Vous êtes sur la page 1sur 546

UPI BANA

NUCËN PAPA DIOSAN


‫ڰ‬,1$1
Jesucristo ñui quicë

El Nuevo Testamento
de nuestro Señor Jesucristo
en el idioma
cashibo
(cacataibo)
El Nuevo Testamento
de nuestro Señor Jesucristo
en el idioma
cashibo
(cacataibo)

Primera edición, 1978


Segunda edición, 1995
Tercera edición, 2008

Publicado por
© La Liga Bíblica 2008

Usted es libre de copiar, distribuir y comunicar públicamente


la obra bajo las condiciones siguientes:
· Reconocimiento. Debe reconocer los créditos de la Liga
Bíblica (pero no de una manera que sugiera que tiene su
apoyo o apoyan el uso que hace de su obra).
· No comercial. No puede utilizar esta obra para ɹnes
comerciales.
· Sin obras derivadas. No se puede alterar, transformar o
generar una obra derivada a partir de esta obra.
CONTENIDO
0DWHRQsDQ‫ڰ‬DXStEDQD੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄(Mt.)੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄੄੄7
0DUFRVQsDQ‫ڰ‬DXStEDQD੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄(Mr.)੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄੄79
/XFDVQsDQ‫ڰ‬DXStEDQD੆੆ ੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄(Lc.)੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄121
-XDQsDQ‫ڰ‬DXStEDQD੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄(Jn.)੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄195
-HVXFULVWRQsQFDtVFsXQLFDPDXVDL‫ڰ‬LD੆੆ · · · · · · · · · · · · · · ·੄(Hch.)੆ · · · · · · · · · · · · · · · ·੄244
3DEORQsDQ5RPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDEXiQPLD
quirica੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄(Ro.)੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄308
3DEORQsQ&RULQWRQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDDSDLQEXiQPLD
quirica੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄(1 Co.)੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · ·੄339
3DEORQsQ&RULQWRQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDEXiQPLWsFsDQ
quirica੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄(2 Co.)੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · ·੄368
3DEORQsDQ*DODFLDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDEXiQPLD
quirica੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄(*i.)੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄386
3DEORQsDQ(IHVRQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDEXiQPLD
quirica੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄(Ef.)੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄397
3DEORQsDQ)LOLSRVQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDEXiQPLD
quirica੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄(Fil.)੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄408
3DEORQsDQ&RORVDVQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDEXiQPLD
quirica੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄(Col.)੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · ·੄415
3DEORQsDQ7HVDOyQLFDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDDSDLQ
EXiQPLDTXLULFD੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄(1 Ts.)੆੆ ੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · ·੄422
3DEORQsDQ7HVDOyQLFDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDDULEL
EXiQPLWsFsDQTXLULFD੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄(2 Ts.)੆੆ ੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · ·੄428
3DEORQsDQ7LPRWHRDSDLQEXiQPLDTXLULFD੆੆ ੆ · · · · · · · · ·੄(1 Ti.)੆ · · · · · · · · · · · · · · · ·੄432
3DEORQsDQDULEL7LPRWHREXiQPLWsFsDQTXLULFD੆੆ ੆ ੆ ੆ · · · · ·੄(2 Ti.)੆ · · · · · · · · · · · · · · · ·੄441
3DEORQsDQ7LWREXiQPLDTXLULFD੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄(Tit.)੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄447
3DEORQsDQ)LOHPyQEXiQPLDTXLULFD੆੆ ੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · ·੄(Flm.)੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · ·੄451
8QtDQKHEUHREDQDQEDQDFsXQLFDPDEXiQPLD
quirica੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄(He.)੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄453
6DQWLDJRQsDQMXGtRVXQLFDPDEXiQPLDTXLULFD੆੆ ੆ · · · · · ·੄(Stg.)੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · ·੄477
3HGURQsDQDSDLQEXiQPLDTXLULFD੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄(1 P.)੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · ·੄485
3HGURQsDQDULELEXiQPLWsFsDQTXLULFD · · · · · · · · · · · · · ·੄(2 P.)੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · ·੄493
-XDQsDQDSDLQEXiQPLDTXLULFD੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄(1 Jn.)੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · ·੄498
-XDQsDQDULELEXiQPLWsFsDQTXLULFD੆ · · · · · · · · · · · · · · · ·੄(2 Jn.)੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · ·੄506
-XDQsDQDULELDPLULELVKLEXiQPLWsFsDQTXLULFD੆੆ · · · · · ·੄(3 Jn.)੆੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · ·੄507
-XGDVQsQEXiQPLDTXLULFD੆੆ ੆ ੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄(Jud.)੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · · · ·੄509
8VDLxX‫ڰ‬LWLD-HVXFULVWRQsQ-XDQLVPLD੆੆ ੆ · · · · · · · · · · · · · ·੄(Ap.)੆੆ · · · · · · · · · · · · · · · · ·੄512
Camabi Nucën Papa Diosan banax ca anbia
sinánmicëxuan aín unicaman cuëQsR‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ
FDQDQXQDDEDQDLVTXLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, uisaira oquin cara
1XFsQ3DSD'LRVDQQXDLQDQ‫ڰ‬LPLDTXL[XQ‫ڰ‬XQinan,
XLVDLUD‫ڰ‬LFDUDQXQD‫ڰ‬XFKDLTXL[XQ‫ڰ‬XQinan, uisax
FDUDQXQD‫ڰ‬XFKDWDQFs[EL1XFsQ3DSD'LRVEsXSt
‫ڰ‬LWsFsQWL‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQinan, XLVDL‫ڰ‬LFDUDQXQDDVprabi
1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ.

2 Timoteo 3.16
0$7(21Ê$1‫ڰ‬$83,%$1$

9੅8]tDVD[FD-RWDPQsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D.

-RWDPD[FD$FD]QsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. Acaz
I. 86$,&$-(686;8;‫ڰ‬,$&Ê;$ D[FD(]HTXtDVQsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D.
QUIXUN ÑUIA BANA (1-2) 10੅Ezequías ax ca Manasésnën papa

‫ڰ‬LDFs[D. Manasés ax ca Amonën papa


-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQSDSDQUDUD‫ڰ‬Li ‫ڰ‬LDFs[D. Amón ax ca Josíasnën papa
(Lc. 3.23-38) ‫ڰ‬LDFs[D. 11੅Babilonia cacë nëtënu judíos
XQLFDPDEsWVLQRQEXiQWL‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQFD
1
1੅Jesucristo ax Davitan rëbúnqui

‫ڰ‬DLVKFD$EUDKDPQsQUsbúnquiribi -RVtDVQsQ-HFRQtDV‫ڰ‬LPDLQXQDtQ
‫ڰ‬LDFs[D. Jesucristonën raracama ca ënë xucën ۛ cama bëchiacëxa.
12੅Babilonia nëtënuxun ca Jeconíasnën
XQLFDPD‫ڰ‬LDFs[D: 2੅Abraham ax ca
,VDDFQsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. Isaac ax ca Salatiel bëchiacëxa. Salatiel ax ca
-DFREQsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. Jacob ax ca =RUREDEHOQsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. 13੅=RUREDEHO
-XGi‫ڰ‬LPDLQXQDtQ[XFëaۛ ntun papa D[FD$ELXGQsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. Abiud ax
‫ڰ‬LDFs[D. 3੅-XGiD[FD)DUHV‫ڰ‬LPDLQXQ=DUD FD(OLDTXLPQsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. Eliaquim
DtQSDSD‫ڰ‬LDFs[D, Tamar atun tita D[FD$]RUQsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. 14੅Azor ax
‫ڰ‬LPDLQXQ. Fares ax ca Esromnën papa FD6DGRFQsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. Sadoc ax ca
‫ڰ‬LDFs[D. Esrom ax ca Aramnën papa $TXLPQsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. Aquim ax ca
‫ڰ‬LDFs[D. 4੅Aram ax ca Aminadabnën papa (OLXGQsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. 15੅Eliud ax ca
‫ڰ‬LDFs[D. Aminadab ax ca Naasonën papa (OHD]DUQsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. Eleazar ax ca
‫ڰ‬LDFs[D. Naasón ax ca Salmonën papa 0DWDQsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. 0DWiQD[FD
‫ڰ‬LDFs[D. 5੅Salmón ax ca Booznën papa -DFREQsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. 16੅Jacob ax ca
‫ڰ‬LDFs[D, 5DKDEDtQWLWD‫ڰ‬LPDLQXQ. Booz JoséQsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. José ax ca María
D[FD2EHGQsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D, Rut aín tita an Jesús, Cristo cacë, a tuua, aín bënë
‫ڰ‬LPDLQXQ. Obed ax ca Isaínën papa ‫ڰ‬LDFs[D.
17੅Abraham ax ca judíos unibunën rara
‫ڰ‬LDFs[D. 6੅Isaí ax ca David, D[D‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LFs,
DtQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. 'DYLGD[FD6DORPR‫ێ‬ ‫ڰ‬LDFs[D. An bëchicëxun aín bëchicënën
QsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D, aín titax ca Uríasnëan canitancëxun bëchipacëxun aín bëchicë
FDVXQDQ[DQX‫ڰ‬LDFs[D. nënribi canitancëxun bëchipacëx anuax
7੅Salomón ax ca Roboamnën papa cuanx Davidnu sënën ca Davitan
‫ڰ‬LDFs[D. Roboam ax ca Abíasnën papa chaitiocëFDPDFDWRUFH‫ڰ‬LDFs[D. David an
‫ڰ‬LDFs[D. $EtDVD[FD$VDQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. bëchicëxun aín bëchicënën canitancë
8੅$VDD[FD-RVDIDWQsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. xun bëchipacëxun aín bëchicënënribi
-RVDIDWD[FD-RUDPQsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. canitancëxun bëchipacëx anuax cuanx
-RUDPD[FD8]tDVQsQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. anun Babilonia cacë nëtënu judíos

7
0$7(2੄1੄2 8

unicama buan nëtë anúan Jeconías 0DUtDDtQ[DQX‫ڰ‬LQXQELDFs[D. 25੅Biaxbi


bacëaۛ n, a nëtë sënën ca Jeconíasnën FDDEs‫ڰ‬LiPDSDQ‫ڰ‬LFsQ, aín rëFXsQWXi
chaitiocëFDPDFDWRUFH‫ڰ‬LDFs[D. Jeconías bac‫ڰ‬sQFsFXQLFD-RVpQsQDtQ[DQX‫ڰ‬LQXQ
an bëchipacëxun aín bëchicënën María biacëxa. A bac‫ڰ‬sQFsWXiDFD
canitancëxun bëchipacëxun aín bëchicë Josénën Jesús caquin anëacëxa.
nënribi canitancëxun bëchipacëx anuax
cuanx anúan Cristo bacën ۛ cë nëtë sënën $QxX‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPDQ-HV~VUDELD

2
ca aín chaitiocëFDPDFDWRUFH‫ڰ‬LDFs[D. 1੅+HURGHVD[D-XGHDFDFsPHQX‫ڰ‬LFs

XQLFDPDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLVK-HUXVDOpQX‫ڰ‬DLQ
Jesucristo bacëaۛ n
FDDPHQX‫ڰ‬LFssPD, Belén cacë, anuax
(Lc. 2.1-7)
Jesús bacëaۛ ncëxa. Belénuaxa Jesús
18੅Ënë menua Jesucristo uti ca ësai bacëaۛ n ca aucüaxa bari urucë anuax an
‫ڰ‬LDFs[D: María ax ca Josénën binuxun xX‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD, %HOpQ‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬XQiQWLRFs[DQX‫ڰ‬LDFs[D. JoséEsELUDQDQ‫ێ‬ Jerusalén ëmanu cuancëxa. 2੅Cuani
FsPDSDQ‫ڰ‬DLVKFD1XFsQ3DSD'LRVDQ bëEDTXLQFDxXFicëxa:
%sUXfXQVKLQ8SLWDQVLQDQsQVKL‫ڰ‬LPLFs[ —¿Uinu cara axa judíos unibunën
WXxX‫ڰ‬LDFs[D. 19੅-RVpD[FDXStXQL‫ڰ‬LDFs[D. ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LQXQEsUtEDFëQ ۛ FsD‫ڰ‬LF? Aucüaxa
8VD‫ڰ‬L[XQFDXQtQPDFKDQLRLDTXL[XQ bari urucë anuxun cananuna anun a
XQLQ‫ڰ‬XQiQXQPD0DUtDsQWLVLQiQFs[D. ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LVSDLVEstsian. A isbëtsini
20੅8VRTXLQVLQiQWDQFs[‫ڰ‬X[XQFD-RVpnën FDQDQXQD‫ڰ‬XQiQEstsini a rabi ain.
QDPiTXLQ1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ[XFsDtQ 3੅Usaía quia a bana cuati ca Herodes

iQJHODFK~shi isacëxa. Iscëxun ca cacëxa: ‫ڰ‬LPDLQXQ-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDPDVi


—José, Davitan rëbúnqui, cana mi nuituti, XLVDFDUDsQsxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLD[
cain. 0DUtDQsQWXiD[FD1XFsQ3DSD VLQiQFDVPDFs[D. 4੅6LQiQFDVPDTXLQFD
'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LPLFsxë Herodesnën camabi judíos sacerdotenën
VKLD‫ڰ‬LFs‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD FXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ0RLVpVQsQ
WLPDTXLQPDPLQ[DQX‫ڰ‬LQXQ0DUtDELWL cuëQsREDQDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLFs
‫ڰ‬DLQ. 21੅$[FDWXiDFK~shi bacëQ ۛ WL‫ڰ‬LFsQ. unicamaribi camicëx ricuatsianxa
BacëQLDFDPLQDPLQDWXi-HV~VFDTXLQ timëWLDxXFicëxa, uinuax caraisa Cristo
DQsWL‫ڰ‬DLQ. $LQVKLFDXQLDtQ‫ڰ‬XFKD axa utia judíos unibunën caíncë, ax
tërën ۛ quin Nucën Papa Diosan iscëxۛ a upí bacëQۛ WL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 5੅fXFiFs[XQFD
‫ڰ‬LQXQLëP ۛ LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDDWXi cacëxa:
-HV~VFDTXLQDQsWL‫ڰ‬DLQ. —Belén cacë ëma, -XGHDPHQX‫ڰ‬LFs,
22੅An Nucën Papa Dios quicë bana uni anuax ca bacëQ ۛ WL‫ڰ‬LFsQ. An Nucën Papa
ñuixuncë unían cuënëosabi oquin ca Dios quicë bana uni ñuixuncë unin ca
iQJHOQsQ-RVpXVDTXLQFDFs[D. A bana Belén ñuiquin ësoquin cuënëocëxa:
ca ësai quia: 6 Belén, -XGiPHQX‫ڰ‬LFssPD, DQX‫ڰ‬LFs
23 Xanu achúVKLXQLEs‫ڰ‬LFsPDSDLQ uni achúVKLD[‫ڰ‬DSX‫ڰ‬L[XQFD‫ڰ‬sQ
‫ڰ‬DLVKFDWXxX‫ڰ‬LWDQFs[EDFën ۛ ti unibu, Israelnën rëbúnquicama, a
‫ڰ‬LFsQ. $tQWXiD[FD(PDQXHO bëU~DQTXLQ‫ڰ‬DTXLQX[XQ‫ڰ‬DLD. Usa
FDTXLQDQsFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DLQFD%HOpQD[EsWVLsPDFDPD‫ێ‬
Emanuel quicë ax ca “Nucën Papa Dios VDPD‫ڰ‬LFsQ.
FDQXEs‫ڰ‬LFsµTXLTXLFs‫ڰ‬LFHQ. 7੅Quia cuatancëxun ca Herodesnën an
24੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDPiPLTXLDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX ñu mëëxuncë unicama —uni itsin
'LRVDQiQJHOQsQFDFssabi oquin Josénën isnunma camina unë[ۛ XQDQxX‫ڰ‬XQiQFs
9 0$7(2੄2

XQLFDPD‫ڰ‬sEs[~QWL‫ڰ‬DL—quixun cacëxa. +HURGHVSDQEDPDWDPDLQXQ‫ڰ‬LDFs[D.


8VRTXLDQFDPLFs[XFsFDxXFicëxa, añu 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ‫ڰ‬DPLFsxuan aín unin
QsWsQFDUDLVD‫ڰ‬LVSDLVD[DTXL[XQ. cuëQsRVDELRLFD(JLSWRPHQX‫ڰ‬LDFs[D. A
8੅8VRTXLQxXFitancëxun ca Herodesnën banax ca ësai quia: ´(JLSWRQXDFDQD‫ڰ‬sQ
DQxX‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD%HOpQXFXDQXQ BëFKLFsEsDQµ.
xuacëxa. Xuquin ca ësaquin cacëxa:
—$QXFXDQ[XQXLQXFDUDDWXi‫ڰ‬LFs Tuácama rënun quixun Herodesnën ca
quixun istancë[XQFDPLQD‫ڰ‬sQULELDUDEL 16੅8VD‫ڰ‬DLQFD—DQxX‫ڰ‬XQiQFs

FXDQXQ‫ڰ‬sFDLXWL‫ڰ‬DL—quixun. XQLFDPDQFD‫ڰ‬sSDUiQ[D—quiax
9੅8VRTXLDQ+HURGHVQsQFDFs[FDDWXi +HURGHV‫ڰ‬DLVDPDLUDLQLVKDFs[D. Nishquin
bari cuancëxa. Cuancëbë ca aucüaxa FDDQxX‫ڰ‬XQiQFsXQLQxXLFsEDQD
EDULXUXFsDQX[XDQDWXQLVFs‫ڰ‬LVSDD[ VLQiQTXLQ-HV~VLVDUDEë ۛ baritia aín
anúan a unicamax cuanti anúnbi bacëQ ۛ Fs‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQFs[D.
cuancëxa. &XDQ[FDDQXDWXi‫ڰ‬LFsD 6LQiQ[XQFDDtQXQL[XDFs[D, camabi
PDQiPLELD‫ڰ‬LVSDQLUDFsDFs[D. 10੅A isi %HOpQX‫ڰ‬LFsUDEë ۛ baritiaxXEsEXWXicama
FXssQTXLDQLFDDQ~DQD‫ڰ‬LVSDFXDQFs ‫ڰ‬DQDQUDEë ۛ baritiaxXPDEsEXWXiFDPD‫ێ‬
DQ~QELDQxX‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD ULEL‫ڰ‬DELDQ[XQD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFssPDFDPD‫ێ‬
cuancëxa. 11੅&XDQ[DPDQiPLD‫ڰ‬LVSD nuaribi bariquin cëñunun quixun.
niracëcë xubu anu atsínxun ca anua a 17੅8VDTXLQ‫ڰ‬DFsbë ca Jeremíasnën cuënëo

WXi-HV~VDtQWLWD0DUtDEs‫ڰ‬LFsPsracëxa. EDQDTXLiVDELRL‫ڰ‬LDFs[D. A banax ca


Mërai rantin puruni tsóbuquin ca Jesús ësai quia:
rabiacëxa. 5DELTXLQFDDWXQEXQiQWL 18 5DPiFDFssPDQX[XQFDUDUXPDWtD

EDFi[XQDQXDEXiQFsFXUL‫ڰ‬LPDLQXQ inia cuacanxa. Ax ca Jacob


tsëSDVDxX‫ڰ‬DtVKELQssQFs[VDQXLUDD ‫ڰ‬LPDLQXQDtQ[DQX5DTXHOQsQ
‫ڰ‬LPDLQXQLEDFDVDQXLUDDFDPD rëbúnqui a xanucamaxa aín
‫ڰ‬LQiQFs[D. 12੅8VRTXLDQ‫ڰ‬LQiQFsFD WXDFsQUDEDQDQLQFs‫ڰ‬LD[D. Aín
QDPimiquin Nucën Papa Diosan anua WXi‫ڰ‬DtPDFXStDVLQDQLXSt
+HURGHV‫ڰ‬LFsDQXQFXDQ[PD‫ڰ‬LQXQFDFs[ ۛ isamai
‫ڰ‬LLVDPDWDQLFDXtQELQsWëm
bai itsin cuantancëx aín nëtënu ianxa.
bëbacëxa. 19੅8VD‫ڰ‬DLQFD+HURGHVEDPD‫ڰ‬DLQ

(JLSWRQX[XQQDPiquin Josénën Nucën


-RVpQsQDtQWLWDFsxXQ ‫ڰ‬,EX'LRVDQiQJHODFK~shi isacëxa.
-HV~V(JtSWRQXEXDQ 20੅Iscëxun ca amiribishi cacëxa:
13੅$QxX‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD[DDtQPHQX —1LUXTXLDQLFDDtQWLWDFsxXQDWXi
cuantëFsDQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ bibiani amiribishi Israel nëtënu
iQJHOQsQ-RVpQDPimiquin cacëxa: cuantëcëntan. $QDWXi‫ڰ‬DLVDWDQFs
—+HURGHVQsQFDDWXi‫ڰ‬DPLQX[XQ unicama ca bamaxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD
EDULPLQX[XQ‫ڰ‬DLD. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD cuantëFsQWL‫ڰ‬DLQ.
QLUXTXLDQTXLQDtQWLWDFsxXQDWXi 21੅8VDTXLDQiQJHOQsQFDFs[FD-RVp

ELELDQL(JLSWRPHQXFXDQWL‫ڰ‬DLQ. DtQWLWDFsxXQDWXiELELDQL,VUDHOQstënu
&XDQWDQFs[FDPLQD‫ڰ‬sQPLFDFëxۛ mi cuantëcëancëxa. 22੅8VD‫ڰ‬DLQFD-RVp
utëcëQXQDQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. cuantëFsQWL‫ڰ‬DtVKEL—Herodes axa bama
14੅8VRTXLDQiQJHOQsQFDFs[QLUXTXLQ ‫ڰ‬DLQFDDtQEschicë Arquelao, ax Judea
aín titacéxXQDWXiELELDQLFD-RVpLPë ۛ PHQX‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LFs—quixun ñuia cuax anu
Egipto menu cuancëxa. 15੅Anu ca cuantëcënti racuëaۛ cëxa. Racuëti ca
0$7(2੄2੄3 10

QDPiquin istancëx Judea me anu FD-XDQsQ-RUGiQEDFDQX[XQQDVKLPLD‫ێ‬


$UTXHODR‫ڰ‬LFsDQXFXDQtPD*DOLOHDPHQX cëxa.
cuancëxa, DtQQDPicësabi oi. 23੅Galilea 7੅-XDQsQEDQDxXL[XQLDFXDWL‫ڰ‬LWVDXQL

menu bëbatancëx ca Nazaret ëmanu ULFXDWVLQPDLQXQFD‫ڰ‬LWVDIDULVHRXQL


tsoti cuancëxa, XVDL‫ڰ‬LWLRTXLDQDQ1XFsQ ‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬LWVDVDGXFHRXQLULELDQ
Papa Dios quicë bana uni ñuixuncë nashiminun quiax anu uacëxa. Aia
unicaman ñuiasabi oi. A banax ca ësai isquin ca Juanën cacëxa:
quia, -HV~VFD1D]DUHWQX‫ڰ‬LFsXQL‫ڰ‬LFs —0LWVX[‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬L[XQXQLSDUiQFs
quixun ca unin caia. ‫ڰ‬DLVKFDPLQDPLWVXQUDUD‫ڰ‬Lisaribiti runu,
an uni picë, DVD‫ڰ‬DLQ. ¢8VD‫ڰ‬LFsFDUD
DQ~DQ1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DLVDPD
II. GALILEA MENUXUAN JESUSAN unicama atumi nishquin masóti nëtën
BANA ÑUIXUAN (3-20) masóFs‫ڰ‬LWLQUDEDQDQPLVLQDQDQXQ
quixun uin mitsu cax? 8੅Unían mitsux
-XDQsQDQXXQL‫ڰ‬LFsPDPHQX[XQ camina aséUDELVLQDQDFs‫ڰ‬DLTXL[XQ
unicama bana ñuixuan ‫ڰ‬XQiQXQFDPLQDxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DWLsQTXLQ
(Mr. 1.1-8; Lc. 3.1-9, 15-17; Jn. 1.19-28) XStxXLVKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 9੅—Nux Abrahamnën

3 rëE~QTXL‫ڰ‬DLVKFDQDQXQD1XFsQ3DSD
1੅-HV~V1D]DUHWQX‫ڰ‬DLQFD-XDQ, an
unicama nashimicë, ax Judea 'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬DL—quixun
nëWsQX‫ڰ‬DLVKDQXXQL‫ڰ‬LFsPDPHQX VLQiQ[XQPDFD‫ڰ‬DFDQ. Asérabi cana
‫ڰ‬LDFs[D. Anuxun ca an bana ñuia cuati mitsu cain, ‫ڰ‬DLVDWDQTXLQFD1XFsQ3DSD
cuania unicama bana ñuixuancëxa. 'LRVDQsQsPD[i[ELEsWVLRTXLQ
2੅Bana ñuixunquin ca cacëxa: Abrahamnën rëE~QTXL‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 10੅Ca
—Anun Nucën Papa Diosan abë upí sVD‫ڰ‬LFsQ. A rëti aín manë ruë tuíanx a
‫ڰ‬LQXQPLWVXDLQDQ‫ڰ‬LPLWLQsWsFD‫ڰ‬XUDPD rapasu niracëquin ca an upí oquin
‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD1XFsQ3DSD'LRVPL tuacëma icama rëtancëxun xanania unin
VLQiQFs‫ڰ‬DtVKPDELVLQDQDWLDPLVLQDQ. tsin nëënia. Usaribi oquin ca
3੅Juan ax ca a Isaíasnën Nucën Papa bënën ۛ quinshi mitsúxmi sinanati ami
'LRVDQVLQiQPLFs[XQxXLiD‫ڰ‬LFsQ. Ësai VLQiQFsPD‫ڰ‬LFs1XFsQ3DSD'LRVDQ
ca a bana quia: PLWVX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. 11੅8Qt[DDQxX‫ڰ‬DWLPD
$QXXQL‫ڰ‬LFsPDPHQX[XQPXQXPD ‫ڰ‬DFsFDPDsQLVLQDQDFsFXStFDQD‫ڰ‬sQD
bana ñui ca a unix ësai quia: ‫ڰ‬XPSD[DQQDVKLPLQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFD
1XFsQ‫ڰ‬,EXFDDLD, camina axa ‫ڰ‬sVDPDLUDXQL‫ڰ‬sFD[XDLD. Axa upíira
anun uti bai mëníoquin racanati ‫ڰ‬DLVKFXVKLLUD‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬s[DVDULELPD
‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DLVKDPLUDELQLD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ.
4੅-XDQD[FDFDPHOORUDQL‫ڰ‬DFsFKXSD 8VDL‫ڰ‬LTXLQFDQDDtQWD[DFDELDEXiQ[XQ‫ێ‬
SDxXDQDQxXLQD[DFi‫ڰ‬DFsDQXQWVLWscërë WLPD‫ڰ‬DLQ. Axira uquin ca uni aín Bëru
TXLFs‫ڰ‬LDFs[D. Aín piti ca curuchinti fXQVKLQ8StxX‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LPDLQXQEXQDUsSD‫ڰ‬LDFs[D. 5੅8VD‫ڰ‬DLQFD ‫ڰ‬,PLTXLQFDWVLUsquirucënën ñu
-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD-XDQXULTXLDQ‫ێ‬ ‫ڰ‬DFssoquin aín cushin aín nuitunua
cëxa. -XGHDPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ VLQiQFsxX‫ڰ‬DWLPDFDPDDFsxXTXLQXQL
baca, -RUGiQFDFs, D‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFs XSt‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 12੅$QxX‫ڰ‬DSicë unin
PHFDPDDQXD[ULELFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL ‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQFD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. ÊVDFD‫ڰ‬LWL
Juanën bana ñuixunia cuati cuancëxa. ‫ڰ‬LFsQ. 8QLQFDxXEsUXWULJR‫ڰ‬DSDWLD.
6੅&XDQ[~DQDWXQ‫ڰ‬XFKDFDPDFKLTXLQDWLD ‫ڰ‬$Sitancëxun ca bimia bitsia. Bitancë
11 0$7(2੄3੄4

xun ca bucúnxun chacaia. Chacaquian ‫ڰ‬DSXQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DPLFDWVLTXL[XQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs


WDFDLDFDDtQ[DFiVXxXQDPRSXWLD. TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQEL.
Pucëbë ca aín bëru ax tiquia. 8VDL‫ڰ‬LD 2੅$QX‫ڰ‬L[XQFD-HV~san añu ñubi

bërúanxun bixun bucúntancëxun ca aín cuarenta imë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQFXDUHQWDQsWsQ


[DFicama tsi rëquirucë bëQiQWLVDPDQsQ SLDPD‫ڰ‬LFsQ. Ñu piima ca panancëxa.
nëënia. Usaribi oquin ca axa uti an aín 3੅3DQDQFsFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQ

‫ڰ‬DFsxXFDPD‫ڰ‬XQiQTXLQ, upí unicama DQXX[XQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DPLFDWVLTXL[XQ


DEsD‫ڰ‬LWLELDQDQ‫ڰ‬DWLPDFDPDDDWXQxX ësaquin cacëxa:
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsFXStELPL[DFiQssQWLSXFsVD —Asérabi Diosan BëFKLFs‫ڰ‬L[XQFDsQs
‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. PD[i[FDPDSiQ‫ڰ‬LQXQFDW.
4੅Cacëxunbi ca Jesusan cacëxa:
-XDQsQ-HV~VQDVKLPLD —Ësai ca Nucën Papa Diosan bana
(Mr. 1.9-11; Lc. 3.21-22) cuënëo quia: ´3iQSLLVKLFDXQLWVytima
13੅8VD‫ڰ‬DLQFD*DOLOHDPHDQXD[FXDQ[ ‫ڰ‬LFsQ. Uisai cara Nucën Papa Dios quia a
Jesús Judea nëWsQX‫ڰ‬LFsEDFD, -RUGiQ EDQD‫ڰ‬DLULELFDXQLWVyWL‫ڰ‬LFsQµ.
cacë, DQXD-XDQ‫ڰ‬DLQ, anu cuancëxa, 5੅Usotancë[XQFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ

anuxuan Juanën nashiminun. 14੅Cuanxa ‫ڰ‬DSXQ-HV~V-HUXVDOpQsPDXStDQX


bëbaiabi ca Juanën nashimisama EXiQFs[D. %XiQWDQFsxun ca anuxun
tanquin Jesús cacëxa: Nucën Papa Dios rabiti xubu aín
—¢0LLQUD‫ڰ‬sQDVKLPLVD‫ڰ‬DtVKELFDLQD mascuan sënëQ ۛ FsQXEXiQUXDFs[D.
‫ڰ‬sQPLQDVKLPLQXQTXLD[DLQ? 6੅%XiQUXWDQFsxun ca cacëxa:
15੅Cacëxunbi ca Jesusan cacëxa: —Diosan bana cuënëo ca ësai quia:
—Uisai cara Nucën Papa Dios quia, $QFDDtQiQJHOFDPDPLEsrúanmia.
XVDLFDQDQXQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD BëU~DQFs[PLPD[i[PLWDFKDFD[PD
PLQ‫ڰ‬sEsUtQDVKLPLWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LQXQFDDtQPscënan biquin mi
Cacëxun ca Juanën —FDQDPL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ EDFiUXWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPL[
—quixun caxun Jesús nashimiacëxa. asérabi Diosan BëFKLFs‫ڰ‬DLVKsQXD[
16੅Usoquin Juanën nashimicëx ca Jesús QXiQTXLDQ[PHQXQLSDFstan.
EDFDQXD[‫ڰ‬LUXTXLDQLFXDQFs[D. 7੅Cacëxunbi ca Jesusan cacëxa:

&XDQTXLQELFD-HVXVDQQDtSDQirabëcë —Ësairibi ca aín bana quia: “Nucën


bëtan isquin anuax numacuru tinax ‫ڰ‬,EX'LRVDQFDUD‫ڰ‬sLëP ۛ LWL‫ڰ‬LFsLVFDWVL
Xi[D1XFsQ3DSD'LRVDQ%sUXfXQVKLQ TXL[XQFDPLQDDWDQWLPD‫ڰ‬DLQµ.
8StDQX‫ڰ‬LUXLDLVDFs[D. 17੅8VDL‫ڰ‬LFsbëtan 8੅Usotancë[XQFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ

ca Jesusan naínuaxa banaia cuacëxa, ‫ڰ‬DSXQDPLULELVKLWDQWscëncatsi quixun


ësai qui: ´ÊQs[FD‫ڰ‬s[DPLLUDVLQiQFs aín bashi chairucë manan Jesús
bacë bëFKLFs‫ڰ‬LFsQ. Ami sinani cana EXiQFs[D. %XiQWDQFsxun ca anuxun
FKXimarua tani cuëëQLQµ. FDPDELPH‫ڰ‬LPDLQXQDPHQX‫ڰ‬LFs
sPDFDPD[DFKD‫ڰ‬DLVKXSt‫ڰ‬LFsLVPLDFs[D.
fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DS~DQ 9੅Ismiquin ca cacëxa:
-HV~V‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DPLWLVLQDQ —0LQPL‫ڰ‬sUDQWLQSXUXQLWVyEXTXLQ‫ڰ‬s
(Mr. 1.12-13; Lc. 4.1-13) rabicëxun cana ënë mecama, camabi

4
1੅1DVKLPLFs‫ڰ‬LFsFD1XFsQ3DSD DQX‫ڰ‬LFsxXFDPDFsxXQELPLQDQ‫ڰ‬LQXQPL
Diosan Bëru Ñunshin Upitan Jesús ‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ.
DQXXQL‫ڰ‬LFsPDPHQXFXDQWLVLQiQPLD‫ێ‬ 10੅Usaquian cacëxun ca Jesusan

cëxa, DQX[XQFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ cacëxa:


0$7(2੄4 12

—fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX, ënuax ca bana ñuixunquin cacësabi oquin ca


cuantan. Nucën Papa Diosan bana -HVXVDQ‫ڰ‬LWVDRTXLQDEDQDXQLFDPD
cuënëo ca ësai quia: ´0LQ‫ڰ‬,EX'LRVsshi ñuixuancëxa.
FDPLQDUDELWL‫ڰ‬DLQ. Rabiquin camina ashi
ax cuëëncëVDELRTXLQxX‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬DLQµ. An tsatsa bicë uni rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ
11੅Usoquian cacëx ca ñunshin Jesusan abë cuanun ca
‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX-HV~VsELDQLFXDQFs[D. (Mr. 1.16-20; Lc. 5.1-11)
Cuancëbëtan ca Nucën Papa Diosan 18੅Parúmpapa Galilea cuëtani
iQJHOFDPDQX[XQ-HV~V‫ڰ‬DTXLDQFs[D. cuanquinbi ca Jesusan rabë ۛ uni
mëracëxa. A uni rabëtax ca achúshi
*DOLOHDQsWsQX[XDQ‫ڰ‬DWDEDTXLQ-HV~VDQ 6LPyQ‫ڰ‬LFsEL3HGURULELFDFs, D‫ڰ‬LPDLQXQ
EDQDxXL[XDQDQxX‫ڰ‬DEDQD aín xucëQ ۛ $QGUpVFDFs‫ڰ‬LDFs[D. A
(Mr. 1.14-15; Lc. 4.14-15) rabëWD[DQWVDWVDELFsXQL‫ڰ‬L[XDQWVDWVD
12੅8VD‫ڰ‬DLQFD-XDQ, an uni nashimicë, ricania ca Jesusan mëracëxa. 19੅MëUD‫ێ‬
DPLQLVKTXLQ‫ڰ‬DSXQVLSXDFs[D. Juan quin ca cacëxa:
sipuacë ñuicania cuabiani ca Jesús —‫ڰ‬ÊQPL‫ڰ‬XQiQPLQXQFD‫ڰ‬sEsFXDQLXW.
Judea nëtënuax Galilea nëtënu $QWVDWVDELFsXQL‫ڰ‬LFsELFDQD‫ڰ‬sPL
cuantëcëancëxa. 13੅Anu cuanx Nazaret catamëQXQPLXQLVLQiQPLQXQPLWVX
ëmanu bëbatancëx ca a ëbiani Galilea ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ.
FDFsSDU~PSDSDUDSDVX‫ڰ‬LFssPD, 20੅Usaquian Jesusan cacëxuinshi aín

Capernaúm, DQX‫ڰ‬LFXDQFs[D. A me anu rica ëbiani ca abë cuancëxa.


&DSHUQD~P‫ڰ‬LFsD[FD=DEXOyQ‫ڰ‬LPDLQXQ 21੅A uni rabë ۛ bibiani cuanquinbi ca

1HIWDOtFDFsPH‫ڰ‬LDFs[D. 14੅Anu ca Jesús Jesusan bëtsi uni rabërۛ ibi, =HEHGHRQsQ


‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ bëchicë, -DFRER‫ڰ‬LPDLQXQDtQ[XFsQ
‫ڰ‬DPLFsxun Isaíasnën cuënëocëxa, Juan, DQDtQSDSD=HEHGHREstan
ësaquin: nuntinuxun rica mëníoia mëracëxa.
15 =DEXOyQPH‫ڰ‬LPDLQXQ1HIWDOtPH, a 22੅Mëraquian cuënquin Jesusan abëa

-RUGiQEDFD‫ڰ‬XFsPDQDQ‫ڰ‬LFs, cuanun cacëxëshi ca nuntinubi aín papa


‫ڰ‬LPDLQXQDQXQSDU~PSDSDQX ëbiani Jesúsbë cuancëxa.
cuanti bai acamax ca Galilea me,
anu judíosma unibu bucucë, anu Galilea nëtënuxun Jesusan
‫ڰ‬LFsQ. 16੅$QX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[ EDQD‫ڰ‬LWVDXQLxXL[XDQ
DLQDQPD‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD'LRV (Lc. 6.17-19)
cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬XQiQFsPD 23੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQ&DSHUQD~P

‫ڰ‬DtVKELFD&ULVWRXFsEsDQ‫ڰ‬XQiQ‫ێ‬ anuax cuanxun Galilea mecamanuxun


PLFs‫ڰ‬LD[D. $LQDQPD‫ڰ‬DLVKEDPDWL anua judíos unicama timëWۛ L[XEXFDPD‫ێ‬
‫ڰ‬DtVKELFD&ULVWRXFsEsDQ‫ڰ‬XQiQ‫ێ‬ nuxun bana ñuixuancëxa. —Nucën Papa
PLFs[[DEiQX‫ڰ‬LFsVD‫ڰ‬LD[D. Diosan ca ami catamëcë unicama abë
17੅Bana ñuixuntabaquin ca Capernaúm ‫ڰ‬LQXQDLQDQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFs—quixun caquin
sPDQX‫ڰ‬L[XQ-HVXVDQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD upí bana unicama ñuixuanan ca uni
ësaquin cacëxa: ñucëcama pëxcüacëxa. 24੅8VRTXLDQ‫ڰ‬DLD
—Anun Nucën Papa Diosan abë upí Jesús chanioia cuaquin ca Siria nëtënu
‫ڰ‬LQXQPLWVXDLQDQ‫ڰ‬LPLWLQsWsFD‫ڰ‬XUDPD ‫ڰ‬LFsXQLFDPDQD[DxXFscama Jesusan
‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDDPLVLQiQFs‫ڰ‬DtVKPDEL Ss[FXQXQTXL[XQDQXEXiQFDQFs[D.
sinanati ami sinan. Usaquian anuxun Bëtsi bëtsi ñucëFDPD‫ڰ‬LPDLQXQxXQVKLQ
13 0$7(2੄4੄5

‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬LEXDFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQXQL 8੅Axa aín nuitu Nucën Papa Diosan

ñucë nirucuainquinbi tancëma, ‫ڰ‬LPDLQXQ LVFs[XSt‫ڰ‬LDQDQDtQVLQDQXStXQLDQFD


aín nami nimëti saquiquicë acama anu 1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬XQiQDQLVWL‫ڰ‬LFsQ. Usai
EXiQFsxun ca Jesusan pëxcüacëxa. FD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLFDFKXimarua
25੅Usoquin bana ñuixuanan unicama tani cuëënia.
Ss[FXELDQLDFXDQLDFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLQ 9੅An raíri uni bëtsibë nishananíma

Jesús nuibiancëxa. *DOLOHDPHQX‫ڰ‬LFs QXLEDQDQXQ‫ڰ‬DTXLQFsXQLDFD1XFsQ


XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ'HFDSROLVFDFsPHQX Papa Diosan —PL[FDPLQD‫ڰ‬sQEschicë
‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DL—TXL[XQFDWL‫ڰ‬LFsQ. Usa unix ca
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ-XGHDPHFDPDQX‫ڰ‬LFs FKXimarua tani cuëënia.
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ-RUGiQEDFD‫ڰ‬XFs 10੅Nucën Papa Dios cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LFs

PDQinuaxribi ucë unicaman ca abë cupía, uni itsin tëmëramicë uni, ax ca


cuanquin Jesús nuibiancëxa. —‫ڰ‬s[FDQD1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DLVK
aín nëWsQXDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—quixun sinani
Matánu tsóxun Jesusan FKXimarua tani cuëënia.
aín unicama bana ñuixuan 11੅0LWVXQ‫ڰ‬sQEDQDFXDFsXStXQLQ

5
1੅‫ڰ‬$LVDPDLUDXQLLVELDQLFXDQWDQFs[D PLWVX‫ڰ‬DWLPDEDQDQFDQDQEsWVLEsWVL
-HV~VPDWiPHPDSsracëtancëx anu RQDQFsPsLPLWVXPLPDQiQFs[EL
tsóEXWLDFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ FDPLQDFKXiPDUXDWDQLFXssQWL‫ڰ‬DLQ.
nëbëtۛ sioracëxa. 2੅Nëbëtۛ sioracëxun ca 12੅Usaribi oquin ca an Nucën Papa Dios

-HVXVDQXLVDXQLFDPD[FDUDFXssQWL‫ڰ‬LFs quicë bana uni ñuixuncë unicama unin


TXL[XQDWX‫ڰ‬XQiQPLTXLQFDFs[D, ësaquin: bëtsi bëtsi ocëxa. 8VDTXLQVLQiQTXLQ
3੅An —‫ڰ‬sQELFDQD‫ڰ‬sQQXLWXXSt camina cuëënquin, Nucën Papa Diosan
‫ڰ‬LPLWLPD‫ڰ‬DL—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQFsXQL, ax ca FDPLWVXXStRTXLQVLQiQ[XQTXLQDtQ
‫ڰ‬sPLFDWDPstia Nucën Papa Diosan aín nëWsQXDEs‫ڰ‬LXSLWD[WVyQXQPLWVX‫ڰ‬LPLWL
QXLWXXSt‫ڰ‬LPLDQDQDLQDQ‫ڰ‬LPLFsFXSt, ‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLFKXimarua tani
FKXimarua tani cuëënia. FXssQWL‫ڰ‬DLQ.
4੅$[DPDViQXLWXFsXQLDFD1XFsQ
$tQXQLFDPD[FDWDVKL‫ڰ‬LPDLQXQ
3DSD'LRVDQELDtQPDViTXLQVLQiQFs
ۛ LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ ODPSDUtQVD‫ڰ‬LFs-HV~VTXLiEDQD
nëtëP
(Mr. 9.50; Lc. 14.34-35)
‫ڰ‬XQDQLFDFKXimarua tani cuëënia.
5੅Axa cëruti banacëma uni ax ca 13੅Ësaquinribi ca Jesusan cacëxa:
1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LQiQWLxXFDPDñu —Mitsux camina ënë nëWsQX‫ڰ‬DLVK
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, an cacësabi oi. 8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs WDVKLVD‫ڰ‬DLQ. Tashin ca anun tashíncëxun
TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLFDFKXimarua cuëënia. xXPXFRTXLQXSt‫ڰ‬LPLD. Usaribi oquin
6੅‫ڰ‬$FsxXPDEDPDLDXQLSLWLFXssQFsVD‫ێ‬ FDPLQDPLWVXQPLEs‫ڰ‬LFsXQLFDPDXSLWL
ULELRL1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬LWL EXFXQXQ‫ڰ‬DTXLQLQ. Tashi axa aín muca
cuëëncë uni, DFDDQXVDtD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL nëtëtia ca unin uisaxunbi amiribishi
‫ڰ‬LFsQ. 8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLFD mucotëFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDD
FKXimarua tani cuëënia. tashi mucaxXPDxDQFiLVKL‫ڰ‬LFsQ.
7੅$Q‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFsXQLLWVLQXLEDTXLQ ‫ڰ‬$LVDPD‫ڰ‬LFsFDXQLQSXWLD, putia unin
‫ڰ‬DTXLQFsXQLDFD1XFsQ3DSD'LRVDQULEL DPicëx ca nëtëtia. Mitsun upiti
QXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs EXFXQXQPLEs‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬DTXLQFsPD
TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLFDFKXimarua tani ‫ڰ‬DLVKFDPLQDDWDVKt[DPXFDñuma
cuëënia. ‫ڰ‬LFsVDULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
0$7(2੄5 14

14੅7DVKLVD‫ڰ‬LDQDQFDPLQDPLWVX[ FDPLQDDLQDQPD‫ڰ‬LDQDQDtQQstënu abë


ODPSDUtQVDULEL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQD ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ.
PLEs‫ڰ‬LFsXQLFDPDXSLWLEXFXWL‫ڰ‬XQinun
‫ڰ‬DTXLQLQ. &DsVD‫ڰ‬LFsQ. ÊPDFKDPDWiQX 8QLLWVLPLQLVKWLPD-HV~VTXLD
‫ڰ‬LFsD[FDXQstima, a ca camabi unin (Lc. 12.15-59)
isia. 15੅Usaribi oquin ca unin lamparín 21੅Moisésnën mitsun raracama

bimitancë[XQEXQiQWLEXLQD[XQDQXQ ñuixuan bana unin ñuixunia camina


mapuquin nanima. Usoquinma ca cuan, ësai quicë: ´8QLFDPLQD‫ڰ‬DWLPD
ODPSDULQsDQD[XEXQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD ‫ڰ‬DLQ. 8LQFDUDXQL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsD[FD1XFsQ
pëFDWDQXQxXPDQiPLQDQLD. 16੅Usaribi 3DSD'LRVDQ‫ڰ‬XFKRFs‫ڰ‬DLVKFDVW‫ڰ‬LFDQFs‫ڰ‬LWL
RTXLQFDPLQDPLWVXQPLEs‫ڰ‬LFsXQLFDPD ‫ڰ‬LFsQµ. A bana unin mitsu ñuixunia
XSLWLEXFXWL‫ڰ‬XQiQXQ‫ڰ‬DTXLQFs‫ڰ‬DLVK camina cuan. 22੅8VDtDTXLi‫ڰ‬DtQELFDQD
ODPSDUtQVDULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Mitsun ñu upí ‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, axa uni itsi, aín xucën ۛ sa
‫ڰ‬DLDLVTXLQFDFXssQTXLQDXQLFDPDQ ‫ڰ‬LFsELDPLQLVKFsXQLD[FD‫ڰ‬XFKRFs‫ڰ‬DLVK
PLQ3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFsDUDELWL‫ڰ‬LFsQ. FDVW‫ڰ‬LFDQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Axa uni itsi ñu cai
‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFsXQLDFDPLWVXQFXVKLEX‫ێ‬
Nucën Papa Diosan bana cuënëo QsQ‫ڰ‬DSXFDPDQ‫ڰ‬XFKRWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQ
TXLFsVDELRL‫ڰ‬LWL-HV~VTXLD ca an ami nishquin uni itsi —ñunshin
17੅&DPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, Moisésnën EDFsFDPLQD‫ڰ‬DL—quixun cacë uni ax,
cuëQsREDQD‫ڰ‬LPDLQXQ1XFsQ3DSD D[DPDQsWVLQX‫ڰ‬LWLXQt[D‫ڰ‬XFKDFssaribi
Diosan aín unibu cuënëomia banacama ‫ڰ‬LFsQ.
quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬D[XQPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQ 23੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD1XFsQ3DSD'LRV

XQLFDLFDQD‫ڰ‬s[XiPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊxXLTXLDQ UDELQX[XQD‫ڰ‬LQiQWLxXEs[XQ—uni itsi


cuënëo banacama quicëVDELRL‫ڰ‬LFDQD FD‫ڰ‬sPLQLVKD[D—TXL[XQVLQiQFs‫ڰ‬L[XQ
ënë nëtënu uacën. 18੅Cana mitsu asérabi 24੅1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LQiQWLPLEXiQFsxX

cain, QDt‫ڰ‬LPDLQXQPHFDPDFsx~cëma anubi pain nanbiani cuanx, axa mimi


SDLQ‫ڰ‬DLQFDDEDQDFDPDTXLiVDELRL‫ڰ‬LWL nishcë uni abë pain mëQtRQDQWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LFsQ. 8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLi[DTXLi‫ڰ‬DLQ MëQtRQDQWDQFs[DEsXSt‫ڰ‬L[XQFDPLQD
ca achúVKLEDQDELXVDL‫ڰ‬LFsPD‫ڰ‬LWLPD cuantëFsQTXLQPLQ‫ڰ‬LQiQWLxX1XFsQ
‫ڰ‬LFsQ. 19੅8VD‫ڰ‬DLQFDXLXQLFDPDQFDUDD 3DSD'LRV‫ڰ‬LQiQTXLQDUDELWL‫ڰ‬DLQ.
banacama achúshirabi —a bana 25੅Bëtsi unían mimi nishquin, mitsun

FDQDQXQD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DL—quixun caquin FXVKLQXEXiQFs[, bain cuani camina


XQLLWVLXVDULELRTXLQVLQinun anu bëEDFsPDSDLQ‫ڰ‬DLVK, abë
‫ڰ‬XQiQPLD, ax ca Nucën Papa Diosan mëQtRQDQWL‫ڰ‬DLQ. Mëníonancëxunma ca
nëWsQX‫ڰ‬DLVK, bëtsi unicamabëtan PLPLQLVKFsXQLD[DPLxXLDPLPDQiQ‫ێ‬
sënëQ ۛ PDUDLUD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ cë[XQPLQFXVKLQPLVLSXDWL‫ڰ‬LFsQ. Usa
a banacama quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DTXLQXQL ‫ڰ‬DtVKPLVLSXDFs‫ڰ‬LWLQUDEDQDQFDPLQD
LWVtQULELXVDULELRTXLQ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬XQiQPLFs bëEDFsPDSDLQ‫ڰ‬DLVKDXQLEsPsníonanti
uni, ax Nucën Papa Diosan nëtënu ‫ڰ‬DLQ. 26੅Cana mitsu asérabi cain, sipuacë
‫ڰ‬DLVK, raíri unicamabë sënëQ ۛ PDLUD‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬L[XQFDPLQDPLQFXVKLTXLFssabi oquin
‫ڰ‬LFsQ. 20੅Cana mitsu cain, mitsun an curíTXLQsQFXStRWL‫ڰ‬DLQ. A pain ancëquin
Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs FXStRLFDPLQDVLSXQXEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Usaquin
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQIDULVHRXQLFDPDQ ‫ڰ‬DWLQUDEDQDQFDPLQDPLQFXVKLQX
‫ڰ‬DFssamaira oquin Nucën Papa Diosan bëEDFsPDSDLQ‫ڰ‬DLVKD[DPLPLQLVKFs
bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLVK unibë mëQtRQDQWL‫ڰ‬DLQ.
15 0$7(2੄5

“Unin aín bana ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ


8QLLWVLQ[DQXEsFDPLQD‫ڰ‬LWLPD XQLLWVLQ‫ڰ‬XQinun —1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ
‫ڰ‬DLTXLFsEDQD-HVXVDQxXLD ismainun cana mi cain, aséUDELFDQD‫ڰ‬sQ
27੅Moisésnën mitsun raracama cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL—TXLFs‫ڰ‬L[XQ
ñuixuan bana unin ñuixunia camina camina asérabi mix quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL
cuan, ësai quicë: “Uni itsin xanubë ‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa Diosan ca mi isia
FDPLQD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQµ. 28੅8VDLTXLi‫ڰ‬DtQEL TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQµ. 34੅8VD‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬sQ
FDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, XLQX‫ڰ‬LFsXQL[FDUD mitsu cain, —Nucën Papa Diosan
ainanmabi xanu itsi isi aín nuitu mëu ismainun cana mi cain —qui camina
cuëëQLDDXQL[FDD[DQXEs‫ڰ‬LFsVD‫ڰ‬LD. EDQDWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDPLQD
29੅Min bëru mëTXHXDQXQxXLVL‫ڰ‬DWLPD —naitan cuamainun cana cëmëquinma
xX‫ڰ‬DWLFXssQFs‫ڰ‬L[XQELFDPLQDDVKLTXLQ asérabi mi cain —TXLEDQDWLPD‫ڰ‬DLQ,
PDQXTXLQsQWL‫ڰ‬DLQ. 8VRTXLQ‫ڰ‬DLFDPLQD QDtQXFD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFs, XVD‫ڰ‬DLQ.
min bëru achúshi ëchí[XQQLFsVD‫ڰ‬LWL 35੅‫ڰ‬,PDLQXQFDPLQD—menbi cuamainun

‫ڰ‬DLQ. Mix bëru rabëx ۛ X‫ڰ‬DtVKPLPDQs cana cëmëquinma asérabi mi cain —qui
tsinu anuax tëmërai cuantima cupími EDQDWLPD‫ڰ‬DLQ, mecama ca Nucën Papa
min bëru achúshi ëchí[XQQLWLFDDViEL 'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQXQLRFs[D, XVD‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LFsQ. 30੅Min mëcën mëqueu anun ‫ڰ‬,PDLQXQFDPLQD—Jerusalénu
‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬DWLFXssQFs‫ڰ‬L[XQELFDPLQD ‫ڰ‬LFscaman cuamainun cana cëmëquinma
DVKLTXLQPDQXTXLQsQWL‫ڰ‬DLQ. 8VRTXLQ‫ڰ‬DL asérabi mi cain —TXLEDQDWLPD‫ڰ‬DLQ,
camina min mëcën achúshi tëaxun -HUXVDOpQXFDMXGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LFs,
QLFsVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Mix mëcën rabëñ ۛ u XVD‫ڰ‬DLQ. 36੅‫ڰ‬,PDLQXQFDPLQD—‫ڰ‬sQPD[Fi
‫ڰ‬DtVKPLPDQsWVLQXDQXD[Wsmërai VLQiQTXLQFDQDFsmëquinma asérabi mi
cuantima cupími min mëcën achúshi cain —TXLEDQDWLPD‫ڰ‬DLQ. 0LQPD[FiQX
WsD[XQQLWLFDDViEL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LFsEX[DWXQDQ‫ڰ‬LFsELFDPLQDPLQEL
X[XD‫ڰ‬LPLWLPD‫ڰ‬DLQ, X[XD‫ڰ‬LFsELFDPLQD
Uni aín xanubë ënanantima WXQDQ‫ڰ‬LPLWLPD‫ڰ‬DLQ. Nucën Papa Diosan
-HV~VTXLDEDQD FXQLFD‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDXVDL
(Mt. 19.9; Mr. 10.11-12; Lc. 16.18) EDQDWLPD‫ڰ‬DLQ. 37੅Usai quima camina
31੅Moisésnën cuënëo bana ca ësairibi cëPsPDEDQDQFXQLEDQDWL‫ڰ‬DLQ.
quia: “Ui unin cara aín xanu ëinsa tania CëmëFsPD‫ڰ‬DLVKFDPLQD—Nucën Papa
an ca —sQs[DQXFDEsUt‫ڰ‬sQ[DQXPD Diosan ismainun cana asérabi mi cain
‫ڰ‬LFs—quixun quirica a cuënëoxunti —TXLEDQDWLPD‫ڰ‬DLQ. A ñunshin
‫ڰ‬LFsQµ. 32੅Usaía Moisésnën cuënëo bana ‫ڰ‬DWLPDQsQVLQiQPLFsXQLD[FDXVDL
TXLFs‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, an aín banaia.
[DQ~[DXQLLWVLEs‫ڰ‬LFsmabi ëncë unin ca
8QLFXSLWLPD-HV~VTXLD
D[DQXPL‫ڰ‬XFKDTXLQD‫ڰ‬DLVDPD[DQX
(Lc. 6.29-30)
‫ڰ‬LFsVDL‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD. Usaribiti ca an uni
LWVLQsQFs[DQXELFsXQLD[‫ڰ‬XFKDLD, uni 38੅Moisésnëan mitsun rara ñuixuan,

LWVLQ[DQXEs‫ڰ‬LFssaribiti. ësaia quicë bana a camina cuan: “An


XQLLWVLQEsUX‫ڰ‬DWLPRFsXQLDFDXQL
—Cëmëma ca —quiti bana Jesusan ñuia LWVtQULELDtQEsUX‫ڰ‬DWLPRWL‫ڰ‬LFsQ. An uni
33੅Moisésnën mitsun raracama LWVLQ[sWD‫ڰ‬DWLPRFsXQLDFDXQLLWVtQULEL
‫ڰ‬XQiQPLTXLQFXsnëoxuan bana unin DtQ[sWD‫ڰ‬DWLPRWL‫ڰ‬LFsQµ. 39੅8VDLTXLi
mitsu ñuixunia camina cuan, ësai quicë: ‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, PLWVXD‫ڰ‬DWLPRFs
0$7(2੄5੄6 16

xunbi camina ami nishquin cupiquin ‫ڰ‬XQiQFsPDXQLEX‫ڰ‬LFsVDULEL‫ڰ‬DLQ. Atun ca


‫ڰ‬DWLPRWLPD‫ڰ‬DLQ. 8VRTXLQ‫ڰ‬DTXLQPD aín aintsishi sinania. 8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQD
camina mitsua mëqueu bëWiVKFDFsxun PLWVXQDLQWVLVKLPDFDPDELXQLVLQiQWL
‫ڰ‬DLVDWDQLDDPRULELDPLWVXEsWiVKFDQXQ ‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa Dios cuëëncësabi
‫ڰ‬DPLWL‫ڰ‬DLQ. 40੅$QPLQFDPLVHWDPL‫ڰ‬LQinun oquin. 48੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWVXQ3DSD
quixun policía cacë uni a camina min Dios, D[DQDtQX‫ڰ‬LFs, DQVLQiQFssaribi
FXW~QULELDELLVDWDQLD‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. RTXLQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ.
41੅Unían mi achúshi kilometro aín ñu

EXiQ[XQXQFDFsxun camina rabë ۛ ÊVDTXLQxXXSt‫ڰ‬DWL-HV~VTXLDEDQD


NLORPHWUREXiQ[XQWL‫ڰ‬DLQ. 42੅An mi ñu
6
1੅‫ڰ‬Ê[XSt‫ڰ‬LFsDFDPDELXQLQLVQXQ

‫ڰ‬LQiQXQTXL[XQxXFicë uni a camina cana ñuxXPDXQLxX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DL


‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. An —min ñu ca mi bëxuntë TXL[XQFDPLQDVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. An
cëQXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LQDQ—cacë uni a camina XVDTXLQVLQiQTXLQXQLLWVLxX‫ڰ‬LQiQFs
‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. XQLDFD1XFsQ3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFs, an
upí isima. 2੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDxXñuma uni
—$[DPLPLQLVKFsXQLFDPLQDQXLEDWL‫ڰ‬DL
xX‫ڰ‬LQiQTXLQDQXQLSDUiQFsXQLFDPDQ
—quicë bana Jesusan ñuia
‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. Unin atu
(Lc. 6.27-28, 32-36)
rabiti cuëënquin ca anu judíos unicama
43੅Ësai quicë banaribia ñuia camina timëWۛ L[XEXQX[XQxX‫ڰ‬LQiQDQEDLQX[XQ‫ێ‬
cuan: “Axa mimi nishcë uni ribi camabi unin isnun ñuñuma uni ñu
nuibaquinma camina axa mibë ‫ڰ‬LQDQLD. 8VRTXLDQ‫ڰ‬LQDQLDLVTXLQFDDQD
QXLEDQDQFsXQLVKLQXLEDWL‫ڰ‬DLQµ. 44੅Usai iscë unicaman a rabiquin, ax ca upí uni
TXLi‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, axa ‫ڰ‬LFsTXL[XQFDLD. Unicaman usa uni
mimi nishcë unicama nuibaquin rabiabi ca Nucën Papa Diosan a upí
‫ڰ‬DTXLDQDQFDPLQDD[DPLPL‫ڰ‬DWLPDWL isima. 3੅$XQLFDPD[XVDL‫ڰ‬LFsbëbi camina
EDQDFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQPLEsWVL PLWVX[XVDL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. Min ñuñuma uni
bëtsi ocë unicama Nucën Papa Dios xX‫ڰ‬LQiQTXLQFDPLQDEsWVLXQLFDWLPD
xXFi[XQWL‫ڰ‬DLQ. 45੅8VDTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVK ‫ڰ‬DLQ, min abë nuibanancë uni abi
camina asérabi mitsun Papa Dios axa FDPLQDFDWLPD‫ڰ‬DLQ. 4੅Raíri unin isnunma
QDtQX‫ڰ‬LFsDQVLQiQFsVDELRTXLQVLQiQFs FDPLQDXQLxX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. Usaquinmi
‫ڰ‬DLQ. An ca camabi uni, XStXQL‫ڰ‬LPDLQXQ ‫ڰ‬DLDLVLFD1XFsQ3DSD'LRV, an camabi
upíma uni aribia pëFDQXQEDULXUXPLD‫ێ‬ XQLQxX‫ڰ‬DLDLVFs, D[FXssQWL‫ڰ‬LFsQ.
QDQFDPDELXQLQxX‫ڰ‬DSicë chabónun &XssQTXLQFDPLXStRTXLQVLQiQ[XQWL
‫ڰ‬XtULEL‫ڰ‬LE~mia. Usaribi oquin camina ‫ڰ‬LFsQ.
FDPDELXQLULELQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ.
46੅Mitsúnmi an mitsu nuibacëma Ësai ca aín uni Nucën Papa Diosbë
unicama nuibaquinma an mitsu nuibacë EDQDWL‫ڰ‬LFs-HV~VTXLDEDQD
unicamaishi nuibatia ca Nucën Papa (Lc. 11.2-4)
Diosan mitsu upí isima. $Q‫ڰ‬DSX 5੅Mitsux Nucën Papa Diosbë banai

EXiQPLWLFXUtTXLELFsXQL‫ڰ‬DLVDPD FDPLQDDQXQLSDUiQFsXQLFDPD‫ڰ‬LFsVDRL
‫ڰ‬L[XQELFDXVDULELRTXLQDQDQXLEDFs ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. Atux ca unían a isnun quiax
uni a nuibananquinia. Mitsun camina an anua judíos unicama timëtۛ i xubunuax
mitsu nuibacë unishima camabi uni ‫ڰ‬LDQDQDQXQQLWLEDLFXsEtDQXD[ULEL
QXLEDWL‫ڰ‬DLQ. 47੅0LWVXQDLQWVLVKLVLQiQFs Nucën Papa Diosbë banaia. Asérabi cana
‫ڰ‬DLVKFDPLQDDQ1XFsQ3DSD'LRV mitsu cain, a unicamaxa usai Nucën
17 0$7(2੄6

Papa Diosbë banaia iscë unicaman —ax ‫ڰ‬DLQ. 13੅fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DS~DQ


FDXStXQL‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQUDELD. QXxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DPL[XQPD‫ڰ‬DQXQ
Usaquin rabiabi ca Nucën Papa Diosan a camina nu bëU~DQWL‫ڰ‬DLQ. Nun ñu
upí isima. 6੅$XQLFDPD[DXVDL‫ڰ‬LFsbëbi ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsELFDPLQDQXXVDxX
FDPLQDPLWVX[XVDL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. Mitsux ‫ڰ‬D[XQPD‫ڰ‬DQXQQXLëP ۛ LWL‫ڰ‬DLQ. Mix
PLQ3DSD'LRVEsEDQDQX[PLQ‫ڰ‬LWLQX FXVKLLUD‫ڰ‬DLVK[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬$SX
atsínquin camina min xëcuë xëSXWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LFsFDFDPDELXQLQPLUDELWL‫ڰ‬LFsQ.
Xëputancëx camina, min Papa Diosribi 8VDL‫ڰ‬LQXQPLQ‫ڰ‬LPLWLFDQD
FDDQX‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQL, abë banati cuëënin.
‫ڰ‬DLQ. Mitsua unin isiamabi ca min Papa 14੅0LWVXQD[DPLWVXPL‫ڰ‬XFKDFsXQL

Dios, an camabi ñu isanan camabi sinan usaribi oquin cupiquinma a manumi abë
‫ڰ‬XQiQFs, ax mixmi abë banaia cuati XSt‫ڰ‬LDFDPLWVXQ3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFsDQ
FXssQWL‫ڰ‬LFsQ. Cuëënquin ca mitsu upí PLWVX[DPL‫ڰ‬XFKDFscama tërën ۛ quin
RTXLQVLQiQ[XQWL‫ڰ‬LFsQ. 15
PDQXWL‫ڰ‬LFsQ. ੅8VD‫ڰ‬DtQELFDPLWVXPL
7੅Mitsux Nucën Papa Diosbë banai ‫ڰ‬XFKDFsXQLDXVDULELRTXLQFXSLPLDEs
FDPLQDDQ1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬XQiQFsPD XSt‫ڰ‬LDPDRTXLQPLWVXQ3DSD'LRVQDtQX
XQLFDPD[D‫ڰ‬LFsVDULELWLEDQDWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LFsDQPLWVXQDPL‫ڰ‬XFKDFscama
Atux ca —nux usai banaia ca Nucën tërëQ ۛ TXLQPDQXWLPD‫ڰ‬LFsQ.
3DSD'LRVDQQXQEDQDFXDWL‫ڰ‬LFs
—TXL[XQVLQDQL‫ڰ‬DLVDPDLUDLEDQDLD, uisai Uníxa Nucën Papa Diosmi
quiti cara quixun sinanimabi. 8੅Usa uníxa VLQDQLVDPiWL-HV~VTXLDEDQD
‫ڰ‬LFsVDLFDPLQD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. Mitsun Papa 16੅Mitsux Nucën Papa Diosbë upiti

'LRVDQFDPLWVXQFDFsPDSDQ‫ڰ‬L[XQEL bananuxun piima camina an uni


XLVDxXFDPDFDUDPLQDDxXFiWL‫ڰ‬DL SDUiQFsXQt[D‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. A
TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLD. 9੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDsVDTXLQ unicamax ca —Nucën Papa Diosmi
FDL1XFsQ3DSD'LRVEsEDQDWL‫ڰ‬DLQ: VLQiQTXLQSLFsPD‫ڰ‬DLVKFDXStXQL‫ڰ‬LFs
Nucën Papa Dios, QDtQX‫ڰ‬LFs, mix —TXL[XDQUDtULXQLQVLQinun quiax
camina asérabi min sinan upíira SLFsPD‫ڰ‬LDQDQPDViQXLWXFsVD‫ڰ‬LD. Usai
‫ڰ‬DLQ. 8VDFDPLQDPL[‫ڰ‬DLTXL[XQFD ‫ڰ‬LDXQLUDtrinën a rabiabi ca Nucën Papa
FDPDELXQLPLxXLXStEDQiLQVKL Diosan a upí isima. 17੅A unicama usai
EDQDWL‫ڰ‬LFsQ. 10੅$tQ‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LFsD ‫ڰ‬LFsbëbi camina mitsux Nucën Papa
camabi unin mi rabiti cana Diosmi sinani samatibi mëníocati min
cuëënin. 8VDTXLDQPL‫ڰ‬DQXQ bu mëníonan bëFKXFDWL‫ڰ‬DLQ. 18੅Unían
FDPLQD‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. Min nëtëQX‫ێ‬ ‫ڰ‬XQiQWLVDPD‫ڰ‬LQXQXVDLPsníocaxmi
[XDQiQJHOFDPDQ‫ڰ‬DFssaribi samatia ca mitsun Papa Dios, an camabi
oquian ënë nëtënuxun unicaman XQLQVLQDQ‫ڰ‬XQiQFs, ainshi mitsu isti
mix cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWLFDQD ‫ڰ‬LFsQ. Isi cuëënquin ca upí oquin mitsu
cuëënin. 11੅Camabi nëtëQ ۛ PL‫ڰ‬DFsVD‫ێ‬ VLQiQ[XQWL‫ڰ‬LFsQ.
ribi oquin camina ënë nëtën ۛ ribi
nun piti anun nux tsóti a nu ‫ڰ‬,WVDxXxX‫ڰ‬LWLVLQiQTXLQPD,
‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. 12੅8QtDQQX‫ڰ‬DWLPRFs Nucën Papa Diosan nëtënu
[XQELQXDULEL‫ڰ‬DWLPRTXLQPDD XSt‫ڰ‬LWLVLQiQWL-HV~VTXLDEDQD
xXFDPDVLQiQTXLQPDPDQXFsVD‫ێ‬ (Lc. 12.33-34)
ULELRTXLQFDPLQDQXQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DWLPD 19੅Ënë
nëtënuax ñuxXLUD‫ڰ‬LWL
ñucama nu tërën ۛ xunquin manuti FXssQTXLDQXQLQ‫ڰ‬DLVDPDLUDxXELWVLDEL
0$7(2੄6 18

ca bëtsi bëtsi ñu nacuaxan cëñumainun


bëtsi bëtsi ñuxa puibuax chëquimainun —Ñuñu unix ca Nucën Papa Diosmi
bëtsi bëtsi ñu an ñu mëcamacë unin sinanima —-HV~VTXLDEDQD
unëxۛ un xubunu atsínxun mëcamatia. (Lc. 16.13)
8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDD[DxXxXLUD‫ڰ‬LWLFXssQFs 24੅Ësa ca: Achúshi unin ca rabë ۛ uni ñu

XQLDVDULEL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. 20੅Ënë nëtënuaxa mëë[XQWLPD‫ڰ‬LFsQ. Rabë ۛ uni ñu mëë[XQ‫ێ‬


‫ڰ‬LFssai ca Nucën Papa Diosan nëtë naínu Fs‫ڰ‬L[XQFDEstsishi nuibaquin upí oquin
‫ڰ‬LFsxXFDPD‫ڰ‬DWLPDWLFsxXWtPD, an ñu xX‫ڰ‬D[XDQDQEsWVLQXLEDWLPD‫ڰ‬LFsQ. Usa
FsxXWLQDFXi[ELFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ, anuax ca ‫ڰ‬L[XQDFK~shinën bana cuaquin bëtsían
xXSXLEXWLULEL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬LPDLQXQFD cacëxun aín bana parëWۛ L‫ڰ‬LFsQ. Usaribiti
an xubunu atsínxun ñu mëcamacë uni ca uni curíTXL‫ڰ‬LPDLQXQEsWVLEsWVL
DQX‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWVX[ xXPLVKLVLQiQFs‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD
sQsPHQX‫ڰ‬LFsxXxXLVKL‫ڰ‬LWLVLQiQTXLQPD Diosmi upiti sinanima.
Nucën Papa Dios cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL
‫ڰ‬DLQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬DWDQFs[PLDtQQstënu abë Nucën Papa Diosan ca aín unicama
‫ڰ‬LFsFDDQPLWV~QPLDFXssQPLQX[XQ EsU~DQTXLQ‫ڰ‬DTXLQLD-HV~VTXLDEDQD
‫ڰ‬DFsxXFDPDFXSt, mitsu cupíira oquin (Lc. 12.22-31)
FKXimarua cuëëQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 21੅Uisa 25੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDPLWVXFDLQ, añu

ñun cara cuëënia, a ñuishi ca unin FDUDPLQDSLWL‫ڰ‬DLQ, añu chupa caramina


sinania. Axa ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsxXxX‫ڰ‬LWL SDxXWL‫ڰ‬DLTXL[XQDFDPDVLQDQLFDPLQD
FXssQFsXQLQFDDxXxX‫ڰ‬LWLVKLVLQDQLD. PDViQXLWXWLPD‫ڰ‬DLQ. Mitsun pitisamaira
8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ1XFsQ3DSD'LRVDQD FDPLQDPLWVX[‫ڰ‬DLQ, PLWVXQFKXSDVD‫ێ‬
cupíoquin aín nëtëQX[XQFKXimarua PDLUDFDPLQDPLWVX[‫ڰ‬DLQ, ¿usa cat? An
‫ڰ‬LPLWLFXssQFsXQLDQ1XFsQ3DSD'LRV mitsúxmi ënë nëtënu tsoti oquin unio
cuëënun ax cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWLVKL Nucën Papa Dios, ainshi ca a mi piti ñu
sinania. PLWVX‫ڰ‬LQinan a mi pañuti chuparibi
PLWVX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 26੅Mitsun camina axa
Aín unicama xabánu nicësa
QXiQFsxXSsFKLXFDPD‫ڰ‬XQDQLQ. Atun ca
‫ڰ‬LWL-HV~VTXLDEDQD
xX‫ڰ‬DSinan bimi bucunuxun bitsima.
(Lc. 11.34-36)
8VD‫ڰ‬LFsELFDPLWVXQ3DSD'LRV, ax naínu
22,23੅Lamparínën pëcacëbëtan ca unin ‫ڰ‬LFs, DQDWXQSLWL‫ڰ‬LQDQLD. An ñu pëchiu
bëruñu cupíshi an pëcacë ñucama ‫ڰ‬DFsVDPDLUDRTXLQFDPLWVXPLVLQiQTXLQ
‫ڰ‬LPDLQXQ[DEiLVLD. 0LQEsUXXSt‫ڰ‬DLQ PLWVXSLWL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 27੅Nucën Papa
camina upí oquin isquin min ñu mëëti 'LRVDLQVKLFDQLPLFs‫ڰ‬DLVKFDPLQD
‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 0LQEsUX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLQFDPLQD PLWV~[ELPDViQXLWXWLFDQLWLVDWDQLPDVi
[DEiLVTXLQPDPLQxXPssWLXStRTXLQ QXLWXWLELFDQLWLPD‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ, EsiQTXLEXFsnuxun 28੅Usaribi oquin camina añu chupa

‫ڰ‬DFsVRTXLQVKLFDPLQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Usaribiti FDUDPLQDSDxXWL‫ڰ‬DLTXL[XQVLQDQLPDVi


FDPLQD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[PLQ QXLWXWLPD‫ڰ‬DLQ. &DPLQDLVWL‫ڰ‬DLQ, ro
VLQDQXSt‫ڰ‬LDQDQDQVLQiQPLFs‫ڰ‬DLVKPLQ uacama ax ca ñu mëëanan chupa
sinan an pëFDFsVD‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LELFDPLQD onuxun risi oíPDELXStLUDXSt‫ڰ‬LFsQ. 29੅A
DQVLQiQFsVDULELRTXLQVLQiQFsPD‫ڰ‬DLVK URXDFDPDVLQiQTXLQFDQDPLWVXFDLQ,
EsiQTXLEXFsQXQLFsVD‫ڰ‬DLQ. Ami ‫ڰ‬DSX6DORPyQD[FD‫ڰ‬LWVDLUDxXxX‫ڰ‬LDQDQ
VLQiQTXLQPDEsWVLEsWVLxXVLQiQFs‫ڰ‬DLVK FKXSDXStLUDXStSDxXFs‫ڰ‬DtVKELDtQ
FDXQLEsiQTXLEXFsQXLUDQLFsVD‫ڰ‬LFsQ. FKXSDD[URXDVDULELXStLUDXSt‫ڰ‬LiPD
19 0$7(2੄6੄7

‫ڰ‬LFsQ. 30੅8StLUDXSt‫ڰ‬LWDQFs[ELD[DQDQLD VLQiQTXLQELFDPLQDPLWVXQ‫ڰ‬XFKD


unin tsin nëëncëx ca a ro ua cëñutia. ‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬LFsELVLQDQLPDQ. Ënëx ca ësa
8VDL‫ڰ‬LQXQELFD1XFsQ3DSD'LRVDQDtQ ‫ڰ‬LFsQ. Bëtsi uníxa aín bëru xamën ۛ u i sani
XDXStLUDXSt‫ڰ‬LPLD. 8VRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLQ chamaratsuxX‫ڰ‬LFsVD‫ڰ‬DtQELFDPLQD
FDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, URXD‫ڰ‬DFssamaira mitsux i mo mitsun bëru xamëQ ۛ X‫ڰ‬LFsVD
oquin ca an mitsúnmi pañuti chupa ‫ڰ‬DLQ. ¢8LVD‫ڰ‬L[XQFDUDPLQDEsWVLXQLQ
PLWVX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. Mitsux usaquin bëru xamëQ ۛ X‫ڰ‬LFsLVDQLFKDPDUDWVXD
VLQiQFsPD‫ڰ‬DLVKFDPLQDXSLWL1XFsQ VLQiQTXLQELD[DPLWVXQEsUX[DPën ۛ u
Papa Diosmi catamëFsPD‫ڰ‬DLQ. 31੅Usai ‫ڰ‬LFsLPRVLQDQLPDQ? 4੅¿Mitsun bëru
‫ڰ‬LPDFDPLQDPDViQXLWXWL—¿añu ñu xamëQ ۛ X‫ڰ‬LFsLPRPsníoquin bicëma
FDUDQXQD[sDQDQSLWL‫ڰ‬DLQ? —quianan ‫ڰ‬L[XQFDUDPLQDXLVDFXSt—i sani
—¢DxXFKXSDFDUDQXQDSDxXWL‫ڰ‬DLQ? chamaratsu min bëru xamëQ ۛ X‫ڰ‬LFs
—TXLTXLQXVDxXLVKLVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. FDPLQD‫ڰ‬sELPLWL‫ڰ‬DL—quixun bëtsi uni
32੅$Q1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬XQiQFsPD FDWL‫ڰ‬DLQ? 5੅Mitsun pain mitsun bëru
XQLFDPDQFDxXxX‫ڰ‬LWLVKLVLQinan aín xamëQ ۛ X‫ڰ‬LFsLPRDELWDQFsxun camina
SLWLELWLVKLVLQinan aín chupa bitishi upí oquin isquin bëtsi uni aín bëru
sinania. $XQLFDPDQXVDTXLQVLQiQFs xamëQ ۛ X‫ڰ‬LFsLVDQLFKDPDUDWVXEL[XQWL
‫ڰ‬DtQELFDPLWVXQ3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFsDQ ‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬XQDQLD, mitsux chupaxX‫ڰ‬LDQDQSLWLñu 6੅An Nucën Papa Dios timaquin aín

‫ڰ‬DLVKFXQLFDPLQDXSLWD[EXFXWL‫ڰ‬DL EDQDFXDLVDPDWDQFsXQLFDPLQD‫ڰ‬sQ
quixun. 33੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDDLQDQ‫ڰ‬LDQDQ PLWVXFDFsEDQDFDPDxXL[XQWLPD‫ڰ‬DLQ,
ax cuëëncëVDELRTXLQSDLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. ñuixuncëxbia atux Nucën Papa Dios
8VDTXLQ‫ڰ‬DFsbëtan ca an anúnmi mitsux ‫ڰ‬XVDQLDPL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLPLWVXPL
XSLWD[EXFXWLxXFDPDDULELPLWVX‫ڰ‬LQiQWL QLVKTXLQPLWVX‫ڰ‬DWLPRWLUDEDQDQ. Usa
‫ڰ‬LFsQ. 34੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD—imëiۛ shi unicamax ca an ñu upí pimicëxunbia
ۛ ribi
FDUDQDXLVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ, bëtsi nëtën XQL‫ڰ‬XFKttinën ami nishquin picësaribi
FDUDQDXLVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQDQLPDVi ‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,DQDQFDXQtDQDtQFsnënu niia
QXLWXWLPD‫ڰ‬DLQ. A nëtë ucëbëtainshi FXFKLQ‫ڰ‬DLVDPDLUDFXStFsxXDDPiquin
FDPLQDLVWL‫ڰ‬DLQ. chuoóUXFsVD‫ڰ‬LFsQ.

—8QLQFDXQLLWVL‫ڰ‬XFKRWLPD‫ڰ‬LFs Nucën Papa Diosbë banaquin


—TXLi[D-HV~VTXLDEDQD DxXFiWL-HV~VTXLDEDQD
(Lc. 6.37-38; 41-42) (Lc. 11.9-13; 6.31)

7
1੅Nucën Papa Diosanma mitsuribi 7,8੅&DPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, ui unin cara

‫ڰ‬XFKRLD, XVD‫ڰ‬DLQFDPLQDEsWVLXQL 1XFsQ3DSD'LRVxXFiquin caia a uni ca


xXLPDQiQTXLQ‫ڰ‬XFKRWLPD‫ڰ‬DLQ. 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LQDQLD. Ësa ca: Bari
2੅0LWV~QPLXQLLWVLQxX‫ڰ‬DLDLVTXLQDXQL bariquin ca unin ñu mëraia. ‫ڰ‬,PDLQXQFD
‫ڰ‬XFKRLDFD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LPDLQXQ unin bëtsi unían xëcuë taxcaia cuaquin
unínribi, PLWV~QULELFDUDPLQDXLVDxX‫ڰ‬DL D[XEXQX‫ڰ‬LFsXQLQ[sRFD[XQLD. Usaribi
TXL[XQLVWL‫ڰ‬LFsQ. Mitsun —min usa ñu RTXLQPLPLWVXQxXFiquin cacëxun ca
‫ڰ‬DWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs—quixun uni itsi cacë mitsun bana cuaquin Nucën Papa
‫ڰ‬L[XQELXVDULELRTXLQ‫ڰ‬DLDFD1XFsQ3DSD 'LRVDQPLWVX[FXssQFsxXPLWVX‫ڰ‬D[XQWL
'LRV‫ڰ‬LPDLQXQXQtQULELPLWV~QPLEsWVL ‫ڰ‬LFsQ.
XQL‫ڰ‬XFKRFsVDULELRTXLQPLWVX‫ڰ‬XFKRWL 9੅¢0L[DtQSDSD‫ڰ‬L[XQELFDUDPLQDPLQ

‫ڰ‬LFsQ. 3੅%sWVLXQLQ‫ڰ‬XFKD‫ڰ‬LWVDPDVKL‫ڰ‬LFsD bëchicëQsDQPLSiQxXFicëxun maxax


0$7(2੄7 20

‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ? &DPLQD‫ڰ‬LQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. cuti bimi a ca aín bimi cutima i an


10੅¢7VDWVDPLxXFicëxun caramina runu tuaíma. 17੅8VDULELWLFDDtQt[D[DQiQFs
D‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ? &DPLQD‫ڰ‬LQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLQDtQELPL‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ.
11੅0LWVX[‫ڰ‬DWLPDXQL‫ڰ‬L[XQELFDPLQD $tQt[DXSt‫ڰ‬DLQFXQLFDDtQELPt[ULEL
mitsun bëFKLFsXStxX‫ڰ‬LQDQLQ. Mitsúnmi XSt‫ڰ‬LD. 18੅$tQt[DXSt‫ڰ‬DLQFDDtQELPL
‫ڰ‬DFssamaira oquin ca Nucën Papa Dios ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LPD. $tQt[D[DQiQFs‫ڰ‬DLVK
QDtQX‫ڰ‬LFsDQDxXFicë uni a upí ñu ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLQFDDtQELPLXSt‫ڰ‬LPD.
‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 19੅‫ڰ‬$Sicëxbia upiti bimiama ca unin i
12੅%sWVLXQt[DPLEsXSt‫ڰ‬LDQDQPL rëtancëxun nëënia. 20੅Aín bimi isquin ca
‫ڰ‬DTXLQWLPLPL[FXssQFs, usaribi oquin XQLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, DLFDUDXSt‫ڰ‬LFs, cara
FDPLQDPLQEsWVLXQLEsXSt‫ڰ‬LDQDQD ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ. Usaribi oquin
‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬DQXQFD0RLVpV‫ێ‬ FDPLQDXQLQxX‫ڰ‬DLDLVTXLQDVprabi cara
nën cuënëo bana quia. ‫ڰ‬,PDLQXQFDDQ 1XFsQ3DSD'LRVDQXQL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
Nucën Papa Dios quicë bana uni ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ.
ñuixuncë unicaman cuënëo banaribi
usai quia. Camabi uníxira Nucën Papa Diosan
QsWsQX‫ڰ‬LWLPD-HV~VTXLDEDQD
Rabë ۛ FDEDL‫ڰ‬LFsTXLi[D-HV~VTXLDEDQD (Lc. 13.25-27)
(Lc. 13.24) 21੅An —PL[FDPLQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬DL
13,14੅Ësa ca. Anúan uni cuanti bai ca —TXL[XQ‫ڰ‬sFDFsXQLFDPDD[FD
rabë ۛ ‫ڰ‬LFsQ, FKD‫ڰ‬LPDLQXQFKXF~PD. Bai FDPi[LUD1XFsQ3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFs
cha anun atsínti, DQ~LQUDFD‫ڰ‬DLVDPDLUD aín nëWsQXDEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. An aín
uni cuania. A bain cuanx ca uni anu cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsXQLFDPD[FXQL
1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsPDQsWsDQXD[D FDDQXDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 22੅Anun ënë
‫ڰ‬DLVDPDLUDWsmërati, anu bëEDWL‫ڰ‬LFsQ. nëtëcama cëñúFsQsWsQFD‫ڰ‬LWVDXQLQ‫ڰ‬s
Bëtsi bai chucúma, anun atsínti FDWL‫ڰ‬LFsQ: 0L[QXQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬DLQFDQDQXQD
chucúma, DQXQFD‫ڰ‬LWVDPDVKLXQLFXDQLD. min cushínbi bana ñuixuan, min cushin
A bain atsínquiani cuantancëx ca uni xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDXQLQXDFKLTXtDQDQ
nëtëtۛ imoi Nucën Papa Diosan nëtë upí FDQDQXQDPLQFXVKLQXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPD
DQXDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. A bai chucúma anun xX‫ڰ‬DQ. 23੅4XLDELFDQDDWXFDWL‫ڰ‬DLQ:
FDPLQDPLWVX[FXDQWL‫ڰ‬DLQ. 0LWVX[FDPLQD‫ڰ‬sQXQLPD‫ڰ‬DLQ. fX‫ڰ‬DWLPD
‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVKFDPLQDPLWVX[‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ.
Aín bimi isquin uisa i cara quixun i Ca cuantan.
‫ڰ‬XQiQWL-HV~VTXLDEDQD
(Lc. 6.43-44) 8StRTXLQ‫ڰ‬DFs[XEX‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬DWLPDTXLQ
15੅%sWVLEsWVLXQLQFDPLWVXSDUiQWLVD ‫ڰ‬DFs[XEX-HVXVDQxXLDEDQD
tanquin —1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPL‫ێ‬ (Lc. 6.47-49; Mr. 1.22)
cëxun cana mitsu bana ñuixunin 24,25੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ‫ڰ‬sPLVLQiQTXLQ‫ڰ‬sQ

—TXLTXLQELDQELVLQiQFsEDQDxXL[XQLD. bana cuanan a bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs


Usa unin ñuicë bana camina cuatima XQLD[DQXStRTXLQVLQiQ[XQPDVLQXPD
‫ڰ‬DLQ. $XQLFDPD[FD‫ڰ‬XQiQPDUDWVX PDWiQX[XEX‫ڰ‬DFsXQLVDULEL‫ڰ‬LFsQ. A unin
xXLQDVD‫ڰ‬DtVKELDtQQXLWXPsX‫ڰ‬DWLPD [XEXFD‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬Xt‫ڰ‬LE~cëEs‫ڰ‬LWVDLUDEDFD
VLQiQxX‫ڰ‬DLVKSLDQDQFsxXLQDVD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬sPDLQXQ‫ڰ‬DLVDPDLUDVXx~DQEsquiquinbi
16੅$WXQxX‫ڰ‬DFsLVTXLQFDPLQDXLVDXQL XLVDELRFsPD‫ڰ‬LFsQ. 26੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ‫ڰ‬sQ
FDUDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ. Ësaribi ca. A bana aín pabitan cuaxunbi a bana
21 0$7(2੄7੄8

quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPDXQLDQXStRTXLQ FDSLWiQDFK~shi, ax amiquiquiani


VLQiQ[XQPDPDVLQX[XEX‫ڰ‬DFsXQLVDULEL cuancëxa. 6੅Cuanquin ca ësaquin cacëxa:
‫ڰ‬LFsQ. 27੅$XQLQ[XEXFD‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬Xt —$Q‫ڰ‬sxXPss[XQFsEsQiXQLFD
‫ڰ‬LE~cëEs‫ڰ‬LWVDLUDEDFD‫ڰ‬sPDLQXQ‫ڰ‬DLVDPDLUD ‫ڰ‬LQVtDQ[ELEDTXLUXFsPDSDsWDQLEsnëti
suñúan bëquiquin puxuaxa. Usoquin ca aín ‫ڰ‬sQ[XEXQXUDFDWD[D.
LWicamaribi tsasipaquin cëñuaxa. 7੅Quia ca Jesusan cacëxa:
28,29੅$Q[Xi‫ڰ‬L[XQFD-HVXVDQ1XFsQ3DSD —&DQDDSs[FXLFXDQWL‫ڰ‬DLQ.
Diosan cushínbi bana ñuixuancëxa. An 8੅Cacë[XQELFDFDSLWinën cacëxa:

Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPDQ —0L[FXVKL‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬s[PLPHXLUD


EDQDVDPDLUDFD-HVXVDQEDQD‫ڰ‬LDFs[D. ‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬sQ[XEXQXDWVtQWLVDPDWDQWL
Jesusan bana ñuixunquin sënëo ۛ ncëbë ca ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDFXDQTXLQPD
an aín bana cuacë unicama ratuti —usa sQX[XQEL‫ڰ‬sQxXPssmicë uni pëxcúnun
EDQDFXDFsPDFDQDQXQD‫ڰ‬DLQ—quiacëxa. FDWL‫ڰ‬DLQ. 9੅&DQD‫ڰ‬XQDQPLQEDQD[ELFD
FXVKL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. ‫ڰ‬ÊQFDQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DSXQ‫ڰ‬s
-HVXVDQDQDtQQDPLFKsTXtPLFs cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQVXQWiUXFDPDQ‫ێ‬
‫ڰ‬LQVtQxXXQLSs[FD ULELFD‫ڰ‬sEDQDFXDWLD. ‫ڰ‬ÊQVXQWiUX—ca
(Mr. 1. 10-45; Lc. 5.12-16) cuantan —TXL[XQ‫ڰ‬sQFDFs[FDFXDQLD.
ۛ ntancëx
8
1੅Bana ñuixunquin sënëo —Ca ut —TXL[XQ‫ڰ‬sQFDFs[FDEstsix
PDWinuax cuantëcëQLDFD‫ڰ‬LWVDXQLQ aia. $Q‫ڰ‬sxXPssxuncë uni —xXFD‫ڰ‬DW
Jesús nuibiancëxa. 2੅Nuibiancëbë ca an —TXL[XQ‫ڰ‬sQFDFs[XQFD‫ڰ‬DLD. Usaribiti
aín nami chëquíPLFs‫ڰ‬LQVtQñu unin FD‫ڰ‬sQxXPssmicë uni mixmi —ca
amiquiquiani cuani rantin puruni Ss[F~WL‫ڰ‬LFs—quicëbëVKLSs[F~WL‫ڰ‬LFsQ.
tsóbuquin Jesús cacëxa: 10੅8VDtDMXGtRVPDXQL‫ڰ‬DtVKELDFDSLWiQ

—0L[FXVKL‫ڰ‬L[XQFDPLQD‫ڰ‬DLVD quia cuaquin ca Jesusan an a nuibiancë


WDQTXLQ‫ڰ‬sSs[FXWL‫ڰ‬DLQ. unicama cacëxa:
3੅Cacëxun aín mëcënan ramëquin ca —AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, ënë
-HVXVDQ‫ڰ‬LQVtQFsXQLFDFs[D: XQt[D‫ڰ‬sPLFDWDPscëVDULELWLD‫ڰ‬LDFDQD
—&DQDPL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Min nami ca upí judío uni achúVKLELLVFsPD‫ڰ‬DLQ. 11੅‫ڰ‬ÊQ
‫ڰ‬LWscëni motia. cana mitsu cain, ‫ڰ‬DLVDPDLUDMXGtRVPD
Usaquian cacëxëshi moti ca aín ñucë unicamaxribi ca aucüaxa bari urucë
nëtëaۛ cëxa. 4੅Pëxcutia ca Jesusan a uni amiax uanan anúan bari cuabúcë
‫ڰ‬ssëquin cacëxa: DPLD[ULELXQX[XQ‫ڰ‬DLD. Ai ca anua
—‫ڰ‬ÊQPLSs[FXFsxXLTXLQFDPLQDXLQX Abraham, Isaac, Jacob, ‫ڰ‬LPDLQXQD[D
‫ڰ‬LFsXQLELFDWLPD‫ڰ‬DLQ. Caíma cuanxun ‫ڰ‬sPLFDWDPsFsMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LFs, anu
camina min nami pëxcúcë judíos sacerdote acamabë Nucën Papa Diosan nëWsQX‫ڰ‬LWL
LVPLWL‫ڰ‬DLQ. Ismianan camina Nucën Papa ‫ڰ‬LFsQ. 12੅8VDtDDWX[‫ڰ‬LPDLQXQFDMXGtRV
'LRVUDELTXLQ0RLVpVTXLisabi oquin a ñu unicama axira Nucën Papa Diosan
‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ, camina asérabi pëxcúa quixun nëWsQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DtVKEL‫ڰ‬sQEDQDFXDLVDPD
FDPDELXQLQ‫ڰ‬XQinun. tancë, DFDPD[sPDQ‫ڰ‬LFsEsiQTXLEXFs
DQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. $QXD[FDDQX‫ڰ‬LFs
$Q5RPDQX‫ڰ‬LFsFDSLWiQxX unicamabë tëmërai bëQsWLLQWL‫ڰ‬LFsQ.
Pss[XQFsXQL-HVXVDQSs[FD 13੅Usaquin unicama catancëxun ca
(Lc. 7.1-10) -HVXVDQFDSLWiQFDFs[D:
5੅8VRTXLQ‫ڰ‬DWDQFs[D-HV~V&DSHUQXD~P —&DPLQDPLQ[XEXQXFXDQWL‫ڰ‬DLQ.
ëmanu cuantëcëncëEsFD5RPDQX‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬ÊPLFDWDPsTXLQPL‫ڰ‬sQXVRTXLQ‫ڰ‬D[~nun
0$7(2੄8 22

TXL[XQ‫ڰ‬sFDFssabi oi ca min uni ‫ڰ‬X[WLxXPDEL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQVDSLFDPLQD


pëxcutia. ‫ڰ‬sEsFXDQWLPD‫ڰ‬DLQ.
Jesús ësai quicëbëshi ca capitanën ñu 21੅Caia ca bëtsi uniribi an aín bana

mëëPLFsXQLDQX‫ڰ‬DtVKPDEL cuacë, an cacëxa:


pëxcüacëxa. —0LEsFXDQWL‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬sQSDSDQX
pan cuainsa tanin. $EDPDLDPDtQWDQ‫ێ‬
3HGURQsQQDFKL-HVXVDQSs[FD Fs[FDQDPLEsFXDQWL‫ڰ‬DLQ.
(Mr. 1.29-31; Lc. 4.38-39) 22੅Quia ca Jesusan cacëxa:
14੅Usaquin cabiani Pedronën xubunu —&DPLQD‫ڰ‬sPLVLQiQDQ‫ڰ‬sEsFXDQWL
cuanxun ca Jesusan Pedronën nachi ‫ڰ‬DLQ. $[D1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQWL‫ێ‬
‫ڰ‬LWVLVDQ‫ڰ‬LUDFicë mëracëxa. 15੅Mëraxuan sama tancë uni, an bamacë uni maínun
aín mëcën mëëcëxëVKLFDDtQ‫ڰ‬LWVLV sDQDQFDPLQD‫ڰ‬sEsFXDQWL‫ڰ‬DLQ.
nëtëaۛ cëxa. Usocëxëshi pëxcuti niruxun
ۛ ia
%sFKXQ‫ڰ‬LPDLQXQVXx~DQ-HVXVDQQsWëm
ca atu pimiacëxa.
(Mr. 4.35-41; Lc. 8.22-25)
‫ڰ‬,WVDXQLxXFs-HVXVDQSs[FD 23੅8VDTXLQFDELDQLD‫ڰ‬XFsPDQDQ
(Mr. 1.32-34; Lc. 4.40-41) FXDQX[PDQsQXQWLQX‫ڰ‬LUXTXLDQFsbë ca
16੅A ۛ bi ca bari cuabúcëbëa
nëtën DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[ULEL‫ڰ‬LUXDFs[D.
bëEiquishbucëbëWDQDsPDQX‫ڰ‬LFs 24੅‫ڰ‬,UXTXLDQLFXDQtD-HV~V‫ڰ‬X[iQEL

XQLFDPDQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDñu unicama an VXx~DQ‫ڰ‬LFXDWVtQFsbë parúmpapa


pëxcunun Jesúsnu bëacëxa. Bëia ca bëFKXQLFD‫ڰ‬XPSD[DtQQXQWLQX
-HVXVDQDtQEDQiLQVKLxXQVKLQ ‫ڰ‬LUXDFs[D. 25੅8VDL‫ڰ‬LDRTXLQFDDtQ
‫ڰ‬DWLPDFDPDXQLQXDFKLTXtDQDQXQL ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ-HV~VEssúnquin
ñucëcamaribi pëxcüacëxa. 17੅Isaías cacëxa:
TXLiVDELRTXLQFDXVDTXLQ‫ڰ‬DFs[D, ësai —Nu ca iëm ۛ it, cananuna nanëtin.
quicë: “An ca nun ñucë pëxcüanan an 26੅Quia ca Jesusan bësuquin cacëxa:

nu paëocëcama nu tërëFۛ D[XDQ[Dµ. —¿Uisacatsi caramina racuëtin?


Mitsun camina Nucën Papa Diosan ca
—$tQXQLFDPD[FDD[FXssQFsVRL‫ڰ‬LPD asérabi nu bëU~DQTXLQ‫ڰ‬DTXLQLDTXL[XQ
-HV~VPLVKLVLQiQWL‫ڰ‬LFs—quicë bana sinaniman.
(Lc. 9.57-62) Cai niruquin ca suñúan —ca nëtëtۛ
18੅‫ڰ‬$LVDPDLUDXQtDQQsEëtۛ sioracëxun —canan parúmpaparibi —ca bucubut
RTXLQFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs —quixun cacëxa. Cacëxëshia suñu
unicama cacëxa: nëtëiۛ shimainun ca baca bëchúnribi
—‫ڰ‬8FsPDQDQFXDQXQFDFXDQ. nëtëaۛ cëxa. 27੅8VRLDLVLFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
19੅Usaquian cacëbë anu cuanquin ca an unicama ratuti canancëxa:
Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQL —¢8LVDXQLFDUDsQs[‫ڰ‬LF?
achúshinën Jesús cacëxa: Suñúanënbi, EDFiQELFDDtQEDQDFXDWLD.
—Uinu caramina mix cuani anuribi
fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDxXXQLUDEë ۛ Gadara
FDQD‫ڰ‬s[PLEsFXDQWL‫ڰ‬DLQ.
20੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: PHQX[XQ-HVXVDQSs[FD
(Mr. 5.1-20; Lc. 8.26-39)
—Ñu pëchiñunëxbi ca anua batsi oti
QDxX‫ڰ‬LFsQ. &DSD‫ڰ‬LQ~[ELFDDtQDQX‫ڰ‬X[WL 28੅8VDTXLDQL‫ڰ‬XFsPDQDQFXDQWDQFs[

quinixX‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQDXQL‫ڰ‬LQX[ ca Gadara cacë menu bëbacëxa.


1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi, ‫ڰ‬s[DQX BëEDWDQFs[QXQWLQXD[‫ڰ‬LE~quiani
23 0$7(2੄8੄9

FXDQLDELFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDñu uni XQLSs[FXWL‫ڰ‬LFs—quixun aín nuitu mëu


rabëtan, anu uni maíncënuax uquin VLQiQFs[D. 6LQDQLDDWXQVLQDQ‫ڰ‬XQiQTXLQ
Jesús mëracëxa. A uni rabëtan ca ca Jesusan ñucë uni cacëxa:
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DLVKXLQX‫ڰ‬LFsXQtQELD —&KXiPDVKLFD‫ڰ‬LW. 0LQ‫ڰ‬XFKDFDPDFD
FKLFKDELDQWLVDPD‫ڰ‬L[XQDQXQFXDQWLEDL tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬LFsQ.
EsDUD[XQXLXQLELDQXQLQXPLDPD‫ڰ‬LFsQ. 3੅8VDTXLDQFDLDFXDTXLQFDDQX‫ڰ‬LFsDQ
29੅8VD‫ڰ‬L[XQFDDLVLPXQXPD Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQL
cuëncën ۛ quin Jesús cacëxa: raíULQsQVLQiQFs[D: Ënë unix ca anúan
—¿Uisati caramina Jesús, Diosan Nucën Papa Diosaxëshi quiti banan
Bëchicë, min nu ubíoin? ¿Anúnmi nu banaia. $[FD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa
PDVyWLQsWsXFsPDSDQ‫ڰ‬DtQELFDUDPLQD 'LRVDQFXQLFD‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ WL‫ڰ‬LFsQ.
nu ubíoi uan? 4੅8VDTXLQVLQDQLD‫ڰ‬XQiQTXLQFD-HVXVDQ
30੅8VDLD‫ڰ‬LPDLQXQFD‫ڰ‬DLVDPDLUDFXFKL cacëxa:
DWX‫ڰ‬XUDPDSLEXFDFs[D. 31੅8VD‫ڰ‬DLQFD —¿Uisacasquin caramina mitsun
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ-HV~VFDFs[D: usaquin sinanin? 5੅‫ڰ‬ÊQFDQDXQL´0LQ
—Nu ënua xuquin camina nux ‫ڰ‬XFKDFDPDFDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LFsµTXL[XQ
FXFKLFDPDQX‫ڰ‬LQXQQX[XWL‫ڰ‬DLQ. FDQDQEL´1LUXTXLDQLFDFXDQWDQµ
32੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: TXL[XQULELFDWL‫ڰ‬DLQ. 6੅Nucën Papa
—Ca cuantan. 'LRVDQFXVKtQEL‫ڰ‬sQsQsXQLSs[FXLD
&DFs[FDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFDPDDXQL isquin camina aséUDEL‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, uni
rabën ۛ uax chiquíquianx cuchicamanu ‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi‫ڰ‬sQFDQD
atsíancëxa. Atsíncëbë ca cuchicama XQLQ‫ڰ‬XFKDULELWsUëQۛ WL‫ڰ‬DLTXL[XQ.
FDPi[ELWVXiTXLTXLDQLDEiquiani cuanx &DTXLQFD-HVXVDQUDFibucë uni
cuëtúnuax parúmpapanu rëucubuti cacëxa:
bacamiqui cëñúacëxa. —Niruquiani ca min bacëtۛ i bibiani
33੅Usacëbëtan ca an cuchi bërúancë min xubunu cuantan.
XQLFDPDQD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFssPDFKDQX 7੅Cacëxëshi ca niruquiani aín xubunu

DEiTXLDQLFXDQ[XQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD cuancëxa. 8੅Usai niruquiani cuania isi ca


XVDLDFXFKLFDPD‫ڰ‬LFsxXL[XDQDQxXQVKLQ DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDUDFXëaۛ cëxa. Racuëq ۛ uin
‫ڰ‬DWLPDñu uni rabëUۛ LELXVDL‫ڰ‬LFsxXL[XDQ‫ێ‬ ca —Nucën Papa Diosan aín cushi
cëxa. 34੅Ñuixunquin chanioia cuabiani ‫ڰ‬LQiQFsxun ca ënë unin ñucë uni
FDDsPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[DtQsPD Ss[FDQDQDtQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëaۛ nxa
ëbiani Jesús isi riquiancëxa. Riquianxun —TXL[XQVLQiQTXLQ1XFsQ3DSD'LRV
isquin ca camaxunbi atun nëtënuaxa rabiacëxa.
FXDQWinun Jesús cacëxa.
-HVXVDQ0DWHRDtQXQL‫ڰ‬LQXQFD[Ënëx ca
Uni ñucë niruquinbi tancëma an ënë quirica cuënëo Mateo, DEL‫ڰ‬LFsQ.]
-HVXVDQSs[FD (Mr. 2.13-17; Lc. 5.27-32)
(Mr. 2.1-12; Lc. 5.17-26) 9੅Usobiani cuantëcënquinbi ca Jesusan

9
1੅Amenuaxbi nuntin cuantëFsQWDQ‫ێ‬ 0DWHRFDFsXQLDQX[XDQ‫ڰ‬DSXEXiQPLWL
cëx ca Jesús aín ëmanu bëbacëxa. curíqui bicë anua tsócë mëracëxa.
ۛ ëbëtan ca
2੅BëbacëEsD‫ڰ‬LWVDXQLWLPëc Mëraquin ca cacëxa:
raírinën uni achúVKLxXFsQLUXFXDtQ‫ێ‬ —‫ڰ‬ÊQPL‫ڰ‬XQiQPLQXQFD‫ڰ‬sEsFXDQLXW.
quinbi tancëma bacëWۛ LQXUDFiQ[XQ Jesusan cacëxëshi ca Mateo
bëacëxa. Bëquin ca —Jesusan ca ënë niruquiani ami sinani abë cuancëxa.
0$7(2੄9 24

10੅&XDQTXLQFD-HV~VFsxXQDtQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬ 15੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:


cë unicama aín xubunuxun pi cuanun —¢$QELWL[DQXDXQLQELFsPDSDQ‫ڰ‬DLQ
0DWHRQsQEXiQFs[D. %XiQFsbë atúxribi cara axa abë nuibanancë unicama ax a
DWXEsFXDQ[FDDQ‫ڰ‬DSXEXiQPLWLFXUtqui XQLEs‫ڰ‬DLVKPDViQXLWXWL‫ڰ‬LF? &DPDVi
ELFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQIDULVHRFDPDQ QXLWXWLPD‫ڰ‬LFsQ. &DsVD‫ڰ‬LFsQ: An xanu
bana tancëma uni raírinëxribi atubëtan biti unin xanu biquin abëtan pi unun
pi bucüacëxa. 11੅Jesúsbëtan a unicaman camicëx ca axa abë nuibanancë unicama
SLLDLVTXLQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD PDViQXLWXWLPDDEsFXssnia. Xanu
IDULVHRXQLFDPDQxXFiquin cacëxa: bibiani cuanquian a unin ëbiancëxun
—¢8LVDFXStFDUDDQPLWVX‫ڰ‬XQiQPLFs cuni ca axa abë nuibanancë unicaman
XQLQDQ‫ڰ‬DSXEXiQPLWLFXUtqui bicë PDViQXLWXTXLQSLPD. Usaribiquin ca
unicamabëWDQSLDQDQ‫ڰ‬XFKDxXXQLFDPD‫ێ‬ ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD‫ڰ‬sEs‫ڰ‬L[XQPDVi
bëtan pin? QXLWXWLVDPiquinma piia. 8QtDQ‫ڰ‬s
12੅Usai quia cuaquin ca Jesusan bicë[XQ‫ڰ‬sQsELDQFs[XQFXQLFDPDVi
cacëxa: QXLWXTXLQSLWLPD‫ڰ‬LFsQ.
—Paë tancëma uni , ax ca rucuturúan 16੅Catancëxun ca aín banaxa fariseo

a ronti cuëënima. Paë tancë uni, ax cuni XQLFDPDQXQL‫ڰ‬XQiQPLFsEDQDVDPD‫ڰ‬DLQ,


ca rucuturúan a ronti cuëënia. 13੅8VDUL‫ێ‬ DtQEDQDEsIDULVHRQsDQ‫ڰ‬XQiQPLFsEDQD
ELWLFDQD‫ڰ‬sQDQ—‫ڰ‬s[FDQDDViEL‫ڰ‬DL mëscúti rabanan Jesusan ësaquinribi a
—TXL[XQVLQiQFsXQLFDPDD‫ڰ‬sPLD unicama cacëxa:
catamëQXQFDLXiPD‫ڰ‬DLQ. Ama, an —‫ڰ‬sQ —&DsVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 1XQDLQWVLXLQX‫ڰ‬LFs
QXLWX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLVKFDQD‫ڰ‬s[ELXSt‫ڰ‬LWLPD xanúnbi ca chupa xëni, chupa sani iotan
‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQFsXQLFDPDDFXQLXSt DtQWXTXLFsD‫ڰ‬XQXLPD. Usocëxbi ca
‫ڰ‬LQ~[D‫ڰ‬sPLFDWDPsQXQFDLFDQD‫ڰ‬s[ chupa xëni ax chëTXLDQXQ‫ڰ‬XQXFsLyD[
uacën. 8VDFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQTXLQ nipacëtia. 8VDL‫ڰ‬LFDDtQWXTXLFsD[FKDLD.
FDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, uisai quicë cara 17੅Ësaribi ca: 8LXQtQELFDxXLQD[DFiDQX

1XFsQ3DSD'LRVDQEDQDsQs[‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬XPSD[‫ڰ‬DUXWLFKXPXVDRTXLQ‫ڰ‬DFs, axa


quixun: ´8QtDQ‫ڰ‬sUDELDQDQDtQ‫ڰ‬XFKD [sQL‫ڰ‬DLQ, anu ñu chëFDFs‫ڰ‬DUXLPD. Anu
tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DUDFDFsxXLQDUs[XQ ‫ڰ‬DUXFsxunbi ca ñu chëcacë ax cubini
xaroia isi cuëëncësamaira oi cana atun XUXTXLQxXLQD[DFi[sQLDWXFDLD. Axa
XQLLWVLQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DTXLQLD tuquicëbë ca chëFD[XQDQX‫ڰ‬DUXFs[D
isi cuëëQLQµ. cubíncë ñu ax tutuqui nëtëtia. 8VD‫ڰ‬DLQFD
ñu chëcacë, xXLQD[DFiFKXPXVDRTXLQ
Pima samáti ñuiquin ñucácëxun iFsLyQXVKL‫ڰ‬DUXWL‫ڰ‬LFsQ, DViEL‫ڰ‬LQXQ.
Jesusan uni ca
(Mr. 2.18-22; Lc. 5.33-39) ;DQX‫ڰ‬LQVtQFsSs[FDQDQ-HVXVDQ
14੅8VD‫ڰ‬DLQFD-XDQ, -DLURQsQEsFKLFsEDPDFsELEDtVTXLPLD
an uni nashimicë,
(Mr. 5.21-43; Lc. 8.40-56)
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQDQXFXDQ[XQ
Jesús cacëxa: 18੅-XDQsQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLEXEsD-HV~V

—Nux cananuna Nucën Papa Dios banacëbëbi ca anua judíos unicama


sinani bëtsi bëtsi nëtën pima samatin. timëFۛ s[XEXQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX, Jairo cacë, ax
Fariseo unibunëxribi ca usaribiti pima uacëxa. Uquin ca aín bëPinon rantin
samatia. ¢8VD‫ڰ‬DtQELFDUDXLVDFDVTXLQ purúnquin Jesús cacëxa:
PLQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQVDPiquinma —‫ڰ‬ÊQLQLEschicë ca bërí bamaxa.
pin? %DPDFsELFDPLQDPL[‫ڰ‬sEsFXDQ[XQD
25 0$7(2੄9

UDPsWL‫ڰ‬DLQ. Min ramëcëxëVKLFDDViEL —¿Mitsun caramina sinanin, ‫ڰ‬sQFDQD


‫ڰ‬LQX[EDtVTXLWL‫ڰ‬LFsQ. PLWVXSs[FXWL‫ڰ‬DLTXL[XQ?
19੅Cacëx niruia abë cuancëbë ca aín Cacëxun ca a unin cacëxa:
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[ULEL-HV~VEs —&DPLQDQX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
cuancëxa. 29੅Cacëxun ca Jesusan aín bëru
20,21੅Cuaniabi ca xanu achúshi ñucë, mëëquin cacëxa:
ax mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ baritia —0LWV~QPL‫ڰ‬sQFDQDPLWVXEsmënioti
LPLD‫ڰ‬DtVKELDtQLPLQsWëcۛ ëma, an —aín ‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQFssabi oquin cana mitsu
FKXSDWLFDLVKLFDQDSs[F~WL‫ڰ‬DL—quixun ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
VLQiQTXLQ, a caxu cuanquin Jesusan 30੅Usaquian cacëx ca bënëtishi

chupa cuëbí ticacëxa. 22੅Ticaia tani bëmëniocacëxa. Bëmëniocatia ca


niracëti cuainacëquin ca Jesusan a xanu Jesusan cacëxa:
mëraquin cacëxa: —8QtDQ‫ڰ‬sQPLsVRTXLQ‫ڰ‬DFssQs
—&DPLQDFKXiPDUXD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQ ‫ڰ‬XQiQ[XQPD‫ڰ‬DQXQFDPLQDXLXQLEL
FDQDPLSs[FXWL‫ڰ‬DLTXL[XQDVprabi xXL[XQWLPD‫ڰ‬DLQ.
sinani camina pëxcúan. 31੅Usaquian Jesusan cacëxunbi ca a

Cacëxëshi ca pëxcúacëxa. uni rabëtan cuanquin a nëWsQX‫ڰ‬LFs


23੅Usobiani cuanx ca anua judíos unicama chaniocëxa.
unicama timëWۛ L[XEXQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX, Jairo,
aín xubunu bëbacëxa. Bëbaquin ca Banañuma unia Jesusan banamia
Jesusan, xanu ñucë a maíncëbëtan an 32੅BëxuxX‫ڰ‬LFsDSs[FXFsXQLUDEstaxa

‫ڰ‬DWLXQLFDPDQSDFXQEDQDRWLVKL‫ڰ‬L[XQ cuancëbëtan ca uni raírinën achúshi uni


FDtQPDLQXQ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLUDUXPDWL xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsDQEDQDxXPD‫ڰ‬LPLFsD
sharatia cuaquin isacëxa. 24੅Usaria Jesúsnu bëacëxa. 33੅Bëia ca Jesusan a
isquin ca Jesusan cacëxa: XQLQXDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFKLTXtDQFs[D.
—Ënuax ca chiquít. A xu xanu ca Chiquíncëbë ca a uni banaxXPD‫ڰ‬Li
EDPDFsPD‫ڰ‬LFsQ. &D‫ڰ‬X[D[D. ‫ڰ‬DtVKELEDQDFs[D. 8VDULDLVLFDDQX‫ڰ‬LFs
Ësaquian cacë[XQELFD‫ڰ‬XViQFDQFs[D. unicamax ratuti quiacëxa:
25੅‫ڰ‬8ViQFs[XQELDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[XEX —Nun nëtë Israel anuxunbi ca uínbi
ëman xutancëx ca Jesús anua xu xanu sVDxXLViPD‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LFsDQXDWVtQ[XQDtQPsFsQELDFs[D. 34੅Quia unicama ratúmainun ca fariseo

Bicëxۛ ëshi ca tsoruacëxa. 26੅8VD‫ڰ‬DLQFD unibunëx quiacëxa:


-HVXVDQXVDTXLQxX‫ڰ‬DLDDQX‫ڰ‬LFs —fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQFXVKtQVKL
XQLFDPDQFKDQLRLDDPHQX‫ڰ‬LFs FDsQsXQLQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFKLTXLQLD.
unicaman cuacëxa.
-HV~VXQLEDQDxXL[XQL
ۛ Jesusan bëpë[
Bëxuñu uni rabëa ۛ FD bëtsi bëtsi ëmanu caun
27੅Usobiani anuax cuaniabi ca uni 35੅Usotancëxun ca ëma chacamanu

bëxuñu rabëtan Jesús caticabianquin ‫ڰ‬LPDLQXQsPDFKXF~maracamanuribi


munuma cuëncëo ۛ nquin cacëxa: cuanquin anua judíos unicama timëtۛ i
—Davitan rëbúnqui, nu nuibaquin ca xubucamanu atsínquin anu timëtia
nu pëxcut. Jesusan bana ñuixuancëxa. Bana
ۛ a xubunu atsíncëbë ca a bëxuñu
28੅Cacëx ñuixunquin ca —‫ڰ‬sPLFDWDPscë unicama
uni rabëWD[ULEL‫ڰ‬DWVtQTXLDQL-HV~VUDSDVX FD1XFsQ3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFs
cuancëxa. Cuania ca Jesusan cacëxa: —quixun caquin upí bana unicama
0$7(2੄9੄10 26

ñuixuancëxa. Ñuixuanan ca uni ñucëFD‫ێ‬ judíos unibun rabanan nëëti banacë, a


maribi pëxcuquin an paëocëcama ‫ڰ‬LPDLQXQ-XGDV,VFDULRWH, an Jesús uni
tërëcۛ axuancëxa. 36੅8LQXFDUD-HV~V‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LQDQ, D‫ڰ‬LDFs[D.
DQXELFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL‫ڰ‬LDFs[D. 8VDL‫ڰ‬LD
an atu Nucën Papa Dios ñuiquin Unicama bana ñuixunun Jesusan aín
‫ڰ‬XQiQPLDQDQDPLVLQiQXQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DtPD ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[XD
‫ڰ‬DLQFDD[DSLinancë ñuinacan ubíocëxa (Mr. 6.7-13; Lc. 9.1-6; 10.3-11)
‫ڰ‬DUDFDFsxXLQD, an a bëU~DQWLDtQ‫ڰ‬LEX 5੅$tQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDtVWDQFsxun

‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQ, bëQsWLVLQiQFDVPDL‫ڰ‬LFsVDUL‫ێ‬ ca unicama bana ñuixuntanun xunuxun


ELWL‫ڰ‬LDFs[D. 8VDLD‫ڰ‬LDDWXLVTXLQFD Jesusan ësaquin cacëxa:
Jesusan a unicama nuibacëxa. 37੅1XLED‫ێ‬ —&DPLQDDQXMXGtRVPDXQLEX‫ڰ‬LFs
TXLQDWX‫ڰ‬DTXLQVDWDQTXLQFD-HVXVDQDtQ nëWsQXFXDQWLPD‫ڰ‬DLQ. Samaria nëtënu
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D: ‫ڰ‬LFssPDFDPDQXULELFDPLQDFXDQWLPD
—‫ڰ‬$LVDPDLUDXQt[DsPLVLQiQWL‫ڰ‬DtQEL ‫ڰ‬DLQ. 6੅,VUDHOXQLFDPDD[D‫ڰ‬sPLVLQiQWL
FDDQDWX‫ڰ‬sPLVLQiQXQ‫ڰ‬DTXLQWLXQL ‫ڰ‬DtVKEL‫ڰ‬sPLVLQiQFsPDDFDPD‫ڰ‬sPL
‫ڰ‬LWVDPDVKL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDsnua VLQiQXQ‫ڰ‬DTXLQLFDPLQDFXDQWL‫ڰ‬DLQ. Atux
‫ڰ‬DLVDPDLUDxXELPL‫ڰ‬DtQELDDQELWLXQL FD‫ڰ‬sPLFDWDPsFsPD‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬LEXñuma
‫ڰ‬LWVDPDVKL, XVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 38੅8VD‫ڰ‬DLQ FDUQHURVD‫ڰ‬LFsQ. 7੅Cuanquin camina
camina Nucën Papa Dios, D[D‫ڰ‬sPL —anúan Nucën Papa Diosan mitsu
VLQiQFsXQLFDPDQ‫ڰ‬LEX, DxXFiWL‫ڰ‬DLQ, an DLQDQ‫ڰ‬LPLWLQsWsFD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFs—quixun
XQL‫ڰ‬sPLVLQiQXQ‫ڰ‬DTXLQWLXQLD‫ڰ‬LWVD FDTXLQEDQDxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. 8੅Ñuixuanan
xunun, ELPL‫ڰ‬LEXXQtDQDQELPLELWLXQL FDPLQD‫ڰ‬LQVtQFsXQLFDPDSs[FDQDQXQL
xucësaribi oquin. bamacë baísquimianan an aín nami
chëquíPLFs‫ڰ‬LQVtQxXXQLDViEL‫ڰ‬LWscënun
$tQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD‫ڰ‬LPLQX[XQ Ss[FDQDQXQLQXDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD
Jesusan mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ FKLTXtQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQFDQDDQ~QPLXQL
rabë ۛ uni caísa ‫ڰ‬DTXLQXQFXVKL‫ڰ‬LQiQTXLQPLWVXFXStRPL‫ێ‬
(Mr. 3.13-19; Lc. 6.12-16) FsPD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWV~QPL

10
1੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HXVDVDQDtQ ‫ڰ‬DTXLQFsXQLFXStxXFiWLPD‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLPsFsQUDEë ۛ 9੅CuríTXLFDPLQDEXiQWLPD‫ڰ‬DLQ.

‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ a timëxun cacëxa: 10੅&DPLQDEXUDVDLyDQXQPLQxXEXiQWL

—‫ڰ‬ÊQFXVKLFDQDPLWVX‫ڰ‬LQDQLQ. Anun ELWLPD‫ڰ‬DLQ. Camina rabë ۛ WDUL‫ڰ‬LPDLQXQ


FDPLQDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDXQLQXDFKLTXtD‫ێ‬ EsWVLWD[DFD‫ڰ‬LPDLQXQPLQWVDWL
QDQXQL‫ڰ‬LQVtQFsFDPDULELSs[FXWL‫ڰ‬DLQ. EXiQWLPD‫ڰ‬DLQ. $QXQLFDPD‫ڰ‬DTXLQFsXQL
2੅$XVDTXLQFDFsXQLFDPD[FD‫ڰ‬LDFs[D DFDD‫ڰ‬DTXLQFsXQLQDtQSLWL‫ڰ‬LPDLQXQ
6LPyQ‫ڰ‬LFsEL3HGURULELFDFs, ‫ڰ‬LPDLQXQ DtQFXssQFsxX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ
aín xucën Andrés. ‫ڰ‬,PDLQXQFD=HEHGHR‫ێ‬ FDPLQDxXEXDQLPDXVDVKLFXDQWL‫ڰ‬DLQ.
nën bëFKLFs-DFRERFDFsD‫ڰ‬LPDLQXQDtQ 11੅Cuanx ëmanu bëbaquin camina isti

[XFsQ-XDQ‫ڰ‬LDFs[D. 3੅Raírinëx ca Felipe ‫ڰ‬DLQ, ui unin cara upí oquin min bana
FDFs‫ڰ‬LPDLQXQ%DUWRORPpFDFs‫ڰ‬LPDLQXQ ñuixuncëxun cuaisa tania. A unin
7RPiV‫ڰ‬LPDLQXQ0DWHR, DQ‫ڰ‬DSX [XEXQXVKLFDPLQDxDQWDQxDQWDQ‫ڰ‬X[WL
EXiQPLWLFXUtqui bicë, DFDPD‫ڰ‬LDFs[D. ‫ڰ‬DLQ, anúnmi a ëmanuax cuanti nëtëa
‫ڰ‬,PDLQXQFD-DFRER, Alfeonën bëchicë, a XWimainun. 12੅$QX‫ڰ‬LWL[XEXQXDWVtQWDQ‫ێ‬
‫ڰ‬LPDLQXQ/HEHR‫ڰ‬LFsEL7DGHRULELFDFsD cëx camina —FKXiPDVKLFD‫ڰ‬LFDQ—cai
‫ڰ‬LDFs[D. 4੅‫ڰ‬,PDLQXQULELFD6LPyQD[D DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDEsQXLEDQDQWL‫ڰ‬DLQ.
27 0$7(2੄10

13੅8VDtPL‫ڰ‬LFsEsFDD[XEXQX‫ڰ‬LFs XQLEXULEL‫ڰ‬sQPLWVX‫ڰ‬XQiQPLFs
XQLFDPDPLWVXEsXSt‫ڰ‬L[XQPLQEDQD EDQDFDPDxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. 19੅A unicaman
FXDWLPLWV~[PLDQX‫ڰ‬LFsFXStFXssQL PLWVX‫ڰ‬DSXQXEXiQFsxun camina
FKXiPDVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$tQELFDPLWVXEs racuëq ۛ uin —XLVDLFDUDQDTXLWL‫ڰ‬DL
XSt‫ڰ‬LLVDPDWDQTXLQDQPLWVXQEDQD —TXL[XQVLQinan —uisa banan carana
FXDLVDPDWDQFsXQLFDPD[XVDL‫ڰ‬LWLPD FDWL‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. Nucën
‫ڰ‬LFsQ. 14੅8LQX‫ڰ‬LFssPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ Papa Diosan ca mitsúxmi banacëbëWDLQ‫ێ‬
cara, XLQX‫ڰ‬LFs[XEXQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ VKLXLVDTXLQFDUDPLQDFDWL‫ڰ‬DLTXL[XQ
cara mitsu biisama tanan mitsun bana PLWVXVLQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ. 20੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD
cuaisama tania, anuax cuani camina ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, PLWV~QELVLQiQFsEDQDQ
DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ, mitsun bana cuatíma FDPLQDEDQDWLPD‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa
FD1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs 'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFs[
TXL[XQ‫ڰ‬XQinun, PLWVXQWD[DFDQX‫ڰ‬LFs FDPLQDTXLWL‫ڰ‬DLQ.
me cupúcë tacabiani bëtsi ëmanu cuanti 21੅‫ڰ‬ÊPLVLQiQFsPDXQLQFDD[D‫ڰ‬sPL

‫ڰ‬DLQ. 15੅AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, sinania oquin aín xucën ۛ bi an uni


6RGRPDsPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ ‫ڰ‬DPLQXQTXL[XQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
*RPRUUDsPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDDtQ Usaribi oquin ca aín papan ami
bana cuaisama tancë cupí Nucën Papa nishquin aín bëFKLFsELDQXQL‫ڰ‬DPLQXQ
Diosan castícancëxa. Usamaira oquin ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDXVDULEL
castíFDQFsFDDQDsPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD oquin aín bëchicënën ami nishquin aín
PLWVXELFsPDFXStD[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. SDSDELDQXQL‫ڰ‬DPLQXQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
22੅0LWV~[PL‫ڰ‬sPLVLQiQFsEsFDD[D‫ڰ‬sPL
0LWVXPLFDXQLQLVKWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ-HVXVDQ VLQiQFsPDXQLFDPD[PLWVXPLQLVKWL
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFD ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDQXLVDxXFDUD
16੅‫ڰ‬ÊQFDQDFDUQHUR‫ڰ‬LQ~DQQssFs ‫ڰ‬LFsbëWDQEL‫ڰ‬sPLVLQiQTXLQsQFsPD
nëbëWۛ VLQX‫ڰ‬LFsVDULEL‫ڰ‬LQXQPLWVX[XWLQ. unicamax Nucën Papa Diosan nëtënu
NëëTXLQFD‫ڰ‬LQ~DQsQFDUQHURELQX[XQ ‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 23੅Achúshi ëmanuxun bana
EsDUDWL‫ڰ‬LFsQ. Usaribi oquin ca axa ñuixuniabi unin mitsun bana cuaisama
PLWVXPLQLVKFsXQLQPLWVX‫ڰ‬DWLPRFDWVL tanquin bëtsi bëtsi ocëx camina bëtsi
TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDTXLDQVLQiQFsbë sPDQXFXDQWL‫ڰ‬DLQ. Anuxunribi bana
camina bëU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ, UXQX‫ڰ‬LFssaribiti. ñuixunia unin mitsu bëtsi bëtsi ocëx
Bërúancanan camina axa mitsumi camina anuaxribi bëtsi ëmanu cuanti
QLVKFsXQLDPLQLVKLDEs‫ڰ‬DWLPRQDQWLPD ‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQFDQDDVprabi mitsu cain, anu
‫ڰ‬DLQ, QXPDFXUX‫ڰ‬LFssaribiti. 17੅Axa ,VUDHOXQLEX‫ڰ‬LFssPDFDPDQX[XQPLWVXQ
mitsumi nishcë unicaman ca judíos XQLFDPDEDQDxXL[XQFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQ
XQLEXQsQ‫ڰ‬DSXFDPDQXPLWVXD‫ڰ‬DWLPRQXQ FDQD‫ڰ‬s[XQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[
EXiQWL‫ڰ‬LFsQ. Usonan ca anua judíos Xi‫ڰ‬s[XWsFsQWL‫ڰ‬DLQ.
unicama timëtۛ i xubucamanuxun mitsu 24੅8QLQxX‫ڰ‬XQiQPLFsXQLDQFDDQD

ULVKTXLWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDFDXQL‫ڰ‬LFsTXL[XQ ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLLQXLPD. Usaribiquin ca an


‫ڰ‬XQDQLFDPLQDDPLFDWDPstima bëU~DQ‫ێ‬ uni ñu mëëxuncë uni an, an a ñu
FDWL‫ڰ‬DLQ. 18੅‫ڰ‬ÊQEDQDXQLxXL[XQFsFXSt mëëmicë uni inuima. 25੅0LWVX[‫ڰ‬sQ
ca unin mitsumi nishquin judíosma ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD‫ڰ‬DLQFDD[D‫ڰ‬sPL
XQLEXQsQ‫ڰ‬DSXQXPLWVXEXiQWL‫ڰ‬LFsQ, ami QLVKFsXQLFDPD[PLWVXPLULELQLVKWL‫ڰ‬LFsQ.
PLWVXxXLPDQinuxun. Usocëxunbi $W~DQ‫ڰ‬sEsWVLEsWVLRFssaribi oquin ca
FDPLQDD‫ڰ‬DSXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVPD PLWVXULELEsWVLEsWVLRWL‫ڰ‬LFsQ. $WXQ‫ڰ‬s
0$7(2੄10 28

xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQFXVKL, Beelzebú,
caquin anëTXLQFDPLWV~[PL‫ڰ‬sQXQLFDPD —‫ڰ‬Ê[FDQD-HV~VQDQ‫ڰ‬DL
‫ڰ‬LFs, PLWVXULELXVDULELRTXLQDQsWL‫ڰ‬LFsQ. —quiax quicë uni ñuicë bana
(Lc. 12.8-9)
Uími caranuna racuëWۛ L‫ڰ‬DL 32੅ÊVDTXLQULELFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬
TXLi[D-HV~VTXLD cë unicama cacëxa:
(Lc. 12.2-9) —$[DDQ‫ڰ‬sQEDQDFXDFsPDXQLFDPDQ
26੅ÊVDTXLQULELFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬ FXDQXQ‫ڰ‬sxXL, —‫ڰ‬s[FDQD-HVXVDQXQL
cë unicama bana ñuixuntanun xuquin ‫ڰ‬DLQ—TXLFsXQLDxXLTXLQFDQD‫ڰ‬sQULEL,
cacëxa: —D[FD‫ڰ‬sQXQL‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬sQ3DSD
—Unían mitsu bëtsi bëtsi ocëxbi 'LRVQDtQX‫ڰ‬LFsDFDWL‫ڰ‬DLQ. 33੅8VD‫ڰ‬DtQEL
camina an mitsu bëtsi bëtsi ocë FDQDD[D‫ڰ‬sPLUDELQL, —‫ڰ‬s[FDQD-HVXVDQ
unicamami racuëWۛ LPD‫ڰ‬DLQ. Unían uni XQLPD‫ڰ‬DLQ—quicë uni a ñuiquin, —ax
LWVLSDUiQ[XQxX‫ڰ‬DFs[ELFDFDPDEL FD‫ڰ‬sQXQLPD‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬sQ3DSD'LRV
XQtDQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Usaribiti ca QDtQX‫ڰ‬LFsFDWL‫ڰ‬DLQ.
unían ñu upí unë[ۛ XQ‫ڰ‬DFs[ELFDPDEL
XQtDQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 27੅‫ڰ‬ÊQPLWVX Axa ami sináncëma unix ca
imërۛ ibi cacë banacama camina camabi -HVXVDQXQLPLQLVKWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
XQtDQFXDQXQxXLWL‫ڰ‬DLQ. Ñuianan (Lc. 12.51-53; 14.26-27)
FDPLQDPLWVXQ[XEXQX[XQ‫ڰ‬sQPLWVX 34੅ÊVDTXLQULELFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬

cacëcamaribi camabi unían cuanun cë unicama cacëxa:


sPiQ[XQxXLWL‫ڰ‬DLQ. 28੅An uni bëtsi bëtsi —‫ڰ‬Ê[Xi‫ڰ‬DLQFDFDPDELXQL[Estsibë
oquin bamamicë unicamami camina bëWVLEsQXLEDQDQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQPLWVXQ
racuëWۛ LPD‫ڰ‬DLQ. 8VRTXLQ‫ڰ‬DTXLQELFDXQLQ VLQiQFs[ELFDXVDPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬Ê[Xi‫ڰ‬DLQFD
EsUXxXQVKLQEDPDPLWLPD‫ڰ‬LFsQ. Usa D[D‫ڰ‬sPLVLQiQWLVDPDWDQFsXQLFDPDQ
‫ڰ‬DLQFDPLQDXVDXQLPLUDFXstima Nucën D[D‫ڰ‬sPLVLQiQFsXQLFDPDQXLEDWtPD,
Papa Dios, an uni aín cushínbi DPLQLVKTXLQ‫ڰ‬DWLPRLVDWDQWL‫ڰ‬LFsQ. 35੅‫ڰ‬Ê[
bamamianan aín bëru ñunshínribi manë Xi‫ڰ‬DtDQ‫ڰ‬sPLFDWDPscëbë ca bëtsi bëtsi
tsi anuaxa xëQLEXD‫ڰ‬DtQELWsmërati anua XQL[DtQSDSDPLQLVKWL‫ڰ‬LFsQ. Usaribiti ca
‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWLDPLVKLUDFXëWۛ L‫ڰ‬DLQ. xanu raíULQs[‫ڰ‬sPLDFDWDPscëbë aín
29੅‫ڰ‬,ViUDWVXFDFXStPD‫ڰ‬LFsXQLQFXUtqui WLWDPLQLVKWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬Ê[sQsQsWsQXXi
‫ڰ‬LWVDPDUDWVXDQXQPDUXTXLQUDEë ۛ biti ‫ڰ‬DtDQ‫ڰ‬sPLFDWDPscëbë ca xanux aín
‫ڰ‬LFsQ. &KDPDUDWVX‫ڰ‬Dtsha aín cupí xHPLQLVKWL‫ڰ‬LFsQ. 36੅8VD‫ڰ‬DLQFDD[D‫ڰ‬sPL
‫ڰ‬LWVDPDVKL‫ڰ‬LFsELFD1XFsQ3DSD'LRVDQ catamëtia oquin unin aín aintsibi
FDPDEL‫ڰ‬LViDFK~shi achúshi isia. ‫ڰ‬DWLPRWL‫ڰ‬LFsQ.
Usaquian bëU~DQFs‫ڰ‬DLVKFD1XFsQ3DSD 37੅‫ڰ‬ÊQXQLFDPDQFDDtQSDSD, aín tita

Dios cuëëncëbëma bamaima. 30੅An QXLEDWL‫ڰ‬LFsQ. Nuibatibi ca atu nuibacë


‫ڰ‬LVicama bërúancë Nucën Papa Diosan VDPDLUDRL‫ڰ‬sPLVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬sPL
FDPLWVXULELFDPDEL‫ڰ‬XQinan uiti buñu VLQiQFsPD‫ڰ‬DLVKFD‫ڰ‬sQXQLPDVD‫ڰ‬LFsQ.
FDUDPLQD‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLD. 31੅Mitsux 8VDULELWLFD‫ڰ‬sPLVLQiQFssamaira oquian
FDPLQD‫ڰ‬LViVDPDLUD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬LVi aín bëFKLFsQXLEDFsXQLD[‫ڰ‬sQXQLPDVD
FKDPDUDWVXFDPD‫ڰ‬DFssamaira oquin ‫ڰ‬LFsQ. 38੅—$‫ڰ‬DLEDPDQX[XQELFDQD
Nucën Papa Diosan mitsu bërúanquin -HV~VPLFDWDPsWLEDQDsQTXLQPD‫ڰ‬DL
isia. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDXQtDQPLWVX —TXL[XDQDQVLQiQFsPDXQLD[FD‫ڰ‬sQ
bamamisa tancëxbi racuëWۛ LPD‫ڰ‬DLQ. XQL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. 39੅Uix cara aín
29 0$7(2੄10੄11

FXssQFsVDRTXLQ‫ڰ‬DLsQsQstënu upitax ñuicania cuacëxa. Cuaquin ca aín uni


tsótishi sinania ax ca Nucën Papa UDtUL-HV~VLVWinun quixun xuacëxa,
'LRVQDQ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDXLQX asérabi cara ax utia judíos unibunën
‫ڰ‬LFsXQLQFDUDsQsQstënushi upitax tsóti FDtQFsD‫ڰ‬LFsTXL[XDQLVQXQ. 3੅Xucëx
VLQiQTXLQPD‫ڰ‬sPLFDWDPsTXLQ‫ڰ‬s[ cuanxun ca Juanën cacësabi oquin
quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLDD[DLQDQ‫ڰ‬DLVK xXFiquin Jesús cacëxa:
Nucën Papa Diosan nëWsQXDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. —¿Mix caramina asérabi axa uti nun
FDtQFsD‫ڰ‬DLQ? ¢0L[PLDPD‫ڰ‬DLQ
Uicama cara Nucën Papa Diosan FDUDQXQDEsWVLXQt[DXWLQXQFDtQWL‫ڰ‬DLQ?
FXStRWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD 4੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
(Mr. 9.41) —&DPLQD‫ڰ‬sQXQLFDPDxXL[XQLDPL
40੅ÊVDTXLQULELFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬ FXDFsEDQDFDPDxXL[XDQDQ‫ڰ‬sQxX
cë unicama cacëxa: ‫ڰ‬DLDPLLVFscama ñuixunquin Juan cai
—$QPLWVXQEDQDFXDFsXQLDQFD‫ڰ‬sQ FXDQWL‫ڰ‬DLQ. 5੅&XDQ[XQFDPLQDFDWL‫ڰ‬DLQ:
banaribi cuatia. $Q‫ڰ‬sQEDQDFXDFsXQL Bëxuñu unínbi ca bërí isia, aín niti
an ca Nucën Papa Dios, an ënë nëWsQX‫ڰ‬s bëtsicë uníxribi ca bërí upiti nitsia, an
xua, aín banaribi cuatia. 41੅AséUDEL‫ڰ‬sQDQ aín nami chëquíPLFs‫ڰ‬LQVtQñu unix ca
‫ڰ‬L[XDQ‫ڰ‬sQXQLQ‫ڰ‬sxXLTXLQEDQDxXL[XQLD pëxcutia, pabë unin ca bana cuatia,
FXDTXLQFDXQLLWVLQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ, —a bamacë uníxbi ca baísquia, ñuñuma
banax ca asérabi Nucën Papa Diosan unínribi ca anun Nucën Papa Diosnan
VLQiQPLFs[DTXLFs‫ڰ‬LFs—quixun. ‫ڰ‬LQX[Lëtۛ i bana cuatia. 6੅Usaquin canan
Usaquin sinani ca a bana quicësabi oi camina, ‫ڰ‬sxXL1XFsQ3DSD'LRVDQ
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Usa uni ca an bana ñuixuncë [XFsPDFDD[‫ڰ‬LFsTXLPD, D[‫ڰ‬sPL
unia iscësaribi oquin Nucën Papa VLQiQFsXQLFDPD[FDFKXiPDUXD‫ڰ‬L
Diosan upí isia. Usaribi oquin ca an upí cuëëQLDTXL[XQULEL-XDQFDLFXDQWL‫ڰ‬DL
uni isquin —ax ca asérabi Jesúsmi —quixun ca Jesusan Juanën xucë
catamëFsXQL‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQD unicama cacëxa.
nuibaquin aín bana cuacë uni a Nucën 7੅Juan, an unicama nashimicë, aín

Papa Diosan upí isia, upí uni iscësaribi unicama cuancëbëtan ca Jesusan anu
oquin. 42੅$[‫ڰ‬sQXQL‫ڰ‬DtVKD‫ڰ‬sPLXSLWL ‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬LFs-XDQ
catamëFs‫ڰ‬LFsmabi axa shimaia isquin ñuiquin ësaquin cacëxa:
—D[FD-HVXFULVWRQsQXQL‫ڰ‬LFs—quixun —¿Uisa uni isi caramina mitsux anu
VLQiQTXLQ‫ڰ‬XPSD[‫ڰ‬LQiQFsXQLDFD XQL‫ڰ‬LFsPDPHQXFXDQFsQ? Bëtsi bëtsi
Nucën Papa Diosan upí isia. RTXLQVLQiQFsXQLD[FDWXWtsha suñun
bëFDFsVD‫ڰ‬LFsQ. ¿Usa uni isi caramina
-XDQDQXQLFDPDQDVKLPLFsDQDtQ cuancën? 8੅¢$[XVDPD‫ڰ‬DLQFDLQDDxXLVL
‫ڰ‬XQiQPLFsXQL-HV~VLVQXQ[XD cuancën? ¢8StLUD‫ڰ‬Dtsha cupíira chupa
(Lc. 7.18-35) pañucë uni isi caramina cuancën?

11
1੅$tQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDDQ Usama ca. &DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, XStLUD‫ڰ‬Dtsha
xXL[XQFsEDQDXQLFDPDxXL[XQ‫ێ‬ FXStLUDFKXSDSDxXFsXQL[FDDQX‫ڰ‬DSX
tanun catancëx ca Jesús anribi Galilea ‫ڰ‬LFs[XEXQXVKL‫ڰ‬LD. 9੅¿Usa uni isi cuanima
PHQX‫ڰ‬LFssPDFDPDQX[XQEDQD caramina añu isi cuancën? An Nucën
ñuixunux cuancëxa. Papa Dios quicë bana uni ñuixuncë uni
2੅8VDL‫ڰ‬LPDLQXQFDVLSXQX‫ڰ‬L[XQ-XDQ, a isi camina cuancën, ¿usa cat? Asérabi
an uni nashimicë, DQ-HVXVDQxX‫ڰ‬DLD FDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, an Nucën Papa Dios
0$7(2੄11 30

quicë bana unicama ñuixuncë unicaman ‫ڰ‬DLQ. &DWXiratsucuxa cuaicëVDULEL‫ڰ‬LFsQ.


xXL[XDQEDQD‫ڰ‬Lisamaira ca Juanën uni Cuainux timëFۛ s‫ڰ‬DtVKELDFXDLWLVD
xXL[XQFsEDQD‫ڰ‬LFsQ. 10੅Juan ñuiquian WDQWDQFs[FDPi[ELWVRWDQFDUDtrinën
sQsPHQXXFsPDSDQ‫ڰ‬LFs‫ڰ‬sFDFsEDQDD raíri ësaquin caia: 17੅“Cuai chirini
ca Nucën Papa Diosan Isaías cuëQsRPLD‫ێ‬ cuëënun nun paca bana ocëbëbi camina
cëxa, ësai quicë: PDViVLQDQLFXDLWLVDPDWDQ. Cuaitisama
$FD[XPLFXDQXQFDQD‫ڰ‬sQXQL[XWLQ. tancëbë nux —anpan caniacëcë
Ax pain cuanquin ca anun cuanti XQLFDPD‫ڰ‬LFssaribiti cananuna ini
bai mëníoquin racanacësaribi UDUXPDWL‫ڰ‬DL—quicëEsELFDPLQDPDVi
oquin camabi unían min bana VLQDQLXVDLULEL‫ڰ‬LLVDPDWDQµ. 18੅Usaribi ca
FXDQXQDWXQQXLWXDXSt‫ڰ‬LQXQ ënë nëtëQXDEXFXFsXQLFDPD[‫ڰ‬LFsQ.
VLQDQDPLWL‫ڰ‬LFsQ. -XDQs[FDxXPsVF~SLFsPD‫ڰ‬LDQDQxX
11੅Usaquin cuënëo bana ñuitancëxun ca [sDFsPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬LFsFDXQLFDPDQ—a
-HVXVDQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDFs[D: XQL[FDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬LFs—quixun
—AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, an caxa. 19੅8VRTXLDQ-XDQsQ‫ڰ‬DFssoquin
1XFsQ3DSD'LRVTXLFsEDQDXQLxXL[XQ‫ێ‬ ‫ڰ‬DTXLQPD‫ڰ‬sQFDPDELxXSLDQDQ[sDLD
FsXQLFDPDQxXL[XQFsEDQD‫ڰ‬Lisamaira LVTXLQFDXQLFDPDQsVDTXLQ‫ڰ‬sxXLD: A
FD-XDQsQ‫ڰ‬sxXLFsEDQD‫ڰ‬LD[D. 8VD‫ڰ‬DLQ XQL[FDSLFsQWDSXQ‫ڰ‬LDQDQ[sDLUDFsXQL
FDDXQLFDPD[‫ڰ‬LiVDPDLUD-XDQ‫ڰ‬LFsQ. Usa ‫ڰ‬LFsQ. $[FDDQ‫ڰ‬DSXEXiQPLWLFXUtqui
‫ڰ‬DtQELFDD[D1XFsQ3DSD'LRVDQQstënu ELFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬XFKDñu
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬sQXQLFDPD[, unían ñuumara iscë unicamabë nuibanania —quixun.
‫ڰ‬DtVKEL-XDQ‫ڰ‬LiVDPDLUD‫ڰ‬LFsQ. 8VDTXLDQ-XDQFsxXQXQLQ‫ڰ‬sxXLFsbëbi
12,13੅-XDQXFsPDSDQ‫ڰ‬DLQFD0RLVpV ca Nucën Papa Dios, an ënë menu unun
‫ڰ‬LPDLQXQDQ1XFsQ3DSD'LRVTXLFs ‫ڰ‬s[XD, DQ‫ڰ‬DFsxXFDPD[DViEL‫ڰ‬LFsQ. Usa
EDQDXQLxXL[XQFsXQLFDPDQ‫ڰ‬sxXLTXLQ FDTXL[XQFDD[DDPLVLQiQFsXQLFDPDQ
unicama ñuixuancëxa. A unicama caxu ‫ڰ‬XQDQLD.
XTXLQFD-XDQsQ‫ڰ‬sxXLTXLQ, axa utia
judíos unicaman caíncë ax ca uaxa Axa bëtsi bëtsi ëmanuax ami sinántisama
quiax quiquin unicama ñuixuanxa. Usa tancë unicama Jesusan ca
‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sQULEL, ‫ڰ‬sPLFDWDPscë unicama (Lc. 10.13-15)
FD1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ 20੅Usaquin catancëxun ca Corazín

xXL[XQLDFXDQDQ‫ڰ‬sQxX‫ڰ‬DLDLVL ‫ڰ‬LPDLQXQ%HWVDLGD‫ڰ‬LPDLQXQ&DSHUQD~P
‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL[1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL a ëmacamanuax ucë unicama, atun
sinania. 14੅Mitsun asérabi cuaisa tanquin ëmanuxun bana ñuixuanan uni itsin
FDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, (OtDVFDXWL‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DFsbëbia aín bana cuati ami
TXLFsEDQDD[FD-XDQxXLTXLi‫ڰ‬LFsQ. A sinanacëma, a unicama ësaquin Jesusan
EDQDTXLisabi oi ca Juan, an unicama cacëxa: 21੅—Corazín ëmanuax ucë
nashimicë, ax Nucën Papa Diosan XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ%HWVDLGDQXD[XFs
mëníosabi oi uaxa. 15੅An aín pabitan ënë unicama, mitsu cana asérabi cain,
bana cuacë unin ca aín nuitunënbi PLWVXQsPDQX[XQ‫ڰ‬sQFXVKtQEL‫ڰ‬sQxX
VLQiQTXLQFXDWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQ7LUR‫ڰ‬LPDLQXQ6LGyQ
16੅ÊVDTXLQULELFD-HVXVDQDQX‫ڰ‬LFs DQX[XQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬i‫ڰ‬DLQFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD
unicama cacëxa: DtQ‫ڰ‬XFKDFDPDsQL‫ڰ‬sPLVLQDQ‫ڰ‬LWVtDQ[D.
—Ënë nëtënua bërí bucucë unicamax $tQ‫ڰ‬XFKDFXStPDViQXLWXWLVLQDQDWLFD
FDUDXLVD‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQDPLWVXFDWL chupa chëquicë pañuanan chimaputan
31 0$7(2੄11੄12

PDVKLTXLD‫ڰ‬LWVtDQ[D. 22੅8VD‫ڰ‬DLQFDQD TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD. Aín Bëchicë, ‫ڰ‬sQFXQL


mitsu cain, anúan an camabi uni aín ñu FDQD‫ڰ‬XQDQLQ, ‫ڰ‬LPDLQXQFDD‫ڰ‬sQXLVDLUD
‫ڰ‬DFsLVWLQsWsQFD7LUR‫ڰ‬LPDLQXQ6LGyQX FDUDD[‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPLVDWDQFs
‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬DFssamaira oquin Nucën XQLFDPDDQULEL‫ڰ‬XQDQLD. 28੅Nucën Papa
3DSD'LRVDQPLWVX‫ڰ‬XFKRTXLQFDVWtcanti 'LRVDQPLXStLVQXQTXL[XQ‫ڰ‬DLVDPDLUD
‫ڰ‬LFsQ. 23੅Capernaúmnuax ucë unicama, xX‫ڰ‬DQDQXQLQFDFsxXULEL‫ڰ‬DLEsnëti
¿mitsun caramina sinanin, camina DWViQFs‫ڰ‬L[XQFDPLQD‫ڰ‬sPLFDWDPsquin
Nucën Papa Diosan nëWsQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL ‫ڰ‬sQPL‫ڰ‬DTXLQXQ‫ڰ‬sFDWL‫ڰ‬DLQ. Cacëxun
quixun? Camina anuma, anua uni cana a ñucama mëQtRTXLQ‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬DtVKPL
‫ڰ‬DLVDPDFDPDEDPDWDQFs[FXDQFs, anu WDQWL‫ڰ‬LFssaribitimi upí oquin sinani
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 0LWVXQsPDQX[XQ‫ڰ‬sQFXVKtQEL cuëëQXQPLWVX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. 29੅Mitsúxmi
‫ڰ‬sQxX‫ڰ‬DFsVDULELRTXLDQ6RGRPDQX[XQ‫ێ‬ cuëëQLDFDQDXLVDULFDUDPLQDXSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL
ULEL‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLQFDDtQ‫ڰ‬XFKDFDPDsQLDQX TXL[XQPLWVX‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ. Ñu
‫ڰ‬LFsXQLFDPDQssQFsPD‫ڰ‬Li‫ڰ‬LWVtDQ[D. caquinma cana tëmëUDTXLQPDPL‫ڰ‬DWL
24੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQ~DQFDPDELXQLDtQxX sënëLۛ QVKL‫ڰ‬s[FXssQFsVDELRL‫ڰ‬LQXQPLWVX
‫ڰ‬DFsLVWLQsWsQ6RGRPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,PL[XQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DTXLQFs[FDPLQD
‫ڰ‬isamaira oquin Nucën Papa Diosan XStRTXLQVLQDQLFKXimashirua tani
PLWVX‫ڰ‬XFKRWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬8FKRTXLQFDD FXssQWL‫ڰ‬DLQ. 30੅0LWV~[PL‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬DLQFD
sPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬DFssamaira oquin ‫ڰ‬sQPLWVX‫ڰ‬DTXLQFs[PLWVXQ‫ڰ‬DWLxX[‫ڰ‬DLVD
PLWVX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LFsQ.

—&KXiPDUXDWDQLFXssQX[FDPLQD‫ڰ‬sPL Anun ñu mëëtima nëtëa ۛ n Jesusan


FDWDPsWL‫ڰ‬DL—quixun Jesusan ca ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQWULJREsUX
(Lc. 10.21-22) piá ñuicë bana
25੅Catancëxun (Mr. 2.23-28; Lc. 6.1-5)
ca Jesusan Nucën Papa

12
Dios cacëxa: 1੅Usaquin catancëx ca anun ñu

—‫ڰ‬ÊQ3DSD'LRV, PL[PLQDt‫ڰ‬LPDLQXQ mëëtima nëtën Jesús bain anu


PHQX‫ڰ‬LFsxXFDPDQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LFsFDQDPL WULJR‫ڰ‬DSicë naën cuancëxa. Abë
rabin. $PLXQL‫ڰ‬XQiQPLWLxXDFDPLQD FXDQTXLQELFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ
DQxX‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLTXLQPD piisa tanquin trigo bëru pëcëcۛ ë
DQxX‫ڰ‬XQiLQUDFsPDXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLDQ. sirícaquin bixun piacëxa. 2੅Usoia isquin
8VDTXLQPL‫ڰ‬DFsFXStFDQDPLUDELQ. ca fariseo unicaman Jesús cacëxa:
8VDTXLQ‫ڰ‬DWLFDPLQDPL[FXssDQ. 26੅—Ñu —Ca is, anun ñu mëëtima nëtën
‫ڰ‬XQiQPDFD—TXL[XDQXQLQVLQiQFs XVDTXLQxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DtQPDELFDPLQ
XQLFDPDQPLQ‫ڰ‬LPLFs[XQ‫ڰ‬sQEDQDFXDWL ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQXVRLD.
camina cuëëan. 3੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
27੅Usaquin aín Papa Dios catancëxun —¿Mitsun caramina Davidnën ca
FD-HVXVDQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDDPLULELVKL ‫ڰ‬DFsxXPD‫ڰ‬L[XQD[DDEsFXDQFsXQLFDPD‫ێ‬
cacëxa: bëWDQsVRTXLQxX‫ڰ‬DFs[DTXL[XQFXsnëo
—‫ڰ‬ÊQ3DSD'LRVDQFDFDPDELDtQ EDQDDLVFsPD‫ڰ‬DLQ? 4੅Davidnën ca
VLQDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬XQiQPLD[D. 8LQX‫ڰ‬LFsXQtQELFD ‫ڰ‬DFsxXPD‫ڰ‬L[XQSLLVDWDQTXLQDQX[XQ
XLVDXQL‫ڰ‬LDQDQDxX‫ڰ‬DLFDUDQD‫ڰ‬s[XDFsQ Nucën Papa Dios rabiti xubunu atsínxun
TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD. ‫ڰ‬ÊQ3DSD'LRVDQFXQL DQX‫ڰ‬LFsSiQ, Nucën Papa Diosan isti
FD‫ڰ‬XQDQLD. 8VDULELRTXLQFDXLQX‫ڰ‬LFs oquin nancë, a bixun piacëxa. A panëxa
unínbi, XLVDFDUD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFs MXGtRVVDFHUGRWHQsLQVKLSLWL‫ڰ‬DtDQXQL
0$7(2੄12 32

LWVLQSLWL‫ڰ‬LFsmabi ca sacerdotenën —Ca mëshpat.


‫ڰ‬LQiQFs[XQ'DYLG‫ڰ‬LPDLQXQDEs‫ڰ‬LFs Cacëx mëshpatishi ca mëpëxcüacëxa,
unicaman piisa tanquin piacëxa. DtQPsFsQLWVLVDULELXSt‫ڰ‬LWinun. 14੅Usocë
5੅¿Mitsun caramina judíos sacerdotecama bë chiquíquiani cuanx ca fariseo
xXLTXLiFXsQsREDQDDLVFsPD‫ڰ‬DLQ? XQLFDPD-HV~VxXLXLVR[XQ‫ڰ‬DWLFDUD
%sWVLQsWsQ‫ڰ‬DFssaribi oquin ca anun ñu ۛ ancëxa.
TXLD[‫ڰ‬sVën
mëëtima nëtën ۛ ribi anuxun Nucën Papa
'LRVUDELWL[XEXQX[XQDQ‫ڰ‬DWLxXFDPD An Nucën Papa Dios quicë bana uni
‫ڰ‬DFs[D. 8VRTXLQ‫ڰ‬DtELFD‫ڰ‬XFKDPD‫ڰ‬LFsQ. ñuixuncë unin Cristo
6੅‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVXFDLQ, anuxun Nucën ñuiquin cuënëo bana
Papa Dios rabiti xubu Moisésnën 15੅8VD[FDIDULVHRXQLEX‫ڰ‬ssënania

xXLDVDPDLUDFDD‫ڰ‬sQPLWVXFDFsEDQD ‫ڰ‬XQiQELDQL-HV~VDQXD[FXDQFs[D.
sQs[‫ڰ‬LFsQ. 7੅Nucën Papa Diosan bana ca CuancëEsFD‫ڰ‬LWVDXQLDEsFXDQFs[D.
ësai quia: ´8QtDQ‫ڰ‬sUDELDQDQDtQ‫ڰ‬XFKD Cuania ca Jesusan uni ñucëcama
tërëQۛ Fs‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DUDFDFsxXLQDUs[XQ pëxcuquin, 16੅—DQFDXVRTXLQxX‫ڰ‬DLD
xaroia isi cuëëncësamaira oi cana atun TXL[XQFDPLQD‫ڰ‬sFKDQLRWLPD‫ڰ‬DL
XQLLWVLQXLEDTXLQD[D‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFs —quixun cacëxa. 17੅Nucën Papa Diosan
‫ڰ‬DTXLQLDLVLFXssQLQµ. $EDQDFXDFs‫ڰ‬DLVK ‫ڰ‬DPLFsxuan a ñuiquin Isaíasnën cuëQsR‫ێ‬
FDPLQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQWULJR VDELRLFD-HV~V‫ڰ‬LDFs[D, ësai quicë:
EsUXEL[XQSLLDLVLPDQiQFsPD‫ڰ‬LWVtDQ. 18 ÊQs[FD‫ڰ‬s[FXssQFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DQXQ
8੅8QL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi‫ڰ‬L[XQ ‫ڰ‬sQFDtVFs‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬sQQXLEDLUDFsD
FDQD‫ڰ‬sQDQXQxXPsstima nëtën cara ‫ڰ‬LFsQ. A isi cana cuëënin. ‫ڰ‬ÊQFXVKL
DxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsTXL[XQXQLFDWL‫ڰ‬DLQ. FDQDD‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,QiQFsxun ca
judíosma unicamaribi uisoquin
$tQPsFsQEDPDFsXQLD-HVXVDQSs[FD FDUDQD‫ڰ‬sQDW~[DXSt‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DL
(Mr. 3.1-6; Lc. 6.6-11) TXL[XQxXL[XQWL‫ڰ‬LFsQ. Ñuixuanan
9੅Anuax cuanx ca Jesús anua judíos FD‫ڰ‬sQFDQDFDPDELXQtDQxX‫ڰ‬DLD
unicama timëtۛ i xubunu cuani LVTXLQXLVDFDUDQDRWL‫ڰ‬DLXVRTXLQ
atsíancëxa. 10੅Anu ca uni achúshi aín ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLTXL[XQxXL[XQWL‫ڰ‬LFsQ. 19੅Ax
PsFsQDPR‫ڰ‬LFsEDPDFs‫ڰ‬LDFs[D. A uni ca unicamabë cuëbícanantima
isquin ca fariseo unicaman —Jesús, an ‫ڰ‬LFsQ, ca cëU~DQDQWLPD‫ڰ‬LFsQ. Bain
ca nux quicëVDPDRTXLQ‫ڰ‬DLD—quiax cuani munuma cuëncëni banaquin
DPLPDQiQFDWVLTXL[XQVLQiQTXLQ FDXQLFDPDFXDPLWLPD‫ڰ‬LFsQ.
—¿anun ñu mëëtima nëtën uni ñucë 20੅Pëcú pëchi sitan oquin pëVtQSD‫ێ‬

Ss[FXWLFDUDDViEL‫ڰ‬LF? —quixun FsDFD[DQXQ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsSXWLD.


xXFicëxa. 11੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: 8VD‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬sQ%schicënën uni
—¢0LFDPDXLQX‫ڰ‬LFsQFDUDPLQDDQXQ ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DtVKD‫ڰ‬XFKDxX‫ڰ‬DtVKEL
ñu mëëtima nëtëDۛ QPLWVXQ‫ڰ‬DUDFDFs DLQDQ‫ڰ‬LLVDWDQLDFXDQWinun xutima
ñuina quininu nipacëtia biquinma ‫ڰ‬LFsQ. Lamparín bënabuti cuíncësa
isëVKLWL‫ڰ‬DLQ? Camina isëshiquinma biti FDD[DDPLVLQDQLELDPLFXVKLLUD‫ێ‬
‫ڰ‬DLQ, ¿usa cat? 12੅‫ڰ‬$UDFDFsxXLQDVDPDLUD FsPDXQLD[‫ڰ‬LFsQ. Usa unibi ca
FDXQL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQXQxX DLQDQ‫ڰ‬LD[PDFXDQWinun xutima
mëëWLPDQsWsQXQLSs[FXWLDViEL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LFsQ. $QXQFDPDELxX‫ڰ‬DLVDPD‫ێ‬
13੅Catancëxun ca Jesusan, uni aín FDPDFsxXWLQsWsXWimainun ca
mëcën ۛ mi ñucë cacëxa: aín cushínbi ami catamëcë
33 0$7(2੄12

XQLFDPD‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. 21੅Judíosma PLWVXQXQLEXQsQXLQ‫ڰ‬DPLFsxun ñunshin


unibunëxribi ca ami catamëti ‫ڰ‬DWLPDXQLQXDFKLTXLQLQ? Mitsun
‫ڰ‬LFsQ, DQFDDWX‫ڰ‬DTXLQLDTXL[XQ XQLEXQsQFDPLWVXFDWL‫ڰ‬LFsQ, ñunshin
‫ڰ‬XQDQL. ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQ‫ڰ‬DPLFsxunma ca Nucën
3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DPLFsxuinshi unin ñunshin
fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQFXVKLQFD-HVXVDQxX ‫ڰ‬DWLPDXQLQXDFKLTXtQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ.
‫ڰ‬DLDTXLi[DIDULVHRXQLFDPDTXLD Usaquin cacë[XQFDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ,
(Mr. 3.19-30; Lc. 11.14-23; 12.10) PLWV~QPL‫ڰ‬sxXLTXLFsEDQDD[FD
22੅8VDL‫ڰ‬LFsbëtan ca uni achúshi ñunshin aséUDELPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 28੅Nucën Papa
‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬LPLFs[DEsxuxX‫ڰ‬LDQDQ 'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬DPLFsxun
banañuma, a Jesúsnu unin bëacëxa. Bëia XQLQXD‫ڰ‬sQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFKLTXtQFs‫ڰ‬DLQ
Jesusan pëxcucëxun ca banaquin isacëxa. FDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa Diosan
23੅-HVXVDQXVRLDLVLFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[ FDD[D‫ڰ‬sPLFDWDPscë unicama ainan
UDWXWLVLQiQFDVPDLFDQDQFs[D: ‫ڰ‬LPLQX[XQsQsPHQXXQXQ‫ڰ‬s[XD[D
—¿Ënë unix cara asérabi Davitan quixun.
rëbúnqui, axa uti nun caíncë, D‫ڰ‬LF? 29੅Ësa ca. Ui unínbi ca cushi uni, aín
24੅-HVXVDQXVRTXLQxX‫ڰ‬DLDxXLFDQLD xubunu atsínxun aín ñu bicuanima. Aín
cuati ca fariseo unibunëx quiacëxa: ‫ڰ‬LEXSDLQQsD[XQFXQLFDDtQxXELFXiQWL
—fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX, Beelzebú, ‫ڰ‬LFsQ. 8VDULELRTXLQFDQD‫ڰ‬sQDtQ
DQ‫ڰ‬DPLFsxuinshi ca ënë unin ñunshin ‫ڰ‬DSXVDPDFXVKLLUD‫ڰ‬L[XQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD
‫ڰ‬DWLPDFKLTXLQLD. chiquinin.
25੅8VDLTXLDDtQVLQDQ‫ڰ‬XQiQTXLQFD 30੅Ësaribi ca. Unían bërúanquin

Jesusan fariseo unicama cacëxa: timëFsPD‫ڰ‬DLVKFDDtQ‫ڰ‬DUDFDFs


—&DsVD‫ڰ‬LFsQ. Achúshi menuxuan an xXLQDFDPDWVXiquia. Usaribi oquin ca
‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LPLFsXQLEXQsQFXVKLFDPDQEsWVL DQ‫ڰ‬sPLDVLQiQXQXQL‫ڰ‬DTXLQFsPDXQLDQ
EsWVLRTXLQVLQiQFs‫ڰ‬DLQFDDPHQX ‫ڰ‬sPLVLQiQ[PD‫ڰ‬LQXQXQL‫ڰ‬LPLD.
EXFXFsXQLFDPD[‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬DtVKELXSLWD[ 31੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDPLWVXFDLQ, Nucën

bucui bëtsibë bëtsibë nuibananima 3DSD'LRVDQFDXQLQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DFs


‫ڰ‬DFDQDQLFsxXWLD. 8VDULELWLFDsPDQX‫ڰ‬LFs camabi tërëQ ۛ WL‫ڰ‬LFsQ, DPLD‫ڰ‬DWLPDWL
unicamax bëtsibë bëtsibë nuibananima banacëribi. 8VD‫ڰ‬DtQELFDD[DDtQ%sUX
nishanani upitax bucuima cëñutia. fXQVKLQ8StxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFsXQL, a
Usaribiti ca aín aintsibë bucüaxbia 1XFsQ3DSD'LRVDQDtQ‫ڰ‬XFKDWsrënima.
nishanancë unicamax amanu amanu 32੅$[DXQL‫ڰ‬LQX[DQXD[Xi‫ڰ‬sxXL‫ڰ‬DWLPDWL

FXDQLWVXiqui nëtëtia. 26੅Mitsux camina banacë uni a ca Nucën Papa Diosan aín
quin, xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX, 6DWDQiV, ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ WL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDD[DDtQ
Beelzebúribi cacë, DQ‫ڰ‬DPLFsxun isana %sUXfXQVKLQ8StxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFs
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFKLTXLQLQ. Usaími XQLDtQ‫ڰ‬XFKD1XFsQ3DSD'LRVDQ
PLWVX[‫ڰ‬sxXLTXLFs‫ڰ‬DtQELFDxXQVKLQ tërënima, bamatancëxribi ca xënibua
‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DS~DQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDUDtUL ‫ڰ‬DtQELDtQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ.
chiquíncëEsDQ‫ڰ‬DPLFs[XDQxX‫ڰ‬DWL
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ $tQELPLFXStVKLL‫ڰ‬XQiQWL
FDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQDEsxXQVKLQ bana Jesusan ñuia
‫ڰ‬DWLPDFKLTXLQLPD. 27੅‫ڰ‬ÊQxXQVKLQ (Lc. 6.43-45)
‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQ‫ڰ‬DPLFsxun ñunshin 33੅&DsVD‫ڰ‬LFsQ: 8StL‫ڰ‬DSicëx ca aín
‫ڰ‬DWLPDXQLQXDFKLTXtQFs‫ڰ‬DLQ, ¿cara ELPLXSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ,‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DSicëx ca
0$7(2੄12 34

DtQELPL‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Aín bimi achúshi imëUۛ LEL‫ڰ‬LDFs[D. Usaribiti cana


LVTXLQFDXQLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, a i cara upí XQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi, ‫ڰ‬s[
‫ڰ‬LFs, FDUD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ. Usaribi rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi nëtë, ‫ڰ‬LPDLQXQ
RTXLQFDPLQD‫ڰ‬sQxX‫ڰ‬DLDLVTXLQ‫ڰ‬XQiQWL rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi imë ۛ PDWi
‫ڰ‬DLQ, XLQFXVKLQFDUDQDxX‫ڰ‬DLTXL[XQ. TXLQLRFsDQXUDFiQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 41੅Nínive
34੅0LWVX[‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬L[XQXQLSDUiQFs‫ڰ‬DLVK FDFssPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[FD‫ڰ‬DLVDPD
FDPLQDPLWVXQUDUDFDPD‫ڰ‬Lisaribiti an ‫ڰ‬LFsELD-RQiVQsQ1XFsQ3DSD'LRVDQ
XQLSLFsUXQXVDULEL‫ڰ‬DLQ. Unix ca aín bana ñuixuncëxun cuati sinanati ami
QXLWXPs~DVLQiQFssaribi oi aín VLQiQFs[D. -RQiV‫ڰ‬LiVDPDLUDFDQD‫ڰ‬s[
cuëbitan banaia. 0LWVXQQXLWX‫ڰ‬DLVDPD ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬LFsELFDsQsQstënu bucucë
‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLQ. 35੅Aín nuitu XQLFDPDQ‫ڰ‬sQEDQDFXDLVDPDWDQLD. Usa
XSt‫ڰ‬DLQFDXQLXStxXxXLXSLWLEDQDLD. ‫ڰ‬DLQFDDQ~DQ1XFsQ3DSD'LRVDQ
8VD‫ڰ‬DtQELFDUDtULXQL[DtQQXLWXXStPD FDPDELXQtDQxX‫ڰ‬DFsLVWLQsWsQ,
‫ڰ‬DLQ, XStPDxXxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLD. 36੅‫ڰ‬ÊQ NíQLYHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQsQsQstënu
cana mitsu cain, anúan an camabi unin EXFXFsXQLFDPDFDWL‫ڰ‬LFsQ: Mitsun
‫ڰ‬DFsxXFDPDLVWLQsWsQFD1XFsQ3DSD Jesusan bana ñuixuncëxunbi cuacëma
Diosan uisai cara banaxa quixun ‫ڰ‬DLVKFDPLQDQX[‫ڰ‬LiVDPDLUD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DL
‫ڰ‬XQinan uisa banan cara sinanima —quixun. 42੅Salomón cacë uni, D[D‫ڰ‬DSX
‫ڰ‬DWLPDWLEDQD[DTXL[XQFDPDELXQL ‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬LWVDxX‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DLQ, FD‫ڰ‬XUD
‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 37੅Mitsun banacama PHQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX[DQXD[DtQEDQDFXDWL
‫ڰ‬XQiQTXLQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ cuancëxa. Cuanx bëbatancëxun ca
‫ڰ‬XFKDxXPDFDUDPLQD‫ڰ‬DLQTXL[XQLVDQDQ cuëënquin aín bana cuacëxa. Salomón
‫ڰ‬XFKDxXFDUDPLQD‫ڰ‬DLTXL[XQLVWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LiVDPDLUDFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[XVD‫ڰ‬LFsELFD
ënë nëtëQXDEXFXFsXQLFDPDQ‫ڰ‬sQEDQD
‫ڰ‬$LVDPDXQLFDPDQXQLLWVLQ cuaisama tania. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQ~DQ
‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DQXQ-HV~VFD 1XFsQ3DSD'LRVDQFDPDELXQLQxX‫ڰ‬DFs
(Mr. 8.12; Lc. 11.29-32) isti nëtën, D[DQX‫ڰ‬DSXDQ6DORPRQsQ
38੅Cacëxun ca an Moisésnën cuënëo EDQDFXDFs‫ڰ‬L[XQ, ënë nëtënu bucucë
EDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQIDULVHR XQLFDPDQ‫ڰ‬sQEDQDxXL[XQFsxunbia
unicaman Jesús cacëxa: FXDFsPD‫ڰ‬LFs, ‫ڰ‬XFKRWL‫ڰ‬LFsQ.
—Min camina asérabi Nucën Papa
'LRVDQFXVKLQxX‫ڰ‬DLTXL[XQQXQ $QXD[FKLTXtFsDQXELxXQVKLQ
‫ڰ‬XQinun camina nun nu isnun uni itsían ‫ڰ‬DWLPDFXDQWsFsQWLEDQD
‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. (Lc. 11.24-26)
39੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: 43੅Ësaquinribi ca Jesusan cacëxa:
—Unicama Nucën Papa Diosmi —Uninuax chiquíWDQFs[DQXD‫ڰ‬XPSD[
VLQiQFsPD‫ڰ‬L[XQFDDWXQLVQXQXQLLWVLQ ‫ڰ‬LFsPDPHQXFXDQLFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD
‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DQXQTXL[XQ‫ڰ‬sFDLD. Usa DQXD‫ڰ‬LWLEDULQLWVLD. Bariquinbi
‫ڰ‬DtQELFDQD, ‫ڰ‬s[FDQDDVprabi Nucën Papa mëraquinma ca sinania 44੅—DQXD[‫ڰ‬s[
'LRVQXD[Xi‫ڰ‬DLTXL[XQDWXQ‫ڰ‬XQinun, chiquía anubi cana cuantëFsQWL‫ڰ‬DL
EsWVLxXULELDW~DQxXFicë[XQEL‫ڰ‬DLPDQ. —quixun. 6LQiQELDQLFXDQLEsbaquinbi
Ënëishi cana mitsu cain, -RQiV‫ڰ‬Lisaribiti ca xubua unin maën ۛ quin mëníocëx upí
FDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 40੅-RQiVD[FDEDFDQX ‫ڰ‬DtVKEL‫ڰ‬LEXxXPDXVDULEL‫ڰ‬LFsDQXD[D
‫ڰ‬LFsxXLQDFKDDtQSXFXQXUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ chiquía uni aín nuitu isia. 45੅Isbiani
achúshi nëtë, ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ cuanxun mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ
35 0$7(2੄12੄13

xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDLUDPsrabianquin buanx —$QxXEsUX‫ڰ‬DSicë uni ca aín naënu


ca anuaxa chiquía uni anubi abë ‫ڰ‬DSiquin ñu bëru sacai cuanxa. 4੅Sacacëx
atsíntëcënia. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQXDxXQVKLQ ca raírinëx anúan uni nicë me iru anu
‫ڰ‬DWLPDFDPDDWVtQFsXQLD[EsUiPD nipacëaxa. Nipacëcë isbëtsini uxun ca
‫ڰ‬LiVDPDLUD‫ڰ‬LD. $XQt[D‫ڰ‬LFssaribiti ca ënë ñuina pëchixXQsQ‫ڰ‬HD[D. 5੅Raírinëx ca
nëWsQXEXFXFsXQLFDPD[ULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, maparañu menu nipacëaxa. Nipacëax ca
DWXiQ‫ڰ‬sQEDQDFXDLVDPDWDQFsFXSt. PHFs[W~PD‫ڰ‬DLQEsnëtishi cooxa.
Usaquin ca Jesusan cacëxa. 6੅Coóxbi ca uruquian barin xarocëx aín

WDSXQ‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQFKXVKLD[D. 7੅Raírinëx ca
Jesusan ca amia sináncë muxañu menu nipacëaxa. Nipacëax coi
unicama aintsi oia quicë bana FD‫ڰ‬LUXD[D. ‫ڰ‬,UX[XQELFDPX[DQDEs
(Mr. 3.31-35; Lc. 8.19-21) coquin mapurucë[XQWXDFsPD‫ڰ‬LFsQ.
46੅-HVXVDQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDEDQD 8੅8VD‫ڰ‬DtQELFDUDtULxXEsUXD[PHXStQX

xXL[XQPDLQXQX[XQFDsPiQ[XQDtQ nipacëaxa. Nipacëax coi canitancëxun


WLWD‫ڰ‬LPDLQXQDtQ[XFëaۛ ntun —Jesúsbë ca upí oquin tuaxa. Tuacëx ca raírinëx
cananuna banacatsi —TXL[XQDQX‫ڰ‬LFs DtQELPL‫ڰ‬LWVDLUD, FLHQ‫ڰ‬LD[D, raírinëxribi
uni cacëxa. 47੅Caia cuaquin ca achúshi FDDtQELPL‫ڰ‬LWVD, VHVHQWD‫ڰ‬LD[D, raíULQs[‫ێ‬
unin Jesús cacëxa: ULELVKLFDDtQELPL‫ڰ‬LWVDPDVKL, treintaishi
—0LQWLWD‫ڰ‬LPDLQXQPLQ[XFëaۛ ntu ca ‫ڰ‬LD[D. 9੅An aín pabitan ënë bana cuacë
sPDQ‫ڰ‬LFsQ. Ca mibë banatisa tania. XQLQFDDtQQXLWXQsQELVLQiQTXLQFXDWL
48੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: ‫ڰ‬LFsQ.
—¢8L[FDUD‫ڰ‬sQWLWD‫ڰ‬LF? ¢‫ڰ‬,PDLQXQ
FDUDXLFDPD[‫ڰ‬sQ[XFëDۛ QWX‫ڰ‬LF? Uisa cupí cara Jesusan bana itsi
49੅8VDLTXLTXLQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs ñuicësoquin bana ñuiacëxa quicë bana
unicama aín mëcëQDQVDQiQTXLQ (Mr. 4.10-12; Lc. 8,9-10)
cacëxa: 10੅A bana ñuixuncë[XQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬

—ÊQsXQLFDPD[FD‫ڰ‬sQWLWD‫ڰ‬LPDLQXQ cë unicaman Jesús nëbëtۛ sioraxun


‫ڰ‬sQ[XFëDۛ QWX‫ڰ‬LFsQ. 50੅Uicaman cara xXFicëxa:
1XFsQ3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFsD[FXssQFs —¿Uisacasquin caramina bana itsi
VDELRTXLQ‫ڰ‬DLD, DFDPD[FD‫ڰ‬sQ[XFsQ ñuicësoquin ënë unicama bana
‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬sQFKLUDEDFs‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬sQWLWD ñuixunin?
‫ڰ‬LFsQ. 11੅fXFiFs[XQFDFDFs[D:

—8QLLWVtDQ‫ڰ‬XQDQLDPDELFDPLQD
Bana itsi ñuicësoi an ñu PLWVXQ1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFs
‫ڰ‬DSiFsXQLxXLTXLFsEDQD [XQDQ‫ڰ‬XQiQPLFsxX‫ڰ‬XQDQLQ. 8VD‫ڰ‬DtQEL
(Mr. 4.1-9; Lc. 8.4-8) FDUDtULXQLQ‫ڰ‬XQDQLPD. 12੅$Q‫ڰ‬sQEDQD

13
1੅A nëtën xubunuax cuanx ca cuaquin a bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsXQL
Jesús parúmpapa cuëbí tsóEXD‫ێ‬ DFD‫ڰ‬sQEDQDLWVLULELDFXDQXQ1XFsQ
cëxa. 2੅TsóbucëEsFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLD 3DSD'LRVDQ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQEL
nëbëtۛ siorati timëaۛ cëxa. Timëcۛ ëbë manë FDDQ‫ڰ‬sQEDQDFXDTXLQELVLQiQFsPDXQL
QXQWLQX‫ڰ‬LUXWDQFs[D-HV~VWVymainun ca a, DQLVD‫ڰ‬XQiQ[DTXL[XDQVLQiQFsEDQD
unicamax masinu bucubuacëxa. a camabi Nucën Papa Diosan manumiti
3੅%XFXEXFsFD-HVXVDQ‫ڰ‬LWVDEDQD ‫ڰ‬LFsQ. 13੅‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬DLDLVTXLQELFDDWXQ‫ڰ‬sQ
‫ڰ‬XQiQPLTXLQEDQDLWVLxXLFssoquin FXVKL1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQFsD
ñuiquin ësaquin cacëxa: sinanima. $WXQSDELWDQ‫ڰ‬sQxXL[XQFsxun
0$7(2੄13 36

cuaquinbi ca uisai quicë cara quixun TXL[XQXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQFsbëma uxun ca


‫ڰ‬XQiQWLVDPDWDQLD. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDDFDPDQ xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQEsQën ۛ quinshi
cuaisabi oquin ñuiquinma bana itsi uni manumia. Usa banax ca anúan uni
ñuicësoquin ñuin. 14੅Isaíasnëan a niti me iru anua nipacëcë ñu bëru
unicama ñuiquin cuënëo bana quicësabi DVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 20੅MaparaxXPHEs[Einua
RLFDXVDL‫ڰ‬LD, ësai quicë: ñu bëru nipacëcë asaribi ca raíri uni
0LWVXQSDELWDQ‫ڰ‬sQEDQDxXLD ‫ڰ‬LFsQ. Usa unin ca Nucën Papa Diosan
cuaquinbi camina uisai cara quia bana cuati cuëënquin bënën ۛ quinshi —a
TXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. Mitsun bana quicëVDELRLFDQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—quixun
EsUXQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DLDLVLELFDPLQD‫ڰ‬s[ aín nuitunën sinania. 21੅Usaquin
FXVKLLUD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬sPLVLQiQWLPD VLQiQTXLQELFDPDSDUDñu menu
‫ڰ‬DLQ. 15੅$WXQQXLWXPsX‫ڰ‬XQiQWL‫ێ‬ nipacëFsxXEsUXWDSXQ‫ڰ‬LWVDñuma
sama tanan ca judíos unicaman DVDULEL‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD
atun pabitan cuaquinbi uisai ‫ڰ‬LWVDPDQsWëiۛ nshi sinania. 6LQiQTXLQEL
TXLFsFDUDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLVDPD FDDQELPDViTXLQVLQinan Nucën Papa
tania. Atun bëU~QEL‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DLD 'LRVDQEDQD‫ڰ‬DFsbë ami nishquian unin
LVTXLQELFD‫ڰ‬s[FXVKLLUD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬sPL ‫ڰ‬DWLPRFsxun a bana manuquin ënia.
VLQiQWLVDPDWDQLD. ‫ڰ‬ÊPLVLQDQDWLD 22੅Muxañu menua nipacëcë ñu bëru

FDQDDWX‫ڰ‬sQXQL‫ڰ‬LQXQLëmۛ itsian. XVDULELFDUDtULXQL‫ڰ‬LFsQ. A unicaman ca


8VD‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬LLVDPDWDQ[D. Nucën Papa Diosan bana cuaquin —a
16੅$W~[D,VDtDVTXLiVDELRL‫ڰ‬sPLVLQiQWL‫ێ‬ bana quicëVDELRLFDQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—quixun
sama tancëbëtanbi camina mitsun bërun sinania. Usaquin sinanibi ca ënë menu
‫ڰ‬sQxX‫ڰ‬DLDLVL‫ڰ‬sPLFDWDPstin. ‫ڰ‬ÊQEDQD ‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQinan —‫ڰ‬LWVDxXxX‫ڰ‬DLVK
camina mitsun pabitan cuaquin mitsun FDQDFXssQWL‫ڰ‬DL—quixun sinani, ‫ڰ‬LWVD
nuitu mëúribi upí oquin sinanin. Usa xXxX‫ڰ‬LLVDWDQDQEsWVLxXULELFXssnia.
‫ڰ‬DLVKFDPLQDFKXimarua tani cuëënin. 8VD‫ڰ‬DLVKFD1XFsQ3DSD'LRVDQ
17੅Asérabi cana mitsu cain, ‫ڰ‬s[XFsPD VLQiQFs[ELxXEsUX‫ڰ‬DSicëa coiabi
SDQ‫ڰ‬DLQFDEsUiPDDQ1XFsQ3DSD'LRV FKXFXQPDSXUXFsVDXVDULEL‫ڰ‬DLVK
quicë bana uni ñuixuncë unicama bimixXPDVD‫ڰ‬LD. 23੅Me upí anua ñu bëru
‫ڰ‬LPDLQXQD[D1XFsQ3DSD'LRVPL nipacëFsXVDULELFDUDtULXQLFDPD‫ڰ‬LFsQ.
VLQiQFsXQLFDPDQULEL—&ULVWRFDXWL‫ڰ‬LFs A unicamax ca Nucën Papa Diosan bana
—TXL[XQ‫ڰ‬sxXLTXLQFXsnëo bana asérabi cuaquin a bana quicësabi oquin
‫ڰ‬XQiQTXLQ, XLVDLFDUD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVKPHXStQX‫ڰ‬DSicë ñu bëru, axa
LVWLVDWDQTXLQELLViPD‫ڰ‬LFsQ. Uisa bana coi canitancëxun upí oquin tuacë,
FDUDQDxXL[XQWL‫ڰ‬DLTXL[XQFXDLVD DVDULEL‫ڰ‬LD. RaíULQs[FD‫ڰ‬LWVDLUD, cien,
WDQTXLQELFDFXDPD‫ڰ‬LFsQ. bimixXVD‫ڰ‬LD, ‫ڰ‬LPDLQXQFDUDtrinëxribi
‫ڰ‬LWVD, sesenta, bimixXVD‫ڰ‬LD, ‫ڰ‬LPDLQXQFD
8LVDLTXLFsFDUDDQxX‫ڰ‬DSiFsXQLxXL raíULQs[ULELVKL‫ڰ‬LWVDPDVKL, treinta,
TXLFsEDQD‫ڰ‬LFsTXL[XDQ-HVXVDQxXLD bimixXVD‫ڰ‬LD.
(Mr. 4.13-20; Lc. 8.11-15)
18੅$QxX‫ڰ‬DSicë 8QtDQxXEsUXXSt‫ڰ‬DSiFsQXXQLLWVLQ
uni ñui quicë bana
XLVDLTXLFsFDUDTXL[XQPLWVXxXL[XQ‫ێ‬ FKXFX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DSiFsxXLFsEDQD
PDLQXQFDPLQDFXDWL‫ڰ‬DLQ. 19੅Anúan uni 24੅Bana itsi ñuicësoquin ñuixunquin ca

1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWLsQsEDQDDtQ -HVXVDQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDsVDTXLQULEL
pabitan cuaquinbia uisai qui quicë cara cacëxa:
37 0$7(2੄13

—1XFsQ3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFsDQ FD‫ڰ‬DSicëx bëtsi ñu bëru canicësamaira


DLQDQ‫ڰ‬LWLXQLFDPDDLQDQ‫ڰ‬LPLWLD[FD ‫ڰ‬LD. 8VD‫ڰ‬DtVKDFDQLLLVDULEL‫ڰ‬LQXQSsxDQD‫ێ‬
sVDULEL‫ڰ‬LFsQ. Achúshi unin ca ñu bëru cëcëbëWDQFDPDQDQQXiQFsxXLQDFD‫ێ‬
XStDtQQDsQX‫ڰ‬DSi[D. 25੅‫ڰ‬$SiQELFD max anu nooi aia. Usaribiti ca Nucën
FDPDELXQt[D‫ڰ‬X[DQ, anu cuanxun axa 3DSD'LRVDQXQLFDPD[‫ڰ‬LWVDPDVKLSDLQ
ami nishcë achúshi unin a naënu ñu ‫ڰ‬LD[EL‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬LWinun uatia.
EsUX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DSi[D, ‫ڰ‬DSibiani ca
cuanxa. 26੅8VD‫ڰ‬DLQFDxXEsUX‫ڰ‬DSicë ax $QXQSiQFKDPLWLxXxXLTXLFsEDQD
XSt‫ڰ‬DLVKFRLFDQLWDQFs[ELPLD[D. Bimiñu (Lc. 13.20-21)
‫ڰ‬DtQELFDxXEsUX‫ڰ‬DLVDPDD[ULELFRL 33੅Bana itsi ñuicësoquin ñuixunquin ca

caniaxa. 27੅Usaía coia isibiani cuanxun -HVXVDQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDsVDTXLQULEL


ca an ñu mëë[XQFsXQLFDPDQDtQ‫ڰ‬LEX cacëxa:
ësaquin caxa: Min camina min naënu ñu —1XFsQ3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFsDQFDUD
EsUXXSt‫ڰ‬DSDQ. ¿Usa cat? ¢8VD‫ڰ‬DtQEL DLQDQ‫ڰ‬LWLXQLFDPDXLVRTXLQDtQXQL
FDUDFKXFX‫ڰ‬DLVDPDXLVD[FRD[? ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsTXLD[FDQDDQXQSiQFKDPLWL
28੅Cacë[XQFDDtQ‫ڰ‬LEXQFD[D: $[D‫ڰ‬sPL ñu ñui quin. ;DQ~DQ[XLFsPDSDLQ‫ڰ‬L[XQ
QLVKFsXQLQFDXVDTXLQ‫ڰ‬D[D. Cacëxun ca DQXQSiQFKDPLWLxXFsxXQPsVFXFs[FD
an ñu mëëxuncë unicaman caxa: ¿Nunu aín xëquíon mësioti rëncë ax chaia.
DFKXFX‫ڰ‬DLVDPDFDPDEschiti cuanti cara Usaribiti ca Nucën Papa Diosan
XLVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF? 29੅4XLDFDDtQ‫ڰ‬LEXQFD[D: A XQLFDPD[‫ڰ‬LWVDPDVKLSDLQ‫ڰ‬LD[EL‫ڰ‬LWVDLUD
ëchíTXLQPLQDxX‫ڰ‬DSicë aribi ëchiti, usa ‫ڰ‬LWinun uatia.
‫ڰ‬DLQFDPLQDFKXFXsFKtWLPD‫ڰ‬DLQ. 30੅Anun
DtQELPLELWLQsWsXWimainun abëbi Uisa cupí cara bana itsi ñuicësoquin bana
FDQLWDQXQFDPLQDsQWL‫ڰ‬DLQ. A nëtë xXLDTXLi[D-HV~VTXLDEDQD
ucëbëWDQFDQDDQQDsQX‫ڰ‬LFsELPLELWL (Mr. 4.33-34)
XQLFDPDFDWL‫ڰ‬DLQ: Chucucama pain 34੅Usoquin ca Jesusan bana itsi

camina bëFKtWL‫ڰ‬DLQ. Bëchíxun camina ñuicësoquin bëtsi bëtsi ñu ñuiquin anu


nëëQX[XQQsDWL‫ڰ‬DLQ. fXEsUXXSt‫ڰ‬DSicë ‫ڰ‬LFsXQLFDPDEDQDxXL[XDQFs[D. Bëtsi
aín bimi bitancëxun camina anu ñu EDQiQPDXVRTXLQVKLFDEDQDxXL[XDQ‫ێ‬
bimi bucúnti xubu anu upí oquin cëxa. 35੅Jesusan ca usaquin bana
EXF~QWL‫ڰ‬DLQ. xXL[XQWL‫ڰ‬LFsTXLD[FDDQ1XFsQ3DSD
Dios quicë bana uni ñuixuncë unix
Mostaza bëru ñui quicë bana
bëUiPDTXLDFs[D, ësai qui:
(Mr. 4.30-32; Lc. 13.18-19)
‫ڰ‬ÊQFDQDEDQDLWVLxXLFssoquin
31੅Bana itsi ñuicësoquin ñuixunquin ca xXLTXLQEDQDxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ,
-HVXVDQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDsVDTXLQULEL XLQVDUDQELDXQLQ‫ڰ‬XQiQPDxX
cacëxa: ñuiquin cana unicama ñuixunti
—1XFsQ3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFs, an cara ‫ڰ‬DLQ.
DLQDQ‫ڰ‬LWLXQLFDPDXLVRTXLQDLQDQ‫ڰ‬LPLWL
‫ڰ‬LFsTXLD[FDQDPRVWD]DEsUXxXLTXLQ. ÊVDLTXLFsFDxXEsUXXSt‫ڰ‬LPDLQXQFKXFX
&DsVD‫ڰ‬LFsQ. $[DFKDPDUDWVX‫ڰ‬LFsELFD ‫ڰ‬DLVDPDxXLTXLFsEDQDD[‫ڰ‬LFs
mostaza bëru bitancëxun unin aín quixun Jesusan ca
QDsQX‫ڰ‬DSDWLD. 32੅Mostaza bëru ax ca 36੅Usoquin bana ñuixuntancëxun anu

FKDPDUDWVXLUD‫ڰ‬LFsQ, bëtsi ñu bëru ‫ڰ‬LFsXQLFDPDsELDQLFXDQ[FD-HV~V


FKDPDUDWVXVDPDLUDFDD[‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬DtVKEL xubunu atsíanacëxa. Atsinia ca aín
0$7(2੄13 38

‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQQsEëtۛ sioraquin —‫ڰ‬sQDQFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quixun sinani


Jesús cacëxa: cuëënquin maputëcëanxa. Mapubiani
—8LVDLTXLFsFDUDQDsQX‫ڰ‬LFsFKXFX cuanquin ca aín ñucama anun a me
xXLTXLFsEDQDD[‫ڰ‬LFsTXL[XQFDPLQDQX maruti curíqui binuxun maruaxa.
xXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. Marutancëx curíqui bëi utëcënquin ca a
37੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: PHDLQDQ‫ڰ‬LQXQPDUXD[D. Usaribiti ca
—$QxXEsUXXSt‫ڰ‬DSicë uni asaribi uni bëtsi ñu cuëëncësamaira oi Nucën
FDQDXQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi 3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWLFXssnia.
‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLQ. 38੅$QXxXEsUX‫ڰ‬DSicë naë
DVDULELFDFDPDELsQsPH‫ڰ‬LFsQ. Ñu bëru Perla cacë ñu cupíira cupí ñui quicë bana
upí asaribi ca Nucën Papa Diosan 45੅1XFsQ3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFsDQDLQDQ

XQLFDPD‫ڰ‬LFsQ. Chucusaribi ca a ñunshin ‫ڰ‬LWLXQLFDPDDLQDQ‫ڰ‬LPLWLD[FDsVDULEL


‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQVLQiQPLFsXQLFDPD ‫ڰ‬LFsQ. Achúshi uni an ñu marucë ax ca
‫ڰ‬LFsQ. 39੅$QFKXFX‫ڰ‬DSicë uni asaribi ca murusa ñu, perla cacë, ax po namë
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LFsQ. Anun bimi iscësa, DxXXStLUDXSt‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬DLVDPDLUD
ELWLQsWsxXLTXLQELFDQD‫ڰ‬s[XWscënti cupícë, a biisa tanquin bari nitsia.
nëtë ñui quian. An bimi bicë unicama 46੅Bariquin mëraxun biisa tani ca anun

DVDFDiQJHOFDPD‫ڰ‬LFsQ. 40੅Anun ñu bimi maruti curíqui binuxun aín ñucama


biti nëtëaۛ n unin chucu pain bëchítancë marui cuanxa. Cuanxun maruquin
[XQWVLQQssQWLQsWsXVDULELFDDQXQ‫ڰ‬s[ curíqui bitancëx utëcënquin ca a perla
utëFsQWLQsWs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 41੅‫ڰ‬Ê[XQL‫ڰ‬LQX[ ‫ڰ‬DLVDPDLUDFXStcë, DLQDQ‫ڰ‬LQXQPDUXD[D.
1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬sQ Usaribi oi ca uni bëtsi ñu cuëëncëVD‫ێ‬
iQJHOFDPD[XFs[XQFDDQxX‫ڰ‬DLVDPD PDLUDRL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL
‫ڰ‬DFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQEsWVLXQLxX cuëënia.
‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬DPLFsXQLFDPDULEL
bitancëxun 42੅manë tsi cha rëquirucë Anun tsatsa biti rica ñui quicë bana
DQXSXWL‫ڰ‬LFsQ. $QXD[FDDQX‫ڰ‬LFs 47੅Catancëxun ca Jesusan ësaribi oquin
unicamabë tëmërai bëQsWL‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DLD. cacëxa:
43੅8VDL‫ڰ‬LFsbë ca barin uruquian —1XFsQ3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFsDQFDUD
pëFDFs[DXSt‫ڰ‬LFssaribiti an Nucën Papa XLVRTXLQDLQDQ‫ڰ‬LWLXQLFDPDDtQXQL
'LRVDQEDQD‫ڰ‬DFsXQLFDPD[DEs‫ڰ‬DLVK ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQxXLFDQDULFDDQXQ
XStLUDXSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. An aín pabitan ënë tsatsa biti ñui ësai quin. An tsatsa bicë
bana cuacë unin ca aín nuitunënbi unicaman ca aín rica bacanu
VLQiQTXLQFXDWL‫ڰ‬LFsQ. saracabianquin anun ñu bëaratia.
Usotancëxun ca anua cëñúruia tsatsa
8QsFs‫ڰ‬DLVDPDLUDFXStFs
‫ڰ‬DLVDPDLUDELWVLD. 48੅Bitancëxun masinu
ñu ñui quicë bana
EXiQ[XQFDDQXWVyxun upíbushi
44੅Catancëxun ca Jesusan ësaribi oquin caísquin biquin caquínu puruia.
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D: Puruquin ca a pitima ñu a bacanu putia.
—1XFsQ3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFsDQFDUD 49੅8VDULELFDDQXQ‫ڰ‬s[XWscënti nëtë

DLQDQ‫ڰ‬LWLXQLFDPDXLVRTXLQDLQDQ‫ڰ‬LPLWL ‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DLD. ‫ڰ‬Ê[XWscëncëbë uquin ca


‫ڰ‬LFsTXL[XQxXLFDQD‫ڰ‬DLVDPDLUDFXStcë iQJHOFDPDQXQLFDPD1XFsQ3DSD
ñu ñui ësai quin: Achúshi unin ca 'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬LFsDFDPDDEs‫ڰ‬LQXQ
‫ڰ‬DLVDPDLUDFXStcë ñu, PH‫ڰ‬XFsPsXXQL ELDQDQDQLVFs[DXStPD‫ڰ‬LFsXQLFDPD
itsían unëa, mëraxa. Mëraquin ca bixun, 50੅manë tsi cha rëquirucë anu
39 0$7(2੄13੄14

SXQX[XQ‫ڰ‬DLD. $QXD[FDDQX‫ڰ‬LFs ñuixunia, DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDtQ


unicamabë tëmërai bëQsWL‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DLD. DLQWVL‫ڰ‬LEXFDPDQULELFXDLVDPDWDQLD.
58੅Usaquian Jesús quicësabi oquin ca
-HVXVDQEDQD‫ڰ‬LFsVDULELFDEsUiPD1XFsQ DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ—an ca asérabi
Papa Diosan bana cuënëo ax 1XFsQ3DSD'LRVDQFXVKtQELxX‫ڰ‬DLD
XSt‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD —TXL[XQVLQiQPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD
51੅Catancëxun ca ësaquinribi aín -HVXVDQ‫ڰ‬LWVDxX‫ڰ‬DTXLQPDXQLLWVtDQ
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D: ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬LWVDPDVKL‫ڰ‬DFs[D.
—¢‫ڰ‬ÊQPLWVXFDFsEDQDFDLQDFXDWLQ?
Cacë[XQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ Juan, DQXQLQDVKLPLFs, ax bama
—cananuna cuatin —quixun cacëxa. (Mr. 6.14-29; Lc. 9.7-9)

14
52੅Quia ca Jesusan cacëxa: 1੅8VD‫ڰ‬DLQFDXQLFDPDQ-HV~V

—$Q1XFsQ3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFsDtQ xXLTXLQFKDQLRLD*DOLOHDQX‫ڰ‬LFs
EDQD~QiQFsXQL, DQFD‫ڰ‬sQXQLxXL[XQFs XQLFDPDQ‫ڰ‬DSX, Herodes, an cuacëxa.
bana unicama ñuixuanan bëUiPD‫ڰ‬s 2੅Cuaquin ca Herodesnën ratúquin, an

ñuiquin cuënëo bana aribi ñuixunia. Ax ñu mëëmicë unicama cacëxa:


ca xubuñu unían a isi ucë uni aín ñu ió —Jesús, ax ca Juan, an uni nashimicë,
‫ڰ‬LPDLQXQDtQxXLyPD‫ڰ‬DtVKELXSt, aribi D‫ڰ‬LFsQ. Bamaxbi ca baísquiaxa. Usa
LVPLFsVD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬L[XQFDXQLLWVtDQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DLD.
3,4੅An Juan aín uni tëEtVFDPLD‫ڰ‬DLVKFD
-HV~V1D]DUHWQX‫ڰ‬Li usai Herodes quiacëxa. ÊVDLFD‫ڰ‬LDFs[D:
(Mr. 6.1-6; Lc. 4.16-30) Herodes, an ca aín xucën Felipenën aín
53੅Bana itsi ñuicësoquin unicama bana xanu, Herodías, a biacëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFD
ñuixunquin ancëbiani cuanx ca Jesús —PLQPLD[DQXELWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs
anuaxa canicë menu bëbacëxa. 54੅BëED‫ێ‬ —quixun Juanën Herodes cacëxa.
tancëxun ca anua judíos unicama timëtۛ i Cacëxun ca Herodesnën aín unicama
xubunu atsínxun bana ñuixunquin Juan bimiacëxa. Bimixun ca nëamixun
‫ڰ‬XQiQPLDFs[D. Usoquian bana ñuia cuati sipuamiacëxa.
FDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[UDWXWLFDQDQFs[D: 5੅$tQXQLFDPDQ-XDQ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬DPLWLVD

—¿Uin cara ënë uni usaquian bana tanquinbi ca camabi unían —Juan an ca
xXLWL‫ڰ‬XQiQPLD[? ¿Uin cushin cara ënë Nucën Papa Dios quicë bana nu ñuixunia
PHQX[XDQXQLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DLQ? 55੅Ënëx —TXL[XQVLQiQFs‫ڰ‬DLQ—‫ڰ‬smima
ca carpinteronën bëFKLFs‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬LPDLQXQ nishcania —TXL[XQVLQiQTXLQ‫ڰ‬DPLDPD
FDDtQWLWD[0DUtD‫ڰ‬LFsQ. Jacobo, José, ‫ڰ‬LFsQ. 6੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ~DQEDFëaۛ n nëtën
Simón, -XGDVDFDPD[FDDtQ[XFsQ‫ڰ‬LFsQ. Heródesnën camicëx uxúan unicaman
56੅Aín chirabacëcamaribi ca ënu nubë pimainun, +HURGtDVQsQWXi[DQX[XQWDFX
‫ڰ‬LFsQ. ¢8LQ‫ڰ‬XQiQPLFsxun cara ësaquin ax upiti bairani ransacëxa. 8VDL‫ڰ‬LDLVLFD
EDQDxXLDQDQsVDTXLQULELxX‫ڰ‬DWL +HURGHVFKXiPDWDQLFXssDQFs[D.
‫ڰ‬XQDQ[? 7੅Cuëënquin ca xanu xuntacu cacëxa:
57੅Usai canani ami nishcëxun isquin ca —$xXxXFDUDPLQDPL‫ڰ‬LQiQXQ‫ڰ‬s
Jesusan atu cacëxa: ñucati a cana aséUDELPL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ.
—An Nucën Papa Dios quicë bana uni Sinanatëcëntimoquin cana ashiquin mi
ñuixuncë unían bana ñuixunia ca unin cain.
cuatia. 8VD‫ڰ‬DtQELFDD[DDQXD[FDQLFs 8੅Cacë[XQDtQWLWDSDLQxXFitancëxun

unían anuaxa canicë menuxun bana ca aín titaxa quicësabi oquin cacëxa:
0$7(2੄14 40

—Juan, an uni nashimicë, a tëEtVFD‫ێ‬ —Nun piti ñura ca mëcën achúVKLSiQ


PL[XQFDPLQD‫ڰ‬sDtQPD[FiPDQs ‫ڰ‬LPDLQXQWVDWVDUDEëLۛ VKL‫ڰ‬LFsQ.
[DPSDPL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. 18੅Quia ca Jesusan cacëxa:
9੅Usaquian cacë[XQFXDTXLQPDVi —ÊQXFD‫ڰ‬sEs[XQ.
QXLWXLUDTXLQFD+HURGHVQsQ‫ڰ‬DLVDPD 19੅Cacëxuan bëcëbëtan ca Jesusan

tancëxa. ‫ڰ‬$LVDPDWDQTXLQELFD—sinanatë basinua bucubunun quixun unicama


cëntimoquin cana mi cain —quixuan cacëxa. Cacëxۛ a bucubucëbëtan ca
FDFsVLQiQDQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQULELD Jesusan mëcën achúVKLSiQFsxXQWVDWVD
cuacë cupí usoquian xanu xuntacu rabë ۛ EL[XQPDQiPLEssuquin isquin
‫ڰ‬LQinun aín uni cacëxa. 10੅Caquin ca Nucën Papa Dios —DViELFD—catancë
sipunuabia Juan tëbíscanun quixun aín [XQSiQWXFDSD[XQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
unicama xuacëxa. 11੅Xucëx cuanxun XQLFDPD‫ڰ‬LQiQFs[D. ‫ڰ‬,QiQFsxun ca anu
tëbíscabëWVLQTXLQEs[XQFDDtQPD[Fi ‫ڰ‬LFsXQLFDPDSiQPstíFDTXLQ‫ڰ‬LQiQFs[D.
PDQs[DPSDPL[DQX[XQWDFX‫ڰ‬LQiQFs[D. 20੅‫ڰ‬,QiQFsxun biquin ca unicama

‫ڰ‬,QiQFs[XQEXiQ[XQFDDtQWLWD‫ڰ‬LQiQFs[D. FDPD[XQELSXFKiquin piacëxa.


12੅Usoquian tëbíscacë bixun maínbiani 3XFKiquin pia sënëDۛ QFDXVDL‫ڰ‬LLVD
FXDQ[XQFD-XDQsQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ ‫ڰ‬Dtmabia tëxëFsSLWLDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
Jesús ñuixuancëxa. unicaman mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ
FDTXtEXicaquin biacëxa. 21੅An
-HVXVDQ‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬DLVK, SXFKiquin picë nucë bënëcamax ca
cinco mil uni pán pimia ‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬DLVK, FLQFRPLOXQL‫ڰ‬LDFs[D.
(Mr. 6.30-44; Lc. 9.10-17; Jn. 6.1-14) $W~LQVKLPD[DQX‫ڰ‬LPDLQXQ[XFDPDQULEL
13੅8VDTXLDQ-XDQ‫ڰ‬DFsDDtQXQLFDPDQ FDSXFKiquin piacëxa.
ñuixuncëx ca Jesús anuax nuntin cuanx
DQXDXQL‫ڰ‬LFsPDPHQXFXDQFs[D. Usa -HV~VSDU~PSDSDFDPiQDQsQ
‫ڰ‬DLQFD—DQXFD-HV~V‫ڰ‬LFs—quixuan niquiani cuan
FKDQLRLDFXDELDQLEsWVLEsWVLsPDQX‫ڰ‬LFs (Mr. 6.45-52; Jn. 6.16-21)
XQLFDPD[PHQDQXD-HV~V‫ڰ‬LFsDQX 22੅Usotancë[XQFDDQWVLiQTXLDQTXLQ

cuancëxa. 14੅8VDtD‫ڰ‬LWVDXQLDULTXLDQFsbë unicama cabianmainuan, atux pain manë


PDQsQXQWLQXD[‫ڰ‬LE~quianquin ca nuntinu cëñúUXTXLDQL‫ڰ‬XFsPDQDQFXDQXQ
unicama timëcۛ ë isquin Jesusan atu TXL[XQ-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD
nuibacëxa. 1XLEDTXLQFD‫ڰ‬LQVtQFs xuacëxa. 23੅Xutancë[XQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD
unicama pëxcüacëxa. 15੅8VDTXLQ‫ڰ‬DFsbëa cabiani ca Jesús axëVKLPDWiQX1XFsQ
bari xupíbucëbëWDQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs Papa Diosbë banai cuancëxa. Nucën Papa
unicaman anu cuanxun Jesús cacëxa: Diosbëa banamainun ca bari cuabuacëxa.
—Bari ca xupíbutia, ënë mex ca anu Bari atsíncëbëa baquíshcëbë Jesús axëshi
XQL‫ڰ‬LFsPDPH‫ڰ‬LFsQ. ÊQX‫ڰ‬LD[PD DQX‫ڰ‬LPDLQXDQ24੅DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD
XQLFDPDFXDQWiQXQFDPLQDFDWL‫ڰ‬DLQ. PDQsQXQWLQX‫ڰ‬LUXTXLDQLSDU~PSDSD
&XDQ[XDQ‫ڰ‬XUL‫ڰ‬LFssPDFDPDQXDDWXQ nëbëWۛ VLFXDQLDFDVXx~RQSLWDQFXDtQVD‫ێ‬
SLWLELWiQXQFDPLQD[XWL‫ڰ‬DLQ. moquin bëcacëxa. Bëcaia ca bëchunanribi
16੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: WXFiQFDTXLQPDQsQXQWLQXDUs~tisoquin
—&DFXDQWLPD‫ڰ‬LFsQ. Mitsun ca piti ‫ڰ‬DFs[D. 25੅Usomainuan pëcaracëbë ca
‫ڰ‬LQDQ. SDU~PSDSDFDPinanën niquiani Jesús
17੅Cacë[XQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ atunu cuancëxa. 26੅3DU~PSDSDFDPiQD‫ێ‬
cacëxa: nën niquiania Jesús cuania isi ca atun
41 0$7(2੄14੄15

bëPinan pëqui racuëti —ñunshin sapi ca


—TXLD[UDWXWLVKDUirui quiacëxa. Aín nuitu upíma cupía unin
27੅Usai quia ca Jesusan atu cacëxa: ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DFsEDQD
—&DPLQDFXVKLFDQWL‫ڰ‬DLQ. Racuëaxma (Mr. 7.1-23)

15
FD‫ڰ‬LW, ‫ڰ‬sFDQD‫ڰ‬DLQ. 1੅Fariseo unicamabëtan ca an
28੅Cacëxun ca Pedronën cacëxa: 0RLVpVQsQEDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFD‫ێ‬
—Mix camina aséUDEL1XFsQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬DLQ. manribi Jerusalén ëmanuax ricuatsini
8VD‫ڰ‬L[XQFD‫ڰ‬s[SDU~PSDSDFDPinanën uxun Jesús cacëxa: 2੅—¿Uisacasquin
QLTXLDQLPLQXFXDQXQ‫ڰ‬sFDW. FDUDPLQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQQXFsQ
29੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: UDUDTXLiEDQDWDQLPLQ? A bana
—Ca ut. TXLiVDELRL‫ڰ‬LTXLQPDFDPsFKXFD[XQPD‫ێ‬
Cacëx ca Pedro manë nuntinuax shi piia.
‫ڰ‬LE~TXLDQLSDU~PSDSDFDPinanën 3੅Cacë[XQFD-HVXVDQDWXxXFiquin

niquiani Jesúsnu cuancëxa. 30੅Cuanibi ca cacëxa:


suñúan upitan parúmpapa bëchúaian isi —¿Uisacatsi caramina mitsux mitsun
racuëti nanëb ۛ uti cuëncëni quiacëxa: UDUDTXLiEDQDWDQLEL1XFsQ3DSD'LRV
—Cana bacamiquin, ‫ڰ‬sFDELWVLXW. TXLiVDELRL‫ڰ‬LPDQ? 4੅Nucën Papa Dios ca
31੅Cuëncën ۛ quia cacëxun biquin ca ësai quiacëxa: “Min papan bana, min
Jesusan cacëxa: WLWDQEDQDFDPLQDFXDWL‫ڰ‬DLQµ. ‫ڰ‬,PDLQXQ
—¢8LVDFDWVLFDUDPLQD‫ڰ‬sQPLSDU~P‫ێ‬ ca ësaribiti quiacëxa: “Axa aín papa, aín
SDSDFDPiQDQsQQLFXDWVLQLPL‫ڰ‬sQXXQXQ WLWDxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFsXQLDFDPLQD
‫ڰ‬LPLFs[EL‫ڰ‬sPLFDWDPstiman? Camina EDPDPLWL‫ڰ‬DLQµ. 5੅8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQD
‫ڰ‬sPLVLQiQFsPDVD‫ڰ‬DLQ. mitsux ësai quin: Unin ca aín papa, aín
32੅Jesúsbëa Pedro manë nuntinu WLWDsVDTXLQFDWL‫ڰ‬LFsQ: 0L‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬L[XQEL
‫ڰ‬LUXFsbë ca suñúan nëtëaۛ cëxa. FDQD‫ڰ‬sQPL‫ڰ‬LQiQWLxXFDPD1XFsQ3DSD
33੅NëtëF ۛ sEsWDQFDPDQsQXQWLQX‫ڰ‬LFs 'LRV‫ڰ‬LQDQ. 6੅Axa usai quicë uni an aín
XQLFDPDQDWDQiLQUDQWLQSXUXQLWVybuti SDSDDtQWLWDxX‫ڰ‬DTXLQWLPDFDDViEL‫ڰ‬LFs
DPLVLQiQTXLQ-HV~VFDFs[D: quiax camina mitsux quin. Usai quiquin
—Mix camina asérabi Nucën Papa FDPLQDPLWVXQUDUDQxXLiEDQDDVKL
Diosan BëFKLFsD‫ڰ‬DLQ. VLQiQTXLQ1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD
quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLPDQ. 7੅Mitsux camina
Genesaret menuxuan Jesusan
FsPs‫ڰ‬DLQ. Isaíasnëan mitsu ñuiquin
‫ڰ‬LQVtQFsXQLFDPDSs[FD
cuënëo bana ca ësai quia:
(Mr. 6.53-56) 8 Ënë unicaman ca aín cuëELWDQVKL‫ڰ‬s
34੅3DU~PSDSD‫ڰ‬XFsPDQDQFXDQ[FD rabia, ‫ڰ‬L[XQELFDDtQQXLWXPsX‫ڰ‬s
Genesaret cacë menu bëbacëxa. 35੅Bëbaia sinanima. 9੅Nucën Papa Diosan
LVTXLQFDDPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ—axa ucë bana isa quixun ca unínbi ñuicë
X[FD-HV~V‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQD banaishi unicama ñuixunia. Usa
PHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ‫ڰ‬XQinun chaniocëxa. ‫ڰ‬L[XQFDxDQFiEL‫ڰ‬sUDELD.
ChaniocëbëWDQFDXQL‫ڰ‬LQVtQFscama Isaíasnën cuënëo bana quicësabi oi
Jesúsnu bëacëxa. 36੅Bëcëxun ca ñucë FDPLQDPLWVX[‫ڰ‬LQ.
unicaman Jesús cacëxa: 10੅Catancëxun ca ësaquinribi Jesusan

—Min chupa cuëbíshi ca nu ticamit. cuënxun unicama cacëxa:


Ësaquin caquin ticaíVKLFD‫ڰ‬LQVtQFs —‫ڰ‬ÊQ, bana ñuimainun ca upí oquin
unicamax pëxcúacëxa. cuacan. 11੅Aín ñu picë cupíma, aín
0$7(2੄15 42

QXLWXQsQ‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQDQLD, aín [XQPDSLFs‫ڰ‬DtVKELDtQVLQDQXSt‫ڰ‬LFsFD


cuëbitan upíma banan banacë a cupí ca Nucën Papa Diosan uni upíma isima.
Nucën Papa Diosan uni upíma isia.
12੅8VDTXLDQFDLDFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs -XGtRVPD[DQX-HV~VPLFDWDPsD
unicaman Jesús nëbëtۛ sioraxun cacëxa: (Mr. 7.24-30)
—¿Caramina isan, fariseo unicamx ca 21੅Anuax cuanx ca Jesús anua Tiro

usaquinmi unicama ñuixunia cuati mimi FDFssPD‫ڰ‬LPDLQXQ6LGyQFDFssPD‫ڰ‬LFsD


nishaxa? menu bëbacëxa. 22੅BëEDLDFDDQX‫ڰ‬LFs
13੅Cacëxun ca Jeususan cacëxa: Cananea xanu, an anu cuanquin
—Uicamax cara Nucën Papa Dios PXQXPDEDQDTXLQ-HV~VFDUiLVKLDFs[D:
QDtQX‫ڰ‬LFsDQDLQDQ‫ڰ‬LPLFsPD‫ڰ‬LFs, —0L[FDPLQD1XFsQ‫ڰ‬,EX, Davitan
acamax ca aséUDELDLQDQPD‫ڰ‬DLVKDEsPD rëE~QTXL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQD‫ڰ‬s
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, aín tapúncëñunbi ëchícëxa i ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQLQLWXiFDDQXDxXQVKLQ
‫ڰ‬LFsVDULELWLxDQFiLVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 14੅Fariseo ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ‫ڰ‬LWVDLUDSDsWDQLD.
unicamaxa nishiabi camina isëVKLWL‫ڰ‬DLQ. 23੅&DTXLDQFDUiLVKLFsxunbi ca Jesusan

Atun Nucën Papa Diosan bana uni itsi FiPD‫ڰ‬LFsQ. Caiama oquin ca aín
‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬L[XQELFDXLVDLFDUDTXLD ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQDUDSDVXFXDQTXLQ
TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD. Ca bëxuxXXQLVD‫ڰ‬LFsQ. —an ca cuëncën ۛ quin nu nuia. Camina a
Bëxuñu unin abë bëxuñu uni itsi FXDQWiQXQFDWL‫ڰ‬DL—quixun cacëxa.
EXiQFDWVLTXL[XQ‫ڰ‬DtELFDEsxuxX‫ڰ‬L[XQ 24੅Usaquian cacëxun ca Jesusan xanu

XLQFXDQWLFDUDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD, a cacëxa:
rabëtaxbi aman cuanx quininu nipacëti —Judíosma unibuma, judíos
‫ڰ‬LFsQ. XQLFDPDLVKLDPLVLQDQDPLQXQFD‫ڰ‬sQ
15੅Usai quia cuaquinbi ca Pedronën 3DSD'LRVDQ‫ڰ‬sFD[D. $[D‫ڰ‬XUDFXDQFsD
Jesús cacëxa: ‫ڰ‬DUDFDFsxXLQDDtQ‫ڰ‬LEXQEstëcëncësaribi
—Unían picë ñu ñui quicë bana ax RTXLQMXGtRVXQLEXDPLVLQinun quixun
FDUDXLVDLTXLFs‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQX FDQXQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬sFD[D.
ñuixun. 25੅Cacë[XQFXDTXLQELFDDWDQiLQ
16੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: rantin puruni tsóbuquin a xanun
—¢0LWV~QULELFDUDPLQD‫ڰ‬sQFDFsxun cacëxa:
‫ڰ‬sQEDQDFXDWLPDQ? 17੅Unían ñu aín —&DPLQD‫ڰ‬sQWXi‫ڰ‬sSs[FX[XQWL‫ڰ‬DLQ.
cuëbitan picëx ca aín pucunuishi 26੅Cacëxun ca —judíos unicama pain

atsinia. Atsíntancëx ca amiribishi ‫ڰ‬DTXLQLFDQDXDFsQ—TXL[XQVLQiQTXLQ


chiquitia. ¢$FDUDPLQD‫ڰ‬XQDQLPDQ? Jesusan ësaquin cacëxa:
18੅8VD‫ڰ‬DtQELFDXQLPDViquin sinani —7Xi[XUDSLPLWLEL[XQELFDPXQ
‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLD. $tQQXLWXXStPD‫ڰ‬DLQFD SLPLWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ.
usai banaia. 8VD‫ڰ‬LFs1XFsQ3DSD 27੅Cacëxun ca a xanun cacëxa:

'LRVDQLVFs[FDXQL‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ. 19੅Aín —Usa ca. 8VD‫ڰ‬DtQELFDFXsnan


QXLWXPsXFDXQLQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DWL tëmú[XQDtQ‫ڰ‬LE~DQUsXSDWLDSLWLVDQL
sinania, XQL‫ڰ‬DWL, DtQ[DQXPD‫ڰ‬DtQEL camunan piia.
[DQXEs‫ڰ‬LWL, xanu cuaioti, uni itsin ñu 28੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

mëcamati, FsPsLXQLLWVLPLPDQiQWL, —Mix camina aséUDEL‫ڰ‬sPLFDWDPsWL


XQLLWVLxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDWL. 20੅An usa ‫ڰ‬sQPLXStRTXLQ‫ڰ‬DTXLQXQTXLD[‫ڰ‬sPL
xXFDPD‫ڰ‬DFsXQLFDPDFD1XFsQ3DSD sinan. 8VD‫ڰ‬DLQFDPL[FXssQFsVDELRL‫ڰ‬LWL
'LRVDQLVFs[XStPD‫ڰ‬LFsQ. MëFKXFD‫ێ‬ ‫ڰ‬LFsQ.
43 0$7(2੄15੄16

Quixuan cacëbëVKLFDDtQLQLWXi 34੅Cacëxuan Jesusan —¢XLWLSiQxX

pëxcúacëxa. FDUDPLQD‫ڰ‬DLQ? —TXL[XQxXFicëxun ca


DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ—ënu ca
Galilea menuxuan Jesusan mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ SiQ
XQLxXFsFDPDSs[FD ‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬LWVDPDVKLWVDWVDUDWVX‫ڰ‬LFs
29੅$QX7LUR‫ڰ‬LPDLQXQ6LGyQ‫ڰ‬LFsPH —quixun cacëxa.
anuax cuanx ca Jesús parúmpapa Galilea 35੅Usaquin cacëxun ca Jesusan axa

UDWiELDQLPDWiPHQXPDSsracëtancëx timëFDPs‫ڰ‬sRFsXQLPHQXWVybunun
anu tsóbuacëxa. 30੅Anua tsotan ca anu quixun cacëxa. 36੅8VR[XQFDSiQFDPDFs‫ێ‬
ULFXDWVLQTXLQ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLQ, uni ñun tsatsaribi bixun Nucën Papa Dios
‫ڰ‬LQVtQFs‫ڰ‬LWVDLUDEsDFs[D. Axa aín niti —DViELFD—catancëxun a piti ñu
bëWVLFsXQL‫ڰ‬LPDLQXQDtQEsrumi ñucë WXFDSD[XQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD
‫ڰ‬LPDLQXQSDEs‫ڰ‬LPDLQXQEDQDñuma, a ‫ڰ‬LQiQFs[D. ‫ڰ‬,QiQFs[XQFDDQX‫ڰ‬LFs
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQEsWVLEsWVL‫ڰ‬LQVLQDQ‫ڰ‬LFs unicama pinun mëtíFDTXLQ‫ڰ‬LQiQFs[D.
XQLFDPDULELDWDQiLQEsLDFD-HVXVDQ $tQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQDXQLFDPD
pëxcüacëxa. 31੅Pëxcucëx ca banañuma ‫ڰ‬LQiQFs[Fsx~WLVD‫ڰ‬DtVKELFDDSLWLFDPD[
unicamax banacëxa. Banamainun ca axa Fsx~DPD‫ڰ‬LFsQ, 37੅DXQLFDPDQSXFKiquin
DtQTXLVLDtQSsxiQPLxXFsXQLFDPD[ULEL picëxbi. &DPi[ELDSXFKicëbëtan ca
pëxcúacëxa. Pëxcúmainun ca axa aín -HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQPsFsQ
niti bëtsicë unicamax upiti niacëxa. Aín achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ FDTXtEXicaquin
bërumi ñucë unicamanribi ca tëxëcë piti biacëxa. 38੅An a piti picë nucë
bëoquiquin isacëxa. 8VDLD‫ڰ‬LDLVTXLQFD bënëFDPDFD‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬DLVKFXDWURPLO
DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQXLVDXQLFDUDsQs[‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LDFs[D. $W~LQVKLPD[DQX‫ڰ‬LPDLQXQ
TXL[XQVLQDQLFXssQTXLQFKXiPD [XFDPDQULELFDSXFKiquin piacëxa.
tanquin Nucën Papa Dios, a Israel 39੅Usoquin pimitancëxun a unicama

unicaman rabicë, a rabiacëxa. —cuanmainun ca cuan —quixun


cabiani ca Jesús manë nuntinu
-HVXVDQ‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬DLVK, ‫ڰ‬LUXTXLDQLFXDQ[0DJGDODFDFsPHQX
cuatro mil uni pán pimia cuancëxa.
(Mr. 8.1-10)
32੅‫ڰ‬,WVDXQt[DWLPsFDPs‫ڰ‬sRFs‫ڰ‬DLQFD Fariseo unicamabëtan saduceo
XQLFDPDQXQLLWVtDQ‫ڰ‬DFsPD
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFXsQ[XQ
xX‫ڰ‬DQXQTXL[XQ-HV~VFD
Jesusan atu cacëxa:
(Mr. 8.11-13; Lc. 12.54-56)
—Ënë unicamax ca ënu rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ

16
achúVKLQsWs‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDD 1੅)DULVHRXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ

atun piti ñuxXPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQD saduceo unicaman ca anu


‫ڰ‬sQDWX‫ڰ‬LWVDLUDQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQVDWDQLQ. cuanxun Nucën Papa Diosan cushin
Cuaníbima atux bainuax bëënania, usa FDUDLVDxX‫ڰ‬DLDLVFDWVLTXL[XQ, Jesús aín
‫ڰ‬DLQFDQDxXQDUDFDPL[XQPD[XLVDPD sinanënbi isa unían iscëma ñu naínua
tanin. ‫ڰ‬DQXQTXL[XQFDFs[D. 2੅Cacëxun ca
33੅Cacë[XQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ Jesusan cacëxa:
cacëxa: —&DsVD‫ڰ‬LFsQ. Bari cuabúcëbëtan naí
—¢ÊQs[FDDQXXQL‫ڰ‬LFsPDPH‫ڰ‬LFsQ. isi camina quin: “Nëtë ca upí cuabutia,
¿Uinua caranuna ënë unicaman pimiti imëiۛ shi ca nëtë upí pëFDUDWL‫ڰ‬LFsQµ.
SLWLELWL‫ڰ‬DLQ? 3੅Bëtsi nëtën camina bësuquin naí isi
0$7(2੄16 44

quin: “Nëtë ca bëitia, ‫ڰ‬XtFD‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬LE~WL EXicaquin bixunbi caramina sinaniman?


‫ڰ‬LFsQµ. Naí isquin camina uisai cara nëtë 11੅‫ڰ‬ÊQFDQDIDULVHRXQLEX‫ڰ‬LPDLQXQ

‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. 8VDxX‫ڰ‬XQiQFs VDGXFHRXQLEXQs[DDQXQSiQFKDPLWL


‫ڰ‬L[XQELFDPLQD‫ڰ‬sQEDQDxXL[XQLD xXVD‫ڰ‬LFsVDXVDULEL‫ڰ‬LWLQUDEDQDQPL
FXDQDQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DLDLVTXLQVKL‫ڰ‬XQiQWLVD bërúancanun quixun mitsu can. Caíbi
‫ڰ‬L[XQEL‫ڰ‬XQDQLPDQ, ‫ڰ‬s[FDQDDVprabi FDQDSiQxXLLUDTXLFsPD‫ڰ‬DLQ. ¿Usaquin
1XFsQ3DSD'LRVQXD[XFs‫ڰ‬DLTXL[XQ. ‫ڰ‬sQFDFs[XQFDUDPLQDFXDFsPD‫ڰ‬DLQ?
4੅Ënë unicama Nucën Papa Diosmi 12੅Cacë[XQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ

VLQiQFsPD‫ڰ‬L[XQFDDWXQLVQXQXQLLWVLQ —-HVXVDQFDDQXQSiQFKDPLWLxX
‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DQXQTXL[XQ‫ڰ‬sFDLD. Usa xXLTXLQFDTXLQELIDULVHRXQLEX‫ڰ‬LPDLQXQ
‫ڰ‬DtQELFDQD, ‫ڰ‬s[FDQDDVprabi Nucën Papa VDGXFHRXQLEXQsDQ‫ڰ‬XQiQPLFs
'LRVQXD[Xi‫ڰ‬DLTXL[XQDWXQ‫ڰ‬XQinun, banacama ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
EsWVLxXULELDW~DQxXFicë[XQEL‫ڰ‬DLPDQ. VLQiQTXLQDFXDWLQUDEDQDQEsU~DQFD‫ێ‬
Ënëishi cana mitsu cain, -RQiV‫ڰ‬Lisaribiti nun nu caxa —TXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs[D.
FDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
8VRTXLQFDELDQLFD-HV~VDQX‫ڰ‬LFs -HV~VD[FDDVpUDEL&ULVWR
unicama ëbiani cuancëxa. ‫ڰ‬LFsTXLi[D3HGURTXLD
(Mr. 8.27-30; Lc. 9.18-21)
$QXQSiQFKDPLWLxXVD‫ڰ‬LFsIDULVHR 13੅8VRWDQFs[DQX&HVirea de Filipo
unibunën bana cuatima quicë bana FDFssPD‫ڰ‬LFsPHDQXFXDQ[ULTXLDQTXLQ
(Mr. 8.14-21) FDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD-HVXVDQ
5੅3DU~PSDSD‫ڰ‬XFsPDQDQFXDQTXLQEL xXFiquin cacëxa:
FD-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQDWXQ —¢8QL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi
SLWLxXEXiQTXLQPDPDQXDFs[D. 6੅0DQX‫ێ‬ ‫ڰ‬DLVKFDUDQD‫ڰ‬s[XL‫ڰ‬DLTXLD[FDUD
biancëbë ca Jesusan cacëxa: unicama quin?
—)DULVHRXQLEX‫ڰ‬LPDLQXQVDGXFHR 14੅Cacëxun ca atun cacëxa:

XQLEXQs[DDQXDSiQFKDPLWLxXVD‫ڰ‬LFs —Raírinëx ca quia, mix ismina Juan,


D[‫ڰ‬LFsVDXVDULEL‫ڰ‬LWLQUDEDQDQFDPLQD an uni nashimicë, D‫ڰ‬DLQ. Raírinëx ca
bëU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ. 7੅Cacëx ca —QXQXSiQ quia, PL[LVPLQD(OtDVD‫ڰ‬DLQ. RaíULQs[‫ێ‬
bëcëma cupí ca nu usaquin caia —quiax ribi ca quia, mix sapi ismina Jeremías a
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[FDQDQFs[D. ‫ڰ‬DLQ, DPD‫ڰ‬DLVKLVPLQDDQ1XFsQ3DSD
8੅&DQDQLD‫ڰ‬XQiQTXLQFD-HVXVDQFDFs[D: Dios quicë bana unicama ñuixuan uni
—¿Uisa cupí caramina mitsux, SiQ LWVLD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
cananuna bëFsPD‫ڰ‬DLTXLD[FDQDQLQ? 15੅Cacë[XQFDDLQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD

0LWVX[FDPLQD‫ڰ‬sPLFDWDPscëPDVD‫ڰ‬DLQ. Jesusan cacëxa:


9੅¢‫ڰ‬ÊQxX‫ڰ‬DLDLV~QELFDUDPLQDXLFDUDQD —¿Atúxa usai quimainun caramina
‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPDQ? ¢&DUDPLQD‫ڰ‬sQ PLWVX[‫ڰ‬s[FDUDLVDQDXL‫ڰ‬DLTXLQ?
unicama pimiami iscancë a manuan? 16੅Quia ca Simón Pedronën cacëxa:

¿Ën mëcën achúVKLSiQSLPLFsxuan —Mix camina axa bamatimoi tsócë


cinco mil unin tëxëocë, mëcën rabë ۛ Nucën Papa Dios aín Bëchicë, Cristo,
‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ FDTXtEXicaquin bixunbi axa utinu nun caíncë, D‫ڰ‬DLQ.
caramina sinaniman? 10੅¿Bëtsi nëtën ۛ ribi 17੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

‫ڰ‬sQPsFsQDFK~VKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ SiQ —Simón, Jonasan bëchicë, cana mi


pimicëxuan cuatro mil unin tëxëocë a cain, XQLQFDXVDTXLQPLVLQiQPLFsPD
mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ caquí ‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬ÊQ3DSDQDtQX‫ڰ‬LFsDQFDPL
45 0$7(2੄16

VLQiQ[XQTXLQXVRTXLQPLVLQinun mi 22੅Usaria quia oquin ca Pedronën Jesús

VLQiQPLD[D. $QFDPLVLQiQPLD[D amo nitsinaxun ñu caquin cacëxa:


TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLFDPLQDFXssQWL‫ڰ‬DLQ. —8VDLFDPLQD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa
18੅Caxun ca mapara, griego banan 'LRVD[FDPL[PLXVDL‫ڰ‬LWLFXssQWLPD
´SHWUDµFDFs, DVLQiQTXLQ-HVXVDQ6LPyQ ‫ڰ‬LFsQ.
cacëxa: 23੅Usaquin cacëx cuainacëquin ca

—‫ڰ‬ÊQFDQDPLFDLQ, mix camina Pedro Jesusan Pedro ñu caquin cacëxa:


FDTXLQDQsFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 0LQPL‫ڰ‬sPLEsUt —0LQFDPLQDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ
FDFsEDQDVLQiQFsXVDULELRTXLQVLQiQFs ‫ڰ‬DSX, 6DWDQiV, DQVLQiQFsVDRTXLQ
FDD[D‫ڰ‬sPLFDWDPsFsXQLFDPD[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. sinanin. 8VDTXLQVLQiQ[XQPDFD‫ڰ‬DW. Min
Bamatancëxbi cëñútimoi ca a unicamax FDPLQD‫ڰ‬sxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DPLWLVDWDQLQ. ‫ڰ‬ÊQ
‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 19੅‫ڰ‬ÊQFDQD‫ڰ‬sQFXVKLPL Papa Dios cuëëncëVDELRL‫ڰ‬Li[PD‫ڰ‬s[
‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ, DPLFXVKL[XQPL‫ڰ‬sxXLTXLQ ‫ڰ‬LQXQTXL[XQVLQiQTXLQFDPLQDXQLQ
bana unicama ñuixunun. $QPLQPL‫ڰ‬s VLQiQFsVDRTXLQVKLVLQDQLQ.
ñuiquin bana ñuixuncëxun cuacë 24੅Catancë[XQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs

XQLFDPD[FD‫ڰ‬sQ3DSD'LRVDQXQL‫ڰ‬LWL unicama ësaquin Jesusan cacëxa:


‫ڰ‬LFsQ. A cushínbi Nucën Papa Diosan —8L[FDUD‫ڰ‬sQXQL‫ڰ‬LLVDWDQLDDQFDD
VLQiQFsVDULELRTXLQVLQiQTXLQ, aín ‫ڰ‬DLEDPDQX[XQEL‫ڰ‬sPLFDWDPsWLTXLFs
XQLFDPD[FDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDTXLQ, EDQDsQTXLQPD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. 25੅Uin cara
sVDxXFD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQDQ, ësa ñu DtQFXssQFsVDRTXLQ‫ڰ‬DL, ënë nëtënu
FD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsTXL[XQFDFsbëtan ca upitax tsótishi sinania, ax ca Nucën
1XFsQ3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFsDQ, —usa ca 3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFD
—TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. XLQX‫ڰ‬LFsXQLQFDUDsQsQstënushi
20੅Usaquin Pedro catancëxun ca aín XSLWD[WVyWLVLQiQTXLQPD‫ڰ‬sPL
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD-HVXVDQFDFs[D: catamëTXLQ‫ڰ‬s[TXLFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DLD, ax
—‫ڰ‬Ê[FDQDD[XWLDMXGtRVXQLEXQsQ 1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DLVKDtQQstënu
FDtQFs&ULVWRD‫ڰ‬DLTXL[XQFDPLQDXLQX DEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 26੅Unix ca ënë nëtënuax
‫ڰ‬LFsXQLELFDWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LWVDLUDxXxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬DtVKELFD1XFsQ
3DSD'LRVPLVLQiQFsPD‫ڰ‬DLVKDEs
—‫ڰ‬Ê[FDQDXQLQ‫ڰ‬DFs[EDPDWL‫ڰ‬DL XStPD‫ڰ‬LDQDQDtQQsWsQXDEs‫ڰ‬LWLPD
—TXLi[D-HV~VTXLD ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDD[DEDPDFsbë aín
(Mr. 8.31-9.1; Lc. 9.22-27) xXFDPDD[xDQFiELDELFs‫ڰ‬LFsQ. ¿Nucën
21੅Ësaquin caquin sënëoۛ ntancëxun ca Papa Diosbë bamatimoi tsónuxun cara
aín bamati ñuixuntabaquin Jesusan aín XQLQDxXxXQFXStRWL‫ڰ‬LF? Anun cupíoti
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDsVDTXLQFDFs[D: xXFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. 27੅‫ڰ‬Ê[FDQD‫ڰ‬sQ3DSD
—‫ڰ‬ÊQ3DSD'LRVFXssQFssabi oi cana Diosan nëtënu cuantancëx anu abë
Jerusalénu cuanin. Cuanx bëbacë ca ‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[‫ڰ‬$SX‫ڰ‬DLVKXWscëncëbë
DQX‫ڰ‬LFsXQLDSiQFDPDEsMXGtRV FD‫ڰ‬sQiQJHOFDPDULELXWL‫ڰ‬LFsQ. Uxun
VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ cana unicama achúshi achúshi atun
Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs QXLWX‫ڰ‬XQiQTXLQDQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFs
XQLFDPD[‫ڰ‬sQEDQDFXDLVDPDWDQL‫ڰ‬sPL XQLFDPDD‫ڰ‬DWLPRQDQDQXStxX‫ڰ‬DFs
QLVKWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬ÊPLQLVKTXLQFD‫ڰ‬sXQLLWVL XQLFDPD‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LQ~[DFXssQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬DPLWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDTXLDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DFs[EDPDWDQ‫ێ‬ 28੅‫ڰ‬ÊQFDQDDVprabi mitsu cain, axa ënu

cëx cana rabë ۛ QsWs‫ڰ‬LyQ[DSscaracëbë ‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LFsXQLUDtrinën ca bamacëma pain


EDtVTXLWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬L[XQ, XQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[
0$7(2੄16੄17 46

Xi‫ڰ‬LFs, ‫ڰ‬s[FDQDDVpUDEL‫ڰ‬sQXQLFDPDQ 8QL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi‫ڰ‬DLVK,


FXVKL‫ڰ‬DLTXL[XQLVWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬s[EDPDWDQFs[EDtVTXLFsbëtan cuni
camina ënë ñucama unicama ñuixunti
$[ELD-HV~VEsWVLD ‫ڰ‬DLQ.
(Mr. 9.2-13; Lc. 9.28-36) 10੅Usaquin cacë[XQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs

17
1੅8VDTXLQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs XQLFDPDQ-HV~VxXFiquin cacëxa:
unicama catancëx ca mëcën —¿Mixmi aséUDEL&ULVWR‫ڰ‬DtQELFDUD
achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLQsWs‫ڰ‬LFsbë aín uisacatsi an Moisésnën cuënëo bana
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLUDtULsELDQL, Pedrocëñun ‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD[, (OtDVSDLQFDXWL‫ڰ‬LFs
-DFRER‫ڰ‬LPDLQXQDtQ[XFsQ-XDQ, quiax quin?
DFDPDLVKLEXDQL-HV~VPDWiQXFXDQFs[D. 11੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
2੅Anu cuantancëx ca a unicaman —(OtDVD[SDLQFDXWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
ismainunbi Jesús bëtsiacëxa. Bëtsii ca ax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsQ. Uxun ca unicama
barin pëFDFsVD‫ڰ‬LQXQDtQEsPinan 1XFsQ3DSD'LRVPLDVLQiQXQVLQiQPLWL
ichúacëxa. $tQFKXSDULELFDX[XLUD‫ڰ‬DLVK ‫ڰ‬LFsQ, usai quicë banax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsQ.
EDULXStXUXLDLVFsVD‫ڰ‬LDFs[D. 3੅8VD‫ڰ‬LFs 12੅AséUDEL‫ڰ‬DtQELFDQDPLWVXFDLQ, Elías

isanan ca Elíasbëa Moisés chiquiracëti pain ca uaxa. Ucëbi ca judíos unicaman


Jesúsbë banaia isacëxa. 4੅8VDL‫ڰ‬LDDEs XLFDUDD[‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬LFsQ.
banaia isquin ca Pedronën Jesús cacëxa: ‫ڰ‬8QiQTXLQPDFDDW~[DFXssQFsVD
—1X[QXsQX‫ڰ‬LFsFDDViELLUD‫ڰ‬LFsQ. RTXLQVKLD‫ڰ‬DWLPR[D. $‫ڰ‬DWLPRFssaribi
Mix cuëëncëbëtan cananuna rabë ۛ RTXLQFDXQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKL[XEXUDWVX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Ax Xi‫ڰ‬LFs‫ڰ‬sULEL‫ڰ‬DWLPRWL‫ڰ‬LFsQ.
ca minan achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQ0RLVpVQDQ 13੅Usaquian Jesusan cacëxun ca aín

achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQ(OtDVQDQULELDFK~shi ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ‫ڰ‬XQiQFs[D, —Elías


‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. FDXWL‫ڰ‬LFsTXLiEDQD, ax ca Juan, an uni
5੅Usaquian Pedronën cacëbëtainshi ca nashimicë, DxXLDTXLi‫ڰ‬LFs—quixun.
acama cuin pëquicësanën tupëo ۛ ncëxa.
$QXSt‫ڰ‬LFsELDtQQDPLEsUërۛ umiquin uni
Usocëxun ca Pedro, Jacobo, Juan
EsQiQPLFs‫ڰ‬LQVtQxXWXi-HVXVDQSs[FD
acaman nëtë cuin mëucüaxa ësai banaia
(Mr. 9.14-29; Lc. 9.37-43)
cuacëxa:
—ÊQs[FD‫ڰ‬s[DPLLUDVLQDQLFXssQFs, 14੅0DWiQXD[FXDQ[FDDQXD‫ڰ‬DLVDPDLUD

‫ڰ‬sQEDFsEsFKLFs‫ڰ‬LFsQ. Aín bana ca uni timëcۛ ë anu Jesús bëbacëxa. Bëbacëbë


cuacan. anu cuani aín bëPinon rantin puruni
6੅ÊVDLTXLDFXDWLFD‫ڰ‬DLVDPDLUDLUDFXsWL tsóbuquin ca achúshi unin cacëxa:
PHPLEs~PSXFXWLUDFibuacëxa. 15੅—¢‫ڰ‬ÊQEsFKLFsFDUDPLQD‫ڰ‬sSs[FX[XQ‫ێ‬
7੅8VDL‫ڰ‬LDUDFXstan bamaiabi ca WLPD‫ڰ‬DLQ? Aín namix nimëti bërërui
Jesusan anu cuanquin ramëquin cacëxa: saquiquiquin ca paë tania. Nimëti
—Ca nirucan, UDFXsD[PDFD‫ڰ‬LW. VDTXLTXLFD‫ڰ‬LWVDLWVLQX‫ڰ‬LUXDQDQEDFDQX
8੅Ësaquian cacëx bëpëq ۛ ui chairuquin nipacëtia. 16੅8VDLD‫ڰ‬LDFDQDPLQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬
LVFs[ELFDXtEL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LPDLQXQ-HV~sëshi FsXQLFDPDQX‫ڰ‬sDSs[FX[XQXQTXL[XQ
DQX‫ڰ‬LDFs[D. bëan. %sLDELFD‫ڰ‬sSs[FX[XQFsPD‫ڰ‬LFsQ.
9੅8VDTXLDQLPDWinuax cuanquin ca 17੅4XLDFXDTXLQFD-HVXVDQDQX‫ڰ‬LFs

Jesusan atu cacëxa: unicama cacëxa:


—Mitsúnmi isanan cuacë ënë ñucama —Mitsun camina Nucën Papa Dios ax
FDPLQDXLQX‫ڰ‬LFsXQLELxXL[XQWLPD‫ڰ‬DLQ. ca aséUDELFXVKL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLPDQ.
47 0$7(2੄17੄18

Camina ami catamëisama tanin. an anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubu
¿Mitsúxmi ami catamënun carana uiti anun mëníoti curíqui bicë unin anu
QsWsQPLWVX‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ? ¿Uitishi FXDQTXLQ6LPyQ3HGURxXFiquin cacëxa:
QsWsQFDUDQD‫ڰ‬s[PLWVXFXStPDViQXLWXWL —¢0LWVXQ‫ڰ‬LEXQFDUDFXUtqui, anun
‫ڰ‬DLQ? ‫ڰ‬ÊFDDWXiEs[XQ. anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubu
18੅Cacëxuan bëcëbëtan ca Jesusan a mëníoti, ‫ڰ‬LQDQLPLQ?
WXiQX‫ڰ‬LFsxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFKLTXtnun 25੅Cacëxun ca Pedronën cacëxa:

caquin chiquíancëxa. Chiquícëbë ca —&D‫ڰ‬LQDQLD.


Ss[FXWLDViEL‫ڰ‬LDFs[D. 8VDTXLQFDWDQFs[ELDDxXFinux
19੅8VDTXLDQ‫ڰ‬DFsFDDW~xëVKLDEs‫ڰ‬L[XQ xubunu atsinia ca Jesusan Simón Pedro
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ-HV~VxXFicëxa: xXFicëxa:
—¢8LVDFXStFDUDQXQDQXQDWXiQX —Simón, ¿uisaquin caramina sinanin?
‫ڰ‬LFsxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFKLTXtQFDVPDQ? ¿Ënë nëWsQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSXFDPDQFDUDD
20੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: curíTXL‫ڰ‬LQinun ui cain? ¿A curíqui
—Mitsun camina uisaira cushi cara ‫ڰ‬LQinun quixun cara aín aintsicama
Nucën Papa Diosan cushi icë quixun cain? ¿A curíTXL‫ڰ‬LQinun cara bëtsi
sinaniman. 0RVWD]DEsUXD[FDFKDPDUD‫ێ‬ unicama cain?
WVX‫ڰ‬LFsQ. $VDULEL‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬LWVDPDUDWVXVKL 26੅Cacëxun ca Simón Pedronën cacëxa:

1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQFs‫ڰ‬L[XQ, Ënë ñu —Aín aintsicamama, bëtsi unicama ca


FDQD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DL, TXL[XQVLQiQTXLQEL a curíTXL‫ڰ‬LQinun quixun caia.
asérabi ami catamëTXLQxXFiquin camina Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
XLVDxXFDUDPLQD‫ڰ‬DLVDWDQLD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. —&DXVD‫ڰ‬LFsQ. Aín aintsicaman ca a
0LWVX[DPL‫ڰ‬LWVDPDVKLFDWDPsFs‫ڰ‬L[XQELPL curíTXL‫ڰ‬LQDQLPD. 27੅8VD‫ڰ‬DLQFXUtqui
sQsPDWi, ÊQXD[FD‫ڰ‬XULWDF~W, cacëx ca ‫ڰ‬LQiQWLPD‫ڰ‬DtQELFDPLQDDQFXUtqui bicë
‫ڰ‬XULWDF~WL‫ڰ‬LFsQ. 21੅ÊVDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD XQtQPDQXPLQLVKTXLQPDViVLQDQLD
FKLTXtQWL[FDSLPDVDPiquin Nucën Papa TXL[XQsVDTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Camina
'LRVxXFiTXLQFKLTXtQWL‫ڰ‬LFsQ. SDU~PSDSDQXPLVKTXLFXDQWL‫ڰ‬DLQ.
Mishquiquinmi a pain bicë tsatsa, aín
—‫ڰ‬Ê[FDQDXQLQ‫ڰ‬DFs[EDPDWL‫ڰ‬DL DQD‫ڰ‬XFsPsXLVTXLQFDPLQDDQXD
—TXLi[D-HV~VTXLWsFsDQ curíqui mëUDWL‫ڰ‬DLQ. Mëraquin a curíqui
(Mr. 9.30-32; Lc. 9.43-45) bixun camina an curíTXLELFsXQL‫ڰ‬LQiQWL
22੅Usoxun ca abëa Galilea menu cuania ‫ڰ‬DLQ. A curíTXLQs[FD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, minan
-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D: ‫ڰ‬LQiQDQPL‫ڰ‬sULEL‫ڰ‬LQiQ[XQFs.
—8QL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi
‫ڰ‬LFsFD‫ڰ‬sXQLQDQUDtULXQL‫ڰ‬DPLQXQXQL Uix cara bëtsi unicamabëtan
23 sënëQۛ PDLUD‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. ੅‫ڰ‬,QiQFs[XQEL[XQFD‫ڰ‬s‫ڰ‬DWL
‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$Fs[EDPDWDQFs[FDQDUDEë nëtëۛ (Mr. 9.33-37; Lc. 9.46-48)

18
‫ڰ‬LyQ[DSscaracëEsEDtVTXLQX[XQ‫ڰ‬DLQ. 1੅8VDL‫ڰ‬LFsbëtan ca anu cuanquin

Quixuan cacëxun cuati ca aín DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ-HV~V


‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[PDViQXLWXDFs[D. xXFiquin cacëxa:
—¿Nucën Papa Diosan nëtënu cara
Anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubu XL[DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDEstan sënën ۛ maira
anun mëníoti curíqui ñui quicë bana ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF?
24੅&DSHUQD~PQXFXDQ[D-HV~V‫ڰ‬LPDLQXQ 2੅Cacëxun ca Jesusan, WXiDFK~shi

DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[Esbacëbëtan ca cuënxun atu nëbëtۛ si nitsínxun cacëxa:


0$7(2੄18 48

3੅—Asérabi cana mitsu cain, mitsux cha ۛ X‫ڰ‬DtVKPLPDQs


‫ڰ‬DLQ. Mix bëru rabëx
‫ڰ‬LLVDWDQTXLQXVDTXLQ‫ڰ‬sxXFDWLFDPLQD tsinu anuax tëmërai cuantima cupími
VLQDQDWL‫ڰ‬DLQ. 6LQDQDFsPD‫ڰ‬LDQDQ min bëru achúshi ëchí[XQQLWLFDDViEL
WXiFDPD[DFKD‫ڰ‬LWLVLQDQLPDDQD ‫ڰ‬LFsQ.
bërúancë unimi catamëcë, XVDULELWL‫ڰ‬sPL
catamëFsPD‫ڰ‬DLVKFDPLQDPLWVX[1XFsQ Carnero nëtëFۛ sxXL-HV~VTXLiEDQD
3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. 4੅Ui unix cara (Lc. 15.3-7)
sQsWXiVDULEL‫ڰ‬DLVKFKD‫ڰ‬LWLVLQDQLPD‫ڰ‬sPL 10੅‫ڰ‬ÊQXQLFDPD[FDWXiUDWVXVD‫ڰ‬DLVK

catamëtia, ax ca Nucën Papa Dios naínu xXXPD‫ڰ‬LFsTXL[XQFDPLQDVLQiQWLPD


‫ڰ‬LFsDQLVFs[DtQXQLUDtULVDPDLUD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVXFDLQ, ca ñuumama
5੅8LFDPDQFDUD‫ڰ‬sPLVLQiQTXLQsQs ‫ڰ‬LFsQ. An a bëU~DQFsiQJHOFDPD[FD
WXiVDULEL‫ڰ‬LFsD—ñuumara ca —quixun 1XFsQ3DSD'LRVEsEL‫ڰ‬LFsQ. 11੅8QL‫ڰ‬LQX[
XQLQVLQiQFsXQLD‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFs FDQD‫ڰ‬s[1XFsQ3DSD'LRVQXD[XDFsQ,
QXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQLD, DQFD‫ڰ‬sULEL‫ڰ‬DTXLQLD. XQLFDPDDPLVLQiQFsPD‫ڰ‬DLVKDLQDQPD
ۛ inux.
‫ڰ‬LFsELDLQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬Lëm
‫ڰ‬8FKDWLUDEDQDQEsU~DQFDWL 12੅Ësaribi oquin ca Jesusan cacëxa:
-HV~VTXLiEDQD —&DsVD‫ڰ‬LFsQ. ¿Cien carneroñua
(Mr. 9.42-48; Lc. 17.1-2) ‫ڰ‬DtQELDDFK~shi amanu cuani nëtëtia
6੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQ‫ڰ‬sPLDVLQiQFsXQL FDUDXQLQDEDULWLPD‫ڰ‬LF? Raíri noventa y
‫ڰ‬LPDLQXQWXi‫ڰ‬sPLDVLQiQWLsQXQTXL[XQ QXHYHDQPDWiPHQX[XQSDVWRSLLD
‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DPLTXLQ‫ڰ‬XFKDPLFsXQL[DtQ ëbianxun ca axa nëtëFۛ sDEDULWL‫ڰ‬LFsQ,
‫ڰ‬XFKDFKDLUD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFD ¿usa cat? 13੅‫ڰ‬ÊQFDQDDVprabi mitsu cain,
‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQFDVWtFDQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. A bariquin mërax ca bëtsi carnerocama
unix ca anun ñu rënti maxax ami isia cuëëncësamaira oi axa nëtëcۛ ë a
tëtëcërëcatancëxun parúnmapa nëbëtۛ si mërax cuëënia. 14੅Usaribiti ca mitsun
nicëxۛ a uni nanëcۛ ësamaira oi castícancë 3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFsD[DtQXQLFDPD
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 7੅ÊVDULELWLFD‫ڰ‬LD. Bëtsi unían ñu achúshiratsunënbia a ënti cuëënima.
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DQXQVLQiQPLFs[XQ‫ڰ‬DLFDXQLDtQ
‫ڰ‬XFKDFXSt‫ڰ‬LWVDLUDWsmëraia. Camabi 8VRTXLQD[DQXPL‫ڰ‬XFKDFsXQL
XQL[FDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DQXQTXL[XDQEsWVL DtQ‫ڰ‬XFKDPDQXPLWLEDQD
XQLQVLQiQPLFs‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ (Lc. 17.3)
EsWVLXQL‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DPLFsD[‫ڰ‬XFKDñuira 15੅-HVXVDQFDsVDTXLQULELDtQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬

‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQFDVWtFDQFs‫ڰ‬LWL cë unicama cacëxa:


‫ڰ‬LFsQ, DtQ‫ڰ‬XFKDFXSt. —$[DPL[‫ڰ‬LFssaribiti Nucën Papa
8੅Min mëcën, PLQWDsDQXQ‫ڰ‬DLVDPDxX 'LRVPLVLQiQFsXQt[DPLPL‫ڰ‬XFKDLD
‫ڰ‬DWLFXssQFs‫ڰ‬L[XQFDPLQDDVKLTXLQ camina abëishi banaquin —ësai camina
PDQXTXLQsQWL‫ڰ‬DLQ. 8VRTXLQ‫ڰ‬DLFDPLQD ‫ڰ‬sPL‫ڰ‬XFKD—TXL[XQDFDWL‫ڰ‬DLQ.
min mëcëm, PLQWDsWsD[XQQLFsVD‫ڰ‬LWL Usoquinmi cacëxun cuati sinanati ca
‫ڰ‬DLQ. Mix mëcën rabëx ۛ X‫ڰ‬DtVKPLPDQs PLEsXSt‫ڰ‬LWsFsQWL‫ڰ‬LFsQ. 16੅Min cacëxuan
tsinu anuax tëmërai cuantima cupími cuaisama tancëbë camina bëtsi uni an a
min mëcën, PLQWDsWsD[XQQLWLFDDViEL xXFDPD‫ڰ‬XQiQFs, a buani, axa mimi
‫ڰ‬LFsQ. 9੅0LQEsUXDQXQxXLVL‫ڰ‬DWLPDxX nishcë uni anu cuantëFsQWL‫ڰ‬DLQ. Abëmi
‫ڰ‬DWLFXssQFs‫ڰ‬L[XQFDPLQDDVKLTXLQ cuancë uni anribia cacëxun ca axa mimi
PDQXTXLQsQWL‫ڰ‬DLQ. 8VRTXLQ‫ڰ‬DLFDPLQD nishcë uni an, asérabi ca minmi ñuicë
min bëru achúshi ëchí[XQQLFsVD‫ڰ‬LWL EDQDD[‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
49 0$7(2੄18

‫ڰ‬8Qinan ca mix camina asérabi abë upí


‫ڰ‬LLVDWDQLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 17੅Usaquin An uni ñu mëëxuncë unían
‫ڰ‬DFsxunbia min bana cuaisama tancëbë D[DDPL‫ڰ‬XFKDFsXQLDtQ‫ڰ‬XFKD
WDQFDPLQDD[D‫ڰ‬sPLFDWDPscë Nucën manumisama tan bana
Papa Diosan unicamax timëcۛ ë a 23੅Jesusan ca ësaquinribi cacëxa:
xXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. Ñuixuncëxun ca atúnribi a —1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL[FDsVD
XQL‫ڰ‬sVsWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬Êsëcëxunbia atun bana ‫ڰ‬LFsQ: Achúshi unin ca an ñu mëëxuncë
cuaisama tania camina, a unix ca axa unicama uiti curíqui cara achúshi
1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQFsPDXQLVD achúshi unin ribinia quixun istisa tanxa.
‫ڰ‬LDQDQDQ‫ڰ‬DSXEXiQPLWLFXUtqui bicë uni 24੅Istisa tancëbëtan ca aín unin an

‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬XFKDxX‫ڰ‬LFsTXL[XQLVWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬LWVDPLOOLRQHVFXUtqui ribíncë


18੅‫ڰ‬ÊQFDQDDVpUDEL‫ڰ‬sPLFDWDPsFs‫ڰ‬LFs uni bëaxa. 25੅Bëcëx uxun ca curíquiñuma
mitsu cain, aséUDEL‫ڰ‬sQVLQiQPLFs ‫ڰ‬L[XQFXStRFDVPD[D. Cupíocëxunma ca
‫ڰ‬L[XQPLPLWVXQ, ‫ڰ‬sQXQLFDPDXLVDLFDUD an ñu mëëmicë unin aín uni itsi caxa:
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQTXLQ—sVDxXFD‫ڰ‬DWL &DPLQDDFsxXQDtQ[DQX‫ڰ‬LPDLQXQDtQ
‫ڰ‬LFs—quixun canan —sVDxXFD‫ڰ‬DWLPD bëchicëcamaribi bëtsi unia ñu
‫ڰ‬LFs—quixun cacëbëtan ca Nucën Papa mëë[XQXQPDUXWL‫ڰ‬DLQ. Maruxun curíqui
'LRVQDtQX‫ڰ‬LFs, an —usa ca —quixun EL[XQFDPLQD‫ڰ‬sDULEtQFsDFXStRTXLQPL
VLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. bicë curíTXLD‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. 26੅Usaquian
19,20੅‫ڰ‬ÊQXQLFDPD[D‫ڰ‬sPLVLQDQL cacëEsDWDQiLQUDQWLQSXUXQLWVybuquin
timëFۛ sEsFDQD‫ڰ‬s[DWXQsEëWۛ VL‫ڰ‬DLQ. Rabë ۛ ca an ribíncë uni a ñu mëëmicë uni caxa:
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLD‫ڰ‬sPLVLQDQLWLPëcۛ ëbë ‫ڰ‬ÊQFDQDPLFXStRWL‫ڰ‬DLQ, FDPDELD‫ڰ‬sQPL
FDQD‫ڰ‬s[DWXQsEëWۛ VL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,PDLQXDQ ribíncë curíqui. ‫ڰ‬ÊQPLPXQXFXStRQXQ
rabëtaxribi timëFۛ s‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬s[DWXEs FDPLQDFDtQSDLQWL‫ڰ‬DLQ. 27੅Cacëxun
‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[DWXEs‫ڰ‬L[XQFDQDDxX‫ڰ‬DWLFDUD cuaquin ca an a ñu mëëmicë unin caxa:
DViEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ. Usa ‫ڰ‬ÊFXStRLPDFDPLQDFXDQWL‫ڰ‬DLQ. 0LQPL‫ڰ‬s
‫ڰ‬DLQFDQDsVDTXLQULEL‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, FXStRFs[PDELFDDViEL‫ڰ‬LFsQ. 28੅Cacëx
mitsu rabëWDQFDPLQDXLVDtQX‫ڰ‬LWLFDUD cuanquinbi ca an abëtan a uni ñu
1XFsQ3DSD'LRVFXssQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ mëëxuncë uni mëraxa. Mëraquin ca
XStRTXLQVLQiQWDQFsxun an mitsu —sQsQFD‫ڰ‬sULELQLD—TXL[XQVLQiQTXLQ
‫ڰ‬D[XQXQxXFiWL‫ڰ‬DLQ. fXFiFs[XQFDDQ ‫ڰ‬LWVDPDVKLFXUtquia ribíncëxunbi aín
mitsúnmi cacëVDELRTXLQPLWVX‫ڰ‬D[XQWL tëxatan biquin tëtsëcۛ aquin caxa: Minmi
‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬sULEtQFsFD‫ڰ‬sFXStRW. 29੅Cacëxun ca
21੅ÊVDTXLDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLUDtULFs‫ێ‬ caxa: ‫ڰ‬ÊQFDQDPLFXStRWL‫ڰ‬DLQ, camabi a
ñun cacëxun ca Pedronën Jesús cacëxa: ‫ڰ‬sQPLULEtQFsFXUtqui. ‫ڰ‬ÊQPLPXQX
—¢0LQXQLLWVt[D‫ڰ‬sPLQLVKL‫ڰ‬XFKDLD FXStRQXQFDPLQDFDtQSDLQWL‫ڰ‬DLQ.
FDUDQDXLWLRTXLQDtQ‫ڰ‬XFKDDEs 30੅Cacëxunbi ca caxa: &DQD‫ڰ‬sPL

mëQtRQDQTXLQPDQXPLWL‫ڰ‬DLQ? ¿Carana cupíonun cainiman. Caxun ca a ribíncë


mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ oi abë curíTXLFDPDDFXStRLDVLSXQX‫ڰ‬LQXQ
mëQtRQDQWL‫ڰ‬DLQ? sipuaxa. 31੅8VRTXLDQ‫ڰ‬DLDLVLPDViQXLWXWL
22੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: ca an abëtan ñu mëëxuncë uni
—Mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ raíricamax an a ñu mëëmicë uni ñuixuni
oquinmi manuminun cana mi caiman. cuanxa. 32੅Cuanxun ñuixuncëxun
8LWLRLFDUD‫ڰ‬XFKDWL‫ڰ‬LFsDFDPDELFDPLQD cuaquin camicëxa ucë ca an ñu mëëmicë
PDQXPLWL‫ڰ‬DLQ. unin an ribíncë uni caxa: Mix camina
0$7(2੄18੄19 50

‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLQ. 0LQPL‫ڰ‬sFDFsxun mi WLPD‫ڰ‬LFsQ, XQLLWVtQULELFDsQiQDQPL‫ێ‬


QXLEDTXLQFDQD‫ڰ‬sPLULEtQFsFXUtTXLFD‫ێ‬ WLPD‫ڰ‬LFsQ.
PDPL‫ڰ‬sFXStR[XQPD‫ڰ‬DQXQPLFDQ. 33੅‫ڰ‬ÊQ 7੅Cacëxun ca fariseo unicaman Jesús

PL‫ڰ‬DFssaribi oi camina an mi ribíncë uni cacëxa:


a sipuamima upiti abë mëQtRQDQWL‫ڰ‬LDQ. —Mixmi quicë bana ënëxۛ a asérabi
34੅Cai ami nishquin ca an ñu mëëmicë ‫ڰ‬DtQELFD0RLVpVQsDQFXsnëo banax ësai
unin an sipu bërúancë uni caxa: $Q‫ڰ‬s quin, ënquin ca unin —ënë xanu ca bërí
ribíncë curíquicama cupíoquin ‫ڰ‬sQ[DQXPD‫ڰ‬LFs—quixun quirica
sënëo ۛ ntamainun camina ënë uni sipunu ‫ڰ‬DWDQFs[XQ‫ڰ‬LQiQTXLQDtQ[DQXsQWL‫ڰ‬LFsQ.
tëmëraminun xëSXWL‫ڰ‬DL—quixun. ¿Uisai cara usai quin?
35੅8VDULELRTXLQFD‫ڰ‬sQ3DSD'LRVQDtQX 8੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

‫ڰ‬LFs, DQD[DPLPL‫ڰ‬XFKDFsXQLPLDtQ —Judíos unicamaxa mitsusaribi


‫ڰ‬XFKDFDPDDEsPsQtRQDQTXLQPDQXPL‫ێ‬ PDViTXLQVLQiQFs‫ڰ‬DLQFD0RLVpVQsQD
FsPD‫ڰ‬LFs, PLWVXQ‫ڰ‬XFKDFDPDPDQXTXLQPD bana cuënëocëxa. ‫ڰ‬ÊQ3DSD'LRVDQFD
XLVRTXLQFDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. EsEX‫ڰ‬LPDLQXQ[DQXXQLRTXLQ—unin ca
DtQ[DQXsQWL‫ڰ‬LFs—TXL[XQFiPD‫ڰ‬LFsQ.
Unix ca aín xanubë ۛ ënanántima 9੅‫ڰ‬ÊQFDQDsVRTXLQPLWVXFDLQ, an aín
‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD [DQ~[DXQLLWVLEs‫ڰ‬LFsPD‫ڰ‬LFsELsQ[XQ,
(Mr. 10.1-12; Lc. 16.18) [DQXLWVLELFsXQLD[FD‫ڰ‬XFKDLD, aín

19
1੅Usaquin a ñucama ñuiquin [DQXPD‫ڰ‬DtQEL[DQXLWVLEs‫ڰ‬LD‫ڰ‬LFssaribiti.
cabiani ca Jesús Galilea menuax 10੅Usaquian cacëx ۛ a fariseo unicamax
FXDQ[-XGHDPH-RUGDQFDFsEDFD‫ڰ‬XFs riquiancëbëWDQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
manan anu bëbacëxa. 2੅Bëbaquin ca unicaman Jesús cacëxa:
‫ڰ‬DLVDPDLUDXQt[DWLPëcۛ ëbëtan Jesusan —8QLQFDDtQ[DQXsQWLPD‫ڰ‬LFs
XQL‫ڰ‬LQVtQFscama pëxcüacëxa. TXLD[PLPL[TXLFs‫ڰ‬DLQVDSLFDXQLQ
3੅8VD‫ڰ‬DLQFDIDULVHRXQLEXQsQDQX [DQXELWLPDDViEL‫ڰ‬LFsQ.
timëxۛ un Jesús uisai caraisa quia ami 11੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

PDQiQX[XQFXDFDWVLTXL[XQxXFiquin —8VDLDXQL‫ڰ‬LWLFDDViEL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬DtQELFD


cacëxa: FDPixirama, a Nucën Papa Diosan usai
—¢8LVDLFDUD‫ڰ‬LDVKLDXQLQDtQ[DQX ‫ڰ‬LQXQTXL[XQVLQiQPLFs, axëVKLXVDL‫ڰ‬LWL
sQWLFDUDDViEL‫ڰ‬LF? DViEL‫ڰ‬LFsQ. 12੅Bëtsi bëtsi unin ca aín nami
4੅fXFiFs[XQFD-HVXVDQFDFs[D: ‫ڰ‬DLVDPDFXStEDFsEschima, XVD‫ڰ‬L[XQFD
—Camabi ñu unioquin ca Nucën Papa xanu bitsima. Bëtsi bëtsi unin ca uni itsían
'LRVDQEsEX‫ڰ‬LPDLQXQ[DQXXQLRFs[D. axa bëFKLFsxXPD‫ڰ‬LQXQPsQtRFs‫ڰ‬L[XQ
¿Acama ñuiquin Nucën Papa Diosan xanu bitsima. Bëtsi bëtsi unin ca Nucën
bana cuëQsRFDLQDLVFsPD‫ڰ‬DLQ? 3DSD'LRVPLVKLVLQiQTXLQDtQEDQD
5੅Uniotancëxun ca Nucën Papa Diosan quicëVDELRTXLQXStRTXLQ‫ڰ‬DQX[XQ[DQX
cacëxa: ´‫ڰ‬ÊQXVRTXLQXQLRFs‫ڰ‬L[XQFD bitsima. Usa cupía axa xanuxXPD‫ڰ‬LLVD
unin aín xanu biquin, aín titacëñun aín tancë uni ax xanuxXPD‫ڰ‬LWLFDDViEL‫ڰ‬LFsQ.
papa ëni, aín xanubë ënananquinma
Jesusan ramëquin tuácama
‫ڰ‬LTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. A rabëtaxbi ca achúshisa
Nucën Papa Dios ñucáxuan
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQµ. 6੅8VD‫ڰ‬DLQFDXQLDtQ[DQXEs
(Mr. 10.13-16; Lc. 18.15-17)
rabë ۛ ‫ڰ‬DtVKELDFK~VKLVD‫ڰ‬LFsQ. Usaia
achúVKLVKL‫ڰ‬LQ~DQ1XFsQ3DSD'LRVDQ 13੅8VD‫ڰ‬DLQFDDLQVDVLQiQ[XQTXLQ

‫ڰ‬LPLD‫ڰ‬DLVKFDXQLDtQ[DQXEssQDQDQ‫ێ‬ ramëTXLQ1XFsQ3DSD'LRVxXFixunun
51 0$7(2੄19

TXL[XQWXiracama Jesúsnu bëcancëxa. 21੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:


%sLDELFD-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ —Mix Nucën Papa Dios cuëëncësabi
an bëcëcama ñu caquin —WXi[XUDFDPD RL‫ڰ‬LLVDWDQTXLQFDPLQDFXDQ[XQPLQ
ënu bë[XQPDFDEXiQWDQ—quixun ñucama maruquin curíqui bixun
cacëxa. 14੅Caiabi ca Jesusan cacëxa: ñuxXPDXQLFDPD‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. Usotancëx
—&XDQWiQXQFD[XQPDFDWXi[XUDFDPD camina mix ñuxXVKL‫ڰ‬LWLVLQDQLPD‫ڰ‬sPL
‫ڰ‬sQXDXQXQsQ. ‫ڰ‬ÊPLFDWDPstia Nucën VLQDQL‫ڰ‬sEsFXDQLXWL‫ڰ‬DLQ. Usaquin
3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LPLFsXQLFDPD[FD ‫ڰ‬DWDQFs[FDPLQD1XFsQ3DSD'LRVDQ
sQsWXi[XUDFDPDVDULEL‫ڰ‬LFsQ. nëWsQX‫ڰ‬LDQDQXVDTXLQ‫ڰ‬DFsFXStDQXD[
15੅Usaquin catancëxun ca Jesusan a FXssLQUDFXssQWL‫ڰ‬DLQ.
WXicama ramëquin Nucën Papa Dios 22੅Usaquian Jesusan cacëxun cuabiani

xXFixuancëxa. fXFi[XQWDQFs[FD-HV~V FDDtQxXD‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬DLQ, DEsQiXQLPDVi


anuax cuancëxa. nuituti utën ۛ buax cuancëxa.
23੅Usoquin cacëx ۛ a cuancëbëtan ca
-HV~VEsD‫ڰ‬LWVDLUDxXxXEsQiXQLEDQD -HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D:
(Mr. 10.17-31; Lc. 18.18-30) —‫ڰ‬ÊQFDQDDVprabi micama cain,
16੅$QXD[DFXDQLDFDEsQiXQLDFK~VKL‫ێ‬ ‫ڰ‬DLVDPDLUDxXxXXQL[FDDLQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DtVKEL
nën anu cuanquin Jesús cacëxa: xXxX‫ڰ‬LWLVKLVLQDQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ
—0L[FDPLQDXStXQL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQ ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. 24੅Amiribishi cana mitsu
FDPLQD‫ڰ‬sxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ, ¢‫ڰ‬s[QsWëtۛ imoi cain, camello, D[FDFKDLUD‫ڰ‬DLVK
Nucën Papa Diosan nëWsQXDEs‫ڰ‬LQX[XQ [XPX[DQTXLQLFKDPDUDWVX‫ڰ‬DLQ, anun
FDUDQDXLVDxXXSt‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ? DWVtQTXLDQWLPD‫ڰ‬LFsQ. A ñuina chaxa a
17੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: quinin atsíncasmacësamaira oi ca
—¢8LVDFXStFDUDPLQDPLQ‫ڰ‬s[LVDQD ‫ڰ‬DLVDPDLUDxXxXXQL[1XFsQ3DSD
XSt‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬sFDLQ? Nucën Papa 'LRVQDQ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ.
Diosaxëshi ca aséUDELXSt‫ڰ‬LFsQ. Mix aín 25੅8VDtDTXLDFXDWLFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs

nëWsQXDEs‫ڰ‬LLVDWDQTXLQFDPLQDDtQ unicamax, a banax ca aséUDEL‫ڰ‬LFs


bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. TXL[XQVLQiQFDVPDL—asérabi a bana
18੅Cacë[XQFDDEsQiXQLQFDFs[D: ‫ڰ‬DLQFDXLXQt[EL1XFsQ3DSD'LRVQDQ
—¿Uisaia ax quicë banacama carana ‫ڰ‬LQX[LëWۛ LPD‫ڰ‬LFs—quiax canancëxa.
‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ? 26੅Usai quia isquin ca Jesusan cacëxa:

Cacëxun ca Jesusan cacëxa: —‫ڰ‬$LVDPDLUDxXxXXQt[DLëtۛ isama


—8QLFDPLQD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. Uni itsin ‫ڰ‬DtQELFDDQ‫ڰ‬DFDVPDWLxX‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQ
[DQXEsFDPLQD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. Uni itsin ñu Nucën Papa Diosan ñuñu uniribi ainan
camina mëFDPDWLPD‫ڰ‬DLQ. Camina bëtsi ‫ڰ‬LQXQLëP ۛ LWL‫ڰ‬LFsQ.
XQLPLFsPsLPDQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. 19੅Min 27੅Usaquian atu cacëxun ca Pedronën

papa, min titan bana camina upí oquin Jesús cacëxa:


FXDTXLQWDQWL‫ڰ‬DLQ. Mixmi bërúancacëVD‫ێ‬ —Nun cananuna mibë ninuxun nun
ribi oquin camina min aintsicama ñucama ëan. ¢8VD‫ڰ‬DLQFDUDQXQD1XFsQ
QXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. Papa Diosan nëWsQX‫ڰ‬DLVKXLVDxXxX‫ڰ‬LWL
20੅Cacë[XQFDDEsQiXQLQFDFs[D: ‫ڰ‬DLQ?
—&KDPDUDWVX‫ڰ‬DtVKELPLQPL‫ڰ‬sFDFs 28੅Cacë[XQFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs

banacama quicëVDELRL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DLVKFDQD unicama cacëxa:


XVDELL‫ڰ‬LQ. ¢$xXxXULELFDUDQD‫ڰ‬DFsPD —AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, uni
SDQ‫ڰ‬DLQ? ‫ڰ‬LQX[DQXD[Xi, ‫ڰ‬s[1XFsQ3DSD'LRVDQ
0$7(2੄19੄20 52

mëníosabi oi nëtë iótëcëncëEs‫ڰ‬DSXLUD FDXVDULELRTXLQ‫ڰ‬D[D. 6੅Bari xupíbucëbë


‫ڰ‬DLQFDPLQD, aséUDEL‫ڰ‬sQEDQDFXDFs‫ڰ‬DLVK ribi cuanquin ca uni raíriribi ñu mëëima
PLWVXQ‫ڰ‬sEsFXVKL‫ڰ‬L[XQ,VUDHOQsQ bucucë mëraxa. Mëraquin ca caxa:
bëchicë mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ aín ¿Uisacatsi caramina mitsux ñu mëëima
rëbúnqui judíoscamax cara atúan ñu ënuishi bucubaitin? 7੅Cacëxun ca a
‫ڰ‬DFsFXSt, XLVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDWL‫ڰ‬DLQ. unicaman caxa: 8LQX‫ڰ‬LFsXQtQELDQXxX
29੅Ësaquinribi cana mitsu cain, XLQX‫ڰ‬LFs mëë[XQXQFDFsPD‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDsQX
XQLQFDUD‫ڰ‬s[FXssQFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DQX[XQ bucüan. Cacë[XQFDQDs‫ڰ‬LEXQFD[D:
aín xucën, aín chirabacë, aín papa, aín 0LWV~[ULELFDPLQD‫ڰ‬sQQDsQXxXPssL
tita, aín bëchicë, aín naë, añu ñu cara, FXDQWL‫ڰ‬DLQ. 8੅8VD‫ڰ‬DLQFDxDQWiQEXFsbë
abi ëanxa, a unix ca ëncë ñuñu WDQFXsQ[XQQDs‫ڰ‬LEXQDtQXQLFD[D: An
‫ڰ‬LFsVDPDLUDRLxXxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,DQDQFD ‫ڰ‬sxXPssxuncë unicama cuëntancëxun
Nucën Papa Dios quicësabi oi aín FDPLQDFDPDELFXStRWL‫ڰ‬DLQ. Axa
nëtënu abë nëtëWۛ LPRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 30੅Usa WVLiQFXDWVLQLXFsXQLDFDPDSDLQ
‫ڰ‬DtQELFDEsUtDXQL—FKDFDDXQL‫ڰ‬LFs FDPLQDFXStRWL‫ڰ‬DLQ. Usotancëxun
—TXL[XQVLQiQFsXQLD1XFsQ3DSD camina raíri unicamaribi cupíotancëxun
'LRVDQDtQQXLWX‫ڰ‬XQiQTXLQxXXPDUDLVWL axa bëUiPDXSXQFsXQLFDPDULELVKL
‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDEsUtXQLQLVFëxۛ a FXStRWL‫ڰ‬DLQ. 9੅Cacëxun ca axa bari
xXXPD‫ڰ‬LFsXQLD1XFsQ3DSD'LRVDQDtQ xupíbucëbë ucë unicama cuëncëx aia
VLQDQXSt‫ڰ‬XQiQTXLQDXQt[DFKD‫ڰ‬LFsLVWL achúVKLQsWsQFXStRFsVDRTXLQ‫ڰ‬LQiQ[D.
‫ڰ‬LFsQ. 10੅Usaquian cupíoia isquin ca an paían

ñu mëënun bicë unicaman —nun


An uvas bimi bicë unicama cananuna a unicaman bicësamaira
ñui quicë bana oquin curíTXLFKDELWL‫ڰ‬DL—quixun

20
1੅Ësaquinribi ca Jesusan aín VLQiQ[D. 6LQiQ[XQELFDEDUL[XStbucëbë
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D: ucëcaman bicësaribi biaxa. 11੅Usoquin
—1XFsQ3DSD'LRVDQXQLDLQDQ‫ڰ‬LPLWL ELTXLQFDDPLPDQiQTXLQ12੅an atu ñu
D[FDsVDULEL‫ڰ‬LFsQ: Achúshi unix ca aín mëëmicë uni caxa: Ënë unicaman ca
QDsDQXXYDV‫ڰ‬DSiFsxX‫ڰ‬LD[D. 8VD‫ڰ‬DLVK bënëQ ۛ TXLQVKL‫ڰ‬LWVDPDVKLxXPssD[D.
ca pëFDUDFsPD‫ڰ‬DtQVKL, an a naë mëníoti 1XQQXEDUL[DPiUXWDPDLQXQ‫ڰ‬DQDQEDUL
uni bari cuanxa. 2੅Bariquin mëraxun ca atsíntamainunribi ñu mëëbaitiabi
XLWLFDUDQsWsFDPDELFXStRWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ camina an chucúmashi ñu mëëcë
atubëtan mëníotancëxun aín naënuxuan XQLFDPDPL‫ڰ‬DFssaribi nu cupíon.
ñu mëënun xuaxa. 3੅Xutancëx bari 13੅Cacëxun ca an unicama ñu mëëmicë

PDQiPL‫ڰ‬DLQFXDQWscënxun ca raíri unin caxa: ‫ڰ‬ÊQFDQDPLSDUDQLPDQ.


uníxa ñu mëëtixXPD‫ڰ‬DLVKDQX[XQXQLQ Mibëtan mëníopuncësabi oquin cana mi
ñu marucë anu bucucë isaxa. 4੅Isquin ca cupíon. 14੅‫ڰ‬ÊQPL‫ڰ‬LQiQFsFXUtqui biax
caxa: 0LWV~[ULELFDPLQD‫ڰ‬sQQDsQXxX FDPLQDFXDQWL‫ڰ‬DLQ. 0L‫ڰ‬LQiQFssaribi
PssLFXDQWL‫ڰ‬DLQ. Cuanxunmi ñu mëëia RTXLQDQ‫ڰ‬sFKXF~mashi ñu mëëxuncë
cana mitsun ñu mëëcësabi oquin mitsu XQLFDPDULEL‫ڰ‬LQiQWLFDQDFXssnin. 15੅¢‫ڰ‬ÊQ
FXStRWL‫ڰ‬DLQ. Cacëx ca ñu mëëi cuanxa. curíTXLQs[D‫ڰ‬sQDQEL‫ڰ‬DLQFDUDQD‫ڰ‬s[
5੅Bari xamarucëbë cuantëcënxun ca naë cuëëncëVDELRTXLQDQ‫ڰ‬sxXPssxuncë
‫ڰ‬LEXQXQLUDtULULELDPssWLxX‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQ XQLFDPDFXStRWLPD‫ڰ‬DLQ? ¢‫ڰ‬ÊQXQLLWVL
bucucë mëraquin aín naënu ñu mëënun curíTXL‫ڰ‬LQiQFsbëtan caramina nutsiquin
quixun xuaxa. Bari cuanbucëbëtanribi PDViquin sinanin? 16੅A unin —ñuumara
53 0$7(2੄20

FDD[‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQFsXQLDFD —0L[PL‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLVKPLQQsWsXStQX
Nucën Papa Diosan aín sinan upí WVRWDQ‫ڰ‬sQWXDFs[Estsíxa min mëqueu
‫ڰ‬XQiQTXLQDXQt[DFKD‫ڰ‬LFsLVWL‫ڰ‬LFsQ. tsómainun bëtsix min mëmiu tsónun
‫ڰ‬,PDLQXQFDXQLQLVFë[ۛ DFKD‫ڰ‬LFsXQL, a FDPLQD‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ, PLEsD‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LQXQ.
1XFsQ3DSD'LRVDQDtQQXLWX‫ڰ‬XQiQTXLQ 22੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

xXXPDUDLVWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$LVDPDLUDXQLD —6LQiQTXLQPDLVKLFDPLQDXVDTXLQ‫ڰ‬s


DLQDQ‫ڰ‬LQ~[D‫ڰ‬sPLFDWDPsQXQVLQiQPL‫ێ‬ cain.
Fs[ELD‫ڰ‬LFsbëWDQPDFDD[D‫ڰ‬sPL &D[XQFD-HVXVDQ-XDQ‫ڰ‬LPDLQXQ
catamëcë ashi Nucën Papa Diosan ainan Jacobo cacëxa:
‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD. —¢‫ڰ‬Ê‫ڰ‬DFssaribi oquian unin mitsu
bëtsi bëtsi ocëxun caramina tanshiti
—‫ڰ‬Ê[FDQDXQLQ‫ڰ‬DFs[EDPDWL‫ڰ‬DL—quixun ‫ڰ‬DLQ?
Jesusan aín unicama catëcëan Cacëxun ca —usaribi oquin cananuna
(Mr. 10.32-34; Lc. 18.31-34) WDQVKLWL‫ڰ‬DL—quixun cacëxa.
17੅Anuaxa Jerusalénu Jesús cuancëbë 23੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

FD‫ڰ‬LWVDXQL‫ڰ‬LPDLQXQ[DQXULELDEs —‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬DFssaribi oquin camina bëtsi


cuancëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDFXsQELDQL EsWVLRFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬sQ, mix
atubëVKLFXDQTXLQ-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬ FDPLQD‫ڰ‬sQPsqueu tsóQDQ‫ڰ‬sQPsPLX
cë unicama cacëxa: 18੅—Mitsúnbi WVyWL‫ڰ‬DLTXL[XQXLXQLELFDLPDQ. ‫ڰ‬ÊQ3DSD
camina isin, bërí cananuna Jerusalénu 'LRVDQFXQLFDFDWL‫ڰ‬LFsQ, uix cara anu
cuanin. Anuxun ca, XQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ WVyWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ, an mëQtRVDELRtD‫ڰ‬LQXQ.
3DSD'LRVQXD[Xi‫ڰ‬LFs, ‫ڰ‬sXQLQ‫ڰ‬LQiQWL 24੅Usaquian aín titabëWDQ=HEHGHRQsQ

‫ڰ‬LFsQ, judíos sacerdotenën cushicamabë bëchicë rabëtan Jesús caia cuati ca


tan an Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs -HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLUDtUL, mëcën
unicaman binun. ‫ڰ‬,QiQFsxun ca atun —a rabë,ۛ ax a rabëm ۛ i nishacëxa. 25੅Usaria
XQLFDEDPDWL‫ڰ‬LFs—quixun catancëxun isquin ca cuënxun Jesusan cacëxa:
19੅MXGtRVPDXQLFDPDQ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQWL —0LWVXQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, judíosma
‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬ÊEsWVLEsWVLRQDQ‫ڰ‬sPLFXDLDQDQ ‫ڰ‬DSXFDPDQFDDtQXQLFDPDD[FXssQFs
‫ڰ‬sPsstancë[XQ‫ڰ‬s[EDPDQXQL sabi oquin tëmëraquinbi ñu mëënun
curúVRFsQXPDWiVQXQFDMXGtRV ‫ڰ‬DPLD. Aín cushi unin ca aín unicama ax
XQLFDPDQ‫ڰ‬sMXGtRVPDXQLFDPD‫ڰ‬LQiQWL quicëVDELRTXLDQ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬DPLD. 26੅Usa
‫ڰ‬LFsQ. 8VRTXLDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DFs[FDQDEDPDWDQ‫ێ‬ ‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVX[XVDL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ.
cëx rabë ۛ QsWs‫ڰ‬LyQ[DSscaracëbë 8L[FDUDEsWVLXQLVDPD‫ڰ‬LLVDWDQLD, an ca
EDtVTXLWL‫ڰ‬DLQ. mitsúxmi upitax bucunun ñu mëëquin
‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. 27੅8LQX‫ڰ‬LFsPLWVX[
-DFRER‫ڰ‬LPDLQXQ-XDQsQWLWDQ-HV~VxXFi FDUDPLQDDtQFXVKLXQL‫ڰ‬LLVDWDQL, an ca
(Mr. 10.35-45) PLWVXxX‫ڰ‬D[~QWL‫ڰ‬LFsQ, 28੅‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFssaribi
20੅8VD‫ڰ‬DLQFD=HEHGHRQsQEschicë oquin. Uni itsían ñu mëë[XQXQFDQD‫ڰ‬s[
rabë,ۛ -XDQ‫ڰ‬LPDLQXQ-DFRER, aín tita XQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[XiPD
Jesús rapasu cuani a bëWinain rantin ‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[FDQDXQLFDPD[DXSt‫ڰ‬LDQDQ
puruni tsóbuquin abë banatisa tancëxa. XSLWD[EXFXWLRTXLQ‫ڰ‬DTXLQLXDFsQ. ‫ڰ‬Ê[
21੅Abë banatisa tania isquin ca Jesusan ‫ڰ‬XFKDxXPD‫ڰ‬DtVKEDPDWVLDQ[PDELFDQD
cacëxa: camabi uníxa Nucën Papa Diosbë upí
—¿Añu caramina cuëënin? ‫ڰ‬LQXQDWXQ‫ڰ‬XFKD‫ڰ‬sQDQVD‫ڰ‬DLQEDPDL
Cacëxun ca cacëxa: uacën.
0$7(2੄20੄21 54

achúshi tëcëracacë, DtQWXicëñun mërati


Bëxuñu uni rabëaۛ Jesusan bëpë[ ۛ FD
‫ڰ‬DLQ. Mëraquin camina tububëtsinquin
(Mr. 10.46-52; Lc. 18.35-43) EsWL‫ڰ‬DLQ. 3੅Mitsúnmi tubuia isquian bëtsi
29੅Ësaquin catancëx ca Jesús abëa XQLQPLWVXxXFicë[XQFDPLQDFDWL‫ڰ‬DLQ:
cuancë unicamabë Jerusalénu cuani 1XFsQ‫ڰ‬,EXQFDsQsEXUUDDtQWXicëñun
Jericó ëmanu bëbacëxa. Bëbax DEXiQ[XQXQTXL[XQQXFD[D.
DQXD[ULELFXDQLDFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ‫ێ‬ Bënën ۛ quinshi ca mi bëmitëFsQWL‫ڰ‬LFsQ.
ribi a nuibiancëxa. 30੅Usaquian Cacë[XLQVKLFDPLWVXFDWL‫ڰ‬LFsQ: Ca
nuibiania ca bai amo tsóxun, uni rabë ۛ EXiQWDQ.
bëxuñu, an —Jesús ca aia —quixuan 4੅8VDtD‫ڰ‬Licama ax ca Nucën Papa

ñuicania cuati cuëníshquin cacëxa: Diosan aín uni cuëQsRPLDVDELRtD‫ڰ‬Li


—Davitan rëbúnqui, 1XFsQ‫ڰ‬,EX ‫ڰ‬LFsQ. Ësai ca a bana quia:
Cristo, QXLEDTXLQFDQX‫ڰ‬DTXLQ. 5 Sión cacë ëma, DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD
31੅8VDtDTXLDRTXLQFDDQX‫ڰ‬LFs FDPLQDFDWL‫ڰ‬DLQ: Bërí ca mitsun
unicaman banaxma isa nëtën ۛ un quixun ‫ڰ‬DSXDLD, XQLFKDFDPD‫ڰ‬LFssaríma
cacëxa. Cacëxbi ca nëtëtima atúxa FDEXUUR[DQXQWXiQXWVRWD[DLD.
‫ڰ‬LFssamaira oi munuma cuëníshtëcëni 6੅8VD‫ڰ‬DLQ-HVXVDQ[XFs[FXDQ[XQDXQL

quiacëxa: rabëWDQXVDTXLDQ‫ڰ‬DQ~DQ-HVXVDQ
—Davitan rëbúnqui, 1XFsQ‫ڰ‬,EX cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs[D. 7੅Burro aín
Cristo, QXLEDTXLQFDQX‫ڰ‬DTXLQ. WLWDFsxXQDtQWXiEXiQWDQFsxun chupan
32੅Usaía quia cuati niracëquin ca FDWiWDFDTXLQEXUURFDPipucëbë ca anu
Jesusan a uni rabë ۛ unun quixun cacëxa. ‫ڰ‬LUXD[WVRWD[-HUXVDOpQXFXDQFs[D.
Cacëx aia ca Jesusan cacëxa: 8੅Usaía burron cuancëbëtan ca

—¢‫ڰ‬ÊQPLWVXXLVRWLFDLQDFXssnin? ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLQDQXQ-HV~VFXDQWLEDLQX
33੅Cacëxun ca cacëxa: anúan mapúFsFKXSDEL‫ڰ‬DSimainun
—Isnúnmi nu bëpëxۛ cuti cananuna bëtsi bëtsi unin i pëchi chuíshcaxun
cuëënin. DQ~DQ-HV~VFXDQWLQX‫ڰ‬DSicëxa.
34੅Usaquian cacëxun nuibaquin ca 9੅8VRELDQLFDVKDUiquiani unicama

Jesusan atu bëmëëacëxa. Bëmëëcë[XLQ‫ێ‬ cuancëxa, raírinëxa rëcuën ۛ mainun ca


shi ca isacëxa. Isi cuëënquiani ca raírinëxribi Jesús caxu cuanquin a rabi
Jesúsbë cuancëxa. cuëëni sharati quicancëxa:
—Davitan rëE~QTXL1XFsQ‫ڰ‬,EXD[FD
XStLUD‫ڰ‬LFsQ. 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ[XFs[FD
III. JERUSALENUXUAN JESUSAN BANA ënëx bërí aia. A ca camabi unin rabiti
f8,;8$1$1f8‫ڰ‬$f8,48,&Ê%$1$ ‫ڰ‬LFsQ. 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV, QDtQX‫ڰ‬LFs,
(21-25) DULELQXFXssQTXLQUDELQXQFD‫ڰ‬DFDQ.
10੅8VDL‫ڰ‬LTXLDQLDEsEDLDLVLFD-HUXVD‫ێ‬
-HUXVDOpQXFXDQLDXQLFDPDQ-HV~VUDELD OpQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[—¿ui uni cara ënëx
(Mr. 11.1-11; Lc. 19.28-40; Jn. 12.12-19) ‫ڰ‬LF? —quiax ratuti canancëxa. 11੅&DQD‫ێ‬
QLDFDD[D-HV~VEs‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ
21
1੅Jerusalénu cuani Betfagé ëma

‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬L[XQFD2OLYRVFDFs cacëxa:
PDWiDQX[XQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLUDEë ۛ —Ënëx ca Jesús, an Nucën Papa Dios
xuquin 2੅Jesusan cacëxa: quicë bana unicama ñuixuncë, D‫ڰ‬LFsQ,
—Aúnu bësucë ëma, anu ca cuantan. D[FD*DOLOHDPHQX‫ڰ‬LFssPD, Nazaret,
Cuanx anu bëbaquin camina burro xanu DQXD[DXFs‫ڰ‬LFsQ.
55 0$7(2੄21

19੅Pananquiani cuanquin ca higuera cacë


Anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubunua i, bai cuëbí nicë, isbiani anu cuanquinbi
-HVXVDQDQxXPDUXFsXQLFDPDFKLTXtDQ WXixXPD‫ڰ‬Dtsha aín pëchishi ocëxa. Usa
(Mr. 11.15-19; Lc. 19.45-48; Jn. 2.13-22) ‫ڰ‬LFsLVTXLQFD-HVXVDQFDFs[D:
12੅Jerusalénu bëbatancëx ca Jesús —Min camina tuatëFsQWLPD‫ڰ‬DLQ.
anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubunu Usaquian cacëxëshi ca higuera i
atsíancëxa. Atsínquinbi anuxuan ñu FKXVKL[DQiQFs[D. 20੅Usaquian cacëxۛ a
maruia isquin ca Jesusan a unicama [DQiQFsLVTXLQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
chiquínquin an curíqui cambioquin bicë unicaman Jesús cacëxa:
unicaman mesacama chashcaquin an —¢8LVD‫ڰ‬DLVKFDUDsQsKLJXHUD
numacuru marucë unicamax anu tsócë bënëtishi xananx? —quixun.
aribi chashcacëxa, DQXWVy[PD‫ڰ‬LQXQ 21੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

quixun. 13੅8VDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFDFDFs[D: —‫ڰ‬ÊQFDQDDVprabi mitsu cain, Nucën


—Nucën Papa Diosan bana cuënëo ca 3DSD'LRVD[FDFXVKLLUD‫ڰ‬LDQDQFDD[
ësai quia: ´$QX[XQ‫ڰ‬sUDELWL[XEXD[FD quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs
DQXD[DFDPDELXQL[‫ڰ‬sEsEDQDWL[XEX‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬L[XQFDPLQD—FD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFs—quixun
‫ڰ‬LFsQµ. Usaía cuëQsREDQDTXLFs‫ڰ‬DtQEL VLQiQTXLQPD—ca aséUDEL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs
camina mitsun anuxun ñu maruquin uni —TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 8VDTXLQVLQiQFs
SDUiQTXLQPsFDPDWL[XEXVD‫ڰ‬LQXQ ‫ڰ‬L[XQPL‫ڰ‬sQsQsKLJXHUD‫ڰ‬DFssoquinshi
ënuxun ñu maruin. xX‫ڰ‬DTXLQPDsQsPDWiribi “ënuax ca
14੅Usaquin catancëx anuax cuancëma SDU~PSDSDQXUDFDWLFXDQWDQµTXL[XQ
SDQ‫ڰ‬L[XQFD-HVXVDQEsxuñu unicama FDFs[FDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 22੅Mitsun
‫ڰ‬LPDLQXQD[DDtQQLWLEstsicë unicamaribi —aséUDELFD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬sQ
anua aia pëxcüacëxa. 15੅Unicama pëxcuia cacë[XQ‫ڰ‬s‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬LFs—quixun sinania
LVDQDQDQX‫ڰ‬LFs[XFDPD[—Davitan FDDQPLWV~QPLxXFicësabi oquin mitsu
rëbúnqui, 1XFsQ‫ڰ‬,EX, D[FDXStLUD‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬D[~QWL‫ڰ‬LFsQ.
—TXLi[DFXssQLVKDUDWLDLVLFDMXGtRV
XQLEXQsQ‫ڰ‬DSXFDPDD[QLVKDFs[D. -HV~VFDFXVKL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
16੅1LVKTXLQFD-HV~VxXFiquin cacëxa: (Mr. 11.27-33; Lc. 20.1-8)
—¿Ënë xucamaxa quicë bana 23੅Jerusalénuxun ca Jesusan anuxun

caramina cuatiman? Nucën Papa Dios rabiti xubunu atsínxun


Cacëxun ca Jesusan cacëxa: DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLDFs[D.
—Cana cuatin. ¿Mitsun caramina ‫ڰ‬8QiQPLDFDMXGtRVVDFHUGRWHQsQ
cuënëo bana axa ënë ñui quicë a iscëma FXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDPSDQFDQLDFscë
‫ڰ‬DLQ? A bana ca ësai quia: XQLFDPDQDQXFXDQ[XQxXFiquin Jesús
XucamabëWDQFDWXiracamanribi min cacëxa:
‫ڰ‬LPLFsxun upí oquin mi rabia. —¿Uin banan caramina min usa ñu
17੅Usaquin cabiani ca Jesús Betania ‫ڰ‬DLQ? ¢8LQFDUDsVRTXLQPLxX‫ڰ‬DQXQPL
sPDQX‫ڰ‬LFXDQFs[D. cax?
24੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
-HVXVDQKLJXHUDFDFsL, —‫ڰ‬ÊQULELFDQDPLWVXEDQDLWVLxXFDWLQ.
ELPLxXPD‫ڰ‬LQXQFD fXFiFs[XQPLPLWVXQ‫ڰ‬sxXL[XQFsxun
(Mr. 11.12-14,20-26) FDQD‫ڰ‬sQULELPLWVXFDWL‫ڰ‬DLQ, uin banan
18੅%HWDQLDQX‫ڰ‬LQsWL-HUXVDOpQX FDUDQDsVDTXLQ‫ڰ‬DLTXL[XQ. 25੅¿Uin cara
cuantëcëni ca Jesús panancëxa. Juan unicama nashiminun cacëx?
0$7(2੄21 56

¿Nucën Papa Diosan cara cacëx? ¿Unin Cacëxun ca Jesusan cacëxa:


FDUDXVDTXLDQ‫ڰ‬DQXQFDFs[? —‫ڰ‬ÊQFDQDDVprabi mitsu cain, mitsun
8VDTXLDQ-HVXVDQxXFiquin cacëxbi ca DLQDQLVDPLQD‫ڰ‬DLTXL[XQFDTXLQELD[
XLVDTXLQFDUDFDWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DtVKPL
atúxbi ñucacanani quicancëxa: Nucën Papa Diosan nëWsQX‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DtQEL
—¢8LVDTXLQFDUDQXQDFDWL‫ڰ‬DLQ? Nun FD‫ڰ‬LWVDXQLDQ‫ڰ‬DSXEXiQPLWLFXUtqui
nu —Nucën Papa Diosan ca cacëxa bicë, ‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬LWVD[DQXPLWVXQ
—TXL[XQFDWL‫ڰ‬DtQELFDXVDTXLQQXQ VLQiQFs[‫ڰ‬XFKDñu, DFDPD[VLQDQDQWL‫ڰ‬sPL
cacëxun nu —XVD‫ڰ‬DLQFDUDPLQDXLVD VLQiQTXLQD[FXssQFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs
FXStDtQEDQDFXDPD‫ڰ‬DL—quixun nu ‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVDQQsWsQX‫ڰ‬LWL
FDWL‫ڰ‬LFsQ. 26੅Nun nu —unían unicama ‫ڰ‬LFsQ. 32੅Unicamaxa sinanati aín nuitu
QDVKLPLQXQFDFsFD-XDQ‫ڰ‬LDFs[D aséUDELXSt‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬XQiQPLDXFsELFDPLQD
—quixun cati, ‫ڰ‬DtVKELFDQDQXQD‫ڰ‬DSXPD Juanën bana cuaisama tan. Mitsúnmi
unicamami racuëtin. Acaman ca aín DtQEDQDFXDLVDPDWDQLDELFD‫ڰ‬DLVDPD
bana cuaquin —Nucën Papa Diosan ca uni, DQ‫ڰ‬DSXEXiQPLWLFXUtqui bicë
asérabi aín bana unicama ñuixunun ‫ڰ‬LPDLQXQ[DQX‫ڰ‬XFKDñucamaxribi Juanën
quixun Juan xuacëxa —quixun sinania. EDQDFXDWLVLQDQDWLXSt‫ڰ‬LD[D. 8VDtD‫ڰ‬LD
27੅Usai canantancëxun ca Jesús cacëxa: isquinbi camina sinanaquin aín bana
—8LQ[XFsFDUD‫ڰ‬LDFs[DTXL[XQ FXDFsPD‫ڰ‬DLQ.
FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLPDQ.
Cacëxun ca Jesusan cacëxa: $QQDsEsU~DQFsXQLxXLTXLFs
—0LWV~QPL‫ڰ‬sQxXFicë[XQ‫ڰ‬sxXL[XQ‫ێ‬ (Mr. 12.1-12; Lc. 20.9-19)
cë[XQPDFDQD‫ڰ‬sQULELXLQFXVKLQFDUDQD 33੅Usoquin caxun ca Jesusan, a

sVDTXLQxX‫ڰ‬DLTXL[XQPLWVXFDLPDQ. XVRTXLQXQLQ‫ڰ‬DWLxXLTXLQ, ënë banaribi


MXGtRVXQLEXQsQ‫ڰ‬DSXFDPDxXL[XDQFs[D:
8QLQEsFKLFsUDEë ۛ ñui quicë bana —Bëtsi banaribi mitsu camainun
28੅Usaquin catancëxun ca Jesusan FDPLQDFXDWL‫ڰ‬DLQ. &DsVD‫ڰ‬LFsQ. Achúshi
MXGtRVXQLEXQsQ‫ڰ‬DSXFDPDsVDTXLQULEL XQLQFDDtQQDsQXXYDV‫ڰ‬DSi[D. ‫ڰ‬$Sixun
cacëxa: cënëtancëxun ca anuxun uvas baca biti
—¢8LVDLTXLFsFDUDsQsEDQD‫ڰ‬LF? ësai xaxu quinioquin naëxa. ‫ڰ‬$QDQFD
quicë. Achúshi unix ca bëchicë rabëñ ۛ u anuxun naë bërúanti xuburibi
‫ڰ‬LD[D. ‫ڰ‬,[XQFDDFK~shi caxa: Bërí nëtën PDQiPLLUDFKDLRUXTXLQ‫ڰ‬D[D. ‫ڰ‬$WDQFsxun
FDPLQDQDsQXxXPssLFXDQWL‫ڰ‬DLQ. bëtsi uni aín naëa bërúanxunun quixun
29੅Cacëxun ca aín bëchicënën caxa: Cana DPLsELDQLFD‫ڰ‬XUDPHQX‫ڰ‬LFXDQ[D.
cuaniman. Usaquin caxbi ca sinanabiani 34੅Cuantancëxun ca uvas bimicëbëtan

ñu mëëi cuanxa. 30੅Usaribiquin ca aín DEsD‫ڰ‬LFsDQxXPssmicë uni raíri


bëchicë itsiribi aín papan caxa: Bërí xuquin caxa: An naë bërúancë
QsWsQFDPLQDQDsQXxXPssLFXDQWL‫ڰ‬DLQ. unicamanu cuantancë[XQFDPLQD‫ڰ‬sQDQ
Cacëxun ca: Cana cuanin, caxa. Caxbi ca ‫ڰ‬LWLDPsV~D‫ڰ‬sEsxúQXQPL‫ڰ‬LQinun cati
FXDQFsPD‫ڰ‬LFsQ. 31੅¢0LWVXQVLQiQFsxun ‫ڰ‬DLQ. 35੅Cacëx cuanxa bëbaiabi ca an naë
cara a uni rabë ۛ XLQX‫ڰ‬LFsQDtQSDSD bërúancë unicaman axa ucë unicama
cuëëncëVDELRTXLQxX‫ڰ‬D[? bitancë[XQEsWVL‫ڰ‬DQDQEstsiribi ami
Cacëxun ca cacëxa: An —cana mëparamëq ۛ uin mëëanan bëtsiribishi
cuanima —quixun caxbi cuancë, an ca PD[D[DQ‫ڰ‬D[D. 36੅Usocëxa bimi bëíma
aín papa cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬D[D. SDQicëbëWDQFDQDs‫ڰ‬LEXQDQxX
57 0$7(2੄21੄22

mëëPLFsXQLUDtULD‫ڰ‬LWVDLUD[XWscëanxa. FXssQFsPDXQL‫ڰ‬LFsQ. 0D[i[PLWDWLTXL


Xucëxۛ a bëbaiabi ca an naë bërúancë FKDFiTXLQFDPD[i[PLUsracaquin aín
unicaman ax paían ucë unicama namicama chacaia. ‫ڰ‬,PDLQXQFD
‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQ‫ڰ‬DWLPR[D. PDQinuax nipacëquin maxaxan uni
37੅Usoquian an naë bërúancë chacaquin chëcaia.
XQLFDPDQDQ[XFsXQLFDPD‫ڰ‬DFsbëtan ca 45੅Usoquian cacëxun cuati ca judíos

QDs‫ڰ‬LEXQ—‫ڰ‬sQEschicë ënë ca usaribi VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ


RTXLQ‫ڰ‬DTXLQPDXStRTXLQELTXLQDtQ fariseo unicamax —nu ñui ca bana itsi
EDQDFXDWL‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQDLUD ñuicësa oi quia —quixun sinani ami
xuaxa. 38੅Xucëx cuanxa bëbaia isi ca an nishacëxa. 46੅Nishquin sipuaisa
naë bërúancë unicamax canani quiaxa: tanquinbi ca camabi unían, Jesusan ca
$tQSDSi[DEDPDFsbë ca aín bëchicë aséUDELD1XFsQ3DSD'LRVDQ[XFs‫ڰ‬L[XQ
sQs[QDs‫ڰ‬LEX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ aín bana unicama ñuixunia quixun
FDQDQXQDQX[QDs‫ڰ‬LEX‫ڰ‬LQX[XQsQs‫ڰ‬DWL VLQiQFs‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬DSXFDPD[DWXPL
‫ڰ‬DLQ. 39੅Canantancëxun bibianquin naë racuëaۛ cëxa. RacuëT
ۛ XLQFD-HV~VELiPD
‫ڰ‬XULEXiQ[XQFD‫ڰ‬D[D. 40੅¿Usoquian aín ‫ڰ‬LFsQ.
bëFKLFs‫ڰ‬DFsFDUDQDs‫ڰ‬LEXQXTXLQDQQDs
bëU~DQFsXQLFDPDXLVRWL‫ڰ‬LF? 8QtDQDtQEsFKLFs[DQXELPLQX[XQ
41੅fXFiFs[XQFDMXGtRVXQLEXQsQ unicama camia bana

22
‫ڰ‬DSXFDPDQ-HV~VFDFs[D: 1੅Anuxun Nucën Papa Dios rabiti
—8VD‫ڰ‬DLQFDDXQLFDPDFsxXTXLQ‫ڰ‬DWL xubunuxun ca Jesusan judíos
‫ڰ‬LFsQ. 8VRTXLQ‫ڰ‬DWDQFsxun ca bëtsi VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQIDULVHR
unicama aín naë bërúanxunun quixun unicama bana itsi ñuicësa oquin ënë
FDWL‫ڰ‬LFsQ. Cacëx cuanxun ca a unicaman banaribi ñuiquin cacëxa: 2੅—Nucën Papa
QDsQX‫ڰ‬LFsELPLFDPD[DELPLDDtQELPL 'LRVQDQ‫ڰ‬LWLD[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. Achúshi
PsV~QDs‫ڰ‬LEX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DSXQFDDtQEsFKLFs[DQX‫ڰ‬LQinuxun an
42੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: ñu mëëPLFsXQLSLWL‫ڰ‬DPLTXLQDtQ
—¿Nucën Papa Diosan bana cuënëo aintsicamaxa pi unun quixun camiti
ësai quicë a caramina mitsun iscëma VLQiQ[D. 3੅6LQiQ[XQFDSLWL‫ڰ‬LWVDLUD
‫ڰ‬DLQ?: ‫ڰ‬DPLPDLQXDQFDPDELXQLQSLXQXQ
An maxax xubuacë unían biquinma FDWinun quixun aín uni raíri xuaxa.
UDFiQFs‫ڰ‬DtVKELFDDPD[D[EsUt Xucëx cuanxuan cacëxbi ca a cacë
DPLD[XEXFXVKLFs‫ڰ‬LFsQ, LWi XQLFDPDXLQX‫ڰ‬LFsXQt[ELXLVDPDWDQ[D.
upímia xubu cushicë usaribiti. 4੅Usaquin camicëxbia ucëbëtanma ca

8VDtD‫ڰ‬LQXQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ amiribishi aín ñu mëëmicë uni raíriribi


‫ڰ‬LPLD[D. An usoquin mëníocëx ca [XTXLQDFDFsXQLFDPDsVRTXLQFD[XQWD‫ێ‬
QXQLVFs[DViELLUD‫ڰ‬LFsQµ. nun quixun caxa: BëUiPDFDQDDSLWL
¢8VDTXLDQPD[D[xXLTXLQEL‫ڰ‬sxXLTXLQ ñucama mëníomian. 8VRQDQFDQD‫ڰ‬sQ
cuënëo bana a caramina mitsun iscëma YDFD‫ڰ‬DUDFDFsUsPLDQDQ‫ڰ‬sQxXLQD
‫ڰ‬DLQ? 43੅Cana mitsu cain, mitsúxmi judíos rëracacëribi rëmian. Camabi ca mëníocë
XQLEX‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtDQFDPi[EL‫ڰ‬sQ[XEXQX‫ڰ‬sQ
FDtVD‫ڰ‬DtVKELXVDL‫ڰ‬LFsbëma ca bëtsi bëchicënëan xanu bicëbëtan, nubëtan pi
XQLEXQs[DtQEDQDFXDFs‫ڰ‬DLVKDLQDQ‫ڰ‬LWL XQXQFDPLQDFDWL‫ڰ‬DLQ. 5੅8VDTXLDQ‫ڰ‬DSXQ
‫ڰ‬LFsQ. 44੅‫ڰ‬,PDLQXQFDDPD[i[DDQ camicëxbi ca a camicë unicamax
FXssQFsPDXQLFDPDXVDULELDQ‫ڰ‬s cuainsama tanxa. Cuainsama tanía bëtsix
0$7(2੄22 58

aín naënu cuantamainun ca bëtsix PDQiQFDWVLTXL[XQVLQiQTXLQ, uisai cara


anuxuan ñu marucë xubunu cuanxa. TXLDFXDQX[XDQDQ-HV~VxXFiWLXQL[XWL
6੅RaíULQsQFD‫ڰ‬DS~DQxXPssmicë uni VLQiQFs[D. 16੅6LQiQWDQFsxun ca aín uni
cuaniabi bixun mëëquin tëQiQTXLQUsD[D. UDtUL‫ڰ‬LPDLQXQD[D+HURGHVPLVLQiQFs
7੅8VRTXLDQ‫ڰ‬DFsEsFD‫ڰ‬DSX[XDPDWL XQLEX-HV~VxXFinun quixun xuacëxa.
nishaxa. Nishquin ca an aín ñu mëëmicë Xucëx cuanxun ca a unicaman Jesús
XQLFDPD‫ڰ‬DFsXQLFDPD‫ڰ‬DQDQDtQsPD cacëxa:
nëëQXQTXL[XQDtQVXQWirucama xuaxa. —&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, min banax ca
&DFs[FXDQ[XQFD‫ڰ‬DSXQFDFsDELRTXLQ aséUDEL‫ڰ‬LFsQ. Uisai cara Nucën Papa
‫ڰ‬D[D. 8੅8VRTXLDQ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬DPLWDQFsxun ca 'LRVDQXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDPLQD
‫ڰ‬DSXQDtQxXPssmicë unicama caxa: Piti cëmëquinma asérabi ñuin, unían min a
ca mëQtRFs‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDD‫ڰ‬sQ bana ñuia cuati cuëëncëbëtanmabi. Min
camicë unicamax utima nuituxX‫ڰ‬DLVK VLQiQFs[FDFDPDELXQLEstsibëtan sënën
XWLPD‫ڰ‬LFsQ. 9੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDDPLULELVKL ‫ڰ‬LFsQ. 8VDTXLQVLQiQTXLQFDPLQDFDPDEL
cuantancëxun mitsúnmi bainua mëracë xXxX‫ڰ‬LPDLQXQxXñuma unicama
XQLFDPDLVKLSLXQXQTXL[XQFDWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬DSXEXULELXLVDLFDUD1XFsQ
10੅8VRTXLDQ‫ڰ‬DSXQFDFs[FXDQWscënquin 3DSD'LRVDQXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
ca an ñu mëëxuncë unicaman bainua ñuixunin. 17੅8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQDQXFDWL
mëraquin upíma unicamacëñunbi upí ‫ڰ‬DLQ, ¿Nucën Papa Diosax asérabi nun
unicama timëbëtsinquin bëaxa. Bëcëxun FXVKL‫ڰ‬DLQFDUDPLQVLQiQFs[5RPDQX
ca xanu bicëbëtan pañuti chupa ‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX, César, a curíTXLEXiQPLWLDViEL
pañucanxa. Pañutancëx atsini ca ‫ڰ‬LF? ¢&DUDDViELPD‫ڰ‬LF? ¿Uisa caramina
‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬DLVKD[XEXQXD[WVLWVLUXD[D. sinanin?
11੅8VDL‫ڰ‬LFsEsDWVtQTXLDQ‫ڰ‬DSXQLVFs[EL 18੅Cacëxun ca Jesusan, —uisai

ca anu achúshi uni xanu bicëbëtan pañuti FDUDLVQDTXLTXL[XQ‫ڰ‬sPLPDQinuxun


FKXSDSDxXFsPD‫ڰ‬LD[D. 12੅8VD‫ڰ‬LFsLVTXLQ FXDFDWVLTXL[XQFD‫ڰ‬sxXFDWLD—quixun
FD‫ڰ‬DSXQDXQLFD[D: ¢8LVD‫ڰ‬DLVKFDUDPLQD ‫ڰ‬XQiQTXLQFDFs[D:
mix ënu atsíQX[XQSDxXWLFKXSDSDxXD[‫ێ‬ —‫ڰ‬ÊPLPDQiQX[XQ‫ڰ‬s[FDUDLVQDXLVDL
mabi ënu atsían? Cacëxbi ca a uni TXLFXDFDWVLTXL[XQFDPLQD‫ڰ‬sXVRTXLQ
banaima tsóaxa. 13੅8VDLVTXLQFD‫ڰ‬DSXQDQ cain. 19੅Uisa cara isnun ca a César
mesanu piti nancë unicama caxa: Ënë uni EXiQPLWLPDQsFXUtqui achúVKL‫ڰ‬s
camina mëtanianan tatanitancëxun ëman bëxun. Cacëxun ca bëacëxa. 20੅Bëia
EsiQTXLEXFsQXEXiQWDQFs[XQQLWL‫ڰ‬DLQ. isquin ca Jesusan cacëxa:
1LFs[FDDQXD[DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDEs —¿Uin bëPiQDQWDQTXLQ‫ڰ‬DFsFDUD
tëmërai bëQsWLLQWL‫ڰ‬LFsQ. 14੅‫ڰ‬ÊQPLWVXEsUt sQs[‫ڰ‬LF? ¿Uin anë cara cuënëocë ënëx
xXL[XQFsEDQDDVLQiQTXLQFDPLQD ‫ڰ‬LF?
‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQt[DDLQDQ‫ڰ‬LQX[ 21੅Cacëxun ca atun cacëxa:

‫ڰ‬sPLFDWDPsnun Nucën Papa Diosan —Ax ca Césarnën bëPinan tanquian


VLQiQPLFs[EL‫ڰ‬LFsEsPDFDD[D‫ڰ‬sPL ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LPDLQXQ&pVDUQsQDQs‫ڰ‬LFsQ.
catamëcë unicama axëVKLDLQDQ‫ڰ‬LD. Usaquin cacëxun ca Jesusan cacëxa:
—$PLPLWVXQ‫ڰ‬DWLD&pVDUFXssQFsD
8QtDQ&pVDUFXUtTXL‫ڰ‬LQiQX[XQVLQDQEDQD xXFDPLQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ, D[DPLWVXQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLQ.
(Mr. 12.13-17; Lc. 20.20-26) ‫ڰ‬$QDQFDPLQDDPLPLWVXQ‫ڰ‬DWLD1XFsQ
15੅Jesusanbana ñuixunia cuatancëx, 3DSD'LRVFXssQFsDxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ, axa
‫ڰ‬XULFXDQTXLQFDIDULVHRXQLFDPDDPL PLWVXQ3DSD'LRV‫ڰ‬DLQ.
59 0$7(2੄22

22੅Cacëxun cuati ratuti ca —¿uisa uni cana mitsu ñucatin, ¿Nucën Papa
FDUDsQs[‫ڰ‬LFs? —quixun sinani a ñui Diosan Moisés cuënëomia bana, ësaia
DPLPDQiQWLEDQD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQ-HV~V quicë, DFDUDPLQDLVFsPD‫ڰ‬DLQ? A banax
ëbiani cuancëxa. ca ësai quia: 32੅´‫ڰ‬Ê[FDQD$EUDKDP,
Isaac, -DFREDFDPDQUDELFs'LRVD‫ڰ‬DLQµ.
8QL[FDUDEDPD‫ڰ‬DLVKEDtVTXLWL A bana cuëQsRLVTXLQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ,
‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD 1XFsQ3DSD'LRVD[FDEDPD‫ڰ‬Dtsha
(Mr. 12.18-27; Lc. 20.27-40) EDtVTXLWLPDXQLFDPDQ'LRVPD‫ڰ‬LFsQ. Ax
23੅A nëtënۛ bi ca Jesúsnu saduceo ca camabi aín unicaman rabicë Dios a
unicamax cuancëxa. Saduceo unicaman ‫ڰ‬LFsQ. 33੅Usaquian Jesusan bëtsi unin
ca —EDPD‫ڰ‬DLVKFDXQLEDtVTXLWLPD‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DFssamaira oquin uni bana ñuixunia
—TXL[XQVLQiQFs[D. 8VDTXLQVLQiQFs FXDWLFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[—ësa bana
‫ڰ‬DLVKDQXFXDQ[XQFD-HV~VxXFiquin FDQDQXQDFXDPD‫ڰ‬DL—quixun sinani
cacëxa: 24੅—1XQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, ratúacëxa.
Moisés ca quiacëxa: “Uni achúshi
bëFKLFsxXPD‫ڰ‬DLVKEDPDFsbëtan ca aín Nucën Papa Diosan bana raíri
xucënan an casunancë xanu bixun ami EDQDVDPDLUDD[DTXLFsVDELRL‫ڰ‬LWL
bacë bëFKLWL‫ڰ‬LFsQ. 8VRTXLDQ‫ڰ‬DFs[FDDtQ Jesusan ñuia
bëchicë ax aín xucënan bëFKLFsVD‫ڰ‬LWL (Mr. 12.28-34)
‫ڰ‬LFsQµ. 25੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDPLxXFDWLQ. 34੅Atun —uni bamacëcamax ca
Nubë ca uni achúshi, mëcën achúshi EDtVTXLWLPD‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQFs
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKL‫ڰ‬DQicaxX‫ڰ‬LDFs[D. Usa ‫ڰ‬LFsbia —FDXVDPD‫ڰ‬LFs—quixun upí
‫ڰ‬L[XQFDDWXQDSDQDQ[DQXELDFs[D. oquin ñuixuncëxun ca saduceo
%Li[ELFDEDFsEschiaxmabi bamacëxa. XQLEXQsQ-HV~VxXFiquin catëcëanma
26੅Baman aín xucënan casunancë xanu ‫ڰ‬LFsQ. —Upí oquin ca ñuixuanxa
ELi[ELFDDtQ[XFsnaxribi bacë bëFKLD[‫ێ‬ —TXL[XQVLQiQTXLQFDIDULVHRXQLFDPDQ
mabi bamacëxa. Usaribiti ca a xanu Jesús nëbëtۛ sioracëxa. 35੅Nëbëtۛ sioraquin
ELi[ELDtQ[XFsQEstsíxribishi bamacëxa. ca an Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs
8VD‫ڰ‬DLQFDD[XFsQFDPi[ELD[DQX uni achúshinën —XLVDTXLQFDUD‫ڰ‬sFDWL
ELi[ELEDFsEsFKLFsxXPD‫ڰ‬LQXQ ‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQ-HV~VsVDTXLQ
bamacëxa. 27੅Acamaxa bamai cëñúan ca xXFicëxa: 36੅—¢8LQX‫ڰ‬LFs1XFsQ3DSD
a xanúxribi bamacëxa. 28੅Camaxunbi ca Diosan bana cuënëo quicësa oíira
a xanu biacëxa. ¢8VD‫ڰ‬DLQFDUDDQXQ FDUDQXQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ?
unicamax baísquiti nëtën acama uinu 37੅Quixuan cacëxun ca Jesusan

‫ڰ‬LFë[ۛ LUDDtQEsQs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF? ësaquin cacëxa:


29੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: —Axa quicëVDELRtLUD‫ڰ‬LWLEDQDD[FD
—Usama ca. Mitsun Nucën Papa ësai quia: ´0LQ‫ڰ‬,EX'LRVPLFDPLQD
Diosan bana cara uisaira quia quixun asérabi cuëëni cëPsLPDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. Usa
FXDQDQDtQFXVKLULEL‫ڰ‬XQiQTXLQPD ‫ڰ‬DLVKFDPLQDDPLFDWDPsWLD[FXssQFs
FDPLQDXVDTXLQ‫ڰ‬sxXFDWLQ. 30੅%DPD‫ڰ‬DLVK VDELRtVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQµ. 38੅Ënëx ca axa
EDtVTXLTXLQFDXQLQ[DQXELWLPD‫ڰ‬LFsQ, quicëVDELRtLUD‫ڰ‬LWLEDQDD‫ڰ‬LFsQ. 39੅Bëtsi
aín ini bëchicëribi ca unin bënumitima EDQDDVDULELFDsQs[‫ڰ‬LFsQ: “Mixmi
‫ڰ‬LFsQ. 8VDULELFDQDtQX‫ڰ‬LFsiQJHOFDPD[‫ێ‬ bërúancacësaribi oquin camina min
ULEL‫ڰ‬LFsQ. 31੅Mitsúnmi —EDPD‫ڰ‬DLVKFD DLQWVLFDPDQXLEDQDQD[D‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFs
XQLEDtVTXLWLPD‫ڰ‬LFs—quixun sinania ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQµ. 40੅Ënë rabë ۛ bana quicësabi
0$7(2੄22੄23 60

RTXLDQFDPDELXQLQ‫ڰ‬DQXQFD0RLVpV unicama ësaquin cacëxa: 2੅—An quirica


‫ڰ‬LPDLQXQD[TXLFsEDQDDQXQLxXL[XQFs cuëQsRFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQIDULVHR
unicama Nucën Papa Diosan cuëQsR‫ێ‬ unibunënribi ca sinania, atux isa, an
miacëxa. Uisa bana cara cuëQsR‫ڰ‬LFsD Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQinun mitsu
FD1XFsQ3DSD'LRVPLVLQinan uni ñuixunti, D‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 3੅Atun mitsu
raíULULELQXLEDFs‫ڰ‬L[XQXQLQWDQLD. ñuixuncësabi oquin camina Moisésnën
cuëQsREDQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬$QDQFDPLQD
8LQUsE~QTXLFDUD&ULVWR‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD atúan mitsu cacëVDELRL‫ڰ‬LTXLQELDW~DQD
(Mr. 12.35-37; Lc. 20.41-44) EDQDTXLFsPDxX‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQ‫ڰ‬DWLPD
41੅Fariseo unicamaxa abë timëF ۛ s‫ڰ‬LFsFD ‫ڰ‬DLQ, PLWVXPDSDUiQ[XQ‫ڰ‬DPLD, XVD‫ڰ‬DLQ.
-HVXVDQxXFiquin ësaquin cacëxa: Atux ca unicama bana ñuixunibi an uni
42੅—¢0LWVXQVLQiQFs[FDUD&ULVWR, axa ñuixuncë banaxa quicëVDELRL‫ڰ‬LPD.
‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LWLDMXGtRVXQLEXQsQFDtQFs, ax uisa 4੅Moisésnën cuënëo banaishima atúnbi

XQL‫ڰ‬LF? ¿Uin rëE~QTXLFDUDD[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF? VLQiQFsEDQDULELFDXQLFDPD[LVDXVDL


Cacëxun ca cacëxa: ‫ڰ‬LQXQTXL[XQxXL[XQLD. 8VDTXLQxXL[XQ‫ێ‬
—Ax ca Davitan rëE~QTXL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. cëxbi ca a banacamax ax quicësabi oi
8VD‫ڰ‬DLVKFD'DYLGEsVsQsQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LLVDPD‫ڰ‬LFsQ. $W~[ULELFDXVDL‫ڰ‬LPD.
43,44੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: Atúan ñuixuncë bana quicësabi oquian
—Davitax ca ësai quiacëxa: ‫ڰ‬DQXQFDXQLFDPD‫ڰ‬DTXLQLPD. 5੅Añu ñu
1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQFD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬,EX&ULVWR FDUD‫ڰ‬DLDD‫ڰ‬DTXLQFDXQLFDPDQD[LUDLVD
caxa: Axa mimi nishcë unicama XSt‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQTXLQVDXQLQD
‫ڰ‬sQPL‫ڰ‬LEXDPLPDLQXQFDPLQDPL[ UDELQXQTXL[XQ‫ڰ‬DLD. ‫ڰ‬$QDQFDEsWVL
‫ڰ‬sEs‫ڰ‬$SX‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬sQPsTXHX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. XQLVDPDLVDD[‫ڰ‬LFsTXL[XDQFDPDELXQLQ
Axa aín rëE~QTXLQ‫ڰ‬DtQELFD&ULVWRxXL isnun quixun chupa aín cuëbí chooquin
David Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin cuëFipuncë pañuia. Pañuanan ca
8SLWDQVLQiQPLFs[—&ULVWRD[FD‫ڰ‬sQ cuënëo bana aín bëPiQDQX‫ڰ‬DQDQDtQ
‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LFs—quiax quiacëxa. ¢8LVD‫ڰ‬DLVK pëñan mëmiu tëcërëcaia, a unicamax ca
cara David usai quiacëx? 45੅¿Usaria DEDQDFXDFs‫ڰ‬LFsTXL[XDQXQLQVLQinun
David, &ULVWRD[FD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LFsTXLD[ quixun. 6੅Pi timëxۛ un ca anu aín
TXLFs‫ڰ‬DLQ, cara Cristo ax uisari Davitan cushicama tsóti anu tsónuxun caisia,
rëE~QTXL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF? DWXVDULEL‫ڰ‬LFDWVLTXL[XQ. ‫ڰ‬,DQDQFDDQX
46੅Usaquian fariseo unicama ñucatia judíos unicama timëWۛ L[XEXQXXQLFDPD‫ێ‬
ca uínbi —XVDFDDEDQD‫ڰ‬LFs—quixun bë timëti, anua aín cushicamax tsóti
-HV~VxXL[XDQPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFD anu tsótishi cuëënia, camabi unínsa atu
atun iscë[ۛ DEsWVLXQLQVLQiQVDPD‫ڰ‬DLVK isnun quiax. 7੅‫ڰ‬,DQDQFDDQX[XQXQLQxX
usai quia oxun a unicama amiribishi marucë anuxuan a isquin bëtsi unin
xXFitëFsDQPD‫ڰ‬LFsQ. —D[FDQXQFXVKL‫ڰ‬LFs—quixun
VLQiQTXLQDWXPsFsQ‫ڰ‬LQiQTXLQELWL
$Q0RLVpVQsQFXsQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs cuëënia. 8VDL‫ڰ‬LDQDQFDXQtDQ—an ca nu
XQLFDPDFsxXDQIDULVHRXQLFDPDULEL cuënëo bana ñuixunia —quixun cati
xXL-HV~VTXLiEDQD cuëënia.
(Mr. 12.38-40; Lc. 11.37-54; 20.45-47) 8੅$W~[DXVDL‫ڰ‬LFsbëbi camina mitsux

23
1੅Usaquin catancëxun ca Jesusan XQtDQXVDTXLQPLWVXFDWLFXssQWLPD‫ڰ‬DLQ.
DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[D‫ڰ‬DLVDPDLUD Mitsux camina xucëR ۛ QDQWL‫ڰ‬DLQ. Mitsux
‫ڰ‬DLQDFDPDFsxXQELDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs camina achúVKL‫ڰ‬LEXxXVKL‫ڰ‬DLQ, ax ca
61 0$7(2੄23

&ULVWR‫ڰ‬LFsQ. 9੅8LQX‫ڰ‬LFsXQLELFDPLQDsQs PLWV~[PL‫ڰ‬LFsVDPDLUDRL‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LD.


menua Nucën Papa caquin anëWLPD‫ڰ‬DLQ, Mitsúxmi anuaxmi tëmërati manë tsi
1XFsQ3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFs, ax cuni ca rëTXLUXFsDQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DtQELFDDWX[
aséUDELPLWVXQ3DSD‫ڰ‬LFs, XVD‫ڰ‬DLQ. 10੅‫ڰ‬Ê[ PLWV~[PL‫ڰ‬LFssamaira oi anuax tëmërai
&ULVWR‫ڰ‬DLVKFDQD‫ڰ‬sxëVKLPLWVXQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬DLQ. DQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 0LWV~[PLXVD‫ڰ‬LFsFD
8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD, PL[FDPLQDDtQ‫ڰ‬LEX‫ڰ‬DL Nucën Papa Diosan uisa cara mitsu oti
quixuan bëtsi uni mitsu canun quitima ‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬DLQ. 11੅0LFDPDXLQX‫ڰ‬LFsFDUDXSLWD[PL 16੅Mitsun Nucën Papa Diosan bana

EXFXQXQPLWVXxX‫ڰ‬D[XQLDD[FDPL XQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬L[XQELFDPLQDD
raíribë sënëQ ۛ PDLUD‫ڰ‬DLVKXSt‫ڰ‬LFsQ. EDQDXLVDLTXLFsFDUDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPDQ.
12੅Anbia rabíquin —‫ڰ‬s[FDQDFKD‫ڰ‬DL Bëxuñu unin ca uni itsi anun cuanti bai
—TXL[XQVLQiQFsXQLDFD1XFsQ3DSD ‫ڰ‬XQiQPLPD. 8VDULELFDPLQDPLWVX[‫ڰ‬DLQ.
Diosan aín uni raíribë sënëQ ۛ PDUD‫ڰ‬LPLWL Mitsux camina ësai quin: Anuxun Nucën
‫ڰ‬LFsQ. 8VRQDQFDFKD‫ڰ‬LWLVLQDQLDD[ 3DSD'LRVUDELWL[XEXVLQiQTXLQFDQD
rabícëma uni a cuni Nucën Papa Diosan aséUDEL‫ڰ‬sQPLFDFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL
FKD‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. TXLD[TXLTXLQELFDXQLQ‫ڰ‬DLVDPDWDQTXLQ
13੅An Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDXQLQ—curi
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQIDULVHRXQLFDPD, anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubunu
PLWVX[FDPLQDDQXQLFDPDSDUiQFsD ‫ڰ‬LFsDVLQiQTXLQFDQDDVpUDEL‫ڰ‬sQPL
‫ڰ‬DLQ. 8LVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQFD1XFsQ cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL—quiax quiquin
3DSD'LRVDQPLWVX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. Mitsun aséUDEL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. 17੅Usai qui camina
camina Nucën Papa Diosan bana VLQiQxXPDVD‫ڰ‬DLQ, FDPLQDxX‫ڰ‬XQiQFsPD
‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQELDEDQDTXLFssabi oquian XQLVD‫ڰ‬DLQ. Anuxun a rabiti xubunuxuan
‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬DTXLQTXLQPDXQLFDPDDEDQD unicaman a rabicëx ca Nucën Papa Dios
bëtsi oquin ñuixunin. Mitsun camina a cuëënia. $QX‫ڰ‬LFsFXUL‫ڰ‬DFsxXFDPD
bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLPDQ. ‫ڰ‬$TXLQPD cupíma, aín unicaman anuxun a rabiti
camina uni itsínribia a bana quicësabi xubunuxun rabicë cupíshi ca Nucën
RTXLQ‫ڰ‬D[XQPD‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬XQiQPLQ. Papa Dios cuëënia. 18੅Usaribiti camina
14੅8VDL‫ڰ‬LDQDQFDPLQDFDVXQDPscë mitsux ësai quin: Anuxun Nucën Papa
xanun ñu bicuanquin cëñuin. Cëñuanan 'LRVUDELTXLQ‫ڰ‬DUDFDFsxXLQD[DURWLD
FDPLQDPLWVX[LVDPLQDXSt‫ڰ‬DLTXL[XDQ maxax bucúncë, DVLQiQTXLQFDQD
XQLQVLQinun quiax, ‫ڰ‬XUDQSDLQ1XFsQ aséUDEL‫ڰ‬sQPLFDFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL
Papa Diosbë banain. 8VD‫ڰ‬LFsFD1XFsQ TXLD[TXLTXLQELFDXQLQ‫ڰ‬DLVDPDWDQTXLQ
Papa Diosan, D[DXVDL‫ڰ‬LFsPDXQL ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDXQLQ
‫ڰ‬DFsVDPDLUDRTXLQPLWVX‫ڰ‬XFKRTXLQ —anuxun Nucën Papa Dios rabiquin
castíFDQWL‫ڰ‬LFsQ. ñuina xaroti maxax bucúncë, DQX‫ڰ‬LFs
15੅An Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs xXLQDVLQiQTXLQFDQDDVpUDEL‫ڰ‬sQPL
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQIDULVHRXQLFDPD, cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL—quiax quiquin
PLWVX[FDPLQDDQXQLFDPDSDUiQFsD aséUDEL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. 19੅Usai qui camina
‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬8UDFXDQTXLQXLFDUDPLQD VLQiQxXPDVD‫ڰ‬DLQ, FDPLQDxX‫ڰ‬XQiQFs
‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLTXL[XQEDULTXLQPsraxun PDVD‫ڰ‬DLQ. Anuxun ñuina xaroti maxax
FDPLQD1XFsQ3DSD'LRVPLVLQinun bucúncë anuxun ca unicaman ñuina
‫ڰ‬XQiQPLTXLQPDPLWVXQVLQiQFssaribi rëxun xaroquin Nucën Papa Dios rabia.
RTXLQVLQiQXQ‫ڰ‬XQiQPLQ. Usaquinmi Usaquian rabicëx ca Nucën Papa Dios
PLWVXQ‫ڰ‬XQiQPLFs[FDDXQLFDPD[ cuëënia. $QX‫ڰ‬LFsxXLQDFXStPDDQXD[D
0$7(2੄23 62

DtQXQLFDPD[DPLVLQiQFsFXStshi ca ax PLWVXQFDPLQDXVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬L[XQ
cuëënia. 20੅&DPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, anuxun unicama paranin. 3DUiQTXLQFDPLQD
xX[DURWLDEXF~QFsPD[D[DVLQiQTXLQ Nucën Papa Diosainsa mitsun nuitu upí
ca unin anua xaroti nancë ñu aribi LVQXQTXL[XQ[DQSD‫ڰ‬LPDLQXQxXWs
sinania. 21੅Usaribi oquin ca axa aín bana acama aín caxu chucain. Usaquin
ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQXQLLWVLQ‫ڰ‬XQinun, ‫ڰ‬DTXLQELFDPLQDPLWVXQQXLWXPsX
—anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubu upíma ñu sinanin. 8QLSDUiQTXLQ
VLQiQTXLQFDQDDVprabi mitsu cain FDPLQDDtQxXDPLWVX‫ڰ‬LQinun quixun
—quicë uni, DQD[XEXLVKLVLQiQTXLQPD VLQiQPLDQDQxXQVKtQTXLQPLWVXQ
DQX‫ڰ‬LFs1XFsQ3DSD'LRVULELVLQiQTXLQ cuëëncë ñu biti acama sinanin.
caia. 22੅Axa aín bana ca aséUDEL‫ڰ‬LFs 0LWV~[PLXVD‫ڰ‬LFsFD1XFsQ3DSD'LRVDQ
TXL[XQEsWVLXQLQ‫ڰ‬XQinun —naí anu XLVDFDUDPLWVXRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ.
1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsDVLQiQTXLQFDQD 26੅Fariseo uni, bëxuñu unisa camina mix

asérabi mitsu cain —quicë uni ax ca anu ‫ڰ‬DLQ. Xanpa aín namë ۛ pain chucacëx ca
1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsD‫ڰ‬LPDLQXQ1XFsQ aín caxuribi chuaxXPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Usaribi
Papa Diosribi sinani quia. RTXLQFDPLQDPLQQXLWXSDLQXSt‫ڰ‬LQXQ
23੅An Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs mëQtRWL‫ڰ‬DLQ, PLQ‫ڰ‬DFsxXFDPD[ULELXSt
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQIDULVHRXQLFDPD, ‫ڰ‬LQXQ.
PLWVX[FDPLQDDQXQLFDPDSDUiQFsD 27੅An Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs

‫ڰ‬DLQ. Mitsu ca Nucën Papa Diosan uisa XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQIDULVHRXQLFDPD,


FDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. Mitsun PLWVXQFDPLQDXVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬L[XQ
camina an Nucën Papa Dios anuxun unicama paranin. Anu uni maíncë me
UDELWL[XEXQX[XQxX‫ڰ‬DFsXQLFDPDxX ax ca upí oquin mëQtRFs‫ڰ‬LDQDQsPDQ
‫ڰ‬LQDQLQ, 0RLVpVTXLisabi oquin. Usa XStLUDXStX[XD‫ڰ‬LQXQURQFs‫ڰ‬DtVKEL‫ڰ‬XFs
‫ڰ‬L[XQELFDPLQDDEDQDLWVL, axa quicësabi mëu, uni bamacëQsQ[R‫ڰ‬LPDLQXQxX
RtLUD‫ڰ‬LWL, DTXLFsVDRTXLQ‫ڰ‬DLPDQ, Nucën chëTXLFs‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ. 28੅Usaribi camina
Papa Diosmi upiti catamëanan ax PLWVX[‫ڰ‬DLQ. 0LWV~QPLEsWVLEsWVLxX‫ڰ‬DFs
cuëëncëVDELRTXLQXStVLQiQxX‫ڰ‬L[XQ FXStDXQLQPLWVXXStLVWL‫ڰ‬L[XQELFDPLQD
unicama nuibaquin, ‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFs, PLWVXQQXLWXXStPD‫ڰ‬L[XQDWXSDUDQLQ.
‫ڰ‬DTXLQWL, acama. 8VDTXLQPLPLWVXQ‫ڰ‬DFs[ 29੅An Moisésnën cuënëocë bana

FDDViELLUD‫ڰ‬LWVtDQ[D. 8VRTXLQ‫ڰ‬DTXLQPL ‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQIDULVHR


mitsun ñu mësúULEL‫ڰ‬LQiQWLFDDViEL unicama, PLWVXQFDPLQDXVDLRTXLQ‫ڰ‬DFs
‫ڰ‬LWVtDQ[D. 24੅Mitsun Nucën Papa Diosan ‫ڰ‬L[XQXQLFDPDSDUDQLQ. Upíma isquin
EDQDXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬L[XQELFDPLQD cara Nucën Papa Diosan mitsu uisoti
a bana uisai quicë cara quixun ‫ڰ‬LFsQ. Mitsun raracaman an Nucën Papa
‫ڰ‬XQDQLPDQ. Bëxuñu unin ca uni itsi anun Dios quicë bana uni ñuixuncë unicama
FXDQWLEDL‫ڰ‬XQDQLPD. Usaribi camina anu maíncan, DPHFDPLQDXSt‫ڰ‬LQXQ
PLWVX[‫ڰ‬DLQ. &DsVD‫ڰ‬LFsQ. Chupan xanpa mëníoin. Mëníonan camina anu uni
bëpucëbë ca anua aín chua, ‫ڰ‬LPDLQXQVLD upíEXULELPDtDQPHDULELXSt‫ڰ‬LQXQ
acamax bërúPDLQXQ‫ڰ‬XQSD[XStshi mëníoin. 30੅8VRTXLQ‫ڰ‬DLFDPLQDTXLFDQLQ,
[DQSD‫ڰ‬XFsPsX‫ڰ‬LEXWLD. 6LD‫ڰ‬HWLUDEDQDQ QX[QXFsQUDUDFDPDEs‫ڰ‬L[XQFDQDQXQD
XVDTXLQ‫ڰ‬DLELFDPLQDxXLQDFKD, atun an Nucën Papa Dios quicë bana
camello, D‫ڰ‬HFsVD‫ڰ‬DLQ. unicama ñuixuncë unicama masóquin
25੅An Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs ‫ڰ‬DLD‫ڰ‬DTXLDQPD‫ڰ‬LWVtDQ. 31੅Usai quiquin
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQIDULVHRXQLFDPD, FDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, asérabi camina mitsux
63 0$7(2੄23੄24

an Nucën Papa Dios quicë bana uni oquin carana mitsu nuibaquin bëU~DQ‫ێ‬
xXL[XQFsXQLFDPDDQ‫ڰ‬i, atun rëbúnqui TXLQ‫ڰ‬DTXLQVDWDQ? ‫ڰ‬$WDSDQsDQDtQ
‫ڰ‬DLQ. 32੅0LWVX[XVD‫ڰ‬L[XQFDPLQDPLWVXQ WXicama cuëntancëxun aín pëchin
UDUDQ‫ڰ‬iVDULELRTXLQ‫ڰ‬DTXLQVsQëR ۛ QWL‫ڰ‬DLQ. mapuxun bërúancësaribi oquin cana
33੅‫ڰ‬$WLPD‫ڰ‬L[XQXQLSDUiQFs‫ڰ‬DLVK mitsu bëU~DQTXLQ‫ڰ‬DTXLQVDWDQ. ‫ڰ‬$TXLQVD
FDPLQDPLWVX[UXQXDQXQLSLFsDVD‫ڰ‬DLQ, WDQFs[ELFDPLQDPLWVX[FXssQFsPD‫ڰ‬DLQ.
PLWVXQUDUDFDPD‫ڰ‬LiVDULELWLFDPLQD‫ڰ‬LQ. 38੅8VD‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬DTXLQTXLQPDXVDELPL

0LWV~[PLXVDL‫ڰ‬LFsFXStFD1XFsQ3DSD ‫ڰ‬LQXQPLWVXsQWL‫ڰ‬DLQ. 39੅‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVX


Diosan asérabi mitsux bamaia anuaxmi cain, mitsun camina utëcënia isquin
tëmëUDWLPDQsWVLQXPLWVX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. —1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ[XFëxۛ a ucë bërí
34੅‫ڰ‬ÊQFDQDXQLFDPD‫ڰ‬sQEDQD‫ڰ‬XQiQTXLDQ aia. $FDFDPDELXQLQUDELWL‫ڰ‬LFs—quiax
DXQLxXL[XQXQ‫ڰ‬LPLDQDQUDtULULEL‫ڰ‬sQ TXLTXLQ‫ڰ‬sUDELWL‫ڰ‬DLQ. $QsWsXWimainun
EDQDXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLQXQ‫ڰ‬LPLFsEL FDPLQD‫ڰ‬sLVWsFsQWLPD‫ڰ‬DLQ.
FDPLQDUDtUL‫ڰ‬DQDQUDtULLFXU~socënu
PDWiVXQEDPDPLQX[XQ‫ڰ‬DLQ. Raíri Anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubua
camina anu timëWۛ L[XEXDQX[XQULVKTXL‫ێ‬ UXUXFXE~WLEDQD
QX[XQ‫ڰ‬DLQ. RaíULQsDQ‫ڰ‬DFKXVKLsPDQX‫ێ‬ (Mr. 13.1-2; Lc. 21.5-6)

24
xun bana ñuixuniami mitsun bëtsi bëtsi 1੅Anuxun Nucën Papa Dios

ocëbëa bëtsi ëmanu cuancëbë anu rabiti xubunuaxa cuania ca aín


mitsúxribi cuanxun camina usaribi ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQDUDSDVXFXDQTXLQ
RTXLQ‫ڰ‬DWscëQX[XQ‫ڰ‬DLQ. 35੅8VD‫ڰ‬L[XQ Jesús cacëxa:
FDPLQDPLWVXQUDUDQ‫ڰ‬iVDULELRTXLQ‫ڰ‬DLQ. —ÊQs[XEX[FDFDKDLUD‫ڰ‬DLVKXSt
$EHOSDLQFD‫ڰ‬XFKDxXPD‫ڰ‬LFsELPLWVXQ ‫ڰ‬LFsQ.
rara achúVKLQsQ‫ڰ‬DFs[D. Usaribi oquin ca 2੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

mitsun raran an Nucën Papa Dios —ÊQs[XEXFDPLQDPD[D[‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVK


quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsXQLFDPDEDULLWVL upí isin. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQDPLWVXFDLQ, axa
bari itsi inúPLTXLQ‫ڰ‬DFs[D. ‫ڰ‬$‫ڰ‬DtDQFD 1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQFsPD
raíULQsQULEL=DFDUtDV, Baraquíasnën XQLFDPDQsQs[XEXFDPi[ELDtQ
bëchicë, a anuxun Nucën Papa Dios PD[i[FDPDULELUXUXSDFsbë rurucubúti
UDELWL[XEXUDSDVXQX[XQ‫ڰ‬DFs[D. Usaribi ‫ڰ‬LFsQ.
RTXLQFDPLQDPLWVXQ‫ڰ‬DLQ. 36੅8VD‫ڰ‬DLQ
Ax utëcëQۛ WLQsWs‫ڰ‬XUDPDFXDWVLQLDXQLQ
cana asérabi mitsu cain, mitsun
UDUDFDPD‫ڰ‬isaribi oquin ca Nucën Papa ‫ڰ‬XQiQWL-HVXVDQxXLiEDQD
'LRVDQPLWVX‫ڰ‬XFKRWL‫ڰ‬LFsQ. Mitsúxmi usa (Mr. 13.3-23; Lc. 21.7-24; 17.22-24)
‫ڰ‬LFsFD1XFsQ3DSD'LRVDQXLVDFDUDRWL 3੅8VDTXLQDWXFDELDQLFXDQ[PDWiPH

‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. Olivos cacë anu tsóEXWLDFDXQL‫ڰ‬DtPD


‫ڰ‬DLQ, DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQD
$WXQDtQEDQDFXDFsPDFXStD-HUXVDOpQX
nëbëtۛ sioraquin cacëxa:
‫ڰ‬LFsXQLFDPDQXLEDWL-HV~VPDViQXLWXD
—¿Uínsaran cara mixmi quicësabi oi
37੅-HUXVDOHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD, cana mitsu anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubu aín
cain, mitsux camina an Nucën Papa PD[i[FDPDUXUXSDFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF? ¿Mix anun
Dios quicë bana uni ñuixuncë unicama utëcënti nëtë anúan ënë mecama cëñúti,
‫ڰ‬DQDQDDQDtQEDQDxXL[XQXQ[XFs DQsWs[FD‫ڰ‬XUDPDFXDWVLQLDTXL[XQ
XQLFDPDULELPD[D[DQ‫ڰ‬i, mitsun ‫ڰ‬XQiQX[XQFDUDQXQDXLVDxX‫ڰ‬LDLVWL‫ڰ‬DLQ?
UDUDFDPDD[D‫ڰ‬LiVDULEL‫ڰ‬DLQ. ¿Uitishi $FDPLQDQXxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ.
0$7(2੄24 64

4,5੅8VDTXLDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ ‫ڰ‬DQDQFDEsWVLEsDQXLEDQDQL‫ڰ‬DTXLDQDQWL
xXFicëxun ca Jesusan anun ax utëcënti DsQX[XQ‫ڰ‬DLD. 13੅8VDLxX‫ڰ‬LFsbëtanbia
nëtë ñuixunquin ësaquin cacëxa: ‫ڰ‬sPLVLQiQTXLQsQFsPDXQLFDPD[FD
—‫ڰ‬,WVDXQLQFD, ´‫ڰ‬Ê[FDQD&ULVWR‫ڰ‬DLµ Nucën Papa Diosan nëWsQX‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
TXLD[TXLTXLQ‫ڰ‬LWVDLUDXQLSDUinuxun 14੅8LFDPD[FDUD‫ڰ‬sPLFDWDPstia acamax

‫ڰ‬DLD. 8VRTXLDQPLWVXULELSDUiQWLUDEDQDQ ca Nucën Papa Diosan nëWsQX‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LWL


camina bëU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ. 6੅Mitsun camina ‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬sQPLWVXFDFsEDQDsQsFD
uni itsían —EsWVLPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[FD ‫ڰ‬sQXQLFDPDQFDPDELPHQX‫ڰ‬LFs
bëWVLEs‫ڰ‬DFDQDQLD—quixun ñuia XQLFDPDQFXDQXQxXL[XQWL‫ڰ‬LFsQ.
FXDQX[XQ‫ڰ‬DLQ. Cuanan —raíri 8VDTXLDQFDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD
unicamaxribi ca raíULEs‫ڰ‬DFinania ñuixuncëEsFD‫ڰ‬s[XWscëncëbë ënë
—quixun ñuia cuatibi camina racuëtۛ ima mecama cëñúQX[XQ‫ڰ‬DLD.
‫ڰ‬DLQ. AséUDELFDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Usaía 15੅8VDTXLQFD[XQFD-HVXVDQsVDTXLQ‫ێ‬

‫ڰ‬LFsbëbi ca ënë mecama cëñúcëma pain ULELDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D:


‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 7੅%sWVLPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[FD —An Nucën Papa Dios quicë bana
EsWVLPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDEsQLVKinani unicama ñuixuncë uni Danielnëan a
‫ڰ‬DFiQDQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQULELFDEsWVL ñuiquin cuëQsRXQLD[FD‫ڰ‬DWLPDLUD‫ڰ‬LFsD
PHQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSXQVXQWirucama bëtsi XQLQWLPDFs‫ڰ‬DtVKELDtQVXQWirucamabë
PHQX‫ڰ‬LFsVXQWiUXFDPDEs‫ڰ‬DFinanti XWL‫ڰ‬LFsQ. Danielnëan ñuia uni ax ca
‫ڰ‬LFsQ. Bëtsi bëtsi nëWsQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[ utancëx ami sinanimabi anuxun Nucën
ca a piti ñuxXPD‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DLD. Bëtsi bëtsi 3DSD'LRVUDELWL[XEX-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFs,
mecamax ca shaíTXLQX[XQ‫ڰ‬DLD. DQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. An ënë bana iscë uni an ca
8੅Usoquin pain tëmëratancë[XQELFD‫ڰ‬s[ XLVDLTXLFHFDUDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
utëcëncëbëWDLQUDXQLQDQ‫ڰ‬DFssamaira 16੅8VDL‫ڰ‬LFsbë ca unicamax ami racuëti

oquin tëmëUDQX[XQ‫ڰ‬DLD. -XGHDPHQX‫ڰ‬LFssPDFDPDQXD[


9੅Usoquin canan ca ësaquinribi DEiTXLDQLPDWiQXFXDQWL‫ڰ‬LFsQ. 17੅Aín
-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D: [XEXsPDQ‫ڰ‬LFsXQLFDPD[ULELFD
—‫ڰ‬ÊPLVLQiQFsPDXQLUDtrinën ca uni DEinuxun, aín ñu pain bitsi aín xubunu
LWVtDQPLWVXEsWVLEsWVLRQXQ‫ڰ‬LQinuxun atsíntëcëQLPDDVKLWLFXDQWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬DLD. ‫ڰ‬,QiQDQFDPLFDPDUDtUL‫ڰ‬DQX[XQ 18੅‫ڰ‬,PDLQXQFDDtQQDsnuxuan ñu mëëcë

‫ڰ‬DLD. 0LWV~[PL‫ڰ‬sPLFDWDPscë cupí ca XQLFDPD[ULELDEinuxun aín chupa bitsi


FDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[‫ڰ‬sPL xubunu cuaníma naënuaxëVKLDEiWL
VLQiQFsPD‫ڰ‬DLVKPLWVXPL‫ڰ‬LQLVKQX[XQ ‫ڰ‬LFsQ. 19੅8VDtD‫ڰ‬LFsbë ca xanu tuñucama
‫ڰ‬DLD. 10੅8QtDQDPLQLVKTXLQ‫ڰ‬DWLPRFsxun ‫ڰ‬LPDLQXQDtQWXi‫ڰ‬LF~cë xanucamaxribi
FD‫ڰ‬LWVDXQLQ‫ڰ‬sPLFDWDPsWLsQWL‫ڰ‬LFsQ. DEiTXLDQLFXDQLQXLEDFDQX[XQ‫ڰ‬DLD.
8VDL‫ڰ‬LDEsQLVKinanquin ca uni raíri, 20੅Usaími anun ñu mëëWLPDQsWsQ‫ڰ‬LDQDQ

EsWVLXQLQ‫ڰ‬DWLPRQX[XQELQXQ‫ڰ‬LQiQWL mitaxX‫ڰ‬LWLQUDEDQDQFDPLQD1XFsQ
‫ڰ‬LFsQ. 11੅8VDL‫ڰ‬LFsbëtan ca —‫ڰ‬sQFDQD 3DSD'LRVxXFiWL‫ڰ‬DLQ. 21੅8VDL‫ڰ‬LFD
Nucën Papa Dios quicë bana unicama unicama Nucën Papa Diosan me
ñuixuni —TXLTXLQELDQELVLQiQFs XQLRWDEDFs‫ڰ‬DtDQXtQVDUDQEL‫ڰ‬Lisamairai
EDQDLVKLXQLxXL[XQX[XQ‫ڰ‬DLD. Usaquin tëmëUDWL‫ڰ‬LFsQ, amiribishi usai tëmëratë
xXL[XQTXLQFD‫ڰ‬LWVDLUDXQLSDUiQTXLQ cëntimoi. 22੅Anúan paë tani nëtëxۛ a
1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQ[PD‫ڰ‬LQXQ cëñúcëEsPDFDXVDEL‫ڰ‬LFDPDELXQL[
TXL[XQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 12੅8VDL‫ڰ‬LFsbëtan ca EDPDWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD
XQLQ‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ, Diosan, DLQDQ‫ڰ‬LQXQDQFDtVFsXQLFDPD
65 0$7(2੄24

nuibaquin, atu cupí anúan unin paë ‫ڰ‬,VSDULELFDUsXFXQX[XQ‫ڰ‬DLD, naícamë‫ڰ‬sR


tanquin tëmërati nëtëcama sënën ۛ miti shaíquicëEsFDDQXD‫ڰ‬LFsxXFDPD[ULEL
‫ڰ‬LFsQ. shaíTXLQX[XQ‫ڰ‬DLD. 30੅8VDtD‫ڰ‬LFsbëtan ca
23੅Anúan usoquin unicaman tëmërati XQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi, ‫ڰ‬s[
nëtë ucëbëtan unin mitsu —ca is, ënu ca utëcëQLDLVWL‫ڰ‬LFsQ. Isi ca camabi menu
&ULVWR‫ڰ‬LFs—quixun canan —ca is, unu ‫ڰ‬LFsXLXQLFDPD[FDUD1XFsQ3DSD
FD&ULVWR‫ڰ‬LFs—quixun cacëxunbi 'LRVPLVLQiQFsPD‫ڰ‬LFs, DFDPD[PDVi
camina —asérabi ca —TXL[XQVLQiQWLPD nuituti bëQsWLLQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQFD
‫ڰ‬DLQ. 24੅Anúan usoquin unicaman XQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi, ‫ڰ‬sQ
tëmërati nëtë ucëbëtan ca unin ax nëtë cuin mëú[XQ‫ڰ‬sQFXVKLQSscabëWVL‫ێ‬
aséUDELDPD‫ڰ‬L[XQEL—‫ڰ‬s[FDQD&ULVWR‫ڰ‬DL QLDLVQX[XQ‫ڰ‬DLD. 31੅Manë banañu bana
—TXL[XQSDUiQWLVLQiQTXLQXQLFDPD RFsEsXTXLQFDQD‫ڰ‬sQiQJHOFDPD[XWL
FDQX[XQ‫ڰ‬DLD. Usaribiquin ca uni ‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sQFDtVFsXQLFDPD
raírinën cëmëquin —‫ڰ‬sQFDQD1XFsQ FDPDELPHQXD‫ڰ‬sEsD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sWLPsxunun.
Papa Dios quicë bana unicama ñuixunin 32੅ÊQsxXFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, higuera i ax

—TXL[XQXQLFDPDFDQX[XQ‫ڰ‬DLD. Cana ca baricuatsíncëEsDtQSsFKLUsXFXEX‫ێ‬


FDXQLFDPDSDUiQWLVLQiQTXLQ, uni itsían tancëx amiribishi corutëcënia. 8VDULD‫ڰ‬LD
‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DQX[XQ‫ڰ‬DLD. ‫ڰ‬$TXLQFD1XFsQ isquin camina —ca baritiacuatsinia
3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQFDtVFs —TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. 33੅8VDULELWtD‫ڰ‬sQPLWVX
XQLFDPDULELSDUiQWLVLQiQX[XQ‫ڰ‬DLD. xXL[XQFsxXFDPD‫ڰ‬LDLVTXLQFDPLQD
25੅8VDL‫ڰ‬LFsPDSDQ‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬sQPLWVXFDFs ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, DQXQ‫ڰ‬s[XWscënti nëtë ca
‫ڰ‬DLVKFDPLQDDxXFDPD[DXVDL‫ڰ‬LFsbëbi ‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 34੅Asérabi cana
ratúWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,DQDQFDPLQDXQtQPD mitsu cain, bëría ënë nëtënu bucucë
mitsu parania bëU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ. 26੅Usa XQLFDPD[DEDPDFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sQ
xXFDPD‫ڰ‬LFsbëtan unin —Cristo ca uaxa. mitsu ñuixuncë banacama quicësabi oi
&DDQXXQL‫ڰ‬LFsPDPHQX‫ڰ‬LFs—quixun ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 35੅Naí, me, acamax ca cëñúti
PLWVXFDFs[ELFDPLQDLVLFXDQWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬sQEDQD[DQsWëiۛ moi
‫ڰ‬,DQDQXQLQ—Cristo ca uaxa, ca xubu XVDEL‫ڰ‬DLQFDPDELxX‫ڰ‬s[TXLFssabi oi
PsX‫ڰ‬LFs—quixun mitsu cacëxunbi aséUDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
camina —asérabi ca —TXL[XQVLQiQWLPD 36੅Añu nëtëLۛ QUDFDUDQD‫ڰ‬s[XWscënti

‫ڰ‬DLQ. 27੅Mëríquin ca canacan anúan bari ‫ڰ‬DLQ, XtQVDUDLQUDFDUDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs


XUXFs‫ڰ‬LPDLQXQDQ~DQEDULFXDE~cë, TXL[XQFDXtQEL‫ڰ‬XQDQLPD. 1DtQX‫ڰ‬LFs
camabi naicamë‫ڰ‬sRSscaia. Usaribi ca iQJHOFDPDQELFD‫ڰ‬XQDQLPD, ‫ڰ‬s[1XFsQ
XQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi, ‫ڰ‬s[ Papa Diosan BëFKLFs‫ڰ‬L[XQELFDQD‫ڰ‬sQULEL
utëFsQWL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 28੅Unix ca quia —uinu ‫ڰ‬XQDQLPD. Nucën Papa Diosan cuni ca
FDUDxXLQDEDPDFs‫ڰ‬LFsDQXFD[sWs ‫ڰ‬XQDQLD.
cëñúEXWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 37੅BëUiPD1Rp‫ڰ‬LiQsWsXVDULELWLFDXQL

‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi, ‫ڰ‬s[
$QXQ-HV~VXWsFsQWLQsWsxXLTXLFsEDQD utëFsQWLQsWsQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 38੅Anúan aín
(Mr. 13.24-37; Lc. 21.25-33; 17.26-30,34-36) QXQWLQX‫ڰ‬LUXWLQsWsXWimainun aín
29੅Usoquin canan ca ësaquinribi aintsibëtan Noénën anun iëtۛ i nunti cha
-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D: ‫ڰ‬DPDLQXQFDXQLFDPDQSLDQDQ[sDQDQ
—Usaía tëmërai anun uni bënëtۛ i xanu bianan aín bëchicë bënumianan an
nëtëFDPD‫ڰ‬LFsEsFDEDULEsiQTXLQX[XQ ‫ڰ‬DFsVDELRTXLQFXssQTXLQxX‫ڰ‬DFs[D. Ca
ۛ ribi ca pëFDQX[XQPD‫ڰ‬DLD.
‫ڰ‬DLD, ‫ڰ‬X[ën VLQiQPD‫ڰ‬LFsQ, Noenën ñuicësabi oi ca
0$7(2੄24੄25 66

aséUDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 39੅‫ڰ‬8t‫ڰ‬DLVDPDLUD ñu mëë[XQFsXQLD[FKXimarua tani


‫ڰ‬LE~cëEsEDFD‫ڰ‬squian ñucamacëñun FXssQWL‫ڰ‬LFsQ. 47੅‫ڰ‬ÊQFDQDDVprabi mitsu
XQLFDPDEXiQFsbëtainshi ca —Noenën cain, DQXStRTXLQxX‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LFsFDDQxX
nu cacë bana ca aséUDEL‫ڰ‬LFs—quixun mëëPLFsXQLQsVDTXLQFDWL‫ڰ‬LFsQ: Minmi
‫ڰ‬XQiQFs[D. Noenën bana cuatíma ‫ڰ‬sQFDFsVDELRTXLQXStRTXLQ‫ڰ‬DFsFXSt
XQLFDPD‫ڰ‬LiVDULELTXLQFDXQLFDPDQ‫ڰ‬sQ FDPLQDFXVKLXQLVD‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬sQxXFDPD
EDQDFXDWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQELFD‫ڰ‬s[ PLQDQVD‫ڰ‬LFsEsU~DQWL‫ڰ‬DLQ. 48੅8VD‫ڰ‬DtQEL
DQXQXWLQsWs‫ڰ‬LFsbëWDLQVKLVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. FDDQDXQL[‫ڰ‬DWLPDVLQiQxX‫ڰ‬L[XQ—DQ‫ڰ‬s
40੅‫ڰ‬Ê[XFsEsFDsVDULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ: Rabë ۛ ñu mëëmicë uni ca panatia —quixun
unían aín naënuxun ñu mëëia achúshi VLQiQTXLQ49੅abëtan ñu mëëcë uni raíri
‫ڰ‬sEsD‫ڰ‬LQXQELPDLQXQFDDFK~shi anubi mëëanan axa paën ۛ cë unicamabëtan ñu
sQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 41੅Usaribiti ca rabë ۛ SLDQDQ[sDWL‫ڰ‬LFsQ. 50੅8VDL‫ڰ‬LTXLDQ, ca uti
xanúxa ñu rëni tsócë achúVKL‫ڰ‬sEsD‫ڰ‬LQXQ ‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQFsbëmabi ca an a ñu
bimainun achúVKLDQXELsQFs‫ڰ‬LWLLFsQ. mëëPLFsXQLXWL‫ڰ‬LFsQ. 51੅Uquin ca usai
42੅8LVDQsWsQFDUDQDPLQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬s[ ‫ڰ‬LDLVTXLQ‫ڰ‬DWLPRQDQDQXDQXQLSDUiQFs
utëFsQWL‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQPDEL XQLFDPD‫ڰ‬LFsDQXD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ.
FDPLQDXStRTXLQVLQiQTXLQ—‫ڰ‬sQ‫ڰ‬LEX $QXD[FDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[SDsWDQL
FDXWL‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLFXssQTXLQ bëQsWLLQWL‫ڰ‬LFsQ.
FDtQWL‫ڰ‬DLQ. 43੅&DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, uínsaran
FDUDDLDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQFD[XEXñu Mëcën rabë ۛ xanu ñuia Jesus quiá bana

25
XQLQ‫ڰ‬X[TXLQPDDQxXPscamacë uni 1੅$tQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDEDQD

caíntsianxa. &DtQFs[Xi[DxXPsFDPD‫ێ‬ ñuixunquin ca Jesusan aín uti


QX[DWVtQWLVDWDQLDELFD‫ڰ‬X[FsPD‫ڰ‬L[XQ nëtë ñuiquin ësaquinribi cacëxa:
[XEX‫ڰ‬LEXQDWVtQPLWVLDQPD. 44੅Usaribi —‫ڰ‬Ê[DQXQ‫ڰ‬sQXQLFDPDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LQX[
RTXLQFDPLQDPLWV~QULEL‫ڰ‬sELQX[XQ‫ڰ‬s[ XWLQsWsFDsVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ: Achúshi unían
XWLFDtQWL‫ڰ‬DLQ. %sUtFDXWLPD‫ڰ‬LFs [DQXELWL‫ڰ‬DLQFDDQD[DEsnuti xanu
TXL[XQPLPLWVXQVLQiQFsbëbi cana uti nuibacë mëcën rabë ۛ xanucamax, an
‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDFDPDELQsWsQ, aia xanu biti uni ax aia bitsi, lamparín
ELQX[XQ‫ڰ‬sFDtQWL‫ڰ‬DLQ. bibiani cuanxa. 2-4੅Mëcën achúshi
[DQXFDPDFDVLQiQxXPD‫ڰ‬L[XQ[snisa ñu
An uni mëëxuncë uni rabë,ۛ XSt‫ڰ‬LPDLQXQ ۛ WLEXiQFsPD
anun aín lamparín ërëQ
upíma, ñuicë bana
‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$tQELFDUDtULPsFsQDFK~shi xanu
(Lc. 12.41-48)
DLQVKLVLQiQxX‫ڰ‬L[XQDtQODPSDUtQFsxXQ
45੅$QXQ‫ڰ‬s[XWsFsQWLQsWsFDsVDULEL‫ڰ‬LWL xëQLVDxXULELEXiQ[D. 5੅Atúxa lamparín
‫ڰ‬LFsQ. Achúshi unin ca aín xubunu buani cuanbi ca an xanu biti uni
‫ڰ‬LFscama upí oquin piminun quixun aín SDQi[D. PanacëEsFD‫ڰ‬X[Fsnan tëQiQFs[
ñu mëëmicë unicama achúshi caísaxa. ‫ڰ‬X[FDQ[D. 6੅‫ڰ‬8[iQELDLPë ۛ naëx a uni aia
Caísquin ca —an ca aséUDEL‫ڰ‬sQFDFssabi isi ca raírinëx cuëncëni quiaxa: An xanu
RTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQ[D. biti uni ca aia. Ca bitsi cuan. 7੅Quia
6LQiQTXLQXVRTXLDQxX‫ڰ‬DQXQTXL[XQ sharatia bësuquin ca bënën ۛ quinshi a
catancëx ca bëtsi menu cuanxa. 46੅Cuanx xanucaman aín lamparín mëníoxa.
DQX‫ڰ‬LWDQFs[XWscënquin ca an ñu 8੅UsocëbëWDQFDVLQiQñuma xanucaman

mëëxuncë unin cara an cacësabi oquin raíri xanucama caxa: 1XQODPSDUtQ‫ێ‬


‫ڰ‬DLDTXL[XQLVWL‫ڰ‬LFsQ. Isquinbi an cama ca bënaia. Mitsun xëQLVDxX‫ڰ‬stVK
cabiancëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLDLVFs[FDDQDXQL FDQX‫ڰ‬LQDQ. 9੅Cacë[XQELFDVLQiQñu
67 0$7(2੄25

xanucaman caxa: Nun xënisa ñu sapi ca achúshi mil curíqui biaxa. 17੅Usaribi
PLWVXQODPSDUtQ‫ڰ‬LPDLQXQQXQODPSDUt RTXLQFDDQ‫ڰ‬LWVDWDQL, rabë ۛ mil curíqui
QXULEL‫ڰ‬DUXWLVsQëQ ۛ WLPD‫ڰ‬LFsQ. Mitsúnbi bicë uni an bëtsi rabë ۛ mil curíquiribi
ca an xënisa ñu marucë uninu cuanxun biaxa. 18੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ‫ڰ‬LWVDPDVKL,
bitan. 10੅Cacë[ۛ DVLQiQñuma xanucama achúshi mil curíquishi bicë uni an me
xënisa ñu bitsi cuancëbë ca an xanu biti naëtancëxun a curíqui maíanxa.
uni uaxa. Aía atsíncëEsFDVLQiQñu 19੅8VDTXLDQ‫ڰ‬DQFD‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬X[s‫ڰ‬LFsbë an a

xanucamaribi abëtan pinux xubunu unicama ñu mëëmicë unix utëcëanxa.


atsíanxa. Atsíncëbëtan ca xëcuë xëocatë Utëcënquin ca uisaquin cara aín
cëinsama oquin xëpuaxa. 11੅8VDtD‫ڰ‬LFsbë unicaman a curíTXLQsQxX‫ڰ‬D[DTXL[XQ
XTXLQFDVLQiQñuma xanucaman istisa tanxa. 20੅Istisa tancëbë uquin ca an
sPiQ[XQ—nu ca xëócaxun —quixun ‫ڰ‬LWVD, mëcën achúshi mil curíqui bicë
caxa. 12੅Cacëxunbi ca caxa: Asérabi cana unin an bicë curíquicama bëxun caxa:
‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XQDQLPDQ, XLFDUDPLQDPLWVX[‫ڰ‬DLQ. Min camina mëcën achúshi mil curíqui
13੅Usaquin catancëxun ca Jesusan ‫ڰ‬s‫ڰ‬LQDQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQDDQXQxXEL[XQ
cacëxa: marutancëxun bëtsi mëcën achúshi mil
—Mitsúnribi camina añu nëtëiۛ nra curíquiribi bian. $FDPDFDsQs[‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LDQDQXtQVDUDQFDUDQD‫ڰ‬s[XWsFsQWL‫ڰ‬DL 21੅Cacëxun ca an a ñu mëëmicë unin

TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQPDEL—FDXWL‫ڰ‬LFs caxa: &DPLQDXStRTXLQ‫ڰ‬sQFXUtquinën


—TXL[XQVLQDQLFXssQTXLQ‫ڰ‬s[XWLFDtQWL xX‫ڰ‬DQ. 0LQPL‫ڰ‬LWVDPDVKL‫ڰ‬DtQELD
‫ڰ‬DLQ. curíTXLQsQXStRTXLQ‫ڰ‬DFsFXStFDQDPL
‫ڰ‬LWVDLUDDQ~QPL‫ڰ‬sxX‫ڰ‬D[~QXQ‫ڰ‬LQiQWL
%DQDLWVLxXLFsVDULD-HV~V ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQD‫ڰ‬s[FXssQFssaribi
curíqui ñui quia RL‫ڰ‬sEsFXssQWL‫ڰ‬DLQ.
14੅Anúan ax utëcënti nëtë ñuixuntëFsQ‫ێ‬ 22੅Usaquian cacëbë uquin ca an rabë ۛ

TXLQFD-HVXVDQsVDTXLQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs mil curíqui bicë uni an bicë curíTXL‫ێ‬


unicama cacëxa: cama bëquin caxa: 0LQFDPLQD‫ڰ‬sUDEë ۛ
—‫ڰ‬Ê[DQXQXWLQsWsFDsVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. mil curíTXL‫ڰ‬LQDQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQDDQXQ
Amanu cuanuxun ca achúshi unin aín ñu bixun marutancëxun bëtsi rabë ۛ mil
ñu mëëmicë unicama cuënxun aín curíquiribi bian. $FDPDFDsQs[‫ڰ‬LFsQ.
curíqui anun ñu mëëquian curíqui 23੅Cacëxun ca an a ñu mëëmicë unin

itsiribi binun mëtíFDTXLQ‫ڰ‬LQiQ[D, a caxa: &DPLQDXStRTXLQ‫ڰ‬sQFXUtquinën


curíTXLQsQxX‫ڰ‬DWDQFsxuan an bicë xX‫ڰ‬DQ. 0LQPL‫ڰ‬LWVDPDVKL‫ڰ‬DtQELD
curíTXLD‫ڰ‬LQiQWscënun quixun. curíTXLQsQXStRTXLQ‫ڰ‬DFsFXStFDQDPL
15੅Uisoquin curíTXLQsQxX‫ڰ‬DWLFDUD ‫ڰ‬LWVDLUDDQ~QPL‫ڰ‬sxX‫ڰ‬D[~QXQ‫ڰ‬LQiQWL
‫ڰ‬XQiQ[DXVRTXLDQDQXQxX‫ڰ‬DWLVsQëiۛ nshi ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQD‫ڰ‬s[FXssQFssaribi
FD‫ڰ‬LQiQ[D. AchúVKLFD‫ڰ‬LWVD, mëcën RL‫ڰ‬sEsFXssQWL‫ڰ‬DLQ.
achúshi mil curíTXL‫ڰ‬LQiQ[D. Bëtsi 24੅Usaquian cacëbë uquin ca an

XQLULELFD‫ڰ‬LWVDWDQL, rabë ۛ mil curíqui achúshi mil curíqui bicë unin caxa:
‫ڰ‬LQiQ[D. BëWVLULELFD‫ڰ‬LWVDPDVKLDFK~shi 0L[PLXQLPLQLVKFsVD‫ڰ‬LFsFDQDPL
mil curíTXL‫ڰ‬LQiQ[D. ‫ڰ‬,QiQWDQFs[FD ‫ڰ‬XQDQ. 8QLLWVLQxX‫ڰ‬DSimitancëxun
amanu cuanxa. 16੅Cuancëbëtan ca an FDPLQDDELPLPLQiLQVKL‫ڰ‬LQXQPLQ
‫ڰ‬LWVD, mëcën achúshi mil curíqui bicë uni unicama bimin. 25੅8VD‫ڰ‬DLQFDQD
an a curíquinën ñu bitancëxun racuëq ۛ uiani cuanxun nëtëm ۛ iti rabanan
maruquin bitëcënquin usaribi mëcën me naëxun anu maínquin min curíqui
0$7(2੄25 68

unëan. Min curíTXLDPL‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQFsDFD RTXLQFDQD‫ڰ‬sQXQLFDPD‫ڰ‬sQPsqueuqa


sQs[‫ڰ‬LFsQ, FDPLQDELWL‫ڰ‬DLQ. 26੅Cacëxun ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLDQDQ‫ڰ‬sQDQPDXQLFDPD‫ڰ‬sQ
ca an ñu mëëmicë unin caxa: Mix mëPLXD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. 34੅Usai
FDPLQD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LDQDQFKLTXLVK‫ڰ‬DLQ. Uni ‫ڰ‬LWDQFs[XQFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬$SXLUD‫ڰ‬L[XQD[D‫ڰ‬sQ
LWVLxX‫ڰ‬DSimitancë[XQDELPL‫ڰ‬sQiLQVKL mëTXHX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDWL‫ڰ‬DLQ: ‫ڰ‬ÊQ3DSD
‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sQXQLFDPDELPLFsFDQD‫ڰ‬DL 'LRVDQFDPLWVXXStRTXLQVLQiQ[XQLD.
quixun camina sinanin. 27੅8VDTXLQ‫ڰ‬s 0HFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQX‫ڰ‬LFsxXFDPD
‫ڰ‬XQiQTXLQFDPLQD‫ڰ‬sQFXUtqui a banconu XQLRTXLQFDDQPLWVXVLQiQ[XQTXLQDQX
QDQWL‫ڰ‬LDQ. $QXQDQFs‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬s[ PLWVX[DEs‫ڰ‬LWLPsníocëxa. $[TXLisabi
utëFsQTXLQ‫ڰ‬sQFXUtTXL‫ڰ‬LPDLQXQFXUtqui RLFDPLQDEsUtDQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 35੅‫ڰ‬Ê[
itsiribi bitsían. 28੅Caxun ca aín uni itsi ‫ڰ‬DFsxXPD‫ڰ‬LFsFDPLQD‫ڰ‬sSLWL‫ڰ‬LQiQFsQ.
caxa: Mil curíTXL‫ڰ‬sQ‫ڰ‬LQDQ, a camina a ‫ڰ‬Ê[‫ڰ‬XPSD[‫ڰ‬DLVDWDQLVKLPDLDFDPLQD‫ڰ‬s
uninua bixun axa mëcën rabë ۛ mil ‫ڰ‬LQiQFsQ. $PDQXQLWVLFXDQ[‫ڰ‬s[DQX‫ڰ‬LWL
curíquixXXQLD‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. 29੅Uisa ñu ‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQFDPLQDXLFDUDTXL[XQ
FDUDD‫ڰ‬LQiQFs‫ڰ‬LFsDQ~DQDQFDFssabi ‫ڰ‬XQiQTXLQPDEL‫ڰ‬s[DQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQFsQ.
RTXLQxX‫ڰ‬DFsXQLDFDDtQ‫ڰ‬LEXQ‫ڰ‬LQiQWD‫ێ‬ 36੅ChupaxXPD‫ڰ‬LFsFDPLQD‫ڰ‬sFKXSD

EDTXLQ‫ڰ‬LQiQFssamaira oquin ‫ڰ‬LQiQFsQ. ‫ڰ‬,QVtQFs‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬sLVL


‫ڰ‬LQiQWsFsQWL‫ڰ‬LFsQ. Usonan ca anúan aín cuancën. 6LSXDFs‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬sLVL
‫ڰ‬LEXxX‫ڰ‬D[XQFs[XQPDD‫ڰ‬LQiQFsxXDDtQ cuancën. 37੅Cacë[XQFD‫ڰ‬sQXQLFDPDQ‫ڰ‬s
‫ڰ‬LEXQELFXDQWL‫ڰ‬LFsQ. 30੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD FDWL‫ڰ‬LFsQ: ¿Uisa nëtën caranuna mixmi
bicuanxun a curíTXLEsWVLXQL‫ڰ‬LQinan an ‫ڰ‬DFsxXPD‫ڰ‬LFs, QXQSLWLPL‫ڰ‬LQiQFsQ?
curíTXLQsQXStRTXLQxX‫ڰ‬DFsPDXQLD ¿Uisa nëtën caranuna mixmi shimacë,
sPDQEsiQTXLEXFsDQXD‫ڰ‬LQXQQLWL‫ڰ‬DLQ. QXQPL‫ڰ‬XPSD[‫ڰ‬LQiQFsQ? 38੅¿Uisa nëtën
$QXD[FDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[SDsWDQL caranuna amanu nitsi cuanxmi anu
tëmërai bëQsWLLQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LWLxXPD‫ڰ‬LFsPLDQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LQiQFsQ? ¿Uisa
nëtën caranuna chupañuma isquin mi
&DPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD-HVXFULVWRQsQ FKXSD‫ڰ‬LQiQFsQ? 39੅¿Uisa nëtën caranuna
XLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DWLEDQD PL[PL‫ڰ‬LQVtQFs‫ڰ‬LDQDQVLSXDFs‫ڰ‬LFsPLLVL
31੅Usaquin catancëxun ca Jesusan aín cuancën? 40੅Cacë[XQFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬$SXLUD
uti nëtë ñuixuntëcënquin ësaquinribi ‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬sQXQLFDPDFDWL‫ڰ‬DLQ: ‫ڰ‬ÊQFDQD
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D: asérabi mitsu cain, PLWVXQ‫ڰ‬sQ
—8QL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi xucën ۛ cama achúshi, uni raíribë
‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬sQFXVKtQELXWsFsDQ[FDQD‫ڰ‬$SXLUD sënëQ ۛ PDUD‫ڰ‬LFsEL‫ڰ‬DTXLQTXLQFDPLQDDVKL
‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sEs‫ڰ‬sQ ‫ڰ‬DTXLQFsPD‫ڰ‬DLQ, FDPLQD‫ڰ‬sULEL‫ڰ‬DTXLDQ.
iQJHOFDPDULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 32੅‫ڰ‬Ê[XVD‫ڰ‬DLQFD 41੅Usaquin catancë[XQFDQDD[D‫ڰ‬sQ

FDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬sQiQJHOFD‫ێ‬ PsPLX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDWL‫ڰ‬DLQ: Mitsux


PDQEsFs[‫ڰ‬sQXWLPëFۛ s‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Anua ‫ڰ‬sQXQLEXPD‫ڰ‬DLVKFD‫ڰ‬s‫ڰ‬XUDFXDQWDQ.
timëFۛ sLVTXLQFDQD‫ڰ‬sQXQLFDPDDPR &XDQ[FDPDQsWVLDQXDDtQ‫ڰ‬DSXEs
sëtëQiQDQ‫ڰ‬snanma unicama amoribi xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFDPD‫ڰ‬LQXQPsQtRDQX
sëtëQDWL‫ڰ‬DLQ, DQ‫ڰ‬DUDFDFsxXLQDXQLQDtQ ‫ڰ‬LWDQ. 42੅‫ڰ‬Ê[‫ڰ‬DFsxXPD‫ڰ‬LFsFDPLQD‫ڰ‬sSLWL
carnerocama amo bucunanan aín ‫ڰ‬LQiQPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[VKLPDFsFDPLQD‫ڰ‬s
chivocama amo bucunacësaribi oquin. ‫ڰ‬XPSD[‫ڰ‬LQiQPD‫ڰ‬DLQ. 43੅Amanu nitsi
33੅fXLQD‫ڰ‬LEXQFDDtQFDUQHURDtQ FXDQ[‫ڰ‬s[DQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬s[
mëTXHXD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD. ‫ڰ‬,PLDQDQFDDtQ DQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LQiQPD‫ڰ‬DLQ. ChupaxXPD‫ڰ‬LFs
chivo aín mëPLXD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD. Usaribi FDPLQD‫ڰ‬sFKXSD‫ڰ‬LQiQPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,QVtQFs
69 0$7(2੄25੄26

‫ڰ‬LDQDQVLSXDFs‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬sLVLFXDQPD
‫ڰ‬DLQ. 44੅Cacë[XQFDDWXQ‫ڰ‬sFDWL‫ڰ‬LFsQ: Betanianuxuan xanuxun
¢8LVDQsWsQFDUDQXQDPL[PL‫ڰ‬DFsxXPD -HV~VPLURWXWXFD
‫ڰ‬LDQDQVKLPDFs‫ڰ‬LDQDQDPDQXQLWVL (Mr. 14.3-9; Jn. 12.1-8)
FXDQFsDQXPL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQPL 6੅Betania ëmanu cuanx ca Jesús

‫ڰ‬DTXLDQPD‫ڰ‬DLQ? ¿Uisa nëtën caranuna 6LPRQDQ[XEXQX‫ڰ‬LDFs[D. Simón ax ca


mixmi chupaxXPD‫ڰ‬LFsPLFKXSTD an aín nami chëquíPLFs‫ڰ‬LQVtQñu
‫ڰ‬LQDQLPD‫ڰ‬LDQDQPL[PL‫ڰ‬LQVtQFs‫ڰ‬LDQDQ ‫ڰ‬DtVKELDSs[F~FsXQL‫ڰ‬LDFs[D. 7੅Anua
VLSXDFs‫ڰ‬DLQPLLVLFXDQPD‫ڰ‬DLQ? mesanu pi tsotan ca xanu achúshinën,
45੅Cacë[XQFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬$SXLUD‫ڰ‬L[XQDFDPD DQXVDQXLUD‫ڰ‬LQtQWLUR‫ڰ‬DUXWLxXEsLX[XQ
FDWL‫ڰ‬DLQ: ‫ڰ‬ÊQFDQDDVprabi mitsu cain, DURFXStLUDFXSt‫ڰ‬LFsEL-HVXVDQPD[FiD
‫ڰ‬sQXQLFDPDDFK~shi, uni raíribë ron chabócëxa. 8੅Usoia isi ca Jesusan
sënëQۛ PDUD‫ڰ‬LFsEL, ‫ڰ‬DTXLQTXLQPDFDPLQD ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[D[DQXPLQLVKL
PLWVXQ‫ڰ‬sULEL‫ڰ‬DTXLQFsPD‫ڰ‬DLQ. canancëxa:
46੅8VDTXLQ‫ڰ‬sQFDFs[FDDFDPD[DQX[XDQ —¢8LVDWLFDUDURxDQFiELFsxXD[?
xëQLEXD‫ڰ‬DtQELWsmërati anu cuanti 9੅Anun ñuxXPDXQL‫ڰ‬DTXLQWLsQsUR

‫ڰ‬LFsQ. CuancëEsFD‫ڰ‬sQXQLFDPD[1XFsQ ‫ڰ‬LWVDLUDFXUtTXLFXStPDUXWLFD‫ڰ‬LD[D.


