæûc.
Trong caïc giaí thuyãút trãn khäng coï giaí thuyãút naìo coï thãø giaíi thêch
mäüt caïch thoîa âaïng caïc qui luáût vãö âäüng hoüc cuía caïc phaín æïng âiãûn cæûc.
Tuìy tæìng træåìng håüp cuû thãø, ta coï thãø sæí duûng thuyãút naìy hay thuyãút
Hiãûn nay ngæåìi ta quan niãûm ràòng quaï trçnh âiãûn cæûc bao giåì cuîng coï
nhiãöu giai âoaûn nhæ khuyãúch taïn caïc cháút phaín æìng âãún âiãûn cæûc, phoïng
âiãûn, thaíi saín pháøm cuía quaï trçnh âiãûn cæûc..., tuìy theo giai âoaûn naìo laì cháûm
nháút trong caïc giai âoaûn seî laì nguyãn nhán gáy nãn sæû phán cæûc.
4/ Phæång trçnh cuía âæåìng cong phán cæûc (khi khäng coï sæû háúp
phuû):
Xeït quaï trçnh âiãûn cæûc âån giaín coï hai pháön tæí hoìa tan tham gia:
38
Ox + ne ⇔ R
ne II I
O O
R R
III IV
Hçnh 2.1.
• Giai âoaûn I: Cháút oxy hoïa (Ox) åí phêa ngoaìi låïp khuyãúch taïn cuía
låïp âiãûn têch keïp, coìn n âiãûn tæí nàòm trãn âiãûn cæûc.
• Giai âoaûn II: Cháút Ox nàòm trãn màût phàóng tiãúp cáûn R cæûc âaûi, coìn
n âiãûn tæí nàòm trãn âiãûn cæûc. Âáy laì gia âoaûn chuyãøn âiãûn têch :
Ox + ne ⇔ R
• Giai âoaûn III: laì giai âoaûn váût cháút R täön taûi trãn bãö màût tiãúp cáûn
cæûc âaûi.
• Giai âoaûn IV: Cháút khæí (R) åí ngoaìi låïp khuyãúch taïn cuía låïp âiãûn
têch keïp.
Sæí duûng giaín âäö phán bäú nàng læåüng tæû do G theo toüa âäü cuía phaín æïng
ta xaïc âënh âæåüc máût âäü doìng âiãûn thuáûn (ic) vaì nghëch (ia) nhæ sau:
→
i = ic = − K 1C Ox e −(1−α ) nf (ϕ −ϕ1 ) (2.3)
←
i = ia = K 2 C R eαnf (ϕ −ϕ1 ) (2.4)
39
→
i = ic = − K 1C Ox e −(1−α ) nf (ϕ +η −ϕ1 )
cb
Hay: (2.5)
←
i = ia = K 2 C R eαnf (ϕ +η −ϕ1 )
cb
(2.6)
Trong âoï:
Cox, CR: näöng âäü cháút oxy hoïa vaì cháút khæí.
→ ←
ϕ: âiãûn thãú âiãûn cæûc taûi máût âäü doìng i vaì i
ϕcb: âiãûn thãú âiãûn cæûc taûi cán bàòng
ϕ1: âiãûn thãú âiãûn cæûc taûi màût phàóng tiãúp cáûn cæûc âaûi.
f = F/RT
i
Ta coï: η= (2.11)
nfi0
(2.12)
1 1
• Khi quaï thãú låïn: η >> hay luïc âoï mäüt säú haûng
(1 − α )nf αnf
cuía phæång trçnh Butler-Volmer coï thãø boí qua vaì khi áúy hoàûc quaï
trçnh catäút laì chuí yãúu hoàûc laì quaï trçnh catäút laì chuí yãúu.
a/ Khi quaï trçnh catäút laì chuí yãúu, ta coï: i = ic = −i0 e − (1−α ) nfηc
ic
Láúy logarit vaì biãún âäøi ta coï: η c = − β c log
i0
(2.13)
2.303 2.303RT
Våïi βc = =
(1 − α )nf (1 − α )nF
ia
Láúy logarit vaì biãún âäøi ta coï: η a = β a log
i0
(2.14)
2.303 2.303RT
Våïi βa = =
αnf αnF
i
Täøng quaït ta coï thãø viãút: η = ± β log (2.15)
i0
41
Dáúu cäüng (+) æïng våïi quaï trçnh anäút, dáúu træì (-) æïng våïi quaï trçnh
catäút.
6.1. Khi ϕ1 = 0 :
1 C0 x
Màût khaïc: ϕ cb = ϕ 0 + ln
nf CR
1 C0 x 1 C0 x
− (1−α ) nf (ϕ 0 + ln ) αnf (ϕ 0 + ln )
Do âoï: i0t = K 1C Ox e nf CR
= K 2C R e nf CR
0 0
Âàût: nFK s = K 1e − (1−α ) nfϕ = K 2 eαnfϕ
1 C0 x COx
− (1−α ) nf ln ) − (1−α ) ln
i0t = nFK s C Ox e nf CR
= nFK s e CR
C Ox
Ta coï: 1
i0t = nFK s COx
C Ox
(1−α ) ln( )
CR
e
(1−α ) COx (1−α ) (1−α )
⎡C ⎤ ln( ) ⎡C ⎤
Biãút: e lnx
= x , nãn nãúu âàût ⎢ Ox ⎥ =x⇒e CR
= ⎢ Ox ⎥
⎣ CR ⎦ ⎣ CR ⎦
α
Váûy: i0t = nFK s C Ox C R(1−α ) (2.16)
Trong âoï: iot laì doìng âiãûn trao âäøi thæûc tãú.