Papa Diosan nëtënu xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬sEs 10੅Usai canania cuaquin ca Jesusan

‫ڰ‬LFXDQWL‫ڰ‬LFsQ. cacëxa:
—¿Uisati caramina ënë xanu ami
nishquin ñuin? ÊVRTXLDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DFssQs[FD
IV. BAMAXBIA JESUCRISTO BAISQUIA DViELLUD‫ڰ‬LFsQ. 11੅Camabi nëtën camina
BANA (26-28) ñuñuma uni isin. 8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQD
mitsun xëQLEXTXLQ‫ڰ‬sLVWLPD‫ڰ‬DLQ.
-XGtRVXQLFDPD[-HV~VPL‫ڰ‬sVën ۛ an 12੅Bamacë maíQX[XQXVRTXLQXQLQ‫ڰ‬DWL
(Mr. 14.1-2; Lc. 22.1-2; Jn. 11.45-53) WDQTXLQFDsQs[DQXQ‫ڰ‬sURQ‫ڰ‬D[D.
13੅Asérabi cana mitsu cain, uinuxun cara

26
1੅‫ڰ‬8UDQEDQDxXL[XQWDQFsxun ca

-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD FDPDELPHQX[XQ‫ڰ‬sQXQLEXQsQ‫ڰ‬sQEDQD,
ësaquin cacëxa: 2੅—&DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, DQ~DQXQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL, a
rabë ۛ QsWs‫ڰ‬LFsbë ca Pascua anun carnero ñuixunia, anuxun ca ënë xanúan
‫ڰ‬DWLQsWs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. A nëtën ca unían sVRTXLQ‫ڰ‬H‫ڰ‬DFssQsULELxXL[XQWL‫ڰ‬LFsQ,
ELQXQXQLLWVLQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. FDPDELXQtDQ‫ڰ‬XQinun.
‫ڰ‬,QiQFsxun ca i curúVRFsQXEDPDQXQ‫ڰ‬s
-XGDVQsDQ-HV~VXQL‫ڰ‬LQDQ
PDWiVWL‫ڰ‬LFsQ. Usaquin ca Jesusan aín
(Mr. 14.10-11; Lc. 22.3-6)
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D.
3੅8VD‫ڰ‬DLQFDMXGtRVVDFHUGRWHQsQ 14੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQL

FXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQFDQLDFscë unicama, achúshi, Judas Iscariote, ax anua judíos


DQXDDWXQFXVKLLUD&DLIiVD[‫ڰ‬LFs, a VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPD‫ڰ‬LFsDQX
xubunu timëaۛ cëxa. 4੅Anu timëaۛ x ca cuancëxa. 15੅Cuanxun ca cacëxa:
—‫ڰ‬DQX[XQFDUDQXQDXLVR[XQ-HV~V —¢‫ڰ‬ÊQ-HV~VPLWVX‫ڰ‬LQinun caramina
XQtDQ‫ڰ‬XQiQXQPDLVKLELWL‫ڰ‬DL—quiax uiti curíTXL‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ? Cacëxun ca
‫ڰ‬sVënۛ ancëxa. 5੅‫ڰ‬ÊVënۛ ani ca quicancëxa: atun Judas treinta curíTXL‫ڰ‬LQiQFs[D.
16੅‫ڰ‬,QiQFsxun ca Judasnë, uisaxun
—Unicamaxma anun rabanan nëëti
WVXiquiruia, XVD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDDQXQ FDUDQDsQsXQLFDPD-HV~VELPLWL‫ڰ‬DL
FDUQHUR‫ڰ‬DWLQsWsQELWLPD‫ڰ‬DLQ. TXL[XQVLQiQFs[D.
0$7(2੄26 70

‫ڰ‬XFKDxXLUD‫ڰ‬DLVKXLVRTXLQFDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs
-HV~VEsWDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs XVRTXLDQ1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LWL
XQLFDPDQDVKLTXLQSLLD ‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬LWLPDFXStD[XQLWLPDFD
(Mr. 14.12-25; Lc. 22.7-23; Jn. 13.21-30; ‫ڰ‬LDFs[D.
I Co. 11.23-26) 25੅4XLDFDDQDELQXQXQL‫ڰ‬LQiQWL-XGDV
17੅$QXQFKDPLWLxXFsxXQPD‫ڰ‬DFsSiQ DQ-HV~VxXFiquin cacëxa:
DQXQSLWLQsWsD‫ڰ‬DLQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs —¢‫ڰ‬Ê[FDUDQDD‫ڰ‬DLQ?
XQLFDPDQDQXFXDQ[XQ-HV~VxXFiquin Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
cacëxa: —&DXVD‫ڰ‬LFsQ, mixmi quicësa.
—¿Uinuxuinra nun Pascua nëtën a 26੅Usaquin cacë[XDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs

piti ñu mi mëníoxunti caramina XQLFDPDQSLPDLQXQFD-HVXVDQSiQ


cuëënin? biquin Nucën Papa Dios —DViELFD
18੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: —catancëxun, SiQWXFDSD[XQ‫ڰ‬LQiQTXLQ
—ÊPD‫ڰ‬XULFXDQWDQFs[Esbaquin atu cacëxa:
FDPLQD‫ڰ‬sQPLWVXDxXLTXLQFDFsXQLD —Ënë ca pit. 0LWV~QPLSLWLSiQsQs[
sVRTXLQFDWL‫ڰ‬DLQ: $QQX‫ڰ‬XQiQPLFsXQL FD‫ڰ‬s‫ڰ‬LFsQ.
an ca ësaquin mi canun nu caxa, Anúan 27੅Cacë[XQDSiQFDPDSLDQFD-HVXVDQ

EDPDQXQ‫ڰ‬sELFDQWLQsWsFDXD[D. Usa XYDVEDFDDQX‫ڰ‬DUXFs[DPSDELTXLQ,


‫ڰ‬DLQFDQDPLQ[XEXQX[XQSDLQ‫ڰ‬sQ Nucën Papa Dios pain —DViELFD
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDEstan Pascua nëtën —catancë[XQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD
SLWLxXSLWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LQiQTXLQFDFs[D:
19੅Usaquian cacëx cuanxun ca aín —Camaxunbi camina ënë uvas baca
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQDQFDFssabi oquin ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 28੅‫ڰ‬ÊQLPL‫ڰ‬DSDWL‫ڰ‬s[EDPDFsFXSt
an ñuicë xubu mëraxun anuxun Jesúsbë FD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL[DtQ‫ڰ‬XFKDFDPD
tan piti ñucama mëníocëxa. tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL
20੅MëQtRFs‫ڰ‬DLQFD-HV~VEsDtQ ‫ڰ‬LFsQ. ÊQs[FDD‫ڰ‬DSDWL‫ڰ‬s[EDPDWLD‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDPsFsQUDEë ۛ 29੅‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVXFDLQ, ësa uvas baca

‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ acamax bëbaquishcëbë FDQDsQX[XQ‫ڰ‬DWscëniman. ‫ڰ‬ÊQ3DSDQ


pinux mesanu bucubuacëxa. 21੅%XFXEX‫ێ‬ QsWsDQXDD[DDtQXQLFDPDQ‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LFs,
xuan abëtan piia ca Jesusan cacëxa: anuxun cuni cana mitsubëWDQ‫ڰ‬DWscënti
—AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, ‫ڰ‬DLQ.
micama achúVKLQsQFDPLQDD[D‫ڰ‬sPL
QLVKFsXQLFDPD‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQX[XQ‫ڰ‬DLQ. —‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬XQiQFsPDFD—quiaxa Pedro a ñui
22੅Ësaquian cacë[XQRLPDViQXLWXTXLQ quiti Jesusan ñuiá bana
FDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDDFK~shi (Mr. 14.26-31; Lc. 22.31-34; Jn. 13.36-38)
achúVKLQsQ-HV~VxXFiquin cacëxa: 30੅Nucën Papa Dios rabi cantatancëx
—¢‫ڰ‬ÊQFDUDQDXQLPL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ? ¢‫ڰ‬Ê FD-HV~VEsDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD
cat? 2OLYRVFDFsPDWiQXFXDQFs[D. 31੅Anu
23੅Quia ca Jesusan cacëxa: cuantancë[XQFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
—$Q‫ڰ‬sbëWDQPDQs[DPSDPLSiQ unicama cacëxa:
chabóxun picë, DQFD‫ڰ‬sXQL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. —8QLQ‫ڰ‬sELFsbë camina mitsux
24੅Asérabi Nucën Papa Diosan bana UDFXsWLDEDWLWVXiTXLWL‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa
cuëQsRVDELRLFDQDXQL‫ڰ‬LQX[DQXD[Xi, Diosan bana cuënëo ësai quicësabi oi:
‫ڰ‬s[EDPDWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ “An carnero bëU~DQFsXQL‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFsbë ca
‫ڰ‬DWLPRQX[XQELQXQXQL‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQFsXQL, ax FDUQHURFDPD[DEDWLWVXiTXLWL‫ڰ‬LFsQµ.
71 0$7(2੄26

32੅8VDL‫ڰ‬LWDQFs[PLPLWVX[FXDLQVDPD —¢8LVDFDWVLFDUDPLQD‫ڰ‬sPLVLQDQLPD
SDLQ‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬s[SDLQEDtVTXLTXLDQL bënëWLVKL‫ڰ‬X[DQ? 41੅0LWVX[‫ڰ‬s[FXssQFssoi
*DOLOHDQXFXDXQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LLVDWDQtELFDPLQDDVpUDELXVDL‫ڰ‬LPDQ.
33੅Usaía quia ca Pedronën cacëxa: 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬XFKDWLUDEDQDQ‫ڰ‬X[WL
—Raírinëxa mi ëbiani axa mimi WsDL1XFsQ3DSD'LRVEsEDQDWL‫ڰ‬DLQ.
QLVKFsXQLFDPDPLUDFXsWLDEicëbëbi 42੅Usaquin cabiani cuantëcënxun ca

FDQD‫ڰ‬sxëVKLPLsELDQLDEiWLPD‫ڰ‬DLQ. Jesusan Nucën Papa Diosbë banatëFsQ‫ێ‬


34੅Quia ca Jesusan cacëxa: quin ësaquin catëcëancëxa:
—Asérabi cana mi cain, mix camina —‫ڰ‬ÊQ3DSD'LRV, PL[PL‫ڰ‬sQEsUtSDs
usai quin, ‫ڰ‬L[XQELFDPLQDsQsxDQWDQ tantima cuëëncëbëma cana mix cuëëncë
‫ڰ‬DWDSDEDQDWLVDPD‫ڰ‬DLQ, PLQLVDPLQD‫ڰ‬s VDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLQTXL[XQUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ 43੅Cabëtsini uquinbi ca Pedro, Juan,

achúVKLRTXLQXQLSDUiQWL‫ڰ‬DLQ. Jacobo, DFDPD[D‫ڰ‬X[Fsnan tëQiQWsFsQ‫ێ‬


35੅Cacëxun ca Pedronën Jesús cacëxa: Fs[‫ڰ‬X[FsPsratëcëancëxa. 44੅‫ڰ‬8[Fsnan
—‫ڰ‬Ê[PLEsEDPDQX[XQELFDQD, ‫ڰ‬sQ tëQiQFs[D‫ڰ‬X[FsLVTXLQsELDQL
FDQDPL‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLTXL[XQXQL cuantëcënxun ca Jesusan usaribiquin
SDUiQWLPD‫ڰ‬DLQ. aín Papa Dios catëcëancëxa.
Ësaquian caia ca raírinënribi cacëxa. 45੅Catëcëanx amiribishi utëcënxun ca

Pedro, Juan, Santiago, acama cacëxa:


-HV~VD*HWVHPDQtQDsQXD[DtQ —$ViFD. %sUtFDPLQDWDQWLDQDQ‫ڰ‬X[WL
Papabë bana ‫ڰ‬DLQ. $Q~DQXQL‫ڰ‬XFKDñucaman binun
(Mr. 14.32-42; Lc. 22. 39-46) XQLLWVLQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQWLQsWsFDXD[D.
36੅2OLYRVFDFsPDWiQXFXDQEDLWL 46੅Cuanun ca nirucuatsin. $Q‫ڰ‬sXQLQ

Getsemaní cacë me mëníocë, anu ELQXQ‫ڰ‬LQiQWLXQLFDDLD.


bëEDTXLQFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
unicama cacëxa: -HV~VELFDQ
—‫ڰ‬Ê[‫ڰ‬XULD[1XFsQ3DSD'LRVEs (Mr. 14.43-52; Lc. 22.47-53; Jn. 18.2-11)
banamainun ca ënu tsó[XQ‫ڰ‬sFDLQ. 47੅Jesusan cacëEsELFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
37੅8VDTXLQFDELDQL3HGUR‫ڰ‬LPDLQXQ uni achúshi, Judas, ax uacëxa. Abë ca
=HEHGHRQsQEschicë rabë,ۛ Jacobocëñun ‫ڰ‬LWVDXQL, manë xëtocë bëanan imaxu
Juan, acama buani cuaníbi ca Jesús tëacë bëi uacëxa. Axa ucëcama ax ca
—XLVDLFDUDQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQDQLPDVi judíos sacerdotenën cushicamabëtan
nuituacëxa. 38੅8VDL‫ڰ‬LTXLQFDDFDPDFDFs[D: caniacëcë unicamanribi Jesús binun
—&DQD‫ڰ‬DLVDPDLUDPDViQXLWXWLQ. TXL[XQ[XFs‫ڰ‬LDFs[D. 48੅8VD‫ڰ‬DLQFD
Micamax ca ënu tiquit. ‫ڰ‬$tVKELFDPLQD EXiQTXLQ-XGDVQsQDEs‫ڰ‬LFsXQLFDPD
‫ڰ‬sPLVLQDQL‫ڰ‬X[WLPD‫ڰ‬DLQ. cacëxa:
39੅&DELDQL‫ڰ‬XULUDFXDQLPHPLEs~PSXFXWL —‫ڰ‬ÊQEstsucucaia isquin camina
UDFibuquin ca aín Papa Dios cacëxa: ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, D[FD-HV~V‫ڰ‬LFsTXL[XQ.
—Papan, mix cuëëncëbëWDQFDQD‫ڰ‬sQ ‫ڰ‬8QiQTXLQFDPLQDDELWL‫ڰ‬DLQ.
EsUtSDsWDQWLPD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQD 49੅Usaquian unicama cacësabi oquin

‫ڰ‬s[FXssQFsVDRL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ, mix FDDQXD-HV~V‫ڰ‬LFsDQXEsbaquin Judas


FXssQFsVDRtVKLFDQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Iscariotenën ax pain anu cuanquin ¿ënu
40੅Usaquin catancëx cuanquin aín FDLQD‫ڰ‬DLQ? —caquin Jesús bëWVXFXFD‫ێ‬
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD‫ڰ‬X[FsPsraquin ca cëxa. 50੅Bëtsucucacëxun ca Jesusan
bësúnquin Pedro cacëxa: cacëxa:
0$7(2੄26 72

—¢0L[‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XQiQFsXQL‫ڰ‬DtVKEL unicamabë caniacëcë unicama timëcۛ ë,


FDUDPLQDXLVDFDWVL‫ڰ‬sEDULXDQ? DQXEXiQFs[D. 58੅-HV~VDEXiQWDPDLQXQ
Caia ca abë ucë unicaman Jesús FD‫ڰ‬XUiQ[XQQXLELDQWDQFs[3HGURD[XEX
biacëxa. 51੅Bicëbëtan ca aín uni achúVKL‫ێ‬ rapasu me mëníocënu bëU~D[VXQWiUXFD‫ێ‬
nën aín manë xëWRFsDtQ[DFinua mabë tsoócëxa, uisa cara oia quixun
biquin, judíos sacerdotecaman cushia an iscatsi quiax.
ñu mëëxuncë uni mëëquin aín pabí 59੅8VD‫ڰ‬DLQFDMXGtRVVDFHUGRWHQsQ

amocüa pabíscacëxa. 52੅Pabíscaiabi ca cushicamabë caniacëFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ


Jesusan cacëxa: FDPDELMXGtRVXQLEXQsQ‫ڰ‬DSXFDPDDQX
—Min manë xëWRFsDFDDtQ[DFiQX timëxۛ un, uix caraisa asérabia usai
‫ڰ‬DUXWscën. Axa manë xëWRFsQ‫ڰ‬DFDQDQFs ‫ڰ‬LiQPDEL, FsPsLDW~DQ‫ڰ‬DQXQ-HV~VPL
XQLFDPDD[FDDQ~QULEL‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. PDQiQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFXDLVDWDQFs[D.
53੅¢&DUDPLQD‫ڰ‬XQDQLPDQ, ‫ڰ‬sQFDQD‫ڰ‬sQ 60੅Cuaisa tancëEsD‫ڰ‬LWVDXQL[FsPsL

3DSDDtQiQJHOFDPD‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQXQ[XQXQ -HV~VPLPDQiQFs[ELFD‫ڰ‬DWLPDEDQD
xXFiTXLQFDWL‫ڰ‬DLQ? ‫ڰ‬ÊQxXFicëxun ca DQ~DQ‫ڰ‬DFiQXQTXL[XQ-HV~V‫ڰ‬XFKRWL‫ڰ‬DtPD
DtQiQJHOFDPDXLWLVKLFDUD‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQXQ ‫ڰ‬LDFs[D. 8VDtDPDQiQFsbë anu cuanquin
bëUtEL[XWL‫ڰ‬LFsQ. 54੅$QDtQiQJHOFDPD‫ڰ‬s ca cëmë uni rabëWDQ‫ڰ‬DSXFDPDFDFs[D:
‫ڰ‬Lëmۛ inun xucëEsFDQDEDPDWLPD‫ڰ‬DLQ. 61੅—Ënë unix ca quiaxa: ‫ڰ‬ÊQFDQDDQX[XQ

8VD‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬s[DtQEDQDTXLisabi oi Nucën Papa Dios rabiti xubu rurupatancë


‫ڰ‬LLVDWDQFsFXStDQDtQiQJHOFDPD[XQXQ xun rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi nëtëiۛ nshi
caiman. DPLULELVKLQLWVtQUXTXLQ‫ڰ‬DWsFsQWL‫ڰ‬DLQ.
55੅Usaquin catancëxun ca Jesusan axa 62੅Usaía quicëbë niruquin ca judíos

anu ucë unicama cacëxa: VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXDQ-HV~V


—¿Manë xëWRFs‫ڰ‬LPDLQXQLPD[XWsDFs cacëxa:
tuíanx caramina mëcamacë uni —¿Mi ñuia quicancëbëtanbi caramina
‫ڰ‬DFsVRTXLQ‫ڰ‬sELQX[XFDQ? Camabi nëtën nu uisaquinbi caiman? ¿Uisai qui cara
‫ڰ‬sQPLWVXQsEëtۛ si tsóxun, anuxun Nucën ësai mi ñui quicanin?
Papa Dios rabiti xubunuxun bana ñuiabi 63੅4XL[XDQFDFs[ELFD-HV~VTXLiPD

FDPLQDXLVD‫ڰ‬L[XQELsVRTXLQ‫ڰ‬s ‫ڰ‬LFsQ. 4XLDPRTXLQFDMXGtRVVDFHUGRWH‫ێ‬


ELFDQFsPD‫ڰ‬DLQ. 56੅$QX[XQ‫ڰ‬sEL[XQPD‫ێ‬ QsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXQDPLULELVKL
ELPLPLWVXQEsUt‫ڰ‬sELFssQs[FD catëcëancëxa:
asérabia an Nucën Papa Dios quicë bana —Nucën Papa Dios axa bamatimoi
uni ñuixuncë unin cuënëo bana tsócë, an cuamainun ca nu ñuixun, ¿mix
quicëVDELRL‫ڰ‬LD. caramina asérabi aín Bëchicë, Cristo,
Usoquian atu caia cuabiani ca aín axa utinu nun caíncë, D‫ڰ‬DLQ?
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[-HV~VsELDQL 64੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

DEicëxa. —0LQPL‫ڰ‬sFDFs, XVDFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLQ.


Mitsun camina, XQL‫ڰ‬LQX[DQXD[Xi, ‫ڰ‬s
-XGtRVXQLQ‫ڰ‬DSXFDPDQXD-HV~VEXiQFDQ Nucën Papa Dios, cushiira, DEs‫ڰ‬$SX
(Mr. 14.53-65; Lc. 22. 54-55, 63-71; ‫ڰ‬DLVKDtQPsTXHXWVyFsLVDQDQ‫ڰ‬s[QDt
Jn. 18. 12-14, 19-24) cuin mëucüax utëcëQLDLVQX[XQ‫ڰ‬DLQ.
57੅Usoquin bitancë[XQ-HV~VEXiQ[XQ 65੅Usai quia cuati xuamairai nishquin

ca a unicaman judíos sacerdotenën DtQFKXSDELWXFDTXLQFDMXGtRVVDFHUGR‫ێ‬


FXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSX, &DLIiVFDFs, anua an WHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXQDEs‫ڰ‬LFs
Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs unicama cacëxa:
73 0$7(2੄26੄27

—1XFsQ3DSD'LRVPLFD‫ڰ‬DWLPDWL 74੅Cacëxun ca Pedronën munuma

banaxa. Mitsun camina Nucën Papa banaquin cacëxa:


Dios ñuia, ‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLDFXDFDQ. —‫ڰ‬Ê[FsPsLDFD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s
66੅¢8LVDFDUDPLQDVLQiQFDQLQ? ‫ڰ‬DWLPRWL‫ڰ‬LFsQ. An cuamainun cana mitsu
Cacëxun ca camaxunbi cacëxa: cain, ‫ڰ‬sQFDQDDXQL‫ڰ‬XQDQLPDQ.
—1XFsQ3DSD'LRVPLFD‫ڰ‬DWLPDWL Usaía quicëbëVKLFD‫ڰ‬DWDSDEDQDFs[D.
banaxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDEDPDWL‫ڰ‬LFsQ. Axbi 75੅Banacëbëtan ca Pedronën ësaquian

FD‫ڰ‬DWLPDWLEDQD[D. -HVXVDQFRRQFsEDQDVLQiQFs[D: ‫ڰ‬$WDSD


67੅8VDLTXLTXLDQD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsXQL EDQDWLVDPD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLQLVDPLQD‫ڰ‬s
raírinën bëtushucamainun ca raírinënribi ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLTXL[XQUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ
Jesús mëëacëxa. Usoia ca raírinënribishi achúVKLRTXLQXQLSDUiQWL‫ڰ‬DLQ.
bëWiVKFDFs[D. 68੅BëWiVKFDTXLQFDFDFs[D: Usoquian Jesusan cooncë bana sinani ca
—&ULVWRFDQD‫ڰ‬DLTXLD[FDPLQDTXLQ. 3HGURsPDQFKLTXLWLPDViQXLWXLUDL
8VD‫ڰ‬L[XQFDXLQFDUDPLPssD[DTXL[XQ bëunan mëscuti iancëxa.
nu cat.
3LODWR-HV~V‫ڰ‬LQiQFDQ
—‫ڰ‬ÊQFDQDDXQL‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DL (Mr. 15.1; Lc. 23.1-2; Jn. 18.28-32)
—quixuan Pedronën ca
27
1੅Pëcaracuatsincëbë ca judíos
(Mr. 14.66-72; Lc. 22. 56-62;
sacerdotenën cushicamabë
Jn. 18. 15-18, 25-27)
ampan caniacëcë unicamax timëaۛ x
69੅8VDTXLDQ-HV~V‫ڰ‬DPDLQXQFD3HGUR ۛ ancëxa. 2੅Usai
-HV~V‫ڰ‬DFDWVLTXLD[‫ڰ‬sVën
[XEXWDQiLQPHPsQtRFsDQX‫ڰ‬LDFs[D. quitancëxun nëaxun ca Poncio Pilato, a
$QX‫ڰ‬LFsFD[DQXDQ‫ڰ‬DSXxXPssxuncë nëWsQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQFXVKL, anu
ax Pedronu cuanquin: Mixribi camina EXiQFs[D.
Jesús, *DOLOHDQX‫ڰ‬LFsXQL, DEs‫ڰ‬LRQ
quixun cacëxa. 70੅Cacëxun ca Pedronën Usaía Judas bama
DQX‫ڰ‬LFscaman cuanun cacëxa: (Act 1.18-19)
—0L[PLDxXLTXLFsXQLDFDQD‫ڰ‬sQ 3੅8VD‫ڰ‬DLQFD-XGDV, an Jesús uni
‫ڰ‬XQDQLPDQ. bimicë, D[-HV~VD‫ڰ‬DQX[XQELFDQFsLVL
71੅Usaquin cabianía ëman cuancëbëtan sinanatëcëancëxa. Sinanabiani anuxun
ca xanu itsi, DQULELD‫ڰ‬DSXxXPssxuncë, Nucën Papa Dios rabiti xubunu cuanxun
DQD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDFs[D: FDDQX‫ڰ‬LFsMXGtRVXQLEXQsQFXVKLFDPD
—Ënë unix ca Jesús, 1D]DUHWQX‫ڰ‬LFs treinta curíTXLDELL[DQFsD‫ڰ‬LQiQWsFsDQ‫ێ‬
uni, DEs‫ڰ‬LD[D. cëxa. 4੅‫ڰ‬,QiQTXLQFDFDFs[D:
72੅Cacëxun ca Pedronën amiribishi —‫ڰ‬ÊQFDQDxDQFiQEL‫ڰ‬XFKDxXPD‫ڰ‬LFsEL
catëcëancëxa: DXQLPLWVX‫ڰ‬LQDQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQD‫ڰ‬s[
—‫ڰ‬ÊQFDQDDXQL‫ڰ‬XQDQLPDQ. Nucën ‫ڰ‬XFKDxXLUD‫ڰ‬DLQ.
3DSD'LRVDQFD‫ڰ‬XQDQLD, ‫ڰ‬sQPLFDFs Cacëxunbi ca cacancëxa:
ënëx ca aséUDEL‫ڰ‬LFsQ. —$xXFDQDQXQDQXQ‫ڰ‬XQDQLPDQ. Ax
73੅8VDTXLDQFDFsDSDQiFsPD‫ڰ‬DtQVKLFD FDPLQ‫ڰ‬XFKDEL‫ڰ‬LFsQ, minbi camina
DQX‫ڰ‬LFsXQLUDtrinën anu cuanquin mëQtRWL‫ڰ‬DLQ.
Pedro cacëxa: 5੅Usoquian cacancëxun curíquicama

—0L[FDPLQD*DOLOHDQX‫ڰ‬LFsXQL[ DQX[XQ1XFsQ3DSD'LRVUDELWL[XEXQX‫ێ‬
banacësari banain. 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQDPL[ xun pubiani cuanx ca Judas axbi
-HV~VEsQLFsXQLD‫ڰ‬DLQ. ۛ ui bamacëxa. 6੅-XGDVQsDQSXELDQ‫ێ‬
tëtsëq
0$7(2੄27 74

cë a curíqui bitsi ca judíos unibunën


cushicamax canani quiacëxa: -HV~VFDEDPDWL‫ڰ‬LFsTXL[XDQ
—$QXQXQLLWVLQ‫ڰ‬DPLQXQXQLFXStRFs Pilatonënribi ca
‫ڰ‬DLVKFDsQsFXUtquinëx anu curíqui (Mr. 15.6-20; Lc. 23.13-25; Jn. 18.38-19.16)
QDQFsxXDQXQDLQVDPD‫ڰ‬LFsQ. 15੅$QXQFKDPLWLxXFsxXQPD‫ڰ‬DFsSiQ
7੅8VDLFDQDQ[XQELVLQiQWscënxun ca piti nëtëa sënëQ ۛ FsPDSDLQ‫ڰ‬DLQFD
a curíquinënbi an me ñutëocë uni aín 3LOiWRQsQXVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬L[XQDXQL
me maruaxa, a mex isa amanuax ucë chiquíQXDQMXGtRVXQLEXQsQxXFicë, a
XQLEDPDLDDQXPDtQWL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ VLSXQXDFKLTXtQWLVLQiQFs[D. 16੅8VD‫ڰ‬DLQ
VLQiQTXLQ. 8੅Bërí nëtën ۛ ribi ca unix a ca anu sipuacë unicama a achúshi
me ñui quia —DPH[FDXQL‫ڰ‬DPLQX[XQ ‫ڰ‬LDFs[D%DUUDEiVFDFs, camabi unían
cupíocë curíTXLQsQELi‫ڰ‬LFs—quiax. XLVDXQLFDUDD[‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs.
9,10੅8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XDQ1XFsQ 17,18੅—Nutsi ami nishquin ca judíos

Papa Diosan cacësabi oquin ca XQLEXQsQ-HV~V‫ڰ‬sQXEsD[D—quixun


Jeremíasnën ësaquin cuënëocëxa: ‫ڰ‬XQiQTXLQ-HV~VFKLTXtQWLVDWDQTXLQFD
“Treinta curíqui judíos unibunëan 3LODWRQsQMXGtRVXQLEXQsQ‫ڰ‬DSXFDPD[D
-HV~VDWX‫ڰ‬LQiQXQXQLLWVL‫ڰ‬LQiQFs, a timëtia cacëxa:
curíqui bitëFsQTXLQFDDQXDPDS~‫ڰ‬LFs —¿Mitsux cuëëncëbëtan carana ui uni
me a maruaxa. 8VRTXLQ1XFsQ‫ڰ‬,EX PLWVXFKLTXtQ[XQWL‫ڰ‬DLQ? ¿Carana
'LRVDQ‫ڰ‬sFDFssabi oquin cana %DUUDEiVFKLTXtQWL‫ڰ‬DLQ? ¿Carana Jesús,
cuëQsRLQµ. Cristo cacë, DFKLTXtQWL‫ڰ‬DLQ?
19੅Pilatoa anuxun uni manania cuati,
-HV~VD3LODWR‫ڰ‬LQiQFDQ DQX‫ڰ‬DLQFDDtQ[DQXQDFK~shi uni
(Mr. 15.2-5; Lc. 23.3-5; Jn. 18.33-38) xuquin Pilato ësoquin camiacëxa:
11੅8VR[XQFDMXGtRVXQLPD‫ڰ‬DtVKELDQX —ÊQsXQLFXStFDQDPDViquin
‫ڰ‬LFsXQLFDPDQFXVKL, Pilato cacë, anu QDPiDQ. $[FD‫ڰ‬XFKDxXPD‫ڰ‬LFsQ. Usa
-HV~VEXiQFDQFs[D. Buania ca Pilatonën ‫ڰ‬DLQFDPLQDD‫ڰ‬DQXQXQL‫ڰ‬LQiQWLPD‫ڰ‬DLQ.
cacëxa: Ësaquian aín xanun camicë banaribi
—¿Mix caramina judíos unicaman VLQiQTXLQFD3LODWRQsQ-HV~VFKLTXtQWLVD
‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLQ? tancëxa.
Cacëxun ca Jesusan cacëxa: 20੅3LOitonën —¢XLFDUDQDFKLTXtQWL‫ڰ‬DL?

—AséUDELFDQD‫ڰ‬s[D‫ڰ‬DLQ, minmi cacë, —TXL[XQxXFiFs[ELFDMXGtRVVDFHUGRWH‫ێ‬


usa. QsQFXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDPSDQFDQLDFs
12੅Judíos sacerdotenën cushicamabëa FsXQLFDPD[DQX‫ڰ‬LFsMXGtRVXQLFDPD
ampan caniacëcë unicamax Pilatomi timëcamëëocë a tsuaquirumi quiacëxa,
PDQiQFsEsELFD-HV~VEDQDPD‫ڰ‬LFsQ. —&DPi[ELFDQDQXQDTXLWL‫ڰ‬DLQ,
13੅Usaía judíos unibunëx quicëbëtan ca %DUUDEDVFKLTXtDQDQFD-HV~V‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ.
Pilatonën Jesús cacëxa: 21੅8VD‫ڰ‬DLQFD3LODWRQsQ—¿ënë uni rabë ۛ

—¢0LPLDPDQiQFDQLDFDUDPLQD FDUDQDXLQX‫ڰ‬LFsPLWVXFKLTXtQ[XQWL‫ڰ‬DL?
cuatiman? —TXL[XQxXFitëcënquin cacëxun
14੅Cacëxbi banaquinma ca Jesusan a —%DUUDEiVFDPLQDQXFKLTXtQ[XQWL‫ڰ‬DL
ñuia quicë bana achúshirabi —usama ca —quixun cacëxa. 22੅Cacëxun ca
—TXL[XQFiPD‫ڰ‬LFsQ. Ax banaiama Pilatonën cacëxa:
oquin —¢XLVDXQLFDUDsQs[‫ڰ‬LF? —¢%DUUDEiVFKLTXtDQDQ&ULVWRFDFs
—quixun sinani ca Pilato ratúacëxa. sQs‫ڰ‬sQXLVRWLFDUDPLQDFXssnin?
75 0$7(2੄27

Cacëx ca quicancëxa: —0LQFDPLQDDQX-HV~VPDWiVWLL


—Bamatanun ca i curúVRFsQXPDWiV. curúVRFssQs‫ڰ‬LiELDQWL‫ڰ‬DLQ.
23੅Quicania cuaquin ca Pilatonën Cacë[XQFDDXQLQEXiQ[XDQFs[D.
cacëxa: 33੅%XiQFsbëtan Jesús buaunx ca Gólgota

—¢$xXxX‫ڰ‬DLVDPDFDUD‫ڰ‬D[? cacë menu bëbacancëxa. Gólgota quicë,


Cacëxbi ca unicama munuma D[FDPDSX[RVDTXLTXLFs‫ڰ‬LFsQ.
cuëncëni quitëcëancëxa: 34੅Anuxun ca vino mirra mucairacëñun

—Bamatanun ca i curúVRFsQXPDWiV. mëscucë a isa xëanun quixun Jesús


24੅8VD‫ڰ‬DLQFDPsQtRLVDPD‫ڰ‬LQXQVKDUDWL ‫ڰ‬LQiQFs[D. ‫ڰ‬,QiQFsxunbi ca tantancëxun
XQLFDPDWVXiTXLUXPLVDUL‫ڰ‬LDLVL, atun ‫ڰ‬DLVDPDWDQFs[D.
ismainunbi, ‫ڰ‬XPSD[DQPschucaquin ca 35੅8VDtD‫ڰ‬LDDQXPDWiVWDQFsxun ca

Pilatonën cacëxa: VXQWirunën anuaxa Jesús bamanun i


—Ënë uníxa bamacëEsELFD‫ڰ‬sQ curúsocë nitsíancëxa. Nitsíntancëx ca
‫ڰ‬XFKDPD‫ڰ‬LFsQ. Mitsux cuëënxun camina uin cara isa aín chupa bëtsi bëtsi biti
‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LFsLVFDWVLTXL[XQxXUDWVXSDLQQLTXLQ
25੅Cacë[XQFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQFDFs[D: tantancëx Jesusan chupa mëtíquiacëxa.
—&DQXQ‫ڰ‬XFKD‫ڰ‬LPDLQXQQXQ 8VD‫ڰ‬DLQFDD1XFsQ3DSD'LRVTXLFs
rëE~QTXLFDPDQDQULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 26੅Quicë EDQDXQLxXL[XQFsXQLTXLiVDEL‫ڰ‬LDFs[D,
bëWDQFD3LODWRQsQ%DUUDEiVFKLTXtDQDQ ësai quicë: ´‫ڰ‬ÊQFKXSDFDxXUDWVXSDLQ
VXQWiUXULVKTXLPLWDQFsxun i curúsocënu niquin tantancëx mëtíTXLD[Dµ. 36੅%LWDQ‫ێ‬
PDWiVQXQTXL[XQDWX‫ڰ‬LQiQFs[D. cëx anu tsóxun ca unínma Jesús i
27੅Usomitancë[XDQ‫ڰ‬LQiQFsxun ca curúsocënua nampatia quixun bëU~DQ‫ێ‬
VXQWiUXFDPDQDQXD3LODWR‫ڰ‬LFs[XEXPs~D cëxa. 37੅BëU~DQTXLQFD-HVXVDQPD[Fi
‫ڰ‬LFsDQX-HV~VEXiQFs[D. %XiQ[XQFD PDQiPL, XLVD‫ڰ‬LFsFDUDEDPDPLD[D
VXQWirucaman raíri timëacëxa. 28੅Timëxun quixun cuëQsRFsEDQDPDWisacëxa, ësai
FD-HV~VD[LVD‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XViQTXLQ quicë: “Ënëx ca Jesús, judíos unibunën
aín chupa pëmixun chupa minanën ‫ڰ‬DSX, D‫ڰ‬LFsQµ.
pucucësa a pañumianan 29੅muxa mañuti 38੅-HV~V‫ڰ‬DFsVDULELRTXLDQVXQWirunën i

otancëxun mañumianan aín mëcën curúVRFsQXPDWiVFsFDDQxXPscamacë


mëqueua tuíQXQWVDWL‫ڰ‬LQiQFs[D. uni rabë ۛ ‫ڰ‬LDFs[D. Bëtsíxa aín mëqueu
Usotancëx aín bëPinon rantin puruni ‫ڰ‬LPDLQXQFDEsWVL-HVXVDQPsPLX
tsóEXTXLQFD‫ڰ‬XViQTXLQFDFs[D: ‫ڰ‬LDFs[D. 39੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQXDPDWiVFs
—-XGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬DSXFDPLQDPL[ DQXQFXDQTXLQDLVLWsQFsWLDPL‫ڰ‬DWLPDWL
‫ڰ‬DLQ. 30੅Caía raírinëx ami tushuquimainun banaquin, 40੅unicaman Jesús cacëxa:
ca raíULQsQULELD‫ڰ‬LQiQFsWVDWLELWscënquin —Mix camina: ‫ڰ‬ÊQFDQDDQX[XQ
DQXQPDWi[FDFs[D. 31੅8VRTXLQ‫ڰ‬XViQWDQFs 1XFsQ3DSD'LRVUDELWL[XEXUXUXSDWDQ‫ێ‬
xun ca a pañumicë chupa pëmianan aín cëxun rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi nëtëiۛ nshi
chupa pañumitëcëancëxa. Pañumitancë DPLULELVKLQLWVtQUXTXLQ‫ڰ‬DWsFsQWL‫ڰ‬DL
xun ca i curúVRFsQXPDWiVWLEXiQFs[D. quiax quian. 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQFXVKtQEL
iëtۛ . Mix Nucën Papa Diosan Bëchicë
-HV~VLFXU~VRFsQXPDWiVFDQ ‫ڰ‬DLVKFDLën ۛ ux i curúsocëQXD[‫ڰ‬LE~W.
(Mr. 15.21-32; Lc. 23.26-43; Jn. 19.17-27) 41੅8VDULELWLFDVDFHUGRWHQsQFXVKLFD‫ێ‬
32੅-HV~VEXDQLFXDQTXLQELFDVXQWiUX‫ێ‬ mabë an Moisésnën cuënëo bana
QsQ&LUHQHFDFssPDQX‫ڰ‬LFsXQL, Simón ‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQIDULVHR
cacë, a mëraquin cacëxa: XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDPSDQFDQLDFscë
0$7(2੄27 76

unicama, DFDPD[-HV~VxXL‫ڰ‬DWLPDWL mapara quiniocë anu uni bamacë


banai, ami cuai ësai canancëxa: 42੅—An mëníocëcama axribi turabëacëxa.
ۛ icësaribi oi iëtۛ ibi ca iëtۛ ima.
uni raíri iëm Turabëcëbë ca anuax Nucën Papa
$[FD,VUDHOXQLFDPDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LFsTXL[~QX 'LRVQDQ‫ڰ‬DtVKDEDPDXQLFDPD[EDtVTXLD‫ێ‬
QXQ‫ڰ‬XQinun bërí i curúsocëQXD[‫ڰ‬LEXWLEL cëxa. 53੅Baísqui nirui anua racan anuax
FD‫ڰ‬LEXWtPD. 43੅Ax isa aín BëFKLFs‫ڰ‬DLVK chiquítancëx ca Jesúsa baísquicëbë
Nucën Papa Diosmi catamëtia ca quiaxa. Jerusalénu cuancëxa. &XDQFsFD‫ڰ‬LWVD
Ax aséUDELDQXQFXssQFs‫ڰ‬L[XQFD1XFsQ unin anuxun isacëxa.
Papa Diosan bërí iëm ۛ itsianxa, XVD‫ڰ‬DtQEL 54੅Me shaíquimainuan usai bëtsi ñuribi

ca iëmۛ ima. ‫ڰ‬LDLVLFDVXQWirunën cushibëtan an


44੅Usaribi oquin ca aribia i curúsocënu unínma Jesús i curúsocënua nanpatia
PDWiVFsDQxXPscamacë uni rabëWDQ‫ێ‬ quixun a bëU~DQFsVXQWirucamaxribi
ULEL-HV~V‫ڰ‬DWLPDTXLQxXLDFs[D. ‫ڰ‬DLVDPDLUDUDFXëaۛ cëxa. Racuëti ca —ënë
unix ca asérabi Diosan BëFKLFs‫ڰ‬LD[D
-HV~VEDPD —quiax quiacëxa.
(Mr. 15.33-41; Lc. 23.44-49; Jn. 19.28-30) 55੅-HV~VxX‫ڰ‬D[~nuxa Galileanuax abë
45੅8VD‫ڰ‬DLQFDEDUL[DPirucëbëbi me XFs‫ڰ‬LWVD[DQ~[ULELFDDQX‫ڰ‬LDFs[D, anu
EsiQTXLDFs[D. %siQTXLD[FDUDEë ۛ ‫ڰ‬L[XQFD‫ڰ‬XUDQL[XQLVDFs[D. 56੅Anu ca
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi hora bari pëquitëFsDQ‫ێ‬ 0DUtD0DJGDOHQD‫ڰ‬LPDLQXQ0DUtDLWVL,
cëxa. 46੅8VDL‫ڰ‬LFsbë bari pëquitëcëntishi 6DQWLDJR‫ڰ‬LPDLQXQ-RVpnën tita, a rabë ۛ
‫ڰ‬DLQFD-HV~VPXQXPDFXsQFsQL ‫ڰ‬LPDLQXQ=HEHGHRQsQEschicënën tita,
quiacëxa: “Elí, Elí, ODPDVDEDFWDQLµ. Usai DFDPD‫ڰ‬LDFs[D.
quicë bana, ax ca —‫ڰ‬sQ3DSD'LRV, ‫ڰ‬sQ
Papa Dios, ¢XLVDFXStFDUDPLQD‫ڰ‬ssDQ? -HV~VEDPDFsPsQtRxXLTXLFsEDQD
—TXLTXLFs‫ڰ‬LFsQ. 47੅Usai quia cuëncënia (Mr. 15.42-47; Lc. 23.50-56; Jn. 19.38-42)
FXDWLFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDUDtrinëx 57੅A nëtë bari cuabutia bëbaquishcëbë

quiacëxa: FD‫ڰ‬LWVDLUDxXxXXQL$ULPDWHDsPDQX‫ڰ‬LFs,
—A unin ca unun quixun Elías cuënia. José cacë, D[DPLVLQiQFs‫ڰ‬DLVK, anuaxa
48੅8VDtD‫ڰ‬LFsEsDEicuatsini uquin ca Jesús bamacë anu cuancëxa. 58੅&XDQWDQ‫ێ‬
DQX‫ڰ‬LFsXQLDFK~shinën tsatimia xapu cëx anu cuanxun ca Pilato cacëxa:
rëmencë a bimi baca cachacëmi —Jesús ca bamaxa, FDQDEXiQWLVD
chabóxun Jesús cucúcaquian xëanun tanin.
‫ڰ‬DPLDFs[D. 49੅8VRTXLDQ‫ڰ‬LQiQFsbëbi ca Cacë[XQFD3LODWRQsQDtQVXQWiUX‫ێ‬
raírinëx quiacëxa: FDPDEXiQWDQXQ‫ڰ‬LQinun quixun cacëxa.
—Mëëxunma ca ën, Elías cara a iëm ۛ i 59੅Usaquian cacë[XQ‫ڰ‬LQiQFsxun biquin

aia isti. ca JoséQsQVibana upí, DQXQUDE~QELDQ‫ێ‬


50੅8VD‫ڰ‬DLQFDPXQXPD TXLQEXiQ[XQ60੅anua aín aintsi
cuëncën ۛ tëcënishi Jesús bamacëxa. mëQtRWLDEsUtQDsFsPDWiWsP~DQX
51੅Jesús bamacëbë ca Nucën Papa Jesús mëQtRQX[XQEXiQFs[D. %XiQ[XQ
'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[DQX[XQDUDELWL[XEX anu Jesús mëníotancë[XQFDWDUiQELDQ‫ێ‬
mëu anun bëSiQFsFKXSDDtQ xun maxax cha anun naëcë quini
PDQiPLXFD[ELVKLP~qui amo rabë ۛ xëpuacëxa. Usobiani ca cuancëxa.
‫ڰ‬LQXQWXTXLDFs[D. 8VDL‫ڰ‬LFsbëa me 61੅Usoquian Josénën Jesús mëníoia ca

shaíquicëbë ca maparacamaxribi 0DUtD0DJGDOHQD‫ڰ‬LPDLQXQ0DUtDLWVLDQ


tuquibuacëxa. 52੅Tuquimainun ca ‫ڰ‬XUDPDWVyxun isacëxa.
77 0$7(2੄27੄28

Usotancëx ca anu tsóbuacëxa. 3੅A


6XQWiUXQsDQDQX-HV~V iQJHOQs[FDFDQiPsULWLDLVFsVD‫ڰ‬LDQDQ
PsQtRFsTXLQLEsU~DQ DtQFKXSDX[XLUDX[X‫ڰ‬LDFs[D, matsi
62੅Anun ñu mëëWLPDQsWsQ‫ڰ‬DWLxX uxuira iscëVDULEL‫ڰ‬LDFs[D. 4੅8VD‫ڰ‬LFsLVLFD
mëQtRWLQsWs‫ڰ‬LQ~RQFDDQXQxXPsstima DQX‫ڰ‬LFsVXQWiUXFDPD[‫ڰ‬DLVDPDLUD
QsWsQMXGtRVVDFHUGRWHFDPDQFXVKLFD‫ێ‬ UDFXsWLEsUsLEDPDFsVD‫ڰ‬LDFs[D. 5੅Usaría
mabë fariseo unicama Pilato isi VXQWirucamax racuëP ۛ DLQXQFDiQJHOQsQ
cuancëxa. 63੅Cuanxun ca cacëxa: xanu rabë ۛ cacëxa:
—A cëmë unix ca bamacëma pain —RacuëDۛ [PDFD‫ڰ‬LW. &DQD‫ڰ‬XQDQLQ,
‫ڰ‬DLVK: ‫ڰ‬Ê[FDQDEDPD[ELUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ mitsun camina Jesús, a i curúsocënu
achúVKLQsWs‫ڰ‬LFsEsEDtVTXLWL‫ڰ‬DLTXLD[ PDWisëxancë, a barin. 6੅Ax ca ënuma
quiaxa. A bana cananuna sinanin. 64੅Usa ‫ڰ‬LFsQ. Axa quicësabi oi ca baísquiaxa.
‫ڰ‬DLQFDPLQDDQXDDUDFiQFsTXLQL, a rabë ۛ $QXDXQLQUDFisQ[DQFsFDLVLXW.
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi nëtë inútamainun min 7੅Istancëx bënëtishi cuanxun camina aín

VXQWiUXXStRTXLQPsQtRPLWL‫ڰ‬DLQ, aín ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDsVDTXLQFDWL‫ڰ‬DLQ:


‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPiQPDLPë ۛ uxun isa Jesús ca bamaxbi baísquiaxa. Ax pain ca
baísquiaxa quinuxun bibianquin buania. Galilea menu cuania. Mitsúnribi camina
%XiQ[XQFDXQLFDPDSDUiQWL‫ڰ‬LFsQ, Jesús anu cuantancë[XQDQX[XQDLVWL‫ڰ‬DLQ.
isa baísquiaxa quixun. Usaquian ÊVDTXLQPLWVXFDQX[FDQDsQX‫ڰ‬DLQ.
SDUiQFsbë ca bëUiPD‫ڰ‬DFssamaira oquin 8੅8VDTXLDQiQJHOQsQFDFsxun, asérabi

SDUiQWsFsQFsXQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ FD-HV~VDQXPD‫ڰ‬LFsTXL[XQLVWDQFs[FD


camina a quini upí oquin mëníomiti quininuax chiquíquiani racuëtibi
‫ڰ‬DLQ. 65੅Quia ca Pilatonën cacëxa: FXssQTXLDQLDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD
—ÊQXFD‫ڰ‬sQVXQWiUXFDPD‫ڰ‬LFsQ. A xXL[XQLDEiquiani cuancëxa. 9੅Bain
EXiQ[XQFDPLQDPLWVXQFXssQFsVD DEiquiani cuanquinbi ca Jesús aia
oquin a quini upí oquin mëníomitancë isacëxa. A isia ratutia ca Jesusan
xun bëU~DQPLWL‫ڰ‬DLQ. —¿caramina ain? —cacëxa. Cacëx a
66੅Usaquian cacëx cuanxun ca anu WDQiLQUDQWLQSXUXQLWVybuquin ca Jesús
-HV~VUDFiQFsTXLQLDQXQ[spúcë maxax tamëëquin rabiacëxa. 10੅Rabicëxun ca
cha a unían xëocaia iscatsi quixun Jesusan cacëxa:
‫ڰ‬XQiQWLRFs[D. Usotancëxun ca an —RacuëDۛ [PDFD‫ڰ‬LW. Cuanxun camina
bëU~DQXQTXL[XQVXQWiUXUDtULDQX *DOLOHDQXDFXDQXQ‫ڰ‬sQ[XFëaۛ ntu cati
ëancëxa. ‫ڰ‬DLQ. $QX[XQFD‫ڰ‬sLVWL‫ڰ‬LFsQ.

-HV~VEDtVTXLD Suntárucaman judíos unicama ca


(Mr. 16.1-8; Lc. 24.1-12; Jn. 20.1-10) 11੅Jesús
isbiania, a xanu rabëtax aín

28
1੅Anunñu mëëtima nëtë ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDLFXDQWDPDLQXQ
ñantabuonxa pëcaracëma ca an anu Jesús mëníocë me bërúancë
‫ڰ‬DtQVKLFD0DUtD0DJGDOHQD‫ڰ‬LPDLQXQ VXQWirucama raírinën Jerusalénu
María itsi anu Jesús mëníocë isi FXDQ[XQMXGtRVVDFHUGRWHQsQFXVKLFD‫ێ‬
cuantëcëancëxa. 2੅Cuanxa bëbacëbëbi ca PDQXFXDQ[XQDW~DQLVFsiQJHO
mecama cushíinra shaíquiacëxa. ‫ڰ‬LPDLQXQ-HV~V‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFs, acama
ShaíquicëbëWDQFDiQJHOQsQ1XFsQ‫ڰ‬,EX ñuiquin cacëxa. 12੅Usoquian cacëx ca
Diosan xucëx uquin, anúan anu Jesús ‫ڰ‬DSXFDPD[XQLFDQLDFscëcamabë
‫ڰ‬LFsTXLQL[spucë maxax cha taranacëxa. bananux timëaۛ cëxa. Timëaۛ x acamaxbi
0$7(2੄28 78

banaquin ca uisoti cara quixun cuancëxa, anu cuanúan Jesusan cacë


VLQiQFDQFs[D. Sinani canantancëxun ca anu. 17੅Cuanxun anua mëraxun ca
VXQWiUXFDPD‫ڰ‬LWVDLUDFXUtTXL‫ڰ‬LQiQTXLQ cuëënquin —ënëx ca asérabi Nucën
cacëxa: 13੅—Mitsun camina “nuxnu ‫ڰ‬,EX-HV~V‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQ
‫ڰ‬X[DQFDLPë,ۛ DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ rabiacëxa, raírinëan —asérabi ca
ELELDQTXLQ-HV~VEXiQ[DµTXL[XQ 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~V‫ڰ‬LFs—quixun
SDUiQTXLQXQLFDPDFDWL‫ڰ‬DLQ. VLQiQFsbëtanmabi. 18੅Usoquian
14੅Usoquinmi cacëxuan unicaman rabicëxun ca Jesusan a rapasu
chaniocëbëWDQPLWVXQ‫ڰ‬DSXQFXDFsbë cuanquin atu cacëxa:
FDQDQXQDQX[DEsEDQDWL‫ڰ‬DLQ. Nux abë —‫ڰ‬ÊQ3DSD'LRVDQFDQDtQX[XQ‫ڰ‬DQDQ
banacëEsFDPLQDPLWVX[XLVDUtPDDViEL PHQX[XQULELDxXxXFDUDQD‫ڰ‬DLVDWDQLD
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬s[FXssQFsVDRTXLQ‫ڰ‬DQXQDtQFXVKL‫ڰ‬s
15੅8VRTXLDQMXGtRVXQLEXQsQ‫ڰ‬DSXFD‫ێ‬ ‫ڰ‬LQiQ[D. 19੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWVXQ
PDQFDFs[FDVXQWirucamax curíqui FDPDELPHQXFXDQTXLQDQX‫ڰ‬LFs
bibiani atúan cacësabi oquin unicama XQLFDPD‫ڰ‬sPLFDWDPsQXQVLQiQPLWL‫ڰ‬DLQ.
parani cuancëxa. $W~DQXVRTXLQFiFXSt 8VRTXLQVLQiQPLTXLQFDPLQD, ëmi ca
ca bërí nëtënۛ ribi judíos unicama usai catamëWLDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLRTXLQ‫ڰ‬sQ3DSD
quia. Diosmi sinani, ‫ڰ‬sPLULELVLQinan aín Bëru
Ñunshin Upími sinania, QDVKLPLWL‫ڰ‬DLQ.
-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs 20੅1DVKLPLDQDQFDPLQD‫ڰ‬sQPLWVX
XQLFDPDDVKLTXLQFiEDQD xXL[XQFsEDQDFDPD‫ڰ‬XQiQPLTXLQD
(Mr. 16.14-18; Lc. 24.36-49; Jn. 20.19-23) banacama quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DQXQTXL[XQ
16੅Angelnën cacësabi oi cuanxúan DWX‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬DTXLQ
[DQXFDPDQFDFs[FD-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬ FDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬s[FDQDFDPDEL
cë uni mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi, QsWsQXVDTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬sQXQLFDPDEs‫ڰ‬DLQ,
DFDPD[*DOLOHDQX‫ڰ‬LFsPDWiPHDQX ‫ڰ‬s[XWscënti nëtë sënënۛ tamainun. Ashi.
0$5&261Ê$1‫ڰ‬$83,%$1$

5੅8VD‫ڰ‬DLQFD-XGHDPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD

‫ڰ‬LPDLQXQ-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[ULEL
I. GALILEA MENUXUAN JESUSAN Juanën bana ñuixunia cuati cuancëxa.
BANA ÑUIXUAN (1-10) &XDQ[XDQDWXQ‫ڰ‬XFKDFDPDFKLTXLQDWLD
FD-XDQsQ-RUGiQFDFsEDQDDQX[XQ
Juan, DQXQLQDVKLPLFs, an anu uni nashimiacëxa.
‫ڰ‬LFsPDPHQX[XQEDQDxXL[XDQ 6੅-XDQs[FDFDPHOORUDQL‫ڰ‬DFsFKXSD
(Mt. 3.1-12; Lc. 3.1-9, 15-17; Jn. 1.19-28) SDxXDQDQxXLQD[DFiELD‫ڰ‬DFsDQXQ

1 tsitëcërëTXLFs‫ڰ‬LDFs[D. Aín piti ca


1੅Ënëx ca upí bana, Nucën Papa
Diosan Bëchicë, Jesucristo, a ñui FXUXFKLQWL‫ڰ‬LPDLQXQEXQDUsSD‫ڰ‬LDFs[D.
7੅8VD‫ڰ‬L[XQFDEDQDxXL[XQTXLQ-XDQsQ
XLVDLFDUDD[DXWL‫ڰ‬LDFs[DTXLD[TXLFs
‫ڰ‬LFsQ. 2੅An Nucën Papa Dios quicë bana unicama cacëxa:
unicama ñuixuncë uni, Isaías cacë, an —‫ڰ‬ÊFD[XFD‫ڰ‬ssamaira uni aia. Axa
FD-HVXFULVWRsQsPHQXXWLVLQiQTXLQ XStLUD‫ڰ‬DLVKFXVKLLUD‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬s[
1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFsxun DVDULELPD‫ڰ‬DLVKDPLUDELQLD‫ڰ‬XUDPD
ësaquin cuënëocëxa: ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQFDQDDWDQiLQ
A caxu mi cuanun cana uni xutin. UDQWLQSXU~Q[XQDtQWD[DFDELWXEX[XQ‫ێ‬
Ax pain cuanquin ca anun cuanti WLPD‫ڰ‬DLQ. 8੅‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVX‫ڰ‬XPSD[DQ
bai mëníoquin racanacësaribi nashimin, ‫ڰ‬DtQELFDD[LUDXTXLQXQLDtQ
oquin, camabi unían min bana %sUXfXQVKLQ8StxX‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ.
FXDQXQDWXQQXLWXDXSt‫ڰ‬LQXQ
-XDQsDQ-HV~VQDVKLPLD
VLQDQDPLWL‫ڰ‬LFsQ. 3੅$QXXQL‫ڰ‬LFsPD
(Mt. 3.13-17; Lc. 3.21-22)
menuxun munuma bana ñui ca a
9੅Juanëan unicama nashimianan bana
unix ësai quia: 1XFsQ‫ڰ‬,EXFDDLD,
camina axa anun uti bai mëQtR‫ێ‬ ñuixunmainun ca Jesús Galilea menu
quin racanacësaribi oi aín bana ‫ڰ‬LFssPD, Nazaret, anuax Judea menu
FXDQX[VLQDQDWL‫ڰ‬DLQ. FXDQ[DQXD-XDQ‫ڰ‬LFsDQXEsbacëxa.
4੅Isaíasnëan cuënëosabi oi ca Juan anu BëEDFsFD-XDQsQ-RUGiQEDFDQX[XQ
XQL‫ڰ‬LFsPDPHQX[XQ, anu cuancë Jesús nashimiacëxa. 10੅Usoquin Juanën
unicama nashimianan bana ñuixuni ësai nashimicëx, EDFDQXD[‫ڰ‬LUXTXLDQ-HVXVDQ
quiacëxa: LVFs[ELFDQDtSDQirabëacëxa. Usacëbë
—6LQDQDTXLQPLWVXQ‫ڰ‬XFKDFDPDsQL tan ca ñumacuru tinax uaxa Nucën Papa
Nucën Papa Diosmi sinani camina 'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8StDQX‫ڰ‬LUXLD
QDVKLPLFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ, PLWVXQxX‫ڰ‬DWLPD isacëxa. 11੅8VDtD‫ڰ‬LFsbëtan ca Jesusan
‫ڰ‬DFscama tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQ. naínuaxa banaia cuacëxa, ësai qui:

79
0$5&26੄1 80

—0L[FDPLQD‫ڰ‬s[DPLLUDVLQiQFsEDFs 18੅Usaquian Jesusan cacëxunshi aín

bëFKLFs‫ڰ‬DLQ. 0LPLVLQDQLFDQDFKXiPD‫ێ‬ rica ëbiani ca abë cuancëxa.


rua tani cuëënin. 19੅A uni rabë ۛ bibiani cuanquinbi ca

-HVXVDQ=HEHGHRQsQEschicë Jacobo
fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQ-HV~VxX ‫ڰ‬LPDLQXQDtQ[XFsQ-XDQ, nuntinuxuan
‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DPLWLVDWDQ rica mëníoia mëracëxa. 20੅Mëraquian
(Mt. 4.1-11; Lc. 4.1-13) cuënquin Jesusan abëa cuanun
12੅8VDtD‫ڰ‬LFsFD1XFsQ3DSD'LRVDQ cacëxëshi ca nuntinubi aín papa
%sUXfXQVKLQ8SLWDQELDQXXQL‫ڰ‬LFsPD =HEHGHRFsxXQDtQSDSDQxXPssmicë
PHQXFXDQWL-HV~VVLQiQPLDFs[D. uni ëbiani Jesúsbë cuancëxa.
13੅6LQiQPLFs[FXDQ[FDFXDUHQWDQsWsQ

DQXDSLDQDQFsxXLQD‫ڰ‬LFsPHQX‫ڰ‬LDFs[D. 8QLDFK~VKLxXQVKLQ
$QXDFXDUHQWDQsWs‫ڰ‬LFsFDxXQVKLQ ‫ڰ‬DWLPDxX-HVXVDQSs[FD
‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX6DWDQDVQsQxX‫ڰ‬DLVDPD (Lc. 4.31-37)
‫ڰ‬DPLFDWVLTXL[XQFDUDLVKLDFs[D. Usoiabi 21੅Cuanx ca abëa nicë unicamabë Jesús

FDDQ1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬DTXLQFsDtQ Capernaúm ëmanu bëbacëxa. Bëbaxun


iQJHOFDPDQDQXX[XQ-HV~V‫ڰ‬DTXLDQFs[D. ca anun ñu mëëWLPDQsWs‫ڰ‬DLQDQXD
judíos unicama timëtۛ i xubunu atsínxun,
*DOLOHDPHQX[XDQ‫ڰ‬DWDEDTXLQ-HVXVDQ DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDEDQD‫ڰ‬XQiQPLDFs[D.
unicama bana ñuixuan 22੅$Q[Xi‫ڰ‬L[XQFD-HVXVDQ1XFsQ3DSD
(Mt. 4.12-17; Lc. 4.14-15) Diosan cushínbi bana ñuixuancëxa. An
14੅Juan, an uni nashimicë, a sipuacë Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs
‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQ*DOLOHDPHQXFXDQWsFsQ‫ێ‬ unicaman banasamaira ca aín bana
quin —DtQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVKFDXQL ‫ڰ‬LDFs[D. Usaquian Jesusan ñuia cuati ca
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quixun a xubu anuxun Nucën Papa Dios rabiti,
upí bana ñuibiancëxa. 15੅Ñuibiani cuani DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[UDWXWLTXLDFs[D:
ca ësai quiacëxa: —8VDEDQDFXDFsPDFDQDQXQD‫ڰ‬DLQ.
—$QXQ1XFsQ3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LWL 23੅Anu ca uni achúshi ñunshin

XQLFDPDDtQXQL‫ڰ‬LPLWLQsWsFD‫ڰ‬XUDPD ‫ڰ‬DWLPDxXD[ULEL‫ڰ‬LDFs[D. A unin ca


‫ڰ‬LFsQ. 0LWVX[DPLVLQiQFs‫ڰ‬L[XQPDEL munuma cuëncën ۛ quin Jesús cacëxa:
VLQDQDWLFDDQXQDtQXQL‫ڰ‬LQX[Lëtۛ i bana 24੅—Jesús, 1D]DUHWQX‫ڰ‬LFs, min caina nu

sinan. XLVDRWL‫ڰ‬DLQ? ¿Mix caramina nu cëñui


uan? ‫ڰ‬ÊQFDQDPL‫ڰ‬XQDQ. Mix camina
Jesusan rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ DLQDQ‫ڰ‬DLVK'LRVQXD[XFsD‫ڰ‬DLQ.
uni abë cuanun ca 25੅Quia ca Jesusan cacëxa:
(Mt. 4.18-22; Lc. 5.1-11) —Ca nëtët. Ënë uninuax ca chiquit.
16੅Parúmpapa Galilea cuëtani 26੅Usaquian cacëxëVKLFDVDTXLTXLPL‫ێ‬

FXDQTXtQELFD-HVXVDQ6LPyQ‫ڰ‬LPDLQXQ quin bërërumi munuma cuëncëni


aín xucën, Andrés, an tsatsa bicë uni xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDDXQLQXD[FKLTXtDFs[D.
‫ڰ‬L[XDQWVDWVDULFDQLDPsracëxa. 17੅MëUD‫ێ‬ 27੅8VRLDLVLFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD

quin ca cacëxa: ratúacëxa. Ratuti ca atúxbi canani


—‫ڰ‬ÊQPL‫ڰ‬XQiQPLQXQFD‫ڰ‬sEsFXDQLXW. quiacëxa:
$QWVDWVDELFsXQL‫ڰ‬LFsELFDQD‫ڰ‬sPL —¢8LVDEDQDFDUDsQs[‫ڰ‬LF? Ënëx ca
catamëQXQPLXQLVLQiQPLQXQPLWVX QXQFXDFsPDEDQD‫ڰ‬LFsQ. Ënë uni ca
‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQELDtQEDQDFXDWLD.
81 0$5&26੄1

Uninuax —ca chiquit —quixuan cacëx DEsD‫ڰ‬LFscamabë Jesús bari cuancëxa.


ca chiquitia. 37੅Cuanxun mëraquin ca cacëxa:
28੅8VRTXLDQ-HVXVDQ‫ڰ‬DFsxXFDPD —Camaxunbi ca mi baria.
xXLTXLQFD&DSHUQD~PQX‫ڰ‬LFs 38੅Cacëxunbi ca Jesusan atu cacëxa:

XQLFDPDLQVKLPDD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFs*DOLOHD —‫ڰ‬8UDPD‫ڰ‬LFssPDFDPDQX[XQULELXQL
PHQXD‫ڰ‬LFssPDFDPDQX[XQULEL bana ñuixuni cuanun ca cuan. Usoquin
camaxunbi chaniocëxa. ‫ڰ‬DQX[FDQD&DSHUQD~PQXD[XSXQLQ.
39੅Usaquin cabiani cuanxun ca
3HGURQsQQDFKLD-HVXVDQSs[FD *DOLOHDQX‫ڰ‬LFssPDFDPDQX‫ڰ‬LFsDQXD
(Mt. 8.14-15; Lc. 4.38-39) judíos unicama timëtۛ i xubucamanuxun
29੅Anua judíos unicama timëtۛ i bana ñuixuancëxa, ñuixuanan ca
xubunuax cuanx ca Jesúsbë Santiago xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFDPDXQLQXDFKLTXtDQ‫ێ‬
‫ڰ‬LPDLQXQ-XDQDUDEstaxribi Simón cëxa.
‫ڰ‬LPDLQXQ$QGUpVQsQ[XEXQXEsEDLDQX
atsíancëxa. 30੅Atsinia ca Simonan nachia -HVXVDQDQDtQQDPLFKsTXLPLFs
‫ڰ‬LWVLVDQ‫ڰ‬L‫ڰ‬LQVtDQ[UDFDWDQDQX‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LQVtQxXXQLSs[FD
unicaman Jesús —Simonan nachi ca (Mt. 8.1-4; Lc. 5.12-16)
‫ڰ‬LQVtDQ[D—quixun cacëxa. 31੅Cacëx anua 40੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQQDPLFKsquimicë

UDFicë anu cuanquin ca Jesusan ‫ڰ‬LQVtQxXXQLQFXDQ[DWDQiLQUDQWLQ


mëínquin biruacëxa. Birucëxëshi ca aín puruni tsóbuquin Jesús cacëxa:
‫ڰ‬LWVLVQsWëqۛ uin atu pimiacëxa. —0L[FXVKL‫ڰ‬L[XQFDPLQD‫ڰ‬DLVD
WDQTXLQ‫ڰ‬sSs[FXWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬,WVDXQLxXFs-HVXVDQSs[FD 41੅Cacëxun ca nuibaquin, aín mëcënan
(Mt. 8.16-17; Lc. 4.40-41) ramëquin Jesusan a uni cacëxa:
32੅A ۛ bi ca bari cuabúcëbëa
nëtën —&DQDPL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Min nami ca upí
bëEiquishbucëbëWDQDsPDQX‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LWscëni motia.
unicaman, XQL‫ڰ‬LQVtQFscamacëñun uni 42੅Usaquian cacëxëshi aín ñucë nëtëti

xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDñu acama an pëxcunun PRTXLQFD‫ڰ‬LQVtQFsXQLDQFKXiPD


Jesúsnu bëacëxa. 33੅Bëcëbë ca a ëmanu tancëxa. 43੅&KXiPDWDQLDFD-HVXVDQD
‫ڰ‬LFsXQLFDPD[DQXD-HV~V‫ڰ‬LFs[XEXQ XQL[XTXLQ‫ڰ‬ssëquin cacëxa: 44੅—‫ڰ‬ÊQPL
xëcuënu timëaۛ cëxa. 34੅Usaria ca Jesusan Ss[FXFsxXLTXLQFDPLQDXLQX‫ڰ‬LFsXQLEL
EsWVLEsWVL‫ڰ‬LQVtQñu unicama pëxcüacëxa, FDWLPD‫ڰ‬DLQ. Caquinmabi camina cuanxun
Ss[FDQDQFD‫ڰ‬LWVDXQLQXDxXQVKLQ min nami pëxcúcë judíos sacerdote ismiti
‫ڰ‬DWLPDFKLTXtDQFs[D. Chiquíncëxuan ui ‫ڰ‬DLQ. Ismianan camina Nucën Papa Dios
FDUDD[‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFsxun ca UDELTXLQ0RLVpVTXLisabi oquin a ñu
Jesusan uisaíbia a ñui banati ‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ, camina asérabi pëxcúa
FXssQTXLQPDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD TXL[XDQFDPDELXQLQ‫ڰ‬XQinun.
EDQDPLDPD‫ڰ‬LFsQ. 45੅Jesusan —‫ڰ‬sQPLSs[FXFssQs

xXLTXLQXQLFD[XQPDFD‫ڰ‬DWDQ—cacëx
Galilea menuxun Jesusan bana ñuixuan cuanquinbia aín nami pëxcúcë ñuiquin
(Lc. 4.42-44) chaniocëbë ca Jesús, anu uni riquianti
35੅8VRTXLQ‫ڰ‬RRQ[FDSscaracëma rabanan, XLQX‫ڰ‬LFssPDQXELFXiQPD
‫ڰ‬DtQVKLQLUXTXLDQLDQXDXQL‫ڰ‬LFsmanu ‫ڰ‬LFsQ. &XDQtPDDQXXQL‫ڰ‬LFsPDPHQX
cuanx Jesús Nucën Papa Diosbë FXQL‫ڰ‬LFsbëbi ca camabi menuax cuanx
banacëxa. 36੅Axa cuancë caxu ca Simón uinu cara cuania anubi timëcۛ ancëxa.
0$5&26੄2 82

'LRVQXD[Xi, ‫ڰ‬sQFDQDXQLQ‫ڰ‬XFKDULEL
8VDEL‫ڰ‬DLVKQLFsPDXQL-HVXVDQSs[FD tërëQ ۛ WL‫ڰ‬DLTXL[XQ.
(Mt. 9.1-8; Lc. 5.17-26) &DTXLQFDUDFibucë uni cacëxa:

2
1੅$QXXQL‫ڰ‬LFsPDPHQX‫ڰ‬LWDQFs[FD 11੅—‫ڰ‬ÊQFDQDPLFDLQ, niruquiani ca min

Jesús Capernaúm ëmanu cuantë bacëtۛ i bibiani min xubunu cuantan.


cëancëxa. &XDQ[DDQX‫ڰ‬DLQFDXQLFDPDQ 12੅Cacëxëshi niruquin aín bacëtۛ i

—-HV~VFDXD[[XEXQX‫ڰ‬LFs—quixun bibiani ca a uni, DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ


chaniocëxa. 2੅Chaniocëbë ca anua Jesús ismainunbi cuancëxa. Usaría cuania isi
‫ڰ‬LFs[XEXWVLWVLUXL, ‫ڰ‬LWVDXQLWLPscamë‫ڰ‬sR‫ێ‬ ratuti ca Nucën Papa Dios rabi
cëxa. 8VDUL‫ڰ‬LTXLDQDQXXQLQLWL‫ڰ‬DtPD quicancëxa:
‫ڰ‬LQXQ[XEX[scuëbi tsitsirucë, ca Jesusan —ÊVDxXFDQDQXQDLViPD‫ڰ‬DLQ.
anuxun atu bana ñuixuancëxa.
3੅Ñuixuncëbëtanbi ca rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ -HVXVDQ/HYtDtQXQL‫ڰ‬LQXQFD
(Mt. 9.9-13; Lc. 5.27-32)
unin uni achúshi ñucë, nirucuaínquinbi
tancëma, bacëWۛ LQXUDFicë bëacëxa. 13੅Parúmpapa cuëbía Jesús cuantëFsQ‫ێ‬
4੅%s[XQFD‫ڰ‬LWVDXQLDWVLWVtruan anun cëEsFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLDQXWLPscamë‫ڰ‬sR‫ێ‬
DWVtQPLWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQ, WDSLWLQsQEXiQUX‫ێ‬ cëxa. Timëcamë‫ڰ‬sRLDFD-HVXVDQDWX
tancëxun, xubu manan tapuacë anua ‫ڰ‬XQiQPLDFs[D. 14੅‫ڰ‬8QiQPLWDQFs[
-HV~V‫ڰ‬LFsSXQWëb ۛ i cha oquin bëU~DUDWDQ‫ێ‬ cuanquínbi ca Jesusan Alfeonën
cëxun, aín bacëWۛ LQXDELQDQSicëxa. bëchicë, Leví cacë, DDQX[XDQ‫ڰ‬DSX
5੅1DQSiquin ca —Jesusan ca ënë uni EXiQPLWLFXUtqui bicë anua tsócë
Ss[FXWL‫ڰ‬LFs—quixun aín nuitu mëu mëracëxa. Mëraquin ca Jesusan cacëxa:
VLQiQFs[D. 6LQDQLDDWXQVLQDQ‫ڰ‬XQiQTXLQ —‫ڰ‬ÊQPL‫ڰ‬XQiQPLQXQFD‫ڰ‬sEsFXDQLXW.
ca Jesusan ñucë uni cacëxa: Cacëxëshi ca Leví niruquiani Jesúsbë
—0LQ‫ڰ‬XFKDFDPDFDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LFs cuancëxa. 15੅Cuanquin ca Jesúscëñun aín
—quixun. ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDDtQ[XEXQX[XQSL
6੅Usoquin Jesusan caia cuaquin ca anu FXDQXQ/HYLWDQEXiQFs[D. Buania ca
tsócë an Moisésnën cuënëo bana ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLQDWXQXLELDQFs[D.
‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPDQsVDTXLQVLQiQFs[D: Nuibiancëbë atúxribi atubë cuanx ca an
7੅—¢8LVD‫ڰ‬DLVKFDUDsQsXQL[XVDL ‫ڰ‬DSXEXiQPLWLFXUtqui bicë unicamabë an
banain? Ënëx ca anúan Nucën Papa fariseocaman bana tancëma uni raíULQs[‫ێ‬
Diosaxëshi quiti banan banaia, ax ca ULELDQXFXDQ[-HV~V‫ڰ‬LPDLQXQDtQ
‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ. 8LQX‫ڰ‬LFsXQtQELFD‫ڰ‬XFKD ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDEstan pi bucüacëxa.
tërëQ ۛ WLPD‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Diosan cuni 16੅Usoquian atubëtan piia isquin ca an

FD‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ WL‫ڰ‬LFsQ. Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs


8੅Usaquian sinania atun sinan unicamabëtan fariseo unicaman Jesusan
‫ڰ‬XQiQTXLQFD-HVXVDQDWXFDFs[D: ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDxXFiquin cacëxa:
—¿Uisacasquin caramina mitsun —¢8LVDFXStFDUDDQPLWVX‫ڰ‬XQiQPLFs
usaquin sinanin? 9੅‫ڰ‬ÊQFDQDxXFsXQLsQs XQLQ‫ڰ‬XFKDñu unicamabëtan pianan an
—PLQ‫ڰ‬XFKDFDPDFDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DSXEXiQPLWLFXUtqui bicë unicamabë
—quixun cananbi —niruquiani ca min tanribi pin?
bacëtۛ i bibiani cuantan —quixunribi cati 17੅Usai quia cuaquin ca Jesusan

‫ڰ‬DLQ. 10੅1XFsQ3DSD'LRVDQFXVKtQVKL‫ڰ‬sQ cacëxa:


ënë uni pëxcuia isquin camina asérabi —Paë tancëma uni, ax ca rucuturúan a
‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, XQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD ronti cuëënima. Paë tancë uni, ax cuni
83 0$5&26੄2

ca rucuturúan a ronti cuëënia. Usaribiti DtQWXTXLFsD‫ڰ‬XQXLPD. Usocëxbi ca


FDQD‫ڰ‬s[DQ—‫ڰ‬s[FDQDDViEL‫ڰ‬DL—quixun chupa xëni ax chëTXLDQXQ‫ڰ‬XQXFsLyD[
VLQiQFsXQLFDPDD‫ڰ‬sPLDFDWDPsnun cai nipacëtia. 8VDL‫ڰ‬LFDDtQWXTXLFsD[
XiPD‫ڰ‬DLQ. Ama, an —‫ڰ‬sQQXLWX‫ڰ‬DLVDPD chaia. 22੅Ësaribi ca. Ui unínbi ca ñuina
‫ڰ‬DLVKFDQD‫ڰ‬s[ELXSt‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DL—quixun [DFi, DQX‫ڰ‬XPSD[‫ڰ‬DUXWLFKXPXVDRTXLQ
VLQiQFsXQLFDPDDFXQLXSt‫ڰ‬LQX[D‫ڰ‬sPL ‫ڰ‬DFs, D[D[sQL‫ڰ‬DLQ, anu ñu chëcacë
catamëQXQFDLFDQD‫ڰ‬s[XDFsQ. ‫ڰ‬DUXLPD. $QX‫ڰ‬DUXFsxunbi ca ñu chëcacë
D[FXELQLXUXTXLQxXLQD[DFi[sQLD
8QtDQ-HV~VSLPDVDPiWLxXFi tucaia. Axa tuquicëbë ca chëcaxun anu
(Mt. 9.14-17; Lc. 5.33-39) ‫ڰ‬DUXFs[DFXEtQFsxXD[WXWXTXLQstëtia.
18੅8VD‫ڰ‬DLQFD-XDQ, an uni nashimicë, 8VD‫ڰ‬DLQFDxXFKsFDFsxXLQD[DFi
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQIDULVHR FKXPXVDRTXLQ‫ڰ‬DFsLyQXVKL‫ڰ‬DUXWL‫ڰ‬LFsQ.
unicaman, Nucën Papa Dios sinani ÊVDTXLQFDDQxXFicë unicama
VDPiquin picëbëtanma, uni raírinën anu Jesusan cacëxa.
cuanxun Jesús cacëxa:
—-XDQsQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[FD Anun ñu mëëtima nëtëan Jesusan
Nucën Papa Diosmi sinani bëtsi bëtsi ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDWULJREsUX
nëtën pima samatia. Usaribiti ca sirícaquin bia
IDULVHRQsDQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[ULEL‫ڰ‬LD. (Mt. 12.1-8; Lc. 6.1-5)
¢8VD‫ڰ‬DtQELFDUDXLVDFDVTXLQPLQ 23੅Anun ñu mëëtima nëtën ca Jesús
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQVDPiquinma pin? DQXWULJR‫ڰ‬DSiFsQDsQX‫ڰ‬LFsEDLQ
19੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: cuancëxa. Cuancëbë abë cuanquinbi ca
—¿Anun xanu biti nëtën cara pi unun DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQWULJREsUX
quixuan xanu biti unin camicë pëcëcۛ ë sirícaquin biacëxa. 24੅Bitsia
unicaman, an xanu biti uni axa atubë isquin ca fariseo unicaman Jesús
‫ڰ‬DLQ, PDViQXLWXTXLQSLPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF? Axa cacëxa:
DWXEs‫ڰ‬DLQFDSLPD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. 20੅Ca ësa —Ca is, ¿uisacasquin cara min
‫ڰ‬LFsQ: An xanu biti unin xanu biquin ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQDQXQxXPsstima
abëtan pi unun camicëx ca axa abë QsWsQXVDTXLQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DLQ?
QXLEDQDQFsXQLFDPDPDViQXLWXWLPD 25੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

abë cuëënia. Xanu bibiani cuanquian a —¿Mitsun caramina Davidnën ca


unin ëbiancëxun cuni ca axa abë ‫ڰ‬DFsxXPD‫ڰ‬L[XQD[DDEsFXDQFs
QXLEDQDQFsXQLFDPDQPDViQXLWXTXLQ unicamabëWDQsVRTXLQxX‫ڰ‬DFs[DTXL[XQ
SLWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VDULELTXLQFD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬ cuëQsREDQDDLVFsPD‫ڰ‬DLQ? 26੅Abiatar
FsXQLFDPD‫ڰ‬sEs‫ڰ‬L[XQPDViQXLWXWL FDFsXQLDMXGtRVVDFHUGRWHQsQFXVKLFD‫ێ‬
VDPiquinma piia. 8QtDQ‫ڰ‬sELFs[XQ‫ڰ‬sQ PDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLQFD'DYLGQsQ‫ڰ‬DFsxXPD
ëbiancë[XQFXQLFDPDViQXLWXTXLQ ‫ڰ‬L[XQSLLVDWDQTXLQ, anuxun Nucën Papa
SLWLPD‫ڰ‬LFsQ. 'LRVUDELWL[XEXDQXDWVtQ[XQDQX‫ڰ‬LFs
21੅Catancëxun ca aín banaxa fariseo SiQ, Nucën Papa Diosan isti oquin
XQLFDPDQXQL‫ڰ‬XQiQPLFsEDQDVDPD‫ڰ‬DLQ, nancë, a bixun piacëxa. A panëxa judíos
DtQEDQDEsIDULVHRQsDQ‫ڰ‬XQiQPLFsEDQD VDFHUGRWHQsLQVKLSLWL‫ڰ‬DtDQXQLLWVLQSLWL
mëscúti rabanan Jesusan ësaquinribi a ‫ڰ‬LFsPDELFDVDFHUGRWHQsQ‫ڰ‬LQiQFsxun
unicama cacëxa: bixun Davidnën piacëxa. Piquin ca axa
—Ësaribi ca. 1XQDLQWVLXLQX‫ڰ‬LFs DEs‫ڰ‬LFsXQLFDPDDQULELDSLQXQ
xanúnbi ca chupa xëni, chupa sani iotan ‫ڰ‬LQiQFs[D.
0$5&26੄2੄3 84

27੅Ësaquinribica Jesusan cacëxa: unicamaxribi abë cuancëxa. ‫ڰ‬,PDLQXQFD


—Unia ñu mëëtancëx tanti cushitë ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL*DOLOHDPHFDPDQXD[D
cënti cupí ca Nucën Papa Diosan a nëtë XFsDFDPD[DQXLELDQLDQX-HV~V‫ڰ‬LFs
tantiti mëníocëxa. $QsWsQFDWDQWLWL‫ڰ‬LFs anu timëaۛ cëxa. 8੅‫ڰ‬,PDLQXQFD-HVXVDQxX
TXL[XLQVKLVLQinun ca Nucën Papa ‫ڰ‬DLDxXLTXLQFKDQLRLDFXDFs‫ڰ‬DLVK
'LRVDQXQLXQLRPD‫ڰ‬LFsQ. 28੅8QL‫ڰ‬LQX[ amanuax amanuax timëcۛ uatsini ai,
1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi‫ڰ‬L[XQFDQD‫ڰ‬sQ Judea me, Jerusalén ëma, Idumea me,
anun ñu mëëWLPDQsWsQFDUDDxX‫ڰ‬DWL -RUGiQEDFD‫ڰ‬XFsPDQDQ‫ڰ‬LFsPH,
‫ڰ‬LFsTXL[XQXQLFDWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LPDLQXQ7LUR, Sidón a ëma rabë ۛ ‫ڰ‬XUDPD
‫ڰ‬LFsPHFDPDQXD[ULEL, FDPi[ELDQX
Jesusan anun ñu mëëtima nëtën aín timëcamë‫ڰ‬sRFs[D. 9੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQ
PsFsQEDPDFsXQLSs[FD DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D,
(Mt. 12.9-14; Lc. 6.6-11) ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLWVLWVtruquin chacati
1੅Anua judíos unicama timëtۛ i xubunu

3 cuantëcëni ca Jesús anu atsíancëxa.


Anu atsíncëbë ca uni achúshi aín mëcën
rabanan manë nunti mëníoxunun
quixun. 10੅$Q‫ڰ‬LWVDXQLSs[FXFsFXStD
—‫ڰ‬sQWLFDFs[XLQVKLFD‫ڰ‬sULELSs[FXWL‫ڰ‬LFs
DPR‫ڰ‬LFsEDPDFsDQX‫ڰ‬LDFs[D. 2੅8VD‫ڰ‬LFsFD —quixun sinani, ‫ڰ‬LQVtQFsXQLFDPD[
DQX‫ڰ‬LFsIDULVHRXQLFDPDQDQXQxX anuxun a ticanux tsitsírucëbëtan ca
mëëtima nëtën caraisa uni pëxcuia XVDTXLQ-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD
TXL[XQDPLPDQinuxun iscatsi quixun cacëxa. Cacë[XQFD‫ڰ‬D[~DQFs[D. 11੅Usaria
Jesús bërúancëxa. 3੅Bërúancëxunbi ca aín isi aín bëPinon cuani rantin puruni
mëcën bamacë uni Jesusan cacëxa: tsóbuti munuma banaquin ca ñunshin
—Nirucuatsini ca nëri ut. ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬LEXDFsXQLFDPDQxXQVKLQ
4੅Cacëxa ucëbëtan ca Jesusan fariseo ‫ڰ‬DWLPDQsQTXLPLFsxun Jesús cacëxa:
unicama cacëxa: —Mix camina Diosan BëFKLFs‫ڰ‬DLQ.
—¿Anun ñu mëëtima nëtën cara unin 12੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

xXXSt‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LF? ¢&DUDxXXStPD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LF? —‫ڰ‬Ê[FDQD'LRVDQ%sFKLFs‫ڰ‬DLTXL[XQ


¿Anun ñu mëëtima nëtën cara unin uni aséUDELXLELFD[XQPDFD‫ڰ‬DW.
LWVL‫ڰ‬LQVtQFs‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LF? ¢&DUDEDPDWD‫ێ‬
$tQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQL‫ڰ‬LQ~DQ-HVXVDQPsFsQ
nun isëVKLWL‫ڰ‬LF?
rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ uni caísa
4XL[XDQFDFs[ELFDTXLiPD‫ڰ‬LFsQ.
5੅4XLiPDDWXxDFKDLQLVKLPDViQXLWXTXLQ (Mt. 10.1-4; Lc. 6.12-16)
ca Jesusan —uisa cupí cara ënë unicama 13੅8VDTXLQFDELDQLPDWiQXFXDQ[XDQ,

D[D‫ڰ‬LQVtQFsXQLsQsPLVLQDQLPD—quixun DQX[XQDLQDQ‫ڰ‬LQXQXQLFDtVTXLQ,
VLQiQTXLQDtQPsFsQxXFsXQLFDFs[D: achúshi achúVKLFXsQFs[FDDEs‫ڰ‬LQX[
—Ca mëshpat. Jesúsnu cuancancëxa. 14੅Usaquin ca
Cacëx mëshpatishi ca mëpëxcüacëxa. Jesusan mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ uni
6੅Usocëbë chiquíquiani cuanx ca fariseo caísacëxa, DEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LPDLQXQXQLD1XFsQ
XQLFDPDD[D+HURGHVPLVLQiQFs Papa Diosan bana ñuixuntanun xuti.
unicamabëtan Jesús ñui, XLVR[XQ‫ڰ‬DWL 15੅Caístancëxun ca atu anun uni ñucë

FDUDTXLD[‫ڰ‬sVën ۛ ancëxa. Ss[FDQDQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFDPDULEL


uninua chiquíQXQDtQFXVKL‫ڰ‬LQiQFs[D.
%DFDFXsEtXQLFDPDWLPsFDPs‫ڰ‬sR 16੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQPsFsQDFK~shi
7੅Usacëbëca Jesús parúmpapanu ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ uni caísacëxa. A caíscë
cuancëxa, cuancëEsFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs XQLFDPDD[FD‫ڰ‬LDFs[DDFK~shinëx
85 0$5&26੄3

6LPyQFDFs‫ڰ‬LFsbia Jesusan Pedro caquin 26੅Mitsux camina quin, ñunshin

anëcë. 17੅‫ڰ‬,PDLQXQFD=HEHGHRQsQ ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX6DWDQiV, Beelzebúribi


bëchicë Jacobobë aín xucën Juan cacë, DQ‫ڰ‬DPLFs[XQLVDQDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD
‫ڰ‬LDFs[D. A uni rabë ۛ FD-HVXVDQ%RDQHU‫ێ‬ chiquinin. 8VDtPLPLWVX[‫ڰ‬sxXLTXLFs
ges caquin anëacëxa. Boanerges quicë ‫ڰ‬DtQELFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DS~DQ
EDQD[FDFDQiEDQDFssari banacë quicë xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDUDtULFKLTXtQFsbë an
‫ڰ‬LFsQ. 18੅Raírinëx ca Andrés, Felipe, ‫ڰ‬DPLFs[XDQxX‫ڰ‬DWLxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DtPD
Bartolomé, Mateo, 7RPiVDFDPD ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ
‫ڰ‬LDFs[D. Bëtsix ca Alfeonën bëchicë, DEsxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFKLTXLQLPD. 27੅Ësa
Jacobo, ‫ڰ‬LDFs[D. Raírinëx ca Tadeo ca. Ui unínbi ca cushi uni, aín xubunu
‫ڰ‬LPDLQXQ6LPyQ, axa judíos unibun atsínxun aín ñu bicuanima. $tQ‫ڰ‬LEXD
rabanan nëëti banacë, DULEL‫ڰ‬LDFs[D. pain nëaxun cuni ca aín ñu bicuanti
19੅Bëtsix ca Judas Iscariote, an Jesús uni ‫ڰ‬LFsQ. 8VDULELRTXLQFDQD‫ڰ‬sQDtQ
‫ڰ‬LQDQ, D‫ڰ‬LDFs[D. ‫ڰ‬DSXVDPDFXVKLLUD‫ڰ‬L[XQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD
chiquinin. 28੅Asérabi cana mitsu cain,
fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQFXVKtQVD 1XFsQ3DSD'LRVDQFDXQLQ‫ڰ‬DWLPDxX
-HVXVDQxX‫ڰ‬DLDTXLi[DXQLTXLD ‫ڰ‬DFsFDPDELWsUëQ ۛ WL‫ڰ‬LFsQ, DPLD‫ڰ‬DWLPDWL
(Mr. 12.22-32; Lc. 11.14-23; 12.10) 29
banacëribi. ੅8VD‫ڰ‬DtQELFDD[DDtQ%sUX
8VDTXLQDEsQLWLXQLFDPDFDtVELDQ‫ێ‬ fXQVKLQ8StxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFsXQLDtQ
TXLQEXDQLFD-HV~VDQXD‫ڰ‬LFs[XEXQX ‫ڰ‬XFKD1XFsQ3DSD'LRVDQWsrënima, ax
cuantëcëancëxa. 20੅&XDQELD‫ڰ‬DLVDPDLUD ca usabi tërëQ ۛ WLPRL‫ڰ‬LD.
uni amiribishi timëtۛ ëcëan ca atubë 30੅—$[FDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬LFs

banaquin JesúsbëWDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs —TXLi[DTXLFsFXStFD-HVXVDQXVDTXLQ


XQLFDPDQSLDPD‫ڰ‬LFsQ. 21੅8VDL‫ڰ‬LD cacëxa.
FXDELDQLFDDtQDLQWVL‫ڰ‬LEXD[—sapi ca
ñunshíanxa —quiquiani Jesús bitsi Jesusan ca amia sináncë unicama
cuancëxa. 22੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HUXVDOpnuax aintsioia quicë bana
ucë an Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs (Mt. 12.46-50; Lc. 8.19-21)
unicama quiacëxa: 31੅8VD‫ڰ‬DLQFDXQLDEDQDxXL[XQFsbë

—ÊQsXQLEsFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ uquin aín titabëtan aín xucëaۛ ntun


‫ڰ‬DSX, %HHO]HE~‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFD sPiQ[XQ-HV~VLVDXQXQTXL[XQDQX‫ڰ‬LFs
BeelzebúQsQ‫ڰ‬DPLFs[XQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD uni camiacëxa. 32੅Camicëxun ca a
uninua chiquinia. nëbëtۛ sioratia tsócë unicaman Jesús
23੅$[FDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬LFsTXLi[D cacëxa:
Jerusalénuax ucë unicama quia cuaxun —Min titabë ca min xucëaۛ ntu ëman
ca Jesusan cuënxun cacëxa: ‫ڰ‬LFsQ. Ca mi istisa tania.
—¢8LVD‫ڰ‬DLVKFDUD6DWDQiVD[EL: Ca 33੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

chiquit, TXLWL‫ڰ‬LF? 24੅Ësa ca. Achúshi —¢8LFDPD[FDUD‫ڰ‬sQWLWD‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬sQ


PHQX[XDQDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LPLFsXQLEXQsQ xucëDۛ QWX‫ڰ‬LF?
FXVKLFDPDQEsWVLEsWVLRTXLQVLQiQFs 34੅8VDLTXLTXLQEDULDUiquin isquin ca a

‫ڰ‬DLQFDDPHQXEXFXFsXQLFDPD‫ڰ‬LWVD rapasu tsócëcama cacëxa:


‫ڰ‬DtVKELXSLWD[EXFXLEstsibë bëtsibë —$[D‫ڰ‬sEsWVycëcama, sQs[FD‫ڰ‬sQWLWD
QXLEDQDQtPD‫ڰ‬DFinani cëñutia. 25੅8VDUL‫ێ‬ ‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬sQ[XFëDۛ QWX‫ڰ‬LFsQ. 35੅Uicaman
ELWLFDXQLFDPD[DtQDLQWVLEsQXLEDQD‫ێ‬ cara Nucën Papa Dios cuëëncësabi
QtPDPssDQDQLWVXiqui nëtëtia. RTXLQ‫ڰ‬DLD, DFDPD[FD‫ڰ‬sQ[XFsQ
0$5&26੄3੄4 86

‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬sQFKLUDEDFs‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬sQWLWD —Uisa cupí caramina bana itsi


‫ڰ‬LFsQ. ñuicësoquin unicama bana ñuixuni
TXL[XQFDPLQDQXFDWL‫ڰ‬DLQ.
Bana itsi ñuicësoquin an 11੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
xX‫ڰ‬DSiFsXQLxXLFsEDQD —8QLLWVtDQ‫ڰ‬XQDQLDPDELFDPLQD
(Mt. 13.1-9; Lc. 8.4-8) PLWVXQ1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFs

4
1੅Amiribishi ca Jesusan parúmpapa [XQDQ‫ڰ‬XQiQPLFsxX‫ڰ‬XQDQLQ. 8VD‫ڰ‬DtQEL
cuëbí[XQXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLDFs[D. FDQDXQLUDtUL‫ڰ‬sPLVLQiQWLVDPDWDQFs
‫ڰ‬8QiQPLFsEsD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLD cupí bana itsi ñuicësoquin bana
nëbëtۛ siorati timëcۛ ëbë ca Jesús ñuixunin. 12੅‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬DLDLVTXLQELFDDWXQ‫ڰ‬sQ
parúmpapa cuëbía bëspúcë manë nuntinu FXVKL1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQFsD
‫ڰ‬LUXD[WVybuacëxa. Anua tsómainun ca sinanima. $WXQSDELWDQ‫ڰ‬sQxXL[XQFsxun
unicama masinu parúmpapa cuëbí cuaquinbi ca uisai quicë cara quixun
bucüacëxa. 2੅%XFXEXFsFD-HVXVDQ‫ڰ‬LWVD ‫ڰ‬XQDQLPD. 8VDL‫ڰ‬LFDDFDPD[DWXQ‫ڰ‬XFKD
EDQD‫ڰ‬XQiQPLDFs[D. ‫ڰ‬8QiQPLTXLQFDEDQD tërënۛ un Nucën Papa Diosmi sinanatima.
itsi ñuicësoquin ñuiquin ësaquin cacëxa: 8VDtDDWX[‫ڰ‬LQXQFDQDEDQDLWVLxXLFsVR‫ێ‬
3੅—Ca cuat, ‫ڰ‬sQPLWVXxXL[XQPDLQXQ. An quin bana ñuixunin.
xXEsUX‫ڰ‬DSiFsXQLFDDtQQDsQX‫ڰ‬DSiquin
8LVDLTXLFsFDUDDQxX‫ڰ‬DSiFsXQLxXL
ñu bëru sacai cuanxa. 4੅Sacacëx ca
TXLFsEDQD‫ڰ‬LFsTXL[XDQ-HVXVDQxXLD
raírinëx anúan uni nicë me irunu
(Mt. 13.18-23; Lc. 8.11-15)
nipacëaxa. Nipacëcë isbëtsini uxun ca
ñuina pëchixXQsQ‫ڰ‬HD[D. 5੅Raírinëx ca 13੅Usaquin catancëxun ca Jesusan

maparañu menu nipacëaxa. Nipacëax ca ësaquinribi cacëxa:


PHFs[W~PD‫ڰ‬DLQEsnëtishi coxa. 6੅Coóxbi —¢0LWV~QULELFDUDPLQDDQxX‫ڰ‬DSicë
ca uruquian barin xarocëx aín tapun XQLxXL‫ڰ‬s[TXLFsEDQD, uisai quicë cara
‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQ, chushiaxa. 7੅Raírinëx ca quixun cuatiman? ¢‫ڰ‬Ê[EsUtTXLFsEDQD
muxañu menu nipacëaxa. Nipacëax coi ënë cuaquinma caramina uisaxun bëtsi
FD‫ڰ‬LUXD[D. ‫ڰ‬,UX[XQELFDPX[DQDEsFRTXLQ EDQDFDPDULEL‫ڰ‬sQxXLDFXDWL‫ڰ‬DLQ? 14੅An
mapurucë[XQWXDFsPD‫ڰ‬LFsQ. 8੅8VD‫ڰ‬DtQEL xXEsUX‫ڰ‬DSicë uni asaribi ca an Nucën
ca raíri ñu bëru ax me upínu nipacëaxa. Papa Diosan bana unicama ñuixuncë uni
Nipacëax coi canitancëxun ca upí oquin ‫ڰ‬LFsQ. 15੅Anúan uni nicë me iru anu
tuaxa. 7XDFs[FDUDtULDtQELPL‫ڰ‬LWVDPDVKL, nipacëcë ñu bëru asaribi ca bëtsi bëtsi
WUHLQWDLVKL‫ڰ‬LD[D, raírinëxribi ca aín bimi XQL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XDQ1XFsQ3DSD'LRVDQ
‫ڰ‬LWVD, sesenta, ‫ڰ‬LD[D, raírinëxribishi ca aín bana cuacëbëbi bënëtishi uxun ca
ELPL‫ڰ‬LWVDLUD, cien, ‫ڰ‬LD[D. 9੅An aín pabitan xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX, 6DWDQiV, an
ënë bana cuacë unin ca aín nuitunënbi VLQiQ[PD‫ڰ‬LQXQDFXDFsEDQDFDPDD
VLQiQTXLQFXDWL‫ڰ‬LFsQ. manumia. 16੅Bëtsi bëtsi unix ca mapara
xXPHEs[Ei, anu nipacëcë ñu bëru
Uisa cupí cara Jesusan bana itsi DVDULEL‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Diosan bana
ñuicësoquin bana ñuiacëxa quicë bana cuati cuëënquin —a bana quicësabi oi
(Mt. 13.10-17; Lc. 8.9-10) FDQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—quixun bënënۛ quinshi
ۛ a raíri unicama
10੅Usaquin cacëx 17
sinania. ੅8VDTXLQVLQiQTXLQELFD
cuancëbë atux bërú[XQFDDUDSDVX‫ڰ‬LFs maparañu menu nipacëcë ñu bëru tapun
unicamabëWDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ ‫ڰ‬LWVDxXPDXVDULEL‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD
Jesús cacëxa: 'LRVDQEDQD‫ڰ‬LWVDPDQsWëiۛ nshi sinania.
87 0$5&26੄4

6LQiQTXLQELFDDQELPDViTXLQVLQinan ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. $Q‫ڰ‬sQDxXL[XQFsEDQDXLVDL


1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD‫ڰ‬DFsbë ami TXLFsFDUDTXL[XQXStRTXLQVLQiQTXLQ
QLVKTXLDQXQLQ‫ڰ‬DWLPRFsxun a bana axa quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsXQLDFD‫ڰ‬sQ
manuquin ënia. 18੅Muxañu menua bana itsiribi Nucën Papa Diosan
nipacëcë ñu bëru usaribi ca bëtsi bëtsi ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ. 25੅$Q‫ڰ‬sQEDQDFXDTXLQD
XQL‫ڰ‬LFsQ. A unicaman ca Nucën Papa bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsXQLDFD‫ڰ‬sQ
Diosan bana cuaquin, 19੅—a bana bana itsiribia cuanun Nucën Papa
quicëVDELRLFDQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—quixun 'LRVDQ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ
sinania. 8VDTXLQVLQiQTXLQELFDDWXQsQs ‫ڰ‬sQEDQDFXDTXLQELVLQiQFsPDXQLD, an
PHQX‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQinan —‫ڰ‬LWVDxXxX LVD‫ڰ‬XQiQ[DTXL[XDQVLQiQFsEDQDD
‫ڰ‬DLVKFDQDFXssQWL‫ڰ‬DL—quixun sinani camabi Nucën Papa Diosan manumiti
‫ڰ‬LWVDxXxX‫ڰ‬LLVDWDQDQEsWVLxXULEL ‫ڰ‬LFsQ.
cuëënia. 8VD‫ڰ‬DLVKFD1XFsQ3DSD'LRVDQ
EDQDVLQiQFs[ELxXEsUX‫ڰ‬DSicëa coiabi Jesusan ñu bëru corucë ñuia
FKXFXQPDSXUXFsXVDULEL‫ڰ‬DLVKELPLxX‫ێ‬ 26੅Ësaquinribi ca Jesusan cacëxa:
PDVD‫ڰ‬LD. 20੅‫ڰ‬,PDLQXQFDEsWVLEsWVLXQL[ —1XFsQ3DSD'LRVDQD[DDLQDQ‫ڰ‬LWL
me upínua ñu bëru nipacëcësa usaribi XQLFDPDDtQXQL‫ڰ‬LPLWLD[FDsVD‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LFsQ. A unicamax ca Nucën Papa Diosan 8QtDQQDsQX‫ڰ‬DSicëx, 27੅ca ñu bëru an
bana cuaquin —a bana quicësabi oi cana imë ۛ ‫ڰ‬X[WDQFs[Essutancëxun nëtën ñu
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—quixun aín nuitunën upí oquin ‫ڰ‬DPDLQXQFRLFDQLD. 8VDULDFDXLVDL‫ڰ‬L
VLQiQTXLQDEDQDTXLFsVDELRL‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DLVK, FDUDXVDLFDQLDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQtPD.
ñu bërúxa me upíQXD[XSLWLFRLFDQLWDQ‫ێ‬ 28੅0HQXD[FDxX‫ڰ‬DSiFs‫ڰ‬LUXLD. ‫ڰ‬,UXLFD

cëx upiti bimicëVDULEL‫ڰ‬LFsQ. Raírinëx ca aín rara ax chai cania. Canitancëxun ca


‫ڰ‬LWVDPDVKL, treinta, bimixX‫ڰ‬LD, ‫ڰ‬LPDLQXQ tuaia. 7XDLFDDtQELPLD[[DFixX‫ڰ‬DLVK
ca raíULQs[ULEL‫ڰ‬LWVD, sesenta, bimixX‫ڰ‬LD, bëruxX‫ڰ‬LD. 29੅8VD‫ڰ‬Dtsha shaínquibutia ca
‫ڰ‬LPDLQXQFDUDtULQs[ULELVKL‫ڰ‬LWVDLUD, cien, DQXQELWLQsWsQDtQ‫ڰ‬LEXQDtQ[DFi
bimixX‫ڰ‬LD. xucapaquin aín bëru bitsia.

Nucën Papa Diosan unix ca Mostaza bëru ñui quicë bana


ODPSDUtQVD‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD (Mt. 13.31-32; Lc. 13.18-19)
(Lc. 8.16-18) 30੅Amiribishi ñuitëcëni ca Jesús
21੅Ësaquinribi ca Jesusan cacëxa: quiacëxa:
—¿Lamparín bëxun cara unin ñu —¢1XFsQ3DSD'LRVDQFDUDDLQDQ‫ڰ‬LWL
tëmú an bëSiQXQQDQWL‫ڰ‬LF? ¿Cara anu XQLFDPDXLVRTXLQDtQXQL‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LF?
‫ڰ‬X[WLWsP~QDQWL‫ڰ‬LF? Anu nanquinma ca ¿Uisa ñu itsiribi ñui caranuna a ñui quiti
DQXODPSDUtQQDQWLDQXQDQWL‫ڰ‬LFsQ, ¿usa ‫ڰ‬DLQ? 31੅Ësa ca. Mostaza bëru, menu
cat? 22੅8QLLWVLQLVQXQPD‫ڰ‬DFsxXFDPD ‫ڰ‬DSicë, D[FDFKDPDUDWVXLUD‫ڰ‬LFsQ, bëtsi
‫ڰ‬LPDLQXQXQLLWVLQFXDQXQPDTXLFs xXEsUXFKDPDUDWVXVDPDLUDFDD[‫ڰ‬LFsQ,
EDQDFDPDDELFD‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 23੅An 32੅‫ڰ‬DtVKELFD‫ڰ‬DSicëx bëtsi ñu bëru

aín pabitan ënë bana cuacë unin ca aín canicëVDPDLUD‫ڰ‬LD. 8VD‫ڰ‬Dtsha cani
QXLWXQsQELVLQiQTXLQFXDWL‫ڰ‬LFsQ. pëñanacëtiira chacëEsFDPDQDQQXiQFs
24੅Usaquin catancëxun ca ësaquinribi ñuina aín pëían tupëo ۛ ncënu na otancëx
Jesusan cacëxa: anu bucuia. Usaribiti ca Nucën Papa
—Mitsun cuacë banacama upí oquin 'LRVDQXQLFDPD‫ڰ‬LWVDPDVKLSDLQ‫ڰ‬LD[EL
cuaquin camina a bana quicësabi oquin ‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬LWinun uatia.
0$5&26੄4੄5 88

Uisa cupí cara Jesusan bana itsi -HVXVDQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDxXXQLSs[FD


ñuicësoquin bana ñuixuancëxa (Mt. 8.28-34; Lc. 8.26-39)
quicë bana
5
1੅3DU~QSDSD‫ڰ‬XFsPDQDQFXDQWDQFs[
(Mt. 13.34-35)
ca Gadara cacë menu bëbacëxa.
33੅8VRTXLQFD‫ڰ‬LWVDRTXLQ-HVXVDQEDQD 2੅Bëbatancëxa manë nuntinuax
itsi ñuicëVRTXLQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ ‫ڰ‬LE~TXLDQLFXDQLDELFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDñu
cuaisabi oquin bana ñuixuancëxa. 34੅Bëtsi uni, anu uni maíncënuax uquin, Jesús
EDQiQPDFDXVRTXLQVKL-HVXVDQXQLFDPD mëracëxa. 3੅Anu uni maíncë, anu ca a
ñuixuancëxa, ‫ڰ‬L[XQELFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs XQLQ‫ڰ‬X[WL‫ڰ‬LDFs[D. $XQLFDXLQX‫ڰ‬LFs
XQLFDPDDEsD‫ڰ‬LFsXLVDLTXLFsFDUDD XQtQELPDQsULVtQELQsiPD‫ڰ‬LFsQ. 4੅Usa
EDQDFDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPLDFs[D. ‫ڰ‬LFsXQLQDtQPDQsULVLQWDQLDQDQ
mëtanicëxunbi anun nëacë a
%sFKXQ‫ڰ‬LPDLQXQVXx~DQ-HVXVDQQsWëmۛ ia
tëcapacëxa. $[DXQLQFXVKLVDPD‫ڰ‬LFsFD
(Mt. 8.23-27; Lc. 8.22-25) XLQX‫ڰ‬LFsXQtQELDQsDPD‫ڰ‬LFsQ. 5੅8VDL‫ڰ‬L
35੅A nëtën ca bari cuabúcëEsDEDTXtVK‫ێ‬ ca nëtën ۛ bi, imëb ۛ i anu uni maíncë anu
cëbëtan manë nuntinu tsóxun Jesusan ‫ڰ‬LDQDQDtQEDVKLQXULELQLWVLFXsQFsQL
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D: banai, maxaxan axbi rachacacëxa. 6੅Usa
—‫ڰ‬8FsPDQDQFXDQXQFDFXDQ. ‫ڰ‬DLVKFD‫ڰ‬XUiQ[XQPsrabëtsini, DEiFXD‫ێ‬
36੅Cacë[XQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ WVLDQ[-HV~VWDQiLQUDQWLQSXUXQL
-HV~VPDQsQXQWLQXDWVyFsEXiQFs[D. tsóbuacëxa. 7,8੅Usaria ca Jesusan
Baca cuëbí unicama ëbianía Jesús xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFDFs[D:
ampan sicaracëti cuancëbë ca raíULQs[‫ێ‬ —fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD, ënë uninuax ca
ribi nuntin sicaracëti cuancëxa. 37੅&XDQ‫ێ‬ chiquit.
cëEsELFDVXx~DQ‫ڰ‬LFXDWVtQFsbë Cacëxun ca munuma cuëncën ۛ quin
parúmpapa bëFKXQLWXFiQTXL‫ڰ‬XPSD[ Jesús cacëxa:
DtQQXQWLQX‫ڰ‬LUXDFs[D. 38੅8VDL‫ڰ‬LDRTXLQ —Dios, QDtQX‫ڰ‬LFs, aín Bëchicë Jesús
FDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ-HV~VPDQs FDPLQDPL[‫ڰ‬DLQ. ¢8LVDWLFDUDPLQD‫ڰ‬s
nunti tsipúnua chupami tëcëp ۛ imëti ubíoin? Diosan cuamainun cana mi
‫ڰ‬X[FsEssúnquin cacëxa: cain, ‫ڰ‬sWsmëUDPL[XQPDFD‫ڰ‬DW.
—¿Cananuna bamai quixun caramina 9੅Cacë[XQFD-HVXVDQxXFicëxa:

sinaniman? —¢8LVDFDUDPLQDQs‫ڰ‬LF?
39੅Cacëx bësuquinshi ca Jesusan Quia ca cacëxa:
suñúan —ca nëtët —FDQDQSDU~PSDSD‫ێ‬ —1X[QX‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sQDQs[‫ڰ‬Ê[FXLUD
ribi —ca bucubut —quixun cacëxa. ‫ڰ‬LFsQ.
Cacëxëshia suñúan nëtëiۛ shimainun ca 10੅&D[XQFDDPHQXD[X[XQPD‫ڰ‬DQXQ

baca bëchúnribi nëtëaۛ cëxa. 40੅Usoxun ca quixun bënëq ۛ uin cacëxa. 11੅Catancëxun
-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D: FD‫ڰ‬DLVDPDLUDFXFKLPDWiPDQDQ
—¿Uisacatsi caramina racuëtin? pushían pi bucucë isquin cacëxa:
¿Nucën Papa Diosan ca asérabi nu 12੅—Cuchinu ca anu atsínun nu xut.

bëU~DQTXLQ‫ڰ‬DTXLQLDTXL[XQFDUDPLQD 13੅Cacëxun ca Jesusan —ca cuantan

sinaniman? —cacëxa. &DFs[FDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDD


41੅Cacëx ca ratuti racuëti canancëxa: uninuax chiquíquianx cuchinu
—¢8LVDXQLFDUDsQs[‫ڰ‬LF? Suñúnbi, atsíancëxa. Atsíncëbë ca cuchicama
EDFiQELFDDtQEDQDFXDWLD. FDPi[EL‫ڰ‬DLVDPDLUD, rabë ۛ PLOVD‫ڰ‬DLVK,
89 0$5&26੄5

WVXiTXLTXLDQLDEiquiani cuanx parúnpapa cuëbíbi tiquiacëxa. 22੅Anu


cuëtúnuax parúmpapanu rëucubuti -HV~V‫ڰ‬DLQFDDQXDMXGtRVXQLFDPDWLPëtۛ i
bacamiqui cëñúacëxa. [XEXQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSXDFK~shi, Jairo cacë, ax
14੅Usacëbëtan ca an cuchi bërúancë uacëxa. Uquin a mërai aín bëPinon
XQLFDPDQDEiquiani cuanxun, ëma rantin puruni 23੅tsóbuquin ca Jesús
FKDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQsPD cacëxa:
chucúPDQX‫ڰ‬LFscamaribi, xubu itsi, xubu —‫ڰ‬ÊQLQLEschicë ca bamaia. 8VD‫ڰ‬DLQ
itsinu cuanquin ñuixuancëxa. camina min mëcënan ramëquin
Ñuixunquian chanioia cuati ca uisai Ss[FX[XQL‫ڰ‬sEsFXDQWL‫ڰ‬DLQ.
FDUDDxXFDPD‫ڰ‬LD[DTXL[XQLVLULTXLDQ‫ێ‬ 24੅Cacëxۛ a a unibë cuaniabi ca atúxribi
cëxa. 15੅5LTXLDQ[DQXD-HV~V‫ڰ‬LFsDQX DQXLELDQLFXDQTXLQ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLQ
bëEDTXLQFDDXQLDQXD‫ڰ‬DLVDPDLUD Jesús chacatisaira ocëxa. 25੅A unicama
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬Li, DDQLViVDPD‫ڰ‬DLVK, nëbëtۛ si ca achúVKL[DQX‫ڰ‬LQVtQFs‫ڰ‬LDFs[D.
chupa pañuax sinan mëníxXVKL‫ڰ‬DLVK 8VD‫ڰ‬DLVKFDD[DQXPsFsQUDEë ۛ
tsócë isacëxa. 8VD‫ڰ‬LFsDXQLLVLFD ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ EDULWLDLPLD‫ڰ‬DtVKELDtQ
racuëcۛ ancëxa. 16੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQ imi nëtëFۛ sPD‫ڰ‬LDFs[D. 26੅A xanux ca
iscëcaman, XVDLFD‫ڰ‬LD[DTXL[XQ, ‫ڰ‬DLVDPDLUDUXFXWXUXFDPDQXD[Ss[F~casi
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDxXXQLDSs[FXFs‫ڰ‬LPDLQXQ ro mëëquin paë tënëquin aín ñucama
FXFKLQXDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDDWVtQFs, acama xDQFiELFsxXLELSs[F~DPD‫ڰ‬LFsQ.
axa riquiancë unicama ñuixuancëxa. 27,28੅8VD‫ڰ‬DLVKFDD[DQX-HV~VxXLFDQLD
17੅Ñuixuncëxun ca camaxunbi bënëq ۛ uin cuabiani —aín chupa ticaishi cana
atun nëtëQXD[DFXDQWinun quixun Jesús Ss[F~WL‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQTXLQXQLFDPD
cacëxa. nëbëtۛ sinën, a caxu cuanquin, Jesusan
ۛ DPDQsQXQWLQX‫ڰ‬LUXLDELFD
18੅Cacë[ chupa ticacëxa. 29੅Ticaíshi ca aín imicë
Jesús ñunshínxX‫ڰ‬LFsDSs[FXFsXQL, an nëtëaۛ cëxa. Usai nëtëq ۛ uin ca aín nami
abë cuancatsi quixun cacëxa. FKXimarua tancëxa. 30੅8VDL‫ڰ‬LFsbë ca
19੅Cacëxunbi ca Jesusan abë cuanxma Jesús —‫ڰ‬sQFXVKLQFDXQLSs[F~D[D
‫ڰ‬LQXQFDTXLQFDFs[D: —TXL[XQDtQVLQDQsQEL‫ڰ‬XQDQL, ‫ڰ‬LWVDXQL
—Min xubunu ca cuantan. Cuantancë nëbëtۛ sinuxun caxu bësuquin isi
xun camina min aintsicama uisoxun quiacëxa:
FDUD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQPLQXLEDTXLQ —¢8LQFDUD‫ڰ‬sQFKXSDWLFD[?
Ss[FD[DTXL[XQxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. 31੅4XLDFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ
20੅8VDTXLDQFDFs[FXDQ[XQFD'HFDSR‫ێ‬ cacëxa:
lis cacë me, DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDXLVDTXLQ —¿Mia unin chacatisaira oia isibi
FDUD-HVXVDQD‫ڰ‬D[DTXL[XQxXL[XDQFs[D. caina, XLQFDUD‫ڰ‬sQFKXSDWLFD[DTXLD[
Ñuixuncëxuan chanioia cuati ca quin?
FDPi[ELUDW~DFs[D. 32੅Cacëxun ca Jesusan uin cara isa aín

chupa ticaxa iscatsi quixun, amo


-DLURQsQEsFKLFsEDtVTXLPLDQDQ EDULDUiquin isacëxa. 33੅Iscëbë ca axa
[DQX‫ڰ‬LQVtQFs-HVXVDQSs[FD pëxcúcë xanu, ax —DQFD‫ڰ‬sSsFD[D
(Mt. 9.18-26; Lc. 8.40-56) —TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLUDFXsWLEsrërui, anu
21੅8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬XFsPDQinuax Jesús cuani aín bëPinon rantin puruni
manë nuntin anuaxa cuanpuncë nëcë tsóbuquin, XVDLFDQD‫ڰ‬LDTXL[XQ
manan utëcëancëxa. Utëcëníbi ca chiquinaquin Jesús cacëxa. 34੅Cacëxun
‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLDQXDLDLVL, Jesús ca Jesusan cacëxa:
0$5&26੄5੄6 90

—‫ڰ‬ÊQFDQDPLSs[FXWL‫ڰ‬DLTXL[XQ
asérabi sinani camina pëxcúan. Usai -HV~V1D]DUHWQX‫ڰ‬Li
FDPLQD‫ڰ‬LWscëniman. &KXiPDVKL‫ڰ‬DLVKFD (Mt. 13.53-58; Lc. 4.16-30)

6
cuantan. 1੅Anuax cuanx ca Jesús anuaxa
35੅Usaquian Jesusan cacëbëtanbi ca canicë me anu cuancëxa. Cuancëbë
aín xubunuax uquin unin anua judíos FDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDDEsFXDQFs[D.
unicama timëWۛ L[XEXQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX, Jairo, 2੅Cuanx bëbaxun ca anun ñu mëëtima

a cacëxa: QsWs‫ڰ‬DLQ, anua judíos unicama timëtۛ i


—Min bëchicë ca ñuaxa. &D‫ڰ‬DtPD xubunu atsínxun bana ñuixunquin
‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD-HV~VxDQFiEL ‫ڰ‬XQiQPLDFs[D. Usoquian bana ñuia cuati
EXiQ[XQPD‫ڰ‬DW. ca unicama aín patsanëx ratuti
36੅&DLDFXDTXLQFD-HVXVDQD‫ڰ‬DSX canancëxa:
cacëxa: —¿Uin cara ënë uni usaquian bana
—RacuëDۛ [PDFD‫ڰ‬LW. ‫ڰ‬ÊQFDQDPL xXLWL‫ڰ‬XQiQPLD[? ¿Uisai quicë cara a
‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLTXL[XQFDVLQDQ. xXLFsEDQDsQs[‫ڰ‬LF? ¿Uisoquin cara uni
37੅8VDTXLQFDELDQLFXDQEDLWLD‫ڰ‬DSXQ LWVLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DLQ? 3੅Carpinteroishi ca
xubunu bëEDTXLQFD3HGUR‫ڰ‬LPDLQXQ sQs[‫ڰ‬LFsQ, 0DUtDQWXi. Ax ca Jacobo
-DFRER‫ڰ‬LPDLQXQ-DFRERQsQ[XFsQ-XDQ, ‫ڰ‬LPDLQXQ-RVp‫ڰ‬LPDLQXQ-XGDV‫ڰ‬LPDLQXQ
acamaishi abëa cuanun cacëxa. 6LPyQDtQ[XFsQ‫ڰ‬LFsQ. Aín chirabacëFD‫ێ‬
38੅Cabiani cuanx bëbaquian cuacëxbi ca PDULELFDsQXQXEs‫ڰ‬LFsQ, ¿usa cat?
D‫ڰ‬DSXQ[XEXQXD[‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL —quiax canancëxa.
shaquiabati rarumabacëxa. 39੅5DUXPDED‫ێ‬ Usai canani ca aín bana cuaisama tani
tiabi ca xubunu atsínquin cacëxa: ami nishacëxa. 4੅Ami nishcëxun ca
—¢8LVDFDWVLFDUDPLQDPDViQXLWXWL Jesusan atu cacëxa:
rarumati shaquiquin? Xu xanu ca —An Nucën Papa Dios quicë bana
EDPDFsPD‫ڰ‬LFsQ, FD‫ڰ‬X[D[D. uni ñuixuncë unían bana ñuixunia ca
40੅Ësaquian cacë[XQELFD‫ڰ‬XViQFDQ‫ێ‬ unin cuatia. 8VD‫ڰ‬DtQELFDD[DDQXD[
cëxa. ‫ڰ‬8ViQFDQFs[XQELDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD canicë unían, anuaxbia canicë
xubu ëman xutancëx ca Jesús xanun menuxun bana ñuixunia, DQX‫ڰ‬LFs
SDSD‫ڰ‬LPDLQXQDtQWLWD‫ڰ‬LPDLQXQDEsXFs XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDtQDLQWVL‫ڰ‬LEXFDPD
uni, acamaishi buani, anua xu xanu ‫ڰ‬LPDLQXQD[DDtQ[XEXQX‫ڰ‬LFscamanribi
‫ڰ‬LFsQXDWVtDQFs[D. 41੅Atsínxun mëínquin cuaisama tania.
biquin ca xu xanu cacëxa: 5੅Usaquian ax quicësabi oquin aín

—´7DOtWDFXPLµ. Talíta cumi quicë ax bana cuatiama ca Jesusan, uni itsían


ca: Xu xanu, mi cana cain, ca nirut, qui ‫ڰ‬DFsPDxXDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬D[XDQPD
TXLFs‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LFsQ. 8QL‫ڰ‬LQVtQFs‫ڰ‬LWVDPD, ashi cuni ca
42੅Usoquian cacëxëshi ca a xu xanu aín mëcënan ramëquin pëxcüacëxa.
mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ baritiaxX‫ڰ‬DLVK 6੅An ca asérabi Nucën Papa Diosan

nirutancëx niacëxa. Usai nitsia isi ca aín FXVKtQELxX‫ڰ‬DLDTXL[XDQVLQDQLDPDLVL


bëPinan pëqui ratúcancëxa. 43੅Ratutia ca Jesús —¢XLVD‫ڰ‬DLVKFDUDsQs
FD-HVXVDQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDFs[D: XQLFDPDsVD‫ڰ‬LFs? —quixun sinani
—‫ڰ‬ÊQPLWVXFDFssabi oquin camina ratúacëxa. 8VDL‫ڰ‬LWDQFs[FDDtQ
mitsúnmi iscë ñu ënë uibi ñuixuntima nëtënuax ëma chucúmaracamanu
‫ڰ‬DLQ—quixun canan ca —xu xanu ca cuanquin Jesusan unicama bana
pimit —quixun cacëxa. ñuixuancëxa.
91 0$5&26੄6

&KDQLRLDFXDWLFD*DOLOHDQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX,
%DQDxXL[XQXDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs Herodes, quiacëxa:
unicama Jesusan xua —Ax ca Juan, an uni nashimicë, a
(Mt. 10.5-15; Lc. 9. 1-6) ‫ڰ‬LFsQ. Bamaxbi ca baísquiaxa. 8VD‫ڰ‬L[XQ
7੅-HVXVDQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLPsFsQ FDXQLLWVtDQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DLD.
rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ a timëxun aín cushi 15੅Usai quicëbëa raírinëx —ax ca Elías

DQ~DQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDXQLQXDFKLTXtQWL ‫ڰ‬LFs—quimainun ca raírinëxribi —ax ca


‫ڰ‬LQiQWDQFsxun bëtsi bëtsi ëmanua an Nucën Papa Dios quicë bana uni
cuanun quixun rabë ۛ rabë ۛ xuacëxa. ñuixuncë unicamaxa bëUiPD‫ڰ‬Lisaribi
8੅;XTXLQFD‫ڰ‬ssëquin cacëxa: XQLD‫ڰ‬LFs—quiax quiacëxa. 16੅Quia cuati
—%DLQFXDQTXLQFDPLQDxXEXiQWLPD ca Herodes quiacëxa:
‫ڰ‬DLQ. 3iQ, burasa, curíTXLELEXiQTXLQPD —Ax ca Juan, D‫ڰ‬sQWsbíscamia, a
FDPLQDWVDWLVKLEXiQWL‫ڰ‬DLQ. 9੅Taxaca ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDD[EsUtEDtVTXLD[D.
XStLUDPDVKLFDPLQDWDxXELDQWL‫ڰ‬DLQ, 17,18੅Herodesnën Juan tëbíscamia, ax

‫ڰ‬LPDLQXQFDPLQDDSDxXWLFKXSDUDEëm ۛ a FDsVD‫ڰ‬LDFs[D: Herodes an ca aín xucën


achúVKLVKLSDxXELDQWL‫ڰ‬DLQ. Felipenën xanu, Herodías cacë, a
10੅Ësaquinribi ca cacëxa: biacëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFD—minmi min
—8LQX‫ڰ‬LFsXQLQ[XEXQXFDUDPLQDDQX xucëQDQ[DQXELWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬LQX[DWVLQL, anuishi camina ñantan —quixun Juanën Herodes cacëxa.
xDQWDQ‫ڰ‬X[WL‫ڰ‬DLQ, anúnmi a ëmanuax Cacëxun ca Herodesnën Juan bimixun
FXDQWLQsWsDXWimainun. 11੅8LQX‫ڰ‬LFs nëamitancëxun sipuamiacëxa.
sPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQFDUDPLWVXELLVDPD 19੅-XDQVLSXDFs‫ڰ‬DtQELFDDPLQLVKTXLQ

tanan mitsun bana cuaisama tania, aín +HURGtDVDQ-XDQ‫ڰ‬DPLFDWVLTXL[XQ


sPDQXD[FXDQLFDPLQDDQX‫ڰ‬LFs VLQiQFs[D. 8VD‫ڰ‬L[XQELFDXLVDELRPD
unicaman, mitsun bana cuatíma ca Nucën ‫ڰ‬LFsQ. 20੅+HURGtDVDQDPLQLVKTXLQ‫ڰ‬DPLWL
3DSD'LRVDQLVFs[‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ ‫ڰ‬LFsELFD+HURGHVQsQ—Juan, ax ca mëní
‫ڰ‬XQinun, PLWVXQWD[DFDQX‫ڰ‬LFsPHFXS~cë VLQiQxX‫ڰ‬DLVKXStXQL‫ڰ‬LFs—quixun
WDFDELDQLFXDQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQFDQDDVprabi sinani ami racuëT ۛ XLQXQtQPD‫ڰ‬DLD
mitsu cain, 6RGRPDsPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD quixun bërúancëxa. 8VD‫ڰ‬L[XQFDDtQ
‫ڰ‬LPDLQXQ*RPRUUDsPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFD bana uisai cara quia quixun upí oquin
aín bana cuaisama tancë cupí Nucën Papa cuaquinmabi an bana ñuia cuacëxa. Usa
Diosan castícancëxa. Usamaira oquin ‫ڰ‬DLQFD+HURGtDVQsQ-XDQ‫ڰ‬DPLDPD‫ڰ‬LFsQ.
castíFDQFsFDDsPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDDQ 21੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDFK~shi nëtë anun Juan

PLWVXELFsPDFXStD[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DWLQsWs‫ڰ‬LDFs[D. Axa anun bacëaۛ n nëtë


12੅Usaquin caquian xucëx cuanquin ca ‫ڰ‬DLQFD+HURGHVQsQDtQWXFXULFXEX
—DLQDQ‫ڰ‬LQX[FDPLQD1XFsQ3DSD'LRVPL ‫ڰ‬LPDLQXQDtQVXQWiUXQsQ‫ڰ‬DSXFDPD
VLQDQDWL‫ڰ‬DL—quixun caquin unicama ‫ڰ‬LPDLQXQ*DOLOHDQX‫ڰ‬LFsDtQFXVKL
bana ñuixuancëxa. 13੅Usonan ca ñunshin uniburibi abëtan pi unun camiacëxa.
‫ڰ‬DWLPDXQLQXDFKLTXtDQDQXQL‫ڰ‬LQVtQFsFD‫ێ‬ 22੅Camicëx uxuan Herodesbëtan acaman

maribi xëni ron ronquin pëxcüacëxa. picëEsFD+HURGtDVQsQWXi[DQX


xuntacu, ax anuax upiti bairani
-XDQDQXQLQDVKLPLFsEDQD ransacëxa. 8VDL‫ڰ‬LDLVLFDDQX‫ڰ‬LFs
(Mt. 14.1-12; Lc. 9.7-9) XQLFDPD[+HURGHVEsFKXiPDWDQL
14੅8VD‫ڰ‬DLQFDXQLLWVtDQ‫ڰ‬DFsPDxXD cuëëancëxa. Cuëënquin ca Herodesnën
-HVXVDQ‫ڰ‬DLDXQLFDPDQFKDQLRFs[D. xanu xuntacu cacëxa:
0$5&26੄6 92

—8LVDxXFDUDPLQDFXssQLFD‫ڰ‬sFDW, ‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQFD-HVXVDQDtQ


cacë[XQFDQDDPL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D:
23੅Caxun ca cacëxa: —‫ڰ‬8ULSDLQFXDQXQFDFXDQ, anua uni
—Mi cana paraniman, sinanatëFsQWL‫ێ‬ ‫ڰ‬LFsPDPHQXD[QX[sshi tanti cuanun ca
moquin cana asérabi mi cain, añu ñu cuan.
FDUDPLQDPL‫ڰ‬LQiQXQ‫ڰ‬sxXFDWLQ, ‫ڰ‬s[DQX 32੅&DELDQLFDPDQsQXQWLQDFDPi[EL

‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LFsPHsQsELFDQD‫ڰ‬sPLxXFicëxun DQXXQL‫ڰ‬LFsPDPHQXFXDQFs[D.
DPR‫ڰ‬LFsPL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. 33੅Cuania isquin —D[FD-HV~V‫ڰ‬LFs
24੅Cacëx cuanquin ca aín tita cacëxa: —TXL[XQ‫ڰ‬XQiQELDQLDWX[SDLQPHQ
—¢‫ڰ‬ÊD‫ڰ‬LQiQXQFDUDQDDxXxXxXFiWL DEiquiani bëtsi bëtsi ëmanuax cuanx ca
‫ڰ‬DLQ? anua cuantinuxun Jesús caini uni
Quia ca aín titan cacëxa: timëcamë‫ڰ‬sRFs[D. 34੅Manë nuntinuax
—Juan, an uni nashimicë, DtQPD[Fi ‫ڰ‬LE~quian Jesusan iscëx ca anua timëcۛ ë
FDxXFiW. unicamax an atu Nucën Papa Diosmi
25੅Cacëx bënëtishi uquin ca cacëxa: VLQiQXQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬DUDFDFs
—Bëríbi camina Juan, DQXQLQDVKLPL‫ێ‬ ñuinanëxa an bëU~DQWLDtQ‫ڰ‬LEX‫ڰ‬DtPD
cë, a tëEtVFDPL[XQDtQPD[FiPDQs ‫ڰ‬DLQVLQiQFDVPDLEsQëFۛ sVDULEL‫ڰ‬LDFs[D.
[DPSDPL‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LDLVTXLQFD-HVXVDQXQLFDPD
26੅ÊVDTXLDQFDFs[PDViQXLWXLUDTXLQ nuibacëxa. 1XLEDTXLQFDFD‫ڰ‬LWVDxX
FD+HURGHVQsQ‫ڰ‬DLVDPDWDQFs[D. ‫ڰ‬$LVDPD ñuiquin atu bana ñuixuancëxa.
tanquinbi ca —sinanatëcëntimoquin 35੅8VDTXLQ‫ڰ‬DFsbëa bari xupíbucëbëtan

cana mi cain —TXL[XQFDFsDVLQinan FDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQDQX


DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDULELDFXDFsFXStPDVi cuanxun Jesús cacëxa:
QXLWXLUDTXLQEL[DQX[XQWDFXSDUiQWL‫ێ‬ —Bari ca xupíbutia, ënë mex ca anu
sama tanquin, 27੅bënën ۛ quinshi aín XQL‫ڰ‬LFsPDPH‫ڰ‬LFsQ. 36੅Atúan piti ñu ca
VXQWiUXDFK~VKL-XDQsQPD[FiLVD ‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. ÊQX‫ڰ‬Li[PDXQLFDPD
bëxunun quixun xuacëxa. 28੅Xucëx FXDQWiQXQFDPLQDFDWL‫ڰ‬DLQ. Cuanxuan
cuanxun sipunuabi tëbíscabëtsinquin ‫ڰ‬XUL‫ڰ‬LFssPDFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDPHFDPD‫ێ‬
PDQs[DPSDPLEs[XQFDVXQWirunën QXDDWXQSLWLELWiQXQFDPLQD[XWL‫ڰ‬DLQ.
[DQX[XQWDFX-XDQsQPD[Fi‫ڰ‬LQiQFs[D. 37੅Quia ca Jesusan cacëxa:

‫ڰ‬,QiQFs[XQEXiQ[XQFD[DQX[XQWDFXQ —0LWVXQFDSLWL‫ڰ‬LQDQ.
DtQWLWD‫ڰ‬LQiQFs[D. Cacëxun ca atun cacëxa:
29੅Usocë cuabiani cuanxun ca aín —¿Nun caranuna doscientos curíTXL‫ێ‬
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ-XDQELELDQTXLQ QsQDWX‫ڰ‬LQiQWLSiQPDUXWL‫ڰ‬DLQ?
EXiQ[XQPDtDQFs[D. 38੅Usaquian cacëxun ca Jesusan

cacëxa:
Jesusan cinco mil uni pán pimia —¢8LWLSiQxXFDUDPLQDPLWVX[‫ڰ‬DLQ?
(Mt. 14.13-21; Lc. 9.10-17; Jn. 6.1-14) Tain ca istan.
30੅8VD‫ڰ‬DLQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ, Cacëxun istancëxun ca cacëxa:
an xucëx cuanx anu utëcënxun, atúan —Mëcën achúVKLSiQ‫ڰ‬LPDLQXQFD
‫ڰ‬DFsxXFDPDxXL[XDQDQDXQL‫ڰ‬XQiQPLFs tsatsa rabë ۛ DQX‫ڰ‬LFsQ.
banacamaribi Jesús ñuixuancëxa. 39੅Cacëxun ca Jesusan basinua
31੅fXL[XQFs[XQFD-HVXVDQ‫ڰ‬DLVDPDLUD bucubunun quixun unicama cacëxa.
uni ampan ucë axa cuanmainun 40੅Cacëx ca unicama cien uni cien uníxa

raírinëxribi aia, bana ñuixunquin piama tsómainun cincuenta cincuentanëxribi


93 0$5&26੄6੄7

tsóbuax bucüacëxa. 41੅Usai unicama —&DPLQDFXVKLFDQWL‫ڰ‬DLQ. Racuëaۛ xma


bucubuan ca Jesusan mëcën achúshi FD‫ڰ‬LW, ‫ڰ‬sFDQD‫ڰ‬DLQ.
SiQFsxXQWVDWVDUDEë ۛ EL[XQPDQiPL 51੅ÊVDTXLQFDLPDQsQXQWLQX‫ڰ‬LUXFsbë

bësuquin isquin Nucën Papa Dios ca suñúan nëtëaۛ cëxa. Nëtëcۛ ëbë ca aín
—DViELFD—catancë[XQSiQWXFDSD[XQ ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDUDWXWL—¢XLVD‫ڰ‬DLQ
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD‫ڰ‬LQiQFs[D, axa FDUDsVD‫ڰ‬LD—TXL[XQVLQDQLVLQiQFDVPD‫ێ‬
EXFXEXFsXQLFDPD‫ڰ‬LQinun quixun. cëxa. 52੅-HVXVDQDtQVLQDQsQVKLSiQ
Usaribi oquin ca tsatsa rabë ۛ aribi ‫ڰ‬LWVDPLDLVTXLQELXLVDLUDFDUDDtQFXVKL
WXFDSD[XQ‫ڰ‬LQiQFs[D. 42੅‫ڰ‬,QiQFsxun ‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLPDFDVXx~DQ
EL[XQFDXQLFDPDFDPD[XQELSXFKiquin nëtëFۛ sEsVLQiQFDVPDFs[D.
piacëxa. 43੅3XFKiquin piia sënëaۛ n ca
XVDL‫ڰ‬LLVD‫ڰ‬Dtmabia tëxëFsSiQFsxXQ Genesaret menuxuan Jesusan
WVDWVDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQPsFsQ ‫ڰ‬LQVtQFsXQLFDPDSs[FD
rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ FDTXtEXicaquin (Mt. 14.34-36)
biacëxa. 44੅$QSXFKiquin picë unicamax 53੅3DU~PSDSD‫ڰ‬XFsPDQDQFXDQL

FD‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬DLVKFLQFRPLOQXFsEsQs Genesaret cacë menu bëbaquin ca anu


‫ڰ‬LDFs[D. aín nunti tëcërëcacëxa. 54੅Tëcërëcaxa
PDQsQXQWLQXD[‫ڰ‬LEXWLDLVTXLQFDDQX
-HV~VSDU~PSDSDFDPiQDQsQ ‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ—D[DXFsX[FD-HV~V‫ڰ‬LFs
niquiani cuan —TXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs[D. 55੅‫ڰ‬8QDQLDEiquiani,
(Mt. 14.22-27; Jn. 6.16-21) DQX‫ڰ‬LFsPHFDPDQXFXDQTXLQFDXQL
45੅Usotancë[XQFDDQWVLiQTXLDQTXLQ ‫ڰ‬LQVtQFscama aín bacëtۛ inën, anu ca
unicama cabianmainuan, atux pain -HV~V‫ڰ‬LFsTXL[XDQxXLDFXDEstsinquin
manë nuntinu cëñúUXTXLDQL‫ڰ‬XFsPDQDQ bëacëxa. 56੅Uinu cara Jesús cuania, ëma
Betsaida ëmanu cuanun quixun Jesusan chucúPDUD‫ڰ‬LPDLQXQsPDFKDFDPDQX‫ێ‬
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[XDFs[D. ribi cara cuania, anuxun ca me
46੅Xutancë[XQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDELDQL mëQtRFsQXXQL‫ڰ‬LQVtQFscama Jesusan
FD-HV~VPDWiQX1XFsQ3DSD'LRVEs chupa ticanun quixun bëTXLQUDFiQFs[D.
banai cuancëxa. 47੅Cuanx Nucën Papa Bëcëxun ca ñucë unicaman Jesus —min
Diosbë banacëbëa bari atsíncëbë ca chupa cuëbíshi ca nu ticamit —quixun
baquíshacëxa. Baquíshcëbëa Jesús cacëxa. ÊVDTXLQFDTXLQWLFiLVKLFD
axëVKLPDWiQX‫ڰ‬LPDLQXQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬ ‫ڰ‬LQVtQFsXQLFDPD[Ss[F~DFs[D.
cë unicamax manë nuntinu parúmpapa
nëbëWۛ VL‫ڰ‬LDFs[D. 48੅8VD‫ڰ‬DLVKFDVXx~DQ Aín nuitu upíma cupía unin
cuainsamoquin bëcacëxun bamaira ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DFsEDQD
bamaxun inabacëxa. 8VDtD‫ڰ‬LDLVELDQLFD (Mt. 15.1-20)

7
pëcaracëEs-HV~VSDU~PSDSDFDPiQD‫ێ‬ 1੅An Moisésnën cuënëo bana
nën niquiani atunu cuancëxa. Cuanquin ‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD[-HUXVDOpnuaxa
ca Jesusan atun nunti inuquinbi ucë, abë ca fariseo unicamax Jesúsnu ai
iëtۛ ancëxa. 49੅3DU~PSDSDFDPinanën timëaۛ cëxa. 2੅Timëxۛ un ca Jesusan
niquiani Jesús cuania isi ca —ñunshin ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDUDtrinën aín rara
sapi ca —TXL[XQVLQDQLVKDUirui, aín TXLiVDELRL‫ڰ‬LTXLQPD, mëchucaxunmashi
bëPinan pëqui ratúcancëxa. 50੅&DPD‫ێ‬ piia isacëxa. 3੅,VTXLQFDVLQiQFs[D: Nun
xunbi a isia racuëiۛ ra racuëtiabi ca FDQDQXQDQXFsQFKDLWLRFsTXLiEDQDD
Jesusan atu cacëxa: WDQLXVDEL‫ڰ‬LFs‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD'LRVDQ
0$5&26੄7 94

LVFs[XSt‫ڰ‬LWLVLQiQTXLQQXQPsFsQ ‫ڰ‬LQDQLPDQ, FD&RUEiQ‫ڰ‬LFsQ, ca Nucën


upíira upiti mëFKXFD[XQPDSiQSLPDQ, 3DSD'LRV‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ, Nucën Papa Dios
4੅anua ñu marutinuax uxun cananuna XVDLTXLi‫ڰ‬DtQPDEL. 12੅Usai qui camina
nashixunma piman. Nun chaitiocëFD‫ێ‬ mitsux quin: Usai quicë unían aín papa,
PDQ‫ڰ‬isabi oquin cananuna nun manë DtQWLWD‫ڰ‬DTXLQLPD‫ڰ‬LDQDQxX‫ڰ‬LQiQWLPDFD
xampa, QXQ‫ڰ‬yxXWs, nun manë ñutë, a DViEL‫ڰ‬LFsTXLD[. 13੅8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQD
‫ڰ‬LPDLQXQQXQ‫ڰ‬X[WLULELFKXFDLDQ. Usonan PLWV~[PLTXLFsEDQDDVKL‫ڰ‬XQiQPLDQDQ
cananuna ñu raíriribi nun chaitiocëFD‫ێ‬ mitsun chaitiocëFDPD‫ڰ‬LiLVKL‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬
PDQ‫ڰ‬iVDELRTXLQ‫ڰ‬DLQ. 5੅Usaquin TXLQXQLFDPD1XFsQ3DSD'LRVD[DTXLi
VLQiQTXLQFDIDULVHRXQLEX‫ڰ‬LPDLQXQDQ EDQDsQXQTXL[XQVLQiQPLQ. Usaribi
Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs RTXLQFDPLQD‫ڰ‬LWVDxX‫ڰ‬XQiQPLTXLQ
unicaman Jesús cacëxa: XQLFDPD1XFsQ3DSD'LRVTXLiEDQD
—¢8LVDFDVTXLQFDUDPLQ‫ڰ‬XQiQPLFs sQXQTXL[XQVLQiQPLQ.
unicaman nucën chaitiocëFDPDTXLi Usaquin ca Jesusan fariseo unicama
bana tanimin? Ca mëchucaxunmashi ‫ڰ‬LPDLQXQDQ0RLVpVQsQFXsnëo bana
piia. ‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPDFDFs[D.
6੅Cacëxun ca Jesusan ësaquin atu 14੅Catancëxun ca ësaquinribi Jesusan

cacëxa: cuënxun unicama cacëxa:


—0LWV~[PLFsPs‫ڰ‬LFsPLWVXxXLTXLDQ —&DPD[XQELFD‫ڰ‬sQEDQDxXLPDLQXQ
Isaíasnën cuënëo bana ca ësai quia: upí oquin cuat. 15੅An ñu aín cuëbitan
Ënë unicaman ca aín cuëELWDQVKL‫ڰ‬s picë cupí ca Nucën Papa Diosan uni
rabia, ‫ڰ‬L[XQELFDDtQQXLWXPsX‫ڰ‬s upíma isima. Ama. $tQQXLWX‫ڰ‬DWLPD
sinanima. 7੅Nucën Papa Diosan ‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DQDQ‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFs, a
bana isa quixun ca unínbi ñuicë cupí ca Nucën Papa Diosan uni upíma
banaishi unicama ñuixunia. Usa isia. 16੅An aín pabitan ënë bana cuacë
‫ڰ‬L[XQFDxDQFiEL‫ڰ‬sUDELD. XQLQFDDtQQXLWXQsQELVLQiQTXLQFXDWL
Isaíasnën cuënëo bana quicësabi oi ‫ڰ‬LFsQ.
FDPLQDPLWVX[‫ڰ‬LQ. 8੅Mitsun camina 17੅Ësaquin catancëxun unicama ëbiani

Nucën Papa Diosan bana quicësabi FXDQ[DDtQ‫ڰ‬LFsQXDWVtQFsFDDtQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬


RTXLQ‫ڰ‬DWLDsQTXLQPLWVXQFKDLWLRFsFD‫ێ‬ FsXQLFDPDQ-HV~VxXFiquin cacëxa:
man sinan bana a tanquin axa quicësabi —Unían picë ñu ñui quicë bana ax
RTXLQ‫ڰ‬DLQ, mëchucanan ñutë chucati, FDUDXLVDLTXLFs‫ڰ‬LFsFDQXxXL[XQ.
acama. 18,19੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
9੅Usai quiquin ca Jesusan ësaquinribi —¢0LWV~QULELFDUDPLQD‫ڰ‬sQFDFsxun
atu cacëxa: ‫ڰ‬sQEDQDFXDWLPDQ? Piti, ax ca unin
—Mitsun chaitiocëcaman ñuia nuitunu atsinima. 3LFs[FDDtQSXFXQXL‫ێ‬
banaishi cuati cupí camina Nucën Papa shi atsíntancëx amiribishi chiquitia.
Diosan bana ënquin a sinaniman. ¿Usa cat? 8VD‫ڰ‬DLQFD1XFsQ3DSD
10੅Moisés ca quiacëxa: “Min papa, min Diosan aín cuëbitan ñu picë a cupí uni
titan cacë[XQFDDtQEDQDFXDWµTXLDQDQ upíma isima.
FD´DQDtQSDSDDtQWLWD‫ڰ‬DWLPDTXLQ Ësai qui ca Jesús, camabi ñu ca piti
ñuicë uni, a camina asérabi bamamiti DViEL‫ڰ‬LFs, quiacëxa. 20੅Catancëxun ca
‫ڰ‬DLQµ. 11੅8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVX[sVD Jesusan ësaquinribi cacëxa:
quin: Unin ca aín papa, aín tita cati —$tQQXLWXQsQ‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQiQTXLDQ
‫ڰ‬LFsQ, xXPL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬L[XQELFDQDPL xX‫ڰ‬DFsFXStshi ca Nucën Papa Diosan
95 0$5&26੄7੄8

uni upíma isia. 21੅Aín nuitu mëu ca unin


‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DWLVLQDQLD, xanu cuaioti, uni 3DEs‫ڰ‬DLVKEDQDxXPDXQL-HVXVDQSs[FD
itsin ñu mëcamati, XQL‫ڰ‬DWL, aín xanuma 31੅8VDTXLDQLDQXD7LURsPD‫ڰ‬LFs

‫ڰ‬DtQEL[DQXEs‫ڰ‬LWL, 22੅uni itsin ñu cuëënti, menuax cuanx ca Jesús Sidón ëma


‫ڰ‬DWLPDQXLWXxX‫ڰ‬LWL, XQLSDUiQWL, ‫ڰ‬DWLPD ‫ڰ‬LPDLQXQ'HFDSROLVFDFsPHDULEL
‫ڰ‬LFsELWsnëTXLQPDxX‫ڰ‬DWL, nutsiti rëxcëbiani, parúmpapa Galileanu
cëmëquin uni ñuiti, rabíti, nuituñuma cuantëcëancëxa. 32੅Cuanía bëbacëbëtan
‫ڰ‬LWL, acama. 23੅$tQQXLWXQsQVLQiQTXLDQD FDSDEs‫ڰ‬DLVKEDQDLELXSLWLLUDEDQDFsPD
xXFDPD‫ڰ‬DFsXQLFDPD[FD1XFsQ3DSD uni bëxun unicaman Jesús aín mëcënan
'LRVDQLVFs[XStPD‫ڰ‬LFsQ. isa ramënun quixun cacëxa. 33੅Cacëxun
Usaquin ca Jesusan unicama cacëxa. FD-HVXVDQXQLFDPD‫ڰ‬XULDPRQLWVLQD[XQ
aín pabínu, aín mëcën rëbu atsínmianan
-XGtRVPD[DQX-HV~VPLFDWDPsD tushuquixun cuñunan aín mëcën rëbu
(Mt. 15.21-28) chabóxun, aín ana mëëacëxa. 34੅Usoquin
24੅Anuax cuanx ca Jesús anua Tiro PssLPDQiPLEssuquin isi munuma
‫ڰ‬LPDLQXQ6LGyQ‫ڰ‬LFsPHQXEsbacëxa. uínquin ca cacëxa:
Bëbatancëx ca, ‫ڰ‬s[FDQDsQX‫ڰ‬DL —´(IDWDµ. Efata quicë ax ca —ca
TXL[XQPDXQLQ‫ڰ‬XQDQLDTXL[XQVLQDQL DViEL‫ڰ‬LW—TXLTXLFs‫ڰ‬LFsQ.
achúshi xubunu atsíancëxa. Usaquian 35੅Usocë[XLQVKLSDEs‫ڰ‬L[XQELEDQD

VLQDQLDELFDXQLFDPDQ‫ڰ‬XQiQFs[D. 25੅Usa FXDQDQFDXSLWLLUDEDQDFsPD‫ڰ‬DtVKEL


‫ڰ‬DLQFD—anu ca —quixun cuabëtsini upiti banacëxa. 36੅Usoquin a uni
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDñu xanu tuacën titax uax pëxcutancë[XQFD-HVXVDQDQX‫ڰ‬LFs
-HV~VWDQiLQUDQWLQSXUXQLWVybuacëxa. XQLFDPDXLQX‫ڰ‬LFsXQLELxXL[XQ[XQPD
26੅A xanux ca judíosma, Sirofenicia ‫ڰ‬DQXQTXL[XQFDFs[D. Usaquin cacëxunbi
PHQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬L[XQFDDtQ ca ñuiacëxa. Ñuia asérabi ñuixunxunma
WXiQXDLVDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFKLTXtnun ‫ڰ‬DQXQ-HVXVDQFDWscëncëxunbi ca a
quixun Jesús cacëxa. 27੅Cacëxunbi ca unicaman usai ca a uni pëxcúaxa
—MXGtRVXQLFDPDSDLQ‫ڰ‬DTXLQLFDQD quixun ñuiaraishiacëxa. 37੅Ñuiquian
uacën —TXL[XQVLQiQTXLQ-HVXVDQ chanioia cuati ca unicamax ratuti
ësaquin cacëxa: quiacëxa:
—7Xi[XUDSLPLWLEL[XQELFDPXQ —&DPDELxXFDDQXStRTXLQ‫ڰ‬DLD,
SLPLWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ. 7Xi[XUDWVXFXQ pabë unínbi ca an pëxcucëxun cuatia,
SDLQFDSLWL‫ڰ‬LFsQ. banañuma uníxbi ca an pëxcucëx
28੅Cacëxun ca a xanun cacëxa: banaia.
—Usa ca. 8VD‫ڰ‬DtQELFDFXsnan
tëmú[XQWXi[XDQUsXSDWLDSLWLVDQL Jesusan cuatro mil uni pán pimia
camunan piia. (Mt. 15.32-39)

8
29੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: 1੅8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬LWVDXQt[DWLPscamë

—Upiti camina quian. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQ ‫ڰ‬sRFs‫ڰ‬DLQDSLWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQ, Jesusan


WXiQXD[xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFKLTXtD[D, DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFXsQ[XQFDFs[D:
FDPLQDFXDQWL‫ڰ‬DLQ. 2੅—Ënë unicamax ca ënu, rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ
30੅Cacëx cuanx aín xubunu bëbaquin achúVKLQsWs‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDD
FDDtQWXiDQXD[DxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD atun piti ñuxXPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQD
chiquíFs‫ڰ‬DLQ, DQXD‫ڰ‬X[FsQX, mëní sinan ‫ڰ‬sQDWX‫ڰ‬LWVDLUDQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQVDWDQLQ.
‫ڰ‬DLVK, UDFicë mëracëxa. 3੅‫ڰ‬ÊQxXQDUDFDPL[XQPDDWXQ[XEXQX
0$5&26੄8 96

xucëxbi ca cuaníbi bainuax bëënanti sinanënbi isa unían iscëma ñu naínua


‫ڰ‬LFsQ, raíULQs[FD‫ڰ‬XUDFsR[XD[D. ‫ڰ‬DQXQTXL[XQFDFs[D. 12੅Cacëxun ca
4੅Cacë[XQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ munuma uínquin cacëxa:
cacëxa: —¿Uisa cupí caramina ënu bucucë
—ÊQs[FDDQXXQL‫ڰ‬LFsPDPH‫ڰ‬LFsQ. unicama, mitsun Nucën Papa Diosan
¿Uisaxun caranuna ënë unicama pimiti FXVKLQFDUDQDxX‫ڰ‬DLLVFDWVLTXL[XQ, ñu
‫ڰ‬DLQ? LWVL‫ڰ‬DQXQTXL[XQ‫ڰ‬sFDLQ? Asérabi cana
5੅Cacëxuan Jesusan —¢XLWLSiQxX mitsu cain, ‫ڰ‬sPLxXFicëxunbi cana
FDUDPLQD‫ڰ‬DLQ? —TXL[XQxXFicëxun ca ‫ڰ‬DLPDQ.
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ—ënu ca 13੅Usaquin caxun ca atu ëbiani manë

mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬LFs QXQWLQX‫ڰ‬LUXTXLDQLSDU~PSDSD‫ڰ‬XFs


—quixun cacëxa. 6੅Cacëxun ca Jesusan manan cuancëxa.
timëcamë‫ڰ‬sRFsXQLPHQXWVybunun
quixun cacëxa. 8VR[XQFDSiQFDPD Fariseo unicaman bana cuatima bana
bixun Nucën Papa Dios —DViELFD (Mt. 16.5-12)
—catancë[XQWXFDSD[XQSiQ, aín 14੅‫ڰ‬8FsPDQDQFXDQTXLQFD-HVXVDQ

‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD, an unicama ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQSLWLxXPDQXELDQ‫ێ‬


mëtíFDQXQTXL[XQ‫ڰ‬LQiQFs[D. ‫ڰ‬,QiQFsxun cëxa, PDQXDQDQFDSiQDFK~shiratsushi
FDDW~DQSLQXQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD EXiQFs[D. 15੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQDtQ
‫ڰ‬LQiQFs[D. 7੅Usotancëxun ca tsatsa ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDsVDTXLQ‫ڰ‬ssëacëxa:
‫ڰ‬LWVDPDUDULELEL[XQ-HVXVDQ1XFsQ3DSD —)DULVHRXQLEX‫ڰ‬LPDLQXQ+HURGHVPL
Dios —DViELFD—catancëxun aribi aín VLQiQFsMXGtRVXQLFDPD[DDQXQSiQ
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD, an unicama FKDPLWLxXVD‫ڰ‬LFsVDXVDULEL‫ڰ‬LWLQUDEDQDQ
mëtíFDQXQTXL[XQ‫ڰ‬LQiQFs[D. 8੅Usoquian camina bëU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LQiQFs[Fsx~WLVD‫ڰ‬DtVKELFDDSLWL 16੅Cacëx ca atúxbi canancëxa:

Fsx~DPD‫ڰ‬LFsQ, DXQLFDPDQSXFKiquin —1XQXSiQEscëma cupí ca nu


picëxbi. &DPi[ELDSXFKicëbëtan ca usaquin caia.
-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQPsFsQ 17੅&DQDQLD‫ڰ‬XQiQTXLQFD-HVXVDQ

achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ FDTXtEXicaquin cacëxa:


piti tëxëcë biacëxa. 9੅An picë unicamax —¿Uisa cupí caramina mitsux, SiQ
FD‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬DLVKFXDWURPLOXQLVD‫ڰ‬LDFs[D. cananuna bëFsPD‫ڰ‬DLTXLD[FDQDQLQ?
Usoquin pimitancëxun ca Jesusan a ¢‫ڰ‬ÊQxX‫ڰ‬DLDLVXQELFDUDPLQDXLFDUDQD
unicama —cuanmainun ca cuan ‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPDQ, upí oquin
—quixun cacëxa. 10੅Cabiani ca Jesúsbë caramina cuatiman? 18੅¿Bëruñuxunbi
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDPDQsQXQWLQX caramina isiman? ¿Anun cuati pabíxX‫ێ‬
‫ڰ‬LUXTXLDQLFXDQ['DOPDQXWDFDFsPH, xunbi caramina mitsun nuitunën
anu cuancëxa. VLQiQTXLQXStRTXLQFXDWLPDQ? 19੅¢‫ڰ‬ÊQ
mëcën achúVKLSiQWXFDSD[XQ
)DULVHRXQLFDPDQXQLLWVtDQ‫ڰ‬DFsPD pimicëxun piquian cinco mil unin
xX‫ڰ‬DQXQTXL[XQ-HV~VFD të[sRFsFDLQDXLWLFDTXtEXiFDTXLQSiQ
(Mt. 16.1-4; 12.54-56) ELDTXL[XQVLQiQTXLQPDFDLQDPDQXDQ?
11੅Cuanxa bëbacëbë ricuatsinxun ca Usaquian Jesusan cacëxun ca aín
fariseo unicaman abë cuëELFinanquin, ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQFDFs[D:
Nucën Papa Diosan cushin caraisa ñu —Mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ caquí
‫ڰ‬DLDLVFDWVLTXL[XQ, Jesusan aín EXicaquin cananuna bian.
97 0$5&26੄8

20੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: 28੅Cacë[XQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ

—¢‫ڰ‬ÊQPsFsQDFK~VKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ cacëxa: Raírinëx ca quia, mix isamina


SiQWXFDSD[XQSLPLFsxun piquian Juan, an uni nashimicë, D‫ڰ‬DLQ. Raírinëx
cuatro mil unin tëxëocë caina uiti caquí ca quia, PL[LVDPLQD(OtDVD‫ڰ‬DLQ.
EXiFDTXLQSiQELDQ? Raírinëxribi ca quia, mix isamina an
Cacëxun ca cacëxa: Nucën Papa Dios quicë bana unicama
—Mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ caquí ñuixuan uni itsi, D‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
EXicaquin cananuna bian. 29੅Cacë[XQFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
21੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: unicama cacëxa:
—¢8VRTXLQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DLDLV~QELFDUDPLQDXL —¿Atúxa usai quimainun caramina
FDUDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPDQ? PLWVX[‫ڰ‬s[FDUDLVDQDXL‫ڰ‬DLTXLD[TXLQ?
Quia ca Pedronën cacëxa:
Bëxuñu unia Jesusan —Mix camina Cristo, axa utinu nun
%HWVDLGDQX[XQEsSs[FD caíncë, D‫ڰ‬DLQ.
22੅Usaquin cabiani cuanx ca Betsaida 30੅Ësaquian Pedronën cacëxun ca

cacë ëmanu Jesús bëbacëxa. Bëbacëbë -HVXVDQXLEL3HGURTXLFsEDQDxXL[XQ‫ێ‬


tan ca uni raírinën bëxuñu uni achúshi [XQPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
anu bëquin a isa ramënun quixun unicama cacëxa.
caquin bënëacëxa. 23੅Usocëxun ca
Jesusan bëxuñu uni mëínbianquin ëma —‫ڰ‬Ê[FDQDXQLQ‫ڰ‬DFs[EDPDWL‫ڰ‬DL
‫ڰ‬XULEXiQ[XQ, anuxun tushucaquin —TXLi[D-HV~VTXLiEDQD
cuñunan bëpachiquin aín mëcënan (Mt. 16.21-28; Lc. 9.22-27)
ramëquin —¿caramina ñu isin? 31੅Ësaquin catancëxun ca aín bamati

—TXL[XQxXFiquin cacëxa. 24੅Cacëx xXLTXLQ-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD


bëpëquiquin ca cacëxa: ësaquin cacëxa:
—Cana isin, i sëtëFۛ sVD‫ڰ‬DLVKFDXQL —8QL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi,
chaninabatia. ‫ڰ‬s[FDQD‫ڰ‬DWLPRFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFD
25੅Cacëxun ca amiribishi Jesusan aín caniacëcëcamabë judíos sacerdotenën
mëcënan bëmëtëcëancëxa. Usocëx FXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ0RLVpVQsQ
bëpëquiquin ca upí oquin isacëxa. cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD[sQEDQD
26੅8VDTXLQ‫ڰ‬DWDQFsxun aín xubunu FXDLVDPDWDQL‫ڰ‬sPLQLVKWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬ÊPL
xuquin ca Jesusan cacëxa: QLVKTXLQFD‫ڰ‬sXQLLWVL‫ڰ‬DPLWL‫ڰ‬LFsQ.
—Betsaida ëmanu camina cuantima 8VDTXLDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DFs[EDPDWDQFs[FDQDUDEë ۛ
‫ڰ‬DLQ, uibimi catima cupí. ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLQsWs‫ڰ‬LFsbë baísquiti
‫ڰ‬DLQ.
—-HV~VFD&ULVWR‫ڰ‬LFs—quiáxa 32੅Atúan upí oquin cuaisabi oquin
Pedro quiá bana ñuixunquin ca Jesusan usaquin cacëxa.
(Mt. 16.13-20; Lc. 9.18-21) Usaría quia oquin ca Pedronën Jesús
27੅8VRELDQLFD-HV~VDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs amo nitsinaxun —usari camina quitima
XQLFDPDEXDQL&HVirea de Filipo cacë ‫ڰ‬DL—quixun ñu caquin cacëxa. 33੅Cacëx
sPDD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFssPDFDPDQXFXDQFs[D. cuainacëTXLQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD
%DLQFXDQTXLQFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs isquin ca Jesusan Pedro ñu caquin
XQLFDPDxXFiquin ësoquin cacëxa: cacëxa:
—¢8LFDUDLVDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLTXLD[FDUD —0LQFDPLQDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ
unicama quin? ‫ڰ‬DSX, 6DWDQiV, DQVLQiQFsVDRTXLQ
0$5&26੄8੄9 98

sinanin. 8VDTXLQVLQiQ[XQPDFD‫ڰ‬DW. ‫ڰ‬ÊQ raíri ëbiani, Pedrocëñun Jacobo


Papa Dios cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LD[PD‫ڰ‬s[ ‫ڰ‬LPDLQXQ-XDQ, acamaishi buani Jesús
‫ڰ‬LQXQTXL[XQVLQiQTXLQFDPLQDXQLQ PDWiQXFXDQFs[D. Anu cuantancëx ca
VLQiQFsVDRTXLQVKLVLQDQLQ. acaman ismainunbi Jesús bëtsiacëxa.
34੅Catancë[XQFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFs‫ێ‬ 3੅BëtsicëEsFDDtQFKXSDX[XLUD‫ڰ‬DLVK

xXQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDULELFXsQ[XQ FKDEDFKDEDTXLFsVD‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLVKFD


Jesusan cacëxa: sQsPHQX‫ڰ‬LFsXQtQELDFKXSD
—8L[FDUD‫ڰ‬sQXQL‫ڰ‬LLVDWDQLDDQFDD chacaquinbi uxuocëVDPDLUD‫ڰ‬DLVKX[XLUD
‫ڰ‬DLEDPDQX[XQEL‫ڰ‬sPLFDWDPsWLTXLFs ‫ڰ‬LDFs[D. 4੅8VD‫ڰ‬LFsLVDQDQFD0RLVpVEsD
EDQDsQTXLQPD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. 35੅Uin cara aín Elías chiquiracëti Jesúsbë banaia
FXssQFsVDRTXLQ‫ڰ‬DL, ënë nëtënu upitax isacëxa. 5,6੅8VDLEDQDLDLVL‫ڰ‬DLVDPDLUDL
tsotishi sinania, ax ca Nucën Papa racuëti —XLVDLFDUDQDTXLWL‫ڰ‬DL—quiax
'LRVQDQ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDXLQX VLQiQFDVPDTXLQFD3HGURQsQ-HV~V
‫ڰ‬LFsXQLQFDUDsQsQstënushi upitax tsóti cacëxa:
VLQiQTXLQPDXLVDLFDUD‫ڰ‬LTXLQEL‫ڰ‬sPL —1X[QXsQX‫ڰ‬LFsFDDViELLUD‫ڰ‬LFsQ.
catamëTXLQ‫ڰ‬s[TXLFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DLD, ax ¿Uisa cara rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DLVKDtQQstënu [XEXUDPL‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF? Minan achúshi
DEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 36੅Unix ca ënë nëtënuax ‫ڰ‬LPDLQXQ0RLVpVQDQDFK~VKL‫ڰ‬LPDLQXQ
‫ڰ‬LWVDLUDxXxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬DtVKELFD1XFsQ Elíasnanribi achúVKLFDQDQXQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
3DSD'LRVPLVLQiQFsPD‫ڰ‬DLVKDEsXStPD 7੅Usaquian Pedronën cacëbëtainshia

‫ڰ‬LDQDQDtQQsWsQXDEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. Usa cuinan atu tupëo ۛ ncëxun ca Pedro,


‫ڰ‬DLQFDD[DEDPDFsbë aín ñucama ax Jacobo, Juan, acaman cuin mëucüaxa
xDQFiELDELFs‫ڰ‬LFsQ. 37੅¿Nucën Papa ësai banaia cuacëxa:
Diosbë bamatimoi tsónuxun cara unin —ÊQs[FD‫ڰ‬s[DPLLUDVLQiQFs, ‫ڰ‬sQEDFs
DxXxXQFXStRWL‫ڰ‬LF? Anun cupíoti ñu ca bëFKLFs‫ڰ‬LFsQ. Aín bana ca cuacan.
‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. 38੅8LXQL[FDUD‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LFsbia 8੅Quia cuati cuainacëquin amocüa

D[D‫ڰ‬sPLVLQiQFsPDXQLQ‫ڰ‬XViQWLVLQDQL LVFs[ELFDXtEL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LPDLQXQ-HV~sëshi
‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LWLPLUDEtDQDQ‫ڰ‬sQEDQDTXLFssai DQX‫ڰ‬LDFs[D.
‫ڰ‬LWLPLUDELQLD, DXQt[D‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LWLPLFDQD 9੅8VDTXLDQLPDWinuax cuanquin ca

‫ڰ‬s[ULELUDEtQWL‫ڰ‬DLQ, XQL‫ڰ‬LQX[DQXD[Xi Jesusan atu cacëxa:


‫ڰ‬DLVKFXDQWDQFs[‫ڰ‬sQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬$SX —Mitsúnmi iscë ënë ñucama camina
‫ڰ‬LWDQFs[DtQiQJHOFDPDEsXWscëni. XLQX‫ڰ‬LFsXQLELxXL[XQWLPD‫ڰ‬DLQ. Uni

9
1੅Jesusan ca ësaquinribi cacëxa: ‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi, ‫ڰ‬s[
—Asérabi cana mitsu cain, axa ënu bamatancëx baísquicëbëtan cuni camina
‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LFsXQLUDtrinën ca bamacëma pain sQsxXFDPDXQLFDPDxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬L[XQ, ‫ڰ‬sPLFDWDPsWLDDLQDQ‫ڰ‬LPLFsxun, 10੅Usaquian Jesusan cacësabi oquin a

Nucën Papa Dios ca asérabi atun cushi ñucama ui unibi ñuixunímabi ca atúxbi
‫ڰ‬LFsTXL[XQLVWL‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Diosan cuni canani quiacëxa:
FXVKtQELFDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. —¿Uisai quicë cara, bamatancëx cana
‫ڰ‬s[EDtVTXLWL‫ڰ‬DL, TXLFsD[‫ڰ‬LF? 11੅Ësai
$[ELD-HV~VEsWVLD canantancë[XQFD-HV~VxXFiquin cacëxa:
(Mt. 17.1-13; Lc. 9.28-36) —¿Mixmi aséUDEL&ULVWR‫ڰ‬DtQELFDUD
2੅8VDTXLQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD uisacatsi an Moisésnën cuënëo bana
catancëx ca mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQ ‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD[, (OtDVSDLQFDXWL‫ڰ‬LFs
achúVKLQsWs‫ڰ‬LFsEsDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQL quin?
99 0$5&26੄9

12੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: ¢0LWV~[PL‫ڰ‬sPLFDWDPsnun carana uiti


—(OtDVD[SDLQFDXWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD QsWsQPLWVX‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ? ¿Uitishi oi
ax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsQ. Uxun ca unicama FDUDQD‫ڰ‬s[PLWVXFXStPDViQXLWXWL‫ڰ‬DLQ?
1XFsQ3DSD'LRVPLDVLQiQXQVLQiQPLWL ‫ڰ‬ÊFDDWXiEs[XQ.
‫ڰ‬LFsQ, usai quicë bana ca aséUDEL‫ڰ‬LFsQ. 20੅Cacëxuan bëcëbëtan Jesús isquin ca

¢8VD‫ڰ‬DtQELFDUDD[D1XFsQ3DSD xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQDWXiDtQQDPL
'LRVQXD[XQL‫ڰ‬LQX[XiDxXLFsEDQDXLVDL nimëm ۛ iquin bërërumiquin menu
quin? Ca quia, ax ca unin bëtsi bëtsi ocëx nipacëmiacëxa. Usocëx ca aín cuñun
tëmëUDWL‫ڰ‬LFsQ. 13੅(OtDVD[SDLQFDXWL‫ڰ‬LFs bacux bëi menu taramëcëacëxa. 21੅Usaía
quicë banax aséUDEL‫ڰ‬DtQELFDQDPLWVX ‫ڰ‬LDLVTXLQFD-HVXVDQDWXDFsQSDSD
cain, Elías pain ca uaxa. Ucëbi ca judíos xXFicëxa:
unicaman atúxa cuëëncësa oquinshi a —¢8LWLEDULQFDUDsQsWXisVDL‫ڰ‬LQ?
‫ڰ‬DWLPR[D, a ñui Nucën Papa Diosan bana Cacëxun ca cacëxa:
cuënëo quicëVDELRTXLQFD‫ڰ‬DFDQ[D. —;XUDWVX‫ڰ‬DtVKELFDXVDL‫ڰ‬LDFs[D.
22੅8VD‫ڰ‬LFsFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ
fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDxXWXi-HVXVDQSsFD EDPDPLFDWVLTXL[XQ‫ڰ‬LWVDRTXLQWVLQX
(Mt. 17.14-21; Lc. 9.37-43) ‫ڰ‬LUXPLDQDQEDFDQXULELQLSDFsmia. Usa
14੅Aín uni rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shibë ‫ڰ‬DLQFDPLQDPLQ‫ڰ‬DLVD‫ڰ‬LFsQXD
PDWiQXD[DQXDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLUDtUL Ss[FX[XQWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LFsDQXFXDQTXLQELFD-HVXVDQLVDFs[D 23੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

‫ڰ‬DLVDPDLUDXQtDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD —0LQPL‫ڰ‬s, FD‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ


raíri nëbëtۛ sioraxun, an Moisésnën VLQiQFsbëWDQFDQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. $Q‫ڰ‬sPL
cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPDEstan catamëquin, ‫ڰ‬sQFDQDDVpUDEL‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬DL
atubë cuëELFDQiQTXLQDWXFDQDQTXLQLD. TXL[XQVLQiQFsXQLDFDQDXLVDxXFDUD
15੅Usai cuëELFDQiQTXLQEL-HV~VDLDLVL DEL‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬DLQ.
FDPi[ELUDWXWLDEiquiani riquianxun ca 24੅Cacëxun ca munuma banaquin a

—¿Caina ain? —quixun cacëxa. tuacën papan cacëxa:


16੅Cacëxun ca cacëxa: —0LQFDPLQDFDPDELxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL
—Cana ain. ¿Añu ñui caramina atubë TXL[XQFDQD‫ڰ‬XQDQLQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQD,
cuëbicanancanin? XStRTXLQUD‫ڰ‬XQiQXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ.
17੅Cacë[XQFDDQX‫ڰ‬LFsXQLDFK~shinën 25੅Ësoquian cacëEsD‫ڰ‬LWVDXQLDQX

Jesús cacëxa: timëWLDLVTXLQFD-HVXVDQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD


—‫ڰ‬ÊQEschicë cana minu bëan. cacëxa:
fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬LPLFs[FDEDQDñuma —fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD, an uni banañuma
‫ڰ‬LFsQ. 18੅8LQX[XQFDUDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ ‫ڰ‬LPLDQDQSDEs‫ڰ‬LPLFs, mi cana cain, ënë
‫ڰ‬LPLDDQXD[FDPHQXQLSDFstia. 8VDL‫ڰ‬L WXinuax ca ashiti chiquit. Chiquítancëx
aín cuñun bacux bëi cuëtsëq ۛ uiquin ca camina amiribishi anu utëFsQWLPD‫ڰ‬DLQ.
ۛ
aín xëta ñërëxcaia, aín namíxbi ca 26੅&DFs[FDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDPXQXPD

nimëti bërërui saquiquia. 8VD‫ڰ‬DLQFDQD FXsQFsQLDPLULELVKLDWXiDtQQDPL


PLQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD‫ڰ‬sDFKLTXtQ[X‫ێ‬ nimëm ۛ iquin bërëUXPLEDPDFsVD‫ڰ‬LWinun
nun can, cacë[XQELFD‫ڰ‬DFDVPD[D. nipacëmi chiquíacëxa. 8VRFs[DUDFicë
19੅4XLDFXDTXLQFD-HVXVDQDQX‫ڰ‬LFs isi ca —ca bamaxa —TXLFiQFs[D.
unicama cacëxa: 27੅Quia ratúcancëbëtanbi Jesusan aín

—Mitsun camina Nucën Papa Dios ax mëcëQDQPstQTXLQELUXFs[FDDWXi


ca aséUDELFXVKL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLPDQ. niruacëxa. 28੅8VRTXLQ‫ڰ‬DELDQLD[XEXQX
0$5&26੄9 100

DWVtQFsFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ 36੅8VDLTXLTXLQFD-HVXVDQWXiDFK~shi

Jesús cacëxa: bixun atu nëbëWۛ VLQLWVtQ[XQ‫ڰ‬LF~quin atu


—¢8LVDFXStFDUDQXQDQXQDWXiQX cacëxa: 37੅8LFDPDQFDUD‫ڰ‬sPLVLQiQTXLQ
‫ڰ‬LFsxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFKLTXtQFDVPDQ? sQsWXiVDULEL‫ڰ‬LFsD—ñuumara ca
29੅Usaquian cacëxun ca cacëxa: —TXL[XQXQLQVLQiQFsXQLD‫ڰ‬DTXLQVD
—Nucën Papa Dios pain pima ‫ڰ‬LFsQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQLD, DQFD‫ڰ‬sribi
VDPiTXLQxXFiquin cuni ca unin ësa ‫ڰ‬DTXLQLD. 8VDTXLQ‫ڰ‬DTXLQTXLQFD
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFKLTXtQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬sLVKLPD, DQ‫ڰ‬s[Xi, DULEL‫ڰ‬DTXLQLD.

-HV~VDQ—‫ڰ‬s[FDQDXQLQ‫ڰ‬DFs[EDPDWL‫ڰ‬DL An nu ñuicëma uni, ax ca nubë


—quixun catëcëan bana XSt‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
(Mt. 17.22-23; Lc. 9.43-45) (Lc. 9.49-50; Mt. 10.42)
30੅Anuax cuanx, *DOLOHDPHQX‫ڰ‬LFsEDLQ 38੅4XLDFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQL, Juan, an
cuanquin ca Jesusan ax cuaniama unin Jesús cacëxa:
‫ڰ‬XQDQLDTXL[XQDWXLVKLDtQEDQD —Nun cananuna uni achúshinëan,
xXL[XQWLFXStDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD Jesús ca ënë uninuaxmi chiquíti cuëënia
‫ڰ‬XQiQTXLELDQFs[D. 31੅‫ڰ‬8QiQTXLELDQTXLQ TXL[XQFDTXLQVKLxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDXQLQXD
FDDFDPDLVKLEXiQTXLQsVDTXLQFDFs[D: chiquinia isan. Isquin cananuna axa
—8QL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi‫ڰ‬s QXEsQLFsPD‫ڰ‬LFs, XVRTXLQ‫ڰ‬D[XQPD
ca unin, DQUDtULXQL‫ڰ‬DPLQXQXQL‫ڰ‬LQiQWL ‫ڰ‬DQXQFDQ.
‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,QiQFs[XQEL[XQFD‫ڰ‬s‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. 39੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

‫ڰ‬$Fs[EDPDWDQFs[FDQDUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ —8VRTXLQ‫ڰ‬D[XQPD‫ڰ‬DQXQFDPLQD


achúVKLQsWs‫ڰ‬LFsEsEDtVTXLQX[XQ‫ڰ‬DLQ. FDWLPD‫ڰ‬DLQ. 8LQFDUD‫ڰ‬sQFXVKLQXQL
32੅8VDtDTXLDELFDDWXQFXDPD‫ڰ‬LFsQ. LWVtDQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsD[FD‫ڰ‬DWDQFs[
Cuatímabi ca upí oquian ñuixunun ‫ڰ‬sxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDWLPD‫ڰ‬LFsQ. 40੅Axa nu
Jesús catimi racuëaۛ cëxa. xXLTXLFsPDXQLD[FDQXEsXSt‫ڰ‬LFsQ.
41੅AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, XLQX‫ڰ‬LFs
Uix cara bëtsi unicamasamaira unin cara, &ULVWRQDQFDPLQD‫ڰ‬DLTXL[XQ
‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD VLQiQTXLQ‫ڰ‬XPSD[PLWVX‫ڰ‬LQDQLD, an ca
(Mt. 18.1-5; Lc. 9.46-48) DtQFXStELWL‫ڰ‬LFsQ.
33੅Capernaúm ëmanu bëbatancëx anua

‫ڰ‬LWL[XEXQXDWVtQWDQFsxun ca Jesusan aín ‫ڰ‬8FKDWLUDEDQDQEsU~DQUDFDWLEDQD


‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D: (Mt. 18.6-9; Lc. 17.1-2)
—¿Añu ñui caramina bainuax 42੅Ësaquinribi ca Jesusan cacëxa:
cuëbicananpunin? —$QXQL‫ڰ‬LPDLQXQWXi‫ڰ‬sPLDVLQiQWL
34੅Cacëxunbi ca bain cuani —XLQX‫ڰ‬LFs sQXQTXL[XQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DPLTXLQ
nucama achúshinëxira cara nubë ‫ڰ‬XFKDPLFsXQL[FDDtQ‫ڰ‬XFKDFKDLUD‫ڰ‬LFsQ.
sënëQ ۛ PD‫ڰ‬LFs—TXLD[DW~[ELxXFDFDQiQ‫ێ‬ 8VD‫ڰ‬DLVKFDDtQ‫ڰ‬XFKDFXStEL‫ڰ‬DLVDPDLUD
SXQLUDEtQTXLQFiPD‫ڰ‬LFsQ. 35੅8VD‫ڰ‬DLQFD oquin castíFDQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. A unix ca
tsóEX[XQ-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs anun ñu rënti maxax ami tëtëcërëFDWDQ‫ێ‬
unicama cuënxun cacëxa: cëxun parúmpapa nëbëtۛ si nicëxۛ a uni
—8L[FDUDDtQFXVKLXQL‫ڰ‬LLVDWDQLDDQ nanëFۛ sVDPDLUDRL‫ڰ‬DWLPDLUDRFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
FDFKD‫ڰ‬LWLVLQiQTXLQPD, camabi uni 43੅0LQPsFsQDQXQ‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬DWL

upitaxa bucunun ñu mëëquinquin FXssQFs‫ڰ‬L[XQFDPLQDDVKLTXLQ


‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. PDQXTXLQsQWL‫ڰ‬DLQ. 8VRTXLQ‫ڰ‬DLFDPLQD
101 0$5&26੄9੄10

PLQPsFsQWsD[XQQLFsVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Mix FDUDLVDTXLDDPLPDQinuxun cuacatsi


mëcën rabëx ۛ X‫ڰ‬DtVKPLEsnamëtima TXL[XQxXFiquin cacëxa:
manë tsinu anuax tëmërai cuantima —¢8QLQDtQ[DQXsQWLFDUDDViEL‫ڰ‬LF?
FXStPLPLQPsFsQWsD[XQQLWLFDDViEL 3੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

‫ڰ‬LFsQ. 44੅Anuax ca an nami picë —¢8LVDtPLPLWVX[‫ڰ‬LQXQFDUD0RLVpV


xënacama bamaima, manë tsi axribi ca quiacëx?
uisa nëtën ۛ bi bënamëtima. 45੅Min taë 4੅Cacëx ca quiacëxa:

DQXQ‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬DWLFXssQFs‫ڰ‬L[XQ —Moisésnëan cuënëo banax ca ësai


FDPLQDDVKLTXLQPDQXTXLQsQWL‫ڰ‬DLQ. quin, “ënquin ca unin —ënë xanu ca
8VRTXLQ‫ڰ‬DLFDPLQDPLQWDsWsD[XQ EsUt‫ڰ‬sQ[DQXPD‫ڰ‬LFs—quixun quirica
QLFsVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Mix taë rabëx ۛ X‫ڰ‬DtVKPL ‫ڰ‬DWDQFs[XQ‫ڰ‬LQiQTXLQDtQ[DQXsQWL‫ڰ‬LFsµ
manë tsinu anuax tëmërai cuantima quiax.
FXStPLPLQWDsWsD[XQQLWLFDDViEL 5੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

‫ڰ‬LFsQ. 46੅Anuax ca an nami picë —Judíos unicamaxa mitsusaribi


xënacama bamaima, manë tsi axribi ca PDViTXLQVLQiQFs‫ڰ‬DLQFD0RLVpVQsQ
uisa nëtën ۛ bi bënamëtima. 47੅Min bëru usai quiquin a bana cuënëocëxa. 6੅Usa
DQXQxXLVL‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DWLFXssQFs‫ڰ‬L[XQ ‫ڰ‬DtQELFDFDPDELxXXQLRTXLQ1XFsQ
FDPLQDDVKLTXLQPDQXTXLQsQWL‫ڰ‬DLQ. 3DSD'LRVDQEsEX‫ڰ‬LPDLQXQ[DQX
8VRTXLQ‫ڰ‬DLFDPLQDPLQEsUXDFK~shi uniocëxa. 7੅8VRTXLQXQLR‫ڰ‬L[XQFDXQLQ
ëchí[XQQLFsVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Mix bëru rabëñ ۛ u aín xanu biquin aín titacëñun aín papa
‫ڰ‬DtVKPLPDQsWVLQXDQXD[Wsmërai ëni, DtQ[DQXEssQDQDQTXLQPD‫ڰ‬LTXLQWL
cuantima cupími min bëru achúshi ‫ڰ‬LFsQ. 8੅8VD‫ڰ‬DLQFDXQLDtQ[DQXEsUDEë ۛ
ëchí[XQQLWLFDDViEL‫ڰ‬LFsQ. 48੅Anuax ca ‫ڰ‬DtVKELDFK~VKLVD‫ڰ‬LFsQ. 9੅Usaía achúVKL‫ێ‬
an nami picë xënacama bamaima, manë VKL‫ڰ‬LQ~DQ1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLD‫ڰ‬DLVK
tsi axribi ca uisa nëtën ۛ bi bënamëtima. FDXQLDtQ[DQXEssQDQDQWLPD‫ڰ‬LFsQ, uni
49੅1XFsQ3DSD'LRVDQXVRTXLQ‫ڰ‬DFëx ۛ a upí LWVtQULELFDsQDQDQPLWLPD‫ڰ‬LFsQ.
LVQXQFDMXGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬DUDFDFsxXLQD 10੅Usaquian cacë ca xubunuxun aín

xaronuxun tashíancëxa. 8VDULEL‫ڰ‬LFsD ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQDPLULELVKLXQLQFDUD


Nucën Papa Diosan nu upí isnun DtQ[DQXsQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQxXFitëcëancëxa.
cananuna nuxribi upíVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 50੅Ësa 11੅fXFiFs[XQFD-HVXVDQFDFs[D:

ca. 7DVKL[FDDViEL‫ڰ‬LFsQ. $ViEL‫ڰ‬DtVKELD —Aín xanu ënxuan an xanu itsi bicë


aín muca nëtëtia camina uisaxunbi XQLD[FDDsQFs[DQXPL‫ڰ‬XFKDLD, aín
amiribishi mucotëFsQWLPD‫ڰ‬DLQ. Mitsúxbi [DQXPD‫ڰ‬DtQEL[DQXLWVLEs‫ڰ‬LD‫ڰ‬LFssaribiti.
FDWDVKLVD‫ڰ‬LW. Bëtsibë nishananima ca 12੅Usaribiti ca xanúxribi, aín bënë ënxun

nuibanani bucucan. XQLLWVLELWVL‫ڰ‬XFKDLD, axa aín bënë


‫ڰ‬DtPDELEsWVLXQLEs‫ڰ‬L‫ڰ‬LFssaribiti.
Uníxa aín xanubë ënanántima
(Mt. 19.1-12; Lc. 16.18) Tuácama Jesusan
Nucën Papa Dios ñucáxuan
10
1੅Capernaúmnuax cuanx ca
(Mt. 19.13-15; Lc. 18.15-17)
Jesús Judea me, -RUGiQFDFs
EDFD‫ڰ‬XFsPDQDQ, Perea cacë, bëbacëxa. 13੅8VD‫ڰ‬DLQFDDLQVDVLQiQ[XQTXLQ

8VD[XQFDDQXD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL nuibaquin ramëQXQTXL[XQWXi


timëWۛ sFsQLDDQ‫ڰ‬DFssabi oquin bana xuracama Jesúsnu bëcancëxa. Bëiabi ca
ñuixuancëxa. 2੅8VD‫ڰ‬DLQFDIDULVHR DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQDQEscëcama
unibunën anu timëxۛ un Jesús uisai ñu caquin cacëxa:
0$5&26੄10 102

—ÊQXWXi[XUicama bëxunma ca —8VDULFDPLQD‫ڰ‬LQ. ‫ڰ‬,[XQELFDPLQD


EXiQWDQ—quixun. achúVKLxXLVKL‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLQ. Ca cuantan.
14੅Usaquian caia isi nishquin ca Cuanxun camina min ñucama maruquin
Jesusan cacëxa: curíqui bixun ñuxXPDXQLFDPD‫ڰ‬LQiQWL
—&XDQWiQXQFD[XQPDFDWXi ‫ڰ‬DLQ. Usotancëx camina ñuxXVKL‫ڰ‬LWL
[XUDFDPD‫ڰ‬sQXDXQXQsQ. ‫ڰ‬ÊPL VLQDQLPD‫ڰ‬sPLVLQDQL‫ڰ‬sQDQFXSt
catamëtia Nucën Papa Diosan ainan EDPDQX[EL‫ڰ‬sEsFXDQLXWL‫ڰ‬DLQ. Usaquin
‫ڰ‬LPLFsXQLFDPD[FDsQsWXi[XUDFDPDVD‫ێ‬ ‫ڰ‬DWDQFs[FDPLQD1XFsQ3DSD'LRVDQ
ULEL‫ڰ‬LFsQ. 15੅AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, nëWsQX‫ڰ‬LDQDQXVDTXLQ‫ڰ‬DFsFXStDQXD[
XL[FDUDWXi[XUDWVXDDQEsrúancë unimi FXssLQUDFXssQWL‫ڰ‬DLQ.
catamëFsVDXVDULELWL‫ڰ‬sPLFDWDPscëma 22੅Usaquian Jesusan cacëxun cuabiani

‫ڰ‬LFsD[FD1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWLPD FDDtQxXD‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬DLQ, DXQLPDVi


‫ڰ‬LFsQ. nuituti utën ۛ buax cuancëxa.
16੅8VDTXLQFDTXLQFDWXiFDPD‫ڰ‬LF~quin 23੅8VDL‫ڰ‬LFsbëtan ca Jesusan ñachaquin

biquin ramëquin Nucën Papa Dios LVTXLQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D:


xXFixuancëxa. —‫ڰ‬$LVDPDLUDxXxXXQL[FDDLQDQ‫ڰ‬LWL
‫ڰ‬DtVKELxXxX‫ڰ‬LWLVKLVLQDQL1XFsQ3DSD
Ñuñuira bëná uni ñuicë bana 'LRVQDQ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ.
(Mt. 19.16-30; Lc. 18.18-30) 24੅Usai quicëbëa ratutiabi ca aín
17੅Baían Jesús cuancëbëbi ca achúshi ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDDPLULELVKLFDWsFsDQ‫ێ‬
XQLDEicuatsini uacëxa. Ai rantin puruni cëxa:
tsóEXTXLQFDxXFiquin cacëxa: —‫ڰ‬$LVDPDLUDxXxXXQL[FDDLQDQ‫ڰ‬LWL
—Mix camina aséUDELXStXQL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DtVKEL—xXxX‫ڰ‬DLVKFDQDDViEL‫ڰ‬DL
8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQD‫ڰ‬sxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ, ¢‫ڰ‬s[ —quixun sinani Nucën Papa Diosnan
nëtëtۛ imoi Nucën Papa Diosan nëtënu ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. 25੅Camello, ax ca chaira
DEs‫ڰ‬LQX[XQFDUDQDDxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ? ‫ڰ‬DLVK, [XPX[DQTXLQLFKDPDUDWVX‫ڰ‬DLQ,
18੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: DQXQDWVtQTXLDQWLPD‫ڰ‬LFsQ. A ñuina
—¢8LVDWLFDUDPLQD‫ڰ‬s[LVDQDXSt‫ڰ‬DL chaxa a quinin atsíncasmacësamaira oi
TXL[XQ‫ڰ‬sFDLQ? 8LQX‫ڰ‬LFsXQt[ELFD FD‫ڰ‬DLVDPDLUDxXxXXQL1XFsQ3DSD
XStPD‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Diosaxëshi ca 'LRVQDQ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ.
XSt‫ڰ‬LFsQ. 19੅Uisai cara aín bana cuënëo 26੅8VDtDTXLDFXDWLFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs

TXLDTXL[XQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ. Ca quia: unicama, a banax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ


´8QLFDPLQD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. Uni itsin VLQiQFDVPDLFDQDQFs[D:
[DQXEsFDPLQD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. Uni itsin ñu —AséUDELDEDQD‫ڰ‬DLQFDXLXQt[EL
camina mëFDPDWLPD‫ڰ‬DLQ. Camina bëtsi 1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[LëWۛ LPD‫ڰ‬LFsQ.
XQLPLFsPsLPDQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. Camina 27੅Usai quia isquin ca Jesusan cacëxa:

XQLSDUiQWLPD‫ڰ‬DLQ. Min papa, min titan —‫ڰ‬$LVDPDLUDxXxXXQt[DLëtۛ isama


bana camina upí oquin cuaquin tanti ‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DFDVPDWL
‫ڰ‬DLQµ. xX‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDDLQVKLxXxX
20੅Usaquian cacëxun ca unin cacëxa: XQLULELDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëP ۛ LWL‫ڰ‬LFsQ.
—&KDPDUDWVX‫ڰ‬DtVKELPLQPL‫ڰ‬sFDFs 28੅Quia ca Pedronën Jesús cacëxa:

banacama quicëVDELRL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DLVKFDQD —Nun cananuna mibë ninuxun nun


XVDELL‫ڰ‬LQ. ñucama ëan.
21੅Cacëxun ca Jesúsan a isquin 29੅Cacë[XQFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs

nuibaquin cacëxa: unicama cacëxa:


103 0$5&26੄10

—Asérabi cana mitsu cain, XLQX‫ڰ‬LFs


XQLQFDUDFDPDELXQt[D‫ڰ‬sPLFDWDPsWL =HEHGHRQsQEsFKLFsUDEsWDQ-HV~VxXFi
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬DTXLQX[XQ (Mt. 20.20-28)
aín xubu, aín xucën, aín chirabacë, aín 35੅8VD‫ڰ‬DLQFD=HEHGHRQsQEschicë

tita, aín papa, aín bëchicë, aín naë rabë,ۛ -DFRER‫ڰ‬LPDLQXQ-XDQ, an anu
ëanxa, 30੅a unix ca bëUiPD‫ڰ‬LFssamairai cuanxun Jesús cacëxa:
ënë nëtënu aín xubu, aín xucën, aín —Nux cuëëncësa oquinmi nun
chirabacë, aín tita, aín bëchicë, aín naë xXFicë[XQPLQQX‫ڰ‬D[~QWLFDQDQXQD
a ñucamaxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, bëtsi unían ami cuëënin.
QLVKTXLQ‫ڰ‬DWLPRPDLQXQ. 8VDL‫ڰ‬LDQDQFD 36੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

Nucën Papa Diosan nëtënu abë —¢$xXxX‫ڰ‬sQPLWVX‫ڰ‬D[~QWLFDUDPLQD


nëtëWۛ LPRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 31੅8VD‫ڰ‬DtQELFD cuëënin?
bëría unin —FKDFDDXQL‫ڰ‬LFs—quixun 37੅Cacëxun ca cacëxa:

VLQiQFsXQLD1XFsQ3DSD'LRVDQDtQ —0L[PL‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLVK, min nëtë upínu


QXLWX‫ڰ‬XQiQTXLQxXXPDUDLVWL‫ڰ‬LFsQ. tsotan, ‫ڰ‬sQ[XFsnaxa min mëcën amo
‫ڰ‬,PDLQXQFDEsUtXQLQLVFëxۛ a ñuuma tsóPDLQXQ‫ڰ‬s[PLQPsFsQDPRWVyWL
‫ڰ‬LFsXQLD1XFsQ3DSD'LRVDQDtQVLQDQ cana cuëënin.
XSt‫ڰ‬XQiQTXLQDXQt[DFKD‫ڰ‬LFsLVWL 38੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

‫ڰ‬LFsQ. —6LQiQTXLQPDLVKLFDPLQDXVDTXLQ‫ڰ‬s
cain. ¢‫ڰ‬Ê‫ڰ‬DFssaribi oquian unin mitsu
Jesusan —‫ڰ‬s[FDQDXQLQ‫ڰ‬DFs[EDPDWL‫ڰ‬DL bëtsi bëtsi ocëxun caramina tanshiti
—quixun catëcëan bana ‫ڰ‬DLQ? ¢‫ڰ‬Ê[‫ڰ‬LFssaribiti tëmëraquinbi caina
(Mt. 20.17-19; Lc. 18.31-34) WDQVKLWL‫ڰ‬DLQ?
32੅Anuax cuanx bain Jerusalénu cuani 39੅Quia ca cacëxa:

FDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[DXLVDLFDUD —Usaribi oquin cananuna tanshiti


‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQFDVPDLUDFXsWL ‫ڰ‬DLQ.
WVLiQPDLQXQ-HV~VUsFXën ۛ quiancëxa. Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
RëcuëQ ۛ TXLDQLD‫ڰ‬LWVDXQLQDQXLELDQFsxun —‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬DFssaribi oquin camina bëtsi
FD-HVXVDQDEsDFXDQXQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs EsWVLRFs‫ڰ‬LDQDQSDsLUDWDQWL‫ڰ‬DLQ. 40੅Usa
unicama mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬sQ, PL[FDPLQD‫ڰ‬sQPsqueu
cuënquin, XVDLFDQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ tsóQDQ‫ڰ‬sQPsPLXWVyWL‫ڰ‬DLTXL[XQXL
ñuixunquin, ësaquin cacëxa: unibi caiman. Nucën Papa Diosan cuni
33੅—Mitsúnbi camina isin, bërí cananuna FDFDWL‫ڰ‬LFsQ, XL[FDUDDQXWVyWL‫ڰ‬LFs
Jerusalénu cuanin. $QX[XQFDXQL‫ڰ‬LQX[ quixun, an mëQtRVDELRtD‫ڰ‬LQXQ.
1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi, ‫ڰ‬sXQLQ‫ڰ‬LQiQWL 41੅Usaquian a rabëtan Jesús caia cuati

‫ڰ‬LFsQ, MXGtRVVDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDFs‫ێ‬ FD-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLUDtUL, mëcën


ñun an Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs rabë,ۛ D[-DFRER‫ڰ‬LPDLQXQ-XDQPL
unicama. ‫ڰ‬,QiQFsxun ca atun —a uni ca nishacëxa. 42੅Usaria isquin ca cuënxun
EDPDWL‫ڰ‬LFs—quixun catancëxun Jesusan cacëxa:
MXGtRVPDXQLFDPDQ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQWL —0LWVXQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, judíosma
‫ڰ‬LFsQ. 34੅‫ڰ‬,QiQFs[XQFD‫ڰ‬sPLFXDLDQDQ ‫ڰ‬DSXFDPDQFDDtQXQLFDPDD[FXssQFs
tushucanan mëëtancë[XQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. sabi oquian tëmëraquinbi ñu mëënun
8VRTXLDQ‫ڰ‬DFs[EDPDWDQFs[FDQDUDEë ۛ ‫ڰ‬DPLD. Aín cushi unin ca aín unicama ax
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLQsWs‫ڰ‬LFsbë baísquiti quicëVDELRTXLDQ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬DPLD. 43੅Usa
‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVX[XVDL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ.
0$5&26੄10੄11 104

8L[FDUDEsWVLXQLVDPD‫ڰ‬LLVDWDQLD, an ca Cacëxun ca cacëxa:


mitsúxmi upitax bucunun ñu mëëquin —,VQ~QPL‫ڰ‬sEsSëxۛ cuti cana cuëënin.
‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. 44੅8LQX‫ڰ‬LFsPLFDPD[FDUD 52੅Usaquian cacëxun ca Jesusan

PLWVXQFXVKL‫ڰ‬LLVDWDQLDDQFDPLWV~[PL cacëxa:
FKXimarua upitax bucunun mitsu ñu —&DPLQDFXDQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQPL
‫ڰ‬D[~QWL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬sQPLWVX‫ڰ‬DFssaribi oquin. bëpë[ۛ FXWLVLQDQL‫ڰ‬sPLFDWDPsWLFDPLQD
45੅Uni itsían ñu mëë[XQXQFDQD‫ڰ‬s[XQL bëpëxۛ cüan.
‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[XiPD‫ڰ‬DLQ. Usaquian cacëxëshi bëpëxۛ cuquin ca
‫ڰ‬Ê[FDQDXQLFDPD[DXSt‫ڰ‬LDQDQXSLWD[ isacëxa. Bëpëxۛ cucëxun isi cuëënquiani
EXFXWLRTXLQ‫ڰ‬DTXLQLXDFsQ. ‫ڰ‬Ê[ ca Jesúsbë cuancëxa.
‫ڰ‬XFKDxXPD‫ڰ‬DLVKEDPDWVLDQ[PDELFDQD
camabi uníxa Nucën Papa Diosbë upí
‫ڰ‬LQXQDWXQ‫ڰ‬XFKD‫ڰ‬sQDQVD‫ڰ‬DLQEDPDL II. JERUSALENUXUAN JESUSAN BANA
uacën. f8,;8$1$1f8‫ڰ‬$(11-13)

-HVXVDQEs[XxXXQL%DUWLPHREsSs[FD -HUXVDOpQXFXDQLDXQLFDPDQ-HV~VUDELD
(Mt. 20.29-34; Lc. 18.35-43) (Mt. 21.1-11; Lc. 19.28-40; Jn. 12.12-19)
46੅Usaquiani Jericó ëmanu bëbatancëx

11
1੅Jerusalénu cuani Betfagé
FDDQXD[DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD ‫ڰ‬LPDLQXQ%HWDQLDsPDUDEë ۛ a
‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL-HV~VEs ‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬L[XQFD2OLYRVFDFsPDWi
cuantëcëancëxa. Cuania ca bëxuñu uni, DQX[XQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLUDEë ۛ xuquin
Bartimeo cacë, Timeonën bëchicë, an Jesusan cacëxa: 2੅—Aminu bësucë ëma
uni curíTXLxXFicë, an bai amo tsóxunbi anu ca cuantan. Cuanx anu bëbaxun
47੅—1D]DUHWQX‫ڰ‬LFs-HV~VFDDLD—TXLi[D
camina burro, anua uni tsócëma pain, a
quicania cuati cuëníshquin cacëxa: anua tëcërëcacë mëUDWL‫ڰ‬DLQ. Mëraquin
—Davitan rëbúnqui, 1XFsQ‫ڰ‬,EX camina tububëWVLQTXLQEsWL‫ڰ‬DLQ.
Cristo, QXLEDTXLQFD‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQ. 3੅Mitsúnmi tubuia isquian bëtsi unin:
48੅8VDtDTXLDRTXLQFDDQX‫ڰ‬LFs
¿Uisoti caramina tubuin? —cacëxun
unicaman banaxma isa nëtën ۛ un quixun FDPLQDFDWL‫ڰ‬DLQ: 1XFsQ‫ڰ‬,EXQFDsQsD
cacëxa. Cacëxbi ca nëtëtima ax EXiQ[XQXQTXL[XQQXFD[D. Bëríbi ca
‫ڰ‬LFssamaira oi ñunshínrui munuma bëmitëFsQWL‫ڰ‬LFsQ.
cuëníshtëcëni quiacëxa: 4੅Usaquin caxuan xucëx cuanxun ca

—Davitan rëbúnqui, 1XFsQ‫ڰ‬,EX burro, EDLDPR[XEX[sFXsWDQiLQ,


Cristo, QXLEDTXLQFD‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQ. tëcërëcacë mëracëxa. 5੅Mëraquian
49੅Usaía quia cuati niracëquin ca
WXEXLDLVTXLQFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ
Jesusan —‫ڰ‬sQXXQXQFDFDW—quixun cacëxa:
cacëxa. Cacëxun ca unicaman bëxuñu —¢$xXFDLQD‫ڰ‬DLQ? ¿Uisati caramina
uni cacëxa: burro tubuin?
—0DViQXLWXi[PDFD‫ڰ‬LW. Mi ca 6੅Cacëxun ca usaquin canun quixuan

cuënia, niruquiani ca anu cuantan. Jesusan cacësabi oquin cacëxa. Cacëxun


50੅Cacëxëshi niruquin anúan mapúcë
ca —FDEXiQWDQ—cacëxa. 7੅Cacëxun
chupa pëxun nibiani ca Jesúsnu EXiQWDQFs[XDQFKXSDQFDWitacaquin
cuancëxa. 51੅Usaria aia ca Jesusan EXUURFDPipucëEsFDDQX‫ڰ‬LUXD[WVRWD[
cacëxa: Jesús Jerusalénu cuancëxa. 8੅Usaía
—¢‫ڰ‬ÊQPLXLVRWLFDLQDFXssnin? burron cuancëbëWDQFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLQ
105 0$5&26੄11

anun Jesús cuanti bainu, anúan mapúcë atsínxun ca Jesusan anuxun an ñu


FKXSDEL‫ڰ‬DSimainun bëtsi bëtsi unin naë marucë unicama chiquíanan an curíqui
rësúnua i pëchi chuíshcaxun anúan cambioquin bicë unicaman mesacama
-HV~VFXDQWLQX‫ڰ‬DSicëxa. 9੅Usobiani ca chashcaquin an numacuru marucë
VKDUiquiani unicama cuancëxa. unicamaxa anu tsócë aribi chashcacëxa,
Raírinëxa rëcuën ۛ mainun ca raírinëxribi DQXWVy[PD‫ڰ‬LQXQTXL[XQ. 16੅Usonan ca
Jesús caxu cuani a rabi cuëëni uíxbia ñu buani anuxun Nucën Papa
quicancëxa: 'LRVUDELWL[XEXQXDWVtQTXLDQ[PD‫ڰ‬LQXQ
—ÊQsXQL[FDXStLUD‫ڰ‬LFsQ. 1XFsQ‫ڰ‬,EX quixun atu cacëxa. 17੅8VDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFD
Diosan xucëx ca ënëx bërí aia. A ca XQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLTXLQFDFs[D:
FDPDELXQLQUDELWL‫ڰ‬LFsQ. Nun a rabinun —Nucën Papa Diosan bana cuënëo ca
FD‫ڰ‬DFDQ. 10੅Nucën rara Davitan quia: ´$QX[XQ‫ڰ‬sUDELWL[XEXD[FD
rëbúnqui, ami sinania Nucën Papa DQXD[DFDPDELXQL‫ڰ‬sEsEDQDWL[XEX‫ڰ‬LWL
'LRVDQDLQDQQX‫ڰ‬LPLWL, DFDsQs[‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LFsQµ. Usaía cuëQsREDQDTXLFs‫ڰ‬DtQEL
1XFsQ3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFs, aribi camina mitsun anuxun ñu maruquin uni
FXssQTXLQUDELQXQFD‫ڰ‬DFDQ. SDUiQTXLQPsFDPDWL[XEXVD‫ڰ‬LQXQ
11੅8VDtDXQLFDPD[VKDUiquiamainun ënuxun ñu maruin.
cuanx ca Jesús Jerusalénu bëbacëxa. 18੅Usaía quicëbë camabi unían aín

Bëbaxun ca anuxun Nucën Papa Dios bana cuati rabanan racuëti ca judíos
rabiti xubunu atsínxun, camabi ñu VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDEsDQ0RLVpV‫ێ‬
istancëx bari cuabúcëbë Betania ëmanu nën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD[
‫ڰ‬LFXDQFs[D. Cuancëbë ca abë aín ۛ ancëxa.
-HV~V‫ڰ‬DFDWVLTXLD[‫ڰ‬sVën
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[ULELFXDQFs[D. 19੅8VD‫ڰ‬DLQFDxDQWDEXFsbë Jesúsbë aín

‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD-HUXVDOpnuax
-HVXVDQKLJXHUDFDFsLELPLxXPD‫ڰ‬LQXQFD cuancëxa.
(Mt. 21.18-19)
12੅%HWDQLDQX‫ڰ‬LQsWL-HUXVDOpQX +LJXHUDFKXVKL[DQDQ
cuantëcëni ca Jesús panancëxa. (Mt. 21.20-22)
13੅3DQDQTXLDQLFXDQLFD‫ڰ‬XUD[XQKLJXHUD 20੅‫ڰ‬8[QsWLSscaracëbë Jerusalénu
nicë isbiani, bimiñu cara quixun isi cuantëcënquin ca higuera an
cuancëxa. Cuanquin isquinbi ca isóncëVDPD‫ڰ‬LFsDtQWDS~QPLD[ELD
WXixXPDxDQFiLVKL‫ڰ‬Dtsha aín pëchishi chushicë isacëxa. 21੅Usa isquin ca
ocëxa, higueranën, WXDWLVDPDSDQ‫ڰ‬DLQ. Pedronën a higuera caia conxun Jesús
14੅8VD‫ڰ‬LFsLVTXLQFD-HVXVDQFDFs[D: cacëxa:
—Min camina tuatëcëniman. —Ca is. Minmi ñu concë higuera ca
AchúVKLUDXQtQELFDPLQWXi [DQiQ[D.
cutëcënima. 22੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

4XL[XDQFDLDFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs —$[FXVKLLUD‫ڰ‬L[XQFD1XFsQ3DSD
unicaman cuacëxa. Diosan ax quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLDTXL[XQ
sinani ca ami catamët. 23੅Asérabi cana
Anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubunua mitsu cain, unían —VDSLFD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFs
-HVXVDQDQxXPDUXFsXQLFDPDFKLTXtDQ —TXL[XQVLQiQTXLQPD—asérabi ca
(Mt. 21.12-17; Lc. 19.45-48; Jn. 2.13-22) 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs—quixun
15੅Usaquiani
cuanx Jerusalénu bëbax VLQiQTXLQ, sQsPDWi—ënuax ca
anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubunu parúmpapanu racati cuantan —quixun
0$5&26੄11੄12 106

FDFs[FDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 24੅8VD‫ڰ‬DLQFDQD FXStDtQEDQDFXDPD‫ڰ‬DL? —quixun nu


mitsu cain, —asérabi ca Nucën Papa FDWL‫ڰ‬LFsQ. 32੅¿Caranuna —unían
'LRVDQ‫ڰ‬sQFDFs[XQ‫ڰ‬s‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LPLFs[XQFD-XDQsQXQLFDPDQDVKLPLD‫ێ‬
—quixun sinania ca an mitsúnmi cëxa —TXL[XQFDWL‫ڰ‬DLQ? Usaquin cati
xXFicëVDELRTXLQPLWVX‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DtQELFDFDPDELXQLQDtQEDQDFXDTXLQ
25੅8QLEs‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRV —Nucën Papa Diosan ca asérabi aín
QDtQX‫ڰ‬LFsDEsEDQDTXLQFDPLQDD[D bana unicama ñuixunun quixun Juan
PLPL‫ڰ‬XFKDFsXQLFXSLWLVLQiQTXLQPDD xuacëxa —quixun sinania.
SDLQPDQXWL‫ڰ‬DLQ, usaribi oquian Nucën 8VDTXLQVLQDQLFDD‫ڰ‬DSXFDPD[
3DSD'LRVDQPLQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ quin ‫ڰ‬DSXPDXQLFDPDPLUDFXëaۛ cëxa. 33੅Usai
manunun. 26੅8VD‫ڰ‬DtQELFDPLWV~[PLXQL canantancëxun ca Jesús cacëxa:
itsimi nishcë a manutisama tania Nucën —8LQ[XFsFDUD‫ڰ‬LDFs[DTXL[XQ
3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFs, an mitsun ñu FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLPDQ.
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsDWsUënۛ xunquin manutima Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
‫ڰ‬LFsQ. —0LWV~QPL‫ڰ‬sQxXFicë[XQ‫ڰ‬sxXL[XQ‫ێ‬
cë[XQPDFDQD‫ڰ‬sQULELXLQEDQDQFDUDQD
-HVXVDQFXVKLxXLFsEDQD sVDTXLQxX‫ڰ‬DLTXL[XQPLWVXFDLPDQ.
(Mt. 21.23-27; Lc. 20.1-8)
27੅Jerusalénu cuantëcëanx ca anuxun Bana itsi ñuicësoquin Jesusan an naë
Nucën Papa Dios rabiti xubunu Jesús EsU~DQFsXQLFDPDxXLD
cuantëcëancëxa. Cuanx atsíntancëxa (Mt. 21.33-46; Lc. 20.9-19)

12
DQX‫ڰ‬LFsLVTXLQFDMXGtRVVDFHUGRWHQsQ 1੅Bana itsi ñuicësoquin ca

cushicama, ‫ڰ‬LPDLQXQDQ0RLVpVQsQ Jesusan, DXVRTXLQXQLQ‫ڰ‬DWL


cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD, ‫ڰ‬LPDLQXQ ñuiquin, sQsEDQDULEL‫ڰ‬DSXFDPD
ampan caniacëcë unicama anu cuanxun ñuixuancëxa:
28੅xXFiquin Jesús cacëxa: —Ësa ca. Achúshi unin ca aín naënu
—¿Uin banan caramina an ñu marucë XYDV‫ڰ‬DSi[D. ‫ڰ‬$Sixun cënëtancëxun ca
unicama chiquíon? ¿Uin cara usoquinmi anuxun uvas baca biti xaxu quinioquin
xX‫ڰ‬DQXQPLFD[? naëaxa. ‫ڰ‬$QDQFDDQX[XQQDsEsrúanti
29੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: [XEXULELPDQiPLLUDFKDLRUXTXLQ‫ڰ‬D[D.
—‫ڰ‬ÊQULELFDQDPLWVXEDQDLWVLxXFDWLQ. ‫ڰ‬$WDQFsxun bëtsi uni aín naëa bëU~DQ[X‫ێ‬
fXFiFs[XQPLPLWVXQ‫ڰ‬sxXL[XQFsxun QXQTXL[XQDPLsELDQLFD‫ڰ‬XUD‫ڰ‬LFsPHQX
FDQD‫ڰ‬sQULELPLWVXFDWL‫ڰ‬DLQ, uin banan ‫ڰ‬LFXDQ[D. 2੅Cuantancëxun ca uvas
FDUDQDsVDTXLQ‫ڰ‬DLTXL[XQ. 30੅¿Uin cara bimicëbëWDQDEsD‫ڰ‬LFsDQxXPssmicë
Juan unicama nashiminun cacëx? uni achúshi xuquin caxa:
¿Nucën Papa Diosan cara cacëx? ¿Unin —An naë bërúancë unicamanu
FDUDXVDTXLDQ‫ڰ‬DQXQFDFs[? &D‫ڰ‬s cuantancë[XQFDPLQD‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LWLDPsV~D
ñuixun. ‫ڰ‬sEsxúQXQPL‫ڰ‬LQiQXQFDWL‫ڰ‬DLQ. 3੅Cacëx
31੅Usaquian Jesusan cacëxbi ca cuanxa bëbaiabi ca an naë bërúancë
XLVDTXLQFDUDQXQDFDWL‫ڰ‬DLTXL[XQVLQDQL unicaman mëëtancëxun ñuñuma
ñucacanancëxa: cuantëcëntanun xuaxa. 4੅8VDTXLDQ‫ڰ‬DQFD
—¢8LVDTXLQFDUDQXQDFDWL‫ڰ‬DLQ? Nun QDs‫ڰ‬LEXQDtQxXPssmicë uni itsi
QX1XFsQ3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFsDQFD xutëcëanxa. Xucëx cuanxa bëbaiabi ca
FDFs[DTXL[XQFDWL‫ڰ‬DtQELFDXVDTXLQQXQ aribi an naë bëU~DQFsXQLFDPDQPDFXs[‫ێ‬
cacëxun nu —¢XVD‫ڰ‬DLQFDUDPLQDXLVD TXLQEsWVLEsWVLRTXLQ‫ڰ‬DWLPDWLEDQDTXLQ
107 0$5&26੄12

ñu caxa. 5੅Usocëbëtan amiribishi xucëbi FDFs[DPLPDQiQFDWVLTXL[XQ, an Jesús


ca bëWVLULEL‫ڰ‬D[D. $‫ڰ‬DFDQFDEsWVL[XWDQFs cëmë[XQxXFinun fariseo uni raíri
xutancëxun raíriribi xuaxa. Xutiabi ca ‫ڰ‬LPDLQXQ+HURGHVQsQXQLUDtriribi
UDtUL‫ڰ‬DWLPRQDQUDtULULEL‫ڰ‬DFDQ[D. xuacëxa. 14੅Xucëx cuanxun ca Jesús
6੅Usoquin aín unicama xuquinbi ca cacëxa:
aira nuibacë aín bëFKLFsD[XFsPD‫ڰ‬LFsQ. —&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, min banax ca
Xuxunmabi ca —‫ڰ‬sQEschicë ënë ca aséUDEL‫ڰ‬LFsQ. Uisai cara Nucën Papa
XVDULELRTXLQ‫ڰ‬DTXLQPDXStRTXLQELTXLQ 'LRVDQXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDPLQD
DtQEDQDFXDWL‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQ cëmëquinma asérabi ñuin, unían min a
aira xuaxa. 7੅8VRTXLQVLQiQTXLQ[XFs[ bana ñuia cuati cuëëncëbëtanmabi. Min
cuanxa bëbacëbë ca an naë bërúancë VLQiQFs[FDFDPDELXQLEstsibëtan sënën
unicama canani quiaxa: $tQSDSi[D ‫ڰ‬LFsQ. 8VDTXLQVLQiQTXLQFDPLQDFDPDEL
bamacëbë ca aín bëFKLFssQs[QDs‫ڰ‬LEX xXxX‫ڰ‬LPDLQXQxXxXPDXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDQX[QDs‫ڰ‬LEX ‫ڰ‬DSXEXULELXLVDLFDUD1XFsQ3DSD'LRVDQ
‫ڰ‬LQX[XQsQs‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 8੅Canantancëxun XQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQxXL[XQLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQ
‫ڰ‬DWDQFs[XQFDQDs‫ڰ‬XULUDFiQFDQ[D. FDPLQDQXFDWL‫ڰ‬DLQ, ¿Nucën Papa Dios
9੅Usoquian aín bëFKLFs‫ڰ‬DFsFDUDQDs aséUDELQXQFXVKL‫ڰ‬DLQFDUD5RPDQX‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬LEXQDXQLFDPDXLVRWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQD ‫ڰ‬DSX, César, a curíTXLEXiQPLWLDViEL‫ڰ‬LF?
mitsu cain. Aín naënu cuanxun a ¢&DUDDViELPD‫ڰ‬LF? ¿Caranuna curíqui
XQLFDPD‫ڰ‬DWDQFsxun ca bëtsi uni aín ‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ? ¢&DUDQXQD‫ڰ‬LQiQWLPD‫ڰ‬DLQ?
naëa bëU~DQ[XQXQTXL[XQFDWL‫ڰ‬LFsQ. 15੅Cacëxun ca Jesusan —uisai caraisna
10੅¿Nucën Papa Diosan bana cuënëo ësai TXLTXL[XQ‫ڰ‬sPLPDQinuxun cuacatsi
quicë, DFDUDPLQDPLWVXQLVFsPD‫ڰ‬DLQ?, TXL[XQFD‫ڰ‬sxXFDWLD—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQ
An maxax xubuacë unían biquinma cacëxa:
UDFiQFs‫ڰ‬DtVKELFDDPD[D[EsUt —‫ڰ‬ÊPLPDQiQX[XQ‫ڰ‬s[FDUDLVQDXLVDL
DPLD[XEXFXVKLFs‫ڰ‬LFsQ, LWi TXLFXDFDWVLTXL[XQFDPLQD‫ڰ‬sXVRTXLQ
upímia xubu cushicë usaribiti. cain. 8LVDFDUDLVQXQFD‫ڰ‬DSXEXiQPLWL
11੅8VDtD‫ڰ‬LQXQFD1XFsQ3DSD manë curíqui achúVKL‫ڰ‬sEs[XQ.
'LRVDQ‫ڰ‬LPLD[D. An usoquin mëQtR‫ێ‬ 16੅Cacëxuan bëia isquin ca Jesusan

Fs[FDQXQQXLVFs[XStLUD‫ڰ‬LFsQ. cacëxa:
¿Usoquian cuënëo bana a caramina —¿Uin bëmaxDQWDQTXLQ‫ڰ‬DFsFDUDsQs[
PLWVXQLVFsPD‫ڰ‬DLQ? ‫ڰ‬LF? ¿Uin anë cara cuëQsRFssQs[‫ڰ‬LF?
12੅An naë bërúancë unicama ñuicëbë Cacëxun ca atun cacëxa:
FDMXGtRV‫ڰ‬DSXFDPDDWXELxXLLVDTXLD —$[FD5RPDQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX, Césarnën
TXL[XQ‫ڰ‬XQDQL-HV~VPLQLVKDFs[D. bëPiQDQWDQTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LPDLQXQ
1LVKTXLQ‫ڰ‬DWLPRQX[XQELLVDWDQTXLQEL CéVDUQsQDQs‫ڰ‬LFsQ.
—‫ڰ‬LWVDXQLQFDDtQEDQDFXDWLD, XVD‫ڰ‬DLQ 17੅Usaquin cacëxun ca Jesusan cacëxa:

FDDXQLFDPD[QXPLQLVKWL‫ڰ‬LFs—quixun —$PLPLWVXQ‫ڰ‬DWLD&pVDUFXssQFsD
sinani atumi racuëq ۛ uin Jesús ëbiani xXFDPLQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ, D[DPLWVXQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLQ.
riquiancëxa. ‫ڰ‬$QDQFDPLQDDPLPLWVXQ‫ڰ‬DWLD1XFsQ
3DSD'LRVFXssQFsDxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ, axa
8QtDQ‫ڰ‬DSXFXUtTXL‫ڰ‬LQDQ PLWVXQ3DSD'LRV‫ڰ‬DLQ.
(Mt. 22.15-22; Lc. 20.20-26) Usaquian cacëxun cuati ca bëtsi unin
13੅8VDTXLDQLFXDQ[XQFDDWXQFXVKLFD‫ێ‬ EDQDVDPDFDsQsQEDQD‫ڰ‬LFsTXLD[
man uisai cara Jesús quiaxa quixuan atu VLQiQFDVPDLUDW~cancëxa.
0$5&26੄12 108

Dios Moisés ësaquin cacëxa: ´‫ڰ‬Ê[FDQD


Uni baísquiti ñui quicë bana Abraham, Isaac, Jacob acaman rabicë
(Mt. 22.23-33; Lc. 20.27-40) Dios, D‫ڰ‬DLQµ. 27੅A bana cuënëo isquin
18੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HV~VQXVDGXFHR FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa Dios, ax
unicama cuancëxa. Saduceo unicaman FDEDPD‫ڰ‬Dtsha baísquitima unicaman
ca —EDPD‫ڰ‬DLVKFDXQLEDtVTXLWLPD‫ڰ‬LFs 'LRVPD‫ڰ‬LFsQ. Ax ca camabi aín
—TXL[XQVLQiQFs[D. 8VDTXLQVLQiQFs XQLFDPDQUDELFs'LRVD‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬DLVKDQXFXDQ[XQFD-HV~VxXFiquin
cacëxa: 19੅—1XQ‫ڰ‬XQinun ca Moisésnën A pain Nucën Papa Diosan bana
ësai quicë bana cuënëocëxa, uni D[DTXLFsVDELRLLUD‫ڰ‬LWL
achúshinëxa bëFKLFsxXPD‫ڰ‬DLVKEDPDFs (Mt. 22.34-40)
bëtan ca aín xucënan aín casunancë 28੅Usaquian Jesusan suduceo unicama
xanu bixun, ami bacë bëFKLWL‫ڰ‬LFsQ. caia ca an Moisésnën cuënëo bana
8VRTXLDQ‫ڰ‬DFs[FDDtQEschicë ax aín ‫ڰ‬XQiQFsXQLDFK~shinën uquin cuacëxa.
xucënan bëFKLFsVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 20੅8VD‫ڰ‬DLQ Cuacë[XDQVDGXFHRXQLFDPDQxXFicë
cananuna mi ñucatin. Uni achúshi ca bana a upí oquin ñuia cuaxun ca an
mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi Jesús cacëxa:
‫ڰ‬DQicaxX‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬L[XQFDDWXQDSDQ —¢8LQX‫ڰ‬LFs1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD
an xanu biacëxa. Biaxbi ca bacë cuëQsRTXLFsVDRtLUDFDUDQXQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ?
bëchiaxmabi bamacëxa. 21੅Baman aín 29੅Quixuan cacëxun ca Jesusan cacëxa:

xucënan casunancë xanu biaxbi ca aín —Axa quicëVDELLUDRL‫ڰ‬LWLEDQDD[FD


xucën axribi bacë bëchiaxmabi ësai quia: “Israel unicama, ca cuat.
bamacëxa. Usaribiti ca a xanu biaxbi 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVD[FDDFK~VKL‫ڰ‬LFsQ.
aín xucën bëtsíxribishi bamacëxa. 22੅Usa 30੅0LQ‫ڰ‬,EX'LRVPLFDPLQDDVprabi

‫ڰ‬DLQFD[XFsQFDPi[ELD[DQXELD[EL cuëëni cëPsLPDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVK


bacë bëFKLFsxXPD‫ڰ‬LQXQEDPDFs[D. camina ami catamëti ax cuëëncësabi
Acamaxa bamai cëñúan ca a xanúxribi RtVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQµ. Ax ca a pain Nucën Papa
bamacëxa. 23੅Camaxunbi ca a xanu Diosan bana ax quicëVDELRtLUD‫ڰ‬LWLD
biacëxa. ¢8VD‫ڰ‬DLQFDUDDQXQXQLFDPD ‫ڰ‬LFsQ. 31੅Ënë[ۛ ULELFDDEDQDVDULEL‫ڰ‬LFsQ:
EDtVTXLWLQsWsQDFDPDXLQX‫ڰ‬LFëxۛ ira aín “Mixmi bëruancacësaribi oquin camina
EsQs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF? PLQDLQWVLFDPDQXLEDQDQ‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFs
24੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQµ. ‫ڰ‬$tPDFDD[DTXLFssabi
—Usama ca. Mitsun Nucën Papa RtDXQL‫ڰ‬LWLsQsEDQDUDEësۛ aribi bana
Diosan bana cara uisaira quia quixun ‫ڰ‬LFsQ. 32੅Usaquian cacë[XQFDDQ0RLVpV‫ێ‬
FXDQDQDtQFXVKLULEL‫ڰ‬XQiQTXLQPD nën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLQFDFs[D:
FDPLQDXVDTXLQ‫ڰ‬sxXFDWLQ. 25੅%DPD‫ڰ‬DLVK —Usa ca. Mixmi quicë bana ax ca
EDtVTXLTXLQFDXQLQ[DQXELWLPD‫ڰ‬LFsQ, aséUDEL‫ڰ‬LFsQ, Nucën Papa Dios, ax ca
aín ini bëchicë ca unin bënumitima achúVKLVKL‫ڰ‬LFsQ. %sWVL'LRVFD‫ڰ‬DtPD
‫ڰ‬LFsQ. 8VDULELFDQDtQX‫ڰ‬LFsiQJHOFDPD[‫ێ‬ ‫ڰ‬LFsQ. 33੅Cëmëima asérabi cuëëni, ax
ULEL‫ڰ‬LFsQ. 26੅Mitsúnmi —EDPD‫ڰ‬DLVKFD cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LDPLVLQinan unin axa
XQLEDtVTXLWLPD‫ڰ‬LFs—quixun sinania bërúancacësaribi oquin aín aintsicama
cana mitsu cain, FDXVDPD‫ڰ‬LFsQ. QXLEDQDQ‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DTXLQFsbë ca
¿Caramina Moisésnëan imaxu nëëmëtia Nucën Papa Dios cuëënia, judíos unían
LVDxXLTXLFsEDQDLVFsPD‫ڰ‬DLQ? Imaxu DtQ‫ڰ‬XFKDFXSt‫ڰ‬DUDFDFsxXLQDUs[XQ
rëquirucënuax banaquin ca Nucën Papa xarocëEsD‫ڰ‬LFssamaira oi.
109 0$5&26੄12੄13

34੅Usaquian a bana ñuiquin cacëxun ca cushicama tsóti anu tsónuxun caisia,


Jesusan a uni cacëxa: DWXVDULEL‫ڰ‬LFDWVLTXL[XQ. 40੅8VDL‫ڰ‬LDQDQFD
—1XFsQ3DSD'LRVDQXQL‫ڰ‬LLVDFDPLQD casunamëcë xanun ñu bicuanquin
‫ڰ‬DLQ. cëñuia. &sxXDQDQFDD[LVDXSt‫ڰ‬LFs
Usaquian a uni caia cuaxun ca ui TXL[XDQXQLQVLQinun quiax, ‫ڰ‬XUDQSDLQ
XQtQELxXFitëFsDQPD‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Diosbë banaia. Usa
unicama ca Nucën Papa Diosan, axa
8LQUsE~QTXLFDUD&ULVWR‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD XVDL‫ڰ‬LFsPDXQL‫ڰ‬DFssamaira oquin
(Mt. 22.41-46; Lc. 20.41-44) ‫ڰ‬XFKRWL‫ڰ‬LFsQ.
35੅Anuxun Nucën Papa Dios rabiti

xubunuxun bana ñuixuni ca Jesús Xanu casunamëcënëan Nucën Papa Dios


quiacëxa: FXUtTXLQDQ[~DQxXLTXLFsEDQD
—¢8LVD‫ڰ‬DLVKFDUDDQ0RLVpVQsDQ (Lc. 21.1-4)
cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD[TXLD, 41੅Usaquin anuxun Nucën Papa Dios

Cristo ax ca Davitan rëE~QTXL‫ڰ‬LFs rabiti xubunuxun unicama catancëx ca


quiax? 36੅Nucën Papa Diosan Bëru Jesús anu curíTXLQDQWLxX‫ڰ‬XUDPDDPL
Ñunshin Upitanbi ca David ësaquin bësui tsóbuacëxa. Tsóxun ca anu nanti
quimiacëxa: ñu anua unicaman curíqui nania
1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQFD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬,EXFD[D, isacëxa. Iscë[XQFD‫ڰ‬DLVDPDLUDFXUtquiñu
´D[DPLPLQLVKFsXQLFDPD‫ڰ‬sQPL XQLFDPDDQ‫ڰ‬LWVDFXUtqui nancëxa.
‫ڰ‬LEXDPLPDLQXQFDPLQDPL[‫ڰ‬sEs 42੅Nancëbë uquin ca xanu casunamëcë

‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬sQPsTXHX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQµ. ñuñuma, anribi manë curíqui rabërۛ atsu


37੅Usai qui ca David ax —Cristo, ax ca nancëxa, axa cupíPDUD‫ڰ‬LFsEL. 43,44੅Nancë
‫ڰ‬sQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LFs—quiax quiacëxa. ¿Ësaia bëtan cuëncëxۛ a aia ca Jesusan aín
TXLi‫ڰ‬DLQFDUD&ULVWRXLVD['DYLWDQ ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D:
rëE~QTXL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF? Usaía quia ca —‫ڰ‬,WVDLUDFXUtquiñu unicaman ca
‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬L[XQXQLQFXssQTXLQ anun ñu maruquian tëxëocë curíqui anu
cuacëxa. curíTXLQDQWLxXQX‫ڰ‬DUXD[D. 8VD‫ڰ‬DtQEL
ca xanu casunamëcë ënën asérabi
-HVXVDQDQ0RLVpVQsQFXsQsREDQD FXssQTXLQ‫ڰ‬DLVDWDQTXLQDQ~DQxX
‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPDxXLD PDUXWLEL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LWinun aín curíTXLFD‫ێ‬
(Mt. 23.1-36; Lc. 11.37-54; 20.45-47) PDLVKL‫ڰ‬DUXD[D. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDDVprabi
38੅Cuatia ca bana ñuixunquin Jesusan mitsu cain, curíquiñu unicaman
ësaquin atu cacëxa: ‫ڰ‬DFssamaira oquin ca a xanun aín
—$QXVDtDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LQXQ curíTXL‫ڰ‬LQiQ[D.
Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs
XQLFDPD[‫ڰ‬LFsVDULELWLFDPLQD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. Anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubu
Atux ca chupa chaxcë ۛ pañuax niti upíira upí ñui quicë bana
cuëëanan anuxun ñu marucë anuxuan (Mt. 24.1-2; Lc. 21.5-6)

13
unin —D[FDQXQFXVKL‫ڰ‬LFs—quixun 1੅Anuxun Nucën Papa Dios rabiti
VLQiQTXLQPsFsQ‫ڰ‬LQiQTXLQELWLFXssnia. [XEXQXD[DFXDQLDFDDtQ‫ڰ‬XQiQ‫ێ‬
39੅8VDL‫ڰ‬LDQDQFDDQXMXGtRVXQLFDPD micë uni achúshinën Jesús cacëxa:
timëtۛ i xubunu unicamabë timëti, anua —Ca is, sQs[XEX[FDPD[D[‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVK
aín cushicamax tsóti a anu tsotishi XStLUDXSt‫ڰ‬LFsQ.
cuëënia, ‫ڰ‬LDQDQFDSLWLPëxۛ un anu aín 2੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
0$5&26੄13 110

—ÊQs[XEXFDPLQDPD[D[‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVK EXiQWL‫ڰ‬LFsQ. Usonan ca anua judíos


chaira isin. 8VD‫ڰ‬DtQELFDsQs[XEXFDPD unicama timëtۛ i xubucamanuxun mitsu
DtQPD[i[FDPDULELUXUXSDFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. PDQs[RQULVKTXLWL‫ڰ‬LFsQ. 0LWV~QPL‫ڰ‬sQ
bana uni ñuixuncë cupí ca unin mitsumi
0HFDPDFsx~WLQsWs‫ڰ‬LLVDPDSDLQ‫ڰ‬DLQ QLVKTLXQMXGtRVPDXQLFDPDQ‫ڰ‬DSXQX
EsWVLEsWVLxX‫ڰ‬LWLEDQD PLWVXEXiQWL‫ڰ‬LFsQ, ami mitsu ñui
(Mt. 24.3-28; Lc. 21.7-24; 17.22-24) PDQinuxun. 8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
3੅Usaquin cacëx abë cuanquin ca ‫ڰ‬XQDQ[FDPLQDXVDtD‫ڰ‬LFsbë ratútima
anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubu ‫ڰ‬DLQ. Usocë[XQELFDPLQDD‫ڰ‬DSXFDPD‫ڰ‬s
‫ڰ‬XULD‫ڰ‬LFsPDWi, Olivos, anu tsóbutia xXLTXLQEDQDxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. 10੅Usaía
Pedro, Jacobo, Juan, Andrés, acaman, ‫ڰ‬LFsPDSDQ‫ڰ‬DLQFDFDPDELPHQX[XQ
XQLD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQ, atúxëVKLDEs‫ڰ‬L[XQ-HV~V XLVDLFDUDXQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL
cacëxa: 4੅—¿Uínsaran cara mixmi ‫ڰ‬LFsTXLi[DTXLFsEDQDXQLQxXL[XQWL
quicësabi oi anuxun Nucën Papa Dios ‫ڰ‬LFsQ. 11੅$XQLFDPDQPLWVX‫ڰ‬DSXQX
UDELWL[XEXsQs[DtQPD[i[FDPD EXiQFsxun camina racuëq ۛ uin —uisai
UXUXSDFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF? ¢$Q~DQXVDL‫ڰ‬LWLQsWsFD FDUDQDTXLWL‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬XUDPDFXDWVLQLDTXL[XQ‫ڰ‬XQinuxun Mitsúxmi banacëbëtanshia Nucën Papa
FDUDQXQDXLVDxX‫ڰ‬LDLVWL‫ڰ‬DLQ? A camina 'LRVDQPLWVXVLQiQPLFsEDQDQFDPLQD
QXxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. FDWL‫ڰ‬DLQ. Nucën Papa Diosan Bëru
5,6੅8VDTXLDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ fXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFs[FDPLQD
xXFicëxun ca Jesusan anun ax utëcënti TXLWL‫ڰ‬DLQ. 12੅‫ڰ‬ÊPLVLQiQFsPDXQLQFDD[D
nëtë ñuixunquin ësaquin cacëxa: ‫ڰ‬sPLVLQDQLDRTXLQDtQ[XFën ۛ bi an uni
—‫ڰ‬,WVDXQLQFD, ‫ڰ‬s[FDQD&ULVWR‫ڰ‬DL, ‫ڰ‬DPLQXQTXL[XQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
TXLD[TXLTXLQ‫ڰ‬LWVDLUDXQLSDUinuxun Usaribi oquin ca aín papan ami
‫ڰ‬DLD. 8VRTXLDQPLWVXULELSDUiQWLUDEDQDQ nishquin aín bëFKLFsELDQXQL‫ڰ‬DPLQXQ
camina bëU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ. 7੅Mitsun camina ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDXVDULEL
uni itsían —EsWVLPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[FD oquin aín bëchicënën ami nishquin aín
bëWVLEs‫ڰ‬DFinania quixun ñuia cuanuxun SDSDELDQXQL‫ڰ‬DPLQXQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬DLQ. Cuanan camina —UDtULXQLFDPD[‫ێ‬ 13੅0LWV~[PL‫ڰ‬sPLFDWDPscë cupí ca

ribi ca raíULEs‫ڰ‬DFinania —quixun ñuia XQLFDPD[‫ڰ‬sPLVLQiQFsPD‫ڰ‬DLVKPLWVXPL


cuatíbi racuëWۛ LPD‫ڰ‬DLQ. 8VDtD‫ڰ‬LFsbëbi ca ‫ڰ‬LQLVKQX[XQ‫ڰ‬DLD. 8VDxX‫ڰ‬LFsbëtanbia
ënë mecama cëñúFsPDSDLQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬sPLVLQiQTXLQsQFsPDXQLFDPD[FD‫ڰ‬sQ
8੅%sWVLPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[FDEsWVL Papa Diosan nëWsQX‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
PHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDEsQLVKinani 14੅8VDTXLQFD[XQFD-HVXVDQsVDTXLQ‫ێ‬

‫ڰ‬DFiQDQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQULELFDEsWVL ULELDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D:


PHQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSXQVXQWirucama bëtsi —An Nucën Papa Dios quicë bana
PHQX‫ڰ‬LFsVXQWiUXFDPDEs‫ڰ‬DFinanti unicama ñuixuncë uni, Danielnëan a
‫ڰ‬LFsQ. Bëtsi bëtsi mecama ca shaíTXLQX‫ێ‬ ñuiquin cuëQsRXQLD[FD‫ڰ‬DWLPDLUD‫ڰ‬LFsD
[XQ‫ڰ‬DLD. Bëtsi bëtsi nëWsQX‫ڰ‬LFs XQLQWLPDFs‫ڰ‬DtVKELDtQVXQWirucamabë
unicamax ca a piti ñuxXPD‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DLD. XWL‫ڰ‬LFsQ. $tFDD[DQXDD[‫ڰ‬LWLPDDQX‫ڰ‬LWL
Usoquin pain tëmëratancë[XQELFD‫ڰ‬s[ ‫ڰ‬LFsQ. An ënë bana iscë uni an ca uisai
utëcëncëbëtainra, XQLQDQ‫ڰ‬DFssamaira TXLFsFDUDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. Usai
oquin tëmëUDQX[XQ‫ڰ‬DLD. ‫ڰ‬LFsbë ca unicama ami racuëti Judea
9੅‫ڰ‬ÊPLVLQiQFsPDXQLUDtrinën ca PHQX‫ڰ‬LFssPDFDPDQXD[DEiquiani
‫ڰ‬DSXFDPDQXDPLPDQinuxun mitsu PDWiQXFXDQWL‫ڰ‬LFsQ. 15੅Aín xubu ëman
111 0$5&26੄13

‫ڰ‬LFsXQLFDPD[ULELFDDEinuxun, aín ñu —Usaía tëmërai anun uni bënëtۛ i


pain bitsi aín xubunu atsíntëcënima nëtëFDPD‫ڰ‬LFsEsFDEDULEsiQTXLQX[XQ
DVKLWLFXDQWL‫ڰ‬LFsQ. 16੅‫ڰ‬,PDLQXQFDDtQ ‫ڰ‬DLD, ‫ڰ‬X[ën ۛ ribi ca pëFDQX[XQPD‫ڰ‬DLD.
naënuxuan ñu mëëcë unicamaxribi 25੅‫ڰ‬,VSDULELFDUsXFXQX[XQ‫ڰ‬DLD, naícamë

DEinuxun aín chupa bitsi, aín xubunu ‫ڰ‬sRVKDtquicëEsFDDQXD‫ڰ‬LFsxXFDPD[‫ێ‬


cuaníma aín naënuaxëVKLDEiWL‫ڰ‬LFsQ. ribi shaíTXLQX[XQ‫ڰ‬DLD. 26੅8VDtD‫ڰ‬LFsbëtan
17੅8VDtD‫ڰ‬LFsbë ca xanu tuñucama FDXQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi,
‫ڰ‬LPDLQXQDtQWXi‫ڰ‬LF~cë xanucamaxribi ‫ڰ‬sQQsWsFXLQPs~[XQ‫ڰ‬sQFXVKLQ
DEiTXLDQLFXDQLQXLEDFDQX[XQ‫ڰ‬DLD. pëcabëWVLQLDXQLFDPDQLVQX[XQ‫ڰ‬DLD.
18੅Usaími mitaxX‫ڰ‬LWLQUDEDQDQFDPLQD 27੅‫ڰ‬Ê[XTXLQFDQD‫ڰ‬sQiQJHOFDPD[XTXLQ

1XFsQ3DSD'LRVxXFiWL‫ڰ‬DLQ. 19੅8VDL‫ڰ‬LFD ‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sQFDtVFsXQLFDPDFDPDEL


unicama Nucën Papa Diosan me menua, naíQXDULEL‫ڰ‬sEsD‫ڰ‬LQXQ
XQLRWDEDFs‫ڰ‬DtDQXtQVDUDQEL‫ڰ‬Lisamairai timëP ۛ LQX[XQ‫ڰ‬DLQ.
tëmëUDWL‫ڰ‬LFsQ, amiribishi usai tëmëratë 28੅ÊQsxXFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, higuera i ax

cëntimoi. 20੅Anúan paë tanquin tëmërati ca baricuatsincëEsDtQSsFKLUsXFXEX‫ێ‬


nëtëxۛ a cëñúcëEsPDFDXVDEL‫ڰ‬LFDPDEL tancëx amiribishi corutëcënia. 8VDUtD‫ڰ‬LD
XQLEDPDWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ isquin camina —ca baritiacuatsinia
Papa Diosan, DLQDQ‫ڰ‬LQXQDQFDtVFs —TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. 29੅8VDULELWLD‫ڰ‬sQPLWVX
unicama nuibaquin, atu cupí anúan xXL[XQFsxXFDPD[‫ڰ‬LFsbëtan camina
unin paë tanquin tëmërati nëtëcama ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, DQXQ‫ڰ‬s[XWscënti nëtë ca
sënëQ ۛ PLWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 30੅Asérabi cana
21੅Anúan usoquin unicaman tëmërati mitsu cain, ënë nëtënu bucucë
nëtë ucëbëtan unin mitsu —ca is, ënu ca XQLFDPD[EDPDFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sQ
&ULVWR‫ڰ‬LFs—quixun canan —ca is, unu ca mitsu ñuixuncë banacama quicësabi oi
&ULVWR‫ڰ‬LFs—quixun cacëxunbi camina ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 31੅Naí, me acamax ca cëñúti
—asérabi ca —TXL[XQVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬sQEDQD[DQsWëtۛ imoi
22੅Anúan usoquin unicaman tëmërati nëtë XVDEL‫ڰ‬DLQFDPDELxX‫ڰ‬s[TXLFssabi oi
ucëbëtan ca unin ax aséUDELDPD‫ڰ‬L[XQEL aséUDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
—‫ڰ‬s[FDQD&ULVWR‫ڰ‬DL—TXL[XQSDUiQWL 32੅Añu nëtëLۛ QUDFDUDQD‫ڰ‬s[XWscënti

VLQiQTXLQXQLFDPDFDQX[XQ‫ڰ‬DLD. 8VDULEL‫ێ‬ ‫ڰ‬DLQ, XtQVDUDLQUDFDUDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs


quin ca uni raírinën cëmëquin —‫ڰ‬sQFDQD TXL[XQFDXtQEL‫ڰ‬XQDQLPD. 1DtQX‫ڰ‬LFs
Nucën Papa Dios quicë bana unicama iQJHOFDPDQELFD‫ڰ‬XQDQLPD, ‫ڰ‬s[1XFsQ
ñuixunin —TXL[XQXQLFDPDFDQX[XQ‫ڰ‬DLD. Papa Diosan BëFKLFs‫ڰ‬L[XQELFDQD‫ڰ‬sQULEL
&DQDQFDXQLFDPDSDUiQWLVLQiQTXLQ, uni ‫ڰ‬XQDQLPDQ. Nucën Papa Diosan cuni ca
LWVtDQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DQX[XQ‫ڰ‬DLD. ‫ڰ‬$TXLQFD ‫ڰ‬XQDQLD. 33੅0LWVXQXtQVDUDQFDUDQDXWL‫ڰ‬DL
1XFsQ3DSD'LRVDQXQLFDPDULELSDUiQWL TXL[XQ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLVKFDPLQDFDPDEL
VLQiQX[XQ‫ڰ‬DLD. 23੅8VDL‫ڰ‬LFsPDSDQ‫ڰ‬DtQEL QsWsQ‫ڰ‬sQXQL‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬sPLVLQiQTXLQ‫ڰ‬s[XWL
‫ڰ‬sQPLWVXFDFs‫ڰ‬DLVKFDPLQDDxXFDPD FDtQWL‫ڰ‬DLQ. 34੅&DsVD‫ڰ‬LFsQ. Uni achúVKL‫ێ‬
XVDL‫ڰ‬LFsbëbi ratúWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,DQDQFDPLQD nën ca aín xubunuax amanu cuanuxun
unínma mitsu parania bëU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ. an ñu mëëxuncë unicama cuënxun,
—utëcëntamainun camina upí oquin ñu
$Q~DQ-HV~VXWsFsQWLQsWsxXLFsEDQD ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL—quixun canan an xëcuë bëU~DQ‫ێ‬
(Mt. 24.29-35; 42-44; Lc. 21.25-36) cë uniribi aín xubu bërúainra onun
24੅Catancëxunca Jesusan ësaquinribi quixun caia. 8VDTXLQFDELDQLFD‫ڰ‬XUD
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D: cuania. 35੅A unicaman ca uínsaran cara
0$5&26੄13੄14 112

an atu ñu mëëPLFsXQLXWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ ‫ڰ‬DUXFsxXDUXUXTXLQDQXQ-HVXVDQ


‫ڰ‬XQDQLPD. Usaribiquin camina mitsun PD[FiFKDEycëxa. 4੅8VRLDLVLFDDQX‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬s[XWL‫ڰ‬XQDQLPDQ. Carana bëbaquíshcë unicama raírinëx a xanumi nishi
EsXWL‫ڰ‬DLQ, carana imë ۛ QDs[XWL‫ڰ‬DLQ, canancëxa:
FDUDQD‫ڰ‬DWDSDEsQsEDQDFsEsXWL‫ڰ‬DLQ, —¢8LVDWLFDUDURxDQFiELFsxXD[?
carana pëcaracëbëa bari urucëEsXWL‫ڰ‬DL 5੅Anun ñuxXPDXQL‫ڰ‬DTXLQWLWUHVFLHQWRV

TXL[XQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLPDQ. 8VD‫ڰ‬DLQ curíTXLFXStPDUXWLFDsQsUR‫ڰ‬LD[D.


FDPLQDFDPDELQsWsQ‫ڰ‬sPLVLQiQTXLQ‫ڰ‬s[ 6੅Usai canania cuaquin ca Jesusan

XWLFDtQWL‫ڰ‬DLQ, 36੅XTXLQDWXQD‫ڰ‬sPL cacëxa:


manúcë mitsu mërain, XVD‫ڰ‬DLQ. —Ami nishquin ënë xanu ñuixunma
37੅ÊVDTXLQ‫ڰ‬sQPLWVXFDFssaribi oquin FD‫ڰ‬DW. ÊVRTXLDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DFssQs[FDDVibiira
FDQDD[D‫ڰ‬sPLFDWDPscë unicamaribi ‫ڰ‬LFsQ. 7੅Camabi nëtën camina ñuñuma
cain, FDPLQD‫ڰ‬sPLVLQiQTXLQ‫ڰ‬s[XWL uni isin. ,VTXLQFDPLQD‫ڰ‬DTXLQVDWDQTXLQ
FDtQWL‫ڰ‬DLTXL[XQ. ‫ڰ‬DTXLQTXLQxX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtQEL
camina mitsun xëQLEXTXLQ‫ڰ‬sLVWLPD‫ڰ‬DLQ.
8੅$Q‫ڰ‬sXVDTXLQ‫ڰ‬DLVDWDQTXLQFD‫ڰ‬s‫ڰ‬D[D.
III. BAMAXBI JESUCRISTO BAISQUIA Bamacë maíQX[XQXVRTXLQXQLQ‫ڰ‬DWL
BANA (14-16) WDQTXLQFDsQs[DQXQ‫ڰ‬sURQ‫ڰ‬D[D.
9੅Asérabi cana mitsu cain, uinuxun cara
-XGtRVXQLFDPD-HV~VPL‫ڰ‬sVën ۛ an
FDPDELPHQX[XQ‫ڰ‬sQXQLEXQsQ‫ڰ‬sQEDQD,
(Mt. 26.1-5; Lc. 22.1-2; Jn. 11.45-53) DQ~DQXQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL, a

14 ñuixunia, anuxun ca ënë xanúan


1੅$QXQFDUQHUR‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LDQDQDQXQ

FKDPLWLxXFsxXQPD‫ڰ‬DFsSiQSLWL sVRTXLQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DFssQsULELxXL[XQWL‫ڰ‬LFsQ,
QsWs‫ڰ‬LWLDUDEë ۛ QsWs‫ڰ‬DLQFDMXGtRV FDPDELXQtDQ‫ڰ‬XQinun.
sacerdotenën cushicamabëtan an
-XGDVQsDQ-HV~VXQL‫ڰ‬LQDQ
Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs
(Mt. 26.14-16; Lc. 22.3-6)
unicaman, XLVD[XQFDUDQXQD‫ڰ‬DQX[XQ
10੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQL
Jesús, XQLFDPDQ‫ڰ‬XQinunmaishi, ELWL‫ڰ‬DL
quiax canancëxa. 2੅Cananíbi ca achúshi, Judas Iscariote, ax anua judíos
quiacëxa: VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPD‫ڰ‬LFsDQX
—Unicamama anun rabanan nëëti cuanxun —Jesúsmi binun cana mitsu a
WVXiquiruia, XVD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDDQXQ LVPLTXLQEXiQWL‫ڰ‬DL—quixun atu cacëxa.
11੅Cacëxun cuati cuëënquin ca —curíqui
FDUQHUR‫ڰ‬DWLQsWsQELWLPD‫ڰ‬DLQ.
FDQDQXQDPL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DL—quixun
%HWDQtDQX[XDQ[DQXQ-HV~VPL cacancëxa. Usaía quicëbëtan ca
ro tutuca bana Judasnën —¿uisaxun carana ënë
(Mt. 26.6-13; Jn. 12.1-8) XQLFDPD-HV~VELPLWL‫ڰ‬DL? —quixun
3੅%HWDQLDxDFinuax ca Jesús an aín VLQiQFs[D.
nami chëTXLPLFs‫ڰ‬LQVtQxX‫ڰ‬DtVKELD
-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
pëxcúcë, Simón, DtQ[XEXQXD‫ڰ‬LFs
XQLFDPDEsWDQDVKLTXLQSLD
mesanu tsócëxa. $QX‫ڰ‬Dtsha mesanu
(Mt. 26.17-29; Lc. 22.7-23; Jn. 13.21-30;
tsotan ca xanu achúshinën anu sanuira
I Co. 11.23-26)
VDQX‫ڰ‬LQtQWLUR, nardo cacë, ‫ڰ‬DUXFsxXD
12੅$QXQFKDPLWLxXFsxXQPD‫ڰ‬DFsSiQ
bëacëxa. $UR[FDPsVFXFsPD‫ڰ‬DLVK
FXStLUDFXSt‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDQXD anun piti nëtë ucëbëa, DQXQFDUQHUR‫ڰ‬DWL
113 0$5&26੄14

3DVFXDQsWs‫ڰ‬DLQ, FDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs ‫ڰ‬LQX[DQXD[Xi, ‫ڰ‬s[EDPDWL‫ڰ‬DLQ. Usa


unicaman Jesús cacëxa: ‫ڰ‬DtQELFDDQ‫ڰ‬DWLPRQX[XQELQXQXQL‫ڰ‬s
—¿Uinuxuinra nun Pascua nëtën a ‫ڰ‬LQiQFsXQL, D[‫ڰ‬XFKDxXLUD‫ڰ‬DLVKXLVRTXLQ
piti ñu mi mëníoxuni cuanti caramina FDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsXVRTXLDQ1XFsQ3DSD
cuëënin? 'LRVDQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬LWLPDFXStD[
13੅Usaquian cacëxun xuquin ca aín XQLWLPDFD‫ڰ‬LDFs[D.
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLUDEë ۛ cacëxa: 22੅Usaquian cacëxun pimainun ca

—ÊPD‫ڰ‬XULDQXFDFXDQWDQ. Cuanquin -HVXVDQSiQELTXLQ, Nucën Papa Dios


mëraquin camina achúshi unían ñutën —DViELFD—catancëxun, SiQWXFDSD[XQ
‫ڰ‬XPSD[EXDQLDDQXLELDQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LQiQTXLQDWXFDFs[D:
14੅Nuibiani anua ax atsíncë xubunu —Ënë ca bit. 0LWV~QPLSLWLSiQsQs[
DWVtQTXLQFDPLQDDtQ‫ڰ‬LEXsVDTXLQFDWL FD‫ڰ‬s‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬DLQ: $QQX‫ڰ‬XQiQPLFsXQLDQFDsVDTXLQ 23੅Cacë[XDQDSiQFDPDSLDQFD

mi canun nu caxa, ¿Uinuxun cara -HVXVDQXYDVEDFDDQX‫ڰ‬DUXFs[DPSD


‫ڰ‬sbëWDQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ3DVFXD biquin, Nucën Papa Dios pain —DViEL
QsWsQSLWLxXSLWL‫ڰ‬LF? 15੅Usaquinmi ca —catancë[XQDWX‫ڰ‬LQiQFs[D.
cacëxun ca an mitsu anuxunu piti, xubu ‫ڰ‬,QiQFs[XQFDFDPD[XQEL‫ڰ‬DFs[D. 24੅‫ڰ‬$LD
namë ۛ cha, FDWDLWVLPDQiPL‫ڰ‬LFs, anua ca cacëxa:
PHVD‫ڰ‬LPDLQXQDQXWVyWLDFDPDPsníocë, —‫ڰ‬ÊQLPL‫ڰ‬DSDWL‫ڰ‬s[EDPDFsFXStFD
DPLWVXLVPLWL‫ڰ‬LFsQ. Ismicëxun camina ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLDtQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ cë
anuxun piti mëQtRWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Ënëx
16੅Usoquian cacëx cuanx Jerusalénu FDD‫ڰ‬DSDWL‫ڰ‬s[EDPDWLD‫ڰ‬LFsQ. 25੅Asérabi
bëEDTXLQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLUDEstan cana mitsu cain, ënuxun cana uvas baca
Jesusan cacësabi oquin a ñucama ‫ڰ‬DWscëniman. Nucën Papa Dios anua ax
mëracëxa. Mëraxun ca anuxun a nëtën DtQXQLFDPDQ‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LFs, anuxun cuni
piti ñucama mëníocëxa. FDQD‫ڰ‬DWsFsQWL‫ڰ‬DLQ.
17੅8VDTXLDQ‫ڰ‬DQFD-HV~VEsEsEDTXLVK‫ێ‬

cëEsDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDPsFsQUDEë ۛ Pedronën uni paran


‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ acamax anu bëbacëxa. (Mt. 26.30-35; Lc. 22.31-34; Jn. 13.36-38)
18੅Bëbatancëxun mesanuxun piia ca 26੅Nucën Papa Dios rabi cantatancëx

Jesusan atu cacëxa: FD-HV~VEsDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD


—AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, an 2OLYRVFDFsPDWiQXFXDQFs[D. 27੅8VD‫ڰ‬DLQ
‫ڰ‬sbëtan picë micama achúshinën camina FD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD
D[D‫ڰ‬sPLQLVKFsXQLFDPD‫ڰ‬s‫ڰ‬LQinuxun cacëxa:
‫ڰ‬DLQ. —8QLQ‫ڰ‬sELFsbë camina mitsux
19੅Ësaquian cacë[XQRLPDViQXLWXTXLQ UDFXsWLDEDWLWVXiTXLWL‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa
FDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDDFK~shi Diosan bana cuënëo ësai quicësabi oi:
achúVKLQsQ-HV~VxXFicëxa: “An carnero bëU~DQFsXQL‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFsbë ca
—¢‫ڰ‬ÊQFDUDQDXQLPL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ? ¢‫ڰ‬Ê FDUQHURFDPD[DEDWLWVXiTXLWL‫ڰ‬LFsQµ.
cat? 28੅8VDL‫ڰ‬LWDQFs[PLPLWVX[FXDLQVDPD
20੅Quia ca Jesusan cacëxa: SDLQ‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬s[SDLQEDtVTXLTXLDQL
—Micama achúVKLDQ‫ڰ‬sbëtan manë *DOLOHDQXFXDQWL‫ڰ‬DLQ.
xampami chabó[XQSiQSLFsDQFDXQL 29੅Usaía quia ca Pedronën cacëxa:

‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 21੅Asérabi Nucën Papa —RaíULQs[DPLsELDQLDEicëbëbi cana


Diosan bana cuënëosabi oi cana uni ‫ڰ‬sxëVKLPLsELDQLDEiWLPD‫ڰ‬DLQ.
0$5&26੄14 114

30੅Quia ca Jesusan cacëxa: XVDL‫ڰ‬LPDQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬X[WLWsDL,


—Asérabi cana mi cain, mix camina ‫ڰ‬XFKDWLUDEDQDQ1XFsQ3DSD'LRVEs
usai quin, ‫ڰ‬L[XQELFDPLQDsQsxDQWDQ EDQDWL‫ڰ‬DLQ.
UDEsWL‫ڰ‬DWDSDEDQDWLVDPDSDQ‫ڰ‬DLQPLQ 39੅Usaquin cabiani cuantëcëanx ca

LVDPLQD‫ڰ‬s‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLTXL[XQUDEë ۛ Jesús amiribishi usaquinribishi cai aín


‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLRTXLQXQLSDUiQWL‫ڰ‬DLQ. Papabë banatëcëancëxa. 40੅Banatancëx
31੅Cacëxun ca Pedronën ñunshínquin utëcënquinbi ca Pedro, Juan, Jacobo,
Jesús cacëxa: DFDPD[D‫ڰ‬X[Fsnan tëQiQWsFsQFs[‫ڰ‬X[Fs
—‫ڰ‬Ê[PLEsEDPDQX[XQELFDQD, ‫ڰ‬sQ mëratëcëancëxa. Mëraquian bësúncë
FDQDPL‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLTXL[XQXQL [XQELFDXLVDTXLQFDUDFDWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
SDUiQWLPD‫ڰ‬DLQ. VLQiQPD‫ڰ‬LFsQ. 41੅8VD‫ڰ‬DLQDPLULELVKL
Ësaquian caia ca usaquinribi cuantëcëntancëx utëcënquin ca cacëxa:
camaxunbi cacëxa. —%sUtFDPLQDWDQWLDQDQ‫ڰ‬X[WL‫ڰ‬DLQ. $Vi
ca. $Q~DQXQL‫ڰ‬XFKDñucaman binun uni
*HWVHPDQtQDsQXD[D-HV~V LWVLQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQWLQsWsFDXD[D. 42੅Cuanun ca
aín Papabë bana nirucuatsin. $Q‫ڰ‬sXQL‫ڰ‬LQiQWLXQLFDDLD.
(Mt. 26.36-46; Lc. 22.39-46)
32੅2OLYRVFDFsPDWiQXFXDQEDLWL -HV~VELFDQ
Getsemaní cacë me mëníocë, anu (Mt. 26.47-56; Lc. 22.47-53; Jn. 18.2-11)
bëEDTXLQFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs 43੅Jesusan cacëEsELFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
unicama cacëxa: uni achúshi, Judas, ax uacëxa. Abë ca
—‫ڰ‬Ê[1XFsQ3DSD'LRVEsEDQDPDLQXQ ‫ڰ‬LWVDXQLPDQs[stocë bëanan imaxu
ca ënu tsó[XQ‫ڰ‬sFDtQ. tëacë bëi uacëxa. Axa ucëcama ax ca
33੅Usaquin cabiani Pedro, Jacobo, judíos sacerdotenën cushicamabëtan an
Juan, acama buani cuanibi ca —uisai Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs
FDUDQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—quixun sinani bënëti XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQFDQLDFsFsXQLFDPDQ‫ێ‬
PDViQXLWXDFs[D. 34੅8VDL‫ڰ‬LTXLQFDDFDPD ULEL-HV~VELQXQTXL[XQ[XFs‫ڰ‬LDFs[D.
cacëxa: 44੅8VD‫ڰ‬DLQFDEXiQTXLQ-XGDVQsQDEs

—&DQD‫ڰ‬DLVDPDLUDPDViQXLWXWLQ. cuancë unicama cacëxa:


Micamax ca ënu tiquit. ‫ڰ‬$tVKELFDPLQD —‫ڰ‬ÊQEstsucucaia isquin camina
‫ڰ‬X[WLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, D[FD-HV~V‫ڰ‬LFsTXL[XQ.
35੅&DELDQL‫ڰ‬XULUDFXDQLPHQXUDQWLQ ‫ڰ‬8QiQTXLQDEL[XQFDPLQDEsrúinra
puruni tsóbuquin ca, ax cuëëncëbë ca R[XQEXiQWL‫ڰ‬DLQ.
XLVDtEL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQL, abë 45੅Usaquian unicama cacësabi oquin

banaquin aín Papa cacëxa: 36੅—Papan, FDDQXD‫ڰ‬LFsDQXEsbaquin Judas


PLQ‫ڰ‬DLVDPDxXFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬ÊQ Iscariotenën, —¢sQXFDLQD‫ڰ‬DLQ?
XVRTXLQSDsWDQXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LPL[XQPDFD‫ڰ‬DW. —caquin Jesús bëtsucucacëxa. 46੅Usa oia
8VD‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬s[FXssQFsVDRL‫ڰ‬LWLPD ca axa ucë unicaman Jesús biacëxa.
‫ڰ‬DLQ, PL[FXssQFsVDRLVKLFDQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 47੅BicëbëWDQFDDQXD‫ڰ‬LFsXQLFDPD
37੅Usaquin catancëx cuanquin aín achúshinën aín manë xëtocë aín
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD‫ڰ‬X[FsPsraquin ca [DFinua biquin, judíos sacerdotenën
Simón Pedro cacëxa: FXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXQxXPssmicë uni
—Simón, ¢FDLQD‫ڰ‬X[DQ? ¿Tënëima mëëquin aín pabí amocüa pabíscacëxa.
caramina bënëWLVKL‫ڰ‬X[DQ? 38੅0LWVX[‫ڰ‬s[ 48੅UsocëbëWDQFD-HVXVDQD[DDQX‫ڰ‬LFs

FXssQFsVDRL‫ڰ‬LLVDWDQLELFDPLQDDVprabi unicama cacëxa:


115 0$5&26੄14

—¿Manë xëWRFs‫ڰ‬LPDLQXQLPD[XWsDFs rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi nëtëLۛ QVKLDPLULEL‫ێ‬


tuíanx caramina mëFDPDFsXQL‫ڰ‬DFsVD VKLEsWVL‫ڰ‬DWsFsQWL‫ڰ‬DLQ, XQLQ‫ڰ‬DFsPD
RTXLQ‫ڰ‬sELQX[XFDQ? 49੅Camabi nëtën ‫ڰ‬LQXQ.
‫ڰ‬sQPLWVXQsEëtۛ sinuxun anuxun Nucën 59੅Usaía quicëbëa raíri raírinëx bëtsi

Papa Dios rabiti xubunuxun bana ñuiabi bana ñui quicëxbi ca mëscúFs‫ڰ‬LDFs[D.
FDPLQDXLVD‫ڰ‬L[XQELsVRTXLQ‫ڰ‬s 60੅Usaía quicëbë niruquin ca judíos

ELFDQFsPD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQD VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXDQ-HV~V


Nucën Papa Diosan bana cuënëo cacëxa:
quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬ssVRTXLQ‫ڰ‬DFDQLQ. —¿Usaía mi ñui quicancëbëtanbi
50੅Usoquian Jesús bicëbë ca aín caramina nu uisaquinbi caiman? ¿Uisai
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[DsELDQLDEicëxa. qui cara ësai mi ñui quicanin?
61੅Quixuan cacëxbi ca Jesús uisaíbi
Bëná uni abáa EDQDPD‫ڰ‬LFsQ. Quiama oquin ca judíos
51,52੅RaíULDDEiPDLQXQFDEsQiXQL VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXQDPLULEL‫ێ‬
achúVKLQsLQVKLVibananën racúxun shi catëcëancëxa:
nuibiancëxa. Nuibiania aribi bicancëxbi —¿Mix caramina Cristo, Nucën Papa
FDViEDQDsELDQLxDQFiLVKLDEicëxa. Dios anu nun rabicë, aín BëFKLFsD‫ڰ‬DLQ?
62੅Cacëxun ca Jesúsan cacëxa:
-XGtRVXQLQ‫ڰ‬DSXFDPDQXD-HV~VEXiQFDQ —‫ڰ‬Ê[FDQDD‫ڰ‬DLQ. Mitsux camina uni
(Mt. 26.57-68; Lc. 22.54-55, 63-71; ‫ڰ‬LQX[DQXD[Xi, ‫ڰ‬s, Nucën Papa Dios
Jn. 18.12-14, 19-24) cushiira, DEs‫ڰ‬$SX‫ڰ‬DLVKDtQPsqueu
53੅Usoquin bitancëxun ca judíos WVyFsLVDQDQ‫ڰ‬s[QDtFXLQPsXFD[
VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXQX-HV~V utëcëQLDLVQX[XQ‫ڰ‬DLQ.
EXiQFDQFs[D. Anu ca sacerdotenën 63੅Usai quia cuati xuamaírai nishquin aín

cushicamabë caniacëcë unicama FKXSDELWXFDTXLQFDVDFHUGRWHQsQFXVKLFD‫ێ‬


‫ڰ‬LPDLQXQDQ0RLVpVQsQFXsnëo bana PDQ‫ڰ‬DSXQDEs‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDFs[D:
‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPDWLPëFۛ s‫ڰ‬LDFs[D. —Bëtsi unían cacëxunmabi cananuna
54੅-HV~VDEXiQWDPDLQXQ‫ڰ‬XUiQ[XQ QXQEL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLDFXDQ. 64੅Mitsúnribi
nuibiantancëx ca Pedro a xubu rapasu FDPLQD1XFsQ3DSD'LRVxXLD‫ڰ‬DWLPDWL
me mëníocënu bëU~D[VXQWirucamabë banaia cuacan. ¢8LVDFDUDPLQDVLQiQFD‫ێ‬
tsi bimicënu sënamëti anu tsoócëxa. nin?
55,56੅8VD‫ڰ‬DLQFDMXGtRVVDFHUGRWHQsQ 4XL[XDQFDFs[FDFDPi[EL—ca
cushicamabë camabi judíos unibunën EDPDWL‫ڰ‬LFs—quiacëxa. 65੅Usai qui ami
‫ڰ‬DSXFDPDDQXWLPëxۛ un, uix caraisa tushuquiquin ca raírinën bëPipuxun
DW~DQ‫ڰ‬DQXQ-HV~VPLPDQiQWL‫ڰ‬LFs mëëquin cacëxa:
quixun cuaisa tancëxa. Cuaisa tancëbëa —Uin cara mi mëëia, FD‫ڰ‬sFDW.
‫ڰ‬LWVDXQLFsPsL-HV~VPLPDQiQFs[ELFD 8VDTXLDQ‫ڰ‬DLDFDSROLFtDFDPDQULEL
‫ڰ‬DWLPDEDQDDQ~DQ-HV~V‫ڰ‬DFinun quixun Jesús bëtashcacëxa.
-HV~V‫ڰ‬XFKRWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LDFs[D. Bëtsi bëtsi
—‫ڰ‬ÊQFDQDDXQL‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DL
uníxa cëmëi quicëxbi ca bana mëscú
—quixuan Pedronën ca
‫ڰ‬LDFs[D. 57੅8VD‫ڰ‬DLQFDXQLUDtrinëx nirui
(Mt. 26.69-75; Lc. 22.56-62;
cëmëi ami manani ësai quiacëxa:
58੅—Nun cananuna ësai quia ënë uni Jn. 18.15-18, 25-29)
cuan: ‫ڰ‬ÊQFDQDDQX[XQ1XFsQ3DSD'LRV 66੅8VDTXLDQ-HV~V‫ڰ‬DPDLQXQFD3HGUR

UDELWL[XEXXQLQ‫ڰ‬D, ënë rurupatancëxun [XEXWDQiLQPHPsQtRFsQX‫ڰ‬LDFs[D. Anua


0$5&26੄14੄15 116

‫ڰ‬DLQFDDQVDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSX ‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXFDPD‫ێ‬
ñu mëëxuncë xanu uacëxa. 67੅Uquinbi ribi timëaۛ cëxa. Timëxۛ un nëaxun ca
tsimia sënamëtia isquin ca Pedro cacëxa: -HV~V3LODWRQXEXiQFs[D. 2੅%XiQFsFD
—Mixribi camina Jesús, Nazaretnu 3LOiWRQsQ-HV~VxXFicëxa:
‫ڰ‬LFs, DEs‫ڰ‬LRQ. —¿Mix caramina judíos unicaman
68੅Cacëxun ca Pedronën cacëxa: ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLQ?
—‫ڰ‬ÊQFDQDDXQL‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLQ. Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
0L[PLDxXLTXLFsXQLDFDQD‫ڰ‬sQ —AséUDELFDQD‫ڰ‬s[D‫ڰ‬DLQ, mixmi
‫ڰ‬XQDQLPDQ. quicë, usa.
Usaquin cabiania anun atsíncë xëcuënua 3੅Quicëbë ca sacerdotenën cushicamax

‫ڰ‬LFssPDQFXDQFsEsELFD‫ڰ‬DWDSDEDQDFs[D. ‫ڰ‬LWVDxXxXLTXLQ3LODWRFDL-HV~VPL
69੅8VD‫ڰ‬DLQFDDPLULELVKL3HGURLVWscënquin PDQiQFs[D. 4੅Usaquian cacancëxun ca
D[DQXQDQXD‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDFs[D: 3LOitonën Jesús catëcëancëxa:
—Ënë unix ca axa abë nicë unicama —Ca is. ‫ڰ‬$LVDPDLUDLFDXQLPLPL
achúVKLD‫ڰ‬LFsQ. manania. ¿Usaía quicëbëbi caina uisaíbi
70੅Cacëxun ca Pedronën amiribishi quiman?
catëcëancëxa: 5੅Cacëxbia Jesús banacëbëma ca Pilato

—‫ڰ‬ÊQFDQDDXQL‫ڰ‬XQDQLPDQ. Usaquian —¢XLVDXQLFDUDsQs[‫ڰ‬LF? —quixun


FDFsDSDQiFsPD‫ڰ‬DtQVKLFDDQX‫ڰ‬LFs sinani ratúacëxa.
unicaman Pedro catëcëancëxa:
—0L[FDPLQD*DOLOHDQX‫ڰ‬LFsXQL‫ڰ‬DLQ. -HV~VFDEDPDWL‫ڰ‬LFs
8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD quixuan unicama quia
EDQDFsVD‫ڰ‬DLQ. Asérabi camina mix (Mt. 27.15-31; Lc. 23.13-25; Jn. 18.38-19.16)
acama achúVKL‫ڰ‬DLQ. 6੅$QXQFKDPLWLxXFsxXQPD‫ڰ‬DFsSiQ
71੅Cacëxun ca Pedronën munuma piti nëtëa sënëQ ۛ FsPDSDLQ‫ڰ‬DLQFD
banaquin cacëxa: 3LODWRQsQXVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬L[XQDXQL
—‫ڰ‬Ê[FsPsLDFD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s chiquíQXDQMXGtRVXQLEXQsQxXFicë, a
‫ڰ‬DWLPRWL‫ڰ‬LFsQ. An cuamainun cana VLSXDQXDFKLTXtQWLVLQiQFs[D. 7੅8VD‫ڰ‬DLQ
asérabi mitsu cain, mixmi a ñui quicë FDDQXD‫ڰ‬LFsVLSXDFsXQLFDPDUDtULDPL
XQLDFDQD‫ڰ‬XQDQLPDQ. QLVKLWVXiTXLUXTXLDQDQXQL‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LDFs[D.
72੅Usaía quicëbëVKLFD‫ڰ‬DWDSDDPLULELVKL $QXQL‫ڰ‬DFsDXQLFDPDDFK~shi ca
banatëcëancëxa. Banacëbëtan ca Pedronën %DUUDEiV‫ڰ‬LDFs[D. 8੅%DUUDEiVVLSXQX‫ڰ‬DLQ,
-HVXVDQsVDTXLQFDFsDVLQiQFs[D: Rabë ۛ uquin ca unicaman Pilato cacëxa:
‫ڰ‬DWDSDEDQDWLVDPDSDQ‫ڰ‬DLQFDPLQDPLQ —0LQPLFDPDELEDULQQX‫ڰ‬D[XQFssabi
LVDPLQD‫ڰ‬s‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLTXL[XQUDEë ۛ RTXLQFD‫ڰ‬DW.
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLRTXLQXQLSDUiQWL‫ڰ‬DLQ. 9,10੅Nutsi ami nishquin ca judíos

Usoquian Jesusan coóncë bana sinani ca VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ-HV~V‫ڰ‬sQX


3HGURPDViQXLWXLUDLEsXQDQPsVF~DFs[D. EsD[DTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQ-HV~VFKLTXtQ‫ێ‬
WLVDWDQTXLQFD3LOitonën cacëxa:
3LODWR-HV~V‫ڰ‬LQiQFDQ —¢‫ڰ‬ÊQMXGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬DSX, Jesús,
(Mt. 27.1-2, 11-14; Lc. 23.1-5; Jn. 18.28-38) ënë chiquínti caramina cuëëncanin?

15
1੅Pëcaracuatsíncëbë ca judíos 11੅Usaquian cacëxunbi ca judíos

sacerdotenën cushicamabë sacerdotenën cushicaman, anu


caniacëFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ0RLVpV‫ێ‬ timëcamë‫ڰ‬sRFsXQLFDPDWVXiTXLUXPL‫ێ‬
nën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD quin cacëxa:
117 0$5&26੄15

—Ama, %DUUDEiVDFKLTXtnun papa, aín naënuax anúan cuancë bai,


FDQDQXQDFDWL‫ڰ‬DLQ. DQXQDLDLVTXLQVXQWirucaman anu Jesús
12੅8VD‫ڰ‬DLQFD3LODWRQsQDWXFDFs[D: PDWiVWLLFXU~VRFsD‫ڰ‬Libianun quixun
—¢%DUUDEiVFKLTXtDQDQMXGtRV cacëxa. 22੅Cacë[XDQEXiQFsbëtan Jesús
XQLFDPDQ‫ڰ‬DSXLVDTXL[XQPLFDFiQFs, buanx ca Gólgota cacë menu bëEDFDQ‫ێ‬
sQs‫ڰ‬sQXLVRWLFDUDPLQDFXssQFDQLQ? cëxa. Gólgota quicë, ax ca mapuxosa qui
13੅Quixun cacëxunbi ca cuënishi TXLFs‫ڰ‬LFsQ. 23੅Anuxun ca vino, PLUUDFs‫ێ‬
munuma banaquin atun cacëxa: ñun mëscucë, a isa xëanun quixun Jesús
—Bamatanun ca i curúsocënu matas. ‫ڰ‬LQiQFs[D. ‫ڰ‬,QiQFs[XQELFD‫ڰ‬DPD‫ڰ‬LFsQ.
14੅Cuëncëni quia cuaquin ca Pilatonën 24੅8VDtD‫ڰ‬LDDQXPDWiVWDQFsxun ca

cacëxa: VXQWirunën anuaxa Jesús bamanun i


—¢$xXxX‫ڰ‬DLVDPDFDUDsQsQ‫ڰ‬D[? curúsocë nitsíancëxa. Nitsíntancëx ca
Cacëxbi ca unicama munuma uin cara isa aín chupa bëtsi bëtsi biti
cuëncëni quitëcëancëxa: ‫ڰ‬LFsLVFDWVLTXL[XQxXUDWVXSDLQQLTXLQ
—Bamatanun ca i curúsocënu matas. WDQWDQFs[VXQWirucama Jesusan chupa
15੅QuicëbëWDQFD3LOitonën unicamabë mëtíquiacëxa. 25੅0DQimiquiruia bari
XSt‫ڰ‬LLVDWDQTXLQ%DUUDEiVFKLTXtDQDQ urucëbëWDQFDVXQWirucaman usoquin
rishquimitancëxun i curúsocënu ‫ڰ‬DFs[D.
PDWiVQXQTXL[XQ-HV~VDWX‫ڰ‬LQiQFs[D. 26੅8LVD‫ڰ‬LFsFDUDEDPDPLD[DTXL[XQ
16੅Usomitancë[XDQ‫ڰ‬LQiQFsxun ca cuënëoxuan nancë bana ax ca ësai quicë
VXQWiUXFDPDQDQXD3LODWR‫ڰ‬LFs[XEXFKD ‫ڰ‬LDFs[D: ÊQs[FDMXGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬DSX
Ps~D‫ڰ‬LFsDQX-HV~VEXiQFs[D. %XiQ[XQ ‫ڰ‬LFsQ. 27੅8VRTXLQ-HV~V‫ڰ‬DQDQFDVXQWiUX‫ێ‬
FDVXQWirucaman raíri timëacëxa. caman an ñu mëcamacë uni rabërۛ ibi i
17੅$QX[XQFD-HV~VD[LVD‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LFs curúVRFsQXPDWiVWDQFsxun bëtsíxa aín
TXL[XQ‫ڰ‬XViQTXLQFKXSDPLQDQsQ mëTXHX‫ڰ‬LPDLQXQEstsix aín mëmiu
pucucësa Jesús pañumiacëxa. 3DxXPLD‫ێ‬ ‫ڰ‬LQXQQLWVtDQFs[D. 28੅8VDLFD‫ڰ‬LDFs[D,
nan ca mañuti otancëxun muxa Nucën Papa Diosan bana cuënëo ësai
mañumiacëxa. 18੅Usotancë[XQ‫ڰ‬XVDQLFD quicësabi oi: ´8QL‫ڰ‬DWLPDFDPDEsFDD[
munuma sharati quicancëxa: ‫ڰ‬LD[Dµ.
—&KXiPDVKLFDMXGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬DSX 29੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQXDPDWiVFsDQXQ

‫ڰ‬LW. FXDQTXLQDLVLWsQFsWLDPL‫ڰ‬DWLPDWL
19੅&DTXLQFD-HV~VWVDWtQULELPDWi[FD‫ێ‬ banaquin unicaman Jesús cacëxa:
cëxa. 0DWi[FDLDUDtrinën tushucamainun —Mix camina, ‫ڰ‬sQFDQDDQX[XQ1XFsQ
ca raíULQsQULEL‫ڰ‬XVDQLDPLFXDLTXLQ Papa Dios rabiti xubu rurupatancëxun
rantin puruni tsóbuquin rabicatsi rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi nëtëLۛ QVKLDPLULEL‫ێ‬
TXL[XQ‫ڰ‬DFs[D. 20੅8VRTXLQ‫ڰ‬XViQWDQFsxun VKLQLWVtQUXTXLQ‫ڰ‬DWsFsQWL‫ڰ‬DLTXLD[
ca a pañumicë chupa minanën pucucësa quian. 30੅8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQFXVKtQELLëtۛ i i
a pëmianan aín chupa pañumitëFsDQ‫ێ‬ curúsocëQXD[‫ڰ‬LE~W.
cëxa. Pañumitancëxun ca i curúsocënu 31੅8VDULELWLFDVDFHUGRWHQsQFXVKLFD‫ێ‬

PDWiVWLEXiQFs[D. mabë an Moisésnën cuënëo bana


‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD-HV~VxXL‫ڰ‬DWLPDWL
-HV~VLFXU~VRFsQXPDWiVFDQ banai, ami cuai ësari canancëxa:
(Mt. 27.32-44; Lc. 23.26-43; Jn. 19.17-27) —An uni raíri iëm ۛ icësaribi oi iëtۛ ibi ca
21੅%XiQTXLQELFD&LUHQHQsWsQX‫ڰ‬LFs iëtۛ ima.
uni, Simón, $OHMDQGUR‫ڰ‬LPDLQXQ5XIRDtQ 32੅Usai canani ca quiacëxa:
0$5&26੄15੄16 118

—Cristo, ,VUDHOXQLFDPDQ‫ڰ‬DSX, ax bërí DQ-HV~VxX‫ڰ‬D[XQFsD‫ڰ‬LDFs[D. ‫ڰ‬,PDLQXQ


i curúsocëQXD[‫ڰ‬LEXWLDLVTXLQFDQDQXQD ca axa Jesúsbë Jerusalénu cuancë
ax ca aséUDELD‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ. [DQXFDPD[ULELDQX‫ڰ‬LDFs[D.
Usaribiquin ca aribia i curúsocënu
PDWiVFsXQLUDEë ۛ anribi Jesús -HV~VEDPDFsPsQtRxXLTXLFsEDQD
‫ڰ‬DWLPDTXLQxXLDFs[D. (Mt. 27.57-61; Lc. 23.50-56; Jn. 19.38-42)
42੅Anun ñu mëëWLPDQsWs‫ڰ‬LLVDPDSDLQ
-HV~VEDPD ‫ڰ‬DLQFDDQXQxXPsQtRWLQsWsxDQWDEXD‫ێ‬
(Mt. 27.45-56; Lc. 23.44-49; Jn. 19.28-30) cëxa. 43੅Ñantabucëbë ca uacëxa
33੅8VD‫ڰ‬DLQFDEDUL[DPirucëbëbi me $ULPDWHDsPDQX‫ڰ‬LFsXQL, José. Ax ca
EsiQTXLDFs[D. %siQTXLD[FDUDEë ۛ MXGtRVFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXFDPDFXVKL
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLKRUD‫ڰ‬LFsbë bari achúVKL‫ڰ‬LDQDQ—upí uni ca —quixuan
pëquitëcëancëxa. 34੅8VDL‫ڰ‬LFsbë bari FDPDELXQLQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLVK
pëTXLWLVKL‫ڰ‬DLQFD-HV~VPXQXPD ca anúan Nucën Papa Dios camabi unin
cuëncëni quiacëxa: ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LWLQsWsDDQFDtQFs‫ڰ‬LDFs[D. Usa
—Eloi, Eloi, ¿lama sabactani? ‫ڰ‬DLVKUDFXsWLPDLVKLDQXD‫ڰ‬LFsQX
Usai quicë bana, ax ca —‫ڰ‬sQ3DSD atsínquin ca Pilato —Jesús ca bamaxa,
Dios, ‫ڰ‬sQ3DSD'LRV, ¿uisa cupí caramina FDQDEXiQWLVDWDQLQ—quixun cacëxa.
‫ڰ‬ssDQ? —TXLTXLFs‫ڰ‬LFsQ. 35੅Usai quia 44੅Usaquian cacë[XQFD3LOitonën

cuëncëQLDFXDWLFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD —asérabi cara bamaxa —quixun


raírinëx quiacëxa: xXFiQX[XQVXQWirunën cushi camiacëxa.
—An ca unun Elías cuënia, ca cuat. Camicëx aia ca —Jesús cara bamaxa
36੅8VDtD‫ڰ‬LFsEsDEicuatsini uquin ca —TXL[XQxXFicëxa. 45੅fXFiFs[XDQ—ca
uni achúshinën tsatimia xapu rëmencë, bamaxa —quixun cacëxun ca Pilatonën
a bimi baca cachacëmi chabóxun Jesús -RVp-HV~VEXiQWDQXQTXL[XQFDFs[D.
cucúFDTXLDQ[sDQXQ‫ڰ‬DPLDFs[D. 46੅8VDTXLDQFDFs[FXDQTXLQFDVibana

‫ڰ‬$PLTXLQFDUDtULXQLFDPDFDFs[D: upí marutancëxun Jesús i curúsocënua


—Mëëxunma ca ën, (OtDVFDUDD‫ڰ‬DSDWL QDQSiquin Josénën anun rabúancëxa.
aia isti. Rabúntancë[XQPDWiPHWsP~DQDsFs
37੅8VD‫ڰ‬DLQFDPXQXPD anu mëníotancë[XQFDWDUiQELDQ[XQ
cuëncën ۛ tëcënishi Jesús bamacëxa. maparanën quini xëpuacëxa.
38੅Jesús bamacëbë ca Nucën Papa 47੅8VRTXLDQ‫ڰ‬DLDFD0DUtD0DJGDOHQD

'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[DQX[XQDUDELWL[XEX ‫ڰ‬LPDLQXQEsWVL0DUtD, Josénën tita,


mëu anun bëSiQFsFKXSDDtQ anribi uinu cara mëníoia quixun
PDQiPLXFD[ELVKLP~qui amo rabë ۛ isacëxa.
‫ڰ‬LQXQWXTXLDFs[D. 39੅Usaía bamaia ca
VXQWirunën cushin aín bëPinanu nixun -HV~VEDtVTXLD
isacëxa. Isi ca —asérabi ca ënëx Diosan (Mt. 28.1-10; Lc. 24.1-12; Jn. 20.1-10)

16
bëFKLFs‫ڰ‬LD[D—quiax quiacëxa. 1੅Anun ñu mëëtima nëtë
40੅$FDPD‫ڰ‬LPDLQXQFD[DQXUDtriribi ñantabucëbëtan ca María
‫ڰ‬XUiQ[XQLVLQLDFs[D. Abë ca María 0DJGDOHQD‫ڰ‬LPDLQXQ6DORPp‫ڰ‬LPDLQXQ
0DJGDOHQD‫ڰ‬LPDLQXQ0DUtDLWVL, José María itsi, Jacobonën tita, acaman
‫ڰ‬LPDLQXQ-DFRERLWVLDtQWLWD‫ڰ‬LPDLQXQ anúan Jesús imëLۛ VKL‫ڰ‬DtFXDQWL, sanu ro
Salomé caquin anëcë xanu axribi maruacëxa. 2੅Maruonx ca pëcaracëbëa
‫ڰ‬LDFs[D. 41੅A xanucamax ca Galileanuxun EDULXUXFsPD‫ڰ‬DtQVKLDQXD-HV~V
119 0$5&26੄16

mëníoëxancënu cuantëcëancëxa. 3੅Cuani EsWVLXQLVD‫ڰ‬DLVK, chiquiracëacëxa.


ca ësai canancëxa: 13੅Usaíaami chiquiracëcۛ ëxun
—¿Uin cara anun quini xëpucë isbianquian —Jesús cananuna isan
PDSDUDQXUDFDQD[XQWL‫ڰ‬LF? —quixun atúnribi cacëxunbi ca raírinën
4੅Usai cananquiani cuanx niracëquinbi —usama ca —TXL[XQVLQiQFs[D.
ca anun quini xëpuëxancë mapara axa
anua naënxancëQXPD‫ڰ‬LFs, racanacë -HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD
isacëxa. 5੅8VD‫ڰ‬DLQFDTXLQLQXDWVtQTXLQEL XVDTXLDQxX‫ڰ‬DQXQFD
EsQiXQLDFK~shia tari uxua pañuax (Mt. 28.16-20; Lc. 24.36-49; Jn. 20.19-23)
mëqueu tsócë isi ratúcancëxa. 14੅8VDL‫ڰ‬LWDQFs[FD-HV~VDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
6੅Ratutiabi ca cacëxa: unicama mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi
—5DW~D[PDFD‫ڰ‬LW. Mitsun camina i DPLDW~[DPHVDQXEXFXEXDQFKLTXLUD‫ێ‬
curúsocëQXDPDWisëxancë Jesús, cëacëxa. Atumi chiquiracëquin ca
1D]DUHWQX‫ڰ‬LFs, a barin. &DsQXPD‫ڰ‬LFsQ, Jesusan atu cacëxa:
ca baísquiaxa. $QXDXQLQUDFisQ[DQFsFD —$Q‫ڰ‬sEDtVTXLFsLVFscaman, asérabi
is. 7੅Isbiani cuanxun camina Pedrocëñun ‫ڰ‬s[EDtVTXLFsLVXQFDFsxunbi camina,
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDULELsVDTXLQFDWL aséUDELFDEDtVTXLD[DTXL[XQ‫ڰ‬sVLQiQWL‫ێ‬
‫ڰ‬DLQ: Ax pain ca Galilea menu cuania. sama tan.
Mitsúnribi camina cuantancëxun anua a 15੅Usaquin caxun ca atu cacëxa:

LVWL‫ڰ‬DLQ, an mitsu cacësabi oquin. Usaquin —Camabi menu cuanquin camina,


FDPLQDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬sPLFDWDPsWL, DtQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVKFD
8੅8VDTXLDQiQJHOQsQFDFsxun, asérabi XQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
FD-HV~VDQXPD‫ڰ‬LFsTXL[XQLVWDQFs[ FDPDELXQtDQ‫ڰ‬XQinun, bana ñuixunti
ratuti bërërui quininuax chiquiti ca ‫ڰ‬DLQ. 16੅fXL[XQFs[XQFXDWLD‫ڰ‬sPL
DEiquiani cuancëxa. Cuanquin ca catamëtia nashimicë ax ca Nucën Papa
racuëT ۛ XLQXLELXLVDTXLQELFiPD‫ڰ‬LFsQ. 'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëP ۛ LFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Usa
‫ڰ‬DtQELFDD[D‫ڰ‬sPLFDWDPsLVDPDWDQFs
0DUtD0DJGDOHQDQsDQ-HV~VLVD XQLD[DtQ‫ڰ‬XFKDFXSt[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL
(Jn. 20.11-18) 1XFsQ3DSD'LRVEsPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 17੅Axa
9੅Domingo nëtë pëcaracëbë ca Jesús ‫ڰ‬sPLFDWDPscë unicaman ca Nucën Papa
baísquitancëx María Magdalena anua 'LRVDQFXVKLQXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPDxX
mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ñunshin sVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ: ‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬L[XQFD‫ڰ‬sQ
‫ڰ‬DWLPDFKLTXtDQ, DPLSDLQFKLTXLUDFsD‫ێ‬ FXVKLQXQLQXDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFKLTXtQWL
cëxa. 10੅8VDL‫ڰ‬LDLVELDQLFDPDViQXLWXWLD ‫ڰ‬LFsQ. Chiquíanan ca bëtsi banan banati
bëunan mëscúcë axa Jesúsbë nicë ‫ڰ‬LFsQ. 18੅8VDL‫ڰ‬LDQDQDtQPscënan
unicama a cai cuancëxa. 11੅Cuanxuan bicë[XQELFDUXQXQ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ.
—-HV~VFDQDDViELLVDQ—quixun ‫ڰ‬,PDLQXQFDPXFDxXD[sDFsxunbi uisabi
cacëxun cuaquinbi ca a unicaman RWLPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDDtQPscënan
—usama ca —TXL[XQVLQiQFs[D. ramëFs[XQLxXFsSs[F~WL‫ڰ‬LFsQ.
ۛ ia
Ami sináncë uni rabëm -HV~VQDtQXFXDQ
-HV~VFKLTXLUDFsD (Lc. 24.50-53)
(Lc. 24.13-35) 19੅8VDTXLQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD
12੅8VDL‫ڰ‬LWDQFs[DsPDQXD[EDLQ FDWDQFs[FD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXV, aín
ۛ i,
cuancëbë ca Jesús a unicama rabëm mëTXHX‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVEsFXVKL
0$5&26੄16 120

‫ڰ‬L, naínu cuancëxa. 20੅8VDL‫ڰ‬LDQFDPDEL bana ñuixuancëxa. Usaquin bana


PHQXFXDQTXLQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs xXL[XQLDFD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQEL
unicaman —1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRPL ‫ڰ‬DTXLQTXLQ, atúan ñuixuncë banax ca
FDWDPsWLDtQ‫ڰ‬XFKDWsUëQۛ Fs‫ڰ‬DLVKFDXQL aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XDQXQLQ‫ڰ‬XQinun, uni
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quixun LWVLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DPLDFs[D. Ashi.
/8&$61Ê$1‫ڰ‬$83,%$1$

‫ڰ‬LFsQ. 7੅8VD‫ڰ‬DLQFD(OLVDEHWWXiñuma
[DQX‫ڰ‬LDQDQDUDEstaxbi xëQLLUD‫ڰ‬LDFs[D.
I. -(686;85$7683$,1‫ڰ‬$,6+‫ڰ‬,$ 8੅8VDELRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬L[XQFDDFK~shi
BANA (1-2) nëtën Abíasnën unicaman anuxun

1 Nucën Papa Dios rabiti xubu anuxun


1,2੅Teóɹlo ‫ڰ‬ën cana mi cain, an Jesús
isanan aín bana ñuixuncë unicaman DWXQ‫ڰ‬DWLxX‫ڰ‬DTXLQ, 9੅uin cara anu Nucën
ca atun iscësabi oquin Jesusan ñu Papa Diosan caíscë uníxëshi atsínti anu
‫ڰ‬DFsFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬ atsínquin tsëSDVDxX[DURWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
cë ñucamaribi ñuiaxa. A unicaman ñuia ‫ڰ‬XQiQX[XQ1XFsQ3DSD'LRVxXFitancë
FXD[XQFD‫ڰ‬LWVDXQLQXStRTXLQ xun tancëxa, judíos sacerdotecaman
mëníoquin a banacama cuënëoxa. ‫ڰ‬DFssabi oquin. 7DQFs[ELFD=DFDUtDV
3,4੅Teóɹlo, minribi camina a ñucama mi ‫ڰ‬LDFs[D. 10੅8VD‫ڰ‬DLQFD=DFDUtDVQsQ
ñuixuncancëxun cuan. Minmi asérabi tsëpasa ñu xaromainun judíos unicaman
FDUDDEDQD‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQinun cana sPiQ[XQ1XFsQ3DSD'LRVDEs
‫ڰ‬sQULELXStRTXLQDQDxXFDPD‫ڰ‬XQiQFs banaquin rabiacëxa. 11੅Tsëpasa ñu
XQLFDPDxXFiquin, XLVDLUDFDUD‫ڰ‬LD[D [DURTXLQELFD=DFDUtDVQsQDQX[XQ
quixun cuatancëxun, cuënëoxunquin mi tsëpasa ñu xaroti a mëqueucüa an
ñuixunin. 1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬DTXLQFsDtQ
iQJHOFDPDDFK~shi ami chiquiracëtia
$QJHOQsDQDQXQLQDVKLPLWLXQL, mëracëxa. 12੅0sUDLVLQiQFDVPDLFDUDWXWL
ۛ ti ñuia
Juan, axa bacën racuëiۛ racëxa. 13੅Usai ami racuëtiabi ca
5੅+HURGHV-XGHDFDFsPHQX‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLQ iQJHOQsQFDFs[D:
FD=DFDUtDVFDFsXQLMXGtRVVDFHUGRWH —RacuëDۛ [PDFD‫ڰ‬LW, =DFDUtDV. Nucën
achúVKL‫ڰ‬LDFs[D. An mëníosabi oquin ca Papa Diosan ca minmi a cacë banacama
anuxun a rabiti xubunuxun, Abíasnën cuaxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQ[DQX(OLVDEHWDQ
unicamabëWDQ=DFDUtDVQsQ1XFsQ3DSD WXixX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. $WXiFDPLQD-XDQ
'LRVUDELTXLQxX‫ڰ‬D[XDQFs[D. =DFDUtDV‫ێ‬ FDTXLQDQsWL‫ڰ‬DLQ. 14੅$WXiDtQWLWD
nën xanu ax ca Aaronën rëbúnqui, bacën ۛ cëx canicëEsFDPLQD‫ڰ‬LWVDLUD
Elisabet cacë, ‫ڰ‬LDFs[D. 6੅=DFDUtDV FXssQWL‫ڰ‬DLQ. 8VDULELWLFD‫ڰ‬LWVDLUDXQL[
‫ڰ‬LPDLQXQ(OLVDEHWDUDEstax ca Nucën FXssQWL‫ڰ‬LFsQ, a uni cupí. 15੅Ax ca Nucën
3DSD'LRVDQLVFs[DtQQXLWXXSt‫ڰ‬LDFs[D. 3DSD'LRVDQLVFs[XQLLWVLVDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
8St‫ڰ‬L[XQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ ‫ڰ‬,DQDQFDDQYLQR‫ڰ‬LPDLQXQxXFDFKDFs
banacama cuaquin an cacësabi oquin [sDWLPD‫ڰ‬LFsQ. Aín titaxa bacën ۛ cëma
XStRTXLQ‫ڰ‬DFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFDXLQX‫ڰ‬LFs SDLQ‫ڰ‬DtVKELFD1XFsQ3DSD'LRVDQ%sUX
XQt[ELD‫ڰ‬DWLPDTXLQxXLDPLPDQiQPD fXQVKLQ8StxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, XVDEL‫ڰ‬LQX[.

121
/8&$6੄1 122

16੅Juan an ca amia manúFs‫ڰ‬LFsEL,VUDHO sënëQۛ FsEsFD=DFDUtDVDtQ[XEXQX


XQLFDPDXStRTXLQDWXQ‫ڰ‬,EX'LRVPL cuantëcëancëxa. 24੅8VD‫ڰ‬DLQFD=DFDUtDV
VLQiQWsFsQTXLDQDUDELQXQ‫ڰ‬XQiQPLWL cuantëcëan aín xanu Elisabet tuuacëxa.
‫ڰ‬LFsQ. 17੅-XDQD[FD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VD Tuui ca chiquitima mëcën achúVKL‫ڰ‬X[s
unun ax pain rëcuëQ ۛ FXDWVLQLXWL‫ڰ‬LFsQ. DtQ[XEXPs~LVKL‫ڰ‬LDFs[D. 8VDL‫ڰ‬LTXLQFD
$[FD(OtDV‫ڰ‬Lisaribiti Nucën Papa VLQiQFs[D: 25੅1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQFD‫ڰ‬s
Diosan cushixX‫ڰ‬L[XQXQLFDPDQXSt VLQiQ[XQTXLQXQLFDPDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DWLPDTXLQ
RTXLQVLQiQFssaribi oquin aín bëchicë ñuitëFsQ[XQPD‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬s[WXixX‫ڰ‬LQXQ
VLQiQXQVLQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ. 6LQiQPLDQDQFD mëníoxa quixun.
an aín bana cuaisama tancë unicama
sinanamiquin, Nucën Papa Diosmi $Q-HV~VWXXDWLxXLTXLDQ
VLQiQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 8VRTXLDQ‫ڰ‬LPLFsxun iQJHOQsQ0DUtDFD
FDD[D1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ[XFs[ 26੅Elisabet mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQ
ucëbëtan, Israel unibunën upí oquin aín achúVKL‫ڰ‬X[sVsnëni natubëncëbëtan ca
EDQDFXDWL‫ڰ‬LFsQ. 1XFsQ3DSD'LRVDQDtQiQJHO, Gabriel, a
18੅Angelnën cacë[XQFD=DFDUtDVQsQ *DOLOHDPHQX‫ڰ‬LFssPD, Nazaret, anu
cacëxa: cuanxuan 27੅XQLEs‫ڰ‬LFsPDSDQ[DQX,
—‫ڰ‬Ê[FDQD[sQLLUD‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬sQ[DQXULELFD María cacë, DLVWinun xuacëxa. A xanux
xëQLLUD‫ڰ‬LFsQ. ¢8VD‫ڰ‬DLQFDUDQDXLVD[XQ ca Davitan rëbúnqui, José cacë uni, an
‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, PLQ‫ڰ‬sFDFssabi oi ca ELQX[XQFDFs‫ڰ‬LDFs[D. 28੅8VD‫ڰ‬DLQFD
aséUDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ? [XFs[FXDQ[DQXD‫ڰ‬LFsQXDWVtQTXLQ
19੅Cacë[XQFDiQJHOQsQFDFs[D: María cacëxa:
—‫ڰ‬Ê[FDQDDEs‫ڰ‬L[XDQDQFDFssabi —&KXiPDVKLFD‫ڰ‬LW. 0LFD1XFsQ‫ڰ‬,EX
RTXLQ1XFsQ3DSD'LRVxX‫ڰ‬D[XQFs 'LRVDQXStRTXLQVLQiQ[XQLD, xanu raíri
iQJHO, Gabriel, D‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬LFsFDDQXSt ‫ڰ‬DFssamaira oquin. $[FDPLEs‫ڰ‬LFsQ.
EDQDsQsxXLTXLQPLFDQXQTXL[XQ‫ڰ‬s 29੅Usaquin cacëxun cuaquinshi isquin

xuaxa. 20੅‫ڰ‬ÊQPLFDFs[XQELPLXVDLFD‫ڰ‬LWL ca Maríanën ratúTXLQVLQiQFs[D


‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQFsPDFXStFDPLQD —¢XLVRWLFDUD‫ڰ‬sXVDTXLQFDLQ? —quixun.
banaxXPD‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD 30੅8VDTXLQVLQDQLDELFDiQJHOQsQFDFs[D:

a ñucama sënën ۛ cëbëishi banatëcënti —RacuëDۛ [PDFD‫ڰ‬LW, María. Mi ca


‫ڰ‬DLQ. 0LQVLQiQFsbëPDELFD‫ڰ‬sQPLFDFs 1XFsQ3DSD'LRVDQXStRTXLQVLQiQ[X‫ێ‬
ñu aséUDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, DQXQXVDL‫ڰ‬LWLQsWsD nia. 31੅0L[FDPLQDWXXQX[XQ‫ڰ‬DLQ.
sënën ۛ cëbë. 7XXWDQFs[FDPLQDEsEXWXiEDFëQ ۛ WL‫ڰ‬DLQ.
21੅$QJHOEs=DFDUtDVEDQDPDLQXQFDDQ $FDPLQD-HV~VFDTXLQDQsWL‫ڰ‬DLQ. 32੅Ax
sPiQ[XQFKLTXLWLDFDtQFsXQLFDPDQ, FDXQLLWVLVDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. A ñui ca
XLVDFDWVLFDUDSDQDWLDTXL[XQVLQiQFs[D. —1XFsQ3DSD'LRVPDQiPL‫ڰ‬LFsDtQ
22੅8VDTXLQVLQiQTXLDQFDtQFs[ BëFKLFsFDD[‫ڰ‬LFs—quiax uni quiti
chiquíTXLQFD=DFDUtDVQsQEDQDFDVPD‫ێ‬ ‫ڰ‬LFsQ. 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[FDDtQ
quin aín mëcëQDQVKLVDQiQTXLQ UDUD'DYLG‫ڰ‬LiVDULELWLD[‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
tanxuancëxa. 8VDtD‫ڰ‬LFsbëtan ca 33੅‫ڰ‬$SX‫ڰ‬DLVKFD,VUDHOQsQUsbúnquinën

unicaman —Nucën Papa Diosan ‫ڰ‬DSXQsWëWۛ LPRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Ax ca cëñútimoi


ismicë[XQFDDQX[XQDUDELWL[XEXQX‫ێ‬ ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DLD.
xun ñu isaxa —TXL[XQVLQiQFs[D. 34੅Cacë[XQFD0DUtDQsQiQJHOFDFs[D:
23੅A nëtëcama anun anuxun Nucën —‫ڰ‬Ê[FDQDXQLEs‫ڰ‬LFsPDSDQ‫ڰ‬DLQ. ¿Usa
3DSD'LRVUDELWL[XEXQX[XQxX‫ڰ‬DWL ‫ڰ‬DLVKFDUDQDXLVD[XVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ?
123 /8&$6੄1

35੅Cacë[XQFDiQJHOQsQFDFs[D: ۛ icë, a sinani cana


‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sLëm
—Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin Upí cuëëinra cuëënin. 48੅‫ڰ‬Ê[xXñuma
FDPLQXXWL‫ڰ‬LFsQ. 0DQiPL‫ڰ‬LFs1XFsQ3DSD ‫ڰ‬DtVKELDPLVLQiQFs‫ڰ‬LFsFD1XFsQ
'LRVDQVLQDQsQFDPLQDWXxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,EX'LRVDQ‫ڰ‬sVLQiQ[XDQ[D.
8VDTXLDQVLQiQ[XQFsxunmi tuacëx ca ax 8VRTXLQVLQiQ[XQFs‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLQFD
1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[XStLUD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, FDPDELXQL[‫ڰ‬sxXL—a ca Nucën
—ax ca Nucën Papa Diosan BëFKLFs‫ڰ‬LFs Papa Diosan upí oquin
—TXLD[FDXQLFDPD[DxXLTXLWL‫ڰ‬LFsQ. VLQiQ[XDQ[D—TXLWL‫ڰ‬LFsQ. Axa ënë
36੅Min xucën, Elisabet, anribi ca nëtënu bucucë unicaman rëE~Q‫ێ‬
caniacëquinbi bëbu oquin tuaia. Ca tuaíma TXLQs[ULELFDXVDL‫ڰ‬sxXLTXLWL
quicancëEsELFDDtQWXiPsFsQDFK~shi ‫ڰ‬LFsQ. 49੅Nucën Papa Dios ax
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKL‫ڰ‬X[ëiۛ nshi chaia. 37੅‫ڰ‬$tPD FXVKLLUD‫ڰ‬L[XQFD‫ڰ‬sQVLQiQFsPDxX
FD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DFDVPDWLxX‫ڰ‬LFsQ. XStLUDXStD‫ڰ‬sFDQXQTXL[XQDtQ
38੅Cacëx ca María quiacëxa: iQJHO[XD[D. An ca aín sinan
—ÊQXFDQD‫ڰ‬DLQ, D1XFsQ‫ڰ‬,EXFXssQFs XStLUD‫ڰ‬DLVKXLVDxX‫ڰ‬DWLPDEL‫ڰ‬DWL
xX‫ڰ‬D[XQWL. Min cacëVDELRLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. sinanima. 50੅Usabi oquin ca
8VDTXLDQFDFs[FDiQJHOFXDQFs[D. uicaman cara ami racuëaۛ nan aín
bana cuatia acama nuibaquin
María Elisabet isi cuan ‫ڰ‬DTXLQLD. 51੅&XVKLLUD‫ڰ‬L[XQFDDQ
39੅‫ڰ‬,WVDPDQsWs‫ڰ‬LFsbë ca María XQLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬D[D. Axa —‫ڰ‬s[
bënëWLVKL-XGHDPHQX‫ڰ‬LFssPDDFK~shi, FDQDXQLLWVLVDPDLUD‫ڰ‬DL—quixun
PDWiQX‫ڰ‬LFs, anu Elisabet isi cuancëxa. sinani rabícë unicama ca an
40੅&XDQ[EsEDL=DFDUtDVQsQ[XEXQX xXXPD‫ڰ‬LPLD[D. 52੅‫ڰ‬,PLDQDQFD
atsínquin ca Maríanën Elisabet —¿ënu ‫ڰ‬DSXFDPDULEL‫ڰ‬DSXPD‫ڰ‬LQXQPHX
FDLQD‫ڰ‬DLQ? —quixun cacëxa. 41੅Usaquin RQDQD[DPHX‫ڰ‬LFsXQLFDPDULEL
Marianën cacëxuan Elisabetnën cuacëbë PHXPD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD[D. 53੅Panancë
VKLFDDtQSXFXQXD[DtQWXiXEtDFs[D. unicama ca pimiaxa. Pimianan ca
8VDL‫ڰ‬LFsbëtan ca Nucën Papa Diosan xXxXXQLFDPDxX‫ڰ‬LQiQWsFsQ‫ێ‬
Bëru Ñunshin Upitan upí oquin Elisabet TXLQPDxDQFiLVKLFXDQWinun
VLQiQPLDFs[D. 42੅6LQiQPLFs[FXssQTXLQ xuaxa. 54੅Israelnën rëbúnquicama
ca Elisabetnën munuma María cacëxa: DLQDQ‫ڰ‬LQ~DQFDtVFsDFDPDFD
—1XFsQ3DSD'LRVDQPLVLQiQ[XDQ[D, QXLEDTXLQPDQXTXLQPD‫ڰ‬DTXLDQ[D.
[DQXUDtUL‫ڰ‬DFssamaira oquin. Min 55੅Usai ca xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs

WXiULELFDDQXStRTXLQVLQiQ[XQLD. quixun ca aín rëbúnquicama


43੅0L[PL1XFsQ‫ڰ‬,EXD[XWLQXQFDLQFs ñuiquin Nucën Papa Diosan nucën
DtQWLWD‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬sLVLXFsEsFDQDFXssnibi rara Abraham cacëxa.
rabinin. 44੅‫ڰ‬ÊQPLQPLFDFsxun cuacëbë 56੅Ësai qui sënënۛ tancëx rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ
VKLFD‫ڰ‬sQSXFXQX‫ڰ‬LFsWXiFXssQLXEtD[D. achúVKL‫ڰ‬X[s(OLVDEHWEs‫ڰ‬LWDQFs[FD
45੅1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVTXLFssabi oi ca María aín xubunu cuantëcëancëxa.
aséUDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. &DXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
ۛ n
$QXQLQDVKLPLFs, Juan, bacëa
VLQDQLFDPLQDFXssLQUDFXssQWL‫ڰ‬DLQ.
46੅Elisabetnëan usaquin cacëxun ca ۛ ti nëtë
57੅8VD‫ڰ‬DLQFD(OLVDEHWDtQEDFën

Maríanën cacëxa: sënën ۛ cëbë, QXFsEsQsWXiEDFëaۛ ncëxa.


‫ڰ‬ÊQFDQD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVFXssQTXLQ 58੅Bacën ۛ cë —DFD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ
rabin. 47੅‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬,EX'LRVDQDLQDQ QXLEDTXLQWXixX‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD[D—quixun
/8&$6੄1 124

‫ڰ‬XQiQELDQLD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ ‫ڰ‬DLVK, 1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFs[


DtQDLQWVL‫ڰ‬LEXFDPD[ULEL(OLVDEHWLVL cuëëni quiacëxa:
cuanx ca abë banai cuëëancëxa. 59੅Usai 68 —1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV, D,VUDHO‫ڰ‬LPDLQXQ

‫ڰ‬LWDQFs[FD(OLVDEHWEDFën ۛ cë achúshi aín rëbúnquicaman rabicë, a ca


VHPDQD‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLQsWs‫ڰ‬DLQ, FDPDELXQLQUDELWL‫ڰ‬LFsQ. An ca
MXGtRVXQLEXQsDQ‫ڰ‬DFssoquin, DWXi DtQXQLFDPD‫ڰ‬LFsQXQXLEDTXLQ, an
MXGtR‫ڰ‬LFs‫ڰ‬XQiQWLRLDQXWLPëaۛ cëxa. QX[QXDPLVLQiQXQQXVLQiQPLWL
Timëaۛ x ca aín papan anën ۛ bi anëcatsi a xuaxa. 69੅$QFDFXVKLLUD‫ڰ‬L[XDQ
quiax quicancëxa. 60੅Quicëbëbi ca aín an nu iëm ۛ iti axa unun mëníoxa.
titax: Ax ca an Nucën Papa Dios rabia
—Usama ca. Aín anëx ca Juan cacë David, aín rëE~QTXL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quiax quiacëxa. 70੅Nucën Papa Diosan ca bëUiPD
61੅Quia ca cacancëxa: an ax quicë bana uni ñuixuncë
—¿Uisa cupí cara Juan caquin anëcë uni upícaman —XVDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF? 8LQX‫ڰ‬LFsPLQDLQWVL‫ڰ‬LE~[ELFD —quixun canun camiacëxa,
XVDTXLQDQsFs‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. ësaquin, 71੅an ca an nu nuibacëma
62੅Usaquin catancëxun ca aín papa unicaman ubíotima oquin nu
uisaquin anëti cara cuëënia quixun iëP ۛ LDQDQD[DQXPLQLVKFsXQLFD‫ێ‬
xXFiquin mëcëQDQ‫ڰ‬XQiQWLRTXLQ man bëtsi bëtsi otima oquin nu
VDQiQTXLQFDFDQFs[D. 63੅Usoquian iëPۛ LWL‫ڰ‬LFsQ. 72੅8VDTXLQQXQXLED‫ێ‬
cacancëxun ca aín papan anu cuënëoti TXLQ‫ڰ‬DTXLQTXLQFD1XFsQ3DSD
xXD‫ڰ‬LQinun quixun aín mëcënan 'LRVDQQXFsQUDUDFDPDFisabi
tanquin cacëxa. Cacë[XQ‫ڰ‬LQiQFsxun ca RTXLQQXxX‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬LFsQ. A bana,
—DtQDQsFD-XDQ‫ڰ‬LFsQ—quixun nucën raracaman rëbúnquinëx ca
cuënëocëxa. Usaquian cuënëocë isi ca DtQXQLEX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLD[TXLFs, a
uisa cupí cara usaquin anëia quiax FDPDQXFsPD‫ڰ‬LFsQ. 73੅Nucën Papa
VLQiQFDVPDFDQFs[D. 64੅Usaquian cuëQsR‫ێ‬ Diosan ca sinanatëcënuxunma
cëEsDVLQiQFDVPDFDQFsbëVKLFD=DFDUtDV QXFsQUDUD$EUDKDPFiEDQD[FD
banatëcëancëxa. Banatëcënquin ca sVDLTXLFs‫ڰ‬LFsQ: 74੅Abrahamnën
Nucën Papa Dios rabiacëxa. rëbúnqui nun nu racuëq ۛ uinma a
65੅8VDL‫ڰ‬LFsEsFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD rabinun ca axa numi nishcë
VLQiQFDVPDLUDW~DFs[D. ‫ڰ‬,PDLQXQFD unicaman ubíotima oquin an nu
=DFDUtDVEsDDtQEsFKLFsXVDL‫ڰ‬LFs iëP ۛ LWL‫ڰ‬LFsQ. 75੅Usaquian
EDQDFDPD-XGHDPHQX‫ڰ‬LFsPDWicamanu ۛ
iëmicëxun cananuna an iscë nun
‫ڰ‬LFsXQLFDPDQFKDQLRLDFXDFs[D. QXLWXXSt‫ڰ‬L[XQ, ax cuëëncësabi
66੅&KDQLRLDFXD[FDDWXixXLTXLDQxXLFs RTXLQ‫ڰ‬DTXLQ, camabi nëtë nun
EDQDFDPDDWXQQXLWXPs~LVKLVLQinan, EDPDWLQsWsXWimainun a rabiti
1XFsQ3DSD'LRVDQFDDEs‫ڰ‬L[XQDVprabi ‫ڰ‬DLQ. 76੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDPL[PL‫ڰ‬sQ
DVLQiQ[XQLDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQL, —¿ënë bëchicëUDWVX‫ڰ‬LFs, mi cain, mi ñui
WXiUDWVXFDUDFDQLWDQFs[XLVDXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF? ca unicamax, Nucën Papa Dios
—quiax canancëxa. PDQiPL‫ڰ‬LFsDQDtQEDQDXQLFDPD
xXL[XQXQ[XFsFDPLQDPL[‫ڰ‬DL
Zacarías canta TXLD[TXLWL‫ڰ‬LFsQ. Min camina, a
67੅Usaiquimainun ca a tuacën papa, 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ[XWLD[XFsPD
=DFDUtDV, ax aín Bëru Ñunshin Upíñu SDQ‫ڰ‬DLQ, mix pain
125 /8&$6੄1੄2

rëcuëQ ۛ FXDWVLQFs‫ڰ‬L[XQ, aín bana bacëaۛ n, D‫ڰ‬LDFs[D. José, ax David aín


cuanun quixun Israel unicama rëE~QTXL‫ڰ‬DLVK, FDDtQDQs‫ڰ‬DL%HOpQX
VLQiQPLWL‫ڰ‬DLQ. 77੅0LQVLQiQPLFs cuancëxa. 5੅Cuanquin ca an binuxun
[XQFD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, a cupí ca ‫ڰ‬XQiQWLRFs[DQX, María, WXxX‫ڰ‬LFs,
DWXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVK DQULELDDtQDQs‫ڰ‬DQXQEXiQFs[D.
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQLëm ۛ icë 6੅%XiQFs[FXDQ[%HOpQXEsbatancëx ca

‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 78੅8VRTXLQ‫ڰ‬LPLQX‫ێ‬ María aín bacën ۛ ti nëtë sënëaۛ ncëxa.


xun ca Nucën Papa Diosan nu 7੅SënëQ ۛ FsEsFDDQX‫ڰ‬LWL[XEXDQX‫ڰ‬DtQELD
nuibaquin, an nu iëm ۛ iti, a aín ‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬L[XQXQLQWVLWVLUXDQDQX[XQ
nëWsQX‫ڰ‬LFsELsQsPHQXQXEs xXLQDSLPLWL‫ڰ‬LWLQXD[0DUtDEDFëaۛ ncëxa.
‫ڰ‬LQXQ[XWL‫ڰ‬LFsQ. 79੅Xucëxun uquin Bacën ۛ xun ca chupan rabúnxun anuxun
FDD[DDtQ‫ڰ‬XFKDFXSt1XFsQ3DSD xXLQDSLPLWLEXQiQWLDQXDtQWXi
'LRVEsXStPD‫ڰ‬LDQDQ—‫ڰ‬sQEDPDWL UDFiQFs[D.
FD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFs—quixun sinani
UDFXsWLPDViQXLWXWLEsiQTXLEX‫ێ‬ $QJHOFDPDQDQxXLQD
FsQX‫ڰ‬LFsVDXQLFDPDDWXQ EsU~DQFsXQLFDPDFD
‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ quin Nucën Papa 8੅8VD‫ڰ‬DLQFD%HOpQ‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsSDVWRQX

'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLDQDQQX[QX an ñuina bëU~DQFsXQLFDPD‫ڰ‬LDFs[D.


1XFsQ3DSD'LRVEsXSt‫ڰ‬DLVKD[ ‫ڰ‬,[XQFDLPë ۛ ‫ڰ‬X[WLWsDTXLQDtQxXLQD
cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LPLWL bërúancëxa. 9੅$QX‫ڰ‬L[XQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX
‫ڰ‬LFsQ. 'LRVDQ[XFs[iQJHODFK~shi atumi
8VDLFD=DFDUtDV1XFsQ3DSD'LRVDQ chiquiracëtia isacëxa. Iscëbëtan ca
%sUXfXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFs[ 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQSscacën atu
quiacëxa. pëcacëxa. Usocëbë ca ratuti racuëaۛ cëxa.
80੅8VD‫ڰ‬DLVKFDFDQLDWXiDtQVLQDQXSt 10੅8VDULDELFDiQJHOQsQDWXFDFs[D:

‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLVKFDDQ~DQ,VUDHO —RacuëDۛ [PDFD‫ڰ‬LW. Micama cana upí


unicama bana ñuixunti nëtëa bana ñuixunin. Ënëx ca camabi unin cuati
sënëQ ۛ WDPDLQXQDQXXQL‫ڰ‬LFsPDPHQX ‫ڰ‬LFsQ. &XDWLFDFKXiPDWDQLFXssQWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LDFs[D. 11੅Ënë nëtën ca bacëa ۛ nxa anuax David
ۛ
bacëDQsPDQXD[DQFDPDELXQLDtQ‫ڰ‬XFKD
-HV~VEDFëaۛ n ۛ Fs‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQ
tërëQ
(Mt. 1.18-25) iëmۛ iti. $[FD1XFsQ‫ڰ‬,EX&ULVWR, D‫ڰ‬LFsQ.

2
1੅Ënë menua Jesús uti ca ësai 12੅ÊQsLVTXLQFDPLQD‫ڰ‬sQPLWVXFDFsEDQD

‫ڰ‬LDFs[D: 5RPDQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX, César ax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ,


Augusto, aín bana ca cuacocancëxa, FXDQ[XQFDPLQDD7XiFKXSDQUDE~Q[XDQ
FDPDELXQL[FDDtQDQsTXLULFDQX‫ڰ‬DL DQX[XQxXLQDSLPLWLQXUDFiQFsLVWL‫ڰ‬DLQ.
FXDQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 2੅Cirenio cacë uni axa 13੅Quicëbëshi ricuatsini timëti Nucën

Siria nëWsQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLQFDD 3DSD'LRVUDELFDiQJHOFDPD[TXLDFs[D:


TXLULFD‫ڰ‬DWDEDTXLQ‫ڰ‬DFDQFs[D. 3੅8VD‫ڰ‬DLQ 14 —£1DtQX‫ڰ‬LFs1XFsQ3DSD'LRV

FDFDPDELXQL[XLQX‫ڰ‬LFssPDQXD[FDUD UDELQXQFD‫ڰ‬DW! ¡Ënë nëtënuaxa


bacëaۛ ncëxa, anuxun aín anë quiricanu 1XFsQ3DSD'LRVEsXSt‫ڰ‬LFsXQLFD‫ێ‬
‫ڰ‬DLULTXLDQFs[D. 4੅8VD‫ڰ‬DLQFD-RVp*DOLOHD PD[FDFKXiPDVKLUXD‫ڰ‬LFDQ!
PHQX‫ڰ‬LFssPD1D]DUHWFDFs, anuax 15੅Usoquin atu catancë[ ۛ DiQJHOFDPD[
Belén cacë ëmanu cuancëxa. Belén ax ca naínu riquiancëbë ca an ñuina bërúancë
-XGHDPHQX‫ڰ‬LFssPD, anuaxa David unicamax canancëxa:
/8&$6੄2 126

—Taín isi Belénu cuanun ca cuan, nua sënëQ ۛ FsEsWDQFD[DQXQDQ‫ڰ‬DUDFDFs


1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQFDPLFsxuan aín numacuru rabë ۛ EXiQWL‫ڰ‬LFsQ, numacuru
iQJHOQsQQXFDFssQsLVL. LWVL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQFDDQ‫ڰ‬DUDFDFsSDUX
16੅Cananquiani bënëtishi riquianxun QXPDFXUXEXiQWL‫ڰ‬LFsQ. A bana
FD0DUtD‫ڰ‬LPDLQXQ-RVpLVDQDQDtQ7Xi quicësabi oquin ca Maríanën Jesús
DQX[XQxXLQDSLPLWLQXUDFiQFsLVDFs[D. EXinan numacuru rabërۛ ibi judíos
17੅,VTXLQFDiQJHOQsDQD7XixXLTXLQ VDFHUGRWH‫ڰ‬LQiQX[XQEXiQFs[D.
cacë banacama ñuixuancëxa. 25੅-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsXQLDFK~shi ax ca
18੅Usaquian an ñuina bërúancë unin ñuia 6LPHyQFDTXLQDQsFs‫ڰ‬LDFs[D. A unix ca
cuati ca an cuacë unicama ratúacëxa. upí nuituxX‫ڰ‬L[XQDUDELDQDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX
19੅Ratúquinbi ca Maríanën aín nuitu Dios quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LDFs[D. Usa
mëúishi ënë ñucama manuquinma ‫ڰ‬L[XQFDDQ,VUDHOXQLEXFKXimashirua
VLQiQFs[D. 20੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQxXLQD ‫ڰ‬LPLWL, axa uti caíancëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDDEs
bërúancë unicama an a iscë ñucama Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin Upí
‫ڰ‬LPDLQXQDQDFXDFsxXFDPDVLQiQTXLQ ‫ڰ‬LDFs[D. 26੅An ca Nucën Papa Diosan
Nucën Papa Dios rabi, SDVWRQXDPLULEL‫ێ‬ %sUXfXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFsxun
shi riquiancëxa. Riquianquin ca —iQJHO‫ێ‬ sVRTXLQVLQiQTXLQ‫ڰ‬XQiQFs[D:
nëan nu cacëVDELRLFD‫ڰ‬LD[D—quixun %DPDFsPDSDLQ‫ڰ‬L[XQFDQD‫ڰ‬sQD[DXWLD
VLQiQDQD[FDXStLUD‫ڰ‬LFsTXL[XQ judíos unicaman caíncë, Cristo, a Nucën
VLQiQTXLQ1XFsQ3DSD'LRVUDELDFs[D. ‫ڰ‬,EX'LRVDQ[XFsLVWL‫ڰ‬DLQ.
27੅8VD‫ڰ‬DLQFD6LPHyQ1XFsQ3DSD
-RVpEsWDQ0DUtDQsQ-HV~VDQX[XQ1XFsQ 'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFs[
Papa Dios rabiti xubunu buan anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubunu
21੅María ۛ cë achúshi semana
bacën cuancëxa. &XDQ[DQX‫ڰ‬DLQFD-RVpbë
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLQsWs‫ڰ‬DLQFDDW~DQDtQ María, Moisésnën cuënëo bana
bëFKLFs‫ڰ‬DFssabi oquin judíos uni quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DQX[XQ-HV~VEXDQ[
raíULQsQ0DUtDQsQWXiMXGtR‫ڰ‬LFs atsíancëxa. 28੅$WVLQLDLVTXLQDWXi
‫ڰ‬XQiQWLRFs[D. ‫ڰ‬8QiQWLRTXLQFD0DUtD ‫ڰ‬LF~quin biquin ca Simeonën Nucën
WXXWLVDPDSDLQ‫ڰ‬DtDQiQJHOQsQFDFssabi Papa Dios rabiquin cacëxa:
oquin Jesús caquin anëacëxa. 29 ‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬,EX'LRV, DxXLTXLQPL‫ڰ‬sFDFsD
22੅Moisésnën cuënëo banaxa cana isan. 8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬s[EDPDWL
—bacën ۛ tancëxun ca camabi judío xanun DViEL‫ڰ‬LFsQ. 30੅An camabi uni aín
XVRTXLQDtQWXi‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs—quicësabi ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ TXLQPLQDQ‫ڰ‬LQXQ
oquin ca Maríanën anúan bacëQ ۛ Fs‫ڰ‬X[s ۛ
iëPLWLDFDQD‫ڰ‬sQEsrúnbi isin.
sënën ۛ cëbëtan aín rëFXsQWXi-RVpbëtan 31੅$[FDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XDQ

-HUXVDOpQXEXiQFs[D, D[FDDLQDQ‫ڰ‬LFs FDPDELXQLQ‫ڰ‬XQinun camina aín


1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVFDQX[XQ. 23੅Moisésnën uti mëníon. 32੅$QFD,VUDHOXQLEX‫ێ‬
cuënëo bana ca ësai quia: “Camabi shima judíosma unicamaribi aín
rëFXsQEsEXWXiD[FD1XFsQ‫ڰ‬,EX VLQDQXSt‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. Minan
'LRVQDQVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQµ. 8VD‫ڰ‬DLQFDDEDQD ‫ڰ‬LQ~QPLFDtVD, Israel unibu,
quicësabi oquin Josébëtan Maríanën acama achúVKL‫ڰ‬DLVK, a cupí ca
-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFs[XEX, anuxun Nucën camabi unin Israel unibu rabiti
Papa Dios rabiti, DQX-HV~VEXiQFs[D. ‫ڰ‬LFsQ.
24੅Moisésnën cuënëo bana ca quia, 33੅Simeónëxa Jesús ñui quia cuati ca

DQ~DQDtQEsEXWXiEDFëQ ۛ Fs‫ڰ‬X[s JoséEs0DUtDXLVD‫ڰ‬DLVKFDUDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs


127 /8&$6੄2

TXLD[VLQiQFDVPDFs[D. 34੅6LQiQFDV‫ێ‬
maiabi ca Simeónën acama Nucën Papa Nazaretnu cuantëcëan
'LRVxXFixuntancëxun Jesusan tita, 39੅8VD‫ڰ‬DLQFD-RVpbëtan Maríanën

María, cacëxa: 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQEDQD0RLVpVQsQ


—ÊQsWXiFDQLDDtQEDQDFXDLVDPD cuënëo ax quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWDQFs[
WDQLFD‫ڰ‬LWVDLUD,VUDHOXQL1XFsQ3DSD Galilea menu cuantëFsQLDQXDWX[‫ڰ‬LFs
'LRVEsXStPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬LFsbëbi ca ëma, Nazaret, anu bëbatëcëancëxa.
‫ڰ‬LWVDXQt[ULELDtQEDQDFXDWLDEsXStLUD 40੅Anu cuanx ca Jesús Nazaret ëmanuax

‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Uisai cara Nucën Papa Dios caniacëxa. &DQLFXVKL‫ڰ‬L[XQFDxXXSt


cuëëQLDTXL[XDQXQLFDPDQ‫ڰ‬XQinun RTXLQ‫ڰ‬XQiQFs[D. 8VDL‫ڰ‬LDFDQLDFDDtQ
[XFs‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬LWVDXQL[DtQEDQDFXDWL 3DSD'LRVDQXStRTXLQ‫ڰ‬DTXLDQFs[D.
cuëëQLPDDxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDWL‫ڰ‬LFsQ.
35੅8VDL‫ڰ‬LDLVTXLQFDDQXLVRTXLQFDUD Anuxun Nucën Papa Dios
aín nuitu mëu sinania quixun Nucën UDELWL[XEXQXD-HV~V‫ڰ‬LD
3DSD'LRV‫ڰ‬LPDLQXQXQLFDPDQULEL 41੅Usaía Jesús canimainun ca José

‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDtD‫ڰ‬LPDLQXQFDPLQD ‫ڰ‬LPDLQXQ0DUtDFDPDELEDULWLDQ, Pascua


mixribi, María, DVLQiQ[XQLPDVi DQXQFDUQHUR‫ڰ‬DWLQsWsQ-HUXVDOpQX‫ڰ‬LQX[
QXLWXLUDWL‫ڰ‬DLQ. cuancëxa. A nëtë ax ca aín raracama
Usaquin ca Simeonën María cacëxa. (JLSWRPHQXD[‫ڰ‬DWLPRFs‫ڰ‬DLVKEDPDLEL
36੅Anuribi ca achúshi xanu xëniira, iëaۛ , DVLQiQTXLQ1XFsQ3DSD'LRV
Ana cacë, ‫ڰ‬LDFs[D. Ana ax ca an Nucën UDELTXLQFDUQHUR‫ڰ‬DWLQsWs‫ڰ‬LDFs[D. 42੅Usai
Papa Dios quicë bana unicama ñuixuncë cuanquin ca mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ
[DQX‫ڰ‬LDFs[D. Ax ca Asernën rëbúnqui baritiaxX‫ڰ‬LFs-RVpbëtan Maríanën Jesús
achúshi, Fanuel cacë, aín bëchicë DQXQFDUQHUR‫ڰ‬DWLQsWsQ-HUXVDOpQX
‫ڰ‬LDFs[D. ;XQWDFX‫ڰ‬LFsDELFs[FDDtQ EXiQFs[D. 43੅Anu cuanx anun carnero
bënëbë mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬DWLQsWsLQ~mibiani amiribishi Nazaret
EDULWLD‫ڰ‬LDFs[D. 37੅Mëcën achúshi ëmanu cuantëcënquin ca Maríanën
‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ EDULWLD‫ڰ‬LFsbë casunamëa Josébëtan a ñubi sinanima cuanquin
‫ڰ‬DLVKFDRFKHQWD\FXDWUREDULWLDñu Jesús Jerusalénubi ëbiancëxa. 44੅Ëbiani
‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬L[XQFDDQX[XQDUDELWL ca raíri unicamabë cuancësa sinani
xubunuax camabi nëtën abë banaquin Josébë María achúshi nëtë bain
Nucën Papa Dios rabiacëxa. A upí oquin cuancëxa. Cuanxun ca aín aintsi
VLQinuxun ca bëtsi bëtsi nëtën piama ‫ڰ‬LEXFDPDQXDEDULDQDQDQ‫ڰ‬XQiQFs
‫ڰ‬LFsQ. Nëtën ۛ bi imëb
ۛ i ca usaquin Nucën XQLFDPDQXDULELEDULTXLQEL‫ڰ‬Dtmocëxa.
Papa Dios rabiacëxa. 38੅Josébë María a 45੅‫ڰ‬$tmobiani ca Josébë María amiribishi

bëi atsíncëbë axribishi anuxun Nucën Jerusalénua bari cuantëcëancëxa.


Papa Dios rabiti xubunu atsínquin ca 46੅8VD‫ڰ‬DLQFDUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi

Anan Jesús isacëxa. Isi cuëënquin ca QsWs‫ڰ‬LFsbëtan anuxun Nucën Papa Dios
—DViELFD—caquin Nucën Papa Dios rabiti xubunu tsóxuan, an Moisésnën
rabiacëxa. 5DELTXLQFDDQX‫ڰ‬LFsXQLDQ cuëQsREDQDXQL‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPDQ
DQXQ-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ bana ñuixuncëxun cuaquin anribi atu
FDPDELMXGtRVXQLFKXiPDUXD‫ڰ‬LQX[Lëtۛ i bana ñucatia mëracëxa. 47੅Jesusan bana
nëtë caíncë unicama, a Jesús ñuiquin cuati ca a unicama ratúacëxa. Ratuti ca
—an nu iëP ۛ LWLDFDsQs[‫ڰ‬LFs—quixun —XLVD‫ڰ‬L[XQFDUDsQsWXDFsQsQs
cacëxa. xXFDPD‫ڰ‬XQiQDQQXQxXFicëxunribi upí
/8&$6੄2੄3 128

oquin ñuia —TXLD[VLQiQFDVPDFs[D. ‫ڰ‬LPDLQXQ&DLIiVDUDEstax judíos


48੅Usaía a unicamabë banai tsócë Jesús VDFHUGRWHFDPDQFXVKL‫ڰ‬LDFs[D. ‫ڰ‬,PDLQXQ
mërai ca Josébë María ratúacëxa. FD=DFDUtDVQsQEschicë, Juan, axa anu
Ratúquin ca aín titan cacëxa: XQL‫ڰ‬LFsPDPHQX‫ڰ‬LFs, a Nucën Papa
—¢8LVD‫ڰ‬DLVKFDUDPLQDXVDL‫ڰ‬LDQ? Min 'LRVDQDtQEDQDVLQiQPLTXLDQXQLFDPD
‫ڰ‬XQDQSDSDEstan cana mi mëracatsi EDQDxXL[XQXQTXL[XQ‫ڰ‬LPLDFs[D.
bënëq ۛ uin barin. 3੅‫ڰ‬,PLFs[FXDQL-RUGiQFDFsEDFDUDSDVX
49੅Cacëxunbi ca Jesusan cacëxa: ‫ڰ‬LFsPHFDPDQXFXDQTXLQEDQDxXL[XQL
—¢8LVDFXStFDLQD‫ڰ‬sEDULDQ? ¢‫ڰ‬ÊQ ca ësai quiacëxa:
Papa quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬sQxX‫ڰ‬DWL —6LQDQDTXLQPLWVXQ‫ڰ‬XFKDFDPDsQL
FDUDPLQD‫ڰ‬XQDQLPDQ? Nucën Papa Diosmi sinani camina
50੅Cacëxun cuaquinbi ca Josébëtan QDVKLPLFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ, PLWVXQ‫ڰ‬XFKDFDPD
Maríanën uisoquin caquin cara usoquin tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQ.
FDLDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsQ. 4੅Usai ca Juan quiacëxa, a ñuiquian an
51੅8VD‫ڰ‬DLQFD-RVp‫ڰ‬LPDLQXQ0DUtDEs Nucën Papa Dios quicë bana unicama
Jesús Nazaretnu cuantëcëancëxa. Cuanx ñuixuncë, Isaíasnën cuënëosabi oi, ësai
DQXD[FDQLTXLQFDDtQ‫ڰ‬XQDQSDSD quicë:
‫ڰ‬LPDLQXQDtQWLWDTXLFssabi oquin ñu $QXXQL‫ڰ‬LFsPDPHQX[XQPXQXPD
‫ڰ‬DFs[D. Usaía canimainun ca Maríanën bana ñui ca a unix ësai quia:
JerusaléQXD[D-HV~V‫ڰ‬LFscama a 1XFsQ‫ڰ‬,EXFDDLD, camina axa
PDQXTXLQPDVLQiQFs[D. 52੅6LQiQPDLQXQ anun uti bai mëníoquin racanacë
ca Jesús caniacëxa. Cani aín nami cushi saribi oi aín bana cuanux sinanati
‫ڰ‬LDQDQFDxXXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQFs[D. Usa ‫ڰ‬DLQ. 5੅0DWiQDQFëcۛ ëcamax ca
‫ڰ‬LFsFD—D[FDXStWXi‫ڰ‬LFs—quixun QDWDFDFiFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, aín
camabi unin cuëënquin nuibacëxa. EDVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQPDWicama ca
Nuibamainun ca Nucën Papa Diosanribi bëtsibëWDQVsQsQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, bai
a isi cuëënquin nuibacëxa. tëntúncëFDPD[FDUDFDQDFs‫ڰ‬LWL
‫ڰ‬LFsQ, EDLQX‫ڰ‬LFsTXLQLFDPDFD
QDWDFDFiFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 6੅Usoquian
II. GALILEA MENUXUAN JESUSAN ‫ڰ‬DQFDD[XWL‫ڰ‬LFsQ. Axira ucëbëtan
UNICAMA BANA ÑUIXUAN (3.1-9.50) ca camabi unin, uisaira oquin
cara Nucën Papa Diosan, unicama
$QXXQL‫ڰ‬LFsPDPHQX[XDQDQXQL ‫ڰ‬DTXLQTXLQDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëP ۛ LWL‫ڰ‬LFs
QDVKLPLFs, Juanën uni bana ñuixuan TXL[XQLVWL‫ڰ‬LFsQ.
(Mt. 3.1-12; Mr. 1.1-8; Jn. 1.19-28) 7੅8VD‫ڰ‬DLQFD-XDQsQDWXQDVKLPLQXQ

‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLDQXULTXLDQFs[D.
3
1੅7LEHULRDQXQ5RPDQX[XQ‫ڰ‬DSX

‫ڰ‬LPLFDQFsQsWsDTXLQFHEDULWLD Riquianxa bëbacë ca Juanën cacëxa:


‫ڰ‬LFsEsFD3RQFLR3LODWR-XGHDPHQX‫ڰ‬LFs —0LWVX[‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬L[XQXQLSDUiQFs
XQLFDPDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LDFs[D. 8VDL‫ڰ‬LPDLQXQFD ‫ڰ‬DLVKFDPLQDPLWVXQUDUDFDPD‫ڰ‬Lisaribiti,
+HURGHV*DOLOHDPHQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LDFs[D. runu an uni picë, DVD‫ڰ‬DLQ. ¢8VD‫ڰ‬LFsFDUD
‫ڰ‬,PDLQXQFD+HURGHVQsQ[XFsQ, Filipo, DQ~DQ1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DLVDPD
D[,WXUHDPH‫ڰ‬LPDLQXQ7UDFRQtWHPHQX unicama atumi nishquin masóti nëtën
‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LDFs[D. ‫ڰ‬,PDLQXQFD/LVDQLDV masóFs‫ڰ‬LWLQUDEDQDQPLVLQDQDQXQ
cacë uni, D[$ELOLQLDFDFsPHQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX quixun uin mitsu cax? 8੅Unían mitsu
‫ڰ‬LDFs[D. 2੅8VDtD‫ڰ‬LPDLQXQFD$QiV aséUDELVLQDQDFs‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQinun
129 /8&$6੄3

FDPLQDxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DWLsQTXLQXStxXLVKL Cristo, axa uti nun caíncë, D‫ڰ‬LFs


‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. —Nux Abrahamnën rëbúnqui —TXL[XQFXssQTXLQVLQiQFs[D.
‫ڰ‬DLVKFDQDQXQD1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[ 16੅6LQDQLDFD-XDQsQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD

XSt‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQ[XQPDFD‫ڰ‬DFDQ. cacëxa:
Asérabi cana mitsu cain, ‫ڰ‬DLVDWDQTXLQ —‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVX‫ڰ‬XPSD[DQQDVKLPLQ.
FD1XFsQ3DSD'LRVDQsQsPD[i[EL 8VD‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬sVDPDLUDXQL‫ڰ‬sFD[XDLD.
bëtsi oquin Abrahamnën rëE~QTXL‫ڰ‬LPLWL $[DXStLUD‫ڰ‬DLVKFXVKLLUD‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬s[
‫ڰ‬LFsQ. 9੅Ësa ca. A rëti aín manë ruë DVDULELPD‫ڰ‬DLVKDPLUDELQLD‫ڰ‬XUDPD
tuíanx a rapasu niracëquin ca an upí ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQFDQDDtQWD[DFDEL
oquin tuacëma icama rëtancëxun WXEX[XQWLPD‫ڰ‬DLQ. Axira uquin ca uni aín
xanania unin tsin nëënia. Usaribi oquin %sUXfXQVKLQ8StxX‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ.
ca bënën ۛ quinshi mitsúxmi sinanati ami ‫ڰ‬,PLTXLQFDWVLUsquirucënëan ñu
VLQiQFsPD‫ڰ‬LFs1XFsQ3DSD'LRVDQ ‫ڰ‬DFssoquin aín cushin aín nuitunua
PLWVX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. VLQiQFsxX‫ڰ‬DWLPDFDPDDFsxXTXLQXQL
10੅Juanëan usaquin ñuixunia cuaquin XSt‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 17੅$QxX‫ڰ‬DSicë unin
FDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ—¿Nucën Papa ‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQFD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. &DsVD‫ڰ‬LWL
Dios cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LQX[XQFDUDQXQD ‫ڰ‬LFsQ. 8QLQFDxXEsUXWULJR‫ڰ‬DSDWLD.
DxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL? —TXL[XQ-XDQxXFiquin ‫ڰ‬$Sitancëxun ca bimia bitsia. Bitancëxun
cacëxa. 11੅Cacëxun ca Juanën cacëxa: ca bucúnxun chacaia. Chacaquian tacaia
—Uix cara cutun rabëx ۛ X‫ڰ‬LFsDQFD FDDtQ[DFiVXxXQDPRSXWLD. Pucëbë ca
cutúnñuma uni aín cutun achúVKL‫ڰ‬LQiQWL aín bëru ax tiquia. 8VDL‫ڰ‬LDEsrúanxun
‫ڰ‬LFsQ. Uix cara pitixX‫ڰ‬LFsDQFDSLWLñuma bixun bucúntancë[XQFDDtQ[DFicama
XQLSDQi‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. tsi rëquirucë bëQiQWLVDPDQsQQssnia.
12੅$Q‫ڰ‬DSXEXiQPLWLFXUtqui bicë 8VDULELRTXLQFDD[DXWLDQDtQ‫ڰ‬DFs
unicamaxribi ca an atu nashiminun xXFDPD‫ڰ‬XQiQTXLQ, XStXQLFDPDDEsD‫ڰ‬LWL
quiax Juanu cuancëxa. Cuanx bëbaxun ELDQDQ‫ڰ‬DWLPDFDPDDDWXQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFs
ca cacëxa: FXStELPL[DFiQssQWLSXFsVD‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ.
—¿Nucën Papa Dios cuëëncësabi oi 18੅Usaquin bana ñuixuanan unicama

‫ڰ‬LQX[XQFDUDQXQDDxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ? ‫ڰ‬ssëquin ca Juanën Jesús ñuiquin a


13੅Cacëxun ca Juanën cacëxa: cuatia cuëënun bana ñuixuancëxa.
—Uiti curíquimi binun cara mi caxa, 19੅fXL[XDQDQFD‫ڰ‬DSX+HURGHVFDFsDQ

DVKLFDPLQD‫ڰ‬DSXEXiQPLQX[XQELWL‫ڰ‬DLQ. aín xucënan xanu, Herodías cacë, a


14੅6XQWirucamanribi ca anu cuanxun ELDQDQEsWVLxX‫ڰ‬DWLPDULEL‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LFs
-XDQxXFiquin cacëxa: —PLQPL‫ڰ‬DFsxXD[FD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs
—¢1XQULELFDUDQXQDDxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ? —TXL[XQ-XDQsQ‫ڰ‬DSX+HURGHVDFDFs[D.
fXFiFs[XQFDFDFs[D: 20੅Usaquian cacëxunbi sinanaquinma ñu

—&DPLQDXQLQxX‫ڰ‬LPDLQXQDtQFXUtqui ‫ڰ‬DWLPDLUD‫ڰ‬DWscënquin ca Herodesnën


mëFDPDWLPD‫ڰ‬DLQ, mëë[XQ‫ڰ‬DQDQFDPLQD Juan sipuanun aín unicama cacëxa.
SDUiQ[XQULELXQLQxXPsFDPDWLPD‫ڰ‬DLQ,
FDPLQDFsPsLDPLPDQiQ[XQULELXQLQxX -XDQsDQ-HV~VQDVKLPLD
ELWLPD‫ڰ‬DLQ. 0LWVXQxX‫ڰ‬DWLFXStD‫ڰ‬DSXQ (Mt. 3.13-17; Mr. 1.9-11)
curíTXL‫ڰ‬LQiQFs[XQFDPLQD‫ڰ‬DWLPDWL 21੅6LSXDFsPDSDQ‫ڰ‬L[XQXQLFDPD

EDQDTXLQPDFXssQTXLQDVKLELWL‫ڰ‬DLQ. nashimianan ca Juanën Jesúsribi


15੅Ësoquian Juanën bana ñuixunia an nashimiacëxa. Nashimicëx aín Papa
cuacë unicaman ca —ënë uni sapi ca Diosbë banacëEsFDQDtSDQirabëacëxa.
/8&$6੄3 130

22੅Usacëbë ca Nucën Papa Diosan Bëru ‫ڰ‬LDFs[D. Jorim ax ca Matatnën bëchicë


fXQVKLQ8StQXPDFXUXLVFsVD‫ڰ‬DLVKXD[ ‫ڰ‬LDFs[D. 30੅Matat ax ca Levitan bëchicë
DQX‫ڰ‬LUXDFs[D. 8VDtD‫ڰ‬LFsbëtan ca ‫ڰ‬LDFs[D. Leví ax ca Simeonën bëchicë
Jesusan naínuaxa banaia cuacëxa, ësai ‫ڰ‬LDFs[D. Simeón ax ca Judatan bëchicë
qui: ‫ڰ‬LDFs[D. -XGiD[FD-RVpnën bëchicë
—0L[FDPLQD‫ڰ‬s[DPLLUDVLQiQFsEDFs ‫ڰ‬LDFs[D. José ax ca Jonanën bëchicë
bëFKLFs‫ڰ‬DLQ. 0LPLVLQDQLFDQDFKXiPD‫ێ‬ ‫ڰ‬LDFs[D. -RQiQD[FD(OLDTXLPQsQ
rua tani cuëënin. bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. 31੅Eliaquim ax ca
Meleanën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Melea ax ca
-HVXVDQFKDLWLRFsFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ Mainanën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. 0DLQiQD[FD
DtQUDUDFDPD[D‫ڰ‬Li Matatanën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Matata ax ca
(Mt. 1.1-17) Natanën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. 32੅1DWiQD[FD
23੅Unicama pain bana ñuixuanan Davitan bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. David ax ca
‫ڰ‬DTXLQLFDWUHLQWDEDULWLDñusa Jesús Isaínën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Isaí ax ca
‫ڰ‬LDFs[D. 8QLFDPDQVLQiQFs[FD-RVpnëx Obednën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Obed ax ca
DtQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. José ax ca Elínën Booznën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Booz ax ca
bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. 24੅Elí ax ca Matatnën Salan bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Sala ax ca
bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Matat ax ca Levitan Naasonën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. 33੅Naasón ax
bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Leví ax ca Melquín ca Aminadabnën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D.
bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Melqui ax ca Jananën Aminadab ax ca Aramnën bëchicë
bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Jana ax ca Josénën ‫ڰ‬LDFs[D. Aram ax ca Esromnën bëchicë
bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. 25੅-RVpD[FD0DWDWtDV‫ێ‬ ‫ڰ‬LDFs[D. Esrom ax ca Faresan bëchicë
nën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Matatías ax ca ‫ڰ‬LDFs[D. Fares ax ca Judatan bëchicë
Amosnën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Amós ax ca ‫ڰ‬LDFs[D. 34੅-XGiD[FD-DFREQsQEschicë
Nahumnën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Nahum ax ‫ڰ‬LDFs[D. Jacob ax ca Isaacnën bëchicë
ca Eslinën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Esli ax ca ‫ڰ‬LDFs[D. Isaac ax ca Abrahamnën bëchicë
Nagainën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. 26੅Nagai ax ca ‫ڰ‬LDFs[D. Abraham ax ca Tarénën bëchicë
Maatnën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Maat ax ca ‫ڰ‬LDFs[D. Taré ax ca Nacornën bëchicë
Matatíasnën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Matatías ‫ڰ‬LDFs[D. 35੅Nacor ax ca Serugnën bëchicë
ax ca Semeinën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Semein ‫ڰ‬LDFs[D. Serug ax ca Ragaunën bëchicë
ax ca Josénën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. José ax ‫ڰ‬LDFs[D. Ragau ax ca Pelegnën bëchicë
FD-XGinën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. 27੅-XGiD[ ‫ڰ‬LDFs[D. Peleg ax ca Hebernën bëchicë
ca Joananën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Joanan ax ‫ڰ‬LDFs[D. Heber ax ca Salan bëchicë
ca Resan bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Resa ax ca ‫ڰ‬LDFs[D. 36੅Sala ax ca Cainanën bëchicë
=RUREDEHOQsQEsFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. =RURED‫ێ‬ ‫ڰ‬LDFs[D. &DLQiQD[FD$UID[DGQsQ
bel ax ca Salatielnën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Arfaxad ax ca Semnën
Salatiel ax ca Nerín bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Sem ax ca Noénën
28੅Neri ax ca Melquin bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Noé ax ca Lamecnën
Melqui ax ca Adinën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. 37੅/DPHFD[FD0DWXVD‫ێ‬
Adi ax ca Cosamnën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. lenën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Matusalén ax ca
Cosam ax ca Elmodamnën bëchicë Enocnën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Enoc ax ca
‫ڰ‬LDFs[D. Elmodam ax ca Ernën bëchicë Jarednën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Jared ax ca
‫ڰ‬LDFs[D. 29੅Er ax ca Josuénën bëchicë Mahalaleelnën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. 0DKDOD‫ێ‬
‫ڰ‬LDFs[D. Josué ax ca Eliezernën bëchicë leel ax ca Cainanën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D.
‫ڰ‬LDFs[D. Eliezer ax ca Jorimnën bëchicë 38੅&DLQiQD[FD(QRVQsQEsFKLFs‫ڰ‬LDFs[D.
131 /8&$6੄3੄4

Enós ax ca Setnën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. Set FDPLQDUDELWL‫ڰ‬DLQ. Rabiquin camina ashi


ax ca Adanën bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. $GiQD[ ax cuëëncëVDELRTXLQxX‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬DLQµ.
ca Nucën Papa Diosan bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. 9੅Usotancëxun ca amiribishi tantëFsQ‫ێ‬

FDWVLTXL[XQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQ
fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DS~DQ-HV~V -HV~V-HUXVDOpQXEXiQFs[D. %XiQWDQFs
‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DPLWLVLQDQ [XQFDDQX‫ڰ‬LFsDQX[XQ1XFsQ3DSD
(Mt. 4.1-11; Mr. 1.12-13) 'LRVUDELWL[XEXDtQPDVFXDQPDQiLQUD
ۛ EXiQUXDFs[D. %XiQUXWDQFsxun ca
4
1੅-XDQsDQ-RUGiQEDFDQX[XQ sënëQ
nashimicëEsDEs‫ڰ‬L[XQFD1XFsQ cacëxa:
Papa Diosan Bëru Ñunshin Upitan Jesús —Mix asérabi Diosan BëFKLFs‫ڰ‬DLVKFD
DQXXQL‫ڰ‬LFsPDPHQXFXDQWLVLQiQPLD‫ێ‬ sQXD[QXiQTXLDQ[PHQXQLSDFsW.
cëxa. 2੅Cuanx ca cuarenta nëtën anu 10੅Diosan bana cuënëo ca ësai quia:

‫ڰ‬LDFs[D. $QXD‫ڰ‬LFsFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ Nucën Papa Diosan ca mia


‫ڰ‬DSXQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DPLFDWVLTXL[XQ bëU~DQXQTXL[XQDtQiQJHOFDPD
caraishiacëxa. $QX‫ڰ‬L[XQFDDQstëcaman [XWL‫ڰ‬LFsQ. 11੅Atun bërúancëxmi
-HVXVDQxXSLDPD‫ڰ‬LFsQ. Ñu piima ca PD[i[PLWDFKDFD[PD‫ڰ‬LQXQFDDtQ
panancëxa. 3੅Panancë isquin ca ñunshin mëcëQDQPLELWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DPLFDWVL 12੅Usoquin cacëxun ca Jesusan cacëxa:

quixun ësaquin cacëxa: —Ësairibi ca Nucën Papa Diosan bana


—Asérabi Diosan BëFKLFs‫ڰ‬L[XQFDsQs cuënëo quia: ´1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQFDUD‫ڰ‬s
PD[D[SiQ‫ڰ‬LQXQFDW. iëPۛ LWL‫ڰ‬LFsLVFDWVLTXL[XQFDPLQDD
4੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: WDQWLPD‫ڰ‬DLQµ.
—Ësai ca Nucën Papa Diosan bana 13੅Usaquian Jesusan cacëx ca anúan

cuënëo quia: ´3iQSLLVKLFDXQLWVytima Jesús tantëFsQWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQ, ñunshin


‫ڰ‬LFsQµ. ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX, tantëcëni ucatsi quiax,
5੅Usotancëxun ca amiribishi tantëFsQ‫ێ‬ Jesús ëbiani cuancëxa.
FDWVLTXL[XQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQ
*DOLOHDPHQX-HV~VFXDQWsFsDQ
aín bashi chairucë manan Jesús
(Mt. 4.12-17; Mr. 1.14-15)
EXiQFs[D. %XiQWDQFsxun ca anuxun
FDPDELPH‫ڰ‬LPDLQXQDPHQX‫ڰ‬LFs 14੅8VDTXLDQ‫ڰ‬DFs[FD-HV~V, bëtsi ñu

ëmacama cuainacëa bënën ۛ quinshi sinanima Nucën Papa Diosan Bëru


ismiacëxa. 6੅Ismiquin ca cacëxa: fXQVKLQ8SLWDQFXVKLRTXLQVLQiQPLFsxë
—$PLLVFsPHFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDPLLVFs shi, Galilea menu cuantëcëancëxa.
sPDFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQX‫ڰ‬LFsxXFDPD Cuanxa bëEDLDFD*DOLOHD‫ڰ‬LPDLQXQD
sQs[FD‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬LFsFDQDXL ‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsPHFDPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQULEL
FDUDQD‫ڰ‬LQiQWLVDWDQLD, DtQ‫ڰ‬LEX‫ڰ‬LPLTXLQ, a ñuiquin chaniocëxa. 15੅Anua judíos
sQsxXFDPD‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. 7੅Rantin puruni unicama timëcۛ ë xubu itsi xubu itsinu
tsóEXTXLQPLPLQGLRV‫ڰ‬LFs‫ڰ‬sUDELFsxun cuanquin ca Jesusan anu timëcۛ ë
FDQDsQsPHFDPD‫ڰ‬LPDLQXQsQsPHQX XQLFDPDEDQD‫ڰ‬XQiQPLDFs[D. Usoquian
‫ڰ‬LFssPDFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQX‫ڰ‬LFsxXFDPD ‫ڰ‬DLDFDFDPD[XQELDUDELDFs[D.
PL[PLDtQ‫ڰ‬LEX‫ڰ‬LQXQPL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ.
8੅Usaquian cacëxun ca Jesusan cacëxa: -HV~V1D]DUHWsPDQX‫ڰ‬Li
—fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX, ënuax ca (Mt. 13.53-58; Mr. 6.1-6)
cuantan. Nucën Papa Diosan bana 16੅Anuaxacanicë Nazaret ëma, anu ca
cuënëo ca ësai quia: ´0LQ‫ڰ‬,EX'LRVsshi Jesús cuancëxa. Cuanx bëbatancëx ca
/8&$6੄4 132

anun ñu mëëWLPDQsWsD‫ڰ‬LFsbë anua ‫ڰ‬DLVKFDPL[ELSs[F~Wµ. Usaquin caquin


judíos unicama timëcۛ ë xubunu FDPLQD‫ڰ‬sFDWL‫ڰ‬DLQ: Minmi Capernaúm
cuancëxa, axa anun ñu mëëtima nëtën sPDQX[XQxX‫ڰ‬DLDQXQFXDFsXVDULELRTXLQ
‫ڰ‬LFssabi oi. Cuanx atsíanx ca unicaman FDPLQDDQXD[PLFDQLFsPHsQX[XQULEL‫ڰ‬DWL
cuanan Nucën Papa Diosan bana cuënëo ‫ڰ‬DLTXL[XQ.
ñui niruacëxa. 17੅Niruia ca an a quirica 24੅Canan ca Jesusan cacëxa:

bërúancë unin Isaíasnën cuënëo bana a —0LWVXQXVDTXLQ‫ڰ‬sFDWLVLQiQFs‫ڰ‬DtQEL


DWX‫ڰ‬D[XQXQTXL[XQ‫ڰ‬LQiQFs[D. cana asérabi mitsu cain, an Nucën Papa
‫ڰ‬,QiQFsxun biquin ca aín catanua ësai Dios quicë bana uni ñuixuncë unían,
quicë bana bariquin mëraquin atun anuaxa canicë menuxun bana ñuixunia, ca
FXDQXQTXL[XQ‫ڰ‬D[XDQFs[D: DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQFXDLVDPDWDQLD.
18 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ[XFs[‫ڰ‬sQXXD[ 25੅Ësaquinribi cana asérabi mitsu cain,

FDDtQ%sUXfXQVKLQ8St‫ڰ‬sEs bëUiPDFD(OtDVDQ1XFsQ3DSD'LRVTXLFs
‫ڰ‬LFsQ. An ca aín Bëru Ñunshin Upí EDQDXQLFDPDxXL[XQFs‫ڰ‬LDFs[D. Elías anu
‫ڰ‬LQiQTXLQFXVKLRTXLQxXñuma ‫ڰ‬DLQFDUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLEDUL‫ڰ‬LWDQFs[D
unicama upí bana anúan atux mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKL‫ڰ‬X[sQ‫ڰ‬Xt
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LFXssnun ‫ڰ‬LE~cëbëma, SLWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQ, unicama
ñuixuanan, D[DPDViQXLWXFs ‫ڰ‬DFsxXPD‫ڰ‬LDFs[D. 26੅8VDL‫ڰ‬LPDLQXDQ‫ڰ‬LWVD
XQLFDPDXStRTXLQVLQiQPLQXQ‫ڰ‬s casunamëFs[DQX‫ڰ‬DtQELFDUDtrima, Sidón
caxa. ‫ڰ‬,PDLQXQFDVLSXDFs‫ڰ‬DtVKELD FDFsPHQX‫ڰ‬LFssPD, Sarepta cacë, DQX‫ڰ‬LFs
XSLWD[FKLTXtQFs‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLDQDQ casunamëcë xanu achúshi, DVKLD‫ڰ‬DTXLQXQ
bëxuñu unicama bëxuxXPD‫ڰ‬LQXQ Nucën Papa Diosan Elías xuacëxa.
‫ڰ‬LPLDQDQEsWVLEsWVLRFsXQLFDPD 27੅‫ڰ‬,PDLQXQFD(OLVHRQs[ULELDQ1XFsQ3DSD

EsWVLEsWVLRFsPD‫ڰ‬LPLQXQ‫ڰ‬sFD[D. 'LRVTXLFsEDQDXQLFDPDxXL[XQFs‫ڰ‬LDFs[D.
19੅‫ڰ‬,PDLQXQFDDQ~DQDWXQ‫ڰ‬,EX $[DDQX‫ڰ‬DLQFDDQQDPLFKsquímicë
'LRVDQQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQWLQsWsFD ‫ڰ‬LQVtQxXXQL‫ڰ‬LWVDDQsWsQX‫ڰ‬LDFs[D. ‫ڰ‬,WVD
uaxa quixun unicama canun ‫ڰ‬DtQELFD6LULDFDFsPHQX‫ڰ‬LFsXQLDFK~shi,
TXL[XQ‫ڰ‬sFD[D. 1DDPiQFDFs, ashi Nucën Papa Diosan
20੅8VDLDTXLFsEDQD‫ڰ‬DWDQFsxun ‫ڰ‬DPLFsxun Eliseonën aín nami upí
mapuquin, an a quirica bërúancë uni ‫ڰ‬LWscëQXQ‫ڰ‬LPLDFs[D.
‫ڰ‬LQDQLFDWVybuacëxa. Tsóbutia ca a 28੅Jesusan usaquin cacëxun cuati ca anu

xubunu timëcۛ ë unicaman ënquinma abi ‫ڰ‬LFsXQLFDPD[[XDPDWLDPLQLVKDFs[D.


isacëxa. 21੅Usoquin iscëxun ca Jesusan 29੅1LVKLQLUXTXLQFDDsPDQXDFKLTXtQELDQ‫ێ‬

cacëxa: TXLQDQXDDsPD‫ڰ‬LFsPDWiFKDLUXFs
—Bërí ca anun ënë bana quicësabi oi sënën ۛ cënu anuxun titicacatsi quixun Jesús
‫ڰ‬LWLQsWsXD[D. EXiQFDQFs[D. 30੅8VDTXLQVLQiQTXLDQ
22੅Cacë[XDQFXDWLFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[ EXiQFDQFs[ELFD-HV~VDXQLFDPD
cuëëni —DtQEDQDFDDViEL‫ڰ‬LFs—quianan nëbëtۛ sinuax atu ëbiani cuancëxa.
—D[DTXLFsEDQD[FDXStLUD‫ڰ‬DLVKXQLLWVLQ
EDQDVDPD‫ڰ‬LFs—quiax quiacëxa. Usai qui fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDxXXQL-HVXVDQSs[FD
ca —¿Josénën bëFKLFs‫ڰ‬DtVKELFDUDXVDL (Mr. 1.21-28)
banain? —quiax canancëxa. 23੅Canania 31੅Nazaretnuax cuanx ca Galilea menu

‫ڰ‬XQiQTXLQFD-HVXVDQFDFs[D: ‫ڰ‬LFssPDLWVL, Capernaúm, anu cuancëxa.