6.2. Khi ϕ1 ≠ 0 :
⎧ [(1 − α )n − Z ]Fϕ1 ⎫
trong âoï: K sbk = K s exp⎨ ⎬ : goüi laì hàòng säú täúc âäü âo âæåüc hay
⎩ RT ⎭
⎛ ∂ log i0 ⎞
⎜⎜ ⎟⎟ = α = tgγ
⎝ ∂ log C Ox ⎠ C R
Láûp âäö thë quan hãû giæîa logi0 - logCOx khi CR khäng âäøi ta seî coï mäüt
logC0
Ngoaûi suy âæåìng thàóng âoï càõt truûc tung seî âæåüc âoaûn (l) coï giaï trë:
l = log(nFK sbk ) + (1 − α ) log C R
Do váûy, nãúu biãút âæåüc quan hãû phuû thuäüc cuía doìng trao âäøi vaìo näöng
âäü cháút oxy hoïa (hoàûc cháút khæí) ta coï thãø xaïc âënh âæåüc hãû säú chuyãøn âiãûn
têch α vaì hàòng säú täúc âäü biãøu kiãún K sbk . Sau âoï nãúu kãø âãún cáúu taûo cuía låïp
âiãûn têch keïp coï thãø tçm âæåüc hàòng säú täúc âäü dë thãø Ks vaì máût âäü doìng trao
âäøi i0.
43
Doìng âiãûn trao âäøi laì thæåïc âo mæïc âäü thuáûn nghëch cuía phaín æïng
âiãûn cæûc. Doìng trao âäøi caìng låïn, ion tham gia quaï trçnh âiãûn cæûc caìng dãù
daìng, phán cæûc caìng nhoí. Traïi laûi, doìng trao âäøi caìng nhoí, ion caìng khoï
tham gia phaín æïng âiãûn cæûc vaì phán cæûc caìng låïn (hãû säú β cuía phæång
ia
-ϕ i0 +ϕ
i0 ϕcb
ic
vaì catäút âãöu xaíy ra våïi täúc âäü ia vaì ic tæång æïng. Doìng âiãûn täøng laì täøng âaûi
säú cuía doìng anäút vaì doìng catäút. Vê duû trãn hçnh 2.3 laì caïc âiãøm 1, 2.
Khi ϕ = ϕcb thç ia =⏐ic⏐= i0 Doìng âiãûn täøng bàòng 0. Âæåìng näúi caïc
âiãøm 1, ϕcb vaì 2 laì âæåìng cong phán cæûc toaìn pháön. Taûi caïc âiãûn thãú ám
hån âiãûn thãú cán bàòng quaï trçnh khæí chiãúm æu thãú, taûi caïc âiãûn thãú dæång hån
âiãûn thãú cán bàòng quaï trçnh oxy hoïa laì chuí yãúu. Âæåìng cong phán cæûc toaìn
44
pháön laì mäüt trong nhæîng dæî kiãûn quan troüng âãø nghiãn cæïu âäüng hoüc quaï
trçnh âiãûn cæûc. Ta âo âæåüc âæåìng cong naìy bàòng thæûc nghiãûm.
Nhæ âaî trçnh baìy, muäún phoïng âiãûn åí âiãûn cæûc thç caïc pháön tæí phaín
æïng phaíi traíi qua 4 giai âoaûn. Trong âoï giai âoaûn I vaì IV laì giai âoaûn
khuyãúch taïn.
Khi máût âäü doìng âiãûn (täúc âäü phaín æïng âiãûn cæûc) khäng låïn thç täúc âäü
khuyãúch taïn coï thãø âaím baío cung cáúp caïc pháön tæí phaín æïng âãún âiãûn cæûc,
hoàûc thaíi këp thåìi saín pháøm phaín æïng khoíi âiãûn cæûc.
Nhæng khi máût âäü doìng âiãûn låïn thç sæû khuyãúch taïn caïc pháön tæí phaín
æïng âãún âiãûn cæûc coï thãø khäng âuí låïn vaì toaìn bäü quaï trçnh âiãûn cæûc bë khäúng
chãú båíi khuyãúch taïn. Khi áúy duì tàng âiãûn thãú thç quaï trçnh cuîng khäng thãø
tàng nhanh âæåüc. Ta láúy quaï trçnh catäút laìm vê duû (Hçnh 2.4):
45
II
II i gh
I
i gh
Hçnh 2.4. Caïc khu væûc cuía âæåìng cong p.cæûc Hçnh 2.5. Âæåìng cong p.c khi
Âæåìng cong phán cæûc trãn (Hçnh 2.4) gäöm 3 khu væûc:
• Khu væûc I: Täúc âäü quaï trçnh do âäüng hoüc khäúng chãú. Âæåìng cong
phán cæûc trong giai âoaûn I coï daûng haìm säú muî.
• Khu væûc II: Täúc âäü quaï trçnh bë khäúng chãú båíi khuyãúch taïn. Doìng
Nãúu trong dung dëch coï hai hoàûc nhiãöu pháön tæí coï thãø khæí åí catäút thç
âæåìng cong phán cæûc coï daûng nhæ (Hçnh 2.5). Vê duû, coï hai ion Me In + vaì
Me IIn '+ cuìng täön taûi trong dung dëch. Âiãûn thãú cán bàòng cuía chuïng laì ϕ Icb vaì ϕ IIcb .
Nãúu ta cho âiãûn thãú âiãûn cæûc dëch chuyãøn vãö phêa ám hån thç khi âiãûn thãú
væåüt quaï ϕ Icb thç ion Me In+ seî phoïng âiãûn vaì âaût tåïi doìng giåïi haûn i ghI .
46
Khi âiãûn thãú væåüt quaï ϕ IIcb thç ion MeIIn '+ bàõt âáöu phoïng âiãûn vaì dáön tåïi
doìng giåïi haûn i ghII . Doìng giåïi haûn täøng quaït seî laì:
c
i gh = i gh
I
+ i gh
II
Khi xaíy ra phaín æïng trãn âiãûn cæûc thç näöng âäü cuía chuïng åí khu væûc saït
âiãûn cæûc giaím xuäúng. Caìng tàng thåìi gian phaín æïng thç khu væûc bë thay âäøi
näöng âäü caìng lan räüng, chiãöu daìy låïp khuyãúch taïn δ caìng tàng.
Giaí sæí vç mäüt lê do naìo âoï δ äøn âënh thç theo âënh luáût Fick 1, ta coï:
dm ∆C D(C * − C )
=D = (2.18)
dt δ δ
trong âoï: C*: näöng âäü cuía cháút phaín æïng trong thãø têch dung dëch.
C: näöng âäü cháút phaín æïng åí saït bãö màût âiãûn cæûc.
m: säú mol cháút phaín æïng khuyãúch taïn âãún mäüt âån vë bãö màût
âiãûn cæûc.
Khi phaín æïng thç mäüt mol cháút phaín æïng trao âäøi våïi âiãûn cæûc mäüt
âiãûn læåüng laì ZF. Do âoï, máût âäü doìng âiãûn khuyãúch taïn seî laì:
dm D(C * − C )
ikt = ZF = ZF (2.19)
dt δ
Nãúu täúc âäü âiãûn cæûc âuí låïn thç C = 0 vaì ikt seî tiãún tåïi igh (giåïi haûn):
D
i gh = ZF C* (2.20)
δ
igh : laì máût âäü doìng giåïi haûn hay laì täúc âäü giåïi haûn.
- Täúc âäü giåïi haûn khäng thay âäøi khi thay âäøi âiãûn thãú âiãûn cæûc.
47
- Täúc âäü giåïi haûn phuû thuäüc vaìo näöng âäü cháút phaín æïng.
- Máût âäü doìng giåïi haûn phán biãût ranh giåïi giæîa vuìng kãút tuía kim
loaûi chàût, xêt våïi vuìng kãút tuía kim loaûi bäüt. Noï cuîng âæåüc aïp duûng
Nhæ âaî trçnh baìy, trong dung dëch khäng chuyãøn âäüng thç chiãöu daìy
låïp khuyãúch taïn δ khäng ngæìng tàng lãn, nhæng trong thæûc tãú khäng thãø naìo
giæî cho dung dëch khäng chuyãøn âäüng âæåüc vaì chiãöu daìy låïp khuyãúch taïn seî
Thuíy âäüng læûc hoüc cho biãút ràòng, khi cháút loíng chaíy quanh mäüt váût
thãø ràõn thç täúc âäü chuyãøn âäüng cuía noï åí saït bãö màût váût ràõn bàòng khäng vaì
caìng xa bãö màût thç täúc âäü tàng dáön vaì âaût tåïi giaï trë täúc âäü u0 cuía doìng (Hçnh
2.6):
u0
p p
δ
0 x
Hçnh 2.6. Phán bäú täúc âäü chuyãøn Hçnh 2.7.Phán bäú chiãöu daìyü
âäüng cháút loíng taûi khu væûc gáön bãö doüc bãö màût cuía thanh phàóng
Ta goüi låïp trong âoï täúc âäü thay âäøi tæì tæì laì låïp Prand (p) (Hçnh 2.7).
Chiãöu daìy cuía låïp Prand phuû thuäüc vaìo täúc âäü chuyãøn âäüng u0 cuía cháút loíng,
âäü nhåït âäüng hoüc cuía mäi træåìng. Våïi caïc thanh phàóng thç chiãöu daìy cuía låïp
Låïp Prand taûo thaình khi chuáøn säú Reynold nhoí hån mäüt âån vë. Khi
Re låïn coï chaíy xoaïy thç quaï trçnh phæïc taûp, ta khäng xeït.