—Mitsun sapi camina ësaia uni quicë Cuanx bëbatancëxun ca anun ñu
EDQDDQXQ‫ڰ‬sFDLVDWDQLQ: “Mix rucuturu mëëtima nëtën anua judíos unicama
133 /8&$6੄4

timëtۛ i xubunu atsínxun, DQX‫ڰ‬LFs


XQLFDPDEDQD‫ڰ‬XQiQPLDFs[D. 32੅$Q[Xi 8QLLWVLFDPDULELD-HVXVDQSs[FD
‫ڰ‬L[XQFD-HVXVDQ1XFsQ3DSD'LRVDQ (Mt. 8.16-17; Mr. 1.32-34)
cushínbi bana ñuixuancëxa. Usai banaia 40੅Bari cuabucëbëa bëbaquíshbucëbë
FXDWLFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[UDWXWL—usa WDQFDDsPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ, uni
EDQDFXDFsPDFDQDQXQD‫ڰ‬DL—quiax ‫ڰ‬LQVtQFsFDPDEsWVLEsWVL‫ڰ‬LQVtQñu an
quiacëxa. pëxcunun Jesúsnu bëacëxa. Bëia ca
33੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQXXQLDFK~shi ñunshin camabi, aín mëcënan ramëquin,
‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬L[XQFDPXQXPD pëxcüacëxa. 41੅fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQs[ULELFD
cuëncën ۛ quin ësaquin cacëxa: 34੅—Jesús ‫ڰ‬LWVDXQL‫ڰ‬LQVtQFsnuax chiquíacëxa.
1D]DUHWQX‫ڰ‬LFs, ¿min caina nu uisoti Chiquiti munuma cuëncëni ca
‫ڰ‬DLQ? ¿Mix caramina nu cëñui uan? ‫ڰ‬ÊQ quiacëxa:
FDQDPL‫ڰ‬XQDQ. 0L[FDPLQDDLQDQ‫ڰ‬DLVK —Mix camina Diosan BëFKLFs‫ڰ‬DLQ.
Diosnuax ucë, D‫ڰ‬DLQ. Quiabi ca Jesusan —ca nëtëtۛ —caquin
35੅Quia ca Jesusan cacëxa: xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDEDQDPLTXLQPD
—Ca nëtët. Ënë uninuax ca chiquít. nëtëmۛ iacëxa. Atúxa Jesús ax ca Cristo, a
8VDTXLDQFDFs[FDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDD 1XFsQ3DSD'LRVDQ[XFsD‫ڰ‬LFsTXL[XQ
uni menu nipacëmi, DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DtVKELXVDLTXLWLFD-HV~V
ismainunbi, chiquíacëxa, uisabi oíma. FXssDQPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDDW~[DTXLDEL
36੅8VRLDLVLFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[ nëtëm ۛ iacëxa.
ratúacëxa. Ratuti ca atúxbi canani
quiacëxa: Galilea menuxun Jesusan bana ñuixuan
—¢8LVDEDQDFDUDsQs[‫ڰ‬LF? Ënë unix (Mr. 1.35-39)
FDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQELDFXDLVDELRL 42੅8VRTXLQ‫ڰ‬RRQ[FDSscaracëbë Jesús
cushin banaia. Uninuax, ca chiquít, &DSHUQD~PQXD[FXDQ[DQXXQL‫ڰ‬LFsPD
quixuan cacëx ca chiquitia. menu bëbacëxa. Axa cuancë a caxu a
37੅8VRTXLDQ-HVXVDQ‫ڰ‬DFsxXFDPD EDULELDQLFXDQ[FD&DSHUQD~PQX‫ڰ‬LFs
xXLTXLQFD&DSHUQD~PQX‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LWVDLUDXQLDQXD-HV~V‫ڰ‬LFsDQX
XQLFDPDLQVKLPDD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsPHQXD bëbaquin a mëracëxa. Mëraquin ca
‫ڰ‬LFssPDFDPDQX[XQULELFDPD[XQEL —QXsELDQLFDPLQDFXDQWLPD‫ڰ‬DL
chaniocëxa. —quixun cacëxa. 43੅Cacëxun ca Jesusan
cacëxa:
6LPyQ3HGURQsQQDFKLD-HVXVDQSs[FD
—8LFDPD[FDUD‫ڰ‬sPLFDWDPstia
(Mt. 8.14-15; Mr. 1.29-31)
acama ca Nucën Papa Diosan ainan
38੅Anua judíos unicama timëtۛ i ‫ڰ‬LPLDTXL[XQFDPDELXQLxXL[XQXQFD
xubunuax cuanx ca Jesús Simonan 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s[XD[D. 8VD‫ڰ‬L[XQ
xubunu bëbai anu atsíancëxa. Atsinia ca cana mitsuishima, FDPDELsPDQX‫ڰ‬LFs
6LPRQDQQDFKLD‫ڰ‬LWVLVDQ‫ڰ‬L‫ڰ‬LQVtDQ, anu unicamaribi a bana ñuixuni cuanti
‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ—Simonan nachi ‫ڰ‬DLQ.
FDUDPLQDQXSs[FX[XQWLPD‫ڰ‬DL—quixun 44੅Usaquin ca Jesusan an

cacëxa. 39੅&DFs[DQXDUDFicënu cuani, &DSHUQD~PQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDFssabi


DPLEsVXLxDQiquian, DtQ‫ڰ‬LWVLVQsWënۛ un oquin, *DOLOHDPHQX‫ڰ‬LFssPDFDPDQX
cacëxëshi ca Simonan nachi pëxcúacëxa. cuanxun, anua judíos unicama timëcۛ ë
8VDTXLDQ-HVXVDQ‫ڰ‬DFsxëshi pëxcuti [XEXFDPDQX[XQXQLEDQDxXL[XDQ‫ێ‬
niruxun ca atu pimiacëxa. cëxa.
/8&$6੄5 134

XLVDXQLFDUD-HV~V‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQL
-HVXVDQ‫ڰ‬DPLFs[XDQXQLQ VLQiQFDVPDFs[D. 10੅-DFRER‫ڰ‬LPDLQXQ
WVDWVD‫ڰ‬DLVDPDLUDELD Juan, =HEHGHRQsQEschicë, an Simón
(Mt. 4.18-22, Mr. 1.16-20) Pedrobëtan tsatsa bicë, axribi ca ratuti

5
1੅Parúnpapa Genesaret cuëbía Jesús VLQiQFDVPDFs[D. 6LQiQFDVPDLDELFD
‫ڰ‬DLQFD1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD Jesusan Simón Pedro cacëxa:
xXL[XQLDFXDLVDWDQL‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL —RacuëDۛ [PDFD‫ڰ‬LW. Mix an tsatsa bicë
chëcaisaira oquin tsitsiruacëxa. XQL‫ڰ‬L[XQELFDPLQDEsUt‫ڰ‬sQ‫ڰ‬LPLFsxun
2੅Usoquian chëcaisaira ocëxun ca manë Nucën Papa Diosan bana ñuixunquin
nunti rabë,ۛ uniñuma, parúnpapa cuëbí XQL‫ڰ‬sPLVLQiQPLWL‫ڰ‬DLQ.
PDVL‫ڰ‬XUDPDWscërëcacë isacëxa. Isanan 11੅Usaquian Jesusan cacëxun menu aín

FDDQWVDWVDELFsDtQ‫ڰ‬LEXUDEë ۛ an anuax nunti rabë ۛ rancatancëxun a ëbiani ca


‫ڰ‬LE~xun atun rica chucaia isacëxa. ami sinani Jesúsbë cuancëxa.
3੅Iscë[ۛ DDQXD‫ڰ‬LFsPDQsQXQWLDFK~shinëx
-HVXVDQDQDtQQDPLFKsTXLPLFs
SimóQDQ‫ڰ‬DLQ, DQX‫ڰ‬LUXTXLQFD-HVXVDQ
‫ڰ‬LQVtQxXXQLSs[FD
‫ڰ‬XULUDWVXDEXinun quixun Simón cacëxa.
(Mt. 8.1-4; Mr. 1.40-45)
Cacëxuan buan, anu tsóbuxun, ca
Jesusan baca cuëbía timëcۛ ë unicama 12੅-HV~VD*DOLOHDPHQX‫ڰ‬LFssPD

bana ñuixuancëxa. 4੅Ñuixunquin achúVKLQX‫ڰ‬DLQFDD[DDQDtQQDPL


sënëo ۛ ntancëxun ca Jesusan Simón chëTXLPLFs‫ڰ‬LQVLQDQ‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQ
cacëxa: aín nami chëTXLPLFsXQLDQX‫ڰ‬LDFs[D. A
—Baca nëbëWۛ VL‫ڰ‬XULFDPDQsQXQWL XQLQFDDPsUDLDWDQiLQUDQWLQSXUXQL
EXiQ[XQDQX[XQULFDQ. bëúnpucuquin Jesús cacëxa:
5੅Cacëxun ca Simonan cacëxa: —0L[FXVKL‫ڰ‬L[XQFDPLQD‫ڰ‬DLVD
—&DQDQXQD‫ڰ‬X[WLWsDTXLQWVDWVD WDQTXLQ‫ڰ‬sSs[FXWL‫ڰ‬DLQ.
ELTXLQPDEL‫ڰ‬XUDQULFinëtin. 8VD‫ڰ‬DtQEL 13੅Cacëxun aín mëcënan ramëquin ca

FDQDPLQPL‫ڰ‬sFDFs[XQ‫ڰ‬sQULFDVDUDFDWs -HVXVDQ‫ڰ‬LQVtQFsXQLFDFs[D:
FsQWL‫ڰ‬DLQ. —&DQDPL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Min nami ca upí
6੅Usoquin Jesusan cacëxun aín rica ‫ڰ‬LWscëni motia.
saracaquin bacanu nëpúquin ca tsatsa Usaquian cacëxëshi moti ca aín ñucë
‫ڰ‬DLVDPDLUDELDFs[D. Bicëxۛ a tsatsa nëtëaۛ cëxa. 14੅Usaria pëxcutia ca Jesusan
‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬DLQFDDtQULFDWsDWLVD‫ڰ‬LDFs[D. cacëxa:
7੅8VDtD‫ڰ‬LDLVTXLQFD6LPyQEsWDQDEs‫ڰ‬LFs —‫ڰ‬ÊQPLSs[FXFsxXLTXLQFDPLQD
XQLFDPDQQXQWLLWVLQXD‫ڰ‬LFsXQLFDPD XLQX‫ڰ‬LFsXQLELFDWLPD‫ڰ‬DLQ. Caíma
mëcëQDQVDQiQTXLQ—QXFD‫ڰ‬DTXLQLXW cuanxun camina min nami pëxcúcë
—quixun cacëxa. Cacëx uxun ca MXGtRVVDFHUGRWHLVPLWL‫ڰ‬DLQ. Ismianan
camaxunbi tsatsa biquin puruquin camina Nucën Papa Dios rabiquin
nanën ۛ tisaira oquin a manë nunti rabë ۛ 0RLVpVTXLiVDELRTXLQDxX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ,
EXicacëxa. 8੅8VRTXLDQ‫ڰ‬DLDLVLUDW~quin camina asérabi pëxcúa quixuan camabi
ca Simón Pedronën aín bëPinon rantin XQLQ‫ڰ‬XQinun.
purúnquin —‫ڰ‬s[FDQD‫ڰ‬XFKDxXXQL‫ڰ‬DLQ. 15੅Usoquian Jesusan —‫ڰ‬sQPLSs[FXFs

8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬ssELDQLFXDQWL‫ڰ‬DL sQsxXLTXLQXQLFD[XQPDFD‫ڰ‬DWDQ
—quixun Jesús cacëxa. —quixun canbi ca camaxunbi Jesusan
9੅6LPyQ3HGUR‫ڰ‬LFsVDULELWLFDDEs‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DFsxXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQD‫ڰ‬LQVtQFsXQL
unicama atun bicë tsatsacama isi ratuti pëxcucë aribi ñuiquin chaniocëxa.
135 /8&$6੄5

Usaquian chaniocëEsFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL 22੅8VDTXLDQVLQDQLD‫ڰ‬XQiQTXLQFD

Jesusan bana ñuixunia cuaisa tani anu Jesusan cacëxa:


-HV~V‫ڰ‬LFsQXULTXLDQFs[D. ‫ڰ‬,QVtQFs —¿Uisacasquin caramina mitsun
unicamaxribi ca a pëxcunun quiax anu usaquin sinanin? 23੅‫ڰ‬ÊQFDQDXQLxXFs
riquiancëxa. 16੅Usaía ucëbëbi ca Jesús —PLQ‫ڰ‬XFKDFDPDFDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LFs
DQXXQL‫ڰ‬LFsPDPHQXDtQ3DSD'LRVEs —quixun cananbi —niruquiani ca
banai cuancëxa. cuantan —TXL[XQULELFDWL‫ڰ‬DLQ. 24੅Nucën
3DSD'LRVDQFXVKtQEL‫ڰ‬sQsQsXQL
1LFsPDXQL-HVXVDQSs[FD pëxcuia isquin camina aséUDEL‫ڰ‬XQiQWL
(Mt. 9.1-8; Mr. 2.1-12) ‫ڰ‬DLQ, XQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi
17੅Nëtë itsían xubunuxun Jesusan bana ‫ڰ‬sQFDQDXQLQ‫ڰ‬XFKDULELWsUëQۛ WL‫ڰ‬DL
ñuixuncëEsFDIDULVHRXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ quixun.
an Moisésnën cuëQsREDQDXQL‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬ &DTXLQFDUDFibucë uni cacëxa:
FsXQLFDPDULELDQXWVyFs‫ڰ‬LDFs[D. —‫ڰ‬ÊQFDQDPLFDLQ, niruquiani ca min
$FDPD[FD*DOLOHDPHQX‫ڰ‬LFssPDFDPD bacëtۛ i bibiani min xubunu cuantan.
‫ڰ‬LPDLQXQ-XGHDPHQX‫ڰ‬LFssPDFDPD 25੅Cacëxëshi niruquin aín bacëtۛ i

‫ڰ‬LPDLQXQ-HUXVDOpnuaxribi ricuatsincë bibiani ca Nucën Papa Dios rabibiani


‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFDEDQDxXL[XDQDQ aín xubunu cuancëxa, DQX‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬LQVtQFsXQLFDPDSs[FXQXQ1XFsQ3DSD unicaman ismainunbi. 26੅Usai niruquiani
'LRVDQFXVKLRFs-HV~V‫ڰ‬LDFs[D. 18੅Jesusan cuania isi ratuti ca Nucën Papa Dios
bana ñuixunmainun ca raírinën uni rabi —sVDxXFDQDQXQDLViPD‫ڰ‬DL
achúshi ñucë nirucuaínquinbi tancëma —quiax quicancëxa.
bacëWۛ LQXUDFicë bëacëxa. Bëquin ca
VLQiQFs[D, —xubunu atsínmiquin -HVXVDQ/HYtDtQXQL‫ڰ‬LQXQFD
FDQDQXQDDQXD-HV~V‫ڰ‬LFsDQXQDQSiWL (Mt. 9.9-13; Mr. 2.13-17)
‫ڰ‬DL—quixun. 19੅6LQiQFsEsELFD‫ڰ‬LWVDXQLD 27੅8VDTXLQ‫ڰ‬DWDQFs[DQXD[FXDQTXLQFD

tsitsíruan, DQXQDWVtQPLWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LDFs[D. -HVXVDQ/HYtFDFsXQLDQX[XDQ‫ڰ‬DSX


Atsínmicasmaquin ca tapitinën EXiQPLWLFXUtqui bicë anua tsócë
EXiUX[XQ[XEXPDQiQ[XQDtQWDSXDFsD mëracëxa. Mëraquin ca cacëxa:
bërúaratancëxun anun aín bacëtۛ inën —‫ڰ‬ÊQPL‫ڰ‬XQiQPLQXQFD‫ڰ‬sEsFXDQLXW.
bëSiquin, DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQsEëtۛ si, 28੅CacëxëVKLQLUXTXLDQLFDDtQ‫ڰ‬DWL

Jesusan bëPiQRQQDQSicëxa. 20੅1DQSi ñucama ëbiani Jesúsbë cuancëxa.


quin ca —Jesusan ca ënë uni pëxcuti 29੅Jesúsbë cuantancëxun ca Levitan,

‫ڰ‬LFs—TXL[XQDtQQXLWXPsXVLQiQFs[D. -HV~VFsxXQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDULEL
6LQDQLDDWXQVLQDQ‫ڰ‬XQiQTXLQFD-HVXVDQ FDQDQSLWL‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬DPLWDQFsxun aín
ñucë uni cacëxa: xubunuxuan abëWDQSLXQXQ‫ڰ‬LWVDXQL
—0LQ‫ڰ‬XFKDFDPDFDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LFsQ. camiacëxa. Camicëx uxun ca Levísaribi
21੅8VDTXLDQFDLDFXDTXLQFDDQ0RLVpV‫ێ‬ ‫ڰ‬LWVDXQLDQ‫ڰ‬DSXEXiQPLWLFXUtqui bicë
nën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD ‫ڰ‬LPDLQXQXVDXQLUDtriribi, camaxunbi
‫ڰ‬LPDLQXQIDULVHRXQLFDPDQVLQiQFs[D: -HV~V‫ڰ‬LPDLQXQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD‫ێ‬
¢8LVDXQLFDUDsQs[‫ڰ‬LF? Ax ca anúan bëtan mesanu tsóxun piacëxa. 30੅Usaria
Nucën Papa Diosaxëshi quiti banan LVTXLQFDIDULVHRXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ
banaia. $[FD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ. 8LQX‫ڰ‬LFs Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs
XQtQELFD‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ WLPD‫ڰ‬LFsQ. Nucën XQLFDPDQDWX‫ڰ‬DWLPDTXLQxXLTXLQ
3DSD'LRVDQFXQLFD‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ WL‫ڰ‬LFsQ. -HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D:
/8&$6੄5੄6 136

—¢8LVDFXStFDUDPLQDPLWVXQDQ‫ڰ‬DSX DtQEDQDEsIDULVHRQsDQ‫ڰ‬XQiQPLFsEDQD
EXiQPLWLFXUtqui bicë unicamabëtan mëscúti rabanan Jesusan ësaquinribi a
SLDQDQ‫ڰ‬XFKDñu unicama raíribëtan unicama cacëxa:
pianan xëain? —&DsVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 1XQDLQWVLXLQX‫ڰ‬LFs
31੅Caia ca Jesusan cacëxa: xanúnbi ca aín chupa ió tëaima, anun
—Paë tancëma uni, ax ca rucuturuan aín chupa xëni cëxëti. Tëaquin aín sani
a ronti cuëënima. Paë tancë uni, ax cuni ELFs[FDFKXSDLyD[‫ڰ‬DWLPDWLD. ‫ڰ‬,PDLQXQ
ca rucuturuan a ronti cuëënia. 32੅8VDUL‫ێ‬ ca a chupa iotan sanix chupa xëni
biti cana an —‫ڰ‬s[FDQDXSt‫ڰ‬DL—quixun iscëVDPD‫ڰ‬LD. 37੅Ësaribi ca. Ui unínbi ca
VLQiQFsXQLFDPDD‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LQXQFDLXiPD xXLQD[DFiDQX‫ڰ‬XQSD[FKXPXVDRTXLQ
‫ڰ‬DLQ. Ama, an —‫ڰ‬sQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsFXSt, ‫ڰ‬DFs, D[D[sQL‫ڰ‬DLQ, anu ñu chëcacë
‫ڰ‬sQQXLWXXStPD‫ڰ‬DLVKFDQD‫ڰ‬s[ELXSt ‫ڰ‬DUXLPD. $QX‫ڰ‬DUXFsxunbi ca ñu chëcacë
‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQFsXQLFDPDD D[FXELQLXUXTXLQxXLQD[DFi[sQLD
cuni, XSt‫ڰ‬LQ~[DVLQDQDWL‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LQXQFDL tucaia. Axa tuquicëbë ca chëcaxun anu
FDQD‫ڰ‬s[XDFsQ. ‫ڰ‬DUXFs[DFXEtQFsxXD[WXWXTXLQstëtia.
38੅8VD‫ڰ‬DLQFDxXFKsFDFsxXLQD[DFi
8LVDFDVTXLQFDUDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD FKXPXVDRTXLQ‫ڰ‬DFsLyQXVKL‫ڰ‬DUXWL‫ڰ‬LFsQ.
VDPiTXLQPDSLLDTXL[XQ-HV~VxXFiFDQ 39੅BëUiPDFKsFDFsxX‫ڰ‬D[XQ—ax ca upí
(Mt. 9.14-17; Mr. 2.18-22) ‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQFDXQLQEsUtD
33੅Usai quia ca fariseo unicama chëFDFsxX‫ڰ‬DLVDPDWDQLD.
‫ڰ‬LPDLQXQD[DDEs‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ-HV~V Usaquin ca Jesusan cacëxa.
xXFiquin cacëxa:
—-XDQsDQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQFD Anun ñu mëëtima nëtëan Jesusan
bëtsi bëtsi nëtën Nucën Papa Diosbë ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQWULJREsUXELD
banaquin pima samatia. Usaribiti ca (Mt. 12.1-8; Mr. 2.23-28)

6
IDULVHRQsDQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[ULEL‫ڰ‬LD. 1੅Anun ñu mëëtima nëtëan Jesús

¢8VD‫ڰ‬DtQELFDUDXLVDFDVTXLQPLQ DQXWULJR‫ڰ‬DSiFsQDsQX‫ڰ‬LFsEDLQ
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQSLDQDQ[sDLQ? cuancëbë, abë cuanquinbi ca aín
34੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQWULJREsUXSsFëcۛ ë
—¿An biti xanua unin biti nëtën sirícaquin biquin, mëcënan shuquicëxۛ a
caramina pi unun camicëxa ucë axa abë aín ënxë xucatia piacëxa. 2੅Usoia isquin
QXLEDQDQFsXQLFDPDPDViQXLWXTXLDQ ca fariseo raírinën atu cacëxa:
SLPD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ? &DPLQD‫ڰ‬LPLWLPD —¿Uisacasquin caramina anun ñu
‫ڰ‬DLQ. 35੅Ësa ca. An xanu biti unin xanu mëëWLPDQsWsQXVDTXLQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DLQ?
biquin abëtan pi unun camicëx ca axa abë 3੅$W~DQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD

QXLEDQDQFsXQLFDPDPDViQXLWXWLPDDEs usoquin caia cuaquin ca Jesusan fariseo


cuëënia. Xanu bibiani cuanquian a unin unicama cacëxa:
ëbiancëxun cuni ca axa abë nuibanancë —¿Mitsun caramina Davidnën ca
XQLFDPDQPDViQXLWXTXLQSLWLPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DFsxXPD‫ڰ‬L[XQD[DDEsFXDQFsXQLFDPD‫ێ‬
8VDULELTXLQFD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD bëWDQsVRTXLQxX‫ڰ‬DFs[DTXL[XQFXsnëo
‫ڰ‬sEs‫ڰ‬L[XQPDViQXLWXWLVDPiquinma piia. EDQDDLVFsPD‫ڰ‬DLQ? 4੅Davidnën ca
8QtDQ‫ڰ‬sELFs[XQ‫ڰ‬sQsELDQFsxun cuni ca ‫ڰ‬DFsxXPD‫ڰ‬L[XQSLLVDWDQTXLQDQX[XQ
PDViQXLWXTXLQSLWLPD‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Dios rabiti xubunu atsínxun
36੅Usaquin canan ca aín banaxa fariseo DQX‫ڰ‬LFsSiQ, Nucën Papa Diosan isti
XQLFDPDQXQL‫ڰ‬XQiQPLFsEDQDVDPD‫ڰ‬DLQ, oquin nancë, a bixun piacëxa. A panëxa
137 /8&$6੄6

MXGtRVVDFHUGRWHQsLQVKLSLWL‫ڰ‬DtDQXQLLWVLQ ‫ڰ‬X[WLWsDLDEsEDQDFs[D. 13੅Usai


SLWL‫ڰ‬LFsPDELFDVDFHUGRWHQsQ‫ڰ‬LQiQFsxun bananëquin ca pëcaracëbëtan axa ami
bixun Davidnën piacëxa. Piquin ca axa VLQiQFsXQLFDPDWLPsxun, mëcën rabë ۛ
DEs‫ڰ‬LFsXQLFDPDDQULELDSLQXQ‫ڰ‬LQiQFs[D. ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ caísquin —ënëcamax ca
5੅8QL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi‫ڰ‬L[XQ ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XQiQPLWDQFsxun uni bana ñuixunun
FDQD‫ڰ‬sQDQXQxXPsstima nëtën cara añu ‫ڰ‬sQ[XWL‫ڰ‬LFs—quixun cacëxa. 14੅Acamax
‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsTXL[XQXQLFDWL‫ڰ‬DLQ. FD‫ڰ‬LDFs[D6LPyQ‫ڰ‬LFsbia Jesusan Pedro
caquin anëcë, D‫ڰ‬LPDLQXQDtQ[XFsQ
Jesusan aín mëcën bamacë uni mëpë[ۛ FD
Andrés, D‫ڰ‬LPDLQXQ-DFRER‫ڰ‬LPDLQXQ
(Mt. 12.9-14; Mr. 3.1-6) Juan, Felipe, Bartolomé, 15੅Mateo,
6੅Anun ñu mëëtima nëtë itsin, anua 7RPiV, DFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ-DFRER,
judíos unicama timëtۛ i xubunu atsínxun ca Aɻeonën bëchicë, ‫ڰ‬LPDLQXQ6LPyQD[D
-HVXVDQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDEDQDxXL[XDQ‫ێ‬ judíos unibun rabanan nëëti banacë, 16੅a
cëxa. Ñuixunmainun ca aín mëcën ‫ڰ‬LPDLQXQ-XGDV, Jacobonën bëchicë, a
mëqueu bamacë uni achúVKLDQX‫ڰ‬LDFs[D. ‫ڰ‬LPDLQXQ-XGDV,VFDULRWH, an Jesús uni
7੅A uni isquin ca an Moisésnën cuënëo ELQXQ‫ڰ‬LQDQ, DFDPD‫ڰ‬LDFs[D.
EDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQIDULVHR
unicaman, anun ñu mëëtima nëtën ‫ڰ‬,WVDXQL-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLD
FDUDLVDXQLSs[FXLDTXL[XQDPLPDQiQX‫ێ‬ (Mt. 4.23-25)
xun iscatsi quixun Jesús bërúancëxa. 17੅‫ڰ‬8QiQPLQX[XQDXQLFDPDFDtVWDQFs[
8੅8VDTXLDQVLQiQFDQLD‫ڰ‬XQiQTXLQFD FDPDWinuax taramëcëEXWDQFs[PHVDSiQX
Jesusan aín mëcën bamacë uni cacëxa: ‫ڰ‬LDFs[D. $QXFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL-HUXVDOpQ,
—Nëri ai ca nëbëtۛ si ënu niracët. ‫ڰ‬LPDLQXQ-XGHDPHFDPDQXD[ULELDXFs
Cacëx nirucuatsini ca anu niracëacëxa. ‫ڰ‬LDFs[D. ‫ڰ‬,PDLQXQFD7LUR, Sidón a ëma rabë ۛ
9੅Anua nimainun ca Jesusan an Moisésnën ‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsPHSDU~QSDSDUDSDVX, DQX‫ڰ‬LFs
cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ PHQXD[ULELDXFs‫ڰ‬LDFs[D. 18੅Acamaxa
fariseo unicama cacëxa: Jesusan bana ñuia cuati timëcamë‫ڰ‬sRPDL‫ێ‬
—Ësaquin cana mitsu ñucatin, ¿anun QXQFD‫ڰ‬LQVtQFsXQLFDPD[ULEL-HVXVDQ
ñu mëëWLPDQsWsQFDUDXQLQxXXSt‫ڰ‬DWL pëxcunun quiax uacëxa. Timëtia
‫ڰ‬LF? ¢&DUDxXXStPD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LF? ¿Anun ñu Ss[FDQDQFD-HVXVDQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ
mëëWLPDQsWsQFDUDXQLQXQLLWVL‫ڰ‬LQVtQFs ubíocë unicamaribi pëxcüacëxa. 19੅Jesusan
‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LF? ¿Cara bamatanun isëVKLWL‫ڰ‬LF? DtQFXVKtQEL‫ڰ‬LWVDXQLSs[FXFsFXStFDDQX
10੅Ësaquin caxun atu ñachatancëxun ca ‫ڰ‬LFs‫ڰ‬LQVtQFscaman —‫ڰ‬sQWLFDFsxuinshi ca
Jesusan aín mëcën ۛ mi ñucë uni cacëxa: ‫ڰ‬sULELSs[FXWL‫ڰ‬LFs—quixun sinani a ticanux
—Ca mëshpat. tsitsíruacëxa. 8VDtD‫ڰ‬LDFD-HVXVDQ‫ڰ‬LQVtQFs
Cacëx mëshpatishi ca mëpëxcüacëxa. unicama pëxcüacëxa.
11੅8VDTXLDQ‫ڰ‬DLDLVL[XDPDWLQLVKLFDXLVD

FDUDQXQD-HV~VRWL‫ڰ‬DLTXLD[‫ڰ‬sVën ۛ ani 8LVDL‫ڰ‬LFDUDXQLFXssQWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD


canancëxa. (Mt. 5.1-12)
20੅8VD‫ڰ‬DLQFDDPLEssuquin Jesusan
$tQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQL‫ڰ‬LQ~DQ-HVXVDQPsFsQ DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D:
rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ uni caísa —Mitsux ñuxXPD‫ڰ‬DtVKEL‫ڰ‬sPLFDWDPs
(Mt. 10.1-4; Mr. 3.13-19) WLD1XFsQ3DSD'LRVDQPLWVXDLQDQ‫ڰ‬DLVK
12੅8VD‫ڰ‬DLQFDDtQ3DSDEsEDQDL-HV~V aín nëWsQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LPLFsFXStFDPLQD
PDWiQXFXDQFs[D. Cuantancëx ca imë ۛ FKXimarua tani cuëënin.
/8&$6੄6 138

21੅0LWVX[‫ڰ‬DFsxXPDSDQDQTXLQEL

FDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, mitsúxmi panani —$[DPLPLQLVKFsXQLFDPLQD


bënëDۛ [PD‫ڰ‬LQXQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ QXLEDWL‫ڰ‬DL—quicë bana
PLWVX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs (Mt. 5.38-48; 7-12)
TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLFDPLQDFKXimarua tani 27੅Canan ca ësaquinribi Jesusan aín

FXssQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D:
0DViQXLWXWLLQtELFDPLQD1XFsQ —8VDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬sQEDQDPL
3DSD'LRVDQELFD‫ڰ‬sFXssQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFs cuatia ësaquin mitsu cain, axa mimi
TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLFKXimarua tani cuëënti QLVKFsXQLFDPDFDPLQDQXLEDWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬DLQ. 1XLEDQDQFDPLQDD[‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFs
22੅8QL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. 28੅$[DPLPL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFs
‫ڰ‬sQEDQDFXDFsFXStXQLQPLWVXPL unicama camina Nucën Papa Dios a ami
nishanan, mitsu cuëënquinma VLQiQXQ‫ڰ‬DTXLQXQxXFi[XQWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬DWLPDTXLQxXLDQDQ, mitsun anëmibi fXFiQDQFDPLQDDQPL‫ڰ‬XViQFs
‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFs[ELFDPLQDFKXimarua XQLFDPDULEL1XFsQ3DSD'LRVxXFixunti
WDQLFXssQWL‫ڰ‬DLQ. 23੅&DPLQD‫ڰ‬XQiQWL ‫ڰ‬DLQ. 29੅0LD‫ڰ‬DWLPRFsxunbi camina ami
‫ڰ‬DLQ, usaribi oquin ca an mitsu QLVKTXLQDULEL‫ڰ‬DWLPRWLPD‫ڰ‬DLQ. Ësa ca.
‫ڰ‬DWLPRFsXQLQUDUDFDPDQ, an Nucën Mia bëWiVKFDFs[XQFDPLQD‫ڰ‬DLVDWDQLD
Papa Dios quicë bana uni ñuixuncë amoribia mi bëWiVKFDQXQ‫ڰ‬DPLWL‫ڰ‬DLQ.
XQLFDPDEsWVLEsWVLRTXLQ‫ڰ‬DWLPRFs[D. Min cutúan unin mi bicuancëxun
8VDTXLQ‫ڰ‬XQDQLFDPLQDXQLQ camina biisa tania min camisetaribia
‫ڰ‬DWLPRFs[EL—Nucën Papa Diosan ca ELQXQELPLWL‫ڰ‬DLQ. 30੅$QPLxX‫ڰ‬LQinun
QXVLQiQ[XQTXLQDtQQstënu abë upiti TXL[XQxXFiFsXQLDFDPLQD‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ.
tsóQXQQX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFs—quixun sinani, $QPLQxXEXiQFsXQLDFDPLQDPLQxX
FKXiPDUXDWDQLFXssQWL‫ڰ‬DLQ. bëxuntëcëQXQTXL[XQFDWLPD‫ڰ‬DLQ.
24੅8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQDxXxXLUD‫ڰ‬DLVK 31੅%sWVLXQt[DPLEsXSt‫ڰ‬LDQDQPL

mitsux, XVDELL‫ڰ‬LQX[PDELDVKLWLPLWVXQ ‫ڰ‬DTXLQWLPLPL[FXssQFs, usaribi oquin


xXFXStFXssQFs‫ڰ‬DLVK, Nucën Papa FDPLQDPLQEsWVLXQLEsXSt‫ڰ‬LDQDQD
Diosan nëtëQXD[FXssQWL‫ڰ‬DtVKELPL ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ.
FXssQFsPDFXStPDViQXLWXLUDWL‫ڰ‬DLQ. 32੅An mitsu nuibacëma uni nuibatima
25੅PitixX‫ڰ‬LPDLQXQFDPDELxXxX ‫ڰ‬LDQDQDQPLWVXQXLEDFsXQLFDPDLVKL
unicama, anúnmi mitsux pitiñuma QXLEDFs‫ڰ‬L[XQFDPLQD1XFsQ3DSD'LRV
‫ڰ‬LDQDQxXxXPD‫ڰ‬LWLQsWsFDXWL‫ڰ‬LFsQ. upí oquin cuëënmíman. ‫ڰ‬8FKDñu
8FsEsFDPLQDPDViQXLWXLUDWL‫ڰ‬DLQ. XQtQULELFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬L[XQELXVDULELRTXLQ
8VDULELWLPLWVX[EsUt‫ڰ‬sPLVLQDQLPD an a nuibacë uni nuibananquinia. 33੅An
FXssQLFXDLFs‫ڰ‬DtQELFDDQ~QPL PLWVX‫ڰ‬DTXLQFsPDXQL‫ڰ‬DTXLQWLPD‫ڰ‬LDQDQ
PLWVX[UDUXPDWLLQWLQsWsXWL‫ڰ‬LFsQ. DQPLWVX‫ڰ‬DTXLQFsXQLFDPDLVKL‫ڰ‬DTXLQFs
8FsEsFDPLQDPDViQXLWXLUDLLQWL ‫ڰ‬L[XQFDPLQD1XFsQ3DSD'LRVXStRTXLQ
‫ڰ‬DLQ. cuëënmíman. ‫ڰ‬8FKDñu unínribi ca
26੅Unicaman mitsu rabicëxbi camina ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬L[XQELXVDULELRTXLQDQ‫ڰ‬DTXLQFs
PDViQXLWXWL‫ڰ‬DLQ. &DPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, XQL‫ڰ‬DTXLDQDQTXLQLD. 34੅Mitsun —a
usaribi oquin ca atun raracaman an XQtQULELFD‫ڰ‬sxX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFs—quixun
Nucën Papa Diosan bana isa quixun uni VLQiQTXLQDQxXFicë[XQxX‫ڰ‬LQiQFs‫ڰ‬L[XQ
SDUiQTXLQEDQDxXL[XQFsXQLFDPD camina Nucën Papa Dios upí oquin
rabiacëxa. cuëënmíman. ‫ڰ‬8FKDñu unínribi ca
139 /8&$6੄6

‫ڰ‬XFKDxXXQLLWVtDQxXFicë[XQxX‫ڰ‬LQDQLD, —¿Bëxuñu unin cara bëxuñu uni itsi


—DQFD‫ڰ‬sULELxX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFs—quixun DQXQFXDQWLEDL‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬LF? %XiQFDWVL
VLQiQTXLQ. 35੅8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVXQ TXL[XQ‫ڰ‬DtELFDEsxuxX‫ڰ‬L[XQXLQFXDQWL
axa mitsumi nishcë uni nuibaquin FDUDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPDDUDEstaxbi aman
‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. Unían mitsu FXDQ[TXLQLQXQLSDFsWL‫ڰ‬LFsQ. 40੅Unin ñu
xXxXFicëxun camina —DQULELFD‫ڰ‬s ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLDQFDDQD‫ڰ‬XQiQPLFsXQL
‫ڰ‬LQiQWLPD‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQEL, ‫ڰ‬XQiQFsVDULELRTXLQ‫ڰ‬XQDQLPD. 8VD‫ڰ‬DtQEL
‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬DLDLVTXLQFD1XFsQ FDDQxX‫ڰ‬XQiQPLFsXQtDQ‫ڰ‬XQiQPLFsxun
Papa Dios, PDQiPL‫ڰ‬LFs, an cuëënun xX‫ڰ‬XQiQWDQFs[DVDULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
PLWVX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 0LWVXQXVDTXLQ‫ڰ‬DL 41੅%sWVLXQLQ‫ڰ‬XFKD‫ڰ‬LWVDPDVKL‫ڰ‬LFsD

camina asérabi aín bëFKLFs‫ڰ‬DLVKDQ VLQiQTXLQELFDPLQDPLWVXQ‫ڰ‬XFKD


VLQiQFsVDULELRTXLQVLQiQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. An ‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬LFsELVLQDQLPDQ. Ësa ca. Bëtsi
FDXQL‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ—DViELFD uníxa aín bëru xamëQ ۛ XLVDQLFKDPDUD‫ێ‬
—TXL[XQDFDFsPDXQLDULELxX‫ڰ‬LQinan tsuxX‫ڰ‬LFsVD‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVX[LPR
‫ڰ‬DTXLQLD. 36੅Nucën Papa Diosan unicama mitsun bëru xamëQ ۛ X‫ڰ‬LFsVD‫ڰ‬DLQ. ¿Uisa
‫ڰ‬DTXLQVDWDQTXLQQXLEDFssaribi oquin ‫ڰ‬L[XQFDUDPLQDEsWVLXQLQEsUX[DPën ۛ u
camina mitsúnribi unicama mitsua ‫ڰ‬LFsLVDQLFKDPDUDWVXDVLQiQTXLQELD[D
nuibacë[XQPDELQXLEDWL‫ڰ‬DLQ. mitsun bëru xamëQ ۛ X‫ڰ‬LFsLPR
sinaniman? 42੅¿Mitsun bëru xamëQ ۛ X‫ڰ‬LFsL
—8QtDQXQLLWVL‫ڰ‬XFKR[PD‫ڰ‬LQXQ mo mëQtRTXLQELFsPD‫ڰ‬L[XQFDUDPLQD
—Jesusan ñuia uisa cupí —i sani chamaratsu min bëru
(Mt. 7.1-5) xamëQ ۛ X‫ڰ‬LFsFDPLQD‫ڰ‬sELPLWL‫ڰ‬DL
37੅%sWVLXQLDPLPDQiQTXLQ‫ڰ‬XFKRFsPD —TXL[XQEsWVLXQLFDWL‫ڰ‬DLQ? Mitsun pain
‫ڰ‬LFsFD1XFsQ3DSD'LRVDQPLWVXULEL mitsun bëru xamëQ ۛ X‫ڰ‬LFsLPRD
‫ڰ‬XFKRWLPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFD bitancëxun camina upí oquin isquin
‫ڰ‬XFKRTXLQPLXQL, bëtsi uni castíFDQPL‫ێ‬ bëtsi uni aín bëru xamëQ ۛ X‫ڰ‬LFsLVDQL
FsPD‫ڰ‬LFs1XFsQ3DSD'LRVDQPLWVXULEL FKDPDUDWVXEL[XQWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬XFKRTXLQFDVWtFDQWLPD‫ڰ‬LFsQ. Uni itsíxa
PLWVXPL‫ڰ‬XFKDFsxunbi camina abë Uisa i cara quixun ca aín bimi isquin
mëQtRQDQTXLQPDQXPLWL‫ڰ‬DLQ. Usoquin XQLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
‫ڰ‬DtPLXQLEsPsníonania ca Nucën Papa (Mt. 7.17-20; 12.34-35)
'LRVDQPLWVX[DPL‫ڰ‬XFKDFsxunbi mitsun 43੅ÊVDTXLQULELFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬

‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ TXLQPDQXWL‫ڰ‬LFsQ. 38੅Uni itsi cë unicama cacëxa:


FDPLQDxX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. Mitsúnmi uni itsi —Ësaribi ca. $tQt[DXSt‫ڰ‬DLQFDDtQ
xX‫ڰ‬LQiQDQ‫ڰ‬DTXLQFs‫ڰ‬LFsFD1XFsQ3DSD ELPL‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LPD. $tQt[D[DQiQFs‫ڰ‬DLVK
'LRVDQPLWVXxX‫ڰ‬LQiQDQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLQFDDtQELPL[XSt‫ڰ‬LPD. 44੅Aín
0LWV~QPL‫ڰ‬LQiQDQXQLLWVL‫ڰ‬DTXLQFssaribi ELPLLVTXLQFDXQLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, a i
RTXLQFDDQPLWVXxX‫ڰ‬LQiQDQ‫ڰ‬DTXLQWL FDUDXSt‫ڰ‬LFs, FDUD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ.
‫ڰ‬LFsQ. 8QtDQXQLLWVtDQ‫ڰ‬LQiQFsxun aín Cuti bimi a ca aín bimi cutima i an
burasanu tsëncaquin ñu purucësamaira tuaíma. 45੅,LVDULELFDXQL‫ڰ‬LFsQ. Aín nuitu
oquin ca Nucën Papa Diosan camabi ñu XSt‫ڰ‬DLQFDXQLXStxXxXLXSLWLEDQDLD.
PLWVX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDUDtULXQL[DtQQXLWXXStPD
39੅8LVDXQLQFDUDXQLLWVL‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DLQ, XStPDxXxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLD. Unix
TXL[XQ‫ڰ‬XQiQPLTXLQFD-HVXVDQEDQDLWVL FDDtQQXLWXPs~DVLQiQFssaribi oi aín
ñuicësoquin ësaquin cacëxa: cuëbitan banaia.
/8&$6੄6੄7 140

6੅Usaquian cacëx ca Jesús atubë


—Ësa ca —quixuan Jesusan cuancëxa. Cuanquían aín xubu
rabë ۛ xubu ñuia raraobiancëbëtan ca capitanën aín
(Mt. 7.24-27) ‫ڰ‬XQiQFsXQLUDtUL[XTXLQsVDTXLQ-HV~V
46੅¿Uisacasquin caramina —mix camiacëxa:
FDPLQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬DL—TXL[XQ‫ڰ‬sFDTXLQEL —0L[PL‫ڰ‬sVDPDLUD‫ڰ‬DLQFDQDPLEs
‫ڰ‬sQPLWVXFDFsVDELRTXLQxX‫ڰ‬DLPDQ? sënëQ ۛ PD‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬sQ[XEXQXPLXQXQPL
47੅$Q‫ڰ‬sPLVLQiQTXLQ‫ڰ‬sQEDQDFXDQDQD camiman. 7੅8VD‫ڰ‬L[XQFDQDPLLVLFXDQWL
bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsXQLD[FDUD ‫ڰ‬L[XQELMXGtRVXQLFDQLDFscëshi mia
XLVD‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQDPLWVXFDWL‫ڰ‬DLQ. canun can. ‫ڰ‬ÊQXQLPL‫ڰ‬sSs[FX[XQLXQXQ
48੅$[FDXQtDQ[XEX‫ڰ‬DWL, DQXLWiQLWVtQWL quixun mi camixunbi cana mi camitëcë
nëPtRQTXLQPHQDsFsXVDULEL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬8t nin, DQXD[ELPL‫ڰ‬sQXQLDSs[FXQXQTXLD[
‫ڰ‬LE~cëEsDEDFD‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬sLDDPLDtQEDL quinun. 8੅&DQD‫ڰ‬XQDQPLQEDQi[ELFD
tucanquicëEsELFDD[XEXXStRTXLQ‫ڰ‬DFs FXVKL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. ‫ڰ‬ÊQFDQD‫ڰ‬DSXQ‫ڰ‬s
‫ڰ‬DLVKVKDtquima. 49੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ‫ڰ‬sQ cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQVXQWiUXFDPDQ‫ێ‬
bana aín pabitan cuaxunbi a bana ULELFD‫ڰ‬sQEDQDFXDWLD. ‫ڰ‬ÊQVXQWiUX—ca
quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPDXQLD[FDDQ cuantan —TXL[XQ‫ڰ‬sQFDFs[FDFXDQLD.
PDVLQX[XEX‫ڰ‬DFsXQLVDULEL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬8t —Ca ut —TXL[XQ‫ڰ‬sQFDFs[FDEstsix
‫ڰ‬LE~cëbë, EDFD‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬sL, ami aín bai aia. $Q‫ڰ‬sxXPssxuncë uni —xXFD‫ڰ‬DW
tucanquicëEsFDD[XEXSX[XFXWL‫ڰ‬LFsQ. —TXL[XQ‫ڰ‬sQFDFs[XQFD‫ڰ‬DLD. Usaribiti
8VDL‫ڰ‬LFDDtQLWicamaribi tsasíEXWL‫ڰ‬LFsQ. FD‫ڰ‬sQxXPssmicë uni mixmi —ca
Ss[F~WL‫ڰ‬LFs—quicëbëVKLSs[F~WL‫ڰ‬LFsQ.
5RPDQX‫ڰ‬LFsFDSLWiQ-HVXVDQSs[FD 9੅Usaía capitanën xucë unicama quia
(Mt. 8.5-13) cuati cuëëni cuainacëquin ca Jesusan an

7
1੅8QLFDPDQFXDQXQEDQDxXL[XQ‫ێ‬ nuibiancë unicama cacëxa:
tancëx ca Jesús Capernaúm ëmanu —‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVXFDLQ, sQsXQt[D‫ڰ‬sPL
cuancëxa. 2੅Capernaúm anu ca Romanu catamëcëVDULELWLD‫ڰ‬LDFDQDMXGtRXQL
‫ڰ‬LFsFDSLWiQDFK~VKL‫ڰ‬LDFs[D. An a achúVLELFD‫ڰ‬sQEDQDFXDWLD. ‫ڰ‬ÊQVXQWiUX
FDSLWiQxXPssxuncë unix ca an —ca cuantan —TXL[XQ‫ڰ‬sQFDFs[FD
QXLEDLUDFs‫ڰ‬DtVKEL‫ڰ‬LQVtDQ[EDPDWLVD cuania. —Ca ut —KLELLVFsPD‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LDFs[D. 3੅8VD‫ڰ‬DLQFD—DQXQL‫ڰ‬LQVtQFs 10੅8VDtD‫ڰ‬LFsbë xubunu cuantëcënquin

pëxcuti, Jesús, ax ca uaxa —TXLi[DUDtUL ca capitanëan xucë unicaman a ñu


unicama quia cuaxun, capitanën judíos mëë[XQFsXQLDViEL‫ڰ‬LFs, pëxcúcë
caniacëFsXQLUDtULxXFiquin cacëxa: isacëxa.
—-HV~VQXFXDQTXLQFDPLQDDQ‫ڰ‬sQxX
Casunamëcë xanun tuá
mëë[XQFsXQLSs[FXLDXQXQ‫ڰ‬sFD[XQWL
bamacëbi Jesusan baísquimia
‫ڰ‬DLQ.
4੅Cacëx cuanxun ca capitanëan 11੅‫ڰ‬,WVDPDQsWs‫ڰ‬LFsbë ca Naín cacë

cacësabi oquin Jesús cacëxa. Caxun ca ëmanu Jesús cuancëxa. Cuancëbë ca aín
ësaquinribi cacëxa: ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬DLVDPDLUD
—$FDSLWiQD[FDXStXQL‫ڰ‬LFsQ. Minmi uniribi abë cuancëxa. 12੅Cuanx Naín
DtQXQLDSs[FX[XQWLFDDViEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ëmanu bëbaquin ca uni bamacëa,
5੅$QFDQX[QXMXGtRVXQLEX‫ڰ‬LFsQX chupan rabúncë, bacëWۛ LQsQEXiQFDQLD
nuibaquin nuxnu anu timëtۛ i xubu nu isacëxa. $XQLQWLWD[FDWXiLWVLñuma
‫ڰ‬DPL[XDQ[D. ‫ڰ‬LDQDQFDVXQDPsFs[DQX‫ڰ‬LDFs[D. Abë ca
141 /8&$6੄7

‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL1DtQsPDQXD[D xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQXEtRFsXQLFDPDULEL
catícabiani cuancëxa. 13੅A isquin pëxcüanan bëxuñu unicamaribi
nuibaquin ca Jesusan a xanu cacëxa: bëpëxcüacëxa. 22੅8VDTXLQ‫ڰ‬D[XQFD
—,iQ[PDFD‫ڰ‬LW. -XDQsQDxXFinun quixun xucë unicama
14੅&DtDQXFXDQTXLDQDQXQEXiQFs Jesusan cacëxa:
bacëtۛ i mëëcëEsFDDQDEXiQFs —&DPLQD‫ڰ‬sQXQLFDPDxXL[XQLDPL
unicamax niracëacëxa. Niracëcëbëtan ca FXDFsEDQDFDPDxXL[XDQDQ‫ڰ‬sQxX
Jesusan cacëxa: ‫ڰ‬DLDPLLVFscama ñuixunquin Juan cai
—%sQiXQL, cana mi cain, ca nirut. FXDQWL‫ڰ‬DLQ. &XDQ[XQFDPLQDFDWL‫ڰ‬DLQ:
15੅Usaquin cacëxëshi ca bamacë uni Bëxuñu unínbi ca bërí isia, aín niti
baísqui tsóracëti banacëxa. Usai bëtsicë uníxribi ca bërí upiti nitsia, an
‫ڰ‬LFsbëtan ca Jesusan —FDDViEL‫ڰ‬LFsQ, ca aín nami chëTXLPLFs‫ڰ‬LQVtQñu unix ca
PLEs‫ڰ‬LWsFsQWL‫ڰ‬LFs—quixun aín tita pëxcutia, pabë unin ca bana cuatia,
cacëxa. 16੅8VDtD‫ڰ‬LDLVLUDWXWLUDFXstibi bamacë uníxbi ca baísquia, ñuñuma
cuëëni ca unicamax Nucën Papa Dios unínribi ca anun Nucën Papa Diosnan
rabi quiacëxa: ‫ڰ‬LQX[Lëtۛ i bana cuatia. 23੅Usaquin canan
—An Nucën Papa Dios quicë bana camina, ‫ڰ‬sxXL1XFsQ3DSD'LRVDQ
XQLFDPDxXL[XQWLXQLDLUDFDsQs[‫ڰ‬LFs [XFsPDFDD[‫ڰ‬LFsTXLPDD[‫ڰ‬sPLVLQiQFs
—quianan ca —Nucën Papa Diosaxbi ca XQLFDPD[FDFKXiPDUXD‫ڰ‬LFXssnia,
DtQXQLFDPD‫ڰ‬DTXLQLXD[D—quiacëxa. TXL[XQULEL-XDQFDLFXDQWL‫ڰ‬DL—quixun
17੅8VDTXLDQ-HVXVDQ‫ڰ‬DFsDFKDQLRLDFD ca Jesusan Juanën xucë unicama
-XGHDPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQD[D cacëxa.
-XGHD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ‫ێ‬ 24੅Juan, an uni nashimicë, an xucë

ribi cuacëxa. unicama cuancëbëtan ca Jesusan anu


‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬LFs, Juan
$QXQLQDVKLPLFs-XDQsDQ ñuiquin ësaquin cacëxa:
aín uni rabë ۛ -HV~VQX[XD —¿Uisa uni isi caramina mitsux anu
(Mt. 11.2-19) XQL‫ڰ‬LFsPDPHQXFXDQFsQ? Bëtsi bëtsi
18੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQ‫ڰ‬DFsxXFDPD RTXLQVLQiQFsXQLD[FDWXWtsha suñun
xXLTXLQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ-XDQ bëFDFsVD‫ڰ‬LFsQ. ¿Usa uni isi caramina
cacëxa. 19੅Cacëxun ca Juanën aín uni cuancën? 25੅¢$[XVDPD‫ڰ‬DLQFDUDPLQD
rabë ۛ -HV~VQXFXDQWinun xuquin ësaquin uisa uni isi cuancën? ¢8StLUD‫ڰ‬Dtsha
xXFiTXLQFDWinun quixun cacëxa: ¿Mix cupíira chupa pañucë uni isi caramina
caramina asérabi axa uti nun caíncë a cuancën? Usama ca. &DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ,
‫ڰ‬DLQ? ¢$PDPL[‫ڰ‬DLQFDUDQXQDEstsíxa uti XStLUD‫ڰ‬Dtsha cupíira chupa pañucë
FDtQWL‫ڰ‬DLQ? 20੅Usaquian canun quixuan ‫ڰ‬LDQDQXLVDxXFDUDFXssnia a ñuñu unix
xucëx cuanx bëbaquin ca Jesús cacëxa: FDDQX‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LFs[XEXQXVKL‫ڰ‬LD. 26੅¿Usa
—Juan an uni nashimicë an ca mi uni isi cuanima caramina añu isi
xXFinun quixun xuquin ësaquin mi cuancën? An Nucën Papa Dios quicë
canun quixun nu caxa: ¿Mix caramina bana uni ñuixuncë uni a isi camina
aséUDELD[DXWLQXQXQFDtQFsD‫ڰ‬DLQ? cuancën, ¿usa cat? AséUDELFDQD‫ڰ‬sQ
¢0L[PLDPD‫ڰ‬DLQFDUDQXQDEsWVLXQt[D mitsu cain, an Nucën Papa Dios quicë
XWLFDtQWL‫ڰ‬DL? —quixun. bana uni ñuixuncë unicaman ñuixuncë
21੅-XDQsQ[XFsXQLFDPD[DDQX‫ڰ‬DLQFD EDQD‫ڰ‬Lisamaira ca Juanën uni ñuixuncë
-HVXVDQ‫ڰ‬LWVDXQLxXFsSs[FDQDQ EDQD‫ڰ‬LFsQ. 27੅Juan ñuiquian ënë menu
/8&$6੄7 142

XFsPDSDQ‫ڰ‬LFs‫ڰ‬sFDFsEDQDDFD1XFsQ ënë nëtëQXDEXFXFsXQLFDPD[‫ڰ‬LFsQ.


Papa Diosan Isaías cuënëomiacëxa, ësai -XDQs[FDxXPsVF~SLFsPD‫ڰ‬LDQDQYLQR
quicë: [sDFsPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬LFsFDXQLFDPDQ—a
$FD[XPLFXDQXQFDQD‫ڰ‬sQXQL XQL[FDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬LFs—quixun
xutin. Ax pain cuanquin ca anun caxa. 34੅8VRTXLDQ-XDQsQ‫ڰ‬DFssoquin
cuanti bai mëníoquin racanacëVD‫ێ‬ ‫ڰ‬DTXLQPD‫ڰ‬sQFDPDELxXSLDQDQ[sDLD
ribi oquin, camabi unían min LVTXLQFDXQLFDPDQsVDTXLQ‫ڰ‬sxXLD: A
bana cuanun atun nuitua upí XQL[FDSLFsQWDSXQ‫ڰ‬LDQDQ[sDLUDFsXQL
‫ڰ‬LQXQVLQDQDPLWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LFsQ. $[FDDQ‫ڰ‬DSXEXiQPLWLFXUtqui
28੅Usaquin cuënëo bana ñuitancëxun ca ELFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬XFKDñu
-HVXVDQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDFs[D: unicamabë nuibanania quixun.
—‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVXFDLQ, an Nucën Papa 35੅8VDTXLDQ-XDQFsxXQXQLQ‫ڰ‬sxXLFsbëbi

Dios quicë bana uni ñuixuncë unicaman ca Nucën Papa Dios, an ënë menu unun
xXL[XQFsEDQD‫ڰ‬LiVDPDLUDFD-XDQsQ‫ڰ‬s ‫ڰ‬s[Xi, DQ‫ڰ‬DFsxXFDPD[DViEL‫ڰ‬LFsQ.
xXLFsEDQD‫ڰ‬LD[D. 8VD‫ڰ‬DLQFDDXQLFDPD —Usa ca —TXL[XQFDD[DDPLVLQiQFs
‫ڰ‬LiVDPDLUD-XDQ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDD[D XQLFDPDQ‫ڰ‬XQDQLD.
Nucën Papa Diosan nëWsQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬sQ
unicamax, XQtDQxXXPDUDLVFs‫ڰ‬DtVKEL Fariseo uni, Simón, DtQ[XEXQX-HV~V‫ڰ‬Li
-XDQ‫ڰ‬LiVDPDLUD‫ڰ‬LFsQ. 36੅Fariseo uni achúshi aín anë Simón,
29੅An Jesús Juan ñui quicë bana cuacë an aín xubunuxun abëtan pi unun cacëx
unicama, ‫ڰ‬LPDLQXQDQ‫ڰ‬DSXEXiQPLWL cuanx ca Jesús aín xubunu atsíntancëx
curíqui bicë unicamaribi a Juanën abëtan pi tsoócëxa. 37੅$QXD‫ڰ‬DLQFDD
nashimicë, acamax ca —Nucën Papa sPDQX‫ڰ‬LFs[DQXDFK~VKL‫ڰ‬XFKDñu,
Diosan mëQtRVDELRLFDDViEL‫ڰ‬LFs —Jesusan ca fariseon xubunuxun piia
—quiax quiacëxa. 30੅Acamaxa usai —quixuan ñuicania cuati, [D[X‫ڰ‬DFsQX
quicëEsELFDIDULVHRXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ ‫ڰ‬DUXFsVDQXLUD‫ڰ‬LQtQWLURDEsLXDFs[D.
an Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs 38੅8[XQFDDFD[XXD[DtQWDs‫ڰ‬LFsDQX

unicaman, Juanën bana cuaisama tani nitsax inquin aín bëun Jesusan taënu
DQQDVKLPLFs‫ڰ‬LWLFXssQFsPD‫ڰ‬L[XQ, tuscaquin tachabocëxa. 8VDTXLQ‫ڰ‬DTXLQ
1XFsQ3DSD'LRVFXssQFsVDRL‫ڰ‬LLVDPD ca aín bunbi tatërëanan tatsucucaquin
tanquin Jesusan banaribi cuaisama ‫ڰ‬LQtQWLURQ‫ڰ‬DFs[D. 39੅Usoia isquin ca
tancëxa. 31੅Juan ñuiquin catancëxun ca fariseo uni an Jesús pi unun cacë, an
Jesusan ësaquinribi cacëxa: VLQiQFs[D: Ënë unix asérabi an Nucën
—¿Ënë nëtënua bërí bucucë unicamax Papa Dios quicë bana unicama ñuixuncë
FDUDXLVD‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQDPLWVXFDWL ‫ڰ‬L[XQFDXLQFDUDDWDPsstia quixun
‫ڰ‬DLQ. 32੅&DWXiratsucuxa cuaicësaribi ‫ڰ‬XQinan an tamëëcë ax cara uisa xanu
‫ڰ‬LFsQ. Cuainux timëFۛ s‫ڰ‬DtVKELDFXDLWLVD ‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWVLDQ[D. Ënëx ca xanu
WDQWDQFs[FDPi[ELWVRWDQFDUDtrinën ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ. 40੅Usaquin sinania
raíri ësaquin caia: Cuai chirini cuëënun ‫ڰ‬XQiQTXLQFD-HVXVDQFDFs[D:
nun paca banocëEsELFDPLQDPDVi —Simón, cana mi achúshi ñu caisa
sinani cuaitisama tan. Cuaitisama tanin.
tancëbë nux —anpan caniacëcë Cacëxun ca cacëxa:
XQLFDPD‫ڰ‬LFssaribiti cananuna ini —$ViELFD, ‫ڰ‬sFDFDW.
UDUXPDWL‫ڰ‬DL—quicëEsELFDPLQDPDVi 41੅Cacëxun ca Jesusan ësaquin Simón

VLQDQLXVDLULEL‫ڰ‬LLVDPDWDQ. 33੅Usaribi ca cacëxa:


143 /8&$6੄7੄8

—ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. Achúshi uni ca


uni rabëtan curíqui ribíanxa. AchúVKL‫ێ‬ $Q-HV~VxX‫ڰ‬D[XDQ[DQXFDPD

8
nën quinientos curíqui ribínmainun ca 1੅Usotancëxun ca Jesusan ëma

bëtsin cincuenta curíquishi ribíanxa. FKDFDPDQX‫ڰ‬LPDLQXQsPDFKXF~PD‫ێ‬


42੅Ribínxunbia cupíocëxunma oquin ca a racamanuribi cuanquin, DQX‫ڰ‬LFs
unin an ribíncë uni rabë ۛ a caxa: ‫ڰ‬ÊPL XQLFDPDEDQDxXL[XQTXLQ‫ڰ‬XQiQPLD‫ێ‬
FXStRFs[PDELFDDViEL‫ڰ‬LFsQ, cupíoima cëxa. ‫ڰ‬8QiQPLTXLQFD—anúan Nucën
FDPLQDFXDQWL‫ڰ‬DLQ. Simón, ¢XVD‫ڰ‬DLQ 3DSD'LRVDQ‫ڰ‬sPLFDWDPstia uni ainan
FDUDPLQVLQiQFs[DXQLUDEë ۛ uinu ‫ڰ‬LPLWLQsWsFDXD[D—quixun caquin upí
‫ڰ‬LFëxۛ ira bëWVL[‫ڰ‬LFssamaira oi a ribíncë bana unicama ñuixuancëxa. Usocëbë ca
XQLPLVLQDQLFXssQWL‫ڰ‬LF? DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDPsFsQUDEë ۛ
43੅Cacëxun ca Simonan cacëxa: ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë,ۛ acamax abë niacëxa.
—‫ڰ‬ÊQVLQiQFs[FDDQ‫ڰ‬LWVDLUDFXUtqui 2੅‫ڰ‬,PDLQXQFDEsWVLEsWVL[DQXxXQVKLQ

ribíncë, ax bëWVt[D‫ڰ‬LFssamaira oi a ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬LFsbia pëxcucë, acama


XQLPLVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LPDLQXQEsWVLEsWVL[DQX‫ڰ‬LQVtQFs‫ڰ‬LFsbia
Quia ca Jesusan cacëxa: pëxcucë, acamaxribi Jesúsbë niacëxa.
—Usa ca. Acamax ca María, aín anë itsi
44੅Usaquin cai ami bësuquin xanu Magdalena, anuaxa mëcën achúshi
isquin ca Jesusan Simón cacëxa: ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFKLTXtcë,
—¢ÊQs[DQ~DQ‫ڰ‬DLDFDLQDLVLQ? ‫ڰ‬Ê[ 3੅D‫ڰ‬LPDLQXQ-XDQD, Chuza, an Herodes

PLQ[XEXQXDWVLQLDPLDQXQ‫ڰ‬s[WDFKXFD‫ێ‬ ‫ڰ‬DTXLQFsXQLDtQ[DQX, D‫ڰ‬LPDLQXQ


QXQPLQ‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬LQDQLDPDELFDsQs Susana, DFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ-HV~VxX
xanun aín bëunan tachaboxun aín bun ‫ڰ‬LQiQTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs[DQXUDtULULEL‫ڰ‬LDFs[D.
‫ڰ‬sWDWsrëanxa. 45੅Minmi bëtsucucacëmabi
FDDQ‫ڰ‬sPLVLQiQTXLQsQTXLQPD‫ڰ‬s Bana itsi ñuicësoi an ñu
tatsucucaxa. 46੅0LQPL[sQLQ‫ڰ‬sQPD[Fi ‫ڰ‬DSiFsXQLxXLFsEDQD
‫ڰ‬DFsPDELFDDQ‫ڰ‬LQtQWLVD[sQLQ‫ڰ‬sQWDs (Mt. 13.1-9; Mr. 4.1-9)
‫ڰ‬D[D. 47੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDPLFDLQ, DQ‫ڰ‬LWVDLUD 4੅8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL-HV~V

‫ڰ‬sQXLEDWLDLVTXLQFDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, nëbëtۛ siorati timëcamë‫ڰ‬sRFs[D. A


DtQ‫ڰ‬XFKD‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬DtVKELFDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LFs XQLFDPD[FD‫ڰ‬LWVDsPDQXD[DQXULTXLDQ‫ێ‬
quixun. An, ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XFKDFD‫ڰ‬LWVDPDVKL‫ڰ‬LFs cëxa. 8VDtD‫ڰ‬LFsbëtan ca Jesusan bana
TXL[XQVLQiQFsXQL, D[FDDtQ‫ڰ‬XFKD itsi ñuicësoquin ënë bana ñuiquin
tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬DtVKEL‫ڰ‬LWVDPDVKL‫ڰ‬sQXLEDWLD. ësaquin cacëxa: 5੅—$QxXEsUX‫ڰ‬DSicë
48੅Ësoquin Simón catancëxun ca XQLFDDtQQDsQX‫ڰ‬DSiquin ñu bëru sacai
Jesusan a xanu cacëxa: cuanxa. Sacacëx ca raírinëx bainu
—0LQ‫ڰ‬XFKDFDPDFDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LFsQ. nipacëaxa. NipacëFsFDXQLQDPi[D. Usa
49੅Usoquian Jesusan caia cuati ca axa ‫ڰ‬LFsLVEstsini uxun ca ñuina pëchiñunën
abë tsócë unicamax ratuti canancëxa: ‫ڰ‬HD[D. 6੅Raírinëx ca maparañu menu
—¢8LVDXQLFDUDsQs[‫ڰ‬LF? Anbi ca nipacëaxa. Nipacëax coóxbi ca a mexa
‫ڰ‬XFKDWsrënia. Fs[W~PD‫ڰ‬DLVKFKDEiPD‫ڰ‬DLQFKXVKLD[D.
50੅Usaía cananmainun ca Jesusan a 7੅Raírinëx ca muxañu menu nipacëaxa.

xanu cacëxa: 1LSDFsD[FRLFD‫ڰ‬LUXD[D. ‫ڰ‬,UX[XQELFD


—‫ڰ‬ÊQPLQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ WLVLQDQL‫ڰ‬sPL muxan abë coquin mapurucëxun
FDWDPsWLFDPLQDPLQ‫ڰ‬XFKDWsUsQFs‫ڰ‬DLQ. WXDFsPD‫ڰ‬LFsQ. 8੅8VD‫ڰ‬DtQELFDUDtULxX
&KXiPDVKL‫ڰ‬DLVKFDPLQDFXDQWL‫ڰ‬DLQ. bëru ax me upínu nipacëaxa. Nipacëax
/8&$6੄8 144

coi canitancëxun ca upí oquin tuaxa. maparañu menu nipacëcë ñu bëru


7XDFs[FDDtQELPL‫ڰ‬LWVDLUD, cien, ‫ڰ‬LD[D. WDSXQ‫ڰ‬LWVDxXPDXVDULEL‫ڰ‬L[XQ, Nucën
8VDTXLQFDWiQFsxun ca Jesusan 3DSD'LRVDQEDQD‫ڰ‬DFsFXStDPL
munuma banaquin cacëxa: FXDLDQDQDPLQLVKTXLQXQLQ‫ڰ‬DWLPRFs
—An aín pabitan ënë bana cuacë unin xun, tënëquinma a bana manuquin
FDDtQQXLWXQsQELVLQiQTXLQFXDWL‫ڰ‬LFsQ. ënia. 14੅Muxañu menua ñu bëru
nipacëFsXVDULELFDUDtULXQL‫ڰ‬LFsQ. A
Uisa cupí cara Jesusan bana itsi unicaman ca Nucën Papa Diosan bana
ñuicësoquin bana ñuiacëxa quicë bana cuaquin —a bana quicëVDELRLFDQD‫ڰ‬LWL
(Mt. 13.10-17; Mr. 4.10-12) ‫ڰ‬DL—quixun sinania. Usaquin sinanibi
9੅8LVDLTXLFsFDUDxXEsUX‫ڰ‬DSicë ñui FDsQsPHQX‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQiQDQ‫ڰ‬LWVD
TXLFsEDQD‫ڰ‬LFsTXL[XQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs xXxX‫ڰ‬DLVKFXssQWLVLQDQL, ñu bërúxa me
XQLFDPDQxXFicëxa. 10੅fXFiFs[XQFD chucu muxañu menuax aín bimi upiti
Jesusan ësaquin cacëxa: pëcëcۛ ëma, XVDULELDXQLFDPD‫ڰ‬LFsQ.
—8QLLWVtDQ‫ڰ‬XQiniamabi camina 15੅Me upínua ñu bëru nipacëcë, usaribi

PLWVXQ1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFs FDUDtULXQL‫ڰ‬LFsQ. A unicamax ca Nucën


[XQDQ‫ڰ‬XQiQPLFsxX‫ڰ‬XQDQLQ. ‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬DLD Papa Diosan bana aséUDELFXDFs‫ڰ‬L[XQ
LVTXLQFDDWXQ‫ڰ‬sQFXVKL1XFsQ3DSD aín nuitunubi racanaquin upí oquin
'LRVDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQFsDVLQDQLPD. Atun VLQiQTXLQ, XLVDLFDUDxX‫ڰ‬LFsbëtanbi
SDELWDQ‫ڰ‬sQxXL[XQFsxun cuaquinbi ca ënquinma a bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLD.
XLVDLTXLFsFDUDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD. Usaía Atux ca ñu bëru me upínu nipacëax
DWX[‫ڰ‬LQXQFDQDEDQDLWVLxXLFssoquin cotancëx canitancë[XQWXDLD‫ڰ‬DLVDPDLUD
bana ñuixunin. bimixXXVDULEL‫ڰ‬LFsQ.

8LVDLTXLFsFDUDDQxX‫ڰ‬DSiFsXQLxXL &DsVD‫ڰ‬LFsTXL[XQODPSDUtQxXLFsEDQD
TXLFsEDQD‫ڰ‬LFsTXL[XDQ (Mr. 4.21-25)
Jesusan ñuia bana 16੅Ësaquinribi ca Jesusan cacëxa:
(Mt. 13.18-23; Mr. 4.13-20) —8LQX‫ڰ‬LFsXQtQELFDODPSDUtQ
11੅Caxun ca Jesusan cacëxa: bimitancëxun ñu tëmú an bëSinun
—$QxX‫ڰ‬DSicë uni ñui quicë bana ax QDQDQDQX‫ڰ‬X[WLWsmúULELQDQWLPD‫ڰ‬LFsQ.
FDsVDLTXLTXLFs‫ڰ‬LFsQ: Ñu bëru 8VDTXLQ‫ڰ‬DTXLQPDFDD[D[XEXQX
‫ڰ‬DSicësaribi ca Nucën Papa Diosan bana atsíncë unicaman upí oquin isnun, anu
‫ڰ‬LFsQ. 12੅Anúan uni nicë me iru anu lamparín nanti, DQXQDQWL‫ڰ‬LFsQ. 17੅Uni
nipacëcë ñu bëru, asaribi ca bëtsi bëtsi LWVLQLVQXQPD‫ڰ‬DFsxXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQXQL
XQL‫ڰ‬LFsQ. Aín pabitan cuaquinbia itsin cuanunma quicë banacama abi ca
—aséUDELFDXVD‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQFs ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 18੅$Q‫ڰ‬sQEDQDFXDTXLQ
bëma anu uxun ca a bana aín nuitu a bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsXQLDFD‫ڰ‬sQ
PsXVLQDQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[ bana itsiribia cuanun Nucën Papa
iëDۛ [PD‫ڰ‬LQXQTXL[XQXQLxXQVKLQ 'LRVDQ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ
‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQPDQXPLD. 13੅Maparañu ‫ڰ‬sQEDQDFXDTXLQELVLQiQFsPDXQL, a, an
PHEs[Einua ñu bëru nipacëcë usaribi LVD‫ڰ‬XQiQ[DTXL[XDQVLQiQFsEDQDD
FDUDtULXQL‫ڰ‬LFsQ. A unicaman ca Nucën camabi Nucën Papa Diosan manumiti
Papa Diosan bana cuati cuëënquin —a ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWVXQFXDFs
bana quicëVDELRLFDQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—quixun banacama upí oquin cuaquin, a bana
aín nuitunën sinania. 6LQiQTXLQELFD quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
145 /8&$6੄8

Jesusan ca amia sináncë fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDxXXQL-HVXVDQ


unicama aintsi oia quicë bana Ss[FD, FXFKLEDFDPLTXLD
(Mt. 12.46-50; Mr. 3.31-35) (Mt. 8.28-34; Mr. 5.1-20)
19੅Ësaquian unicama bana ñuixuncëbë 26੅8VDTXLDQL*DOLOHDPH‫ڰ‬XFsPDQDQ

DtFDDtQWLWD‫ڰ‬LPDLQXQDtQ[XFëaۛ ntu cuantancëx ca Gadara menu bëbacëxa.


DQXD-HV~V‫ڰ‬LFsQXEsbacëxa. Bëbaibi ca 27੅BëEDWDQFs[QXQWLQXD[‫ڰ‬LE~quiani

‫ڰ‬DLVDPDLUDXQtDQDQXD-HV~V‫ڰ‬LFsD FXDQLDELFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDxXXQLDQX‫ڰ‬LFs
WVLWVLUXFs‫ڰ‬DLQ, D‫ڰ‬XULLVKL‫ڰ‬LDFs[D. 20੅‫ڰ‬,Fs ëmanuaxa ucë an Jesús mëracëxa. A unix
atu isquin ca unin Jesús cacëxa: FD‫ڰ‬LWVDEDULWLDQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DLVK
—Min titabë ca min xucëaۛ ntu ëman FKXSDSDxXLPD‫ڰ‬LDQDQ[XEXQX‫ڰ‬LPDDQX
‫ڰ‬LFsQ. Ca mi istisa tania. XQLPDtQFsDQXLVKL‫ڰ‬LFs‫ڰ‬LDFs[D. 28,29੅‫ڰ‬,WVD
21੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: RTXLDQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DPLFsxun ñu
—Uicaman cara Nucën Papa Diosan ‫ڰ‬DLDFDXQLQXQLLWVLXEtR[XQPD‫ڰ‬DQXQDtQ
bana cuanan aín bana quicësabi oquin manë risin nëacëxa. Usocëxbi ca manë
‫ڰ‬DLD, DFDPD[FD‫ڰ‬sQWLWD‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬sQ risi tëFDSDELDQLxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ
xucëDۛ QWX‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LPLFs[DQXXQL‫ڰ‬LFsPDPHQXXVDELL‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬DLVKFXDQFs[D. 8VD‫ڰ‬Dtsha a mërai aín
ۛ ia
%sFKXQ‫ڰ‬LPDLQXQVXx~DQ-HVXVDQQsWëm bëPinon rantin purúncëxun ca Jesusan
(Mt. 8.23-27; Mr. 4.35-41) xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD—ënë uninuax ca chiquit
22੅Bëtsi nëtëDۛ QPDQsQXQWLQX‫ڰ‬LUXLDFD —cacëxa. Cacëx munuma cuëncën ۛ quin
-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D: ca Jesús cacëxa:
—3DU~QSDSD‫ڰ‬XFsPDQDQFXDQXQFD —Dios, QDtQX‫ڰ‬LFs, aín Bëchicë Jesús
cuan. FDPLQDPL[‫ڰ‬DLQ. ¢8LVDWLFDUDPLQD‫ڰ‬s
Cacëx ca cuancëxa. 23੅Cuani ca Jesús ubíoin? ‫ڰ‬ÊWsmëUDPL[XQPDFD‫ڰ‬DW.
QXQWLQX‫ڰ‬X[DFs[D. ‫ڰ‬8[iQELVXx~DQXSt 30੅Cacë[XQFD-HVXVDQxXFicëxa:

‫ڰ‬LFXDWVLQTXLQEscaquin parúnpapa —¢8LVDFDUDPLQDQs‫ڰ‬LF?


bëchuancëEsFD‫ڰ‬XQSD[PDQsQXQWLQX Quia ca anu atsíncë ñunshin
‫ڰ‬LUXDFs[D. 24੅8VDtD‫ڰ‬LFsbë racuëqۛ uin ca ‫ڰ‬DWLPDQsDQ‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬L[XQTXLPLFsxun a
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ-HV~V unin cacëxa:
bësúnquin munuma cacëxa: —‫ڰ‬Ê[FDQD‫ڰ‬Ê[FXLUDFDTXLQDQsFs‫ڰ‬DLQ.
—Cananuna nanëtin, ca bësut. 31੅CacëbëWDQFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFDPDQ,

Cacëx bësuquin ca Jesusan suñúan quini cha nëmínra, DQXxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD


—ca nëtëtۛ —canan bëchúnribi —ca ‫ڰ‬LFs, DQX[X[XQPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQ
bucubut —quixun cacëxa. Cacëxëshia bënëq ۛ uin cacëxa. 32੅Catancëxun ca
suñúan nëtëiۛ shimainun ca baca bëFK~Q‫ێ‬ ‫ڰ‬DLVDPDLUDFXFKLPDWiPDQDQSXVKtDQSL
ribi nëtëaۛ cëxa. 25੅Usoxun ca Jesusan aín bucucë isquin cacëxa:
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D: —Cuchinu ca anu atsínun nu xut.
—¿Nucën Papa Diosan ca nu bëU~DQ‫ێ‬ Cacëxun ca Jesusan —ca cuantan
TXLQ‫ڰ‬DTXLQLDTXL[XQFDUDPLQD —cacëxa. 33੅&DFs[FDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDD
sinaniman? uninuax chiquíquianx cuchinu
Cacëx ratuti racuëti ca atúxbi atsíancëxa. Atsíncëbë ca cuchicama
canancëxa: FDPi[ELWVXiTXLTXLDQLDEiquiani cuanx,
—¢8LVDXQLFDUDsQs[‫ڰ‬LF? An cacëxun cuëtúnuax parúnpapanu rëucubuti
ca suñúanënbi, EDFiQELDtQEDQDFXDWLD. bacamiqui cëñúacëxa.
/8&$6੄8 146

34੅8VDtD‫ڰ‬LDLVELDQLFDDQFXFKLEsU~DQ‫ێ‬ cacë, DQDQXFXDQLDWDQiLQUDQWLQ


FsXQLFDPDQDEiquiani cuanxun, ëma puruni tsóbuquin Jesús cacëxa:
FKDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQsPD —‫ڰ‬ÊQLQLEsFKLFsFDDUDWVXVKL‫ڰ‬LFsQ,
chucúPDQX‫ڰ‬LFscamaribi xubu itsi xubu mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ baritiañu ca
itsinu cuanquin ñuixuancëxa. D[‫ڰ‬LFsQ. &D‫ڰ‬LQVLQDQ‫ڰ‬LEDPDLD. A pëxcui
35੅Ñuixunquian chanioia cuati ca uisai FDPLQD‫ڰ‬sQ[XEXQXFXDQWL‫ڰ‬DLQ.
FDUDDxXFDPD‫ڰ‬LD[DTXL[XQLVLULTXLDQ‫ێ‬ &DFs[DEsFXDQLDFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLQ
cëxa. Riquiani Jesúsnu cuanx uxun ca a Jesús chacatisaira ocëxa.
XQLDQXD[‫ڰ‬DLVDPDLUDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD 43੅A unicama nëbëtۛ si ca achúshi xanu

chiquíFsDDQLViVDPD‫ڰ‬DLVK, chupa ‫ڰ‬LQVtQFs‫ڰ‬LDFs[D. A xanux ca mëcën rabë ۛ


pañuax sinan mëníxXVKL‫ڰ‬DLVK, Jesús ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ EDULWLDLPLD‫ڰ‬DtVKELDtQLPL
WDQiLQWVyFsLVDFs[D. 8VD‫ڰ‬LFsDXQLLVLFD nëtëFۛ sPD‫ڰ‬LDFs[D. Bëtsi bëtsi rucuturuan
racuëcۛ ancëxa. 36੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQ roncëxun a cupíoquin aín ñucama
iscëFDPDQXLVDLFDUDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDñu FsxXLELFDSs[F~DPD‫ڰ‬LFsQ. 44੅8VD‫ڰ‬L[XQ
uni pëxcúaxa quixun axa riquiancë ca —-HVXVDQFD‫ڰ‬sSs[FXWL‫ڰ‬LFs—quixun
unicama ñuixuancëxa. 37੅Ñuixuncëxun sinani, a caxu cuanquin aín chupa
FDDPHFDPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ ticacëxa. Ticaíshi ca aín imicë nëtëaۛ cëxa.
racuëiۛ raquin aín nëtëQXD[DFXDQWinun 45੅8VDL‫ڰ‬LFsbëtan ca Jesusan cacëxa:

quixun Jesús cacëxa. Cacëx manë —¢8LQFDUD‫ڰ‬sWLFD[?


QXQWLQX‫ڰ‬LUXTXLDQLFDFXDQFs[D. Cacë[XQFDDUDSDVX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ
38੅&XDQLDELFDDQXD[DxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD —‫ڰ‬sQFDQDPL‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DL—quixun
chiquícë uni an abë cuancatsi quixun cacëxa. Camaxunbia usaquin cacëbëtan
Jesús cacëxa. Cacëxunbi ca Jesusan aín FD3HGUR‫ڰ‬LPDLQXQDEs‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ
[XEXQXDFXDQWinun quixun xuquin abë cacëxa:
FXDQ[PD‫ڰ‬LQXQFDFs[D. 39੅Caquin ca —0LFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLQWLWLFDTXLQ
ësaquin cacëxa: chacatisaira oia. ¢8VD‫ڰ‬DtQELFDUDPLQD,
—Min xubunu ca cuantan. Cuantancë XLQFDUD‫ڰ‬sWLFD[D, quiax quin?
[XQFDPLQDPLQDLQWVL‫ڰ‬LEXFDPDXLVR[XQ 46੅Usaquian cacëxun ca Jesusan

cara Nucën Papa Diosan mi pëxcüaxa cacëxa:


TXL[XQxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. —‫ڰ‬ÊQFXVKLQFDXQLSs[F~D[DTXL[XQ
Usaquian cacëx cuanxun ca aín aintsi FDQD‫ڰ‬sQVLQDQsQVKL‫ڰ‬XQDQLQ. 8VD‫ڰ‬DLQ
‫ڰ‬LEXLVKLPDDsPDFKDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD, FDQD‫ڰ‬XQDQLQ, achúVKLXQLQFD‫ڰ‬sWLFD[D
XLVRTXLQFDUD-HVXVDQD‫ڰ‬D[DTXL[XQ quixun.
ñuixuancëxa. 47੅Usai quia cuati, —DQFD‫ڰ‬XQDQLD

—quixun sinani racuëti bërërui, anu


-DLURFDFsXQLQEsFKLFs‫ڰ‬LPDLQXQ cuanx aín bëPinon rantin puruni
[DQX‫ڰ‬LQVtQFsxXLTXLFsEDQD tsóbuquin ca axa pëxcúcë xanun,
(Mt. 9.18-26; Mr. 5.21-43) unicaman cuamainunbi, uisacasquin
40੅‫ڰ‬8FsPDQiQXD[*DGDUDPHQX‫ڰ‬LFs cara a ticaxa quixun ñuixuanan aín
unicama ëbëtsini ca Jesús anuaxa chupa ticaíshia pëxcúcë aribi Jesús
cuanpuncë nëcë manan utëcëancëxa. ñuixuancëxa. 48੅Ñuixuncëxun ca Jesusan
UtëcëQLDFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLSDU~QSDSD cacëxa:
cuëbí ricuatsinxun caíancëxa. 41,42੅&DtQ‫ێ‬ —‫ڰ‬ÊQFDQDPLSs[FXWL‫ڰ‬DLTXL[XQ
cëxa bëbaia ca anu judíos unicama asérabi sinani camina pëxcúan.
timëFۛ s[XEXQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSXDFK~shi, Jairo &KXiPDVKL‫ڰ‬DLVKFDFXDQWDQ.
147 /8&$6੄8੄9

49੅Usaquian Jesusan cacëbëtanbi ca PDULELSs[FXQXQFDQD‫ڰ‬sQFXVKLPLWVX


aín xubunuax uquin unin anua judíos ‫ڰ‬LQDQLQ.
unicama timëWۛ L[XEXQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX, Jairo, 2੅Usoquin catancëxun ca —Nucën

a cacëxa: 3DSD'LRVDQFD‫ڰ‬sPLFDWDPscë unicama


—Min bëchicë ca ñuaxa. &D‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. DLQDQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFs—quixun unicama
8VD‫ڰ‬DLQFD-HV~VxDQFiELEXiQ[XQPD‫ڰ‬DW. xXL[XDQDQ‫ڰ‬LQVtQFscama pëxcunun
50੅Caia cuaquin ca Jesusan cacëxa: TXL[XQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[XDFs[D.
—RacuëDۛ [PDFD‫ڰ‬LW. ‫ڰ‬ÊQFDQDPL 3੅Xuquin ca cacëxa:

‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLTXL[XQFDVLQDQ. Usaquinmi —%DLQFXDQTXLQFDPLQDxXEXiQWLPD


VLQiQFsEsFDSs[F~WL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DLQ. Tsati, burasa, piti, curíqui buanima
51੅8VDTXLQFDELDQLFXDQEDLWLD‫ڰ‬DSXQ FDPLQDxDQFiLVKLFXDQWL‫ڰ‬DLQ. Rabë ۛ
xubunu bëbaquin ca Pedro, Juan, FDPLQDDPLSDxXWLFKXSDEXiQWLPD‫ڰ‬DLQ.
Jacobo, DFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ[X[DQXQSDSD 4੅8LQX‫ڰ‬LFsXQLQ[XEXQXFDUDPLQDDQX

‫ڰ‬LPDLQXQDtQWLWD, acamaxëshi abë ‫ڰ‬LQX[DWVLQL, anuishi camina ñantan


atsínun atsínmiquin, uni raíricama xDQWDQ‫ڰ‬X[WL‫ڰ‬DLQ, anúnmi a ëmanuax
sPiLQVKLEsrúnun quixun cacëxa. 52੅Usai FXDQWLQsWsDXWimainun. 5੅8LQX‫ڰ‬LFs
xubunu atsínquian cuacëxbi ca ini sPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQFDUDPLWVX
bëunan mëscuti rarumabacëxa. 5DUXPD‫ێ‬ biisama tanan mitsun bana cuaisama
batiabi ca Jesusan cacëxa: tania, aín ëmanuax cuani camina anu
—,iQ[PDFD‫ڰ‬LW. Xu xanu ca ñucëma ‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ, mitsun bana cuatíma ca
‫ڰ‬LFsQ, FD‫ڰ‬X[D[D. 1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs
53੅Ësaquian cacëxunbi, —ca ñuaxa, TXL[XQ‫ڰ‬XQinun, PLWVXQWD[DFDQX‫ڰ‬LFs
XVD‫ڰ‬DLVKFDEsUt‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFs—quixun me cupúFsWDFDELDQLFXDQWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬XQiQTXLQFD‫ڰ‬XViQFDQFs[D. 54੅Usoquian 6੅Usaquin caquian Jesusan xucëx camabi

‫ڰ‬XViQFDQFsxunbi aín mëcënan mëínquin sPDQXFXDQTXLQFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDXSt


biquin ca Jesusan munuma banaquin xu bana, DQ~DQDWX[1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬L
xanu cacëxa: cuëënun, ñuixuancëxa. Ñuixuanan ca uni
—Xu xanu, ca nirut. ‫ڰ‬LQVtQFscama pëxcüacëxa.
55੅Usoquian cacëxëshi ca baísqui

niruacëxa. NirucëbëWDQFDDtQDLQWVL‫ڰ‬LEX Juan, DQXQLQDVKLPLFs, ax bama


—ca pimit —quixun Jesusan cacëxa. (Mt. 14.1-12; Mr. 6.14-29)
56੅Usoia isi ca aín papa aín tita cuëëni 7੅8QLFDPDQ-HVXVDQ‫ڰ‬DFsxXFDPD

ratúira ratúacëxa. Ratutia ca Jesusan FKDQLRLDFXDWLFD*DOLOHDQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX,


cacëxa: Herodesnëx —XLFDUDD[‫ڰ‬LFs—quiax
—Mitsúnmi iscë ñu ënë camina uibi VLQiQFDVPDFs[D. Raírinëx ca —Juan, an
xXL[XQWLPD‫ڰ‬DLQ. uni nashimicë, ax ca bamaxbi baísquiaxa
—quiax quiacëxa. 8੅Raírinëx —Elías ca
%DQDxXL[XQXDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs utëcëanxa —quimainun ca raírinëx —an
unicama Jesusan xua Nucën Papa Dios quicë bana uni ñuixuan
(Mt. 10.5-15; Mr. 6.7-13) unicama achúVKLVDSLFDEDPD‫ڰ‬DtVKEL

9
1੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs baísquiaxa —quiax quiacëxa. 9੅Usai
uni mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ a quicëEsVLQiQFDVPDLFD+HURGHVTXLDFs[D:
timëxun cacëxa: —‫ڰ‬ÊQELFDQD-XDQWsbíscamian. ¿Usa
—Anúnmi uninua ñunshin ‫ڰ‬DtQELFDUDDXQLFDPDELXQLQFKDQLRFs
‫ڰ‬DWLPDFDPDFKLTXtDQDQXQL‫ڰ‬LQVtQFsFD‫ێ‬ D[XL‫ڰ‬LF?
/8&$6੄9 148

4XLQTXLQEL‫ڰ‬XQiQTXLQPDFD-HV~V Nucën Papa Dios —DViELFD—catancë


istisa tancëxa. [XQSiQFsxXQWVDWVDWXFDSD[XQDtQ
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD‫ڰ‬LQiQFs[D, axa
Jesusan cinco mil uni pán pimia EXFXEXFsXQLFDPD‫ڰ‬LQinun quixun.
(Mt. 14.13-21; Mr. 6.30-44; Jn. 6.1-14) 17੅-HVXVDQ‫ڰ‬LQiQFs[XDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
10੅8VD‫ڰ‬DLQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ, unicaman mëtícacëxun ca unicama
an xucëx cuanx anu utëFsQ[XQDWXQ‫ڰ‬DFs FDPD[XQELSXFKiquin piacëxa.
ñucama Jesús ñuixuancëxa. 3XFKiquin piia sënëDۛ QFDXVDL‫ڰ‬LLVD
Ñuixuncëxun cuatancëxun ca Jesusan ‫ڰ‬Dtmabia tëxëFsSiQFsxXQWVDWVDDtQ
BëWVDLGDsPD‫ڰ‬XUDPDDQXDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQPsFsQUDEë ۛ
XQLFDPDEXiQFs[D. 11੅8VD‫ڰ‬DLQFD—anu ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ FDTXtEXicaquin biacëxa.
FD-HV~V‫ڰ‬LFs—quixuan chanioia
cuabiani, DQXLELDQLFXDQ[‫ڰ‬DLVDPDLUD Pedronëan —PL[FDPLQD&ULVWR‫ڰ‬DL
XQLDQXD-HV~V‫ڰ‬LFsDQXFXDQFs[D. Usaía —TXL[XQ-HV~VFD
‫ڰ‬LWVDXQLULTXLDQLDFD-HVXVDQDFDPD (Mt. 16.13-28; Mr. 8.27-29)
nuibaquin, Nucën Papa Diosan ca axa 18੅Nëtë itsían Jesús aín Papa Diosbë
‫ڰ‬sPLFDWDPsFsXQLFDPDDLQDQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFs EDQDPDLQXQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD‫ێ‬
quixun ñuixuancëxa. Ñuixuanan ca xëVKLDEs‫ڰ‬LDFs[D. $QX‫ڰ‬LFsFD-HVXVDQ
‫ڰ‬LQVtQFsXQLFDPDSs[FDFs[D. DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDxXFiquin
12੅8VDTXLQ‫ڰ‬DFsbëa bari cuabúcëbëtan cacëxa:
FDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDPsFsQUDEë ۛ —¢8LFDUDLVDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLTXLD[FDUD
‫ڰ‬LPDLQXQUDEë,ۛ an anu cuanxun Jesús unicama quin?
cacëxa: 19੅Cacëxun ca cacëxa:

—ÊQsPH[FDDQXXQL‫ڰ‬LFsPDPH‫ڰ‬LFsQ. —Raírinëx ca quia, mix ismina Juan,


ÊQX‫ڰ‬LD[PDXQLFDPDFXDQWinun camina an uni nashimicë, D‫ڰ‬DLQ. Raírinëx ca
FDWL‫ڰ‬DLQ. &XDQ[XDQ‫ڰ‬XUL‫ڰ‬LFssPDFDPD quia, PL[LVPLQD(OtDVD‫ڰ‬DLQ. Raírinëxribi
‫ڰ‬LPDLQXQDPHFDPDQXDDW~[DDQX‫ڰ‬X[WL ca quia, mix ismina an Nucën Papa Dios
EDULDQDQDWXQSLWLELWinun camina xuti quicë bana unicama ñuixuncë unicamaxa
‫ڰ‬DLQ. bama a achúVKLQs[DEDtVTXLFsD‫ڰ‬DLQ.
13,14੅Quia ca Jesusan cacëxa: 20੅Cacë[XQFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs

—0LWVXQFDSLWL‫ڰ‬LQDQ. unicama cacëxa:


Cacë[XQFDDQXD‫ڰ‬DLVDPDLUD, cinco mil —¿Atúxa usai quimainun caramina
XQL‫ڰ‬DLQ, DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ PLWVX[‫ڰ‬s[FDUDLVQDXL‫ڰ‬DLTXLQ?
cacëxa: Quia ca Pedronën cacëxa:
—Nun piti ñura ca mëcën achúVKLSiQ —Mix camina Cristo, Nucën Papa
‫ڰ‬LPDLQXQWVDWVDUDEëLۛ VKL‫ڰ‬LFsQ. Sapi Diosan ënu unun xuti, axa uti nun
cananuna unicama piti maruxuni cuanti caíncë, D‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬DLQ.
Quia ca Jesusan cacëxa: ‫ڰ‬Ê[FDQDXQLQ‫ڰ‬DFs[EDPDWL
—Unicama basinu cincuenta ‫ڰ‬DLTXLi[D-HV~VTXLD
cincuenta bucubunun ca cat. (Mt. 16.20-28; Mr. 8.30-9.1)
15੅Cacëxun ca unicama tsóbunun 21੅Ësaquian Pedronën cacëxun ca

cacëxa. 16੅Cacëxۛ a unicama bucubuan ca -HVXVDQXLEL3HGURTXLFsEDQDxXL[XQ‫ێ‬


Jesusan mëcën achúVKLSiQFsxXQWVDWVD [XQPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
rabë ۛ EL[XQPDQiPLEssuquin isquin unicama cacëxa. 22੅Canan ca cacëxa:
149 /8&$6੄9

—8QL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi, cuancëxa. 29੅Anu cuantancëx bëbatancëx


‫ڰ‬s[FDQD‫ڰ‬DWLPRFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFD aín Papa Diosbë banai ca aín bëPinan
caniacëcëcamabë judíos sacerdotenën bëtsiacëxa. Bëtsicëbë ca aín chuparibi
FXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ0RLVpVQsQ X[XLUD‫ڰ‬DLVKLFKXLFKXTXLFs‫ڰ‬LDFs[D. Usaía
cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD[, ‫ڰ‬sQ ‫ڰ‬LDFD3HGUR, Juan, Jacobo, acaman
bana cuaisama tani, ‫ڰ‬sPLQLVKWL‫ڰ‬LFsQ. isacëxa. 30੅8VD‫ڰ‬LFsLVDQDQFDUDEë ۛ uni,
‫ڰ‬ÊPLQLVKTXLQFD‫ڰ‬sXQLLWVL‫ڰ‬DPLWL‫ڰ‬LFsQ. 0RLVpV‫ڰ‬LPDLQXQ(OtDV, Jesúsbë banaia
8VDTXLDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DFs[EDPDWDQFs[FDQDUDEë ۛ isacëxa. 31੅Atun iscëx ca a uni rabëtax
QsWs‫ڰ‬LyQ[DSscaracëEsEDtVTXLWL‫ڰ‬DLQ. Nucën Papa Diosan cushían ichúquin
23੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD-HVXVDQ pëcacë nëbëWۛ VL‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLVKDEs
ësaquin cacëxa: banaquin ca Jesús, unían bicëxa Jerusalé
—8L[FDUD‫ڰ‬sQXQL‫ڰ‬LLVDWDQLDDQFDD nuax bamati, acama ñuiquin cacëxa. 32੅Usa
‫ڰ‬DLEDPDQX[XQEL‫ڰ‬sPLFDWDPsWLTXLFs ‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬X[Fsnan tëQiQFs[EL‫ڰ‬X[TXLQPD
EDQDsQTXLQPD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. 24੅Uin cara aín 3HGUR‫ڰ‬LPDLQXQDEs‫ڰ‬LFsXQLUDEstan Jesús
FXssQFsVDRTXLQ‫ڰ‬DL, ënë nëtënu upitax bëWVLFsLVDQDQDEs‫ڰ‬LFsXQLUDEë ۛ aribi
tsótishi sinania, ax ca Nucën Papa isacëxa. 33੅Moisésbëtan Elíasnën a ëbiania
'LRVQDQ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDXLQX isquin ca Pedronën Jesús cacëxa:
‫ڰ‬LFsXQLQFDUDsQsQstënushi upitax tsóti —1X[QXsQX‫ڰ‬LFsFDDViELLUD‫ڰ‬LFsQ.
VLQiQTXLQPDXLVDLFDUD‫ڰ‬LTXLQEL‫ڰ‬sPL ¿Uisa cara rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi xubura
catamëTXLQ‫ڰ‬s[TXLFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DLD, ax PLWVX‫ڰ‬D[~QWL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF? Minan achúshi
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DLVKDtQQstënu ‫ڰ‬LPDLQXQ0RLVpVQDQDFK~VKL‫ڰ‬LPDLQXQ
DEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 25੅Unix ca ënë nëtënuax Elíasnanribi achúVKLFDQDQXQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LWVDLUDxXxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬DtVKELFD1XFsQ Upí oquin sinanima ca Pedro usai
3DSD'LRVPLVLQiQFsPD‫ڰ‬DLVKDtQQstënu quiacëxa. 34੅Usaía quicëbëtainshi ca
DEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDD[DEDPDFs cuinan acama mapuacëxa. Usocëx ca
EsDtQxXFDPDD[xDQFiELDELFs‫ڰ‬LFsQ. Pedro, Juan, Jacobo, acamax
26੅8LXQL[FDUD‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LWLPLUDELDQDQ‫ڰ‬sQ racuëaۛ cëxa. 35੅Racuëq ۛ uin ca cuín
bana quicëVDL‫ڰ‬LWLPLUDELQLD, a uníxa mëucüaxa ësai banaia cuacëxa:
‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LWLPLFDQDXQL‫ڰ‬LQX[DQXD[Xi‫ڰ‬DLVK —ÊQs[FD‫ڰ‬sQQXLEDFsEDFsEschicë
FXDQWDQFs[‫ڰ‬s[ULELUDEtQWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬sQ3DSD ‫ڰ‬LFsQ. Aín bana ca cuacan.
'LRVEs‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LWDQFs[DtQiQJHOFDPDEs 36੅Ësai banaia cuatancëxuan iscëx ca

utëcëni. 27੅8VD‫ڰ‬DtQELFDQDDVprabi mitsu JesúsëVKLDQX‫ڰ‬LDFs[D. 8VDtD‫ڰ‬LDLVDQDQ


cain, D[DsQX‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LFsXQLUDtrinën ca FXD[XQELFD3HGUR‫ڰ‬LPDLQXQ-XDQ,
EDPDFsPDSDLQ‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬sPLFDWDPstia Jacobo, acaman ui unibi ñuixuanma
DLQDQ‫ڰ‬LPLFsxun, Nucën Papa Dios ca ‫ڰ‬LFsQ.
aséUDELDWXQFXVKL‫ڰ‬LFsTXL[XQLVWL‫ڰ‬LFsQ.
fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQEsUsUXPLFs
-HV~VEsWVLD WXi-HVXVDQSs[FD
(Mt. 17.1-13; Mr. 9.2-8) (Mt. 17.14-21; Mr. 9.14-29)
28੅8VDTXLQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD 37੅8VDtD‫ڰ‬LRQSscaracëbëa Jesús
catancëx ca mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ PDWinuax ubúcëEsFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLD
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi nëWsVD‫ڰ‬LFsbë aín bëñai cuancëxa. 38੅A unicama achúVKL‫ێ‬
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLUDtULsELDQL3HGURFsxXQ nën ca cuëníshquin Jesús cacëxa:
Juan, Jacobo, acamaíshi buani Jesús —‫ڰ‬ÊQEschicë ca is. Bëchicë itsiñuma
PDWiQX1XFsQ3DSD'LRVEsEDQDL FDQD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬$LVDWDQTXLQFDPLQD‫ڰ‬s
/8&$6੄9 150

Ss[FX[XQWL‫ڰ‬DLQ. 39੅fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ
‫ڰ‬LPLFs[FD‫ڰ‬LWVDLFXsQFsQLDtQFXxXQ Uix cara bëtsi unicamabëtan
sënëQۛ PDLUD‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
bacux bëanan aín namiribi nimëti
bërëruia. 8VDTXLQ‫ڰ‬DLFD‫ڰ‬sQEschicënuax (Mt. 18.1-5; Mr. 9.33-37)
chiquítisama tania. 40੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDPLQ 46੅-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[FD

‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD‫ڰ‬sDFKLTXtQ[XQXQ —XLQX‫ڰ‬LFsQXFDPDDFK~shinëxira cara


can, cacë[XQELFD‫ڰ‬DFDVPD[D. nubë sënëQ ۛ PD‫ڰ‬LFs—quiax atúxbi
41੅4XLDFXDTXLQFD-HVXVDQDQX‫ڰ‬LFs xXFDFDQiQFs[D. 47੅Ñucacanania atun
unicama cacëxa: VLQDQ‫ڰ‬XQiQTXLQFD-HVXVDQWXiDFK~shi
—Mitsun camina Nucën Papa Dios ax ca bixun a rapasu nitsíancëxa. 48੅Nitsínxun
aséUDELFXVKL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLPDQ. FDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D:
Camina ami catamëisama tanin. ¿Mitsúxmi —8LFDPDQFDUD‫ڰ‬sPLVLQiQTXLQsQs
ami catamënun carana uiti nëtën mitsu WXiVDULEL‫ڰ‬LFsD, ñuumara ca, quixun unin
‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ? ¢8LWLVKLRLQsWsQFDUDQD‫ڰ‬s[ VLQiQFsXQLD‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFsQXLEDTXLQ
PLWVXFXStPDViQXLWXWL‫ڰ‬DLQ? ‫ڰ‬DTXLQLD, DQFD‫ڰ‬sULEL‫ڰ‬DTXLQLD. Usaquin
Usaquin caquin ca a uni —‫ڰ‬sQXFDPLQ ‫ڰ‬DTXLQFD‫ڰ‬sLVKLPD, ‫ڰ‬sQ3DSD'LRV, an
bëchicë bët —quixun cacëxa. sQXXQXQ‫ڰ‬s[XD, DULEL‫ڰ‬DTXLQLD. An cha
42੅Cacëxuan bëcëx ۛ a aia ca ñunshin ‫ڰ‬LWLVLQiQTXLQPDXQLLWVL‫ڰ‬DTXLQFsXQLD
‫ڰ‬DWLPDQsQPHQXQLSDFsmiquin aín nami ca Nucën Papa Diosan bëtsi unibëtan
nimëtia bërëUXQXQ‫ڰ‬LPLWscëancëxa. sënën ۛ maira isia.
8VDTXLDQ‫ڰ‬LPLDFKLTXtnun caquin
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFKLTXtQ[XQFD-HVXVDQD An nu ñuicëma uni, ax ca
WXiSs[FDFs[D. Pëxcuquin ca aín papa QXEsXSt‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
—FDDViEL‫ڰ‬LFsQ, FD‫ڰ‬LTXLQ—quixun (Mt. 9.38-40)
cacëxa. 43੅8VDTXLQ‫ڰ‬DLDLVLFDDQX‫ڰ‬LFs 49੅Ësaquin Jesusan cacëxun ca aín
unicama —Nucën Papa Diosan cushínshi ‫ڰ‬XQiQPLFsXQL, Juan, an cacëxa:
FD-HVXVDQXVDTXLQ‫ڰ‬D[D—quixun —Nun cananuna uni achúshinëan,
VLQinan —DtQFXVKL[FDEsWVLFXVKLVD‫ێ‬ Jesús ca ënë uninuaxmi chiquíti cuëënia
PDLUD‫ڰ‬LFs—quixun sinani ratúacëxa. TXL[XQFDTXLQVKLxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDXQLQXD
chiquinia isan. Isquin cananuna nubë
‫ڰ‬Ê[FDQDXQLQ‫ڰ‬DFs[EDPDWL‫ڰ‬DL
QLFsPD‫ڰ‬LFs, XVRTXLQ‫ڰ‬D[XQPD‫ڰ‬DQXQFDQ.
TXLi[D-HV~VTXLWsFsDQ 50੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
(Mt. 17.22-23; Mr. 9.30-32)
—8VRTXLQ‫ڰ‬D[XQPD‫ڰ‬DQXQFDPLQD
$QFDEsWVLXQtDQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DLD FDWLPD‫ڰ‬DLQ. Axa nu ñui quicëma uni ax
quixuan unicaman ñuimainun ca Jesusan FDQXEsXSt‫ڰ‬LFsQ.
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDsVDTXLQFDFs[D:
44੅—&DPLQDXStRTXLQFXDWL‫ڰ‬DLQ. Cuaquin

FDPLQDPLWVXQXLVD‫ڰ‬L[XQELPDQXWLPD‫ڰ‬DLQ, III. JERUSALENUA JESUS CUAN


XQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi‫ڰ‬sFD (9.51-19.28)
XQLQDQUDtULXQL‫ڰ‬DPLQXQXQL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
45੅8VDtDTXLDELFDDWXQFXDPD‫ڰ‬LFsQ. -HVXVDQ-DFRER‫ڰ‬LPDLQXQ-XDQxXFi
$W~DQFXD[XQPD‫ڰ‬DQXQFD1XFsQ3DSD 51੅Anúan aín Papa Diosnu cuantëcënti
'LRVDQDWXFXDPLDPDSDLQ‫ڰ‬LFsQ. Usa QsWs‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQ-HUXVDOpQX
‫ڰ‬DLQFDXStRTXLDQxXL[XQXQ-HV~VFDWLPL cuantëFsQWLVLQiQFs[D. 52੅Cuanuxun ca
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDUDFXëaۛ cëxa. uni raíri anpan rëcuënۛ quiani cuanun
151 /8&$6੄9੄10

xuacëxa. Xucëx cuanx Samaria menu 1XFsQ3DSD'LRVDQXQLDLQDQ‫ڰ‬LPLD


‫ڰ‬LFssPDDFK~shinu bëbaxun ca uinu TXL[XQXQLFDPDxXL[XQLFXDQWL‫ڰ‬DLQ.
FDUD-HV~VDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDEs 61੅Cacëbëtan ca uni itsínribi cacëxa:

‫ڰ‬X[WL‫ڰ‬LFsTXL[XQEDULDFs[D. 53੅Bariabi ca —‫ڰ‬Ê[FDQDPLEsFXDQWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬DtQEL


DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ—ax ca Jerusalénu FDQDD[D‫ڰ‬sQ[XEXQX‫ڰ‬LFscama pain
cuania —TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQDtQsPDQX bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQFDLFXDQWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LPLWLFXssDQPD‫ڰ‬LFsQ. 54੅8VDtD‫ڰ‬LDRL 62੅Quia ca Jesusan cacëxa:

nishquin ca Jacobobëtan Juanën Jesús —ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. An vaca bënën


cacëxa: EXiQFsxuan me tucabianmainun manë
—¿Naínuax uxúan tsin atu cëñunun SDUinën xo tuíncë uni an ca amami
nu cati caramina cuëënin? DPDPLDLVTXLQ‫ڰ‬DWLPDTXLQDtQxXLQD
55੅Cacëx cuainacëquin isquin ca ‫ڰ‬DPLD. Usaribiti ca uni Nucën Papa Dios
Jesusan ñu caquin cacëxa: cuëëncëVDELRTXLQxX‫ڰ‬DWLPDQXTXLQ
—8VDTXLQFDQDQXQD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. EsWVLEsWVLRTXLQVLQiQFsD[DtQXQL
0LWVX[‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬L[XQELFDPLQDXLVDLUDFDUD ‫ڰ‬LLVDPD‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬sQXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPDQ.
56੅1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi, ‫ڰ‬s[FDQDXQL Setenta unicama Jesusan
‫ڰ‬DWLPRQX[XiPD‫ڰ‬DLQ. Atux upiti bana ñuixunun quixun xua
ۛ inux cana uacën.
10
EXFXQXQ‫ڰ‬Lëm 1੅8VDtD‫ڰ‬LFsbëtan ca Jesusan

Catancëx cuanx ca bëtsi ëmanu EsWVLEsWVLPH‫ڰ‬LPDLQXQEsWVL


cuancëxa. bëtsi ëmanu bana ñuixuni cuanti
VLQiQFs[D. 8VDTXLQVLQiQTXLQFDDtQ
$EsFXDLQVDWDQFsXQLUDtULxXL-HV~VTXLD
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLPsFsQUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ
(Mt. 8.18-22)
rabë ۛ acama xuquinma, uni raíri setenta
57੅Bain cuania ca achúshi unin Jesús caístancëxun rabë ۛ rabë,ۛ uinu cuanti cara
cacëxa: DQVLQiQ[DDQXDWX[SDLQFXDQXQ
—Uinu caramina mix cuani anuribi xuacëxa. 2੅Xuquin ca cacëxa:
FDQD‫ڰ‬s[PLEsFXDQWL‫ڰ‬DLQ. —‫ڰ‬$LVDPDLUDXQt[D‫ڰ‬sPLVLQiQWL‫ڰ‬DtQEL
58੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: FDDQDWX‫ڰ‬sPLVLQiQXQ‫ڰ‬DTXLQWLXQL
—Ñu pëchiñunëx ca anua batsi oti ‫ڰ‬LWVDPDVKL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDsnua
QDxX‫ڰ‬LFsQ. &DSD‫ڰ‬LQ~[ELFDDtQDQX‫ڰ‬X[WL ‫ڰ‬DLVDPDLUDxXELPL‫ڰ‬DtQELDDQELWLXQL
quinixX‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQDXQL‫ڰ‬LQX[ ‫ڰ‬LWVDPDVKL, XVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD
1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi, ‫ڰ‬s[DQX 1XFsQ3DSD'LRVD[DsPLVLQiQFs
‫ڰ‬X[WLxXPDEL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQVDSLFDPLQD XQLFDPDQ‫ڰ‬LEX, DxXFiWL‫ڰ‬DLQ, DQXQL‫ڰ‬sPL
‫ڰ‬sEsFXDQWLPD‫ڰ‬DLQ. VLQiQXQ‫ڰ‬DTXLQWLXQLD‫ڰ‬LWVD[XQXQ, bimi
59੅Catancëxun ca Jesusan uni itsi ‫ڰ‬LEXXQtDQDQELPLELWLXQL[XFssaribi
—‫ڰ‬sPLVLQDQLFD‫ڰ‬sEsFXDQLXW—cacëxa. oquin. 3੅&DPLQDFXDQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQFDQD
Cacëxun ca cacëxa: FDUQHUR‫ڰ‬LQ~DQQssFsQsEëWۛ VLQX‫ڰ‬LFssaribi
—0LEsFXDQWL‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬sQSDSDQX ‫ڰ‬LQXQPLWVX[XWLQ. NëëTXLQFD‫ڰ‬LQ~DQsQ
pain cuainsa tanin. $EDPDLDPDtQWDQ‫ێ‬ carnero binuxun bëaratia. Usaribi oquin
Fs[FDQDPLEsFXDQWL‫ڰ‬DLQ. ca axa mitsumi nishcë unin mitsu
60੅Quia ca Jesusan cacëxa: ‫ڰ‬DWLPRFDWVLTXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
—$[D1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQWL‫ێ‬ 8VDTXLDQVLQiQFsbëbi camina axa
sama tancë uni, an bamacë uni maínun mitsumi nishcë uni ami nishi abë
ëanan camina min, ‫ڰ‬sPLFDWDPstia ca ‫ڰ‬DWLPRQDQWLPD‫ڰ‬DLQ. 4੅Burasacëñun
/8&$6੄10 152

camina curíTXLEXiQWLPD‫ڰ‬DLQ, taxaca


LWVLFDPLQDEXiQWLPD‫ڰ‬DLQ. Bain cuani %sWVLEsWVLsPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ
FDPLQDQLUDFsD[‫ڰ‬XUDQXQLEsEDQDWLPD Jesusan bana cuaisama tan
‫ڰ‬DLQ. 5੅$QXPL‫ڰ‬LWL[XEXQXDWVtQTXLQ (Mt. 11.20-24)
FDPLQDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[DFKXimashi 13੅Ësaquinribi ca Jesusan cacëxa:
‫ڰ‬LQXQ1XFsQ3DSD'LRVxXFi[XQWL‫ڰ‬DLQ. —Corazín ëmanuax ucë unicama
6੅$[XEXQX‫ڰ‬LFsXQLQPLWVXEsXSt‫ڰ‬L[XQ ‫ڰ‬LPDLQXQ%HWVDLGDQXD[XFsXQLFDPD,
PLWVXQEDQDFXDWLFDPLWV~[PLDQX‫ڰ‬DLQ mitsu cana asérabi cain, mitsun
FXssQLFKXiPDVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$tQELFD sPDQX[XQ‫ڰ‬sQFXVKtQEL‫ڰ‬sQxX‫ڰ‬DFssaribi
PLWVXEsXSt‫ڰ‬LLVDPDWDQTXLDQDQPLWVXQ RTXLQ7LUR‫ڰ‬LPDLQXQ6LGyQDQX[XQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬i
bana cuaisama tancë unicamax usai ‫ڰ‬DLQFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDDtQ‫ڰ‬XFKDFDPD
‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. 7੅Camina xubu itsi xubu sQL‫ڰ‬sPLVLQDQ‫ڰ‬LWVtDQ[D. $tQ‫ڰ‬XFKDFXSt
LWVLQX‫ڰ‬LEëTۛ XLQWLPD‫ڰ‬DLQ, anu paínmi PDViQXLWXWLVLQDQDWLFDFKXSDFKsquicë
atsíncë xubu anuishi camina ñantan pañuanan chimaputan mashiquia
xDQWDQ‫ڰ‬X[WL‫ڰ‬DLQ. Anuxun camina piti ñu ‫ڰ‬LWVtDQ[D. 14੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQ~DQDQFDPDEL
‫ڰ‬LPDLQXQ[sDWLxXDDQX‫ڰ‬LFs[DQ~DQ XQLDtQxX‫ڰ‬DFsLVWLQsWsQ, 7LUR‫ڰ‬LPDLQXQ
PLWVX‫ڰ‬LQiQFs[XQSLWL‫ڰ‬DLQ. An ñu 6LGyQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬DFssamaira oquin
mëëxuncë uni a ca an ñu mëëmicë unin 1XFsQ3DSD'LRVDQPLWVX‫ڰ‬XFKRTXLQ
cupíoia. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDDW~DQPLWVX castíFDQWL‫ڰ‬LFsQ. 15੅Capernaúmnuax ucë
‫ڰ‬LQiQFsxXDSLLVKLWL‫ڰ‬DLQ. 8੅Cuanx ëmanu unicama, ¿mitsun caramina sinanin,
bëbaia upí oquin mitsu biquian mitsun camina Nucën Papa Diosan nëWsQX‫ڰ‬LWL
bana cuaisa tancëbëtan camina anu ‫ڰ‬DLTXL[XQ? Camina anuma, anua uni
‫ڰ‬L[XQXLVDSLWLxXFDUDPLWVX‫ڰ‬LQDQLDD ‫ڰ‬DLVDPDFDPDEDPDWDQFs[FXDQFs, anu
SLWL‫ڰ‬DLQ. 9੅&DPLQDDQXD‫ڰ‬LFs‫ڰ‬LQVtQFs ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
unicama pëxcuquin, ‫ڰ‬sPLFDWDPstia 16੅Caxun ca a xuti unicama ësaquinribi

1XFsQ3DSD'LRVDQDQXQDDLQDQ‫ڰ‬LPLWL cacëxa:
QsWsFD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQFDWL‫ڰ‬DLQ. —An mitsun bana cuacë uni, DQFD‫ڰ‬sQ
10੅Cuanx ëmanu bëEDLDDQX‫ڰ‬LFs banaribi cuatia. ‫ڰ‬,PDLQXQFDDQPLWVXQ
unicaman mitsu upí oquin biquinma bana cuaisama tancë uni, DQ‫ڰ‬sQ
mitsun bana cuaisama tancëbëtan banaribi cuaisama tania. $Q‫ڰ‬sQEDQD
FDPLQDDQX‫ڰ‬LWVDXQL‫ڰ‬LFsEDL, anuxun cuaisama tancë uni, an ca Nucën Papa
sVDTXLQFDWL‫ڰ‬DLQ: 11੅Nunu mitsu cacë Dios, DQsQsPHQX‫ڰ‬s[XD, aín banaribi
bana cuatíma ca Nucën Papa Diosan cuaisama tania.
LVFs[‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQPLWVXQ
‫ڰ‬XQiQXQFDQDQXQDQXQWD[DFDQXD‫ڰ‬LFs 6HWHQWDXQLFDPDD[D-HV~VQXXWsFsDQ
PLWVXQsPDQX‫ڰ‬LFsPHFXS~cë 17੅Bana ñuixunuan xucëxun ca a
tërënۛ bianin. 1X[FXDQFs‫ڰ‬DtQELFDPLQD setenta unicaman ñuixunbëtsini
‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, axa Jesúsmi catamëcëcama utancë[XQ-HV~VXVRTXLDQxX‫ڰ‬DFscama
1XFsQ3DSD'LRVDQDQXQDLQDQ‫ڰ‬LPLWL ñuixunquin ësaquin Jesús cacëxa:
QsWsFD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 12੅‫ڰ‬ÊQFDQD —Minmi nu xucë ca ñunshin
mitsu cain, 6RGRPDsPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD ‫ڰ‬DWLPDQsQELQXQEDQDFXD[D, nun nu —ca
ca aín bana cuaisama tancë cupí Nucën chiquít —cacëx ca uninuax chiquíaxa.
Papa Diosan castícancëxa. Usamaira 18੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

oquin castíFDQFsFDDsPDQX‫ڰ‬LFs —Usa ca. &DQiQDtnuax menu


XQLFDPDDQPLWVXELFsPDFXSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. bënëWLVKL‫ڰ‬LE~cëVDULDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ
153 /8&$6੄10

‫ڰ‬DSX6DWDQiVQDtnuax nipacëtia cana ‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬DSXXQLFDPDQULEL, Cristo ca


isacën. 19੅&DPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬sQFXVKL XWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬sxXLTXLQFXsnëo bana
FDQDPLWVX‫ڰ‬LQDQ. ‫ڰ‬ÊQPLWVX‫ڰ‬LQiQFs‫ڰ‬DLQ ‫ڰ‬XQiQTXLQ, XLVDLFDUD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
FDPLQDUXQX‫ڰ‬LPDLQXQQLEDQWDDPDWLEL LVWLVDWDQTXLQELLViPD‫ڰ‬LFsQ. Uisa bana
DViEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ, XLVRTXLQFDUDPLWVX‫ڰ‬DLVD FDUDQDxXL[XQWL‫ڰ‬DLTXL[XQFXDLVD
tania, WDQTXLQELFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ WDQTXLQELFDFXDPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFD
PLWVX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ, uisa ñunbi ca mitsu an, PLWVXQ‫ڰ‬DFssaribi oquin, ‫ڰ‬sQxX‫ڰ‬DLD
uisabi oima. 20੅fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ LVDQDQ‫ڰ‬sQXQLEDQDxXL[XQLDFXDFs
mitsun bana cuacë cupí cuëëncësamaira unicamax cuëëinra cuëënia.
oi camina mitsun anëcama ca Nucën
Papa Diosan nëWsQX‫ڰ‬LFsTXLULFDQX‫ڰ‬DFs 6DPDULDQX‫ڰ‬LFsXQL-HVXVDQxXLD
‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLFXssLQUDFXssQWL‫ڰ‬DLQ. (Mt. 22.34-40; Mr. 12.28-34)
25੅An Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs
-HV~VFXëëa ۛ n
uni achúshinën ca uisoquin caraisa caia
(Mt. 11.25-27; 13.16-17) TXL[XQ‫ڰ‬XQiQFDWVLTXL[XQVLQiQTXLQ
21੅Usaquin catancëxun ca Jesusan, aín -HV~VsVDTXLQxXFicëxa:
%sUXfXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFs[XSLWL —¢$xXFDUDQD‫ڰ‬s[DLQDQ‫ڰ‬DLVK[snibua
cuëënquin, aín Papa Dios cacëxa: ‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DWL
—Ën Papa Dios, PL[PLQDt‫ڰ‬LPDLQXQ ‫ڰ‬DLQ?
PHQX‫ڰ‬LFsxXFDPDQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LFsFDQDPL 26੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

rabin. $PLXQL‫ڰ‬XQiQPLWLxXDFDPLQD —¿Moisésnën cuënëo banax cara uisai


DQxX‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLTXLQPD quin? ¿Min iscëx cara uisai quin?
DQxX‫ڰ‬XQiLQUDFsPDXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLDQ. 27੅Cacëxun ca a unin Jesús cacëxa:

8VDTXLQPL‫ڰ‬DFsFXStFDQDPLUDELQ. —Ca quia, ´0LQ‫ڰ‬,EX'LRVPLFDPLQD


8VDTXLQ‫ڰ‬DWLFDPLQDPL[FXssDQ. asérabi cuëëni cëPsLPDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. Usa
22੅Usaquin aín Papa Dios catancëxun ‫ڰ‬DLVKFDPLQDDPLFDWDPsWLD[FXssQFs
FD-HVXVDQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDDPLULELVKL VDELRtVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,DQDQFDPLQDPL[PL
cacëxa: bërúancacësaribi oquin min aintsicama
—‫ڰ‬ÊQ3DSD'LRVDQFDFDPDELDtQ QXLEDQDQD[D‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQµ.
VLQDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬XQiQPLD[D. 8LQX‫ڰ‬LFsXQtQELFD 28੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

XLVDXQL‫ڰ‬LDQDQDxX‫ڰ‬DLFDUDQD‫ڰ‬s[XDFsQ —8StRTXLQFDPLQD‫ڰ‬sFDQ. Usoquin


TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD. ‫ڰ‬ÊQ3DSD'LRVDQFXQL ‫ڰ‬DLFDPLQDDLQDQ‫ڰ‬DLVK[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL
FD‫ڰ‬XQDQLD. 8VDULELRTXLQFDXLQX‫ڰ‬LFs 1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
unínbi, XLVDFDUD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFs 29੅Usoquin cacëxun ca an Moisésnën

TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD. Aín Bëchicë, ‫ڰ‬sQFXQL cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLQDPLULELVKL


FDQD‫ڰ‬XQDQLQ, ‫ڰ‬LPDLQXQFDD‫ڰ‬sQXLVDLUD xXFitëcëncatsi quixun Jesús catëFsDQ‫ێ‬
FDUDD[‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPLVDWDQFs cëxa:
XQLFDPDDQULEL‫ڰ‬XQDQLD. —¢‫ڰ‬ÊQDLQWVLFDPD‫ڰ‬DFssaribiquin
23,24੅Catancëxun ca Jesusan uni carana ui unicamaribi nuibaquin
raíULQsDQFXDWLPD‫ڰ‬LPDLQXQDW~LQVKL ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ?
FXDQXQTXL[XQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD 30੅Cacëxun ca Jesusan ësaquin cacëxa:

ësaquin cacëxa: —ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. Achúshi unix ca


—‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVXFDLQ, ‫ڰ‬s[XFsPDSDQ bain Jerusalénuax, Jericó ëmanu cuanxa.
‫ڰ‬DLQFDEsUiPDDQ1XFsQ3DSD'LRV Cuaniabi ca an ñu mëcamacë unicaman
quicë bana uni ñuixuncë unicama EL[XQDtQxXFDPDELDQDQDtQFKXSDFD‫ێ‬
/8&$6੄10੄11 154

maribi bianan bamatisoquin mëëxun


UDFiQELDQ[D. 31੅Usobiania an mëcamacë 0DUWD‫ڰ‬LPDLQXQ0DUtDxXLTXLFsEDQD
unicamax cuan ca judíos sacerdote 38੅Bain cuanía achúshi ëmanu bëbaia

achúshi, D[DEDLQXTXLQXQLUDFicë FDDQX‫ڰ‬LFs0DUWDFDFs[DQXQDtQ


mëraquin isaxa. ,VTXLQELFDUDWiLQVKL‫ێ‬ xubunu Jesús atsínmiacëxa. 39੅‫ڰ‬$WVtQWDQ‫ێ‬
bianxa. 32੅5DWiQELDQLDDVDFHUGRWHFXDQ cëxuan bana ñuixunia ca Martanën
ca bëtsi sacerdoteribi, Levitan rëbúnqui, xucën, María, D[ULELDQX‫ڰ‬L[XQ, DWDQiLQ
ax uaxa. 8TXLQFDEDLDPRUDFicë uni tsóxun Jesusan bana upí oquin cuacëxa.
isaxa. ,VTXLQELFDDQULELDXQLUDWiLQVKL‫ێ‬ 40੅Maríanëan bana cuamainun ca

bianxa. 33੅Usoquian a rabëWDQUDWiQELDQ‫ێ‬ Martanën Jesusan bana cuaquinma piti


cëEsELFD6DPDULDPHQX‫ڰ‬LFsXQLDFK~shi ‫ڰ‬DUXDQDQEsWVLEsWVLxX‫ڰ‬DFs[D. ‫ڰ‬$TXLQFD
a baínribi uaxa. 8TXLQEDLDPRUDFicë anu cuanquin Jesús cacëxa:
isquin ca an cuni a uni nuibaxa. 34੅1XLED‫ێ‬ —Caramina isiman, ‫ڰ‬sQ[XFsQDQFD‫ڰ‬s
quin ca anu cuanxun ronquin xëni ro ‫ڰ‬DTXLQLPD, ‫ڰ‬sLQVKLFDQDxX‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊDxX
‫ڰ‬LPDLQXQYLQRDQXQ‫ڰ‬D[D. ‫ڰ‬$WDQFsxun ca ‫ڰ‬DTXLQLXQXQFDFDW.
anua tëacëcamaribi chupa sanin 41੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

tëcërëcaxa. Usotancëxun anúan nicë aín —Marta, Marta, PL[FDPLQD‫ڰ‬LWVDxX


xXLQDQX‫ڰ‬DUXELDQTXLQEXiQ[XQFD ‫ڰ‬DWLVLQDQLEsnëtin. 42੅8VDxXFDPD‫ڰ‬DWL
achúVKLXQLQ[XEXQXUDFiQ[D. Usoxun ca DViEL‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬sQEDQDFXDWL, ax bëtsi
anuxun ronan pimiquin bërúanxa. xX‫ڰ‬DWLVLQiQFsVDPDLUDRTXLQVLQiQWL
35੅8VRTXLDQ‫ڰ‬RRQSscaracëbë cuanquin ca DViELLUD‫ڰ‬LFsQ. 0DUtDQsQFDXVDTXLQ‫ڰ‬DWL
a unin, curíTXL‫ڰ‬LQiQTXLQ[XEX‫ڰ‬LEXFD[D: VLQiQ[D. 8VD‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬sQD‫ڰ‬D[XQPD
ÊQsXQLFDPLQD‫ڰ‬sEsU~DQ[XQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DQXQFDWLPD‫ڰ‬DLQ.
Bërúanquinmi ënë curíqui cëñuquin
PLQDQsQULEL‫ڰ‬DTXLQLDFDQDXWscënquin mi Nucën Papa Diosbë banaquin
cupíotëFsQWL‫ڰ‬DLQ. ësaquin cati Jesusan ñuia
36੅Usoquin Samaritano ñuiquin (Mt. 6.9-15; 7.7-11)

11
catancëxun ca Jesusan an Moisésnën 1੅1sWsLWVLQDtQ3DSDEsEDQDWDQ‫ێ‬

cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDFs[D: cëxa sënëQLDFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs


—An ñu mëcamacë unicaman mëëWDQ‫ێ‬ uni achúshinën Jesús cacëxa:
cëxun bai rapasu ëbiancë uni a ca rabë ۛ —-XDQsQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi unin mëraxa. 1XFsQ3DSD'LRVEsEDQDWL‫ڰ‬XQiQPLD[D.
¿MëUDTXLQFDUDPLQVLQiQFsxun a Usaribi oquin camina nuribi abë banati
XQLFDPDXLQX‫ڰ‬LFsLQUDUDFicë uni a ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ.
QXLEDTXLQDtQDLQWVL‫ڰ‬DTXLQFssaribi 2੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

RTXLQ‫ڰ‬DTXLDQ[? —Nucën Papa Diosbë banaquin


37੅Usaquin cacëxun ca cacëxa: FDPLQDsVRTXLQFDWL‫ڰ‬DLQ:
—$QDtQDLQWVL‫ڰ‬DTXLQFssaribi oquian ‫ڰ‬ÊQ3DSD'LRV, QDtQX‫ڰ‬LFs, mix
D[DUDFiFsXQL‫ڰ‬DTXLFsD[FDD[LUD camina asérabi min sinan upíira
WVLDQFXDWVLQLXFsXQLD‫ڰ‬LD[D. ‫ڰ‬DLQ. —8VDFDPLQDPL[‫ڰ‬DL
Usaquin cacëxun ca Jesusan cacëxa: —quiax ca camabi uni mi ñui upí
—Usa ca. Usaribi oquin camina EDQiLQVKLEDQDWL‫ڰ‬LFsQ. $tQ‫ڰ‬$SX
PLQPLPLQDLQWVLQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFsVD‫ێ‬ ‫ڰ‬LFsDFDPDELXQLQPLUDELWLFDQD
ribi oquin uni itsiribi nuibaquin cuëënin. 8VDTXLDQPL‫ڰ‬DQXQ
‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. FDPLQD‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. Min nëtëQX‫ێ‬
155 /8&$6੄11

[XDQiQJHOFDPDQ‫ڰ‬DFssaribi ‫ڰ‬DLQ? &DPLQD‫ڰ‬LQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. ¿Tsatsa mi


oquian ënë nëtënuxun unicaman xXFicë[XQFDUDPLQDUXQXD‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ?
mix cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWLFDQD &DPLQD‫ڰ‬LQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. 12੅¢‫ڰ‬$WDSDEDWVL
cuëënin. 8VDTXLDQ‫ڰ‬DQXQFDPLQD PLxXFicë[XQFDUDPLQDQLEDQWL‫ڰ‬LQiQWL
‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. 3੅Bërí nëtën camina ‫ڰ‬DLQ? &DPLQD‫ڰ‬LQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. 13੅Mitsux
nun piti anun nux tsóti a nu ‫ڰ‬DWLPDXQL‫ڰ‬L[XQELFDPLQDPLWVXQ
‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. 4੅8QtDQQX‫ڰ‬DWLPRFs bëFKLFsXStxX‫ڰ‬LQDQLQ. Mitsúnmi
[XQELQXDULEL‫ڰ‬DWLPRTXLQPDD ‫ڰ‬DFssamaira oquin ca Nucën Papa Dios
xXFDPDVLQiQTXLQPDPDQXFs‫ڰ‬DLQ QDtQX‫ڰ‬LFs, DQDxXFicë uni aín Bëru
FDPLQDQX[QX‫ڰ‬XFKDFscama nu fXQVKLQ8StDEsD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
ۛ [XQTXLQPDQXWL‫ڰ‬DLQ.
tërëQ
fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DS~DQQXxX $QXQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFKLTXtQWL
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DPL[XQPD‫ڰ‬DQXQFDPLQD FXVKLxXLTXLFsEDQD
nu bëU~DQWL‫ڰ‬DLQ. (Mt. 12.22-30; Mr. 3.19-27)
5,6੅ÊVDTXLQULELFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬ 14੅$Q‫ڰ‬LPLFs[DXQLDFK~shi banañuma

cë unicama cacëxa: ‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQDXQLQXDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD


—ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. Micama achúVKL‫ێ‬ chiquíancëxa. Usoquin chiquíncëbëa
nëx camina axa mibë nuibanancë unin EDQDLDLVLFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD
xubunu imë ۛ QDs[FXDQ[XQFDWL‫ڰ‬DLQ: Mix ratúacëxa. 15੅Usoquin Jesusan ñunshin
FDPLQD‫ڰ‬sEsQXLEDQDQFsXQL‫ڰ‬DLQ. Axa ‫ڰ‬DWLPDFKLTXLQLDLVLFDDQX‫ڰ‬LFsXQL
‫ڰ‬sEsQXLEDQDQFsXQLLWVLFD‫ڰ‬XUDFsR[ raírinëx quiacëxa:
ubaiti bërí bëbaxa. ‫ڰ‬$tQELFDD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬LQiQWL —fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX, Beelzebú,
SLWLxX‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. ¢8VD‫ڰ‬DLQFDUDPLQDD DQ‫ڰ‬DPLFsxun ca ënë unin ñunshin
SLWLxXD‫ڰ‬LQiQXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQWLPD‫ڰ‬DLQ? ‫ڰ‬DWLPDFKLTXLQLD.
7੅Cacëxunbi ca unin aín xubu mëúxun 16੅Quimainun ca raírinën, Nucën Papa

PLFDWL‫ڰ‬LFsQ: ‫ڰ‬ÊXEtR[XQPDFD‫ڰ‬DW. Xëcuë 'LRVDQFXVKLQFDUDLVDxX‫ڰ‬DLDLVFDWVL


ca xëSXFs‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFD‫ڰ‬sQEschicë quixun, aín sinanënbia unin iscëma ñu
FDPD‫ڰ‬sEs‫ڰ‬X[L‫ڰ‬LE~D[D. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDPL QDtQX‫ڰ‬DQXQTXL[XQFDFs[D. 17੅Cacëxun
xX‫ڰ‬LQDQLQLUXLPDQ. 8੅Catancëxunbi ca ca Jesusan usaquin ca sinania quixun
PLEsQXLEDQDQFsFXStPL‫ڰ‬LQDQL ‫ڰ‬XQiQTXLQFDFs[D:
nirutisama tanquinbi —‫ڰ‬sPDXELRWscë —Ësa ca. AchúVKLPHQX[XDQDQ‫ڰ‬DSX
nia —quixun sinani niruxun min ‫ڰ‬LPLFsXQLEXQsQFXVKLFDPDQEsWVLEsWVL
FXssQFsxXFDPDPL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 9,10੅Usa RTXLQVLQiQFs‫ڰ‬DLQFDDPHQXEXFXFs
‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, ui unin cara XQLFDPD[‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬DtVKELXSLWD[EXFXL
1XFsQ3DSD'LRVxXFiquin caia a uni ca bëtsibë bëWVLEsQXLEDQDQLPD‫ڰ‬DFDQDQL
1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LQDQLD. Ënëx ca ësa cëñutia. Usaribiti ca unicamax aín
‫ڰ‬LFsQ: Bari bariquin ca unin ñu mëraia. DLQWVLEsQXLEDQDQLPDPssDQDQLWVXiqui
‫ڰ‬,PDLQXQFDXQtDQEsWVLXQLQ[sFXs nëtëtia. 18੅Mitsux camina quin, ñunshin
WD[FDLDFXDTXLQD[XEXQX‫ڰ‬LFsXQLQ ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX, 6DWDQiV, Beelzebúribi
xëocaxunia. Usaribi oquinmi mitsun cacë, DQ‫ڰ‬DPLFs[XQLVDQDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD
xXFiquin cacëxun ca mitsun bana chiquinin. 8VDtPLPLWVX[‫ڰ‬sxXLTXLFs
cuaquin Nucën Papa Diosan mitsux ‫ڰ‬DtQELFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DS~DQ
FXssQFsxXPLWVX‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬LFsQ. 11੅¿Mix xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDUDtULFKLTXtQFsbë an
DtQSDSD‫ڰ‬L[XQFDUDPLQDPLQEschicë ‫ڰ‬DPLFs[XDQxX‫ڰ‬DWLxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DtPD
QsDQPLSiQxXFicë[XQPD[D[‫ڰ‬LQiQWL ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ
/8&$6੄11 156

DEsxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFKLTXLQLPD. 19੅‫ڰ‬ÊQ cuanxun mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ


xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQ‫ڰ‬DPLFsxun xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDLUDPsrabianquin buanx
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDXQLQXDFKLTXtQFs‫ڰ‬DLQ, ca anuaxa chiquía uni anubi abë
¢FDUDPLWVXQXQLEXQsQXLQ‫ڰ‬DPLFsxun atsíntëcënia. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQXDxXQVKLQ
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDXQLQXDFKLTXLQLQ? ‫ڰ‬DWLPDFDPDDWVtQFsXQLD[EsUiPD
0LWVXQXQLEXQsQFDPLWVXFDWL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬LiVDPDLUD‫ڰ‬LD.
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQ‫ڰ‬DPLFsxunma
FD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DPLFsxuinshi $VpUDELXStVLQiQxX‫ڰ‬DLVK
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDXQLQXDFKLTXtQWL‫ڰ‬LFs cuëëinra cuëënti
quixun. Usaquin cacë[XQFDPLQD‫ڰ‬XQiQWL 27੅Usaquian unicama ñuixunia ca xanu

‫ڰ‬DLQ, PLWV~QPL‫ڰ‬sxXLTXLFsEDQDD[FD achúshinën munuma banaquin Jesús


aséUDELPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 20੅Nucën Papa cacëxa:
'LRVDQ‫ڰ‬DPLFs[XQXQLQXD‫ڰ‬sQxXQVKLQ —An tuutancëx bacën ۛ xun mi xuma
‫ڰ‬DWLPDFKLTXtQFs‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬XQiQWL ‫ڰ‬DPLi[DQXD[FDFXssLQUDFXssQWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬DLQ, 1XFsQ3DSD'LRVDQFDD[D‫ڰ‬sPL 28੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

catamëFsXQLFDPDDLQDQ‫ڰ‬LPLQX[XQsQs —8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ1XFsQ3DSD'LRVDQ
PHQXXQXQ‫ڰ‬s[XD[DTXL[XQ. 21੅Ënëx ca bana cuanan a bana quicësabi oquin
sVDULEL‫ڰ‬LFsQ. &XVKLXQtDQDQXQ‫ڰ‬DFDQDQWL ‫ڰ‬DFsXQL, D[LUD‫ڰ‬sQWLWD[DFXssQFssamaira
xXxX‫ڰ‬L[XQDtQ[XEXEsrúancëbëtan ca RLFXssQWL‫ڰ‬LFsQ.
XLQX‫ڰ‬LFsXQtQELDtQxXELFXDQWLPD‫ڰ‬LFsQ.
22੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDVDPDLUDFXVKLXQLXTXLQ ‫ڰ‬$WLPDXQLFDPDQ-HV~VXQL
a mëëquin ñusmoquin axa anun LWVLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DQXQFD
‫ڰ‬DFDQDQFsxXFDPD, amia catamëcë, (Mt. 12.38-42; Mr. 8.12)
acama bianan aín ñu raíriribi biquin aín 29੅‫ڰ‬,WVDXQLDULFXDWVLQLWLPscamë‫ڰ‬sRFs

unicama mëtíFDTXLQ‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. bëtan ca Jesusan cacëxa:


8VDULELRTXLQFDQD‫ڰ‬sQDtQ‫ڰ‬DSXVDPD —Bërí bucucë unicama Nucën Papa
FXVKLLUD‫ڰ‬L[XQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFKLTXLQLQ. 'LRVPLVLQiQFsPD‫ڰ‬L[XQFDDWXQLVQXQ
23੅Ësaribi ca. Unían bërúanquin XQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DQXQTXL[XQ‫ڰ‬sFDLD.
timëFsPD‫ڰ‬DLVKFDDtQ‫ڰ‬DUDFDFsxXLQD 8VD‫ڰ‬DtQELFDQD, ‫ڰ‬s[FDQDDVprabi Nucën
WVXiquia. 8VDULELRTXLQFDDQ‫ڰ‬sPLD 3DSD'LRVQXD[Xi‫ڰ‬DLTXL[XQDWXQ
VLQiQXQXQL‫ڰ‬DTXLQFsPDXQLDQ‫ڰ‬sPL ‫ڰ‬XQinun, EsWVLxXULELDW~DQxXFicëxunbi
VLQiQ[PD‫ڰ‬LQXQXQL‫ڰ‬LPLD. ‫ڰ‬DLPDQ. Ënëishi cana mitsu cain, -RQiV
‫ڰ‬LiVDULELWLFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 30੅Nínive cacë
$QXD[DFKLTXtFsXQLDQXELD
sPDFKDLUDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQFD
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFXDQWsFsDQ
Jonasan Nucën Papa Dios quicë bana
(Mt. 12.43-45)
ñuixunia cuacëxa. Jonasan acama bana
24੅Ësaquinribi ca Jesusan cacëxa: xXL[XDQVDULELRTXLQFDQDXQL‫ڰ‬LQX[
—Uninuax chiquíWDQFs[DQXD‫ڰ‬XQSD[ 1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi‫ڰ‬sQsQsPHQX
‫ڰ‬LFsPDPHQXFXDQLFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD ‫ڰ‬LFsXQLFDPD1XFsQ3DSD'LRVTXLFs
DQXD‫ڰ‬LWLEDULQLWVLD. Bariquinbi bana ñuixunin. 31੅Salomón cacë uni, axa
mëraquinma ca sinania, —DQXD[‫ڰ‬s[ ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬LWVDxX‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DLQ, FD‫ڰ‬XUD
chiquía, DQXEL‫ڰ‬LFDQDFXDQWsFsQWL‫ڰ‬DL PHQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX[DQX, ax aín bana cuati
—quixun. 25੅6LQiQELDFXDQLEsbaquinbi cuancëxa. Cuanx bëbatancëxun ca
ca xubua unin maën ۛ quin mëníocëx upí cuëënquin aín bana cuacëxa. Salomón
XVDULEL‫ڰ‬LFsDXQLQQXLWXLVLD. 26੅Isbiani ‫ڰ‬LiVDPDLUDFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[XVD‫ڰ‬LFsELFD
157 /8&$6੄11

ënë nëtëQXDEXFXFsXQLFDPDQ‫ڰ‬sQEDQD ‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQWLUDEDQDQ


cuaisama tania. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQ~DQ bëU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ. Min —DQXQ‫ڰ‬sQVLQDQ
Nucën Papa Diosan camabi unían ñu XSt‫ڰ‬LWLFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQFs
‫ڰ‬DFsLVWLQsWsQ, a xanun Salomónën bana ‫ڰ‬DLVKFDPLQD1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQFs
FXDFs‫ڰ‬L[XQ, ënë nëtënu bucucë unicama VDULELRTXLQVLQiQFsPD‫ڰ‬DLVKEsiQTXLEX‫ێ‬
‫ڰ‬sQEDQDxXL[XQFs[XQELDFXDFsPD‫ڰ‬LFs, FsQXQLFsVD‫ڰ‬DLQ. 36੅8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQD
‫ڰ‬XFKRWL‫ڰ‬LFsQ. 32੅NíQLYHFDFssPDQX‫ڰ‬LFs 1XFsQ3DSD'LRVPLVLQDQLDDQ‫ڰ‬LPLFs[
XQLFDPD[FD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsbia Jonasnën PLQVLQDQXSt‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD'LRVDQ
Nucën Papa Dios quicë bana ñuixuncë VLQiQFssaribi oquin sinanin. 8VD‫ڰ‬L[XQ
[XQFXDWLVLQDQDWLDPLVLQiQFs[D. -RQiV camina ax cuëëncësabi oquin upí oquin
‫ڰ‬LiVDPDLUDFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬LFsELFD xX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ, lamparínëan pëcacën isquin
ënë nëWsQXEXFXFsXQLFDPDQ‫ڰ‬sQEDQD XStRTXLQxX‫ڰ‬DFssaribi oquin.
cuaisama tania. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQ~DQ
Nucën Papa Diosan camabi unían ñu )DULVHRXQLFDPDFsxXDQDQ0RLVpVQsQ
‫ڰ‬DFsLVWLQsWsQ, NíQLYHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ FXsQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD
ënë nëWsQXEXFXFsXQLFDPDFDWL‫ڰ‬LFsQ: Jesusan ñu ca
Mitsun Jesusan bana ñuixuncëxunbi (Mt. 23.1-36; Mr. 12.38-40; Lc. 20.45-47)
FXDFsPD‫ڰ‬DLVKFDPLQDQX[‫ڰ‬Lisamaira 37,38੅8QLFDPD‫ڰ‬XQiQPLDFDIDULVHRXQL

‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLTXL[XQ. achúshinën Jesús aín xubunuxuan pi


cuanun quixun cacëxa. Cacëx cuanx
Cristonën ca aín unicama upí bëbatancëxbi ca judíos unicamaxa aín
VLQiQxX‫ڰ‬LPLDTXLFsEDQD QXLWXLVDXSt‫ڰ‬LQXQTXL[XQVLQDQLSLQX[
(Mt. 5.15; 6.22-23) pain mëchucacëVDULELWL-HV~V‫ڰ‬LDPD
33੅Ësaquinribi ca Jesusan cacëxa: ‫ڰ‬LFsQ. Mëchucatíma ca mesanu pi
—8LQX‫ڰ‬LFsXQtQELFDODPSDUtQ tsóbuacëxa. 8VDL‫ڰ‬LDLVTXLQFDIDULVHR
bimitancëxun xubu amo unëquin unin —¿uisacatsi cara mëchucacëma
nanima. ‫ڰ‬,PDLQXQULELFDEXQiQWL ‫ڰ‬LFs? —TXL[XQVLQiQFs[D. 39੅Usaquin
buinaxun anun mapuquin nanima. VLQDQLD‫ڰ‬XQiQTXLQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQ
Usoquinma ca axa xubunu atsíncë cacëxa:
unicaman upí oquin isnun bimitancëxun —0L[PLIDULVHRXQL‫ڰ‬LFsFDQDPLFDLQ,
anu lamparín nanti anu nania. 34੅/DPSD‫ێ‬ PLWVX[IDULVHRXQL‫ڰ‬L[XQFDPLQD1XFsQ
rínën pëcacëbëtan ca unin bëruñu Papa Diosainsa mitsun nuitu upí isnun
cupíshi an pëFDFsxXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ quixun, [DQSD‫ڰ‬LPDLQXQPDQsxXWs,
[DEiLVLD. 0LQEsUXXSt‫ڰ‬DLQFDPLQDXSt acama aín caxu chucain. Usaquin
RTXLQLVTXLQPLQxXPssWL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Min ‫ڰ‬DTXLQELFDPLQDPLWVXQQXLWXPsX
EsUX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLQFDPLQD[DEiLVTXLQPD upíma ñu sinanin. 8QLSDUiQTXLQ
PLQxXPssWLXStRTXLQ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ, FDPLQDDtQxXDPLWVX‫ڰ‬LQinun quixun
EsiQTXLEXFsQX[XQ‫ڰ‬DFssoquinshi VLQiQPLDQDQxXQVKtQTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWL
FDPLQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Usaribiti camina Nucën sinanin. 40੅6LQiQñuma unisa camina
3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[PLQVLQDQXSt PLWVX[‫ڰ‬DLQ. ¢&DUDPLQD‫ڰ‬XQDQLPDQ, an
‫ڰ‬LDQDQDQVLQiQPLFs‫ڰ‬DLVKPLQVLQDQDQ xXWs‫ڰ‬DFsXQLDQFDDtQQDPë ۛ ‫ڰ‬DFssaribi
pëFDFsVD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQDDQ RTXLQDtQFD[XULEL‫ڰ‬DLDTXL[XQ? 41੅Xanpa,
VLQiQFsVDULELRTXLQVLQiQFsPD‫ڰ‬DLVK xXWsFKXFDWLDFDPDVLQiQTXLQELFDPLQD
EsiQTXLEXFsQXQLFsVD‫ڰ‬DLQ. 35੅8VD‫ڰ‬DLQ XQLFDPDQXLEDTXLQD[D‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFs
camina —DQXQ‫ڰ‬sQVLQDQXSt‫ڰ‬LWLFD ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬$TXLQTXLQFDxX‫ڰ‬LQiQ.
/8&$6੄11 158

8VDTXLQ‫ڰ‬DLDLVTXLQFD1XFsQ3DSD 46੅Quia ca Jesusan cacëxa:


'LRVDQPLWVXXStLVWL‫ڰ‬LFsQ. —Mitsuribi upíma isquin ca Nucën
42੅Catancëxun ca ësaquinribi Jesusan 3DSD'LRVDQXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ
atu cacëxa: PLWVXULEL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. Moisésnën cuënëo
—Fariseo unicama, mitsu ca Nucën EDQDLVKLPDPLWV~QELVLQiQFsEDQDULEL
3DSD'LRVDQXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ FDPLQDXQLFDPD[LVDXVDL‫ڰ‬LQXQTXL[XQ
‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. Mitsun camina Nucën Papa ñuixunin. Usaquinmi ñuixuncëxbi ca a
'LRVDQX[XQUDELWL[XEXQX[XQxX‫ڰ‬DFs banacamax mitsúxmi quicëVDELRL‫ڰ‬LLVDPD
unicama mitsun pitimi anun nëish ocë ‫ڰ‬LFsQ. 0LWV~[ULELFDPLQDXVDL‫ڰ‬LPDQ.
URELPsV~‫ڰ‬LQDQLQ, 0RLVpVTXLisabi Mitsúnmi ñuixuncë bana quicësabi oquian
oquin. 8VD‫ڰ‬L[XQELFDPLQDDEDQDLWVL, ‫ڰ‬DQXQFDPLQDXQLFDPD‫ڰ‬DTXLQLPDQ.
axa quicëVDELRL‫ڰ‬LWL, axa quicësa oquin 47੅Upíma isquin cara Nucën Papa

‫ڰ‬DLPDQ. Nucën Papa Diosmi upiti 'LRVDQPLWVXXLVRWL‫ڰ‬LFsQ. Mitsun


VLQiQDQXStVLQiQxX‫ڰ‬L[XQXQL‫ڰ‬DTXLQWL, UDUDFDPDQ‫ڰ‬DFsDDQ1XFsQ3DSD'LRV
DFDPDFDPLQD‫ڰ‬DLPDQ. Usaquinmi quicë bana uni ñuixuncë unicama anu
PLWVXQ‫ڰ‬DFs[FDDViELLUD‫ڰ‬LWVtDQ[D. maíncan, DPHFDPLQDXSt‫ڰ‬LQXQPsníoin.
8VRTXLQ‫ڰ‬DTXLQPLPLWVXQURPssúribi 48੅8VDTXLQPL‫ڰ‬DLDLVTXLQFD, mitsun

‫ڰ‬LQiQWLFDDViEL‫ڰ‬LWVtDQ[D. UDUDFDPDQ‫ڰ‬ixX, D[LVDXSt‫ڰ‬LFsTXL[XQ


43੅‫ڰ‬,DQDQFDPLQDDQXMXGtRVXQLFDPD FDPLQDVLQiQFDQLTXL[XQ, camabi unin
timëtۛ i xubunu unicamabë timëti, anua ‫ڰ‬XQDQLD. 49੅Nucën Papa Dios an camabi ñu
mitsun cushicamax tsóti anu tsótishi ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DLVKFDXVDtD‫ڰ‬LFsPDSDQ‫ڰ‬DLQ,
cuëënin, camabi unínsa mitsu isnun ësai quiacëxa: ´‫ڰ‬ÊQXQLFDPDUDtUL‫ڰ‬sQEDQD
quiax. ‫ڰ‬,DQDQFDPLQDDQX[XDQXQLQxX ‫ڰ‬XQiQTXLDQDXQLxXL[XQXQ‫ڰ‬LPLDQDQ
marucë anuxun isquian bëtsi unin —ax raíULULEL‫ڰ‬sQEDQDXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLQXQ
FDQXQFXVKL‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQ ‫ڰ‬LPLDELFDXQLQUDtUL‫ڰ‬DQDQUDtULEsWVLEsWVL
PsFsQ‫ڰ‬LQiQTXLQELWLFXssnin. 8VDtPL‫ڰ‬LWL RWL‫ڰ‬LFsQµ. 50੅8VRTXLQ‫ڰ‬DWLFDsQsQstënua
cuëënquinma ca Nucën Papa Diosan EsUtEXFXFsXQLFDPD[‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQ
XLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQPLWVX‫ڰ‬DWL FDPLQDPLWVXQUDUDFDPDQ‫ڰ‬isaribi oquin
‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DLQ. 51੅$EHOSDLQFD‫ڰ‬DFs[D. Usaribi oquin
44੅Mitsux camina cëmëQ ۛ WDSXQ‫ڰ‬DLQ. ca mitsun raracaman an Nucën Papa Dios
Anu uni maíncë meesaribi camina quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsXQLFDPDEDULLWVL
PLWVX[‫ڰ‬DLQ. $PH‫ڰ‬XQiQWLRFsPD‫ڰ‬DLQFD bari itsi inúPLTXLQ‫ڰ‬DFs[D. ‫ڰ‬$‫ڰ‬DtDQFD
uni raírinëx anun niquin —uni bamacë raíULQsQULEL‫ڰ‬DFs[=DFDUtDVD[DQX[XQ
FDDQXPDtQFs‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD. A Nucën Papa Dios rabiti xubu rapasu
PHHVDULELFDPLQDPLWVX[‫ڰ‬DLQ. Unían bamacëxa. 0LWVXQUDUDFDPDQ‫ڰ‬isaribi
PLWVXQQXLWX‫ڰ‬XQiQTXLQPDXStLVDTXL[XQ RTXLQFDPLQDPLWVXQ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDDWX
VLQiQFs‫ڰ‬DtVKELFDPLQDPLWVXQQXLWXPs~ ‫ڰ‬isaribi oquin Nucën Papa Diosan mitsu
XStPD‫ڰ‬DLQ. 8VDLPLWVX[‫ڰ‬LWLFXssQTXLQPD castíFDQWL‫ڰ‬LFsQ.
FDXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ1XFsQ3DSD 52੅Ësaquinribi ca Jesusan atu cacëxa:

'LRVDQPLWVX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. —Mitsun Moisésnën cuënëo bana


45੅Usaquin cacëxun ca an Moisésnën ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQXQLFDPD‫ڰ‬sVsWL‫ڰ‬L[XQEL
cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQXQLFDPD FDPLQDXLVDLTXLFsFDUDDEDQD‫ڰ‬LFsTXL[XQ
‫ڰ‬ssëcë uni achúshinën Jesús cacëxa: ‫ڰ‬XQiQPLPDQ, ‫ڰ‬XQiQPLTXLQPDFDPLQD
—Usai fariseo unicama ñui quiquin EsWVLRTXLQ‫ڰ‬XQiQPLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD
camina nuribi ñuin. mitsúnbi, a bana upí oquin cuaisama
159 /8&$6੄11੄12

WDQFs‫ڰ‬L[XQ, an a bana uisai quicë cara unicamamimi racuëWۛ LPD‫ڰ‬DtQELFDQD


TXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLVDWDQFsXQLFDPDQULELD uimi caramina racuëWۛ L‫ڰ‬DLTXL[XQPLWVX
FXD[XQPD‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬LPLQ. 0LWV~[PLXVD‫ڰ‬LFs FDWL‫ڰ‬DLQ. Nucën Papa Dios, an uni aín
LVTXLQFDXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ1XFsQ cushínbi bamamianan uni manë tsi anua
3DSD'LRVDQPLWVX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL, amishi camina racuëWۛ L‫ڰ‬DLQ.
53,54੅Usaquin catancëx ۛ a fariseonën ‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVXFDLQ, camina asérabi ami
xubunuax cuania ca an Moisésnën racuëWۛ L‫ڰ‬DLQ. 6੅‫ڰ‬,Viratsu ca, FXStPD‫ڰ‬LFs,
cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ unin curíTXL‫ڰ‬LWVDPDUDWVXDQXQ
fariseo unicaman ami nishi, DPLPDQiQ‫ێ‬ maruquin mëcën achúVKLELWL‫ڰ‬LFsQ.
FDWVLTXL[XQVLQiQTXLQ, uisai caraisa &KDPDUDWVX‫ڰ‬DtVKDDtQFXSt‫ڰ‬LWVDPDVKL
quia cuacatsi quixun, bëtsi bana ñuiquin ‫ڰ‬LFsELFD1XFsQ3DSD'LRVDQFDPDEL‫ڰ‬LVi
‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQxXFiquin Jesús achúshi achúshi manuima. 7੅An ca
ubíocëxa. PLWVXULEL‫ڰ‬XQiQDQXLWLEXxXFDUDPLQD‫ڰ‬DL
TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLD. Mitsux camina
&sPsWLPDEDQDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs ‫ڰ‬LViVDPDLUD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬LVi
unicama Jesusan ñuia FKDPDUDWVXFDPD‫ڰ‬DFssamaira oquin

12
1੅8VRPDLQXQFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL Nucën Papa Diosan mitsu bërúanquin
timëcamë‫ڰ‬sRLWVLWVLUXLDQXQLWL isia. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDXQtDQPLWVX
‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQEstsibë bëWVLEsFKicanancëxa. bamamisa tancëxbi racuëWۛ LPD‫ڰ‬DLQ.
8VDtD‫ڰ‬LPDLQXQFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬
—‫ڰ‬Ê[FDQD-HVXVDQXQL‫ڰ‬DL
cë unicama cacëxa:
—quiáxa ax unin cuanun quicë uni
—)DULVHRXQLEXDWX[DQXQSiQFKDPLWL
(Mt. 10.32-33; 12.32; 10.19-20)
xXVD‫ڰ‬LFsXVDULEL‫ڰ‬LWLQUDEDQDQFDPLQD
bëU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ. Ësai quiquin cana 8੅Ësaquinribi ca Jesusan cacëxa:
ësoquin mitsu cain, bana ñuixunquin ca —‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVXFDLQ, D[DDQ‫ڰ‬sQEDQD
DWXQ‫ڰ‬DWLPDTXLQXQLFDPDSDUDQLD. FXDFsPDXQLFDPDQFXDQXQ‫ڰ‬sxXL—‫ڰ‬s[
8VDTXLQULELFDPLQDPLWVXQ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. FDQD-HVXVDQXQL‫ڰ‬DL—quicë uni, a
2੅8QtDQXQLLWVLSDUiQ[XQxX‫ڰ‬DFs[ELFD ñuiquin cana, XQL‫ڰ‬LQX[DQXD[Xi‫ڰ‬sQ, aín
unëWLPDFDPDELXQtDQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. iQJHOFDPDQFXDPDLQXQ, Nucën Papa
Usaribiti ca unían ñu upí unë[ۛ XQ‫ڰ‬DFsEL Dios —D[FD‫ڰ‬sQXQL‫ڰ‬LFs—quixun cati
FDPDELXQtDQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DLQ. 9੅8VD‫ڰ‬DtQELFDQDD[D‫ڰ‬sPLUDELQL
3੅0LWV~QPL‫ڰ‬sQEDQDFXDFs‫ڰ‬L[XQLPë ۛ uni —‫ڰ‬s[FDQD-HVXVDQXQLPD‫ڰ‬DL—quicë uni
itsi ñuixunquin cacë ax ca camabi unían DxXLTXLQDtQiQJHOFDPDQFXDPDLQXQ
‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬sQPLWVXFDFscamami —D[FD‫ڰ‬sQXQLPD‫ڰ‬LFs—quixun Nucën
mitsun xubunuxun ñuicë ax ca camabi 3DSD'LRVFDWL‫ڰ‬DLQ. 10੅Axa, XQL‫ڰ‬LQX[
XQtDQFXDQXQsPiQ[XQxXLFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. DQXD[Xi‫ڰ‬sxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFsXQLDFD
1XFsQ3DSD'LRVDQDtQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ ti
Uimi cara uni racuëWۛ L‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDD[DDtQ%sUXfXQVKLQ
TXLi[D-HV~VTXLiEDQD 8StxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFsXQLDtQ‫ڰ‬XFKD
(Mt. 10.28-31) Nucën Papa Diosan tërënima. 11੅Unin
4੅‫ڰ‬ÊEsQXLEDQDQFsXQLFDPD, cana mitsu anu judíos unicama timëtۛ i xubunu
mitsu cain, an uni bëtsi bëtsi oquin ‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQPLWVXQ
bamamicë unicamami camina ‫ڰ‬DSXFDPDPLPDQiQX[XQEXiQFsxun
racuëWۛ LPD‫ڰ‬DLQ. 8VRTXLQ‫ڰ‬DTXLQELFDDtQ camina racuëq ۛ uin —uisai carana quiti
EsUXxXQVKLQEDPDPLWLPD‫ڰ‬LFsQ. 5੅A ‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQinan —uisa banan
/8&$6੄12 160

FDUDQDFDWL‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. ¿Bamacëbë cara minmi bucúncë ñucama


12੅Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin XLQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF? &DPLQDQPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
Upitan ca mitsúxmi banacëbëtanshi 21੅Caxun ca Jesusan cacëxa:

XLVDTXLQFDUDPLQDFDWL‫ڰ‬DLTXL[XQPLWVX —Usaribiti ca, Nucën Papa Dios


VLQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ. cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWLVLQiQTXLQPDD[EL
xXxX‫ڰ‬LWLVLQiQFsXQLD[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬,WVDLUDxXxX‫ڰ‬LWLVLQiQWLPDEDQD
13੅$QX‫ڰ‬LFsXQLFDPDDFK~shinën ca Nucën Papa Diosan ca aín
Jesús cacëxa: XQLFDPDEsU~DQFsEDQD
—fXTXLQFD‫ڰ‬sQSDSRFsQDtQxX (Mt. 6.25-34)
casunanxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬sQ[XFsQ 22੅-HVXVDQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD

DSDQDQDxXFDPDUDtUL‫ڰ‬s‫ڰ‬LQinun cati ësaquin cacëxa:


‫ڰ‬DLQ. —Cana mitsu cain, añu caramina piti
14੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: ‫ڰ‬DLQ, DxXFKXSDFDUDPLQDSDxXWL‫ڰ‬DL
—8VDLFDPLEsPLQ[XFsQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs TXL[XQDFDPDVLQDQLFDPLQDPDVi
TXL[XQFDQD‫ڰ‬sQPsQtRWLPD‫ڰ‬DLQ. Ax ca QXLWXWLPD‫ڰ‬DLQ. 23੅Mitsun pitisamaira
‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ. FDPLQDPLWVX[‫ڰ‬DLQ, PLWVXQFKXSDVD‫ێ‬
15੅8VDTXLQFD[XQFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD PDLUDFDPLQDPLWVX[‫ڰ‬DLQ. An mitsúxmi
Jesusan cacëxa: ënë nëtënu tsóti oquin unio Nucën Papa
—fX‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬DLQFDQD1XFsQ3DSD'LRVDQ 'LRVDLQVKLFDDPLSLWLxXPLWVX‫ڰ‬LQinan
LVFs[XSt‫ڰ‬LDQDQXSLWD[‫ڰ‬LFXssQWL‫ڰ‬DLTXL[XQ DPLSDxXWLFKXSDULELPLWVX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
FDPLQDVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. Usaquin sinanima 24੅0LWVXQFDPLQD‫ڰ‬LVFXFDPD‫ڰ‬XQDQLQ. An

FDPLQD‫ڰ‬LWVDxXxX‫ڰ‬LWLVLQinan uni itsin FDxX‫ڰ‬DSinan bimi bucunuxun bitsima.


ñuribi cuëënti rabanan bëU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ. $QDQXEL[XQELPLQDQWL[XEXFD‫ڰ‬DtPD
16੅Catancëxun ca bana itsi ñuicësoquin ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬LFsELFD1XFsQ3DSD'LRVDQ
Jesusan ësaquinribi cacëxa: DWXQSLWL‫ڰ‬LQDQLD. An ñu pëchiu
—ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. Ñuñu uni achúVKL‫ێ‬ ‫ڰ‬DFsVDPDLUDRTXLQFDPLWVXPLVLQiQTXLQ
QsDQDtQQDsQXxXEsUX‫ڰ‬DSiFs[FDQLWDQ‫ێ‬ PLWVXSLWL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 25੅Nucën Papa
cë[XDQWXDFs[FD‫ڰ‬LWVDLUDELPLxX‫ڰ‬LD[D. 'LRVDLQVKLFDQLPLFs‫ڰ‬DLVKFDPLQD
17੅$ELPLFDPDLVTXLQFDDXQLQVLQiQ[D, PLWV~[ELFDQLWLVDWDQLPDViQXLWXWLEL
DQXsQsELPLFDPDEXF~QWLFD‫ڰ‬DtPD FDQLWLPD‫ڰ‬DLQ. 26੅¢0LWVX[XVDL‫ڰ‬LWLPD
‫ڰ‬LFsQ. ¢$xXFDUDQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ? quixun. ‫ڰ‬DtVKELFDUDPLQDXLVDFDWVLEsWVLxXFDPD
18੅6LQiQWDQFs[FDTXLD[D: Ësaquin cana VLQDQLPDViQXLWXWLQ? 27੅&DPLQDLVWL‫ڰ‬DLQ,
‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQDQXELPLEXF~QWL[XEXFDPD ro uacama ax ca ñu mëëanan chupa
FDFKDPDUDWVX‫ڰ‬LFsQ. $FDPDWsQFDSDWDQ‫ێ‬ onuxun risi oíPDELXStLUDXSt‫ڰ‬LFsQ. A ro
cë[XQFDQD[XEXFKDEX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬$WDQFs XDFDPDVLQiQTXLQFDQDPLWVXFDLQ, ‫ڰ‬DSX
[XQFDQDDQX‫ڰ‬sQxXELPLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ 6DORPyQD[FD‫ڰ‬LWVDLUDxXxX‫ڰ‬LDQDQFKXSD
‫ڰ‬sQxXLWVLULELQDQWL‫ڰ‬DLQ. 19੅‫ڰ‬$WDQFs[FDQD XStLUDXStSDxXFs‫ڰ‬DtVKELDtQFKXSDD[UR
TXLWL‫ڰ‬DLQ: Cana bucúan, ënë ñucama XDVDULELXStLUDXSt‫ڰ‬LiPD‫ڰ‬LFsQ. 28੅Upíira
‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬DLVKFD‫ڰ‬LWVDEDULWLD‫ڰ‬LFsbëbi XSt‫ڰ‬LWDQFs[ELD[DQDQLDXQLQWVLQQssQFs[
cëñúWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDWDQWLVKLWL ca a ro ua cëñutia. 8VDL‫ڰ‬LQXQELFD1XFsQ
‫ڰ‬DLQ. Cana pianan xëanan cuëëinshiti 3DSD'LRVDQDtQXDXStLUDXSt‫ڰ‬LPLD.
‫ڰ‬DLQ. 20੅Usaquian sinania ca Nucën Papa 8VRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, ro
Diosan caxa: 6LQiQñuma uni camina mix XD‫ڰ‬DFssamaira oquin ca an mitsúnmi
‫ڰ‬DLQ. ÊQsxDQWiQELFDPLQDEDPDLQ. SDxXWLFKXSDPLWVX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. Mitsux
161 /8&$6੄12

XVDTXLQVLQiQFsPD‫ڰ‬DLVKFDPLQDXSLWL Papa Dios cuëënun ax cuëëncësabi


Nucën Papa Diosmi catamëFsPD‫ڰ‬DLQ. RTXLQ‫ڰ‬DWLVKLVLQDQLD.
29੅$xXxXFDUDPLQDSLWL‫ڰ‬DLQ, añu ñu

FDUDPLQD[sDWL‫ڰ‬DLTXL[XQFDPLQDEsnëti $tQXQLFDPDQ-HV~VXWLFDtQWLEDQD
PDViQXLWXTXLQVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. 30੅An 35,36੅Jesusan ca ësaquinribi aín
1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬XQiQFsPDXQLFDPDQ ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D:
FDxXxX‫ڰ‬LWLVKLVLQinan aín piti bitishi —ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. Achúshi uníxa an
VLQinan aín chupa bitishi sinania. A xanu bicë unin camicëx, abëtan pi cuanx
XQLFDPDQXVDTXLQVLQiQFs‫ڰ‬DtQELFD utëcënia ca an ñu mëëxuncë unicaman
PLWVXQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬XQDQLD, mitsux cainia. Caínquin ca an uni ñu mëëxuncë
chupaxX‫ڰ‬LDQDQSLWLxX‫ڰ‬DLVKFXQLFDPLQD unicama an ñu mëëxunuxuan pañucë
XSLWD[EXFXWL‫ڰ‬DLTXL[XQ. 31੅8VD‫ڰ‬DLQ chupa pañuanan lamparíncama upí
FDPLQDDLQDQ‫ڰ‬LDQDQD[FXssQFssabi oquin bimitancëxun nania. Usoxun
RTXLQSDLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬DFsbëtan ca caíncëx uquian, xëcuë taxcaia ca
an anúnmi mitsux upitax bucuti ñucama cuëënquin bënën ۛ quinshi atsínmiquin
DULELPLWVX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. xëocaia. 8VDULELWLFDPLQDPLWVX[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ,
‫ڰ‬s[DLDFDLQL. 37੅A caíncëxuan an ñu
Aín nëtënuax Nucën Papa Diosbë mëëPLFsXQLFDPDQ‫ڰ‬X[FsPD‫ڰ‬LFsPsracëx
‫ڰ‬DLVKFXssQWLEDQD ca an uni ñu mëëxuncë unicamax
(Mt. 6.19-21) FXssLQUDFXssQWL‫ڰ‬LFsQ. Cuëënia ca an atu
32੅ÊVDTXLQULELFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬ ñu mëëmicë unin mesanu tsónun caquin
cë unicama cacëxa: SLWL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬DFs[FDDQxX
—0LWVX[FDPLQD‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVK mëëxuncë unicamax cuëëinra cuëënti
‫ڰ‬LWVDLUDPD‫ڰ‬DtQELFDPLWVX[DLQDQ‫ڰ‬LDQDQ ‫ڰ‬LFsQ. Ca usai aséUDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 38੅Imë ۛ
aín nëWsQXDEs‫ڰ‬LWL1XFsQ3DSD'LRV naëx uanan pëFDUDWL‫ڰ‬XUDPDXTXLDQDxX
cuëënia. 8VDTXLQ‫ڰ‬XQDQLFDPLQD mëë[XQFsXQLQ‫ڰ‬X[FsPDPsracëx ca an a
racuëWۛ LPD‫ڰ‬DLQ. 33੅Mitsun ñu maruquin uni ñu mëëxuncë unicamax cuëëinra
curíqui bixun camina ñuñuma uni FXssQWL‫ڰ‬LFsQ. 39੅&DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, uínsaran
‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. Ënë nëtëQXD[D‫ڰ‬LFssai ca FDUDDLDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQFD[XEXñu
1XFsQ3DSD'LRVDQQsWsQDtQX‫ڰ‬LFs XQLQ‫ڰ‬X[TXLQPDDQxXPscamacë uni
xXFDPD[‫ڰ‬DWLPDWLFsxXWtPD, an ñu caíntsianxa. &DtQFs[Xi[DxXPsFDPD‫ێ‬
mëFDPDFsXQLFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬LPDLQXQ QX[DWVtQWLVDWDQLDELFD‫ڰ‬X[FsPD‫ڰ‬L[XQ
FDDQFsxXWLQDFXi[ELDQX‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. [XEX‫ڰ‬LEXQDWVtQPLWVLDQPD. 40੅Usaribi
8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWVX[xXxXVKL‫ڰ‬LWL RTXLQFDPLQDPLWV~QULEL‫ڰ‬sELQX[XQ‫ڰ‬s[
VLQiQTXLQPDD[FXssQFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL XWLFDtQWL‫ڰ‬DLQ. %sUtFDXWLPD‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬DLQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬DWDQFs[PLDtQQstënu abë TXL[XQPLPLWVXQVLQiQFsbëbi cana uti
‫ڰ‬LFsFDDQPLWV~QPLDFXssQPLQX[XQ ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDFDPDELQsWsQ, aia
‫ڰ‬DFsFDPDFXStRTXLQFKXimarua aíshmi ELQX[XQ‫ڰ‬sFDtQWL‫ڰ‬DLQ.
xëQLEXD‫ڰ‬DtQELFXssQXQPLWVX‫ڰ‬LPLWL
‫ڰ‬LFsQ. 34੅Uisa ñun cara cuëënia, a ñuishi An upí oquin uni ñu mëëxuncë uni
ca unin sinania. Axa ënë nëWsQX‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LPDLQXQDQXStRTXLQPD
xXxX‫ڰ‬LWLFXssQFsXQLQFDDxXxX‫ڰ‬LWLVKL uni mëëxuncë uni
sinania. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ1XFsQ3DSD (Mt. 24.45-51)
—Diosan a cupíoquin aín nëtënuxun 41੅Usaquian cacëxun ca Pedronën
FKXiPDUXD‫ڰ‬LPLWLFXssQFsXQLDQ1XFsQ cacëxa:
/8&$6੄12 162

—¿Nuinshi cuati caramina bëtsi bana VLQDQ‫ڰ‬LQiQWDQFsxun, —DQFD‫ڰ‬sXSt


ñuicësoquin ënë bana ñuian? ¢&DPD‫ێ‬ RTXLQxX‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬LFs—quixun
xunbi cuati caramina ñuian? VLQiQTXLQ, XVRTXLDQD‫ڰ‬D[XQWLFXssnia,
42੅Cacëxun ca ësoquinribi Jesusan XQtDQXQLLWVL‫ڰ‬LWVDFXUtTXL‫ڰ‬LQiQWDQFs
cacëxa: xun, —DQFD‫ڰ‬sXStRTXLQxXPssxunti
—ÊQs[FDsVDULEL‫ڰ‬LFsQ. Achúshi unin ‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQFssaribi oquin.
FDDtQ[XEXQX‫ڰ‬LFscama upí oquin
piminun quixun aín ñu mëëmicë 8VDL‫ڰ‬LDDPLFDWDPsFsPDXQLFDPD[
unicama achúshi caísaxa. Caísquin ca, Jesucristomi catamëcë
an ca aséUDEL‫ڰ‬sQFDFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs, XQLFDPDPLQLVKWLEDQD
TXL[XQVLQiQ[D. 6LQiQTXLQXVRTXLQxX (Mt. 10.34-36)
‫ڰ‬DQXQTXL[XQFDWDQFs[FDEsWVLPHQX 49੅Ësaquinribi ca Jesusan cacëxa:
cuanxa. 43੅&XDQ[DQX‫ڰ‬LWDQFs[XWscënquin —‫ڰ‬Ê[XiFXStFDXQLFDPD[Estsibë
ca, an ñu mëëxuncë unin cara an bëtsibë cuëELFDQDQLQLVKDQDQLWVXiquiruti
cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLDTXL[XQLVWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬LXQLFDPDEsnëWLVKLWVXiTXLUX‫ێ‬
Isquinbi an cabiancëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLD WLELFD‫ڰ‬LD. 50੅8VDL‫ڰ‬LD‫ڰ‬LQXQFDQD‫ڰ‬sQSDLQ
‫ڰ‬LVFs[FDDQDXQLxXPssxuncë uni ax ‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQWsmëraquin paë tanti
FKXiPDUXDWDQLFXssQWL‫ڰ‬LFsQ. 44੅Ësoquin ‫ڰ‬DLQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬sQWsmëraquin paë tanti
cana aséUDEL‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, an upí oquin ashi sënëo ۛ ncatsi cana bënëtin. 51੅¢‫ڰ‬Ê[Xi
xX‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LFsFDDQxXPssmicë unin ‫ڰ‬DLQFDFDPDELXQL[Estsibë bëtsibë
sVDTXLQFDWL‫ڰ‬LFsQ: 0LQPL‫ڰ‬sQFDFssabi QXLEDQDQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDUDPLQDVLQDQLQ?
RTXLQXStRTXLQ‫ڰ‬DFsFXStFDPLQDFXVKL ‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVXFDLQ, FDXVDPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬Ê[
XQLVD‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬sQxXFDPDPLQDQVD‫ڰ‬LFs Xi‫ڰ‬DLQFDD[D‫ڰ‬sPLVLQiQWLVDPDWDQFs
bëU~DQWL‫ڰ‬DLQ. 45੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDXQL[ XQLFDPDQD[D‫ڰ‬sPLVLQiQFsXQLFDPD
‫ڰ‬DWLPDVLQiQxX‫ڰ‬L[XQ, DQ‫ڰ‬sxXPssmicë nuibatíma, DPLQLVKWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD
XQLFDSDQDWLDTXL[XQVLQiQTXLQDEstan unicamax bëtsibë bëtsibë cuëbicanani
ñu mëëcë uni raíri mëëanan xëai paën ۛ ti QLVKDQDQWL‫ڰ‬LFsQ. 52੅Achúshi xubunu mëcën
‫ڰ‬LFsQ. 46੅8VDL‫ڰ‬LTXLDQ, FDXWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ achúVKLXQL‫ڰ‬DLVKFDUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ
VLQiQFsbëmabi ca an a ñu mëëmicë uni achúshinëx rabëP ۛ LQLVKWL‫ڰ‬LFsQ. Usaribiti
XWL‫ڰ‬LFsQ. 8TXLQFDXVDL‫ڰ‬LDLVTXLQ ۛ
ca rabëtax rabë ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shimi nishti
castíFDQDQDQXD‫ڰ‬DLVDPDXQLFDPD‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LFsQ. 53੅Aín papax ca aín bëchicë bëbumi
DQXD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. QLVKWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDDtQEschicënëx
47੅$QXLVDTXLQ‫ڰ‬DWLFDUDDQDxX DtQSDSDPLQLVKWL‫ڰ‬LFsQ. Aín titax ca aín
mëëmicë unix cuëënia quixun [DQXWXiPLQLVKWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDDtQ
‫ڰ‬XQiQTXLQELD[FXssQFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL WXDFs[DtQWLWDPLQLVKWL‫ڰ‬LFsQ. Aín ñex ca
VLQiQFsPD‫ڰ‬L[XQD[FXssQFssabi oquin DtQxH[XWDPLQLVKWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDDtQ
‫ڰ‬D[XQFsPDXQLD[FD‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQ xX[XWD[DtQxHPLQLVKWL‫ڰ‬LFsQ.
mëëquin castíFDQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 48੅Usa
‫ڰ‬DtQELFDDQXLVDTXLQ‫ڰ‬DWLFDUDDQDxX Naí isquian, XLVDLFDUDQsWs‫ڰ‬LWL
mëëmicë uni cuëënia quixun upíira ‫ڰ‬LFsTXL[XQXQLQVLQiQWLEDQD
RTXLQ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬L[XQXStRTXLQxX (Mt. 16.1-4; Mr. 8.11-13)
mëë[XQFsPDXQLD[‫ڰ‬LWVDPDVKLRTXLQ 54੅ÊVDTXLQULELFD-HVXVDQDQX‫ڰ‬LFs

mëëquin castíFDQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Usaribi unicama cacëxa:


oquin ca Nucën Papa Diosan uni upí —Ësa ca. Anúan bari cuancë anua nëtë
RTXLQDxX‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬XQiQPLDQDQXSt cuin isi camina mitsux quin, ‫ڰ‬XtVDSLFD
163 /8&$6੄12੄13

‫ڰ‬LE~WL‫ڰ‬LFsQ. 4XLi[PLTXLFssabi oi ca —¿A unicamaxa usai baman caramina


‫ڰ‬LEXWLD. 55੅Ënë nëtënuax suñu bëquicëbë sinanin, DWX[FD*DOLOHDQX‫ڰ‬LFsXQLUDtUL
camina mitsux quin, EsUtFDEDULFXVKLQX‫ێ‬ ‫ڰ‬LFsVDPDLUDRL‫ڰ‬XFKD[DTXL[XQ? 3੅‫ڰ‬ÊQ
[XQ‫ڰ‬DLD. 4XLi[PLTXLFsVDELRLFD‫ڰ‬LD. 56੅Naí cana mitsu cain, FDXVDPD‫ڰ‬LFsQ. 0LWV~[‫ێ‬
‫ڰ‬LPDLQXQPHLVTXLQFDPLQDXLVDLFDUDQsWs ULELPLWVXQ‫ڰ‬XFKDsQL‫ڰ‬sPLVLQDQDFsPD
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. 8VDxX‫ڰ‬XQiQFs ‫ڰ‬DLVKFDPLQDDMXGtRVXQLFDPD[‫ڰ‬LFsVDUL‫ێ‬
‫ڰ‬L[XQELFDUDPLQDXLVDFXSt‫ڰ‬sQEDQD biti bamai cëñúFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 4੅¢6LORpQX‫ڰ‬LFs
xXL[XQLDFXDQDQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DLDLVTXLQ, ‫ڰ‬XQiQWLVD WRUUHPDQiLQUD‫ڰ‬DLVKFKD[Fëiۛ ra, ax atunu
‫ڰ‬L[XQEL‫ڰ‬XQDQLPDQ, ‫ڰ‬s[FDQDDVprabi rurucubucëbëa bamacë dieciocho uni ax
PLWV~QPLD[XWLFDtQFsD‫ڰ‬DLTXL[XQ. LVD-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsXQLUDtUL‫ڰ‬LFssamaira
8VDTXLQ‫ڰ‬XQiQWVLQ[XQEL—usa ca —quixun RL‫ڰ‬XFKD[DTXL[XQFDUDPLQDVLQDQLQ?
‫ڰ‬XQiQWLVDPDWDQLFDPLQDFsPsXQL‫ڰ‬DLQ. 5੅‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVXFDLQ, FDXVDPD‫ڰ‬LFsQ.

0LWV~[ULELPLWVXQ‫ڰ‬XFKDsQL‫ڰ‬sPL
$[DQXPLQLVKFsXQLEsQXLEDQDQWLEDQD VLQDQDFsPD‫ڰ‬DLVKFDPLQDDW~[D‫ڰ‬LFsVDUL‫ێ‬
(Mt. 5.25-26) biti bamai cëñúFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
57੅Ësaquinribi ca Jesusan cacëxa:
—¿Uisacatsi caramina bëtsibë upí %LPLxXPDKLJXHUDxXLFsEDQD
‫ڰ‬LQX[PLWV~[ELPsníonaniman? 58੅Bëtsi 6੅Catancëxun ca Jesusan bana itsi
unían mimi nishquin, mitsun cushinu ñuicësoquin ësaquin cacëxa:
EXiQFs[, bain cuani camina anu —ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. $tQQDsQX‫ڰ‬DSicë
bëEDFsPDSDLQ‫ڰ‬DLVK, abë mëníonanti i, cara tuaxa quixun isi cuanxunbi ca
‫ڰ‬DLQ. Mëníonancëxunma ca mimi nishcë QDs‫ڰ‬LEXQWXiñumoxa. 7੅7Xiñumoxun ca
XQLD[DPLxXLDPLPDQiQFsxun min DtQ‫ڰ‬LEXQDQQDsEsrúancë uni caxa:
FXVKLQPLVLSXDWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtVKPL —Rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi baritian
VLSXDFs‫ڰ‬LWLUDEDQDQFDPLQDEsbacëma cana, ënë in cara tuaxa quixun isquinbi
SDLQ‫ڰ‬DLVKDXQLEsPsQtRQDQWL‫ڰ‬DLQ. WXiñumoin. TuaíPDELFDxDQFiELDQX
59੅Cana mitsu cain, VLSXDFs‫ڰ‬L[XQFDPLQD nitsaxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDUsWL‫ڰ‬DLQ.
min cushi quicësabi oquin curíquinën 8੅Cacëxun ca an naë bërúancë unin caxa:

FXStRWL‫ڰ‬DLQ. A pain ancëquin cupíoi Cara tuaia quixun isti camina ënë
FDPLQDVLSXQXEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬DWLQ EDUtQVKLsQWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDDWDQiLQ
rabanan camina min cushinu bëbacëma mëQtRTXLQxXLQDFDQSXLWDEXFXQWL‫ڰ‬DLQ.
SDLQ‫ڰ‬DLVKD[DPLPLQLVKFsXQLEs 9੅8VDTXLQ‫ڰ‬DFsxun sapi ca bari itsin tuati

mëQtRQDQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$Fs[XQELDWXDtDPDFDPLQD‫ڰ‬s


rëPLWL‫ڰ‬DLQ.
Sinanatía Nucën Papa Diosmi
sinánuan Jesusan ca Anun ñu mëëtima nëtëaۛ n
-HVXVDQFDW~EXFs[DQX
13
1੅Unicama bana ñuixunia ca anu
‫ڰ‬LFsXQLUDtrinën Jesús ësaquin 10੅Anun ñu mëëtima nëtën ca anu

cacëxa: judíos unibu timëtۛ i xubunuxun Jesusan


—Galilea menuaxa ucë uni raírinëan bana ñuixuancëxa. 11੅Ñuixunmainun ca
VDFHUGRWH‫ڰ‬LQiQWLDtQ‫ڰ‬DUDFDFsxXLQD achúVKL[DQXGLHFLRFKREDULWLDQ‫ڰ‬LQVtQFs
bëquin anuxun Nucën Papa Dios rabiti DQX‫ڰ‬LDFs[D. A xanux ca ñunshin
xubu rapasunuxun rëtia ca Pilatonën an ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬LPLFs[FDW~EXD‫ڰ‬DLVK
xXLQDEsFsXQLFDPD‫ڰ‬DPLD[D. FKDLUXFsPD‫ڰ‬LDFs[D. 12੅8VD‫ڰ‬LFsLVTXLQ
2੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: cuënxun ca Jesusan cacëxa:
/8&$6੄13 164

—0LQ‫ڰ‬LQVLQFDQsWëaۛ xa, camina


pëxcúFs‫ڰ‬DLQ. $QXQSiQFKDPLWLxXxXLFsEDQD
13੅Caquian ramëcëxëshi ca chairui (Mt. 13.33)
DViEL‫ڰ‬LDFs[D. 8VDL‫ڰ‬LTXLQFD1XFsQ3DSD 20੅Ësaquinribi ca Jesusan cacëxa:
Dios rabiacëxa. 14੅8VD‫ڰ‬DtQELFD-HVXVDQ —¢1XFsQ3DSD'LRVDQFDUDDLQDQ‫ڰ‬LWL
anu ñu mëëti nëtën xanu pëxcüan, axa XQLFDPDXLVRTXLQDtQXQL‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LF?
anu judíos unicama timëWۛ L[XEXQX‫ڰ‬LFs 21੅8LVRTXLQFDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsTXLD[FDQDDQXQ

‫ڰ‬DSXQLVKDFs[D. 1LVKTXLQFDDQX‫ڰ‬LFs SiQFKDPLWLxXxXLTXLQ. Xanúan


unicama cacëxa: [XLFsPDSDLQ‫ڰ‬L[XQDQXQSiQFKDPLWL
—Anun ñu mëëti nëtëx ca mëcën ñucëñun mëscucëx ca aín xëquíon
achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKL‫ڰ‬LFsQ. Anun ñu mësioti rëncë ax chaia. Usaribiti ca
mëëWLPDQsWsQFDPLQDXWLPD‫ڰ‬DLQ, anun 1XFsQ3DSD'LRVDQXQLFDPD‫ڰ‬LWVDPDVKL
ñu mëëti nëtëiۛ nshi camina pëxcucë SDLQ‫ڰ‬LD[EL‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬LWinun uatia.
‫ڰ‬LQX[XWL‫ڰ‬DLQ.
15੅4XLDFD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQFDFs[D: %DLFKXF~PDxXLFsEDQD
—0LWVX[FDPLQDFsPs‫ڰ‬DLQ. Mitsux, (Mt. 7.13-14, 21-23)
‫ڰ‬DUDFDFsxXLQDWscërëFDFsxX‫ڰ‬L[XQ, 22੅Jerusalénu cuani, ëma chacamanu
FDPLQDQsWsFDPDEL‫ڰ‬DFssaribi oquin cuanan, ëma chucúmacamanuribi
anun ñu mëëtima nëtën ۛ ribi min ñuina FXDQTXLQFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD-HVXVDQ,
‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬DQXQ[s[iQXEXDQLQ. 16੅¿Mitsun EDQDxXL[XQTXLQ‫ڰ‬XQiQPLDFs[D.
xXLQDPLXVRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLQFDUDQD 23੅‫ڰ‬8QiQPLFsxun ca uni achúshinën

PLWVXVDULEL‫ڰ‬Dtsha Abrahamnën rëbúnqui xXFiquin cacëxa:


‫ڰ‬LFs, xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQGLHFLRFKR —¿Axa Nucën Papa Diosan nëWsQX‫ڰ‬LWL
EDULWLDQ‫ڰ‬LQVtQPLFs[DQX, ënë anun ñu XQLFDPD[FDUD‫ڰ‬LWVDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF?
mëëWLPDQsWs‫ڰ‬DtQELSs[FXWLPD‫ڰ‬DLQ? Cacëxun ca Jesusan cacëxa: 24੅—Bai
&DQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. chucúma anun atsínti ca sinan. Cana
17੅Usaquian cacëx ca axa Jesúsmi asérabi mitsu cain, ‫ڰ‬LWVDXQL[FDDQXQ
nishcë unicamax rabíancëxa. DWVtQWLVLQDQLELDQXQDWVtQWLPD‫ڰ‬LFsQ.
Rabínmainun ca uni raíricamax 25੅Ësa ca: ;XEX‫ڰ‬LEXQFDQLUXTXLQ[XEX

-HVXVDQDtQFXVKtQELxX‫ڰ‬DFscama isi xëcuë xëSXWL‫ڰ‬LFsQ. Xëpucë camina


cuëëancëxa. mitsun ëman nixun xëcuë taxcaquin
—nu ca xëócaxun —TXL[XQFDWL‫ڰ‬DLQ.
Mostaza bëru ñui quicë bana
Cacë[XQELFDPLWVXFDWL‫ڰ‬LFsQ: Uinuax
(Mt. 13.31-32; Mr. 4.30-32)
XFsFDUDPLQDPLWVX[‫ڰ‬DLTXL[XQFDQD
18੅Jesusan ca ësaquinribi cacëxa: ‫ڰ‬XQDQLPDQ. 26੅Cacëxun camina mitsun
—¢1XFsQ3DSD'LRVDQFDUDDLQDQ‫ڰ‬LWL FDWL‫ڰ‬DLQ: Nun cananuna mibëtan pianan
XQLFDPDXLVRTXLQDLQDQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LF? ¿Uisa xëan, min camina nun ëmanuxun nu
xXULELxXLFDUDQXQDDxXLTXLWL‫ڰ‬DLQ? bana ñuixuan. 27੅&DFs[FDTXLWL‫ڰ‬LFsQ:
19੅ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. Mostaza bëru Cana mitsu can, XLQXD[XFsFDUDPLQD‫ڰ‬DL
chamaratsu a ca unin bixun aín naënu TXL[XQFDQD‫ڰ‬XQDQLPDQ. fX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFs
‫ڰ‬DSDWLD. ‫ڰ‬$SiFs[FDQLLLVDULEL‫ڰ‬LQXQ ‫ڰ‬DLVKFDPLQDPLWVX[‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. Ca
pëñanacëcëbëWDQFDPDQDQQXiQFs cuantan. 28੅8VRTXLQ‫ڰ‬sQFDFs[FXDQ[
ñuinacaman anu noia. Usaribiti ca camina, Abraham, Isaac, Jacob, acama
1XFsQ3DSD'LRVDQXQLFDPD[‫ڰ‬LWVDPDVKL ‫ڰ‬LPDLQXQDQ1XFsQ3DSD'LRVTXLFs
SDLQ‫ڰ‬LD[EL‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬LWinun uatia. bana uni ñuixuncë unicamaxa anua
165 /8&$6੄13੄14

1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsDQX‫ڰ‬sEs‫ڰ‬DLQ, UDUDFDPDD[D‫ڰ‬LiVDULEL‫ڰ‬DLQ. ¿Uitishi


PLWVX[DQXPD‫ڰ‬DLVKPDViQXLWXLUDL oquin carana mitsu nuibaquin bëU~DQ‫ێ‬
bëQsWLLQWL‫ڰ‬DLQ. 29੅‫ڰ‬,PDLQXQFD‫ڰ‬DLVDPDLUD TXLQ‫ڰ‬DTXLQVDWDQ? ‫ڰ‬$WDSDQsDQDtQ
judíosma uni aucüaxa bari urucë amiax WXicama cuëntancëxun aín pëchin
uanan anúan bari cuabúcë amiaxribi mapuxun bërúancësaribi oquin cana
‫ڰ‬LPDLQXQFDPDELQstëQXD[XQX[XQ‫ڰ‬DLD. mitsu bëU~DQTXLQ‫ڰ‬DTXLQVDWDQ. ‫ڰ‬$TXLQVD
$LFDD[D‫ڰ‬sPLFDWDPsFs‫ڰ‬DLVK1XFsQ WDQFs[ELFDPLQDPLWVX[FXssQFsPD‫ڰ‬DLQ.
Papa Diosan nëWsQXWVRWD[FKXimarua 35੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬sQFDQD

‫ڰ‬DLVKFXssQWL‫ڰ‬LFsQ. 30੅A unin —ñuumara ‫ڰ‬DTXLQTXLQPDXVDELPL‫ڰ‬LQXQPLWVXsQWL


FDD[‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQFsXQLFDPDD ‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVXFDLQ, mitsun camina
ca Nucën Papa Diosan aín sinan upí utëcënia isquin —1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ
‫ڰ‬XQiQTXLQDXQLFDPD[DFKD‫ڰ‬LFsLVWL xucëxa ucë bërí aia, a ca camabi unin
‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDDXQLQLVFë[ۛ DFKD‫ڰ‬LFs UDELWL‫ڰ‬LFs—TXLD[TXLTXLQ‫ڰ‬sUDELWL‫ڰ‬DLQ.
unicama a Nucën Papa Diosan aín nuitu $QsWsXWiPDLQXQFDPLQD‫ڰ‬sLVWscëntima
‫ڰ‬XQiQTXLQxXXPDUDLVWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DLQ.

-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDVLQDQL-HV~VLDQ -HVXVDQDtQTXLVL‫ڰ‬LPDLQXQ
(Mt. 23.37-39) DtQSsxDQXiFsXQLSs[FD
ۛ bi anu cuanquin ca fariseo ۛ n fariseo
14
31੅A nëtën 1੅Anun ñu mëëtima nëtëa

uni raírinën Jesús cacëxa: unicaman cushi achúshinën


—+HURGHVQsQFDPLDtQXQL‫ڰ‬DPLWLVD xubunuxun pi cuancë ca fariseo unicaman
tania. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDEsnëtishi ënuax Jesús utúancëxa. 2੅$QXDFDPD[‫ڰ‬LPDLQXQ
FXDQWL‫ڰ‬DLQ. ca achúVKLXQLDtQQDPLFKDLUD‫ڰ‬LQXQXiFs
32੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: DQX‫ڰ‬LDFs[D. 3੅A isquin ca Jesusan an
—&XDQ[XQFDPLQDXQLSDUiQFDWVD, Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQTXLQ
Herodes, DFDWL‫ڰ‬DLQ, FDQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFssabi XQLFDPD‫ڰ‬ssëFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQIDULVHR
RTXLQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDXQLFDPDQXD XQLFDPDxXFiquin cacëxa:
FKLTXtDQDQ‫ڰ‬LQVtQFsXQLFDPDSs[FXWL —¿Anun ñu mëëtima nëtën uni pëxcuti
‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DWLxXFDPD FDUDDViEL‫ڰ‬LF? ¢&DUDDViELPD‫ڰ‬LF?
sënëR ۛ QWL‫ڰ‬DLQ, bërí, imëiۛ shi, pëcaratëFsQ‫ێ‬ 4੅fXFiFs[XQELFDFiPD‫ڰ‬LFsQ. Cacëxunma

cëbëWDQULELQsWsFDPDEL‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFssabi FD-HVXVDQDtQQDPLXiFsXQLSs[FXTXLQ,
RTXLQ‫ڰ‬DTXLQ. 33੅Usaía Herodes quicëbëbi FDPLQDFXDQWL‫ڰ‬DLTXL[XQFDFs[D. 5੅Catancë
cana bërí cuanan imëiۛ shi cuanan [XQFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDFs[D:
pëcaratëcëncëbëribi cuani Jerusalénu —¢0LFDPDXLQX‫ڰ‬LFsQFDUDPLQDDQXQ
FXDQWL‫ڰ‬DLQ. Jerusalénuax ca an Nucën ñu mëëtima nëtëaۛ n mitsun burro,
Papa Dios quicë bana uni ñuixuncë uni mitsun vaca bënë, DQXD‫ڰ‬XQSD[ELWL
‫ڰ‬LWVDLUDEDPDFs[D. 8VDULELWLFDQD‫ڰ‬s[ naëcë quininu nipacëtia bënën ۛ quinshi
bëtsi ëmanuax bamaima Jerusalénuax biquinma isëVKLWL‫ڰ‬DLQ? Isëshiquinma
EDPDLFXDQWL‫ڰ‬DLQ. FDPLQDELWL‫ڰ‬DLQ, ¿usa cat?
34੅Ësaquinribi ca Jesusan cacëxa: 6੅ÊVRTXLQxXFicë[XQELFDFiPD‫ڰ‬LFsQ.

—-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD, mitsu cana


cain, mitsux camina an Nucën Papa An xanu bicë unían pi
Dios quicë bana uni ñuixuncë unicama unun camicë unicama
‫ڰ‬DQDQDDQDtQEDQDxXL[XQXQ[XFs 7੅Pi
unun quixuan unin camicë
XQLFDPDULELPD[D[DQ‫ڰ‬i, mitsun unicaman uxun, anua aín cushicama
/8&$6੄14 166

tsóti anu tsónuxun caisia isquin ca ‫ڰ‬LFsbëtan Nucën Papa Diosan aín
Jesusan bana itsi ñuicësoquin, ësaquin nëtënuaxmi cuëëQXQPL‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ.
atu cacëxa: 8੅—An xanu biti unían pi
cuanun camicëx cuanx camina anua Pi unun quixun camicëxbia
min cushi tsóti anu tsóWLPD‫ڰ‬DLQ. Anumi unicama cuainsama tan
WVRWDQELVDSLFDDULELDFDPLFs‫ڰ‬DLVKXQL (Mt. 22.2-14)
LWVLPLVDPDFXVKLLUDD[XWL‫ڰ‬LFsQ, anu 15੅Quia cuaquin ca anuxun piia tsócë

tsónux. 9੅Ucëbëtan ca an mi camicë unin uni achúshinën Jesús cacëxa:


PLQXXTXLQPLFDWL‫ڰ‬LFsQ: Ënë uníxa ënu —An Nucën Papa Diosan nëtënuxun
tsóPDLQXQFDPLQDPL[‫ڰ‬XULXQXWVyWL aín unicamabëtan picë uni ax ca
‫ڰ‬DLQ. Cacëx camina rabini, anua uni FXssLQUDFXssQWL‫ڰ‬LFsQ.
cushimacama tsóti, DQXWVRWLFXDQWL‫ڰ‬DLQ. 16੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
10੅Usaquian mi cati rabanan camina —ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. Achúshi unin ca
anua uni aín cushimacama tsóti, anu SLWLDtQXQLUDtUL‫ڰ‬DPLTXLQ, pi unun
WVyWL‫ڰ‬DLQ. Anu tsócë ca an mi camicë quixun unicama canun, aín uni itsi
XQLQPLQXXTXLQLVTXLQPLFDWL‫ڰ‬LFsQ: xuaxa. 17੅Usaquin piti mëQtRFs‫ڰ‬DLQFD
Camina anua uni cushicama tsóti, anu xutëcënquin ësaquian camicë unicama
WVRWLFXDQWL‫ڰ‬DLQ. An mi camicë unían FDWinun quixun caxa: Piticama ca
XVDTXLQPLFDLDLVTXLQFDDQX‫ڰ‬LFs mëQtRFs‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDFDPi[ELSL
unicaman, PL[FDPLQDFXVKLXQLVD‫ڰ‬DL ucan. 18੅Usaquin caxun xucëx cuanxuan
TXL[XQLVWL‫ڰ‬LFsQ. 11੅Usaribi oquin ca cacëxunbi ca cuainsama tanquin a paían
anbia rabíquin —‫ڰ‬s[FDQDFKD‫ڰ‬DL cacë uni an ësaquin caxa: Cana mibë
—TXL[XQVLQiQFsXQLD1XFsQ3DSD FXDQWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬DtQELFDQDPHPDUXDQ, a
Diosan aín uni itsicamabëtan sënën ۛ mara cana isi cuanin. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDPLEs
‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDFKD‫ڰ‬LWLVLQDQL FXDQWLPD‫ڰ‬DLQ. 19੅Bëtsi unin ca caxa:
rabícëma uni, a cuni Nucën Papa Diosan &DQDPLEsFXDQWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬DtQELFDQD
FKD‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. mëcën rabë ۛ vaca bënë maruan, a cana
12੅Catancëxun ca an a camicë uni uisa cara quixun isi cuanin. 8VD‫ڰ‬DLVK
Jesusan cacëxa: cana mibë cuaniman. 20੅Bëtsi unin ca
—Unicama pi unun camiquin camina caxa: &DQDPLEsFXDQWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬DtQELFDQD
D[DPLEsQXLEDQDQFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ xanu bitsin. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDPLEs
min xucëDۛ QWX‫ڰ‬LPDLQXQPLQDLQWVL FXDQWLPD‫ڰ‬DLQ. 21੅Usaía quicëbëtan ca an
‫ڰ‬LEXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQxXxXXQL, acamaishi ñu mëëxuncë uni anu cuantëcënxun an
FDPLWLPD‫ڰ‬DLQ. Usa unicaman bëtsi nëtën a ñu mëëmicë uni ñuixuanxa, uisai cara
PLULELSLXQXQFDPLFs‫ڰ‬DtVKPLDWXEs an camicëxbi unicama quiaxa quixun.
cuëëniabi ca Nucën Papa Diosan mi upí Ñuixuncëxun cuati nishquin ca an ñu
isima. 13੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDDWXLVKL mëëxuncë uni xutëcënquin caxa:
camiquinma ñuxXPDXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ Camina bënëtishi cuantëcënquin ëmanu
axa aín quisi, aín pëñan bëtsicë ‫ڰ‬LFsEDLFKDFDPDQX‫ڰ‬LPDLQXQEDL
‫ڰ‬LPDLQXQDtQQLWLEsWVLFs‫ڰ‬LPDLQXQ chucúmacamanu cuanquin, DQX‫ڰ‬LFs
bëxuxXXQLFDPDFDPLWL‫ڰ‬DLQ. 14੅Usa ñuxXPDXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQD[DDtQ
XQLFDPDQFDPLQ‫ڰ‬DFssaribi oquin miribi quisi, aín pëñan bëWVLFs‫ڰ‬LPDLQXQDtQ
SLFXDQXQTXL[XQFDPLWLPD‫ڰ‬LFsQ. niti bëWVLFs‫ڰ‬LPDLQXQEsxuñu unicama
&DPLFsPD‫ڰ‬LFsELFDDQLVFë[ۛ PLXSt‫ڰ‬LFs, EsWL‫ڰ‬DLQ. 22੅Caquian xucëx cuanx
anúan bama unicamax baísquiti nëtë utëcënquin ca an ñu mëëxuncë unin
167 /8&$6੄14੄15

caxa: 0LQPL‫ڰ‬sFDFssabi oquin cana SDQ‫ڰ‬L[XQFD‫ڰ‬DSXQXStRTXLQVLQiQTXLQ,


unicama bëan, FDPi[ELFDXD[D, usa —¢FDUD‫ڰ‬sQVXQWirucaman diez mil
‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬LWLWVLWVtFsPDSDLQ‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬L[XQ, ‫ڰ‬DSXLWVLQVXQWirucama veinte mil
23੅Usaquin cacëxun ca an a ñu mëëmicë ‫ڰ‬LFs, DEs‫ڰ‬DFDQDQTXLQxXVPRWL‫ڰ‬LF?
unin caxa: Bai chacamanu cuanan a —TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 32੅Usoquin pain
UDSDVX‫ڰ‬LFsPHFDPDQXFXDQTXLQFDPLQD VLQiQTXLQEL—FD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFs—quixun
uisa uni caramina isi, a camabi pi unun VLQiQWDQFsxun ca aín uni xuquin
TXL[XQFDWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬LWVDXQLD‫ڰ‬sQ[XEXQX —FDQDQXQD‫ڰ‬DFDQDQWLPD‫ڰ‬DL—quixun,
DWVLQLEXiquiti cana cuëënin. 24੅‫ڰ‬ÊQFDQD ‫ڰ‬XUDFsR‫ڰ‬DSXLWVLDFDPLWL‫ڰ‬LFsQ.
mitsu cain, DSDLQ‫ڰ‬sQFDPLFs[ELDXFsPD 33੅Usaquin ñuiquin cana ësaquin mitsu

XQLFDPDQFD‫ڰ‬sbëWDQSLWLPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬XQiQPLQ, an ax cuëëncëVDUL‫ڰ‬LWLsLQVDPD


tanan aín ñucama cuëënquin ëinsama
$QDtQFXssQFsVDRLVKL‫ڰ‬LWLsQFs WDQFsXQLD[FD‫ڰ‬sQXQL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ.
XQLD[D&ULVWRQDQ‫ڰ‬LWL
25੅‫ڰ‬$LVDPDLUDXQt[DDEsFXDQLDFDDLVL 0XFDxXPDWDVKLxXLFsEDQD
cuainacëquin Jesusan ësoquin cacëxa: (Mt. 5.13; Mr. 9.50)
26੅—8L[FDUD‫ڰ‬sQXQL‫ڰ‬LLVDWDQLDDQFDDtQ 34੅Canan ca ësaquinribi Jesusan
papa, aín tita, aín xanu, aín bëchicë, aín cacëxa:
xucën, aín chirabacë, acama nuibacëVD‫ێ‬ —Ësa ca. 7DVKL[FDDViEL‫ڰ‬LFsQ. $ViEL
PDLUDRL‫ڰ‬sPLVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬LDQDQ ‫ڰ‬DtVKELDDtQPXFDQstëtia ca unin
ca ax upiti tsóWLVKLVLQDQLPD‫ڰ‬sPLVLQDQL uisaxunbi amiribishi mucotëcëntima
‫ڰ‬s[FXssQFsVDELRLVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Ui unix ‫ڰ‬LFsQ. 35੅MucotëFsQFsPD‫ڰ‬DLVKFDDWDVKL[
FDUDXVDL‫ڰ‬LLVDPDWDQLDD[FD‫ڰ‬sQXQL mucaxXPDxDQFiLVKL‫ڰ‬LFsQ. fX‫ڰ‬DSicë
‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. 27੅An aséUDEL‫ڰ‬sPL WDQiLQWDEXFXQX[XQxXQSXLFsxXQ
catamëTXLQD‫ڰ‬DLEDPDQX[XQEL‫ڰ‬sPL PsVFXWL‫ڰ‬DtVKELFDDWDVKL[PXFDñuma
catamëti bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPD ‫ڰ‬DLVKDSXLFsxXQPsVFXFs[ELxDQFiLVKL
uni, D[FD‫ڰ‬sQXQL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. 28੅Ënëx ca ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬LFsFDXQLQSXWLD. An aín
sVD‫ڰ‬LFsQ: 7RUUHsQsQPpQPDFKDLRUX‫ێ‬ pabitan ënë bana cuacë unin ca aín
TXLQ‫ڰ‬DLVDWDQTXLQFD‫ڰ‬DQX[XQSDQXQLQ QXLWXQsQELVLQiQTXLQFXDWL‫ڰ‬LFsQ.
XStRTXLQVLQiQTXLQDxXxXFDPDFDUDD
‫ڰ‬DWLPDUXWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQinan uiti Axa nëtëcۛ ë carnero ñuicë bana
curíquibëtan sënën cara a ñucaman cupí (Mt. 18.10-14)

15
‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. Cara aín 1੅$Q‫ڰ‬DSXEXiQPLWLFXUtqui bicë
curíqui a ñucama maruti sënëQ ۛ WL‫ڰ‬LFs XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬XFKDñu uni,
TXL[XQFDLVWL‫ڰ‬LFsQ. 29੅Upí oquin acamax ca Jesusan bana ñuia cuati anu
VLQiQ[XQPD‫ڰ‬DTXLQFDDtQFLPtQWRFDPD cuancëxa. 2੅Usoquian aín bana
‫ڰ‬DWDQFs[XQELDQXQDtQFsQs‫ڰ‬LPDLQXQDtQ camaxunbi cuaisa tania isi ca fariseo
PDVFXDQ‫ڰ‬DWLFDPDPDUXWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQ, aín XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ0RLVpVQsQFXsnëo
torre ancëFDVPDWL‫ڰ‬LFsQ. Sënëo ۛ ianma isi EDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD[QLVKLFDQDQFs[D,
ca an a iscë unicamax a uni ñuixun sQsXQLQFD‫ڰ‬XFKDñu unicamabë timëxۛ un
‫ڰ‬XVDQLTXLWL‫ڰ‬LFsQ: 30੅7RUUH‫ڰ‬DTXLQELFDD abëtan piia.
unin ancëcasmaxun ëanxa. 3੅8VDULDFDQDQLD‫ڰ‬XQiQTXLQFD-HVXVDQ
31੅Ësaquinribi ca Jesusan cacëxa: bana itsi ñuicësoquin ësaquin cacëxa:
—Ësaribi ca. $tQVXQWiUXFDPD[D‫ڰ‬DSX —ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. 4੅¢8LQX‫ڰ‬LFs
LWVLQVXQWiUXFDPDEs‫ڰ‬DFDQDQXQ[XFsPD micama achúshinën cara cien carneroñu
/8&$6੄15 168

‫ڰ‬DtQELDDFK~shi nëtëWLDEDULWLPD‫ڰ‬LF? ‫ڰ‬LQiQ[D. 13੅‫ڰ‬,QiQFs[FD‫ڰ‬LWVDPDVKLQsWs


5DtULQRYHQWD\QXHYHDQDQXXQL‫ڰ‬LFsPD ‫ڰ‬LFsEsDtQ‫ڰ‬DQicanëx aín ñucamacëñun
menuxun pasto piia ëbianxun ca axa aín curíqui mëQtRELDQL‫ڰ‬XUD‫ڰ‬LFsPHQX‫ڰ‬L
nëtëcۛ ë a mëUDQX[XQEDULWL‫ڰ‬LFsQ, ¿usa cuanxa. Cuanxun ca upí oquin sinanima
cat? 5੅Bariquin mëraxun bitsi cuëënquin aín cuëëncëVDUL‫ڰ‬LDQDQDQXQEsWVLEsWVL
FDD‫ڰ‬LibëWVLQWL‫ڰ‬LFsQ. 6੅‫ڰ‬,ibëtsini xubunu xX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DTXLQ, camaishi aín curíqui
bëbaquin ca an nuibacë unicama cëñuaxa. 14੅Usoquin cëñutancëx ca, a
‫ڰ‬LPDLQXQD[DDUDSDVX‫ڰ‬LFsXQLFDPD nëWsQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[DSLWLxXñuma
timëtancë[XQFDWL‫ڰ‬LFsQ: ‫ڰ‬ÊQFDUQHUR ‫ڰ‬DLVKSDQDQFsbë, DEsQiXQt[ULEL
nëtëcۛ ë cana mëran. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD panancëxa. 15੅8VD‫ڰ‬DLVKFDDQsWsQX‫ڰ‬LFs
FXssQWL‫ڰ‬DLQ. 7੅AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVX cuchiñu uni a ñu mëëxunuxun ñucati
cain, achúVKLXQt[DVLQDQDWLDPLVLQiQFs cuanxa. &XDQ[XDQxXFicëxun ca aín
EsFD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LPDLQXQDtQ cuchia pastonuxun bërúanun quixun
iQJHOFDPD[ULELFXssnia. 8VD‫ڰ‬DLVKFD caxa. 16੅Cacëxun ñu mëëxunibi
noventa y nueve uni an —‫ڰ‬s[ELFDQD pananquian cuchin piti abi piisa taniabi
DViEL‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQFsDFDPDLVtD FDXLQX‫ڰ‬LFsXQtQELSLWL‫ڰ‬LQiQFsPD‫ڰ‬LFsQ.
cuëëncësamaira oi achúVKLQs[D‫ڰ‬DLVDPD 17੅Piti, chupa, ñuxXPD‫ڰ‬DLVKVLQiQFDVPD‫ێ‬

‫ڰ‬DtVKELVLQDQDWLDPLFDWDPstia isi Nucën WDQFs[VLQDQDTXLQFDVLQiQ[D: ‫ڰ‬,WVDLUDFD


Papa Dios cuëënia. ‫ڰ‬sQSDSDQxXPssPLFsXQL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,WVD
‫ڰ‬L[XQELFDDSLWLxXD‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬LFsDWXQ
Curíqui nëtëcۛ ë Jesusan ñuia bana SXFKiquin piia. 3LWL‫ڰ‬LWVDQX[XDQDWXQ
8੅Ësaribi ca. ¿Xanu achúshinën cara SXFKiTXLQSLPDLQXQFDQD‫ڰ‬s[sQXD[
mëcën rabë ۛ curíquixX‫ڰ‬L[XQEL, achúshi, ‫ڰ‬DFsxXPDEDPDLQ. 18੅8VD‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬sQ
nëtëm ۛ ixun lamparín bimixun, mëUDQX‫ێ‬ SDSDQXFXDQWL‫ڰ‬DLQ. Cuanx bëbaquin
[XQPXQXXStRTXLQEDULWLPD‫ڰ‬LF? FDQDsVDTXLQFDWL‫ڰ‬DLQ: Papan, cana
9੅Barixun mëraquin ca axa abë 1XFsQ3DSD'LRVPL‫ڰ‬XFKDQDQPLPLULEL
QXLEDQDQFs[DQXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQD[DD ‫ڰ‬XFKDQ. 19੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬s[FDQDPLQ
UDSDVX‫ڰ‬LFs[DQXFDPDWLPstancëxun cati bëFKLFs‫ڰ‬DLTXLD[TXLWLPD‫ڰ‬DLQ. An mi ñu
‫ڰ‬LFsQ, —‫ڰ‬sQFXUtqui nëtëcۛ ë cana mëran. mëë[XQFsXQLVDFDPLQD‫ڰ‬s‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ.
8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDFXssQWL‫ڰ‬DLQ. 10੅‫ڰ‬ÊQ 20੅8VDTXLQVLQiQWDQFs[FDDtQSDSDQX

cana mitsu cain, usaribiti ca achúshi cuanxa. &XDQLDFD‫ڰ‬XUiQ[XQELDtQSDSDQ


XQt[D‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DtVKELVLQDQDWL1XFsQ mëraxa. 0sUDLQXLEDWLFXssQLDEiquiani
3DSD'LRVPLVLQiQFsEsDtQiQJHOFDPD[ FXDQ[XQFD‫ڰ‬LF~quin biquin bëtsucucaxa.
cuëënia. 21੅Usaquian bicëxun ca aín papa caxa:

Papan, cana Nucën Papa Diosmi


$tQSDSDQ‫ڰ‬LQiQFs[XDQEsQi ‫ڰ‬XFKDQDQPLPLULEL‫ڰ‬XFKDQ. 8VD‫ڰ‬DLQ
unin curíqui cëñua bana FDPLQD‫ڰ‬s[FDQDPLQEsFKLFs‫ڰ‬DLTXLD[
11੅Ësaquinribi ca Jesusan cacëxa: TXLWLPD‫ڰ‬DLQ. 22੅Cacëxun ca aín ñu
—ÊQs[FDsVDULEL‫ڰ‬LFsQ. —Achúshi mëëmicë unicama a aín papan caxa:
unix ca rabë ۛ bëFKLFsxX‫ڰ‬LD[D. 12੅Aín Chupa upíira bëxun pañumianan
bëFKLFs‫ڰ‬DQicanën ca aín papa caxa: FDPLQDPsxXVXWLPsxXPLWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬DQDQ
Papan, min bamaquin casunancëxa FDPLQDWD[DFDWDxXPLWL‫ڰ‬DLQ. 23੅‫ڰ‬$QDQ
‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LWLxXFsxXQFDPLQD‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LWL camina vaca bacë rëracacë bëxun rëti
curíTXLD‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. Cacëxun ca aín ‫ڰ‬DLQ. $SLFDQDQXQDFXssQWL‫ڰ‬DLQ. 24੅—Ca
SDSDQDWXQDQ‫ڰ‬LWLxXDtQEschicë rabë ۛ bamaxa —TXL[XQ‫ڰ‬sQVLQiQFsEsELFD‫ڰ‬sQ
169 /8&$6੄15੄16

bëFKLFssQs[‫ڰ‬sPLEsbaxa. 8VD‫ڰ‬DLVKFD caxa: Min unin ca min ñu bëU~DQ‫ێ‬


nëtëDۛ ‫ڰ‬DtVKELEsUtQXEs‫ڰ‬LFsQ. Ësai quinma nëtëm ۛ ia quixun. 2੅Cacëxun
quicëbëWDQFD‫ڰ‬DWDQFsxun cuëënquin cuatancëxuan unun quixun camicëxa
picanxa. ucë ca an a ñu mëëmicë unin aín uni
25੅8VDtD‫ڰ‬LPDLQXQFDDtQEschicë caxa: Mimi ca uni manania. ¿Uisa cupí
apanën naënuxun ñu mëëaxa. Ñu FDUDXVD‫ڰ‬LF? &DQDPLFKLTXtQWL‫ڰ‬DLQ.
mëëbaiti xubu rarobëtsini uquinbi ca &XDQX[XQFDPLQDDQXPL‫ڰ‬sQPLEsU~DQ‫ێ‬
pacon bana ocëbëa sharati cuëënia [XQXQFDFs‫ڰ‬sQxXFDPDFXsnëocë
cuaxa. 26੅Cuaquin ca cuënxun an aín TXLULFDFDPD‫ڰ‬sEs[~QWL‫ڰ‬DLQ. 3੅Cacëxun ca
papa ñu mëëxuncë uni achúVKLxXFi[D: an ñu mëë[XQFsXQLQVLQiQ[D: ¢‫ڰ‬Ê
¢8LVDFDVTXLQFDUDXVDTXLQ‫ڰ‬DLQ? chiquíncë[XQFDUDQDDxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ? ‫ڰ‬Ê[
—quixun 27੅Cacëxun ca caxa: Min xucën ۛ FXVKLLUDPD‫ڰ‬L[XQFDQDPHQDsquin ñu
ca uaxa, ‫ڰ‬LQVtQFsPDDViEL‫ڰ‬DLVK. 8VD‫ڰ‬DLQ mëëWLPD‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬sDxX‫ڰ‬LQinun uni catimi
ca min papan cuëënquin vaca bacë FDQDUDEtQWL‫ڰ‬DLQ. ¢$xXFDUDQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ?
rëracacë rëmiaxa. 28੅Usaquian cacëxun 4੅Ënuax chiquítancëxun carana unían

FXDWLQLVKL‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQDQLFD[XEXQX DtQ[XEXQX‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sELQXQDxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL
atsíntisama tanxa. 8VDL‫ڰ‬LFsbë uquin ca quixun cana sinanin. 5੅6LQiQWDQFsxun
aín papan cuënquin atsínun quixun camicëxa aia ca a unin an a ñu mëëmicë
caxa. 29੅Cacëxunbi ca aín papa caxa: uni ribíncë unicama achúshi achúshi
‫ڰ‬,WVDEDULWLDQFDQDPLxX‫ڰ‬D[XDQ, min xXFiquin ax paían ucë uni caxa: ¿Uiti
bana cana uisaquinbi parëFۛ sPD‫ڰ‬DLQ. FDUDPLQDDQ‫ڰ‬sxXPssmicë uni ribinin?
8VD‫ڰ‬LFsELFDPLQD‫ڰ‬s[DEsQXLEDQDQFs 6੅fXFiFs[XDQ—cien bidones xënin cupí

unicamabëtan cuëënquin pinun achúshi cana ribinin —quixun cacëxun ca caxa:


chivo bacëUDWVXEL‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQFsPD‫ڰ‬DLQ. Bënëtishi tsóbuquin ca anu minmi
30੅8VD‫ڰ‬L[XQELFDPLQDDQPLQFXUtTXL‫ێ‬ ribíncë ñucama cuënëocë quirica ënë
FDPD[DQX‫ڰ‬DLVDPDEs‫ڰ‬LTXLQFsxXFsPLQ nianan min ribin ënë[ۛ D‫ڰ‬LWVDPDVKL
bëchicë ënëxۛ a uan vaca bacë rëracacë ‫ڰ‬LWinun bëtsi quiricanu cincuentashi
rëmian. 31੅Usaquin cacëxun ca aín cuënëot. 7੅Catancëxun ca aia bëtsiribi
bëchicë apan aín papan caxa: Mix xXFi[D: ¢8LWLFDUDPLQDPLQDQ‫ڰ‬sxX
FDPLQDFDPDELQsWsQ‫ڰ‬sEs‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQ mëëmicë uni ribinin? fXFiFs[XDQ
FD‫ڰ‬sQxXFDPDsQs[FDPi[ELPLQDQ —cien burasa trigo aín cupí cana ribinin
‫ڰ‬LFsQ. 32੅Min xucën —ca bamaxa —quixun cacëxun ca caxa: Anu minmi
—TXL[XQ‫ڰ‬sQVLQiQFsEsELFD‫ڰ‬sPL ribíncë ñucama cuënëocë quirica ënë
bëbaxa. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQsWëDۛ ‫ڰ‬DtVKELEsUt nianan ca min ribin ënë[ۛ D‫ڰ‬LWVDPDVKL
QXEs‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtDQFXssQTXLQSLFiQWL ‫ڰ‬LWinun bëtsi quiricanu ochentashi
FDDViEL‫ڰ‬LFsQ. cuënëot. 8੅Usaquin ca an a ñu mëëxuncë
XQLQ‫ڰ‬D[DTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQFDDQDXQL
An ñu mëëxuncë unían uni upí ñu mëëPLFsXQLQVLQiQ[D: $Q‫ڰ‬sxX
RTXLQxX‫ڰ‬D[XQFsPDEDQD mëëxuncë unin ca uisai cara

16
1੅-HVXVDQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs curíquixXPD‫ڰ‬DtVKEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
unicama ësaquinribi cacëxa: VLQiQ[XQxX‫ڰ‬DTXLQ‫ڰ‬sSDUiQWLVLQiQ[D
—Ësa ca. Ñuñu uni achúshinën ca aín quixun.
uni achúshi aín ñua upí oquin bërúanun Ësaquin catancëxun ca Jesusan cacëxa:
quixun caxa. Canbi ca uni itsin ami —An ënë menushi upitax bucuti
PDQiQTXLQ, an a uni ñu mëëmicë uni VLQiQFsXQLQFDDtQFXssQFsVDUL‫ڰ‬LWLXSt
/8&$6੄16 170

RTXLQ‫ڰ‬XQDQLD, Nucën Papa Diosmi —0LWVX[LVDPLQDXSt‫ڰ‬DLTXL[XDQXQLQ


VLQiQFsXQtDQ‫ڰ‬DFssamaira oquin. 9੅‫ڰ‬ÊQ isnun quixun camina mitsux cuëëncë
cana mitsu cain, mitsun curíqui anun xXLVKL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD
FDPLQDXQLLWVL‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DTXLQWL 'LRVDQPLWVXQQXLWXPs~PLVLQiQFsD
‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬$TXLQFs[PLWVXEsQXLEDQDQFs ‫ڰ‬XQDQLD. $[LVDXSt‫ڰ‬LFsTXL[XDQXQLQ
‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬DLVKEDPDWDQFsxun ca VLQiQFsXQLDFD1XFsQ3DSD'LRVDQDtQ
PLWV~[ULELPL‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LQXQ, ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬LWLDQX[XQ QXLWX‫ڰ‬XQiQTXLQXStPDLVLD.
PLWVXFDtQWL‫ڰ‬LFsQ.
10੅‫ڰ‬,WVDPDFXUtquixX‫ڰ‬L[XQELD 0RLVpVQsQFXsQsREDQDFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ
nëtëP ۛ LTXLQPDXStRTXLQVLQiQTXLQ, -HV~VPLFDWDPsWLXQL
DQXQXStxX‫ڰ‬DFsXQLDQFD‫ڰ‬LWVD 1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWLEDQD
curíquixX‫ڰ‬L[XQXVDELRTXLQXStRTXLQ 16੅Ësaquinribi ca Jesusan cacëxa:
VLQiQTXLQQsWëm ۛ iquinma anun upí ñu —-XDQXFsPDSDQ‫ڰ‬DLQFD0RLVpV
‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFD‫ڰ‬LWVDPDFXUtquiñu ‫ڰ‬LPDLQXQDQ1XFsQ3DSD'LRVTXLFs
‫ڰ‬L[XQELDQsWëm ۛ ianan upí oquin EDQDXQLxXL[XQFsXQLFDPDQ‫ڰ‬sxXLTXLQ
VLQiQTXLQPDDQXQ‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬DFsXQL, unicama ñuixuancëxa. A unicama caxu
DQ‫ڰ‬LWVDFXUtquixX‫ڰ‬L[XQXVDELRTXLQ XTXLQFD-XDQsQ‫ڰ‬sxXLTXLQ, axa utia
nëtëP ۛ LDQDQDQXQ‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. judíos unicaman caíncë, ax ca uaxa
11੅Usaribi oquin ca mitsun curíqui anun quiquin unicama ñuixuanxa. 8VD‫ڰ‬DLQFD
XStRTXLQVLQiQTXLQxX‫ڰ‬DTXLQPD ‫ڰ‬sQULEL, ‫ڰ‬sPLFDWDPscë unicama ca
nëtëm ۛ iananmi, mitsux cuëëncësa 1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
RTXLQVKLxX‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LFs1XFsQ3DSD'LRVDQ xXL[XQLDFXDQDQ‫ڰ‬sQxX‫ڰ‬DLDLVL
DtQXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLFsVDRTXLQ ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL[1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL
‫ڰ‬XQiQPLPD‫ڰ‬LDQDQDtQXQLFDPD‫ڰ‬DPLFsVD sinania.
oquin ñu mëëPLWLPD‫ڰ‬LFsQ. 12੅An mitsu 17੅1Dt‫ڰ‬LPDLQXQPHFDPDFsx~cëbëbi ca

cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DTXLQPDPL, aín ñu Nucën Papa Diosan bana aín unicaman


‫ڰ‬LPDLQXQDtQFXUtqui nëtëm ۛ ianan upí cuënëo, axëshi —XVDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—TXLi
oquin bëU~DQ[XQFsPD‫ڰ‬LFsFDXtQEL ‫ڰ‬DLQ, XVDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
PLQDQ‫ڰ‬LQXQxX‫ڰ‬LPDLQXQFXUtqui mitsu
‫ڰ‬LQiQWLPD‫ڰ‬LFsQ. Jesusan unin aín xanu ëntima ñuia
13੅ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ: Achúshi unin ca (Mt. 19.1-12; Mr. 10.1-12)
rabë ۛ uni ñu mëë[XQWLPD‫ڰ‬LFsQ. Rabë ۛ uni 18੅An aín xanu ënxun xanu itsi bicë uni
ñu mëë[XQFs‫ڰ‬L[XQFDEstsishi D[FD‫ڰ‬XFKDLD, DtQ[DQXPD‫ڰ‬DtQEL[DQX
QXLEDTXLQXStRTXLQxX‫ڰ‬D[XDQDQEsWVL LWVLEs‫ڰ‬LD‫ڰ‬LFssaribiti. ‫ڰ‬,PDLQXQFDDQXQL
QXLEDWLPD‫ڰ‬LFsQ, ca achúshinën bana LWVLQsQFs[DQXELFsXQLD[ULEL‫ڰ‬XFKDLD,
cuaquin bëtsían cacëxun aín bana parëtۛ i XQLLWVLQ[DQXEsD‫ڰ‬LFsVD‫ڰ‬DLVK.
‫ڰ‬LFsQ. Usaribiti ca uni curíTXL‫ڰ‬LPDLQXQ
EsWVLEsWVLxXPLVKLVLQiQFs‫ڰ‬DLVK1XFsQ /i]DUR‫ڰ‬LPDLQXQxXxXXQLxXLFsEDQD
Papa Diosmi upiti sinanima. 19੅Jesusan ca ësaquinribi cacëxa:
14੅Usaía quia cuaquin ca fariseo —ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. Achúshi uni
XQLFDPDQDWX[‫ڰ‬LWVDFXUtquixX‫ڰ‬LWL ñuxXLUD‫ڰ‬DLVKFKXSDXStLUDXStPLQDQsQ
FXssQFs‫ڰ‬L[XQ, aín bana cuaisama tani a SXFXFsVD‫ڰ‬LPDLQXQ[DSX‫ڰ‬DFsVDSDxXFs
xXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDTXLQ-HV~V‫ڰ‬XViQFs[D. ‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬DLVDPDLUDSLWLXStLUDXStxX‫ڰ‬L[XQ
15੅‫ڰ‬8ViQFs[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQFD-HVXVDQ FDPDELQsWsQXStRTXLQSXFKiquin picë
cacëxa: ‫ڰ‬LDFs[D. 20੅$XQLQ[XEX[sFXsWDQiLQFD
171 /8&$6੄16੄17

ñuñuma uni, /izaro, aín naminua XQLEDPDFs‫ڰ‬LFsnuax cuanxun cacëxun


‫ڰ‬LWVDLUDFXxX, D[DQXUDFiFs‫ڰ‬LDFs[D. FXDWLVLQDQDWL‫ڰ‬LFsQ. 31੅Quiabi ca
21੅;XEXWDQiLQUDFixun ca mesa Abrahamnën cacëxa: 0RLVpV‫ڰ‬LPDLQXQ
tëmúxun ñuñu unían piti tëxëocë an Nucën Papa Dios quicë bana uni
UsXSDWLDXQLLWVtDQD‫ڰ‬LQinun quixun ñuixuncë unicaman cuënëo bana
caíancëxa. &DLQLDFD‫ڰ‬XFKtticama uxun LVTXLQELFXDLVDPDWDQFs‫ڰ‬L[XQFDDQXXQL
DtQFXFDPDELi[FDFs[D. 22੅A ñuñuma EDPDFs‫ڰ‬LFsnuax cuancë unin banaribi
XQt[DEDPDLDFDiQJHOFDPDQDQX FXDLVDPDWDQWL‫ڰ‬LFsQ.
$EUDKDP‫ڰ‬LFsDQXEXiQFs[D, EXiQFs[FD
$EUDKDPEs‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFDxXxX ‫ڰ‬8FKDWLUDEDQDQEsU~DQUDFDWLEDQD
uni axribi bamacëxa, bamacë ca (Mt. 18.6-7, 21-22; Mr. 9.42)
maíncancëxa. 23੅8VD‫ڰ‬L[XQFDDxXxX
17
1੅-HVXVDQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs

XQLQDQXDXQL‫ڰ‬DLVDPDLUDSDsWDQL unicama cacëxa:


tëmëUDWLDQX‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬XUDFsR$EUDKDPFs‫ێ‬ —Camabi nëWsQXFDDQXQLLWVL‫ڰ‬DWLPD
xXQ/izaro isacëxa. 24੅Isi cuëncën ۛ quin xX‫ڰ‬DQXQTXL[XQVLQiQPLFsXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
ca cacëxa: ‫ڰ‬ÊFD‫ڰ‬DTXLQ, Abraham. ‫ڰ‬Ê[ 8VD‫ڰ‬DtQELFDDQVLQiQPLTXLQEsWVLXQL
FDQDsQsWVLQXD[‫ڰ‬DLVDPDLUDSDsWDQLQ. ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DPLFs, D[‫ڰ‬XFKDxXLUD‫ڰ‬DLVK
$tQPsFsQUsEX‫ڰ‬XQSD[DQFKDEy[XDQ‫ڰ‬sQ ‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQFDVWtFDQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
DQDPDWVLRLXQXQFD/izaro xut. 2੅$Q‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬DtVKELD‫ڰ‬sPLFXVKLLUDFsPD
25੅Cacë[XQFD$EUDKDPQsQxXxX‫ڰ‬LiXQL SDLQ‫ڰ‬LFsQ, DXQL‫ڰ‬XFKDPLFsXQLD[FD
cacëxa: 0L[EDPDFsPDSDLQ‫ڰ‬DLVK ‫ڰ‬XFKDxXLUD‫ڰ‬LFsQ. A unix ca anun ñu
FDPLQD/izaronëxa ñuxXPD‫ڰ‬LDQDQ rënti maxax ami tëtëcërëcatancëxuan
‫ڰ‬LQVtQFs‫ڰ‬DLVKQXLEDFDPDLQXQPL[‫ڰ‬LWVD parúnpapa nëbëtۛ si nicëxۛ a
xXxX‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬LQVtQFsPD‫ڰ‬DLVKXSLWD[ nanëFۛ sVDPDLUDRL‫ڰ‬DWLPDLUDRFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
tsoócën. 8VDL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtVKELFDEsUtPL[PL 3੅8VDTXLQXQL‫ڰ‬XFKDPLWLUDEDQDQFDPLQD

‫ڰ‬DLVDPDLUDSDsWDQLWsmëramainun bëU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ.
/i]DURD[DViELLUD‫ڰ‬LFsQ. 26੅‫ڰ‬,PDLQXQFD $[DPL[‫ڰ‬LFssaribiti Nucën Papa
DQXPL[‫ڰ‬LFs‫ڰ‬LPDLQXQDQXQX[‫ڰ‬LFs 'LRVPLVLQiQFsXQt[DPLPL‫ڰ‬XFKDLD
nëbëtۛ si nancëcۛ ë nëPtLQUD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ camina —sVDLFDPLQD‫ڰ‬sPL‫ڰ‬XFKD
ca unix ënuax anu cuainsa tanibi anu —TXL[XQFDTXLQVLQDQDPLWL‫ڰ‬DLQ.
FXDQFDVPDWL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬LPDLQXQFDXQL Usocëxa sinanatia camina mimia
DQXD[sQXXLVDWDQLELXWLPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬XFKDFsDDEsPsníonanquin manumiti
27੅Usaquin cacëxun ca ñuñu unin cacëxa: ‫ڰ‬DLQ. 4੅Achúshi nëtën, mëcën achúshi
$[DsQXXLVDPD‫ڰ‬DLQFDPLQD/i]DUR‫ڰ‬sQ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ oi, PLPL‫ڰ‬XFKDWDQFs[EL
SDSDQ[XEXQX[XWL‫ڰ‬DLQ. 28੅‫ڰ‬Ê[FDQD minu cuanxuan —FDQDPLPL‫ڰ‬XFKDWscë
mëcën achúshi xucëQ ۛ xX‫ڰ‬DLQ. Atúxribi nima —quixun a unin cacëxun camina
ënu paë tani tëmëUDLXD[PD‫ڰ‬LQXDQ, uisa abë mëQtRQDQTXLQDPDQXPLWL‫ڰ‬DLQ.
FDUDsQX‫ڰ‬LFsTXL[XQDWXFDQXQFDPLQD
/i]DUR[XWL‫ڰ‬DLQ. 29੅Cacë[XQFD$EUDKDP‫ێ‬ Axa ami catamëcë uni ca
nën cacëxa: $WX[FD0RLVpV‫ڰ‬LPDLQXQDQ -HVXVDQ‫ڰ‬DTXLQLDTXLFsEDQD
Nucën Papa Dios quicë bana uni 5੅$tQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQFD1XFsQ

ñuixuncë unicaman cuënëo bana anu ‫ڰ‬,EX-HV~VFDFs[D:


‫ڰ‬LFsTXLULFDxX‫ڰ‬LFsQ. $LVTXLQFD‫ڰ‬XQiQWL —Nux Nucën Papa Diosmi catamëti
‫ڰ‬LFsQ. 30੅Cacë[XQFDxXxX‫ڰ‬LiXQLQ ‫ڰ‬LFsELFDPLQDDVprabi, upitiira ami
cacëxa: A bana cuatímabi ca unían anu catamëQXQQX‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ.
/8&$6੄17 172

6੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: —Jesús, QXFD‫ڰ‬DTXLQ.


—Mostaza bëru ax ca chamaratsu 14੅Cacëxun isquin ca Jesusan cacëxa:
‫ڰ‬LFsQ. $VDULEL‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬LWVDPDUDWVXVKL —Ca cuantan. Cuanxun ca judíos
1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQFs‫ڰ‬L[XQ, ënë VDFHUGRWHXVDtPL‫ڰ‬LFsLVPLDQDQPLWVXQ
xXFDQD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQFsbë nami ismitan.
WDQELFDPLWV~QPLDxXFicëxun mitsu Usoquin cacëx cuaníbi ca atun nami
‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬LFsQ. 0LWVX[DPL‫ڰ‬LWVDPDVKL chëquicëcama pëxcúacëxa. 15੅Usaquian
catamëFs‫ڰ‬L[XQELPLsQsL, ënuax ca pëxcucë isi cuëënquin ca acama
ëchiquit, parunpapanu ca tacut, cacëx achúshinën Jesúsnu cuantëcënquin
FDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Dios munuma banaquin
rabiacëxa. 16੅5DELTXLQFDDWDQiLQUDQWLQ
Aín unían Nucën Papa Dios puruni tsóbuti bëúnpucuquin —FDDViEL
xX‫ڰ‬D[XQWLEDQD ‫ڰ‬LFs—quixun Jesús cacëxa. An usoquin
7੅-HVXVDQFDsVDTXLQULELDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs FDFsXQLD[FD6DPDULDQX‫ڰ‬LFsXQL
unicama cacëxa: ‫ڰ‬LDFs[D. 17੅Usaquin isi ca Jesús quiacëxa:
—Ësa ca. 8LQX‫ڰ‬LFsXQLQFDUDDQDxX —Mëcën rabë ۛ unicama cana pëxcüan.
mëëxuncë uni naënuxun ñu mëëanan ¿Acama achúshinëxëshia —DViELFD
‫ڰ‬DUDFDFsxXLQDEsrúanbaiti xubunu aia, —TXL[XQ‫ڰ‬sFDLXiQELFDUDXLQXUDtUL‫ڰ‬LF?
nëri uax ca mesanu pi tsót, quixun 18੅¿Judíos unima, Samaritano, ënëx ۛ ëshi
FDLPi. 8੅Usaquin caquinma ca ësaquin cara Nucën Papa Dios rabiquin —ca
caia: ‫ڰ‬ÊQSLWL‫ڰ‬DUXDQDQD[sDWLxXULEL DViEL‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬sFDLXD[?
mëníotancë[XQFDSLQXQ‫ڰ‬sEs[XQ. ‫ڰ‬ÊQ 19੅Usai quitancëxun ca Jesusan

pain pian camina minribi pianan xëati 6DPDULDQX‫ڰ‬LFsXQLFDFs[D:


‫ڰ‬DLQ. Usaquin ca caia. 9੅An mi ñu —‫ڰ‬ÊQPLSs[FXWLVLQDQL‫ڰ‬sPLFDWDPsWL
mëëxuncë unían min cacësabi oquin camina pëxcúan. Niruquiani ca cuantan.
‫ڰ‬DLDELPL‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQ—DViELFD
—TXL[XQFDWLPDFDDViEL‫ڰ‬LFsQ. —$[D‫ڰ‬sPLFDWDPsFsXQLFDPD1XFsQ3DSD
10੅Usaribi oquin Nucën Papa Diosan a 'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LPLWLFDsVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬DQXQPLWVXFDFsxX‫ڰ‬DWDQFs[FDPLQD —TXLi[D-HV~VTXLFsEDQD
mitsux raíULEssVDLFDQDQWL‫ڰ‬DLQ: (Mt. 24.23-28, 36-41)
´&DQDQXQDDQQX‫ڰ‬DPLFs[XQ‫ڰ‬DWL 20੅—¿Uínsarainra cara anúan Nucën

xXFDPDLVKL‫ڰ‬DQ. 8VD‫ڰ‬DtDQ1XFsQ3DSD 3DSD'LRVDtQXQLFDPDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LWLQsWs‫ڰ‬LWL


'LRVDQ‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQQXUDELWLPDFD ‫ڰ‬LF? —quixun fariseo unicaman
DViEL‫ڰ‬LFsQµ. xXFicëxun ca ësoquin Jesusan cacëxa:
—Nucën Papa Diosan, XQLDLQDQ‫ڰ‬LPLD
0sFsQUDEsD[DDQDtQQDPLFKsTXtPLFs ca unin aín bëU~QELLVWLPD‫ڰ‬LFsQ. 21੅Usa
‫ڰ‬LQVtQxXXQLD-HVXVDQSs[FD ‫ڰ‬DLQFDXQLTXLWLPD‫ڰ‬LFsQ, —ca is, ënu ca
11੅Jerusalénu cuani ca Samaria me 1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsQ, unu ca —quiax.
‫ڰ‬LPDLQXQ*DOLOHDPHULELQsWibiani Jesús Nucën Papa Dios, D[DtQ‫ڰ‬$SX‫ڰ‬DLVKFD
cuancëxa. 12੅Cuanx achúshi ëmanu D[D‫ڰ‬sPLFDWDPsFsXQLFDPDEs‫ڰ‬LFsQ.
bëbaia ca axa an aín nami chëquímicë 22੅Usoquin atu catancëxun ca Jesusan

‫ڰ‬LQVtQñu uni mëcën rabë,ۛ an Jesús aia DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDULELVKLFDFs[D:


EsxDLFXDQtEL‫ڰ‬XUDVstëracëacëxa. 13੅Usai —8QL‫ڰ‬LQX[Xi‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬s[1XFsQ3DSD
sëtëracëquin ca munuma banaquin Diosnu cuantancëx utëFsQFsPDSDQ‫ڰ‬DLQ,
cacëxa: FDPLQD‫ڰ‬s[DQXQPLWVXEs‫ڰ‬LWscënti nëtë
173 /8&$6੄17੄18

LVWLVDWDQWL‫ڰ‬DLQ. A nëtëcama achúshinën ‫ڰ‬LDFs[DTXL[XQFDPLQDPDQXTXLQPD


‫ڰ‬sLVWLVDLUDWDQTXLQELFDPLQDPLWVXQ‫ڰ‬s VLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 33੅Uix cara aín cuëëncësa
LVWLPDSDQ‫ڰ‬DLQ. 23੅8QLQFD‫ڰ‬sxXLTXLQ RTXLQ‫ڰ‬DLsQsQstënu upitax tsótishi
PLWVXFDWL‫ڰ‬LFsQ, —FDXQX‫ڰ‬LFs—canan VLQDQLDD[FD1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWLPD
—FDsQX‫ڰ‬LFs—quixun. Cacëxbi camina ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDXLQX‫ڰ‬LFsXQLQFDUD
LVtDEsFXDQWLPD‫ڰ‬DLQ. 24੅Mëríquin ca ënë nëtëQXVKLXSLWD[WVyWLVLQiQTXLQPD
canacan camabi naicamë‫ڰ‬sRSscaia. ‫ڰ‬s[TXLFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DLDD[DLQDQ‫ڰ‬DLVK
8VDULELFDXQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD Nucën Papa Diosan nëWsQXDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
'LRVQXD[Xi‫ڰ‬DLVK, ‫ڰ‬s[XWsFsQWL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 34੅‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVXFDLQ, ‫ڰ‬s[XFsEsFD
25੅‫ڰ‬ÊQ3DSDQXFXDQFsPDSDQ‫ڰ‬L[XQFDQD sVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ: a imëaۛ rabë ۛ uni anu
unían bëtsi bëtsi ocë[XQSDsWDQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬X[WLQXUDFicë, achúVKL‫ڰ‬sEsD‫ڰ‬LQXQELFs
‫ڰ‬,PDLQXQFDsQsQstënua bucucë ca achúVKLDQXELsQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 35੅8VDUL‫ێ‬
XQLFDPDQ‫ڰ‬sWLPDTXLQ‫ڰ‬sQEDQD biti ca rabë ۛ xanúxa ñu rëni tsócë,
FXDLVDPDWDQWL‫ڰ‬LFsQ. 26੅BëUiPD1Rp‫ڰ‬Li achúVKL‫ڰ‬sEsD‫ڰ‬LQXQELPDLQXQDFK~shi
QsWsXVDULELWLFDXQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD DQXELsQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 36੅‫ڰ‬,PDLQXQFDUDEë ۛ
'LRVQXD[Xi‫ڰ‬DLVK, ‫ڰ‬s[XWsFsQWLQsWsQ‫ڰ‬LWL unían aín naënuxun ñu mëëia achúshi
‫ڰ‬LFsQ. 27੅$Q~DQDtQQXQWLQX‫ڰ‬LUXWLQsWs ‫ڰ‬sEsD‫ڰ‬LQXQELPDLQXQFDDFK~shi anubi
XWimainun Noénën anun iëtۛ i nunti cha sQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬DPDLQXQFDXQLFDPDQSLDQDQ[sDQDQ 37੅Cacë[XQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ

xanu bianan aín bëchicë bënumianan an -HV~VxXFiquin cacëxa:


‫ڰ‬DFsVDELRTXLQFXssQTXLQxX‫ڰ‬DFs[D. —¢8LQXD[FDUDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF?
8VDTXLDQ‫ڰ‬DPDLQXQDQ~DQ1RpDtQ Quia ca Jesusan cacëxa:
QXQWLQX‫ڰ‬LUXWLQsWsVsQën ۛ cëbë ca —Unix ca quia, uinu cara ñuina
‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬Xt‫ڰ‬LE~cëbë, EDFD‫ڰ‬DLVDPDLUD EDPDFs‫ڰ‬LFsDQXFD[sWsFsx~EXWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬sLQXQWDUXTXLQxXFDPDFsxXQEL 8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
unicama cëñuacëxa. 28੅1Rp‫ڰ‬DtDQ‫ڰ‬Li
XVDULELWLFDDQXQ/RW‫ڰ‬LiQsWs‫ڰ‬LDFs[D. &DVXQDPsFs[DQX‫ڰ‬LPDLQXQ
$QX/RW‫ڰ‬LFssPD, Sodoma cacë, DQX‫ڰ‬LFs juez ñuicë bana

18
unicaman ca pianan xëanan ñu 1੅Aín unix ca atsani, abë cana
maruanan, atun naëQX[XQxX‫ڰ‬DSinan banatisama tani quixun
[XEXFDPD‫ڰ‬DFs[D. 29੅8VDTXLDQ‫ڰ‬DPDLQXQ sinanima, nëtë camabi Nucën Papa
ca anúan Lot anuax cuanti nëtë 'LRVEsEDQDWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPLTXLQ
‫ڰ‬LFsbëtan, Nucën Papa Diosan tsi ca bana itsi ñuicësoquin, 2੅Jesusan
‫ڰ‬LPDLQXQD]XIUHUsTXLUXFs‫ڰ‬LE~miquin sVDTXLQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D:
acama cëñuacëxa. 30੅/RW‫ڰ‬DtDQ‫ڰ‬Li —ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. Achúshi ëmanu
XVDULELWLFDXQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD ‫ڰ‬LFsXQLDQFDDPLDXQLLWVLPDQiQFs
'LRVQXD[Xi‫ڰ‬DLVK, ‫ڰ‬s[DQXQXWscënti [XQEL‫ڰ‬DTXLQVDPDWDQDQ1XFsQ3DSD
nëtë, DQ~DQFDPDELXQLQ‫ڰ‬sLVWL, D[‫ڰ‬LWL 'LRVPLVLQiQFsPD‫ڰ‬LDQDQXQLFDPDULEL
‫ڰ‬LFsQ. VLQiQTXLQ‫ڰ‬DTXLQFsPD‫ڰ‬LD[D. 3੅‫ڰ‬,PDLQXQ
31੅$QsWs‫ڰ‬LFsbë ca axa aín xubu ëman FDDsPDQX‫ڰ‬LFs[DQXDFK~shi casunamë
tsócë unicamax aín ñucama aín xubunu cë, an a uninu cuanquin —‫ڰ‬sXEtR[XQPD
‫ڰ‬DtQELDELWVLFXDQWsFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ. Aín ‫ڰ‬DQXQFDPLQDD[D‫ڰ‬sPLQLVKFsXQLFDWL‫ڰ‬DL
naënuxuan ñu mëëcë unicamaxribi ca —quixun caxa. 4੅Usaquian cacëxunbi ca
aín xubunu cuantëFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ. 32੅Caxu ‫ڰ‬LWVDQsWsQFXDVKLTXLQ‫ڰ‬DTXLQFsPD‫ڰ‬LFsQ.
bësuquin isi cara Lotnën xanu uisai ‫ڰ‬,WVDQsWsQFXDVKLWDQFsxun ca ësaquin
/8&$6੄18 174

VLQiQ[D, —‫ڰ‬s[FDQD1XFsQ3DSD'LRVPL ‫ڰ‬LFsQ. 8VDXQLFDPD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DtQELFDQD


VLQiQFsPD‫ڰ‬LDQDQXQLFDPDULEL ‫ڰ‬s[XVDL‫ڰ‬LPD. $Q‫ڰ‬DSXEXiQPLWLFXUtqui
VLQiQFsPD‫ڰ‬DLQ. 5੅8VD‫ڰ‬L[XQELFDQDsQs bicë, sQsXQt[ULELD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DtQELFDQD
casunamëFs[DQ~DQ‫ڰ‬sXEtR[XQPD ‫ڰ‬s[XVDL‫ڰ‬LPDQ. 12੅‫ڰ‬Ê[FDQDFDPDEL
‫ڰ‬DQXQ, DQ‫ڰ‬sFDFsVDELRTXLQ‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬DLQ. semana rabë ۛ nëtën pima samatin. ‫ڰ‬ÊQxX
8VDTXLQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLVKFDQD‫ڰ‬sDXEtRFs[ mëëquin bicë curíquia mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LFsEL
‫ڰ‬DLVDPDLUDDWViQWL‫ڰ‬DLQ. cana acama mësú, décima parte, a
6੅Usaquin catancëxun ca ësaquinribi anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubunu
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQFDFs[D: EXiQTXLQ, VDFHUGRWH‫ڰ‬LQDQLQ. 13੅Fariseo
—$QDPLDXQLLWVLPDQiQFsxunbi a XQt[DXVDLTXLPDLQXQFDDQ‫ڰ‬DSX
[DQX‫ڰ‬DTXLQVDPDWDQFsXQLD‫ڰ‬sQPLWVX EXiQPLWLFXUtqui bicë unin, ‫ڰ‬XULQLUDFsWL
xXL[XQFsD[DtQVLQDQXStPD‫ڰ‬DtVKELD PDQiPLEssuima meuishi bësui, PDVi
quicë bana, DFDPLQDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 7੅¿An nuituquin aín nuitu mëëi abë banaquin,
XVDTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLQFDUD1XFsQ3DSD —Nucën Papa Dios, ‫ڰ‬s[‫ڰ‬XFKDxX‫ڰ‬LFs
'LRVDQD[DDLQDQ‫ڰ‬LQ~DQDQFDtVFsDtQ FDPLQD‫ڰ‬sQXLEDTXLQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XFKDFDPD‫ڰ‬s
unicama an nëtën ۛ bi, imëEۛ LDxXFicë, tërëQۛ [XQWL‫ڰ‬DL—quixun caxa. 14੅8VD‫ڰ‬DLQ
acama bëU~DQTXLQ‫ڰ‬DTXLQWLPD‫ڰ‬LF? ¿Cara cana mitsu cain, fariseo unima, bëtsi uni
‫ڰ‬DTXLQTXLQPDWsQiQSDWL‫ڰ‬LF? Usama ca. a usaquin cacë[XQDtQ‫ڰ‬XFKDFDPD
8੅‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVXFDLQ, ca asérabi ۛ cë, ax ca aín xubunu cuani Nucën
tërën
bënëQ ۛ TXLQVKLDFDPD‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. ¿Usa 3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬LD[D. Usaribiquin
‫ڰ‬DtQELFDUDQDXQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD ca an rabíquin —‫ڰ‬s[FDQDEsWVLXQLEstan
'LRVQXD[Xi‫ڰ‬DLVKDQXFXDQWDQFs[, ‫ڰ‬s[ sënëQ ۛ PD‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQFsXQLD
utëcënquin, unicama aséUDEL‫ڰ‬sPLVLQDQL Nucën Papa Diosan aín uni raíribëtan
‫ڰ‬sPLFDWDPsWLDLVWL‫ڰ‬DLQ? 8LVDLFDUD‫ڰ‬LWL sënëQ ۛ PDUD‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDD[D
‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQDLVWL‫ڰ‬DLQ. rabícëma uni a cuni Nucën Papa Diosan
FKD‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ.
)DULVHR‫ڰ‬LPDLQXQDQ‫ڰ‬DSXEXiQPLWL
curíqui bicë uni ñuicë bana Tuácama Jesusan
9੅Uni Nucën Papa Dios ñuixuan
raírinëxa —nuxbi cananuna
Nucën Papa Dios quicëVDELRL‫ڰ‬L (Mt. 19.13-15; Mr. 10.13-16)
—quixun sinani raíri unicama timai 15੅8VD‫ڰ‬DLQFDDLQVDVLQiQ[XQTXLQ

DWXPLQLVKLD‫ڰ‬XQiQTXLQFD-HVXVDQEDQD ramëQXQTXL[XQWXiratsucama Jesúsnu


itsi ñuicësoquin ësoquin cacëxa: 10੅—Uni bëcancëxa. Bëia isquin ca Jesusan
rabëtax ca Nucën Papa Diosbë banai ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQDQEscëcama ñu
anuxun a rabiti xubunu cuanxa. caquin, —WXi[XUDFDPDsQXEsxunma
AchúVKLQs[DIDULVHRXQL‫ڰ‬LPDLQXQFD FDEXiQWDQ—quixun cacëxa. 16੅Caiabi ca
bëWVL[DQ‫ڰ‬DSXEXiQPLWLFXUtqui bicë uni Jesusan cacëxa:
‫ڰ‬LD[D. 11੅Cuanx, nitsax abë banaquin ca —&XDQWiQXQFD[XQPDFDWXi[XUDFDPD
fariseo unin ësaquin Nucën Papa Dios ‫ڰ‬sQXDXQXQsQ. ‫ڰ‬ÊPLFDWDPstia Nucën
caxa: Nucën Papa Dios, ‫ڰ‬s[XQL 3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LPLFsXQLFDPD[FD
raíULVDPD‫ڰ‬L[XQFDQDPL, DViELFDFDLQ. sQsWXi[XUDFDPDVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 17੅Asérabi
RaíULQs[FDDQXQLSDUiQTXLQDtQ FDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, XL[FDUDWXi[XUDWVXD
curíTXLELFsXQL‫ڰ‬LPDLQXQXSt an a bërúancë unimi catamëcësa usaribiti
VLQiQxXPDXQL‫ڰ‬LPDLQXQDtQ[DQXPD ‫ڰ‬sPLFDWDPsFsPD‫ڰ‬LFsD[FD1XFsQ3DSD
‫ڰ‬DtQELDXQLLWVLQ[DQXEs‫ڰ‬LFsXQL, usa 'LRVQDQ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ.
175 /8&$6੄18

chaxa a quinin atsíncasmacësamaira oi


fXxXLUDEsQiXQt[D-HV~VEsEDQD FD‫ڰ‬DLVDPDLUDxXxXXQL[1XFsQ3DSD
(Mt. 19.16-30; Mr. 10.17-31) 'LRVQDQ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ.
18੅Aín cushi uni achúshinën ca Jesús 26੅8VDLTXLDFXDTXLQFDDQX‫ڰ‬LFs

ësoquin cacëxa: unicaman cacëxa:


—Mix camina aséUDELXStXQL‫ڰ‬DLQ. —AséUDELDEDQD‫ڰ‬DLQFDXLXQt[EL
8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQD‫ڰ‬sxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ, ¢‫ڰ‬s[ 1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[LëWۛ LPD‫ڰ‬LFsQ.
nëtëtۛ imoi Nucën Papa Diosan nëtënu 27੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

DEs‫ڰ‬LQX[XQFDUDQDDxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL? quixun. —Axbi iëWۛ LVDPD‫ڰ‬LFsELFD1XFsQ3DSD


19੅fXFiFs[XQFD-HVXVDQFDFs[D: Diosan usa uniribi iëP ۛ LWL‫ڰ‬LFsQ.
—¢8LVDWLFDUDPLQD‫ڰ‬s[LVDQDXSt‫ڰ‬DL 28੅Usaquian atu cacëxun ca Pedronën

TXL[XQ‫ڰ‬sFDLQ? 8LQX‫ڰ‬LFsXQt[ELFD Jesús cacëxa:


XStPD‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Diosaxëshi ca —1XQ[XEXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQQXQxX
aséUDELXSt‫ڰ‬LFsQ. 20੅Uisai cara aín bana camabi cananuna mibë ninuxun ëan.
cuëQsRTXLDTXL[XQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ. Ca 29੅Cacë[XQFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs

quia: ´8QLLWVLQ[DQXEsFDPLQD‫ڰ‬LWLPD unicama cacëxa:


‫ڰ‬DLQ. 8QLFDPLQD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. Uni itsin ñu —AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, uinu
camina mëFDPDWLPD‫ڰ‬DLQ. Camina bëtsi ‫ڰ‬LFsXQLQFDUDFDPDELXQt[D‫ڰ‬sPL
XQLPLFsPsLPDQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. Min papa, FDWDPsWL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQ
min titan bana camina upí oquin ‫ڰ‬DTXLQX[XQ, aín xubu, aín xucëaۛ ntu, aín
FXDTXLQWDQWL‫ڰ‬DLQµ. papa, aín tita, aín xanu, aín bëchicë
21੅Usaquian cacëxun ca aín cushi unin cama ëbianxa, 30੅a unix ca a ëncë ñuñu
cacëxa: ‫ڰ‬LFsVDPDLUDRLxXxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬LDQDQ
—&KDPDUDWVX‫ڰ‬DtVKELPLQPL‫ڰ‬sFDFs ca Nucën Papa Diosan nëWsQX‫ڰ‬DLVKDEs
banacama quicëVDELRL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DLVKFDQD nëtëWۛ LPRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
XVDELL‫ڰ‬LQ.
22੅Cacëxun cuaquin ca Jesusan cacëxa: Jesusan —‫ڰ‬s[FDQDXQtDQ‫ڰ‬DFs[EDPDWL‫ڰ‬DL
—8VDULFDPLQD‫ڰ‬LQ. ‫ڰ‬,[XQELFDPLQD —quixun aín unicama catëcëan
achúVKLxXLVKL‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLQ. Cuanxun (Mt. 20.17-19; Mr. 10.32-34)
camina min ñucama maruquin curíqui 31੅%DLQFXDQTXLQFD‫ڰ‬LWVDXQLDQX‫ڰ‬DtQEL

bixun ñuxXPDXQLFDPD‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. -HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDDEsD


Usotancëx camina ñuxXVKL‫ڰ‬LWLVLQDQLPD ninun quixun cuënbianquin cacëxa:
‫ڰ‬sPLVLQDQL‫ڰ‬sEsFXDQLXWL‫ڰ‬DLQ. Usaquin —Bërí cananuna Jerusalénu cuanin.
‫ڰ‬DWDQFs[FDPLQD1XFsQ3DSD'LRVDQ Cuanx bëED[QXDQX‫ڰ‬DLQFDDQ1XFsQ
nëWsQX‫ڰ‬LDQDQXVDTXLQ‫ڰ‬DFsFXStDQXD[ Papa Dios quicë bana uni ñuixuncë
FXssLQUDFXssQWL‫ڰ‬DLQ. XQtDQ‫ڰ‬sxXLTXLiVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
23੅Usaquian Jesusan cacëxun cuati ca 32੅Judíos unibunën ca judíosma

DtQxXD‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬DLQ, DXQLPDViQXLWXWL XQLEXQsDQELQXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ.


utënۛ buacëxa. 24੅Utën
ۛ butia isquin ca ‫ڰ‬,QiQFs[XQEL[XQFD‫ڰ‬sPLFXDLTXLQEsWVL
Jesusan cacëxa: EsWVLRQDQ‫ڰ‬sWXVKXFDWL‫ڰ‬LFsQ. 33੅Usoquin
—‫ڰ‬$LVDPDLUDxXxXXQL[FDDLQDQ‫ڰ‬LWL bëtsi bëtsi oquin mëëtancë[XDQ‫ڰ‬DFs[
‫ڰ‬DtVKELxXxX‫ڰ‬LWLVKLVLQDQL1XFsQ3DSD cana bamatancëx rabë ۛ QsWs‫ڰ‬LyQ[D
'LRVQDQ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. 25੅Camello, ax ca pëcaracëEsEDtVTXLWL‫ڰ‬DLQ.
FKDLUD‫ڰ‬DLVK, xumuxan quini chamaratsu 34੅Jesusan usaquin cacëxunbi ca aín

‫ڰ‬DLQ, DQXQDWVtQTXLDQWLPD‫ڰ‬LFsQ. A ñuina ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQXLVDLFDUDTXLD


/8&$6੄18੄19 176

TXL[XQFXDPD‫ڰ‬LFsQ. Uisai qui cara usai uni achúVKL=DTXHRFDTXLQDQsFsDQX


TXLDTXL[XQELFD‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LDFs[D. $[FDDQ‫ڰ‬DSXEXiQPLWLFXUtqui
ELFsXQLFDPDQFXVKL‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬LWVDLUD
Jericónuxuan Jesusan curíquixX‫ڰ‬LDFs[D. 3੅8VD‫ڰ‬L[XQFDXLVD
bëxuñu uni bëpë[ ۛ FD
FDUD-HV~V‫ڰ‬LFsTXL[XQLVWLVDWDQTXLQEL
(Mt. 20.29-34; Mr. 10.46-52) mëW~UD‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQtDQWVLWVtUX‫ێ‬
35੅&XDQtD-HULFysPD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQFD xun bëSiQFsbëtan iscasmacëxa.
bëxuñu uni achúshi bai amo anuxun uni 4੅Usaquin iscasmati, DEiquiani cuanx ca

curíTXLxXFitinu tsoócëxa. 36੅Tsóxunbi achúshi i, sicómoro cacë, bai anúan


FD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQtDQUDWibiancëxun -HV~VXWLDPRD‫ڰ‬LFsDQXURQUXDFs[D.
cuaquin —¿añu ñu cat? ¿Uisai caina 5੅8VDtDDQX‫ڰ‬LFsFD-HVXVDQDQXQ

‫ڰ‬LFDQLQ? —TXL[XQXQLFDPDxXFicëxa. FXDQTXLQPDQiPLEssuquinbi mëraquin


37੅fXFiFs[XQFDFDFDQFs[D: ësaquin cacëxa:
—1D]DUHWQX‫ڰ‬LFsXQL, Jesús, ax ca —=DTXHR, bënëWLVKLFD‫ڰ‬LE~cuatsini ut.
uaxa, a cënë cuania. %sUtFDQDPLQ[XEXQX‫ڰ‬LPLEsFXDLQVD
38੅Usai quia cuati cuëníshquin ca cacëxa: tanin.
—Jesús, Davitan rëbúnqui, nuibaquin 6੅Usaquian cacëxëVKLFKXimarua tani

FD‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQ. bënëWLVKL‫ڰ‬LE~TXLQFD=DTXHRQsQDtQ
39੅Usaía quia oquin ca ax paían [XEXQXEXinuxun Jesús biacëxa.
rëcuën ۛ quiani cuancë unicaman 7੅Usaria isquin ca uni raíricaman

banaxma isa nëtën ۛ un quixun cacëxa. —‫ڰ‬XFKDñu unin xubunu ca Jesús


Cacëxbi ca nëtëWLPDD[D‫ڰ‬LFssamaira oi ‫ڰ‬LFXDQLD—quixun ñuiacëxa. 8੅8VD‫ڰ‬DLQFD
munuma cuëníshtëcëni quiacëxa: PDQiPLFKDLUXTXLQ=DTXHRQsQ-HV~V
—Davitan rëbúnqui, QXLEDTXLQFD‫ڰ‬s cacëxa:
‫ڰ‬DTXLQ. —‫ڰ‬ÊQFDQDPLFDLQ, EsUtFDQD‫ڰ‬sQ
40੅Usaía quia cuati niracëquin ca curíTXLFDPDPsV~XVDULEL‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LQXQ
Jesusan —‫ڰ‬sQXDXQXQFDEsW—quixun bianan usaribi ñuxXPDXQLFDPD‫ڰ‬LQDQL
DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDFs[D. Cacëx aia ca cuanin. ‫ڰ‬,QiQDQFDQD‫ڰ‬sQDtQFXUtqui
-HVXVDQxXFiquin cacëxa: 41੅—¢‫ڰ‬ÊQPL mëcama uni, ‫ڰ‬sQDLQDQPscama
uisoti caina cuëënin? inumiquin rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ oquin
Cacëxun ca cacëxa: ‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ.
—,VQXQPL‫ڰ‬sEsSëxۛ cuti cana cuëënin. 9੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
42੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: —%sUtFDsQs[XEXQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD
—Ca bëpëq ۛ uit. ‫ڰ‬ÊQPLEsSëxۛ cuti ‫ڰ‬sPLFDWDPsFs‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD
VLQDQL‫ڰ‬sPLFDWDPsWLFDPLQDEsSëxۛ cüan. 'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[LëWۛ L‫ڰ‬LFsQ, ënë uníxribia
43੅Usaquian cacëxëshi ca bëpëx ۛ cüacëxa. Abrahamnën rëE~QTXL‫ڰ‬DLQ. 10੅‫ڰ‬8FKDñu
Bëpëxۛ cucëxun isi cuëënquiani ca Nucën XQLFDPDDLQDQPD‫ڰ‬LFsELDtQ‫ڰ‬XFKD
Papa Dios rabibiani Jesúsbë cuancëxa. tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬LDQDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëm
ۛ inux, cana
Jesusan a uni bëpë[ۛ FXWLDLVTXLQFDDQX‫ڰ‬LFs 1XFsQ3DSD'LRVQXD[XQL‫ڰ‬LQX[XDFsQ.
unicamanribi Nucën Papa Dios rabiacëxa.
%DQDLWVLxXLFsVDULD-HV~V
Zaqueo ñui quicë bana curíqui ñui quiá bana

19
1੅Anu bëbaquiani ca Jesús Jericó 11੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQ=DTXHRFDLD

sPD‫ڰ‬XUDPDTXLDQLFXDQFs[D. cuaquin, -HUXVDOpQ‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQ, DEs‫ڰ‬LFs


2੅Usaía Jesús cuancëEsELFDDsPDQX‫ڰ‬LFs XQLFDPDQVLQiQFs[D, —Jerusalénu
177 /8&$6੄19

bëbatancëx ca Nucën Papa Diosan VKL‫ڰ‬LQXQPLQXQLFDPDELPLQ. 8VD‫ڰ‬DLQ


‫ڰ‬LPLFs[-HV~sëVKLMXGtRVXQLEXQsQ‫ڰ‬DSX cana mimi racuëq ۛ uin, pañunan
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quixun. 12੅Atúan usoquin rabúnxun, min curíTXLDPL‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQFs, a
VLQDQLD‫ڰ‬XQiQTXLQFDDFDPDQFXDPDL‫ێ‬ nan. $FsQs‫ڰ‬LFsQ. 22੅Cacëxun ca aín
nun, bana itsi ñuicësoquin Jesusan ‫ڰ‬DSXQFD[D: 0L[FDPLQD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLQ.
ësaquin cacëxa: Min bana cuaquin cana uisa uni
—Ësa ca. Achúshi uni, ‫ڰ‬DSXQ FDUDPLQDPL[‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. ‫ڰ‬Ê[
rëbúnqui, DQFDDtQPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ XQLPLQLVKFsVD‫ڰ‬L[XQXQLLWVLQxX
FXVKL‫ڰ‬LLVDWDQTXLQEsWVLPHQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX ‫ڰ‬DSimitancë[XQDELPL‫ڰ‬sQiLQVKL‫ڰ‬LQXQ
cha anu cuanxun, D‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LPLQXQTXL[XQ ‫ڰ‬sQXQLFDPDELPLFsLVQD‫ڰ‬DLTXL[XQ
catancëx utëFsQWLVLQiQ[D. 13੅6LQiQWDQFs FDPLQD‫ڰ‬s‫ڰ‬XQDQ. 23੅¢8VDTXLQ‫ڰ‬XQiQTXLQ
xun aín uni mëcën rabë ۛ camicëx ucë ca caramina uisacasquin a curíqui
achúshi achúshi curíqui achúVKL‫ڰ‬DtVKEL EDQFRQXQDQFsPD‫ڰ‬DLQ? Anumi nancë
‫ڰ‬LWVDFXStcë, camabi sënëQ ۛ ‫ڰ‬LQiQ[D. ‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬sQFXUtTXL‫ڰ‬LPDLQXQFXUtqui
‫ڰ‬,QiQTXLQ, —‫ڰ‬s[XWscëntamainun camina itsiribi bitsían. 24੅&D[XQFD‫ڰ‬DSXQDQX
ënë curíquinën ñu bitancëxun maruquin ‫ڰ‬LFsXQLFDPDFD[D: A curíTXL‫ڰ‬sQD‫ڰ‬LQDQ,
curíqui bitëFsQWL‫ڰ‬DL—quixun caxa. a camina a uninua bixun, an mëcën
14੅Usaquin catancëxa cuanbi ca a menu rabë ۛ VsQsQ‫ڰ‬LQXQFXUtqui bicë uni a
‫ڰ‬LFsXQLFDPDDPLQLVKFs‫ڰ‬L[XQ, —a uni ‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. 25੅Cacëxun ca caxa: Nun a
FDQDQXQDQXQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LWLFXssnima curíTXL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DtQELFDD[PsFsQUDEë ۛ
—TXL[XDQ‫ڰ‬DSXFDWinun quixun uni VsQsQ‫ڰ‬LQ~DQELFsFXUtquixX‫ڰ‬LFsQ.
xuquin camiaxa. 15੅8VD‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬DSXQ, 26੅Usaquin cacë[XQFDDtQ‫ڰ‬DSXQFD[D:

D[SDtDQFXDQFsXQLDELDtQPHQX‫ڰ‬LFs 8LVDxXFDUDD‫ڰ‬LQiQFs‫ڰ‬LFsDQ~DQDQ
XQLFDPDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LPLD[D. ‫ڰ‬,PLFs[FDDtQ cacëVDELRTXLQxX‫ڰ‬DFsXQLDFDDtQ
menu utëcëanxa. Ai bëbaquin ca uiti ‫ڰ‬LEXQ‫ڰ‬LQiQWDEDTXLQ‫ڰ‬LQiQFssamaira
curíTXLFDUDELD[DTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLVD RTXLQ‫ڰ‬LQiQWsFsQWL‫ڰ‬LFsQ. Usonan ca
tanquin a curíTXL‫ڰ‬LQiQELDQFsXQLFDPD DQ~DQxX‫ڰ‬D[XQFs[XQPDD‫ڰ‬LQiQFsxXD
camiaxa. 16੅Camicëxa anpan ucë an ca DtQ‫ڰ‬LEXQELFXDQWL‫ڰ‬LFsQ. 27੅$[D‫ڰ‬sPL
DtQ‫ڰ‬DSXFD[D: QLVKL‫ڰ‬s[‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LWLFXssQFsPDXQLFDPDD
—Min curíqui anun ñu bixun FDPLQDsQXEs[XQ‫ڰ‬sQLVPDLQXQEL‫ڰ‬DWL
maruquin cana mëcën ۛ rabë ۛ VsQsQ‫ڰ‬LQXQ ‫ڰ‬DLQ.
curíqui bian. 17੅Cacë[XQFD‫ڰ‬DSXQFD[D:
8StRTXLQFDPLQD‫ڰ‬sQFXUtTXLQsQxX‫ڰ‬DQ.
‫ڰ‬,WVDLUDPDVKL‫ڰ‬DtQELPLDFXUtquinën upí IV. JESUSAN JERUSALENUXUN BANA
RTXLQ‫ڰ‬DFsFXStFDPLQDPsFsQUDEë ۛ f8,;8$1$1f8‫ڰ‬$(19.29-21.38)
sPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQFXVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
18੅Bëtsíxribi uquin ca caxa: Min curíqui -HV~V-HUXVDOpQXFXDQ
anun ñu bixun maruquin cana mëcën (Mt. 21.1-11; Mr. 11.1-11; Jn. 12.12-19)
achúVKLVsQsQ‫ڰ‬LQXQFXUtqui bian. 28੅Usaquin bana itsi ñuicëVRTXLQ‫ڰ‬DSX
19੅Cacë[XQFD‫ڰ‬DSXQFD[D: Mix camina
ñuiquin unicama cabiani ca Jesús
mëcën achúVKLsPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ -HUXVDOpQXFXDQWLVLQiQELDQLFXDQFs[D.
FXVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 20,21੅Cacëbë uquin ca 29੅Jerusalénu cuani Betfagé ëma

bëtsínribi caxa: Mixmi unimi nishcësa ‫ڰ‬LPDLQXQ%HWDQLDsPD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬L[XQFD


‫ڰ‬LFsFDQDPL‫ڰ‬XQDQ. Uni itsin ñu 2OLYRVFDFsPDWiDQX[XQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
‫ڰ‬DSimitancë[XQFDPLQDDELPLPLQiLQ‫ێ‬ uni rabë ۛ xuquin, 30੅Jesusan cacëxa:
/8&$6੄19 178

—Aúnu bësucë ëma, anu ca cuantan. 41੅Usai quiquianquin rarobianquin,

Cuanx anu bëbaquin camina burro, anua Jerusalén isi ca Jesús nitëxۛ ëti bëunan
uni tsócëma pain, a anua tëcërëcacë PsVFXWL-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDL
mëUDWL‫ڰ‬DLQ. Mëraquin camina tububëWVLQ‫ێ‬ quicësai quiacëxa: 42੅—Nucën Papa
TXLQEsWL‫ڰ‬DLQ. 31੅Mitsúnmi tubuia isquian 'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[FDPLQDDVpUDELFKXiPD‫ێ‬
bëtsi unin —¿uisati caramina ënë burro UXD‫ڰ‬DLVKFXssQWL‫ڰ‬DL—quixun bërí
tëcërëcacë tubuin? —quixun mitsu nëtëQ ۛ ELPLWVXQ‫ڰ‬XQiQWLFDQDFXssnin.
xXFicë[XQFDPLQDFDWL‫ڰ‬DLQ: 1XFsQ‫ڰ‬,EX 8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVXQQXLWXQsQEL
FDsQsEXUUREXiQ[XQXQTXL[XQQXFD[D. VLQiQTXLQFXDTXLQPD‫ڰ‬XQiQFDQWLPD‫ڰ‬DLQ.
32੅Usaquin caquian xucëx cuanxun ca 43,44੅1XFsQ3DSD'LRVDQPLWVXVLQiQ[XQ‫ێ‬

Jesusan atu cacësabi oquin burro TXLQ‫ڰ‬sPLWVXQX[XFs‫ڰ‬LFsELXLFDUDQD‫ڰ‬s[


mëracëxa. 33੅Mëraquian tubuia ca ‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬s‫ڰ‬XQiQWVLQ[XQEL‫ڰ‬XQiQFsPD
EXUURQ‫ڰ‬LEXFDPDQFDFs[D: ‫ڰ‬DLQ, FDDQXQPLWVX‫ڰ‬DWLPRWLQstëcama
—¿Uisoti caramina burro tubuin? XWL‫ڰ‬LFsQ. Axa mitsumi nishcë unicaman
—quixun. ca mitsu ëman chiquítisama oquin
34੅fXFiFs[XQFDFDFs[D: EsDUDUDQDQPLWVXQD[XEX‫ڰ‬DFs
—1XFsQ‫ڰ‬,EXQFDsQsEXUUREXiQ[X‫ێ‬ PD[i[FDPDUXUXSDTXLQUs~panan
nun nu caxa. XQLFDPDULELFsxXWL‫ڰ‬LFsQ.
35੅8VRTXLQFDELDQTXLQEXiQWDQFsxun

FDFKXSDQFDPiputancëxun anu Jesús Anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubunua


‫ڰ‬LUXPLDFs[D. 36੅8VRTXLDQ‫ڰ‬LUXPLFs[D -HVXVDQDQxXPDUXFsXQLFDPDFKLTXtDQ
burron cuancëbëtan ca unicaman anun (Mt. 21.12-17; Mr. 11.15-19; Jn. 2.13-22)
Jesús cuanti bainu anúan mapúcë 45੅Jerusalénu bëbatancëx anuxun

FKXSDEL‫ڰ‬DSicëxa. 37੅‫ڰ‬$Sicëbë anun Nucën Papa Dios rabiti xubunu


FXDQLPDWi2OLYRV, anuax cuabútia atsínquin ca Jesusan anuxuan ñu
‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ marucë unicama chiquíancëxa.
‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬DLVK, cuëënquin, —uni itsin 46੅Chiquínquin ca cacëxa:

‫ڰ‬DFsPDxXFDPD-HVXVDQ‫ڰ‬DLDFDQDQXQD —Nucën Papa Diosan bana cuënëo ca


isa —TXL[XQDQ‫ڰ‬DFscama ñuiquin ësai quia: ´$QX[XQ‫ڰ‬sUDELWL[XEXD[FD
munuma banaquin Nucën Papa Dios DQXD[DFDPDELXQL[‫ڰ‬sEsEDQDWL[XEX‫ڰ‬LWL
rabiacëxa. 38੅Rabi ca quiacëxa: ‫ڰ‬LFsQµ. Usaía cuëQsREDQDTXLFs‫ڰ‬DtQEL
—1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ[XFs[DXFs, ënë camina mitsun anuxun ñu maruquin uni
‫ڰ‬$SX[FDEsUtDLD. A ca camabi unin SDUiQTXLQPsFDPDWL[XEXVD‫ڰ‬LQXQ
UDELWL‫ڰ‬LFsQ. 1DtQX‫ڰ‬LFs1XFsQ3DSD ënuxun ñu maruin.
Diosaxribi ca cuëënia. Aribi ca camabi 47੅Camabi nëtën ca Jesusan anuxun

XQLQUDELWL‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Dios rabiti xubunuxun bana


39੅8VDLTXLTXLDQD[DDPLVLQiQFs xXL[XQTXLQXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLDFs[D.
unicaman Jesús rabia cuaquin ca fariseo 8VDtD‫ڰ‬LDFDMXGtRVVDFHUGRWHQsQ
unicama raírinën Jesús cacëxa: FXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ0RLVpVQsQ
—$[DPLPLVLQiQFsXQLFDPD cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ
VKDUi[PD‫ڰ‬LQXQFDPLQDFDWL‫ڰ‬DLQ. DtQFXVKLXQLFDPDD‫ڰ‬DFDWVLTXLD[DPL
40੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: ‫ڰ‬sVënۛ ancëxa. 48੅8VDL‫ڰ‬sVën
ۛ anquinbi ca
—‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVXFDLQ, ënë unicaman ‫ڰ‬DSXPDXQLFDPDDtQEDQDFXDWLDPL
‫ڰ‬sUDELFsbëWDQPDFDsQsPD[i[FDPD VLQiQFs‫ڰ‬DLQXLVR[XQ‫ڰ‬DWLFDUDTXLD[
sQsQFXsQFsQLVKDUiTXLQ‫ڰ‬sUDELWL‫ڰ‬LFsQ. VLQiQFDVPDFs[D.
179 /8&$6੄20

8LQEDQDQFDUD-HVXVDQxX‫ڰ‬DLD $QQDsEsU~DQFs‫ڰ‬DLVDPDXQLFDPD
TXL[XDQ-HV~VxXFiFDQ ñuiquin Jesusan cá bana
(Mt. 21.23-27; Mr. 11.27-33) (Mt. 21.33-44; Mr. 12.1-11)

20
1੅Achúshi nëtën anuxun Nucën 9੅Bana itsi ñuicësoquin ca Jesusan, a

Papa Dios rabiti xubunuxun XVRTXLQXQLQ‫ڰ‬DWLxXLTXLQ, ënë banaribi


XQLFDPDEDQD‫ڰ‬XQiQPLDQDQXStEDQD unicama ñuixuancëxa:
DQ~DQXQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL —Ësa ca. Achúshi unin ca aín naënu
ñuixunmainun ca judíos sacerdotenën XYDV‫ڰ‬DSi[D. ‫ڰ‬$Sitancëxun bëtsi uni aín
FXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ0RLVpVQsQ naëa bërúanxunun quixun ami ëbiani ca
cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ ‫ڰ‬XUDPHQX‫ڰ‬LFXDQ[D. 10੅Cuantancëxun ca
anpan caniacëcë unicama anu cuanxun uvas bimicëbëWDQDEsD‫ڰ‬LFsDQxX
2੅xXFiquin Jesús cacëxa: mëëmicë uni achúshi xuquin caxa:
—¿Uin banan caramina min usa ñu —An naë bërúancë unicamanu
‫ڰ‬DLQ? ¢8LQFDUDsVRTXLQPLxX‫ڰ‬DQXQPL cuantancë[XQFDPLQD‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LWLDPsV~D
cax? Ca nu ñuixun. ‫ڰ‬sEsxúQXQPL‫ڰ‬LQiQXQFDWL‫ڰ‬DLQ. Cacëx
3੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: cuanxa bëbaiabi ca a uni an naë bëU~DQ‫ێ‬
—‫ڰ‬ÊQULELFDQDPLWVXEDQDLWVLxXFDWLQ. cë unicaman mëëtancëxun ñuñuma
‫ڰ‬ÊFDxXL[XQ, 4੅¿uin cara Juan unicama cuantëcëntanun xuaxa. 11੅8VRTXLDQ‫ڰ‬DQ
nashiminun cacëx? ¿Nucën Papa Diosan FDQDs‫ڰ‬LEXQDtQxXPssmicë uni itsi
cara cacëx? ¢8QLQFDUDXVDTXLDQ‫ڰ‬DQXQ xutëcëanxa. Xucëxa bëbaiabi ca aribi an
cacëx? naë bërúancë unicaman mëëquin bëtsi
5੅8VDTXLDQ-HVXVDQxXFiquin cacëxbi bëtsi oquin masóxa. Usotancëxun ca
FDXLVDTXLQFDUDFDWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ ñuxXPDFXDQWinun aribi xuaxa. 12੅Usocë
‫ڰ‬XQDQLPDDW~[ELxXFDFDQDQLTXLFDQ‫ێ‬ bëtan ca bëtsiribi amiribishi xutëcëanxa.
cëxa: ¢8LVDTXLQFDUDQXQDFDWL‫ڰ‬DLQ? ;XFsELFDDULELVKL‫ڰ‬DWLPR[XQ, ënuaxma
Nun nu, 1XFsQ3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFsDQ ca cuantan, quixun caxun xuaxa.
ca cacëxa, TXL[XQFDWL‫ڰ‬DtQELFD 13੅8VRTXLDQ‫ڰ‬DFsbëWDQFDQDs‫ڰ‬LEXQ

usaquin nun cacëxun nu, XVD‫ڰ‬DLQ VLQiQ[D: ¢$xXFDUDQDRWL‫ڰ‬DLQ? &DQD‫ڰ‬s[


FDUDPLQDXLVDFXStDtQEDQDFXDPD‫ڰ‬DL DPLLUDVLQiQFsEDFsEsFKLFs[XWL‫ڰ‬DLQ. A
TXL[XQQXFDWL‫ڰ‬LFsQ. 6੅Nun nu, unían VDSLFDFXDQLD‫ڰ‬DWLPRTXLQPDXStRTXLQ
unicama nashiminun cacë ca Juan ELTXLQDtQEDQDFXDWL‫ڰ‬LFsQ. 14੅Usoquin
‫ڰ‬LDFs[DTXL[XQFDWL, ‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬DSXPD VLQiQTXLQDLUD[XFëxۛ a bëbaia isi ca an
XQLFDPDQQXPD[D[DQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. naë bërúancë unicamax canani quiaxa:
Acaman ca aín bana cuaquin, Nucën $tQSDSi[DEDPDFsbë ca aín bëchicë
Papa Diosan ca asérabi aín bana sQs[QDs‫ڰ‬LEX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ
unicama ñuixunun quixun Juan FDQDQXQDQX[QDs‫ڰ‬LEX‫ڰ‬LQX[XQsQs‫ڰ‬DWL
xuacëxa quixun sinania. 7੅Usari ‫ڰ‬DLQ. 15੅Canantancë[XQQDs‫ڰ‬XULEXiQ[XQ
canantancëxun ca Jesús cacëxa: FD‫ڰ‬D[D.
—8LQ[XFsFDUD‫ڰ‬LDFs[DTXL[XQ Usoquian aín bëFKLFs‫ڰ‬DFsFDUDQDs
FDQDQXQD‫ڰ‬XQiniman. ‫ڰ‬LEXQDQQDsEsrúancë unicama uisoti
8੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: ‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQDPLWVXFDLQ. 16੅Aín
—0LWV~QPL‫ڰ‬sQxXFicë[XQ‫ڰ‬sxXL[XQ‫ێ‬ QDsQXFXDQTXLQDXQLFDPD‫ڰ‬DWDQFsxun
cë[XQPDFDQD‫ڰ‬sQULELXLQEDQDQFDUDQD ca bëtsi uni aín naëa bërúanxunun
sVDTXLQxX‫ڰ‬DLTXL[XQPLWVXFDLPDQ. TXL[XQFDWL‫ڰ‬LFsQ.
/8&$6੄20 180

Usai Jesús quia cuati ca an cuacë FDPLQDQXFDWL‫ڰ‬DLQ, ¿Nucën Papa


unicamax: Diosax aséUDELQXQFXVKL‫ڰ‬DLQFDUD
—8VDtD‫ڰ‬LQXQFXssDQ[PD‫ڰ‬LWLELFD 5RPDQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX, César, a curíqui
1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quiax EXiQPLWLDViEL‫ڰ‬LF? ¢&DUDDViELPD‫ڰ‬LF?
quiacëxa. 23੅Cacëxun ca Jesusan, —uisai
17੅Quia ca Jesusan atumi bësuquin FDUDLVQDTXLTXL[XQ‫ڰ‬sPLPDQinuxun
isquin cacëxa: FXDFDWVLTXL[XQFD‫ڰ‬sxXFDWLD—quixun
—¢8VDL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQFDUDXLVDLTXLFs ‫ڰ‬XQiQTXLQFD-HVXVDQDWXFDFs[D:
ënë cuëQsREDQD‫ڰ‬LF?, ësai quicë: —¢8LVDFXStFDUDPLQDXVRTXLQ‫ڰ‬s
An maxax xubuacë unían biquinma cain? 24੅8LVDFDUDLVQXQFD‫ڰ‬DSXEXiQPLWL
UDFiQFs‫ڰ‬DtVKELFDDPD[D[EsUt manë curíqui achúVKL‫ڰ‬sEs[XQ.
DPLD[XEXFXVKLFs‫ڰ‬LFsQ, LWi Cacëxuan bëia isquin ca Jesusan atu
upímia xubu cushicë usaribiti. cacëxa:
18੅$PD[i[DDQFXssQFsPDXQLFDPD —¿Uin bëPiQDQWDQTXLQ‫ڰ‬DFsFDUD
XVDULELFDDQ‫ڰ‬sFXssQFsPDXQL‫ڰ‬LFsQ. sQs[‫ڰ‬LF? ¿Uin anë cara cuënëocë ënëx
0D[i[PLWDWLTXLFKDFiTXLQFDPD[i[PL ‫ڰ‬LF?
rëracaquin aín namicama chacaia. Cacëxun ca atun cacëxa:
‫ڰ‬,PDLQXQFDPDQinuax nipacëquin —$[FD5RPDQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX, Césarnën
maxaxan uni chacaquin chëcaia. bëPiQDQWDQTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LPDLQXQ
CéVDUQsQDQs‫ڰ‬LFsQ.
8QtDQ&pVDUFXUtTXL‫ڰ‬LQiQX[XQVLQDQ 25੅Usaquin cacëxun ca Jesusan cacëxa:
(Mt. 21.45-46; 22.15-22; Mr. 12.12-17) —$PLPLWVXQ‫ڰ‬DWLD&pVDUFXssQFsD
19੅An naë bërúancë unicama ñuicëbë xXFDPLQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ, D[DPLWVXQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLQ.
ca an Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs ‫ڰ‬$QDQFDPLQDDPLPLWVXQ‫ڰ‬DWLD1XFsQ
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVVDFHUGRWHFD‫ێ‬ 3DSD'LRVFXssQFsDxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ, axa
PD[DWXELxXLLVDTXLDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQL PLWVXQ3DSD'LRV‫ڰ‬DLQ.
Jesúsmi nishacëxa. 1LVKTXLQ‫ڰ‬DWLPRQX‫ێ‬ 26੅8VDtD-HV~VTXLDFDDQX‫ڰ‬LFs

xun biisa tanquinbi ca —‫ڰ‬LWVDXQLQFD unicaman cuacëxa. Acamabëtan an a


aín bana cuatia, XVD‫ڰ‬DLQFDDXQLFDPD[ xXFicë unicamanribi cuacëx ca a ñui
QXPLQLVKWL‫ڰ‬LFs—quixun sinani atumi -HV~VPLPDQiQWLEDQD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LDFs[D.
racuëT ۛ XLQELDPD‫ڰ‬LFsQ. 20੅%LWVtPD‫ڰ‬L[XQEL —‫ڰ‬$tPDFD—TXL[XQVLQinan —upitishi
FD-HV~VELFDWVLTXLD[‫ڰ‬sVën ۛ antancëxun ca quiaxa —TXL[XQVLQiQTXLQFDDQ
DPLPDQiQTXLQXVDLFDTXLD[DTXL[XQ xXFiFsXQLFDPDQDxXFitëFsDQPD‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬DSXFDQX[XDQ, cëmëTXLQSDUiQTXLQ
-HV~VxXFitanun quixun uni raíri 8QL[FDUDEDPD‫ڰ‬DLVK
xuacëxa. 21੅Xucëx cuanxun ca Jesús EDtVTXLWLPD‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
cacëxa: (Mt. 22.23-33; Mr. 12.18-27)
—&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, min banax ca 27੅Usacëbë ca Jesúsnu saduceo

aséUDEL‫ڰ‬LFsQ, upí oquin camina unicama unicama cuancëxa. Saduceo unicaman


bana ñuixunin. 0LQVLQiQFs[FDFDPDEL ca —EDPD‫ڰ‬DLVKFDXQLEDtVTXLWLPD‫ڰ‬LFs
uni bëtsibëWDQVsQsQ‫ڰ‬LFsQ. Usaquin —TXL[XQVLQiQFs[D. 28੅8VDTXLQVLQiQFs
VLQiQTXLQFDPLQDFDPDELxXxX ‫ڰ‬DLVKDQXFXDQ[XQFD-HV~VxXFiquin
‫ڰ‬LPDLQXQxXxXPDXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ cacëxa:
‫ڰ‬DSXEXULELXLVDLFDUD1XFsQ3DSD'LRVDQ —1XQ‫ڰ‬XQinun ca Moisésnën ësai
XQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQxXL[XQLQ. 22੅8VD‫ڰ‬L[XQ quicë bana cuënëocëxa, uni achúshinëxa
181 /8&$6੄20

bëFKLFsxXPD‫ڰ‬DLVKEDPDFsbëtan ca aín unicama raírinën —upí oquin camina


xucënan aín casunancë xanu bixun, ami nu ñuixuan —quixun cacëxa.
bacë bëFKLWL‫ڰ‬LFsQ. 8VRTXLDQ‫ڰ‬DFs[FDDtQ
bëchicëx aín xucënan bëFKLFsVD‫ڰ‬LWL 8LQUsE~QTXLFDUD&ULVWR
‫ڰ‬LFsQ. 29੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDPLxXFDWLQ. ‫ڰ‬LFsTXL[XQxXLFsEDQD
Uni achúshinëx ca mëcën achúshi (Mt. 22.41-46; Mr. 12.35-37)
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKL‫ڰ‬DQicaxX‫ڰ‬LDFs[D. Usa 41੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
‫ڰ‬L[XQFDDWXQDSDQDQ[DQXELDFs[D. —¢8LVD‫ڰ‬DLVKFDUDXQLTXLD, Cristo, ax
Biaxbi ca bacë bëchiaxmabi bamacëxa. ca Davitan rëE~QTXL‫ڰ‬LFsTXLD[?
30੅Baman aín xucënan casunancë xanu 42,43੅'DYLGDQELFD6DOPRVTXLULFD‫ڰ‬DTXLQ

biaxbi ca aín xucën axribi bacë bëFKLD[‫ێ‬ ësoquin cuënëocëxa:


mabi bamacëxa. 31੅Usaribiti ca a xanu 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQFD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬,EXFD[D,
biaxbi aín xucën bëtsíxribishi bamacëxa. D[DPLPLQLVKFsXQLFDPD‫ڰ‬sQPL
8VD‫ڰ‬DLQFD[XFsQFDPi[ELD[DQXELD[EL ‫ڰ‬LEXDPLPDLQXQFDPLQDPL[‫ڰ‬sEs
bacë bëFKLFsxXPD‫ڰ‬LQXQEDPDFs[D. ‫ڰ‬$SX‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬sQPsTXHX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
32੅Acamaxa bamai cëñúan ca a xanúxribi 44੅Usai qui ca David ax, Cristo, D[FD‫ڰ‬sQ

bamacëxa. 33੅Camaxunbi ca a xanu ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LFsTXLD[TXLDFs[D. ¢ÊVDLDTXLi‫ڰ‬DLQ


biacëxa. ¢8VD‫ڰ‬DLQFDUDDQXQXQLFDPD[ cara Cristo uisax Davitan rëE~QTXL‫ڰ‬LWL
EDtVTXLWLQsWsQDFDPDXLQX‫ڰ‬LFëxۛ ira aín ‫ڰ‬LF?
EsQs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF?
34੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: $Q0RLVpVQsQFXsQsREDQD
—Ënë menuxun ca unin xanu bitsia, ‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD-HVXVDQxXLD
bimainun ca unin aín ini bëchicë (Mt. 23.1-36; Mr. 12.38-40; Lc. 11.37-54)
bënumia. 35੅8VD‫ڰ‬DtQELFDEDPD‫ڰ‬DLVK 45੅8VRTXLQFDQDQFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ

baísquitancëxun Nucën Papa Diosan cuanun, -HVXVDQsVDTXLQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs


nëWsQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ[DQXELWLPD‫ڰ‬LFsQ, unicama cacëxa: 46੅—An usaía judíos
aín ini bëchicëbi ca bëQXPLWLPD‫ڰ‬LFsQ. XQLFDPD‫ڰ‬LQXQ0RLVpVQsQFXsnëo bana
36੅%DPD‫ڰ‬DLVKEDtVTXLWDQFs[FD1XFsQ ‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD[‫ڰ‬LFssaribiti camina
Papa Diosan bëFKLFs‫ڰ‬DLVKEDPDWsFsQWL‫ێ‬ ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. Atux ca chupa chaxcë ۛ
PRLWVyWL‫ڰ‬LFsQ, iQJHOFDPD[D‫ڰ‬LFssaribiti. pañuax niti cuëëanan anuxun ñu
37੅8QLEDPD‫ڰ‬DLVKFDEDtVTXLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ marucë anuxuan unin, ax ca nun cushi
QXQ‫ڰ‬XQinun ca Moisésnën imaxu ‫ڰ‬LFs, TXL[XQVLQiQTXLQPsFsQ‫ڰ‬LQiQTXLQ
nëëmëtia iscë ñuiquin ësaquin cuëQsR‫ێ‬ biti cuëënia. 8VDL‫ڰ‬LDQDQFDDQXMXGtRV
cëxa, 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVD[FD$EUDKDP, unicama timëtۛ i xubunu unicamabë
Isaac, -DFREDFDPDQUDELFs'LRV‫ڰ‬LFs timëti anua aín cushicamax tsóti anu
quixun. 38੅A bana cuënëo isquin tsótishi cuëënia, ‫ڰ‬LDQDQFDSLWLPëxۛ un
FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa Dios ax anu aín cushicamax tsóti anu tsónuxun
FDEDPD‫ڰ‬Dtsha baísquitima unicaman caisia, DWXVDULEL‫ڰ‬LFDWVLTXL[XQ. 47੅Usai
'LRVPD‫ڰ‬LFsQ. Ax ca camabi aín ‫ڰ‬LDQDQFDFDVXQDPscë xanun ñu
XQLFDPDQUDELFs'LRVD‫ڰ‬LFsQ. An iscëx bicuanquin cëñuia. Cëñuanan ca ax isa
FDDtQXQLFDPi[ELWVRWLD. XSt‫ڰ‬LFsTXL[XDQXQLQVLQinun quiax,
39,40੅Usoquian cacëxun cuaxun ca ‫ڰ‬XUDQSDLQ1XFsQ3DSD'LRVEsEDQDLD.
saduceo unicaman amiribishi a Usa unicama ca Nucën Papa Diosan, axa
ñucatëFsDQPD‫ڰ‬LFsQ. Usaria isquin ca an XVDL‫ڰ‬LFsPDXQL‫ڰ‬DFssamaira oquin
Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs ‫ڰ‬XFKRTXLQFDVWtFDQWL‫ڰ‬LFsQ.
/8&$6੄21 182

—¿Uínsaran cara mixmi quicësabi oi


Xanu casunamëcënëan anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubu
1XFsQ3DSD'LRVFXUtTXLQDQ[~DQ sQs[DtQPD[i[FDPDUXUXSDFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF?
(Mr. 12.41-44) ¢$Q~DQXVDL‫ڰ‬LWLQsWsFD‫ڰ‬XUDPDFXDWVLQLD

21
1੅Usaquin anuxun Nucën Papa TXL[XQ‫ڰ‬XQiQX[XQFDUDQXQDXLVDxX‫ڰ‬LD
Dios rabiti xubunuxun unicama LVWL‫ڰ‬DLQ?
catancëxun anu curíqui nanti ñu ami 8੅8VDTXLQxXFicëxun ca Jesusan anun

bësuquin isquin ca Jesusan ñuñu ax utëcënti nëtë ñuixunquin ësaquin


unicaman aín curíqui nania isacëxa. cacëxa:
2੅Isanan ca xanu casunamëcë ñuñuma —‫ڰ‬,WVDXQL[FD: ‫ڰ‬Ê[FDQD&ULVWR‫ڰ‬DL,
anribia manë curíqui rabë ۛ nania isacëxa. quianan: Jesús utëcën ۛ ti nëtë ca uaxa
3,4੅,VTXLQFD-HVXVDQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD TXLD[TXLWL‫ڰ‬LFsQ. Usai quiquian mitsu
cacëxa: SDUiQWLUDEDQDQFDPLQDEsU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ.
—‫ڰ‬,WVDLUDFXUtquiñu unicaman ca anun Aín banax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDPLQD
ñu maruquian tëxëocë curíqui anu VLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. 9੅Mitsun camina uni
curíTXLQDQWLxXQX‫ڰ‬DUXD[D. 8VD‫ڰ‬DtQELFD itsían, EsWVLPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[FD
xanu casunamëcë ënën asérabi bëWVLEs‫ڰ‬DFinania quixun ñuia cuanuxun
FXssQTXLQ‫ڰ‬DLVDWDQTXLQDQ~DQxX ‫ڰ‬DLQ. Cuanan, raíri unicamaxribi ca aín
PDUXWLEL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LWinun, aín curíTXLFDPDL‫ێ‬ ‫ڰ‬DSXPLWVXiquiruia quixun ñuia cuatíbi
VKL‫ڰ‬DUXD[D. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDPLWVXDVprabi camina racuëWۛ LPD‫ڰ‬DLQ. Asérabi ca usai
cain, curíquixXXQLFDPDQ‫ڰ‬DFssamaira ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDtD‫ڰ‬LFsbëbi ca ënë mecama
oquin ca a xanun aín curíTXL‫ڰ‬LQiQ[D. cëñúFsPDSDLQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
10੅Caxun ca ësaquinribi cacëxa:
Anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubu —%sWVLPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[FDEsWVL
rurucubutía Jesusan ñuia PHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDEsQLVKinani
(Mt. 24.1-2; Mr. 13.1-2) ‫ڰ‬DFiQDQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQULELFDEsWVL
5੅Anuax cuania ca uni raírinën anuxun PHQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSXQVXQWirucama bëtsi
Nucën Papa Dios rabiti xubu ñuiquin PHQX‫ڰ‬LFsVXQWiUXFDPDEs‫ڰ‬DFinanti
ësaquin cacëxa: ‫ڰ‬LFsQ. 11੅Bëtsi bëtsi mecama ca shaíTXL‫ێ‬
—$[FDDtQPD[D[XStLUDXSt‫ڰ‬LFsQ. QX[XQ‫ڰ‬DLD. Bëtsi bëtsi nëWsQX‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬,PDLQXQFDEsWVLEsWVLXQtDQXStxX unicamax ca a piti ñuxXPD‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DLD.
‫ڰ‬LQiQFsFXStULELD[XStLUDXSt‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFD‫ڰ‬LWVDXQL[‫ڰ‬LQVLQDQFsx~QX‫ێ‬
Cacëxun ca Jesusan cacëxa: 6੅—Ënë [XQ‫ڰ‬DLD. ‫ڰ‬,PDLQXQFDQDtnua atun
[XEXPLWVXQLVFs[XSt‫ڰ‬DtVKPD[D[FKD LVFsPDxXXQLFDPDQLVWL‫ڰ‬LFsQ, isi ca
‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DtVKELFDD[D1XFsQ3DSD'LRVPL racuëiۛ ra racuëWۛ L‫ڰ‬LFsQ.
VLQiQFsPDXQLFDPDQsQs[XEXFDPDEL 12੅8VDL‫ڰ‬LFsPDSDQ‫ڰ‬DLQFDPLWV~[PL

rurupacëEsDtQPD[i[FDPDULEL ‫ڰ‬sPLFDWDPsWL‫ڰ‬sQXQL‫ڰ‬LFsFXSt, unin


UXUXFXE~WL‫ڰ‬LFsQ. 8VDtDDQXQ‫ڰ‬LWLQsWsFD mitsu bixun bëtsi bëtsi onan anu judíos
XWL‫ڰ‬LFsQ. unibunëx timëWۛ L[XEXQX‫ڰ‬LFsXQLQPLWVX
‫ڰ‬XFKRQXQEXinan, mitsu sipuanan, ‫ڰ‬DSX
ÊQsQsWsFDPDFsx~WLVDPDSDLQ‫ڰ‬DLQFDUD FKD‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬DSXFKXF~maribi mitsu
XLVDLxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD xXLDPLPDQiQTXLQPLWVX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
(Mt. 24.3-28; Mr. 13.3-23) 13੅8VDTXLDQ‫ڰ‬DFs[XQELFDPLQD‫ڰ‬sxXLTXLQ
7੅Usaquian
Jesusan cacëxun ca a rabínquinma an mitsu bicë unicama cati
XQLFDPDQxXFiquin cacëxa: ‫ڰ‬DLQ. 14,15੅A unicama bëPiQDQXPL‫ڰ‬DLQ
183 /8&$6੄21

FDQD‫ڰ‬sQELXLVRTXLQFDUDPLQDFDWL‫ڰ‬DL XQLFDPD[FD‫ڰ‬DLVDPDLUDSDsWDQL
TXL[XQ‫ڰ‬XQiQPLDQDQDQ~QPLFDWLEDQD tëmëUDWL‫ڰ‬LFsQ. $tQ‫ڰ‬XFKDFXStDWXPL
PLWVXVLQiQPLWL‫ڰ‬DLQ. 6LQiQPLFsxunmi nishquin Nucën Papa Diosan castícancë
FDFs[FDD[DPLPLQLVKLPLPLPDQiQFs ‫ڰ‬DLVKFDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 24੅Uni raíri ca unin
unicamax, aséUDELFDDEDQD‫ڰ‬LFsTXL[XQ DEs‫ڰ‬DFDQDQTXLQ‫ڰ‬DQX[XQ‫ڰ‬DLD, raírinëx
‫ڰ‬XQDQLPLQPLFDFsEDQD[FDFsPs‫ڰ‬LFs FDEsWVLEsWVLPHQXEXiQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
TXLD[TXLWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDD 8VDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFDMXGtRVPDXQLFDPDQ
unicama bëPiQDQXFXDQFsPDSDQ‫ڰ‬L[XQ -HUXVDOpQ‫ڰ‬DWLPRQDQDQX‫ڰ‬L[XQDtQ
sVDTXLQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ: Jesusan ca uisoquin FXssQFsVDRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ, atúan
FDUDQDFDWL‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬sVLQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ. XVRTXLQ‫ڰ‬DWLQsWsDVsQën ۛ cëbëtan.
8VD‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬sQELSDLQVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ.
16੅0LWV~[PL‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LFsFXStFDPLQSDSD 8VDFXDWVLQLFD-HV~V
‫ڰ‬LPDLQXQPLQWLWD‫ڰ‬LPDLQXQPLQ XWsFsQWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
xucëDۛ QWX‫ڰ‬LPDLQXQPLQDLQWVL‫ڰ‬LEX (Mt. 24.29-35; 42-44; Mr. 13.24-37)
‫ڰ‬LPDLQXQD[DPLEsQXLEDQDQFsXQtQULEL 25੅Ësaquinribi ca Jesusan cacëxa:
XQLLWVtDQPLWVX‫ڰ‬DWLPRQXQ‫ڰ‬LQinuxun —‫ڰ‬Ê[XWsFsQWLQsWsFD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬DLD. ‫ڰ‬,QiQFs[XQ‫ڰ‬DWLPRTXLQFDPLWVX TXL[XQXQLFDPDQ‫ڰ‬XQiQXQFDQDtQX‫ڰ‬LFs
UDtUL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. 17੅0LWV~[PL‫ڰ‬sPL bari, ‫ڰ‬X[s, ‫ڰ‬LVSDDFDPD[EsWVLWL‫ڰ‬LFsQ.
catamëFsFXStFDXQLFDPD[‫ڰ‬sPL 8VDL‫ڰ‬LPDLQXDQSDU~QSDSDFDPD
VLQiQFsPD‫ڰ‬DLVKPLWVXPL‫ڰ‬LQLVKQX[XQ xuquirui bëchunia cuati ca camabi
‫ڰ‬DLD. 18੅8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQD‫ڰ‬sQEsrúancë PHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[UDWXWLVLQiQFDVPDL
‫ڰ‬DLVKDViEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬s[FXssQFsbëma ca bënëWۛ L‫ڰ‬LFsQ. 26੅Naicamë‫ڰ‬sRVKDtquicëbë
mitsun bu achúshirabi nëtëWۛ LPD‫ڰ‬LFsQ. FDDQXD‫ڰ‬LFsxXFDPD[ULELVKDtquinuxun
19੅TëmëUDTXLQEL‫ڰ‬sPLFDWDPsWLsQFsPD ‫ڰ‬DLD. Acama isi ca unicamax, uisai cara
‫ڰ‬DLVKFDPLQD‫ڰ‬sQ3DSD'LRVDQQstënu ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLUDFXstan bamai
‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. VLQiQFDVPDLEsQëWۛ L‫ڰ‬LFsQ. 27੅Usai
20੅$QX‫ڰ‬LFsXQLFDPDEs‫ڰ‬DFDQDQX[XDQ ‫ڰ‬LFsbëWDQFDXQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD
VXQWirucaman Jerusalén nëbëtۛ sioratia 'LRVQXD[Xi‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬sQ, nëtë cuin
LVTXLQFDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, anun a ëma mëúxun, ‫ڰ‬sQFXVKLQSscabëtsinia,
cëñúti nëtë ca uaxa quixun. 21,22੅A FDPDELXQLFDPDQLVQX[XQ‫ڰ‬DLD. 28੅‫ڰ‬ÊQPL
sPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[DDPL‫ڰ‬XFKDFsFXSt xXL[XQFsxXFDPD‫ڰ‬LFsbëtan camina,
ca castíFDQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFD1XFsQ anúnmi mitsux paë tani tëmërati nëtë
Papa Diosan aín uni cuënëomiacëxa. sënëQ ۛ WLFD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL
8VDLFDEsUt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDPLQDD ‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬8QDQLFDPLQDFKXimarua tani
VXQWiUXFDPDLVTXLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ. Usai FXssLQUDFXssQWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LFsbë ca unicamax racuëti Judea menu 29੅Usoquin catancëxun ca Jesusan

‫ڰ‬LFssPDFDPDQXD[DEiTXLDQLPDWiQX icamaribi ñuiquin ësaquin cacëxa:


FXDQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDD[D-HUXVDOpQX —0LWVXQLVFs[FDKLJXHUD‫ڰ‬LPDLQXQ
‫ڰ‬LFsXQLFDPD[ULELDQXD[FXDQWL‫ڰ‬LFsQ. uisa i cara, 30੅acamax baricuatsíncëbë
Axa JerusaléQXD[‫ڰ‬XUDQLWVLFXDQFs aín pëchi rëucubutancëx amiribishi
unicamax ca racuëti Jerusalénu corutëcënia. 8VDULD‫ڰ‬LDLVTXLQFDPLQD
cuantëFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ. 23੅8VDL‫ڰ‬LFsbë ca XQL‫ڰ‬LWVtDQPLWVXFDFsxunmabi mitsúnbi
[DQXWXxXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDtQWXi‫ڰ‬LF~cë FDEDULWLDFXDWVLQLDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ.
[DQXFDPD[ULELDEiquiani cuani 31੅8VDULELWtD‫ڰ‬sQPLWVXxXL[XQFsxXFDPD

QXLEDFDQX[XQ‫ڰ‬DLD. A nëWsQX‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LDLVTXLQFDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, anúan


/8&$6੄21੄22 184

1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LWLQsWsFD QsQFXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ0RLVpVQsQ
‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 32੅Asérabi cana cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD-HV~V
mitsu cain, bëría ënë nëtënu bucucë ‫ڰ‬DFDWVLTXL[XQVLQDQLEL—‫ڰ‬DSXPD
XQLFDPD[DEDPDFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sQ XQLFDPD[FDDtQEDQDFXDFs‫ڰ‬DLVKQXPL
mitsu ñuixuncë banacama quicësabi oi QLVKWL‫ڰ‬LFs—quixun sinani atumi
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 33੅Naí, me acamax ca cëñúti racuëTۛ XLQXLVR[XQ‫ڰ‬DWLFDUDTXL[XQ
‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬sQEDQD[DQsWëtۛ imoi VLQDQL‫ڰ‬sVënۛ ancëxa.
XVDEL‫ڰ‬DLQFDPDELxX‫ڰ‬s[TXLFssabi oi 3੅UsacëEsFD-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLFs

aséUDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. unicama mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë,ۛ


34੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWVX[FXssQFs acama achúshi, Judas Iscariote, anu
xXLVKL‫ڰ‬DQDQSDëaۛ nan ënë nëWsQX‫ڰ‬LFs xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX6DWDQiV
xXFDPDLVKLVLQiQFs‫ڰ‬LWLQUDEDQDQ atsíancëxa. 4੅8VDL‫ڰ‬LTXLDQFXDQ[XQFD
bëU~DQFDFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Usai bërúancacëma xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQVLQiQPLFs[
‫ڰ‬DLVKFDPLQDPLWV~QPLVLQiQFsbëPDEL‫ڰ‬s[ judíos sacerdotenën cushicama
XFsEs‫ڰ‬sLVLUDEtQWL‫ڰ‬DLQ. 35੅Sinaniamabi ‫ڰ‬LPDLQXQDQX[XQ1XFsQ3DSD'LRVUDELWL
rican mapuquin unin tsatsa bicësa [XEXQX‫ڰ‬LFsVXQWiUXFDPDEs‫ڰ‬sVën ۛ anquin
XVDULELWLFDXQLQVLQiQFsbëPDELDQXQ‫ڰ‬s[ —‫ڰ‬sQFDQD-HV~VPLWVX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DL
XWLQsWsXWL‫ڰ‬LFsQ. 36੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬s[XWL —quixun cacëxa. 5੅Usoquian Judasan
nëtë caini, ‫ڰ‬sQPLWVXFDFsxXFDPDsQëxۛ a cacëx ca cuëëni —curíTXL‫ڰ‬LQiQWLFD
‫ڰ‬LFsEsEL‫ڰ‬sPLFDWDPsWLsQtPD‫ڰ‬sPLFXVKLFs —quiax canancëxa. 6੅Usoquian cacancëx
‫ڰ‬LQX[XQ, nëtë camabi Nucën Papa Dios —DViELFD—quixun catancëx cuanquin
xXFiWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬L, ‫ڰ‬s[XWscëncëEs‫ڰ‬sQ ca Judasan —¢‫ڰ‬DSXPDXQLFDPDQ
bëPiQDQXD[DxX‫ڰ‬XFKDxXPDEL‫ڰ‬LQX[XQ isnunma carana uisaxun ënë unicama
FDPLQD1XFsQ3DSD'LRVxXFiWL‫ڰ‬DLQ. -HV~VELPLWL‫ڰ‬DL? —TXL[XQVLQiQFs[D.
37੅Usaquin anuxun Nucën Papa Dios

UDELWL[XEXQX[XQXQLFDPDEDQDxXL[XD‫ێ‬ $VKLTXLDQ-HV~VEsWDQDtQXQLFDPDQSLi
nan ca Jesús xupíbu xupíbucëbë imë ۛ (Mt. 26.17-29; Mr. 14.12-25; Jn. 13.21-30;
2OLYRVFDFsPDWiQX‫ڰ‬LFXDQFs[D. 38੅Usai I Co. 11.23-26)
DQX‫ڰ‬LQsWLFDEDULXUXFsbë bana ñuixuni 7੅$QXQFKDPLWLxXFsxXQPD‫ڰ‬DFsSiQ

Jesús anuxun Nucën Papa Dios rabiti anun piti nëtë achúshi ca Pascua nëtë
xubunu cuantëcëancëxa. Cuantëcënxuan DQXQFDUQHUR‫ڰ‬DWL, D‫ڰ‬LDFs[D. 8੅A nëtë
bana ñuixunia cuati ca unicama riquiani ‫ڰ‬LFsbëtan ca Jesusan Pedrocëñun Juan
timëaۛ cëxa. xuquin cacëxa:
—Ënë nëtën ۛ u a piti ñu pinun camina
nu mëQtR[XQLFXDQWL‫ڰ‬DLQ.
V. BAMAXBI CA JESUCRISTO 9੅Cacëxun ca cacëxa:
%$,648,$;$48,;81f8,48,&Ê —¿Uinuxuinra caranuna a piti
BANA (22-24) mëQtRWL‫ڰ‬DLQ? 10੅Quia ca Jesusan cacëxa:
—Jerusalénu cuantancëx bëbaquin
-XGtRVXQLFDPD-HV~VPL‫ڰ‬sVën ۛ an
camina uni achúVKLQsDQxXWsQ‫ڰ‬XQSD[
(Mt. 26.1-5,14-16; Mr. 14.1-2, 10-11; buania mëUDWL‫ڰ‬DLQ. Mëraquin nuibiani
Jn. 11.45-53) camina anua ax atsíncë xubunu atsínti
‫ڰ‬DLQ. 11੅$WVtQTXLQFDPLQDDtQ‫ڰ‬LEX
22
1੅$QXQFKDPLWLxXFsxXQPD‫ڰ‬DFs

SiQSLWLQsWs, Pascua cacë, sVDTXLQFDWL‫ڰ‬DLQ: $QQX‫ڰ‬XQiQPLFsXQL


‫ڰ‬LLVDPDSDLQ‫ڰ‬DLQ, 2੅FDMXGtRVVDFHUGRWH‫ێ‬ an ca ësaquin mi canun nu caxa:
185 /8&$6੄22

¢8LQX[XQFDUD‫ڰ‬sbëWDQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XQiQPLFs ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVKDLQDQ‫ڰ‬LQXQ


XQLFDPDQ3DVFXDQsWsQSLWLxXSLWL‫ڰ‬LF? Nucën Papa Diosan mëníocë, D‫ڰ‬LFsQ.
12੅Usaquinmi cacëxun ca an mitsu 21੅‫ڰ‬ÊQPLWVXFDPDLQXQFDFXDW. Uni itsin

anuxunu piti xubu namë ۛ cha, cata itsi ‫ڰ‬DWLPRQX[XQELQXDQDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQWLXQL, an


PDQiPL‫ڰ‬LFs, DQXDPHVD‫ڰ‬LPDLQXQDQX ca nubëtan ënuxun piia. 22੅Nucën Papa
tsóti acama mëníocë, PLWVXLVPLWL‫ڰ‬LFsQ. Diosan mëQtRVDELRLFDQDXQL‫ڰ‬LQX[
Anuxun camina a piti nu mëníoxunti DQXD[Xi, ‫ڰ‬s[EDPDWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFD
‫ڰ‬DLQ. DQ‫ڰ‬DWLPRQX[XQELQXQXQL‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQFsXQL,
13੅Usoquian cacëx cuanx Jerusalénu D[‫ڰ‬XFKDxXLUD‫ڰ‬DLVKXLVRTXLQFDUD‫ڰ‬DWL
bëbaquin ca Jesusan cacësabi oquin a ‫ڰ‬LFs, XVRTXLDQ1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DFs
ñucama mëracëxa. Mëraxun ca anuxun ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
a nëtën piti ñucama mëníocëxa. 23੅Jesusan usaquin cacëxun cuati ca
14੅Mëníoquian sënëo ۛ n ca Jesús aín DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[—¿nucama uin
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDEsSLQX[PHVDQX FDUDXVDTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LF? —TXLD[xXFDFD‫ێ‬
tsóbuacëxa. 15,16੅Mesanu tsóxun ca nancëxa.
-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D:
Uiira cara bëtsibëtan sënënۛ ma
—Ën cana mitsu cain, ënë nëtënuxun
FDQDsVDSLWLPLWVXEs‫ڰ‬DWscëniman. ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
Nucën Papa Diosan nëtënuxun cuni 24੅Uix cara bëtsibëtan sënëQ ۛ PD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
cana mitsubëWDQ‫ڰ‬DWsFsQWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVK TXLD[FD-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD
FDQDEDPDFsPDSDLQ‫ڰ‬DLVKDSLWLxXPL cuëbicanancëxa. 25੅Usaía quia ca
PLWVXQ‫ڰ‬sbëWDQSLWL‫ڰ‬LWVDLUDFXssDQ. Jesusan cacëxa:
17,18੅Catancëxun ca anu uvas baca —-XGtRVPD‫ڰ‬DSXFDPDQFDDtQ
‫ڰ‬DUXFsPDQs[DQSDELTXLQ, Nucën Papa unicama ax cuëëncësabi oquian tëmëUD‫ێ‬
Dios pain —DViELFD—catancëxun, aín miquinbi ñu mëëQXQ‫ڰ‬DPLD. Usaquin
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD‫ڰ‬LQiQTXLQFDFs[D: ‫ڰ‬DPLELFDEsWVLXQLFDPDFDL, ainsa aín
—‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVXFDLQ, ësaquin cana XQLFDPD[DXSLWD[EXFXQXQ‫ڰ‬LPLDTXLD[
XYDVEDFDsQX[XQ‫ڰ‬DWscëniman. Axa quia. 26੅$WX[XVD‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVX[
‫ڰ‬$SX‫ڰ‬DtDQ1XFsQ3DSD'LRVDQQstënu XVDL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. Uix cara mitsun cushi
DtQXQLFDPD[DEs‫ڰ‬LFsbëtan cuni cana ‫ڰ‬LFs, D[FDFXVKLPDXQL‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬LWL
‫ڰ‬DWsFsQWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDsQs ‫ڰ‬LFsQ. $QXQLUDtULEDQD‫ڰ‬LQiQFsXQL, an
ELTXLQFDPD[XQEL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. FDDQDtQEDQDFXDFsXQLXVDULEL‫ڰ‬L[XQ
19੅Catancë[XQFD-HVXVDQSiQELTXLQ XQLLWVLxX‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬LFsQ. 27੅¢$QSLWL‫ڰ‬DFs
Nucën Papa Dios —DViELFD—catancë uni ax cara axa mesanu pi tsócë
[XQSiQWXFDSD[XQ‫ڰ‬LQiQTXLQDWXFDFs[D: unibëWDQVsQsQ‫ڰ‬LF? An mesanuxun picë
—0LWV~QPLSLWLSiQsQs[FD‫ڰ‬s‫ڰ‬LFsQ. XQLD[FDDQSLWL‫ڰ‬DFsXQLEsVsQën ۛ mara
0LWVXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVK1XFsQ ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬s[DQPLWVXxX
3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sXQLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬D[XQFsD‫ڰ‬DLQ. 28੅Mitsun camina
FDPLQD‫ڰ‬sPLVLQiQTXLQ‫ڰ‬sQPLWVXEsUt XQLFDPDQEsWVLEsWVLRLDEL‫ڰ‬ssQFsPD
FDFssQssQTXLQPDXVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DLQ. 29੅8VD‫ڰ‬LFsFDQD‫ڰ‬sQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s
20੅Cacëxun piti piia sënënia ca Jesusan ‫ڰ‬DSXLUD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLFsVDULELRtPL‫ڰ‬sEsFXVKL
PDQs[DQSDDQX‫ڰ‬LFsXYDVEDFDELTXLQ ‫ڰ‬LQXQPLWVX‫ڰ‬LPLQ. 30੅8VD‫ڰ‬L[XQPL‫ڰ‬sQ
catëcëancëxa: nëtëQX[XQ‫ڰ‬sbëtan pianan, Israelnën
—ÊQsXYDVEDFDsQs[FD‫ڰ‬sQLPL bëchicë mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë,ۛ aín
‫ڰ‬DSDWL, ‫ڰ‬s[EDPDFsFXStDPLWVXQ rëE~QTXLFDPD[FDUDDWXQxX‫ڰ‬DFsFXSt,
/8&$6੄22 186

XLVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQXQFDQDPLWVX RLFDXQLFDPD[‫ڰ‬sxXLTXLWL‫ڰ‬LFsQ. Usa


‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DLQFDPLQDEsUtPLQEDQDxXL[XQL
cuanquin burasaxX‫ڰ‬L[XQDEXiQWL‫ڰ‬DLQ.
Pedronën —‫ڰ‬sQFDQDD‫ڰ‬XQDQLPD CuríquixX‫ڰ‬L[XQFDPLQDEXiQWL‫ڰ‬DLQ.
—quixun uni cati Jesusan ñuia Manë xëWRFsxXPD‫ڰ‬L[XQFDPLQDPLQWDUL
(Mt. 26.31-35; Mr. 14.27-31; Jn. 13.36-38) maruquin anun curíqui biquin maruti
31੅Usaquin catancëxun ca Jesusan ‫ڰ‬DLQ.
Simón Pedro cacëxa: 38੅Cacë[XQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ

—Simón, xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX, cacëxa:


6DWDQiVQsQFDPLWVX‫ڰ‬DWLPDPLWLVD —Ca is, ënu ca manë xëtocë rabë ۛ
WDQTXLQDQXVDTXLQ‫ڰ‬DQ~DQsQXQTXL[XQ ‫ڰ‬LFsQ.
1XFsQ3DSD'LRVxXFi[D. 8VD‫ڰ‬L[XQFD Quia ca Jesusan cacëxa:
xanúan ñu bimi tacaquin shaícacësaribi —$VKLFDDViEL‫ڰ‬LFsQ.
RTXLQPLWVXWDQWL‫ڰ‬LFsQ. 32੅8VD‫ڰ‬DtQEL
FDQD‫ڰ‬sPLFDWDPsWLsQ[XQPD‫ڰ‬DQXQ -HV~VD*HWVHPDQtQDsQXD[
1XFsQ3DSD'LRVPLxXFixuan. ‫ڰ‬ÊPL aín Papabë bana
‫ڰ‬XFKD[ELVLQDQDWL‫ڰ‬sPLFXVKLTXLQFDPLQD (Mt. 26.36-46; Mr. 14.32-42)
D[D‫ڰ‬sPLFDWDPsFsXQLUDtUL‫ڰ‬sPLD 39੅JerusaléQXD[FXDQLFDD[‫ڰ‬LFssabi oi

asérabi upiti catamëQXQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. -HV~V2OLYRVFDFsPDWiQXFXDQFs[D.


33੅Cacëxun ca Simón Pedronën cacëxa: CuancëEsFDDEsDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
—0L‫ڰ‬DFssaribi oquin sipuanan unin unicamaxribi cuancëxa. 40੅Anu cuanx
‫ڰ‬DQ~QELFDQDPLsQLPDQ. bëbatancë[XQFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
34੅Quia ca Jesusan cacëxa: unicama cacëxa:
—Pedro, cana mi cain, mix camina —fX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLQUDEDQDQFDPLQD
usai quin, ‫ڰ‬L[XQELFDPLQDsQsxDQWDQ mitsu bëU~DQXQ1XFsQ3DSD'LRVxXFiWL
‫ڰ‬DWDSDEDQDWLVDPD‫ڰ‬DLQ, PLQLVDPLQD‫ڰ‬s ‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLTXL[XQUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ 41੅Usoquin cabiani unin nicëx ۛ a maxax
achúVKLRTXLQXQLSDUiQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LE~Fs‫ڰ‬XUDVDFXDQ[FDUDQWLQSXUXQL,
Jesús Nucën Papa Diosbë banacëxa.
$Q~DQXQLQ-HV~V‫ڰ‬DWLPRWLQsWs‫ڰ‬Li 42੅Banaquin ca cacëxa:
35੅-HVXVDQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD —Papan, mix cuëëncëbëtanma cana
ësaquin cacëxa: ‫ڰ‬sQEsUtWsmëUDWLPD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQD
—‫ڰ‬ÊQPLWVXXQLEDQDxXL[XQXQ ‫ڰ‬s[FXssQFsVDRL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ, mix
xuquin, burasa, curíqui, taxaca, acama FXssQFsVDRtVKLFDQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
EXDQLPDFDPLQDFXDQWL‫ڰ‬DLTXL[XQFDFs[ 43੅Usaquian cacëbë naínuax anu uxun

FXDQ[FDPLQDxDQFiLVKL‫ڰ‬LFsPD‫ڰ‬DLQ, FDiQJHOQsQ-HV~V‫ڰ‬DTXLQTXLQ
¿usa cat? cushiocëxa. 44੅‫ڰ‬$LVDPDLUDPDViQXLWXWL
Cacëxun ca —FDXVD‫ڰ‬LFsQ, xDQFiLVKL bënëq ۛ uin ca Jesusan amiribishi Nucën
FDQDQXQD‫ڰ‬LFsPD‫ڰ‬DL—quixun cacëxa. 3DSD'LRVxXFitëcëancëxa. Ñucati
36,37੅Canan ca ësaquinribi cacëxa: ‫ڰ‬DLVDPDLUDLEsQsWLFDQLFKDWLDtQQLFKi
—1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD‫ڰ‬s D[DtQLPLPHQXWXVTXLFsVD‫ڰ‬LDFs[D.
ñuiquian cuëQsRTXLiVDELRLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 45੅1XFsQ3DSD'LRVxXFiWDQFs[QLUXFXD‫ێ‬

A banax ca quia: ´$QxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFs WVLQLXTXLQELFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD


unicama achúVKLFDD[‫ڰ‬LFsTXLD[FD PDViQXLWXLUDLD‫ڰ‬X[FsPsracëxa. 46੅MëUD‫ێ‬
XQLFDPD[TXLWL‫ڰ‬LFsQµ. $EDQDTXLisabi quin ca bësúnquin cacëxa:
187 /8&$6੄22

—¢8LVDFDWVLFDUDPLQDXVDLUD‫ڰ‬X[LQ?
Ca nirut. ‫ڰ‬8FKDWLUDEDQDQFDPLQD‫ڰ‬X[WL —‫ڰ‬ÊQFDQDDXQL‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLQ
WsDL1XFsQ3DSD'LRVEsEDQDWL‫ڰ‬DLQ. —quixuan Pedronën ca
(Mt. 26.57-58, 69-75; Mr. 14.53-54, 66-72;
-HV~VELFDQ Jn. 18.12-18, 25-27)
(Mt. 26.47-56; Mr. 14.43-50; Jn. 18.2-11) 54੅Usoquin bitancëxun ca a unicaman
47੅Usaquian Jesusan cacëbëbi ca -HV~VEXiQ[XQMXGtRVVDFHUGRWHQsQ
‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLDQX-HV~V‫ڰ‬LFsDQX FXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXQ[XEXQXEXiQFs[D.
uacëxa. Ucëbë ca a unicamabë aín Usoquian buania ca Pedronën
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDDFK~shi, Judas, ax ‫ڰ‬XUiQ[XLQVKLQXLELDQFs[D. 55੅Buanx
rëcuën ۛ cuatsini a bëtsucucanux uacëxa. bëEDTXLQD[XEXUDSDVX‫ڰ‬LFsPH
48੅Aia ca Jesusan Judas cacëxa: mëníocë, anu tsi ticaia tsóbucamainun
—¿Judas, XQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD ca Pedronëxribishi atubë tsóbuacëxa.
'LRVQXD[Xi, ‫ڰ‬sDsQsXQLFDPDQELQXQ ۛ cëxun pëcaia
56੅Usaía anu tsócë, tsin ërën

FDUDPLQD‫ڰ‬sEsWVXFXFDWL‫ڰ‬DLQ? Pedro isquin ñachai ca anuxuan an ñu


Cacë[XQELFD-XGDVQsQFiPD‫ڰ‬LFsQ. mëëcë xanux quiacëxa:
49੅Uisoi cara uaxa quixun isquin ca —ÊQsXQt[ULELFDDELFsXQLEs‫ڰ‬LD[D.
DEs‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ-HV~VxXFiquin 57੅Usai quia ca Pedronën cacëxa:

cacëxa: —Mixmi a ñui quicë uni a cana


—¿Ënë unicama caranuna manë ‫ڰ‬XQDQLPDQ.
xëWRFsQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ? 58੅Usoquin can, EDVLFsPD‫ڰ‬DtQVKLFD
50੅Usaquin caquin ca uni achúshinën uni achúshinënribi Pedro isquin
aín manë xëtocën sacerdotenën cacëxa:
FXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXQxXPssmicë uni aín —0L[FDPLQDDEsQLFsXQLD‫ڰ‬DLQ.
pabí mëTXHX‫ڰ‬LFsSDEtVFDFs[D. Cacëxun ca Pedronën cacëxa:
51੅Usaquian aín pabí tëaia oquin ca —‫ڰ‬Ê[FDQDDPD‫ڰ‬DLQ.
Jesusan cacëxa: 59੅AchúVKLKRUD‫ڰ‬LFsbë ca bëtsíxribi

—8VR[XQPDFD‫ڰ‬DW. Caquin mëcënan quiacëxa:


pamëTXLQFDDtQSDEtXVDEL‫ڰ‬LWscënun —ÊQsXQL[FD*DOLOHDQX‫ڰ‬LFsXQL‫ڰ‬LFsQ.
mómiacëxa. AséUDELFDD[ULELDXQLEs‫ڰ‬LD[D.
52੅Usotancë[XQFD-HVXVDQVDFHUGRWH‫ێ‬ 60੅Usaía quia ca Pedronën cacëxa:

QsQFXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQX[XQ1XFsQ —Uisai qui caina usai quin, DFDQD‫ڰ‬sQ


3DSD'LRVUDELWL[XEXQX‫ڰ‬LFsVXQWiUX‫ێ‬ ‫ڰ‬XQDQLPDQ.
FDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQSDQFDQLDFscëcama, QuicëbëVKLFD‫ڰ‬DWDSDEDQDFs[D.
an a bitsi ucë, acama cacëxa: 61੅Banacëbë cuainacëTXLQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX

—¿Manë xëWRFs‫ڰ‬LPDLQXQLPD[X Jesusan Pedro ñachaquin isacëxa.


tëacë tuínxun mëcamacë uni Ñachacëxun ca Pedronën ësaquian
‫ڰ‬DFsVRTXLQ‫ڰ‬sELQX[FDUDPLQDXFDQ? -HVXVDQDFDFsEDQDVLQiQFs[D: Ënë imë ۛ
53੅Camabi nëtën anuxun Nucën Papa FDPLQD‫ڰ‬DWDSDEDQDWLVDPDSDQ‫ڰ‬DLQ, min
'LRVUDELWL[XEXQXPLWVXEs‫ڰ‬LDEL LVDPLQD‫ڰ‬s‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬s
FDPLQDXLVD‫ڰ‬L[XQELsVRTXLQ‫ڰ‬s ñuiquin rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi oquin
ELFiQFsPD‫ڰ‬DLQ. Bërími mitsun XQLSDUiQWL‫ڰ‬DLQ. 62੅Usoquian Jesusan
sVRTXLQ‫ڰ‬DQXQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ coóncë bana sinani ca Pedro ëman
mitsu ëanxa, xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQ FKLTXLWLPDViQXLWXLUDLEsXQDQ
FXVKtQELFDPLQDsVRTXLQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DLQ. mëscüacëxa.
/8&$6੄22੄23 188

6XQWiUXFDPD-HV~VPLFXDLD -HV~V3LODWRQXEXiQFDQ
(Mt. 26.67-68; Mr. 14.65) (Mt. 27.1-2, 11-14; Mr. 15.1-5; Jn. 18.28-38)

23
63੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQEsU~DQFsVXQWiUXFD‫ێ‬ 1੅Catancëx niruquin ca
PDQ-HV~V‫ڰ‬XVDQLDPLFXDLTXLQ FDPD[XQEL-HV~VEXiQ[XQ
mëëacëxa. 64੅8VRTXLQ‫ڰ‬DQDQFDDtQEsUX 3LOiWRQXEXiQFs[D. 2੅Buanx bëbax aín
chupan bëPiputancëxun mëëquin —uin bëPiQRQ‫ڰ‬L[XQFD-HV~VxXLTXLQsVDTXLQ
cara mi mëëaxa, ca ñuit —quixun Pilato cacëxa:
cacëxa. 65੅8VDTXLQ‫ڰ‬DQDQFDDPL‫ڰ‬DWLPDWL —Ënë unían judíos unicama nun
EDQDTXLQ-HV~V‫ڰ‬XViQFs[D. FDLEXEsWVLRTXLDQVLQinun quixun
‫ڰ‬XQiQPLDFDQDQXQDQXQELFXDQ. Nun nu
-HV~VDMXGtRVXQLEXQsQFXVKLFDPDQ D&pVDUEXiQPLWLFXUtTXL‫ڰ‬LQiQ[XQPD
‫ڰ‬DSXFDPDQXEXiQFDQ ‫ڰ‬DQXQQXFDQDQFDD[LVD&ULVWR‫ڰ‬DLVK
(Mt. 26.59-66; Mr. 14.55-64; Jn. 18.19-24) ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LFsTXLD[D.
66੅Pëcaracuatsincëbë ca anpan caniacë 3੅Usaquian cacë[XQFD3LOitonën Jesús

FsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVVDFHUGRWH‫ێ‬ xXFiquin cacëxa:


QsQFXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ0RLVpVQsQ —¿Mix caramina judíos unicaman
cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD[DQX ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLQ?
timëaۛ cëxa. Timëcۛ ëbëtan ca anu atun Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
FXVKLEXQsQ‫ڰ‬DSXFDPDWLPëcۛ ë anu Jesús —AséUDELFDQD‫ڰ‬s[D‫ڰ‬DLQ, minmi cacë,
EXiQFs[D. 8VRTXLDQEXiQFs[DEsbaia ca usa.
‫ڰ‬DSXFDPDQ-HV~VFDFs[D: 67੅—Mix asérabi 4੅Jesusan cacëxun cuaquin ca

ax utinu nun caíncë, &ULVWR‫ڰ‬L[XQFDPLQD, 3LOitonën sacerdotenën cushicama


aséUDELFDQDD‫ڰ‬DLTXL[XQQXFDWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LPDLQXQDQXWLPëcۛ ë unicama cacëxa:
Cacëxun ca Jesusan cacëxa: —‫ڰ‬ÊQLVFs[FDsQsXQL‫ڰ‬DWLPDxX
—AséUDELFDQDD‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬sQPLWVX ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsQ.
cacë[XQELFDPLQD‫ڰ‬sQEDQDFDDVpUDEL‫ڰ‬LFs 5੅8VDtD3LOiWRTXLFsbëbi Jesúsmi

TXL[XQVLQiQFDQWLPD‫ڰ‬DLQ. 68੅8VD‫ڰ‬L[XQ xuamati nishi ca munuma quicancëxa:


FDPLQD‫ڰ‬sQPLWVXxXxXFiquin cacëxunbi —An ca Galilea mecamanuxun
‫ڰ‬sFDtPD‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬sFKLTXtQWLVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. XQLFDPD‫ڰ‬DWLPDTXLQ‫ڰ‬XQiQPLTXLQ
69੅8VD‫ڰ‬DtQELFDQDEsUtsQsPHQX‫ڰ‬LWDQFs[EL WVXiTXLUXPLDQDQ-XGHDPHFDPDQX[XQ‫ێ‬
Nucën Papa Dios cushiira, aín nëtënuax ULELXVRTXLQ‫ڰ‬DLD.
aín mëTXHXWVRWD[DEs‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
70੅Usoquian atu cacëxun ca camaxunbi 3LOiWRQsDQ-HV~V+HURGHVQX[XD
xXFiquin Jesús cacëxa: 6੅Ësaquian unicaman ñuia cuaquin ca
—¢8VD‫ڰ‬DLVKFDUDPLQDDVprabi Nucën 3LOitonën —¿ënë unix cara Galileanu
Papa Diosan BëFKLFs‫ڰ‬DLQ? ‫ڰ‬LFsXQL‫ڰ‬LF? —TXL[XQDWXxXFicëxa.
Cacëxun ca Jesusan cacëxa: 7੅fXFiFs[XDQ—usa ca —quixun cacëxun

—0LWV~QPL‫ڰ‬sFDFs, ax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsQ. cuaquin ca Pilatonën Jesúsa Herodesnu


71੅8VDLTXLDFXDWLDPLQLVKLFDTXLFDQ‫ێ‬ EXiQWDQXQTXL[XQ[XDFs[D. A me anua
cëxa: +HURGHV‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLQ, DQX‫ڰ‬LFsXQLFD-HV~V
—‫ڰ‬,WVDXQL[FDDPLPDQiQ[D. Usa ‫ڰ‬LFsTXL[XQxXLDFXD[XQFD—Herodes ca
‫ڰ‬DtQELFDQDQXQDQXQULELEsUtQXQ Jerusalénu uëxanxa —TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQ
pabitanbi aséUDELD[‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLD DQXEXiQWDQXQTXL[XQFDFs[D. 8੅%XiQFs[
cuan. bëbacëa unicaman Jesús ñuia cuati ca
189 /8&$6੄23

DQXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DLDLVWLVD ‫ڰ‬LDQDQDQXQL‫ڰ‬DFsFXStFD%DUUDEiV
WDQTXLQELLVFsPD‫ڰ‬DLVK, bërí a isi Herodes VLSXDFs‫ڰ‬LDFs[D. 20੅Unicamaxa munuma
cuëëancëxa. 9੅8VDLFXssQTXLD‫ڰ‬LWVDLUD VKDUiUXLTXLDFXDWLFD3LOiWRQs[DPLULEL‫ێ‬
EDQDxXFicë[XQELFD-HVXVDQFiPD‫ڰ‬LFsQ. shi —nun iscëx ca a cupía bamati ñu
10੅&DtPD‫ڰ‬LPDLQXQFDMXGtRVVDFHUGRWHQsQ ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFs—quiax quitëFsDQ‫ێ‬
FXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ0RLVpVQsQ cëxa. 21੅QuicëEsELFDPXQXPDVKDUirui
cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPDPXQXPD quicancëxa:
EDQDLDPLPDQiQFs[D. 11੅Usaria ca —Bamatanun ca i curúsocënu matas, i
HerodesbëWDQDtQVXQWirucaman Jesús curúsocënu ca a matas.
‫ڰ‬DWLPRQDQD‫ڰ‬XViQTXLQFXDLRTXLQ‫ڰ‬DS~DQ 22੅Usaía quicaniabi ca rabë ۛ oquin

pañucë chupa pañumitancëxun cacësabi oquin Pilatonën amiribishi


3LOiWRQXDEXiQWscëntanun quixun catëcëancëxa:
xuacëxa. 12੅8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬LWVDEDULWLDDEs —¢$xXxX‫ڰ‬DLVDPDFDUDsQsQ‫ڰ‬D[? ‫ڰ‬ÊQ
QLVKDQDQFs‫ڰ‬DtVKELDQsWën ۛ bi sinanati LVFs[FDDFXStDEDPDWLxX‫ڰ‬DWLPD
3LOitobë Herodes nuibanancëxa. ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDSDs
tanmitancë[XLQVKLFXDQWiQXQsQWL‫ڰ‬DLQ.
-HV~VFDEDPDWL‫ڰ‬LFsTXLi[DTXLFDQEDQD 23੅Quicëbëbi ca usaribiti amiribishi
(Mt. 27.15-26; Mr. 15.6-15; Jn. 18.39-19.16) PXQXPDVKDUirui quitëcëancëxa,
13੅8VD‫ڰ‬DLQFD3LODWRQsQ, judíos bamatanun i curúVRFsQXPDWiVFsFD‫ڰ‬LWL
VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRV ‫ڰ‬LFsTXLD[. Usai quia ca Pilatonën atu
‫ڰ‬DSXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQXQLFDPDFDPLDFs[D. sinanamicasmacëxa. 24੅6LQDQDPLFDVPD‫ێ‬
14੅Camicëxa ucë ca cacëxa: quin ca Pilatonën atúan cacësabi oi ca
—Mitsun, sQsXQLQFD‫ڰ‬DWLPDWL ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDFs[D. 25੅Caxun ca
EDQDTXLQXQLFDPDWVXiquirumia quixun %DUUDEiV, DQXQLFDPDWVXiquirumianan
cacëxun, cana mitsun ismainunbi a XQL‫ڰ‬DFsFXStVLSXDFsXQL, a judíos
xXFiQ. fXFi[XQ‫ڰ‬sQLVFs[ELFDDQXLVD XQLFDPDQxXFicëVDELRTXLQFKLTXtDQ‫ێ‬
xXELPLWVX[DPLPDQiQTXLQ‫ڰ‬sFDFs, a cëxa. Usaquin chiquíanan ca Jesús,
‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsQ. 15੅Anu xucëxunbi ca MXGtRVXQLEXQsQ‫ڰ‬DSXFDPD[DFXssQFs
Heródesnën amiribishi nunua bëtëcënun VDELRTXLDQ‫ڰ‬DQXQTXL[XQ, DtQVXQWiUX‫ێ‬
xuaxa. $QULELFDDxX‫ڰ‬XFKDELD‫ڰ‬DFsPD cama cacëxa.
‫ڰ‬LFs‫ڰ‬XQiQ[D. 8VD‫ڰ‬DLQFDQXQLVFsxun a
cupía bamati, xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsQ. ,FXU~VRFsQX-HV~VPDWiVFDQ
16੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDSDsWDQPLWDQFsxuinshi (Mt. 27.32-44; Mr. 15.21-32; Jn. 19.17-27)
FXDQWiQXQsQWL‫ڰ‬DLQ. 26੅Usoquian Pilatonën cacëxun Jesús
17੅&DTXLQFDDQXQSiQFKDPLWL EXDQLFXDQTXLQELFDVXQWirunën Cirene
xXFsxXQPD‫ڰ‬DFsSiQSLWLQsWsD nëWsQX‫ڰ‬LFsXQL6LPyQ, ax aín naënuax
sënëQ ۛ FsPDSDLQ‫ڰ‬DLQ, XVDELTXLQ‫ڰ‬DFs anúan cuancë bai, anun aia isquin
‫ڰ‬L[XQ, uni achúshi sipunua chiquínti VXQWiUXQsQELTXLQ‫ڰ‬Limiquin, anua Jesús
VLQiQFs[D. 18੅Usoquian Jesús chiquínti PDWiVWLLFXU~socë, a Jesús caxu
VLQiQFsbëbi ca unicamax munuma FXDQTXLQEXiQ[XQXQTXL[XQFDFs[D.
VKDUirui quicancëxa: 27੅8VDtD‫ڰ‬LDFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLQQXLELDQ‫ێ‬

—ÊQsXQLFD‫ڰ‬DW, ‫ڰ‬DQDQFD%DUUDEiVQX cëxa, xanucamanribi nuibiani ca


chiquínxun. ‫ڰ‬DLVDPDLUDPDViQXLWXWLEsXQDQPsVFXWL
19੅$Q‫ڰ‬DSXxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDTXLQ, rarumacëxa. 28੅8VDL‫ڰ‬LDFXDWLFXDLQDFs
-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDWVXiquirumicë, quin ca Jesusan atu cacëxa:
/8&$6੄23 190

—-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFs[DQXFDPD, ‫ڰ‬sVLQDQL 'LRVDQsQX[XQX[XQFDtVFs‫ڰ‬DLVKFDD[EL


EsXQDQPsVFXWLUDUXPD[PDFD‫ڰ‬LW. Mitsu iëWۛ L‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LPDLQXQPLWVXQWXicamashi sinani 36੅$QX‫ڰ‬LFsVXQWirucamanribi ca uquin

FDPLQDEsXQDQPsVFXWLLQWL‫ڰ‬DLQ. ami cuaiquin bimi baca cachacë a


29੅Anúnmi mitsun tëmërati nëtë ca uti [sDQXQTXL[XQ‫ڰ‬LQiQFs[D. 37੅‫ڰ‬,QiQTXLQFD
‫ڰ‬LFsQ. A nëtë ucëbë ca unicamax ësai —mix aséUDELMXGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬DSX
TXLWL‫ڰ‬LFsQ, tuacëma xanux ca cuëënti ‫ڰ‬DLVKFDPL[ELLsW—quixun cacëxa.
‫ڰ‬LFsQ, WXDFsPD‫ڰ‬L[XQDtQWXi[XPD 38੅$QXDDPDWiVFDQFsLFXU~socënu ca

‫ڰ‬DPLFsPD[DQX[FD[DQXLWVtDQ -HV~VPDQiPLsVDTXLQFXsnëocë bana


‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQSDsWDQFsPD‫ڰ‬DLVK PDWiVFs‫ڰ‬LDFs[D: “Ënëx ca judíos
FXssQWL‫ڰ‬LFsQ. 30੅$QXQXVDL‫ڰ‬LWLQsWs XQLFDPDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LFsQµ. A banax ca griego
ucëbëtan ca unicaman unëtۛ isa tanquin banan cuëQsRFs‫ڰ‬LDQDQ5RPDQX‫ڰ‬LFs
aín bashicama atunu rëucubunun canan unin bana, latín cacë, anun cuënëocë
PDWiDWXPDSXQXQTXL[XQFDWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LDQDQMXGtRVXQLEXQsQEDQD, hebreo
31੅‫ڰ‬ÊQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsELD‫ڰ‬ssVRTXLQ cacë, anúnribi cuëQsRFs‫ڰ‬LDFs[D.
‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLQFDDQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsXQLFDPD[ 39੅$-HV~V‫ڰ‬DFssaribi oquin i curúVR‫ێ‬

DWXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DFsVDPDLUDRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. FsQXPDWiVFsXQLUDEë,ۛ achúshinën ca


8VRTXLDQDQXQ‫ڰ‬DWLQsWsFDXWL‫ڰ‬LFsQ. DPL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDTXLQ‫ڰ‬XViQTXLQ-HV~V
8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLFDPLQD cacëxa:
EsXQDQPsVFXWLLQWL‫ڰ‬DLQ. —¢0L[FDUDPLQD&ULVWRPD‫ڰ‬DLQ? Mix
32੅8VD‫ڰ‬DLQFDXQLUDEë ۛ DQ‫ڰ‬DWLPDxX aséUDEL&ULVWR‫ڰ‬DLVKFDPL[ELLëtۛ . Iëaۛ nan
‫ڰ‬DFs, DULEL-HV~VEsDEDPDWLVXQWirunën ca nuribi iëm ۛ it.
EXiQFs[D. 40੅Usoquian Jesús caia cuaquin ca
33੅8VR[XQFDVXQWirunën a buani cuanx, DFsxXDQPDWiVFsXQLQEsWVLxXFDTXLQ
Mapuxo cacë me, anu bëbaquin anuaxa cacëxa:
EDPDQXQ-HV~VPDWiVWDQFsxun i curúsocë —¢0L[XVDULELRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DtVKEL
nitsíancëxa. 1LWVtDQDQFDDQ‫ڰ‬DWLPDxX caramina Nucën Papa Diosmi racuëWL‫ێ‬
‫ڰ‬DFsXQLUDEërۛ ibi i curúVRFsQXPDWiVWDQFs man? 41੅Asérabi cananuna nux nun
xun, bëtsia Jesusan mëTXHX‫ڰ‬LPDLQXQ ‫ڰ‬XFKDFXStSDsWDQLQ. 8VDQX[‫ڰ‬DtQELFD
EsWVL-HVXVDQPsPLX‫ڰ‬LQXQQLWVtDQFs[D. sQsXQLDxX‫ڰ‬XFKDEL‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsQ.
34੅6XQWiUXQsDQXVRTXLQ‫ڰ‬DFsxun ca 42੅Usoquin bëtsi catancëxun ca a unin

Jesusan Nucën Papa Dios cacëxa: Jesús cacëxa:


—Papan, ënë unicaman ca añu cara —Jesús, min nëtëQXD[‫ڰ‬DSX‫ڰ‬L[XQ
‫ڰ‬DLDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD. 8VD‫ڰ‬LFsFDPLQD FDPLQD‫ڰ‬sPDQXWLPD‫ڰ‬DLQ.
DWXQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ TXLQPDQXPLWL‫ڰ‬DLQ. 43੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

8VD‫ڰ‬DLQFDDQXXQLPDWiVFsLFXU~socë —AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLFDLQ, ënë


cama nitsíntancëxun, VXQWirunën uin cara nëtëQ ۛ ELFDPLQDDQX‫ڰ‬s[‫ڰ‬LFsDQX‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LWL
LVD-HVXVDQFKXSDEsWVLEsWVLELWL‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DLQ.
iscatsi quixun ñuratsu pain niquin
tancëxa. 35੅8VDTXLDQ-HV~V‫ڰ‬DLDFD -HV~VEDPD
unicaman isacëxa. Ismainun ca judíos (Mt. 27.45-56; Mr. 15.33-41; Jn. 19.28-30)
XQLEXQsQ‫ڰ‬DSXFDPD[-HV~VxXL‫ڰ‬DWLPDWL 44੅8VDL‫ڰ‬LPDLQXQFDEDUL[DPirucëbëbi

banai ami cuai ësai canancëxa: PHEsiQTXLDFs[D. %siQTXLD[FDUDEë ۛ


—An uni raíri iëm ۛ icësaribi oi iëtۛ ibi ca ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLKRUD‫ڰ‬LFsbë bari
iëtۛ ima. Ax asérabi Cristo a Nucën Papa pëquitëcëancëxa. 45੅8VDLEDULEsiQTXL‫ێ‬
191 /8&$6੄23੄24

PDLQXQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[ pan, anu mëQtRQX[XQEXiQFs[D.


anuxun a rabiti xubu mëu anun bëSiQFs 54੅Usoquin anun ñu mëëtima nëtën
chupax amo rabë ۛ ‫ڰ‬LQXQWXTXLDFs[D. ‫ڰ‬DWLPDFXSt, DQsWs‫ڰ‬LFsPD‫ڰ‬DLQ, ca
46੅8VDtD‫ڰ‬LFsbë ca munuma cuëncënishi Josénën Jesús mëQtRQX[XQEXiQFs[D.
Jesús quiacëxa: %XiQ[XDQPsníon ca anun ñu mëëtima
—Papan, ‫ڰ‬sQFDQD‫ڰ‬sQEsUXxXQVKLQ QsWs‫ڰ‬LDFs[D.
PLQPLELQXQPL‫ڰ‬LQDQLQ. Usaquin 55੅Usoquian buania nuibianxun ca

catancëx ca ashiti bamacëxa. Galileanuax abë uéxancë xanucaman


47੅8VDtD‫ڰ‬LFscama isquin ca Romanu uinuira cara Jesús mëníoia isanan
‫ڰ‬LFsFDSLWiQ1XFsQ3DSD'LRVUDEL uisaira oquin cara mëníoia quixun
quiacëxa: isacëxa. 56੅Isbiani atun xubunu cuanxun
—AséUDELFDsQsXQL[‫ڰ‬XFKDñuma FDDQXQ-HV~VVDQXRWLUREXinuxun
‫ڰ‬LD[D. mëníocëxa. Mëníotancëx ca Moisésnën
48੅8VDtDTXLPDLQXQFDD[D-HV~V‫ڰ‬LDLVL cuënëo bana quicësabi oi, anun ñu
timëFۛ sXQLFDPD[ULELPDViQXLWXWL, atun mëëWLPDQsWs‫ڰ‬DLQ, tantiacëxa.
QXLWXPssLVKLWiVKTXLTXLDQLXWën ۛ buax,
atun xubunu cuancëxa. 49੅Raírinëxa usai -HV~VEDtVTXLD
‫ڰ‬LPDLQXQFDDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD (Mt. 28.1-10; Mr. 16.1-8; Jn. 20.1-10)

24
‫ڰ‬LPDLQXQD[D*DOLOHDQXD[DQXLEstsini 1੅Anun ñu mëëWLPDQsWs‫ڰ‬LyQ[D

XFs[DQXFDPDQULEL‫ڰ‬XUDQL[XQ-HV~VXVDL pëcaracëbëa bari urucëma


‫ڰ‬LDLVDFs[D. ‫ڰ‬DtQVKLFDD[D*DOLOHDQXD[-HV~VEs
uëxancë xanucama anun sanu oti ro
-HV~VEDPDFsPsQtRQxXLTXLFsEDQD
mëníoëxancë a buani raíri xanubë anua
(Mt. 27.57-61; Mr. 15.42-47; Jn. 19.38-42)
Jesús mëníoëxancënu cuantëcëancëxa.
50੅-XGHDFDFsPHQX‫ڰ‬LFssPD, 2੅Buani cuanx anu bëbaquinbi ca

Arimatea, DQX‫ڰ‬LFsXQLDFK~shi ca José mapara, anun quini xëpuëxancë, UDFDQD‫ێ‬


FDFs‫ڰ‬LDFs[D. $[FDXStXQL‫ڰ‬DLVKXSt cë isacëxa. 3੅8VD‫ڰ‬LFsLVWDQFs[FXDQL,
VLQiQxX‫ڰ‬LDFs[D. $[FDMXGtRVFXVKLFD‫ێ‬ quininu atsínquianxun isquinbi ca
PDQ‫ڰ‬DSXFDPDDFK~VKL‫ڰ‬LDFs[D. 51੅Usa 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~V‫ڰ‬Dtmocëxa. 4੅‫ڰ‬$tmoi
‫ڰ‬DtVKELFD-RVpDQDQXQ1XFsQ3DSD'LRV UDWXWLFDVLQiQFDVPDFs[D. Usai
FDPDELXQLQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LWLQsWsXWLFDtQFsXQL ratúquian atun iscëxbi ca rabë ۛ uni,
‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬L[XQFDUDtUL‫ڰ‬DSXFDPDQ chupa chaba chabaquicë pañucë, a
‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQVLQiQTXLQPD, atúxa UDSDVX‫ڰ‬LDFs[D. 5੅Usa isi ca xanucamax
ۛ ani —‫ڰ‬DWLFD
-HV~V‫ڰ‬DFDWVLTXLD[‫ڰ‬sVën racuëti meu tëtúbuacëxa. Tëtúbutiabi ca
—quiax quicëbëtanbi, DQFiPD‫ڰ‬LFsQ. a unin cacëxa:
52੅8VD‫ڰ‬L[XQFD-RVpnën anu cuanxun —¿Uisa cupí caramina mitsun anu uni
Pilato cacëxa: bamacë mëníotinua axa ashiti
—Jesús ca bamaxa, FDQDEXiQWLVD bamacëma uni barin? 6੅Ax ca ënuma
tanin. ‫ڰ‬LFsQ, ca baísquiaxa. An Galileanuxun
53੅Usaquin cacëxuan —FDPLQDEXiQWL mitsu caë[DQFsEDQDFDPLQDVLQiQWL
‫ڰ‬DL—quixun cacëxun ca Josénën Jesús i ‫ڰ‬DLQ. 7੅Ësaquin ca mitsu caëxanxa: Uni
curúsocëQXDQDQSitancëxun, Vibana ‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi‫ڰ‬LFs, FD‫ڰ‬s
upitan rabúancëxa. Rabúnbianquin ca ‫ڰ‬DWLPDXQLQ, XQLLWVtDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DPLQXQ‫ڰ‬LQiQWL
anu uni bamaia mëQtRWLDPDWiPHWsP~ ‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,QiQFsxun ca i curúsocënu
bërí naëcë, anu uni ñucë mëníocëma EDPDQXQ‫ڰ‬sPDWiVWL‫ڰ‬LFsQ. 0DWiVFs[
/8&$6੄24 192

asérabi bamatancëx cana rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ 18੅Cacëx niracëquin ca axa bain cuancë

achúVKLQsWs‫ڰ‬LyQ[DSscaratëcëncëbë uni rabë,ۛ achúshi, Cleofas cacë, an Jesús


EDtVTXLWL‫ڰ‬DLTXL[XQ. cacëxa:
8੅8VDTXLDQiQJHOQsQFDFsxun ca —¢$PDQXD[-HUXVDOpQXXFs‫ڰ‬L[XQELD
—asérabi ca Jesusan usaquin nu XLVDxXFDPDFDUDDQX‫ڰ‬LD[DTXL[XQ
caëxanxa —quixun xanucaman xXLFDQLD‫ڰ‬LWVDXQLQFXDQELFDUDPLQD
VLQiQFs[D. 9੅8VDTXLQVLQiQELDQLDQXD[ PtQVKLFXDFsPD‫ڰ‬DLQ?
cuanxun ca atun iscëcama ñuianan 19੅Quixuan cacëxun ca Jesusan cacëxa:

iQJHOQsQFDFscama ñuiquin, Jesusan —¿Añu ñui cara quicanx?


‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDPsFsQUDEë ۛ Quia ca cacëxa:
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLD‫ڰ‬LPDLQXQDQDtQ —1D]DUHWQX‫ڰ‬LFs-HV~V, a ñui ca
bana cuacë uni raíULFDPDULELxXL[XDQ‫ێ‬ quicanxa. An ca Nucën Papa Dios
cëxa. 10੅8VDTXLDQDQ-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLFs ‫ڰ‬LPDLQXQXQLFDPDQULELLVFsxun upí
unicama ñuixuncë xanucama ax ca oquin Nucën Papa Dios quicë bana uni
‫ڰ‬LDFs[D, 0DUtD0DJGDOHQD‫ڰ‬LPDLQXQ xXL[XDQDQDtQFXVKtQELXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPD
-XDQD‫ڰ‬LPDLQXQ-DFRERQsQWLWD0DUtD, xX‫ڰ‬D[D. 20੅8VD‫ڰ‬LFsELFDQXQVDFHUGRWH‫ێ‬
‫ڰ‬LPDLQXQD[DDWXEs‫ڰ‬LFs[DQXFDPDULEL. nën cushicamabëtan nun cushi
11੅Usaquian acaman ñuixuncëxunbi ca raíULFDPDQULELD3LOiWR‫ڰ‬LQiQ[D, ax isa i
—cëmëi ca quia —TXL[XQVLQiQTXLQ curúVRFsQXPDWiVFs[EDPDQXQTXL[XQ.
—usa ca —TXL[XQVLQiQPD‫ڰ‬LFsQ. 21੅1XQFDQDQXQD5RPDQX‫ڰ‬LFsXQtDQ,
12੅8VDtDUDtUL‫ڰ‬LPDLQXQFD3HGURQsxëshi QX[,VUDHOXQLEX‫ڰ‬LFs, QX‫ڰ‬LPDLQXQQXQ
DEiquiani a quininu cuancëxa. Cuanx nëtëFDPDULEL‫ڰ‬LEXDFs‫ڰ‬DtQELDQXQDLQVKL
bëbai tëtúbuquin isquinbi ca anun Jesús QXQQsWs‫ڰ‬LQXQ, an nu mëníoxunti sinan,
rabúncë chupa ashi isacëxa. Isbiani ‫ڰ‬DtQELFDEDPDsxanxa. 22੅8VD‫ڰ‬DtQELFD
ratúTXLDQLXLVDLFDUD‫ڰ‬LD[DTXL[XQ QX[QX‫ڰ‬LFsVDULELWtDDPLVLQiQFs[DQX
VLQiQFDVPDLFDDtQ‫ڰ‬LFsQXFXDQWsFsDQ‫ێ‬ raírinën anu Jesús mëníoëxancënu
cëxa. pëFDUDFsPD‫ڰ‬DtQVKLFXDQ[XQLVEstsini
uxun ñuixunquin nu ratupunia. 23੅&XDQ‫ێ‬
(PD~VsPDQXEDLQFXDQtDXVDL‫ڰ‬Li [XQELFD-HV~V‫ڰ‬Dtmopunia. ‫ڰ‬$tmobëtsini
(Mr. 16.12-13) uxun ca nu capunia, iQJHOUDEstainsa
ۛ bi ca an Jesusan bana cuacë
13੅A nëtën iscëxun atu, -HV~VFDEDPDFsPD‫ڰ‬LFs, ca
uni rabë ۛ Jerusalénuax, axa mëcën rabë ۛ baísquiaxa, caxa quixun. 24੅Usaquin
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLNLORPHWURVD‫ڰ‬DLQ, cacëx anua Jesús mëníoëxancënu
Emaús cacë ëmanu bain cuancëxa. FXDQ[XQELFDQXEsD‫ڰ‬LFsXQLUDtrinën
14੅Usai bain cuani ca a rabëtax usaía xanúan cacësabi oquin isquinbi Jesús
JerusaléQXD[-HV~V‫ڰ‬LFsxXL mëUDLPD‫ڰ‬LSXQLD.
cananquiancëxa. 15੅Usaía cananquiancë 25੅Usaquian cacëxun ca Jesusan

bëbi ca Jesús a caxu cuani, atubë cacëxa:


ELUinanquiani cuancëxa. 16੅Cuania —Upí oquin camina sinaniman. An
LVTXLQ‫ڰ‬XQiQWLVD‫ڰ‬L[XQELFD—ënëx ca Nucën Papa Dios quicë bana uni
-HV~V‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsQ. ñuixuncë unin cuënëo banax ca asérabi
17੅‫ڰ‬8QiQFsxunmabi ca Jesusan atu ‫ڰ‬LFsTXL[XQFDPLQDVLQiQFsPD‫ڰ‬DLQ. 26੅¿A
cacëxa: bana quicësabi oi cara Cristo, ax aín
—¿Añu ñui caramina cananquianin? 3DSDEs‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LFXDQFsPDSDQ‫ڰ‬DLVK, paë
¢8LVDFDWVLFDUDPLQDPDViQXLWXWLQ? tani tëmëUDWL‫ڰ‬LD[?
193 /8&$6੄24

27੅Caxun ca Moisésnëan cuënëo bana

‫ڰ‬LPDLQXQDQ1XFsQ3DSD'LRVTXLFs $tQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLPsFsQUDEë ۛ
bana uni ñuixuncë unicamanribia ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLDQ-HV~VLVD
cuënëo bana, uisa banacama cara a ñui (Mt. 28.16-20; Mr. 16.14-18; Jn. 20.19-23)
TXLFs‫ڰ‬LFs, a banaxa quicëVDELRLFD‫ڰ‬LD[D 36੅Usaquin atu ñuixunía sënën ۛ cëma
quixun a uni rabë ۛ ñuixuancëxa. 28੅Atu SDLQ‫ڰ‬DtQELD[ELFKLTXLUDFsWLDWXQsEëtۛ si
bana ñuixunbiancëx anua cuancë Emaús niracëquin ca Jesusan atu cacëxa:
ëmanu abë bëbaquinbi ca a rabëtan, —&KXiPDVKLUXDFD‫ڰ‬LFDQ.
Jesús sapi ca cuanshitia quixun isacëxa. 37੅Usoquian atu cacëx racuëti ratúquin
29੅Isquin ca cacëxa: ca —ñunshin ca —TXL[XQVLQiQFs[D.
—Bari ca xupíbutia, ca baquishia, usa 38੅8VDL‫ڰ‬LDPLUDFXstia isquin ca Jesusan

‫ڰ‬DLQFDPLQDQXQ[XEXQXQXEs‫ڰ‬LFXDQWL cacëxa:
‫ڰ‬DLQ. &DFs[FDDWXEsFXDQ[DtQ[XEXQX‫ڰ‬L —¿Uisacatsi caramina racuëtin?
Jesús atsíancëxa. ¢8LVDFXStFDUDPLQD‫ڰ‬s[FDQDDVprabi
30੅Atsíntancëx mesanu a uni rabëb ۛ ë -HV~V‫ڰ‬DLTXL[XQVLQDQLPDQ? 39੅‫ڰ‬ÊQ
tsóEX[XQFDSiQEL[XQ—DViELFD PsFsQ‫ڰ‬LPDLQXQFD‫ڰ‬sQWDsLV. Isquin ca,
—Nucën Papa Dios catancëxun, WXFDSD‫ێ‬ ‫ڰ‬s[FDQD-HV~V‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQ. Uisa
TXLQDWX‫ڰ‬LQiQFs[D. 31੅8VD‫ڰ‬DLQFD, ënëx FDUD‫ڰ‬sQQDPL‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬sQ[R‫ڰ‬LFs
FD-HV~V‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWDQFs[XQ‫ێ‬ TXL[XQPL‫ڰ‬XQiQXQFD‫ڰ‬sUDPsW.
PDELSiQWXFDSD[XQ‫ڰ‬LQiQFsxun pain fXQVKLQD[FD[RxXPD‫ڰ‬LDQDQQDPLñuma
—-HV~VFDsQs[‫ڰ‬LFs—quixun ‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬XQiQFs[D. ‫ڰ‬8QDQLDUDW~cëbëishi ca 40੅8VDTXLQFDTXLQFDPsVKSiquin aín

Jesús nëtëaۛ cëxa. 32੅Nëtëcۛ ëbë ca mëcën ismianan aín taëribi ismiacëxa.
canancëxa: 41੅Usoquian ismicëxbi ca —ënëx ca Jesús

—An nubë banaquin cuënëo ‫ڰ‬LFs—quiax cuëëQLELVLQiQFDVPDL


banacama nu ñuixuncëxun cananuna ratúacëxa. Ratutia isquin ca Jesusan
nun nuitu cuëëni shimëniocacësa —¢PLWVXQDSLWLxXFDUD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LF?
tanpunin, ¿usa cat? —quixun cacëxa. 42੅Cacëxun ca tsatsa
33੅Usaquin sinani bënëtishi cuanx ca [XLFsSDQi‫ڰ‬LPDLQXQEXQDUsSDWsxëra
Jerusalénu cuantëcëancëxa. Cuanx ‫ڰ‬LQiQFs[D. 43੅‫ڰ‬,QiQFsxun biquin ca atun
bëEDTXLQFD-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQL ismainunbi Jesusan piacëxa.
mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi, DFDPD‫ێ‬ ۛ xun ca Jesusan atu
44੅Pitancëx sënën

bëa Jesusan bana cuacë raíri cacëxa:


unicamaribi timëcۛ ë mëracëxa. —‫ڰ‬Ê[EDPDFsPDSDLQ‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬sQPLWVX
34੅Mëracëxun ca axa timë c ۛ ë unicaman cacëVDELRLFD‫ڰ‬LD[D. ‫ڰ‬ÊxXLTXLQFXsnëo
cacëxa: EDQDFDPD0RLVpVQsQ‫ڰ‬D, ‫ڰ‬LPDLQXQDQ
—1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VFDDVprabi Nucën Papa Dios quicë bana uni
baísquitëcëanxa. 8VD‫ڰ‬LFsFD6LPRQDQ ñuixuncë unicaman cuënëo banacama,
ispunia. ‫ڰ‬LPDLQXQ6DOPRVULEL, DFDPD[D‫ڰ‬sxXL
35੅Usaquian cacëxun cuaquin ca quicë bana axa quicëVDELRLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
Emaúsnuax ucë uni rabëtan, usai ca TXL[XQ‫ڰ‬sQPLWVXFDFsVDELRLFDQD‫ڰ‬LDQ.
EDLQXD[QXEs‫ڰ‬LSXQLDTXL[XQFDQDQ 45੅Usaquin caxun ca a ñuiquian cuënëo

—QXDSiQPstíFDTXLQ‫ڰ‬LQiQFsxuinshi EDQDFDPDXStRTXLDQFXDQXQxXL[XQ‫ێ‬
cananuna ax ca aséUDEL-HV~V‫ڰ‬LFs quin anu timëFۛ sXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLDFs[D.
TXL[XQ‫ڰ‬XQiQSXQL—quixun cacëxa. 46੅‫ڰ‬8QiQPLTXLQFDsVDTXLQFDFs[D:
/8&$6੄24 194

—Ësai ca a bana quia, Cristo ca PLWVX‫ڰ‬LQinun Jerusalénu bërúxun caínti


bamatancëx rabë ۛ ‫ڰ‬LyQ[DSscaratëcëncë ‫ڰ‬DLQ.
EsEDtVTXLWL‫ڰ‬LFsQ. 47੅8VD‫ڰ‬DLQFDDtQ
unicaman Jerusalénuxun pain aín bana -HV~VQDtQXFXDQ
ñuitancëxun camabi menu cuanquin (Mr. 16.19-20)
sVRTXLQFDTXLQXQLFDPDxXL[XQWL‫ڰ‬LFsQ, 50੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQ-HUXVDOpnuax

1XFsQ3DSD'LRVDQDWXQ‫ڰ‬DWLPDxX FXDQTXLQ%HWDQLDsPD‫ڰ‬XUDPD, aín


‫ڰ‬DFscama tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQX[XQFDVLQDQDTXLQ XQLFDPDEXiQFs[D. %XiQWDQFsxun aín
EsWVLRTXLQVLQiQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. Ësaía a mëcën rabë ۛ PDQiPLRTXLQFD1XFsQ3DSD
ñui cuënëo bana quicë a ñuixuntancë 'LRVDWXxXFixuancëxa. 51੅Usaquin
xun ca Jesusan atu cacëxa: 48੅Mitsun xXFixuntancëxun acama ëbiani ca anua
FDPLQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬LDLVFs‫ڰ‬L[XQ, XLVDLFDUDQD‫ڰ‬s 1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsDQXFXDQFs[D.
ñuiquin cuënëo banacama quicësabi oi 52੅&XDQLDUDELWDQFs[FDFKXimashi tani

‫ڰ‬LDTXL[XQXQLFDPDxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. 49੅Axa cuëënquiani Jerusalénu cuantëcëancëxa.


XWLxXLTXLDQ‫ڰ‬sQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬sFDFs, a 53੅Cuantancëxun ca nëtë camabi anuxun

FDQDPLWVXQXXQXQ[XWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQ Nucën Papa Dios rabiti xubunu cuanxun


camina Nucën Papa Diosan aín cushi cuanxun, a rabiacëxa. Ashi.
-8$1Ê$1‫ڰ‬$83,%$1$

10੅$QDtQVLQDQXStLUD‫ڰ‬L[XQXQLXSt
1XFsQ3DSD'LRVDQ%DQDXQL‫ڰ‬Li ‫ڰ‬LPLWLD[FDsQsPHQX‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬L[XQ

1
1੅Nucën Papa Diosan ñu unioisama an Nucën Papa Diosbëtan camabi me
SDLQ‫ڰ‬DtQELFDDtQ%DQD‫ڰ‬LDFs[D. Aín ‫ڰ‬LPDLQXQFDPDELxXFDPDXQLR‫ڰ‬LFsELFD
%DQDD[FD1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LDFs[D, unicaman, XLFDUDD[‫ڰ‬LFsTXL[XQ
D[FD1XFsQ3DSD'LRVEL‫ڰ‬LDFs[D. 2੅Usa ‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsQ. 11੅Ënë nëWsQX‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬DLQFDxXXQLRFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQDtQ%DQD, XQLFDPDQFDDQXQLR‫ڰ‬L[XQEL, atubë
D[1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LDFs[D. 3੅Aín ‫ڰ‬LQ~[DXFsELELLVDPDWDQFs[D. 12੅Usa
%DQiLQVKLFDFDPDELxXXQLDFs[D. ‫ڰ‬L[XQELFDXLFDPD[FDUDDPLVLQinan
1XFsQ3DSD'LRVDQ%DQD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LD‫ڰ‬DLQ ami catamëtia, acama Nucën Papa
FDxX‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LDQDQxDQFiLVKL‫ڰ‬LWVtDQ[D. Diosan bëFKLFsD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLDFs[D.
4੅A bana anúan Nucën Papa Diosan nëtë 13੅Unían aín xanumi bëFKLFsWXiD[FD

‫ڰ‬LQDQ‫ڰ‬DLVKFDFDPDELxX‫ڰ‬LPDLQXQ XQLVKL‫ڰ‬LD. Unin bëchicëQs[DXVD‫ڰ‬DtQEL


uníxribi ënë nëtënu bucuia. 8VDL‫ڰ‬LFDDQ ca usama Nucën Papa Diosan bëchicë
‫ڰ‬LPLFs[XQLFDPDVLQiQxX‫ڰ‬LFsQ. FDPD‫ڰ‬LFsQ. Ax ca aín cushínshia aín
5੅fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬LPLFsxun unin bëFKLFs‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LWLVLQDQLDELFD1XFsQ3DSD 14੅Nucën Papa Diosan Bana a ca bëtsi

'LRVDQ%DQDD[XStLUD‫ڰ‬L[XQXQLXSt WXiVDULEL‫ڰ‬LQXQ[DQXQEDFëaۛ ncëxa, uni


‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD. 8VDTXLDQ‫ڰ‬LPLDFDxXQVKLQ ‫ڰ‬LQXQ. 1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQVDULEL
‫ڰ‬DWLPDQsQDFXDWLXQLXSt‫ڰ‬LD[PD‫ڰ‬LQXQ ‫ڰ‬L[XQFDsQsPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDDEs
quixun Nucën Papa Diosan bana a ‫ڰ‬L[XQQXLEDFs[D. Ax aín Bëchicë Achúshi
nëtënima. ‫ڰ‬DLVKDtQ3DSD'LRVVDULEL‫ڰ‬DLVKDtQVLQDQ
6੅Uni achúVKLFD‫ڰ‬LDFs[D-XDQFDTXLQ upíira upí cananuna isacën. 15੅8VD‫ڰ‬DLQ
anëcë. A ca Nucën Papa Diosan ënë ca Juan, an uni nashimicë, an Nucën
menua unun xuacëxa. 7੅Ax ca Nucën Papa Diosan Bana ñui munuma
Papa Diosan Bana, DQ‫ڰ‬XFKDxXLUD‫ڰ‬LFsEL banaquin cacëxa:
XQLDtQQXLWXXSt‫ڰ‬LPLWL, ax ucëbëa ami —ÊQs[FDDxXLTXLQsVDTXLQ‫ڰ‬sQPLWVX
catamënun camabi uni a ñuixuni uacëxa. caë[DQFsD‫ڰ‬LFsQ: $[D‫ڰ‬sFD[XXWLXQLD[
8੅Juan, D[FDDQXQLDtQQXLWXXSt‫ڰ‬LPLWL FD‫ڰ‬sVDPDLUD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬Ê[‫ڰ‬LFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQ
DPD‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DtVKELFDD[DXWLDLQUD D[SDLQ‫ڰ‬Li‫ڰ‬DLVKFD‫ڰ‬sVDPDLUD‫ڰ‬LFsQ.
XQLDtQQXLWXXSt‫ڰ‬LPLWL, a unicama 16੅$QFDDtQVLQDQXStLUD‫ڰ‬L[XQD[

ñuixunuan Nucën Papa Diosan ënë ‫ڰ‬LFsVDULELWLQXQXQVLQDQXSt‫ڰ‬LQXQ


PHQX[XFs‫ڰ‬LDFs[D. 9੅An aín sinan upíira QXLEDTXLQsQTXLQPDQX‫ڰ‬DTXLQLD.
‫ڰ‬L[XQXQLXSt‫ڰ‬LPLWLD[DXWLxXLTXLQFD 17੅8LVDLFDUD1XFsQ3DSD'LRVDQXQL‫ڰ‬LWL

Juanën unicama ñuixuancëxa. ‫ڰ‬LFsTXL[XQFD0RLVpVQsQQXFsQ

195
-8$1੄1 196

UDUDFDPD‫ڰ‬XQiQPLDFs[D. 8VD‫ڰ‬DtQELFD Dios quicë bana unicama ñuixuncë, axa


axira uxun Jesucristonën asérabi TXLiVDELRLFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬LQ.
QXLEDTXLQDtQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ quin Nucën 24੅Axa usaquin Juan ñucati cuancë

Papa Dios cuëëncëVDELRtDDtQXQL‫ڰ‬LQXQ unicamax ca fariseo unicaman xucë


‫ڰ‬LPLD[D. 18੅8LQX‫ڰ‬LFsXQtQELFD1XFsQ ‫ڰ‬LDFs[D. 25੅8VD‫ڰ‬L[XQFD-XDQFDWsFsDQ‫ێ‬
3DSD'LRVLViPD‫ڰ‬LFsQ. Aín Bëchicë cëxa:
Achúshi, D[DDtQ3DSDEs‫ڰ‬LFs, an cuni ca —¢0L[&ULVWRPD‫ڰ‬LDQDQ(OtDVPD‫ڰ‬LDQDQ
XLVDFDUD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsTXL[XQ an Nucën Papa Dios quicë bana unicama
QX‫ڰ‬XQiQPLDFs[D. ñuixunti, D[DXWLDPD‫ڰ‬L[XQELFDLQDPLQ
XLVDFXStXQLFDPD‫ڰ‬XQSD[DQQDVKLPLQ?
26੅Cacëxun ca Juanën cacëxa:
I. -(68&5,6721Ê$1*$/,/($0( —‫ڰ‬ÊQFDQDXQL‫ڰ‬XQSD[DQQDVKLPLQ,
‫ڰ‬,0$,181-8'($0(18;81%$1$ ‫ڰ‬DtQELFDPLWV~QPL‫ڰ‬XQiQFsPDXQL
ÑUIXUAN (1.19-12.50) achúVKLPLWVXEs‫ڰ‬LFsQ. 27੅$[‫ڰ‬ssamaira
‫ڰ‬DLVKFDPLWV~QPL‫ڰ‬XQiQXQ‫ڰ‬sFD[XDLD.
-XDQsDQ-HV~VxXLD ‫ڰ‬Ê[‫ڰ‬LLVDPDSDLQ‫ڰ‬DLQ, D[SDLQ‫ڰ‬Li‫ڰ‬DLVKFD
(Mt. 3.11-12; Mr. 1.7-8; Lc. 3.15-17) ‫ڰ‬sVDPDLUD‫ڰ‬LFsQ. $[DXStLUD‫ڰ‬DLVKFXVKLLUD
19੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsMXGtRV ‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬s[DVDULELPD‫ڰ‬DLVKDPLUDELQL
XQLFDPDQD[FDUDLVDXL‫ڰ‬LFsTXL[XDQ D‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQFDQDDtQ
-XDQxXFitanun, sacerdotecamacëñun WD[DFDELWXEX[XQWLPD‫ڰ‬DLQ.
28੅-RUGiQ‫ڰ‬XFsPDQDQ‫ڰ‬LFs%HWibara
levita unicama xuacëxa. 20੅Xucëx cuanx
bëED[XDQxXFicë[XQFDSDUiQWLVDPD cacë ëma anuxuan unicama nashimicë,
tanquin Juanën cacëxa: anu cuanx ca unían xucë unicama usai
—‫ڰ‬Ê[FDQD&ULVWRPD‫ڰ‬DLQ. Juanbë banacëxa.
21੅Cacëxun ca cacëxa:
&DUQHUR‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXSt
—¢$PD‫ڰ‬DLVKFDLQDXL‫ڰ‬DLQ? ¿Elías
bamati, Cristo, a ñuicë bana
FDLQD‫ڰ‬DLQ?
29੅Usaquin unicama coónxun ca
Quixuan cacëxun ca cacëxa:
—‫ڰ‬Ê[FDQDDPD‫ڰ‬DLQ. Juanën Jesús aia isacëxa. Aia isi ca
Cacë[XQFDxXFitëcëancëxa: quiacëxa:
—¿An Nucën Papa Dios quicë bana —Ca is, sQs[FDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXSt
unicama ñuixunti uni, axa uti a caina FDUQHUREDPDWL‫ڰ‬DtQELDD[EDPDFsFXSt
PL[‫ڰ‬DLQ? 1XFsQ3DSD'LRVDQFDPDELXQLQ‫ڰ‬XFKD
Cacëxun ca —DPDFDQD‫ڰ‬DL—quixun tërëQۛ WLD‫ڰ‬LFsQ. 30੅Ënëx ca a ñuiquin ësai
cacëxa. 22੅Usaquin cacëxunbi ca TXLTXLQ‫ڰ‬sQPLWVXFDFsD‫ڰ‬LFsQ: Axa
catëcëancëxa: ‫ڰ‬sVDPDLUDXQLD[FD‫ڰ‬sFD[XDLD. ‫ڰ‬Ê[
—¢8LLUDFDUDPLQDPL[‫ڰ‬DLQ? An nu ‫ڰ‬LFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQFDD[SDLQ‫ڰ‬LDFs[D. Usa
xucë unicamanu cai cuanun ca mix ‫ڰ‬DLVKFD‫ڰ‬sVDPDLUD‫ڰ‬LFsQ. $xXLTXLQ‫ڰ‬sQ
FDUDPLQDXL‫ڰ‬DLTXL[XQQXFDW. mi cacë, DFDX[‫ڰ‬LFsQ. 31੅‫ڰ‬ÊQULELFDQDD
23੅Cacëxun ca Juanën cacëxa: ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬DtVKELFDQD,VUDHO
—‫ڰ‬Ê[FDQDD[DDQXXQL‫ڰ‬LFsPDPHQXD[ unicaman uisa uni cara quixun a
PXQXPDEDQDFsXQLD‫ڰ‬DLQ, ësai qui: ‫ڰ‬XQiQXQ‫ڰ‬XQSD[DQXQLQDVKLPLXDQ.
32,33੅Usaquin catancëxun ca, ësai ca
´1XFsQ‫ڰ‬,EXFDDLD, camina axa anun uti
bai mëQtRTXLQUDFDQDWL‫ڰ‬DLQµ. An ënë ‫ڰ‬LD[DTXL[XQ-XDQsQXQLFDPDxXL[XDQ‫ێ‬
bana cuënëo, Isaías, an Nucën Papa cëxa:
197 -8$1੄1

—‫ڰ‬ÊQD‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬LFsELFD1XFsQ ‫ڰ‬LFsQ. 42੅Cabianquin ca aín xucën


3DSD'LRVDQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XQSD[DQXQLQDVKLPL‫ێ‬ -HV~VQXEXiQFs[D. %XiQFs[Esbaia
QXQ[XTXLQ‫ڰ‬sFD[D: “Uni achúVKLQXD‫ڰ‬sQ isquin ca Jesusan bëñachaquin cacëxa:
Bëru Ñunshin Upí ubúWDQFs[‫ڰ‬LUXLD —Mix camina Juanën bëchicë, Simón,
FDPLQDLVQX[XQ‫ڰ‬DLQ. $LQUDFDXQL‫ڰ‬sQ D‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬$tVKELFDPLQD&HIDVFDTXLQ
Bëru Ñunshin UpíEsD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQµ. DQsFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
8VDTXLQFD‫ڰ‬sFD[D. $Q‫ڰ‬sFDFssabi oquin Cefas quicë bana, ax ca Pedro qui
cana Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin TXLFs‫ڰ‬LFsQ.
Upía ñumacuru tinax naínuax ubúWDQ‫ێ‬
Fs[DXQLQX‫ڰ‬LUXLDLVDQ. 34੅Usaquin isun -HVXVDQ)HOLSH‫ڰ‬LPDLQXQ
cana —ax ca Nucën Papa Diosan Natanael abë cuanun ca
BëFKLFs‫ڰ‬LFs—quixun camabi uni cain. 43੅Usaquian Pedro coon pëcaracëbë,
Usaquin ca Juanën cacëxa. Galilea menu cuanti sinani cuanquinbi
ca Jesusan Felipe mëracëxa. Mëraquin
-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLD ca cacëxa:
‫ڰ‬LQXQDSDLQFDtVDXQL —‫ڰ‬ÊQPL‫ڰ‬XQiQPLQXQFD‫ڰ‬sEsFXDQLXW.
35੅Usaquian coon ca Juanbë aín 44੅)HOLSH%HWVDLGDsPDQX‫ڰ‬LFsXQL‫ڰ‬DLQ,

‫ڰ‬XQiQPLFsXQLUDEë ۛ ‫ڰ‬LDFs[D. 36੅$Es‫ڰ‬LFsFD FD$QGUpV‫ڰ‬LPDLQXQ3HGURULEL, DQX‫ڰ‬LFs


Jesús cuainia isquin Juanën cacëxa: XQL‫ڰ‬LDFs[D. 45੅Usaquian Jesusan cacëx
—Ca is, FDUQHUR‫ڰ‬LFsVDULELWLXQLQ‫ڰ‬XFKD cuanxun ca Felipenën Natanael cacë uni
cupí bamanuan Nucën Papa Diosan xua bariquin mëraquin cacëxa:
DFDX[‫ڰ‬LFsQ. —$xXLTXLDQ0RLVpV‫ڰ‬LPDLQXQDQ
37੅Usaía quia cuaquin ca Juanën 1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFsxun uni
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLUDEsWDQ-HV~VQXLELDQ‫ێ‬ bana ñuixuncë unicaman cuënëo, a uni
cëxa. 38੅Nuibiancëxun caxu bësuquin cananuna mëran. Ax ca Jesús, Nazaretnu
isquin ca Jesusan cacëxa: ‫ڰ‬LFsXQL, Josénën bëchicë, D‫ڰ‬LFsQ.
—¿Añu caramina barin? 46੅Felipenën cacëxun ca Natanaelnën

Cacë[XQFDxXFicëxa: cacëxa:
—¢8LQXFDUDPLQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF, rabí? (Rabí —¢1D]DUHWsPDQXFDUDxX‫ڰ‬XQiQFs
quicë bana, D[FDDQXQL‫ڰ‬XQiQPLFsXQL XQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF?
TXLTXLFs‫ڰ‬LFsQ.) Cacëxun ca Felipenën cacëxa:
39੅¢8LQX‫ڰ‬LFsFDUDPLQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF? quixun —8VDFDPLLVQXQFD‫ڰ‬sEsFXDQLXW.
cacëxun ca Jesusan cacëxa: 47੅&DELDQTXLQEXiQFs[D1DWDQDHODLD

—Isi cuanun ca ut. isi ca Jesús quiacëxa:


&DFs[FXDQ[XQFDDtQ‫ڰ‬LWLLVDFs[D, —U unix ca asérabi Israel uni upí
istancëx ca bari xupíbucëbëa baquíshti ‫ڰ‬LFsQ, XQLSDUiQFsPDFDX[‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQDEs‫ڰ‬LDFs[D. 48੅Quia ca Natanaelnën cacëxa:
40੅Juanën cacëxun cuaquian Jesús —¢8LVD[XQFDUDPLQD‫ڰ‬s‫ڰ‬XQDQ?
nuibiancë uni rabëtax ca bëtsix Simón Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
3HGURQsQ[XFsQ$QGUpV‫ڰ‬LDFs[D. 41੅Jesusan —0LFDLD)HOLSHFXDQFsPDSDQ‫ڰ‬DtQEL
‫ڰ‬LWLQXD[FXDQ[XQFD$QGUpVQsQDtQ[XFsQ FDQDPLKLJXHUDWDQiLQXDLVDQ.
Simón Pedro bariquin mëraxun cacëxa: 49੅Cacëxun ca Natanaelnën cacëxa:

—Mesías cananuna isan. —Mix camina Nucën Papa Diosan


Mesías quicë bana, ax ca Cristo, axa BëFKLFs‫ڰ‬LDQDQ,VUDHOXQLFDPDQ‫ڰ‬DSX
utia judíos unicaman caíncë a qui quicë ‫ڰ‬DLQ.
-8$1੄1੄2 198

50੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: Cacëxun ca Jesusan cacësabi oquin


—¢+LJXHUDWDQiLQXDFDQDPLLVDQ‫ڰ‬sQ EXiQFs[D. 9੅Buincëa ɹesta ‫ڰ‬ibun,
mi cacëxun caramina bërí, ënëx ca -HVXVDQ‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬LFsELYLQRRFs, a
Nucën Papa Diosan BëFKLFs‫ڰ‬LFsTXL[XQ tanquin, uinua bëcë cara quixun
‫ڰ‬sVLQDQLQ? 0LQPL‫ڰ‬sLVFssamaira oquin ‫ڰ‬XQDQLDPDELFDDQxXWsQXEXiFDELDQ‫ێ‬
FDPLQD‫ڰ‬sQxX‫ڰ‬DLDLVQX[XQ‫ڰ‬DLQ. TXLQEXiQFsXQLFDPDDLQVKL‫ڰ‬XQiQFs[D.
51੅Ësaquinribi ca Jesusan Natanael Usa ‫ڰ‬ain ca ɹesta ‫ڰ‬ibun an xanu biti uni
cacëxa: cuënxun cacëxa: 10੅—An ɹesta ‫ڰ‬acë unin
—Asérabi cana mitsu cain, naí FDYLQRXStSDLQ‫ڰ‬LQiQWDQFsxun a cëñuia
SDQirabëcëbëWDQFDPLQDXQL‫ڰ‬LQX[‫ڰ‬s[ YLQRDViELWDQLVKLXQL‫ڰ‬LQDQLD. 8VD‫ڰ‬DtQEL
DQXD[Xi, ‫ڰ‬sPDQiminuaxa Nucën Papa FDPLQDPLQEsUt‫ڰ‬DWLPDWDQLSDLQ
'LRVDQiQJHOFDPDFXDUXDQDQXEXWLD ‫ڰ‬LQiQWDQFs[XQYLQRXSt‫ڰ‬LQDQLQ.
LVQX[XQ‫ڰ‬DLQ. 11੅Usoquin ca Jesusan Galilea menu

‫ڰ‬LFssPD, &DQi, anuxun aín sinanëinshi


ۛ -HV~V&DQiQX‫ڰ‬Li
Unin xanu biti nëtëD ‫ڰ‬DWDEDTXLQXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DFs[D,
1੅Rabë ۛ

2 QsWs‫ڰ‬LyQ[DSscaracëbëtan ca
Galilea nëWsQX‫ڰ‬LFssPD, &DQiFDFs,
anuxun uni achúshinën aín bëchicë
XQLLWVLQFXVKLVDPDLUDFDDtQFXVKL‫ڰ‬LFs
TXL[XDQXQLFDPDQ‫ڰ‬XQinun. Usaquian
xX‫ڰ‬DLDLVLFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD
[DQXELPLWL‫ڰ‬DLQ, DtQDLQWVL‫ڰ‬LEXFDPDSL ami catamëacëxa.
unun quixun aín uni camiacëxa. Anu ca 12੅8VDTXLQ‫ڰ‬DWDQFs[FDDtQWLWD

-HVXVDQWLWDULEL‫ڰ‬LDFs[D. 2੅8VD‫ڰ‬DLQFD ‫ڰ‬LPDLQXQDtQ[XFëDۛ QWX‫ڰ‬LPDLQXQDtQ


-HV~VULELDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDEs ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDEs-HV~V&DSHUQD~P
DULELDFDPLFs[FXDQ[DQX‫ڰ‬LDFs[D. 3੅Anu ëmanu cuancëxa. Cuanx bëbatancëx ca
‫ڰ‬L[XQFDXQLFDPDQFsxXFë[ۛ DYLQR‫ڰ‬DtPD ‫ڰ‬LWVDPDQsWëLۛ QVKLDQX‫ڰ‬LDFs[D.
‫ڰ‬DLQDtQWLWDQ-HV~VFDFs[D:
$QxXPDUXFsXQLFDPD-HVXVDQFKLTXtDQ
—9LQRFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ, ca cëñúaxa.
4੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: (Mt. 21.12-13; Mr. 11.15-18; Lc. 19.45-46)
—¢8LVDWLFDUDPLQD‫ڰ‬sXVDTXLQFDLQ? 13੅Pascua anúan judíos unicaman
$QXQ‫ڰ‬sQxX‫ڰ‬DWLQsWsFD‫ڰ‬LFsPDSDLQ‫ڰ‬LFsQ. FDUQHUR‫ڰ‬DWLQsWsD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQFD-HV~V
5੅Cacë[XQFDDtQWLWDQDQSLWL‫ڰ‬LQiQFs Jerusalénu cuancëxa. 14੅Cuanx bëbax
unicama cacëxa: anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubunu
—‫ڰ‬ÊQWXDFsDQPLWVXFDFssabi oquin ca atsínquinbi ca an ñu marucë unicaman
‫ڰ‬DW. YDFDEsQs‫ڰ‬LPDLQXQFDUQHUR‫ڰ‬LPDLQXQ
6੅$QXFD‫ڰ‬LDFs[DPsFsQDFK~shi ñumacuru acama maruia isacëxa. Isanan
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLPD[D[‫ڰ‬DFsxXWs, anu ca anuxuan curíqui cambioquin bicë, anua
anúan judíos unicama mëFKXFDWL‫ڰ‬XQSD[ unicamaribi tsócë isacëxa. 15੅Acama isquin
nanti. A ñutëFDPDVDSLFDYHLQWH‫ڰ‬LDQDQ ca anun rishquiti itsi mëníoquin, DQXD‫ڰ‬LFs
WUHLQWDJDORQHV‫ڰ‬XQSD[DQX‫ڰ‬DUXWL‫ڰ‬LDFs[D. FDUQHUR‫ڰ‬LPDLQXQYDFDEsQs‫ڰ‬LPDLQXQDQ
7੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQDQSLWL‫ڰ‬LQiQFs marucë unicamaribi chiquíancëxa.
unicama cacëxa: Chiquíanan ca an curíqui cambioquin bicë
—fXWsQXFD‫ڰ‬XQSD[EXicat. unin curíqui rëúquin, anua curíqui nancë
Cacë[XQFDXVRTXLQ‫ڰ‬DFs[D. 8੅Usaquian ñucama chashcacëxa. 16੅Usonan ca an
‫ڰ‬DLDFDFDFs[D: ñumacuru marucë unicamaribi cacëxa:
—%Xicabianquin ca ɹesta ‫ڰ‬ibunu —ÊQXDFDPLWVXQxXFDPDEXiQWDQ.
EXiQWDQ. $QX[XQ‫ڰ‬sQ3DSDUDELWL[XEXFDPLQD
199 -8$1੄2੄3

DQX[XQxXPDUXWL[XEXVD‫ڰ‬LQXQsVDTXLQ ‫ڰ‬XQiQFs[D. 25੅An ca unían cacëxunmabi


‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. FDPDELXQLQVLQDQ‫ڰ‬XQiQFs[D.
17੅Usaquian Jesusan caia cuaquin ca

DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ1XFsQ3DSD 1LFRGHPRD-HV~VLVLFXDQ

3
Diosan bana cuënëo ësai quicë a 1੅Fariseo uni achúshi ca Nicodemo
VLQiQFs[D: ´‫ڰ‬Ê[DQXQUDEDQDQ FDTXLQDQsFs‫ڰ‬LDFs[D. Ax ca judíos
bamaquinbi cana anuxun mi rabiti xubu XQLFDPDQ‫ڰ‬DSXDFK~VKL‫ڰ‬LDFs[D. 2੅Usa
upí oquin bëU~DQWL‫ڰ‬DLQµ. Usaquin ‫ڰ‬L[XQFDDQXxDQWDQFXDQ[XQ-HV~V
VLQiQTXLQFD—a banaxa quicësabi cacëxa:
RTXLQFD‫ڰ‬DLD—TXL[XQVLQiQFs[D. —8QtDQPL[FDPLQDFXVKLLUD‫ڰ‬DL
18੅8VDTXLQ‫ڰ‬DLDLVTXLQFDMXGtRV TXL[XQ‫ڰ‬XQiQXQFDPLQDXLQX‫ڰ‬LFs
unicaman Jesús cacëxa: XQtQELD‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DLQ. Nucën Papa
—¢0LQPLsVRTXLQ‫ڰ‬DFsD[FDDViEL‫ڰ‬LFs 'LRVDDEsPD‫ڰ‬DLQFDXLQX‫ڰ‬LFsXQtQEL
TXL[~QXQXQ‫ڰ‬XQinun caramina añu ñu PLQPL‫ڰ‬DFsVRTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ. Usa
QXQLVQXQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ? ‫ڰ‬DLQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQ, Nucën Papa
19੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: 'LRVDQFDPLQPLQX‫ڰ‬XQiQPLQXQsQs
—Mitsúnmi tëncapatiabi cana ënë menu mi xuacëxa quixun.
[XEX‫ڰ‬sQUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi 3੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

nëtëLۛ QVKL‫ڰ‬DWsFsQWL‫ڰ‬DLQ. —AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLFDLQ, axa aín


20੅Cacëxun ca judíos unicaman cacëxa: cushin bacën ۛ tëcëncëma uni ax ca Nucën
—Cuarenta y seis baritian ca nucën 3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ.
chaitiocëFDPDQsQs[XEX‫ڰ‬DFs[D. Usa 4੅Usaquian cacëxun ca Nicodemonën

‫ڰ‬DtQEL¢FDUDPLQDPLQUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ cacëxa:


achúshi nëtëLۛ QVKL‫ڰ‬DWsFsQWL‫ڰ‬DLQ? —¿Uisax cara bëUiPDFDQLD‫ڰ‬DLVKXQL
21੅ÊVDTXLDQDWXQFDFs‫ڰ‬DtQELFD-HV~V bacëQ ۛ WsFsQWL‫ڰ‬LF? ¿Amiribishi cara aín
quicë bana ax, axbi ñuiacati quicë titan pucunu atsíanx bacëQ ۛ WsFsQWL‫ڰ‬LF?
‫ڰ‬LDFs[D. 22੅8VD‫ڰ‬DLQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs 5੅Nicodemonën cacëxun ca Jesusan

unicaman bamaxa Jesús baísquitëcëan cacëxa:


usaquian judíos unicama cacë a bana —Usama ca. AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLFDLQ,
VLQiQFs[D. 6LQinan ca —Nucën Papa ‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬LPDLQXQ1XFsQ3DSD'LRVDQ
Diosan bana cuënëo ca cëPsPD‫ڰ‬LFs Bëru Ñunshin Upitan bacën ۛ tëcëncëma
—TXL[XQVLQinan —Jesusan nu cacë XQLD[FD1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWLPD
bana axribi ca cëPsPD‫ڰ‬LFs—quixun ‫ڰ‬LFsQ. 6੅Axa xanunuax bacën ۛ cë, ax ca
VLQiQFs[D. XQLVKL‫ڰ‬LD; axa aín Bëru Ñunshin Upitan
bacën ۛ cë uni, ax ca Nucën Papa Diosan
Unicaman sináncë ñucama
%sUXfXQVKLQ8StxX‫ڰ‬LD. 7੅Nucën Papa
-HVXVDQ‫ڰ‬XQDQTXLFsEDQD ۛ WsFsQFs‫ڰ‬LWL
Diosan cushin camina bacëQ
23੅3DVFXDDQXQFDUQHUR‫ڰ‬DWLQsWsQ ‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬sQPLFDFs[UDW~D[PDFD‫ڰ‬LW.
-HUXVDOpQX‫ڰ‬L[XDQ-HVXVDQXQLLWVLQ 8੅Uinuax cara suñu bëëqui banaquiania

‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DLDLVLFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL—an camina cuatin, ‫ڰ‬L[XQELFDPLQDLVLPD,


ca asérabi Nucën Papa Diosan cushin ñu uinuax cara a suñu aia, uinu cara cuania
‫ڰ‬DLD—TXL[XQVLQiQFs[D. 24੅Usaía quixun. An ñu shaícaianu suñu iscëma
‫ڰ‬LFsbëtanbi ca camabi unían aín nuitu usaribi oquin cananuna Nucën Papa
PsXVLQiQFsD‫ڰ‬XQiQFst[XQ, Jesusan Diosan Bëru Ñunshin Upitan uni
—aséUDELFD‫ڰ‬sPLVLQDQLPD—quixun bacëntëcënmia isiman.
-8$1੄3 200

9੅Cacëxun ca Nicodemonën Jesús cuëëncë cupí. 20੅$QxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFs


catëcëancëxa: XQLFDPDQFDDQ‫ڰ‬DLDXQLQLVWLUDEDQDQ
—¢8LVD‫ڰ‬DLVKFDUDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF? [DEiQX[XQ‫ڰ‬DWLFXssQTXLQPDEsiQTXL‫ێ‬
10੅Cacëxun ca Jesusan Nicodemo bucëQX[XQxX‫ڰ‬DLD. 21੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ
cacëxa: Nucën Papa Dios cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs
—¢0L[DQ,VUDHOXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLFs uni, DQ‫ڰ‬DLDLVTXLDQ—an ca Nucën Papa
‫ڰ‬L[XQELFDUDPLQD‫ڰ‬sQPLFDFsxun uisai 'LRVDQ‫ڰ‬DTXLQFs[XQxX‫ڰ‬DLD—quixun
qui quicë cara quixun cuatiman? XQLQ‫ڰ‬XQiQXQ[DEiQX[XQxX‫ڰ‬DLD.
11੅Asérabi cana mi cain, QXQ‫ڰ‬XQiQFsxX

ñuianan nun iscë ñuribi ñui cananuna $PLULELVKLD-XDQsQ-HV~VxXLWsFsDQEDQD


nux quin. Quiabi camina nun bana ca 22੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs

aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLPDQ. 12੅¿Ënë XQLFDPDEs-XGHDPHQX‫ڰ‬LFssPDFDPDQX


PHQX‫ڰ‬LFsxX‫ڰ‬sQxXLDFXDTXLQPD FXDQWDQFs[DQX‫ڰ‬L[XQXQLQDVKLPLDFs[D.
FDUDPLQDXLVD[XQ‫ڰ‬sQQDtQX‫ڰ‬LFsxXxXLD 23,24੅Nashimimainun ca Juanënribi

FXDWL‫ڰ‬DLQ? 13੅8LQX‫ڰ‬LFsXQtQELDDQX‫ڰ‬LFs VLSXDFsPDSDLQ‫ڰ‬L[XQ(QyQFDTXLQDQsFs


xX‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DtPDELFDQD‫ڰ‬sQFXQLDQXD[ ëma, DQXD‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬DLQ, anuxun uni
Xi‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. 14੅Moisésnëan anu uni ricuatsincë nashimiacëxa. Enón cacë
‫ڰ‬LFsPDPHQX[XQPDQs‫ڰ‬DFsUXQX, ëma ax ca Salim caquin anëcë ëma
camabi unin isnun, i nitsínxun anu ‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LDFs[D.
QDQVDULELRTXLQFDXQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD 25੅8VD‫ڰ‬DLQFDMXGtRXQLDFK~shinëx

'LRVQXD[Xi‫ڰ‬LFs, ‫ڰ‬sXQLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ, -XDQsDQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDEs, aín


15੅XLQX‫ڰ‬LFsXQL[FDUD‫ڰ‬sPLFDWDPstia axa UDUD[DTXLisabi oquin Nucën Papa Diosa
nëtëWۛ LPRL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQ. cuëëQXQxX‫ڰ‬DWLxXLFXsbicanancëxa.
26੅Usai cuëbicananquiani anu cuanxun
1XFsQ3DSD'LRVDQsQsPHQX‫ڰ‬LFs ca Juan cacëxa:
unicama nuibacë bana —A ñuiquinmi nu cacë uni axa mibë
16੅Camabi uni asérabi nuibaquin ca -RUGiQ‫ڰ‬XFsPDQDQ‫ڰ‬LFs, Jesús, an
Nucën Papa Diosan aín Bëchicë achúshi unicama nashimicëbë ca camabi unix
ënë menu xuacëxa, uicamax cara ami anu ricuatsinia.
catamëtia axa nëtëWۛ LPRLDEs‫ڰ‬LQXQ. 27੅Cacëxun ca Juanën cacëxa:
17੅Nucën Papa Diosan ca aín Bëchicë an —8LQX‫ڰ‬LFsXQtQELFD1XFsQ3DSD
sQsPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDDtQ‫ڰ‬XFKDFXSt 'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[XQPDXVDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬XFKRQXQ[XiPD‫ڰ‬LFsQ. Ama, ënë menu 28੅Mitsun camina, &ULVWRPDFDQD‫ڰ‬DL‫ڰ‬s[

‫ڰ‬LFsXQLFDPDDtQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ quin ainan quia cuan. 1XFsQ3DSD'LRVDQFD‫ڰ‬sFD[XD


‫ڰ‬LQXQLëmۛ inun quixun ca xuacëxa. 18੅Aín D[XQXQ‫ڰ‬s[SDLQUsFXëQ ۛ FXDWVLQLXQXQ‫ڰ‬s
Bëchicëmia catamëcë uni ax ca Nucën xuaxa. 29੅Ësa ca. $LQDQ‫ڰ‬LQ~DQXQLQELFs[
3DSD'LRVDQ‫ڰ‬XFKRFs‫ڰ‬LPD. 8VD‫ڰ‬DtQELFD FD[DQXDLQDQ‫ڰ‬LD. $LQDQ‫ڰ‬LWL[DQXELWVLD
axa ami catamëcëma uni ax aín Bëchicë uni cuëëni banaia cuati ca axa abë nicë
achúshi ami catamëcëma cupí Nucën uníxribi cuëënia. 8VDULELWLFDQD‫ڰ‬s[
3DSD'LRVDQDtQ‫ڰ‬XFKDFXStFDVWtcantishi —unicaman ca Jesusan bana cuatia
‫ڰ‬LFsQ. 19੅$[DDPLVLQiQFsPDXQLFDPD[FD —TXL[XQPLPLWVXQ‫ڰ‬sFDFsxun cuati
DtQ‫ڰ‬XFKDFXSt1XFsQ3DSD'LRVDQ FKXimarua tani cuëënin. 30੅8VD‫ڰ‬DLQFD
castíFDQWLVKL‫ڰ‬LFsQ, atúan an aín sinan 1XFsQ3DSD'LRVDQXVDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
XStLUD‫ڰ‬L[XQXQLXSt‫ڰ‬LPLWLD[XiQELDPL ñuiasabi oi, D[LUD‫ڰ‬sVDPDFXVKLLUD‫ڰ‬DLQ
FDWDPsLVDPDWDQTXLQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DWLVKL FDPDELXQL[‫ڰ‬ssDQDQDQXLVKLFXDQWL‫ڰ‬LFsQ.
201 -8$1੄3੄4

4੅Anu cuanti sinani ca Jesús Galilea


Axa naínuax ucë uni ñuicë bana nëWsQXFXDQL6DPDULD‫ڰ‬DELDQLFXDQFs[D.
31੅Axa naíQXD[Xi, an unio ñucamabë 5੅Cuanx ca Jacobnëan aín bëchicë José

sënëQ ۛ PDFXVKLLUD‫ڰ‬DLVKFDEsWVL ‫ڰ‬LQDQPH‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFssPD, Sicar cacë,


XQLVDPDLUD‫ڰ‬LFsQ. Unían bëchicëxa anu bëbacëxa. 6੅Bëbatancëx ca
bacëQ ۛ FsXQLDQFDXQLVKL‫ڰ‬L[XQsQsPHQX -DFREQsDQQDsD‫ڰ‬XQSD[DQX‫ڰ‬DLQ, Jesús
‫ڰ‬LFsxXLVKLxXLD. Axa Nucën Papa ‫ڰ‬XUDQFXDQEDLWLFXDLQVDPDWDQL, baria
'LRVQXD[Xi, ax ca an unio ñucamabë [DPirucëbë, a rapasu tsóbuacëxa.
sënëQ ۛ PDFXVKLLUD‫ڰ‬DLVKEsWVLXQLVDPDLUD 7,8੅Tsóbutancëxa anu tsómainun ca aín

‫ڰ‬LFsQ. 32੅An ca an iscë ñucama ñuianan, ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDDSLWLxXELWVL-HV~V


an cuacë banacamaribi ñuia, ñuiabi ca ëbiani cuancëxa. Cuan ca Samaria
XLQX‫ڰ‬LFsXQtQELDtQEDQDFDDVpUDEL‫ڰ‬LFs nëWsQX‫ڰ‬LFs[DQXDFK~VKL‫ڰ‬XQSD[ELWVL
quixun sinanima. 33੅8VD‫ڰ‬DtQELFDD[DDtQ uacëxa. Chumu bëi aia isquin ca
bana cuati ami catamëcë uni, an —Nucën Jesusan cacëxa:
Papa Diosan banax ca aséUDEL‫ڰ‬LFs —¢‫ڰ‬ÊFD‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬LQDQ?
—TXL[XQVLQinan —FDXVD‫ڰ‬LFs—quixun 9੅Cacëxun ca a xanun cacëxa:

unicama ñuixunia. 34੅8VDL‫ڰ‬LQXQFD1XFsQ —¿Uisati caramina mix judío uni


Papa Diosan aín Bëru Ñunshin Upí ‫ڰ‬L[XQEL‫ڰ‬s[VDPDULWDQD[DQX‫ڰ‬LFsEL
ñonquinma aín BëFKLFs‫ڰ‬LQDQLD. Usaquian ‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬LQiQXQTXL[XQ‫ڰ‬sFDLQ?, judíos
‫ڰ‬LQiQFsxun ca an xucëxۛ a ucë uni, Jesús, unicamax samaritano unicamabë
DQDtQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFs QXLEDQDQFs‫ڰ‬DtQPDEL.
‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD'LRVFXssQFssabi oquin 10੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

unicama bana ñuixunia. 35੅Nucën Papa —ÊQPL‫ڰ‬XQSD[xXFiFs‫ڰ‬DtQELFDPLQD


Diosan ca aín Bëchicë nuibaquin axa aín XLFDUDQD‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬s‫ڰ‬XQDQLPDQ. ‫ڰ‬Ê
‫ڰ‬LEX‫ڰ‬LQXQFDPDELxXD‫ڰ‬LQiQFs[D. 36੅Axa ‫ڰ‬XQinan añu cara Nucën Papa Diosan mi
aín Bëchicëmi catamëcë uni, ax ca ainan ‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQFDPLQD
‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVEsQsWëWۛ LPRL‫ڰ‬LD. ‫ڰ‬sxXFitsian. fXFiFs[XQFDQDDQ~QPL
8VD‫ڰ‬DtQELFDD[D1XFsQ3DSD'LRVDQ nëtëWۛ LPRL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL
BëFKLFsPLVLQiQWLVDPDWDQFsXQL, ax ‫ڰ‬XQSD[PL‫ڰ‬LQiQWVLDQ.
DLQDQPD‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVEs 11੅Cacëxun ca cacëxa:

nëtëWۛ LPRL‫ڰ‬LPD. A uni ca Nucën Papa —$QXD‫ڰ‬XQSD[ELWLsQs[FDQsPLQ


'LRVDQDtQ‫ڰ‬XFKDFXSt‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQ ‫ڰ‬LFsQ. $QXQ‫ڰ‬XQSD[ELWLxXñuma camina
castíFDQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DLQ. ¢8LQXDFDUDPLQDDQXQ‫ڰ‬s[
nëtëWۛ LPRL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL
6DPDULWDQD[DQXEs-HV~VEDQD ‫ڰ‬XQSD[DELWL‫ڰ‬DLQ? 12੅¿Nucën rara

4
1੅Fariseo
unicaman ca —Juanën -DFyEVDPDLUDFDLQDPL[‫ڰ‬DLQ? An ca ënë
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD‫ڰ‬LWVDULEL‫ڰ‬DtQEL DQXD‫ڰ‬XQSD[ELWLQDsDFs[D, naëxun ca
FD-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLDQDQQDVKLPLFs ‫ڰ‬DFs[D, ‫ڰ‬DQDQFDDtQEschicëribi
XQLFDPD[LUD‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬LFs—quixuan ‫ڰ‬DPLDQDQDUDEXFXFsxXLQDFDPDULEL
ñuicania cuacëxa. 2੅8VD‫ڰ‬DtQELFD ‫ڰ‬DPLDFs[D. Jacobnën aín rëE~QTXLFD‫ێ‬
-HVXVDQPDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ PDQULELD‫ڰ‬DQXQQDsD‫ڰ‬LFsFDQDQXQD
cuni uni nashimiacëxa. 3੅Usaquian QXQULELsQs‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬DLQ.
fariseo unicaman cuacë[XQ‫ڰ‬XQiQELDQL 13੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

ca Jesús Judea menuax amiribishi —$QsQs‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬DFsXQL, ax ca


Galilea menu cuantëcëancëxa. amiribishi shimatëcënia. 14੅8VD‫ڰ‬DtQELFD
-8$1੄4 202

DQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬LQiQFs[XQ‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬DFsXQL, ax Usaquian unin a rabiti ca Nucën Papa


amiribishi shimatëFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ. Me Dios cuëënia. 24੅Nucën Papa Dios, ax ca
‫ڰ‬XFsPs~FD[DFKLTXLWLD‫ڰ‬XQSD[ XQLPD‫ڰ‬DLVKQDPL, imi, xo, acamañuma
xobucëVDULELWLFD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬LQiQFs‫ڰ‬XQSD[ ‫ڰ‬LFsQ, a ca unin isima. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQ
nëtëWLPDXQLQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDtD‫ڰ‬LFsbë ca Nucën Papa Dios rabicë unin asérabi
uni nëtëWۛ LPRL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL ami sinani ax cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LWL
‫ڰ‬LFsQ. FXssQTXLQDUDELWL‫ڰ‬LFsQ.
15੅Usaquian cacëxun ca xanun cacëxa: 25੅Cacëxun ca xanun cacëxa:

—$‫ڰ‬XQSD[FD‫ڰ‬s‫ڰ‬LQDQ. Amiribishi —Mesías, Cristo cacë, D[FDXWL‫ڰ‬LFs


VKLPDL‫ڰ‬XQSD[ELWVLXWscëQXQPDFD‫ڰ‬s TXL[XQFDQD‫ڰ‬XQDQ. Ax uquin ca nun nu
‫ڰ‬LQDQ. ‫ڰ‬XQiQXQFDPDELxXxXL[XQWL‫ڰ‬LFsQ.
16੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: 26੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

—Min bënë cuënbëtsini ca abë utan. —$FDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLQ, abë camina banain.