Chiãöu daìy låïp khuyãúch taïn δ nhoí hån chiãöu daìy låïp Prand (tæïc låïp
trong âoï täúc âäü chuyãøn âäüng cuía cháút loíng thay âäøi) vaì tyí säú giuîa caïc chiãöu
1
Trong dung dëch næåïc: D ≈ 10-5 cm2/s vaì v ≈ 10-2 cm2/s ⇒ δ = p
10
Nhæ váûy chiãöu daìy cuía låïp khuyãúch taïn phuû thuäüc vaìo täúc âäü, âäü nhåït
doìng chaíy, khoaíng caïch x tåïi muït vaì hãû säú khuyãúch taïn cuía cháút tham gia
Trong nhæîng nàm gáön âáy ngæåìi ta thæåìng duìng âiãûn cæûc quay daûng
âéa, vaì chiãöu daìy låïp Prand, låïp khuyãúch taïn vaì máût âäü doìng khuyãúch taïn
49
khäng thay âäøi trãn toaìn bäü bãö màût âéa. Luïc âoï chiãöu daìy låïp khuyãúch taïn
( u 0 = ϖ .x ; ϖ = 2πn våïi ϖ : táön säú goïc; n : säú voìng quay trong 1 giáy)
D(C * − C )
Luïc âoï tæì phæång trçnh ikt = ZF ta coï:
δ
Âiãûn cæûc loaûi âéa âæåüc æïng duûng nhiãöu trong kyî thuáût vaì trong nghiãn
cæïu. Ngæåìi ta duìng âiãûn cæûc quay âãø taûo ra mäüt sæû khuyãúch taïn äøn âënh.
Chiãöu daìy låïp khuyãúch taïn, chãú âäü khuyãúch taïn phuû thuäüc vaìo säú voìng quay
Cäng thæïc (2.25) vaì (2.26) duìng cho dung dëch coï dæ cháút âiãûn giaíi trå
(cháút nãön). Nãúu khäng coï cháút âiãûn giaíi trå thç phaíi kãø âãún doìng âiãûn li, cho
nãn:
Z 1 −1 / 3 −1 / 6 1 / 2 *
i gh = 0.62 ZFD1 (1 + ) Dhq .v .ϖ C (2.27)
Z2
trong âoï:
Dhq: hãû säú khuyãúch taïn hiãûu quaí cuía dung dëch.
50
Nàm 1958, Frumkin vaì Nhekrasov âaî sæí duûng âiãûn cæûc quay âéa coï
voìng âãø nghiãn cæïu caïc quaï trçnh âiãûn cæûc nhiãöu giai âoaûn.
B * + n2 e ⎯⎯→
k2
C
B* laì cháút trung gian. Näöng âäü cháút B* do hai hàòng säú k1, k2 quyãút
âënh. Khi âiãûn cæûc quay, B* bë cuäún ra ngoaìi khu væûc âiãûn cæûc. Læåüng B* bë
cuäún vaìo dung dëch do k2 quyãút âënh. Nãúu k2 = 0 thç toaìn bäü B* âi vaìo dung
dëch, nãúu k2 → ∞ thç khäng tçm tháúy B* trong dung dëch vç âaî chuyãøn thaình
C. Khi k2 khäng låïn thç åí bãö màût voìng coï mäüt læåüng cháút B*. Do âoï, nãúu trãn
voìng coï âiãûn thãú âuí âãø xaíy ra caïc phaín æïng:
B * − nk e ⎯
⎯→ D
51
hay: B * − n1e ⎯
⎯→ A
thç ta coï thãø âo âæåüc âæåìng cong phán cæûc cháút B*, âiãöu naìy cho pheïp ta xaïc
âënh baín cháút cuía cháút B* vaì näöng âäü cuía noï.
Mäüt pháön cháút B* khäng këp bë oxy hoïa trãn voìng vaì âi vaìo dung
dëch. Vç váûy, doìng âiãûn trãn voìng Iv chè laì mäüt pháön cuía doìng âiãûn âéa Iâ:
nk Iâ
Iv = N (2.28)
n1 kδ
1+ 2 B
DB
N: hãû säú phuû thuäüc hçnh hoüc cuía âiãûn cæûc; nghéa laì vaìo baïn kênh r1
cuía âéa, baïn kênh trong r2 cuía voìng, vaì baïn kênh ngoaìi r3. (tra N trong caïc
baíng)
Khi k2 = 0 vaì B* bãön, phæång trçnh (2.28) tråí thaình âån giaín:
nk
Iv = N Iâ (2.29)
n1
Sau khi âo âæåüc ⏐Iv⏐ vaì ⏐Iâ⏐ coï thãø xaïc âënh træûc tiãúp N.
Phæång phaïp âiãûn cæûc quay âéa coï voìng âæåüc sæí duûng âãø nghiãn cæïu
cå chãú khæí oxy trãn âiãûn cæûc ràõn, phaín æïng cuía caïc cháút hæîu cå trãn âiãûn
Khi khäng coï doìng âiãûn chaûy qua thç näöng âäü cháút phaín æïng åí khu
væûc âiãûn cæûc (C) bàòng näöng âäü trong thãø têch dung dëch (C*), tæïc laì C = C*
RT
vaì âiãûn thãú âiãûn cæûc ϕcb bàòng: ϕ cb = ϕ 0 + ln C *
ZF
Khi coï doìng âiãûn ic âi qua thç näöng âäü cháút phaín æïng åí saït âiãûn cæûc
Våïi mäüt chãú âäü laìm viãûc nháút âënh, mäüt dung dëch nháút âënh Z, D, δ laì
D
nhæîng hàòng säú nãn ZF =K.
δ
RT C RT ikt ( c )
nãn: ∆ϕ nongdo = ln * = ln(1 − ) (2.32)
ZF C ZF i gh ( c )
Nhæ váûy, khi ∆ϕnäöngâäü → -∞ khi ikt(c) = igh(c). Nhæng trong thæûc tãú
∆ϕnäöngâäü khäng tiãún tåïi -∞ vç coï caïc ion khaïc tiãúp tuûc phoïng âiãûn.
Tæì (2.32) coï thãø ruït ra:
53
⎡ ZF∆ϕ nongdo ⎤
ikt ( c ) = i gh ( c ) ⎢1 − exp( )⎥ (2.33)
⎣ RT ⎦
• Khi ∆ϕnäöngâäü = 0 thç ikt(c) = 0, nghéa laì taûi âiãûn thãú cán bàòng thç
• Khi ∆ϕnäöngâäü ráút dæång, ta coï thãø hy voüng coï doìng anäút cæûc låïn,
nhæng âiãöu naìy khäng xaíy ra vç näöng âäü bãö màût âaût tåïi giaï trë æïng
våïi baîo hoìa (vê duû hoìa tan anäút kim loaûi).
4/ Aính hæåíng cuía doìng âiãûn di cæ vaì cháút âiãûn giaíi trå âãún máût âäü
Cháút phaín æïng chuyãøn âäüng âãún bãö màût âiãûn cæûc bàòng hai caïch:
• Do chuyãøn âäüng cuía ion âãún âiãûn cæûc dæåïi taïc duûng cuía âiãûn
im laì doìng di cæ, trong træåìng håüp naìy cuìng chiãöu våïi doìng khuyãúch
taïn ikt.
im = ic .t +
ikt = ic − im = ic (1 − t + ) = ic .t − (2.34)
ikt = ia (1 − t − ) = ia .t + (2.35)
Chiãöu chuyãøn âäüng cuía ion dæåïi taïc duûng cuía âiãûn træåìng vaì khuyãúch
ikt = ic (1 + t − ) (2.36)
Vê duû: Fe 2+ → Fe 3+ + e
D(C * − C )
Thay giaï trë ikt tæì cäng thæïc ikt = ZF vaìo caïc cäng thæïc (2.34),
δ
ZF D *
c
i gh = C : cho træåìng håüp anion phoïng âiãûn åí catäút (b)
1 + t− δ
ZF D *
a
i gh = C : cho træåìng håüp anion phoïng âiãûn åí anäút (c)
1 − t− δ
ZF D *
a
i gh = C : cho træåìng håüp cation phoïng âiãûn åí anäút (d)
1 − t+ δ
55
Nhæng khi trong dung dëch coï nhæîng cháút âiãûn giaíi trå khäng tham gia
vaìo quaï trçnh âiãûn cæûc maì chè âoïng vai troì chuyãøn âiãûn têch, thç doìng di cæ
ZF D *
cuía caïc ion tham gia phaín æïng seî nhoí âi. Vê duû: c
i gh = C
1 − χt + δ
x
Trong âoï: χ=
x + x'
x, x’ laì âäü dáùn âiãûn riãng cuía ion tham gia vaì khäng tham gia vaìo quaï
D
trçnh âiãûn cæûc. Khi x’>>x thç χ → 0 vaì: c
i gh = ZF C*
δ
Nhæ váûy, khi coï dæ cháút âiãûn giaíi trå thç doìng di cæ im trãn thæûc tãú bë
loaûi træì.
5/ Phæång trçnh khuyãúch taïn khäng äøn âënh âäúi våïi âiãûn cæûc
phàóng:
ÅÍ trãn ta xeït quaï trçnh khuyãúch taïn äøn âënh, nghéa laì täúc âäü khuyãúch
taïn khäng thay âäøi theo mthåìi gian. ÅÍ âáy ta xeït quaï trçnh khuyãúch taïn
khäng äøn âënh trong âoï täúc âäü cuía quaï trçnh thay âäøi theo thåìi gian.
Giaí thiãút quaï trçnh tiãún haình åí âiãûn thãú khäng âäøi ϕ = const.