17੅Cacëx ca —‫ڰ‬s[FDQDEsQsxXPD‫ڰ‬DL 27੅CacëEsELFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD

—quiacëxa. Quia ca Jesusan cacëxa: utëcëancëxa. Uquin xanubëa Jesús


—Usa ca. BëQsxXPDFDQD‫ڰ‬DLTXL banaia isi ratúTXLQELFDXLQX‫ڰ‬LFsXQtQEL
camina cëmëiman. 18੅Mix camina mëcën —¿añu caramina cuëënin? —canan
achúshi bëQsxX‫ڰ‬LDFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDD[D —¿añu ñui caramina a xanubë banain?
EsUtPLEs‫ڰ‬LFsXQLD[DVprabi min —TXL[XQFiPD‫ڰ‬LFsQ. 28੅8VD‫ڰ‬DLQFDD
bëQsPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD—bënëñuma xanun aín ñutë tsónbiani aín ëmanu
FDQD‫ڰ‬DL—quiaxmi quicë ax cëmëma cuanx bëEDTXLQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD
‫ڰ‬LFsQ. cacëxa: 29੅—‫ڰ‬ÊEsEDQDTXLQFDDFK~shi
19੅Cacëxun ca xanun cacëxa: XQLQ‫ڰ‬s[XVDL‫ڰ‬LFsFDPDxXLTXLQ‫ڰ‬sFD[D.
—%sUtFDQDPL[FDLQDXL‫ڰ‬DLTXL[XQ Ënëx sapi ca aséUDEL&ULVWR‫ڰ‬LFsQ, ca isi
‫ڰ‬XQDQLQ. Mix camina an Nucën Papa ut.
'LRVTXLFsEDQDXQLxXL[XQFsXQLD‫ڰ‬DLQ. 30੅Usaquian xanun cacëxa ca a ëmanu
20੅Samaria unicama nun raran ca tucu EXFXFsXQLFDPDDQXD-HV~V‫ڰ‬LFsDQX
ënuxun Nucën Papa Dios rabiacëxa. Usa ricuatsiancëxa.
‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVX[TXLQ, JerusaléQX‫ێ‬ 31੅A xanúa cuancëbëtan ca aín

[XQFDXQLQ1XFsQ3DSD'LRVUDELWL‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ-HV~V—camina
quiax. SLWL‫ڰ‬DL—quixun cacëxa. 32੅Cacëxunbi ca
21੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: Jesusan cacëxa:
—Asérabi cana mi cain, anúnmi ënë —0LWVXQ‫ڰ‬XQiQFsPDSLWLxXFDQD‫ڰ‬s[
tucunuxunmabi, Jerusalénuxunmabi ‫ڰ‬DLQ.
DQXPLPLWVX[‫ڰ‬LFsnuxunbi, Nucën Papa 33੅&DFs[FDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[

Dios rabiti nëtë ca aia. 22੅Mitsun camina —bëtsi unin sapi ca a piti bëxuanxa
XLFDUDPLQDUDELTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPDQ. —quiax canancëxa. 34੅Canania isquin ca
Nun cananuna ui caranuna rabi quixun Jesusan cacëxa:
‫ڰ‬XQDQLQ. An uni Nucën Papa Diosnan —$QsQsPHQX‫ڰ‬s[XiD[DFXssQFssabi
‫ڰ‬LQXQLëmۛ iti, D[FDMXGtRXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. An RTXLQ‫ڰ‬DQDQDQD‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬sFD, a sënëRۛ QX‫ێ‬
XVDLD‫ڰ‬LQXQPsQtR, a cananuna nun [XQ‫ڰ‬DLFDQD‫ڰ‬s[SLFsVD‫ڰ‬DLQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬sQ
rabin. 23੅Anúan an Nucën Papa Dios ‫ڰ‬DFs[FDD[‫ڰ‬sQSLWLxXVD‫ڰ‬LFsQ.
rabicë unix asérabi ami sinani ax 35੅Ësoquian cacëbëELDDsPDQX‫ڰ‬LFs

cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LWLFXssQTXLQDUDELWL unicamax aia isquin ca Jesusan aín


nëtë ca aia, EsUtFDDQsWs‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D:
203 -8$1੄4

—Mitsux camina quin, rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ


rabë ۛ ‫ڰ‬X[sFsx~cëbëa shaínquibutia $Q‫ڰ‬DSXxXPss[XQFsXQLQ
FDQDQXQDxXELPLELWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtQEL EsFKLFsD-HVXVDQSs[FD
FDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, ca is, axa ucë 43੅8VD‫ڰ‬DLQFDUDEë ۛQsWsDQX‫ڰ‬LWDQFs[
unicama ënëx ca anun biti nëtë Jesús anuax cuanx Galilea nëtënu bëbai
sënëQ ۛ FsEsWDQDtQ‫ڰ‬LEXQELQXDQELPL cuancëxa. 44੅Cuanux ca quiacëxa:
pëcëti sënëQ ۛ FsVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 36੅$QXQL‫ڰ‬sPL —An Nucën Papa Dios quicë bana
catamëQXQ‫ڰ‬DTXLQFsXQLDQFDDtQFXSt unicama ñuixuncë uni a ca anuaxa
bitsia. $XQLQ‫ڰ‬DTXLQFs[D‫ڰ‬sPLFDWDPscë canicë nëWsQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQDtQEDQD
unicama ax ca xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ cuaisama tania.
3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LD. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQSDtDQ 45੅Usai quiax cuanxa Galilea nëtënu

‫ڰ‬sQEDQDXQLxXL[XQFsXQLFDPDEsDQ bëEDLDFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQXStRTXLQ
‫ڰ‬sPLFDWDPsQXQXQL‫ڰ‬DTXLQFsXQLFDPD[‫ێ‬ Jesús biacëxa. A unicamax Pascua anun
ULELFXssQWL‫ڰ‬LFsQ, DW~DQ‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LQXQXQL FDUQHUR‫ڰ‬DWLQsWs‫ڰ‬DLQ, Galileanuax
‫ڰ‬DTXLQFsFXSt. 37੅8VD‫ڰ‬DLQFDsVDLTXLFs -HUXVDOpQXFXDQFs‫ڰ‬L[XQFDDQxX‫ڰ‬DLD
banax aséUDEL‫ڰ‬LFsQ: Bëtsi unían LVFs‫ڰ‬L[XQDXQLFDPDQDtQQstënua
‫ڰ‬DSicëxa pëcëtia ca bëtsi unin bimi bëbaia cuëënquin Jesús biacëxa.
bitsia. 38੅0LWV~QPLEsWVLXQtDQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬ 46੅8VD‫ڰ‬DLQFD*DOLOHDQstëQXD‫ڰ‬LFssPD

FsXQLFDPD‫ڰ‬sPLDFDWDPsnun upí oquin &DQi, anuxuan bëUiPD‫ڰ‬XQSD[YLQRRFs,


‫ڰ‬DTXLQXQFDQDPLWVX[XDQ. Uni raírinëan anu Jesús bëbacëxa. Bëbamainun ca
‫ڰ‬XQiQPLFs‫ڰ‬LFsELFDPLQDPLWVXQD ‫ڰ‬DSXQXQLDFK~shi aín bëchicënëx
XQLFDPDXStRTXLQ‫ڰ‬sPLDFDWDPsnun &DSHUQD~PsPDQX‫ڰ‬LQVtQFs‫ڰ‬LDFs[D.
‫ڰ‬LPLDQ. 47੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HV~V-XGHDQstënuax
39੅8VDL-HV~VDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD‫ێ‬ Galilea nëtënu bëbaia quixuan unin
bë banamainuan a xanun cuanxun —a xXLDFXDELDQLFXDQ[XQ‫ڰ‬DSXQXQLQ
XQLQFD‫ڰ‬s[XVDL‫ڰ‬LFsFDPDxXLTXLQ‫ڰ‬s mëraquin Jesús cacëxa:
caxa —TXL[XQFDFs[FDDsPDQX‫ڰ‬LFs —‫ڰ‬ÊQEsFKLFsFD‫ڰ‬LQVtDQ[D, ca
VDPDULWDQRXQL‫ڰ‬LWVixira —Jesús ax ca EDPDWLVD‫ڰ‬LFsQ. $FDPLQD‫ڰ‬sSs[FX[XQL
1XFsQ3DSD'LRVQXD[XFs‫ڰ‬LFs FXDQWL‫ڰ‬DLQ.
—TXL[XQVLQDQL-HV~VPLVLQiQFs[D. 48੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
40੅$PLVLQiQTXLQDLVLFXDQ[XQFD —0LWVXQFDPLQD‫ڰ‬sQ, XQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPD
Jesús cacëxa: xX‫ڰ‬DLDVKLLVWLVDWDQLQ. ‫ڰ‬ÊQXVDxX
—1XEsSDLQFDPLQD‫ڰ‬LFXDQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DFsbëtanma camina, ëx cana asérabi
Cacëx cuanx ca atubë rabë ۛ nëtën 1XFsQ3DSD'LRVQXD[DXiD‫ڰ‬DLTXL[XQ
‫ڰ‬LDFs[D. 41੅‫ڰ‬,[~DQ, bana ñuia cuati ca VLQiQWLVDPDWDQLQ.
VDPDULWDQR‫ڰ‬LWVixira —asérabi ca ax 49੅Cacë[XQFD‫ڰ‬DSXQXQLQFDFs[D:

1XFsQ3DSD'LRVQXD[XFs‫ڰ‬LFs —‫ڰ‬ÊQEschicë ca nëtëWۛ LVDLUD‫ڰ‬LFsQ.


—TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLDPLVLQiQFs[D. NëtëFۛ sPDLVKLFDPLQDDLVLFXDQWL‫ڰ‬DLQ.
42੅8VDL‫ڰ‬LTXLQFDDXQLFDPDQD[DQX 50੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

cacëxa: —Min bëchicë ca ñuima, DViELFD, ca


—Minmi nu cacëxun cuaxunbi istan.
cananuna bërí nunbi aín bana cuaquin Cacëx ca —aséUDELFDSs[F~WL‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬XQDQLQ, asérabi ca ax Cristo, an camabi —TXL[XQVLQiQELDQLFXDQFs[D. 51੅Usa
PHQX‫ڰ‬LFsXQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQ ‫ڰ‬DLQFDEDtDQFXDQLDPsrananquinquin
ۛ iti, D‫ڰ‬LFsTXL[XQ.
iëm an ñu mëëxuncë unicaman cacëxa:
-8$1੄4੄5 204

—Min bëFKLFsFDxXFsPD‫ڰ‬LFsQ, DViEL —¿Caramina pëxcútisa tanin?


ca. 7੅Cacë[XQFD‫ڰ‬LQVtQFsXQLQFDFs[D:
52੅Cacëxun ca a tuacën papan cacëxa: —‫ڰ‬8QSD[FXEtQFsQsbëWVLDQ‫ڰ‬s
—¢8LQXEDUL‫ڰ‬DLQFDUD‫ڰ‬sQEschicë aín EXW~QWLXQLFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD
ۛ nx?
‫ڰ‬LQVLQQsWëo ‫ڰ‬s[FXDQFsPD‫ڰ‬DtQVKL‫ڰ‬sUstibiani cuanx,
Cacëxun ca —imëiۛ shi bari XQLLWVL[SDLQ‫ڰ‬XQSD[FXEtQFsQXEXWXLD.
cuainacëFۛ sEsFDDtQ‫ڰ‬LWVLVQsWëo
ۛ nxa 8੅Quia ca Jesusan cacëxa:

—quixun cacëxa. 53੅Usaquian cacëxun —1LUXTXLQDQXPLUDFicë min bacëtۛ i


ca a tuacën papan —$QXEDUL‫ڰ‬DLQFD bibiani ca cuantan.
-HVXVDQ‫ڰ‬s, min bëchicë ca ñuima, ca 9੅Usaquian Jesusan cacëxëshi ca a uni

Ss[FXWLDTXL[XQ‫ڰ‬sFRRQ[DTXL[XQ DtQ‫ڰ‬LQVtQFsSs[F~DFs[D. Pëxcúquin aín


VLQiQFs[D. Usaquin sinani ca aín bacëtۛ i bibiani ca cuancëxa.
[XEXQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDEs—asérabi ca Anun ñu mëëWLPDQsWs‫ڰ‬DtQELDDQXD
-HV~V1XFsQ3DSD'LRVQXD[XFs‫ڰ‬LFs UDFicë aín bacëtۛ i bibiani, 10੅cuania
—TXLD[DPLVLQiQFs[D. LVTXLQFDMXGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬LQVtQFs
54੅Usaquin ca Jesusan Judea nëtënuax ‫ڰ‬DtVKELDSs[F~cë uni cacëxa:
cuantancëxun Galilea menuxun bëUiPD —Ënë nëtëx ca anun ñu mëëtima nëtë
‫ڰ‬DFsVDRTXLQXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPDxX ‫ڰ‬LFsQ. ÊQsQsWsQFDPLQDDQXPLUDFicë
‫ڰ‬DWscëancëxa. xX‫ڰ‬LiELDQWLPD‫ڰ‬DLQ.
11੅Cacëxun ca cacëxa:
‫ڰ‬,DQ%HWHVGDFDFs, a rapasunuxuan —$Q‫ڰ‬sSs[FXFsXQLDQFD, anumi
Jesusan nicuainquinbi tancëma UDFicë min bacëtۛ i bibiani ca cuantan,
XQLSs[FD TXL[XQ‫ڰ‬sFD[D.

5
1੅Usotancëx ca anúan judíos 12੅Quixuan cacëxun ca atun cacëxa:

unicaman Nucën Papa Dios —¿Ui uni cara min bacëtۛ i bibiani ca
UDELTXLQSLWLQsWs‫ڰ‬DLQ, Jesús Jerusalénu cuantan quixuan an mi cacë, D[‫ڰ‬LF?
cuantëcëancëxa. 2੅Jerusalénu cënëa aín 13੅Cacë[XQELFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLDQX

xëcuë achúshi, Oveja cacë, a bëWinain ‫ڰ‬DtDQ-HV~V‫ڰ‬XULFXDQ, ui unin cara a


FDXQLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LDQ‫ڰ‬LDFs[D. Ax ca hebreo Ss[FD[DTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsQ. 14੅Usa
EDQDQ%HWHVGDFDTXLQDQsFs‫ڰ‬LDFs[D. A ‫ڰ‬DLQFDDSs[FXFsXQLDDQX[XQ1XFsQ
‫ڰ‬LDQUDSDVX, anua uni niti, anu ca mëcën Papa Dios rabiti xubunuxun mëraquin,
achúVKLLWiQLWVtQFs‫ڰ‬DLVKPDQDQWDSXñu Jesusan cacëxa:
‫ڰ‬LDFs[D. 3੅Ax ca a tëmú bucuxuan uni —Ca is, bërí camina pëxcúFs‫ڰ‬DLQ. Usa
‫ڰ‬LQVtQFscama, bëxuxX‫ڰ‬LPDLQXQDtQQLWL ‫ڰ‬DLQFDPLQDPL[‫ڰ‬LiVDPDLUDL‫ڰ‬LQVtQWscënti
bëWVLFs‫ڰ‬LPDLQXQUDFibucë, acaman UDEDQDQDPLULELVKL‫ڰ‬XFKDWsFsQWLPD‫ڰ‬DLQ.
iQJHOQsDQ‫ڰ‬XQSD[FXEtQPLDFDtQFs 15੅Usaquian Jesusan cacëxun, ax ca

‫ڰ‬LDFs[D. 4੅Caíncëxuan uisa nëtën cara -HV~V‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQELDQLFXDQ[XQFD


‫ڰ‬LEXWLD, DQsWsQ‫ڰ‬LE~[XQiQJHOQsQD a unin judíos unicama, —-HVXVDQFD‫ڰ‬s
‫ڰ‬XQSD[FXEtQPLFsbë caísa ax paían anu pëxcüaxa —quixun cacëxa. 16੅8VD‫ڰ‬DLQFD
butucë, XLVD‫ڰ‬LQVtQñu cara, a uníxbi anun ñu mëëtima nëtëan uni pëxcucë
pëxüacëxa. 5੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQX‫ڰ‬LFsXQL cupí, MXGtRVXQLFDPD[-HV~V‫ڰ‬DFDWVL
achúVKLWUHLQWLRFKREDULWLD‫ڰ‬LQVtQFs TXLD[‫ڰ‬sVën ۛ ancëxa. 17੅‫ڰ‬Êsënaniabi ca
‫ڰ‬LDFs[D. 6੅$[DQXUDFicë isquin ca Jesusan atu cacëxa:
—‫ڰ‬XUDQFDsQsXQLXVDL‫ڰ‬LD[D—quixun —‫ڰ‬ÊQ3DSDQ‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQFDQD‫ڰ‬sQ
‫ڰ‬XQiQTXLQ-HVXVDQFDFs[D: ‫ڰ‬DLQ.
205 -8$1੄5

18੅Usaía Jesús quia cuati ami nishquin nëtë, DQsWsFDsQs[‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQ


FDMXGtRVXQLFDPDQsVDTXLQVLQiQFs[D, —aséUDELFDDtQEDQD‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬s
—Usai qui ca Nucën Papa Dios ax isa ‫ڰ‬XQiQTXLQ‫ڰ‬s[TXLFsVDELRTXLQxX‫ڰ‬DFs
DtQSDSD‫ڰ‬LFsTXLDQDQD[LVD1XFsQ3DSD unicama ax, DtQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ cë cupí
'LRVVDULEL‫ڰ‬LFsTXLD. Usaquin sinani ca 1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DLVK, nëtëtۛ imoi
anun ñu mëëtima nëtën uni pëxcucë DEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 26੅8VD‫ڰ‬LQXQFD1XFsQ3DSD
cupí ami nishanan, usaía quicë cupíribi Diosan, ënë nëtënu tsóQDQDLQDQ‫ڰ‬DLVK
ۛ DQ‫ێ‬
ami nishquin, D‫ڰ‬DFDWVLTXLD[‫ڰ‬sVëQ aín nëtëQXULELDEs‫ڰ‬LQXQXQL‫ڰ‬LPLD. An ca
cëxa. aín BëFKLFs‫ڰ‬sQULELXVDULELRTXLQXQL
‫ڰ‬LPLQXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LPLD[D. 27੅8QL‫ڰ‬LQX[DQXD[Xi
-HVXVDQDtQ3DSDEsWDQxX‫ڰ‬D FXStFDXLFDPD[FDUDDtQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ cë
19੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQDWXFDFs[D: ‫ڰ‬LFsLVDQDQXLFDPD[FDUD‫ڰ‬XFKDxX‫ڰ‬LFs
—Asérabi cana mitsu cain, ‫ڰ‬s[1XFsQ isnun, 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LPLDFs[D.
Papa Diosan BëFKLFs‫ڰ‬L[XQELFDQD‫ڰ‬sQEL 28੅8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sQPLxXL[XQFsxun cuati

xX‫ڰ‬DLPDQ. ‫ڰ‬ÊQ3DSDQxX‫ڰ‬DLDLVTXLQFXQL UDW~D[PD‫ڰ‬LW. $Q~DQ‫ڰ‬s[XFsbëWDQ‫ڰ‬sQ


FDQD‫ڰ‬sQULEL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQ3DSDQEsWVLEsWVL bana cuati, bama unicama baísquiti
xX‫ڰ‬DFsbëWDQFDQD‫ڰ‬s[DtQ%sFKLFs‫ڰ‬L[XQ QsWsFDXWL‫ڰ‬LFsQ. 29੅Baísqui ca anu maían
‫ڰ‬sQULELDQ‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQ‫ڰ‬DLQ. 20੅‫ڰ‬ÊQ DQXD[FKLTXtWL‫ڰ‬LFsQ. $QXStxX‫ڰ‬i
3DSDQFD‫ڰ‬sxira aín BëFKLFs‫ڰ‬LFs unicamaxa Nucën Papa Diosbë
QXLEDTXLQDQ‫ڰ‬DFsxXFDPD‫ڰ‬sLVPLD. An nëtëWۛ LPRL‫ڰ‬LQX[EDtVTXLPDLQXQFDDQxX
ca mitsúnmi iscësamaira ñu, a isími ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬iXQLFDPD[DtQ‫ڰ‬XFKDFXSt
mitsux ratúti, D‫ڰ‬sLVPLQX[XQ‫ڰ‬DLD. 21੅‫ڰ‬ÊQ ‫ڰ‬XFKRFs‫ڰ‬LQX[EDtVTXLWL‫ڰ‬LFsQ.
Papan ca uni bama abi baísquimitancë
xun axa tsóQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. Usaribiquin 1XFsQ3DSD'LRVDQ-HV~V
FDQD‫ڰ‬s[DtQ%sFKLFs‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬LPLWLVD xuá ñui quicë bana
WDQTXLQ‫ڰ‬sQULELWVyQXQXQL‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. 30੅Ësaquinribi ca Jesusan cacëxa:
22੅‫ڰ‬ÊQ3DSD[FDXLFDPD[FDUDDtQ‫ڰ‬XFKD —‫ڰ‬ÊQFDQD‫ڰ‬sQELVLQiQTXLQxX‫ڰ‬DLPDQ.
tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬LFsTXLDQDQXLFDPD[ULELFDUD ‫ڰ‬ÊQ3DSDQ‫ڰ‬sFDFsVDELRTXLQFDQD‫ڰ‬sQ,
‫ڰ‬XFKDxX‫ڰ‬LFsTXLD[TXLPD. 8VD‫ڰ‬L[XQFD cara castíFDQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, cara castícancë
‫ڰ‬s[DtQ%sFKLFs‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬s ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsTXL[XQXQLFDLQ. ‫ڰ‬Ê[FXssQFs
FXQL‫ڰ‬LPLD[D, 23੅a rabicësaribi oquían VRTXLQ‫ڰ‬DTXLQPDFDQDDQ‫ڰ‬s[Xi, axa
FDPDELXQLQ‫ڰ‬sribi rabinun. An aín cuëëncëVDELRTXLQxX‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD
BëFKLFs‫ڰ‬LFs‫ڰ‬sUDELFsPD, DQFD‫ڰ‬sQ3DSD ‫ڰ‬sQXQLFDFsEDQD[DViEL‫ڰ‬LFsQ. 31੅‫ڰ‬Ê[EL,
DQ‫ڰ‬s[Xi, aribi rabima. XVDFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLTXLD[TXLDFDXQLQ‫ڰ‬sQ
24੅AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, D[D‫ڰ‬sQ bana ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLPD
EDQDFXDWLDQ‫ڰ‬s[XiDPLVLQiQFsXQL, ax ‫ڰ‬LFsQ. 32੅8VD‫ڰ‬DtQELFDD[D‫ڰ‬sxXLTXLFsD[
FDDLQDQ‫ڰ‬DLVKQsWëtۛ imoi Nucën Papa 1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬ÊxXLDTXLFs
'LRVQDQ‫ڰ‬LD. A cupía Nucën Papa bana ax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQD
'LRVQDQ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsELDtQ‫ڰ‬XFKDFDPD ‫ڰ‬XQDQLQ. 33੅0LWVXQFDPLQD‫ڰ‬sxXLTXLDQD
tërëQ ۛ FsFXSt‫ڰ‬XFKDxXPD‫ڰ‬DLVKFD xXFinun quixun Juanu uni xuan. Xucëx
bamatancëxbi nëtëtۛ imoi Nucën Papa FXDQ[XQFDxXFi[D, xXFicëxuan Juanën
'LRVEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 25੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDDVprabi ‫ڰ‬sxXLTXLQFDFsEDQDD[FDFsmëma
mitsu cain, FDXWL‫ڰ‬LFsQ, DQ~DQDtQ‫ڰ‬XFKD ‫ڰ‬LFsQ. 34੅8LVDLFDUDXQL‫ڰ‬sxXLTXLWL‫ڰ‬LFs
FXStEDPDFsVD‫ڰ‬L[XQELXQLFDPDQ‫ڰ‬sQ usai quicëbëWDQELFDQD‫ڰ‬sQEL, ‫ڰ‬sQEDQD
bana cuati nëtë. ‫ڰ‬ÊQEDQDXQLQFXDWL ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. ‫ڰ‬ÊQFDQD
-8$1੄5੄6 206

-XDQs[D‫ڰ‬sxXLTXLFsEDQDPLVLQinun ‫ڰ‬DLQ. 46੅0RLVpVQsDQ‫ڰ‬sxXLTXLQFXsnëo


PLWVXVLQiQPLQ, a bana sinanimi Nucën ‫ڰ‬DLQFDPLQDDQFXsnëo bana ca aserabi
3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[‫ڰ‬sPLFDWDPsWLLën ۛ un. ‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQFs‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬smiribi
35੅8QtDQXStRTXLQLVQXDQEsiQTXLEXFs VLQiQWVLDQ. 47੅8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQD0RLVHV‫ێ‬
‫ڰ‬DtQELODPSDUtnën pëcacësaribi oquin ca nëan cuëQsREDQDFXDLVDPDWDQFs‫ڰ‬L[XQ
-XDQsQ‫ڰ‬sxXLTXLQXQLEDQDxXL[XDQ[D. ‫ڰ‬s[TXLFsEDQDFXDWLPD‫ڰ‬DLQ.
Usaquian ñuixuncëbë camina mitsux Usaquin ca Jesusan judíos unicama
bënëtishi aín bana cuati cuëëan. cacëxa.
36੅-XDQsDQ‫ڰ‬sxXLTXLQPLWVXFDFs‫ڰ‬L[XQ

camina an cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DLDLVTXLQ -HVXVDQ‫ڰ‬LWVDXQLSiQFsxXQWVDWVDSLPLD


XStRTXLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa (Mt. 14.13-21; Mr. 6.30-44; Lc. 9.10-17)
'LRVDQFD‫ڰ‬s[XDFs[DTXL[XQ. 37੅Mitsun
6
1੅Usatancëx ca Jesús parúnpapa,
DtQEDQDFXDFsPD‫ڰ‬L[XQPLXLVDFDUDD[ Galilea canan Tiberíadesribi cacë, a
‫ڰ‬LFsTXL[XQLVFsPD‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD ‫ڰ‬XFsPDQDQFXDQFs[D. 2੅Cuancëbë ca an
Dios, DQ‫ڰ‬s[Xi, DtQEDQD[‫ڰ‬sxXLDVprabi XQLLWVtDQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DQDQXQL‫ڰ‬LQVtQFs
quia. 38੅Nucën Papa Diosan xucë pëxcuia iscë unicama Jesús nuibiani
‫ڰ‬LFsELPLPLWVXQ‫ڰ‬sQEDQDFXDFsPD‫ڰ‬DLQ cuancëxa. 3੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQXD[PDWiQX
FDQD‫ڰ‬XQDQLQ, camina aín bana mitsun mapëracëWDQFs[DtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
QXLWXQsQVLQiQTXLQFXDFsPD‫ڰ‬DLTXL[XQ. unicamabë Jesús tsóbuacëxa. 4੅Pascua
39੅8LVDULFDUDPLQDDLQDQ‫ڰ‬DLVK[snibua DQ~DQMXGtRVXQLFDPDQFDUQHUR‫ڰ‬DWLQsWs
‫ڰ‬DtQELDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQinuxun ‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQFD-HV~V‫ڰ‬LPDLQXQDtQ
camina Nucën Papa Diosan bana cuënëo ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDPDWiQX‫ڰ‬LDFs[D.
upí oquin isin. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDEDQD‫ڰ‬s 5੅$QX[XQ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQt[DDQXLEstsini

xXLDTXLFs‫ڰ‬LFsQ. 40੅$EDQD[DXVDL‫ڰ‬sxXL aia isquin ca Jesusan Felipe cacëxa:


TXLFs‫ڰ‬DtQELFDPLQDDLQDQ‫ڰ‬DLVK1XFsQ —¿Uinua caranuna a ënë unicama
3DSD'LRVEs‫ڰ‬LQX[‫ڰ‬sPLFDWDPsLVDPD SLPLWLSiQELWL‫ڰ‬DLQ?
tanin. 6੅$QXLVRTXLQFDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
41੅8QtDQ‫ڰ‬sUDELWLFDQDVLQDQLPDQ. ‫ڰ‬XQiQTXLQELFD-HVXVDQXLVDLFDUDTXLD
42੅‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVX‫ڰ‬XQDQ. Mitsun cuacatsi quixun usaquin Felipe cacëxa.
nuitunënbi camina Nucën Papa Diosmi 7੅Cacëxun ca Felipenën cacëxa:

VLQDQLPDFDQD‫ڰ‬XQDQLQ. 43੅‫ڰ‬Ê[‫ڰ‬sQ3DSDQ —Doscientos curíqui cupí bicëxbi ca


[XFs[Xi‫ڰ‬LFsELFDPLQDPLWVXQ‫ڰ‬sQEDQD SiQDFK~shi achúshi camabi uni
cuaisama tanin. 8VD‫ڰ‬L[XQELFDPLQD ‫ڰ‬LQiQFs[VsQëQ ۛ WLPD‫ڰ‬LFsQ.
Nucën Papa Diosan xucëxmabia axbi 8੅&DLDFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLLWVL, Simón

XFsXQLQEDQDFXDWL‫ڰ‬DLQ. 44੅Nucën Papa Pedronën xucën, Andrés cacë, an Jesús


Dios axëVKL'LRV‫ڰ‬L[XQPLWVXXStRWL cacëxa: 9੅—Ënu ca xu achúVKL‫ڰ‬LFsQ. Ax
cuëënima camina mitsúxbi upíonani FDFHEDGD‫ڰ‬DFsSiQPsFsQDFK~shi
rabiananti cuëënin. ¿Nucën Papa Diosan ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ tsatsaxX‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$tVKELFD
PLWVXXStRWLFXssQFsPD‫ڰ‬DLVKFDUDPLQD sQs[‫ڰ‬LWVDLUDXQLSLPLWLVDPD‫ڰ‬LFsQ.
XLVD[‫ڰ‬sPLFDWDPsWL‫ڰ‬DLQ? &DPLQD‫ڰ‬LWLPD 10੅Quixuan cacëxun ca Jesusan, anua

‫ڰ‬DLQ. 45੅‫ڰ‬ÊQLVDQDPLWVXPL1XFsQ3DSD EDVL‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬DLQ, DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD


'LRVPDQyLQTXL[XQVLQiQ[XQPDFD‫ڰ‬DW. cacëxa:
Moisésnëan cuënëo bana, D[LVDXSt‫ڰ‬LFs —Unicama tsóbunun ca cat.
TXLi[PLTXLFs, D[‫ڰ‬sxXLTXLFs‫ڰ‬DtQELPL Usaquian Jesusan cacëxuan aín
‫ڰ‬sPLVLQiQFsPDFXStFDPLQD‫ڰ‬XFKRFs‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQFDFs[FD‫ڰ‬DLVDPDLUD
207 -8$1੄6

uni, FLQFRPLOXQLVD‫ڰ‬DLVK, tsóbuacëxa. VLQiQELDQLDFXDQFsSDU~QSDSD‫ڰ‬XFs


11੅TsóEXDQFD-HVXVDQSiQEL[XQ, Nucën manan bënëtishi bëbacëxa.
Papa Dios pain —DViELFD—catancëxun
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDDQXQLFDPD 8QLFDPDQ-HV~VEDULD
‫ڰ‬LQiQXQTXL[XQ‫ڰ‬LQiQFs[D. ‫ڰ‬,QiQFsxun ca 22੅-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD

D[DWVyFsXQLFDPDSiQPstícaquin SDU~QSDSD‫ڰ‬XFsPDQDQFXDQFDDQSiQ
‫ڰ‬LQiQFs[D. ‫ڰ‬,QiQDQFDWVDWVDULELXVDL‫ڰ‬LLVD SLFsXQLFDPDDQXEL‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬L[XQFD
‫ڰ‬DtQPDELDDQX‫ڰ‬LFsSXFKiquian pinun pëcaratancë[XQVLQiQFs[D: Achúshi
XQLFDPD‫ڰ‬LQiQFs[D. 12੅‫ڰ‬,QiQFsxun piia QXQWLVKLFDsQX‫ڰ‬LyQ[D, ‫ڰ‬LPDLQXQFDDtQ
FDPDELXQLSXFKicëbëtan ca Jesusan aín ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[DDQXQWLQX
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D: ‫ڰ‬LUXFsEsEL-HV~VQXQWLQX‫ڰ‬LUXLPD‫ڰ‬LyQ[D.
—3iQWsRFscëñun ca tsatsa tëocëcama 23੅8VDTXLDQVLQiQPDLQXQFD7LEHULDV

bit, masóxunma. ëmanuax uni raíriribi manë nunti


13੅Cacëxun ca mëcën achúVKL‫ڰ‬LFsbia raírinën cuanx, anuxuan Jesusan Nucën
XQLQSLTXLQWsRFsFHEDGD‫ڰ‬DFsSiQD Papa Dios —asabi ca —catancë[XQSiQ
PsFsQUDEs‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ caquí uni pimioncë, D‫ڰ‬XUDPDEsbacëxa. 24੅Usa
EXicaquin biacëxa. 14੅Usaquian Jesusan ‫ڰ‬DLQFDD[DDQXEsrúcë unicama an
‫ڰ‬DLDLVLFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[TXLDFs[D: EDULTXLQEL-HV~VFsxXQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
—Asérabi ca ënë uni axa Nucën Papa XQLFDPDULEL‫ڰ‬Dtmocëxa. ‫ڰ‬$tmobiani ca
Dios quicë bana uni ñuixuni utinu nun D[D7LEHULDVQXD[XFsPDQsQXQWLFD‫ێ‬
caíncë, D‫ڰ‬LFsQ. manu cëñúruquiani Capernaúm
15੅8VDLTXLTXLDQDWXQD‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LPLQX[XQ ëmanuribi Jesús bari cuancëxa.
biisa tancë[XQ‫ڰ‬XQDQLFD-HV~VD[sshi
XQLFDPDsELDQLPDWiQXFXDQWscëancëxa. $tQXQLFDPD[FDDPLFDWDPsFs‫ڰ‬DLVK
-HV~VEs‫ڰ‬LDTXLFsEDQD
-HV~VSDU~QSDSDFDPiQDQsQQLD 25੅8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬XFsPDQDQFXDQ[XQ
(Mt. 14.22-27; Mr. 6.45-52)
bariquin mëraquin Jesús cacëxa:
16੅0DWinua Jesús cuan ca bari —¿Uinsaran caramina ënu uan?
atsíncëEsDEsiQTXLFsEsDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs 26੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

unicama parúnpapa cuëbi cuancëxa. —AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, ‫ڰ‬sQSiQ


17੅Cuantancëx ca nuntinu cëñúruquiani, SLPLFs[SXFKRQ[FDPLQDDVLQiQEstsini
‫ڰ‬XFsPDQDQ‫ڰ‬LFs&DSHUQD~PQXFXDQL ‫ڰ‬sEDULXDQ. 8LFDUDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLTXL[XQPL
cuancëxa. Bari cuabúcëEsEsiQTXLFsbë PLWVXQ‫ڰ‬XQinun, XQLLWVtDQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬sQ
ELD-HV~VDLDPDRELDQLFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs ‫ڰ‬DFsDLVXQELFDPLQDXLFDUDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DL
unicamax cuancëxa. 18੅Cuancëbëtanbi ca quixun sinaniman. 27੅Axa chëquiti piti
‫ڰ‬DLVDPDLUDLEsquiquin suñúanën baca ELQX[XLQVKLFDPLQDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. Usa
bëchúancëxa. 19੅Usocëbëbi parúnpapa ‫ڰ‬DLQFDPLQDDLQDQ‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD
cuëbínuax cuani cinco kilóPHWURVD‫ڰ‬L[XQ Diosbë nëtëWۛ LPRL‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬sPL
FDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQSDU~QSDSD‫ێ‬ catamëquin axa cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL
nubi nicuatsinia aia Jesús isacëxa. Isi ca ‫ڰ‬DLQ. 8VDtPL‫ڰ‬LQXQPLWVX‫ڰ‬LPLQXQFD‫ڰ‬s[
racuëiۛ ra racuëaۛ cëxa. 20੅Racuëtiabi ca XQL‫ڰ‬LQX[DQXD[Xi, Nucën Papa Dios, an
Jesusan cacëxa: ‫ڰ‬s‫ڰ‬LPLDFs[D.
—RacuëDۛ [PDFD‫ڰ‬LW. ‫ڰ‬ÊFDQD‫ڰ‬DLQ. 28੅Cacëxun ca a cacë unicaman cacëxa:
21੅Usaquian cacëx cuëënquin, nuntinu —¢$‫ڰ‬DFsbëa Nucën Papa Dios
-HV~V‫ڰ‬DUXELDQLFXDQ[FDDQXFXDQWL cuëëQXQFDUDQXQDDxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ?
-8$1੄6 208

29੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: —TXL[XQFDWLPD‫ڰ‬DLQ. 39੅$Q‫ڰ‬s[Xi‫ڰ‬sQ


—Nucën Papa Dios ca cuëënia, Papa, D[FDDQ‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LQXQVLQiQPLFs
PLWV~[PLDQsQXXQXQ[Xi‫ڰ‬DtQPL‫ڰ‬sPL XQLFDPD[DDEs‫ڰ‬LWLFXssQL, achúshira
catamënun. XQt[ELDDEs‫ڰ‬LPD‫ڰ‬LWLFXssnima. 8VD‫ڰ‬DLVK
30੅Cacëxun ca cacëxa: FDDQ‫ڰ‬sPLVLQiQPLFsXQLFDPDEsU~DQ‫ێ‬
—¢1X[QXPLPLVLQinun caramina tancëxun, ënë nëtë cëñúcëbëWDQ‫ڰ‬sQ
DxXQXQLVQXQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ? ¿Añu caramina baísquimiti cuëënia. 40੅$Q‫ڰ‬s[XiD[FD
‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ? 31੅Nucën raracaman ca anu uni cuëënia, aín Bëchicë, ‫ڰ‬sPLFDWDPscë
‫ڰ‬LFsPDPHQX[XQSiQVDSLWL, PDQiFDFs, unicamax nëtëWۛ LPRLDEs‫ڰ‬LWL. A unicama
piacëxa, cuënëo bana ësai quicësa FDQD‫ڰ‬sQsQsQsWsFsx~cëbëWDQDEs‫ڰ‬LQXQ
oquin: “Nucën Papa Diosan ca naínua EDtVTXLPLWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LE~miquin unicaman pinun, SiQ 41੅—‫ڰ‬Ê[FDQD1XFsQ3DSD'LRVDQ

‫ڰ‬LQiQFs[Dµ. naíQXD‫ڰ‬LE~PLTXLQXQL‫ڰ‬LQDQSLWL, D‫ڰ‬DL


32੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: —TXLi[D-HV~VTXLFsbë ca judíos
—‫ڰ‬ÊQFDQDDVprabi mitsu cain, an unicamax ami nishi Jesús ñui 42੅TXLFDQ‫ێ‬
naíQXD‫ڰ‬LE~PLTXLQXQLFDPDSiQ‫ڰ‬LQDQD[ cëxa:
FD0RLVpVPD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LDFs[D. —¿Josénën bëchicë, Jesús, ama cara
$QDSiQ‫ڰ‬LQDQ‫ڰ‬DtQELFDfXFsQ3DSD sQs[‫ڰ‬LF? Nun cananuna aín tita
'LRVDQEsUt‫ڰ‬LQiQFsD[FDDQ~DQXQL ‫ڰ‬LPDLQXQDtQSDSD‫ڰ‬XQDQ. ¿Uisacatsi cara
aséUDELXSLWLWVyWLD‫ڰ‬LFsQ. 33੅Nucën Papa —‫ڰ‬s[FDQDQDtnuax uan —quiax quin?
'LRVDQXQL‫ڰ‬LQDQSLWLD[FDD[DQDtnuax 43੅Usaía quia ca Jesusan cacëxa:

Xi‫ڰ‬s‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQD‫ڰ‬s[DQDLQDQ —8VDLEDQD[PDFD‫ڰ‬LW. 44੅8LQX‫ڰ‬LFs


‫ڰ‬DtVKD1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LQXQsQs XQt[ELFDD[EL‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LQX[‫ڰ‬sPL
nëWsQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LPLWLD‫ڰ‬DLQ. catamëWLPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬ÊQ3DSD, DQ‫ڰ‬s[Xi,
34੅Cacëxun ca unicaman cacëxa: DQVLQiQPLFs[FXQLFDXQL‫ڰ‬sPLVLQDQL
—A piti camina camabi nëtën nu ‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LQX[‫ڰ‬sPLFDWDPsWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬ÊPLD
‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. catamëFs‫ڰ‬LFsFDQDsQsQsWsDFsx~cëbë
35੅Cacëxun ca Jesusan atu cacëxa: WDQEDtVTXLPLWL‫ڰ‬DLQ. 45੅An Nucën Papa
—‫ڰ‬Ê[FDQDDQ~DQXQLDVprabi upiti Dios quicë bana uni ñuixuncë unicama
WVyWLD‫ڰ‬DLQ. 3DQiQ[XQSLLVDWDQDQ achúshinën ca ësaquin cuënëocëxa:
VKLPD[XQ‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬DLVDWDQLDXQLEsQëcۛ ë, “Nucën Papa Diosan ca camabi uni
usaribitia ax Nucën Papa Diosbë upí ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬LFsQµ. A unían cuënëosabi oi
‫ڰ‬LLVDWDQLEsQëcۛ ë uni, D[FD‫ڰ‬sPLFDWDPsWL ca ui unicaman cara Nucën Papa Diosan
amiribishi bënëWۛ sFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ. 36੅Axa VLQiQPLFs[XQ‫ڰ‬XQDQLD, DFDPD[FD‫ڰ‬sPL
‫ڰ‬sPLFDWDPsFsXQt[DXVD‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬sQ catamëtia.
mitsu cacë usaribi oquin mitsu 46੅8LQX‫ڰ‬LFsXQtQELFD1XFsQ3DSD'LRV

catëcënin, PLWVXQ‫ڰ‬sQxX‫ڰ‬DLDLVTXLQEL LVFsPD‫ڰ‬LFsQ. $[DDQXD[Xi‫ڰ‬sLQVKLFDQD


FDPLQDXLFDUDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLTXL[XQ a isacën. 47੅AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ,
sinaniman. 37,38੅‫ڰ‬Ê[FXssQFssabi oquin D[D‫ڰ‬sPLVLQDQL‫ڰ‬sPLFDWDPscë unicamax
‫ڰ‬DLFDQDXiPD‫ڰ‬DLQ. $Q‫ڰ‬s[XFs, axa FDDLQDQ‫ڰ‬DLVK[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ
cuëëncëVDELRTXLQVKL‫ڰ‬DLFDQDXDFsQ. 3DSD'LRVEs‫ڰ‬LD. 48੅‫ڰ‬Ê[FDQDDQ~DQXQL
8VD‫ڰ‬DLQFDXLXQLFDPDFDUD1XFsQ3DSD 1XFsQ3DSD'LRVEsXSt‫ڰ‬LWLD‫ڰ‬DLQ.
'LRVDQ‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LQXQVLQiQPLDDFDPD[FD 49੅0LWVXQUDUDFDPD[FDDQXXQL‫ڰ‬LFsPD

‫ڰ‬sPLFDWDPsWL‫ڰ‬LFsQ. $[D‫ڰ‬sPLFDWDPscë PHQX[XQ1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LQiQFs


uni, a cana —FDPLQD‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DL PDQiFDFsxXSLELEDPDWLPRLWVRyPD
209 -8$1੄6

‫ڰ‬LFsQ. 50੅8VD‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬s[ULELQDtnuax 59੅Capernaúm ëmanuxun ca Jesusan

XFsSiQXQLQSLiXVDULEL‫ڰ‬DLQ. Aín nami anua judíos unicama timëtۛ i xubunuxun


FXVKL‫ڰ‬DLVKXSt‫ڰ‬LQX[XQFDXQLQxXSLLD, usai quiquin a banacama ñuixuancëxa.
XVDULELWLFDXQLXSt‫ڰ‬DLVK[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL
1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LQX[‫ڰ‬sPLFDWDPsWL $Q~DQXQL[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD
‫ڰ‬LFsQ. 51੅‫ڰ‬Ê[FDQDQDtQXD[Xi‫ڰ‬DLVKDQ~DQ 'LRVQDQ‫ڰ‬LWLEDQD
XQL1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLD‫ڰ‬DLQ. Usa 60੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQ-HVXVDQEDQDxXLD

‫ڰ‬DLQFDD[D‫ڰ‬sPLFDWDPscë uni ax ainan FXDFsXQLFDPD‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬DLQUDtrinëx


‫ڰ‬DLVK[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD'LRVEs quiacëxa:
‫ڰ‬LD. 8Qt[DDLQDQ‫ڰ‬DLVK[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL —Axa usai quicë bana ax ca cuaisama
1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LQXQFDQD‫ڰ‬s[ ‫ڰ‬LFsQ. ¢8LQFDUDDFXDWL‫ڰ‬LF?
EDPDWVLDQ[PDELEDPDWL‫ڰ‬DLQ. 61੅8VDtDFDQDQLD‫ڰ‬XQiQTXLQFD-HVXVDQ
52੅Quixuan cacëx ca judíos unicama cacëxa:
ñucacanani quiacëxa: —¿Mitsúnmi cuacëx cara ënë bana
—¢8LVD‫ڰ‬L[XQFDUDsQsXQLQDQXQXQ FXDLVDPD‫ڰ‬LF? 62੅¿Ënë bana cuaquinma
SLQXQQXSLPLWL‫ڰ‬LF? FDUDPLQDXLVD[XQPLWVXQ‫ڰ‬s[DQXD[Xi
53੅8VDLFDQDQLD‫ڰ‬XQiQTXLQFD-HVXVDQ anu cuantëcëQLDLVTXLQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ?
cacëxa: 63੅‫ڰ‬Ê[sQsPHQX‫ڰ‬DLVKXQL‫ڰ‬LFsFXStshima

—AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, uni ‫ڰ‬s[EDPDWDQFs[EDtVTXLWLFXStFDPLQD


‫ڰ‬LQX[DQXD[Xi‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬sPLFDWDPsquinma DLQDQ‫ڰ‬DLVK[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD
‫ڰ‬sQQDPLSLFsPDVD‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬sQLPLULEL 'LRVEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQDxXLTXLQPLWVXFDFs
xëacëPDVD‫ڰ‬DLVKFDPLQDDVprabi xënibua xXFDPDD[FDDQ~QPL‫ڰ‬sPLFDWDPsWL‫ڰ‬sQ
‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. VLQiQVDULEL‫ڰ‬DLVK[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ
54੅‫ڰ‬Ê[EDPDFsFXSt‫ڰ‬sPLFDWDPsWLFDXQL 3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWL, D‫ڰ‬LFsQ. 64੅8VD‫ڰ‬DtQEL
xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL camina micama raírinëx aséUDEL‫ڰ‬sPL
‫ڰ‬LFsQ. 55੅8VDXQLFDPDFDQD‫ڰ‬sQsQsQsWs sinani ëmi catamëFsPD‫ڰ‬DLQ.
cëñúcëbëWDQEDtVTXLPLWL‫ڰ‬DLQ. Axa asérabi Ësaquin ca Jesusan bana ñuixunquin
‫ڰ‬sPLFDWDPsFsXQLD[FD‫ڰ‬sQQDPLSLFsVD an cuacë unicama cacëxa, uicamax cara
‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬sQLPL[sDFsVD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬ÊQLPL‫ڰ‬DSDWL ami catamëWLPDTXL[XQ‫ڰ‬XQinan uin
‫ڰ‬s[EDPDFsFXStFDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 56੅Ui FDUDDXQL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQEsUiPD
XQL[FDUD‫ڰ‬sPLFDWDPsWL‫ڰ‬sQQDPLSLDQDQ ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQ. 65੅Catancënxun ca
‫ڰ‬sQLPL[sDFsVD‫ڰ‬LFs, D[FD‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LFsQ, ësaquinribi Jesusan cacëxa:
‫ڰ‬s[ULELFDQDDEs‫ڰ‬DLQ. 57੅Nucën Papa Dios, —8VD‫ڰ‬DLQFDQDPLWVXFDQ, Nucën
DQ‫ڰ‬s[Xi, ax ca bamatimoi tsotia. $[‫ڰ‬sEs 3DSD'LRVDQVLQiQPLFs[PDFDXLQX‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬DLQFDQDDQ‫ڰ‬LPLFs[‫ڰ‬s[ULELWVRWLQ. XQt[EL‫ڰ‬sPLVLQDQL‫ڰ‬sPLFDWDPstima
8VDULELWLFD‫ڰ‬sPLFDWDPsTXLDQDQ‫ڰ‬s ‫ڰ‬LFsQ.
SLFsVDXQLD[ULEL‫ڰ‬sQ‫ڰ‬LPLFs[‫ڰ‬sEs‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬s[ 66੅Usaquian cacëx ca an abë niquin aín

‫ڰ‬LFsVDULELWLWVyWL‫ڰ‬LFsQ. 58੅‫ڰ‬Ê[FDQD EDQDFXDFsXQLFDPD‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬DtVKEL


naíQXD[DXiSLWLVD‫ڰ‬DLTXLD[FDQD‫ڰ‬s[ raírinëxa tiquimainun raírinëxribi Jesús
quin. ‫ڰ‬Ê[FDQDPLWVXQUDUDFDPDQSLi ëbiani abë nitëcënima cuancëxa. 67੅Usa
PDQiVDPD‫ڰ‬DLQ. Mitsun raracamax ca ‫ڰ‬DLQFDDW~[DFXDQ-HVXVDQPsFsQUDEë ۛ
PDQiFDFsxXSLELEDPDWLPRLWVRyPD ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDD
‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ‫ڰ‬sPLFDWDPsTXLQ‫ڰ‬s cacëxa:
SLFsVDXQLD[DLQDQ‫ڰ‬DLVK[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL —¿Mitsúxribi caramina cuainsa
1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. tanin?
-8$1੄6੄7 210

68੅Quixuan cacëxun ca Pedronën cuainsa tani cuantan, camabi nëtëx ca


cacëxa: PLWV~QPLDQXQxX‫ڰ‬DWLDViEL‫ڰ‬LFsQ. 7੅Axa
—¿Ui uninu caranuna aín bana 1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQFsPDXQL[FD
FXDQX[FXDQWL‫ڰ‬DLQ? Minshi camina anun mitsumi nishima, ‫ڰ‬sPLFXQLFDQLVKLD.
nu Nucën Papa Diosbë nëtëWۛ LPRL‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬ÊQ—xX‫ڰ‬DWLPDFDPLQD‫ڰ‬DL—quixun
bana nu ñuixunin. 69੅Nux mimi FDFsFXStFDDWX[‫ڰ‬sPLQLVKLD. 8੅‫ڰ‬Ê[DQXQ
catamëTXLQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQ, mix DQX‫ڰ‬LWLQsWsFD‫ڰ‬LFsPDSDLQ‫ڰ‬LFsQ. Usa
camina axa uti nun caíncë, Cristo, ‫ڰ‬DLQFDQDFXDQLPDQ. Mitsux ca cuantan.
Nucën Papa Dios, axa bamatimoi tsócë, 9੅Quixun aín xucëaۛ ntu catancëx ca
aín BëFKLFsD‫ڰ‬DLQ. Jesús Galileanu tiquiacëxa.
70੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

—¢‫ڰ‬ÊQFDUDQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQL‫ڰ‬LQXQ $QXQDQXWLPsWL‫ڰ‬XWDQX‫ڰ‬LWLQsWsDQ
micama mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ -HV~V-HUXVDOpQX‫ڰ‬Li
caíVDPD‫ڰ‬DLQ? 8VDL‫ڰ‬LQXQFDtVD‫ڰ‬DtVKEL 10੅Usaquin cacëxa aín xucëaۛ ntu cuanbi
camina micama achúshinëx ñunshin ca Jesús atu caxu cuancëxa, unían —ax
‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQVLQiQPLFs‫ڰ‬DLQ. 71੅Usai FD-HV~V‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQinunmaishi.
ca Simonan bëchicë, Judas Iscariote, an 11੅Cuanx bëbacë ca Jerusalénu timëc ۛ ë
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDDFK~VKL‫ڰ‬L[XQEL judíos unicaman —¢XLQXFDUDDXQL‫ڰ‬LF?
DXQL‫ڰ‬LQiQWL, a ñui Jesús quiacëxa. —cananquin Jesús bariacëxa. 12੅Bari
ñucacanania unicama raírinëx —ax ca
ۛ caman —-HV~VFD1XFsQ3DSD
Aín xucën XStXQL‫ڰ‬LFs—quicëbëbi ca uni raírinëx,
'LRVDQ%sFKLFs‫ڰ‬LFs—quixun —usama ca. An ca camabi uni parania
sinánma bana —quiacëxa. 13੅Quibi ca judíos unicaman

7
1੅Usaquin bana ñuixuntancëx ca ‫ڰ‬DSXFDPDPLUDFXsWL, atúan cuati
MXGtRVXQLFDPD[DD‫ڰ‬DFDWVLTXLD[ rabanan unëaۛ xëshi canancëxa.
‫ڰ‬sVëQۛ DQLD‫ڰ‬XQDQ[, Judea nëWsQX‫ڰ‬LFs 14੅Usaía quimainun ca anun Nucën

ëmacamanu cuainsama tani Galilea Papa Dios rabinux timëcۛ ë nëtëa


nëWsQX‫ڰ‬LFssPDFDPDQXVKLQLWVLDQXEL sënëQ ۛ FsPDSDLQ‫ڰ‬DLQ, Jesusan anuxun
-HV~V‫ڰ‬LDFs[D. 2੅8VD‫ڰ‬DLQFD1XFsQ3DSD Nucën Papa Dios rabiti xubunu atsínxun
Dios rabinuxa, judíos unicamax anun bana ñuixuancëxa. 15੅Ñuixunia cuati ca
-HUXVDOpQXWLPsWL‫ڰ‬XWDQX‫ڰ‬LWLQsWs, a MXGtRVQsQ‫ڰ‬DSXFDPD[UDWXWLTXLDFs[D:
‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQ, 3੅aín xucëaۛ ntun Jesús —¢8LVD‫ڰ‬L[XQFDUDsQsXQLQQXQ
cacëxa: FXVKLFDPDQ‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQTXLULFD‫ڰ‬DFs
—Ënuax ca Judea nëtënu cuantan, ‫ڰ‬L[~QPDELXLVDLFDUDFXsnëo banacama
DQX[XQPLxX‫ڰ‬DLDDQPLQEDQDFXDFs TXLDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQ[?
unicaman isnun. 4੅Camabi unían a 16੅Quia ca Jesusan cacëxa:

‫ڰ‬XQiQWLFXssQTXLQFDXQLQXQëxۛ un ñu —‫ڰ‬ÊQXQLxXL[XQFsEDQDsQs[FD‫ڰ‬sQEL
‫ڰ‬DLPD. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDDPL‫ڰ‬DFsxXFDPD‫ێ‬ VLQiQFsPD‫ڰ‬LFsQ. $Q‫ڰ‬s[Xi, DQ‫ڰ‬s
ribi Jerusalénu timëcۛ ë unicaman isnun VLQiQPLFsFDsQs[‫ڰ‬LFsQ. 17੅8LQX‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬DLFXDQWL‫ڰ‬DLQ. unin cara Nucën Papa Dios cuëënun ñu
5੅$tQ[XFsQ‫ڰ‬LEX‫ڰ‬L[XQELDtQEDQD ‫ڰ‬DLVDWDQLD, DQFD‫ڰ‬sQFDUDQD1XFsQ3DSD
cuaisama tanquin ca usaquin cacëxa. 'LRVDQ‫ڰ‬sVLQiQPLFsEDQDxXLQ, carana
6੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: ‫ڰ‬sQELVLQiQFsEDQDxXLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL
—‫ڰ‬ÊQDQXQXVDTXLQxX‫ڰ‬DWLQsWsFD ‫ڰ‬LFsQ. 18੅Axa anbi sinanx banacë uni ax
XFsPDSDLQ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLWVX[ ca unían a rabinun quixun sinanishi
211 -8$1੄7

banaia. ‫ڰ‬$tQELFDDQxXLTXLQXQLFDQXQ Cristo, D[XWLQXQXQFDtQFsD‫ڰ‬LFsTXL[XQ


TXL[XDQD[XiDVKLDXQLQUDELWLFXssQFs FDUDDWXQ‫ڰ‬XQiQ[? 27੅Cristo aia ca unin
uni an cuni cëmëquin uni paranima. ‫ڰ‬XQiQWLPD‫ڰ‬LFsQ, uinuax cara aia quixun.
19੅Moisésnën ca uisai cara Nucën Papa 8VD‫ڰ‬DtQELFDQDQXQDQXQXLQXD[FDUD
'LRVDQXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XDQXQLQ -HV~VsQs[XD[DTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ.
‫ڰ‬XQinun aín bana cuënëocëxa. ¿Usa cat? 28੅Ësaía canania cuaquin ca Jesusan

8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQDDFK~shi unínbi a bana DQX[XQ1XFsQ3DSD'LRVUDELWL[XEXQX‫ێ‬


TXLFsVDRTXLQ‫ڰ‬DLPDQ. ¢‫ڰ‬Ê[1XFsQ3DSD xun bana ñuixuni munuma banaquin
Diosan bana quicëVDELRLXi‫ڰ‬LFsbëbi cacëxa:
FDUDPLQDXLVDFXSt‫ڰ‬s‫ڰ‬DFDWVLTXLQ? —0LWVXQFDPLQD‫ڰ‬s‫ڰ‬XQDQ, uinuax
20੅Cacëxun ca judíos unicaman cacëxa: FDUDQDXDQTXL[XQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ. Usa
—0L[FDPLQDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬s[, ‫ڰ‬s[ELXFsPD‫ڰ‬DLQ. Aín
¢8L[FDUDPL‫ڰ‬DFDWVLTXLQ? banaxa nëtëtۛ imoi asérabi, an xucëx cana
21੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: uacën. $Q‫ڰ‬s[XiDFDPLQDPLWVXQ
—Anun ñu mëëWLPDQsWsQ‫ڰ‬sQXQL ‫ڰ‬XQDQLPDQ. 29੅$QXD[Xi‫ڰ‬L[XQFDQD‫ڰ‬sQD
pëxcucë a camina sinanin. 22੅Moisésnën ‫ڰ‬XQDQ. $QFDsQXXQXQ‫ڰ‬s[XDFs[D.
ca —judíos unicamax ca chamaratsu 30੅Usaquian cacëxun sipuanuxun biisa

‫ڰ‬LFsLVKLMXGtR‫ڰ‬LFs‫ڰ‬XQiQWLRFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs tanquinbi ca anúan a unin biti nëtëa


—quixun cuënëocëxa. Cuënëoíbi ca ax sënëQ ۛ FsPDSDLQ‫ڰ‬DLQDFK~shira unínbi
SDLQXVDLFDXQL‫ڰ‬LWLLFsTXLD[TXLiPD ELiPD‫ڰ‬LFsQ. 31੅-XGtRVXQLQ‫ڰ‬DSXFDPDQ
‫ڰ‬LFsQ, DtQUDUD[SDLQFDXVDLFDXQL‫ڰ‬LWL ami nishquin Jesús biisa tancëbëbi ca
‫ڰ‬LFsTXLD[TXLDFs[D. Anun aín bëchicë ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL[DPLVLQDQLTXLDFs[D:
EDFsQ[DQFs‫ڰ‬XQiQWLRWLQsWsD[DDQXQxX —¢ÊQsXQtDQXQLQ‫ڰ‬DFsPDxX
mëëWLPDQsWs‫ڰ‬DtQELFDDQsWsQXQLQDtQ ‫ڰ‬DFssamaira oquin cara axa utinu nun
bëFKLFs‫ڰ‬XQiQWLRLD. 23੅¿Mitsun bëtsi caíncë, Cristo, D[XTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LF?
QsWsQ‫ڰ‬DFssaribi oquin anun ñu mëëtima
nëtën ۛ ribi Moisés quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL )DULVHRXQLFDPDQ-HV~V
cupí, WXiMXGtR‫ڰ‬LFs‫ڰ‬XQiQWLRFs‫ڰ‬DtVKEL binun quixun policía xua
caramina uisa cupí anun ñu mëëtima 32੅ÊVDtD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL-HV~VxXLTXLD

QsWsQ‫ڰ‬sQXQLSs[FXFsEs‫ڰ‬sPLQLVKLQ? ca fariseo unicaman cuacëxa. Cuan ca


24੅%sWVLXQtDQxX‫ڰ‬DLDLVLFDPLQD acamabëtan judíos sacerdotenën
bënëtishi —DQFDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLD—quiax FXVKLFDPDQVLSXDQXLQVDELWinun quixun
TXLWLPD‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQPDFDPLQD DtQVXQWirucama xuacëxa. 33੅Xucëxa
PXQXXStRTXLQVLQiQTXLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, cuancëEsFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDL-HV~V
XVRTXLQ‫ڰ‬DWLFDUDDViEL‫ڰ‬LFs, cara quiacëxa:
DViELPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ. —‫ڰ‬ÊRUDSDLQsQXPLWVXEs‫ڰ‬LWDQFs[
FDQDDQ‫ڰ‬s[XiDQXFXDQWL‫ڰ‬DLQ. 34੅Uinu
—‫ڰ‬Ê[FDQD1XFsQ3DSD'LRVQXD[XDFsQ FDUDQD‫ڰ‬s[FXDQL, anu camina mitsux
—TXLi[D-HV~VTXLDEDQD FXDQWLPD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD
25੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsXQL EDULTXLQELFXDQLD‫ڰ‬sPsUDWLPD‫ڰ‬DLQ.
raírinëx quiacëxa: 35੅QuicëEsFDMXGtRV‫ڰ‬DSXFDPD[

—¢$‫ڰ‬DFDWVLTXLi[DDPL‫ڰ‬sVën ۛ ancë uni, ñucacanani quiacëxa:


DPDFDUDsQs[‫ڰ‬LF? 26੅Ca is, camabi unin —¿Uinu cara ënë uni nun mëratimoi
ismainuan cacë[XQELFD‫ڰ‬DSXFDPDQ FXDQWL‫ڰ‬LF? Bëtsi bëtsi ëma, anua griego
uisaquinbi caima. ¿Ënëx ca asérabi EDQDQEDQDFsXQLFDPD‫ڰ‬LFs, anua nun
-8$1੄7 212

aintsi raíri cuancë, anu sapi ca Jesús ca quia, ax ca Davidnën rëE~QTXL‫ڰ‬LWL


DQX‫ڰ‬LFsMXGtRVPDXQLFDPDEDQD ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDDQXD[D'DYLGEDFëaۛ n,
‫ڰ‬XQiQPLFXDQWL‫ڰ‬LFsQ. 36੅¿Uisai quicë cara Belén, DQX‫ڰ‬LFsXQLD[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
DQsVDTXLQQXFDFsEDQDsQs[‫ڰ‬LF: “Uinu 43੅8VD‫ڰ‬DLQFDXQLQ-HV~VxXLTXLTXLQ

FDUDQD‫ڰ‬s[FXDQL, anu camina mitsux EsWVLEsWVLRTXLQVLQiQFs[D. 44੅Usaquin


FXDQWLPD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQD VLQiQTXLQFDEsWVLEsWVLXQLQVLSXDQX‫ێ‬
EDULTXLQELFXDQLD‫ڰ‬sPsUDWLPD‫ڰ‬DLQµ? [XQELLVDWDQTXLQEL-HV~VELiPD‫ڰ‬LFsQ.

$Q~DQXQL[1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLEDQD -XGtRVXQLFDPDQFXVKLFDPD[D
37੅Anúan -HV~VPLFDWDPsLVDPDWDQ
judíos unicama Nucën Papa
Dios rabinux Jerusalénu timëcۛ ë 45੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HV~VELQXQ[XFs[

nëtëcama sënën ۛ uxa pëcaracë nëtë ax ca FXDQ[ELDxDQFiLVKLDLDLVTXLQVDFHUGRWH‫ێ‬


a nëtëFDPDVDPDLUD‫ڰ‬LDFs[D. A nëtën ca nën cushicamabëtan fariseocaman
nirui munuma banaquin Jesusan VXQWiUXFDFs[D:
ësaquin unicama cacëxa: —¿Uisa cupí caramina bëFsPD‫ڰ‬DLQ?
—Ui unix cara uníxa shiman bamai 46੅Quixuan cacë[XQFDVXQWirucaman

‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬DLVDWDQLEsQëFۛ sVDULELRL‫ڰ‬sQDQ cacëxa:


‫ڰ‬LLVDWDQLEsnëWLDDXQL[FD‫ڰ‬sFDL‫ڰ‬sPL —Axa ënë uni banacësari banacë uni
FDWDPsWL‫ڰ‬LFsQ. 38੅Axa aséUDEL‫ڰ‬sPL FD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ.
catamëcë uni, DQFDDtQQXLWXQsQ‫ڰ‬s 47੅Cacëxun ca fariseo unicaman

‫ڰ‬XQiQDQ‫ڰ‬sQFXVKLxX‫ڰ‬L[XQXQLLWVLULEL cacëxa:
‫ڰ‬sPLDFDWDPsQXQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ, Nucën —0LWVXULELVDSLFDDQSDUiQ[D.
Papa Diosan bana cuënëo quicësabi 48੅AchúVKLUDQXQ‫ڰ‬DS~QELFDD[DTXLFs

oquin. aín banax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ


39੅Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin VLQiQFsPD‫ڰ‬LFsQ. Usaribi oquin ca
Upí ca axa ami catamëcë unicamanu uti achúshira fariseo unínbi axa quicë
‫ڰ‬LFsTXL[XDQ‫ڰ‬XQinun ca Jesusan usaquin banax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQFsPD
unicama cacëxa. $[EDPDWDQFs[EDtVTXL‫ێ‬ ‫ڰ‬LFsQ. 49੅8VDQXQ‫ڰ‬DSXFDPD‫ڰ‬DLQFDsQs
WDQFs[QDtQXFXDQFsPDSDLQ‫ڰ‬DtDQ1XFsQ unicamax Moisésnëan cuënëo bana
Papa Diosan aín Bëru Ñunshin Upí aín ‫ڰ‬XQiQFsPDFXSt‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬XFKRFs
XQLFDPDEs‫ڰ‬LQXQ[XFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQFD ‫ڰ‬LDQDQXLVDRTXLQFDUD1XFsQ3DSD
Jesusan usaquin unicama cacëxa. 'LRVDQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
50੅Usaquian fariseocaman caia cuaquin
8QtDQ-HV~VxXLTXLQ ca Nicodemo, ax paían bëUiPD-HV~VQX
bëtsi bëtsi oquin sinan imë ۛ cuan, D[ULELIDULVHRXQL‫ڰ‬L[XQ
40੅Ësaquian Jesusan cacëxun cuati ca cacëxa: 51੅—Nucën Papa Diosan bana
axa timëcamë‫ڰ‬sRFsXQLUDtrinëx: Moisésnën cuënëo ca quia, unin ca añu
—Ënëx ca an Nucën Papa Dios quicë FDUD‫ڰ‬D[DTXL[XQXStRTXLQxXFi[XQPD‫ێ‬
bana unicama ñuixuni utinu nun caíncë VKLEsWVLXQL‫ڰ‬XFKRWLPD‫ڰ‬LFsQ.
D‫ڰ‬LFs—quiacëxa. 52੅Cacë[XQFDVDFHUGRWHQsQFXVKLFD‫ێ‬
41੅Quimainuan raíri —ënëx ca Cristo, mabëtan fariseo unicaman Nicodemo
D[DXWLQXQXQFDtQFsD‫ڰ‬LFs—quicëbëbi cacëxa:
ca raírinëx quiacëxa: —¢0L[ULELFDUDPLQD*DOLOHDPHQX‫ڰ‬LFs
—Cristo ca Galilea menuax utima XQL‫ڰ‬DLQ? Nucën Papa Diosan bana
‫ڰ‬LFsQ. 42੅Nucën Papa Diosan bana cuënëo cuëQsRXStRTXLQLVTXLQFDPLQDLVWL‫ڰ‬DLQ,
213 -8$1੄7੄8

XLVD‫ڰ‬DtVKELFDDQ1XFsQ3DSD'LRVTXLFs —¢$[DPLPLPDQiQFsXQLFDPDFDUD
bana unicama ñuixuncë uni Galilea XLQX‫ڰ‬LF? ¿Achúshira unínbi cara mi
PHQX‫ڰ‬LFsXQL‫ڰ‬LFsPD‫ڰ‬LFsQ. 53੅Usaquian PD[D[DQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LF?
‫ڰ‬DSXFDPDQ1LFRGHPRFDFsbë ca 11੅Cacëxun ca xanun cacëxa:

unicamax aín xubunu cuancëxa. —AchúVKLXQtQELFD‫ڰ‬sPD[D[DQ


‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsQ.
$tQEsQsPD‫ڰ‬DtQELDXQLLWVLEs‫ڰ‬LFs[DQX Usaquian cacëxun ca Jesusan cacëxa:

8
1੅Cuancëbë ca Jesús Olivos cacë —ÊQULELFDQDPL‫ڰ‬XFKRLPDQ. Ca
PDWiQXFXDQFs[D. 2੅Coon pëcaracë cuantan. Cuantancë[XQFDPLQDDPLULEL‫ێ‬
bëa amiribishi anuxun Nucën Papa Dios VKLxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWsFsQWLPD‫ڰ‬DLQ.
rabiti xubunu cuancë ca unicaman
Jesusan aín unicama aín
manaruquin nëpúaracëxa. Usocëxun ca
VLQDQ‫ڰ‬LQiQFsEDQD
atu nëbëtۛ si tsóxun bana ñuixuancëxa.
3੅Usaquian uni bana ñuixuncëbëtanbi ca 12੅8VD‫ڰ‬DLQFDDPLULELVKL-HVXVDQ

an Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs unicama cacëxa:


XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQIDULVHRXQLFDPD —$QDtQVLQDQXStLUD‫ڰ‬L[XQXQLXSt
raírinën, aín bëQsPD‫ڰ‬DtQELDEsWVLXQLEs ‫ڰ‬LPLWLDFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLQ. $[D‫ڰ‬sPLFDWDPsWL
‫ڰ‬LDPsrabëtsinquin, achúshi xanu ‫ڰ‬s[FXssQFsVDELRL‫ڰ‬LFsXQLD[FDxX
Jesúsnu bëacëxa. Bëxun atu nëbëtۛ si ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LDQDQDtQVLQDQXSt‫ڰ‬DLVK
nitsínxun 4੅ca Jesús cacëxa: upiti tsotia.
—ÊQs[DQ~[DDtQEsQs‫ڰ‬Dtmabi unibë 13੅Cacëxun ca fariseo unicaman

‫ڰ‬LDFDQDQXQDPsUDQ. 5੅Moisésnëan cacëxa:


cuënëo bana ca quia, sVDL‫ڰ‬LFs[DQXD[ —Mix camina mixbi, ‫ڰ‬s[FDQDXVD‫ڰ‬DL
FDPD[D[DQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ¿Min caina quin. 8VDtPLTXLFs‫ڰ‬DLVKFDFsmëimi
uisaquin sinanin? TXLFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
6੅$PLPDQinuxun uisai cara isa quia 14੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

cuacatsi quixun ca usaquin atun Jesús —‫ڰ‬Ê[EL‫ڰ‬s[FDQDXVD‫ڰ‬DLTXLFs[ELFD‫ڰ‬sQ


cacëxa. Cacëx meu bësui tëtúbuxun ca banax aséUDEL‫ڰ‬LFsQ. Uinuax carana uan,
xXFicëxunbi uni caquinma aín mëcën XLQXFDUDQDFXDQLTXL[XQFDQD‫ڰ‬sQ
rëbun me cuënëocëxa. 7੅8VD‫ڰ‬DLQFD ‫ڰ‬XQDQLQ. ‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DtQELFDPLQD
cacë[XQPDRTXLDQ‫ڰ‬LWVDRTXLQxXFicëx mitsun, XLQXD[FDUDQD‫ڰ‬s[XDQ, uinu
chairuquin cacëxa: FDUDQDFXDQLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPDQ. 15੅Unin
—0LFDPDXLQX‫ڰ‬LFs[FDUD‫ڰ‬XFKDñuma VLQiQFsVDRTXLQVKLVLQiQTXLQFDPLQD
‫ڰ‬LFsDQSDLQFDPD[D[DQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ, PLWVXQEsWVL‫ڰ‬XFKRLQ, ‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬sQXQL
PLWV~QULELPL‫ڰ‬DQXQ. ‫ڰ‬XFKRLPDQ. 16੅8VD‫ڰ‬L[XQEL‫ڰ‬sQXQL
8੅Ësoquin cai amiribishi tëtúbutëFsQ‫ێ‬ ‫ڰ‬XFKRTXLQFDFs‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sQ3DSD, DQ‫ڰ‬s
xun ca aín mëcën rëbun me cuënëotë [Xi, anribi, usa ca quixun sinania. Usa
cëancëxa. 9੅Cuënëomainun ca unicamax ‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XFKRTXLQFDFsEDQD[DVprabi
Jesús quia cuax —‫ڰ‬s[FDQD‫ڰ‬XFKDxX‫ێ‬ ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 17੅Moisésnën cuënëo bana ca
PDPD‫ڰ‬DL—quixun sinani cuancëxa. quia, achúshi unin banaxa bëtsix
Cuanía mëcócamax pain cuancëbë ca quicëVDULEL‫ڰ‬DLQFD, a uni rabëtan banax
usaribiti bërí canicëcamaxribi cuancëxa. ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQXQLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
Cuancëbëa JesúsëVKLDQX‫ڰ‬LPDLQXQFDD 18੅$VHUDELFDXVD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬Ê[‫ڰ‬sELxXLicati,

[DQXULELDQX‫ڰ‬LDFs[D. 10੅8VD‫ڰ‬DLQFD XVDFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLTXLPDLQXQFDDQ‫ڰ‬s[Xi,


chairuquin Jesusan xanu cacëxa: ‫ڰ‬sQ3DSD, D[ULEL‫ڰ‬sxXLXVDLTXLD.
-8$1੄8 214

19੅Usaquian Jesusan cacëxun ca fariseo xXxXLTXLQFDQDPLWVXFDFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQ,


unin cacëxa: XLVDxX‫ڰ‬DLFDUDPLQD‫ڰ‬XFKDLTXL[XQPL
—¢8LQXFDUDPLQ3DSD‫ڰ‬LF? ‫ڰ‬XQinun. &DTXLQPDFDQDDQ‫ڰ‬s[XiD[D
Cacëxun ca Jesusan cacëxa: quicë banax aséUDEL‫ڰ‬DLQ, DQ‫ڰ‬sFDFsxun
—0LWVXQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLPDQ, ui ‫ڰ‬sQFXDFs, ashi ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD
FDUDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLTXL[XQ. ‫ڰ‬ÊQ3DSDULEL ñuixunin.
FDPLQD‫ڰ‬XQDQLPDQ. AséUDELXLFDUDQD‫ڰ‬DL 27੅Usaía Jesús quiabi ca, Nucën Papa

TXL[XQ‫ڰ‬s‫ڰ‬XQiQTXLQFDPLQD‫ڰ‬sQ3DSDULEL Dios ñui ca quia quixun a unicaman


‫ڰ‬XQiQWVLDQ. FXDPD‫ڰ‬LFsQ. 28੅Cuatiama ca Jesusan
20੅Usaquin ca Jesusan anuxun Nucën cacëxa:
Papa Dios rabiti xubunuxun unicama —8QL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi
bana ñuixuancëxa, anu curíqui nanti ñu ‫ڰ‬LFs‫ڰ‬sLQXPDWiVWDQFsxun camina ui
rapasunuxun. Ñuixuncëxunbi ca anúan FDUDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ.
XQLQDELWLQsWsD‫ڰ‬LFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬8Qinan camina, ‫ڰ‬sQELVLQiQTXLQ
achúVKLUDXQtQELELiPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DTXLQPDFDQD‫ڰ‬sQ3DSDQFDFssabi oquin
xX‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQ3DSDQ‫ڰ‬s
$QX‫ڰ‬s[FXDQWL, anu camina mitsux cacësabi oquin cana unicama cain. 29੅An
FXDQWLPD‫ڰ‬DL, -HV~VTXLDEDQD ‫ڰ‬s[XiD[FD‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬ÊQD[DFXssQFs
21੅Jesusan ca amiribishi unicama VDELRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LFsFDDQ‫ڰ‬s[EL‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬s
cacëxa: sQFsPD‫ڰ‬LFsQ.
—‫ڰ‬Ê[FDQDFXDQWscënin. Cuancë 30੅Usaquian Jesusan cacë[XQFD‫ڰ‬LWVD

EDULTXLQELFDPLQDPLWVXQ‫ڰ‬sPsraiman. unin aín bana cuaxun, asérabi ca ax


MëUDLPDFDPLQD‫ڰ‬XFKDxX‫ڰ‬DLVKXVDEL 1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi‫ڰ‬LFsTXLD[DPL
EDPDWL‫ڰ‬DLQ. $QX‫ڰ‬s[FXDQWLDQXFDPLQD VLQiQFs[D.
FXDQWLPD‫ڰ‬DLQ.
22੅Cacëx ca judíos unicama quiacëxa: 1XFsQ3DSD'LRVDQXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ
—$QX‫ڰ‬s[FXDQWL, anu camina xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQVLQiQPLFs
FXDQWLPD‫ڰ‬DLTXLD[FDTXLD. ¢8VD‫ڰ‬DLVK unicama ñuia bana
FDUDD[ELEDPDWL‫ڰ‬LF? 31੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQD[DDtQEDQD
23੅4XLi[DTXLDFD-HVXVDQFDFs[D: FXDWLDPLVLQiQFsMXGtRVXQLFDPDFDFs[D:
—Mitsux camina ënë nëWsQX‫ڰ‬LFs —‫ڰ‬ÊQPLWVXFDFsEDQDsQs
XQLVKL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[FDQDQDtQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DLQ. manuquinma ax quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DL
Mitsux camina ënë nëWsQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[ camina aséUDEL‫ڰ‬sQXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 32੅Usai
cana ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsPD‫ڰ‬DLQ. 24੅Mitsun, ‫ڰ‬LTXLQFDPLQD‫ڰ‬sQFXVKL, anun mitsux upí
XLFDUDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQL‫ڰ‬sPL ‫ڰ‬LWL, a aséUDEL‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬8QDQLPL
VLQiQFsPD‫ڰ‬DLVKFDPLQD‫ڰ‬XFKDxX‫ڰ‬DLVK PLWVX[‫ڰ‬s[FXssQFsVDRtVKL‫ڰ‬LDFDXtQEL
XVDELEDPDWL‫ڰ‬DLQ. 8VDTXLQVLQiQTXLQ XLVDxX‫ڰ‬DWLPDELPLWVX‫ڰ‬DPLWLPD‫ڰ‬LFsQ.
cana —‫ڰ‬XFKDxX‫ڰ‬DLVKFDPLQDXVDEL 33੅Cacëxunbi ca cacëxa:

EDPDWL‫ڰ‬DL—quixun mitsu can. —Nux cananuna Abrahamnën


25੅Cacëxun ca judíos unicaman: rëE~QTXL‫ڰ‬DLQ, XLQX‫ڰ‬LFsXQtQELFDQXFsQ
—¢8LFDUDPLQDPL[‫ڰ‬DLQ? —quixun UDUDFDPD‫ڰ‬LPDLQXQQXFsQFKDLWLRFsFD‫ێ‬
cacëxa. PDULELXLVDxXELD‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬DPLDPD‫ڰ‬LFsQ,
Cacëxun ca Jesusan cacëxa: QXULELFDXVRTXLQ‫ڰ‬DPLFsPD‫ڰ‬LFsQ. ¿Usa
—‫ڰ‬Ê[FDUDQDXL‫ڰ‬DLTXL[XQFDQD‫ڰ‬LWVD ‫ڰ‬DLQFDLQDXLVD‫ڰ‬DLVKPL[, uínbi ca uisa
oquin mitsu can. $FDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLQ. 26੅‫ڰ‬,WVD xXELQX‫ڰ‬DPLWLPD‫ڰ‬LFsTXLD[TXLQ?
215 -8$1੄8

34੅Cacëxunbi ca Jesusan catëcëaۛ ncëxa: 'LRVQDQ‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬sPLVLQiQWVLDQ. 43੅¿Uisa


—AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, an FXStFDLQDPLWVXQ‫ڰ‬sQFDFsxun
‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DFsXQLFDPDDQFD‫ڰ‬s[ cuatiman? Mitsúnbi cuaisama tanquin
FXssQFsVDRTXLQ‫ڰ‬DLVDWDQTXLQELDtQ FDPLQD‫ڰ‬sQ, bana ñuixuncëxunbi
VLQDQ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬L[XQDQELxX‫ڰ‬DWLPDVKL‫ڰ‬DLD. cuatiman. 44੅Mitsun papax ca ñunshin
35੅&DsVD‫ڰ‬LFsQ. An uni ñu mëëxuncë unix ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LFsQ. $LQDQ‫ڰ‬L[XQFDPLQD
ca an ñu mëëPLFsXQLQ[XEXQXEL‫ڰ‬LPD. D[DFXssQFsVDRTXLQVKL‫ڰ‬DLVDWDQLQ. An
An uni ñu mëëmicë unin bëchicënëx ca nëtë ióxXELXQL‫ڰ‬DWLVLQiQFs[D. Ax ca
FXQLFDDtQSDSDQ[XEXQXEL‫ڰ‬LD. 36੅Usa FsPs‫ڰ‬DLVKD[D‫ڰ‬Lisabi cëmëia. Cëmëi ca
‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWVX[1XFsQ3DSD'LRVDQ DQVLQiQFsVDRTXLQVKLVLQDQLEDQDLD.
BëFKLFs‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬LPLFs[XtQELDXLVDxX Ainra ca cëmëQ ۛ WDSXQ‫ڰ‬L[XQXQtDQXQL
‫ڰ‬DWLPDEL‫ڰ‬DPLFsPDPLWVX[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. itsi cëmëTXLQSDUiQXQ‫ڰ‬LPLD. 45੅Mitsux
37੅Abrahamnën rëE~QTXLFDPLQD‫ڰ‬DL XVDULEL‫ڰ‬L[XQFDPLQD‫ڰ‬sQPLWVXFDFs
TXL[XQFDQD‫ڰ‬sQPLWVX‫ڰ‬XQDQ. Usaquin banaxa aséUDEL‫ڰ‬LFsELFXDLVDPDWDQLQ.
‫ڰ‬sQPLWVX‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DtVKELFDPLQD‫ڰ‬sQ 46੅¢8LQX‫ڰ‬LFsPLFDPDQFDUDPLQD‫ڰ‬sQ

EDQDFXDLVDPDWDQL‫ڰ‬s‫ڰ‬DFDWVLTXLD[‫ڰ‬sPL LVDQD‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DTXL[XQxXLWL‫ڰ‬DLQ?
‫ڰ‬sVënۛ anin. 38੅‫ڰ‬ÊQ3DSDQ‫ڰ‬sLVPLFsxXFDQD &DPLQD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. ¿CëmëTXLQPD‫ڰ‬sQ
‫ڰ‬sQPLWVXxXL[XQLQ. Ñuixuncëxunbi cacë[XQELFDUDPLQDXLVDFXSt‫ڰ‬sQEDQD[
camina mitsun papan cacëxunmi cuacë ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLPDQ?
xXLVKL‫ڰ‬DFDQLQ. 47੅8LFDPD[FDUDDLQDQ‫ڰ‬LFsDQFD1XFsQ
39੅Cacëxun ca atun cacëxa: Papa Diosan bana cuatia. 8VD‫ڰ‬DtQEL
—Abrahamnëxëshi ca nucën rara camina mitsun, DLQDQPD‫ڰ‬L[XQ, Nucën
‫ڰ‬LFsQ. Papa Diosan bana cuatiman.
Usoquian cacëxunbi ca Jesusan
cacëxa: $EUDKDP‫ڰ‬LLVDPD‫ڰ‬DtDQ-HV~VSDLQ‫ڰ‬LiEDQD
—Mitsux asérabi Abrahamnën 48੅Usaquian cacëxun ca nishquin

rëE~QTXL‫ڰ‬L[XQFDPLQD$EUDKDPQsDQ judíos unicaman Jesús cacëxa:


‫ڰ‬iVDELRTXLQ‫ڰ‬DWVtDQ. 40੅Abrahamnëan —0L[FDPLQD6DPDULDPHQX‫ڰ‬LFsXQL
‫ڰ‬iVDELRTXLQFDPLQDPLWVXQ‫ڰ‬DLPDQ. ‫ڰ‬LDQDQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDxXXQL‫ڰ‬DLTXL[XQ
1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬XQiQPLFsxX‫ڰ‬sQ nun mi cacë, ënëx ca aséUDEL‫ڰ‬LFsQ.
PLWVXxXL[XQFs[ELFDPLQD‫ڰ‬s‫ڰ‬DFDWVL 49੅Usai quia ca Jesusan cacëxa:

TXLD[‫ڰ‬sVën ۛ anin. Usai ca Abraham an —‫ڰ‬Ê[FDQDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDxXPD‫ڰ‬DLQ.


1XFsQ3DSD'LRVDQXQLPL‫ڰ‬LiPD‫ڰ‬LFsQ. $PLVLQiQTXLQFDPDELXQLQ‫ڰ‬sQ3DSD'LRV
41੅0LWVXQSDSDQ‫ڰ‬DFssabi oquin camina UDELQXQTXL[XQFDQDDQ‫ڰ‬sVLQiQPLFssabi
‫ڰ‬DLQ. RTXLQDtQEDQDxXLDQDQxX‫ڰ‬DLQ. Usa
Cacëxun ca a unicaman cacëxa: ‫ڰ‬LFsELFDPLQDPLWVXQ‫ڰ‬sQEDQDFXDWLPDQ.
—Nux cananuna papa itsixXPD‫ڰ‬DLQ. 50੅8QtDQ‫ڰ‬s, D[FDXSt‫ڰ‬LFsFDTXLQ‫ڰ‬s

Nucën Papa Dios axëshi ca nun Papa rabinun quiax cana quiman. $[D‫ڰ‬sDXQLQ
‫ڰ‬LFsQ. rabiti cuëëanan, ‫ڰ‬sxXLFDUDXQLFsmëia,
42੅Usaquian cacëxun ca Jesusan cara cëmëima quixun iscë, ax ca Nucën
cacëxa: 3DSD'LRV‫ڰ‬LFsQ. 51੅AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVX
—1XFsQ3DSD'LRVQXD[FDQD‫ڰ‬s[sQs cain, DQ‫ڰ‬sQEDQDFXDFsXQLD[FD[snibua
menu uacën. ‫ڰ‬Ê[FDQD‫ڰ‬s[ELXiPD‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LD.
DQFDsQXXQXQ‫ڰ‬s[XDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQ 52੅Quixuan cacëxun ca judíos

camina mitsux asérabi Nucën Papa unicaman Jesús cacëxa:


-8$1੄8੄9 216

—%sUtFDQDQXQDXStRTXLQ‫ڰ‬XQDQLQ,
Usabia bacëaۛ n bëxuñu
PL[FDPLQDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DL
quixun. $EUDKDP‫ڰ‬LPDLQXQDQ1XFsQ XQLD-HVXVDQEsSs[FD

9
Papa Dios quicë bana uni ñuixuncë 1੅Usocëx cuaínquin ca Jesusan
unicamaxribi ca bamacëxa. 8VD‫ڰ‬DtQEL usabia bacëaۛ n bëxuñu uni achúshi
camina mix quin, an min bana cuacë isacëxa. 2੅,VLDFDDtQXQiQPLFsXQLFDPDQ
unix isa xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLD[. -HV~VxXFicëxa:
53੅¢0L[FDUDPLQDQXFsQUDUD$EUDKDP‫ێ‬ —¿Ënë uníxa bëxuñu bacën ۛ un cara
ViPD‫ڰ‬DLQ? Ax ca bamacëxa. An Nucën XLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFs[, aín papa, aín titan
Papa Dios quicë bana uni ñuixuncë FDUD‫ڰ‬DFs[, sQsXQtQELFDUD‫ڰ‬DFs[?
unicamaxribi ca bamacëxa. 8VD‫ڰ‬DtQEL 3੅Quixuan cacëxun ca Jesusan cacëxa:

camina mix quin, an min bana cuacë —BëxuxXFDD[‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$tVKELFDDtQ


unix isa xëQLEXD‫ڰ‬DtQELXVDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬XFKDFXStD‫ڰ‬LFsPD‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬LPDLQXQFDDtQ
¿Mix caramina, XLFDLQDPL[‫ڰ‬DLTXL[XQ tita, DtQSDSDQ‫ڰ‬XFKDFXStULELD‫ڰ‬LFsPD
sinanin? ‫ڰ‬LFsQ. 1XFsQ3DSD'LRVDQxX‫ڰ‬DLDXQLQ
54੅Quia ca Jesusan cacëxa: isnun ca ax bëxuxX‫ڰ‬LFsQ. 4੅%siQTXLFsbë
—‫ڰ‬Ê[UDELDFDFsbëtanbi ca, aín tan ca unin ñu mëëWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ
banax sapi ca aséUDELPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ ca nëtën ñu mëëia. Usaribi oquin cana
XQLQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ‫ڰ‬s EDPDFsPDSDLQ‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬s[XiD[D
rabicë, D[‫ڰ‬sQ3DSD‫ڰ‬LFsQ, ami mitsun quicëVDELRTXLQxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 5੅Ënë nëtënu
—D[FD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DLVKFDQD‫ڰ‬s[XStRTXLQVLQinuan, an
—quixun ñuicë a. 55੅Ax ca Nucën Papa XQLFDPD‫ڰ‬LPLFsD‫ڰ‬DLQ, EsiQTXLEXFsQX
'LRV‫ڰ‬LFsTXLTXLQELFDPLQDPLWVXQD ‫ڰ‬LFsVD‫ڰ‬LPD[DEiQX‫ڰ‬LFsVD‫ڰ‬LQXQ.
‫ڰ‬XQDQLPDQ. 0LWV~QPL‫ڰ‬XQDQLDPDEL 6੅8VDTXLQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD

FDQD‫ڰ‬sQD‫ڰ‬XQDQ. ‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬XQiQFsPDFDD[ catancëx, anu tushuquicëxuan chabóia


‫ڰ‬LFsTXL[XQPLWVXFDLFDQD‫ڰ‬s[ULEL me chamara bitancëxun ca anun uni
PLWVXVDULELFsPs‫ڰ‬LWVtDQ. ‫ڰ‬ÊQFDQD bëshíacëxa, 7੅bëshíquin ca cacëxa:
aséUDELD‫ڰ‬XQDQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDQDD[D —‫ڰ‬,DQFKD, Siloé cacë, anu cuanx ca
quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLQ. 56੅Mitsun rara anuax bëchucatan. Siloé quicë bana ax
$EUDKDPQs[FD‫ڰ‬s[DLDLVWLVLQDQL FDFXDQXQ[XFsTXLTXLFsEDQD‫ڰ‬LFsQ.
cuëëancëxa. 8VDLFD‫ڰ‬s[DLDLVL Cacëxëshi cuanx bëchucacuatsini ca
cuëëinra cuëëancëxa. bëpëxۛ cüax uacëxa. 8੅8VDtD‫ڰ‬LDQFDD[DD
57੅Usaquian cacëxun ca judíos UDSDVX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQDXQL
unicaman Jesús cacëxa: bëxuxX‫ڰ‬LFsLVFsXQLFDPD[ULELTXLDFs[D:
—¿Mix cincuenta barixX‫ڰ‬L[XQPDEL —¿An tsóxun uni curíTXLxXFicë uni
caramina Abraham isacën? DPDFDUDsQs[‫ڰ‬LF?
58੅Quia ca Jesusan cacëxa: 9੅—$FDsQs[‫ڰ‬LFs—TXLi[DEstsix

—‫ڰ‬ÊQFDQDDVprabi mitsu cain, quicëbëbi ca raírinëxribi —Ama ca, a


$EUDKDP‫ڰ‬LFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬s[ iscëVDULELFDsQs[‫ڰ‬LFs—quiax quiacëxa.
‫ڰ‬LDFsQ. Quiabi ca bëpëxۛ cucë unin cacëxa:
59੅Usaquian cacëxuan judíos —$FDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLQ.
XQLFDPDQDQXQ‫ڰ‬DFDWVLTXL[XQPD[D[ 10੅Cacë[XQFDxXFiquin cacëxa:

bicëbëbi ca Jesús uni xanpësۛ cabiani, —¢0L[D‫ڰ‬DLVKFDUDPLQDXLVD[


anuxun Nucën Papa Dios rabiti bëpëxۛ cüan?
xubunuax cuancëxa. 11੅Cacëxun ca cacëxa:
217 -8$1੄9

—Jesús cacë uni, DQFDDQXWXVKXTXL‫ێ‬ tancëxa. 6LQiQWLVDPDWDQTXLQFXsQ[XQ


cëxuan chabóia me chamara bitancëxun xXFicëxuan aín papabëtan aín tita
‫ڰ‬sEsshíaxa, bëshíTXLQFD‫ڰ‬LDQ, Siloé cacë[XQSDLQFD‫ڰ‬XQiQFs[D. 19੅Cuënxun
cacë, anuax ca bëFKXFDWDQFD[XQ‫ڰ‬s FDDtQSDSDxXFicëxa:
xuaxa. Xucëx cuanx bëchucacuatsínquin —¿Ënëx cara min bëFKLFs‫ڰ‬LF,
cana upí oquin isan. mitsúnmi bëxuñua bacëaۛ n ñuicë, a cara
12੅Cacë[XQFDDWXQxXFicëxa: sQs[‫ڰ‬LF? ¢8VD‫ڰ‬L[~QELFDUDXLVD[XQEsUt
—¢8LQXFDUDDXQL‫ڰ‬LF? upí oquin isin?
Cacëx ca —uinu cara, FDQD‫ڰ‬XQDQLPD 20੅8VDTXLDQxXFicëxun ca cacëxa:

—quiacëxa. —AséUDELFDsQs[‫ڰ‬sQEschicë
bëxuñua bacëDۛ QD‫ڰ‬LFsQ. 21੅8LVD‫ڰ‬L[XQ
Fariseo unicaman bëpë[ ۛ FXFsXQLDVpUDEL
cara bërí upí oquin isia, uin cara usabia
FDUD-HVXVDQXVDTXLQ‫ڰ‬D[DTXL[XQxXFi bacëDۛ Q‫ڰ‬LFsELEsSëxۛ cüaxa cananuna
13੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQ‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPDQ ‫ڰ‬XQDQLPDQ. Ax ca mëcóFs‫ڰ‬LFsQ, ca
bëpëxۛ cucë uni fariseo unicamanu xXFiW, DQFDPLWVXxXL[XQWL‫ڰ‬LFsQ.
EXiQFs[D. 14੅Anun ñu mëëtima nëtëaۛ n 22੅Judíos unicamaxa bëUiPD‫ڰ‬ssënani

anu tushuquicëxuan chabóia me —XLQX‫ڰ‬LFsXQLQFDUD, Jesús ax ca


chamara bitancëxun anun bëshíxun Cristo, ax utia judíos unicaman caíncë,
Jesusan bëxuñu uni a bëpëxcucë cupí, D‫ڰ‬LFsTXL[XQxXLD, ax ca anua judíos
15੅FDIDULVHRXQLFDPDQDXQLxXFitëFsDQ‫ێ‬ unicama timëtۛ i xubunua atsíntëcëntima
cëxa, uisax caraisa bëpëxۛ cüaxa quixun. RTXLQFKLTXtQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quia
fXFiFs[XQFDFDFs[D: ‫ڰ‬XQiQ[XQFDXVRTXLQFDFs[D. 23੅Usai
—0HFKDEDWDQ‫ڰ‬sEsshícëx bëFKXFD‫ێ‬ TXLD‫ڰ‬XQiQ[DWXPLUDFXëq ۛ uin ca a unin
xun cana upí oquin isan. papabëtan aín titan —ax ca mëcócë
16੅Quixuan cacëx ca fariseo uni ‫ڰ‬LFsQ, DFDxXFiW—quixun judíos
raírinëx quiacëxa: ‫ڰ‬DSXFDPDFDFs[D.
—A unin ca anun ñu mëëtima nëtën 24੅Usaquian cacëxun ca a judíos

xX‫ڰ‬DLD. 8VD‫ڰ‬DLVKFD1XFsQ3DSD unicaman amiribishi cuëntëcënxun


'LRVQXD[DXFsXQL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. bëpë[ۛ FXFsXQLxXFitëcëancëxa:
4XLi[DTXLFsbë ca raíri quiacëxa: —Nucën Papa Diosan ismainun ca nu
—¢$QxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsXQLQFDUD asérabi ñuixun, ¿uisaxira caramina
sVDTXLQXQLLWVtDQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LF? bëpëq ۛ uian? A uni, Jesús, D[FD‫ڰ‬DWLPD
Usari ca bëtsi bëtsi oquin sinani ‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQ.
atúxbi quiacëxa. 17੅Usai Jesús ñui 25੅Cacëxun ca bëpëx ۛ cucë unin cacëxa:
quiquin ca bëpëxۛ cucë uni amiribishi —$[FDUD‫ڰ‬DWLPDXQL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQD
xXFitëcëancëxa: ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XQDQLPDQ. ‫ڰ‬Ê[EsxuxX‫ڰ‬L[XQEL‫ڰ‬sQ
—¢0LQVLQiQFs[FDUDDQPL bërí iscë, sQsLVKLFDQD‫ڰ‬XQDQ.
bëpë[ۛ FXFsXQLD[XLVDXQL‫ڰ‬LF? 26੅Cacëxun ca cacëxa:

Cacëxun ca cacëxa: —¿Mi cara uisox? ¿Uisoquin cara mi


—‫ڰ‬ÊQVLQiQFs[FDD[DQ1XFsQ3DSD bëpëxۛ cüax?
Dios quicë bana uni ñuixuncë uni a 27੅Cacëxun ca cacëxa:

‫ڰ‬LFsQ. —Ashiquin cana mitsu can, cacëxunbi


18੅Usaquian cacëxunbi ca judíos camina cuaisama tan. ¿Uisati caramina
unicaman, ënë unix ca bëxuxX‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtVKEL ‫ڰ‬sPLWVXQxXFDWscënin? Mitsúxribi sapi
bëpë[ۛ FXFs‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQWLVDPD FDPLQDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQL‫ڰ‬LLVDWDQLQ.
-8$1੄9੄10 218

28੅Quia ca fariseo unicaman bëpëx ۛ cucë 8VDTXLQFDTXLQFDDPLVLQiQTXLQDtQ


XQL‫ڰ‬XViQTXLQFDFs[D: bëPinon rantin purúnquin a rabiacëxa.
—0L[PLDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQL‫ڰ‬DtQEL 39੅Rabicëxun isquin ca Jesusan cacëxa:

cananuna nun Moisésnëan usai nux —‫ڰ‬ÊQDXQL‫ڰ‬XQiQPLWLxX‫ڰ‬XQiQFsPD


‫ڰ‬LQXQTXL[XQFXsQsREDQD‫ڰ‬XQDQ. 29੅Nun SDLQ‫ڰ‬DLVKEsxuxXVD‫ڰ‬L[XQELFD‫ڰ‬sPL
FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQ, Moisésbë ca Nucën catamëquin bëxuxXPDVD‫ڰ‬L[XQXQLQ
Papa Dios banacëxa. 8VD‫ڰ‬L[XQEL ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ—‫ڰ‬sQFDQD
cananuna uinuax cara a uni uaxa xX‫ڰ‬XQDQL—TXL[XQVLQiQFsXQLD[‫ڰ‬sPL
TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPDQ. catamëWLDPD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XQiQPLFsPD‫ڰ‬DLVK
30੅Cacëxun ca bëpëx ۛ cucë unin cacëxa: usabi bëxuxXVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDtD‫ڰ‬LQXQ
—¢$Q‫ڰ‬sEsSëxۛ cucëbi caramina a cana uacën.
uinuax cara uaxa quixun mitsun 40੅8VDTXLDQFDLDFXDTXLQFDDQXD‫ڰ‬LFs

‫ڰ‬XQDQLPDQ? 31੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, an ñu fariseo unicaman Jesús cacëxa:


‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsXQLQEDQDFD1XFsQ3DSD —¿Núxribi caranuna bëxuxX‫ڰ‬DLQ?
Diosan cuatima. $QDDPLVLQiQTXLQD 41੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

UDELDQDQD[DFXssQFsVDRTXLQVKL‫ڰ‬DFs —Mitsun aséUDEL‫ڰ‬sxXLTXLFsEDQD


uni, aín bana cuni ca Nucën Papa ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLVKEsxuxXVD‫ڰ‬DLVKFDPLQD
Diosan cuatia. 32੅Uínsaran nëtën ۛ bi ca ‫ڰ‬XFKRFsPD‫ڰ‬LWVtDQ. 8VD‫ڰ‬DtQELPLWVXQ
unin, usabi bacëaۛ n uni bëxuñu ca unin —cana a bana cuati —TXLFs‫ڰ‬L[~QEL
bëpë[ۛ FD[DTXL[XQxXLDFXDPD‫ڰ‬LFsQ. —aséUDELFDDEDQD‫ڰ‬LFs—quixun
33੅1XFsQ3DSD'LRVDQ[XiPD‫ڰ‬L[XQFDDQ VLQiQWLVDPDWDQFsFXStFDPLQD‫ڰ‬XFKDFs
XVDTXLQ‫ڰ‬DWVLDQPD. ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
34੅Cacëxun ca fariseo unicaman cacëxa:

—0L[FDPLQD‫ڰ‬XFKDñubia min tita $QDtQFsQsQX[XQFDUQHUREsU~DQFsXQL


bacëDۛ Q‫ڰ‬DLVKXVDEL‫ڰ‬DLQ. ¢8VD‫ڰ‬L[XQEL
10
1੅Ësaquinribi ca Jesusan fariseo
caramina min nu bana ñuixuinsa tanin? unicama cacëxa:
Usaquin caquin ca bëpëxۛ cucë uni —AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, axa anu
DQXD[DFXDQWinun quixun chiquíancëxa. FDUQHUR‫ڰ‬LFsFsQsDtQ[scuën atsinima
DPR‫ڰ‬LFsPDQimitan atsíncë uni ax ca an
-HV~VPLVLQiQFsPDXQLFDPDEs[XxXVD
ñu mëFDPDFsXQL‫ڰ‬LFsQ, mëcamaxuan an
ۛ cucë uni
35੅Fariseo unicaman ca bëpëx xXEXiQFsXQLFDD[‫ڰ‬LFsQ. 2੅8VD‫ڰ‬DtQELFD
chiquíanxa quixuan unin ñuia cuaquin axa aín xëcuën atsíncë uni ax asérabi an
ca Jesusan bariquin mëraxun a carnero bëU~DQFsXQL‫ڰ‬LFsQ. 3੅Axa
bëpëxۛ cucë uni cacëxa: ucëbëtan an xëcuë xëócacë unin xëócacë
—¢$[DXQL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD bë atsínxuan an bërúancë unin aín anën
'LRVQXD[Xi, ami caramina sinanin? cuëncëxun ca carnerocaman aín bana
36੅4XL[XDQxXFicëxun ca cacëxa: cuatia. Cuabëtsinia aia ca cënënua ëman
—‫ڰ‬Ê[DPLVLQinun camina ui cara ax buania. 4੅Usoxuan rëcuën ۛ quianquin
‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬sFDWL‫ڰ‬DLQ. EXiQFsxun ca carnerocaman aín bana
37੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: cuaquin a caxu cuanquin nuibiania. 5੅A
—Camina isin, an mi cacë, ‫ڰ‬s[FDQDD ‫ڰ‬XQiQFsPDXQL, a ca carnerocaman
‫ڰ‬DLQ. nuima, XVD‫ڰ‬DLVKFDDQFXsQFëxۛ bi aín
38੅Quixuan cacëxun ca cacëxa: EDQD‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLVKDEDWLD.
—AséUDELFDPLQDPL[D‫ڰ‬DLTXL[XQ 6੅Usaquin caquian —an carnero

FDQDEsUt‫ڰ‬XQDQLQ. bëU~DQFsXQLVDULELFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DL—quixun
219 -8$1੄10

FDTXLQ-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLVDWDQFsxunbi ca ‫ڰ‬sQULELFDQDD‫ڰ‬XQDQ. Usaribi oquin cana


DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQXLVDLTXLFsFDUDD ‫ڰ‬sQFDUQHURFDPDULEL‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XQDQLQ,
EDQD‫ڰ‬LFsTXL[XQFXDPD‫ڰ‬LFsQ. DW~QULELFD‫ڰ‬s‫ڰ‬XQDQLD. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQD‫ڰ‬s[
bamatsianxmabi anun rabanan bamati
Jesusan upí oquin aín ‫ڰ‬DLQ. 16੅Bëtsi carneroxXULELFDQD‫ڰ‬DLQ. A
XQLFDPDEsU~DQFsEDQD ‫ڰ‬DtVKELFDsQsFsQsQX‫ڰ‬LFsPD‫ڰ‬LFsQ. Aribi
7੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQDPLULELVKL cana ënë cënëQXD‫ڰ‬LQXQEsWL‫ڰ‬DLQ.
cacëxa: $FDPDQULELFD‫ڰ‬sQEDQDFXDWL‫ڰ‬LFsQ.
—AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, ‫ڰ‬s[ 8VDTXLQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFs[FD‫ڰ‬sQFDUQHURFDPD[
cana carneronën cënën xëcuëVDULEL‫ڰ‬DLQ. achúshi cënëQXVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, achúshishi
8੅‫ڰ‬Ê[XFsPDSDQ‫ڰ‬DtDQDQSiLQUDXi ca an a bëU~DQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
unicama ax ca an mëcamacë unisa 17੅Baísquitëcëanx tsóQX[‫ڰ‬s[

‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬L[XQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ EDPDWVLDQ[PDELEDPDWLFXStFD‫ڰ‬sQ


bana isa ñuixunia quixun aín bana 3DSDQ‫ڰ‬sQXLEDWLD. 18੅‫ڰ‬Ê[FXssniama ca
FXDQXQTXL[XQXQLSDUiQFs[D. 8VD‫ڰ‬LFs XQLQ‫ڰ‬sEDPDPLWLPD‫ڰ‬LFsQ. %DPDWVLDQ‫ێ‬
ca atun bana unicaman cuaisama [PDELFDQD‫ڰ‬s[ELFXssQFsFXStEDPDWL
tancëxa. 9੅‫ڰ‬Ê[FDQDDQXDFDUQHUR‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[FXssQFsFXStFDQDEDPDWL‫ڰ‬DLQ,
cënënu anun atsínti xëcuëVDULEL‫ڰ‬DLQ. bamatancëx cana baísquitëFsQWL‫ڰ‬DLQ.
$[D‫ڰ‬sPLFDWDPscë unicama ax ca 8VDL‫ڰ‬LQXQFD‫ڰ‬sQ3DSDQ‫ڰ‬sFD[D.
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[LsWLD. Usa 19੅Usaquian cacëxun cuaxun ca a banan

‫ڰ‬DLVKFDFKXiPDVKLUXD‫ڰ‬DLVK, FDUQHUR‫ێ‬ rabanan judíos unicaman bëtsi bëtsi


cama cënënuax chiquíxun pasto RTXLQVLQiQFs[D. 20੅6LQDQLFD‫ڰ‬LWVDXQL
pitancëx atsíntëcëncëVDULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬HQ —xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDxXFDDXQL‫ڰ‬LFsQ, ca
bërúancëx. ñunshíanxa. ¿Uisa cupí caramina aín bana
10੅Axa mëcamacë unicama, ax ca cuatin? —quiacëxa. 21੅8VD‫ڰ‬DLQFDUDtULQs[‫ێ‬
mëFDPDQDQ‫ڰ‬DUDFDFsxXLQDUsquin ribishi —sVDLFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDñu uni
‫ڰ‬DWLPRLDLD. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬s[D banaima. fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQELFDEsxuñu
XQLFDPDQ‫ڰ‬DFsVDRTXLQ‫ڰ‬DTXLQPD‫ڰ‬sPL uni bëSs[FXWLPD‫ڰ‬LFs—quiax quiacëxa.
catamëWLDXSLWD[EXFXQXQXQLFDPD‫ڰ‬LPL
uacën, bamatancëxribia xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL -HV~VFXssDQPDEDQD
1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LQXQ. 11੅‫ڰ‬Ê[FDQD 22੅Anuxun a rabiti xubu mëníotancë
ainra carnero upí oquin bërúancë [XQDQXQDPLVLQiQTXLQ—DViELFD
DVDULEL‫ڰ‬DLQ. Ainra carnero upí oquin —TXL[XQFi, DQsWsVLQiQTXLQ1XFsQ
bërúancë, ax ca aín carnero bamati Papa Dios rabinux ca judíos unicama
UDEDQDQEDPDQX[XQELEsDUDWL‫ڰ‬LFsQ. PLWD‫ڰ‬DLQ-HUXVDOpQXWLPëaۛ cëxa. 23੅Usa
12੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDQFXUtqui biti cupíshi ‫ڰ‬DLQFD-HV~VDQX[XQ1XFsQ3DSD'LRV
carnero bërúanquin ñu mëëcë uni, ax UDELWL[XEXDPR‫ڰ‬LFs, anua uni niti,
‫ڰ‬LQXDLDLVTXLQFDUQHURsELDQLDEDWLD, ax Salomón cacë, anun niacëxa. 24੅Nitsia ca
aséUDELDtQ‫ڰ‬LEXPD‫ڰ‬DLVK. $Eicëbë uxun judíos unicaman nëbëtۛ sioraquin cacëxa:
FDEsWVLELTXLQ‫ڰ‬LQXQUDtULWVXicaia. 13੅An —¿Uisati caramina nu chiquiracëquin
carnero upí oquin bëU~DQWLVLQiQTXLQPD caiman? Mix Cristo, axa utinu nun
curíqui binuxuinshi ñu mëëcë uni, ax ca caíncë, D‫ڰ‬L[XQFDQXXStRTXLQFDW.
carnerocaman rabanan nëëtima abatia. 25੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
14,15੅‫ڰ‬Ê[FDQDDLQUDFDUQHURXStRTXLQ —Cana mitsu can, cacëxunbi camina
bëU~DQFsD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQ3DSDQFD‫ڰ‬s‫ڰ‬XQiQ[D, ‫ڰ‬s[FDQDD‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQFsPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQ
-8$1੄10੄11 220

3DSDQFDFs‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬sQxX‫ڰ‬DLDLVTXLQFD FDQD‫ڰ‬DLTXLFDQD1XFsQ3DSD'LRVxXL
unin, ‫ڰ‬s[FDQD&ULVWR‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL ‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLTXL[XQ‫ڰ‬sFDLQ? 37੅‫ڰ‬ÊQxX
‫ڰ‬LFsQ. 26੅‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬DLDLVTXLQEL, FDPLQD‫ڰ‬sPL ‫ڰ‬DFsD[‫ڰ‬sQ3DSDQFXVKtQEL‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLQ
catamëFsPD‫ڰ‬L[XQ, asérabi cana Cristo FDPLQD‫ڰ‬s[FDQD1XFsQ3DSD'LRVQXD[
‫ڰ‬DLTXL[XQVLQDQLPDQ. 27੅Carneronëan an Xi‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. 38੅‫ڰ‬ÊPL
bërúancë unin bana cuacësaribi oquin VLQiQTXLQPDELFDPLQD‫ڰ‬sQ, uni itsían
FDD[D‫ڰ‬sPLFDWDPsFsXQLQ‫ڰ‬sQEDQD ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DLDLVTXLQ‫ڰ‬sQ3DSD'LRVD[
cuatia. &XDWLDFDQDDFDPD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XQDQLQ. ca aséUDEL‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQinan
8VD‫ڰ‬L[XQFD‫ڰ‬sQEDQDFXDTXLQDEDQD ‫ڰ‬s[ULELFDQDDEs‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ.
quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLD. 28੅Acama cana 39੅Usaquin cacëxuan biisa tancancëxbi

nëtëWۛ LPRL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQ ca anuax cuani nëtëaۛ cëxa.


‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,PLDFDXtQELDWX‫ڰ‬s 40੅-RUGiQ‫ڰ‬XFsPDQDQFXDQWscëntancëx

ELFXDQWLPD‫ڰ‬LFsQ. 29੅$WX[FD‫ڰ‬sQ3DSD, ca Jesús anuxuan Juanën uni nashimia,


D[DXLQX‫ڰ‬LFsXQLEstanbi sënën ۛ maira, an DQX‫ڰ‬LDFs[D. 41੅$QXD‫ڰ‬DLQ, DLVLULTXLDQ‫ێ‬
‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sPLVLQiQPLTXLQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQFs [XQD[DTXLDFXDWLFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL
‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬LFsFDXtQELDWXDELFXDQWLPD quiacëxa:
‫ڰ‬LFsQ. 30੅‫ڰ‬Ê[‫ڰ‬sQ3DSDEsUDEë ۛ ‫ڰ‬DtVKEL —-XDQsDQXQLLWVtDQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬i
cananuna achúVKLVKL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DtQPDELFDD[DsQsXQLxXLTXLi
31੅Usaquian cacëxun ca judíos banacama ax aséUDEL‫ڰ‬LFsQ.
unicaman anun rëcatsi quixun maxax 42੅8VDTXLQVLQiQTXLQFDDQX[XQ‫ڰ‬LWVD

biacëxa. 32੅Bitsia ca Jesusan cacëxa: unin aín bana cuaxun —ax ca asérabia
—‫ڰ‬ÊQ3DSDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DPLFsxun cana 1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi‫ڰ‬LFs—quixun
PLWV~QPLLVQXQ‫ڰ‬LWVDxX‫ڰ‬DQ. ¢‫ڰ‬ÊQ VLQiQFs[D.
XVRTXLQ‫ڰ‬DFsXLQX‫ڰ‬LFsxXFXStFDUDPLQD
‫ڰ‬sPD[D[DQ‫ڰ‬DFDWVLTXLQ? Lázaro bama

11
33੅Ësoquian cacëxun ca judíos 1੅%HWDQLDsPDQX‫ڰ‬LFsXQL/izaro

unicaman cacëxa: cacë, D[FD‫ڰ‬LQVtQxX‫ڰ‬LDFs[D. Aín


—0LQPLXStxX‫ڰ‬DFsFXStFDQDQXQD chirabacë rabëWD[FD0DUWD‫ڰ‬LPDLQXQ
PLPD[D[DQ‫ڰ‬DLPDQ. Mixmi Nucën Papa 0DUtD‫ڰ‬LDFs[D. 2੅María ax ca an Nucën
'LRVxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFsFXStFDQDQXQD ‫ڰ‬,EX-HV~VDtQWDs‫ڰ‬LQtQWLVDURQFKDEyxun
PL‫ڰ‬DLQ. 0L[FDPLQDXQLVKL‫ڰ‬DtVKELPL[ aín bun tatërën ۛ cë, D‫ڰ‬LDFs[D. 3੅8VD‫ڰ‬L[XQ
LVDPLQD'LRV‫ڰ‬DLTXLD[TXLQ. A cupí ca aín chirabacë rabëtan —axa mibë
FDQDQXQDPL‫ڰ‬DLQ. QXLEDQDQFsXQLFD‫ڰ‬LQVtDQ[D—quixuan
34੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: -HV~VFDWinun uni xuacëxa. 4੅Xucëx
—Nucën Papa Diosan bana cuënëo ca cuanxuan unin cacëx ca Jesús quiacëxa:
ësai quia: “Mitsúxbi camina dioscama —&D‫ڰ‬LQVtDQ[D‫ڰ‬DtVKELFDEDPDWLPD
‫ڰ‬DLQµ. 35੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa ‫ڰ‬LFsQ. Unían uisaira cara Nucën Papa
Diosan bana cuënëo a ca unin —aséUD‫ێ‬ 'LRVDQFXVKL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQinan,
bima ca —TXL[XQFDWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ uisaira cara aín Bëchicënën cushiribi
ca an aséUDELDPLVLQiQTXLQDtQEDQD ‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQXQFDDXQL‫ڰ‬LQVtDQ[D.
FXDFsXQLFDPD1XFsQ3DSD'LRVDQ´‫ڰ‬ÊQ 5,6੅8VD‫ڰ‬DLQFD—/i]DURFD‫ڰ‬LQVtDQ[D

bëFKLFs‫ڰ‬DLVKFDPLQDGLRVFDPD‫ڰ‬DLµ —quixun ñuia cuaxbi Jesús, ax Marta,


quixun cacëxa. 36੅¿Nucën Papa Diosan María, /i]DURDFDPDQXLEDFs‫ڰ‬DtVKEL,
sQsPHQXXQL‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬s[Xi‫ڰ‬DtQEL anua unin usaquin cacë ëma, anu rabë ۛ
FDUDPLQDPLWVXQXLVD‫ڰ‬L[XQ, aín Bëchicë QsWsQSDLQ‫ڰ‬LDFs[D. 7੅Rabë ۛ QsWs‫ڰ‬LFsbëtan
221 -8$1੄11

FD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD rabë ۛ QsWs‫ڰ‬LFsRFs[D. 18੅Betania ax ca


cacëxa: Jerusalénu bëbati tres kilometrosa
—Amiribishi Judea nëtënu cuanun ca ‫ڰ‬LDFs[D. 19੅8VD‫ڰ‬DLQFDMXGtRVXQLFDPD
cuan. Martacëñun María aín rarëbacë ñucë
8੅Cacë[XQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ sinania, PDViQXLWXWLDLVLULTXLDQ[
cacëxa: raruai aín xubunu a rapasu bucüacëxa.
—¢$QX‫ڰ‬LFsMXGtRVXQLFDPD[D 20੅Tsóxunbi Jesús isa aia quixun ñuia

PD[D[DQPL‫ڰ‬DFDWVLTXLD[‫ڰ‬sVën ۛ aënxanbi cuabiani María xubunua tsócë ëbiani


caina amiribishi Judea nëtënu cuanquin ca Martanën Jesús aia
cuantëcëncatsi quin? bëñaquin biacëxa. 21੅Biquin ca cacëxa:
9੅Quixuan cacëxun ca Jesusan cacëxa: —0L[PLsQX‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sQUDUsbacë
—$FKXVKLQsWs[FDGRFHKRUDV‫ڰ‬LFsQ, xXFsPD‫ڰ‬LWVtDQ[D. 22੅8VD‫ڰ‬DtQELFDQDDxX
¿usa cat? Barían pëcarupuncëEs[DEi caramina ñucati a ca Nucën Papa
‫ڰ‬DLQFDXQLQXStRTXLQLVTXLQ 'LRVDQPL‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ.
FKDFiquinma upí oquin ñu mëëia. 10੅An 23੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

pëFDFsD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQFDLPë ۛ QLWVLFKDFinan —Min rarëEDFsFDEDtVTXLWL‫ڰ‬LFsQ.


unin ñu mëëima. 8VDULELTXLQFDQD‫ڰ‬s[ 24੅Usaquian cacëxun ca Martanën

anun bamati nëWsPDSDQ‫ڰ‬DLQxX‫ڰ‬DWL cacëxa:


‫ڰ‬DLQ. —Ënë nëtë cëñúcëbë anun bama
11੅8VDTXLQFDTXLQFD-HVXVDQDPLULEL‫ێ‬ XQLFDPDEDtVTXLWLQsWsQFDEDtVTXLWL‫ڰ‬LFs
VKLDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D: TXL[XQFDQD‫ڰ‬XQDQLQ.
—1X[QXDEsQXLEDQDQFs/izaro ca 25੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

‫ڰ‬X[D[D. A bësuni cana cuanin. —‫ڰ‬Ê[FDQDDQXQLEDtVTXLPLWLD‫ڰ‬DLQ,


12,13੅AséUDELFD/izaro bamaxa quixun ‫ڰ‬LDQDQFDQDDQ~DQXQLDLQDQ‫ڰ‬DLVK1XFsQ
‫ڰ‬XQiQTXLQELFD—FD‫ڰ‬X[D[D—quixun 3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLD‫ڰ‬DLQ. $[D‫ڰ‬sPLFDWDPscë
cacëxa. Usaquian Jesusan cacëx ca atux, uni, D[FDEDPD‫ڰ‬DtVKELWVynux baísquiti
aséUDEL‫ڰ‬X[FsxXLVDTXLDTXL[XQVLQDQL, ‫ڰ‬LFsQ. 26੅$[DEDPDFsPDSDLQ‫ڰ‬DLVKsQs
quiacëxa: menu tsoti, DtQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPDFsVD
—‫ڰ‬8[Fs‫ڰ‬DLVKFDSs[F~WL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DtVKEL‫ڰ‬sPLFDWDPscë, acamax ca xënibua
14੅Usai quia ca Jesusan atúan upí ‫ڰ‬DtQELQsWëWۛ LPRL1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWL
RTXLQ‫ڰ‬XQinun cacëxa: ‫ڰ‬LFsQ, bamatancëxbi. ¢ÊVDL‫ڰ‬s[TXLFssQs
—/izaro ca bamaxa, FD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. caina asérabi ca quixun sinanin?
15੅0LWV~QPL‫ڰ‬sQFXVKLLVWLFXStFDQD‫ڰ‬s[ 27੅Usaquian cacëxun ca Martanën

DQXPD‫ڰ‬LDQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDDQX‫ڰ‬s[‫ڰ‬LFsPD cacëxa:


cupí cuëënin. Bërí anu cuanun ca cuan. —Mix camina Nucën Papa Diosan
16੅Cacëxun ca rabë ۛ bacëD
ۛ Q‫ڰ‬LFs*HPHOR Bëchicë, Cristo, axa utinu nun caíncë a
caquin anëcë, 7RPiV, an Jesusan ‫ڰ‬DLTXL[XQFDQD‫ڰ‬XQDQLQ.
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLUDtULFDFs[D:
—Nuxribi abë bamai cuanun ca cuan. Anu Lázaro mëníoëxancënuaxa
-HV~VEsXQDQPsVF~D
-HV~VD[, anun baísquianan anun Nucën 28੅Usaquincabiani aín xubunu
3DSD'LRVEsXQL‫ڰ‬LWLEDQD cuanquin ca Martanën aín xucën María
17੅Usai quiquiani cuani bëbaquinshi ca amo nitsinaxun munu cacëxa:
Jesusan, PDWiWsP~QDscënu —8QXFD-HV~V‫ڰ‬LFsQ, ca uaxa. Mi
mëníoë[DQFs‫ڰ‬DLVK/izaro rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ FXDQXQ‫ڰ‬sQPLFDQXQFDTXLD[D.
-8$1੄11 222

29੅Cacëxun cuati ca María bënëtishi 40੅Usaquian cacëxunbi ca Jesusan

niruquiani Jesúsnu cuancëxa. 30੅Jesúsa Marta cacëxa:


Betania ëmanu bëEDFsPDSDLQ‫ڰ‬DLVK, —‫ڰ‬ÊQFDQDPLFDQ, asëUۛ DEL‫ڰ‬sPL
anuxun Martanën mëracë anubi pain catamëquin camina Nucën Papa Diosan
‫ڰ‬DLQ, ca anu María cuancëxa. 31੅Bënëtishi DtQFXVKLQxX‫ڰ‬DLDLVWL‫ڰ‬DLQ. ¿Usa cat?
niruquiania xubunuax cuania isquin ca 41੅CacëbëWDQFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ

axa abë xubunu bucucë judíos maxax racanacëxa. Racanamainun ca


unicaman, —sapi ca anua aín rarëbacë -HVXVDQPDQiPLEssuquin Nucën Papa
maíncënuax rarumati cuania —quixun Dios cacëxa:
VLQiQTXLQ0DUtDQXLELDQFs[D. 32੅Cuancë —Papan, FDPLQD‫ڰ‬sQEDQDFXDQ. Usa
EsDQXD‫ڰ‬LFsDQXEsEDLDWDQiLQ ‫ڰ‬DLQFDQDPLDViELFDTXL[XQFDLQ. 42੅‫ڰ‬ÊQ
tsóbuquin ca Maríanën Jesús cacëxa: FDQD‫ڰ‬XQDQLQ, min camina camabi nëtën
—0L[PLsQX‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sQUDUsbacë ‫ڰ‬sQFDFsxun cuatin. ‫ڰ‬$tQELFDQDPLQ
xXFsPD‫ڰ‬LWVtDQ[D. FDPLQD‫ڰ‬sDVprabi xuacën quixuan ënë
33੅María ini rarumamainuan abë ucë XQLFDPDQ‫ڰ‬XQinun, ësaquin mi cain.
judíos unicamaxribi ini rarumatia isi ca 43੅Usaquin catancëxun ca munuma

-HV~VPDViQXLWXWLQLWëxۛ ëacëxa. banaquin cacëxa:


34੅Nitë[ۛ sTXLQFD-HVXVDQDQX‫ڰ‬LFs —/izaro, anuax ca chiquit.
unicama cacëxa: 44੅Usaquian cacëxۛ ëshi ca axa bamacë
—¿Uinu caramina aín rarëbacë uni tatanianan mëWDQLFs‫ڰ‬LDQDQDtQ
mëníoëxan? bëPinanribi chupan bëUiEXQFs‫ڰ‬DLVK
Cacëxun ca cacëxa: nirui quininuax chiquícuatsiancëxa.
—Ca isi cuan. Chiquícuatsincëbëtan ca Jesusan abë
35੅Cacëx cuani ca Jesús bëunan ‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDFs[D:
mëscúacëxa. 36੅8VDL‫ڰ‬LDLVLFDMXGtRV —&XDQWinun ca aín taë tubuanan aín
unicamax canancëxa: mëcën tubuanan anun aín bëPinan
—$QFD/izaro nuibairaxa, ca is. Usa rabúncë chuparibi mabit.
‫ڰ‬DLVKFDDQXQUDEDQDQEsXQDQPsVFXWLD.
37੅Usaía quicëbë ca uni raírinëx quiacëxa: -HV~V‫ڰ‬DFDWVLTXL[XDQVLQiQFDQ
—¿An uni bëxuñu bëpëxۛ cucë uni ënën (Mt. 26.1-5; Mr. 14.1-2; Lc. 22.1-2)
FDUDxXFsPD‫ڰ‬DtQVKLX[XQ/izaro iëm ۛ icë 45੅8VRTXLDQ‫ڰ‬DLDLVTXLQFDD[D0DUtDEs

‫ڰ‬LWVtDQ[? cuancë judíos unicaman, Jesús ca


aséUDEL1XFsQ3DSD'LRVQXD[DXi‫ڰ‬LFs
Jesusan Lázaro bamacëbi baísquimia TXL[XQVLQiQFs[D. 46੅8VDtD‫ڰ‬LPDLQXQFD
38੅Usaíaquicëbë nitëxۛ ëtëcëni ca Jesús anu cuanxun raírinën fariseo unicama
DQXD/izaro mëníoëxancancë anu —Jesusan ca uni bamacë baísquimiaxa
bëbacëxa. $QX/izaro mëníocë ax ca —quixun ñuixuancëxa. 47੅Ñuixuncëx abë
PDWiPHQDsFs‫ڰ‬DLVKPD[D[FKDDFK~VKL‫ێ‬ timëxۛ un ca sacerdotenën cushicama
nën xëSXFs‫ڰ‬LDFs[D. 39੅Anu bëbaquin ca ‫ڰ‬LPDLQXQIDULVHRXQLFDPDQMXGtRV
Jesusan atu cacëxa: FXVKLEXQsQ‫ڰ‬DSXFDPDFDFs[D:
—Maxax ca racanat. —ÊQsXQLQFDXQLLWVtDQ‫ڰ‬DFsPDxX
Caiabi ca bamaëxancë uni aín ‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬DLD. ¢8VD‫ڰ‬DLQFDUDQXQDXLVDRWL
chirabacë Martanën cacëxa: ‫ڰ‬DLQ? 48੅1XQQXDQXVRTXLQxX‫ڰ‬DLD
—Anúan ñuëxancë nëtë ca rabë ۛ isëshicëbëtanbi ca camabi unin ami
‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQsLD. catamëTXLQDtQEDQDFXDWL‫ڰ‬LFsQ.
223 -8$1੄11੄12

UsocëEsX[XQFD5RPDQX‫ڰ‬LFsXQLQ 57੅8VD‫ڰ‬DLQFDVDFHUGRWHQsQFXVKLFDPD‫ێ‬

anuxun nun Nucën Papa Dios rabiti bëWDQIDULVHRFDPDQULELDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD


xubu rurupanan nu bëtsi bëtsi oquin —Jesús mëraquin camina nun nu binun
nun aintsicamaribi bëtsi bëtsi nëtënua QXFDWL‫ڰ‬DL—TXL[XQFDFs‫ڰ‬LDFs[D.
FXDQXQWVXiTXLUXPLWL‫ڰ‬LFsQ.
49੅Cacë[XQFD&DLIiVFDTXLQDQsFsXQL, $FK~VKL[DQ~DQ-HV~V‫ڰ‬LQtQWLURQWDFKXFD
ax a barin sacerdotenën cushicaman (Mt. 26.6-13; Mr. 14.3-9)
‫ڰ‬DSX, an axa timëcۛ ë unicama cacëxa:
12
1੅Mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQ
—Mitsun camina bana sinaniman. achúVKLQsWsDQXQFDUQHUR‫ڰ‬DWL
50੅Nua unin bëtsi bëtsi oquin ancëcëxnu QsWs‫ڰ‬LLVDPDSDLQ‫ڰ‬DLQ, ca Jesús Betania
‫ڰ‬XUD‫ڰ‬LFsQstëFDPDQXFXDQLWVXiquiti ca ëmanu cuancëxa, DsPDQX[XDQ/izaro
‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬LPDQXQX[XSLWD[ bamacëbi baísquimicë anu. 2੅Cuanxa
bucuti cupía uni achúshi bamati ca -HV~VDWXQ‫ڰ‬LWLQXEsEDQFD0DUWDQsQSLWL
DViEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ ‫ڰ‬DUXDFs[D. ‫ڰ‬$UX[XDQ‫ڰ‬LQiQFsxun ca
camina mitsun sinaniman. JesúsbëWDQ/i]DUR‫ڰ‬LPDLQXQDQX‫ڰ‬LFs
51੅8VDLTXLFDDQELVLQDQLTXLiPD‫ڰ‬LFsQ; unicaman mesanuxun piacëxa. 3੅3LPDL‫ێ‬
D[DEDULQMXGtRVVDFHUGRWHQsQFXVKLFD‫ێ‬ QXQFD0DUtDQsQ‫ڰ‬LWVDLUDFXStFs‫ڰ‬LQtQWL
PDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬L[XQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ ro sanuira, nardo cacë, a medio kilosa
VLQiQPLFsxun —MXGtRVXQLFDPD[DDViEL bëacëxa. Bëxun anun tachabotancëxun
‫ڰ‬LQXQFD-HV~VEDPDWL‫ڰ‬LFs—quixun ca Jesús aín bun tatërëancëxa. Usoquian
MXGtRV‫ڰ‬DSXFDPDFDFs[D. 52੅Judíos ‫ڰ‬DFs[D[XEXQDPë ۛ camabi tsitsirui bëqui
unicamaxëshima bëtsi bëtsi nëtënuaxa sanuia ca xëcancëxa. 4੅Usoquian
D[1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQFs 0DUtDQsQ-HV~V‫ڰ‬DLDLVLFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
XQLFDPD[ULELDDLQDQ‫ڰ‬DLVKDFK~shisa uni achúshi, Judas Iscariote, an uni
‫ڰ‬LQ~DQ-HV~VEDPDWLxXLTXLQFDXVDTXLQ -HV~V‫ڰ‬LQiQWL, ax quiacëxa: 5੅—¿Uisoti
cacëxa. 53੅Usaquian cacëx ca a nëtën caranuna ënë ro maruxun aín cupí
MXGtRV‫ڰ‬DSXFDPD[-HV~V‫ڰ‬DFDWVLTXLD[ trescientos curíqui bixun ñuñuma
‫ڰ‬sVënۛ ancëxa. XQLFDPD‫ڰ‬LQiQFsPD‫ڰ‬DLQ?
54੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HV~VMXGtRVXQLFDPDQ 6੅Asérabi ñuñuma unicama nuibati

istin rabanan Judeanuax anua uni VLQDQLFDXVDL-XGDVTXLiPD‫ڰ‬LFsQ. Ax an


‫ڰ‬LFsPDPHQX‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFssPD(IUDtQ curíqui mëFDPDFsXQL‫ڰ‬L[XQ, anua
cacë, anu cuancëxa. $QXD‫ڰ‬DLQFDDEs -HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDEstan
DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD‫ڰ‬LDFs[D. curíTXL‫ڰ‬DUXFsEXUDVDEsrúanquin, anua
55੅Pascua, anúan judíos unicaman curíqui mëFDPDFs‫ڰ‬DLVKFDXVDL
FDUQHUR‫ڰ‬DWLQsWsD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQFDD[DD quiacëxa. 7੅Quia ca Jesusan Judas
‫ڰ‬XUDPDXQLFDPD[-HUXVDOpQXFXDQFs[D, Iscariote cacëxa:
DQXD[MXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LFssaribiti Pascua —8VDELD‫ڰ‬LQXQFDsQ. An ca anúan
nëtën pinux Nucën Papa Diosan aín EDPDLD‫ڰ‬s‫ڰ‬DWLDURQDQ[D. A ro ca ënëx
nuitu upí isnun mëníocati. 56੅&XDQWDQ‫ێ‬ ‫ڰ‬LFsQ. 8੅Camabi nëtën camina a mitsun
cëx bëbax ca Jesús bari, anuxun Nucën ‫ڰ‬DTXLQWLxXñuma uni isin. 8VD‫ڰ‬DtQEL
Papa Dios rabiti xubunu riquianx, a camina mitsun xëQLEXTXLQ‫ڰ‬sLVWLPD‫ڰ‬DLQ.
isíPDELDW~[ELxXFDFinani ësai
quiacëxa: /i]DURPLXQLFDPD‫ڰ‬sVsQDQ
—¢0LWVXQVLQiQFs[FDUD3DVFXDQsWs 9੅8VD‫ڰ‬DLQFD—-HV~VFD%HWDQLDQX‫ڰ‬LFs

‫ڰ‬DLQ, -HV~VXWLPD‫ڰ‬LF? —quixun cuabiani a isanan, bamacëbia


-8$1੄12 224

EDtVTXLPLFs/izaro aribi isi judíos cëxa. 19੅8VDtD‫ڰ‬LFDQFsbë ca fariseo


unicamax riquiancëxa. 10,11੅Riquiani ca unicamax canancëxa:
‫ڰ‬LWVDXQLDQ/izaro baísquimicë cupí, —Camina iscanin, camabi unix ca ami
-HV~VPLVLQiQFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQ sinani a isi cuanxa. 8VDtD‫ڰ‬LDLVTXLQFDPLQD
bana cuaquian unicaman atun ñuicë ‫ڰ‬XQiQFDQWL‫ڰ‬DLQ, QXQ-HV~V‫ڰ‬DFDWVLTXLD[
bana cuaisama tancë cupí, sacerdotenën ۛ anquinbi cananuna añubi oiman.
‫ڰ‬sVën
FXVKLFDPDQ/i]DURULEL‫ڰ‬DWLVLQiQFs[D.
*ULHJREDQDQEDQDFsXQtDQ
-HUXVDOpQXFXDQLDXQLFDPDQ-HV~VUDELD -HV~VLVWLVDWDQ
(Mt. 21.1-11; Mr. 11.1-11; Lc. 19.28-40) 20੅Judíos unicamax Pascua anun
12੅8VD‫ڰ‬DLQFD3DVFXDDQXQFDUQHUR‫ڰ‬DWL FDUQHUR‫ڰ‬DWLQsWsQ-HUXVDOpQXFXDQPDL‫ێ‬
nëtën Jerusalénu uëxancë unicamax nun ca griego banan banacë unicama
timëcamë‫ڰ‬sRFs, an —Jesús ca raírinëxribi atubë Nucën Papa Dios rabi
Jerusalénu aia —quixun ñuicania cuancëxa. 21੅Cuanxun ca Galilea menu
cuacëxa. 13੅Cuabiani ca camaxunbi xëbin ‫ڰ‬LFssPDLWVL, Betsaida, DQX‫ڰ‬LFsXQL,
pëchi tëaquin bibiani, bain aia Jesús Felipe, a mëraquin cacëxa:
EsxDTXLQELWVLELUiQDQTXLDQLULTXLDQ‫ێ‬ —Jesús cananuna istisa tanin.
cëxa. Riquiancëbëa ucëbë ca munuma 22੅Quixuan cacëx cuanxun ca Felipenën

banai sharati quicancëxa: Andrés pain cabiani a rabëtaxbi cuanxun


—1XFsQ3DSD'LRVUDELQXQFD‫ڰ‬DFDQ. —griego banan banacë unin ca mi istisa
1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ[XFs[FD,VUDHO tania —quixun Jesús cacëxa. 23੅Cacëxun ca
XQLEXQsQ‫ڰ‬DSXsQs[DLD. Jesusan Felipecëñun Andrés cacëxa:
14੅Usaquian a rabicamainun ca Jesús —8QL‫ڰ‬LQX[1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi
EXUURPsUDLDQX‫ڰ‬LUXTXLDQL-HUXVDOpQX ‫ڰ‬DLVKFDQD‫ڰ‬s[EDPDWDQFs[EDtVTXLWL‫ڰ‬DLQ. A
cuancëxa, usaquiania cuantia Nucën QsWsFDEsUt‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsQ. 24੅Asérabi cana
Papa Diosan bana unin ësaquin cuëQsR‫ێ‬ ‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, PH‫ڰ‬XFsPsX‫ڰ‬DSiFsPD‫ڰ‬DLVK
sabi oi: FDxXEsUXDtQQDPLD[XVDEL‫ڰ‬LPDLQXQDtQ
15 6LyQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD, racuëa ۛ xma ca napu axribi nëtëWLPDXVDEL‫ڰ‬LD. 0H‫ڰ‬XFs
‫ڰ‬LFDQ. 0LWVXQ‫ڰ‬DSXFDEXUURQ PsX‫ڰ‬DSicëxun cuni ca aín nami
caxunu tsotax aia. nëtëcۛ ëbëbi aín napu ax cotancëxun upí
16੅8VDL‫ڰ‬LDLVTXLQELFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs oquin tuaia. 25੅Axa ënë nëtënu upiti tsótishi
unicaman, a ñuiquin cuënëo bana VLQiQFsXQLD[FDDLQDQPD‫ڰ‬DLVK1XFsQ
TXLiVDELRLFD‫ڰ‬LDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsQ. 3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDD[D
Baísquitancëxa Jesús naínu cuantëcëan ënë nëtënu ax cuëëncësa oishi upiti tsótishi
cuni ca a ñuiquian, XVDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs VLQiQFsPDXQL, D[DLQDQ‫ڰ‬DLVKQsWëtۛ imoi
quixun cuëQsRVDELRLFD‫ڰ‬LD[DTXL[XQ xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LD.
‫ڰ‬XQiQFDQFs[D. 26੅$[D‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LLVDWDQFsXQLQFD‫ڰ‬s[
17੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQ-HVXVDQ/izaro cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. 8VRTXLQ‫ڰ‬DLFD
EDPDFsPDWiPHQDscënu mëníoë[DQ‫ێ‬ XLQXFDUDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLQ, DQXULELD[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. An
cëbi cuënquin baísquimia isëxancë ‫ڰ‬s[FXssQFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsXQLFDPDDFD
unicaman Jerusalénuxun a bana ‫ڰ‬sQ3DSDQQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQLD.
ñuiacëxa. 18੅fXLDFXDELDQLFDDQX‫ڰ‬LFs
unicama —usoquin ca Jesusan uni itsin Jesusan aín bamati ñuia
‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬D[D—quixun sinani a isti 27੅&DQD‫ڰ‬LWVDLUDPDViQXLWXWLQ.

VLQiQELDQL-HV~VPsUDQDQTXLQLULTXLDQ‫ێ‬ ¢8LVDTXLQFDUDQD‫ڰ‬sQ3DSDFDWL‫ڰ‬DLQ?
225 -8$1੄12

¿Carana, Papan, bërí uisa cara ocaniabi —‫ڰ‬,WVDPDQsWëiۛ nshi ca an mitsu upí
FD‫ڰ‬sLëPۛ LWTXL[XQFDWL‫ڰ‬DLQ? Usama ca. RTXLQVLQiQPLWL, D[PLWVXEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
8LVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVDRTXLQ‫ڰ‬DFinun cana 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDD[FXDQFsPDSDQ‫ڰ‬DLQ,
uacën. 28੅Papan, unicaman mix DQPLWVX‫ڰ‬XQiQPLFsVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ, ax
cuëëncësa oquin mi rabinun ca uisashi cuancëEsPLXVDEL‫ڰ‬LQXQ. $DQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬
cara, ‫ڰ‬sRFDQFs[ELDViEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. cëma uni, DQFDXLVDLFDUD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
Cacëxun ca naínuax banaquin aín TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD. 36੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDDQ
Papan cacëxa: PLWVXXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQPLWL, axa mitsubë
—$W~DQ‫ڰ‬sUDELQXQFDQDPsníocën, ‫ڰ‬DtQVKL, DQ‫ڰ‬DFssaribi oquinmi mitsúnribi
PsQtR‫ڰ‬L[XQFDQD‫ڰ‬sDUDELQXQVLQiQPLWs VLQinun, aín bana ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
FsQWL‫ڰ‬DLQ. VLQDQLDPLFDWDPsWL‫ڰ‬DLQ.
29੅Usai naínuax banaia cuax ca anu Usaquin catancëx ca Jesús atun
‫ڰ‬LFsXQLFDPDUDtrinëx —FDQiFDEDQD[D isnunma cuani nëtëaۛ cëxa.
—quiacëxa. Quimainun ca raírinëxribi
—iQJHOFD-HV~VEsEDQD[D—quiax -XGtRVXQLFDPD-HV~VPLVLQiQWLVDPDWDQ
quiacëxa. 30੅Quia ca Jesusan atu cacëxa: 37੅‫ڰ‬,WVDRTXLQ-HVXVDQXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPD

—ÊQsEDQD[FD‫ڰ‬sQFXDQXQ‫ڰ‬sQ3DSD xX‫ڰ‬DLDLVTXLQELFDMXGtRVXQLFDPDQD[
TXLFsPD‫ڰ‬LFsQ. Mitsúnmi cuanun ca ca aséUDEL&ULVWR‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQPD
quiaxa. 31੅Bërí ca ënë nëWsQX‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LFsQ. 38੅1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFs
unicama, FDUD‫ڰ‬sPLVLQDQLD, FDUD‫ڰ‬sPL xun aín bana Isaíasnën cuënëosabi oi ca
sinanima quixun Nucën Papa Diosan isti ‫ڰ‬LDFs[D. A banax ca ësai quia:
‫ڰ‬LFsQ. ,VDQDQFDDQ‫ڰ‬sPLVLQiQFsPD 1XFsQ‫ڰ‬,EX, ¢8LQX‫ڰ‬LFsXQLQFDUD,
XQLFDPDQ‫ڰ‬DSX, xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ min bana nun ñuixuncëxun
‫ڰ‬DSXULELD[FXVKL‫ڰ‬LFsEL‫ڰ‬sQXQLFDPD cuaquin, asérabi ca quixun
‫ڰ‬LEXDWLPRTXLQxXVPRWL‫ڰ‬LFsQ. 32੅‫ڰ‬Ê[XQLQL sinanx? ¢8LQX‫ڰ‬LFsXQLQFDUD
curúVRFsQXPDWiVFs‫ڰ‬LWDQFsxun cana PLQPLxX‫ڰ‬DLDLVTXLQPL[FDPLQD
FDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQL‫ڰ‬sPLDVLQinun aséUDELFXVKL‫ڰ‬DLTXL[XQVLQDQ[?
‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. 39੅8LVD‫ڰ‬DLVKFDUDDPLVLQiQWLVDPDWDQLD
33੅ÊVRTXLQFDXLVDL‫ڰ‬LD[FDUDEDPDWL TXL[XDQXQLQ‫ڰ‬XQinun ca Nucën Papa
‫ڰ‬LFsTXL[XQFDFs[D. Diosan bëtsi banaribi Isaías cuëQsRPLD‫ێ‬
34੅Usaquian cacëxun ca unicaman cëxa. Ax ca ësai quia:
Jesús cacëxa: 40 Nucën Papa Diosan ca acama atun

—An Nucën Papa Diosan bana cuënëo QXLWXPsX‫ڰ‬XQiQWLVDPDWDQDQDWXQ


uni ñuixuncë unían a bana isquin pabitan cuaquinbi uisai quicë cara
unicama ñuixunia cananuna cuan, ax ca TXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLVDPDWDQXQ‫ڰ‬LPLD[D.
ësai quia, Cristo ax ca nëtëtۛ imoi ‫ڰ‬,PLDQDQFDDWXQEsUXQLVTXLQEL, ‫ڰ‬s[
xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ¢8VD‫ڰ‬DtQEL FDQDFXVKLLUD‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQWLVDPD
caramina min, axa Nucën Papa ۛ LVDPD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD[D.
WDQtD‫ڰ‬sQLëP
'LRVQXD[XQL‫ڰ‬LQX[Xi, ax ca i 41੅Ësaquin ca Isaíasnën cuënëocëxa, an

curúVRFsQXPDWiVFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQQX 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFsxun Jesusan


cain? ¿Ui cara Nucën Papa Diosnuaxa XVRTXLQxX‫ڰ‬DWLLVDQDQEDQDxXL[XQWL
XQL‫ڰ‬LQX[XiD[‫ڰ‬LF? iscë cupí.
35੅Cacëxunbi ca Jesusan, ‫ڰ‬sPLFDPLQD 42੅8VD‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬LWVDLUDMXGtRVXQL

VLQiQWL‫ڰ‬DLTXL[XQFDTXLQsVDTXLQ ‫ڰ‬LPDLQXQDtQ‫ڰ‬DSXUDtrinënribi Jesús, ax ca


catëcëancëxa: Cristo, axa utia atun caíncë, D‫ڰ‬LFsTXL[XQ
-8$1੄12੄13 226

VLQiQFs[D. Atun nuitu mëu usaquin 3DSDQXFXDQWLQsWsFD‫ڰ‬XUDPDWLDTXL[XQ.


VLQDQtELFDFKLTXLUDFsWLEDQDPD‫ڰ‬LFsQ, Jesusan ca ënë menuxuan aín bana
fariseo unicamami racuëti —atun sapi ca cuacë unicama camabi nëtën upí oquin
anua judíos unicama timëtۛ i xubunu nu nuibacëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFD-HV~VD[DQDWX
atsínmitëFsQWLPD‫ڰ‬LFs—quixun sinani. nuibacë cupí bamaia aín unicaman
43੅Nucën Papa Dios cuëëQXQ‫ڰ‬LFssamairai —asérabi nu an nuibati ca usai bamaia
ca a unicama fariseo unicamami racuëti —TXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLQsWs‫ڰ‬XUDPDFs[D.
DWX[FXssQFsVDRtVKL‫ڰ‬LDFs[D. 2੅‫ڰ‬8UDPDFsbëWDQFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ

‫ڰ‬DSXQ-XGDV,VFDULRWH, Simonan bëchicë, a


Jesusan bana cuaisama tancë -HV~VXQL‫ڰ‬LQiQWLVLQiQPLDFs[D. Usoquian
FXStXQL‫ڰ‬XFKRFs‫ڰ‬LWL VLQiQPLFs‫ڰ‬DLQFDDxDQWDQ-HVXVDQDtQ
44੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQPXQXPD ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDEstan piacëxa. 3੅Piquin
banaquin atu cacëxa: ca —‫ڰ‬sQ3DSDQFDPDELxX‫ڰ‬LEXDPLDQDQ
—$[D‫ڰ‬sPLFDWDPsFsXQLD[FD‫ڰ‬smishi ënë nëWsQX[Xi‫ڰ‬DLVKFDQDDQXULEL
catamëtíma, Nucën Papa Dios, DQ‫ڰ‬s[Xi, cuantëFsQWL‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQFs[D.
amiribi catamëtia. 45੅$Q‫ڰ‬sLVFsXQLDQFD 4੅Usaquin sinani ca pitancëx niruacëxa.

Nucën Papa Dios, DQ‫ڰ‬s[Xi, aribi isia. Niruxun aín cutun pëxun nantancëx ca
46੅$QDtQVLQDQXStLUD‫ڰ‬L[XQXQLXSt‫ڰ‬LPLWL anun ratërëmëtۛ i chupan tsitëcërëquiacëxa.
‫ڰ‬s[FDQDXQLFDPDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DtVKEL 5੅8VDL‫ڰ‬LWDQFs[XQFD‫ڰ‬XQSD[PDQs[DSDQX

VLQDQDWL‫ڰ‬sPLFDWDPsWLXSt‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLQX[ ‫ڰ‬DUX[XQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLDFK~shi
uacën. 47੅8LQX‫ڰ‬LFsXQLQFDUD‫ڰ‬sQEDQD achúshi tachucatancëxun anun ratërëmëtۛ i
FXDTXLQEL‫ڰ‬s[TXLFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DLPD, a uni chupan tatërëancëxa.
FDQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XFKRLPDQ. ‫ڰ‬Ê[FDQDsQsQstënu 6੅Tatërëntancëxa aribishi tachucati aia

‫ڰ‬LFsXQL‫ڰ‬XFKRLXiPD‫ڰ‬DLQ. Atúxa Nucën ca Simón Pedronën Jesús cacëxa:


3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[Lën ۛ un cana uacën. —¢0LQFDUDPLQD‫ڰ‬sWDFKXFDWL‫ڰ‬DLQ?
48੅$Q‫ڰ‬sWLPDTXLQ‫ڰ‬sQEDQDFXDLVDPDWDQFs 7੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

XQLD[FD‫ڰ‬sQEDQDTXLFsVDRTXLQ‫ڰ‬DFsPD —8LVDFXStFDUDQD‫ڰ‬sQsVRTXLQPLWVX
cupí, sQsPHFDPDFsx~WLQsWsQ‫ڰ‬XFKRFs‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬DLTXL[XQFDPLQDEsUt‫ڰ‬XQDQLPDQ. Nëtë
‫ڰ‬LFsQ. 49੅‫ڰ‬Ê[FDQD‫ڰ‬sQELVLQiQ[EDQDLPDQ. LWVLQFXQLFDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬ÊQ3DSD, DQ‫ڰ‬s[Xi, an ca uisai carana 8੅Cacëxun ca Pedronën cacëxa:

EDQDWL‫ڰ‬DLQ, XLVRTXLQFDUDQDXQL‫ڰ‬XQiQPLWL —‫ڰ‬Ê[PLPHXLUD‫ڰ‬LFsFDPLQDXLVD


‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬sFD[D. 50੅‫ڰ‬ÊQFDQD‫ڰ‬XQDQLQ, an nëtëQ ۛ ELPLQ‫ڰ‬sWDFKXFDWLPD‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬sFDFsEDQDD[FDDQ~DQXQLDLQDQ‫ڰ‬DLVK Ësoquian cacëxun ca Jesusan
Nucën Papa Diosbë nëtëWۛ LPRL‫ڰ‬LWLD‫ڰ‬LFsQ. catëcëancëxa:
8VDTXLQ‫ڰ‬XQiQ[XQFDQD‫ڰ‬sQ3DSDQ‫ڰ‬s —‫ڰ‬ÊQPLFKXFDFsPD‫ڰ‬DLVKFDPLQD
cacësabi oquin bana ñuin. ‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DL—quixun.
9੅Cacëxun ca Simón Pedronën:

—8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sQWDsLVKL‫ڰ‬D[XQPD‫ڰ‬sQ
II. %$0$7$1&Ê;$-(68&5,672 mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬sQPD[Firibi
BAISQUIA (13-21) chucat —quixun cacëxa.
10੅Cacëxunbi ca Jesusan amiribishi
-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDWDFKXFD cacëxa:
—Nashicë[ۛ DDtQQDPLFDPDXSt‫ڰ‬DLQFD
13
1੅3DVFXDDQXQFDUQHUR‫ڰ‬DWLQsWsD

‫ڰ‬LFsPDSDQ‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQ unin nashitëcënquinma aín taëishi anun


‫ڰ‬XQiQFs[D, anúan ënë menuax aín nicë[ۛ DFKXDLDFKXFDWL‫ڰ‬LFsQ. Usaribiti
227 -8$1੄13

FDPLQDPLFDPD[QDVKLFsVD‫ڰ‬DLVK, nuitu
XStxX‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬DtVKELFDPLQDPLFDPD -XGDVQsQDXQL‫ڰ‬LQiQWLD-HV~VxXLDEDQD
achúshinëxëVKLPLQQXLWXXStPD‫ڰ‬DLQ. (Mt. 26.20-25; Mr. 14.17-21; Lc. 22.21-23)
11੅8LQFDUDDXQL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ 21੅8VRTXLQFDWDQFs[PDViQXLWXTXLQFD

‫ڰ‬XQiQTXLQFD—micama achúshinëxëshi Jesusan upí oquin atun cuaisabi oquin


FDPLQDPLQQXLWXXStPD‫ڰ‬DL—quixun atu cacëxa:
cacëxa. —AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, mitsu
12੅Ësoquin caquin atu tachucatancëxun achúVKLQsQFDDQ‫ڰ‬DWLPRQXQXQL‫ڰ‬s
aín cutun bixun pañuax mesa rapasu ‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
tsóbutëcëntancëxun ca amiribishi 22੅Cacë[ ۛ ELFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD
catëcëancëxa: XLxXLFDUDTXLDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD
—¢8LVDFXStFDUDQD‫ڰ‬sQsVRTXLQPLWVX VLQiQFDVPDLLVDQDQFs[D. 23੅8VD‫ڰ‬DLQFD
‫ڰ‬DTXL[XQFDUDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ? 13੅Mitsun DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLDFK~shi, aira Jesusan
FDPLQD‫ڰ‬s[LVDQDPLWVXQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LDQDQDQ nuibacë, D[-HV~VUDSDVX‫ڰ‬LDFs[D. 24੅Usa
PLWVX‫ڰ‬XQiQPLFsD‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬sFDLQ. ‫ڰ‬LFsFD6LPRQ3HGURQsQ, ui ñui cara quia
AséUDELFDQD‫ڰ‬s[XVD‫ڰ‬DLQ. 14੅‫ڰ‬Ê[PLWVXQ xXFiQXQTXL[XQVDQiQTXLQPstúnquin
‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LDQDQDQPLWVX‫ڰ‬XQiQPLFs‫ڰ‬L[XQEL cacëxa. 25੅Cacë[XQFDD[DDUDSDVX‫ڰ‬LFs
cana mitsu tachucan. Usaribiti camina an Jesús cacëxa:
micamax bëtsibë bëtsibë tachucananti —¢1XFsQ‫ڰ‬,EX, XLXQLFDUDD[‫ڰ‬LF?
‫ڰ‬DLQ. 15੅Ënëx ca a tanquinmi usaribi 26੅Cacë[XQFD-HVXVDQSiQFKDPDUD

RTXLQ‫ڰ‬DFDQXQ‫ڰ‬sQPLWVX‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LFsQ. bixun cacëxa:


16੅AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, “an uni —$‫ڰ‬sQSiQFKDPDUDsQsFKDEyxun
ñu mëëxuncë uni an ca an a ñu ‫ڰ‬LQiQFsXQL, D[FDD‫ڰ‬LFsQ.
mëëPLFsXQLLQXtPDµ. Usaribiti ca a &D[XQFDSiQFKDPDUDWVXFKDEyxun
xucë uni, ax an xucë abë sënëQ ۛ PD‫ڰ‬LFsQ. Simonan bëchicë, Judas Iscariote, a
17੅ÊQsEDQDFDPD‫ڰ‬XQiQTXLQDEDQD ‫ڰ‬LQiQFs[D. 27੅‫ڰ‬,QiQFsxuan bitsiashi ca
quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLFDPLQDFKXimarua xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX, 6DWDQiVQsQ-XGDV
WDQLFXssQFDQWL‫ڰ‬DLQ. 18੅Mitsux camina bënëQ ۛ TXLQVKLVLQiQPLDFs[D. Usaquian
FXssQWL‫ڰ‬DLTXLELFDQDFDPDELPLWVXxXL VLQiQPLDFD-HVXVDQ-XGDVFDFs[D:
quiman. Ama. ‫ڰ‬ÊQFDtVFsXQLFDPD, —$xXFDUDPLQD‫ڰ‬DFDVLFD
PLWVX[FDUDPLQDXLVDXQL‫ڰ‬DLTXL[XQ bënëQ ۛ TXLQVKL‫ڰ‬DW.
FDQD‫ڰ‬XQDQLQ. ‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬XQiQFssabi oi ca 28੅8VDTXLQFDLDFDPHVDUDSDVX‫ڰ‬LFs

Nucën Papa Diosan bana cuënëo, ësai unicaman uisoti cara Jesusan usaquin
quicësabi oi, ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ: ´$Q‫ڰ‬sbëWDQSiQ -XGDVFDLDTXL[XQVLQiQFDVPDTXLQFXDPD
SLFsXQLD[FD‫ڰ‬sPL‫ڰ‬LD[Dµ. 19੅A unían aín ‫ڰ‬LFsQ. 29੅Judas ax ca anu curíqui puruti
VLQiQFsxX‫ڰ‬DFsPDSDQ‫ڰ‬DLQFDQDPLWVX xXVXWLDQLTXLQFsXQL‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFD
can. Usaquin mitsu catancëx, ‫ڰ‬s[XVDL raírinën, Jesusan sapi isa Pascua nëtën
‫ڰ‬LFsbëtan, camina aséUDELFDUDQD‫ڰ‬s[XL piti ñu marutanun canan, ñuñuma uni ñu
‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQX[XQ‫ڰ‬DFDQLQ. 20੅Asérabi ‫ڰ‬LQiQWDQXQFD[DTXL[XQVLQiQFs[D. 30੅Usa
cana mitsu cain, XLQFDUD‫ڰ‬sQEDQD ‫ڰ‬DLQFDSiQFKDPDUDWVXEL[XQSLWDQFs[
xXL[XQXQ‫ڰ‬sQ[XFsXQLDtQEDQDFXDWLD sënën ۛ quiani Judas imë ۛ cuancëxa.
DQFD‫ڰ‬sQEDQDULELFXDWLD. Usaribi oquin
FDXLXQLQFDUD‫ڰ‬sQEDQDFXDWLDDQ $[DTXLFsVDELRL‫ڰ‬LWLEDQDLy
Nucën Papa Dios, DQ‫ڰ‬s[Xi, aín banaribi 31੅ChiquíquianiaJudas cuancëbëtan ca
cuatia. -HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLUDtULFDFs[D:
-8$1੄13੄14 228

—Bërí, bamatancëx, ‫ڰ‬s[EDtVTXLFsbë ‫ڰ‬sQPLFDLQ, ‫ڰ‬DWDSDEDQDWLVDPDSDQ‫ڰ‬DLQ


WDQFDXQLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬s[FDQD camina —‫ڰ‬sQFDQDDXQL‫ڰ‬XQDQLPD
aséUDEL1XFsQ3DSD'LRVDQ[XiD‫ڰ‬DL —TXL[XQ‫ڰ‬sxXLTXLQUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ
quixun. ‫ڰ‬8Qinan ca uisaira cushi cara achúVKLRTXLQXQLFDWL‫ڰ‬DLQ.
1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL
‫ڰ‬LFsHQSLWLxXPDUXWDQXQFDQDQ, ñn. 1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[FDXQL
32੅Uisaira cushixXFDUDD[‫ڰ‬LFsTXL[XQ -HV~VPLFDWDPsWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD

14
‫ڰ‬XQiQTXLDQXQLQDUDELQXQFD1XFsQ 1੅Usaquin catancëxun ca
3DSD'LRVDQXQL‫ڰ‬LQX[DQXD[Xi‫ڰ‬LFs, ‫ڰ‬s sVDTXLQULEL-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQ‫ێ‬
EDtVTXLPLWL‫ڰ‬LFsQ. UsocëbëWDQFD‫ڰ‬s[FDQD micë unicama cacëxa:
asérabi aín BëFKLFs‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQ —0DViQXLWXD[PDFD‫ڰ‬LFDQ. Nucën
XQLQ‫ڰ‬sULELUDELWL‫ڰ‬LFsQ. BëUtELFDXVDL‫ڰ‬LWL 3DSD'LRVPLFDPLQDFDWDPsWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LFsQ. 33੅Xënibutíma cana bënëtishi 1XFsQ3DSD'LRVPLFDWDPsWLFD‫ڰ‬smiribi
PLWVXEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 0LWVXEs‫ڰ‬LWDQFs[FXDQFs catamët. 2੅‫ڰ‬ÊQ3DSDQ‫ڰ‬LFsQXFDDQX‫ڰ‬LWL
FDPLQD‫ڰ‬sEDULQX[XQ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQD ‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬LFsQ. $QX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQFDQD, anu
‫ڰ‬sQMXGtRVXQLFDPDFDFssabi oquin bërí ‫ڰ‬LWLFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsTXL[XQPLWVXFDWVtDQ.
mitsuribi cain, DQX‫ڰ‬s[FXDQFsDQX 8VD‫ڰ‬DLQFDQDDQXPL‫ڰ‬LFiQWLDPLWVX
FDPLQDPLWVX[FXDQWLPD‫ڰ‬DLQ. 34੅Mitsun mëníoxuni cuanin. 3੅Mëníoxunbëtsini
‫ڰ‬XQiQFsPDEDQDLysQsribi cana axa FDQDDQXPL‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LQXQPLWVXELWVL
quicëVDELRtPL‫ڰ‬LQXQPLWVXFDLQ, utëcëQX[XQ‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬s[DQX‫ڰ‬LFsDQXPL
mitsúxbi camina bëtsibë bëtsibë PLWVX[‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LQXQ. 4੅‫ڰ‬Ê[DQXFXDQWLD
QXLEDQDQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQPLWVXQXLEDFssaribi ‫ڰ‬XQinan camina ëx anun cuanti bai aribi
oi camina micamax bëtsibë bëtsibë upiti PLWVXQ‫ڰ‬XQDQLQ.
QXLEDQDQWL‫ڰ‬DLQ. 35੅Micamaxmi bëtsibë 5੅Cacë[XQFD7RPiVQsQFDFs[D:

nuibanania isquin ca camabi unin, ënë —Uinu caramina cuanin, a cananuna


unicamax ca aséUDEL-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLFs ‫ڰ‬XQDQLPDQ. ¢8VD‫ڰ‬L[XQFDUDQXQDXLVD[XQ
‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. PL[DQXQFXDQWLEDL‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ?
6੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:
Pedronën a ñuiquin uni
—‫ڰ‬Ê[FDQDDQXQFXDQWLEDL, D‫ڰ‬DLQ.
paránti Jesusan ñuia
‫ڰ‬,DQDQFDQDDQ1XFsQ3DSD'LRVDQ
(Mt. 26.31-35; Mr. 14.27-31; Lc. 22.31-34)
VLQiQFsxXFDPD‫ڰ‬XQiQTXLQD[FXssQFs
36੅Usaquian cacëxun ca Simón VDELRTXLQ‫ڰ‬DFs, D‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,DQDQFDQDDQ
Pedronën Jesús cacëxa: XQLDQXQWVyWLQsWs‫ڰ‬LQiQFs, D‫ڰ‬DLQ. Uix
—¿Uinu caramina cuanin? cara Nucën Papa Diosnu cuainsa tania
Cacëxun ca Jesusan cacëxa: D[FD‫ڰ‬sPLSDLQFDWDPsWL‫ڰ‬LFsQ. 7੅Mitsun
—$QX‫ڰ‬s[FXDQWL, anu camina bërí ‫ڰ‬sXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQFDPLQD‫ڰ‬sQ
‫ڰ‬sEsFXDQWLPD‫ڰ‬DLQ. Anúnmi cuanti nëtë 3DSDULELXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQWVLDQ. 8VD‫ڰ‬DLQ
sënëQۛ FsEsFDPLQDFXDQWL‫ڰ‬DLQ. FDPLQDEsUtD‫ڰ‬XQDQLQ, a camina isan.
37੅Cacëxun ca Pedronën cacëxa: 8੅Quia ca Felipenën cacëxa:

—¿Uisa cupí carana bëríbi mibë —Nucën Papa Dios ca nu ismit. Bëtsi
FXDQWLPD‫ڰ‬DLQ? 8QtDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DQ~QELFDQD ñuuma, ashi cananuna mi ñucatin.
PLEsFXDQWL‫ڰ‬DLQ. 9੅Cacëxunbi ca Jesusan cacëxa:
38੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: —¢&DPDELQsWsQPLWVXEs‫ڰ‬LDEL
—¿Asérabi caramina unin mi FDUDPLQDXLVDXQLFDUDQD‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬s
‫ڰ‬DFDVFs[EL‫ڰ‬sEsFXDQWL‫ڰ‬DLQ? Asérabi cana ‫ڰ‬XQDQLPDQ? $Q‫ڰ‬sLVFsXQL, an ca Nucën
229 -8$1੄14

Papa Diosribi isia. ¢8VD‫ڰ‬DtQELFDUDPLQD PLWVXEs‫ڰ‬LFsFXSt. 18੅‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVX


uisa cupí, nu ca Nucën Papa Dios ismit ‫ڰ‬LEXñumoima, cana mitsunu utëcënin.
quin? 10੅¢‫ڰ‬Ê[FDQD1XFsQ3DSD'LRVEs 19੅‫ڰ‬,WVDPDQsWs‫ڰ‬LFsbëtan ca an Nucën

‫ڰ‬DLQ, 1XFsQ3DSD'LRVD[FD‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LFs 3DSD'LRVDQEDQDFXDFsPDXQLQ‫ڰ‬s


quixun caramina sinaniman? ‫ڰ‬ÊQPL istëFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQD
FDFsEDQDsQs[FD‫ڰ‬sQELVLQDQLTXLFs PLWVXQ‫ڰ‬sLVWscëQX[XQ‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[SDLQ
EDQDPD‫ڰ‬LFsQ. $[‫ڰ‬sEs‫ڰ‬L[XQFD1XFsQ 1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LFsFXStFDPLQD
3DSD'LRVDQD[FXssQFsxX‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬s XVDULELWLPLWV~[ULELDEs‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DLQ. 20੅A
‫ڰ‬DPLD. 11੅‫ڰ‬Ê[FDQD1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬DL QsWsQFDPLQD‫ڰ‬XQiQX[XQ‫ڰ‬DFDQLQ, ‫ڰ‬s[
TXLDQDQ1XFsQ3DSD'LRVD[FD‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LFs FDQD‫ڰ‬sQ3DSDEs‫ڰ‬DLQ, usaribiti camina
quia camina a banax ca aséUDEL‫ڰ‬LFs PLWVX[‫ڰ‬sEs‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬s[ULELPLWVXEs
TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[TXLFsEDQDD[FD ‫ڰ‬LPDLQXQ. 21੅$Q‫ڰ‬sQEDQD‫ڰ‬XQiQTXLQD[
aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQTXLQPDEL quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsXQLD[FDD[D‫ڰ‬sPL
FDPLQD‫ڰ‬sQxX‫ڰ‬DLDPLLVFs, acama cupí, aséUDELVLQiQFsXQLD‫ڰ‬LFsQ. $[D‫ڰ‬sPL
‫ڰ‬s[FDQDDVprabi Nucën Papa Diosnuax VLQiQFsXQLDFD‫ڰ‬sQ3DSiQULELQXLEDWLD.
Xi‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ. 8VDULELRTXLQFDQD‫ڰ‬sQULELDXQL
12੅AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, ‫ڰ‬s[ QXLEDTXLQXLVDLUDFDUDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLTXL[XQ
Nucën Papa Diosnu cuancë cupí ca axa ‫ڰ‬XQiQPLQX[XQ‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬sPLFDWDPscë uni, DQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFsxXULEL‫ڰ‬DWL 22੅Cacëxun ca Judas Iscariote ama,

‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬DQDQFD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFssamaira oquin ñu bëtsi Judasnën Jesús cacëxa:


‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. 13੅$xXFDUDPLQD‫ڰ‬sQDQsQ —¿Uisa cupí caramina nu uisaira
xXFiFsVDRTXLQ‫ڰ‬s[FXssQFssabi oquin FDUDPLQDPL[‫ڰ‬DLTXL[XQLVPLTXLQELDQ
ñucati, DFDQDPLWVX‫ڰ‬D[~QWL‫ڰ‬DLQ, Nucën Nucën Papa Diosan bana cuacëma
3DSD'LRVFDFXVKLLUD‫ڰ‬LFsTXL[XDQ‫ڰ‬sQ XQLFDPDULELLVPLWLPD‫ڰ‬DLQ?
‫ڰ‬DLDLVTXLQXQLQ‫ڰ‬XQinun. 14੅Añu 23੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

FDUDPLQD‫ڰ‬sVLQiQTXLQ‫ڰ‬s[FXssQFssabi —8L[FDUD‫ڰ‬sPLVLQDQLD, D[FD‫ڰ‬s[


oquin ñucati, DFDQDPLWVX‫ڰ‬D[~QWL‫ڰ‬DLQ. quicëVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬LDFD‫ڰ‬sQ
3DSDQQXLEDWL‫ڰ‬LFsQ. An nuibacëbë cana
-HVXVDQDtQ%sUXfXQVKLQ8StDtQ ‫ڰ‬sQ3DSDEs‫ڰ‬s[ULELDXQLEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 24੅Axa
unicamanu xuti ‫ڰ‬sPLVLQiQFsPDXQLD[FD‫ڰ‬s[TXLFssabi
15੅AséUDEL‫ڰ‬sPLVLQiQFs‫ڰ‬L[XQFDPLQD RL‫ڰ‬LPD. ‫ڰ‬ÊQPLWVXFDFsEDQD, ënëx ca
‫ڰ‬sQPLWVXFDFsVDELRTXLQxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬sQELVLQDQ[TXLFsPD‫ڰ‬LFsQ. Ax ca Nucën
16੅8VDTXLQPL‫ڰ‬DFsbëtan cana an mitsu Papa Dios, DQ‫ڰ‬ssQX‫ڰ‬LQXQ[Xi, DQ‫ڰ‬s
‫ڰ‬DTXLQWLDPLWVXEsD‫ڰ‬LQXQ[XQXQ1XFsQ VLQiQPLFs‫ڰ‬LFsQ. 25੅Mitsubë ënë nëtënu
3DSD'LRVxXFiWL‫ڰ‬DLQ, axa xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL ‫ڰ‬L[~LQVKLFDQDsQsEDQDFDPDPLWVX
PLWVXEs‫ڰ‬LQXQ. 17੅Ax ca Nucën Papa ñuixunin. 26੅8VD‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD
'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8St‫ڰ‬LFsQ, an 'LRVDQ‫ڰ‬sFXStshi aín Bëru Ñunshin Upí,
1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQFsxXFDPD DQXQL‫ڰ‬DTXLQWL, [XWL‫ڰ‬LFsQ. Xucëxun ca
‫ڰ‬XQiQFs, a. A ca an Nucën Papa Diosan DQFDPDELxX‫ڰ‬XQiQPLDQDQ‫ڰ‬sQxXL[XQFs
EDQDVLQiQFsPDXQLQXLFDUDD[‫ڰ‬LFs banacama manutimoquin mitsu
TXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLPD‫ڰ‬LFsQ, ca a istima VLQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDDWX[1XFsQ3DSD 27੅‫ڰ‬Ê[FXDQFsEsELFDPLQDFKXiPDVKL‫ێ‬

'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8StxX‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. UXDEXFXFDQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬LPLFs[FDPLQD


8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVXQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, sQsPHQX‫ڰ‬LFsxXVLQDQLFXssQFssamaira
D[DPLWVXQX‫ڰ‬LDQDQ[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL RL‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬DLVKFXssQLFKXiPDUXD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
-8$1੄14੄15 230

8VD‫ڰ‬DLQFDPDViQXLWXD[PD‫ڰ‬LDQDQ 5੅‫ڰ‬Ê[FDQDXYDVDtQLUDUDVDULEL‫ڰ‬DLQ.

racuëDۛ [PD‫ڰ‬LFDQ. 28੅‫ڰ‬ÊQPLWVX, cana $tQSsxiQVDULELFDPLQDPLWVX[‫ڰ‬DLQ. Usa


cuanin, cuantancëxbi cana mitsubë ‫ڰ‬DLVKFDPLQD‫ڰ‬sPLFDWDPsDQDQ‫ڰ‬sPLXSLWL
‫ڰ‬LQX[XWscëni cuani quixun cacëxun VLQiQDQ‫ڰ‬s[PLEs‫ڰ‬DLQ, PLQVLQDQ‫ڰ‬sQ
camina camaxunbi cuacan. AséUDEL‫ڰ‬sPL VLQiQVDULEL‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬s[FXssQFssabi oquin
VLQiQFs‫ڰ‬DLVKFDPLQDPLWVX[, ‫ڰ‬ssamaira ‫ڰ‬DQDQ‫ڰ‬sQEDQDTXLFsVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[
‫ڰ‬sQ3DSDDQXFDQDFXDQLTXL[XQ‫ڰ‬sQ PLWVXEsPD‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬s[FXssQFsVDRL
cacëx cuëëntsian. 29੅ÊQsxXFDPD‫ڰ‬LLVDPD ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. 6੅Uva pëñan bimiñuma ax ca
SDLQ‫ڰ‬DLQFDQDPLWVXxXL[XDQ, mitsúnmi unin tëaxun nicëx xanania. Xanania
sQsxXFDPD‫ڰ‬LDLVTXLQ, aséUDELFDQD‫ڰ‬s[ bucúnrutancëxun tsi rëquirucëmi nicëx
1XFsQ3DSD'LRVDQ[Xi‫ڰ‬DLTXL[XQ ca xaratia. 8VDULELWLFDD[D‫ڰ‬sPL
‫ڰ‬XQinun. FDWDPsWL‫ڰ‬sPLVLQiQFsPDXQLFDPD[‫ڰ‬LWL
30੅Ënë banacamaishi cana mitsu cain. ‫ڰ‬LFsQ.
$QsQsPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDD[FXssQFsVD 7੅0LWVX[‫ڰ‬sPLFDWDPsDQDQ‫ڰ‬sQEDQD

RTXLDQ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬DPLFs‫ڰ‬DSXFDDLD. 8VD‫ڰ‬DLQ PDQXLPD‫ڰ‬s[TXLFsVDELRL‫ڰ‬LFs‫ڰ‬L[XQPL


cana bana itsiribi ñuiquin mitsu caiman. xXFicëxun ca Nucën Papa Diosan
8[XQELFDDQ‫ڰ‬sXLVRLPD. 31੅8VD‫ڰ‬DtQEL mitsúnmi cacëVDELRTXLQPLWVX‫ڰ‬DTXLQWL
FDQDFDPDELXQtDQ‫ڰ‬s[FDQD‫ڰ‬sQ3DSDPL ‫ڰ‬LFsQ. 8੅0LWVXQ‫ڰ‬sQVLQiQVDULEL‫ڰ‬L[XQXSt
VLQDQLTXL[XQ‫ڰ‬XQinun, DQ‫ڰ‬sFDFssabi xX‫ڰ‬DLDLVTXLQFDXQLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ,
RTXLQ‫ڰ‬DLQ. Ënëishi cana mitsu cain. mitsux camina aséUDEL‫ڰ‬sQXQL‫ڰ‬DL
Cuanti ca nirut —quixun ca Jesusan aín quixun. 8VD‫ڰ‬L[XQFDPLWVXFXStXQLQ
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D. 1XFsQ3DSD'LRVUDELWL‫ڰ‬LFsQ. 9੅‫ڰ‬ÊQ3DSDQ
‫ڰ‬sQXLEDFssaribi oquin cana mitsu
Aín icëñun uvasnën pëñan ‫ڰ‬LWVDLUDQXLEDWLQ. ‫ڰ‬ÊQPLQXLEDPDLQXQ
Jesusan bana ñuixuan FDPLQD‫ڰ‬sPDQXLPD‫ڰ‬sPLVLQiQWL‫ڰ‬LFDQLQ.

15
1੅Usaquin catancëxun ca 10੅Ax quicëVDELRL‫ڰ‬LDFD‫ڰ‬sQ3DSD'LRVDQ

sVDTXLQULEL-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQ‫ێ‬ sQTXLQPD‫ڰ‬sQXLEDWLD. 8VDULELWLPL‫ڰ‬s[


micë unicama cacëxa: quicëVDELRL‫ڰ‬LDFDQD‫ڰ‬sQULELsQTXLQPD
—Ësa ca. ‫ڰ‬Ê[FDQDXYDV‫ڰ‬DSicë aín i mitsu nuibatin.
UDUDVDULEL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFD‫ڰ‬sQ3DSD[DQ 11੅‫ڰ‬Ê[‫ڰ‬LFsVDULELWLPLPLWV~[ULELFKXiPD‫ێ‬

xX‫ڰ‬DSicë bëU~DQFsXQLVD‫ڰ‬LFsQ. 2੅Usa rua tani cuëëni bucucanun cana ënë


‫ڰ‬L[XQFDDQXLQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬sQSsxDQs[FDUD banacama ñuixunquin mitsu cain.
bimixXPD‫ڰ‬LFsDWsD[XQQLD. Nianan ca 12੅Ënëx ca asérabi ax quicëVDtPL‫ڰ‬LFDQWL

XLQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬sQSsxDQs[FDUDELPLxX‫ڰ‬LFsD EDQDD‫ڰ‬LFsQ: ‫ڰ‬ÊQPLWVXQXLEDFssaribiti


upíira oquian tuanun ramëníoia. camina bëtsibë bëWVLEsQXLEDQDQWL‫ڰ‬DLQ.
3੅0LFDPDQ‫ڰ‬sQPLWVXxXL[XQFsEDQD 13੅Abëa nuibanancë uni axa bamati

cuacë cupí camina mitsun nuitu ‫ڰ‬DtQELFDDXQLEDPDWLUDEDQDQD


mëQtRFs‫ڰ‬DLVKXSt‫ڰ‬DLQ. 4੅‫ڰ‬Ê[PLWVXEs QXLEDFsXQLD[EDPDWL‫ڰ‬LFsQ. Usa unin ca
‫ڰ‬LPDLQXQFDPLWV~[ULEL‫ڰ‬sEsEL‫ڰ‬LW. Ësa ca: XQLLWVLQ‫ڰ‬DFssamaira oquin uni nuibatia.
8YDSsxDQSsyQ[TXLFs‫ڰ‬DLVKDtQLUDUDPL 14੅‫ڰ‬ÊQFDFsVDELRL‫ڰ‬LFDPLQDPLWVX[‫ڰ‬sEs

XSLWLWDFiVKTXLFsPD‫ڰ‬L[XQFDXStRTXLQ QXLEDQDQFsXQL‫ڰ‬DLQ. 15੅8VD‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬sQ


tuaima. 8SLWLDtQUDUDPLWDFiVKTXLFs ñu mëëPLFsXQLFDPLQD‫ڰ‬DLTXL[XQ
‫ڰ‬L[XQFXQLFDXStRTXLQWXDLD. Usaribiti mitsu caiman. An ñu mëëxuncë unin ca
camina mitsux aséUDEL‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LPDXYDV XLVRTXLQxX‫ڰ‬DWLFDUDDQxXPssmicë
WXixXPDVDULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. XQLQVLQDQLDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD. ‫ڰ‬ÊEs
231 -8$1੄15੄16

QXLEDQDQFsXQLFDPDFDPLQD‫ڰ‬DLTXL[XQ ‫ڰ‬sQXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLQFD
cana mitsu cain. 8VD‫ڰ‬LFsFDQD‫ڰ‬sQ3DSDQ DWX[XVDEL‫ڰ‬LWVtDQ[D. 8VD‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬sQ
‫ڰ‬sFDFsxXFDPDPLWVX‫ڰ‬XQiQPLDQ. 16੅‫ڰ‬Ê[ ‫ڰ‬DFsxXFDPDLVD[D. $FXStFD‫ڰ‬sPL
PLWVXQ‫ڰ‬LEX‫ڰ‬LQ~QPL‫ڰ‬sFDtVFDQFsxunmabi QLVKDQDQ‫ڰ‬sQ3DSDPLULELQLVKD[D.
FDQD‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LQXQPLWVX‫ڰ‬sQELFDtsan. 25੅Nucën Papa Diosan bana cuënëo ax ca

Usotancë[XQFDQDPLWV~QPL‫ڰ‬sQVLQiQVD‫ێ‬ ‫ڰ‬sxXLsVDLTXLD: ´‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DFs


ULEL‫ڰ‬L[XQXStxXLVKL‫ڰ‬DQXQPLWVXFDQ, ‫ڰ‬DtPDELFD‫ڰ‬sPLQLVKFDQ[Dµ. A bana
xëQLEXD‫ڰ‬DtQELD1XFsQ3DSD'LRV quicëVDELRLFD‫ڰ‬LD.
cuëënun. 8VDTXLQ‫ڰ‬DLDFD‫ڰ‬s[FXssQFs 26੅8QLFDPD[‫ڰ‬sPLQLVKFs‫ڰ‬DtQELFDDtQ

VDELRTXLQPLxXFicë[XQPLWVX‫ڰ‬D[~QWL Bëru Ñunshin Upí, an Nucën Papa


‫ڰ‬LFsQ. 17੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDPLWVXFDWscënin, 'LRVDQVLQiQFsxXFDPD‫ڰ‬XQinan uni
camina bëtsibë bëWVLEsQXLEDQDQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DTXLQFs, DQXLVDFDUDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLTXL[XQ
PLWVX‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ. Ax ca an Nucën
-HV~VFsxXQDtQXQLFDPDPLDsQs 3DSD'LRVDQVLQiQFsxXFDPD‫ڰ‬XQiQFs, a
QsWsQX‫ڰ‬LFsXQLQLVKD ‫ڰ‬LFsQ. A cana Nucën Papa Dios cuëëncë
18੅ÊVDTXLQULELFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬ VDELRTXLQPLWVXEsD‫ڰ‬LQXQ[XWL‫ڰ‬DLQ.
cë unicama cacëxa: 27੅0LWV~QULELFDPDELQsWsQ‫ڰ‬sEs‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬sQ

—Nucën Papa Diosan bana cuacëma EDQDxXL[XQLDFXDQDQ‫ڰ‬sQxX‫ڰ‬DLDLVFs


unicamaxa mitsumi nishcëxun camina ‫ڰ‬L[XQFDPLQD‫ڰ‬sxXLTXLQXLVDFDUDQD‫ڰ‬s[
VLQiQWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬sPLSDLQFDQLVKFDQFs[D ‫ڰ‬DLTXL[XQXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ.
quixun. 19੅0LWVXQDWXQVLQiQVDULEL‫ڰ‬LFsFD
16
1੅1XFsQ3DSD'LRVPLPDQXD[‫ێ‬

DQ1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQTXLQPDsQs PDPL‫ڰ‬LFinun cana ënë bana


nëWsQX‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQiQFsXQLFDPDQ mitsu ñuixunin. 2੅0LWV~[PL‫ڰ‬sQDQFXSt
mitsu nuibatsianxa. ‫ڰ‬$tQELFDPLQD ca anua judíos unicama timëtۛ i xubunu
PLWVX[‫ڰ‬sQFDtVFs‫ڰ‬DLVK, DWXQVLQiQVDPD atsíntëFsDQ[PDPL‫ڰ‬LQXQPLWVXFKLTXtQ‫ێ‬
‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDDWXQQXLEDWLPDPLWVXPL FDQX[XQ‫ڰ‬DLD. Nucën Papa Dios cuëëncë
nishia. 20੅‫ڰ‬ÊQsVDTXLQPLWVXFDFsD VDELRTXLQLVD‫ڰ‬DLDTXL[XQVLQiQTXLQFD
FDPLQDVLQiQFDQWL‫ڰ‬DLQ, “an uni ñu XQLQPLWVXEsWVLEsWVLRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ.
mëëxuncë uni an ca an a ñu mëëmicë ۛ bi
8VDL‫ڰ‬LDFDPLQDLVWL‫ڰ‬DLQ. 3੅Uisa nëtën
XQLLQXtPDµ. ‫ڰ‬ÊPLSDLQQLVKTXLQFDXQLQ 1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬sribi
‫ڰ‬sEsWVLEsWVLRLD. 8VDULELRTXLQFD‫ڰ‬sQDQ ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬L[XQFDXVRTXLQPLWVX‫ڰ‬DWL
FXStPLWVXXQLQEsWVLEsWVLRWL‫ڰ‬LFsQ. Usa ‫ڰ‬LFsQ. 4੅8VRTXLDQXQLQ‫ڰ‬DWLPRFsxunmi a
‫ڰ‬DtQELFDXQLUDtULQsQ‫ڰ‬sQEDQDFXDWL VLQiQXQFDQDXVDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
‫ڰ‬LFsQ. 8VDULELRTXLQFD‫ڰ‬sQDQFXStXQL mitsu cain.
raíULQsQPLWVXQEDQDFXDWL‫ڰ‬LFsQ.
21੅1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s[XiD $tQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ1XFsQ3DSD
‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬L[XQFD‫ڰ‬sQDQFXStUDtULXQLQ 'LRVDQXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLWLEDQD
PLWVXEsWVLEsWVLRQX[XQ‫ڰ‬DLD. ÊVDTXLQULELFD-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
22੅‫ڰ‬ÊQDWXEDQDxXL[XQLXiPD‫ڰ‬DLQFD unicama cacëxa:
DWX[XVDEL‫ڰ‬LWVtDQ[D. ‫ڰ‬$tQELFDQD‫ڰ‬s[Xi —&DPDELQsWsQPLWVXEs‫ڰ‬L[XQxXL[XQ‫ێ‬
‫ڰ‬L[XQDWXEDQDxXL[XDQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sQ xunmabi cana cuanuxun bërí, unían
EDQD‫ڰ‬XQDQLEL‫ڰ‬sPLFDWDPsLVDPDWDQFs bëtsi bëtsi ocë[XQPLDVLQiQFDQXQ, ënë
FXStDtQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ FsPD‫ڰ‬DLVKDWXQ banacama mitsu ñuixunin. 5੅Bërí cana
‫ڰ‬XFKDEL‫ڰ‬LFsQ. 23੅$[D‫ڰ‬sPLQLVKFsXQL, ax DQ‫ڰ‬sQ[XiDQXFXDQLQ, DEs‫ڰ‬L. Ësaquin
FD‫ڰ‬sQ3DSDPLULELQLVKLD. 24੅Atúan isnun ‫ڰ‬sQFDFsxunbi camina mitsu achúVKL‫ێ‬
-8$1੄16 232

QsQELXLQXLUDFDUDQDFXDQLQTXL[XQ‫ڰ‬s xXD[FD‫ڰ‬sQDQULEL‫ڰ‬LFsQ. $tQVLQiQVDULEL


ñucatiman. 6੅‫ڰ‬ÊxXFDWtPDELFDPLQD‫ڰ‬sQ FD‫ڰ‬sQVLQDQ‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬sQFXVKL[FDDtQ
FDFs[PDViQXLWXFDQLQ. 7੅8VDL‫ڰ‬LDELFDQD FXVKLVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDPLWVX
asérabi mitsu cain, XSLWD[PL‫ڰ‬sFXSt can, DtQ%sUXfXQVKLQ8StDQFD‫ڰ‬sQ
‫ڰ‬LFDQXQFDQD‫ڰ‬s[FXDQLQ. ‫ڰ‬Ê[FXDQFsbëma VLQiQFsxXFDPD‫ڰ‬XQiQTXLQXVDULELRTXLQ
FDDQXQL‫ڰ‬DTXLQWL, Nucën Papa Diosan PLWVX‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ.
Bëru Ñunshin Upí, D[PLWVXEs‫ڰ‬LXWLPD
‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬s[FXDQTXLQD Masá nuitutancëxbi ca aín unicama
[XWL‫ڰ‬DLQ. 8੅An ca Nucën Papa Diosan FKXiPDUXDWDQLFXssQWL‫ڰ‬LFs
EDQDFXDFsPDXQLFDPDDWX[FD‫ڰ‬XFKDñu TXLi[D-HV~VTXLD
‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPLDQDQ, XVDLFD‫ڰ‬sPL 16੅ÊQXPLWVXEs‫ڰ‬LWDQFs[ELQstëtia

catamëti, uni upí nuituxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ FDPLQD‫ڰ‬sLVWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,[XQELFDPLQD


‫ڰ‬XQiQPLDQDQ, Nucën Papa Diosan ca ‫ڰ‬LWVDPDQsWëLۛ QVKL‫ڰ‬sLVWsFsQFDQWL‫ڰ‬DLQ. Anu
‫ڰ‬sPLVLQiQFsPDXQLFDPDDWXQ‫ڰ‬XFKDFXSt 1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsDQXFDQDFXDQLQ.
castíFDQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ. 17੅ÊVRTXLDQFDFs[FDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
9੅‫ڰ‬ÊPLFDWDPsWLVLQiQFsPDFXStFDDWX[ unicama raírinëx canancëxa:
‫ڰ‬XFKDxXLUD‫ڰ‬LFsQ. 10੅‫ڰ‬ÊQ3DSDQXFXDQFsPL —¿Uisai quicë bana cara, “ënu
PLWVXQ‫ڰ‬sLVWscëncëbëtanma ca atun PLWVXEs‫ڰ‬LWDQFs[QstëWLDFDPLQD‫ڰ‬s
XLVDLFDUD‫ڰ‬sPLFDWDPsFs‫ڰ‬DLVKXQLXSt LVWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,[XQELFDPLQD‫ڰ‬LWVDPD
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 11੅An ënë nëtëLۛ QVKL‫ڰ‬s‫ڰ‬LVWsFsQWL‫ڰ‬DLµ, quianan, “anu
nëWsQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LEXDFsxXQVKLQ 1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsDQXFDQDFXDQLQµ
‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXFDFDVWtFDQX[XQ‫ڰ‬XFKRFs TXLFssQs[‫ڰ‬LF? 18੅Quianan ¿uisa cupi
‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDD[D‫ڰ‬sPLFDWDPscëma FDUD´‫ڰ‬LWVDPDQsWëLۛ QVKLµTXLD[TXLQ?
unicamanribi, usaribiti ca atux castíFDQ‫ێ‬ Cananuna cuatima —quiax canancëxa.
Fs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 19੅$xXFiFDWVLTXLi[DFDQDQLD
12੅‫ڰ‬ÊQDPLWVXxXL[XQWLEsWVLEDQDFD‫ێ‬ ‫ڰ‬XQiQTXLQFD-HVXVDQDWXFDFs[D:
PDULELsQX‫ڰ‬DtQELFDPLQD‫ڰ‬sQEsUt —ÊQXPLWVXEs‫ڰ‬LWDQFs[Qstëtia camina
ñuixuncëxunbi uisai quicë cara quixun ‫ڰ‬sLVWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,[XQELFDPLQD‫ڰ‬LWVDPD
FXDFDQWLPD‫ڰ‬DLQ. 13੅‫ڰ‬$tQELFD1XFsQ3DSD nëtëLۛ QVKL‫ڰ‬sLVWsFsQWL‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬sQ
Diosan Bëru Ñunshin Upí, an Nucën mitsu cacë bana ñui caramina cananin?
3DSD'LRVDQVLQiQFsxXFDPD‫ڰ‬XQiQFs, 20੅AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDLQ, ‫ڰ‬sFXSt

DQPLWVXEs‫ڰ‬L[XQ, ‫ڰ‬sQPLWVXxXL[XQFs FDPLQDPDViQXLWXWLEsXQDQPsVF~canti


EDQDFDPDD[FDUDXLVDLUDTXLFs‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DLQ. 0LWV~[PLXVDL‫ڰ‬LPDLQXQFDDQ
TXL[XQPLWVX‫ڰ‬XQiQPLDQDQXLVD Nucën Papa Diosan bana cuacëma
xXFDPD[FDUDXSt‫ڰ‬LFsPLWVX‫ڰ‬XQiQPLWL XQLFDPDFXssQWL‫ڰ‬LFsQ. 0DViQXLWXWiQ‫ێ‬
‫ڰ‬LFsQ. $QFDDQELVLQiQFsVDRTXLQPD, Fs[ELFDPLQDPLWVX[‫ڰ‬sFXStFKXimarua
Nucën Papa Diosan cacëxuan cuacë WDQLFXssQWL‫ڰ‬DLQ. 21੅Anúan bacën ۛ ti nëtën
xXFDPDLVKLPLWVX‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ. ca xanu paë tani bënëtia. 8VD‫ڰ‬DtQELFD
‫ڰ‬8QiQPLDQDQFDXLVDLFDUD‫ڰ‬sQXQLFDPD nanipacëtancë[XQDtQWXiratsu isi
ënë nëtëQXD[‫ڰ‬LDQDQ1XFsQ3DSD'LRVDQ —cana bacëaۛ n —quixun sinani cuëëni,
nëtëQXD[ULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQPLWVX FKXimashi tanquin, bëUiPDSDsWDQFsD
‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ. 14੅$QFD‫ڰ‬sQVLQiQFs manuia. 22੅Usaribiti camina mitsux bërí
xXFDPD‫ڰ‬XQiQTXLQXVDULELRTXLQPLWVX PDViQXLWXWLQ, ‫ڰ‬DtVKELFDPLQD‫ڰ‬sLVWscëni
‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ. $QPLWVX‫ڰ‬XQiQPLFs FXssQTXLQFKXiPDVKLUXDWDQWL‫ڰ‬DLQ, uinu
FXStFDPLQD‫ڰ‬sUDELWL‫ڰ‬DLQ. 15੅‫ڰ‬ÊQ3DSDQ ‫ڰ‬LFsXQtQELVLQDQDPLWLVDPDRL.
233 -8$1੄16੄17

23੅$QsWsQFDPLQDXLVDLTXLFsFDUD‫ڰ‬sQ —¢8VD‫ڰ‬DLQFDUDPLQDEsUtSDLQ‫ڰ‬s[
PLWVXFDFsEDQDsQs[‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬s cana aséUDEL1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi‫ڰ‬DL
xXFiQX[XQPD‫ڰ‬DLQ. Asérabi cana mitsu TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ? 32੅‫ڰ‬8QDQLELFDPLQD
cain, ‫ڰ‬s[TXLFsVDELRTXLQPLDxXFicëxun bëUtELFDPi[EL‫ڰ‬ssELDQLWVXiquiquiani
FD1XFsQ3DSD'LRVDQPLWVX‫ڰ‬D[XQWL DPDPLDPDPLWDQFXDQWL‫ڰ‬DLQ. Usai
‫ڰ‬LFsQ. 24੅‫ڰ‬ÊQDQ‫ڰ‬L[XQELFDPLQD‫ڰ‬s[ camina bëUtEL‫ڰ‬ssELDQLFXDQFDQLQ.
quicësabi oquin añu ñubi Nucën Papa 0LVW~[PL‫ڰ‬ssELDQLFXDQFsEsELFDQD‫ڰ‬sVKL
'LRVxXFiFDQFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQ. &DxXFiW. ‫ڰ‬LPD, 1XFsQ3DSD'LRVD[FD‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LFsQ.
fXFiFs[XQFDFXssLQUDFXssnun an 33੅‫ڰ‬ÊPLFDWDPsWtPLFKXiPDVKLUXD‫ڰ‬DLVK

PLWVX‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬LFsQ. XSLWD[‫ڰ‬LFinun cana ënë banacama mitsu


ñuixuan. Ënë nëtënuax camina mitsux
$[DDtQXQLFDPDPLQLVKFsXQLFDPDVDPD ‫ڰ‬sQDQFXStDPLWVXPLQLVKTXLQXQLQ
FXVKLLUDFD-HVXFULVWR‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD ‫ڰ‬DWLPRFs‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LELFDPLQD
25੅Canan ca ësaquinribi Jesusan cacëxa: bënëWLPD‫ڰ‬sPLFXVKLFDQWL‫ڰ‬DLQ. An ënë
—Bëtsi ñu ñuicëVRTXLQFDQD‫ڰ‬sQ PHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LEXDFs‫ڰ‬LFsELFDQD
‫ڰ‬XQiQPLVDWDQFsEDQDFDPDPLWVX ‫ڰ‬sQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXxXVPRQ.
ñuixuan. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬LWVDPDQsWs
‫ڰ‬LFsbëWDQEsWVLxX‫ڰ‬DFssoquin ñuiquinma $tQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD-HVXVDQ1XFsQ
XStRTXLQFXDTXLQPL‫ڰ‬XQinun Nucën Papa Dios ñucáxuan

17
3DSD'LRVxXLTXLQPLWVXxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. 1੅8VDTXLQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
26੅UsacëbëWDQFDPLQD‫ڰ‬sQDQFXSt1XFsQ unicama caíVKLPDQiPLEsVXL
3DSD'LRVDQPLWVX‫ڰ‬DTXLQXQxXFiWL‫ڰ‬DLQ. abë banaquin ca Jesusan aín Papa
‫ڰ‬ÊLQVKLPLWVXDxXFixunti caínquinma cacëxa:
FDPLQDPLWV~QELDEsEDQDTXLQDxXFiWL —Papan, XQtDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DWLQsWsFDXD[D.
‫ڰ‬DLQ. 27੅An ca asérabi mitsu nuibatia. 0LQFDPLQD‫ڰ‬s[, min BëFKLFs‫ڰ‬LFs,
0LWV~[PL‫ڰ‬sPLVLQiQDQ‫ڰ‬s[FDQD1XFsQ EDPDFsEL‫ڰ‬sEDtVTXLPLWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬s
3DSD'LRVQXD[Xi‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQFs rabiquian camabi unin mix camina
cupí ca an mitsu nuibatia. 28੅Nucën aséUDELFXVKLLUD‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQinun.
Papanuax cana ënë nëtënu uacën. 8i 2੅Min camina ui unicama caramina min

‫ڰ‬DtVKELFDQDsQsQstënuax amiribishi BëFKLFs‫ڰ‬sPLVLQiQPL, acamaxa xënibua


1XFsQ3DSDEs‫ڰ‬LFXDQWscënin. ‫ڰ‬DtQELPLQDQ‫ڰ‬DLVKPLEs‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLQXQ‫ڰ‬s
29੅Cacë[XQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ can. 3੅Ui unin cara mixëshimi asérabi
cacëxa: 'LRV‫ڰ‬LFs, PL‫ڰ‬XQinan minmi ënë menu
—$ViELFD, bërí camina bëtsi ñu XQXQ[Xi, ‫ڰ‬s‫ڰ‬XQiQFs, a unicamaxëshi ca
ñuicësoquin ñuiquinma —usa ca xëQLEXD‫ڰ‬DtQELPLQDQ‫ڰ‬DLVKPLEs‫ڰ‬LWL
—TXL[~QXXStRTXLQ‫ڰ‬XQinun nu bana ‫ڰ‬LFsQ.
ñuixunin. 30੅%sUtFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, upí 4੅Mi ñuiquin unicama ñuixuanan cana

RTXLQFDPDELxX‫ڰ‬XQiQTXLQFDPLQD PLQPLD‫ڰ‬DQXQTXL[XQsQsPHQX‫ڰ‬s[Xi
EDQDxXL[XDQDQEsWVLxXULEL‫ڰ‬DQ. A cupí xXFDPDULEL‫ڰ‬DTXLQVsQëo ۛ n, PLQPL‫ڰ‬s
FDQDQXQDPLxXFitëcënquinma, asérabi cacësabi oquin. 5੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDsQs
FDXVD‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQinan mix camina QsWsDXQLFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQ‫ڰ‬s[‫ڰ‬Lisabi oi
aséUDEL1XFsQ3DSD'LRVQXD[Xi‫ڰ‬DL PLVDULEL‫ڰ‬LWscënun, PLQXFXDQLD‫ڰ‬s
TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. ‫ڰ‬LPLWsFsQWL‫ڰ‬DLQ.
31੅Ësoquian cacëxun ca Jesusan aín 6੅0LQPLXVDPD‫ڰ‬LFsEL‫ڰ‬sPLVLQiQPLFs,

‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDFDFs[D: DFDPDFDQDXLVDFDUDPLQDPL[‫ڰ‬DL
-8$1੄17 234

TXL[XQ‫ڰ‬XQinun bana ñuixuan. Min unio atux ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQiQFsPD


‫ڰ‬DtVKDPLQDQ‫ڰ‬LFsELFDPLQD‫ڰ‬sPLD ‫ڰ‬DLQ. 15੅Ënë nëtënuami atu binun quixun
VLQiQXQ‫ڰ‬LPLD. 8VDTXLQPL‫ڰ‬LPLFs[FD‫ڰ‬sQ cana mi ñucatiman. An min bana
min bana ñuixuncëxun cuati ax cuacëma unicamaxa atumi nishcëbëWDQ‫ێ‬
quicëVDELRL‫ڰ‬LD[D. 7,8੅0LQ‫ڰ‬sFDFssabi ELPLxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQ‫ڰ‬LEXDWL
oquin cana ënë unicama bana ñuixuan. rabanan bërúanun quixun cana mi atu
Ñuixuncëxun ca —asérabi ca —quixun xXFixunin. 16੅‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬DFssaribi oquin
DWXQVLQiQTXLQDVpUDELFDQD‫ڰ‬s[PLQXD[ VLQiQTXLQFDDWXQ, an min bana
Xi‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQDQPLQFDPLQD‫ڰ‬s FXDFsPDXQLFDPDQVLQiQFsVDRTXLQ
[XDFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLD. 8VD‫ڰ‬L[XQFDDWXQ sinanima. 17੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLQ
‫ڰ‬XQDQLD, ‫ڰ‬sQDWXxXL[XQFsEDQDFDPDD[ VLQiQFsVDULELRTXLQVLQinan min bana
FDPLQ‫ڰ‬sVLQiQPLFs‫ڰ‬LFsTXL[XQ. quicëVDELLUDRtVKL‫ڰ‬LQXQDWX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ.
9੅Atu sinani cana mibë banain. An min 18੅Minmi ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDPLPL

EDQDFXDFsPDXQLFDPDFDQDPLxXFi[X‫ێ‬ VLQiQXQ‫ڰ‬DTXLQXQ‫ڰ‬s[Xisaribi oquin,


niman. 0LQPLPLQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sPL FDQDsQsXQLFDPDPLPLVLQinun
VLQiQPLFsXQLFDPDsQsLVKLFDQDPL XQLFDPD‫ڰ‬DTXLQXQ[XWLQ. 19੅Atun min
xXFixunin. 10੅8LFDPD[FDUD‫ڰ‬sPLVLQDQLD EDQDXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQTXLQPL[FXssQFs
acamax ca mimiribi sinania. Usaribiti ca VDELRTXLQVKL‫ڰ‬DQXQFDQD‫ڰ‬sQPL[
uicamax cara mimi sinania acamax ca cuëëncëVDELRTXLQVKL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬smiribi sinania. ‫ڰ‬ÊQVLQiQVDULELFDDWXQ 20੅‫ڰ‬,[XQELFDQDsQsXQLFDPDLVKLPL

VLQDQ‫ڰ‬LFsQ. ñucaxuniman. Atúan bana ñuixuncëxun


11੅Ënë nëWsQXFDQD‫ڰ‬s[WLTXLPDQ, cana FXDWtDD[‫ڰ‬sPLFDWDPsWLXQLFDPDULEL
PLEs‫ڰ‬LFXDQLQ. ‫ڰ‬Ê[FXDQFsbë ca atux ënë VLQiQTXLQFDQDPLxXFDWLQ. 21੅$Q‫ڰ‬sQ
nëtënu bëU~WL‫ڰ‬LFsQ. 0L[‫ڰ‬XFKDxXPD‫ڰ‬DLVK bana cuati unicaman, ‫ڰ‬sPLFDWDPsquin,
XStLUD‫ڰ‬LDQDQFXVKLLUD‫ڰ‬L[XQFDPLQD bëWVLQVLQiQFsVDULELRTXLQVLQiQWLFXSt
PLQPLPLQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sPLVLQiQPLFs cana mi ñucatin. 0L[PL‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LPDLQXQ
unicama ënë bëU~DQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[PLEs ‫ڰ‬s[PLEs‫ڰ‬LFsVDULELWLDQXQVLQiQVDULEL
‫ڰ‬LFssaribitia atux bëtsibë nuibanani ‫ڰ‬DLVKDWX[QXEsDFK~VKLVD‫ڰ‬LQXQFDQDPL
achúVKLVLQiQxXLVKL‫ڰ‬DLVKDFK~shisa ñucatin. Ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ,
‫ڰ‬LQXQFDPLQDDWXEsU~DQWL‫ڰ‬DLQ. 12੅Ënë aséUDELFDPLQDPLQ‫ڰ‬s[XDFsTXL[XQ
nëWsQXDWXEs‫ڰ‬L[XQFDQDPLQPL‫ڰ‬s ‫ڰ‬XQinuan atux bëWVLQVLQiQFsVDRTXLQVKL
‫ڰ‬LQiQFsXQLFDPDPLQFXVKtQELEsrúan. sinani, ‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬DtVKELDFK~VKLVD‫ڰ‬LQXQFDQD
‫ڰ‬ÊQEsrúancëxun ca acama achúshinënbi mi ñucatin. 22੅Nux cananuna rabë ۛ ‫ڰ‬DtVKEL
‫ڰ‬sPLVLQiQWLsQFsPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFD achúVKLVKL‫ڰ‬DLQ. 8VDULELWLDDWX[‫ڰ‬LWVD
achúVKLXQLD[DXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LD, DQFXQL‫ڰ‬sPL ‫ڰ‬DtVKELDFK~VKLVDLVKL‫ڰ‬LQXQFDQD‫ڰ‬s[
VLQiQWLsDQ[D, a ñuia min bana cuënëo PLVDULEL‫ڰ‬L[XQDW~[ULELD‫ڰ‬sVDULEL‫ڰ‬LQXQ
quicësabi oquin. ‫ڰ‬LPLDQ. 23੅0L[‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LFsVDULELWLFDQD‫ڰ‬s[
13੅%sUtFDQDDQXPL‫ڰ‬LFsDQXFXDQLQ. DWXEs‫ڰ‬DLQ, atúxa asérabi nuibanani
Ënë nëtëQXD[FXDQFsPDSDQ‫ڰ‬L[XQFDQD bëWVLQ‫ڰ‬DFssaribi oquin sinani achúshisa
DWX‫ڰ‬s[‫ڰ‬LFsVDULELWLDFKXimarua tani ‫ڰ‬LQXQ. $W~[DXVD‫ڰ‬DLQFDDQPLQEDQD
cuëëQXQDWXQFXDPDLQXQPLxXFixunin. FXDFsPDXQLFDPDQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, asérabi
14੅‫ڰ‬ÊQFDQDsQsFDPDPLQ‫ڰ‬sVLQiQPLFs FDPLQDPLQ‫ڰ‬s[XDFsTXL[XQ. ‫ڰ‬8Qinan
bana upí, DVKLxXL[XQTXLQ‫ڰ‬XQiQPLD. ca, ‫ڰ‬sPL‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQFDPLQDDQ‫ڰ‬sQ
‫ڰ‬$tQELFDDQsQsEDQDFXDFsPD bana cuacë unicama nuibati quixun
unicamax atumi nishia, ‫ڰ‬s[‫ڰ‬LFssaribitia ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
235 -8$1੄17੄18

24੅Papan, sQsQsWsXQLWLVDPDSDQ‫ڰ‬DLQ Usai quimainun ca Judas, an Jesús atu


FDPLQD‫ڰ‬sQXLEDTXLQPLVDULEL‫ڰ‬LQXQPLQ ‫ڰ‬LQiQWL, D[DWXEs‫ڰ‬LDFs[D. 6੅—‫ڰ‬Ê[FDQD
FXVKL‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQFsQ. 8VDFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DL DPLPLWVXQEDULFsD‫ڰ‬DL—quixun
TXL[XQLVQ~[DPLQPL‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQFs Jesusan cacëx ca caxutan titiqui
XQLFDPD[DQX‫ڰ‬s[‫ڰ‬LFsDQXULEL‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LWL FDPi[ELPHQXQLSDFsDFs[D. 7੅8VDL‫ڰ‬LDFD
cana cuëënin. 25੅Papan, XStLUDVLQiQñu DPLULELVKL-HVXVDQxXFitëcëancëxa:
FDPLQD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬LFsELFDDQPLQEDQD —¿Ui caramina baricanin?
FXDFsPDXQLFDPDQPL‫ڰ‬XQDQLPD. ‫ڰ‬$tQEL Cacëxun ca:
FDQD‫ڰ‬sQPL‫ڰ‬XQDQ, DQ‫ڰ‬sQEDQDFXDFs —Jesús, 1D]DUHWQX‫ڰ‬LFsXQL, a
unicamanribi ca aséUDELFDPLQDPLQ‫ڰ‬s cananuna bari —quixun cacancëxa.
[XDFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLD. 26੅‫ڰ‬Ê[DWXEs 8੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

‫ڰ‬LPDLQXQPLQ‫ڰ‬sQXLEDFssaribitia —‫ڰ‬Ê[FDQDD‫ڰ‬DLTXL[XQFDQDPLWVXFDQ.
atúxribi bëtsibë bëtsibë nuibananun 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWVXQ‫ڰ‬sEDULTXLQ‫ڰ‬sEs
FDQDXLVDLUDFDUDPLQDPL[‫ڰ‬DLQTXL[XQ ‫ڰ‬LFsXQLFDPDsQsFXDQWiQXQsQWL‫ڰ‬DLQ.
DWX‫ڰ‬XQiQPLDQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDQDXVDEL 9੅$W~DQEL[XQ‫ڰ‬DWLPRFsxun aín

RTXLQ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ. XQLFDPDQDPLVLQiQWLsQWLUDEDQDQFD
Jesusan usoquin an biti unicama cacëxa,
3ROLFtDQsDQ-HV~VELD aín bana, ´PLQPL‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQFsXQLFDPD
(Mt. 26.47-56; Mr. 14.43-50; Lc. 22.47-53) achúVKLQs[ELFD‫ڰ‬sPLVLQiQWLsQFsPD

18 ‫ڰ‬LFsQµTXLFsVDELRtD‫ڰ‬LQXQ. 10੅Usaquin
1੅‫ڰ‬Êsoquin abë banaquin aín
Papa Dios catancëx ca Jesús aín cacëbëtan ca Simón Pedronën manë
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLPsFsQUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ xëWRFsxX‫ڰ‬L[XQDtQ[DFinua biquin
achúshi acama buani Cedrón cacë baca VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXQxX
ësquicë, DLQXELDQL‫ڰ‬XULDQXL‫ڰ‬DSicë mëëmicë uni, Malco cacë, a aín pabí
naëratsu, anu cuancëxa. 2੅A naëx ca anu mëTXHX‫ڰ‬LFsELVFDFs[D. 11੅Usoiabi ca
-HV~V‫ڰ‬LPDLQXQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD‫ێ‬ Jesusan Pedro cacëxa:
bëULEL‫ڰ‬LWVDLWLPëFۛ s‫ڰ‬L[XDQ, Judas, an —Min manë xëWRFsDFDDtQ[DFiQX
-HV~VXQL‫ڰ‬LQiQWL, DQULEL‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LDFs[D. ‫ڰ‬DUXWscën. ‫ڰ‬Ê[sQsXQLFDPDQELFs[
3੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQ‫ڰ‬XQiQ[XQ-XGDVQsQ, ‫ڰ‬DLVDPDLUDWsmëUDWL‫ڰ‬sQ3DSDFXssQFsbë
judíos sacerdotenën cushicamabëtan FDQDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
fariseo unicaman xucë policíacëñun
-XGtRVVDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ
VXQWiUXFDPDULELEXiQFs[D. %XiQFsxun
ۛ FsEXiQPDLQXQ ‫ڰ‬DSXQXD-HV~VEXiQFDQ
raírinëan buí ërëQ
(Mt. 26.57-58; Mr. 14.53-54; Lc. 22.54)
raíULQsQDQXQ‫ڰ‬DFDQDQWLPDQs[stocë
‫ڰ‬LPDLQXQLWsDFsDFDPDEXDQ[FD 12੅8VD‫ڰ‬DLQFDVXQWirucama, DtQFRPDQ‫ێ‬

Jesúsmi bëbacancëxa. 4੅Ami bëbaia ca, GDQWH‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVXQLEXQsQ[XFs


bëUiPDXVRFDQWL‫ڰ‬XQiQ[XQEL‫ڰ‬sXLVRL policía acaman bixun Jesús nëacëxa.
FDUDDLDTXL[XQVLQiQTXLQPsramiquin 13੅Usotancë[XQFD$QiVQsQ[XEXQX

Jesusan atu cacëxa: EXiQFDQFs[D. $QiVD[FD&DLIiVQsQ


—¿Ui caramina baricanin? [DQXQSDSD‫ڰ‬LDFs[D. ‫ڰ‬,DQDQFDDEDULQ
5੅Cacëxun ca —Jesús, 1D]DUHWQX‫ڰ‬LFs MXGtRVVDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSX
uni, a cananuna barin —quixun ‫ڰ‬LDFs[D. 14੅&DLIiVD[FD—nuxnu upitax
cacancëxa. Usaquin cacëxun ca Jesusan bucunuan achúVKLXQLEDPDWLFDDViEL
atu cacëxa: ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—TXL[XDQDQMXGtRV‫ڰ‬DSXFDPD
—‫ڰ‬Ê[FDQDD‫ڰ‬DLQ. FDFsD‫ڰ‬LDFs[D.
-8$1੄18 236

22੅Caia ca policía achúshi a rapasu


$Q‫ڰ‬XQiQFsPDLVD-HV~V‫ڰ‬LFs nicë an —¿min caramina ësoquin
quiax Pedro cëmëa VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXsQsFDLQ?
(Mt. 26.69-70; Mr. 14.66-68; Lc. 22.55-57) —quixun caquin Jesús cuëtashcacëxa.
15੅-HV~VDVXQWiUXQsQEXiQFsbë ca 23੅Usocëxun ca Jesusan cacëxa:

6LPyQ3HGUR‫ڰ‬LPDLQXQ-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬ —‫ڰ‬Ê[‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLDFXDTXLQFDPLQD
cë uni itsi, atu nuibiani cuancëxa. Axa XLVDLFDUDQDTXLDTXL[XQ‫ڰ‬sFDWL‫ڰ‬DLQ.
Pedrobë cuancë uni ax ca sacerdotenën 8SLWLEDQDLDFDPLQD‫ڰ‬sPssWLPD‫ڰ‬DLQ.
FXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DLVK, Jesúsbë 24੅8VD‫ڰ‬DLQFD$QiVQsQ, Jesús

D‫ڰ‬DSXQ[XEX, cënëcënua me mëníocë, nëamitancë[XQSROLFtDFDPDVDFHUGRWH‫ێ‬


anu atsíancëxa. 16੅Atsinia ca Pedronën QsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSX, &DLIiV, anu
ëman bërúxun xëcuënuxun caíancëxa. EXiQWDQXQTXL[XQ[XDFs[D.
8VD‫ڰ‬DLQFDD[SDtDQ-HV~VEsDWVtQFsXQL,
DQVDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXQ $Q‫ڰ‬XQiQFsPDLVD-HV~V‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQ, an xëcuë bërúancë quiáxa Pedro cëmëtëcëan
xanubë banatancë[XQ3HGURDWVtQPLD‫ێ‬ (Mt. 26.71-75; Mr. 14.69-72; Lc. 22.58-62)
cëxa. 17੅Atsínmia ca an xëcuë bërúancë 25੅Usomainun ca Simón Pedro tsimi
xanun Pedro cacëxa: sëQDPsWL‫ڰ‬LDFs[D. SënamëWLDFDxXFiFDQ‫ێ‬
—¿Bëría bëFDQFsXQLDQ‫ڰ‬XQiQPLFs cëxa:
unicama a achúVKLPDFDUDPLQDPL[‫ڰ‬DLQ? —¢0L[ULELFDLQDsQsXQLQ‫ڰ‬XQiQPLFs
Cacëxun ca Pedronën cacëxa: uni achúVKLPD‫ڰ‬DLQ?
—$PDFDQD‫ڰ‬DLQ. Cacëxunbi ca —DPDFDQD‫ڰ‬DL—quixun
18੅&DWDQFs[FDPDWVL‫ڰ‬DtDQ‫ڰ‬DSXQxX cacëxa. 26੅Quia ca an sacerdotenën
mëëmicë unicama policíacamabë tsi cushicaman apu ñu mëëxuncë uni
rëcaruax sënamëcëbë, Pedroribi atubë achúshi, aín aintsia pabísconcë, an
anuax sënamëacëxa. Pedro cacëxa:
—¿Naënua carana miribi a unicëñun
6DFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ LVtPD‫ڰ‬LRQ?
‫ڰ‬DSXQ-HV~VxXFi 27੅Cacëxun ca Pedronën amiribishi
(Mt. 26.59-66; Mr. 14.55-64; Lc. 22.66-71) —DPDFDQD‫ڰ‬DL—quixun catëcëancëxa.
19੅8VD‫ڰ‬DLQFDMXGtRVVDFHUGRWHQsQ Usoquian cacëEsELFD‫ڰ‬DWDSDEDQDFs[D.
FXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXLUDDQ, ui cara isa aín
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD‫ڰ‬LFsFDQDQXLVDEDQD 3ROLFtDQsDQ-HV~V3LOiWRQXEXDQ
FDUDLVD‫ڰ‬XQiQPLD[DTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFDWVL (Mt. 27.1-2, 11-14; Mr. 15.1-5; Lc. 23.1-5)
TXL[XQ-HV~VxXFicëxa. 20੅fXFiFs[XQFD 28੅PëFDUDFsPD‫ڰ‬DtQVKLD

Jesusan cacëxa: xabaracëFۛ sEsWDQFD&DLIiVQsQ[XEXQXD


—‫ڰ‬ÊQFDQDFDPDELXQtDQFXDPDLQXQ, SROLFtDQsQ-HV~V5RPDQXD[DXFs‫ڰ‬DSX,
anua judíos unicama timëFۛ s[XEXFDPD‫ێ‬ Pilato, DtQ[XEXQXEXiQFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFD
nuxun ñuixuanan anuxun Nucën Papa D‫ڰ‬DSXDDtQFDLEXPD‫ڰ‬DLQ, aín xubunu
Dios rabiti xubu anua judíos unicama DWVLQL‫ڰ‬XFKD[XLQVD3DVFXDQsWsQ‫ڰ‬DWLxX
timëcۛ ë, anuxunribi unëqۛ uinma unicama SLWLPD‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLMXGtRVXQLFDPD
21
bana ñuixuan. ੅¢8VD‫ڰ‬DtQELFDUDPLQD DQXDWVtDQPD‫ڰ‬LFsQ. 29੅8VD‫ڰ‬DLQFD3LODWR
XLVDFXSt‫ڰ‬sxXFDWLQ? $Q‫ڰ‬sQFDFsxun aín xubunuax chiquíxun atu cacëxa:
FXDFsXQLFDPDFDxXFiW. Atun ca añu —¿Añu ñu cupí caramina ënë unimi
FDUDQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XQiQPLDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLD. PDQiQFDQLQ?
237 -8$1੄18੄19

30੅Cacëxun ca atun cacëxa:


—‫ڰ‬8FKDxXLUD‫ڰ‬LFsPDFDQDQXQDPLQX -HV~VFDEDPDWL‫ڰ‬LFs—quiáxa Pilato quia
EsFs‫ڰ‬LWVLDPD. (Mt. 27.15-31; Mr. 15.6-20; Lc. 23.13-25)
31੅Cacë[XQFD3LOitonën cacëxa: Usaquin catancëx amiribishi ëman
—0LWV~QELFDPLQDEXiQWDQFsxun chiquíTXLQFD3LOitonën judíos unicama
mitsun cuati bana quicësabi oquin, cara cacëxa:
‫ڰ‬XFKD[D, FDUD‫ڰ‬XFKDFsPD‫ڰ‬LFsTXL[XQLVWL —‫ڰ‬ÊQLVFs[FDsQsXQL‫ڰ‬DWLPDxX
‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsQ. 39੅Camabi baritia cana
Cacëxun ca atun cacëxa: Pascua nëtën mitsúxmi cuëëncësabi
—8VD‫ڰ‬DtQELFDPLWVXQ‫ڰ‬DSX[TXLD, oquin sipuacë uni achúshi chiquinin.
MXGtRVXQLFDPDQFDXQL‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFs 8VD‫ڰ‬DLQ¢FDUDPLQD‫ڰ‬sQMXGtRVXQLEXQsQ
quiax. 32੅—Usai cana i curúsocënu unin ‫ڰ‬DSXFKLTXtQWLFXssQFDQLQ?
PDWiVFs[EDPDQX[XQ‫ڰ‬DL—TXLi[D-HV~V 40੅Cacëxunbi ca amiribishi munuma

TXLisabi oi bamanun ca judíos cuëncëni banaquin judíos unicaman


unicaman usoquin Pilato cacëxa. cacëxa:
33੅8VD‫ڰ‬DLQFDMXGtRVXQLFDPDFDELDQL —$‫ڰ‬D[XQPDFD%DUUDEisëshi chiquin.
aín xubunu atsíntëcënxun cuëncëxۛ a aia %DUUDEiV, ax ca an ñu mëcamacë uni
Pilatonën Jesús cacëxa: ‫ڰ‬LDFs[D.

19
—¿Mix caramina judíos unicaman 1੅8VD‫ڰ‬DLQFD3LOitonën xubunu

‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLQ? atsíntëcënquin Jesús rishquinun


34੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: TXL[XQVXQWirucama cacëxa. 2੅Cacëxun
—¢0LQELVLQiQTXLQFDUDPLQDsVRTXLQ rishquitancë[XQFD‫ڰ‬DSXLVDTXLD[DPL
‫ڰ‬sxXFDWLQ? ¢%sWVLXQLQFDUD‫ڰ‬sxXLTXLQ FXDLTXLQVXQWirunën muxa mañuti
PLFDFsPD‫ڰ‬LF? otancëxun mañumianan upí chupa
35੅Cacë[XQFD3LOitonën cacëxa: minanën pucucësa aribi pañumiacëxa.
—‫ڰ‬Ê[FDQDMXGtRVXQLPD‫ڰ‬DLQ. Min 3੅Usotancëxun ca aín bëPinanu

aintsinbi ca sacerdotenën cushicamabë niracëTXLQ‫ڰ‬XViQTXLQ—judíos unicaman


tan ënu mi bëaxa. ¢$xXxXFDUDPLQD‫ڰ‬DQ? ‫ڰ‬DSXFDFKXiPDVKL‫ڰ‬LW—FDTXLQWDQWiVK‫ێ‬
36੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: cacëxa. 4੅Usocëbë chiquíquin ca
—Ënë nëWsQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LQX[FDQDXiPD 3LOitonën judíos unicama cacëxa:
‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[sQsQsWsQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLQFDMXGtRV —‫ڰ‬ÊQLVFs[FDsQsXQL‫ڰ‬XFKDFsPD
XQLFDPDQ‫ڰ‬sELWLPDFXSt‫ڰ‬sQXQLFDPD ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬LFsPLPLWVXQ‫ڰ‬XQinun cana a
DWXEs‫ڰ‬DFDQDQWVLDQ[D. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDsQs bëtëcënin.
nëWsQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LQX[XiPD‫ڰ‬DLQ. 5੅Ësoquian cacëbë ca Jesúsribishi
37੅Cacë[XQFD3LOitonën catëcëancëxa: muxa mañutiocë mañuanan chupa
—¢8VD‫ڰ‬DLQFDUDPLQDDVsUDEL‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLQ? PLQDQsQSXFXFsVDSDxXFs‫ڰ‬DLVKFKLTXtD‫ێ‬
Quixuan cacëxun ca Jesusan cacëxa: cëxa. ChiquícëbëWDQFD3LOitonën judíos
—‫ڰ‬Ê[FDQD‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLQ, PLQ‫ڰ‬sFDFssabi unicama cacëxa:
oi. 8VDL‫ڰ‬LQX[FDQDsQsQstënu uacën, —$FsQs‫ڰ‬LFsQ, a uni.
1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQFsxXFDPD 6੅Cacëx ca sacerdotenën cushicama

ñuiquin camabi uni canux. Uicaman ‫ڰ‬LPDLQXQSROLFtDFDPD[ULELDLVLPXQXPD


FDUDXLVDLUDFDUDDEDQD‫ڰ‬LFsTXL[XQ cuëncëni quiacëxa:
‫ڰ‬XQiQWLVDWDQLD, DQFD‫ڰ‬sQEDQDFXDWLD. —I curúsocënu ca matas, i curúsocënu
38੅Cacë[XQFD3LOitonën Jesús cacëxa: ca matas.
—¢8LVDFDUDPLQ'LRVDQVLQiQFs‫ڰ‬LF? Cacë[XQFD3LOitonën cacëxa:
-8$1੄19 238

—‫ڰ‬ÊQLVFs[FDsQsXQL‫ڰ‬XFKDFsPD anun mëníoti nëWsDQEDUL[DPiUXPDL‫ێ‬


‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLWV~QELEXiQWDQFs nun ca anu tsó[XQ3LOitonën judíos
xun i curúVRFsQXPDWiVWDQ. unicama cacëxa:
7੅Ësaquian cacëxun ca judíos unibunën —$FsQs‫ڰ‬LFsQ, PLWVXQ‫ڰ‬DSX.
3LOiWRFDFs[D: 15੅Cacëxun ca cuëníshoquin cacëxa:

—ÊQsXQL[FD‫ڰ‬s[FDQD1XFsQ3DSD —&DEDPDWL‫ڰ‬LFsQ, FDEDPDWL‫ڰ‬LFsQ. I


Diosan BëFKLFs‫ڰ‬DLTXLD. 8VD‫ڰ‬DLQFDD[D curúsocënu ca matas.
sVDLEDQDFsXQL[FD‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLD[ Cacë[XQFD3LOitonën cacëxa:
Moisésnën cuënëo bana quicësabi oi —¢‫ڰ‬ÊQFDUDQDPLWVXQ‫ڰ‬DSXLFXU~VR‫ێ‬
EDPDWL‫ڰ‬LFsQ. FsQXPDWiVPLWL‫ڰ‬DLQ?
8੅8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬s[FDQD1XFsQ3DSD Quia ca sacerdotenën cushicaman
Diosan BëFKLFs‫ڰ‬DLTXLD[TXLDTXL[XQ cacëxa:
judíos unicaman ñuia cuati Pilato aín —1XQ‫ڰ‬DSXLWVLFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. Césarnë
bëPiQDQSsTXL‫ڰ‬DLVDPDLUDUDFXëaۛ cëxa. xëVKLFDQXQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LFsQ.
9੅Racuëti aín xubunu atsíntëcënxun ca 16੅Usaquian cacancë[XQFD3LOitonën

Jesús cacëxa: atúnbia i curúVRFsQXPDWiVQXQTXL[XQ


—¢8LQX‫ڰ‬LFsXQLFDUDPLQD‫ڰ‬DLQ? cacëxa. 8VRTXLDQ3LOitonën cacëxun ca
Cacë[XQELFDFiPD‫ڰ‬LFsQ. judíos unicama cuëëncësabi oquin
10੅Cacë[XQPDFD3LOitonën cacëxa: VXQWiUXFDPDQ-HV~VEXiQFs[D.
—¢‫ڰ‬ÊQPLxXFicëxunbi caramina
‫ڰ‬sribi caiman? ‫ڰ‬Ê[FXssQTXLQFDQDPL ,FXU~VRFsQXD-HV~VPDWiVFDQ
FKLTXtQWL‫ڰ‬DLQ; ‫ڰ‬s[FXssQTXLQFDQDXQtDQ (Mt. 27.32-44; Mr. 15.21-32; Lc. 23.26-43)
mi i curúVRFsQXPDWiVQXQ‫ڰ‬DPLWL‫ڰ‬DLQ. 17੅%XiQFsxun ca Jesusan abi anua

¢$FDUDPLQD‫ڰ‬XQDQLPDQ? PDWiVFDQWLLFXU~VRFs‫ڰ‬Libianquin Calvario


11੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa: FDFsPDWi, hebreo banan Gólgota cacë,
—1DtQX‫ڰ‬LFs1XFsQ3DSD'LRV DQXEXiQFs[D. 18੅Buanx bëEDFsFDVXQWiUX‫ێ‬
cuëëncëbëWDQPDFDPLQDPLQ‫ڰ‬sXLVDEL caman Jesús i curúVRFsQXPDWiVWDQFsxun
otsíama. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQPL‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQFs nitsíancëxa. Usoquin ca rabë ۛ uniribi, bëtsi
XQLFDPDD[PL[‫ڰ‬LFsVDPDLUDL‫ڰ‬XFKD[D. DPR‫ڰ‬DQDQEstsiribi amo i curúsocënu
12੅Usoquian Jesusan cacëxuan PDWiVWDQFsxun nitsíancëxa, Jesús a
3LOitonën Jesús chiquínti sinaniabi ca nëbëWۛ VL‫ڰ‬LQXQ. 19੅8VRFDPDLQXQFD3LOitonën
judíos unicaman munuma cuëníshoquin cuënëomitancëxun i curúsocënu ësai quicë
cacëxa: EDQDPDWiVPLDFs[D: “Jesús, Nazaretnu
—Min ënë uni chiquíanx camina ‫ڰ‬LFs, MXGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬DSXµ. 20੅8VD‫ڰ‬DLQFD
5RPDQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX&pVDUEsXSt‫ڰ‬LWLPD *yOJRWDPDWiDQX[XDQ-HV~VLFXU~socënu
‫ڰ‬DLQ. 8LQX‫ڰ‬LFsXQL[FDUD—‫ڰ‬s[FDQD‫ڰ‬DSX PDWiVFDQFs, D[D-HUXVDOpQ‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQ,
‫ڰ‬DL—quia, ax ca Césarbë nishanancësa raírinëxa umainun raírinëxribi cuanquin
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. judíos unicaman a bana cuënëocë isacëxa.
13੅Usaquian judíos unicaman cacëxun $EDQD[FDKHEUHREDQDQ‫ڰ‬DQDQ, latín
Jesús ëman chiquímitancëx ca Pilato EDQDQ‫ڰ‬DQDQ, JULHJREDQiQULELFXsnëocë
DQX[XDQDPLXQLPDQiQFsxun cuacë ‫ڰ‬LDFs[D.
anu tsóbuacëxa. Anu tsóti ax ca me 21੅Usoquian cuëQsRFs‫ڰ‬DLQFDMXGtRV

mëQtRTXLDQDQXPD[D[QDQFs‫ڰ‬DLVK VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ3LOiWRFDFs[D:
hebreo banan Gabata cacë, ‫ڰ‬LDFs[D. —´-XGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬DSXFDµTXL[XQ
14੅Pascua nëtë imëLۛ VKL‫ڰ‬LQXQDQsWsQSLWL cuëQsR[XQPDFD‫ڰ‬DW. Usoquinma ca
239 -8$1੄19

“axa, ‫ڰ‬s[FDQDMXGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DL
quicë, DFDsQs[‫ڰ‬LFsµTXL[XQ‫ڰ‬DW. 6XQWiUXQsDQ-HV~VPDQs[sWRFsQDtQ
22੅Cacë[XQFD3LOitonën cacëxa: SLFKiQSXUXQX‫ڰ‬i
—‫ڰ‬ÊQFXsQsRPLFsEDQDD[FDXVDEL‫ڰ‬LWL 31੅Pascua nëtëa imëLۛ VKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQFDD
‫ڰ‬LFsQ. nëtëxۛ a bëtsi nëtësamaira anun ñu
23੅8VDTXLDQ‫ڰ‬DQFDUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ mëëWLPD‫ڰ‬DLQ, i curúVRFsQXPDWiVFs
VXQWirunën Jesús i curúsocënu XQLFDPDDQXEL‫ڰ‬LWLMXGtRVXQLFDPDQ
PDWiVWDQFsxun mëtícananquin aín FXssDQPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFD3LODWRQsDQ
chupa biacëxa. Aín chupa bitancëx ca DtQVXQWirucama i curúVRFsQX‫ڰ‬LFs
chupa itsi cëxëquinma tëpëxۛ uinshi unicama aín xo tëcën ۛ mianan i curúsocë
pañucë, 24੅a bitsi canancëxa: nua biminun cacëxa. 32੅Cacëxuan xucëx
—Tucatima ca. 8LQFDUDDWDULELWL‫ڰ‬LFs FXDQ[XQFDVXQWirunën Jesúscëñun
quixun isti cananuna ñuratsu pain PDWiVFsXQLUDEë ۛ a bëtsi pain
QLTXLQWDQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DWDQFsxun bëtsiribi aín xo tëcëaۛ ncëxa.
Nucën Papa Diosan bana cuënëo, axa 33੅UsobëWVLQL-HV~VULEL‫ڰ‬DLX[XQELFD

sVDLTXLisabi oquin ca suntarucaman aséUDELEDPDFsLVTXLQ‫ڰ‬DPD‫ڰ‬LFsQ.


‫ڰ‬DFs[D: “Ñuratsu pain niquin tantancëx 34੅‫ڰ‬$LDPDELFDVXQWiUXDFK~shinëinshi

FD‫ڰ‬sQFKXSDFDPDPstíFDQDQ[Dµ. DtQSLFKiQSXUXDPRVKLPDQs[stocën
25੅Jesús usocamainun ca aín tita chachiacëxa. 8VRFs[FDLPL‫ڰ‬XQSi[Es
‫ڰ‬LPDLQXQDtQWLWDQ[XFsQ‫ڰ‬LPDLQXQ mëscúFs‫ڰ‬LE~DFs[D. 35੅Asérabi ënë
&OHRIiVQsQ[DQX0DUtD‫ڰ‬LPDLQXQ0DUtD xXFDPDLVi‫ڰ‬L[XQFDQDsQsEDQD
Magdalena, DFDPD[DQXD-HV~VPDVWiV‫ێ‬ cuënëoin. ‫ڰ‬ÊQFXsnëocë bana ënëx ca
cë i curúVRFsD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LDFs[D. 26੅Usa asérabi cëmëFsPD‫ڰ‬LFsQ. Usa ca quixun
‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQDtQWLWDD‫ڰ‬XUDPDQXD ‫ڰ‬XQiQTXLQFDQDsQsEDQDFDPDPLWVX
LVDQDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLDFK~shi aira cuënëoxunin, mitsúnribimi asérabi ca
nuibacë a, a rapasunua isquin cacëxa: XVDL‫ڰ‬LDFs[DTXL[XQ‫ڰ‬XQinun. 36੅Nucën
—Titan, D[FDPLQWXi‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Papa Diosan bana cuënëosabi oi ca ënë
27੅&DQDQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLDULEL xXFDPD‫ڰ‬LDFs[D. Ax ca ësai quia: “Aín xo
cacëxa: achúshibi ca tëcëQ ۛ WLPD‫ڰ‬LFsQµ. A bana
—Ca is, D[FDPLQWLWD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quixun. quicësabi oquin ca uínbi aín xo
Usoquian Jesusan cacësabi oquin ca achúshibi tëcëDۛ QPD‫ڰ‬LFsQ. 37੅Ësairibi ca
DQ0DUtDDtQ[XEXQX‫ڰ‬LQXQEXiQFs[D. cuënëo bana quia: “Tarotancëxun ca an
‫ڰ‬DFsFDPDQLVWL‫ڰ‬LFsQµ.
-HV~VEDPD
(Mt. 27.45-56; Mr. 15.33-41; Lc. 23.44-49) -HV~VPDWiQDsFsQXPsQtRFDQ
28੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXV,‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DWLxXFDPD (Mt. 27.57-61; Mr. 15.42-47; Lc. 23.50-56)
FDQDFsxXDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQL1XFsQ3DSD 38੅$ULPDWHDsPDQX‫ڰ‬LFsXQL, José, an ca
Diosan bana cuënëo quicësabi oi, -HVXVDQEDQDFXDFs‫ڰ‬L[XQELMXGtRV
—cana shimain —quiacëxa. 29੅Quia ca unicamami racuëq ۛ uin uíbi —‫ڰ‬s[FDQD
PDQs[DQSDQXDYLQRFDFKDFsEXicacë -HVXVDQEDQDFXDFs‫ڰ‬DL—TXL[XQFiPD
‫ڰ‬DLQ, tsatimi rënmencë xapusa ñu ami ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDEDPDFs-HV~V
chabótancë[XQEXiUX[XQ‫ڰ‬DPLDFs[D. EXiQWLVDWDQTXLQ3LOiWR—¢DViELFDUD
30੅‫ڰ‬$PLFs[FD-HV~VYLQRFDFKDFs ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF? —TXL[XQxXFicëxa. fXFiFs[XQ
‫ڰ‬DWDQFs[, —‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DWLxXFDQDFsxXDQ FD3LOitonën, —DViELFD, FDEXiQWDQ
—qui tëtúbutishi bamacëxa. —quixun cacëxa. Cacëxun ca bamacë
-8$1੄19੄20 240

ELELDQTXLQ-HV~VEXiQFs[D. 39੅%XiQPDL‫ێ‬ cë pañun aribi bëtsi chupabëma


nun ca Nicodemo axa imë ۛ cuanx FDS~QFsVD‫ڰ‬DLVKDPRUDFicë isacëxa.
Jesúsbë bana, DQULEL‫ڰ‬LQtQWLURPLUUD 8੅Iscëbëbi ca ax paían rëcuënۛ cuatsincë
URFsxXQiORHURPsVFXFs, treinta kilosa uni axribi quini mëu atsínxun —asérabi
bëacëxa. 40੅Usotancëxun ca Josébëtan FD-HV~VsQXPD‫ڰ‬LFs—quixun isacëxa.
Nicodemonën judíos unibunëan bamacë 9੅A ñu isquinbi ca a rabëtan Nucën Papa

maíQX[XQXQL‫ڰ‬DFssabi oquin, Jesús Diosan bana cuënëo, bamatancëx ca ax


‫ڰ‬LQtQWLURPsVFXFsDQXQ‫ڰ‬DFsFKXSD, EDtVTXLWL‫ڰ‬LFsTXLi[DTXLFs, a uisai quicë
anun rabúancëxa. 41੅Usoquian Jesús FDUDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsQ. 10੅‫ڰ‬8QiQTXLQ‫ێ‬
mëQtRFs‫ڰ‬DLQFDLFXU~VRFs‫ڰ‬XUDPDDQXL PDELFD-HV~VTXLQLQXPD‫ڰ‬LFsRELDQLDtQ
‫ڰ‬DSicë naëUDWVXPDWiQX‫ڰ‬LDFs[D. Anu ca xubunu cuancëxa.
me naëcë achúshi anu uni bamaia
mëQtRWL‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DtQELDDQXXQLPsníocëma 0DUtD0DJGDOHQDQsDQ-HV~VLVD
SDQ‫ڰ‬LDFs[D. 42੅$TXLQt[D‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQFD (Mr. 16.9-11)
3DVFXDQsWs‫ڰ‬DtDQDWX[DQsWsQWDQWLWL 11੅8VD‫ڰ‬DLQFDDXQLUDEsWD[DFXDQPDL‫ێ‬

FXStDQXUDFiQWDQFsxun Jesús nun utëcëanx María quini rapasu


mëníocëxa. niracëti aín namë ۛ isnux tëtúbuti aín
bëunan mëscúacëxa. 12੅8VDL‫ڰ‬LTXLQELFD
%DPD[EL-HV~VEDtVTXLD TXLQLPsXFDiQJHOUDEë,ۛ chupa uxuira
(Mt. 28.1-10; Mr. 16.1-8; Lc. 24.1-12) uxu pañuaxa, DQX-HV~VUDFisQ[DQFsQX

20
1੅Domingo nëtë pëcaracëma DtQPD[Fi‫ڰ‬LFsXEsWVL‫ڰ‬LPDLQXQDtQWDs
‫ڰ‬DtQVKLFD0DUtD0DJGDOHQDD[ ‫ڰ‬LFsXEstsiribishi tsócë isacëxa.
anua Jesús mëníoëxancë quini isi 13੅Iscë[XQFDiQJHOQsQ0DUtDFDFs[D:

cuancëxa. Cuanx bëbaquin iscëxbi ca —¿Uisacatsi caramina ini bëunan


anúan quini xëpuëxancë mapara ax mëscutin? —quixun.
UDFDQDFs‫ڰ‬LDFs[D. 2੅Usobiani bënëtishi Cacëxunbi ca Maríanën catëcëancëxa:
DEiTXLDQLFXDQ[XQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQL —8QLQFDTXLQLQXDWVtQ[XQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬,EX
aira Jesusan nuibacë, acëñun Simón EDFDUXELDQTXLQEXiQ[XQDPDQX
Pedro cacëxa: UDFiQ[D, XLQXFDUDUDFiQ[DFDQD
—8QLQVDSLFD1XFsQ‫ڰ‬,EXTXLQLQXD ‫ڰ‬XQDQLPDQ.
ELELDQTXLQEXiQ[D, XLQXFDUDEXiQ[XQ 14੅Cai caxu bësui cuainacëquinbi ca

UDFiQ[DFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLPDQ. Jesús a caxu nicë isacëxa, isquinbi ca


3੅&DFs[FD3HGUREs-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLFs —D[FD-HV~V‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQPD
uni itsiribi anua Jesús mëníoëxancë ‫ڰ‬LFsQ. 15੅‫ڰ‬8QiQFsxunmabi ca Jesusan
TXLQLQXDEiquiani cuancëxa. 4੅Cuaníbi María cacëxa:
ca Pedro axa munu cuanmainun bëtsi —¿Uisacatsi caramina ini bëunan
axira pain rëcuën ۛ quiani cuanx quininu mëscutin? ¿Ui caramina barin?
5
bëbacëxa. ੅Bëbai xëQLUicëti tëtúbuquin Cacëxunbi ca an naë bërúancë uni isa
TXLQLQDtVTXLQELFD‫ڰ‬Dtmonan anun TXL[XQVLQiQTXLQ0DUtDQsQFDFs[D:
rabúënxancë chupa ashi anua isacëxa. —0LQEXiQ[XQFDPLQDELWVLFXDQXQ
,VtELFDTXLQLQXDWVtDQPD‫ڰ‬LFsQ. 6੅Atsíncë XLQXFDUDPLQDUDFDQ‫ڰ‬sFDWL‫ڰ‬DLQ.
EsPDFD6LPyQ3HGURD[WVLiQFXDWVLQLDt 16੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

ax pain quininu atsíancëxa. Atsínxun ca —María —ësaquinshi.


chupa anun Jesús rabúënxancë, ashi Cacëx cuainacëquin ca Maríanën
isacëxa. 7੅,VDQDQFDDQXQPDUiEXsQ[DQ‫ێ‬ ratúquin, hebreo banan —Raboni
241 -8$1੄20

—cacëxa. A banax ca an uni ñu


‫ڰ‬XQiQPLFsTXLTXLFs‫ڰ‬LFsQ. 17੅Usaquian 7RPiVQsDQ-HV~VEDtVTXLFsLVD
cacëxun ca Jesusan María cacëxa: 24੅$QXD-HV~VDWXEs‫ڰ‬LPDLQXQFDDtQ

—‫ڰ‬ÊUDPs[XQPDSDQFD‫ڰ‬DW, ën ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLDFK~VKL7RPiV, ‫ڰ‬LFsEL


3DSDQXFDQDFXDQFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQ. rabë ۛ bacëDۛ Q‫ڰ‬LFs*HPHORFDTXLQULEL
Cuantancë[XQFDsVDTXLQ‫ڰ‬sQ anëcë, D[DWXEsPD‫ڰ‬LDFs[D. 25੅8VD‫ڰ‬DLQFD
xucën ۛ cama catan: $QFD‫ڰ‬sFD[D, ‫ڰ‬s[ Jesús cuancë caxua aia, an Jesús
FDQD‫ڰ‬sQ3DSDD[DPLWVXQ3DSDULELDQX iscëFDPDQ7RPiVFDFs[D:
cuanin. $[‫ڰ‬sQ3DSD'LRV‫ڰ‬DLVKFDPLWVXQ —1XFsQ‫ڰ‬,EXFDQDQXQDLVDQ.
3DSD'LRVULEL‫ڰ‬LFsQ. Cacë[XQFD7RPiVQsQFDFs[D:
18੅Usoquian Jesusan cacësabi oquin ca —Aín mëcën rabë ۛ anua rabun
0DUtD0DJGDOHQDQsQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs PDWiVFDQFsLVTXLQDQX‫ڰ‬sQPsFsQUsEXQ
unicama atunu cuanxun: WLFiQDQDtQSLFKiQSXUXQX‫ڰ‬sQPsFsQ
—‫ڰ‬ÊQFDQD1XFsQ‫ڰ‬,EXLVDQ—quixun atsínmiquin tanxunma cana asérabi ca
canan Jesús quicë banacama atu D[1XFsQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLPDQ.
ñuixuancëxa. 26੅Jesús baísquixancëa achúshi semana

‫ڰ‬DLQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDDPLULEL‫ێ‬
$tQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ shi achúshi xubunu timëFۛ s‫ڰ‬LDFs[D. A
-HV~VEDtVTXLFsLVD QsWsQFD7RPiVULELDWXEs‫ڰ‬LDFs[D. Usa
(Mt. 28.16-20; Mr. 16.14-18; Lc. 24.36-49) ‫ڰ‬DLQFD[XEX[sSXFs‫ڰ‬DtQELDWXQsEëtۛ si
19੅Anúan Maríanën Jesús ispuncë niracëTXLQ-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs
GRPLQJRQsWsxDQWiQEXFsbë ca aín unicama —Cana uan. &KXimashirua ca
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[, xubu achúshinu ‫ڰ‬LFDQ—cacëxa. 27੅Atu catancëxun ca
timëaۛ x judíos unibumi racuëti 7RPiVULELFDFs[D:
‫ڰ‬Dtmaquin xëSXD[‫ڰ‬LDFs[D. $QXD‫ڰ‬DLQ, —Min mëcën rëbun ca ënu ticat, ‫ڰ‬sQ
atu nëbëtۛ si niracëquin ca Jesusan mëcën rabërۛ ibi ca is. ‫ڰ‬ÊQSLFKiQSXUXQX
cacëxa: min mëcën atsínmiquin ca tan. ‫ڰ‬Ê[FDQD
—Cana uan, FKXiPDVKLUXDFD‫ڰ‬LFDQ. DPD‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQ[XQPDFD‫ڰ‬s[FDQD
20੅Ësoquin caquin ca aín mëcën rabë ۛ aséUDEL-HV~V‫ڰ‬DLTXL[XQVLQDQ.
LVPLDQDQDtQSLFKiQSXUXULELLVPLDFs[D. 28੅Cacë[XQFD7RPiVQsQ—mix

,VPLFs[FDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD camina aséUDEL‫ڰ‬sQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬sQ


1XFsQ‫ڰ‬,EXLVLVKLPsniocati cuëëancëxa. 'LRVULEL‫ڰ‬DL—quixun cacëxa. 29੅Cacëxun
21੅Cuëënia ca amiribishi Jesusan atu ca Jesusan cacëxa:
cacëxa: —7RPiV, EsUtFDPLQD‫ڰ‬sEDtVTXLFs
—&KXiPDVKLUXDFD‫ڰ‬LFDQ. ‫ڰ‬ÊQ3DSDQ isquin, aséUDELFDQD‫ڰ‬sQ3DSD'LRVQXD[
DPLDVLQiQXQXQLFDPD‫ڰ‬DTXLQXQ‫ڰ‬s Xi‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. $Q‫ڰ‬sLVTXLQPDEL,
[XiVDULELRTXLQFDQD‫ڰ‬sPLDVLQinunmi aséUDELFDQD‫ڰ‬s[D‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQFs
XQLFDPD‫ڰ‬DTXLQXQPLWVX[XWLQ. uni, DFD1XFsQ3DSD'LRVDQFKXiPD‫ێ‬
22੅Canan ca cuëbitan atumi uínpuquin shirua tani cuëëQXQ‫ڰ‬LPLD.
atu cacëxa:
—Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin Añu cupí carana ënë bana
8StxXFD‫ڰ‬LFDQ. 23੅Mitsúnmi tërën ۛ cëx ca cuënëo quiáxa Juan quia
D[D‫ڰ‬XFKDFsXQLQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LD. Usa 30੅8VD‫ڰ‬DLQFDXQLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬LWVDLUD

‫ڰ‬DtQELFDPLWV~QPLWsUën ۛ cëxma a unin -HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQLVQXQ


‫ڰ‬XFKDWsUëQۛ FsPD‫ڰ‬LD. ‫ڰ‬DFs[D, sQsTXLULFDQXFD-HVXVDQ‫ڰ‬i
-8$1੄20੄21 242

ñucama camaira cuëQsRFsPD‫ڰ‬LFsQ. nun ca raírinëinshi Jesúsnu bëbati cien


31੅Jesús
ax ca asérabi Cristo, Nucën Papa PHWURVD‫ڰ‬L[XQDtQULFDWVDWVDEXiquicë
Diosan BëFKLFs‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPLDPL munuishi buani cuancëxa. 9੅8VD‫ڰ‬DLQFD
catamëti mitsux xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ PDVLQXDWXQQXQWL‫ڰ‬DUXWDQFs[Fsx~EX‫ێ‬
3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQFDQDsQsEDQDFDPD cuatsini uquinbi tsi bëpubucënua tsatsa
cuënëon. [XLDLVDQDQSiQULELLVDFs[D. 10੅Isia ca
Jesusan atu cacëxa:
$tQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDPsFsQDFK~VKL —BëUtPLELFDQFsWVDWVD‫ڰ‬LWVDPDVKLFD
‫ڰ‬LPDLQXQUDEëPۛ LD-HV~VFKLTXLUDFsWsFsDQ
‫ڰ‬sEs[XQ.

21
1੅8VDL‫ڰ‬LWDQFs[DDtQ‫ڰ‬XQiQPLFs 11੅Cacëxun ca Simón Pedronën

XQLFDPD7LEHULDVFDFsSDU~Q‫ێ‬ QXQWLQX‫ڰ‬LUX[XQ, ciento cincuenta y tres


SDSDFXsEt‫ڰ‬DLQFD-HV~VDWXPLSsDVTXL‫ێ‬ WVDWVDFKDEXEXiTXLFs‫ڰ‬LFs, atun rica
tëFsQLsVDL‫ڰ‬LDFs[D: 2੅Anu ca Simón nëriobëtsinquin masinu bëacëxa.
Pedro, 7RPiV‫ڰ‬LFsELUDEë ۛ bacëDۛ Q‫ڰ‬LFs BëFs[ELFDWVDWVDFKDEX‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬DtQEL
Gemelo caquinribi anëcë, D‫ڰ‬LPDLQXQ DWXQULFDQDUiVTXLDPD‫ڰ‬LFsQ. 12੅Usoia ca
Natanael, *DOLOHDQX‫ڰ‬LFs&DQiFDFs Jesusan —ca pi ucan —atu cacëxa.
sPDQX‫ڰ‬LFs, D‫ڰ‬LPDLQXQ=HEHGHRQsQ Cacë[XQELFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD
bëchicë rabë ۛ DFDPDEs-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬ achúshinënbi, sQs[FD1XFsQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LFs
cë uni rabërۛ ibishi timëFۛ s‫ڰ‬LDFs[D. TXL[XQFDPD[XQEL‫ڰ‬XQiQTXLQ, —¿ui
3੅Anuxun ca Simón Pedronën —cana FDUDPLQD‫ڰ‬DLQ? —TXL[XQxXFiPD‫ڰ‬LFsQ.
tsatsa ricani cuani —quixun raíri 13੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQDWXUDSDVX

cacëxa. Cacëxun ca —nuxribi cananuna niracëTXLQSiQEL[XQDWX‫ڰ‬LQiQWDQFsxun


mibë cuani —quixun cacancëxa. WVDWVDULELVKL‫ڰ‬LQiQFs[D. 14੅Usai ca Jesús
Cabiani nuntinu cëñúruquiani coónxun bamaxbi baísquitancëx rabëti pain
ULFiQTXLQELFDWVDWVDDFK~VKLUDELELiPD ‫ڰ‬LWDQFs[DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDPL
‫ڰ‬LFsQ. 4੅%LWVtPD‫ڰ‬LQsWLxDQFiLVKL amiribishi chiquiracëtëcëancëxa.
pëcaraxun ca Jesús masinua nicë
Simon Pedronëan —‫ڰ‬s[FDQDDVpUDELPLPL
iscancëxa, isquinbi ca, D[FD-HV~V‫ڰ‬LFs
5 sinanin —TXL[XQ-HV~VFD
TXL[XQ‫ڰ‬XQiQFDQPD‫ڰ‬LFsQ. ੅‫ڰ‬8QiQFs[XQ‫ێ‬
mabi ca Jesusan atu cacëxa: 15 ۛ cë ca Jesusan Simón Pedro
੅Pia sënën

—¢7VDWVDFDUDPLQDELFDQFsPD‫ڰ‬DLQ? cacëxa:
Cacëxun ca —FDQDQXQDELFsPD‫ڰ‬DL —¢-RQiVQsQEschicë, Simón, min
—quixun cacancëxa. 6੅Usaquian cacëxun xXFDPDVLQiQFssamaira oi caramina
ca Jesusan —nunti rapasu mëqueu ca ‫ڰ‬sPLVLQiQTXLQ‫ڰ‬sQXLEDWLQ? Cacëxun ca
mitsun rica nanpat, anua camina tsatsa cacëxa:
ELWL‫ڰ‬DL—quixun cacëxa. Cacëxun ax —‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬,EX, PLQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, ‫ڰ‬sQ
quicëVDELRTXLQQDQSitancëxun ca rica cana mi nuibatin.
niancëxa. 1LQTXtQELFD‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬L[~DQ Quia ca cacëxa:
WVDWVDQ‫ڰ‬LsRLDEsrucasmacëxa. 7੅Usocëbë —‫ڰ‬ÊQFDUQHUREDFsFDSLPLQX[XQ‫ڰ‬DW.
WDQFDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLDFK~shi, aira 16੅Catancëxun ca amiribishi cacëxa:

nuibacë, an —D[FD1XFsQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LFs —-RQiVQsQEschicë, Simón,


—quixun Pedro cacëxa. Cacëxuinshi ¢FDUDPLQD‫ڰ‬sQXLEDWLQ?
pë[~DQQDQFsDtQFKXSDEL[XQSDxXWDQ‫ێ‬ Cacëxun ca catëcëancëxa:
cëx ca Pedro nuntinuax bacanu —‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬,EX, PLQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, ‫ڰ‬sQ
‫ڰ‬LE~quiani Jesúsnu cuancëxa. 8੅&XDQPDL‫ ێ‬cana mi nuibatin.
243 -8$1੄21

Quia ca cacëxa: ‫ڰ‬XQiQPLFsXQL, Juan, an Jesús nuibiania


—‫ڰ‬ÊQFDUQHURFDSLPLQX[XQ‫ڰ‬DW. isacëxa. Ax ca an abëtan pi a rapasu
17੅Rabë ۛ oquin catancë[XQFDDPLULEL‫ێ‬ tsóxun —XLQFDUDXQLPL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFs
shi catëcëancëxa: —TXL[XQ-HV~VxXFisxancë, D‫ڰ‬LDFs[D.
—-RQiVQsQEschicë, Simón, 21੅A uni isquin ca Pedronën Jesús

¢FDUDPLQD‫ڰ‬sQXLEDWLQ? xXFicëxa:
Rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi oquian —FDUD‫ێ‬ —¢8LVDLUDFDUDsQsXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF?
PLQD‫ڰ‬sQXLEDWL—quixun cacëxun ca 22੅Cacëxun ca Jesusan cacëxa:

Simón Pedronën —¢XLVRWLFDUD‫ڰ‬s —‫ڰ‬,PLWLVDWDQTXLQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬LPLFë[ۛ D‫ڰ‬s[


‫ڰ‬LWVRTXLQxXFDWLD? —TXL[XQVLQDQLPDVi utëcëntamainun ënë unix ënë nëtënu
nuituquin cacëxa: tsócëEsELFDPLQDXLVDFXStFDUDXVDL‫ڰ‬LD
—‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬,EX, min camina camabi ñu quixun sinani bënëWLPD‫ڰ‬s[FXssQFssabi
‫ڰ‬XQDQLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQD‫ڰ‬sQFDQDPL RtVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
QXLEDWLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. 23੅Usaquian cacëxun cuaxun ca an

Quia ca Jesusan cacëxa: Jesusan bana cuacë unicaman —a uni


—‫ڰ‬ÊQFDUQHURFDSLPLQX[XQ‫ڰ‬DW. VDSLFDEDPDWLPD‫ڰ‬LFs—quixun
18੅AséUDELFDQD‫ڰ‬sQPLFDLQ, EsQi‫ڰ‬DLVK VLQiQ[XQFKDQLRFs[D. 8VD‫ڰ‬DtQELFD
camina minbi chupa pañuanan uinu Jesusan —-XDQFDEDPDWLPD‫ڰ‬LFs
caramina cuainsa tani anu cuancën. Usa —TXL[XQ3HGURFiPD‫ڰ‬LFsQ. Caquinma
‫ڰ‬DtQELFD[sQLLUD‫ڰ‬DtVKPLPsVKSDWLDXQL ca ësoquinshi cacëxa: ´‫ڰ‬,PLWLVDWDQTXLQ
itsin chupa pañumixun uinu caramina sQ‫ڰ‬LPLFë[ۛ D‫ڰ‬s[XWscëntamainun ënë
FXDLQVDPDWDQLDQXELPLEXiQWL‫ڰ‬LFsQ. unix ënë nëtënu tsócëbëbi camina uisa
19੅An, XVDLFDQDEDPDWL‫ڰ‬DLTXL[XQ FXStFDUDXVDL‫ڰ‬LDTXL[XQVLQDQL
‫ڰ‬XQiQDQEDPDLELDPLVLQiQTXLQ bënëWۛ LPD‫ڰ‬DLµTXL[XQ.
ënquinma cana Nucën Papa Dios 24੅‫ڰ‬Ê[-HVXVDQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLDFK~shi

FXssQPLWL‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQinun ca Jesusan ‫ڰ‬L[XQFDQDsQsxXFDPDELxXLTXLQ


usoquin Pedro cacëxa. Catancëxun ca cuënëon. ‫ڰ‬ÊQFXsnëocë banacama ënëx
—‫ڰ‬s[FXssQFsVDELRtVKLFD‫ڰ‬LW—quixun ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQDQXQD
cacëxa. ‫ڰ‬XQDQLQ.
25੅‫ڰ‬ÊQPLWVXxXL[XQFsEDQDsQs
$tQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLDFK~VKL, a Jesusan ‫ڰ‬LPDLQXQFDEsWVLxXFDPDULEL-HVXVDQ
nuibacë, a ñui quicë bana ‫ڰ‬DFs[D. A ñucama ñuiquin achúshi
20੅Usoquiancacëx caxu bësui cuainacë achúshi cuënëocëxbi ca a quirica
quin ca Pedronën a nuibairacë aín camabi menu sënëQ ۛ WLPD‫ڰ‬LFsQ. Ashi.
-(68&5,6721Ê1&$,6&Ê81,&$0$86$,‫ڰ‬,$

‫ڰ‬LFsPD‫ڰ‬DtQVKL1XFsQ3DSD'LRVDQDtQ
$tQ%sUXfXQVKLQ8StfXFsQ3DSD %sUXfXPVKLQ8StPLWVXEsD‫ڰ‬LQXQ[XWL
'LRVDQXQLEs‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬LFsQ.

1
1੅Teóɹlo, ‫ڰ‬sQPLDSDLQEXiQPLFs
-HV~VQDtQXFXDQ
quiricanu cana Jesusan naínu
FXDLQVDPDSDLQ‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬ixXFDPDD 6੅Usatancëxun ca bëtsi nëtën abë
ñuiquin mi cuënëoxuan. 2੅An ca naínu timëaۛ x bucuxun an uni bana ñuixunun
FXDLQVDPDSDLQ‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD xutia caíscë unicaman Jesús cacëxa:
'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬DTXLQFs —1XFsQ‫ڰ‬,EX, nux cananuna Israelnën
xun an aín bana unicama ñuixunun xuti rëE~QTXL‫ڰ‬DLQ, QXQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DtVKELFDQXQ
unicama caísacëxa. Acamax ca aín DLQWVLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ¢FDUDPLQDEsUt
‫ڰ‬XQiQPLFsXQL‫ڰ‬LDFs[D. Caístancëxun ca nun aintsi achúVKLQXQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LQXQ
DxXFDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPLDFs[D. mëQtRWL‫ڰ‬DLQ?
3੅8VRTXLQxX‫ڰ‬DWDQFs[EDPD[ELFD 7੅Cacëxunbi ca Jesusan atu cacëxa:

baísquiacëxa. 8VDL‫ڰ‬LWDQFsxun ca, ax ca —‫ڰ‬ÊQ3DSD'LRVDQFDDQVLQiQFssabi


asérabi baísquiaxa quixuan an caíscë RTXLQXLQVDUDQFDUDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
XQLFDPDQ‫ڰ‬XQinun, ‫ڰ‬X[sDFK~shi mëníocëxa. 8LQVDUDQFDUDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬LPDLQXQPsFsQUDEë ۛ nëtën nëtëaۛ x TXL[XQFDPLQDPLWVXQ‫ڰ‬XQDQLPDQ. 8੅Usa
nëtëaۛ x atumi chiquiracëacëxa. Usai ‫ڰ‬DtQELFDPLQD1XFsQ3DSD'LRVDQ%sUX
‫ڰ‬LTXLQFDXLVDLUDLFDUDXQL1XFsQ3DSD Ñumshin Upí mitsunu ucëbë aín
'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQDWX‫ڰ‬XQiQPLD‫ێ‬ cushixX‫ڰ‬LFDQWL‫ڰ‬DLQ. Aín cushixX‫ڰ‬L[XQ
cëxa. FDPLQDPLWVXQ‫ڰ‬sQEDQDXQLFDPD
xXL[XQWL‫ڰ‬DLQ, Jerusalén ëmanu, Judea
mecamanu, ‫ڰ‬LPDLQXQ6DPDULDPHQX,
I. -(586$/(18$;$$118&Ê13$3$ ‫ڰ‬LPDLQXQFDPDELPHQXFXDQTXLQ.
',26$1%$1$&8$&Ê81,&$0$ 9੅ÊVDTXLQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD
7,0Ê$(1.4-8.3) caíVKLFDDWXQLVPDLQXQELPDQimiquishi
4੅1DtQXFXDLQVDPDSDLQ‫ڰ‬L[XQFD naí cuinan mapucëx istëcëntimoi
-HVXVDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD, an uni nëtëaۛ cëxa. 10੅8VDL‫ڰ‬LDPDQiPLEssuquin
bana ñuixunun xutia caíscë, a cacëxa: isabacëbëbi ca uni rabë ۛ tari uxua
—Jerusalénuax cuanxunma pan ca pañucë atu nëbëWۛ VL‫ڰ‬LDFs[D. 11੅8VD‫ڰ‬L[XQ
DQX[XQEL‫ڰ‬sQ3DSD'LRVDQFDFssabi ca atu cacëxa:
RTXLQ‫ڰ‬sQPLWVXxXL[XQFsDSDLQFDtQ. —*DOLOHDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD, ¿añuaquin
5੅AséUDELFD-XDQsQXQL‫ڰ‬XQSD[DQ FDUDPLQDPDQimia isabatin? Jesús, axa
nashimiacëxa. 8VD‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬LWVDPDQsWs bërí naínu cuancë, ënëx ca mitsúnmi

244
245 +(&+26੄1੄2

cuania iscësa ësaribicuatsini utëcënuxun 20੅Salmos quiricanua cuënëo bana axa

‫ڰ‬DLD. ësai quicëVDELRLFD‫ڰ‬LD[D:


$tQ[XEX[FDsQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, anu ca
Jesusan caíscë unicaman Xt[EL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ.
DWXEs‫ڰ‬LQXQ0DWtDVFDtVD ‫ڰ‬,PDLQXQFDsVDLULELTXLD:
12੅Ësaquian a uni rabëtan cacëx ca %sWVLXQLQFDDQsQFsxXPssWL‫ڰ‬DWL
2OLYHWHFDFsPDWiDQXD[D-HV~VQDtQX ‫ڰ‬LFsQ.
cuancë, DQXD[DtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD 21੅ÊQXFDDQ-HVXVDQQXEs‫ڰ‬L[XQxX‫ڰ‬DLD

Jerusalénu riquiancëxa. Olivete anuax nubëWDQLVFsXQLUDtUL‫ڰ‬LFsQ. 22੅8VD‫ڰ‬DLVK


Jerusalénu bëbati ca rabë ۛ kilómetrosa FDDWX[-XDQsDQQDVKLPLD‫ڰ‬Dtsha ax
‫ڰ‬LDFs[D. 13੅Riquianx Jerusalénu bëEDWDQ‫ێ‬ QDtQXFXDQWDPDLQXQQXEs‫ڰ‬LD[D. Usa
Fs[FDDQXDDWX[‫ڰ‬LFs[XEXQXDWVtDQ[ cupí ca a unicama achúshinëxa Jesús ax
PDQiPLD‫ڰ‬LFsFDWDLWVLDQXFsx~ruacëxa. ca bamatancëx baísquitëcëanxa quixun
Atux ca Pedro, Jacobo, Juan, Andrés, QXQ‫ڰ‬DFssaribi oquin unicama ñuixunux
Felipe, 7RPiV, Bartolomé, Mateo, QXEsELUDQDQWLDViEL‫ڰ‬LFsQ.
Alfeonën bëchicë Jacobo, Simón axa aín 23੅Pedronën ësoquin cacëxun ca anu

aintsin rabanan nëëcë, D‫ڰ‬LPDLQXQ ‫ڰ‬LFsXQLFDPDQUDEë ۛ uni, José, %DUVDEiV


Jacobonën xucën Judas, DFDPD‫ڰ‬LDFs[D. FDTXLQDQsFs‫ڰ‬LFsbia Justo caquinribi
14੅$XQLFDPD[FDDW~[D‫ڰ‬LFsVDELRL‫ڰ‬L, anëcë, acëñun Matíasribi caísacëxa.
Jesusan xucëDۛ QWX‫ڰ‬LPDLQXQDtQWLWD 24,25੅Usotancëxun abë banaquin ca

0DUtD‫ڰ‬LPDLQXQEsWVL[DQXFDPDEsribi 3HGURQsQ1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVFDFs[D:
timëaۛ x ami sinani Nucën Papa Diosbë —An nubëWDQPLxX‫ڰ‬D[XQXQPLQ
banacëxa. FDtVFs‫ڰ‬DtVKELFD-XGDVPLxX
‫ڰ‬D[XDQ[PDELDtQ‫ڰ‬XFKDFXStDQXD[
Jesusan caíscë unicaman cuanti anu cuanxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD
DWXEs‫ڰ‬LQXQ0DWtDVFDtVD FDPDELXQtDQDtQQXLWXQsQVLQiQFsxX
15੅8VD‫ڰ‬DLVKFDDQXWLPëa ۛ x Jesucristomi ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQ, min ënë uni rabë ۛ uiira
VLQiQFsXQLFDPDD[FLHQWRYHLQWH FDUDPLQD-XGDVQsQxXPssWL‫ڰ‬DQXQFDtVD
xucëQ ۛ VD‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFD3HGURQsQ TXL[XQQXLVPLWL‫ڰ‬DLQ.
atu nëbëtۛ si niruxun cacëxa: 16੅—‫ڰ‬ÊQ 26੅Catancë[XQFDXL[FDUD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs

xucëaۛ ntu, ësaquin cana mitsu cain. isnuxun ñuratsu pain niquin tancëxa,
Nucën Papa Diosan Bëru Ñumshin WDQFs[ELFD0DWtDV‫ڰ‬LDFs[D. Usaquian
8SLWDQVLQiQPLFsxuan Davidnën cuënëo FDtVFs‫ڰ‬DLVKFD-HVXVDQDtQEDQD
bana quicësabi oi ca Judas, an Jesús uni ñuixunun caíscë uni mëcën rabë ۛ
bimicë, D[‫ڰ‬LD[D. 17੅-XGDVD[FDQXFDPD‫ێ‬ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi, acamabë Matías
cëñunbia Jesusan aín bana ñuixunun biranancëxa.
caístancë[XQ‫ڰ‬XQiQPLFs‫ڰ‬LD[D. 18੅Usa
Nucën Papa Diosan Bëru
‫ڰ‬L[XQELFD-HV~VXQLQELQXQ‫ڰ‬DTXLQWDQFs
fXQVKLQ8StDtQXQLFDPDQXXi
xun a cupía bicë curíquinën me

2
bitancëxbi, DtQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DFsFXStD[EL 1੅8VD‫ڰ‬DLQFD3HQWHFRVWpVFDFsQsWs

ñumi natëT ۛ XLTXLQDtQSXFXFDPDDQWicai XFsEs-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsDFK~shi


19
bamaxa. ੅8VDtD‫ڰ‬LFsFXD[XQFD xubunu timëaۛ x axa Jesucristomi
-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQDPH catamëcë unicama bucüacëxa. 2੅Anu
Acéldama caquin anëaxa, ax ca atun EXFX[XQFDVXx~DQXSt‫ڰ‬LFsVDLEDQDFXD‫ێ‬
EDQDQ,PL0HTXLFsEDQD‫ڰ‬LFsQ. tsinia naínuax aia cuacëxa. Cuacëxbi ca
+(&+26੄2 246

anua bucucë xubu namë ۛ camabi —¢8LVD‫ڰ‬DLVKFDUDXVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF?


tsitsiarati sharati banacëxa. 3੅8VDL‫ڰ‬LVKL 13੅Usaia
quicëbëbi ca raírinëx ami cuai
ca tsi ërëQۛ UXFsVD‫ڰ‬DLVKUsquiabati anu —ñu bata xëaxbi sapi ca paën ۛ canxa
‫ڰ‬LFsXQLFDPDQPD[FiQXFsx~ruacëxa. —quiax canancëxa.
4੅Usacëbëshi ca Nucën Papa Diosmi

FXVKLLDtQ%sUXfXPVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LPLFs[ 7LPsFDPs‫ڰ‬sRFsXQLFDPD3HGURQsQFD
DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[EsWVLEsWVLEDQDQ 14੅CanancëEsFD3HGURDEs‫ڰ‬LFsPsFsQ

banacëxa. rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi unibë nirui


5੅8VD‫ڰ‬DLQFDD[D1XFsQ3DSD'LRV munuma banaquin cacëxa:
cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LLVDWDQFsMXGtRV —-XGtRVXQLEX‫ڰ‬LPDLQXQ-HUXVDOpQX
unicama, ax bëtsi bëtsi menuax Judea ‫ڰ‬LFsXQLFDPD, PLWV~QPL‫ڰ‬XQiQXQFD‫ڰ‬sQ
menu uax Jerusalénu tsoócëxa. 6੅A mitsu camainun cuat. 15੅Mitsun
unicamax ca xubunu bucüaxa bëtsi bëtsi VLQiQFs[DsQsXQLFDPD[SDëQ ۛ Fs‫ڰ‬DtQEL
banan axa Jesucristomi catamëcë FDEDUL[DPiUXFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQDVprabi
unicama banaia cuabiani a xubunu paëQ ۛ FsPD‫ڰ‬LFsQ, 16੅An Nucën Papa Dios
timën ۛ ux riquiancëxa. Riquiani bëbai quicë bana uni ñuixuncë uni, Joel cacë,
timëcamë‫ڰ‬sRTXLQD[XEXQX‫ڰ‬LFs an cuënëo bana quicëVDELRLFDsVDL‫ڰ‬LD.
unicamaxa banaia, atun banasabi A banax ca ësai quia:
FDPD[XQELFXDWLFDUDWXWLVLQiQFDVPD‫ێ‬ 17 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQFDFDLD: Mecama

cëxa. 7੅6LQiQFDVPDLFDDWXQEsPinan cëñúFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQFDQD


pëqui ratuti canancëxa: XQLFDPDQX‫ڰ‬sQ%sUXfXPVKLQ8St
—¿Galilea menuaxa ucë unishima DWXEs‫ڰ‬LQXQ[XWL‫ڰ‬DLQ. Xucëxun ca
cara axa xubunu timëaۛ x banacë Israel unicama, [DQX‫ڰ‬LPDLQXQEsEX,
XQLFDPDsQs[‫ڰ‬LF? 8੅¢8VD‫ڰ‬LFsELFDUDQXQD DQEL‫ڰ‬s[TXLDEDQDXQLxXL[XQX[XQ
bëtsi bëtsi nëtëQXD[Xi‫ڰ‬L[XQELDWXQ ‫ڰ‬DLD. ‫ڰ‬,PDLQXQFDEsQiEXXQLFDPDQ‫ێ‬
EDQDQXQEDQDVDEL‫ڰ‬LFsFXDWLQ? ¿Uisa ULEL‫ڰ‬sQLVPLFs[XQxXLVQX[XQ‫ڰ‬DLD.
‫ڰ‬DLVKFDUDXVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF? 9੅Nux cananuna CaniacëFsXQLFDPDQULELFD‫ڰ‬sQ
Partia, Media, Elam, Mesopotamia, ‫ڰ‬DPLFs[XQQDPiQX[XQ‫ڰ‬DLD.
Judea, Capadocia, Pontus, Asia, a 18੅8VDULELRTXLQFDQDDQ‫ڰ‬sQEDQD

PHFDPDQXD[XFs‫ڰ‬DLQ. 10੅‫ڰ‬,PDLQXQ FXDFsEsEX‫ڰ‬LPDLQXQ[DQX, abëa


cananuna Frigia, Panɹlia, Egipto, ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sQ%sUXfXPVKLQXSt‫ڰ‬LQiQX‫ێ‬
‫ڰ‬LPDLQXQ$IULFDPHQX‫ڰ‬LFssPDUDtUL [XQ‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,QiQFs[XQFD‫ڰ‬sxXLTXLQ
&LUHQH‫ڰ‬XFsD‫ڰ‬LFsDQXD[XFs‫ڰ‬DLQ, XQLxXL[XQX[XQ‫ڰ‬DLD. 19,20੅‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬LPLFs[
‫ڰ‬LPDLQXQFDQDQXQD5RPDsPDQX‫ڰ‬LFs PHFDPDFsx~WLQsWs‫ڰ‬LFsPDSDQ‫ڰ‬DLQ
MXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQUDtrinëx cana a isia ratúti ñu naínua
MXGtRVPDXQL‫ڰ‬L[XQELDDQXVDLMXGtRVXQL XQLFDPDLVPLWL‫ڰ‬DLQ. Usonan cana
‫ڰ‬LWL0RLVpVQsQFXsnëo bana quicësabi PHQXDULELXQLQVLQiQFsPDxX, imi
RTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLQ. 11੅‫ڰ‬,PDLQXQFDQDQXQD ‫ڰ‬LPDLQXQWVL‫ڰ‬LPDLQXQWVLQFXLQ,
&UHWDFDFsQDVtQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬LPDLQXQ$UDELD DFDPDULELLVPLQX[XQ‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,PDLQXQ
FDFsPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQEL FDEDULEsiQTXLQX[XQ‫ڰ‬DLD. Bari
cananuna ënë unicaman, uisaira oquin EsiQTXLPDLQXQFD‫ڰ‬X[sLPLVD
FDUD1XFsQ3DSD'LRVDQxX‫ڰ‬DLDTXL[XDQ ‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DLD. 21੅8VDL‫ڰ‬LFsbë ca uinu
ñuia nun banan quicësai quia cuatin. ‫ڰ‬LFsXQLFDPDQFDUDDtQ‫ڰ‬,EX'LRV‫ڰ‬s
12੅8VDL‫ڰ‬LFsEsFDFDPi[ELUDWXWL ñucatia, DFDPD[FD‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LQX[Lëcۛ ë
VLQiQFDVPDLFDQDQFs[D: ‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DLD.
247 +(&+26੄2

Usai ca Joelnën cuënëo bana quia. ‫ڰ‬LDFs[D. 8VRTXLDQDQX‫ڰ‬DFDQD[FDEsUt


22੅8VDTXLQFDQDQFD3HGURQsQsVDTXLQ‫ێ‬ nëtëQ ۛ ELDQX‫ڰ‬LFsQ. 30੅David, ax ca an
ribi cacëxa: Nucën Papa Dios quicë bana unicama
—Israel unicama, ‫ڰ‬sQPLWVXFDPDLQXQ xXL[XQFs‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬L[XQFDSDUiQX‫ێ‬
ca cuat: -HV~V1D]DUHWQX‫ڰ‬LFs, an ca xunma Nucën Papa Diosan —min
1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DPLFsxun mitsúnmi rëbúnqui achúshinëx ca judíos
ismainunbi, ax ca Nucën Papa Diosnuax XQLFDPDQ‫ڰ‬DSX, Cristo, ‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DLD
Xi‫ڰ‬LFsTXL[XDQXQLFDPDQ‫ڰ‬XQinun, uni —TXL[XQFiEDQDD‫ڰ‬XQiQFs[D. 31੅Usa
LWVtDQ‫ڰ‬DFsPDxXLUD‫ڰ‬D[D. $Q‫ڰ‬DFsxXFDPD ‫ڰ‬L[XQFD'DYLGDQEsUiPD‫ڰ‬XQiQ[XQ
FDPLQDPLWVXQ‫ڰ‬XQDQ. 23੅Usoquian ñu ‫ڰ‬DFssoquin, aín rëbúnqui Cristo axa
‫ڰ‬DFsELFDPLQDPLWVXQXQtDQ‫ڰ‬LQiQFsxun bamatancëx baísquiti a ñui, EDPDWDQ‫ێ‬
EL[XQ‫ڰ‬DLVDPDXQLUDEëcۛ ëñun i cëxbi ca aín bëru ñumshin anu uni
curúVRFsQXPDWiVPLWDQFsxun bamacëcama cuancë, DQXsQFsPD‫ڰ‬LDQDQ
bamamian. 8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XDQ, ënë aín namicamaxribi chëTXLWLPD‫ڰ‬LFs
QsWsXQLWLVDPDSDLQ‫ڰ‬DLQ1XFsQ3DSD quixun ñuiacëxa. 32੅Davidnën cuënëo
Diosan mëQtRVDELRLFD‫ڰ‬LD[D. bana quicësabi oquin ca Nucën Papa
24੅8VRTXLDQXQLQ‫ڰ‬DFsELFD-HV~VD1XFsQ Diosan Jesús bamacëbi baísquimiaxa
Papa Diosan baísquimiaxa, uisatimoia TXL[XQFDQDQXQDQXFDPDQEL‫ڰ‬XQDQ. 33੅A
tsónun. $[DVDULELFXVKLLUD‫ڰ‬LFsDXLQX FD1XFsQ3DSD'LRVDQDEs‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LWLDtQ
‫ڰ‬LFsXQtQELDVKLTXLQEDPDPLVDPD‫ڰ‬LFsFD FXVKtQELEDtVTXLPLTXLQDQFisabi oquin
Nucën Papa Diosan aín BëFKLFsEDtVTXL‫ێ‬ DtQ%sUXfXPVKLQ8St‫ڰ‬LQiQ[D. 8VD‫ڰ‬DLQ
miaxa. 25੅David ax ca Jesús ñui ësai ca ami mitsun isanan cuacë ñucama,
quiacëxa: sQs[DtQ%sUXfXPVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LPLFs[
‫ڰ‬ÊQFDQD1XFsQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬sEsEL‫ڰ‬LDLVDQ. sVDL‫ڰ‬LD. 34,35੅David ax ca naínu cuanma
‫ڰ‬Ê[UDFXsWLPDViQXLWXQXQPDFD ‫ڰ‬LFsQ. Naínu cuanxunmabi ca an ësai
D[‫ڰ‬sQPsTXHX‫ڰ‬LFsQ. 26,27੅8VD‫ڰ‬DLQ quicë bana cuënëocëxa:
FDQDFKXimashirua tani cuëëni 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQFD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬,EX&ULVWR
bana upitainshi banan. ‫ڰ‬Ê[ caxa: Axa mimi nishcë unicama
bamaxbi anu uni bamatancëx aín ‫ڰ‬sQPL‫ڰ‬LEXDPLPDLQXQFDPLQD‫ڰ‬sQ
EsUXxXPVKLQ‫ڰ‬LFs, DQX‫ڰ‬sQEsUX mëTXHX‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬sEs‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
xXPVKLQ‫ڰ‬LQXQFDPLQDsQWLPD 36੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWVX[,VUDHOXQLFDPD

‫ڰ‬DLQ. Usoquin camina, PLQDQ‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬L[XQDVpUDEL‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, mitsúnmi i


XStLVTXLQEDPDFsEL‫ڰ‬sQ curúVRFsQXPDWiVPLFs, a Jesúsbi ca
namicama chëTXLQXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LPLWLPD 1XFsQ3DSD'LRVDQQXFsQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LPLDQDQ
‫ڰ‬DLQ. Usa cupí cana, bamaxbi cana axa utinu nun caíncë, Cristo, D‫ڰ‬LPLD[D.
EDtVTXLWL‫ڰ‬DLTXL[XQVLQDQLPLPL 37੅Ësoquian cacëxun cuati —‫ڰ‬DWLPDEL

catamëti cuëënin. 28੅Min camina FDQDQXQD‫ڰ‬D—quixun sinani ratúquin ca


upí nuituxX‫ڰ‬DLVKFKXimashirua 3HGURFsxXQDEsD‫ڰ‬LFsXQLFDPDxXFiquin
tsóQXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬XQiQPLDQ. 8VD‫ڰ‬L[XQ cacancëxa:
FDPLQD‫ڰ‬sEs‫ڰ‬L[XQFKXimashirua —‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu, ‫ڰ‬DWLPDELFDQDQXQD
tani cuëëQXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. XVRTXLQD‫ڰ‬DQ. ¢8St‫ڰ‬LQX[FDUDQXQDEsUt
Usai quiquin ca David an Jesús ñuiquin XLVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ?
cuënëocëxa. 38੅Cacëxun ca Pedronën atu cacëxa:
29੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ۛ ntu, asérabi ca nucën rara, —‫ڰ‬$WLPRTXLQVLQiQ[XQELFDPLQD
David, bamatancëx me quininu mëníocë sinanaquin, upí oquin Nucën Papa
+(&+26੄2੄3 248

'LRVPLVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LWDQFs[FDPLQD anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubunu


PLWVXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQ a rabinux timëaۛ nan ca atun xubunuribi
-HVXFULVWRPLFDWDPsWLQDVKLPLFs‫ڰ‬LFDQWL timë[ۛ XQ-HV~VPLVLQiQTXLQWsFën ۛ paxun
‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LFsbëtan ca Nucën Papa SiQSLDQDQEsWVLxXULELSLTXLDQDQL
Diosan aín Bëru Ñumshin Upí abëmi cuëëni bëtsibë bëtsibë nuibanancëxa.
‫ڰ‬LQXQPLWVX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 39੅ÊQsEDQDFD‫ێ‬ 47੅8VDtD‫ڰ‬LDLVTXLQFDD[DDWXEs

PD[FDPLWVX‫ڰ‬LPDLQXQPLWVXQEschicë timëcۛ ëma unicaman —atux ca asérabi


FDPD‫ڰ‬LPDLQXQEsWVLXQLFDPDQULELFXDWL upí nuituxX‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQFs[D.
RTXLQ1XFsQ3DSD'LRVDQPsQtR‫ڰ‬LFsQ. 6LQDQLDFDXLFDPD[FDUDDLQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
$PLDVLQiQPLVDWDQFsXQLFDPDQULEL DFDPD[D-HVXFULVWRPLVLQinun Nucën
cuati oquin ca usoquin mëníocëxa. ‫ڰ‬,EX'LRVDQ‫ڰ‬LPLDFs[D.
40੅Usoquin canan ca bana raíriribi

xXL[XQTXLQ3HGURQsQ‫ڰ‬ssëquin cacëxa: $tQQLWLEsWVLFsXQLSs[F~D

3
—Ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsXQtDQD‫ڰ‬XQiQFsPD 1੅8VD‫ڰ‬DLQFDEDULFXDE~cëbë a las
‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVX[-HVXFULVWRPL WUHV‫ڰ‬DLQFDPDELQsWëDۛ Q‫ڰ‬LFssabi,
VLQDQDWL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[Lëtۛ i Pedrobë Juan anuxun Nucën Papa Dios
‫ڰ‬DLQ. rabiti xubunu abë banai cuancëxa.
41੅Usaquian Pedronën cacëxun 2੅Cuanx bëbaquin iscëx ۛ bi ca uni achúshi
FXDTXLQFD‫ڰ‬LWVDXQLQ—asérabi ca a aín niti bëtsicë, usabi bacëaۛ n, anu
EDQD‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQFs[D. Sinani ca tsoócëxa. Camabi nëtëaۛ n bëxun bëxun
a nëtëQ ۛ ELQDVKLPLFs‫ڰ‬DLVKWUHVPLO tsóncancëxun ca anuxun Nucën Papa
XQLULELVKLD[D-HV~VPLVLQiQFsXQLFDPD‫ێ‬ Dios rabiti xubu aín xëcuë Upíira cacë,
Es‫ڰ‬LDFs[D. 42੅8VDL‫ڰ‬LWDQFs[FDDQEDQD anuxun unicama atsinia curíqui
ñuixunuan Jesusan caíscë unicaman xXFicëxa. 3੅8VD‫ڰ‬L[XQFDDQXWVyxun
bana ñuia cuaquin upí oquin sinani Pedrocëñun Juan atsini aia isquin,
FDPi[ELQXLEDQDQFs[D. Nuibanani ca curíTXLLVD‫ڰ‬LQinun quixun cacëxa.
camabi nëtën timëq ۛ uin, ënima Nucën 4੅Cacëxunbi ca Juanbëtan isquin

3DSD'LRVEsEDQDQDQSiQWsFën ۛ paxun Pedronën cacëxa:


pi, FDPi[ELDFK~VKLQsQVLQiQVDVKL‫ڰ‬DLVK —Nu ca is.
a ëmanu bucüacëxa. 5੅Ësaquian cacëxun ca —‫ڰ‬sVDSLFD

curíTXL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFs—quixun sinani
Axira pain Jesucristomi sináncë
cuëënquin caíancëxa. 6੅Caíncëxunbi ca
XQLFDPD[DXVDL‫ڰ‬Li
Pedronën cacëxa:
43੅8VD‫ڰ‬DLQFDDWXQ‫ڰ‬DLDLVtD, a ëmanu —CuríquixXPDFDQD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtQEL
‫ڰ‬LFsXQLFDPD[UDW~mainun aín bana FDQDEsWVLxXQPL‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ.
ñuixunuan Jesucristonën caíscë Jesucristo, 1D]DUHWQX‫ڰ‬LFs, DQ‫ڰ‬s
XQLFDPDQXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DFs[D. ‫ڰ‬DPLFsxun cana mi cain, niruquiani ca
44੅Usomainun ca axa —asérabi ca cuantan.
-HVXVDQFXVKtQELxX‫ڰ‬DLD—quixun sinani 7੅Caxun ca aín mëcën mëquenën

Jesucristomi catamëcë unicamax bëtsibë mëínquin biruacëxa. Usocëxëshi ca aín


bëWVLEsQXLEDQDQLFDPi[ELxXxX‫ڰ‬LQX[ uxúWXFXUX‫ڰ‬LPDLQXQDtQWDsFXVKLQLLVD
DWXQxX‫ڰ‬LQiQDQL‫ڰ‬DTXLDQDQFs[D. 45੅Usai ‫ڰ‬LQXQSs[F~DFs[D. 8੅Pëxcutishi munuma
‫ڰ‬LTXLQFDDWXQxXPDUXDQDQDtQPH niruishi nitsi cuëëni chirini, Pedro
maruxun curíqui bixun ñuñuma ‫ڰ‬LPDLQXQ-XDQEsDQX[XQDUDELWL
XQLFDPD‫ڰ‬LQiQFs[D. 46੅Camabi nëtën xubunu atsínquin ca Nucën Papa Dios
249 +(&+26੄3

rabiacëxa. 9੅8VDL‫ڰ‬LTXLQ1XFsQ3DSD'LRV uni ënëx upiti pëxcúaxa. Jesucristonëan


rabia nitsia ca camabi unin isacëxa. 10੅Isi pëxcutisa tancëbëWDQQXQ‫ڰ‬DTXLQFs[FD
ca, ënë unix ca an anuxun Nucën Papa upitiira pëxcúaxa quixun camina iscanti
Dios rabiti xubu xëcuë Upíira cacë, anu ‫ڰ‬DLQ.
tsóxun uni curíTXLxXFiFsD‫ڰ‬LFsTXL[XQ 17੅Ësoquin catancëxun ca Pedronën

‫ڰ‬XQDQLDWXQEsPinan pëqui ratúFDQ‫ێ‬ amiribishi cacëxa:


cëxa. —‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu, cana mitsu cain, ‫ڰ‬sQ
FDQD‫ڰ‬XQDQLQ, asérabi ca ax Nucën Papa
Anun uni nicë, Salomón cacë, anuxuan Diosan BëFKLFs‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQ[XQPDL‫ێ‬
Pedronën bana ñuixuan VKLFDPLQDPLWVXQ‫ڰ‬DSXFDPDEstanbi,
11੅A unin ca Pedrocëñun Juan PLWVXQ-HV~VXQL‫ڰ‬DPLDQ, 18੅8VD‫ڰ‬DtQEL
sQTXLQPD‫ڰ‬DUDFDUDLVKLDFs[D. 8VD‫ڰ‬Dtsha camina mitsun, DQVLQiQPLFsxun uni
anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubu ñuixuncë unicama Nucën Papa Diosan
amo anun uni nicë, Salomón cacë, anu a XVDLD&ULVWR‫ڰ‬LWLxXLTXLDQFXsnëomia
rabëE ۛ sELFXDQLDLVLFDUDWXWLDEiquiani banaxa quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFDQ. A banax
cuanx anu timëcۛ ancëxa. 12੅Usaria isquin ca quia, Nucën Papa Diosan ënu unun
ca Pedronën anu timëcۛ ëcama cacëxa: [Xi, Cristo, ax ca paë tani tëmëUDWL‫ڰ‬LFs
—Israel unicama, ¿uisacatsi caramina quiax. 19੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬DWLPDTXLQ
ënë isi ratutin? ¿Uisacasquin caramina VLQiQ[XQELVLQDQDTXLQPLWVXQ‫ڰ‬XFKDFDPD
nu ñachaira ñachain? Nun cushínbi tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQ1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQWL
LVDQXQD‫ڰ‬DTXL[XQVDSLFDPLQDVLQiQFD‫ێ‬ ‫ڰ‬DLQ. $PLVLQiQFs[XQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX
nin. 1X[XSt‫ڰ‬L[XQLVDQXQDsQsXQL 'LRVDQPLWVXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëaۛ nan
QLPLDTXL[XQVDSLFDPLQDVLQiQFDQLQ. FKXiPDUXD‫ڰ‬LQXQPLWVXFXssQPLWL‫ڰ‬LFsQ.
13੅Usama ca. Nucën Papa Dios, aira 20੅Usonan ca Jesús, D[EL&ULVWR‫ڰ‬LFs, a

nucën rara Abraham, Isaac, Jacob 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQELEsUiPDPsníosabi


DFDPD‫ڰ‬LPDLQXQQXFsQUDUDFDPD RLPLWVXQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LQXQsQsPHQXXWscënun
‫ڰ‬LPDLQXQQXFsQFKDLWLRFscaman rabia, TXL[XQ[XWL‫ڰ‬LFsQ. 21੅8FsPDSDQ‫ڰ‬Dtsha
an ca aín Bëchicë Jesús asaribi cushi -HVXFULVWRDQXD[‫ڰ‬LFsDQX‫ڰ‬LPDLQXQFD
‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD[D. 8VD‫ڰ‬LFsELFDPLQDXQLLVD Nucën Papa Diosan, an ax quicë bana uni
‫ڰ‬DPLQXQTXL[XQPLWVXQ‫ڰ‬DSXFDPD ñuixuncë unicaman cuënëosabi oquin,
‫ڰ‬LQiQFDQ. ‫ڰ‬,QiQFsD3LODWRQsQsLQVD camabi ñu sënëR ۛ QWL‫ڰ‬LFsQ. 22੅Moisésnën ca
tancëbëbi camina mitsux cuëëncëma bëUiPDQXFsQUDUDMXGtRVXQLFDPD
‫ڰ‬DLQ. 14੅8VDL‫ڰ‬LTXLQFDPLQDD[DxX‫ڰ‬DWLPD ësaquin cacëxa: ´$Q‫ڰ‬s‫ڰ‬LPLFssaribi oquin
‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLVKXStLUDVLQiQñu, a chiquínun FD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQPLWVXQUsbúnqui
caquinma, DQXQL‫ڰ‬DFsXQLDFKLTXtnun achúshi an ax quia bana unicama
quixun mitsun Pilato can. 15੅Usoquin xXL[XQWL‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PLFsxuan an atu
camina mitsun an unicama Nucën Papa cacësabi oi ca mitsun rëE~QTXLFDPD‫ڰ‬LWL
'LRVQDQ‫ڰ‬LQ~[DDEs‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL, Jesus, a ‫ڰ‬LFsQ. 23੅8LQX‫ڰ‬LFsXQLQFDUDDQxXLD, aín
XQL‫ڰ‬DPLDQ. 8VRTXLQPL‫ڰ‬DPLFëxۛ a bana cuatima, ax ca Nucën Papa
bamacëbi ca Nucën Papa Diosan a 'LRVQDQPD‫ڰ‬DLVK,VUDHOXQLPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQµ.
baísquimiaxa. Bamacëa baísquimicë 24੅Moisésnëan usaquin cuënëosabi

cananuna nun asérabi isan. 16੅8VD‫ڰ‬DLQFD RTXLQFD6DPXHOQsQSDQ‫ڰ‬DFsbëtan an


nux aséUDELDPLVLQiQFs‫ڰ‬L[XQ—Jesusan Nucën Papa Dios quicë bana uni
FDsQsXQLSs[FXWL‫ڰ‬LFs—quixunu nun ñuixuncë uni raírinënribi, Cristo uti
VLQiQFsbë, PLWV~QPLDLVFs‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬XQiQFs nëtë ñuiquin unicama ñuixuancëxa.
+(&+26੄3੄4 250

25੅ÊVRTXLQFDQDQFD3HGURQsQsVDTXLQ‫ێ‬ PDQDLQWVL‫ڰ‬LEXFDPDULELDQXWLPëcۛ ë
ribi cacëxa: ‫ڰ‬LDFs[D. 7੅Anu timëxۛ un ca Juancëñun
—A unicaman axa uti ñuia, ax ucë 3HGURVLSXQXDEsQXQTXL[XQVXQWiUX
FXStFDPLQDPLWV~QULELFKXimarua xuacëxa. Xucëxuan chiquínbëtsinquin
‫ڰ‬LQX[XQDtQEDQDFXDWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LWL Es[XQVXQWirunën axa timëcۛ ë unicama
oquin ca Nucën Papa Diosan bëUiPD nëbëWۛ VLQLWVtQFsFDDQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSXFDPDQ
mitsun rara Abraham ësaquin cacëxa: xXFicëxa:
“Min rëbúnqui achúshi cupí ca camabi —¢8tDQ‫ڰ‬DPLFsxun caramina aín niti
PHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[FXssQX[XQ‫ڰ‬DLDµ. bëtsicë uni pëxcüan? ¿Uisa cushiñu
26੅Nucën Papa Diosan ca aín Bëchicë ‫ڰ‬L[XQFDUDPLQD‫ڰ‬DQ?
bamacëbi baísquimitancëxun judíos 8੅fXFiFs[XQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ

unicama mitsunu pain xuaxa, mitsúnmi Bëru Ñumshin Upitan quimicëxun


DLVLDPLVLQDQDTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLsQXQ Pedronën cacëxa:
quixun. —-XGtRV‫ڰ‬DSXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQFDQLDFscë
unicama, cananuna mitsu cain: 9੅Aín niti
8QLFDPDQ3HGUR‫ڰ‬LPDLQXQ bëtsicë unia pëxcúcë ñuiquin camina
-XDQPLDWXQ‫ڰ‬DSXFDPDPDQRQ uisai cara pëxcúonxa quixun nu ñucatin.

4
1੅Usaquian Pedrobëtan Juanën 10੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD,VUDHOXQLFDPDQ

camainun ca judíos sacerdotecama ‫ڰ‬XQinun mitsu cain, Jesucristo,


‫ڰ‬LPDLQXQDQX[XQ1XFsQ3DSD'LRVUDELWL 1D]DUHWQX‫ڰ‬LFsPLWV~QPLLFXU~socënu
[XEXQX‫ڰ‬LFsSROLFtDQsQFXVKL‫ڰ‬LPDLQXQ PDWiVPLFs[EDPDFsbia Nucën Papa
saduceo unicamax uacëxa. 2੅An Diosan baísquimicë, DQ‫ڰ‬LPLFs[FD
—EDPD[ELD-HV~VEDtVTXLFs‫ڰ‬DLQFD mitsúnmi iscë ënë uni pëxcúonxa.
FDPDELXQt[ULELEDPD‫ڰ‬DtVKELEDtVTXLWL 11੅Cuënëo bana axa ësai quicë a

‫ڰ‬LFs—quixun unicama ñuixuncë cupí ca FDPLQD‫ڰ‬XQDQ, DQPD[D[[XEX‫ڰ‬DFs


D[DXFsXQLFDPD[3HGUR‫ڰ‬LPDLQXQ unían a cuëënquinma raírishi caísun
Juanmi nishacëxa. 3੅Nishi atúan bana ELTXLQUDFiQFsPD[D[‫ڰ‬DtVKELFDD
ñuixuncëbë uquin ca Pedrocëñun Juan PD[D[EsUtDPLD[XEXFXVKLFs‫ڰ‬LFsQ, LWi
ELELDQTXLQEXiQFs[D. %XiQ[XQFDEDUL upímia xubucama cushicë usaribiti. A
cuabúcëbëa imë ۛ ‫ڰ‬DLQ, imësۛ hiira banaxa quicësaribiti ca Jesucristo ami
xXFinuan pëcaratamainun sipunu DtQXQLFDPDFXVKLFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFD
atsínmiacëxa. 4੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDQD Nucën Papa Diosan bërí mëníoxa.
ñuiquin bana ñuixuncëxun cuati 12੅Nucën Papa Diosan ca nuxnu nun

Jesúsmi catamëFsXQLFDPD[‫ڰ‬LWVDLUD ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVKDEs‫ڰ‬LQ~DQDQ


‫ڰ‬LDFs[D. Acamax ca xanucëñunma nucë nu iëm ۛ inun JesúsëVKL‫ڰ‬LPLD[D. 8VD‫ڰ‬DLQ
bënëcamaishi tupúncëx cinco milsa FDDQ1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQQX
‫ڰ‬LDFs[D. iëPۛ LWLEsWVLXQL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ.
5੅Sipuonx pëcaracëbë ca judíos 13੅8VD‫ڰ‬DLQFD3HGUREstan Juanën

XQLEXQsQ‫ڰ‬DSXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQFDQLDFscë TXLULFD‫ڰ‬XQiLQUDFsPD‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬DSXPD
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ0RLVpVQsQFXsnëo ‫ڰ‬L[XQELUDFXëq ۛ uinma unicama bana
EDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD, Jerusalénu xXL[XQLDLVLMXGtRV‫ڰ‬DSXFDPD[UDW~DFs[D.
timëaۛ cëxa. 6੅$FDPDEsFDMXGtRVVDFHUGR‫ێ‬ 8VDL‫ڰ‬LTXLQFD—ënë uni rabëtax ca axa
WHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSX, $QiV, a -HV~VEsQLFsD‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQFs[D.
‫ڰ‬LPDLQXQ&DLIiV, Juan, Alejandro 14੅8VDTXLQVLQiQPDLQXQFDDSs[FXFs

‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVVDFHUGRWHQsQFXVKLFD‫ێ‬ uni axribi atubë niacëxa. Nitsia isquin


251 +(&+26੄4

ca uisoquinbi Pedrocëñun Juan FDPi[ELDEsEDQDTXLQ1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV


FDFDQPD‫ڰ‬LFsQ. 15੅&DTXLQPDEL3HGURFs‫ێ‬ cacëxa:
xXQ-XDQsPiQ[XQFDtnun quixun —Min camina naí, me, bacacama
chiquíntancëx ca atúxbi ñucacanani ësai unionan camabi ñuribi uniocën. 25੅Min
canancëxa: 16੅—¿Uisa caranuna ënë uni %sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LPLFs[FDQXFsQ
rabë ۛ RWL‫ڰ‬DLQ? ÊQsQFDXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPD rara David, an mi rabicë, ax ësai
xX‫ڰ‬D[D. 8VRTXLDQ‫ڰ‬DFsFD-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFs quiacëxa:
XQLFDPDQ‫ڰ‬XQDQLD. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD, ¿Uisa cupí cara judíosma unicamax
XVDPDFDTXL[XQFDWLPD‫ڰ‬DLQ. 17੅&DTXLQ‫ێ‬ WVXiquirui nishia? ¿Uisa cupí cara
mabi cananuna uni raírinëan cuanúnma XQLFDPDQ‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQDQLQ?
ësoquin a rabë ۛ FDWL‫ڰ‬DLQ, Jesús ñuiquian $W~DQXVDTXLQVLQiQFs[ELFD
XLQX‫ڰ‬LFsXQLELFDWsFsQ[XQPD‫ڰ‬DQXQ. xDQFiLVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 26੅1XFsQ‫ڰ‬,EX
Jesús ñuiquinmi uni bana ñuixuntëcënia 'LRVPL‫ڰ‬LDQDQFDDtQ%schicë
cananuna mitsu castíFDQWL‫ڰ‬DLTXL[XQ -HVXFULVWRPLULEL‫ڰ‬LsQsPHQX‫ڰ‬LFs
FDQDQXQDFDWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DSXFDPDWVXiquiruaxa, aín
18੅Usai canantancëxun ca Pedrocëñun WXFXULFXFDPD[ULELFDDPL‫ڰ‬L
Juan cuënxun cacëxa: timëaۛ xa.
—-HV~VxXLTXLQFDPLQDXLQX‫ڰ‬LFs 27੅'DYLGTXLisabi oi ca asérabi ënë

XQLELEDQDxXL[XDQDQ‫ڰ‬XQiQPLWscëntima ëmanuax Herodesbë Poncio Pilato


‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVPDXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ
19੅Cacëxunbi ca Pedrobëtan Juanën Israel unicamaxribi, min Bëchicë upíira
atu cacëxa: VLQiQñu, Jesús, ënë menu unúnmi caísa,
—Mitsúnbi ca sinan, ¿Nucën Papa DPLQLVKLWVXiquirui timëaۛ xa, 28੅usai ca
'LRVFDUDFXssQWL‫ڰ‬LF, nun nu aín bana ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQPLPsníosabi oi ca usai
manuanan mitsun banaishi cuati? 20੅An DPL‫ڰ‬LD[D. 29੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDD
xX‫ڰ‬DLDLVDQDQXQXQFXDFs-HVXVDQEDQD XQLFDPD[DXVDLQXPL‫ڰ‬sVën ۛ ancë a bana
ënë cananuna unicama ñuixuntëcënti PLQ‫ڰ‬XQiQTXLQ, racuëq ۛ uinma nun min
sQWLPD‫ڰ‬DLQ. EDQDXQLxXL[XQXQQX‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ.
21੅Usaquin cacë[XQFD‫ڰ‬DSXFDPDQ 30੅‫ڰ‬$TXLDQDQFDPLQDPLQ%schicë upíira

castícainsa tanquinbi, atun uni pëxcucë VLQiQñu, Jesús, aín cushin, XQL‫ڰ‬LQVtQFs
cupía unicaman Nucën Papa Dios Ss[FDQDQXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DQXQQX
rabicëbëWDQ‫ڰ‬DPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFD ‫ڰ‬DPLWL‫ڰ‬DLQ.
—ñuixuntëcënia caranuna mitsu uisoti 31੅Usaquin abë banaquin Nucën Papa

‫ڰ‬DL—quixuinshi catancë[XQFXDQWinun Dios catancëxۛ a sënën ۛ cancëbë ca anua


ëancëxa. 22੅Axa pëxcúWLVDPD‫ڰ‬DtVKEL bucucancë xubu ax shaíquiacëxa. Usaía
pëxcúcë uni ax ca cuarenta baritia inúcë ‫ڰ‬LFsbëshi aín Bëru Ñumshin Upí atunu
‫ڰ‬LDFs[D. ucëbëtan ca an quimicëxun
racuëq ۛ uinma Nucën Papa Diosan bana
Aín unicaman Nucën Papa Dios unicama ñuixuancëxa.
DtQFXVKLD‫ڰ‬LQiQXQFD
23੅8VD‫ڰ‬DLQFDFXDQ[XQ3HGUREstan $Q-HV~VPLVLQiQFsXQLFDPDxX‫ڰ‬LQiQDQ
Juanën —MXGtRVVDFHURWHQsQFXVKLFDPD‫ێ‬ 32੅8VD‫ڰ‬DLQFDD[D-HV~VxXLTXLFsEDQD

bëtan ca caniacëcë unicaman nu cuati ami catamëcë unicaman,


usaquin caxa —quixun aín raíri camaxunbi bëWVLQVLQiQFsVDRTXLQ
ñuixuancëxa. 24੅Ñuixunia cuaxun ca VLQiQFs[D. &DPD[XQELFDVLQiQFs[D,
+(&+26੄4੄5 252

—‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DUDFDFsxXFDPD[FD‫ڰ‬snanshima, SDUiQFsVD‫ڰ‬L[XQPLPHFXStPLELFs
FDPDELXQLQDQVD‫ڰ‬LFs—quixun. curíTXLPsV~ELQXQPLVLQiQPLD[?
33੅Usaxun ca Jesusan aín bana ñuixunun 4੅0LQDQ‫ڰ‬DLVKFDDPHPDUX[XQPLDFXSt

FDtVFsXQLFDPDQDWXQLVFs‫ڰ‬L[XQ, Nucën bicë curíqui mix cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL


‫ڰ‬,EX-HV~VEDPDFs‫ڰ‬DtVKELDEDtVTXLFs DViEL‫ڰ‬LD[D. ¿Uisa cupí caramina cëmëti
ñuiquin, racuëq ۛ uinma upí oquin Nucën sinan? 0L[XVDL‫ڰ‬LFsD[FDXQLPLVKL
3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DTXLQFsxun unicama cëmëFsPD‫ڰ‬LFsQ. Camina Nucën Papa
ñuixuancëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQEDQD Diosmi cëmëan.
ñuixuncë unicamacëñun an aín bana 5੅Ësai quia cuatishi ca Ananías

FXDFsXQLFDPDULELXStVLQiQxX‫ڰ‬DLVK nipacëti bamacëxa. An usai bamacë


cuëëQXQ1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLDFs[D. ñuicania cuacë unicamax ca
34੅8LQX‫ڰ‬LFsXQt[ELFDDQXQDtQSLWLDtQ racuëiۛ racëxa. 6੅Bamacëbë uxun ca anu
chupa marutixXPD‫ڰ‬LiPD‫ڰ‬LFsQ. Naëñu ‫ڰ‬LFsEsQiXQLFDPDQFKXSDQUDE~QELDQ‫ێ‬
unicaman atun naë marumainun ca TXLQEXiQ[XQ$QDQtDVPDtDQFs[D.
xubuñu unicamanribi atun xubu 7੅8VDL‫ڰ‬LDQUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi hora

maruacëxa. 35੅Maruxun curíqui bixun ca ‫ڰ‬LFsbë ca aín xanuribishi aín bënëa


Jesusan aín bana ñuixunun caíscë EDPDFs‫ڰ‬XQiQ[PDLVKLXD[[XEXQX
XQLFDPD‫ڰ‬LQiQFs[D. ‫ڰ‬,QiQFsxun bixun ca atsíancëxa. 8੅Atsinia ca Pedronën
DWXQXLQX‫ڰ‬LFsXQL[FDUDDQXQDtQSLWL, cacëxa:
DtQFKXSDPDUXWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFs, a curíqui —‫ڰ‬ÊFDxXL[XQ. ¿Min me cupí
mëtíFDTXLQ‫ڰ‬LQiQFs[D. ‫ڰ‬,QiQFs[FDXQL caramina ënë curíquicamaishi bian?
achúshiratsubi ñuxXPD‫ڰ‬LiPD‫ڰ‬LFsQ. Cacëxun ca xanun cacëxa:
36੅$[DXVDL‫ڰ‬DTXLDQDQFsXQLFDPDDFK~shi —8VDFDDtQFXSt‫ڰ‬LD[D, ashi cananuna
ca Levitan rëbúnqui, José cacë, Chipre bian.
QDVtQX‫ڰ‬LFs, ‫ڰ‬LDFs[D. Ax ca Jesusan caíscë 9੅Cacëxunbi ca Pedronën cacëxa:

unicaman Bernabé caquinribi anëcë —¢8LVDLUD‫ڰ‬L[XQFDUDPLQD1XFsQ3DSD


‫ڰ‬LDFs[D. $EDQD[FDDQPDViQXLWXWLDEL Diosan Bëru Ñumshin Upí parani ami
FXssQPLFsTXLTXLFs‫ڰ‬LFsQ. 37੅8VD‫ڰ‬L[XQ ‫ڰ‬XFKDWLPLQEsnëbëtan sinan? %sQi
ca Bernabénën aín naë maruxun curíqui unicama ca min bënë maínbëtsini aia.
bixun bëxun Jesusan caíscë unicama Atun ca usaribitimi bamaia miribi
‫ڰ‬LQiQFs[D. EXiQWL‫ڰ‬LFsQ.
10੅CacëxëVKLFD3HGURWDQiLQQLSDFsWL
Ananíasbëa Saɹra ‫ڰ‬ucKa bamacëxa. 8VDL‫ڰ‬LDFDEsQiXQLFDPD

5
1੅8VD‫ڰ‬DtQELFDEsWVLXQL,Ananías atsínquinbi bamacë mëraxun bibianquin
cacë, aín xanu, Saɹra cacë, abëtan EXiQ[XQDtQEsQsUDSDVXPDtDQFs[D.
aín naë maruquin curíqui biacëxa. 11੅Usacëbë ca axa Jesucristomi catamëcë
2੅%L[XQELFDDtQ[DQ~DQ‫ڰ‬XQiQFsEL, naë XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQxXLFDQLDFXDFs
cupí bicë curíTXLPsV~DLQDQEL‫ڰ‬LQXQ unicamaxribi racuëiۛ ra racuëaۛ cëxa.
nanan acamaishi isa biaxa quixun
Jesusan aín bana ñuixunun caíscë
SDUiQTXLQPsV~LVKLEXiQ[XQ-HVXVDQ
XQLFDPDQXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬D
FDtVFsXQLFDPD‫ڰ‬LQiQFs[D. 3੅‫ڰ‬,QDQLDFD
Pedronën cacëxa: 12੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFs

—Ananías, ¿uisacasquin cara ñumshin unicaman, D[FDDWXEs‫ڰ‬LFsTXL[XQ


‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX, 6DWDQiV, DQ‫ڰ‬LEXDTXLQ, ‫ڰ‬XQiQXQ1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DPLFsxun,
Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin Upí Jesusan caíscë unicaman uni itsin
253 +(&+26੄5

‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DFs[D. Usocëbë ca axa mëUiPD‫ڰ‬LFsQ. Usobëtsini utëcënxun


Jesúsmi catamëcë unicamax Salomón 23੅ca cacëxa:
cacë anun uni nicë, DQXEL‫ڰ‬LDQX[XQ —Nun iscëx ca aséUDELVLSXFXVKLR‫ێ‬
Nucën Papa Dios rabiti xubunu camabi quin xëWiVFs‫ڰ‬LD[D. An bëU~DQFsVXQWiUX‫ێ‬
nëtën timëaۛ cëxa. 13੅Anu timëDۛ [D‫ڰ‬LFsbëbi FDPDULELFDDtQ[sFXsWDQiLQELQLFs
FDDPLUDFXsWLXQLUDtULDWXEs‫ڰ‬LiPD ‫ڰ‬LD[D. ‫ڰ‬$tQELFDQXQ[sRFDTXLQLVFs[EL
‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,TXLQPDELFD—atux ca atun uni achúVKLEL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LD[D.
nuitu aséUDELXSt‫ڰ‬LFs—quixun 24੅Policía quia cuati ca sacerdotenën

VLQiQFs[D. 14੅8VDtD‫ڰ‬LPDLQXQFDEsWVL FXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LPDLQXQDQX[XQ


XQLFDPD[ULEL‫ڰ‬LWVDLUD, xanubëbi bëEXFD‫ێ‬ 1XFsQ3DSD'LRVUDELWL[XEXQX‫ڰ‬LFs
PD[ULEL1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VPLFDWDPsD‫ێ‬ JXDUGLDQsQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LPDLQXQVDFHUGRWHQsQ
cëxa. 15੅8VD‫ڰ‬DLQFDFDPDELXQLQ, uni cushicamax ratuti canancëxa:
‫ڰ‬LQVtQFscama aín bacëtۛ inën bëxun —¿Uisashi oquin cara ënë unin nu
bëxun, anúan Pedro uti bainu nancëxa, VLQiQFDVPDPLWL‫ڰ‬LF?
Pedro cuaíncëbëtan aín tupëo ۛ ncëinshi 25੅8VDL‫ڰ‬LDFDXQLDFK~shinën uxun

pëxcúnun quixun. 16੅Usomainun ca cacëxa:


-HUXVDOpQ‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFssPDQX‫ڰ‬LFs —Minmi sipuoncë unicaman ca
XQLFDPDQULELXQL‫ڰ‬LQVtQFs‫ڰ‬LPDLQXQXQL DQX[XQ1XFsQ3DSD'LRVUDELWL[XEXQX‫ێ‬
xXPVKLQ‫ڰ‬DWLPDñu a camabi bëacëxa. xun unicama bana ñuixunia.
Bëcëx ca pëxcúcancëxa. 26੅ÊVRTXLQFDFs[FXDQ[XQFDSROLFtDFD‫ێ‬

mabëtan aín cushin, anuxun Nucën


3HGURFsxXQ-XDQ‫ڰ‬DWLPRFDQ Papa Dios rabiti xubunu atsínxun, bana
17੅‫ڰ‬$LVDPDLUDXQL-HV~VPLVLQDQLDLVLFD unicama ñuixuniabi a unicama biacëxa.
MXGtRVVDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSX %L[XQELFDXQLFDPDQPD[D[DQ‫ڰ‬DWL
‫ڰ‬LPDLQXQDEs‫ڰ‬LFsVDGXFHRXQLFDPD sinani racuëq ۛ uin, mëëquinma anua
nishacëxa. 18੅1LVKLDPLWVXiquiruxun ca MXGtRVFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXFDPDWLPëcۛ ë anu
Jesusan aín bana ñuixunun caíscë XStR[XLQVKLEXiQFs[D. 27੅UsobëWVLQ‫ێ‬
unicama bixun sipuacëxa. 19੅Usocëbi ca quian bëFDQFsFDVDFHUGRWHQsQFXVKLFD‫ێ‬
1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ[XFs[, imë ۛ uxun, aín PDQ‫ڰ‬DSXQFDFs[D: 28੅—Nun cananuna
iQJHODFK~shinën sipu xëócaxun mitsu amiribishi Jesús ñuiquin bana
chiquínquin cacëxa: 20੅—Anuxun Nucën xXL[XQ[XQPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQFDQ.
Papa Dios rabiti xubunu cuanxun Cacëxunbi mitsun nëtëq ۛ uinma a bana
camina Jesúsmi catamëFs‫ڰ‬DLVKFDXQL XQLxXL[XQLDFKDQLRLDFD-HUVXDOpQX‫ڰ‬LFs
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD unicaman cuaxa. 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQDQXQ
XQLFDPDxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. LVDQXQDXQL-HV~V‫ڰ‬DPLDTXLD[ULEL
21੅ÊVRTXLDQiQJHOQsQFDFssabi oquin quicanin.
ca pëcaracëbë cuanxun anuxun Nucën 29੅Ësai quia ca Pedrobëtan Jesusan aín

Papa Dios rabiti xubunu atsínxun anu bana ñuixunun caíscë unicaman cacëxa:
‫ڰ‬LFsXQLFDPDEDQDxXL[XDQFs[D. —8QLQFDFsVDRTXLQ‫ڰ‬DTXLQEL
Bana ñuixunmainun ca sacerdotenën cananuna Nucën Papa Dios, D‫ڰ‬DWL
FXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LPDLQXQDEs‫ڰ‬LFs FXssQFsPDxXD‫ڰ‬DTXLQPD, D‫ڰ‬DWLDD[
unicaman, MXGtRVFXVKLEXQsQ‫ڰ‬DSXFDPD cuëëncë, DxXFXQL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 30੅Aín
timëm ۛ ianan sipuacë unicama bënun Bëchicë, mitsun i curúsocënu uni
quixun policía xuacëxa. 22੅Xucëx PDWiVPLFs, a ca Nucën Papa Dios, a nun
cuanxunbi ca policíacaman sipunua rabicësaribi oquin nucën raracaman
+(&+26੄5੄6 254

rabia, an baísquimiaxa. 31੅Usotancëxun Papa Diosmi atumina nishcanin ca


ca abëa aín mëTXHX‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD[D. bërúanracat.
‫ڰ‬,PLDQDQFDD[DDWXQ‫ڰ‬$SX‫ڰ‬DtDQD 40੅Ësai quia cuaquin ca —asérabi ca

cupíshi sinanati Israel unicama atun XVD‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQFs[D. Usaquin


‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVKLëFۛ s‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD[D. VLQiQTXLQFD-HVXVDQDtQEDQDxXL[XQXQ
32੅Ax ca aséUDELXVD‫ڰ‬LFsTXL[XQ caíscë unicama cuënxun rishquitancë
cananuna nun camabi uni cain. Nucën xun, Jesús ñuiquin unicama bana
Papa Diosan aín bana cuacë unicama ñuixuntëFsQ[XQPD‫ڰ‬DQXQFDWDQFsxun,
‫ڰ‬LQiQFsDtQ%sUXfXQVKLQ8St, anribi ca FXDQWinun xuacëxa. 41੅Xucëxun
—aséUDELFDXVD‫ڰ‬LFs—quixun uni ‫ڰ‬DSXFDPDsELDQLFD—Jesúsnan cupí
‫ڰ‬XQiQPLD. tëmëranun ca Nucën Papa Diosan nu
33੅Quia cuati nishquin ca judíos caísaxa —quixun sinani cuëënquiani
XQLEXQsQ‫ڰ‬DSXFDPDQDWX‫ڰ‬DWLVLQiQFëxۛ a. cuancëxa. 42੅&XDQ[XQFD‫ڰ‬DSXFDPDQ
34੅8VD‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬DSXFDPDDFK~shi, ñuixuntëFsQ[XQPD‫ڰ‬DQXQFDFsxunbi
fariseo uni, Gamaliel caquin anëcë, anu ënquinma camabi nëtën anuxun Nucën
‫ڰ‬LDFs[D. Gamaliel ax ca an usai judíos 3DSD'LRVUDELWL[XEXQX[XQ‫ڰ‬DQDQDQXD
XQLFDPD‫ڰ‬LWL0RLVpVQsQFXsnëo bana DWX[‫ڰ‬LFs[XEXFDPDQX[XQULEL, Jesús ax
‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LFsDFDPDELXQLQDtQEDQD ca Cristo axa uti nun caíncë, D‫ڰ‬LFs
WDQFs‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬L[XQFDQLUXTXLQDWX quixun uni bana ñuixuancëxa.
cacëxa:
—Ënë unicama ca ëman pain chiquin. $QUDtUL‫ڰ‬DTXLQWLPsFsQDFK~VKL
35੅Cacëxuan chiquíncëbëtan ca ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ uni caíscan

6
sVRTXLQ‫ڰ‬DSXFDPDFDFs[D: 1੅Usomainun ca amiribi amiribi an

—Israel unicama, ënë unicama Nucën Papa Diosan bana cuati


‫ڰ‬DQX[XQFDPLQDXStRTXLQSDLQVLQiQWL XQLFDPD[‫ڰ‬LWVDFs[D. Griego banan
‫ڰ‬DLQ. 36੅0LWVXQFDPLQDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ, uni EDQDFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQKHEUHREDQDQ
achúshi, Teudas cacë, an ca ax isa cushi EDQDFsMXGtRVXQLFDPDULELFD-HVXFULV‫ێ‬
‫ڰ‬LFsTXL[XQXQLSDUiQFs[D. 3DUiQFs[FD tomi catamëacëxa. 8VD‫ڰ‬DLVKFDD[D
cuatrocientos uni abë timëaۛ cëxa. Usa hebreo banan banacë unicama ñui ësai
‫ڰ‬LFsELDDXQL‫ڰ‬DFDQFsbë ca axa abë nicë griego banan banacë unicamax
XQLFDPD[WVXiqui abati nëtëaۛ cëxa. quiacëxa:
37੅Usocëx ۛ a nëtëDۛ ‫ڰ‬DtQELFDDQXQFDPDEL —Camabi nëtën piti mëtícaquinbi ca
XQLQDtQDQs‫ڰ‬DWLQsWsQ, Judas cacë uni, nun aintsi xanu casunamëcë a piti
*DOLOHDQX‫ڰ‬LFs, axribi usaribiti ax isa ‫ڰ‬LQDQLPD.
FXVKL‫ڰ‬LFsTXL[XQXQLSDUDQLFsmëacëxa. 2੅Ësai quia cuaquin ca Jesusan aín

8VDULDDULELVKLDtQEDQDFXDWLFD‫ڰ‬LWVD bana uni ñuixunun caíscë uni mëcën


uni abë timëaۛ cëxa. 8VD‫ڰ‬LFsbia a rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ an, axa Jesucristomi
XQLULELVKL‫ڰ‬DFDQFsbë ca axa abë nicë catamëcë unicama camicëxۛ a timëtia,
XQLFDPDWVXiqui nëtëaۛ cëxa. 38੅8VDL‫ڰ‬LD cacëxa:
VLQiQTXLQFDQDPLWVXFDLQ, ënë unicama —Nun Jesucristo ñuiquin Nucën Papa
camina isëVKLWL‫ڰ‬LFDQLQ. $QELVLQiQFs Diosan bana ñuixunquinma uni piti
EDQDLVKLXQLxXL[XQFs‫ڰ‬DLVKFDxDQFiLVKL mëtíFDWLFDXStPD‫ڰ‬LFsQ. 3੅8VD‫ڰ‬DLQ
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 39੅‫ڰ‬$tQEL, Nucën Papa Diosanbi camina mitsun mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQ
‫ڰ‬XQiQPLFs[XQEDQDxXL[XDQDQxX‫ڰ‬DFs rabë ۛ uni an piti mëtíFDQXQFDtVWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LFsFDPLQDXLVDELRFDQWLPD‫ڰ‬DLQ. Nucën $tQVLQDQFDXSt‫ڰ‬LFsTXL[XDQXQLQ
255 +(&+26੄6੄7

‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LDQDQ1XFsQ3DSD'LRVDQ%sUX cuacëx ca ënë uni Moiséscëñun Nucën


fXPVKLQ8SLWDQXStRTXLQVLQiQPLFs 3DSD'LRVxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQD[DTXL[XQ.
‫ڰ‬LDQDQVLQiQxXLUDFDDXQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 12੅Cacëx cuanxun ca camabi uni

Caístancëxun camina atúan uni piti ñuixuanan caniacëcë unicamaribi


mëtíFDQXQFDWL‫ڰ‬DLQ. 4੅Usocëbëtan ‫ڰ‬LPDLQXQDQ0RLVpVQsQFXsnëo bana
cananuna nun abë banaquin Nucën ‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPDULELxXL[XQTXLQ
3DSD'LRVXQLFDPDxXFixuanan aín WVXicaruacëxa. 7VXicarucëx uxun ca
EDQDxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. Esteban bibianquin atun cushicaman
5੅ÊVRTXLDQFDFs[FDFDPi[ELFXssQL ‫ڰ‬DSXFDPDQXEXiQFs[D. 13੅Abë cëU~DQDQ‫ێ‬
—FDQDQXQDFDtVWL‫ڰ‬DL—quiax cë unicaman ca uni raíriribi cëmëi isa
canancëxa. Canantancëxun ca Esteban, (VWHEDQPLPDQinun quixun cacëxa.
Nucën Papa Diosmi catamëFs‫ڰ‬LFsDDtQ Cacëx cuanxun ca ësaquin cacëxa:
%sUXfXPVKLQ8SLWDQVLQiQPLFs, —Ënë unix ca Nucën Papa Diosan
acëñun Felipe, Prócoro, Nicanor, Timón, xubu upí ñuianan Moisésnën cuënëo
Parmenas, ‫ڰ‬LPDLQXQ1LFROiV, banaribi ñui nëtëWLPD‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLD.
$QWLRTXtDQX‫ڰ‬LFsXQL‫ڰ‬L[XQELDDQMXGtRV 14੅Nun cuacëx ca ësai Esteban quiaxa:

unicamabëtan Nucën Papa Diosan bana -HV~V1D]DUHWQX‫ڰ‬LFs, an isa anuxun


‫ڰ‬XQiQFs, acama caísacëxa. 6੅Caístancë Nucën Papa Dios rabiti xubu rurupanan,
xuan bëia ca Jesusan aín bana ñuixunun Moisésnëan ax quicëVDELRtQX‫ڰ‬LQXQ
caíscë unicaman, mëcënan ramëquin, cuëQsREDQDDULELEsWVLRWL‫ڰ‬LFsTXLD[.
1XFsQ3DSD'LRVxXFixuancëxa. 15੅Usaía a unicamax a ñui quicëbëtan
7੅8VD‫ڰ‬DLQFDDPLULELDPLULELD, Jesús ax DWXQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ
ca aséUDEL&ULVWR‫ڰ‬LFsTXL[XQ-HUXVDOpQX‫ێ‬ anu timëcۛ ëcamanribi iscëxbi ca
xun cuacocancëbë, ami sinani Nucën Estebanën bëPiQDQiQJHOQsQ
3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LXQLFDPD[‫ڰ‬LWVDFs[D. Usai bëPiQDQVD‫ڰ‬LDFs[D.
‫ڰ‬LFsbë ca judíos sacerdotecamaribi
‫ڰ‬LWVD[LUD-HV~VPLFDWDPsDFs[D. Bicëxuan Estebanën
racuëqۛ uinma unicama ca
Esteban bican
7
1੅$PLDPDQiQFDQLDFXD[XQFD
8੅(VWHEDQD[DXStVLQDQ‫ڰ‬LDQDQ1XFsQ VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXQ
Papa Diosmi cushicë uni an ca, an (VWHEDQxXFicëxa:
‫ڰ‬DPLFs[XQXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DFs[D. —¿A unicaman mi ñuicë bana ax cara
9੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DLD aséUDEL‫ڰ‬LF?
oi ami nishi, judíos unibunëan ñu 2੅Cacëxun ca Estebanën cacëxa:

mëëPLFs‫ڰ‬DtVKELDFKLTXtcë unicamabë —‫ڰ‬ÊQDLQWVLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQFDQLDFscë


Alejandría, Cilicia, ‫ڰ‬LPDLQXQ$VLDPH unicama nun cushibu, ‫ڰ‬sQPLWVX
acamanuaxa ucë unicamax timëaۛ x camainun ca cuat. 1XFsQUDUD$EUDKDP‫ێ‬
Estebanbë cërúanancëxa. 10੅Usai abë Qs[FD+DUiQFDFsPHQX‫ڰ‬LLVDPDSDLQ
cërúanancëxunbia Estebanën atun ‫ڰ‬DLVK0HVRSRWDPLDPHQX‫ڰ‬LDFs[D. Anua
‫ڰ‬DFssama oquin Nucën Papa Diosan ‫ڰ‬LFsFDD[XStLUD‫ڰ‬L[XQQXFsQUDUD
%sUXfXPVKLQ8SLWDQVLQiQPLFsxun Abraham Nucën Papa Diosan cacëxa:
bana ñuia cuati ca nëtëcۛ ancëxa. 3੅“Min mecëñunbi camabi min aintsi
11੅Nëtëxۛ unbi ca uni raíri ësaquin cacëxa: sELDQLFDPLQDPHLWVLQX‫ڰ‬sQPLLVPLPDL‫ێ‬
—Nun mitsu cupíomainun camina QXQFXDQWL‫ڰ‬DLQµ. 4੅Cacëx ca Caldea
(VWHEDQxXLTXLQXQLFDPDFDWL‫ڰ‬DLQ, nun PHQXD[FXDQ[+DUiQPHQXEsED[DQX
+(&+26੄7 256

tsoócëxa. Anuaxa aín papa bamacëbë ca 'LRVDQDEs‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬DTXLQTXLQEsrúancëxa.


Nucën Papa Diosan ismiasabi oi, anumi 8VRTXLDQ‫ڰ‬DFë[ۛ DXStVLQiQxX‫ڰ‬L[XQXSt
bërí nëtën ۛ bi bucucë, ënë menu uacëxa. RTXLQEDQDFXDFs‫ڰ‬LFsQXLEDTXLQFD
5੅8VDtDXFsELFDDLQDQELD‫ڰ‬LQXQPH (JLSWRQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX)DUDyQ, DQDQX‫ڰ‬LFs
1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LQiQPD‫ڰ‬LFsQ, anua XQLFDPDQFXVKL‫ڰ‬LPLDQDQDQDtQ[XEXQX
DtQWDsQDPitiratsubi. ‫ڰ‬,QiQTXLQPDELFD ‫ڰ‬LFsxXFDPDEsU~DQWLULEL‫ڰ‬LPLDFs[D.
sinanatëcënuxunma ësaquin Abraham 11੅Faraónën cacësabi oquian Josénën

cacëxa: ´ÊQsPHFDPDFDQDPL‫ڰ‬LPDLQXQ ‫ڰ‬DPDLQXQFD(JLSWRPHFDPDQX‫ڰ‬LPDLQXQ


min rëE~QTXLFDPDULEL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQµ. &DQDiQPHFDPDQXULELWULJR‫ڰ‬DtPD
BëFKLFsxXPDSDLQ‫ڰ‬LFsFD1XFsQ3DSD ‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD
Diosan usaquin Abraham cacëxa. ‫ڰ‬DFsxXPD‫ڰ‬DLVKQXLEDFDFs[D. 1XLEDFicë
6੅Catancëxun ca ësaquinribi cacëxa: bë ca nucën raracamaribi pitiñuma
“Min rëbúnquicamax ca aín menuma, ‫ڰ‬LDFs[D. 12੅3LWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQFD-DFREQsQ,
bëtsi unin menu tsóQX[XQ‫ڰ‬DLD. Anua (JLSWRQXFDWULJR‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬LFsTXL[XDQ
tsóFsELFDDQX‫ڰ‬LFsXQLQFXDWURFLHQWRV ñuicania cuaxun aín bëchicë, nucën
baritian min rëbúnquicama bëtsi bëtsi raracama, DQXDWULJRELWinun quixun
oquin ñu mëëPLQX[XQ‫ڰ‬DLDµ. 7੅ÊVDTXLQ‫ێ‬ xuacëxa. 13੅Xucëxun bitsínquin bëxun
ribi ca Nucën Papa Diosan Abraham trigo ancëax ca amiribishi bitëcëni
cacëxa: ´&XDWURFLHQWRVEDULWLD‫ڰ‬LFsbëtan Egiptonu cuantëcëancëxa. Cuanx bëbaia
cana an min rëbúnquicama bëtsi bëtsi ca Josénën aín xucëaۛ ntu isquin, ‫ڰ‬s[FDQD
oquin ñu mëëmicë cupí, DQX‫ڰ‬LFs mitsun xucëQ ۛ ‫ڰ‬DLTXL[XQFDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQ
unicama tëmëUDPLQX[XQ‫ڰ‬DLQ. Usocëxun FDDFDPDLVTXLQ(JLSWRQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX,
ca a menuax cuanun min rëbúnqui xuti Faraónën, Josénën aintsicama ënëx ca
‫ڰ‬LFsQ. ;XFs[sQsPHQXX[XQFD‫ڰ‬sUDELWL MXGtRVXQL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs[D.
‫ڰ‬LFsQµ. 8੅Usaquin caxun ca Nucën Papa 14੅Atubë banaquin ca Josénën aín

Diosan Abraham ësaquinribi cacëxa: xucëaۛ ntu cacëxa, DtQDLQWVL‫ڰ‬LEXFDPDFs‫ێ‬


´0L‫ڰ‬LPDLQXQPLQUsbúnquicamaribi ñuan aín papa Egiptonu bënun quixun.
‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LFs‫ڰ‬XQiQWLRTXLQFDPLQDPLQ $tQDLQWVL‫ڰ‬LEXFDPD[FDVHWHQWD\FLQFR
EsEXWXicama aín inshú maxacara tëati ‫ڰ‬LDFs[D. 15੅Usaquian Josénën cacësabi oi
‫ڰ‬DLQµ. 8VD‫ڰ‬DLQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ FD-DFREDtQDLQWVL‫ڰ‬LEXFDPDEs(JLSWRQX
cacësabi oquin Abrahamnën Isaac ‫ڰ‬LFXDQFs[D. Cuanx anu tsotaxbia
bëchitancëxun achúshi semana aín -DFREQs[SDLQ‫ڰ‬Li‫ڰ‬DLQFDDtQEschicë
bacëQ ۛ FsQsWs‫ڰ‬LFsbëWDQ‫ڰ‬XQiQWLRFs[D. nucën raracamaxribi bamacëxa. 16੅Jacob
Usaribi oquin ca Isaacnënribishi Jacob bamacë ca aín me, &DQDiQ, DQX‫ڰ‬LFssPD
bëchitancë[XQ‫ڰ‬XQiQWLRFs[D. 8VD‫ڰ‬L[XQ Siquem cacë, DQXEXiQWDQFsxun
ca Jacobnënribi mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ anuxunbi aín bëchicënën maíancëxa. A
rabë ۛ oquin bëchitancëxun a camabi mex ca Abrahamnëan Hamor cacë unin
‫ڰ‬XQiQWLRFs[D. Jacobnën bëchicë mëcën bëchicëcama curíTXL‫ڰ‬LQiQTXLQPDUXD
rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ acamax ca nucën ‫ڰ‬LDFs[D.
UDUDFDPD‫ڰ‬LDFs[D. 17੅Usaquin catancëxun ca ësaquinribi
9੅Jacobnën bëchicë achúshi ca José Estebanën cacëxa:
FDFs‫ڰ‬LDFs[D. ‫ڰ‬,FsELFDDPLQXWVLQLVKTXLQ —Jacob, aín anë itsi Israel, D‫ڰ‬LPDLQXQ
aín xucëDۛ QWXQ(JLSWRPHQXEXiQWDQXQ aín bëchicëcama Egiptonuax cëñúa
uni maruacëxa. 10੅Marucëxuan unin ‫ڰ‬DtQELFDDtQUsbúnquicama anubi
EXiQFs[D(JLSWRQX‫ڰ‬LDELFD1XFsQ3DSD bucüacëxa. A nëtën Egiptonuax cuanti
257 +(&+26੄7

Nucën Papa Diosan Abraham ñuixuan, a 28੅¢0LQFDUDPLQD(JLSWRQX‫ڰ‬LFsXQLPL

QsWs‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQFD-DFREQsQEschicë ‫ڰ‬RQFsVDULELRTXLQ‫ڰ‬sUsLVDWDQLQ? quixun


nën rëE~QTXLFDPDQXFsQUDUD‫ڰ‬Li, atux cacëxa. 29੅Usaquian cacëx ratúquiani
‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬LQXQXDWLEXFDFs[D. 18੅Uati DED[FD0RLVpV‫ڰ‬XUD‫ڰ‬LFsPH, 0DGLiQ,
Egiptonu bucumainun ca bëtsi uni an anu cuancëxa. Cuanx bëbaxun ca aín
-RVpLViPD, D[‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LDFs[D. 19੅8VD‫ڰ‬L[XQ QsWs‫ڰ‬Dtmabi anu tsóquin xanu
FDD‫ڰ‬DSX[XQLSDUiQWL‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LDQDQ bitancëxun bëbu rabë ۛ oquin bëchiacëxa.
XStPD‫ڰ‬L[XQ, bëbuaquin bëchicë 30੅Usaquin catancëxun ca ësaquinribi

WXiFDPDEDPDWDQXDQ‫ڰ‬XUDUDFinun (VWHEDQsQ‫ڰ‬DSXFDPDFDFs[D:
quixun nucën raracama cacëxa. —&XDUHQWDEDULWLD0DGLiQPHQX
20੅Usomainun ca aín titan Moisés ‫ڰ‬LWDQFs[FD6LQDtFDFsDtQEDVKL‫ڰ‬XUDPD,
bacëaۛ ncëxa. 8VD‫ڰ‬DLVKFD1XFsQ3DSD DQXXQL‫ڰ‬LFsPDPH, DQX0RLVpV‫ڰ‬LDFs[D.
'LRVDQLVFs[XStLUDXSt‫ڰ‬LDFs[D. $QX‫ڰ‬L[XQFDLPD[XDQXD[WVLUsquirucë
Bacën ۛ tancëxun ca aín titan aín Ps~FDiQJHODFK~shi isacëxa. 31੅8VDL‫ڰ‬LD
papabëtan, rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKL‫ڰ‬X[sQ, isi ratutia —uisa cara —quixun
‫ڰ‬XUDUDFiQTXLQPDDtQ[XEXQX[XQEL xDFKDTXLQLVQX[D‫ڰ‬XUDPDFXDQLDELFD
unë[XQ‫ڰ‬XQyQPLDFs[D. 21੅Rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQsVDTXLQ0RLVpV
achúVKL‫ڰ‬X[s‫ڰ‬LFsbëtan, ‫ڰ‬XUDsQFs cacëxa: 32੅´‫ڰ‬Ê[FDQDPLQUDUDFDPDDtQ
mëraxun bixun ca Faraónën bëchicë 'LRV‫ڰ‬DLQ. Abraham, Isaac, Jacob
[XQWDFXQsQDtQWXiVD‫ڰ‬LFsFDQLRFs[D. DFDPDQ'LRVFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLQµ. Ësai quia
22੅&DQLDFD(JLSWRQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQDWXQ cuati racuëti bërëruquin ca Moisésnën
‫ڰ‬XQiQFsxXFDPDULEL‫ڰ‬XQiQPLDFs[D. Usa istisama tancëxa. 33੅8VDtD‫ڰ‬LDFD1XFsQ
‫ڰ‬DLVKVLQiQxXLUD‫ڰ‬DLVKFDD[DtQEDQD ‫ڰ‬,EX'LRVDQ0RLVpVFDFs[D: ´‫ڰ‬Ê[sQX‫ڰ‬DLQ
‫ڰ‬LPDLQXQDtQxX‫ڰ‬DFsULELXSt‫ڰ‬LDFs[D. FDDQXPLQLFsPHsQs[XStLUDXSt‫ڰ‬LFsQ.
23੅Cuarenta baritiaxX‫ڰ‬DLVKFDDtQ 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQWD[DFDsFKLW. 34੅Egipto
DLQWVL,VUDHOXQLFDPDLVWLVLQiQELDQL PHQXD[D‫ڰ‬sQXQLFDPDWsmëraia isanan
cuancëxa. 24੅&XDQTXLQFD(JLSWRQX‫ڰ‬LFs cana atúxa unin bëtsi bëtsi ocëx
unin Israel uni achúshi ami mëparamë nuibacati banaiaribi cuan. Cuaxun
quin mëëTXLQ‫ڰ‬DWLPRLDPsraxun, anun acama tëmëraiabi iëm ۛ i cana uan.
rabanan nëëquin, (JLSWRQX‫ڰ‬LFsXQL ۛ
Iëminuxun cana mi pain Egiptonu
‫ڰ‬DFs[D. 25੅Usotancëxun ca aín aintsi [XWLQµ.
‫ڰ‬DTXLQVDWDQTXLQ0RLVpVQsQVLQiQFs[D, 35੅A aín aintsin titicaquin —¿uin cara

‫ڰ‬sQDLQWVLQFD‫ڰ‬XQDQLD, Nucën Papa QXQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬L[XQPLQXQ‫ڰ‬DFsxXFDPD


'LRVDQ‫ڰ‬DPLFsxun cana atu tëmëraiabi mëníonuxun isnun mi cax? —quixun
iëPۛ LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ. Usaquian Moisésnën cacë, a Moisésbi ca Nucën Papa Diosan
VLQDQLDELFDDtQDLQWVLFDPDQ‫ڰ‬XQiQPD DWXQFXVKL‫ڰ‬L[XDQDtQDLQWVLFDPD
‫ڰ‬LFsQ. 26੅8VRTXLQ‫ڰ‬RQ[LVLFXDQWsFsQ‫ێ‬ tëmëraiabi iëm ۛ inun xuacëxa. Usoquin
quinbi ca aín aintsi rabë ۛ mëëanania ca imaxunuax abë banaquian Moisés
mëracëxa. MëUDTXLQFDsQDQDQPLFDV‫ێ‬ FDQXQDtQiQJHOFDPLDFs[D. 36੅Xucëxun
quin cacëxa: ¿Uisacatsi caramina ca Egiptonu cuanxun Moisésnën Israel
QXLEDQDQVKLWLPDPLQDLQWVLEsPssDQD‫ێ‬ XQLFDPDDQXDEXiQFs[D. %XiQTXLQFD
nin? 27੅Cacëxun ca an bëtsi paëoquin (JLSWRQX[XQ‫ڰ‬DQDQ, parúnpapa Xonsa
mëëcë an Moisés cushin titicaquin DQX[XQ‫ڰ‬DQXQ, cuarenta baritian anu uni
cacëxa: ¢8LQFDUDQXQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬L[XQPLQXQ ‫ڰ‬LFsPDPHQX[XQULEL1XFsQ3DSD'LRVDQ
‫ڰ‬DFsxXFDPDPsníonuxun isnun mi cax? ‫ڰ‬DPLFs[XQXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DFs[D.
+(&+26੄7 258

37੅Usaquin caxun ca ësaquinribi rabiquinmami usa ñuishi rabicë


Estebanën catëcëancëxa: cupí mitsun nëtënua, Babilonia
—Moisés ax ca an Israel unicama FDFssPD‫ڰ‬XFs, anumi tsónun xuti
sVDTXLQFiD‫ڰ‬LFsQ: ´$Q‫ڰ‬s‫ڰ‬LPLFssaribi ‫ڰ‬DLQ.
oquin ca mitsun rëbúnqui achúshi, an Usaquian cuëQsRVDELRLFD‫ڰ‬LDFs[D.
ax quicë bana unicama ñuixunti uni 44੅Usaquin catancëxun ca ësaquinribi

1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. Estebanën cacëxa:


‫ڰ‬,PLFsxuan an atu cacëVDELRLFD‫ڰ‬LFDQWL —Nucën Papa Diosan ca abë
‫ڰ‬LFsQµ. 38੅Moisés ax ca axa anu uni EDQDTXLQ0RLVpVDQXXQL‫ڰ‬LFsPD
‫ڰ‬LFsPDPHQXD[,VUDHOXQLFDPDQsEëtۛ si menuxun cacëxa: $QX[XQ‫ڰ‬sUDELWL[XEX
‫ڰ‬LDQDQ, DtQEDVKL6LQDtFDFsDWDQiLQXD[ ‫ڰ‬DTXLQFDPLQDFs[W~FKXSD‫ڰ‬sQPL
DEsEDQDFsiQJHOEs‫ڰ‬LDQDQQXFsQ ismicë[XQPLLVFsXVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
raracamabëULEL‫ڰ‬Li‫ڰ‬LDFs[D. ‫ڰ‬,DQDQFDD Usoquian cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWDQFsxun ca
DtQXQLFDPD[XVDL‫ڰ‬LWLEDQD1XFsQ3DSD Nucën Papa Diosan aín bana anu
'LRVDQ‫ڰ‬LQiQFs, D‫ڰ‬LDFs[D. A bana, Israel cuëQsRPD[D[SDUi, a anu nanxun
XQLFDPDQXQ‫ڰ‬XQinuan cuënëonun ca nucën raracaman bërúancëxa. 45੅A xubu
Nucën Papa Diosan Moisés usaquin FDQXFsQUDUDFDPDQDQXXQL‫ڰ‬LFsPD
cacëxa. menuax cuanquin capúnquin mëníoquin
39੅8VD‫ڰ‬DtQELFD0RLVpVTXLFssabi oquin bibianquin, anu atux tsóti menu
‫ڰ‬DLVDPDWDQTXLQQXFsQUDUDFDPDQ FXDQTXLQDELEXiQFs[D. Nucën Papa
Egiptonu cuantëFsQWLVLQiQFs[D. 'LRVDQ‫ڰ‬DPLFsxun ca a menu bucucë
40੅6LQiQTXLQFD0RLVpVQsQ[XFsQ, Aarón, unicama nucën raracaman Josuébëtan
a cacancëxa: “An nu Egipto menua bëcë DEimiacëxa. $Eimitancëxëxa: Anuxun
0RLVpVFDUDXLVD[DFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLPDQ. ‫ڰ‬sUDELWL[XEX‫ڰ‬DTXLQFDPLQDFs[W~
8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDGLRVUDtULPLQQX FKXSD‫ڰ‬sQPLLVPLFsxunmi iscë usabi
XQLR[XQWL‫ڰ‬DLQ, an nu rëcuëQ ۛ [XQELDQXQµ. RTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Usoquian cacësabi a aín
41੅8VDTXLQFD[XQFDYDFDWXiWDQTXLQxX menu tsómainun ca a chupa xuburibi
uniocancëxa. Usotancëxun ñuina DQX‫ڰ‬LDFs[D. ‫ڰ‬$LQFDD[XEXQX[XQEDUL
caniocë rëax ca atun mëcënanbi uniocë itsi bari itsi buínquin nucën raracaman
ñu a rabi cuëëncancëxa. 42੅Usoia ca Nucën Papa Dios rabiacëxa, David axa
1XFsQ3DSD'LRVDQDW~QELDQDtQX‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LWimainun. 46੅David an ca nucën
ñu, ‫ڰ‬LVSD, ‫ڰ‬X[s, bari acama rabinun rara Jacobnëan aín rëbúnquicamabëtan
quixun ëancëxa, an Nucën Papa Dios rabia Nucën Papa Dios, DPLVLQiQTXLQ
quicë bana uni ñuixuncë unicaman D[DQX‫ڰ‬LQXQ[XEXFKDLUDXStRTXLQ
ësaquin cuëQsRVDELRTXLDQ‫ڰ‬DQXQ: ‫ڰ‬D[XQWLVLQiQFs[D. 47੅8VRTXLQVLQiQ[XQ‫ێ‬
Israel unicama, DQXXQL‫ڰ‬LFsPDPH ELD‫ڰ‬DPD‫ڰ‬DLQFDDtQEschicë Salomón an
DQXFXDUHQWDEDULWLD‫ڰ‬LTXLQ‫ڰ‬DUDFD‫ێ‬ FXQLD[XEX‫ڰ‬DFs[D. 48੅‫ڰ‬$[XDQ‫ڰ‬DtQELFD
FsxXLQD‫ڰ‬DTXLQELFDPLQD‫ڰ‬s Nucën Papa Dios, D[‫ڰ‬$SXLUD‫ڰ‬DLVK, unin
UDELFDQPD‫ڰ‬DLQ. 43੅8VDL‫ڰ‬LTXLQ ‫ڰ‬DFs[XEXQXWVRWLPD. Ësai ca an Nucën
camina anuxun Moloc cacë dios Papa Dios quicë bana unicama ñuixuncë
rabiti xuburatsu niquianan unían cuënëo bana quia:
PLWV~QELXQLRFs‫ڰ‬LVSDWDQTXLQ 49 ÊVDLFD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVTXLD: ‫ڰ‬Ê[

XQLRFsxXD[LVD5HQIiQFDFsGLRV QDtQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬$SXLUD‫ڰ‬DLVKFXVKLLUD
DLQDQ‫ڰ‬LFsTXL[XQUDELQX[XQ ‫ڰ‬DLQFDPHQX‫ڰ‬LFsxXFDPDULEL
EXiQFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDPLWVX‫ڰ‬s ‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LFsQ. ¢8VD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLQ
259 +(&+26੄7੄8

FDUDPLQD‫ڰ‬s[DQXWVynun uisa cë[XQFD(VWHEDQPD[D[DQ‫ڰ‬DFs[D.


[XEX‫ڰ‬s‫ڰ‬D[~QWL‫ڰ‬DLQ? ¢‫ڰ‬Ê[DQX 59੅0D[D[DQ‫ڰ‬DFsxun ca Estebanën Nucën

WDQWLWLFDUDXLQXLUD‫ڰ‬LF? 50੅¢‫ڰ‬ÊQ ‫ڰ‬,EX-HV~VFDFs[D:


FXVKtQELFDUDQDsQsxXFDPD‫ڰ‬DPD —‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬,EX-HV~V, PLEs‫ڰ‬LQXQFD‫ڰ‬sELW.
‫ڰ‬DLQ? 60੅Catancëx rantin purúnxun ca
51੅Usaquin caxun ca ësaquinribishi PXQXPDEDQDTXLQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~V
Estebanën cacëxa: catëcëancëxa:
—Mitsux camina bana sinanima, —$W~[DsVDUL‫ڰ‬XFKDLDELFDPLQD‫ڰ‬sQXQ
nuituxXPD‫ڰ‬DLVKSDEtxXPDVD‫ڰ‬Li‫ڰ‬DLVK UDEDQDQXLVDELRWLPD‫ڰ‬DLQ.
XVDEL‫ڰ‬DLQ, 1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬XQiQFsPD Ësai quíshi ca bamacëxa.
XQLVDULEL‫ڰ‬DLVK. Camabi nëtëaۛ n Nucën
Papa Diosan Bëru Ñumshin Upitan Jesucristomi catamëcë unicama
PLWVXVLQiQPLFs‫ڰ‬LWVtDQ[ELFDPLQDDQ Saulonën bëtsi bëtsio

8
VLQiQPLFs‫ڰ‬LLVDPDWDQLQ. Mitsun rara 1,2੅8VD‫ڰ‬DLQFD6DXORQsQ(VWHEDQ

‫ڰ‬LiVDULELWLFDPLQDPLWVX[‫ڰ‬LQ. 52੅An bamacëbëtan —XVRTXLQ‫ڰ‬DWLFD


Nucën Papa Dios quicë bana uni DViEL‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQFs[D.
ñuixuncë unicama ca mitsun raracaman 8VRTXLDQ(VWHEDQ‫ڰ‬DFiQFsFDDQ
bëtsi bëtsi ocëxa. Bëtsi bëtsi onan ca Nucën Papa Diosan bana cuacë uni
axa, Nucën Papa Diosan Bëchicë Upíira raíULQsQPDViQXLWXWLLQTXLQ(VWHEDQ
FDXWL‫ڰ‬LFsTXLFsXQLFDPDDULEL‫ڰ‬DFs[D. A ELELDQTXLQEXiQ[XQPDtDQFs[D. Esteban
XQLFDPDTXLiVDELRtDXi‫ڰ‬LFsELFDPLQD usoquin rëWDQFs[DWXPLQLVKLWVXiTXLUX‫ێ‬
mitsun a bamamicasquin unían i quin ca Jerusalénuaxa ax Jesucristomi
curúVRFsQXPDWiVQXQ‫ڰ‬LQDQ. 53੅Mitsux catamëcë unicama bëtsi bëtsi ocancëxa.
FDPLQDQXQFXDWLEDQDiQJHOQsDQ 8VDLUDRFDQFs[FDWVXiqui Judea me
0RLVpVFi, D‫ڰ‬XQDQLELDEDQDTXLFssabi ‫ڰ‬LPDLQXQ6DPDULDPHFDPDQXULELFXDQDQ
RL‫ڰ‬LFsPD‫ڰ‬DLQ. bëtsi bëtsi ëmanu tsoti cuancëxa. Usai
‫ڰ‬LFsbëbi ca Jesusan aín bana ñuixunun
Esteban bama
caíscë unicamaishi Jerusalénu
54੅Usaquían cacë[XQFXDWLFD‫ڰ‬DSXFDPD bërúacëxa. 3੅8VD‫ڰ‬DLQFD6DXORQsQ
xuamati Estebanmi nishacëxa. Jesucristomi catamëcë unicama cëñutisa
55੅Nishmainun ca naíu bësuquin aín tanquin xubucama oi atsínquin bëbu
%sUXfXPVKLQ8SLWDQFXVKLRFs‫ڰ‬L[XQ ‫ڰ‬LPDLQXQ[DQXULELQLUtQELDQTXLQ
Estebanën Nucën Papa Diosan cushi VLSXDQX[XQEXiQFs[D.
LVDQDQDVDULEL‫ڰ‬Dtsha Jesús aín Papa
mëqueu nicë isacëxa. 56੅Isquin ca
cacëxa: II. Ê0$5$,5,18‫ڰ‬,&Ê81,&$0$1
—Ca is. 1DtSDQirabëcëbëtan cana 18&Ê13$3$',26$1%$1$&8$
D[DXQL‫ڰ‬LQX[DQXD[Xi-HV~V, a Nucën (8.4-12.25)
Papa Dios mëquea nicë isin.
57੅Ësai quiabi cuaisama tani Samaria menuxun Jesucristomi
pamumëti, munuma cuëncëni, ami qui catamëti bana unin ñuia
DEiquianxun ca bicancëxa. 58੅Bibianquin 4੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HUXVDOpQXD[DWVXiquicë

ca JerusaléQXDEXiQ[XQPD[D[DQ unicama an me itsi, me itsinu cuanquin


‫ڰ‬DFs[D. $tQFXWXQSDLQSs[XQEsQiXQL, Cristo ñuiquin unicama Nucën Papa
Saulo cacë, an bëU~DQXQTXL[XQQDQWDQ‫ێ‬ Diosan bana ñuixuancëxa. 5੅Usocëbëtan
+(&+26੄8 260

FD)HOLSHQsQULEL6DPDULDPHQX‫ڰ‬LFssPD ‫ڰ‬LQXQTXL[XQ1XFsQ3DSD'LRV
achúshi anu cuanxun Cristo ñuiquin xXFixuancëxa. 17੅fXFi[XQTXLDQ
unicama bana ñuixuancëxa. Pedrobëtan Juanën aín mëcënan
6੅Ñuixuncëbë timëq ۛ uin ca camabi unin ramëcëx ca atux Nucën Papa Diosan
—aséUDELFDXVD‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQ %sUXfXQVKLQ8StxX‫ڰ‬LFDQFs[D.
aín bana cuacëxa. Cuanan ca Felipenëan 18੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQDtQEDQDXQL

XQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DLDULELLVDFs[D. ñuixunun caíscë unicaman aín mëcënan


7੅fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFXsQFsQLDQXD[ ramëcëxëshi ca uni Nucën Papa Diosan
chiquícë uni isanan ca uni raíri aín xon %sUXfXPVKLQ8StxX‫ڰ‬LFsTXL[XQLVTXLQ
QLFsPD‫ڰ‬LPDLQXQUDtULDtQQLWLEstsicë curíTXL‫ڰ‬LQiQWLVDWDQTXLQ6LPRQDQ
acamaribi pëxcutia iscancëxa. 8੅Usaía Pedrocëñun Juan cacëxa: 19੅—‫ڰ‬ÊQ
‫ڰ‬LFsEsFDDsPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFKXiPD mëcënan ramëcëx uni aín Bëru Ñumshin
tani cuëëinra cuëëancëxa. 8StxX‫ڰ‬LQXQFDPLQD1XFsQ3DSD'LRVDQ
9੅A ëmanu ca ñubë ۛ ‫ڰ‬LDXQLDFK~shi, FXVKL‫ڰ‬sULEL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DL—quixun.
Simón cacë, D[‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬L[XQFDD 20੅Cacëxunbi ca Pedronën cacëxa:

unin —‫ڰ‬s[FDQDEsWVLXQLFDPDVDPDLUD —Nucën Papa Diosan cushi ax ca


‫ڰ‬DL—TXL[XQ6DPDULDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD FXStRTXLQELWLPD‫ڰ‬LFsQ. Min usoquin
SDUiQFs[D. 10੅8VRTXLDQSDUiQFs[FD VLQiQFsFXStFDPLQDPLQFXUtquibëbi
FDPDELXQLWXiratsubëbi —ënë unix ca Fsx~WL‫ڰ‬DLQ. 21੅Nucën Papa Diosan iscëx
Nucën Papa Diosan cushixX‫ڰ‬LFs—quiax FDPLQQXLWXXStPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ
DPLVLQiQFs[D. camina min añu ñubi nubëtan ësoquin
11੅8VRTXLDQ‫ڰ‬LWVDEDULWLDQDQSDUiQFs ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. 22,23੅‫ڰ‬ÊQLVFs[FDPLQDPL[
‫ڰ‬L[XQFDFDPDELXQLQDtQEDQDFXDFs[D. ‫ڰ‬DWLPDLUDQXLWXxX‫ڰ‬DLQ. Usaquin sinani
12੅8VD‫ڰ‬DtQELFD)HOLSHQsQ—Jesucristomi FDPLQD‫ڰ‬sQLVFs[QXLWXxXPD‫ڰ‬DLVK
FDWDPsWLFDXQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL VLQDQDWLPRL‫ڰ‬LFsVD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtVKEL
‫ڰ‬LFs—quixun ñuixuncëxun cuati —a FDPLQDVLQDQDTXLQXVDTXLQVLQiQWL
banax ca aséUDEL‫ڰ‬LFs—quixun sinani sQTXLQPLQQXLWXPs~PL‫ڰ‬DWLPDTXLQ
‫ڰ‬LWVDXQL‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬LWVD[DQXULELQDVKLPL‫ێ‬ VLQiQFsDFDUDPLWsUëQ ۛ [XQWL‫ڰ‬LFsPL
Fs‫ڰ‬LDFs[D. 13੅8VDtD‫ڰ‬LFsbë ca Simónribi a WDQXQ1XFsQ3DSD'LRVxXFiWL‫ڰ‬DLQ.
bana cuaxun, aséUDELFDD[‫ڰ‬LFsTXL[XQ 24੅Cacëxun ca Simonan Pedro cacëxa:

VLQDQLQDVKLPLFs‫ڰ‬DLVK)HOLSHEsQLDFs[D. —0LQ‫ڰ‬sFDFsEDQDXVDL‫ڰ‬s[‫ڰ‬LD[PD
$EsQLWVLFD)HOLSHQsDQXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPD ‫ڰ‬LQXQFDPLQDPLWVXQ1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV‫ڰ‬s
xX‫ڰ‬DLDLVLUDWXWLVLQiQFDVPDFs[D. xXFi[XQWL‫ڰ‬DLQ.
14੅8VD‫ڰ‬DLQFD6DPDULDQX‫ڰ‬LFsXQtQULEL 25੅8VD‫ڰ‬DLQFD3HGUREstan Juanën usai ca

ca Nucën Papa Diosan bana cuaxa -HV~V‫ڰ‬LD[DTXL[XQFDTXLQDQFDFs


quixuan ñuicania Jesusan aín bana uni EDQDFDPD‫ڰ‬LWVDXQLxXL[XDQFs[D. Usotancë
ñuixunun caíscë unicaman JerusaléQX‫ێ‬ xun, 6DPDULDPHQX‫ڰ‬LFssPDFDPDQX[XQ
xun cuacëxa. Cuaxun ca Pedrocëñun —-HVXFULVWRPLFDWDPsWLFDXQL1XFsQ‫ڰ‬,EX
-XDQDQXDFXDQWinun xuacëxa. 'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quixun ñuixuntancëx ca
15,16੅Xucancëx cuanxuan a rabëtan Jerusalénu cuantëcëancëxa.
iscë[ۛ ELFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD1XFsQ‫ڰ‬,EX
-HV~VPLFDWDPsWL‫ڰ‬XQSD[DQQDVKLPLFs (WLRStDQsWsQX‫ڰ‬LFsXQL
‫ڰ‬DtVKEL1XFsQ3DSD'LRVDQ%sUX Felipënën bana ñuixuan
Ñumshin UpíxXPDSDLQ‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬LFs 26੅8VDtD‫ڰ‬LDQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ

ca atúxribia aín Bëru Ñumshin Upíñu xucë[XQiQJHOQsQ)HOLSHFDFs[D:


261 +(&+26੄8

—Jerusalénuax anun Gaza cacë $[DsQsPHQXXWDQFs[EDPD‫ڰ‬DLQ


ëmanu cuanti bai anu camina cuanti ca a unin ñuiti aín rëbúnqui
‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ.
8VRTXLDQiQJHOQsQDQXFXDQWinun 34੅Ësai quicë quiricanua istancëxun ca

quixun cacë bai ax ca anun anu uni (WLRStDQX‫ڰ‬LFsXQLQ)HOLSHFDFs[D:


‫ڰ‬LFsPDPHQXFXDQWLEDL‫ڰ‬LDFs[D. 27੅$QJHO‫ێ‬ —Cana mi ñucatin, ¿ui ñui cara
nën cacësabi oi ca Felipe cuancëxa. Isaías ësai quiacëx? ¿Axbi ñuiacati
&XDQtELFDEDLQXD[(WLRStDPHQX‫ڰ‬LFs cara quiacëx? ¿Uni itsi ñui cara
uni achúshibë mëranancëxa. A unix ca quiacëx?
(WLRStDPHQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX, Candaces cacë 35੅Cacëxun ca Felipenën quiricanua

xanu, DxX‫ڰ‬D[XDQDQDtQxXFDPDULEL iscë bana a ñuixunquin, —Jesús ñui ca


bëU~DQ[XQFs‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLVKFD1XFsQ quia —quixun canan —FDUQHUR‫ڰ‬LFsVDUL‫ێ‬
Papa Dios rabi Jerusalénu cuancë a uni ELWLFD-HV~VXQLQ‫ڰ‬DWLPRFs[ELEDQDPD
‫ڰ‬LDFs[D. 28੅8VD‫ڰ‬L[XQFD-HUXVDOpnuax aín ‫ڰ‬LFs—quixun canan —Jesúsmi catamëti
carro, FDEDOORQsQEXiQFs, anun aín FDXQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
nëtënu cuantëcëni tsóxun an Nucën —quixun upí oquin ñuixuancëxa.
Papa Dios quicë bana uni ñuixuncë uni 36੅Ñuixunbiancëxun ca baca cuëbí

Isaíasnën cuënëo bana isacëxa. 29੅Isia ‫ڰ‬XUDPDFXDQTXLQ, a unin Felipe cacëxa:


mëraia ca Felipe Nucën Papa Diosan —ÊQXFDEDFD‫ڰ‬LFsQ. ¿Anuxun
Bëru Ñumshin Upitan cacëxa: FDUDPLQD‫ڰ‬sQDVKLPLWLPD‫ڰ‬DLQ?
—A carronu ca cuantan. 37੅Cacëxun ca Felipenën cacëxa:
30੅Quia cuatíVKLFDDPLTXLDEiquiani —Asérabi Jesucristo min nuitunënbi
cuancëxa. Cuanquin iscëxuan Isaíasnën sinanimi ami catamëWLDFDQDPL‫ڰ‬DWL
cuëQsREDQD‫ڰ‬DLDFXDTXLQFDFDFs[D: ‫ڰ‬DLQ.
—¿A mi iscë bana a caramina uisai Quixuan cacëxun ca a unin Felipe
cara quia quixun cuatin? cacëxa:
31੅Cacëxun ca cacëxa: —Jesucristo ax ca asérabi Nucën Papa
—Cana cuatiman. ¢8QLLWVLQ‫ڰ‬s Diosan BëFKLFs‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQD
‫ڰ‬DTXLQFs[XQPDFDUDQDXLVD[XQ‫ڰ‬XQiQWL ‫ڰ‬XQDQLQ.
‫ڰ‬DLQ? 38੅Usaquin caxun, DtQFDUURQLWVLQDPL‫ێ‬

Ësoquin caquin ca Felipe abë tsotia tancëx ca a rabëWD[EL‫ڰ‬LE~quiani bacanu


‫ڰ‬LUXQXQTXL[XQFDFs[D. cuancëxa. Cuanx bacanu nixun ca
32੅8VDTXLDQFDFs[‫ڰ‬LUXD[DEsWVyxun )HOLSHQsQ(WLRStDQX‫ڰ‬LFsXQLQDVKLPLD‫ێ‬
)HOLSHQsQLVFs[FDDXQtDQ‫ڰ‬DFsEDQD[ cëxa. 39੅A nashimitancëx caman
sVDLTXLFs‫ڰ‬LDFs[D: ‫ڰ‬LUXLDLVKLD1XFsQ3DSD'LRVDQ%sUX
8QtDQ‫ڰ‬DQX[XQEXiQFs[ELFD fXPVKLQ8SLWDQEXiQFs[Qstëtia ca a
carnero banaima. &DUQHUR‫ڰ‬LFsVD‫ێ‬ unin Felipe istëFsDQPD‫ڰ‬LFsQ. Istëcëní
ULELWLFDXQLQ‫ڰ‬DQX[XQEXiQFs[ mabi cuëënquiani ca aín menu
D[EDQDFsPD‫ڰ‬LFsQ. Aín rani unin cuancëxa. 40੅Usobiania cuancë ca unin
tëacëxbi ca carnero banaima. Azote cacë ëmanua Felipe mëracëxa.
&DUQHUR‫ڰ‬LFssaribiti ca ax Anuax cuanxun, ëma itsi ëma itsinu
EDQDFsPD‫ڰ‬LFsQ. 33੅Ax upí cuanquin —Jesucristomi catamëti ca
VLQiQxX‫ڰ‬LFsbia tëmëramicancë XQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
EsELFDXLQX‫ڰ‬LFsXQt[ELDQXQ —quixun unicama ñuixunbianx ca
UDEDQDQQssWLEDQDFsPD‫ڰ‬LFsQ. &HVirea ëmanu bëbacëxa.
+(&+26੄9 262

nëtë bëxuxX‫ڰ‬L[XQSLPD‫ڰ‬LDQDQ[sDPD
6LQDQDWLD6DXOR-HV~VPLFDWDPsD ‫ڰ‬LFsQ.
(+FK. 22.6-16; 26.12-18) 10੅8VDtD‫ڰ‬LPDLQXQFD-HVXFULVWRPL

9
1੅8VD‫ڰ‬DLQFD6DXOR, D[D1XFsQ‫ڰ‬,EX catamëcë uni achúshi, Ananías cacë, ax
Jesúsmi catamëFsXQLFDPDFsxXFD‫ێ‬ 'DPDVFRQX‫ڰ‬LDFs[D. $QX‫ڰ‬L[XQFD
tsi quiax, atumi xuamati nishacëxa. QDPiquin cuacësa oquin ësaquian
Nishquin ca sacerdotenën cushicaman 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQFDFsxun cuacëxa:
‫ڰ‬DSXDQXFXDQ[XQFDFs[D: 2੅—Damasco —Ananías.
ëmanuaxa ax Jesúsmi catamëcë Cacëxuinshi ca Ananíasnën cacëxa:
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ[DQXFDPDULELEL[XQ —ÊQXFDQD‫ڰ‬DLQ.
nëaxun, Jerusalénu bënun camina 11੅Cacë[XQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQ

TXLULFD‫ڰ‬D[XQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,QiQFsxun cacëxa:


cana Damasconu cuanxun anua judíos —Niruquiani camina bai, Tëntúñuma
unicama timëtۛ i xubucamanu cuanquin caquin anëcë, DQXFXDQWL‫ڰ‬DLQ. Cuanxun
DWXEDULWL‫ڰ‬DLQ. camina Judasnën xubunu cuanquin anu
3੅Usaquin cacë[XDQTXLULFD‫ڰ‬LQiQFsxun ‫ڰ‬LFsXQLxXFiWL‫ڰ‬DLQ, 7DUVRQX‫ڰ‬LFsXQL
bibiani bain cuanxa, Damasco ëmanu 6DXORFDFsD[FDUDsQX‫ڰ‬LFsTXL[XQ.
bëbai cuaniabi ca naínuxun Anuax ca Saulo Nucën Papa Diosbë
nëbëtۛ sioraquin pëcaquin bëtën ۛ ancëxa. banaia. 12੅%DQDTXLQFDQDPiquin
4੅Usoquian pëcacëx menu nipacëquin ca iscësoquin, uni achúshi, Ananías cacë,
ësaía quia cuacëxa: aín xubunu atsínquin a bëpëxۛ cunun
—Saulo, Saulo, ¢XLVDWLFDUDPLQD‫ڰ‬s quixun aín mëcënan ramëcëxun isaxa.
bëtsi bëtsi oin? 13੅Usaquian cacëxun cuaquin ca
5੅Ësai quia ca cacëxa: Ananíasnën cacëxa:
—¢8LFDUDPLQD‫ڰ‬DLQ, 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV —,WVDLUDXQLQFD‫ڰ‬sFD[D, a unin ca
VDSLFDPLQD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬DTXLQ, axa Jerusalénuax
Cacëxun ca cacëxa: mimi catamëcë unicama bëtsi bëtsi oia
—‫ڰ‬Ê[FDQD-HV~V, ami bëtsi bëtsi ocë, quixun. 14੅8VD‫ڰ‬L[XQFDD[DPLQDQ‫ڰ‬DLVK
D‫ڰ‬DLQ. Ami tatíqui chacati nishquin i mibë banacë unicama sipuanuxun
tapun, WDsQ‫ڰ‬DTXLQPLSDsWDQFsVD, EXiQXQLVDTXLULFD‫ڰ‬D[XQXQTXL[XQ
XVDULELWLFDPLQDPLEL‫ڰ‬LQ. sacerdotenën cushicama caxa.
6੅Usoquian cacëxun cuati ratúirai 15੅Cacë[XQELFD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQ

racuëti bërëruquin ca Saulonën cacëxa: Ananías cacëxa:


—¢$xXxX‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DWLFDLQDFXssnin? —Racuëaۛ xma ca cuantan. ‫ڰ‬ÊQFDtVFs
Cacëxun ca Jesusan cacëxa: ‫ڰ‬L[XQFDDXQLQMXGtRVXQLFDPDLVKLPD,
—Niruquiani ca Damasco ëmanu EsWVLPHFDPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDULELDtQ
cuantan. Anuxun ca unin añu caramina ‫ڰ‬DSXFDPDFsxXQELxXL[XQTXLQ‫ڰ‬sxXLTXLQ
‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQTXL[XQPLFDWL‫ڰ‬LFsQ. EDQDxXL[XQWL‫ڰ‬LFsQ. 16੅8VRTXLQ‫ڰ‬s
7੅Usai quia cuaquinbi a ñubi isíma ca xXLTXLQEDQDxXL[XQTXLQFD‫ڰ‬XQiQWL
Saulobë cuancë unicamax ratúiracëxa. ‫ڰ‬LFsQ, XLVDLUDLFDUD‫ڰ‬sQDQFXStWsmëraia
8੅Ratúmainun menuax nirui bëpëT ۛ XL‫ێ‬ quixun.
quinbi ca Saulonën iscasmacëxa. 17੅Usaquian Jesusan cacëx ca Ananías

Iscasmatia ca abëa cuancë unicaman DQXD6DXOR‫ڰ‬LFs[XEXQXFXDQFs[D.