Muäún giaíi phæång trçnh (2.38) phaíi duìng âiãöu kiãûn biãn:
lim C 0 ( x, t ) = C 0* khi x→ ∞
Giaíi phæång trçnh (2.38) bàòng phæång phaïp chuyãøn âäøi Laplace, ta coï:
nFAD01 / 2 C 0*
i (t ) = = i gh (t ) (2.39)
π 1/ 2t 1/ 2
âuïng. Do âoï ta tháúy ràòng caìng tàng thåìi gian âiãûn phán thç igh(t) caìng giaím
vaì khäng thãø coï chãú âäü khuyãúch taïn äøn âënh âæåüc. Khi t→ ∞ thç igh(t) → 0.
1
Quan hãû bàûc 1 giæîa igh(t) vaì 1/ 2
ráút thuáûn låüi âãø xaïc âënh hãû säú
t
Ta tháúy gradient näöng âäü cuía cháút bë khæí trãn màût âiãûn cæûc tè lãû
C 0 ( x, t ) t1
t2
t4
Hçnh 2.9. Phán bäú näöng âäü Cháút O åí bãö màût catäút khi ϕ = const
6/ Phæång trçnh khuyãúch taïn khäng äøn âënh âäúi våïi âiãûn cæûc cáöu:
Kê hiãûu baïn kênh hçnh cáöu laì r0. Vç hçnh cáöu âäúi xæïng nãn hæåïng trong
khäng gian khäng quan troüng, taûi caïc âiãøm caïch âãöu tám âiãûn cæûc thç näöng
âäü vaì gradient näöng âäü bàòng nhau. Do âoï, coï thãø xeït näöng âäü åí báút kç âiãøm
naìo âoï trong dung dëch taûi thåìi âiãøm báút kç nhæ laì haìm cuía hai biãún säú: thåìi
gian t vaì âäü daìi vectå r (khoaíng caïch tåïi tám hçnh cáöu).
khi t = 0, C (r ,0) = C 0*
Khi chuyãøn tæì taûo âäü Descartes sang toüa âäü cáöu, ta coï phæång trçnh:
∂C 0 (r , t ) 2∂C ∂ 2 C 0 (r , t )
= D0 ( + ) (2.41)
∂t r∂r ∂ 2r
Giaíi phæång trçnh (2.41) trong caïc âiãöu kiãûn giåïi haûn nhæ trãn ta âæåüc:
• Khi r = r0 thç:
⎛ ∂C 0 (r , t ) ⎞ C 0* C*
⎜ ⎟ = + 0 (2.42)
⎝ ∂t ⎠ r = r0 πD0 t r0
58
Phæång trçnh trãn gäöm 2 säú haûng: säú haûng thæï nháút tæång æïng våïi
gradient näöng âäü trãn âiãûn cæûc phàóng. Säú haûng naìy tè lãû nghëch våïi t ; säú
- Khi t nhoí thç säú haûng thæï nháút låïn hån säú haûng thæï hai nhiãöu láön vaì
sæû khuyãúch taïn âãún bãö màût hçnh cáöu giäúng nhæ âãún bãö màût phàóng.
- Khi t tàng thç säú haûng thæï nháút giaím vaì säú haûng thæï hai tàng lãn
⎛ ∂C 0 (r , t ) ⎞ C*
mäüt caïch tæång âäúi. Nãúu t→ ∞ thç: ⎜ ⎟ = 0 vaì doìng tiãún
⎝ ∂t ⎠ r = r0 r0
D0 C 0*
tåïi giaï trë khäng âäøi: i gh = nF
r0
(2.43)
Nghéa laì khuyãúch taïn chuyãøn tæì traûng thaïi khäng äøn âënh thaình äøn
III. Phæång trçnh âäüng hoüc täøng quaït cho caí hai khu væûc khäúng chãú kêch
Trãn âæåìng cong phán cæûc toaìn pháön gäöm 3 khu væûc chênh:
Nhiãûm vuû cuía pháön naìy laì tçm âæåüc phæång trçnh täøng quaït cho caí 3
trong âoï:
C O' = C O* e − Zfϕ1 : laì näöng âäü cuía daûng oxy hoïa trong låïp keïp.
(2.44a)
C R' = C R* e − Zfϕ1 : laì näöng âäü cuía daûng khæí trong låïp keïp.
(2.44b)
C O* , C R* : laì näöng âäü daûng oxy hoïa vaì khæí trong dung dëch.
Trong pháön âäüng hoüc åí trãn ta giaí thiãút khuyãúch taïn nhanh, cho nãn
näöng âäü cháút phaín æïng åí sáu trong dung dëch vaì åí trãn bãö màût âiãûn cæûc (tiãúp
cáûn våïi låïp keïp) coi nhæ bàòng nhau. Trong thæûc tãú thç näöng âäü cháút phaín æïng
åí saït bãö màût âiãûn cæûc nhoí hån näöng âäü cuía noï åí sáu trong dung dëch nãúu nhæ
täúc âäü phoïng âiãûn nhanh hån täúc âäü khuyãúch taïn. Do âoï, phaíi hiãûu chènh laûi
näöng âäü cháút phaín æïng trong phæång trçnh (2.44), (2.44a) vaì (2.44b).
D
ÅÍ pháön âäüng hoüc ta coï: i = ZF (C bâ − C )
δ
Trong âoï:
Cbâ: kê hiãûu chung cho näöng âäü ban âáöu cuía cháút phaín æïng (åí sáu
trong dung dëch) åí daûng oxy hoïa ( CO* ) vaì åí daûng khæí (C R* ) .