PstQELDQTXLQ'DPDVFRQXEXiQFs[D. Cuanx atsínxun ca aín mëcënan
9੅%XiQFsxunbi ca rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi ramëquin Saulo cacëxa:
263 +(&+26੄9

—‫ڰ‬ÊQ[XFsQ6DXOR, axa anúnmi ucë FKDQX‫ڰ‬DUX[XQ, FsQsPDQiPLD‫ڰ‬LFs


bainuax mibë banaëxancë, 1XFsQ‫ڰ‬,EX xëcuën, imë ۛ QDQSicancëxa. 1DQSicëx
Jesús, DQFDPLQXXQXQ‫ڰ‬s[XD[D, FD‫ڰ‬LE~quiani Saulo Jerusalénu
amiribishi istëcëananmi aín Bëru cuancëxa.
fXPVKLQ8StxX‫ڰ‬LQXQ.
18੅Ësaquian Ananíasnën cacëbëshia aín 6DXOR-HUXVDOpQX‫ڰ‬Li
bëUXQXD[xX[DFiWtQEXUsXFXFsbëWDLQ‫ێ‬ 26੅Cuanx bëED[DDWXEs‫ڰ‬LLVDWDQFs[EL

shi ca Saulonën isacëxa. 8VDL‫ڰ‬LQLUXWDQ‫ێ‬ ca axa Jesucristomi catamëcë unicamax


Fs[FD6DXORQDVKLPLFs‫ڰ‬LDFs[D. 19੅1DVKL‫ێ‬ Saulo isa Jesucristomi catamëFsPD‫ڰ‬LFs
PLFs‫ڰ‬L[XQSLWDQFs[DPLULELVKL quixun sinani ami racuëaۛ cëxa. 27੅Usa
cushitëcëni ca axa Jesucristomi ‫ڰ‬DtQELFD%HUQDEpnën Saulo Jesusan aín
catamëcë unicamabë Damasconu pain bana ñuixunun caíscë unicamanu
‫ڰ‬LDFs[D. EXiQFs[D. %XiQ[XQFD6DXORLVPLTXLQ
ñuixunquin atu cacëxa:
Saulonëan Damasconuxun bana ñuia —6DXORQsQFDEDLQXD1XFsQ‫ڰ‬,EX
20੅$QX‫ڰ‬L[XQFDDQXDMXGtRVXQLFDPD Jesús isaxa. Iscëx ca abë banaxa. Usaía
timëtۛ i xubucamanuxun, Jesús ax ca EDQDQFDDPLFDWDPsWLDtQXQL‫ڰ‬L[XQ
asérabi Nucën Papa Diosan BëFKLFs‫ڰ‬LFs 'DPDVFRQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD, Jesús ca
quixun unicama ñuixuancëxa. aséUDEL&ULVWR‫ڰ‬LFsTXL[XQxXL[XDQ[D.
21੅Usoquian Saulonën bana ñuixunia 28੅Usoquian Bernabénën cacëxun ca

cuati ca unicama ratuti a ñui quiacëxa: DWXEsD‫ڰ‬LQXQ6DXORELDFs[D. Bicëxun ca


—Ënë unix ca an Jerusalénuxun ami Jerusalénuxun Saulonën atubë niquin
catamëquin a iëP ۛ LQXQ-HV~VxXFicë 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VxXLTXLQXQLFDPDEDQD
unicama tëmëramicë, D‫ڰ‬LFsQ. Ax ca ñuixuancëxa. 29੅Ñuixunquin ca axa griego
VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQXEXinuxun banan banacë judíos unicamabëribi
sQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDULELELWVLXD[D. ¿Usa bananan cuëbicananquin racuëq ۛ uinma
cat? —Jesús ax ca aséUDEL&ULVWR‫ڰ‬LFs—quixun
22੅Quicancëbëtanbi ca Saulonën aín cacëxa. Usoquian cacë[XQFDD‫ڰ‬DFDWVL
EDQDFXVKLLUD‫ڰ‬L[XQ'DPDVFRQX‫ڰ‬LFs TXL[XQVLQiQFDQFs[D. 30੅Usai quicania
XQLFDPDVLQiQFDVPDPLTXLQ—Jesús ax ‫ڰ‬XQiQ[XQFDD[D-HVXFULVWRPLFDWDPscë
ca asérabi Cristo, axa ënë menu uti XQLFDPDQ6DXOR&HViUHDsPDQXEXiQ[XQ,
MXGtRVXQLFDPDQFDtQFsD‫ڰ‬LFs—quixun 7DUVRsPDQXDFXDQWinun xuacëxa.
bana ñuixuancëxa. 31੅8VD‫ڰ‬DLQFD-XGHDPHQX‫ڰ‬LPDLQXQ

*DOLOHDPHQX‫ڰ‬LPDLQXQ6DPDULDPHQXULEL,
Judíos unicama ami axa Jesucristomi catamëcë unicama uínbi
ۛ ancëx Saulo cuan
‫ڰ‬sVën XEtRFsPD‫ڰ‬DLVKFKXimarua bucüacëxa,
23੅8VRTXLQDWXEDQDxXL[XQtD‫ڰ‬LWVDQsWs XVDL‫ڰ‬LFD-HVXFULVWRPLFDWDPsWL‫ڰ‬LWVDUXL
DQX‫ڰ‬LFsbë ca judíos unicama Saulo cushiacëxa. 8VDtD‫ڰ‬LFsbë ca raíri uniribi
‫ڰ‬DFDWVLTXLD[‫ڰ‬sVënۛ ancëxa. 24੅$‫ڰ‬DFDWVL DEsWLPsWL1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQEDQDXSt
TXLi[D‫ڰ‬sVën ۛ ancania ñuia ca Saulonën oquin cuati, aín Bëru Ñumshin Upitan
cuacëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDFKLTXLWLD‫ڰ‬DQX[XQ ‫ڰ‬DTXLQFs[‫ڰ‬LWVDUXL-HV~VPLVLQiQFs[D.
nëtëQۛ EL‫ڰ‬DQDQLPëb ۛ i Damasconën cënë
xëcuëcamanuxun bëaraquin caíancëxa. (QHDVSs[F~D
25੅&DtQFDQLD‫ڰ‬XQiQTXLQFDD[D-HVXFULV‫ێ‬ 32੅8VDtD‫ڰ‬LPDLQXQFD3HGUREsWVLEsWVL

tomi catamëcë unicaman Saulo, caquí ëmanu cuani Lida ëmanuribi axa
+(&+26੄9੄10 264

Jesucristomi catamëcë unicama isi —Tabita, ca nirut.


cuancëxa. 33੅A ëmanuxun ca uni Cacëxëshi bëpëquiquin Pedro isi nirui
achúshi, Eneas cacë, xXi‫ڰ‬DLVK ca tsóracëacëxa. 41੅Usariashi ca
QLUXFXDtQTXLQELWDQFsPD‫ڰ‬Dtsha ocho Pedronën mëínquin biruacëxa. %LUXWDQ‫ێ‬
EDULWLDDtQDQX‫ڰ‬X[WLQXELUDFicë, a cëxun ca axa Jesucristomi catamëcë
mëracëxa. 34੅Mëraquin ca Pedronën unicamacëñunbi casunamëFs[DQXFDPD‫ێ‬
cacëxa: ribi cuënxun axa baísquicë xanu atu
—Eneas, Jesucristonën ca mi pëxcuia. ismiacëxa. 42੅8VRTXLQ‫ڰ‬DFsDFXDFRLDFD
Ca nirut, QLUX[XQFDPLQDQX‫ڰ‬X[WL camabi unin Jope ëmanuxun cuacëxa.
mëníot. &XDWLFD‫ڰ‬LWVDXQL1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VPL
Cacëxëshi ca niruacëxa. 35੅8VDL‫ڰ‬Li[D sinani ami catamëacëxa. 43੅Usotancëx ca
(QHDVQLWVLDLVLFD/LGDsPD‫ڰ‬LPDLQXQ 3HGUR‫ڰ‬LWVDQsWsQ-RSHQX, DQxXLQD[DFi
6DURQDPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD, usama mëQtRWL‫ڰ‬XQiQFsXQL, Simón cacë, aín
‫ڰ‬DtVKELVLQDQDWL1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRPL [XEXQX‫ڰ‬LDFs[D.
catamëacëxa.
Cornelio isia Pedro cuan
Dorcas cacë xanu baísquia
10
1੅&HVirea ëmanu ca uni achúshi,
36੅-HVXFULVWRPLVLQiQFDPDLQXQFD-RSH Cornelio cacë, ‫ڰ‬LDFs[D. A unix ca
FDFssPDQX‫ڰ‬LFs[DQXDFK~shi Tabita, FLHQVXQWirucama, ,Wilica cacë, aín cushi
aín anë itsi Dorcas, anribia Nucën Papa ‫ڰ‬LDFs[D. 2੅$XQL[FDDtQ[XEXQXD‫ڰ‬LFsDtQ
Diosan bana cuacë, D[‫ڰ‬LDFs[D. A xanun DLQWVL‫ڰ‬LEXFDPDEstan Nucën Papa Dios
ca ñu upíVKL‫ڰ‬DTXLQXVDELRFs‫ڰ‬L[XQ DtQEDQDFXDTXLQUDELFs‫ڰ‬LDFs[D. Usai
ñuxXPDXQLFDPDxX‫ڰ‬LQiQFs[D. 37੅Usa ‫ڰ‬LDQDQFDxXxXPDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWVD
‫ڰ‬DLQFD7DELWDD[‫ڰ‬LQVtDQ[EDPDFs[D. oquin curíTXL‫ڰ‬LQiQFs[D. ‫ڰ‬,Qinan ca
Bamacë nashimitancëxun ca xubu cata camabi nëtën Nucën Papa Diosbë
LWVLPDQiPLEXiQ[XQDQXUDFiQFDQFs[D. banacëxa. 3੅8VD‫ڰ‬L[XQFDEsWVLQsWsQEDUL
38੅Jopenuaxa Tabita bamacëbëtan ca cuabutia, DODVWUHV‫ڰ‬DLQ, QDPiquin
DQX‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULVWRPLFDWDPscë iscëVRTXLQiQJHODFK~shi Nucën Papa
unicaman, 3HGURFD/LGDQX‫ڰ‬LFsTXL[XDQ Diosan xucëx anu aia upí oquin isacëxa.
ñuicania cuacëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFD/LGDsPD ,VFs[DQXD‫ڰ‬LFsQXDWVtQTXLQFD—&RUQH‫ێ‬
D[D-RSH‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQEsnëtishia unúan lio —caquin cuëancëxa. 4੅Cuëncëxun
3HGURFDWinun rabë ۛ uni xuacëxa. ami bësuquin isíbi racuëtan bamaquin
39੅Xucëx cuanxuan cacëxëshi ca Pedro ca cacëxa:
uni rabë ۛ abëbi Jopenu cuancëxa. Cuanx —¿Añu cat?
bëED[DDQX'RUFDVUDFiQFsQXEXiQFDQ‫ێ‬ Cacë[XQFDiQJHOQsQFDFs[D:
cëx atsinia ca xanu casunamëcëcaman —Abë banaquinmi ñuñuma uni ñu
nëbëtۛ sioracëxa. Nëbëtۛ siorati inquin ca ‫ڰ‬LQiQFscama ca Nucën Papa Diosan
xXWLVDPDSDQ‫ڰ‬L[~DQ'RUFDVQsQ‫ڰ‬DFs DViELLVD[D. 5੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLQ
cutúncëñun chupacama Pedro XQLFDPD-RSHsPDQX[XWL‫ڰ‬DLQ, DQX‫ڰ‬LFs
ismiacëxa. 40੅Ismicë[XQDQX‫ڰ‬LFs uni achúVKL6LPyQ‫ڰ‬LFsbia Pedro
xanucama ëman chiquínun catancëx ca caquinribi anëcë, a ënu bënun. 6੅Simón
Pedro rantin purúanx tsóbuax Nucën 3HGURD[FDDQxXLQD[DFiPsníoti
Papa Diosbë banacëxa. Banatancëxun, ‫ڰ‬XQiQFsXQL, Simón caquin anëcëribi
DQXDUDFicë au bësuquin isquin ca bëtsi uni, axa parúmpapa cuëbí tsócë,
cacëxa: DtQ[XEXQX‫ڰ‬LFsQ.
265 +(&+26੄10

7੅ÊVRTXLQFDWDQFs[iQJHOFXDQFD 18੅Bëbaxun ca munuma banaquin, uni


Cornelionën, an ñu mëëxuncë uni achúshi, 6LPyQ‫ڰ‬LFsbia Pedro caquinribi
rabëFۛ sxXQD[‫ڰ‬LFssaribitia ax Nucën anëcë, D[FDUDsQX‫ڰ‬LFsTXL[XQxXFicëxa.
3DSD'LRVPLVLQiQFsVXQWiUXDFK~shi 19੅$EDULFDPDLQXDQQDPicësoquin iscë

aribi cuëancëxa. 8੅&XsQ[XQFDiQJHOQsDQ ñucama a sinan sinaniabi ca Pedro


a cacëcama ñuixuntancëxun Jopenu Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin
FXDQWinun xuacëxa. Upitan cacëxa:
9੅Xucëx pëcaraquiani bain cuani Jope —Rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi unin ca mi
‫ڰ‬XUDPDTXLDQPDLQXQFDEDUL[DPirucëbë baria. 20੅8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬LE~tancëx mëQtRFD‫ێ‬
Nucën Papa Diosbë banai Pedro quiani atubë cuantan. ‫ڰ‬ÊQFDQDDWX
tapitinën xubu mascuan cata itsi xuan. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD, MXGtRVXQLPD‫ڰ‬DLQ
PDVDSDQRTXLQ‫ڰ‬DFsDQX‫ڰ‬LUXDFs[D. FDQDDEsFXDQWLPD‫ڰ‬DLTXLPDDWXEs
10੅$QX‫ڰ‬LUX[XQFDSLWLD‫ڰ‬DUX[XQFDPDLQXQ FXDQWL‫ڰ‬DLQ.
SDQiQ[XQSLLVDWDQTXLQ3HGURQsQ 21੅&DFs[‫ڰ‬LE~quin ca Cornelionëan

QDPiquin iscësoquin isacëxa. 11੅Iscëxۛ a xucë unicama Pedronën cacëxa:


naí panarabëcۛ ëbë ca anuax chupa —‫ڰ‬Ê[FDQDDPLEDULFsD‫ڰ‬DLQ. ¿Añuai
chaira, DPiFDVD‫ڰ‬LWinun aín rëbucamanu caina uan?
rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ oquin tëcërëcacë 22੅Cacëxun ca a unicaman Pedro

‫ڰ‬DLVKPHXXE~DFs[D. 12੅A chupanu ca cacëxa:


bëtsi bëtsi ñuina taën nicë, ‫ڰ‬LPDLQXQD[D —&RUQHOLRFDFsVXQWiUQXQsQFXVKL, ax
men niríFsxXLQD‫ڰ‬LPDLQXQSschiu ñuina XStXQL‫ڰ‬LDQDQDQ1XFsQ3DSD'LRVDQ
DFDPD‫ڰ‬LDFs[D. A ñuinacamax ca piti EDQDFXDFs‫ڰ‬LFsDXStXQL‫ڰ‬LFsMXGtRV
‫ڰ‬LFsbia judíos unicaman pitima isa XQLFDPDQ‫ڰ‬XQiQFs, a ca Nucën Papa
TXL[XQFDFs‫ڰ‬LDFs[D. 13੅A ñucama ubutia 'LRVDQ[XFsiQJHOQsQFD[D, min bana
isquinshi ca Pedronën ësai quia cuanuxuan aín xubunumi cuanun mi
cuacëxa: caminun quixun.
—Pedro, niruxun ca rëxun pit. 23੅Ësaquian cacëxun atsínmicëx ca a
14੅Cacëxun cuaquin ca Pedronën XQLFDPD[3HGUREsD[XEXQX‫ڰ‬LDFs[D.
cacëxa: ‫ڰ‬,QsWLSscaracëbë ca Pedro mëQtRFD‫ێ‬
—‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬,EX, FDQD‫ڰ‬DLPDQ, pitima ñu quiani, axa a buani ucë unicama a
FDQD‫ڰ‬sQXLVD‫ڰ‬L[XQELSLFsPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LPDLQXQ-RSHQXD[D-HV~VPLVLQiQFs
15੅Ësoquin caquinbi ca ësaia quia uni raíricamabëULEL&HVirea ëmanu
cuatëcëancëxa: cuancëxa.
—1XFsQ3DSD'LRVDQXSt‫ڰ‬LQXQ 24੅&RRQ[FD&HVirea ëmanu bëbacëxa.

mëQtRFsxXFDPLQD‫ڰ‬DWLPDFDTXL[XQ Bëbamainun ca Cornelionën aín aintsi


FDWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LEXFDPDFsxXQDQ‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPDULEL
16੅Usaía rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shiti quia aín xubunu cuanun quixun camiacëxa.
Pedronën cuacëbë ca a chupabë Camicëxۛ a timëaۛ n ca acamabëtan Pedro
ñucamaribi naínu cuantëcëancëxa. caíancëxa. 25੅Caíncëx bëbax aín xubunu
17੅8VDtD‫ڰ‬LFsbë ca Pedro uisa cupí cara atsinia ëman chiquíquin bitsi, DWDQiLQ
LVDQDPiquin iscësoquin ñu isaxa quiax rantin puruni tsóbuquin ca Cornelionën
VLQiQFDVPDFs[D. 8VDtD3HGUR‫ڰ‬LPDLQXQ Pedro rabiacëxa. 26੅Rabicëxunbi ca
ca Cornelionën xucë unicamax uinu Pedronën Cornelio biruquin, —ca nirut,
FDUD6LPRQDQ[XEX‫ڰ‬LFsTXL[XQ ‫ڰ‬s[ULELFDQDPLVDULELXQLVKL‫ڰ‬DL—quixun
xXFibianx aín xëcuënu bëbacëxa. cacëxa.
+(&+26੄10 266

27੅Ësoquin catancëx Corneliobë —‫ڰ‬ÊQFDQDEsUtDVpUDEL‫ڰ‬XQDQLQ,


banaquianx atsínquinbi ca Pedronën Nucën Papa Diosan ca judíosma unibu
‫ڰ‬LWVDXQLWLPëcۛ ë isacëxa. 28੅Isquin ca atu judíos unisaribi isquin camabi uni sënën
cacëxa: isia. 35੅8VD‫ڰ‬L[XQFDDQDtQEDQDFXDTXLQ
—0LWVXQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, ax quicësabi ñu upíVKL‫ڰ‬DFsXQLFDPDFDPDELPHQX
RtDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWLEDQDFDTXLD, DLQDQ‫ڰ‬LPLD. 36੅Nucën Papa Diosan ca
judíos uníxa judíosma unibë timëaۛ nan Israel unicama aín bana ñuixunquian
DtQ[XEXQXDWVtQWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsTXLD[. -HVXFULVWRD[FDFDPDELXQLQ‫ڰ‬LEX‫ڰ‬L[XQ
‫ڰ‬ÊQULELDEDQD‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LFsELFD1XFsQ DQQXFKXiPDUXD‫ڰ‬LPLWLD‫ڰ‬LFsTXL[XQ
3DSD'LRVDQXLQX‫ڰ‬LFsXQLEL, ‫ڰ‬DLVDPDFD ñuixunun aín unicama xuaxa. 37੅Mitsun
TXL[XQxXL[XQPD‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬XQiQPLD[D. FDPLQDXStRTXLQ‫ڰ‬XQDQLQ, Juanën pain
29੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDPLQ‫ڰ‬sFDPLFs[, judío uni ca Jesucristo ñuiquin Nucën Papa
‫ڰ‬DLVK, cana cuanima quixun sinanima 'LRVDQEDQDxXL[XQTXLQXQLQDVKLPLD‫ێ‬
bënëtishi uan. Usa cupí cana uisoti cëxa. 8VRTXLDQ-XDQsQ‫ڰ‬DxXFDPDD
FDUDPLQD‫ڰ‬sFDPLDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLVDWDQLQ. ‫ڰ‬XQinan camina Galilea menuax cara
30੅Cacëxun ca Pedro Cornelionën XLVDL‫ڰ‬LDFs[DTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. 38੅Camina
cacëxa: ‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa Diosan ca Jesús
—Rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ QsWsFD‫ڰ‬s[DQXQ 1D]DUHWQX‫ڰ‬LFsDDtQ%sUXfXQVKLQ8St
ësañuribi baria cuabúcëbë, ‫ڰ‬s[‫ڰ‬LFssabi DEs‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LQiQTXLQDtQFXVKLULEL
xXELSLD[PD‫ڰ‬sQ[XEXQXD[1XFsQ3DSD ‫ڰ‬LQiQFs[D. ‫ڰ‬,QiQFsxun ca ñu upíVKL‫ڰ‬DQDQ
Diosbë banaë[DQFs‫ڰ‬LFsQ. Banaquin iscëx xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDñu unicamaribi
ca uni achúVKLDtQFKXSDFKDEDFKDEDTXL‫ێ‬ pëxcüacëxa, 1XFsQ3DSD'LRVDEs‫ڰ‬DLQ.
Fs‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬sQEsPinanu niracëxanxa. 39੅-HVXVDQ-XGHDPHQX‫ڰ‬LFssPD
31੅NiracëTXLQFD‫ڰ‬sFDsxanxa: Cornelio, chucúPDUDFDPDQX[XQ‫ڰ‬DQDQ-HUXVDOp
mixmi abë banacëcama ca Nucën Papa QX[XQULEL‫ڰ‬DFsxXFDPDDFDQDQXQDQXQ
Diosan cuaxa. Cuanan ca minmi ñuñuma isacën. 8VRTXLDQxX‫ڰ‬DFsELFDL
XQLxX‫ڰ‬LQiQFsDFDPDULEL‫ڰ‬XQDQ[ curúVRFsQXPDWiVTXLQXQLQ‫ڰ‬DFs[D.
cuëënquin manuima. 32੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD 40੅‫ڰ‬$FsELFD1XFsQ3DSD'LRVDQUDEë ۛ

6LPyQ‫ڰ‬LFsEL3HGURFDTXLQDQsFsD QsWs‫ڰ‬LyQ[DSscaracëbëWDQVKLEDtVTXL‫ێ‬
bëWiQXQPLQXQL-RSHQX[XWL‫ڰ‬DLQ. Ax ca miacëxa. 8VDtD‫ڰ‬LDLVQXQFDQX
xXLQD[DFiPsQtRWL‫ڰ‬XQiQFsXQL, Simón mëníoxuancëxa. 41੅Jesús baísquicëbi ca
cacëribi, parúnpapa cuëbía tsócë, aín FDPDELXQtLQUDLVDPD‫ڰ‬LFsQ. Nun cuni
[XEXQX‫ڰ‬LFsQ. Ax ca uax mibë banati cananuna Nucën Papa Diosan, Jesús
‫ڰ‬LFsQ. 33੅Cacëxun cana bënën ۛ quinshia mi ñuiquin unicama bana ñuixunun
bënun quixun uni xuëxan. Xucëxuan bëUiPDFDtVD‫ڰ‬L[XQ, baísquicë isanan
FDFs[FDPLQDXStRTXLQVLQiQEstsini abëtan pianan xëacën. 42੅8VD‫ڰ‬LFsFDDtQ
atubë ënu uan. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD1XFsQ bana unicama ñuixunun xuquin nu
‫ڰ‬,EX'LRVDQQXLVPDLQXQsQXEsUt‫ڰ‬DLQ, an ësaquin cacëxa: Nucën Papa Diosan
PLVLQiQPLFsxunmi nu ñuixuncëxun ‫ڰ‬LPLFs[XQFDQD‫ڰ‬sQ, uni bamacëmacama
cuanux. ‫ڰ‬LPDLQXQEDPDFsXQLFDPDULEL, uisaira
FDUDsQsPHQXD[‫ڰ‬LD[DTXL[XQ
Cornelionën xubunuxun ‫ڰ‬XQiQTXLQ, 1XFsQ3DSD'LRVEsFDUD‫ڰ‬LWL
Pedronën bana ñuixuan ‫ڰ‬LFs, FDUD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsTXL[XQFDWL‫ڰ‬DLQ.
34੅Ësoquiancacëxun ca Pedronën 8VDTXLQFDPLQDXQLFDPDxXL[XQWL‫ڰ‬DL
Cornelio cacëxa: quixun ca Jesusan nu cacëxa. 43੅An
267 +(&+26੄10੄11

Nucën Papa Dios quicë bana uni VLQiQTXLQDPLQLVKWLVDWDQTXLQ3HGURxX


ñuixuncë unicamaxribi ca Jesús ñui ësai cacëxa. 3੅Ñuiquin ca cacëxa:
quiacëxa, camabi uni axa aín bana cuati —¢8LVD‫ڰ‬L[XQFDUDPLQDDtQ[XEXQX
ami catamëcë, DFDDtQ‫ڰ‬XFKDFDPD atsíanan judíosma unicamabëtan pian?
ۛ xunia quixun.
Jesusan tërën 4੅Cacë[XQELFDXLVDLFDUDxX‫ڰ‬LD[DXSt

oquin ñuixunquin atu ësoquin cacëxa:


$Es‫ڰ‬LQ~DQMXGtRVPDXQLFDPD1XFsQ3DSD 5੅—Jope ëmanuax Nucën Papa Diosbë
'LRVDQDtQ%sUXfXQVKLQ8St‫ڰ‬LQDQ EDQDTXLQELFDQDQDPiquin iscësa oquin
44੅Usoquian Pedronën atu bana QDtSDQirabëcëbëa anuax chupa cha
ñuixunmainun ca axa aín bana cuati DPiFDVD‫ڰ‬LWinun aín rëbucamanu rabë ۛ
1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQFsXQLFDPDQX ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ oquin tëcërëFDFs‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬s
aín Bëru Ñunshin Upí uacëxa. 45,46੅Usa ‫ڰ‬XUDPDXEXWLDLVDQ. 6੅Usaria ñachaquin
‫ڰ‬DLQFDDtQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ iscëxbi ca bëtsi bëtsi ñuina taën nicë
‫ڰ‬LPLFsxun unin cuacëma banan ‫ڰ‬LPDLQXQD[D‫ڰ‬DFDQDQFsxXLQD‫ڰ‬LPDLQXQ
banaquin Nucën Papa Dios rabicancëxa. men niríFsxXLQD‫ڰ‬LPDLQXQSschiu ñuina
Nucën Papa Dios rabicania cuati ca DFDPDULELDQX‫ڰ‬LD[D. 7੅$QX‫ڰ‬LFsLVTXLQEL
3HGUREsDXFs-HV~VPLVLQiQFsXQLFDPD cana ësaía quia cuan: Pedro, niruxun ca
ax judíosma unicamaxribia Nucën Papa rëxun pit. 8੅Cacëxun cana can: ‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬,EX,
'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8StxX‫ڰ‬LFsLVL FDQD‫ڰ‬DLPDQ. 3LWLPDxXFDQD‫ڰ‬sQXLVD
UDWXWLVLQiQFDVPDFs[D. 47੅Usaria ca ‫ڰ‬L[XQELSLFsPD‫ڰ‬DLQ. 9੅Cacëxun ca
Pedronën cacëxa: naíQX[XQ‫ڰ‬sFD[D: Nucën Papa Diosan
—1X[‫ڰ‬LFssaribitia Nucën Papa Diosan XSt‫ڰ‬LPLFsxXFDPLQD‫ڰ‬DWLPDFDTXL[XQ
%sUXfXPVKLQ8StxX‫ڰ‬LFsFDQDQXQDsQs FDWLPD‫ڰ‬DLQ. 10੅Usaía rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ
unicama, ‫ڰ‬XQSD[DQQDVKLPLWLPDFD achúshiti quia cuacëbë ca a chupabëbi
TXL[XQFDWLPD‫ڰ‬DLQ. ñucama ax naínu cuantëcëanxa. 11੅&XDQ‫ێ‬
48੅Ësoquin catancëxun ca Pedronën a cëEsELFD‫ڰ‬s[DQX‫ڰ‬LFs[XEXQXUDEë ۛ
unicama Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬Dtsha ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi uni bëEi[D, &HVirea
QDVKLPLFs‫ڰ‬LQXQFDFs[D. 1DVKLPLFs‫ڰ‬L[XQ sPDQX[XDQ‫ڰ‬sEDULQXQ[XFDQFs[.
FD3HGURDXQLFDPDQDWXEsSDQLVD‫ڰ‬LQXQ 12੅Acamaxa bëbamainun ca Nucën Papa

quixun cacëxa. Diosan Bëru Ñunshin Upitan, judíos


unima ca quixun sinanima a unicamabë
Judíosma unicamaxribi Jesucristomi FXDQXQTXL[XQ‫ڰ‬sFD[D. 8VD‫ڰ‬DLQFDQD
FDWDPsWLD-HUXVDOpQX[XQ‫ڰ‬XQiQFDQ atubë cuan, ‫ڰ‬LPDLQXQFDD[ULEL-HVXFULV‫ێ‬

11
1੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HVXVDQDtQEDQD tomi catamëFs‫ڰ‬DLVKPsFsQDFK~shi
uni ñuixunun caíscë unicamabë ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi uni ënë[ۛ ULEL‫ڰ‬sEs
tan Judea menuxun axa Jesucristomi cuanxa. &XDQ[FDQDQXQDDQ‫ڰ‬sFDPLFs
catamëcë unicamanribi, judíos unishima unin xubunu atsían. 13੅Atsinia ca
judíosma unicamaxribi ca Nucën Papa ësaquin nu caxa: ‫ڰ‬ÊQ[XEXQXQLFsFDQD
Diosan bana cuati Jesúsmi catamëtia iQJHOLVDQ. Iscë[XQFD‫ڰ‬sFD[D: Jope
quixun ñuicania cuacëxa. 2੅A ñucama sPDQXFDPLQDXQL[XWL‫ڰ‬DLQ. Xucëx
cuacamainun ca Pedro Jerusalénu cuanxun ca uni achúVKL6LPyQ‫ڰ‬LFsbia
cuantëcëancëxa. Cuanxa bëbacë ca axa Pedro caquinribi anëcë, DsQXEsWL‫ڰ‬LFsQ.
Jesúsmi catamëcë judíos unicama an, 14੅Bëcëx uxun ca uisai caramina min

judíosma uni Jesucristomi catamëcë ca [XEXQX‫ڰ‬LFsFDPDEsEL1XFsQ3DSD


QX[‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬XQiQWLRFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ 'LRVQDQ‫ڰ‬DLVKDEs‫ڰ‬LQX[LëWۛ L‫ڰ‬DLTXL[XQ
+(&+26੄11 268

PLFDWL‫ڰ‬LFsQ. 15੅ÊVDTXLQFDiQJHOQsQ‫ڰ‬s a unicaman aín bana ñuixuncëxun cuati


FD[DTXL[XQDQ‫ڰ‬sFDPLFsXQLQ‫ڰ‬s FD‫ڰ‬LWVDXQLDW~DQEsUiPDxX‫ڰ‬DLVDPD
cacë[XQFDQD‫ڰ‬sQ-HVXFULVWRxXLTXLQDQX ‫ڰ‬DFscama ënquin sinanati, 1XFsQ‫ڰ‬,EX
‫ڰ‬LFsXQLFDPDEDQDxXL[XDQ. Atu bana Jesúsmi catamëacëxa.
ñuixuncëbëbi ca Nucën Papa Diosan 22੅8VDtD‫ڰ‬LFsDxXLDFDD[D-HVXFULVWRPL

Bëru Ñumshin Upí nunua ucësaribiti catamëcë unicaman Jerusalénuxun


atunu uaxa. 16੅8VDL‫ڰ‬LFsbëtan cana Nucën cuacëxa. Cuaxun ca Bernabé
‫ڰ‬,EX-HV~VD[DsVDLTXLiVLQDQ: Juanën $QWLRTXtDQXFXDQWinun quixun xuacëxa.
FDXQL‫ڰ‬XQSD[DQQDVKLPLD[D. 8VD‫ڰ‬DtQEL 23੅Xucëx cuanx bëbaquin, Nucën Papa

FDPLQDD[DPLWVXEs‫ڰ‬LQX[XFsEs1XFsQ 'LRVDQELDDWXMXGtRVXQL‫ڰ‬LFsmabi
3DSD'LRVDQ%sUXfXPVKLQ8StxX‫ڰ‬LWL FKXiPDUXD‫ڰ‬Dtsha upí nuituxX‫ڰ‬LQXQ
‫ڰ‬DLQ. 17੅8VD‫ڰ‬DtDQQX‫ڰ‬DFssaribi oquin DLQDQ‫ڰ‬LPLFsLVLFD%HUQDEpFXssDQFs[D.
Jesucristomia catamëtia, atu aín Bëru &XssQTXLQFD‫ڰ‬ssëquin cacëxa:
fXPVKLQ8St‫ڰ‬LQDQLDFDQD‫ڰ‬sQ —Mitsúnmi bëUiPD‫ڰ‬DFsxX
‫ڰ‬LQiQ[XQPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQ1XFsQ3DSD ‫ڰ‬DWscëQtPDFDPLQD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VDPL
'LRVFDWLPD‫ڰ‬DLQ. sQtPDFDWDPsWL‫ڰ‬DLQ.
18੅Ësaquin Pedronën ñuia cuati ca a ñu 24੅Ax upí nuituxX‫ڰ‬LDQDQ-HVXFULVWRPL

catëcënima Nucën Papa Dios rabi catamëFs‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVDQ%sUX


quiacëxa: fXPVKLQ8StxX‫ڰ‬L[XDQ%HUQDEpnën
—%sUtFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, judíos usaquin cacë[XQFXDWLFD‫ڰ‬LWVDLUDXQL
unishima, judíosma unicamaribi ca 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VPLFDWDPsDFs[D.
1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQiQFs 25੅‫ڰ‬,WVDLUDD[D-HVXFULVWRPLFDWDPscë

‫ڰ‬DtVKEL-HVXFULVWRPLFDWDPstia xënibua XQLFDPD‫ڰ‬DLQFD7DUVRsPDQX, Saulo


‫ڰ‬DtQELDLQDQ‫ڰ‬LQXQVLQDQDPLD—quixun. bari Bernabé cuancëxa. Cuanxun
mëraxun ca Antioquíanu bëacëxa.
Antioquía ëmanuax Jesucristomi 26੅Bëax achúVKLEDULWLDQDQX‫ڰ‬LTXLQFD
catamëcë unicama Saulobëtan BernabéQsQD[D-HVXFULV‫ێ‬
19੅Esteban pain rëtancë[XQFD-HVXFULV‫ێ‬ tomi catamëcë unicamabë timëq ۛ uin atu
tomi catamëcë unicama axa atumi ‫ڰ‬XQiQPLDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFD$QWLRTXtDQX‫ێ‬
nishcë unicaman bëtsi bëtsi ocëxa. xun pain uni raírinën axa Jesucristomi
8VRFs[FDWVXiqui raírinëxa Fenicia catamëcë unicama Cristonën uni caquin
menu cuantamainun raírinëxribia nasí anëacëxa.
cha, Chipre cacë, anu cuantamainun 27੅6DXOREsD%HUQDEp$QWLRTXtDQX‫ڰ‬DLQ

raírinëxribi Antioquía ëmanu cuancëxa. FDDQ1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFsxun


Cuanxun ca bëtsi unibuma judíos unicama ñuixuncë uni raírinëx Jerusalé
unibuishi, Jesucristomi catamëti ca uni nuax Antioquíanu uacëxa. 28੅Acama
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ achúshinëx ca Agabo caquin anëcë
bana ñuixuancëxa. 20੅Ñuixunmainun ca ‫ڰ‬LDFs[D. An ca Nucën Papa Diosan Bëru
&KLSUH‫ڰ‬LPDLQXQ&LUHQHPHQXD[D fXPVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬XQiQPLFs‫ڰ‬DLVK
Jesucristomi catamëcë uni raíri QLUXTXLQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDFs[D,
anribishi Antioquía ëmanu cuanx FDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQL[FDSLWLxXPD‫ڰ‬LWL
bëbaxun, 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VPLFDWDPsWL ‫ڰ‬LFsTXL[XQ. Axa usai quicësabi oi ca
FDXQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs &ODXGLRFDFsXQt[D‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLQ‫ڰ‬LDFs[D.
quixun, MXGtRVPDXQLULELEDQDxXL[XDQ‫ێ‬ 29੅8VDL‫ڰ‬LFsEsD-XGHDQX‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULV‫ێ‬

cëxa. 21੅1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQFXVKLRFsxuan tomi catamëcë unicamax atun piti


269 +(&+26੄11੄12

ñuxXPD‫ڰ‬LFsxXLFDQLDFXD[XQFD
$QWLRTXtDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQFXUtqui atu Nucën Papa Diosan
EXiQPLWLVLQiQFs[D, D[D‫ڰ‬LWVDFXUtquixX‫ێ‬ 3HGURVLSXQXDFKLTXtDQ
FDPDQXLWLFDUDQDLQVDWDQLD‫ڰ‬DWL 6੅Imëiۛ shi HeróGHVQsQxXFinuan
QDQPDLQXQXLFDPD[FDUD‫ڰ‬LWVDPDVKL përcaratamainun ca acëñunbi manë
curíquixX‫ڰ‬LFsDFDPDQULELXLWLFDUD risin mëtëcërëFDFs‫ڰ‬L[XDQVXQWiUX
QDLQVDWDQLD‫ڰ‬DWLQDQWDQFsxun. 30੅6LQiQ‫ێ‬ rabëWDQSDUDUXDPDLQXQ3HGUR‫ڰ‬X[DFs[D.
xun achúshi achúVKLQsQ‫ڰ‬LWVDLUD ‫ڰ‬8[PDLQXQFDDQVLSXEsU~DQFsVXQWiUX
curíquixXDQ‫ڰ‬LWVDQDQPDLQXQ‫ڰ‬LWVDPDVKL rabëUۛ LEL[sFXsWDQiLQFKLTXLWLQUDEDQDQ
curíquixXDQULEL‫ڰ‬LWVDPDVKLQDQWDQFsxun bërúain niacëxa. 7੅8VD‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ
a curíquicama Saulocëñun Bernabé ‫ڰ‬,EX'LRVDQ[XFë[ۛ DDtQiQJHOXFsbëshi
‫ڰ‬LQiQTXLQFDFiQFs[D: aín cushían sipu pëFDFs‫ڰ‬LDFs[D. Usaía
—Ënë curíTXLFDPDFDPLQD-XGHDQX‫ێ‬ ‫ڰ‬LFsbëWDQDtQSLFKiQSXUXQXUDWtcaquin
xuan an Jesucristomi catamëcë unicama bëV~QTXLQFDiQJHOQsQ3HGURFDFs[D:
EDQDxXL[XQFsXQLFDPDD‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DL —Bënëtishi ca nirut.
—quixun. Quixuan cacëbëshi ca anun mëtëcërë
cacë manë risi tubucuti nipacëacëxa.
-DFREREDPD‫ڰ‬LPDLQXQ3HGURVLSXDFDQ 8੅8VDL‫ڰ‬LFsbëWDQFDiQJHOQsQFDFs[D:

12
1੅8VRPDLQXQFD‫ڰ‬DSX‫ڰ‬L[XQ —Mi cuanun ca anúnmi tsitëcërëquicë
Heródesnën axa Jesucristomi mëníonan min taxaca tañut.
catamëcë uni raíri bëtsi bëtsi omiacëxa. Usaquin cacëxۛ a mëníocatia ca
2੅Bëtsi bëtsi omiquin ca Juanën xucën, iQJHOQsQ3HGURFDFs[D:
Jacobo, a manë xëWRFsQ‫ڰ‬DPLDFs[D. —Min tarin rabumë[XQFD‫ڰ‬s
3੅8VRTXLQ‫ڰ‬DFsbëa judíos unicama cuëënia nuibëtsin.
isquin ca Heródesnën Pedroribishia 9੅Cacëx chiquíquin ca Pedronën

ELQXQTXL[XQDtQVXQWirucama cacëxa. aséUDELFDDQ‫ڰ‬sEXDQLDTXL[XQ


$QXQFKDPLWLxXFsxXQPD‫ڰ‬DFsSiQSLWL ‫ڰ‬XQiQTXLQPDELiQJHOQXLELDQFs[D.
QsWs‫ڰ‬DLQFD+HUydesnën Pedro bimitancë ‫ڰ‬8QiQTXLQPDELFD—QDPDWLFDQDsVDL‫ڰ‬L
xun sipuamiacëxa. 4੅Sipuamiquin ca —TXL[XQVLQiQFs[D.
sVDTXLQVLQiQFs[D: Ënë nëtëcama 10੅6LQiQELDQLFXDQTXLDQDQEsrúancë

inúcëbëtan sipunua chiquíminuxun cana VXQWiUXsELDQTXLQDQ‫ڰ‬XUtQ[XQEsrúancë


judíos unicaman ismainun uisa carana VXQWiUXDULELVKLLQXELDQFsbë ca anun
3HGURRWL‫ڰ‬DLTXL[XQLVWL‫ڰ‬DLQ. Usaquin sPDQFXDQWLQXD‫ڰ‬LFsPDQs[sFXsD[EL
VLQiQTXLQFDFKLTXtWLUDEDQDQ+HUyGHV‫ێ‬ xëóquiacëxa. 8VDL‫ڰ‬LFsbë chiquíquiani
nën Pedro sipuanun quixun cacëxa. cuanquin, bai itsi inúishi ca Pedro ëni
Cacë[XQFDGLHFLVHLVVXQWiUXDEsrúanun iQJHOQsWëaۛ cëxa. 11੅Nëtëcۛ ëbë ca upí
mëníoquin policíanën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ oquin sinani Pedro quiacëxa:
VXQWirunën paían bërúanun quixun —AséUDELFDQDEsUt‫ڰ‬XQDQLQ, judíos
sipuamiacëxa. 8VRTXLQFDVXQWirucaman unicamax cuëëncësabi oquian HeróGHV‫ێ‬
an paían bërúancëcamaxa cuancëbë QsQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsELFDDtQiQJHO[XTXLQ
cuancëbë uquin raírinënribi bërúancëxa. 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ‫ڰ‬sLëm ۛ iaxa —quixun.
5੅8VD‫ڰ‬L[XQFD3HGURVLSXQXDEsrúancëxa. 12੅8VDTXLQVLQiQELDQLFD-XDQ‫ڰ‬LFsEL

8VD‫ڰ‬DtQELFDD[D-HVXFULVWRPLFDWDPscë Marcosribi caquin anëcë uni, aín tita


unicaman nëtëq ۛ uinma Nucën Papa Dios Maríanën xubunu cuancëxa, anuaxa
3HGURxXFixuancëxa. timëDۛ [‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL1XFsQ3DSD'LRVEs
+(&+26੄12੄13 270

banacë, a xubunu. 13੅Cuanx bëbaquian Abë banai mëníonanquin ca ësoquin


xëcuë taxcaia cuabëtsini ca xanu xuntacu, cacëxa:
Rode, ax xëócai uacëxa. 14੅Uquinbi Pedro —7LUR‫ڰ‬LPDLQXQ6LGyQsPDQX‫ڰ‬LFs
banaia cuati cuëëni ca xëcuë xëocaíma unicama nux cananuna aín menua piti
—Pedro ca ëman nitsaxa —quixun cai marui, Herodesbë nuibanani tsótisa tanin.
DPLULELVKLPs~DEiquiancëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDDEsEDQDWLVDWDQLQ.
15੅$Eiquianquian cacëxunbi ca cacancëxa: 21੅Usaquian atun Blasto cacë bana

—Sapi camina ñunshían —quixun. cuaxun ca Herodesnën anúan a


Usaquin cacëxbi ca quiacëishiacëxa: unicamabë banati nëtë mëníocëxa.
—AséUDELFD3HGUR‫ڰ‬LFsQ. Anúan abë banacanti nëtëa ucëbë ca
Quia ca: ‫ڰ‬DSXQSDxXFsFKXSDXStLUDSDxXD[DQX
—Ama ca. $tQiQJHOVDSLFD—quixun ‫ڰ‬DSXWVytinu tsoócëxa. Tsotax ca a isía
cacancëxa. ricuatsincë unicaman cuanun banacëxa.
16੅Usaia cananmainun ca Pedronën 22੅%DQDLDFXDWLFDVKDUirui quicancëxa:

‫ڰ‬LWVDRTXLQ[sFXsWD[FDFs[D. Usoquian —Axa banacë uni ënëx ca unima


‫ڰ‬DFsbëtan xëócaquinbi Pedro mërai ca ‫ڰ‬LFsQ, ënëx ca achúVKLGLRV‫ڰ‬LFsQ.
ratúcancëxa. 17੅Ratúcaniabi ca nëtënۛ un 23੅Usaía quicancëbëbi ca Herodes: ‫ڰ‬Ê[

quixun aín mëcëQDQVDQiQTXLQ, usoquin FDQDGLRVPD‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬sUDEL[XQPDFD


FD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQVLSXQXD‫ڰ‬sFKLTXtQ‫ێ‬ Diosëshi rabican —TXLDPD‫ڰ‬LFsQ. Usa
bëWVLQTXLQEsD[DTXL[XQDWXxXL[XDQ‫ێ‬ ‫ڰ‬DLQFDXQLFDPDQDUDELFsbëtan, Nucën
cëxa. Ñuixuntancëxun ca cacëxa: ‫ڰ‬,EX'LRVDQEsQën ۛ quinshi xucëxuan, aín
—‫ڰ‬ÊQPLFDFsEDQDFDPDsQsFDPLQD iQJHOQsQ‫ڰ‬LPLFs[+HURGHV‫ڰ‬LQVtDQFs[D.
-DFRER‫ڰ‬LPDLQXQQXQ[XFëaۛ ntu ñuixunti ‫ڰ‬,QVtDQ[FD[sQDQSLFs[EDPDFs[D.
‫ڰ‬DL—quixun. 24੅8VD‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬LWVDLUDXQL1XFsQ‫ڰ‬,EX

Cabiani ca ëma itsinu cuancëxa. Jesúsmi catamëacëxa. 8VDL‫ڰ‬LPDLQXQFD


18੅8VDtD‫ڰ‬LRQSscaracëbë ca an bëU~RQ‫ێ‬ FDPDELPHQX[XQULELDPLVLQiQTXLQ
FsVXQWirucamax, uimi cara Pedro Jesús ñuiquin cuacocancëxa. 25੅Usaía
TXLyQ[DTXLD[VLQiQFDVPDLUDtribë ‫ڰ‬LPDLQXQFD6DXOREs%HUQDEp-HUXVDOp
ñucacanancëxa. 19੅8VD‫ڰ‬DLQFD—‫ڰ‬DtPDFD QX[XQDEXiQFsFXUtqui unicama
—quixuan ñuia cuaquin Pedro barinun ‫ڰ‬LQiQWDQFs[, -XDQ‫ڰ‬LFsEL0DUFRVULELFDFs
TXL[XQ+HURGHVQsQVXQWirucama a buani, Antioquíanu cuantëcëancëxa.
cacëxa. Cacëxun bariquinbi ca mërama
‫ڰ‬LFsQ. Mëracëbëtanma ca an Pedro
sipunua bëU~RQFsVXQWirucama a III. -8',2681,%81Ê;Ê6+,0$81,
xXFitancë[XQ‫ڰ‬DQXQTXL[XQUDtULFDFs[D. ,76,5,%,-(68&5,6720,&$7$0Ê$
Usomitancëx ca Herodes Judea menuax (13-28)
&HVirea ëmanu tsoti cuancëxa.
0HFDPDRLD3DEOR-HV~VxXLTXLQ
Herodes bama bana ñui cuan (13.1-15.33)
20੅8VD‫ڰ‬DLQFD7LUR‫ڰ‬LPDLQXQ6LGyQ

sPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDPL+HURGHV 6DXOREsD%HUQDEp-HV~V
nishacëxa. +HURGHVDWXPLQLVKFs‫ڰ‬L[XQEL ñui bëtsi nëtënu cuan
FDDLVLFXDQWLVLQiQFDQFs[D. Usaquin
13
1੅$QWLRTXtDQX‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULV‫ێ‬

VLQiQELDQLULTXLDQ[XQFDDQ+HURGHVxX tomi catamëcë unicama raírinëx


‫ڰ‬DTXLQFsXQL, Blasto, abë pain banacëxa. FDDQ1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFsxun
271 +(&+26੄13

EDQDXQLxXL[XQFsXQL‫ڰ‬LDFs[D, raírinëx TXLFsEDQD‫ڰ‬LDFs[D. Barjesús ax ca Sergio


FDDQDtQEDQDXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLFs 3DXORFDFs‫ڰ‬DSXDQxXPssxuncë uni
‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFD%HUQDEp‫ڰ‬LPDLQXQ ‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFD6HUJLR3DXORQsQ
6LPHyQ‫ڰ‬LFsEL7XQDQ8QLFDTXLQULEL VLQiQxXLUD‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD'LRVDQ
anëcë, D‫ڰ‬LPDLQXQ&LUHQHPHQX‫ڰ‬LFsXQL, bana cuaisa tanquin Bernabécëñun
Lucio, D‫ڰ‬LPDLQXQ0DQDpQ, axa Galilea Saulo unun quixun camiacëxa. Sergio
PHQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX+HURGHV, abë canicë, a Paulonëan Nucën Papa Diosan bana
‫ڰ‬LPDLQXQ6DXOR, acamax Antioquíanu VLQiQWLVDWDQLDELFD%DUMHV~VQsQDEDQD
‫ڰ‬LDFs[D. 2੅8VD‫ڰ‬L[XDQDFK~shi nëtën VLQiQ[PD‫ڰ‬LQXQTXL[XQFDFs[D. 9੅Usa
timë[ۛ XQxXSLTXLQPD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV ‫ڰ‬DtQELFD6DXOR‫ڰ‬LFsEL3DEORFDTXLQULEL
rabicëxun ca aín Bëru Ñunshin Upitan anëcë, an Nucën Papa Diosan Bëru
atu cacëxa: fXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFsxun Barjesús
—‫ڰ‬ÊQFDtVFssabi oquian bana ñachacëxa. 10੅Ñachaquin ca cacëxa:
ñuixunun camina Saulocëñun Bernabé —&sPsFDPLQDPL[‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,DQDQ
FDWL‫ڰ‬DLQ. FDPLQD‫ڰ‬DWLPDXQL‫ڰ‬DLVKxXQVKLQ
3੅Usaquian cacëxun piquinma Nucën ‫ڰ‬DWLPDQsQVLQiQPLFs‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQ
3DSD'LRVxXFixuntancëxun atun camina min ñu upí cuëëniman. Nucën
mëcënan ramëquin ca axa Jesucristomi ‫ڰ‬,EX'LRVDQEDQD[DFXDLVD‫ڰ‬DLVKXSt
catamëcë unicaman Bernabécëñun ‫ڰ‬DtQEL¢FDUDPLQDPLQXLVDFXStD
Saulo, Nucën Papa Diosan bana uni FXD[XQPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQXQLSDUDQLQ?
ñuixunia bëU~DQ[FXDQWinun caxun 11੅8VD‫ڰ‬LFsFD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQEsUtPL

xuacëxa. castícania. $Q‫ڰ‬LPLFs[EsxuxX‫ڰ‬L[XQ


FDPLQD‫ڰ‬LWVDQsWsQ[DEiLVQX[XQPD‫ڰ‬DLQ.
3DEOREsWDQ%HUQDEpQsQ Usaquian cacëxuinshi ca Barjesús
&KLSUHQX[XQEDQDxXL[XDQ bëxuxX‫ڰ‬L[XQLVFDVPDFs[D. Iscasmaquin
4੅8VDTXLDQ‫ڰ‬DFs[FD1XFsQ3DSD FDXLQFDUDLVDPstQELDQTXLQEXiQWL‫ڰ‬LFs
Diosan Bëru Ñunshin Upitan xucëx quixun mancasmacëxa. 12੅Usaía
Saulobë Bernabé Seleucia ëmanu ‫ڰ‬LFsbëWDQFD3DEORQsQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~V
cuancëxa. Cuanx ca anuax manë nuntin xXLDFXDQDQXVDULD%DUMHV~V‫ڰ‬LDLVLUDWXWL
Chipre nasínu cuancëxa. 5੅&KLSUHQX‫ڰ‬LFs Sergio Paulo ami sinani Jesucristomi
ëma Salamina anu bëbatancëxun ca anu catamëacëxa.
judíos unicama timëcۛ ë xubucamanuxun
Jesucristo ñuiquin Nucën Papa Diosan 3LVLGLDPHQX‫ڰ‬LFssPD, Antioquía, anu
bana unicama ñuixuancëxa. Bana 3DEOREs%HUQDEpFXDQ
xXL[XQLDFD-XDQsQULEL‫ڰ‬DTXLDQFs[D. 13੅Pafos ëmanuax nuntin cuanx ca
6੅6DODPLQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDEDQDxXL[XQ‫ێ‬ Pablobë axa abë cuancë unicamabë
tancëx ca Chipre nasíFDPDQXFXDQWDQ‫ێ‬ Panɹlia menu ‫ڰ‬icë ëma, Perge, anu
cëx Pafos cacë ëmanuribi bëbacëxa. bëbacëxa. Bëbax ca raíri uni ëbiani Juan
Anua ca judíos uni achúshi, Barjesús Jerusalénu cuantëcëancëxa. 14੅Cuancëbë
caquin anëcë, ñubë ۛ uni a mëracëxa. Perge ëmanuax cuanx ca Pisidia menu
Barjesús ax ca cëmëi —‫ڰ‬s[FDQDDQ ‫ڰ‬LFssPD$QWLRTXtDDQXEsbacëxa.
Nucën Papa Dios quicë bana uni Bëbatancëx ca anuax anun ñu mëëtima
xXL[XQFsXQLD‫ڰ‬DL—quiacëxa. 7,8੅%DUMH‫ێ‬ nëtën anua judíos unicama timëtۛ i
sús ax ca aín anë itsi Elimas cacë xubunu atsíntancëx tsoócëxa. 15੅Tsotan
‫ڰ‬LDFs[D. Elimas quicë ax ca ñubë ۛ qui DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQULELDFXDPDLQXQ
+(&+26੄13 272

Moisésnën cuëQsREDQD‫ڰ‬LPDLQXQDQ nën rëbúnquicama achúshi ca Jesús


Nucën Papa Dios quicë bana uni ‫ڰ‬LDFs[D. Amia catamëcëxuan Israel
ñuixuncë unicamanribia cuënëo bana XQLFDPDDtQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ quin ainan
‫ڰ‬DWDQFs[XQFDD[XEXQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSXFDPDQ ‫ڰ‬LQXQLëm ۛ inun ca Nucën Papa Diosan a
Pablocëñun Bernabé cacëxa: ‫ڰ‬LPLDFs[D, D[XVDL‫ڰ‬LWLxXLTXLisabi
—‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu, mitsúnribi unicama oquin. 24੅-HV~VXLVDPDSDLQ‫ڰ‬DLQFD
‫ڰ‬ssëWLVDWDQTXLQFDPLQDFDWL‫ڰ‬DLQ. Juanën Israel unicama bana ñuixunquin
16੅Cacëxun ca Pablonën niruquin an ësoquin cacëxa: ‫ڰ‬$WLPDTXLQVLQDQLEL
cacëxun cuanun quixun aín mëcënan VLQDQDWLFDPLQDQDVKLPLFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
VDQiQTXLQsVDTXLQFDFs[D: 25੅$tQEDPDWLQsWsD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQFDsVDL

—,VUDHOXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ1XFsQ Juan quiacëxa: 0LWVXQFDPLQD‫ڰ‬s[LVDQD


3DSD'LRVDQEDQDVLQiQFsXQLFDPD, ‫ڰ‬sQ &ULVWR‫ڰ‬DLTXL[XQVLQDQLQ. $PDFDQD‫ڰ‬DLQ.
PLFDPDLQXQFD‫ڰ‬sQEDQDFXDFDQ. ‫ڰ‬Ê[DPD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sFD[X‫ڰ‬ssamaira uni
17੅Nucën Papa Dios, Israel unibunën aia. $[DXStLUD‫ڰ‬DLVKFXVKLLUD‫ڰ‬DLQFDQD
Dios, DQFDQXFsQUDUDFDPDDLQDQ‫ڰ‬LQXQ ‫ڰ‬s[DVDULELPD‫ڰ‬DLVKDPLUDELQLD‫ڰ‬XUDPD
caísacëxa. Caístancë[XDQDQ‫ڰ‬LPLFs[FD ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQFDQDDtQWD[DFDEL
(JLSWRPHQXSDLQWVRWLDQXD[Xicëxa. WXEX[XQWLPD‫ڰ‬DLQ. 26੅‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu,
Uatia ca Nucën Papa Diosan aín mitsúxmi Abrahamnën rëE~QTXL‫ڰ‬DLVK
cushínbi atu Egiptonua bëacëxa. raírinëx an Nucën Papa Diosan bana
18੅Bëquin ca cuarenta baritian anu uni VLQiQFs‫ڰ‬LFsFDQDPLWVXFDLQ, -HVXFULV‫ێ‬
‫ڰ‬LFsPDPHQDLD, atux ami catamëisama WRPLFDWDPsWLFDXQLDtQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ cë
tancëxunbi bërúancëxa. 19੅Usaquian ‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLi[D
‫ڰ‬DFëxۛ a atux bëbacëbëtan ca Nucën Papa quicë bana, ënëx ca mitsúnribimi cuati
'LRVDQ&DQDiQPHQXD‫ڰ‬LFsPsFsQ ‫ڰ‬LFsQ.
achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬DSXDDtQ 27੅Ësaquinribi ca Pablonën Pisidia

unicamacëñunbi cëñuacëxa, a mecama PHQX‫ڰ‬LFssPD, $QWLRTXtDQX‫ڰ‬LFsDQXD


DLQDQ‫ڰ‬LQXQQXFsQUDUDFDPD‫ڰ‬LQinuxun. judíos unicama timëtۛ i xubunuxun
20੅8VDTXLQ‫ڰ‬DWDQFsxun ca cuatrocientos cacëxa:
cincuenta barin Nucën Papa Diosan —-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDEstan ca aín
bëWVL[SDtDQ‫ڰ‬Li‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬DtDQ‫ڰ‬LQXQDFK~shi cushicamanribi Jesús, ax ca Cristo, axa
achúVKLXQLDWXQFXVKL‫ڰ‬LPLDFs[D, uti atun caíncë, D‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPD
Samuelnëan anun axa quicë bana ‫ڰ‬LFsQ. Anun ñu mëëWLPDQsWsQ‫ڰ‬LFsbë
XQLFDPDxXL[XQWLQsWsD‫ڰ‬LWimainun. timëxۛ un an Nucën Papa Dios quicë bana
21੅8VDtD‫ڰ‬LFsEsD6DPXHODQX‫ڰ‬DLQFD,VUDHO uni ñuixuncë unicaman cuënëo bana
XQLFDPD[‫ڰ‬DSXxX‫ڰ‬LLVDWDQFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQ LVFs‫ڰ‬L[XQELFDXLVDLTXLFsFDUDTXL[XQ
ca Nucën Papa Diosan Benjaminën ‫ڰ‬XQDQLPDEL—D[FDEDPDWL‫ڰ‬LFs
rëbúnqui, Cis cacë unin bëchicë, Saúl, a —quiacëxa, a bana quicësabi oi. 28੅Jesús
FXDUHQWDEDULWLD‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LPLDFs[D. ‫ڰ‬DQX[XQVLQiQFDQFsEsELFDDQxX‫ڰ‬DWLPD
22੅&XDUHQWDEDULWLD‫ڰ‬LFsbëtan Saúl ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LDFs[D, DFXStD‫ڰ‬DWL. Usa
chiquíntancëxun ca Nucën Papa Diosan ‫ڰ‬DtQELFDMXGtRVXQLFDPDQDLQVD-HV~V
'DYLG,VUDHOXQLFDPDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LPLDFs[D. ‫ڰ‬DPLQXQTXL[XQ3LODWRFDFs[D. 29੅Usai ca
David ñui ca Nucën Papa Dios quiacëxa: D[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLi[DDxXLFXsnëo bana
´‫ڰ‬ÊQLVFs[FD,VDtnën bëchicë, David, ax TXLisabi oquin ca bamamiacëxa. Usa
‫ڰ‬sQVLQiQVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFD‫ڰ‬s[ ‫ڰ‬DLQFDLFXU~socënua bamacë
cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQµ. 23੅'DYLG‫ێ‬ bitancëxun mapara naëcënu nanxun
273 +(&+26੄13

mëníocëxa. 30੅Mëníocëbi ca Nucën Papa 40੅Camina bëU~DQFDFDQWL‫ڰ‬DLQ, an Nucën

Diosan baísquimiacëxa. 31੅Baísquimicëx Papa Dios quicë bana uni ñuixuncë


FD‫ڰ‬LWVDQsWsQSDLQ‫ڰ‬L, abëa Galilea unicaman cuënëo bana quicësabi oi
menuax Jerusalénu cuancë unicamami PLQD‫ڰ‬LQ, a banax ca ësai quia:
‫ڰ‬LWVDLFKLTXLUDFsDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFDDWXQ 41 Mitsux, ‫ڰ‬sQEDQDPLFXDLFs‫ڰ‬DLVK,

bërí a ñuiquin unicama ñuixunia. camina uisashiti caramina


32੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDPLWV~[PL UDW~DQDQFsx~WL‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQWL
cuëënun upí bana ënë mitsu cain, Nucën ‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê['LRV‫ڰ‬L[XQFDQDPLWV~QPL
Papa Diosan nucën raracama a ñuiquin LVPDLQXQXQLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
FiDFDD[DXFsD[‫ڰ‬LD[DTXL[XQ. $‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DLDLVTXLDQxXLFDQLD
33੅Salmos dos, anu ca Nucën Papa cuaquinbi camina —asérabi ca
Diosan aín bëFKLFsFiEDQD‫ڰ‬LFsQ, ësai —TXL[XQVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ.
quicë: ´0L[FDPLQD‫ڰ‬sQ%sFKLFs‫ڰ‬DLQ. Usa 42੅Usaquin caquin bana ñuixuntancëxa

‫ڰ‬LFsFDQD[sQLEXD‫ڰ‬DtQELPL‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LQXQPL anu judíos unicama timëtۛ i xubunuax


‫ڰ‬LPLQµ. 8VDL‫ڰ‬LQXQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ FKLTXLWLDFDDEsD‫ڰ‬LFscamacëñun Pablo
aín Bëchicë Jesucristo baísquimiacëxa. —anun ñu mëëtima nëtë itsínribi
8VDTXLQFD‫ڰ‬DFs[DTXL[XQFDQDQXQDQXQ camina ënë banacama nu ñuixuntëcënti
‫ڰ‬XQDQLQ. 34੅A banacamanu nun, an ca aín ‫ڰ‬DL—quixun unicaman cacëxa. 43੅Usa
Bëchicë aín nami chëquítimoquin ‫ڰ‬DLQFDXQLFDPD[DD[XEXQXD[FKLTXtcë
EDtVTXLPLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQinun ca EsMXGtRVXQLUDtUL‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVPD
Nucën Papa Diosan aín uni ësaquinribi ‫ڰ‬L[XQEL1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD
cuënëomiacëxa: ´‫ڰ‬ÊQXStEDQDxXLTXLQ VLQiQTXLQD[TXLFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs,
'DYLGFiVDELRTXLQFDQDPLWVXFKXiPD‫ێ‬ DFDPD[%HUQDEp‫ڰ‬LPDLQXQ3DEOREs
UXD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQµ. 35੅Quianan ca cuancëxa. &XDQLDEXiQTXLQFD3DEOREs
ësairibi Salmos quiricanu quia: “Minan tan BernabéQsQ‫ڰ‬ssëquin ësaquin
‫ڰ‬DLVKXSt‫ڰ‬LFsLVTXLQFDPLQDEDPDFsEL cacëxa:
‫ڰ‬sQQDPLFKsTXLQXQsQTXLQPD‫ڰ‬s —Nucën Papa Diosan mitsu nuibacëx
EDtVTXLPLWL‫ڰ‬DLQµ. 36੅Usaquian Davidnën camina ami manutima ax cuëëncësabi oi
cuëQsR‫ڰ‬DtQELFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
Papa Dios cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬L[XQ 44੅8VDL‫ڰ‬LL[DQ3DEOREstan Bernabénën

DtQPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬DTXLQWDQFs[FD anun ñu mëëtima nëtën Nucën Papa


David bamacëxa. Bamacë ca anu aín Diosan bana ñuixuntëcënia cuati ca a
aintsi maían anuribi maíncancëxa. sPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[FDPixëshi
Maíncëx ca chëquiacëxa. 37੅David timëFۛ sVD‫ڰ‬LQXQWLPëaۛ cëxa. 45੅Usaía
chëTXLD‫ڰ‬DtQELFDD1XFsQ3DSD'LRVDQ ‫ڰ‬LWVDLUDXQLWLPëcۛ ë isi ca judíos
baísquimicë Jesús ax chëTXLDPD‫ڰ‬LFsQ. unicamax pishui Pablomi nishacëxa.
38੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ۛ ntu, XVD‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬XQiQWL Ami nishi ca —cëmëi ca quia —quiax
‫ڰ‬DLQ, Jesús cupíVKLFDXQLDtQ‫ڰ‬XFKDFDPD ‫ڰ‬DWLPDWL3DEORPLEDQDFs[D. 46੅8VD‫ڰ‬DLQFD
tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. &DXVD‫ڰ‬LFsTXL[XQ Pablobëtan Bernabénën racuëq ۛ uinma
cananuna mitsu cain. 39੅Usaía judíos atu cacëxa:
XQLFDPD‫ڰ‬LWLD0RLVpVQsQFXsnëo bana —1XQQXMXGtRVXQL‫ڰ‬LFsPLWVXSDLQ
FXDWtELXQLDtQVLQDQXSt‫ڰ‬LiPD‫ڰ‬DtQELFD Nucën Papa Diosan bana ñuixuncëxbi
axa Jesucristomi catamëcë unicamax FDPLQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DtVKELDLQDQ‫ڰ‬LLVDPDWDQTXLQ
DtQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD aín bana cuaisama tancanin. 8VD‫ڰ‬DLQ
'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[DtQVLQiQULELXSt‫ڰ‬LFsQ. cananuna judíosma unicama Jesús
+(&+26੄13੄14 274

xXLTXLQEDQDxXL[XQLFXDQWL‫ڰ‬DLQ. FD‫ڰ‬LWVDLUDMXGtRVXQL‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVPD
47੅8VDTXLQX‫ڰ‬DWLFD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV uni acamaxribi ami sinani Jesúsmi
cuëëQLDTXL[XQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, catamëacëxa. 2੅Catamëcëbëtanbi ca
Jesucristo ñuiquian ësoquin aín bana -HVXFULVWRPLVLQiQWLVDPDWDQFsMXGtRV
cuënëo isquin: unicaman, judíosma unicama
,VUDHOXQLFDPDLVKLPDEsWVLXQLFDPD‫ێ‬ ‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQiQPLTXLQD[D-HVXFULV‫ێ‬
ULELDtQVLQDQXSt‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLQXQ tomi catamëcë unicamami nishnun
FDQDPL‫ڰ‬LPLDQ. ‫ڰ‬,PLDQDQFDQDDtQ TXL[XQWVXiquirumiacëxa. 3੅Usaía
‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DtVKD‫ڰ‬sQDQ ‫ڰ‬LFDQFsbë ca Pablobë Bernabé anu pain
‫ڰ‬LQXQPLFDPDELPHQX‫ڰ‬LFs DWXEs‫ڰ‬LDFs[D. ‫ڰ‬,[XQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX
unicama iëP ۛ LQXQPL‫ڰ‬LPLDQ. Jesúsmi catamëti racuëq ۛ uinma a
48੅Usoquian caia cuati ca judíosma uni ñuiquin upí oquin bana ñuixuancëxa.
raírinëx cuëëni, —Nucën Papa Diosan Ñuixuanan ca —nu nuibaquin ca Nucën
EDQDsQs[FDDViEL‫ڰ‬LFs—quiacëxa. Usa 3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQQXLëm ۛ inun aín
‫ڰ‬DLVKFDXLFDPD[FDUD1XFsQ3DSD Bëchicë xuacëxa —quixun cacëxa.
'LRVQDQ‫ڰ‬DLVK[sQLEXD‫ڰ‬DtQELDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs Usoquin an atu ñuixuncë banax ca
acamax Jesucristomi catamëacëxa. aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XDQFDPDELXQLQ
49੅8VDL‫ڰ‬LPDLQXQFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ ‫ڰ‬XQiQXQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQ
1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQEDQDDPHFDPDQX‫ێ‬ ‫ڰ‬DPLFs[XQXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPDxXDUDEstan
xun ñuixuncania cuacëxa. 50੅8VD‫ڰ‬DtQEL ‫ڰ‬DFs[D. 4੅8VD‫ڰ‬DtQELFD,FRQLRsPDQX‫ڰ‬LFs
ca judíos unicaman Pablocëñun Bernabé unicama raírinëxa —MXGtRVXQL‫ڰ‬L[XQ
xXLDPL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDTXLQEsWVLEsWVL cananuna Jesucristomi catamëti bana
[DQX1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQFs‫ڰ‬LDQDQ FXDWLPD‫ڰ‬DL—quimainun raírinëxribishi
—DWX[FDDtQQXLWXXSt‫ڰ‬LFs—quixun —Jesusan aín bana ñuixunun caíscë uni
XQLQFDFsDFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDsPDQX‫ڰ‬LFs rabë ۛ sQsQEDQDFDXStLUD‫ڰ‬LFs
FXVKLXQLFDPDULEL%sUQDEp‫ڰ‬LPDLQXQ —quiacëxa. 5੅Usax ca judíos uni raíri
3DEORPLDQLVKQXQTXL[XQWVXiTXLUXPLD‫ێ‬ ‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVPDXQLUDtriribi, acamax
cëxa. Usocëxun ca Pablocëñun Bernabé ,FRQLRQX‫ڰ‬LFsDWXQFXVKLFDPDEs3DEORFs‫ێ‬
bëtsi bëtsi oquin aín nëtënuaxa cuanun ñun Bernabé ami nishquin ñu catancë
quixun xuacëxa. 51੅8VD‫ڰ‬DLQFDD [XQPD[D[DQ‫ڰ‬DQX[‫ڰ‬sVën ۛ ancëxa.
ëmanuax cuanquin —nun aín bana 6੅‫ڰ‬ÊVënۛ ania ñuia cuabiani ca Licaonia
cuatima ca Nucën Papa Diosan iscëx PHQX‫ڰ‬LFssPDUDEë,ۛ /LVWUD‫ڰ‬LPDLQXQ
‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs—TXL[XDQDQX‫ڰ‬LFs Derbe, ‫ڰ‬LPDLQXQD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsPH
XQLFDPDQ‫ڰ‬XQinun quixun aín taxacanu camanuribi cuancëxa. 7੅Cuanxun ca a
‫ڰ‬LFsPHFXS~cë tacabiani, Iconio cacë PHQX‫ڰ‬LFssPDFDPDQX[XQ—-HVXFULV‫ێ‬
ëmanu cuancëxa. 52੅Cuanbi ca Antioquía WRPLFDWDPsWLDtQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ cë
sPDQX‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULVWRPLFDWDPscë ‫ڰ‬DLVKFDXQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
XQLFDPDDtQ%sUXfXQVKLQ8StxX‫ڰ‬DLVK —quixun unicama bana ñuixuancëxa.
FKXimashirua tani cuëëancëxa.
/LVWUDQX[XDQ3DEORPD[D[DQ‫ڰ‬DFDQ
3DEOREs%HUQDEp,FRQLRsPDQX‫ڰ‬Li 8੅8VD‫ڰ‬DLQFDXQLDFK~shi aín niti
bëtsicë usabi bacëDۛ Q‫ڰ‬Dtsha nicëma, ax
14
1੅Antioquíanuax cuanx Iconio
sPDQXEsED[FD3DEOREs%HUQD‫ێ‬ /LVWUDQX‫ڰ‬LDFs[D. 9੅8VD‫ڰ‬L[XQFDDXQLQ
bé anua judíos unicama timëtۛ i xubunu tsóxun Pablonëan bana ñuia cuacëxa.
atsíancëxa. Atsínxuan bana ñuixuncëx Cuatia isquin ca Pablonën, ënë unin ca
275 +(&+26੄14

—1XFsQ3DSD'LRVDQFD‫ڰ‬sSs[FXWL‫ڰ‬LFs 18੅Pablobëtan Bernabénën usoquin

—TXL[XQVLQDQLDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs[D. cacëxۛ bi ca a unicamax vaca bënë rëxun


10੅‫ڰ‬8QiQTXLQFDPXQXPDEDQDTXLQ atu rabicatsi quiax sinanaisama tancëxa.
cacëxa: 8VDL‫ڰ‬LTXLQELPXQXVLQDQDTXLQFD
—Cushi ca nirut. UDELDPD‫ڰ‬LFsQ.
Cacëxëshi nirui ca chirini niacëxa. 19੅8VDtD‫ڰ‬LFsEs$QWLRTXtD‫ڰ‬LPDLQXQ
11੅3DEORQsDQXVRLDLVLFDDQX‫ڰ‬LFs Iconionuax uquin ca judíos unibunën
XQLFDPD[UDWXWL/LFDRQLDPHQX‫ڰ‬LFs raíri sinanamiquin Pablocëñun Bernabé
unicaman banan munuma banai PD[D[DQ‫ڰ‬DFs[D. ‫ڰ‬$WDQFsxun —ca
quiacëxa: bamaxa —TXL[XQVLQiQTXLQFD
—8QLVD‫ڰ‬DLVKFDGLRVUDEë ۛ nunu uaxa. QLUtQELDQ[XQsPD‫ڰ‬XULUDFiQFs[D.
12੅Quitancëx ca Bernabé ñui —ax ca 20੅8VRTXLQ‫ڰ‬DFsDEDPDFsVDVLQiQTXLQ

JúSLWHU‫ڰ‬LFs—quianan Pablo ñui, an uni axa Jesucristomi catamëcë unicaman


EDQDxXL[XQFs‫ڰ‬DLQ, —ax ca Mercurio nëbëtۛ sioracëxbi ca niruquiani a
‫ڰ‬LFs—quiacëxa. 13੅Usai quiquin ca ëmanubi cuantëcëancëxa.
anuxun Júpiter rabiti xubu axa a ëmanu 8VDL‫ڰ‬LRQ[FDSscaracëbë Pablobë
DWVtQWLEDLQXEL‫ڰ‬DLQ, an a rabicë Bernabé, Derbe ëmanu cuancëxa.
sacerdote achúshinën Pablocëñun 21੅Cuanx bëbatancëxun ca —-HVXFULV‫ێ‬

Bernabé rabinuxun, vaca bënëFDPDFs‫ێ‬ WRPLFDWDPsWLFDDtQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ cë


ñun ñu ua upí oquin xëocë bëacëxa. ‫ڰ‬DLVKXQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
Bëtancëxun ca unicamabëtan vaca —quixun unicama bana ñuixuancëxa.
bënëcama a rëquin Pablocëñun Bernabé fXL[XQLDFXDWLFD‫ڰ‬LWVDXQL-HVXFULVWRPL
rabitisa tancëxa. catamëacëxa. 8VDTXLQ‫ڰ‬DWDQFs[FD
14੅8VDTXLDQ‫ڰ‬DLVDWDQFs[XQEL‫ڰ‬XQDQLFD Derbenuax Listranu cuantëcëanx
Pablobë Bernabé ratúacëxa. Ratuti atu Icónionu cuanan Antioquíanuribi
nëbëtۛ si cuanquin ca aín chupabi tucai cuantëcëancëxa. 22੅$sPDFDPDQX‫ڰ‬LTXLDQL
munuma banaquin cacëxa: 15੅—¢8LVR‫ێ‬ cuanquin ca axa Jesucristomi catamëcë
FDVTXLQFDUDPLQDsVRTXLQxX‫ڰ‬DFDQLQ? unicama cushioquin Jesucristomi
Nuxribi cananuna mitsusaribi unishi FDWDPsWLsQ[XQPD‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬ssëanan nux
‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtVKELFDQDQXQDDQPLWVX 1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDXQL
‫ڰ‬DTXLQFs[XQPDELPLxDQFiELxXUDELFs, a LWVtDQEsWVLEsWVLRFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQFDFs[D.
ënquin Nucën Papa Dios ashi rabinun 23੅8VRTXLQFDQDQDQXD‫ڰ‬LFssPDFDPDQXD[

quixun mitsu cai uan. An bamatiomoi axa Jesucristomi catamëcë unicamabë


WVyR‫ڰ‬L[XQQDt, me, EDFDFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ timëT ۛ XLQFDDWXQFXVKL‫ڰ‬LQXQ, axa asérabi
DQX‫ڰ‬LFsxXFDPDULELXQLR, a camina Jesucristomi catamëcë unicamaishi
VLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 16੅BëUiPDFD1XFsQ3DSD anëacëxa. Anëtancëx píma abë banaquin
Diosan camabi baritian atun cuëëncësa ca —axa mimi catamëcë ënë unicama
RTXLQxX‫ڰ‬DQXQTXL[XQXQLFDPD FDPLQDXStRTXLQxX‫ڰ‬DQXQVLQiQPLDQDQ
ëancëxa. 17੅Usaquin ënquinbi ca, ax ca bëU~DQWL‫ڰ‬DL—quixun Nucën Papa Dios
aséUDEL'LRV‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQinun, an DWXxXFixuancëxa.
‫ڰ‬DFssabi oquin upí oquinshi camabi
PHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬DTXLQTXLQ, ‫ڰ‬Xt 6LULDQX‫ڰ‬LFs$QWLRTXtDQX
‫ڰ‬LE~PLTXLQxX‫ڰ‬DSicëFDPDULELFDQLPL‫ێ‬ 3DEOREs%HUQDEpFXDQWsFsDQ
quin bimimia. 8VRTXLQDQ‫ڰ‬LPLFsFXSt 24੅8VRTXLQ‫ڰ‬DWDQFsxun Pisidia menu
FDQDQXQDxXSLQX[FKXimarua bucuin. ‫ڰ‬LFs$QWLRTXtDQX[XQULELEDQDxXL[XQWDQ‫ێ‬
+(&+26੄14੄15 276

cëx ca anuax cuanx Panɹlia menu ñuixuancëxa. Usaquian ñuia cuati ca


bëbacëxa. 25੅Panɹlia menu ‫ڰ‬icë ëma )HQLFLD‫ڰ‬LPDLQXQ6DPDULDQX‫ڰ‬LFsD[D
Perge anuxun bana ñuixuntancëx ca Jesucristomi catamëcë unicamax
Atalia ëmanuribishi cuancëxa. 26੅Anuax cuëëiۛ nra cuëëaۛ ncëxa.
FD6LULDQX‫ڰ‬LFs$QWLRTXtDsPDQXPDQs 4੅Usaquin ñuixunbiani cuani ca raíribë

nuntin cuantëcëancëxa. Ax ca anuxuan %HUQDEp‫ڰ‬LPDLQXQ3DEOR-HUXVDOpQX


axa Jesucristomi catamëcë unicaman bëbacëxa. BëEDLDLVTXLQFDD[D-HVXFULV‫ێ‬
1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DPLFsxun, atun ñu tomi catamëcë unicamabëtan, atun
mëëti sënëRۛ QTXLQ‫ڰ‬DWinun quixun xucë, FXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDtQEDQDxXL[XQXDQ
DsPD‫ڰ‬LDFs[D. 27੅8VD‫ڰ‬DLQFDEsbaxun Jesusan caíscë unicamanribi cuëën ۛ quin
axa Jesucristomi catamëcë unicama —¿caina ain? —caquin atu biacëxa.
timëacëxa. Timëxun ca Nucën Papa Bicëxun ca —nun nu bana unicama
'LRVDQ‫ڰ‬DPLFs[XDQ‫ڰ‬DFsxXFDPDxXL[XD‫ێ‬ ñuixuncëxuan cuatia ca Nucën Papa
nan —judíos unicamaxëshima, judíosma 'LRVDQ‫ڰ‬LWVDXQL-HVXFULVWRPLVLQiQPLD[D
XQLFDPD[ULELFD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ —quixun ñuixuancëxa. 5੅8VD‫ڰ‬DLQFDD[D
VLQiQPLFs[-HVXFULVWRPLFDWDPstia Jesucristomi catamëcë fariseo unicama
—quixun ñuixuancëxa. 28੅Ñuixuntancëx raírinëx nirui quiacëxa:
ca anu pain axa Jesucristomi catamëcë —-XGtRVPD‫ڰ‬DtVKELDD[-HVXFULVWRPL
XQLFDPDEs%HUQDEp‫ڰ‬LPDLQXQ3DEOR‫ڰ‬LWVD catamëFsXQLFDPD[FD‫ڰ‬XQiQWLRFs‫ڰ‬LDQDQ
‫ڰ‬X[sQSDLQ$QWLRTXtDQX‫ڰ‬LDFs[D. XVDtDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL0RLVpVQsQ
cuënëo bana raíri quicëVDULELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
-HUXVDOpQXWLPëcۛ an —quiax.

15
1੅8VD‫ڰ‬DLQFDMXGtRVXQLUDtUL 6੅Usai quicëbë ca Jesusan aín bana

Judea menuax Antioquíanu xXL[XQXQFDtVFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQD[D


cuanxun, axa Jesucristomi catamëcë Jesucristomi catamëcë unicaman
unicama ësaquin cacëxa: Mitsux asérabi cushicama —XLVDFDUD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quixun
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[Lëtۛ isa tani VLQinux timëaۛ cëxa. 7੅Timëxۛ un sinania
FDPLQD0RLVpVTXLiVDELRL‫ڰ‬XQiQWL ‫ڰ‬XUDQFDQDQLDRLQLUXTLXQFD3HGURQsQ
RUDFDFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 2੅Usaía quicëbëbi ca atu cacëxa:
Pablobë Bernabé —usama ca —quiax —‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu, FDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ,
atubë canancëxa. Canantancëxun ca Nucën Papa Diosan ca, Jesucristomi
3DEORFsxXQ%HUQDEp‫ڰ‬LPDLQXQUDtriribi catamëWLVKLFDXQLDLQDQ‫ڰ‬LQX[LëWۛ L‫ڰ‬LFs
Jerusalénu cuanxuan, DQXD‫ڰ‬LFsDQDtQ quixun judíosma unicama ñuixunun
bana ñuixunuan Jesusan caíscë micama achúVKL‫ڰ‬sFDtsacëxa, usaquin
unicamacëñun axa Jesucristomi ‫ڰ‬sQxXL[XQFsxun cuatía atúxribi ainan
catamëcë unicaman cushicama, ‫ڰ‬LQXQ. 8੅$QFDPDELXQtDQVLQiQFsxX
—MXGtRVPD‫ڰ‬DtVKELFDUDXQL-HVXFULVWR‫ێ‬ ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ, a
QDQ‫ڰ‬LLVDWDQL‫ڰ‬XQiQWLRFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs XQLFDPD[FDMXGtRVPD‫ڰ‬DtVKEL-HVXFULV‫ێ‬
—TXL[XQxXFitanun quixun xuacëxa. tomi aséUDELVLQiQ[DTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQ,
3੅;XTXLDQ$QWLRTXtDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ QX‫ڰ‬LPLFssaribi oquin aturibi aín Bëru
—bërúanx ca cuantan —quixun cacëx fXQVKLQ8StxX‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD[D. 9੅Nuxnu
FXDQL)HQLFLDPH‫ڰ‬DELDQLFXDQDQ MXGtRV‫ڰ‬LFsDQX‫ڰ‬LPLFssaribi oquin ca
6DPDULDPH‫ڰ‬DELDQLFXDQTXLQFD Nucën Papa Diosan judíosma unicama
—judíosma unicamaxribi ca sinanati Jesucristomi catamëcë cupí aín
Jesucristomi catamëaxa —quixun ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ quin aín sinan upí
277 +(&+26੄15

‫ڰ‬LPLD[D. 10੅¢8VD‫ڰ‬DtQELFDUDPLQDPLWVX[ 19੅8VD‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬sQVLQDQLQ, judíosma

uisa cupí, usama ca quiax Nucën Papa unicama axa sinanati Nucën Papa
'LRVPL‫ڰ‬XFKDQDQ, judíosma unibu ca 'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[-HVXFULVWRPLFDWDPscë, a
MXGtRVXQLEX‫ڰ‬LFsVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLD[TXLQ? FDQDQXQDXVDLMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL
0RLVpVQsDQXVDLMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL Moisésnën cuënëo bana quicësabi
cuëQsREDQDFXDFs‫ڰ‬DtVKELFDD RTXLDQ‫ڰ‬DQXQFDWLPD‫ڰ‬DLQ. 20੅Ësaquinshi
banacama quicësabiira oi nucën caquin cananuna acama quirica
UDUDFDPD[‫ڰ‬LiPD‫ڰ‬LFsQ. Nuxribi cananuna EXiQPLWL‫ڰ‬DLQ: Unínbia uniocë ñu
DW~[D‫ڰ‬LiXVDULELWL‫ڰ‬LDFsQ. 11੅8VD‫ڰ‬DtQEL UDELTXLDQ‫ڰ‬DFsxXLQDDFDPLQDSLWLPD
FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, QXQ‫ڰ‬XFKDFDPDFXSt ‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬LPDLQXQFDPLQDPLQ[DQXPD‫ڰ‬DLQ
DLQDQPD‫ڰ‬DtVKELDPLFDWDPscëxun ca [DQXEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬LPDLQXQFDPLQD
QXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ TXLQ1XFsQ‫ڰ‬,EX tëtsëFۛ DFsxXLQDSLWLPD‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬LPDLQXQ
-HVXVDQQX1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LPLD[D. FDPLQDxXLQDLPLSLWLPD‫ڰ‬DLQ. 21੅Nucën
Judíosma unicamaxa ami catamëtia ca UDUDFDPDQ‫ڰ‬isaribi oquin ca camabi
XVDULELRTXLQDLQDQ‫ڰ‬LPLD[D. ëmanuxun unin anua judíos unicama
12੅3HGURQsQFDFs[FDDQX‫ڰ‬LFsXQL timëtۛ i xubunuxun anun ñu mëëtima
FDPi[ELEDQDLPDQsWëiۛ shiacëxa. nëtëcaman, Moisésnëan cuënëo bana
Nëtëiۛ shitancëxun ca Pablonëan Bernabé ñuixunia. 8VD‫ڰ‬L[XDQ0RLVpVQsQXVDL
bëtan uisaira oquin cara judíosma MXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWLFXsQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs
unicaman aín bana cuaxa quixun ‫ڰ‬LFsFDQDQXQDsVDTXLQFDTXLQVKLDWX
ñuixuanan uisaira oquin cara Nucën TXLULFDEXiQPLWL‫ڰ‬DLQ.
Papa Diosan, aín cushínbi, atu uni itsin 22੅Usaía Jacobo quia cuaquin ca

‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DPLD[D, quixun ñuixuncëxun Jesusan aín bana ñuixunun caíscë


cuacëxa. 13੅Usaquin caía Pablobë XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQD[D-HVXFULVWRPL
Bernabé sënën ۛ cëbëtan ca Jacobonën catamëcë unicaman aín cushicamabëtan
DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDFs[D: VLQiQFs[D, Antioquíanua Bernabé
—‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu, ‫ڰ‬sQPLWVXFDPDLQXQ ‫ڰ‬LPDLQXQ3DEOREsFXDQWinun cananuna
ca cuat. 14੅Simón Pedronën ca nu rabë ۛ XQLFDtVWL‫ڰ‬DLTXL[XQ. Usaquin
ñuixuanxa, Nucën Papa Diosan cara VLQiQ[XQFDD[D-HVXFULVWRPLFDWDPscë
uisaira oquin judíos unicamaishima, uni rabë,ۛ -XGDV‫ڰ‬LFsEL%DUVDEiVULELFDFs,
judíosma unicamaribi nuibaquin ainan acëñun Silas caísacëxa. 23੅Caístancëxun
‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD[DTXL[XQ. 15੅8VDLFD‫ڰ‬LWLLFs FDDW~DQEXinun quixun ësaquin
quixun ca an Nucën Papa Dios quicë cuëQsR[XQTXLULFD‫ڰ‬LQiQFs[D:
bana uni ñuixuncë unicaman cuëQsR‫ێ‬ “Nux Jesusan aín bana uni ñuixunun
cëxa. A banax ca ësai quia: FDtVFs‫ڰ‬LPDLQXQD[D-HVXFULVWRPL
16 0LWVX‫ڰ‬DTXLQWscënquin cana aín catamëcë unicaman nun cushicamabë
rëE~QTXLQs[D‫ڰ‬DSXPD‫ڰ‬DtQEL WDQFDQDQXQDPLWVXTXLULFDEXiQPLQ.
Davidnën rëbúnqui achúVKL‫ڰ‬DSX 0LWVX[MXGtRVPD‫ڰ‬DtVKELPL-HVXFULVWRPL
‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. 17੅-XGtRVXQLFDPDLQ‫ێ‬ catamëFs‫ڰ‬DLVKQXQ[XFëDۛ QWX‫ڰ‬LFs,
shima judíosma unicamanribia Antioquía ëmanu, ‫ڰ‬LPDLQXQ6LULDPHQX,
‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬sxXFicë cupí cana ‫ڰ‬LPDLQXQ&LOLFLDPHQX‫ڰ‬LFs, cananuna
DFDPDQ‫ڰ‬DSX, Davidnën rëbúnqui ësaquin mitsu cain. 24੅Nun xucëxۛ mabi
achúVKL‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. 18੅Usai cana cuanxun isa uni raírinën mitsubë
PLWVXQ‫ڰ‬,EX'LRVDQsQs banaquin, XVDLMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL
banacama bëUiPDxXLi‫ڰ‬s[TXLQ. 0RLVpVTXLiVDELRLFDPLQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ
+(&+26੄15 278

TXL[XQFDTXLQPLWVXPDViQXLWXPLD[D —quixun caquin xuacëxa. 34੅8VD‫ڰ‬DtQEL


quixuan ñuicania cananuna cuan. 25੅Usa FD6LODQsQ-XGDVFXDQWimainun ax
‫ڰ‬DLQFDQDQXQDWLPëxۛ un, axa nubë bëU~WLVLQiQFs[D. 35੅8VDTXLQVLQiQWDQ‫ێ‬
QXLEDQDQFs%HUQDEp‫ڰ‬LPDLQXQ3DEOREs cëx bërúxun ca anuxun Pablobëtan
cuanxuan mitsu isi cuanun rabë ۛ uni Bernabénën an Jesucristomi catamëcë
caístancëxun xuti sinan. 26੅Nun caíscë ‫ڰ‬L[XQDtQEDQDxXL[XQFsXQLFDPDEs
uni a rabëtan ca ami nishquian unin tan —1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VPLFDWDPsWLFD
‫ڰ‬DLVDWDQFs[XQEL1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRD XQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
XVDL‫ڰ‬LDxXLTXLQUDFXëq ۛ uinma unicama —quixun bana ñuixunquin
ñuixunia. 27੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD-XGDVFs‫ێ‬ $QWLRTXtDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLD‫ێ‬
ñun Silas xutin, %HUQDEp‫ڰ‬LPDLQXQ cëxa.
Pablobëa cuanun. Xucëxun ca atun ënë
quirica quicësabi oquin mitsu ñuixunti Pablo mecama oi cuantëcëan
‫ڰ‬LFsQ. 28੅Nucën Papa Diosan Bëru (15.34-18.22)
fXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFsxun cananuna 36੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQXSDLQ‫ڰ‬LWDQFsxun

sinan, FDDViEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, mitsúnmi Pablonën Bernabé cacëxa:


0RLVpVQsQXVDLMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL —$QX[XQX1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRPL
cuënëo banacama quicësabi oquin FDWDPsWLFDXQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL
‫ڰ‬DTXLQPDsQsxXLVKL‫ڰ‬DWL: 29੅Unínbia ‫ڰ‬LFsTXL[XQEDQDxXL[XQFssPDFDPDQX
XQLRFsxXDUDELTXLDQ‫ڰ‬DFsxXLQDD FXDQTXLQFDQDQXQDDQXD‫ڰ‬LFsQXQ
FDPLQDSLWLPD‫ڰ‬DLQ‫ڰ‬LPDLQXQFDPLQD xucëaۛ ntu uisa cara istëFsQLFXDQWL‫ڰ‬DL
xXLQDLPLSLWLPD‫ڰ‬DLQ‫ڰ‬LPDLQXQFDPLQD —quixun.
tëtsëFۛ DFsxXLQDSLWLPD‫ڰ‬DLQ‫ڰ‬LPDLQXQFD 37੅Cacëxun ca BernabéQsQ-XDQ‫ڰ‬LFsEL

DtQ[DQXPD‫ڰ‬DLQXQL[DQXEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. Marcosribi cacë uni, DEXiQWLVDWDQFs[D.


Ënë banacama cuati camina mitsux 38੅%XiQWLVDWDQLDELFD3DEORQsQ%HUQDEp

DViEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. BëU~DQ[FDPLQD‫ڰ‬LFDQWL cacëxa:


‫ڰ‬DLQµ. —Panɹlia nëtënuax ca nubëtan Nucën
30੅8VDTXLQTXLULFD‫ڰ‬DWDQFsxuan xucëx Papa Diosan bana unicama ñuixunima
cuanx ca Antioquíanu bëbacëxa. nu ëbëtsini uaxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDD
Bëbaia cuatía timëWLDFDD[D-HVXFULV‫ێ‬ EXiQWLPD‫ڰ‬DLQ.
tomi catamëFsXQLFDPDDEXiQFs 39੅Usai canantancëx ënananquin

TXLULFD‫ڰ‬LQiQFs[D. 31੅‫ڰ‬,QiQFsxun a Marcos buani ca Bernabé, manë


quirica uisai cara quia quixun nuntin Chipre nasínu cuancëxa.
LVWDQFs[FDFXssQLFKXimashirua 40੅Cuancëbëtan ca Pablonën Silas abëa

‫ڰ‬LFDQFs[D. 32੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQ1XFsQ cuanun caísacëxa. Caíscë ca axa


3DSD'LRVDQVLQiQPLFsxun bana uni Jesucristomi catamëcë unicaman
xXL[XQFsXQL‫ڰ‬L[XQ-XGDV‫ڰ‬LPDLQXQ —1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQFDQXLEDTXLQ
6LODVQsQ‫ڰ‬LWVDRTXLQEDQDxXL[XQTXLQ bëU~DQTXLQPL‫ڰ‬DTXLQLD—quixun
DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬ssëacëxa. ‫ڰ‬Êsëcëxun catancëxun xuacëxa. 41੅Xucëx
XStRTXLQ-HV~VVLQDQLFKXimarua tani cuanquin ca Pablobëtan Silasnën Siria
ca unicama cuëëancëxa. 33੅‫ڰ‬,WVDQsWsQ menu cuanan Cilicia menuribi
$QWLRTXtDQX‫ڰ‬LWDQFs[D-XGDVEs6LODV FXDQTXLQDPHFDPDQXD[D-HVXFULV‫ێ‬
an xucë unicamanu cuantëcënia ca tomi catamëFsXQLFDPDEDQDxXL[XQ‫ێ‬
DQXD‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULVWRPLFDWDPscë TXLQ-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬Dtsha cuëënun
unicaman —bëU~DQ[FDPLQDFXDQWL‫ڰ‬DL VLQiQPLDFs[D.
279 +(&+26੄16

3DEOREs6LODV‫ڰ‬LPDLQXQ7LPRWHR)ULJLD
3DEOR‫ڰ‬LPDLQXQ6LODVEs7LPRWHRFXDQ FDFsPH‫ڰ‬LPDLQXQ*DODFLDFDFsPHQXULEL

16 cuancëxa. 7੅Cuanx anu bëbaquin Misia


1੅Cuanx ca Pablobë Silas Derbe

ëmanu cuanan anuribi cuani cacë me inubiani, %LWLQLDFDFsPHQXULEL‫ێ‬


Listra ëmanu bëbacëxa. Anu ca axa VKLFXDLQVDWDQLDELFD1XFsQ‫ڰ‬,EX
Jesucristomi catamëcë Timoteo cacë uni Jesusan Bëru Ñunshin Upitan anu
‫ڰ‬LDFs[D. $tQWLWD[FDMXGtR[DQX‫ڰ‬LDQDQ FXDQ[PD‫ڰ‬LQXQVLQiQPLDFs[D. 8੅6LQiQPL‫ێ‬
-HV~VPLVLQiQFs‫ڰ‬LDFs[D, ‫ڰ‬LPDLQXQFDDtQ cëx ca Misia inubianx Troas cacë ëmanu
SDSD[JULHJREDQDQEDQDFs‫ڰ‬LDFs[D. bëbacëxa. 9੅Bëbaxun ca Pablonën imë ۛ
2੅/LVWUD‫ڰ‬LPDLQXQ,FRQLRsPDQX‫ڰ‬LFsD[D QDPiquin iscësoquin Macedonia menu
Jesucristomi catamëcë unicaman —upí ‫ڰ‬LFsXQLDFK~shia nicë isacëxa. Iscëxun
uni ca —quixun ñuicë ca Timoteo ca cacëxa: Macedonia ënu uxun camina
‫ڰ‬LDFs[D. 3੅8VD‫ڰ‬DLQFDDEsD7LPRWHR QX‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. 10੅Usoquian Pablon
FXDQWLFXssQTXLQ3DEORQsQVLQiQFs[D, QDPiquin iscësa oquin isan cananuna
—Timoteonën papax ca judío unima nun Macedonia menuxun, Jesucristomi
‫ڰ‬DLVKJULHJREDQDQEDQDFs‫ڰ‬LFsTXL[XQFD FDWDPsWLFDXQLDLQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
/LVWUDQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬LPDLQXQ,FRQLRQX‫ڰ‬LFs bana ñuixuni cuanti ca Nucën Papa Dios
MXGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬XQDQLD. 8VD‫ڰ‬DLQFD cuëëQLDTXL[XQVLQiQFsQ. 6LQiQTXLQ
Timoteo judíos unicaman aín bana cananuna bënën ۛ quinshi anu cuanuxun
cuaisama tanti rabanan judíos uni ñu mëníocën.
‫ڰ‬LFsVDL‫ڰ‬XQiQWLRFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quixun.
3DEOREsD6LODV)LOLSRVFDFssPDQX‫ڰ‬Li
6LQiQWDQFs[XQ‫ڰ‬XQiQWLRUDFDPLELDQTXLQ
FD3DEORQsQ7LPRWHREXiQFs[D. 11੅Manë nuntin Troasnuax cuanshiax
4੅Listranuax Timoteo buani bëtsi bëtsi Samotracia cacë nasínu bëbonx
sPDQXFXDQTXLQFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD, FDQDQXQD1Hipolis ëmanu bëbacën.
XLVDTXLQFDUD-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFs-HVXVDQ 12੅Anuax cuanx cananuna Filipos ëmanu

aín bana ñuixunun caíscë unicama bëbacën. Filipos ax ca Macedonia menu


‫ڰ‬LPDLQXQD[D-HVXFULVWRPLFDWDPscë ‫ڰ‬LFssPDFKDDQXULELD5RPDQX‫ڰ‬LFs
unin cushicaman caxa quixun bana XQLFDPD‫ڰ‬LFs‫ڰ‬LDFs[D. Anu cananuna
ñuixuancëxa. Ñuixunquin ca atúxa ‫ڰ‬LWVDPDVKLQsWs‫ڰ‬LDFsQ. 13੅A ëmanuax
quicëVDELRTXLQFDPLQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLTXL[XQ cananuna anun ñu mëëtima nëtën baca
axa Jesucristomi catamëcë unicama cuëbí cuancën, DQXD[DD[DDPLVLQiQFs
cacëxa. 5੅Usaquian PablobëWDQ7LPRWHR‫ێ‬ XQLFDPD[XVDELL‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD
nën bëtsi bëtsi ëmanu cuanquin bana Diosbë banacë, anu. Cuanquinbi
ñuixuncëx ca axa ami catamëcë xanucama timëcۛ ë isi anu tsóbuquin
XQLFDPD[XSLWL-HV~VPLVLQiQFs[D. Usai cananuna Jesúsmi catamëti bana atu
‫ڰ‬LFsbëa camabi nëtën uni raírinëxribi ñuixuancën. 14੅A xanucama achúshi ca
DPLVLQiQFsbë ca axa Jesucristomi /LGLDFDFs‫ڰ‬LDFs[D. Ax ca Tiatira ëmanu
catamëFsXQLFDPD‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬LDFs[D. ‫ڰ‬LFs[DQX‫ڰ‬LDQDQ, an chupa upí minanën
SXFXFsVDPDUXFs‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLVKFD
Namácësa oquian Pablonën DPLVLQiQTXLQ1XFsQ3DSD'LRVUDELFs
0DFHGRQLDQX‫ڰ‬LFsXQLLVD ‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬L[XDQ3DEORQsQEDQDxXLD
6੅Usaquiania cuania Asianuxun bana FXDWLDFD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ-HVXFULV‫ێ‬
xXL[XQ[XQPD‫ڰ‬DQXQ1XFsQ3DSD'LRVDQ tomi catamëWtDDLQDQ‫ڰ‬LQXQVLQiQPLD‫ێ‬
%sUXfXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFs[FD cëxa. 15੅6LQiQPLFs[-HVXFULVWRPL
+(&+26੄16 280

catamëti ca Lidia, DtQ[XEXQX‫ڰ‬LFsFDPD‫ێ‬ 22੅A xanun patróncaman usaquin an

bë, QDVKLPLFs‫ڰ‬LDFs[D. 1DVKLPLFs‫ڰ‬L[XQ uni uni itsimi manania cuacë unicama


ca nu cacëxa: caia cuati, ca camabi uni Pablo
—Mitsun, ‫ڰ‬s[FDQDDVpUDEL-HVXFULVWR‫ێ‬ ‫ڰ‬LPDLQXQ6LODVPLWVXiquiruacëxa.
QDQ‫ڰ‬DLQTXL[XQVLQDQLFDPLQD‫ڰ‬sQ 7VXiquirucëbëtan ca a unicaman, aín
[XEXQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. chupa pëmitancëxuan manë xon
8VDTXLQQXFDtDQX[DQX‫ڰ‬LWLFXssQFs rishquinun quixun aín unicama cacëxa.
EsFDQDQXQDDQX‫ڰ‬LDFsQ. 23੅Usoquin cacë[XQFXVKtLQUD‫ڰ‬LWVDRTXLQ
16੅Nëtë itsin anuaxa uni abë banacë rishquitancëxun ca sipuacëxa. 6LSXDWDQ‫ێ‬
anuax Nucën Papa Diosbë banai cë[XQFDDQVLSXQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD
cuanquinbi cananuna xanu xuntacu bërúancë uni cacëxa, Pablocëñun
achúVKLxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDñu isacën. A camina Silas machiquitia upí oquin
[DQXQFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsDQ‫ڰ‬XQiQPLFs bëU~DQWL‫ڰ‬DLTXL[XQ.
[XQXLVDLFDUD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQxXFicëxun 24੅8VRTXLQ‫ڰ‬DQ~DQFDFs[XQFDVLSX‫ڰ‬XFs

XQLXVDLFDPLQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQTXL[XQxXL[XDQ‫ێ‬ Ps~LUDDWVtQPL[XQLTXLQLRFsQWDEtDWD‫ێ‬
cëxa. 8VRTXLQ‫ڰ‬DTXLQFDDtQSDWUyQFDPD xacëxa.
‫ڰ‬LWVDFXUtqui bimiacëxa. 17੅A xanu 25੅8VRTXLDQ‫ڰ‬DFs[FD3DEOREs6LODVLPë ۛ

xuntacunëx ca Pablocëñun nu nuibiani naëx Nucën Papa Diosbë bananan a rabi


munuma banai quiacëxa: cantacëxa. 8VDUtD‫ڰ‬LDFDDQXD‫ڰ‬LFs
—Ënë unicaman ca Dios, QDtQX‫ڰ‬LFs sipuacë uni raírinën cuacëxa. 26੅Usaía
‫ڰ‬$SXLUDDxX‫ڰ‬D[XQLD. 8VD‫ڰ‬L[XQFD ‫ڰ‬LFsbëa me cushínra shaíquicëbë ca ami
DQ~QPLPLWVXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVK tapuocë icama shaíquicëbëa xëcuëFD‫ێ‬
DLQDQ‫ڰ‬LWLEDQDPLWVXxXL[XQLD. maxribi xëoquimainun manë risi anun
18੅8VDLTXLTXLQFD‫ڰ‬LWVDQsWsQQX uni sipuacë tëcërëcacëcama tubucuti
nuiacëxa. 8VRTXLQ‫ڰ‬XUDQXEtRFs[ rëucüacëxa. 27੅8VDtD‫ڰ‬LFsbë bësuquinbi,
cuainacëq ۛ uin ca Pablonën ñunshin xëcuëcama xëóquicë isquin ca an
‫ڰ‬DWLPDFDFs[D: sipuacë unicama chiquíti rabanan
—Jesucristonëan quimicëxun cana mi bëU~DQFsXQLQVLQiQFs[D, —sipuacë
cain, ënë xanunuax ca chiquit. unicama ca chiquíquiani cuanxa
Quixuan cacëxëshi ca bënëtishi —quixun. 6LQiQTXLQFDD[ELWDURUDFiFD‫ێ‬
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFKLTXtDFs[D. tsi quixun aín manë xëtocë biacëxa.
19੅8VDL‫ڰ‬LFsbëtan ca aín patróncaman, a 28੅Bitsiabi ca Pablonën munuma

[DQXDQDQ‫ڰ‬DFssabi oquin ñu banaquin cacëxa:


‫ڰ‬DFsbëtanma ca curíTXLELWLPD‫ڰ‬LFs —7DURUDFD[PDFD‫ڰ‬LW. &DPi[EL
TXL[XQVLQiQTXLQ, Pablocëñun Silas FDQDQXQDsQX‫ڰ‬DLQ.
biacëxa. %LELDQTXLQFDDQXD‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LFsQX 29੅Cacëxuinshi, anun pëcaxun isti a aín

EXiQFs[D. 20੅%XiQ[XQFDDQXQLEsWVL XQLxXFixun bibianx ca bënëtishi


unimi manania cuacë uni cacëxa: DEiquiani sipu mëú atsíancëxa. Atsini,
—Ënë uni rabëWDQMXGtRVXQL‫ڰ‬L[XQ bërëqui racuëtan bamai ca Pablo
bana ñuixuncëxun cuati ca nun ëmanu ‫ڰ‬LPDLQXQ6LODVWDQiLQUDQWLQSXU~DQFs[D.
‫ڰ‬LFsXQLFDPD[WVXiquiruia. 21੅7VXiTXLUX‫ێ‬ 30੅8VDL‫ڰ‬LWDQFs[XQsPDQEXiQTXLQFD

PLTXLDQEDQDxXL[XQFs‫ڰ‬DtQEL 3DEOR‫ڰ‬LPDLQXQ6LODVFDFs[D:
FDQDQXQDQXQURPDQRXQL‫ڰ‬L[XQDQ —¢$xXFDUDQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ cë
ñuixuncë bana axa quicësabi oquin ‫ڰ‬DLVKLëQۛ X[XQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ?
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. 31੅Quia ca cacëxa:
281 +(&+26੄16੄17

—1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRPLVLQDQLFD 38੅Ësoquian Pablonën cacëxun

ami catamët. Ami catamëti camina min cuabiani cuantëcënxun ca policíacaman


[XEXQX‫ڰ‬LFsPLQDLQWVL‫ڰ‬LEXFDPDEsEL an uni uni itsimi manania cuacë
PLWVXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVK1XFsQ unicama cacëxa. Caquian, URPiQRXQL
3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DLVKFDTXLULFDxX‫ڰ‬LFsTXL[XQFDFsxun
32੅&D[XQFDD‫ڰ‬LPDLQXQDtQ[XEXQX cuati ca racuëaۛ cëxa. 39੅Racuëti anu
‫ڰ‬LFsFDPDULEL1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VxXLTXLQ cuanxun ca Pablocëñun Silas cacëxa:
bana ñuixuancëxa. 33੅Ñuixuncëxuinshi —0L[FDPLQDURPiQRXQL‫ڰ‬DLVK
ca imëb ۛ i an sipuacë unicama bërúancë quiricaxX‫ڰ‬DLQTXL[XQ‫ڰ‬XQiQ[XQPD
XQLQ3DEOR‫ڰ‬LPDLQXQ6LODVDQXDPDQs FDQDQXQDPL‫ڰ‬yQ.
[RQ‫ڰ‬DFsDtQQDPLFDPDFKXFD[XDQFs[D. &DTXLQsPDQEXiQ[XQFD—ënë
Chucaxuncëbë ca an sipuacë unicama sPDQXD[FDPLQDFXDQWL‫ڰ‬DL—quixun
bërúancë unibë axa aín xubunu cacëxa. 40੅Usaquian cacëx sipunuax
‫ڰ‬LFsFDPD[ULEL-HV~VPLFDWDPsWLQDVKLPL‫ێ‬ chiquíquiani ca Lidianën xubunu
Fs‫ڰ‬LDFs[D. 34੅8VD‫ڰ‬L[XQFDDQVLSXDFs cuancëxa. Cuanx atsínquinbi ca axa
unicama bërúancë unin aín xubunu Jesucristomi catamëcë unicama anu
EXiQ[XQ3DEORFsxXQ6LODVSLPLDFs[D. timëFۛ sLVTXLQXStRTXLQ‫ڰ‬ssëtancëx
8VRFs[FDDXQLEsDtQ[XEXQXD‫ڰ‬LFsDtQ anuaxribi cuancëxa.
DLQWVL‫ڰ‬LEXFDPD[ULEL1XFsQ3DSD'LRVPL Tesalónica ëmanuaxa unicama
FDWDPsWLDLQDQ‫ڰ‬DLVK, FKXimashirua tani WVXiquirua
cuëëancëxa.
35੅8VDtD‫ڰ‬LDQSscaracëbëtan ca an Tesalónica ëmanuaxa unicama tsuáquirua

17
uníxa uni itsimi manania cuacë 1੅Usaquiani cuani Anfípolis ëma

unicaman policía xuquin cacëxa: ‫ڰ‬LPDLQXQ$SRORQLDsPDDQXQ


—An sipuacë unicama bërúancë cuanx ca Tesalónica ëmanu bëbacëxa.
uninu cuanxun camina a uni rabëaۛ Tesalónicanu ca anua judíos unicama
FXDQWiQXQsQXQTXL[XQFDWL‫ڰ‬DLQ. timëtۛ i xubu achúVKL‫ڰ‬LDFs[D. 2੅8VD‫ڰ‬DLQFD
36੅Usaquin caxun xucëx cuanxuan rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLVHPDQDDQX‫ڰ‬L,
cacëxun ca an sipuacë unicama bëU~DQ‫ێ‬ 3DEORD[D‫ڰ‬LFssabi oi anun ñu mëëtima
cë unin Pablo cacëxa: QsWs‫ڰ‬LFsEs‫ڰ‬LFsbë, anua judíos unicama
—An uníxa uni itsimi manania cuacë timëtۛ i xubunu atsínxun, anua timëtia
unicaman ca mi chiquíQXQTXL[XQ‫ڰ‬s unicama cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQPLTXLQ,
camiaxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDFKXimashirua Jesús ax ca aséUDEL&ULVWR‫ڰ‬LFsTXL[XQFDL
‫ڰ‬DLVKFXDQWL‫ڰ‬DLQ. atubë canancëxa. 3੅Cuënëo bananu
37੅Usaquian an sipuacë unicama ñuicëVDELRTXLQ‫ڰ‬XQiQPLDQDQFD—a
bërúancë unin cacëxun ca Pablonën bana quicëVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLVKFD&ULVWRSDs
policíacama cacëxa: tantancëx bamatancëx baísquiaxa
—1X[URPiQRXQL‫ڰ‬DLVKTXLULFDñu —quixun canan ca —‫ڰ‬sQPLWVXxXL[XQFs
‫ڰ‬LFsEL, DxXFDUDQXQD‫ڰ‬DTXL[XQQX Jesús abi ca axa uti nun caíncë Cristo ax
xXFixunmabi, ca camabi unían ‫ڰ‬LFsTXL[XQxXL[XDQFs[D.
ismainun rishquimitancëxun nu 4੅Ñuixunia cuati ca judíos unicama

sipuamionxa. ¢8VDTXLQ‫ڰ‬DPLRQ[XQEL raíri, Jesús ax ca aséUDEL&ULVWR‫ڰ‬LFs


cara bërí uni raírinën isnúnma nu quixun sinani, ami catamëti Silas
chiquinin? $[FD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ. Atúxbi ‫ڰ‬LPDLQXQ3DEOREsWLPëaۛ cëxa. ‫ڰ‬,PDLQXQ
FDQXFKLTXLQLXWL‫ڰ‬LFsQ. FDJULHJREDQDQEDQDFsXQL‫ڰ‬L[XQELD
+(&+26੄17 282

Nucën Papa Diosan bana cuacëcama, a 3DEORQsDQxXL[XQFsEDQDD[‫ڰ‬LFsTXL[XQ


‫ڰ‬LPDLQXQ—D[FDDtQQXLWXXSt‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬XQiQFDVTXLQFDPDELQsWsQ1XFsQ3DSD
—quixuan unin cacë xanucamaxribi Diosan bana cuënëo isacëxa. 12੅Usaquin
Jesúsmi catamëacëxa. 5੅8VD‫ڰ‬DtQELFD ‫ڰ‬DLFDDWX[‫ڰ‬LWVixira —asérabi ca
judíos unicama, DQ-HV~VVLQiQFsPD, ax —TXL[XQVLQDQL-HVXFULVWRPLFDWDPsD‫ێ‬
DPLQXWVL6LODV‫ڰ‬LPDLQXQ3DEORPL cëxa. 8VDL‫ڰ‬LPDLQXQFDJULHJREDQDQ
QLVKTXLQXQL‫ڰ‬DWLPDFKLTXtVKFDPD EDQDFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ[DQXFDPDULEL
timëtancë[XQDsPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD —XStVLQiQñu ca —quixuan unin
WVXiquirumiacëxa. 7VXiquirumi, Jasón ‫ڰ‬XQiQFs, DFDPD[-HVXFULVWRPLFDWDPsD‫ێ‬
cacë uni aín xubunu banaruquin barii cëxa. 13੅8VDtD‫ڰ‬LFsbëbi ca Tesalónicanu
ca, camabi unían isnun ëma nëbëtۛ si ‫ڰ‬LFsMXGtRVXQLFDPD[, Pablonëan
EXiQWLFD3DEORFsxXQ6LODVFKLTXtQWL‫ڰ‬LFs Bereanuxun Nucën Papa Diosan bana
quiax quicancëxa. 6੅Usai quiquinbi ñuixunia ñuicania cuabiani anuribishi
mëraquinma ca Jasóncëñun axa cuancëxa. Cuanxun ca Pablomia
Jesucristomi catamëcë unicama raíri QLVKQXQTXL[XQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDULEL
QLUtQELDQTXLQDsPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ WVXiquirumiacëxa. 14੅7VXiquirumicëbë
‫ڰ‬DSXQXEXiQFs[D. Buani ca munuma tanbi ca axa Jesucristomi catamëcë
sharati quicancëxa: unicaman bënën ۛ quinshi Pablo manë
—$QFDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD QXQWtDQFXDQWinun quixun xuacëxa.
WVXiquirumicë uni rabëtax ca ënu uaxa. Xucëbë ca Timoteobë Silas Bereanubi
7੅8FsFD-DVRQsQDQXD‫ڰ‬LQXQDtQ[XEXQX bërúacëxa. 15੅BërúPDLQXQFDDQEXiQFs
atsínmiaxa. $XQLFDPD[FD5RPDQX‫ڰ‬LFs unicaman Pablo Atenas ëmanu
‫ڰ‬DSX&pVDUTXLFsEDQDFXDLVDPDWDQL, EXiQFs[D. %XiQWDQFsxun a ëbianía
‫ڰ‬DSXLWVLFD-HV~V‫ڰ‬LFsTXLD. Bereanu cuantëcënia ca Pablonën a
8੅Pablocëñun Silas ñuicania cuati ca unicama Timoteocëñuan Silas bënëtishi
XQLFDPDEsDsPDQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSXFDPD[ULEL a isi unun quixun camiacëxa.
VKDUDWLWVXiquiruacëxa. 9੅7VXiquiruiabi
ca Jasónbëtan raírinën a ënun quixun $WHQDVsPDQXD3DEOR‫ڰ‬Li
curíTXL‫ڰ‬LQiQFs[D. ‫ڰ‬,QiQFsxun ca 16੅A unicama cuan ca Pablonën Atenas
-DVyQFsxXQUDtULFXDQWinun quixun ëmanuxun Timoteocëñun Silas aia
ëancëxa. caíancëxa. Caini a ëmanu niquin, unían
uniocë ñu a unin rabicë, D‫ڰ‬DLVDPDLUDLVL
3DEOREs6LODV%HUHDsPDQX‫ڰ‬Li FD3DEORPDViQXLWXDFs[D. 17੅8VD‫ڰ‬L[XQ
10੅8VDL‫ڰ‬LFsbëtanca axa Jesucristomi ca anua judíos unicama timëWۛ L[XEXQX‫ێ‬
catamëcë unicaman bënën ۛ quinshi imë ۛ xun, MXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVPD
Pablocëñun Silas Berea cacë ëmanu ‫ڰ‬L[XQELDDQ1XFsQ3DSD'LRVUDELFs
FXDQWinun quixun xuacëxa. Xucëx unicamaribi, Jesús ax ca asérabi Cristo,
cuanx bëbatancëx ca anua judíos axa uti judíos unicaman caíncë, D‫ڰ‬LFs
unicama timëtۛ i xubunu atsíancëxa. TXL[XQVLQiQPLVDWDQLFXsnëo bana ñui
11੅Atsínxuan bana ñuixuncëbëtan ca atubë canancëxa. 8VDL‫ڰ‬LDQDQFDFDPDEL
DQXD‫ڰ‬LFsMXGtRVXQLFDPDQ, Tesalónica nëtën anuxun ñu marutinuaxribi anua
sPDQXD‫ڰ‬LFsFDPDVDPDLUD‫ڰ‬L[XQ, ‫ڰ‬LFsXQLFDPDEs-HV~VxXLFDQDQFs[D.
cuëënquin Pablonëan Jesús ñuiquin 18੅Cananmainun ca raíri unicama usa isa

Nucën Papa Diosan bana ñuixunia XQL‫ڰ‬LWLLFsTXL[XQHSLF~reo cacë


cuacëxa. Cuaquin ca asérabi cara unicaman bana ñuia cuacë, ‫ڰ‬LPDLQXQ
283 +(&+26੄17

estoico cacë unicamanribia bëtsi bana ‫ڰ‬LPDLQXQVXxX, piti, ‫ڰ‬LPDLQXQFDPDEL


ñuia cuacë, a unicamaxribi uax Pablobë xXULELQX‫ڰ‬LQDQLD.
banacëxa. Abë banatancëx ca raírinëx 26੅An ca achúshi uni aín rëE~QTXLFD‫ێ‬

quiacëxa: maxa mecamanu tsónun uniocëxa.


—¿Añu cara banaxXLUD‫ڰ‬L[XQsQsXQLQ Unioquin ca uiti barin cara aín
nu ñuixuinsa tanin? rëE~QTXLFDPD[FDPDELPHQXWVyWL‫ڰ‬LFs
Quicëbë ca raírinëx Pablonëan Jesús quixun mëníonan, anua aín me
ñuianan —EDPD‫ڰ‬DLVKFDXQLEDtVTXLWL sënën ۛ cëcamaribi mëníoxuancëxa.
‫ڰ‬LFs—quixun cacëxun cuax quiacëxa: 27੅1XFsQ3DSD'LRVDQFDDPLVLQiQTXLDQ

—Nun rabicë diosma, bëtsi dios ñui D‫ڰ‬XQinun uni uniocëxa. Uisaxun
sapi ca quia. FDUDQXQDD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLTXL[XQX
19੅Usai quitancëxun ca Pablo VLQiQFs[ELFD1XFsQ3DSD'LRVQX
ELELDQTXLQPDWi, Areópago cacë, anu ‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsQ. 28੅Nucën Papa Dios cupí
EXiQ[XQFDFs[D: cananuna tsotin, a cupí cananuna nitsin,
—Nun nu cuacëma a ñuiquinmi nu DFXStFDQDQXQDsQsPHQX‫ڰ‬DLQ. Mistun
cacë bana ënë cananuna upí oquin aintsi raírinëx ca ësai quiacëxa: “Nux
‫ڰ‬XQiQWLVDWDQLQ. 20੅Nun cuacëma ñu cananuna diosan rëE~QTXL‫ڰ‬DLQµ. 29੅Nux
camina min ñuin. Uisai qui quicë cara aín rëE~QTXL‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDVLQiQWLPD
TXL[XQFDQDQXQD‫ڰ‬XQiQWLVDWDQLQ. ‫ڰ‬DLQ, D[FDXQtDQ‫ڰ‬DFsFXUL‫ڰ‬DFsxXXVD
21੅8VD‫ڰ‬DLQFD$WHQDVQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD ‫ڰ‬LDQDQX[XDPDQs‫ڰ‬DFsxXXVD‫ڰ‬LDQDQ
‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬XUDFsR[XD[DWXEs‫ڰ‬LFs PD[D[‫ڰ‬DFsxXXVD‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 30੅Nucën
unicama an uisa bana cara an cuacëma 3DSD'LRV‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬L[XQFDXQLQ
‫ڰ‬LFsDFXDLVDWDQFs[D. ‫ڰ‬,PDLQXQFDXQtDQ anbia uniocë ñu rabiacëxa. Rabia
ñuia cuacëma ñuribi ñuiquin uni caisa isquinbi ca Nucën Papa Diosan
tancëxa. 8VDLFDDXQLFDPD[‫ڰ‬LDFs[D. isëshiacëxa. IsëVKLD‫ڰ‬L[XQELFDEsUt
22੅8VD‫ڰ‬DLQFD3DEOR$UHypagonu FDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQL‫ڰ‬DWLPDTXLQ
timëcۛ ë unicama nëbëtۛ sinuax niruquin VLQiQFs‫ڰ‬L[XQELDVLQDQDQXQTXL[XQDtQ
cacëxa: unicaman canun camia. 31੅Nucën Papa
—$WHQDVQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD, ‫ڰ‬sQLVFsxun Diosan ca mëníocëxa, anúan achúshi
FDPLQDPLWVXQGLRVFDPD‫ڰ‬LWVDLUD uni, Jesucristonën camabi uni, aín nuitu
VLQiQTXLQDUDELQ. 23੅‫ڰ‬Ê[sQssPDQX‫ڰ‬LFs FDUDXSt‫ڰ‬LFs, FDUDXStPD‫ڰ‬LFsTXL[XQLVWL
bain niquin cana anuxunmi mitsun nëtë. 8VDTXLDQ‫ڰ‬DQXQFDDQFDtsacëxa
GLRVFDPDUDELFs‫ڰ‬LWVDLVDQ. Isanan cana TXL[XDQFDPDELXQLQ‫ڰ‬XQinun, ca Nucën
anuxun mitsun dios rabiquinmi anu ñu 3DSD'LRVDQ-HV~VEDPDFsELEDtVTXL‫ێ‬
nanti ñu achúshinumi ësaquin cuënëocë miacëxa.
isan: ´ÊQs[FDDQX[XQQXQ‫ڰ‬XQiQFsPD 32੅Usaquian bamatancëx ca Jesús

GLRVUDELWLD‫ڰ‬LFsQµ. ‫ڰ‬8QiQ[XQPDELPL baísquiacëxa quixun ñuia cuati ca uni


UDELFDQFsGLRVDFDQD‫ڰ‬sQPLWVX raírinëx Pablomi cuaiacëxa. Cuaimainun
ñuixunin. ca raírinën Pablo cacëxa:
24੅$QFDPH‫ڰ‬LPDLQXQDQX‫ڰ‬LFsxXFDPD‫ێ‬ —Minmi ñuicë bana ënëmi ñuitëcënia
ribi uniocëxa. Ax ca naí, me acaman cananuna bëtsi nëtën cuatëFsQWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDD[DQX[XQD 33੅Usaquian cacëx ca Pablo acama

UDELWLXQLQ‫ڰ‬DFs[XEXQX‫ڰ‬LPD. 25੅Unin a ëbiani cuancëxa. 34੅Cuancëbë Pablobë


xX‫ڰ‬D[XQFs[PDELFDD[XVDEL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DLVK cuani ca raírinëx ami sinani Jesúsmi
XVDEL‫ڰ‬LD. An ca anun nux tsóti nëtë catamëacëxa. Acamax ca Dionisio,
+(&+26੄17੄18 284

AreóSDJRQX‫ڰ‬LFsXQLD‫ڰ‬LPDLQXQ[DQX FD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XFKDPD‫ڰ‬LFsQ. Mitsúnmi ënë bana


achúVKL'DPDULVFDFsD‫ڰ‬LPDLQXQ cuaisama tancëbëtan cana judíosma
raíULULEL‫ڰ‬LDFs[D. unicama ñuixuni cuanin.
7੅Catancëx anua judíos unicama timëtۛ i
3DEOR&RULQWRsPDQX‫ڰ‬Li xubunuax chiquíquiani ca judíosma

18
1੅AreóSDJRFDFsPDWinuxun ‫ڰ‬L[XQELDDQ1XFsQ3DSD'LRVUDELFs,
bana ñuixuntancëx ca Pablo Justo cacë uni, aín xubunu cuancëxa,
Atenas ëmanuax Corinto ëmanu axa anua judíos unicama timëtۛ i xubu
cuancëxa. 2੅Cuanx bëbaxun ca judío uni UDSDVX‫ڰ‬DLQ.
achúshi, Aquila cacë, mëracëxa. Ax ca 8੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQXDMXGtRVXQLFDPD

Ponto cacë menuaxa bacëDۛ Q‫ڰ‬LDFs[D. Usa timëWۛ L[XEXQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX, Crispo, abë aín
‫ڰ‬DLVKFDDtQ[DQX3ULVFLODEs,WDOLDPHQX [XEXQX‫ڰ‬LFsDtQDLQWVL‫ڰ‬LEXFDPD[ULELDPL
‫ڰ‬LFs5RPDsPDQX‫ڰ‬LDFs[D. ‫ڰ‬,Fsbëbia anu VLQDQL1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VPLFDWDPsDFs[D.
‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX&ODXGLRD[—judíos unicamax 8VDL‫ڰ‬LPDLQXQFD3DEORQsDQEDQD
FDFDPi[EL5RPDQXD[FXDQWL‫ڰ‬LFs ñuixunia cuati, ‫ڰ‬DLVDPDLUD&RULQWRQX‫ڰ‬LFs
—quicëbë ca Corintonu tsoti cuancëxa. XQLFDPD[ULELDPLVLQDQL1XFsQ‫ڰ‬,EX
8VD‫ڰ‬DLQFD&RULQWRQXEsbatancëx Pablo -HV~VPLFDWDPsWLQDVKLPLFs‫ڰ‬LDFs[D.
Aquilacëñun Priscila isi cuancëxa. 9,10੅8VD‫ڰ‬DLQFD3DEORQsQQDPiquin
3੅$TXLODD[FD3DEORQsDQ‫ڰ‬DFssaribi FXDFsVDRTXLQsVDTXLDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX
RTXLDQDQFKXSD[XEX‫ڰ‬DFsXQL‫ڰ‬LDFs[D. Jesusan cacëxun imë ۛ cuacëxa:
8VD‫ڰ‬DLQFD3DEORQsQDtQ[XEXQX‫ڰ‬L[XQ —‫ڰ‬ÊFDQDPLEs‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDXLQX
AquilabëWDQFKXSD[XEX‫ڰ‬DFs[D. ‫ڰ‬LFsXQtQELPLSDsWDQPLTXLQPsstima
4੅8VRTXLQ‫ڰ‬DQDQFDDQXQxXPsstima ‫ڰ‬LFsQ. ÊQssPDQXD[FD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL
nëtëcaman anua judíos unicama timëtۛ i ‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD
xubunu cuanxun —Jesús ax ca asérabi racuëT ۛ XLQsQTXLQPD‫ڰ‬sQEDQDxXL[XQWL
Cristo, axa utia judíos unicaman caíncë, ‫ڰ‬DLQ.
D‫ڰ‬LFs—quixun bana ñuixuancëxa. 11੅Usaquian cacëxun ca Pablonën

Ñuixuncëxun ca judíos unicama raíri achúVKLEDUL‫ڰ‬LPDLQXQPsFsQDFK~shi


‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVPDXQLFDPDUDtrinënribi ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKL‫ڰ‬X[s&RULQWRQX‫ڰ‬LTXLQ
—Jesús ax ca asérabia Nucën Papa unicama Nucën Papa Diosan bana
'LRVDQ[XiD‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQ ñuixuancëxa.
VLQiQFs[D. 12੅Usaquian ñuixuncëbëbi ca Galión,
5੅8VD‫ڰ‬DLQFD7LPRWHREsD6LODV0DFHGR‫ێ‬ D[D$FD\DPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLQ,
nianuax Corintonu bëban Pablonën bëtsi MXGtRVXQLFDPD[3DEORPLQLVKLWVXiTXL‫ێ‬
xXPssWL‫ڰ‬DTXLQPD-HV~VxXLTXLFs ruacëxa. 7VXiquiruquin bibianquin ca an
banaishi ñuixuancëxa. Ñuixuanan ca uníxa unimi manania cuacë unicama
judíos unicama, Jesús ax ca asérabi timëFۛ sDQXEXiQFs[D. 13੅%XiQ[XQFD
&ULVWRD[DXWLDDWXQFDtQFsD‫ڰ‬LFsTXL[XQ *DOLyQ‫ڰ‬LPDLQXQDEs‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDFs[D:
upí oquin ñuixuancëxa. 6੅Cacëxbi ca aín —ÊQsXQLQFDXVDLMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL
EDQDWLPDQDQDPL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLDPL Moisésnën cuënëo bana quicësama
nishacëxa. 8VDtD‫ڰ‬LDFD3DEORQsQDQXD[ oquin Nucën Papa Dios rabinun quixun
FDFXDQLDTXL[XDQDWXQ‫ڰ‬XQinun aín unicama caia.
chupa tacaquin cacëxa: 14੅Quixuan cacëbëa Pablo quicascëbë

—0LWV~[EL‫ڰ‬LLVDPDWDQLFDPLQD1XFsQ tanbi ca Galiónën judíos unicama


3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. 8VDtPL‫ڰ‬LFs[EL cacëxa:
285 +(&+26੄18

—ÊQsXQt[DxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LDQDQXQL atu istancëxun axa Jesucristomi


‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLQFXQLFDQDPLWV~QPLDxXLTXLQ catamëcë unicama —FXDQPDLQXQFD‫ڰ‬LW
cacëxun cuatsian. 15੅‫ڰ‬$tQELFDDQPLWVXQ —cabiani ca Antioquíanu cuancëxa.
cuati banaishi ñuixunquin, usai ca quia 23੅$QWLRTXtDQX‫ڰ‬sRUDSDLQ‫ڰ‬LWDQFs[FD

quixun ñuixunia. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD *DODFLDPHQX‫ڰ‬LFssPD‫ڰ‬LPDLQXQ)ULJLD


mitsúnbi mëQtRWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQFDQDsQsxX PHQX‫ڰ‬LFssPDFDPDRLFXDQTXLQ
mitsu mëQtR[XQWLPD‫ڰ‬DLQ. Pablonën axa Jesucristomi catamëcë
16੅Usaquin catancëxun ca Galiónën axa unicama upiti Jesucristomi sinani ax
3DEORPLPDQiQFsXQLFDPDDFXDQWinun cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LQXQTXL[XQFDTXLQDWX
quixun cacëxa. 17੅Cacëx cuanquinbi ca ‫ڰ‬ssëacëxa.
anua judíos unicama timëWۛ L[XEXQX‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬DSX, Sóstenes, a bixun mëëcancëxa. (IHVRQX[XDQ$SRORVQsQEDQDxXL[XDQ
Usoia isquinbi ca Galionën caquinma 24੅Pablonëan Galacia menu cuanan
isëshiacëxa. )ULJLDPHQXULELFXDQTXLQD[D-HVXFULV‫ێ‬
tomi catamëFsXQLFDPD‫ڰ‬ssëmainun ca
Antioquíanu cuantëcëntancëxa Pablo $OHMDQGUtDsPDQX‫ڰ‬LFsMXGtRVXQL
DPLULELVKLPHFDPDRLFXDQWsFsDQ achúshi, Apolo, ax Efeso ëmanu cuanx
(18.18-21.26) DQX‫ڰ‬LDFs[D. Ax ca an Nucën Papa
18੅8VRFs[‫ڰ‬LWVDQsWsQSDLQ&RULQWRQX Diosan bana cuëQsRXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQFs
‫ڰ‬LWDQFs[FD3DEOR6LULDPHQXFXDQWL ‫ڰ‬DLVKXQLFDPDXStRTXLQEDQDxXL[XQFs
sinani axa Jesucristomi catamëcë ‫ڰ‬LDFs[D. 25੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VxXL[XQTXLDQ
unicama —cana cuanin —cabiani, ‫ڰ‬XQiQPLFDQFs‫ڰ‬L[XQFD$Sylosnën cuëëni
3ULVFLOD‫ڰ‬LPDLQXQ$TXtlabë manë nuntin banaquin, Jesús ñuiquin, upí oquin
cuancëxa. Cuanx Cencrea ëmanu (IHVRQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDxXL[XDQFs[D.
bëbaxun ca Pablonën, —‫ڰ‬sQ1XFsQ3DSD Usaquin Jesús ñuiquin bana ñuixuanan,
Dios cacëVDELRL‫ڰ‬LFDQDVsnëni —quixun —DtQ‫ڰ‬XFKDFDPDFKLTXLQDWLDFD-XDQsQ
VLQiQTXLQDtQEXWsDPLDFs[D. 19੅7sDPL‫ێ‬ uni nashimiacëxa —TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQEL
tancëx cuanx ca Efeso ëmanu bëbacëxa. ca Apolosnën —Jesucristonën ca aín
%sED[3ULVFLOD‫ڰ‬LPDLQXQ$TXLODsELDQL Bëru Ñunshin Upí aín unicama abëaۛ
cuanx anua judíos unicama timëtۛ i ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LQDQLD—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsQ.
xubunu atsíanx ca anuax Pablo anua 26੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQXDMXGtRVXQLFDPD

timëcۛ ë judíos unicamabë banai atubë timëtۛ i xubunuxun Apolosnën


XVDL-HV~V‫ڰ‬LWLxXLTXLQ1XFsQ3DSD racuëq ۛ uinma bana ñuixunia cuaquin ca
Diosan bana cuënëo ñui canancëxa. AquílabëWDQ3ULVFLODQsQ‫ڰ‬XULEXiQ[XQ
20੅8VDtD‫ڰ‬LDMXGtRVXQLFDPDQDWXEsD‫ڰ‬LQXQ Apolos, -HV~VPLFDWDPsWLFDXQLXVDL‫ڰ‬LD
FDFs[ELFD3DEORDQX‫ڰ‬LiPD‫ڰ‬LFsQ. 21੅Abë quixun upí oquinra ñuixuancëxa. 27੅Usa
‫ڰ‬LTXLQPDsELDQTXLQFDDWXFDFs[D: ‫ڰ‬DLQFD$FD\DPHQXD$SRORVFXDLQVD
—Judíos unicama anun timëtۛ i nëtë tancëbëtan axa Jesucristomi catamëcë
sënëQ ۛ FsEsDWXEs-HUXVDOpQX‫ڰ‬LWDQFs[ unicaman —DViELFD—catancëxun
cana Nucën Papa Dios cuëëncëbë mitsu atuan upí oquin Apolo binun quixun
isi utëFsQWL‫ڰ‬DLQ. caquin axa Acayanuax Jesucristomi
Quixun cabiani ca Efesonuax catamëcë unicama quirica cuëQsR[XDQ‫ێ‬
cuancëxa. 22੅&XDQ[&HVirea ëmanu cëxa. Cuënëoxunia quirica bibiani manë
EsED[FDQXQWLQXD[‫ڰ‬LE~quiani taën nuntin cuanx Acayanu bëbatancëxun ca
Jerusalénu cuancëxa. Cuanx bëbaxun $SRORVQsQDQXD‫ڰ‬LFsD1XFsQ3DSD
+(&+26੄18੄19 286

'LRVDQQXLEDTXLQ-HV~VPLVLQiQPLFs bana unicama ñuixuancëxa. 7੅$QX‫ڰ‬LFs


XQLFDPDXStRTXLQ‫ڰ‬DTXLDQFs[D. uni nashimicëcama ax ca mëcën rabë ۛ
28੅‫ڰ‬$TXLDQDQFDXQLFDPDQFXDPDLQXQ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ XQLVD‫ڰ‬LDFs[D.
—&ULVWRFDXFsPD‫ڰ‬LFs—quixuan 8੅8VD‫ڰ‬DLQFD3DEORQsQDQXUDEë ۛ

sinaniabi abë banaquin judíos unicama, ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKL‫ڰ‬X[s‫ڰ‬LTXLQ, anua judíos


Jesús ax ca asérabi Cristo, axa utia atun unicama timëtۛ i xubunuxun racuëq ۛ uinma
FDtQFsD‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQDQXVDLFD&ULVWR XStRTXLQ-HV~VxXLTXLQEDQDxXL[XDQ‫ێ‬
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLD[FD1XFsQ3DSD'LRVDQ cëxa. Ñuixunquin ca, Jesucristomi
bana cuëQsRTXLDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPLDFs[D. FDWDPsWLFDXQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL
‫ڰ‬LFsTXL[XDQ‫ڰ‬XQiQXQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD
3DEOR(IHVRQX‫ڰ‬Li ñuixuancëxa. 9੅Ñuixuniabi ca raírinën

19
1੅&RULQWRsPDQXD$SRORV‫ڰ‬DLQFD PDViTXLQVLQiQTXLQFXDLVDPDWDQFs[D.
3DEORPDWiPHVDSiQFDPDRL Usaquin cuaisama tani ca anu timëcۛ ë
cuantancëx Efesonu bëbacëxa. Bëbaxun unicaman cuamainunbi —Jesúsmi
FDDQX‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULVWRPLVLQiQFs VLQiQWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs—quiax quiacëxa.
unicama mëracëxa. 2੅Mëraxun ca Usai quicëbë, anuax chiquíquianquin ca
xXFicëxa: Pablonën axa Jesucristomi catamëcë
—¢0LWV~[PL-HVXFULVWRPLVLQiQFsbë unicama buani, Tirano cacë unían
cara aín Bëru Ñunshin Upí mitsunu DQX[XQXQL‫ڰ‬XQiQPLFs[XEX, anu
uax? cuancëxa. Cuanxun ca anuxun camabi
4XL[XDQxXFicëxun ca cacëxa: nëtën bana ñuixuancëxa. 10੅Usaquin ca
—Nun cananuna Jesucristomi Pablonën rabë ۛ barin anuxun bana
catamëti ca uni aín Bëru Ñunshin Upíñu ñuixuancëxa. Pablonëan usaquin
‫ڰ‬LDTXL[XQxXLDFXDFsPD‫ڰ‬DLQ. ñuixuncë[XQFD$VLDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD,
3੅Usaía quia ca Pablonën atu cacëxa: MXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVPD
—¿Añu sinani caramina nashimicë XQLFDPDQULEL1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VxXLTXLDQ
‫ڰ‬LDQ? ñuixuncë bana cuacëxa. 11੅Cuacëbëtan ca
Cacëxun ca cacëxa: Pablonën anuxun Nucën Papa Diosan
—-XDQsDQXQL‫ڰ‬XQiQPLFsEDQDVLQDQL ‫ڰ‬DPLFs[XQXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DFs[D.
FDQDQXQDQDVKLPLFs‫ڰ‬LDQ. 12੅8VD‫ڰ‬DLQFDDPLD3DEORUDWtquicë chupa
4੅Cacëxun ca Pablonën cacëxa: ‫ڰ‬LPDLQXQSDxXQDELDDQXEXDQLDPssL
—‫ڰ‬$WLPDTXLQVLQiQFs‫ڰ‬L[XQELDVLQDQD‫ێ‬ uni ñucëcamax pëxcúacëxa, pëxcúPDL‫ێ‬
tia ca Juanën uni nashimiacëxa. QXQFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFDPD[ULELXQLQXD[
Nashimiquin ca cacëxa, axa a caxu uti chiquíacëxa.
uni achúshi, Jesús, axa utia judíos 13੅1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DPLFsxuan

unicaman caíncë, Cristo, DPLVLQinun 3DEORQsQXVRTXLQ‫ڰ‬DLDLVWDQFsxun ca an


quixun. cuaínbëquini niquin uninua ñunshin
5੅8VDtD3DEORTXLDFXDWLFD1XFsQ‫ڰ‬,EX ‫ڰ‬DWLPDFKLTXtQFsMXGtRVXQLFDPD
Jesúsmi catamëti a unicamax nashimicë raírinën, 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DPLFsxuan
‫ڰ‬LDFs[D. 6੅8VD‫ڰ‬DLQFDDXQLFDPD 3DEORQsQ‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQ‫ڰ‬DWLVLQiQFs[D.
Pablonën aín mëcënan ramëcۛ ëbë atunu 8VDTXLQVLQiQTXLQFDXQLQX‫ڰ‬LFsxXQVKLQ
Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin Upí ‫ڰ‬DWLPDFDFs[D:
uacëxa. 8VDUtD‫ڰ‬LFsEsXQLQ‫ڰ‬XQiQFsPD —Pablonëan unicama ñuixuncë Jesús
banan bananan ca a unicaman, DQ‫ڰ‬DPLFsxun cana mi cain, ënë uninuax
XVDTXLDQ1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFs ca chiquit —quixun.
287 +(&+26੄19

14੅8VDTXLDQDQxX‫ڰ‬DFsXQLUDtrinëx ca tani, DsPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[WVXiTXLUXD‫ێ‬


judíos sacerdotenën cushicama achúshi, cëxa. 24੅8VDtD‫ڰ‬LQXQFD'HPHWULR, an
Esceva cacë, aín bëchicë mëcën achúshi uxua manë unioquin ñu chucúPDUD‫ێ‬
‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬LDFs[D. 15੅8VD‫ڰ‬L[XDQ FDPD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬XQiQFs, DQWVXiquirumiacëxa.
cacë[XQELFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ Demetrio an anuxun diosa Artemisa
Escevanën bëchicëcama cacëxa: FDFsUDELWL[XEXLVFsVD‫ڰ‬LWiQXQFKDPDEX‫ێ‬
—-HV~V‫ڰ‬LPDLQXQFDQD3DEORULEL ratsu oquin manë uxua uniocëxa.
‫ڰ‬XQDQ. 8VD‫ڰ‬L[XQELFDQDXLFDUDPLQD‫ڰ‬DL 8QLR[XQPDUXTXLQFDD‫ڰ‬LPDLQXQDEstan
TXL[XQPLWVX‫ڰ‬XQDQLPDQ. xX‫ڰ‬DFsXQLFDPDQULEL‫ڰ‬LWVDLUDFXUtqui
16੅Quixun cai chirínquianx anu biacëxa. 25੅Demetrionën ca abëtan
‫ڰ‬LUXTXLQFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDñu uni an XVRTXLQ‫ڰ‬DFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQULELD
cupinunma atu mëëacëxa. Mëëquian XVDULELRTXLQxX‫ڰ‬DFsXQLFDPD[D, an
cushíinra mëëcëx ca chupaxXPD‫ڰ‬DLVK camicëx timëtia cacëxa:
DtQQDPLWsiWsiEX‫ڰ‬DLVK[XEXQXD[ —0LWVXQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, ënë ñu
FKLTXLWLDEicëxa. 17੅8VRTXLDQ‫ڰ‬DFsDxXLD sVRTXLQ‫ڰ‬DWDQFsxun maruquin cananuna
FD(IHVRQX‫ڰ‬LFsMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ anun nun ñu maruti curíqui bitsin.
judíosma unicamanribi cuacëxa. Cuati 26੅8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVXQ3DEORLVDQDQ

racuëq ۛ uin ca: an ñuicë banaribi cuatin. An ca Efeso


—1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~V, D[FDFXVKLLUD‫ڰ‬LFs ëmanushima, $VLDPHQX‫ڰ‬LFssPDFDPD
—quiquin a rabiacëxa. oquin, XQtDQDUDELQX[XQ‫ڰ‬DFsxXD[FD
18੅8VDtD‫ڰ‬LFsbë uxun ca axa Jesúsmi aséUDELGLRVPD‫ڰ‬LFsTXL[XQFDTXLQ, a
catamëFs‫ڰ‬LWVDXQLQ—usaribi oquin cana UDEL[XQPD‫ڰ‬DQXQFDTXLQ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL
‫ڰ‬sQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFs—TXL[XQFKLTXLQD‫ێ‬ VLQiQPLD[D. 27੅8VRTXLDQVLQiQPLFsxun
cëxa. 19੅Usomainun ca an ñubëWۛ L‫ڰ‬XQiQFs FDXQLQQXQQXXQLRFsX[XDPDQs‫ڰ‬DFs
unicaman anua ñubëWۛ L‫ڰ‬XQiQFsTXLULFD‫ێ‬ [XEXUDWVXELWLPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFD
cama bëxun, camabi unían ismainun 'LDQDQs[DFXVKL‫ڰ‬DtQELXQLFDPDQ
nëëancëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDDTXLULFDFDPDQ DQX[XDQDUDELFs[XEXFKDPDQXWL‫ڰ‬LFsQ.
cupí cincuenta mil curíTXLVD‫ڰ‬LDFs[D. 'LDQDD[D$VLDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ
20੅8VDUtD‫ڰ‬LPDLQXQFDDxXLTXLQEDQD FDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQUDELFs
ñuia cuati Jesucristomi catamëti ‫ڰ‬DtVKELFDUDELFsPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
XQLFDPD[DPLULELDPLULEL‫ڰ‬LWVDFs[D. 28੅Usai Demetrio quia cuati ca nishi
21੅8VD‫ڰ‬DLQFD3DEORQsQ0DFHGRQLDPH VKDUDWLWVXiquirui quicancëxa:
‫ڰ‬LPDLQXQ$FD\DPHQXSDLQFXDQWDQFs[ —&XVKLLUDFD'LDQD‫ڰ‬LFsQ. (IHVRQX‫ڰ‬LFs
-HUXVDOpQXFXDQWLVLQiQFs[D. Jerusalénu XQLFDPDQUDELFsGLRVDFD'LDQD‫ڰ‬LFsQ.
cuanti sinani ca quiacëxa: Anu pain 29੅Usari quicëEsFD(IHVRsPDQX‫ڰ‬LFs

‫ڰ‬LWDQFs[FDQD5RPDsPDQXULELFXDQWL XQLFDPDVKDUDWLWVXiquiruacëxa.
‫ڰ‬DLQ. 22੅8VDTXLQVLQiQ[XQFD3DEORQsQDQ 7VXiTXLUXTXLQ0DFHGRQLDPHQX‫ڰ‬LFsXQL
‫ڰ‬DTXLQFsXQLUDEë,ۛ 7LPRWHR‫ڰ‬LPDLQXQ rabë,ۛ *D\R‫ڰ‬LPDLQXQ$ULVWDUFR, axa
Erasto, D0DFHGRQLDPHQXDFXDQWinun Pablobë nicë, a bixun nirínbianx ca
xuacëxa. ;XWDQFs[FD$VLDPHQXD‫ڰ‬LFs anua unicama timëFۛ s[XEXQXDEiquianx
ëma Efeso, DQX‫ڰ‬sRUDSDLQtEsrúacëxa. atsíancëxa. 30੅AtsíncëEsDDQX‫ڰ‬LFs
unicama cai axribi atsíntisa taniabi ca
(IHVRQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[DWVXiTXLUXD axa Jesucristomi catamëcë unicaman
23੅Efesonuaxa Pablo cuancëma pan —PLULELPDELWVLDDWVtDQ[PDFD‫ڰ‬LW
‫ڰ‬DLQFD-HVXFULVWRxXLFsEDQDFXDLVDPD —quixun Pablo cacëxa. 31੅Camainun ca
+(&+26੄19੄20 288

DQ‫ڰ‬XQiQFs$VLDPHQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSXUDtULQsQ‫ێ‬ ribi, an uníxa uni itsimi manania cuacë


ribi anu timëcۛ anti xubunu atsíanxma XQLFDPDFDWL‫ڰ‬LFsQ. 39੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD
‫ڰ‬LQXQTXL[XQ3DEORFDPLDFs[D. 32੅Usa bëtsi ñuribi mëníoisa tanquin anúan
‫ڰ‬DLQFDD[DWLPëFۛ sXQLFDPD[WVXiquirui, ‫ڰ‬DSXFDPDWLPëtۛ i nëtën anu timëcۛ ë
raírinëxa bëtsi ñu ñui quimainun XQLFDPDQFXDPDLQXQFDWL‫ڰ‬DLQ. 40੅8LVDL‫ڰ‬L
raírinëxribi bëtsi ñu ñui banai FDUDQXQDVKDUDWLTXL[XDQxXFicancëxun
VKDUicëxa. 6KDUiquinbi ca aín patsanën DxXLTXLQFDWLFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD
DxX‫ڰ‬DQX[FDUDWLPëDۛ [DTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPD ‫ڰ‬DSXPLQLVKtQX‫ڰ‬LFsVDVLQiQFDQWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LFsQ. 33੅3DEORPLD‫ڰ‬LFssaribiti ca anua 41੅Usaquin catancëxun ca timëc ۛ ë
timëFۛ sXQLFDPD[DQXDDWXEs‫ڰ‬LFsMXGtRV XQLFDPDFXDQWinun quixun xuacëxa.
unicamamiribi nishacëxa. Usaía ami
nishcëxun ca judíos unicama an 0DFHGRQLDPH‫ڰ‬LPDLQXQ*UHFLD
Alejandro, XLVDL‫ڰ‬LFDUDWLPëaۛ xa quixun menu Pablo cuan
an anua timëcۛ ë unicama canun quixun ۛ a cuancëbëtan ca
20
1੅Usaquin cacëx

cacëxa. Cacëxun ca Alejandronën aín Pablonën axa Jesucristomi


mëcëQDQVDQiQTXLQDtQEDQDFXDQXQ catamëFsXQLFDPDFDPLFs[DLD‫ڰ‬sVëaۛ nan
quixun cacëxa. 34੅Cacëxbi ca —ax ca bana ñuixuntancëxun —cuanmainun ca
MXGtRXQL‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQstëtima ‫ڰ‬LFDQ—quixun atu cabiani Macedonia
rabë ۛ horan pain munuma sharati menu cuancëxa. 2੅Cuanquin ca a menua
quicancëxa: ‫ڰ‬LFssPDFDPDQXD‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULVWRPL
—&XVKLLUDFD'LDQD‫ڰ‬LFsQ. (IHVRQX‫ڰ‬LFs catamëcë unicama, ëníma Jesúsmi
XQLFDPDQUDELFsGLRVDFD'LDQD‫ڰ‬LFsQ. catamëQXQTXL[XQFDTXLQVLQiQPLDFs[D.
35੅8VD‫ڰ‬DLQFDVKDUDWLDQsWënۛ un cacëxbi 6LQiQPLELDQLFD*UHFLD‫ڰ‬LFsEL$FD\DULEL
nëtëWۛ LVDPDWDQLDELDQ‫ڰ‬DSXTXLULFD cacë menu cuancëxa. 3੅Cuanx bëbax ca
cuënëoxuncë unin nëtëm ۛ iacëxa. anu rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKL‫ڰ‬X[s‫ڰ‬LDFs[D.
ۛ
Nëtëmia ca cacëxa: $QX‫ڰ‬DLVKFDPDQsQXQWLQ6LULDPHQX
—(IHVRQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD, ‫ڰ‬sQPLWVX FXDQWLVLQiQTXLQEL, judíos unicamaxa
camainun ca cuat. ÊQssPDQX‫ڰ‬LFs DPL‫ڰ‬sVënۛ ania ñuia cuati sinanacëxa.
unicamax ca an anuxun Diana rabiti Sinanabiani ca Macedonia anu pain bain
xubu bërúanan a iscësa maxax naínuax cuancëxa. 4੅Cuancëbë ca Berea ëmanu
nipacëcë bëU~DQFs‫ڰ‬LFsQ. Usa ca quixun ‫ڰ‬LFsXQL, Sópater, D‫ڰ‬LPDLQXQ7HVDOynica
FDFDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ‫ڰ‬XQiQ[D. sPDQX‫ڰ‬LFsXQLUDEë,ۛ $ULVWDUFR‫ڰ‬LPDLQXQ
36੅8VD‫ڰ‬DLQFD, usama ca quiax uíxbi Segundo, ‫ڰ‬LPDLQXQ'HUEHsPDQX‫ڰ‬LFsXQL,
TXLWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDQsWëtۛ i Gayo, ‫ڰ‬LPDLQXQ$VLDPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD,
‫ڰ‬DLQ. NëtëDۛ QDQFDPLQDVLQiQ[XQPDLVKL Timoteo, Tíquico, Tróɹmo, acamax
xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. 37੅Mitsúnmi bëcë uni Pablobë cuancëxa. 5੅Cuanx Macedonia
rabëtax ca mitsun rabicë diosa ñui menu bëbacëbë ca atux pain Troas
‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFsPD‫ڰ‬LFsQ. 38੅8VD‫ڰ‬DtQELFD ëmanuxun nu caini cuani nu ëbiani
'HPHWULR‫ڰ‬LPDLQXQDQDEstan uxua rëcuënۛ quiancëxa. 6੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD
PDQs‫ڰ‬DFsxX‫ڰ‬DFsXQLFDPDQ, unimi DQXQFKDPLWLxXFsxXQPD‫ڰ‬DFsSiQDQXQ
PDQiQWLVDWDQTXLQ, an uníxa uni itsimi piti nëtë inúmitancëx, nuxribi
PDQDQLDFXDFsXQLFDPDFDWL‫ڰ‬LFsQ. Filiposnuax manë nuntin cuanx, mëcën
&DQDQFD‫ڰ‬DSXUDtULULELFDWL‫ڰ‬LFsQ. achúVKLQsWs‫ڰ‬LFsbë Troasnu bëbacën.
CacëbëWDQELFD'HPHWULR‫ڰ‬LPDLQXQDEs Bëbax cananuna mëcën achúshi
‫ڰ‬LFsXQLFDPD[DDPLPDQiQFsXQLFDPDQ‫ێ‬ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ QsWsDQX‫ڰ‬LDFsQ.
289 +(&+26੄20

VLQiQTXLQ‫ڰ‬XUDQ$VLDPHQX‫ڰ‬LLVDPD
7URDVsPDQX3DEOR‫ڰ‬Li tanquin, (IHVRsPD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DtQELDQX
7੅$QX‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDGRPLQJRQsWsQ FXDQWLPDVLQiQFs[D.
axa Jesucristomi catamëcë unicamabë
SiQWXFDSD[XQSLWLPëaۛ cën. Timëaۛ n ca (IHVRQXD[DD[-HVXFULVWRPLFDWDPsFs
Pablonën, LPsLVKLQXFXDQWL‫ڰ‬DLQ, xDQWyQ‫ێ‬ XQLQFXVKLFDPD3DEORQsQEDQDxXL[XDQ
SDTXLQ‫ڰ‬XUDQEDQDxXL[XDQFs[D. 17੅8VDTXLQVLQiQ[XQFD0LOHWRQX[XQEL

Usoquin ca imë ۛ QDs[‫ڰ‬LWiPDLQXQ‫ڰ‬DFs[D. (IHVRQXD‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULVWRPLFDWDPscë


8੅Usoquin ca Pablonën xubu cata itsi unin cushicamaxa anu unun quixun
PDQiLQUD‫ڰ‬LFs, DQXDODPSDUtQ‫ڰ‬LWVDLUD Pablonën camiacëxa. 18੅Camicëx aia ca
WLUtRFs‫ڰ‬LFsDQXQXWLPëcۛ ë, anuxun bana cacëxa:
ñuixuancëxa. 9੅Usaquian Pablonën —Asia menu utancëx carana mitsubë
PDQiPL‫ڰ‬LFs[XEXFDWDUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ ‫ڰ‬DLVKXLVDL‫ڰ‬s[‫ڰ‬LDTXL[XQFDPLQDPLWVXQ
achúshi, anuxun bana ñuixuncëbëbi ca ‫ڰ‬XQDQLQ. 19੅‫ڰ‬Ê[PLWVXEs‫ڰ‬L[XQFDQD
EsQiXQLDFK~shi, Eutico cacë, ax xubu PLWV~QPL‫ڰ‬sUDELWLVLQiQTXLQPDD[D
PDQiPLD‫ڰ‬LFs[sFXsDQXWVRWD[, cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LTXLQ1XFsQ‫ڰ‬,EX
‫ڰ‬X[Fsnan tëQiQFs[‫ڰ‬X[D[sPDQQLSDFsD‫ێ‬ Jesucristo ñuiquin uni bana ñuixuan.
cëxa. Nipacëtía bamaia ca bicancëxa. 8VRTXLQ‫ڰ‬DLFDQDEsXQDQPsVF~DQDQ
10੅BicëEs[XEXQXD[‫ڰ‬LE~TXLDQTXLQEsQi MXGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬sEsWVLEsWVLRFs[
XQL‫ڰ‬LF~quin bitsi rantin purúnquin ca ‫ڰ‬DLVDPDLUDWsmëran. 20੅8VDL‫ڰ‬LTXLQELFDQD
3DEORQsQDQXD‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDFs[D: ënquinma uisai caramina Nucën Papa
—5DW~D[PDFD‫ڰ‬LFDQ, ca uinacëtia. Dios cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LQX[XSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL
11੅&DWDQFs[PDQDQ‫ڰ‬LUXWscënxun, SiQ quixun racuëq ۛ uinma mitsu bana
tucapaxun pianan pëcaratamainun bana ñuixuan. Usaquin nëtëq ۛ uinma mitsúxmi
ñuixunëti, ca Pablo atu ëbiani cuancëxa. timëFۛ sxXL[XDQDQFDQDPLWVXQ[XEXFD‫ێ‬
12੅CuancëEsFDEsQiXQL(XWLFRD[D manuxunribi mitsu bana ñuixuan.
FKXiPD‫ڰ‬DLVKDViEL‫ڰ‬LFsEXDQL 21੅Ñuixunquin cana judíos unicama

cuëënquiani cuancancëxa. ‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVPDXQLFDPDULEL1XFsQ


3DSD'LRVFXssQFsVDRL‫ڰ‬LQX[VLQDQDWtD
Troasnuaxa Pablo Miletonu cuan 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRPLFDWDPsnun
13੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD3DEORQsDQWDsQ quixun can. 22੅8VD‫ڰ‬DLQFDQD1XFsQ3DSD
cuainsa tanquin, anua bitsi cuanun 'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFs
cacëx, nux pain rëcuën ۛ quiani manë sabi oi Jerusalénu cuanin, uisai carana
nuntin Asón cacë ëmanu cuancën. DQXD[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPDEL. 23੅An
14੅Cuanx bëbaquin Asónua Pablo bibiani ‫ڰ‬XQiQPLFs[XQFDQD‫ڰ‬XQDQLQ, XLQX‫ڰ‬LFs
cananuna abë nuntin Mitilene cacë ëmanu carana cuani anuxun ca Nucën
ëmanu cuancën. 15੅Mitilenenuax coonx 3DSD'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬s
cananuna Quío cacë nasí rapasu caia, DQXD[FDQDVLSXRFDQFs‫ڰ‬LDQDQ
bëbacën. Bëbax anuax coonx cananuna XQtDQ‫ڰ‬DWLPRFs[XQ‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQ
Samos cacë nasínu bëbacën. Bëbatancëx tëmëUDQX[XQ‫ڰ‬DLTXL[XQ. 24੅Usaquian
FDQDQXQDDQX‫ڰ‬LFssPD7URJLOLRDQXD[ ‫ڰ‬XQiQPLFs[ELFDQD‫ڰ‬s[XLVDLFDUDQD‫ڰ‬LWL
pain tantiacën. 7DQWLDQX‫ڰ‬LQsWLFXDQ[ ‫ڰ‬DLTXL[XQVLQDQLEsnëtiman. %DPDQX‫ێ‬
cananuna Mileto cacë ëmanu bëbacën. [XQEL1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQFDFssabi
16੅Anuxun ca Pablonën Pentecostés cacë RTXLQ‫ڰ‬DLFXssQTXLQVsQëo ۛ nti cana
QsWs‫ڰ‬LLVDPDSDLQ‫ڰ‬DLQ-HUXVDOpQXEsbati cuëënin, Nucën Papa Diosan ca
+(&+26੄20੄21 290

QXLEDTXLQXQLFDPDDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëm ۛ isa PLWVXDPLFXVKLQXQ‫ڰ‬LPLDQDQD[DDPL


WDQLDTXL[XDQFDPDELXQLQ‫ڰ‬XQinun. VLQiQFsXQLFDPD‫ڰ‬LPLFssaribi oquin
25੅8VDTXLQVLQiQTXLQELFDQD‫ڰ‬XQDQLQ, aséUDELDLQDQ‫ڰ‬DtVKPLD[FXssQFsVDRtVKL
uicama carana Nucën Papa Diosan uni ‫ڰ‬LQXQPLWVX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 33੅‫ڰ‬ÊQFDQD
‫ڰ‬LQXQEDQDxXL[XDQDFDPDQFD‫ڰ‬s curíTXLxXFiQDQFKXSDXLELxXFicëma
istëcëQX[XQPD‫ڰ‬DLDTXL[XQ. ‫ڰ‬DLQ. 34੅0LWV~QELFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, ‫ڰ‬sQ
26,27੅0LWV~QPL‫ڰ‬sLVWscëncëxunmabi cana mëcënanbi ñu mëë[XQFDQD‫ڰ‬sQSLWL
ësoquin mitsu cain, uisai cara Jesucristo ‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬sQFKXSDELDQDQ‫ڰ‬s[DEs
cupí aín unicamax, an mëQtRVDELRL‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬LFscamaribi bixúan. 35੅Usaquin ñu
‫ڰ‬LFsTXL[XDQ1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s PssFs‫ڰ‬L[XQFDQDPLWVX‫ڰ‬XQiQPLD,
‫ڰ‬XQiQPLFs, acama ñuiquin cana PLWV~QULELPLXVRTXLQ‫ڰ‬DQXQ, ñuñuma
PLWVXLVKLPDFDPDELsPDQX‫ڰ‬LFs XQLxX‫ڰ‬LQinuxun. 8VDTXLQ‫ڰ‬DWLVLQDQLFD
unicamaribi ñuixuan. 8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sQ 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VsVDLTXLDFs[D: “A unin
Jesucristo ñuiquin bana ñuixunia xX‫ڰ‬LQiQFsXQLD[FXssQFssamaira oi ca
cuatibia ami catamëFsPD‫ڰ‬DLQ‫ڰ‬sQ DQXQLxX‫ڰ‬LQiQFsXQLD[FXssQLDµ. A
‫ڰ‬XFKDPD‫ڰ‬LFsQ. 28੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWVXQ EDQDFDPLQDPDQXTXLQPDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ.
PLQDxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLEsU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ. 36੅Ësaquin catancëx ca Pablo rantin

Bërúancanan camina axa Jesucristomi puruni tsóEXWLDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDEs


catamëFsXQLFDPDULELDXSt‫ڰ‬LQXQ Nucën Papa Diosbë banacëxa. 37,38੅Banai
bëU~DQWL‫ڰ‬DLQ. Nucën Papa Diosan Bëru sënënia ca —‫ڰ‬sFDPLQDLVWscënuxunma
Ñunshin Upitan ca usoquinmi axa ‫ڰ‬DL—TXLDRLFDPi[ELPDViQXLWXWLDEs
Jesucristomi catamëcë unicama ‫ڰ‬LF~canani bëunan mëscúquin bërúanxa
bëU~DQXQPLWVX‫ڰ‬LPLD[D. A unicamax ca FXDQXQFDTXLQPDQsQXQWLQX‫ڰ‬LUXPLTXLQ
D[DEDPDFXSt1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRPL 3DEOREXiQFs[D.
catamëFs‫ڰ‬DLVKDtQXQL‫ڰ‬LFsQ. 29੅‫ڰ‬ÊQFDQD
‫ڰ‬XQDQLQ, ‫ڰ‬s[FXDQFsbë ca uni raíri uti -HUXVDOpQX3DEORFXDQ

21
‫ڰ‬LFsQ. 8[XQFDD[DDPLVLQiQFsXQLFDPD, 1੅%XiQFs[‫ڰ‬LUXD[(IHVRQX‫ڰ‬LFs

Jesucristomi catamëti bana a ënun unicama ëbiani cuanx cananuna


TXL[XQSDUiQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,Q~DQsDQEsWVL Cos cacë nasínu cuancën. Anuax coonx
ELTXLQFDUQHURWVXicacësaribi oquin ca a cananuna Rodas cacë nasínu cuanx,
XQLQD[DDPLVLQiQFsXQLFDPD-HV~V DQXD[ULEL3itara cacë ëmanu bëbacën.
PDQXQXQTXL[XQSDUiQWLVDWDQWL‫ڰ‬LFsQ. 2੅Bëbaxun cananuna anua axa manë
30੅ÊVDTXLQULELFDQD‫ڰ‬XQDQLQ, D[D-HVXFULV‫ێ‬ nuntin Fenicia menu cuanti uni raíri
tomi catamëcë unicamabë timëcۛ ë mëracën. Mërax cananuna a nuntin
unicama bëtsi bëtsin ca Nucën Papa Dios atubë cuancën. 3੅Cuanxun Chipre nasía
cuëëncësabi oquin ñuixunquinma, cëmë PsPLX‫ڰ‬LFsLQXELDQLFDQDQXQD6LULD
EDQDxXL[XQWL‫ڰ‬LFsQ, a bana quicësabi oi menu cuancën. Cuanx cananuna anu
LVD‫ڰ‬LQXQTXL[XQ. 31੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDXQLQ ‫ڰ‬LFsXQLFDPDQEXiQFsDtQxXFDPDD
SDUiQFsPD‫ڰ‬LQX[XQXStRTXLQVLQiLQUDWL QDQSixunti cupí Tiro ëmanu cuancën.
‫ڰ‬DLQ. &DPLQDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ, rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ 4੅Usai Tironu bëbaxun, axa Jesucristomi

achúVKLEDULQFDQDxDQWiQELQsWën ۛ bi catamëcë unicama mërax, cananuna


ۛ
nëtëquinma bëunan mëscúquin mitsu mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ nëtën
‫ڰ‬ssëan. DWXEsDQX‫ڰ‬LDFsQ. 1X[QXDQX‫ڰ‬DLQFD
32੅Bërí cana an bërúanun Nucën Papa Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin
'LRVPLWVXxXFixunin. An ca nuibaquin 8SLWDQVLQiQPLFsxun a unicaman uisai
291 +(&+26੄21

FDUD3DEOR‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQ -HUXVDOpQXFXDQ[PD‫ڰ‬LQXQTXL[XQ3DEOR
-HUXVDOpQXFXDQ[PD‫ڰ‬LQXQTXL[XQ cacëxa. 13੅Cacëxbi ca Pablo quiacëxa:
cacëxa. 5੅Usaquian cacëbëbi cananuna a —¿Añu cupí caramina usai banai
nëtëcama inúcëbë cuancën. A ëmanuax bëunan mëscúTXLQ‫ڰ‬sPDViQXLWXPLQ?
cuancëbë ca axa Jesucristomi catamëcë JerusaléQX[XDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VQDQ
XQLFDPD[DtQ[DQX‫ڰ‬LPDLQXQDtQEschicë FXSt‫ڰ‬sQsDFDQFs[ELFDQDEsQëWۛ LPD‫ڰ‬DLQ.
bëbi nubë masinu cuancëxa. Cuanx 8VRTXLQQsDQDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DFDQFs[ELFDQDDViEL
cananuna rantin puruni tsóbuax ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
masinuax Nucën Papa Diosbë banacën. 14੅Usai quia Jerusalénu cuancatsi quia
6੅8VDL‫ڰ‬LWDQFs[XQDWXEs‫ڰ‬LFXFDQDQTXLQ cananuna Pablo sinanamicasmacën. Usa
—cuanmainun ca bëU~DQ[‫ڰ‬LFDQ ‫ڰ‬DLQFDQDQXQDTXLDFsQ:
—quixun atu cai cananuna manë —1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVFXssQFssabi oi ca
QXQWLQX‫ڰ‬LUXDFsQ. ‫ڰ‬,UXFsbë ca a ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
XQLFDPD[DtQ‫ڰ‬LFsQXFXDQWscëancëxa. 15੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDxXPsníobiani
7੅Anuax cuanx cananuna Tolemaida &HVireanuax Jerusalénu cuancën.
ëmanu cuancën. Cuanx bëbaxun axa 16੅CuancëEsFDQXEs&HVireanuaxa ax

Jesucristomi catamëcë unicama Jesucristomi catamëcë unicama raíri


catancëx cananuna achúshi nëtën atubë cuancëxa. Acaman ca Chiprenuax ucë
‫ڰ‬LDFsQ. 8੅Anuax pëcaratëcëncëbë cuanx uni Mnasón, D[D‫ڰ‬LWVDEDULWLDQ-HVXFULV‫ێ‬
FDQDQXQD&HVirea ëmanu bëbacën. tomi catamëcë, D‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQDtQ
Bëbax cananuna Felipenën xubunu abë [XEXQXDQXQX‫ڰ‬LQXQQXEXiQFs[D.
‫ڰ‬LFXDQFsQ. Felipe ax ca an Jesús
xXLTXLQXQLFDPDEDQDxXL[XQFs‫ڰ‬LDQDQ Pablo Jacobo isi cuan
mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXDQUDEë ۛ uni 17੅8VD‫ڰ‬DLQFD-HUXVDOpQXEsbaia axa
Jerusalénuxun an piti mëtícanun Jesucristomi catamëcë unicaman
caíscan acama achúVKL‫ڰ‬LDFs[D. A cuëënquin nu biacëxa. 18੅Usaquian bicëx
)HOLSHEsFDQDQXQD‫ڰ‬LDFsQ. 9੅Aín bëchicë ‫ڰ‬LQsWLFDQDQXQDSscaracëbë Pablobë
ca rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ xanu bënëñuma Jacobo isi cuancën. $EsFDD[D-HVXFULV‫ێ‬
‫ڰ‬LDFs[D. A xanucaman ca Nucën Papa tomi catamëcë unicaman cushicamaribi
'LRVDQVLQiQPLFs[XQEDQDXQLxXL[XDQ‫ێ‬ ‫ڰ‬LDFs[D. 19੅‫ڰ‬,Fs—¢XLVDFDLQD‫ڰ‬DL?
cëxa. —quixun catancëx atubë banaquin ca
10੅$QX‫ڰ‬LWVDQsWs‫ڰ‬LFsbë ca an Nucën Pablonën uisaira oquin cara Nucën Papa
3DSD'LRVDQVLQiQPLFsxun bana uni 'LRVDQ‫ڰ‬DPLFsxun, anua judíosma
ñuixuncë uni achúshi Agabo cacë, ax XQLFDPD‫ڰ‬LFssPDFDPDQX[XQxX‫ڰ‬D[D
Judea menuax bëbacëxa. 11੅Bëbax nu isi quixun ñuixuancëxa.
uxun anun Pablo tsitëcërëquicë, a biax 20੅Usaquian Pablonën ñuixuncëxun ca

anun tanëacanan anun mënëacati ca —DViELFD—quixun caquin Nucën Papa


quiacëxa: Dios rabiacëxa. Rabitancëxun ca Pablo
—Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin ësaquin cacëxa:
Upí ca ësari quia: ÊQsQ‫ڰ‬LEXFDsVDULEL —$ViELFD. 8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ,
RTXLQQsD[XQ-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsMXGtRV ‫ڰ‬DLVDPDLUDMXGtRVXQLFDPD[FD-HV~VPL
XQLFDPDQMXGtRVPDXQtDQELQXQ‫ڰ‬LQiQWL VLQiQ[D. 6LQiQ[XQELFDsVDTXLQULEL
‫ڰ‬LFsQ. sinania, Moisésnëan usai judíos unicama
12੅Ësaría Agabo quia cuaquin ca ‫ڰ‬LWLFXsnëo bana quicésabi oi cananuna
nubëWDQ&HViUHDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQULEL, ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ. 21੅A unicamax ca quia,
+(&+26੄21 292

min isamina bëtsi bëtsi menua judíos ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ uni a buonx ca Pablo
unicama, Moisésnën usai judíos MXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LFssaribiti nashi abë
XQLFDPD‫ڰ‬LWLFXsnëo bana quicësabi oi mëníocacëxa. Mëníocanan ca uisa nëtën
‫ڰ‬LD[PD‫ڰ‬LQXQTXL[XQFDQ. Canan isamina cara anun mëníocati nëtë sënëQ ۛ WL‫ڰ‬LFs
MXGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬DFssaribi oquin bëbu quixun canan uisa nëtën cara Nucën
WXi‫ڰ‬XQiQWLR[XQPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQULEL 3DSD'LRVUDELTXLQxXLQDUsWL‫ڰ‬LFs
can. 22੅An usa bana cuacë unicamax ca TXL[XQDQX‫ڰ‬LFsVDFHUGRWHEstan mëníoi
mi ucë cuati timëWۛ L‫ڰ‬LFsQ. ¢8VD‫ڰ‬DLQ anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubunu
FDUDPLQDXLVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ? 23੅Nun ësaquin cuancëxa.
cacëVDELRTXLQFDPLQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Ënu ca 27੅Anun mëníocati nëtë mëcën achúshi

rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ judíos uni, an Nucën ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ sënëQۛ WL‫ڰ‬XUDPDUD‫ڰ‬DLQFD


Papa Dios cacëVDELRL‫ڰ‬LVsQën ۛ quian aín judíos unicama raíri, Asianuax ucë,
EXWsDPLWLVKL‫ڰ‬LFsQ. 24੅Ënë uni buani acaman Pablo anuxun Nucën Papa Dios
FDPLQDDEsMXGtRVXQL‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬LQX[ rabiti xubunua isacëxa, isquian
mixribi nashi mëQtRFDWL‫ڰ‬DLQ. MëQtRFD‫ێ‬ WVXicarucëxun Pablo biacëxa. 28੅Bitsi ca
nan camina a unicamaxa Moisésnën munuma cuënishi quicancëxa:
cuëQsREDQDXVDL‫ڰ‬LWLTXLFsVDELRL‫ڰ‬LDQDQ —Israel unicama, QXFD‫ڰ‬DTXLQ. Ënë
DtQEXWsDFs‫ڰ‬LQXQFXStRTXLQPsQtRFD‫ێ‬ unix ca an camabi menu cuanquin
PLWL‫ڰ‬DLQ. Minmi usoia isquin ca judíos MXGtRVXQLFDPDPLD‫ڰ‬LQXQTXL[XQ
XQLFDPDQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, mix camina XQLFDPDxXL[XQFsD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFD
0RLVpVQsQXVDLMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL nun cuati bana Moisésnën cuënëo
cuënëo bana quicëVDELRL‫ڰ‬LTXL[XQ. quicëVDELRL‫ڰ‬LD[PD‫ڰ‬LQXQTXL[XQFDQDQ,
‫ڰ‬8QiQDQFDPLPLDPDQiQFsEDQDD[FD anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubu
FsPs‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 25੅Mixmi sQs‫ڰ‬DWLPDTXLQxXLTXLQULELXQLFDPD
MXGtRXQL‫ڰ‬DLVKXVDLMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL caia. 8VD‫ڰ‬L[XQFDDQX[XQ1XFsQ3DSD
bana quicëVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DtQELFDQXQ Dios rabiti xubunu judíosma, axa griego
VLQiQFs[MXGtRVPDXQLFDPD[XVDL‫ڰ‬LWLPD banan banacë unicama raíriribi
DViEL‫ڰ‬LFsQ. 8VDTXLQVLQiQTXLQFDQDQXQD atsínmiaxa. Atsínmixun ca ënë xubu upí
sVDTXLQ‫ڰ‬D[XQDFDPDTXLULFDEXiQPLDQ: ‫ڰ‬DWLPDPLD[D—quiax.
-XGtRVXQLFDPDXVDL‫ڰ‬LWLEDQDFDPD 29੅Jerusalënuaxa abë nitsia isbaiëxanx

TXLFsVDRTXLQ‫ڰ‬DTXLQPDFDPLQDsVDTXLQ‫ێ‬ FD(IHVRQX‫ڰ‬LFsXQL, Tróɹmo, a Pablonën


VKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ, unínbia uniocë ñu rabiquian anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubunu
‫ڰ‬DFsxXLQDFDPLQDSLWLPD‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬LPDLQXQ atsínmicësa sinani usai quicancëxa.
FDPLQDxXLQDLPLSLWLPD‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬LPDLQXQ 30੅Usaía quicëEsWVXiTXLUXLDEicuatsini

camina tëtsëFۛ DFsxXLQDSLWLPD‫ڰ‬DLQ, XTXLQFD-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ


‫ڰ‬LPDLQXQFDEsWVL[DQXEs‫ڰ‬LPDXQLDtQ biquin, Pablo anuxun Nucën Papa Dios
[DQXEsLVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. rabiti xubu ëman nirínbianquin
bënën ۛ quinshi xëcuëcama xëpuacëxa.
Roma ëmanua Pablo cuan ñuicë bana 31੅8VDTXLQ‫ڰ‬DL-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsFDPDELXQL
(21.27-28.31) WVXiquirucëa ñuia ca comandantenën
cuacëxa. 32੅8VDTXLQFXDTXLQDtQVXQWiUX‫ێ‬
Anuxun Nucën Papa Dios rabiti FDPDFsxXQVXQWirunën cushicama
xubunuxun Pablo bican timëtancë[XQDEiquianquin buanx ca
26੅8VDTXLDQDEsD‫ڰ‬LFscamabëtan FRPDQGDQWHDQXDXQLFDPD‫ڰ‬LFsDQX
Jacobonën cacësabi oquin, rabë ۛ bëbacëxa. Bëbaia isquin ca mëëquinbi
293 +(&+26੄21੄22

Pablo ëancëxa. 33੅Usocëbë uquin ca 2੅Caía, hebreo banan Pablo banaia

Pablo biquin comandantenën aín cuati ca pascëVDUXD‫ڰ‬LQXQQsWëaۛ cëxa.


VXQWirucama manë risi rabëtan tëcërëFD‫ێ‬ Nëtëtia ca Pablonën cacëxa: 3੅—‫ڰ‬Ê[FDQD
nun quixun cacëxa. Caquin ca ui cara ax judíos uni, &LOLFLDPHQXD‫ڰ‬LFssPD
‫ڰ‬LFsTXL[XQxXFiQDQDxXFDUD‫ڰ‬D[D Tarso, anuax bacëDۛ Q‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQEL
TXL[XQxXFicëxa. 34੅fXFiFsEsELD cana Jerusalén ënuax caniquin, an uni
XQLFDPD[EsWVLEsWVLEDQDxXLVKDUicëbë ‫ڰ‬XQiQPLFsXQL, Gamaliel, DQ‫ڰ‬XQiQPLFs
WDQXStRTXLQFXDTXLQPDFDFRPDQGDQ‫ێ‬ [XQTXLULFD‫ڰ‬XQiQTXLQ, nucën raracaman
WHQsQDQXDVXQWiUXEXFXFs[XEXQXD cuatia Moisésnën cuënëo bana upí
EXinun quixun cacëxa. 35,36੅Cacëxuan RTXLQ‫ڰ‬XQiQFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDQD
EXiQFsbë, a caxu cuanquin catícabiani PLWV~[PL‫ڰ‬LFssaribiti Nucën Papa Diosan
FDXQLFDPDVKDUDWLWVXiquirui quiacëxa: bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWLFXssDQFsQ.
—&DEDPDWL‫ڰ‬LFsQ. 4੅8VD‫ڰ‬L[XQFDQDD[D-HVXFULVWRPL

8VDLTXLDWVXiquirucëbëtan ca unínma VLQiQFsXQLFDPDEsWVLEsWVLRFsQ. Bëtsi


‫ڰ‬DLDTXL[XQVXQWirucaman atun xubunua EsWVLRTXLQ‫ڰ‬DQDQFDQDEsEX‫ڰ‬LPDLQXQ
‫ڰ‬LFsWDSLWLD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQ3DEOR‫ڰ‬LF~quin xanuribi nëaxun tëmëUDPLDQDQVLSXDQX‫ێ‬
ELUXELDQTXLQEXiQFs[D. [XQEXiQFsQ. 5੅Sacerdotnën cushicaman
‫ڰ‬DSXEstan ca caniacëcë unicamanribi
Unicamax ami manáncëxuan Pablonën ca ‫ڰ‬XQiQ[D, DWXQFD'DPDVFRQX‫ڰ‬LFsMXGtRV
37੅8VRTXLQEXiQ[XDQDWXQ[XEXQX XQLFDPD‫ڰ‬LQDQLFXDQXQTXLULFD‫ڰ‬s
VXQWirucaman atsínmicëxunbi ca ‫ڰ‬LQiQFs[DTXL[XQ. ‫ڰ‬,QiQFs[FDQDD[D
Pablonën comandante cacëxa: -HVXFULVWRPLVLQiQFsXQLFDPD-HUXVDOpQ
—¢%DQDQXQFDLQD‫ڰ‬s‫ڰ‬LPLWLPD‫ڰ‬DLQ? ënuxun tëmëraminuxun bitsi cuancën.
Cacëxun ca comandantenën cacëxa:
—¢*ULHJREDQDQEDQDWLFDLQD‫ڰ‬XQDQ? Pablonëan axa usai Jesucristomi catamëa
38੅¢0L[FDUDPLQD(JLSWRQX‫ڰ‬LFsXQLDQ ñuia bana (+FK. 9.1-19; 26.12-18)
bari itsin, ‫ڰ‬DSXPLQLVKTXLQXQLFDPD 6੅Bain cuani Damasconu bëbai

WVXiquirumitancë[XQXQL‫ڰ‬DTXLQFXDWUR cuanquin, ‫ڰ‬sQXVDL‫ڰ‬LWLVLQiQFsPD‫ڰ‬DtQEL


mil uni, DQXXQL‫ڰ‬LFsPDPHQXEXiQFs, FDEDUL[DPiUXWL‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQ, naínuax
DPD‫ڰ‬DLQ? cushiira pëqui ichúquin nëbëtۛ sioraquin
39੅8VDTXLQxXFicëxun ca Pablonën ‫ڰ‬sSscacëxa. 7੅Usaquian pëcacëx menu
cacëxa: nipacë[XQFDQDsVDTXLDQ‫ڰ‬sFDFsEDQD
—‫ڰ‬Ê[FDQDMXGtRXQL‫ڰ‬DLQ, Cilicia cuacën: “Saulo, Saulo, ¿uisoti caramina
PHQXD‫ڰ‬LFssPDFKD, Tarso, DQX‫ڰ‬LFs. ‫ڰ‬sEsWVLEsWVLRLQ?µ8੅Ësaquian cacëxun
¢8VD‫ڰ‬DLQFDUDPLQD‫ڰ‬sQD[DWVXiquirucë cana cacën: ´¢8LFDUDPLQD‫ڰ‬DLQ? Nucën
XQLFDPDFDQXQ‫ڰ‬sFDPLWLPD‫ڰ‬DLQ? ‫ڰ‬,EX'LRVVDSLFDPLQD‫ڰ‬DLQµ. Cacëxun ca
40੅Cacëxun ca comandantenën ‫ڰ‬sFDFs[D: ´‫ڰ‬Ê[FDQD-HV~V, Nazaretnu
—FDPLQDFDWL‫ڰ‬DL—quixun cacëxa. Cacëx ‫ڰ‬LFs, ami bëtsi bëtsi ocë, D‫ڰ‬DLQµ.
tapitinu nixun mëcëQDQVDQiQFs[D 9੅8VDTXLDQ‫ڰ‬sFDFsbëtan pëquia isquinbi

nëtëtia ca Pablonën hebreo banan FDD[D‫ڰ‬sEsFXDQFsXQLFDPDQ‫ڰ‬sEsD


banaquin ësaquin unicama cacëxa: EDQDLDFXDPD‫ڰ‬LFsQ. 10੅Ësaquian cacëxun

22
1੅‫ڰ‬ÊQDLQWVLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ cana cacën: ´0L[FDPLQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬DLQ.
caniacëcë unicama, uisai carana ¢8VD‫ڰ‬DLVKFDUDPLQDDxX‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DWL
‫ڰ‬LDTXL[XQ‫ڰ‬sQDVpUDELPLWVXxXL[XQPDL‫ێ‬ cuëënin?µ&DFs[XQFD‫ڰ‬sFDFs[D:
nun ca cuat. “Niruquiani camina Damasconu cuanti
+(&+26੄22 294

‫ڰ‬DLQ. $QX[XQFDXLVDxXFDUDPLQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL mëëa quixun. 20੅Estébanën an mi


TXL[XQPLXQLQFDWL‫ڰ‬LFsQµ. 11੅Usaquin ñuiquin uni bana ñuixuncë, a maxaxan
cacëx menuax niruiabia axa pëquicë an ‫ڰ‬DFDQPDLQXQFDQD‫ڰ‬s[DQX‫ڰ‬L[XQ
bëtën ۛ ancëx bëxuxX‫ڰ‬L[XQLVFDVPDWLD, cuëënquin an Esteban rëcë unicaman
D[D‫ڰ‬sEsFXDQFsXQLFDPDQPstQELDQTXLQ chupa bërúan. 21੅Usaquin cacëxunbi ca
EXiQFs[FDQD'DPDVFRQXEsbacën. 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQ‫ڰ‬sFDFs[D: Camina
12੅Anu ca uni achúshi, Ananías cacë, FXDQWL‫ڰ‬DLQ. &DQD‫ڰ‬XUD‫ڰ‬LFsMXGtRVPD
an Moisésnën cuënëo bana quicësabi XQLFDPDPLEDQDxXL[XQXQPL[XWL‫ڰ‬DLQ.
RTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLVKFDDXQL[
'DPDVFRQX‫ڰ‬LFsMXGtRVXQLFDPDQ, ax ca Comandantenëx Pablobë bana
upí nuituxX‫ڰ‬LFsTXL[XQxXLFs‫ڰ‬LDFs[D. 22੅Usaquian Pablonën ñuixuncëxun
13੅8VD‫ڰ‬DLVKFD‫ڰ‬sLVLXDFs[D. 8[XQFD‫ڰ‬s pascëVDUXD‫ڰ‬DLVKVsWëxۛ un cuatibi ca
cacëxa: Saulo, PL[FDPLQD‫ڰ‬sQ[XFsQ judíosma unicama ñuia quia cuati
‫ڰ‬DLQ. &DPLQDDPLULELVKLLVWsQFsQWL‫ڰ‬DLQ. sharatëcëni quicancëxa:
Quixuan cacëxuinshi cana a isacën. —ÊQsXQLFDEDPDWL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬DtPD
14੅Iscë[XQFD‫ڰ‬sFDFs[D: Nucën Papa Dios, ‫ڰ‬LQXQ.
a nucën raracamanribi rabia, an ca mi 23੅Usai qui munuma banai sharati

caísacëxa, añu cara ax cuëënia quixun nishquin ca aín chupabi pëxun niquin
‫ڰ‬XQinanmi aín Bëchicë aín sinan upíira me cupúFsEL[XQPDQiPLPssuquin
DULEL‫ڰ‬XQinan ax banaia cuanun. 15੅Usa puacëxa. 24੅8VDUtDXQLFDPD‫ڰ‬LDLVTXLQFD
‫ڰ‬L[XQFDPLQDPLQDPLLVFsxXFDPD FRPDQGDQWHQsQDQXDVXQWirucama
‫ڰ‬LPDLQXQXVDTXLDQPLFDFsxunmi cuacë bucucë xubunua Pablo atsínminun
EDQDFDPDULELFDPDELPHQX‫ڰ‬LFs TXL[XQDtQVXQWirucama cacëxa. Canan
XQLFDPDxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. 16੅8VDtPL‫ڰ‬LQ~DQ ca, XLVDFXStFDUDDxXLXVDLVKDUicania
FDtVFs‫ڰ‬DLVKFDPLQDEsnëtishi nirui min quixuan nu ñuixunun camina Pablo
‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ XQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VPL ULVKTXLWL‫ڰ‬DLTXL[XQFDFs[D. 25੅Usaquian
FDWDPsWLQDVKLPLFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. comandantenën cacë[XDQULVKTXLPLQX‫ێ‬
xun nëamicëxunbi ca Pablonën anua
Judíosma unicama bana ñuixunun ‫ڰ‬LFsFDSLWiQFDFs[D:
Jesusan Pablo xua —¢0LWV~QPLURPiQRXQL, añu cara
17੅8VD‫ڰ‬DLQFDQD$QDQtDVTXLFssai ‫ڰ‬D[DTXL[XQXStRTXLQFXD[XQPDVKL
‫ڰ‬LWDQFs[-HUXVDOpQXFXDQWscëancën. ULVKTXLWLFDUDDViEL‫ڰ‬LF?
Cuanx cana Nucën Papa Diosbë banai 26੅Ësaía Pablo quia cuabiani cuanxun

anuxun a rabiti xubunu cuancën. Anu ca capitanën ësaquin comandante


‫ڰ‬L[XQFDQDQDPiquin iscësoquin Nucën cacëxa:
‫ڰ‬,EX-HV~VLVDFsQ. 18੅Iscëxun ca ësaquin —ÊQsXQL[FDURPiQR‫ڰ‬DLVKTXLULFDñu
‫ڰ‬sFDFs[D: -HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQFD ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDXLVDTXLQ
PtQPL‫ڰ‬sxXLTXLQFDFsxunbi cuaisama FDUDPLQD‫ڰ‬DLVDWDQLXVRTXLQ‫ڰ‬DQX[XQXSt
WDQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDEsnëti RTXLQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ.
JerusaléQXD[FXDQWL‫ڰ‬DLQ. 19੅Usaquian 27੅Usaquian cacëx anu cuanquin ca

cacë[XQELFDQD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VFDFsQ: FRPDQGDQWHQsQ3DEORxXFiquin cacëxa:


ÊQX‫ڰ‬LFsMXGtRVXQLFDPDQFD‫ڰ‬XQiQ[D, ‫ڰ‬sQ —¿AséUDELFDUDPLQDPL[URPiQR
cana anua judíos unicama timëtۛ i ‫ڰ‬DLVKTXLULFDxX‫ڰ‬DLQ?
xubucamanu cuanquin, axa mimi Cacëxun ca Pablonën cacëxa:
catamëFsXQLFDPDVLSXDQX[XQEXinan —8VDFDQD‫ڰ‬DLQ.
295 +(&+26੄22੄23

28੅Cacëxun ca comandantenën cacëxa: —¿Usaquin caramina Nucën Papa


—5RPiQR‫ڰ‬DLVKTXLULFDxX‫ڰ‬LQX[XQ 'LRVQDQ‫ڰ‬LFsELPLQVDFHUGRWHQsQ
FDQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬LWVDLUDFXUtqui cupíocën. FXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXFDLQ?
Quia ca Pablonën cacëxa: 5੅Cacëxun ca Pablonën cacëxa:

—‫ڰ‬ÊQSDSDQ5RPDQX‫ڰ‬LFsTXLULFDñu —‫ڰ‬ÊQDLQWVLFDPD, Moisénën cuënëo


‫ڰ‬L[XQEsFKLD‫ڰ‬DLVKFDQD‫ڰ‬s[URPiQR‫ڰ‬DLQ. bana ca quia: ´0LQDLQWVLFDPDQ‫ڰ‬DSXPL
29੅8VDtDTXLDFXDTXLQFDD[DDULVKTXL‫ێ‬ FDPLQD‫ڰ‬DWLPDWLEDQDWLPD‫ڰ‬DLQµ. Usa
nux cuaíncëcaman Pablo ëancëxa. ‫ڰ‬DtQELFDQDD[FDVDFHUGRWHQsQFXVKLFD‫ێ‬
Ëncëbë ca comandantenëxribi, URPiQR PDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQPD
‫ڰ‬Dtsha quiricaxX‫ڰ‬LFsELFDQD3DEOR usaquin can.
nëamia quixun sinani, racuëaۛ cëxa. 6੅Usaquin catancëxun ca Pablonën

anua timëFۛ s‫ڰ‬DSXFDPD, a raírinëxa


-XGtRVFXVKLQ‫ڰ‬DSXFDPDQ3DEORxXFi VDGXFHRXQL‫ڰ‬LPDLQXQUDtrinëx fariseo
30੅8VD‫ڰ‬DLQFDSscaracëbëWDQFRPDQ‫ێ‬ XQL‫ڰ‬LFs‫ڰ‬XQiQFs[D. ‫ڰ‬8QiQTXLQFD
dantenën añu cupí cara Pablomi judíos munuma banaquin cacëxa:
XQLFDPDPDQDQLDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLVD —‫ڰ‬ÊQDLQWVLFDPD, ‫ڰ‬s[FDQDIDULVHRXQL
tanquin, anúan nëacë manë risi tubunun ‫ڰ‬DLQ, fariseo unin bëFKLFsFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLQ.
quixun cacëxa. Canan ca sacerdotenën 8VD‫ڰ‬L[XQFDQDEDPD‫ڰ‬DLVKFD&ULVWR
FXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVXQLEXQsQ utëcëncëEsXQLEDtVTXLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
FXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXFDPDWLPsnun quixun sinanin. ‫ڰ‬ÊQXVDTXLQVLQiQFs‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sPL
aín unicama cacëxa. Cacëxuan an PDQiQFDQLD.
cacëVDELRTXLQWLPsDQFDFRPDQGDQWH‫ێ‬ 7੅Ësaía quia cuati acamaxbi cuëELFD‫ێ‬

nën Pablo axa timëFۛ s‫ڰ‬DSXFDPDQLVQXQ nantancëx ënananquin ca fariseo


chiquímiacëxa. XQLFDPDQEsWVLRTXLQVLQiQPDLQXQ

23
1੅8VD‫ڰ‬DLQFDVXQWirucaman saduceo unicamanribishi bëtsi oquin
bëcëxun isquin Pablonën judíos VLQiQFs[D. 8੅Saduceo unicaman ca
XQLEXQsQ‫ڰ‬DSXFDPDFDFs[D: —EDPD‫ڰ‬DLVKFDXQLEDtVTXLWLPD‫ڰ‬LFs
—0LWVX[MXGtRVXQL‫ڰ‬DLVKFDPLQD‫ڰ‬sQ —TXL[XQVLQinan —iQJHO‫ڰ‬LPDLQXQFD
xucëDۛ QWX‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,FsFDQDPLWVXFDLQ, ‫ڰ‬sQ xXQVKtQULEL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFs—quixun sinania.
FDQDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLTXL[XQFD 6LQiQPDLQXQFDIDULVHRXQLFDPDQ
1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬sLVLD. —EDPD‫ڰ‬DLVKFD&ULVWRXWscëncëbë uni
2੅4XLi[DTXLFsbëtan ca sacerdotenën EDtVTXLWL‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQinan —iQJHO
FXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSX, Ananías, an a rapasu ‫ڰ‬LPDLQXQFDxXQVKLQULELDQX‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ3DEORFXsWiVKFDQXQ —quixun sinania. 9੅8VD‫ڰ‬DtVKDFDPi[EL
quixun cacëxa. 3੅Caia ca Pablonën cacëxa: cuëbíFDQDQLVKDUimainun ca fariseo uni
—Unían, XStFDTXL[XQPLVLQiQFs raíri, an Moisésnën cuënëo bana
‫ڰ‬DtVKELFDPLQDPL[XVDPD‫ڰ‬DLQ. Nucën ‫ڰ‬XQiQFs, an niruquin munuma banaquin
3DSD'LRVDLQUDFD‫ڰ‬sPL‫ڰ‬DPLFsVDXVRTXLQ cacëxa:
PL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. Moisésnën cuënëo bana —Nun iscëx ca ënë unix añu ñubi
quicëVDELRTXLQXLVDFDUDPLQD‫ڰ‬sRWL‫ڰ‬DL ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsQ. Sapi ca ñunshin banaia
isti cupíshi camina anu tsotan. ¿A bana cuaxa, iQJHOEDQDLDVDSLFDFXD[D. An
quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬sxXFixunmabi ‫ڰ‬LPLFsxuan nu bana ñuixuncëxunbi ënë
FDUDPLQD‫ڰ‬sPssnun quixun uni cain? XQL‫ڰ‬DWLPRLDWXQXQD1XFsQ3DSD'LRVPL‫ێ‬
4੅&DLDRTXLQFDDUDSDVX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ ribi nishi, XVD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD‫ڰ‬DWLPRWLPD
Pablo cacëxa: ‫ڰ‬DLQ.
+(&+26੄23 296

10੅8VDUtD‫ڰ‬DLVDPDLUDLFXsELFDQiQFsbë ۛ aniabi ca Pablonën


16੅8VDL‫ڰ‬sVën

ca comandante, XQLFDPDQ3DEOR‫ڰ‬DWL chirabacën tuacën cuacëxa. Cuabianxun


sinani racuëaۛ cëxa. 8VDL‫ڰ‬LTXLQFD FDVXQWirunën xubunu atsínxun Pablo
comandantenën —unicama ñuixuancëxa. 17੅Ñuixuncëxun cuaquin
nëbëtۛ sinuabi bibianquin camina Pablo FXsQ[XQFD3DEORQsQFDSLWiQDFK~shi
DQXQX‫ڰ‬LFs[XEXQXEXiQWL‫ڰ‬DL—quixun cacëxa:
DtQVXQWirucama cacëxa. Cacëxun ca —Ënë xu camina comandantebë ca
VXQWiUXFDPDQDQXDDWX[‫ڰ‬LFsQXEXiQ[XQ EDQDWLVDWDQLDDQXEXiQWL‫ڰ‬DLQ.
atsínmiacëxa. 18੅Quixuan cacë[XQELELDQTXLQEXiQ[XQ
11੅8VDTXLDQ‫ڰ‬RRQxDQWiQEXFsbëtan ca FDFDSLWinën comandante cacëxa:
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQDUDSDVXQLUDFsquin —6LSXQXD‫ڰ‬LFs3DEORDQFDFXsQ[XQ‫ڰ‬s
Pablo cacëxa: caxa, sQsWXiFDPLQDFRPDQGDQWHEsFD
—0DViQXLWXWLEsQëDۛ [PDFD‫ڰ‬LW. EDQDWLVDWDQLDDQXEXiQWL‫ڰ‬DL—quixun.
-HUXVDOpQsQX[XQPL‫ڰ‬sxXLTXLQ 19੅Cacë[XQPstQELDQTXLQ‫ڰ‬XULEXiQ[XQ

cacësaribi oquin camina Roma FDFRPDQGDQWHQsQDWXixXFiquin cacëxa:


sPDQX[XQULEL‫ڰ‬sxXLTXLQXQLFDPDEDQD —¢$xXxXLTXLQFDUDPLQD‫ڰ‬sFDLVD
xXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. tanin?
20੅Cacëxun ca cacëxa:
ۛ an
3DEOR‫ڰ‬DFDWVLTXLD[XQLFDPD‫ڰ‬sVën ۛ DQ‫ێ‬
—-XGtRVXQLFDPDQFD3DEORPL‫ڰ‬sVëQ
12੅8VDTXLDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQ3DEOR TXLQVLQiQ[D, pëcaracëbëtanmi, atun isa
can pëcaran ca judíos unicama raírinëx DtQxX‫ڰ‬DFsXStRTXLQLVWsFën ۛ un, judíos
timëDۛ [‫ڰ‬sVën
ۛ ani ësai canancëxa: Pablo ‫ڰ‬DSXFDPDQX3DEOREXiQWscënun cëmëquin
‫ڰ‬D[XQPDFDQDQXQDSLPD‫ڰ‬LDQDQDxXxXEL mi camicatsi quixun. 21੅Usaquian
[sDWLPD‫ڰ‬DLQ. Nun nux quicësabi oquin cacëxunbi camina an mi cacësabi oquin
‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsFD1XFsQ3DSD'LRVDQQX ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. $[D3DEORPL‫ڰ‬sVën ۛ ancë uni ax
XLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQQX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. ۛ
ca cuarenta unibëtan sënëQPD‫ڰ‬LFsQ.
13੅$[DXVDL‫ڰ‬sVënۛ ancë unicama ax ca $FDPDQFD‫ڰ‬DQX[XQXQëxۛ un Pablo cainia.
cuarenta unibëtan sënëQ ۛ PD‫ڰ‬LDFs[D. 14੅A Ësai ca quiaxa: 3DEOR‫ڰ‬D[XQPDFDQDQXQD
unicaman ca anu cuanxun sacerdotenën DxXxXELSLPD‫ڰ‬LDQDQDxXxXEL[sDWLPD
cushicamacëñun caniacëcë unicama ‫ڰ‬DLQ. Nun nux quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsD
ësaquin cacëxa: FD1XFsQ3DSD'LRVDQQXXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFs
—Nux cananuna, 3DEOR‫ڰ‬D[XQPD XVRTXLQQX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDTXLQ3DEOR‫ڰ‬DFDWVL
cananuna añu ñubi pima quiax canan. quixun ca minmi cacë[XDQPLQVXQWiUXFD‫ێ‬
Nun nux quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsD PDQ3DEOREXiQWLVKLXQëxۛ un cainia.
1XFsQ3DSD'LRVDQQXXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFs 22੅Quixuan cacë[XQFDFXDQWinun

XVRTXLQQX‫ڰ‬DQXQFDQDQXQDTXLD. 15੅Usa xuquin, comandantenën Pablonën


‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬DSXUDtribëWDQSDUiQTXLQ FKLUDEDFsQWXiFDFs[D:
PLWVXQsVDTXLQFRPDQGDQWHFDWL‫ڰ‬DLQ: —$xXLTXLQPL‫ڰ‬sFDFsEDQDsQs
$QxX‫ڰ‬DFsDXStLUDRTXLQ‫ڰ‬XQinuxun FDPLQDXLELxXL[XQWLPD‫ڰ‬DLQ.
FDQDQXQD3DEORxXFitëcëntisa tanin.
1XQQXxXFitëcënun camina pëcaracëbë Comandantenëan Felixnu Pablo
WDQPLQVXQWirucama bëPLWL‫ڰ‬DLQ. buántanun aín suntárucama xua
Mitsúnmi usaquin cacësabi oquian ۛ DDWXiFXDQFsbëtan ca
23੅Cacë[

comandantenën cacë[XQDtQVXQWiUXFD‫ێ‬ FDSLWiQUDEë ۛ cuënxun comandantenën


PDQEsLDFDQDQXQD3DEOR‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. cacëxa:
297 +(&+26੄23੄24

—'RVFLHQWRVWDsQQLFsVXQWirucëñun ca a ñuiquin cuënëocë quirica Felix


FDPLQDVHWHQWDFDEDOORQsQQLFsVXQWiUX‫ێ‬ ‫ڰ‬LQiQFs[D. 34੅‫ڰ‬,QiQFs[XQDxXLTXLQ‫ڰ‬DFs
cëñun doscientos masíbun tuíncë quirica istancëxun ca Felixnën Pablo
VXQWiUXFDPDEsiQTXLWDQFs[DLPë ۛ naëx EstVTXLQxXFiquin cacëxa:
‫ڰ‬LLVDPDSDLQ‫ڰ‬DtDQ&HVireanu cuanun —¢8LQX‫ڰ‬LFsXQLFDLQD‫ڰ‬DLQ?
mëQtRFDPLWL‫ڰ‬DLQ. 24੅‫ڰ‬,PDLQXQFDPLQD Cacëxun ca —‫ڰ‬s[FDQD&LOLFLDPHQX
anúan Pablo cuanun bëtsi caballoribi ‫ڰ‬LFsXQL‫ڰ‬DL—quixun Pablonën cacëxa.
mëQtRWL‫ڰ‬DLQ, DQ~QPLXQtQPD‫ڰ‬DLD 35੅Cacëxun ca Felixnën cacëxa:

bërúanxun, Pablo gobernador Felix anu —$[DPLPLPDQiQFsXQLFDPD


EXinun. ucëbëWDQFDQDPL[PLTXLDFXDWL‫ڰ‬DLQ.
25੅8VDTXLQDtQFDSLWiQUDEë ۛ catancë Caxun ca Herodesnën xubunuxuan
[XQFDFRPDQGDQWHQsQ)HOL[EXiQPLQX‫ێ‬ bëU~DQXQTXL[XQVXQWirucama cacëxa.
xun ësaquin quirica cuënëocëxa:
26੅´‫ڰ‬Ê[&ODXGLR/LVLDV‫ڰ‬L[XQFDQD)HOL[, Felixnën ñucácëxuan Pablonën cá

24
PL[PL‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLVKVLQiQxXLUD‫ڰ‬LFs, mi 1੅Mëcën achúVKLQsWs‫ڰ‬LFsbë ca

TXLULFDEXiQPLQ, FDPLQDELWL‫ڰ‬DLQ. ¿Uisa VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSX,


FDLQD‫ڰ‬DLQ? 27੅Judíos unicaman bixun Ananías, abë caniacëcë uni raíri
‫ڰ‬DLVDWDQLDELFDQDsQsXQL, D[FDURPiQR ‫ڰ‬LPDLQXQ7pUWXORFDFsXQL, an banati
‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQ, ‫ڰ‬sQVXQWirucama ‫ڰ‬XQiLQUDFs, DFDPD[&HVirea ëmanu
EXiQ[XQELDQ. 28੅Añu cupí cara ami cuancëxa. Cuanx bëbax ca Pablomi
PDQDQFDQLDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLVDWDQTXLQ PDQinux Felixnu riquiancëxa. 2੅Riquian,
FDQDMXGtRVQsQ‫ڰ‬DSXFDPD[DWLPëcۛ ënu VXQWirunën Pablo bëcëbëtan, FD7pUWXOR‫ێ‬
Pablo buan. 29੅%XiQ[XQxXFicëxunbi ca nën Felix ësaquin cacëxa:
3DEORQs[LVDXVDLMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWLD —0L[PL‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLQFDQDQXQDXSLWD[
Moisésnën cuënëo bana quicësabi oi bucuin. 6LQiQxXLUD‫ڰ‬L[XQFDPLQDPLQ
‫ڰ‬LPDTXL[XQ‫ڰ‬sFD[D. Cacëxun iscëxbi ca nuxnu upitax bucunun upí oquin bana
DQ‫ڰ‬DFsxXDFXSt3DEOR‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LDQDQ mëníoin. 3੅0L[FDPLQDXVD‫ڰ‬DLTXL[XQ
DFXStVLSXDWLEL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LD[D. 30੅Judíos VLQiQTXLQFDQDQXQDFDPDELsPDQX[XQ
XQLFDPD[DD‫ڰ‬DFDWVLTXLD[DPL‫ڰ‬sVën ۛ ania camabi nëtën, DViELFDTXL[XQVLQDQL,
ۛ
ñuia cuaquin cana bënënquinshi minua upitax bucuin. 4੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPL[XSt
cuanun Pablo xutin. Xuanan cana axa nuituxX‫ڰ‬L[XQ, QXQ‫ڰ‬LWVDLUDxXL[XQ‫ێ‬
DPLPDQiQFsXQLFDPDULELDxXFXStFDUD TXLQPDEDQD‫ڰ‬LWVDPDVKLPLxXL[XQPDL‫ێ‬
DPL‫ڰ‬sVën ۛ ania quixuan mi canun quixun nun, nun cacë[XQFXDWL‫ڰ‬DLQ. 5੅Ënë unix
minu xutin. ÊQsLVKLFDQDPLFDLQµ. ca nun iscëx an camabi menua judíos
31੅Ësoquian cuënëocë quirica unicama bëtsi bana ñuixunquin
EXiQTXLQFDFRPDQGDQWHQsDQFDFssabi XEtRTXLQWVXiTXLUXPLFs‫ڰ‬LDQDQQD]DUHQR
oquin, VXQWirucaman bibianquin Pablo FDFsXQLFDPDQFXVKLD‫ڰ‬LFsQ. 6੅8VD‫ڰ‬L[XDQ
imë ۛ AntíSDWULVFDFssPDQXEXiQFs[D. judíosma uni anu atsínmixun anuxun
32੅Buón pëcaracëbë ca caballonën nicë 1XFsQ3DSD'LRVUDELWL[XEX‫ڰ‬DWLPDPLWL
VXQWiUXFDPDLQVKL3DEOREXiQWDPDLQXQ ‫ڰ‬LFsELFDQDQXQD0RLVësۛ nëan cuënëo nun
WDsQQLFsVXQWiUXFDPD[DQXD‫ڰ‬LFs cuati bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DQX[XQ
Jerusalénu cuantëcëancëxa. 33੅&XDQWD‫ێ‬ biixan. 7੅Bicëbi ca comandante Lisiasnën
mainun Pablo buanx ca caballonën nicë DtQVXQWiUXEsFXDQ[XQQXELFXDsQ‫ێ‬
VXQWirucamaxëVKL&HVirea ëmanu xanxa. 8੅Nu bicuantancëx ca axa
bëbacëxa. BëED[XQDQX3DEOREXiQTXLQ 3DEORPLPDQiQFsXQLFDPDLQVDPLQX
+(&+26੄24 298

X[XQDxXLTXLQPLFDWL‫ڰ‬LFsTXLD[ ‫ڰ‬XFKDLPD‫ڰ‬LDQDQXLVDXQLPLEL‫ڰ‬XFKDLPD
quiixanxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDFDLVD ‫ڰ‬LLVDWDQLQ. 8VDL‫ڰ‬LQX[XQFDQDFDPDEL
WDQTXLQ3DEORxXFiWL‫ڰ‬DLQ. fXFiFs[D QsWsQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DTXLQPDxXXStVKL‫ڰ‬DLQ.
quia cuaquin camina minbi nuxnu a ñui 17੅8VD‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬LWVDEDULQEsWVLEsWVL

quicë banacamax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ PHQX‫ڰ‬LWDQFs[-HUXVDOpQXXWscëan.


‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ. Uquin cana nun aintsi ñuñumacama
9੅Usaquian Tértulonën Felix can, ca ‫ڰ‬LQinun quixuan uni raíULQsQ‫ڰ‬sEsmicë
abë ucë judíos unicamanribi Tértulo curíqui bëan. %sDQDQFDQD‫ڰ‬sQFXUtTXL‫ێ‬
quicësabi oi ca aséUDEL‫ڰ‬LD[DTXL[XQ ribi anuxun Nucën Papa Dios rabiti
cacëxa. 10੅Ësaquian cacëxun cuatancë [XEXQX[XQ‫ڰ‬LQinuxun bëan. 18੅Bëxun
xun ca Felixnën Pablo axribia bananun ‫ڰ‬LQiQX[FDQDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LFssaribiti
quixun aín mëcëQDQVDQiQTXLQWDQ[XDQ‫ێ‬ nashi mëníocan. Anun mëníocati nëtë
cëxa. Tanxuncëxun ca Pablonën cacëxa: sënëQ ۛ FsEsFDQD‫ڰ‬sQEsFsFXUtquicama
—0LQPL‫ڰ‬LWVDEDULWLDQsQsPHQX[XQ ‫ڰ‬LQDQLDQX[XQ1XFsQ3DSD'LRVUDELWL
XQLLWVLxXLDPLPLXQLPDQiQFsxun xubunu cuan. Anua ca axa Asianuax ucë
FXDFs‫ڰ‬LFsFDQDUDFXstima cuëënquin MXGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬sPsraxa. $[D‫ڰ‬sEs
XLVDLFDUDQD‫ڰ‬LDTXL[XQPLFDLQ. 11੅Usa WVXiTXLUXWL‫ڰ‬LWVDXQLFDDQX‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LD[D.
‫ڰ‬DLQFDPLQDDVpUDELFDUD‫ڰ‬sQPLFDFs 19੅$VLDQXD[XFsXQLFDPDD[‫ڰ‬sPLPDQiQ‫ێ‬

EDQD‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLVDWDQTXLQEsWVL WLVDWDQLFDsQX[XQPL‫ڰ‬sxXLTXLQFDL
XQLxXFiWL‫ڰ‬DLQ. Anuxun Nucën Papa utsíanxa. 20੅8VD‫ڰ‬DLQFDDW~[DXFsPD‫ڰ‬DLQ,
'LRVUDELQX[‫ڰ‬s[-HUXVDOpQXFXDsQ[DQFs axa Tértulobë ucë ënë unicaman mi cati
ca mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ nëtësa ‫ڰ‬LFsQ, JerusaléQX[XDQMXGtRV‫ڰ‬DSXFDPDQ
‫ڰ‬LFsQ. 12੅$QX‫ڰ‬LFsFDDQX[XQ1XFsQ3DSD ‫ڰ‬sxXFicëbëWDQFDUDXLVDxX‫ڰ‬DFs‫ڰ‬sLVD[D
'LRVUDELWL[XEX‫ڰ‬LPDLQXQDQXMXGtRV quixun. 21੅Caquin ca, ‫ڰ‬DSXFDPDQFXDPDL‫ێ‬
unicama timëWۛ L[XEXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ nun, EDPD‫ڰ‬DLVKFD&ULVWRXWscëncëbë
ëmacamanuxunribi abë cuëbícananquin XQLFDPDEDtVTXLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬sQ
‫ڰ‬sQXQLFDPDWVXiTXLUXPLDXLQX‫ڰ‬LFs VLQiQFs‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬sPLPDQiQFDQL
XQtQELLVFsPD‫ڰ‬LFsQ. 13੅‫ڰ‬,PDLQXQFDsQs TXLD[‫ڰ‬s[TXLL[DQFsEDQDPLxXL[XQWL
unicamaxa quicë bana ënëx ca asérabi ‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LFsTXL[XDQDQPLFDWLXQL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. 22੅Usaía Pablo quia cuaquin ca
14੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDPLFDLQ, Nucën Papa Felixnën, Jesúsmi catamëti ca uni
'LRVD‫ڰ‬sQUDUDFDPDQUDELD, a cana 1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
‫ڰ‬sQULELUDELQ. Aín bana, Moisésnën ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQQsWsLWVLQPsníonuxun,
cuëQsR‫ڰ‬LPDLQXQDQ1XFsQ3DSD'LRV 7sUWXOR‫ڰ‬LPDLQXQDEsXFsXQLFDPD
quicë bana uni ñuixuncë unicamanribi ësaquin cacëxa:
cuënëo, a banacamax ca aséUDEL‫ڰ‬LFs —Comandante Lisias ax ucëbëtan cana
TXL[XQFDQD‫ڰ‬XQDQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDD Pablo ñuimi quicë bana ënë mëQtRWL‫ڰ‬DLQ.
banacama quicëVDELRtDXiDtQ%schicë 23੅Catancë[XQFD)HOL[QsQDtQFDSLWiQ

DPLDD[‫ڰ‬sEsVLQiQFsXQLFDPDEsDPL cacëxa:
catamëtin, judíos unicama raírinëxa ami —Chiquíti rabanan camina Pablo
VLQiQWLVDPDWDQFsbëbi. 15੅$W~DQVLQiQFs bëU~DQWL‫ڰ‬DLQ. Bërúanquinbi camina añu
saribi oquin cana, EDPD‫ڰ‬DLVKFDXQL FDUD‫ڰ‬DLVDWDQLDD‫ڰ‬DPLDQDQD[DDEs
upíFDPD‫ڰ‬LPDLQXQXQL‫ڰ‬DWLPDFDPD[ULEL nuibanancë unicaman a istisa tania
EDtVTXLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLQ. 16੅Usaquin ismianan añu ñu cara cuëëQLDD‫ڰ‬D[XQXQ
VLQiQFs‫ڰ‬DLVKFDQD1XFsQ3DSD'LRVPL ‫ڰ‬DPLWL‫ڰ‬DLQ.
299 +(&+26੄24੄25

24੅8VD‫ڰ‬DLQFDQsWsLWVLQ)HOL[, judía ‫ڰ‬sEs&HViUHDQXFXDQWL‫ڰ‬LFsQ. Cuanxun ca


[DQXDELi, Drusila cacë, abë utëFsDQ‫ێ‬ DXQtDQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLQ, uisa ñu cara
cëxa. Uxun ca Cristomi catamëti ca uni ‫ڰ‬D[DTXL[XQQXFDWL‫ڰ‬LFsQ.
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQxXLD 6੅Catancëx ca mëcën rabë ۛ nëWsVD‫ڰ‬LFsbë

cuaisa tanquin Pablo camiacëxa. Festo JerusaléQXD[&HVirea ëmanu


25੅Camicëx uxuan, Jesucristomi cuancëxa. Coonx pëcaracëbë, anua
catamëtia uni, DtQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ cë uníxa unimi manania cuacë uni tsóti,
‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVFXssQFsVDELRL‫ڰ‬LWL anu tsóbuxun ca Pablo bëFinun quixun
EDQDxXL[XDQDQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DWscëinsa camiacëxa. 7੅Camicëxuan bëcëbë ca
tanquinbi tënëti banaribi ñuixuanan aín Jerusalénuaxa ricuatsíncë judíos
xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsFXStDXQLQSDsWDQTXLQ unicamax a nëbëtۛ siorati, ënë unin ca
tëmërati bana ñuixuncëxun cuati ‫ڰ‬DWLPDxXLUD‫ڰ‬D[DTXLDFs[D. Usaía
ratúquin ca Felixnën Pablo cacëxa: quicancëbëbi ca Pablo ñuia, usai
—&DPLQDFXDQWL‫ڰ‬DLQ. $‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DWLxX quicancë bana ax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXLi[D
‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQFDQDDPLULELVKLPL D[TXLWLXQLUDtUL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LDFs[D. 8੅8VD‫ڰ‬DLQ
camitëFsQWL‫ڰ‬DLQ. FD3DEORQsQDPLDPDQiQFDQFsxun
26੅Usaquin cacëxۛ a cuan ca Felixnën ësaquin Festo cacëxa:
—‫ڰ‬sQFKLTXtQXQFD3DEORQsQ‫ڰ‬sFXUtqui —‫ڰ‬ÊQFDQD0RLVpVQsDQXVDLMXGtRV
‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQFs[D. Usaquin XQLFDPD‫ڰ‬LWLFXsnëo bana quicësabi oi
VLQiQTXLQFDPLFs[DFXDQFsbë cuancëbë ‫ڰ‬LD[PD‫ڰ‬LQXQMXGtRVXQLFDPDFDFsPD
FD3DEOREs‫ڰ‬LWVDLEDQDFs[D. 27੅Usaquin ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQD‫ڰ‬s[ULELDEDQD
rabë ۛ EDULWLDLQ~QPL‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DtVKEL quicëVDELRL‫ڰ‬LDQ. ‫ڰ‬,DQDQFDQDDQX[XQ
chiquíTXLQFD)HOL[QsQMXGtRVXQLFDPD‫ێ‬ Nucën Papa Dios rabiti xubunu
EsXSt‫ڰ‬LLVDWDQTXLQ3DEORVLSXQXEL MXGtRVPDXQLDWVtQPLFsPD‫ڰ‬DLQ,
ëancëxa. Felix chiquícëbë ca bëtsi uni DWVtQPLPD‫ڰ‬LDQDQFDQD5RPDQX‫ڰ‬LFs
Porcio Festo cacë, D[‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LDFs[D. ‫ڰ‬DSX, César, DtQEDQDWDQ[XQPD‫ڰ‬DQXQ
XQLFDFsPD‫ڰ‬DLQ.
Festonën Pablo ñucá 9੅Quia ca Festonën judíos unicamabë

25
1੅8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LQX[FXDQ[ XSt‫ڰ‬LLVDWDQTXLQ3DEORFDFs[D:
Festo Judea menu bëbacëxa. —¢0LxXLDTXLFDQFsEDQDsQs‫ڰ‬sQ
Bëbax ca rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi nëtë anuxun mi mëíoxunun caina Jerusalénu
‫ڰ‬LFsEs&HVirea ëmanuax Jerusalénu cuainsa tanin?
cuancëxa. 2੅$QXD‫ڰ‬LFsFDMXGtRVVDFHUGR‫ێ‬ 10੅Cacëxun ca Pablonën cacëxa:

WHQsQFXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRV —‫ڰ‬Ê[URPiQRXQL‫ڰ‬LFsFD5RPDQX‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬DSXFDPDQULEL3DEORPLPDQiQTXLQ ‫ڰ‬DSX, CéVDUQsQ‫ڰ‬LPLFsDQXQt[DURPiQR
Festo cacëxa, 3੅ësaquin, —Nux cuëëncë XQLPLPDQDQLDFXDFsXQLDLQVKL‫ڰ‬sxXLD
sabi oquin camina Pabloa Jerusalénu uni quicë bana mëQtRWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ
PLQXQLQEsQXQFDPLWL‫ڰ‬DLQ. Bain aia FDPLQD‫ڰ‬s[URPiQR‫ڰ‬DtDQ‫ڰ‬sPLXQL
ۛ anxun ca Pabloa
‫ڰ‬DFDWVLTXLD[‫ڰ‬sVën manania minbi mëQtRWL‫ڰ‬DLQ. Minbi
bënun quixuan caminun quixun judíos FDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, MXGtRVXQLFDPDPL‫ڰ‬s[
unicaman Festo usaquin cacëxa. ‫ڰ‬XFKDFsPD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFsxXDDtQ
4੅Cacëxunbi ca Festonën cacëxa: ‫ڰ‬DSXFDPDQPsQtRWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. 11੅Axa
—3DEORFD&HViUHDQXVLSXRFs‫ڰ‬LFsQ. quicëVDELRTXLQQXQ‫ڰ‬DWLEDQDTXLFsVD
‫ڰ‬Ê[FDQD‫ڰ‬LWVDPDQsWëiۛ nshi ënuax anu RTXLQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsDXQLQ‫ڰ‬sEDPDPLWLFD
cuanin. 5੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLWVXQFXVKLFDPD[ DViEL‫ڰ‬LWVtDQ[D. 8VD‫ڰ‬DtQELFDXLVDxXEL
+(&+26੄25 300

‫ڰ‬XFKDFsPD‫ڰ‬LFsDW~[D‫ڰ‬sxXLTXLFsEDQD cuainsa tani? quixun Pablo ñucan.


aséUDELPD‫ڰ‬DLQ, XLQX‫ڰ‬LFsXQtQELDW~DQ 21੅fXFiWDQFs[XQFDQD, &pVDU$XJXVWR‫ێ‬

‫ڰ‬DQXQMXGLRVXQLFDPD‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQWLPD‫ڰ‬LFsQ. QsQFD‫ڰ‬sPLDXQLPDQiQFsEDQD
8VD‫ڰ‬DLQFDQD5RPDQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX istancë[XQXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬s
CéVDUQsQELDXLVDFXStFDUDXQL‫ڰ‬sPL FDWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬sFDFsFXSt, anun
manania quixun isti cuëënin. Césarnu xuti nëtë sënën ۛ tamainuan
12੅Usaquian cacë[XQFDDQD‫ڰ‬DTXLQFs VLSXQXEL‫ڰ‬LQXQTXL[XQFDQ.
unicamabë banatancëxun Festonën 22੅Usaquian cacëxun ca Agripanën

Pablo cacëxa: Festo cacëxa:


—Césarnënbi uisa cupí cara uni mimi —‫ڰ‬ÊQULELFDQDDXQtDQEDQDxXLD
manania quixun isti cuëëncë cupí cuaisa tanin.
camina CéVDUQXFXDQWL‫ڰ‬DLQ. 4XLi[DTXLDFD)HVWRQsQFDFs[D:
—Imëiۛ shibi camina axa quia cuati
‫ڰ‬$SX$JULSDQsQ3DEORxXFi ‫ڰ‬DLQ.
13੅‫ڰ‬,WVDPDQsWs‫ڰ‬LFsEsFD‫ڰ‬DSX$JULSDEs 23੅Usaquian coon pëcaracëbë ca

%HUHQLFH&HVirea ëmanu Festo isi VXQWiUXQsQFXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQD


cuancëxa. 14੅&XDQ[DQX‫ڰ‬LWVDQsWs‫ڰ‬LDFD sPDQX‫ڰ‬LFsXQLQFXVKLFDPDEs%HUHQLFH
Festonën Pablo ñuiquin cacëxa: ‫ڰ‬LPDLQXQ$JULSDDtQxXQFXUinanën
—ÊQXFDVLSXDFs‫ڰ‬LFsD)HOL[QsQDQXEL mëníocacuatsini uacëxa. Ucëbëtan ca
ëbiancë uni achúVKL‫ڰ‬LFsQ. 15੅Jerusalénu Festonën Pablo bënun quixun aín
‫ڰ‬LFsFDVDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDEstan VXQWirucama cacëxa. 24੅Cacëxuan Pablo
judíos caniacëcëcaman a ñui ami bëcëbëtan ca Festonën axa ucëcama
PDQiQTXLQ‫ڰ‬sFD[D, ‫ڰ‬sQDXQL‫ڰ‬DPLQXQ ësaquin cacëxa:
quixun. 16੅Cacëxunbi cana can: 5RPiQR —‫ڰ‬$SX$JULSDFsxXQFDQDD[DsQX
‫ڰ‬DSXFDPDQFD, DPLDXQLPDQiQFsXQLD nubë timëcۛ ë unicama cain, ënu ca a uni
XLVD‫ڰ‬L[XQEL, FDEDPDWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ ñuia judíos unicamax, Jerusalénu
caima, D[DDPLPDQiQFsXQLFDPDQDEs ‫ڰ‬LPDLQXQ&HVireanuaxribi, ami manani
EDQDTXLQDXQLDxXxXFDUD‫ڰ‬D[DTXL[XQ munuma banaquin, D[FDEDPDWL‫ڰ‬LFs
FDFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQ. 17੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDDW~[D TXL[XQ‫ڰ‬sFDFsD[‫ڰ‬LFsQ. 25੅‫ڰ‬$tQELFD‫ڰ‬sQ
Jerusalénuax ënu uóncë nëtë pëcaracë VLQiQFs[DFXStEDPDWLXLVDxXEL‫ڰ‬DFsPD
bëtan, anua an uníxa unimi manania ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQDD[EL, César
cuacë uni tsóti, anu tsóbuxun Pablo $XJXVWRQsQELFD‫ڰ‬sPLDXQLPDQiQFs
bëcanun quixun camian. 18੅Camiquin bana istancë[XQXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFs
cana, ‫ڰ‬DWLPDxXLUDVDSLFD3DEORQsQ‫ڰ‬D[D TXL[XQLVWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬sFDFsFXSt
quixun sinan. 6LQiQTXLQFDPLFsxuan Césarnu xuti sinan. 26੅6LQiQFs[ELFDD
3DEOREsiQELFD‫ڰ‬sQVLQiQFsVDRLD[D ñuiquin, XVDLFDsQsXQL‫ڰ‬LD[DTXL[XQ
DPLPDQiQFsXQLFDPD[TXLFsPD‫ڰ‬LFsQ. FDWLEDQD‫ڰ‬DtPDtD[D. 8VD‫ڰ‬DLQFDQD
19੅Quimabi ca ësai cuni quiaxa, nuxnu PLWV~QPLxXFinuan a bënun quixun
XVDL‫ڰ‬LWLEDQDTXLFsVDELRL‫ڰ‬LPD‫ڰ‬LDQDQFD can. Agripa, PL[QXQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬L[XQFDPLQD
Pablonën, uni achúshi Jesús cacë, ax isa DxXFiWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDsQX‫ڰ‬LFs
bamaxbi baísquiacëxa quixun ñuia XQLFDPDQULELDxXFiWL‫ڰ‬LFsQ, uisa ñu
quiax. 20੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDXLVDFDUDQDsQs FDUD‫ڰ‬D[DTXL[XQ. fXFiFs[DTXLDFXD[XQ
XQLRWL‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQWDQFsxun, ¿mi FDQDDxXFDUD‫ڰ‬D[DTXL[XQFDTXLQQXQ
ñuia quicancë bana ënë anuxun mi ‫ڰ‬DSXLUD&pVDUTXLULFDEXiQPLWL‫ڰ‬DLQ.
mëníoxunun caramina Jerusalénu 27੅$xXxX‫ڰ‬DLVDPDFDUD‫ڰ‬D[DTXL[XQ
301 +(&+26੄25੄26

ñuixunxunmashi cana Césarnu sipuacë Nucën Papa Diosan ca uni bamacama


XQL[XWLPD‫ڰ‬DLQ. ;Xi[ELFDQDQXLWXñuma EDtVTXLPLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLQ. ¿Usa
‫ڰ‬L[XQDxXxX‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsELDXQL[XFsVD cat?
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
$PLFDWDPsFsPD‫ڰ‬L[XDQ3DEORQsQ
8VDLFDQD‫ڰ‬LDTXL[XDQ3DEORQsQ$JULSDFD Jesucristomi catamëcë unicama
bëtsi bëtsi o
26
1੅Festonën cacëxun ca

Agripanën Pablo cacëxa: 9੅Catancëxun ca ësaquinribi Pablonën


—0L[ULELFDPLQDEDQDWL‫ڰ‬DLQ. cacëxa:
Usaquian cacëx ca camabi unin —‫ڰ‬ÊQFDQDVLQiQFsQ, ‫ڰ‬sQ-HV~V
cuamainun aín mëcënan sanani ësai 1D]DUHWQX‫ڰ‬LFsDPLFDWDPscë unicama
Pablo quiacëxa: bëtsi bëtsi oti isa Nucën Papa Diosan
2੅—Agripa, ‫ڰ‬sPLDMXGtRVXQLFDPD[ LVFs[XSt‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 10੅Usaquin
PDQiQFsEDQDFDPDxXLTXLQXLVDL VLQiQTXLQFDQD-HUXVDOpnuxun a
FDUDQD‫ڰ‬LDTXL[XQPLFDLFDQDFXssnin. unicama bëtsi bëtsi oquin tëmëUDPLD‫ێ‬
3੅Min camina judíos unicamaxa usabi nan, VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬s
‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DLVK, XVDL‫ڰ‬LD‫ڰ‬XQDQLQ. ‫ڰ‬,PDLQXQ cacësabi oquin axa Jesúsmi catamëcë
camina añu ñu ñui cara quia quixunribi XQL‫ڰ‬DLVDPDLUDVLSXDFsQ. Sipuaia unin
‫ڰ‬XQDQLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQD‫ڰ‬sQPL DWX‫ڰ‬DFsbëtan cana, DViELFDTXL[XQ
camainun bënëT ۛ XLQPDFXDWL‫ڰ‬DLQ. VLQiQFsQ. 11੅‫ڰ‬,WVDRTXLQFDQDDPLD
4੅-XGtRVXQLFDPDQFDXLVDL‫ڰ‬LFDUDQD sinaniabi Jesucristomi catamëti ënía,
‫ڰ‬sQQstëQXD[FDQLDTXL[XQ‫ڰ‬XQinan uisai DPL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDQXQTXL[XQDtQ
carana JerusaléQXD[ULEL‫ڰ‬LDTXL[XQ‫ڰ‬s unicama bëtsi bëtsi ocën. Anua judíos
‫ڰ‬XQiQ[D. 5੅8VD‫ڰ‬DLQFDDWXQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQ, unicama timëtۛ i xubucamanubi cuanquin
‫ڰ‬s[FDQD‫ڰ‬LWVDEDULWLDQIDULVHRXQL‫ڰ‬DL FDQDXVRTXLQ‫ڰ‬DFsQ. Usonan cana
TXL[XQFDLVDWDQTXLQPLFDWL‫ڰ‬LFsQ. Nux ñunshinacëTXLQEsWVLEsWVLPHQX‫ڰ‬LFs
IDULVHR‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDQX[MXGtRV ëmacamanuribi cuanquin, DQX‫ڰ‬LFsD[D
XQLFDPDUDtUL‫ڰ‬LFssamairai Moisésnën Jesucristomi catamëcë unicama bëtsi
XVDLMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWLFXsnëo bana bëtsi ocën.
quicëVDELRL‫ڰ‬DLQ. 6੅An nucën raracama
Fisabi oquin ca Nucën Papa Diosan uni Uisai cara Jesucristomi catamëacëxa
EDPDFDPDEDtVTXLPLWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD[ quixuan Pablonën ñuitëcëan
ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQD‫ڰ‬sQVLQDQLQ. 12੅Catancëxun ca ësaquinribi Pablonën
8VDTXLQ‫ڰ‬sQVLQiQFsFXStFDsQs cacëxa: i —Damasco ëmanuxunribi
XQLFDPD[‫ڰ‬sxXL‫ڰ‬sPLPDQiQ[D. 7੅Nucën XVDULELRTXLQ‫ڰ‬DQX[FDQDVDFHUGRWHQsQ
rara Israel, aín bëchicëcamax ca mëcën FXVKLFDPDQXVRTXLQ‫ڰ‬DQXQTXL[XQ‫ڰ‬s
rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬LDFs[D. Aín bëchicë ‫ڰ‬D[XQFsTXLULFDEXDQLFXDQFsQ. 13੅&XDQ‫ێ‬
caman rëbúnquinën ca anúan Nucën TXLQFDQDEDUL[DPirucëbë naínuax
Papa Diosan uni bamacama baísquimiti pëqui, barían pëcacësamaira oi ichuquin
nëtë cainia. Anúan aturibi baísquimicë nëbëWۛ VLRUDTXLQD[D‫ڰ‬sEsFXDQFs
‫ڰ‬LWLQsWsFDXWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQTXLQFD XQLFDPDFsxXQEL‫ڰ‬sSscacëxun isacën.
nëtën ۛ bi imëEۛ LDPLVLQiQTXLQ1XFsQ 14੅PëFDFs[FDQDQXQDFDPi[ELPHQX

Papa Dios rabia. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDPLFDLQ, nipacëacën. Nipacëxun cana hebreo


XVDULELWL‫ڰ‬s[‫ڰ‬LFsFXStFDsQsXQLFDPD[ banan ësai quia cuacën: “Saulo, Saulo,
‫ڰ‬sPLPDQDQLD. 8੅Mitsúnribi camina, ¢XLVRWLFDUDPLQD‫ڰ‬sEsWVLEsWVLRLQ? Ami
+(&+26੄26 302

tatíqui chacati nishquin i tapun, taën 21੅8VDTXLQ‫ڰ‬sQEDQDXQLxXL[XQFsFXStFD

‫ڰ‬DTXLQPLSDsWDQFsVD, usaribiti camina judíos unicaman anuxun Nucën Papa


PLEL‫ڰ‬LQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DL‫ڰ‬sPLVLQiQWLVDPD Dios rabiti xubunuxun bitancë[XQ‫ڰ‬s
WDQLFDPLQDPL[EL‫ڰ‬DWLPyUDFDWLQµ. 15੅Ësai ‫ڰ‬DLVDWDQ[D. 22੅$W~DQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DLVDWDQLibia
quia cana cacën: ´¢8LFDUDPLQD‫ڰ‬DLQ? 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQLD‫ڰ‬s‫ڰ‬DFsPD
1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVVDSLFDPLQD‫ڰ‬DLQµ. ‫ڰ‬L[XQFDQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFssabi oquin uni aín
Cacë[XQFD‫ڰ‬sFDFs[D: ´‫ڰ‬Ê[FDQD-HV~V, FXVKLEX‫ڰ‬LPDLQXQFXVKLPDFDPDULEL,
ami bëtsi bëtsi ocë, D‫ڰ‬DLQ. 16੅Ca nirut. Nucën Papa Dios ñuiquin bana
0LQPL‫ڰ‬sxXLTXLQ, unicama canan ñuixunin. ‫ڰ‬ÊQXQLFDPDxXL[XQFsEDQD
bëUtPL‫ڰ‬sLVFsxXLDQDQ, PLQPL‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DLD ax ca bëtsima, 0RLVpV‫ڰ‬LPDLQXQDQ
isti ñucamaribi ñuiquin, unicama canun Nucën Papa Dios quicë bana uni
cana mi cain. 17੅8VD‫ڰ‬L[XQFDQD‫ڰ‬s ñuixuncë unicamanribia, XVDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
ñuiquinmi bana ñuixunun judíos TXL[XQxXLDEDQDDEL‫ڰ‬LFsQ. 23੅A banax
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVPDFDPDQXPL ca ësai quia: Tëmëratancëx ca Cristo
xutin. 8VDTXLQPL‫ڰ‬DLDFDQDXQtDQEsWVL EDPDWL‫ڰ‬LFsQ. %DPDWDQFs[DEDtVTXLD‫ڰ‬DLQ
bëtsi onan bamamisa taniabi mi FDXVDULELWLFDPDELXQLEDPD‫ڰ‬DtVKEL
bëU~DQWL‫ڰ‬DLQ. 18੅0LQPL‫ڰ‬sxXL[XQFs[D Cristo utëcëncëEsEDtVTXLWL‫ڰ‬LFsQ. Usai
DWX[xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLVKLVLQDQLEsiQTXLEX‫ێ‬ EDtVTXLD‫ڰ‬L[XQFD-HVXVDQMXGtRV
FsQXQLFsVD‫ڰ‬DtVKELVLQDQDTXLQxXXStshi unicamaishima judíosma unicamaribi
‫ڰ‬DWLVLQinun cana mi xutin, ñunshin sinanati ami catamëtía aín sinan upí
‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX6DWDQiVQsQ‫ڰ‬LEXDFs ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬DtVKELVLQDQDWtD1XFsQ3DSD'LRVQDQ
‫ڰ‬LQXQ. 8VDL‫ڰ‬sPLFDWDPsFs‫ڰ‬Dtsha aín Cristomi sinánun quixuan
‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQFDQDDWXQXPL 3DEORQsQ$JULSDFi
xutin. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQPsníosabi oi atux 24੅8VDtD3DEORDQxX‫ڰ‬DFscama ñui
aín unicamabë Nucën Papa Diosan quicëbë ca Festo munuma banai
nëWsQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQµ. quiacëxa:
—Pablo, camina ñunshían. ‫ڰ‬,WVDLUDPL
-HVXVDQFDFsVDELRtD3DEOR‫ڰ‬Li TXLULFD‫ڰ‬DFsFXStFDPLQDxXQVKtDQ.
19੅Pablonën ca ësaquinribi Agripa 25੅Cacëxunbi ca Pablonën cacëxa:

cacëxa: ‫ڰ‬$SX$JULSD, cana mi cain, —Festo, ‫ڰ‬s[FDQDxXQVKtQFsPD‫ڰ‬DLQ.


usaquian Jesusan naíQX[XQ‫ڰ‬sFDFsxun ‫ڰ‬ÊQxXLFsEDQDsQs[FDVLQiQñuma
cana aín bana parëq ۛ uinma an cacësabi uníxa quicëVDPD‫ڰ‬LFsQ, ax ca cëmëi
20
RTXLQ‫ڰ‬DFsQ. ੅‫ڰ‬$TXLQ, Jesús ñuiquin, TXLFsPD‫ڰ‬LFsQ. 26੅‫ڰ‬$SX$JULSDsQsQFD‫ڰ‬s[
'DPDVFRQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDxXL[XQWDQFs a ñui quicë ñucama ënë upí oquin
[XQFDQD-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD ‫ڰ‬XQiQ[D. 8QtDQLVQXQPDxX‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬L[XQ
xXL[XDQDQ-XGHDPHQX‫ڰ‬LFssPDFDPD‫ێ‬ FDQD‫ڰ‬sQ, an ca aséUDEL‫ڰ‬sQxXLFs
nuxunribi bana ñuixuan. Ñuixuanan xXFDPD‫ڰ‬XQiQ[DTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. Usa
cana judíosma unicamaribi ñuixunquin ‫ڰ‬DLQFDQDUDFXëqۛ uinma ënë ñucama a
ësaquin can: ‫ڰ‬$WLPDTXLQVLQiQFs‫ڰ‬DtVKEL ñuixunin.
VLQDQDWLFDPLQD1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL 27੅Usaquin Festo catancëxun ca

‫ڰ‬DLQ. 8VDLDPLVLQiQTXLQFDPLQDxX Pablonën Agripa cacëxa:


‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DTXLQPDD[FXssQFssabi —¿An Nucën Papa Dios quicë bana
RTXLQVKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ, PL[FDPLQDDLQDQ‫ڰ‬DL uni ñuixuncë unicaman cuënëo banax
TXL[XDQFDPDELXQLQ‫ڰ‬XQinun. cara aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDLQDVLQDQLQ?
303 +(&+26੄26੄27

‫ڰ‬ÊQFDQD‫ڰ‬XQDQLQ, aséUDELFDDEDQD‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DLQFDQDQXQD6LGynuax cuaniabia


quixun camina sinanin. suñun anúnu cuancë amiax uquin
28੅Cacëxun ca Agripanën Pablo cacëxa: bëcacëx, caxutanma nu buania quiax,
—BënëQ ۛ TXLQVKLFDPLQD‫ڰ‬s&ULVWRQsQ nu mëPLXD‫ڰ‬LFs&KLSUHQDVtLQXELDQL
XQL‫ڰ‬LPLWLVDWDQLQ. amotan cuancën. 5੅Cuanx cananuna
29੅Quia ca Pablonën cacëxa: &LOLFLDPHUDWibianxun Panɹlia meribi
—Nucën Papa Dios cuëëncësabi oi UDWiELDQ[/LFLDPHQXD‫ڰ‬LFssPD0LUD
FDQDPLVKLPDDQ‫ڰ‬s[TXLDFXDFs cacë anu bëbacën.
unicamaxribia, ‫ڰ‬s[‫ڰ‬LFssaribiti, bënëtishi 6੅Mira ëmanuxun ca a capitanën

&ULVWRQsQXQL‫ڰ‬LWLFXssnin. Bënëtishi Alejandría ëmanuax ucë manë nunti


‫ڰ‬LDQDQELDDELPXQXVLQDQDWL&ULVWRQDQ isacëxa. Isun ca anúnu nux Italianu
‫ڰ‬LWLFDQDFXssnin. 0L[‫ڰ‬s[‫ڰ‬LFssaribiti FXDQXQDtQ‫ڰ‬LEXEstan mëníocëxa.
&ULVWRQDQ‫ڰ‬DtVKPL, ‫ڰ‬s[‫ڰ‬LFssaribiti manë 7੅MëníocëEsFXDQ[‫ڰ‬LWVDQsWsPXQX

risin tëcërëFDFsPD‫ڰ‬LWL, cana cuëënin. cuanquin cananuna Gnido cacë ëma


30੅Usaquian Pablonën cacëx ca Agripa isacën. Isbiani cuaniabia anúnu cuancë
‫ڰ‬LPDLQXQ)HVWR‫ڰ‬LPDLQXQ%HUHQLFH amiax uquin nëtëq ۛ uinma suñun bëcacëx
‫ڰ‬LPDLQXQDEsDDQXWVycëcama ax cananuna Salmón ëma inubiani Creta
niruacëxa. 31੅1LUXTXLDQL‫ڰ‬XULFXDQ[FD cacë nasí a rapasu cuancën. 8੅Cuanx
canani quiacëxa: FDQDQXQDQXPL‫ڰ‬LTXLDQVXxXQEscacëx
—ÊQsXQtDQ‫ڰ‬DFsxX‫ڰ‬DWLPDFD‫ڰ‬DtPD cuëtsinan munu cuanx, Buenos Puertos
‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDDFXStVLSXDQDQ cacë ëma, /DVHDFDFssPDFKD‫ڰ‬XUDPD
EDPDPLWLDQ‫ڰ‬DFsxX‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. 32੅Usai ‫ڰ‬LFs, anu bëbacën.
quiquin ca Agripanën Festo cacëxa: 9੅Anu bëbaquiani cuancëbëa, mita

—&KLTXtQWLVD‫ڰ‬DtVKELFDsQsXQL[ rënimëbúcëbë ca parúnpapan cuanti


5RPDQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX, Césarnëinsa ënë ñu ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFD3DEORQsQ
mëníoxunun anu cuancatsi quiaxa. axa nubë cuancë unicama ësaquin
cacëxa: 10੅—‫ڰ‬ÊQVLQiQFs[FDXVDELFXDQWL
Roma ëmanua Pablo cuan ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ. Usabi cuani cananuna
ۛ ianan
27
1੅8VDTXLQDQXD&pVDU‫ڰ‬LFs,WDOLD QXQWL‫ڰ‬LPDLQXQxXFDPDQsWëm
PHQXQX[XWLVLQiQWDQFsxun ca QX[ULELFsx~WL‫ڰ‬DLQ.
Agripabëtan Festonën, Pablocëñuan ۛ bi ca an manë nunti niquincë
11੅Cacëx

sipuacë uni raíriribi, DQEXinun quixun XQLFDPDQFXVKL‫ڰ‬LPDLQXQQXQWL‫ڰ‬LE~[ULEL


-XOLRFDFsFDSLWiQDFDFs[D. Julio ax ca DQX‫ڰ‬XUDQ‫ڰ‬LLVDPDWDQPDLQXQ-XOLRQs[ULEL
$XJXVWRFDFsVXQWirucama achúshi Pablonën bana cuaisama tani cuancatsi
‫ڰ‬LDFs[D. 2੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDSDU~QSDSD quiax bënëaۛ cëxa. 12੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLWD
cuëbí cuanx, Adramitio ëmanuaxa ucë LQ~PLDQX‫ڰ‬LWLFXssQTXLQPD, unicama aín
manë nunti, axa Asia menu cuanti, anu SDWVDQsQsVDTXLQVLQiQFs[D:
‫ڰ‬LUXDFsQ. 1XEsFD0DFHGRQLDPHQX‫ڰ‬LFs —Ënuax cuanx caranuna Fenice ëma,
ëma Tesalónica, DQXD‫ڰ‬LFsXQL$ULVWDUFR, Creta nasí aúa bari cuabúcë, au cuanx
axribi cuancëxa. 3੅Usaquiani coonx mita inúWDPDLQXQDQX‫ڰ‬LFXDQWL‫ڰ‬DL
cananuna Sidón cacë ëmanu bëbacën. TXL[XQFDQDQXQDWDQWL‫ڰ‬DLQ.
Anu bëED[XQFDDEsXSt‫ڰ‬L[XQ-XOLRQsQ
3DU~QSDSDWXFiQTXLD
3DEORDsPDQXD‫ڰ‬LFsD[DDEsQXLEDQDQFs
unicama isanan abë bananan, atun 13੅8VDTXLQVLQiQFsbëbiaaín tsipúmiax
[XEXQX[XQSLWinun quixun cacëxa. 4੅Usa suñu munuishi bëquicëbëtan ca an
+(&+26੄27 304

manë nunti niquincë unicaman —FDQD‫ێ‬ FKXiPDVKL‫ڰ‬LFDQWL‫ڰ‬DLQ. Achúshi uníxbi


QXQDFXDQWL‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQFs[D. FDQDQXQDEDPDWLPD‫ڰ‬DLQ, manë nuntíxë
6LQiQELDQTXLQFD&UHWDQDVtFXstsinan shi ca nanëWۛ L‫ڰ‬LFsQ. 23੅Ënë imë ۛ cana
QXEXiQFs[D. 14੅Cuancëbëbi ca suñúan DLQDQ‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬sQDUDELFs, Nucën Papa
PDWimiax bëquiacëxa. 15੅8VDL‫ڰ‬LTXLDQ Diosan xucë[ۛ DXFsiQJHOLVDQ. 24੅Iscëxun
cuainsama oquin manë nunti tuíncëbë FD‫ڰ‬sFD[D: Pablo, camina racuëWۛ LPD‫ڰ‬DLQ.
WDQFDQDQXQDDQELDQXEXiQWDQXQ Mi cupí ca micëñun axa mibë manë
TXL[XQVLQiQFsQ. 16੅Suñúan bëquiquin QXQWLQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDULELEDFDPLTXLWL
EXiQFs[FDQDQXQDQDVtFKXF~PD, Cauda ‫ڰ‬LFsEL1XFsQ3DSD'LRVDQLëP ۛ LWL‫ڰ‬LFsQ.
cacë, a rapasu cuani ami catamëacën. IëPۛ LFs[FXDQ[FDPLQD5RPDQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX,
Ami catamëquin cananuna nunti Césarnu bëEDWL‫ڰ‬DLQ. 25੅$QJHOQsQ‫ڰ‬sFDFs
chamaratsu bëchunan buaniabi anun VLQDQLFDPLQDFKXiPDUXD‫ڰ‬LFDQWL‫ڰ‬DLQ.
tëcërëcacë itsi a biquin anun bëacën. ‫ڰ‬ÊQFDQD‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa Diosan
17੅Bëxun cananuna manë nunti chanu ‫ڰ‬LPLFs[FDiQJHOQsQ‫ڰ‬sFDFsVDELRL‫ڰ‬LWL
‫ڰ‬DUXDFsQ. ‫ڰ‬$UXWDQFsxun ca an manë ‫ڰ‬LFsQ. 26੅8VD‫ڰ‬DtQELFDPDQsQXQWtxëshi
nunti niquincë unicaman manë nunti QDVtQX‫ڰ‬LUXLDQXUiQTXLWL‫ڰ‬LFsQ.
cushioquin aín amo camabi runucaxun 27੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDUDEë ۛ semana

nëacëxa. Nëatancë[XQFDVLQiQFs[D, ‫ڰ‬LFsbë suñúanëan amo amo oquin


6LUWHFDFsPDVL‫ڰ‬XUDPDVDSLFDQDQXQD‫ڰ‬DL EXiQFs[, parúnpapa Adria cacë, anu
quixun. 8LQX‫ڰ‬LFsXQLQFDUDDPDVL ‫ڰ‬LDFsQ. Anuxun ca imë ۛ naëx an nunti
amatia, D[FDDQXSsiQTXLD[sFKLTXL‫ێ‬ niquincë unicaman —sapi cananuna
WLPD‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLFDDQX menu bëbai —TXL[XQVLQiQFs[D.
cuainsama tancëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDUDFXsWL 28੅6LQiQ[XQFDSDU~QSDSDQsPLQWDQTXLQ

amiquisama tanquin, chupa ami suñu —FDWUHLQWD\VHLVPHWURV‫ڰ‬LFs—quixun


bëquicë, an nunti niquincë unin isacëxa. ,VD[‫ڰ‬XULFXDQ[XQWDQWscënquin
EXiQSDFs[D. %XiQSDTXLQFDVXx~LQVKLD ca —FDYHLQWLVLHWHPHWURV‫ڰ‬LFs—quixun
QXEXiQWDQXQTXL[XQVLQiQFs[D. isacëxa. 29੅,VD[FDPDSDUDPL‫ڰ‬LDPDQs
18੅Usaquiani coónbia suñúan nunti tuquiti sinani racuëq ۛ uin aín
nëtëcۛ ëbëtanma ca an manë nunti tsipúnuxun rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ manë
QLTXLQFsXQLFDPDQxXEXiQFscama raíri cha, tësë itsin tëcërëcaxun, manë nunti
parúnpapa nëbëtۛ si puacëxa. 19੅Usaquin anubi bëspúQXQQLSicëxa. Imë ۛ naëx
‫ڰ‬yQFDQDQXQDQXQULELQXQWLQXD‫ڰ‬LFs QLSitancëxun ca pëcaranun quiax
ñucama parúnpapa nëbëtۛ si puacën. bënëq ۛ uin caíancëxa. 30੅Caínquin ca an
20੅8VRELDQLFXDQTXLQFDQDQXQD‫ڰ‬LWVD nunti niquincë unicaman manë nunti
nëtën bari isíma, ‫ڰ‬LVSDULELLVtPD, ‫ڰ‬LDQDQ rëbunuxun tësë itsin tëcërëcaxun manë
suñúanën parúnpapa bëchúancë, ashi QLSiFsVD‫ڰ‬LWinun, nunti chucúmara a
isquin —sQXD[FDQDQXQDEDPDWL‫ڰ‬DL DQXQPHQXFXDQX[XQQDQSicatsi quixun
—TXL[XQVLQiQFsQ. VLQiQFs[D. 31੅8VRTXLDQDXQLFDPDQ‫ڰ‬DLD
21੅8VD‫ڰ‬DLQ‫ڰ‬LWVDQsWsQSLFsPD‫ڰ‬DLQFD RTXLQFD3DEORQsQ&DSLWiQ-XOLRFsxXQ
Pablonën atu nëbëtۛ sinuax niruquin DtQVXQWirucama cacëxa:
unicama cacëxa: —Ënë unicama manë nuntinu
—‫ڰ‬ÊQPLWVXFDFssabi oi Buenos bërúcëbëma camina mitsux bacamiquiti
Puertosnubi bëU~D[FDQDQXQDDViEL ‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LDQDQQXQxXFDPDSXFsPD‫ڰ‬LWVtDQ. 32੅Pablonën cacë[XQFDVXQWirucaman
22੅‫ڰ‬$tQELFDPLQDPDViQXLWXWLPD anun nunti chucúma tëcërëcacë
305 +(&+26੄27੄28

itsicama tëaxun, EDFDQEXiQWDQXQ PDQ‫ڰ‬DFDWVLTXLDFs[D. 43੅‫ڰ‬$FDWVLTXLDELFD


QLSicëxa. DtQFDSLWiQ-XOLRQsQ3DEORULELPD‫ڰ‬DLD
33੅8VD‫ڰ‬DLQFDSsFDUDWL‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQ TXL[XQVLQiQTXLQ, sipuacë unicama
Pablonën camaxunbia pinun quixun ‫ڰ‬D[XQPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQDtQVXQWirucama
ësaquin cacëxa: cacëxa. &DQDQFDDQPsxXWL‫ڰ‬XQiQFsFD‫ێ‬
—Rabë ۛ semana camina ñu pima PD[SDtDQPsxXTXLDQ[‫ڰ‬LUXPDLQXDQ,
‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬X[FsPD‫ڰ‬DLQ. 34੅8LQX‫ڰ‬LFsXQt[EL 44੅DQPsxXWL‫ڰ‬XQiQFsPDXQLFDPD[ULEL

ca nëtëWۛ LPD‫ڰ‬LFsQ. &DPLQDXVDEL‫ڰ‬LQX[XQ manë nunti panatan mëñuquianx caman


‫ڰ‬DFDQLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLQQDPL ‫ڰ‬LUXWDQXQTXL[XQFDFs[D. &DSLWiQ
FXVKLQX[XQSLWL‫ڰ‬DLQ. Julionën cacësabi oi mëñuquiani cuanx
35੅8VDTXLQFDTXLQFD3DEORQsQSiQ FDFDPi[ELFDPDQ‫ڰ‬LUXLFsx~ruacëxa.
bixun, acaman ismainunbi —DViELFD
—Nucën Papa Dios catancëxun, WXFDSD‫ێ‬ 0DOWDFDFsQDVtQXD3DEOR‫ڰ‬Li
xun piacëxa. 36੅Usaquin caquian piia
28
1੅8VDLFDPi[ELEDFDPLTXLEL

LVTXLQFDPDViQXLWXFsDQsWëq ۛ uin iëxۛ un cananuna —Malta cacë


camaxunbi piacëxa. 37੅Manë nuntinua QDVtFDsQs[‫ڰ‬LFs—quixun a isacën. 2੅A
‫ڰ‬LFsXQLFDPD[FDQDQXQDGRVFLHQWRV QDVtQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQFDQXQXLEDTXLQ,
VHWHQWD\VHLVXQL‫ڰ‬LDFsQ. 38੅Acaman ca ‫ڰ‬Xt‫ڰ‬LPDLQXQPDWVL‫ڰ‬DLQ, ami nux sënamë
uiti cara piisa tania pitancëxun, manë nun quixun tsi tícaquin ërën ۛ ruacëxa.
nuntia xanúntanun trigo sacocama 3੅Ërënۛ rucëbëtan ca Pablonën mëchan
parúnpapanu puacëxa. xanúncë bixun, tsi rëquirucënu niacëxa.
Nicëbë tsian xarocëxun tanbëtsini uquin
ۛ
Manë nunti nanëa
ca Pablo runun mëFKiQFs[D. 4੅Usoia isi
39੅8VD‫ڰ‬DLQFDSscaracëbëtan me FDDQDVtQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[UDWXWLsVDL
isquinbi uinu cara quixun an nunti canancëxa:
QLTXLQFsXQLFDPDQ‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsQ. —Ënë unix ca aséUDELDQXQL‫ڰ‬DFsXQL
‫ڰ‬8QiQTXLQPDELFDSDU~QSDSDWVLQW~QFs ‫ڰ‬LFsQ. Bacamiquibi iëDۛ [ELFDDtQ‫ڰ‬XFKD
QXDPDVLLVTXLQDQXPDQsQXQWL‫ڰ‬DUXWL FXStEDPDWL‫ڰ‬LFsQ.
VLQiQFs[D. 40੅6LQiQ[XQFDDQXQWscërëFD‫ێ‬ 5੅Canancëbëtanbi ca Pablonën runu

FsLWVLWsDTXLQPDQsDQLSiFsDSDU~QSD‫ێ‬ mëtúasquiquin tsinu niacëxa. Usoíbi ca


panubi ëancëxa. Ëanan ca anun 3DEORXLVDtEL‫ڰ‬LDPD‫ڰ‬LFsQ. 6੅8VDL‫ڰ‬LDLVTXLQ
puntëELDQTXLQEXiQWLPDQsQXQWL FDDtQPsFsQFDXiWL‫ڰ‬LFsTXL[XQDQX‫ڰ‬LFs
tsipúQXD‫ڰ‬LFsLQWL, a anun tëcërëcacë XQLFDPDQVLQiQFs[D. 6LQinan ca —ca
itsicama tubuacëxa. Tubutancëxun ca EDPDWL‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQFs[D.
manë nunti rëbunu nitsíncë iimi, ami 6LQiQ[XQ‫ڰ‬XUDQFDtQFs[ELDXDWLPD‫ڰ‬LDQDQ
‫ڰ‬LTXLDQVXxXQPDQsQXQWLEXinun bamaiama oi ca bëtsi oquin sinani
TXL[XQFKXSDEXiQUXDFs[D. 41੅Chupa —ënë unix ca dios achúVKL‫ڰ‬LFs
EXiQUXFsbë bëqui, DPL‫ڰ‬LFXVKLTXLQ —quiacëxa.
EXiQ[XQ, ca suñun baca xobucë rabë ۛ 7੅$QXQX‫ڰ‬LFsD‫ڰ‬XUDPDFDDQDVtQX‫ڰ‬LFs

nëbëWۛ VLD‫ڰ‬LFsPDVLQXUiQFDLVDPDRTXLQ Publio cacë uni aín tucuricu aín me


PDQsQXQWL‫ڰ‬DUXDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFD ‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFDDXQLQELWDQFsxun
UiQFDLVDPD‫ڰ‬DLQDPL‫ڰ‬LFXVKL[XTXLTXLQ DtQ[XEXQX‫ڰ‬LQXQTXL[XQQXFDFs[D.
bacan manë nunti tsipun tucapacëxa. Cacëx anu rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi nëtën
42੅Tucapacëbëtan ca sipuacë unicama DEs‫ڰ‬LDFDSLPLDQDQQX‫ڰ‬DTXLDQFs[D.
PsxXTXLDQ[DEiWLUDEDQDQVXQWiUXFD‫ێ‬ 8੅1X[DQX‫ڰ‬DLQFD3XEOLRQsQSDSD
+(&+26੄28 306

‫ڰ‬LQVLQDQ‫ڰ‬LDQDQFKL[XWDQULEL‫ڰ‬L, UDFicë cananuna Roma ëmanu bëbacën.


‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬LFsDxXLDFXDWLFD3DEORD BëbacëbëWDQFDFDSLWiQ-XOLRQsQDQ
isi cuancëxa. Cuanxun ca Nucën Papa bëcë sipuacë unicama a guardianën
Diosbë banatancëxun aín mëcënan FXVKL‫ڰ‬LQiQFs[D. ‫ڰ‬,Qinan ca Pablo bëtsi
ramëquin pëxcüacëxa. 9੅Usocëbëa anu [XEXQXD‫ڰ‬LQXQFDQDQDQEsrúanun
aia ca Pablonën a nasíQXD‫ڰ‬LFsXQL TXL[XQVXQWiUXDFK~shi cacëxa.
ñucëcamaribi pëxcüacëxa. 10੅Usocëbëtan
FDDQDVtQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQQXPL Romanuxuan Pablonën bana ñuixuan
VLQiQTXLQQX‫ڰ‬DTXLDQFs[D. ‫ڰ‬$TXLDQDQFD 17੅Romanu bëbax, rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ
nuxnu cuancëbëtan, manë nuntinu nun achúVKLQsWs‫ڰ‬LWDQFsxun ca Pablonën
SLELDQWLxXFDPDULELQX‫ڰ‬DUX[XDQFs[D. judíos uni aín cushicamaxa a isi unun
quixun camiacëxa. Camicëx aía timëtia
Pablo Romanu bëba ca Pablonën cacëxa:
11੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDUDEë ۛ‫ڰ‬LPDLQXQ —‫ڰ‬ÊQDLQWVLFDPD, cana mitsu cain, ‫ڰ‬sQ
achúVKL‫ڰ‬X[sQ0DOWDQDVtQX‫ڰ‬LDFsQ. FDQDMXGtRVXQLFDPDXLVDRFsPD‫ڰ‬DLQ,
‫ڰ‬,WDQFs[FDQDQXQDDQX[XQPLWDLQ~mia uisa oíma cana nun chaitiocëcama
DtQ‫ڰ‬LEXDQX‫ڰ‬DLQ, Alejandríanuxuan bëcë ‫ڰ‬LiVDEL‫ڰ‬LDQ. 8VDL‫ڰ‬LDELFD-HUXVDOpnuxun
PDQsQXQWLDQXQFXDQX[DQX‫ڰ‬LUXDFsQ. judíos unicaman an sipuanun quixun
A manë nuntin rëbunu ca uni rabëtan URPiQRVXQLFDPD‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQ[D. 18੅‫ڰ‬,QiQFs
bëPiQDQWDQ[XQ‫ڰ‬DFsL‫ڰ‬LDFs[D, ax ca [XQ‫ڰ‬sxXFi[XQFD‫ڰ‬XQiQ[D, ‫ڰ‬sQxX‫ڰ‬DFs
&iVWRU‫ڰ‬LPDLQXQ3yOX[FDTXLQDQsFs ‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQFDDFXStD‫ڰ‬s‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬LDFs[D. 12੅Malta nasínuax a nuntinu quixun. 8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sFKLTXtQWLVDWDQ[D.
‫ڰ‬LUXTXLDQLFXDQ[FDQDQXQD6LUDFXVDFDFs 19੅Chiquíntisa taniabi ca judíos

ëmanu bëbacën. Bëbax cananuna anu XQLFDPDQ‫ڰ‬sDFKLTXtQ[XQPD‫ڰ‬DQXQFD[D.


rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLQsWsQ‫ڰ‬LDFsQ. 8VDTXLDQFDLDFDQD‫ڰ‬DSXFDPDFDQ,
13੅‫ڰ‬,WDQFs[FXDQTXLQPHUDWibiani, 5RPDQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX, CéVDUQsQFD‫ڰ‬sPLD
parúnpapa cuëbíushi cuanx cananuna PDQiQFsEDQDFDPDPsQtRWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ.
Regio cacë ëmanu bëbacën. Bëbonx ‫ڰ‬ÊPLDDWX[PDQiQFsEDQDFDPDD
suñúan caxucüax uquin nu bëcacëx ñuixunibi cana Césarmi judíos unicama
cuanx cananuna rabë ۛ QsWs‫ڰ‬LFsbë Puteoli xXLPDQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. 20੅8VD‫ڰ‬L[XQFDQD
cacë ëmanu bëbacën. 14੅Bëbaxun mitsu isanan mitsubë banatisa tanquin,
cananuna anuxun axa Jesucristomi ‫ڰ‬sPLLVLXQXQTXL[XQPLWVXFDPLDQ.
catamëcë uni raíri mëracën. Mëracë -XGtRVXQLFDPDQVLQiQFssaribi oquin
[XDQDEs‫ڰ‬LQXQFDFs[FDQDQXQDDQX cana —EDPD‫ڰ‬DLVKFDXQLEDtVTXLWL‫ڰ‬LFs
achúVKLVHPDQD‫ڰ‬LDFsQ. Achúshi semana —quixun sinanin. ‫ڰ‬ÊQXVDTXLQVLQiQFs
‫ڰ‬LWDQFs[FDQDQXQD5RPDsPDQXEDLQ cupí cana manë risi ënën tëcërëcacë
cuancën. 15੅8VD‫ڰ‬DLQFDQX[QXFXDQLD ‫ڰ‬DLQ.
cuabëtsini axa Jesucristomi catamëcë 21੅8VDtDTXLDFDDQXD‫ڰ‬LFsMXGtRV

uni raíri Romanuax ricuatsini Apio Foro unicaman Pablo cacëxa:


cacë ëmanuax nubë mëranani uacëxa. —Nun cananuna Judea menuxuan
‫ڰ‬,PDLQXQFDUDtrinëxribi Tres Tabernas bëPLFsTXLULFDPLxXLTXLDQ‫ڰ‬DFs
cacë ëmanuax nubë mëranancëxa. achúVKLUDWVXELELFsPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFD
Acamabënu mëranancëbëtan ca anuax ucë judíos unicamax mi ñuiquin,
Pablonën Nucën Papa Dios —DViELFD PLQLVDPLQDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLTXL[XQQX
—FDTXLQXStRTXLQVLQiQFs[D. 16੅8VDUL‫ڰ‬L FDFsPD‫ڰ‬LFsQ. 22੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ,
307 +(&+26੄28

PHFDPDRTXLQFDD[D-HV~VPLVLQiQFs TXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. Mitsun


unicama ami nishquin unin ñuia. Usa EsUXQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DLDLVtELFDPLQD‫ڰ‬s[
‫ڰ‬DLQFDQDQXQDPLQPLDXLVDLUDFDUDD FXVKLLUD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬sPLVLQiQWLPD
xXFDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQxXLDFXDLVDWDQLQ. ‫ڰ‬DLQ. 27੅$WXQQXLWXPsX‫ڰ‬XQiQWL‫ێ‬
ۛ n Pablonën bana
23੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQsWëa sama tanan ca judíos unicaman
xXLDFXDFDWVLDTXLFsDQsWsQ‫ڰ‬DLVDPDLUD atun pabitan cuaquinbi uisai
XQLDQXD3DEOR‫ڰ‬LFsQXXDFs[D. Aía TXLFsFDUDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLVDPD
timëWLDFDEDUL[DPiUXWDPDLQXQxXL[XD‫ێ‬ tania. Atun bëU~QEL‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DLD
nan xupíopaquinribi bana ñuixuancëxa. LVTXLQELFD‫ڰ‬s[FXVKLLUD‫ڰ‬DtQEL
Bana ñuixunquin ca uisari cara uni ‫ڰ‬sPLVLQiQWLVDPDWDQLD. ‫ڰ‬ÊPL
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ VLQDQDWLDFDQDDWX‫ڰ‬sQXQL‫ڰ‬LQXQ
canan —0RLVpV‫ڰ‬LPDLQXQDQ1XFsQ ۛ itsian. 8VD‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬LLVDPD
iëm
Papa Dios quicë bana uni ñuixuncë tanxa.
unicamaxribia, axa uti Cristo a ñui 28੅&DPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬sQPLWVXxXL[XQ‫ێ‬

TXLisabi oi ca Jesús uacëxa —quixun cë bana, Jesucristomi catamëtishi ca uni


ñuixuancëxa. 24੅Pablo quia cuaquian 1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLD[
raíri unicaman —a banax ca aséUDEL‫ڰ‬LFs quicë, a bana ñuixunia ca judíosma
—quixun cuamainun ca raírinën —a unicaman cuaxa. 8VD‫ڰ‬DLVKFDDWX[D
banax ca aséUDELPD‫ڰ‬LFs—quixun bana quicëVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
cuaisama tancëxa. 25੅8VDL‫ڰ‬LFDUDtrinëxa 29੅Usaquian Pablonën cacëx ca judíos

—DViELFD—quimainun uni raírinëxribi unicamax Pablonëan ñuicë banacama a


—usama ca —quicëbëtan, camaxunbi ñui qui atúxbi cuëbicananquiani atun
EsWVLEsWVLRTXLQVLQiQFs[D. 8VDtD‫ڰ‬LDFD xubunu cuancëxa.
Pablonën ësaquin cacëxa: 30੅8VD‫ڰ‬DLQFD3DEORDtQ[XEXQX‫ڰ‬LTXLQ

—Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin [XEX‫ڰ‬LEXFXStRLDQXUDEë ۛ baritia


8SLWDQVLQiQPLFsxuan Isaíasnën nucën ‫ڰ‬LDFs[D. $QX‫ڰ‬L[XQFDD[DDLVLXFs
UDUDFDPDFiEDQD[FDDVpUDEL‫ڰ‬LFsQ. A unicama nuibaquin biacëxa. 31੅Biquin ca
banax ca ësai quia: XLVDULFDUDXQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL
26 Camina anu cuanxun atúan cuanun ‫ڰ‬LFsTXL[XQxXL[XDQDQXLVDLFDUD1XFsQ
sVDTXLQMXGtRVXQLFDPDFDWL‫ڰ‬DLQ: ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRPLFDWDPsWL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
0LWVXQSDELWDQ‫ڰ‬sQEDQDxXLD quixun ñuixuancëxa, XLQX‫ڰ‬LFsXQtQELD
cuaquinbi camina uisai cara quia XEtRFsPD‫ڰ‬L[XQ.
3$%/21Ê$1520$18‫ڰ‬,&Ê81,&$0$
BUANMIA QUIRICA

3DSD'LRV‫ڰ‬LPDLQXQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULV‫ێ‬
5RPDQX‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULVWRPLFDWDPsFs WRQsQQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs[PLFKXiPD‫ێ‬
unicama Pablonën quirica buánmia rua bucucanti cana cuëënin.

1
1੅‫ڰ‬Ê[FDQD3DEOR‫ڰ‬DLQ, an Jesucristo
Romanu cuantia Pablonën sinan
TXLiVDELRTXLQDtQEDQDXQLxXL[XQ‫ێ‬
cë. 8VD‫ڰ‬L[XQFDQDPLWVXTXLULFD 8੅Ësoquin pain cana mitsu cain, mitsux
EXiQPLQ. Nucën Papa Diosanbi ca camina asérabi Jesucristomi catamëti
Jesucristomi catamëTXLQDLQDQ‫ڰ‬LQX[ TXL[XQFDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ
iëQۛ XQXQLFDPDDtQEDQDxXL[XQXQ‫ڰ‬s chanioia cuaquin, FDQD‫ڰ‬s[ULEL-HVXFULV‫ێ‬
caísacëxa. WRQDQ‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD'LRV—DViELFD
2੅1XFsQ3DSD'LRVDQFDDLQDQ‫ڰ‬LQX[ —quixun caquin a rabin. 9੅‫ڰ‬ÊQFDQD
ۛ
iëWLEDQDDQVLQiQPLFsxun aín bana uni Nucën Papa Dios cuëëncësabi oquin
ñuixuncë unicama bëUiPDFXsQsRPLD‫ێ‬ chiquíshquinma aín Bëchicë ñuiquin
cëxa. 3੅A cuënëomia banax ca aín unicama bana ñuixunin. $QFD‫ڰ‬XQDQLD,
Bëchicë, 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRxXLTXLFs ‫ڰ‬sQFDQDDEsEDQDTXLQQsWsFDPDEL
‫ڰ‬LFsQ. $tQ‫ڰ‬XQDQSDSDD[FD'DYLGQsQ PLWVXxXFixunin. 10੅0LWVXxXFixuanan
rëE~QTXL‫ڰ‬LDFs[D. 4੅8VD‫ڰ‬LFsELFD cana a ñucatin, bëUiPDFXDLQVDWDQtEL
bamatancëx baísquicë cupía, Nucën cuancëma cupí, bërí mitsu isi cuanuan
Papa Diosan Bëru Ñunshin Upitan ‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQXQ. 11੅Mitsúxmi asérabiira
‫ڰ‬DPLFs[XQXQLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, 1XFsQ‫ڰ‬,EX -HVXFULVWRPLFXVKLFs‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬DTXLQX[XQ
Jesucristo ax ca Nucën Papa Diosan cana mitsu isi cuainsa tanin. 12੅‫ڰ‬Ê[
BëFKLFs‫ڰ‬LDQDQDVDULELXSt‫ڰ‬DLVKFXVKLLUD -HVXFULVWRPLFXVKLFs‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬DTXLQFs[PL
‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 5੅Jesucristo cupí ca Nucën PLWV~[ULELDPLFXVKLFs‫ڰ‬DLQPLWVXEs
Papa Diosan nuibaquin nun nu uni aín cushionani cuëënmiananux cana mitsu
bana ñuixunun mëníocëxa, camabi isi cuainsa tanin.
PHQXDDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRPL ۛ ntu, cuainsa taníbi cana
13੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa

catamëquin an cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs FXDQFsPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,WVDLFDQDPLWVXLVL


XQLFDPD‫ڰ‬LQXQ. 6੅Mitsúxribi camina FXDLQVDWDQTXL[XQPL‫ڰ‬XQiQWLFDQD
1XFsQ3DSD'LRVDQ-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬LQXQ cuëënin. Mitsúxmi Jesucristomi
FDtVFs‫ڰ‬DLQ. catamënun, EsWVLPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD
7੅Ënë quirica cana cuënëoxunin, Roma ‫ڰ‬DTXLQFsVDULELRTXLQPLWVX‫ڰ‬DTXLQL
ëmanuaxmi Nucën Papa Diosan cuainsa cana tan. 14੅5DsFs‫ڰ‬LPDLQXQ
QXLEDTXLQDLQDQ‫ڰ‬LQXQFDtVFs‫ڰ‬DLVKD[ raëcëma unicama, ‫ڰ‬LPDLQXQDQTXLULFD
cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LFs, micamaishi. Nucën ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LPDLQXQDQTXLULFD‫ڰ‬XQiQFsPD

308
309 520$126੄1

unicama, a unicamanbi Jesucristo ñui ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLVKFDQDDPLVLQiQFsPD


TXLFsEDQD‫ڰ‬XQinun cana an cacësabi ‫ڰ‬DLQ, DXQLFDPD[TXLWLPD‫ڰ‬LFsQ. 21੅A
RTXLQ‫ڰ‬sQDtQEDQDxXL[XQLQ. 15੅8VD‫ڰ‬DLVK unicaman, XLFDUD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFs
FDQD‫ڰ‬s[, 5RPDsPDQX‫ڰ‬LFsPLWVXULEL TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQELFDDVLQiQTXLQ,
anun Jesucristomi catamëti Nucën Papa —PL[FDPLQD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬DL
'LRVQDQ‫ڰ‬LWLEDQDxXL[XLQVDWDQLQ. —quixun caiman. Nucën Papa Diosan
xX‫ڰ‬D[XQFsxunbi ca a unicaman
8LVDLFDUD-HVXFULVWRPLFDWDPsWL‫ڰ‬LFs —FDPLQDQXxX‫ڰ‬D[XDQ, FDDViEL‫ڰ‬LFs
TXLFsEDQD‫ڰ‬LFsTXL[XQ3DEORQsQxXLD —TXL[XQUDELTXLQFDFsPD‫ڰ‬LFsQ.
16੅‫ڰ‬Ê[FDQDsQsEDQDXQLFDPDxXL[XQL &DTXLQPDDWXQVLQiQFsVDRTXLQVKL‫ڰ‬DFs
rabiniman. Axa a bana quicësabi oi xXLVKL‫ڰ‬DFs‫ڰ‬L[XQFD‫ڰ‬DWLPDxXLVKL‫ڰ‬DL
Jesucristomi catamëcë uni a ca Nucën VLQiQxXPDXQLVD‫ڰ‬LFDQ[D. 22੅—‫ڰ‬Ê[FDQD
3DSD'LRVDQDtQFXVKtQELDLQDQ‫ڰ‬LQXQ VLQiQxX‫ڰ‬DL—TXLFs‫ڰ‬DtVKELFDVLQiQxX‫ێ‬
ۛ ia. Judíos unicama pain ñuixuntancë
iëm PDVD‫ڰ‬LFsQ. 23੅8VD‫ڰ‬L[XQFD1XFsQ3DSD
xun cana judíosma unicamaribi a bana Dios, D[FXVKLLUD‫ڰ‬DLVKEDPDWLPRLWVyFs,
ñuixunin. 17੅$EDQD‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[~LQVKL a rabiquinma ami manúanan axa bamati
FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, uisaira oquin cara ‫ڰ‬DtQELXQLLVFsVDRTXLQxXXQLRQDQ
1XFsQ3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQQX ñuina pëchixX‫ڰ‬LPDLQXQD[DPHQQLUtcë
iëmۛ ia quixun. 1XQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ un ñuina, axa men nicë ñuina, acama
Jesucristomi catamëWLDVKLFDDLQDQ‫ڰ‬LQXQ iscësa oquin —D[FDQXQGLRV‫ڰ‬LFs
nu iëm ۛ ia. Usai ami catamëcë cupíshi —quiquin a rabinuxun unioia.
FDQDQXQD1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 24੅8VD‫ڰ‬DLQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ

8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLD[FDDtQEDQDFXsnëo DW~[DXSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DTXLQWLsDQDQDXQLFDPDQ
ësai quia: “Ui unicama cara Nucën Papa aín cuëëncëVDELRTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DQXQ
Diosan upí isia, ax ca asérabi ami ëanxa. Usaquian Nucën Papa Diosan
FDWDPsWLWVyWL‫ڰ‬LFsQµ. ëncë[XQFDDW~QELD‫ڰ‬DLUDEtQTXLQPD
‫ڰ‬DWLPDxXLUD‫ڰ‬D[D. 25੅8VDxX‫ڰ‬DTXLQFD
Unicaman Nucën Papa Dios Nucën Papa Diosan bana cuaquinma,
‫ڰ‬XQiQPDEDQD unin cëmëTXLQxXLFsEDQDLVKLVLQiQ[D.
18੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa Nucën Papa Dios, an camabi ñu unio, a
Diosan ca an aín bana quicësabi oquin rabiquinma ca an unio ñuishi rabiaxa.
‫ڰ‬DLVDPDWDQFs‫ڰ‬L[XQEsWVLXQLULELDPL Nucën Papa Dios ax ca xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL
VLQiQ[PD‫ڰ‬LQXQTXL[XQSDUiQFs DLUDXQLQUDELFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
unicama, DXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ 26੅$W~[DXVD‫ڰ‬LFsFD1XFsQ3DSD'LRVDQ

castíFDQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 19੅Usa unicamax atúan cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LTXLDQxX‫ڰ‬DWLPD


ca an unio ñucama isquinshi uisaira ‫ڰ‬DQXQsDQ[D. Xanúxribi ca bënëñu
FDUD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsTXL[XQ ‫ڰ‬LLVDPDWDQLEsE~[PDELEsWVL[DQXEs‫ڰ‬LD.
‫ڰ‬XQiQWLVD‫ڰ‬DtVKELDPLVLQDQLPD. 20੅,VTXLQ‫ێ‬ 27੅Usaribiti ca nucë bënë uníxribi xanuñu

PDELFDXQLQ1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬XQiQWL ‫ڰ‬LLVDPDWDQL, xanúxmabi bëtsi unibë


‫ڰ‬LFsQ, an unio ñucama isquin. 8VD‫ڰ‬DLQ xXQVKLQL‫ڰ‬LD. 8VDL‫ڰ‬LTXLQFDXQLLWVL
ca an camabi ñu unio cupí, unin Nucën rabínmia. 8VDL‫ڰ‬LFDDVprabi nucë bënë
Papa Dios, ax ca aséUDEL'LRV‫ڰ‬LFs XQLQ‫ڰ‬DFsVDRTXLQVLQDQtPDD[EL‫ڰ‬XFKDL
TXL[XQ‫ڰ‬XQinan ax ca nëtëtۛ imoi usabi 1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQWLVDPDWDQLD.
FXVKLLUD‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLVD‫ڰ‬DtVKEL 28੅8VDXQLFDPDFDDPLVLQiQWLVDPD

DPLVLQiQFsPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFD, tania Nucën Papa Diosan aín sinan


520$126੄1੄2 310

XStPD‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬DWLPDxXLUD‫ڰ‬DQXQTXL[XQ ‫ڰ‬LFsTXL[XQFDUDPLQDVLQDQLQ? Usama ca.


ëanxa. 29੅8VD‫ڰ‬L[XQFDXLVDxXFDPD[FDUD 4੅&DPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa

‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsDFDPD‫ڰ‬DLD, bëtsi uni Diosan ca mi nuibaíranan, PL‫ڰ‬DWLPDxX


‫ڰ‬DWLPRQDQ, ainanmabi uni itsin ñu biisa ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LFsEL‫ڰ‬DWLPRTXLQPDPL[VLQDQDWL
tanan, DtQ[DQXPD‫ڰ‬DtQEL[DQXEs‫ڰ‬LDQDQ, DPLVLQinun cainia. ¢$[DXVD‫ڰ‬DtQEL
[DQ~[PDELEsWVLXQLEs‫ڰ‬LDQDQ, bëtsi uni FDUDPLQDPLQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DFssQLDPL
‫ڰ‬LFsVDPDLUDRLxXxX‫ڰ‬LLVDWDQLD. ‫ڰ‬,DQDQFD VLQiQWLVDPDWDQLQ? 5੅8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQD
XQL‫ڰ‬DLVDWDQDQ, bëtsibë cuëELFDQinan, PLQVLQDQ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLVKVLQDQDLVDPDWDQ.
XQLLWVLSDUinan, XQLLWVLPL‫ڰ‬DWLPDWL 8VDL‫ڰ‬LTXLQFDPLQDsQTXLQPDFDPDEL
banaia. 8VD‫ڰ‬DLVKFDDXQLFDPD[ QsWsQ‫ڰ‬DWLPDxXLVKLVLQiQTXLQXVDTXLQ
‫ڰ‬DLVDPDLUDLEDQDLXQLLWVLPLPDQDQLD. ‫ڰ‬DLQ. A cupí camina anúan Nucën Papa
30੅8VDL‫ڰ‬LFDXQLLWVLxXLFsmëanan ami 'LRVDQ‫ڰ‬XFKDxXXQLFDPDDtQ‫ڰ‬XFKDFXSt
sinanima Nucën Papa Diosmi manutia. castícanti, DQsWsQ‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQ
8VDL‫ڰ‬LTXLQXQLLWVL—‫ڰ‬DLVDPDFD castíFDQFs‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DLQ. 6੅A nëtën ca
—quixun ñuianan ca abi rabiacati Nucën Papa Diosan camabi uni uisaquin
cërúanan raíri unimi nëtëWLPD‫ڰ‬sVën ۛ anan FDUDRWL‫ڰ‬LFsTXL[XQLVWL‫ڰ‬LFsQ, atun ñu
aín tita aín papan bana cuaisama tania. ‫ڰ‬DFssabi oquin. 7੅Axa —Nucën Papa
31੅8VD‫ڰ‬DLVKFDVLQiQxXPD‫ڰ‬LDQDQ, aín 'LRVDQFD‫ڰ‬sXStLVTXLQDEsQsWëtۛ imoi
quicëVDELRTXLQxX‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LDQDQXQL tsóQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFs—qui cuëëncë uni, an
LWVLQXLEDFsPD‫ڰ‬LDQDQDEsQLVKDQDQ[EL ca ënquinma Nucën Papa Dios cuëëncë
uni itsibë mëníonainsama tanan VDELRTXLQxX‫ڰ‬DLD. 8VRTXLQDQ‫ڰ‬DFsXQLD
‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFsELXQL‫ڰ‬DTXLQLPD. 32੅Atun ca ca Nucën Papa Diosan xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL
‫ڰ‬XQDQLD, Nucën Papa Diosan mëníosabi DEs‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD. 8੅8VDTXLQ‫ڰ‬LPLDQDQFD
RLFDXVDXQLFDPDDLQDQPD‫ڰ‬DLVK XLFDPD[FDUDDPLVLQiQWLVDPDWDQDQDtQ
xëQLEXD‫ڰ‬DtQELDEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ. bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLVDPDWDQTXLQ,
Usaía Nucën Papa Dios quia a DWX[FXssQFsVDRTXLQVKLxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLD,
‫ڰ‬XQiQ[XQELFDXVDxX‫ڰ‬DLD. Atúinshi a unicama Nucën Papa Diosan ami
‫ڰ‬DtPDFDXQLLWVtQULELDXVDULELRTXLQ‫ڰ‬DLD nishquin castíFDQWL‫ڰ‬LFsQ. 9੅An castícancë
isti cuëënia. ‫ڰ‬DLVKFDDQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFsXQLFDPDDtQ
‫ڰ‬XFKDFXSt, Nucën Papa Diosbë xënibua
Unin sináncama ‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬tPD‫ڰ‬DLVDPDLUDLWsmëUDWL‫ڰ‬LFsQ.
1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬XQiQFs Judíos unibunëxëshia tëmëUDWL‫ڰ‬DtQELFD

2
1੅0LWV~QPLXQLLWVL‫ڰ‬XFKRFsbëtanbi MXGtRVPDXQLEXQs[ULELDtQ‫ڰ‬XFKDFXSt
ca uni raíULQsQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, mitsun tëmëUDWL‫ڰ‬LFsQ. 10੅8VD‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ
FDPLQDXVDxX‫ڰ‬DWLFD‫ڰ‬XFKD‫ڰ‬LFsTXL[XQ 3DSD'LRVDQDQDLQDQ‫ڰ‬L[XQD[FXssQFs
‫ڰ‬XQDQLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLQULELXVDxX VDELRTXLQ‫ڰ‬DFsXQLFDPDDXLVDxXFDUD
‫ڰ‬DWDQFs[—‫ڰ‬XQiQ[XQPDFDQD‫ڰ‬D ‫ڰ‬LFsbëbi bënëWLPDFKXiPDUXD‫ڰ‬LQXQ
—TXLWLPD‫ڰ‬DLQ. 2੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, ‫ڰ‬LPLDQDQ, abë aín nëWsQX‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL
1XFsQ3DSD'LRVDQFDXQLDtQ‫ڰ‬XFKD ‫ڰ‬LFsQ. -XGtRVXQLEX‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVPD
FXStXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DTXLQEL, XQLEXULELFDDQXVDTXLQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ.
XStRTXLQVLQiQTXLQDQPsníosabi oquin 11੅An ca judíos unisaribi judíosma

‫ڰ‬DLDTXL[XQ. 3੅¿Bëtsi unimi, an ca ñu unicamaribi isia.


‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLDTXLD[PDQiQTXLQELPLQULEL 12੅$Q1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD0RLVpV‫ێ‬

XVDULELRTXLQxX‫ڰ‬DFsELFD1XFsQ3DSD nën cuënëo, D‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬L[XQxX


'LRVDQDXQLVKL‫ڰ‬XFKRQDQPL‫ڰ‬XFKRWLPD ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsXQLFDPD[FDDWXQ‫ڰ‬XFKD
311 520$126੄2

FXStELDLQDQPD‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVEs XQLQxX‫ڰ‬DWLFDUD1XFsQ3DSD'LRV
‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDDQ1XFsQ3DSD cuëëQLDTXL[XQ‫ڰ‬XQinan a banaxa
Diosan bana Moisésnën cuënëo quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DTXLQFDXQLQXStxX
‫ڰ‬XQiQTXLQELDEDQDTXLFssabi oquin ‫ڰ‬DLDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. 19੅8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQD,
‫ڰ‬DTXLQPDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsXQLFDPDDWX[ ‫ڰ‬sQFDQDDQ1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD
FDDtQ‫ڰ‬XFKDFXSt, DEDQDTXLisabi oquin ‫ڰ‬XQiQFsPDXQLFDPDEsxuxXVD‫ڰ‬Dtsha
1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬XFKRFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. EsDQTXLEXFsQXQLFsVD‫ڰ‬LFsELDEDQD
13੅$tQEDQD‫ڰ‬XQiQTXLQELDEDQD ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLTXLQ. 20੅Moisésnën cuënëo
quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPDXQLDFD1XFsQ EDQDFDXLVDLFDUDMXGtRVXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
Papa Diosan upí isima. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ quiax asérabi quia. $EDQD‫ڰ‬XQDQL
DEDQD‫ڰ‬XQiQTXLQD[TXLFssabi oquin camina quin, ‫ڰ‬sQFDQDDQsQsxXFDPD
‫ڰ‬DFsXQLFDPDDFXQL1XFsQ3DSD'LRVDQ ‫ڰ‬XQiQFsPDXQLFDPDQXStRTXLQFXDQXQ
XSt‫ڰ‬LFsLVLD. 14੅8VD‫ڰ‬DLQFDMXGtRVPDXQLQ ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ. 21੅¿Mitsun Nucën Papa
Nucën Papa Diosan bana Moisésnën 'LRVDQEDQD‫ڰ‬XQiQTXLQXQLLWVL‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬
cuëQsR‫ڰ‬XQiQTXLQPDELDW~QELVLQiQTXLQ Fs‫ڰ‬L[XQELFDUDPLQDXLVDFXStDEDQD
a bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬L[XQ, uisa quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLPDQ? ¿Mitsun, unin
xX‫ڰ‬DWLFDUD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs, XLVDxX‫ڰ‬DWLFDUD ca uni itsin ñu mëFDPDWLPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ
XSt‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLD. 15,16੅Usoquin upí caquinbi caramina uisa cupí mitsúnribi
xX‫ڰ‬DLDLVTXLQFDXQLLWVLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, a ñu mëcamatin? 22੅¿Mitsux, aín xanuma
unicaman ca asérabi aín nuitu mëu ‫ڰ‬DLQFDXQLLWVLQ[DQXEsXQL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬XQDQLD, XLVDxX‫ڰ‬DWLFDUDDViEL‫ڰ‬LFs quibi caramina uisa cupí mitsúxribi min
‫ڰ‬XQiQDQXLVDxX‫ڰ‬DWLFDUD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs [DQXPD‫ڰ‬DtQELXQLLWVLQ[DQXEs‫ڰ‬LQ?
quixun. Anúan Nucën Papa Diosan ¢'LRVPD‫ڰ‬LFsELD[LVDGLRV‫ڰ‬LFsTXL[XQ
camabi uni isti nëtën ca a unicaman aín unin cacë, DUDELWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs
QXLWXPs~EL‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, Nucën Papa quixunbi caramina uisa cupí anuxun usa
'LRVDQFDUD‫ڰ‬sXStLVWL‫ڰ‬LFs, FDUD‫ڰ‬sXStPD ñu rabiti xubunu atsíntancë[XQDQX‫ڰ‬LFs
LVWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. A nëtën ca Nucën Papa ñu mëcamatin? 23੅Mitsux —‫ڰ‬sQ0RLVpV‫ێ‬
'LRVDQFDPDELXQLXLVDxXFDUD‫ڰ‬D[D nën cuëQsREDQD‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DLVKFDQD
TXL[XQ‫ڰ‬XQinan uisa ñu cara unëxۛ un aín 1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬DL
QXLWXPs~ELVLQiQ[D, a camabi —TXL[XQVLQiQFs‫ڰ‬L[XQELDEDQD
‫ڰ‬XQiQTXLQ, XLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLQFDXQLLWVLQ
‫ڰ‬DQXQ-HVXFULVWR‫ڰ‬DPLWL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬sQ PLWVXQ‫ڰ‬DLDLVTXLQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ, —Nucën
unicama ñuixuncësabi oquin. 3DSD'LRVDQXQL[XVDL‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DLQFDQDDtQ
XQL‫ڰ‬LLVDPDWDQL—quixun. 24੅Asérabi
0RLVpVQsQFXsQsREDQD‫ڰ‬XQiQTXLQELD mitsu ñui ca Nucën Papa Diosan bana
MXGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬DFsPDxXLFsEDQD cuënëo ësai quia: “Mitsux judíos unibu
17੅8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQD—‫ڰ‬s[FDQDMXGtR ‫ڰ‬L[XQELxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLDLVLFDMXGtRVPD
XQL‫ڰ‬DL—quianan —usaía judíos XQLEXQs[1XFsQ3DSD'LRVPL‫ڰ‬DWLPDWL
XQLFDPD‫ڰ‬LQXQ0RLVpVQsQFXsnëo bana EDQDLDµ.
‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DLVKFDQD1XFsQ3DSD'LRVDQ 25੅Mitsun Nucën Papa Diosan bana

LVFs[XSt‫ڰ‬DLTXLDQDQ—judíosma Moisésnën cuënëo quicësabi oquin


unicamama, nuishi ca Nucën Papa aséUDEL‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLQFDPLWV~[PL‫ڰ‬XQiQWLR‫ێ‬
'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQFDtsacëxa —quixun UDFDD[DViEL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDEDQD
sinani rabiacatin. 18੅Moisésnën cuënëo quicëVDELRTXLQPL‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLQ,
EDQD‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQFDPLQDXLVDRTXLQ PLWV~[PL‫ڰ‬XQiQWLRUDFDD[xDQFiLVKL
520$126੄2੄3 312

‫ڰ‬LFsQ. 26੅Usaribi oquin ca unicama ax FDPLQDXSt‫ڰ‬DL—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL


‫ڰ‬XQiQWLRFsPD‫ڰ‬L[XQELDPLFDWDPsquin ‫ڰ‬LFsQ.
aín cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LFs1XFsQ 5੅¿Nun nu ax cuëëncësabi oquin

Papa Diosan upí isia, D[D‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFs ‫ڰ‬DLDPDRTXLQ, XSt‫ڰ‬LQXQTXL[XQDQQX


XQLFDPD‫ڰ‬DFssaribi oquin. 27੅8VD‫ڰ‬DLQFD castícania isquian uni raírinën Nucën
DQ‫ڰ‬XQiQWLRFsPD‫ڰ‬L[XQEL1XFsQ3DSD Papa Dios, D[FDDtQVLQDQXStLUD‫ڰ‬LFs
Dios cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsXQLD1XFsQ TXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DLQFDUDQXQDXLVRTXLQ
3DSD'LRVDQXStLVWL‫ڰ‬LFsQ. Isanan ca an VLQiQWL‫ڰ‬DLQ? ¿An nu castícancë cupí ca
‫ڰ‬XQiQWLRFs‫ڰ‬L[XQEL1XFsQ3DSD'LRVDQ 1XFsQ3DSD'LRVXStPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ
EDQD‫ڰ‬XQiQTXLQELDEDQDTXLFssabi FDUDQXQDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ? Usai quicë banax
RTXLQ‫ڰ‬DFsPDXQLFDPD1XFsQ3DSD FDXQLQDELVLQiQFsVD‫ڰ‬LFsQ. 6੅Usama ca.
'LRVDQXStPDLVWL‫ڰ‬LFsQ. 28੅‫ڰ‬8QiQWLRUDFD‫ێ‬ ¢‫ڰ‬$WLPDxX‫ڰ‬DLDELLVsVKLFs‫ڰ‬L[XQFDUD
cë cupíVKLPDFDXQLMXGtRXQL‫ڰ‬LFsQ. 1XFsQ3DSD'LRVDQXLVD[XQDQ~DQ‫ڰ‬DWL
‫ڰ‬,PDLQXQFD‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFsXQL, ax nëtë sënën ۛ cëbëtan unin cara upí ñu
‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFsLVKLPDDVprabi Nucën ‫ڰ‬D[D, FDUDXStPDxX‫ڰ‬D[DTXL[XQLVWL‫ڰ‬LF?
Papa Diosmi catamëFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 29੅Axa 7੅¢$PL‫ڰ‬X, XSt‫ڰ‬LQXQTXL[XQDQQX

aín nuitu mëu upiti Nucën Papa Diosmi castícania isquian uni raírinën Nucën
VLQiQFsXQLD[FDDVpUDELMXGtRXQL‫ڰ‬LFsQ. Papa Dios, D[FDDtQVLQDFKDFs‫ڰ‬LFsXSt
‫ڰ‬8QiQWLRUDFDFsXQLD[FD0RLVpVQsQ ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sFDVWtcania isquian uni raírinën
cuënëosabi oquin aín namishi usoquin Nucën Papa Dios ax ca aín sinan upíira
‫ڰ‬DFsFXStPDDtQQXLWXPsX1XFsQ3DSD ‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DtQELFDUDXLVDFDV‫ێ‬
'LRVPLVLQiQFsFXStDVprabi judío uni TXLQ1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬sFDVWtcania?
‫ڰ‬LFsQ. Usa uni ca unían upí isiamabi —quixun sapi ca bëtsi bëtsi unin
Nucën Papa Diosan upí isia. sinania. 8੅¢8VD‫ڰ‬DLQFDUDQXQDXLVDFDVTXLQ

3
1੅¢8VD‫ڰ‬DLQFDUDMXGtRVXQLFDPD[ xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLPDQ?, Nucën Papa Diosan
EsWVLXQLFDPDVDPDLUD‫ڰ‬LF? ¢8QiQ‫ێ‬ VLQDQFDXSt‫ڰ‬LFsTXL[XQXQLFDPDQ
WLRUDFDFs‫ڰ‬LWLD[FDUDxDQFiLVKLPD‫ڰ‬LF? ‫ڰ‬XQinun. 8VDL‫ڰ‬XFKDWLFDDViEL‫ڰ‬LFsFD
2੅Ca aséUDELXVDPD‫ڰ‬LFsQ. Judíos unibu 3DEOR‫ڰ‬LPDLQXQDEs‫ڰ‬LFsXQLFDPDTXLD
pain ca Nucën Papa Diosan aín bana TXLD[FDEsWVLEsWVLXQLQX‫ڰ‬DWLPRWL
‫ڰ‬LQiQFs[D. ‫ڰ‬,QiQTXLQFDFDPDELXQLQ sinani nu ñui quia. Usaía ax quicë
‫ڰ‬XQinun a bana judíos uni raíri cuëQsR‫ێ‬ unicama a ca Nucën Papa Diosan
miacëxa. 3੅¿Bëtsi bëtsi judíos unicaman ‫ڰ‬XFKRTXLQFDVWtFDQWL‫ڰ‬LFsQ.
1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQFs‫ڰ‬L[XQELxX
‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFsD[FDUD1XFsQ3DSD'LRVDQ &DPi[ELFDQDQXQD‫ڰ‬XFKDxX
‫ڰ‬XFKD‫ڰ‬LF? 4੅&DXVDPD‫ڰ‬LFsQ. Uníxa aín ‫ڰ‬DLQ, quicë bana
TXLFsVDRTXLQ‫ڰ‬DQDQELFsPsWL‫ڰ‬DtQELFD 9੅¿Nucën Papa Diosan cara judíos

Nucën Papa Diosainshi asérabi camabi unicama bëtsi unicamasama upíira isin?
D[TXLiVDELRTXLQ‫ڰ‬DLD. 8VD‫ڰ‬DLQFD Usama ca. Cana mitsu can, judíosma
Nucën Papa Dios ñui aín bana cuënëo XQLFDPD‫ڰ‬LFsVDULELWLFDMXGtRVXQLFDPD‫ێ‬
ësai quia: ULELDtQVLQDQXStPD‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬XFKDxX‫ڰ‬LFsQ.
&DPDELXQLQFD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, min 10੅Nucën Papa Diosan bana cuënëo ca

bana ca aséUDELXSt‫ڰ‬LFsTXL[XQ. quia:


$ViELFDUDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLVD An ñu upíVKL‫ڰ‬DFsXQLFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ,
WDQTXLQLVTXLQELFDPLQ‫ڰ‬DFsxX achúshirabi. 11੅An Nucën Papa
DVibiira isquin unin —mix 'LRVDQEDQDFXDFsXQLFD‫ڰ‬DtPD
313 520$126੄3

‫ڰ‬LFsQ. Axa Nucën Papa Diosan ca usaira oquin Nucën Papa Diosan uni
VLQiQPLFs‫ڰ‬LLVDWDQFsXQLFD‫ڰ‬DtPD XSt‫ڰ‬LPLDTXL[XQFDEsUtFDPDELXQLQ
‫ڰ‬LFsQ. 12੅Camabi unix ca Nucën XStRTXLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. &DXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
Papa Diosmi manúaxa. Ami TXL[XQFD0RLVpV‫ڰ‬LPDLQXQDQ1XFsQ
manú[XQFD‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DWLVKL Papa Dios quicë bana uni ñuixuncë
sinania. $QXStxXLVKL‫ڰ‬DFsXQLFD unicamanribi cuënëocëxa. 22੅Camabi uni
‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. AchúVKLUDELFD‫ڰ‬DtPD an Jesucristomi catamëquin —aín
‫ڰ‬LFsQ. 13੅$QXXQLEDPDFsUDFiQFs quicëVDELRTXLQFD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ ti
TXLQLPDSXFsPD‫ڰ‬DLQFDDQXD[ ‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs, acama ca Nucën
aín anëcë chiquitia. Usaribiti ca Papa Diosan upí isia. Jesucristomi
‫ڰ‬DWLPDXQLDtQFXsbínuax bana catamëcë cupíshi ca an judíos uni
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LPDLQXQFsPsLTXLFsEDQD ‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVPDXQLULELXStLVLD.
chiquitia. Aín banan ca uni itsi 23੅Camabi unix ca Nucën Papa Diosan

ñui cëmëia. Usaquin ca amia LVFs[‫ڰ‬XFKDxX‫ڰ‬LFsQ. 8StLUD‫ڰ‬LQXDQ1XFsQ


cëmëFsXQLPDViQXLWXPLD. Aín 3DSD'LRVDQXQLR‫ڰ‬DtVKELFDXVDPD‫ڰ‬LFsQ.
banax ca runun cuëEtQX‫ڰ‬LFs 24੅8VD‫ڰ‬LFsELFD-HVXFULVWR, camabi unin

muca, an uni paëocë, usaribi ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD‫ڰ‬DtDQ, cupíoima ami


‫ڰ‬LFsQ. 14੅8VD‫ڰ‬DLVKFDXQLLWVLxXL catamëtiashi Nucën Papa Diosan
‫ڰ‬DWLPDWLEDQDQDQXQLLWVLPLQLVKL QXLEDTXLQDtQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ quin uni
banaia. 15੅6LQiQxXPDVD‫ڰ‬L[XQFD ‫ڰ‬XFKDñuma isia. 25੅Ami catamëtía, uni
XQL‫ڰ‬DWLVKLVLQDQLD. 16੅Uinu cara DtQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQFDFDPDEL
FXDQLDDQX[XQELFD‫ڰ‬DWLPDWL XQLQ‫ڰ‬XFKDFXStD&ULVWREDPDQXQ1XFsQ
EDQDTXLQPDViQXLWXPLDQDQXQL Papa Diosan mëníocëxa. An Jesucristo
‫ڰ‬DWLPDPLD. 17੅&DXQLLWVLEsQXLED‫ێ‬ EDPDWLPsQtR‫ڰ‬L[XQFDEsUiPD‫ڰ‬Li
QDQLXSLWL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬XQDQtPD. 18੅Axa uniribi, axa sinanatia Nucën Papa
QXQFXVKL‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD 'LRVDQDtQ‫ڰ‬XFKDFDPDDVKLTXLQ
Diosmi racuëtۛ i sinaníma. manumiacëxa. 8VDTXLQDQ‫ڰ‬iFXStFD
19,20੅Usa banacama ca judíos unibunën FDPDELXQLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, Nucën Papa
cuanun Nucën Papa Diosan aín unicama Diosan ca aséUDELXStLUDXSt‫ڰ‬L[XQDQ
cuënëomiacëxa quixun cananuna XVDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQPsníosabi oquin
‫ڰ‬XQDQLQ. $tQEDQD‫ڰ‬LQiQFsPDSDLQ‫ڰ‬L[XQ ‫ڰ‬DLDTXL[XQ. 26੅Usaribi oquin ca, Nucën
ca Nucën Papa Diosan judíos unicama Papa Diosan Jesucristo bamati mënío
DLQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLDFs[D. $LQDQ‫ڰ‬LPLWDQFs ‫ڰ‬L[XQ, bëríribi axa Jesucristomi
[XQFDXLVDLUDFDUDDLQDQ‫ڰ‬DLVKXQLXSt catamëFsXQLFDPDDtQ‫ڰ‬XFKDFDPD
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XDQ‫ڰ‬XQinun aín bana judíos tërën ۛ quin manumia. 8VDTXLQ‫ڰ‬DFsFXSt
XQLFDPD‫ڰ‬LQiQFs[D. A bana isquin ca FDFDPDELXQLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, asérabi ca
judíos unicamainshima camabi unin 1XFsQ3DSD'LRVDQXStLUDXSt‫ڰ‬L[XQDQ
‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, XLVDLUDL‫ڰ‬LFDUD1XFsQ3DSD XVDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQPsníosabi oquin
'LRVDQLVFs[DWXQQXLWXXStPD‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DLDTXL[XQ.
quixun. 27੅$QXVDLFDXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD

quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsXQL, ax sapi ca
Cristomi catamëcë unicamaxa Nucën Papa UDEtWL‫ڰ‬LFsQ, —‫ڰ‬sQQXLWXFD1XFsQ3DSD
'LRVDQLVFs[‫ڰ‬XFKDxXPD‫ڰ‬LFsxXLFsEDQD Diosan upí isia —quixun sinani. Usa
21੅0RLVpVQsQXVDLMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬DtQELFDD[D-HVXFULVWRPLFDWDPscë
cuëQsREDQD‫ڰ‬DFsFXStPD&ULVWRFXStshi XQLQ‫ڰ‬XQDQLD, —Jesucristo cupíshi ca
520$126੄3੄4 314

1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬sXStLVLD—quixun. FXSt‫ڰ‬LQiQFs‫ڰ‬LFsQ. 5੅8VD‫ڰ‬DtQELFDD[DxX


8VDTXLQ‫ڰ‬XQDQLFDUDELWtPD. 28੅Cananuna XSt‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DtVKEL, Nucën Papa Diosan
‫ڰ‬XQDQLQ, DtQxXXSt‫ڰ‬DFsFXStPD, ca aín quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLDTXL[XQ
Jesucristomi sinani ami catamëcë ‫ڰ‬XQDQLDPLVLQiQFsXQLD1XFsQ3DSD
cupíshi ca uni Nucën Papa Diosan aín 'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LPLD, DQ‫ڰ‬XFKDñu unibi
‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ TXLQDQLVFs[XSt‫ڰ‬LQXQ ami catamëWLDDLQDQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬L[XQ. 6੅Upí
‫ڰ‬LPLDTXL[XQ. xX‫ڰ‬DQDQELXStPDxX‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LFsELFDDtQ
29੅¿Nucën Papa Diosan cara judíos ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ tancëxun Nucën Papa
XQLFDPDLVKLDtQXQL‫ڰ‬LPLDQDQMXGtRVPD Diosan uni upí isia. Usaquian iscë unix
XQLFDPDULELDtQXQL‫ڰ‬LPLWLPD‫ڰ‬LF? Ca ca cuëënia quiax ca David ësai
DWXULELDLQDQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 30੅Nucën Papa quiacëxa:
Dios ax ca achúVKL‫ڰ‬LFsQ. An ca judíos 7 Ui unicama cara Nucën Papa Diosan

XQLFDPD‫ڰ‬DFssaribi oquin judíosma tërëQۛ TXLQDtQ‫ڰ‬XFKDPDQXLD,


uniribi Jesucristomi catamëcë cupíshi, DFDPD[FDFKXiPDWDQLFXssnia.
DQLVFs[DtQQXLWXXSt‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD. 8੅8LXQLFDPDFDUD1XFsQ‫ڰ‬,EX
31੅¿Jesucristo cupíVKLFDQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XFKD 'LRVDQDtQ‫ڰ‬XFKDPDQXTXLQ
tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[ VLQiQPLWscënima, D[FDFKXiPD‫ێ‬
XSt‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQTXLQFDUDQXQD rua tani cuëënia.
Nucën Papa Diosan bana Moisésnën 9੅¿Judíos unicamaishi ñui cara David

cuëQsRD[FDFXDWLPD‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQWL usai quiacëx? Usama ca. Judíosma


‫ڰ‬DLQ? Usama ca. Jesucristomi catamëWL‫ێ‬ XQLFDPD[ULELFDDtQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ cë
shi cananuna asérabi Nucën Papa ‫ڰ‬DLVKXVDLFXssQWL‫ڰ‬LFsQ. Cananuna
Diosan bana quicëVDELRtLUD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL mitsu can, ax aín quicësabi oquin ca
quixun cananuna unicama ñuixunin. 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
sinani ami catamëcë cupí ca Nucën
Amia catamëtia Nucën Papa Diosan Papa Diosan Abraham upí isacëxa.
$EUDKDPXStLVD 10੅¿Uinsaran cara Nucën Papa Diosan a

4
1੅8VD‫ڰ‬DLQVDSLFDQDQXQDTXLWL‫ڰ‬DLQ, upí isacëx? ¢‫ڰ‬8QiQWLRUDFDFs‫ڰ‬LFsFDUD
¿uisa cupí cara nucën rara Abraham Nucën Papa Diosan upí
Abraham a Nucën Papa Diosan upí isacëx? Usama ca. ‫ڰ‬8QiQWLRUDFDFsPD
isacëx? 2੅$tQxX‫ڰ‬DFsFXStD1XFsQ3DSD SDLQ‫ڰ‬LFsELFD1XFsQ3DSD'LRVDQDXSt
'LRVDQXStLVFs‫ڰ‬DLVKFD$EUDKDP isacëxa. 11੅Nucën Papa Diosan ca
—‫ڰ‬s[ELFDQDXSt‫ڰ‬DL—quiax rabía Abraham ami catamëtia an upí iscë
‫ڰ‬LWVtDQ[D. 8VD‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD FXStD‫ڰ‬XQiQWLRUDFDQXQFDFs[D.
Diosan iscëx, a cupía Abraham rabíti Usaquian Nucën Papa Diosan Abraham
xX‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LDFs[D. 3੅Abraham ñui ca FiFXStFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, judíosma
Nucën Papa Diosan bana cuënëo ësai XQLFDPD[FDMXGtRVXQLEX‫ڰ‬LFssaribiti,
quia: ´$PLVLQiQTXLDQ, an ca asérabi ‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFsPD‫ڰ‬DtVKEL1XFsQ3DSD
aín quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ Diosmi catamëFs‫ڰ‬DLVK$EUDKDPQsQ
‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DLVKDPLFDWDPscë cupí ca rëE~QTXLVD‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 12੅Judíos
Nucën Papa Diosan Abraham upí XQLFDPD[$EUDKDP‫ڰ‬LiVDULELWL‫ڰ‬XQiQWLR‫ێ‬
LVDFs[Dµ. 4੅8VD‫ڰ‬DLQFDsQs[sVD‫ڰ‬LFsQ. UDFDFs‫ڰ‬DtVKELFDD[D$EUDKDP
An uni ñu mëëxuncë uni a ca an ñu ‫ڰ‬Lisaribiti Nucën Papa Diosmi catamëcë
mëëmicë unin cupíoia. A curíqui ax ca cama axëshi asérabi Abrahamnën
‫ڰ‬LQiLQVKLFsPD‫ڰ‬LFsQ, ax ca aín ñu mëëcë rëE~QTXL‫ڰ‬LFsQ.
315 520$126੄4੄5

18੅Nucën Papa Diosan “Min rëbúnqui ca


$QFDDtQTXLFsVDELRTXLQQXDLQDQ‫ڰ‬LQXQ ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsµTXL[XQFDFsxun ca
ۛ LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQFsXQLVKLFD1XFsQ
iëP $EUDKDPQsQVLQiQFs[D, Nucën Papa
3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëm ۛ ia quicë bana
'LRVDQ‫ڰ‬sFDFsVDELRLFD‫ڰ‬sQUsbúnqui
13੅Nucën Papa Diosan ca Abraham ‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. Uisai cara usai
ësaquin cacëxa: ´0L‫ڰ‬LPDLQXQPLQ ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQPDELFDDPL
rëE~QTXLFDPD[FD‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LDQDQ catamëquin, Nucën Papa Dios quicësabi
‫ڰ‬sQPL‫ڰ‬LQiQWLPHDQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQµ. Axa usai RLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQFs[D. 19੅Abraham
FDXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQDTXLFssabi oquin cien baritiaxXVD‫ڰ‬DLVKFXVKLPD‫ڰ‬LPDLQXQFD
‫ڰ‬DFsFXStPDDVprabi ami catamëcë DtQ[DQX6DUDD[ULEL[sQL‫ڰ‬DLVKWXDWLVDPD
cupíshi ca Nucën Papa Diosan usaquin ‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬L[XQELFD$EUDKDPQsQ
Abraham cacëxa. 14੅8VDLFDXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs —XLVD‫ڰ‬DLVKFDUDQDEsFKLFsxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL
quicë bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsFXStshi —TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQPDEL—Nucën Papa
unicama Nucën Papa Diosan iscëx upí 'LRVDQ‫ڰ‬sFDFssabi oi ca aséUDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬DLVKDLQDQ‫ڰ‬DLQFD, ami catamëcë cupíshi —TXL[XQVLQiQFs[D. 20੅8VDLFD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFs
ca Nucën Papa Diosan uni upí isia quicë TXL[XQVLQiQTXLQPD, Nucën Papa Diosan
EDQDD[FsPs‫ڰ‬LWVtDQ[D. 8VD‫ڰ‬DLQFD ca asérabi aín quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs
Nucën Papa Diosan aín rëbúnqui ñuiquin quixun sinani ami catamëquin ca
$EUDKDPFiEDQDD[xDQFiLVKL‫ڰ‬LWVtDQ[D. Abrahamnën Nucën Papa Dios rabiacëxa.
15੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, XVDLFDXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs 21੅Rabiquin ca, an ca aséUDELFXVKL‫ڰ‬L[XQ

quicë bana atúan cuati, D‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQFD ax quicëVDELRTXLQxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ


DQXQXQL‫ڰ‬XFKRWLEDQD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. Usa VLQiQFs[D. 22੅8VDL‫ڰ‬tDD[DPLFDWDPscë
‫ڰ‬DtQELFDXVDLFDXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD cupíshi ca Nucën Papa Diosan Abraham
‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQELD[DTXLFssabi oquin aséUDELXStXQL‫ڰ‬LFsLVDFs[D.
‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLVKXQL‫ڰ‬XFKRFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 23੅An iscëx ca ami catamëcë cupí
16੅8VD‫ڰ‬DLQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ $EUDKDPXStXQL‫ڰ‬LFsTXL[XQFXsnëomia
$EUDKDP‫ڰ‬LPDLQXQDtQUsbúnquicamaxa ‫ڰ‬DtQELFDDEDQD[$EUDKDPLVKLxXLTXLQPD,
DWXQxX‫ڰ‬DFsFXStPDDPLFDWDPstíshi 24੅nuribi ñuiquin Nucën Papa Diosan aín

aséUDELDLQDQ‫ڰ‬LWLPsníocëxa. Judíos uni cuëQsRPLD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD


unibu, an atun cuati bana quicësabi Nucën Papa Dios, DQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~V
RTXLQ‫ڰ‬DFs, a unicamaishima, uicamax bamacëbi baísquimia, an ca ami catamëcë
FDUD$EUDKDP‫ڰ‬LFssaribiti Nucën Papa cupíVKLQXXStLVLDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ.
Diosmi catamëtia, a camabi ca Nucën 25੅1XFsQ3DSD'LRVDQFDQXQ‫ڰ‬XFKDFDPD

3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD. Usa uni tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬DtVKQXXSt‫ڰ‬LQ~DQEDPDQXQ


‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDQXFDPD[ULEL$EUDKDP‫ێ‬ ‫ڰ‬LPLWDQFsxun Jesucristo baísquimiacëxa.
nën rëE~QTXLVD‫ڰ‬DLQ. 17੅Nucën Papa $QXVRTXLQ‫ڰ‬i‫ڰ‬DtQQXDPLFDWDPstia ca
Diosan bana a ñuiquian cuënëo ax ca Nucën Papa Diosan nu upí isia.
ësai quia: “Mi cupía min rëbúnqui
‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬LQXQFDQDPLDtQUDUDPL‫ڰ‬LQXQ Jesucristomi catamëcë cupía uni Nucën
‫ڰ‬LPLQµ. Usaquin ca Nucën Papa Diosan 3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬DLVK
amia catamëFs‫ڰ‬L[XQ$EUDKDPFDFs[D. [sQLEXD‫ڰ‬DtQELDEs‫ڰ‬LWLEDQD

5
Nucën Papa Dios ax ca an uni bamacëbi 1੅8VDLQX[1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRPL

tsótëcëQXQEDtVTXLPLWL‫ڰ‬LDQDQDQDtQ catamëFs‫ڰ‬LFs, a cupí ca Nucën Papa


sinanëinshi, ‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsEL, ñu uniocë a Diosan nu upí isia. Usaquian iscëx
‫ڰ‬LFsQ. FDQDQXQDDEsXSt‫ڰ‬DLQ, Jesucristo cupí.
520$126੄5 316

2੅Jesucristomi catamëcë cupíshi ‫ڰ‬XFKRFsPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 10੅1X[QX‫ڰ‬DWLPDTXLQ‫ێ‬


cananuna uisaira oquin cara Nucën VKLVLQDQLDPLVLQiQFsPD‫ڰ‬LFsELFDDtQ
Papa Diosan nu nuibaquin nu ainan Bëchicë bama cupí Nucën Papa Diosan
‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. Usoquin QXQ‫ڰ‬XFKDWsUënۛ quin nu nuibaquin ainan
‫ڰ‬XQDQLFXssQTXLQFDQDQXQD, nux ‫ڰ‬LPLD[D. 1XQXLEDTXLQDLQDQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬LFs
FDQDQXQD1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DLVKDtQ ca Jesucristo bamaxbi baísquicë ax nubë
nëWsQXDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. ‫ڰ‬L[XQQX[QXDVpUDELXSt‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LPLD.
3੅8VDTXLQVLQiQTXLQFDQDQXQDXLVDLFDUD 11੅8VDTXLQ‫ڰ‬LPLFs[FDQDQXQD—Nucën

xX‫ڰ‬LFsbëWDQELDPLVLQiQWLsQtPD ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRDFXStFDQD1XFsQ3DSD
cuëënin. &DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, tëmëUD‫ێ‬ 'LRVQDQ‫ڰ‬DLVKDEsXSt‫ڰ‬DL—quixun
quinbi tanshiquin cananuna upiti ‫ڰ‬XQDQLFXssLQUDFXssnin.
-HVXFULVWRPLFDWDPsWL‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLTXL[XQ.
4੅TëmëUDtELDQ‫ڰ‬LPLFs[PDViQXLWXWLPD $GiQ‫ڰ‬Li‫ڰ‬LPDLQXQ-HVXFULVWRXVDL‫ڰ‬LiEDQD
ami catamëFs‫ڰ‬DLVKFDQDQXQD1XFsQ 12੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQSDLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬i

3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬DLQ. An iscëx upí achúshi uni a cupíshi camabi unin ñu


‫ڰ‬L[XQFDQDQXQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, asérabi ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬XQiQTXLQ‫ڰ‬DLD. $tQ‫ڰ‬XFKDFXSt
cananuna aín nëWsQXDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ. ca a uni bamacëxa. $XQt[D‫ڰ‬DWLPDxX
5੅An ca —aséUDELFDPLQD‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL ‫ڰ‬DWDQFs[EDPD‫ڰ‬DLQFDFDPDELXQLDWXQ
—quixun caquin nu paraníma. An ca ‫ڰ‬XFKDFXStDtQEDPDWLQsWsXFsEs1XFsQ
DtQ%sUXfXQVKLQ8StQXEs‫ڰ‬LQXQQX 3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLPRLEDPDLD. 13੅Unían ax
‫ڰ‬LQiQ[D. 1XEs‫ڰ‬L[XQFDQX‫ڰ‬XQiQPLD TXLFsVDRTXLQ‫ڰ‬DWLEDQD‫ڰ‬DtPDSDQ‫ڰ‬DtQEL
uisaira oquin cara Nucën Papa Diosan FDXQLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬XQiQFs[D. Usa
nu nuibatia quixun. An ca asérabi nu ‫ڰ‬DtQELFDD[TXLFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DWLEDQD
QXLEDWLDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQFDQDQXQD, ‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQ, DQXQXQL‫ڰ‬XFKRWLEDQD‫ڰ‬DtPD
nux cananuna asérabi aín nëWsQXDEs‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬LDFs[D. 14੅8VD‫ڰ‬DtQELFD0RLVpV‫ڰ‬DtPDSDQ
‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. ‫ڰ‬DLQ$GDQsQUsE~QTXLFDPD‫ڰ‬XFKDWDQFs[
6੅Nucën Papa Diosan nu nuibaquin bamacëxa, Adanëxa Nucën Papa Diosan
mëníosabi oi ca, QX[ELQXQ‫ڰ‬XFKDWsrëni FDFsVDRL‫ڰ‬LPD‫ڰ‬XFKiVDUL‫ڰ‬LPDEL. $GiQ
iëWۛ LPD‫ڰ‬DtQEL&ULVWRDtQEDPDWLQsWs FXStDFDPDELXQL‫ڰ‬XFKDFs‫ڰ‬DtQELFDD[DD
ucëbë, XQLFDPDQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ ux FD[XXWLDFXStLUDFDPDELXQLQ‫ڰ‬XFKD
bamacëxa. 7੅8LQX‫ڰ‬LFsXQt[ELFDEsWVLXQL tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
FXStEDPDWLPD‫ڰ‬LFsQ, D[XStXQL‫ڰ‬DtQEL. 15੅$GiQFXStDXQLFDPD‫ڰ‬XFKDxX‫ڰ‬DtQEL

8VD‫ڰ‬DtQELVDSLFDDVpUDELXStXQL‫ڰ‬LFs FD1XFsQ3DSD'LRVDQD‫ڰ‬XFKDFDPD
axa bamati rabanan cuni bëtsi uni tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQPsníocëxa. Adanëxa
EDPDWL‫ڰ‬LFsQ. 8੅8VD‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD 1XFsQ3DSD'LRVPL‫ڰ‬XFKDFsFXStFD
'LRVDQQX[QX‫ڰ‬XFKDxX‫ڰ‬LFsELQX ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL1XFsQ3DSD'LRVEs
QXLEDTXLQQXQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ uxa Cristo ‫ڰ‬LWLPRLEDPDLD. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDFK~shi
bamanun mëníocëxa. Usaquian mënío uni, Jesucristo, DFXStD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL
VLQiQTXLQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, uisaira cupíoima abë nëtëWۛ LPRL‫ڰ‬LQXQ1XFsQ
oquin cara nu nuibatia quixun. 9੅Cristo Papa Diosan mëníocëxa. 16੅Achúshi
EDPDFXStQXQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVK XQt[D‫ڰ‬XFKDFXStFDFDPDELXQL1XFsQ
cananuna Nucën Papa Diosan iscëx upí 3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLPRLEDPDWL‫ڰ‬LDFs[D. Usa
‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDDQ~DQ1XFsQ ‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD'LRVDQDWXQ
3DSD'LRVDQFDPDELXQLQxX‫ڰ‬DFsLVWL ‫ڰ‬XFKDFDPD‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬LFsELDFDPD
QsWsQDQLVFs[XSt‫ڰ‬DLVKDVprabi tërën ۛ quin nëtëWۛ LPRLDEs‫ڰ‬LQXQXQLLëm
ۛ ia,
317 520$126੄5੄6

FXStxXFiquinmabi. $GDQs[D‫ڰ‬XFKDWDQ‫ێ‬ DPLULELDPLULEL‫ڰ‬XFKDWL‫ڰ‬DLQ? 2੅Usama ca.


Fs[EDPD‫ڰ‬DtDQFDPDELXQLXVDULELWL 1XQ‫ڰ‬XFKDFXSt-HVXFULVWREDPD‫ڰ‬DLQ
‫ڰ‬XFKD‫ڰ‬DtQELFD&ULVWRFXStLUD, atun FDQDQXQDQX[‫ڰ‬XFKDWscënuxma abë
‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVK, DEsXSt‫ڰ‬LQXQ EDPDFsVD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDXQLQ
Nucën Papa Diosan uni iëm ۛ ia. EDPDTXLQDtQ‫ڰ‬XFKDDVKLTXLQsQFsVD
17੅AchúVKLXQLD‫ڰ‬XFKiFXStFDFDPDELXQL XVDULEL‫ڰ‬DLQ. ¢8VD‫ڰ‬DLVKFDUDQXQDXLVD
‫ڰ‬XFKDxX‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLPRL FXSt‫ڰ‬XFKDtVKLWVyWL‫ڰ‬DLQ? 3੅Cananuna usai
bamaia. 8VD‫ڰ‬DtQELFDXLFDPDFDUD ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. ¿Jesucristonën uni ax ca
Nucën Papa Diosan nuibaquin atun QDVKLPLFs‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬XFKDWscëntimoi
‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ quin upí isia, acamax &ULVWREsEDPDFsVD‫ڰ‬LFsTXL[XQFDUDPLQD
-HVXFULVWRFXStEsWVLVLQiQxX‫ڰ‬L[XQ, upí ‫ڰ‬XQDQLPDQ? 4੅1X[QDVKLPLFs‫ڰ‬DLVK
xX‫ڰ‬DWDQFs[1XFsQ3DSD'LRVEs cananuna Jesucristo, QXQ‫ڰ‬XFKDFXSt
nëtëtۛ imoi aín nëWsQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. EDPD‫ڰ‬DLQ‫ڰ‬XFKDWscëntimoi abë
18੅ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. $GiQFXStD EDPDFsVD‫ڰ‬LDQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDQXQD
FDPDELXQL‫ڰ‬XFKRFs‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ‫ڰ‬,EX bamacëbia Nucën Papa Diosan
Jesucristonën bamaquin camabi uníxa Jesucristo, aín cushínbi baísquimia cupí,
‫ڰ‬XFKRFsPD‫ڰ‬LDQDQ1XFsQ3DSD'LRVQDQ XVDULEL‫ڰ‬DLVKEsWVLVLQiQxX‫ڰ‬LDQDQ
‫ڰ‬LQXQPsníocëxa. 19੅Achúshi uni, $GiQ, bëUiPD‫ڰ‬LFsVDL‫ڰ‬LWscëntima oquin Nucën
axa Nucën Papa Dios quicëVDELRL‫ڰ‬LiPD 3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬DLQ.
FXStFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL‫ڰ‬XFKDxX‫ڰ‬LFsQ. Usa 5੅1XEsD&ULVWR‫ڰ‬DLQFDQDQXQDDEs

‫ڰ‬DtQELFDEsWVLXQL, Jesucristo, axira EDPDFsVD‫ڰ‬DLVKD[DEDPDWDQFs[EsWVL


Nucën Papa Dios quicëVDELRL‫ڰ‬LiFXSt ‫ڰ‬LQXQEDtVTXLFsVDULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 6੅Cananuna
‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL1XFsQ3DSD'LRVDQXSt ‫ڰ‬XQDQLQ, &ULVWRQDQPDSDLQ‫ڰ‬L[XQ
isia. cananuna ënquinma nux cuëëncësa
20੅Unían —QX[FDQDQXQD‫ڰ‬XFKDñuira RTXLQVKLxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsQ. Usa ñu
‫ڰ‬DLVKXStPD‫ڰ‬DL—TXL[XQ‫ڰ‬XQinun ca VLQiQWscënuxunma cananuna Cristobë
1XFsQ3DSD'LRVDQXLVDLFDUDXQL‫ڰ‬LWL EDPDFsVD‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬XFKDWLVLQiQWscëntima
‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD0RLVpVFXsnëomiacëxa. ‫ڰ‬DLQ. 8QLEDPDFsDQFDxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DWL
‫ڰ‬8FKDxXLUD‫ڰ‬LFsELXQLQXLEDLUDTXLQFD VLQiQWscënima. Usaribi oquin cananuna
1XFsQ3DSD'LRVDQDWXQ‫ڰ‬XFKDFDPD QX[&ULVWREsEDPDFsVD‫ڰ‬L[XQxX‫ڰ‬DWLPD
tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQPsníocëxa. 21੅Usoquin ‫ڰ‬DWsFsQWLVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. 7੅8VD‫ڰ‬DLVK
mëQtRFs[FDFDPDELXQLDtQ‫ڰ‬XFKDFXSt FDQDQXQDXQtDQEDPDTXLQDtQ‫ڰ‬XFKD
1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLPRLEDPDWL DVKLTXLQsQFsVDXVDULEL‫ڰ‬DLQ. 8,9੅&DQD‫ێ‬
‫ڰ‬DtVKEL1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRFXStDtQ QXQD‫ڰ‬XQDQLQ, EDPD[ELEDtVTXLD‫ڰ‬DLVKFD
‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LDQDQEsWVLVLQiQxX‫ڰ‬L[XQ Cristo uínsaran nëtën ۛ bi bamatëcëntima
XStxX‫ڰ‬DWDQFs[1XFsQ3DSD'LRVDQ ‫ڰ‬LFsQ. Axa bamatëFsQWLFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ.
nëtënu abë xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. —Usa ca —TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQFDQDQXQD
sVDTXLQULEL‫ڰ‬XQDQLQ, QXQ‫ڰ‬XFKDFDPDsQL
$LQDQ‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬XFKDWsFsQX[PD&ULVWRFXSt &ULVWREsEDPDFsVD‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDDEs
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWLEDQD EDtVTXLFsVD‫ڰ‬DLVK[sQLEXD‫ڰ‬DtQELDEs‫ڰ‬LWL

6 ‫ڰ‬DLQ. 10੅Cristo ax ca camabi unían ñu


1੅¢1X[‫ڰ‬XFKDxXLUD‫ڰ‬LFsELFD1XFsQ

Papa Diosan Jesucristo cupí nu upí ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFscama nëtën ۛ ux achúshitishi


isia quixun sinani caranuna uisari quiti bamacëxa. Bamatancëx, bamatëFsQWL‫ێ‬
‫ڰ‬DLQ? ¿Nucën Papa Diosan nu nuibaquin PRLEDtVTXLD‫ڰ‬DLVKFDD[1XFsQ3DSD
QXQ‫ڰ‬XFKDWsUënۛ tëcënun caranuna Dios cuëëncëVDELRtLUD‫ڰ‬LD. 11੅Usaribiti
520$126੄6੄7 318

FDPLQDPLWVX[&ULVWREsEDPDFsVD‫ڰ‬L[XQ quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLQ. 0LWVXQxX‫ڰ‬DWLPD


PLWVXQ‫ڰ‬XFKDDVKLTXLQsQFs‫ڰ‬DLVK, abë ‫ڰ‬iFDPDsQFs‫ڰ‬L[XQFDPLQD1XFsQ3DSD
EDtVTXLFsVD‫ڰ‬DLVK-HVXFULVWR‫ڰ‬LFssaribiti Dios cuëëncësabi oquin ñu upíVKL‫ڰ‬DLQ.
Nucën Papa Dios cuëëncëVDELRtLUD‫ڰ‬LWL 8VDTXLQPL‫ڰ‬DLDPLWVX‫ڰ‬XQiQTXLQFDQD
‫ڰ‬DLQ. cuëënquin Nucën Papa Dios —DViELFD
12੅8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQD‫ڰ‬XFKDxX‫ڰ‬DLVK —quixun cain. 19੅Mitsúxmi unin
‫ڰ‬DWLPDVLQiQxX‫ڰ‬L[XQPLWVXQVLQiQFsVD VLQiQFsVDRTXLQVLQiQFs‫ڰ‬LFsFDQD
RTXLQVKL‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. PLWV~QPLFXDLVDEDQiLQVKLPLWVX
13,14੅&ULVWRQDQPD‫ڰ‬L[XQXLVDxXFDUD ñuixunin. BëUiPDFDPLQDPLWVXQ
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQEL‫ڰ‬i‫ڰ‬DtVKEL mëcën, mitsun taë, mitsun namicama
camina Cristo cupí Nucën Papa Diosan DQXQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLVKLVLQiQTXLQ
XQL‫ڰ‬DLVKXVDL‫ڰ‬LPDQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQD XVRTXLQVKL‫ڰ‬DFsQ. 8VRTXLQ‫ڰ‬i‫ڰ‬L[XQEL
PLWVX[1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLPRL camina bërí mitsun mëcën, mitsun taë,
EDPDWL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtVKELEsUtDtQXQL‫ڰ‬DLVKD[ mitsun namicama anun ñu upíVKL‫ڰ‬DWL
cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQD VLQiQTXLQXVRTXLQVKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ,
mitsun mëcën, mitsun taë, mitsun XVDTXLQPL‫ڰ‬DFsbëa Nucën Papa Dios
QDPLFDPDDQXQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DTXLQPD cuëënun.
1XFsQ3DSD'LRVFXssQFsxXLVKL‫ڰ‬DWL 20੅fX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLVKLVLQiQFs‫ڰ‬L[XQ

‫ڰ‬DLQ. camina mitsun bëUiPD1XFsQ3DSD'LRV


cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWLVLQiQPD‫ڰ‬DLQ.
An ñu mëëmicë unin uni ñu 21੅fDQFiELFDPLQDXVDxX‫ڰ‬DFsQ.
Pss[XQFsVDULELRTXLQ‫ڰ‬XFKDxXXQLQ 0LWV~[PLXVDL‫ڰ‬LiVLQDQLFDPLQDEsUt
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXxX rabinin. 8VDxXFDPD‫ڰ‬DWLDQsQFsPD
mëëxuncë bana XQL[FDXVDEL‫ڰ‬DLVKDVKLWL1XFsQ3DSD
15੅¿Axa quicëVDELRtQX‫ڰ‬LWLEDQD 'LRVEs‫ڰ‬LWLPRLEDPDWL‫ڰ‬LFsQ. 22੅Mitsúnmi
quicëVDELRTXLQX‫ڰ‬DFsFXStPDDPL xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWsFsQ[XQPD‫ڰ‬DQXQ1XFsQ
catamëWLDLVKLFD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬sQ 3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬L[XQFDPLQDD[
‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ WL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQTXLQ, cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLQ. 8VRTXLQ‫ڰ‬DLDFD
FDUDQXQDDPLULELDPLULEL‫ڰ‬DLVDPDxX Nucën Papa Diosan mitsu an iscëxmi
‫ڰ‬DWsFsQWL‫ڰ‬DLQ? &DQDQXQD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. XSt‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD. ‫ڰ‬,PLDQDQFDQsWëtۛ imoimi
16੅&DPLQDXStRTXLQ‫ڰ‬XQDQLQ, mitsun uni DEs‫ڰ‬LQXQPLWVX‫ڰ‬LPLD. 23੅$tQ‫ڰ‬XFKDFXSt
itsi —‫ڰ‬s[FDQDPLQXQL‫ڰ‬LLVDWDQL ca uni iëWۛ LPRLEDPDWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQEL
—quixun catancëxun camina aín uni FDD[DDtQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ XQ1XFsQ‫ڰ‬,EX
‫ڰ‬L[XQD[TXLFsVDELRTXLQVKLxX‫ڰ‬D[XQWL Jesucristomi catamëcë unicama a abë
‫ڰ‬DLQ. 8VDULELWLFDXQLxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ [HQLEXD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬LQXQ1XFsQ3DSD'LRVDQ
‫ڰ‬DSXFXssQFsVDRTXLQVKL‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVKDtQ iëmۛ ia.
XQL‫ڰ‬LFsQ. $tQXQL‫ڰ‬DLVKFD1XFsQ3DSD
'LRVEs‫ڰ‬LWLPRLEDPDWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQEL 8VDLFDXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
ۛ ntu,
7
ca uni itsix Nucën Papa Dios cuëëncë 1੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa mitsúnribi a bana
VDELRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVKDtQXQL‫ڰ‬LDQDQDQ ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ,
LVFs[XSt‫ڰ‬LFsQ. 17,18੅Mitsux ñunshin EDPDFsPDSDLQ‫ڰ‬L[XLQVKLFDXQLQDW~DQ
‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXFXssQFsVDRTXLQVKL‫ڰ‬DFs ax quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWLEDQDD[D
‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtVKELFDPLQDEsUtXVDPD‫ڰ‬DLQ. quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ.
&DPLQDDDtQXQLFDPDQPLWVX‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬ Bamaxun cuni ca a bana quicësabi
FsEDQD&ULVWRxXLFsVLQinan a bana RTXLQ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ. 2੅Ësa ca. Nun ax
319 520$126੄7

quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWLEDQDFDTXLD, TXLFsEDQD‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬L[XQFDQDxX
bënëñu xanun ca aín bënë bamacëma ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DTXLQELXVDTXLQ‫ڰ‬DWLFD‫ڰ‬DLVDPD
SDLQ‫ڰ‬LFssQWLPD‫ڰ‬LFsQ. Aín bënë bamacë ‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬DLQ. Usai
bë cuni ca bënutisa tani bëQXWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LWDQFs[XQELFDQDDEDQD‫ڰ‬XQiQFsQ.
3੅$tQEsQsEDPDFsPD‫ڰ‬DtDQEsWVLXQLEs ‫ڰ‬8QiQTXLQFDQDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLD[FD
‫ڰ‬LWLFD‫ڰ‬XFKD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDtQEsQs ‫ڰ‬XFKDLUD‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQ[XQEL‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVK
bamacëbëWDQ‫ڰ‬DLVDWDQTXLQXQLLWVL ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XFKDFXSt1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLPRL
bëQsRWL‫ڰ‬LFsQ. Usaquian bënëoti ca EDPDWL‫ڰ‬LDFsQ. 10੅Ësa ca. A isía ax cuëëncë
‫ڰ‬XFKDPD‫ڰ‬LFsQ. 4੅‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu, usaribi sabi oi, XVDLDtQXQL‫ڰ‬LQXDQ1XFsQ3DSD
FDPLQDPLWVX[‫ڰ‬DLQ. 8VDLXQL‫ڰ‬LWLEDQD 'LRVDQ‫ڰ‬LQDQEDQD, ax quicëVDELRL‫ڰ‬LFsPD
TXLFsVDRtVKL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtVKELFDPLQDEsUtDEs FXSt‫ڰ‬XFKRFs‫ڰ‬DLVKFDQD1XFsQ3DSD
axa bamaxbi baísquicë Cristo ami 'LRVEs‫ڰ‬LWLPRLEDPDWL‫ڰ‬LDFsQ. 11੅A bana
catamëti, aín bana quicëVDELRtVKL‫ڰ‬LQ. quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLFDQD‫ڰ‬XFKDWLPD‫ڰ‬DL
8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQDD[FXssQFssabi oi quixun sinaníbi a bana quicësabi oíira
‫ڰ‬LTXLQ1XFsQ3DSD'LRVFXssQPLQ. ‫ڰ‬LFsPD‫ڰ‬L[XQFDQD, XLVDLUDFDUDQD‫ڰ‬XFKDL
5੅$LQDQPDSDLQ‫ڰ‬DLVKQX[FXssQFssabi oi quixun sinani bënëaۛ cën. $EDQDDViEL
‫ڰ‬LTXLQFDQDQXQD, xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLFD ‫ڰ‬DtQELDEDQDFXSt‫ڰ‬XFKRFs‫ڰ‬DLVKFDQD
‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD‫ڰ‬XQiQ[XQELQXQ 1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLPRLEDPDWL‫ڰ‬LDFsQ.
VLQDQXStPD‫ڰ‬L[XQ, XVDxX‫ڰ‬DFsQ. Usa ñu 12੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, nun ax

‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVKFDQDQXQD1XFsQ3DSD'LRVEs quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWLEDQD[FDXSt‫ڰ‬LFsQ, a
‫ڰ‬LWLPRLEDPDWL‫ڰ‬LDFsQ. 6੅8VDL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtVKEL EDQDXLVDxXFDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs, uisa ñu cara
cananuna nun, ax quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsTXLFs, ax ca aséUDELXSt‫ڰ‬LFsQ.
bana axa quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsFXStPD, 13੅¿A bana aséUDELXSt‫ڰ‬DtQELFDUDQXQDD

Cristomi catamëWLVKLDLQDQ‫ڰ‬L[XQDtQ EDQDFXSt1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLPRL


%sUXfXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFsxun EDPDWL‫ڰ‬DLQ? Usama ca. Nun sinan
EsWVLRTXLQVLQiQTXLQ1XFsQ3DSD'LRV XStPD‫ڰ‬L[XQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLFDQDQXQD
cuëëncëVDELRTXLQVKL‫ڰ‬DLQ. 1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLPRLEDPDWL
‫ڰ‬LDFsQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQFDQDQXQD‫ڰ‬XQiQFsQ,
Nun sinán upíma cupí cananuna ‫ڰ‬XFKDWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 8VD‫ڰ‬L[XQ
‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DLTXLFsEDQD FDQDQXQDXLVDxXFDUDXSt‫ڰ‬LFs, uisa ñu
7੅A bana, XLVDxXFDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs, uisa ñu FDUD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsTXLFsEDQDD[DDVprabi
FDUD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsTXLFs, a banacama ca ‫ڰ‬DtQELD[TXLFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLVK
DViEL‫ڰ‬LFsQ. $EDQD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD FDQDQXQD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFsQ.
XLVDxX[LUDFDUD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ 14੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, a bana uisa ñu

‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LWVtDQ. A bana “mix camina FDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs, XLVDxXFDUD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFs


EsWVLXQLQxXPLQDQ‫ڰ‬LQXQFXssQFs‫ڰ‬LWLPD quicë, D[FDXSt‫ڰ‬LFsTXL[XQ. $EDQDDViEL
‫ڰ‬DLµTXLFsPD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDXVDL‫ڰ‬LWLFD ‫ڰ‬DtQELFDQDQXQD-HVXFULVWRQDQPD‫ڰ‬DLVK
‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LWVtDQ. 8੅A QXQVLQDQ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬L[XQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLVKL
EDQDXVDLFDXQL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsTXLFs, ax VLQiQFsQ. 15੅8StxX‫ڰ‬DLVDWDQTXLQEL
DViEL‫ڰ‬DtQELFDQDQXQDQXQVLQDQXStPD FDQDQXQDQXQVLQDQXStPD‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬DLPDQ.
‫ڰ‬DLVK, DEDQD‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DtVKELXVDL‫ڰ‬LFsFXSt $‫ڰ‬DTXLQPDFDQDQXQDDQXQ‫ڰ‬DLVDPD
‫ڰ‬XFKRWL‫ڰ‬LDFsQ. A bana, XVDLFDXQL‫ڰ‬LWLPD WDQFsxXD‫ڰ‬DLQ. 8LVD‫ڰ‬L[XQFDUDQD‫ڰ‬sQD
‫ڰ‬LFsTXLFs, D[‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQFDDQXQQX ‫ڰ‬DLVDWDQFsxXXSt‫ڰ‬DTXLQPDD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DLVDPD
‫ڰ‬XFKRWLEDQD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LWVtDQ[D. 9੅‫ڰ‬ÊQXLVDxX WDQFsxX‫ڰ‬DWLPDD‫ڰ‬DLTXL[XQFDQD
FDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs, XLVDxXFDUD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬XQDQLPDQ. 16੅fX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFs‫ڰ‬L[XQEL,
520$126੄7੄8 320

XVDTXLQxX‫ڰ‬DWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD &ULVWRQDQPDXQL‫ڰ‬LFssai ax cuëëncëVDUL‫ێ‬


‫ڰ‬XQiQTXLQ, ‫ڰ‬sQXVDxX‫ڰ‬DLVDPDWDQLDLVTXLQ VKL‫ڰ‬LPD, Nucën Papa Diosan Bëru
FDXQLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬sQVLQiQFs[FDD fXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFsVDELRL‫ڰ‬LD.
EDQDXSt‫ڰ‬DLVKFXDWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 2੅Nuxnu ami catamëFs‫ڰ‬DLVK&ULVWR
17੅‫ڰ‬$LVDPDWDQTXLQELFDQDQXQDxX‫ڰ‬DWLPD Jesúsbë achúVKLVD‫ڰ‬LFsFDDtQ%sUX
‫ڰ‬DLQ, nun sinan upíma cupí. 18੅Ënëx ca ësa fXQVKLQ8StQXEs‫ڰ‬L[XQxX‫ڰ‬DWLPD, D‫ڰ‬DLD
‫ڰ‬LFsQ. &DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, nun sinan XQL1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLPRLEDPDWL, a
XStPD‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDxXXSt‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DWsFsQ[XQPD‫ڰ‬DQXQQX‫ڰ‬LPLD[D. 3੅Uisa
Ñu upíVKL‫ڰ‬DLVDWDQTXLQELFDQDQXQDQXQ xX[FDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs, XLVDxX[FDUD‫ڰ‬DWLPD
VLQDQXStPD‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬DLPDQ. 19੅1XQ‫ڰ‬DLVD ‫ڰ‬LFsTXLFsEDQDD‫ڰ‬XQiQTXLQELFDDtQ
WDQFsxXXStDFDQDQXQD‫ڰ‬DLPDQ. Nun VLQDQXStPD‫ڰ‬L[XQXQLQDEDQDTXLFssabi
‫ڰ‬DLVDPDWDQFsxX‫ڰ‬DWLPDDFDQDQXQD‫ڰ‬DLQ. RTXLQ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDXQtDQD
20੅1XQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWscëinsama tanquinbi bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DQXQTXL[XQ
‫ڰ‬DFsD[FDQXQELFXssQTXLQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Diosan aín Bëchicë,
1XQVLQDQXStPD‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬DFsFDD[‫ڰ‬LFsQ. QXVDULELXQL‫ڰ‬LQXQ, xuacëxa. Xutancëxun
21੅1XQ‫ڰ‬XQiQFs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ: Ñu upíshi ca aín Bëchicë, ‫ڰ‬XFKDxXPD‫ڰ‬DtVKELD
‫ڰ‬DWLVLQiQTXLQELFDQDQXQDEsQën ۛ quinshi FDPDELXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPDQXQ
22
xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWscënin. ੅Nun nuitu mëu ‫ڰ‬LPLTXLQXQL, DtQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëaۛ nan
cananuna asérabi Nucën Papa Dios ‫ڰ‬XFKDWsFsDQ[PD‫ڰ‬LQXQPsníocëxa.
cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLVDWDQLQ, axa usaínu 4੅1X[QXXLVDxX‫ڰ‬DWLFDUDXSt‫ڰ‬LFsTXLFs

‫ڰ‬LQXQTXLFsEDQDFDXSt‫ڰ‬LFsTXL[XQ banaxa quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DQDQ, nunbi


‫ڰ‬XQiQTXLQ. 23੅8VDTXLQ‫ڰ‬XQiQTXLQEL ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DWLVLQiQTXLQELWsnëquin a
FDQDQXQDQXQVLQDQ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬L[XQEsWVL ‫ڰ‬DtPD, Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin
oquin sinanin. 8VDTXLQVLQiQTXLQ 8SLWDQVLQiQPLFsVDELRL‫ڰ‬LQXQFDDtQ
FDQDQXQDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWscënti sinanin. Bëchicë bamanun Nucën Papa Diosan
6LQiQWDQFs[XQFDQDQXQD‫ڰ‬DWscënin. ‫ڰ‬LPLDFs[D.
24੅8VD‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDPDViQXLWXLUDL 5੅$Q-HVXFULVWRPLVLQiQTXLQPDDtQ

VLQiQFDVPDLQ. ¢1XQVLQDQXStPD‫ڰ‬DLVK FXssQFsVDRTXLQVKL‫ڰ‬DWLVLQiQFsXQLQFD


1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLPRLEDPDLPD‫ڰ‬LQXQ ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsxXLVKL‫ڰ‬DWLVLQDQLD. Usa
cara uin nu iëP ۛ LWL‫ڰ‬LF? 25੅An nu iëm ۛ iti ax ‫ڰ‬DtQELFDD[D-HVXFULVWRPLVLQiQFsXQLQ
FD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsQ, 1XFsQ‫ڰ‬,EX Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin
Jesucristo cupí. An ca nu iëP ۛ LWL‫ڰ‬LFs 8SLWDQVLQiQPLFs‫ڰ‬L[XQDQVLQiQPLFs
TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQFDQDQXQD—DViELFD VDELRtVKL‫ڰ‬LWLVLQDQLD. 6੅An Nucën Papa
—quixun cain. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, Dios cuëëncëVRL‫ڰ‬LWLVLQiQTXLQPDsQs
Nucën Papa Dios cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL nëWsQX‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQiQFsXQL, ax Nucën
‫ڰ‬L[XQELFDQDQXQDQXQVLQDQXStPD‫ڰ‬L[XQ 3DSD'LRVQDQPD‫ڰ‬DLVKDEs‫ڰ‬LWLPRL
xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬D[XQPD‫ڰ‬DQXQFD EDPDWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ1XFsQ
Nucën Papa Diosainshi nu iëP ۛ LWL‫ڰ‬LFsQ. Papa Diosan Bëru Ñunshin Upitan
VLQiQPLFsVDELRtVKL‫ڰ‬LWLVLQiQFsXQL, ax
ۛ a Nucën
$tQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LPLFëx 1XFsQ3DSD'LRVEsXSt‫ڰ‬DLVKDEs
Papa Diosan unicama bëtsi nëtëWۛ LPRLWVyWLVLQDQLFKXimarua tani
VLQiQxX‫ڰ‬LWLEDQD cuëënia. 7੅An ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsxXLVKL

8
1੅8VD‫ڰ‬DLQFDXLFDPD[FDUD&ULVWR VLQiQFsXQLDQFD1XFsQ3DSD'LRV
-HV~VDEs‫ڰ‬LFs, acama Nucën Papa cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LWLVLQDQLPD. 8VD‫ڰ‬L[XQ
'LRVDQ‫ڰ‬XFKRLPD. Usa unicamax ca ca aséUDELDtQEDQD‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLVKDPL
321 520$126੄8

QLVKFsVD‫ڰ‬L[XQDxXxXFDUD‫ڰ‬DLVDWDQLDD Nucën Papa Diosan mitsúxmi bëUiPD


xX‫ڰ‬DLD. 8VDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFD1XFsQ3DSD ‫ڰ‬LiVDULELWLPLWVXQ‫ڰ‬XFKDFXStDPL
Diosan bana cuaisama tanan a bana racuëWۛ sFsQXQ‫ڰ‬LPLFsPD‫ڰ‬LFsQ. Aín Bëru
quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLPD. 8੅8VD‫ڰ‬DLQFDD[D Ñunshin Upí an ca, DLQDQ‫ڰ‬DLVK
ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQDQLDWXQ cuëënquinu Nucën Papa Dios, Paponun
FXssQFsVDRtVKL‫ڰ‬LFsXQLFDPDDQ1XFsQ QX‫ڰ‬LPLD. 16੅Aín Bëru Ñunshin Upitanbi
Papa Dios cuëëmima. ca nun nuitu mëú[XQQX‫ڰ‬XQiQPLD, nux
9੅8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVX[XVDPD‫ڰ‬DLQ. cananuna asérabi Nucën Papa Diosan
Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin Upí bëFKLFs‫ڰ‬DLTXL[XQ. 17੅Aín bëFKLFs‫ڰ‬LFsFD
PLWVXEs‫ڰ‬DLQFDPLQDDQsQsQsWsQX‫ڰ‬LFs Nucën Papa Diosan ax quicësabi oquin
xXLVKLVLQiQFsXQLQVLQiQFsVDRTXLQ QX‫ڰ‬DTXLDQDQDtQQsWsQXDEs‫ڰ‬LQXQQX
VLQiQTXLQPD, Nucën Papa Diosan Bëru ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. $LQDQ‫ڰ‬LFsFD1XFsQ3DSD
fXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFssabi oquinshi 'LRVDQ&ULVWRVDULELQX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ.
sinanin. Uicamax cara aín Bëru Ñunshin &ULVWRQDQ‫ڰ‬L[~QXWsmëraquinbi ax
UpíxXPD‫ڰ‬LFs, acamax ca Cristonanma cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWLsQFsPD‫ڰ‬LFsFD
‫ڰ‬LFsQ. 10੅$tQ‫ڰ‬XFKDFXStFDFDPDELXQL Nucën Papa Diosan nuribi aín quicësabi
bamaia. 8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVX[, oquin aín nëWsQX&ULVWREs‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LPLWL
Cristo mitsubë cupí, Nucën Papa Diosan ‫ڰ‬LFsQ.
LVFs[XSt‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLWVXQQDPt[D 18੅‫ڰ‬ÊQFDQD—aséUDELFDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs

bamacëbëbi mitsun bëru ñunshin —TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. Ënë nëtënuax Cristonan


EDPDWLPRL1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. cupí tëmëUDFs‫ڰ‬L[XQELFDQDQXQD&ULVWREs
11੅Nucën Papa Dios, an Jesús bamacëbi aín nëWsQX‫ڰ‬DLVKFXssQTXLQ—‫ڰ‬sQWsmërati
baísquimia, aín Bëru Ñunshin Upí FDDViEL‫ڰ‬LD[D—TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ.
PLWVXEs‫ڰ‬L[XQFDDQ&ULVWR-HV~V 19,20੅Cristo utëFsQWDPDLQXQFDD[EL‫ڰ‬LWL

bamacëbi baísquimia anbi mitsuribi ‫ڰ‬DtVKPDEL, XVDL‫ڰ‬LWLRTXLDQ1XFsQ3DSD


bamacëbi Cristo utëcëncëbëWDQEDtVTXL‫ێ‬ Diosan mëníosabi oi camabi ñu tëmëranan
PLWL‫ڰ‬LFsQ, aín Bëru Ñunshin Upí cëñutia. 8QLQ‫ڰ‬XFKDFXStXVDLWsmëranan
PLWVXEs‫ڰ‬DLQ. chëTXLWL‫ڰ‬L[XQELFDFDPDELxX‫ڰ‬LPDLQXQ
12੅‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu, mitsu cana cain, nux FDPDELXQtQULELDQ~LQUD‫ڰ‬Dtmai tëmëranan
-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DLVKDtQ%sUXfXQVKLQ chëquiti nëtë cainia. 21੅A nëtë ucëbëtan ca
8StQXEs‫ڰ‬DLQFDQDQXQDsQsQsWsQX‫ڰ‬LFs Nucën Papa Diosan aín bëchicëcama
xXLVKLVLQDQLQX[FXssQFsVDRL‫ڰ‬LWLPD FXssQL&ULVWRVDULEL‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬DLQ. 13੅Axa ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQDQL ‫ڰ‬,PLDQDQFDFDPDELxX[DFKsquitëcë
DtQFXssQFsVDRtVKL‫ڰ‬LFsXQLD[FD1XFsQ QXQPDLy‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. Uisairai cara Nucën
3DSD'LRVQDQPD‫ڰ‬DLVKDEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. Papa Diosan bëchicëFDPD&ULVWRVDULEL‫ڰ‬LWL
8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ1XFsQ3DSD'LRVDQ ‫ڰ‬LFsTXL[XQFDFDPDELxX, a Nucën Papa
%sUXfXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFssabi Diosan unio, an istisa tanquin Nucën Papa
RTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLsQFsXQL, ax cuni Diosan atu isminun quixun bënëq ۛ uin
DLQDQ‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. cainia. 22੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, nëtë ióñu a
14੅8LFDPDQFDUDDQVLQiQPLFsxun SDLQXQLRFs[ELXQL‫ڰ‬XFKDFXStDFDPDELxX,
Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin uniribi, tëmëranan chëquiti oquin Nucën
8SLWDQVLQiQPLFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DLD, 3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLi‫ڰ‬DLVKFDEsUtXVDL‫ڰ‬LD
acamax ca asérabi Nucën Papa Diosan quixun. 8VD‫ڰ‬L[XQELFD1XFsQ3DSD'LRVDQ
bëFKLFs‫ڰ‬LFsQ. 15੅Usa uni camina mitsux ióotëcënun cainia, anun bacën ۛ ti nëtëaۛ n
‫ڰ‬DLQ. Mitsu aín bëFKLFs‫ڰ‬LPLTXLQFD xanun tëmëraquin aín bacën ۛ ti caíncë,
520$126੄8 322

usaribi oquin. 23੅Camabi ñun a Nucën VLQiQFsXQLFDPD[DDQ‫ڰ‬DTXLQFs[, upí


Papa Diosan ióotëcënun caínmainun ‫ڰ‬LQXQPsníoxunia, atúan ax cuëëncësabi
cananuna nunribi Nucën Papa Diosan nu RTXLQxX‫ڰ‬DPDLQXQ. A unicama ax
ióotëcënun bënëq ۛ uin cainin. Nucën Papa cuëëncëVDELRTXLQDLQDQ‫ڰ‬LQXQVLQiQPL‫ێ‬
Diosan nu aín Bëru Ñunshin Upí nubë Fs‫ڰ‬L[XQFD1XFsQ3DSD'LRVDQXVRTXLQ
‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LQiQFs‫ڰ‬DLQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, an ca ‫ڰ‬DLD. 29੅8LXQLFDPDFDUDDLQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
asérabi camabi aín bana quicësabi oquin TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ
QX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬XQiQTXLQ aín Bëchicënëxa aín unicaman cushi
cananuna nun aín bëFKLFs‫ڰ‬DLVKDtQQstënu ‫ڰ‬LQXQDWX[DtQ%sFKLFs‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬LQXQ
bëtsi namixX‫ڰ‬LWLFDLQLQ. 24੅Nux Cristomi mëníocëxa. 30੅Uicamax cara usai ainan
FDWDPsWLDLQDQ‫ڰ‬DLVKDEsQsWëtۛ imoi tsónun ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQFD1XFsQ3DSD
iëmۛ iquin ca Nucën Papa Diosan uisoquin 'LRVDQDFDPDDQVLQiQPLFs[DDPL
FDUDQX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQLVQX[XQFDtnun catamëWLDDWXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ quin
nu iëm ۛ iacëxa. Nua camabi an cacësabi DLQDQ‫ڰ‬LPLD[D. ‫ڰ‬,PLTXLQFDDWX[DtQ
RTXLQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬L[XQFDQDQXQD, bëtsi nëWsQXDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LPLD[D.
FDQDQXQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQTXLQ 31੅¢$xXFDPDVLQiQTXLQFDQDQXQD

caíntsianxma. 25੅8VD‫ڰ‬DtQELFDQDQXQD ‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa Diosan bërúancë


XVDTXLQQX‫ڰ‬LPLFsPDSDLQ‫ڰ‬L[XQXVDL‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬LFsFDDQsQFsPD‫ڰ‬LFsXtQELXLVDVKLFDUD
cainin. Cananuna —EsWVLFDQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL oquinbi a nubë ënanamima. 32੅An ca
—TXL[XQVLQiQTXLQELXLVDFDUDQXQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL —‫ڰ‬sQ%sFKLFsFDEDPDWLPD‫ڰ‬LFs
TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQPDELDLVQX[XQ —TXLTXLQPDQXQ‫ڰ‬XFKDFDPDFXStD
—aséUDELFDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quixun bamanun ënë nëtënu aín Bëchicë
cuëënquin cainin. xuacëxa. 8VD‫ڰ‬L[XQFDDtQ%schicë
26੅8LVDFDUDQXQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQLVQX[XQ cupínu nux upitax tsóQXQQX‫ڰ‬LPLDQDQ
cainia ca Nucën Papa Diosan Bëru anun nu upitax tsóti ñucamaribi nu
Ñunshin Upí an nuxnu tëmëraiabi nu ‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 33੅¢$QDLQDQ‫ڰ‬LQXQFDtVFs
‫ڰ‬DTXLQLD. $QQX‫ڰ‬DTXLQXQTXL[XQ XQLFDPD[DDQLVFs[XSt‫ڰ‬DLQFDUDXLQ
caquinbi cananuna uisaquin cai carana Nucën Papa Dios —PLQXQL[FD‫ڰ‬XFKD[D
1XFsQ3DSD'LRVEsEDQDWL‫ڰ‬DLTXL[XQ —TXL[XQFDWL‫ڰ‬LF? Usaquin cacëxunbia
XStRTXLQ‫ڰ‬XQDQLPDQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFD an —D[FD‫ڰ‬XFKDxXPD‫ڰ‬LFs—quixun cati
Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin Upí FD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsQ. 34੅¿Uin cara
DQELQX1XFsQ3DSD'LRVxXFixunia. QX‫ڰ‬XFKRWL‫ڰ‬LF? Cristo bamacëbia Nucën
8VRTXLQQX‫ڰ‬DTXLQTXLQFDQXQQXD Papa Diosan baísquimicë, an ca aín
1XFsQ3DSD'LRVxXFicëma banacama a nëWsQXDEs‫ڰ‬$SX‫ڰ‬DLVKDtQPsTXHX‫ڰ‬L[XQ,
QXxXFixunia. 27੅An ca Nucën Papa Dios QX1XFsQ3DSD'LRVxXFixunia.
cuëëncësabi oquin aín unicama a fXFi[XQFs‫ڰ‬L[XQFDDQDVprabi nu
xXFixunia. 8VD‫ڰ‬DLQFD1XFsQ3DSD'LRV, ‫ڰ‬XFKRWLPD‫ڰ‬LFsQ. 35੅¢8LQX‫ڰ‬LFsXQLQFDUD
DQFDPDELXQLQQXLWXPsXVLQiQFsxX &ULVWRFsxXQQXsQDQDQPLWL‫ڰ‬LF? Ca
‫ڰ‬XQiQFs, an uisa ñu cara aín Bëru ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ. Nuxnu tëmëUDQDQPDVi
fXQVKLQ8SLWDQQXxXFixunia a cuatia. nuituanan bëtsi unin bëtsi bëtsi ocë
‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬DFsxXPD‫ڰ‬LDQDQFKXSDñuma
8LVDLFDUDDLQDQ‫ڰ‬LQXQ1XFsQ3DSD'LRVDQ ‫ڰ‬LDQDQEDPDWLVD‫ڰ‬LDQDQXQLQ‫ڰ‬DLVDWDQFs
FDtVFsXQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD ‫ڰ‬LWL, a ñucamanribi ca Cristocëñun nu
28੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa sQDQDQPLWLPD‫ڰ‬LFsQ. 36੅Ësai ca Nucën
'LRVDQFDXLVDxXFDUD‫ڰ‬LDDEL, ax ami Papa Diosan bana cuënëo quia:
323 520$126੄8੄9

1X[QXPLQDQ‫ڰ‬LFsFDXQLQQXPL XQLEXDWX[FD‫ڰ‬ssaribi Israelnën


nishquin nuibaquinma nu bëtsi rëE~QTXL‫ڰ‬LFsQ. Israelnën rëbúnqui,
bëtsi oia. ‫ڰ‬$UDFDFsxXLQDFDPD judíos unicama, ca Nucën Papa Diosan
‫ڰ‬DQX[XQ‫ڰ‬DFsVDRTXLQFDQX‫ڰ‬DLVD DtQXQL‫ڰ‬LQXQFDtsacëxa. Caístancëxun
tanquin bëtsi bëtsi oia. ca, aséUDELFDD['LRV‫ڰ‬LFsTXL[XQ
37੅8VDxX‫ڰ‬LFsbëtanbia Cristonën nu ‫ڰ‬XQinun, Israel unicama aín cushi
nuibaquin cushiocëx cananuna ami ismianan aín pëcacë aribi ismiacëxa. An
catamëti ëníma amiira cushiin, tëmëUD‫ێ‬ FDDWXDLQDQ‫ڰ‬LPLTXLQDW~DQXLVDLFDUD
FsPDSDLQ‫ڰ‬DtVKQX‫ڰ‬LFssamairai. 38੅Usa DLQDQ‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQinun aín
‫ڰ‬DLQFDQDDVpUDEL‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa banacama Moisés cuënëomiacëxa.
Dioscëñun an nu ënananmiti ñu ca Cuënëomiquin ca anuxun a rabiti xubu
‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. 1X[EDPDWL‫ڰ‬LPDLQXQQXQ ‫ڰ‬DWDQFs[XQFDUDXLVRTXLQDUDELWL‫ڰ‬LFs
WVyWL‫ڰ‬LPDLQXQiQJHOFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ quixun canan uisaira oquin cara an atu
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFDPD‫ڰ‬LPDLQXQXLVDFXVKL bëU~DQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDFs[D. 5੅Israel
cara, DFDPD‫ڰ‬LPDLQXQD[DEsUtXLVDLFDUD XQLFDPD[FD$EUDKDP‫ڰ‬LPDLQXQ,VDDF
‫ڰ‬LFsXLVDxXFDPDFDUD, ‫ڰ‬LPDLQXQD[D ‫ڰ‬LPDLQXQ-DFRE, Israelribi cacë, acaman
XLVDLFDUD‫ڰ‬LWL, a ñucamanbi ca Nucën rëE~QTXL‫ڰ‬LFsQ. 8QL‫ڰ‬DLVKFD&ULVWRQsQ
3DSD'LRVFsxXQQXsQDQDQPLWLPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬XQiQSDSDULEL,VUDHOQsQUsbúnqui
39੅fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXFDPD ‫ڰ‬LDFs[D. $['LRVULEL‫ڰ‬DLVKFDFDPDELXQL,
‫ڰ‬LPDLQXQ, uisa ñunshin cara, acama FDPDELxXQ‫ڰ‬LEX‫ڰ‬LDQDQiQJHOFDPDQ
‫ڰ‬LPDLQXQsQsQsWsQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSXFDPDULEL ‫ڰ‬LEXULEL‫ڰ‬LFsQ. A ca camabi unin xënibua
‫ڰ‬LPDLQXQD[DQDtPDQiPL‫ڰ‬LFscama ‫ڰ‬DtQELUDELWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LPDLQXQD[DQDtPHX‫ڰ‬LFscamaribi, 6੅Israelnën rëbúnqui judíos unicama

‫ڰ‬LPDLQXQXLVDxXFDPDFDUD1XFsQ3DSD FDPi[LUD1XFsQ3DSD'LRVQDQPD‫ڰ‬DtQEL
'LRVDQXQLR‫ڰ‬LFs, acamanbi ca Nucën FDQDQXQDVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa
3DSD'LRVFsxXQQXsQDQDQPLWLPD‫ڰ‬LFsQ. Diosan ca aín quicësabi oquin Israel
Uisaira oquin cara an nu nuibatia XQLFDPDDLQDQ‫ڰ‬LPLDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ.
quixun ca Nucën Papa Diosan Jesucristo Israelnën rëE~QTXL‫ڰ‬DtVKELFDD[D1XFsQ
ënë menu xuquin nu ismiacëxa. 3DSD'LRVPLVLQiQFsmacamax asérabi
1XFsQ3DSD'LRVQDQPD‫ڰ‬LFsQ. 7੅Nucën
,VUDHOQsQUsE~QTXLDLQDQ‫ڰ‬LQXQ1XFsQ Papa Diosan ca Abraham cacëxa: “Min
Papa Diosan caísa bëchicë Isaac aín rëbúnquishi ca asérabi

9
1੅&ULVWRQDQ‫ڰ‬L[XQFDQDFsmëquinma min rëE~QTXL‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬sQXQLEX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsµ
ënë banaribi mitsu cain. Nucën quixun. —Min bëchicë itsi aín rëE~QTXL‫ێ‬
3DSD'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬s FDPD[FD‫ڰ‬sQXQLEX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quixun ca
‫ڰ‬XQiQPLFs[XQFDQD‫ڰ‬sQQXLWXPsX 1XFsQ3DSD'LRVDQ$EUDKDPFiPD
‫ڰ‬XQDQLQ, ‫ڰ‬sQPLWVXEsUtFDLVDWDQFsEDQD ‫ڰ‬LFsQ. “Isaacnën rëbúnquinëxëshi ca
ënëx ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 2੅Ësaquin ‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsµTXL[XQFDFDFs[D. 8੅Usa
cana mitsu cain, MXGtRVXQLEX‫ڰ‬sQ ‫ڰ‬DLQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, ui uníxbi ca aín
DLQWVLFDPD-HVXFULVWRQDQPD‫ڰ‬LFs, imëb ۛ i chaiti cupíshi Nucën Papa Diosan uni
nëtëQ ۛ ELVLQDQLFDQD‫ڰ‬DLVDPDLUDPDVi ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Diosan aín
nuitutin. 3੅8VDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DtQELDW~[D&ULVWRQDQ bana quicëVDELRTXLQXVDTXLQ‫ڰ‬LPLFs
‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬s[DLQDQPD‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD ‫ڰ‬DLVKFXQLFDXQLDLQDQ‫ڰ‬DLVKDVprabi
'LRVDQXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DFs Abrahamnën rëE~QTXL‫ڰ‬LD. 9੅Ënëx ca
‫ڰ‬LLVDFDQDWDQLQ. 4੅‫ڰ‬ÊQDLQWVLFDPDMXGtRV Nucën Papa Diosan, Isaac bëchitisama
520$126੄9 324

SDLQ‫ڰ‬LFs, $EUDKDPFiEDQDD‫ڰ‬LFsQ: 19੅8VDTXLDQ‫ڰ‬DFsFXStVDSLFDPLQD‫ڰ‬s

“AchúVKLEDULWLD‫ڰ‬LFsEsD6DUDWXixX‫ڰ‬DLQ FDWL‫ڰ‬DLQ:
cana minu utëcëQLQµ. —¢8VD‫ڰ‬DLQFDUDXVDEL‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLFs
10੅ËnëULELFDQDQXQDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ: ‫ڰ‬L[XQELXLVDFXSt1XFsQ3DSD'LRVDQXQL
5HEHFDQsQWXiUDEë ۛ ax ca nucën rara ‫ڰ‬XFKRLQ? ¢8VDVKLD‫ڰ‬LQXDQ‫ڰ‬LPLFsXQLDQ
Isaacnënbia bëFKLFs‫ڰ‬LDFs[D. 11-13੅$WXi FDUDXVDL‫ڰ‬LQXDQ1XFsQ3DSD'LRVDQ
rabë ۛ bacëQ
ۛ FsPDSDLQ‫ڰ‬L[XQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWL ‫ڰ‬LPLFsDEsWVLRWL‫ڰ‬LF? &D‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬LDQDQxXXSt‫ڰ‬DWL‫ڰ‬XQiQFsPD 20੅0LWV~QPL‫ڰ‬sXVDTXLQFDFsxunbi cana

SDLQ‫ڰ‬DLQ, ca Nucën Papa Diosan Rebeca mitsu cain, ¢0LWVX[XQLVKL‫ڰ‬DtVKEL


cacëxa: “A paínmi bacëQ ۛ FsWXiDQFD caramina Nucën Papa Diosbë cuëELFD‫ێ‬
canitancë[XQDtQ‫ڰ‬DQiFDxX‫ڰ‬D[XQX[XQ QiQWL‫ڰ‬DLQ? ¢fXWsEDQDWL‫ڰ‬XQDQ‫ڰ‬L[XQ
‫ڰ‬DLDµTXL[XQ. $WXiUDEë ۛ aín rëbúnqui cara —¢XLVRWLFDUDPLQDsVRTXLQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DL?
ñui ca Nucën Papa Diosan bana cuënëo —TXL[XQDQ‫ڰ‬DFs[DQXFDWL‫ڰ‬LF? Ca
ësairibi quia: “Esaúnën rëbúnqui FDWLPD‫ڰ‬LFsQ. 21੅An ñutë ocë xanu an ca
‫ڰ‬DFssamaira oquin cana Jacobnën D[FXssQFsVDRTXLQxXWs‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$LVD
rëE~QTXLQXLEDWLQµ. 8VDTXLQVLQiQTXLQ WDQTXLQFDEsWVLxXWsDQXQxX[sDWL‫ڰ‬DWL
FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa Diosan ‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$QDQFDDPDS~ELEsWVLxXWsribi
ca aín cuëëncësabi oquinshi uni ainan DQXQxX‫ڰ‬DUXWL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LQXQFDLVLD, DtQxXXSt‫ڰ‬DFsFXStPD. 22੅Nucën Papa Diosanribi ca aín
14੅¿Usaquian caíscë cupí caranuna FXssQFsVDRTXLQ‫ڰ‬DLD. 8QLQxX‫ڰ‬DLVDPD
—1XFsQ3DSD'LRVDQFD‫ڰ‬DWLPDTXLQ ‫ڰ‬DWLFDD[FXssníma quixuan camabi
sinania —TXLWL‫ڰ‬DLQ? Cananuna usai XQLQ‫ڰ‬XQinun ca Nucën Papa Diosan an
TXLWLPD‫ڰ‬DLQ. 15੅An ca Moisés ësoquin ‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬DFsXQLXLVRTXLQFDUD‫ڰ‬DWL
cacëxa: ´$[D‫ڰ‬s[FXssQFsVDELRL‫ڰ‬sQXQL ‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬L[XQELFDtQSDLQLD.
‫ڰ‬LWLXQLFDPDDFDQD‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. A 23੅Caínpainquin ca uisaira oquin cara an

‫ڰ‬s[FXssQFsVDELRTXLQ‫ڰ‬sQQXLEDWL ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LFsELXQLQXLEDTXLQDtQ
XQLFDPDDFDQDQXLEDWL‫ڰ‬DLQµ. 16੅8VD‫ڰ‬DLQ VLQDQXSt‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDPDELXQLQ
FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa Diosan ‫ڰ‬XQinun, DLQDQ‫ڰ‬LQXQFDtVD‫ڰ‬L[XQQX
ca aín cuëëncësa oquinshi uni nuibaquin XVDTXLQ‫ڰ‬LPLD. 24੅Raírinëxa judíos uni
DLQDQ‫ڰ‬LQXQFDLVLD. —‫ڰ‬ÊFDDQFDtVWL‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LPDLQXQUDtULQs[ULELMXGtRVPDXQL‫ڰ‬LFsEL
—TXLFsFXStPD‫ڰ‬LPDLQXQDFXssQPLQX‫ێ‬ FD1XFsQ3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQQX
[XQxXXSt‫ڰ‬DFsFXStPD, aín cuëëncësa ‫ڰ‬LPLD[D. 25੅Usoquinribi ca an aín uni,
oquinshi ca Nucën Papa Diosan ainan Oseas cacë, a ësoquin aín bana cuëQsR‫ێ‬
‫ڰ‬LQXQXQLFDLVLD. 17੅Usaribi oi ca Faraón miacëxa:
ñui Nucën Papa Diosan bana cuënëo ësai Axa bëUiPD‫ڰ‬sQXQLPD‫ڰ‬LiXQLELFDQD
quia: ´&DPDELXQtDQ‫ڰ‬sQFXVKL‫ڰ‬XQinun —PLWVX[FDPLQD‫ڰ‬sQXQLEX‫ڰ‬DL
FDQDPL(JLSWRPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ‫ڰ‬DSX —TXL[XQFDWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQDQPD‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬LPLQ. 0L[PL‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LFsbëWDQ‫ڰ‬sQPLQ QXLEiPD‫ڰ‬L[XQELFDQD—mitsux
PHQX[XQxX‫ڰ‬DLDFKDQLRLDFXDTXLQFD FDPLQD‫ڰ‬sQQXLEDFsXQL‫ڰ‬DL
FDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQLQ‫ڰ‬s[FDQDDVprabi —TXL[XQFDWL‫ڰ‬DLQ. 26੅Anuxuan
FXVKL‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQµ. 18੅Nucën —PLWVX[FDPLQD‫ڰ‬sQXQLPD‫ڰ‬DL
Papa Diosan ca aín cuëëncësabi oquin —TXL[XQFiDQX[XQELFD1XFsQ
XQLUDtULQXLEDTXLQDLQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD. Papa Dios, axa bamatimoi tsócë,
‫ڰ‬,PLDQDQFDXQLUDtULD[D‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs an —mitsux camina aséUDEL‫ڰ‬sQ
XVDELD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD. bëFKLFs‫ڰ‬DL—TXL[XQXQLFDWL‫ڰ‬LFsQ.
325 520$126੄9੄10

27੅Isaíasnënribi ca Nucën Papa Diosan PD[i[PLWDWtTXLFKDFicë usaribi ca usa


‫ڰ‬DPLFsxun judíos unibu ñuiquin ësaquin XQL‫ڰ‬LFsQ. $PD[i[VDFD&ULVWR‫ڰ‬LFsQ.
cacëxa: “Israelnën rëE~QTXL‫ڰ‬DLVDPDLUD, Judíos unicamax Nucën Papa Dios
SDU~QSDSDFXsEt‫ڰ‬LFsPDVLVD, ‫ڰ‬DtVKELFD cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DtVKELFD&ULVWRPL
DFDPD‫ڰ‬LWVDPDQsxëshi asérabi Nucën VLQiQWLVDPDWDQFsFXStD[FXssQFssabi
3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[LëWۛ L‫ڰ‬LFsQ. 28੅Anúan RL‫ڰ‬LPD. 33੅Nucën Papa Diosan bana
XVDTXLQ‫ڰ‬DWLQsWsXFsbëWDQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX cuënëo ca maxax ñuicësa oquin Cristo
'LRVDQsQsPHQX[XQXQLQ‫ڰ‬DFsxXFDPD ñui ësai quia:
istancëxun bënën ۛ quinshi camabi aín &DPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬sQFDQD6LyQ
TXLiVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQµ. 29੅Ësairibi ca cacë ëmanua, maxax achúshi
Isaíasnën cuënëo bana quia: ‫ڰ‬LQXQPsníoin. Ami ca uni
1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV, D[‫ڰ‬$SXLUD‫ڰ‬L[XQ, raírinëx tatíquianan maxax cha
Israelnën rëbúnquicama aín raíri ‫ڰ‬DLQFKDFDWLQLSDFsWL‫ڰ‬LFsQ. Usa
iëPۛ LFsPD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD6RGRPD ‫ڰ‬DtQELFDD[DDPLFDWDPsFsXQLFD‫ێ‬
‫ڰ‬LPDLQXQ*RPRUUDDQX‫ڰ‬LFs PDQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, an ca asérabi
XQLFDPD‫ڰ‬LiVDULELWLFDPi[EL‫ڰ‬DtPD ax quicëVDELRTXLQDWX‫ڰ‬DTXLQLD
‫ڰ‬LWVtDQ. quixun.
ۛ ntu, ësaquin cana
10
1੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa
Judíos unicamaxa Jesucristomi mitsu cain, Israel uni judíos
catamëcëma bana unicama Cristomi catamëWLDDLQDQ‫ڰ‬LQXQ
30੅¢8VD‫ڰ‬DLQFDUDQXQDXLVDLTXLWL‫ڰ‬DLQ? iëmۛ iti cuëënquin cana Nucën Papa Dios
&DQDQXQDTXLWL‫ڰ‬DLQ, judíosma unibunën xXFixunin. 2੅Cana mitsu cain, atun ca
ca, MXGtRVXQLEXFDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFs asérabi Nucën Papa Dios cuëënmisa
EDQD‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD tania. 8VD‫ڰ‬L[XQELFDXLVRTXLQFDUDDWXQ
'LRVDQDtQQXLWXXStLVQXQDEDQD‫ڰ‬DWL DFXssQPLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQtPD. 3੅Uisai
VLQiQPD‫ڰ‬LFsQ. 6LQiQPD‫ڰ‬LFsELFDDtQ cara unicama Nucën Papa Diosan iscëx
‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ un Jesucristomi XSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFD‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsQ.
catamëcë cupíshi Nucën Papa Diosan —‫ڰ‬ÊQEL0RLVpVQsQFXsnëo bana
aín nuitu upí isia. 31੅Judíosma unibu usa quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsFXStVKLFDDQ‫ڰ‬sQ
‫ڰ‬DtQELFD, judíos unibunëx ca aín nuitu nuitu upí isia —quixun sinani ca Nucën
XSt‫ڰ‬LFsTXL[XDQ1XFsQ3DSD'LRVDQ Papa Dios cuëëncësabi oi Cristomi
isnun Moisésnën cuënëo bana quicësabi FDWDPsWLVLQiQWLVDPDWDQ[D. 4੅Cristonëxa
RTXLQ‫ڰ‬DTXLQELDEDQDFDPDTXLFssabi ucëbëtan judíos unibunën asérabi ami
RTXLLQUD‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsQ. 32੅Nucën Papa FDWDPsWL‫ڰ‬XQinun quixun ca Nucën Papa
Diosan ca aín cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DQXQ Diosan aín bana Moisés cuënëomiacëxa.
‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLDPL Ui unicamax cara Cristomi catamëtia a
catamëquinma —‫ڰ‬sQELxXXSt‫ڰ‬DLDFD‫ڰ‬s ca Nucën Papa Diosan upí isanan ainan
upí isia —TXL[XQVLQiQFsFXStFD1XFsQ ‫ڰ‬LPLDTXL[XDQ‫ڰ‬XQinun ca a bana judíos
3DSD'LRVDQDWXXStLViPD‫ڰ‬LFsQ. Judíos XQLEX‫ڰ‬LQiQFs[D. 8VD‫ڰ‬DtQELFDD[XFsEs
unibunën ca —Nucën Papa Diosan ca MXGtRVXQLFDPDDPLVLQiQWLVDPDWDQ[D.
&ULVWRsQsPHQX[XWL‫ڰ‬LFs—quixun 5੅$QXVDLFDXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD‫ڰ‬DFs

‫ڰ‬XQiQTXLQEL—ami catamëtishi ca FXSt1XFsQ3DSD'LRVDQD‫ڰ‬XFKDñuma


unicama Nucën Papa Dios cuëëncësabi LVWLVLQiQFsXQL, a ñuiquin ca Moisésnën
RL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQWLVDPDWDQ[D. ësaquin cuënëocëxa: “Nucën Papa
Bain cuanía uni bai nëbëWۛ VLUDFicë 'LRVEsXSt‫ڰ‬LQX[0RLVpVQsQFXsnëo bana
520$126੄10 326

quicëVDELRL‫ڰ‬LWLVLQiQFsXQLQFDDVprabi Diosan ca a iëP ۛ LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ


a banacama quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQµ. VLQiQFsPDXQLQDxXFiWL‫ڰ‬LF? Ca
6੅8VD‫ڰ‬DtQELFDXQLQDPLFDWDPstia ca xXFiWLPD‫ڰ‬LFsQ. ¿Uisaxun cara uni itsin
Nucën Papa Diosan uni upí isia quixun xXLDFXDFsPD‫ڰ‬L[XQ, 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ
‫ڰ‬XQiQDQ&ULVWRFDXWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ FD‫ڰ‬sLëPۛ LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬LF? Ca
‫ڰ‬XQinun aín bana cuënëo ësai quia: VLQiQWLPD‫ڰ‬LFsQ. ¿Uisaxun cara uni itsin
“Min nuitu mëu sinani camina quitima ñuixuncë[XQPDFXDWL‫ڰ‬LF? Ca cuatima
‫ڰ‬DLQ, ¢8L[FDUDQDtQXFXDQWL‫ڰ‬LF?µ&ULVWR ‫ڰ‬LFsQ. 15੅¿Uisaxun cara unin uni itsin
ënë nëtënu bënux. 7੅Ësairibi ca quia: [XFsPD‫ڰ‬L[XQXQLUDtULEDQDxXL[XQWL‫ڰ‬LF?
“Min nuitu mëu sinani camina quitima &D‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ. An aín bana ñuixuncë
‫ڰ‬DLQ, ¢8L[FDUDDQXDXQLEDPDFs‫ڰ‬LFsDQX unicama ñui ca Nucën Papa Diosan
FXDQWL‫ڰ‬LF?µDQXD&ULVWREsQX[. 8੅Usai bana cuënëo ësai quia: ´‫ڰ‬ÊQXQLEXQs[D
quianan ca ësairibi quia: “A bana Cristo upí bana, —Nucën Papa Diosan ca aín
ñui quicë, a ñuia camina cuatin. A ñui ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ TXLQDEsDXSt‫ڰ‬LQXQXQL‫ڰ‬LPLD
camina banain. Min nuitu mëu camina a —quicë, a ñui aia unin iscëx ca upíira
EDQDVLQDQLQµ. 8VDLTXLFs‫ڰ‬LPDLQXQ XSt‫ڰ‬LFsQµ.
cananuna nunribi Cristomi catamëti 16੅A bana cuëQsR‫ڰ‬DtQELFDFDPDEL

ñuia quicë bana unicama ñuixunin. 9੅A XQtLQUDDEDQDVLQiQFsPD‫ڰ‬LFsQ. Ësai ca


bana ca ësai quia: Isaíasnën cuënëo bana quia: “Camabi
—-HV~VFD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LFs—quianan uniínrama, ‫ڰ‬LWVDPDXQtQVKLFDQXQ
bamacëbi ca Nucën Papa Diosan a ñuixuncë bana cuaquin —ca aséUDEL‫ڰ‬LFs
baísquimiacëxa quixun min nuitunën —TXL[XQVLQDQLDµ. 17੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD
sinania ca Nucën Papa Diosan ainan ‫ڰ‬XQDQLQ, XQLLWVtDQ&ULVWRVLQiQTXLQDtQ
‫ڰ‬LQXQPLLëP ۛ LWL‫ڰ‬LFsQ. 10੅Nun nuitu mëu, bana ñuixuncëxun ca unin cuatia.
aséUDELFDQXQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ WL‫ڰ‬LFsTXL[XQ Cuaquin ca —a banax ca aséUDEL‫ڰ‬LFs
sinani Jesucristomi catamëtia, ca Nucën —TXL[XQ‫ڰ‬XQDQL&ULVWRPLFDWDPstia.
3DSD'LRVDQQXQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ quin nu upí 18੅Unicaman cara a bana cuaxa quixun

isia. Usoquin an iscëxۛ nu —Jesucristo ax cana sinanin. Camaxunbi ca asérabi


ca aséUDEL‫ڰ‬sQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LFs—quia ca Nucën cuaxa, ësai Nucën Papa Diosan bana
3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQQXLëm ۛ ia. quicësabi oi:
11੅Cristo ñuiquian Nucën Papa Diosan Aín unicamax ca camabi mënuxun
bana cuënëo ca ësairibi quia: “Axa ami bana ñuixuni cuanxa. 8VD‫ڰ‬DLQFD
catamëcë unicaman ca, an ca ax FDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQD
quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQLDTXL[XQ bana ñuixunia cuaxa.
‫ڰ‬XQDQLDµ. 12੅-XGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ 19੅Ësaquinribi cana sinanin, ¿Judíos

MXGtRVPDXQLFDPDULEL‫ڰ‬LPDLQXQXLVDXQL unicaman cara a bana Cristo ñuicë


cara, axbi ca Cristomi catamëti ainan cuaquin, XLVDLTXLFsFDUDDEDQD‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬LD. Cristo ax ca camabi uni axa ami TXL[XQ‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LF? ‫ڰ‬8QiQWVLQ[XQELD
catamëFsDtQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDDQ judíos unicaman a bana cuaisama tania
xXFiFsXQLFDPDXStRTXLQ‫ڰ‬DTXLDQDQD[ oquin ca Nucën Papa Diosan judíos
cuëëncëVDPDLUDRTXLQxX‫ڰ‬LQDQLD. unibu caquin, Moisés ësaquin cuëQsR‫ێ‬
13੅1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQEDQDFXsnëo ca miacëxa:
quia: “Uin cara an iëm ۛ inun ñucatia a ca Judíosma unibunëxa mitsun
1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëm ۛ iti DLQWVLPD‫ڰ‬LFsEL‫ڰ‬sQ‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LPLFsbë
‫ڰ‬LFsQµ. 14੅¢8VD‫ڰ‬DtQELFDUDDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX FDPLQDPLWVX[QXWVLQLVKWL‫ڰ‬DLQ.
327 520$126੄10੄11

Mitsúnmi a —VLQiQñuma ca ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQELFD‫ڰ‬sULEL‫ڰ‬DLVDWDQLDµ.


—TXL[XQxXLFsXQLFDPD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬sQDQ 4੅Usaquian cacëxunbi ca Nucën Papa

‫ڰ‬LPLFsEsFDPLQDPLWVX[‫ڰ‬sPL Diosan Elías cacëxa: “Mishima, siete mil


QLVKWL‫ڰ‬DLQ. XQt[ULELFD‫ڰ‬sQEsU~DQFs[‫ڰ‬sPLVLQDQLD.
20੅Nucën Papa Diosan ca —judíosma %DDOD[LVDGLRV‫ڰ‬LFsTXL[XDQXQL
XQLEXQs[FD‫ڰ‬sPLVLQiQWL‫ڰ‬LFs—quixun raíULQsQUDEtDELFDDWXQDUDELFsPD‫ڰ‬LFsµ
‫ڰ‬XQiQTXLQ,VDtDVsVDTXLQFXsQsRPLD‫ێ‬ —quixun. 5੅Usaía bëUiPDXQL‫ڰ‬Lisaribiti
cëxa: ca bëríribi judíos unicama aín patsan
$[‫ڰ‬sPLVLQiQPDXQtQELFD‫ڰ‬s 1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQFsPD‫ڰ‬DtQEL
‫ڰ‬XQiQ[D. ‫ڰ‬ÊQDQ‫ڰ‬LQX[XDQDQ‫ڰ‬s raíULQs[DLQDQ‫ڰ‬LQ~DQFDtVFs‫ڰ‬DLVK1XFsQ
xXFiPDXQLELFDQD‫ڰ‬sPLFDWDPs Papa Diosmi sinania. 6੅A caíscëcama a
QXQVLQiQPLDQ. FDDWXQxXXSt‫ڰ‬DFsFXStPD, QXLEDTXLQ‫ێ‬
21੅Usai judíosma unibu ñui quianan ca VKL1XFsQ3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQ
Isaías judíos unibu ñuiribi ësai quiacëxa, caísaxa. $WXQxX‫ڰ‬DFsFXStDDLQDQ‫ڰ‬LQXQ
Nucën Papa Dios quicësabi oi: ‫ڰ‬ÊQEDQD FDtVFs‫ڰ‬DLVKFDDFDPD[QXLEDTXLQVKLDDQ
FXDLVDPDWDQDQ‫ڰ‬sPLVLQiQWLVDPDWDQLDEL FDtVFs‫ڰ‬LWVtDQPD.
cana judíos unibu ënquinma —‫ڰ‬sQPLWVX 7੅8VD‫ڰ‬DLQFDsVDL‫ڰ‬LD[D: Judíos

‫ڰ‬DTXLQXQFDPLQD‫ڰ‬sPLVLQiQWL‫ڰ‬DL XQLEXQs[DDEsXSt‫ڰ‬LLVDWDQtELD[
—quixun can. &DFs[ELFD‫ڰ‬sQEDQD quicëVDELRL‫ڰ‬L-HVXFULVWRPLFDWDPscëma
FXDLVDPDWDQL‫ڰ‬sPLVLQiQWLVDPDWDQ[Dµ. ‫ڰ‬DLVKDEsXStPD‫ڰ‬DtQELFDUDtrinëxëshi
1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFs[-HVXFULV‫ێ‬
Judíos unicama raíri tomi catamëFs‫ڰ‬DLVKDEsXSt‫ڰ‬LD. Judíos
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL XQLFDPDDtQSDWVDQs[DDPLVLQiQWLVDPD

11
1੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDVLQDQLQ,¿judíos tania oquin ca Nucën Papa Diosan atux
unibu cara Nucën Papa Diosan FXssQFsVDRtD‫ڰ‬LQXQsDQ[D. 8੅Nucën Papa
aín bana cuaisama tania oquin ëanxa? Diosan bana cuënëo ësai quicësabi oi ca
quixun. Usama ca. ‫ڰ‬Ê[ULELMXGtRXQL, ‫ڰ‬LD[D: ´8VDXQLFDPD[FDXVDELD‫ڰ‬LQXQ
Abrahamnën xutan bëchicë, Benjamín, sQFs‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVPLVLQDQtPD.
aín rëE~QTXL‫ڰ‬LFsELFD1XFsQ3DSD $Q‫ڰ‬DFsxXLVTXLQELXLVDtLUDFDUDDtQ
'LRVDQ‫ڰ‬sPDQXTXLQPDXStRTXLQ FXVKL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQFsPD‫ڰ‬DLVKFD
VLQiQ[XQLD. 8VD‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬XQDQLQ, an ca bëxuxXXQLVD‫ڰ‬LFsQ. Aín pabitan aín
MXGtRVXQLFDPDsQFsPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ. bana cuaquinbi a bana quicësa oquin
2੅BëUiPDFD,VUDHOQsQUsbúnqui judíos ‫ڰ‬DLVDPDWDQFs‫ڰ‬DLVKFDSDEsXQLVD‫ڰ‬LFsQ,
XQLEXDLQDQ‫ڰ‬LQXQ1XFsQ3DSD'LRVDQ 1XFsQ3DSD'LRVDQXVDtD‫ڰ‬LQXQsQFssabi
caísacëxa. 8VDTXLQ‫ڰ‬i‫ڰ‬L[XQFDDXQLFDPD oi. Bërí nëtëQ ۛ ELFDXVDL‫ڰ‬LDµ. 9੅A
—‫ڰ‬sQXQLPDFD—quiax ami manúcëma banacama quicësaribi oquin ca Davitan
‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Diosan bana cuënëo usa unicama ñuiquin ënë bana cuëQsR‫ێ‬
LVTXLQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa cëxa:
Diosbë banai ca Elías Israel unibumi A unicama ca Nucën Papa Diosan
manani ësai quiacëxa: 3੅´‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬,EX'LRV, ratuquinshi castíFDQX[XQ‫ڰ‬DLD.
D[DPLPLVLQiQFsPDXQLFDPDQFDDQ 8VD‫ڰ‬DLVKFDxXLQD, trampanu
min bana ñuixuncë unicama cëñuaxa. —sQsxXQFD‫ڰ‬sPDSXWL‫ڰ‬LFs—TXL‫ێ‬
Cëñuanan ca mi rabitisama tanquin [XQ‫ڰ‬XQDQLPDLVKLDWVtQFssaribi
anuxun mi rabiquin ñuina xaroti ‫ڰ‬LQXQFDVWtFDQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Uisaíbi
acamaribi masóxa. ‫ڰ‬ÊLVKLFD‫ڰ‬DFsPD FDQD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLTXL[XQVLQDQLEsWVL
520$126੄11 328

unin pi unun quixun camicëx ‫ڰ‬DtVKELEDtVTXLFsVD‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa


cuëëQLELFDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Usai 'LRVFXssLQUDFXssQWL‫ڰ‬LFsQ. 16੅Judíos
DWX[‫ڰ‬LWLFDQDFXssnin. 10੅Bëxuñu XQLEXQsQFDDtQxX‫ڰ‬DSicë an pain
XQLQFDDtQEsUXXStPD‫ڰ‬L[XQ tancëma aín bimi anuxun a rabiti
uinu cara cuania quixun [XEXQXEXiQFs[D, Nucën Papa Diosan
‫ڰ‬XQDQtPD. Usaribiti ca uni catúEX‫ێ‬ camabi aín bimi upí isnun quixun.
FsD[DtQFD[X‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLQ 8VDULELFDLDtQWDSXQXSt‫ڰ‬DLVKFDPDEL
tëmëraia. 8VDULELWLDDXQLFDPD‫ڰ‬LWL DtQSsxiQFDPDULELXSt‫ڰ‬LD. Usa ñu
cana cuëënin. VLQiQTXLQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, judíos uni
Usaquin ca Davitan cuëënëocëxa. bëtsix bëtsíxa Nucën Papa Diosmi
VLQiQFs‫ڰ‬DLQFDDW~[D‫ڰ‬LFssaribiti judíos
Judíosma unicama XQLFDPDFDPi[EL&ULVWRPLFDWDPstia
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL 1XFsQ3DSD'LRVDQXStLVWL‫ڰ‬LFsQ.
11੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDVLQDQLQ, ¢DtQ‫ڰ‬XFKD 17੅Ësa ca. I aín pëñan achúshi tëatancë

cupí cara Nucën Papa Diosan judíos xun bëtsi i aín pëñan anu tëacë anubi
unicamaira xëQLEXD‫ڰ‬DtQELDDtQXQLPD WDFiVKFDFs[FDDLDtQWDS~nuaxa aín
‫ڰ‬LQXQsDQ[D? —quixun. Usama ca. EDFDFXDQFsFXStDtQSsxiQVDEL‫ڰ‬LQXQ
-XGtRVXQLEXDPLVLQiQFsPD‫ڰ‬DLQFD FRWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDULELFDPLQDPLWVX[‫ڰ‬DLQ.
Nucën Papa Diosan judíosma unibu ami Judíos unicama Nucën Papa Diosan
VLQiQXQVLQiQPLD. Judíosma unibunëxa EDQD‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DtVKEL&ULVWRPLFDWDPsL‫ێ‬
‫ڰ‬sPLVLQDQLDLVLFDMXGtRVXQLEXULEL VDPDWDQFs‫ڰ‬DLVKFDLSsxDQWsDFsVD
XVDULELWL‫ڰ‬sPLVLQiQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬LPDLQXQFDPLQDPLWVX[
VLQiQTXLQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ MXGtRVPDXQL‫ڰ‬DtVKEL&ULVWRPLFDWDPscë
MXGtRVPDXQLEXDPLVLQiQXQVLQiQPLD. ‫ڰ‬DLVKEsWVLLDtQSsxDQDQXDWsDFsDQX
12੅Judíos unicamaxa Cristomi WDFiVKFDFsVD‫ڰ‬DLQ. 18੅8VD‫ڰ‬DtVKELFDPLQD
catamëFsPD‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD rabiti —‫ڰ‬s[FDQDMXGtRVXQLFDPDVDPDLUD
'LRVQDQPD‫ڰ‬DLQFDMXGtRVPDXQLFDPD[ ‫ڰ‬DL—qui cërúWLPD‫ڰ‬DLQ. &DPLQDVLQiQWL
Cristomi catamëti Nucën Papa Diosnan ‫ڰ‬DLQ, aín tapúnmi cushicë cupí ca in
‫ڰ‬LD. A isi ca Nucën Papa Dios cuëënia. pëñan cania. 8VDULELWLFDQD‫ڰ‬s[MXGtRVPD
Usai cuëëncësamaira oi ca judíos ‫ڰ‬DtVKEL, judíos unibu cupí, Cristomi
uniburibi asérabi Cristomi catamëtia isi FDWDPsWL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DLQ.
FXssQWL‫ڰ‬LFsQ. 19੅8VD‫ڰ‬DtQELVDSLFDPLQDsVDTXLQ
13੅$QX‫ڰ‬LFsMXGtRVPDXQLFDPD, cana sinanin, —MXGtRVXQLPD‫ڰ‬DtVKEL‫ڰ‬s[DLQDQ
mitsu cain, ‫ڰ‬sQMXGtRVPDXQLFDPDDtQ ‫ڰ‬LQXQFD1XFsQ3DSD'LRVDQMXGtRV
EDQDxXL[XQXQ-HVXFULVWRQsQFDFs‫ڰ‬L[XQ XQLEXDLQDQPD‫ڰ‬LQXQsDQ[D—quixun.
cana usaquin chiquíshquinma 20੅Usa ca. 8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ,

FXssQTXLQ‫ڰ‬DLQ. 14੅‫ڰ‬ÊQEDQDxXL[XQFsxun Jesucristomi catamëcëma cupí ca judíos


MXGtRVPDXQLEXQsQFXDWLDLVtD‫ڰ‬sQDLQWVL XQLEXDLQDQPD‫ڰ‬LD. Mitsux ami catamëcë
judíos unicamaxribi Cristomi catamëti cupíVKLFDPLQDDLQDQ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQ
iëtۛ i cana cuëënin. 15੅Judíos unibunëx camina —‫ڰ‬s[FDQDMXGtRVXQLEXVDPDLUD
Cristomi catamëFsPD‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD ‫ڰ‬DL—quiax cërúWLPD‫ڰ‬DLQ. Judíos unibu
'LRVQDQPD‫ڰ‬DLQFDMXGtRVPDXQLEX ‫ڰ‬LFssaribiti Jesucristomi catamëcëma
Cristomi catamëti Nucën Papa Diosnan ‫ڰ‬LWLQUDEDQDQFDPLQDEsU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LD. 8VD‫ڰ‬DtQELFDMXGtRVXQLFDPD[ULEL 21੅&DPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa

Cristomi catamëFs‫ڰ‬DLVK, uni bamacë 'LRVDQFDDLQDQ‫ڰ‬LQXQFDtVD‫ڰ‬L[XQEL


329 520$126੄11

judíos unibu ami catamëWLDPDDtQ‫ڰ‬XFKD 26੅Judíosma unibu ami catamëcëbë ca


tërëQ ۛ FsPD‫ڰ‬L[XQMXGtRVPDXQLEX‫ڰ‬DtVKPL MXGtRVXQLEXQs[ULELDPLFDWDPsWL‫ڰ‬LFsQ,
mitsux ami catamëcëxunma mitsun Nucën Papa Diosan bana cuënëo ësai
‫ڰ‬XFKDULELWsUëQ ۛ WLPD‫ڰ‬LFsQ. quicësabi oi:
22੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, ax upí An unicama asérabi Nucën Papa
‫ڰ‬L[XQFD1XFsQ3DSD'LRVDQXQLFDPD 'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQLëm ۛ iti ax ca Siónu
QXLEDTXLQXSt‫ڰ‬LPLDQDQD[DDtQ‫ڰ‬XFKD ‫ڰ‬LFsMXGtRVXQLFDPDDFK~VKL‫ڰ‬LWL
ëni ami catamëcëma uni uisa cara oti ‫ڰ‬LFsQ. An ca Jacobnën rëbúnqui
‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFD judíos unicama ami catamëcëxun
mitsúxmi a ëníma ax quicësabi oquin DWXQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ quin atun nuitu
‫ڰ‬DL, ami catamëtia oquin nuibaquin XSt‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 27੅‫ڰ‬ÊPLFDWDPstia
‫ڰ‬DTXLQLD. 8VDLPLWVX[‫ڰ‬LFsVDELFDPLQD‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬sQDWXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ cëx ca
‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LPDFDPLQDPLWV~[ULELMXGtRV judíos unibu aséUDEL‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LWL
XQLEX‫ڰ‬LFsVDULELWLDLQDQPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 23੅Aín ‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬sQFisabi oi.
UDUDFDPD‫ڰ‬LiVDULELWLDPLVLQiQWLVDPD 28੅Nucën Papa Diosan ca unicamax

taníbia ami sinanatia ca Nucën Papa Cristomi catamëWLDDLQDQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFs


Diosan aséUDELDtQXQL‫ڰ‬LQXQMXGtRV TXL[XQVLQiQWLVDPDWDQFs‫ڰ‬DLVKFDMXGtRV
XQLEXULEL‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ, judíosma unibu XQLEXQs[DPLQLVKFsVD‫ڰ‬LFsQ, mitsux
‫ڰ‬LPLFssaribi oquin. 24੅Mitsux judíosma SDtQPLMXGtRVPDXQL‫ڰ‬DtVKELDLQDQ
XQL‫ڰ‬DLVKDtQXQLPD‫ڰ‬Li‫ڰ‬LFsELDLQDQ‫ڰ‬LQXQ ‫ڰ‬LWimainun. 8VD‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD
‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬L[XQFD1XFsQ3DSD'LRVDQDLQDQ Diosan atun rara —mitsun rëbúnqui ca
‫ڰ‬LQXQFDtVDMXGtRVXQLFDPD, amia ‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—TXL[XQFi‫ڰ‬L[XQDEDQD
catamëtia, DLQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ, i manuquinma judíos unibu nuibatia.
SsxDQWsDFs‫ڰ‬LFsELDPLULELVKLDtQUDUDQX 29੅BëUiPDMXGtRVXQLEX—‫ڰ‬sQDQFDPLWVX

WDFiVKFDWsFsQFsVD‫ڰ‬LQXQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDL ‫ڰ‬LPDLQXQPLWVXQUsE~QTXL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs


itsi tëaxun, EsWVLLQXWDFiVKFDFssamaira —TXL[XQ1XFsQ3DSD'LRVDQFi‫ڰ‬DLQFDD
‫ڰ‬LQXQ, DtQSsxiQELDtQUDUDQXWDFiVKFDWs EDQDFDPDXVDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa
cëncëx aséUDELXStLUD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Usaribi Diosan ca —PLWVX[FDPLQD‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL
oquin ca Nucën Papa Diosan judíos —quitancëxun bëWVLRTXLQVLQiQWscënima.
XQLEXDLQDQ‫ڰ‬LWscëQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 30੅0LWVX[MXGtRVPDXQLEX‫ڰ‬L[XQDtQEDQD

‫ڰ‬XQDQLPDFDPLQD1XFsQ3DSD'LRV
$VpUDELDMXGtRVXQLFDPD cuëëncëVRL‫ڰ‬LiPD‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LiPD‫ڰ‬LFsELFD
Jesucristomi catamëti bana MXGtRVXQLEXDPLVLQiQWLVDPDWDQFs‫ڰ‬DLQ
ۛ ntu, mitsux judíosma uni
25੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa 1XFsQ3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQPLWVX
‫ڰ‬L[XQ—nux cananuna judíos unían ‫ڰ‬LPLD[D. 31੅-XGtRVXQLPD‫ڰ‬DtVKPLDLQDQPD
‫ڰ‬DFssamaira oquin Cristomi catamëquin ‫ڰ‬LFsELFD1XFsQ3DSD'LRVDQPLWVXDLQDQ
Nucën Papa Diosan aín unicama ‫ڰ‬LPLD[D. Usaribi oquin ca judíos unicama
‫ڰ‬XQiQPLWLxX‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DL—qui rabíaxma DPLVLQiQWLVDPDWDQLDDLQDQPD‫ڰ‬DtVKEL
‫ڰ‬LQXQTXL[XQFDQDsVDTXLQXQLQ ami sinania Nucën Papa Diosan ainan
‫ڰ‬XQiQFsPDxXDxXLTXLQPLWVXFDLQ: ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 32੅-XGtRVXQLEXDLQDQ‫ڰ‬LQXQ
Judíosma unibu uicama cara Cristomi FDtVD‫ڰ‬L[XQELFD1XFsQ3DSD'LRVDQMXGtRV
FDWDPsWL‫ڰ‬LFsDFDPD[SDLQDPL XQLEX‫ڰ‬LFssaribitia ami catamëtiama
catamëtamainun ca Nucën Papa Diosan judíosma uniburibi ainanma isia.
judíos unicama aín patsan Jesucristomi 8VDTXLQ‫ڰ‬DTXLQELFDDQQXLEDTXLQFDPDEL
catamëFsPD‫ڰ‬DLVKXVDEL‫ڰ‬LQXQsDQ[D. uni Cristomi catamëWtDDLQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD.
520$126੄11੄12 330

33੅8LWLFXVKLLUDFDUDDtQVLQDQ‫ڰ‬LFs —TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 4੅ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ.


TXL[XQFDQDQXQD‫ڰ‬XQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. An ca Unix ca aín taë, aín mëcën, aín xo, aín
FDPDELxX‫ڰ‬XQDQLD. $Q‫ڰ‬XQiQFsPDxXFD bëru, DtQSDEtDFDPD[‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬DtQEL
‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. 8LVDLUD‫ڰ‬L[XQFDUDXVRTXLQ achúVKLXQLVKL‫ڰ‬LFsQ. Unix ca aín taën
xX‫ڰ‬DLDTXL[XQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLPDQ. nitsia, aín mëcën anun ca ñu mëëia, aín
34੅Ësai ca aín bana cuënëo quia: “Uinu bëru anun ca isia. Camabi unin nami ca
‫ڰ‬LFsXQtQELFD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQVLQDQ DQ~DQDQEsWVLEsWVLxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬XQDQtPD. 8tQELFD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV 5੅8VDULELWLFDQDQXQDQX[‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬DtVKEL

—sVDTXLQFDPLQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL—quixun FDPi[EL&ULVWRQDQ‫ڰ‬DLVKD[QXEs‫ڰ‬DLQ
‫ڰ‬XQiQPLPDµ. 35,36੅1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQFD achúVKLXQLVD‫ڰ‬DLQ. $Q‫ڰ‬DPLFsxuan bëtsi
FDPDELxXDLQDQ‫ڰ‬LWLRTXLQXQLRFs[D. bëtsi unin bana ñuixunmainun ca
8VD‫ڰ‬DLQFDDtQEDQDFXsnëo ësairibi raíULQsQEsWVLEsWVLxX‫ڰ‬DLD. Usoquin
quia: ´¢$QDULEL‫ڰ‬LQinun quixun EsWVLEsWVLxX‫ڰ‬DtELFDQDQXQDFDPi[EL
VLQiQTXLQFDUDXQLQ1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVxX &ULVWRQDQ‫ڰ‬DLVKDFK~VKLVD‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LF? &D‫ڰ‬LQiQWLPD‫ڰ‬LFsQµ. A ca aín 6੅Nucën Papa Diosan nu bëtsi bëtsi ñu

unicaman xëQLEXD‫ڰ‬DtQELUDELWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DQXQFDtVFs‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDDQ


8VDTXLQFD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LPLFsVDELRTXLQXStRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ,
XVRTXLQQXQ‫ڰ‬DWLFD1XFsQ3DSD'LRV
$tQXQLFDPD[DDVpUDEL1XFsQ3DSD'LRV cuëëQLDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQ. An aín bana
‫ڰ‬LQDQPsFs‫ڰ‬LWLEDQD xXL[XQXQFDtVFs‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDDQ

12
1੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDsVDTXLQPLWVX VLQiQPLFssabi oquin aín bana unicama
cain, ‫ڰ‬sQ[XFëaۛ ntu. Nucën Papa XStRTXLQxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. 7੅Nun uni raíri
'LRVDQPLWVXQXLEDTXLQDLQDQ‫ڰ‬LQXQ ‫ڰ‬DTXLQXQDQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDXSt
FDtVFs‫ڰ‬L[XQFDPLQD‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DTXLQPD RTXLQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. Aín bana unicama
asérabi ax cuëëncëVDELRTXLQVKL‫ڰ‬DQDQ, ‫ڰ‬XQiQPLQXQDQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬L[XQFDQDQXQD
DLQDQVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 0LWV~[PLXVD‫ڰ‬LWLFD XStRTXLQXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ. 8੅Axa
Nucën Papa Dios cuëënia. 2੅An ënë XSt‫ڰ‬LQXQXQLUDtUL‫ڰ‬ssënun quixun Nucën
nëWsQX‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQiQFsXQLFDPDQ 3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDXSt
VLQiQFsVDRTXLQFDPLQDVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. RTXLQ‫ڰ‬sVsWL‫ڰ‬DLQ. Nun uni raíri ñu
8VDTXLQVLQiQTXLQPDFDPLQD ‫ڰ‬LQiQXQTXL[XQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬L[XQFDQDQXQD
VLQDQDTXLQXLVDLUDLPLXSt‫ڰ‬LWLFDUD XQLQQXUDELQXQTXL[XQVLQiQTXLQPD
Nucën Papa Dios cuëënia, XVDL‫ڰ‬LWL FXssQTXLQVKL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. Nux unin
‫ڰ‬XQiQDQDQ‫ڰ‬DTXLQFs[XVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. FXVKL‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDQXQ
3੅Cristo ñuiquin aín bana unicama XQLFDPDXSt‫ڰ‬LQXQXStRTXLQEsrúanti
ñuixunun Nucën Papa Diosan caíscë ‫ڰ‬DLQ. 8VRTXLQ‫ڰ‬DQXQ1XFsQ3DSD'LRVDQ
‫ڰ‬L[XQFDQDPLWVXFDLQ, camabi unia ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDXQL‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFs
&ULVWRPLFXVKLFs‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬DTXLQXQPLWVX FXssQTXLQXStRTXLQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ.
FDtVFs‫ڰ‬L[XQFDPLQDXLXQtQEL—‫ڰ‬s[FDQD
ۛ PDLUD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL Usai Jesucristomi catamëti uni iti bana
bëtsi unibëtan sënëQ
—TXL[XQVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. Uisa cara 9੅Mitsux asérabi Jesucristomi catamë
1XFsQ3DSD'LRVDQPL‫ڰ‬LPLD, XVD‫ڰ‬L[XQ FsXQL‫ڰ‬DLVKFDPLQDSDUinanima asérabi
camina —XVDLVKLFDQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—quixun bëWVLEsQXLEDQDQWL‫ڰ‬DLQ. fX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWL
VLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 6LQiQxX‫ڰ‬L[XQFDPLQD cuëënquinma usa ñu timai camina
rabíquinma —Nucën Papa Diosan a Nucën Papa Dios cuëëncëVDELRtVKL‫ڰ‬LWL
‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQFs[XLQVKLFDQDxX‫ڰ‬DL ‫ڰ‬DLQ. 10੅Camina bëtsibë bëtsibë
331 520$126੄12੄13

‫ڰ‬DTXLDQDQLQXLEDQDQWL‫ڰ‬DLQ, mitsun ‫ڰ‬DLVKFDPLQDDW~[DPLWVXPLQLVKFs[EL


xucëQ ۛ Es‫ڰ‬LFssaribiti. $VDPDLUD‫ڰ‬LLVD PLWVX[DEsQLVKDQDQWLPD‫ڰ‬DLQ. 19੅‫ڰ‬ÊQ
WDQTXLQ‫ڰ‬DWLPRTXLQPDFDPLQDEsWVLXQL xucëaۛ ntu, axa mimi nishcë uni camina
LVTXLQXStRTXLQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. PLWV~QULELFXSLWLPD‫ڰ‬DLQ, ësaía Nucën
11੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRFXssQFssabi Papa Diosan bana cuënëo quicë cupí:
RTXLQ‫ڰ‬DTXLQFDPLQDsQTXLQPD, ´8L[FDUD‫ڰ‬XFKDLDDFDQD‫ڰ‬sQELXVDULEL
chiquíshquinma cuëënquin upí oquin RTXLQFXSLWL‫ڰ‬DLQµ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDXQLQ
‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. PLWVX‫ڰ‬DWLPRFsxunbi, Nucën Papa
12੅Nucën Papa Diosan ca ax quicësabi 'LRVDLQVKLFDFXSLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQWL
RTXLQPLWVX‫ڰ‬DTXLDQDQDEs‫ڰ‬LQXQPLWVX ‫ڰ‬DLQ. 20੅Mitsun a cupiima camina ënë
‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLFDPLQDFKXiPD bana cuënëo ësai quicëVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ:
WDQLFXssQLEXFXWL‫ڰ‬DLQ. Tëmëraibi ´$[DPLPLQLVKFsXQL‫ڰ‬DFsxXPD‫ڰ‬LFs
FDPLQDPDViQXLWXWLEsQëWۛ LPD‫ڰ‬DLQ. FDPLQDSLWL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. Shimaia camina
Ënima camina Nucën Papa Diosbë ‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. 8VDTXLQPL‫ڰ‬DFsxun
EDQDWL‫ڰ‬DLQ. ca ax mimi nishtancëxbi rabini
13੅Axa Cristomi catamëcë uni ñuñuma VLQDQDTXLQXStRTXLQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQµ.
‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFsFDPLQDPLQxXUDtUL 21੅0LWV~[ULEL‫ڰ‬XFKDWLQUDEDQDQFDPLQD

‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,Qinan camina axa min PLWVXXQLQ‫ڰ‬DWLPRFsxunbi usaribi oquin


xubunu bëbacë uniribi pimianan anua FXSLWLPD‫ڰ‬DLQ. Usoquinmi nuibacëx ca
‫ڰ‬X[WLULEL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. D[VLQDQDWL‫ڰ‬LFsQ.

13
14੅Axa mitsumi nishcë uni a camina 1੅&DPDEL‫ڰ‬DSX[FD1XFsQ3DSD

DPLQLVKTXLQPDD[ULELXSt‫ڰ‬LQ~DQ 'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬LFsQ. $Q‫ڰ‬LPLFsPD


‫ڰ‬DTXLQXQ1XFsQ3DSD'LRVxXFixunti ‫ڰ‬DSXFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD
‫ڰ‬DLQ. $PLQLVKTXLQD‫ڰ‬DWLPRQXQTXL[XQ PLWVXQ‫ڰ‬DSXFDPDQEDQDFXDWL‫ڰ‬DLQ. 2੅Usa
FDTXLQPDFDPLQDD[DXSt‫ڰ‬LQ~DQ ‫ڰ‬DLQFDDQDtQ‫ڰ‬DSXTXLFsVDRTXLQ‫ڰ‬DFsPD
‫ڰ‬DTXLQXQ1XFsQ3DSD'LRVDXQL uni an Nucën Papa Dios quicësa
xXFi[XQWL‫ڰ‬DLQ. RTXLQULEL‫ڰ‬DLPD. 8VDL‫ڰ‬LFsXQLD[FD
15੅$[DFKXiPDUXD‫ڰ‬DLVKFXssQFsXQL 1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD‫ڰ‬LPDLQXQDtQ
DEsFDPLQDFXssQWL‫ڰ‬DLQ. $[DPDVi ‫ڰ‬DS~QULELFDFsVDRTXLQ‫ڰ‬DFsPDFXStD[EL
QXLWXWLLQFsXQLDFDPLQDDEsPDVi ‫ڰ‬XFKDLFDVWtFDQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 3੅An ñu upí
QXLWXTXLQQXLEDWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DFsXQLD[FDDtQ‫ڰ‬DSXPLUDFXstíma. An
16੅Camina bëtsibë bëtsibë nishananíma xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsXQLD[FXQLFDDtQ‫ڰ‬DSXPL
QXLEDQDQLVKLXSLWLEDQDWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬L racuëtia, ‫ڰ‬sFDUDXLVRWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
camina cërúananima, axa uni itsibëtan sinani. ‫ڰ‬$SXFDPDQFDDQxXXSt‫ڰ‬DFs
sënëQ ۛ PDUDXQLEsXSt‫ڰ‬DLVKDEsXSLWL unicama upíoia. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWVX[
EDQDWL‫ڰ‬DLQ. Rabíquin camina —‫ڰ‬sQFDQD ‫ڰ‬DSXFDPDPLUDFXëFۛ sPD‫ڰ‬LLVDWDQTXLQxX
XQLLWVLQ‫ڰ‬DFsVDPDLUDRTXLQxX‫ڰ‬XQDQLQ upíVKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 4੅Nucën Papa Diosan ca
—TXL[XQVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DSXFDPDQFDPDELXQt[DXSLWL
17੅$QSDtDQPLPLQLVKTXLQ‫ڰ‬DWLPRFs EXFXQXDQDQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsXQLFDPD,
xunbi camina uisa uni cara, abi mixribi XLVRTXLQFDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DQXQ
DPLQLVKTXLQDULELFXSLWLPD‫ڰ‬DLQ. Mitsun mëníocëxa. 8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQDxX‫ڰ‬DWLPD
FDPLQDXVDxX‫ڰ‬DWLFDXSt‫ڰ‬LFsTXL[XDQ ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬DSXPLUDFXëWۛ L‫ڰ‬DLQ, uisa cara
FDPDELXQLQ‫ڰ‬XQiQFsDxXFDPDLVKL‫ڰ‬DWL PLRWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQL. Nucën Papa
‫ڰ‬DLQ. 18੅Mitsux camina ax paían mimi Diosan mëQtRVDELRTXLQFD‫ڰ‬DSXFDPDQ
nishcëxma uni raíULPLQLVKWLPD‫ڰ‬DLQ. Usa DQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsXQLFDPDXLVDFDUDRWL
520$126੄13੄14 332

‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DLD. 5੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD pëcaracëbë bësuquin, bari ca uruia


‫ڰ‬DSXFDPDQEDQDFXDWL‫ڰ‬DLQ. Mitsu quixun sinani bënëWLVKLDtQxXPssWL‫ڰ‬DL
castícanti sinanishi ami racuëcۛ ë cupíma cuancësaribi oquin, Nucën Papa Diosan
FDPLQDPLWVX[&ULVWRQDQ‫ڰ‬L[XQD[ D‫ڰ‬DQXQQX‫ڰ‬LQiQFsxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
cuëëncëVDELRTXLQPLWVXQ‫ڰ‬DSXQEDQD 12੅Jesucristo utëFsQFsPDSDQ‫ڰ‬DLQ

FXDWL‫ڰ‬DLQ. 6੅8VDULELRTXLQVLQiQTXLQ cananuna imë ۛ upí oquin isíma nicësa


FDPLQD‫ڰ‬DSXEXiQPLWLFXUtTXL‫ڰ‬LQiQWL ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtVKELFDQDQXQDD[XWscëncë
‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬DSXQPsníosabi oquin. 8VD‫ڰ‬LWL EsDEs‫ڰ‬DLVK[DEiQXQLFsVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
oquin ca Nucën Papa Diosan mëníocëxa. 8VDTXLQVLQDQLFDQDQXQDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWL
7੅Nucën Papa Dios cuëëncësabi oquin sQLDPLFXVKLFs‫ڰ‬DLVK[DEiQXQLFsVD‫ڰ‬LWL
FDPLQD‫ڰ‬DSXEXiQPLWLFXUtTXLEXiQPLFs ‫ڰ‬DLQ. 13੅$PLFXVKLFs‫ڰ‬DLVKFDQDQXQD
‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. 0LWVXQsPDQX‫ڰ‬LFs upitaxëVKLQLWL‫ڰ‬DLQ. Paënۛ ti, paëaۛ nx
XQLULELD‫ڰ‬DSXQDQsFs‫ڰ‬DLQFDPLQDDQ FXssQLVKDUiWL, uni aín xanuma xanu
cacëVDELRTXLQxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ, mitsun LWVLEs‫ڰ‬LWL, xXQVKtQTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWL,
sPDFDPD[DXSt‫ڰ‬LQXQ. Mitsun cushibë cuamianani nishananti, unimi nutsiti, a
cuëbicananquinma camina aín bana xXFDPDsQTXLQFDQDQXQDXVDxX‫ڰ‬DWLPD
FXDWL‫ڰ‬DLQ. 8੅8QLFDPLQDULEtQWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DLQ. 14੅Usa ñucama ëni camina Nucën
8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQDDQXLEDFsPD‫ڰ‬DLVKD ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQPLWVXXVDL‫ڰ‬LQXQ
ULEtQFsVD‫ڰ‬LWLQUDEDQDQ, uni itsi upí TXL[XQVLQiQPLFsVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Ënë
RTXLQUDQXLEDWL‫ڰ‬DLQ. Asérabi uni nëWsQX‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQiQFsXQLDQxX
QXLEDFs‫ڰ‬L[XQFDXQLQXQLLWVLXLVDEL ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQ‫ڰ‬DWLFDPLQD
RWLPD‫ڰ‬LFsQ. 9੅Nucën Papa Diosan bana VLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ.
cuënëo ca ësai quia: “Uni itsin xanubë
FDPLQD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. 8QLFDPLQD‫ڰ‬DWLPD Axa nubë Jesucristomi catamëcë
‫ڰ‬DLQ. Unin ñu camina mëFDPDWLPD‫ڰ‬DLQ. unicama ñuitima bana

14
Minanma, EsWVLXQLQxXPLQDQ‫ڰ‬LWL 1੅Axa Jesucristomi catamëcë

FDPLQDFXssQWLPD‫ڰ‬DLQµ. Ësai ënë XQLQXLVDLFDUD-HVXVDQXQL‫ڰ‬LWL


EDQDFDPDTXLFs‫ڰ‬DtQELFDEsWVLEDQDULEL ‫ڰ‬LFsTXL[XQXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬LFsEL
D[DTXLFsVDRTXLQUD‫ڰ‬DWLD[sVDLTXLD: camina mitsubë timëtۛ isa tania
“Mixmi bërúancacësaribi oquin camina FXssQTXLQELWL‫ڰ‬DLQ. Uisai cara Jesusan
PLQDLQWVLFDPDQXLEDQDQD[D‫ڰ‬DTXLQVD XQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFDPLQDDEsFXsELFDQiQ‫ێ‬
‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQµ. Ënë bana quicësa WLPD‫ڰ‬DLQ. 2੅Bëtsi bëtsi unin ca uisa ñux
RTXLQ‫ڰ‬DTXLQFDPLQDEsWVLEDQDFDPDULEL FDUDSLWL‫ڰ‬LFs, DFDQDQXQD‫ڰ‬DLVDWDQTXLQ
TXLFsVDRTXLQ‫ڰ‬DLQ. 10੅Mitsun aintsicama SLWL‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQTXLQXVDTXLQSLLD.
QXLEDQDQDPDQX‫ڰ‬LFsXQLULELQXLEDFs Bëtsi bëtsi unin ca camabi ñu piti ca
‫ڰ‬L[XQFDPLQDXLVDXQLEL‫ڰ‬DWLPRWLPD‫ڰ‬DLQ. DViEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQPDQDPL
8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDXQLQXLEDFs‫ڰ‬L[XQ piquinma bëtsi ñuishi piia. 3੅An camabi
Nucën Papa Diosan bana camabi ñu picë unin ca bëtsi unían an picë ñu
quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLQ. SLDPRTXLQxXLWLPD‫ڰ‬LFsQ. Usaribi oquin
11੅ÊVRTXLQULELFDPLQDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ, nux ca an camabi ñu picëma uni an bëtsi
ami catamëtabaquin cananuna unían piia isquin ñuiquin —min camina
—Jesucristo ca utëFsQWL‫ڰ‬LFs—quixun xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DL—quixun caquinma a
‫ڰ‬XQiQFsQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬XQDQ‫ڰ‬L[XQFDQDQXQD XQt[ULELFD1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬XQDQLQ, axa utëFsQWLQsWsFD‫ڰ‬XUDPDWLD TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 4੅Mitsux camina
quixun. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDXQtDQ‫ڰ‬X[QsWL bëtsi unin ñu mëëmicë uni a ñui —an ca
333 520$126੄14

‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DLD—TXLWLPD‫ڰ‬DLQ. Aín bamaxbi baísquiacëxa. 10੅Anúan ax uti


‫ڰ‬LE~LQVKLFD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, cara upí oquin nëtë sënën ۛ cëbëtan ca Cristonën uisai
‫ڰ‬DLD, FDUDXStRTXLQ‫ڰ‬DLPDTXL[XQ. FDUDQXQD‫ڰ‬LD, XLVDxXFDUDQXQD‫ڰ‬DTXL[XQ
8VDULELRLFDPLQDPLWVX[1XFsQ‫ڰ‬,EX QXLVWL‫ڰ‬LFsQ. ¢8VD‫ڰ‬DLQFDUDPLQDXLVDFDV‫ێ‬
Diosan uni itsi ñui, —xXDLVDPDFD‫ڰ‬DLD quin Nucën Papa Diosan uni itsíxa
—TXLWLPD‫ڰ‬DLQ. $tQ‫ڰ‬,E~LQVKLFD‫ڰ‬XQiQWL PLLVDULELXQL‫ڰ‬DtQEL, DxXLPDQiQWL‫ڰ‬DLQ?
‫ڰ‬LFsQ. 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQFDDtQXQLFDPD &DPLQD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. ¿Uisacasquin
ax cuëëncësabi oíVKLD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. FDUDPLQDDxXLWL‫ڰ‬DLQ? &DPLQD‫ڰ‬DWLPD
5੅ÊQs[FDsVDULEL‫ڰ‬LFsQ. Uni raírinën ca ‫ڰ‬DLQ. 11੅Nucën Papa Diosan bana cuënëo
VLQiQWL‫ڰ‬LFsQ, ënë nëtëx ca bëtsi ca ësai quia:
nëtëVDPDLUD‫ڰ‬DLVKDQ~DQXQLQ1XFsQ 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVFDTXLD: ‫ڰ‬Ê[EDPDWL‫ێ‬
3DSD'LRVUDELWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 6LQiQPDL‫ێ‬ PRLWVyFs‫ڰ‬LFsFDFDPDELQstënu
nun ca uni raírinën —camabi nëtë ca ‫ڰ‬LFsXQLFDPDQDVpUDELUDELTXLQ‫ڰ‬s
VsQsQ‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. Mitsun FDWL‫ڰ‬LFsQ, mix camina asérabi
bëtsi bëtsi oquin sinanibi camina QXQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬DLTXL[XQ. Canan ca
cuëELFDQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. Micama achúshi FDPDELXQtDQFXDQXQ‫ڰ‬sUDELTXLQ
achúVKLQsQFDPLQD‫ڰ‬sQXLVRTXLQ‫ڰ‬DWL —mix camina aséUDEL'LRV‫ڰ‬DL
FDUD1XFsQ3DSD'LRVFXssQWL‫ڰ‬LFs —TXL[XQFDWL‫ڰ‬LFsQ.
TXL[XQVLQiQWDQFs[XQXVRTXLQVKL‫ڰ‬DWL 12੅Usoxun ca Nucën Papa Diosan nu

‫ڰ‬DLQ. 6੅Axa Jesucristomi catamëcë unin achúshi achúshi uisa ñucama caranuna
ca Jesucristoa cuëëQXQDtQ‫ڰ‬DWLxXFDPD ‫ڰ‬DFsQ, XLVDLFDUDQXQD‫ڰ‬LDFsQ, acama
‫ڰ‬DLD. An —ënë nëtëa bëtsi nëtëVDPD‫ڰ‬DLQ ‫ڰ‬XQiQTXLQ, XLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsLVWL‫ڰ‬LFsQ.
FDQDDQXQ1XFsQ3DSD'LRVUDELWL‫ڰ‬DL
—TXL[XQVLQiQFsXQLQFDDQsWsQDPL 8QL‫ڰ‬XFKDPLWLPDEDQD
XSLWLVLQiQTXLQDUDELD. Bëtsi unin ca 13੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDQX[&ULVWRQDQ

—anun Nucën Papa Dios rabiti ca ‫ڰ‬DLVKUDtULxXL—DQFDxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLD


FDPDELQsWsVsQsQ‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQTXLQ —TXLD[PDQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. Usai ami
usaquin rabia. An camabi piti ñu picë PDQiQTXLQPDFDPLQDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ, uni
unin ca Nucën Papa Dios —DViELFD raírinëxa —XVDxXSLWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs
—caquin a rabiquin piia. Usaribi oquin —TXL[XQVLQiQ[EL‫ڰ‬sQSLLDLVTXLQDQULEL
ca an bëtsi bëtsi ñu picëma uni anribi SL‫ڰ‬XFKDWLQUDEDQDQFDQD‫ڰ‬sQDxXSLWLPD
bëtsi bëtsi ñuishi piquin Nucën Papa ‫ڰ‬DLQ. 14੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VQDQ‫ڰ‬L[XQFDQD
Dios —DViELFD—caquin rabiquin piia. ‫ڰ‬XQDQLQ, FDPDELSLWLxXSLWLFDDViEL‫ڰ‬LFs
7੅8VD‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDQX[EDPDFsPD quixun. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDXQL—Nucën
SDLQ‫ڰ‬DLVK1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DLQ. 3DSD'LRVDQVLQinëx ca a ñux pitima
‫ڰ‬,DQDQFDQDQXQDEDPDWDQFs[ULELDLQDQ ‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQELSLFs‫ڰ‬DLVK
‫ڰ‬DLQ. 8੅8VD‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDQX[ ‫ڰ‬XFKDWL‫ڰ‬LFsQ. 15੅8VD‫ڰ‬DLQFDD[D—‫ڰ‬sQXVD
EDPDFsPDSDLQ‫ڰ‬DLVK1XFsQ‫ڰ‬,EX xXSLFDQD‫ڰ‬XFKDWL‫ڰ‬DL—quixun
Jesucristo cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LQ. ‫ڰ‬,DQDQ VLQiQTXLQELPLWV~QPL‫ڰ‬DLDLVTXLQDQULEL
cananuna nux anun bamati nëtë ucëbë XVDxXSL‫ڰ‬XFKDFs, D[FDPLQ‫ڰ‬XFKD‫ڰ‬LWL
ax cuëëncëVDELRLDEs‫ڰ‬LQX[EDPDWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LFsQ. 0LQDXQLQXLEDFsPD‫ڰ‬L[XQFDPLQD
1X[QXWVRWD[‫ڰ‬LFssaribiti cananuna XVDTXLQ‫ڰ‬DQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWVXQDQ
EDPDWDQFs[ULELDtQXQL‫ڰ‬DLQ. 9੅Aín picëma ñu piquin, anun rabanan Cristo
XQLFDPD[EDPDFsPD‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬LDQDQ EDPD‫ڰ‬LFsEL, XQL‫ڰ‬XFKDPLWLPD‫ڰ‬DLQ. 16੅Usa
EDPDWDQFs[ULELDLQDQ‫ڰ‬LQXQFD&ULVWR ‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWV~QPLDxXSLLDRTXLDQ
520$126੄14੄15 334

uni itsin —pitimabi ca a ñu piia VDSLFD1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[‫ڰ‬DLVDPD


—quixun mitsu ñuitin rabanan —pitima ‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQELSLFsXQLD[
ca —TXL[XDQDQVLQiQFsxXDSLWLPD ‫ڰ‬XFKDLD.
‫ڰ‬DLQ. 17੅$tQxXSLFsFXStPD‫ڰ‬LPDLQXQDtQ
ñu picëma cupíma ca uni Nucën Papa Jesucristomi upiti sinánun
'LRVEsXSt‫ڰ‬LFsQ. Aín Bëru Ñunshin XQLUDtUL‫ڰ‬DTXLQWLEDQD

15
8SLWDQVLQiQPLFsFXStshi ca unin Nucën 1੅%sWVLEsWVLxX‫ڰ‬DWLFDDViEL‫ڰ‬LFs

3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬L[XQXStxX‫ڰ‬DQDQ, TXL[XQQXQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQEL
bëtsibë nishananíma nuibananan cuëëni cananuna uni itsían, XVDxX‫ڰ‬DWLFD1XFsQ
upí oquin sinani tsotia. 18੅8VDL‫ڰ‬LFs Papa Dios cuëëQLPDTXL[XQVLQiQFsFXSt
unicamax ca Cristo cuëëncësabi oquin DxX‫ڰ‬DLVDWDQTXLQEL‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[XSt 2੅&DQDQXQDQXQ‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPDEsXSt

‫ڰ‬LDQDQXQtQULELDLVFs[XSt‫ڰ‬LFsQ. 19੅Usa ‫ڰ‬LDQDQD[ULELDXSLWL&ULVWRPLFDWDPsWLDPL


XQL‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDFDPi[ELDEstsibë FXVKLQXQ‫ڰ‬DTXtQWL‫ڰ‬DLQ. 3੅Usaribi ca Cristo
QXLEDQDQXQXQLUDtULQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQWL ‫ڰ‬LDFs[D. $[FXssQFsVDRL‫ڰ‬LWLVLQDQLPDFD
‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬$TXLDQDQFDQDQXQD&ULVWRPLD aín Papa Dios cuëëncëVDELRtVKL‫ڰ‬LDFs[D.
XSLWLVLQinun bëtsibë bëWVLEsVLQiQPLD‫ێ‬ Nucën Papa Diosan bana quicësa oía aín
QDQWL‫ڰ‬DLQ. Papabë banai Jesucristo ësai quicë ax ca
20੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDD1XFsQ3DSD aséUDEL‫ڰ‬LFsQ: ´0LPLD‫ڰ‬DWLPDWLEDQDD
'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LPLFsXQLDPLWVXQxX XVDULELWLFDXQLFDPD‫ڰ‬sPLULEL‫ڰ‬DWLPDWL
SLFsFXStD‫ڰ‬XFKDQXQ‫ڰ‬LPLWLPD‫ڰ‬DLQ. EDQD[Dµ. 4੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, Nucën
AséUDELFDPDELxXSLWLDViEL‫ڰ‬DtQELFD, 3DSD'LRVDQFDQXQULELQXD‫ڰ‬XQiQWLRTXLQ
PLWV~QPLDxXSLLDLVtDEsWVLXQL‫ڰ‬XFKDWL aín bana aín unicama cuënëomiacëxa.
xXDSLWL‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ. 21੅—Usaquin ñu 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDDEDQDFDPDFXSt
‫ڰ‬DWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQEL ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, QX[&ULVWRPLFXVKLFs‫ڰ‬LFsFD
XVDxX‫ڰ‬DLFDXQL‫ڰ‬XFKDQDQ&ULVWRPL tëmëraquinbi ëníma ami catamënun
FXVKLFsPD‫ڰ‬LD. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDQDPL ‫ڰ‬LPLDQDQ, XLVDxXFDUD‫ڰ‬LFsbëtanbi nu
piti, ñu xëati, XLVDxX‫ڰ‬DWLFDUD, a mitsun bëU~DQTXLQ‫ڰ‬DTXLDQDQ, aín nëtënu abë
‫ڰ‬DLDLVtDXQLLWVL‫ڰ‬XFKDWLUDEDQDQXVDxX ‫ڰ‬LQXQ1XFsQ3DSD'LRVDQQX‫ڰ‬LPLDTXL[XQ.
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. 8VDTXLQPL‫ڰ‬DWLPDFD1XFsQ 5੅Nucën Papa Dios, an aín unicama

Papa Dios cuëënia. 22੅$SLFsPD‫ڰ‬L[XQELD tëmëraquinbi ëníma ami catamënun


SLtDEsWVLXQL‫ڰ‬XFKDWLUDEDQDQFDPLQDDQ ‫ڰ‬LPLDQDQXLVDxXFDUD‫ڰ‬LFsbëtanbi atu
SLFsPDxXSLWLPD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQEL bëU~DQTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs, an Cristo Jesús
camina min —XVDxXSLWLFD‫ڰ‬XFKDPD cuëëncësabi oquin mitsu bëWVLEsQLVKDQD‫ێ‬
‫ڰ‬LFs—TXL[XQPLQ‫ڰ‬DFsVDELRTXLQVLQiQWL níma nuibananquin, bëWVLQVLQiQFssaribi
‫ڰ‬DLQ, XVRTXLQVLQiQWLFD1XFsQ3DSD RTXLQVLQiQXQ‫ڰ‬DTXLQWLFDQDFXssnin.
'LRVDQLVFs[DViEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ 6੅8VDL‫ڰ‬LTXLQPLPLWVXQ, FDPi[EL

‫ڰ‬XQiQTXLQ. 8LXQLQFDUDxX‫ڰ‬DTXLQ, —‫ڰ‬sQ cuëënquin bëWVLQVLQiQFsVDRTXLQ


sVDxX‫ڰ‬DWLFDDViEL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬sQsVDTXLQ‫ڰ‬DWL VLQiQTXLQ1XFsQ3DSD'LRV, 1XFsQ‫ڰ‬,EX
ca Nucën Papa Dios cuëënia —quixun Jesucristonën Papa, a rabiti cana cuëënin.
‫ڰ‬XQDQLDD[FDFKXimarua tani cuëënia.
23੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDXQL—sVDxX‫ڰ‬DWLVDSL Judíosma unicaman Jesucristomi
FD1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[DViELPD‫ڰ‬LFs catamëti bana cua
—TXL[XQVLQiQTXLQELDxX‫ڰ‬DL‫ڰ‬XFKDLD. 7੅&ULVWRQsQQXDLQDQ‫ڰ‬LQXQELFs‫ڰ‬L[XQ

Usaribiti ca an ñu piquin —ësa ñu piti FDQDQXQDDVLQiQTXLQQXQULELD[DDPL


335 520$126੄15

catamëcë raíri uniribi nubë timëtۛ isa QXLEDQDQL‫ڰ‬DTXLDQDQTXLQ1XFsQ3DSD


WDQLDELWL‫ڰ‬DLQ. 8VDTXLQQXQ‫ڰ‬DWLFD1XFsQ Diosan bana Cristonën ñuicë a upí
Papa Dios cuëënia. 8੅‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVXFDLQ, RTXLQ‫ڰ‬XQDQLQ. ‫ڰ‬8Qinan camina ami
Cristo ax ca Nucën Papa Diosan atun FXVKLFs‫ڰ‬LQX[UDtULXQLEs‫ڰ‬sVsDQiQWL
UDUDFDPDFisabi oquin ënë menu judíos ‫ڰ‬XQDQLQ. 15੅8VDLFDPLQDPLWVX[‫ڰ‬LTXL[XQ
XQLEX‫ڰ‬DTXLQLXDFs[D, judíos unicaman ‫ڰ‬XQiQTXLQELFDQDPLWV~[PLPDQ~WL
Nucën Papa Diosan ca aín quicësabi rabanan ënë ñucama upí oquin mitsu
RTXLQ‫ڰ‬DLDTXL[XQ‫ڰ‬XQinun. 9੅Judíos cuënëoxunin. 1XFsQ3DSD'LRVDQFD‫ڰ‬s
unibushima, judíosma unibunënribi nuibaquin, 16੅aín bana judíosma unibu
Nucën Papa Diosan ca nu nuibaquin xXL[XQXQTXL[XQ‫ڰ‬sFDFs[D. Nucën Papa
‫ڰ‬DTXLQLDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQDUDELQXQFD Diosan ca axa Jesucristomi catamëcë
Cristo uacëxa. Judíosma unibunën ca a XQLFDPDDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëm ۛ ia quixun
UDELWL‫ڰ‬LFsTXL[XQxXLFD1XFsQ3DSD MXGtRVPDXQLEXULEL‫ڰ‬XQiQPLQXQFDDQ‫ڰ‬s
Diosan bana cuënëo ësai quia: ‫ڰ‬LPLDFs[D. 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s
Judíosma unibubëtan cana mi rabiti XVDTXLQ‫ڰ‬DQXQFDVDELRTXLQFDQD
‫ڰ‬DLQ. 0LUDELFDQDFDQWDWL‫ڰ‬DLQ. judíosma unicama, mitsuribi a bana
10੅Ësairibi ca quia: ñuixunin, aín Bëru Ñunshin Upitan
-XGtRVPDXQLEX‫ڰ‬DtVKELFDPLQD VLQiQPLFsxunmi upiti ami catamëquin a
mitsux judíos unibubë Nucën rabinun.
3DSD'LRVUDELFXssQWL‫ڰ‬DLQ. 17੅Cristo Jesúsnën cushiocëxun cana
11੅Ësairibi ca quia: Nucën Papa Diosan casabi oquin
0LWVX[MXGtRVPDXQLEX‫ڰ‬L[XQEL judíosma unibu bana ñuixuan quixun
FDPLQD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVUDELWL sinani cana cuëënin. 18੅Judíosma
‫ڰ‬DLQ. &DPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD unibunën Nucën Papa Diosan bana cuati
ca —PL[FDPLQDFXVKLLUD‫ڰ‬DL ami catamëQXQFD&ULVWRQsQ‫ڰ‬sD
—TXL[XQFDTXLQDUDELWL‫ڰ‬LFsQ. EDQDFDPDxXL[XQXQ‫ڰ‬DTXLDQ[D. An
12੅Nucën Papa Diosan bana Isaíasnënribi XVDTXLQ‫ڰ‬DFsxXFDPDLVKLFDQDXQLFDPD
cuënëo ca ësai quia: ñuixunin. ‫ڰ‬ÊFXVKLRTXLQFD&ULVWRQsQDtQ
Davitan papa, Isaí cacë, aín FXVKtQEL‫ڰ‬sQMXGtRVPDXQLEXXStRTXLQ
rëbúnquin achúVKLXD[FD‫ڰ‬$SX EDQDxXL[XDQDQDWXQDtQFXVKL‫ڰ‬XQinun
‫ڰ‬DLVKMXGtRVPDXQLEXQsQ‫ڰ‬$SXULEL XQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPDxXULEL‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LPLD[D.
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. $QFDQX‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFs 19੅$tQ%sUXfXQVKLQ8StD‫ڰ‬sEs‫ڰ‬DLQ

TXL[XQVLQDQLFDMXGtRVPDXQLEX‫ێ‬ XVDTXLQ‫ڰ‬DQDQFDQD-HUXVDOpnuxun
Qs[DPLFDWDPsWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DWDQFsxun anuaxbi cuanquin bëtsi bëtsi
13੅1XFsQ3DSD'LRVDQFDQX‫ڰ‬XQiQPLD, PH‫ڰ‬DELDQLFXDQWDQFs[FXDLQDFstancëx
DQFDQX‫ڰ‬DTXLDQDQQX[[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL Ilírico cacë me, anu bëbaquin, camabi
DEs‫ڰ‬LWLRTXLQQX‫ڰ‬LPLDTXL[XQ. An mitsu PHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD&ULVWRxXLTXLQEDQD
DPLFDWDPsWLFXssQLFKXiPDUXD‫ڰ‬DLVK ñuixunquin sënëo ۛ n. 20੅A nëtënuxuan uinu
EXFXQXQ‫ڰ‬LPLWLFDQDFXssnin. Mitsux ‫ڰ‬LFsXQtQEL&ULVWRxXLTXLQxXL[XQFsPD,
XVDL‫ڰ‬LTXLQFDPLQDDtQ%sUXfXQVKLQ anu bana ñuixuni cuainsa cana tanin. Uni
8SLWDQVLQiQPLFsxun Nucën Papa raírinëan ñuixuncë uni a ñuixuntëFsQ‫ێ‬
Diosan ca asérabi ax quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLD quinma, anuxuan unin Jesucristo ñuiquin
TXL[XQXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ. bana ñuixuncëma nëtë, anu bana ñuixuni
14੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ۛ ntu, ‫ڰ‬sQFDQD‫ڰ‬XQDQLQ, cuainsa cana tanin, 21੅Nucën Papa Diosan
mitsun camina bëtsibë bëtsibë bana cuënëo quicëVDELRtDsVDL‫ڰ‬LQXQ:
520$126੄15੄16 336

An Cristo ñuiquin bana ñuixunia 'LRVxXFi[XQWL‫ڰ‬DLQ. 31੅8LVDEL‫ڰ‬sR[XQPD


FXDFsPDXQLEXQs[FDDPLVLQiQWL ‫ڰ‬DQXDQ-XGHDQsWsQX‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULV‫ێ‬
‫ڰ‬LFsQ. An a ñuicë bana cuacëma tomi catamëFsPDXQLFDPDVLQiQPLQXQ
XQLEXQsQFDDEDQDFXDWL‫ڰ‬LFsQ. FDPLQD1XFsQ3DSD'LRVxXFiWL‫ڰ‬DLQ.
fXFiQDQFDPLQD‫ڰ‬sQ-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsD[D
Romanu cuantia Pablonën sinan Jesucristomi catamëFsXQLFDPD‫ڰ‬LQiQWL
22੅Usaquin an Cristo ñuicë bana EXiQFsFXUtquia atun cuëënquin binuan
cuacëma unibunën cuanun bëtsi bëtsi VLQiQPLQXQ1XFsQ3DSD'LRVxXFiWL
menu bana ñuixuni cuancë cupí cana ‫ڰ‬DLQ. 32੅8VDTXLQxXFicëx Nucën Papa
mitsu isi cuanti sinanibi cuancëma pain Dios cuëëncëbë cuanxun mitsu isi cana
‫ڰ‬DLQ. 23੅&XDQ[XQPDFDQDDQX‫ڰ‬s[FXDQFs FKXiPDUXDWDQLFXssQWL‫ڰ‬DLQ. 0LWVXFs‫ێ‬
nëtëcamanuxun bana ñuixunquin xXDQ‫ڰ‬s-HVXFULVWRQsQFXVKLRFs‫ڰ‬DLVK
sënëo ۛ n. ‫ڰ‬,WVDEDULWLDQFDQDPLWVXLVL FDQDDPLVLQDQLFXssQWL‫ڰ‬DLQ. 33੅Nucën
cuainsa tan. 24੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDEsUtFXDQWL Papa Dios, an aín unicama bënëtíma
sinanin. &XDQ[‫ڰ‬LWVDPDQstëishi mitsubë FKXiPDUXD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLFs, ax mitsubë
‫ڰ‬LTXLDQL(VSDña nëWsQXPLWV~QPL‫ڰ‬s ‫ڰ‬L[XQPLWVXULELXVDTXLQ‫ڰ‬LPLWLFDQD
‫ڰ‬DTXLQPDLQXQFXDQWLFDQDVLQDQLQ. cuëënin. 8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
25੅Jerusalénu pan cana axa Jesucristomi

catamëFsXQLFDPD‫ڰ‬LQiQWLFXUtqui buani %sWVLEsWVLXQLFDPLQD‫ڰ‬sFD[~QWL‫ڰ‬DL


cuanin. 26੅A curíqui ca Macedonia quixun Pablonën ca

16
‫ڰ‬LPDLQXQ$FD\DQstëQXD[DD[-HVXFULV‫ێ‬ 1੅Nucën chirabacë, Febe, a
tomi catamëFsXQLFDPDQ-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFs ñuiquin cana mitsu cain, ax ca
ñuxXPDXQLFDPDDEXiQPLWLWLPsD[D. aséUDELDtQQXLWXXSt‫ڰ‬LFsQ. An ca
27੅Judíos unibunën ñuixuncë cupí ca Cencrea ëmanuxun axa Jesucristomi
judíosma unibunën Nucën Papa Diosan catamëFs[DQXFDPD‫ڰ‬DTXLDQ[D. 2੅8VD‫ڰ‬LFs
bana cuacëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDMXGtRVPD FDPLQDPLWV~[PL1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR‫ێ‬
XQLEXQsQMXGtRVXQLEX‫ڰ‬DTXLQWLDViEL QDQ‫ڰ‬DLVKEstsibë bëWVLEs‫ڰ‬DTXLDQDQFs
‫ڰ‬LFsQ. Usaquin sinani cuëënquin ca sabi oquin Feberibi upí oquin bixun ax
ñuxXPD‫ڰ‬Dtsha ax JerusaléQXD[-HVXFULV‫ێ‬ cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ, DQ‫ڰ‬LWVD
tomi catamëcë unicaman binun [DQX‫ڰ‬DTXLDQDQ‫ڰ‬sULEL‫ڰ‬DTXLQFsFXSt.
EXiQPLWLDWXQFXUtTXLPsV~‫ڰ‬LQiQ[D. 28੅A 3੅3ULVFLOD‫ڰ‬LPDLQXQ$TXLOD, DQ‫ڰ‬sbëtan

curíTXLFDPDEXiQTXLQ-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFs Cristo Jesús ñuiquin bana ñuixuncë, a


XQLEX‫ڰ‬LQiQELDQL(VSDña nëtënu camina bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sFD[XQWL‫ڰ‬DLQ.
FXDQTXLQFDQDPLWVXLVELDQWL‫ڰ‬DLQ. 4੅Atun ca, —3DEOR‫ڰ‬DTXLQLVDSLFDQDQXQD
29੅&DQD‫ڰ‬XQDQLQ, ‫ڰ‬s[PLWVXEs‫ڰ‬DLQFD EDPDWL‫ڰ‬DL—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQEL‫ڰ‬s
Cristonën cushioquin ami sinani EDPDWL‫ڰ‬LFsEL‫ڰ‬DTXLQTXLQLëm ۛ iaxa.
cuëëQXQQX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DFsFXStFDQD—DViELFD
30੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ۛ ntu, ‫ڰ‬s[‫ڰ‬LFssaribitimi —quixun cain. ‫ڰ‬ÊLQVKLPDFDMXGtRVPD
PLWVX[1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬LDQDQ XQLFDPDD‫ڰ‬sQEDQDxXL[XQFs, DFDPDQ‫ێ‬
DtQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬XQiQPLFs ribi, PriscilabëWDQ$TXLODQsQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQFs
‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬sEsQXLEDQDQFs‫ڰ‬LFsFDQDPLWVX cupí, —DViELFD—quixun cai cuëënia.
cain, Cristomi catamëFsPD‫ڰ‬LDQDQ 5੅Axa Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬DLVK

1XFsQ3DSD'LRVDQEDQDFXDFsPD‫ڰ‬DLVK 3ULVFLOD‫ڰ‬LPDLQXQ$TXLODQsQ[XEXQX
FD‫ڰ‬LWVDXQL‫ڰ‬sPLQLVKLD. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD timëcۛ ëcamaribi camina bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQ
aséUDELDPLFXVKLFs‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬s1XFsQ3DSD ‫ڰ‬sFD[XQWL‫ڰ‬DLQ. $FDPD‫ڰ‬LPDLQXQFDPLQD,
337 520$126੄16

‫ڰ‬sQQXLEDFs(SHQHWR, ax paían Acaya chirabacë, ‫ڰ‬LPDLQXQ2OLPSDV, ‫ڰ‬LPDLQXQ


menuax Cristomi catamëcë, aribi DFDPDEs‫ڰ‬LFscama axa Jesucristomi
bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sFD[XQWL‫ڰ‬DLQ. 6੅María catamëcë, acama bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬s
DQPLWVX‫ڰ‬LWVDRTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs, aribi FD[XQWL‫ڰ‬DLQ.
camina bëU~DQ[D‫ڰ‬LQX‫ڰ‬sFD[XQWL‫ڰ‬DLQ. 16੅Jesucristo cupí mitsun nuitu upí
7੅AdróQLFR‫ڰ‬LPDLQXQ-XQLDV, ‫ڰ‬sQDLQWVL ‫ڰ‬DLVKFDPLQDEstsibë bëtsibë nuibanani
rabë,ۛ D[D‫ڰ‬sFsxXQVLSXDFs‫ڰ‬LFs, a camina bëU~DQ[‫ڰ‬LQXQFDQDQWL‫ڰ‬DLQ. Camabi
bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sFD[XQWL‫ڰ‬DLQ. —Atux sPDQX‫ڰ‬LFsD[D&ULVWRPLFDWDPscë
ca asérabi upí uni rabë ۛ ‫ڰ‬LFs—quixun ca unicamax timëxۛ un ca mitsu bërúanxmi
a Jesucristonën bana ñuixunun caíscë ‫ڰ‬LFiQXQ‫ڰ‬sQPLWVXFDQXQ‫ڰ‬sFD[D.
unicaman ñuia. ‫ڰ‬Ê[&ULVWRPLVLQiQFsPD 17੅‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu, cana mitsu cain, bëtsi
SDLQ‫ڰ‬DLQFDDWX[SDLQ&ULVWRPL bëtsi unix Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬DLVK
VLQiQFs[D. mitsubë timëFۛ s‫ڰ‬L[XQELFDDQPLWVXEDQD
8੅$PSOLDVD[ULEL1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR‫ێ‬ xXL[XQFsXQLQ‫ڰ‬XQiQPLFssabi oquin
QDQ‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬sQQXLEDFs‫ڰ‬LFs, a camina ‫ڰ‬DLPD. Usa unin ca uni raíri bëtsibë
bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sFD[XQWL‫ڰ‬DLQ. 9੅Urbano bëtsibë cuëELFDQiQPLTXLQ‫ڰ‬DWLPDTXLQ
an nubëtan Cristo Jesús ñuiquin bana VLQiQXQ‫ڰ‬LPLD. 8VDL‫ڰ‬LFsXQLDEsFDPLQD
ñuixuncë, D‫ڰ‬LPDLQXQ(VWDTXLV, ‫ڰ‬sQ QLWLPD‫ڰ‬DLQ. $EsFDPLQDsQiQDQWL‫ڰ‬DLQ.
nuibacë, aribi camina bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬s 18੅8VDXQLQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR

FD[XQWL‫ڰ‬DLQ. 10੅Apeles, camaxunbia cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DTXLQPDDtQ


aséUDEL&ULVWRQDQ‫ڰ‬LFs‫ڰ‬XQiQFDQFs, a FXssQFsVDRTXLQVKL‫ڰ‬DLD. Atux ca an
‫ڰ‬LPDLQXQ$ULVWybulonën xubunu Nucën Papa Diosan bana upí oquin
‫ڰ‬LFscamaribi camina bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬s ‫ڰ‬XQiQFsPDXQLFDPDEsXSLWLEDQDLEL
FD[XQWL‫ڰ‬DLQ. 11੅‫ڰ‬ÊQDLQWVL+HURGLyQ, a cëmëia. 8VDTXLQSDUiQTXLQFDDtQEDQD
‫ڰ‬LPDLQXQ1DUFLVRQsQ[XEXQX‫ڰ‬LFscama, FXDQXQXQLVLQiQPLD.
D[D1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRPLFDWDPscë, 19੅Camabi unin ca mitsu, asérabi

aribi camina bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sFD[XQWL camina mitsux Jesucristo cuëëncësabi oi


‫ڰ‬DLQ. 12੅7ULIHQD‫ڰ‬LPDLQXQ7ULIRVD, a xanu ‫ڰ‬LTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLD. Usaquian mitsu
rabë ۛ 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRPLFDWDPscë ñuicania cuati cana cuëënin. 8VD‫ڰ‬DLQ
‫ڰ‬L[XQWsmëraquinbi ax cuëëncësabi FDQDPLWV~[PLxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DTXLQPDxX
RTXLQ‫ڰ‬DFs, aribi camina bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQ upíVKL‫ڰ‬DQX[XStVLQiQxX‫ڰ‬LWLFXssnin.
‫ڰ‬sFD[XQWL‫ڰ‬DLQ. Nucën chirabacë Pérsida, 20੅8VRTXLQPLWVXQ‫ڰ‬DFsbëtan ca Nucën

DQXQVLQiQFs, anribi tëmëraquinbi upí Papa Dios, DQDtQXQLFDPDFKXimarua


RTXLQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRFXssQFssabi ‫ڰ‬LPLWL, DQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXPLWVX
RTXLQxX‫ڰ‬DFs, aribi camina bërúanxa ubíotëFsQ[XQPD‫ڰ‬DQXQEsQën ۛ quinshi
‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sFD[XQWL‫ڰ‬DLQ. 13੅Rufo, axa asérabi xXVPDPLWL‫ڰ‬LFsQ. 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR‫ێ‬
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRFXssQFsVDELRL‫ڰ‬LFs QsQPLWVXQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs[PLWVX[
uni, D‫ڰ‬LPDLQXQDtQWLWD, D‫ڰ‬sQULELWLWRFs, XSt‫ڰ‬LWLFDQDFXssnin.
a camina bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sFD[XQWL‫ڰ‬DLQ. 21੅Timoteo, DQ‫ڰ‬sbëtan Cristo ñuiquin
14੅‫ڰ‬,PDLQXQFDPLQD$VtQFULWR, Flegonte, bana ñuixuncë, abëtan ca Lucio, Jasón,
Hermas, Patrobas, +HUPHV‫ڰ‬LPDLQXQ Sosípater, DFDPD[‫ڰ‬sQDLQWVL‫ڰ‬L[XQ
DFDPDEs‫ڰ‬LFscama axa Jesucristomi bëU~DQ[PL‫ڰ‬LQXQPLWVXFDQXQTXL[XQ‫ڰ‬s
catamëcë, acama bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬s caxa.
FD[XQWL‫ڰ‬DLQ. 15੅‫ڰ‬,PDLQXQFDPLQD 22੅‫ڰ‬Ê[7HUFLR‫ڰ‬L[XQ3DEORQsQ‫ڰ‬DPLFsxun

Filólogo, Julia, 1HUHR‫ڰ‬LPDLQXQDtQ ënë quirica cuëQsRTXLQFDQD‫ڰ‬s[ULEL


520$126੄16 338

-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬L[XQEsU~DQ[PL‫ڰ‬LQXQ cana usoquin unicama ñuixunin. Ënë


mitsu cain. PHFDPDXQLRFsPDSDLQ‫ڰ‬L[XQFD1XFsQ
23੅‫ڰ‬Ê[FDQD*D\RQsQ[XEXQX‫ڰ‬LQ. Ënë Papa Diosan, XVDLFD-HVXFULVWR‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
xubunu ca axa Jesucristomi catamëcë TXL[XQVLQiQFs[D. A ñucama unin
unicama timëtia. Gayo, DQULEL-HVXFULV‫ێ‬ ‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬DtQELFDEsUt-HVXFULVWRXFs
WRQDQ‫ڰ‬L[XQFDEsU~DQ[PL‫ڰ‬LQXQPLWVX FXStXQLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 26੅Nucën Papa
FDQXQTXL[XQ‫ڰ‬sFD[D. Erasto, an ënë 'LRVDQVLQiQPLFsxun ca aín unicaman,
sPDQX‫ڰ‬LFsFXUtqui anun uni cupíoti a &ULVWRFDXWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFXsnëocëxa.
bërúancë uni, D‫ڰ‬LPDLQXQQXFsQ[XFsQ, 8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFD1XFsQ3DSD
Cuarto, anribi ca mitsúxmi bërúanx Dios, axa bamatimoi tsócë, an
‫ڰ‬LQXQTXL[XQPLWVXFDQXQ‫ڰ‬sFD[D. mëníocëxa. A bana cuëQsR‫ڰ‬LFsELFD
24੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQQXLEDTXLQ XLVDLTXLFsFDUDD[‫ڰ‬LFsTXL[XQXQLQ
‫ڰ‬DTXLQFs[PLPLWVX[FKXiPDUXD‫ڰ‬LWLFDQD ‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬8QiQPD‫ڰ‬DtQELFDEsUt
cuëënin. 8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. camabi nëWsQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ&ULVWRPL
catamëquin aín cuëëncësabi oquin
Pablonëan Nucën Papa Dios rabia bana ‫ڰ‬DQX[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 27੅Nucën Papa
25੅Cananuna Nucën Papa Dios asérabi Dios, DLQVKLDFDPDELxX‫ڰ‬XQiQFs,
UDELWL‫ڰ‬DLQ. 0LWVX[DLQDQ‫ڰ‬DLVK-HVXFULV‫ێ‬ axëVKLFD'LRV‫ڰ‬LFsQ. A cananuna
tomi catamëtia ca an mitsu upíira upiti asérabi cuëënquin nëtëtۛ imoquin rabiti
DPLVLQiQXQPLWVXFXVKLRWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DLQ, QX[-HVXFULVWRFXStDLQDQ‫ڰ‬L[XQ.
8VRTXLQFD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDDtQ Usoquin cananuna aséUDEL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
XQLFDPDQPLWVX‫ڰ‬XQiQPLD[D. ‫ڰ‬ÊQULEL Ashi, Pablo.
3$%/21Ê1&25,17218‫ڰ‬,&Ê81,&$0$$3$,1
BUANMIA QUIRICA

‫ڰ‬XQiQPLWLxX‫ڰ‬XQiQPLTXLQXStRTXLQ
Corintonuaxa Jesucristomi catamëcë VLQDQLPLXSLWLEDQDQXQPLWVX‫ڰ‬LPLD[D.
unicama Pablonën quirica cuënëoxuan 6੅8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQDPLWVX[DQ&ULVWRxXL

1
1੅‫ڰ‬Ê[3DEOR‫ڰ‬L[XQFDQDPLWVXTXLULFD TXLFsEDQD‫ڰ‬XQiQTXLQ, a bana quicësabi
EXiQPLQ, FDPLQDELWL‫ڰ‬DLQ. Nucën RTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLQ. 7੅8VD‫ڰ‬L[XQPL1XFsQ‫ڰ‬,EX
Papa Dios cuëëncësabi oquin aín bana Jesucristo utëcënti nëtë cainia ca Nucën
XQLFDPDxXL[XQXQFD-HVXFULVWRQsQ‫ڰ‬s 3DSD'LRVDQDtQXQLFDPD‫ڰ‬DTXLQFssaribi
caísacëxa. $QFDtVD‫ڰ‬L[XQFDQD6yVWHQHV‫ێ‬ RTXLQDPL‫ڰ‬XQiQXQPLWVX‫ڰ‬DTXLQLD.
bëWDQPLWVXTXLULFDEXiQPLQ. Axribi ca 8੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRXWscëncëbëtan

Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬DLVKQXFsQ XLQX‫ڰ‬LFsXQtQELPLWVXxXLTXLQ—a unix


[XFsQ‫ڰ‬LFsQ. 2੅Mitsúxmi Corinto FD‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LFs—quixun canúnma
ëmanuax Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬LFs, ca Nucën Papa Diosan mitsúnmi ami
cana cuënëoxun ënë quirica mitsu catamëTXLQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬D[XQPD‫ڰ‬DQXQ
EXiQPLQ. Mitsux Cristo Jesúsmi ënquinma mitsu bëU~DQWL‫ڰ‬LFsQ. 9੅Nucën
catamëFs‫ڰ‬DLVKFDPLQD1XFsQ3DSD Papa Diosan ca ax quicësabi oquin ñu
'LRVQDQ‫ڰ‬DLQ. An ca ax cuëëncësabi oíshi ‫ڰ‬DLD. Mitsúnmi aín Bëchicë, 1XFsQ‫ڰ‬,EX
‫ڰ‬LQXQPLWVXFDtsacëxa. &DPDELPHQX‫ڰ‬LFs -HV~VEs‫ڰ‬L[XQ, DQVLQiQFssaribi oquin
unicama, DQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRDtQ VLQinun ca mitsu caísacëxa.
‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ [XQXQTXL[XQxXFicë, a
XQLFDPDXVDL‫ڰ‬LQXQFDtVFssaribi oquin ca
Nucën Papa Diosan mitsu caísacëxa. I. 3$%/21Ê$1&25,17218‫ڰ‬,&Ê
-HVXFULVWRD[FDDXQLFDPDQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LDQDQ 81,&$0$‫ڰ‬Ê6Ê$%$1$(1.10-6.20)
QXQ‫ڰ‬,EXULEL‫ڰ‬LFsQ. 3੅8VD‫ڰ‬DtVKPLPLWVX[
Nucën Papa DiosbëWDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX Axa Jesucristomi catamëcë unicama bëtsi
-HVXFULVWRQsQQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs[ bëtsi oquin sinántima bana
FKXimarua bucucanti cana cuëënin. 10੅0LWVX[-HVXFULVWRPLVLQiQFs‫ڰ‬DLVK

FDPLQD‫ڰ‬sQ[XFëDۛ QWX‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬LFsFDQD


Cristo cupí nuibaquin Nucën Papa
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRFXssQFssabi oquin
'LRVDQXQL‫ڰ‬DTXLQWLEDQD
mitsu ësoquin cain: BëWVLQVLQiQFssaribi
4੅Cristo Jesús cupía mitsu nuibaquin
RTXLQVLQDQLFDPLQDEXFXFDQWL‫ڰ‬DLQ.
DLQDQ‫ڰ‬LPLFsFXStFDQDFDPDELQsWsQ 0DViquin sinani camina bëtsibë
Nucën Papa Dios —DViELFD—cain. QLVKDQDQFDQWLPD‫ڰ‬DLQ. Nishananíma
5੅&ULVWREs‫ڰ‬DtVKPLDtQVLQiQVDULEL‫ڰ‬LFsFD
nuibananshiti camina camaxunbi bëtsin
Nucën Papa Diosan an aín unicama VLQiQFsVDRTXLQVKLVLQDQLXSLWD[

339
1&25,17,26੄1 340

EXFXFDQWL‫ڰ‬DLQ. 11੅‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu, cana D[D1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LQX[Lëtۛ i


mitsu cain, CloéQsQDLQWVL‫ڰ‬LEXQFD unicaman a bana cuaquin, aín cushin
mitsux ismina bëtsibë bëtsibë ubíonan ‫ڰ‬LPLFs[FDQDQXQDQXQ‫ڰ‬XFKDFDPD
ubíonani bucui quixun ë caxa. tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DL
12੅Usoquian cacë[XQ‫ڰ‬sQVLQiQFs[FDsVD TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLD. 19੅ÊVDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLD[
‫ڰ‬LFsQ: mitsu raíULQs[FDD[LVD‫ڰ‬sQ ca Nucën Papa Diosan bana cuënëo ësai
‫ڰ‬XQiQPLFs‫ڰ‬LFsTXLD. Quimainun ca quia:
raíULQs[ULELD[LVD$SRORQsQ‫ڰ‬XQiQPLFs ‫ڰ‬ÊQVLQDQsLQVKLFDQDxX‫ڰ‬XQDQL
‫ڰ‬LFsTXLPDLQXQ, raírinëxribishi ax isa TXL[XQVLQiQFsXQLFDPDD[FD‫ڰ‬sQ
3HGURQsQ‫ڰ‬XQiQPLFs‫ڰ‬LFsTXLPDLQXQ ‫ڰ‬LPLFs[DtQVLQDQxDQFiLVKL‫ڰ‬LWL
raíULQs[ULELVKLD[LVD&ULVWRQsQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬ ‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬ÊQFDQDxX‫ڰ‬XQDQLTXL[XQ
Fs‫ڰ‬LFsTXLD[TXLD. 13੅¢0LWVXQVLQiQFs[ VLQiQFsXQLD[FD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬LPLFs[xX
FDUD&ULVWR‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬LF? &ULVWRFD‫ڰ‬LWVDPD ‫ڰ‬XQiQFsPDXQLVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LFsQ, ax ca achúVKLVKL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬Ê[FDQD 20੅6LQiQxXXQL‫ڰ‬LPDLQXQDQTXLULFD

PLWVXQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFscama tërën ۛ cë ‫ڰ‬XQiQFsXQL‫ڰ‬LPDLQXQDQsQsPHQX‫ڰ‬LFs


‫ڰ‬LQXQLFXU~VRFsQXEDPDPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊPL xXLVKLxXLWL‫ڰ‬XQiQFsXQLDFDPDQ, ñu
catamëtima Cristomishi catamëti ‫ڰ‬XQiQFsFDQD‫ڰ‬DL, TXL[XQVLQiQFs‫ڰ‬DtQEL
FDPLQDQDVKLPLFs‫ڰ‬LDQ. 14੅‫ڰ‬ÊQPLWVX ca Nucën Papa Diosan sinan abë
achúshibi nashimicëma cupí cana sënëQ ۛ PDLUD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDXVD
Nucën Papa Dios —DViELFD—cain. XQLFDPDQDtQVLQiQVDPDLUD1XFsQ3DSD
&ULVSR‫ڰ‬LPDLQXQ*D\RDUDEëiۛ shi cana 'LRVDQVLQDQ‫ڰ‬LFsTXL[XQLVWL‫ڰ‬LFsQ.
nashimian. 15੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWVX[ 21੅Nucën Papa Diosan upí oquin

Cristomi sinanima —3DEORQDQ‫ڰ‬DLVK VLQiQTXLQPsníosabi oi ca uni anbi aín


FDQDQDVKLPLFs‫ڰ‬DL—TXLD[TXLWLPD‫ڰ‬DLQ. sinanënbi sinani Nucën Papa Diosnan
16੅$‫ڰ‬LPDLQXQFDQDD[D(VWpfanasnën ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDtQEDQDFXDWL
[XEXQX‫ڰ‬LFscamaishi nashimian. ‫ڰ‬ÊQ ami catamëFsXQLFDPDDLQDQ‫ڰ‬LQXQ
VLQiQFs[FDEsWVLXQLULELD‫ڰ‬sQQDVKLPLFs ‫ڰ‬LPLD, raírinëxa —DEDQDFDxDQFiLVKL
‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. 17੅&ULVWRQsQFDXQLQDVKLPL‫ێ‬ ‫ڰ‬LFs—quicëbëtanbi.
QXQ‫ڰ‬sFiPD‫ڰ‬LFsQ. 8QLDtQ‫ڰ‬XFKDFDPD 22੅Judíos unicaman ca, nun cananuna

tërëQۛ Fs‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQ asérabi Nucën Papa Diosan cushínbi ñu


iëmۛ inux ca Cristo i curúsocënu ‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLVDWDQTXLQXQLQ‫ڰ‬DFsPD
bamacëxa quixun camabi uni canun ca xXQX‫ڰ‬DLDLVWLVDWDQLD. Usai atux
&ULVWRQsQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LPLDFs[D. An quirica ‫ڰ‬LPDLQXQFDJULHJREDQDQEDQDFs
‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD[DTXLFssai unin XQLFDPDQXQtDQ‫ڰ‬XQiQFsxXFDPDEL
cuaisama banan banaquinma unin ‫ڰ‬XQiQWLVDWDQLD. 23੅A unicamaxa usa
cuaisabi oquin, upí oquin aín bana ‫ڰ‬DtQELFDQDQXQDQXQLFXU~socënu
xXL[XQXQFD‫ڰ‬sFDFs[D. PDWiVFs&ULVWR, a ñuiquin unicama bana
ñuixunin. A bananu nun unicama
&ULVWRQs[FD1XFsQ3DSD'LRVDQFXVKLxX ñuixuncëbë ca judíos unicamax rabini,
‫ڰ‬LDQDQDtQVLQiQVDULEL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD XLVD‫ڰ‬DLVKFDUDLVD&ULVWRLFXU~socënu
18੅&ULVWRFDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStLFXU~VR‫ێ‬ EDPDWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQL, DPLFDWDPsL‫ێ‬
cënu bamacëxa quixun ñuicë bana a ca sama tania. Usaía judíos unicama
an Nucën Papa Dios cuëëncëma ‫ڰ‬LPDLQXQFDMXGtRVPDXQLFDPDQ
unicaman —DEDQD[FDFsPs‫ڰ‬LFs —Diosan Bëchicë ca i curúsocënuax
—TXL[XQxXLTXLQ‫ڰ‬XVDQLD. 8VD‫ڰ‬DtQELFD bamacëxa —TXL[XQxXLTXLQ‫ڰ‬XVDQLD. 24੅A
341 1&25,17,26੄1੄2

XQLFDPDXVDL‫ڰ‬LPDLQXQELFDXLFDPDFDUD Nucën Papa Diosan ënë nëWsQX‫ڰ‬LFs


Nucën Papa Diosan Cristomi catamënun XQtDQVLQiQFs[DxX‫ڰ‬XQiQPDXQLFDPD
VLQiQPLFs‫ڰ‬LFsDFDPD, judíos unicama DLQDQ‫ڰ‬LQXQFDtsaxa. 30੅Nucën Papa
‫ڰ‬LPDLQXQJULHJREDQDQEDQDFsMXGtRVPD 'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[FDPLQDDPLFDWDPsWL
unicamanribi, —Cristo cupíshi ca Nucën &ULVWR-HV~VEs‫ڰ‬LDQDQDQVLQiQPLFs‫ڰ‬DLQ.
3DSD'LRVDQXStRTXLQVLQiQTXLQQXQ 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQD&ULVWR-HV~VFXStD, ax
‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ TXLQDLQDQ‫ڰ‬LQXQQX cuëëncëVDELRTXLQVKLPL‫ڰ‬DQXQ1XFsQ
iëmۛ ia —TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLD. 25੅Nucën Papa Papa Diosan iëP ۛ LFs‫ڰ‬DLQ. 31੅8VD‫ڰ‬DLQFD
Diosan Cristo i curúsocënuaxa bamanun Nucën Papa Diosan bana cuënëo
ëncë, D[FD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsXQLTXLFsbëtanbi quicësabi oquin, ´8LQX‫ڰ‬LFsXQL[FDUD
FDD[DXVDLTXLFsXQLFDPDQVLQiQFsVD‫ێ‬ rabítisa tania ax ca axbi rabiacatima
PDLUDRTXLQVLQiQTXLQ1XFsQ3DSD —1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[FDQDDViEL
'LRVDQ&ULVWRQXQ‫ڰ‬XFKDFXStLFXU~socë ‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQTXLQDVKLUDELWL‫ڰ‬LFsQµ.
nuax bamanun ëancëxa. —Ax cushima
‫ڰ‬L[XQFD'LRVDQ-HVXFULVWREDPDQXQ &ULVWRLFXU~VRFsQXEDPDEDQD
ۛ ntu,
2
ëanxa —TXL[XQVLQiQFDQFsbëtanbi ca 1੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa Nucën Papa Diosan
Nucën Papa Diosan unin cushisamaira bana mitsu ñuixuni cuanxun cana
‫ڰ‬L[XQLëP ۛ LWVLQ[XQELFDPDELXQLQ‫ڰ‬XFKD DQTXLULFD‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPD[DTXLFssai
FXStDEDPDQXQ&ULVWR‫ڰ‬LPLDFs[D. unin cuaisama banan banaquinma mitsu
26੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ۛ ntu, mitsun camina ñuixuan. 2੅0LWVXEs‫ڰ‬L[XQFDQDEsWVLEDQD
sVRTXLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ: mitsux camina xXL[XQWLVLQiQTXLQPD, Jesucristo, unin i
raírinëxëVKLXQLQ‫ڰ‬XQiQFsxX‫ڰ‬XQiLQUDFs curúVRFsQXPDWiVFs, ashi mitsu
‫ڰ‬DLQ, raírinëxëVKLFDPLQD‫ڰ‬DSXVD‫ڰ‬DLQ, ñuixunti sinan. 3੅0LWVXEs‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sQ
raírinëxëshi camina uni itsibëtan QDPL‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LD[D. 0LWV~QPL‫ڰ‬sQEDQD
sënën ۛ maira unin bëFKLFs‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,WVDPDQs cuaisamasa sinani cana racuëti bërëan.
xëVKLFDPLQDXVDXQL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬LFsELFD 4੅$QxX‫ڰ‬XQiQFsXQtDQDtQVLQDQsQVKL

1XFsQ3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQPLFDPD VLQiQTXLQEDQDxXLFsVDRTXLQFDQD
caísaxa. 27੅Nucën Papa Diosan ca unían Jesucristo ñuiquin mitsu ñuixuncëma
VLQiQFs[DxX‫ڰ‬XQiQPDXQLFDPDDLQDQ ‫ڰ‬DLQ. Ama, aín Bëru Ñunshin Upitan
‫ڰ‬LQXQFDtsaxa. CaíVXQDQELDWX‫ڰ‬XQiQPLD ‫ڰ‬DTXLQFsxun cana Nucën Papa Diosan
LVLFDDQxX‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPDD[UDELQLD. cushínshi ñuixunquin Jesucristomi
Usaribi oquin ca unin iscëxa cushima catamënun mitsu sinanamian. 5੅Unían
XQLEX1XFsQ3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQ DtQVLQDQsQELVLQiQFsEDQDPLFDWDPscë
caísaxa. CaíVXDQDQELDWXVLQiQPLFsbë cupíma, asérabi aín cushían Nucën Papa
ca unin iscëx cushi unicama ax —nun 'LRVDQVLQDQDPLFsPLWVX[‫ڰ‬LQXQTXL[XQ
VLQiQFssamaira oquin ca atun sinania cana usaquin bana ñuixuan.
—TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLUDELQLD. 28੅Ainsa ñu
‫ڰ‬XQiQ[DTXL[XDQVLQiQFsXQLFDPDQ, $tQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFs[XDQ
—'LRVDQ‫ڰ‬DPLFsxun ca aín unicaman XQLQ1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬XQiQPLFsxX
QXQVLQiQFssamaira oquin sinania ‫ڰ‬XQiQWLEDQD
—TXL[XQLVWinun ca Nucën Papa Diosan 6੅AxaJesucristomi catamëcë unicaman
axa ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsXQtDQxX‫ڰ‬XQiQPD aín bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLDFDQDQXQD
LVDTXL[XQVLQiQFsXQLEXDLQDQ‫ڰ‬LQXQ a unicama uisaira cara aín banacama
caísaxa. 29੅8LQX‫ڰ‬LFsXQtQELD—‫ڰ‬sQELFDQD quia quixun ñuixunin. Nun banax ca
xX‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQinunma ca ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsD[D&ULVWRPL
1&25,17,26੄2੄3 342

catamëcëma unicaman ñuicë bana ama fXQVKLQ8StQXEs‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LQiQ[D.


‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,DQDQFDDtQ‫ڰ‬DSXFDPDQxXLFs 13੅1XQELVLQiQFsEDQDFDQDQXQD

EDQDDPD‫ڰ‬LFsQ. Acaman banaxa cushi unicama ñuixuniman. Nucën Papa


‫ڰ‬LFsELFD[snibuquin unin sinanima. 'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬DPLFsxunu
7੅Usa bana ñuixunquinma cananuna VLQiQFsEDQDDVKLFDQDQXQDD[DDtQ
Nucën Papa Diosan ënë me uniocëma Bëru Ñunshin Upíñu unicama a
SDQ‫ڰ‬L[XQELVLQDQEDQDDxXL[XQLQ. A ñuixunin.
bana quicësabi oi ca Jesucristo cupí uni 14੅$QVLQiQPLFsPDXQLDQFD1XFsQ

DtQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVK[snibua Papa Diosan Bëru Ñunshin Upitan


‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Usa VLQiQPLFsxX‫ڰ‬XQDQLPD. A ñucamax ca
‫ڰ‬LFsELFDEsUiPD1XFsQ3DSD'LRVDQ, DQLVFs[‫ڰ‬XVDQLDPLFXDLWLVD‫ڰ‬LFsQ. Unin
XQLFDPDQDEDQD‫ڰ‬XQiQXQVLQiQPLDPD FDDxX‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, Nucën Papa
‫ڰ‬LFsQ. Bërí cananuna an nu cacësabi 'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬XQiQPLFs
RTXLQXQLFDPDQ‫ڰ‬XQinun a bana xuinshi. 15੅8VD‫ڰ‬DLQFD1XFsQ3DSD
ñuixunin. 8੅ÊQsPHQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSXFDPDQFD 'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFs
DEDQD‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsQ. $EDQD‫ڰ‬XQiQ[XQ uni an, XQLQ‫ڰ‬DFsxXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDtQ
FD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~V, Diossaribi cushi, a i banacama, aséUDELFDUDXSt‫ڰ‬LFsTXL[XQ
curúVRFsQXPDWiVPLDPD‫ڰ‬LWVtDQ[D. 9੅Nun ‫ڰ‬XQDQLD. 8VD‫ڰ‬DtQELFDXQLLWVLQ, a unin
nu ñuicë banax ca Nucën Papa Diosan Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin
bana cuëQsRVDULEL‫ڰ‬LFsQ. A banax ca ësai 8SLWDQVLQiQPLFs[XQ‫ڰ‬DFsxXFDUD
quia: aséUDELDQVLQiQPLFs[XQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LFs
8LQX‫ڰ‬LFsXQtQELFDLVFsPD‫ڰ‬LFsQ, TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD, Nucën Papa Diosan
XLQX‫ڰ‬LFsXQtQELFDDxXLTXLD %sUXfXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFsPD
FXDFsPD‫ڰ‬LFsQ, XLQX‫ڰ‬LFsXQtQELFD ‫ڰ‬L[XQ. 16੅Aín bana cuënëo ca quia: “¿Uin
DtQVLQDQsQVLQiQFsPD‫ڰ‬LFsQ, FDUD1XFsQ3DSD'LRVDQVLQDQ‫ڰ‬XQDQ[?
uisairai cara an a nuibacë uni abë ¢8LQFDUDD‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬LF? An usaquin
‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ, Nucën Papa ‫ڰ‬XQiQWLXQLFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQµ. 8VD‫ڰ‬DtQEL
Diosan mëníosabi oi. cananuna nun Nucën Papa Diosan Bëru
10੅Nucën Papa Diosan mëníocëxun ca fXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFsxun Cristonën
XQLQ‫ڰ‬XQiQFsbëtanmabi aín Bëru VLQiQFssaribi oquin sinanin.
fXQVKLQ8SLWDQQX‫ڰ‬XQiQPLD[D. An ca
FDPDELxXFDPD‫ڰ‬XQDQLD, Nucën Papa An Nucën Papa Diosan bana uni
'LRVDQVLQiQFsxXFDPDULELFD‫ڰ‬XQDQLD. ñuixuncë uni ñuicë bana
ۛ ntu, s[PLEs‫ڰ‬L[XQFDQD
3
11੅8LQX‫ڰ‬LFsXQtQELFDEsWVLXQtDQ 1੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa

VLQiQFsxX‫ڰ‬XQDQLPD, a unínshi ca an axa aín Bëru Ñunshin Upitan


DtQQXLWXPsXVLQiQFsxX‫ڰ‬XQDQLD. VLQiQPLFs[XSLWL1XFsQ3DSD'LRVPL
Usaribi oquin ca unin Nucën Papa catamëFsXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLFsVDRTXLQ
'LRVDQVLQiQFsxX‫ڰ‬XQDQLPD. Aín Bëru PLWVX‫ڰ‬XQiQPLDPD‫ڰ‬DLQ. Ama, an ënë
fXQVKLQ8SLWiLQVKLFD1XFsQ3DSD PHQX‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQiQTXLQsQFsPDSDQ
'LRVDQVLQiQFsxX‫ڰ‬XQDQLD. 12੅Nucën XQLVD‫ڰ‬LFsFDQDPLWVX‫ڰ‬XQiQPLDFsQ,
Papa Diosan ca nu axa Jesucristomi bëUtPL&ULVWR‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LFs. 2੅7Xi[XUDWVX
VLQiQFsPDXQtDQVLQiQFssaribi oquin aín titan ñu pain pimiquinma aín xuma
VLQiQXQ‫ڰ‬LPLFsPD‫ڰ‬LFsQ. Ama, uisaira SDLQ‫ڰ‬DPLFsVDRTXLQ, FDQDDSDLQ‫ڰ‬XQiQWL
RTXLQFDUDDQQX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQQXQ EDQDLVKLPLWVX‫ڰ‬XQiQPLDFsQ, Cristonëan
‫ڰ‬XQinun ca Nucën Papa Diosan aín Bëru PLWVX‫ڰ‬XQiQPLWLxXPLDVpUDEL‫ڰ‬XQiQWL‫ێ‬
343 1&25,17,26੄3

VDPDSDLQ‫ڰ‬LFs. BëUtELFDPLQDXVDEL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDsVD‫ڰ‬LFsQ: Xubuoquin ca


3੅8VDL‫ڰ‬DLVKQXWVLFXDPLDQDQLQLVKDQDQ‫ێ‬ XQLQDPLDFXVKLWLLWicama pain
quin camina Cristonanma unin nitsíntancëxun i puruia. Usotancëxun ca
VLQiQFsVDRTXLQVKLVLQDQLQ. 8VD‫ڰ‬L DtQPDVFXiQFDPD‫ڰ‬DLD. 8VRTXLDQ‫ڰ‬DFs[
camina an Nucën Papa Diosan bana FD[XEXXSt‫ڰ‬LD. Usaribi oquin ca Nucën
FXDFsPDXQLFDPD[D‫ڰ‬LFsVDL‫ڰ‬LQ. 4੅Usa 3DSD'LRVDQPLWVXXStRTXLQ‫ڰ‬DFs[XEX
‫ڰ‬DLVKFDPLQDUDtrinëxa —‫ڰ‬s[FDQD achúVKLVD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD. 10੅$Q[XEX‫ڰ‬DWL
3DEORQsQ‫ڰ‬XQiQPLFs‫ڰ‬DL—quimainun ‫ڰ‬XQiQFsXQLQFDLWiXStSDLQFDtVWDQFs
raírinëx —‫ڰ‬s[FDQD$SyORQsQ‫ڰ‬XQiQPLFs xun nitsinia. 8VDULELRTXLQFDQD‫ڰ‬sQSDLQ
‫ڰ‬DL—quin. Usai qui camina Cristonanma mitsu Jesucristomi catamënun
XQLQVLQiQFsVDRTXLQVKLVLQDQLQ. ‫ڰ‬XQiQPLDFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDXQLLWVtDQ, ami
5੅¢‫ڰ‬Ê[3DEOR‫ڰ‬DLVKFDUDQDPLQVLQiQFs[ [XEX‫ڰ‬DWLQLWVtQFsLWimia unin i purucësa
XLVDXQL‫ڰ‬DLQ? ¢0LWVXQVLQiQFs[FDUD ‫ڰ‬LWinun mitsu Cristomi catamënun bana
$SRORXLVDXQL‫ڰ‬LF? Nucën Papa Diosan xXL[XQTXLQPLWVX‫ڰ‬XQiQPLD. 8VD‫ڰ‬DLQFD
QXVLQiQPLFssabi oquin mitsu bana XLFDPDQFDUDPLWVX‫ڰ‬XQiQPLDDQ
xXL[XQFsLVKLFDQDQXQDQX[‫ڰ‬DLQ. Nun Jesucristo cuëëncësabi oquinshi mitsu
aín bana ñuixunia cuati camina Nucën ‫ڰ‬XQiQPLQX[, bëtsi bana mitsu ñuixunti
‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRPLFDWDPsDFsQ. rabanan bëU~DQFDWL‫ڰ‬LFsQ. 11੅Unían bëtsi
6੅ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ: Unían ñu bëru anu EDQDxXL[XQFs[ELFD‫ڰ‬sQDxXLTXLQ
‫ڰ‬DSDWLDFDDPHEsWVLXQLQ‫ڰ‬XPSD[DQ ñuixuncë banaishi cuati Jesucristomi
chabóia. 8VRLDELFD1XFsQ3DSD'LRVDLQ‫ێ‬ FDWDPsWLXQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL
shi ñu bëru comia. 8VDULELRTXLQFDQD‫ڰ‬sQ ‫ڰ‬LFsQ. 12,13੅Jesucristonën uni, an uni
mitsu Nucën Papa Diosan bana bana ñuixuncë, an ca Nucën Papa
xXL[XQTXLQ‫ڰ‬XQiQPLDFsQ. ‫ڰ‬ÊQPLWVX 'LRVDQ‫ڰ‬DTXLQFsxun aín bana upí oquin
‫ڰ‬XQiQPLFsEDQDDFD$Sylonën mitsu ‫ڰ‬XQiQTXLQ, Jesucristomi catamëtia
ñuixuntëcëancëxa. Usoquinu nu rabëtan Nucën Papa Dios cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LQXQ
ñuixuniabi ca Nucën Papa Diosainshi XQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFD
Jesucristomi catamëQXQPLWVXVLQiQPLD‫ێ‬ uni raírinën, XVDTXLQ‫ڰ‬XQiQPLTXLQPD
cëxa. 7੅$QxXEsUX‫ڰ‬DSiFsXQL‫ڰ‬LPDLQXQDQ unicama Nucën Papa Dios cuëëncësabi
DPH‫ڰ‬XQSD[DQFKDEycë uni anbi ca ñu RL‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬XQiQPLPD. 8VD‫ڰ‬DLQFD
comima. Nucën Papa Diosan cuni ca utëcënquin Jesucristonën uin cara aín
comia. Usaribi oquin ca unin aín bana EDQDXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQPLD[DTXL[XQ
ñuixuniabi Nucën Papa Diosanshi uni LVQX[XQ‫ڰ‬DLD. $QXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQPLFs
-HVXFULVWRPLFDWDPsWLDLQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD. XQLQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[FDXSt‫ڰ‬DLVK
8੅Ainra paían uni bana ñuixuncë uni PD[D[XSt‫ڰ‬LPDLQXQFXUL‫ڰ‬LPDLQXQX[X
DVDULELFDDQULELDXQLEDQD‫ڰ‬XQiQPLWsFsQ‫ێ‬ PDQsWVLQQssQTXLQELSLFsPDXVDULEL‫ڰ‬LWL
FsXQLD[‫ڰ‬LFsQ. Uisoquin cara aín ñu ‫ڰ‬LFsQ. $QXStRTXLQPD‫ڰ‬XQiQPLFsXQLQ
PssWL‫ڰ‬D[DLVWDQFsxun ca Nucën Papa ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD[FDL, pëi, basi xo
'LRVDQDXQLFDPDFXStRWL‫ڰ‬LFsQ. 9੅Nucën DFDPDQssQTXLQWVLQSLFsXVDULEL‫ڰ‬LWL
Papa Dios cuëëncësabi oquin cananuna ‫ڰ‬LFsQ. 14੅An a ñuiquin bana ñuixuncëxun
QXFDPDQPLWVX-HVXFULVWRPLVLQinun aín cuati ami catamëquian unin Jesucristo
bana ñuixuancën, XQtDQxXEsUX‫ڰ‬DSicëVD‫ێ‬ quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLQFDDQDWXEDQD
ribi oquin. 8VD‫ڰ‬DLQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ ñuixuncë uni a Nucën Papa Diosan, upí
XQtDQ‫ڰ‬DSicë ñu bërua comicësaribi oquin RTXLQFDPLQDXQL‫ڰ‬sxXLTXLQEDQD
Jesucristomi upiti catamëQXQPLWVX‫ڰ‬LPLD. ñuixuancë quixun caquin cuëënquin upí
1&25,17,26੄3੄4 344

RTXLQFXStRWL‫ڰ‬LFsQ. 15੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ PHQX‫ڰ‬LFsxXPLWVX‫ڰ‬LQDQLD. $Q‫ڰ‬LPLFs[


aín bana cuacë unicama asérabi camina ënë menu upiti bucuin. An
Jesucristomi catamëquin ax quicësabi ‫ڰ‬LPLFs[FDPLQDEDPDWDQFs[ELDEsXSLWL
RTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬XQiQPLDPDFXSt, an atu bana EXFXWL‫ڰ‬DLQ. %sUtFDPLQDDQ‫ڰ‬LPLFs[DViEL
ñuixuncë uni a Nucën Papa Diosan, upí ‫ڰ‬DLQ, XVDELFDPLQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ, xënibua
RTXLQPL‫ڰ‬sQEDQDXQL‫ڰ‬XQiQPLDPD‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DtQEL. 23੅‫ڰ‬,DQDQFDPLQD&ULVWRQDQ‫ڰ‬DLQ.
FDQDPLFXStRLPDTXL[XQFDWL‫ڰ‬LFsQ. Usa &ULVWRD[FD1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬DLVKFDDXQL—xDQFiELFDQDXQL
‫ڰ‬XQiQPLDFs—quixun sinani, cupí Usaía an aín bana ñuixunuan
bitsimabi iëWۛ L‫ڰ‬LFsQ, tsin nëëncëxbia uni &ULVWRQsQFDtVFsXQL‫ڰ‬LiEDQD
iëcۛ ësaribi.
4
1੅0LWVXQFDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, nux
16੅¢0LWVXQFDUDPLQD‫ڰ‬XQDQLPDQ, anua FDQDQXQDDQ‫ڰ‬DPLFsxun Cristomi
1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsDFDPLQDPLWVX[ catamënun unicama aín bana ñuixuncëishi
‫ڰ‬DLTXL[XQ? Nucën Papa Diosan Bëru ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDXQtDQ‫ڰ‬XQiQPD
fXQVKLQ8StD[FDPLWVXQX‫ڰ‬LFsQ. 17੅Aín ‫ڰ‬LFsEL, usai Cristomi catamëti ca uni ainan
%sUXfXQVKLQ8StDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[FD ‫ڰ‬LQX[LëWۛ L‫ڰ‬LFsTXL[XDQ1XFsQ3DSD'LRVDQ
1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[XStLUD‫ڰ‬LFsQ. sinan bana, DXQLxXLQXQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬DLQ. 2੅Uinu
8VDXQLFDPLQDPLWVX[‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD ‫ڰ‬LFsXQLQFDUDXQLxXPssxunia an ca
ui unin cara usa unicama sinanamiquin —upí oquin ca ñu mëëxunia —quixuan an
bëtsi bana ñuixunquin ami manumia, a ñu mëëPLFsXQLQ‫ڰ‬XQinun upí oquin ñu
1XFsQ3DSD'LRVDQXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFs PssWL‫ڰ‬LFsQ. Usaribi ca an Nucën Papa
XVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. 'LRVDQEDQDxXL[XQFsXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 3੅Usa
18੅Uni itsían mitsu sinanamiti rabanan ‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬sQPLWV~[PL‫ڰ‬sxXL‫ڰ‬sPL
camina bëU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ. Mitsun camina PDQiQFsEDQD‫ڰ‬LPDLQXQDQXQLxXLXQL
—‫ڰ‬sQELxX‫ڰ‬XQiQFsFDQD‫ڰ‬DL—quixun LWVLPLPDQiQFs[XQFXDFs‫ڰ‬DSXFDPDQ‫ڰ‬s
VLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. Usaquin sinanima ‫ڰ‬XFKRFsEDQD, abi taniman. Uisa uni
FDPLQD-HVXFULVWRQsQVLQiQPLFs‫ڰ‬LQX[ FDUDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLTXL[XQFDQD‫ڰ‬sQELVLQDQLPDQ,
xX‫ڰ‬XQiQFsPDXQLVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 19੅Abia unin 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQFXQLFD‫ڰ‬XQDQLD.
VLQiQFsEDQDD[FD1XFsQ3DSD'LRVDQ 4੅‫ڰ‬ÊQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFs‫ڰ‬sQFKLTXLQDFsPDFD

LVFs[xDQFiLVKL‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa ‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬sQVLQDQLDELFD1XFsQ


Diosan bana aín unin cuënëo, ax ca ësai ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQFXQLFDUDQDDVprabi ñu
quia: “Ui unin cara bëtsi uni parania, a ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLD. 5੅Usa
XQLFD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DPLFsxun ‫ڰ‬DLQFDPLQD-HVXFULVWRXWscëncëma pain
EsWVLXQtQULELXVDULELRTXLQFXSLWL‫ڰ‬LFsQµ. ‫ڰ‬DLQ, XLVDXQLFDUDXQLLWVL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
20੅Ësairibi ca aín bana quia: “An ñu VLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. UtëFsQ[XQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX
‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPDDQELVLQiQFsEDQD[FD Jesucristonën, camabi uni an unëxۛ un ñu
xXXPD‫ڰ‬LFsTXL[XQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ ‫ڰ‬DFsFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDtQQXLWXPs~DVLQiQFs
‫ڰ‬XQDQLDµ. 21੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDXLQFDUDPL ñucamaribi, DQXStRTXLQ‫ڰ‬XQinun
‫ڰ‬XQiQPLDDXQLQ‫ڰ‬XQiQPLFs[ELUDEttima ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬8QiQPLFsbëtan ca Nucën
‫ڰ‬DLQ. Uisa ñu cara aín unicama Nucën 3DSD'LRVDQXLXQLFDPDQFDUDDtQ‫ڰ‬XFKD
3DSD'LRVDQ‫ڰ‬XQiQPLD, a camina tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬L[XQxXXSt‫ڰ‬D[D, a usaribi oquin
PLWVXQULEL‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ. 22੅‫ڰ‬Ê‫ڰ‬LPDLQXQ —XStRTXLQFDPLQD‫ڰ‬D—quixun caquin
$SROR‫ڰ‬LPDLQXQ3HGUR, nucaman mitsu FXssQPLWL‫ڰ‬LFsQ.
ñuixuncë banacama camina camaxunbi 6੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ۛ ntu, $SROREs‫ڰ‬s[‫ڰ‬LFsVDULEL‫ێ‬
‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ. Nucën Papa Diosan ca ënë timi mitsux bëtsi bana sinanima Nucën
345 1&25,17,26੄4੄5

Papa Dios quicëVDELRtVKL‫ڰ‬LQXQFDQDsQs cananuna nun abë nuibanainsa tanquin


ñucama ñuiquin mitsu cain. —An mitsu XStRTXLQVKL‫ڰ‬ssëin. 8QLQVLQiQFs[
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLQ‫ڰ‬XQiQPLFssamaira oquin FDQDQXQDQX[‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsDXQLQSXFs
FDDQQX‫ڰ‬XQiQPLFsXQLQQX‫ڰ‬XQiQPLD FKLQDQXVDULEL‫ڰ‬DLQ, bëríribi cananuna
—TXL[XQFDPLQDEsWVLXQLFDWLPD‫ڰ‬DLQ. XQLQQXVLQiQFs[XVD‫ڰ‬DLQ.
7੅¿Uin cara mitsu raíri, bëtsi unicama 14੅0LWV~[PLPDViQXLWXQXQFDQDsQs

‫ڰ‬LFsVDPDLUDRtPLXSt‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD[D? ñucama mitsu cuënëoxuniman. Mitsúxmi


1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[PDFDPLQD ‫ڰ‬sQEsFKLFsVD‫ڰ‬LFsFDQDQXLEDTXLQXSt‫ڰ‬LQXQ
XSt‫ڰ‬LWVLDQPD. Nucën Papa Diosan PLWVX‫ڰ‬ssëin. 15੅‫ڰ‬,WVDXQLQ&ULVWRxXLTXLQ
‫ڰ‬LPLFs[XSt‫ڰ‬L[XQ¢FDUDPLQDXLVDFXSt PLWVXxXL[XQXQELFDQD‫ڰ‬sQSDLQ-HVXFULVWR
—‫ڰ‬s[ELFDQDXSt‫ڰ‬DL—quixun rabíquin mitsu ñuixuancën. ‫ڰ‬ÊQxXL[XQFsxun cuati
sinanin? camina ami catamëacën. 8VD‫ڰ‬DLQFDQD
8੅Mitsun camina ësaquin sinanin, —nun ‫ڰ‬sxëVKLPLWVXQSDSDVD‫ڰ‬DLQ. 16੅‫ڰ‬ÊQSDLQ
cananuna upí oquin Nucën Papa Diosan -HVXFULVWRQsQEDQDPLWVXxXL[XQFs‫ڰ‬DLVK
%sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬XQiQPLFsxun FDPLQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
FDPDELxX‫ڰ‬XQDQLQ—quixun. 8VD‫ڰ‬DLVK 17੅0LWV~[PL‫ڰ‬s[‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬LQXQFDQD

FDPLQDQXQEsWVLxXPLWVX‫ڰ‬XQiQPLWL 7LPRWHRPLWVXLVWinun xuan. ‫ڰ‬ÊQEDQD


cuëëniman. Mitsun sinani camina ñuia cuati axribi aséUDEL1XFsQ‫ڰ‬,EX
PLWV~[EL‫ڰ‬DSXVD‫ڰ‬DLQ, Jesucristo Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬DLVKFD‫ڰ‬sQQXLEDFs
utëFsQFsPD‫ڰ‬DtQEL. 0LWV~[PL‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLQ bëFKLFsVD‫ڰ‬LFsQ. Mitsunu cuanxun ca uisai
FDQDQXQDQX[ULELFXssQL‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LWVtDQ. FDUDQD‫ڰ‬s[-HVXFULVWRPLFDWDPsFs‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬L, a
9੅8VDPLPLWVX[‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬sQVLQiQFsxun PLWVXxXL[XQWL‫ڰ‬LFsQ. Camabi ëmanuaxa
Nucën Papa Diosan nu uni raíri meuira timëcۛ ë axa Jesucristomi catamëcë
‫ڰ‬LPLD[D, aín bana ñuixunun Jesusan caíscë XQLFDPDDFDQDXVDLFDQD‫ڰ‬s[-HVXFULVWRPL
QX[‫ڰ‬LFsEL. Unían —‫ڰ‬XFKDxX‫ڰ‬DLVKFD FDWDPsWL‫ڰ‬LTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPLQ. 18੅Mitsu
EDPDWL‫ڰ‬LFs—quixun ñuicë unisa raíULQs[FDPLQD‫ڰ‬s[VDSLLVQDDQXFXDQWL
FDQDQXQDQX[‫ڰ‬DLQ. Nuxnu usaquin unin racuëti quixun sinani cërutin. 19੅Usaquin
xXLFs‫ڰ‬LFsFDXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQiQJHOFD‫ێ‬ VLQiQFsEsELFDQD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR
PDQULEL‫ڰ‬LVLD. 10੅Cristonën cacësabi oquin cuëëncëEs‫ڰ‬LWVDPDQsWs‫ڰ‬LFsbë mitsu isi
‫ڰ‬DFsFXStPLWVXQLVFs[QX[xXXPDUD FXDQWL‫ڰ‬DLQ. Cuanxun cana a unicaman
‫ڰ‬LPDLQXQFDPLQDPLWVX[DtQEDQD‫ڰ‬XQiQFs cara aín cuëbitainshi banaquinma asérabi
‫ڰ‬DLQ. 0LWVXQVLQiQFs[DQXQEDQDUDFXsWL ax quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLDTXL[XQLVWL‫ڰ‬DLQ.
banacësa, ‫ڰ‬LPDLQXQFDPLWVXQEDQDFXVKL 20੅Axa —‫ڰ‬s[FDQD1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DL

‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬LFsQXWLPDTXLQQXxXLDQDQFD —quicë uni ama, an aín bana quicësabi


ۛ bi
mitsuishi unin nuiia. 11੅Bërí nëtën RTXLQ‫ڰ‬DFsXQLD[FXQLFDDVprabi Nucën
cananuna bëUiPD‫ڰ‬LiVDULELWL‫ڰ‬DFsxXPD 3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LFsQ. 21੅¢‫ڰ‬ÊQPLWVXxXFDL
‫ڰ‬LDQDQVKLPDQDQFKXSDXStxXPD‫ڰ‬DLQ. cuanti caramina cuëënin? ¢‫ڰ‬ÊQxX
‫ڰ‬,PDLQXQFDXQLQQXEsWVLEsWVLRTXLQ caquinma mitsu nuibaquin upí oquinshi
‫ڰ‬DWLPRLD. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDDQX‫ڰ‬LWL cai cuanti caramina cuëënin?
xubuxXPDEL‫ڰ‬DLQ. 12੅‫ڰ‬$WViQ[XQELFDQDQXQD
nun piti binuxun nun mëcënan ñu mëëin. $[DtQ[DQXPD‫ڰ‬DtQEL[DQXEs
1XPLD‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLDELFDQDQXQDQXQ ‫ڰ‬LFsXQLxXLFsEDQD

5
1XFsQ3DSD'LRVDXQLFDPDxXFixunin. 1੅‫ڰ‬ÊQFDQDsVRTXLDQFKDQLRLDFXDQ,

Nu bëtsi bëtsi ocëxunbi cananuna micama achúshinëx ismina min


tanshitin. 13੅1XxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLDEL SDSDQ[DQXEs‫ڰ‬LQ. 8VDL‫ڰ‬LWLFD‫ڰ‬DLVDPD
1&25,17,26੄5੄6 346

‫ڰ‬LFsQ. An Nucën Papa Diosan bana —TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDQDQXQD


‫ڰ‬XQiQFsPDXQt[ELFDXVDL‫ڰ‬LPD. 2੅¿An usa xX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DWLVLQDQLPDDVpUDEL&ULVWRPL‫ێ‬
xX‫ڰ‬DFsXQLPLWVXEs‫ڰ‬DtQELFDUDPLQD shi sinani ax cuëëncëVDELRtVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
mitsun —QX[FDQDQXQDDViEL‫ڰ‬DL 9੅0LWVXEXiQPLQX[XQ‫ڰ‬sQFXsnëocë

—quixun sinanin? Usaquin sinanima quirica itsi anu cana ësaquin mitsu cacën,
camina mitsux —QX[FDQDQXQD‫ڰ‬DLVDPD ainanmabi xanu cuëënbëquincë uni
‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQDQLUDEtQWL‫ڰ‬DLQ. Rabínquin ‫ڰ‬LPDLQXQ[DQ~[PDELXQLLWVLEs‫ڰ‬LFsXQL
FDPLQDDXQLPLWVXEs‫ڰ‬LQ~QPDFKLTXtQWL DEsQLD[PD‫ڰ‬LQXQ. 10੅Camabi unibë
‫ڰ‬DLQ. 3੅‫ڰ‬Ê[PLWVXEsPD‫ڰ‬L[XQELFDQDPLWVXEs QLD[PD‫ڰ‬LQXQTXL[XQFDQDPLWVXFDLPDQ.
WDQ‫ڰ‬DFssaribi oquin ënuxunbi sinanin. Ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQiQFsXQLFDPDQ
‫ڰ‬Ê[ELDQX‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬DFsVDRTXLQFDQD—a uni ca ainanmabi xanu cuëëanan, uni itsin ñu
FD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs—quixun sinanin. 4੅8VD‫ڰ‬DLQ cuëëanan, ñu mëcamanan, Nucën Papa
FDPLQDDPLVLQiQTXLQDQFXVKLRFsxun 'LRVPLVLQiQTXLQPDXQLQ‫ڰ‬DFsxXUDELD.
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRFXssQFsVDRTXLQ &DPDELPHQXFDXVDXQL‫ڰ‬LFsQ. Usa
‫ڰ‬DQX[WLPëWۛ L‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬sQULELDQFXVKLRFsxun, XQLEXEs‫ڰ‬LLVDWDQTXLQPDELFDPLQDXLQX
DQFDPLWVX‫ڰ‬DTXLQLDTXL[XQVLQiQ[XQPDL‫ێ‬ ‫ڰ‬LFsPHQXDELXVDXQLLVtPD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ.
nun. 5੅Timëxۛ un camina a uni ñunshin 11੅Ësaquinshi cana mitsu caisa tanin. Axa

‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQXLVRTXLQFDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs —‫ڰ‬s[FDQD-HVXFULVWRPLVLQiQFs‫ڰ‬DL
XVRTXLDQ‫ڰ‬DQXQsQWL‫ڰ‬DLQ. 8VDTXLDQ‫ڰ‬DFëxۛ a —quibi cëmëFsXQLEsFDPLQDQLWLPD‫ڰ‬DLQ.
sinanacë ca a uni bamacëbi aín bëru Jesucristonainsa quiquinbia ainanmabi
xXQVKLQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQXWscënquin xanu cuëënbëTXLQFsXQL‫ڰ‬LPDLQXQ
XStLVWL‫ڰ‬LFsQ. xanúxmabi uni itsibëULEL‫ڰ‬LFsXQL‫ڰ‬LPDLQXQ
6੅%sWVLEsWVLxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DtELFDPLQD EsWVLXQLQxXFXssQFsXQL‫ڰ‬LPDLQXQ
mitsux rabinima —QX[FDQDQXQDDViEL‫ڰ‬DL 1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQTXLQPDXQLQ
—qui cuëënin. 8VDL‫ڰ‬LWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DFsxXUDELFsXQL‫ڰ‬LPDLQXQxXLDQDQFsXQL
¢&DUDPLQD‫ڰ‬XQDQLPDQ, ´DQXQSiQFKDPLWL ‫ڰ‬LPDLQXQSDëQ ۛ FsXQL‫ڰ‬LPDLQXQPscamacë
xXQFDFKDPDUDWVX‫ڰ‬L[XQEL[XLFsPDSDLQ uni, XVDXQLEXEsFDPLQDQLWLPD‫ڰ‬DLQ,
‫ڰ‬LFsSiQFDPDFKRLD?µ8VDULELRTXLQFD abëWDQELFDPLQDSLWLPD‫ڰ‬DLQ. 12,13੅‫ڰ‬ÊQFDQD
DQX‫ڰ‬LFsXQLDFK~VKLQsQ‫ڰ‬XFKD[EL D[D-HVXFULVWRPLVLQiQFsPDXQLFDPD
VLQDQDFsPD‫ڰ‬L[XQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD ‫ڰ‬XFKRTXLQ—PL[FDPLQD‫ڰ‬DLVDPDLUD
XVDULELWLD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 7੅8VD‫ڰ‬DLQ uchaxX‫ڰ‬DL—TXL[XQFDWLPD‫ڰ‬DLQ. Nucën
FDPLQDDQD‫ڰ‬DL‫ڰ‬XFKDWLxX‫ڰ‬DFsXQLDxXD 3DSD'LRVDQFXQLFDDWX‫ڰ‬XFKRWL‫ڰ‬LFsQ. Usa
‫ڰ‬DWscëQX[XQPDDVKLTXLQsQXQVLQiQPLWL ‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWV~QELD[PLWVXEs
‫ڰ‬DLQ. BëUiPDMXGtRVXQLFDPD[FDUQHURLPL Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬L[XQELD‫ڰ‬DWLPDxX
atun xëFXsQX‫ڰ‬XQiQWLRTXLQVKLD[, bamati ‫ڰ‬DLD‫ڰ‬XQiQTXLQDXQL‫ڰ‬XFKRWL‫ڰ‬DLQ. Usoquin
‫ڰ‬DtVKELLëaۛ , usaribiti cananuna Cristo ‫ڰ‬DTXLQFDPLQDD[DPLWVXEs‫ڰ‬LFsXQLDtQ
bama cupí iëaۛ n. BëUiPDD[DLëcۛ ë ‫ڰ‬XFKDFXStPLWVXEs‫ڰ‬LD[PD‫ڰ‬LQXQFKLTXtQWL
XQLFDPDQDQXQFKDPLWLxXFsxXQPD‫ڰ‬DFs ‫ڰ‬DLQ.
SiQSLiXVDULEL‫ڰ‬LQX[XQFDPLQDPLWVXQ
&ULVWRQDQFXStXLVD‫ڰ‬XFKDEL‫ڰ‬DWscëntima Axa Jesucristomi sináncë uníxa,
‫ڰ‬DLQ. 8੅8VD‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDQXQ‫ڰ‬iVDRTXLQ an Nucën Papa Diosan bana
‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQiQTXLQPDXStRTXLQVKL ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DSXPLPDQiQWLPDEDQD

6
VLQiQDQFsPs‫ڰ‬L[XQXQLSDUiQTXLQPD, 1੅0LWVX[-HVXFULVWRQsQXQL‫ڰ‬DtVKEL

—QXQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DtVKQX1XFsQ3DSD PLEsD-HVXFULVWRPLVLQiQFsXQLEs


'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQFD&ULVWREDPDFs[D nishanantancëxun camina axa Cristomi
347 1&25,17,26੄6

VLQiQFsPD‫ڰ‬DSXPLPDQiQTXLQPD, xXLDQDQFsXQL‫ڰ‬LPDLQXQSDën ۛ cë uni


mitsúnbi an Nucën Papa Diosan bana ‫ڰ‬LPDLQXQDQXQLSDUiQ[XQDtQxXELFs
cuacë uni raíribëtan mëQtRWL‫ڰ‬DLQ. uni, acamax ca Nucën Papa Diosan
2੅-HVXFULVWRQXQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LQX[XFsbëtan ca nëWsQX‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. 11੅Usa uni camina
aín unicaman abëtan camabi unin uisa mitsu raíULQs[‫ڰ‬LDFsQ. ‫ڰ‬,i‫ڰ‬DtQELFD
xXFDUD‫ڰ‬D[DTXL[XQLVWL‫ڰ‬LFsQ. ¿Mitsux PLWVXQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFscama tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLQ
-HVXFULVWREs‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬L[XQFDUDPLQD PLWVXQQXLWXXSt‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQD
XQtDQEsUt‫ڰ‬DFsxX‫ڰ‬XQiQTXLQPsQtR[XQ‫ێ‬ 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRFXSt, Nucën Papa
WLPD‫ڰ‬DLQ? 3੅Angelnënribi cara ñu upí 'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LPLFs[, an
‫ڰ‬D[DTXL[XQFDQDQXQDLVWL‫ڰ‬DLQ. $QJHOFD‫ێ‬ LVFs[DLQDQ‫ڰ‬DLQ.
PDQFDUDxXXSt‫ڰ‬D[DTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL
‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDDVprabi ënë nëWsQX‫ڰ‬LFs Nun namia Jesucristonan
XQLQFDUDxXXSt‫ڰ‬DLDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL ‫ڰ‬DLQ‫ڰ‬XFKDWLPDEDQD
‫ڰ‬DLQ. 4੅¢0LWVX[-HVXFULVWRQsQXQL‫ڰ‬DtVKEL 12੅Asérabi ca ënë bana quia, “unin ca

PLEsD-HVXFULVWRPLVLQiQFsXQLEs aín cuëëncëVRTXLQxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQµ. Usa


nishanantancëx caramina axa ami ‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬s[XSt‫ڰ‬LLVDWDQTXLQFDPDEL
VLQiQFsPDXQLQXDPLPDQDQLFXDQWL xXLUD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. Unin ca aín cuëëncëVR‫ێ‬
‫ڰ‬DLQ? 5੅8VDL‫ڰ‬LWLPLPLUDEtnun quixun cana TXLQxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQDXQtDQ
usaquin mitsu cain. ¿Mitsúxbi caramina xXQVKtQTXLQ‫ڰ‬DFsVRTXLQxX‫ڰ‬DWLPD
usa ñu mëQtRQDQWLPD‫ڰ‬DLQ? 6੅¿Axa ‫ڰ‬DLVDPDWDQLQ. 13੅Ësaía uni quicë ax ca
Jesucristomi catamëcë uníxa bëtsi ñui aséUDEL‫ڰ‬LFsQ: Piisa tanquin nun picë ñu
ami manani, axa Jesucristomi ax ca nun pucunu atsíntancëxun nun
VLQiQFsPD‫ڰ‬DSXQXFXDQWLFDUDDViEL‫ڰ‬LF? nami cushioia, Nucën Papa Diosan
7੅An mitsubëtan Jesucristonën bana mëníosabi oquin. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQDQXQD
‫ڰ‬XQiQFsXQLPLPDQiQEsquinti ax ca sQsPHQX[XQX‫ڰ‬DFsVDRTXLQ1XFsQ3DSD
‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ. $PLPDQiQTXLQPDPLDQ Diosan nëWsQX‫ڰ‬L[XQXVDxXFDPD
uisa cara mi ocëxunbi tanshiquin min VLQiQWscëniman. 8VD‫ڰ‬DtQELFDXQLQXVDL
ñua mëcamatiabi isëVKLWLFDDViEL‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬LWLVLQiQTXLQELWsnëquin aín nami
‫ڰ‬LFsQ. 8੅8VDL‫ڰ‬LWLDViEL‫ڰ‬DtQELFDPLQD ‫ڰ‬XFKRWLPD‫ڰ‬LFsQ, DtQ[DQXPD‫ڰ‬DtQEL[DQX
PLWVXQXQLLWVLPL‫ڰ‬XFKDTXLQDtQxX LWVLEs‫ڰ‬LDQDQXQL[XQLLWVLEs‫ڰ‬LTXLQ.
mëFDPDQDQEsWVLEsWVLxXULEL‫ڰ‬DLQ, 8QtDQDLQDQ‫ڰ‬L[XQD[FXssQFsVD
abëtanmi Jesucristonën bana cuacë RTXLQVKLVLQiQXQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ
XQLELFDPLQDXVRTXLQ‫ڰ‬DLQ. camabi uni uniocëxa. 14੅Usoquin nu unio
9੅¿Aín nëWsQXDEs‫ڰ‬LLVD‫ڰ‬DtVKELFDDQxX ‫ڰ‬L[XQFDDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VEDtVTXLPLD‫ێ‬
‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFsXQLDtQQstënu Nucën Papa VDULELRTXLQDtQFXVKtQELQXULELEDtVTXL‫ێ‬
'LRVEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsTXL[XQFDUDPLQD PLWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬XQDQLPDQ? &DPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, 15੅¿Caramina, PLWVX[FDPLQD-HVXFULV‫ێ‬

ainanmabi xanu cuëëncë unicama WRQDQ‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPDQ? ¢‫ڰ‬Ê[


‫ڰ‬LPDLQXQDQ1XFsQ3DSD'LRVPL -HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DtVKELFDUDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DWLPD
VLQiQTXLQPDXQLQ‫ڰ‬DFsxXUDELFs [DQXEsDVDULEL‫ڰ‬LQX[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ? Uisa
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDtQ[DQXPD‫ڰ‬DtQEL ‫ڰ‬DtVKELFDQD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. 16੅¿Axa xanu
EsWVLXQLQ[DQXEs‫ڰ‬LFsXQL‫ڰ‬LPDLQXQ ‫ڰ‬DWLPDEs‫ڰ‬LFsXQLD[FDDEsDFK~shisa
[DQ~[PDELXQLLWVLEs‫ڰ‬LFsXQL, 10੅‫ڰ‬LPDL‫ێ‬ ‫ڰ‬LFsTXL[XQFDUDPLQD‫ڰ‬XQDQLPDQ? Nucën
nun an ñu mëFDPDFsXQL‫ڰ‬LPDLQXQDQ Papa Diosan bana cuënëo quicësabi oi
bëtsi unin ñu cuëëncë uni, ‫ڰ‬LPDLQXQD[D ca uni xanubë rabë ۛ ‫ڰ‬DtVKELDFK~shisa
1&25,17,26੄6੄7 348

‫ڰ‬LFsQ. 17੅8VD‫ڰ‬DtQELFDXLQX‫ڰ‬LFsXQL[FDUD ‫ڰ‬LFsQ. Usaribiti ca uni axëVKLPD‫ڰ‬LFsQ, ax


1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬LFs, an FDDtQ[DQXQDQULEL‫ڰ‬LFsQ. 5੅8VD‫ڰ‬DLQFD
VLQiQFssaribi oquin sinani abë achúshisa [DQXQDtQEsQsDtQQDPL‫ڰ‬DLVDWDQFsxun
‫ڰ‬LFsQ. WLPDWLPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDXQtQULELDtQ
18੅8VDXQL‫ڰ‬LPDLQXQXVD[DQXPL [DQXDtQQDPL‫ڰ‬DPLWLVDWDQFsxun
FDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ. $tQ[DQX‫ڰ‬Dtmabi WLPDWLPD‫ڰ‬LFsQ. A rabëtaxbi upiti Nucën
[DQXLWVLEs‫ڰ‬LFsXQL‫ڰ‬LPDLQXQ[DQ~[PDEL Papa Diosbë banatisa tani cananquin
XQLLWVLEs‫ڰ‬LFsXQLDQFDDELDtQQDPLEL mëQtRWDQFs[FXQLFDsQiQDQWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬XFKRTXLQ‫ڰ‬DWLPDPLD. fXUDtUL‫ڰ‬DLVDPD fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DS~DQ‫ڰ‬DWLPDTXLQ
‫ڰ‬DTXLQELFDXQLQXVRTXLQDtQQDPL VLQiQPLFs[WsnëWLVDPDWDQL‫ڰ‬XFKDWL
‫ڰ‬XFKRLPD. 19੅¿Aín Bëru Ñunshin Upí a UDEDQDQELUinantëcënuxbi ca bënëtishi
1XFsQ3DSD'LRVDQPLWVX‫ڰ‬LQiQFs, ax ca sQiQDQWL‫ڰ‬LFsQ.
PLQX‫ڰ‬LFsTXL[XQFDUDPLQD‫ڰ‬XQDQLPDQ? 6੅Unían asérabi xanu binun quixun

0LWVX[FDPLQDDQXD[‫ڰ‬LFs, D‫ڰ‬DLQ. Usa FDQD‫ڰ‬sQFDLPDQ. Biisa tanquin ca biti


‫ڰ‬DLQFDPLQDPLLVKLPD‫ڰ‬DLQ, ax ca min ‫ڰ‬LFsQ. 7੅‫ڰ‬ÊQVLQiQFs[FDFDPDELXQL
‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LFsQ. 20੅Nucën Papa Diosan ca ‫ڰ‬ssaribi xanuxXPD‫ڰ‬LWLDViEL‫ڰ‬LFsQ. Usa
PLWV~[PLDLQDLQVKL‫ڰ‬LWLRTXLQDtQ ‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD'LRVDQDFK~shi
Bëchicë bamati oquin mëníocëxa. Ainan achúshi uni, xanuribi, XLVDLFDUD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬DLVKFDPLQDPLWVX[FXssQFsVDRL‫ڰ‬LPD quixun mëníoia.
ax cuëëncëVDELRtVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQ 8੅Ësaquin cana mitsu cain, xanuñuma

FDPLQDPLWVXQQDPL‫ڰ‬LPDLQXQPLWVXQ XQLQ[DQXELWLPDFDDViEL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬s[


VLQDQXSt‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD'LRV ‫ڰ‬LFssaribiti. ‫ڰ‬,PDLQXQFDEsnëñuma xanu
FXssQFsVDRTXLQVKLxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Usaími ‫ڰ‬LPDLQXQFDVXQDPscë xanu bënutima
PLWVX[‫ڰ‬LDLVTXLQFDUDtrinën —upí ca DViEL‫ڰ‬LFsQ. 9੅8VD‫ڰ‬DtQELFD[DQXxXPD‫ڰ‬LWL
1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL tënëWLVDPDWDQTXLQXQLQ[DQXELWL‫ڰ‬LFsQ,
‫ڰ‬LFsQ. xanúxribi ca bëQsxXPD‫ڰ‬LWLWsnëtisama
tani bëQXWL‫ڰ‬LFsQ.
10੅Bënëñu xanu ñuiquin cana ësaquin
II. &25,17218‫ڰ‬,&Ê81,&$0$1 cain, DQFDDtQEsQssQWLPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬ÊQ
f8&É&Ê;8$13$%/21Ê1&$(7-16) VLQDQsQELFDTXLQPDFDQD1XFsQ‫ڰ‬,EX
-HVXVDQVLQiQPLFsxun usaquin cain.
8QLQFDUD[DQXELWL‫ڰ‬LFsTXL[XDQ 11੅Aín bënë ënquinbi ca xanun uni itsi
&RULQWRQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQxXFiFs[XDQ ELWLPD‫ڰ‬LFsQ. Biisa tanquin ca aín bënë
Pablonën ca bitëFsQWL‫ڰ‬LFsQ. Usaribi oquin ca unin
DtQ[DQXsQWLPD‫ڰ‬LFsQ.
7
1੅0LWV~QPL‫ڰ‬sTXLULFDEsmiquin
12੅Ënë banaribi ñuiquin cana Nucën
xXFicë banacama a ñuiquin cana
ësaquin mitsu cain, unin xanu bitima ca ‫ڰ‬,EX-HVXVDQ‫ڰ‬sVLQiQPLFsPD, ‫ڰ‬sQEL
DViEL‫ڰ‬LFsQ. 2੅8VD‫ڰ‬DtQELFDFDPDELXQLQ VLQiQTXLQ, ësaquin mitsu cain: axa
xanu cuëënia. 8VD‫ڰ‬DLQFD[DQXLWVL Jesucristomi catamëcë unin ca aín
cuëënti rabanan camabi uni xanuxX‫ڰ‬LWL xanúxa Jesucristomi catamëFsPD‫ڰ‬DtVKEL
‫ڰ‬LFsQ, camabi xanúxribi ca bëQsxX‫ڰ‬LWL DEsXSt‫ڰ‬L[XQsLQVDPDWDQFsxun ëntima
‫ڰ‬LFsQ. 3੅Nucën Papa Diosan mëníosabi oi ‫ڰ‬LFsQ. 13੅Usaribi oquin ca xanuxun ax
FDXQLDtQ[DQXEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Usaribiti ca Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬L[XQDtQEsQs
xanu aín bënëEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 4੅Xanux ca Jesucristomi catamëFsPD‫ڰ‬LFsELDQ
axëVKLPD‫ڰ‬LFsQ, ax ca aín bënënanribi ëinsama tancë[XQsQWLPD‫ڰ‬LFsQ. 14੅Usa
349 1&25,17,26੄7

‫ڰ‬DLQFDDtQ[DQX-HV~VPLFDWDPsFs‫ڰ‬L[XQ DLQDQ‫ڰ‬DLVKXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 21੅Mixmi an uni


aín bënëULEL-HV~VPLVLQiQXQVLQiQPLWL ñu mëë[XQFsXQL‫ڰ‬LFs1XFsQ3DSD
‫ڰ‬LFsQ. 6LQiQPLDQDQFDDtQWXicamaribi 'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LPLFsxun camina
-HVXFULVWRPLVLQiQXQVLQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ. bënëT ۛ XLQPDPLQ‫ڰ‬DFssabi oquin an mi
Usaribi oquin ca aín bënën Jesúsmi ñu mëëmicë uni ñu mëë[XQWL‫ڰ‬DLQ. Usa
catamëFs‫ڰ‬L[XQDtQ[DQXULEL-HV~VPL ‫ڰ‬DtQELFDPLQDDQPL‫ڰ‬DLVDWDQTXLQ
VLQiQXQVLQiQPLDQDQDtQEschicë Nucën FKLTXtQFs[DQXD[FXDQWL‫ڰ‬DLQ. 22੅Uni an
3DSD'LRVDQEDQD‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ. uni ñu mëëPLFsXQLQDQ‫ڰ‬L[XQFDDtQ‫ڰ‬LEX
8VDTXLQPL‫ڰ‬DTXLQFs[FDPLWVXQEschicë cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLD. 8VD‫ڰ‬DtVKELFD
cama ax an Nucën Papa Diosan bana 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQDLQDQ‫ڰ‬LQXQ
cuacëma unin bëFKLFsVD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬L[XQDXQLQDQxXPssmicë uni
15੅8VD‫ڰ‬DtQELFDD[D-HV~VPLFDWDPscëma ñu mëëxuníbi, 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRPL
unin aín xanu Jesúsmi catamëFs‫ڰ‬LFs catamëFs‫ڰ‬L[XQXStRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVK, abi
sLQVDWDQTXLQsQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDtD‫ڰ‬LFs[ELFD ‫ڰ‬D[XQFsVD‫ڰ‬LD. Usaribi oquin ca uni an
DtQ[DQXQ‫ڰ‬XFKDPD‫ڰ‬LFsQ. Usaribi oquin uni ñu mëëxuncëma a Nucën Papa
ca axa Jesúsmi catamëcëma xanun aín 'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQ&ULVWRPLVLQiQPLFs
bënë Jesúsmi catamëFs‫ڰ‬LFssLQVD ‫ڰ‬L[XQ, ax aín bamati nëtë
WDQTXLQsQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDtD‫ڰ‬LFs[ELFDDtQ sënëQ ۛ WDPDLQXQ&ULVWRQsQXQL‫ڰ‬L[XQD[
EsQsQ‫ڰ‬XFKDPD‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Dios cuëëncëVDELRTXLQVKL‫ڰ‬DLD. 23੅Mitsúxmi
FDQX[QXQXQ[DQXEs‫ڰ‬DWLPRQDQL DLQDLQVKL‫ڰ‬LWLRTXLQFD1XFsQ3DSD
cuëbícanani tsoti cuëënima. 16੅Camina Diosan aín Bëchicëbi camabi uni cupí
‫ڰ‬XQDQLPDQ, PL[[DQX‫ڰ‬L[XQPLDPL bamati oquin mëníocëxa. 8VD‫ڰ‬DLQ
VLQiQPLVDWDQFs[FDUDPLQEsQs FDPLQDXLQX‫ڰ‬LFsXQtQELD-HVXFULVWR
-HVXFULVWRPLVLQiQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. Camina cuëëncësoquinma ax cuëëncësoquinshi
‫ڰ‬XQDQLPDQ, PL[EsEX‫ڰ‬L[XQPLDPL ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. 24੅‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu, cana
VLQiQPLVDWDQFs[FDUDPLQ[DQX mitsu catëcënin, uisai caramina Nucën
-HVXFULVWRPLVLQiQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 3DSD'LRVDQ-HVXFULVWRPLVLQiQPLFsPD
17੅1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVFXssQFssabi oi SDQ‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬LD, XVDELLFDPLQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ,
camina a nëtëDۛ QDQPLWVXDLQDQ‫ڰ‬LPLFs, Nucën Papa Dios cuëëncësabi oi.
XVDtEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Usoquin cana camabi 25੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQVLQiQPLFsPD

sPDQX‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULVWRPLFDWDPscë ‫ڰ‬s[ELFDQD, bëQsxXPD[DQX‫ڰ‬LPDLQXQ


unicama cain. 18੅ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. xanuxXPDXQLxXLTXLQPLPLWVXQ‫ڰ‬s
0LWVX[MXGtRVXQL‫ڰ‬LFs1XFsQ3DSD xXFicë a ñui ësai quin, 1XFsQ‫ڰ‬,EX
Diosan Jesúsmi catamëQXQVLQiQPLFs[ Jesusan aín bana unicama ax cuëëncë
FDPLQDPLWVX[MXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LFsVDUL‫ێ‬ VDELRTXLQxXL[XQWL‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬DLVK. 26੅Axa
ELWL‫ڰ‬XQiQWLRFs‫ڰ‬DLVKXVDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ami catamëcëma unicaman ca axa
8VDULELWLPLWVX[MXGtRVPDXQL‫ڰ‬DLVK Jesucristomi catamëcë unicama ami
-HV~VPLFDWDPsWLDPLVLQiQWDQFs[ nishquin bëtsi bëtsi oia. 8VDTXLDQ‫ڰ‬DFs[
FDPLQDMXGtRVXQL‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬LQX[ cananuna upitax bucuiman. 8VD‫ڰ‬DLQFD
‫ڰ‬XQiQWLRUDFDWLPD‫ڰ‬DLQ. 19੅‫ڰ‬8QiQWLRUDFDFs ‫ڰ‬sQVLQiQFs[, xanuxXPDXQLD[XVDEL‫ڰ‬LWL
‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFsPD‫ڰ‬L[XQELDDtQ ‫ڰ‬LFsQ, bëQsxXPD[DQXD[ULELFDXVDEL‫ڰ‬LWL
bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLDFXQLFD1XFsQ ‫ڰ‬LFsQ. 27੅XanuxX‫ڰ‬L[XQFDPLQDDsQWL
Papa Diosan uni upí isia. 20੅Uisai cara VLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. XanuxXPD‫ڰ‬L[XQFDPLQD
1XFsQ3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQ [DQXELWLVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. 28੅Unin xanu
‫ڰ‬LPLFsPDSDLQ‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬LD[D, usaíbi ca biti, D[FD‫ڰ‬XFKDPD‫ڰ‬LFsQ. Usaribiti ca
1&25,17,26੄7੄8 350

xanu bëQXWLD[‫ڰ‬XFKDPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQEL bëchicë xanu bënumisama tanquin


FDDQ[DQXELFsXQL‫ڰ‬LPDLQXQD[D axribia bënutisama tania, a bënumitima
bënucë xanu, ax an Nucën Papa Diosan ‫ڰ‬LFsQ. 8VDtD‫ڰ‬LWLFDDViEL‫ڰ‬LFsQ. 38੅8VD‫ڰ‬DLQ
EDQDFXDFsPDXQLFDPDQ‫ڰ‬DWLPRFs[ ca unin aín bëchicë bëQXPLWLDViEL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬DLVDPDLUDWsmëUDWL‫ڰ‬LFsQ, an xanu ‫ڰ‬,PDLQXQFDXQtDQDtQEschicë bëQXPL‫ێ‬
ELFsPDXQL‫ڰ‬LPDLQXQEsnucëma xanu WLPDD[DViELLUD‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LFssamaira oi. 39੅BëQsxX[DQXDQFDXVDLXQL‫ڰ‬LWL
ۛ ntu, ësaquin cana mitsu
29੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa quicësabi oquin, EDPDFsPD‫ڰ‬LFsDtQ
caisa tanin, xënibuirai cananuna tsótima EsQssQWLPD‫ڰ‬LFsQ. Aín bënë bamacëbë
‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDXQL[DQXxX‫ڰ‬DtVKEL FXQLFD‫ڰ‬LLVDWDQLEsQXWL‫ڰ‬LFsQ, Nucën
xanuxXPDVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 30੅Axa rarumacë ‫ڰ‬,EX-HV~VFXssQFsbë. 40੅8VD‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬sQ
XQLDQFDDtQUDUXPDWLVKLVLQiQWLPD VLQiQFs[EsQsxX‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬LFssamairai
‫ڰ‬LFsQ. Axa bëtsi unicamabë timëaۛ x bëQsxXPD‫ڰ‬DLVKFKXimarua tani cuëënti
cuëëncë unicamax ca axa cuëëncëma ‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬ÊQVLQiQFsxun ca Nucën Papa
XQLFDPDVDULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. An ñu bicë uni 'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQXVDTXLQ‫ڰ‬s
D[ULELFDxXxX‫ڰ‬DtVKELxXxXPDVD‫ڰ‬LWL VLQiQPLD[D.
‫ڰ‬LFsQ. 31੅Ënë nëtënuanu iscë ñu ënëx ca
cëñutia. 8VD‫ڰ‬DLQFDsQsQstënuxuan an 8QLQ‫ڰ‬DFsxXUDELTXLQxXLQD‫ڰ‬DFsSLWL
xXELFsXQLD[xXELFsPDXQLVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ñuiquian Pablonën ca bana

8
32੅Mitsúxmi ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsxX 1੅8QtDQXQtQEL‫ڰ‬DFsxXUDELTXLQ

‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQVLQDQLPDViQXLWXWL ‫ڰ‬DUDFDFsxXLQD‫ڰ‬DFsDQDPL[FDUD
bënëtۛ i cana cuëëniman. Xanuñuma unin SLLVD‫ڰ‬LFsTXL[XQPL‫ڰ‬sxXFicë bana, a
FD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VFXssQFsVDRTXLQVKL ñuiquin cana ësaquin mitsu cain. ‫ڰ‬ÊQ
‫ڰ‬DWLVLQDQLD, axa cuëëntanun. 33੅Usa ‫ڰ‬XQiQFssaribi oquin camina mitsun
‫ڰ‬DtQELFD[DQXñu uni an ënë nëWsQX‫ڰ‬LFs aséUDEL‫ڰ‬XQDQ, Nucën Papa Diosëshi dios
xXxX‫ڰ‬LWLVLQDQLD, aín xanu cuëëntanun. ‫ڰ‬DLQFDXQLQ‫ڰ‬DFsxXUDELTXLQxXLQDUsFs
34੅Usaribi oquin ca bënëñuma xanun DQDPLD[EsWVLQDPLVDULEL‫ڰ‬DLVKSLWL
Nucën Papa Diosan iscëxun ñu upíshi ‫ڰ‬LFsQ. Usaquin sinani ca uni raíri ainra
‫ڰ‬DWLVLQiQDQDtQVLQDQXSt‫ڰ‬L[XQ1XFsQ LVDxX‫ڰ‬XQiQ[DTXL[XQVLQDQL, a nami pi,
‫ڰ‬,EX-HV~VFXssQFsVDRTXLQVKL‫ڰ‬DWL bëtsibë cëUXDQinia. 8VD‫ڰ‬DtQELFD
sinania, ax cuëëntanun. 8VD‫ڰ‬DtQELFD raírinëx, a namix ca bëtsi namisaribi
bënëñu xanu an ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsxXLVKL ‫ڰ‬DLVKSLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQ[XQELDQ
sinania, aín bënë cuëëntanun. SLFsPDXQLFDPDQXLEDTXLQ‫ڰ‬XFKDPL‫ێ‬
35੅Mitsu ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsxXFDPD sama tanquin piima, Jesucristonën
‫ڰ‬DLVDPDLUDVLQiQ[PD‫ڰ‬LQXQFDTXLQFDQD VLQiQVDULEL‫ڰ‬L[XQ. 2੅An —‫ڰ‬sQFDQDxX
PLWVXPDViQXLWXPLWLVDPDWDQLQ. ‫ڰ‬XQDQ—TXL[XQVLQiQFsXQLDQxX
0LWV~[PLFKXiPDUXD‫ڰ‬LWLFXStshi cana ‫ڰ‬XQiQ[XQELFDDVpUDELXLVDL‫ڰ‬LWLFDUD
usaquin mitsu can, mitsúxmi bëtsi ñumi TXL[XQXStRTXLQ‫ڰ‬XQinima. 3੅8VD‫ڰ‬DtQEL
VLQDQLPD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VFXssQFssabi ca axa aséUDELDPLVLQiQFsXQLD1XFsQ
RtVKL‫ڰ‬LFXssnun. 3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LFs‫ڰ‬XQDQLD.
36੅8VD‫ڰ‬DtQELFDXQLQDtQEschicë xanu, 4੅8QtQEL‫ڰ‬DFsxXUDELTXLQxXLQDUsFs

aín bënuti sënën ۛ cëbëtan, ‫ڰ‬LLVDWDQLD DtQQDPLSLWLFDUDDViEL‫ڰ‬LFsTXL[XQPL‫ڰ‬s


bëQXPLWL‫ڰ‬LFsQ. $[FD‫ڰ‬XFKDPD‫ڰ‬LFsQ. xXFicë bana a ñuiquin cana ësaquin
8VDtD‫ڰ‬LWLFDDViEL‫ڰ‬LFsQ. 37੅8VD‫ڰ‬DtQELFD mitsu cain. &DQDQXQD‫ڰ‬XQDQ, XQLQ‫ڰ‬DFs
XQLLWVLQXStRTXLQVLQiQ[XQ, aín xXD[FDxXLVKLXQLRFs‫ڰ‬DLVKDVprabi
351 1&25,17,26੄8੄9

GLRVPD‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Dios ax ca ‫ڰ‬LFssaribitia anun rabananribi Cristo


achúVKL‫ڰ‬LFsQ, EsWVLGLRVFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. bama uni, D‫ڰ‬XFKDPLQ. 12੅Usaquin piquin
5੅Raíri unin ca sinania, ‫ڰ‬DLVDPDLUDFD FDPLQDD[DPLEs-HV~VPLVLQiQFsXQL,
GLRV‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDtQX‫ڰ‬LFs an —XQLQXQLRFsxXD[XQtQEL‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVK
‫ڰ‬LPDLQXQPHQX‫ڰ‬LFsULEL‫ڰ‬LFsQ. Ax ca dios cushixXPD‫ڰ‬DLQFDDUDELTXLQXQLQ‫ڰ‬DFs
‫ڰ‬LFsTXLDQDQD[FDQXQ‫ڰ‬LEX‫ڰ‬LFsTXLD[ xXLQDQDPL[EsWVLQDPLVDULEL‫ڰ‬LFs
quia. 6੅8VDTXLDQVLQiQFsbëtanbi —TXL[XQ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬L[XQELDQULEL
FDQDQXQDQXQ‫ڰ‬XQDQLQ, achúshi ca SLQXQVLQiQPLQ. 6LQiQPLDPL‫ڰ‬XFKDL
1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsQ. An ca camabi ñu FDPLQD&ULVWRPLULEL‫ڰ‬XFKDLQ. 13੅Usaquin
uniocëxa. $LQDQ‫ڰ‬LQXQFDQXULEL ‫ڰ‬sQDQDPLSLTXLQD[D-HV~VPLVLQiQFs
uniocëxa. ‫ڰ‬,PDLQXQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX XQLLWVL‫ڰ‬XFKDPLWLUDEDQDQFDQD[snibua
achúshi, Jesucristo, DVKL‫ڰ‬LFsQ. An ca aín ‫ڰ‬DtQELXQLQ‫ڰ‬DFsxXUDELTXLQSLWLD‫ڰ‬DFsxX
Papabëtan camabi ñu unionan nuribi DSLWLPD‫ڰ‬DLQ.
uniocëxa.
7੅8VD‫ڰ‬DtQELFDD[D-HV~VPLFDWDPscë An Jesucristomi catamënun uni bana
uni raírinën —XQtDQUDELQX[XQ‫ڰ‬DFsxX xXL[XQFsXQLFDFXStELWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD

9
D[FDxXLVKL‫ڰ‬DLVKDQXQXQUDELWLGLRV, 1੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQDtQEDQDXQL

DPD‫ڰ‬LFs—TXL[XQXStRTXLQ‫ڰ‬XQDQtPD. xXL[XQWLFDtVDFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLQ. An
‫ڰ‬8QiQTXLQPDFDXVDELRTXLQXQLQ‫ڰ‬DFs FDtVFsXQLFDPDQ‫ڰ‬DFssaribi oquin cana
xXUDELFs‫ڰ‬L[XQ, Jesucristomi ‫ڰ‬sQULEL1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VLVDFsQ. ‫ڰ‬ÊQDtQ
catamëquinbi a ñu rabiquin ñuina rëxun bana ñuixuncë cupí camina mitsúxribi
aín nami piia. Piquinbi ca —unían a ñu ami catamëtin. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD
rabiquin rëcë ñuina nami pi sapi cana PLWV~QEL‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬s[FDQDDVprabi a
‫ڰ‬XFKD—quixun sinania. 8੅Nucën Papa XVDTXLQ‫ڰ‬DQ~DQ1XFsQ3DSD'LRVDQ
Diosan iscëx ca an ñu picëma uni FDtVD‫ڰ‬DLQ. 2੅—Jesucristonën aín bana uni
‫ڰ‬LFsVDULELDQxXSLFsXQL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ xXL[XQXQ‫ڰ‬LPLFsPDFD3DEOR‫ڰ‬LFs
FDQDQXQDQXQxXSLFsFXSt‫ڰ‬LDQDQQXQ —TXL[XDQXQLLWVLQVLQiQFsbëtanbi
ñu picëma cupí Nucën Papa Diosan camina mitsun —DQ‫ڰ‬LPLFsFD—quixun
LVFs[XSt‫ڰ‬LPD. 9੅‫ڰ‬$LVDWDQTXLQFDPLQD ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQDtQEDQDxXL[XQLDFXDWL
XQLLWVLQXVDxXUDELTXLQxXLQD‫ڰ‬DFsDtQ FDPLQDPLWVX[1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VPL
QDPLSLWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQDDQXSt catamëtin. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDDVprabi
oquin —DxX[FDXQLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVKxXLVKL ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, DQFD‫ڰ‬sDtQEDQDxXL[XQXQ
‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQFsPDXQLD‫ڰ‬XFKDPLWL xuaxa quixun.
UDEDQDQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ, —FDQDSLWLPD‫ڰ‬DL 3੅$Q‫ڰ‬sxXLFsXQLFDPDFDQDsVDTXLQ

—quixun. 10੅ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. Min a cain: 4੅—$Q‫ڰ‬sQEDQDxXL[XQFsxun cuacë


rabinuxun unin uniocë ñu a rabiquinma XQLFDPDQ‫ڰ‬sSLWL‫ڰ‬LQiQFs[XQ‫ڰ‬sQELWLFD
camina —a rabiquian unin rëcë ñuina DViEL‫ڰ‬LFsQ. 5੅A Jesusan aín bana
nami a piibi cana Nucën Papa Diosmi xXL[XQXQFDtVFsXQLUDtUL‫ڰ‬LPDLQXQ
‫ڰ‬XFKDLPD—TXL[XQVLQiQTXLQ, anuxun a 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQ[XFëDۛ QWX‫ڰ‬LPDLQXQ
xXUDELWL[XEXQX[XQDQDPLSLWL‫ڰ‬DLQ. Pedro, acaman aín xanu abë cuanun
8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQPLDQDPLSLLDLVFs EXiQFsVDULELRTXLQFDQD‫ڰ‬sQULEL‫ڰ‬DLVD
cupí an —XQLQXQLRFsxX[FDxXLVKL‫ڰ‬LFs WDQTXLQ[DQXEXiQWL‫ڰ‬DLQ. 6੅¿Axa mitsubë
—TXL[XQXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQFsPDXQL, an a ‫ڰ‬LFsXQLUDtULQsQ‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQ‫ڰ‬sQULEL
xXUDELTXLQDQDPLSLWL‫ڰ‬LFsQ. 11੅Min a BernabébëWDQ‫ڰ‬sQPscënan ñu
nami piquin camina, minun rabanan mëëquinma, Nucën Papa Diosan
1&25,17,26੄9 352

EDQDLVKLxXL[XQWLFDUDDViELPD‫ڰ‬LWVtDQ[? TXLQELDxXxXELELFsPD‫ڰ‬DLQ. Bëríribi


&DDViEL‫ڰ‬LWVtDQ[D. 7੅6XQWirunën ca anbi FDQD‫ڰ‬sPLxX‫ڰ‬LQinun quixun ënë quirica
aín ñu maruima, ‫ڰ‬DSXQFXQLFDD‫ڰ‬LQDQLD. PLWVXEXiQPLPDQ. Bana ñuixuncë cupí
8VDULELRTXLQFDDQxX‫ڰ‬DSicë unin an FDQDDxXxXELELFsPD‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬sQ
‫ڰ‬DSicë ñuxa tuaia, aín bimi bixun piia. mitsu cacë, DEDQDFsPs‫ڰ‬LWLFDQD
Usaribi oquin ca an vaca bërúancë unin cuëëniman. ‫ڰ‬$FsxXPD‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬s[EDPDFs
vaca xuma bixun xëaia. 8੅‫ڰ‬ÊQEL‫ڰ‬sQ bëbi ca a bana cëPsPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
VLQDQsQVLQiQFsPDFDsQsEDQD‫ڰ‬LFsQ. 16੅‫ڰ‬ÊQ-HVXVDQEDQDXQLFDPDxXL[XQFs

Moisésnën cuënëo banaribi ca usai quia. FXStFDQDUDELDFiWLPD‫ڰ‬DLQ. ¡Aín bana


9੅Moisésnën cuënëo bana ca ësai quia: xXL[XQXQ-HVXFULVWRQsQ‫ڰ‬sFDFs‫ڰ‬L[XQEL
“Trigo bimima rëucubutia piia quixun DQFDFsVDRTXLQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLVKFDUDQD
camina vaca bënë cuëWDQLWLPD‫ڰ‬DLQµ. XLVDL‫ڰ‬LFs‫ڰ‬LWVtDQ! 17੅Nucën Papa Diosan
$[DWssFsFXStDDQSLWLFDDViEL‫ڰ‬LFsQ. FD-HVXFULVWRFXStDXQLFDPDDLQDQ‫ڰ‬LQXQ
Vaca bënëxëVKLFDXVDL‫ڰ‬LWLTXL[XQFD iëPۛ LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD, D‫ڰ‬s[ELFXssQTXLQ
Nucën Papa Diosan Moisés ënë bana xXL[XQFs‫ڰ‬L[XQFDQDFXStELWLVLQiQWVLDQ.
cuëQsRPLDPD‫ڰ‬LFsQ. 10੅Numiribi ‫ڰ‬,[XQELFDQD‫ڰ‬sQELVLQiQFsPD, DQ‫ڰ‬sD
VLQiQTXLQFDXVDTXLQ0RLVpVFXsQsR‫ێ‬ EDQDxXL[XQXQ‫ڰ‬sFDFsFXSt, an cacësabi
miacëxa. 8QLQFDxXEsUX‫ڰ‬DSinuxun me RTXLQVKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 18੅‫ڰ‬ÊQFXStELWLDViEL
mëníoia. Mëníoquin ca —‫ڰ‬DSicëx ‫ڰ‬DtQELFDQDFXStELTXLQPDXQLFDPD
canitancëxuan ñu bërun tuaia cana aín Jesucristo ñuicë bana ñuixunin. Ñuixuni
ELPLELWL‫ڰ‬DL—quixun sinania. Usaribi cana curíqui bitsi cuëëncësamaira oi
oquin ca unin trigo bimi biquin, —ënë PLWV~QPL‫ڰ‬sFXStRTXLQPDVKLDEDQD
ELPLFDQDSLQX[XQ‫ڰ‬DL—quixun sinania. cuati cupí cuëënin.
11੅Nun mitsúxmi Jesúsmi catamënun 19੅‫ڰ‬ÊDXQLQxXPssmicëma, ‫ڰ‬DtVKEL

Nucën Papa Diosan bana ñuixuncë Nucën Papa Dios cuëëncësabi oíshi
[XQPLPLWVXQQXQSLWLxXQX‫ڰ‬LQiQWLFD ‫ڰ‬LTXLQFDQDDQFDPDELXQLxXPssxuncë
DViEL‫ڰ‬LFsQ. 12੅Nun cananuna bëtsi unin XQLVD‫ڰ‬L[XQ, Cristomi catamënun
‫ڰ‬DFsVDPDLUDRTXLQPLWVX‫ڰ‬XQiQPLDQ. Usa unicama aín bana ñuixunin. 20੅Judíos
‫ڰ‬DLQFDEsWVLXQLPL‫ڰ‬LQiQFssamaira oquin XQLFDPDEs‫ڰ‬DLVKFDQDDWX-HVXFULVWRPL
PLWVXQQXxX‫ڰ‬LQiQWLDViEL‫ڰ‬LWVtDQ[D. VLQiQPLVDWDQLMXGtRXQL‫ڰ‬LFsVDL‫ڰ‬LQ. Usaía
8VD‫ڰ‬DtQELFDQDQXQDDxXELPLWVXQXD MXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LQXQ0RLVpVQsQFXsnëo
ELFsPD‫ڰ‬DLQ. Mitsun nun Jesucristo bana quicëVDELRL‫ڰ‬LFsFXStPD1XFsQ
ñuicë bana cuaisama tanti rabanan Papa Diosmi catamëcë cupíshi cana iëtۛ i
cananuna ñuxXPD‫ڰ‬L[XQELPLWVXxX ‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQELFDQDDQXVDL
xXFiFsPD‫ڰ‬DLQ. 13੅&DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, judíos unicama íti Moisésnën cuënëo
Nucën Papa Diosan mëníosabi oquin ca bana cuacë unicama Jesucristomi
DQX[XQDUDELWL[XEXQX[XQDQxX‫ڰ‬DFs VLQiQPLVDWDQTXLQDEDQDTXLFssaribi
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQVDFHUGRWHFDPDQULEL RTXLQ‫ڰ‬DLQ. 21੅8VD‫ڰ‬DtQELFDQDMXGtRVPD
1XFsQ3DSD'LRVUDELTXLQ‫ڰ‬DFsxXLQD uni, an Moisésnën cuënëo bana
DtQQDPLSDQiSLLD. 14੅Usaribi oquin ca ‫ڰ‬XQiQFsPD, DFDPDEs‫ڰ‬L[XQ-HVXFULVWRPL
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQPsníocëxa, an a VLQiQXQ‫ڰ‬XQiQPLWLFXStDWX[‫ڰ‬LFssaribiti
ñuiquin aín bana uni ñuixuncë unicama ‫ڰ‬LQX[, XVDtDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LQXQ
a ca an aín bana cuacë unicaman anúan Moisésnën cuëQsREDQDPDQXFsVD‫ڰ‬LDQ.
DtQxXELWL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 15੅8VD‫ڰ‬DtQEL 8VDL‫ڰ‬LELFDQD-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DLVK1XFsQ
FDQD‫ڰ‬sQ-HVXVDQEDQDXQLFDPDxXL[XQ‫ێ‬ Papa Diosan bana quicëVDELRL‫ڰ‬LQ.
353 1&25,17,26੄9੄10

22੅Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬L[XQELXSt FD(JLSWRQX‫ڰ‬LFsVXQWiUXFDPDQ‫ڰ‬DWLQ


RTXLQDPLFDWDPsWL‫ڰ‬XQiQFsPDXQLFDPD rabanan Nucën Papa Diosan nëtë cuin
Jesucristomi upiti catamënun quixun bëararamiacëxa. Usaquiani ca Nucën
FDQDDWXQVLQiQFsxXWLPDTXLQPDEDQD 3DSD'LRVDQSDU~QSDSDWsirabëoquin
ñuixunin. Camabi uni cana uisai cara aín nëbëWۛ VLsVTXLPLTXLQPHUDFiQFsbë
DWX[‫ڰ‬LDXVDLULEL‫ڰ‬LTXLQ, Cristomi upiti DQXQ‫ڰ‬XFsPDQDQVLFDUDFsDFs[D.
catamëQXQ‫ڰ‬DTXLQLQ. 23੅Jesucristomi 2੅8VDTXLQQsWsFXLQDQEsDUDUDFs‫ڰ‬DLVK

catamëtia Nucën Papa Diosan ainan parúnpapa sicaracëtancëx ca nucën


‫ڰ‬LQXQLëmۛ inun cana unicama bana raracamax Nucën Papa Diosmi catamëti
ñuixunin, Jesucristomi catamëcëbë 0RLVpVEsXSt‫ڰ‬DLVKDQEXiQFs[DEs
atubë cuëënuxun. cuancëxa. 3੅Cuanquin ca camaxunbi
24੅&DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, cuai ca uni uix 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LQiQFsSLWLSLDFs[D.
pain cara bëEDWL‫ڰ‬LFsLVQX[, FDPi[EL $Q‫ڰ‬LQiQFs‫ڰ‬XQSi[ULELFDFDPD[XQEL
abatia. &DPi[ELDEicëbëtanbi ca ax xëacëxa, xaxúnpapanuaxa shaquibutia.
paían bëbacë ainshi ñu bitsia. 8VDULEL‫ێ‬ 4੅Xaxunuaxa chiquíFs‫ڰ‬XQSi[VDULEL‫ڰ‬L[XQ

quin camina Jesucristobë tsóti sinani ca Cristonën abë cuanquin atu


cuëënquin ax quicëVDELRTXLQVKL‫ڰ‬DWL cushiocëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQXD[D‫ڰ‬XQSD[
‫ڰ‬DLQ. 25੅Uni axa cuaiticama ax ca aín chiquíFs[D[XVD&ULVWR‫ڰ‬LDFs[D. 5੅Usa
QDPLFXVKL‫ڰ‬LQX[EDFKXDTXLQWDQLD. Aín ‫ڰ‬DtQELFDD[TXLFsVDRTXLDQ‫ڰ‬DLDPD
QDPLDFXVKL‫ڰ‬LWLFXStFDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLPD. oquin, XVDtDDWX[‫ڰ‬LWLFXssQTXLQPD
8VDL‫ڰ‬LWDQFs[DEDWLD[SDLQEsbaquin ca 1XFsQ3DSD'LRVDQDQXXQL‫ڰ‬LFsPD
ñu bitsia. 8VDL‫ڰ‬LTXLDQELFs[ELFDDxX PHQX[XQ‫ڰ‬LWVDPDVKLEsrútamainun aín
chëTXL‫ڰ‬DWLPDWLD. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQDQXQD patsan cëñúmiacëxa.
nux Jesús cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LQX[FDPDEL 6੅1XQDWXQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DWLFXssDQVDULEL

QsWsQXSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LWDQFs[ oquin cuëënuxunma, QXQD‫ڰ‬XQiQWLRLFD


FDQDQXQDDQ‫ڰ‬LPLFs[DVDULELXSt‫ڰ‬DLVK XVDL‫ڰ‬LDFs[D. 7੅A unicama raírinëan
uinsaranbi nëtëWۛ LPRLDEsWVyWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬iVDULELRTXLQFDPLQDXQLQ‫ڰ‬DFsxX
26੅$PDQXDPDQXVLQiQTXLQPDFDQD UDELWLPD‫ڰ‬DLQ. Atu ñuiquin ca Moisésnën
Jesucristo cuëëncësabi oquin upí oquin ësaquin cuënëocëxa: “Aín paë bata
‫ڰ‬DWLVLQDQLQ. Bëxuñu uníxa abati amo xëanan pi bucubutancëx cuëëni ca
amotan cuancëVDULFDQD‫ڰ‬LLVDPDWDQLQ, UDQVDFs[Dµ. 8੅8VDL‫ڰ‬LDQDQFDDXQLFDPD
‫ڰ‬LPDLQXQFDQDXQLDVXxXEsPssDQDQ‫ێ‬ raíULQs[DtQ[DQXPD[DQXLWVLEs‫ڰ‬L
FsVD‫ڰ‬LLVDPDWDQLQ. 27੅‫ڰ‬ÊQ1XFsQ3DSD ‫ڰ‬XFKDWDQFs[DFK~shi nëtëLۛ QVKL‫ڰ‬LWVDLUD
'LRVDQEDQDXQLFDPDxXL[XQFs‫ڰ‬L[XQEL veintitrés mil uni bamacëxa. A unicama
ax cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LPD‫ڰ‬s[ELFsmëia ca raírinëxa aín xanuma xanu itsibë
DQDtQEDQDxXLD[PD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sFDWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LiVDULELWLFDQDQXQD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. 9੅Atúnbi
8VDTXLDQ‫ڰ‬sFDWLUDEDQDQFDQD‫ڰ‬sQQDPL —Nucën Papa Diosan sapi ca nu
xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLFXssQFsbëWDQEL‫ڰ‬DtPD ‫ڰ‬DWLPRWLPD‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQxX
Jesucristo cuëëncëVDELRtVKL‫ڰ‬LQ. ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DWDQFs[ELFDUXQXQSLFs[D
unicama bamacëxa. A unicamaxa Nucën
Unían a rabinuxun uniocë 3DSD'LRVPL‫ڰ‬XFKDVDULELRLFDQDQXQD
ñu rabitima bana XVDTXLQULELVLQDQL1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VPL
ۛ ntu, ënëmi mitsun
10 ‫ڰ‬XFKDWLPD‫ڰ‬DLQ. 10੅Usaribitia a unicama
1੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa

‫ڰ‬XQinun cana mitsu cain: raíULQs[DxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLDFD1XFsQ


—Nucën raracamaxa Egiptonuax cuania Papa Diosan cëñúmiacëxa. A unicama
1&25,17,26੄10 354

‫ڰ‬Lisaribiti cananuna Nucën Papa Dios rabia. 19੅Usaquin caquin cana unían a
xXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDWLPD‫ڰ‬DLQ. UDELQX[XQXQLRFsxXD[FDFXVKL‫ڰ‬LFs
11੅1XFsQUDUDFDPDXVDL‫ڰ‬Li, anu nun quixun mitsu caiman. ‫ڰ‬,PDLQXQFDD
-HVXFULVWRPLFDWDPsWLDLQDQ‫ڰ‬L[XQ UDELTXLDQ‫ڰ‬DFsxXLQDQDPLD[ULELEsWVL
‫ڰ‬XQinun ca Nucën Papa Diosan Moisés QDPLVDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQDPLWVX
cuënëomiacëxa. 12੅Nux cananuna usai caiman. 20੅Ësaquin cana mitsu cain,
‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLTXL[XQVLQDQLELFDPLQD judíosma unibunëx Nucën Papa Diosmi
bëU~LQUDRUDFDWL‫ڰ‬DLQ, XVDLDWXPLQD‫ڰ‬LQ. VLQiQFsPD‫ڰ‬L[XQxXLQD‫ڰ‬D[XQXQLQ‫ڰ‬DFs
13੅fX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLVLQiQTXLQELFDPLQD ñu rabiquin ca Nucën Papa Dios
‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, mitsúinshima uni itsínribi UDELTXLQPDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDUDELD.
ca usaribi oquin sinani tëmëraia quixun. 8VDULELTXLQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDUDELPL
8VD‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD'LRVDQ, ax PLWVX[DtQXQL‫ڰ‬LWLFDQDFXssniman.
quicëVDELRTXLQPLWVX‫ڰ‬DTXLQTXLQ, 21੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRFDQXQ‫ڰ‬XFKD

xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQPLWVX‫ڰ‬DLVDPDLUD FXStEDPDFs[DTXL[XQVLQiQTXLQXYDV
oquin tanun ënima. An ca ami ELPLDtQEDFD‫ڰ‬DFs‫ڰ‬L[XQFDPLQDXQL
catamëTXLQPLPLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWL itsibëWDQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDUDELTXLQ[sDWL
VLQiQFssQXQPLWVXFXVKLRTXLQ, uisaxun xX[sDWLPD‫ڰ‬DLQ. 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR
FDUDPLQDsQWL‫ڰ‬DLTXL[XQPLWVXVLQiQPLWL VLQiQTXLQXYDVELPLDtQEDFD‫ڰ‬DQDQSiQ
‫ڰ‬LFsQ. SLFs‫ڰ‬L[XQFDPLQDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD
14੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFëaۛ ntu, XQtQEL‫ڰ‬DFsxX VLQiQTXLQDUDELTXLQ‫ڰ‬DWLxXSLWLPD‫ڰ‬DLQ.
DFDPLQDDPL‫ڰ‬XQiQTXLQUDELWLPD‫ڰ‬DLQ. 22੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VQLVKPLTXLQFDPLQD
15੅0LWV~[PLVLQiQxXXQL‫ڰ‬LFsFDQD xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDUDELWLPD‫ڰ‬DLQ. Nuxnu
usaquin mitsu cain. 8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQD FXVKLPD‫ڰ‬LPDLQXQFDD[LUDQXEs
‫ڰ‬sQPLWVXFDFsxun cuaquin ënë banax ca sënëQۛ PDLUD‫ڰ‬DLVKFXVKL‫ڰ‬LFsQ.
aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ.
16੅Timëx ۛ un cananuna, Jesucristo ca nun $LQDQVKLD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬DTXLQPDEsWVLXQLULEL
‫ڰ‬XFKDFXStDtQLPL‫ڰ‬DSDWLLFXU~socënuax VLQiQTXLQXQLQxX‫ڰ‬DWLEDQD
EDPDFs[DTXL[XQVLQiQTXLQ—DViELFD 23੅Ënë banax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsQ, “Unin ca
—quixun Nucën Papa Dios cain. DtQFXssQFsVDRTXLQxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQµ. Usa
Catancëxun cananuna manë xanpanua ‫ڰ‬DtQELFDQDQXQDQX[DViEL‫ڰ‬LLVDWDQTXLQ
bimi baca xëaquin —Cristo aín imi FDPDELxXLUD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. Asérabi ca
‫ڰ‬DSDWLEDPDFXStFDQDQXQDQXQ‫ڰ‬XFKD ´XQLQDtQFXssQFsVDRTXLQxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsµ
tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬DL—quixun sinanin. 3iQULEL ‫ڰ‬DtQELFDQDQXQDQX[-HVXVDQEDQD
tëaxun tucatancëx mëtícanantancëxun quicëVDELRL‫ڰ‬LLVDWDQTXLQFDPDELxXLUD
piquin cananuna camaxunbi —Cristo ca ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. 24੅$[D-HV~VPLVLQiQFsXQLQ
QXQ‫ڰ‬XFKDFXStLFXU~socënuax FD‫ڰ‬sQDQVKLFDTXL[XQVLQiQTXLQxX
bamacëxa —quixun sinanin. 17੅‫ڰ‬,WVDXQL ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ. %sWVLXQLULELDXSt‫ڰ‬LQXQ
‫ڰ‬L[XQELFDQDQXQDFDPD[XQELDSiQ ‫ڰ‬DTXLQWLVLQiQ[XQFDxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ.
piquin, —QX[FDQDQXQDFDPi[EL 25,26੅0HFDPD‫ڰ‬LPDLQXQPHQX‫ڰ‬LFsxXFDPD

&ULVWRQDQ‫ڰ‬DLVKDFK~VKLVD‫ڰ‬DL—quixun D[FD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQXQLR‫ڰ‬DLVKDLQDQ
sinanin. ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDDQX[XQQDPLPDUXWL
18੅&DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, an a rabiquin ñuina DQX‫ڰ‬LFsQDPLPDUX[XQSLLVKLWL‫ڰ‬DLQ. Uinua
‫ڰ‬DFs,VUDHOXQLFDPDQFD1XFsQ3DSD EsFsFDUDTXL[XQFDPLQDxXFiWLPD‫ڰ‬DLQ.
Dios rabia. ‫ڰ‬,PDLQXQFDDQDxXLQDQDPL —$SLVDSLFDQD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—quixun
picë unicamanribi Nucën Papa Dios FDPLQDVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ.
355 1&25,17,26੄10੄11

27੅Axa Jesucristomi catamëcëma unían quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLQ. 8VDtPL‫ڰ‬LDFXDTXLQ


abëtanmi pi cuanun quixun cacëx camina cana —DViELFD—quixun mitsu cain.
FXDLQVDWDQLFXDQWL‫ڰ‬DLQ. Cuanxun camina 3੅ÊQsEDQDULELFDQDPLWV~QPL‫ڰ‬XQinun

—XLQXDEsFsFDUDDQDPL‫ڰ‬LFs—quixun ësaquin mitsu cain, Cristonën aín Papan


xXFiTXLQPDSLLVKLWL‫ڰ‬DLQ. —A nami pi sapi bana cuacësaribi oquin ca camabi unin
FDQD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—quixun camina &ULVWRQsQEDQDFXDWL‫ڰ‬LFsQ. Usaribi
VLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. 28੅0LWVXQSLWL‫ڰ‬DtQELDXQL oquin ca camabi xanun aín bënën bana
itsin mitsu —sQsQDPL[FDXQLQ‫ڰ‬DFsxX FXDWL‫ڰ‬LFsQ. 4੅Axa Jesucristomi catamëcë
UDELTXLQSLWL‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LFs—quixun mitsu unicama timëcۛ ëbëtan ca nucë bënë unin
cacë[XQFXQLFDPLQDSLWLPD‫ڰ‬DLQ. An mitsu Nucën Papa Diosbë banaquin aín
cacë uni an Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬L[XQEL, PDxXWLPDxXWLPD‫ڰ‬LFsQ. Usaribi oquin
FDPDELQDPLFDEsWVLQDPLVDULEL‫ڰ‬LFs FD1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFsEDQD
TXL[XQXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬L[XQ, —ënë uni ñuixunquin aín mañuti mañutima
QDPLSLFDQD1XFsQ3DSD'LRVPL‫ڰ‬XFKDLQ ‫ڰ‬LFsQ. Usoquian unin aín mañuti
—TXL[XQVLQiQFs‫ڰ‬DLQFDPLQDDQDPL PDxXFs[FD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 5੅8VD‫ڰ‬DtQEL
SLWLPD‫ڰ‬DLQ. 29੅—$SLWLFDDViEL‫ڰ‬LFs ca xanux abë bananan Nucën Papa
—TXL[XQPLWVXQVLQiQFsbëtanbi an mi 'LRVDQVLQiQPLFsEDQDxXL[XQLPDS~cë
cacë unin —XVDxX‫ڰ‬sQSLWLFD‫ڰ‬XFKD‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDtD‫ڰ‬LFs[PDFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLVK
—TXL[XQVLQiQFsbëWDQFDPLQDSLWLPD‫ڰ‬DLQ. maxcúFs[DQXVD‫ڰ‬LD. 6੅Axa mapútisama
6DSLFDPLQD‫ڰ‬sxXFiWL‫ڰ‬DLQ, uisacasquin tancë xanu ax ca maxcúFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Usa
carana uni itsían, sQsQDPLSLWLFD‫ڰ‬XFKD ‫ڰ‬DLVKFDPD[F~timi rabíanan, maruñusa
‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQFsFXSt‫ڰ‬sQSLWLPD‫ڰ‬DL ‫ڰ‬DLVKUDEtQWLVDPDWDQLPDS~WL‫ڰ‬LFsQ.
quixun. 30੅¿Nucën Papa Dios —DViELFD 7੅1XFsQ3DSD'LRVDQFDDVDULEL‫ڰ‬LWinun

—TXL[XQFD[XQ‫ڰ‬sQSLDELFDUDXQLQ uni uniocëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFD1XFsQ3DSD


‫ڰ‬XFKRTXLQ, —Nucën Papa Diosmi 'LRVDQDVDULEL‫ڰ‬LQXQXQLR‫ڰ‬DLVKXQL
‫ڰ‬XFKDTXLQFDPLQDSLD—TXL[XQ‫ڰ‬sFDWL‫ڰ‬LF? mapúWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ
31੅ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. Ñu piquin, ñu xëaquin, 3DSD'LRVDQDQXQL‫ڰ‬DTXLQWLRTXLQ[DQX
DxXxXFDUDPLQD‫ڰ‬DL, XVDxX‫ڰ‬DTXLQFDPLQD uniocëxa. 8੅Nucën Papa Diosan ca xanun
Nucën Papa Dios cuëëQXQDVLQiQTXLQ‫ڰ‬DWL SXWXEL[XQXQLXQLRPD‫ڰ‬LFsQ. Usaquin
‫ڰ‬DLQ. 32੅8VRTXLQFDPLQDXLQX‫ڰ‬LFsXQLEL, ‫ڰ‬DTXLQPDFDQXFsEsQsXQLQSXWXEL[XQ
MXGtRVXQL‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVPDXQLULEL, xanu uniocëxa. 9੅;DQXQDQ‫ڰ‬LWLRTXLQFD
‫ڰ‬LPDLQXQD[D-HVXFULVWRPLFDWDPscë 1XFsQ3DSD'LRVDQEsEXXQLRPD‫ڰ‬LFsQ.
unicamaribi, 1XFsQ3DSD'LRVPL‫ڰ‬XFKDWL BëEXQDQ‫ڰ‬LWLRTXLQFD[DQX1XFsQ3DSD
VLQiQPLWLPD‫ڰ‬DLQ. 33੅‫ڰ‬ÊQULELFDQDFDPDEL Diosan uniocëxa. 10੅‫ڰ‬ÊQXQL‫ڰ‬DTXLQTXLQ
XQt[D‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DLDLVLFXssQXQxX‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQ ax quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DQXQFD1XFsQ3DSD
FXssQFsxX‫ڰ‬DWLVKLVLQiQ[XQFDQDxX 'LRVDQ‫ڰ‬sXQLRFs[DTXL[XQVLQDQLFD
‫ڰ‬DLPDQ. Jesucristomi catamëtía iën ۛ un xanux mapúFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, iQJHOFDPDQ—a
FDPDELXQL‫ڰ‬DTXtQWLVLQiQ[XQFDQDxX‫ڰ‬DLQ. XStVLQiQñu ca —quixun isnun. 11੅Usa

11
1੅‫ڰ‬Ê[&ULVWR‫ڰ‬LiVDULELWL‫ڰ‬LFssaribiti ‫ڰ‬DtQELFDD[D-HVXFULVWRPLFDWDPscë
FDPLQDPLWV~[ULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. XQLFDPDQsVDTXLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, bëbu
XQLDVKL‫ڰ‬L[XQELFDFDPDELxXDtQ
Axa Jesucristomi catamëcë unicama FXssQFsVDRTXLQ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VDULEL‫ێ‬
timëFۛ sEsXVDL[DQXFDPD‫ڰ‬LWLEDQD TXLQFD[DQXQDVKL‫ڰ‬L[XQELFDPDELxX
ۛ ntu,
2੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa PLWVXQ‫ڰ‬sPDQXTXLQPD DtQFXssQFsVDRTXLQ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ.
FDPLQD‫ڰ‬sQPLWVXxXL[XQFsEDQD 12੅BëUiPDFD1XFsQ3DSD'LRVDQ[DQX
1&25,17,26੄11 356

unioquin unin putu bixun uniocëxa. Usa micama raíULQs[‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQ


‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD'LRVDQPsníosabi pitancëx paënin. 22੅Mitsux camina
oquin xanúinshi uni tuaia. anuxun pianan xëati xubuxX‫ڰ‬DLQ. Axa
13੅Mitsúnbi camina upí oquin Jesucristomi catamëcë unicamabë
VLQiQTXLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa timëDۛ [PLXVDLPLWVX[‫ڰ‬LFsbë ca uni
Diosbë banaia xanu mapútima cara raírinëx Nucën Papa Dios timai ainan
DViEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 14੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQ, uni ‫ڰ‬LLVDPDWDQWL‫ڰ‬LFsQ. Usami ocëx ca anu
aín bu chaxcëLۛ UD‫ڰ‬DLVKFDUDELQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LFsxXñuma unicamax ñuxXPD‫ڰ‬DLVK
15੅8VD‫ڰ‬DtQELFDXVDELLWLRLXQLD‫ڰ‬DLVK rabinia. ¿Uisoquin carana mitsu cati
xanux aín bu chaxcë ۛ ‫ڰ‬LFsQ. Usabi anun ‫ڰ‬DLQ? ¢8VDtPL‫ڰ‬LDFDUDQDXLVD‫ڰ‬L[XQPLWVX
mapúti oquin ca Nucën Papa Diosan —DViELFDPLQD‫ڰ‬DL—TXL[XQFDWL‫ڰ‬DLQ?
mëníocëxa. 8VD‫ڰ‬DLVKFD[DQXQDQs[XSt &DQDFDWLPD‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LFsQ. 16੅Axa ënë bana cuati cuëELFDQiQ‫ێ‬
cë unicama cana cain, XVDLFD[DQX‫ڰ‬LWL Jesucristo sinánquin pán pianan
‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQDQXQDFDPDELXQLFDLQ. XYDVEDFD‫ڰ‬DWLEDQD
Axa Jesucristomi catamëcë unicama (Mt. 26.26-29; Mr. 14.22-25; Lc. 22.14-20)
timëcۛ ëcamanribi ca —XVDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs 23੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQ‫ڰ‬sFDFsEDQD

—quixun sinania. ñuiquin cana ësaquin mitsu can, anúan


XQLLWVLQ‫ڰ‬DQXQTXL[XQXQLQD‫ڰ‬LQiQWL, a
3iQSLDQDQXYDVEDFD‫ڰ‬DTXLQ-HVXFULVWR xDQWDQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQSiQ
DVpUDELVLQiQTXLQ‫ڰ‬DWLEDQD biacëxa. 24੅Bitancëxun ca aín Papa
17,18੅Ësaquian mitsu ñuicania cana —DViELFD—catancëxun tëcën ۛ paxun
cuan, mitsux isamina Jesucristo mëtícaquin cacëxa: “Ënë ca pit.
VLQiQTXLQSiQSLDQDQELPLEDFD‫ڰ‬DQX[ 0LWV~QPLSLWLSiQsQs[FD‫ڰ‬s‫ڰ‬LFsQ, axa
timëDۛ [ELFDPi[ELQXLEDQDQLPDEstsibë minun rabanan bamati a. Ësoquin
bëtsibë nishananin. Usaquin ñuicania SLTXLQFDPLQD‫ڰ‬sVLQiQTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQµ.
cuaquin cana sinan, usai sapi camina 25੅Usaribi oquin ca pitancëx sënën ۛ xun
‫ڰ‬LFDQLTXL[XQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQDxDQFiEL [DQSDQX‫ڰ‬LFsXYDVEDFDELTXLQFDFs[D:
timëcۛ anin. Timëaۛ xbi camina anuaxira ´‫ڰ‬Ê[‫ڰ‬sQLPL‫ڰ‬DSDWLEDPDWLFXStFD
nishanancanin. Usaquin Jesucristo PLWV~[PLDLQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬sQ3DSD'LRVDQ
VLQiQTXLQSiQSLDQDQELPLEDFD[sDLEL mëníocëxa. ÊQsVLQiQTXLQFDPLQD
camina aséUDELDPLVLQiQTXLQPL‫ڰ‬DFsPD sVRTXLQELPLEDFD‫ڰ‬DTXLQ‫ڰ‬sVLQiQTXLQ
FXSt‫ڰ‬XFKDLQ. 8VRTXLQPLxX‫ڰ‬DLDFDQD ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQµ. 26੅8VD‫ڰ‬DLQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX
mitsu, XStRTXLQFDPLQD‫ڰ‬DLTXL[XQ Jesucristo utëcëntamainun aín
caiman. 19੅Usaquin bëtsi bëtsi oquin XQLFDPDQsVRTXLQSiQ‫ڰ‬LPDLQXQELPL
sinania raírinëx cuamiananmainunbi EDFD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. Usaquian aín unicaman
raírinëx nishananiama isquin ca unin ‫ڰ‬DLDLVTXLQFDXQLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, atun
LVWL‫ڰ‬LFsQ, uicamax cara asérabi ‫ڰ‬XFKDFXStD-HVXFULVWREDPD‫ڰ‬DLQFDD
&ULVWRQDQ‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 20੅&DPi[EL VLQiQTXLQXVRTXLQ‫ڰ‬DLDTXL[XQ.
timëxۛ un nuibananquinma piquin
camina aséUDEL1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR $VpUDEL-HVXFULVWRPLVLQiQTXLQSiQ
VLQiQTXLQ‫ڰ‬DLPDQ. 21੅8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQD ‫ڰ‬LPDLQXQXYDVEDFD‫ڰ‬DWLEDQD
uni raíri tëQinan micama raírinën 27੅8VD‫ڰ‬DLQFDXL[FDUD1XFsQ3DSD'LRV

mitsun bëcë ñu pin. Uni raírinëxa cuëëncëVDELRL‫ڰ‬tPD‫ڰ‬LDQDQ—Jesucristo


‫ڰ‬DFsxXPD‫ڰ‬DLVKSDQiQWDPDLQXQFDPLQD FDQXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ X[DtQLPL‫ڰ‬DSDWL
357 1&25,17,26੄11੄12

bamacëxa —TXL[XQVLQiQTXLQPDD 2੅&DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, mitsux Jesucristomi

PDQXFs‫ڰ‬L[XQELXVRTXLQSiQ‫ڰ‬LPDLQXQ catamëFsPDSDQ‫ڰ‬DLVKFDPLQDXQtDQ‫ڰ‬DFs
ELPLEDFD‫ڰ‬DLD, DXQL[FD1XFsQ‫ڰ‬,EX ñu banañumabia, D[LVDGLRV‫ڰ‬LFsTXL[XQ
-HVXFULVWRPL‫ڰ‬XFKDLD. 28੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD unin cacë ñu rabi axa Jesúsmi
SiQ‫ڰ‬LPDLQXQELPLEDFD‫ڰ‬DQX[XQ, mitsux VLQiQFsPDXQLEXEsQLDFsQ. 3੅8VD‫ڰ‬DtQEL
caramina asérabi ami sinani Nucën Papa camina bërí Jesúsmi catamëFs‫ڰ‬L[XQ
Dios cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LTXL[XQXStRTXLQ ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ: Nucën Papa Diosan Bëru
VLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 29੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRFD fXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFs[FXQLFDXQL
QXQ‫ڰ‬XFKDFDPDFXStEDPDFs[DTXL[XQ ´-HV~VFD1XFsQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LFsµTXLD.
VLQiQTXLQPDELXVRTXLQSiQ‫ڰ‬LPDLQXQ ‫ڰ‬,PDLQXQFDD[D´-HV~VFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsµ
ELPLEDFD‫ڰ‬DL‫ڰ‬XFKDFsFXStFDPLQD quicë unicama ax Nucën Papa Diosan
castíFDQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 30੅8VDL‫ڰ‬XFKDFsFXSt %sUXfXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFsPD
FDPLQD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[UDtUL ‫ڰ‬LFsQ.
FXVKLPD‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬LQVtQxX‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFD 4੅Nucën Papa Diosan ca atúan bëtsi

raíriribi bamaxa. 31੅8VD‫ڰ‬DtQELFDQXQ EsWVLxX‫ڰ‬DQXQTXL[XQDtQXQLFDPD


‫ڰ‬XFKDFDPDPsQtRFs‫ڰ‬L[XQ—asérabi ca VLQiQPLTXLQXVDTXLDQ‫ڰ‬DQXQDtQFXVKL
Jesucristo cupí Nucën Papa Diosan iscëx ‫ڰ‬LQDQLD. AchúVKL‫ڰ‬L[XQELDDtQ%sUX
‫ڰ‬sQQXLWXXSt‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQX fXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LPLFsxun ca axa
SiQ‫ڰ‬LPDLQXQELPLEDFD‫ڰ‬DLD, Nucën Papa Jesúsmi catamëcë unicaman bëtsi bëtsi
'LRVDQQX‫ڰ‬XFKRWLPD‫ڰ‬LFsQ. 32੅8VD‫ڰ‬DtQEL xX‫ڰ‬DLD. 5੅%sWVLEsWVLxX‫ڰ‬DQDQELFD
ca aséUDELDPLVLQiQTXLQPDELXVRTXLQD camaxunbi achúshi, 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~V,
xX‫ڰ‬DLD, Nucën Papa Diosan nu DVKLUDELTXLQxX‫ڰ‬D[XQLD. 6੅8VD‫ڰ‬DLQFD
‫ڰ‬XFKRTXLQ, D[DDPLVLQiQFsPDXQLFDPD‫ێ‬ DW~DQxX‫ڰ‬DQXQDtQXQLFDPDEsWVLEsWVL
EsQXQX[ULEL‫ڰ‬XFKRFs‫ڰ‬LWLQUDEDQDQ, VLQDQ‫ڰ‬LQDQLEL1XFsQ3DSD'LRVD[
XVRTXLQ‫ڰ‬DWscëQtPD‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬XQinun, achúVKL‫ڰ‬LFsQ. 7੅Nucën Papa Diosan ca
XLVDLFDUDQXQD‫ڰ‬LXVDtQX‫ڰ‬LQXQQX aín unicama achúshi achúshi, anúan aín
castícania. XQLFDPDUDtULXSLWL-HVXFULVWRPLVLQinun
ۛ ntu, -HVXFULVWRVLQiQTXLQ
33੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa TXL[XQ‫ڰ‬DTXLQXQ‫ڰ‬LQDQLD. ‫ڰ‬,QiQFsxuan
SiQ‫ڰ‬LPDLQXQELPLEDFD‫ڰ‬DQX[WLPsWL DtQ%sUXfXQVKLQ8StxX‫ڰ‬L[XQXStRTXLQ
camina pinux caíQDQSDQWL‫ڰ‬DLQ. 34੅Usai xX‫ڰ‬DLDLVTXLQFDXQLFDPDQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ,
‫ڰ‬LLPLXSLWLWLPstiama isquian Nucën Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin
Papa Diosan mitsu castícanti rabanan 8SLWDQ‫ڰ‬DPLFs[XQFD‫ڰ‬DLDTXL[XQ.
FDPLQDSDQDQFs‫ڰ‬L[XQPLWVXQ[XEXQX‫ێ‬ 8੅Nucën Papa Diosan ca aín Bëru

[XQSLWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDPLWVXLVL fXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LPLFëxۛ a, uni raíri


FXDQ[XQXLVDLFDUDPLQD‫ڰ‬LFDQL, a mitsu VLQiQxXLUD‫ڰ‬DLVKXSLWLEDQDQXQTXL[XQ
mëQtR[XQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LPLD. ‫ڰ‬,PLDQDQFDXQLUDtrinëxa aín
nuitu mëu racanaquin uisai cara quiti
$tQFXVKL‫ڰ‬LQiQFs[XQFD1XFsQ3DSD ‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQWDQFs[XSLWLEDQDQXQ
'LRVDQXQLFDPDQEsWVLEsWVLxX‫ڰ‬DLD TXL[XQ‫ڰ‬LPLD. 9੅Nucën Papa Diosan ca
quixuan Pablonën ca DtQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LPLFsxuan uni
ۛ ntu,
12
1੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa mitsúnmi raírin ami catamëquin —Nucën Papa
‫ڰ‬XQinun cana ësaquin mitsu Diosan ca aséUDEL‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQLD—quixun
cain, axa Jesucristomi catamëcë ‫ڰ‬XQiQTXLQXStxX‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬DPLD. ‫ڰ‬$PLDQDQ
unicaman ca aín Bëru Ñunshin Upitan FDDtQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬DPLFsxuan
‫ڰ‬DPLFsVDELRTXLQEsWVLEsWVLxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. EsWVLEsWVLXQLQXQL‫ڰ‬LQVtQFsSs[FXQXQ
1&25,17,26੄12 358

TXL[XQ‫ڰ‬DPLD. 10੅Aín Bëru Ñunshin catsíanxa: ´‫ڰ‬Ê[DtQEsUXPD‫ڰ‬DLVKFDQD‫ڰ‬s[


8SLWDQ‫ڰ‬DPLFsxun ca bëtsi bëtsi unin, DXQLQDQPD‫ڰ‬DLQµ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDtQ
XQLLWVtDQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DLD. $QVLQiQPLFs bëUXPD‫ڰ‬DtVKELD[DXQLQDQ‫ڰ‬LFsQ.
xun ca bëtsi bëtsi unin Nucën Papa 17੅BëruxXVKL‫ڰ‬L[XQFDXQLQXLVD[XQEL

'LRVDQVLQiQPLFssabi oquin aín bana FXDWLPD‫ڰ‬LFsQ. PabíxXVKL‫ڰ‬L[XQFDXQLQ


unicama ñuixunia. $Q‫ڰ‬LPLFsxun ca bëtsi uisaxunbi xëWLPD‫ڰ‬LFsQ. 18੅8VD‫ڰ‬DLQFD
bëtsi unin, uni itsían bana ñuia cuaquin, 1XFsQ3DSD'LRVDQDQVLQiQFssabi
asérabi cara Nucën Papa Diosan oquin pabí, bëru, taë, quisi, pucu
VLQiQPLFs[XQEDQDxXLDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLD. acamaxXD‫ڰ‬LWinun uni uniocëxa.
$QVLQiQPLFs[FDEsWVLEsWVLXQL[1XFsQ 19੅PabíVKL‫ڰ‬DLVKFDXQLXQLPD‫ڰ‬LWVtDQ[D.

Papa Dios rabi, uni itsían cuacëma bana BëUXLVKL‫ڰ‬DLVKFDXQLXQLPD‫ڰ‬LWVtDQ[D.


banaia. Banacëbëtan ca Nucën Papa 7DsLVKL‫ڰ‬DLVKFDXQLXQLPD‫ڰ‬LWVtDQ[D.
Diosan aín Bëru Ñunshin Upitan 20੅8VD‫ڰ‬DLQFDXQLWDs, pabí, bëru,

VLQiQPLFsxuan bëtsi unin uisai quicë acamaxX‫ڰ‬DtVKELDFK~VKLVKL‫ڰ‬LFsQ.


FDUDDEDQD‫ڰ‬LFsTXL[XQXQLxXL[XQXQ 21੅8QLQEsUXEDQDWL‫ڰ‬XQDQ‫ڰ‬L[XQFDD

‫ڰ‬XQiQPLD. 11੅8VDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFDDtQ%sUX unin mëcën: ´0L[PL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬sxëshi


Ñunshin Upí ax achúVKL‫ڰ‬L[XQEL, Nucën ‫ڰ‬DtVKELFDQDDViEL‫ڰ‬LWVtDQµTXL[XQFDWLPD
Papa Diosan unicama bëtsi bëtsi ñua ‫ڰ‬LFsQ. Usaribi oquin ca unin maxcatax
‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬LPLD, ax cuëëncësabi oquin. EDQDWL‫ڰ‬XQDQ‫ڰ‬L[XQDXQLQWDs: “Mixmi
‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬sxëVKL‫ڰ‬DtVKELDViEL
$tQXQLFDPD[D-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DLVK ‫ڰ‬LWVtDQµTXL[XQFDWLPD‫ڰ‬LFsQ. 22੅Bëru,
DFK~VKLVD‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD mëcën, PD[Fi, DFDPD‫ڰ‬LPDLQXQELQXQ
12੅ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. Aín taë, aín nami raíri anu bërúinra ocëma acamaxa
mëcën, aín xo, aín pucu, aín bëru, aín ‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDXLVD‫ڰ‬DtVKEL
SDEtDFDPD[D‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬DtQELFDXQLDFK~VKL‫ێ‬ tsótsianma. 23੅‫ڰ‬,PDLQXQULELFDQDQXQD
VKL‫ڰ‬LFsQ. Usaribiti ca Cristo achúshishi nami an bëSiQWLFKXSDSDxXLQ.
‫ڰ‬LFsQ. 13੅1X[&ULVWRQsQXQL‫ڰ‬DLVK Pañuanan cananuna nun namicamaira
FDQDQXQDsVD‫ڰ‬DLQ: raírinëx judíos uni unin isti rabanan rabínquin, chupan
‫ڰ‬LPDLQXQUDtrinëxribi axa griego bana mapuquin bërúinroin. 24੅Acama bëU~DQ‫ێ‬
EDQDFsXQL‫ڰ‬LPDLQXQUDtrinëxribi an ñu quinbi cananuna nun bëru, nun mëcën
uni mëë[XQFsXQL‫ڰ‬LPDLQXQFDQDQXQD acama unínma isia quixun mapuima.
raírinëxribi an uni ñu mëëxuncëma uni 8VD‫ڰ‬DLQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ
‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtVKELFDQDQXQDQXFDPD[ mëQtRVDELRLQXQQDPLFDPDDViEL‫ڰ‬LFsQ.
Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin A mapucëcamax ca anu mapucëPDFD‫ێ‬
8SLWDQVLQiQPLFs‫ڰ‬LDQDQ&ULVWRQDQ‫ڰ‬DLVK PDVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 25੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD
achúVKLVD‫ڰ‬DLQ. $EsQX‫ڰ‬LQXQFD1XFsQ —DPR‫ڰ‬LFs[D‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LPDLQXQFDDPR
Papa Diosan aín Bëru Ñunshin Upí ‫ڰ‬LFsxëVKLQXQQDPLXSt‫ڰ‬LFs—quixun
QXFDPD‫ڰ‬LQiQ[D. VLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. Camabi nun namix ca
14੅Unia achúVKL‫ڰ‬DtQELFDDtQWDs, aín XSt‫ڰ‬LFsQ. 26੅Nun mëcënaxa paëia ca
mëcën, aín xo, DtQSXFXDFDPD[‫ڰ‬LWVD camabi nun namin tania. Usaribiti ca
‫ڰ‬LFsQ. 15੅$tQWDs[EDQDWL‫ڰ‬XQiQ‫ڰ‬L[XQFD nun pabitax paëia camabi nun namin
catsíanxa: ´‫ڰ‬Ê[DtQPsFëQ ۛ PD‫ڰ‬DLVKFDQD tania. Usaribiti cananuna unían —min
‫ڰ‬s[DXQLQDQPD‫ڰ‬DLQµ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDD[ bu, min bëPiQD, PLQSsxDQFDXSt‫ڰ‬LFs
aín mëcëQ ۛ PD‫ڰ‬DtVKELD[DXQLQDQ‫ڰ‬LFsQ. —quixun cacëx nun namicamabëbi
16੅$tQSDELWD[EDQDWL‫ڰ‬XQDQ‫ڰ‬L[XQFD FKXimarua tani cuëënin.
359 1&25,17,26੄12੄13

27੅8VDFDsQs[‫ڰ‬LFsQ. Aín taë, aín ñuiquin unicama ñuixuanan, camabi ñu


mëcën, DtQSDEtDFDPD[D‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬DtQELFD ‫ڰ‬XQiQTXLQXQLLWVLQ‫ڰ‬XQiQFsPDxXULEL
uni achúVKLVKL‫ڰ‬LFsQ. Usaribiti ca ‫ڰ‬XQinan, —1XFsQ3DSD'LRVDQFD‫ڰ‬s
Cristobë aín unicama achúVKLVKL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQDtQ
28੅Nucën Papa Diosan mëníosabi oquin cushin aín bashibi amanu tacuiabi, ca
ca axa Jesucristomi catamëcë unicaman XQLLWVLQXLEDTXLQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFs1XFsQ
EsWVLEsWVLxX‫ڰ‬DLD. Raíri unix ca aín 3DSD'LRVDQ‫ڰ‬sXStLVLPD. 3੅‫ڰ‬ÊQxXFDPD
EDQDxXL[XQXDQ-HVXFULVWRQsQFDtVFs‫ڰ‬LD. ñuxXPDXQL‫ڰ‬LQiQDQXStxX‫ڰ‬DFsFXSt
Raíri unin ca Nucën Papa Dios quicë bëtsi unin nëëncëx bamaiabi ca uni
bana unicama ñuixunia. Raíri unin ca QXLEDWL‫ڰ‬LFsPD‫ڰ‬LFs, Nucën Papa Diosan
axa Jesúsmi catamëcë unicama aín bana ‫ڰ‬sXStLVLPD.
‫ڰ‬XQiQPLD. 5DtULXQLQFDXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPD 4੅An uni raíri nuibacë unin ca bëtsi

xX‫ڰ‬DLD. Raíri unínribi ca uni ñucë XQLDDEsXStPD‫ڰ‬LFsELDPLQLVKTXLQPD


pëxcuia, UDtULXQLQFDXQLFDPD‫ڰ‬DTXLQLD, upí oquinshi caia. 8VD‫ڰ‬DLVKFDEsWVL
raíri unix ca Nucën Papa Diosan bana XQLEsXSt‫ڰ‬LD. An uni raíri nuibacë uni
cuatia timëFۛ sXQLFDPDDtQFXVKL‫ڰ‬LD, ax ca bëtsimi nutsima. Ca —bëtsi unibë
raíri uníxribi ca Nucën Papa Dios rabi sënëQ ۛ PDLUDFDQD‫ڰ‬DL—quixun sinanima.
unían cuatima banan banaia. 29੅Usa Ca rabiacatima. 5੅Ca nishcëVDVKL‫ڰ‬DLVK
‫ڰ‬DtVKELFDFDPixira aín bana uni DtQFXssQFsVDRtVKL‫ڰ‬LPD. Aín cuëëncësa
xXL[XQXDQ-HVXVDQFDtVFs‫ڰ‬LPD, RTXLQVKLxX‫ڰ‬DFsFD‫ڰ‬LPD. Ca bënëtishi
FDPixira ca an Nucën Papa Dios quicë nishima. $PLQLVKTXLDQXQLQ‫ڰ‬DWLPRFs
EDQDXQLFDPDxXL[XQFs‫ڰ‬LPD, FDPixira xunbi ca axribi ami nishquinma
ca an axa Jesúsmi catamëcë unicama tanshitia. 6੅fX‫ڰ‬DWLPDXQLQ‫ڰ‬DFsbë ca
DtQEDQD‫ڰ‬XQiQPLFs‫ڰ‬LPD, FDPixira ca cuëënima. 8VD‫ڰ‬DLVKFDXStxXFXDWLFXQL
DQXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LPD. 30੅&DPi cuëënia. 7੅An uni nuibacë unin ca amia
[LUDFDDQXQXQL‫ڰ‬LQVtQFsSs[FXWL nishcëxunbi uni, axribi ami nishquinma
cushixX‫ڰ‬LPD, FDPixira ca axa Nucën —VDSLFDVLQDQDWL‫ڰ‬LFs—quixun cainia.
Papa Dios rabi unin cuatima banan $[DXStPD‫ڰ‬DtQELFDDPLQLVKtPDXVDEL
EDQDFs‫ڰ‬LPD, FDPixira ca uníxa bëtsi DEsXSt‫ڰ‬LD.
EDQDQEDQDFsDQxXL[XQFs‫ڰ‬LPD. 8੅Ënë nëtëcama cëñúcëbëtan
31੅&DPDELxX‫ڰ‬DTXLQPDELFDPLQDDxX FDPD[XQELD‫ڰ‬XQiQFsFXStFDXLQX‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬DTXLQFDUDPLQDFDPDELXQLD-HVXFULV‫ێ‬ unínbi Nucën Papa Dios quicë bana
WRPLXSLWLVLQiQXQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DL, a ñumi unicama ñuixuntëFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ, uinu
‫ڰ‬DQ~DQPL‫ڰ‬DTXLQXQ1XFsQ3DSD'LRV ‫ڰ‬LFsXQt[ELFD1XFsQ3DSD'LRVUDELXQLQ
xXFiWL‫ڰ‬DLQ. A ñucamami upí oquin FXDWLPDEDQDQEDQDWLPD‫ڰ‬LFsQ, unían
‫ڰ‬DLDELFDQDPLWVX‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ, bëtsi ñu EsWVLXQL‫ڰ‬XQiQPLWLFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
XStLUDPL‫ڰ‬DQXQ. 8VDL‫ڰ‬LWLD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DtQELFDQX[QXLEDQDQWL
ax cëñutima, bamatancëxribi cananuna
8QLFDPDFDPLQDQXLEDWL‫ڰ‬DL Nucën Papa Diosan nëWsQX‫ڰ‬DLVK
quixuan Pablonën ca anuaxribi bëWVLEsQXLEDQDQWL‫ڰ‬DLQ. 9੅Ënë

13
1੅‫ڰ‬Ê[EsWVLEsWVLEDQDQEDQDQDQ nëtëQX[XQFDQDQXQD‫ڰ‬XQiQTXLQEL
DQXQiQJHOEDQDFsEDQiQULEL FDPDELXLVDLFDUDQXQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ
EDQDFs[ELFDXQLQXLEDFsPD‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬sQ ‫ڰ‬XQDQLPDQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDQDQXQD
EDQDUDWDWDQFiFsVDxDQFiLVKL‫ڰ‬LFsQ. 2੅‫ڰ‬ÊQ FDPDELLUD‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬L[XQQXQ‫ڰ‬XQiQFs
1XFsQ3DSD'LRVDQDVLQiQPLFsxX shi ñuixunin. 10੅8VD‫ڰ‬DtQELFDQDQXQDsQs
1&25,17,26੄13੄14 360

PHQX[XQ‫ڰ‬DFssamaira oquin aín nëtëQX‫ێ‬ ‫ڰ‬DtQELFDDQ1XFsQ3DSD'LRVDQ


[XQXStLUDRTXLQDQVLQiQPLWLxXFDPD VLQiQPLFs[XQDtQEDQDXQLFDPDxXL[XQ‫ێ‬
‫ڰ‬XQiQX[XQ‫ڰ‬DLQ. cë uni an axa Jesucristomi catamëcë
11੅;XUDWVX‫ڰ‬DLVKFDQD‫ڰ‬s[WXi[XUDWVX unicaman ami catamëquin an cacësabi
‫ڰ‬LFssari banacën. 8VD‫ڰ‬L[XQFDQDWXi RTXLQ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬XQiQPLD. ‫ڰ‬8QiQPLDQDQFD
[XUDWVXQsQVLQiQFsVDRTXLQVLQiQFsQ. ñu upíVKLD‫ڰ‬DQXQFXVKLRTXLQ‫ڰ‬ssëia.
;XUDWVX‫ڰ‬L[XQFDQD[XUDWVXQsDQFXDFsVD ‫ڰ‬ÊVëDۛ QDQFDPDViQXLWXWLDELVLQDQDPL‫ێ‬
oquin cuacën. 8VD‫ڰ‬L[XQELFDQDFDQLWDQ‫ێ‬ TXLQXStRTXLQVLQiQPLD. 4੅Axa Nucën
cë[XQ[XUD‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬s[‫ڰ‬LiDFDPDsDQFsQ. Papa Dios rabi unin cuacëma banan
12੅(VSHMRXStLUDPD‫ڰ‬DtQXXStRTXLQDQXQ banacë uni ax ca axbi Jesucristo upiti
ñu iscëma usaribi oquin cananuna sinania. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ1XFsQ3DSD
uisaira cara Nucën Papa Diosan sinan 'LRVDQVLQiQPLFsxun aín bana unicama
‫ڰ‬LFsTXL[XQFDPDLUD‫ڰ‬XQDQLPDQ. Usa ñuixuncë uni an axa Jesucristomi
‫ڰ‬DtQELFDQDQXQDDtQQsWsQX‫ڰ‬L[~LQUD catamëcë unicaman ami catamëquin an
‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ. Bërí cana camabiira cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬XQiQPLD.
‫ڰ‬XQDQLPDQ. 8VD‫ڰ‬L[XQELFDQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, 5੅Mitsúxmi unin cuacëma banan

DQ‫ڰ‬s‫ڰ‬XQiQFssaribi oquin. 13੅Bëtsi EDQDWLFDQD‫ڰ‬s[FXssnin. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQD


ñucama cëñúcëbëbi cananuna nux mitsúxmi usai banati cuëëncësamaira oi
cëñúWLPRLDEs‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVPL PLWV~QPL1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFs
FDWDPsWL‫ڰ‬DLQ. —Cananuna ënë Nucën xun aín bana unicama ñuixunti cuëënin.
Papa Diosan nëtënuax cëñúWLPRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL Unin cuacëma banan banaquinbi uisai
—TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLFDQDQXQDFXssLQUD TXLFsFDUDDEDQD‫ڰ‬LFsTXL[XQxXL[XQFs
FXssQWL‫ڰ‬DLQ. $QX‫ڰ‬DLVKFDQDQXQD xunma ca bëtsi unin uisai quicë cara
FDPi[ELFsx~timoi bëtsibë nuibananti TXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLPD‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa
‫ڰ‬DLQ. Nucën Papa Diosmi catamëti 'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[XLQVKLFDXQLQ‫ڰ‬XQiQWL
cuëëanan abë nëtëWۛ LPRL‫ڰ‬LWLVLQDQL ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDDPLFDWDPscë unicama
cuëëníbi cananuna bëtsibë nuibanancë Jesucristo cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬DTXLQX‫ێ‬
FXStLUDFXssLQUDFXssQWL‫ڰ‬DLQ. [XQDQDEDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLQXLVDLTXLFs
FDUDTXL[XQUDtULxXL[XQWL‫ڰ‬LFsQ. 6੅‫ڰ‬ÊQ
8QLQ‫ڰ‬XQiQFsPDEDQDQ xucëaۛ ntu, ësaquin cana mitsu cain.
banati ñui quicë bana Mitsu isi cuanx Nucën Papa Dios rabi

14
1੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPDQ~quinma unin cuacëma banan banaquinbi, DQ‫ڰ‬s
XQLFDPDQXLEDWL‫ڰ‬DLQ. Nuibanan VLQiQPLFsxXPLWVXxXL[XQFsPD‫ڰ‬LDQDQ
camina Nucën Papa Diosan Bëru XVDLFDD[D-HV~VPLVLQiQFsXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
Ñunshin Upitan mitsu bëtsi bëtsi ñumi quixun caíma, ‫ڰ‬LDQDQ1XFsQ3DSD
‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬DPLWLFXssQWL‫ڰ‬DLQ. %sWVLxX‫ڰ‬DWL 'LRVDQEDQDPLWVXXStRTXLQVLQiQPL‫ێ‬
cuëëncësamaira oi camina an mi TXLQ‫ڰ‬ssëima, ‫ڰ‬LDQDQDtQEDQDxXLTXLQ
VLQiQPLFsxun aín bana upí oquin PLWVX‫ڰ‬XQiQPLFsPD‫ڰ‬DLVKFDQDXSLWLPL
XQLFDPDxXL[XQWLFXssQWL‫ڰ‬DLQ. 2੅Axa -HV~VPLVLQiQXQPLWVX‫ڰ‬DTXLQFsPD
Nucën Papa Dios rabi unin cuacëma ‫ڰ‬LWVtDQ.
banan banacë uni, ax ca unin uisai cara 7੅ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. Unían paca

quia quixun cuanunmabi Nucën Papa ‫ڰ‬LPDLQXQDUSDVD, a upí oquin banaocëbë


Dios rabi an cuanun banaia. Nucën Papa tanma ca uni itsin uisai quiquin cara
'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LPLFs[FD EDQDRLDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD. 8੅Bëtsían upí
ax unin cuacëma banan banaia. 3੅Usa oquin manë xo bana ocëbëma ca
361 1&25,17,26੄14

VXQWirucama —FDQDQXQD‫ڰ‬DFDQDQWL‫ڰ‬DL 19੅8VD‫ڰ‬DtVKELFDQDD[D-HVXFULVWRPL

—TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPDPsQLRFDWLPD‫ڰ‬LFsQ. catamëcë unicama timëFۛ s‫ڰ‬DLQ, unin


9੅Usaribi oquin ca mitsúxmi Nucën Papa FXDFsPDEDQDQ‫ڰ‬LWVDLUDEDQDWLFXssQFs
Dios rabi unin cuacëma banan banacëbë samaira oi unían cuacë banan banati
WDQXtQELDEDQDFXDWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVK cuëënin. $EDQDQ‫ڰ‬LWVDPDVKLEDQDTXLQEL
FDPLQDxDQFiELEDQDWL‫ڰ‬DLQ. 10੅Camabi XQLFDPDDWXQFXDLVDELRTXLQ‫ڰ‬XQiQPLWL
menuax ca uni bëtsi bëtsi banan banaia. FDDViEL‫ڰ‬LFsQ.
8VDtDTXLDELFDDQDEDQD‫ڰ‬XQiQFsXQL ۛ ntu, WXiUDWVXQsQVLQiQFsVD
20੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa

an a bana cuatia. 11੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ RTXLQFDPLQDVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. fX‫ڰ‬DWLPD


cacë[XQEL‫ڰ‬sQDtQEDQDXLVDLFDUDTXLD ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DtVKDWXiUDWVX‫ڰ‬LFssaribiti
quixun cuacëbëtanma —D[FD‫ڰ‬sQ FDPLQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,DQDQELFDPLQDEsWVL
DLQWVLPD‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. xXFDPDVLQiQTXLQXQLDSDQsQXStRTXLQ
‫ڰ‬ÊQULELFDQD—‫ڰ‬sQDLQWVLPDFDsQsXQL VLQiQFsVDELRTXLQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 21੅Nucën
‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 12੅Mitsux Papa Diosan bana cuënëo ca ësai quia:
aséUDELEsWVLEsWVLxX‫ڰ‬DQXQ1XFsQ3DSD “Bëtsi banan banaquin cana ënë
'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFs XQLFDPDxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ, bëtsi nëWsQX‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬LLVDWDQTXLQFDPLQDDxX‫ڰ‬DTXLQ XQLQFDsQ‫ڰ‬LPLFs[XQDWXFDWL‫ڰ‬LFsQ.
caramina camabi uníxa Jesucristomi 8VDTXLDQFDFs[ELFD‫ڰ‬sPLVLQiQWLPD‫ڰ‬LFs
upiti sinani ax cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LQXQ TXLD[FD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVTXLDµ. 22੅Axa
VLQiQPLWL, DxXLVKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Jesucristomi catamëcë uníxa unin
13,14੅‫ڰ‬Ê[XQLQFXDFsPDEDQDQEDQDTXLQ cuacëma banan banaia cuaquinbi ca
cana Nucën Papa Dios rabiquinbi uisai raírinën uisai cara quia quixun
FDUDQDTXLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPDQ. 8VD‫ڰ‬DLQ ‫ڰ‬XQiQTXLQPDDEDQDVLQDQLPD. An
ca axa unin cuacëma banan banacë uni, VLQDQLDPDELFD-HVXFULVWRPLVLQiQFsPD
an unicama ñuixunuxun uisai cara a XQLQDEDQDFXDTXLQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ,
EDQDFDPDTXLDTXL[XDQD‫ڰ‬XQiQPLQXQ 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[VDSLFD
1XFsQ3DSD'LRVxXFiWL‫ڰ‬LFsQ. 15੅Usa banaia quixun. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ
‫ڰ‬DLVKFDQD‫ڰ‬sQQXLWXPsXDVLQiQTXLQ VLQiQPLFsxuan Nucën Papa Diosan bana
1XFsQ3DSD'LRVUDEL‫ڰ‬sQFXDFsPD ñuixuncë uníxa banaia cuati aín
EDQDQEDQDLEL‫ڰ‬sQFXDFsEDQiQULEL XQLFDPDXSLWL-HVXFULVWRPLVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
EDQDWL‫ڰ‬DLQ. $UDELFDQD‫ڰ‬sQFXDFsPD 8VD‫ڰ‬DtQELFDD[DDPLFDWDPsLVDPD
EDQDQFDQWDQDQ‫ڰ‬sQFXDFsEDQiQULEL tancë unicaman a bana cuaquinbi
FDQWDWL‫ڰ‬DLQ. 16੅Unin cuacëma banan aséUDELFDXVD‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLPD.
banaquinmi Nucën Papa Dios rabiabi ca 23੅$tQEDQDFXDFs‫ڰ‬DtVKPLPLWVX[WLPëa ۛ x
min bana cuaquinma an Nucën Papa FDPi[EL1XFsQ3DSD'LRVUDELXQLQ
'LRVDQEDQDXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQFsPD cuacëma banan banacëbë ca an
unicaman mibëtan Nucën Papa Dios PLWV~[PLXVDL‫ڰ‬LD‫ڰ‬XQiQFsPDXQLUDtUL
UDELWLVLQiQWLPD‫ڰ‬LFsQ. 17੅Minmi a banan ‫ڰ‬LPDLQXQD[D-HV~VPLVLQiQFsPDXQL
1XFsQ3DSD'LRVUDELFsD[DDViEL‫ڰ‬DtQEL raíULQs[DWVtQWL‫ڰ‬LFsQ. Atsínquin
camina bëtsi uniribi upitia Jesúsmi mitsúxmi usai banaia cuaquin ca —sapi
VLQiQXQ‫ڰ‬DTXLQLPDQ. 18੅Mitsúxmi ca ñunshíanxa —TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LFsVDPDLUDRLFDQD‫ڰ‬s[1XFsQ3DSD'LRV 24੅8VD‫ڰ‬DtQELFDWLPëx ۛ unmi mitsun Nucën
rabi unin cuacëma banan banain. ‫ڰ‬ÊQ 3DSD'LRVDQVLQiQPLFsxun bana
XVDLEDQDWL‫ڰ‬XQiQFsFXStFDQD1XFsQ ñuicëbë, axa Jesucristomi catamëcëma
Papa Dios —DViELFD—quixun cain. XQL‫ڰ‬LDQDQPLWV~[PLXVDL‫ڰ‬LD‫ڰ‬XQiQFsPD
1&25,17,26੄14 362

uni, ax atsínxun mitsúnmi ñuia cuaquin banax cara asérabi Nucën Papa Diosan
—a banax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬DWLPDxX VLQiQPLFs[DTXLFs‫ڰ‬LFs—quixun cuati
FDQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬D—TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DLQ. 30੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDQEDQDxXL[XQFs
25੅—‫ڰ‬ÊQXQë[ ۛ XQ‫ڰ‬DFsxXULELFD1XFsQ uni, uni itsínribia bana ñuixuinsa tania
Papa Diosan isaxa —TXL[XQVLQiQTXLQ isi, nëtëWۛ L‫ڰ‬LFsQ. 31੅Usoquin camina
ca a ñucama chiquinaquin Nucën Papa uicamax caramina Nucën Papa Diosan
'LRVUDELWL‫ڰ‬LFsQ. Rabianan ca —asérabi VLQiQPLFs‫ڰ‬DLQ, an achúshi achúshixun
FD1XFsQ3DSD'LRVPLWVXEs‫ڰ‬LFs—quiti EDQDxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. Usoquin bana
‫ڰ‬LFsQ. ñuixuncëx camina camaxunbi upí oquin
1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD‫ڰ‬XQDQLDPL
ۛ [VKDUiUXLPDEDQDWLEDQD
TimëD FXVKLFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 32,33੅Nucën Papa Diosax
ۛ ntu,
26੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa timëDۛ [FDPLQDsVDL‫ڰ‬LWL ca aín unicamaxa timëaۛ x an bana
‫ڰ‬DLQ. RaíULQs[FDPLQD‫ڰ‬LLVDWDQLFDQWDWL ñuixuncë unían ñuixuncëxun bana
‫ڰ‬DLQ, raírinën camina Nucën Papa FXDWLPDUDtULVKDUirui banati cuëënima.
'LRVDQEDQDxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ, raírinën 8VD‫ڰ‬DLQFDUDtULXQLQEDQDxXL[XLQVD
camina añu cara Nucën Papa Diosan tanquinbi tënëSDtQWL‫ڰ‬LFsQ.
PLWVXVLQiQPLD[DDxXLTXLQFDWL‫ڰ‬DLQ, Uinu cara timëtia, anuax ca axa
‫ڰ‬LLVDWDQLFDPLQDUDtrinëx unin cuacëma Jesucristomi catamëcë unicamax ësai
EDQDQEDQDWL‫ڰ‬DLQ, raírinën camina uisai ‫ڰ‬LD. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDXVDULELWLPLWVX[‫ڰ‬LWL
TXLFsFDUDDEDQD‫ڰ‬LFsTXL[XQxXL[XQWL ‫ڰ‬DLQ. 34੅Axa Jesucristomi catamëcë
‫ڰ‬DLQ. Timë[ۛ XQFDUDPLQDXLVDxX‫ڰ‬DLD‫ڰ‬DL unicama timëFۛ s‫ڰ‬DLQFD[DQXEDQDWLPD
FDPLQDFDPi[ELDPLXSLWLVLQDQL ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDEsEXXQt[DEDQDLDVKL
Jesucristo cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LQXQ FXDWL‫ڰ‬LFsQ, Nucën Papa Diosan bana
VLQiQPLDQDQWL‫ڰ‬DLQ. 27੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD cuënëo quicësabi oquin. 35੅Bana upí
unin cuacëma banan Nucën Papa Dios RTXLQ‫ڰ‬XQiQWLVDWDQTXLQFDDtQ[XEXQX‫ێ‬
rabi banatisa tani, rabëtaxëshi banati [XQ[DQXQDtQEsQsxXFiWL‫ڰ‬LFsQ. Axa
‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,DQDQFDPLQDUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ Jesucristomi catamëcë unicama timëcۛ ë
achúshtaxëVKLEDQDWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtVKEL DQXD[[DQX[EDQDWLFDXStPD‫ڰ‬LFsQ.
camina achúshi achúshitaxëshi banati 36੅&DPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, mitsu pain ca

‫ڰ‬DLQ. Banaquin camina uisai quicë cara a 1XFsQ3DSD'LRVDQDtQEDQD‫ڰ‬XQinun


EDQD‫ڰ‬LFsTXL[XQXQLFDPDxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LPLDPD‫ڰ‬LFsQ. —Nuinshi cananuna aín
Min ñuixuniama ca bëtsi unin uisai qui EDQD‫ڰ‬XQDQL—TXL[XQFDPLQDVLQiQWLPD
FDUDPLQDTXLDTXL[XQxXL[XQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DLQ. 37੅Micama an Nucën Papa Diosan
28੅$QXLVDLTXLFsFDUDDEDQD‫ڰ‬LFsTXL[XQ VLQiQPLFsxun uni bana ñuixuncë
xXL[XQWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQFDPLQDXQLWLPëcۛ ë ‫ڰ‬LPDLQXQDDtQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ
anuax Nucën Papa Dios rabi unin VLQiQPLFsXQLFDPD, mitsun camina
FXDFsPDEDQDQEDQDWLPD‫ڰ‬DLQ. Usari ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬sQPLWVXFXsnëoxuncë
banaima camina min nuitu mëúishi ami banacama, sQs[FDDQ‫ڰ‬sVLQiQPLFsxun
sinani Nucën Papa Dios rabi abë banati ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 38੅Ui unin cara usaquin
‫ڰ‬DLQ. 29੅Usaribi oquin camina Nucën VLQiQTXLQPD—anbi sinani ca Pablo
3DSD'LRVDQVLQiQPLFsxun aín bana quia —quixun sinania, a uni camina
ñuixuinsa tanquin rabëxۛ uinshi unicama —aséUDELFDDtQEDQD‫ڰ‬LFs—quixun
xXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. Ñuixuanan camina rabë ۛ VLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKL[XLQVKLxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. 39੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ۛ ntu, cana mitsu cain, an
Ñuixunia camina raírinën —a unin 1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFsxun aín
363 1&25,17,26੄14੄15

EDQDXQLxXL[XQFs‫ڰ‬LWLFDPLQDVLQiQWL DFDPDPLSDLQFKLTXLUDFsD‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬smiribi
‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQELFDPLQD1XFsQ3DSD chiquiracëacëxa. 9੅‫ڰ‬Ê[D[D-HVXFULVWRPL
Dios rabia unin cuacëma banan catamëFsXQLFDPDEsWVLEsWVLRFs‫ڰ‬DLVK
EDQD[PD‫ڰ‬LQXQXQLFDWLPD‫ڰ‬DLQ. 40੅Usa FDQD‫ڰ‬s[-HVXVDQDtQEDQDxXL[XQXQ
‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLFDPD[WLPëDۛ [VKDUirui caíscë uni raíribë sënëQ ۛ PD‫ڰ‬DLVKDFDPD
banatima, bëtsix paían quimainun caini PHXUDLUD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVKDQFDtVFsXQL
XStRTXLQVLQDQLEDQDWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LLVDPD‫ڰ‬LFsELFD‫ڰ‬sDtQEDQDxXL[XQXQ
cacëxa. 10੅Nucën Papa Diosan nuibaquin
%DPD[EL-HV~VEDtVTXLD ‫ڰ‬LPLFs[FDQD‫ڰ‬s[EsUiPD‫ڰ‬LiVDPD‫ڰ‬DLQ.
ۛ ntu,
15
1੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ‫ڰ‬sQPLWVXxXL[XQ‫ێ‬ fDQFiPDFD‫ڰ‬sDtQXQL‫ڰ‬LPLDFs[D.
cë Jesucristo ñui quicë bana, ‫ڰ‬,PLFs[XQFDQDDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPDQ
DQ~DQXQLFDPDDLQDQ‫ڰ‬LQXQ1XFsQ3DSD ‫ڰ‬DFssamaira oquin a ñuiquin unicama
Diosan iëm ۛ iti, a bana cana mitsu ñuixuan. fXL[XQTXLQELFDQD‫ڰ‬sQEL
VLQiQPLWscëinsa tanin. A bana upí oquin ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa Diosan aín
cuati camina Jesucristomi catamëtancëx FXVKLQ‫ڰ‬DPLFs[XLQVKLFDQD‫ڰ‬DQ. 11੅A aín
ax quicëVDELRL‫ڰ‬LQ. 2੅‫ڰ‬ÊQPLWVXxXL[XQFs bana ñuixunun Jesusan caísa unicaman
EDQDPDQXFsPD‫ڰ‬LDQDQDEDQDTXLFssabi xXL[XQFsEDQDVDULELFD‫ڰ‬sQXQLFDPD
RL‫ڰ‬LFDPLQDPLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFscama ëni xXL[XQFsEDQD‫ڰ‬LFsQ. Nun a bana
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQLëP ۛ LFs‫ڰ‬DLQ, ñuixuncëxun cuati camina —a banax ca
asérabi cëmëima ami catamëFs‫ڰ‬DLVK. aséUDEL‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQDQL-HVXFULV‫ێ‬
3੅Jesusan aín bana ñuixunun caíscë tomi catamëacën.
XQLFDPDQ‫ڰ‬sXQiQPLFsEDQD, a paínmi
%DPD‫ڰ‬DtVKELFDXQL
‫ڰ‬XQinun quixun cana ësaquin mitsu
EDtVTXLWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
cacën: 1XQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFsQX
tërën ۛ xunux ca Cristo bamacëxa. Usai ca 12੅¿Nun mitsu —Cristo ca bamaxbi
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLD[FD1XFsQ3DSD'LRVDQ baísquiacëxa —quixun ñuixuncëxbi
bana cuënëo quia. 4੅%DPDFsDPDtQFDQ‫ێ‬ FDUDPLQDXLVD‫ڰ‬DLVKPLWVXUDtrinëx uni
cëxbi ca rabë ۛ QsWs‫ڰ‬LyQ[DSscaracëbë LVDEDPD‫ڰ‬DLVKEDtVTXLWLPD‫ڰ‬LFsTXLQ?
baísquiacëxa. 8VDtD‫ڰ‬LWLxXLTXLQFD 13੅%DPD‫ڰ‬Dtsha Jesucristo utëcëncëbë uni

1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DPLFsxun aín unin EDtVTXLWLPD‫ڰ‬DLQFD&ULVWREDtVTXLDPD


cuënëocëxa. 5੅Baísquitancëx ca Pedromi ‫ڰ‬LWVtDQ[D. 14੅&ULVWRDEDtVTXLDPD‫ڰ‬DLQFD
FKLTXLUDFsDQDQDtQ‫ڰ‬XQiQPLFsXQLFDPD, QXQxXL[XQFsEDQDFsPs‫ڰ‬LWVtDQ[D.
mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ uni, amiribi Mitsúxmi Jesucristomi catamëcë axribi
chiquiracëacëxa. 6੅8VDL‫ڰ‬LWDQFs[FD FDxDQFiLVKL‫ڰ‬LWVtDQ[D. 15੅&ULVWREDtVTXL‫ێ‬
‫ڰ‬DLVDPDLUD, quinientos uni timëcۛ ë PLDPD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD—Nucën Papa
acamamiribi chiquiracëacëxa. A Diosan ca Cristo baísquimiacëxa —qui
unicamax ca raíri bamacëxa. Aín cëmëtsian. Unicamaxa ax utëcën ۛ cëbë
SDWVDQs[FDEDPDFsPDSDtQ‫ڰ‬DLVKWVRWLD. EDtVTXLWLPD‫ڰ‬DLQFD&ULVWRULEL
7੅8VDL‫ڰ‬LDQDQFD-DFRERPLULELFKLTXLUD‫ێ‬ EDtVTXLDPD‫ڰ‬LWVtDQ[D. 16੅8QLEDPD‫ڰ‬DtVKEL
cëanan an aín bana ñuixunun caíscë EDtVTXLWLPD‫ڰ‬DLQFD&ULVWRULEL
unicamamiribi chiquiracëtëcëancëxa. EDtVTXLDPD‫ڰ‬LWVtDQ[D. 17੅Cristo
8੅Acamami chiquiracëtancëx ca EDtVTXLDPD‫ڰ‬DLQFDPLWV~[PLDPL
‫ڰ‬smiribi chiquiracëacëxa. ‫ڰ‬Ê[DtQ FDWDPsWLD[xDQFiLVKL‫ڰ‬LWVtDQ[D. 8VD‫ڰ‬DLQ
‫ڰ‬XQiQPLFsXQL‫ڰ‬LFsPDELFDDQ‫ڰ‬sDPL FDPLQDPLWVXQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFscama
VLQinun sinanamiacëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFD tërëQۛ FsPD‫ڰ‬DLVKXVDEL‫ڰ‬LWVtDQ. 18੅Cristo
1&25,17,26੄15 364

EDtVTXLDPD‫ڰ‬DLQFDD[DDPLFDWDPsWL 29੅¢8QLEDPD‫ڰ‬DLVK&ULVWRXWscëncëbë

EDPDXQLFDPD[DEsPD‫ڰ‬LWVtDQ[D. 19੅Aín EDtVTXLWLPD‫ڰ‬DLQFDUDXLVD[XQLUDtrinëx


nëtëQXD[ULELFDQDDLQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ axa Jesucristomi catamëcë unicama
sinanima, ënë nëtënuaxëshi Cristonan EDPDDEs‫ڰ‬LWLVLQDQLQDVKLPLFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF? Ca
‫ڰ‬LWLVLQiQFs‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDXQLUDtUL ‫ڰ‬LWVtDQ[PD. 30੅%DPD‫ڰ‬DtVKDXQLEDtVTXL‫ێ‬
‫ڰ‬LFssamaíUDLPDViQXLWXWLEsQëtۛ sian. WLPD‫ڰ‬DLQFDUDQDXLVDFXStXQtDQ‫ڰ‬sEsWVL
20੅Usama ca. Bamatancëxbi ca Cristo bëtsi ocëxunbi Jesucristo ñuiquin bana
asérabi baísquiacëxa. Cristo baísquia ñuixuan. &DQD‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LWVtDQ. 31੅‫ڰ‬ÊQ
usaribiti ca axa ami catamëcë unicama xucëaۛ ntu, 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQ
EDPD‫ڰ‬DtVKELD[XWscëncëEsEDtVTXLQX‫ێ‬ ‫ڰ‬DPLFs[XQ‫ڰ‬sQPLFDPDDxXLTXLQEDQD
[XQ‫ڰ‬DLD. 21੅AchúVKLXQL‫ڰ‬XFKDDFXStFD ñuixuncëx camina ami sinan. Mitsúxmi
camabi uni bamaia. Usaribiti ca achúshi DPLVLQiQFsFXStFDQDFXssLQUDFXssnin.
uni baísquia cupí axa ami catamëcë 8VDFXStFDQDFXssQLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFsVD‫ێ‬
FDPDEDPD‫ڰ‬DtVKELD[XWscëncëbë ULELRTXLQFDQD‫ڰ‬XQDQLQ, ‫ڰ‬s[-HVXFULVWR‫ێ‬
EDtVTXLWL‫ڰ‬LFsQ. 22੅$GDQsQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬D QDQFXStFDQDXLQXFDUDQD‫ڰ‬DL, uinu
cupí ca aín rëE~QTXLFDPDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DL FDUDQDFXDQLDQXD[VDSLFDQDEDPDWL‫ڰ‬DL
bamaia. 8VD‫ڰ‬DtQELFD&ULVWRQDQ‫ڰ‬DLVK quixun. 32੅(IHVRsPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[
XQLEDPD‫ڰ‬DtVKELEDtVTXLWDQFs[WVyWL SLDQDQFsxXLQDVD‫ڰ‬DLVK, ‫ڰ‬sPLQLVKFsxunbi
‫ڰ‬LFsQ. 23੅Nucën Papa Diosan mëníosabi oi Cristo ñuiquin a unicama bana ñuixunia
ca Cristo pain baísquiacëxa. %DtVTXLWDQ‫ێ‬ FDDFDPDQ‫ڰ‬sEsWVLEsWVLR[D. 8VD‫ڰ‬DtQEL
Fs[QDtQXFXDQ‫ڰ‬Dtsha ax utëcëncëbë ca FDEDPDWDQFs[D&ULVWREDtVTXLDPD‫ڰ‬DtQEL
DtQXQLFDPDEDtVTXLWL‫ڰ‬LFsQ. 24੅Nucën ‫ڰ‬s[XQLQEsWVLEsWVLRFs‫ڰ‬LQX[XQEDQD
Papa Dios axëVKLD‫ڰ‬$SXLUD‫ڰ‬LQXQ, ca xXL[XQFsD[xDQFiLVKL‫ڰ‬LWVtDQ[D. Unia
Cristonën utëFsQTXLQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD EDPD‫ڰ‬DLVK&ULVWRXWscëncëbë baísquitima
‫ڰ‬LPDLQXQDQ1XFsQ3DSD'LRVTXLFssama ‫ڰ‬DLQFDQDQXQDXQLUDtrinëxa quicësaribiti
oquin ënë nëtëQX[XQXQLVLQiQPLFs ësai quitsían: “Bëtsi nëtënۛ bi cananuna
FXVKLFDPDFsxXWL‫ڰ‬LFsQ. 25੅Nucën Papa DVKLWLEDPDWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD
'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[XQFD&ULVWRQsQ‫ڰ‬$SX EDPDFsPDSDLQ‫ڰ‬L[XQSXFKiquin pianan
‫ڰ‬L[XQD[DDPLQLVKFsXQLFDPD‫ڰ‬LEXDTXLQ [sDLQX[FXssQFsVDRtVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQµ.
ax quicëVDELRTXLDQ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 33੅‫ڰ‬$WLPDWLEDQDFsXQtQPDPLSDUDQLD
26੅Usotancëxun ca uni bamatima oquin ca bërúancat. Ësaía uni quicë bana ax ca
‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 27੅Nucën Papa Diosan aséUDEL‫ڰ‬LFsQ: ´8St‫ڰ‬L[XQEL‫ڰ‬DWLPDWLDEsWVL
‫ڰ‬LPLFs[FD&ULVWRFDPDELXQL, camabi ñu EDQDLDFXDTXLQFDXQLQ‫ڰ‬DWLPDTXLQ
DtQ‫ڰ‬LEX‫ڰ‬LD. Usai ca Nucën Papa Diosan VLQiQTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQµ. 34੅Micama
bana cuënëo quia. A bana quicësabi oi raíULQsQXLVDL‫ڰ‬LWLFDUD1XFsQ3DSD'LRV
&ULVWRD[1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[ cuëëQLDTXL[XQVLQiQFsPD‫ڰ‬L[XQFDPLQD
camabi uni, ñu, DFDPDQ‫ڰ‬LEX‫ڰ‬DtVKELFD xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. fX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DtVKPL
ax Nucën Papa Dios, DQFDPDELxXQ‫ڰ‬LEX rabínun quixun cana ësaquin mitsu cain.
D‫ڰ‬LPLFs, DtQ‫ڰ‬LEXPD‫ڰ‬LFsQ. 28੅A camabi 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDDPLVLQDQDWLD[FXssQFs
XQL‫ڰ‬LPDLQXQFDPDELxXQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LPLFs VDELRL‫ڰ‬LTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬L[XQ, ca Cristonën Nucën Papa Dios
—PL[FDPLQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬$SXLUD‫ڰ‬DL—quixun 8LVDLFDUDXQLEDPD‫ڰ‬DtVKEL
FDQX[XQ‫ڰ‬DLD. 8VDL‫ڰ‬LFsbë ca Nucën Papa EDtVTXLWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
'LRVDtQXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQXLVDxXFDUD, 35੅5DtULXQL[VDSLFDTXLWL‫ڰ‬LFsQ:

DtQFXVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. —¢8LVDLFDUDXQLEDPD‫ڰ‬DLVK&ULVWR
365 1&25,17,26੄15

utëcëncëEsEDtVTXLWL‫ڰ‬LF? ¿Baísquiax Diosan a pain unio uni, $GiQ, ax ca


FDUDXLVDXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF?µ36੅Usaía quicë uni VLQiQxX‫ڰ‬LDQDQEDQDxX‫ڰ‬LDQDQDQxX‫ڰ‬DWL
D[FDEDQDFXDFsPDXQLVD‫ڰ‬LFsQ. Ënëx ca ‫ڰ‬LDFs[Dµ. 8VD‫ڰ‬DtQELFD&ULVWR, $GiQVDULEL
sVD‫ڰ‬LFsQ. 8QtDQ‫ڰ‬DSicëx ca ñu ënxë aín XQL‫ڰ‬L[XQELDQ1XFsQ3DSD'LRVQDQ
íxa cotanun aín nami chëquia. 37੅Trigo ‫ڰ‬LQXQXQLLëm ۛ iquin abë chëquítimoi
‫ڰ‬DSiQDQEsWVLxXULEL‫ڰ‬DSiquin ca unin nëtëtۛ imoia tsóQXQ‫ڰ‬LPLWL, D‫ڰ‬LFsQ. 46੅Axa
DtQL‫ڰ‬DSiquinma aín bëUXLVKL‫ڰ‬DSDWLD. chëquitima namixXSDLQFDXQL‫ڰ‬LWLPD
38੅An mëníosabi oquin ca Nucën Papa ‫ڰ‬LFsQ. Axa chëquiti namixXSDLQ‫ڰ‬LWDQFs[
'LRVDQxXsQ[s‫ڰ‬DSicë anua aín i ca uni axa chëquitima namixX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
comiquin canimia. Bëtsi bëtsi ñu ënxë 47੅$SDLQXQLRXQLD[FDPH‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LDFs[D.

ca aín íxa uisa cara, XVD‫ڰ‬LWinun canimia. $FD[XDXFsD[FDPH‫ڰ‬DFsPD, naínuaxa


39੅&DPDELxX[FDPsVF~‫ڰ‬LFsQ. Unix ca ucë, 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR, ‫ڰ‬LDFs[D. 48੅A
ñuina iscëVDPD‫ڰ‬LFsQ. Men nicë SDLQXQLRFsXQt[DPH‫ڰ‬DFs‫ڰ‬Lisaribi ca
ñuinanëx ca ñu pëchiñu iscëVDPD‫ڰ‬LFsQ, sQsPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQEL
ñu pëchixXQs[FDEDFDQX‫ڰ‬LFsxXLQD FDXLFDPD[FDUDDLQDQ‫ڰ‬LFsDFDPD[
iscëVDPD‫ڰ‬LFsQ. 40੅1DtQX‫ڰ‬LFsxX[FD QDtQX‫ڰ‬LFs-HVXFULVWR, DVDULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
PHQX‫ڰ‬LFsxXLVFsVDPD‫ڰ‬LFsQ. 1DtQX‫ڰ‬LFs 49੅$SDLQPH‫ڰ‬DFsXQLD[FDQDPLñu

xX[FDXSt‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬LPDLQXQFDPHQX‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LDQDQ[RxX‫ڰ‬LDFs[D. Usa cananuna


xX[ULELXSt‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtVKELFDQDtQX QX[ULEL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtVKELFDQDQXQDQX[
‫ڰ‬LFsxXQXStD[PHQX‫ڰ‬LFsxXQXSt DLQDQ‫ڰ‬DLVK-HVXFULVWRQsQQDPLVDULEL‫ڰ‬LWL
iscëVDPD‫ڰ‬LFsQ. 41੅8VD‫ڰ‬DLQFDEDUtQ ‫ڰ‬DLQ.
pëFDFsD[EsWVL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬8[sQSscacëribi 50੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ۛ ntu, ësaquin cana mitsu
FDEsWVL‫ڰ‬LFsQ. 8VDULELWLFD‫ڰ‬LVSDQSscacë cain, nucën nami, nucën xo, acamax ca
bëWVLULEL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDFDPDEL Nucën Papa Diosan nëWsQX‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LVSDQEstsin pëcacësaribi oquin Aín nëWsQX‫ڰ‬LFsxXFDPD[DFKsquitima
pëcaima. 8VD‫ڰ‬DtVKELFDFDPi[ELXSt ‫ڰ‬DLQFDFKsTXLWLxXFDPD[DQX‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LFsQ. 42੅8VDULELWLFDXQLEDPD‫ڰ‬DLVK 51੅8QLQ‫ڰ‬XQiQPDxXFDQDPLWV~QPL

baísquicë, D[EDPDFsPDSDLQ‫ڰ‬DLVKXQL ‫ڰ‬XQinun quixun ësaquin ñuin, FDPixira


‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. Uni bamacë FDQDQXQDEDPDWLPD‫ڰ‬DLQ. Bamacëma
maíncë ax ca aín nami, aín xo acamax ‫ڰ‬DtVKELFDQDQXQDFDPi[ELEsWVL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
chëquia. 8VD‫ڰ‬DtVKELFDEDtVTXLWDQFs[ 52੅Nuxnu bëriquicë usariishi cananuna

chëquitëcënux bamatëFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ. bënëtishi aín manë banañua banocëEsL‫ێ‬


43੅%DPDFsPDtQFs[‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LWDQFs[ELFD VKLEsWVL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LFDQDQXQDEDPD
EDtVTXLXStLUDXSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Bamacë ‫ڰ‬DLVKDPLULELVKLEDPDWscëntimoi baísquiti
PDtQFs[DtQFXVKL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LWDQFs[ELFD ‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LPDLQXQFDQDQXQDEDPDFsPD‫ێ‬
EDtVTXLFXVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 44੅Ënë menua FDPDQX[ULELEsWVL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 53੅Nun nami,
tsócë unicamax ca aín nami, aín xo, nun xo, acama chëTXLWL‫ڰ‬DtVKELFDQDQXQD
acamax chëTXLWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtVKELFD EsWVL‫ڰ‬DLVKQXQQDPL, nun xo acama
EDPD‫ڰ‬DLVKEDtVTXLWDQFs[DtQQDPL, aín chëTXLWLPD‫ڰ‬DLQ. Usari ca nun nami, nun
xo, DFDPD[EsWVL‫ڰ‬DLVKFKsTXLWLPD‫ڰ‬LFsQ. [RDFDPD[EDPDWL‫ڰ‬DtVKELDPLULELVKL
Axa chëquiti nami, xo acamaxX‫ڰ‬Li bamatëFsQWLPRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 54੅Nun nami,
‫ڰ‬DtVKELFDD[DFKsquitima nami, xo, nun xo, acama chëquiti aíshbia bëtsi
acamaxX‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DLD. ‫ڰ‬DLVKFKsTXLWLPD‫ڰ‬LDQDQQXQQDPL, nun
45੅Acama ñui ca Nucën Papa Diosan xo, acamax bamatëFsQWLPRL‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DLQFD
bana cuënëo ësai quia: “Nucën Papa Nucën Papa Diosan bana cuënëo
1&25,17,26੄15੄16 366

TXLiVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. A bana ca ësai quia: cuëQsR[XQTXLULFD‫ڰ‬LQiQTXLQ, Jerusalé


´%DPD‫ڰ‬DtVKELFDEDtVTXLD[XQL QXDDEXDQLFXDQWiQXQ[XWL‫ڰ‬DLQ. 4੅‫ڰ‬Ê[ULEL
bamatëFsQWLPRLWVyWL‫ڰ‬LFsQ. 55੅8VDtD‫ڰ‬LFsbë FXDQWLDViEL‫ڰ‬DLQFDDXQLFDPD[‫ڰ‬sEs
FDEDPDTXLQDQXQXQLQSDsWDQWL‫ڰ‬DtPD FXDQWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. %DPD‫ڰ‬DtVKELFDXQLEDPDWsFsQ‫ێ‬
WLPRLWVyWL‫ڰ‬LFsQµ. 56੅$tQ‫ڰ‬XFKDFXStFD 3DEOR0DFHGRQLDPH‫ڰ‬LPDLQXQ&RULQWR
unicama chëquinux bamaia. Nucën Papa ëmanu cuanti sinan
Diosan bana cuënëo anua ca unin 5੅Macedonia mecamanu cuanti cana
‫ڰ‬XQDQLD, XLVDxX‫ڰ‬DWLFDUD‫ڰ‬XFKD‫ڰ‬LFsQ, uisa sinanin. Anu cuantancëx cana anuax
xX‫ڰ‬DWLFDUDXSt‫ڰ‬LFsTXL[XQ. A bana PLWVXLVLFXDQWL‫ڰ‬DLQ. 6੅Cuantancëx
quicëVRL‫ڰ‬LPDFDXQL‫ڰ‬XFKDLD. 57੅8VD‫ڰ‬DtQEL bëEDWDQFs[VDSLFDQDPLWVXQXSDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ,
FDQDQXQD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRFXStQXQ anuxun mita inúmi. ‫ڰ‬,WDQFs[DQXD[FXDQLD
‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVKEDPDWLPL FDPLQD‫ڰ‬sQFXDQWL‫ڰ‬sPsQtR[XQFDQWL‫ڰ‬DLQ.
racuëtima ax utëcëncëbë baísquitancëx 7੅Inúquinshi mitsu isti cana cuëëniman.

bamatëFsQWLPRLWVyWL‫ڰ‬DLQ. Usaquin 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRFXssQFsbë cana


‫ڰ‬XQiQTXLQFDQDQXQDFXssQTXLQ1XFsQ PLWVXEs‫ڰ‬sRUDSDLQ‫ڰ‬LFXDQWL‫ڰ‬DLQ. 8,9੅Efeso
Papa Dios —DViELFD—quixun cain. sQX[XQ‫ڰ‬sQDxXLTXLQEDQDxXL[XQLDFXDWL
58੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFëa ۛ ntu, uisa ñu cara FXssQLFD‫ڰ‬LWVDXQL&ULVWRPLFDWDPstia.
‫ڰ‬LFsbëbi camina ëníma ami catamëti 8VDtD‫ڰ‬LFsbëWDQELFD‫ڰ‬LWVDXQLULEL‫ڰ‬sQxXLFs
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRFXssQFssabi oi EDQDFXDLVDPDWDQTXLQWLPDQDQ‫ڰ‬sQ
‫ڰ‬LTXLQDtQEDQDXQLFDPDxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. xXL[XQ[XQPD‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LPLWLVDWDQLD. Usa
&DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, usaquinmi Cristonëan ‫ڰ‬DLQFDQD3HQWHFRVWHVQsWsXWimainun
cushiocë[XQ‫ڰ‬DFsD[FDxDQFibimi (IHVRsPDsQXSDQ‫ڰ‬LWLVLQDQLQ.
‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬XQiQTXLQFDPLQD 10੅‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬DFssaribi oquin ca Timoteonën

sQTXLQPDPLWVXQ‫ڰ‬DFssamaira oquin 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRxXLTXLQXQLFDPD


QsWsFDPDEL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. bana ñuixunia. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDD[D
bëEDLDXStRTXLQELWL‫ڰ‬DLQ, mitsubë
$[D-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFs-HVXFULVWRPL ‫ڰ‬Dtsha upí oquin sinani cuëënun. 11੅Usa
catamëcë unicama curíqui buánmia ‫ڰ‬DLQFDPLQDDxXLXLVDtELEDQDFDQWLPD
‫ڰ‬DLQ. Axa nucën xucëaۛ ntu raíribë aia
16
1੅Axa Jesucristomi catamëcë

unicama curíTXL‫ڰ‬LQiQWL cana cainin. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWVXEs


xXLTXLQPL‫ڰ‬sxXFicëxun cana mitsu cain, ‫ڰ‬LWDQFs[DsQXXQXQDQ~DQXWLxX‫ڰ‬LQinan
‫ڰ‬sQ*DODFLDPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDFssabi XStR[XQ[XWL‫ڰ‬DLQ.
oquin camina mitsúnribi curíTXL‫ڰ‬LQiQWL 12੅Nucën xucën, Apolo, a ñuiquinmi

‫ڰ‬DLQ. 2੅Domingo nëtëcaman camina mitsu PLWVXQ‫ڰ‬sxXFicë, a ñuiquin cana mitsu


achúshi achúshinën mitsúnmi bicë cain, a cana axa Jesucristomi catamëcë
curíTXLXLWLFDUDPLQD‫ڰ‬LQiQX[XQQDQWL‫ڰ‬DL uni raíULEsDPLWVXLVLFXDQWinun quixun
TXL[XQXStRTXLQVLQiQWDQFsxun min can. Cacëxbi ca bërí cuainsama tanxa.
[XEXQX[XQQDQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[Esbacëbëtan 8VD‫ڰ‬DLQFDXLQVDUDQFDUDFXDQWL‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬DWLPDFXStFDPLQDXVDTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. TXL[XQLVWL‫ڰ‬LFsQ.
3੅Mitsúnmi nancë curíquia an Jerusalénu

EXiQWLFDPLQDXQLUDtULFDtVWL‫ڰ‬DLQ. Usa 3DEORQsDQDVKLTXLQEsU~DQ[D


‫ڰ‬DLQFDQDEsbaquin, ‫ڰ‬sQDXQLFDPD ‫ڰ‬LFiQXQTXL[XQFD
mitsúnmi nancë curíqui acëñun uisa 13੅0LQD‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DLTXLD[EsU~DQFD‫ێ‬

cupí cara atux cuania quixun caquin TXLQFDPLQDXLVDxXFDUD‫ڰ‬LFsbëbi


367 1&25,17,26੄16

PDQXWLPD-HVXFULVWRPLFDWDPsWL‫ڰ‬DLQ. unun xuti cuëëan. Usa unicama camina


Ami catamëti camina unimi racuëtima D[FDXStXQL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ.
DQFXVKLRFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 8StVLQiQñu unían 19੅$VLDPHQX‫ڰ‬LFsFDPDD[D-HVXFULV‫ێ‬

VLQiQFsVDRTXLQFDPLQDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. tomi catamëcë, acaman ca bërúanxmi


14੅8LVDxXFDUDPLQD‫ڰ‬DLQD‫ڰ‬DTXLQFDPLQD ‫ڰ‬LQXQPLWVXFDPLD. $TXLOD‫ڰ‬LPDLQXQ
XQLQXLEDTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 3ULVFLOD‫ڰ‬LPDLQXQDtQ[XEXQX
ۛ ntu, FDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ,
15੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa timëcۛ ëcama, DQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULV‫ێ‬
$FD\DPHQX‫ڰ‬LFsUDtULQs[D‫ڰ‬LFsPDSDQ WRPLVLQiQFs‫ڰ‬L[XQEsU~LQUR[PL‫ڰ‬LFinun
‫ڰ‬DLQFD(VWpIDQD‫ڰ‬LPDLQXQDtQ[XEXQX TXL[XQ‫ڰ‬sPLWVXFDPLD. 20੅Axa Nucën
‫ڰ‬LFscamax Jesucristomi catamëacëxa. ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRPLFDWDPscë uni
$PLVLQiQTXLQFDD[D-HVXFULVWRPL raíricamanribi ca mitsu bërúanxmi
catamëFsXQLFDPD‫ڰ‬DTXLQTXLQxX ‫ڰ‬LFDQXQFDPLD. Jesucristo cupí mitsun
‫ڰ‬D[XQLD. —ÊVDTXLQQXQ‫ڰ‬DWLsQs[FDQXQ QXLWXXSt‫ڰ‬DLVKFDPLQDQXLEDQDQL
xXPssWL‫ڰ‬LFs—TXL[XQFDVLQiQ[D. 16੅A bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQEstsibë bëtsibë cananti
XQLFDPDEsXSt‫ڰ‬LDQDQFDPLQDDtQEDQD ‫ڰ‬DLQ.
FXDWL‫ڰ‬DLQ. $Q‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQxX‫ڰ‬DFs 21੅‫ڰ‬Ê[3DEOR‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬sQELFXsnëoquin

XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQXQLFDPD cana bëU~DQ[PL‫ڰ‬LFDQXQFDLQ.


‫ڰ‬DTXLQTXLQxXPssFsXQLFDPDFDPLQD 22੅8LXQLQFDUD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR

DEsXSt‫ڰ‬LDQDQDtQEDQDFXDWL‫ڰ‬DLQ. sinaníma ax ca Nucën Papa Diosan iscëx


17੅Estéfanas, Fortunato, Acaico acamaxa ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ. 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRD[D
PLWVXQXD[‫ڰ‬sLVLXFsEsFDQDFXssDQ. XWLFDQD‫ڰ‬s[FXssnin.
‫ڰ‬ÊEsPD‫ڰ‬L[XQPLPLWVXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬D[XQWLPD 23੅An mitsu upiti bucunun nuibaquin

‫ڰ‬DtQELFDDXQLFDPDQ‫ڰ‬sxX‫ڰ‬D[XDQ[D. ‫ڰ‬DTXLQWLFDQDFXssnin. 24੅Mitsúxribimi


18੅Mitsúnmi xucëx ۛ a ucëbë cana cuëëan. ‫ڰ‬sVDULEL&ULVWR-HV~VQDQ‫ڰ‬LFsFDQD
8VDULELWLFDPLQDPLWV~[ULELDFDPD‫ڰ‬sQXD micama sinanin. Ashi, Pablo.
3$%/21Ê1&25,17218‫ڰ‬,&Ê81,&$0$
BUANMITËCËAN QUIRICA

1XFsQ3DSD'LRVDQPL‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFs
Corintonuaxa ax Jesucristomi catamëcë TXL[XQFDTXLQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. Usaquinu
unicama Pablonën quirica cuënëoxuan XQLLWVL‫ڰ‬DTXLQXQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ

1
1੅‫ڰ‬Ê[3DEOR‫ڰ‬L[XQFDQDPLWVXTXLULFD QX[QXPDViQXLWXWLDELXStRTXLQX
EXiQPLQ, FDPLQDELWL‫ڰ‬DLQ. Nucën VLQiQXQQX‫ڰ‬LPLD. 5੅Jesucristonan cupí
Papa Dios cuëëncësabi oquin ca cananuna axa tëmëUDVDULELRL‫ڰ‬DLVDPDL‫ێ‬
-HVXFULVWRQsQ‫ڰ‬sQDxXLTXLQDtQEDQDXQL rai tëmërain. 8VD‫ڰ‬LFsELFD1XFsQ3DSD
xXL[XQXQ‫ڰ‬sFDtsacëxa. $QFDtVD‫ڰ‬L[XQ Diosan, nuxnu Jesucristonan cupí,
cana Timoteobëtan mitsu quirica XStLUDRTXLQQX‫ڰ‬DTXLQLD. 6੅Mitsúnmi
EXiQPLQ. Axribi Jesúsmi catamëFs‫ڰ‬DLVK —Nucën Papa Diosan ca nu nuibatia
FDQXQ[XFsQ‫ڰ‬LFsQ. Mitsúxmi Corinto —TXL[XQ‫ڰ‬XQinan Jesucristomi catamëti
sPDQX‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULVWRPLFDWDPscë PLWVXQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVKDtQXQL‫ڰ‬LQXQ
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ$FD\DPHQX‫ڰ‬LFscama cananuna tëmëraquinbi aín bana mitsu
axa Jesucristo cupí Nucën Papa Diosan ñuixuan. Mitsúnmi Nucën Papa Diosan
LVFs[XSt‫ڰ‬LFs, micama cananuna ënë ca mitsu tëmëraíbimi cuëëQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFs
TXLULFDEXiQPLQ. 2੅8VD‫ڰ‬DtQPL1XFsQ TXL[XQ‫ڰ‬XQinun ca an nuxnu tëmëUD‫ێ‬
3DSD'LRV‫ڰ‬LPDLQXQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULV‫ێ‬ quinbi tanshiti cuëëQXQQX‫ڰ‬LPLD.
WRQsQQXLEDFs[FKXimarua bucucanti 8VDTXLQ‫ڰ‬XQiQTXLQFDPLQDPLWVXQQX[
cana cuëënin. ‫ڰ‬LFssaribiti tëmëraquinbi Jesucristomi
FDWDPsWLsQTXLQPDWDQVKLWL‫ڰ‬DLQ.
Tëmëraiabi ca Nucën Papa Diosan nu 7੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, QX[‫ڰ‬LFssaribiti
‫ڰ‬DTXLQLDTXL[XDQ3DEORQsQFD PLWVX[PDViQXLWXWLWsmëraibi camina
3੅1XFsQ3DSD'LRVD[FD1XFsQ‫ڰ‬,EX 1XFsQ3DSD'LRVDQXStRTXLQVLQiQPLFs
-HVXFULVWRDtQ'LRV‫ڰ‬LDQDQDtQ3DSD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD, uisa ñu cara
&DPDELXQLQFDDUDELWL‫ڰ‬LFsQ. Ax ca ‫ڰ‬LFsbëbi camina Jesucristomi
1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsQ. Ax ca an catamëquin ënima quixun sinani, PDVi
QXLEDTXLQXSt‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LPLDQDQQX nuitutíma cuëënin.
PDViQXLWXWLDELXStRTXLQVLQiQPLWL, a 8੅‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu, PLWV~QPL‫ڰ‬XQinun cana
‫ڰ‬LFsQ. 4੅8LVDxXFDUD‫ڰ‬LD‫ڰ‬LFsbënu a cupí mitsu cain, $VLDPHQX[XQ‫ڰ‬DLVDPDLUD
tëmëUDLPDViQXLWXWLDELFD1XFsQ3DSD oquin tëmëraquin cananuna sinan,
'LRVDQXStRTXLQXVLQiQXQQX‫ڰ‬LPLD. An cananuna tënëWLPD‫ڰ‬DLTXL[XQ. 8VD‫ڰ‬DLQ
QXXVDTXLQ‫ڰ‬LPLFsFXStFDQDQXQDEsWVL cananuna bamati sinan. 9੅Asérabi
XQLQX[‫ڰ‬LFssaribitia tëmëUDLPDVi cananuna bamai quixun cananuna
nuitutiabi, ‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQFssaribi oquin ca sinan. A ñucamax ca ësaquin nun

368
369 2&25,17,26੄1

VLQiQXQ‫ڰ‬LD[D: Nuxbi cananuna iëtۛ ima 15੅0LWV~[PLXVDLQXEsFXssQWL‫ڰ‬XQiQ[

‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa Dios, an uni bamacëbi cana mitsu isi rabëti cuanti sinan,
baísquimiti, ainshi ca nu iëP ۛ LWL‫ڰ‬LFs mitsúxmi nubë isanani cuëënun.
quixun. 10,11੅1X[QXEDPDWL‫ڰ‬LFsELFD 16੅Macedonia menu cuanquin mitsu

Nucën Papa Diosan nu iëm ۛ iaxa. Usa isbiantancëxun Macedonia menuax


‫ڰ‬L[XQFDXVDELRTXLQQX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. utëcënquinribi mitsu isti cana sinan.
&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, mitsúnmi a nu $QX‫ڰ‬LFsPL-XGHDPHQXFXDQXQPLWVXQ
xXFixuncë[XQFDDQ‫ڰ‬DFssabi oquin nu ‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQWLFDQDVLQDQ. 17੅¢6LQiQ[XQPDL‫ێ‬
iëPۛ LWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,WVDXQtDQDQXxXFixuncë shi carana usaquin mitsu can? -HVXFULV‫ێ‬
xuan, an nu iëP ۛ LDQDQQX‫ڰ‬DTXLQFsFXSt, tonanma unix ca —FDQD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DL
nun upí oquin bana ñuixunia cuati ca —TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLEL—FDQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL—quia.
DPLVLQiQTXLQ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLQ ¢0LWV~QPLVLQiQFs[FDUDQD‫ڰ‬s[XVDXQL
cuëënquin, DViELFDTXL[XQFDTXLQ ‫ڰ‬DLQ? 18੅8VDPDFDQDQXQDQX[‫ڰ‬DLQ. Nucën
1XFsQ3DSD'LRVUDELWL‫ڰ‬LFsQ. 3DSD'LRVDQFD‫ڰ‬XQDQLD, nux —FDQD‫ێ‬
QXQDFXDQWL‫ڰ‬DL—quiquin cananuna
—aséUDELFDQDQXQDFXDQWL‫ڰ‬DL—quixun
I. —$6(5$%,$18&Ê13$3$',26$1 sinan. 19੅Nucën Papa Diosan Bëchicë
&$,6&Ê‫ڰ‬,;81&$1$%$1$f8,;81, Jesucristo, D‫ڰ‬sbëWDQ6LOYDQR‫ڰ‬LPDLQXQ
—48,;8$13$%/21Ê1&$(1.12-7.16) Timoteonën mitsu ñuixuncë, an ca
—FDQD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DL—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQEL
Uisa cupí cara Pablo Corintonu —FDQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL—TXL[XQXQLFiPD‫ڰ‬LFsQ.
FXDQPD‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD An ca axa quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLD. 20੅Nucën
12੅Cananuna aséUDEL‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa Dios quicësabi oi ca camabi ñu
3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[QXQQXLWXXSt‫ڰ‬L[XQ Cristo Jesús cupí sënëRۛ QFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
FDQDQXQDXQLFDPDSDUiQTXLQPDxX 8VDTXLQ‫ڰ‬XQiQTXLQFDQDQXQD-HVXFULVWR
upíVKL‫ڰ‬DTXL[XQ. 8QLFDPDQFDXVDtQX‫ڰ‬LD cupí, aín bana cuaquin —FDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
nu isaxa. Uni itsían nu iscësamaira —quixun Nucën Papa Dios rabin.
21੅Nucën Papa Dios ax ca an micama
RTXLQFDPLQDXVDtQX‫ڰ‬LDPLWVXQQX
isacën. Usaquin sinani cananuna ‫ڰ‬DFssaribi oquin nuribi Cristomi
cuëëinra cuëënin. 1XQELXQLQVLQiQFsVD catamëFs‫ڰ‬DLVKD[FXssQFsVDELRL‫ڰ‬LQXQ
RTXLQVLQDQLFDQDQXQDXVDL‫ڰ‬LFsPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LPLFsD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PLDQDQFDQX[QXDVprabi
Nucën Papa Diosan nu nuibaquin DLQDQ‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LPLDFs[D. 22੅Nux ainan
‫ڰ‬DTXLQFsxëVKLFDQDQXQDXVDL‫ڰ‬LDQ. ‫ڰ‬DLVKFDQDQXQD[sQLEXD‫ڰ‬DtQELDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL
13,14੅Nun cananuna mitsúnmi ënë bana TXL[XQX‫ڰ‬XQinun ca Nucën Papa Diosan
FXDLVDPDRTXLQ‫ڰ‬D[XQPLWVXSDUinuxun DtQ%sUXfXQVKLQ8StQXEsD‫ڰ‬LQXQQX
TXLULFDEXiQPLFsPD‫ڰ‬DLQ. 1XFsQ‫ڰ‬,EX ‫ڰ‬LQiQFs[D.
23੅1XFsQ3DSD'LRVDQFD‫ڰ‬sQQXLWXPsX
Jesús ucëEsPLPLWVX[DEs‫ڰ‬LFsLVL
cananuna —nun bana ñuixuan cupí ca ‫ڰ‬sQsVDTXLQVLQiQFs‫ڰ‬XQDQLD, mitsu
DWX[-HVXFULVWREs‫ڰ‬LFs—quixun sinani QXLEDTXLQPLWV~[PLXSt‫ڰ‬LFsLVWLFXssQL
FXssLQUDFXssQWL‫ڰ‬DLQ. Nux cuëëncësaribi cana mitsu isi cuanti sinanibi cuancëma
oi camina, —PablobëWDQFDDEs‫ڰ‬LFs SDLQ‫ڰ‬DLQ. Nucën Papa Diosan ca
XQLFDPDQQX‫ڰ‬XQiQPLDFs[D—quixun ‫ڰ‬XQDQLD, usa ca quixun. 24੅Jesucristomi
sinani, QXQXLEDWLFXssQWL‫ڰ‬DLQ. Usai ca upiti sinani camina mitsux ami cushicë
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQPLPLWVXQ ‫ڰ‬DLQ. 0LWV~[PLXVDL‫ڰ‬LDFDQDQXQDQXQ
XStLUDRTXLQ‫ڰ‬XQiQWLFDQDFXssnin. FDFsVDRtPL‫ڰ‬LQXQPLWVXFDLPDQ.
2&25,17,26੄1੄2 370

Jesucristomi upiti catamëFs‫ڰ‬DtVKPL aribi manumicëbëtan, FDQD‫ڰ‬sQULELDtQ


FKXimashirua tani cuëëni upitax ‫ڰ‬XFKDPDQXLQ. $[D‫ڰ‬sPL‫ڰ‬XFKDFsELFDQD
bucunun quixuinshi cananuna mitsu PLWV~QPLDtQ‫ڰ‬XFKDPDQXFsFXSt, ‫ڰ‬sQULEL
‫ڰ‬DTXLQVDWDQLQ. DtQ‫ڰ‬XFKDPDQXDQ, Cristo cuëëncësabi

2
1੅0LWVXPDViQXLWXPLWLUDEDQDQ oquin. 11੅8VRTXLQPDQXFsPD‫ڰ‬LFsFD
cana mitsu isi bënëtishi cuantëFsQ‫ێ‬ xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX, 6DWDQiV, an nu
tima sinan. 2੅¢‫ڰ‬ÊQPLWVXPDViQXLWXPLD ‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQiQPLTXLQ‫ڰ‬DWLPDPLWL‫ڰ‬LFsQ.
FDUDXLQ‫ڰ‬sXStRTXLQVLQiQPLWL‫ڰ‬LF? ‫ڰ‬ÊQ 8VDFDD[‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQ.
VDSLFDQDPLWVXPDViQXLWXPLD, usa $QXVRTXLQQX‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQiQPLWL
‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWV~LQVKL‫ڰ‬sXStRTXLQ UDEDQDQFDQDQXQDDtQ‫ڰ‬XFKDPDQXLD
VLQiQPLTXLQ‫ڰ‬sFXssQPLWL‫ڰ‬DLQ. 3੅Mitsu isi XQLEsXSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
FXDQLDPL‫ڰ‬sPDViQXLWXPLWLUDEDQDQ
ۛ
Troasnuaxa Tito isíma Pablo bënëa
cana cuanquinma mitsu usaía quicë
TXLULFDVKLEXiQPLDQ. %XiQPLTXLQFDQD 12੅Troas ëmanuxun Cristo ñuiquin

sinan, ‫ڰ‬s[FXDQLPDViQXLWXWtPDFXssnia bana ñuixunux bëbatancëxun, ax


isi camina mitsúxribi upí oquin sinani cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬sQxXL[XQFsxun
FXssQWL‫ڰ‬DLTXL[XQ. 4੅0LWVXEXiQPLQX[XQ cuati ca unicama cuëëanxa. 13੅Cuëënia
a quirica cuënëoi cana mitsu sinani xXL[XQWL‫ڰ‬DtVKELFDQDQXFsQ[XFsQ
PDViQXLWXWLEsXQDQPsVFXWL‫ڰ‬LDQ. Titobë mërananxma bënëti, DQX‫ڰ‬LFs
0LWV~[PLPDViQXLWXQXQTXL[XQFDQDD unicama ëbiani, Macedonia menu cuan.
TXLULFD‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQFDQDDVprabi
PLWVXQXLEDWLTXL[XQPL‫ڰ‬XQinun cana Cristomi catamëti aín
XVDTXLQ‫ڰ‬DQ. XQLFDPDFXVKL‫ڰ‬LWLEDQD
14੅fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsDQQX‫ڰ‬DWLPDTXLQ
$[DQXPL‫ڰ‬XFKDFsXQLDtQ VLQiQPLVDWDQDQDtQEDQDxXL[XQ[XQPD
‫ڰ‬XFKDPDQXPLWLEDQD ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬LPLWLVDWDQLDELFD1XFsQ3DSD
5੅‫ڰ‬$LVDPDLUDRTXLQPLWVXPDVi Diosan, Cristo Jesús cupí, QXQ‫ڰ‬DFssabi
nuitumitisama tanquinbi cana mitsu RTXLQXDtQEDQDxXL[XQXQQX‫ڰ‬LPLD. An
cain, DQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsXQLQFD‫ڰ‬sLVKLPD FDDtQ‫ڰ‬DFsVDELRTXLQQX‫ڰ‬DTXLQLDTXL[XQ
PLFDPDULELPDViQXLWXPLD[D. ‫ڰ‬XQiQTXLQFDQDQXQD—DViELFD
6੅Timë[ ۛ XQPLPLWVXQ‫ڰ‬sQPLWVXFDFsVD —quixun caquin a rabin. Uinu caranuna
RTXLQ‫ڰ‬DFsXQLDFDPLQDXVDVKLR[XQ cuani, anuxun ca nun nu Cristo Jesús
sQWL‫ڰ‬DLQ. 7੅8VDTXLQ‫ڰ‬DFs[DVLQDQDWLD ñuiquin aín bana ñuixunia, a banax ca
FDPLQDDtQ‫ڰ‬DFsxXPDQXTXLQD aséUDELXStLUD‫ڰ‬LFsTXL[XQXQLQVLQDQLD.
QXLEDTXLQDtQPDViQXLWXFsQsWëm ۛ iquin, 15੅Nun Cristo ñuiquin aín bana unicama

XStRTXLDQVLQiQXQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ, axa nuibaquin ñuixuncëbë ca Nucën Papa


‫ڰ‬DLVDPDLUDPDViQXLWXWLUDEDQDQ. Dios cuëënia. Nun nu ñuixuncëxun
8੅8VDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFDPLQDD[ULELDPLWVXEs ۛ icë
FXDWLDUDtULXQLDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëm
timën ۛ un canan mitsun camina a nuibati ‫ڰ‬LPDLQXDQUDtULXQL[DPLVLQiQWLVDPD
TXL[XDQ‫ڰ‬XQiQXQDEsXStRQDQWL‫ڰ‬DLQ. ۛ LFsPD‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD
tani iëP
9੅Asérabi caramina Jesucristo cuëëncë Dios nun nu a unicama nuibaquin aín
VDELRTXLQ‫ڰ‬DTXLQ, ‫ڰ‬sQPLWVXFDFsEDQD bana ñuixuncëbë cuëënia. 16੅Axa ami
FXDTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQinuxun, cana VLQiQWLVDPDWDQFsXQLFDPD[FDQXQQX
DTXLULFDPLWVXEXiQPLDQ. 10੅Usoquin Cristo ñuixuncëxun cuatíbi cuëënima,
‫ڰ‬DTXLQPLPLWVXQDtQ‫ڰ‬XFKDPDQXTXLQ, xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD'LRVEsPD‫ڰ‬LWL
371 2&25,17,26੄2੄3

‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDD[DDPLVLQiQWLVD ca quia, a bana quicëVDELRL‫ڰ‬LFsPD‫ڰ‬DLVK


tancë unicamax nun nu Cristo ñuixuncë FDXQL1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLPRL
xun cuati, ami catamëti —XVDL‫ڰ‬LQX[ EDPDWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDEDQDPD
iëPۛ LFs‫ڰ‬DLVKFDQD[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ bana ió, a ñuixunun Nucën Papa Diosan
3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—TXL[XQ‫ڰ‬XQDQL QX‫ڰ‬LPLD[D. A banax ca quia, aín Bëru
cuëënia. ¢8VRTXLQXQLFDPDVLQiQPLTXLQ fXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LPLFs[FDXQLDLQDQ
EDQDxXL[XQWLFDUDXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LF? 17੅‫ڰ‬,WVD ‫ڰ‬DLVK[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD'LRVEs
unin ca curíqui biti cupíshi Nucën Papa XSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
Diosan bana ñuixunquinbi a bana 7੅$tQEDVKLQXD[PD[D[SDUiQX1XFsQ

quicësa oquin ñuiquinma bëtsi oquin Papa Diosan cuënëocë bana a


ñuixunia. 8VD‫ڰ‬DtVKELFDQDQXQDQX[D ‫ڰ‬XQiQTXLDQXQLQ, ‫ڰ‬XFKDWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs
XQLFDPDVDPD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDQDQXQD TXL[XQVLQiQWL, DEsLDWX‫ڰ‬LQDQLDLDFD
&ULVWRQDQ‫ڰ‬LDQDQ1XFsQ3DSD'LRVDQQX Moisés Israel unicaman aín bëPinan
DtQEDQDxXL[XQXQFDtVFs‫ڰ‬L[XQ, axa ichúquin bëtën ۛ ancëxun ami racuëq ۛ uin
cuëëncësabi oquin aín bana unicama xDFKDPD‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬LDLVFDVPDFs[ELFD
ñuixunin. aín ichúcë ax munuira munu
nëtëb ۛ uacëxa. 8੅A bana Nucën Papa
$QXQXQLXSt‫ڰ‬DLVKDLQDQ‫ڰ‬LWL 'LRVDQ0RLVpV‫ڰ‬LQDQ, asamaira ca
Nucën Papa Diosan mënío bana —&ULVWRFXStFDXQLDtQ‫ڰ‬XFKDFDPD
ۛ Fs‫ڰ‬LDQDQ1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DLVK
3
1੅¿Ësaquinumitsu cacëxun tërëQ
caramina nux cananuna nubi DtQ%sUXfXQVKLQ8StxX‫ڰ‬LD—quicë
rabiacati quixun sinanin? Usama ca. Uni EDQDD[‫ڰ‬LFsQ. 9੅0RLVpVQsDQXQL‫ڰ‬LQDQ
raíULQsQ‫ڰ‬DFsVDRTXLQFDQDQXQDPLWVXLVL EDQD[DXStLUDXSt‫ڰ‬DtQELFDDEDQD
cuanquin, XLVDXQLFDUDQXQDQX[‫ڰ‬DL quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLVKXQL1XFsQ
TXL[XQ‫ڰ‬DFsTXLULFDEXiQWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬$QDQ 3DSD'LRVDQ‫ڰ‬XFKRFs‫ڰ‬LD. 8VD‫ڰ‬DtQELFDD
FDQDQXQDXVDTXLULFDPLQX‫ڰ‬D[XQXQ ñui quicë bana cuati Cristomi catamëti
TXL[XQPLWVXFDWLPD‫ڰ‬DLQ. 2੅8VDTXLQ‫ڰ‬DFs DtQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVKXQL1XFsQ3DSD
quirica isquinmabi ca nun nu mitsu 'LRVDQ‫ڰ‬XFKRFs‫ڰ‬LPD. 8VD‫ڰ‬DLQFD0RLVpV‫ێ‬
bana ñuixuncë cupí unin mitsu isquin nën cuëQsREDQDVDPDLUD‫ڰ‬DLVK&ULVWRxXL
QX[FDUDQXQDXLVDXQL‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL TXLFsEDQD[XSt‫ڰ‬LD. 10੅Moisésnëan uni
‫ڰ‬LFsQ. 3੅Nun cananuna usoquin mitsu ‫ڰ‬LQDQEDQD[D‫ڰ‬Lisamaira oi ca Cristo ñui
‫ڰ‬XQiQPLDTXLi[DTXLFsEDQDD[FD TXLFsEDQDXSt‫ڰ‬LFsQ. 11੅Nucën Papa
TXLULFDQXWLQWDQ‫ڰ‬DQDQPD[D[SDUiQX 'LRVDQ‫ڰ‬LQiQFsEDQDXQL‫ڰ‬LQiQFsbë
‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DtVKEL&ULVWRFXStD1XFsQ3DSD ichutibi ca Moisésnën bëPinan
Diosan Bëru Ñunshin Upitan mitsun bënëtishi aín ichúcë nëtëb ۛ uacëxa. Usa
QXLWXQX‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DLQELFD&ULVWRxXLFsEDQDD[LUDEsWVL
4੅Nucën Papa Diosan ca Cristo cupí EDQDVDPDLUDXSt‫ڰ‬DLQXVDLDPLFDWDPstia
PLWVXDtQEDQDxXL[XQXQQX‫ڰ‬DTXLDQ[D XQLXSt‫ڰ‬LWLD[Qstëtima.
TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQFDQDQXQDXVDTXLQ 12੅Cristo ñui quicë banaxa nëtëtۛ imoi

sinanin. 5੅Nun cushínbi cananuna Cristo XSt‫ڰ‬DLQ, XVDL‫ڰ‬LDPLFDWDPstia ca uni upí


ñuiquin mitsu bana ñuixuan quixun ‫ڰ‬LWLQstëtima quixun aséUDEL‫ڰ‬XQiQTXLQ
cananuna sinaniman. Nucën Papa cananuna rabínquinma unicama
'LRVDQ‫ڰ‬DPLFsxuinshi cananuna mitsu ñuixunin. 13੅Aín bëPinan ichúcë axa
aín bana ñuixuan. 6੅Moisésnën usaía nëtëtiama Israel unibunën isia quiax ca
MXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWLxXLTXLQFXsnëo bana 0RLVpVEsPiSXFDFs[D. 0RLVpVXVDL‫ڰ‬Li
2&25,17,26੄3੄4 372

‫ڰ‬DtQELFDQDQXQDQX[XVDL‫ڰ‬LPD. 14੅Israel asérabi quicë banaishi uni ñuixunin.


unibunën ca uisashi oquin cara Nucën Usaquin ñuixunia cuaquin ca camabi
3DSD'LRVDQDWXXSt‫ڰ‬LPLWLVDWDQFsxunbi XQLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, Nucën Papa Diosan
‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDEsPiSXFX‫ێ‬ iscëxun cananuna ax quicësabi oquin
ۛ ribi ca a bana
FsVD‫ڰ‬LDFs[D. Bërí nëtën aín bana ñuixuni quixun. 3੅Nun nu
isquinbi cuatima. Cristomi catamëquin Jesucristomi catamëti ca uni Nucën
cuni ca unin, uisashi oquin cara Nucën 3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQXQL
3DSD'LRVDQ0RLVpV‫ڰ‬LQDQEDQD xXL[XQFs‫ڰ‬DtQELVDSLFDD[D-HVXFULVWRPL
quicëVDELRL‫ڰ‬LQXQDtQXQLFDPD‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFs catamëti iëtۛ isama tancë unicaman a
TXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 15੅Bërí nëtënۛ bi ca EDQD[FDXStRTXLQFXDLVDPD‫ڰ‬LFs
Moisésnën cuënëo bana isquinbi uisashi TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 4੅8VDTXLQVLQiQFs
oquin cara Nucën Papa Diosan aín XQLFDPDQFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DS~DQ
XQLFDPD‫ڰ‬LPLWLVDWDQLDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD. VLQiQPLFsxun, XLVDLUDLFDUDDtQ‫ڰ‬XFKD
16੅8VD‫ڰ‬DtQELFD, 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VFD ۛ Fs‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVVDULEL,
tërëQ
aséUDEL&ULVWR‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQinan ami Cristo, DLQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD.
catamëTXLQFXQL‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 17੅Nucën 5੅Nuxbi ñuiacaquin cananuna unicama

‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQVLQiQFssaribi oquin bana ñuixuniman. Usoquin cananuna


ca Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin —-HVXFULVWRD[FD1XFsQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LFs
Upitan sinania. 8VD‫ڰ‬DLQFDD[D-HVXFULV‫ێ‬ —quixun unicama bana ñuixunin.
tomi catamëcë unin Nucën Papa Diosan Nuxbi ñuiacaquinma cananuna Jesús,
%sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LPLFsxun, upí an nu nuibacë, DQQXVLQiQPLFssabi
oquin uisashi oquin cara Nucën Papa oquin aín bana mitsu ñuixunin. 6੅Nucën
'LRVDQDtQXQLFDPD‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ Papa Dios axa bëUiPD, ´%siQTXLEXFsFD
‫ڰ‬XQinan, Nucën Papa Dios quicëVDELRL‫ڰ‬L pëTXLWL‫ڰ‬LFsµTXLi, anbi ca Cristonëan
cuëënia. 18੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDEsPiSX‫ێ‬ nun nuitu mëú[XQQXFKXimashi tani
cucëVDPD‫ڰ‬L[XQ, Jesús ca asérabi Cristo cuëënquinu uisaira upí cara Nucën Papa
‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLDPLFDWDPsWLDLQDQ 'LRV‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQXQ‫ڰ‬LPLD[D.
‫ڰ‬DLQ. Barían pëcaquin espejo ichucëVD‫ێ‬
ribi oquin ca Jesucristonënbi asaribi -HVXFULVWRPLFDWDPsWLVKL
‫ڰ‬LQXQDtQXStQX‫ڰ‬LQDQLD. Usaquian nu uni upiti tsóti bana
‫ڰ‬DFs[FDQDQXQDEsUiPDQX‫ڰ‬ixXFDPD 7੅1XQFXVKtQEL‫ڰ‬DWVtQ[XQPDEL

ëuncubiani Jesucristo cuëëncësabi oi FDQDQXQDDQ‫ڰ‬DPLFsxuinshi ax cuëëncë


EsWVLVLQiQxX‫ڰ‬DLVK, DVDULEL‫ڰ‬LQ. Aín Bëru VDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLTXL[XDQXQLFDPDQ
fXQVKLQ8SLWDQELD‫ڰ‬LPLFs[FDQDQXQD ‫ڰ‬XQinun ca Jesucristo cupí Nucën Papa
XVDL‫ڰ‬LQ. 'LRVDQQX[DEsXSt‫ڰ‬L[~QXDtQFXVKtQEL

4
1੅Ësoquin cana mitsu cain, xX‫ڰ‬DQXQQX‫ڰ‬LPLD. 8੅Unían nu
‫ڰ‬XFKDxXLUD‫ڰ‬LFsELQXLEDTXLQVLQDQD‫ێ‬ ‫ڰ‬DWLPRFs[ELFDQDQXQD1XFsQ3DSD
mixun ca Nucën Papa Diosan aín bana 'LRVDQQX‫ڰ‬DTXLQFsFXStDViEL‫ڰ‬DLQ. Uisa
XQLxXL[XQXQQX‫ڰ‬LPLD[D. 8VD‫ڰ‬DLQ xXFDUD‫ڰ‬LFsEsELFDQDQXQDVLQiQFDVPDL
FDQDQXQDPDViQXLWXTXLQsQTXLQPDDtQ bënëtiman. 9੅Unin bëtsi bëtsi oiabi ca
bana uni ñuixunin. 2੅Uni itsimi unëxۛ unu Nucën Papa Diosan nu ënima. Unin
‫ڰ‬DFsxXFDPDsQTXLQFDQDQXQDD‫ڰ‬DtQX bamatanun quixun mëëcëxbi cananuna
UDEtQWLxX‫ڰ‬DWLPDULEL‫ڰ‬DLPDQ. 8QLSDUiQWL bamaiman. 10੅Uinu caranuna cuani
VLQiQTXLQPDFDQDQXQD1XFsQ3DSD DQXD[FDQDQXQD-HV~V‫ڰ‬Lisaribiti,
Diosan banaribi bëtsi oquinma ax camabi nëtën tëmërai unin bëtsi bëtsi
373 2&25,17,26੄4੄5

RFs‫ڰ‬DLQ. 8VDtQX‫ڰ‬LDELD-HVXVDQQXEs nuibati, cëmëi banatima, XStVLQiQñu


‫ڰ‬L[XQQX‫ڰ‬DTXLQLDFDFDPDELXQLQLVWL ‫ڰ‬LWL, acama sinanin. Nun bërun nu iscë
‫ڰ‬LFsQ. 11੅Jesusan ca nu iëP ۛ LTXLQ‫ڰ‬DTXLQLD xXFDPD[FDFsx~WL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFD
quixun camabi unin isnun ca nun aín unin aín bërun iscëma, nun nuitu
bana ñuixuncëbë uni raíri nëtëtima nu Ps~QXVLQiQFsxXFDPD[, Nucën Papa
EDPDPLFDWVLTXLD[‫ڰ‬sVën ۛ ania. 12੅Aín Dios rabiti, XQL‫ڰ‬DTXLQWL, acamax
bana ñuixuncë cupí nu bamamisa tani cëñúWLPD‫ڰ‬LFsQ.
ۛ anmainunbi camina
5
uni numi ësën 1੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, bëUiPDXQLQ‫ڰ‬i

mitsux nun nu ñuicë bana cuati Jesúsmi ‫ڰ‬Dtsha xubu chëquicësaribiti ca nun
catamëti nëtëtۛ imoi Nucën Papa Diosnan QDPLDQXQXQEsUXxXQVKLQ‫ڰ‬LFsD[‫ڰ‬LD.
‫ڰ‬LQX[LëFۛ s‫ڰ‬DLQ. 8VDtDQXQQDPL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD
13,14੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa Diosan chëTXLWLPRtQXDQXDEs‫ڰ‬LWLDDtQ
Dios, DQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VEDPDFsEL nëtënu nu mëníoxuanxa. Ax ca unían
baísquimia, an ca usaribi oquin nuribi ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsQ. 2੅Usai cananuna Nucën
DLQDQ‫ڰ‬LFs&ULVWRXWscëncëbëWDQEDtVTXL‫ێ‬ Papa Diosan nëWsQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQL
PLWL‫ڰ‬LFsQ. Baísquimitancëxun ca cananuna asérabi ënë nëtënuax anu
mitsubënu abë aín nëWsQX‫ڰ‬LQXQQX cuainsa tani bënëtin. 3੅Anuax cananuna
‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬XQiQTXLQ ënë namima bëtsi namixX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 4੅Ënë
cananuna —DLQDQ‫ڰ‬LQXQDQQXLëm ۛ icë nëWsQX‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDSDsWDQLPDVi
‫ڰ‬L[XQFD1XFsQ3DSD'LRVDQQX‫ڰ‬DTXLQLD nuituti bënëtin. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDsQs
—quixun unicama cain, bëUiPD1XFsQ namiñuma bëtsi nami bamatima, axa
3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DPLFsxun aín unin ësaquin XVDELL‫ڰ‬LWL, DDxX‫ڰ‬LWLFXssnin. 5੅Usaínu
cuënëosabi oquin: “Nucën Papa Diosan ‫ڰ‬LQ~DQDQQX‫ڰ‬LPLFsD[FD1XFsQ3DSD
FD‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQLDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQFDQD 'LRV‫ڰ‬LFsQ. An ca, XVDLFDQDQXQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL
camabi uni —usa ca —TXL[XQFDQµ. TXL[~QX‫ڰ‬XQinun aín Bëru Ñunshin Upí
15੅Nun tëmëUDTXLQELPLWVXEDQDxXL[XQ‫ێ‬ QXEsD‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LQiQFs[D.
Fs[FDPLQD‫ڰ‬LWVD[LUD1XFsQ3DSD'LRVDQ 6੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDDQFDDtQ

QXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs[DLQDQ‫ڰ‬DLVKFXssnin. quicëVDELRTXLQQX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
8VDL‫ڰ‬LTXLQFDPLQDPLWVXQ‫ڰ‬LWVD[XLQUD sinani, Nucën Papa Diosmi catamëti
Nucën Papa Dios —DViELFD—caquin a bënëtiman. ËnëULELFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ,
rabin, Nucën Papa Dios cuëënun. ënë nëWsQX‫ڰ‬DLVK, nun nami, nun xo
16੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDPDVi DFDPD[Ly‫ڰ‬LFsPDSDLQ‫ڰ‬DLVK, cananuna
nuituquinma aín bana ñuitiribi ëniman. 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VEsDtQQstënuirama pan
Nucën nami axa abiira abi xënibucëbë ‫ڰ‬DLQ. 7੅A isímabi cananuna ënë nëtënuax
tanbi ca Nucën Papa Diosan camabi ami catamëti ax cuëëncëVRL‫ڰ‬LQ. 8੅Usa
nëtën ami catamëti cuëënun nu ‫ڰ‬DLVKFDQDQXQD—DQFDDEs‫ڰ‬LQXQQX
cushioia. 17੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, ënë ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLFKXimashi
nëtënuaxnu tëmëUDFs‫ڰ‬DtQELFDD tani cuëënin. 8VDL‫ڰ‬LFDQDQXQDsQs
ñucamax bënëtishi cëñutia. Tëmëracëbi nëWsQX‫ڰ‬LPD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VEsDtQ
FDQXQVLQiQFssamaira oquin Nucën nëWsQX‫ڰ‬LLVDWDQLQ. 9੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD
Papa Diosan nux tëmëracë cupínu abë ۛ ënë nëWsQX‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬LFssaribiti aín nëtëQX‫ێ‬
‫ڰ‬DLVKFKXimarua tani cuëëinra cuëënun [XQULELD[FXssQFsVDRTXLQxX‫ڰ‬DWL
QX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 18੅8VD‫ڰ‬L[XQFDQDQXQD FXssQWL‫ڰ‬DLQ. 10੅Utëcëntancëxun ca
nun bëU~QELLVFsxX‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQ Cristonën unicama achúshi achúshi
VLQiQTXLQPDXQLQLVFsPDxX, uni uisaquin cara ënë nëtëQX[XQxX‫ڰ‬D[D
2&25,17,26੄5੄6 374

TXL[XQLVWL‫ڰ‬LFsQ. Usoquin ca, atun ñu baísquia, D[FDPDELXQLQ‫ڰ‬XFKDFXSt


‫ڰ‬DFsFDUDXSt‫ڰ‬LFs, FDUDXStPD‫ڰ‬LFs bamacëxa. 16੅BëUiPDXQLLVTXLQ, ax ca
TXL[XQLVWL‫ڰ‬LFsQ. $WXQxX‫ڰ‬DFssabi oquin XQLVKL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQ‫ڰ‬L[XQEL
istancëxun ca raíri ax cuëëncësabi oquin cananuna bërí, uisa uni cara, —axribi ca
‫ڰ‬DFs, axa cuëëQXQ‫ڰ‬LPLDQDQUDtULDQDtQ -HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quixun sinanin.
bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPDXQLD Usaribi oquin —&ULVWRD[FDXQLVKL‫ڰ‬LFs
XLVRTXLQFDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. TXL[XQVLQDQ‫ڰ‬L[XQELFDQDQXQDEsUt
Cristo ax ca asérabi Nucën Papa Diosan
8LVDLFDUDXQLFKXiPDUXD Bëchicë, DQQXDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëm ۛ icë, D‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. 17੅8VD‫ڰ‬DLQFDXLQX‫ڰ‬LFs
11੅8VDTXLQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQ unix cara Cristomi catamëtia ax
unicama ashúshi achúVKLLVWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ &ULVWREs‫ڰ‬DLVKEsWVLXQL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQ
‫ڰ‬XQiQTXLQFDQDQXQDDPLUDFXëq ۛ uin ca bëUiPD‫ڰ‬DFsVDRTXLQVLQiQWscënima.
FDPDELXQtQULEL‫ڰ‬XQinun a ñucama Bëtsi oquin ca sinania.
ñuiquin bana ñuixunin. $QQXVLQiQPL‫ێ‬ 18੅1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[FDD[D

cësabi oquin cananuna bana ñuixuni Cristomi catamëFsXQLXVDL‫ڰ‬LD. Cristo


TXL[XQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬XQiQ[D. FXStQX[DEsXSt‫ڰ‬LQXQFD1XFsQ3DSD
8VDTXLQX‫ڰ‬DLDPLPLWV~QULEL‫ڰ‬XQiQWLFDQD 'LRVDQQX‫ڰ‬LPLDFs[D. ‫ڰ‬,PLDQDQFD
cuëënin. 12੅Nuxbi rabíacatëcëni FDPDELXQt[DDEsXSt‫ڰ‬LQXQDtQEDQD
banaquinma cananuna mitsun uisa xXL[XQXQQX‫ڰ‬LPLDFs[D. 19੅Ënëx ca ësa
FDUDQXQDQX[‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQD[D ‫ڰ‬LFsQ: Nucën Papa Diosan ca Cristo
nu ñui banacë unicama canun quixun FXStDFDPDELXQLDEsXSt‫ڰ‬LQXQ
usaquin mitsu can. A unicaman ca mëníocëxa. MëQtRQDQFDDWXQxX‫ڰ‬DWLPD
—QX[FDQDQXQDXSt‫ڰ‬DL—quixun uni ‫ڰ‬DFsFDPDDVLQiQWscënuxunma
VLQiQPLVDWDQTXLQELDtQQXLWXXSt‫ڰ‬LWL tërën ۛ xuanan, nun aín bana anun
sinanima. 13੅Uni raírinëan, nux XQLFDPDDEsXSt‫ڰ‬LQXQxXL[XQXQQX
FDQDQXQDxXQVKtQFsVD‫ڰ‬DLTXL[XQ cacëxa. 20੅1X[&ULVWRQsQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬L[XQ
VLQiQPDLQXQELFDQDQXQD1XFsQ3DSD FDQDQXQDDQVLQiQPLFssabi oquin mitsu
Dios ax cuëëncëVDELRTXLQxX‫ڰ‬DLQ. ësaquin cain, Nucën Papa Dios anbia
Usaribi oquin cananuna raíri unínribia, PLWVXFDFsVD‫ڰ‬LQXQ: Nucën Papa Diosbë
QX[FDQDQXQDxXQVKtQFsPDDViEL‫ڰ‬DL XSt‫ڰ‬LQX[FDPLQDPLQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ cë
TXL[XQVLQiQPDLQXQ, mitsúxmi upiti ‫ڰ‬LQXQ-HVXFULVWRPLFDWDPsWL‫ڰ‬DLQ.
1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQFs‫ڰ‬LQXQ, aín 21੅&ULVWRD[DDxX‫ڰ‬XFKDxXPDEL‫ڰ‬LFsELFD

bana mitsu ñuixunin. 14੅Cristonën ca QXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQ~DQ, nun


FDPDELXQL‫ڰ‬LWVDLUDQXLEDWLDTXL[XQ ‫ڰ‬XFKDELWVL‫ڰ‬XFKDxXLUDVD‫ڰ‬LQXQ1XFsQ
‫ڰ‬XQiQTXLQFDQDQXQDDVLQiQTXLQ—usa 3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLDFs[D, nux an iscëx
ca —quixun atu cain. &DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, ‫ڰ‬XFKDxXPD‫ڰ‬LQXQ. 1X[QXDEs‫ڰ‬LPDLQXDQ
ax achúVKL‫ڰ‬DtVKELFD1XFsQ3DSD'LRV &ULVWRD[ULELQXEs‫ڰ‬LFsbëtanu ax cuëëncë
cuëëncëVDELRLFDPDELXQLQ‫ڰ‬XFKDFXSt VDELRTXLQ‫ڰ‬DQXQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ
bamacëxa. 8VDtD&ULVWR‫ڰ‬Li‫ڰ‬DLQ, QXQ‫ڰ‬XFKDFDPDD‫ڰ‬LQiQFs[D.

6
cananuna tëmëraíbi nux cuëëncësabi oi 1,2੅Nucën Papa Diosan bana cuënëo

‫ڰ‬LPD, ax cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 15੅Aín ca ësai quia:


unicamaxa ënë nëtënuax atux cuëëncësa $Q~QPL‫ڰ‬sxXFicë nëtën cana min
RL‫ڰ‬LPD, ax cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LQXQFD bana cuan. Cuaquin cana anúnmi
Cristo, axa atu cupí bamatancëx ‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LQX[Lëtۛ i nëtën mi iëm
ۛ ian.
375 2&25,17,26੄6

A bana quicësabi oi ca bëríribi anúan uníxa —Pablonën bana ca aséUDEL‫ڰ‬LFs


PLWVXQxXFicë[XQFXDWLQsWsD‫ڰ‬LFsQ, —quimainun raírinëxribishi —a banax
bëUtELFDDQ~DQPLWVXDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëm ۛ iti FDFsPs‫ڰ‬LFs—quia. 9੅—Uínbi
QsWs‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD1XFsQ ‫ڰ‬XQiQFsPDFDDXQL‫ڰ‬LFs—quiax nu ñui
Papa Diosbëtan mitsu cain, an mitsun quicancëbëbi ca raíri —QXQ‫ڰ‬XQiQFsFD
EDQDFXDQDQ‫ڰ‬DTXLQVDWDQFsxun camina 3DEOR‫ڰ‬LPDLQXQDEs‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LFs
DQPLWVX‫ڰ‬DTXLQXQD[DFXssQFssabi —quia. %DPDWLVD‫ڰ‬DtVKELFDQDQXQDLëaۛ n.
RTXLQDxXFiWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬tQXXSLWLDPLFDWDPsWL‫ڰ‬XQiQWL
3੅8LQX‫ڰ‬LFsXQtQELDQXQEDQD—‫ڰ‬DLVDPD cupía Nucën Papa Diosan nu castíFDQ‫ێ‬
ca —quixun caquin cuaisama tanunma Fs[ELFDQDQXQDEDPDFsPD‫ڰ‬DLQ. 10੅0DVi
FDQDQXQDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DTXLQPD1XFsQ QXLWXFs‫ڰ‬DtVKELFDQDQXQDFKXimaruaishi
Papa Dios cuëëncëVDELRTXLQVKL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DLQ. fXxXPD‫ڰ‬L[XQELQX&ULVWRxXLTXLQ
4੅Bëtsi bëtsi onan numi nishquin unin bana ñuixuncëx ca an a bana cuacë
tëmëUDPLFs‫ڰ‬LDQDQXLVDxXFDUD‫ڰ‬LFsbëbi XQLFDPD[XQLxXxX‫ڰ‬LFssamaira oi
bënëq ۛ uinma tanshiquin Nucën Papa FKXimarua tani cuëënia. fXxXPD‫ڰ‬LFsEL
Diosan bana ñuixunia isquin ca camabi FD&ULVWRQsQQXEs‫ڰ‬L[XQD[FXssQFssabi
XQLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, nux cananuna asérabi RtQXDQXQ‫ڰ‬LQXQQXxX‫ڰ‬LQDQLD.
1XFsQ3DSD'LRVDQXQL‫ڰ‬DLTXL[XQ. 11੅&RULQWRQX‫ڰ‬LFsQXFsQ[XFëaۛ ntu,
5੅Unían nu mëëanan sipuanan raíri uni asérabi mitsu nuibaquin cananuna nux
QXPLWVXiTXLUXPLPDLQXQ‫ڰ‬DLVDPDLUD ‫ڰ‬LFsFDPD‫ڰ‬LPDLQXQQXQVLQiQFsxXFDPD‫ێ‬
oquin ñu mëëanan, ‫ڰ‬X[WLWsDQDQ ribi mitsu ñuixuan. 12੅‫ڰ‬,WVDLUDPLWVX
‫ڰ‬DFsxXPD‫ڰ‬DLVKSDQDQFs‫ڰ‬L[XQEL nuibaquin nun cacësaribi oquin mitsun
cananuna bënëq ۛ uinma tanshitin. 6੅Usa QXQXLEDTXLQFDWLVLQiQFsbëtanbi
‫ڰ‬L[XQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DWLVLQiQTXLQPD1XFsQ FDPLQDQXFDFsPD‫ڰ‬DLQ. 13੅8VD‫ڰ‬LFsFDQD
3DSD'LRVDQEDQD‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQDPL unían aín bëchicë cacësaribi oquin
nishíma unibë aséUDELXSt‫ڰ‬LDQDQ1XFsQ mitsu cain, ‫ڰ‬sQPLWVX‫ڰ‬DFssaribi oquin
Papa Diosan Bëru Ñunshin Upitan FDPLQD‫ڰ‬sULELQXLEDFDQWL‫ڰ‬DLQ.
VLQiQPLFs‫ڰ‬LDQDQ, SDUiQTXLQPDDVprabi
uni nuibanan 7੅bëtsi bana ñuiquinma, an Nux cananuna anu Nucën Papa Dios
cushiocëxuinshi aín bana ñuixunia ‫ڰ‬LFsD‫ڰ‬DLTXLFsEDQD
isquin ca nux cananuna asérabi Nucën 14੅An ñu upíVKL‫ڰ‬DFsXQLQVLQiQFssaribi

3DSD'LRVDQXQL‫ڰ‬DLTXL[XQFDPDELXQLQ RTXLQFDDQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFsXQLFDPDQ
‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. An iscëx nun nuitu upí sinaníma. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWVX[
‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDUDFXëq ۛ uinma uni itsiribi Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬L[XQD[D
&ULVWRPLVLQiQXQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. Usoquin Jesucristomi catamëcëma unicamabëtan
‫ڰ‬DLDFDQXPLPDQiQTXLQELXQLQ‫ڰ‬XQiQWL DWXQFXssQFsVDRTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LFsQ, QXQFDQDQXQDxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFsPD Nëtëx ca imëb ۛ ë mëscutíma. Usaribiti ca
‫ڰ‬DLTXL[XQ. 8੅Raíri uni nu ñui —a Cristonën unicamax Cristonanma
XQLFDPD[FDDtQQXLWXXSt‫ڰ‬LFs XQLFDPDEsQXLDQDQWLPD‫ڰ‬LFsQ. 15੅¢&ULVWR‫ێ‬
—quimainun raírinëxribishi nu ñui QsQFDUDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DS~DQ
‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLD. Usaribitia raírinëx nun VLQiQFsVDRTXLQVLQDQLQ? Usaquin ca
isanuna Nucën Papa Diosan bana upí sinaníma. ¿Axa Cristomi catamëcë unin
oquin ñuixuni quimainun ca raírinëxribi cara axa Cristomi catamëcëma unin
nun isanuna Nucën Papa Diosan bana VLQiQFssaribi oquin sinanin? Usaquin ca
‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLTXLD. Usaribiti ca raíri sinaníma. 16੅¿Anuxun Nucën Papa Dios
2&25,17,26੄6੄7 376

UDELWL[XEXQX[XQFDUDDW~QEL‫ڰ‬DFsxX FDPLQDXStRTXLQ‫ڰ‬DLTXL[XQVLQDQLFDQD
XQLQUDELWL‫ڰ‬LF? &D‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ. Nucën cuëënin. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQD, nux tëmëUD‫ێ‬
Papa Dios, ax bamatimoi tsócë, a aín TXLQELPLWVXQXStRTXLQ‫ڰ‬DLDFXDWL,
unicaman rabicë, D[FDPLWVXQX‫ڰ‬LFsQ, FKXimarua tani cuëënin.
D[DsVDLTXLisabi oi: 5੅Macedonia menu uax cananuna upíma

‫ڰ‬Ê[FDQDDWXEsEL‫ڰ‬LDQDQXLQXFDUD ‫ڰ‬DLVKPDViQXLWXDQ. Ënuax cananuna


DWX[FXDQLDDQXULELDWXEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DLVDPDLUDWsmëran, numi uni nishcë cupí
‫ڰ‬Ê[FDQDDtQ'LRVDDWXQUDELWLD ‫ڰ‬LDQDQPLWVXFsxXQ7LWRULELVLQDQLPDVi
‫ڰ‬DLQ, DWX[FD‫ڰ‬sQXQLEX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. nuituti. 6੅8VDL‫ڰ‬LDELFD1XFsQ3DSD'LRV,
17੅ÊVDLULELFD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQEDQD an uni tëmëUDLPDViQXLWXWLDELFKXiPD‫ێ‬
quia: UXD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLFs, an Tito mitsunuax ënu
$[D‫ڰ‬sPLVLQiQFsPDXQLFDPDEs‫ڰ‬LPD unun mëQtR[XQQXFKXiPDUXD‫ڰ‬LPLD[D.
‫ڰ‬LDQDQFDPLQDDWXQVLQiQFssaribi 7੅Tito ucë cupíshima, DQPLWVXxXLTXLQ‫ڰ‬s

RL‫ڰ‬LFDQWLPD‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQ FDFsEDQDDULELFXDWLFDQDQXQDFKXiPD‫ێ‬


FDPLQD‫ڰ‬s[FXssQFsPDxX‫ڰ‬DWLPD rua tani cuëëan. Mitsunuax uxun ca Titon
‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LDFDQD‫ڰ‬sQDQPLWVX nu caxa, D[ULELPDViQXLWXWLFXDQ[ELVD
‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. 18੅‫ڰ‬,PLDQDQFDQD mitsu isi cuëëanxa quixun. Nux mitsu isi
PLWVXQ3DSD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,Fsbë FXDQWLFXssDQDQPL‫ڰ‬sQPLWVXTXLULFDQX
camina mitsux, EsEX‫ڰ‬LPDLQXQ FDFsxXFDPDVLQDQLPDViQXLWXWtPL
xanucamaxribi, ‫ڰ‬sQEsFKLFs‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬sPLVLQiQFDQFs, acama Titon ñuia
‫ڰ‬DLQ. 8VDLFDQDPLWVXQ‫ڰ‬,EX'LRV, cuati cana cuëëan.
cushiira, ‫ڰ‬s[TXLQ. 8੅$TXLULFDEXiQPL[XQFDQDPLWVXPDVi
ۛ ntu, a banacama
7
1੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFëa nuitumian. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQD, a quirica
nun cuanun ca Nucën Papa Dios EXiQPLWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQSDLQ
quiacëxa. $EDQDFDPD‫ڰ‬XQiQTXLQ VLQiQ[XQELEsUt‫ڰ‬XQDQLQ, ‫ڰ‬DLVDPDLUDL
cananuna nun sinanën upíira oquin FDPLQDPDViQXLWXFDQFsPD‫ڰ‬DLTXL[XQ.
VLQiQDQQXQQXLWXULELXSt‫ڰ‬LDQDQQXQ 9੅0LWV~[PL‫ڰ‬sQEXiQPLFsTXLULFDLVLPDVi

‫ڰ‬DFsxXULELXSt‫ڰ‬LQXQFDPDELQsWsQ nuitucë cupíma, PLWV~QPLPDViQXLWXWDQ‫ێ‬


bëU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LFDQDQXQDDtQ cëxunbi sinanacë cupí cana cuëënin.
EDQDFXDWLDLQDQVKL‫ڰ‬DLVKD[FXssQFssabi Nucën Papa Dios cuëëncësabi oi camina
RtVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. XVDL‫ڰ‬LFDQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQXQPLWVXEXiQPLFs
TXLULFDDQXLEL‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQiQPLFsPD
&RULQWRQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[DVLQDQDEDQD ‫ڰ‬LFsQ. 10੅$tQ‫ڰ‬XFKDFDPDFXStPDViQXLWXWDQ‫ێ‬
2੅Mitsun nuitunënbi camina upí oquin cëxa uni sinanati ca Nucën Papa Dios
VLQiQTXLQQXQXLEDWL‫ڰ‬DLQ. Mitsu cuëënia. 6LQDQDWDQFs[FDDtQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ cë
achúVKLELFDQDQXQDXLVDRFsPD‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[LëFۛ s‫ڰ‬LD.
mitsu achúVKLELFDQDQXQD‫ڰ‬DWLPDTXLQ 8VDL‫ڰ‬LWDQFs[FXssQTXLQFD—‫ڰ‬s[‫ڰ‬sQ
VLQiQPLFsPD‫ڰ‬DLQ, mitsu achúshibi ‫ڰ‬XFKDFDPDVLQDQLSDQPDViQXLWXWLFDDViEL
FDQDQXQDSDUiQFsPD‫ڰ‬DLQ. 3੅‫ڰ‬8FKRTXLQ ‫ڰ‬LD[D—TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFD
cana mitsu caiman. BëUiPDFDFssabi XQLUDtULDtQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsFXStPDVi
oquin cana mitsu catëcënin, cana nuituquinbi acama ëni ami sinanacëma
‫ڰ‬DLVDPDLUDPLWVXQXLEDWLQ. Mitsux ‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LPD. 11੅Nucën
cuëëncëEsFDQD‫ڰ‬s[ULELFXssnin, mitsux Papa Dios cuëëncëVDELRLPDViQXLWXWDQFs
PDViQXLWXWLWsmëracëEsFDQD‫ڰ‬s[ULEL [XQFDPLQD‫ڰ‬sQPLWVXFDFsEDQDXStRTXLQ
PDViQXLWXWLWsmëUDFsVD‫ڰ‬DLQ. 4੅Mitsun sinan. —6LQDQLPDFDQDQXQDXVDL‫ڰ‬LD
377 2&25,17,26੄7੄8

—TXL[XQVLQinan —ami rabínquinma an 1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFs[‫ڰ‬LD.


‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬DFsXQL‫ڰ‬D[XQPD‫ڰ‬DQXQFDFsPD 2੅Amia uni nishmainun bëtsi ñu cupíribi

‫ڰ‬DLVKFDQDQXQD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DL—quixun sinani tëmëraquinbi Jesucristomi catamëti


racuëq ۛ uin camina upí oquin mëníoti sinan. sQtPDFDFKXiPDUXDLVKL‫ڰ‬DLVKEXFXLD.
&DPLQD‫ڰ‬sQPLWVXLVLFXDQWLFXssDQDQ, an &KXiPDUXD‫ڰ‬L[XQFDxXxXPD‫ڰ‬L[XQEL
xX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFsXQLXStD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sPLWVX FXssQTXLQxXxXXQLQ‫ڰ‬DFsVDRTXLQ
cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DTXLDQ. 0LWVXQFDPLQD‫ڰ‬sQ curíTXL‫ڰ‬LQiQ[D. 3੅‫ڰ‬ÊQELFDQDXLVRTXLQ
mitsu cacë ñucama upí oquin mënío cara atun curíTXL‫ڰ‬LQiQ[DTXL[XQ‫ڰ‬XQDQ.
TXL[XQFDQD‫ڰ‬XQDQLQ. 12੅‫ڰ‬ÊQPLWVXTXLULFD &XssQTXLQFDD‫ڰ‬LQiQWLD‫ڰ‬LQinanbi ainan
EXiQPLTXLQFDQDDQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsXQL ‫ڰ‬LWLDQDQFsDULEL‫ڰ‬LQiQ[D. 4੅‫ڰ‬,WVDRTXLQFD
DVKLVLQiQTXLQFXsQsRFsPD‫ڰ‬DLQ, ami ax ësoquin nu caxa:
‫ڰ‬XFKDFsXQLDULELVKLVLQiQTXLQFDQD‫ڰ‬DFsPD —Nunribi cananuna axa Jerusalénuax
‫ڰ‬DLQ. Nucën Papa Diosan iscëxun camina Jesucristomi catamëcë unicama
asérabi nu nuibaquin nun bana cuati ‫ڰ‬DTXLQTXLQFXUtTXL‫ڰ‬LQiQWLVDWDQL
TXL[XQPLPLWVXQ‫ڰ‬XQinun cana a quirica —quixun. 5੅1XQVLQiQFssamaira oquin
PLWVXEXiQPLDQ. 13੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD ‫ڰ‬DTXLQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VSDLQ—nux
DFDPDVLQDQLPDViQXLWXWtPDFKXimarua PLQDQ‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDPL[FXssQFssabi
tani cuëëan. RTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL—quixun catancëxun
‫ڰ‬,DQDQFDQDQXQD7LWy[ULELDXVDtPL 1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFssabi oquin
‫ڰ‬LFDQFsEDQDxXLFXssnia isi cuëëinra nun bana cuanan nun nu Jerusalénu
cuëëan. 0LWVXQFDPLQD7LWRFKXimarua EXinun atun curíTXLQX‫ڰ‬LQiQ[D.
WDQTXLDQXStRTXLQVLQiQXQ‫ڰ‬LPLDQ. 6੅0DFHGRQLDQX‫ڰ‬LFsXQtDQ‫ڰ‬DFsVLQiQTXLQ
14੅0LWVXQXDFXDQWinun Tito caquin cana cananuna an bëUiPDPLWV~QPL
—DXQLFDPD[FDXSt‫ڰ‬LFs—quixun mitsu -HUXVDOpQXEXiQPLWLFXUtqui biquinbi
rabiquin can. Nun nu Tito ñuiquin mitsu sënëo ۛ nma cupí, a sënëo
ۛ nquin bitsia isía
cacë bana axa cëPsPD‫ڰ‬DLQFDQXQPLWVX cuanun quixun Tito xutin. 7੅Raírinëan
ñuiquin Tito cacë banacamaxribi cëmëma ‫ڰ‬DFssamaira oquin camina upí oquin
‫ڰ‬LD[D. 15੅Mitsúnmi axa bëbaia aín bana sinani Jesucristomi catamëanan, Nucën
cuaisa tanquin nuibaquin bicë, DVLQinan 3DSD'LRVDQEDQD‫ڰ‬XQiQTXLQDEDQDXQL
an cacëVDELRTXLQPLPLWVXQ‫ڰ‬DFsxXFDPD ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬XQinan, aséUDELFKLTXtVK‫ێ‬
DULELVLQiQTXLQ, ca an asérabi mitsu TXLQPDFXssQTXLQxX‫ڰ‬DQDQ, asérabi nu
nuibatia. 16੅8VD‫ڰ‬DLQFDQD, mitsun camina nuiban. 8VDTXLQ‫ڰ‬D[XQFDPLQDUDtrinëan
aséUDELXStRTXLQVLQiQTXLQxX‫ڰ‬DLTXL[XQ ‫ڰ‬DFsVDPDLUDRTXLQULEL-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFs
sinani cuëënin. XQLFDPDQXLEDTXLQDWXEXiQPLWL
curíqui timëTXLQQDQWL‫ڰ‬DLQ.
8੅8VRTXLQ‫ڰ‬DWLFXssQTXLQPDELPL‫ڰ‬DQXQ
II. AXA JERUSALENUAX quixun cana mitsu caiman. 0DFHGR‫ێ‬
-(68&5,6720,&$7$0Ê&Ê81,&$0$ QLDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQFDFXssQTXLQD[D
CURIQUI BUANMITIA PABLO QUIA Jerusalénuax Jesucristomi catamëcë
(8.1-9.15) unicama curíTXL‫ڰ‬LQDQLDTXL[XQPL
‫ڰ‬XQinun quixuinshi cana mitsu can.
‫ڰ‬$TXLQVD‫ڰ‬LFsXQLXStRTXLQ‫ڰ‬DTXLQWLEDQD 8VRTXLQ‫ڰ‬XQiQTXLQFDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ,
ۛ ntu, PLWV~QPL‫ڰ‬XQinun
8 caramina aséUDEL-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFs
1੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa

cana mitsu caisa tanin, Macedonia XQLFDPDQXLEDWL‫ڰ‬DLTXL[XQ. 9੅Uisaira


nëWsQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[FDDLQDQ‫ڰ‬DLVKsVDL RTXLQFDUD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQQX
2&25,17,26੄8 378

QXLEDWLDTXL[XQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ. tani cuëëanxa. 8VD‫ڰ‬DLVKFDD[FXssQFs


0LWV~[PLFKXiPDUXD‫ڰ‬LDQDQDtQQstënu VDELRTXLQPLWVX‫ڰ‬DTXLQX[XQLVLFXDQLD.
xëQLEXD‫ڰ‬DtQELDEs‫ڰ‬LWLFXStFDD[DtQ 18੅Bëtsi uniribi —an ca upí oquin Cristo

Papan nëtë upí ëbëtsini ënë menu ñuiquin bana ñuixunia —quixuan camabi
ñuxXPD‫ڰ‬LQX[XDFs[D. sPDQX[XQ‫ڰ‬XQiQFDQFs, aribi cananuna
10੅8VD‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬sQPLWVXFDFs Titobë cuanun xutin. 19੅A uni ca camabi
cupímami mitsúxbi cuëënquin ëmanuxun axa Jesucristomi catamëcë
-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFXUtTXL‫ڰ‬LQiQWL XQLFDPDQsQsxXPssWLQX‫ڰ‬DTXLQLDQXEs
VLQDQ‫ڰ‬LFssVDTXLQPLWVXFDLQ: bëtsi cuanun caísaxa. 0LWV~QPLXVRTXLQ‫ڰ‬LQiQFs
baritian camina mitsun curíTXL‫ڰ‬LQiQWL LVTXLDQXQLFDPDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~V
sinani cuëëancën. 8VDTXLQVLQiQ[XQDWX rabinun cananuna ënë curíqui bixun
‫ڰ‬LQiQWLFXUtqui biquinbi camina -HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LQDQLFXDQLQ.
sënëR ۛ QFDQPD‫ڰ‬DLQ. 11੅SënëRۛ QPD‫ڰ‬L[XQ 20੅8QtDQQXQDQ‫ڰ‬LQXQDFXUtqui biisa
ۛ
camina bërí sënëRQFDQWL‫ڰ‬DLQ. Uiti VLQiQTXLQQXxXLWLUDEDQDQFDDXQLQXEs
curíquixXFDUDPLQD‫ڰ‬LFDQLQ, a camina cuania. 21੅Nun cananuna ënë curíquicama
PLWV~QELVLQiQTXLQ, PsV~‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. mëFDPDTXLQPDXStRTXLQEXiQWL‫ڰ‬DL
0LWV~[PLD‫ڰ‬DWLVLQDQLFXssDQVDELRTXLQ TXL[XQ1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQLVPDLQXDQ
sënëR ۛ QTXLQ‫ڰ‬LQDQLFDPLQDFXssQFDQWL XQLFDPDQULEL‫ڰ‬XQiQWLFDQDQXQDFXssnin.
‫ڰ‬DLQ. 12੅CuríquixX‫ڰ‬L[XQXQLQ‫ڰ‬LQiQWLVD 22੅7LWR‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬sQPLWVXxXL[XQFs

WDQTXLQ‫ڰ‬LQiQWLD[FD1XFsQ3DSD'LRVDQ uni, acëñun cananuna bëtsi uniribi


LVFs[DViEL‫ڰ‬LFsQ. Usaribiti ca mitsunu cuanun xutin. Ax ca Cristomi
curíquixXPD‫ڰ‬L[XQXQLQ‫ڰ‬LQiQWLVD catamëFs‫ڰ‬DLVKQXQ[XFsQ‫ڰ‬L[XQQXXSt
WDQTXLQEL‫ڰ‬LQiQFsPD, axribi Nucën Papa RTXLQxX‫ڰ‬D[~DQ[D. Mitsun camina
'LRVDQLVFs[DViEL‫ڰ‬LFsQ. -HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFXUtqui
13੅Atu curíTXL‫ڰ‬LQiQWDQFs[PLPLWVX[ EXiQPLVDWDQLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLFDD[ULEL
curíquixXPD‫ڰ‬LQXQFDQDPLWVXFDLPDQ. PLWVX‫ڰ‬DTXLQLFXDLQVDWDQLD. 23੅An
0LWVX[‫ڰ‬LFsVDULELWLDDW~[ULELxXxX‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬XQiQFsPDXQLFDPDQ—XLFDUD7LWR‫ڰ‬LFs
cupíshi cana mitsu cain. 14੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD —TXL[XQxXFicë[XQFDPLQDFDWL‫ڰ‬DLQ,
PLWVX[EsUtxXxX‫ڰ‬L[XQxXñuma unicama —an Pablobëtan ñu mëëquin mitsu
‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. Usaribi oquin ca atúxribi ñuñu ‫ڰ‬DTXLQWLXQLFDD[‫ڰ‬LFs—quixun. Canan
‫ڰ‬L[XQPLWVXxXxXPD‫ڰ‬LFs‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. Usai camina abë cuancëcamaribi ñuiquian
‫ڰ‬LFDFDPDELXQLxXxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 15੅Usaribi oi —ui cara —TXL[XQxXFicë[XQFDWL‫ڰ‬DLQ,
ca Nucën Papa Diosan bana cuënëo ësai acamax ca axa Jesucristomi catamëcë
quia: ´$QSLWL‫ڰ‬LWVDELFs, ainan ca tëxëcëma unicaman xucë[ۛ DFXDQFs‫ڰ‬LFsTXL[XQ.
‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDDQ‫ڰ‬LWVDPDVKLELFs, &ULVWRQsQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬L[XDQDWXQXStRTXLQ
DQULELSXFKiTXLQSLD[Dµ. xX‫ڰ‬DLDLVTXLQFD—usa ca Cristonën uni
‫ڰ‬LFs—TXL[XQFDPDELXQLQ‫ڰ‬XQDQLD.
7LWRFsxXQDEs‫ڰ‬LFsXQLFDPD 24੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDsQsXQLFDPDXSt
ñui quicë bana RTXLQELWL‫ڰ‬DLQ. 0LWVXQXVDTXLQ‫ڰ‬DLD
16੅1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFsxun ca cuaquin ca camabi ëmanuaxa ax
‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFssaribi oquin Titon mitsu Jesucristomi catamëFsXQLFDPDQ‫ڰ‬XQiQWL
QXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQVDWDQLD. An usaquin ‫ڰ‬LFsQ, mitsun camina acama nuibati
7LWRVLQiQPLFsFXStFDQD1XFsQ3DSD quixun. ‫ڰ‬8Qinan ca nux mitsu ñui quicë
Dios —DViELFD—cain. 17੅‫ڰ‬ÊQPLWVXLVL bana ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL
FXDQWinun cacëx ca axribi cuainsaira ‫ڰ‬LFsQ.
379 2&25,17,26੄9

Diosan ca camabi ñu anúnmi mitsux


$[D-HUXVDOpQXD[&ULVWRPLFDWDPsFs DPLVLQDQLFXssQLEXFXWLPLWVX‫ڰ‬LQiQWL
unicama buánmiti curíquia Pablonën ñuia ‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,Qinan ca anúnmi usaribi oquin

9
1,2੅&DQD‫ڰ‬XQDQLQ, ‫ڰ‬sQFDFsxunmabi EsWVLXQLULEL‫ڰ‬DTXLQXQPLWVX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
camina mitsúnbi cuëënquin axa 9੅8VD‫ڰ‬DLQFDD[DDPLVLQiQFsXQLxXL

Jesucristomi catamëcë unicama curíqui Nucën Papa Diosan bana cuënëo ësairibi
EXiQPLWLVLQiQFDQFsQ. Usaquinmi quia:
VLQiQFsFXStFDQDPLWVXxXLTXLQ—bëtsi 8StRTXLQVLQiQ[XQFDxXñuma uni
EDULWLDQFD$FD\DPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ xRQTXLQPD‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬LQiQ[D.
curíTXLWLPsWLVLQiQ[D—quixun 8VRTXLDQ‫ڰ‬DFsDFD1XFsQ3DSD
0DFHGRQLDPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDLQ. Diosan manuquinma xënibua
8VDTXLQ‫ڰ‬sQxXLDFXDTXLQFD0DFHGR‫ێ‬ ‫ڰ‬DtQELVLQDQLD.
QLDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQPLWVXQ‫ڰ‬DFssaribi 10੅Nucën Papa Dios, DQ‫ڰ‬DSiWLxXEsUXXQL

RTXLQ‫ڰ‬DWLVLQiQ[D. 3੅8VD‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬sQ ‫ڰ‬LQiQFs, DQFD‫ڰ‬DSixuan aín bimi piti


PLWVXxXLTXLQDWXFDFsEDQDFsPs‫ڰ‬LWL RTXLQXQL‫ڰ‬LQDQLD. Usaribi oquin ca anun
rabanan, ënë unicama mitsunu cuanun XQLLWVL‫ڰ‬DTXLQWLxXPLWVXULEL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ,
xutin, ‫ڰ‬s[TXLFssabi oía mitsun curíqui camabi nëtën ۛ mi anun upí oquin uni
mëQtRFs‫ڰ‬LWLFXSt. 4੅0DFHGRQLDQX‫ڰ‬LFs 11
‫ڰ‬DTXLQXQ. ੅8VD‫ڰ‬DLQFDxRQTXLQPDPL
XQtDQ‫ڰ‬sEsPLWVXQXFXDQ[XQLVFs[ELQXQ DQXQXQLLWVL‫ڰ‬DTXLQXQ1XFsQ3DSD
VLQiQFsVDELRTXLQPLWVXQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLQ 'LRVDQFDPDELxXPLWVX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. An
FDQDQXQDUDEtQWL‫ڰ‬DLQ. A ñucama mitsun ‫ڰ‬LQiQFs[XQPLPLWVXQEXiQPLFsFXUtqui
VLQiQFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLVKFDPLQD QXQ‫ڰ‬LQiQFsxun biquin ca Jerusalénuaxa
QX[‫ڰ‬LFsVDPDLUDLUDEtQFDQWL‫ڰ‬DLQ. Usaínu ax Jesucristomi catamëcë unicaman
‫ڰ‬LWLPDFXStFDQDsQsXQLFDPDPLWVXQX —DViELFD—caquin Nucën Papa Dios
cuanun xutin. 5੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDsQs UDELWL‫ڰ‬LFsQ. 12੅8VRTXLQ‫ڰ‬DTXLQTXLQ
unicama atux pain cuanxuan, mitsun FDQDQXQDDQXQDtQFXssQFsxXxX‫ڰ‬LQXQ
VLQiQVDELRTXLQFXUtTXLWLPsWL‫ڰ‬DTXLQXQ ‫ڰ‬LQDQLQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬LQiQTXLQFDQDQXQD
quixun rëcuëo ۛ nquin xuti sinan. Usoquin —DViELFD—caquin rabia Nucën Papa
PLWVXQ‫ڰ‬DLDFDD[D‫ڰ‬sEsFXDQFs 'LRVPLVLQiQXQDFDPD‫ڰ‬DTXLQLQ.
XQLFDPDQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, QXQVLQiQPLFs 13੅8VRTXLQPLWVXQ‫ڰ‬DTXLQFsxun ca a

xunmabi camina mitsúxbi cuëënquin unicaman —mitsun camina Cristonan


curíTXL-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LQDQL ‫ڰ‬L[XQDtQFXssQFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DL—quixun
quixun. VLQiQTXLQ1XFsQ3DSD'LRVUDELWL‫ڰ‬LFsQ.
6੅ÊVDFDTXL[XQFDPLQDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ, an 5DELDQDQFDPLWVXQFDPLQDDWX‫ڰ‬LPDLQXQ
xXEsUX‫ڰ‬LWVDPD‫ڰ‬DSicë uni, an ca aín uni raíULULELxRQTXLQPDxX‫ڰ‬LQDQLTXL[XQ
ELPLULEL‫ڰ‬LWVDPDULELELWVLD. Usaribi oquin VLQiQTXLQ1XFsQ3DSD'LRV—DViELFD
FDDQxXEsUX‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬DSicë uni an aín —FDWL‫ڰ‬LFsQ. 14੅Usaribi oquin ca, Nucën
ELPLULEL‫ڰ‬LWVDELWVLD. 7੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD 3DSD'LRVDQQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFsxunmi
mitsúnbi mitsun nuitu mëu upí oquin mitsun curíTXL‫ڰ‬LQiQFsFXSt, atun mitsu
VLQiQWDQFs[XQ‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. 6LQiQTXLQEL QXLEDTXLQ1XFsQ3DSD'LRVxXFixunti
‫ڰ‬LQiQWLVDPDWDQTXLQFDPLQD‫ڰ‬LQiQWLPD ‫ڰ‬LFsQ. 15੅¿Nucën Papa Diosan aín Bëchicë
‫ڰ‬DLQ. Usaribi oquin camina uni itsían mi achúshi nu iëP ۛ LQX[DEDPDQXQ[Xi, a
cacë[XLQVKL‫ڰ‬LQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. Nucën Papa VLQDQLFDUDQXQDXLVDLUDLTXLWL‫ڰ‬DLQ? A
Diosan ca an asérabi cuëënquin uni ñu VLQiQTXLQFDQDQXQDFXssQTXLQ—DViEL
‫ڰ‬LQiQFsXQLDQXLEDWLD. 8੅Nucën Papa ca —FDTXLQ‫ڰ‬LWVDLUDUDELQ.
2&25,17,26੄10 380

‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬DFsDsLQVDPDWDQLDELsPLWL
‫ڰ‬DLQ.
III. -(68&5,6721Ê1$Ì1%$1$ 7੅Mitsun camina uisaira caranuna nux
f8,;8181&$,6&Ê81,f8,48,1 ‫ڰ‬DLTXL[XQLVWL‫ڰ‬DLQ. Asérabi camina
3$%/21Ê1&$(10.1-13.14) &ULVWRQDQ‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQTXLQFDPLQD
‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, nuxribi cananuna Cristonan
—$tQEDQDxXL[XQXQ-HVXVDQFiFDQD‫ڰ‬s[ ‫ڰ‬DLTXL[XQ. 8੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQFD
‫ڰ‬DL—quiáxa Pablo quia DtQEDQDPLWVXxXL[XQXQ‫ڰ‬sFDFs[D,
PDViQXLWXPLTXLQ‫ڰ‬XFKRTXLQxX
10
1੅‫ڰ‬Ê[3DEOR‫ڰ‬LFs&ULVWRQsQ

VLQiQPLFs[XQDQ‫ڰ‬DFssaribi caquinma ax quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DQXQ


oquin mitsu nuibaquin upí oquin cati PLWVX‫ڰ‬XQiQPLQXQTXL[XQ. Usoquin
cana cuëënin. Uni raírinëx caísa quia, ‫ڰ‬DQXDQ-HVXFULVWRQsQEL‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬DLVKFDQD
‫ڰ‬s[PLWVXEs‫ڰ‬DLVKLVDQDPLWVXxXFDtPD ‫ڰ‬LWVDRTXLQPLWVXFDtELUDELQLPDQ.
upitishi banain. Bëtsi ëmanuxun quirica 9੅Racuëo ۛ ti cupí cana mitsu quirica
EXiQPLTXLQFXQLLVDQDxXFDTXLQFDFsVD EXiQPLTXL[XQPLVLQiQFDQWLFDQD
oquin mitsu cain. 2੅Usai quicëbëtanbi cuëëniman. 10੅Uni raírinëx caísa quia,
cana mitsu cain, mitsu isi cuanquin, ‫ڰ‬sQ ‫ڰ‬sQTXLULFDQXFXsnëocë bana ax cushi
LVQDD[D‫ڰ‬sEsQLFsXQLEstan, Nucën Papa ‫ڰ‬DtQELLVDQD‫ڰ‬s[PLWVXEs‫ڰ‬DLVKFXVKLPD
'LRVDQVLQiQPLFsPD, QXQELVLQiQ[XQ ‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬s[TXLFsVDRTXLQXQLQ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DL
bana uni ñuixuni quixuan an nu ñuicë quiax. 11੅$[DXVDLTXLFsXQLQFD‫ڰ‬XQiQWL
unicama, abë banaquin cati cana ‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬XUiQ[XQTXLULFDQsQFDFsVDXVDULEL
sinanin. ‫ڰ‬ÊQPLWVXLVLFXDQ[XQxXFDTXLQ RTXLQFDQDQXQDPLWVXEs‫ڰ‬L[XQPLWVXFDWL
catima cupía upitishi bananun camina a ‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬$QDQFDQDQXQDTXLULFDQXQXQ
XQLFDPDXLVDFDUDQXQDQX[‫ڰ‬DLTXL[XQ mitsu cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
12੅An nu ñuicë unicamax ca atúxbi
XStRTXLQ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ. 3੅Asérabi
FDQDQXQDQX[XQLVKL‫ڰ‬DtVKELsQsQstënu rabiacatia. 8VDLULELFDQDQXQDQX[‫ڰ‬LWLPD
‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬DFDQiniman. ‫ڰ‬DLQ. $WXQVLQiQFsVDELRLFD‫ڰ‬LD, atux ca
4੅8VD‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDsQsQstënuaxa bëWVLEsWDQinantishi cuëënia. Upí oquin
DQXQVXQWiUX‫ڰ‬DFinancë ñu anúnribi nux VLQDQLPDFDXVDL‫ڰ‬LD. 13੅Atux ca atun
‫ڰ‬DFDQiniman. Nucën Papa Diosan VLQiQFsVDELRL‫ڰ‬LD. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQDQXQD
cushínshi cananuna axa ami nishcë nun Nucën Papa Diosan nu mëníoxuncë
XQLFDPDXVDL‫ڰ‬LD[PD‫ڰ‬LQXQQsWëP ۛ LWL‫ڰ‬DLQ. VDELRTXLQVKL‫ڰ‬DLQ. An mëníoxuncësabi
5੅Usaribi oquin cananuna unían oquin cananuna mitsuribi aín bana
‫ڰ‬DWLPDTXLQQXxXLFsEDQD, ‫ڰ‬LPDLQXQ ñuixuan. 14੅1XQELVLQiQFsFXStPD,
XQLQDQELVLQiQTXLQ, Nucën Papa Nucën Papa Diosan nu mëníoxuncë
'LRVDQEDQDFXD[XQPD‫ڰ‬DQXQFDTXLQ cupíshi, cananuna mitsun ëmanu
‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQiQPLFsEDQDFDPDULEL, FXDQ[XQDtQEDQDPL‫ڰ‬XQinun mitsu
1XFsQ3DSD'LRVDQFXVKtQVKLxDQFiLVKL ñuixuan. Nucën Papa Diosan mëníosabi
‫ڰ‬LWinun nëtëQۛ WL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD oquin cananuna nun pain mitsu Cristo
DtQFXVKtQELD‫ڰ‬LPLFsxun Cristo cuëëncë ñuiquin bana ñuixuancën. 15੅Bëtsi unin
VDELRTXLQVKL‫ڰ‬DWLVLQDQLQ. 6੅‫ڰ‬ÊQPLWVX ‫ڰ‬DTXLQFsFXStDXQL-HVXFULVWRPLVLQDQLD
cacë ñucamami mëníoquin sënëo ۛ ncëbë cananuna —‫ڰ‬sQEDQDxXL[XQFsFXStshi
mitsunu cuanquin cananuna an Nucën FDXVDL‫ڰ‬LD[D—quixun caiman. Usa
Papa Diosan bana cuaisama tancë ‫ڰ‬DtQELFDQDQXQDPLWV~QPL&ULVWRPL
XQLFDPDVLQDQDQXQ‫ڰ‬ssëquin, atun catamëquin ënquinma ax quicësabi
381 2&25,17,26੄10੄11

RTXLQ‫ڰ‬DFsFXSt, aín bana mitsu Diosan nu iëm ۛ iti a bana pain cuaxunbi
‫ڰ‬XQiQPLWscëni cuainsa tanin, Nucën ënquin bërí bëtsi bana, unin ñuixuncë,
Papa Dios cuëëncëbë. 16੅Usoquin mitsu aribishi cuacanin. 5੅Mitsúnmi, ‫ڰ‬ssamaira
DPLULELVKL‫ڰ‬XQiQPLWscëntancëx isa a unicama mitsun aín bana cuacë, ax
FDQDQXQDPLWVX‫ڰ‬XUD‫ڰ‬LFssPDFDPD, anua ‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQFsbëbi, FDQD‫ڰ‬sQ
unin bana ñuixuncëma, acamanu VLQiQFs[‫ڰ‬s[DWXPHXPD‫ڰ‬DLQ. 6੅‫ڰ‬Ê[XStLUD
cuanquin Cristo ñuiquin bana ñuixuni XSLWLEDQDWL‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQPDEL‫ڰ‬sQxXLFs
cuanti sinanin, QXQ‫ڰ‬XQiQPL[XQPDELXQL bana ax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsQ, nun mitsu
LWVtDQ‫ڰ‬XQiQPLFs, QXQ‫ڰ‬XQiQPLFsLVD ñuixuncë banacama quicëVDELRL‫ڰ‬LD
quixun catima cupí. camina nu iscan.
17੅Ui unin cara —‫ڰ‬sQFDQDXStRTXLQ‫ڰ‬DL 7੅‫ڰ‬ÊQDxXELxXFiquinma mitsu anun

—quixun sinania, an ca —1XFsQ‫ڰ‬,EX 1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWLEDQDxXL[XQFs


-HVXVDQ‫ڰ‬DPLFs[XLQVKLFDQDXStRTXLQ‫ڰ‬DL cupí, sapi camina, PLWVX[LVPLQD‫ڰ‬s[
—TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 18੅Axa rabiacacë PHXUD‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬sPDQiPL‫ڰ‬DLTXL[XQ
uníxma, D[D1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQ VLQiQFDQLQ. ¢0LWVXQVLQiQFs[FDUDDxXEL
LVFs[XSt‫ڰ‬LFsXQL, ax cuni ca asérabi upí xXFiTXLQPD‫ڰ‬sQPLWVXEDQDxXL[XQWL
‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LD[? 8੅Mitsu bana ñuixunti cupí
cana bëtsi ëmacamanuxuan axa
3DEOR‫ڰ‬LPDLQXQ-HVXFULVWRQsQ‫ڰ‬LPLFs[XQ Jesucristomi catamëcë unicaman
isa aín bana ñuixunia quicë unicama ‫ڰ‬LQiQFsxun curíqui bian. 9੅0LWVXEs‫ڰ‬DLVK

11
1੅6LQiQxXPDXQL‫ڰ‬LFsVDL‫ڰ‬s[UDELWL ñuxXPD‫ڰ‬L[XQELFDQDPLWVXxX
EDQDLDELPLWVXQ‫ڰ‬sQEDQDFXDWL xXFiFsPD‫ڰ‬DLQ. Macedonianuaxa ucë
cana cuëënin. 8VDLEDQDLDEL‫ڰ‬sQEDQD axa Jesucristomi catamëcë unicaman
FXDWLELFDPLQD‫ڰ‬LFDQLQ. 2੅Cristonainshi FXQLFD‫ڰ‬sQFXssQFsxXFDPD‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQ[D.
‫ڰ‬LQXQFDQDPLWVXDtQEDQDxXL[XDQ. Usa ‫ڰ‬ÊQPLWVX‫ڰ‬DFssabi oquin cana mitsu ñu
‫ڰ‬L[XQFDQD[DQ~[DEsWVLXQLQEDQD xXFiWLPD‫ڰ‬DLQ. 10੅&ULVWRQDQ‫ڰ‬DLVK
cuatima aín bënën banaishi cuati ami cëmëquinma cana mitsu cain, Acaya
VLQiQFssaribi oi, mitsux bëtsi bana PHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[DDW~LQVD‫ڰ‬sxX
quicësa oíma Cristo quicëVDELRtVKL‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬LQiQ[DTXLWLQUDEDQDQFDQDDxXEL
cupí, mitsu cain, 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s ELWLPD‫ڰ‬DLQ. 11੅¿Uisacatsi carana usai
VLQiQPLFsxun. 3੅Ax cëPsWL‫ڰ‬XQDQ‫ڰ‬L[XQFD banain? Mitsun sapi camina sinanin, ‫ڰ‬sQ
UXQXQ(YDSDUiQFs[D. Usaribi oquin cana mitsu nuibatima quixun. Nucën
VDSLFDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQPLWVXSDUDQLD 3DSD'LRVDQFDXLVDLUDRTXLQFDUDQD‫ڰ‬sQ
TXL[XQFDQD‫ڰ‬LWVDVLQDQLQ. Cristomi PLWVXQXLEDWLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLD.
asérabi upiti catamëFs‫ڰ‬L[XQELVDSL 12੅8VRTXLQPLVLQiQFDQFsbëtanbi cana

FDPLQDEsWVLRTXLQVLQiQTXLQDtQEDQD ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFsVDELRTXLQVKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Mitsubë


sQWL‫ڰ‬DLTXL[XQFDQDVLQDQ. 4੅Mitsun ‫ڰ‬LFsXQLFDPD, an nun ñuicë banama
FDPLQDXQLLWVtDQQXQ‫ڰ‬DFssabi oquin bana itsi ñuicë, acamax ca quia, nux
Jesusan bana ñuixunquinma, a bana FDQDQXQD3DEOR‫ڰ‬LPDLQXQDEs‫ڰ‬LFs
bëtsi oquin ñuixuncëxun cuatin. Cuanan XQLFDPD‫ڰ‬LFsVDULEL‫ڰ‬DLQ, abë sënën ۛ ribi
camina Nucën Papa Diosan Bëru ‫ڰ‬DLVK. 1XQ‫ڰ‬DFssaribi oquin ca Pablonën
fXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFsPD, bëtsi curíqui bitsia. A unicamaxa usai quitin
xXQVKLQDQVLQiQPLFsXQLFDPDQPLWVX rabanan cana curíqui bitsiman. 13੅A
ñuixuncëxun a bana cuatin. Cuanan unicamax ca —Cristo unicama
camina Jesucristo cupía Nucën Papa ñuixunun ca Nucën Papa Diosan nu
2&25,17,26੄11 382

‫ڰ‬LPLD[D—quiax quia. Usai quibi ca rëE~QTXL‫ڰ‬LF? ‫ڰ‬Ê[ULELFDQDXVDULEL‫ڰ‬DLQ.


aséUDELXVDPD‫ڰ‬LFsQ. Cëmëquinshia an ¿Atúxëshi cara Abrahamnën rëbúnqui
XQLSDUiQFsFDDWX[‫ڰ‬LFsQ. 14੅Usaquin uni ‫ڰ‬LF? ‫ڰ‬Ê[ULELFDQDXVDULEL‫ڰ‬DLQ. 23੅¿Atun
parania isíbi camina ratúFDQWLPD‫ڰ‬DLQ. cara Cristo ñuiquin bana ñuixunin?
fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX, 6DWDQiV, anribi 6LQiQñuma uni quicësai cana quin, atun
FDDtQEDQDLVD'LRVDQEDQDVDULEL‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DFsVDPDLUDRTXLQFDQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFsQ. Atux
TXL[XQVLQiQPLVDWDQTXLQXQLSDUDQLD. ‫ڰ‬LFssamairai cana bana ñuixuni tëmëUD‫ێ‬
15੅8VDULELWLFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DS~DQ cën, DWX‫ڰ‬DFsVDPDRTXLQFD‫ڰ‬s‫ڰ‬LWVDRTXLQ
VLQiQPLFsXQL, ax bëtsi unían iscëx an sipuacancëxa, DWX‫ڰ‬DFsVDPDRTXLQFD‫ڰ‬s
xXXSt‫ڰ‬DFsXQLVD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtVKELFD ‫ڰ‬LWVDRTXLQULVKTXLFDQFs[D, ‫ڰ‬LWVDLFDQD
aséUDEL1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQTXLQ bamaibi iëaۛ cën. 24੅Mëcën achúshi oquin
xX‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVQDQPD FDMXGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬sWUHLQWD\QXHYH
‫ڰ‬LFsQ. oquin rishquiacëxa. 25੅Rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ
achúVKLRTXLQFD‫ڰ‬sPDQs[RQULVKTXL‫ێ‬
Jesusan bana ñuixuncë cupí Pablo tëmëra cancëxa. AchúVKLRTXLQFD‫ڰ‬sPD[D[DQ
16੅Amiribishi cana mitsu cain, ‫ڰ‬DFDQFs[D. Rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shiti ca
mitsúnmi —VLQiQñuma ca —TXL[XQ‫ڰ‬s ‫ڰ‬s[DQXQFXDQFsPDQsQXQWLQDQsWL
VLQiQWLFDQDFXssniman. —6LQiQñuma nëtëaۛ cëxa. Achúshi oi cana manë nunti
ca —TXL[XQ‫ڰ‬sxXLTXLQELFDPLQD‫ڰ‬sQ nëtëcۛ ëbë achúshi imë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi
mitsu cacë[XQFXDWL‫ڰ‬DLQ, DQ‫ڰ‬sxXLFs nëtën ۛ ribi parúnpapa nëbëtۛ sinuax
XQLFDPD[D‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬LWVDPDVKL‫ڰ‬s[ mëñuacën. 26੅‫ڰ‬ÊQQLFsnuax cana
rabiacamainun. 17੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR‫ێ‬ ‫ڰ‬DLVDPDLUDWsmëracën, bacan cuani
QsQFDUDELDFDQXQ‫ڰ‬sFDFsPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LDQDQPHQFXDQLULEL. Bëtsi nëtën cana
6LQiQxXPDXQL‫ڰ‬LFsVDLVKLFDQDUDELDFD‫ێ‬ EDFDPLTXLVD‫ڰ‬LDFsQ, bëtsi nëtën cana an
tin. 18੅‫ڰ‬,WVDLUDXQt[DsQsQsWsQX‫ڰ‬LFs ñu mëFDPDFsXQLQ‫ڰ‬DLVD‫ڰ‬LDFsQ. Bëtsi
ñuishi sinani rabiacacësaribi oi cana QsWsQFDMXGtRVXQLEX‫ڰ‬LPDLQXQ
‫ڰ‬s[ULELUDELDFDWL‫ڰ‬DLQ. 19੅Mitsun, nux judíosma unibu, DFDPDQULEL‫ڰ‬sEsWVL
VLQiQxXPD‫ڰ‬LPDLQXQLVPLQDPLWVX[ EsWVLRWLVLQiQFs[D. Bëtsi nëtën ca ëma
VLQiQxXLUD‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQTXLQEL FKDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDULEL‫ڰ‬sPLWVXiTXLUXD‫ێ‬
camina a unicamax banaia cuëënquin cëxa. %sWVLQsWsQFDQDDQXXQL‫ڰ‬LFsPD
cuatin, DW~[DVLQiQxXPD‫ڰ‬LFsEL. 20੅A menuax tëmëracën. Bëtsi nëtën cana
unicaman atun cuëëncësa oquin parúnpapanuax tëmëracën. Bëtsi nëtën
‫ڰ‬DFsxunbi camina mitsun tanshitin. Atun ca axa —&ULVWRQDQFDQD‫ڰ‬DL—quibi
ca mitsu ñu mëëmianan, SDUiQ[XQ cëmëFsXQLFDPD[ULEL‫ڰ‬sPLQLVKDFs[D.
mitsun ñu bianan, mitsux camina meu 27੅Ñu mëëi cana tëmëracën. ‫ڰ‬8[WLWsDQDQ

‫ڰ‬DLVKDWXEsVsQëQ ۛ PD‫ڰ‬DLTXL[XQFDQDQ, FDQD‫ڰ‬DFsxXPD‫ڰ‬DLVKSDQDQFs‫ڰ‬LDQDQ,


mitsu bëtashcaia. 8VDTXLQ‫ڰ‬DFsxunbi shimanan, chupaxXPD‫ڰ‬DLVKPDWVLQ
camina tanshitin. 21੅1X[FXVKLPD‫ڰ‬L[XQ EDPDWLVD‫ڰ‬LDFsQ. Usai cana tëmëracën.
FDQDQXQDPLWVXXVRTXLQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DL 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDXVDELL‫ڰ‬LQ.
TXL[XQVDSLFDPLQDVLQiQFDQLQ. 28੅ÊQsxXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQFDQDFDPDEL

8QLVLQiQxXPDEDQDFsVD‫ڰ‬DtVKELFDQD nëtën, FDPDELsPDQX‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULV‫ێ‬


a unicama rabiacacëVDULELRL‫ڰ‬s[ tomi catamëcë unicama cara asérabi
UDELDFDWL‫ڰ‬DLQ. 22੅¿Atúxëshi cara hebreo Jesucristomi catamëtia quixun sinani
EDQDQEDQDFsXQL‫ڰ‬LF? ‫ڰ‬Ê[ULELFDQD bënëtin. 29੅Ui unix cara ami catamëcë
XVDULEL‫ڰ‬DLQ. ¿Atúxëshi cara Israelnën ‫ڰ‬DtVKEL-HVXFULVWRPLPDQXWLDDXQLFXSt
383 2&25,17,26੄11੄12

FDQD‫ڰ‬s[EL-HVXFULVWRPLPDQXFsVD‫ڰ‬DLVK xXLUDELDFiWLVD‫ڰ‬DtVKELFDQD‫ڰ‬s[EL
PDViQXLWXWLQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDXQtDQD[D rabiacatiman. ‫ڰ‬ÊQELVLQiQ[XQxX‫ڰ‬DWLPD
Jesucristomi catamëFsXQL‫ڰ‬XFKDPLFsbë ‫ڰ‬LFsELFD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s
‫ڰ‬sULELDXVRTXLQ‫ڰ‬DFsVD‫ڰ‬DLVKUDEtDQDQDQ ‫ڰ‬DTXLDQ[DTXL[XLQVKLVLQDQLFDQD
DXQL‫ڰ‬XFKDPLFsXQLPLQLVKLQ. 30੅‫ڰ‬Ê[ rabiacatin. 6੅5DELDFiWLVDWDQL‫ڰ‬s[
UDELDFitisa tani cana —‫ڰ‬sQELVLQiQ[XQ TXLFs[ELFD‫ڰ‬sQEDQD, cëPsPD‫ڰ‬DLVK
xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsELFD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s VLQiQxXPDXQLEDQDFsVD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬DTXLDQ[D—TXL[XQVLQiQTXLQDUDEL 8VD‫ڰ‬DtQELFDQDUDELDFDWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[
UDELDFiWL‫ڰ‬DLQ. 31੅‫ڰ‬ÊQPLFDFsD[FD UDELDFDWLDPDELFDPLQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFsxXFDPD
cëPsPD‫ڰ‬LFsTXL[XQFD1XFsQ3DSD LVDQDQ‫ڰ‬sQEDQDFXDTXLQPLWVXQXLVDXQL
'LRVDQ‫ڰ‬XQDQLD. $[FD1XFsQ‫ڰ‬,EX FDUDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ.
-HVXFULVWRDtQ'LRV‫ڰ‬DLVKDtQ3DSDULEL 8VDULELRTXLQFDPDELXQLQ‫ڰ‬s‫ڰ‬XQiQWL
‫ڰ‬LFsQ, a ca camabi unin nëtëtۛ imoquin cana cuëënin.
UDELWL‫ڰ‬LFsQ. 32੅‫ڰ‬Ê['DPDVFRQX‫ڰ‬DLQFDDQ 7੅‫ڰ‬,QVtQFs‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬sQQDPLSDsL‫ڰ‬s[XELWL

$UHWDVFDFs‫ڰ‬DSXxXPssxuncë unin a tëmëUDFs‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD'LRVDQ


‫ڰ‬DSXQVXQWiUXFDPD‫ڰ‬sDFKLTXLWLDELQXQ ‫ڰ‬s[DtQQstënu cuanxun ñu iscë cupí
quixun, a ëma aín cënën xëcuëcama UDELDFiWLUDEDQDQXVRTXLQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LPLQXQ
bëaramiacëxa. 33੅Usoquian bëaracancë xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXsDQ[D. 8੅Rabë ۛ
‫ڰ‬DtQELFDFDTXtFKDQX‫ڰ‬DUX[XQ, cënë ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLRTXLQFDQD1XFsQ‫ڰ‬,EX
PDQiPLD‫ڰ‬LFs[sFXsFKDPDUDWVXQsQ‫ڰ‬s -HVXFULVWR‫ڰ‬sQxXFssQsD‫ڰ‬sWsUëcۛ axunun
sPDQ‫ڰ‬DSicancëxa. Usocëx cana quixun ñucan. 9੅fXFiFs[XQELFD‫ڰ‬sFD[D:
‫ڰ‬LDFsDFsQ. ´‫ڰ‬ÊQPLQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs[XQ‫ڰ‬XQDQL
FDPLQDXVDVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. An —cushima
Namácësa oquian Pablonën isa FDQD‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQFsXQL, a cana

12
1੅‫ڰ‬Ê[UDELDFDFs‫ڰ‬DtVKELFD ‫ڰ‬sQFXVKtQELXStRTXLQxX‫ڰ‬DQXQ
xDQFiLVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQEL ‫ڰ‬DTXLQLQµ. 8VRTXLQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX
FDQD‫ڰ‬sQQDPiquin iscësa oquin Nucën Jesucristonën upiti ami catamëquin
‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQLVPLFsxX‫ڰ‬LPDLQXQ xXFs‫ڰ‬L[XQELxX‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQLDTXL[XQ
DQ‫ڰ‬sVLQiQPLFsxXDxXLWL‫ڰ‬DLQ. 2੅‫ڰ‬ÊQ ‫ڰ‬XQDQLFDQD‫ڰ‬s[xXFs‫ڰ‬DtVKELFXssnin.
FDQDsVDtD‫ڰ‬LDxX‫ڰ‬XQDQLQ. Axa Cristomi 10੅8VD‫ڰ‬DLVKFDQD&ULVWRxXLTXLQDtQEDQD

catamëcë uni achúshinëx ca naí cata XQLFDPDxXL[XQFsFXStXQL‫ڰ‬sPL‫ڰ‬DWLPDWL


rabë ۛ ‫ڰ‬XFsFXDQFs[D, Nucën Papa Diosan EDQDFs‫ڰ‬LDQDQxXxXPD‫ڰ‬LDQDQXQLQEsWVL
‫ڰ‬LPLFs[. Aín namibëbi cara cuancëxa, EsWVLRFs‫ڰ‬LDQDQQXPLXQLQLVKPDLQXQ
aín bëru ñunshínshi cara cuancëxa cana bëtsi ñu cupíribi tëmëraquinbi
‫ڰ‬XQDQLPDQ. Nucën Papa Diosainshi ca bënëquinma tanshitin. 8VD‫ڰ‬DLVK
‫ڰ‬XQiQ[D. 8VDLDXQL‫ڰ‬LiFDFDWRUFHEDULWLD FXVKLPD‫ڰ‬L[XQELFDQD&ULVWRQsQFXVKLRFs
‫ڰ‬LFsQ. 3੅A uni cara aín namibë cuancëxa, xun ax cuëëncësabi oquin cushixX‫ڰ‬L[XQ
cara aín namibëma cuancëxa quixun xX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
FDQD‫ڰ‬XQDQLPDQ. Nucën Papa Diosainshi
&RULQWRQX‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULVWRPLFDWDPsFs
FD‫ڰ‬XQiQ[D. 4੅‫ڰ‬ÊQFDQD‫ڰ‬XQDQLQ, an
unicamami sinania Pablo bënëa ۛ
‫ڰ‬LPLFs[FDDXQL1XFsQ3DSD'LRVDQ
nëtënu cuancëxa. &XDQ[XQFDXLQX‫ڰ‬LFs 11੅0LWV~QPL‫ڰ‬sUDELFsPDFXStFDQD

unínbia ñuitima bana cuacëxa, cuanan VLQiQñuma uni banacësari rabiacan.