C : kê hiãûu chung cho näöng âäü cuía cháút phaín æïng åí daûng oxy hoïa
( CO ) vaì åí daûng khæí (C R ) trong khu væûc saït bãö màût âiãûn cæûc.
D
Khi C = 0 thç i→ igh: i gh = ZF C bâ
δ
D D C
Do âoï: i = ZF (C bâ − C ) = i gh − ZF C = i gh − i gh
δ δ C bâ
60
⎛ i gh − i ⎞
Suy ra: C = C bâ ⎜ ⎟
⎜ i ⎟
⎝ gh ⎠
⎛ i gh
R
−i⎞ C R ⎛⎜ i gh − i ⎞⎟
R
⎛ i gh
O
−i⎞ C O ⎛⎜ i gh − i ⎞⎟
O
CO = C ⎜ ⎟ hoàûc bâ = ⎜ O ⎟
bâ
⎜ iO ⎟ O
CO
⎝ gh ⎠ ⎝ i gh ⎠
Thay CO* vaì C R* trong (2.44a) vaì trong (2.44b) bàòng CO vaì CR ta coï:
⎛ i gh
O
− i ⎞ − Zfϕ1 ⎛ iO − i ⎞
C = CO e
" − Zfϕ1
=C ⎜ * ⎟ e ' ⎜ gh
= CO ⎟
O ⎜ iO ⎟
O ⎜ iO ⎟
⎝ gh ⎠ ⎝ gh ⎠
⎛ i gh
R
− i ⎞ − Zfϕ1 ⎛ iR − i ⎞
C = CRe
" − Zfϕ1
=C ⎜ * ⎟ e ' ⎜ gh
= CR ⎟
R ⎜ iR ⎟
R ⎜ iR ⎟
⎝ gh ⎠ ⎝ gh ⎠
trong âoï: CO" , C R" laì noìng doü cháút oxy hoïa vaì cháút khæí trong låïp keïp khi âaî coï
⎛ i gh
R
−i⎞ ⎛ i gh
O
−i⎞
i = K 2 C R" ⎜ R ⎟eαnf (ϕ M −ϕ1 ) − K 1C O" ⎜ O ⎟e −(1−α ) nf (ϕ M −ϕ1 ) (2.45)
⎜ i ⎟ ⎜ i ⎟
⎝ gh ⎠ ⎝ gh ⎠
⎛ CR C O −(1−α ) nfη ⎞
hay: i = i0 ⎜⎜ *
eαnfη − e ⎟
⎟
⎝C R C O* ⎠
i
Tæì (2.45) ta coï: = K 2 C R" eαnf (ϕ M −ϕ1 ) − K 1C O" e −(1−α ) nf (ϕ M −ϕ1 ) (2.46)
i gh − i
i gh
61
Âáy laì phæång trçnh täøng quaït cho caí 3 khu væûc khäúng chãú âäüng
i i gh .i
Ta coï: = i phong ⇒ = i phong
i gh − i i gh − i
i gh
i i phong i i phong
Ruït ra: = ⇒ =
i gh − i i gh i gh − i + i i gh + i phong
i i phong i phong .i gh
Ruït ra: = ⇒i=
i gh i gh + i phong i gh + i phong
(2.47)
• Nãúu iphoïng >> igh thç i = igh tæïc laì täúc âäü cuía quaï trçnh bë kçm haîm
• Nãúu iphoïng << igh thç i = iphoïng tæïc laì täúc âäü cuía quaï trçnh bë kçm
Phæång trçnh (2.47) coï thãø âæåüc viãút laûi nhæ sau:
1 i phong + i gh 1 1
= = + (2.48)
i i gh .i phong i gh i phong
Phæång phaïp phán têch cæûc phäø âæåüc Herovski phaït hiãûn nàm 1927.