FDXLQX‫ڰ‬LFsXQtQELDFKLTXLQDTXLQXQL Mitsú[LUD‫ڰ‬sUDELXSLWLEDQDWLVD‫ڰ‬L[XQEL
ñuixuntima bana cuacëxa. 5੅‫ڰ‬Ê[ELsQsxX camina —3DEORVDPDLUD‫ڰ‬DLVKFDDQ
2&25,17,26੄12੄13 384

Pablo ñuicë unicama ënëx Nucën Papa &DQDQXQD[XFsPD‫ڰ‬DLQ. 18੅0LWVXLVWinun


'LRVDQXQL‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQDQ‫ڰ‬sQ cana Titocëñun axa Cristomi catamëcë
EDQDLVDxDQFiLVKL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQTXLQ uni itsiribi xuan. ¿Titon cara mitsu
a unicaman mitsu ñuixuncë bana paranx? TitobëWDQFDD[DDEs‫ڰ‬LFsXQLQ
cuacanin. 8VDTXLQPLPLWVXQVLQiQFs PLWVXSDUiQFsPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬DFssaribi
EsELFDQD‫ڰ‬s[DXQLFDPDPHXPD‫ڰ‬DLQ, RTXLQVLQiQTXLQFDDWXQxX‫ڰ‬D[D.
‫ڰ‬sQEL‫ڰ‬DTXLQPD, Nucën Papa Diosan aín 19੅Nun usaquin mitsu cacëxun oquin

FXVKLQ‫ڰ‬DPLFs[XLQVKL‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFsFXSt. mitsun nu nuibanun quixun isanuna


12੅0LWVXEs‫ڰ‬L[XQFDQDWsmëraquinbi ësaquin mitsu cai quixun sapi camina
tanshiquin, &ULVWRxXLTXLQEDQDxXL[XD‫ێ‬ VLQiQFDQLQ. ‫ڰ‬$tVKELFDXVDPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬ÊQ
nan, XQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DFsQ. ‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬DLD nuibacë xucëaۛ ntu, cana mitsu cain, ami
isquin camina, ‫ڰ‬s[FDQDDVprabi Nucën catamëti ax quicëVDELRtVKL‫ڰ‬LQXQ
Papa Diosan aín bana ñuixunun caíscë cananuna Cristo cuëëncësabi oquin
‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQFsQ. 13੅‫ڰ‬ÊQEsWVLEsWVL PLWVX‫ڰ‬DTXLQVDWDQTXLQVKLsQsxXFDPD
sPDQX‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULVWRPLFDWDPscë mitsu ñuixuan. AséUDELFDXVD‫ڰ‬LFs
XQLFDPD‫ڰ‬DFssaribi oquin cana mitsu TXL[XQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬XQDQLD.
nuiban, PLWV~[PLDWXVDULEL‫ڰ‬LFs. Usa 20੅‫ڰ‬ÊQPLWVXLVLFXDQ[XQLVFs[ELVDSL

‫ڰ‬DtQELVDSLFDPLQDPLWV~QPLFXUtqui FDPLQD‫ڰ‬sQVLQiQFsVDPD‫ڰ‬LFDQWL‫ڰ‬DL
‫ڰ‬LQiQWLVLQiQWLVDWDQFs[XQEL‫ڰ‬sQELFsPD quixun cana sinanin, ‫ڰ‬s[ULELPLWVXQ
FXStPDViTXLQVLQiQFDQLQ. ‫ڰ‬ÊQPLWVXQ VLQiQFsVDPD‫ڰ‬LPDLQXQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDQD
FXULTXLELFsPDD[D‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLQFDPLQD sinanin, mitsux sapi camina nutsi
‫ڰ‬sPLPDViTXLQVLQiQTXLQPDDxX cuamianani cuëbicananan, bëtsibë
PDQXFDQWL‫ڰ‬DLQ. bëWVLEsQLVKiQDQFs‫ڰ‬LDQDQ, bëtsimi
14੅Rabëti cana mitsu isi cuan. $PLULEL‫ێ‬ PDQiQFs‫ڰ‬LDQDQ, PLQDLQVKLxX‫ڰ‬DWL
shi mitsu istëcëni cuanti cana sinanin. VLQiQDQEsWVLXQLEsxXLDQDQFs‫ڰ‬LDQDQ,
‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬DFssabi oquin cana curíqui UDELDFDTXLQXStRTXLQVLQiQFsPDXQL
‫ڰ‬LQiQDQPL‫ڰ‬sxX‫ڰ‬LQiQFDQXQPLWVX ‫ڰ‬DLQ. 21੅Mitsu isi cuantëcënia sapi ca aín
xXFiWLPD‫ڰ‬DLQ. 0LWVXQ‫ڰ‬sxX‫ڰ‬LQiQTXLQ‫ێ‬ EDQDFXDFs‫ڰ‬DtVKELPLXVDL‫ڰ‬LFDQFsbëtan
PDELPLPLWVXQ‫ڰ‬sQXLEDWLDVKLFDQD 1XFsQ3DSD'LRVDQPLWVXFXSt‫ڰ‬s
cuëënin. Aín bëchicënën ca uni curíqui UDEtQPLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQDVLQDQLQ.
timë[XQWLPD‫ڰ‬LFsQ. Aín papan cuni ca ‫ڰ‬,PDLQXQFDQDVLQDQLQ, mitsu raírinën
aín bëchicë curíqui timë[XQWL‫ڰ‬LFsQ. Usa xX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLPLWVXQDQPDEL[DQXLWVLEs
‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬s[PLWVXQSDSDVD‫ڰ‬L[XQPLWVXQ ‫ڰ‬LDQDQ[DQXVDXQLEs‫ڰ‬LDQDQxXQVKLQDFs
curíTXLELWLPD‫ڰ‬DLQ. 15੅‫ڰ‬Ê[DVprabi mitsu TXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DTXLQ, a ñucama
nuibati tëmëraquinbi cana Cristo cupí manuquin sinanacëma cupí sapi cana
PLWVX[XSt‫ڰ‬LQXQPLWVXDtQEDQDxXL[XQ‫ێ‬ EsXQDQPsVF~WL‫ڰ‬DLTXL[XQ.
quin, ‫ڰ‬sQFXUtTXLFsx~DQDQ‫ڰ‬sQFXVKL
cëñúTXLQEL‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQPLWVX 3DEORQsDQDVKLTXLQ‫ڰ‬sVsDQDQ
asérabiira nuibacë[XQELVDSLFDPLQD‫ڰ‬sQ EsU~DQ[D‫ڰ‬LQXQFD

13
‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQPLWVXQ‫ڰ‬sQXLEDWLPDQ. 1੅0LWVXLVLUDEsWLFXDQ‫ڰ‬DtVKEL
16੅Micama raíULQs[FDtVPLQD‫ڰ‬sQLVQD cana amiribishi mitsu isi cuantë
PLWV~QPL‫ڰ‬s‫ڰ‬LWVDLUDQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQXQ FsQWL‫ڰ‬DLQ. Camabi ñu ca unin, rabë ۛ
TXL[XQPLWVXSDUiQTXLQEDQDxXL[XQ‫ێ‬ XQtDQxXLDFXDSiQWL‫ڰ‬LFsQ. Rabë ۛ
TXLQxXxXFiFsPD‫ڰ‬DLTXLD[TXLQ. 17੅¿An ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi unían ñuiaira ca
PLWVXSDUinun carana uni xuan? aséUDELFDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 2੅Mitsu
385 2&25,17,26੄13

LVLFXDQ[DQX‫ڰ‬L[XQFDQDPLWVXFDQ, ‫ڰ‬sQ VLQiQWLFXStPD, PLWV~QPLXStxX‫ڰ‬DWL


mitsu istëcëni uxun iscë[ۛ DDQxX‫ڰ‬DWLPD cupíshi, cananuna Nucën Papa Dios
‫ڰ‬DFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQUDtULXQt[ULEL PLWVXxXFixunin. 8੅Cristonën bana
VLQDQDWtPDXVDEL‫ڰ‬DLQ, FDQDDWX‫ڰ‬ssëquin quicëVDPDRTXLQFDQDQXQD‫ڰ‬DLPDQ. Aín
FXVKLQFDWL‫ڰ‬DLQ. 8VRTXLQ‫ڰ‬sQPLWVX bana quicëVDELRTXLQVKLFDQDQXQD‫ڰ‬DLQ.
cacëVDELRTXLQFDQD‫ڰ‬XUD‫ڰ‬L[XQELsQs 9੅1X[FXVKLPDVD‫ڰ‬L[XQEL‫ڰ‬DTXLQFs[PL

quiricanën mitsu catëcënin. 3੅Mitsun PLWVX[XSt‫ڰ‬DLQFDQDQXQDFXssnin.


FDPLQDXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQWLVDWDQ, carana 0LWVXQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFscama mëníocë
&ULVWRQsQVLQiQPLFssabi oquin unicama ‫ڰ‬DLVKXStVKL‫ڰ‬LQXQFDQDQXQDsQTXLQPD
bana ñuixuni quixun. ‫ڰ‬Ê[PLWVXLVL 1XFsQ3DSD'LRVPLWVXxXFixunin.
amiribishi cuanxun, DQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFs 10੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQ, mitsu

unicama cushin cacëbëtan, camina ‫ڰ‬DWLPRTXLQPDDQLVFs[XSt‫ڰ‬LQXQ


‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, Cristo ax ca aséUDEL‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DTXLQXQ‫ڰ‬sFDFs‫ڰ‬L[XQ, cana mitsu isi
quixun. Cristo ax ca cushiñúPDPD‫ڰ‬LFsQ. cuantëcënxunmashi ënë quirica mitsu
8VD‫ڰ‬L[XQFDPLWVXVLQDQDPLDQDQDPL EXiQPLQ, FXDQ[XQ‫ڰ‬sQLVFs[PL‫ڰ‬DLVDPD
catamëWtPLXSt‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLTXLQ, aín cushi ‫ڰ‬LFDQLDFXVKLQEDQDTXLQPDViQXLWXPL‫ێ‬
PLWVXLVPLWL‫ڰ‬LFsQ. 4੅Cristo ax ca uni itsi quin mitsu catin rabanan.
‫ڰ‬LFssai i curúVRFsQXPDWiVFs‫ڰ‬LDFs[D. ۛ ntu, FKXimashi camina
11੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa

8VDL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtVKELFDEsUt1XFsQ3DSD ‫ڰ‬LFDQWL‫ڰ‬DLQ. $xXxXFDPDFDUD‫ڰ‬DLVDPD


Diosan cushin uisatimoi tsotia. 8VD‫ڰ‬DLQ ‫ڰ‬LFsFDPLQDPsQtRTXLQVLQiQWscëntima
FDQDQXQDQX[&ULVWR‫ڰ‬LiVDULELWL‫ڰ‬LTXLQ ‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬sQPLWVXFDFsEDQDFDPDFXDWL
uisa cara unin ocëxunbi cupiquinma camina bëWVLQVLQiQFssabi oquin sinani
WDQVKLWLFXVKLPDVD‫ڰ‬L[XQELDQ‫ڰ‬LPLFsxun QLVKDQDQtPDQXLEDQDQLVKL‫ڰ‬LFDQWL‫ڰ‬DLQ.
Nucën Papa Diosan cushin mitsu 8VDL‫ڰ‬LDFD1XFsQ3DSD'LRV, an aín
‫ڰ‬DTXLQLQ. unicama nuibaquin bënëWLPDFKXiPD‫ێ‬
5੅0LWV~QELFDPLQDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ, UXD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLFs, D[PLWVXEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
caramina asérabi Cristomi catamëti ax 12੅-HVXFULVWRFXStPLWVXQQXLWXXSt‫ڰ‬DLVK

cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LTXL[XQ. Upí oquin ca FDPLQDFKXiPDUXD‫ڰ‬LQX[Estsibë bëtsibë


sinan. ¢&DUDPLQD‫ڰ‬XQDQLPDQ. Jesucristo FDQDQWL‫ڰ‬DLQ. 13੅$[D‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LFscama
ax ca aséUDELPLWVXEs‫ڰ‬LFsTXL[XQ? &ULVWRQsQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬DLVKDtQVLQDQXStLUD
AséUDEL&ULVWRQDQPD‫ڰ‬DLQFDD[ XStDFDPDQULELFDPLWVXFKXimarua
PLWVXEsPD‫ڰ‬LFsQ. 6੅Cristo ca asérabi ‫ڰ‬DLVKPLEsU~DQ[‫ڰ‬LFDQXQ‫ڰ‬sFDPLD[D.
QXEs‫ڰ‬LFsTXL[XQPLPLWVXQ‫ڰ‬XQiQWLFDQD 14੅0LWVX[‫ڰ‬XFKDFsEL1XFsQ‫ڰ‬,EX

cuëënin. 7੅Mitsun —usama ca —quixun Jesucristonën nuibaquin iëP ۛ LFs‫ڰ‬LFsD


QXVLQiQFsbëWDQELFDQDQXQDxX‫ڰ‬DWLPD Nucën Papa Diosanribi nuibamainuan
‫ڰ‬D[PDPL‫ڰ‬LFDQXQTXL[XQ1XFsQ3DSD aín Bëru Ñunshin Upí axribi mitsubë
'LRVPLWVXxXFixunin. Nun cananuna ‫ڰ‬LFsEsPLFKXimarua bucucanti cana
PLWVXXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQPLDTXL[XDQXQLQ cuëënin. Ashi, Pablo.
3$%/21Ê$1*$/$&,$18‫ڰ‬,&Ê81,&$0$
BUANMIA QUIRICA

EDQDFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDXQL
Galacia menuaxa ax Jesucristomi raíULQsQPLWVX‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQiQPLTXLQD
catamëcë unicama Pablonën quirica bana bëtsi oisa tanquin bëtsi oquin ñuia.
cuënëoxuan 8੅Uin cara nun nu Cristo ñuiquin mitsu

1
1੅‫ڰ‬Ê[FDQD3DEOR‫ڰ‬DLQ. Unin ca xXL[XQFs1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[
Jesucristo ñuiquin uni bana anun uni iëtۛ i bana, abi ñuixunquinma
xXL[XQXQ‫ڰ‬sFDtVDPD‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa bëtsi bana mitsu ñuixunia, a ca Nucën
Dios, DQDEDPDFs‫ڰ‬LFsELEDtVTXLPLFs, 3DSD'LRVDQXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ
abëtan ca Jesucristonën aín bana ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. 8VRTXLQFD‫ڰ‬s‫ڰ‬LPDLQXQ
xXL[XQXQ‫ڰ‬sFDtsacëxa. 2੅ÊQX‫ڰ‬LFsD[DDPL naíQXD[XFsiQJHOULEL, bëtsi bana uni
catamëcë unicamabëtan cana Galacia xXL[XQFs‫ڰ‬LFs, ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. 9੅‫ڰ‬ÊQFDFssaribi
PHFDPDQX‫ڰ‬LFssPDFDPDQXD[PL oquin cana mitsu catëcënin, ui unin
Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬LFs, ënë quirica cara nun ñuixuncëxunmi cuacë a
mitsu cuënëoxunin. 3੅Nucën Papa banama bëtsi bana mitsu ñuixunia, a ca
DiosbëWDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQ 1XFsQ3DSD'LRVDQXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFs
PLWVXQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs[PLFKXiPD‫ێ‬ XVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ.
UXD‫ڰ‬DLVKEXFXFDQWLFDQDFXssnin. 4੅Ënë 10੅¿Ësaquin mitsu caquin carana unían

PHQX‫ڰ‬LFsxXLVKL‫ڰ‬DWLDDQVLQiQFs ‫ڰ‬s[FDQDDVpUDELXSt‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬sUDELWL
XQLFDPDQ‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWL sinan? 8VDTXLQVLQiQTXLQPDFDQD
rabanan nu iëm ۛ i ca ax bamatsianxmabi 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬sXStLVWLVLQDQ.
QXQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPDFs[D, Nucën Papa ¢&DUDQDXQLFDPDEsXSt‫ڰ‬LWLVLQDQ? Cana
Dios cuëëncësabi oi. 5੅Nucën Papa Dios usaquin sinaniman. Nucën Papa Diosma
ax ca unicaman xëQLEXD‫ڰ‬DtQELUDELFs‫ڰ‬LWL unishi cuëënmiti sinani cana Cristonën
‫ڰ‬LFsQ. 8VDTXLQFD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. XQLPD‫ڰ‬LWVtDQ.

-HVXFULVWRPLFDWDPsWLVKLFDXQL1XFsQ Uisax cara Pablo an Jesucristonën bana


3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD XQLxXL[XQFsXQL‫ڰ‬LDFs[DTXLFsEDQD
6੅&ULVWRQsQQXLEDFs‫ڰ‬DtVKPLDLQDQ ۛ ntu,
11੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa PLWV~QPL‫ڰ‬XQinun
‫ڰ‬LQ~DQ1XFsQ3DSD'LRVDQFDtVTXLQ cana ësaquin mitsu cain, Jesucristo ñui
VLQiQPLFs‫ڰ‬L[XQELPLPLWVXQDtQEDQD TXLFsEDQD‫ڰ‬sQPLWVXxXL[XQFsD[FD
ënquin bëtsi bana cuacëbëtan, cana XQtQELDVLQiQFsEDQDPD‫ڰ‬LFsQ. 12੅A bana
XLVDFDWVLFDUDPLQDXVDUL‫ڰ‬LFDQLTXL[XQ FDQDXQLQxXLDFXDFsPD‫ڰ‬DLQ. 8LQX‫ڰ‬LFs
sinanin. 7੅$Q~DQXQLDtQ‫ڰ‬XFKDWsUënۛ cë XQtQELFDDEDQD‫ڰ‬s‫ڰ‬XQiQPLFsPD‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[Lëtۛ i bëtsi -HVXFULVWRQsQVKLFDDEDQD‫ڰ‬s

386
387 *$/$7$6੄1੄2

‫ڰ‬XQiQPLD[D. 13੅‫ڰ‬ÊQMXGtRVXQLFDPD ñuixunia, ami catamëtia ënun quixun


FXssQFsVDRTXLQxX‫ڰ‬DLDXQLQxXLD XQLFDPDEsWVLEsWVLR‫ڰ‬L[XQEL.
camina cuacën. ‫ڰ‬ÊQFDQDD[D-HVXFULV‫ێ‬ 24੅8VDTXLDQ‫ڰ‬sxXLDFXDTXLQFD1XFsQ

tomi catamëFsXQLFDPD‫ڰ‬DLVDPDLUD Papa Dios rabiacëxa.


oquin bëtsi bëtsi ocën, Jesucristomi
VLQiQWLEDQDsQXQTXL[XQ. 14੅Usoquin Jesucristonën aín bana ñuixunun caíscë
‫ڰ‬DQDQFDQDMXGtRVXQLQVLQiQFsVD raírinëan cuëënquin Pablo bia

2
RTXLQVKLVLQiQFsQ. ‫ڰ‬ÊQDLQWVL‫ڰ‬sEs 1੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDFDWRUFHEDULWLD‫ڰ‬LFsbë

sënëQ ۛ EXULELDQ‫ڰ‬DFssamaira oquin cana Tito buani, Bernabébë Jerusalénu


XQLDSiQFDPDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬XQiQPLFsVDRTXLQVKL cuantëcëancën. 2੅1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s
‫ڰ‬sQFKDLWLQsQxXLDVDELRTXLQ‫ڰ‬DLVD VLQiQPLFssabi oi Jerusalénu cuanx
tancën, ‫ڰ‬s[DVpUDELMXGtRXQLLUD‫ڰ‬L[XQ. EsED[FDQDDQX‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULVWRPL
15੅8VDL‫ڰ‬LDELFD1XFsQ3DSD'LRVDQ, ‫ڰ‬sQ catamëcë unin cushicamabëshi banacën.
WLWDQSXFXPsXFDEL‫ڰ‬sDtQEDQD %DQDTXLQFDQD‫ڰ‬sQMXGtRVPDXQLFDPD
xXL[XQXQFDtVD‫ڰ‬L[XQQXLEDTXLQDVprabi Jesucristo ñuiquin ñuixuncë banacama
DLQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sVLQiQPLTXLQ, 16੅aín ñuixuancën, usaquin cana unicama ca
BëFKLFsPLFDWDPsWL‫ڰ‬XQiQPLDQDQ, quixun caquin. ‫ڰ‬ÊQXVDTXLQEDQD
atúxribia ami catamënun judíosma xXL[XQWLFDUDDWXQVLQiQFs[DViEL‫ڰ‬LFs
XQLFDPDULELEDQDxXL[XQXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LPLDFs[D. TXL[XQ‫ڰ‬XQiQX[XQFDQD‫ڰ‬sQMXGtRVPDXQL
8VDTXLQ‫ڰ‬DQ~DQ‫ڰ‬LPLFsxun cana uibi ñuixuncë banacama chiquinaquin cacën,
XLVDLFDUDQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQxXFiPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬sQXQLxXL[XQFsEDQDD[D‫ڰ‬s[FsPsL
17੅‫ڰ‬ÊQD‫ڰ‬XQiQFsPDSDLQ‫ڰ‬DtDQDSDLQDtQ EDQDFsVD‫ڰ‬DLVKxDQFiLVKL‫ڰ‬LWLQUDEDQDQ.
bana ñuixunun Cristonën caísa uni 3੅‫ڰ‬ÊQXVRTXLQMXGtRVPDXQLEDQDxXL[XQ‫ێ‬

FDPDELxXFDWLFDQD-HUXVDOpQXFXiQPD cë chiquinaxuncëxun ca —DViELFD


‫ڰ‬DLQ. Anu cuaníma cana Arabia cacë —TXL[XQVLQiQTXLQ—JULHJRXQL‫ڰ‬LFs
PHQXVKLFXDQWDQFs['DPiVFRQX FDPLQD7LWRMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LFssaribitia
cuantëcëancën. ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬XQiQWLRUDFDPLWL‫ڰ‬DL—TXL[XQ‫ڰ‬s
18੅Rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi bari inúcëbë FiPD‫ڰ‬LFsQ. 4੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDFXVKL
pain cana Jerusalénu Pedro isi cuancën. XQLFDPDQ‫ڰ‬sXLVDTXLQFDFsbëmabi,
Cuanx cana anu abë rabë ۛ semana nuxnu anu timëaۛ nbi ax isa Jesucristomi
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLQsWs‫ڰ‬LDFsQ. 19੅Aribia catamëFs‫ڰ‬LFsTXLELFsmëcë unicama,
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQDtQEDQDxXL[XQXQ axribi anu atsíancëxa. A unicamax ca,
caísa uni raíri isquinmabi cana Jacobo, judíosma unicama ca Jesucristomi
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQ[XFsQ, ashi isacën. catamëFs‫ڰ‬DLVKMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LFssai
20੅‫ڰ‬ÊQDFXsnëoquin mitsu cacë bana ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQQX
ënëx ca cëPsPD‫ڰ‬LFsTXL[XQFD1XFsQ VLQiQPLVDWDQL, uisa cupí caranuna
3DSD'LRVDQ‫ڰ‬XQDQLD. MXGtRVPDXQLFDPD‫ڰ‬XQiQWLRFs‫ڰ‬LQXQ
21੅-HUXVDOpQX‫ڰ‬LWDQFs[FDQD6LULDPH ‫ڰ‬LPLFsPD‫ڰ‬DLTXL[XQLVLXDFs[D. A
‫ڰ‬LPDLQXQ&LOLFLDPHQXFXDQFsQ. 22੅Usa unicaman, MXGtRVPDXQLULELFD‫ڰ‬XQiQWLR‫ێ‬
‫ڰ‬DLQFD-XGHDPHQX‫ڰ‬LFssPDFDPDQX‫ڰ‬LFs Fs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDTXLQQXVLQiQPLVD
axa Jesucristomi catamëFsXQLFDPDQ‫ڰ‬s tancëbëtanbi ca axa Jesucristomi
‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsQ. 23੅‫ڰ‬8QiQTXLQPDELFD catamëcë unin cushicaman Tito,
sVDTXLDQ‫ڰ‬sxXLFDQLDFXDFs[D: An nu ‫ڰ‬XQiQWLRUDFDPLFsPD‫ڰ‬LFsELQXXLVDTXLQEL
bëtsi bëtsi o uni, an ca bërí Jesucristomi FiPD‫ڰ‬LFsQ. 5੅A unicaman judíosma
catamënun quixun unicama bana XQLFDPD[FDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LFsVD‫ڰ‬LWL
*$/$7$6੄2 388

‫ڰ‬LFsTXL[XQQXVLQiQPLVDWDQFsxunbi atubëtan piquinma, judíosma unicama


cananuna, mitsúnmi Jesucristomi ëancëxa, axa Jerusalénuax ucë
catamëtishi ca uni iëWۛ L‫ڰ‬LFsTXL[XQ unicaman a ñu cati rabanan. 13੅3HGUR‫ێ‬
aséUDEL‫ڰ‬XQiQWLFXSt, atun nu cacësa QsDQXVDTXLQ‫ڰ‬DLDLVTXLQFDD[D-HVXFULV‫ێ‬
RTXLQVLQiQPD‫ڰ‬DLQ. tomi catamëcë judíos unicama raíULQsQ‫ێ‬
6੅—$[DDPLVLQiQFsXQLFDPDQFXVKL ribi, MXGtRVPDXQLFDPDD[ULEL-HVXFULV‫ێ‬
‫ڰ‬LQXQ-HVXFULVWRQsQ‫ڰ‬LPLFsFDDWX[‫ڰ‬LFs WRPLVLQiQFs‫ڰ‬LFsEL, atubëtan piquinbi
—TXL[XQXQLQFDFs‫ڰ‬L[XQELFDD ëancëxa. $XQLFDPD[DXVDL‫ڰ‬LDLVLFD
XQLFDPDQEsWVLxX‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬sFiPD‫ڰ‬LFsQ. BernabéQs[ULELXVDULELWL‫ڰ‬LDFs[D.
$XQLFDPD[QXQFXVKL‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬sQ 14੅Acamaxa —judíos uni cupíma

‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa Diosan ca aín Jesucristomi catamëtíshi ca uni iëWۛ L‫ڰ‬LFs
QXLWX‫ڰ‬XQiQTXLQ, camabi uni asérabi —TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLELXVDL‫ڰ‬LDLVTXLQFDQD
XLVDXQLFDUDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLD. 7੅Bëtsi ñu axa Jesucristomi catamëcë unicama
‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬sFDTXLQPDELFDDFXVKL timëcۛ ënuxun Pedro ësaquin cacën: ¿Mix
unicaman, judíos unicama bana MXGtRXQL‫ڰ‬DtVKELMXGtRPDXQL‫ڰ‬LFssai
xXL[XQXDQ3HGUR‫ڰ‬DPLFssaribi oquin ca ‫ڰ‬LTXLQELFDUDPLQDXLVDFXStMXGtRVPD
Nucën Papa Diosan judíosma unicama XQLDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LFsVDL‫ڰ‬LQXQTXL[XQ
EDQDxXL[XQXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DPLD[D, quixun cain?
‫ڰ‬XQiQFs[D. 8੅An judíos unicama
Jesucristo ñuiquin bana ñuixunun Pedro Judíos unicamaxa judíosma unicama
‫ڰ‬LPLD‫ڰ‬L[XQFD‫ڰ‬sribi judíosma unicama ‫ڰ‬LFsVDULELWL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWLEDQD
EDQDxXL[XQXQ‫ڰ‬LPLDFs[D. 15੅‫ڰ‬Ê‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LFsXQLFDPD[
9੅1XFsQ3DSD'LRVDQXVDTXLQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LPLFs cananuna judío unin rëE~QTXL‫ڰ‬DLVK
‫ڰ‬LFs‫ڰ‬XQiQTXLQFD-DFRER, Pedro, Juan, MXGtRXQL‫ڰ‬DLQ. Nux cananuna an Nucën
acaman atux Jesucristomi catamëcë 3DSD'LRVDQEDQD‫ڰ‬XQiQFsPDMXGtRVPD
XQLFDPDQFXVKL‫ڰ‬L[XQ%HUQDEpFsxXQ‫ڰ‬s XQLFDPDVDULELPD‫ڰ‬DLQ. 16੅8VD‫ڰ‬L[XQEL
DtQPsFsQ‫ڰ‬LQiQTXLQ, —asérabi camina FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, Moisésnën usai ca
QX‫ڰ‬DFssaribi oquin Cristo ñuiquin aín MXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFXsnëo
bana ñuixunun Nucën Papa Diosan EDQDTXLiVDELRTXLDQxX‫ڰ‬DFsFXStPD
FDtVFs‫ڰ‬DL—quixun canan —nun nu Jesucristomi catamëcë cupíshi ca uni
judíos unicama bana ñuixunmainun 1XFsQ3DSD'LRVDQDtQ‫ڰ‬XFKDFDPD
camina mitsun judíosma unicama bana tërën ۛ quin ainan isia. 8VDTXLQ‫ڰ‬XQDQL
xXL[XQLFXDQWL‫ڰ‬DL—quixun nu cacëxa. cananuna nuxribi Nucën Papa Diosan
10੅Canan ca ësoquinshi nu cacëxa, LVFs[XSt‫ڰ‬LQX[-HVXFULVWRPLFDWDPsDFsQ.
—camina ñuxXPDXQL‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DL 8VDLFDXQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD‫ڰ‬DFs
—quixun. 8VRTXLQ‫ڰ‬DWLFDQDVLQiQFsQ. cupíma ca Nucën Papa Diosan uni ainan
‫ڰ‬LFsXStLVLD.
Antioquíanuxuan Pablonën Pedro ñu ca 17੅1XQ‫ڰ‬XFKDVLQiQTXLQFDQDQXQDQXQ
11੅8VD‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬s[$QWLRTXtDsPDQX ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ quin nu iëmۛ inun Cristo cain.
‫ڰ‬L[XQ3HGUR-HUXVDOpnuaxa ucë upí ¿Usaquin caquin caranuna Cristonën ca
oquian aséUDEL-HVXVDQEDQD‫ڰ‬DLDPRTXLQ QX‫ڰ‬XFKDxX‫ڰ‬LPLDTXL[XQFDLQ? Usama
ñu cacën. 12੅Jacobonëan xucëxۛ a uni raíri ca. 18੅—1XQ‫ڰ‬DFsXStxXDFXStPD
XFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQFD3HGURQsQMXGtRVPD Jesucristomi catamëcë cupíshi cananuna
unicamabëtan piacëxa. 8VDTXLQ‫ڰ‬D[XQEL 1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[DEsXSt‫ڰ‬DL
ca Jacobonëan xucë unicama ucëbëtan —TXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQEL, amiribishi
389 *$/$7$6੄2੄3

—‫ڰ‬sQXStxX‫ڰ‬DFsFXStFDQD1XFsQ3DSD quicë bana cuatími ami catamëcë[XLQ‫ێ‬


'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQFs VKLFDDtQ%sUXfXQVKLQ8StPLEsD‫ڰ‬LQXQ
‫ڰ‬DLVKFDQD1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[ PLWVX‫ڰ‬LQiQFs[D. ¢8VD‫ڰ‬L[XQELFDUDPLQD
‫ڰ‬XFKDxXPDPD‫ڰ‬DLQ. 19੅Moisésnëan usai ca mitsun Nucën Papa Diosan Bëru
MXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFXsnëo fXQVKLQ8SLWDQPLWVXXSt‫ڰ‬LPLWL
bana quicësabi oquin sënëo ۛ nquin VLQiQWDQFsxunbi —‫ڰ‬sQxXXSt‫ڰ‬DFs
‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLVKFDQDLëWۛ LPRLEDPDWL‫ڰ‬LDFsQ. cupíVKLFD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬sXStLVLD
8VDL‫ڰ‬LFsELFD-HVXFULVWRPLFDWDPscë —quixun sinanin? Usaquin sinani
cupíshi Nucën Papa Diosan ax cuëëncë FDPLQDVLQiQxXPDXQLFDPDVD‫ڰ‬DLQ.
VDELRL‫ڰ‬LQXQ, ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ TXLQ‫ڰ‬s 4੅¢fDQFiELFDUDPLQDFsmëishi tëmëraibi

DLQDQ‫ڰ‬LQXQLëmۛ iacëxa. 20੅‫ڰ‬8FKDWscëQX‫ێ‬ -HVXFULVWRPLVLQiQFsQ? Mitsúxmi usai


[XQPDDVKLTXLQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XFKDFDPDsQLFDQD ‫ڰ‬LFsD[xDQFiELPLXVDL‫ڰ‬LFsPD‫ڰ‬LWLELFD
&ULVWREsEDPDFsVD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQD ‫ڰ‬LD. 5੅Nucën Papa Diosan ca aín Bëru
‫ڰ‬sshima, &ULVWRD[‫ڰ‬sEs‫ڰ‬DLQ, aín cushínbi fXQVKLQ8St‫ڰ‬LQiQDQXQLLWVtDQ‫ڰ‬DFsPD
D[FXssQFsVDRtVKL‫ڰ‬LQ. Nucën Papa xXPLWVX‫ڰ‬DPLD. ¿Uisa cupí cara mitsu
Diosan Bëchicë, D[D‫ڰ‬sQXLEDWL XVRTXLQ‫ڰ‬DPLD? $QFDXVDTXLQ‫ڰ‬DLD,
EDPDWVLDQ[PDEL‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, mitsúnmi Moisésnëan usai judíos
DPLFDWDPsWLFDQDD[‫ڰ‬sEs‫ڰ‬DLQ, ax XQLFDPD‫ڰ‬LWLFXsnëo bana cuacë cupíma
cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LQ. 21੅Moisésnëan usai ca mitsúxmi Jesucristo ñui quicë bana
MXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFXsnëo cuati, ax ca aséUDEL‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LFsTXL[XQ
bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsFXStFD1XFsQ sinani, ami catamëcë cupí.
3DSD'LRVDQXQLDLQDQ‫ڰ‬LFsXStLVLD 6੅$EUDKDPQsQFDVLQiQFs[D, Nucën

TXL[XQVLQiQFs‫ڰ‬DLVKFDQD&ULVWREDPD Papa Diosan ca ax quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL


D[FDxDQFiLVKL‫ڰ‬LFsTXLFsVD‫ڰ‬LWVtDQ. Usa ‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 8VDTXLQVLQiQFsFXStFD
‫ڰ‬DtQELFDQD, Nucën Papa Diosan ca aín Nucën Papa Diosan Abraham aín nuitu
BëFKLFsxDQFiELEDPDQXQ[XDFs[D XSt‫ڰ‬LFsLVDFs[D. 7੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD
quixun sinanima, asérabi ami PLWVXQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, an ax quicësabi
catamëtin. RTXLQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DLDTXL[XQ
sinani ami catamëcë unicamax ca axa
0RLVpVQsQFXsQsREDQDTXLFsVDELRL‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬Lisaribiti Nucën Papa Diosmi catamëcë
FXStPD-HVXFULVWRPLFDWDPsFsFXStVKLD ‫ڰ‬DLVK$EUDKDPQsQUsE~QTXL‫ڰ‬LD.
XQLXSt‫ڰ‬LWLEDQD 8੅—Judíos unicamaishima camabi uni

3
1੅*ilatas
unicama, mitsux camina cana axa Jesucristomi catamëtia
VLQiQxXPDVD‫ڰ‬DLQ. 8QLQ‫ڰ‬XFKDFXStD QXLEDTXLQDtQQXLWXXStLVWL‫ڰ‬DL—quixun
ax i curúsocënu bama Jesucristo ‫ڰ‬XQiQTXLQFD1XFsQ3DSD'LRVDQDQ
ñuiquin cananuna mitsu upí oquin bana Abraham ësaquin cacë bana aín uni
ñuixuancën. Ñuixuncëbi ca uni raírinën cuënëomiacëxa: “Mi cupí ca camabi
bëtsi bana ñuixunquin, Jesucristo ñui PHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬LPLFs[DtQQXLWX
TXLFsEDQDFXD[XQPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQ XSt‫ڰ‬DLVKFKXiPDUXDWDQLFXssQWL‫ڰ‬LFsQµ.
PLWVXSDUiQ[D. 2,3੅&DPLQD‫ڰ‬sFDWL‫ڰ‬DLQ, 9੅8VD‫ڰ‬DLQFDXLXQLFDPD[FDUD$EUDKDP

¢0RLVpVQsDQXVDLFDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬Lisaribiti —Nucën Papa Diosan ca aín


‫ڰ‬LFsTXL[XQFXsnëo banami cuacë cupí quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLD—quixun sinani
cara Nucën Papa Diosan aín Bëru ami catamëWLDD[FD$EUDKDP‫ڰ‬Lisaribiti
fXQVKLQ8StPLWVXEsD‫ڰ‬LQXQPLWVX 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[DtQQXLWX
‫ڰ‬LQiQFs[? Usama ca. Jesucristo ñui XSt‫ڰ‬DLVKFKXiPDUXDWDQLFXssQWL‫ڰ‬LFsQ.
*$/$7$6੄3 390

10੅8VD‫ڰ‬DtQELFDsVDLULELDEDQDXVDLFD unicama Nucën Papa Diosan aín Bëru


MXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFXsnëo fXQVKLQ8St‫ڰ‬LQDQLD, D[TXLisabi oquin.
ax quia: “Ui unicaman cara camabi
cuënëo bana quicëVDELRTXLQUD‫ڰ‬DFsPDD 0RLVpVQsQFXsQsREDQD‫ڰ‬LPDLQXQ1XFsQ
FD1XFsQ3DSD'LRVDQXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFs Papa Diosmi catamëti quicë bana
XVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQµ. A bana aséUDEL‫ڰ‬DLQ ۛ ntu, sVDFDsQsEDQD‫ڰ‬LFsQ.
15੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa

FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, a bana quicësabi Achúshi unían, XVDFDsQsxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs


RTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVKFDQD1XFsQ3DSD quixun quiricanu cuëQsRFs‫ڰ‬LFsFDXLQX
'LRVDQLVFs[‫ڰ‬XFKDxXPD‫ڰ‬DLTXL[XQ ‫ڰ‬LFsXQtQELDEDQDWsUëcۛ aquin bëtsi
VLQiQFsXQL[FDDEDQDFDPDTXLFssabi otëFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ. 16੅Usaribi ca Nucën
RTXLQUD‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFs1XFsQ3DSD'LRVDQ 3DSD'LRVDQ$EUDKDPFiEDQD‫ڰ‬LFsQ. An
XLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ca Abraham aín rëbúnqui achúshi
11੅Nucën Papa Diosan bana cuënëo ca ñuiquin, DFXStFDFDPDELPHQX‫ڰ‬LFs
ësaribiti quia: “Ui unicama cara Nucën XQLFDPDDQLVFs[XSt‫ڰ‬DLVKFXssQWL‫ڰ‬LFs
Papa Diosan upí isia, ax ca asérabi ami quixun cacëxa. Usaquian Nucën Papa
FDWDPsWLWVyWL‫ڰ‬LFsQµ. Usaquin cuënëo 'LRVDQ$EUDKDPFiEDQDD[FD´DtQ
EDQD‫ڰ‬XQiQTXLQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, rëE~QTXLFDPDµxXLTXLPD, “aín
0RLVpVQsDQXVDLFDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL rëbúnqui achúVKLµxXLTXLD. 8VD‫ڰ‬DLQFD
‫ڰ‬LFsTXL[XQFXsQsREDQD‫ڰ‬DFsFXStPDFD aín rëbúnqui achúVKLDxXLDTXLiD[
1XFsQ3DSD'LRVDQXQLDLQDQ‫ڰ‬LFsXSt &ULVWR‫ڰ‬LFsQ. 17੅ÊVDFDDEDQD‫ڰ‬LFsQ.
isia, quixun. 12੅Moisésnën cuënëo banax Nucën Papa Diosan ca aín rëbúnqui
ca quia: ´1XFsQ3DSD'LRVEsXSt‫ڰ‬LQX[ achúshi ñuiquin, a cupí ca camabi menu
Moisésnën cuënëo bana quicëVDELRL‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬LFsXQLFDPDDQLVFs[XSt‫ڰ‬DLVKFXssQWL
VLQiQFsXQLQFDDVprabi a banacama ‫ڰ‬LFsTXL[XQFDTXLQ$EUDKDPEstan
quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQµ. Usai quibi ca, ashiquin mëníocëxa. Usaquian mënío
ami catamëtishi ca uni Nucën Papa ‫ڰ‬L[XQFDFXDWURFLHQWRVWUHLQWDEDULWLD
'LRVEsXSt‫ڰ‬LFsTXLPD. inúcëbëtan Nucën Papa Diosan usai ca
13੅A bana, XVDLFDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL MXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
‫ڰ‬LFsTXL[XQ0RLVpVQsQFXsnëo, DEDQDFD‫ێ‬ Moisés cuënëomiacëxa. Usaquin cuëQsR‫ێ‬
maxa quicëVDELRTXLLQUD‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFs, nu miquinbi ca an Abrahambëtan mënío
XLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬L[XQELFD EDQDxDQFiLVKLD‫ڰ‬LQXQ1XFsQ3DSD
1XFsQ3DSD'LRVDQQX‫ڰ‬DTXLQPD, Cristo, Diosan tërëFۛ DPD‫ڰ‬LFsQ. 18੅Moisésnëan
QXQ‫ڰ‬XFKDFXStWsmëramia cupí, nu ami XVDLFDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
catamëWLDXLVRWLPD‫ڰ‬LFsQ. Camabi unin cuënëo bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsFXStD
‫ڰ‬XFKDFXStFD‫ڰ‬XFKDxXLUDXQL‫ڰ‬LFssari XQL1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬DLQFD
Cristo i curúsocënu bamacëxa, Nucën an AbrahambëWDQPsQtREDQDxDQFiLVKL
Papa Diosan bana cuënëo ësai quicësabi ‫ڰ‬LWVtDQ[D. 8VD‫ڰ‬DtQELFDXVDPD‫ڰ‬LFsQ. A
oi: “Ui unix cara i curúVRFsQXPDWiVFs ñuiquian an Abrahambëtan mënío
‫ڰ‬LFsD[FDDVpUDEL‫ڰ‬XFKDxXLUD‫ڰ‬DLVK1XFsQ achúshi uni a cupíshi ca uni ami
3DSD'LRVDQXLVDLUDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ catamëtia Nucën Papa Diosan upí isia.
‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQµ. 14੅Nucën Papa Diosan 19੅¢$Q$EUDKDPFiEDQD[snibua

$EUDKDPFiVDELRtDMXGtRVPDXQLFDPD[‫ێ‬ ‫ڰ‬DtQELDVpUDEL‫ڰ‬DLQFDUDXLVDFDVTXLQ
ULEL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQFD&ULVWR Nucën Papa Diosan usai judíos unicama
-HV~V‫ڰ‬XFKDxXLUDXQL‫ڰ‬LFssari bamacëxa. ‫ڰ‬LWLEDQDFXsnëonun Moisés cacëx? Uisa
Ax usai bama cupí ca axa ami catamëcë xX‫ڰ‬DWLFDUD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsTXL[XDQXQLQ
391 *$/$7$6੄3੄4

‫ڰ‬XQiQWLFXStFDDEDQDMXGtRVXQLFDPD bana tuacën tancëVDULELRTXLQ0RLVpV‫ێ‬


‫ڰ‬LQiQFs[D. Abrahamnën rëbúnqui, nën cuënëo bana tancë cupíma,
Cristo, axa utia Abraham ñuixuan, a Jesucristomi catamëcë cupíshi Nucën
XWimainuan a bana quicësabi oquin 3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬DLQ.
SDLQ‫ڰ‬DQXQFD1XFsQ3DSD'LRVDQD 26੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWVX[&ULVWR

bana Moisés cuënëomiacëxa. Nucën -HV~VPLFDWDPsWLDEs‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD


Papa Diosan cacë[XDQiQJHOFDPDQD Diosan bëFKLFs‫ڰ‬DLQ. 27੅Ami catamëtia
cacë bana ca Moisésnën cuënëo bana DLQDQ‫ڰ‬LFsQDVKLPLFs‫ڰ‬DLVKFDPLQDXQtDQ
‫ڰ‬LDFs[D. 20੅An cacë bana ñuiquin judíos DtQFKXSD[sQL‫ڰ‬DLVDPDSsquin chupa ió
XQLFDPDFDQXQ0RLVpV‫ڰ‬LPLQX[ELFD SDxXFsXVDULEL‫ڰ‬DLVKPLEsD&ULVWR‫ڰ‬DLQ
Nucën Papa Dios achúshi, D[$EUDKDP‫ێ‬ PLQQXLWXXStLUD‫ڰ‬DLQ. 28੅Judíos unicama
bëbi banacëxa, uni itsi camima. ‫ڰ‬LPDLQXQD[DJULHJREDQDQEDQDFs
judíosma unicama, an uni ñu mëëxuncë
Uisa cupí cara Nucën Papa Diosan usaía XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQXQLxXPss[XQ‫ێ‬
XQL‫ڰ‬LWLEDQD0RLVpV‫ڰ‬LQiQFs[DTXLFsEDQD cëma unicama, EsEX‫ڰ‬LPDLQXQ[DQX,
21੅¢‫ڰ‬Ê[sVDLTXLFDUDQD1XFsQ3DSD DFDPi[ELFDPLQD-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DLVK
'LRVDQ$EUDKDPFiEDQD[DEsWVL Nucën Papa Diosan iscëx bëtsisaribi
‫ڰ‬LPDLQXQFDDQ0RLVpVFiEDQi[ULELEsWVL ‫ڰ‬DLVKDFK~VKLVD‫ڰ‬DLQ. -HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬L[XQ
‫ڰ‬LFsTXLQ? Usama ca. Moisésnën cuënëo camina camaxunbi bëWVLQVLQiQFssaribi
bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsFXStDXQLDtQ oquin sinanin. 29੅0LWVX[&ULVWRQDQ‫ڰ‬DLVK
QXLWXXSt‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DLQ, FDPLQDD[D‫ڰ‬Lisaribiti Nucën Papa
FDDEDQD‫ڰ‬DFsFXStshi uni Nucën Papa Diosmi catamëFs‫ڰ‬DLVK$EUDKDPQsQ
'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬LWVtDQ[D. 22੅8VD‫ڰ‬DtQEL rëE~QTXL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQD1XFsQ
ca Nucën Papa Diosan bana cuënëo Papa Diosan aín rëbúnqui ñuiquin
—FDPDELXQLQFDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLD—quia. $EUDKDPFiVDELRLDtQXQL‫ڰ‬DLQ.

4
A banaxa aséUDEL‫ڰ‬DLQFDD[D-HVXFULVWR 1੅Ësaquin cana mitsu cain, aín papa

cupí ami catamëcë unicamaxëshi Nucën bamacëbëtan ca aín ñucama ainan


3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, an aín ‫ڰ‬LFsELFDQLFsPDSDLQ‫ڰ‬L[XQDtQEschicë
rëbúnqui achúshi ñuiquin Abraham nën bitsima. Canitancëxun cuni ca biti
Fisabi oi. ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDDWXiDtQSDSDQ
23੅Ami catamëtinu iëtۛ i Jesucristoa xXFDPDD[DDLQDQ‫ڰ‬DtQELDxXFDPD
XWiPDLQXQFDMXGtRVXQLFDPDQ0RLVpV‫ێ‬ ELFsPDSDQ‫ڰ‬DLVK, an aín papa ñu
nën cuënëo bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL mëë[XQFsXQLVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 2੅Aín papan
‫ڰ‬LDFs[D. 24੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDDQEsU~DQ‫ێ‬ anúan aín ñu biti mënío nëtë
cë xanun bana tuacën tancësaribi oquin, sënën ۛ tamainun ca aín papan caíscë unin
Moisésnën cuënëo bana tanquin, a bana aín bëchicë bërúanan aín chupa acama
quicëVDELRTXLQVKL‫ڰ‬DTXLQ, XLVDxX‫ڰ‬DWL aín papan curíTXLQsQEL[XQWL‫ڰ‬LFsQ. 3੅A
FDUDDViEL‫ڰ‬LFs, XLVDxX‫ڰ‬DWLFDUD‫ڰ‬DLVDPD WXiVDULELFD-HVXFULVWRXFsPDSDQ‫ڰ‬DLQ
‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFsQ, aminu MXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬L[XQFD
catamëQXDQ&ULVWRXWimainun. 8VDL‫ڰ‬LD Moisésnën cuënëo bana quicësabi oquin
‫ڰ‬DtVKELFDQDQXQD&ULVWRXi‫ڰ‬DLQ, ami ‫ڰ‬DQDQDtQQXLWXXSt‫ڰ‬LQ~DQXQLQVLQiQFs
catamëWLDQXQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVK1XFsQ xXLVKL‫ڰ‬DWLVLQiQFs[D. 4੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDtQ
3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬DLQ. 25੅Nux ami uti nëtë sënën ۛ cëbëtan Nucën Papa
catamëQXDQ&ULVWRXi‫ڰ‬DLQFDQDQXQD Diosan aín Bëchicë ënë nëtënu xuacëxa.
ami catamëquin an bërúancë xanun Achúshi xanúxa bacën ۛ cëx canitancëx ca
*$/$7$6੄4 392

MXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LFssaribiti Moisésnën ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬L[XQDEDQDTXLFssabi oquin


cuënëo bana, XVDtDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL, a ‫ڰ‬DPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQULELFDQD—a bana
‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LDFs[D. 5੅Ax ca judíos uni quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsFXStFDQD1XFsQ
‫ڰ‬DtVKQXQX[0RLVpVQsQFXsnëo bana 3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬DL—quixun bërí
FXDFs‫ڰ‬LFs, DQ‫ڰ‬LPLFsxëshi nun sinaniman. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWV~[ULEL
‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD ‫ڰ‬s[‫ڰ‬LFssaribiti Nucën Papa Diosan iscëx
Diosan bëFKLFs‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LPLQX[XDFs[D. XSt‫ڰ‬LQX[DVprabi Jesucristomishi
6੅Mitsux camina asérabi aín bëFKLFs‫ڰ‬DL FDWDPsWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[PLWVXEs‫ڰ‬DLQFDPLQD
TXL[XQPL‫ڰ‬XQinun ca Nucën Papa ‫ڰ‬sPL‫ڰ‬LFsPD‫ڰ‬DLQ. 13੅&DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, ‫ڰ‬sQ
Diosan aín Bëchicënën Bëru Ñunshin QDPL‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬L[XQFDQDEsWVLPHQX
8StPLWVXEsD‫ڰ‬LQXQ[XDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQ FXDQWLVLQiQTXLQELDQX[XLQVKL
camina aín bëFKLFs‫ڰ‬L[XQ—‫ڰ‬sQ3DSD -HVXFULVWRxXLTXLQPLWVXEDQDxXL[XQWD‫ێ‬
'LRVFDPLQDPL[‫ڰ‬DL—quixun Nucën baquin ñuixuancën. 14੅‫ڰ‬Ê[‫ڰ‬xXFs‫ڰ‬DLVK
Papa Dios cain. 7੅8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQDDQ XStPD‫ڰ‬LFsLVTXLQELFDPLQD‫ڰ‬sWLPiPD
uni ñu mëë[XQFsXQL‫ڰ‬LFsVDL‫ڰ‬LPD[XEX ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQD1XFsQ3DSD
‫ڰ‬LEXXQLQEsFKLFs‫ڰ‬LFssai asérabi Nucën 'LRVDQ[XFsiQJHOELFsVDRTXLQXSt
Papa Diosan bëFKLFs‫ڰ‬DLQ. Mixmi aín RTXLQELDQDQ-HVXFULVWR‫ڰ‬DFsVDRTXLQ‫ڰ‬s
bëFKLFs‫ڰ‬LFsFD&ULVWRD[TXLisabi oquin biacën. 15੅‫ڰ‬ÊLVLFDPLQDFXssDQFsQ. ¿Usai
PLWVXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ quin an iscëxmi ‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtVKELFDUDPLQDEsUtXLVDFDWVLXVDPD
XSt‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLDQDQDtQ%sUXfXQVKLQ8St ‫ڰ‬DLQ? 8VDPD‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬XQDQLQ, usoti
PLWVXEs‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LQDQLD. ‫ڰ‬LFsFXQLFDPLQDPLWVXQEsUXsFKt[XQ‫ڰ‬s
‫ڰ‬LQDQ‫ڰ‬LWVtDQ. 16੅¢‫ڰ‬ÊQPLWVXDVprabi cacë
Axa Jesucristomi catamëti EDQDVLQiQTXLQFDUDPLQD‫ڰ‬s[FDQD
unicamamia Pablo sinan mitsumi nishi quixun sinanin? Usama
8੅BëUiPDFDPLQD—Nucën Papa Dios ca.
ca aséUDEL'LRV‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQFsPD 17੅$QPLWVXEDQDLWVL‫ڰ‬XQiQPLFs

‫ڰ‬L[XQ'LRVPDxXFDPDUDELTXLQEsWVL unicamax ca cëmëquin parani mitsubë


EsWVLxX‫ڰ‬DFsQ. 9੅8VDTXLQEsWVLxXUDELi upiti banaia. 8VDL‫ڰ‬LTXLQELFDDVprabi
‫ڰ‬L[XQELFDPLQDDQVLQiQPLFsxun PLWVX‫ڰ‬DTXLQWLVLQDQtPD. 0LWV~QPL‫ڰ‬s
—Nucën Papa Dios ax ca asérabi Dios VLQiQTXLQPDDWXLVKLVLQiQTXLQDtQ
‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. ¿An mitsu ainan banaishi cuati ca cuëënia. 18੅8VD‫ڰ‬DtQEL
‫ڰ‬LPLFsxunbi caramina uisa cupí cana mitsu cain, SDUiQTXLQPDXQLQXSt
mitsúnmi bëUiPDUDELDxXFDPD RTXLQxX‫ڰ‬DTXLQFs[PLPLWVX[DEs
rabitëcënti sinan? 10੅Nucën Papa Diosan QXLEDQDQWLFDDViEL‫ڰ‬LFsQ. Usaribi
mitsu upí isnun quiax camina bëUimami RTXLQPLPLWVXEs‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DFssaribi oquin
TXLisaribiti nëtë ñui —ënë nëtëx ca PLWVXEs‫ڰ‬LFsPDEL‫ڰ‬sVLQiQWLFDDViEL‫ڰ‬LWL
bëtsi nëtëVDPD‫ڰ‬LFs—TXLDQDQ‫ڰ‬X[sxXL ‫ڰ‬LFsQ. 19੅0LWVX[FDPLQD‫ڰ‬sQEschicësa
—sQs~[s[FDEsWVL‫ڰ‬X[sVDPD‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDPLWV~QPL&ULVWR
—quianan bari ñui ënë barix ca bëtsi ‫ڰ‬XQiQFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQ‫ڰ‬Lisaribiti mitsúxmi
EDULVDPD‫ڰ‬LFs—quin. 11੅Usaquin asérabi ami upiti catamënun quixun
VLQDQLPL‫ڰ‬sQPLWVX‫ڰ‬XQiQPLFsEDQDFDPD sinani, PDViQXLWXWLEsnëtin, bacën ۛ uxun
PDQXFsVD‫ڰ‬DLQFDQD—VDSLFDQDxDQFiEL ۛ 20
paë tania xanu bënëcësaribi oi. ੅‫ڰ‬Ê[
PLWVX‫ڰ‬XQiQPLD—quixun sinanin. DQXPLWVXEs‫ڰ‬LWLFDQDFXssnin. ‫ڰ‬Ê[DQX
ۛ ntu, mitsux judíos unima
12੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ‫ڰ‬L[XQFXQLFDQDPLWVXEsEDQDTXLQ, upí
‫ڰ‬L[XQFDPLQD0RLVpVQsDQFXsnëo bana RTXLQPLWVXQVLQDQ‫ڰ‬XQiQTXLQ, mitsu upí
393 *$/$7$6੄4

RTXLQ‫ڰ‬ssëtsian. 0LWVXEsPD‫ڰ‬L[XQFDQD ‫ڰ‬LFsQ. 8VDTXLQVLQiQFsXQLFDPD[FD


XLVDLFDUDPLQD‫ڰ‬LFDQLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPDQ. $JDUQsQWXi‫ڰ‬LiVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFD
8VD‫ڰ‬DLQFDQDXLVDTXLQFDUDQDPLWVXFDWL sVD‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Diosan, min
‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPDQ. [DQXQFDPLWXD[XQX[XQ‫ڰ‬DLDFiEDQD
VLQiQTXLQPDFD$EUDKDPQsQEschicëñu
$JDUFsxXQ6DUDxXLFsEDQD ‫ڰ‬LWLFXssQTXLQVKL$JDUFDFs[DQXPL
21੅Mitsux Moisésnën cuënëo bana bëchiacëxa. 8VD‫ڰ‬DLVKFDDWXiD1XFsQ
quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWLFXssQFs‫ڰ‬L[XQ Papa Diosan Abraham ñuixuan, ama
FDPLQD‫ڰ‬sQxXFicë[XQ‫ڰ‬sFDWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬LDFs[D. 26੅‫ڰ‬,WVDXQt[D$JDUQsQWXi
¿caramina uisai cara a bana quia quixun ‫ڰ‬LiVDULEL‫ڰ‬DtQELFDQDQXQDXVDPD‫ڰ‬DLQ.
XStRTXLQ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLQ? 22੅A banax ca Nux cananuna Nucën Papa Diosan
quia, Abraham ca rabë ۛ bëbu bëchicëñu nëWsQX‫ڰ‬LFs-HUXVDOpQDQXDEs‫ڰ‬LWLXQL
‫ڰ‬LDFs[D. Bëtsin titax ca Abrahamnën ‫ڰ‬DLQ. 27੅Abrahamnën xanu ñui ca cuënëo
xanúan ñu mëëmicë, Agar cacë xanu, bana ësai quia:
‫ڰ‬LDFs[D. Bëtsix ca Abrahamnën xanun An tuacë xanun rëbúnquinëxa
WXiEL‫ڰ‬LDFs[D. 23੅An Abrahamnën xanu ‫ڰ‬LFssamaira oi ca —‫ڰ‬sQFDQD
ñu mëëxuncë xanun tuacëx ca camabi tuaima —TXL[XDQDQVLQiQFs
WXiVDULEL‫ڰ‬DLVKXQLQEsFKLFsLVKL‫ڰ‬LDFs[D. xanu aín rëE~QTXL‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬LWL
8VD‫ڰ‬DtQELFDEstsix Abrahamnën xanu, ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPL[
Sara, D[WXDFsPD‫ڰ‬DtVKEL1XFsQ3DSD WXDWLPD‫ڰ‬DLVKWXiñuma xanu
'LRVDQ$EUDKDPFisabi oi tutancëx ‫ڰ‬DtVKEL—WXixXFDQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—TXL‫ێ‬
bacëaۛ ncëxa. 24੅ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. Ënë [XQ‫ڰ‬XQDQLFXssQWL‫ڰ‬DLQ; tuacën
xanu rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQWXiUDEë ۛ ñui quicë SDsWDQFsPD[DQX‫ڰ‬DtVKELFDPLQD
bana isquin cananuna bëtsi bana WXi‫ڰ‬LPDLQXQUsbúnquixX‫ڰ‬LFsFXSt
rabëUۛ LELVLQiQWL‫ڰ‬DLQ, ësai quicë: A bana FKXiPDUXDWDQLFXssQWL‫ڰ‬DLQ.
achúVKLQs[FD&ULVWRxXLTXLFs‫ڰ‬LFsQ. A 28੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ۛ ntu, Nucën Papa Diosan
bana ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQL Abraham cacësabi oquin ca Isaac aín
Cristomi catamëcë unicamax ca Saran titan tuacëxa. Usaribiti cananuna nux
rëE~QTXLVD‫ڰ‬LFsQ. Bëtsix ca Nucën Papa Nucën Papa Diosan mëníosabi oi Cristo
Diosan Moisés cuënëomia bana a ñui FXStDLQDQ‫ڰ‬DLQ. 29੅BëUiPDFD$JDUQsQ
TXLFs‫ڰ‬LFsQ. Aín bashi Sinaí, DQXD[‫ڰ‬LWVD WXi, D[DFDPDELWXi‫ڰ‬LFssaribi unin
nëtë abë banaquin ca Nucën Papa bëchicëVKL‫ڰ‬LQXQDtQWLWDQWXD, an, Isaac,
'LRVDQXVDLFD‫ڰ‬sQXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ Nucën Papa Diosan cacësabi oquian
Moisés cacëxa. A bana quicësabi oquin Abrahamnën bëchicë, a bëtsi bëtsi
DtQXQLFDPDQ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬LQDQ‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬LWVD ocëxa. Usaribi oquin ca an Nucën Papa
unin, D‫ڰ‬DFsFXStshi cana Nucën Papa 'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[XQ, usai ca judíos unicama
'LRVDQXQL‫ڰ‬DLTXL[XQVLQDQLD. Usaquin ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD‫ڰ‬DFsXQLQ, axa Nucën
VLQiQFsXQLFDPDD[FD$JDUQsQ 3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[&ULVWRPLFDWDPscë
rëE~QTXLVD‫ڰ‬LFsQ. 25੅Aín bashi Sinaí ax ca unicama bëtsi bëtsi oia. 30੅8VD‫ڰ‬DtQELFD
$UDELDPHQX‫ڰ‬LFsQ. Aín bashi SinaíQX‫ێ‬ Nucën Papa Diosan bana cuënëo ësai
xuan abë banaquin Nucën Papa Diosan quia: “Aín xanúan ñu mëëmicë xanun
Moisés, XVDLFDDtQXQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs tuacën rëbúnquinëx ca Nucën Papa
TXL[XQFiEDQD‫ڰ‬DFsFXStFDQD1XFsQ 'LRVDQFisabi oi Abrahamnën xanun
3DSD'LRVDQXQL‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQFs tuacën rëE~QTXLVDULEL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. Usa
XQLFDPD[FD-HUXVDOpQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDVD ‫ڰ‬DLQFDDtQ[DQ~DQxXPssmicë xanubë
*$/$7$6੄4੄5 394

DtQWXiDVKLWL$EUDKDPQsQ[XEXQXD[ XQLFDPD‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFsPD
utëFsQWLPRLFXDQWL‫ڰ‬LFsQµ. 31੅‫ڰ‬ÊQ ‫ڰ‬DtVKEL1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[XSt
xucëaۛ ntu, XVD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDQX[ ‫ڰ‬DLQ. Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬L[~DQDQ
$JDUQsQWXi‫ڰ‬LiVDULELPD‫ڰ‬DLVK6DUDQ uni nuibacë uni ax ca Nucën Papa
WXiVD‫ڰ‬DLQ. 'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬LFsQ.
7੅Mitsux camina upiti Jesucristomi
-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬L[XQEsUiPD‫ڰ‬ixXFDPD VLQiQFsQ. ¿Ui unin cara Jesusan banami
sinántëcëntima bana ënun quixun mitsu sinanamiax? 8੅Nucën

5
1੅Nun Moisésnën usai ca judíos 3DSD'LRVDQPLWVXDLQDQ‫ڰ‬LQXQVLQiQPL‫ێ‬
XQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFXsnëo cë, an ca Jesusan bana ënun quixun
bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsFXStPD PLWVXVLQiQPLFsPD‫ڰ‬LFsQ. 9੅Unix ca quia,
cananuna Cristomi catamëcë cupíshi ´$QXQSiQFKDPLWLxXDQFD[DQSDQX
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQ ‫ڰ‬LFsSiQ‫ڰ‬DWLxXDFsxXQPsVFXFsxun
camina asérabi Cristomi catamëquin a FDPDELFKDPLDµ. 8VDULEL‫ڰ‬L[XDQDQXQL
sQWLVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. Usai judíos unicama SDUiQFsXQLQxXL[XQFsxun ca camabi
‫ڰ‬LWL0RLVpVQsQFXsnëo bana quicësabi unin aín bana cuatia. Usa unin sapi ca
RTXLQ‫ڰ‬DFsFXStFDQD1XFsQ3DSD PLWVXSDUiQ[D. 10੅8VD‫ڰ‬DtQELFDQD
'LRVQDQ‫ڰ‬DLTXL[XQFDPLQDVLQiQWsFsQ‫ێ‬ PLWV~[PL1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRPL
WLPD‫ڰ‬DLQ. catamëFs‫ڰ‬DLQsVDTXLQVLQDQLQ, mitsun
2੅3DEOR‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬sQPLWVXFDPDLQXQFD FDPLQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFssaribi oquin —0RLVpV‫ێ‬
cuat, 1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[FDQD nëan cuënëo bana cupíma Jesucristomi
MXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LFsVDL‫ڰ‬XQiQWLRUDFDWL‫ڰ‬DL catamëcë cupíshi cananuna Nucën Papa
quixun sinanibi camina Cristomi 'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬DL—TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ.
catamëFsPD‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVQDQ 8VD‫ڰ‬DtQELFDDQPLWVX‫ڰ‬DWLPDTXLQ
‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. 3੅Cana mitsu catëcënin, sinanamisa tancë uni, uisa uni cara, abi
uicaman cara —‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFsPD‫ڰ‬DLVK Nucën Papa Diosan castíFDQWL‫ڰ‬LFsQ.
FDQD1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[‫ڰ‬sQQXLWX 11੅‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu, cana mitsu cain, ‫ڰ‬sQ
XSt‫ڰ‬LQX[‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—quixun —1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬LQX[FD
sinania, DXQLFDPDQFD‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFs XQL‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quixun
‫ڰ‬LWLDVKLPDFDPDELXVDLFDMXGtRV caquin, XQLFDPDEDQDxXL[XQFs‫ڰ‬DLVK
XQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ0RLVpVQsQ cana judíos unicaman bëtsi bëtsi ocëma
cuënëo bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWLVLQiQWL ‫ڰ‬LWVtDQ. I curúsocënuaxa ax bama,
‫ڰ‬LFsQ. 4੅Uicaman caramina —Moisésnëan Jesucristo, ami catamëtishi ca uni upí
XVDLFDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQDEDQD‫ڰ‬sQxXLFsbëma ca
cuënëo bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsFXSt XQL‫ڰ‬sPLQLVKWVtDQPD. 12੅An mitsu
FDDLQDQ‫ڰ‬LFs1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬sXSt ‫ڰ‬XQiQWLRUDFDQXQTXL[XQXEtRFsXQLFDPD
isia —quixun sinani, mix camina upí DtQQDPLULELWsDWLELFD‫ڰ‬LD.
‫ڰ‬LQX[DPLFDWDPstancëxunbi Cristo ëncë 13੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ۛ ntu, PLWVXQxX‫ڰ‬DFsFXStPD
‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQD1XFsQ3DSD Cristomi catamëcë cupíshi an iscëx upí
'LRVQDQPDVD‫ڰ‬DLQ. 5੅8VD‫ڰ‬DtQELFDQDQXQD ‫ڰ‬LQXQFD1XFsQ3DSD'LRVDQPLWVX
nun, ami catamëti ënquinma aín Bëru caísaxa. 8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQDPLWVX[
fXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LPLFs[FDQDQXQD cuëëncëVDELRTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWL
1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL VLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬DtPDFDPLQD
quixun sinanin. 6੅Nux aséUDEL-HVXFULVWR‫ێ‬ bëtsibë nuibanani aséUDEL‫ڰ‬DTXLDQDQWL
QDQ‫ڰ‬DLVKFDQDQXQD‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFs ‫ڰ‬DLQ. 14੅Nucën Papa Diosan bana ca quia:
395 *$/$7$6੄5੄6

—“Mixmi bërúancacësaribi oquin acamaribi. 21੅‫ڰ‬,PDLQXQULELFD‫ڰ‬DLD, bëtsi


camina min aintsicama nuibanan axa unin ñu cuëënti, XQL‫ڰ‬DWL, paën ۛ ti,
‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQµ. A bana picëQ ۛ WDSXQ‫ڰ‬LWL, acama. Usa ñucama ca
TXLFsVDRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬L[XQFDPLQDEsWVL XQLQDtQFXssQFsVDRTXLQxX‫ڰ‬DTXLQ‫ڰ‬DLD.
XQLQXLEDWL‫ڰ‬DLQ, mix bërúancacësaribi 8VD‫ڰ‬DLQFDQDsQPLWVXFDFssaribi oquin
oquin. 8VRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬L[XQFDPLQD1XFsQ mitsu catëcënin, XVDxXDDQ‫ڰ‬DFs
Papa Diosan bana raírinëxa quicësabi XQLFDPD[FDDtQXQLPD‫ڰ‬DLVK1XFsQ
RTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 15੅8VD‫ڰ‬DtQELEstsibë Papa Diosan nëWsQXDEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ.
nishanani cuamianani camina mitsux 22੅8VD‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD'LRVDQ

-HVXFULVWRQsQXQLPDVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LWLQ %sUXfXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFsxuan an


rabanan camina bëU~LQUDRFDWL‫ڰ‬DLQ. VLQiQFsXQLD[sVDL‫ڰ‬LD: unicama nuibacë,
FKXiPDUXD‫ڰ‬DLVKFXssQFs, uisa ñu cara
Unin sináncësa oquin sinanima Nucën ‫ڰ‬LFsEsELFKXiPDUXD‫ڰ‬DLVKEsQëcۛ ëma, an
3DSD'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ ‫ڰ‬DWLPRFsxunbi uni cupicëma, cuëmëQL‫ێ‬
VLQiQPLFs‫ڰ‬LWLEDQD nínshi banacë, upí nuituñu, ‫ڰ‬LPDLQXQ
16੅‫ڰ‬ÊQFDQDPLWVXFDLQ, mitsux cuëëncë Jesucristomi upiti catamëcë,
VDELRTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DTXLQPDFDPLQD 23੅rabícëma, aín cuëëncëVDUL‫ڰ‬LLVD

Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin tanquinbi tënëcë. Usa uni ñuia, ax
8SLWDQVLQiQPLFsVDRTXLQVKLVLQiQTXLQ —XVDL‫ڰ‬LWLPDFD—TXLFsEDQDFD‫ڰ‬DtPD
xX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 17੅1XQVLQiQFsVDRTXLQVKL ‫ڰ‬LFsQ. 24੅&ULVWRQXQ‫ڰ‬XFKDFXStL
ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsxX‫ڰ‬DTXLQFDQDQXQD curúVRFsQXEDPD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDQXQQX
Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin Upí xXQVKtQTXLQ‫ڰ‬DVDULELRTXLQ‫ڰ‬DWscëQX‫ێ‬
cuëëncëVDPDRTXLQ‫ڰ‬DLQ. Nucën Papa [XQPDxX‫ڰ‬DWLPDFDPDsDQ. 25੅8VD‫ڰ‬DLQ
Diosan Bëru Ñunshin Upí ax ca nun cananuna nux aín Bëru Ñunshin Upitan
VLQiQFsVDRTXLQXxX‫ڰ‬DWLFXssnima. Usa ‫ڰ‬LPLFs[1XFsQ3DSD'LRVDQXQL‫ڰ‬L[XQ,
‫ڰ‬L[XQFDPLQDPLWVX[DQVLQiQPLFs‫ڰ‬L[XQ DtQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQDQQXVLQiQPL‫ێ‬
PLWVXQFXssQFsxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. 18੅Mitsun cëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
DtQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFsxun 26੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD—‫ڰ‬s[FDQDEsWVL

VLQiQTXLQxX‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVKFDPLQDXVDLFD XQLVDPD‫ڰ‬DL—quiax rabíWLPD‫ڰ‬DLQ,


XQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ0RLVpVQsQFXsnëo cananuna cuëELFDQDQLXQLEsQLVKDQDQ‫ێ‬
bana quicëVDPDLUDRL‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DLVK WLPD‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬LPDLQXQFDQDQXQDEstsimi
‫ڰ‬XFKRFsPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. QXWVLWLPD‫ڰ‬DLQ.
19੅&DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, XQLQFD‫ڰ‬DLVD

tanquinbi tënëquinma aín cuëëncësa %sWVLEs‫ڰ‬DTXLDQDQWLEDQD


ۛ ntu,
6
RTXLQsVDxXFDPD‫ڰ‬DLDTXL[XQ: aín 1੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa axa Jesucristomi
[DQXPD‫ڰ‬DtQEL[DQXEs‫ڰ‬LWL, xanúxmabi catamëcë unían manúxun ñu
XQLLWVLEs‫ڰ‬LWL, ‫ڰ‬LPDLQXQxXQVKtQTXLQxX ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLDFDPLQDPLWVX[DVprabi
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWL. 20੅‫ڰ‬$QDQFD‫ڰ‬DLD, Nucën Papa Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin
'LRVPLVLQiQTXLQPDXQLQ‫ڰ‬DFsxXUDELWL, 8SLWDQVLQiQPLFs‫ڰ‬L[XQD[DXSt‫ڰ‬LQXQ
ñubë ۛ ‫ڰ‬LWL, bëWVLEsQLVKinanti, FXDPLD‫ێ‬ TXL[XQQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ, rabíquin
QDQLQLVKinanti, ñuxDQiQWL, unimi —‫ڰ‬s[FDQD‫ڰ‬XFKDxXPD‫ڰ‬DL—quixun
pishui nishti, bënëtishi unimi nishti, VLQiQTXLQPD. 0L[ULELXVDL‫ڰ‬LWLQUDEDQDQ
DQELxX‫ڰ‬DFDWVLTXL[XQVLQiQFs‫ڰ‬LWL, camina bëU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ. 2੅0LQxXLVKL‫ڰ‬DWL
‫ڰ‬LPDLQXQXQLUDtUL, UDtULXQLEsQLVKDQDQ‫ێ‬ VLQiQTXLQPDFDPLQDXQLUDtriribi ami
TXLQDPDQXDPDQXVLQiQXQVLQiQPLWL, VLQiQTXLQ‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ.
*$/$7$6੄6 396

Usai camina bëtsibë bëWVLEs‫ڰ‬DTXLDQDQWL unicaman ca judíos unicama cuëënmiti


‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LFDPLQD&ULVWRTXLiVDELRL‫ڰ‬LWL cupíVKLXVDTXLQ‫ڰ‬XQiQPLD. I curúsocë
‫ڰ‬DLQ. nua ax bama, Cristo, ami catamëtishi ca
3੅Ui unin cara aséUDELXSt‫ڰ‬L[XQPDEL uni iëWۛ L‫ڰ‬LFsTXLFs, a bana cupí bëtsi
D[LVDXStXQL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLD, ax ca EsWVLRFs‫ڰ‬LWLQUDEDQDQFD—mitsux
aín sinanëinshi cëmëia. 4੅fX‫ڰ‬DTXLQFD FDPLQD‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—quia.
aín unin —¿Cristo cuëëncësabi oquin 13੅$[D‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFsXQLFDPDQELFD

FDUDQD‫ڰ‬DL? —TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. Usai camabi Moisésnën usai ca judíos


‫ڰ‬LFDXQtDQDFXssQWLVLQDQLPD—Cristo XQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFXsnëo
cuëëncëVDELRLFDQD‫ڰ‬L—TXL[XQVLQiQFs banacama quicëVDELRTXLLQUD‫ڰ‬DLPD. Usa
FXStDXQLFKXiPDUXDWDQLFXssQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬L[XQELFDDWXQ‫ڰ‬XQiQPLFsFXStFDPLQD
5੅&ULVWRQDQ‫ڰ‬L[XQFDXQLQXLVDFDUDDtQ PLWVX[MXGtRVXQL‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬XQiQWLRUD‫ێ‬
VLQDQ‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQinan uisa ñu cara FDFs‫ڰ‬DLTXLD[UDELiFDWLVLQiQTXLQXVDtPL
‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsTXL[XQDQELVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LQXQTXL[XQPLWVX‫ڰ‬XQiQPLD. 14੅Usa
6੅An Nucën Papa Diosan bana ‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬s[ELUDELDFDTXLQPD, i
‫ڰ‬XQiQPLFsXQLDFDD‫ڰ‬XQiQPLFsXQLQ curúsocëQXDD[EDPD‫ڰ‬DtDQDFXStXQL
cupíoquin uisa ñuñu cara, DPsV~‫ڰ‬LQiQWL iëtۛ i, 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR, ashi rabin.
‫ڰ‬LFsQ. Cristo i curúsocënu bama cupí cana a
7੅&DPLQDXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, Nucën ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DWLD1XFsQ3DSD'LRVFXssQFsPD
Papa Dios parani ca uni ami cuaitima ñucama ëni, XVDxX‫ڰ‬DWscënti cuëëniman.
‫ڰ‬LFsQ. ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ: $Q‫ڰ‬DSicë ñu ‫ڰ‬,PDLQXQFDXQLQD‫ڰ‬DWLD1XFsQ3DSD
EsUXDtQELPLELFDXQLQELWL‫ڰ‬LFsQ. 'LRVFXssQFsPDxX‫ڰ‬s‫ڰ‬DPLWLPD‫ڰ‬LFsQ.
8੅8VDULELWLFDD[DDtQ‫ڰ‬XFKDFDPDsQLPD 15੅Nux aséUDEL&ULVWRQDQ‫ڰ‬DLVKFDQDQXQD,

DtQFXssQFsVDRtVKL‫ڰ‬LFsXQLD[DLQDQPD D[DXVDEL‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFsXQLFDPD[D
‫ڰ‬DLVK[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD'LRVEs ‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFsPD‫ڰ‬DtVKEL
‫ڰ‬tPD. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDQDtQ%sUXfXQVKLQ 1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬DLQ. Ainan
8SLWDQVLQiQPLFs[XQVLQiQTXLQxXXSt ‫ڰ‬LFsD&ULVWRQsQQX‫ڰ‬LPLFsxun bëUimanu
‫ڰ‬DFsXQLD[1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DLVK ‫ڰ‬iVDRTXLQVLQiQWscënquinma bëtsi
xëQLEXD‫ڰ‬DtQELDEs‫ڰ‬LD. 9੅8VD‫ڰ‬DLQ RTXLQVLQiQFsFXStshi cananuna Nucën
cananuna Nucën Papa Dios cuëëncësabi 3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬DLQ. 16੅Axa usai
RTXLQ‫ڰ‬DTXLQDWViQTXLQsQWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LFsXQLFDPDFsxXDQXLFDPD[FDUD
8VRTXLQxXXStRTXLQ‫ڰ‬DLFDQDQXQDD[ aséUDELDtQXQL‫ڰ‬LFs, acama Nucën Papa
TXLiVDELRLDQ‫ڰ‬DTXLQFs‫ڰ‬LDQDQDtQ 'LRVDQQXLEDTXLQDtQ‫ڰ‬XFKDWsUëaۛ nan
nëWsQXDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 10੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD FKXiPDVKLUXD‫ڰ‬LPLWLFDQDFXssnin.
axa nubë Jesucristomi catamëcë 17੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VQDQ‫ڰ‬LFsXQLQEsWVL

XQLFDPD‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬$TXLDQDQ bëtsi ocë cupí, ‫ڰ‬sQQDPLWsDFsPRFs, aín


FDQDQXQD‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFsXQLUDtriribi bërucama isquin ca ui uni cara, anbi, ‫ڰ‬s[
FDPDEL‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. cana aséUDEL1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQXQL‫ڰ‬DL
TXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬8QiQTXLQFDXLVD
3DEORQsDQDVKLTXLQ‫ڰ‬sVsDQDQ XQLFDUDQD‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬sxXFitëcëntima
EsU~DQ[D‫ڰ‬LQXQFD ‫ڰ‬LFsQ.
11੅‫ڰ‬ÊQPscënanbi chaira letranën mitsu 18੅‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu, 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR‫ێ‬
cuëQsR[XQFsEDQDsQsFDPLQDLVWL‫ڰ‬DLQ. QsDQQXLEDTXLQPLWVXDVDULEL‫ڰ‬DtVKPL
12੅An —FDPLQD‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL XSt‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬DTXLQWLFDQDFXssnin. Usai ca
—TXL[XQFDTXLQPLWVX‫ڰ‬XQiQPLFs ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Ashi, Pablo.
3$%/21Ê$1()(6218‫ڰ‬,&Ê81,&$0$
BUANMIA QUIRICA

nuibacë BëFKLFsQXEs‫ڰ‬DtQXDLQDQ‫ڰ‬DLVK
(IHVRsPDQXD[D[-HVXFULVWRPLFDWDPsFs XSt‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDDPL
unicama Pablonën quirica cuënëoxuan catamëquin, xëQLEXD‫ڰ‬DtQELDUDELQ. 7੅An

1
1੅‫ڰ‬Ê[FDQD3DEOR,Nucën Papa Dios FDQXQ‫ڰ‬XFKDFXStQXDLQDQPD‫ڰ‬LFsEL
cuëëncësabi oquin aín bana &ULVWREDPD‫ڰ‬DLQ, QXQxX‫ڰ‬DLVDPD
xXL[XQXQ-HVXFULVWRQsQFDtVD‫ڰ‬DLQ. Usa ‫ڰ‬DFscama tërëQ ۛ TXLQDLQDQ‫ڰ‬LQXQQX
‫ڰ‬L[XQFDQD(IHVRsPDQXD[PL&ULVWR iëmۛ iaxa, an nu nuibaquin. 8੅8VD‫ڰ‬L[XQFD
Jesúsmi sinani ami catamëti Nucën nuibaíUDTXLQXLVDLUDLFDUDXQLDLQDQ‫ڰ‬LWL
3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LFssQsTXLULFDPLWVX ‫ڰ‬LFsTXL[XQXStRTXLQ‫ڰ‬XQinun nu
EXiQPLQ. 2੅Nucën Papa Diosbëtan ‫ڰ‬LPLD[D. 9੅8QLQ‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsELFDQX
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQPLWVX ‫ڰ‬XQiQPLD[D, XLVDFXStFDUDD[FXssDQ‫ێ‬
QXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs[PLFKXiPDUXD‫ڰ‬DLVK sabi oquin Cristo ënë nëtënuaxa
bucucanti cana cuëënin. bamanun xuacëxa quixun. 10੅Ësaquin ca
QX‫ڰ‬XQiQPLD[D: An ca anúan ax utëcënti
nëtëa sënëQ ۛ FsEsWDQ&ULVWR[XWL‫ڰ‬LFsQ, an
I. $,181,&$0$;&$&5,672%Ê unio ñucama, QDtQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬LPDLQXQPHQX
$&+86+,6$‫ڰ‬,&Ê48,;813$%/21Ê1 ‫ڰ‬LFsDtQ‫ڰ‬LEXD‫ڰ‬LQXQ.
CA (1.3-3.21) 11੅Nux Cristonan cupí aín uni raíri

‫ڰ‬DFssaribi oquin nu axa cuëëncësabi oi


Cristonan cupía Nucën Papa Diosan uni ‫ڰ‬LDQDQDtQQsWsQXDEs‫ڰ‬LWLQX‫ڰ‬LPLQX[XQ
QXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQWL FD1XFsQ3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQQX
3੅1XFsQ3DSD'LRVD[FD1XFsQ‫ڰ‬,EX caísacëxa. 8VDLQX[‫ڰ‬LQXQFD1XFsQ3DSD
-HVXFULVWRDtQ'LRV‫ڰ‬LDQDQDtQ3DSD‫ڰ‬LFsQ. Diosan camabi ñu ax cuëëncësabi oquin
$UDELQXQFD‫ڰ‬DFDQ. Aín nëtënuxun nu ‫ڰ‬DTXLQPsníocëxa. 12੅1XQQXDQVLQiQPL‫ێ‬
VLQiQ[XQTXLQFDQX[QX&ULVWRQDQFXSt cë[XQXStRTXLQxX‫ڰ‬DLDLVTXLDQXQL
QXLEDTXLQ‫ڰ‬DLVDPDLUDxXQX‫ڰ‬DTXLQTXLQ raírinënribi a rabinun ca nux pain
XStRTXLQVLQiQPLDQDQQXFXssQPLD. Cristomi catamëFs‫ڰ‬DtVKQXD[FXssQFs
4੅0HFDPDXQLRFsPD‫ڰ‬L[XQELFD1XFsQ VDELRL‫ڰ‬LQXQQXFDtsacëxa. 13੅Mitsúxribi
Papa Diosan Cristo cupínu an iscëx camina —Jesucristo cupí ca uni aín
‫ڰ‬XFKDxXPD‫ڰ‬LDQDQDLQDQVKL‫ڰ‬LQXQQX ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVQDQ
caísacëxa. 5੅Axa cuëëncësabi oquin ca nu ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quixun ñuicë bana cuati
nuibaquin Jesucristo cupí aín bëchicë Cristomi catamëacën. Cristomi
‫ڰ‬LQXQQXFDtsacëxa. 6੅Usaquin ainan catamëtia ca Nucën Papa Diosan ax
‫ڰ‬LQXQFDtVWDQFsxun an nu nuibaquin, aín quicësabi oquin aín Bëru Ñunshin Upí

397
()(6,26੄1੄2 398

PLEsD‫ڰ‬LQXQPLWVX‫ڰ‬LQiQFs[D, mitsúxmi XVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 22੅Nucën Papa Diosan ca


aséUDELDLQDQ‫ڰ‬LFs‫ڰ‬XQiQWLRTXLQ. 14੅Aín camabi ñu, uni, iQJHO, DFDPDQ‫ڰ‬LEX
%sUXfXQVKLQ8StD[DQXEs‫ڰ‬DLQ ‫ڰ‬LQXQ&ULVWR‫ڰ‬LPLDFs[D. ‫ڰ‬,PLDQDQFDD[D
FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, anúan Nucën Papa ami catamëFsXQLFDPDQ‫ڰ‬LEXULEL‫ڰ‬LQXQ
Diosan an caíscë aín unicama biti nëtë ‫ڰ‬LPLDFs[D. 23੅Axa ami catamëcë
sënën ۛ cëbë cananuna aín nëWsQXDEs‫ڰ‬LWL XQLFDPD[FD‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬DtVKELFDPi[EL
‫ڰ‬DLQ, D[TXLisabi oi. $[FXVKLLUD‫ڰ‬L[XDQ &ULVWRQDQ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQDEs‫ڰ‬L[XQ
QXLEDTXLQ‫ڰ‬LPLFsxunu a rabinun ca usai DQVLQiQFsVDULELRTXLDQVLQinun aín
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. XQLFDPD‫ڰ‬LPLD. $[FDXLQXEL‫ڰ‬Dtmama
‫ڰ‬LFsQ. $Es‫ڰ‬L[XQFD&ULVWRQsQDtQ
(IHVRQX‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULVWRPLFDWDPsFs XQLFDPDDQLVFs[DtQQXLWXXSt‫ڰ‬L[XDQD[
unicama Pablonën Nucën Papa Dios FXssQFsVDRTXLQVKL‫ڰ‬DQXQDtQFXVKL
ñucáxuan ‫ڰ‬LQDQLD.
15੅Usoquin Nucën Papa Diosan

‫ڰ‬DTXLQFs[PLPLWVX[DVpUDEL1XFsQ‫ڰ‬,EX An nuibacë cupí ca uni Nucën Papa


-HV~VPLFDWDPsDQDQD[DDPLVLQiQFs 'LRVQDQ‫ڰ‬LDTXLFsEDQD

2
unicamabë nuibanania ñuicania cana 1੅0LWVXQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsFXSt

cuan. 16੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDsQTXLQPD—DViEL DLQDQPD‫ڰ‬DtVKPLXQLEDPDFsVD


ca —quixun caquin rabianan abë ‫ڰ‬LFsELFD1XFsQ3DSD'LRVDQPLWVX
banaquin Nucën Papa Dios mitsu xëQLEXD‫ڰ‬DtQELDEs‫ڰ‬LQXQDLQDQ‫ڰ‬LPLD[D.
xXFixunin. 17੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQ 2੅Ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsxXLVKLDDQVLQiQFs

'LRV‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬$SXLUD, Nucën Papa Dios, a XQLFDPDQVLQiQFsVDRTXLQVKLVLQiQTXLQ


FDQDDQ‫ڰ‬XQiQPLFsxunmi upí oquin FDPLQDxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFsQ, ñunshin
VLQiQTXLQD‫ڰ‬XQiQFDQXQTXL[XQPLWVX ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXFXssQFssabi oquin. An
xXFixunin. 18੅‫ڰ‬,PDLQXQFDQDPLWVX ca an Nucën Papa Diosan bana
xXFixunin, DQ‫ڰ‬LPLFs[FDUDPLQDXLVDLUDL cuaisama tancë unicama ax cuëëncësabi
ënë nëtëQXD[-HVXFULVWRVDULEL‫ڰ‬DLVKXSt RTXLQ‫ڰ‬DQXQVLQiQPLD. Usaribiti camina
VLQiQxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQPLPLWVXQ PLWVX[DQVLQiQPLFs‫ڰ‬LDFsQ. 3੅Nunribi
‫ڰ‬XQinun. fXFiQDQFDQDXLVDLUDL FDQDQXQDFDPD[XQELQXQVLQiQFsVD
caramina aín nëWsQXDEs‫ڰ‬DLVK, axa ami RTXLQVKLVLQiQDQQXQVLQDQ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬L[XQ
catamëFsXQLFDPDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQPL nux cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsQ. 8VDL‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬XQiQXQPLWVXxXFixunin. 19,20੅Usaribi ‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDUDtULXQLFDPDVDULEL‫ڰ‬DLVK
RTXLQFDQDPLWVXxXFixunin, uisaira numi nishquian Nucën Papa Diosan
cara aín cushi anúan axa ami catamëcë castíFDQWL‫ڰ‬LDFsQ. 4੅8VDL‫ڰ‬Li‫ڰ‬LFsELFD
XQLFDPD‫ڰ‬DTXLQWLD‫ڰ‬LFsTXL[XQPLPLWVXQ 1XFsQ3DSD'LRVDQQX‫ڰ‬DLVDPDLUD
‫ڰ‬XQinun. A cushínbi ca bamacëbi nuibaquin, 5੅QX[QXQ‫ڰ‬XFKDFXStQX
baísquimixun Cristo aín nëtënu aín DLQDQPD‫ڰ‬DLVKEDPDFsVD‫ڰ‬Li‫ڰ‬LFsELDLQDQ
mëTXHX‫ڰ‬DLVKDEs‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLDFs[D. ‫ڰ‬DLVKXSLWLWVyQXQQX‫ڰ‬LPLD[D, nuxribi
A cushíinra ca Nucën Papa Diosan nu EDPD‫ڰ‬DtVKEL&ULVWREsEDtVTXLFsVD‫ڰ‬LQXQ.
‫ڰ‬DTXLQLD. 21੅8VDL‫ڰ‬LQ~DQ‫ڰ‬LPLFs[FD&ULVWR 6੅1X[&ULVWR-HV~VEsEDtVTXLFsVD‫ڰ‬LQXQ

ax, DXQLQLVFs‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LPDLQXQDXQLQ ‫ڰ‬LPLDQDQFD1XFsQ3DSD'LRVDQQX[ULEL


LVFsPD‫ڰ‬DSXULEL‫ڰ‬LPDLQXQXLVDFXVKLFDUD, ënë nëtënuaxbi Cristo Jesúsbë, aín
‫ڰ‬LPDLQXQXLVD‫ڰ‬DSXFDUD, uisaquin caquin nëtëQXULELDEs‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LPLD[D.
anëcë cara, acamabë sënëQ ۛ PDLUD‫ڰ‬LFsQ. 7੅-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DtVKQXXVDL‫ڰ‬LFsLVTXtDQ

8VDEsUt‫ڰ‬DLVKFDsQsQsWsFsx~cëbëribi camabi unin uisaira oquin cara an nu


399 ()(6,26੄2

nuibatia quixun nëtë xënibucëbëtanbi &ULVWRQsQMXGtRVXQL‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVPD


isnun ca Nucën Papa Diosan usaínu XQLULELDDLQDQ‫ڰ‬DLVKFDPi[ELEstsibë
‫ڰ‬LQXQPsníocëxa. 8੅Nuibaquin ca asérabi QXLEDQDQXQ‫ڰ‬LPLD[D. 15੅Ax camabi unin
cuëënquin mitsúxmi Cristomi catamëti ‫ڰ‬XFKDFXStEDPDTXLQFD&ULVWRQsQQX[
cupíVKLPLWVXDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëm ۛ iaxa. MXGtRVXQL‫ڰ‬L[XQ0RLVpVQsQFXsnëo bana
0LWV~QPLxXXSt‫ڰ‬DFsFXStPDFD quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsFXStPDDPL
Jesucristo bama cupíshi Nucën Papa catamëcë cupíshi Nucën Papa Diosnan
Diosan ax cuëënquinshi mitsu ainan ‫ڰ‬LWLPsníocëxa. 8VRXQL‫ڰ‬LFssaribitia
‫ڰ‬LQXQLëmۛ iaxa. 9੅$QFDDQxXXSt‫ڰ‬DFs judíosma uniquin ca nux judíos uni
FXStDLQDQ‫ڰ‬LQXQXQLLëm ۛ ima. 8VD‫ڰ‬DLQFD ‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬LFssaribitimi mitsúxribi ami
XLQX‫ڰ‬LFsXQtQEL—‫ڰ‬sQXStxX‫ڰ‬DFsFXSt catamëFsFXStDLQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD[D. Usa
cana iëaۛ —quixun rabíTXLQVLQiQWLPD ‫ڰ‬DLQFDQDQXQDFDPi[ELDLQDQ‫ڰ‬DLVK
‫ڰ‬LFsQ. 10੅&ULVWR-HV~VQXEs‫ڰ‬LQ~DQDQ VsQsQ‫ڰ‬DLQ. 16੅$[FDPDELXQLQ‫ڰ‬XFKD
‫ڰ‬LPLFsxun ñu upíVKL‫ڰ‬DQDQQXQVLQDQ tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬LWLFXStLFXU~socënuax bamax
EsWVL‫ڰ‬LQXQFDDQPsníosabi oquin nu baísquiquin ca Cristonën judíos
‫ڰ‬LPLD[D. XQLFDPD1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQ
mëníocëxa. 8VRTXLDQ‫ڰ‬DFsFXStFDD[D
&ULVWRFXStDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LFsVDULELWL ami catamëcëcamax Nucën Papa
judíosma unicamaribi Nucën Papa 'LRVQDQ‫ڰ‬DLVK, judíosma unibë judíos uni
'LRVQDQ‫ڰ‬LWL QLVKinantëFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ. 17੅Ax ënë
11੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPDQ~WLPD‫ڰ‬DLQ, nëtënu utancëxun ca Cristonën bana
mitsux judíos unima, XQLLWVL‫ڰ‬DLVK ñuixunquin, camabi unix ca ami
FDPLQDD[D‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFsMXGtRV catamëti Nuncën Papa Diosan iscëx upí
unicaman —DXQLEXQs[FD‫ڰ‬XQiQWLRUDFD‫ێ‬ ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFD
FsPD‫ڰ‬LFs—TXL[XQxXLFs‫ڰ‬LDFsQ. judíosma uni, an Nucën Papa Diosan
12੅-XGtRVXQLPD‫ڰ‬DLVKFDPLQD&ULVWRxXL EDQD‫ڰ‬XQiQFsPD, ‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVXQL,
TXLFsEDQDFXDFsPD‫ڰ‬LDFsQ. Judíos DQ1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD‫ڰ‬XQiQFs
XQLFDPDQ‫ڰ‬XQDQ‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVXQ ‫ڰ‬L[XQDxXLDTXLFsEDQDFXDWL, Cristomi
1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD‫ڰ‬XQiQFsPD FDWDPsWL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LD. 18੅Usai
‫ڰ‬LDQDQDQ&ULVWRxXLTXLQ$EUDKDPFi Cristomi catamëti Nucën Papa Diosan
EDQDD‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬LDFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQ %sUXfXQVKLQ8StxX‫ڰ‬DLVKFDQDQXQD
camina Nucën Papa Diosan ca FDPi[EL, judíos uni ucën Papa Diosnan
QXLEDTXLQXQL‫ڰ‬DTXLDQDQDLQDQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LWLPsníocëxa. Usoquin ca nux judíos
TXL[XQ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLVKPLWVX[ XQ‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVPDXQt[ULEL, Nucën
FXssQFsVDRtVKLWVyWLVLQiQFsQ. 13੅8VDL‫ڰ‬Li 3DSD'LRVEsEDQDWL‫ڰ‬DLQ. 19੅8VD‫ڰ‬DLQ
‫ڰ‬DtVKELFDPLQDFDPDELXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStD FDPLQDMXGtRVPDXQL‫ڰ‬DtVKPL1XFsQ
&ULVWREDPD‫ڰ‬DLQ, ami catamëFs‫ڰ‬DLVK 3DSD'LRV‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬Lisaribima
DLQDQ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQD1XFsQ3DSD ‫ڰ‬DLQ. A ñuiquian Nucën Papa Diosan
'LRV‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtVKELEsUtD‫ڰ‬XQDQL $EUDKDPFi, Cristo, a camina mitsun
DLQDQ‫ڰ‬DLQ. 14੅Cristonën ca judíos uni EsUt‫ڰ‬XQDQLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD
‫ڰ‬LFssaribitia judíosma uniribi Nucën PLWV~[PLMXGtRVPDXQL‫ڰ‬LPDLQXQQX[ULEL
3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD[D, FDPi[ELD MXGtRVXQL‫ڰ‬DLVK, ainan cupí aín nëtënu
UDtULXQLVDULEL‫ڰ‬LQXQ. Judíos unicamaxa DEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 20੅Mitsux camina an aín
judíosma unicamabë nuibanancëma bana uni ñuixunun Jesusan caíscë
‫ڰ‬DLVKQLVKDQDQFsVD‫ڰ‬Li‫ڰ‬LFsFDEsUt XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ1XFsQ3DSD'LRV
()(6,26੄2੄3 400

quicë bana uni ñuixuncë unicaman unicama, Cristo Jesús bama cupí ami
ñuiasabi oi, Jesucristomi catamëti ami FDWDPsWL1XFsQ3DSD'LRVDQXQL‫ڰ‬LDQDQ
FXVKLFs‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQDXQLQ abë aín nëWsQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, D[TXLisabi oi.
maxax xubu oquin ami cushiti pain 7੅‫ڰ‬Ê[ELXVDL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsELFDD[DVprabi

nantancëxun raíriribi bucúnrucësaribi FXVKL‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD'LRVDQ&ULVWR


‫ڰ‬DLQ, &ULVWRDSDLQQDQFsPD[i[VD‫ڰ‬DLQ. -HV~VxXLTXLFsEDQDXQLFDPDxXL[XQXQ‫ڰ‬s
21੅Amia catamëWLDFD1XFsQ‫ڰ‬,EX ‫ڰ‬LPLDFs[D. 8੅‫ڰ‬Ê[D[DDPLFDWDPscë uni
Jesucristonën aín unicama ax cuëëncë raíribë sënëQ ۛ PDUD‫ڰ‬LFsELFD1XFsQ3DSD
VDELRtD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD. 8VDTXLQ‫ڰ‬LPLFëxۛ a, Diosan nuibaquin, judíosma unicama
asérabi ami catamëcë aín unicama abë &ULVWRxXLTXLFsEDQD‫ڰ‬XQiQPLQXQ‫ڰ‬s
FD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LD. 22੅Mitsun ëmanu ‫ڰ‬LPLD[D, uisaira oquin cara Cristonën aín
‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULVWRPLFDWDPsFsXQLFDPD‫ێ‬ XQLFDPDQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQLDTXL[XDQsQs
bëribi ca aín uni raíULEsD‫ڰ‬LFssaribiti nëtëQX[XQDtQXQLFDPDQ‫ڰ‬XQiLQUDFsPD
1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LD, aín Bëru Ñunshin ‫ڰ‬LFsEL. 9੅Nucën Papa Dios, an camabi ñu
8StDDtQXQLFDPDEs‫ڰ‬DLQ. unio, an ca —&ULVWRFDXWL‫ڰ‬LFs—quixun
bëUiPDPsQtR‫ڰ‬L[XQEL&ULVWRXFsmapan
Judíosma unicama Jesucristo ñuiquin ‫ڰ‬DLQ, a ñui quicë bana uisai quicë cara
bana ñuixunuan Nucën Papa Diosan TXL[XDQXQLQFXDQXQ‫ڰ‬XQiQPLDPD‫ڰ‬LFsQ.
Pablo caísa ‫ڰ‬8QiQPLDPD‫ڰ‬L[XQELFDEsUtDEDQD

3
1੅0LWV~[PLMXGtRVPDXQL‫ڰ‬DtVKEL XQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLQXQ1XFsQ3DSD'LRVDQ
&ULVWR-HV~VPLVLQinun aín bana ‫ڰ‬sFD[D. 10੅Axa ami catamëcë unicamaxa
PLWVXxXL[XQFsFXStFDQD‫ڰ‬s[, Pablo DQ‫ڰ‬LPLFs[XStLVTXLDQQDtQX‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬DLVK, VLSXDFs‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDQDPLWVX iQJHOFDPD, aín cushicamanribi uisaira
1XFsQ3DSD'LRVxXFixunin. 2੅Mitsúnbi cushixX‫ڰ‬LDQDQXLVDLUDVLQiQxXFDUDD[‫ڰ‬LFs
FDPLQD‫ڰ‬sDxXLFDQLDFXDTXLQ‫ڰ‬XQiQWL XStRTXLQ‫ڰ‬XQinun ca Nucën Papa Diosan
‫ڰ‬DLQ, mitsu nuibaquin ca Nucën Papa DtQXQLFDPDXVDL‫ڰ‬LQXQPsníocëxa.
Diosan Cristo ñuiquin aín bana mitsu 11੅8VDTXLQDtQXQLFDPD‫ڰ‬LPLQX[XDQXVDEL

xXL[XQXQ‫ڰ‬sFDFs[DTXL[XQ. 3੅A bana ‫ڰ‬LWLRTXLQDQPsníosabi oquin ca Nucën


XLVDLTXLFsFDUDTXL[XQXQLQ‫ڰ‬XQiQPD Papa Diosan aín Bëchicë, 1XFsQ‫ڰ‬,EX
‫ڰ‬LFsELFDEsUtXQLQ‫ڰ‬XQDQLD. Nucën Papa Jesucristo, a ënë nëtënu xuacëxa. 12੅Cristo
'LRVDQELFD‫ڰ‬sULEL‫ڰ‬XQiQPLD[D. ‫ڰ‬,WVDPD‫ێ‬ cupí cananuna racuëtima uisa ñu cara,
VKLSDLQFDQDDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬XQiQPLFsEDQD 1XFsQ3DSD'LRVEsEDQDWL‫ڰ‬DLQ, an ca
mitsu ñuixunquin cuënëon. 4੅‫ڰ‬ÊQPLWVX Cristomi catamëcë cupí nun bana cuatia
EXiQPLQX[XQFXsnëocë bana ënë isquin TXL[XQ‫ڰ‬XQDQL. 13੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬s[PLWVX
FDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬sQFDQDXLVDLTXLFs bana ñuixuncë cupí tëmëraia ñuicania
FDUD&ULVWRxXLTXLFsEDQD‫ڰ‬LFs‫ڰ‬XQDQL FXDWtELUDFXsWLPDViQXLWXWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQ
quixun. 5੅A bana ca bëUiPD-HVXFULVWR tëmëraquinbi Cristo ñui quicë banacama
XFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQ, uisai cara quia quixun mitsu ñuixuncëxmi ami catamëtia Nucën
XQL1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬XQiQPLDPD 3DSD'LRVDQPLWVXDLQDQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬DLVK
‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDEsUtDtQ%sUX FDPLQDPDViQXLWXWtPDFXssQWL‫ڰ‬DLQ.
Ñunshin Upitan an aín bana ñuixunun
Uisaira oquin cara Cristonën aín unicama
caíscë unicama uisai cara a bana quia
nuibatia quicë bana
TXL[XQ‫ڰ‬XQiQPLD[D. 6੅8QLQ‫ڰ‬XQiQPD
‫ڰ‬DtQELFDDEDQDsVDLTXLD, judíos 14੅8VDPLWVX[‫ڰ‬DLQFDQD1XFsQ‫ڰ‬,EX

XQLFDPD‫ڰ‬LFssaribiti ca judíosma Jesucristonën Papa, Nucën Papa Dios, a


401 ()(6,26੄3੄4

UDQWLQSXU~QTXLQPLWVXxXFixunin. 15੅Ax ‫ڰ‬DLVKXSLWLEDQDWL‫ڰ‬DLQ. Bënëtishi nishíma


FDPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQQDtQX camina bëWVLEsQXLEDQDQL‫ڰ‬DTXLDQDQWL
‫ڰ‬LFsiQJHOFDPDULELDQXQLR‫ڰ‬DLVKDFDPDQ ‫ڰ‬DLQ. 3੅Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin
‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LFsQ. 16੅$[XStLUD‫ڰ‬DLVKFXVKLLUD 8SLWDQ‫ڰ‬DTXLQFs[FDPLQDEsWVLQVLQiQFs
‫ڰ‬L[~DQDtQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQPLWVXQ saribi oquin sinani achúVKLVLQiQVD‫ڰ‬DLVK,
QXLWXPsXVLQiQPLTXLQ, ax cuëëncësabi ëníma bëtsibë bëWVLEsQXLEDQDQWL‫ڰ‬DLQ.
RTXLQPL‫ڰ‬DQXQPLWVXFXVKLRQXQ, cana a 8VDL‫ڰ‬LWLVLQDQLFDPLQDXVDtEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
PLWVXxXFixunin. 17੅‫ڰ‬,PDLQXQFDQD 4੅-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DLVKFDDtQXQLFDPD

Cristomi catamëWLDDQPLWVXEs‫ڰ‬L[XQDQ achúVKLVDLVKL‫ڰ‬LFsQ. $QDWX‫ڰ‬DTXLQFs


FXVKLRFs‫ڰ‬DLVK, XLVDLFDUD‫ڰ‬tELEstsibë Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin Upí
bëtsibë nuibananquinmi, 18੅axribia ami ax ca achúVKLVKL‫ڰ‬LFsQ. 8VDiLQFDEstsin
VLQiQFsXQLFDPDEstan, uiti chaira aín ‫ڰ‬XQiQFssaribi oquin aín unicaman
VLQDQ‫ڰ‬L[XQFDUD&ULVWRQsQFDPDELPHQX ‫ڰ‬XQDQLD, Nucën Papa Diosan ca aín
‫ڰ‬LFsXQLFDPD, ‫ڰ‬DSXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬DSXPD nëWsQXDEs‫ڰ‬LQXQQXFDtsacëxa quixun.
unicamacëñunbi ñumaraira unibi 5੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRD[sshi ca aín

nuibatia quixun mitsun nuitu mëu XQLFDPDQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LFsQ. Ax ca achúVKL‫ڰ‬LFsQ,


‫ڰ‬XQiQXQPLWVXxXFixunin. 19੅Nun nu DPLVKLFDWDPsWLFDQDQXQDFDPi[ELQXQ
FDPDLUD‫ڰ‬XQiQWLVDPD‫ڰ‬LFsbimi mitsun, ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVKDLQDQ‫ڰ‬DLQ. -HVXFULV‫ێ‬
uisaira oquin cara Cristonën mitsu tomishi catamëcë cupí cananuna
nuibatia quixun, aín cushi an mitsun QDVKLPLFs‫ڰ‬DLQ. 6੅Nucën Papa Dios axëshi
QXLWXXSt‫ڰ‬LPLWLD[DDVpUDELPLWVXEs‫ڰ‬DLQ FDDtQXQLFDPDQ'LRV‫ڰ‬LDQDQDtQ
‫ڰ‬XQinun cana Nucën Papa Dios mitsu XQLFDPDQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDD[
xXFixunin. cuëëncëVDELRTXLDQxX‫ڰ‬DQXQDtQ
20੅$[FXVKLLUD‫ڰ‬DLVKQXEs‫ڰ‬L[XQFD XQLFDPD‫ڰ‬DTXLQLD. Ax ca aín unicamabë
1XFsQ3DSD'LRVDQQXQxXFicësamaira ‫ڰ‬LFsQ.
RTXLQQX‫ڰ‬D[~DQDQQXQVLQiQFssamaira 7੅8VD‫ڰ‬DLQFDD[DDPLFDWDPscë

RTXLQULELVLQiQ[XQTXLQQX‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. unicama bëWVLQVLQiQFssaribi oquin


21੅8VD‫ڰ‬LFsFD&ULVWR-HV~VFXStDtQ VLQiQFs‫ڰ‬LFsELD[FXssQFsVDRTXLDQEsWVL
unicaman xëQLEXD‫ڰ‬DtQELDUDELWL‫ڰ‬LFsQ. EsWVLxXPssWL‫ڰ‬DQXQ&ULVWRQsQQX
8VDTXLQFD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LPLD[D. 8੅8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLD[FD1XFsQ
Papa Diosan bana cuënëo ësai quia:
&DSLWDQsDQDEs‫ڰ‬DFinanquin axa ami
II. Ê6$,&$18&Ê13$3$',26$181, QLVKFsXQLFDPDxXVPR[XQFXssQ‫ێ‬
‫ڰ‬,7,‫ڰ‬,&Ê48,;813$%/21Ê1&$(4-6) quin aín unicama an bicë ñu
‫ڰ‬LQiQFssabi oquin ca Cristonën
$tQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LPLFs[XQ bamax baísquitancëx naínu
Nucën Papa Diosan unicaman bëtsin cuantëcëntancëxun cuëënquin aín
sináncësaribi oquin sinánti bana XQLFDPDDQ‫ڰ‬DWLxX‫ڰ‬LQiQTXLQEsWVL
EsWVLxX‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬LPLD[D.
4
1੅8VD‫ڰ‬DLQFDQD‫ڰ‬s[DLQDQ‫ڰ‬L[XQ
9੅¢8VD‫ڰ‬DLQFDUD&ULVWRQDtQX
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRxXLTXLQEDQD
xXL[XQFsFXStVLSXDFs‫ڰ‬L[XQPLWVXFDLQ, cuantëFsDQTXLFsEDQDXLVDLTXLFs‫ڰ‬LF?
DQFDtVFsDtQXQLFDPD[DXVDL‫ڰ‬LWLRTXLDQ Ax ca ësai quia, aín Papan nëtënuax ënë
Nucën Papa Diosan mënóisabi oi menu utancëx ca anu cuantëcëancëxa,
camina ax cuëëncëVDELRtVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. quiax. 10੅Axa ënë nëWsQXXi, axbi ca
2੅&XDPLDQDQLPDFDPLQDXStVLQiQñu anuxun aín unicama camabi aín cushi
()(6,26੄4 402

DQ~DQDtQFXssQFsVDRTXLQ‫ڰ‬DWLD‫ڰ‬LQinux FDXQLFDPDELDtQQDPLDXSLWLXQLD‫ڰ‬DLQ,
DEs‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LDtQ3DSDQQstënu DViEL‫ڰ‬LFsQ. Usaribiti ca axa Jesucristomi
cuantëcëancëxa. 11੅An ca ax cuëëncësa catamëcë unicamax amanu amanu
RTXtDQEsWVLEsWVLxX‫ڰ‬DQXQDtQXQLFDPD VLQiQTXLQPD&ULVWRQsQ‫ڰ‬DTXLQFs[
‫ڰ‬LPLD. Bëtsi bëtsi unix ca aín bana camaxunbi bëWVLQVLQiQFsVDRTXLQ
xXL[XQXDQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬LFsQ. Raírinën ca VLQiQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬LFD&ULVWRQs[
Nucën Papa Dios quicë bana unicama cuëëncësabi oi bëtsibë bëtsibë
ñuixunia. Raírinën ca axa Jesucristomi nuibanani, DQVLQiQFssaribi oquin sinani
catamëcëma unicama amia catamënun &ULVWRVDULEL‫ڰ‬LD.
XStRTXLQ‫ڰ‬DTXLQLD. Raírinën ca axa ami
catamëcë unicama upiti Jesucristo &ULVWRQDQ‫ڰ‬DtVKDXQLEsWVL‫ڰ‬LWLEDQD
cuëëncëVDELRLtQXQiTXLQLD. Raírinën ca 17੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQ‫ڰ‬sVLQiQPL‫ێ‬

uisai cara Nucën Papa Diosan bana cësabi oquin cana mitsu cain, axa Nucën
cuëQsRFDPDTXLDTXL[XQXQL‫ڰ‬XQiQPLD. 3DSD'LRVPLVLQiQFsPDXQt[D‫ڰ‬LFssaribiti
12੅Axa ami catamëcë unicaman upí ‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtVKELFDPLQDXVDL‫ڰ‬LWsFsQWLPD‫ڰ‬DLQ. A
RTXLQVLQinan ax cuëëncësabi oquin ñu unicamax ca Nucën Papa Dios cuëëncësa
upíVKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DTXLQXQFD&ULVWRQsQDtQ RtPDDW~QELDVLQiQFsVDRtVKL‫ڰ‬LEXFXLD.
XQLFDPDEsWVLEsWVLxX‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬LPLD. 18੅8VD‫ڰ‬DLVKFDEsiQTXLEXFs‫ڰ‬DLQPDQFDV‫ێ‬
13੅8VDL‫ڰ‬DTXLDQDQLFDQDQXQDQLVKiQD‫ێ‬ matia uni bënëFۛ sVDULELRL‫ڰ‬LD. Cristo ñui
QLPDQXLEDQDQLXLVDxXFDUD‫ڰ‬LFsbëbi TXLFsEDQDFXDLVDPDWDQFs‫ڰ‬L[XQFD
aséUDELDPLFDWDPsWL‫ڰ‬DLQ. $LQDQ‫ڰ‬L[XQ DLQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD
Nucën Papa Diosan Bëchicë a asérabi 'LRVQDQ‫ڰ‬LWVLDQ[ELDLQDQPD‫ڰ‬LFsQ. 19੅$‫ڰ‬DL
‫ڰ‬XQDQLFDQDQXQDDQ‫ڰ‬LPLFs[DtQVLQiQVD‫ێ‬ xXQVKtQFs‫ڰ‬L[XQFDUDEtQTXLQPDXLVDxX
ULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDFDPi[EL ‫ڰ‬DWLPDFDUD‫ڰ‬DLVDWDQLDD‫ڰ‬DLD. Aín
QXQVLQDQXStLUDXSt‫ڰ‬DLVKD[FXssQFs [DQXPD‫ڰ‬DtQEL[DQXEs‫ڰ‬LWL, xanúxmabi
VDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 14੅8VDL‫ڰ‬LFDQDQXQD XQLLWVLEs‫ڰ‬LWL, XVDxXFDPD‫ڰ‬DWLFXssnia.
bëUiPDQX‫ڰ‬LiVDULELWLEsUt‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. 20੅8VDtDDWX[‫ڰ‬LFsbëtanbi ca Cristonën

%sUtFDQDQXQDWXixunratsunën unín XVDtPL‫ڰ‬LQXQPLWVXVLQiQPLFsPD‫ڰ‬LFsQ.


SDUiQFs[XQVLQiQEsTXLQFsVD‫ڰ‬DLVKXQtQ 21੅Mitsúxmi a rabi timëF ۛ s‫ڰ‬DLQFDUD-HV~V
EsWVLEsWVLEDQDxXL[XQTXLQSDUiQFsxun XLVDLPLWVX[‫ڰ‬LWLFXssQLDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬
DPDQXDDPDQXDVLQDQLXVDULEL‫ڰ‬LWLPD Fs‫ڰ‬L[XQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, Jesusax ca
‫ڰ‬DLQ. $QXQLSDUiQFsXQLFDPDQ PLWV~[PLDXQLFDPD‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬LWL
cëmëTXLQQXSDUiQTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DQXQ cuëënima quixun. 22੅8VDULELWL‫ڰ‬LTXLQ
TXL[XQ‫ڰ‬LPLFs[XVDL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtVKELFDQDQXQD camina bëUiPDPLWVX[FXssQFssabi
EsUtXVDL‫ڰ‬LWsFsQWLPD‫ڰ‬DLQ. 15੅Nuxnu ainan RTXLQxXQVKtQTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsQ.
‫ڰ‬DtDQDtQXQLFDPDQ‫ڰ‬,EX, Cristo, ax nubë 8VDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFDPLQDPLWVXQVLQDQ
‫ڰ‬DLQFDQDQXQDQsWsFDPDELDQQX XStPD‫ڰ‬L[XQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DTXLQEL, ax ca
‫ڰ‬XQiQPLFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DL, DtQVLQiQVDULEL ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLUDEtDQPD‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDEstsibë 8VDL‫ڰ‬Li‫ڰ‬L[XQELFDPLQDxX‫ڰ‬DWLPDPL‫ڰ‬i,
bëtsibë nuibananquin, cëmëquin uni itsi DFDPDsQWL‫ڰ‬DLQ. 23੅A ëni camina Nucën
paranima, Cristo cuëëncëVDELRtVKL‫ڰ‬LWL 3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[EsWVLVLQiQxX‫ڰ‬LWL
‫ڰ‬DLQ. 16੅Nun namicama amanu amanu ‫ڰ‬DLQ. 24੅%sWVLVLQiQxX‫ڰ‬LPLFs[FDPLQDDQ
‫ڰ‬DLVKQXQPsFsQ, nun taë, nun pëñan, iscëx aséUDELXSt‫ڰ‬LDQDQXQtQULELDLVFs[
nun bëru, DFDPDXSLWLWDFiVKTXLDPD upí nuituxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa Dios
‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDXQLPD‫ڰ‬LWVtDQ. 8VD‫ڰ‬DtVKEL cuëëncësabi oi.
403 ()(6,26੄4੄5

25੅8VDL‫ڰ‬LTXLQFDPLQDFsmëquin uni

SDUiQWLPD‫ڰ‬DLQ. &DPi[ELFDQDQXQD 8LVDLFDUD1XFsQ3DSD'LRVDQXQLFDPD‫ڰ‬LWL


&ULVWRQDQ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDDEs ‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD

5
banaquin min aintsicama asérabi 1੅Mitsux aín bëFKLFs‫ڰ‬LFsDQQXLEDFs
EDQiLQVKLFDTXLQSDUiQWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DLVKFDPLQDXVDL‫ڰ‬LWLVLQDQL1XFsQ
26੅Unibë nishanantancëxbi camina 3DSD'LRV‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 2੅Nucën
‫ڰ‬XFKDWLUDEDQDQ[snibutíma a nëtën ۛ bi Papa Dios cuëëncësabi oquin judíos
bënëWLVKLPDQ~WL‫ڰ‬DLQ. 27੅Nishtancë[XQ‫ێ‬ XQLQDtQ‫ڰ‬XFKDFXStUsFëxۛ a carnero
ELPLPDQXLDPDFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ ‫ڰ‬Lisaribiti ca bamatsianxmabi Cristo nu
PLWVXPDViVLQiQPLTXLQPLWVXQQXLWX QXLEDWLQXQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPDFs[D, ami
XStPD‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDTXLDQ‫ڰ‬DWLQ catamëtíshinu iën ۛ un. Cristonëan nu
rabanan camina mitsun nishcë XVRTXLQQXLEDFs‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWV~[ULEL
bënëQ ۛ TXLQVKLPDQXWL‫ڰ‬DLQ. usaribiti bëtsibë bëWVLEsQXLEDQDQWL‫ڰ‬DLQ.
28੅An ñu mëcamacë uni an ca usaquin 3੅1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬L[XQFDPLQD

‫ڰ‬DWsFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬DWsFsQ‫ێ‬ PLWVXQXLVDxX[FDUD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsD‫ڰ‬DWL


quinma ca chiquíshquinma aín VLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. 0LWVXQ[DQXPD‫ڰ‬DtQEL
mëcëQDQELXStRTXLQxXPssWL‫ڰ‬LFsQ, [DQXEs‫ڰ‬LWL, [DQ~[PDELXQLLWVLEs‫ڰ‬LWL,
cupí bixun anun ñuñuma uniribi PLQDQPDELXQLLWVLQ[DQX‫ڰ‬LPDLQXQxX
‫ڰ‬DTXLQWLVLQiQTXLQ. cuëënti, XVDxX‫ڰ‬DWLVLQDQLPD‫ڰ‬LDQDQ
29੅‫ڰ‬$WLPDWLEDQDLPDXSLWLVKLEDQDTXLQ FDPLQDXVDxXxXLEDQDWLPD‫ڰ‬DLQ. 4੅Anun
camina uni Jesucristomia upiti WXSXDQDQWL‫ڰ‬DWLPDEDQDQFDPLQD
catamëQXQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. Mitsúxmi usai EDQDWLPD‫ڰ‬DLQ, XQL‫ڰ‬LPDLQXQ[DQXUDEtQPL
banaia cuati Jesucristomi upiti FDPLQD‫ڰ‬XViQDQLEDQDWLPD‫ڰ‬DLQ, FXDtQWD‫ێ‬
catamëtia Nucën Papa Diosan nuibaquin SXQ‫ڰ‬DLVKFDPLQD‫ڰ‬DWLPDWLEDQDWLPD‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬DTXLQFs[FDFXssQWL‫ڰ‬LFsQ. 30੅‫ڰ‬$WLPDWL 8VDL‫ڰ‬LTXLQPDFDPLQDDUDELTXLQ1XFsQ
banaquin camina Nucën Papa Diosan Papa Dios —DViELFD—TXL[XQFDWL‫ڰ‬DLQ.
%sUXfXQVKLQ8StPDViQXLWXPLTXLQ 5੅Camina aséUDEL‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, axa aín

UDEtQPLWLPD‫ڰ‬DLQ. $[DPLEs‫ڰ‬LQXQ [DQXPD‫ڰ‬DtQEL[DQXEs‫ڰ‬LFsXQL, axa


‫ڰ‬LQiQTXLQFD1XFsQ3DSD'LRVDQPLWVX [DQ~[PDELXQLEs‫ڰ‬LFsXQL, an ainanma
DLQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬XQiQWLR[D, Jesucristo uni itsin ñu cuëëncë uni, a unicamax ca
utëcëncëbëmi aín nëWsQXDEs‫ڰ‬LWLRTXLQ. Nucën Papa Diosmabi, XQtQEL‫ڰ‬DFsxXLVKL
31੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDXLQX‫ڰ‬LFsXQLEsEL UDELFsVD‫ڰ‬LFsQ. Usa unicamax ca Nucën
QLVKDQDQWLPD‫ڰ‬DLQ, uni itsimi camina 3DSD'LRVDQQsWsDQXD&ULVWRULEL‫ڰ‬LFsDQX
[XDPDWLQLVKWLPD‫ڰ‬DLQ, unibë camina ñu DEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. 6੅Uni raírinëan —ñu
FDQDQWLPD‫ڰ‬DLQ, XQLxXLFDPLQD‫ڰ‬DWLPDWL ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DtVKELFDPLQD1XFsQ3DSD
EDQDWLPD‫ڰ‬DLQ, XLVDxXFDUD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsD Diosan nëWsQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—quixun cacëxunbi
FDPLQD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. 32੅8VDL‫ڰ‬LPDFDPLQD camina mitsun, —cëmëi ca quia
DEsQXLEDQDQLXQLLWVLEs‫ڰ‬DTXLDQDQWL —TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. An aín bana
‫ڰ‬DLQ. Mitsumi nishquian unin FXDLVDPDWDQTXLQXVDxX‫ڰ‬DFsXQLFDPDD
‫ڰ‬DWLPRFs[ELFDPLQDDEsWDQinantima ca ami nishquin Nucën Papa Diosan
‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LPDFDPLQDXLVDFDUDPL castíFDQWL‫ڰ‬LFsQ. 7੅8VDULEL‫ڰ‬LWLQUDEDQDQ
RFs[ELDPDQXLDEsXSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Mitsun FDPLQDDQXVDxX‫ڰ‬DFsXQLFDPDEs‫ڰ‬LWLPD
xX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFscama manuia, Nucën ‫ڰ‬DLQ.
3DSD'LRV&ULVWRFXStPLWVXEsXSt‫ڰ‬DLQ, 8੅BëUiPD1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD

FDPLQDXVDULELWLXQLLWVLEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLVKXQtDQEsiQTXLEXFsQX‫ێ‬
()(6,26੄5 404

[XQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsVD‫ڰ‬Li‫ڰ‬L[~QELFDPLQD D‫ڰ‬DLD. 8VDL‫ڰ‬LPDFDPLQD1XFsQ3DSD


EsUt1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬L[XQD[ Diosan Bëru Ñunshin Upitan mitsubë
cuëëncësabi oquin ñu upíVKL‫ڰ‬DLQ. Usa ‫ڰ‬L[XQDQELXStRTXLQFXVKLRFs‫ڰ‬DLVKXSLWL
‫ڰ‬DLVKFDPLQDEsUt[DEiQXQLFsVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. EDQDQDQXStxXLVKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 19੅8VD‫ڰ‬DLVK
9੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DLVKFDXQL FDPLQDPLWVXQQXLWXPsX1XFsQ‫ڰ‬,EX
XStVLQiQxX‫ڰ‬LDQDQDVpUDELEDQiLQVKL Jesucristo rabianan Nucën Papa Diosan
bananan ñu upíVKL‫ڰ‬DLD. Usaribi camina bana sinani, bëtsibë bëtsibë bananan
PLWVX[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 10੅$xXPL‫ڰ‬DWLFDUD1XFsQ FDQWDWL‫ڰ‬DLQ. 20੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQDQ
‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRFXssnia a camina upí ‫ڰ‬L[XQFDPLQDXVRTXLDQ‫ڰ‬DTXLDQDQ, an nu
RTXLQUD‫ڰ‬XQiQWLVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 11੅Ax ‫ڰ‬LPLFscama, DVLQiQTXLQ, Nucën Papa
EsiQTXLEXFsQXQLFsVDXQLDQFDD[D Dios —DViELFD—quixun caquin rabiti
FXssQFsVDRTXLQVKLxX‫ڰ‬DTXLQ, Nucën ‫ڰ‬DLQ. 21੅1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DLVKFDPLQD
3DSD'LRVPLVLQiQTXLQPDXQLLWVLULEL bëtsibë nishananima an cacëxun aín
DPLVLQiQXQ‫ڰ‬DTXLQWLVLQDQLPD. Usaía ax bana cuati, uni raíULEsQXLEDQDQWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDPLQDDWXQ‫ڰ‬DFssaribi
RTXLQ‫ڰ‬DTXLQPD, —XVDTXLQxX‫ڰ‬DWLFD Ësai ca uni aín xanubë
‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs—quixun upí oquin QXLEDQDQWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
‫ڰ‬XQiQPLTXLQ‫ڰ‬sVsWL‫ڰ‬DLQ. 12੅Usa ñua a 22੅Xanun aín bënëQDQ‫ڰ‬L[XQDtQEDQD

unicaman unë[ۛ XQ‫ڰ‬DFs, ax ca a cuati FXDWL‫ڰ‬LFsQ, 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR


UDEtQWL‫ڰ‬DLVKxXLWLVDPD‫ڰ‬LFsQ. 13੅Usa ñu cuëëncësabi oquin. 23੅Cristo ax ca an aín
‫ڰ‬DWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQXQëq ۛ uinma XQLFDPDDtQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ quin Nucën
cacëxun ca camabi unin —asérabi ca ۛ
3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQLëPLFsD‫ڰ‬LFsQ. An
XVDTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs—quixun iëPۛ LFs‫ڰ‬L[XQFDDtQXQLFDPDQDtQEDQD
‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 14੅8VD‫ڰ‬DLQFDsVDL1XFsQ cuatia. 24੅Aín unicaman Cristo cuëëncë
Papa Diosan bana cuënëo quia: VDELRTXLQxX‫ڰ‬DFssaribi oquin ca xanun
‫ڰ‬8[FsVD‫ڰ‬DtVKELEsVXFsVD‫ڰ‬LQX[FD aín bana cuaquin aín bënë cuëëncësabi
Cristomi catamët. $LQDQPD‫ڰ‬DLVK RTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ.
PLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPDFsVD‫ڰ‬DtVKEL 25੅$LQDQ‫ڰ‬LQXQXQLFDPDQXLEDWLFD

ca Cristomi catamëti iëtۛ . 8VD‫ڰ‬LFs Cristo bamatsianxmabi bamacëxa.


FDPLQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFscama Usoquin ca an aín unicama nuibatia.
sPLDQDQPL[DVDULELXSt‫ڰ‬LQXQ Usaribi oquin ca bëbuxun xanuxX‫ڰ‬L[XQ
‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. DtQ[DQXQXLEDWL‫ڰ‬LFsQ. 26੅Aín unicama aín
15੅6LQiQxXPDXQLVD‫ڰ‬LPDDQ1XFsQ QXLWXXSt‫ڰ‬LPLTXLQFD&ULVWRQsQD[DtQ
3DSD'LRVDQEDQD‫ڰ‬XQiQFsXQLVD‫ڰ‬L[XQ VLQDQ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsELEsWVLRTXLQDtQVLQDQ
camina ax quicësabi oquin ñu upíVKL‫ڰ‬DWL XSt‫ڰ‬LPLD. Usoquin ca ax quicësabi
‫ڰ‬DLQ. 16੅Ax cuëëncësa oquinshia unin ñu RTXtDQ‫ڰ‬DQXQDtQEDQD‫ڰ‬XQiQPLTXLQDtQ
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsbëtanbi camina mitsun XQLFDPDDtQQXLWXXSt‫ڰ‬Dtsha chucacësa
xDQFiLVKLQsWsLQ~PL‫ڰ‬LTXLQPD-HVXFULV‫ێ‬ ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD. 27੅8VRTXLQ‫ڰ‬LPLWDQFs[
WRPLVLQiQFs‫ڰ‬L[XQ, ax cuëëncësabi utëFsQ[XQFDDtQXQLFDPDXLVD‫ڰ‬XFKDxX‫ێ‬
RTXLQVKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 17੅6LQiQñuma camina PDEL‫ڰ‬LDQDQ1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[
‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. 8LVDxXPL‫ڰ‬DWLFDUD1XFsQ DWXQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFssQLXSt‫ڰ‬LFsLVWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRFXssnia, DFDPLQD‫ڰ‬XQiQWL 28੅Cristonëan aín unicama nuibaquin

‫ڰ‬DLQ. 18੅Mitsux camina paëQ ۛ WLPD‫ڰ‬DLQ. bërúancësaribi oquin ca unin aín xanu
Paën ۛ cë uni ax ca uisai cara banatisa QXLEDWL‫ڰ‬LFsQ. 8LQX‫ڰ‬LFsXQt[ELFDDtQ
tania usai bananan, DxXFDUD‫ڰ‬DLVDWDQLD namimi nishima. Usaribi oquin ca unin
405 ()(6,26੄5੄6

DPLQLVKTXLQPDDtQ[DQXQXLEDWL‫ڰ‬LFsQ. Usoquin canioquin camina a ñuixunquin


An aín xanu nuibaquin bërúancë uni ax 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRFXssQFssabi
ca axbi bëU~DQFDFsVD‫ڰ‬LFsQ. 29੅8LQX‫ڰ‬LFs RTXLDQ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ.
uníxbi ca aín namimi nishima. Aín nami 5੅An uni itsi ñu mëëxuncë unicama,

XSt‫ڰ‬DLVKFXVKL‫ڰ‬LWLFXStFDFKXSD PLWVXQFDPLQDXStRTXLQVLQiQTXLQDQ
pañuanan ñu upí oquin pianan axbi aín mi ñu mëëmicë unia cuëëntanun
nami bërúanracati upitax tsotia. Usaribi SDUiQTXLQPDDQFDFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ,
oquin ca Cristonën aín unicama &ULVWRULELPL‫ڰ‬D[XQFsVD‫ڰ‬LWinun.
bërúanquin upitax tsóQXQ‫ڰ‬LPLD. 30੅Nux 6੅An mi iscëxuinshi camina axa

aséUDELDLQDQ‫ڰ‬DLVKD[FXssQFssabi oi cuëëntanun quixun uni ñu mëëxuntima


‫ڰ‬LDQDQDPLFDWDPsWLDEsDFK~VKLVD‫ڰ‬LFsFD ‫ڰ‬DLQ. 8VRTXLQ‫ڰ‬D[XQTXLQPDFDPLQDDQ
usoquin nu bëU~DQTXLQ‫ڰ‬DTXLQLD. 31੅Nucën iscë[XQPDEL&ULVWRQsQXQL‫ڰ‬L[XQ
Papa Diosan bana cuënëo ca ësai quia: chiquíshquinma cuëënquin upí oquin
´8VD‫ڰ‬DLQFDXQLQDtQSDSDFsxXQDtQWLWD uni ñu mëë[XQWL‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa Dios
ënquin abë ënanantimoquin aín xanu cuëëncësabi oquin. 7੅—Ënë ñu cana
bitsia. 8VD‫ڰ‬DLVKFDDUDEstaxbi achúshisa XQLVKL‫ڰ‬D[XQLPD, 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR‫ێ‬
‫ڰ‬LDµ. 32੅A bana bëUiPDFXsnëo ax ca unin ULELFDQD‫ڰ‬D[XQL—quixun upí oquin
FXDLVDPDVD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtVKELFD‫ڰ‬sQ VLQiQTXLQFDPLQDDQPLxXPssmicë
VLQiQFs[DEDQDXQt[DXVDLDtQ[DQXEs uni ñu mëë[XQWL‫ڰ‬DLQ. 8੅&DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ,
‫ڰ‬LWLxXLTXLFs‫ڰ‬DtVKEL&ULVWRQs[FDXVDULELWL DQXStRTXLQxX‫ڰ‬DFsXQLDFD1XFsQ‫ڰ‬,EX
aín unicamabë achúVKLVD‫ڰ‬LFsTXLFs‫ڰ‬LFsQ. Jesucristonën, XLVDxXXStFDUD‫ڰ‬D[D,
33੅8VD‫ڰ‬DtQELFDQDPLWVXFDLQ, min XVDULELRTXLQFXStRWL‫ڰ‬LFsQ, an uni ñu
namimi bërúancësaribi oquin camina mëë[XQFsXQL‫ڰ‬LPDLQXQDQXQLxX
mitsun xanuribi nuibaquin bëU~DQWL‫ڰ‬DLQ. mëëmicë uniribi.
Usaribi oquin ca xanúnribi ami 9੅An uni itsi ñu mëëmicë unicama,

VLQiQTXLQDtQEsQsQEDQDFXDWL‫ڰ‬LFsQ. mitsun camina an mi upí oquin ñu

6
1੅Papañu titaxXWXicama, ësaquin ‫ڰ‬D[XQFsVDULELRTXLQXQLXStVLQiQñu
cana mitsu cain, min papan bana, ‫ڰ‬L[XQDPLQLVKTXLQxXFDTXtQPDxX
min titan bana cuaquin camina an mi mëëPLWL‫ڰ‬DLQ. &DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën
cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ, 1XFsQ‫ڰ‬,EX ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRDtQQsWsQX‫ڰ‬LFs, ax ca
Jesucristo cuëëncësabi oquin. Mitsux PLWVXQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LDQDQDPLxXPssmicë
XVDL‫ڰ‬LWLFDDViEL‫ڰ‬LFsQ. 2,3੅Ax quicësabi XQLFDPDQ‫ڰ‬,EXULEL‫ڰ‬LFsQ. An ca aín
RTXLQ‫ڰ‬DWLD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LQDQ unicama bëtsibë sënën isia.
bana achúshinëx ca ësai quia: ´&KXiPD‫ێ‬
UXD‫ڰ‬DLVK[snibuti ënë menu tsónuxun fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsDQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DQXQ
camina min papan bana, min titan bana sinánmicëxbia uni Cristomi catamëti bana
upí oquin cuaquin, an mi cacësabi oquin ۛ ntu,
10੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ënë banaribi cana mitsu
‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQµ. Bëtsi bëtsi bana ax quicësabi ñuixunin. $[PLEs‫ڰ‬L[~DQPLVLQiQPLFs
RTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DtQELFDsQsEDQD[sshi ësai VDELRTXLQ‫ڰ‬DLFDPLQD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULV‫ێ‬
quia: 8VDL‫ڰ‬LFDXQLFKXiPDUXD‫ڰ‬DLVK tomi aséUDELFDWDPsWL‫ڰ‬DLQ. 8VDtPL‫ڰ‬LDFD
xëQLEXWLsQsPHQXWVyWL‫ڰ‬LFsQ. DtQFXVKtQELPLWVXFXVKLRWL‫ڰ‬LFsQ.
4੅Bëchicëñu unicama, mitsuribi cana 11੅fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsDQSDUiQTXLQPLWVXxX

cain, min bëchicë camina nishmitima ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DPLWLVDWDQFs[ELFDPLQDDQPLWVX


‫ڰ‬DLQ. Min bana parëq ۛ uinma min cacësabi ‫ڰ‬LEXDWLUDEDQDQXLVRTXLQUDFDUDDQPLWVX
RTXLQ‫ڰ‬DQXQFDPLQDFDQLRWL‫ڰ‬DLQ. FXVKLRWL‫ڰ‬LFs, usaquin Nucën Papa Diosan
()(6,26੄6 406

FXVKLRFs‫ڰ‬LQX[XStRTXLQVLQDQLDPL 16੅fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsDQXLVDVKLRTXLQFDUD

FDWDPsWL‫ڰ‬DLQ. 12੅1X[FDQDQXQDVXQWiUX‫ێ‬ tanquinbi mitsu uisabi otima cupí camina


Qs[D‫ڰ‬DFDQDQFsVDULELWL‫ڰ‬LQ. 8VDL‫ڰ‬LEL Jesucristomi sinani, DQFD‫ڰ‬sEsU~DQTXLQ‫ڰ‬s
FDQDQXQDXQLEs‫ڰ‬DFDQDQLPDQ. Nun nuitu ‫ڰ‬DTXLQLDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQL, DPLFDWDPsWL‫ڰ‬DLQ.
Ps~LVKLFDQDQXQD‫ڰ‬DFDQiQFsVD‫ڰ‬DLQ, 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQDVXQWiUXQsDQ‫ڰ‬DFiQDQ‫ێ‬
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQQX‫ڰ‬LEXDWLUDEDQDQ. Aín quin anua pia atsínti rabanan, aín manë
‫ڰ‬DSXEsFXVKLTXLQFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFDPDQ SDUiDPLFDWDPsWLWXtQFsVDULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
QXxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DQXQQX‫ڰ‬DPLWLVDWDQLD. Atun 17੅Mitsun camina aséUDEL‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ,

DQsQsPHQX[XQxXDWLPD‫ڰ‬DFsXQLFDPD -HVXFULVWRFXStPLWVXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ cë
‫ڰ‬LEXDFs‫ڰ‬L[XQFDQXULELxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DPLWLVD ‫ڰ‬DLVKFDPLQD1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[XSt
tania. 13੅fX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DQXQDQVLQiQPLFs ‫ڰ‬DLVKDLQDQ‫ڰ‬DLTXL[XQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬XQDQL
[XQEL‫ڰ‬DTXLQPDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDDEiminux FDPLQDVXQWiUXPDQsPDxXWLQsQ
FXVKL‫ڰ‬LWLFXStFDPLQDPDQXWLPD, PDSXFsVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Aín Bëru Ñunshin
XLVRTXLQUDFDUDDQPLWVXFXVKLRWL‫ڰ‬LFs 8SLWDQ‫ڰ‬XQiQPLFsxun Nucën Papa Diosan
usaquian Nucën Papa Diosan cushiocë bana cuëQsRXStRTXLQ‫ڰ‬XQDQLFDPLQD
‫ڰ‬LQX[XStRTXLQVLQDQLDPLFDWDPsWL‫ڰ‬DLQ. xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDPLUDFXëWۛ LPD‫ڰ‬DLQ. A
8VDLFXVKLFs‫ڰ‬L[~QPLDEimicëxuan EDQDPLFDWDPsWLFDPLQDVXQWirunëan aín
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQPLWVXWDQWscëncëxbi manë xëtocë ami catamëTXLQWXtQFsVD‫ڰ‬LWL
usabi Nucën Papa Diosmi catamëFs‫ڰ‬DLVK ‫ڰ‬DLQ. 18੅8VDL‫ڰ‬LTXLQFDPLQDDtQ%sUX
FDPLQDXLVDtEL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. 14੅Ñunshin fXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFssabi oquin añu
‫ڰ‬DWLPDQXQQXLWXPs~QXDEs‫ڰ‬DFDQDQFsDQ FDUDPLQD‫ڰ‬DLDxX‫ڰ‬DL1XFsQ3DSD'LRVEs
tanquinbi uisabi otima cupí camina EDQDQDQDQPLWVX‫ڰ‬DTXLQXQxXFiWL‫ڰ‬DLQ.
Nucën Papa Diosmi catamëFs‫ڰ‬DLVK Usai abë bananux camina atsanima ami
5RPDQX‫ڰ‬LFsVXQWirunëan amia catamëti PDQ~D[PD‫ڰ‬LDQDQD[D-HVXFULVWRPL
DtQPDQsFKXSDSDxXFsVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Aín catamëcë unicamaribi Nucën Papa Dios
manë chupa pañuquin ca anúan tsitëcërë xXFi[XQWL‫ڰ‬DLQ. 19੅fXFi[XDQDQFDPLQDDtQ
quiti anun tsitëcërëquianan, aín shican bana unicama racuëq ۛ uinma ñuixunuan
bëSiQWLPDQsFKXSiQULELVKLPiSXFDQDQ, XLVRTXLQFDUDQDxXL[XQWL‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬s
aín taxacaribi tañuanan, aín manë mañuti VLQiQPLQXQ1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬sxXFixunti
mañuanan, DtQPDQsSDUiWXtDQDQDtQ ‫ڰ‬DLQ, Cristo ñui quicë bana a bëUiPDXQLQ
manë xëtocëribi tuinia. 6XQWiUXDtQPDQs XStRTXLQ‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsELEsUtXQLQ
chupami catamëFs‫ڰ‬DtQELFDPLQD ‫ڰ‬XQinun. 20੅Cristo ñuiquin bana
mitsúxribi mitsun nuitu mëu upiti xXL[XQXDQ1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs
‫ڰ‬DFDQDQX[PDQsFKXSDDPLFDWDPsWL ‫ڰ‬DLVKFDQDDxXLTXLQXQLEDQDxXL[XQFs
SDxXFsVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 8QLSDUiQFsPD‫ڰ‬LDQDQ FXStVLSXDFs‫ڰ‬DLQ. 6LSXDFs‫ڰ‬L[XQELDQ‫ڰ‬s
cëmëima aséUDELEDQDQEDQDFs‫ڰ‬DLVK cacësabi oquin racuëq ۛ uinma a bana upí
FDPLQDVXQWiUXDtQPDQsFKXSDSDxXD[ RTXLQxXL[XQXQFDPLQD‫ڰ‬s1XFsQ3DSD
upiti tsitëcërëTXLFsVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. fX‫ڰ‬DWLPD 'LRVxXFi[XQWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬DWLsQFs‫ڰ‬L[XQXStxXLVKL‫ڰ‬DWLVLQiQFs‫ڰ‬DLVK
FDPLQDVXQWiUXDtQVKLFDQEsSiQWLPDQs %sU~DQ[‫ڰ‬LQ~DQ3DEORQsQ(IHVRQX‫ڰ‬LFs
FKXSDQVKLPDSXFXFsVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 15੅—Cristo unicama ca
FXStQXQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVKFDQDQXQD 21੅0LWV~QPLXLVDLFDUDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬LTXL[XQ

1XFsQ3DSD'LRVEsXSt‫ڰ‬DL—quixun uni ‫ڰ‬XQinun ca Tíquiconën minu cuanxun


ñuixunux mëQtRFDFs‫ڰ‬DLVKFDPLQD PLWVXxXL[XQWL‫ڰ‬LFsQ. $[ULELDLQDQ‫ڰ‬DLVK
VXQWiUXQsDQDtQWD[DFDWDxXFsVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. QXQQXLEDFs[XFsQ‫ڰ‬L[XQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX
407 ()(6,26੄6

Jesucristo ñuiquin upí oquin uni bana ‫ڰ‬LFssaribiti ami catamëFs‫ڰ‬DLVKDPLVLQinan


xXL[XQXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLDQ[D. 22੅An uisai bëtsibë bëWVLEsQXLEDQDQLFKXiPDUXD‫ڰ‬DLVK
FDUDQXQD‫ڰ‬LTXL[XQQXxXLDFXDWtPL upitax bucuti cana cuëënin. 24੅Mitsúxmi a
PDViQXLWXWtPDFXssnun quixun cana a manutëFsQWLPRL1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRPL
mitsunu cuanun xutin. catamëFs‫ڰ‬LFsD, Nucën Papa Diosan
23੅Nucën Papa DiosbëWDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX QXLEDTXLQPLWVX‫ڰ‬DTXLQWLFDQDFXssnin.
-HVXFULVWRQsQ‫ڰ‬LPLFë[ۛ PLPLWVX[‫ڰ‬s[ Ashi, Pablo.
3$%/21Ê$1),/,32618‫ڰ‬,&Ê81,&$0$
BUANMIA QUIRICA

xXFicë[XQFDQD‫ڰ‬sQ, Jesucristomi
Palonëan sipunuxunbi Filiposnuaxa FDWDPsWL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWLEDQD
Jesucristomi catamëcë unicama quirica ax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQ. Usaquin
cuënëoxuan ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DPDLQXQFDPLQDPLWV~QULEL

1
1੅‫ڰ‬Ê[3DEOR‫ڰ‬L[XQFDQD7LPRWHREstan QXLEDTXLQ1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬sD‫ڰ‬DTXLQXQ
PLWVXTXLULFDEXiQPLQ. -HVXFULVWR‫ێ‬ quixun ñucan. 8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sD‫ڰ‬DTXLQFs
nën casabi oquin aín bana uni ñuixuncë saribi oquin Nucën Papa Diosan
FDQDQXQDQX[‫ڰ‬DLQ. Micamaxmi Filipos mitsuribi tëmëUDLDELQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQLD.
sPDQX‫ڰ‬DLVK-HVXFULVWRPLVLQDQLDFDQD 8VDtPLPLWVX[‫ڰ‬LFsbëtan cana nuibaquin
PLWVXQFXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQD[D PLWVXVLQiQTXLQ1XFsQ3DSD'LRV
Jesucristomi catamëFsXQLFDPD‫ڰ‬DTXLQFs —DViELFD—caquin mitsu ñuixunin.
XQLFDPDULELsQsTXLULFDEXiQPLQ. 8੅1XFsQ3DSD'LRVDQFD‫ڰ‬XQDQLD,
2੅Nucën Papa DiosbëWDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX Jesucristonëan unicama nuibacësaribi
Jesucristonën nuibacëxmi mitsux RTXLQFDQD‫ڰ‬sQPLWVXQXLEDTXLQ
FKXiPDUXD‫ڰ‬DLVKEXFXFDQWLFDQD ‫ڰ‬DLVDPDLUDVLQDQLTXL[XQ. 9੅8VD‫ڰ‬DLQFDQD
cuëënin. mitsu nuibaquin Nucën Papa Dios mitsu
xXFixunin, PLWV~QPL‫ڰ‬DFssamaira
Axa Jesucristomi catamëcë unicama RTXLQPLXStVLQiQxX‫ڰ‬L[XQD[FXssQFs
Pablonën Nucën Papa Dios ñucáxuan VDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬XQiQTXLQXQLQXLEDQXQ.
3੅Mitsux camina upiti Jesucristomi 10੅$Q‫ڰ‬XQiQPLFs[XQPLxX‫ڰ‬DWLPD

catamëFs‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQTXLQFDQD ‫ڰ‬DTXLQPDxXXStVKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬XQinun cana


—DViELFD—quixun caquin Nucën Papa 1XFsQ3DSD'LRVPLWVXxXFixunin. Usai
Dios rabin. 4੅Abë banaquin cana upí ‫ڰ‬LTXLQPLD[FXssQFsVDRTXLQVKL‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LFs
RTXLQVLQDQLFXssQTXLQPLWVXxXFi[X‫ێ‬ ca Cristonën utëcën ۛ quin mitsu
nin. 5੅‫ڰ‬ÊQPLWVXEsWLPë[ۛ XQEDQDxXL[XQ‫ێ‬ ‫ڰ‬XFKRTXLQPDXStVKLLVWL‫ڰ‬LFsQ. 11੅-HVXFULV‫ێ‬
tabacë[XQFDPLQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFssaribi oquin, WRQsQ‫ڰ‬DTXLQFsxunmi mitsun ñu upíshi
Jesucristomi catamëquin uni raíriribi ‫ڰ‬DLDLVTXLQFDXQLQ—Nucën Papa Dios
amia catamëQXQ‫ڰ‬DTXLQLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQD ax ca aséUDELXSt‫ڰ‬LFs—quixun caquin a
—DViELFD—quixun caquin Nucën Papa UDELWL‫ڰ‬LFsQ.
Dios rabin. 6੅&DQD‫ڰ‬XQDQLQ, an mitsu
—‫ڰ‬ÊLVKLPD, &ULVWR‫ڰ‬sEs‫ڰ‬DLQFDQDDEsWDQ
Jesucristomi catamëQXQVLQiQPLFs‫ڰ‬L[XQ
ۛ WLQsWs‫ڰ‬LWimainun Nucën xX‫ڰ‬DL—quiáxa Pablo quia
ca axa utëcëQ
3DSD'LRVDQ-HVXFULVWRVDULEL‫ڰ‬DLVKXSt ۛ ntu, PLWVXQ‫ڰ‬XQinun
12੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa

‫ڰ‬LQXQPLWVX‫ڰ‬LPLD. 7੅6LSXDFs‫ڰ‬LFsD, ‫ڰ‬DSXQ quixun cana ësaquin mitsu cain, ‫ڰ‬s

408
409 ),/,3(16(6੄1

VLSXDFDQFsFXStFD‫ڰ‬LWVDXQL-HVXFULVWRPL WRPLVLQiQWLFDQDFXssnin. 21੅$LQDQ‫ڰ‬DLVK


sinania quixun. 13੅‫ڰ‬$SXQVXQWirucama cana ënë nëtëQXD[DEs‫ڰ‬DLVKFXssLQUD
‫ڰ‬LPDLQXQFDPDELXQtQULELFD‫ڰ‬XQDQLD, cuëënin. 8VDL‫ڰ‬LWDQFs[EDPDWDQFs[FDQD
Jesucristo ñuiquin uni bana ñuixuncë ënë nëtëQXD[‫ڰ‬LFssamairai abë aín
FXStFDQDVLSXDFs‫ڰ‬DLTXL[XQ. 14੅‫ڰ‬Ê[XVDL nëWsQX‫ڰ‬DLVKFXssLQUDFXssQWL‫ڰ‬DLQ. 22੅Usa
‫ڰ‬LD‫ڰ‬XQiQFsFXStFDD[D&ULVWRPL ‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬s[EDPDFsPDSDLQ‫ڰ‬L[XQXQL
catamëcë uni aín patsanën, atun Cristo ñuiquin bana ñuixunquin ëniman.
‫ڰ‬DFssamaira oquin Jesucristomi 8VRTXLQ‫ڰ‬sQxXL[XQFs[FDXQL&ULVWRPL
catamëquin, racuëq ۛ uinma Nucën Papa VLQDQDWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDXLVDLUDL‫ڰ‬LWL
Diosan bana uni ñuixunia. 15੅8VD‫ڰ‬DLQFD FDUDQDFXssQLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPDQ.
raíULQsQ‫ڰ‬sPLQXWVLTXLQ, ‫ڰ‬sQEDQD 23੅8LVDLUDFDUDQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQVLQDQL

‫ڰ‬DFssamaira oquin isa unin aín bana FDQDVLQiQFDVPDLQ. Bamatancëx ënë


cuanun quixun, Cristo ñuiquin bana nëtëQXD[‫ڰ‬LFssamairai Cristobë aín
ñuixunia. Ñuixunmainunbi ca raírinën nëWsQXFKXiPDUXD‫ڰ‬LWLVLQDQLFDQDDQX
asérabi, an Jesucristomi catamënun uni ‫ڰ‬LLVDWDQLQ. 24੅8VD‫ڰ‬DtQELFDPLWV~QPLXSt
‫ڰ‬DTXLQWLVLQiQTXLQXStRTXLQEDQD RTXLQ-HVXFULVWR‫ڰ‬XQiQXQPLWVX‫ڰ‬DTXLQWL
ñuixunia. 16੅$[D‫ڰ‬sPLQXWVLFsXQLFDPDQ FXSt‫ڰ‬s[sQsQsWsQXSDLQ‫ڰ‬LWLDViEL‫ڰ‬LFsQ.
FD‫ڰ‬s[VLSXQX‫ڰ‬DLQ, Jesucristomia 25੅AséUDELFDXVD‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQTXLQ

VLQinun ñuixunquinma aín cuëëncësa FDQD‫ڰ‬XQDQLQ, -HVXFULVWRPLXSLWLVLQinun


oquinshi uni bana ñuixunia, ‫ڰ‬s[DFXDWL ‫ڰ‬DTXLDQDQDPLFDWDPsWLFXssnun mitsu
bëën ۛ un quixun. 17੅8VD‫ڰ‬DtQELFDUDtrinën ‫ڰ‬DTXLQWLFXStFDQD‫ڰ‬sRUDSDLQsQsPHQX
‫ڰ‬sQXLEDTXLQ, Jesucristomi catamëti ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ. 26੅8VD‫ڰ‬DLVKFDQDPLWV~[PL
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWLEDQDD[FD Cristo Jesúsmi upiti catamëti cuëënun
aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQsQX[XQFDWLFXSt mitsu isi cuantëFsQWL‫ڰ‬DLQ.
FDQD‫ڰ‬s[sQX‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQ, upí 27੅ËsaíVKL‫ڰ‬LWLFDPLQDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ, ainan

oquin a bana ñuixunia. 18੅Atúan ‫ڰ‬DLVKFDPLQD&ULVWRTXLiVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.


uisaquin cara uni bana ñuixuinsa tania, ‫ڰ‬Ê[PLWVXLVLFXDQDQEL, cuanquinmabi
XVRTXLQxXL[XQFs[ELFDDViEL‫ڰ‬LFsQ. cana, mitsux camina bëtsibë nuibanani
8VDTXLDQ-HVXFULVWRxXLTXLQ‫ڰ‬LWVDXQLQ Jesucristomi catamëQXQ‫ڰ‬DTXLDQDQL
bana ñuiia unin ñuiia cuati cana quixuan unin ñuia cuaisa tanin.
cuëënin. 28੅Cuanan cana mitsumi nishquian unin

‫ڰ‬,DQDQFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬LFssamairai cuëënti ‫ڰ‬DWLPRFsxunbi camina racuëq ۛ uin a


‫ڰ‬DLQ, 19੅PLWV~QPL1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬s ëníma Jesucristomi catamëti quixuan
xXFixuncëxuan Jesucristonën Bëru unin ñuia cuaisa tanin. Mitsúxmi usai
fXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬DTXLQFs[FDQDFKXiPD‫ێ‬ ‫ڰ‬LFsbëtan ca Nucën Papa Diosan
UXDFKLTXtWL‫ڰ‬DLTXL[XQVLQDQL. 20੅8VD‫ڰ‬DLQ VLQiQPLFsxun axa mimi nishcë
FDQD‫ڰ‬s[-HVXFULVWRPLVKLFDWDPstia uni XQLFDPDQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, DLQDQPD‫ڰ‬DLVK
iëtۛ i bana, a ñui rabínquinma, ‫ڰ‬sQ ca atux nëtëWۛ LPRLXVDEL‫ڰ‬LQX[EDPDWL‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬DFssabi oquin ñuitisa tanin. 8VRTXLQ‫ڰ‬DL quixun. ‫ڰ‬8Qinan ca mitsux camina
cana nëtë camabi ami catamëti asaribi DLQDQ‫ڰ‬LQX[LëFۛ s‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD
‫ڰ‬LLVDWDQLQ, ax ca aséUDELXStLUD‫ڰ‬LFs 'LRVEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLDFDPDELXQLDPL 29੅Nucën Papa Diosan ca Cristomi

catamënun. %DPDFsPD‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬sQEDQD catamëQXQPLWVX‫ڰ‬LPLD[D. ‫ڰ‬,PLDQDQFD


xXL[XQFsFXSt‫ڰ‬LDQDQELD, ‫ڰ‬s[EDPDFsbëbi ami catamëtia unin mitsumi nishquin
XQL‫ڰ‬sQDtQEDQDxXL[XQFsFXSt-HVXFULV‫ێ‬ ‫ڰ‬DWLPRFs[ELPLFXssQXQPLWVX‫ڰ‬LPLD[D.
),/,3(16(6੄1੄2 410

30੅8VDULELRTXLQFD‫ڰ‬sULEL‫ڰ‬LPLD[D. UDELWL‫ڰ‬LFsQ. 11੅8VD‫ڰ‬DLQFDFDPD[XQEL


-HVXFULVWRQDQFXStDXQLQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DWLPRLD —Jesucristo ax ca asérabi camabi menu
camina isacën. Bëríribi cana tëmërai ‫ڰ‬LFsXQL‫ڰ‬LPDLQXQxXFDPDQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LFs
TXL[XQ‫ڰ‬sQPLWVXTXLULFDEXiQPLFsxun —TXL[XQFDWL‫ڰ‬LFsQ, Nucën Papa Dios ax
FDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ. ‫ڰ‬Ê[‫ڰ‬LFssaribiti camina ca aséUDEL'LRV‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQ.
mitsúxribi tëmërain.
Axa Jesucristo catamëcë unicaman, upí
%DPDWDQFs[EDtVTXLD‫ڰ‬LFsD&ULVWR ‫ڰ‬LQXQEsWVLXQLFDPDULEL‫ڰ‬DTXLQWLEDQD
camabi unin rabiti bana ۛ ntu,
12੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFëa a ñucama

2
1੅0LWVX[DQ‫ڰ‬DTXLQFs[&ULVWRPL ‫ڰ‬XQDQLFDPLQD‫ڰ‬s[PLWVXEs‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬sQ
cushianan an nuibacëx cuëëni, Jesucristo ñuiquin mitsu cacë bana
Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin Upíñu quicëVDELRL‫ڰ‬LDQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬s[
‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬sQXLEDFs‫ڰ‬DLVK, 2੅FDPLQD‫ڰ‬s PLWVXEs‫ڰ‬DLQ‫ڰ‬LFsVDPDLUDRL‫ڰ‬s[
FXssQPLQX[sVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ, bëWVLQVLQiQFs PLWVXEsPD‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬sQPLWVXFiVDELRL‫ڰ‬LWL
saribi oquin sinani aséUDELFDPi[EL ‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa Dios cuëëncëma ñu
bëtsibë nuibananquin amanua ‫ڰ‬DWLPLUDFXsWL. 13੅Nucën Papa Diosanbi
VLQiQTXLQPDDFK~VKLRTXLQVKLVLQDQL‫ڰ‬LWL FDxXXSt‫ڰ‬DtPLD[FXssQFsVDELRL‫ڰ‬LQXQ
‫ڰ‬DLQ. 3੅%sWVLXQL‫ڰ‬DTXLQWLVLQiQTXLQPD PLWVXVLQiQPLD. 6LQiQPLDQDQFDD‫ڰ‬DWLPL
FDPLQDPLQiQVKL‫ڰ‬LWLxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[ VLQiQFsxXD‫ڰ‬DQXQPLWVXDtQFXVKL
FDQDEsWVLXQLVDPD‫ڰ‬DLTXL[XQVLQDQL ‫ڰ‬LQDQLD.
rabíquinma camina —uni raíULQs[FD‫ڰ‬s[ 14੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDDxXxXFDUDPLQD‫ڰ‬DL

‫ڰ‬LFsVDPDLUDLXSt‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQWL a ñui quianan cuëELFDQiQTXLQPD


‫ڰ‬DLQ. 4੅MitsúxëVKLFKXiPDUXD‫ڰ‬DLVK nëtë[ۛ XLQVKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ, 15੅bëtsi unicaman,
cuëëQX[XQxX‫ڰ‬DWLVKLVLQiQTXLQPD PLWV~[PLxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DtPD1XFsQ3DSD
camina uni raíULULELFKXiPDUXD‫ڰ‬L Dios cuëëncëVDELRtVKL‫ڰ‬LDLVQXQ. 8VDL‫ڰ‬LD
cuëëQXQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. FD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DtVKDD[DPLVLQiQFsPD
5੅-HVXFULVWRQsDQ‫ڰ‬isaribi oquin camina unicaman, Nucën Papa Diosan bëchicë
VLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 6੅$ULEL‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD ‫ڰ‬DtVKPLPLWVXQQXLWXXSt‫ڰ‬LFsLVWL‫ڰ‬LFsQ.
'LRVEs‫ڰ‬L[XQELFD—DQX‫ڰ‬s[DVDULEL‫ڰ‬DLVK 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQDPLWVX[‫ڰ‬LVSDFDPDQ
‫ڰ‬sQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LFssQsQsWsFDQD EsiQTXLEXFs‫ڰ‬LFsELSsFDFsXVDULEL‫ڰ‬DLQ,
sELiQWLPD‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQPD‫ڰ‬LFsQ. 16੅—Jesucristomi catamëti ca uni Nucën
7੅Aín nëtë ëbëWVLQLXWDQFs[XQL‫ڰ‬DLVKFD 3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LD—quixunmi unicama
aín Papa cuëëncësabi oquin camabi uni bana ñuixuncë cupí. 0LWV~[PLXVD‫ڰ‬DLQ
‫ڰ‬DTXLQX[sQsPHQX‫ڰ‬LDFs[D. 8੅Aín Papa FDQD‫ڰ‬sQ&ULVWRXFsbëtan —xDQFiELFDQD
cuëëncësabi oi ca bamatsianxmabi i tëmëraquinbi Cristo ñuiquin Filiposnu
curúsocënuax bamacëxa, ‫ڰ‬XFKDñuira uni ‫ڰ‬LFsXQLFDPDEDQDxXL[XDQPD‫ڰ‬DL
‫ڰ‬LFssaribiti. 9੅8VDtD‫ڰ‬LFsFXStFD1XFsQ —TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLFXssQTXLQXStRTXLQ
Papa Diosan Jesucristo, unicama VLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 17੅Mitsun camina tëmëUD‫ێ‬
‫ڰ‬LPDLQXQiQJHOFDPDEstan sënën ۛ maira quinbi Jesucristomi catamëquin ax
‫ڰ‬LPLDFs[D. Bëtsi unicamasamaira ca a cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DTXLQ1XFsQ3DSD
uni Jesús caquin anëcë, D‫ڰ‬LFsQ. 10੅Usa Dios rabin. 0LWV~[PLXVDL‫ڰ‬LFsbë cana
‫ڰ‬DLQFDDxXLFsDEDQDFXDTXLQ, camabi ‫ڰ‬sQPLWVX‫ڰ‬DTXLQFsFXStPLWVX[‫ڰ‬LFsVDUL‫ێ‬
nëWsQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQQDtQX‫ڰ‬LFs biti cuëënin. &ULVWRPLVLQiQFsFXStVDSL
iQJHOFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQXDXQLEDPDFs FDQDEDPDWL‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLELFDQD
DQX‫ڰ‬LFscamanribi ami racuëq ۛ uin a PDViQXLWXWtPDPLWV~[PL‫ڰ‬LFssaribiti
411 ),/,3(16(6੄2੄3

cuëënin. 18੅‫ڰ‬Ê[XVDLFXssQFsbë camina PDViQXLWXWtEL—ñucëma ca —quiax a


mitsúxribi —-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬LWLFDDViEL istëcëni cuëënti cupí cana bënën ۛ quinshi
‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQDQLFXssQWL‫ڰ‬DLQ. mitsunu cuanun xutin, ‫ڰ‬sQULELXStRTXLQ
VLQinuxun. 29੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDFXDQLD,
7LPRWHR‫ڰ‬LPDLQXQ(SDIURGLWR‫ڰ‬LDEDQD D[D1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQDQFXSt
19੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VFXssQFsbëtan FXssQTXLQXStRTXLQELFDQWL‫ڰ‬DLQ. Usa
7LPRWHRPLWVXLVWiQXQ‫ڰ‬LWVDPDQsWs unicama camina —XStXQLFDD[‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬LFsbëtan xuti cana sinanin. An mitsu —TXL[XQVLQiQTXLQDtQEDQDFXDWL‫ڰ‬DLQ.
isbëtsíntancë[XQXLVDFDUDPLQD‫ڰ‬LFDQL 30੅‫ڰ‬Ê[‫ڰ‬XUD‫ڰ‬LFsPLPLWVXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQLDPDEL

quixun ñuixuncëxun cuati cana cuëënti ca —VDSLFDQDEDPDWL‫ڰ‬DL—quixun


‫ڰ‬DLQ. 20੅7LPRWHRQsQVKLFD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFssaribi VLQDQLEL(SDIURGLWRQsQsQXX[XQ‫ڰ‬s
oquin mitsu sinania. Usaquian an ‫ڰ‬DTXLDQ[D. Asérabi ca Jesucristo cuëëncë
VLQiQFsEsWVLXQLULELFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. VDELRTXLQ‫ڰ‬DFsFXStEDPDLELLëaۛ xa.
21੅ÊQX‫ڰ‬LFsXQLUDtrinën ca aín cuëëncë

xX‫ڰ‬DWLVKLVLQiQTXLQD‫ڰ‬DQ~DQ&ULVWR -HVXFULVWRPLFDWDPsWLVKLD
-HV~VFXssQFsxX‫ڰ‬DWLVLQDQLPD. XQLXSt‫ڰ‬LWLEDQD
ۛ ntu,
3
22੅$FDPD[DXVD‫ڰ‬DtQELFDPLQD7LPRWHR‫ێ‬ 1੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ësaquinribi cana
nën ca Nucën Papa Dios cuëëncësabi mitsu cain, PLWVX[1XFsQ‫ڰ‬,EX
RTXLQ‫ڰ‬DLDTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. $QFD‫ڰ‬sbëtan -HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DLVKFDPLQDFKXiPDVKL‫ێ‬
Cristo ñuiquin bana ñuixuanxa. Aín UXDWDQLFXssQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQFDFssabi oquin
bëchicëQsDQDtQSDSD‫ڰ‬DTXLQFssaribi mitsu catëcëni cana atsaniman,
RTXLQFD7LPRWHRQsQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLDQ[D. PLWV~[PLXSt‫ڰ‬LWLFXSt. 2੅$QxX‫ڰ‬DLVDPDL‫ێ‬
23੅8LVDTXLQFDUDDQ‫ڰ‬sPLDXQLPDQiQFs VKL‫ڰ‬DWLVLQiQFsXQL‫ڰ‬LPDLQXQD[D‫ڰ‬DWLPDWL
[XQFXDFs‫ڰ‬DSXQ‫ڰ‬sFDLDTXL[XQFXDWDQFs EDQDFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ—Nucën
xun Timoteo xuti cana sinanin. 3DSD'LRVDQXQL‫ڰ‬LQX[FDQDQXQD
24੅6LQiQDQFDQD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR‫ێ‬ ‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQFs
QsDQ‫ڰ‬DTXLQFs[‫ڰ‬LWVDPDQsWs‫ڰ‬LFsbë mitsu uni, DFDPDQPLWVXFDFsVDRL‫ڰ‬LWLQ
isi cuanti sinanin. rabanan camina bëU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ. 3੅Atúxa
25੅Nun xucën Epafrodito, ami mitsun MXGtRVXQL‫ڰ‬LFs‫ڰ‬XQiQWLRFs‫ڰ‬DtQEL
‫ڰ‬sD‫ڰ‬DTXLQXQ[XFs, a mitsunu cuanun cananuna nux asérabi Nucën Papa
[XWLFDDViEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQDVLQDQ. 'LRVDQXQL‫ڰ‬DLQ, aín Bëru Ñunshin
6XQWirunëan tëmëraquinbi aín 8SLWDQ‫ڰ‬LPLFs[. 8VD‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDD
capitanën bana tancësaribi oquin ca rabianan Cristo Jesúsmi catamëFs‫ڰ‬L[XQ
Epafroditonën Jesucristonën bana FXssQTXLQ‫ڰ‬XQDQLQ, QX[‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFs
quicësabi oquin racuëT ۛ XLQPD‫ڰ‬DQDQ cupíma Cristo Jesúsmi catamëcë cupíshi
‫ڰ‬sbëtan unicama bana ñuixuanxa. FDQDQXQD1XFsQ3DSD'LRVDQXQL‫ڰ‬DL
26੅0LWV~QPLD‫ڰ‬LQVtQFsFXDFsD‫ڰ‬XQDQLFD quixun. 4੅‫ڰ‬Ê[‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFsFXStFDQD
mitsu isi cuanti sinani bënëtia. 27੅‫ڰ‬,QVtQ‫ێ‬ MXGtRVXQL‫ڰ‬DLVKXSt‫ڰ‬DLTXL[XDQDWXQ
Fs‫ڰ‬DLVKFDDVpUDELEDPDWLVD‫ڰ‬LD[D. Usa VLQiQFs‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬LLVDWDQLDW~[D
‫ڰ‬LFsELFD1XFsQ3DSD'LRVDQ ‫ڰ‬LFssamairai rabítsian. 8LQX‫ڰ‬LFsXQtQEL
pëxcúmiaxa. ‫ڰ‬Ê[DVLQDQLPDViQXLWXWDQ‫ێ‬ FD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFssamaira oquin usai judíos
cëx axa bamacëEs‫ڰ‬DLVDPDLUDLPDVi XQLFDPD‫ڰ‬LWL0RLVpVQsQFXsnëo bana
QXLWXWLUDEDQDQFD‫ڰ‬sribi nuibaquin quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsQ. 5੅‫ڰ‬Ê[
Nucën Papa Diosan pëxcúmiaxa, ‫ڰ‬sQXSt mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ
RTXLQVLQinun. 28੅8VD‫ڰ‬DtQPLDVLQDQL achúVKLQsWs‫ڰ‬LFsFDMXGtRVXQLQEschicë
),/,3(16(6੄3 412

‫ڰ‬LFs‫ڰ‬s‫ڰ‬XQiQWLRFs[D. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQD
Benjamínën rëE~QTXL‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬sQDLQWVL $tQQsWsQXDEs‫ڰ‬LQX[-HVXFULVWRVDULEL‫ڰ‬LWL
‫ڰ‬LFssaribiti hebreo banan banain, ‫ڰ‬sQ FXStD[FXssQFsVDELRL‫ڰ‬LWLEDQD
SDSD‫ڰ‬sQWLWD‫ڰ‬LFssaribiti. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQD 12੅8VD‫ڰ‬DtQELFDQDDVprabi asaírama
‫ڰ‬s[0RLVpVQsQFXsnëo bana fariseo SDLQ‫ڰ‬DLQ. AsaíUDPD‫ڰ‬L[XQFDQDDVprabi
XQLFDPDQ‫ڰ‬XQiQPLFsVDELRL‫ڰ‬LDFsQ. DQ‫ڰ‬DFssaribi oquiinra sinaniman. Usa
6੅Judíos unicaman cuati Moisésnën ‫ڰ‬L[XQELFDQD‫ڰ‬XQDQLQ, D[DTXLisabi oi
cuënëo bana axëVKLFDDViEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ DVDULEL‫ڰ‬LQXQFD‫ڰ‬sLëm ۛ iacëxa quixun.
xXQVKtQTXLQVLQiQTXLQFDQD—axa 8VDTXLQ‫ڰ‬XQiQTXLQFDQDDVDULEL‫ڰ‬LQX[XQ,
Jesucristomi catamëcë unicamax ca ënquinma aín bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQDWX 13੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ۛ ntu, ‫ڰ‬s[FDQD—asaribi cana
bëtsi bëtsi ocën. Axa quicësabi oquin ‫ڰ‬DL—quiman. 8VDTXLQVLQiQTXLQPDEL
‫ڰ‬DWL0RLVpVQsQFXsnëo banacama FDQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬ixXFDPDVLQiQWscënquinma,
quicëVDELRTXLQFDQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ asérabi ami catamëti ax cuëëncësa oíshi
FDDxXLTXLDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬XFKRWLxXEL‫ڰ‬DtPD EsUt‫ڰ‬LWLVLQinan, uisai caranuna asaribi
‫ڰ‬LDFs[D. 7੅—8VDxXFDPD‫ڰ‬DFsFXStFDQD ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQTXLQDQ‫ڰ‬sVLQiQPLFs
1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬DL xXLVKLXStRTXLQ‫ڰ‬DLQ. 14੅Usoquin
—TXL[XQVLQDQ‫ڰ‬L[XQELFDQDEsUt&ULVWR ‫ڰ‬DWDQFsxun cananuna uisaira caranuna
‫ڰ‬XQiQTXLQXVDL‫ڰ‬s[‫ڰ‬LiD[FDxDQFiLVKL aín nëWsQXDEs‫ڰ‬DLVKDVpUDELDVDULEL‫ڰ‬LWL
‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. 8੅Judíos unicama ‫ڰ‬DLTXL[XQLVWL‫ڰ‬DLQ. Isanan cananuna
1XFsQ3DSD'LRVDQXQL‫ڰ‬LFs‫ڰ‬XQiQWLRFs XLVDLUDRTXLQFDUD&ULVWR-HV~VQDQ‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬LiVDPDLUDFD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR 1XFsQ3DSD'LRVDQQX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
DPLVKLFDWDPsWLXStLUD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ LVWL‫ڰ‬DLQ.
FDQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬ixXFDPDxX‫ڰ‬DWLPDSXFsVD 15੅Usaquin cananuna nun Nucën Papa

RTXLQsQL-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬LQX[DPLVKL Diosan bana aséUDEL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQ


catamëtin. 9੅8VD‫ڰ‬DLVKFDQDXVDLMXGtRV VLQiQWL‫ڰ‬DLQ. Usaquinmi mitsun
XQLFDPD‫ڰ‬LWL0RLVpVQsQFXsnëo bana sinaniama ca Nucën Papa Diosan
quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsFXStPDD[D‫ڰ‬sEs PLWVXULELXVDTXLQVLQiQXQ‫ڰ‬XQiQPLWL
‫ڰ‬LQXQ&ULVWRPLFDWDPscë cupíshi Nucën ‫ڰ‬LFsQ. 16੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDXLVDL‫ڰ‬LQXQ
3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬LFsFD FDUD1XFsQ3DSD'LRVDQQX‫ڰ‬XQiQPLD[D,
an axa Cristomi catamëcë aín unicama XVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQ1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s 17੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ۛ ntu, PLWVXQFDPLQD‫ڰ‬s[XVDL
upí isia. 10੅8VD‫ڰ‬L[XQFDQD-HVXFULVWRQsQ ‫ڰ‬LLD‫ڰ‬XQDQLQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬LFssaribiti
VLQiQFsVDULELRTXLQVLQinan, anun ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,DQDQFDPLQDPLWV~[ULELPLXVDL
Jesucristo baísquimia aín cushi anúan ‫ڰ‬LQXQQX[‫ڰ‬LLDDQLVFsXQLFDPD[D
1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬sFXVKLRFs‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 18੅Usaquin caquin cana
cuëënin. Nucën Papa Dios cuëëncësabi bëUiPD‫ڰ‬LWVDRTXLQFisaribi oquin bëunan
oi tëmëratancëx ca Jesucristo bamacëxa. mëscuquin ësaquin mitsu catëcënin, ‫ڰ‬LWVD
Axa tëmëUDVDXVDULELWL‫ڰ‬s[ULELDLQDQFXSt XQLQFD‫ڰ‬sQPLWVXFDFsVDELRL‫ڰ‬LTXLQPDD[D
tëmëUDWLFDDViEL‫ڰ‬LFsQ. &ULVWREDPDVD‫ێ‬ XQLQ‫ڰ‬XFKDFXStLFXU~socënu bama,
ULELRTXLQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XFKDFDPD‫ڰ‬DWsFsQWLPR‫ێ‬ Cristo, a ñui quicë banacama cuaisama
TXLQsQFs‫ڰ‬LWLFDQDFXssnin. 11੅Usai tania quixun. 19੅Atúan ñunshínquin aín
‫ڰ‬LWDQFs[D[DEDPD[ELEDtVTXLDVDULELRL cuëëncëVDELRTXLQVKLxX‫ڰ‬DLDLVTXLDQXQLQ
‫ڰ‬s[EDPD‫ڰ‬DtVKELDVDULEL‫ڰ‬LQX[D[ —xX‫ڰ‬DLVDPDFD‫ڰ‬DLD—quixun ñuicëxbi
utëcëncëbë baísquiti cana sinanin. UDEtQTXLQPDDQ‫ڰ‬DFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DLFD
413 ),/,3(16(6੄3੄4

rabitia. -HVXFULVWRPLVLQiQTXLQPDFDsQs WDQLFXssQWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LQXQFD[XQEL


PHQX‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQDQLD. 8VDtD‫ڰ‬LFsFXSt cana mitsu catëcënin, FKXimarua ca
FDDLQDQPD‫ڰ‬DLVK[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ ‫ڰ‬LFDQ. 5੅8LVDxXFDUD‫ڰ‬LFsbëbi nishímami
3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. 20੅Atúxa usai XStVLQiQxX‫ڰ‬LFsDFDPDELXQLQPLWVXLVWL
‫ڰ‬LPDLQXQELFDQDQXQDQX[1XFsQ3DSD cana cuëënin. 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VDQXQ
Diosan nëWsQXDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQ utëFsQWLQsWsFD‫ڰ‬XUDPDWLD.
cananuna a nëtëQXD[D1XFsQ‫ڰ‬,EX 6੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDXLVDxXFDUD‫ڰ‬LFsbëbi

Jesucristo, DQQXQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ quin Nucën bënëWۛ LPD‫ڰ‬DLQ. Bënëqۛ uinma camina abë
3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQQXLëm ۛ icë, axa uti banaquin Nucën Papa Dios a ñucama
cuëënquin cainin. 21੅Nux bamai chëquiti xXLTXLQFDWL‫ڰ‬DLQ. $QPLWVX‫ڰ‬DTXLQXQ
‫ڰ‬LFsELFDD[XTXLQQXD[DEDPD[EDtVTXLD‫ێ‬ xXFiquin camina ami catamëquin
saribi oquin, DVDULEL‫ڰ‬LQXQ, nu bëtsi oti —DViELFD—TXL[XQUDELTXLQFDWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LFsQ. Usonan ca aín cushi anun ax camabi 7੅Usaquinmi cacëxun cuaquin ca Nucën

xXQ‫ڰ‬LEX‫ڰ‬LWLDQ~QULELQXEsWVLRWL‫ڰ‬LFsQ. Papa Diosan mitsu nuibaquin bënëtima


FKXiPDUXD‫ڰ‬LQXQPLWVX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ, uisa
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQDQ ‫ڰ‬DLVKFDUDDtQXQLXVDL‫ڰ‬LDTXL[XDQXQL
‫ڰ‬DLVKFXssQWLEDQD raíULQsQ‫ڰ‬XQiQFsbëtanmabi. Usaquin
ۛ ntu, mitsu nuibaquin
4
1੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ‫ڰ‬LPLDQDQFD-HVXFULVWREs‫ڰ‬LFsPLWVXQ
VLQiQTXLQPLWVXLVWLVDWDQLFDQD VLQDQ‫ڰ‬LPDLQXQPLWVXQQXLWXXSt‫ڰ‬LQXQ
cuëënin. ‫ڰ‬ÊQPLWVXxXL[XQFs[PL bëU~DQWL‫ڰ‬LFsQ.
Jesucristomi catamëcë cupí cana
8StxXLVKLVLQiQWLEDQD
cuëëinra cuëënin. 0LWVX[XVDL‫ڰ‬LFsbë
cana cupí bitsi cuëëncësaribi oi cuëënin. ۛ ntu,
8੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ësaquinshi cana mitsu
8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXLEDTXLQPLWVXFDLQ, cain, XQtDQsVDxX‫ڰ‬DLDLVTXLQFDPLQD
PLWVXQ‫ڰ‬DFssabi oquin camina ënquinma mitsun —D[FDDViEL‫ڰ‬LFs—quixun
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRPLFDWDPsquin an VLQiQWL‫ڰ‬DLQ, cëPsPDEDQDFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ
cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. —upí ca —quixun ñuicë ñucama,
2੅Evodiacëñun cana Síntiqueribi cain, ‫ڰ‬LPDLQXQXQLLWVLSDUiQTXLQPDXStxX
PLWVX[FXDPLDQDQFs‫ڰ‬DtVKELFDPLQD ‫ڰ‬DFs, ‫ڰ‬LPDLQXQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLVLQiQTXLQPD
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DLVKFXDPLDQD‫ێ‬ upíVKL‫ڰ‬LWLVLQiQFs, ‫ڰ‬LPDLQXQEstsibë upiti
nima bëWVLQVLQiQFssabi oquin sinani nuibananti, DFDPD‫ڰ‬LPDLQXQUDELTXLDQ
QXLEDQDQWL‫ڰ‬DLQ. 3੅$Q‫ڰ‬sbëtan Jesucristo unin —XStFDDXQL‫ڰ‬LFs—quixun mitsu
ñuiquin uni bana ñuixuncë a cana ñuixuncë, acama. ‫ڰ‬,PDLQXQFDPLQDXLVD
ësoquin cain, ënë xanu rabë ۛ camina xX‫ڰ‬DWLFDUDXSt‫ڰ‬LFs, XLVDxX‫ڰ‬DWLxXLFDUD
bëWVLEsXSt‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. $WXQFD‫ڰ‬s —DViELFD—TXLD[XQLTXLWL‫ڰ‬LFs, acama
‫ڰ‬LPDLQXQ&OHPHQWH, ‫ڰ‬LPDLQXQDQULELD‫ڰ‬sQ VLQiQWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬DFssaribi oquin aín bana ñuixuncë a 9੅‫ڰ‬ÊQPLWVX‫ڰ‬XQiQPLFsEDQDFDPD

unicamabëtan, -HVXFULVWRPLDVLQinun quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DQDQFDPLQD, ‫ڰ‬sQ


XQLFDPD‫ڰ‬DTXLDQ[D. An usoquin uni ‫ڰ‬XQiQPLFs[XQPL‫ڰ‬DFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DQDQ
‫ڰ‬DTXLQFsXQLFDPDQDQsFD1XFsQ3DSD ‫ڰ‬sQPLWVXxXL[XQFsxunmi cuacë
'LRVEs‫ڰ‬LWLRTXLDQDtQQsWsQX‫ڰ‬LFsTXLULFDQX banacama quicëVDELRTXLQULEL‫ڰ‬DQDQ‫ڰ‬sQ
cuëQsR‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DLDPLLVFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
4੅0LWVX[FDPLQD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR‫ێ‬ 8VRTXLQPL‫ڰ‬DFsbë ca Nucën Papa Dios,
QDQ‫ڰ‬DLTXL[XQVLQDQLFDPLQDFDPDEL an aín unicama bënëWLPDFKXimarua
QsWsQXLVDxXFDUD‫ڰ‬LFsEsELFKXimarua ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLFs, D[PLWVXEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
),/,3(16(6੄4 414

17੅0LWV~QPL‫ڰ‬sFXUtTXL‫ڰ‬LQiQFsDVKL
)LOLSRVQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ VLQDQLPDFDQD‫ڰ‬sPL‫ڰ‬DTXLQFsFXStPL
3DEORFXUtTXL‫ڰ‬LQDQ PLWVX[1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬LWL
10੅0LWV~QPL‫ڰ‬sQXLEDTXLQFXUtqui cuëënin. 18੅‫ڰ‬ÊPLEsmicë curíquicama
EXiQPLTXLQ‫ڰ‬DTXLQWLVLQiQWscëncëbë cana bian. $QXQ‫ڰ‬sQFXssQFsxXELWLULEL
FDQD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR—DViELFD ca tëxëaxa. Epafroditonën ca mitsúnmi
—quixun cai cuëënin. BëUiPDFDD bëmicë curíTXLFDPD‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQ[D.
curíTXLPLPLWVXQ‫ڰ‬sEsPLWL‫ڰ‬DtQELDQEsWL 0LWV~QPLDLQDQFXStQXLEDTXLQ‫ڰ‬s
XQL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LD[D. 11੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDXQL XVDTXLQ‫ڰ‬LQDQLDLVLFD1XFsQ3DSD'LRV
ucëbëPDELDViEL‫ڰ‬LDQ. fXxX‫ڰ‬DLVK cuëëanxa. 19੅$‫ڰ‬sQUDELFs1XFsQ3DSD
‫ڰ‬LFssaribiti cana ñuxXPD‫ڰ‬DtVKEL Dios, DQFDDPLFXssQFsxXPLWVX‫ڰ‬LQiQWL
bënëtiman. 12੅fXxXPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬XQinan cana ‫ڰ‬LFsQ. -HVXFULVWRQsDQPLWVXDLQDQ‫ڰ‬LQXQ
‫ڰ‬DLVDPDLUDxXxX‫ڰ‬LWLULEL‫ڰ‬XQDQLQ. Uisa ñu ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬LFsFD1XFsQ3DSD'LRVD[
FDUD‫ڰ‬LFsbëbi bënëWۛ LPD‫ڰ‬XQinan cana FDPDELxXQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬L[XQPLWV~QPLFXssQFs
pitixX‫ڰ‬DLVKSXFKiFs‫ڰ‬LDQDQSLWLñuma xXD‫ڰ‬LQiQDQPLWVX‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. 20੅Axa
‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬DFsxXPD‫ڰ‬LWLULEL‫ڰ‬XQDQ. ‫ڰ‬$LVDPDLUD asérabi Nucën Papa Dios a ca camabi
xXxX‫ڰ‬LDQDQxXxXPD‫ڰ‬LWLULELFDQD‫ڰ‬XQDQ. DtQXQLQUDELWL‫ڰ‬LFsQ, nëtë xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL.
13੅8VD‫ڰ‬L[XQFDQDXLVDxXFDUD‫ڰ‬LFsbëtanbi Usaquin ca aséUDEL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ.
tënëquin Cristo cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL
‫ڰ‬DLQ, XVDL‫ڰ‬LQXQDQFXVKLRFs‫ڰ‬L[XQ. 14੅Usa %sU~DQ[‫ڰ‬LQXDQ3DEORQsQ
‫ڰ‬DtQELFDPLWV~QPL‫ڰ‬s[Wsmëraia )LOLSRVQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFD
‫ڰ‬DTXLQTXLQ‫ڰ‬sFXUtqui bëPLFsDViEL‫ڰ‬LD[D. 21੅$QX‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DtVK
15੅0LWVX[)LOLSRVsPDQX‫ڰ‬LFsXQL‫ڰ‬L[XQ Nucën Papa Diosan unicama aribi,
FDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, anuxun Jesucristo camina bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sFD[XQWL‫ڰ‬DLQ.
xXLTXLQxXL[XQWDEDTXLQEDQDxXL[XQ‫ێ‬ ‫ڰ‬ÊEsD‫ڰ‬LFsD[DQXEs-HVXFULVWRPLVLQiQFs
tancëx Macedonia menuax cuania, nucën xucëaۛ ntunribi ca bërúanxmi
camina mitsúinshi curíqui bëPLTXLQ‫ڰ‬s ‫ڰ‬LFiQXQTXL[XQPLWVXFDQXQ‫ڰ‬sFD[D.
‫ڰ‬DTXLDQFsQ, ‫ڰ‬sQPLWVX‫ڰ‬DTXLQFsD 22੅Axa Jesucristomi catamëFssQX‫ڰ‬LFs

VLQiQTXLQ. $[DEsWVLsPDQXD[-HVXFULV‫ێ‬ unicamabëtan ca atúxribi Jesucristonan


WRPLVLQiQFsXQLFDPDQFD‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLDQPD ‫ڰ‬L[XQ5RPDQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSX&psarnën
‫ڰ‬LFsQ. 16੅‫ڰ‬Ê[7HVDOynica ëmanuax [XEXQX‫ڰ‬LFscamanribi bërúanxmi
FXDQFsPDSDQ‫ڰ‬LFsFDPLQDPLWVXQ ‫ڰ‬LFDQXQPLWVXFDQXQ‫ڰ‬sFD[D.
curíqui timëtancë[XQ‫ڰ‬sEXiQPLDFsQ. 23੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsDQ

Achúshi oquinshima, FDPLQDEXiQPL‫ێ‬ QXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs[PLPLWVXQQXLWXXSt


tancë[XQDPLULELVKL‫ڰ‬sEXiQPLWsFsDQ‫ێ‬ ‫ڰ‬LWLFDQDFXssnin. 8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Ashi,
cën, ‫ڰ‬sQFXssQFsxXDQXQELQXQ. Pablo.
3$%/21Ê$1&2/26$618‫ڰ‬,&Ê81,&$0$
BUANMIA QUIRICA

‫ڰ‬DLVK[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD'LRVEs
Pablonëan Colosasnuax Jesucristomi ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XDQDtQXQLQPLWVXxXL[XQFs
catamëcë unicama quirica cuënëoxuan xun camina a bana cuaquin upí oquin

1 ‫ڰ‬XQiQFDQ. 6੅Nucën Papa Diosan ca


1੅‫ڰ‬Ê[FDQD3DEOR, Nucën Papa Dios

cuëëncësabi oquin aín bana uni usaquin nu nuibatia quixun unin ñuia
xXL[XQXQ-HVXFULVWRQsQFDtVD‫ڰ‬DLQ. Usa mitsun cuacë a banabi ca bëtsi bëtsi
‫ڰ‬L[XQFDQDD[ULEL-HVXFULVWRPLVLQiQFs PHQXFXDQTXLQ‫ڰ‬LWVDLUDXQLQxXLD. Usa
‫ڰ‬Dtsha nucën xucëQ ۛ VD‫ڰ‬DLQ, Timoteobëtan ‫ڰ‬DLQFDXQLQxXLDFXDWLVKLPLPLWVX[
PLWVXTXLULFDEXiQPLQ. 2੅Colosas ‫ڰ‬LFsVDULELWLFDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQLDEDQD
ëmanuaxmi Cristomi sinani ami cuati —asérabi ca —quixun sinani
FDWDPsWL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LFs, cana Jesucristomi catamëtia. 7੅A bana ca nun
sQsTXLULFDPLWVXEXiQPLQ. Nucën Papa nuibacë Epafrasnën, axribi nubëtan uni
Diosan mitsu nuibaquin upí oquin EDQDxXL[XQFs‫ڰ‬L[XQQX[FXDQFsbëWDQ‫ێ‬
VLQiQ[XQFs[PLFKXimarua bucucanti mabi ñuixunquin upí oquin mitsu
cana cuëënin. ‫ڰ‬XQiQPLD[D. 8੅$QFD&ULVWRQDQ‫ڰ‬DLVK
camina mitsux bëtsibë bëtsibë
nuibanani upitax bucui quixun nu caxa.
I. &5,6721Ê;$&86+,,5$‫ڰ‬$,6+83,,5$ 9੅Epafrasnëan mitsu ñuiquin nu cacë
‫ڰ‬$,1&$$6$5,%,$f8f8%,‫ڰ‬$,0$‫ڰ‬,&Ê bana cuaxun cananuna ënquinma
48,&Ê%$1$(1.3-2.23) 1XFsQ3DSD'LRVPLWVXxXFixunin.
8LVDtPL‫ڰ‬LWLFDUD1XFsQ3DSD'LRV
Axa Jesucristomi catamëcë unicama cuëënia, DPLWVX‫ڰ‬XQiQPLQXQxXFi[XD‫ێ‬
Pablonën Nucën Papa Dios ñucáxuan QDQFDQDQXQDDQDtQXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLWL
3੅0LWVXxXFixuni abë banaquin xXFDPDPLWVX‫ڰ‬XQiQPLQXQDxXFDWLQ.
10੅0LWVX[XVDL‫ڰ‬LFDPLQD1XFsQ‫ڰ‬,EX
FDQDQXQDQXQ‫ڰ‬DFssabi oquin, Nucën
‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQ3DSD, ax Nucën Papa -HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DtVKDXQL‫ڰ‬LFsVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
'LRV‫ڰ‬LFs, a —DViELFD—quixun cain. 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQDD[FXssQFssabi
4੅8VD‫ڰ‬L[XQFDQDQXQD-HVXFULVWRPL RTXLQVKL‫ڰ‬DTXLQ, XLVDxXFDUDXSt‫ڰ‬LFs
asérabi catamëtími Nucën Papa Diosan DVKL‫ڰ‬DQDQ, asérabi mitsun nuitu mëu
unicamabë nuibanania ñuicania cuan. XStRTXLQ1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ.
5੅Nucën Papa Diosan mëníosabi oi aín 11੅‫ڰ‬$QDQFDQDQXQDD[FXVKLLUD‫ڰ‬L[~DQ,

nëWsQXDEs‫ڰ‬LWLVLQDQLFDPLQDXVDL XLVDxXFDUD‫ڰ‬LFsbëbi bënëtima


‫ڰ‬LFDQLQ. Jesucristomi catamëti aín FXssQTXLQWDQVKLQXDQPLWVX‫ڰ‬DTXLQXQ
‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVKFDXQLDLQDQ TXL[XQDPLWVXxXFixunin. 12੅Usoquin

415
&2/26(16(6੄1 416

cananuna uisaira oquin cara aín ‫ڰ‬LDFs[D, XQL‫ڰ‬DtVKEL. 20੅$tQQXLWX‫ڰ‬DLVDPD


XQLFDPDFXssQPLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ ‫ڰ‬DtVKDXQLDEsXS‫ڰ‬L‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ
‫ڰ‬XQiQTXLQPLPLWVXQD—DViELFD Papa Dios cuëëncësabi oquin Cristonën i
—canun, Nucën Papa Dios mitsu curúVRFsQXEDPDTXLQsQsPHQX‫ڰ‬LFs
xXFixunin. xXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQQDtQX‫ڰ‬LFsxXFDPDULEL
13੅fX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLVKLVLQinan nux an iscë[ۛ DXSt‫ڰ‬LQXQPsníocëxa.
cuëëncëVDELRtVKL‫ڰ‬LLVDWDQLDELFD1XFsQ 21,22੅Mitsun Nucën Papa Diosmi

Papa Diosan aín nuibacë Bacë Bëchicë VLQiQFsPD‫ڰ‬L[XQxX‫ڰ‬DLVDPDLVKL‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVK


QDQ‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LPLD[D. 14੅1XQ‫ڰ‬XFKDFDPD FDPLQDDEsXStPD‫ڰ‬DLVKDPLQLVKFsVD
FXStQXDEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsELFDDtQ%schicë ‫ڰ‬LDFsQ. 8VDL‫ڰ‬Li‫ڰ‬LFsELFD&ULVWRXQL‫ڰ‬DLVK
bamacë cupí Nucën Papa Diosan nun EDPDFXStPLDEsXSt‫ڰ‬LQXQ1XFsQ3DSD
‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ TXLQDLQDQ‫ڰ‬LQXQQX 'LRVDQPLWVX‫ڰ‬LPLD[D. Mitsúxmi upíira
ۛ iacëxa.
iëm VLQiQxX‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬XFKDxXPD‫ڰ‬DLVK1XFsQ
3DSD'LRVQDQVKL‫ڰ‬LQXQFD&ULVWR
Cristo bama cupía uni bamacëxa. 23੅8VD‫ڰ‬LQX[XQFDPLQD
1XFsQ3DSD'LRVEsXSt‫ڰ‬LWL camabi nëtën Cristomishi catamëcë
15੅8LQX‫ڰ‬LFsXQtQELD1XFsQ3DSD'LRV ‫ڰ‬L[XQVLQiQEsTXLQTXLQPDDLQDQ‫ڰ‬DtVKPL
LVWLPD‫ڰ‬DtQELFDXQtDQXLVDFDUD1XFsQ aín nëWsQXDEs‫ڰ‬LWLDVKLPDQXTXLQPD
3DSD'LRV‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQinun asaribi VLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LFDXQLDVprabi Nucën
‫ڰ‬DLVKDtQ%schicë ënë menu uacëxa. Añu 3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LFsTXL[XQPLFXDFsEDQD
xXELXQLWLVDPD‫ڰ‬DLQFDD[LUDSDLQDtQ ca camabi menuxunribi ñuicania. ‫ڰ‬ÊQULEL
3DSDEs‫ڰ‬LDFs[D. 16੅Nucën Papa Diosan cana unicama a bana ñuixunin.
uniomicëxun ca aín Bëchicënën naínu
‫ڰ‬LFsxXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQPHQX‫ڰ‬LFs Nucën Papa Diosan Pablo axa
xXFDPDULEL‫ڰ‬DQDQEsWVLEsWVLxXXQLQDtQ Jesucristomi catamëcë unicama aín bana
bëU~QELLVFs‫ڰ‬LPDLQXQXQLQLVFsPD xXL[XQXQ‫ڰ‬LPLD
ñucamaribi uniocëxa. Usonan ca 24੅0LWVX[DLQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬s[Wsmëracë

iQJHOFDPD‫ڰ‬LPDLQXQXLVDFXVKLFDUD, cupí cana cuëënin. 8VDL‫ڰ‬LFDQD


acamaribi uniocëxa, DLQDQ‫ڰ‬DLVKD[ &ULVWRQsDQFDPDELXQLDLQDQ‫ڰ‬LQXQ
cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LQXQ. 17੅Ñucama tëPsUD‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬s[ULELFDPDELPHQX‫ڰ‬LFs
XQLRFsPDSDQ‫ڰ‬DLVKFDD[LUDSDLQ XQLFDPDD‫ڰ‬XQiQWLFXStWsmëraíbi
‫ڰ‬LDFs[D. ‫ڰ‬,[XQFDXQLRWDQFsxun, usabia cuëëinra cuëënin. 25੅Aín unicamabë
‫ڰ‬LQXQFDPDELxXPsníocëxa. 18੅Cristo tanmi mitsúnribi upí oquin aín
axira ca axa ami catamëcë unicaman banacama cuanun a bana ñuixunun ca
FXVKL‫ڰ‬DLVKDPLLUDDtQXQLFDPDFDWDPscë 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LPLDFs[D.
‫ڰ‬LFsQ. ÊVDFD&ULVWREsDtQXQLFDPD‫ڰ‬LFsQ. 26੅Uínsaran nëtëQۛ ELXLQX‫ڰ‬LFsXQtQELD
Mëcën ۛ ñu, taëñu, xoñu, nuituñuribi EDQD‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsELFDEsUtDtQ
‫ڰ‬DtVKELFDXQLDFK~VKL‫ڰ‬LFsQ. Usaribiti unicama, an iscë[ۛ DXSt‫ڰ‬LFs, Nucën Papa
FDQDQXQD-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬DLVDPDLUD 'LRVDQ‫ڰ‬XQiQPLD. 27੅Uisaira upí cara a
‫ڰ‬DtVKELDEsDFK~VKLVD‫ڰ‬DLQ. Aín EDQD‫ڰ‬LFsTXL[XQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ
XQLFDPD[DXVDULELWL‫ڰ‬LWLRLD[LUDSDLQ DtQXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLVDWDQFs[D. A
EDPDWDQFs[EDtVTXLD‫ڰ‬DLVKFDDQXQLR banax ca judíosma unicamananribi
ñucamabë sënëQ ۛ PDLUD‫ڰ‬LFsQ. 19੅Nucën ‫ڰ‬LFsQ. A banax ca ësai quia, Cristo ax ca
Papa Dios cuëëncësabi oi ca Jesucristo PLWVXEs‫ڰ‬LFsQ. $[DPLWVXEs‫ڰ‬DLQFDPLQD
D[DVDULELFXVKLLUD‫ڰ‬LDQDQXStLUDVLQiQñu aín nëtëQXULELDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
417 &2/26(16(6੄1੄2

28੅Nun cananuna Cristo ashi ñuiquin catamëFs‫ڰ‬LFsEL, ami manúnun quixun


aín unicama ñuixunin. Ñuixunquin SDUiQWLUDEDQDQFDPLQDEsrúancati
cananuna aín unicaman upí oquin ‫ڰ‬LFDQLQ. A unicaman ca Cristo
cuanan, &ULVWRQDQ‫ڰ‬DLVKD[FXssQFssabi xXLTXLQPDDW~QELVLQiQ[XDQXQLQxXLFs
RtVKL‫ڰ‬LQXQTXL[XQXStRTXLQ‫ڰ‬ssëquin, EDQD‫ڰ‬LPDLQXQsQsQsWsQX‫ڰ‬LFsxX
DtQXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLQ. 29੅Usaía aín VLQiQWL, DEDQDFDPDLVKLXQL‫ڰ‬XQiQPLD.
XQLFDPD‫ڰ‬LQXQTXL[XQFDQD&ULVWRQsQ‫ڰ‬s 9੅&ULVWRQs[FDXQL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬DtVKELFD

cushiocëxun ënquinma aín bana XLVDLUDFDUD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFs


ñuixunin. XVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 10੅$[FXVKLLUD‫ڰ‬L[XDQDQ

2
1੅ÊQsxXFDPD‫ڰ‬XQinun cana ësoquin ‫ڰ‬LPLFs[PDFDiQJHOFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ
mitsu cain: 0LWV~QPL‫ڰ‬DFssaribi xXQVKtQFDPDULEL‫ڰ‬LPDLQXQXLVDxXQ
RTXLDQ/DRGLFHDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD cushi cara, DFDPD[ELxDQFiLVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LPDLQXQEsWVLEsWVLsPDQX‫ڰ‬LFs 8VD‫ڰ‬DLQFD&ULVWREsPLDFK~VKLVD‫ڰ‬DLQ,
XQLFDPDQULEL‫ڰ‬sLVFsPD‫ڰ‬L[XQELFDQD aín cushi anúnmi Nucën Papa Dios
PLWVX‫ڰ‬LPDLQXQDWXULELVLQiQTXLQ1XFsQ cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWLD[PLWVXEs‫ڰ‬LFsQ.
3DSD'LRV‫ڰ‬LWVDLUDxXFixunin. 2੅Mitsúnmi 11੅Mitsux usai Cristobë achúVKLVD‫ڰ‬DLVK

&ULVWRPLFXVKLFs‫ڰ‬DLVKEstsibë bëtsibë camina Nucën Papa Diosnan cupí


nuibanani achúVKLVDLVKL‫ڰ‬LDQDQXStRTXLQ ‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFsVDULEL‫ڰ‬DLQ. Judíos
D‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬L[XQELEsUt&ULVWR XQLFDPD[DFKDPDUDWVX‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬XQiQWLRFs
‫ڰ‬XQiQTXLQ, uisaira oquin cara mitsu XVD‫ڰ‬DtVKPDELFDPLQD&ULVWRQsQELD
‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQinun, cana mitsu PLWVXQVLQDQXSt‫ڰ‬LPLDQDQxX‫ڰ‬DLVDPD
1XFsQ3DSD'LRVxXFixunin. 3੅An camabi ‫ڰ‬DWLsPLFs‫ڰ‬DLVK, Nucën Papa Diosnan
xX‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQFDDLQDQFXStshi FXSt‫ڰ‬XQiQWLRFsVD‫ڰ‬DLQ. 12੅Mitsun, Nucën
&ULVWRQsQDtQXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLD. 3DSD'LRVDQFDEDPDFsEL&ULVWREDtVTXL‫ێ‬
4੅&ULVWRQDQ‫ڰ‬LFsDEsWVLXQLQSDUiQTXLQ PLDFs[DTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQ, an ca a
PLWVX‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQDQDPLWLUDEDQDQ FXVKtQEL‫ڰ‬sLëP ۛ LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQL
cana mitsu ësaquin cain, 5੅PLWVX‫ڰ‬XUD FDPLQDD[‫ڰ‬LiVDULELWLQDVKLPLFs‫ڰ‬DLVK
‫ڰ‬DtVKEL‫ڰ‬sQVLQiQFsQsLQVKLPLWVXEs‫ڰ‬LFsVD Cristobëbi bamacë acëñun maíncëx
‫ڰ‬DLVKFDQDPLWV~[PLXLVDxXFDUD DEsELEDtVTXLDVD‫ڰ‬DLQ. 13੅Mitsun
‫ڰ‬LFsbëbi a ëníma Cristomi catamëti ami FXssQFsVDRTXLQVKLxX‫ڰ‬DtPLEDPDFsVD
FXVKLFs‫ڰ‬LFsFXDWLFXssnin. ‫ڰ‬LDQDQMXGtRVXQLFDPD[D‫ڰ‬LFssaribiti
6੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDDLQDQ‫ڰ‬LLVDWDQLD ‫ڰ‬XQiQWLRUFDFsPD‫ڰ‬DLVKDLQDQPD‫ڰ‬LFsELFD
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQPLWVXDLQDQ Nucën Papa Diosan a cupíshi mitsun
‫ڰ‬LPLFsFXStD[DPLWVXQ‫ڰ‬LEXLUD‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ xunquin Cristobë
XSLWLLUDDPLFDWDPsWLDEs‫ڰ‬LD[FXssQFs EDtVTXLFsVDPLWVX‫ڰ‬LPLD[D. 14੅8VD‫ڰ‬L[XQ
VDELRtVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 7੅$XStRTXLQ‫ڰ‬XQinan FD1XFsQ3DSD'LRVDQQXQ‫ڰ‬XFKDFDPD
XLVDFDUDD[‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLFDPLQD tërën ۛ xunquin, nun nu Moisésnën cuënëo
aín unían mitsu cacësabi oi, ami upiti bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsEL
catamëFDQWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQFDPLQD Cristo i curúsocënu bama cupí, nun
camabi nëtën Nucën Papa Dios —DViEL ‫ڰ‬XFKDFDPDVLQiQWscënuxunma nu
ca —TXL[XQFDWL‫ڰ‬DLQ. tërën ۛ xuancëxa. 15੅Usonan ca Cristonën i
curúsocënu bamaquin uisa ñunshinax
&ULVWRQDQ‫ڰ‬DtVKDXQLEsWVL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD cara uisaira cushixX‫ڰ‬LFs, abi camabi
8੅Anuni bëtsi bëtsi bana ñuixunquin XQtDQ‫ڰ‬XQinun ñusmoquin cushiñuma
SDUiQFsXQLFDPDQPLWVX, Cristomi ‫ڰ‬LPLDFs[D.
&2/26(16(6੄2੄3 418

‫ڰ‬DtQELFDXVDTXLQxX‫ڰ‬DtELDtQQXLWX
1XFsQ3DSD'LRVFXssQFsVDELRL‫ڰ‬LWLEDQD XVDELXStPD‫ڰ‬LD.
16੅$W~DQ‫ڰ‬DFssaribi oquinmi ñu pianan

xX[sDLPD‫ڰ‬LDQDQFDPDELQsWsFDEsWVL
nëtëVDULEL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQDQ‫ڰ‬X[s II. $;$-(68&5,6720,&$7$0Ê&Ê
isícëEsDDWX[‫ڰ‬LFsVDL‫ڰ‬LPD‫ڰ‬LDQDQDQXQ 81,&$0$;&$Ê6$,‫ڰ‬,7,‫ڰ‬,&Ê48,&Ê
WDQWLWLQsWsQDWX[‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬LDPD BANA (3.1-4.6)
oquian unin ñuicëxunbi camina tantima
3
1੅&ULVWRQDQ‫ڰ‬DLVKFDPLQDPLWVX[D[D

‫ڰ‬DLQ. 17੅8LVDLFDUD&ULVWRXFs‫ڰ‬DLQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs bamax baísquicëVDULEL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQ


TXL[XDQXQLQVLQinun ca ënë ñucama camina ax, DVDULELFXVKLLUD‫ڰ‬DLVKDtQ
‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQDQXQD&ULVWRXi Papa mëqueu tsócë, ax cuëëncësabi oi
‫ڰ‬DLQDLQDQ‫ڰ‬L[XQ, uisa caranuna Cristobë ‫ڰ‬LWLVKLVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 2੅Camina ënë menu
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. 18੅Atúnbi ca —‫ڰ‬s[ ‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQiQTXLQPD&ULVWR
DVDPD‫ڰ‬L[XQFDQD1XFsQ3DSD'LRVPD FXssQFsVDRLVKL‫ڰ‬LWLVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 3੅Mitsun
iQJHOFDPDLVKLUDELWL‫ڰ‬DL—quixun ‫ڰ‬XFKDFXStD&ULVWREDPD‫ڰ‬DLQFDPLQD
VLQiQTXLQDW~QELVLQiQFsxXxXL ‫ڰ‬XFKDWsFsQWLPRLDEsEDPDFsVD‫ڰ‬DLQ. Usa
rabíquin unicana bana ñuixunia. Usa ‫ڰ‬DLVKFDPLQDD[DEDtVTXLWDQFs[DEs‫ڰ‬DLQ,
‫ڰ‬DLQFDPLQD&ULVWRQDQ‫ڰ‬LWLsQWLQUDEDQDQ PLWV~[ULELDtQ3DSDEs‫ڰ‬DLQ, mitsux
atúan mitsu ñuixuncë bana a tantima &ULVWREs‫ڰ‬DLVK. 4੅Cristo, anun nux tsóti,
‫ڰ‬DLQ. 19੅$XQLFDPDQFDDPLVLQiQFsPD D[DXStLUD‫ڰ‬LDQDQFXVKLLUD‫ڰ‬DLVKXWscëncë
‫ڰ‬L[XQ&ULVWRQsDQsVDTXLQDtQXQLFDPD bë camina nëtëWۛ LPRLDEs‫ڰ‬LDQDQDVDULEL
‫ڰ‬LPLWLDVLQDQLPD. An ca aín unicama upíVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
DVDULELXSt‫ڰ‬LQXQ1XFsQ3DSD'LRV
cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬LPLD. Aín mëcën, aín %sUiPD‫ڰ‬DFsVDRTXLQxX‫ڰ‬DLVDPD
xo, aín imi acamaxX‫ڰ‬DtVKELDXQL ‫ڰ‬DWsFsQWLPDEDQD
achúVKL‫ڰ‬LFssaribi oquin ca Cristonën aín 5੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDEsUiPDPL‫ڰ‬DFDQVD

XQLFDPD[D‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬DtVKELEsWVLQVLQiQFs oquin Nucën Papa Diosnanma unicaman


VDELRTXLQVLQiQFs‫ڰ‬DLVKDFK~VKLVD‫ڰ‬LQXQ ‫ڰ‬DFsVDRTXLQsQsPHQX‫ڰ‬LFsxXLVKL‫ڰ‬DWL
‫ڰ‬LPLD. VLQiQWsFsQWLPD‫ڰ‬DLQ. Unix ca aín xanuma
20੅¢0LWVX[‫ڰ‬XFKDWscënuxma Cristobë
‫ڰ‬DtQELEsWVL[DQXEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. Usaribiti
EDPDFsVD‫ڰ‬DtVKELFDUDPLQDXLVD‫ڰ‬DLVK ca xanu aín bëQsPD‫ڰ‬DtQELEsWVLXQLEs
bëUimami unin ñuicë ënë nëWsQX‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDXQL[DQ~[PDEL
xXLVKLVLQiQTXLQUDELFsVD‫ڰ‬LWscënin? EsWVLXQLEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDPLQD
21੅$[DXVDL‫ڰ‬LFsXQLFDPD[FDsVDLTXLD:
ñunshinacëTXLQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DWLFXssQWLPD
—1XFsQ3DSD'LRVEsXSt‫ڰ‬LQX[XQ ‫ڰ‬DLQ. &DPLQDxXxX‫ڰ‬LWLVKLVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ.
FDPLQDEsWVLEsWVLxXUDPiQWLPD‫ڰ‬DLQ, fXxX‫ڰ‬LWLVKLFXssQFsXQL[FD1XFsQ3DSD
FDPLQDEsWVLEsWVLxXSLWLPD‫ڰ‬DLQ, Dios rabima, a cuëëncë ñuishi rabicësa
camina bëtsi bëtsi ñu min mëcënan ‫ڰ‬LFsQ. 6੅8VDL‫ڰ‬LLD, ax cuëëncësabi oi
ELWLPD‫ڰ‬DLQ. 22੅Usoquian ñuicëxbi ca a ‫ڰ‬LLVDPDWDQFsXQLFDPDFD1XFsQ3DSD
ñucama cëñutia, a banacamax ca unían 'LRVDQXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ
VLQiQ[XQxXLFsVKL‫ڰ‬LFsQ. 23੅—8VDTXLQ‫ڰ‬sQ castíFDQWL‫ڰ‬LFsQ. 7੅-HVXFULVWR‫ڰ‬XQiQFsPD
xX‫ڰ‬DFsD[FDDVpUDEL‫ڰ‬LFs—quixun SDLQ‫ڰ‬L[XQFDPLQDPLWV~QULELXVD
VLQiQTXLQDQXVDVKLRTXLQxX‫ڰ‬DFsXQLD xXFDPD‫ڰ‬DFsQ. 8੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDEsUiPD
LVTXLQFDXQLLWVLQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ, ax isa ‫ڰ‬i‫ڰ‬L[XQELsQsxXFDPDULELsQWL‫ڰ‬DLQ: Bëtsi
aséUDELVLQiQxXLUD‫ڰ‬LFsTXL[XQ. Usa XQLEsQLVKinanti, ‫ڰ‬LPDLQXQEsnëtishi
419 &2/26(16(6੄3

nishti, ‫ڰ‬LPDLQXQEsWVLXQLEs‫ڰ‬DWLPRQDQWL, 16੅%sWVLEDQD‫ڰ‬DFssamaira oquin

‫ڰ‬LPDLQXQEsWVLXQLPL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDWL. Cristonëxa a ñui quicë bana sinani


9੅Acama ëanan camina bëUiPD FDPLQDD[DTXLFsVDRtVKL‫ڰ‬LFDQWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQDQ‫ڰ‬L[XQELEsUt&ULVWRQsQ ‫ڰ‬,DQDQFDPLQDDEDQDXStRTXLQ‫ڰ‬XQDQL
VLQiQFsVDRTXLQVKLVLQiQFDQLQ. 8VD‫ڰ‬DLVK ‫ڰ‬XQiQPLDQDQL‫ڰ‬sVsiQDQL‫ڰ‬LFDQWL‫ڰ‬DLQ.
FDPLQDFsPsLSDUDQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,DQDQFDPLQDDUDEL1XFsQ3DSD'LRVDQ
10੅0LWVXQEsWVLRTXLQVLQiQTXLQFDPLQD EDQDQFDQWDQDQPLWV~QPL‫ڰ‬DFs
&ULVWRQsQVLQiQFsVDRTXLQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. EDQDQULELDUDELFDQWDWL‫ڰ‬DLQ. Camina
8VDL‫ڰ‬LTXLQPLDXStRTXLQ‫ڰ‬XQinun ca an Nucën Papa Dios min nuitu mëu
XQLR‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD'LRVDQPLWVX VLQiQTXLQ—DViELFD—FDLFDQWDWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LPLD. 11੅-XGtRVPDXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ 17੅8LVDxXFDUDPLQD‫ڰ‬DLQ, a upí oquin

judíos unicama, ‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFsXQLFDPD ‫ڰ‬DQDQFDPLQDEDQDLULELXSLWLEDQDTXLQ


‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬XQiQWLRUDFDFsPDXQLFDPD, PLWVX[1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VQDQ‫ڰ‬L[XQD
EsWVLPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ ‫ڰ‬D[XQFsVDRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬$QDQFDPLQD
raëcëma unicama, an uni ñu mëëxuncë &ULVWRQDQ‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD'LRV
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQXQLxXPss[XQ‫ێ‬ —DViELFD—FDWL‫ڰ‬DLQ.
cëma unicama, a unicamaxbi ca
&ULVWRQDQ‫ڰ‬DLVKEsWVLEsVsQsQ‫ڰ‬LFsQ. A Cristonën unix ca bëtsi unibë
XQLFDPD[ELFD&ULVWRDEs‫ڰ‬DLQ&ULVWRQDLQ‫ێ‬ sVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
VKL‫ڰ‬LFsQ. 18੅AséUDELDD[1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULV‫ێ‬
12੅‫ڰ‬,WVDLUDQXLEDTXLQFD1XFsQ3DSD WRPLVLQiQFs[DQX[FDDtQEsQëaۛ n
'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬DLVKDQLVFs[XSt‫ڰ‬LQXQ cacë[XQFXDWL‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQDQLPDDEs
mitsu caísacëxa. 8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQD upíVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Bënëñu xanucama,
mitsúnribi bëtsi uni nuibaquin upíoti PLWVX[FDPLQDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 19੅‫ڰ‬,PDLQXQ
‫ڰ‬DLQ. 8VRTXLQ‫ڰ‬DQDQFDPLQD—‫ڰ‬s[FDQD camina xanuñu unicama, mitsúnribi
EsWVLXQLVDPDLUD‫ڰ‬DLVKXSt‫ڰ‬DL—quixun mitsun xanu nuibanan, PDVi
VLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ, PDViquin sinani camina VLQiQTXLQWLPDWLPD‫ڰ‬DLQ. 20੅Papañu
bënëWLVKLXQLPLQLVKWLPD‫ڰ‬DLQ. 13੅Mimi WXicama, mitsúnribi camina mitsun
QLVKTXLDQXQLQ‫ڰ‬DWLPRFsxunbi aribi papabëtan mitsun titan cacëxun a
‫ڰ‬DWLPRtPDFDPLQDXVDTXLDQPL‫ڰ‬DFs cuëbíquinma aín bana cuaquin an
ñucama a manui abë upíVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. cacëVDELRTXLQxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Usaími
1XFsQ‫ڰ‬,EX&ULVWRQsDQWsUën ۛ xunquin PLWVX[‫ڰ‬LDLVLFD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR
PLWVXQ‫ڰ‬XFKDFDPDPDQXFssaribi oi cuëënia. 21੅Bëchicëñu unicama, mitsun
FDPLQDD[DPLPL‫ڰ‬XFKDFsXQLDtQ‫ڰ‬XFKD camina min bëchicëQsDQ‫ڰ‬DWLPDxX
PDQXPLDEsXSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 14੅ÊVDL‫ڰ‬LQX[ ‫ڰ‬DLDLVTXLQD‫ڰ‬D[XQPD‫ڰ‬DQXQFDTXLQEL
camina bëWVLEsQXLEDQDQWL‫ڰ‬DLQ. Bëtsibë ‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQxXFDWLPD‫ڰ‬DLQ,
QXLEDQDQFs‫ڰ‬DLVKFDPLQD‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬L[XQEL usaquinmi cacë[XDQPDViQXLWXTXLQ
bëWVLQVLQiQFsVDRTXLQVKLVLQiQDQ‫ڰ‬sQ —FDQDXStRTXLQxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬XQDQLPD
mitsu cacëVDELRL‫ڰ‬LFDQWL‫ڰ‬DLQ. 15੅Usa —TXL[XQVLQiQWLUDEDQDQ. 22੅An uni ñu
‫ڰ‬DtVKPL‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬DtVKELDFK~VKLVDLVKL‫ڰ‬DLVK mëëxuncë unicama, mitsúnribi camina
FKXiPDVKLUXD‫ڰ‬LQXQFD1XFsQ3DSD an mi ñu mëëmicë unían cacësabi
'LRVDQPLWVXDLQDQ‫ڰ‬LPLDFs[D. Usa RTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬$TXLQFDPLQDD[D
‫ڰ‬LQ~DQDQPLWVX‫ڰ‬LPLFs[FDPLQDXVDL‫ڰ‬LWL cuëënun an iscëbëWDQXStRTXLQ‫ڰ‬DQDQ
‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQFDPLQDFXssQTXLQD an iscëxunmabi, ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬,EX'LRVFDsQs
—DViELFD—TXL[XQFDWL‫ڰ‬DLQ. xXPssWL‫ڰ‬sQXStRTXLQ‫ڰ‬DWLFXssnia
&2/26(16(6੄3੄4 420

TXL[XQVLQiQTXLQXStRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
23੅8LVDxXFDUDPLQD‫ڰ‬DLQ, abi camina

‫ڰ‬DLVDELWDQTXLQ—XQLVKLPD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬,EX III. %Ê58$1;‫ڰ‬,18$13$%/21Ê1&$


-HVXFULVWRULELFDQDsQsxX‫ڰ‬D[XQL (4.7-18)
—TXL[XQVLQiQTXLQXStRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
24੅8VDTXLQxX‫ڰ‬DTXLQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, %sU~DQ[D‫ڰ‬LQXDQ3DEORQsQ
D[1XFsQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬L[XQFD&ULVWRQsQ &RORVDVQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFD
mitsun a ñu mëëxuncë cupí, FXssQPL‫ێ‬ 7੅Nun nuibacë xucën Tíquico, an upí

quin aín nëtënu abë xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL RTXLQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLDQDQ‫ڰ‬sbëWDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX


tsóQXQPLWVXELWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 25੅Usa Jesús ñuiquin uni bana ñuixuncë, an ca
‫ڰ‬DtQELFDDQ‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬DFsXQL, a aín PLWVXLVLFXDQ[XQQXQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬s[
‫ڰ‬XFKDFXStXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ XVDL‫ڰ‬LFsFDPDULELPLWVXxXL[XQWL‫ڰ‬LFsQ.
1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ 8੅‫ڰ‬Ê[FDQDXVD‫ڰ‬DLTXL[XQFDTXLDQPLWVX

FD‫ڰ‬DSXXQL, ‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬DSXPDXQL, uisa XStRTXLQVLQiQPLQXQFDQDDPLWVXLVL


uni cara, DFDPD[EL‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬DFs cuanun xutin. 9੅‫ڰ‬,PDLQXQFDQDPLWVXEsD
‫ڰ‬DLVKDQxX‫ڰ‬DFsXVDULELRTXLQFDVWtFDQ‫ێ‬ &RORVDVQX‫ڰ‬LFsXQL2Qpsimo, axribia
Fs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬DLVKQXEs

4
1੅Mitsux an uni ñu mëëmicë uni
nuibanancë, aribi xutin. 8VD‫ڰ‬DLQFDD
‫ڰ‬L[XQFDPLQDDQPLxXPssxuncë uni rabëWDQsQX[XQQXQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LPDLQXQ
XQLEsXSt‫ڰ‬LDQDQXStRTXLQFXStRWL‫ڰ‬DLQ. sQXD[QX‫ڰ‬LFscama mitsu upí oquin
8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQDXQLxXPssmiquin xXL[XQWL‫ڰ‬LFsQ.
VLQiQWL‫ڰ‬DLQ, —‫ڰ‬s[ULELFDQD1XFsQ3DSD 10੅$FsxXQ‫ڰ‬sVLSXDFDQFs$ULVWDUFR,

'LRVQDtQX‫ڰ‬LFsDQxXPssPLFs‫ڰ‬DL ‫ڰ‬LPDLQXQ%HUQDEpnën sëcën ۛ anë, Marcos,


—quixun. anribi ca bëU~DQ[‫ڰ‬LQXQPLWVXFDPLD. A
2੅Ami manúTXLQPDiELVLQDQL
xXLTXLQ‫ڰ‬sQFDFs‫ڰ‬L[XQFDPLQD0DUFRV
FDPLQDDWViQTXLQsQtPD1XFsQ3DSD PLWVXLVLFXDQLDXStRTXLQELFDQWL‫ڰ‬DLQ.
'LRVEsEDQDWL‫ڰ‬DLQ. —$ViELFD 11੅‫ڰ‬,PDLQXQFD-HV~V, Justo caquinribi

—TXL[XQFDLFDPLQDDEsEDQDWL‫ڰ‬DLQ. anëcë, anribi mitsu bëU~DQ[‫ڰ‬LQXQ


3੅Abë banaquin camina nun unían
camía. Cristomi catamëcë judíos
‫ڰ‬XQiQPDEDQD&ULVWRxXLTXLFs unicamama, rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi
xXL[XQXDQ‫ڰ‬DTXLQXQ1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV ënëLۛ QVKLFD‫ڰ‬sbëtan Nucën Papa Diosnan
xXFiWL‫ڰ‬DLQ. A bana uni ñuixuncë cupí ‫ڰ‬LWLEDQDxXL[XDQ[D. $WXQFD‫ڰ‬sXSt
FDQDVLSXDFs‫ڰ‬DLQ. 4੅Atúan cuaisabi RTXLQVLQiQPLD[D. 12੅Axribia Colosasnu
oquin, unicama aín bana ñuixunquin ‫ڰ‬LFsXQL, Epafras, anribi ca bërúanxmi
‫ڰ‬XQiQPLQXQFDPLQD‫ڰ‬s1XFsQ3DSD ‫ڰ‬LQXQTXL[XQPLWVXFDPtD. An ca Cristo
'LRVxXFi[XQWL‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬sQD[FXssQFs cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DQDQFDPDELQsWsQ
VDELRTXLQ‫ڰ‬DQXQ. 1XFsQ3DSD'LRVPLWVXxXFixunia, ami
5੅Uisa nëtën caramina axa Cristomi
VLQiQWLsQTXLQPDPLD[FXssQFssabi
VLQiQFsPDXQLEs‫ڰ‬DLQ, DQsWsxDQFiLVKL RTXLQVKLXStRTXLQ‫ڰ‬DQXQ. 13੅Cana mitsu
inúmima camina upí oquin sinani abë cain, ‫ڰ‬sQELFDQD‫ڰ‬XQDQLQ, Epafrasnën ca
EDQDWL‫ڰ‬DLQ. 6੅Unibë banai camina upí PLWVX‫ڰ‬LPDLQXQD[D/DRGLFHD‫ڰ‬LPDLQXQ
RTXLDQVLQiQXQXStVLQiQxX‫ڰ‬DLVK +LHUiSROLVsPDQXD[-HV~VPLVLQiQFs
XSLWLVKLEDQDWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQD XQLFDPD‫ڰ‬LWVDLUDVLQiQTXLQ, camabi
PLDxXFicëxun caramina uisoquin cati nëtën ënquinma Nucën Papa Dios
‫ڰ‬DLQTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ. xXFixunia. 14੅Lucas an uni roncë, axa
421 &2/26(16(6੄4

nubë nuibanancë, abëWDQFD'HPDVQsQ‫ێ‬ EXiQPLFsTXLULFDLWVLDULELPLWV~QULEL


ribi bëU~DQ[PL‫ڰ‬LQXQTXL[XQPLWVX EL[XQLVWL‫ڰ‬DLQ. 17੅Arquipo aribi camina
camía. 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ‫ڰ‬LQiQFsxXPssWLD
15੅Laodiceanuaxa ax Jesúsmi catamëcë sQTXLQPDXStRTXLQ‫ڰ‬D[XQXQFDWL‫ڰ‬DLQ.
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQFDPLQD1LQIDVFsxXQ 18੅‫ڰ‬Ê[3DEOR‫ڰ‬L[XQFDQD‫ڰ‬sQPscënanbi

DtQ[XEXQXD‫ڰ‬LFsD[D-HV~VPLFDWDPscë cuënëoquin bëU~DQ[PL‫ڰ‬LFinun quixun


camaribi bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sFD[XQWL‫ڰ‬DLQ. mitsu cain. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬s[FDQD
ۛ un istancëxun
16੅Mitsun pain timëx XQLQVLSXDFs‫ڰ‬DLTXL[XQPDQ~quinma
camina ënë quirica Laodiceanuaxa VLQiQFDQWL‫ڰ‬DLQ. Nucën Papa Diosan
Jesúsmi catamëcëcamanribia isnun atu QXLEDFs[PLFKXiPDVKLUXD‫ڰ‬DLVKFXssQL
EXiQPLWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDPLQD upitax bucucanti cana cuëënin. Ashi,
/DRGLFHDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQLVQXQ‫ڰ‬sQ Pablo.
3$%/21Ê$17(6$/21,&$18‫ڰ‬,&Ê81,&$0$$
PAIN BUANMIA QUIRICA

1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
3DEORQsDQDEs‫ڰ‬LFsXQLFDPDEsWDQ bana ñuixunquin cananuna nun
Tesalónicanuaxa ax Jesucristomi cuëbitainshi banaquinma, aín Bëru
catamëcë unicama quirica cuënëoxuan fXQVKLQ8SLWDQQXVLQiQPLFs[1XFsQ

1
1੅‫ڰ‬Ê[3DEOR‫ڰ‬L[XQFDQD6LOYDQR 3DSD'LRVPLFXVKLFs‫ڰ‬L[XQDtQEDQD
‫ڰ‬LPDLQXQ7LPRWHREstan Tesalónica mitsu ñuixuan. Nun ñuicë banax ca
sPDQXD[PL1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LPDLQXQ cëPsPD‫ڰ‬DLVKDVpUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬LFs, mitsu ënë ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDXStRTXLQD
TXLULFDEXiQPLQ. Nucën Papa Dios bana mitsu ñuixuan. 0LWV~[PLXSt‫ڰ‬LWL
‫ڰ‬LPDLQXQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsDQ FXStFDQDQXQDPLWVXEs‫ڰ‬DLVKXVDL‫ڰ‬LD
QXLEDTXLQFKXiPDUXD‫ڰ‬DtVKPLEXFXQXQ TXL[XQFDPLQD‫ڰ‬XQiQFDQLQ.
PLWVX‫ڰ‬DTXLQWLFDQDQXQDFXssnin. 6੅1X[‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬LDQDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX

-HV~V‫ڰ‬Lisaribiti tëmëraibi camina


mitsux Jesucristo ñuicë bana cuati
I. 86$,&$$;‫ڰ‬,$;$48,;8$1 DLQDQ‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVDQ%sUX
3$%/21Ê1f8,$%$1$(1.3-3.13) fXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LPLFs[FXssLQUD
cuëëan. 7੅TëmëUDLELXVDUL‫ڰ‬LFDPLQD
7HVDOyQLFDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQFDXStRTXLQ PLWVX[0DFHGRQLDPHQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬LPDLQXQ
Jesucristo ñuicë bana cuatia quixuan $FD\DPHQX‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULVWRPL
Pablonën ca catamëcë unicaman cuacëx upíira
2੅Mitsúxmi aséUDEL1XFsQ‫ڰ‬,EX VLQiQxX‫ڰ‬DLQ. 8VDtPL‫ڰ‬LDPLWVXFXDTXLQ
-HVXFULVWRPLFXVKLFs‫ڰ‬DLQFDQDQXQD ca —XVDLFD-HVXFULVWRQDQXQLFDPD‫ڰ‬LWL
camabi nëtën abë banaquin —DViELFD ‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQFDQLD. 8੅Usaími
—quixun cain. 3੅Nucën Papa Diosbë PLWVX[‫ڰ‬LFsbëWDQFD0DFHGRQLD‫ڰ‬LPDLQXQ
banaquin cananuna mitsúnmi amiira $FD\DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDLQVKLPD, bëtsi
pain catamëquin ax cuëëncësabi oquin EsWVLPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQULEL-HVXFULVWR
‫ڰ‬DQDQ, upí oquin unicama nuibaquin xXLFsEDQD‫ڰ‬XQinan mitsúxmi asérabi
‫ڰ‬DTXLDQDQ, a ëníma, 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULV‫ێ‬ 1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LFsFXD[D. Nun
tonën ca ax quicëVDELRTXLQQX‫ڰ‬LPLWL ñuixuncëxunmabi ca camabi unin, uni
‫ڰ‬LFsTXL[XQPDQXFsPDFXSt—DViELFD raírinëan camabi menuxun mitsu
—quixun a cain. 4੅Nun xucëaۛ ntu, asérabi chanioia cuaquin, mitsux camina
ca Nucën Papa Diosan nuibaquin ainan asérabi Nucën Papa Diosmi upiti
‫ڰ‬LQXQPLWVXFDtsaxa quixun cananuna FDWDPsWLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLD. 9੅8VD‫ڰ‬L[XQFD
‫ڰ‬XQDQLQ. 5੅Jesucristomi catamëti ca uni nun cacëxunmabi mitsúnmi nu upí

422
423 17(6$/21,&(16(6੄1੄2

oquin bicë a ñuia. Ñuianan ca mitsux RTXLQQXxX‫ڰ‬D[~nun quixun sinani


LVPLQDXQtQELD‫ڰ‬DFsxXLVKLUDELD‫ڰ‬L[XQEL FsPsLEDQDFsPD‫ڰ‬DLQ. Mitsun curíqui
a ënquin, axëVKLD'LRV‫ڰ‬DLVKEDPDWLPRL ELQX[XQFDQDQXQDPLWVXSDUiQFsPD
tsócë Nucën Papa Dios, ashi rabianan ax ‫ڰ‬DLQ. 1XFsQ3DSD'LRVDQELFDXVDL‫ڰ‬LDQX
quicëVDELRL‫ڰ‬LTXL[XQxXLD. 10੅Acama isaxa. 6੅Uisa nëtën ۛ bi cananuna, raíri
ñuianan ca mitsun camina Nucën Papa XQLFDPDQULELD‫ڰ‬DPDLQXQFDPLQDPLWV~Q‫ێ‬
Diosan Bëchicë Jesús bamacëbia anbi ULELQXUDELWL‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQFsPD‫ڰ‬DLQ.
baísquimia, axa naínuax uti caini Unin ca nun nu asérabi Cristonën xucë
quixunribi ñuia. Ax ca an Nucën Papa ‫ڰ‬L[XQDtQEDQDxXL[XQFsxun upí oquin a
Diosan, XQLDtQ‫ڰ‬XFKDFXStFDVWtcancëbë bana cuaquin nun cacëVDELRTXLQVKL‫ڰ‬DWL
ۛ LWLD‫ڰ‬LFsQ.
tanbi, DLQDQ‫ڰ‬LFsQXLëP ‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQ[XQELFDQDQXQDXQtDQ
QXUDELWLVLQiQFsPD‫ڰ‬DLQ. 7੅Nun
7HVDOyQLFDsPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD FDQDQXQD[DQ~DQDtQWXiFKDPDUD‫ڰ‬LFs
Pablonën bana ñuixuan DQXQFXssQTXLQ‫ڰ‬DFsVDRTXLQ, ‫ڰ‬LWVDLUD
ۛ ntu, mitsúnbi camina,
2 QXLEDTXLQPLWVX‫ڰ‬DTXLDQ. 8੅8VD‫ڰ‬L[XQ
1੅Nun xucëa

nun bana ñuixuncëxun asérabi FDQDQXQD‫ڰ‬LWVDLUDQXLEDTXLQ, -HVXFULV‫ێ‬


FXD[XQ‫ڰ‬XQDQLQ, nux cananuna mitsu isi tomi catamëti iëWۛ LEDQDLVKLxXL[XQ‫ێ‬
xDQFiELFXDQFsPD‫ڰ‬DLTXL[XQ. 2੅Filipos TXLQPD1XFsQ3DSD'LRVDQQX‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬
sPDQX[XQFDQXxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDQDQ FsxXFDPDULELPLWVX‫ڰ‬XQiQPLVDLUDWDQ.
bëtsi bëtsi oquin unin nu tëmëramiaxa 8VD‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDQXLEDLUDTXLQPLWVX
TXL[XQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ. Usai tëmëUDWDQ‫ێ‬ ‫ڰ‬LWVDLUDVLQDQLQ.
cëxunbi cananuna Nucën Papa Diosan 9੅Nucën xucëa ۛ ntu, mitsun camina
‫ڰ‬DTXLQFsxun mitsuribi Jesucristomi ‫ڰ‬XQDQLQ, nun cananuna pitixXPD‫ڰ‬LDQDQ
FDWDPsWLFDXQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL nun curíqui cëñuti rabanan tëmërai
‫ڰ‬LFsTXL[XQDEDQDxXL[XDQ, ‫ڰ‬DLVDPDLUD DWViQTXLQELxXPssDQ. 0LFDPDXLQX‫ڰ‬LFs
uníxa numi nishcëxunbi. 3੅Nun XQt[ELDQXxX‫ڰ‬LQiQFDVLEsQën ۛ unma
cananuna Jesucristo ñuiquin bëtsi oquin FDQDQXQDQsWsQ‫ڰ‬DQDQ, imërۛ ibi nun
XQLEDQDxXL[XQFsPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,PDLQXQ FXssQFsxXELWLFXStXVRTXLQ‫ڰ‬DQ. ‫ڰ‬$QDQ
FDQDQXQD‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQDQ[EDQDTXLQ cananuna Jesucristomi catamëti ca uni
XQLSDUiQFsPD‫ڰ‬DLQ. 4੅Usama ca, Nucën 1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
Papa Diosanbi ca asérabi caranuna aín caquin mitsu bana ñuixuan. 10੅Mitsun
EDQDXQLxXL[XQWL‫ڰ‬DLTXL[XQXStRTXLQ FDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa Diosanribi
‫ڰ‬XQiQWDQFsxun —atun ca aséUDEL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs FD‫ڰ‬XQDQLD, nux cananuna mitsúxmi
—TXL[XQVLQiQTXLQDtQEDQDXQLFDPD Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬DLQPLWVXEs
ñuixunun nu cacëxa. 8VDTXLQ‫ڰ‬DQXQ ‫ڰ‬L[XQXLVDxX‫ڰ‬DWLPDEL‫ڰ‬DLPDXSt‫ڰ‬LD
FDFs‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDDQ—Jesucristomi quixun. 8VDL‫ڰ‬LDFDXLQX‫ڰ‬LFsXQtQELQX
catamëti ca uni Nucën Papa Diosnan ‫ڰ‬XFKRFsPD‫ڰ‬LFsQ. 11੅Usaribi oquin camina
‫ڰ‬LQX[LëWۛ L‫ڰ‬LFs—quixun unicama ‫ڰ‬XQDQLQ, unían aín bëFKLFs‫ڰ‬DFssaribi
ñuixunin. 8VDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFDQDQXQD oquin cananuna mitsu achúshi achúshi
Jesucristo ñuiquin unicama cuëënmiti XStRTXLQVLQiQPLTXLQ‫ڰ‬sVsDTXL[XQ.
VLQiQTXLQPD, Nucën Papa Dios, an 12੅Mitsúxmi Nucën Papa Dios, axa

FDPDELXQLQQXLWX‫ڰ‬XQiQFs, axëshia upíira, D[PLWVXEs‫ڰ‬DLQ, aín nëtë upí anu


cuëëntanun uni bana ñuixunin. DEs‫ڰ‬LWLVLQDQL, DQVLQiQPLFssabi oíshi
5੅0LWV~QELFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, XLVD‫ڰ‬DtVKEL DtQXQL‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬LQXQTXL[XQFDQDQXQD
cananuna mitsúnmi nux cuëëncësa PLWVXXStRTXLQ‫ڰ‬ssëTXLQ‫ڰ‬XQiQPLDQ.
17(6$/21,&(16(6੄2੄3 424

13੅Nun Nucën Papa Dios cuëëncësabi $Es‫ڰ‬LFsPLWVXLVLFDQDQXQDFXssLQUD


oquin aín bana ñuixuncëxun cuaquin FXssQWL‫ڰ‬DLQ, QXQPLWVXDtQEDQDxXL[XQ‫ێ‬
camina —DEDQD[FDXQtQELVLQiQFsPD FsFXStFDPLQDDEs‫ڰ‬DLTXL[XQVLQDQL.
‫ڰ‬LFsQ, asérabi Nucën Papa Diosan 20੅1XQ‫ڰ‬DTXLQFs[PLXSLWL-HVXFULVWRPL

VLQiQPLFsxun ca nu ñuixuncania catamëcancë cupí cananuna cuëënquin


—quixun sinan. A banax asérabi ainan upí oquin sinanin.

3
‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWVX[DFXDWL1XFsQ3DSD 1੅Mitsu istëFsQFsPD‫ڰ‬DLVKFDQDQXQD

'LRVQDQ‫ڰ‬DLQ. 0LWVX[XVDL‫ڰ‬LD‫ڰ‬XQiQTXLQ XLVDFDUDPLQD‫ڰ‬DL, caramina asérabi


cananuna nëtëq ۛ uinma a —DViELFD Jesucristomi sinani quixun sinani
—quixun caquin rabin. Mitsúnmi —a bënëaۛ n. Bënëti nuxëshi Atenas ëmanu
banax ca aséUDEL‫ڰ‬LFs—quixun cuatia ca bërúanan 2,3੅nucën xucën Timoteo mitsu
1XFsQ3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQPLWVX LVWinun quixun xuti cananuna sinan.
‫ڰ‬LPLD[D. $QULELFDDPLVLQiQFs‫ڰ‬L[XQ—-HVXFULV‫ێ‬
14੅Nucën xucëa ۛ ntu, mitsux camina WRPLFDWDPsWLFDXQLDLQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
Judea menuaxa Jesucristomi catamëti —quixun Nucën Papa Diosan bana
1XFsQ3DSD'LRVDQXQLFDPD[‫ڰ‬LFssaribi nubëtan camabi uni ñuixuanxa. Usa
‫ڰ‬DLQ. $FDPDFDDtQDLQWVL‫ڰ‬L[XQELMXGtRV ‫ڰ‬L[XQFDFXDQWDQFsxun an mitsúxmi
unicaman bëtsi bëtsi ocëxa. Usaribi -HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DLVKWsmëraíbi ami
oquin ca mitsuribi mitsun aintsinbi bëtsi PDQXD[PD‫ڰ‬LQXQXStRTXLQ‫ڰ‬ssëquin
bëtsi oxa. 15੅Aín raran bëUiPDDQ1XFsQ PLWVXFXVKLRWL‫ڰ‬LFsQ. Mitsúnbi camina
Papa Dios quicë bana uni ñuixuncë uni ‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa Diosan unicamax
UDtUL‫ڰ‬iVDULELRTXLQFD-XGHDQX‫ڰ‬LFsXQLQ FDEsWVLXQtDQEsWVLEsWVLRFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~V‫ڰ‬DFs[D. 8VD‫ڰ‬L[XQFD quixun. 4੅‫ڰ‬$QDQFDQDQXQDPLWVXEs‫ڰ‬L[XQ,
nuribi nun bana cuaisama tanquin aín XQLQFDQXEsWVLEsWVLRWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
sPDQXD[FXDQWinun quixun bëtsi bëtsi mitsu can. 8VDLFDQDQXQD‫ڰ‬LDTXL[XQ
ocëxa. 8VD‫ڰ‬DLVKFD1XFsQ3DSD'LRV FDPLQD‫ڰ‬XQiQFDQLQ. 5੅Mitsux usai
FXssQFsVDRTXLQ‫ڰ‬DWLVLQDQLPDXQLFDPD‫ێ‬ tëmëraia cuati bënëq ۛ uin cana mitsun
miribi nishia. 16੅Nun judíosma unicama caramina asérabi Jesucristomi catamëti
&ULVWRPLVLQinun bana ñuixuinsa taniabi sQFsPD‫ڰ‬DLTXL[XQLVQXQ7LPRWHR[XDQ.
ca usaquinu bana ñuixunun nu ëncëma 0LWVXVDSLFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX,
‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬LDDtQ‫ڰ‬XFKDFs[WXWLDFD DQXQLSDUiQTXLQ‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬DWL
1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQ VLQiQPLFs, an Jesús ñuicë bana ënun
castíFDQWL‫ڰ‬LFsQ. quixun sinanamiaxa quixun cananuna
sinan. 8VD‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDQXQQXPLWVX
7HVDOyQLFDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDLVtD EDQDxXL[XQFsD[FDxDQFiLVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
Pablo cuainsa tan quixun sinan.
ۛ ntu,
17੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa mitsubë ënanantancë 6੅8VD‫ڰ‬DtQELFD7LPRWHRQsQPLWVXQXD[

[XQFDQDQXQDLVTXLQPDELPLWVX‫ڰ‬LWVDLUD uxun nu caxa, mitsun camina asérabi


sinanin. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDPLWVXLVL Jesucristomi catamëanan bëtsibë bëtsibë
cuainsaira tanin. 18੅Cuanti cananuna nuibananquin, QXQPLWVX‫ڰ‬DFssaribi
sinan. Raírinëxa cuancëbëmabi, cana RTXLQ‫ڰ‬LWVDLUDLVWLVDWDQTXLQQXVLQDQL
‫ڰ‬sxëVKL‫ڰ‬LWVDLPLWVXLVLFXDLQVDWDQ. Usa quixun. 7੅Nun xucëaۛ ntu, usaími mitsux
‫ڰ‬DtQELFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQQX[ asérabi Jesucristomi catamëtia cuaquin
cuanti bëaraxa. 19੅¢1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR cananuna unin nu bëtsi bëtsi omainun
ucëbëtan añu isti caranuna cuëënin? raíri ñu cupíribi tëmëUDTXLQELPDVi
425 17(6$/21,&(16(6੄3੄4

nuituquinma upí oquinshi sinani ‫ڰ‬XQDQLQ. 3੅Nucën Papa Dios ca cuëënia


cuëënin. 8੅8VD‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDPLWV~[PL PLWV~[PLDLQDQ‫ڰ‬DLVKD[FXssQFssabi
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VPLDVprabi sinania cuati RtVKL‫ڰ‬LWL. Ax ca cuëënia mitsun xanuma,
PLWVXVLQDQLPDViQXLWXWDQFsxunbi upí [DQXLWVLEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LDQDQ[DQ~[PDEL
oquin sinani cuëëinra cuëënin. 9੅Mitsu EsWVLXQLEs‫ڰ‬LWLPD. 4੅Ax ca cuëënia,
sinani cuëënquin, Nucën Papa Dios mitsúnmi xanu bitancëxun masóquinma
—DViELFD—caquin rabiquinbi, DEsQXLEDQDQTXLQXStR[XQ‫ڰ‬LTXLQWL. 5੅Ca
cananuna uisaira oquin caranuna cuëënia, mitsúxmi an Nucën Papa Dios
UDELTXLQDFDWL‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPDQ. ‫ڰ‬XQiQFsPDXQLFDPD[DxXQVKLQLDtQ
10੅Jesucristomi catamëquin aín cuëëncë FXssQFsVDRtVKL[DQXEs‫ڰ‬LFssaribiti
VDELRL‫ڰ‬LDQDQXStRTXLQUDD‫ڰ‬XQinun ‫ڰ‬LWLPD, 6੅‫ڰ‬LDQDQDtQ[DQXEs‫ڰ‬LEsWVLXQLPL
PLWVX‫ڰ‬DTXLQLFXDQ~DQQX‫ڰ‬LPLQXQ ‫ڰ‬XFKDWLPD. 8VDtDD[‫ڰ‬LFsXQLDFDDtQ
TXL[XQFDQDQXQDQsWsQ‫ڰ‬DQDQLPërۛ ibi ‫ڰ‬XFKDFXSt, 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQ
abë banaquin Nucën Papa Dios ñucatin. XLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ, nun
11੅Nucën Papa Dios abëtanbia Nucën mitsu ñuixuncësabi oquin. 7੅Nucën Papa
‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQPLWVXLVLFXDQWLQX 'LRVDQFDXVDTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DQX[DLQDQ
‫ڰ‬DTXLQWLFDQDQXQDFXssnin. 12੅Mitsúnmi ‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LPLFsPD‫ڰ‬LFsQ. Ama. Ax
bëUiPD‫ڰ‬LFssamairai upitiira bëtsibë cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLXStVKL‫ڰ‬LQXQFDQX
nuibananquin raíri uniribi nuibanuan, DLQDQ‫ڰ‬LPLD[D. 8੅8VD‫ڰ‬DLQFD, ui unin cara
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQPLWVX‫ڰ‬DTXLQWL QXQPLWVX‫ڰ‬XQiQPLFsEDQDFDPDsQs
cananuna cuëënin, XVDL‫ڰ‬LTXLQPLQXQ cuaisama tania an, unin banama, Nucën
PLWVX‫ڰ‬DFssaribi oquin mitsun camabi Papa Dios, an aín Bëru Ñunshin Upí nu
uni nuibanun. 13੅Usoquian an ‫ڰ‬LQiQFs, aín bana timaia.
‫ڰ‬DTXLQFs[PLDVpUDELD‫ڰ‬LQDPsFs‫ڰ‬DLVK 9੅1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬XQiQPLFsxunmi

DPLFXVKLFs‫ڰ‬LFsD, Cristo aín unicamabë XStRTXLQ‫ڰ‬XQiQFsFXStFDQD, axa


utëcëncëbëtan, Nucën Papa Diosan añu Jesucristomi catamëcë unicamax ca
‫ڰ‬XFKDxXPDEL‫ڰ‬LFsPLWVXLVWLFDQDQXQD bëtsibë bëWVLEsQXLEDQDQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
cuëënin. mitsu cuënëoxuniman. 10੅8VDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬XQDQL
FDPLQDPLWVX[0DFHGRQLDPHQX‫ڰ‬LFsD[D
Jesucristomi catamëcë unicamabë
II. ‫ڰ‬$7,0$f8‫ڰ‬$;810$‫ڰ‬$181 nuibananin. 8VD‫ڰ‬LFsELFDQDQXQDPLWVX[
48,;8$13$%/21Ê1‫ڰ‬Ê6Ê$%$1$ ‫ڰ‬LFssamairaimi camabi nëtën upitiira
(4-5) nuibananun quixun mitsu cain.
11੅Camina upítaxëshi bucuquin uni raíri
1XFsQ3DSD'LRVFXssQFsVDELRL‫ڰ‬LWLEDQD ubíoquinma mitsun ñu mëëtishi
ۛ ntu, 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~V PLWV~QEL‫ڰ‬DLEXFXWL‫ڰ‬DLQ, nun mitsu
4
1੅Nucën xucëa

cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬ssëquin cacësabi oi. 12੅8VDL‫ڰ‬LFDPLQDD[D


cananuna ësaquinribi mitsu cain, uisai -HVXFULVWRPLVLQiQFsPDXQLFDPDQXSt
‫ڰ‬LDQDQFDUDPLQDXLVDLUDRTXLQULEL1XFsQ XQL‫ڰ‬LFs‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LDQDQ, ñuñumaribi
3DSD'LRVFXssQWDQXQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLTXL[XQX ‫ڰ‬LFDQWLPD‫ڰ‬DLQ.
PLWVX‫ڰ‬XQiQPLFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DTXLQEL
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRXWsFsQWLEDQD
FDPLQDPLWVXQ‫ڰ‬DFssamaira oquin
FDPDELQsWsQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 13੅Nucën xucëaۛ ntu, bamacë unicamax
2੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQFDFssabi oquin FDUDXLVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFsPD
nun mitsu cacë bana camina mitsun PLWVX[‫ڰ‬LWLFDQDQXQDFXssniman, an ënë
17(6$/21,&(16(6੄4੄5 426

xX‫ڰ‬XQiQFsPDXQLFDPD[DDtQDLQWVL sënéncëbëWDQSDsWDQtPD‫ڰ‬LPD. Usaribiti


bamacëEs‫ڰ‬LFssaribitími mitsux ca axa usai banacë unicama anúan
‫ڰ‬DLVDPDLUDPDViQXLWXWLPDFXSt. 14੅Jesús cëñúti nëtëa ucëbë iëWۛ LPD‫ڰ‬LFsQ. 4੅Usa
ax ca bamatancëx baísquiacëxa quixun ‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVX[D[D-HVXFULVWRPL
‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQFDQDQXQD, D‫ڰ‬LPLDVDULEL VLQiQFsPDXQLFDPD‫ڰ‬LFsVDL‫ڰ‬LPD. Usa
oquin ca axa ami catamëFs‫ڰ‬DLVKEDPD ‫ڰ‬DLVKFDPLQDPLWVX[DtQQsWsVsQën ۛ cëbëa
unicama Jesucristo utëcëncëbëtan 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRXFsEsUDW~tima
1XFsQ3DSD'LRVDQEDtVTXLPLWL‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DLQ, an mëcamacë unían aín ñu
TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. mëFDPDTXLQUDWXFs[DXQL‫ڰ‬LFssai camina
15੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD1XFsQ‫ڰ‬,EX ‫ڰ‬LFDQWLPD‫ڰ‬DLQ. 5੅Nucën Papa Diosnan
Jesusan nu cacësabi oquin mitsu cain, ‫ڰ‬DLVKFDPLQDPLWVX[DQQsWsQXStxX‫ڰ‬DFs
ax ucëEsDDtQXQLEDPDFDPD[EDtVTXL‫ێ‬ XQLVD‫ڰ‬DLQ. Cananuna an imë ۛ xX‫ڰ‬DWLPD
FsPDSDQ‫ڰ‬DLQFDQDQXQDEDPDFsPD‫ێ‬ ‫ڰ‬DFsXQLFDPDVDPD‫ڰ‬DLQ. 6੅8VD‫ڰ‬DLVK
FDPDQX[1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWREs‫ڰ‬LWLPD cananuna uni raíULVDULEL‫ڰ‬X[FsVD‫ڰ‬LWLPD
SDQ‫ڰ‬DLQ. 16੅Nucën Papa Dios axbi ‫ڰ‬DLQ. Cananuna manúFsPD‫ڰ‬DLVKXSt
quicëbëtan, DtQiQJHOFDPDQFXVKLDQ RTXLQVLQiQFsXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 7੅$[D‫ڰ‬X[Fs
munuma banaquin aín manë banañu, unicamax ca imë ۛ ‫ڰ‬X[LD. Usaribiti ca axa
anun Nucën Papa Dios rabiti, a bana paëQۛ FsXQLFDPD‫ڰ‬X[DQDQLPë ۛ paënia.
obëWVLQPDLQXQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR 8੅8VD‫ڰ‬DtQELFDQDQXQDQX[1XFsQ3DSD

axbi naíQXD[XQX[XQ‫ڰ‬DLD. 8VDL‫ڰ‬LFsbë ca 'LRVDQXQL‫ڰ‬DLVKFDPDELQsWsQXStRTXLQ


axa Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬DLVKEDPD VLQiQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Cristonën ca ax
XQLFDPD[SDLQEDtVTXLWL‫ڰ‬LFsQ. 17੅Usacë quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQLDTXL[XQ
bë cananuna Nucën Papa Diosan VLQiQTXLQFDQDQXQDDPLFDWDPsquin
‫ڰ‬LPLFs[, bamacëmacama nuxribi atubëbi uni raíULULELQXLEDWL‫ڰ‬DLQ, ñunshin
ELUDQDQLPDQimiquiquianx, nëtë cuin ‫ڰ‬DWLPDQsDQQXxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DQXQVLQiQPL‫ێ‬
mëúcüax, 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VEsELUDQDQX‫ێ‬ tima cupí. Cristomi catamëquin raíri
[XQ‫ڰ‬DLQ. Usaquiani cuanx cananuna XQLULELQXLEDFs‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDVXQWiUX‫ێ‬
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWREs[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL QsDQ‫ڰ‬DFinani ami catamëti cupí anun
sQiQDQWLPRL‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DLQ. 18੅8VD‫ڰ‬DLQ aín shican bëSiQWLPDQsFKXSD
camina ënë bana, DEsPL‫ڰ‬LFsXQLFDPDEs SDxXFsVD‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQ, Jesucristo
PDViQXLWXD[PD‫ڰ‬LQXQTXL[XQxXL[XQL, utëcëncëEsFDQDDVDULELXSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL
VLQiQPLDQDQWL‫ڰ‬DLQ. TXL[XQVLQiQFs‫ڰ‬DLVK, cananuna axa ami
ۛ ntu, XLVDQsWsQ‫ڰ‬LDQDQ
5
1੅Nucën xucëa QLVKFsXQtDQ‫ڰ‬DWLUDEDQDQVXQWirunën
FDUDXtQVDUDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR DtQPD[FiPDQsPDxXWLQsQPDSXFsVD‫ێ‬
utëFsQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQDQXQDPLWVX ULEL‫ڰ‬DLQ. 9੅Nucën Papa Diosan ca nun
cuënëoxuniman. 2੅Mitsun camina upí ‫ڰ‬XFKDFXStQXPLQLVKTXLQFDVWtcanuxun
RTXLQ‫ڰ‬XQDQLQ, XQtDQVLQiQPDELDDQxX QXFDtVFsPD‫ڰ‬LFsQ. $QFD1XFsQ‫ڰ‬,EX
mëcamacë uni imë ۛ ucësa usaribi ca Jesucristo cupíVKLXSt‫ڰ‬LQXQLëm ۛ inuxun
DQ~DQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRXWLQsWs‫ڰ‬LWL nu caísaxa. 10੅Jesucristo ax ca nuxnu
‫ڰ‬LFsQ. 3੅$[D-HVXFULVWRPLVLQiQFsPD EDPDFsPDSDLQ‫ڰ‬DLVKDEs‫ڰ‬LDQDQ
unicamaxa: ´&KXimashi cananuna bamatancëxbi abë tsónun nu cupí
bucuin, XLVDxXQELFDQXXLVRWLPD‫ڰ‬LFsµ bamacëxa. 11੅Ënë ñucama sinani camina
quicëbëbi ca anúan cëñúcanti nëtë atun DPLFDWDPsWL-HVXFULVWRPLFXVKLFs‫ڰ‬LQX[
VLQiQFs‫ڰ‬DtPDELXQX[XQ‫ڰ‬DLD. Xanu upiti bëtsibë bëWVLEsVLQiQPLDQDQWL‫ڰ‬DLQ,
tuñunën ca anúan ax bacën ۛ ti nëtë PLWV~[PL‫ڰ‬LFssabi oi.
427 17(6$/21,&(16(6੄5

mitsun usaquin a cati ca Nucën Papa


Pablonëan axa Jesucristomi catamëcë Dios cuëënia.
XQLFDPD‫ڰ‬sVsDEDQD 19੅Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin
12੅Nucën xucë aۛ ntu, cananuna mitsu 8SLWDQVLQiQPLFs[XDQXQLQXStxX‫ڰ‬DLD
cain, PLWVXQFXVKLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ FDPLQDsPLWLPD‫ڰ‬DLQ. 20੅Nucën Papa
PLWVX‫ڰ‬DTXLQFsFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ 'LRVDQVLQiQPLFsxuan unin ñuixuncë
PLWVX1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VxXLTXLQ‫ڰ‬ssëcë xun camina a bana cuaisama tantima
unicama acaman mitsu cacësabi ‫ڰ‬DLQ. 21੅Unían bana ñuixuncëxun camina,
RTXLQ‫ڰ‬DQDQFDPLQDDWXQEDQDFXDWL 1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFs[FDUD
‫ڰ‬DLQ. 13੅Atúan upí oquin mitsu TXLDTXL[XQSDLQFXDWL‫ڰ‬DLQ. Cuacëxۛ a usa
‫ڰ‬DTXLQFsFXStFDPLQDDFDPD ‫ڰ‬LFsFDPLQDDtQEDQDXStRTXLQFXDWL
nuibaquin, aséUDELFDXStXQL‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DLQ. 22੅8LVDxXFDPD[FDUD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFs,
TXL[XQVLQiQTXLQ, atun bana cuati DFDPDsQTXLQFDPLQDXLVDxX‫ڰ‬DWLPDUD‫ێ‬
‫ڰ‬DLQ. Camina bëtsibë bëWVLEsQLVKiQD‫ێ‬ WVXEL‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFDQLQ.
QLPDXStRQDQLFKXimashi bucucanti 23੅Nucën Papa Dios, an nu bënëtima

‫ڰ‬DLQ. FKXiPDUXD‫ڰ‬LPLWL, an mitsu upíVKL‫ڰ‬LQXQ


14੅Nucën xucëaۛ ntu, ënë ñucamaribi ‫ڰ‬LPLDQDQPLWVXQVLQDQ, mitsun nuitu
‫ڰ‬DQXQFDQDQXQDPLWVXFDLQ, an ñu ‫ڰ‬LPDLQXQPLWVXQQDPt[ELDXLVD‫ڰ‬XFKDxX‫ێ‬
mëëtisama tanquin uni itsi ubíocë PDEL‫ڰ‬LQXQPLWVX‫ڰ‬LPLWLFDQDFXssnin,
unicama, DFDPLQDVLQDQDQXQ‫ڰ‬sVsWL‫ڰ‬DLQ. utëFsQTXLDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQ
-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DtVKELXSLWLDPL XVD‫ڰ‬LFsPLWVXLVWLFXSt. 24੅Nucën Papa
catamëcëma unicama a Jesucristomi Dios, DQDLQDQ‫ڰ‬LQXQPLWVXFDtVFs, an ca
upiti catamëQXQVLQiQPLDQDQFDPLQD PLWVXXVRTXLQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ, ax quicësabi
DQ-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬L[XQELDQxX‫ڰ‬DWLPD oquin.
‫ڰ‬DWLVLQiQFsXQLFDPDDULELXSt‫ڰ‬LQXQ
‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬$TXLDQDQFDPLQDFDPDEL 8StRTXLQVLQiQ[XQTXLDQDVKLTXLQ
XQLDPLQLVKTXLQPDQXLEDTXLQXSt‫ڰ‬LQXQ 3DEORQsQEsU~DQ[D‫ڰ‬LQXQFD
‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. 25੅Nucën xucëaۛ ntu, camina nu
15੅0LWVXXLQX‫ڰ‬LFsQELFDPLQDEsWVLXQL VLQiQTXLQ1XFsQ3DSD'LRVQX
PLPLQLVKTXLDQ‫ڰ‬DWLPRFsxun ami xXFi[XQWL‫ڰ‬DLQ.
QLVKTXLQDULELFXSLTXLQQLVKDQDQTXLQ‫ێ‬ 26੅Jesucristo cupí mitsun nuitu upí

WLPD‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LPDEstsibë bëtsibë ‫ڰ‬L[XQFDPLQDD[D-HVXFULVWRPLFDWDPscë


‫ڰ‬DTXLDQDQTXLQFDPLQDFDPDELXQL unicama bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQFDWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. 27੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQXQL‫ڰ‬L[XQ
16੅0DViQXLWXWtPDFDPLQDFDPDEL FDQDDQ‫ڰ‬sVLQiQPLFssabi oquin mitsu
QsWsQFXssQLFKXiPDVKL‫ڰ‬LFDQWL‫ڰ‬DLQ. cain, ënë quirica camina axa ami
17੅8VDL‫ڰ‬LFDPLQDFDPDELQsWsQ1XFsQ catamëcë unicaman cuanun ñuixunti
3DSD'LRVEsEDQDFDQWL‫ڰ‬DLQ. 18੅Uisa ñu ‫ڰ‬DLQ.
FDUD‫ڰ‬LFsbëtanbi camina mitsun Nucën 28੅0LWVX1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQ

Papa Dios —DViELFD—quixun cati QXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs[PLPLWVX[XSLWD[


‫ڰ‬DLQ. Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬L[XQPL bucuti cana cuëënin. Ashi, Pablo.
3$%/21Ê$17(6$/21,&$18‫ڰ‬,&Ê81,&$0$
ARIBI BUANMITËCËAN QUIRICA

FDUD‫ڰ‬LFsbëtanbi ëníma Jesucristomi


3DEORQsDQDEs‫ڰ‬LFsXQLFDPDEsWDQ catamëti quixun. 5੅Ainan cupí usai
Tesalónicanuaxa ax Jesucristomi tëmëratancëxmi mitsux aín nëtënu abë
catamëcë unicama quirica cuënëoxuan ‫ڰ‬LQXDQDQPsQtRFsFXStFDPLQD‫ڰ‬XQiQWL

1
1੅‫ڰ‬Ê[3DEOR‫ڰ‬L[XQFDQD6LOYDQR ‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa Dios ax ca asérabi aín
‫ڰ‬LPDLQXQ7LPRWHREstan, Tesalónica VLQDQXSt‫ڰ‬LFsTXL[XQ.
sPDQXD[PL1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LPDLQXQ 6੅An mitsumi nishquin mitsu tëmëUD‫ێ‬

1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬LFs, mitsu ënë micë unicama a usaribi oquin Nucën


TXLULFDEXiQPLQ. 2੅Nucën Papa Papa Diosan tëmëUDPLWLFDDViEL‫ڰ‬LFsQ.
DiosbëWDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQ 7੅8VRTXLQ‫ڰ‬DQDQDtQiQJHOQsQFXVKLFDPD‫ێ‬

QXLEDTXLQFKXiPDUXD‫ڰ‬DtVKPLEXFXQXQ bëtan, tsi rëTXLUXFsVD‫ڰ‬L[XDQSscacë


PLWVX‫ڰ‬DTXLQWLFDQDQXQDFXssnin. nëbëtۛ si, 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VQDtnuax
ucëbëtan, an nucëñun unían tëmëUDPL‫ێ‬
Fs‫ڰ‬LFsELPLWVXFKXiPDUXD‫ڰ‬LPLWLFD
I. -(68&5,67287Ê&Ê17,$3$%/21Ê1 DViEL‫ڰ‬LFsQ. 8੅$tQiQJHOQsQFXVKLFDPDEs
ÑUIA BANA (1.3-2.17) utancë[XQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQXL
unicaman cara ami catamëisama tancë
Cristo utëcëncëbëtan Nucën Papa Diosan, ‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬LFs,
‫ڰ‬XFKDxXXQLFDPDXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ DFDPDXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DWL
isti bana ‫ڰ‬LFsQ. 9੅Usoquian xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL
3੅Nucën xucëaۛ ntu, PLWVXVLQiQTXLQ cëñúWLPRTXLQ‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQFDVWtFDQ‫ێ‬
cananuna nëtëq ۛ uinma —DViELFD cë unicamax ca Nucën Papa Diosan nëtë
—quixun caquin Nucën Papa Dios rabin. upí, aín cushían pëcacë, DQX1XFsQ‫ڰ‬,EX
Mitsux camina bëUiPD‫ڰ‬LFssamairai -HV~VEsPD‫ڰ‬DLVK, D‫ڰ‬XUD‫ڰ‬LDQDQDtQFXVKLQ
Jesucristomi catamëanan bëtsibë bëtsibë ‫ڰ‬DTXLQFsPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 10੅8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ,
nuibananin. 8VDtPLPLWVX[‫ڰ‬LFsbëtan DQsWsDQ~DQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRXWL,
nun Nucën Papa Dios —DViELFD aín unicaman —XStLUDFD1XFsQ‫ڰ‬,EX
—FDTXLQUDELWLFDDViELLUD‫ڰ‬LFsQ, anbi -HVXFULVWR‫ڰ‬LFs—quixun ami sinani
PLWVXXStLUDRTXLQVLQiQPLFsFXSt. 4੅A cuëënquin a rabinun. Mitsúnribi nun aín
rabianan cananuna camabi ëmanuxun bana ñuixuncëxun cuati ami catamëcë
axa Jesucristomi catamëcë unicamaxa ‫ڰ‬L[XQFDPLQDDtQXQLFDPDEstanbi
timëcۛ ë mitsu ñuiquin ësaquin cain, FXssQTXLQDUDELWL‫ڰ‬DLQ.
11੅8VDL‫ڰ‬LWLFXStDDLQDQ‫ڰ‬LQXQFDtVFs
mitsux camina unían ubíonan bëtsi bëtsi
ocëx tëmëraquinbi tanshianan, uisa ñu ‫ڰ‬L[XQXVDLFDDtQXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQDQ

428
429 27(6$/21,&(16(6੄1੄2

VLQiQFsVDELRL‫ڰ‬LQXQPLWVX‫ڰ‬LPLQXQ ‫ڰ‬LFsTXL[XQFDFs, a ñucama ënquin aishi


cananuna Nucën Papa Dios mitsu nëtë UDELQXQFDWL‫ڰ‬LFsQ. Canan ca anuxun
FDPDELxXFixunin. fXFi[XDQDQ Nucën Papa Dios rabiti xubunubi
cananuna ax cuëëncësabi oquinmi atsíanx —‫ڰ‬s[FDQD'LRV‫ڰ‬DL—quixun
PLWVXQXStxX‫ڰ‬DLVDWDQFsDFDPD‫ڰ‬DQDQ VLQDQLWVyWL‫ڰ‬LFsQ.
ami catamëWLDDQPLWVXVLQiQPLFsxunmi 5੅¢0LWVXEs‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬sQXVDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs

XStRTXLQ‫ڰ‬DQXQDtQFXVKtQELPLWVX quixun mitsu ca, DFDLQDVLQiQFDQLPDQ?


cushionun quixun a ñucatin. 6੅0LWVXQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQXLVDFXStFDUD
12੅8VDTXLQPLPLWVXQ‫ڰ‬DFsbëtan ca Nucën ‫ڰ‬DLVDPDXQLD[DtQXWLQsWsVsQën ۛ cëma
‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR, ax aséUDELXSt‫ڰ‬LDQDQ ‫ڰ‬DtQVKLDLPDTXL[XQ. 7੅A unia ucëma pan
FXVKLLUD‫ڰ‬LFs‫ڰ‬XQiQTXLQXQLQUDELWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DtQELFDDQ~DQ‫ڰ‬DWLPDXQLQXQL
Rabicëbëtan ca mitsúxribi Jesucristosa SDUiQTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLDFXVKtQULEL
‫ڰ‬LFsXQLQLVWL‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Dios unin bërí nëtëQ ۛ ELxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLD. An aín
‫ڰ‬LPDLQXQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRDQPLWVX uti bëaracë axa nëtëcۛ ëbë cuni ca uti
QXLEDTXLQ‫ڰ‬LPLFs[FDPLQDPLWVX[XVD‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬LFsQ. 8੅Usoquin ëncëx pain aia cëmën
‫ڰ‬DLQ. WDSXQ‫ڰ‬DWLPDXQLDFDPDELXQLQLVLDELFD
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXVDQD[LUDXTXLQDtQ
$[DXWLFsPsLSDUiQDQWL‫ڰ‬XQiLQUDFsXQL cuëbitan uíncëQsLQVKL‫ڰ‬DTXLQDtQ
DFK~VKLxXLFsEDQD cushían pëcabëtsincë anúinshi cëñuti
xucëaۛ ntu, 1XFsQ‫ڰ‬,EX
2 ‫ڰ‬LFsQ. 9੅&sPsLSDUiQDQWL‫ڰ‬XQiLQUDXQLD[
1੅Nucën

-HVXFULVWRXWL‫ڰ‬LPDLQXQQX[DEs FDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX, 6DWDQiV, an


biranani timëtۛ i ñuiquin cananuna ënë ‫ڰ‬LPLFs[DtQFXVKLEsXWL‫ڰ‬LFsQ. Uquin ca
bana mitsu cain. 2੅Aín uti nëtë ñuiquin FXVKLLUD‫ڰ‬L[XQXQtDQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬LWVDLUD
ca unin —1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬XQiQPLFs DtQFXVKtQEL‫ڰ‬DTXLQXQLSDUiQWL‫ڰ‬LFsQ.
[XQFDQD‫ڰ‬XQDQLQ, anúan Jesucristo uti 10੅Usonan ca Jesucristomi catamëisama

nëtë ca uaxa —TXL[XQPLWVXFDWL‫ڰ‬LFsQ. tancë cupía xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD


Camainun ca raírinënribi —aín uti nëtë 'LRVQDQ‫ڰ‬LWLPDXQLFDPD, DDWXQ‫ڰ‬XFKD
ca asérabi sënënia —quixun bana FXStELSDUiQX[XQXLVDxXFDUD‫ڰ‬DLVDPD
xXL[XQTXLQPLWVXFDWL‫ڰ‬LFsQ. RaíULQsQUL‫ێ‬ ‫ڰ‬LFsDEL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. 11੅Nucën Papa Diosanbi
bishi ca —Pablonën ca nu, anúan Nucën FDDXQtDQSDUiQFsXQLFDPDD—asérabi
‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRXWLQsWsFDVsnënia FDDEDQDXVD‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQinun
quixun quirica bëmiaxa —quixun mitsu XVRTXLQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 12੅An Jesucristo
FDWL‫ڰ‬LFsQ. Usaquian cacëxbi camina xXLFsEDQDFXDWtELDLQDQ‫ڰ‬LLVDPDWDQFs
bëQsWLUDWXWLVLQiQFDVPDWLPD‫ڰ‬DLQ. 3੅Usai ‫ڰ‬L[XQDWXQFXssQFsxXLVKL‫ڰ‬DTXLQ‫ڰ‬DWLPD
quicë bana ñuia cuaquinbi camina xX‫ڰ‬DFsXQLFDPD, D[DDWXQ‫ڰ‬XFKDFXStEL
—asérabi ca —TXL[XQVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. castíFDQFs‫ڰ‬LQXQFDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
-HVXFULVWRXWLQsWsXFsPDSDQ‫ڰ‬DLQFD
ۛ un
Nucën Papa Diosan ainan cupía iën
‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLQ1XFsQ3DSD'LRVDQ
caíscë unicama
EDQDFXDLVDPDWDQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDtD‫ڰ‬LFsbë
FDDtQUDXQLFDPDSDUiQTXLQDtQEDQD 13੅Nucën xucëaۛ ntu, XVD‫ڰ‬DtQELD1XFsQ
FXDQXQTXL[XQ‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬DPLWLXQL ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQQXLEDTXLQPLWVX
achúshi, D[DDtQ‫ڰ‬XFKDFXSt‫ڰ‬DLVDPDLUD DLQDQ‫ڰ‬LPLFsFXStFDQDQXQD1XFsQ3DSD
oquin castíFDQFs‫ڰ‬LWL, D[XWL‫ڰ‬LFsQ. 4੅A Dios —DViELFD—sQTXLQPDFDWL‫ڰ‬DLQ.
unin ca camabi uni Nucën Papa Dios 0HFDPDXQLRLVDPDSDLQ‫ڰ‬L[XQELFD
‫ڰ‬LPDLQXQDW~DQUDELTXLQ, ax ca nun dios 1XFsQ3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQX[Lëtۛ i
27(6$/21,&(16(6੄2੄3 430

PLWVXVLQiQ[XDQFs[D. 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQD ami catamënun cushioquin, xX‫ڰ‬DWLPD


aín Bëru Ñunshin Upí an ax cuëëncësa ‫ڰ‬D[XQPD‫ڰ‬DQXQEsU~DQWL‫ڰ‬LFsQ.
RtVKL‫ڰ‬LQXQPLWVXVLQiQPLFs, a cupí 4੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULV‫ێ‬

‫ڰ‬LDQDQDVprabi Jesucristo ñuicë bana WRQsQ‫ڰ‬DTXLQFsxun camina mitsúnmi


VLQiQFsFXSt, DLQDQ‫ڰ‬DLQ. 14੅Nucën Papa nun cacë[XQEsUt‫ڰ‬DFssabi oquin
Diosan ca nun nu —Jesucristomi sQTXLQPD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLTXL[XQ. 5੅1XFsQ‫ڰ‬,EX
FDWDPsWLFDXQLDLQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quixun Jesucristonëan —Nucën Papa Diosan ca
aín bana ñuixuncëxmi ami catamëti, asérabi mitsu nuibatia —quixun upí
DVDULELXSt‫ڰ‬DLVKDtQQsWsQXDEs‫ڰ‬LQXQ RTXLQ‫ڰ‬XQinan, D[‫ڰ‬LFssaribiti uisa ñu
mitsu caísaxa. FDUD‫ڰ‬LFsbëbi bënëqۛ uinma tanshiti
15੅Nucën xucëa ۛ ntu, XVD‫ڰ‬DLQFDPLQD, ‫ڰ‬XQiQXQPLWVX‫ڰ‬DTXLQWLFDQDQXQD
mitsun Jesucristomi catamëti ëntima cuëënin.
‫ڰ‬DLQ. ÊQtPD‫ڰ‬LDQDQFDPLQDQXQQXPLWVX
xXL[XQFsEDQDFDPD‫ڰ‬LPDLQXQQXQQX Axa Jesucristomi catamëcë unicaman ca
PLWVXEXiQPLFsTXLULFDQX‫ڰ‬LFsEDQDFD‫ێ‬ xXPssWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ3DEORQsQFD
maribi cuaquin manuima a banacama 6੅Nucën xucëaۛ ntu, 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULV‫ێ‬
quicëVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 16੅8VD‫ڰ‬DLQFDQD WRQsQQXVLQiQPLFssabi oquin cananuna
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR‫ڰ‬LPDLQXQ1XFsQ mitsu cain, ui unin cara Jesucristomi
3DSD'LRVDQQXLEDTXLQQX[FKXimashi catamëFs‫ڰ‬L[XQELQXQPLWVX‫ڰ‬XQiQPLFs
tani cuëëQXQ‫ڰ‬LPLDQDQ[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL VDELRL‫ڰ‬LLVDPDWDQDQxXPsstisama
DEs‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LPLFs, 17੅anbia, mitsu upí tania, DEsFDPLQDsQDQDQWL‫ڰ‬DLQ.
RTXLQVLQiQPLDQDQ-HVXFULVWRPL 7੅0LWV~QELFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, uisai

catamëti ënquinma ax cuëëncësabi FDUDPLQDQX[‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ.


oquin upí banaishi ñuianan ñu upíshi 0LWVXEs‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDxXPssLPD
‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬DTXLQWLFXssnin. ‫ڰ‬LFsPD‫ڰ‬DLQ. 8੅Cupíoquinma cananuna
XQLQSLWLSLFsPD‫ڰ‬DLQ. Nun mitsun piti
‫ڰ‬LPDLQXQPLWVXQFXUtqui cëñuti rabanan
II. 3$%/21Ê1‫ڰ‬Ê6Ê$%$1$(3) FDQDQXQDQsWsQ‫ڰ‬DQDQLPërۛ ibi tëmërai
DWViQTXLQELxXPssDQ. 9੅Mitsúnmi nu
1XFsQ3DSD'LRVFDPLQDQXxXFi[XQWL‫ڰ‬DL FXStRTXLQPLWVXQSLWL‫ڰ‬LPDLQXQPLWVXQ
quixuan Pablonën ca curíTXL‫ڰ‬LQiQFs[XQQXQELWLFDDViEL
ۛ ntu, ësaquinribishi ‫ڰ‬LWVtDQ[D. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQDQXQD, PLWV~QUL‫ێ‬
3
1੅Nucën xucëa

cananuna mitsu cain, camabi menu ELPLQXQ‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQ‫ڰ‬DQXQ, nun


‫ڰ‬LFsXQLFDPDQQXQ-HVXFULVWRxXLTXLQ cuëëncë ñu binuxun nunbi ñu mëëan.
10੅0LWVXEs‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDsVRTXLQPLWVX
bana ñuixunia cuanun camina Nucën
3DSD'LRVQXxXFi[XQWL‫ڰ‬DLQ, nun mitsu can, an ñu mëëtisama tancë uni an ca
bana ñuixuncëxun cuaquinmi —a banax SLWLPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 11੅Ësaquian mitsu
FDXStLUD‫ڰ‬LFs—quixun caquin mitsun ñuicania cananuna cuan, micama
‫ڰ‬DFsVDULELRTXLDQDWXQULELVLQinun. raírinëx ismina ñu mëëimabi bana
2੅‫ڰ‬,PDLQXQFDPLQDDQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DFs ñuibëquinishi nitsi quixun. 12੅Usa
‫ڰ‬DLVDPDXQLFDPDQQXXEtR[XQPD‫ڰ‬DQXQ XQLFDPDFDQDQXQD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULV‫ێ‬
1XFsQ3DSD'LRVQXxXFi[XQWL‫ڰ‬DLQ. WRQsQQXVLQiQPLFsVDELRTXLQ‫ڰ‬ssëquin
Camabi uníxira ca Jesucristomi cain, atun cuëëncë ñu binuxun ca uni
catamëFsPD‫ڰ‬LFsQ, 3੅XVD‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ LWVLXEtRTXLQPDDW~QELxXPssWL‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬,EX-HVXVDQDtQTXLFssabi oquin mitsu quixun.
431 27(6$/21,&(16(6੄3

13੅Nucën xucëa ۛ ntu, camina unicamaxa ‫ڰ‬LPLFs, anbia mitsúxribimi uisa ñu


FKXiPDUXDEXFXQXQxXXSt‫ڰ‬DWL, D‫ڰ‬DLVDPD FDUD‫ڰ‬LFsEsELFDPDELQsWsFKXimarua
WDQTXLQsQWLPD‫ڰ‬DLQ. 14੅Ui unin cara nun ‫ڰ‬LQXQPLWVX‫ڰ‬LPLWLFDQDFXssnin, axbi
cuënëocë bana ënë ënxun nux quicësabi PLWVXEs‫ڰ‬LTXLQPLWVXEsrúanti cana
RTXLQ‫ڰ‬DLVDPDWDQLD, a unibë camina nitima cuëënin.
‫ڰ‬DLQ, axa rabíntanun. 15੅‫ڰ‬$tVKELFDPLQDDEs 17 ੅‫ڰ‬Ê[3DEOR‫ڰ‬L[XQFDQD‫ڰ‬sQ

QLVKDQDQWLPD‫ڰ‬DLQ. Nishananquinma mëcënanbi cuënëoquin bërúanxmi


camina nun bana quicëVDULELRTXLQ‫ڰ‬DQXQ ‫ڰ‬LFDQXQTXL[XQPLWVXFDLQ. Ënë isquin
‫ڰ‬sVsWL‫ڰ‬DLQ, nun xucëQ ۛ X‫ڰ‬DFssaribi oquin. FDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, ënëx ca
Pablonëan cuëQsRFs‫ڰ‬LFsTXL[XQ.
8StRTXLQVLQiQ[XQTXLDQDVKLTXLQ Ësoquinshi cana cuënëoin. 18੅Nucën
3DEORQsQEsU~DQ[D‫ڰ‬LQXQFD ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQQXLEDTXLQ
16੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR,
an aín ‫ڰ‬DTXLQFs[PLPLWVX[XSLWD[EXFXWL
unicama bënëWLPDFKXiPDUXD‫ڰ‬LQXQ cana cuëënin. Ashi, Pablo.
PABLONËAN TIMOTEO A PAIN
BUANMIA QUIRICA

QXLWXXSt‫ڰ‬LDQDQDtQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ cë
Pablonëan Timoteo quirica cuënëoxuan ‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬DWsFsQWLVLQiQFsPD‫ڰ‬LDQDQ

1
1੅‫ڰ‬Ê[FDQD3DEOR, aín bana uni Jesucristomi asérabi catamëFs‫ڰ‬L[XQ
xXL[XQXDQ-HVXFULVWRQsQFDtVD‫ڰ‬DLQ. unicama nuibati. 6੅8VDtD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬
8VD‫ڰ‬LQXQFD1XFsQ3DSD'LRV, an nu nun ca Nucën Papa Dios cuëënia quixun
ۛ icë, abëtan Jesucristo,
DLQDQ‫ڰ‬LQXQLëm sinanima ca bëtsi bëtsi uni amanu
DQQXDVDULEL‫ڰ‬LPLQXQXQXQFDtQFsDQ amanua sinani banaia. 8VD‫ڰ‬L[XQFD
mëníocëxa. 2੅Timoteo, ‫ڰ‬sQFDQDsQs Nucën Papa Dios cuëëncëVDELRtD‫ڰ‬LQXQ
TXLULFDPLEXiQPLQ. ‫ڰ‬Ê[DPLVLQiQFsVD‫ێ‬ DtQXQLFDPD‫ڰ‬DTXLQLPD. 7੅Nucën Papa
ULELRLPL[-HVXFULVWRPLVLQiQFs‫ڰ‬DLVK 'LRVDQEDQDXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLVD
FDPLQD‫ڰ‬sQEsFKLFsVD‫ڰ‬DLQ. Nucën Papa tanquin ñuixunquinbi ca a bana —uisai
'LRV‫ڰ‬LPDLQXQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR, an cara quia —quixun cuatima. ‫ڰ‬,PDLQXQ
QXDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëmۛ icë, an nuibaquin ca a ñuixuncë banacama —asérabi ca
PLQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ cë cupími ainan XVD‫ڰ‬LFs—quixun ñuixunquinbi uisai
‫ڰ‬DLVKFKXiPDUXD‫ڰ‬LWLFDQDFXssnin. quicë cara quixun a bana anbi cuatima.
8੅&DPDELXQLDXSt‫ڰ‬LWLRTXLQFD1XFsQ
Unin cëmëquin ñuicë bana cuatima bana 3DSD'LRVDQDtQEDQDXQL‫ڰ‬LQiQFs[D. Usa
3੅‫ڰ‬Ê[0DFHGRQLDPHQXFXDQWiPDL‫ێ‬ ‫ڰ‬DLQFDDEDQDTXLFsVDELRL‫ڰ‬LTXLQXQLQ
nunmi Efeso ëmanu bërúnun quixun ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, DEDQD[FDXStLUDXSt‫ڰ‬LFs
cana mi can, anuxunmi an Nucën Papa quixun. 9੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, aín nuitu
Dios cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬XQiQPLTXLQPD XSt‫ڰ‬L[XQFDXQLQXVDLFDXQL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFs
bëtsi bana uni ñuixuncë unicama quixun cuënëo bana isquinmabi ñu
XVRTXLQ‫ڰ‬D[XQPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQFDQXQ. ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLPD. ‫ڰ‬$tQELFDDQsVDxX‫ڰ‬DFs
4੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDDXQLFDPDFDWL‫ڰ‬DLQ, unicaman —XVDTXLQ‫ڰ‬DWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs
uni raíULQsDQQXQUDUDWVyD‫ڰ‬LPDLQXQ —TXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLFXsQsRFDDEDQD‫ڰ‬LFsQ:
XLVDLFDUDQXQUDUD‫ڰ‬LDFs[DTXL[XQxXLFs an Nucën Papa Diosan bana cuëëncëma,
EDQDFDPDDFXD[XQPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQ. ‫ڰ‬LPDLQXQDQDtQEDQDWDQFsPD, ‫ڰ‬DWLPD
8VDEDQDFDPDFXDWLFDXQLxDQFiEL ‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬DLVDPDVLQiQñu, ‫ڰ‬XFKDñuira, an
cuëbicanania. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQD Nucën Papa Diosmi racuëq ۛ uinma aín
banacama ñuicë unicaman Jesucristomi bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPD, ‫ڰ‬LPDLQXQ
catamëquin Nucën Papa Dios cuëëncë DQDtQSDSD‫ڰ‬DFs, DQDtQWLWD‫ڰ‬DFs, an uni
VDELRTXLQ‫ڰ‬DQXQQX‫ڰ‬DTXLQLPD. LWVL‫ڰ‬DFs, DFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ, 10੅aín xanuma
5੅Nucën Papa Dios ca cuëënia aín ‫ڰ‬DtQEL[DQXEs‫ڰ‬LFsXQLFDPD, aín bënëma
XQLFDPD[DsVDL‫ڰ‬LQ~QX‫ڰ‬XQiQPLWL: aín ‫ڰ‬DtQELXQLEs‫ڰ‬LFs[DQXFDPD, xanúxmabi

432
433 17,0,7(2੄1੄2

XQLEs‫ڰ‬LFsXQLFDPD, an ñu mëcamacë ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. Atúan usaquin


unicama, cëmëcë unicama, axa anun ‫ڰ‬XQinun ca Nucën Papa Diosan
1XFsQ3DSD'LRVEsXSt‫ڰ‬LWLEDQD, ënëxۛ a QXLEDTXLQ‫ڰ‬sDLQDQ‫ڰ‬LPLDFs[D. 17੅8VD‫ڰ‬DLQ
quicë ñucama cuëëncëma unicama. Ësa cananuna Nucën Papa Dios, axa usabi
xX‫ڰ‬DFsXQLFDPDQ—XVDL‫ڰ‬LWLFD‫ڰ‬DLVDPD ‫ڰ‬$SXLUD‫ڰ‬Li‫ڰ‬DLVKFsx~WLPRLXVDEL‫ڰ‬LWL, a
‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQinun ca Nucën Papa unin aín bërúnbi iscëma, ‫ڰ‬LDQDQDQ
'LRVDQXQLDtQEDQD‫ڰ‬LQiQFs[D. 11੅Axa FDPDELxX‫ڰ‬XQiQFs, axëshia Dios, a
XVDxX‫ڰ‬DWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD, xëQLEXD‫ڰ‬DtQELUDELWL‫ڰ‬DLQ. 8VDLFD‫ڰ‬LWL
usaribiti ca Jesucristo ñui quicë bana, a ‫ڰ‬LFsQ.
XQLxXL[XQXDQ1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s 18੅Timoteo, ‫ڰ‬sQEsFKLFsVD‫ڰ‬LFs, cana mi

caíscë, ax quia. cain, 1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFs[FD


aín unicama mi ñui quiacëxa, —7LPR‫ێ‬
1XLEDTXLDQDLQDQ‫ڰ‬LPLFs[XQXQLQ1XFsQ WHRQs[XSt‫ڰ‬L[XQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ
Papa Dios —asábi ca —cati bana EDQDXQLFDPDxXL[XQWL‫ڰ‬LFsQ. Mi ñuia
12੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQFD‫ڰ‬sQDQ XVDLTXLFsXQLFDPDQEDQDVLQiQTXLQ
cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬XQiQ[XQ, aín bana camina ami catamëquin, Jesucristo
ñuixunun caxun, XVRTXLQ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬s FXssQFsPDxX‫ڰ‬DTXLQPD‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬DWL
cushioxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDDxXFDPD VLQiQTXLQELWsnëTXLQXStxXLVKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
VLQiQTXLQ—DViELFD—quixun a cain. 19੅8VD‫ڰ‬DtQELFD—sVDxX‫ڰ‬DWLFD‫ڰ‬DLVDPD
13੅-HV~VxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDQDQ‫ڰ‬DWLPDTXLQ ‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQELXVDTXLQ‫ڰ‬DFs
VLQiQTXLQDtQXQLFDPDWsmëramianan ‫ڰ‬DLVKXQLUDtUL-HVXFULVWREsXSLWLQLWVLPD.
‫ڰ‬DWLPDTXLQxXLD‫ڰ‬LFsELFD‫ڰ‬sDtQXQL 20੅8VDLFD+LPHQHR‫ڰ‬LPDLQXQ$OHMDQGUR

‫ڰ‬LPLDFs[D. ‫ڰ‬Ê[-HVXFULVWRPLFDWDPscëma ‫ڰ‬LD[D. A uni rabë ۛ cana Nucën Papa Dios


SDQ‫ڰ‬LDQDQD[FD1XFsQ3DSD'LRVDQ xXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDWscënunma ñunshin
BëFKLFs‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬L[XQ ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX6DWDQDVQsDQWsmëUDPL‫ێ‬
XVRTXLQ‫ڰ‬D‫ڰ‬LFsFD1XFsQ3DSD'LRVDQ nun ëan.
QXLEDTXLQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XFKDFDPD‫ڰ‬s
tërën ۛ xuancëxa. 14੅Tërën
ۛ xuanan ca Cristo Camabi uni Nucën Papa Dios
-HV~VQDQ‫ڰ‬DLVKDEsDFK~VKLVLQiQñushi ñucáxunti bana

2
‫ڰ‬L[XQ, unicama upí oquin nuibanan upiti 1੅Ënë ñucama pain ñuiquin cana mi

DPLVLQiQXQ‫ڰ‬LPLTXLQ1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ cain: Timoteo, min camina axa


‫ڰ‬sFXVKLR[D. Jesucristomi catamëcë unicaman, uni
15੅Ënë banax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ UDtULXSLWLEXFXQXQ‫ڰ‬LPLDQDQDtQ
ca camabi unin —asérabi ca —quixun cuëëncë ñuribi bianan ami catamëanuan
‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ: &DPDELXQLDtQxX‫ڰ‬DLVDPD VLQiQPLQXQ, 1XFsQ3DSD'LRVxXFi[X‫ێ‬
‫ڰ‬DFsFXStDWsmëUDWL‫ڰ‬LFsEL1XFsQ3DSD QXQ‫ڰ‬sFD[XQWL‫ڰ‬DLQ. Canan camina atúan
'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQLëm ۛ inux ca Cristo Jesús Nucën Papa Dios —DViELFD—quixun
ënë menu uacëxa. 8QLLWVL‫ڰ‬LFssamairai FDQXQFDWL‫ڰ‬DLQ. 2੅Usonan ca camabi
‫ڰ‬XFKDFs‫ڰ‬LFsELFDDLQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬s nëWsQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬DSXQ
iëmۛ iacëxa. 16੅‫ڰ‬Ê[‫ڰ‬XFKDxXLUD‫ڰ‬LFsbia anëcë unicamaribi Nucën Papa Dios
-HVXFULVWRQsQ‫ڰ‬sPLQLVKTXLQPDDLQDQ‫ڰ‬s xXFi[XQWL‫ڰ‬LFsQ, QX[QXXStVLQiQñu
‫ڰ‬LPLFsFXStFDD[DDPLFDWDPsWL[snibua ‫ڰ‬LDQDQXEtRQDQDQLPDFKXimashirua
‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLXQLFDPDQ ‫ڰ‬DLVKD[FXssQFsVDELRL‫ڰ‬LEXFXQXQ.
‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, XVDULELRTXLQFD-HVXFULV‫ێ‬ 3੅Usoquin Nucën Papa Dios camabi uni

WRQsQDULEL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQ xXFi[XQWLFDDViEL‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa


17,0,7(2੄2੄3 434

Dios, DQQXDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëm ۛ icë, ax ca cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DQXQTXLD[FDTXLWLPD


XVRTXLDQDtQXQLFDPDQ‫ڰ‬DWLFXssnia. 4੅Ax ‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬LDQDQFDXQtDQ1XFsQ3DSD
FDFDPDELXQtDQDLQDQ‫ڰ‬LQX[Lëq ۛ uin ax Diosan bana ñuixuncëEsEDQDWLPD‫ڰ‬LFsQ.
cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬XQiQWLFXssnia. 13੅Nucën Papa Diosan ca uni achúshi,
5੅Nucën Papa Dios ax ca achúshishi $GiQ, a pain uniotancëxun xanu
‫ڰ‬LFsQ. An abëDۛ FDPDELXQLXSt‫ڰ‬LQXQ achúshi, Eva, aribi uniocëxa. 14੅Uniocëbi
‫ڰ‬LPLWLD[ULELFDDFK~VKLVKL‫ڰ‬LFsQ, a uni ca FDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DS~DQVLQiQPLFs
-HVXFULVWRD[‫ڰ‬LFsQ. 6੅Camabi uníxa aín [XQUXQXQ$GiQPD, (YDSDUiQTXLQxX
‫ڰ‬XFKDWsUëQۛ Fs‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVQDQ ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DPLDFs[D. 8VRFs[FD‫ڰ‬XFKDFs[D.
‫ڰ‬LQXQFD‫ڰ‬LWVLDQ[PDELEDPDFs[D. Usai ca 15੅8VD‫ڰ‬DtQELFDXLQX‫ڰ‬LFs[DQXQFDUD

‫ڰ‬LDFs[DTXL[XQFDDtQXQLFDPDQ1XFsQ WXixX‫ڰ‬LDQDQ-HVXFULVWRPLFDWDPscë
Papa Diosan mëníosabi oquin unicama ‫ڰ‬L[XQ, bëWVLEsQXLEDQDQTXLQXStVLQiQñu
ñuixunia. 7੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDDQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬L[XQ ‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬DWLPDxXVLQiQTXLQPD, WXixX
judíos unicamaishima judíosma [DQ~DQ‫ڰ‬DWLxXFDPDXStRTXLQ‫ڰ‬DLD, a
unicamaribi Jesucristomi catamëtía xanux Nucën Papa Diosan upí oquin
Nucën Papa Dios cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LQXQ ‫ڰ‬DTXLQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬XQiQPLQ. 8VDTXLQXQL‫ڰ‬XQiQPLQXQFD
1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬sFDtsacëxa quixun Axa Jesucristomi catamëcë unin
xXL[XQTXLQFDQD&ULVWRQDQ‫ڰ‬L[XQ FXVKLFDPD[DXVDL‫ڰ‬LWLEDQD

3
cëmëTXLQSDUiQTXLQPDPLFDQ. 1੅Ënë bana ca aséUDEL‫ڰ‬LFsQ: Axa
8੅ÊVDFDQD‫ڰ‬s[FXssnin, uinu cara axa Jesucristomi catamëcë unicaman
Jesucristomi catamëcë unicama timëtia FXVKL‫ڰ‬LLVDWDQFsXQLDQFD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ,
anuax ca nucë bënë unix upí oquin sQsxXPssWLFDXStLUD‫ڰ‬LFsQ. —8VD‫ڰ‬DLQ
sinani, unimi nishi abë cuëbicananima, FDQDXStLUDRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL—quixun
DtQPsFsQPDQiPLRL1XFsQ3DSD VLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 2੅8VD‫ڰ‬DLQFDD[D-HVXFULV‫ێ‬
'LRVEsEDQDWL‫ڰ‬LFsQ. 9੅Usaribiti ca axa tomi catamëcë unicaman cushi ax ësa
Jesucristomi catamëcë xanucamaxribi XQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ: &D‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, —‫ڰ‬DLVDPDFD
ax tanxëshi mëQtRFDWL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬DLVDPDLUD —quixun unin ñuicëma, xanu achúshi
cupícë ñu, chupa, curi, ‫ڰ‬LPDLQXQSHUOD, ñuishi, XStVLQiQñu, cuaibë banacëma,
DFDPDFDSDxXWLPD‫ڰ‬LFsQ. Aín buribi ca XStRTXLQVLQiQFs‫ڰ‬L[XQxX‫ڰ‬DWLPD
XQLQLVQXQTXL[XQ‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQ ‫ڰ‬DFsPD. ‫ڰ‬,DQDQFDDLVLDLDFXssQTXLQXQL
mëQtRWLPD‫ڰ‬LFsQ. 10੅8VDL‫ڰ‬LTXLQPDFD ELFs‫ڰ‬LDQDQ1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD
uisoquin cara axa Nucën Papa Diosmi ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 3੅Paën ۛ cëma
FDWDPsWLDPLFXVKLFs[DQXQxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs, ‫ڰ‬LDQDQFDXQLEsPssDQDQWLVLQiQñuma
XVRTXLQVKLDtQQXLWXXSt‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬DQDQ ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDEsnëtima cuëmëQL‫ێ‬
QXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFsUDtUL‫ڰ‬DTXLQWL nishi unibë bananan curíquixX‫ڰ‬LLVDWDQL
‫ڰ‬LFsQ. 11੅Axa Jesucristomi catamëcë bënëWۛ LPD‫ڰ‬LFsQ. 4੅$tQ[XEXQX‫ڰ‬LFsDtQ
unicama timëFۛ s‫ڰ‬DLQFD[DQX[XQ DLQWVLFDPD[DXSt‫ڰ‬LQXQEsrúanti ca
banaquinma nucë bënë unían Nucën ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. $QXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQPLFs
Papa Diosan bana ñuixunia cuaquin, a xuan aín bëchicënën aín bana cuacë ca
banaxa quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWLVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 5੅$tQ[XEXQX‫ڰ‬LFsDtQ
12੅Cana mi cain, axa Jesucristomi DLQWVLFDPDXSt‫ڰ‬LQXQEsrúanti
catamëcë unicama timëcۛ ëbëtan ca ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬L[XQFDXQLQD[D-HVXFULV‫ێ‬
[DQX[XQEDQDxXL[XQWLPD‫ڰ‬LFsQ, nucë tomi catamëFsXQLFDPDXSt‫ڰ‬LQXQ
bënë unían aín bana tanquin an bëU~DQWLPD‫ڰ‬LFsQ. 6੅Bëríratsu ami
435 17,0,7(2੄3

catamëcë uni ax ca axa Jesucristomi XQLFDPD‫ڰ‬DTXLQFsXQL[FDDFK~shi


catamëFsXQLFDPDQFXVKL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. xanuxXLVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Aín bëchicë
8VD‫ڰ‬L[XQELFD—‫ڰ‬s[FDQDEsWVL ‫ڰ‬LPDLQXQDtQ[XEXQX‫ڰ‬LFsDtQDLQWVLFDPD
XQLVDPDLUD‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. XSt‫ڰ‬LQXQEsU~DQWLFD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 13੅Usa
Usaribiquin rabíquin —‫ڰ‬s[FDQD1XFsQ XQL‫ڰ‬L[XDQD[D-HVXFULVWRPLFDWDPscë
3DSD'LRVVDULEL‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQFs XQLFDPDXStRTXLQ‫ڰ‬DTXLQLDLVTXLQFD
cupí ca Nucën Papa Diosan ñunshin camabi unin —DWX[FDXStXQL‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX, 6DWDQiV, aín nëtënua —TXL[XQxXLWL‫ڰ‬LFsQ. Usaquian ñuicëxun
chiquíancëxa. Usaribitía rabíti rabanan FDDPLFXVKLFs‫ڰ‬DLVKUDFXëq ۛ uinma Cristo
camina axa bëríratsu ami catamëcë uni -HV~VXQLFDPDxXL[XQWL‫ڰ‬LFsQ.
axa Jesucristomi catamëcë unicaman
FXVKL‫ڰ‬LPLWLPD‫ڰ‬DLQ. 7੅Axa Jesucristomi Uni itsínma axa Jesucristomi catamëcë
catamëcë unicaman cushi ax ca axa XQLFDPDLQVKL‫ڰ‬XQiQFsEDQD
-HV~VPLVLQiQFsPDXQtQELD—ax ca upí 14,15੅‫ڰ‬ÊQFDQDEsnëtishi mi isi cuanti

nuituxX‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. sinanin. 8VD‫ڰ‬L[XQELFDQD‫ڰ‬s[


8VDPD‫ڰ‬LFsFDXQLDDxXL‫ڰ‬DWLPDWL bënëq ۛ uiancëbëtanmami, usai ca
EDQDPDLQXQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ Jesucristomi catamëcë unicama bucuti
‫ڰ‬DS~QULELxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DPLWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQinun, quirica pan mi
EXiQPLQ. Axa Jesucristomi catamëcë
An axa Jesucristomi catamëcë unicama unicamax ca Nucën Papa Dios, axa
‫ڰ‬DTXLQFsXQLFDPD[DXVDL‫ڰ‬LWLEDQD bamatimoi tsócë, DtQXQL‫ڰ‬LFsQ. Aín
8੅Axa Jesucristomi catamëcë unicaman unicama cupíshi ca camabi unin uisa
FXVKL‫ڰ‬LFsVDULELWLFDDQDWX‫ڰ‬DTXLQFs FDUD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsTXL[XQ
XQLFDPi[ULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Upí uni ca ‫ڰ‬XQiQDQXLVD[FDUDXQLDLQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
TXL[XDQXQLQ‫ڰ‬XQiQFsFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,DQDQ TXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. Atu cupíshi ca
ca cëPsPD‫ڰ‬L[XQDtQTXLFssabi oquin ñu bëtsi unicaman ënë ñucamax ca asérabi
ۛ FsPD‫ڰ‬LDQDQFD
‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. PaëQ ‫ڰ‬LFsTXL[XQPDQXWLPD‫ڰ‬LFsQ. 16੅Asérabia
curíTXLELQX[XQXQLSDUiQFsPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. XQLQ‫ڰ‬XQiQFsPDxX1XFsQ3DSD'LRVDQ
9੅8VD‫ڰ‬L[XQFD-HVXFULVWRPLFDWDPsquin DtQXQLFDPDLVKL‫ڰ‬XQiQPLFs‫ڰ‬DLQFDQXQ
Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin ñuicë bana ënëx aséUDEL‫ڰ‬LFsQ:
8SLWDQ‫ڰ‬XQiQPLFsxXFDPDXStRTXLQ -HVXFULVWRD[FD'LRVULEL‫ڰ‬DLVKsQs
‫ڰ‬XQDQLDQ‫ڰ‬LPLFsVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬L PHQXD[XQL‫ڰ‬LDFs[D. -HVXFULVWR‫ێ‬
ca —‫ڰ‬sQFDQD1XFsQ3DSD'LRV QsQFDDtQQXLWXXSt‫ڰ‬L[XQXSt
FXssQFsPDxX‫ڰ‬DLPD—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs xXLVKL‫ڰ‬DLDTXL[XQFD1XFsQ3DSD
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 10੅An axa Jesucristomi Diosan Bëru Ñunshin Upitan
catamëFsXQLFDPD‫ڰ‬DTXLQWLXQL XQLFDPDVLQiQPLDFs[D. ‫ڰ‬,PDLQXQ
caísnuxun camina uisa uni cara, FD-HVXFULVWRQs[iQJHOQsQULELD
XLVRTXLQFDUDxX‫ڰ‬DLDTXL[XQSDLQ LVFs‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFDDxXLTXLQ
istancë[XQFDtVWL‫ڰ‬DLQ. 11੅$QD[D-HVXFULV‫ێ‬ aín unicaman camabi menuxun
tomi catamëFsXQLFDPD‫ڰ‬DTXLQFsXQLQ XQL‫ڰ‬XQiQPLD. A ñuicë banax ca
xanux ca —upí xanu ca —quixuan aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLFD
FDPDELXQLQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, ca cëmëi camabi menuax, uni ami catamë
bëWVLPLPDQiQFsPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, paën ۛ cëma tia. 8VD‫ڰ‬DLVKFDsQsPHQX
‫ڰ‬LDQDQFDDtQxX‫ڰ‬DWLXStRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬LWDQFs[DtQ3DSDEs‫ڰ‬LDtQQstënu
‫ڰ‬LFsQ. 12੅An axa Jesucristomi catamëcë cuancëxa.
17,0,7(2੄4 436

8੅ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. Camabi nëtën cuai


An Nucën Papa Diosan banamabi bana itsi DtQQDPLEDFKXUD‫ڰ‬LDQDQFXVKL‫ڰ‬DLVKFD
uni ñuixuncë uni ñuicë bana uni upiti cuai cuëënia. Usai cuëëncëVD‫ێ‬

4
1੅Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin maira oi ca camabi nëtën upíira oquin
8SLWDQFDQXXStRTXLQ‫ڰ‬XQinun VLQiQTXLQ1XFsQ3DSD'LRVFXssQFssabi
‫ڰ‬XQiQPLD, Jesucristo utëcënti nëtë RTXLQ‫ڰ‬DL, uni ënë menuax upitax bucui
‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD, an uni FXssDQDQXVDL‫ڰ‬LWDQFs[1XFsQ3DSD
SDUiQFs, acaman sinananmicëxun, uni Diosan nëtëQXD[ULELDEs‫ڰ‬DLVKFXssQWL
raíULQsQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DTXLQ-HVXFULVWRPL ‫ڰ‬LFsQ. 9੅8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD[FD
FDWDPsWLsQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 2੅8VDL‫ڰ‬LTXLQFD aséUDEL‫ڰ‬LFsQ. Usa ca quixun ca camabi
axa cëmëFsXQLQEDQDFXDWL‫ڰ‬LFsQ. A XQLQXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 10੅Nucën
cëmëcë unicama an ca cëmëQ ۛ WDSXQ‫ڰ‬DLVK Papa Dios, axa bamatimoi tsócë, an
cëmëquin, XVDLEDQDWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs FDPDELXQLDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëm ۛ isa tanquin
TXL[XQ‫ڰ‬XQDQtPD. Usa unicamax ca Jesucristomia ax catamëcë unicama
DUiQSL‫ڰ‬LWVLVDQPsSsSsFDFëxۛ a mocënu iëmۛ icë, an ca axa quicësabi oquin ënë
ñun naxcacëxunbia paë tancëma PHQX[XQ‫ڰ‬LPLDQDQDtQQstënuxunribi
XQLVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 3੅A unicamax ca axa DtQXQLFDPDXSLWD[‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFs
Nucën Papa Diosmi catamëcë unicaman TXL[XQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQ
LVD[DQXELWLPD‫ڰ‬LFsTXLDQDQEsWVLEsWVL FDQDQXQDQXQ‫ڰ‬DFssaribi oquian camabi
xXULELSLWLPD‫ڰ‬LFsTXLD[TXLD, an XQLQ‫ڰ‬XQinun, tëmëranan uni numi
‫ڰ‬LQiQFsxun aín unicama an aín bana ‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFs‫ڰ‬L[XQELXQLFDPD1XFsQ
‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQD—DViELFD—caquin piti Papa Diosan bana ñuixunin.
oquian camabi ñu Nucën Papa Diosan 11੅‫ڰ‬ÊQPLFDFsEDQDFDPDsQsFDPLQD

XQLR‫ڰ‬DtQEL. 4੅Nucën Papa Diosan unio axa Jesucristomi catamëcë unicama


FDPDELxX[FDXSt‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDDtQ XVDTXLDQ‫ڰ‬DQXQTXL[XQFDTXLQ‫ڰ‬XQiQPLWL
unicaman —pitima ca —quixun ‫ڰ‬DLQ. 12੅8VRTXLQ‫ڰ‬DQDQFDPLQDPL[PsFy
timaquinma Nucën Papa Dios —DViELFD unima cupía unin timaquin min bana
—FDTXLQSLWL‫ڰ‬LFsQ. 5੅Aín banaxa —DViEL FXDLVDPDWDQWLUDEDQDQXStXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
FDFDPDELSLWLxX‫ڰ‬LFs—quiax quicë 0L[PL‫ڰ‬LFssaribitia axa Jesucristomi
FXStFDQDQXQDDQQXxX‫ڰ‬LQiQFsxun, catamëFsXQLFDPD[ULELXSt‫ڰ‬LQXQFDPLQD
Nucën Papa Dios —DViELFD—quixun upiti bananan, XSLWLVKL‫ڰ‬LDQDQ, unicama
FDTXLQSLWL‫ڰ‬DLQ. nuibanan, XLVDxXFDUD‫ڰ‬LFsEsEL-HVXFULV‫ێ‬
tomi catamëanan, PLQ[DQXPD‫ڰ‬DLQ
An Jesucristo cuëëncësabi oquin bana [DQXEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. 13੅‫ڰ‬Ê[PLLVLFXDQPDL‫ێ‬
ñuixuncë uni ñuicë bana nun camina axa Jesucristomi catamëcë
6੅‫ڰ‬ÊQPLFDFsEDQDsQsD[D-HVXFULV‫ێ‬ unicama timëcۛ ënuxun Nucën Papa
tomi catamëFsXQLFDPDxXL[XQFs‫ڰ‬DLVK Diosan bana, PLQ‫ڰ‬DFssabi oquin
camina an Jesucristo cuëëncësabi oquin camaxunbia cuanun cushin banaquin
EDQDxXL[XQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,DQDQFDPLQD ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Atúxa upiti Jesucristomi
DPLxXL[XQFsEDQDXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQTXLQ catamënun camina bana ñuixunquin upí
a banaxa quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 7੅Usai RTXLQVLQiQPLWL‫ڰ‬DLQ. 14੅Axa Jesucristomi
‫ڰ‬LTXLQFDPLQDXQtDQDtQUDUDXVDL‫ڰ‬Li catamëcë unicamaxa timëFۛ s‫ڰ‬DtDQDWXQ
bana ñuicëbëtanbi, usaribi oquin cushicaman aín mëcën minu nanxun,
‫ڰ‬DTXLQPD, XStLUDRTXLQVLQiQTXLQ1XFsQ 1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFs[XQPLFi
Papa Dios quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. EDQDDFDPLQDPDQXWLPD‫ڰ‬DLQ. Atúan
437 17,0,7(2੄4੄5

cacëVDELRTXLQPL‫ڰ‬DQXQFD1XFsQ3DSD 6੅Casunamëcë xanu axa xanu raíri

'LRVDQPLFXVKLRWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DTXLQWLVLQDQLPD, aín cuëëncësarishi


15੅—An ca Jesucristomi catamëcë ‫ڰ‬LFs, D[FDEDPDFsPDSDLQ‫ڰ‬DtVKEL
‫ڰ‬L[XQ, XStRTXLQxX‫ڰ‬DLD—quixuan EDPDFsVD‫ڰ‬LFsQ. 7੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬sQPL
unicaman mi isnun camina upí oquin cacë banacama ënëxۛ a quicësabi oía
VLQiQTXLQ‫ڰ‬sQPLFDFsEDQDFDPD ‫ڰ‬LQXQ, axa Jesucristomi catamëcë
quicëVDELRTXLQsQTXLQPD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. XQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ, unían —aín
16੅Amanu amanua sinanima camina a DLQWVL‫ڰ‬LEXFDXStRTXLQ‫ڰ‬DTXLQLPD
bana quicëVDELRL‫ڰ‬LDQDQDEDQD[D —quixun ñuiti rabanan. 8੅8QL‫ڰ‬LPDLQXQ
quicëVDELRTXLQXQLEDQDxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. xanu Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬L[XQELD, an
8VDTXLQ‫ڰ‬DtPLPL[LëFۛ s‫ڰ‬LPDLQXQFDDQ DtQ[XEXQX‫ڰ‬LFsFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDtQDLQWVL
mínmi a bana ñuixuncëxun cuacë ‫ڰ‬LEXFDPDULELDPLVLQiQTXLQ‫ڰ‬DTXLQFsPD,
XQLFDPD[ULEL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[ ax ca Jesucristomi catamëcëPDVD‫ڰ‬LFsQ.
iëFۛ s‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDD[D-HVXFULVWRPL
catamëFsPDXQt[D‫ڰ‬LFssamaira oi
Axa Jesucristomi catamëcë unicamabë ‫ڰ‬DWLPDLUD‫ڰ‬LFsQ.
XVDL‫ڰ‬LWLEDQD 9੅$QxX‫ڰ‬DTXLQWLD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQFD[DQX

5
1੅8QLDSDQFDPLQDxXFDWLPD‫ڰ‬DLQ. casunamëcë, axa Jesucristomi catamëcë
Ñu caquinma camina min papami XQLFDPDQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$TXLQFsxun ca
‫ڰ‬DFssaribi oquin uni apan upí banaishi DW~LQVKLDxX‫ڰ‬D[XQXQFDtQTXLQPD, anribi
xXL[XQTXLQ‫ڰ‬sVsWL‫ڰ‬DLQ. Min xucën ۛ mi axa Jesucristomi catamëcë unicama
‫ڰ‬DFsVDULELTXLQFDPLQDEsQiXQLFDPDULEL ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDTXLDQ‫ڰ‬DQXQDtQDQs
QXLEDTXLQ‫ڰ‬sVsWL‫ڰ‬DLQ. 2੅Min titami TXLULFDQX‫ڰ‬DFs[DQX, ax ca sesenta
‫ڰ‬DFssaribi oquin camina nuibaquin xanu baritiaxXPDSDQ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. Casunamë
xëQLFDPD‫ڰ‬sVsWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬$QDQFDPLQDPLQ FsPD‫ڰ‬DLVKDFK~shi bëQsxXLVKL‫ڰ‬LiFD‫ڰ‬LWL
FKLUDEDFsPL‫ڰ‬DFssaribi oquin xanu ‫ڰ‬LFsQ. 10੅8StRTXLDQxX‫ڰ‬DLDXQLQ‫ڰ‬XQiQFs
[XQWDFXFDPDULEL‫ڰ‬DWLPDTXLQ FD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. &DUDDtQWXiXStRTXLQ
VLQiQTXLQPDXStRTXLQVLQiQTXLQ‫ڰ‬ssëti canioxa, FDUDXQL‫ڰ‬LPDLQXQ[DQXDLVLDLD
‫ڰ‬DLQ. upí oquin biaxa, cara axa Jesucristomi
3੅Casunamëcë xanucama camina an ñu catamëFsXQLFDPD‫ڰ‬DTXLDQ[D, cara axa
‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. 4੅Usa tëmëUDFsXQLFDPDFKXiPDUXD‫ڰ‬LQXQ
‫ڰ‬DtQELFD[DQXFDVXQDPscëQs[WXixX ‫ڰ‬DTXLDQ[D, ‫ڰ‬LPDLQXQFDUDXLVDxXXStribi
‫ڰ‬LDQDQEDEDxX‫ڰ‬LFsDtQWXibëtan aín ‫ڰ‬D[DTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DLVKFDDtQDQs‫ڰ‬DFs
EDEDQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ, FKDPDUi‫ڰ‬LFsFDDtQ ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
papabëtan aín titan tëmëraquinbi 11੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDFDVXQDPscë xanu

QXLEDTXLQWXiFDQLRLD, usa cupí. Usa [XWDQL‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULVWRPLFDWDPscë


‫ڰ‬DLQFDPLQDXQL‫ڰ‬LPDLQXQ[DQX, aín tita, XQLFDPDDQ‫ڰ‬DTXLQXQ‫ڰ‬LPLWLPD‫ڰ‬DLQ. Usa
DtQSDSD‫ڰ‬LPDLQXQDtQ[XEXQX‫ڰ‬LFsDtQ xanux ca Jesúsmi manuti amiribishi
DLQWVLFDPDULEL‫ڰ‬DTXLDQDQxX‫ڰ‬D[XQWL bëQXWLVDWDQWL‫ڰ‬LFsQ. 12੅8VDUL‫ڰ‬LFD—‫ڰ‬sQ
‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ. 8VRTXLDQ‫ڰ‬DWLFD1XFsQ cana axa Jesucristomi catamëcë
Papa Dios cuëënia. 5੅$QxX‫ڰ‬DTXLQWL XQLFDPD‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DL—quixunbi
‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQFD[DQXFDVXQDPscënëx ‫ڰ‬DTXLQtPD‫ڰ‬XFKDWL‫ڰ‬LFsQ. 13੅‫ڰ‬,DQDQFDXVD
Nucën Papa Diosmishi catamëtia. Usa xanux ñu mëëtisama tani chiquishi,
‫ڰ‬DLVKQsWën ۛ bi, imëb
ۛ i ëníma abë banaquin bëtsi bëtsi xubunu atsínbëquinquin bana
FD1XFsQ3DSD'LRVUDtULXQLxXFixunia. ñuibëTXLQLQLWL‫ڰ‬LFsQ. Nianan ca a
17,0,7(2੄5੄6 438

xXLWLPDxXULELxXLWL‫ڰ‬LFsQ. 14੅8VDtD‫ڰ‬LWLPD ‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬DLDFDPLQDD[D-HVXFULVWRPL


cupí cana cuëënin, [XWDQL‫ڰ‬Dtsha ax catamëcë unicama timëcۛ ënuxun
casunamëcë xanux ca bëQXWL‫ڰ‬LFsQ. VLQDQDWiQXQ‫ڰ‬sVsWL‫ڰ‬DLQ, usaquinmi caia
Bënutancëxun tuatancë[XQFDDtQWXi cuaquian axa Jesucristomi catamëcë uni
‫ڰ‬LPDLQXQDtQ[XEXQX‫ڰ‬LFsxXFDPDXSt raírinën —‫ڰ‬sQULELFDQDXVDTXLQ‫ڰ‬DWLPD
oquin bërúanan, aín bënëULEL‫ڰ‬DTXLQWL ‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQinun. 21੅Nucën Papa
‫ڰ‬LFsQ. 8VDTXLDQ‫ڰ‬DFsEsFDD[D-HVXFULV‫ێ‬ 'LRV‫ڰ‬LPDLQXQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR
WRPLVLQiQFsPDXQLFDPDD[DQXxXL ‫ڰ‬LPDLQXQDtQiQJHOXStcamanribia
‫ڰ‬DWLPDWLEDQDWLPD‫ڰ‬LFsQ. 15੅8VDL‫ڰ‬LTXLQPD LVPDLQXQFDQDsVDTXLQ‫ڰ‬DQXQPLFDLQ:
ca casunamëcë xanu raírinën Nucën 0LQDLQWVL‫ڰ‬LEX‫ڰ‬LPDLQXQXLVDXQLFDUD,
3DSD'LRVPLVLQiQWLsQ[XQxXQVKLQ anbia axa Jesucristomi catamëcë
‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX6DWDQDVQsDQVLQiQPLFs XQLFDPDQFXVKL‫ڰ‬L[XQELxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLD
VDELRTXLQVKL‫ڰ‬DLD. camina axa Jesucristomi catamëcë
16੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDPLFDLQ, bëbu unicama timëcۛ ënuxun sinanamiquin cati
‫ڰ‬LPDLQXQ[DQXD[D-HVXFULVWRPL ‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬sQPLFDFssabi oquin. 22੅Upí oquin
catamëcëFDPDQFDDtQDLQWVL‫ڰ‬LEX DtQQXLWX‫ڰ‬XQiQ[XQPDLVKLFDPLQDXQL
casunamëFs‫ڰ‬LFsXSLWD[D‫ڰ‬LQXQEsrúanti axa Jesucristomi catamëcë unicaman
‫ڰ‬LFsQ, axa Jesucristomi catamëcë FXVKL‫ڰ‬LPLWLPD‫ڰ‬DLQ. Upí oquin pain uisa
unicaman isa a bërúanun quixun uni cara quixun istancëxun camina min
VLQiQTXLQPD. 8VD‫ڰ‬DtQELFDD[D-HVXFULV‫ێ‬ PsFsQDQXQDQTXLQDQsWL‫ڰ‬DLQ. Isunmabi
tomi catamëcë unicaman, DQ‫ڰ‬DTXLQWL upíma uni anëaxbi camina usaribiti
DtQDLQWVL‫ڰ‬LEX‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQ, xanu casunamë XStPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 8VDTXLQxX‫ڰ‬DWLUDEDQDQ
Fs‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. camina bëU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ.
17੅$tQFXVKtDQXStRTXLQ‫ڰ‬DTXLQFsxun 23੅0LQSXFX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LTXLQFDPLQD

ca axa Jesucristomi catamëcë unicaman ‫ڰ‬XQSixëVKL‫ڰ‬DTXLQPDYLQRFKDPDUD


DPLVLQiQTXLQQXLEDTXLQDtQEDQDFXDWL ‫ڰ‬XQSi[FsxXQPsVFX[XQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDEsWVL‫ڰ‬DFssamaira ۛ XLQPDxX‫ڰ‬DLVDPD
24੅Uni raírinëan unëT

oquin an bana ñuixuanan upí oquin ‫ڰ‬DLDFDDXQLFDPDSROLFtDQsQEXiQFsPD


‫ڰ‬XQiQPLFs, DPLVLQiQTXLQQXLEDQDQ ‫ڰ‬DtQVKLXQLQLVLD. Isananbi ca uni
XStLUDRTXLQDtQEDQDFXDWL‫ڰ‬LFsQ. raírinënribi unë[ۛ XQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLDELD
18੅Moisésnëan cuënëo bana ca quia: SROLFtDQsQDXQLFDPDEXiQFsbëtan cuni
´7ULJRPDUsXFXEXWDQXQDPiquin piia XQLQ‫ڰ‬XQDQLD. 25੅Usaribiquin ca unían ñu
quixun camina vaca bënë cuëtanitima upíVKL‫ڰ‬DLDFDPDELXQLQLVLD. Usaquian
‫ڰ‬DLQµ. Jesusaxribi ca ësai quiacëxa: “An LVFsPD‫ڰ‬DtVKELFDXQtDQXStRTXLQ‫ڰ‬DFs
ñu mëëxuncë uni a ca an ñu mëëmicë xXD[UDtULXQtDQ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ.

6
XQLQFXStRLDµ. Usaribiti ca an Nucën 1੅An uni ñu mëëxuncë uni, ax

Papa Diosan bana ñuixuncë uni an aín Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬L[XQFDDQ


FXStELWLDViEL‫ڰ‬LFsQ. ñu mëëmicë uni ñuiquinma upíxuinshi
19੅Axa Jesucristomi catamëcë ñu mëë[XQWL‫ڰ‬LFsQ, unían Nucën Papa
unicaman cushia, XVDLFD‫ڰ‬LDTXL[XQXQL 'LRVxXLDQDQDtQEDQDULEL‫ڰ‬DWLPDTXLQ
achúVKLQsQxXLDFDPLQDFXDVKLWL‫ڰ‬DLQ. ñuiti rabanan. 2੅A rabëtaxbi Jesucristomi
Rabë ۛ XQtDQxXLDFDPLQDFXDSiQWL‫ڰ‬DLQ. catamëFs‫ڰ‬L[XQFDDQXQLxXPssxuncë
Rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi unían ñuiaíra unin —an ë ñu mëëmicë uni cana upí
camina —asérabi ca —TXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL oquin ñu mëëxunima —quixun
‫ڰ‬DLQ. 20੅8VD‫ڰ‬L[XDQDVprabi ënquinma VLQiQWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQPDFDDQxX
439 17,0,7(2੄6

mëëmicë uni axa Jesucristomi catamëcë ‫ڰ‬LWLFXssQFsXQLDQFDPDViquin sinan


ۛ sa cupí, bëtsi uni
‫ڰ‬DLVKDtQQXLEDFs[XFën VLQiQTXLQ, XLVDxXFDUDXStPD‫ڰ‬LFsDEL
‫ڰ‬DFssamaira oquin ñu mëë[XQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DLVDPDVLQiQxX‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬DLD. 8VD‫ڰ‬DLQFD
8VDL‫ڰ‬LQXQFDPLQDFDPDELXQLxXL[XQ‫ێ‬ UDtULXQLQ-HVXFULVWRPLVLQiQFs‫ڰ‬L[XQEL
TXLQ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DLVDPDLUDxXELWLFXssQTXLQ, Jesucristo
PDQXELDQ[XQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLD. 8VD‫ڰ‬DLVK
Jesucristomi catamëcë uni FDPDViQXLWXWLQLWVLD.
xXxX‫ڰ‬LLVDWDQLEsQëtۛ ima bana
3੅8LXQLQFDUDXQtQELVLQiQFsEDQDXQL -HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬L[XQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWL
‫ڰ‬XQiQPLTXLQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQ sinánquinbi tënëti bana
ñuicë bana, anun uni iëtۛ i, D‫ڰ‬LPDLQXQDQ 11੅Uni raíULQsDQ‫ڰ‬DLVDPDLUDxXxX‫ڰ‬LDQDQ

VLQiQPLFsxuan aín unicamanribi ñuicë curíquixX‫ڰ‬LWLFXssQFsFXSt‫ڰ‬DWLPDxX


bana cuaisama tania, 4੅DXQLQFDUDELDFD‫ێ‬ ‫ڰ‬DFsbëbi camina mix Nucën Papa Diosmi
TXLQELDxXxXEL‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬LFsQ. Usa catamëFs‫ڰ‬DLVKDWXPL‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ.
unin ca abë cuëbicanantishi cuëënquin ‫ڰ‬8QiQTXLQFDPLQDXStVLQiQxX‫ڰ‬L[XQ
—usama ca, sVDLUDFDEDQD‫ڰ‬LFs—quixun Nucën Papa Dios cuëëncësabi oquin
raíri unicama cuëbicananquinia. 8VDL‫ڰ‬L ‫ڰ‬DQDQ, DPLFDWDPsWLXQLFDPDEsQLVKiQD‫ێ‬
ca a unicamax nutsianan, QLVKinanan, nima nuibananan, XLVDxXFDUD‫ڰ‬LFsbëbi
xXLDQDQL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLD. 8VD‫ڰ‬L[XQFD bënëWLPD‫ڰ‬LDQDQ, rabitima cuëmëninishi
XLQX‫ڰ‬LFsXQtQELFDDVprabi bana ñuima EDQDWL‫ڰ‬DLQ. 12੅fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsDQ
quixun sinania. 5੅8VD‫ڰ‬DLVKFDDXQLFDPD[ ‫ڰ‬DWLPDPLWLVDWDQFsxunbi tënëquin
usaíVKL‫ڰ‬LTXLQXLVDxX‫ڰ‬DWLFDUDXSt‫ڰ‬LFs, camina Nucën Papa Diosmi catamëcë
XLVDxX‫ڰ‬DWLFDUDXStPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ ‫ڰ‬L[XQD[FXssQFsVDELRTXLQVKLxX‫ڰ‬DWL
‫ڰ‬XQDQLPDQstëWLPDQLVKiQDQLFXDPLDQD‫ێ‬ ‫ڰ‬DLQ. 8VRTXLQ‫ڰ‬DWDQFs[PL[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL
nia. 8VDL‫ڰ‬LFsXQLFDPDQFD1XFsQ3DSD aín nëWsQXDEs‫ڰ‬LQXQFDDQPLFDtsacëxa.
'LRVDQEDQD‫ڰ‬DTXLQLVDXQLQFXUtqui biti AséUDELFDQD‫ڰ‬s[XVDL‫ڰ‬LTXLD[FDPLQD
‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLD. A unicamabë camina ‫ڰ‬LWVDXQtDQFXDPDLQXQTXLDFsQ. 13੅Nucën
QLWLPD‫ڰ‬DLQ. 6੅$[DxXxX‫ڰ‬LLVDWDQL Papa Dios, an camabi ñu unio, a
bënëtima Jesucristomi catamëcë uni ax ‫ڰ‬LPDLQXQ-HVXFULVWR, Poncio Pilatonën
cuni ca upí oquin sinani cuëënia. 7੅Ñuñu xXFicëxun chiquinaquin —‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LQX[
cananuna bacëDۛ QPD‫ڰ‬DLQ. Usaribiquin cana uacë —TXL[XQFi, ax cuëëncësabi
FDQDQXQDEDPDTXLDQTXLQXLVD‫ڰ‬L[XQEL oquin cana mi cain, 14੅1XFsQ‫ڰ‬,EX
nun ñucama buaniman. 8੅8VD‫ڰ‬DLQ Jesucristo utëFsQWLQsWs‫ڰ‬LWimainuan
cananuna pitixX‫ڰ‬LDQDQFKXSDxX‫ڰ‬DLVK xëQLEXD‫ڰ‬DtQELXtQELPLQFDPLQDxX
FXssQTXLQ‫ڰ‬DLVDPDLUDxXxX‫ڰ‬LWLVLQiQWLPD ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsTXL[XQVLQiQWLUDEDQDQ
‫ڰ‬DLQ. 9੅$[D‫ڰ‬DLVDPDLUDxXxX‫ڰ‬LWLFXssQFs FDPLQDxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DTXLQPD, ‫ڰ‬sQPL
XQLDFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQxX cacë bana bëtsi oquinma ax quicësabi
‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DQXQVLQiQPLD. 6LQiQPLFsxun RTXLQVKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 15੅Aín nëtëa
ca a unicaman, XQLVLQiQñuman sënën ۛ cëbëtan ca Nucën Papa Dios, ax
‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQVKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. Atúan achúVKLVKL‫ڰ‬LFsDFDPDELXQLQDVKLUDELWL,
XVRTXLQVLQiQFsFXStFDDQ‫ڰ‬DLVDPDxX ‫ڰ‬LDQDQFXVKLLUDFXVKL‫ڰ‬DLVK, ‫ڰ‬DSXFDPDQ
‫ڰ‬DWLVKLVLQiQFsXQLFDPD[, aín sinan ‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬LEXFDPDQ‫ڰ‬,EX, anbi Nucën
xDQFiLVKL‫ڰ‬DLVK[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRXWscëQXQ[XWL‫ڰ‬LFsQ.
3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLPRLEDPDQX[XQ‫ڰ‬DLD. 16੅Nucën Papa Dios axëshi ca cëñutima
10੅$[DxXxX‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬DLVDPDLUDFXUtquiñu XVDEL‫ڰ‬LD. Ax ca uíxbi bëbaquiantisama
17,0,7(2੄6 440

oquian pëcacë nëbëWۛ VL‫ڰ‬LFsQ. 8tQX‫ڰ‬LFs quixun. 19੅8VRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVKFDxXxXXQL


XQtQELFDDLViPD‫ڰ‬LFsQ. Istisama ca ax D[-HVXFULVWRQsQ‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQVLQiQFs
‫ڰ‬LFsQ, uínbi ca a isima. Ax cushiira cushi ‫ڰ‬DLVKsQsPHQX[XQSDLQ1XFsQ3DSD'LRV
‫ڰ‬LFsFD[sQLEXD‫ڰ‬DtQELFDPDELXQLFDPD cuëënmitancëx, bamatancëxribi xënibua
‫ڰ‬LPDLQXQiQJHOFDPDQULELDUDELWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DtQELFKXiPDUXDDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
8VDTXLQFD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ.
17੅Axa Jesucristomi catamëcë uni, ‫ڰ‬LWVD $VKLD3DEORQsQ7LPRWHRFiEDQD
curíquixX‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬LWVDxXxX‫ڰ‬LFsFDPLQD 20੅Timoteo, cana mi cain, bana itsi
sVDTXLQFDWL‫ڰ‬DLQ: CuríquixX‫ڰ‬L[XQFDPLQD ñuixunquinma camina Jesucristo ñuicë
—‫ڰ‬s[FDQDxXxXLUD‫ڰ‬DLVKEsWVLXQLVDPD‫ڰ‬DL banaishi bëtsi oquinma unicama
—TXL[XQVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. CuríTXL‫ڰ‬LPDLQXQ xXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. Jesucristo ñui quicë bana
ñucamaxribi ca nëtëWۛ L‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ isa quixunbi ca bëtsi bëtsi unin asérabi
camina min curíquimi catamëquin —uínbi a bana quicësa oquin ñuixunquinma
FD‫ڰ‬sXLVRLPD, DxXxXFDUDQD‫ڰ‬DLVDWDQLD bëtsi bana ñuia. A banax ca an ñu
FDQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬XQiQFsXQLFDPDQDVprabi isa quixun
8VDTXLQVLQiQTXLQPDFDPLQD1XFsQ3DSD xXLFs‫ڰ‬DtVKELxDQFiLVKL‫ڰ‬LFsQ. A bana
'LRVDQEDPDWLPRLWVyFs‫ڰ‬L[XQ, anun nux FDPLQDFXDWLPD‫ڰ‬DLQ. 21੅Raírinën ca a
FKXiPDUXDEXFXQXQFDPDELxXQX‫ڰ‬LQiQFs, bana cuaquin Nucën Papa Diosmi
DPLVKLFDWDPsWL‫ڰ‬DLQ. 18੅Canan camina VLQiQWLsDQ[D.
sVDTXLQULELDWXFDWL‫ڰ‬DLQ, ënquinma upí Nucën Papa Diosan nuibaquin mi
xXLVKL‫ڰ‬DQDQFDXL[FDUDxXxXPD‫ڰ‬DLVK ‫ڰ‬DTXLQPDLQXQFDEsU~DQ[‫ڰ‬LW. Ashi,
‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFsDULELxRQTXLQPD‫ڰ‬DTXtQWL‫ڰ‬LFs Pablo.
PABLONËAN ARIBI TIMOTEO
BUANMITËCËAN QUIRICA

nëtën ۛ unma camina bënamëbutibia tsi


Pablonëan Timoteo quirica cuënëoxuan rëquirutëFsQFsVD‫ڰ‬LQX[XQ, ami

1
1੅‫ڰ‬Ê[FDQD3DEOR, aín bana catamëTXLQDtQEDQDxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ.
xXL[XQXDQ-HVXFULVWRQsQFDtVD‫ڰ‬DLQ, 7੅$LQDQ‫ڰ‬DtVKQXUDFXë ۛ ‫ڰ‬LQXQFD1XFsQ

Nucën Papa Dios cuëëncësabi oquin. 3DSD'LRVDQQX‫ڰ‬LPLDPD‫ڰ‬LFsQ. An ca nu


—Jesucristomi catamëtíshi ca uni DLQDQ‫ڰ‬LPLDFs[D, aín cushixX‫ڰ‬L[~QX
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quixun QXLEDTXLQXQLFDPD‫ڰ‬DTXLDQDQXStRTXLQ
XQLFDPDFDQXQFD-HVXFULVWRQsQ‫ڰ‬s VLQiQTXLQxX‫ڰ‬DQXQ.
‫ڰ‬LPLDFs[D. 2੅Timoteo, ‫ڰ‬sQEsFKLFsVD‫ڰ‬LFs 8੅0L[DLQDQ‫ڰ‬DLVKFDPLQD—‫ڰ‬s[FDQD

QXLEDTXLQFDQDsQsTXLULFDPLEXiQPLQ. 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DL—quixun
1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LPDLQXQ1XFsQ‫ڰ‬,EX XQLFDWLPLUDEtQWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,PDLQXQ
Jesucristo, DQQXDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëmۛ icë, an camina Jesucristonën bana uni ñuixunia
QXLEDTXLQPLQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëncëۛ ‫ڰ‬sVLSXDFDQFsFXStUDEtQWLPD‫ڰ‬DLQ. Usai
FXStPLDLQDQ‫ڰ‬DLVKFKXiPDVKLUXD‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬LTXLQPDFDPLQDPLULELDXQL1XFsQ
cana cuëënin. Papa Diosan bana ñuixuncë cupí, unin
tëmëramicëxunbi rabínquinma tanshiti
Cristo ñuiquin uni cati bana ‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa Diosan ax cuëëncësabi
3੅1XFsQUDUDFDPDQ‫ڰ‬DVDULELRTXLQ oquin mi cushiomainun. 9੅Nucën Papa
‫ڰ‬sQULELDVpUDELD‫ڰ‬LQDPsFs‫ڰ‬L[XQUDELFs, Diosan ca nu iëP ۛ LTXLQDLQDQ‫ڰ‬LPLDFs[D,
Nucën Papa Dios, a cana imëb ۛ i nëtën
ۛ bi nuxnu ax cuëëncëVDELRtVKLXSt‫ڰ‬LQXQ.
DEsEDQDTXLQPLxXFixunquin —DViEL 1XQxXXSt‫ڰ‬DFsFXStPD, axbi nuxnu
ca —quixun cain. 4੅Mixmi bëunan DLQDQ‫ڰ‬LWLFXssQTXLQVKL, ca nu nuibaquin
mëscúFsDULELPDQXFsPD‫ڰ‬L[XQFDQD -HVXFULVWRFXStQXDLQDQ‫ڰ‬LPLDFs[D.
FKXimarua tani cuëëinra cuëënuxun mi &DPDELxXXQLRFsPDSDLQ‫ڰ‬L[XQFD
istëcëinsa tanin. 5੅‫ڰ‬,PDLQXQFDQDPL[PL Nucën Papa Diosan nuibaquin, Cristo
aséUDEL-HVXFULVWRPLVLQDQLD‫ڰ‬sQPLLVFs Jesusan nu iëm ۛ inun mëníocëxa. 10੅Mënío
a manuiman. Min chichi, Loida, ‫ڰ‬L[XQFDFDPDELXQtDQ—an ca nu
‫ڰ‬LPDLQXQPLQWLWD, Eunice, D[D‫ڰ‬LFsVDUL‫ێ‬ nuibatia —TXL[XQ‫ڰ‬XQinuan nu iëm ۛ iti
biti camina mix asérabi Jesucristomi Jesucristo xuacëxa. ;Xi‫ڰ‬DLVKFDD[DDPL
VLQiQFs‫ڰ‬DLTXL[XQFDQD‫ڰ‬XQDQLQ. catamëcë unicamaxa ax utëcëncëbë
6੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDPDQ~D[PDPL‫ڰ‬LQXQPL XVDULELWL‫ڰ‬LWLRLEDPDWDQFs[ELEDtVTXLD‫ێ‬
cain, ‫ڰ‬sQPsFsQPLQXQDQFsbëtan ca cëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, ainan
Nucën Papa Diosan aín bana ñuixunun ‫ڰ‬DLVKFDXQLDtQQstënu cëñútimoi abë
DtQFXVKLPL‫ڰ‬LQiQFs[D. A cushia minuax ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ.

441
27,027(2੄1੄2 442

11੅Usaía Jesucristo ñui quicë banacama FDPLQDDPLFXVKLFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 2੅Axa timëcۛ ë


camabi judíosma unicama ñuixuanan XQLFDPD‫ڰ‬sQFDLDPLFXDFsEDQDFDPD, a
aín bana quicëVDELRtD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬XQiQPLQXQ camina, an aséUDELXQLUDtUL‫ڰ‬XQiQPLL‫ێ‬
FD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LPLDFs[D. 12੅An VDELVLQiQñu uni caístancëxun usaribi
‫ڰ‬LPLFs[XQXVRTXLQ‫ڰ‬DFsFXStDEsWVLEsWVL RTXLDQ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ.
ocancëxbi cana rabiniman. Ami 3੅6XQWiUXQsDQXSt‫ڰ‬L[XQDtQFXVKtDQ

catamëTXLQFDQD‫ڰ‬XQDQLQ, ax cushiira cacësabi oquin tëmëUDTXLQEL‫ڰ‬DFssaribi


‫ڰ‬L[XQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ, ‫ڰ‬s[D oquin camina mix, Jesucristonën uni
‫ڰ‬LQDPsFs‫ڰ‬LFsEsrúanquin aín bana bëtsi ‫ڰ‬L[XQ, tëmëraquinbi an cacësabi oquin
oquin ñuiquinma upí oquinshi unicama ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 4੅6XQWiUXQsQFDVXQWiruma
‫ڰ‬XQiQPLQXQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$TXLDQDQ unicamabëtan ñu mëëTXLQPDDWXQ‫ڰ‬DWL
ca anúan ax utëFsQWLQsWsQXTXLQDQ‫ڰ‬sQ xXLVKL‫ڰ‬DLD. 8VD‫ڰ‬L[XQFDDtQFRPDQGDQWH
‫ڰ‬DFsxXFDPDXStLVWL‫ڰ‬LFsQ. FXssQPLQX[XQDxX‫ڰ‬DQXQFDUDFDLDD
13੅‫ڰ‬ÊQPLxXL[XQFsEDQDFDPDTXLFssabi ‫ڰ‬DWLVKL‫ڰ‬L[XQFDLQLD. Usaribi oquin
RTXLQFDPLQDPDQXTXLQPD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. FDPLQDPLQ‫ڰ‬,EX, Jesucristo, ax
‫ڰ‬$QDQFDPLQDDLQDQ‫ڰ‬LFsD&ULVWR-HVXVDQ FXssQFsVDRTXLQVKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 5੅Ënëx ca
PLEs‫ڰ‬L[XQFXVKLRFs[DPLFDWDPsWL sVDULEL‫ڰ‬LFsQ. $QSHORWD‫ڰ‬DFsXQLFDPD[FD
FDPDELXQLQXLEDFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 14੅Aín Bëru XVDTXLQSHORWD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLVK
fXQVKLQ8StDQQXEs‫ڰ‬L[XQQXVLQiQPL‫ێ‬ xDQFiELFXDLD. 8VDL‫ڰ‬LTXLQFDDtQFXSt
cë, DQ‫ڰ‬DTXLQFsxun camina Nucën Papa bitsima. 6੅Ësaribi ca. An ñu mëëcë
Dios cuëëncëVDELRtVKL‫ڰ‬LDQDQ-HVXFULVWR XQtQULELFDDtQQDsQXxX‫ڰ‬DSixun
xXLFsEDQDLVKLxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. mëníoquin, D[SDtDQ‫ڰ‬LFscama a ainan
15੅&DPLQD‫ڰ‬XQDQ, Asia menuax ucë ‫ڰ‬LQXQFXssQTXLQELWVLD. 7੅‫ڰ‬ÊQPLFDFs
unicamabëWDQFD)LJHOR‫ڰ‬LPDLQXQ EDQDFDPDsQsFDPLQDXStRTXLQVLQiQWL
Hermógenes, D[ULELDQXD[XFs‫ڰ‬L[XQ, ‫ڰ‬DLQ. 6LQDQLDFD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR‫ێ‬
DQULEL‫ڰ‬ssELDQ[D. 16,17੅8VD‫ڰ‬DtQELFD QsQXStRTXLQPLFXDQXQPL‫ڰ‬XQiQPLWL
OnesíIRURQsQ‫ڰ‬s[PDViQXLWXFDVtDEL‫ڰ‬s ‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬ssëTXLQ‫ڰ‬sFXssQPLD[D. Romanu ax bërí 8੅Axa bamaxbi baísquia Jesucristo,

XFs‫ڰ‬L[XQPsracatsi bënëq ۛ uin bariquinbi Davidnën rëbúnqui, a camina


‫ڰ‬DFDVPDSDQWDQFs[XQ‫ڰ‬sPsUD[FD‫ڰ‬s[ PDQXTXLQPDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. A ñui quicë
VLSXQX‫ڰ‬DtQELUDELQLPD‫ڰ‬LWVDL‫ڰ‬sLVLXD[D. bana anun uni Nucën Papa Diosnan
8VD‫ڰ‬DLQFDQD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ ‫ڰ‬LQX[Lëtۛ i, DFD‫ڰ‬sQXQLFDPDxXL[XQFs
OnesíIRURQsQ[XEXQX‫ڰ‬LFscama sQs[‫ڰ‬LFsQ. 9੅A bana ñuixunia oquin ca
QXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQWLFXssnin. 18੅‫ڰ‬,PDLQXQ XQLQ‫ڰ‬sVLSXDTXLQWsmëramianan
FDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, Efeso ëmanuxunribi ca ‫ڰ‬XFKDxXXQL‫ڰ‬DFsVDLUDRTXLQ‫ڰ‬sPDQs
OnesíIRURQsQxXQX‫ڰ‬LWVDRTXLQ risin tëcërëcaxa. 8VRTXLQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQELFD
‫ڰ‬D[XDQ[D. 8VD‫ڰ‬DtDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX XLQX‫ڰ‬LFsXQtQEL1XFsQ3DSD'LRVDQ
Jesucristo utëcëncëbëWDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX bana cëñuima. $EDQDFXDWLFD‫ڰ‬LWVDXQL
Diosan a upí isti cana cuëënin. Jesúsmi sinania. 10੅$QVLQiQPLFs[FD
‫ڰ‬LWVDXQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[
$tQFXVKtDQFDFsVDELRLVXQWiUX &ULVWR-HV~VPLVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. Acamaxa
‫ڰ‬LFsVDULELWL-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DLVK, ‫ڰ‬LWLEDQD DtQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LDQDQ&ULVWR

2
1੅Timoteo, ‫ڰ‬sQEsFKLFsVD‫ڰ‬LFsFDQD -HV~VEs‫ڰ‬DLVK[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD
mi cain, -HVXFULVWRQsDQQXEs‫ڰ‬L[XQ 'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQFDQDXQtDQWsmëramicë
QXLEDTXLQQX‫ڰ‬LQiQWLDtQFXVKLDELWVL xunbi tanshiti cuëënquin a bana ñuin.
443 27,027(2੄2

11੅Ësaía quicë bana ënëx ca asérabi TXL[XQVLQiQFDVPDPLD. 19੅Unían bëtsi


‫ڰ‬LFsQ: EsWVLxXVLQiQFs‫ڰ‬DtQELFD
1XQ‫ڰ‬XFKDFDPDsQL&ULVWREs sinanatëcën ۛ tima oquian, xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL
EDPDFsVD‫ڰ‬LWDQFs[DEsEDtVTXL‫ێ‬ XVDEL‫ڰ‬LWLRTXLQ, Nucën Papa Diosan
FsVD‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LQDQEDQD, ënëx ësai quia: “Uicamax
12੅Nucën Papa Dios ainan cupí cara aséUDELDLQDQ‫ڰ‬LFsTXL[XQFD1XFsQ
tëmëUDTXLQELsQFsPD‫ڰ‬DLVK ‫ڰ‬,EX'LRVDQ‫ڰ‬XQDQLDµ. Quianan ca
FDQDQXQDDEs‫ڰ‬DSXVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Usa ësairibi quia: “Uicamax cara —‫ڰ‬s[FDQD
‫ڰ‬DtQELFDQX[QX—‫ڰ‬s[FDQD &ULVWRQDQ‫ڰ‬DL—quia, DQFDxX‫ڰ‬DLVDPD
-HVXFULVWRQsQXQLPD‫ڰ‬DL—quicë ‫ڰ‬DWLsQWL‫ڰ‬LFsQµ.
bë axribi nu ñui —D[FD‫ڰ‬sQ 20੅fXxXXQLQ[XEXFKDQXFDFXUL‫ڰ‬DFs

XQLPD‫ڰ‬LFs—TXLWL‫ڰ‬LFsQ. 13੅Axa [DQSD‫ڰ‬LPDLQXQX[XPDQs‫ڰ‬DFs[DQSD


quicëVDELRTXLQX‫ڰ‬DFsbëtanmabi ‫ڰ‬LPDLQXQL‫ڰ‬DFs[DQSDULEL‫ڰ‬LPDLQXQPDS~
ca ax cëPsPD‫ڰ‬L[XQDVprabi ax ‫ڰ‬DFs[DQSDULEL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDFXUL‫ڰ‬DFs
quicësabi oquin Nucën Papa ‫ڰ‬LPDLQXQX[XPDQs‫ڰ‬DFsXStLUDDQ~LQVKL
'LRVDQ‫ڰ‬DLD. DtQ‫ڰ‬LEXQSLWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDL‫ڰ‬DFs
‫ڰ‬LPDLQXQPDS~‫ڰ‬DFsxXD[DQXQxX
8StRTXLQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD ‫ڰ‬DUXWLVKL‫ڰ‬LFsQ. 21੅Usaribiti ca an Nucën
Diosan bana uni ñuixunti ‫ڰ‬,EX'LRVEsWDQXStxXPssWL‫ڰ‬DFsXQLD[
14੅$W~DQDEDQDPDQX[XQPD‫ڰ‬DQXQ DxXxX‫ڰ‬DWLPDEL‫ڰ‬DWLVLQiQFsPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
sinanamiquin camina axa bëtsibë 8VD‫ڰ‬DLVKFDXLVDxXXStD‫ڰ‬DQXQFDUD
cuëELFinani —usama ca, ësaira ca bana 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVFXssnia, a cuëënquin
‫ڰ‬LFs—TXLD[FXDPLDQiQFsXQLFDPD, a ‫ڰ‬DQX[XQFDtQWL‫ڰ‬LFsQ.
1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVFXssQFssabi oi usai 22੅%sQiXQLFDPDQxXQVKtQTXLQxX

‫ڰ‬LD[PD‫ڰ‬LQXQTXL[XQFDWL‫ڰ‬DLQ. Usai ‫ڰ‬DFs, XVDULELRTXLQ‫ڰ‬DWLVLQiQWLPDFXSt


FXDPLDQDQWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ. Usa bana FDPLQDDWXPL‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬L
FXDTXLQFDXQLLWVLQ‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQiQWL FDPLQDD[DDtQQXLWXXSt‫ڰ‬DLVK1XFsQ
‫ڰ‬LFsQ. 15੅Nucën Papa Diosan iscëxun ‫ڰ‬,EX'LRVEsEDQDFsXQLFDPDEstan upí
FDPLQDDtQEDQDXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQ xXLVKL‫ڰ‬DQDQ-HVXFULVWRPLFDWDPsWL, abë
UDEtQTXLQPDXQLFDPDxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. nuibanani pëFDQDQtPDFKXiPDVKL‫ڰ‬LWL
16੅Ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsxXLVKLxXLD, ax ‫ڰ‬DLQ. 23੅6LQiQxXPDXQtDQ‫ڰ‬DFsVDRTXLQ
‫ڰ‬DLVDPDLUDLEDQDFsXQLFDPDVDULEL camina unia cuëELFDQiQFsEDQDD
FDPLQD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. Usai ax banacë FXDWLPD‫ڰ‬DLQ. Usai cuëELFinani ca
unicamax ca Nucën Papa Diosmi unicama bëWVLEsQLVKiQDQLXSLWD[‫ڰ‬LPD.
VLQDQLPDFDPDELQsWsQ‫ڰ‬XFKDLD. 17੅Nunu 24੅$Q1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVxX‫ڰ‬D[XQFs

‫ڰ‬LUXWDQFs[FKDDTXLQFDFXQ, nucën nami unicaman ca abë cuëELFDQiQTXLQPD


WVLWVLDUiquin paë oia. Usaribi oquian FDPDELXQLXStRWL‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa
XStPDXQLFDPDQ‫ڰ‬DLVDPDEDQD 'LRVDQEDQD‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQFDEsWVL
FKDQLRTXLQxXLDFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLQ XQLULELDQULELD‫ڰ‬XQiQXQ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ.
cuatia. 8VDXQLFD+LPHQHR‫ڰ‬LPDLQXQ ‫ڰ‬,DQDQFDDPLXQLQLVKFëxۛ bi axribi unimi
)LOHWR‫ڰ‬LFsQ. 18੅A uni rabëtax ca Nucën QLVKWLPD‫ڰ‬LFsQ. 25੅8VD‫ڰ‬L[XQFDDPL
Papa Diosan banamabi cëmë bana ñui, nishquinma an Nucën Papa Diosan bana
anun baísquiti nëtë isa inúacëxa. Usa cuaisama tancë unicama munu upí
‫ڰ‬DtQVDXQLEDPD‫ڰ‬DLVKEDtVTXLWLPD‫ڰ‬LFs RTXLQ‫ڰ‬ssëTXLQ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬8QiQPL‫ێ‬
quixun caquin, XQLUDtULXLVDFDUD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs quin ca —1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[FD
27,027(2੄2੄3 444

VLQDQDWL-HVXFULVWRPLFDWDPsWL‫ڰ‬LFs a xanucaman bëtsi bëtsi oquin sinania.


—TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 26੅Usaquian 7੅8VD‫ڰ‬L[XQFDEsWVLEsWVLEDQDFXDTXLQEL

‫ڰ‬DTXLQFs[DVLQDQDFsbëtan ca ñunshin XLVDLFDUD-HVXFULVWRPLFDWDPsWL‫ڰ‬LFs


‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQD[FXssQFssabi oquian TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD. 8੅Usa unicaman ca
xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬L[XQELDXQLsQWL JanesbëWDQ-DPEUHVQsQ0RLVpVQsQ‫ڰ‬DFs
‫ڰ‬LFsQ. xXD[FDFsPs‫ڰ‬LFsTXL[XQXQLVLQiQPLD‫ێ‬
saribi oquin Nucën Papa Diosan bana ax
-HVXFULVWRXWsFsQWLQsWsD‫ڰ‬XUDPD FDFXDWLPD‫ڰ‬LFsTXL[XQXQLFDPD
‫ڰ‬DLQXVDLXQL‫ڰ‬LWLEDQD VLQiQPLD. $tQVLQDQXStPD‫ڰ‬DLVKFD

3
1੅ÊVDTXLQULELFDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, 1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[DLQDQPD‫ڰ‬LFsQ.
anúan Jesucristo utëcënti nëtëa 9੅8VD‫ڰ‬DtQELFD—cëmëQ ۛ WDSXQ‫ڰ‬DLVKFD
‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQFDDtQXQLFDPD[‫ڰ‬DLVDPDLUD VLQiQxXPDXQL‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQ
tëmëUDQX[XQ‫ڰ‬DLD. 2੅8VDtD‫ڰ‬LFsbë ca ësa XQLQDtQEDQD‫ڰ‬XUDQVLQiQTXLQPD
XQLULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ: DQDLQDQVKLD‫ڰ‬LQXQxX PDQXWL‫ڰ‬LFsQ, bëUiPDXQLQ-DQQHV
cuëëncë, curíquishi biti cuëëncë, axa ‫ڰ‬LPDLQXQ-DPEUHVQsQEDQDPDQXDVDULEL
rabiacati —‫ڰ‬s[FDQDXQLLWVLVDPD‫ڰ‬DL oquin.
—quicë, 1XFsQ3DSD'LRVPL‫ڰ‬DWLPDWL
$VKLTXLQXVDL‫ڰ‬LQXQ
banacë, an aín tita aín papan banabi
Pablonën Timoteo cá bana
cuacëma, D[DxX‫ڰ‬LQiQFs[EL—DViELFD
—canancëma, axa Nucën Papa Diosmi 10੅0LQFDPLQD‫ڰ‬sQEDQDxXLDXStRTXLQ

VLQiQWLVDPDWDQFs. 3੅8VD‫ڰ‬DLVKFDEstsibë FXDQDQXLVDLFDUDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬LDEL‫ڰ‬XQinan


nuibanainsama tanan aín ami nishcë DxXFDUDQD‫ڰ‬DLVDWDQLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQ.
uniribi abë mëníonantëcëinsama tanti ‫ڰ‬8QiQDQFDPLQD‫ڰ‬XQDQ, ‫ڰ‬sQFDQD1XFsQ
‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQFDFsPsLEstsimi Papa Diosmi catamëquin, aín bana
PDQinan ñunshinacëTXLQDtQVLQiQFs cuaisama taniabi ami nishquinma uni
xXLVKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$QDQFDVLQiQñuma upí oxuinshi bana ñuixuan quixun.
‫ڰ‬L[XQUDtULXQLWsmëUDPLWL‫ڰ‬LFsQ. Usai &DPLQD‫ڰ‬XQDQ, tëmëraquinbi ënquinma
‫ڰ‬LTXLQFDXLVDxX[FDUDXSt‫ڰ‬LFsD‫ڰ‬DLVDPD cana atu nuibaquin Nucën Papa Diosan
WDQWL‫ڰ‬LFsQ. 4੅Aín quicësabi oquin ca ñu EDQDLVKLVLQiQTXLQXQLFDPDxXL[XDQ.
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ. NuituxXPD‫ڰ‬L[XQFDD[ 11੅0LQFDPLQD‫ڰ‬XQDQ, D[D‫ڰ‬sPLQLVKFs

cuëëncëVDELRTXLQVKLxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. Usai unicaman ca bëtsi bëtsi oquin


‫ڰ‬LFsrúquin ca añu cara Nucën Papa Dios ‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬sWsmëramiaxa. Uisai carana
FXssQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQTXLQPDD[ ‫ڰ‬s[$QWLRTXtD, Iconio, Listra, a
cuëëncëVRTXLQVKLxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. 5੅—Uni sPDFDPDQXD[‫ڰ‬LDTXL[XQFDPLQD‫ڰ‬XQDQ.
raíULQs[D‫ڰ‬LFsVDULELWLFDQD‫ڰ‬s[1XFsQ Anuax tëmëUDLEDPDWL‫ڰ‬LFsbia Nucën
Papa Diosmi sinani nitsi —quiquinbi ca ‫ڰ‬,EX-HVXVDQ‫ڰ‬DTXLQFs[FDQDLëaۛ n.
DQVLQiQPLFsxunma aín bana quicësabi 12੅Asérabi ca axa Cristo Jesús quicësabi

RTXLQ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ. RL‫ڰ‬LLVDWDQFsXQLFDPDXQLQEsWVL
8VDtDD[‫ڰ‬LFsXQLFDPDPL‫ڰ‬XQDQL bëtsiocëx tëmëUDWL‫ڰ‬LFsQ. 13੅Usaía
camina bëU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ. 6੅A unicama ‫ڰ‬LPDLQXQFD‫ڰ‬DLVDPDXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ
raírinëan xubu itsi xubu itsinu DQXQLSDUiQFsXQLFDPD, ax bëtsi unían
atsínbëquinquin, bana ñuixunquin SDUiQFs‫ڰ‬L[XQDW~QULELXVDULELRTXLQXQL
SDUiQFs[XQFDDQXD‫ڰ‬LFsDQxX‫ڰ‬DWLPD SDUiQFs‫ڰ‬DLVKD[D‫ڰ‬LiVDPDLUD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬DFs[DQXFDPDQVLQiQxXPDVD‫ڰ‬L[XQ, aín 14੅8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQDDsQtPDPtQPL

bana cuatia. 8StRTXLQVLQiQTXLQPDFD ‫ڰ‬XQiQFsEDQDTXLFsVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.


445 27,027(2੄3੄4

—Asérabi ca —TXL[XQVLQiQTXLQ TXL[XQEsWVLXQLFDPDEDULWL‫ڰ‬LFsQ.


FDPLQDDEDQD‫ڰ‬XQDQ. Uicaman cara mi 4੅Nucën Papa Diosan bana cuaisamaira

‫ڰ‬XQiQPLD[DTXL[XQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ. WDQTXLQFDXQtDQDQELVLQiQTXLQxXLFs
15੅&KDPDUi‫ڰ‬L[XQEL‫ڰ‬i‫ڰ‬L[XQFDPLQD EDQDLVKLFXDWL‫ڰ‬LFsQ. 5੅8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQD
1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD‫ڰ‬XQDQLQ. A PLQXStRTXLQUDVLQiQ[XQxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
EDQDFDPD‫ڰ‬XQiQTXLQFDPLQDXLVDL Tëmëraquinbi tanshiquin camina
FDUDPLQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQinan, uisari ënquinma —Jesucristomi catamëti ca
caramina Jesucristomi catamëti Nucën XQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[LëWۛ L‫ڰ‬DLTXL[XQ —TXL[XQFDTXLQXQLEDQDxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ. 16੅Camabi Nucën Papa Nucën Papa Dios cuëëncësabi oquin
'LRVDQEDQD[FDDQELDVLQiQPLFsxuan camina sënëo ۛ nuxun ënquinma min ñu
aín unicaman cuëQsR‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ PssWL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
FDQDQXQDDEDQDLVTXLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, 6੅Nucën Papa Dios cuëënminuxun cana

uisaira oquin cara Nucën Papa Diosan DtQxXPssWL‫ڰ‬DQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sQEDPDWL


QXDLQDQ‫ڰ‬LPLDTXL[XQ‫ڰ‬XQinan, XLVDLUD‫ڰ‬L QsWs‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsQ. 7੅Uisa ñuishi cara
FDUDQXQD‫ڰ‬XFKDLTXL[XQ‫ڰ‬XQinan, uisax ‫ڰ‬LFsbë tëmëraquinbi cana Nucën Papa
FDUDQXQD‫ڰ‬XFKDWDQFs[EL1XFsQ3DSD Diosan bana ënquinma uni ñuixunquin
'LRVEsXSt‫ڰ‬LWsFsQWL‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQinan, -HVXFULVWRQsDQ‫ڰ‬sFDFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DTXLQ
XLVDL‫ڰ‬LFDUDQXQDDVprabi Nucën Papa sënëo ۛ n. Usonan cana asérabi Nucën
'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ. 3DSD'LRVPLVLQiQWLsQtPDDtQEDQD
17੅8VDTXLQ‫ڰ‬XQDQLDPLFDWDPsFs‫ڰ‬L[XDQ quicëVDELRL‫ڰ‬LDQ. 8੅8VD‫ڰ‬L[XQFDQD1XFsQ
aín unicaman bëtsi unicamaribi ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQXWDQFsxun, upí oquin
‫ڰ‬XQiQPLQXQFD1XFsQ3DSD'LRVDQDtQ ax cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFsFXStFDUD
bana aín unicama cuënëomiacëxa. XLVDLUD‫ڰ‬s‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQLVWL‫ڰ‬DLQ. An

4
1੅1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LPDLQXQ1XFsQ ca asérabi aín quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR, D[‫ڰ‬$SXLUD‫ڰ‬DLVK 8VD‫ڰ‬L[XQFD‫ڰ‬sLVKLPD, an axa uti
uxuan uni bamacëPDFDPD‫ڰ‬LPDLQXQXQL cuëënquin caíncë unicamaribi,
bamacëcamaribi, XLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFs utancëxun uisaira oquin cara aturibi
quixun isti, an cuamainun cana mi cain, ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ.
2੅minmi ñuixuncëxuan min bana cuanan,

cuatiamabi camina uni bana ñuixunti Ësaquinribia Pablonën Timoteo cá bana


‫ڰ‬DLQ. Ñuixunquin camina Jesucristo 9੅BënëWLVKLFDPLQD‫ڰ‬sLVLXWL‫ڰ‬DLQ.

ñuicë banax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ 10੅'HPDVD[FDsQsPHQX‫ڰ‬LFsxXLVKL

‫ڰ‬XQiQPLTXLQDPLDVLQiQXQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DLVDPDLUDFXssQL, ‫ڰ‬ssELDQL7HVDOynica


‫ڰ‬$TXLDQDQFDPLQDDQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFs ëmanu cuanxa. Crescente axribi ca
XQLFDPDULEL‫ڰ‬ssëanan camabi uni Galacia menu cuanxa. Cuanmainun ca
Jesúsmi catamëFs‫ڰ‬DtVKDXSt‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬ssëti Titoxribishi Dalmacia menu cuanxa.
‫ڰ‬DLQ. Min cacëxun cuacëbëma 11੅LucasëVKLFD‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ

bënëq ۛ uinma camina minmi upí oquin camina Marcos barixun mërabëtsínquin
‫ڰ‬XQiQFsEDQDxXL[XQTXLQXQL‫ڰ‬sVsWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬sD1XFsQ3DSD'LRVDQEDQDxXLTXtnun
3੅Jesucristo utëFsQWLQsWs‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQFD EsWL‫ڰ‬DLQ. 12੅Tíquico cana Efeso ëmanu
unin Nucën Papa Diosan bana anúan xuan. 13੅Uquin camina Troas ëmanu
DWX[XSt‫ڰ‬LWLDFXDLVDPDWDQWL‫ڰ‬LFsQ. A &DUSRQsQ[XEXQX‫ڰ‬sQQDQEstsíncë tari a
bana cuaisama tanquin ca unin, ainsa ‫ڰ‬sEs[XQWL‫ڰ‬DLQ. Bë[XDQDQFDPLQD‫ڰ‬sQ
atúan cuaisa tancë bana ñuixunun TXLULFDFDPD‫ڰ‬sEsxuanan quirica
27,027(2੄4 446

FDWDFDPDDULELPDQX[XQPD‫ڰ‬sEsxunti -HVXFULVWRQsQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLDQ[D. Usaribi


‫ڰ‬DLQ, a cana cuëënin. RTXLQFD‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQWscënquin uisa cara
14੅Alejandro, an manë ñu uniocë uni, RFDQLDEL‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$TXLQWDQFs
DQFD‫ڰ‬sPLPDQiQ[XQ‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬sWsmëUD‫ێ‬ [XQFD‫ڰ‬s[DtQQstënu abë tsóQXQ‫ڰ‬s
miaxa. 8VDFXStFDXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 8StLUD‫ڰ‬LFsFDFsx~timoquin
XVRTXLQ1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. XQLQ1XFsQ3DSD'LRVUDELWL‫ڰ‬LFsQ. Usai
15੅Nun nu Nucën Papa Diosan bana FD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
ñuixuncëEsFDDEDQDxXL‫ڰ‬DWLPDWL
banaxa, 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPL[DQxXLFs 8StRTXLQVLQiQ[XQTXLDQDVKLTXLQ
EDQDFXDWLUDEDQDQDEsQLWLPD‫ڰ‬DLQ. 3DEORQsQEsUXDQ[D‫ڰ‬LQXQFD
16੅‫ڰ‬ÊxXLDDPLXQLPDQiQFsxuan, 19੅3ULVFD‫ڰ‬LPDLQXQ$TXLODFDPLQD

‫ڰ‬DWDEDTXLQDPLDXQLPDQiQFs‫ڰ‬DSXQ bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sFD[XQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,PDLQXQ


camicëx cuanxun, ‫ڰ‬sQXVDLFDQD‫ڰ‬L camina OnesíIRURQsQ[XEXQX‫ڰ‬LFsFDPD‫ێ‬
TXL[XQFKLTXLQDTXLQFDLDELFDXLQX‫ڰ‬LFs ribi bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sFD[XQWL‫ڰ‬DLQ.
XQtQEL‫ڰ‬sQXQUDEDQDQ‫ڰ‬DSXFDFsPD 20੅Corinto ëmanu Erasto bërúmainun

‫ڰ‬LFsQ. &DPi[ELFD‫ڰ‬ssELDQLFXDQ[D. Usa cana Tróɹmo aín nami upíma ‫ڰ‬icë,


‫ڰ‬sRFsEL1XFsQ3DSD'LRVDQXLVDEL Mileto ëmanu ëbian. 21੅Mitabúcëma
R[XQPD‫ڰ‬DWLELFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 17੅Acaman ‫ڰ‬DtQVKLFDPLQDEsnëWLVKLXWL‫ڰ‬DLQ.
sQLDELD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQ Eubulo, Pudente, Lino, Claudia, acama
‫ڰ‬DTXLQLDFDD‫ڰ‬DSXQ‫ڰ‬sXLVDELRFsPD ‫ڰ‬LPDLQXQDQ1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD
‫ڰ‬LFsQ. 8VRTXLQFD‫ڰ‬LQ~DQQsscënëan ‫ڰ‬DFsXQLFDPDQULELFDEsU~DQ[PL‫ڰ‬LQXQ
SLLVDWDQFs[ELDxXLQDDEicësaribi quixun mi camia.
oquin, XQLQ‫ڰ‬DLVDWDQLDEL1XFsQ‫ڰ‬,EX 22੅0LEs‫ڰ‬L[XDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR‫ێ‬

-HVXFULVWRQsQ‫ڰ‬sLëm ۛ iaxa. Usoquian nën mi cushiomainuan Nucën Papa


iëmۛ itancëxun cushiocëxun cana aín 'LRVDQPLEs‫ڰ‬LFscamacëñun mi
bana ñuitëcëan, MXGtRVPDXQLFDPiQELD QXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs[FDPLQDEsU~DQ[‫ڰ‬LWL
cuanun. 18੅8VDTXLQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX ‫ڰ‬DLQ. Ashi, Pablo.
PABLONËAN TITO BUANMIA QUIRICA

Creta nasínu mi ëbëtsían, DQX[XQPL‫ڰ‬sQ


Pablonëan Tito quirica cuënëoxuan mi cacësabi oquin ëmacamanu

1
1੅‫ڰ‬Ê[FDQD3DEOR, an Nucën Papa cuanquin, XLFDPD[FDUDD[D-HVXFULV‫ێ‬
Dios cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DQDQ tomi catamëFsXQLFDPDQFXVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
Jesucristonëan a ñuiquin aín bana quixun caístancëxun anënun. 6੅Axa
xXL[XQXQFDtVD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQD‫ڰ‬s[, Jesucristomi catamëcë unicaman cushi
uisai cara a Nucën Papa Diosan ainan ‫ڰ‬LQXQFDPLQDsVDXQLFDtVWL‫ڰ‬DLQ: Unin
‫ڰ‬LQXQFDtVDXQLFDPD-HVXFULVWRPL —‫ڰ‬DLVDPDFD—TXL[XQxXLFsPDFD‫ڰ‬LWL
FDWDPsWLXSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPLFs ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬LDQDQFD[DQXDFK~shiñuishi
XQL‫ڰ‬DLQ. 2੅8VD‫ڰ‬L[XQFDQDDLQDQ‫ڰ‬DLVKFD ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,DQDQFDDtQEschicëcamaxribi
uni xëQLEXD‫ڰ‬DtQELDtQQsWsQXDEs‫ڰ‬LWL XStRTXLQEDQDFXDFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Aín
‫ڰ‬LFsTXL[XQXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLQ. Ax bëchicëcamax ca —EDQDFXDFsPD‫ڰ‬L[XQ
asérabi cëPsPD‫ڰ‬DLVKFD1XFsQ3DSD FD‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬DLD—quixuan unin
Dios bëUiPD, PH‫ڰ‬LPDLQXQFDPDELxX xXLFsPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 7੅8VD‫ڰ‬LFsPLPLWVXQ
XQLRVDPDSDLQ‫ڰ‬DtVKEL, sVDLFD‫ڰ‬sQ FDtVFsXQLFDPDQFDDWXQFXVKL‫ڰ‬L[XQDtQ
XQLFDPD‫ڰ‬sQQsWsQX‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLD[ unicama Nucën Papa Dios cuëëncësabi
quiacëxa. 3੅An mëníosabi oquin ca oquin bëU~DQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDXSt
DQ~DQXQLFDPDsQsxXFDPD‫ڰ‬XQiQWL xXLVKL‫ڰ‬DL—xX‫ڰ‬DLVDPDFD‫ڰ‬DLD
QsWsD‫ڰ‬LFsbëtan aín unicaman bana —TXL[XDQXQLQxXLFsPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
ñuixuncëxun camabi unin cuanun ‫ڰ‬,DQDQFDEsWVLXQLxXXPDFDTXL[XQ
mëníoquin, ‫ڰ‬sQULELXQLDtQEDQD VLQiQTXLQDVKLxX‫ڰ‬D[XQXQFDFs‫ڰ‬LWLPD
xXL[XQXQ1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s ‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,DQDQFDEsnëWLVKLPDViquin
caísacëxa. An ca Cristomi catamëtia VLQDQLQLVKWLPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,DQDQFD
DLQDQ‫ڰ‬LQXQXQLFDPDLsPLD. 4੅Tito, ‫ڰ‬sQ paëQ ۛ WLPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,DQDQFDXQLEs
cana ënë quirica mi buanmin. ‫ڰ‬Ê[DPL PssDQDQWLVLQiQxX‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,DQDQ
VLQiQFssaribi oi mixribi Jesucristomi ca curíquixX‫ڰ‬LQX[XQXQLSDUiQWL
VLQiQFs‫ڰ‬DLVKFDPLQD‫ڰ‬sQEsFKLFsVD‫ڰ‬DLQ. VLQiQWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8੅8VDL‫ڰ‬LTXLQPDFDDLVL
1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LPDLQXQ1XFsQ‫ڰ‬,EX DLDFXssQTXLQXQLELWL‫ڰ‬LFsQ. Añu
Jesucristo, DQQXDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëmۛ icë, an xXFDPD[FDUDXSt‫ڰ‬LFsDVKL‫ڰ‬DWLFDVLQiQWL
QXLEDFs[PLDLQDQ‫ڰ‬DLVKFKXiPDUXD‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬LFsQ. 8StRTXLQVLQiQFs‫ڰ‬L[XQxX‫ڰ‬DWLPD
cana cuëënin. ‫ڰ‬DFsPDFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Diosan
bana quicëVDELRLFD‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬DtPD
&UHWDQDVtQX[XQ7LWRQXVRTXLQxX‫ڰ‬D upíVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 9੅Atun ca nun ñuixuncë
5੅Anuax uquin cana nun nu EDQDXStRTXLQFXDFs‫ڰ‬L[XQEsWVLXQLULEL
ۛ ncëma ñucama ami sënëo
sënëo ۛ nun DEDQDFXDQXQ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ.

447
7,72੄1੄2 448

‫ڰ‬8QiQPLDQDQFDDEDQDFDFsPs‫ڰ‬LFs $XQLFDPDQFDEDQDFXDFsPD‫ڰ‬L[XQxX
TXL[XDQDQVLQiQFsXQLFDPDULEL XSt‫ڰ‬DWLVLQDQLPD.
VLQDQDPLWL‫ڰ‬LFsQ.
10੅‫ڰ‬,WVDXQL[—‫ڰ‬s[FDQD1XFsQ3DSD 8LVDLFDUDXQLXSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD

2
Diosan bana cuati —TXLFs‫ڰ‬DtVKELFDD 1੅8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQD, an upí oquin

bana quicëVDELRL‫ڰ‬LPD. 8VD‫ڰ‬L[XQFDXQL min bana cuacë unicama a Nucën


parania. 8QLLWVt[DXVDUL‫ڰ‬LFssamaira oi Papa Dios cuëëncëVDELRLVKtD‫ڰ‬LQXQEsWVL
ca judíos unicama raíULQs[‫ڰ‬LD. 11੅A bana ñuixunquinma Jesucristo ñuicë
unicaman ca curíqui biti cupíshi EDQDLVKLXStRTXLQxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. 2੅Uni
XQLFDPDSDUiQWLVDWDQTXLQEsWVLEDQD apan, anpan mëcócama, ax ca
ñuixunquin, EsWVLEsWVLXQL‫ڰ‬LPDLQXQDtQ paëQ ۛ FsPD‫ڰ‬LDQDQXStRTXLQVLQiQTXLQ
[XEXQX‫ڰ‬LFscamaribi, DWXQVLQiQFsVD xX‫ڰ‬DQDQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
RTXLDQVLQiQXQTXL[XQVLQiQPLD. A ‫ڰ‬,DQDQFD1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD
XQLFDPDFDPLQDDPLULELVKLXQLSDUiQWs quicëVDELRL‫ڰ‬LDQDQEstsibë nuibanan an
FsDQ[PD‫ڰ‬LQXQFDWL‫ڰ‬DLQ. XLVDxXFDUD‫ڰ‬LFsbëbi bënëq ۛ uin Nucën
12੅&UHWDQX‫ڰ‬LFsXQLDFK~shi, ax isa 3DSD'LRVPLFDWDPsWLsQWLPD‫ڰ‬LFsQ.
EDQDWL‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LFsTXL[XDQDtQDLQWVLFD‫ێ‬ 3੅;DQXDSiQFDPDFDPLQDXVDULELRTXLQ

man cacë, ax ca aín aintsicama ñui ësai FDWL‫ڰ‬DLQ, ami sinani ca Nucën Papa Dios
quiaxa: ´&UHWDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[FDXVDEL cuëëncësabi oi upí nuituxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
cëmëFs‫ڰ‬LDQDQ, xXLQDSLDQDQFsVD‫ڰ‬LDQDQ quixun. %sEX‫ڰ‬LPDLQXQ[DQXQELFDFsPs
ñu mëëWLVDPDWDQFs‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬DLVDPDLUD EDQDxXLWLPD‫ڰ‬LFsQ. Ca paëQ ۛ WLPD‫ڰ‬LFsQ.
RTXLQSLFs‫ڰ‬LFsQµ. 13੅A unían aín aintsi $W~DQDtQVLQDQXSt‫ڰ‬L[XQxXXSt‫ڰ‬DLD
ñuicë bana ax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ LVTXLQFDDWXQ[DQXWXiFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ
FDPLQDDXQLFDPD‫ڰ‬ssëquin Nucën Papa DWXQxH[XWDFDPDQULELXVDULELRTXLQ‫ڰ‬DWL
Diosan bana upí oquin cuatía a bana ‫ڰ‬LFsQ. 4੅;DQXDSiQFDPDQFDsVDL‫ڰ‬LTXLQ
quicëVDELRL‫ڰ‬LQXQXStRTXLQVLQDQDPLWL DtQWXi‫ڰ‬LPDLQXQDtQxH[XWDFDPDULEL
‫ڰ‬DLQ. 14੅8QLQVLQiQFsVDRTXLQVKLDMXGtRV sVDtD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ: atun bënë
XQLFDPDQDQELVLQiQ[XQxXLiEDQD QXLEDQDQFDDWXQWXiribi nuibaquin
FXD[XQPD‫ڰ‬DQXQFDPLQDVLQiQPLWL‫ڰ‬DLQ. bëU~DQWL‫ڰ‬LFsQ. 5੅fX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFsPD
6LQiQPLDQDQFDPLQDDQ1XFsQ3DSD ‫ڰ‬LDQDQFDEsFiQWDSXQ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,DQDQ
Diosan bana cuaisama tancë unin ca aín xubu upí oquin bëU~DQFs‫ڰ‬LDQDQ
cëmëquin ñuicë banaribi cuaxunma XSLWLDEsFDQDQTXLQEsWVL[DQX‫ڰ‬DTXLQFs
‫ڰ‬DQXQXStRTXLQVLQiQPLWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. $tQEsQsQEDQDFDFXDWL‫ڰ‬LFsQ.
15੅ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. Ui unix cara aín Unínma Nucën Papa Diosan bana ca
VLQDQXSt‫ڰ‬LFsDQFDxXXStPDLVTXLQEL XStPD‫ڰ‬LFsTXL[XQFDLD, XVD‫ڰ‬DLQFDDQ
upí oquinshi sinania. 8VD‫ڰ‬DtQELFDXL DtQEDQDFXDFs[DQXFDPD[XVDL‫ڰ‬LXSt‫ڰ‬LWL
unix cara Nucën Papa Diosmi ‫ڰ‬LFsQ.
VLQiQFsPD‫ڰ‬LDQDQDtQVLQDQXStPD‫ڰ‬LFs, 6੅Usaribi oquin camina uni bëQiFDPD‫ێ‬

DQXStxXLVTXLQEL‫ڰ‬DWLPDxXLVKLVLQDQLD. ULELXStRTXLQVLQiQTXLDQxXXStshi
$tQQXLWX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬L[XQFDXVDXQLQ ‫ڰ‬DQXQFDWL‫ڰ‬DLQ. 7੅‫ڰ‬,PDLQXQFDPLQD
‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQDQLD. 16੅Atúxa —‫ڰ‬s[FDQD PLQULELPLQ‫ڰ‬DLDLVTXLDQXVDULELRTXLQ
1XFsQ3DSD'LRVDQXQL‫ڰ‬DL—quiabi ca XQLQ‫ڰ‬DQXQXStxXLVKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Atu
DQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLDLVFsXQLFDPDQ ‫ڰ‬ssëquin camina amanu amanua
—usama ca —TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLD. Atúan ñu VLQiQTXLQPDXStRTXLQ1XFsQ3DSD
‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFsFXStFDXQLQDWXFXssnima. Diosan bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬XQiQPLWL
449 7,72੄2੄3

‫ڰ‬DLQ. 8੅‫ڰ‬8QiQPLTXLQFDPLQDXStRTXLQ 15੅‫ڰ‬ÊQPLFDFsEDQDFDPDsQsFDPLQD

‫ڰ‬XQiQTXLQ1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD XQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ. Atúxa, asérabi


quicëVDELRtD‫ڰ‬LQXQXStRTXLQXQLFDPD ca a bana icë quixun sinani racuëtima
xXL[XQWL‫ڰ‬DLQ, bëtsi unían —min bana ca -HVXFULVWRPLFXVKLFs‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬ssëanan
‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs—quixun ñuiti rabanan. FDPLQDDW~DQ‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬D[XQPD‫ڰ‬DQXQ
8VRTXLQPL‫ڰ‬DFsbë ca axa mimi nishtisa FDTXLQ‫ڰ‬sVsWL‫ڰ‬DLQ. 8VRTXLQ‫ڰ‬DTXLQ
tancë unicama ax a cupía mi ñuiti bana camina ui unínbi mi timaquin min bana
‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQ, UDEtQWL‫ڰ‬LFsQ. FXDLVDPDWDQXQ‫ڰ‬LPLWLPD‫ڰ‬DLQ.
9੅‫ڰ‬$QDQFDPLQDDQXQLxXPssxuncë

XQLFDPDULEL‫ڰ‬ssëquin an a ñu mëëmicë Usaia axa Jesucristomi catamëcë


unin bana parëq ۛ uin cuëbíquinma, an XQLFDPD‫ڰ‬LWLEDQD
cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DQXQFDWL‫ڰ‬DLQ. 10੅‫ڰ‬$QDQ
3
1੅Axa Jesucristomi catamëcë
FDPLQDDXQLFDPDsVDTXLQ‫ڰ‬XQiQPLWL XQLFDPDFDPLQDPDQXD[PD‫ڰ‬LQXQ
‫ڰ‬DLQ, an iscë[XQ‫ڰ‬DQDQELDDQxXPssmicë sVDTXLQULELFDWL‫ڰ‬DLQ: $tQ‫ڰ‬DSXFDPD
unían iscëxunmabi, ñu mëcamaquinma ‫ڰ‬LPDLQXQDtQFXVKLFDPDQEDQDFXDTXLQ
upí oquinshi ñu mëënun. Atúxa usai ca atun cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. Uisa ñu
‫ڰ‬LFsbëtan ca camabi unin —Nucën Papa FDUDXSt‫ڰ‬LFsDFDFKLTXtVKTXLQPD‫ڰ‬DWL
Dios, DQXQLDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëm ۛ icë, aín ‫ڰ‬LFsQ. 2੅8LQX‫ڰ‬LFsXQLPLELFD‫ڰ‬DWLPDWL
unicamax ca aséUDELXSt‫ڰ‬LFs—quixun EDQDWLPD‫ڰ‬LFsQ. Bëtsi unibë cuëELFDQDQ‫ێ‬
‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. FsPD‫ڰ‬LDQDQFDXStVLQiQxXXQL‫ڰ‬DLVK
11੅Nucën Papa Diosan ca camabi uni UDELWLFXDPLDQDQWLPD‫ڰ‬LFsQ.
QXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQTXLQDEsDXSt‫ڰ‬LQXQ 3੅1X[ULELFDQDQXQDVLQiQxXPD‫ڰ‬DLVK

‫ڰ‬LPLQX[XQDtQ%schicë ënë menu Nucën Papa Diosan bana quicësabi oi


xuacëxa, unían uisaira oquin cara an ‫ڰ‬LiPD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDxX
DWXQXLEDWLDTXL[XQ‫ڰ‬XQinun. Usa ca ‫ڰ‬DWLPDLVKL‫ڰ‬DQ~DQEsWVLXQLQVLQiQPLFs
1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs [XQ‫ڰ‬DQDQQXQELVLQDQLQX[FXssQFssabi
‫ڰ‬L[XQFDPLQD‫ڰ‬sQPLFDFssabi oquin RLxXQVKLQL‫ڰ‬LDFsQ. ‫ڰ‬$LVDPDxXLVKL‫ڰ‬DQDQ
XQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ. 12੅Nucën Papa cananuna bëtsi unimi nutsianan numia
'LRVDQFDQX‫ڰ‬XQiQPLD, nux aín uni uni nishcëx abë nishanancën. 4੅Usaínu
‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDDEsXSt‫ڰ‬DLVKD[ ‫ڰ‬Li‫ڰ‬LFsELFD1XFsQ3DSD'LRV, an nu
FXssQFsPDxX‫ڰ‬DWLsQL, upíVKL‫ڰ‬LDQDQD[D DLQDQ‫ڰ‬LQXQLëm ۛ iti, an, DQFDXStLUD‫ڰ‬L[XQ
DPLVLQiQFsPDXQLFDPD[D‫ڰ‬LFsVDL‫ڰ‬LWL QXQXLEDWLDTXL[XQQX‫ڰ‬XQiQPLDFs[D.
sinanima, ‫ڰ‬LDQDQDPLFXVKLFs‫ڰ‬L[XQ, añu 5੅8VRTXLQFDQXQxXXSt‫ڰ‬DFsFXStPD,

xXFDPDQXQ‫ڰ‬DWLFDUDFXssQLDDVKL‫ڰ‬DWL QXLEDTXLQVKLQXDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëm ۛ iacëxa.