Âãún nay âaî phaït triãøn thaình hãû thäúng lyï thuyãút tæång âäúi hoaìn chènh. Så âäö
Thuíy ngán tæì bçnh B qua mao quaín K nhoí vaìo bçnh âiãûn phán A våïi
täúc âäü 20-30 gioüt trong mäüt phuït. Cáön nhoí gioüt âãø taûo nãn bãö màût luän âäøi
Doìng âiãûn âo bàòng mA (hay µA); âiãûn thãú âo bàòng Volt (V). Âiãûn thãú
Doìng âiãûn âi qua bçnh âiãûn phán ráút nhoí vç bãö màût âiãûn cæûc nhoí vaì
cháút âiãûn giaíi coï âäü dáùn âiãûn låïn nãn I.R coï thãø boí qua âæåüc. Bãö màût âiãûn
63
cæûc phuû ráút låïn nãn âiãûn thãú ϕa cuía noï thæûc tãú khäng âäøi. Trong træåìng håüp
âoï doìng âiãûn âi qua bçnh âiãûn phán chè phuû thuäüc vaìo âiãûn thãú âiãûn cæûc thuíy
Khi coï ion tham gia phaín æïng åí âiãûn cæûc thç åí khoaíng âiãûn thãú nháút
I (µA)
H = Igh
ϕ1/2 -ϕ(V)
Âiãûn thãú âiãûn cæûc taûi máût âäü doìng âiãûn bàòng 1/2 máût âäü doìng giåïi haûn
Nãúu chuïng ta âiãûn phán dung dëch tinh khiãút cuía váût cháút nghiãn cæïu
thç:
igh = ikt + im + iZ
iZ laì doìng têch âiãûn âãø naûp låïp keïp trãn caïc gioüt thuíy ngán måïi taûo
thaình. Âãø loaûi træì doìng têch âiãûn thç trong caïc maïy cæûc phäø coïmäüt hãû thäúng
maûch âàûc biãût. Âãø loaûi træì doìng di cæ im ta cho thãm vaìo dung dëch mäüt cháút
64
âiãûn giaíi trå (nãön) coï âäü dáùn âiãûn låïn vaì näöng âäü låïn gáúp 100 láön näöng âäü
Sæí duûng caïc cäng thæïc tênh igh, Incävêt âaî âæa ra phæång trçnh sau (goüi
Trong âoï:
m : khäúi læåüng thuíy ngán thoaït tæì mao quaín trong mäüt giáy (mg/s)
Våïi mäüt daûng ion, mäüt daûng mao quaín, táút caí caïc âaûi læåüng trong cäng
thæïc (2.49) coï thãø gäüp laûi thaình hàòng säú K. Hàòng säú K naìy coï thãø xaïc âënh
Phán têch cæûc phäø dung dëch coï näöng âäü âaî biãút, thiãút láûp âäö thë phuû
thuäüc chiãöu cao soïng H (tæïc Igh) vaìo näöng âäü ion, ta âæåüc âæåìng chuáøn (Hçnh
2.12).
65
Hx
Cx CO
Sau âoï phán têch bàòng cæûc phäø (våïi cuìng mäüt thiãút bë
âaî láûp âæåìng chuáøn) âäúi våïi dung dëch chæa biãút näöng âäü, âo chiãöu cao soïng
Hx räöi tæì âæåìng chuáøn tçm näöng âäü Cx cuía dung dëch.
Âoï chênh laì cå såø cuía phæång phaïp phán têch âënh læåüng bàòng cæûc
phäø. Tuy nhiãn phæång phaïp cæûc phäø coìn duìng âãø phán têch âënh tênh nhåì
Báy giåì ta seî chæïng minh thãú baïn soïng ϕ1/2 laì tiãu chuáøn âãø phán têch
Tháût váûy trãn âiãûn cæûc thuíy ngán xaíy ra phaín æïng:
Me Z + + Ze + Hg ⇔ Me(Hg )
Khi áúy âiãûn thãú âiãûn cæûc âæåüc diãùn taí båíi cäng thæïc sau:
RT C Me Z +
ϕ = ϕ hh0 + ln (2.51)
ZF C hh
Theo Herovski vaì Incovit thç näöng âäü cuía häùn häúng tyí lãû thuáûn våïi
(2.52)
66
i gh ( c ) − ikt ( c )
Màût khaïc: C Me Z + == (2.53)
K
RT RT i gh ( c ) − ikt ( c )
Thãú vaìo (2.51) ta coï: ϕ = ϕ hh0 − ln K 1 K + ln
ZF ZF ikt ( c )
(2.54)
i gh i gh ( c ) − ikt ( c )
Khi ikt ( c ) = ⇒ ln =0
2 ikt ( c )
RT
Thç ϕ = ϕ1 / 2 = ϕ 0 − ln K 1 K = const (2.55)
ZF
RT i gh ( c ) − ikt ( c )
Cuäúi cuìng ta coï: ϕ = ϕ1 / 2 + ln (2.56)
ZF ikt ( c )
Toïm laûi thãú baïn soïng khäng phuû thuäüc vaìo näöng âäü cuía ion bë khæí
maì chè phuû thuäüc vaìo baín cháút cuía ion vaì laì thäng säú âàûc træng cho ion
Tæì phæång trçnh (2.56) coï thãø tçm âæåüc säú âiãûn tæí tham gia phaín æïng
âiãûn hoïa dæûa vaìo âäü däúc cuía âæåìng thàóng biãøu diãùn quan hãû:
⎛ i gh ( c ) − ikt ( c ) ⎞
ϕ = f ⎜⎜ ln ⎟
⎟
⎝ ikt ( c ) ⎠
i gh ( c ) − ikt ( c )
ln
ikt ( c )
ϕ1/2 +ϕ
Hçnh 2.13. Âäö thë xaïc âënh säú âiãûn tæí tham gia phaín æïng vaì ϕ1/2
67
Säú âiãûn tæí tham gia phaín æïng caìng nhiãöu thç âæåìng thàóng caìng dæûng
âæïng. Giao âiãøm cuía âæåìng thàóng våïi truûc âiãûn thãú chênh laì thãú baïn soïng
ϕ1/2.
Chuï yï: phæång trçnh (2.56) chè âuïng våïi caïc phaín æïng thuáûn nghëch.