‫ڰ‬DLTXL[XQ. 13੅8VDTXLQ‫ڰ‬XQiQPLDQDQFD Iëmۛ iquin ca bacëQ ۛ WsFsQFsVD‫ڰ‬LQXQQXQ
QX‫ڰ‬XQiQPLD, QX[DLQDQ‫ڰ‬L[XQFDQDQXQD ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ quin aín Bëru Ñunshin
D[TXLisabi oía an nu iëm ۛ icë Jesucristo, Upitan nu bëtsi ocëxa. 6੅Jesucristo, an
D[1XFsQ3DSD'LRVULEL‫ڰ‬DLVK, aín nu iëm ۛ icë, a cupíshi ca Nucën Papa
cushibëbi utëFsQWLQsWsFDtQWL‫ڰ‬DLTXL[XQ. 'LRVDQDtQ%sUXfXQVKLQ8StQXEsD‫ڰ‬LWL
14੅-HVXFULVWRFD‫ڰ‬LWVLDQ[PDELQXFXSt RTXLQQX‫ڰ‬LQiQFs[D. 7੅8VD‫ڰ‬L[XQ
bamacëxa, QXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ xunquin cananuna anbia nuibaquin nu
1XFsQ3DSD'LRVEsXSt‫ڰ‬LQXQLëm ۛ ianan ‫ڰ‬DTXLQTXLQXSt‫ڰ‬LPLFsFXSt, abënu
QXQVLQDQXSt‫ڰ‬L[~QXEsWVLxX xëQLEXD‫ڰ‬DtQELWVyWL, DFDtQWL‫ڰ‬DLQ.
VLQiQWscënquinma ax cuëëncësabi 8੅Ënë banacamax ca asérabi upí

RTXLQVKL‫ڰ‬DQXQ. ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtDQD[TXLFssabi oi camabi


7,72੄3 450

XQL‫ڰ‬LWLFDDViELLUD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ
camina axa ami catamëcë unicama Ësaquinribia Pablonën Tito cá bana
Nucën Papa Dios cuëëncësabi oi 12੅Nicópolisnuxun mita inúmiti cana

‫ڰ‬LTXLDQsQTXLQPDxXXStVKL‫ڰ‬DQXQXSt sinanin. 8VD‫ڰ‬DLQ, Artemas carana xuti


RTXLQ‫ڰ‬sVsWL‫ڰ‬DLQ. 9੅Bëtsi bëtsi unix ca ‫ڰ‬DLQ, TíTXLFRFDUDQD[XWL‫ڰ‬DLQ, xucëbë
VLQiQ[PDLVKLDtQUDUD‫ڰ‬LiEDQDxXL camina panatima NicóSROLVQX‫ڰ‬sLVLXWL
bëtsi unibë cuëELFDQinan, usaía ‫ڰ‬DLQ. 13੅8FsPDSDLQ‫ڰ‬L[XQFDPLQDDQ
MXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWLD0RLVpVQsQ EDQD‫ڰ‬XQiQTXLQXQLFDPD‫ڰ‬ssëcë uni,
cuënëo bana uisai quicë cara quixun =HQDV, abëtan Apolonën cuanuxun aín
ñui cuamianani bëWVLEsQLVKinania. ñu mëQtRLD‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬$TXLDQDQ
8VDtD‫ڰ‬LDELFDPLQDPL[ULELXVDL camina cuania uisa ñu cara cuëënia a
‫ڰ‬LTXLQPDDWXLVsVKLWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQ ‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. 14੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDD[D
XStRTXLQVLQDQLEDQDFsPD‫ڰ‬L[XQFD -HVXFULVWRPLVLQiQFsXQLFDPDQXSt
XQLQEsWVLXQLXSLWD[D‫ڰ‬LQXQ xXLVKL‫ڰ‬DQDQEsWVLXQLULEL‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬DTXLQLPD. ‫ڰ‬DTXLQXQVLQiQPLWL‫ڰ‬DLQ, XVDTXLQ‫ڰ‬DTXLDQ
10੅8LQX‫ڰ‬LFsXQLQFDUDD[D-HVXFULVWRPL uni raíriribi Jesucristomi catamënun
catamëcë unicama bëWVLQVLQiQFsVD ‫ڰ‬DTXLQXQ.
RTXLDQVLQinunma amanu amanu
VLQiQPLD, DFDPLQDXVDL‫ڰ‬LD[PD‫ڰ‬LQXQ 8StRTXLQVLQiQ[XQTXLDQDVKLTXLQ
TXL[XQFDTXLQ‫ڰ‬sVsWL‫ڰ‬DLQ. Cacëxۛ bia 3DEORQsQEsU~DQ[D‫ڰ‬LQXQFD
sinanatiama camina amiribishi catëcënti 15੅‫ڰ‬ÊEs‫ڰ‬LFscaman ca camaxunbi
‫ڰ‬DLQ. Cacëxunbia cuatiama camina bëU~DQ[PL‫ڰ‬LFDQXQPLWVXFDQXQTXL[XQ
PLWVXEsD‫ڰ‬LQ~QPDsQWL‫ڰ‬DLQ, 11੅ax upí ‫ڰ‬sFD[D. Uicaman cara nuxnu Jesúsmi
VLQiQxX‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtVKELFDEsUtXVDPD‫ڰ‬LFs VLQiQFs‫ڰ‬LFsQXQXLEDWLDDFDPDFDPLQD
TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQ. $tQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFs bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQFDWL‫ڰ‬DLQ. Nucën Papa
sinanaquin ëncëma cupí camina usoquin 'LRVDQPLFDPDQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs[PL
‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. XSLWD[‫ڰ‬LWLFDQDFXssnin. Ashi, Pablo.
PABLONËAN FILEMON BUANMIA QUIRICA

mi cain, axa anuax Jesucristomi


Pablonëan Filemón quirica cuënëoxuan catamëcë uni raíULQsDQPDViQXLWXFs
1੅Filemón, ‫ڰ‬s[3DEOR, Jesucristo ‫ڰ‬L[XQELPLQPLQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFsxun
ñuiquin uni bana ñuixuncë cupí sipuacë upí oquin sinania ñuia cuaquin cana
‫ڰ‬L[XQ, cana axribi Jesucristomi catamëcë cuëënquin upí oquin sinan.
‫ڰ‬DtVKDQXFsQ[XFsQ‫ڰ‬DLQ, Timoteobëtan
2QpVLPRELQXDQ3DEORQsQ)LOHPyQFD
PLTXLULFDEXiQPLQ. Minribimi nubëtan
-HVXFULVWRxXLTXLQEDQDxXL[XQFs‫ڰ‬LFs 8੅&ULVWRQsDQ‫ڰ‬sDtQEDQDxXL[XQXQ

cananuna ënë quirica mi cuënëoxunin. ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬L[XQ, ‫ڰ‬s[FXssQFssabi oquinmi


2੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDD[D-HVXFULVWRPL ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬sQPLFDWLFDDViEL‫ڰ‬LFsQ. 9੅Usa
catamëFs‫ڰ‬DLVKPLQ[XEXQXWLPëcۛ ë ‫ڰ‬DtQELFDQD—‫ڰ‬sQXLEDTXLQVKLFDPLQDs[
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQQXFsQFKLUDEDFsVD, cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL—quixun
Apia, ‫ڰ‬LPDLQXQ$UTXLSR, anribia VLQiQTXLQPLFDLQ. ‫ڰ‬Ê[FDQD3DEOR,
nubëtan tëmëraquinbi Jesucristo caniacëFsXQL‫ڰ‬DLVK, Cristo ñuiquin uni
ñuiquin uni bana ñuixuncë, acaman EDQDxXL[XQFsFXStVLSXDFs‫ڰ‬DLQ. 10੅Usa
FXDQXQsQsTXLULFDPLEXiQPLQ. ‫ڰ‬L[XQFDQD2Qpsimo ñuiquin mi cain.
3੅Mitsúxmi Nucën Papa Diosbëtan Nucën ÊQsVLSXQX[XQ‫ڰ‬sQDtQEDQDxXL[XQFs
‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs[ xun cuati ca Onésimo Jesucristomi
FKXiPDUXD‫ڰ‬LWLFDQDFXssnin. catamëaxa. $[EsUt-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DLVK
FD‫ڰ‬sQEsFKLFsVD‫ڰ‬LFsQ.
$LQDQ‫ڰ‬DLVKDtQXQLFDPDEsQXLEDQDQDQ 11੅BëUiPDFD2Qpsimo min ñu mëëmicë
Filemón upiti Jesucristomi sinan XQL‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬L[XQELPL‫ڰ‬DTXLQFsPD
4,5੅Nucën Papa Diosbë banaquin cana ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQELFDEsUt‫ڰ‬sD‫ڰ‬DTXLQFssaribi
FDPDELQsWsPLVLQiQTXLQDPLxXFi[X‫ێ‬ RTXLQPLULEL‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. 12੅Minu
nin. fXFi[XDQDQFDQD, mitsux isamina cuantëcënun cana a xutin. ‫ڰ‬ÊQQXLEDLUDFs
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VPLXSLWLVLQDQLDPL ‫ڰ‬DLVKFDD[‫ڰ‬sQWDQiEsFKLFsVD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬LFs
catamëti, aín unicamabë nuibananin FDPLQDXStRTXLQELWL‫ڰ‬DLQ. 13੅Jesucristo
quixun ñuicania cuaquin Nucën Papa ñuiquin uni bana ñuixuncë cupí sipuacë
Dios —DViELFD—caquin a rabin. 6੅Mix ‫ڰ‬LFsD, PLQ‫ڰ‬DTXLQLDPDELDQsQX[XQ‫ڰ‬sxX
Jesucristomi catamëquinmi ax cuëëncë ‫ڰ‬D[XQXQEsrúnti cana sinan. 14੅8VD‫ڰ‬L[XQEL
VDELRTXLQ‫ڰ‬DFsFXSt, ca uni raírinëxribi FDQDPLxXFiFsPDSDLQ‫ڰ‬L[XQDEsrúncëma
ami catamëaxa. Acaman uisaira oquin ‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[FXssQTXLQEL, ‫ڰ‬sQPLxXFicë[XQPD‫ێ‬
FDUD-HVXFULVWRQsQDtQXQLFDPD‫ڰ‬DTXLQLD ELPLPL[FXssQTXLQD‫ڰ‬sxX‫ڰ‬DPL[XQWLFDQD
TXL[XQ‫ڰ‬XQinun cana aturibi Nucën sinanin. 15੅ËnanantëFsQWLPRLPLEs‫ڰ‬LWLFXSt
3DSD'LRVxXFixunin. 7੅‫ڰ‬ÊQ[XFsQ, cana sapi ca Onésimonën mi ëanxa. 16੅Min ñu

451
FILEMON 452

mëëPLFsXQLVKL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtVKELFDEsUt2Qpsimo 21੅‫ڰ‬ÊQFDFsVDRTXLQVKL‫ڰ‬DTXLQPD

Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬DLVKPLQ[XFën ۛ sa FDPLQDPLQEL‫ڰ‬sQPLFDFssamaira oquin


‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬ÊQFDQDDQXLEDWLQ. 8VD‫ڰ‬LFsEL ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQTXLQFDQDPL
FDPLQDPLLQUD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFssamaira oquin a EXiQPLQX[XQsQsTXLULFDFXsnëoin.
QXLEDWL‫ڰ‬DLQ, PLQsPDQX‫ڰ‬LFsFXSLVKLPD, 22੅1XFsQ3DSD'LRVPL‫ڰ‬sxXFixuncëx

Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬Dtsha min xucën ۛ sa FDQDPLWVXLVLFXDQWL‫ڰ‬DLTXL[XQFDQD


‫ڰ‬LFs. sinanin. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDDQX‫ڰ‬s[‫ڰ‬L
17੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD—‫ڰ‬s[FDQD3DEOREs FXDQWL‫ڰ‬sPHQtR[XQWL‫ڰ‬DLQ.
QXLEDQDQFs‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQFs‫ڰ‬L[XQ
PLQPL‫ڰ‬sELFsVDULELRTXLQDELWL‫ڰ‬DLQ. 18੅An 8StRTXLQVLQiQ[XQTXLDQDVKLTXLQ
min ñu mëFDPDQDQPLULEtQFs‫ڰ‬DLQ 3DEORQsQEsU~DQ[D‫ڰ‬LQXQFD
FDPLQD‫ڰ‬sQPLDFXStRQXQ‫ڰ‬sFDWL‫ڰ‬DLQ. 23੅(SDIUDVQsQFD‫ڰ‬sFsxXDQ-HVXFULVWR‫ێ‬
19੅‫ڰ‬Ê[3DEOR‫ڰ‬L[XQFDQD‫ڰ‬sQPscënanbi QDQFXStVLSXDFDQFs‫ڰ‬L[XQEsrúanxmi
cuënëoquin mi cain, ‫ڰ‬sQ-HVXFULVWR ‫ڰ‬LQXQPLFDQXQ‫ڰ‬sFD[D. 24੅‫ڰ‬,PDLQXQFDDQ
xXLTXLQFDFsFXStDLQDQ‫ڰ‬L[XQPLPLQ‫ڰ‬s ëbëtan bana uni ñuixuncë unicama
FXStRWLDViEL‫ڰ‬DtQELFDQD2Qpsimonëan mi Marcos, Aristarco, Demas, Lucas,
ULEtQFsDPLFXStRWL‫ڰ‬DLQ. 20੅8VD‫ڰ‬DLQ acamanribi bëU~DQ[PL‫ڰ‬LQXQPLFDQXQ
FDPLQDPL[-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬sQ TXL[XQ‫ڰ‬sFD[D.
xucëQ ۛ VD‫ڰ‬L[XQ, Jesucristomi catamëcë 25੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsDQ

XQLQ‫ڰ‬DFsVRTXLQXStRTXLQVLQiQTXLQ, QXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs[PLPLQVLQDQXSt
‫ڰ‬s[ULELDLQDQ‫ڰ‬LFsXStRTXLQVLQDQLFXssnun ‫ڰ‬DLVKFKXiPDUXD‫ڰ‬LWLFDQDFXssnin. Ashi,
‫ڰ‬s‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. Pablo.
UNIAN HEBREO BANAN BANACË UNICAMA
BUANMIA QUIRICA

nëWsQXFXDQ‫ڰ‬DLVKDtQPsTXHXDEs‫ڰ‬$SX
‫ڰ‬LFsQ. 4੅Nucën Papa Diosan Bëchicë ax ca
I. &5,6721Ê;&$$1*(/&$0$ aín Papa cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LFsFXSt, aín
ۛ
‫ڰ‬,0$,18102,6(6%Ê7$16Ê1ÊNMAIRA iQJHOFDPDVDPDLXStLUD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD
‫ڰ‬,&Ê48,&Ê%$1$(1-4) aín Bëchicë Jesucristo axribi asaribi
‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDXLVDFUD‫ڰ‬DLVKDtQ
Aín unicama pain xutancëxuan Nucën 3DSDEs‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬Dtsha ax aín
3DSD'LRVDQDtQ%sFKLFsLUD[XD 3DSDEs‫ڰ‬$SX‫ڰ‬DLQFDiQJHOFDPDDEs
sënëQۛ PD‫ڰ‬LFsQ.
1
1੅BëUiPDFD1XFsQ3DSD'LRVDQ

QXFsQUDUDFDPDQDtQFXVKL‫ڰ‬XQinan
1XFsQ3DSD'LRVDQ%sFKLFs, ca
XLVDLFDUDDtQXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ ۛ maira
iQJHOFDPDEsWDQVsQën
‫ڰ‬XQinun, Nucën Papa Dios, DQVLQiQPL‫ێ‬
‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
cë bana uni ñuixuncë unicamabë
5੅1XFsQ3DSD'LRVDQFDXLQX‫ڰ‬LFs
EDQDQDQQDPimiquin canan, bëtsi bëtsi
ñu ismiquin canan, bëtsi bëtsi ñu iQJHOELFiPD‫ڰ‬LFsQ:
‫ڰ‬DTXLQULELDWXLVPLDFs[D. 2੅BëUiPD 0L[FDPLQD‫ڰ‬sQ%sFKLFs‫ڰ‬DLVK
XVDTXLQQXFsQUDUDFDPD‫ڰ‬XQiQPLD‫ڰ‬DtQEL xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL
ca an xucëxun aín Bëchicë anbi aín quixun. ‫ڰ‬,PDLQXQFDXLQX‫ڰ‬LFsiQJHOEL
Papan bana unicama ñuixuancëxa. ñuima, Jesúsëshi ñui, Nucën Papa Dios
Nucën Papa Diosan ca aín Bëchicë ësairibi quiacëxa:
camabi ñu uniomiacëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQ ‫ڰ‬Ê[FDQDDtQ3DSD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. $[FD‫ڰ‬sQ
camabi ñu, QDtX‫ڰ‬LFsiQJHOFDPD BëFKLFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
6੅8VD‫ڰ‬DLVKFDDtQ%sFKLFsDUDWVXVKL‫ڰ‬LFsEL
‫ڰ‬LPDLQXQ, sQsPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD
‫ڰ‬LPDLQXQ, FDPDELxXXQLR‫ڰ‬LFsDtQ3DSDQ ënë menu xuti ësai quiacëxa:
D‫ڰ‬LEXDPLDFs[D. 3੅Nucën Papa Dios ax ca ‫ڰ‬ÊQiQJHOFDPDQFDDUDELWL‫ڰ‬LFsQ.
7੅Angelcama ñui ca Nucën Papa Dios
XQLQVLQiQVDPDLUD‫ڰ‬DLVKXStLUD‫ڰ‬LFsQ. Usa
‫ڰ‬DLQFDDtQ%schicë Jesucristo axribi ësai quiacëxa:
DVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDXLVDFDUDD[ ‫ڰ‬ÊQ‫ڰ‬DPLFs[XQFD‫ڰ‬sQiQJHOFDPDQ‫ڰ‬sQ
‫ڰ‬LDFs[DTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQXQLQ‫ڰ‬XQiQWL cacëVDELRTXLQxX‫ڰ‬DLD. 8VD‫ڰ‬DLQ
‫ڰ‬LFsQ, aín Papa Dios ax ca asaribi upí FDQD‫ڰ‬DLVDWDQTXLQVXxXVD‫ڰ‬LPLDQDQ
‫ڰ‬LFsTXL[XQ. $QXQLR‫ڰ‬L[XQFDDQXQLR ‫ڰ‬DLVDWDQTXLQWVLUsTXLUXFsVD‫ڰ‬LPLQ.
ñucama, DtQEDQiQELDXVDEL‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD. 8VD‫ڰ‬L[XQFD‫ڰ‬sxX‫ڰ‬D[XQLD.
8VD‫ڰ‬DLVKFDFDPDELXQLQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ cë 8੅Usai quiquinbi ca aín Bëchicë aira

‫ڰ‬LQXQEDPD[EDtVTXLWDQFs[, aín Papan ësaquin caia:

453
+(%5(26੄1੄2 454

0L[ULEL'LRV‫ڰ‬DLVKFDPLQDXVDEL‫ڰ‬LWLRL ‫ڰ‬DTXLQPDLQXQ1XFsQ3DSD'LRVDQQXFsQ
‫ڰ‬sQQsWsQX‫ڰ‬$SX‫ڰ‬DLQ. 0L[‫ڰ‬$SX raracama ñuixunun quixun, Moisés aín
XStLUD‫ڰ‬DtDQPLQEDQDULELXSt‫ڰ‬DLQ EDQD‫ڰ‬LQiQFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFDUDtrinën a
FDPLQ‫ڰ‬DWLxXFDPDULELXSt‫ڰ‬LFsQ. bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DPDLQXQELDDQD
9੅8QtDQXStxXLVKL‫ڰ‬DWLFXssDQDQ bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPDXQLFDPD, a
FDPLQDDW~DQ‫ڰ‬DLVDWDQFs‫ڰ‬DWLPD 1XFsQ3DSD'LRVDQDWXQ‫ڰ‬XFKDFXStEL
xXDFXssQFsPD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬LFs castícancëxa. 3੅¿AséUDELXVD‫ڰ‬DLQ
FDQD‫ڰ‬s['LRV‫ڰ‬DLVKPLQ'LRV‫ڰ‬L[XQ, caranuna nux —Jesucristomi catamëtia
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQiQJHOFDPDULEL XQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQLëtۛ i bana
‫ڰ‬DFssamaira oquin, cuëëinra a cuatíbi, a bana quicëVDELRL‫ڰ‬LFsPD
cuëëQXQPL‫ڰ‬LPLDQ. ‫ڰ‬DLVKXLVDWDQFs[LëWۛ L‫ڰ‬DLQ? A bana anun
Usaquin canan ca Nucën Papa Diosan QXQ‫ڰ‬XFKDWsUëQۛ Fs‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD
ësaquinribi aín Bëchicë caia: 'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[Lëtۛ i, DFD1XFsQ‫ڰ‬,EX
0L[FDPLQDFDPDELxXDtQ‫ڰ‬LEX‫ڰ‬DLQ. -HVXFULVWRQsQSDLQXQLFDPDxXL[XDQ‫ێ‬
Min camina bëUiPDPHFDPD cëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQFXDFsXQLUDtrinën,
‫ڰ‬LPDLQXQQDt‫ڰ‬LPDLQXQDQX‫ڰ‬LFs a bana ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQ,
ñucamaribi uniocën. 11੅A QXULEL‫ڰ‬XQiQPLDFs[D. 4੅A unicama ca
ñucamax ca nëtëWۛ L‫ڰ‬LFsQ. 1XFsQ3DSD'LRVDQXQLLWVLQ‫ڰ‬DFsPDxX
Nëtëcۛ ëbëbi camina mix nëtëtۛ ima ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬DPLDFs[D, an aín bana ñuixunia
‫ڰ‬DLQ. &KXSD‫ڰ‬LFssaribiti ca a cuacë unicaman, aséUDELFDDtQEDQD‫ڰ‬LFs
ñucama xëQLEXWL‫ڰ‬LFsQ. 12੅Usa TXL[XQ‫ڰ‬XQinun. ‫ڰ‬,PLDQDQFDDWXEsWVL
‫ڰ‬LFsPLPLQ, FKXSD[sQL‫ڰ‬DFssaribi EsWVLxXD‫ڰ‬DQXQDtQ%sUXfXQVKLQ8St
RTXLQFDS~QFs[ELFDPH‫ڰ‬LPDLQXQ ‫ڰ‬LQiQFs[D, ax cuëëncësabi oquin.
naí iótëFsQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Acamaxa
XVDL‫ڰ‬LFsbëbi camina mix usabi Axa ami catamëti unicamasaribia
‫ڰ‬LQ. 0L[FDPLQDXVDEL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DLVK -HVXFULVWR‫ڰ‬LiEDQD
XVDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 5੅$tQXQLFDPDFDUDXLVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
13੅8tQVDUDQELFDXLQX‫ڰ‬LFsiQJHOEL1XFsQ ñuiquin cana mitsu cain, Nucën Papa
3DSD'LRVDQsVRTXLQFiPD‫ڰ‬LFsQ: 'LRVDQFDiQJHOFDPD—mitsux camina
$[DPLPLQLVKFsXQLFDPD‫ڰ‬sQPL ‫ڰ‬sQXQLFDPDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—TXL[XQFiPD
‫ڰ‬LEXDPLPDLQXQFDPLQDPL[‫ڰ‬sEs ‫ڰ‬LFsQ. 6੅8VDPD‫ڰ‬DtQELFDEsUiPD1XFsQ
‫ڰ‬$SX‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬sQPsTXHX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Papa Diosan bana cuënëo ësai quia:
14੅&DPDELiQJHOQs[FDDQ1XFsQ3DSD Nucën Papa Dios, ¢D[DDxX‫ڰ‬LFs
'LRVxX‫ڰ‬D[XQFs‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDDQ FDUDPLQDXQLVLQiQ[XQLQ? ¿Axa
xucëxun, uicamax cara an mëníosabi oi DxX‫ڰ‬DLQFDUDPLQDD[DFKsquiti
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[LëQ ۛ X[XQ‫ڰ‬DLD, XQLFDPD‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQ
DFDPD‫ڰ‬DTXLQLD. sinanin? 7੅Min camina usabi
‫ڰ‬LQX[PDELDiQJHOFDPDEs
Jesucristomi catamëti sënëQۛ PDUD‫ڰ‬LQXQXQL‫ڰ‬LPLDFsQ.
iëtۛ isama tantima bana 8VD‫ڰ‬LPLTXLQELFDPLQDPLQDQ

2
1੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD1XFsQ3DSD ‫ڰ‬Dtsha mibë xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL
Diosan Bëchicë ñui quicë bana a ‫ڰ‬LWLRTXLQ‫ڰ‬LPLDQDQPLQXQLR
upí oquinra bëmëTۛ XLQFXDWL‫ڰ‬DLQ, a bana xXFDPDULEL‫ڰ‬LEXDPLDFsQ. 8੅Usonan
manuquinma ax quicësabi oquin camina unicama camabi ñu aín
‫ڰ‬DQX[XQ. 2੅BëUiPDFDiQJHOFDPDQ ‫ڰ‬LEX‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLDFsQ.
455 +(%5(26੄2੄3

8VD‫ڰ‬DLQFDFDPDELxXQ‫ڰ‬LEX‫ڰ‬LQXQ Diosan bëchicëFDPD[DXQL‫ڰ‬DLQ, axribi


‫ڰ‬LPLTXLQ1XFsQ3DSD'LRVDQDxXxXEL XQL‫ڰ‬LQX[-HV~VXDFs[D. 8QL‫ڰ‬DLVKFD, an
DQ‫ڰ‬LEXDFsPD‫ڰ‬LWLPRTXLQXQLFDPD xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLVLQiQPLFs‫ڰ‬Dtsha Nucën
uniocëxa. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, 3DSD'LRVEsXQL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsELxXQVKLQ
FDPDELxXLUDFDXQLQ‫ڰ‬LEXDFsPDSDLQ ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXDxXVPRQX[EDPDWLFXSt,
‫ڰ‬LFsQ. 9੅8VD‫ڰ‬DtQELFDQDQXQD-HV~V -HV~VXQL‫ڰ‬LDFs[D. 15੅8VDL‫ڰ‬LTXLQxXQVKLQ
‫ڰ‬XQDQLQ. A ca Nucën Papa Diosan, usabi ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXxXVPRTXLQFD-HVXVDQ
‫ڰ‬LQX[PDELsQsPHQXXQL‫ڰ‬DLVK axa ami catamëFsPD‫ڰ‬DLVKDtQEDPDWL
iQJHOFDPDPHXUD‫ڰ‬LQXQ[XDFs[D. sinani racuëcۛ ë unicama, D[DLQDQ‫ڰ‬DLVK
Unicama nuibaquian Nucën Papa aín bamatimi racuëtۛ imoquin mëníocëxa.
'LRVDQVLQiQVDELRLFDD[FDPDELXQLQ 16੅8VD‫ڰ‬DLVKFD-HV~ViQJHOFDPD‫ڰ‬DTXLQWL

‫ڰ‬XFKDFXStEDPDFs[D. 8VD‫ڰ‬LFsELFDSDs VLQDQLXQL‫ڰ‬LQX[XiPD‫ڰ‬LFsQ. Uicamax


tani bamacë cupí baísquimitancëxun cara Abraham Nucën Papa Diosmi
Nucën Papa Diosan aín nëWsQXDEs‫ڰ‬$SX catamëasaribiti ami catamëtia acama
‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLDFs[D. 8VD‫ڰ‬LFsELFDSDsWDQL ‫ڰ‬DTXLQWLVLQDQLFD-HV~VXQL‫ڰ‬LQX[XDFs[D.
bamacë cupí baísquimitancëxun Nucën AséUDELFDXVD‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQDQXQD
Papa Diosan aín nëWsQXDEs‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LQXQ ‫ڰ‬XQDQLQ. 17੅ÊVDTXLQQX‫ڰ‬DTXLQWLFXStD[
‫ڰ‬LPLDFs[D. QXVDULELXQL‫ڰ‬L[XQ, xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ
10੅Nucën Papa Diosan ca camabi ñu ‫ڰ‬DSXQWDQFs[XQ‫ڰ‬XQinan paë tani
DLQDQ‫ڰ‬LQXQXQLRFs[D. 8VRTXLQ‫ڰ‬i‫ڰ‬DLVK tëmëUDWL‫ڰ‬XQDQ‫ڰ‬L[XQFD-HVXVDQDtQ
ca, an aín bana cuacë aín bëchicëcamaxa unicama Nucën Papa Dios upí oquin
aín nëWsQXDEs‫ڰ‬LWLFXssnia. 8VD‫ڰ‬L[XQFD xXFixunia. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQXQ‫ڰ‬XFKD
D[DXQL‫ڰ‬DLVKWsmëranan paë tani bamacë tërënۛ ux bamati cupí nusaribi uni
cupíVKL1XFsQ3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQ ‫ڰ‬LDFs[D. 18੅Ax tëmëranan ñunshin
uni iëP ۛ LQXQ-HVXFULVWR‫ڰ‬LPLDFs[D. ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQWDQFs[XQELxX‫ڰ‬DWLPD
11੅Jesús, an aín unicama Nucën Papa ‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬L[XQFDDQ, DxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ
Diosan iscë[ۛ DXSt‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLFsD‫ڰ‬LPDLQXQ ‫ڰ‬DSXQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQVLQiQPLFs
DQXVDTXLQ‫ڰ‬LPLFsXQLFDPD, acaman DtQXQLFDPDULELXVRTXLQ‫ڰ‬D[XQPD‫ڰ‬DQXQ
3DSDFD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ FXVKLRWL‫ڰ‬LFsQ.
ca Jesús aín unicama sinani rabinima,
0RLVpVEsWDQVsQën ۛ maira ca
DWX[FD‫ڰ‬sQ[XFëDۛ QWX‫ڰ‬LFsTXLD, 12੅aín
bana quiricanu cuënëo quicësabi oquian &ULVWR‫ڰ‬LFsTXLD[TXLFsEDQD
ۛ ntu,
3
DtQ3DSDsVDTXLQFisabi oi: 1੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa mitsux ainanshi
8VDFDPLQDPL[‫ڰ‬DLTXL[XQFDQD‫ڰ‬sQ ‫ڰ‬LQXQ1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs
xucëDۛ QWXxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. Min ‫ڰ‬L[XQFDPLQD, Nucën Papa Diosan a
unicamaxa timëcۛ ë, abëtan cana ñuiquin unicama ñuixunun ënë nëtënu
PLUDELWL‫ڰ‬DLQ. [Xi‫ڰ‬L[XDQDQDtQXQLFDPD1XFsQ3DSD
13੅ÊVDULELWLD-HV~VTXLiFDFXsnëo 'LRVxXFixuncë, Cristo Jesús, a uisa uni
EDQDQX‫ڰ‬LFsQ: FDUD‫ڰ‬LDFs[DTXL[XQXStRTXLQUD‫ڰ‬XQiQWL
‫ڰ‬Ê[FDQD‫ڰ‬sQ3DSD'LRVPLFDWDPstin. ‫ڰ‬DLQ. 2੅BëUiPDFD-HV~VXFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQ,
Ësaribi ca cuëQsREDQDQX‫ڰ‬LFsQ: 0RLVpVQsQQXFsQUDUDFDPDQFXVKL‫ڰ‬L[XQ,
‫ڰ‬Ê[FDQDsQX‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬sQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s Nucën Papa Diosan cacësabi oquin upí
‫ڰ‬LQiQFsDtQEschicëcamabë. RTXLQxX‫ڰ‬DFs[D. Usaribi oquin ca
14੅Achúshi unin bëchicëcamax ca aín Jesusan, DtQ3DSDQXVDTXLQ‫ڰ‬DQXQFDtVFs
xucëQ ۛ VDULEL‫ڰ‬LD. Usaribiti ca Nucën Papa ‫ڰ‬L[XQ, an cacësabi oquin camabi ñu
+(%5(26੄3 456

‫ڰ‬DFs[D. 3੅1XFsQ3DSD'LRVDQ0RLVpVFs‫ێ‬ —TXLFsVD‫ڰ‬LDFs[D, DQXXQL‫ڰ‬LFsPD


xXQMXGtRVXQLFDPDDLQDQ‫ڰ‬LQXQFDtVD menuax. 9੅Ësai ca Nucën Papa
‫ڰ‬DtQEL, ca a unicama asérabi Nucën Papa Dios quia: $QXD[FD‫ڰ‬sQFXDUHQWD
'LRVQDQ‫ڰ‬LPLWL-HVXFULVWRD[LUD‫ڰ‬LFsQ. Usa baritia atu bëU~DQTXLQxX‫ڰ‬D[XQFs
‫ڰ‬DLQFD0RLVpVEsVsQën ۛ maira Jesucristo [XQLVtELPLWVXQUDUDFDPD‫ڰ‬sPL
‫ڰ‬LFsQ. ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. $Q‫ڰ‬DFs[XEX VLQDQLPD‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFs[D.
rabicëVDPDLUDRTXLQFDDQ[XEX‫ڰ‬DFsXQL 10੅8VDL‫ڰ‬LDRLDWXPLQLVKLFDQDsVDL

a unin rabia. Usaribi oquin ca Moisés quiacën: Ënë unicaman ca bëtsi


‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬DFssamaira EsWVLxXVLQDQL‫ڰ‬sPLVLQiQTXLQ‫ڰ‬s[
RTXLQXQLQ-HVXFULVWRUDELWL‫ڰ‬LFsQ. 4੅Ësa cuëëncëVRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬XQiQWLVDPDWDQ[D.
ca. 8LVD‫ڰ‬DtVKELFD[XEXDELXQtPD. Unin 11੅Quianan cana atumi nishi

‫ڰ‬DFs[FXQLFD‫ڰ‬LD. $Q‫ڰ‬DFsXQLD[FDDtQ sinanatëcëntimoi ësaribiti


‫ڰ‬LEX‫ڰ‬LFsQ. Usaribi oquian an Moisés quiacën: $WX[FDD‫ڰ‬sQDWX
‫ڰ‬LPDLQXQMXGtRVXQLFDPDDLQDQ‫ڰ‬LWLRTXLQ xXL[XQFsPHDQXFKXimarua
mëQtRQDQFDPDELPHQX‫ڰ‬LFsxXFDPD bucunux bëEDWLPD‫ڰ‬LFsQ.
XQLRD[FD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsQ. 12੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ۛ ntu, mitsúxribimi usai
5੅1XFsQUDUDFDPDMXGtRVXQLEX‫ڰ‬DLQFD ‫ڰ‬LWLPDFXStFDPLQDEsU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ,
0RLVpVDWXQFXVKL‫ڰ‬LDFs[D. Aín cushi ‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQiQTXLQ1XFsQ3DSD'LRV,
‫ڰ‬L[XQFD1XFsQ3DSD'LRVFXssQFssabi axa bamatimoi tsócë, a ami
RTXLQXStRTXLQxX‫ڰ‬DFs[D. 8LVDLUDL‫ڰ‬L catamëquinma ëntin rabanan. 13੅Usai
FDUDDLQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XDQMXGtRV ‫ڰ‬LPDFDPLQDPLFDPDXLQX‫ڰ‬LFs[EL‫ڰ‬DWLPD
XQLFDPDQ‫ڰ‬XQinuan atu ñuixunun xX‫ڰ‬DWLVKLVLQDQL1XFsQ3DSD'LRVPL
quixun Nucën Papa Diosan cacësabi manúti rabanan, camabi nëtën, axa
RTXLQFD0RLVpVQsQQXFsQUDUDFDPD‫ڰ‬LWVD Jesucristomi catamëcë unicamabë ami
ñu ñuixuancëxa. 6੅8VD‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ XSLWLVLQiQPLDQDQWL‫ڰ‬DLQ, ënë nëtëa
Papa Diosan unicaman cushi ax aín cëñúWLVDPDSDQ‫ڰ‬DtQVKL. 14੅Anun nux aín
Bëchicë, Cristo, an aín Papa Dios nëWsQX‫ڰ‬LWLQsWsVsQën ۛ tamainun
cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs, D‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVK cananuna ami catamëWDEDWtQX‫ڰ‬LiVDEL‫ڰ‬L
FD&ULVWRD[QXQFXVKLULEL‫ڰ‬LFsQ, nun nu DPLFDWDPsWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LFDQDQXQD
ami catamëti ënquinma cuëënquin abë FDPDELQsWsQ&ULVWREs‫ڰ‬DLQ.
aín nëWsQX‫ڰ‬LWLVLQiQFs‫ڰ‬DLQ. 15੅Ësairibi ca Nucën Papa Diosan bana

cuënëo quia:
Nucën Papa Diosan unicamaxa abë Bëría Nucën Papa Diosan mitsu
FKXiPDUXD‫ڰ‬LWLEDQD cacëxun cuaquin camina
7੅8VD‫ڰ‬DLQFDDEDQD1XFsQ3DSD cuacëPDVDRWLPD‫ڰ‬DLQ. Mitsun
'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬DPLFsxun UDUDFDPD‫ڰ‬LiVDULELWLFDPLQD‫ڰ‬LWLPD
unin cuënëo, ax ësai quia: ‫ڰ‬DLQ. Atux ca Nucën Papa Diosan
Bëría Nucën Papa Diosan mitsu ‫ڰ‬DTXLQFs[ELDQFDFsEDQD
cacëxun cuaquin 8੅camina FXDLVDPDWDQL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFs[D.
cuacëPDVDRWLPD‫ڰ‬DLQ, mitsun 16੅¿Uicamax cara Nucën Papa Diosan

UDUDFDPD‫ڰ‬isaribi oquin. Atux ca bana cuaquinbi cuacëmasa oi ax


1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DTXLQFs[EL quicëVDELRL‫ڰ‬LLVDPDWDQFs[? Moisésnëan
an cacë bana cuaisama tani Egipto menua bëcë unicamax ca usai
‫ڰ‬DWLPDWLEDQDL, —Nucën Papa ‫ڰ‬LDFs[D. 17੅¢‫ڰ‬,PDLQXQFDUDXLFDPDPL
Diosan ca nu uisabi oima Nucën Papa Dios cuarenta baritian
457 +(%5(26੄3੄4

nishacëx? $[DDtQ‫ڰ‬XFKDFXStELDQDQXD tanti —‫ڰ‬sxXXQLRFsFDPDFDDViEL


bëbati ñuixuncë menu bëbaima, anu uni ‫ڰ‬LFs—quixun isi upí oquin sinani
‫ڰ‬LFsPDPHQXD[Fsx~DXQLFDPDPLFD cuëëancëxa.
Nucën Papa Dios nishacëxa. 18੅¢‫ڰ‬,PDLQXQ 5੅Nucën raracama ñui ca Nucën Papa

cara uicamaribi Nucën Papa Diosan Diosax ësaribiti quiacëxa:


VLQiQWscëntimoquin, an atu ñuixuncë $WX[FD‫ڰ‬sQDWXxXL[XQFsPHDQX
PHQXFDFKXimarua tani bucunux ‫ڰ‬sEsFKXiPDUXD‫ڰ‬DLVKFXssQL
bëEDWLPD‫ڰ‬LFsTXL[XQFDFs[? An a bucunux bëEDWLPD‫ڰ‬LFsQ.
timaquin aín bana cuaisama tancë 6੅8VD‫ڰ‬DLQFDsQsQsWsQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD

unicama ca Nucën Papa Diosan usaquin Nucën Papa Diosmi catamëti abë upí
cacëxa. 19੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDDxXFDPD ‫ڰ‬DLVKFKXiPDUXD‫ڰ‬LWL, ‫ڰ‬DtVKELUDtrinëx ami
VLQiQTXLQ‫ڰ‬XQDQLQ, atúan aín bana ca VLQiQFsPDSDLQ‫ڰ‬LFsQ. Usaribiti ca atun
aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQFsPD‫ڰ‬LDQDQ pain cuaquinbi a bana quicësabi oquin
ami catamëcëma cupí ca Nucën Papa ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLVKD1XFsQ3DSD'LRVDQ
'LRVDQDXQLFDPDDQXDFKXimarua tani ñuixuncë menu bëEDPD‫ڰ‬LFsQ. 7੅A paían
‫ڰ‬LWLDxXL[XQFsPHQXEsEDPLDPD‫ڰ‬LFsQ. xXL[XQFsXQLFDPDQDtQEDQDFXDPD‫ڰ‬DLQ

4
1੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD1XFsQ3DSD ca ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQFXDWLRL
'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LPLWLQsWs Nucën Papa Dios amiribishi quitëcëni,
inúFsPD‫ڰ‬DtQVKL, DLQDQ‫ڰ‬LWLVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. EsUtFDPLQD‫ڰ‬sPLFDWDPsFDQWL‫ڰ‬DLTXLD[
Mitsu raírinëxmi Nucën Papa Diosnanma quiacëxa, ësai:
‫ڰ‬LWLQUDEDQDQFDPLQDEsU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ. 2੅A Bëría Nucën Papa Diosan mitsu
PHDQXFKXiPDUXD‫ڰ‬LWLxXLTXLFsEDQDD cacëxun cuaquin camina
ca nucën raracaman cuacëxa. Cuaquinbi cuacëPDVDRWLPD‫ڰ‬DLQ.
ca —aséUDELFDDPHQXQX‫ڰ‬LQXQQX Usaquin ca Davitan, Josuénëan judíos
EXiQWL‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQPD‫ڰ‬LFsQ. Usa unicama Nucën Papa Diosan ñuixuan
‫ڰ‬DLVKFDDxXL[XDQPHQXEsEDPD‫ڰ‬LFsQ. menu bëEDTXLtDQ‫ڰ‬DLQ, a xënibucëbëtan
Anu nucën raracama bëEDPD‫ڰ‬DtQELFD cuënëocëxa. 8੅A unicama Nucën Papa
1XFsQ3DSD'LRVDQQXFsQUDUDFisaribi 'LRVDQDQXFKXiPDUXD‫ڰ‬DLVKEXFXWL
oquin nux Jesucristomi catamëti aín ñuixuncë menu bëEiPD‫ڰ‬DtQELFDDtQ
nëWsQXDEs‫ڰ‬LQX[Lëtۛ i bana ñuiquin nuribi bëchicëcamax JosuéQsQEXiQFs[DQX
caxa. 3੅Nucën raracama ñuiquin cuënëo bëbacëxa. Josuénëan anua atux
bana ca ësai quia: FKXiPDUXD‫ڰ‬DLVKEXFXWLPHQXEXiQFs[
Atumi nishi cana sinanatëcëntimoi a bëbatancëxuan ax quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DL
unicama ñui quiacën: Atux ca a ami catamëFs‫ڰ‬DLQFD1XFsQ3DSD'LRV
‫ڰ‬sQDWXxXL[XQFsPHDQXFKXiPD‫ێ‬ DPLULELVKLDQXQXQLFKXiPDUXD‫ڰ‬LWLEDQD
rua bucunux bëEDWLPD‫ڰ‬LFsQ. ñui quitëFsDQPD‫ڰ‬LWVtDQ[D. 9੅8VD‫ڰ‬DLQ
$W~[DXVDL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtQELFDQDQXQDQX[1XFsQ FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa Diosan
3DSD'LRVPLFDWDPsWLD[QXEs‫ڰ‬DLQ FDDtQXQLFDPD[DDLQDQ‫ڰ‬DLVKD[FXssQFs
FKXiPDUXD‫ڰ‬LFXssnin. 8VDtQX‫ڰ‬LWLRTXLQFD VDELRLsQsPHQXFKXiPDUXD‫ڰ‬LWDQFs[
Nucën Papa Diosan camabi ñu unioquin aín nëtëQXLUDFKXiPDUXD‫ڰ‬DLVKEXFXWL
mëníocëxa, 4੅aín bana cuënëo ësai oquin mëníocëxa quixun. 10੅Uicamax
quicësabi oquin: FDUDD[FXssQFsVDRtVKL‫ڰ‬LWLVLQDQLEsQëtۛ i
Camabi ñu mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQ a ëni, ami catamëti Nucën Papa Dios
achúVKLQsWsFsxXTXLQXQLRWDQ‫ێ‬ cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LD, ax ca Nucën Papa
cëx ca Nucën Papa Dios nëtë itsin Dios ñucama uniotancëx cuëëansaribi oi
+(%5(26੄4੄5 458

‫ڰ‬LD. 11੅Nucën Papa Diosan atu ñuixuncë ‫ڰ‬XFKD‫ڰ‬LPDLQXQDtQ‫ڰ‬XFKDULELWsUën ۛ cë


menu bëEiPDXQLFDPDXVDULELWLQX[ULEL ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬DUDFDFsxXLQD‫ڰ‬D[XQTXLQ1XFsQ
ami catamëFsPD‫ڰ‬LWLQUDEDQDQFDQDQXQD 3DSD'LRVxXFixunia. 2੅8VD‫ڰ‬L[XQFD
DLQDQ‫ڰ‬DLVKXStRTXLQVLQDQLDPL D[ULELXQL‫ڰ‬LFsDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQ
catamëquin ëníma bëU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ. xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQWDQFs[XQ‫ڰ‬XQDQ
12੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa Dios ‫ڰ‬L[XQXQLLWVLXVDULELWL‫ڰ‬LD‫ڰ‬DTXLQWL
ax ca bamatimoi tsotia. Ax ca cushiira ‫ڰ‬XQDQLD. An ca, —XVDxX‫ڰ‬DWLFD‫ڰ‬DLVDPD
‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDDtQEDQDQX‫ڰ‬DLDQX ‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQPDDQxX‫ڰ‬DFs
‫ڰ‬XQiQPLD, nun caranuna asérabi upí oquin XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ, —XVDxX‫ڰ‬DWLFD
sinani, caranuna upí oquin sinanima ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQEL‫ڰ‬DFs
quixun. ‫ڰ‬8QiQPLDQDQFDXLVDFXSt unicama aribi, ami nishquinma atux upí
FDUDQXQDXVRTXLQ‫ڰ‬DLTXL[XQQX‫ڰ‬XQiQPLD. ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. 3੅$[ULELxX‫ڰ‬DWLPD
13੅$[DDQXQLR‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVPL ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬L[XQFDMXGtRVVDFHUGRWHQsQ
unëWۛ LXLVDxXELFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. An uni aín FXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXQMXGtRVXQLUDtrinën
xX‫ڰ‬DFsFXSt, XLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ ‫ڰ‬XFKDFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDtQ‫ڰ‬XFKDFDPDULEL
‫ڰ‬XQiQFs, Nucën Papa Dios, an ca camabi tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQTXL[XQ‫ڰ‬DUDFDFsxXLQD‫ڰ‬DLD.
xXDXQLQ‫ڰ‬DLD‫ڰ‬XQinan aín nuitu mëúa 4੅8LXQt[ELFDD[EL‫ڰ‬LLVDWDQLMXGtRV

FKLTXLQDTXLQPDVLQiQFsxXEL‫ڰ‬XQDQLD. VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LWLPD
‫ڰ‬LFsQ. 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[FXQL
An aín unicama Nucën Papa Dios FDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, Nucën Papa Diosan
ñucáxuncë, Jesucristo ñuicë bana —$DURQsQFD‫ڰ‬sQXQLFDPD‫ڰ‬sxXFixunti
14੅Jesús ax ca Nucën Papa Diosan ‫ڰ‬LFs—TXL[XQ0RLVpVFisaribi oi.
BëFKLFs‫ڰ‬LDQDQ, an nu Nucën Papa Dios 5੅Usaribiquin ca Cristonën anbi judíos

xXFi[XQFs‫ڰ‬DLVKDtQ3DSD'LRVDQQstënu VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LWL
DEsEL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬LFsFDQDQXQDDPL VLQiQPD‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Dios an
catamëTXLQDtQEDQDFXDWLsQWLPD‫ڰ‬DLQ. 0L[FDPLQD‫ڰ‬sQ%sFKLFs‫ڰ‬DLVK
15੅-HV~VDQQX1XFsQ3DSD'LRVxXFi[XQ‫ێ‬ xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL,
cë, D[FDXQL‫ڰ‬DLVKQX[‫ڰ‬LFssaribiti quixun cacë, anbi ca Cristo judíos
tëmëUDtEL‫ڰ‬XFKDPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFD VDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSX
nuribi tëmëUDQDQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ ‫ڰ‬LPLDFs[D. 6੅Ësairibi ca cuënëo bananua
‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DPLWLVDWDQLDELQXLEDTXLQQX Nucën Papa Diosan aín BëFKLFsFiEDQD
‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. 16੅AséUDELFDXVD‫ڰ‬LFsTXL[XQ quia:
‫ڰ‬XQiQTXLQFDQDQXQDDPLUDFXëq ۛ uinma, an Mix camina nëtëtۛ imoi usabi
nu nuibacë Nucën Papa Dios a nun sacerdote, DQ‫ڰ‬sQXQLFDPD‫ڰ‬s
‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ TXLQQX‫ڰ‬DTXLQXQxXFiWL xXFixunti, D‫ڰ‬DLQ, Melquisedec
‫ڰ‬DLQ, an nu nuibacë cupí. Usaquin ‫ڰ‬Lisaribi.
FDQDQXQDDQ~QXXLVDLFDUD‫ڰ‬LFsQsWsQ, 7੅-HVXVDQFDsQsPHQX‫ڰ‬DLVKDEs

QXLEDTXLDQQX‫ڰ‬DTXLQXQxXFiWL‫ڰ‬DLQ. EDQDTXLQDtQ3DSDxXxXFicëxa.
fXFiTXLQFDD[DEDPDWLPRTXLQDLëm ۛ iti
cushixX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬XQiQTXLQ, munuma
II. /(9,7$15Ê%8148,‫ڰ‬,$6$0$&$ banaquin cacëxa. Usaquian ax cuëëncë
&5,672‫ڰ‬,&Ê48,&Ê%$1$(5-8) VDELRTXLQ‫ڰ‬DTXLQXQTXL[XQxXFicë cupí

5 ca Nucën Papa Diosan Jesucristo


1੅Nucën Papa Diosan mëníosabi

oquin ca judíos sacerdotenën ‫ڰ‬DTXLDQFs[D. 8੅8VD‫ڰ‬DLQFD&ULVWRQsQ, ax


FXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXQ, judíos unicaman aín BëFKLFs‫ڰ‬DtVKELWsmëUDFs‫ڰ‬L[XQ,
459 +(%5(26੄5੄6

Nucën Papa Dios cuëëncësabi oquinshi mëcën nanquin Nucën Papa Dios
‫ڰ‬DWL‫ڰ‬XQiQFs[D. 9੅Ax tëmëraibi aín Papa xXFixunti, ‫ڰ‬LPDLQXQFDPDELXQt[D
Dios cuëëncëVDELRL‫ڰ‬Li‫ڰ‬L[XQFDDQDtQ EDtVTXLDFD1XFsQ3DSD'LRVDQDQ‫ڰ‬DFs
bana cuaquin ax quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs xXFDPD‫ڰ‬XQiQTXLQXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFs
XQLFDPDDDtQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ quin Nucën quixun cati, acama. 3੅Ësa banacama
3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DLVK[sQLEXD‫ڰ‬DtQELDEs mitsu ñuixuntëcënquinma cananuna
‫ڰ‬LQXQLëmۛ ia. 10੅Ax ca ësaquian Nucën Nucën Papa Dios cuëëncëbëtan bëtsi ñu
3DSD'LRVDQFi, D‫ڰ‬LFsQ, —mix camina PLWVXxXL[XQWL‫ڰ‬DLQ.
sacerdote, DQ‫ڰ‬sQXQLFDPD‫ڰ‬sxXFixunti, 4੅Ui unicamax cara Jesucristomi

D‫ڰ‬DLQ, 0HOTXLVHGHF‫ڰ‬Lisaribiti. catamëFs‫ڰ‬L[XQ, D[FDDEs‫ڰ‬LFsTXL[XQ


‫ڰ‬XQiQFs, ‫ڰ‬LDQDQ1XFsQ3DSD'LRVDQ%sUX
-HVXFULVWRPLFDWDPsTXLQsQFs‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DLVK fXQVKLQ8SLWDQDtQQXLWXPsXVLQiQPL‫ێ‬
‫ڰ‬XQiQPLWsFsLQVDEDQD Fs‫ڰ‬LDQDQ, 5੅Nucën Papa Diosan bana ca
11੅8VD‫ڰ‬DtQXPLWVXsQsEDQDFDPD XStLUDXSt‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQTXLQFXDQDQ,
ñuixuinsa tancëxunbi camina mitsun Nucën Papa Diosan cushi, anun cana aín
asérabi upí oquin a bana cuaisama nëWsQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQFs, 6੅‫ڰ‬L[XQEL
tanin. 12੅Mitsúinra a ñuicë bana a DPLVLQiQTXLQELsQLXQLUDtrinën
‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQXQLLWVL‫ڰ‬XQiQPLVD‫ڰ‬DtVKEL FXDWinun —‫ڰ‬s[FDQD-HVXFULVWRPL
camina mitsúnmi bëUiPDFXDFsEDQD VLQiQWscënima —quia, a unix ca an
Jesucristo ñui quicë, D‫ڰ‬XQiQPLWsFëiۛ nsa Nucën Papa Diosan Bëchicë i
‫ڰ‬DLQ. ÊQsxXXStRTXLQFXDFsPD‫ڰ‬DLVK curúVRFsQXPDWiVFsXQt[D‫ڰ‬LiVDULEL‫ڰ‬LFsQ.
FDPLQDPLWVX[WXiratsu ñu iru piisama 8VDL‫ڰ‬LFsXQLD[FDDPLULELVKL-HVXFULV‫ێ‬
SDLQ‫ڰ‬L[XQDtQWLWDQ[XPD‫ڰ‬DFsVD‫ڰ‬DLQ. tomi sinanatëcënima. 7੅Usa unicamax ca
13੅BëUiPDFXDFsEDQD‫ڰ‬XQiQPLWscëinsa DQXxX‫ڰ‬DSiWLPHHVDULEL‫ڰ‬LFsQ. Ësa ca.
‫ڰ‬DLVKFDPLQDDQDtQWLWDQ[XPD‫ڰ‬DFs Nucën Papa Diosan, PHQX‫ڰ‬Xt‫ڰ‬LWVD
WXiVDULEL‫ڰ‬DLQ, uisai cara Nucën Papa ‫ڰ‬LE~micëxun chabócëx ca ñu bëru
'LRVDQXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFsPD ‫ڰ‬LPDLQXQXQtDQ‫ڰ‬DSicë ñu cotancëx
‫ڰ‬DLVK. 14੅An Nucën Papa Diosan bana upí tapunia, tapúanan ca tuaia. 8VDtD‫ڰ‬LQ~DQ
RTXLQVLQiQTXLQDQFDFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[D‫ڰ‬LDFDDQxX
uni, DQFDXStRTXLQ‫ڰ‬XQDQLD, XLVDxX‫ڰ‬DWL ‫ڰ‬DSiFsXQLDQDtQQDsQX‫ڰ‬LFsxXSLQX[XQ
FDUD1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[DViEL‫ڰ‬LFs, bitsia. 8੅8VD‫ڰ‬DtQELFDEsWVLPHFDPDEL
XLVDxX‫ڰ‬DWLFDUD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ. xX‫ڰ‬DWLPD, muxa, chucu, acama anu coi
‫ڰ‬8QiQTXLQFDXVRTXLQ‫ڰ‬DLD. Usa unix ca canicëEsDQXXStxX‫ڰ‬LUXLPD. 8VD‫ڰ‬DLVK
WXi[XUDWVXVDPD‫ڰ‬DLVKXQLDSiQVD‫ڰ‬LFsQ. ca Nucën Papa Diosan iscëx a me

6
1੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDWXi[XUDWVX ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬LFsFDDtQ‫ڰ‬LEXQD[D
‫ڰ‬LFsVDtPDXQLDSDQ‫ڰ‬LFsVDL‫ڰ‬LQX[XQD corucë ñucama nëënia.
paínu cuacë bana Cristo ñui quicë,
;sQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWL
aíVKLPDEsWVLxXULEL‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ.
FXStEsQsWLPDFKXiPDUXD‫ڰ‬LWL
&DQDQXQDDSDtQX‫ڰ‬XQDQEDQDFDPDsVDL
quicë, a ñuitëFsQWLPD‫ڰ‬DLQ: nunbi ñu ۛ ntu,
9੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFëa uni raírinën ca
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsFXSt1XFsQ3DSD'LRVQDQPD Nucën Papa Diosan Bëchicëmi
‫ڰ‬DLVKEDPDWL‫ڰ‬DtVKELVLQDQDWL1XFsQ3DSD catamëtancë[XQELsQLDTXL[XQxXL[XQ‫ێ‬
Diosmi catamëtishi iëtۛ i, 2੅‫ڰ‬LPDLQXQ-HV~V TXLQELFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, mitsux
VLQDQLQDVKLPLFs‫ڰ‬LWL, ‫ڰ‬LPDLQXQ-HV~VQDQ FDPLQD-HVXFULVWRFXStDLQDQ‫ڰ‬LQXQ
‫ڰ‬L[XQD[DDPLFDWDPscë uni itsinu nun ۛ LFs‫ڰ‬L[XQsQFsPD‫ڰ‬DLVKDVprabi Nucën
iëP
+(%5(26੄6੄7 460

3DSD'LRVDQXStRTXLQ‫ڰ‬DTXtQFs‫ڰ‬DL TXL[XQ‫ڰ‬XQinan, axa —sinanatëFsQWLPR‫ێ‬


quixun. 10੅Nucën Papa Dios, an ca aín quin cana mitsu cai —quicë cupí ca an
VLQDQXSt‫ڰ‬L[XQ, mitsúnmi aín unicama aséUDELXVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ.
QXLEDTXLQXSLWLEXFXQXQ‫ڰ‬DTXLDQDQ 8VDTXLQ‫ڰ‬XQiQTXLQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ,
bëríULELXVRTXLQPLWVXQ‫ڰ‬DLD, QXQQXDQQX‫ڰ‬DTXLQXQxXFiFs‫ڰ‬L[XQFD
manuquinma sinania. 11੅8VD‫ڰ‬DtQEL nu aséUDEL‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. ‫ڰ‬8Qinan
cananuna anúnmi Nucën Papa Diosan cananuna ami catamëquin —aín bana
nëWsQX‫ڰ‬LWLQsWsXWimainunmi mitsun quicësabi oi cana aséUDELDLQDQ‫ڰ‬DLVKDtQ
‫ڰ‬DFssabi oquin chiquíshquin ënquinma nëWsQXDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ.
Nucën Papa Dios cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL 19੅ÊQs[FDsVDULEL‫ڰ‬LFsQ. An manë nunti

cuëënin. 8VDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFDPLQD1XFsQ niquincë unicaman ca aín manë nuntia


Papa Diosan nëtënu cëñúWLPRLDEs‫ڰ‬LWL bëFKXQDQWXFiQFDTXLQDPDPLDPDPL
VLQiQTXLQFDtQWL‫ڰ‬DLQ. 12੅Mitsúxmi EXiQWLUDEDQDQ, manë cha manë risin
FKLTXLVK‫ڰ‬LWLFDQDQXQDFXssniman. tëcërëcaxun, an cushioquin tuínun
Cananuna cuëënin, Nucën Papa Diosan quixun baca nëbëtۛ si nipatia. A manë
aín quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DTXLQFëxۛ a aín uni chan tuíncë cupí ca nunti amanu amanu
raíULQs[DsQtPDDPLFDWDPsWLXSLWL‫ڰ‬LD cuanima. Usaribiti cananuna Cristo anu
LVtPLXVDULELWL‫ڰ‬LWL. 1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsDQXFXStQXQ
13੅Nucën Papa Diosbë ca camabi uni DPDQXDPDQXVLQiQEsquínquinma
‫ڰ‬LPDLQXQiQJHOFDPDULELVsnëníma. Usa -HVXFULVWRPLVLQiQWLsQWLPD‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬L[XQFDDQELVLQDQDWscëntimoquin 20੅&ULVWRD[DDQXD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFs

Abraham cacëxa: 14੅“Ësoquin cana DQX‫ڰ‬DLQFDQDQXQDQX[ULELDQXDEs‫ڰ‬LWL


aséUDEL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Cana mi upí oquin ‫ڰ‬DLQ. Ax ca nëtëtۛ imoi xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL
VLQiQ[XQTXLQEsFKLFsxXPL‫ڰ‬LPLDQDQ XVDELVDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSX
min rëE~QTXL‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬LQXQXiPLWL‫ڰ‬DLQµ. ‫ڰ‬DLVK, an aín unicama Nucën Papa Dios
15੅Usaquian cacëxun ca Abrahamnën xXFi[XQWLD‫ڰ‬LFsQ, Melquisedec
—Nucën Papa Dios quicëVDELRLFD‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬Lisaribiti.
‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQEsQëq ۛ uinma,
caíancëxa. Caíncëbë ca Nucën Papa Dios -HV~VD[FD0HOTXLVHGHF‫ڰ‬LiVDULELWL
quicësabi oi Abrahamnën xanu an aín unicama Nucën Papa Dios
tuutancëx Isaac bacëaۛ ncëxa. 16੅Ënëx ca xXFi[XQFs‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD

7
sVD‫ڰ‬LFsQ. Unix ca uni itsían aín bana isa 1੅Mitsux Abrahamnën rëbúnqui
aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQinun quiax, aín ‫ڰ‬L[XQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, Melquisedec
‫ڰ‬DSXD[DDVDPDLUD‫ڰ‬DLQ, a ñui ësai quia: D[FD6DOHPFDFsPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ
1XQ‫ڰ‬DS~QELFD‫ڰ‬XQDQLD, ‫ڰ‬sQPLFDFs ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LDFs[D. Ax ca sacerdote, an
bana ënëx ca aséUDEL‫ڰ‬LFsQ. Usai quicëbë XQLFDPD1XFsQ3DSD'LRVPDQiPL‫ڰ‬LFs
tan ca an aín bana ca aséUDEL‫ڰ‬LFs DxXFi[XQFs‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFDEsWVL
TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQDEsFXsELFDQiQWLPD PHQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSXFDPDQ$EUDKDPQsQ
‫ڰ‬LFsQ. 17੅Usaribiti ca Nucën Papa Dios xucënan bëchicë Lot cacë, aín nëtënu
axribi, D[DDPLFDWDPsWLDLQDQ‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬LFsXQLFDPDEs‫ڰ‬DFinanquin ñusmotancë
unicaman —aín quicësabi oi ca asérabi [XQDtQxXFDPDFsxXQEL‫ڰ‬LWVDXQL
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQinun, —xënibua ‫ڰ‬LPDLQXQ[DQX‫ڰ‬LPDLQXQWXiribi
‫ڰ‬DtQELDVLQDQDWsFsQWLPRLXVDEL‫ڰ‬LWLFDsQs EXiQFs[D. 8VRTXLQ‫ڰ‬DFsFXDELDQLDtQ
EDQD‫ڰ‬LFs—quiax quiacëxa. 18੅8VD‫ڰ‬DLQ XQLFDPDEXDQLFXDQ[XQFD$EUDKDP‫ێ‬
cananuna an ca ax quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLD QsQULELDVXQWirucama ñusmoxun
461 +(%5(26੄7

DEiPLDQDQDQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSXFDPDQEXiQFs ‫ڰ‬DtQELFD0HOTXLVHGHF, Levitan rëbúnqui


unicamacëñun camabi ñu bitëcëancëxa. ‫ڰ‬L[XQPDEL, Abrahamnën aín ñucama
Bibiani cuantëFsQLFD$EUDKDP0HOTXL‫ێ‬ PsV~‫ڰ‬LQiQFsxun biacëxa. Nucën Papa
sedecbë mëranancëxa. Abë mëUDQDQ‫ێ‬ 'LRVDQXStRTXLQVLQiQ[XQFs, Abraham,
quin ca Melquisedecnën, Nucën Papa a ca Melquisedecnën aín ñu biquin —an
'LRVDQFD$EUDKDP‫ڰ‬DTXLDQ[DTXL[XQ cacësabi oquin usoquin ca Nucën Papa
‫ڰ‬XQDQTXLQ—an ca mi upí oquin 'LRVDQPL‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬LFs—quixun caquin
VLQiQ[XQLD—quixun caquin, a Nucën 1XFsQ3DSD'LRVxXFixuancëxa. 7੅Uni
3DSD'LRVxXFixuancëxa. 2੅Usaquin LWVtDQ1XFsQ3DSD'LRVxXFixuncë uni
cacëxun ca Abrahamnën an bëcë D[FDDQ1XFsQ3DSD'LRVxXFixuncë
xXFDPDPsV~0HOTXLVHGHF‫ڰ‬LQiQFs[D. XQLPHX‫ڰ‬LFsQ. 8LQX‫ڰ‬LFsXQtQELFD
0HOTXLVHGHFTXLFsEDQDD[FD´XSt‫ڰ‬DSX —usama ca —quixun caima. 8VD‫ڰ‬DLQFD
FDD[‫ڰ‬LFsµTXLTXLFsEDQD‫ڰ‬LFsQ. 0HOTXL‫ێ‬ $EUDKDP0HOTXLVHGHFPHX‫ڰ‬LDFs[D.
VHGHFD[FD6DOHPFDFsPHQX‫ڰ‬LFsXQLEX 8੅Levitan rëbúnqui, MXGtRVVDFHUGRWH‫ێ‬

DtQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LDFs[D. Salem quicë bana ax ca cama, a judíos unicama raírinën aín ñu


´EsWVLXQLEXEs‫ڰ‬DFDQDQLPDFDFKXiPD‫ێ‬ PsV~‫ڰ‬LQiQFs, DFDPD[FDXQL‫ڰ‬DLVK
UXDEXFXLDµTXLTXLFsEDQD‫ڰ‬LFsQ. Usa bamaia. 8VD‫ڰ‬DtQELFD$EUDKDPQsQDtQ
‫ڰ‬DLQFD0HOTXLVHGHF‫ڰ‬DFiQDQWLVLQiQFsPD ñu mësú Melquisedec, a ñuia uni —ax
‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LDFs[D. 3੅Melquisedec a ca uix cara FDEDPDPD‫ڰ‬LFs—quicë, D‫ڰ‬LQiQFs[D.
DtQSDSD‫ڰ‬LDFs[D, uix cara aín tita 9੅8VD‫ڰ‬DLQFDsVRTXLQULELVLQiQWLDViEL

‫ڰ‬LDFs[D, añu nëtën cara bacëaۛ ncëxa, añu ‫ڰ‬LFsQ: Levitan chaitiocë Abraham, an ca
nëtën cara bamacëxa, uicamax cara aín 0HOTXLVHGHFDtQxXPsV~‫ڰ‬LQiQFs[D, ax
UDUD‫ڰ‬LDFs[D, DELXQLQ‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsQ. Usa DPHX‫ڰ‬L[XQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD/HYLWDQ
‫ڰ‬DLQFDMXGtRVXQLEXQs[—Melquisedec rëbúnqui, sacerdotecama, a judíos
D[FDEDPDPD‫ڰ‬LFs—quia. Nucën Papa XQLFDPDQEsUtDtQxXPsV~‫ڰ‬LQiQFs,
Diosan Bëchicënëx ca nëtëtۛ imoi xënibua acamaxribi Abrahambëtan aín ñu mësú
‫ڰ‬DtQELVDFHUGRWH, an unicama Nucën 0HOTXLVHGHF‫ڰ‬LQiQVD‫ڰ‬LFsQ. 10੅Levitan
3DSD'LRVxXFi[XQFs‫ڰ‬LFsQ, XQL0HOTXL‫ێ‬ rëE~QTXLFDPD‫ڰ‬DtPDSDLQ‫ڰ‬DtVKELFD
VHGHFxXLTXLisaribiti. $EUDKDPEs‫ڰ‬LFsVD‫ڰ‬LDFs[D, aín rëbúnqui
4੅Abraham a pain nucën rara, anbi ca ‫ڰ‬DLVK. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ,
DEsD‫ڰ‬DFinancë unicama ñusmoxuan Melquisedec, ax ca Levitan rëbúnqui,
ELFsxXPsV~D[‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LFs, Melquisedec, sacerdotecama, acamabë sënën ۛ maira
‫ڰ‬LQiQFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, FXVKL‫ڰ‬LDFs[DTXL[XQ.
$EUDKDPD[FD0HOTXLVHGHFPHX‫ڰ‬LDFs[D 11੅BëUiPDFD1XFsQ3DSD'LRVDQ

quixun. 5੅Moisés cuënëomiquin ca ‫ڰ‬DPLFsxun Moisésnën, uisai cara judíos


Nucën Papa Diosan —sVDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs XQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQDFXsnëocëxa.
—quixun caquin ësaquin cacëxa: A bana Levitan rëbúnquicama, VDFHUGR‫ێ‬
—Abrahamnën rëbúnqui achúshi, WHFDPD‫ڰ‬L[XQ, MXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬
Leví cacë, aín rëbúnquicamaxa nun ca Nucën Papa Diosan mëníocëxa.
VDFHUGRWH‫ڰ‬LFsFD$EUDKDPQsQUsE~QTXL‫ێ‬ 8VD‫ڰ‬L[XDQ/HYLWDQUsbúnquinën
cama raíULQsQDtQxXFDPDPsV~‫ڰ‬LQiQWL ‫ڰ‬DTXLQFs[MXGtRVXQLFDPDDVprabi aín
‫ڰ‬LFs—quixun. $XQLFDPi[EL$EUDKDP‫ێ‬ QXLWXXSt‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRV
nën rëE~QTXL‫ڰ‬DLVKDtQDLQWVL‫ڰ‬L[XQEL quicëVDELRL‫ڰ‬LFsbë ca sacerdote itsi
VDFHUGRWHFDPDXVDTXLQDtQxX‫ڰ‬LQinun $DUyQ‫ڰ‬Lisama, 0HOTXLVHGHF‫ڰ‬Lisaribi,
ca Nucën Papa Diosan mëníocëxa. 6੅Usa -HV~VXiPD‫ڰ‬LWVtDQ[D. 12੅8VD‫ڰ‬DLQFD
+(%5(26੄7 462

XVDTXLQMXGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬DWLEDQD, xXFi[XQWL‫ڰ‬LPLDFs[D, aín bana cuënëo


Levitan rëE~QTXLFDPDVDFHUGRWH‫ڰ‬L[XQ ësai quicësabi oquin:
MXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLFs, D‫ڰ‬XQDQLEL 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQFDVLQDQDWsFsQWL‫ێ‬
DtQVLQDQXStPD‫ڰ‬DLQ, a ënquin bëtsi moquin aín Bëchicë ësaquin
bana Jesús ñui quicë unin cuanun cacëxa: Mix camina nëtëtۛ imoi
Nucën Papa Diosan mëníocëxa. 13੅Nucën usabi sacerdote, DQ‫ڰ‬sQXQLFDPD‫ڰ‬s
‫ڰ‬,EX-HV~VDxXL1XFsQ3DSD'LRVDQ xXFixunti, D‫ڰ‬DLQ, Melquisedec
bana cuënëo quicë, ax ca judíos uni ‫ڰ‬Lisaribi, quixun.
‫ڰ‬DtVKEL/HYLWDQUsbúnquima Judanën 22੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQ0RLVpVQsQFXsnëo bana

rëE~QTXL‫ڰ‬LDFs[D. Judanën rëbúnquinëx FXDFsXQL‫ڰ‬Lisamaira oi an Jesús ñuicë


FDMXGtRVVDFHUGRWH‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLD[FD bana cuacë uni Nucën Papa Diosan
Moisésnën cuëQsREDQDTXLiPD‫ڰ‬LFsQ. LVFs[XSt‫ڰ‬LD. 23੅Levitan rëbúnqui
14੅&DPDELXQLQFD‫ڰ‬XQDQLD, 1XFsQ‫ڰ‬,EX VDFHUGRWHFDPDFDD[SDLQ‫ڰ‬LWDQFs[D
Jesús ax ca Judanën rëE~QTXL‫ڰ‬LDFs[D bëtsix bamacëbë bamacëbë sacerdote
quixun. 8VD‫ڰ‬DtQELFD0RLVpVVDFHUGRWH ‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬LDFs[D. 24੅8VD‫ڰ‬DtQELFD
ñui, Judanën rëbúnquinëx ca sacerdote D[EDPDWLPRLWVyFs‫ڰ‬DLVKXVDELVDFHUGRWH
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLD[TXLiPD‫ڰ‬LFsQ. Levitan ‫ڰ‬L[XQ-HVXVDQFXQLDtQXQLFDPD1XFsQ
rëE~QTXLVKLFDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LDFs[D. 3DSD'LRVxXFixunia. 25੅Ui unicaman
15੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDXStRTXLQ FDUDDFXStDEsXSt‫ڰ‬LLVDWDQTXLQ1XFsQ
‫ڰ‬XQDQLQ, 1XFsQ3DSD'LRVDQFD0HOTXL‫ێ‬ Papa Dios ñucatia, a ca Jesusan xënibua
VHGHF‫ڰ‬LiVDULELWLDVDFHUGRWH‫ڰ‬LQXQ ‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQLëm ۛ ia.
Jesúsëshi, 16੅ax bamaxbi bamatëFsQWL‫ێ‬ $XQLFDPD1XFsQ3DSD'LRVxXFixunux
PRLEDtVTXLFs‫ڰ‬LFs, a sacerdote ca bamatimoi tsotia.
‫ڰ‬LPLDFs[D, Moisésnën cuënëo bana, 26੅8VD‫ڰ‬DtDQ-HV~VD[LUDQXQVDFHUGRWH

Judanën rëE~QTXLFDVDFHUGRWH‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LWLFDXStLUD‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Diosan


TXLFs‫ڰ‬Dtmabi. 17੅A ñuiquin ca Nucën LVFs[XStLUD‫ڰ‬L[XQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LDQDQ
Papa Diosan ësaquin cacëxa: xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLVLQiQFsPD‫ڰ‬LDQDQD[XStLUD
Mix camina nëtëtۛ imoi usabi VLQiQxX‫ڰ‬DLVKFDDtQ3DSDEs‫ڰ‬$SXLUD‫ڰ‬LFsQ.
sacerdote, DQ‫ڰ‬sQXQLFDPD‫ڰ‬s 27੅Ax ca Levitan rëE~QTXL‫ڰ‬LFsVDL‫ڰ‬LiPD

xXFixunti, D‫ڰ‬DLQ, Melquisedec ‫ڰ‬LFsQ. $WXQFDFDPDELQsWsQDtQ‫ڰ‬XFKD


‫ڰ‬Lisaribi. pain tërëDۛ QDQMXGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬XFKDFD‫ێ‬
18,19੅8VDLFDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFs maribi tërëQ ۛ XQ1XFsQ3DSD'LRVxXFi[X‫ێ‬
EDQDXSt‫ڰ‬DtQELFDDQXQXQLQVLQDQXSt nia, ñuina rëtancëxun xaroquin. Usama
‫ڰ‬LiPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQDQXQDEsWVL FD-HV~V‫ڰ‬LFsQ. $[ELFDFDPDELXQLQ‫ڰ‬XFKD
bana, Jesús ñui quicë, a cupí asérabi FXStxXLQDUs[XQ[DURFsVD‫ڰ‬LWinun
QXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LDQDQQXQVLQDQ bamatsianxmabi achúshitishi bamacëxa.
XSt‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DLQ. 28੅8VD‫ڰ‬DLQFD0RLVpVQsQFXsnëo bana
20੅Aín Bëchicë an aín unicama a quicësabi oi Levitan rëbúnqui, ‫ڰ‬XFKDñu
xXFixunti oquin ca Nucën Papa Diosan ‫ڰ‬DtVKELDQMXGtRVXQLFDPD1XFsQ3DSD
sinanatëcëntimoquin mëníocëxa. 'LRVxXFi[XQWL‫ڰ‬LD. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ
21੅Levitan rëE~QTXLQsQFD‫ڰ‬sQXQLFDPDs 0RLVpV‫ڰ‬LQDQEDQD[snibucëbëtan, Nucën
xXFi[XQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFD1XFsQ3DSD Papa Diosan sinanatëcëntimoquin
Diosan sinanatëFsQWLPRTXLQFiPD‫ڰ‬LFsQ. caquin, aín Bëchicë Jesús, axa asérabi
8VD‫ڰ‬L[~QELFDDQVLQDQDWscëntimoquin ‫ڰ‬XFKDxXPD‫ڰ‬Li‫ڰ‬DLVKXVDEL‫ڰ‬XFKDxXPD‫ڰ‬LD,
caquin, Jesús asérabi an unicama a DQDtQXQLFDPDDxXFi[XQXQ‫ڰ‬LPLDFs[D.
463 +(%5(26੄8

xXFDPD‫ڰ‬DQXQ1XFsQ3DSD'LRVDQ
-HV~VxXLTXLFsEDQD mëníocëxa. 6੅—Nucën Papa Diosan

8
1੅ÊQsEDQD[DEsWVLEDQDVDPD‫ڰ‬LFsPL Moisés cuënëomia bana quicëVDELRL‫ڰ‬L
PLWVXQ‫ڰ‬XQinun cananuna ënë FDXQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
ñuiquin mitsu cain, an Nucën Papa Dios —TXLi[DD[TXLFsEDQD, asamaira ca
DtQXQLFDPDxXFixunti, Jesús, ax ca usa —Jesúsmi catamëtishi ca uni Nucën
‫ڰ‬DLVKEsUtDtQQsWsQXDEs‫ڰ‬DLVK, Nucën 3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quicë bana, ax
3DSD'LRVEs‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LFsQ. 2੅7DEHUQiculo ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD/HYLWDQUsbúnquinën
FDFs[XEXXQLQ‫ڰ‬DFsDQX[XDQ/HYLWDQ XQLQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬isamaira
rëbúnqui achúshinën judíos unicama RTXLQ-HVXVDQQXQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ quin
1XFsQ3DSD'LRVxXFi[XQFs‫ڰ‬DtQELFD 1XFsQ3DSD'LRVEsXSt‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LPLD.
anuxunma, aín nëtë anu Nucën Papa 7੅8VDLFDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs

'LRV‫ڰ‬LFs, anuxunbi Jesusan nu Nucën quixun Moisésnën cuënëo bana


3DSD'LRVxXFixunia, Nucën Papa quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLDtQQXLWXXSt‫ڰ‬DLQFD
Diosan mëníosabi oquin. 3੅An unicaman bëtsi bana Jesús ñui quicë a Nucën Papa
‫ڰ‬XFKD1XFsQ3DSD'LRVDQWsUën ۛ un ñuina Diosan mëQtRPD‫ڰ‬LWVtDQ[D. 8੅Nucën Papa
UsFs[DURQX[FDVDFHUGRWHQsQFXVKLFD‫ێ‬ Diosan ca judíos unicama an cacësabi oi
PDQ‫ڰ‬DSXDQ1XFsQ3DSD'LRVDtQ ‫ڰ‬LLDPDLVDFs[D, aín bana cuënëo ësai
XQLFDPDxXFi[XQFs‫ڰ‬LD. Usaribiti ca quicësabi oquin:
-HV~VXQLFDPDQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQ 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVFDTXLD, usai ca
ñuina rëtíma, DFXStDXQLFDPDQ‫ڰ‬XFKD judíos unicama, Israelnën rëE~Q‫ێ‬
tërëQۛ Fs‫ڰ‬LQXQEDPDWVLDQ[PDEL TXL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ0RLVpVFXsQsR‫ێ‬
bamacëxa. 4੅BëUtELQXEs‫ڰ‬DLVKFD-HV~V PLDEDQD‫ڰ‬LQDQ, ‫ڰ‬L[XQELFDQD‫ڰ‬LWVD
VDFHUGRWH‫ڰ‬LWVLDQ[PD. Levitan rëE~QTXL‫ێ‬ bari inúcëbëtan bëtsi bana judíos
nëxëVKL0RLVpVTXLisabi oi sacerdote XQLFDPD‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. $QXQ‫ڰ‬sQD
‫ڰ‬L[XQFDxXLQDUstancëxun xaroquin EDQD‫ڰ‬LQiQWLQsWsFDXWL‫ڰ‬LFsQ. 9੅A
judíos unicama Nucën Papa Dios banax ca judíos unicama Egipto
xXFixunia. 5੅—Jesucristo ax unicaman PHQXDEXiQTXLQXLVDLFDUDDWX[
‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQEDPD[EDtVTXLWDQFs ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬sQ0RLVpVFi
[XQFDsQX‫ڰ‬sEs‫ڰ‬L[XQXQLFDPD‫ڰ‬s EDQDVDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Judíos
xXFi[XQWL‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQFD XQLFDPD‫ڰ‬DTXLQVDWDQTXLQELFDQD
Nucën Papa Diosan bëUiPD-HVXFULVWR DW~DQ‫ڰ‬sQEDQDFXDTXLQ‫ڰ‬sQ
XFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQ—Levitan rëbúnquinën cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPDFXStDWX
FDWDEHUQiculo xubunuxun judíos ëancën. 10੅8VD‫ڰ‬L[XQELFDQD‫ڰ‬s[
XQLFDPDQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQxXLQD PLWVXQ‫ڰ‬,EX'LRV‫ڰ‬L[XQPLWVXFDLQ,
Us[XQ[DURTXLQXQLFDPD‫ڰ‬sxXFixunti XVDLFDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬LFs—quixun mëníocëxa. 7DEHUQiculo TXL[XQFDTXLQ‫ڰ‬sQDSDLQ‫ڰ‬LQDQ
[XEX‫ڰ‬DWLxXLTXLQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ bana sënën ۛ cëbëtan cana bëtsi
0RLVpV´DtQEDVKLQX[XQ‫ڰ‬sQPL bana judíos uni Israel unicama
ismicësabi oquin camina a xubu ‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. Ësai ca a bana quiti
‫ڰ‬LPDLQXQDQX‫ڰ‬LFsxXFDPD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLµ ‫ڰ‬LFsQ: ‫ڰ‬ÊQFDQD‫ڰ‬sQFDFsEDQD‫ڰ‬sQ
quixun cacëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD XQLFDPDQPDQXTXLQPDVLQinan
‫ڰ‬XQDQLQ, Jesucristo aín nëWsQXDEs‫ڰ‬L[XQ DtQQXLWXPsXXStRTXLQ‫ڰ‬XQinun
QXDxXFi[XQWLVLQiQTXLQFDMXGtRV ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[FDQDDtQ'LRV
VDFHUGRWHQsQWDEHUQiFXORQX‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DLVKDW~DQUDELFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
+(%5(26੄8੄9 464

‫ڰ‬,PDLQXQFDDWX[DVpUDEL‫ڰ‬sQ 8StFDFs‫ڰ‬LDFs[D. 3੅&DWD8StD‫ڰ‬XFsFD


XQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 11੅‫ڰ‬ÊQXQLFDPDQ EsWVLFDWD‫ڰ‬LDFs[D. Ax ca Cata Upíira
FD‫ڰ‬s‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. fX‫ڰ‬XQiQFsPD cacë, ‫ڰ‬LDFs[D. 4੅7DEHUQiculo nëbëtۛ si rabë ۛ
‫ڰ‬LPDLQXQxX‫ڰ‬XQiQFsXQL, apan oquin bëSiQFsFKXSDUDSDVXFDDQX[XQ
‫ڰ‬LPDLQXQ[XFDPDQULELFD‫ڰ‬s tsëpasa ñu sanutanun xaroti nancë
‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDXLQX‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LDFs[D, a Cata Upíira cacë, a rapasu. A
unínbi bëtsi uni, aín xucën ۛ bi, abë Cata Upíira cacë, DQXFDEXQiQWL, curin
‫ڰ‬LFsXQLELFDFs[XQPDELDW~QEL‫ڰ‬s UDWDFDFDFs‫ڰ‬DLVKDQ~QULELDtQQDPën ۛ u
‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 12੅8VDtDD[‫ڰ‬LFsXQLD URFs‫ڰ‬LDFs[D. $EXQiQWLQXFDFXUL‫ڰ‬DFs
FDQDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsELQXLEDTXLQ chumu, DQXPDQiFDFsSLWLxX‫ڰ‬LWVDPD‫ێ‬
DtQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ WL‫ڰ‬DLQ. shi purucë, ‫ڰ‬LPDLQXQ$DURQsQWVDWL
Tërën ۛ xun cana manuquin aín ‫ڰ‬DtVKELFRR, D‫ڰ‬LPDLQXQPD[D[SDU~sha
‫ڰ‬XFKDFDPDVLQiQWsFsQWLPD‫ڰ‬DLQ. rabë,ۛ DQXXVDLFDDtQXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
13੅Ësaía Cristo cupí aín unicama aín Nucën Papa Diosan cuënëo, acama
QXLWXXSt‫ڰ‬LWLxXLFD1XFsQ3DSD'LRV ‫ڰ‬LDFs[D. 5੅$EXQiQWLDtQPDS~tinu ca
—‫ڰ‬sQEsUiPDXVDLFDMXGtRVXQLFDPDDtQ querubín rabë,ۛ Nucën Papa Diosan
‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ0RLVpV VXQWirusa oquin curi uniocë, bësúnarabë
cuëQsRPLDEDQDDFDPLQDsQWL‫ڰ‬DL RTXLQWVyQFs‫ڰ‬LDFs[D. A nëbëtۛ sinuax ca
—quiax quia. 8VD‫ڰ‬DLVKFDDEDQD aín pëFDFs‫ڰ‬XFsPsXFD[1XFsQ3DSD
sënëQۛ WLVKL‫ڰ‬LFsQ. Dios banacëxa. $QXFDMXGtRVVDFHUGRWH‫ێ‬
QsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXQ‫ڰ‬DUDFDFs
xXLQDQsQLPLiQVFDFs[D, Nucën Papa
III. /(9,7$15Ê%8148,1Ê1f8‫ڰ‬$&Ê 'LRVDQDWXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ un. Ënë
&83,81,‫ڰ‬,$6$0$,5$2,&$-(686 xXFDPDFDPLQD‫ڰ‬XQiQFDQ. 8VD‫ڰ‬DLQ
&83,81,$,1‫ڰ‬8&+$7Ê5Ê1&Ê‫ڰ‬,$ cananuna camaira ñuiquin mitsu
(9-10) caiman.
6੅8VDTXLQWDEHUQiFXOR[XEXQX‫ڰ‬LFs
Anuax judíos sacerdotecama xXFDPDPsQtR‫ڰ‬DLQFDDQXSDLQDWVtQFs
Nucën Papa Diosbë baná tabernáculo cata, ax Cata Upí cacë, anu atsínxun
ñuianan Jesucristo anu MXGtRVVDFHUGRWHQsQDQ‫ڰ‬DWLxX‫ڰ‬DLD,
1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsxXLFsEDQD lamparín mëníoti, SiQPHVDQXQDQWL,

9 acama, Nucën Papa Diosan mëníosabi


1੅BëUiPDFD1XFsQ3DSD'LRVDQ

judíos unicaman usoquin a rabinun oquin. 7੅$FDPD[FDWDEHUQiculo cata,


quixun caquin, anuxuan Levitan anu pain atsínti, anuishi atsinia. Usa
rëbúnquinën judíos unicama a ‫ڰ‬DtQELFDFDWDLWVL, Upíira cacë, anu
xXFi[XQWLWDEHUQiFXORFDFs[XEX‫ڰ‬DQXQ MXGtRVVDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSX
quixun cacëxa. 2੅An Moisés cacësabi axëshi camabi baritian achúshi oíshi
RTXLQFDMXGtRVXQLFDPDQWDEHUQiculo atsinia. $QXDWVtQTXLQFD‫ڰ‬DUDFDFs
‫ڰ‬DTXLQ, amo rabëaۛ aín namë ۛ ‫ڰ‬LWinun ñuinanën imi buania, DtQ‫ڰ‬XFKDFsxXDQ
nëbëtۛ si chupan bëSiQFs[D. Anu paín MXGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬XFKDFDPDULEL1XFsQ
atsínti anu ca anu lamparín nanti Papa Diosan tërëQ ۛ XQTXL[XQiQVFDTXLQ.
8੅Nun nu a ñucama sinania ca Nucën
‫ڰ‬LPDLQXQFXULPHVD, anu uni itsin pitima
SiQQDQFs, DFDPD‫ڰ‬LDFs[D. Anu uni aín Papa Diosan Bëru Ñunshin Upitan nu
‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ FsPD‫ڰ‬LDQDQXSLWLPsQtRFD‫ێ‬ sVDTXLQ‫ڰ‬XQiQPLD, anu pain atsínti cata
FsPD‫ڰ‬DLVKDWVtQWLPD‫ڰ‬DLQFDD‫ڰ‬LWL&DWD DQX[XQDWXQ‫ڰ‬DFssabi oquian camabi
465 +(%5(26੄9

QsWsQxX‫ڰ‬DFsbë ca judíos unicamax &ULVWREDPDFXStQXQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVK


Cata Upíira cacë, anu Nucën Papa Dios XSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Nucën Papa Diosan Bëru
‫ڰ‬LFs, anu abë bananux atsinima. 9੅Usai ca Ñunshin Upí, D[DXVDEL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DLVKXVDEL
‫ڰ‬LDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQFDQDQXQDVLQDQLQ, ‫ڰ‬LFs, D[DEs‫ڰ‬DLQFD&ULVWR, D[‫ڰ‬XFKDñuma
Moisés quicësabi oquin ñuina rëxun ‫ڰ‬DtVKELEDPDWVLDQ[PDEL, QXQ‫ڰ‬XFKDFDPD
xaroquinbi ca a unicaman, aín nuitu ca tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQEDPDFs[D. XëQLEXD‫ڰ‬DtQEL
Nucën Papa Diosan iscëx aséUDELXSt‫ڰ‬LFs DEs‫ڰ‬LWLPRLQXEDPDWL‫ڰ‬LFsELFDQXQ
TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD. Usaribi cananuna nux ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ quin, D[DtQLPL‫ڰ‬DSDWL
‫ڰ‬DLTXL[XQFDQDQXQDVLQDQLQ. 10੅Nucën bama cupí, Nucën Papa Dios, axa
Papa Diosan ca usoquin judíos unibunën bamatimoi tsócë, a rabinu ax cuëëncë
‫ڰ‬DWLxXLTXLQEsWVLEsWVLxXLQDQDPL VDELRL‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LPLD.
SLWLPD‫ڰ‬LPDLQXQDPLULELDPLULEL 15੅8VD‫ڰ‬DLQFD1XFsQ3DSD'LRV

mëchucati, XVDxXFDPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQ TXLisabi oi, an Cristomi catamënun


mëníocëxa. Usai a banacama quicësabi VLQiQPLFsXQLFDPD[sQLEXD‫ڰ‬DtQELDEs
RL‫ڰ‬LELFDDWXQQXLWXXSt‫ڰ‬LPD. ‫ڰ‬LQXQ&ULVWREDPDFs[D. An Moisésnën
$Q-HVXFULVWR[XLVDPDSDLQ‫ڰ‬DtDQ cuënëo bana cua nucën raracaman
MXGLRVXQLEXQsQXVDxXFDPD‫ڰ‬DQXQFD ‫ڰ‬XFKDULELFD&ULVWREDPDFXSt, tërën ۛ cë
Nucën Papa Diosan mëníocëxa. ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD0RLVpVQsQFXsnëo
11੅8VD‫ڰ‬DLQFD&ULVWRsQsPHQXXi‫ڰ‬DLVK EDQD‫ڰ‬Lisama Cristo ñui quicë bana
DQX1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFs, anu ‫ڰ‬LFsQ. 16,17੅Unin ca uin cara ax bamacëbë
cuantëcëancëxa. Ënë menuax WDQDtQxXELWL‫ڰ‬LFsTXL[XQxXLTXLQ,
cuantëFsDQ‫ڰ‬DLVKFDDQXD1XFsQ3DSD —XVDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quicë quirica
'LRV‫ڰ‬LFs, DQX‫ڰ‬LFsVDFHUGRWH, an Nucën mëníoia. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDXQt[D
3DSD'LRVQXxXFixuncë, D‫ڰ‬LFsQ. Anu ax EDPDFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQ, aín ñu bëtsi
VDFHUGRWH‫ڰ‬LFsD[XQLQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLVKFD XQLQDQPD‫ڰ‬LFsQ. $tQ‫ڰ‬LE~[DEDPDFsbë
ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsWDEHUQiculosamaira cuni ca aín ñucama asérabi bëtsi uninan
‫ڰ‬LFsQ. 12੅7DEHUQiFXORQX‫ڰ‬LFsFDWD8StLUD ‫ڰ‬LD. 18੅8VDULELRTXLQFD‫ڰ‬DUDFDFsxXLQD
cacë, anua sacerdotenën cushicaman DtQLPL‫ڰ‬DSDWLEDPDFsbëtainshi Nucën
‫ڰ‬DSXQFKLYR‫ڰ‬LPDLQXQYDFDEDFsUs[XQ Papa Diosan judíos unicama aín
DtQLPLEXDQ‫ڰ‬DtQELFD-HVXFULVWRDtQLPL ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ quin manúmiacëxa.
‫ڰ‬DSDWLEDPDWDQFs[EDtVTXLD[, anuira 19੅Nucën Papa Diosan cacësabi oquin ca

1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsDQXFXDQFs[D. Anu Moisésnën a banacama ñuiquin judíos


DVKLWLFXDQ‫ڰ‬L[XQFDQXQ‫ڰ‬XFKDFDPD unicama catancëxun vaca bacë
tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬DtVKQX[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ LPLFsxXQFKLYRLPLEL[XQ‫ڰ‬XQSi[FsxXQ
3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LPLD. 13੅Judíos mëscutancëxun ro, hisopo cacë, aín xo,
XQLFDPDQFDDtQ‫ڰ‬XFKDFXStFKLYR [yQVDFDUQHURUDQL‫ڰ‬DFsULVLDQXQ
ímainun vaca bacë, WDEHUQiculo xubunu tëcërëcacë a chabóquin, cuënëo banami
EXiQ[XQUs[XQMXGtRVVDFHUGRWHQsQD ‫ڰ‬DQDQXQLFDPDPLULELiQVFDFs[D.
xaroxúQXQ‫ڰ‬LQinia. ‫ڰ‬,QiQFsxun ca 20੅Anscaquin ca judíos unicama cacëxa:

sacerdotenën a ñuinacan imi bianan aín ´ÊQsLPLiQVFDFsLVTXLQFDPLQD‫ڰ‬XQiQWL


nami xaroxun aín chimapu bixun a ‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa Diosan ca asérabi ax
XQLFDPDQXVicaia. 8VRTXLDQ‫ڰ‬DFs[DtQ TXLiVDELRTXLQPLWVXQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ quin,
‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVKELFD‫ڰ‬XFKDWscënima PLWV~[PLDtQXQL‫ڰ‬LPDLQXQD[PLWVXQ
‫ڰ‬LQ~DQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsQ. 14੅Ñuina rëcë aín 'LRV‫ڰ‬L[XQPLWVXVLQiQ[XQLDµTXL[XQ.
LPLFXStXQL‫ڰ‬LFssamaira oi cananuna 21੅8VDULELRTXLQFD0RLVpVQsQWDEHUQi
+(%5(26੄9੄10 466

FXOR[XEX‫ڰ‬LPDLQXQDtQ&DWD8StDQX Papa Diosan uicamax cara aín nëtënu


‫ڰ‬LFsxXFDPDDQXQ1XFsQ3DSD'LRV DEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQDQXLFDPD[FDUD
UDELTXLQxX‫ڰ‬DWL, acamamiribi a ñuina DQXDEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsTXL[XQFDWL‫ڰ‬LFsQ.
LPLiQVFDFs[D. 22੅8VD‫ڰ‬DLQFDXVRTXLQFD 28੅Usaribiti ca Cristo ënë menuax

MXGtRVVDFHUGRWHQsQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ achúshitishi bamacëxa. $[‫ڰ‬XFKDñuma


Moisésnën cuënëo bana quicësabi oquin, ‫ڰ‬DtVKELFDFDPDELXQLQ‫ڰ‬XFKDDLQDQVD
anun Nucën Papa Dios rabiti ñucama ‫ڰ‬DLVKWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQEDPDFs[D. %DPDWDQ‫ێ‬
DPLLPLiQVFDFs‫ڰ‬LDFs[D, a ñuxa Nucën cëx baísquitancëx ca aín Papa Diosnu
3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬LQXQ. Ñuina FXDQ‫ڰ‬DLVKDPLULELVKLsQsQstënu
bamacëEsPDFDMXGtRVXQLQ‫ڰ‬XFKD utëFsQWL‫ڰ‬LFsQ. &DPDELXQLQ‫ڰ‬XFKDFXSt
tërëQ ۛ FsPD‫ڰ‬Li‫ڰ‬LWVtDQ[D. Usaribiti ca bamatëcëni aima ca an aín uti caíncë
-HV~VEDPDPD‫ڰ‬DLQXQLQ‫ڰ‬XFKD XQLFDPDDEsD‫ڰ‬LQXQELWVLXWscënuxun
tërëQۛ FsPD‫ڰ‬LWVtDQ[D. ‫ڰ‬DLD.

10
1੅Jesucristoa ënë menu utancëx
%DPD[&ULVWREDtVTXLDFXStVKLXQLQ‫ڰ‬XFKD XQLFDPDQ‫ڰ‬XFKDFXStXVDL‫ڰ‬LWL
ۛ Fs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
tërëQ WDQTXLDQMXGtRVXQLFDPDQDtQ‫ڰ‬XFKD
23੅Usaria Jesucristo anua Nucën Papa cupí castíFDQFsPD‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DUDFDFs
'LRV‫ڰ‬LFsDQXDWVtQWLWDQLFDXQLQ‫ڰ‬DFs xXLQD‫ڰ‬DQXQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ
WDEHUQiculo xubu aín Cata Upíira cacë, mëníocëxa. Usoquin mëQtRFs‫ڰ‬DLQFD
anu judíos sacerdotenën cushicaman judíos unicaman Nucën Papa Diosbë upí
‫ڰ‬DSXDWVtDQFs[D. 8VDL-HVXFULVWR‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ ‫ڰ‬LLVDWDQTXLQFDPDELEDULWLD‫ڰ‬DUDFDFs
ca a ñucama Nucën Papa Diosan upí xXLQD‫ڰ‬D[XQ[DURLD. 8VRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DtQEL
LVQXQ‫ڰ‬DUDFDFsxXLQDQsQLPLDQXD ca aín nuitu aséUDEL‫ڰ‬XFKDWscëntimoquin
VDFHUGRWHQsQiQVFDFs[D. 8VD‫ڰ‬DtQEL XSt‫ڰ‬LQXQPsQtRFsPD‫ڰ‬LFsQ. 2੅$tQ‫ڰ‬XFKD
FDQDQXQDxXLQDQsQLPLiQVFDFsFXStPD, tërëQۛ Fs‫ڰ‬LDQDQDtQQXLWXDVprabi upí
-HVXFULVWRQs[ELDtQLPL‫ڰ‬DSDWLEDPD ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬DLQFDMXGtRVXQLFDPDQ1XFsQ
cupíVKLDQXD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsDQX 3DSD'LRVDQLVQXQTXL[XQ‫ڰ‬DUDFDFs
QX[DEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 24੅$[FDWDEHUQiculo, xXLQDDPLULELDPLULEL‫ڰ‬i‫ڰ‬LWVtDQPD.
DQXD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsWDQTXLDQ 8VRTXLQ‫ڰ‬DUDFDFsxXLQD‫ڰ‬DFsFXStDDtQ
XQLQ‫ڰ‬DFs, anuma, anua Nucën Papa ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVKDtQVLQDQDVprabi upí
'LRV‫ڰ‬LFsDQXELDWVtDQFs[D, anuxuan nu ‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬DUDFDFsxXLQDUsmitëcënti
1XFsQ3DSD'LRVxXFixuncë anu. VLQiQFsPD‫ڰ‬LWVtDQ[D. 3,4੅Vaca bacë
25੅-XGtRVVDFHUGRWHQsQFXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSX ‫ڰ‬LPDLQXQFKLYRUs[XQ[DURDQDQDtQLPL
D[FDWDEHUQiculo xubu aín Cata Upíira iQVFDFs‫ڰ‬DtQELFDDXQLFDPDDtQVLQDQ
anu camabi baritia achúshitishi, aín DVKLTXLQXSt‫ڰ‬LQXQPsQtRFsPD‫ڰ‬LFsQ. Usa
imima, ‫ڰ‬DUDFDFsxXLQDQsQLPLiQVFDL ‫ڰ‬DLQFDMXGtRVXQLFDPDQFDPDELEDULWLD
atsinia. 8VD‫ڰ‬DtQELFD&ULVWR, anua Nucën ñuina rëmiquin —‫ڰ‬sQVLQDQFDDVprabi
3DSD'LRV‫ڰ‬LFs, DQX‫ڰ‬LWVDLDWVtnima. XStPD‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQWscënia. 5੅Usa
26੅‫ڰ‬,WVDLDWVtQX[FD‫ڰ‬LWVDLEDPD‫ڰ‬LWVtDQ[D. ‫ڰ‬DLQFD&ULVWRQsQsQsQstënu uquin aín
8VD‫ڰ‬DtQELFD&ULVWRDtQXWLQsWs Papa Dios ësaquin cacëxa:
sënëQ ۛ FsEsXQL‫ڰ‬LQX[Xi‫ڰ‬DLVKEDPDWVLDQ‫ێ‬ Ñuina unin rëxun xaroti
xmabi achúVKLWLVKLXQLQ‫ڰ‬XFKDFXSt FXssQTXLQPDFDPLQD‫ڰ‬s[XQL‫ڰ‬DLVK
bamacëxa. 27੅Ënë nëWsQX‫ڰ‬LFsFDPDEL XQLFDPDQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPDWL
unix ca achúVKLWLVKLEDPDWL‫ڰ‬LFsQ. Usa mëníon. 6੅$tQ‫ڰ‬XFKDFXStDXQLQ
‫ڰ‬LFsFDDtQxX‫ڰ‬DFsFDPD‫ڰ‬XQiQTXLQ1XFsQ ñuina rëxun mi xaroxuncë a
467 +(%5(26੄10

camina cuëëniman. 7੅8VD‫ڰ‬DLQ DSDLQ‫ڰ‬LQDQEDQDVsQën ۛ cëbëtan


cana mi can: ‫ڰ‬ÊQ3DSD'LRV, mix FDQDEsWVLDWX‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. Ësai ca
cuëëncëVDELRTXLQVKL‫ڰ‬DQX[FDQD DEDQDTXLWL‫ڰ‬LFsQ: ‫ڰ‬ÊQFDQD‫ڰ‬sQ
ënë nëtënu ain, min bana cuënëo FDFsEDQD‫ڰ‬sQXQLFDPDQDtQQXLWX
quicësabi oi. PsXXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQDQPDQX‫ێ‬
8੅Moisésnën cuënëo bana, DtQ‫ڰ‬XFKD TXLQPDVLQiQXQ‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLQ.
tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQFDXQLQxXLQDUs[XQ[DURWL 17੅Quianan ca ësairibi a bana quia:

‫ڰ‬LFsTXLFs‫ڰ‬DtQELFD&ULVWRQsQDtQ3DSD $tQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFscama tërën ۛ xun


Dios cacëxa, ´DtQ‫ڰ‬XFKDFXStDXQLQ FDQDPDQXTXLQDtQ‫ڰ‬XFKDFDPD
ñuina rëxunmi xaroxuncë a camina VLQiQWsFsQWLPD‫ڰ‬DLQ.
cuëëQLPDQµ. 9੅Catancëxun ca Cristonën 18੅8VD‫ڰ‬DtDQXQLQ‫ڰ‬XFKDVLQiQWsFsQWLPR‫ێ‬

ësaquinribi aín Papa Dios cacëxa: ´‫ڰ‬ÊQ quin tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQ&ULVWREDPD‫ڰ‬DLQFD


Papa Dios, mix cuëëncësabi oquinshi XQLQDtQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬DUDFDFs
‫ڰ‬DQX[FDQDsQsQsWsQXDLQµ. A bana ñuina rëxun xarotëFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ.
cuënëosabi oi utancëxa Cristo camabi
XQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD‫ڰ‬DLQFDEsUtXQLQ Cristonan cupí abë banaquin Nucën Papa
DtQ‫ڰ‬XFKDFXStxXLQDUs[XQ[DURWsFsQ‫ێ‬ Dios ëntima ñui quicë bana
WLPD‫ڰ‬LFsQ. 10੅Jesucristo aín Papa Dios ۛ ntu, Jesucristo aín imi
19੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa

cuëëncësabi oi, bamatsianxmabi ‫ڰ‬DSDWLEDPDFXStQXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ cë


achúVKLWLVKLEDPD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDQX[ ‫ڰ‬LDQDQ1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DLVK
Cristo bama cupí Nucën Papa Diosan cananuna —Cristo cupí ca Nucën Papa
LVFs[QXQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVKDVprabi 'LRVDQQX[EDQDLDFXDWL‫ڰ‬LFs—quixun
DLQDQ‫ڰ‬DLQ. sinani racuëWLPDDEsEDQDWL‫ڰ‬DLQ.
11੅Judíos sacerdotecaman ca camabi 20੅Bamax baísquitancëx aín Papan

QsWsQ‫ڰ‬XFKDñu unían bëxuncëxun aín nëWsQXDEs‫ڰ‬LFXDQ‫ڰ‬L[XDQ, Jesusan nu


‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬DUDFDFsxXLQD ‫ڰ‬DTXLQFs[FDQDQXQDD[EDPDWLPRLWVyFs
rëxunia. 8VRTXLDQ‫ڰ‬DFsbëbi ca aín nuitu Nucën Papa Dios, DEsELEDQDWL‫ڰ‬DLQ,
XStPDXVDEL‫ڰ‬LD. 12੅8VD‫ڰ‬DtQELFD QXFsQUDUDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬Lisamai.
Jesucristo achúshitishi camabi unin 21੅An Nucën Papa Diosan unicama a

‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQEDPD[EDtVTXLWDQFs[ xXFi[XQFsD[FD-HV~V‫ڰ‬LFsQ. 22੅A cupí


DQXDtQ3DSD‫ڰ‬LFsDQXDEs‫ڰ‬$SX‫ڰ‬DLVKDtQ QXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVKFDQDQXQD
mëTXHX‫ڰ‬LFXDQFs[D. 13੅$QX‫ڰ‬DLVKFDD[D XLVDxXFDUD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQX
ami nishcë unicama a Nucën Papa ‫ڰ‬XQiQTXLQPsQtRFs‫ڰ‬DLVKDVprabi ax
'LRVDQ‫ڰ‬LEXDPLPDLQXQDQXD1XFsQ3DSD cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LLVDWDQL1XFsQ3DSD
'LRV‫ڰ‬LFsDQX‫ڰ‬LFsQ. 14੅8VD‫ڰ‬DLQFD 'LRVEsEDQDWL‫ڰ‬DLQ, DQFDFXDWL‫ڰ‬LFs
achúVKLWLVKLEDPD‫ڰ‬L[XQD[DDPL TXL[XQ‫ڰ‬XQDQL. Ax Nucën Papa Diosbë
catamëFsXQLFDPDDtQ‫ڰ‬XFKDWsUëaۛ nan EDQDLWDEHUQiculo xubunu atsínux ca
nëtëWۛ LPRLDDEsXSt‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD. 15੅Usa ca VDFHUGRWHDtQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LDQDQXSLWL
quixun ca aín Bëru Ñunshin Upitan nu nashi mëníocacëxa. Usaribiti cananuna
‫ڰ‬XQiQPLD, ësai ca Nucën Papa Diosan -HVXFULVWRFXStFKXFDFsVD‫ڰ‬Dtsha nun
bana cuëQsRTXLDTXL[XQQXVLQiQPL‫ێ‬ nuitu, QXQVLQDQXSt‫ڰ‬DLQ1XFsQ3DSD
quin: Diosbë banain. 23੅—Nucën Papa Diosan
16 ÊVRTXLQFDQD‫ڰ‬s[PLWVXQ‫ڰ‬,EX'LRV ca aín quicëVDELRTXLQQXXSt‫ڰ‬LPLDQDQ
‫ڰ‬L[XQPLWVXFDLQ, usai ca judíos nux aín nëWsQXDEs‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD—quixun
XQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDTXLQ‫ڰ‬s ‫ڰ‬XQiQTXLQFDQDQXQDDVprabi ami
+(%5(26੄10 468

catamëquin aín bana ënquinma an nu cuëQsREDQD‫ڰ‬DFsPDXQLD‫ڰ‬DFssamaira


cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DTXLQEsWVLXQLULEL oquian Nucën Papa Diosan castícancë
—Nucën Papa Diosan ca ax quicësabi ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 30੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, ësai ca
oquin, XVRTXLQQX‫ڰ‬DTXLQLD—quixun 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVTXLDFs[DTXL[XQ: “Uix
xXL[XQWL‫ڰ‬DLQ. 24੅Camaxunbi cananuna FDUD‫ڰ‬XFKDLD, DFDQD‫ڰ‬sQELXLVDLUDRTXLQ
uisai caranuna bëtsibë bëWVLEsQXLEDQD‫ێ‬ FDUDQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLXVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQµ. Ësairibi
nan Nucën Papa Dios cuëëncësabi oquin ca quiacëxa: ´8LQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬sQXQLFDPDQ
xX‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬DTXLDQDQWL‫ڰ‬DLQTXL[XQVLQiQWL FDUD‫ڰ‬s[TXLFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬LFsD
‫ڰ‬DLQ. 6LQiQWDQFsxun cananuna asérabi FDQD‫ڰ‬sQXLVDFDUDQDRWL‫ڰ‬DLXVRTXLQ‫ڰ‬DWL
XVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 25੅8VDEL‫ڰ‬LFsDtVKDEsWVL ‫ڰ‬DLQµ. 31੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDQXQ‫ڰ‬XFKD
bëtsi uni axa Jesucristomi catamëcë sQFsPD‫ڰ‬DLVK, Nucën Papa Diosan ca ax
unicamabë timëtۛ isama tancëbëbi FXVKLLUD‫ڰ‬L[XQXLVDLUDRTXLQFDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs
FDQDQXQDQX[XVDL‫ڰ‬LPD, aín unicamabë XVRTXLQQX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLDPL
timëaۛ nan bëtsibë bëtsibë Jesucristomia racuëWۛ L‫ڰ‬DLQ.
catamëQXQ‫ڰ‬DTXLDQDQWL‫ڰ‬DLQ, Jesucristo 32੅Jesucristomi catamëtabatia, unin

utëFsQWLQsWsFD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ mitsu bëtsi bëtsi oquin tëmëramicë


sinani. xunbi camina bënëq ۛ uinma tanshiacën.
26੅Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬L[XQELQXQEL 8VDtPLPLWVX[‫ڰ‬LDDFDPLQDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬DLVDWDQTXLQsQTXLQPDxX‫ڰ‬DWLPD 33੅Mitsu raírinëx camina unin mitsumi

DPLULELDPLULEL‫ڰ‬DLFDQDQXQDQXQ‫ڰ‬XFKD FXDLTXLQ‫ڰ‬LWVDXQLQLVPDLQXQPssFs
tërën ۛ un Jesucristomi catamëti ‫ڰ‬LDFsQ. 8VDL‫ڰ‬LPDLQXQFDD[D&ULVWRPL
FXssQFsPDFXStQXQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ cëma catamëcë uni raíULQsQPLWVX[XVDL‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬DLVKXVDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 27੅8VD‫ڰ‬LFs, anun an LVLPDViQXLWXTXLQsQTXLQPD‫ڰ‬DTXLDQ‫ێ‬
FDPDELXQLQxX‫ڰ‬DFsLVWLQsWsQ1XFsQ cëxa. 34੅8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQD-HVXFULVWRPL
3DSD'LRVDQD[FXssQFsVDRL‫ڰ‬LLVDPD catamëcë cupía sipuacë unicama
WDQLDPLQLVKFsXQLFDPD‫ڰ‬DFssaribi QXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLDQFsQ. Mitsumi
RTXLQQXULEL‫ڰ‬XFKRTXLQPDQsWVLQX nishquian mitsun ñu bicancëbëbi
‫ڰ‬LPLFs[FDQDQXQDQX[DEs‫ڰ‬LWLPRL‫ڰ‬LWL FDPLQDPDViQXLWXWtPDXVDELFXssDQ‫ێ‬
‫ڰ‬DLQ. 28੅$QXVDLFDMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs cën. —Ënë nëtëQXD[xXxX‫ڰ‬DLVKFXssQFs
quixun Moisésnën cuënëo bana samaira oi cana Nucën Papa Diosnan
quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPDXQLDxXLD, rabë ۛ ‫ڰ‬DLVKDtQQstënu nëtëWۛ LPRLDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi uni —asérabi ca usa —quixun sinani camina cuëëancën.
‫ڰ‬LFs—quicëbëtan ca nuibati 35੅—8VDLFDQD‫ڰ‬LDFs—quiax

VLQDQDTXLQPDDXQLXQLLWVLQ‫ڰ‬DLD. Rabë ۛ manúTXLQPDFDPLQDPLQ‫ڰ‬DFssabi oquin


uníxëshia a ñui usai quicëbëtanribi ca -HVXFULVWRPLFDWDPsWLsQWLPD‫ڰ‬DLQ. Ami
XVDTXLQ‫ڰ‬DLD. 29੅$XQLDXVRTXLQ‫ڰ‬isamaira catamëFs‫ڰ‬DLVKFDPLQDDFXStQsWëtۛ imoi
oquin ca axa aín BëFKLFs‫ڰ‬LPDLQXQDtQ abë Nucën Papa Diosan nëWsQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
%sUXfXQVKLQ8StPL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFsXQL 36੅Jesucristo ucëbë ax quicësabi oi

a Nucën Papa Diosan castíFDQWL‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Diosan nëWsQXDEs‫ڰ‬LQX[XQ


Nucën Papa Diosan Bëchicë, axa camina uni itsían mitsu tëmëramicëxbi
XQLFDPD‫ڰ‬XFKDxX‫ڰ‬LFsELLëm ۛ inux aín imi a taníma usabi Cristomi catamëquin ax
‫ڰ‬DSDWLEDPD, DDPL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDQDQ cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 37੅Ësai ca
Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin Upí Nucën Papa Diosan bana cuënëo quia:
DQXQLQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFsDPL‫ڰ‬DWLPDWL Xënibutíma ca ax bënëWLVKLXWL‫ڰ‬LFsQ.
banacë, a unicamax ca an Moisésnën A nun caíncë ax ca nëtëbۛ utima
469 +(%5(26੄10੄11

XWL‫ڰ‬LFsQ. 38੅‫ڰ‬ÊQLVFë[ۛ DD[XSt‫ڰ‬LFs usoia isi ca Nucën Papa Dios cuëëanma


‫ڰ‬sQXQLFDPD[FDWsmëUDLEL‫ڰ‬sPL ‫ڰ‬LFsQ. $EHOQsDQ‫ڰ‬D[XQFsxun isi cuni ca
FDWDPsWLWVyWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQEL cuëëancëxa. $EHOEDPD‫ڰ‬DtQELFDQDQXQD
FDQDDQ‫ڰ‬DTXLQELUDFXëT ۛ XLQ‫ڰ‬sQ —Abelnën ca asérabi Nucën Papa
bana ëncë uni a isi cuëëntima Diosmi catamëquin ax quicësabi oquin
‫ڰ‬DLQµ. ‫ڰ‬DFs[D—quixun sinanin.
39੅8VDtDDQDtQEDQD‫ڰ‬DTXLQELsQFsXQLD[ 5੅Ënënۛ saran nëtënۛ ma ca Enoc cacë uni,
Nucën Papa Diosan nëWsQXDEs‫ڰ‬LWLPD amia catamëcë cupía anun Nucën Papa
‫ڰ‬DtQELFDQDQXQDQXQDPLFDWDPsquin 'LRVFXssQFs‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬LFsFDsQs
sQFsPD‫ڰ‬DLVK, asérabi Nucën Papa menuax bamaima aín nëWsQX‫ڰ‬LQXQ
'LRVQDQ‫ڰ‬DLVKDtQQsWsQXDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 1XFsQ3DSD'LRVDQEXiQFs[D. %XiQFs
ca unin mëUDPD‫ڰ‬LFsQ. Usoquin
EXiQFsPDSDLQ‫ڰ‬DLVKFD1XFsQ3DSD
IV. &5,6728&Ê0$3$,1‫ڰ‬$,1&$ Dios Enocnën cuëëancëxa quiax ca aín
-8',2681,5$,5,1Ê;$6(5$%, bana cuënëo quia. 6੅Uicamax cara Nucën
18&Ê13$3$',260,&$7$0Ê$&Ê;$ Papa Diosbë banatisa tania, uicamax
48,$;48,&Ê%$1$(11-13) FDUDDLQDQ‫ڰ‬LLVDWDQLD, an ca —Nucën
Papa Dios ca aséUDELDQX‫ڰ‬LFs—quixun
Usaía judíos unicaman rara raírinëx VLQiQWL‫ڰ‬LFsQ. 6LQinan ca —DQFD‫ڰ‬sQ
Nucën Papa Diosmi catamëa bana xXFicë[XQFXDWL‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQWL
‫ڰ‬LFsQ. Usaía ax asérabi ami catamëcë uni
11
1੅Nun Nucën Papa Dios
isquinmabi cananuna asérabi ca anun cuni ca Nucën Papa Dios cuëënia.
DQX‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. Aín bana ca Axa ami catamëcëma unin ca Nucën
cëmëma aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQTXLQ Papa Dios cuëënmima.
FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, an ca aín quicësabi 7੅Ënën ۛ saran nëtënۛ maribi ca Noénën
RTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. Usaquin ca axa ami catamëquin —Nucën Papa Dios
ami catamëFsXQLFDPDQ‫ڰ‬XQDQLD. quicëVDELRLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quixun
2੅Nucën Papa Diosan ca axa quicësabi ‫ڰ‬XQiQFs[D. ‫ڰ‬8QiQFs‫ڰ‬LFsFD1XFsQ3DSD
RTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQTXLDQ, ami Diosan Noé cacëxa, —camabi uníxa
catamëTXLQQXFsQUDUDFDPDQxX‫ڰ‬DLDLVL ‫ڰ‬DLVDPDLUDL‫ڰ‬XFKDFsFXStFDQDXQtDQXVDL
ca Nucën Papa Dios cuëëancëxa. xX‫ڰ‬LWLVLQiQFsbëtanmabi camabi me
3੅Ënë nëtëcamax ca Nucën Papa Dios EDFDPDSXPLTXLQFsxXWL‫ڰ‬DL—quixun.
quicëbëVKLDQVLQiQFssabi oi uniacëxa. Nucën Papa Diosan bana ca aséUDEL‫ڰ‬LFs
8LVDxX‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DtQELFDDQXQLQLVFs TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQFD1Rpnënshi, ‫ڰ‬LWVD‫ڰ‬Xt
ñucama uniocëxa. 8VRTXLQXQLRLDLViPD ‫ڰ‬LE~FsPDSDLQ‫ڰ‬DtQELDtQPDQsQXQWL
‫ڰ‬L[XQELFDQDQXQDDEDQDDFDPDxXLTXLQ FKDLUDDQXDDtQDLQWVL‫ڰ‬LEXFDPD
cuënëo a isquin, XVDLFD‫ڰ‬LDFs[DTXL[XQ DWVtQPLWL‫ڰ‬DFs[D, Nucën Papa Diosan a
‫ڰ‬XQDQLQ. cacësabi oquin. $QXVRTXLQ‫ڰ‬DLDLVFs
ۛ ma ca Adanën bëchicë,
4੅Bërí nëtën unicama ca —sQsPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD
Abel, DQDPLVLQiQTXLQ1XFsQ3DSD ‫ڰ‬DLVDPDLUDL‫ڰ‬XFKDFsFXStFD1XFsQ3DSD
Dios quicëVDELRTXLQDUDELTXLQ‫ڰ‬DUDFDFs 'LRVDQFsxXWL‫ڰ‬LFs—quixun Noénën
ñuina rëxun xaroxuancëxa. 8VRPDL‫ێ‬ ñuixuancëxa. Nucën Papa Dios
nunbi ca aín xucën Cainan aín quicëVDELRLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
cuëëncësa oquinshi aín ñu bimishi VLQiQTXLDQ1Rpnën, an cacësabi oquin
Nucën Papa Dios xaroxuancëxa. Cainan ‫ڰ‬DLDLVLFD1XFsQ3DSD'LRVFXssDQFs[D.
+(%5(26੄11 470

8੅BëUimaribi ca Abraham cacë uni Abrahamnën rëE~QTXL‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬DLVK


aribi ami catamëFs‫ڰ‬LFs1XFsQ3DSD XQLQWXS~QWLVDPD‫ڰ‬LDFs[D.
Diosan cacëxa: 13੅Abraham, Sara, Isaac, Jacob,

—Camina min me ëbiani, bëtsi me acamax ca Nucën Papa Diosan ñuiasa oi


‫ڰ‬XUD‫ڰ‬LFs, DQX‫ڰ‬LFXDQWL‫ڰ‬DLQ. Min ‫ڰ‬LFsPDSDQ‫ڰ‬DLQEDPDFs[D. 8VD‫ڰ‬DtQELFD
rëE~QTXLFDPDQDQFDDPH‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. aín bamati nëtë sënëQ ۛ WDPDLQXQPDVi
&DFs[FD$EUDKDPXLQXFDUDDPH‫ڰ‬LFs, nuituquinma cuëënquin, Nucën Papa
XLVDPHFDUDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQ[PDEL, aín Diosan nu cacësabi oi ca nun rëbúnqui
me, Ur cacë, anuax cuancëxa, Nucën ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs[D. Usaquin
Papa Diosan ca an cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL ‫ڰ‬XQDQLFDsVDLTXLFsVD‫ڰ‬LDFs[D: nux ënë
‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQL. 9੅Nucën Papa Diosmi PHQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DLVKELFDQDQXQDXQt[DDtQ
catamëFs‫ڰ‬DLVKFD$EUDKDPDPH, a menumabi bëtsi menu cuanúxbi tsócësa
Nucën Papa Diosan a ñuixuncë, anu ‫ڰ‬DLQ. 14੅8VDLDTXLiVD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD
bëbatancëx anu tsoócëxa. $QX‫ڰ‬DtVKFD ‫ڰ‬XQDQLQ, a unicamax a menu bucuxunbi
aín menumabia uni tsóFsVD‫ڰ‬LDFs[D. Anu ca —sQsPHQX‫ڰ‬LWLXQLPD, EsWVLPHQX‫ڰ‬LWL
‫ڰ‬DtVKELFDXStRTXLQ[XEXRtPD, chupa XQLFDQDQXQDQX[‫ڰ‬DL—quixun
‫ڰ‬DFs[XEXQXLVKL‫ڰ‬LDFs[D. Usaribiti ca aín VLQiQFs[D. 15੅Anuaxa cuancë me, Ur
bëFKLFs,VDDF‫ڰ‬LPDLQXQ,VDDFQsQEschicë cacë, anu cuantëcëinsa tani ca Abraham
Jacob, DFDPD[ULEL‫ڰ‬LDFs[D. —Abraham, anu cuantëFsDQ‫ڰ‬LWVtDQ[D. 16੅Cuantëcënti
PL[FDPLQD‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ, min ‫ڰ‬DtVKELFDDQXFXDQWscëinsama tancëxa.
rëE~QTXLFDPDULELFD‫ڰ‬sQXQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs $PHQX‫ڰ‬LFssamaira oi bëtsi nëtë, upíira
—quixun ca Nucën Papa Diosan a Nucën Papa Diosan atu mëníoxuncë,
Abraham cacëxa. Usaribi oquin ca DQX‫ڰ‬LWLFDFXssDQFs[D. 8VD‫ڰ‬DLQFD
Nucën Papa Diosan Abrahamnën Nucën Papa Dios —‫ڰ‬s[FDQDDWXQ'LRV
bëchicë, Isaac, ‫ڰ‬LPDLQXQ,VDDFQsQ ‫ڰ‬DL—quixun sinani cuëënia. Usai
bëchicë, Jacob, cacëxa. 10੅Usaquin FXssQTXLQFDDQXDDWX[DEs‫ڰ‬LWLQsWs
cacë[XQFD$EUDKDPQsQ‫ڰ‬XQiQFs[D, mëníocëxa.
—Nucën Papa Diosan, XVDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs 17,18੅Abraham ca —asérabi ca Nucën

TXL[XQPsQtR‫ڰ‬DLQFDQDQXQDsQsPHQX Papa Diosan aín quicëVDEL‫ڰ‬RTXLQ‫ڰ‬DWL


WVyFs‫ڰ‬DtVKEL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DLVK, ‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLDPLFDWDPsDFs[D.
DQVLQiQFssabi oquin mënío aín nëtë ÊVDLFD‫ڰ‬LDFs[D. Nucën Papa Diosan ca
DQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ. Usaquin sinani ca Abraham cacëxa: “Min bëchicë Isaacnën
cuëëancëxa. rëbúnqui ca aséUDEL‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬sQDQ
11੅Abrahamnën xanu, Sara, anribi ca ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsµTXL[XQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ
Nucën Papa Diosan Abraham cacësabi Papa Diosan —aséUDELFDUD$EUDKDP‫ێ‬
oquin, caniacëquinbi tuacëxa, Nucën QsQ‫ڰ‬sQFDFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs—quixun
Papa Dios quicëVDELRLFDQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL ‫ڰ‬XQiQWLVDWDQTXLQ, Abraham cacëxa
TXL[XQVLQiQFsFXSt. Usai tuutancëx ca —PLQFDPLQD‫ڰ‬DUDFDFsxXLQD
6DUDEsEXWXi, Isaac cacë, bacëaۛ ncëxa. ‫ڰ‬D[XQTXLQPD, min bëFKLFs,VDDFDEL‫ڰ‬s
12੅8VD‫ڰ‬DLQFD, Abraham caniacëcëra UDELTXLQ‫ڰ‬s‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬DL—quixun.
‫ڰ‬DtVKELEsFKLFsxX‫ڰ‬LDFs[D. Aín bëchicë Cacë[XQFDXVRTXLQDQX[XQ‫ڰ‬DWLQX,VDDF
nën rëE~QTXLFD‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬LDFs[D. Naínu EXiQFs[D. 19੅%XiQTXLQFDVLQiQFs[D:
‫ڰ‬LFs‫ڰ‬LVSDFDPDFDQDQXQDWXS~QFDVPDWL —‫ڰ‬ÊQEschicë achúshi, Isaac, aín
‫ڰ‬DLQ. 3DU~QSDSDFXsEt‫ڰ‬LFsPDVLULEL rëbúnqui ca aséUDEL‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ,
FDQDQXQDWXS~QWLPD‫ڰ‬DLQ. Usaribiti ca 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬sFDFssabi oi. Usaía
471 +(%5(26੄11

‫ڰ‬LQXQFDEDPDFsELEDtVTXLPLWL‫ڰ‬LFs WXiVD‫ڰ‬LLVDPDWDQFs[D. 25੅&DVLQiQFs[D,


—quixun. 8VDTXLQVLQiQTXLDQ1XFsQ (JLSWRQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSXsQsEs‫ڰ‬DLVKFDQDDtQ
Papa Diosan cacëVDELRTXLQ$EUDKDP‫ێ‬ [XWDVD‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬s[FDPDELxXxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
QsQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DtVKELFD1XFsQ3DSD'LRVDQ 8VD‫ڰ‬DtQELFD(JLSWRPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD
xucë[XQiQJHOQsQ$EUDKDPFDFsbë ënën Nucën Papa Dios cuëëncësama
,VDDFEDPDWL‫ڰ‬DtVKELLëaۛ cëxa. RTXLQxX‫ڰ‬DWLPDVKL‫ڰ‬DWLFXsnënia.
20੅8VD‫ڰ‬DLQFD,VDDFQsQULEL, —Nucën 8VDTXLQ‫ڰ‬DQDQFDD[D1XFsQ3DSD
Papa Diosan ca aín quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL 'LRVPLVLQiQFsXQLFDPDULEL‫ڰ‬DWLPRLD.
‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQ, aín bëchicë 8VDTXLQVLQDQLFDD[(JLSWRQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSXQ
rabë,ۛ -DFRE‫ڰ‬LPDLQXQ(VD~, —Nucën [XWDVD‫ڰ‬LWVtDQ[ELDtQDLQWVLMXGtRV
3DSD'LRVDQFDDQ‫ڰ‬sFDFssabi oquin unicama, a Nucën Papa Diosan ainan
PLWVX‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFs—quixun caquin atu ‫ڰ‬LQXQFDtVFs, acamabë tëmëUDLEL‫ڰ‬LWL
1XFsQ3DSD'LRVxXFixuancëxa. cuëëancëxa. 26੅&XssQTXLQFDVLQiQFs[D,
21੅Jacobnënribi, —Nucën Papa Diosan (JLSWRQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[xXxX‫ڰ‬DLVK
ca aín quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs—quixun cuëëncëVDPDLUDRLFDQD‫ڰ‬s[1XFsQ3DSD
‫ڰ‬XQiQTXLQFDDtQEDPDWLVsQën ۛ cëbëtan, 'LRVPLVLQiQFs‫ڰ‬DLVKWsmëraibi cuëënti
[sQL‫ڰ‬DLVK, aín tsatimi cëpíxun aín xuta ‫ڰ‬DLQ. &ULVWRQDQ‫ڰ‬LFsDXQLQ‫ڰ‬DWLPRFs[
Josénën bëchicë rabë,ۛ —Nucën Papa tëmëraibi aín unicama cuëëncësaribi oi
'LRVDQFDDQ‫ڰ‬sFDFssabi oquin mitsu ca Moisés tëmëraibi Nucën Papa Diosan
‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFs—quixun caquin atu Nucën XQLFDPDEs‫ڰ‬LFXssDQFs[D. Ax ca
3DSD'LRVxXFixuancëxa. 22੅José, Egipto —Nucën Papa Diosan ca ax quicësabi
PHQX‫ڰ‬L[XQFD—ax quicësabi oquin ca RTXLQQXDLQDQ‫ڰ‬DLVKDtQQstënu abë
Nucën Papa Diosan nun rëbúnqui Egipto ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD—TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLDPL
menua nun nëtë, &DQDiQ, DQX‫ڰ‬LWscënun catamëti cuëëancëxa.
EXiQWL‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQDtQDLQWVL 27੅—‫ڰ‬ÊQEsrúnbi isquinmabi cana

cacëxa: Ënë nëtënuax nun nëtënu Nucën Papa Dios ca aséUDEL‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LFs


cuanquin ca mitsun rëE~QTXLQsQ‫ڰ‬sQ TXL[XQ‫ڰ‬XQDQL—quixun sinani ca Moisés
[RULELEXiQ[XQDQXPDtQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. ami catamëti Egipto menuax Madian
23੅‫ڰ‬,WVDEDULWLD(JLSWRPHQX-DFREQsQ cacë menu cuancëxa, racuëtima ax
rëE~QTXLFDPD‫ڰ‬LFsEsFDDPHQX‫ڰ‬LFs cuancëEsD‫ڰ‬DSXQLVKWinunbi.
‫ڰ‬DSX, Faraón cacë, ax Jacobnën 28੅Madianuax Egipto menu cuantëFsQ‫ێ‬

rëbúnquimi nishacëxa. Nishi ca bëbu tancëxun ca Moisésnën —Nucën Papa


WXicama bërí bacën ۛ cë —ax ca bamati Diosan ca ax quicësabi oquin aséUDEL‫ڰ‬DWL
‫ڰ‬LFs—quiacëxa. Quicëbëtanbi ca ‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQ, an cacësabi
achúVKLEsEXWXi, Moisés cacë, aín oquin judíos unicaman xubucama
papabë aín tita Nucën Papa Diosmi ‫ڰ‬XQiQWLRTXLQ, aín xëcuë ëman carnero
catamëti, Faraónmi racuëq ۛ uinma —ënë imi shimiacëxa, Nucën Papa Diosan
WXiFDXStLUDXSt‫ڰ‬LFsQ, XVD‫ڰ‬DLQ iQJHOQsQDWXQUscuën bëchicëFDPD‫ڰ‬DWLQ
FDQDQXQD‫ڰ‬DSXQEDQDWDQTXLQPDXQsWL rabanan. 29੅Egipto menuax cuani ca
‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQFs[D. Usaquin judíos unicama —Nucën Papa Diosan ca
VLQiQ[XQFDUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi ax quicëVDELRTXLQQX‫ڰ‬DTXLQLD—quixun
‫ڰ‬X[sQ0RLVpVXQsDFs[D. 24੅Usaquian sinani parúnpapa Xonsa cacë, a nëbëtۛ si
XQsFs‫ڰ‬LFsFDD‫ڰ‬DSXQEschicënën Moisés PHUDFicëbë sicaracëacëxa, me
DtQWXiVD‫ڰ‬LQXQFDQLRFs[D. 8VD‫ڰ‬DtQELFD ësquicënu cuancësabiquiani. Atúxa usai
0RLVpVFDQLWDQFs[D‫ڰ‬DSXQEschicënën cuancëbë ca axa atu catícabiani cuancë
+(%5(26੄11੄12 472

(JLSWRQX‫ڰ‬LFsVXQWirucamax —nuxribi VXQWiUXQsQFXVKLLUD‫ڰ‬L[XQDEs‫ڰ‬DFDQDQFs


FDQDQXQDXVDLVLFDUDFsWL‫ڰ‬DL—quixun EsWVL‫ڰ‬DSXQVXQWiUXFDPDDEimiacëxa.
sinanx cuanibi, ‫ڰ‬XQSD[DQXUDFitëcëncë 35੅%sWVLEsWVL[DQXQFDDtQWXiEDPDFs

bë bacamiquiacëxa. ‫ڰ‬LFsEL1XFsQ3DSD'LRVDQVLQDQsQ
30੅Judíos unicama Egiptonuax baísquiia biacëxa.
cuantancëx anu atux cuancë me anu Raíri unin ca unin Nucën Papa Diosan
bëbatancëxun, DPHFDPD‫ڰ‬LEXDQX[FD bana ënun quixun bëtsi bëtsi oquin paë
Nucën Papa Diosmi catamëti aín tanmicëxunbi, DPLVLQiQTXLQsQtPD—‫ڰ‬s[
quicëVDELRLMXGtRVVXQWirucama siete masóFs‫ڰ‬DLVKEDPDLELFDQD-HVXFULVWREs
nëtë, Jericó cacë ëma ratanarati ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQTXLQDPLFDWDPsWL
FXDLQicëti niacëxa. Nicëbë ca Nucën ënquinma tanshiacëxa. 36੅Raíri uni ca
Papa Diosan sinanënshi, a ëma anun Nucën Papa Diosmi catamëcë cupí unin
cënëcë, ax rurucubuacëxa. 31੅A cënë ami cuaianan rishquiacëxa. Raíri ca unin
rurucubúcëEsDDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDDQ manë risin nëaxun sipuacëxa. 37੅Nucën
1XFsQ3DSD'LRVDQEDQDFXDFsPD‫ڰ‬DLVK Papa Diosmi catamëcë uni raíri ca unin
cëñúPDLQXQFD‫ڰ‬DWLPD[DQX5DKDEFDFs, maxaxan rëacëxa. Raíri ca Nucën Papa
axëVKL‫ڰ‬LDFsDFs[D, an Nucën Papa 'LRVPLVLQiQ[PD‫ڰ‬LQXQTXL[XQXQLQEsWVL
'LRVPLVLQiQTXLQMXGtRVXQLEXQsQ[XFs bëtsi ocëxa. Raíri ca unin tëarabëocëxa.
uni rabë ۛ ‫ڰ‬DTXLQFsFXSt. Raíri ca manë xëWRFsQ‫ڰ‬DFs[D. Raírinëx ca
32੅¢8LVDTXLQULELFDUDQDPLWVXFDWL‫ڰ‬DLQ? chupaxXPD‫ڰ‬L[XQFDUQHURUDQLSDxXDQDQ
Gideón, Barac, Sansón, Jefté, David, chivo rani pañuax cuaínbëquini niacëxa.
Samuel, DFDPD‫ڰ‬Li‫ڰ‬LPDLQXQDQ1XFsQ fXxXPD‫ڰ‬DLVKQXLEDFDFs‫ڰ‬LDQDQFDEsWVL
Papa Dios quicë bana uni ñuixuncë EsWVLRFs‫ڰ‬LDFs[D. 38੅A unicama aín nuitu
unicamaribi mitsu ñuixunquinbi cana XStLUD‫ڰ‬DLVKsQsQsWsQX‫ڰ‬LPD1XFsQ3DSD
sënëR ۛ QWLPD‫ڰ‬DLQ. 33੅Raíri unínribi ca Diosan nëtëQXLUD‫ڰ‬LLVD‫ڰ‬DtVKELFDDQXXQL
Nucën Papa Diosmi catamëquin —an ca ‫ڰ‬LFsPDPHQXQLWVLDtQEDVKLQXULELFXDtQEs
QX‫ڰ‬DTXLQLD—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQEsWVL quini xubuxXPD‫ڰ‬DLVKEDVKLTXLQLQX
‫ڰ‬DSXQVXQWiUXFDPDEs‫ڰ‬DFDQDQTXLQ ‫ڰ‬LDFs[D. 39੅A unicama ñuiquin cuënëo bana
ñusmocëxa. 5DtULXQLULEL‫ڰ‬DSX‫ڰ‬L[XQFD LVTXLQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa
1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQTXLQDXQLFDPD Diosmi ca asérabi catamëacëxa quixun.
upiti bucunun, XStRTXLQ‫ڰ‬DTXLDQFs[D. Ami catamëquinbi ca uisaira oquin cara
Ami sinania ca a unicama ax quicësabi Nucën Papa Diosan, Cristo cupí, aín
RTXLQ1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DTXLDQFs[D. XQLFDPD‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsQ.
Raíriribi ca ami nishquian, XQLQ‫ڰ‬LQXQ 40੅$xXFDPD‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬DtVKELFDXWDQFs[D

pinun quixun aín cënënu niabi, Nucën &ULVWREDPDFXStQX[‫ڰ‬LFssaribiti, axa


3DSD'LRVDQVLQDQsQ‫ڰ‬LQ~QELSLDPD‫ڰ‬LFsQ. bëUiPDDPLVLQDQXQLFDPD[1XFsQ3DSD
34੅Axa Nucën Papa Diosmi catamëcë uni 'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬LDQDQDVpUDELDLQDQ‫ڰ‬DLVK
raíriribi ca tsi rëquirucë an nëëntanun nubë aín nëtënu nëtëWۛ LPRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Usai
quixun anu niabi Nucën Papa Diosan ‫ڰ‬LFsEsFDFDPi[EL1XFsQ3DSD'LRVDQDtQ
VLQDQsQWVLQELXLVDELRPD‫ڰ‬LFsQ. Raíri XQLFDPDFiVDELRL‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DLD.
XQt[ULELFDVXQWiUXQsQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DtVKEL1XFsQ
Papa Diosan sinanën iëaۛ cëxa. RaíULQs[‫ێ‬ -HV~VPLFDQDQXQDFDWDPsWL‫ڰ‬DLTXLFsEDQD

12
ULEL‫ڰ‬LQVtQFs‫ڰ‬DLVKFXVKLPD‫ڰ‬DtVKELFD 1੅$XQLFDPD[D‫ڰ‬Lisaribiquin ca

Nucën Papa Diosan sinanën cushi QXEs‫ڰ‬LFs‫ڰ‬LWVDXQLQWsmëUD‫ێ‬


‫ڰ‬LDFs[D. 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFsxun ca quinbi —Nucën Papa Diosan ca asérabi
473 +(%5(26੄12

aín quicëVDELRTXLQQX‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DQXQTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPLTXLQ


—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQDPLFDWDPsquin XLVRTXLQFDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ
ënima. $W~[D‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬LQX[XQ ‫ڰ‬DLD. Uicama cara aín bëchicë
FDQDQXQDDQQX‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQiQPLFsD ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD[DDFDPDFDXVRTXLQ
xXFDPDsDQDQDQXVDEL‫ڰ‬LWLRTXLQQX ‫ڰ‬DLD. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDxX‫ڰ‬DLVDPD
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LPLFsxXFDPDULELsQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DLD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQPLXLVD
Acama ënquin cananuna bënëq ۛ uinma cara mi ocëxbi aín bana cuaisama
DxXxX‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DWLFDUD1XFsQ3DSD'LRV tani bënëWۛ LPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,DQDQFDPLQD
cuëëQLDTXL[XQVLQiQTXLQXStRTXLQ‫ڰ‬DWL PDViQXLWXWLVLQiQFDVPDTXLQ,
‫ڰ‬DLQ. Cuai bëWVLEsXSLWLDEiWLFXStFD XLVDLFDUDQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ
unin an iëo ۛ cë ñu nania, usaribiquin VLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ.
FDQDQXQDXStRTXLQQXQ‫ڰ‬DWLxX‫ڰ‬DQX[XQ, 7੅Camabi unin ca aín bëFKLFsxX‫ڰ‬DWLPD

XLVDxXQFDUDQX‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQiQPLD, a ‫ڰ‬DLDRTXLQXSt‫ڰ‬LQXQTXL[XQ‫ڰ‬XQiQPLD.
sQWL‫ڰ‬DLQ. 2੅Jesús, a cupí nux ami 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWVXQ1XFsQ‫ڰ‬,EX
catamëFs‫ڰ‬DLVKDLQDQ‫ڰ‬LDQDQDVDULELXSt 'LRVDQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLDRTXLQXLVDFDUD
‫ڰ‬DLVKDtQQsWsQXDEs‫ڰ‬LWL, D[‫ڰ‬Lisaribiti ocë[XQELDWDQLPDViQXLWXTXLQPDXSt
‫ڰ‬LQX[XQFDQDQXQDXLVDLFDUDD[‫ڰ‬LDFs[D RTXLQVKLVLQiQWL‫ڰ‬DLQ, an ca mitsúxmi
TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬8FKDñuira uni aín bëFKLFs‫ڰ‬LFsFXStXVRTXLQ‫ڰ‬DLD
‫ڰ‬DFsVDRTXLQFDXQLQLFXU~socënu a TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQ. 8੅Nucën Papa Diosan
PDWiVWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQ[ELFDsQs FDDtQXQLFDPDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLDRTXLQ
menu uacëxa, —ënë ñucama inúcëbë DPLULELVKL‫ڰ‬DWsFsQ[XQPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQ
XQLFDPDXSt‫ڰ‬LWLPsQtRWDQFs[FDQD‫ڰ‬sQ ‫ڰ‬XQiQPLTXLQXLVDRTXLQFDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs
3DSD'LRVEs‫ڰ‬LFXssQWsFsQWL‫ڰ‬DL—quixun XVRTXLQ‫ڰ‬DLD. 8VRTXLQPLWVX‫ڰ‬DFsPD
‫ڰ‬XQDQL. 8VDLEDPD[EDtVTXLD‫ڰ‬DLVKFD ‫ڰ‬DLVKFDPLQDPLWVX[DVprabi ainanma
Nucën Papa Diosan nëWsQXDEs‫ڰ‬$SX ‫ڰ‬DLVKDtQEsFKLFsPD‫ڰ‬DLQ. 9੅1X[[X‫ڰ‬L[XQ
‫ڰ‬LFsQ. xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLDRTXLQFDDPLULELVKL
3੅Tëmëraquin —D[DDPLVLQiQFsPD ‫ڰ‬DWsFsQ[XQPD‫ڰ‬DQXQQXPLQLVKTXLQPDEL
XQLFDPDQFD‫ڰ‬s[-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬LFsFXSt QX‫ڰ‬XQiQPLTXLQQXFsQSDSDQQX
‫ڰ‬sEsWVLEsWVLRLD—TXL[XQVLQiQTXLQ mëëacëxa. Mëëcëxunbi cananuna ami
ami catamëti ëntin rabanan camina nishquinma ax cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsQ.
—usaribi oquian ami nishquin unin ¢8VD‫ڰ‬DLQFDUDQXQDXLVDFXSt1XFsQ
‫ڰ‬DFsxunbi ca Jesucristonën tanshiacëxa 3DSD'LRVDQQX[DEsXSt‫ڰ‬LQXQTXL[XQ,
—TXL[XQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. Usaquin sinani XLVDRTXLQFDUDQX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ
camina ami catamëtia unin bëtsi bëtsi ‫ڰ‬DFs[XQELXStRTXLQVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ?
ocëxun oquin a ënti sinanima ami 10੅1X[FDQLWDQFs[QXXSt‫ڰ‬LQXQTXL[XQFD

FXVKLWL‫ڰ‬DLQ. 4੅0LWVX[‫ڰ‬XFKDWLUDEDQDQ DtQVLQiQFsVDRTXLQ‫ڰ‬XQiQPLTXLQ


tëmëranan Jesucristonan cupí bëtsi bëtsi XVRTXLQQXFsQSDSDQQX‫ڰ‬DFs[D. Usa
RFs‫ڰ‬DtVKELFDPLQDEDPDFsPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD'LRVDQDVDULELXSt
5,6੅¿A bana mitsúxmi aín bëFKLFs‫ڰ‬LFsD ‫ڰ‬LPLQX[XQXStRTXLQQX‫ڰ‬XQiQPLD.
‫ڰ‬ssëquin Nucën Papa Diosan cacë a 11੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa

caramina manuan? ësai quicë: 'LRVDQXVRTXLQQX‫ڰ‬DFsxun taní


‫ڰ‬ÊQEsFKLFs‫ڰ‬LFsFDQDPLFDLQ, Nucën FDQDQXQDPDViQXLWXSDQLQ. Usai
‫ڰ‬,EX'LRVDQFDDQQXLEDFs ‫ڰ‬LWDQFs[ELFDQDQXQDXVDTXLDQQX‫ڰ‬DFsD
XQLFDPD‫ڰ‬L[XQELDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLD inúcëEs1XFsQ3DSD'LRVEsXSt‫ڰ‬LTXLQ
RTXLQDPLULELVKL‫ڰ‬DWscënxunma XStRTXLQVLQDQLFXssQWL‫ڰ‬DLQ.
+(%5(26੄12 474

Anuaxa canacamë‫ڰ‬sRVKDUDTXLPDLQXQ
Jesucristo ñui quicë bana ca a bashix nëtë cuinan mapucë
WLPDWLUDEDQDQEsU~DQFDWL EsiQTXLEXFs‫ڰ‬LDFs[D. $tQEDVKLFDPD‫ێ‬
12੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDWsmëUDLELPDVi nubi ca tsi rëTXLUXFsWtQEX‫ڰ‬LDFs[D. Anu
nuituquinma upí oquin sinani ami cushi FDPLQDPLWVX[‫ڰ‬LiPD‫ڰ‬DLQ. 19੅Manë bana
&ULVWRPLFDWDPsWL‫ڰ‬DLQ. 13੅8VD‫ڰ‬L[XQPL RFsVKDUDWLDFDPLQDFXDPD‫ڰ‬DLQ.
PLWVXQDtQFXssQFsVDRTXLQ‫ڰ‬DLDLVTXLQ &XDWtPD‫ڰ‬LDQDQFDPLQD1XFsQ3DSD'LRV
ca raíri uniribi ami catamëti upí oquin EDQDLDULELFXDPD‫ڰ‬DLQ. Nucën Papa Dios
‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DtVKELDsQtPDPLWVX[ banacëEsD‫ڰ‬DLVDPDLUDxX‫ڰ‬LDLVTXLQFD
‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDtDDWX[‫ڰ‬LQXQ nucën raracaman racuëq ۛ uin Moisés
camina Jesucristomi catamëquin aín cacëxa:
FXssQFsVDRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. —Nux bamatima cupí camina minbi
14੅Nishananima camina upitaxëshi Nucën Papa Diosan cacë[XQQXFDWL‫ڰ‬DLQ.
EXFXWL‫ڰ‬DLQ. $tQ‫ڰ‬XFKDsQFsPDXQL[FD 20੅Bananuxun ca Nucën Papa Diosan

1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ cacëxa: ´8LQX‫ڰ‬LFsXQt[ELFDDtQEDVKL


camina nishananima upitax bucuquin WDQiLQFXDQWLPD‫ڰ‬LFsQ, ñuinacaxribi ca
XLVD‫ڰ‬XFKDEL‫ڰ‬DWLVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. 15੅Nucën FXDQWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8QL‫ڰ‬LPDLQXQxXLQDD[
Papa Diosan ax cuëëncësabi oquin mitsu anu cuancëcamax ca maxaxan rëanan
‫ڰ‬DTXLQFsPD‫ڰ‬LWLQUDEDQDQFDPLQDDQ masíEXQsQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQµ. A bana sinani
PLWVX‫ڰ‬XQiQPLFsVDELRL‫ڰ‬LQX[Esrúancati ca nucën raracamax racuëaۛ cëxa. 21੅Usaía
‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQFDPLQDXQLUDtUL‫ڰ‬DLVDPD ‫ڰ‬DLVDPDLUDxX‫ڰ‬LDLVLFD0RLVpVQs[ULEL
nuituxX‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQiQPLWLPD quiacëxa: ´‫ڰ‬Ê[ULELFDQDUDFXsWLEsUsLQµ.
‫ڰ‬DLQ. 16੅8QLDtQ[DQXEsLVKL‫ڰ‬LWLRTXLQ 22੅Mitsux camina aín bashi Sinaí

PsQtR‫ڰ‬DLQFDPLFDPDXLXQt[ELDtQ DQXD[D1XFsQ3DSD'LRVEDQiDQX
[DQXPD‫ڰ‬DLQ, [DQXLWVLEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ, FXDQPD‫ڰ‬DLQ. BëUiPDFDPLQDPLWVX[
bëE~[ULELFD[DQ~[PDELXQLLWVLEs‫ڰ‬LWLPD Nucën Papa Dios rabinux Sión cacë
‫ڰ‬LFsQ. 1XFsQ3DSD'LRVFDXQL‫ڰ‬LPDLQXQ PDWi, DQXD-HUXVDOpQ‫ڰ‬LFs, anu cuancën.
[DQXULELXVDL‫ڰ‬LWLFXssnima. 8VDL‫ڰ‬LWLQ 8VDL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtVKELFDPLQD-HVXFULVWRQDQ
UDEDQDQFDPLQDFDPi[ELXStVLQiQñu ‫ڰ‬DLVK, XLQXFDUDPLQD‫ڰ‬DLDQXD[, Nucën
‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬DTXLDQDQWL‫ڰ‬DLQ. Esaúnën ca Nucën 3DSD'LRVD[DEDPDWLPRLQDtQX‫ڰ‬LFs
3DSD'LRVDQFDFsEDQDVLQiQTXLQPD, ax Jerusalén aín nëtënu tsócë, abë banain.
rëFXsQ‫ڰ‬L[XQELDtQSLWLFXssQFsFXStshi $QX[XQFD‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬L[XQDtQiQJHOFDPD
aín xucën aín rëFXsQ‫ڰ‬LPLDFs[D. Ax piti timëxۛ un a rabia. 23੅Anuribi uicamax cara
FXssQFsFXStD(VD~‫ڰ‬Lisaribiti camina DLQDQ‫ڰ‬LFs, DtQDQs‫ڰ‬DFs, acamanribi ca a
‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. 17੅&DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, ‫ڰ‬LWVD rabia. $QXFDD[‫ڰ‬$SXLUD‫ڰ‬L[XDQDQ
EDULWLD‫ڰ‬LFsbë ca Esaú aín papan rëcuën FDPDELXQLQ‫ڰ‬DFsxXLVFs, Nucën Papa
bëFKLFs‫ڰ‬LWsFsQWLVLQiQFs[D. Usaquin Dios, D[‫ڰ‬LFsQ. Anuribi ca Nucën Papa
VLQDQLPDViQXLWXWLLQtELFD‫ڰ‬LiPD‫ڰ‬LFsQ. 'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LFsXSt‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬Dtsha
8VD‫ڰ‬DLQFD(VD~PD, aín xucën Jacob, EDPDFsXQLFDPDDtQEsUXxXQVKLQ‫ڰ‬LFsQ.
axa aín rëcuën bëFKLFsVD‫ڰ‬LFs, aín papan 24੅$QXULELFDD[DtQLPL‫ڰ‬DSDWLEDPD

,VDDFQsQXStRTXLQVLQiQ[XQTXLQ1XFsQ ‫ڰ‬L[XDQDQQX[ULELQXDQX‫ڰ‬LQXQPsníocë,
3DSD'LRVxXFixuancëxa. Jesús, D[‫ڰ‬LFsQ. —Cain, DQ$EHO‫ڰ‬DFsXQL,
18੅Mitsux camina aín bashi Sinaí, D[FDFXSLFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs—quiax Nucën Papa
anuxuan nucën raracaman Nucën Papa Dios quicëEsFDXVDL‫ڰ‬LDFs[D. 8VD‫ڰ‬DtQEL
Diosan bana cua, DQXFXiQPD‫ڰ‬DLQ. FD-HV~VEDPDFsFXStXtQELDQ‫ڰ‬DFsXQL
475 +(%5(26੄12੄13

FXSLDPD‫ڰ‬LFsQ. 8VRTXLDQ-HV~VXQLQ‫ڰ‬i QXLEDQDQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 2੅0LWVXQ‫ڰ‬XQiQFsPD


‫ڰ‬L[XQELFDDULELFXSLTXLQPDXLFDPD[ unibi camina mitsun xubunu bëbaia
cara ami catamëtia, DDtQ‫ڰ‬XFKD FXssQTXLQELWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQFD
VLQiQWscëntimoquin tërënia. raíULQsQ‫ڰ‬XQiQTXLQPDELiQJHO, unisaribi
25੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, Moisésnëan ‫ڰ‬LFs, biacëxa.
Nucën Papa Diosan bana ñuixuncë[XQ‫ێ‬ 3੅0LWV~[ULELDWXEsVLSXDFs‫ڰ‬DLVK

bia an a bana timaquin cuaisama tancë, tëmëUDFsVD‫ڰ‬L[XQFDPLQDD[D-HVXFULVWR‫ێ‬


nucën raracamax ca castíFDQFs‫ڰ‬LDFs[D. nan cupí sipuacë unicama manuquinma
0RLVpVQsQxXLiEDQDVDPDLUDFD DVLQiQTXLQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. Mitsúxribi
Jesucristo ñui quicë bana, Nucën Papa XVDULELXQL‫ڰ‬L[XQFDPLQD—usaribi oquin
'LRVDQQDtQX‫ڰ‬L[XQQX‫ڰ‬LQDQ, D[‫ڰ‬LFsQ. FDXQLQ‫ڰ‬s‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQ
8VD‫ڰ‬DLQFDQXFsQUDUDFDPD[D‫ڰ‬Lisamaira XQtDQEsWVLEsWVLRFsXQLD‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ.
oi an Jesucristo ñui quicë bana timaquin 4੅0LQ[DQXPD‫ڰ‬DLQFDPLQD[DQXLWVLEs

cuaisama tancë unicama iëWۛ LPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. ;DQXPLQDQ‫ڰ‬LWLELWDQFsxun


8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDDVprabi Jesucristo, camina abë nuibananquin upí oxun
Nucën Papa Diosan a aín nëtënua xua, a ‫ڰ‬LTXLQWL‫ڰ‬DLQ. $tQ[DQXPD‫ڰ‬DLQEsnëñuma
ñui quicë bana timaquinma upí oquin [DQXEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LPDLQXQXQLLWVLQ[DQXEs‫ڰ‬LWL
FXDWL‫ڰ‬DLQ. 26੅BëUiPDFD0RLVpVEsD1XFsQ ca Nucën Papa Dios cuëënima.
Papa Dios banacëbë mecama shaíTXLD‫ێ‬ &XssQTXLQPDFDXVDXQL‫ڰ‬LPDLQXQXVD
cëxa. 8VD‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD'LRV [DQXULEL‫ڰ‬XFKRTXLQXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFs
ësairibi quia: “Mecama amiribishi XVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ.
shaícatëFsQTXLQFDQDDVKL‫ڰ‬DTXLQPD 5੅‫ڰ‬$LVDPDLUDFXUtquixX‫ڰ‬LWLFDPLQD

QDtQX‫ڰ‬LFsxX, bari, ‫ڰ‬X[s, ‫ڰ‬LVSDDFDPDULEL VLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. 1XFsQ3DSD'LRVDQ´‫ڰ‬ÊQ


shaíFDWL‫ڰ‬DLQµ. 27੅Nucën Papa Diosa “cana FDQDPL‫ڰ‬DTXLQTXLQsQWLPD‫ڰ‬DLµTXL[XQ
amiribishi ñucama shaícatëFsQLµTXLi FDFsDVLQDQLFDPLQDPLWVX[‫ڰ‬DLVDPDLUD
‫ڰ‬DLQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, usoquin ñuxXPD‫ڰ‬DtVKELPDViQXLWXWLEsnëtima
shaícacëx ca a ñucama cëñúFs‫ڰ‬DLVK FXssQWL‫ڰ‬DLQ. 6੅8VDTXLQVLQiQTXLQ
‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. $FDPD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DtQELFD cananuna ënë bana cuënëo quicësabi
XLVDLFDUDDtQXQLFDPDDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs RTXLQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ:
quixun an mëQtRVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 28੅Ax 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQFD‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQLD.
xëQLEXD‫ڰ‬DtQELFsx~WLPRLQXFsQ‫ڰ‬$SXLUD 8VD‫ڰ‬DLQFDQDXQLQXLVDFDUD
‫ڰ‬DLQFDQDQXQDQX[Qstëtima anu abë ocëxbi racuëWۛ LPD‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LDQDQDtQXQLFDPDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LWL 7੅Jesucristo ñuiquin mitsu bana

VLQiQTXLQFDQDQXQD1XFsQ3DSD'LRVPL ñuixuncë unicama camina manuquinma


VLQiQTXLQDtQEDQDFXDTXLQ—DViELFD VLQiQWL‫ڰ‬DLQ. —Atun ca Jesucristomi
—FDLFXssQTXLQDUDELWL‫ڰ‬DLQ, ax cuëëncë catamëTXLQXStxXLVKL‫ڰ‬DLD—quixun
sabi oquin, 29੅D[XStLUD‫ڰ‬L[XQFDUsTXLUX‫ێ‬ VLQDQLFDPLQDXVDULELWL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
TXLQWVLQ‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ێ‬ 8੅-HVXFULVWRD[FDXVDEL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DLVK

FDPDFsxXWL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQTXLQ. bëríULELXVDEL‫ڰ‬DLVK, XVDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 9੅Usa


‫ڰ‬DLQFDPLQDXQLLWVtDQPLWVXEsWVLEsWVL
Usaquian aín unicaman EDQDxXL[XQTXLQ-HVXFULVWRPLVLQiQWL
Nucën Papa Dios cuëënmiti bana ënun quixun cacë[XQELsQWLPD‫ڰ‬DLQ. A

13
1੅0LWVX[-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DLVK unicamax ca —bëtsi bëtsi ñu piquinbi
FDPi[EL[XFëQ ۛ VD‫ڰ‬DLVKFDPLQD FDPLQDEsWVLEsWVLxXSLWLPD‫ڰ‬DL—quia.
PLWVX[‫ڰ‬LFssabi bëtsibë bëtsibë Atúxa usai quia a bana cuatibi ca uni
+(%5(26੄13 476

DtQQXLWXXSt‫ڰ‬LPD. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD ‫ڰ‬DLQFDPLQDDtQEDQDFXDTXLQDWX[


—Cristo cupíshi ca Nucën Papa Diosan quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Mitsun usaquin
QXQXLEDTXLQQXQ‫ڰ‬XFKDWsUëaۛ nan nux ‫ڰ‬DLDLVTXLQFDDWXQPDViQXLWXTXLQPD
DLQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD—TXL[XQ‫ڰ‬XQDQL FXssQTXLQPLWVX‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. A unicaman
DPLVKLFXVKLFDQWL‫ڰ‬DLQ. EDQDFXDTXLQELPLDQFDFsVDRTXLQ‫ڰ‬DLDPD
10੅Nun nu —Jesucristo bama cupí ca LVLFD1XFsQ3DSD'LRVFXssQWLPD‫ڰ‬LFsQ.
QXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LFs—quixun 18੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, xX‫ڰ‬DWLPD

‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DtQELFDMXGtRVVDFHUGRWHFDPDQ ‫ڰ‬DTXLQPDXStxXLVKL‫ڰ‬DLVDWDQLDFD1XFsQ
‫ڰ‬DUDFDFsxXLQDUsFsDtQQDPLSLFs‫ڰ‬DtVKEL, Papa Diosan nu upí isia quixun. 8VD‫ڰ‬LFs
ami catamëFsPD‫ڰ‬L[XQ, —Jesucristo FDPLQDQX1XFsQ3DSD'LRVxXFixunti
EDPDFXStFDQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ cë ‫ڰ‬DLQ. 19੅‫ڰ‬Ê[PLWVXEs‫ڰ‬LWscëni bënëtishi
‫ڰ‬DL—TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD. 11੅Unicaman cuanun camina manúquinma Nucën
‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQFDVDFHUGRWHQsQ 3DSD'LRV‫ڰ‬sxXFi[XQWL‫ڰ‬DLQ.
FXVKLFDPDQ‫ڰ‬DSXQ, ‫ڰ‬DUDFDFsxXLQDUsFs
aín imi, anuxun Nucën Papa Dios rabiti 8StRTXLQVLQDQLDEsU~DQ[
[XEX‫ڰ‬XFsPsX, Cata Upíira cacë, anu ‫ڰ‬LQXDQ3DEORQsQFD
EXiQ[XQDQX[XQiQVFDLD. 8VRTXLQ‫ڰ‬DQDQ 20੅Nucën Papa Dios, an aín unicama
FDDxXLQDFDQQDPLFDPDDsPD‫ڰ‬XUD DEsXSt‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLFs, DQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX
EXiQ[XQQssnia. 12੅Usaribiti ca Jesús, Jesucristo, an aín unicama bërúainracë,
-HUXVDOpQ‫ڰ‬XULDtQLPL‫ڰ‬DSDWLL a bamacëbi baísquimiacëxa. An Jesús
curúsocënu, FDPDELXQt[DDtQ‫ڰ‬XFKD DtQLPL‫ڰ‬DSDWLEDPDFsFXStQXQ
tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQ, ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ quin nux xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL
bamacëxa. 13੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD-HV~V, DLQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLFs, 21੅anbia an iscëxۛ mi
D[DsPD‫ڰ‬XUDFsR[‫ڰ‬XFKDxXLUDXQL‫ڰ‬LFssari XSt‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLDQDQD[FXssQFssabi
bama, DQX[QXDLQDQ‫ڰ‬LFsDXQLLWVLQ RTXLQPLXStxXLVKL‫ڰ‬DQXQPLWVX‫ڰ‬LPLWL
tëmëUDPLDQDQ‫ڰ‬XViQFsxunbi, DLQDQ‫ڰ‬LWL cana cuëënin. ‫ڰ‬,DQDQFDQDDQ, Jesucristo
sQWLPD‫ڰ‬DLQ. 14੅Ënë nëtënu ca axa cupí, ax cuëëncëVDELRTXLQQX‫ڰ‬LPLWL
FsxXWLPDXVDEL‫ڰ‬LFsEsQXDQX‫ڰ‬LWLsPD cuëënin. A ca aín unicaman xënibua
‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDD[D ‫ڰ‬DtQELsQTXLQPDUDELWL‫ڰ‬LFsQ. Usaquin ca
cëñútima nëtë Nucën Papa Diosbënu ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ.
DQX‫ڰ‬LWLDFDLQLQ. 15੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD 22੅‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu, ‫ڰ‬sQPLWVX‫ڰ‬ssëquin,
Jesucristo cupí camabi nëtën abë banai ‫ڰ‬LWVDPDVKLFXsnëoxuncë banacama ënë
cuëënquin Nucën Papa Dios nun FDPLQDXStRTXLQVLQiQTXLQFXDWL‫ڰ‬DLQ.
cuëbitan rabianan —mix camina asérabi 23੅0LWVXQFDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, nucën

QXQ‫ڰ‬$SX‫ڰ‬DL—quixun caquin a rabiti xucën, Timoteo, DFDVLSXDFs‫ڰ‬LFsEL


‫ڰ‬DLQ. 16੅Rabianan camina uni raíri chiquíncanxa. ‫ڰ‬,Wt[DEsnëtishi bëbaia
‫ڰ‬DTXLQTXLQxXXSt‫ڰ‬DWLPDQXWLPD‫ڰ‬DLQ. FDQDPLWVXLVLFXDQTXLQDEXiQWL‫ڰ‬DLQ.
Ñuñuma uniribi camina nuibaquin min 24੅$QX‫ڰ‬LFs-HVXFULVWRPLFDWDPscë

xXPsV~‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. 8QtDQXVDTXLQ‫ڰ‬DLD XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQPLWVXQFXVKLFDPDD


isi ca Nucën Papa Dios cuëënia. camina bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sFD[XQWL‫ڰ‬DLQ.
17੅Mitsun cushicaman ca mitsúxmi upiti Italianuax ucë unicamanribi ca mitsu
-HVXFULVWRPLVLQiQXQPLWVX‫ڰ‬DTXLQLD. bëU~DQ[PL‫ڰ‬LQXQPLWVXFDPLD.
8VDTXLQPLWVX‫ڰ‬DTXLQXDQ1XFsQ3DSD 25੅Nucën Papa Diosan nuibaquin

'LRVDQFDtVFs‫ڰ‬L[XQFDDQFDFssabi oquin ‫ڰ‬DTXLQFs[PLFKXiPDUXD‫ڰ‬DLVKEXFXWL


XStRTXLQ‫ڰ‬DLVDWDQLD, ax cuëëntanun. Usa cana cuëënin. Ashi.
SANTIAGONËAN JUDIOS UNICAMA
BUANMIA QUIRICA

‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFs, FDUD‫ڰ‬s‫ڰ‬DTXLQWLPD‫ڰ‬LFs
$tQPHQXPD‫ڰ‬LFsMXGtRVXQLFDPD TXL[XQVLQiQFsXQLD[FDVXxXQ
6DQWLDJRQsQTXLULFDFXsQsR[XDQ bëcacëxۛ a parúnpapa amami amamiqui

1 WXFiQTXLFsVD‫ڰ‬LFsQ. 7੅0LWVX[XVD‫ڰ‬L[XQ
1੅‫ڰ‬Ê[FDQD6DQWLDJR, an Nucën Papa
'LRV‫ڰ‬LPDLQXQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULV‫ێ‬ FDPLQD1XFsQ3DSD'LRVDQFD‫ڰ‬sQEDQD
tonën cacëVDELRTXLQxX‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLQ. FXDWLDTXL[XQVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. 8੅Usaquin
Israelnën bëchicë mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ VLQiQEsTXLQFsXQL[FDDQVLQiQFssabi oi
rabë ۛ aín rëE~QTXL‫ڰ‬DtVKPLEsWVLEsWVL ‫ڰ‬LPDFsmëbëquinia.
PHQXWVyWLFXDQ‫ڰ‬LFsFDQDPLWVXsQs 9੅Uicamax cara unían —ñuumara ca

TXLULFDEXiQPLQ. —TXL[XQLVFs‫ڰ‬LD[EL-HVXFULVWRPL
catamëtia, 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DTXLQFs[
1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFs‫ڰ‬DtVKDDtQ bëUiPD‫ڰ‬LiVDPD‫ڰ‬LFs, D[FDFXssQWL‫ڰ‬LFsQ.
XQLFDPD[EsWVLVLQiQxX‫ڰ‬LWL 10੅‫ڰ‬,PDLQXQFDxXñuira ax Jesucristomi
2੅‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu, cana mitsu cain, uisai catamëti ñuxXPDLELFXssQWL‫ڰ‬LFsQ. Axa
FDUDPLQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ, uisa ñu cara mitsumi ñuxXLUDXQLD[FDURXi[DXStLUDXSt
‫ڰ‬LFsbëbi camina upí oquinshi sinani ‫ڰ‬LWDQFs[ELDtQXStEsnëtishi nëtëcۛ ësaribi
FXssQWL‫ڰ‬DLQ. 3੅&DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, XVDL‫ڰ‬L ‫ڰ‬LFsQ. 11੅Barin uruquin pëcaquin xarocëx
bënëq ۛ uinma tanshiquin camina uisa ñu FDURXiFKXVKLD. 8VDUL‫ڰ‬LFDURXi
FDUD‫ڰ‬LFsbëbi bënëWLPDXSLWL-HVXFULV‫ێ‬ rëucuti aín upí nëtëtia. Usaribiti ca
WRPLFDWDPsWL‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ. 4੅Mitsux usai ñuñu uni ax curíquixXLUD‫ڰ‬LWLVLQiQ[XQ
‫ڰ‬LQX[FDPLQDsQtPD-HVXFULVWRPLVLQDQL xX‫ڰ‬DtEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
XLVDxXFDUD‫ڰ‬LFsEsELPDViQXLWXWLPD
8LVDxXFDUD‫ڰ‬LFsEsWDQEL-HVXFULVWRPL
ami catamëFDQWL‫ڰ‬DLQ.
5੅8LVDLUDFDUDPLQDDPLFXVKLWL‫ڰ‬DL catamëti ëntima
TXL[XQ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬L[XQFDPLQD1XFsQ 12੅$QXLVDxXFDUD‫ڰ‬LFsbëbi

3DSD'LRVxXFiWL‫ڰ‬DLQ. fXFiFs[XQFDDQ bënëq ۛ uinma tanshiquin Jesucristomi


PLXVDtPL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬XQiQPLTXLQFXVKLRWL catamëti ëncëma unicama a ca usaía ax
‫ڰ‬LFsQ. $QFDDQDxXFicë unimi DPLVLQiQFsXQLFDPD‫ڰ‬LWLxXLDTXLisabi
nishquinma cuëënquin upí oquin oquin Nucën Papa Diosan aín nëtënu
‫ڰ‬XQiQPLD. 6੅‫ڰ‬,[XQELFDPLQD—Nucën DEs‫ڰ‬DLVKFKXiPDUXD‫ڰ‬DLVKFXssQXQ‫ڰ‬LPLWL
3DSD'LRVDQVDSLFD‫ڰ‬sQFDFsxun ‫ڰ‬LFsQ. 13੅8VD‫ڰ‬DLQFDXLXQLQFDUD‫ڰ‬DWLPD
FXDWLPD‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQPD, xX‫ڰ‬DWLVLQDQLD, a unin —Nucën Papa
—an ca aséUDEL‫ڰ‬sQFDFs[XQFXDWL‫ڰ‬LFs 'LRVDQFDXVDTXLQ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬sVLQiQPLD
—TXL[XQVLQiQTXLQxXFiWL‫ڰ‬DLQ. An cara —TXL[XQVLQiQWLPD‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa

477
6$17,$*2੄1੄2 478

'LRVDFDXtQEL‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DQXQVLQiQPL‫ێ‬ quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Usoquin


WLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDDQULELXLQX‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLVKFDPLQD—‫ڰ‬s[FDQD1XFsQ
XQLEL‫ڰ‬DWLPDxXD‫ڰ‬DQXQVLQiQPLPD. 3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DL—quixun sinanibi
14੅8QtDQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsD[FD1XFsQ cëmëFsPLWVX[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 23੅Axa Nucën
3DSD'LRVDQ‫ڰ‬DPLFsPD‫ڰ‬LFsQ. Abi aín Papa Diosan bana aín pabitainshi cuati,
VLQDQ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬L[XQFDXVRTXLQ‫ڰ‬DLD. a bana isi ax quicëVDELRL‫ڰ‬LFsPDXQLD[
15੅8VDTXLDQVLQiQFsFXStFDXQLQxX ca an aín bëPinan espéjonën iscë
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLD. fX‫ڰ‬DWLPDsQTXLQPDDPLULEL XQLVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 24੅—8LVDFDUDQD‫ڰ‬DL
DPLULEL‫ڰ‬DL‫ڰ‬XFKDFsFXStFDEDPDL1XFsQ —quixun istancëxbi ca mëníocatima
3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. manúquiani usabi cuania. 25੅8VD‫ڰ‬DtQEL
16੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFëaۛ ntu, XLQX‫ڰ‬LFs ca an a bana cuaquin manuquinma
XQtQELSDUiQFsFDPLQD‫ڰ‬LFDQWLPD‫ڰ‬DLQ. VLQiQFsXQL, ax a bana quicësabi oquin
17੅&DPDELXLVDxXFDUDXSt‫ڰ‬LFs, ax ca sQTXLQPD‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVKFKXimarua tani
1XFsQ3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFs, an bari, FXssQWL‫ڰ‬LFsQ. A banax ca anúnu upí
‫ڰ‬X[s, ‫ڰ‬LVSDDFDPDXQLR, an camabi uni ‫ڰ‬LDQDQ, xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFXssQFsVDRL‫ڰ‬LPD
‫ڰ‬LQiQFs‫ڰ‬LFsQ. A ñucamaxa bënamëanan Nucën Papa Dios cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LQX[
EsiQTXLFs‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD'LRV iëWۛ LD‫ڰ‬LFsQ.
D[LUDXVDEL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DLVKXVDEL‫ڰ‬LFsQ. 18੅An ca 26੅Ui unix cara —‫ڰ‬s[FDQD1XFsQ3DSD

unían aín bana ñuixuncëxun cuatínu 'LRVDQEDQDFXDFs‫ڰ‬DL—quibi


DLQDQ‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LPLD[D, QX[SDLQ‫ڰ‬LFs VLQiQ[PDLVKL‫ڰ‬DLVDPDLUDLEDQDLDDXQL[
cupía raíri uníxribi Jesucristomi ca Nucën Papa Diosan bana quicësabi oi
catamëFs‫ڰ‬DLVKFDPDELxXDQ ‫ڰ‬tPDFsmëia. 27੅An Nucën Papa Dios
XQLRVDPDLUD‫ڰ‬LQXQ. cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsXQLQFDsVDTXLQ
‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ: Papañuma titaxXPDWXicama
$VpUDEL-HV~VPLFDWDPsWLD ‫ڰ‬LPDLQXQFDVXQDPscë xanucamaribi
XVDLXQL‫ڰ‬LWLEDQD ‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LDQDQPDViQXLWXWLDLVTXLQFD
ۛ ntu, XVD‫ڰ‬DLQ
19੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFëa ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$TXLDQDQFDDQ1XFsQ
FDPLQD1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬L[XQ 3DSD'LRVPLVLQiQTXLQPDsQsPHQX‫ڰ‬LFs
mitsun unían bana ñuia upí oquin pain xXLVKLVLQiQFsXQLQ‫ڰ‬DFssaribi oquin ñu
FXDWL‫ڰ‬DLQ. Cuati camina mitsux munu ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ.
SDLQVLQiQWDQFs[EDQDQDQEsnëtishi
QLVKWLPD‫ڰ‬DLQ. 20੅Axa nishcë unix ca 5DtULXQLVKLQXLEDQDQUDtUL‫ڰ‬DWLPRWLPD
ۛ ntu,
2
Nucën Papa Dios cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LPD. 1੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa PLWVX[1XFsQ‫ڰ‬,EX
21੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLVDPDLUD Jesucristo, ax Diossaribi upí, ami
RTXLQPLPLWVXQ‫ڰ‬DFsDsDQDQXLVD catamëFs‫ڰ‬L[XQFDPLQDUDtULXQLEsLVKL
xXFDPDFDUD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFssQWL‫ڰ‬DLQ. A QXLEDQDQTXLQUDtULXQLWLPDWLPD‫ڰ‬DLQ.
ënquin camina ami cuacë Nucën Papa 2੅ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. Ñuñu uni axa upiti

Diosan bana a mitsun nuitu mëu mëníocanan, upí chupa pañuanan, curi
UDFDQDTXLQXStRTXLQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. manë mëñuax, anu mitsux timëcۛ ënu
Mitsúnmi cuacë bana ënëxۛ a quicësabi atsínmainun ca ñuñuma uníxribi chupa
oquin, Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬L[XQ, ‫ڰ‬DFs ‫ڰ‬DWLPDUiSDxXD[DWVtQWL‫ڰ‬LFsQ. 3੅Atsiniami
‫ڰ‬DLVKFDPLQD1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[ mitsun ñuñu uni a upí oquin biquin:
iëFۛ DQWL‫ڰ‬DLQ. Anu tsóti upí ënu ca tsót quixun canan
22੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWVXQSDELWDLQVKL ñuñuma uni aribi: ‫ڰ‬,LVDWDQLQLDQDQFD
FXDTXLQPDXStRTXLQVLQiQTXLQDEDQD menu tsóbut cati, D[FD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ.
479 6$17,$*2੄2

4੅8VRTXLQ‫ڰ‬DTXLQFDPLQDFDPDELXQL Diosan, DQXQFDPDELXQtDQxX‫ڰ‬DFsLVWL


VsQsQQXLEDTXLQPD‫ڰ‬DWLPDVLQiQxX‫ڰ‬L[XQ nëtën, mitsux caramina Jesucristomi
raíULVKLQXLEDQDQUDtULXQL‫ڰ‬DWLPRLQ. catamëti axa cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LDTXL[XQ
5੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFëaۛ ntu, ‫ڰ‬sQPLWVX isti cupí, upitishi bananan upíVKL‫ڰ‬LWL
camainun ca cuat. Nucën Papa Diosan ‫ڰ‬DLQ. 13੅$Q~DQDQFDPDELXQLQxX‫ڰ‬DFs
ca axa ënë menuax ñuñuirama unicama isti nëtë anun ca Nucën Papa Diosan, an
a caísia, atúxa ami upiti catamëcë EsWVLXQLQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFsPD
‫ڰ‬LDQDQDtQQsWsQXDEs‫ڰ‬LQXQ, an nuibacë XQLFDPDDDtQ‫ڰ‬XFKDFXStXLVDFDUDRWL
XQLFDPD[FDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLi[DDtQ ‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. Usonan ca an
bana quicësabi oquin. 6੅8VD‫ڰ‬DtQEL EsWVLXQLQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFsXQLFDPD
camina mitsun ñuñuma uni a —‫ڰ‬DLVDPD DVKLXLVDELRWLPD‫ڰ‬LFsQ.
ca —quixun timaquin rabínmin.
fXxXLUDXQLDQFDPLWVXSDUiQTXLQxX -HVXFULVWRPLFDWDPsFs‫ڰ‬L[XDQ
mëëmianan tëmëramiquin mitsumi XQLQxXXStVKL‫ڰ‬DWL
PDQiQTXLQ, an uníxa ami bëtsi uni ñui 14੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ۛ ntu, DQ´‫ڰ‬s[FDQDDPL
PDQiQFsxun cuacë uninu buania. ¿Atux FDWDPsWL-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DLQµTXLTXLQEL,
FDUDXVDPD‫ڰ‬LF? 7੅8VDTXLQ‫ڰ‬DLFD&ULVWR, Jesusan bana quicësabi oquin upí ñuishi
D[XSt‫ڰ‬L[XDQDQPLWVXDLQDQ‫ڰ‬LPLFsD ‫ڰ‬DFsPDXQLD[FDDtQEDQDxDQFiLVKL
xXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLD. ¿Atux cara usama ‫ڰ‬LFsQ. ¢8VDXQL[FDUD-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DLVK
‫ڰ‬LF? iëWۛ L‫ڰ‬LF? &D‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. 15੅Ësa ca. Axa
8੅Aín bana raírinëxa quicësoi -HVXFULVWRPLVLQiQFsXQL, bëbu
‫ڰ‬LFssamaira oi a bana quicëVRL‫ڰ‬LWL1XFsQ ‫ڰ‬LPDLQXQEL[DQX, chupaxXPD‫ڰ‬LDQDQD
Papa Diosan banax ca ësai quia: “Mixmi piti ñuñuma isquin, 16੅sapi camina mitsu
upiti bërúancacësaribi oquin camina achúVKLQsQFDWL‫ڰ‬DLQ: Bërúanx ca
PLQDLQWVLFDPDQXLEDQDQD[D‫ڰ‬DTXLQVD cuantan, mina matsi ca mapút,
‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQµ. A bana quicësabi SXFKiquin ca pit quixun. Usaquin
RTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬L[XQFDPLQDPLWVXQ1XFsQ FDTXLQELDxXxXEL‫ڰ‬LQiQFsPD‫ڰ‬DLVK
Papa Dios cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLQ. 9੅Usa FDPLQDPLQEDQDxDQFiLVKL‫ڰ‬DLVK
‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVXQ, raíri unishi EDQiLQVKLTXLFs‫ڰ‬DLQ. 17੅Usaribiti ca uni
QXLEDQDQUDtULXQLQXLEDFsPD‫ڰ‬L[XQ, Jesucristomiisa catamëtia quiquinbi uni
‫ڰ‬XFKDTXLQ1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD LWVLQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFsPD‫ڰ‬DLVKDVprabi
cuënëo quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLPDQ. 10੅Ësa Jesucristomi catamëFsPD‫ڰ‬LFsQ.
ca. An camabi aín bana cuënëo 18੅8QLQVDSLFDXQLLWVLFDWL‫ڰ‬LFsQ: Mixmi

quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DTXLQEL1XFsQ3DSD Jesucristomi cana catamëti quimainunbi


Diosan bana achúshi quicësa oquin FDQD‫ڰ‬sQXStxX‫ڰ‬DLQ. Mixmi —-HVXFULV‫ێ‬
‫ڰ‬DFsPDXQL, an ca camabi Nucën Papa tomi cana catamëti —quicëbëtanbi cana
Diosan bana cuënëo quicësa oquin PLQPLXStxX‫ڰ‬DLDLVFsPD‫ڰ‬L[XQDVprabi
‫ڰ‬DFsPDVD‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬XFKDLD. 11੅Nucën Papa FDPLQDXVD‫ڰ‬DLTXL[XQVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. Usa
'LRVD[D´0LQ[DQXPD‫ڰ‬DLQFDPLQD ‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬sQxXXSt‫ڰ‬DFs‫ڰ‬L[XQPLLVPLWL
[DQXEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQµTXLi, axbi ca “Uni ‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬s[FDQDDVprabi Jesucristomi
FDPLQD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQµTXLDFs[D. 8VD‫ڰ‬DtQEL catamëFs‫ڰ‬DLTXL[XQ. Usaía a uni quicë ax
FDDQDtQ[DQXPD‫ڰ‬DLQ, xanubë ca aséUDEL‫ڰ‬LFsQ. 19੅Min camina Nucën
‫ڰ‬LTXLQPDELXQL‫ڰ‬DFsXQLDQ1XFsQ3DSD Papa Dios ax ca achúVKLVKL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
Diosan bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLPD. sinanin. 8VDTXLQVLQiQWLFDDViEL‫ڰ‬LFsQ.
12੅8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVX[1XFsQ3DSD 8VDTXLQPLVLQiQFs‫ڰ‬DtQELFDxXQVKLQ
6$17,$*2੄2੄3 480

‫ڰ‬DWLPDFDPDQULEL—usa ca —quixun
‫ڰ‬XQDQLDPLUDFXstan bamai bërëruia. 8SLWLVKLFDQDQXQDEDQDWL‫ڰ‬DLTXLFsEDQD
ۛ ntu, mitsux camina
3
20੅¢0L[VLQiQxXPDVD‫ڰ‬L[XQFDUDPLQD 1੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa

‫ڰ‬XQDQLPDQ, Jesucristomi cana catamëti FDPixëshiira an axa Jesucristomi


TXLTXLQELXQLLWVLQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFsPD catamëFsXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLFsXQL‫ڰ‬LWLPD
‫ڰ‬DLVKFDDXQL-HVXFULVWRPLFDWDPscëmasa ‫ڰ‬DLQ. &DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, XVDXQL‫ڰ‬L[XQEL
‫ڰ‬LFsQ? 21੅Ësa ca. Nucën rara, Abraham, an ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DLFDPLQDUDtULXQLFDPD
ca Nucën Papa Dios rabinuxun an ‫ڰ‬DFsVDPDLUDRTXLQ‫ڰ‬XFKRFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
cacësabi oquin aín bëFKLFs,VDDF‫ڰ‬DWL 2੅&DPD[XQELFDQDQXQDxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLQ.

mëníocëxa. 8VDTXLQ‫ڰ‬DLDLVLFD1XFsQ $[DXLVDtEL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFsPDXQLD[FD


Papa Dios —$EUDKDPQsQFD‫ڰ‬sQEDQD aséUDELXStXQL‫ڰ‬LFsQ. $XQLQFD‫ڰ‬DWLPDWL
FXDTXLQ‫ڰ‬sQFDFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DLD, XVD‫ڰ‬DLVK banatisa tanquinbi tëQsWL‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQ
FD‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LFs—quiax quiacëxa. 22੅Nucën XLVDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLFDUDVLQDQLD, abi
Papa Diosan a cacëVDELRTXLQ$EUDKDP‫ێ‬ tëQsWL‫ڰ‬LFsQ. 3੅Ësa ca. Caballo niquinquin
QsQ‫ڰ‬iFXStFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, Abrahamnëx cananuna anun nitsinananbi anun
ca asérabi Nucën Papa Diosmi catamëcë buinati itsi aín cuëbínu tëcërëcain.
‫ڰ‬LDFs[DTXL[XQ. 8VD‫ڰ‬L[XQDQFDFssabi Usoxun cananuna nun cuëëncësa oquin
RTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVKFD$EUDKDPDVprabi ax QLTXtQWL‫ڰ‬DLQ. 4੅Usaribi ca manë nunti
‫ڰ‬LFssamaira oi Nucën Papa Diosmi ‫ڰ‬LFsQ. &KDLUD‫ڰ‬LFsELFDVXxXQEscaquin
VLQiQFs[D. 23੅Nucën Papa Diosan bana buania. 8VD‫ڰ‬LFsELFDDQQLTXLQFsXQLQ,
cuënëo axa a ñui quicësabi oi ca uinu cara cuainsa tania ami oquin anun
$EUDKDP‫ڰ‬LDFs[D, ësai quicë: “Nucën FKLEtWLD[DFKDLUDPD‫ڰ‬DtQELDQ~LQVKL
Papa Diosan ca aín quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL puntëbianquin buania. 5੅Usaribi ca nun
‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLFD$EUDKDPDPL DQDDQ~QXEDQDFsD[‫ڰ‬LFsQ. Chamaratsu
catamëacëxa. 8VDtD‫ڰ‬LFsFXStFD1XFsQ QXQFXsEt‫ڰ‬DtQELFDQDQXQDXLVDxXLVKL
Papa Diosan iscëx Abraham upíira uni ñui cara, anun banain. Tsi chamaratsu
‫ڰ‬LDFs[Dµ. 8VD‫ڰ‬LFsFD$EUDKDPXQLQ, bimicë[XQELFDFKDLUD‫ڰ‬LFsELQDs
Nucën Papa Diosbë nuibanancë uni rëquiquiani chaquin cëñuia. Usaribi
caquin anëacëxa. RTXLQFDQXQDQi[DFKDPDUi‫ڰ‬DtQELXLVD
24੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWVXQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, banaratsu cara unin uni itsi ñuiabi, a
1XFsQ3DSD'LRVDQFDDPLVLQiQFs EDQDFKDQLRTXLQWVXicaruia, camabi
cupíshima, DPLVLQiQTXLDQD[FXssQFs menuxuan unin cuanun. 6੅7VLFKDPDUD‫ێ‬
VDELRTXLQxXXSt‫ڰ‬DFsFXStribi, uni —ax tsu usaribi ca nun ana, a cupínu nun
ca aséUDELXSt‫ڰ‬LFs—quixun isia. cuëbitan banacë, D[‫ڰ‬LFsQ. Chamaratsu
25੅Usaribi oquin ca Rahab cacë xanu ax ‫ڰ‬DtQELFDQDQXQDDQXQ‫ڰ‬DWLPDWLEDQDWL
‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬L[XQELD,VUDHOXQLUDEë ۛ Jericó ‫ڰ‬DLQ. 8VDLEDQDFsFXStQXQVLQiQULEL
sPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ‫ڰ‬DWLQUDEDQDQ, aín ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDxX‫ڰ‬DWLPDULEL‫ڰ‬DLQ.
xubunu unë[XQEsWVLEDLQFXDQWinun 8VD‫ڰ‬L[XQFDDQ~QX‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFs‫ڰ‬L[XQ
xucë, a cupí Nucën Papa Diosan upí QXQEDPDWLQsWsXWimainun usabi nu
isacëxa. 26੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, EDPDWDQ‫ێ‬ ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXDQEL
cëx ca bëru ñunshínxXPD‫ڰ‬DLVKXQLDtQ FDXQL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDWLVLQiQPLD.
QDPLxDQFiLVKL‫ڰ‬LFsQ. Usaribi ca uni ax 7੅8QLQFDFDPDELxXLQDD[DSLinancë

isa Jesucristomi catamëtia quiquinbi uni ‫ڰ‬LPDLQXQxXLQDSsFKLX‫ڰ‬LPDLQXQPHQ


LWVLQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFsPD‫ڰ‬DLVK, aín niríFsxXLQD‫ڰ‬LPDLQXQEDFDPsX‫ڰ‬LFs
EDQD[xDQFiLVKL‫ڰ‬LFsQ. xXLQDDFDPDELDtQFXssQFsVDRTXLQ‫ڰ‬DWL
481 6$17,$*2੄3੄4

‫ڰ‬LFsQ, XVRTXLQFD‫ڰ‬DLD. 8੅8VD‫ڰ‬DtQELFD sinanima uni itsimi nutsianan axëshi


unin aín cuëELWDQ‫ڰ‬DWLPDWLEDQDWLDVKL xXxX‫ڰ‬LWLFXssQFsXQLDQFDXStRTXLQ
tënëWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDXQLXVDEL VLQiQFsPD‫ڰ‬L[XQFDPDEL‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DWLVKL
‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLD. 8VD‫ڰ‬DLVKFDDXQLQEDQD sinania. 17੅8VD‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD
DQXQXQLEDPDWLPXFDURVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 'LRVDQVLQiQPLFsXQLQXStRTXLQVKL
9੅Nun ana anúnu banacë, anúnbi VLQiQTXLQXStxX‫ڰ‬DLD. Ca unibë
FDQDQXQD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVUDELQ, nishananquinma nuibananquin bëtsi
anúnribi cananuna uni, D1XFsQ‫ڰ‬,EX unían cacëxun cuaquin upí oquin bana
'LRVDQDVDULELRTXLQXQLR‫ڰ‬LFsELDPL VLQinan uni itsiribi nuibaquin axa
QLVKTXLQDPL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDTXLQxXFDLQ. ‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DTXLQLD. Usa unin ca
10੅Nun cuëbitanbi cananuna Nucën Papa cëPsPD‫ڰ‬L[XQSDUinanquinma aín
Dios rabin. Rabianan cananuna nun quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLD. 18੅Axa unibë
cuëELWDQ‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLQ. ‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu, nishananima upitishi banacë unicama
XVDL‫ڰ‬LWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ. 11੅¿Anuaxa me DQFDFKXiPDUXD‫ڰ‬L[XQXStxXLVKL‫ڰ‬DTXLQ
Ps~FD[‫ڰ‬XQSD[FKLTXtcë, anuax cara uni raíULULELFKXiPDUXD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLD.
EDWD‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬LPDLQXQPXFD‫ڰ‬XQSi[ULEL
XWL‫ڰ‬LF? &DXWLPD‫ڰ‬LFsQ. 12੅‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu, $QsQsPHQX‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQiQFs
¿higueranën cara aceitunanën bimisa XQLFDPDVDULEL‫ڰ‬LWLPDEDQD

4
RTXLQWXDWL‫ڰ‬LF? &D‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ. 1੅¿Uisa cupí caramina mitsúxbi

¿Uvasnënribi cara higueranën bimisa nishananan ñu cananin? Mitsúnbi


RTXLQWXDWL‫ڰ‬LF? &D‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ. Usaribiti EsWVLEsWVLxX‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQDQLFDPLQD
FDDQXD[DPHPs~FD[‫ڰ‬XQSD[FKLTXtcë XVDL‫ڰ‬LFDQLQ. 2੅Mitsun cuëëncë ñu bicasi
anuax tashixX‫ڰ‬XQSi[EsELEDWD‫ڰ‬XQSD[ bënëT ۛ XLQELELFsPD‫ڰ‬L[XQFDPLQD
XWLPD‫ڰ‬LFsQ. Usaribiti cananuna nun ELQX[XQDPLQLVKTXLQXQLLWVL‫ڰ‬DFsVD‫ڰ‬DLQ.
cuëbitan Nucën Papa Dios rabianan 8VD‫ڰ‬L[XQEsWVLXQL‫ڰ‬LFsVDULELWLxXxX‫ڰ‬LLVD
‫ڰ‬DWLPDWLEDQDWLPD‫ڰ‬DLQ. tani bënëq ۛ uinbi bicasmati camina
nishananan mëëananin. 8VDL‫ڰ‬LTXLQEL
$VHUDELxX‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LWLEDQD
FDPLQD1XFsQ3DSD'LRVPLxXFicëma
13੅0LFDPDXLQX‫ڰ‬LFs[FDUDPLQD cupí mitsun cuëëncë ñu bitsiman.
VLQiQxXLUD‫ڰ‬LDQDQXStRTXLQEDQDFXDFs 3੅fXFiTXLQELFDPLQDDPLxXFicë ñu a

‫ڰ‬DLQFDPLQDFsruti rabíquinma ñu upíshi bitsiman, ax cuëëncësabi oquinmami


‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 8VDTXLQPL‫ڰ‬DLDLVTXLQFD—a mitsux cuëëncësa oquinshi Nucën Papa
unix ca aséUDELVLQiQxX‫ڰ‬LDQDQXStRTXLQ 'LRVxXFicë cupí. 4੅Nucën Papa Diosmi
EDQDFXDFs‫ڰ‬LFs—TXL[XQXQLQ‫ڰ‬XQiQWL manúxunmi mitsun cuëëncësa oquinshi
‫ڰ‬LFsQ. 14੅8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVX[XQLPL ‫ڰ‬DLDFDQDsVDTXLQPLWVXFDLQ: ¿Mitsun
QLVKFs‫ڰ‬LDQDQXQLLWVLPLVLQinanima FDUDPLQD‫ڰ‬XQDQLPDQ, sQsPHQX‫ڰ‬LFs
nutsi mixëVKLxXxX‫ڰ‬LWLFXssQFs‫ڰ‬L[XQ, xXLVKLVLQiQFs‫ڰ‬DLVKFDXQL1XFsQ3DSD
UDELDFiquin —‫ڰ‬s[FDQDxX‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DL 'LRVEsXStPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ? 8LQX‫ڰ‬LFs
—TXL[XQVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. Usaquin XQLQFDUDsQsPHQX‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQDQLD
VLQiQFs‫ڰ‬DLVKFDPLQEDQDFsmëFs‫ڰ‬LFsQ. D[FDDLQDQPD‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVPL
15੅8VDTXLQVLQiQFsXQL[FD1XFsQ3DSD QLVKFsVD‫ڰ‬LFsQ. 5੅Nucën Papa Diosan bana
'LRVDQVLQiQPLFsPD‫ڰ‬LFsQ. Ax ca an ënë cuënëo ax ca ësai quia: “Nucën Papa
PHQX‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQiQFsXQLQVLQiQFsVD 'LRVDQFDDLQDQ‫ڰ‬LFsQXxXñaia. 8VD‫ڰ‬DLQ
‫ڰ‬LFsQ. fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQVLQiQPLFsFD FDDQQXEs‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LQiQFsDtQ%sUX
XVDXQL‫ڰ‬LFsQ. 16੅Axa nishanan ami fXQVKLQ8StD[EsWVLxX‫ڰ‬DTXLQPDQXD[
6$17,$*2੄4੄5 482

FXssQFsVDRTXLQVKL‫ڰ‬DWLFXssQLDµ. A D[ULELDDPLVLQiQFsXQLFDPDEsxXLDQDQ‫ێ‬
banax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsQ. 8VDFDD[‫ڰ‬LFs WLPD‫ڰ‬DLQ. $[DDEsD-HVXFULVWRPLVLQiQFs
TXL[XQX‫ڰ‬XQiQWLRTXLQFD1XFsQ3DSD uni ñui —D[FD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs—quicë uni
Diosan aín uni usoquin cuënëomiacëxa. ax ca —Nucën Papa Diosan banax ca
6੅$QQXVLQiQPLFsxXLVKLQXQ‫ڰ‬DQXQFD ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs—TXLFsVD‫ڰ‬LFsQ. Usai qui
1XFsQ3DSD'LRVDQQX‫ڰ‬DTXLQWDQFsxun camina mitsux Nucën Papa Diosan bana
QXLEDTXLQQXD‫ڰ‬DTXLQFsXVDPDLUDRTXLQ quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DtPDDEDQD[FD
‫ڰ‬DTXLQWscënia. 8VD‫ڰ‬DLQFDDtQEDQDsVDL FXDWLPD‫ڰ‬LFsTXLFsVD‫ڰ‬DLQ. 12੅Usai ca uni
quia: “Nucën Papa Diosan ca axa rabícë ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQDQX‫ڰ‬LQDQD[FD
unicama a timanan axa —‫ڰ‬s[FDQDXVD achúshi, Nucën Papa Dios, DVKL‫ڰ‬LFsQ. A
‫ڰ‬DL—quiax rabícëma unicama nuibaquin EDQD‫ڰ‬LQDQ‫ڰ‬L[XQFDXQLQFDUDDEDQD
‫ڰ‬DTXLQLDµ. 7੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD1XFsQ3DSD quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLDTXL[XQLVWL‫ڰ‬LFsQ.
Diosan bana cuati ami catamëti ax 8VD‫ڰ‬L[XQFDD[D[sQLEXD‫ڰ‬DtQELDEs‫ڰ‬LWL
cuëëncëVDELRLVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQ unicama a iëP ۛ LDQDQD[DDEs‫ڰ‬LWLPD
FDPLQDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsDQ‫ڰ‬DWLPDxX unicama a xëQLEXD‫ڰ‬DtQELDEs‫ڰ‬LWLPRTXLQ
‫ڰ‬DWLPLWVXVLQiQPLVDWDQFs[XQELDxX‫ڰ‬DWL sQWL‫ڰ‬LFsQ. ¢8VD‫ڰ‬DtQELFDUDPLQDPLQPL
tënëTXLQ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LDFDxXQVKLQ XQLLWVL‫ڰ‬DWLPRQXQPL[DxX‫ڰ‬DLQ?
‫ڰ‬DWLPDQsQXEtRTXLQPDPLWVXsQWL‫ڰ‬LFsQ.
8੅Asérabi upiti ami sinani Nucën Papa Uisai caranuna imëLۛ VKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ
Diosbë banaquin camina an nuibaquin FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLPDTXLFsEDQD
VLQiQPLFsxun, D[FDPLWVXEs‫ڰ‬LFsTXL[XQ 13੅ÊQsEDQDULEL‫ڰ‬sQPLWVXFDPDLQXQFD

PLWVXQQXLWXPsXXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ. cuat. Micama raírinëx camina ësai quin:


$QxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFsXQLFDPD, cana mitsu —Bërí cuanima cananuna imëiۛ shi
cain: Unia aín mëcën chuaxXPD‫ڰ‬LQXQ DQX[XQxX‫ڰ‬DLEsWVLsPDQXFXDQWL‫ڰ‬DLQ.
mëchucacësaribiquin ca min sinan upí Cuanx bëbatancëxun cananuna achúshi
‫ڰ‬LQXQPLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFscama ën. EDULQDQX‫ڰ‬LTXLQxXELWDQFsxun maruquin
—1XFsQ3DSD'LRVQDQFDQD‫ڰ‬DL—quicë ‫ڰ‬LWVDFXUtTXLELWL‫ڰ‬DLQ. 14੅Usai quiquinbi
‫ڰ‬L[XQELDLQDQPDXQLFDPDQ‫ڰ‬DFssaribi camina uisai caramina imëLۛ VKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL
RTXLQsQsPHQX‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQiQFs TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPDQ. 8LVDFDUDQXQWVyWL‫ڰ‬LFs
unicama, mitsúxribi ca sinanat, Nucën FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLPDQ. $[FD‫ڰ‬LE~tancëxa
Papa Dios cuëëncësabi oíVKLPL‫ڰ‬LQXQ. curu nëtë bënëtishi nëtëFۛ sXVDULEL‫ڰ‬LFsQ.
9੅—Nucën Papa Dios cuëëncësabi oi cana 15੅8VDLTXLPDFDPLQDsVDLTXLWL‫ڰ‬DLQ: Nucën

‫ڰ‬LPD—TXL[XQVLQDQLFDPDViQXLWXWL‫ڰ‬LQ. ‫ڰ‬,EX'LRVFXssQFsbë, EDPDFsPD‫ڰ‬L[XQ


&XssQLFXDLFs‫ڰ‬DtVKELFDDsQLPDVi FDQDQXQDQXQVLQiQFsxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 16੅Usa
nuituti bëunan mëscut. &KXimarua ‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVX[—‫ڰ‬sQELFDQDXVDTXLQ
WDQtPLFXssQFsDsQLFDPDViQXLWXW. xX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL—quiax cërúanan rabitin. Usai
10੅—‫ڰ‬Ê[FDQDDQLVFs[‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬XFKDñu ‫ڰ‬LWLFD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ. 17੅Ësa ca: An usaquin
‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQiQTXLQPLFDFsxun ca ‫ڰ‬DWLFDXSt‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQELXVDTXLQ
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQPLWVXQ ‫ڰ‬DFsPDXQLD[FD‫ڰ‬XFKDLD.
‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ TXLQXStLUD‫ڰ‬DtVKPL
cuëëQXQPLWVX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. fXxXXQLXVDL‫ڰ‬LWLFD‫ڰ‬DLVDPD
‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
fXLTXLQXQLLWVL‫ڰ‬DWLPRWLPD
5
1੅Ñuñuira unicama, mitsúnribi
ۛ ntu,
11੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa cana mitsu cain, FDPLQD‫ڰ‬sQFDFs[XQFXDWL‫ڰ‬DLQ.
-HVXFULVWRPLVLQiQFs‫ڰ‬DLVKFDPLQD 0LWV~[PL‫ڰ‬DLVDPDLUDxXxX‫ڰ‬LDQDQ
483 6$17,$*2੄5

curíquixX‫ڰ‬DLVK, a cupí tëmërati sinani ‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQ, camina mitsúxmi an


FDPLQDPDViQXLWXWLLQWL‫ڰ‬DLQ. 2੅Mitsun ‫ڰ‬XFKRFsPD‫ڰ‬LQXQ, uni raíribë ñuianani
curíTXL‫ڰ‬LPDLQXQPLWVXQxXFDPDULELFD QLVKDQDQWLPD‫ڰ‬DLQ. 10੅‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu,
chëTXLLVD‫ڰ‬LFsQ, mitsun chupa upíburibi FDPLQDDQ1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVTXLFsEDQD
FDQDFXD[DQSLLVD‫ڰ‬LFsQ. 3੅Mitsun manë XQLxXL[XQFsXQLFDPD‫ڰ‬LiVDULELWL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
xXFXUL‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LPDLQXQPDQsX[XD‫ڰ‬DFs, Atun ca tëmëraquinbi bënëq ۛ uinma
mitsun curíquicamaribi ca puibuisa tanshiacëxa. 11੅Uicaman cara tëmëUD‫ێ‬
‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDDxXFDPDFKsqui quinbi bënëq ۛ uinma tanshitia ax ca upí
nëtëWۛ L‫ڰ‬LFsQ. Tsin nëncëxۛ a ñu nëtëcۛ ësa oquinshi sinani cuëënia quixun
usaribitia mitsun ñucama nëtëm ۛ ainun FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ. Mitsun camina
camina mitsúxribi tëmëUDWL‫ڰ‬DLQ. Nucën -REQs[D‫ڰ‬DLVDPDLUDWsmëraibi Nucën
‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRXWsFsQWL‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DtQEL ‫ڰ‬,EX'LRVPLFDWDPsDDEDQDxXLDFXDQ.
FDPLQDxXxX‫ڰ‬LWLVKLVLQiQTXLQ &XDFs‫ڰ‬L[XQFDPLQD‫ڰ‬XQiQFDQLQ, uisaira
PLWVXQDLQVKLD‫ڰ‬LQXQxXEXF~QUXDQ. 4੅An RTXLQFDUD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ
mitsu naënuxun ñu mëëxuncë uni QXLEDTXLQXQL‫ڰ‬DTXLQFs‫ڰ‬L[XQDXQL
FDPLQDFXStRFsPD‫ڰ‬DLQ. &XStRFsPD‫ڰ‬DLVK ‫ڰ‬DTXLDQFs[DTXL[XQ.
ca mitsu ñui banaia. Usaquian mitsu 12੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ۛ ntu, bëtsi banacama
xXLDFDiQJHOFDPDQ‫ڰ‬DSX, 1XFsQ‫ڰ‬,EX FXDTXLQELFDPLQDsQsEDQDLUDVLQiQWL
Dios, an cuaxa. 5੅Ënë menuax camina ‫ڰ‬DLQ. Mitsux camina mitsun bana isa
‫ڰ‬DLVDPDLUDxXXStxX‫ڰ‬DLVKPLWVX[ aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQXQLQFXDQXQ
cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LDQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQDDtQ —naitanbi cuamainun cana mi cain
‫ڰ‬LE~DQ‫ڰ‬DUDFDFsxXLQDDQXQ‫ڰ‬DWLQsWs —quianan —menbi cuamainun cana mi
sënëQ ۛ FsEsWDQ‫ڰ‬DQX[XQUsUDFDPLFsVD‫ڰ‬DLQ. cai —TXLWLPD‫ڰ‬DLQ. Uisa ñubi cara, a ñui
6੅0LWVXQFDPLQD‫ڰ‬XFKDñuma unibi camina —cana asérabi mi cai —quiax
‫ڰ‬XFKRTXLQ‫ڰ‬DQ. 8VRTXLQPL‫ڰ‬DFsxunbi ca TXLWLPD‫ڰ‬DLQ. Usai quima camina asérabi
DWXQPLWVXFXSLFsPD‫ڰ‬LFsQ. EDQiLQVKLEDQDWL‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa
'LRVDQPLWVX‫ڰ‬XFKRWLPDFXSt.
8LVDLFDUDxX‫ڰ‬LFsEsELEsQsWLPD1XFsQ 13੅0LFDPDXLQX‫ڰ‬LFs[FDUDPLQDPDVi
Papa Diosbë banati nuituti bëtsi sinani camina Nucën Papa
7੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa ۛ ntu, 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR 'LRVEsEDQDWL‫ڰ‬DLQ. 0LFDPDXLQX‫ڰ‬LFs[
XWimainun camina tëmëraibi FDUDPLQDFXssQLFKXimarua tani
bënëT ۛ XLQPDDQ~DQXWLQsWsFDtQWL‫ڰ‬DLQ. camina Nucën Papa Dios rabi cantati
$QxX‫ڰ‬DSiFsXQLQFDxX‫ڰ‬DSitancëxun ‫ڰ‬DLQ. 14੅8L[FDUDxXFs‫ڰ‬LFs, anribi ca
anun aín bimi biti nëtë sënën ۛ tamainun Jesucristomi catamëcë unicaman
cainia. 8VD‫ڰ‬L[XQFDPLWDEXWDQFs[D FXVKLFDPDFDPLWL‫ڰ‬LFsQ, xëni ron
sënëQ ۛ FsEsWDQxX‫ڰ‬DSitancëxun ‫ڰ‬DTXLDQ, DQSs[FXQXQ1XFsQ‫ڰ‬,EX
bënëq ۛ uinma canitancëxuan tuaia aín -HVXFULVWRxXFixuni unun. 15੅Asérabi ca
bimi binuxun cainia. 8੅Usaribi oquin DQsQsXQLSs[FXWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
camina mitsun, —1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR VLQiQTXLQPLDxXFixuncëxun ca Nucën
anun utëFsQWLQsWsFD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQxXFsXQLSs[FXWL
—TXL[XQVLQiQDQPDViQXLWXWL ‫ڰ‬LFsQ. 3s[FDQDQFDDtQ‫ڰ‬XFKDFDPD
bënëWLPDFXssQTXLQFDtQWL‫ڰ‬DLQ. 9੅‫ڰ‬ÊQ tërëQ ۛ [XQWL‫ڰ‬LFsQ. 16੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD
xucëaۛ ntu, Nucën Papa Diosan anun PLWV~QPLPLQ‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQiQFsD
FDPDELXQLDtQQXLWX‫ڰ‬XQiQTXLQ ñuixuananquin abëmi Jesucristomi
XLVRTXLQFDUDxX‫ڰ‬D[DTXL[XQLVWLQsWs catamëcë uni raíribë mia usa ñucama
6$17,$*2੄5 484

mëQtR[XQXQ1XFsQ3DSD'LRVxXFi[XD‫ێ‬ 'LRVDPLULELVKLxXFitëcëncëbëa, ‫ڰ‬Xt


QDQWL‫ڰ‬DLQ. 8StLUDRTXLQVLQiQTXLQ ‫ڰ‬LE~tëcëncëEsFDPHQX‫ڰ‬LFsxXFDPD
xXFicë cupí ca Nucën Papa Diosan upí cotëcëni bimiacëxa.
RTXLQXQL‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. 17੅Elías, an 19੅‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu, micama achúshinën
Nucën Papa Dios quicë bana unicama 1XFsQ3DSD'LRVDQEDQDsQFs‫ڰ‬LFsEL
ñuixuncë uni, an ca nusaribi uni bëtsi uni sinanamiquin ami catamëtëcë
‫ڰ‬L[XQEL‫ڰ‬XtD‫ڰ‬LEXD[PD‫ڰ‬LQXQ1XFsQ3DSD QXQ‫ڰ‬LPLFsbëtan, 20੅FDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ,
'LRVxXFicëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQ XLXQLQFDUDXVRTXLQXQL‫ڰ‬XFKDxX‫ڰ‬LFsEL
xXFicësabi oi rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi sinanamia, an ca a uni Nucën Papa
baritia, ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi mëcën 'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQLëFۛ s‫ڰ‬LDQDQDtQ‫ڰ‬XFKDFDPD
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKL‫ڰ‬X[sQ‫ڰ‬Xt‫ڰ‬LEXDPD tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. Ashi,
‫ڰ‬LFsQ. 18੅8VDtD‫ڰ‬LFsbëtan Nucën Papa Santiago.
PEDRONËAN A PAIN BUANMIA QUIRICA

nëtënuaxbi ami catamëtia isquin ca


Axa bëtsi bëtsi menuax Jesucristomi Nucën Papa Diosan aín cushínmi ñu
catamëcë unicama Pedronën quirica ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DtPDXStVKL‫ڰ‬LQXQPLWVXEsU~DQ‫ێ‬
cuënëoxuan TXLQ‫ڰ‬DTXLQLD, an mëníosabi oími

1
1੅‫ڰ‬Ê[FDQD3HGUR, aín bana unicama Jesucristoa utëcëncëbë aín nëtënu abë
xXL[XQXDQ-HVXFULVWRQsQFDtVD‫ڰ‬DLQ. tsónun.
Mitsun nëtënuax bëtsi bëtsi menu tsóti 6੅Acama sinani camina mitsux uisa ñu

FXDQ‫ڰ‬DtVKPL3RQWR, Galacia, Capadocia, FDUD‫ڰ‬LFsbëbi bënëtima cuëënin, ënë


Asia, Bitinia, a nëtëFDPDQX‫ڰ‬LFsFDQD PHQX‫ڰ‬DLVKWsmëraibi. 7੅ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ.
sQsTXLULFDPLWVXEXiQPLQ. 2੅An AséUDELFDUDFXULVKL‫ڰ‬LFsLVQX[XQFDXQLQ
VLQiQVDELRTXLQDLQDQ‫ڰ‬LQXQFD1XFsQ curi tsi rëquirucënu xaroquin tania.
Papa Diosan mitsu caísacëxa. Aín Bëru Usaribiti camina mitsux caramina ami
fXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LPLFs[PLDLQDQVKL‫ڰ‬DLVK catamëFs‫ڰ‬DLTXL[XQLVQX[XQ1XFsQ
ax quicëVDELRL‫ڰ‬LQXQPLWVX‫ڰ‬LPLDQDQFD 3DSD'LRVDQWDQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. &XUL‫ڰ‬DtVKEL
-HVXFULVWREDPDFXStPLWVXQ‫ڰ‬XFKDFDPD FDFsx~WL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDPLQD
ۛ TXLQPLWVXQQXLWXXSt‫ڰ‬LPLD[D.
tërëQ tëmëraquinbi Nucën Papa Diosmi
Usaími mitsux Nucën Papa Diosan catamëTXLQsQFsPD‫ڰ‬DLVKFXULVDPDLUD
QXLEDFs[‫ڰ‬LFsVDPDLUDRLFKXiPDUXD‫ڰ‬DLVK ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Usaquin tancëxbimi asérabi ami
bucucanti cana cuëënin. FDWDPsWL‫ڰ‬DLQFDXWsFsQTXLQ-HVXFULVWR‫ێ‬
nën —aséUDEL‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬DLVKFDPLQD‫ڰ‬sEs
8VDL‫ڰ‬LWLDXQLQxXLD ‫ڰ‬DLVKFXssQWL‫ڰ‬DL—quixun mitsu cati
3੅Nucën Papa Dios, D[1XFsQ‫ڰ‬,EX ‫ڰ‬LFsQ.
-HVXFULVWRQsQ'LRV‫ڰ‬LDQDQDtQ3DSDULEL, a 8੅A isúnmabi camina mitsun Jesucristo

FDQDQXQDUDELWL‫ڰ‬DLQ. An ca nu sinanin. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDDLVD[PDELDPL


nuibaquin bamaxbia baísquia Jesucristo VLQDQLFKXimarua tani cuëëinra cuëënin,
DQQXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ cëxnu anúnmi uisairai caramina cuëëni quixun
bacëQۛ WsFsQFsVD‫ڰ‬DLVK, DLQDQ‫ڰ‬LQXQQX QXxXL[XQWLEDQD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DtQEL. 9੅Ami
‫ڰ‬LPLD[D, ënë nëtëQXD[DLQDQ‫ڰ‬DtVKQXDtQ catamëFsFXStFDPLWVXQ‫ڰ‬XFKDFDPD
nëtëQXULEL‫ڰ‬LQXQ. 4੅Nucën Papa Diosan ca tërëQ ۛ Fs‫ڰ‬LDQDQPLDLQDQ‫ڰ‬LQXQ1XFsQ
mitsúxmi aín nëWsQXDEs‫ڰ‬LWLRTXLQ Papa Diosan mitsu iëm ۛ iaxa.
mëníocëxa. A nëtënuax ca uisa ñubi, 10੅An Nucën Papa Dios quicë bana uni

ënë nëtëQXD[‫ڰ‬LFssari chëquianan ñuixuncë unicaman ca —Nucën Papa


cëñúWLPD‫ڰ‬LFsQ, DQXFDXLVD‫ڰ‬XFKDEL 'LRVDQFDDtQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëaۛ nan uni
‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. Usabi ca xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬LWL DLQDQ‫ڰ‬LQXQLëP ۛ LWL‫ڰ‬LFs—quixun cuëQsR‫ێ‬
‫ڰ‬LFsQ. 5੅A nëWsQX‫ڰ‬LLVDPDSDLQ‫ڰ‬DtVKPLsQs TXLQELXLVDLTXLFsFDUDDEDQD‫ڰ‬LFs

485
13('52੄1 486

TXL[XQ‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬8QiQFDWVLTXLD[ camina mitsun —Nucën Papa Dios ax ca


xXFDFDQiQTXLQ1XFsQ3DSD'LRVDQ ‫ڰ‬sQ3DSD‫ڰ‬LFs—quixun sinani aín nëtënu
bana amiribi amiribi isquinbi ca ‫ڰ‬LQX[sQsQsWsQXSDQ‫ڰ‬LTXLQxX‫ڰ‬DWLPD
‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬LFsQ. 11੅Cristo ënë menu ucëma ‫ڰ‬DWLPLUDFXëT ۛ XLQXStxXLVKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬DtQELFDDtQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ 18੅0LWVXQUDUDQ-HVXFULVWRPLVLQiQWL

VLQiQPLFs‫ڰ‬L[XQ, an Nucën Papa Dios ‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬DtQPLXVDULELRTXLQVLQDQLDEL


quicë bana uni ñuixuncë unicaman FD1XFsQ3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQ
‫ڰ‬XQiQFs[D, tëmëUD[EDPDWDQFs[EDtVTXL‫ێ‬ iëmۛ iquin mitsu Jesucristomi
WDQFs[FD&ULVWRDtQ3DSDVDULEL‫ڰ‬$SX VLQiQPLD[D. &DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, curi
‫ڰ‬DLVKDEsWVyWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. Usaquin ‫ڰ‬LPDLQXQFXUtTXL‫ڰ‬LPDLQXQEsWVLxXFDPD
‫ڰ‬XQiQTXLQFDXLVDXQLFDUD&ULVWR‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs axa cëñúti a cupíbi ca Nucën Papa
TXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLVDWDQDQXtQVDUDQFDUDXWL Diosan mitsu iëP ۛ LFsPD‫ڰ‬LFsQ. 19੅Usama
‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLVDWDQFs[D. 12੅Usai ca. -XGtRVXQLFDPDQDtQ‫ڰ‬XFKDFXSt
&ULVWR‫ڰ‬LWLD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬ XLVDtEL‫ڰ‬LFsPDFDUQHURDtQXStLUDUsPLD
cëxun ca atun isquinmabi, atun ‫ڰ‬DtQELFDDtQLPL‫ڰ‬DSDWL&ULVWREDPDFsD
rëE~QTXL‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDQXQDxXFDPD FXStPLWVXQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ TXLQDLQDQ‫ڰ‬LQXQ
LVQX[XQ‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs[D. A bana Nucën Papa Diosan mitsu iëm ۛ iaxa.
Cristo ñui quicë, a ca a Nucën Papa 20੅&ULVWRFDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFD

Diosan naínua xucë aín Bëru Ñunshin FDPDELxXXQLRLVDPDSDLQ‫ڰ‬L[XQEL


8SLWDQ‫ڰ‬DPLFsxun aín unicaman mitsu Nucën Papa Diosan mëníocëxa.
ñuixunia. $EDQDFDiQJHOFDPDQULEL 8VDTXLDQPsQtR‫ڰ‬DLQFDDtQXWLQsWs
uisai quicë cara quixun cuaisa tania. sënëQ ۛ FsEsLVKLXVDL‫ڰ‬LQX[&ULVWRsQs
menu uacëxa, mitsúxmi ami catamënun.
Jesucristomi catamëcë uníxa 21੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDDQ-HVXFULVWR
XVDLXSt‫ڰ‬LWLEDQD bamacëbi baísquimitancëxun aín nëtënu
13੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬L[XQ DEs‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLFsFXStDPLVLQDQLQ,
upí oquin sinani ax quicëVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Nucën Papa Dios an ca asérabi ax
‫ڰ‬,TXLQFDPLQD1XFsQ3DSD'LRVDQFD quicëVDELRTXLQPLWVX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
abëmi aín nëWsQX‫ڰ‬LWLPsníocëxa quixun ‫ڰ‬XQDQL.
sinani cuëënquin Jesucristo anun uti 22੅$tQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LPLFs[

QsWsFDtQWL‫ڰ‬DLQ. 14੅$LQDQ‫ڰ‬L[XQD[ Jesucristomi catamëti ax cuëëncësabi oi


quicëVDELRTXLQVKLxX‫ڰ‬DTXLQFDPLQD ‫ڰ‬LTXLQD[DPLWVX[‫ڰ‬LFsVDULELWL-HVXFULV‫ێ‬
bëUiPD-HVXFULVWRPLFDWDPsquin Nucën tomi catamëcë unicamabë upiti
3DSD'LRV‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬L[XQPLFXëëaۛ n QXLEDQDQX[XQFDPLQDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWL
xXFDPD‫ڰ‬DWsFsQWLPD‫ڰ‬DLQ. 15੅Nucën Papa ashiquin ëan. 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQDEsUt
Dios, DQPLWVXDLQDQ‫ڰ‬LQXQ-HVXFULVWRPL ‫ڰ‬LFssamaira oi asérabi cuëënquin upí
VLQiQPLD, D[FDXLVD‫ڰ‬XFKDxXPDEL‫ڰ‬LFsQ. RTXLQUDVLQDQLDWXEsQXLEDQDQWL‫ڰ‬DLQ.
8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWV~QULELDxX‫ڰ‬XFKDEL 23੅8QLVKL‫ڰ‬LQXDQDtQWLWDQWXDFs‫ڰ‬DLVKFD

‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. 16੅Ësai ca Nucën Papa Diosan uni bamaia. 8VD‫ڰ‬DtQELFDD[D[snibua


bana cuënëo quia: ´‫ڰ‬Ê[XLVD‫ڰ‬XFKDxX‫ێ‬ ‫ڰ‬DtQELXVDEL‫ڰ‬LWL, aín bana a cuatia Nucën
PDEL‫ڰ‬DLVKXStLUD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLWV~[UL‫ێ‬ Papa Diosan mitsu bacën ۛ tëcëncësa
ELPLXStLUD‫ڰ‬LQXQXLVD‫ڰ‬XFKDEL‫ڰ‬DWLPD 24
‫ڰ‬LPLD[D. ੅Nucën Papa Diosan bana
‫ڰ‬DLQµ. cuënëo ca ësai quia:
17੅Nucën Papa Diosan ca camabi uni %DVL[FDXSt‫ڰ‬LWDQFs[ELFKXVKLD. Ro
XLVDxXFDUD‫ڰ‬D[DTXL[XQLVLD. 8VD‫ڰ‬DLQ XD[FDXStLUD‫ڰ‬LWDQFs[ELWLULTXL
487 13('52੄1੄2

nëtëtia. Usaribiti ca camabi uni DQXD-HUXVDOpQ‫ڰ‬LFs, DQXD‫ڰ‬LQXQ


bamai aín upí nëtëtia. 25੅Usa ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. 8QtDQ[XEX‫ڰ‬DQX[XQ
‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQEDQD maxax upí ami xubu raroti caíscë
xëQLEXD‫ڰ‬DtQELXVDEL‫ڰ‬LD. XVDULELRTXLQ‫ڰ‬sQFDtVFsFDD[
Ënë banax ca —Jesucristomi catamëti ‫ڰ‬LFsQ. Axa ami catamëFsXQLFD‫ێ‬
FDXQL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs PDQFDLVWL‫ڰ‬LFsQ, an ca asérabi ax
—quixuan aín unicaman mitsu ñuixuncë quicëVDELRTXLQDWX‫ڰ‬DTXLQLD
D‫ڰ‬LFsQ. quixun.

2
1੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD1XFsQ3DSD 7੅Ami catamëFs‫ڰ‬L[XQFDPLQDPLWVXQ

'LRVQDQ‫ڰ‬L[XQxX‫ڰ‬DWLPDFDPD, DQXQFXssQFsxXXStVLQiQFssamaira
cëmëti, XQLSDUiQWL, nutsiti, unibë RTXLQDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 0LWVX[XVDL‫ڰ‬LFsbëbi
ñuiananti, DFDPDsQWL‫ڰ‬DLQ. 2੅Bërí ca axa ami catamëcëma unicamax
bacën ۛ cë tuacën ca anun caninuxun aín Nucën Papa Diosan bana cuënëo ësai
WLWDQ[XPD‫ڰ‬DWLFXssnia. Usaribi oquin TXLFsVD‫ڰ‬LFsQ:
camina Nucën Papa Diosan bana upí An maxax xubuacë unían bitancë
RTXLQ‫ڰ‬XQiQWLFXssQWL‫ڰ‬DLQ, DLQDQ‫ڰ‬DLVK [XQDFXssQTXLQPDUDFiQFs
aín cuëëcëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLDPLFXVKLFs ‫ڰ‬DtVKELFDDPD[D[EsUtDPLD
‫ڰ‬LQX[XQ. 3੅8VDL‫ڰ‬LFDPLQD1XFsQ‫ڰ‬,EX [XEXFXVKLFs‫ڰ‬LFsQ, LWiXStmia
'LRVPLVLQiQTXLQD[FDDVpUDELXSt‫ڰ‬LFs xubu cushicë usaribiti.
TXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DLVKDtQEDQD‫ڰ‬XQiQWL 8੅‫ڰ‬,PDLQXQFD1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD

FXssQWL‫ڰ‬DLQ. ësai quia:


$PD[i[PLFDXQLUDtrinëx tatíqui
Cristo ami xubu raroti maxáxsa FKDFiWL‫ڰ‬LFsQ, a maxax chami
4੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDD[DEDPDWLPRLWVyFs, FKDFDWLFDQLSDFsWL‫ڰ‬LFsQ.
Jesucristo, DVLQDQLDPLFDWDPsWL‫ڰ‬DLQ. 0D[D[xXLTXLFs‫ڰ‬DtVKELFDDEDQD&ULVWR
-XGtRVXQtDQFXssQFsPD‫ڰ‬DtVKELFDDQXQ xXLTXLFs‫ڰ‬LFsQ. An Jesusan bana
cuëënquin Nucën Papa Diosan iscëx ax cuaquinbi asérabi ami catamëquin aín
XStLUD‫ڰ‬LFsQ. 8QtDQ[XEX‫ڰ‬DTXLQPD[D[ bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsPDD[FDXQL
upí ami xubu raroti caíscë usaribi ca PD[i[PLWDWtqui nipacëcëVDULEL‫ڰ‬LFsQ. Ui
-HVXFULVWR‫ڰ‬LFsQ. 5੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD XQLFDPD[FDUDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFD
PLWVX[D[XEXPLEXF~QUXFsPD[i[VD Nucën Papa Diosan bëUiPD‫ڰ‬XQiQFs[D.
‫ڰ‬DLQ. Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬DtVKPL
Nucën Papa Diosnan unicama ñuicë bana
DVDULELXSt‫ڰ‬LQXQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ
DLQDQ‫ڰ‬LQXQPLWVX‫ڰ‬LPLD[D. 8VD‫ڰ‬DLQ 9੅$XQLFDPDXVD‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVX[

camina Nucën Papa Diosan Bëru 1XFsQ3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQFDtVD


Ñunshin Upía mitsubë cupí bëtsibë ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQDD[FXssQFssabi
bëtsibë nuibanani, bëWVLQVLQiQFssaribi RTXLQ‫ڰ‬DQDQDtQXQLFDPDDxXFixunin.
oquin sinani achúVKLVD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQ &DPLQDDQ‫ڰ‬LPLFs[XSt‫ڰ‬DLVKDtQXQL‫ڰ‬DLQ.
FDPLQD-HVXFULVWRFXStDLQDQ‫ڰ‬L[XQ 8VD‫ڰ‬L[XQPLDUDELTXLQDQ‫ڰ‬DFsxXFDPD
Nucën Papa Dios cuëëncësabi oquin ñu camabi uni ñuixunun ca Nucën Papa
‫ڰ‬DQDQDUDELDQDQXQLFDPDDxXFixunti 'LRVDQPLWVXDLQDQ‫ڰ‬LQXQFDtsacëxa.
‫ڰ‬DLQ. 6੅Nucën Papa Diosan bana cuënëo Mitsux bëUiPDEsiQTXLEXFsQXQLFsVD
ax ca ësai quia: ‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtVKELFDPLQDEsUtDQ‫ڰ‬LPLFs[
‫ڰ‬ÊQFDQDPD[D[XStQDQFsVDRTXLQ [DEiQXQLFsVD‫ڰ‬DLQ, D[DPLWVXEs‫ڰ‬DLQ.
uni achúshi, 6LyQFDFsPDWiPH 10੅BëUiPD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬XQiQFsPD
13('52੄2 488

‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtVKELFDPLQDPLWVX[EsUtDtQXQL ‫ڰ‬DWLPDXQë[ۛ XQ‫ڰ‬DWLVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. An


‫ڰ‬DLQ. $QFDPLWVXQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFs asérabi Nucën Papa Dios cuëëncësabi
TXL[XQ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬LFsbia Nucën Papa RTXLQVKL‫ڰ‬DFsXQLVDFDPLQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
'LRVDQQXLEDTXLQPLWVXQ‫ڰ‬XFKDFDPD 17੅&DPDELXQLFDPLQDXStRWL‫ڰ‬DLQ. Axa

tërëQۛ [XDQ‫ڰ‬DLVKFDPLQDDLQDQ‫ڰ‬DLQ. Jesucristomi catamëcë unicama camina


QXLEDWL‫ڰ‬DLQ. Nucën Papa Diosmi camina
1XFsQ3DSD'LRVFXssQFsVDELRL‫ڰ‬LWLEDQD racuëWۛ L‫ڰ‬DLQ. Racuëaۛ nan camina mitsun
ۛ ntu,
11੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFëa cana mitsu ‫ڰ‬DSXTXLFsVDELRTXLQxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
cain, 1XFsQ3DSD'LRVPLWVXQ‫ڰ‬$SX‫ڰ‬DLQ
FDDtQQsWs[PLWVXQDQULEL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ Cristo tëmërasaribi oía aín
FDPLQDsQsPHQX‫ڰ‬DLVKXQLDDtQ unicamax tëmërati bana
PHQXPDEL‫ڰ‬LFsVDULEL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVK 18੅Uni ñu mëë[XQFs‫ڰ‬L[XQFDPLQDDPL
FDPLQDDQELD‫ڰ‬DWLPDTXLQVLQiQFsFXStD ñu mëë[XQFsXQtDQPL‫ڰ‬DPLFsxun
‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DFsXQt[D‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬LWLPD ‫ڰ‬DLVDPDWDQTXLQPDD‫ڰ‬DQ~DQPLWVXFDFs
‫ڰ‬DLQ. Usa unix ca Nucën Papa Diosbë upí xXDXStRTXLQ‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬DLQ. Usaquin
‫ڰ‬LPD. 12੅An Nucën Papa Diosan bana camina an mitsu nuibacë unishima, an
‫ڰ‬XQiQFsPDXQLFDPDQLVQXQFDPLQD mitsu nuibacëma uniribi upí oquin ñu
PLWVX[XSLWD[EXFXWL‫ڰ‬DLQ. 8VDtPL‫ڰ‬LDLVL ‫ڰ‬D[XQWL‫ڰ‬DLQ. 19੅An ñu mëëxuncë unían
FDDWX[DQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsXQL‫ڰ‬DFsVD upí oquin ñu mëëxuncëxunbia an ñu
RTXLQPLWVXxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFs‫ڰ‬DtVKEL mëëPLFsXQLQ‫ڰ‬DWLPRTXLQWsmëramicë
PLWV~QPLXStRTXLQxX‫ڰ‬DLDLVi‫ڰ‬L[XQ xunbi ca an uni ñu mëëxuncë unin —‫ڰ‬s[
DQ~DQDQFDPDELXQLQxX‫ڰ‬DFsLVWLQsWsQ FDQD1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DL—quixun
1XFsQ3DSD'LRVUDELWL‫ڰ‬LFsQ. VLQiQTXLQWDQVKLWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬LWLFD
13੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRPLVLQiQFs 1XFsQ3DSD'LRVDQLVFs[XSt‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬L[XQFDPLQDFDPD[XQELPLWVXQ 20੅8VD‫ڰ‬DtQELFDXStRTXLQxXPssLDPD,

‫ڰ‬DSXFDPDsQsPHQXDXQLQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LPLFs, an mitsu ñu mëëmicë unin mitsu


axa quicëVDELRTXLQxX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Amiira ‫ڰ‬DWLPRTXLQWsmëramicëxunmi
XQLFDPDFXVKLFs‫ڰ‬DSXFsxXQEL, 14੅camina tanshitiabi Nucën Papa Diosan mitsu
an anëcë aín unicaman banaribi tanti upí isima, PLWVXQ‫ڰ‬XFKDFXStDXVRTXLQ
‫ڰ‬DLQ. $WX[FDXQtDQXLVDxXFDUD‫ڰ‬DLD PLWVX‫ڰ‬DLDLVTXLQ. Isanan ca upí oquinmi
mëQtRQXDQ‫ڰ‬DSXQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬LFsQ. An ñu mëëxuncëxunbia an mitsu ñu
‫ڰ‬DPLFs[XQFDDWXQD[D‫ڰ‬XFKDFsXQL mëëPLFsXQLQ‫ڰ‬DWLPRTXLQWsmëramicë
XVDTXLQ‫ڰ‬DWsFsQ[XQPD‫ڰ‬DQXQFDVWtcania. xunmi tanshitia Nucën Papa Diosan
8VDTXLQ‫ڰ‬DQDQFDDQxXXSt‫ڰ‬DFs mitsu upí isia. 21੅8VDtPL‫ڰ‬LQXQFD1XFsQ
unicama a nuibaquin —mix camina upí 3DSD'LRVDQPLWVXDtQXQL‫ڰ‬LPLD[D.
‫ڰ‬DL—quixun caia. 15੅Mitsúnmi upí ñuishi &ULVWRQsQFDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬L[XQEL
‫ڰ‬DWLFD1XFsQ3DSD'LRVFXssnia. mitsu cupí tëmëracëxa. Usaribi oquin
8VDTXLQPL‫ڰ‬DLDLVLFDDQ1XFsQ3DSD FDPLQDxXDWLPD‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLVKWsmëUD‫ێ‬
'LRVDQEDQD‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬L[XQDQXSt TXLQELWDQVKLWL‫ڰ‬DLQ. 22੅Cristonën ca uisa
RTXLQVLQiQFsPDXQLFDPDD[PLWVXPL xX‫ڰ‬DWLPDEL‫ڰ‬DPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$QDQFD
XLVDtELEDQDWLPD‫ڰ‬LFsQ. XLVDTXLQELXQLSDUiQPD‫ڰ‬LFsQ. 23੅Unían
16੅0LWVXQXStxXLVKL‫ڰ‬DLFDPLQD‫ڰ‬DSXFD‫ێ‬ ami nishquin ñu cacëxunbi ca usaribi
mami racuëWۛ LPD‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtVKELFDPLQD RTXLQFiPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDXQtDQ
—‫ڰ‬s[FDQDFDPDELXQLQLVFs[XStXQL‫ڰ‬DL ‫ڰ‬DWLPRTXLQWsmëramicëxunbi uni —cana
—TXL[XQVLQiQTXLQDPRFsmëanan ñu PLFXSLWL‫ڰ‬DL—TXL[XQFiPD‫ڰ‬LFsQ. Cupiti
489 13('52੄2੄3

VLQiQTXLQPDFD—‫ڰ‬sQ3DSD'LRVDQFXQL 7੅Xanuñu unicamaribi cana ësaquin

ca upí oquin isquin mëQtRWL‫ڰ‬LFs cain, min xanubë camina upí oquin
—TXL[XQVLQiQFs[D. 24੅1XQ‫ڰ‬XFKDFDPD VLQDQLQXLEDQDQWL‫ڰ‬DLQ. $[D[DQX‫ڰ‬DLVK
FsxXFs‫ڰ‬DtVKQXDPLULELVKLxX‫ڰ‬DWLPD cushima cupíshima, PL[‫ڰ‬LFssaribitia ax
‫ڰ‬DWscënima, ñu upíVKL‫ڰ‬DLWVynun ca Nucën Papa Diosmi catamëcë cupí
&ULVWRQXQ‫ڰ‬XFKDFDPDELFsFXStL FDPLQDDQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ,
curúsocënu bamacëxa. Mitsúxmi ñu PLWV~QPLXVRTXLQ‫ڰ‬DLDLVTXLDQ1XFsQ
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DL‫ڰ‬LQVtQFsVD‫ڰ‬DtVKELXSt‫ڰ‬LQXQFD 3DSD'LRVDQPLWV~QPLDxXFicë bana
D[‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQSDsWsQsLEDPDFs[D. upí oquin cuati cupí.
25੅&DUQHURQs[D‫ڰ‬LEXxXPD‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬LFssari

FDPLQDPLWVX[‫ڰ‬LDFsQ. 8VD‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtVKEL -HVXFULVWRPLFDWDPsTXLQXStxX‫ڰ‬DFs


camina sinanati Cristomi catamëan. cupía ax tëmëracë unicama
Amia catamëcë[XDQDtQ‫ڰ‬LEXQFDUQHUR 8੅Ënë banaribi cana mitsu cain, axa
bëUXDQFsVDRTXLQFDDQXStPL‫ڰ‬LQXQ Jesucristomi catamëcë uni raírinën
mitsu bëU~DQTXLQ‫ڰ‬DTXLQLD. VLQiQFssaribi oquin sinani camina atubë
QXLEDQDQWL‫ڰ‬DLQ, atúxa mitsun
8VDLXQLDtQ[DQXEs‫ڰ‬LWLEDQD xucëQ ۛ VDULEL‫ڰ‬DLQ. Camina bëtsibë

3
1੅Xanucama, mitsuribi cana cain, FDPi[ELQXLEDQDQL‫ڰ‬DTXLDQDQLUDEttima
min bënëaۛ n cacë[XQFXDTXLQ‫ڰ‬DWLPD‫ێ‬ ‫ڰ‬DLQ. 9੅$QPLWVX‫ڰ‬DWLPRFsXQLFDPD
TXLQVLQDQLPDFDPLQDDEsXSt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. FDPLQDFXSLTXLQDULEL‫ڰ‬DWLPRWLPD‫ڰ‬DLQ.
8VDtPLPLWVX[‫ڰ‬LFsbë ca min bënë, Cristo $[DPLWVXPL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFsXQLPL
xXLTXLFsEDQDFXDLVDPDWDQFs‫ڰ‬DtVKEL, FDPLQDPLWV~[ULEL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDWLPD
PLQFDFs[PDELXSLWD[‫ڰ‬LDLVLVLQDQDWL ‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LPLEstsibë nuibanani upitax
‫ڰ‬LFsQ, 2੅PL[PLXStVLQiQxX‫ڰ‬DLVKDEsXSt bucunun ca Nucën Papa Diosan ainan
‫ڰ‬DLQ. 3੅8StLUDXSt‫ڰ‬LLVDWDQTXLQFDPLQDPLQ ‫ڰ‬LQXQPLWVXFDtsacëxa. 10੅Ësaribi ca
EX‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQPsníonan, curi ñun Nucën Papa Diosan bana cuënëo quia:
mëníocanan, chupa cupíira cupícë Ax upitax tsótisa tancë unix ca ñu
SDxXWLPD‫ڰ‬DLQ. 4੅8VDL‫ڰ‬LPDFDPLQDPLWVX[ ‫ڰ‬DLVDPDxXLEDQDLPD‫ڰ‬LDQDQFsPsL
XStVLQiQxX‫ڰ‬DLVKEstsibë nishananima EDQDWLPD‫ڰ‬LFsQ. 11੅fX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DWL
XSLWLVKLEDQDWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LDLVTXLQFD ënquin ca ñu upíVKL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ.
bëWVLQVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ—a xanux ca aín Nishananíma ca unibë upíVKL‫ڰ‬LWL
QXLWXXSt‫ڰ‬LFs—quixun. 8VDLXSt‫ڰ‬LWLD[ ‫ڰ‬LFsQ. 12੅8VDL‫ڰ‬LTXLQFD‫ڰ‬XQiQWL
FXQLFDXLVD‫ڰ‬DtVKELFsxXWLPD. 8VDL‫ڰ‬tPL ‫ڰ‬LFsQ, 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQFDDQXSt
PLWVX[XSt‫ڰ‬LFsLVLFD1XFsQ3DSD'LRV xX‫ڰ‬DFsXQLFDPDEsrúanquin
cuëënia. 5੅Usairibi ca an Nucën Papa Dios ‫ڰ‬DTXLQTXLQDtQEDQDFXDTXLQDQ
cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLVDWDQFs[DQXFD‫ێ‬ xXFicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DTXLQLDTXL[XQ.
PD[ULEL‫ڰ‬LDFs[D. Nucën Papa Diosmi 8VD‫ڰ‬L[XQELFDDQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFs
catamëanan aín bana cuaquin ca aín XQLFDPDDQ‫ڰ‬DTXLQLPD.
bënë quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs[D. 6੅Usaribi 13੅0LWV~QPLXStxX‫ڰ‬DLDLVtDPLWVXxXL

oquin ca Saran aín bënë Abraham XQLPLPLPDQiQFs[ELFDFsPsLTXLFs‫ڰ‬LWL


cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DQDQDtQEsQs‫ڰ‬LFsEL ‫ڰ‬LFsQ. 14੅0LWV~QPLxXXSt‫ڰ‬DFsFXSt
—‫ڰ‬sQ‫ڰ‬LEX—cacëxa. Mitsúxribi ñu upíshi tëmëraibi camina Nucën Papa Diosan
‫ڰ‬DQDQ, Nucën Papa Diosmi catamëti, uisa ‫ڰ‬DTXLQFs[FXssQWL‫ڰ‬DLQ. 0LPLDXQL‫ڰ‬LFëxۛ bi
xXFDUD‫ڰ‬LFsbëbi racuëFۛ sPD‫ڰ‬DLVKFDPLQD FDPLQDUDFXsWLPDViQXLWXWLPD‫ڰ‬DLQ.
6DUD‫ڰ‬LiVDULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 15੅8VDL‫ڰ‬tPDFDPLQDPLQQXLWXPsX
13('52੄3੄4 490

—Cristo ca aséUDEL‫ڰ‬sQ‫ڰ‬LEX‫ڰ‬LFs—quixun QDVKLPLFs‫ڰ‬DLQ. 22੅Baísquitancëx naínu


VLQDQLDPLFDWDPsWL‫ڰ‬DLQ. Unin mitsu FXDQ‫ڰ‬DLVKFD-HVXFULVWRD[1XFsQ3DSD
—uisa cupí caramina Jesucristomi 'LRVEs‫ڰ‬$SX‫ڰ‬DLVKDtQPsTXHX‫ڰ‬LFsQ. Usa
catamëquin abë tsoti sinani —quixun ‫ڰ‬LFsFDiQJHOFDPD‫ڰ‬LPDLQXQXLVDFXVKL
xXFicë[XQDQXQFDWLEDQD‫ڰ‬XQiQFs cara anribi aín bana cuatia.
FDPLQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQDFsruti
rabíTXLQPDXStRTXLQVKLFDWL‫ڰ‬DLQ. 16੅A 1XFsQ3DSD'LRVDQD‫ڰ‬DQXQQX‫ڰ‬LPLFsVDEL
VLQDQLPDViQXLWXQX[XQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DtPD RTXLQxXXStRTXLQ‫ڰ‬DWL

4
FDPLQDFKXiPDVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Usaími 1੅8QL‫ڰ‬L[XQFD&ULVWRQsQWsmëraquin

PLWVX[&ULVWRQsQ‫ڰ‬LPLFs[XSLWD[‫ڰ‬LDLVLFD paë tancëxa. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD


DQPLWVX‫ڰ‬DWLPDTXLQxXLFsXQLFDPD ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, mitsúnribi camina —sapi
—QX[QXTXLFsEDQDD[FDFsPs‫ڰ‬LFs cana tëmëUDTXLQSDsWDQWL‫ڰ‬DL—quixun
—TXL[XQVLQDQLUDEtQWL‫ڰ‬LFsQ. 17੅Axa VLQiQWL‫ڰ‬DLQ. Uin cara Jesucristonan cupí
cuëëncëbëa, Nucën Papa Diosan uni aín tëmëUDTXLQSDsWDQ[DDQFDxX‫ڰ‬DWLPD
xXXSt‫ڰ‬DFs, a cupí tëmëUDWLDViEL‫ڰ‬DtQEL ‫ڰ‬DL‫ڰ‬XFKDWLsDQ[D. 2੅8VD‫ڰ‬L[XQFDD[D
FDDQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsFXStDXQLWsmërati -HVXFULVWRPLVLQiQFsPDXQLQVLQiQFsVD
D[DtQ‫ڰ‬XFKDEL‫ڰ‬LFsQ. oquin sinanima Nucën Papa Dios
18੅$[XSt‫ڰ‬DtVKELFD&ULVWRFDPDELXQLQ FXssQFsVDRLVKL‫ڰ‬LD, anúan bamati nëtëa
‫ڰ‬XFKDFXStDFK~shitishi bamacëxa, ‫ڰ‬LWimainun. 3੅BëUiPDFDPLQDD[D1XFsQ
unicama ami catamëti Nucën Papa 3DSD'LRVPLVLQiQFsPDXQLFDPDQ
'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQ. 8QL‫ڰ‬DLVKEDPDWDQFs[EL ‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQxXQVKtQTXLQxX‫ڰ‬DWLPD
DtQQDPLEsDtQEsUXxXQVKLQ‫ڰ‬LWscëni ‫ڰ‬DQDQSDëaۛ nan, paëQ ۛ [XQSLVKDUinan
EDtVTXLD[FDEsWVL‫ڰ‬LDFs[D. 19੅Cristo Nucën Papa Dios rabiquinma unían anbi
EDPDWDQFs[EDtVTXLFsPDSDLQ‫ڰ‬L[XQFD VLQiQ[XQ‫ڰ‬DFsxXLVKLUDELDFsQ. Usaquin
anua bama unicaman bëru ñunshin ‫ڰ‬DTXLQELFDPLQDDxXFDPDsDQFsQ. 4੅Usai
VLSXDFsVD‫ڰ‬LFs, anu cuanxun bana ‫ڰ‬LTXLQPLDWXEsWDQxX‫ڰ‬DWscëniama oquin
ñuixuancëxa. 20੅%DPDFsPDSDLQ‫ڰ‬L[XQFD ca unin —uisa cupí cara nubë niquinbi
a unicaman Nucën Papa Dios cuëëncë nu ëanxa —TXL[XQVLQiQTXLQPLWVX
VDELRTXLQ‫ڰ‬DLVDPDWDQFs[D. Noénëan aín ‫ڰ‬DWLPDTXLQxXLD. 5੅Mitsu ñuiabi ca ax
PDQsQXQWL‫ڰ‬DPDLQXQFDXQLFDPDDtQxX utëcënquin Cristonën a unicama
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFscama ënun quixun Nucën ‫ڰ‬LPDLQXQFDPDELXQLULEL, axa bamacë
Papa Diosan caíancëxa. Caíncëxunbia PDFDPD‫ڰ‬LPDLQXQEDPDFscamaribi
DtQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFssQFsPD‫ڰ‬LFsDDtQ —XLVDFDUDQDsQsXQLFDPDRWL‫ڰ‬DL
SDWVDQEDFDQFsxXPDLQXQFD‫ڰ‬LWVDPDVKL —TXL[XQLVWL‫ڰ‬LFsQ, DQ‫ڰ‬DFsxXFDPD
ocho uníxëshi manë nunti mëu atsini ‫ڰ‬XQiQTXLQ. 6੅8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XDQ
iëaۛ cëxa. 21੅1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPL‫ێ‬ ‫ڰ‬XQiQXQFDEDPDFsPDSDLQ‫ڰ‬L[XDQ
Fs[D1RpPDQsQXQWLQX‫ڰ‬LUXD[Lëaۛ sa, unicaman cuanun aín unicaman Cristo
usaribiti cananuna nuxribi Nucën Papa ñui quicë bana ñuixunia. A bana cuati
'LRVPLFDWDPsWL‫ڰ‬XQSD[DQQDVKLPLFs Jesucristomi catamëFs‫ڰ‬DLVKFDDtQ
‫ڰ‬DLVKLsWLQ. Nun namia chuaxXPD‫ڰ‬LQXQ unicama, FDPDELXQL‫ڰ‬LFssaribiti bamati
FDQDQXQDQDVKLPLFs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. Usai ‫ڰ‬DtVKEL, 1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFssaribiti
‫ڰ‬tPDFDQDQXQD—Jesucristo baísquia nëtëWۛ LPRLWVyWL‫ڰ‬LFsQ.
FXStD1XFsQ3DSD'LRVDQQXXSt‫ڰ‬LPLFs 7੅$Q~DQsQsPHQX‫ڰ‬LFsxXFDPDFsx~WL

‫ڰ‬DLVKFDQDQXQDQXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ ce QsWsFD‫ڰ‬XUDPDWLD. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD


‫ڰ‬DLVKDQLVFs[XSt‫ڰ‬DL—quixun sinani camabi nëtën upí oquin sinani Nucën
491 13('52੄4੄5

3DSD'LRVEsEDQDWL‫ڰ‬DLQ. 8੅‫ڰ‬,DQDQFDPLQD ‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtVKELFDPLQDXQL‫ڰ‬DFsFXSt


mitsux asérabi nishananima nuibanani ‫ڰ‬LDQDQxXPsFDPDFsFXSt‫ڰ‬LDQDQxX
XSLWD[EXFXWL‫ڰ‬DLQ. Bëtsi uni nuibacë ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsFXSt‫ڰ‬LDQDQxXLDQDQFs
‫ڰ‬L[XQFDXQLQDXQLQ‫ڰ‬XFKDFDPD cupími tëmëUDFsDVLQDQLUDEtQWL‫ڰ‬DLQ.
ñuiquinma manuia. 9੅Min xubunua aia 16੅8VDTXLQxX‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DtVKEL&ULVWRQDQ

camina bëtsi uni biisama tani bëtsi ‫ڰ‬LFsFXStDXQLQWsmëramicëxbi camina


VLQiQTXLQPDXStRTXLQVKLELWL‫ڰ‬DLQ. UDEtQWLPD‫ڰ‬DLQ. Rabínquinma camina
10੅0LWV~QPLUDtULXQL‫ڰ‬DTXLQXQFD1XFsQ 1XFsQ3DSD'LRVUDELWL‫ڰ‬DLQ, mitsúxmi
3DSD'LRVDQXLVDxXFDUDPLQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL asérabi ainan cupí.
TXL[XQPLWVX‫ڰ‬LPLD. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD 17੅$QDtQEDQD‫ڰ‬DFsXQLELFD1XFsQ

Nucën Papa Diosan mitsu achúshi 3DSD'LRVDQXLVDLFDUD‫ڰ‬LDTXL[XQLVLD.


achúVKLEsWVLEsWVLxXPssWL‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬LPLFs 8VD‫ڰ‬L[XQFDDQDtQEDQDFXDFsPD
‫ڰ‬L[XQPLWVXQxXPssWLXStRTXLQ‫ڰ‬DWL XQLFDPDDLUDDWXQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsLVTXLQ
‫ڰ‬DLQ. 11੅8L[FDUDEDQDWL‫ڰ‬LFs, ax ca Nucën XLVDLUDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ.
3DSD'LRVDQVLQiQPLFssabi oi banati 18੅¢$WX[DtQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFssQTXLQxX

‫ڰ‬LFsQ. 8LQFDUDUDtULXQLxX‫ڰ‬D[XQLDDQFD XSt‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DtVKELD, aín unicama iëtۛ ima


Nucën Papa Diosan cushiocëxun upí ‫ڰ‬DtVKELLëFۛ s‫ڰ‬DLQ, cara ax ami
RTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. Usoquin camina catamëFsPD‫ڰ‬XFKDñu unicama uisairai
-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬L[XQ, DxXxXFDUDPLQD‫ڰ‬DL ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LF? 19੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDWsmëraibi
D1XFsQ3DSD'LRVDFXssQWDQXQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. —Nucën Papa Dios cuëëncëbë cana ësai
$[‫ڰ‬$SXLUD‫ڰ‬DLVKFXVKLLUD‫ڰ‬LFsFDFDPDEL ‫ڰ‬L—TXL[XQVLQiQTXLQPLWVXQ‫ڰ‬DFssabi
XQLQUDELWL‫ڰ‬LFsQ, nëtë xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL. RTXLQXStxXLVKL‫ڰ‬DQDQ1XFsQ3DSD'LRV,
8VDTXLQFD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. an mitsu unio, an bërúanun ami
FDWDPsWL‫ڰ‬DLQ, an ca aín quicësabi oquin
-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DLVKWsPsUDWL ‫ڰ‬sEsU~DQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQL.
ۛ ntu,
12੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFëa mitsúnmi
asérabi caramina Jesucristomi catamëti Axa Jesucristomi catamëcë
TXL[XQ‫ڰ‬XQiQXDQEsWVLEsWVLxX‫ڰ‬LFsbë XQLFDPD‫ڰ‬sVsWLEDQD

5
tëmëraibi camina ratuti —uisa cupí 1੅Axa Jesucristomi catamëcë unin
FDUDQDsVDL‫ڰ‬L—quiax bënëWۛ LPD‫ڰ‬DLQ. FXVKLFDPDVDULELFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLQ. Usa
&DPLQDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ, axa Jesucristomi ‫ڰ‬L[XQFDQDDW~DQ‫ڰ‬DFssaribi oquin Cristo
catamëFsXQLFDPD[FDXVDUL‫ڰ‬LDTXL[XQ. FDPDELXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStDWsmëra, a
13੅BënëTۛ XLQPDFDPLQDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ, ami ñuiquin bana ñuixunin. ‫ڰ‬$QDQFDQD
nishquian unin bëtsi bëtsi ocëxۛ a Cristo DW~[D‫ڰ‬LFssaribiti Cristo utëcëncëbë aín
tëmërasaribi oquin cananuna nunribi nëWsQXDEs‫ڰ‬LWLVLQDQLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDQD
tëmërai quixun. Usaquin sinani camina axa Jesucristomi catamëcë unin
tëmëUDLELFXssQWL‫ڰ‬DLQ, XVDULELWL‫ڰ‬$SXLUD cushicama mitsu ësaquin cain: 2੅Atun
‫ڰ‬Dtsha Cristo aia isi cuëënux. 14੅Cristonan FXVKLFDPD‫ڰ‬L[XQFDPLQD1XFsQ3DSD
FXStDXQLQPLWVXPLQLVKTXLQ‫ڰ‬DWLPDTXLQ Diosan unicama bana ñuixunquin, atúxa
ñuicëxbi camina Nucën Papa Diosan upí nuituxX‫ڰ‬DLVKFKXimarua bucunun
Bëru Ñunshin Upí cushiira, axa mitsubë ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. An carnero bërúancë unin
‫ڰ‬DLQ, FXssQWL‫ڰ‬DLQ. 8QtDQ‫ڰ‬DWLPDTXLQ DtQFDUQHUR‫ڰ‬DFssaribi oquin camina a
ñuiabi camina mitsun Cristo rabin. XQLFDPDXStD‫ڰ‬LQXQEsU~DQWL‫ڰ‬DLQ.
15੅Mitsua Jesucristonan cupí unin bëtsi 8VRTXLQPL‫ڰ‬DQ~DQPLWVXXQLQFDtVFs
bëtsi ocëx camina a sinani rabíntima cupíshima camina aséUDEL‫ڰ‬DLVDWDQTXLQ
13('52੄5 492

‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬$QDQFDPLQDFXUtqui biti PLWVXDSDUiQWLUDEDQDQEsU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ.


VLQiQ[XLQVKLPDPLQELDVpUDEL‫ڰ‬DTXLQVD 9੅8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ

WDQTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. 3੅‫ڰ‬$S~[DXQtDQD[ ‫ڰ‬DS~DQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DPLWLVDWDQFsxunbi


TXLFsVDRTXLQVKL‫ڰ‬DQXQTXLD[TXLFsVDUL‫ێ‬ Jesucristomi catamëTXLQXVDxX‫ڰ‬DWLPD
ELWLFDPLQDEDQDWLPD‫ڰ‬DLQ. 8VDUL‫ڰ‬tPD ‫ڰ‬DLQ. &DPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, mitsu
camina mitsúnmi bana ñuixuncë ‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ
XQLFDPD[DXVDULELWL‫ڰ‬LQXQ, upíVKL‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬DSXQ, FDPDELPHQX‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULV‫ێ‬
‫ڰ‬DLQ. 4੅8VRTXLQ‫ڰ‬DLDFD-HVXFULVWR, unin tomi catamëcë unicama tania quixun.
‫ڰ‬DFssamaira oquian an aín unicama 10੅8VDEL‫ڰ‬LQ~[PDELPLWsmëracë ca Nucën

bërúancë, an utëcënquin mitsu —DViEL 3DSD'LRVDQPLWVXFXVKLRTXLQ-HVXFULV‫ێ‬


ca —quixun catancëxun aín nëtënuaxmi WRVDULELXSt‫ڰ‬LQXQPLWVX‫ڰ‬LPLDQDQ—aín
xëQLEXD‫ڰ‬DtQELDEsFXssQXQPLWVX‫ڰ‬LPLWL bana quicësabi oi cana aséUDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL
‫ڰ‬LFsQ. Ënë nëtënuax cuaiquin canania —TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLDPLFXVKLQXQPLWVX
XLVDxXFDUD‫ڰ‬LQiQFsxun bitsia uni ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. Ax ca an mitsu nuibaquin
cuëëncëbëbi ca an bicë ñu chëquia. ‫ڰ‬DTXLQFs‫ڰ‬LDQDQ-HVXFULVWRQDQFXSt
8VDtDXQL‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVX[ abëm ۛ i xëQLEXD‫ڰ‬DtQELXSLWD[‫ڰ‬LQXQFDtVFs
xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬DLVK D‫ڰ‬LFsQ. 11੅Camabi unin ca Nucën Papa
FXssQWL‫ڰ‬DLQ. 'LRVUDELWL‫ڰ‬LFsQ, nëtë xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL.
5੅8VDULELRTXLQFDQDEsQiXQLFDPD CëñúWLPRLFDD[LUDFXVKLLUD‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LD.
ësaquin cain, mitsun cushicaman bana 8VDLFD‫ڰ‬LD.
FDPLQDWLPDTXLQPDFXDWL‫ڰ‬DLQ:
Nucën Papa Dios ca unia rabíti %sU~DQ[D‫ڰ‬LQ~DQ3HGURQsQ-HVXFULVWRPL
cuëënima. 8VD‫ڰ‬L[XQELFDD[D catamëcë unicama ca
rabícëma unicama nuibaquin 12੅Nucën xucën Silvano, D[FD‫ڰ‬sQLVFs[
‫ڰ‬DTXLQLD. XSLWL-HVXFULVWRPLVLQiQFs‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ
8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD—‫ڰ‬s[FDQDEsWVL FDQDDQPLWVXEXiQ[XQXQsQsTXLULFD
XQLVDPDLUD‫ڰ‬DL—quixun sinanima PLWVX‫ڰ‬D[XDQ. ÊQsTXLULFDQX‫ڰ‬sVëaۛ nan cana
FDPi[ELEsWVLQVLQiQFssaribi oquin mitsu cain, an mitsu upí oquin cushionan
VLQDQLXSLWL‫ڰ‬sVsDQDQWL‫ڰ‬DLQ. 6੅8VD‫ڰ‬DLQ ‫ڰ‬DTXLQFsFXStFDPLQDDVpUDEL‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ,
camina aín bana timaima uisa ñu cara uisaira oquin cara Nucën Papa Diosan
‫ڰ‬LFsbëbi bënëtima Nucën Papa Dios mitsu nuibatia quixun. A ënima camina
‫ڰ‬$SXLUDDPLFDWDPsWL‫ڰ‬DLQ. 8VDtPL‫ڰ‬LDFD PL[PL‫ڰ‬LFsVDELRLDPLXSLWLFDWDPsWL‫ڰ‬DLQ.
DQDQ~DQ‫ڰ‬DWLQsWsXFsbëtan uisai cara 13੅%DELORQLDQX‫ڰ‬LFsD[D-HVXFULVWRPL

‫ڰ‬LTXLQWsmëUDFs‫ڰ‬DtVKELPLXVDL‫ڰ‬LFsmasa catamëcë unicama, PLWVX‫ڰ‬DFssaribi


‫ڰ‬LDQDQDViELLUD‫ڰ‬LQXQPLWVX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. RTXLDQ1XFsQ3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQ
7੅8LVDTXLQVLQDQLFDUDPLQDPDViQXLWXWL, caíscë, acaman ca bëU~DQ[PL‫ڰ‬LFDQXQ‫ڰ‬sQ
añu ñu sinani caramina racuëti, a PLWVXFDQXQ‫ڰ‬sFD[D. Marcos, ‫ڰ‬sQ
ñuiquin camina Nucën Papa Dios cati bëchicësa, anribi ca bëU~DQ[PL‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sQ
‫ڰ‬DLQ, an ca mitsu nuibaquin bërúanquin PLFDQXQ‫ڰ‬sFD[D.
‫ڰ‬DTXLQLDTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQ. 14੅Jesucristo cupí micamaxbi xucën ۛ sa
8੅3DUX‫ڰ‬LQ~DQFXëër ۛ ui aín piti bari ‫ڰ‬DLVKFDPLQDQXLEDQDQLEsU~DQ[‫ڰ‬LQXQ
nicësa, XVDULELWLFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ bëtsibë bëWVLEsFDQDQWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬DSX, XQLxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQ 8LFDPD[FDUD-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬LFsD[
VLQiQPLDQDQ1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQWL FKXimarua bucucanti cana cuëënin.
ënminuxun bari nitsia. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD Ashi, Pedro.
PEDRONËAN ARIBI BUANMITËCËAN QUIRICA

cuëëncëVDELRLFDUDPLQDXLVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL
Pedronëan axa Jesucristomi catamëcë TXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ. 6੅8VDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬XQiQFs
unicama quirica cuënëoxuan ‫ڰ‬L[XQFDPLQDxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLVDWDQTXLQEL

1
1੅‫ڰ‬Ê[FDQD6LPyQ3HGUR, ax cuëëncë tënëanan cushixun Nucën Papa Diosan a
VDELRTXLQ‫ڰ‬DQDQDtQEDQDXQL ‫ڰ‬DQXQPLWVX‫ڰ‬LQiQFsxXDVpUDEL‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
xXL[XQXDQ-HVXFULVWRQsQFDtVD‫ڰ‬DLQ. An 8VDTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬L[XQFDPLQDPLWVXPLXLVD
ۛ icë Jesucristo, axbi Nucën Papa
nu iëm xXFDUD‫ڰ‬LFsbëtanbi bënëq ۛ uinma tanshiti
'LRVULEL‫ڰ‬DLVKXSt‫ڰ‬L[XDQQX‫ڰ‬DFssaribi ‫ڰ‬DLQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬DLFDPLQD1XFsQ3DSD
RTXLQDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëm ۛ icë, mitsu cana Diosmi aséUDELVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 7੅Usaquin
sQsTXLULFDEXiQPLQ. 2੅Mitsux Nucën VLQiQFs‫ڰ‬DLVKFDPLQDEstsibë nuibananti
3DSD'LRV‫ڰ‬LPDLQXQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VDQ ‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQFDPLQDFDPDELXQL
‫ڰ‬XQiQPLFs‫ڰ‬DtVKPLPLWV~[PL‫ڰ‬LFssamaira QXLEDWL‫ڰ‬DLQ.
RLFKXiPDUXD‫ڰ‬DLVKEXFXFDQWLFDQD 8੅AséUDELXVDL‫ڰ‬LFDPLQDDQXQLLWVLQ

cuëënin. -HVXFULVWRPLVLQiQXQ‫ڰ‬DTXLQFsPDXQLVD
‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LFDPLQDxDQFibimi
Uisai cara axa Cristomi catamëcë 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRPLVLQiQFs‫ڰ‬LWLPD
XQLFDPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD ‫ڰ‬DLQ. 9੅8VD‫ڰ‬DtQELFDD[DXVDL‫ڰ‬LFsPDXQL
3੅1XFsQ3DSD'LRVFXVKLLUD‫ڰ‬LDQDQDtQ ax bëxuxXXQLVD‫ڰ‬LDQDQDxXEL
QXLWXXStLUD‫ڰ‬L[XDQDQQXDLQDQ‫ڰ‬DLVK VLQiQFsPDXQLVD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDDtQ
DVDULEL‫ڰ‬LQXQFDtVFs, an ca uisaira cara ‫ڰ‬XFKDFDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQDQLPD
DtQFXVKL‫ڰ‬LFsTXL[XQQX‫ڰ‬XQiQPLTXLQ manúaxa. 10੅‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu, XVD‫ڰ‬DLQ
DQ~QXXSLWD[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LPDLQXQDQ~QXD[ 1XFsQ3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LWLFDtVFs
FXssQFsVDRL‫ڰ‬LWLDQX‫ڰ‬LQiQ[D. 4੅Ainan ‫ڰ‬DLVKFDPLQDDQFDFsVDELRL‫ڰ‬LQX[
‫ڰ‬LPLTXLQFDDtQEDQD‫ڰ‬LQiQTXLQ1XFsQ bëU~DQUDFDWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬LTXLQFDPLQD
Papa Diosan uisaira oquin cara nu 1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQWLsQTXLQxX
‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQQX‫ڰ‬XQiQPLD. ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. 11੅8VDL‫ڰ‬LWDQFs[
8VDTXLDQ‫ڰ‬XQiQPLFs[, a banami FDPLQD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR, an nun
FDWDPsWLFDPLQDDQVLQiQPLFssabi ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ quin Nucën Papa Diosnan
RTXLQVLQinan uni itsían ñunshínquin ñu ‫ڰ‬LQXQQXLëm ۛ icë, an mëníosabi oi asérabi
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLDLVTXLQEL, usaribi oquin aín nëtënu abë cëñúWLPRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬DTXLQPDXStxXLVKLVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. 5੅Usai 12੅Uisai caramina Nucën Papa Dios

mitsux Nucën Papa Diosmi catamëcë cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQL


‫ڰ‬L[XQFDPLQDXSt‫ڰ‬L[XQsQTXLQPDxX FDPLQDXVDL‫ڰ‬LQ. 8VDtPL‫ڰ‬LDELFDQD
upíVKL‫ڰ‬DWLVLQiQTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. Upí ñu ëníPDPLPLWVX[‫ڰ‬LFsVDELRL‫ڰ‬LQXQ
‫ڰ‬DFs‫ڰ‬L[XQFDPLQD1XFsQ3DSD'LRV VLQiQPLWsFsQWL‫ڰ‬DLQ, manúti rabanan.

493
23('52੄1੄2 494

13,14੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQ‫ڰ‬XQiQPLFs VLQiQPLFs‫ڰ‬L[XQFD1XFsQ3DSD'LRVPL
[XQFDQD‫ڰ‬XQDQLQ, ‫ڰ‬sQEDPDWLQsWsFD upiti catamëFs‫ڰ‬L[XQD[FXssQFssabi
‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sQ oquin bana ñuixuancëxa. 8VD‫ڰ‬DLQ
VLQiQFs[EDPDTXLQsQsQsWssQFsPD camina aséUDEL‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, unin ca anbi
SDQ‫ڰ‬L[XLQVKLsQsxXFDPD‫ڰ‬sQPLWVX VLQiQWDQFsxun Jesucristo ñuiquin bana
VLQiQPLWsFsQWLDViEL‫ڰ‬LFsQ. 15੅‫ڰ‬Ê[EDPDFs cuëQsRPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ.
bëWDQPLsQTXLQPDXVDELRTXLQ‫ڰ‬DQXQ
quixun cana ënë banacama mitsu An Nucën Papa Diosan banama, bana itsi
cuënëoxunin. ñuixuncë uni ñui quicë

2
1੅8VD‫ڰ‬DtQELFD‫ڰ‬LDFs[D, uni raíri, an
$Q1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQDtQFXVKtQEL
—Nucën Papa Dios ca usai quia
xX‫ڰ‬DLDLVDXQLFDPD
—quixun cëmëTXLQDQELVLQiQFsEDQD
16੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQFXVKL nucën raracama ñuixuncë. Usaribiti ca
ñuixuanan aín utëcënti ñuiquin nun an mitsu bana ñuixunti uni cëmëquin
mitsu cacë bana ax ca unían anbi SDUDQLPLWVXEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Atúnbi
VLQiQ[XQxXLFsEDQDPD‫ڰ‬LFsQ. Nucën VLQiQ[XQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ
bëU~QELFDQDQXQD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULV‫ێ‬ EDQDPDEL‫ڰ‬DWLPDEDQDxXL[XQTXLQ,
WRQsDQDtQFXVKtQELxX‫ڰ‬DLDLVDFsQ. 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRDPLFDWDPstia uni
17੅8VDTXLQLVFs‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDFDPDEL 1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL, ami
XQLQ‫ڰ‬XQinuan, a ñui, Nucën Papa Dios FDWDPsD[PD‫ڰ‬LQXQTXL[XQxXL[XQTXLQ
ësai quia cuacën: ´ÊQs[FD‫ڰ‬sQQXLEDLUD‫ێ‬ XQLVLQDQDPLWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVK
Fs‫ڰ‬sQ%DFs%sFKLFs‫ڰ‬LFsQ, a cupí cana ca a unicamax bënëWLVKLFsx~WL‫ڰ‬LFsQ. 2੅A
FKXiPDWDQLFXssQLQµ—quiax. 18੅Anua XQLFDPDQ‫ڰ‬DLDLVTXLQFD‫ڰ‬LWVDXQLQ
1XFsQ3DSD'LRVDQFXVKL‫ڰ‬DLQFDQDQXQD XVDULELRTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. Atúxa
PDWiQX1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VEs‫ڰ‬L[XQ, Nucën XVDL‫ڰ‬LFsFXStFDXQL-HVXFULVWRxXLFs
Papa Dios naínuax usai Jesucristo rabi EDQDxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDWL‫ڰ‬LFsQ. 3੅A
quia asérabi cuacën. unicaman ca mitsun curíqui biti cupíshi
19੅Usai banaia cuaquin cananuna cëmëTXLQSDUiQTXLQ1XFsQ3DSD'LRVDQ
‫ڰ‬XQiQFsQ, an Nucën Papa Dios quicë banamabi, DQELVLQiQFsEDQDPLWVX
bana uni ñuixuncë unin cuënëo bana xXL[XQWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDTXLDQ‫ڰ‬DFsFXStFD
TXLiVDELRLFD-HVXFULVWR‫ڰ‬LD[DTXL[XQ. iëWۛ LPDFsx~WL‫ڰ‬LFsQ, XVDLDWX[‫ڰ‬LWLD1XFsQ
0LWV~QPLXStRTXLQDEDQDVLQiQWLFD Papa Diosan mëníosabi oi.
DViEL‫ڰ‬LFsQ. /DPSDULQsQEsiQTXLEXFsQX‫ێ‬ 4੅1XFsQ3DSD'LRVDQFDD[D‫ڰ‬XFKDFs

xun pëcacëbëWDQFDQDQXQD[XEXQX‫ڰ‬LFs iQJHOFDPDDtQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ quinma aín


ñu upí oquin isquinmabi isin. Usaquin nëtënua chiquínquin anúan an camabi
isquinbi cananuna barían pëcacëbë XQLLVWLQsWsXWimainuan, anu atux
tainra upí oquin isin. Usaribi oquin tëmëUDL‫ڰ‬LWL, EsiQTXLEXFsQXPDQsULVLQ
camina a unicaman bëUiPDFXsnëo tëcërëFDFsVD‫ڰ‬DLVKDQXEL‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLDFs[D.
EDQD‫ڰ‬XQiQTXLQELDVprabi mitsun 5੅Usaribi oquin ca Nucën Papa Diosan

QXLWXQXEL&ULVWR‫ڰ‬LFsbëtainra, uisai cara nëtë ióñu, an aín bana cuacëma


DEDQDTXLDTXL[XQXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQWL XQLFDPDDWXQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFs
‫ڰ‬DLQ. 20,21੅An Nucën Papa Dios quicë tërën ۛ quinma camabi me mapumiquin
bana uni ñuixuncë unicama ca anbi baca cëñumiacëxa. Usonan ca an ami
VLQiQFsEDQDXQLFDPDxXL[XDQPD‫ڰ‬LFsQ. VLQinun aín bana ñuixuncë, Noé, acëñun
Ax asérabi aín Bëru Ñunshin Upitan mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ unishi
495 23('52੄2

Nucën Papa Diosan iëm ۛ iacëxa. 6੅Usonan ‫ڰ‬DLVKFDxXLQDEDPDFssaribi bamati


ca Nucën Papa Diosan ëma rabë,ۛ ‫ڰ‬LFsQ. 13੅An bëtsi uni tëmëramicë cupí ca
6RGRPD‫ڰ‬LPDLQXQ*RPRUUDFDFs, usaribiti tëmëUDLEDPDWL‫ڰ‬LFsQ. Atun ca
‫ڰ‬LPDLQXQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDULELDWXQxX —FDPDELQsWsQQXQFXssQFsxX‫ڰ‬DL
‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFsFXStDtQFKLPDSXLVKL FDQDQXQDFXssLQVKLWL‫ڰ‬DL—quixun
‫ڰ‬LWinun nëancëxa. A bana cuatía an ñu sinania. ‫ڰ‬$LVDPDxX‫ڰ‬DWLVKLVLQiQFs‫ڰ‬DLVK
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsXQLFDPDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLPL FDXVDL‫ڰ‬LFXssnia. Mitsux Nucën Papa
racuëtۛ i oquin ca Nucën Papa Diosan Dios rabinux timëFۛ s‫ڰ‬DLQ, mitsubëtan
XVRTXLQ6RGRPD‫ڰ‬LPDLQXQ*RPRUUD SLELFDDWX[xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLFXssnia. Ax ca
‫ڰ‬DFs[D. 7੅Sodomacëñun Gomorra ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDDXQLFDPD[
nënquinbi ca Nucën Papa Diosan Lot D[D-HVXFULVWRPLVLQiQFsXQLVDPD‫ڰ‬LFsQ.
cacë uni, D[DXSt‫ڰ‬DLVKXQLFDPDQxX 14੅8VD‫ڰ‬DLVKFD[DQXLVtPDLVtmashi

‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLDLVLPDViQXLWXFs, a anun cuëënia, DtQ‫ڰ‬XFKDsQtPDFD


iëm ۛ iacëxa. 8੅$[DWXEs‫ڰ‬DLVKFD/RWDtQ DPLULELDPLULEL‫ڰ‬XFKDLD. $W~[D‫ڰ‬LFsVDULEL‫ێ‬
QXLWXXSt‫ڰ‬DLVKDsPDUDEëQ ۛ X‫ڰ‬LFs WLD‫ڰ‬LQXQFDD[D-HVXFULVWRPLXSLWL
XQLFDPDQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLDLVDQDQFXDWL, VLQiQFsPD[DQX‫ڰ‬LPDLQXQEsburibi
FDPDELQsWsQPDViQXLWXDFs[D. 9੅A VLQiQPLD. $[xXQFXssQ‫ڰ‬DLVKFD‫ڰ‬LWVD
XQLFDPDDWXQ‫ڰ‬XFKDFXSt1XFsQ‫ڰ‬,EX xXxX‫ڰ‬LWLFXssnia. A unicama ca Nucën
'LRVDQ‫ڰ‬DWLPRFsbëELD1Rp‫ڰ‬Lisaribiti Lot 3DSD'LRVDQDtQ‫ڰ‬XFKDFXStXLVRTXLQ
iëaۛ , DVLQiQTXLQFDQDQXQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, FDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs, XVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. 15੅A
1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQFDD[DDPLFDWDPsWL unicaman ca Nucën Papa Diosan bana
ax quicëVDELRL‫ڰ‬LFsXQLFDPD, uisa ñu quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DTXLQPDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLD.
FDUD‫ڰ‬LFsbëtanbi iëP ۛ LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFD%DODDP, Beornën bëchicë,
8VRQDQFDDQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsXQLFDPD D[D‫ڰ‬LiVDULELWL‫ڰ‬LD. Balaanën ca an Nucën
iëmۛ iquinma, anúan an camabi uni isti Papa Dios quicë bana uni ñuixuncë uni
QsWsXWimainun tëmëUDQXQsQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬L[XQELFXUtTXLELWLVLQiQ[XQxX‫ڰ‬DWLPD
10੅1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQFDDQELD ‫ڰ‬DWLVLQiQFs[D. 16੅An cacëxunbia aín bana
PDViTXLQVLQiQFs‫ڰ‬L[XQxXQVKtQTXLQ cuacëma cupí ca Nucën Papa Diosan, ñu
‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DQDQDtQEDQDFXDFsPD ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬D[XQPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQDQ~DQ
unicama aséUDELXLVRTXLQFDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFs cuancë aín burro bëaracëxa. Bëaracëx
XVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ. A unicaman ca 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[, XQL‫ڰ‬LFssari
rabínquinma ax cuëëncësa oquinshi ñu banaquin, ca aín burron Balaam
‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DQDQ, ami racuëq ۛ uinma Nucën sinanamiacëxa. A unicamax ca Balaam
3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬LFsELXQLQFXVKLFD‫ێ‬ ‫ڰ‬LiVDULELWL‫ڰ‬LD.
PDULEL‫ڰ‬DWLPDTXLQxXLD. 11੅Ax atubëtan 17੅8QLUDtUL‫ڰ‬DTXLQFsPD‫ڰ‬DLVKFD[s[i

sënëQ ۛ PD‫ڰ‬DLVKFXVKLLUD‫ڰ‬L[XQELFD sVTXLD[D‫ڰ‬XQSi[xXPD‫ڰ‬LFsVD‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬Xt


iQJHOFDPDQ, axa usai quicë unicaman ‫ڰ‬LE~nux nëtë bënamëtiabi suñun bëcacëx
‫ڰ‬DFssaribi oquin, FXVKLFDPD‫ڰ‬DWLPDTXLQ nëtëcۛ ësa, XVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDDQXD
xXLTXLQ1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVFDLPD. atux tëmëUDL‫ڰ‬LWLEsiQTXLEXFsLUDDQX
12੅ÊQsXQLFDPD[FDVLQiQxXPD‫ڰ‬L[XDQ nëtëtۛ imoi xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 18੅Usa
ñuinacan, uisa cara oia quixun unicaman ca axbi cërúanan rabiacati
VLQiQTXLQPDEL, xX‫ڰ‬DFssaribi oquin VLQiQxXPDVD‫ڰ‬L[XQ, DQ‫ڰ‬DFssaribi oquian
‫ڰ‬DQDQxXLQDQs[DPsraquian unin xXQVKtQTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQ, an
‫ڰ‬DQ~QELQLFsVD, XVDULEL‫ڰ‬LFsQ. Atux ca an xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLsLQVDWDQFsXQLUDtUL
‫ڰ‬XQiQFsPDxXxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLD. Usa sinanamitëcënia. 19੅8VRTXLQ‫ڰ‬DTXLQFDFDLD,
23('52੄2੄3 496

XLVDULFDUDPLQD‫ڰ‬LLVDWDQLXVDLFDPLQD‫ڰ‬LWL camabi uni bamaia, ‫ڰ‬LPDLQXQFDQsWs


‫ڰ‬DLQ. 8VDtPL‫ڰ‬LDELFD1XFsQ3DSD'LRVDQ LyxXD‫ڰ‬LiVDELFDPDELxX‫ڰ‬LD. 5੅A
mi uisabi oima. 8VDLTXLFs‫ڰ‬L[XQELFDDWXQ XQLFDPDQFDVLQiQWLVDPDWDQLD, Nucën
xXXSt‫ڰ‬DLVDWDQTXLQEL‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsQ, atun 3DSD'LRVDQXVDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
VLQDQXStPD‫ڰ‬L[XQ. $tQVLQDQXSt‫ڰ‬L[XQFD cacëxëshi ca naicamë‫ڰ‬sR‫ڰ‬LPDLQXQ
XQLQDtQ‫ڰ‬DFsVDELRTXLQXStxX‫ڰ‬DLD. Usa bacacama, DQXDUDFiWLQXELUDFimainun,
‫ڰ‬DtQELFDDtQVLQDQ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬L[XQXQLQ PHFDPDULELDQXELD‫ڰ‬LWLDQX‫ڰ‬LDFs[D.
XVDEL‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DLD. 20੅ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ: 6੅8VDLD‫ڰ‬Li‫ڰ‬LFsELFD1XFsQ3DSD'LRVDQ

8LXQLFDPDQFDUD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRPL sinanëinshi mapuquin, bacan ënë menu


catamëTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLsQFs‫ڰ‬L[XQEL ‫ڰ‬LFsxXFDPDFsxXDFs[D. 7੅8VD‫ڰ‬DtQELFD
DPLULELVKLxXQVKtQTXLQxX‫ڰ‬DWLPD QDt‫ڰ‬LPDLQXQPHFDPDDQ~DQ1XFsQ
‫ڰ‬DWscënia, a unicamax ca bëUiPD Papa Dios quicëbëtainshi tsin cëñuti
‫ڰ‬LiVDPDLUD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬XFKDLD. 21੅Jesucristomi QsWsXWiPDLQXQXVDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. A nëtën
catamëFs‫ڰ‬L[XQELsQFs‫ڰ‬DLVKDQ‫ڰ‬XQiQFsPD FDDQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsXQLFDPD1XFsQ
XQLFDPD[‫ڰ‬LFsVDPDLUDL‫ڰ‬XFKDWLPDFXSt 3DSD'LRVDQXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ
-HVXFULVWRPLVLQDQLPD‫ڰ‬LWLELFDDXQLFDPD ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LD. 22੅8VDTXLDQXSt‫ڰ‬LWLsQFsXQLFDPD[FD 8੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFëa ۛ ntu, camina
XQLDsVDLTXLFsVD‫ڰ‬LFsQ: “Camunan ca PDQXTXLQPDsVDTXLQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ,
TXLQiQWDQFsxunbi amiribishi aín quinan 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ, an nëtëtۛ imoi tsócë
pitëcënia. Usaribiti ca cuchi nashitancëxbi ‫ڰ‬L[XQ, tancëx ca nun nu tancë achúshi
PHFKDEiQXUDFitëcëni chuatëcëQLDµ. QsWs[PLOEDULVD‫ڰ‬LFsQ. Usaribiti ca nun
nu mil barisa tancë ax Nucën Papa
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRXWsFsQWL Diosan tancëx achúshi nëWsVD‫ڰ‬LFsQ. 9੅Usa
ñui quicë bana ‫ڰ‬DLQFD—FDXWL‫ڰ‬LFsTXLi‫ڰ‬DtVKELFD
ۛ ntu,
3
1੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFëa bëtsi quirica Jesucristo xënibutia —TXLi[DXQLTXLFs
SDQEXiQPL[XQELFDQDsQsTXLULFD‫ێ‬ ‫ڰ‬DtQELXWL‫ڰ‬L[~QEL-HVXFULVWRQsQ
ULELPLWVXEXiQPLQ. 4XLULFDEXiQPL‫ێ‬ achúVKLUDXQt[ELDDLQDQPD‫ڰ‬DLVK
quin cana aséUDEL-HVXFULVWRPLVLQiQFs castíFDQFs‫ڰ‬LWLFXssnima, camabi unia
‫ڰ‬L[XQPLDtQEDQDFDPDPDQXTXLQPDXSt sinanati ami catamëti cuëënia.
RTXLQVLQiQXQPLWVX‫ڰ‬ssëan. 2੅An Nucën 10੅Usaquin caíntancëx ca unin

Papa Dios quicë bana uni ñuixuncë VLQiQPDEL, an ñu mëcamacë uni imë ۛ
XQLFDPDQ-HVXFULVWRxXLTXLiEDQDFDPD XFsXVDULELWLXQtDQVLQiQPDEL-HVXFULVWR
DPDQXTXLQPDVLQinan, camina Nucën XWL‫ڰ‬LFsQ. A nëtë ucëbë ca canacamë‫ڰ‬sR
‫ڰ‬,EX-HVXFULVWR, an Nucën Papa Diosnan ‫ڰ‬LFssaía anuax banacëEsQDtX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬X[s,
‫ڰ‬LQXQXQLLëm ۛ icë, an aín bana ñuixunun bari, ‫ڰ‬LVSDDFDPD, PDQsWVLQFsxXPDL‫ێ‬
caíscë unicaman mitsu ñuixuncë QXQDQXD[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDULEL‫ێ‬
EDQDULELPDQXTXLQPDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. TXLQFDFDPDELPHFsxXQDQXD‫ڰ‬LFs
3੅ÊVRTXLQFDPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, anúan xXFDPDULELWVLQFsxXWL‫ڰ‬LFsQ.
Jesucristo utëFsQWLQsWsD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQFD 11੅8VDLFDxXFDPDFsx~WL‫ڰ‬LFsTXL[XQ

‫ڰ‬LWVDXQLDtQFXssQFsxXLVKL‫ڰ‬DL, anun sinani camina Nucën Papa Dios


-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬LWLEDQD‫ڰ‬DWLPDTXLQxXL, quicëVDELRL‫ڰ‬LXLVDtEL‫ڰ‬XFKDLPDEXFXWL
DPLFXDLWL‫ڰ‬LFsQ. 4੅&XDLFDTXLWL‫ڰ‬LFsQ: ‫ڰ‬DLQ. 12੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD-HVXFULVWR1XFsQ
—Jesús ca utëFsQWL‫ڰ‬LFsTXLi[DXQL Papa Diosan mëníosabi oi uti caínquin
TXLi‫ڰ‬DtQELFDXFsPD‫ڰ‬LFsQ. Nucën unicama sinanatia ami catamënun
raracama bamacëEsD‫ڰ‬Lisabi oi ca ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. $QsWsQFDQDtX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬X[s,
497 23('52੄3

bari, ‫ڰ‬LVSDDFDPDPDQsWVLQUsquiruquin an Nucën Papa Diosan bana upí oquin


WVDWVDFDFsVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDL‫ڰ‬LFsbë ca ‫ڰ‬XQiQFsPDXQL‫ڰ‬LPDLQXQD[DXSLWLDPL
DQXDXVDxXFDPD‫ڰ‬LFsD[ULELPDQsWVLQ catamëcëma unin, uisai quicë cara a
FsxXFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 13੅8VDtDxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DtQEL EDQD‫ڰ‬LFsTXL[XQXStRTXLQ
FDQDQXQD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVTXLisabi oía VLQiQTXLQPDEsWVLRTXLQVLQDQLD.
PH‫ڰ‬LPDLQXQQDtLy‫ڰ‬LWLFDLQLQ. Anu ca Pablonëan cuënëocë quiricaishima,
XLVD‫ڰ‬XFKDEL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. EsWVLEDQDULELXStRTXLQVLQiQFsPD
14੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFëa ۛ ntu, XVDtD‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬L[XQEsWVLRTXLQVLQDQLFDXSLWL
FDtQFs‫ڰ‬DLVKFDPLQD1XFsQ3DSD -HVXFULVWRPLFDWDPsWL‫ڰ‬XQDQLPD.
'LRVDQ‫ڰ‬XFKDñumarua isanan uisa ñu 17੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFëaۛ ntu, ‫ڰ‬sQPLWVX
‫ڰ‬DWLPDEL‫ڰ‬DFsPDLVWLFXStxX‫ڰ‬DWLPD xXL[XQFsxX‫ڰ‬LFsPDSDLQ‫ڰ‬DLQ, FDXVDL‫ڰ‬LWL
‫ڰ‬DtPDXQLFDPDEsQXLEDQDQLVKLXSLWD[ ‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLFDPLQDDQxX‫ڰ‬DWLPD
EXFXWL‫ڰ‬DLQ. 15੅&DPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, axa ‫ڰ‬DFsXQLFDPDQSDUiQFs[PL1XFsQ3DSD
DLQDQ‫ڰ‬LWLFDPDFDPDELDtQ‫ڰ‬XFKD Diosan bana quicëVDELRL‫ڰ‬LWLsQWLQ
tërëQۛ Fs‫ڰ‬LQXQDPLFDWDPsnun quixun rabanan bëU~DQUDFDWL‫ڰ‬DLQ. 18੅1XFsQ‫ڰ‬,EX
FD1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQFDLQLD. -HVXFULVWRDQ1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQ
1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFssabi mitsu iëm ۛ icë, ax quicëVDELRL‫ڰ‬LWL
oquin ca abën ۛ u nuibanancë nucën ‫ڰ‬XQiQTXLQELFDPLQDEsUtEL‫ڰ‬XQiQFsVD‫ێ‬
xucën, 3DEORQsQULELTXLULFDEXiQPL‫ێ‬ PDLUDRTXLQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬8Qinan
quin, usaribi oquin mitsu caxa. 16੅A camina an ca mitsu nuibatia quixun
PLWVXEXiQPLFsTXLULFDFDPDQXFD ‫ڰ‬XQDQLDLQDLQUD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. %sUt‫ڰ‬DFssaribi
3DEORQsQULEL‫ڰ‬sQFDFsVDsVDULELRTXLQ oquin ca usabi oquin nëtë xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL
mitsu caxa. A bana raírinëx ca unían FDPDELDtQXQLFDPDQDUDELWL‫ڰ‬LFsQ.
XStRTXLQFXDLVDPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD Ashi, Pedro.
JUANËAN A PAIN BUANMIA QUIRICA

‫ڰ‬XFKDELDQX‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. 6੅fX‫ڰ‬DLVDPD
$QXQ-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬LWLEDQD ‫ڰ‬DtEL—DLQDQ‫ڰ‬DLVKFDQD1XFsQ3DSD

1
1੅ÊQsPHFDPDXQLRLVDPD‫ڰ‬DtQELDDtQ 'LRVEsXSt‫ڰ‬DL—qui cananuna cëmëin.
3DSDEs‫ڰ‬LiD[DsQsPHQXXi, a $LQDQFDQD‫ڰ‬DLTXLFs‫ڰ‬L[XQELD[
ñuiquin cananuna ënë quirica mitsu quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DTXLQPDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DL
cuënëoxunin. A cananuna aín bana cananuna cëmëin. 7੅8VD‫ڰ‬DtQELFDQDQXQD
cuanan nun bërúnbi isacën. Nun D[D‫ڰ‬LFsVDULELWLxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLVLQiQFsPD
bërúnbi ñachaquin isanan cananuna ‫ڰ‬LDQDQ1XFsQ3DSD'LRVEsXSt‫ڰ‬DLVK, axa
nun mëcënanribi ramëacën. $[EDPDWL‫ێ‬ ami catamëcë unicamabëribi upiti
PRLWVyFs‫ڰ‬L[XDQDtQXQLFDPDULELDEs nuibananin. 8VDtQX‫ڰ‬LDFDDQ, aín
‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLFs, a ñuiquin cananuna mitsu BëFKLFs-HVXFULVWRDtQLPL‫ڰ‬DSDWLEDPD
cain. 2੅$FDQDQXQDQXVDULEL‫ڰ‬DLVKXQL‫ڰ‬LFs cupí, XLVDxX‫ڰ‬DLFDUDQXQD‫ڰ‬XFKDL, abi nu
QXQ‫ڰ‬XQiQFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDQDQXQD tërën ۛ xunia.
asérabi a isacën. ,Vi‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDD 8੅—‫ڰ‬Ê[FDQD‫ڰ‬XFKDxXPD‫ڰ‬DL—qui

mitsu ñuixunin. Ax aín Papabë cananuna nuxbi cëmëin. 8VD‫ڰ‬DLQFDQXQ


‫ڰ‬LWDQFs[ELsQsPHQXXi‫ڰ‬L[XQFDEDPDWL‫ێ‬ bana aséUDELPD‫ڰ‬LFsQ. 9੅8VD‫ڰ‬DtQEL
PRLWVyFs‫ڰ‬L[XQ, XVDULELWLQXDEs‫ڰ‬LQXQQX FDQDQXQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, nun nu nun
‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQDQXQDPLWVX ‫ڰ‬XFKDFDPDFKLTXLQD[XQFsxun ca Nucën
ñuixunin. 3੅Nuxnu asérabi Nucën Papa Papa Diosan, D[XSt‫ڰ‬L[XQD[TXLFssabi
'LRV‫ڰ‬LPDLQXQDtQ%schicë Jesucristobë RTXLQ‫ڰ‬DTXLQ, QXQ‫ڰ‬XFKDFDPDQX
XSt‫ڰ‬LFssaribitimi mitsúxribi nubë tërëQۛ [XQTXLQXSt‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ.
-HVXFULVWRPLXSLWLVLQinun quixun 10੅Nucën Papa Diosan bana ca quia

cananuna nun nu isanan cuacë, ënë —FDPDELXQLQFDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLD


ñucama mitsu ñuixunin. 4੅Upí oquin —quiax. 8VDtDTXLFs‫ڰ‬DtQEL—‫ڰ‬sQFDQD
VLQDQLPLFKXimaishirua tani cuëënun xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DL—qui cananuna
cananuna ënë banacama ësoquin mitsu —1XFsQ3DSD'LRVDQEDQDFDFsPs‫ڰ‬LFs
cuënëoxunin. —TXLFsVD‫ڰ‬DLQ. 8VDLTXLFs‫ڰ‬L[XQ
cananuna, aséUDELFDDtQEDQD‫ڰ‬LFs
Nucën Papa Diosan unían ñu quixun sinaniman.
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLVLQiQWLPDEDQD
5੅-HVXFULVWRQsQELDQXSDLQ‫ڰ‬XQiQPLD Cristo, an Nucën Papa Dios nu ñucáxuncë

2
‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDsQsEDQDPLWVX 1੅‫ڰ‬ÊQEsFKLFsVD‫ڰ‬LFs,
cana ñu
ñuixunin: Nucën Papa Dios an ca ‫ڰ‬DWLPDPL‫ڰ‬DWLQUDEDQDQsQsxXFDPD
aséUDELXStLUD‫ڰ‬L[XQxXXStVKL‫ڰ‬DLD. An ca mitsu cuënëoxunin. 8VD‫ڰ‬DtQELDXLQX‫ڰ‬LFs
unë[ۛ XQxX‫ڰ‬DLPD. 8VD‫ڰ‬DLQFDXLVD XQL[FDUD‫ڰ‬XFKDLD, DDQxXFixunti ca

498
499 1-8$1੄2

1XFsQ3DSD'LRVEsD‫ڰ‬LFs-HVXFULVWR, ax 12੅‫ڰ‬ÊQEsFKLFsVD‫ڰ‬LFs, cana Jesucristo

‫ڰ‬LFsQ. $[FDXLVD‫ڰ‬XFKDñumabi asérabi cupía Nucën Papa Diosan mitsun


XStLUD‫ڰ‬LFsQ. 2੅Jesucristo axa bama cupí ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ cë cupí mitsu quirica
FDQXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LFsQ. cuënëoxunin. 13੅8QLDSiQFDPD,
1XQDQVKLPDFDPDELXQLQ‫ڰ‬XFKDFDPDUL‫ێ‬ mitsúnmi axa ënë mecama unioisama
bia tërëQۛ Fs‫ڰ‬LQXQFD-HVXFULVWR SDLQ‫ڰ‬DtVKEL‫ڰ‬Li, Nucën Papa Dios, a
bamacëxa. DLQDQ‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬XQiQFsFXStFDQDPLWVX
3੅Aín bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬L[XQ quirica cuënëoxunin. %sQiXQLFDPD,
FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, nux cananuna PLWVXULELVKLFDQDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ
aséUDELDLQDQ‫ڰ‬DLVKD‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DLTXL[XQ. ‫ڰ‬DS~DQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DPLWLVDWDQFs[XQ‫ێ‬
4੅8VD‫ڰ‬DtQELFDXL[FDUD—‫ڰ‬sQFDQDDLQDQ ELPL‫ڰ‬DFsPDFXStTXLULFDFXsQsR[X‫ێ‬
‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬XQDQL—quibi nin.
aín bana quicëVDELRL‫ڰ‬LPD, a uni cëmë ‫ڰ‬ÊQEsFKLFsVD‫ڰ‬DtVKPLDLQDQ‫ڰ‬L[XQ
‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDFsmëishi banaia. 5੅Usa 1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬XQiQFsFXStFDQD
‫ڰ‬DtQELFDDQDtQEDQDTXLFssabi oquin mitsuribi quirica cuënëoxuan. 14੅Uni
‫ڰ‬DFsXQLD[sQtPDXSLWL1XFsQ3DSD DSiQFDPD, mitsúnmi axa ënë mecama
Diosmi sinania. 8VD‫ڰ‬L[XQFDQDQXQD XQLRLVDPDSDLQ‫ڰ‬DtVKEL‫ڰ‬Li, Nucën Papa
‫ڰ‬XQDQLQ, nux cananuna aséUDELDLQDQ‫ڰ‬DL Dios, DLQDQ‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬XQiQFsFXStFDQD
quixun. 6੅8VD‫ڰ‬DLQFDD[D—DLQDQ‫ڰ‬DLVK mitsu quirica cuënëoxuan. %sQi
DEs‫ڰ‬LFsFD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s unicama, mitsux Jesucristomi cushicë
VLQiQPLD—quicë uni, ax Jesucristo ‫ڰ‬LDQDQ1XFsQ3DSD'LRVDQEDQDPLWVXQ
‫ڰ‬LiVDULELWL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. QXLWXQsQELVLQiQFs‫ڰ‬L[XQxXQVKLQ
‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DS~DQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DPLWLVD
$[DTXLFsVDULELWL‫ڰ‬LWLEDQD tancë[XQEL‫ڰ‬DFsPDFXStFDQDPLWVX
ۛ ntu,
7੅‫ڰ‬ÊQ[XFëa PLWVXQ‫ڰ‬XQiQFsPD quirica cuënëoxuan.
bana ñuiquin cuënëoquin cana mitsu 15੅Ënë nëtënuxuan Nucën Papa Dios

caiman. Jesucristomi catamëtabaquinmi FXssQFsPDxXDQ‫ڰ‬XQiQFsPDXQLQ


cua bana abi cana mitsu ñuixuntëcënin. ‫ڰ‬DFsVDRTXLQ‫ڰ‬DWLFDPLQDFXssQWLPD
8੅‫ڰ‬ÊQPLWVXxXL[XQFsEDQDLyPD‫ڰ‬DtQEL ‫ڰ‬DLQ. 8L[FDUDD[FXssQFsPDxX‫ڰ‬DL
FDPLQDDEDQDELPLWVXQ‫ڰ‬isamaira oquin cuëënia, ax ca Nucën Papa Diosmi
‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬DLVKD[TXLFsVDELRL‫ڰ‬LQ, Cristo sinanima. 16੅$QsQsPHQX‫ڰ‬LFsxXLVKL
‫ڰ‬Lisaribiti. 8VDUL‫ڰ‬LFDPLQDPLWVXQxX VLQiQFsXQL[FDxXQVKtQTXLQSLWL,
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFscama ëni Nucën Papa Diosbë xëati, [DQXEs‫ڰ‬LWLDFDPDVLQinan ñu
XSt‫ڰ‬DLVKD[FXssQFsVDELRL‫ڰ‬LQ. ‫ڰ‬DWLPDLVWLFXssDQDQ—xXxXFDQD‫ڰ‬DL
9੅Uix cara —‫ڰ‬s[FDQDDLQDQ‫ڰ‬DLVK —quixun sinani rabitia. Nucën Papa
1XFsQ3DSD'LRVEsXSt‫ڰ‬DL—quibi 'LRVDQFDXVDtD‫ڰ‬LQXQXQLVLQiQPL‫ێ‬
nuibatíma uni itsimi nishia, ax ca Nucën FsPD‫ڰ‬LFsQ. $ELsQsPHQX‫ڰ‬LFsxXLVKL
3DSD'LRVQDQPDSDLQ‫ڰ‬LFsQ. 10੅An uni itsi VLQiQFs‫ڰ‬DLVKFDXQLXVDL‫ڰ‬LD.
nuibacë uni ax ca Nucën Papa Diosnan 17੅0HFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQX‫ڰ‬LFsxXFDPD[‫ێ‬

‫ڰ‬DLVKDEsXSt‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDDFXStDD ULELFDFsx~WL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFD


XQL‫ڰ‬XFKDWLxX‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. 11੅8VD‫ڰ‬DtQEL xXQVKtQTXLDQXQLQD‫ڰ‬DWLVKLVLQiQFs
ca nuibatíma bëtsi unimi nishcë uni an xX‫ڰ‬DWLPDFDPD[ULELFsQ~WL‫ڰ‬LFsQ. Usa
1XFsQ3DSD'LRVEsXStPD‫ڰ‬L[XQxX ‫ڰ‬DtQELFDD[D1XFsQ3DSD'LRV
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLVKLVLQiQFsFXStVLQiQñumasa cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LFsXQLFDPD[snibua
‫ڰ‬L[XQXLVDLFDUD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD. ‫ڰ‬DtQELDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
1-8$1੄2੄3 500

-HVXFULVWR‫ڰ‬LPDLQXQ1XFsQ3DSD'LRVULEL
An —-HV~VD[FDDVpUDEL&ULVWR‫ڰ‬LFsFDFs ‫ڰ‬LFsQ.
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQD[D—cëmë ca a bana 24੅8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD-HVXFULVWRPL
‫ڰ‬LFs—quicë unicama ñuicë bana catamëtabaquinmi cua a bana
18੅‫ڰ‬ÊQEsFKLFsVD‫ڰ‬LFs, cana mitsu cain, PDQXTXLQPDXStRTXLQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. A
anúan ënë mecama cëñúti nëtë ca bana aséUDELVLQiQFs‫ڰ‬DLVKFDPLQDDEs
‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsQ. $QsWsDXFsPDSDQ‫ڰ‬DLQFD XSt‫ڰ‬DLVKsQLPDFDPDELQsWsQDtQ
D[D&ULVWR‫ڰ‬DWLPDTXLQxXLEDQDFsXQLXWL BëFKLFs‫ڰ‬LDQDQ1XFsQ3DSD'LRVEsribi
‫ڰ‬LFsTXL[XQFDPLQDFXDQ. &DXWL‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 25੅Jesucristonëxbi ca quiacëxa, a
‫ڰ‬DtQELFDEsUtEL‫ڰ‬LWVDXQLQ&ULVWR cupíVKLFDQDQXQDDLQDQ‫ڰ‬DLVK1XFsQ
‫ڰ‬DWLPDTXLQxXLD. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD Papa Diosbë xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXLD[.
‫ڰ‬XQDQLQ, anúan ënë mecama cëñúti nëtë 26੅$QPLWVXSDUiQWLVDWDQFsXQLFDPD

FD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 19੅An Cristo ñuiquin cana ënë banacama mitsu


‫ڰ‬DWLPDTXLQxXLFsXQLFDPDQXEs‫ڰ‬L[XQEL cuënëoxuan. 27੅$W~[DXVD‫ڰ‬DtQELFD
ca nu ëanxa, aséUDELQXQ‫ڰ‬DFssaribi Jesucristonën aín Bëru Ñunshin Upí
RTXLQ-HVXFULVWRVLQiQFsPD‫ڰ‬L[XQ. Nux PLWVXEsD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LQiQFs, D[PLWVXEs‫ڰ‬L[XQ
‫ڰ‬LFssaribiti aséUDEL-HVXFULVWRPLVLQiQFs XQLLWVtDQ‫ڰ‬XQiQPLDPDELDQPLWVX
‫ڰ‬DLVKFDQXEsEsrúFs‫ڰ‬LWVtDQ[D. 8VD‫ڰ‬DLQ ‫ڰ‬XQiQPLD. $QPLWVX‫ڰ‬XQiQPLFsxX[FD
ca atúan nu ëncë cupí camaxunbi aséUDEL‫ڰ‬DLVKFsPsPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ
‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, nubëa ax timëcۛ ë unicamax camina aín Bëru Ñunshin Upitan
FDFDPixira aséUDELQX[‫ڰ‬LFssaribiti ‫ڰ‬XQiQPLTXLQVLQiQPLFssabi oi camabi
-HVXFULVWRPLVLQiQFsPD‫ڰ‬LD[DTXL[XQ. QsWsQ&ULVWREs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
20੅8VD‫ڰ‬DtQELD&ULVWRFXSt1XFsQ3DSD 28੅‫ڰ‬ÊQEsFKLFsVD‫ڰ‬LFs, cana mitsu cain,

'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8StPLWVXEs‫ڰ‬DLQ utëcënquian Jesucristonën nu upí isti


FDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, atúan Jesucristo FXStFDPLQDFDPDELQsWsQDQVLQiQPLFs
‫ڰ‬DWLPDTXLQxXLFsEDQDFDPD[FDFsPs VDELRTXLQVLQiQWL‫ڰ‬DLQ, axa ucëbë
‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 21੅0LWV~QPL&ULVWRQDQ‫ڰ‬L[XQ rabíntima cupí. 29੅Mitsun camina,
ax cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬XQiQFsPDFXSt Jesucristo ax ca aséUDELXSt‫ڰ‬LFsTXL[XQ
cana mitsu caiman. Mitsúnmi a ñucama ‫ڰ‬XQDQLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQDsVDTXLQULEL
‫ڰ‬XQiQFsFXStFDQDPLWVXsQsTXLULFD ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, DQXStxX‫ڰ‬DFsXQLFDPD[FD
cuënëoxunin. &DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, Cristonan Nucën Papa Diosan bëFKLFs‫ڰ‬LFsTXL[XQ.
‫ڰ‬L[XQD[FXssQFsVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬XQiQFsXQL
ax ca cëmëWLPD‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Diosan
22੅¢8L[FDUDFsPsXQL‫ڰ‬LF? Axa —Jesús EsFKLFsFDPDxXLFsEDQD

3
D[FD&ULVWRPD‫ڰ‬LFs—quicë uni ax ca a 1੅Nux cananuna Nucën Papa Diosan

‫ڰ‬LFsQ. $XQL[FDD[D&ULVWRPL‫ڰ‬DWLPDWL bëFKLFs‫ڰ‬DLQ, an cacësabi oi. An aín


EDQDFsD‫ڰ‬LFsQ. Ax ca aín Bëchicë bëchicë ca quixun nu cacë cupí
‫ڰ‬LPDLQXQ1XFsQ3DSD'LRVPLULEL FDQDQXQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, uisaira oquin
‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLD. 23੅Camabi uni axa cara an nu nuibatia quixun. 8VD‫ڰ‬DtQEL
—-HV~VD[&ULVWRPD‫ڰ‬LFs, cana ami FDDQsQsPHQX‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQiQFs
catamëWLPD‫ڰ‬DL—quicë uni, ax ca Nucën XQLFDPDQDLQDQPD‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD
Papa Diosmiribi catamëFsPD‫ڰ‬LFsQ. Usa 'LRV‫ڰ‬XQiQFsPDFXSt, nux cananuna aín
‫ڰ‬DtQELFDD[D—Jesús asérabi Nucën bëFKLFs‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQDQLPD. 2੅‫ڰ‬ÊQ
Papa Diosan BëFKLFs‫ڰ‬DLVKDVDULEL‫ڰ‬LFs nuibacë xucëaۛ ntu, bërí cananuna Nucën
cana ami catamëti —quicë unicama, abë Papa Diosan bëFKLFs‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬LFsELFD
501 1-8$1੄3

XLVDLUDFDUDQXQD‫ڰ‬LQX[XQ‫ڰ‬DLTXL[XQDQ ‫ڰ‬XQiQDQXLQX‫ڰ‬LFsXQL[FDUDxXQVKLQ
QX‫ڰ‬XQiQPLFsPDSDQ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQEL ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQDQ‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL
FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, Jesucristo utëcëncë ‫ڰ‬DLQ.
bëtan cananuna upí oquin uisa cara ax
‫ڰ‬LFsTXL[XQLVWL‫ڰ‬DLQ. A isi cananuna Unicamaxa bëtsibë bëtsibë
DVDULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 3੅Uicaman cara —asaribi nuibananti bana
FDQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DL—quixun sinania, a 11੅Jesucristomi catamëtabaquinbimi

XQLFDPD[FD-HVXFULVWRVDULEL‫ڰ‬LWLFXSt, PLWVXQFXDDEDQDFDsQs[‫ڰ‬LFsQ, bëtsibë


DtQ‫ڰ‬XFKDFDPDsQLXSt‫ڰ‬LD. bëWVLEsFDQDQXQDQXLEDQDQWL‫ڰ‬DLTXLFs.
4੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFs 12੅fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQDQ‫ڰ‬L[XQFD

unicama, ax Nucën Papa Diosan bana Cainan aín xucëQ ۛ EL‫ڰ‬DFs[D. Usaribi
quicëVDELRL‫ڰ‬LPD‫ڰ‬XFKDLD. Nucën Papa FDQDQXQD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. ¿Uisa cupí cara
Diosan bana quicëVDELRTXLQX‫ڰ‬DFsPD, &DLQDQDtQ[XFsQ‫ڰ‬DFs[? Aín xucënan
D[FD‫ڰ‬XFKD‫ڰ‬LFsQ. 5੅&DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, unin ‫ڰ‬DFsxXXSt‫ڰ‬LPDLQXDQDQ‫ڰ‬DFsxXXStPD
‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ ux ca Jesucristo uacëxa, ‫ڰ‬DLQFD&DLQDQDtQ[XFsQ‫ڰ‬DFs[D.
D[XLVD‫ڰ‬XFKDxXPDEL‫ڰ‬L[XQ. 6੅8VD‫ڰ‬DLQFD 13੅‫ڰ‬ÊQ[XFëaۛ ntu, axa Jesucristomi
XL[FDUDDLQDQ‫ڰ‬Dtsha, DsQtPDDEs‫ڰ‬LFsD catamëTXLQPDsQsPHQX‫ڰ‬LFsxXLVKL
1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFs‫ڰ‬LFs, a VLQiQFsXQLFDPDQPLWVXPLQLVKTXLQ
XQLQxX‫ڰ‬DWLPDDPLULELDPLULEL‫ڰ‬DLPD. An nuibacëxunmabi camina —uisacatsi
xX‫ڰ‬DWLPDDPLULELDPLULEL‫ڰ‬DFsXQLD[FD FDUD‫ڰ‬sPLQLVKLD—TXL[XQPDVi
ami catamëFsPD‫ڰ‬LDQDQXLVDFDUDD[‫ڰ‬LFs QXLWXTXLQVLQiQWLPD‫ڰ‬DLQ. 14੅1X[‫ڰ‬LFsVDUL‫ێ‬
TXL[XQ-HVXFULVWR‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬LFsQ. 7੅‫ڰ‬ÊQ bitia ax Jesucristomi catamëcë unicama
bëFKLFsVD‫ڰ‬LFs, cana mitsu cain, unin QXLEDFs‫ڰ‬L[XQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, nux
SDUiQFsFDPLQD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬DLQ. An upí ñu DLQDQPD‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtVKELFDQDQXQDEsUt1XFsQ
‫ڰ‬DFsXQLD[FD-HVXFULVWRVDULEL‫ڰ‬DLVKDtQ 3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DLTXL[XQ. An uni itsiribi
QXLWXXSt‫ڰ‬LFsQ. 8੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDQxX nuibacëma uni ax ca Nucën Papa
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsXQLFDPDD[xXQVKLQ 'LRVQDQPD‫ڰ‬DLVKXVDEL‫ڰ‬LFsQ. 15੅An ami
‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQXQL‫ڰ‬LFsQ, ñunshin nishquin uni raíri nuibacëma uni ax ca
‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXD[FDQsWsLyxXEL‫ڰ‬XFKD DQXQL‫ڰ‬DFsXQLVD‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬DLVKXVDELLEsUtQsWëQ ۛ EL‫ڰ‬XFKDLD, usa &DPLQD‫ڰ‬XQDQLQ, DQXQL‫ڰ‬DFsXQL[FD
‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ 1XFsQ3DSD'LRVQDQPD‫ڰ‬DLVK[snibua
‫ڰ‬DS~DQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFscama cëñui Nucën ‫ڰ‬DtQELDEs‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ.
Papa Diosan Bëchicë uacëxa. 16੅Jesucristo nu nuibati bama cupí
9੅Uix cara asérabi Nucën Papa Diosan FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, usari ca uni nuibati
bëFKLFs‫ڰ‬LFs, DQFDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWL ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 8VDTXLQ‫ڰ‬XQiQTXLQ
sinanima. $Q‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQVLQinun FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, -HVXFULVWRQsQ‫ڰ‬isaribi
1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬L[XQFDDtQ RTXLQFDQDQXQDQXQULELD‫ڰ‬DTXLQFsFXSt
bëchicëFDPDQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLVLQDQLPD. EDPDQX[XQEL‫ڰ‬DTXLQTXLQEsWVLXQL
8VD‫ڰ‬L[XQFD‫ڰ‬XFKDWscënti sinanima. QXLEDWL‫ڰ‬DLTXL[XQ. 17੅¢8VD‫ڰ‬DLQFDUDDQ
10੅ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ. Ui unin cara ñu upí xXxX‫ڰ‬L[XQELD[D‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFsLVTXLQEL
‫ڰ‬DLPDD[FD1XFsQ3DSD'LRVQDQPD XQLLWVLQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFsPDXQL, ax
‫ڰ‬LFsQ, ui unin cara uni itsiribi nuibatima 1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQFs‫ڰ‬LF? Usama
D[ULELFD1XFsQ3DSD'LRVQDQPD‫ڰ‬LFsQ. ca. 18੅‫ڰ‬ÊQEsFKLFsVD‫ڰ‬LFs, cana mitsu cain,
8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDXLQX‫ڰ‬LFsXQL[FDUD nun cuëbitanshi uni —‫ڰ‬sQFDQDPL
Nucën Papa Diosan bëFKLFs‫ڰ‬LFsTXL[XQ nuibati —quixun caquinma cananuna
1-8$1੄3੄4 502

aséUDELQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQVD‫ڰ‬LFsD ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, ui unix cara Nucën Papa


‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ. 'LRVDQ%sUXfXQVKtQxX‫ڰ‬LFsTXL[XQ: An
—-HVXFULVWRFDXQL‫ڰ‬LQX[XDFs[D
&DQDQXQDDVpUDEL1XFsQ3DSD'LRVQDQ —quixun aséUDEL‫ڰ‬XQiQFsXQL, an ca
‫ڰ‬DLTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLEDQD Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin
19੅1XQXQLQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs‫ڰ‬L[XQ 8SLWDQDQX‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬XQiQPLFsxun usaquin
FDQDQXQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, nun cananuna ‫ڰ‬XQDQLD. 3੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDQXVDTXLQ-HV~V
aséUDELDLQDQ‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD'LRV ‫ڰ‬XQiQFsPDXQL, ax Nucën Papa Diosan
cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLTXL[XQ. Usaquin Bëru Ñunshin UpíxXPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVK
‫ڰ‬XQDQLFDQDQXQDEsnëWLPDFKXimarua FDDQ&ULVWR‫ڰ‬DWLPDTXLQxXLFsXQL
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 20੅8VD‫ڰ‬DLQFDQXQ—‫ڰ‬s[FDQD EDQDFsVD‫ڰ‬LFsQ. $Q&ULVWR‫ڰ‬DWLPDTXLQ
XStPD‫ڰ‬DL—quixun sinaniabi Nucën xXLFsXQLFDXWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDPLQD
Papa Diosan, DQFDPDELxX‫ڰ‬XQiQFs cuan. 8VDXQLFDXWL‫ڰ‬LFsTXLi[DTXLFs
‫ڰ‬L[XQ, QXQVLQiQULEL‫ڰ‬XQDQLD. 21੅‫ڰ‬ÊQ ‫ڰ‬DtQELFDEsWVLEsWVLXQLQEsríbi Cristo
nuibacë xucëaۛ ntu, QXQxX‫ڰ‬DWLPD ‫ڰ‬DWLPDTXLQxXLD.
‫ڰ‬DFscama a mëQtRFs‫ڰ‬DLQFDQDQXQDD 4੅‫ڰ‬ÊQEschicësa unicama, mitsux

VLQDQLPDViQXLWXWLPD1XFsQ3DSD FDPLQD1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DLQ. Nucën


'LRVEsEDQDWL‫ڰ‬DLQ. 22੅1XQD[TXLisabi 3DSD'LRVD[DPLWVXEs‫ڰ‬LFsDtQFXVKLEs
RTXLQ‫ڰ‬DQDQ, ax cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLD tan sënën ۛ ma ca an ënë nëWsQX‫ڰ‬LFs
LVTXLQFDDQQXQxXFicësabi oquin nu xXLVKLVLQiQFsXQLFDPDQFXVKL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬D[XQLD. 23੅Axa quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DWLEDQD 8VD‫ڰ‬DLQFDDQ&ULVWR‫ڰ‬DWLPDTXLQxXLFs
D[FDsVD‫ڰ‬LFsQ, cananuna aín Bëchicë XQLFDPDQVLQDQs[PLWVXQVLQiQEstan
Jesucristomi catamëanan bëtsibë bëtsibë sënëQ ۛ PDUD‫ڰ‬LFsQ. 5੅A unicamax ca ënë
QXLEDQDQWL‫ڰ‬DLQ, an nu cacësabi oi. PHQX‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQiQFs‫ڰ‬DLVKDxXLVKL
24੅Axa aín bana quicëVDELRL‫ڰ‬LFs ñui banaia. 8VD‫ڰ‬LFsFDDVDULELXQLFDPDQ
XQLFDPD[FD1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LFsQ, aín bana cuatia. 6੅8VD‫ڰ‬DtQELFDQDQXQD
‫ڰ‬LPDLQXQFDD[ULELDWXEs‫ڰ‬LFsQ. An nu QX[1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DLQ. Ainan
‫ڰ‬LQiQFsDtQ%sUXfXQVKLQ8StD[QXEs FXStFDXLFDPDQFDUDDLQDQ‫ڰ‬L[XQD
‫ڰ‬DLQFDQDQXQDDVpUDEL‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën ‫ڰ‬XQiQ[DDQFXQLQXQEDQDFXDWLD. Usa
3DSD'LRVFDQXEs‫ڰ‬LFsTXL[XQ. ‫ڰ‬DtQELFD1XFsQ3DSD'LRVQDQPDXQLQ
nun bana cuatima. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD
$[DDPLVLQiQFsPDXQL‫ڰ‬LPDLQXQD[D ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, uin cara nun bana cuatia ax
Nucën Papa Diosmi sináncë uni FD1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFs‫ڰ‬LFs
ñui quicë bana quixun. 8VDULELRTXLQFDQDQXQD‫ڰ‬XQiQWL
ۛ ntu, ënë nëtëQX‫ێ‬
4
1੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFëa ‫ڰ‬DLQ, uin cara nun bana cuatima, ax ca
[XQFD‫ڰ‬LWVDXQLQ—Nucën Papa 1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFsPD,
'LRVDQVLQiQPLFsxun cana uni bana xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQVLQiQPLFs‫ڰ‬LFs
ñuixuni —TXLTXLQELDQVLQiQPLFs[XQ‫ێ‬ quixun.
PDELDQELDVLQiQFsEDQDXQLxXL[XQLD.
Nucën Papa Dios an ca
8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD—Nucën Papa Diosan
nu nuibairaia quicë bana
FD‫ڰ‬sVLQiQPLD—quiquian unin ñuicë
EDQDDFDPDLUDFXDWLPD‫ڰ‬DLQ. Upí oquin 7੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFëaۛ ntu, cana mitsu
pain camina asérabi cara Nucën Papa cain, 1XFsQ3DSD'LRVDQVLQiQPLFsxun
'LRVDQVLQiQPLFsxun uni ñuixunia ca unin uni itsi nuibatia. 8VD‫ڰ‬DLQ
TXL[XQFXDWL‫ڰ‬DLQ. 2੅Ësaquin camina FDQDQXQDDLQDQ‫ڰ‬DLVKEstsibë bëtsibë
503 1-8$1੄4੄5

QXLEDQDQWL‫ڰ‬DLQ. An uni itsi nuibacë quixun. Nucën Papa Dios ax ca an


unicamax ca Nucën Papa Diosan XQLFDPDQXLEDLUDFsD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD
bëFKLFs‫ڰ‬LDQDQD‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬L[XQDQ DQDtQVLQDQXSt‫ڰ‬L[XQXQLQXLEDFsXQL
VLQiQFsVDRTXLQVLQDQLD. 8੅Nucën Papa D[1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFD
Dios ax ca an unicama nuibairacë a 1XFsQ3DSD'LRVULELDXQLEs‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQEsWVLXQLQXLEDFsPD 17੅8VD‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDDQQXQXLEDTXLQ

XQLD[1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬XQiQFsPD VLQiQPLFs‫ڰ‬L[XQD[FXssQFsVDRTXLQ
‫ڰ‬LFsQ. 9੅Nucën Papa Diosan ca aratsuishi 1XFsQ3DSD'LRVPLXSLWLVLQinan
‫ڰ‬LFsELDtQ%sFKLFssQsPHQXXQL‫ڰ‬LQXQ unicama nuibatin. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDQXQD
xuacëxa, DFXStQXQX[DLQDQ‫ڰ‬DLVK nux ënë nëtëQXD[DVDULEL‫ڰ‬DLVK, anuan
nëtëWۛ LPRLDEs‫ڰ‬LQXQ. 8VRTXLDQ‫ڰ‬i‫ڰ‬DLQ Jesucristo utëFsQWLQsWsQQX[PDVi
FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, uisaira oquin cara QXLWXWLUDEtQWLPD‫ڰ‬DLQ. 18੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQ
Nucën Papa Diosan camabi uni nuibatia 1XFsQ3DSD'LRVPLVLQinan bëtsi
quixun. 10੅$PLVLQiQFsxunmabi unicama uniribi nuibacë uni, D[DPL‫ڰ‬XFKDFsPD
nuibaquin ca Nucën Papa Diosan, a cupí ‫ڰ‬DLVKXQLPLUDFXstima. Anuan Jesucristo
XQLQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LQXDQsQs utëcënti nëtënۛ ribi ca racuëWۛ LPD‫ڰ‬LFsQ.
menuax bamanun aín Bëchicë xuacëxa. 8VD‫ڰ‬DtQELFDXQL[DVprabi bëtsi unibë
8VRTXLQ[Xi‫ڰ‬DLQFDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, QXLEDQDQFsPD‫ڰ‬DLVKUDFXsWL‫ڰ‬DWLPDTXLQ
usaira oquin ca Nucën Papa Diosan sinani bënëtia. Usa unin ca upiti
unicama nuibatia quixun. QXLEDQDQWL‫ڰ‬XQDQLPD.
11੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFëaۛ ntu, Nucën Papa 19੅$QSDtDQQXQXLED‫ڰ‬DLQFDQDQXQD

Diosan unicama usaira oquin nuibacë nuxribi Nucën Papa Diosmi sinani ami
‫ڰ‬DLQFDQDQXQDQX[ULELXVDULELWLEsWVL catamëtin. 20੅An —‫ڰ‬s[FDQD1XFsQ3DSD
XQLFDPDEsQXLEDQDQWL‫ڰ‬DLQ. 12੅Nucën Diosmi sinani ami catamëti —quicë
3DSD'LRVFDXLQX‫ڰ‬LFsXQtQELLViPD ‫ڰ‬DtVKELDPLQLVKTXLQXQLLWVLQXLEDFsPD
‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELQXQX[Estsibë bëtsibë ‫ڰ‬DLVKFDDXQLFsmëia. 8VD‫ڰ‬L[XQFDD
nuibanancëEsFDD[QXEs‫ڰ‬LFsQ. Nubë LVTXLQELXQLLWVLQXLEDTXLQVLQiQFsPD
‫ڰ‬L[XQFDDQ‫ڰ‬DFssaribi oquinu unicama ‫ڰ‬L[XQDLVFsPD, Nucën Papa Dios, aribi
QXLEDQXQQX‫ڰ‬LPLD. 13੅An aín Bëru sinanima. 21੅Ënë bana ca Nucën Papa
fXQVKLQ8StQXEsD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LQiQFs‫ڰ‬L[XQ 'LRVDQQX‫ڰ‬LQiQFs[D: D[DDPLVLQiQFs
FDQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, QX[FDQDQXQDDEs‫ڰ‬DL XQLD[FDXQLLWVLPLULELVLQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
quixun. ‫ڰ‬8Qinan cananuna —ax ca nubë
‫ڰ‬LFs—TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLQ. 14੅Nunbi fX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsFDPDsQTXLQ
cananuna, DQDWXQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ quin ënë ‫ڰ‬DWsFsQWLPDEDQD

5
PHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDDLQDQ‫ڰ‬LQXQ 1੅An —Jesús ax ca Cristo, axa utia
iëPۛ LQXDQ1XFsQ3DSD'LRVDQ[Xi, aín judíos unicaman caían, Nucën Papa
Bëchicë a isacën. ,Vi‫ڰ‬L[XQFDQDQXQDD Diosan Bëchicë, D‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQFs
ñuiquin mitsu cain. 15੅Uin cara unicamax ca Nucën Papa Diosan
—Jesucristo ax ca asérabi Nucën Papa bëchicëULEL‫ڰ‬LFsQ. Uicamax cara Nucën
Diosan BëFKLFs‫ڰ‬DLVKDVDULEL‫ڰ‬LFs Papa Diosmi sinania ax ca aín bëchicë
—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQXQLFDPDxXL[XQLD, camamiribi sinania. 2੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQD
D[FD1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQ ‫ڰ‬XQDQLQ, QX[DPLVLQiQTXLQ1XFsQ3DSD
FD1XFsQ3DSD'LRVULELDXQLEs‫ڰ‬LFsQ. Dios quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVK
16੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDQXQDDVpUDEL‫ڰ‬XQDQLQ, cananuna aín bëchicëcamamiribi sinani
Nucën Papa Diosan ca nu nuibatia quixun. 3੅Axa Nucën Papa Diosmi
1-8$1੄5 504

aséUDELVLQiQFsXQL, an ca aín bana uni, DQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬XQiQPL‫ێ‬


quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLD. Ax quicësabi oquin cëxun aséUDEL‫ڰ‬XQDQLD, Jesucristo ax ca
‫ڰ‬DLVDFDDEDQD‫ڰ‬LFsQ. 4੅—Ax quicësabi asérabi aín BëFKLFs‫ڰ‬LFsTXL[XQ. Usa
RTXLQ‫ڰ‬DQXQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬s ‫ڰ‬DtQELFDDQ1XFsQ3DSD'LRVDQEDQDFD
‫ڰ‬DTXLQLD—TXL[XQ‫ڰ‬XQDQLDPLFDWDPscë aséUDEL‫ڰ‬LFsTXL[XQVLQiQFsPDXQL, ax
‫ڰ‬L[XQFDDtQEschicëcaman, an ënë menu —1XFsQ3DSD'LRVFDFsPs‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬LFsxXLVKLVLQiQFsXQLFDPDQ‫ڰ‬DFssaribi —TXLFsVD‫ڰ‬LFsQ, an aín Bëchicë ñui
RTXLQ‫ڰ‬DTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLDVKLTXLQ quicë bana ca aséUDELPD‫ڰ‬LFsTXL[XQ
ënia. 5੅Axa —Jesús ca asérabi Nucën VLQiQFsFXSt. 11੅Nucën Papa Dios ca
Papa Diosan BëFKLFs‫ڰ‬LFs—quixun quiacëxa, aín Bëchicëmi catamëcë cupí
‫ڰ‬XQDQLDPLFDWDPscë uni an cuni ca ënë FDQDQXQDDQ‫ڰ‬LPLFs[DLQDQ‫ڰ‬DLVK[snibua
PHQX[XDQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFscama ënquin ‫ڰ‬DtQELDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXLD[. 12੅8LQX‫ڰ‬LFsXQL[
‫ڰ‬DWscënima. cara Nucën Papa Diosan Bëchicënan
‫ڰ‬LFs, a unix ca usaribiti nëtëtۛ imoi Nucën
-HV~VD[FDDVpUDEL1XFsQ3DSD'LRVDQ 3DSD'LRVEs‫ڰ‬LD. 8VD‫ڰ‬DtQELFDXLQX‫ڰ‬LFs
%sFKLFs‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLEDQD unix cara aín BëchicëQDQPD‫ڰ‬LFs, a unix
6੅-HVXFULVWRD[FDD[D‫ڰ‬XQSD[DQ xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LPD.
QDVKLPLFs‫ڰ‬LDQDQDtQLPL‫ڰ‬DSDWLEDPDD
‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬8QSD[DQQDVKLPLDDVKLPDDtQLPL %sU~DQ[‫ڰ‬LQXQFDTXLDQ
‫ڰ‬DSDWLEDPDULELFDD[‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa DVKLTXLQ‫ڰ‬sVsDEDQD
Diosan Bëru Ñunshin Upitanribi ca 13੅Aín Bëchicëmi catamëFs‫ڰ‬DLVK
—Jesús ax ca Cristo, asérabi Nucën FDPLQDDLQDQ‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRVEs
Papa Diosan Bëchicë, D‫ڰ‬LFs—quixun nu xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLTXL[XQPL‫ڰ‬XQinun
‫ڰ‬XQiQPLD. Nucën Papa Diosan Bëru cana ënë ñucama mitsu cuënëoxunin.
Ñunshin Upí ax ca Nucën Papa Diosan 14੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, nun nu asérabi

VLQiQVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 7੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDtQX‫ڰ‬LFs ax cuëëncëVDELRTXLQxXxXFicëxun ca


1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LPDLQXQDtQ%DQD, Nucën Papa Diosan nun bana cuatia
Jesucristo, ‫ڰ‬LPDLQXQDtQ%sUXfXQVKLQ quixun. 15੅8VDTXLQxXFiquin cananuna
Upí, DFDPD‫ڰ‬DLVKUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi ‫ڰ‬XQDQLQ, Nucën Papa Diosan ca nun
‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtVKELFDDFK~VKLVKL‫ڰ‬LFsQ. xXFicëxun cuaquin, DQXxXFicë ñu
$QULELFDQX‫ڰ‬XQiQPLD, Jesus, ax ca ‫ڰ‬LQiQDQQXQxXFicësabi oquin nu
asérabi Cristo, Nucën Papa Diosan ‫ڰ‬DTXLQLDTXL[XQ.
Bëchicë, D‫ڰ‬LFsTXL[XQ. 8੅Ënë menuxun 16੅Abëa Jesucristomi catamëcë uni

Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin LWVtDQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLD‫ڰ‬XQiQTXLQFD


8SLWDQ‫ڰ‬XQiQPLFs‫ڰ‬LDQDQ-HVXFULVWR unin —tërë Q ۛ WLVDPD‫ڰ‬LQXQFD
‫ڰ‬XQSD[DQQDVKLPLDVLQinan axa aín imi ‫ڰ‬XFKDFsPD‫ڰ‬LFs—TXL[XQVLQiQTXLQ
‫ڰ‬DSDWLEDPD, DFDPDVLQiQTXLQFDQDQXQD DtQ‫ڰ‬XFKDWsUë n ۛ quin sinanaminun
‫ڰ‬XQDQLQ, Jesús ax ca asérabi Cristo, 1XFsQ3DSD'LRVxXFi[XQWL‫ڰ‬LFsQ.
Nucën Papa Diosan Bëchicë, D‫ڰ‬LFs fXFi[XQFs[XQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ
quixun. 9੅Unin bana cuananbi cananuna DtQ‫ڰ‬XFKDWsUë n ۛ quin a uni upí
aín Bëchicë Jesucristo ñuia, axira unin ‫ڰ‬LWscëQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDQD
banabë sënëQ ۛ PD‫ڰ‬DLVK1XFsQ3DSD'LRV axa tërë Qۛ WLVDPD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬XFKDFsXQLD
TXLiEDQDDLUDFXDWL‫ڰ‬DLQ. Ënëx ca aín 1XFsQ3DSD'LRVxXFixunun quixun
BëFKLFsxXL1XFsQ3DSD'LRVTXLiEDQD mitsu caiman. 17੅&DPDELxX‫ڰ‬DWLPD
D‫ڰ‬LFsQ. 10੅Axa aín Bëchicëmi catamëcë ‫ڰ‬DFsD[FD‫ڰ‬XFKD‫ڰ‬LFsQ. Bëtsi bëtsi
505 1-8$1੄5

‫ڰ‬XFKDFDXLVR[XQELWsrëFDLVDPD‫ڰ‬LFsQ. 20੅‫ڰ‬8Qinan cananuna ësaquinribi

8VD‫ڰ‬DtQELFDFDPDEL‫ڰ‬XFKD[WsrëFDLVD‫ێ‬ ‫ڰ‬XQDQLQ, aín Bëchicënën ca ënë menu ax


PDPD‫ڰ‬LFsQ. Xi‫ڰ‬DtQXDPLFDWDPstia uisa cara Nucën
18੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, asérabi Nucën Papa Dios, axëshia asérabi Dios, D[‫ڰ‬LFs
Papa Diosan bëFKLFs‫ڰ‬DLVKFDXQLDPLULEL TXL[XQQX‫ڰ‬XQiQPLD. Aín Bëchicë,
DPLULEL‫ڰ‬XFKDLPD. 8VD‫ڰ‬LFsD1XFsQ3DSD Jesucristo, D[QXEs‫ڰ‬DLQFDQDQXQDDQ
Diosan Bëchicë Jesucristonën bëU~DQ‫ێ‬ ‫ڰ‬DTXLQFs[D[FXssQFssabi oi tsotin. Ax
TXLQ‫ڰ‬DTXLQLDFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ ca axëshi aséUDEL'LRV‫ڰ‬DtQXQX[DLQDQ
uisabi oima. ‫ڰ‬DLVKDEs[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬LWLD‫ڰ‬LFsQ. 21੅‫ڰ‬ÊQ
19੅&DQDQXQD‫ڰ‬XQDQLQ, nuxnu Nucën bëFKLFsVD‫ڰ‬LFsFDQDPLWVXFDLQ, anbi
3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬DtQELFDFDPDELPHQX VLQiQ[XDQGLRVLVDTXL[XQDUDELQX[XQ
‫ڰ‬LFsXQLFDPD[DLQDQPD‫ڰ‬DLVKxXQVKLQ XQtQEL‫ڰ‬DFsxXFDPDFDPLQDUDELWLPD
‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQDQ‫ڰ‬LFsTXL[XQ. ‫ڰ‬DLQ. Ashi, Juan.
JUANËAN ARIBI BUANMITËCËAN QUIRICA

&ULVWRxXLFsXQLD‫ڰ‬LFsQ. 8੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDQ
&ULVWRFXssQFsVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LPDLQXQ PLWVXQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LQiQFsxXFDPDPLD[
unicama nuibati bana quicësabi oquin sënëR ۛ QTXLQ‫ڰ‬DLDDFXStDtQ
1੅‫ڰ‬Ê[D[D-HVXFULVWRPLFDWDPscë nëtënuxun Nucën Papa Diosan an
XQLFDPDQFXVKL‫ڰ‬L[XQFDQDPL[PL1XFsQ mëQtRVDELRTXLQPLWVX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. Uisaira
3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQFDtVFs[DQX‫ڰ‬LFs, RTXLQFDUD‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsXVRTXLDQPLWVX
‫ڰ‬sQDVpUDELDQXLEDFsPLQWXiFDPDFs‫ێ‬ ‫ڰ‬LPLQXQFDPLQDDQ‫ڰ‬DWLPDTXLQ&ULVWRxXLFs
ñun, ënë quirica an Nucën Papa Diosan XQtDQPLWVXSDUinunma bëU~DQUDFDWL‫ڰ‬DLQ.
EDQD‫ڰ‬DFsXQLFDPDEstan, mi cuëQsR[X‫ێ‬ 9੅Ui unin cara Cristonën bana quicësabi

nin. 2੅$LQDQ‫ڰ‬DtVKQX[sQLEXD‫ڰ‬DtQELDEs RTXLQ‫ڰ‬DTXLQPDD[FXssQFsVDRTXLQVKL‫ڰ‬DLD


‫ڰ‬LWL-HVXFULVWR, a cupí cananuna mitsu DEsPDFD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQEL
nuibatin. 3੅Nucën Papa Diosan ca aín ca axa Cristonën bana quicëVDELRL‫ڰ‬LFsXQL
Bëchicë Jesucristobëtan nuibaquin mitsu DEsFXQL1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LPDLQXQDtQ
‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬LFsQ. An ca asérabi an BëFKLFs-HVXFULVWR‫ڰ‬LFsQ. 10੅Ui unin cara
QXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs[PLFKXiPDUXD‫ڰ‬DLVK mitsu isi cuanxun Jesucristo ñui quicë
EXFXQXQPLWVX‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. bana —ax ca aséUDEL‫ڰ‬LFs—quixun
4੅0LQWXiUDtrinën ca Nucën Papa Dios ñuiquinma bëtsi oquin ñuia, a camina min
quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLDTXL[XDQxXLFDQLDFXDWL [XEXQXDWVtQPLPD‫ڰ‬LDQDQ—caina uan
cana cuëëinra cuëëan. 5੅0LQ‫ڰ‬XQiQFsPD —TXL[XQULELFDWLPD‫ڰ‬DLQ. 11੅Axa usa unibë
banama, Jesucristomi catamëtabaquinu QXLEDQDQFsXQLDQFDDQ‫ڰ‬DFssaribi oquin
cua, a banabi cana mi ñuixuntëcënin. A xX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DLD. 8VD‫ڰ‬DLVKFD‫ڰ‬DLVDPDXQL‫ڰ‬LD.
bana quicësabi oi cananuna bëtsibë bëtsibë
$VKLD-XDQsQFiEDQD
QXLEDQDQWL‫ڰ‬DLTXL[XQFDQDPLFDLQ.
6੅AséUDEL1XFsQ3DSD'LRVPLVLQiQFsXQLQ 12੅‫ڰ‬ÊQPLWVXDxXLTXLQFDWLxXFD‫ڰ‬LWVD

ca axa quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLD. Aín banax ca ‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$tQELFDQDWLQWDQTXLULFDQX


quia, camina bëtsibë bëWVLEsQXLEDQDQWL‫ڰ‬DL cuëQsRTXLQDxXFDPDPLWVXxXL[XQL‫ێ‬
quiax. Jesucristomi catamëtabaquinmi cua, man. 8VD‫ڰ‬DLQFDQDPLWVXLVLFXDQWL
DELFDDEDQD‫ڰ‬LFsQ. sinanin. &XDQ[XQFXQLFDQDPLWVX‫ڰ‬sQ
cuëELWDQELxXL[XQTXLQFDWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLQ
An uni paráncë unicama ñui quicë bana FDQDQXQDFDPi[ELLVinani, Finani
7੅‫ڰ‬,WVDXQLQFDFDPDELPHQXFXDQTXLQXQL FKXiPDUXDWDQLFXssQWL‫ڰ‬DLQ.
SDUiQTXLQ—Nucën Papa Diosan Bëchicë 13੅Nucën Papa Diosan atúxribia ainan

FDXQL‫ڰ‬LQX[XDFs[D—quixun caquinma, ‫ڰ‬LQXQFDtVFsPLQ[XFsQDQWXiDW~QULELFD


bëtsi bana ñuiquin uni parania. Usa unix bëU~DQ[PL‫ڰ‬LQXQTXL[XQPL‫ڰ‬sFDPLD.
FDDQXQLSDUiQFs‫ڰ‬LDQDQDQ‫ڰ‬DWLPDTXLQUD Ashi, Juan.

506
JUANËAN ARIBI AMIRIBISHI
BUANMITËCËAN QUIRICA

VLQiQFs‫ڰ‬L[XQFDDtQEDQDxXL[XDQDQPL
Gayo upí oquin ñuia Juan quia isi cuanxa. 8VD‫ڰ‬DLVKFDDQ1XFsQ3DSD
1੅‫ڰ‬Ê[D[D-HVXFULVWRPLFDWDPscë 'LRVPLVLQiQFsPDXQLFDPDQDWXxX
XQLFDPDQFXVKL‫ڰ‬L[XQFDQD, D[D‫ڰ‬s[ ‫ڰ‬LQiQWLFXssQFsPD‫ڰ‬LFsQ. 8੅8VD‫ڰ‬DLQ
‫ڰ‬LFssaribiti asérabi Nucën Papa Diosan FDQDQXQDQXQELDWX‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ, Nucën
XQL‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬sQXLEDFs*D\R, a ënë quirica Papa Diosan bana upí oquin ñuia ninun.
EXiQPLQ.
2੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFsQ, mix Jesucristomi 'LyWUHIHVD[FD‫ڰ‬DLVDPD
XQL‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
catamëFs‫ڰ‬L[XQXStRTXLQVLQDQLPL
FKXiPDUXD‫ڰ‬LFsVDULELWLPLPLQQDPLFD‫ێ‬ 9੅Axa Jesucristomi catamëcë unicama

PDULELFKXiPDUXD‫ڰ‬LQXQFDQDPL1XFsQ cana atúan timëxۛ un cuanun quixun


3DSD'LRVxXFixunin. 3੅Axa Jesucristomi TXLULFDEXiQPLD. %Ximicëbi ca Diótrefes
catamëcë uni raíULQsQFDDQXPL‫ڰ‬LFsnuax axëVKLDXQLFDPDQFXVKL‫ڰ‬LWLFXssQTXLQ,
X[XQ‫ڰ‬sFD[D, mix ismina asérabi ëníma nun bana cuaisama tanxa. 10੅8VD‫ڰ‬DLQ
Nucën Papa Dios cuëëncëVDELRL‫ڰ‬L FDQDDQXFXDQ[XQD[D‫ڰ‬DWLPDTXLQQX
quixun. Usaquian cacëxun cuati cana xXLFsPsLEDQDFsFXStFDWL‫ڰ‬DLQ. An ca
cuëëan. 4੅Bëtsi bana ñuia cuati axa Jesucristomi catamëcë uni raíri
‫ڰ‬LFsVDPDLUDRLFDQDPL[PL‫ڰ‬LFssaribitia anua cuania biisama tanan, an biisa
D[D‫ڰ‬sQEschicësa unicamaxribi Nucën WDQFsXQLFDPDULELEL[XQPD‫ڰ‬DQXQ
Papa Dios cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LDxXLDFXDWL quixun caquin, mitsubëa timën ۛ un
cuëënin. ‫ڰ‬LPLPD.
5੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFsQ, min upí oquin 11੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFënۛ , DQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFs
axa Jesucristomi catamëcë unicama XQtDQ‫ڰ‬DFsVDRTXLQ‫ڰ‬DTXLQPDFDPLQDDQ
‫ڰ‬DTXLDQDQEsWVLsPDQXD[DXFsXQLFDPD‫ێ‬ xXXSt‫ڰ‬DFsXQtDQ‫ڰ‬DFsVDRTXLQVKLxX‫ڰ‬DWL
ULEL‫ڰ‬DTXLQTXLQFDPLQD1XFsQ3DSD'LRV ‫ڰ‬DLQ. $QxXXSt‫ڰ‬DFsXQLD[FD1XFsQ
cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLQ. 6੅$QXPL‫ڰ‬LFs 3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDDQxX
ëmanuax ucë unicaman ca ënu bëbaxun, ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsXQLDQDLQDQPD‫ڰ‬L[XQ1XFsQ
axa Jesucristomi catamëcë unicamaxa 3DSD'LRV‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬LFsQ.
timëcۛ ënuxun, asérabimi nuibaquin
'HPHWULR‫ڰ‬LFsVDULELWLXSt‫ڰ‬LWLEDQD
XVDTXLQDWX‫ڰ‬DTXLQFsQXxXL[XDQ[D. A
unicama camina bëtsi ëmanuribi 12੅Camabi unin ca —Demetrio ca upí
cuainsa tania añu cara cuëënia a XQL‫ڰ‬LFs—quixun ñuia. $QXStxX‫ڰ‬DFs
‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa Dios cuëëncë cupí ca ax aséUDELXVD‫ڰ‬LFsTXL[XQFD
sabi oquin. 7੅A unicamax Jesucristomi FDPDELXQLQ‫ڰ‬XQDQLD. Ax ca aín sinan

507
3 JUAN 508

XSt‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQDQXQDDxXLTXLQ cuni cana mibë banaquin mi ñuixunti


asérabi mi cain. Nun bana ca asérabi ‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LFsTXL[XQFDPLQD‫ڰ‬XQDQLQ. 15੅0L[PLFKXiPDUXD‫ڰ‬LWLFDQDFXssnin.

Axa ënuax nubë nuibanancë unicaman


$VKLTXLDQ-XDQsQFiEDQD ca bëU~DQ[PL‫ڰ‬LQXQPL‫ڰ‬sFDPLD[D. Usa
13੅‫ڰ‬ÊQFDQD‫ڰ‬LWVDxXxXLTXLQPLFDLVD ‫ڰ‬DLQFDPLQDDQXD‫ڰ‬LFsD[DQXEs
tan, ‫ڰ‬DtQELFDQDWLQWDQFXsnëoquin a nuibanancë unicama achúshi achúshi,
ñucama mi ñuixuniman. 14੅8VD‫ڰ‬DLQFDQD bëU~DQ[D‫ڰ‬LQXQQXFD[XQWL‫ڰ‬DLQ. Ashi,
bënëtishi mi isi cuanti sinanin. Cuanxun Juan.
JUDASNËN BUANMIA QUIRICA

RLPi. 8VDTXLQVLQiQTXLQFD‫ڰ‬DLVDPDxX
1XFsQ3DSD'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQFDtVFs ‫ڰ‬DLD. ‫ڰ‬$LFD—‫ڰ‬s[FDQD1XFsQ3DSD
unicama Judasnën cuënëoxuan quirica 'LRVQDQ‫ڰ‬DL—quibi axëVKLQXQ‫ڰ‬,EX, ax
1੅‫ڰ‬Ê[FDQD-XGDV, an Jesucristonën cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LPD. —‫ڰ‬Ê[FDQD1XFsQ
cacëVDELRTXLQxX‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LDQDQ-DFRERQsQ ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DL—quixunbi ca aín
xucën, D‫ڰ‬DLQ. 0LWV~[PLDLQDQ‫ڰ‬LQXQ bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DLPD. Usa uni ñui
FDtVFs‫ڰ‬LFsD1XFsQ3DSD'LRVDQ-HVXFULV‫ێ‬ ca Nucën Papa Diosan bana cuënëo
WRPLFXVKLFs‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬LFs, cana ënë quia, XVDtD‫ڰ‬LFsXQLFDPD[FD‫ڰ‬DLVDPDLUD
quirica mitsu cuënëoxunin. 2੅Nucën RTXLQ‫ڰ‬XFKRFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLD[.
Papa Diosan nuibacëxmi mitsun 5੅8StRTXLQPL‫ڰ‬XQiQFsELFDQDsQs

‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LDQDQEstsibë xXFDPDPLWVXVLQiQPLWscënin, Nucën


QXLEDQDQLFKXiPDUXD‫ڰ‬DLVKEXFXFDQWL ‫ڰ‬,EX'LRVDQFD,VUDHOXQLFDPD(JLSWR
cana cuëënin. PHQXDEXiQ[XQELDPLFDWDPstiama
oquin raíri cëñuacëxa. 6੅Angelcama raíri,
An cëmë bana uni ñuixuncë uni axa Nucën Papa Diosan nëtëQXEL‫ڰ‬LWL
(2 Pedro 2.1-17) ‫ڰ‬DtVKELDQX‫ڰ‬LLVDPDWDQFsFXStFKLTXtD,
ۛ ntu,
3੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFëa Jesucristomi ax ca anúan an camabi uni isti nëtë
catamëWLDFDPLWVXQ‫ڰ‬XFKDFDPD XWiPDLQXDQEsiQTXLEXFsQXXLVDWLPD
tërëQۛ TXLQDLQDQ‫ڰ‬LQXQ1XFsQ3DSD manë risin tëcërëFDFsVD‫ڰ‬DLVK, anubi
Diosan mitsu iëm ۛ iaxa, ‫ڰ‬s‫ڰ‬DFssaribi ‫ڰ‬LQXQ1XFsQ3DSD'LRVDQsDQ‫ڰ‬LFsQ. 7੅A
oquin. 8VDPL‫ڰ‬LFsFDQDDQXQQX[Lëtۛ i iQJHOFDPD[DDEs‫ڰ‬LLVDPDWDQDQ1XFsQ
banacama ñuiquin mitsu cuënëoxunti Papa Dios cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LLVDPDWDQL
sinan. 8VDTXLQVLQiQ[XQELFDQDEsWVL ‫ڰ‬LiVDULELWLFD6RGRPD‫ڰ‬LPDLQXQ*RPRUUD
EDQDSDLQPLWVXEXiQPLQ, uni raírinëan ‫ڰ‬LPDLQXQD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFssPDFDPDQX‫ڰ‬LFs
Nucën Papa Diosan banamabi ñuicë XQLFDPD[ULEL‫ڰ‬LDFs[D. Nucën Papa
EDQDDFXD[XQPD‫ڰ‬DQXQFDQDQPL, 'LRVDQFDDtQ[DQXEsLVKLD‫ڰ‬LWLXQL‫ڰ‬DQDQ
Jesucristo ñui quicë bana, a Nucën Papa xanuribi aín bënëEsLVKLD‫ڰ‬LWLXQLRFs[D.
Diosan unicaman cuacë, ax ca asérabi 8VD‫ڰ‬DtQELFDDsPDFDPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD
‫ڰ‬LFsTXL[XDQFDPDELXQLQ‫ڰ‬XQinun, atu DtQ[DQXPD‫ڰ‬DtQELEsWVL[DQXEs‫ڰ‬LPDLQXQ
FDQXQFDQDPLWVXsQsTXLULFDEXiQPLQ. xanúxribi aín bëQsPD‫ڰ‬DtQELEsWVLXQLEs
4੅Uni raírinëx ca parani mitsubë timëtia. ‫ڰ‬LPDLQXQXQt[ULEL[DQ~[PDELEsWVL
Mitsubë timë[ۛ XQELFDPLWVXQVLQiQFs XQLEs‫ڰ‬L, ‫ڰ‬DLVDPDLUDL‫ڰ‬XFKDFs[D. Usaía
sabi oquin sinanima. A unicamax ca ësai ‫ڰ‬LFsFD1XFsQ3DSD'LRVDQDtQ‫ڰ‬XFKD
quia: 1XFsQ3DSD'LRVXSt‫ڰ‬L[XQFDQX[ cupíbi, manë tsin nëancëxa, xënibua
FXssQFsVDRTXLQVKLxX‫ڰ‬DLDELQXXLVDEL ‫ڰ‬DtQELDLQDQPD‫ڰ‬LQXQ. 8VDtD‫ڰ‬LiDVLQDQL

509
JUDAS 510

FDQDQXQDQX[ULELXVDL‫ڰ‬LWLQUDEDQDQ ëchiquicë, XVDULELFDDWX[‫ڰ‬LFsQ.


bëU~DQFDWL‫ڰ‬DLQ. 13੅BëFKXQDQWXFiQTXLTXLQPDVLQX
8੅8VD‫ڰ‬DtQELFDD[D6RGRPD‫ڰ‬LPDLQXQ chinan purucësa, XVDULEL‫ڰ‬LQXQFDDtQ
*RPRUUDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDXVDL‫ڰ‬Li QXLWXXStPD‫ڰ‬DLQ‫ڰ‬DWLPDWLEDQDQDQxX
‫ڰ‬XQDQLEL, mitsu parani mitsubë timëcۛ ë XStPD‫ڰ‬DLD. ChiquíTXLDQ[D‫ڰ‬LVSDDPDQX
unicama an, VLQiQxXPDVD‫ڰ‬DLVKDtQ tacúcë, XVDULELFDDWX[‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVK
[DQXPD‫ڰ‬DtQEL[DQXEs‫ڰ‬LDQDQEDQD ca atux nëtëtۛ imoi xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL
FXDFsPD‫ڰ‬L[XQ, 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVPL EsiQTXLEXFsQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
VLQiQTXLQPDFXVKLXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ 14੅$[SDLQXQLDQXFsQUDUD$GiQDtQ

uisa cushi cara, iQJHOFDPDULEL rëbúnqui nucën rara Enoc, ax ca Nucën


‫ڰ‬DWLPDTXLQxXLD. 9੅Usaría a unicamax 3DSD'LRVDQVLQiQPLFs[XVDXQLxXLsVDL
TXLFs‫ڰ‬DtQELFDXVRTXLQFDTXLQPD quiacëxa: ´‫ڰ‬ÊQLVFs[FD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV
iQJHOFDPDQFXVKL, Miguel, an abë FDPDEL‫ڰ‬DLVDPDLUDDtQXQLXStcaman
EDQDTXLQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DWLPD nëpúamainun uaxa. 15੅Uxun ca camabi
EDQD‫ڰ‬LQiQTXLQPD, Moisés bamacë XQLXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsTXL[XQLVD[D, atúan
rabanan abë cuëbicanancëxunbi, xX‫ڰ‬DFsFDPD‫ڰ‬XQiQTXLQ. $QxX‫ڰ‬DWLPD
0LJXHOQsQxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX ‫ڰ‬DFsXQLFDPDDWXQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsFXSt
ësaquinshi cacëxa: ´1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ ‫ڰ‬LPDLQXQDWXQDxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFsD
FDPL‫ڰ‬XFKRTXLQxXFDWL‫ڰ‬LFsµTXL[XQ. cupíribi, FD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQ
10੅8VD‫ڰ‬DtQELFDDXQLFDPDDQ‫ڰ‬XQiQFsPD ‫ڰ‬XFKRTXLQXLVDFDUDRWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
xXxXL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDLD. 6LQiQñuma LVD[Dµ. 16੅$XQLFDPD[‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬L[XQFD
‫ڰ‬L[XDQxXLQDFDQXLVDFDUDRLDTXL[XQ uni raíULQsQ‫ڰ‬DFsxX‫ڰ‬DWLPDTXLQxXLDQDQ
VLQiQTXLQPDLVKLxX‫ڰ‬DFssaribi oquin ca DWX[FXssQFsVDRTXLQVKL‫ڰ‬DQDQDWX[
a unicaman aín cuëëncësa oquinshi ñu FXssQFsVDRtVKL‫ڰ‬LWLVLQDQLD. 8VD‫ڰ‬L[XQFD
‫ڰ‬DLD. 8VDTXLQ‫ڰ‬DLFDDW~[EL‫ڰ‬DWLPDWLD. atúxbi cërúanan rabiacaquin, aín
11੅$XQLFDPDQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsFDUD curíTXL‫ڰ‬LPDLQXQDtQxXELWLFXStshi abë
1XFsQ3DSD'LRVDQXLVRWL‫ڰ‬LFsQ. Cainan upiti banaquinbi uni parania.
xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬iVDULELRTXLQ‫ڰ‬DQDQFD%DODDP
DQ‫ڰ‬isaribiquin curíTXLELWLVLQiQ[XQxX 8QLLWVLQSDUiQWLUDEDQDQEsU~DQFDWLEDQD
‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLD. Coré ax ca Nucën Papa ۛ ntu, a unicamaxa
17੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFëa

Diosan cacëxuan Moisésnën ñuicë bana XVD‫ڰ‬DtQELFDPLQDPLWVXQ, 1XFsQ‫ڰ‬,EX


cuaisama tanquin, uni raíri Moisésmi Jesucristonëan aín bana ñuixunun
QLVKTXLQWVXiquirumicë cupí, bamacëxa. caíscë unicaman mitsu ñuixuan
Cain, Balaam, Coré, DFDPD[D‫ڰ‬Lisaribiti banacama, DPDQXTXLQPDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ,
ca a unicama cëQ~WL‫ڰ‬LFsQ. 12੅Mitsúxmi 18੅ësaquian mitsu cacë: Jesucristo

-HVXFULVWRPLVLQiQTXLQSLWLPëFۛ s‫ڰ‬DLQ utëFsQWLQsWsD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬LWVDXQLQ


atúxribi mitsubë timëFۛ s‫ڰ‬DtVKELFD Nucën Papa Diosan banami cuaiquin,
aséUDELPLWV~[PL‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬LPD. Usa DtQVLQiQFsVDRTXLQVKLxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWL
‫ڰ‬DLVKFDDWXQFXssQFssabi oquinshi pi ‫ڰ‬LFsQ. 19੅Usa unicamax ca an ënë nëtëQX‫ێ‬
rabinima sharati, uni raírimi sinanima. [XQDtQFXssQFsVDRTXLQxX‫ڰ‬DWLVKL
8QLUDtUL‫ڰ‬DTXLQFsPD‫ڰ‬DLVKFD‫ڰ‬Xt‫ڰ‬LE~nux VLQiQFsD‫ڰ‬LFsQ. A unicaman ca uni
nëtë bënamëtiabi suñun bëcacëx raírimia nishnun quixun unicama
nëtëFۛ sVDXVDULEL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,DQDQFDDQXQ sinanamia. Nucën Papa Diosan Bëru
bimiti nëtëa ucëbëbia i bimicëma fXQVKLQ8SLWDQVLQiQPLFsPDFDDWX[
XVDULEL‫ڰ‬LFsQ. Bëucutia i aín tapun ‫ڰ‬LFsQ.
511 JUDAS

20੅‫ڰ‬ÊQQXLEDFs[XFëa ۛ ntu, ami catamëcë [DUiWL‫ڰ‬LFsELXQLELFssaribi oquin.


‫ڰ‬DLVKFDPLQDFDPDELQsWsQDVprabi Usaribi oquin camina uni raíriribi
-HVXFULVWRPLVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. $PLVLQiQFs QXLEDTXLQXSt‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬DTXLQTXLQELD[D
[XQFDDQPLWVXVLQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ, an ‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFsVDULEL‫ڰ‬LWLQUDEDQDQEsrúinra
VLQiQFsVDULELRTXLQPLVLQinun. Aín Bëru RWL‫ڰ‬DLQ, D[‫ڰ‬DLVDPDFXStD, DtQFKXSi[EL
fXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬DTXLQFs[FDPLQD chuaíUDFsVD‫ڰ‬LFsWLPDFsVDRTXLQDtQ
1XFsQ3DSD'LRVEsEDQDWL‫ڰ‬DLQ. 21੅Nucën ‫ڰ‬XFKDWLPDTXLQ.
Papa Diosan mitsu nuibacëx camina ami
manutima camabi nëtën ax cuëëncësabi $VKLTXLDQD, Nucën Papa Dios rabinun ca
RL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,DQDQFDPLQDDQsWsDQXDQ 24੅$QxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬D[~QPDPL‫ڰ‬DQXQ

QXLEDTXLQ1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQ mitsu bëU~DQDQDQLVFs[PLXSt‫ڰ‬DLVK


utëcënquin aín nëtënunu xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL cuëëni aín nëWsQXDEs‫ڰ‬LQXQPLWVX
DEs‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LPLWL, DFDtQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LPLWL, D[FD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsQ.
22੅Caíanan camina —Nucën Papa 25੅AxëVKL1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬L[XQ1XFsQ

Diosan bana ca aséUDEL‫ڰ‬LFs—quixuan ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRFXStQXDLQDQ‫ڰ‬LQXQ


DQVLQiQFsPDXQLD‫ڰ‬ssëquin —usa ca iëmۛ icë, D[FDFXVKLLUD‫ڰ‬LDQDQXStLUD
—TXL[XQXStRTXLQVLQiQPLWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬$SXLUD‫ڰ‬LFsQ. Ax uisa ñubi
23੅Uni raíULQs[DDtQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsFXSt XQLRFsPDSDQ‫ڰ‬DLVKXVDEL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DLVKFDD[
1XFsQ3DSD'LRVQDQPD‫ڰ‬LFsELFDPLQD XVDEL‫ڰ‬LD. 8VDELFDD[‫ڰ‬LFsQ. Ashi,
DPLDVLQiQXQ‫ڰ‬DTXLQWL‫ڰ‬DLQ, tsinuaxa Judas.
86$,f8‫ڰ‬,7,$-(68&5,6721Ê1-8$1,60,$

1
1੅Nucën Papa Diosan ca ënë ‫ڰ‬LFsDtQ%sUXfXQVKLQ8StDQULELDtQ
quiricanu cuënëocë ñucama EDQDXStRTXLQFXDQXQ‫ڰ‬DTXLDQDQ, a
Jesucristo ismiaxa, xënibuiracëma bana quicëVDELRL‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬DTXLQFs[PL
‫ڰ‬DtQVKLFDsVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XDQDtQ PLWVX[FKXimarua bucuti cuëënin. 5੅An
unicama isminun. Nucën Papa Diosan a XLVDLUDFDUD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFs
LVPLFsxXFDPDDtQXQLFDPDQ‫ڰ‬XQinun TXL[XQXQL‫ڰ‬XQiQPLFs, -HVXFULVWRQsQUL‫ێ‬
FD-HVXFULVWRQsQDtQiQJHODFK~shi Juan ELDQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs[PLPLWVX[
isminun xuaxa. 2੅Xucëxuan ismicëxun ca FKXiPDUXD‫ڰ‬LWLFDQDFXssnin. Ax
Juanën uisa ñu cara isaxa quixun utëcëncëbë aín unicamaxribi bama
cëmëquinma a ñucama cuënëoxa. ‫ڰ‬DtVKELEDtVTXLQXQ, FDD[SDLQEDPDWDQ‫ێ‬
Usaquin ca Juanën Nucën Papa Dios cëx baísquiacëxa. Ax ca ënë nëWsQX‫ڰ‬LFs
quicësabi oquian Jesucristonën a ‫ڰ‬DSXFDPDQ‫ڰ‬DSXD‫ڰ‬LFsQ. An ca nu
ismianan a ñuiquin cacë banacama QXLEDQDQQXQ‫ڰ‬XFKDFXStDtQLPL‫ڰ‬DSDWL
cuënëoxa. EDPD‫ڰ‬L[XQQXQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëaۛ nan,
3੅Anun cuënëo banacama quicësabi oi 6੅QX[QXDLQDQ‫ڰ‬DLVKD[‫ڰ‬$SX‫ڰ‬DLQQX[ULEL

‫ڰ‬LWLQsWsFD[sQLEXLUDFsPD‫ڰ‬DtQVKLXWL ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LQXQQX‫ڰ‬LPLDQDQ, nux sacerdote an


‫ڰ‬LFsQ. A nëtën ca an ënë bana iscë XQLLWVLDxXFi[XQFs‫ڰ‬L[XQDtQ3DSD'LRV
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQXQLLWVtDQxXLD UDELQXQQX‫ڰ‬LPLD[D. A ca camabi unin
FXDFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDEDQDFXDTXLQ rabiquin —mixëVKLFXVKL‫ڰ‬DLVKFDPLQD
—asérabi ca usaía quicëVDELRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs mixira cëñúWLPRL‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LQ—quixun
—TXL[XQVLQiQTXLQDEDQDTXLFssabi FDTXLQUDELWL‫ڰ‬LFsQ. 8VDTXLQFD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ.
RTXLQ‫ڰ‬DFsXQLFDPDFXssLQUDFXssQWL 7੅Ca is, Cristo, ax ca naí cuin mëu

‫ڰ‬LFsQ. bëEDFXDWVLQLXQX[XQ‫ڰ‬DLD. Aia ca camabi


XQLFDPDQLVWL‫ڰ‬LFsQ, an manë xëtocën
$[DPsFsQDFK~VKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ taro, DFDPiQELFDDLDLVWL‫ڰ‬LFsQ. Ax
ëmanuax Jesucristomi catamëcë unicama XFsEsFDFDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDDPL
Juanën quirica cuënëoxuan VLQiQFsPD‫ڰ‬DLVKPDViQXLWXWLLQWL‫ڰ‬LFsQ.
4੅‫ڰ‬Ê[-XDQ‫ڰ‬L[XQFDQD$VLDPHQX‫ڰ‬LFs AséUDELFDXVDL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8੅1XFsQ‫ڰ‬,EX
mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ëmanuax Dios, D[DXVDEL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DLVKXVDEL‫ڰ‬LFs, ax ca
timëcۛ ë axa Jesucristomi catamëcë FXVKLLUD‫ڰ‬DLVK, uisa cushi cara, aín
unicama, mitsu ësaquin cain: Nucën cushibëtanbi sënëQ ۛ PDLUD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVK
3DSD'LRVD[DXVDEL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DLVKXVDEL‫ڰ‬LFs, ca ax ësai quia:
DQQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs[PLPLWVX[ —‫ڰ‬Ê[FDQDXLVDxXELD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DtQEL
FKXimarua bucuti cana cuëënin. ‫ڰ‬LDFsQ, XVD‫ڰ‬DLVKFDQDsQsPHQX‫ڰ‬LFs
Cuëëanan cana anua Nucën Papa Dios ñucama cëñúcëEsXVDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Usa

512
513 $32&$/,36,6੄1

‫ڰ‬DLVKFDQDDSDLQ‫ڰ‬XQiQWLEDQD´$µ ‫ڰ‬LPDLQXQFDDQ~DQVKLWscërëquicë ax
‫ڰ‬LPDLQXQWVLiQTXLQULEL‫ڰ‬XQiQWLEDQD´=µ FXUL‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LD[D. 14੅$XQLFDDtQPD[FiQX
DVDULEL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LFsDtQEXX[XD‫ڰ‬DLVKFDUQHURUDQL
X[XLUDLVFsVD‫ڰ‬LDQDQPDWVLX[XLUD
8StLUD‫ڰ‬DLVKFXVKLLUD‫ڰ‬LFsD iscëVDULEL‫ڰ‬LD[D. ‫ڰ‬,DQDQFDD[FXVKLLUD
Cristo Juanën isa ‫ڰ‬DLVKDtQEsUXUDEë ۛ tsi rëTXLUXFssQ[iLUD
9੅‫ڰ‬Ê[-XDQ‫ڰ‬DLVKFDQDPLWV~[PL‫ڰ‬LFsVDUL‫ێ‬ LVFsVD‫ڰ‬LD[D. 15੅$tQWDs[FDFDVKWi
ELWL-HV~VQDQ‫ڰ‬DLVKPLWVXQ[XFëQ ۛ VD‫ڰ‬DLQ. manë[ۛ DQLEDQLEDTXLFs‫ڰ‬DLVKLFK~cësa
0LWV~[PL‫ڰ‬LFssaribiti cana Jesucristonan ‫ڰ‬LD[D. ‫ڰ‬,PDLQXQFDDtQEDQD[EDFD[XTXL
cupí, XQLQ‫ڰ‬DWLPRFs‫ڰ‬DtVKELDVprabi FXVKtLQUDEDQDUXLDFXDFsVD‫ڰ‬LD[D. 16੅Aín
1XFsQ3DSD'LRVDQXQL‫ڰ‬DLQ. Mitsu mëcën mëqueunën mëcën achúshi
‫ڰ‬DFssaribi oquian an cushiocëxun cana ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬LVSDWXtDQDQDtQ
XLVDxXFDUD‫ڰ‬LFsbëbi bënëq ۛ uin ami cuëbínuax machítusa manë xëtocë, amo
catamëti ëniman. 8VD‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD rabëb ۛ i cuëQXFs‫ڰ‬DLVK, chiquitia cana
Diosan bana ñuixuanan, Jesús ñui quicë isan. Isanan cana aín bëPinanëxa barin
banaribi uni ñuixuncë cupí cana Patmos cushíinra pëcacësaribiti pëquia isan.
FDFsQDVtQXVLSXDFsVD‫ڰ‬LQXQXQLQsQFs 17੅Usa isi cana racuëtan bamai a

‫ڰ‬DLQ. 10੅$QXQ1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVUDELWL WDQiLQQLSDFsDQ. Nipacëtia ca aín mëcën


QsWsQ‫ڰ‬s[DPLVLQiQTXLQFDQD‫ڰ‬X[~QPDEL mëqueunën ramëTXLQ‫ڰ‬sFD[D:
QDPicësa oquin, ‫ڰ‬sFD[XFD[DPDQs —5DFXsD[PDFD‫ڰ‬LW. ‫ڰ‬Ê[FDQDxX‫ڰ‬DtPD
banañu banocëxۛ a banacësari munuma SDQ‫ڰ‬DLQ‫ڰ‬LDFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDFDPDEL
banaia cuan. 11੅Banai ësai quia cana ñu cëñúcëEsXVDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 18੅‫ڰ‬Ê[FDQD
cuan: D[DEDPDWLPRLWVyFsD‫ڰ‬DLQ. Bamatancëx
—‫ڰ‬Ê[FDQDXLVDxXELD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DtQEL EDtVTXLD‫ڰ‬DLVKFDQDEDPDWscëntimoi
‫ڰ‬LDFsQ, XVD‫ڰ‬DLVKFDQDsQsPHQX‫ڰ‬LFs tsotin. Ui unicamax cara uiti nëtën tsóti
ñucama cëñúcëEsXVDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Usa ‫ڰ‬LFs, XLVDQsWsQFDUDEDPDWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
‫ڰ‬DLVKFDQDDSDLQ‫ڰ‬XQiQWLEDQD´$µ FDQD‫ڰ‬sQPsníoin. Bamatancëx cara aín
‫ڰ‬LPDLQXQWVLiQTXLQULEL‫ڰ‬XQiQWLEDQD´=µ ‫ڰ‬XFKDFXStDQXD[XQLWsmëracë anu
DVDULEL‫ڰ‬DLQ. Ënuxunmi min iscë ñucama FXDQWL‫ڰ‬LFs, FDUDDQXDDtQ‫ڰ‬XFKDWsUën ۛ cë
ñuiquin camina quiricanu cuëQsRWL‫ڰ‬DLQ. XQL‫ڰ‬LFsDQXFXDQWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFDQD
Cuënëotancë[XQFDPLQDD[D‫ڰ‬sPLVLQDQL mëníoin. 19੅$PLQLVFsxXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ
‫ڰ‬sPLFDWDPscë unicama, mëcën achúshi a min isti ñucama, acama camina usai
‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ sPDQX‫ڰ‬LFs, acamami FD‫ڰ‬LDTXL[XQxXLDQDQXVDLFD‫ڰ‬LFsPD
cuëQsRFsTXLULFDEXiQPLWL‫ڰ‬DLQ, Efeso, ‫ڰ‬DtVKELxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQFXsQsRWL‫ڰ‬DLQ.
Esmirna, Pérgamo, Tiatira, Sardis, 20੅‫ڰ‬,VSDPsFsQDFK~VKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEëm ۛ i
Filadelɹa, Laodicea, DsPDFDPDQX‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬sQPsFsQPsquenua iscë, ‫ڰ‬LPDLQXQDQX
unicama a. lamparín nanti mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQ
12੅Banaia cuati, XLQFDUD‫ڰ‬sXVDTXLQ rabëm ۛ i iscë, D[FDUDXLVD‫ڰ‬LFsTXL[XQ
caia quixun istisa tani cana cuainacëan. ‫ڰ‬XQiQTXLQPDELFDPLQDsVDFDTXL[XQ
13੅Cuainacëquin cana mëcën achúshi ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, anu lamparín nanticama ax
‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ anu lamparín nanti curi ca a mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ
‫ڰ‬DFsLVDQ. $QXODPSDUtQQDQWLFXUL‫ڰ‬DFs sPDQXD[D‫ڰ‬sPLFDWDPsWLXQLFDPD
achúshi achúshi sëtëcۛ ë, acama ‫ڰ‬XQiQWLRTXLQQDQFs‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFD
nëbëtۛ sinua cana uni achúshi isan. Ax ca mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬LVSDDPL
XQL‫ڰ‬DtVKEL-HV~V‫ڰ‬LD[D. Aín taria chaxcë ۛ iscë, ax a ëmacamanuxun an Nucën
$32&$/,36,6੄1੄2 514

Papa Diosan bana unicama ñuixunquin VLQiQFsPD‫ڰ‬DtQELFDQD‫ڰ‬XQDQLQ, ‫ڰ‬s[


‫ڰ‬XQiQPLFsDXQLFDPDDQXQ‫ڰ‬XQiQWLRFs ‫ڰ‬LFssaribiti camina nicolaítas cacë
‫ڰ‬LFsQ. XQLFDPDQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsFXssniman.
7੅$QFXDLVDWDQFsXQLFDPDQFDD[D‫ڰ‬sPL
(IHVRQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDTXLULFDEXiQPLD catamëcë unicama Nucën Papa Diosan

2
1੅Catancë[XQFDsVDTXLQULEL‫ڰ‬sFD[D: %sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LQiQFsEDQD, ënë
—$QD[D(IHVRQXD[‫ڰ‬sPLFDWDPscë DtQQXLWXQsQELVLQiQTXLQXStRTXLQFXDWL
XQLFDPD‫ڰ‬sxXLTXLFsEDQDxXL[XQFsXQL, ‫ڰ‬LFsQ. $Q‫ڰ‬sPLFDWDPsTXLQ‫ڰ‬s[FXssQFs
DEXiQPLQX[XQFDPLQDsVRTXLQ VDELRL‫ڰ‬LWLsQFsPDXQL, a cana Nucën
cuëQsRWL‫ڰ‬DLQ: An aín mëcën mëTXHX‫ڰ‬LFs Papa Diosan nëWsQX‫ڰ‬LFsL, aín bimi a
anun mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬LVSD cüax bamatima, DFXQXQ‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ.
WXtQFs‫ڰ‬LDQDQD[DPsFsQDFK~shi
(VPLUQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDTXLULFDEXiQPLD
‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ anu lamparín nanti
nëbëtۛ si nicë, Jesús, an ca anuaxa timëcۛ ë 8੅Usaquin catancëxun ca ësaquinribi

unicamami ësaquin a caxúnun quixun cuëQsRQXQ‫ڰ‬sFD[D:


mi caia: 2੅0LWV~QPLxX‫ڰ‬DFscama cana —$QD[D(VPLUDQXD[‫ڰ‬sPLFDWDPscë
‫ڰ‬XQDQLQ, chiquíshquinma camina ñu upí XQLFDPD‫ڰ‬sxXLTXLFsEDQDxXL[XQFsXQL,
‫ڰ‬DLQ. 8LVDxXFDUD‫ڰ‬LFsbëtanbi camina DEXiQPLQX[XQFDPLQDsVRTXLQ
‫ڰ‬sPLVLQiQWLsQFsPD‫ڰ‬DLQ. $QxX‫ڰ‬DLVDPD cuëQsRWL‫ڰ‬DLQ: $[DxX‫ڰ‬DtPDSDQ‫ڰ‬DLQ‫ڰ‬Li
‫ڰ‬DFsXQLFDPDWLPDTXLQFDPLQDDQ ‫ڰ‬DLVKFDPDELxXFsx~cëEsXVDEL‫ڰ‬LWL, axa
‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQ‫ڰ‬DLPDQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQ bamaxbi bamatëcëntimoi baísquicë,
camina uni raíri axa —‫ڰ‬sFD1XFsQ3DSD Jesús, an ca ësaquin mi caia: 9੅Mitsúnmi
Diosan aín bana unicama ñuixunun xX‫ڰ‬DFsFDPDFDQD‫ڰ‬XQDQLQ. ‫ڰ‬ÊQFDQD
‫ڰ‬LPLD—quicë, ax cara asérabia Nucën ‫ڰ‬XQDQLQ, PLWVX[‫ڰ‬sPLFDWDPscë cupí
3DSD'LRVDQXVRTXLQ‫ڰ‬LPLFs‫ڰ‬LFsTXL[XQ camina tëmëranan ñuxXPDXQLVD‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬XQinuxun isquinbi camina atúxbia fXxXPD‫ڰ‬DtVKELFDPLQD‫ڰ‬sQQsWsQX‫ڰ‬sEs
cëmëi quia isan. 3੅Usai tëmëraquinbi ‫ڰ‬DLVKxXxXXQLFDPD[‫ڰ‬LFssamaira oi anu
FDPLQDPLWVXQ‫ڰ‬sPLVLQiQWLsQFsPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LFsxXxX‫ڰ‬DLVKFXssLQUDFXssQWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬ÊQDQ‫ڰ‬LFsFXStXQLQ‫ڰ‬DWLPRFsxunbi ÊVDTXLQFDQD‫ڰ‬XQDQLQ, bëtsi bëtsi uni,
FDPLQDsQTXLQPD‫ڰ‬sPLVLQiQTXLQ‫ڰ‬s[ —QX[FDQDQXQDMXGtRVXQL‫ڰ‬DL—quibi
cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DQ. MXGtRVPD‫ڰ‬DLVK, xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX,
4੅0LWV~[PLXVD‫ڰ‬LFsELFDQDsVDTXLQ 6DWDQiVQsQXQLVKL‫ڰ‬L[XQFD‫ڰ‬DWLPDWL
mitsu cain, PLWVX[FDPLQD‫ڰ‬sPL banaquin mitsu ñuia. 10੅Unían bëtsi bëtsi
catamëWDEDWL‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬sPLVLQiQFsQ. Usai RTXLQ‫ڰ‬DWLPRFs[ELFDPLQDUDFXëtۛ ima
‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtVKELFDPLQDEsUtXVDL‫ڰ‬LPD. 5੅Usa ‫ڰ‬DLQ. fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DPLFsxun ca
‫ڰ‬DLQFDPLQDXLVDLUDLFDUDPLQD‫ڰ‬sPL UDtULXQLQPLWVXVLSXDWL‫ڰ‬LFsQ, caramina
VLQiDQFsTXL[XQVLQDQLXVDL‫ڰ‬sPL ‫ڰ‬sPLVLQiQWLsQWL‫ڰ‬DLTXL[XQLVQX[XQ.
VLQiQWscëQX[‫ڰ‬sPLVLQDQDWsFsQWL‫ڰ‬DLQ. Mëcën rabë ۛ nëtën camina paë tani
8VDL‫ڰ‬sPLVLQDQDTXLQFDPLQDPLWV~QPL tëmëUDWL‫ڰ‬DLQ. 8LVDLFDUDxX‫ڰ‬LFsbëtanbi
‫ڰ‬sPLVLQiQTXLQ‫ڰ‬s[FXssQFssabi oquin camina anúnmi mitsux bamati nëtë
‫ڰ‬iVDELRTXLQ‫ڰ‬DWsFsQWL‫ڰ‬DLQ. Usai mitsux XWiPDLQXQ‫ڰ‬sPLVLQiQWLsQWLPD‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬sPLVLQDQDFsbëtanma cana a anu 8VDtPL‫ڰ‬LDFDQDPLWVX‫ڰ‬sQQstënuaxmi
ODPSDUtQQDQWLPLWVX‫ڰ‬XQiQWLRTXLQ nëtëWۛ LPRL‫ڰ‬sEsFXssQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ.
nancë, DUDtUL‫ڰ‬XUD‫ڰ‬LQXQQDQWL‫ڰ‬DLQ. 11੅An cuaisa tancë unicaman ca axa
6੅Mitsúnmi bëUiPD‫ڰ‬LiVDULELWL‫ڰ‬sPL ‫ڰ‬sPLFDWDPscë unicama Nucën Papa
515 $32&$/,36,6੄2

'LRVDQ%sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LQiQFs XQLFDPDQ‫ڰ‬XQiQPLFsVDULELRTXLQ‫ڰ‬DWL
EDQDsQsDtQQXLWXQsQELVLQiQTXLQXSt ëinsama tanin, DW~DQD‫ڰ‬XQiQPLFsEDQD
RTXLQFXDWL‫ڰ‬LFsQ. $Q‫ڰ‬sPLFDWDPsquin ‫ڰ‬s[FXssQFsbëtanmabi. 16੅Usaquin
‫ڰ‬s[FXssQFsVDELRL‫ڰ‬LWLsQFsPDXQL, ax ca ‫ڰ‬DTXLQELFDPLQDVLQDQDTXLQDFDPDsQWL
EDPD‫ڰ‬DtVKELEDtVTXLWDQFs[1XFsQ3DSD ‫ڰ‬DLQ. Usaquinmi ëncëbëtanma cana
Diosan nëtënu bamatëFsQWLPRL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. xëQLEXLUDFsPD‫ڰ‬DtQVKLPLWVXQX
$XQLFDPD[FDDQXD[D‫ڰ‬sPL cuanquin, manë xëWRFs‫ڰ‬sQFXsbínuax
catamëcëma unicama bamatëFsQFsVD‫ڰ‬LWL chiquícë, DQXQXVDXQLFDPD‫ڰ‬DWLPRWL
DQX‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DLQ.
17੅$QFXDLVDWDQFsXQLFDPDQFDD[D‫ڰ‬sPL
3pUJDPRQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDTXLULFDEXiQPLD catamëcë unicama Nucën Papa Diosan
12੅Usaquin catancëxun ca ësaquinribi %sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LQiQFsEDQD, ënë
cuëQsRQXQ-HVXVDQ‫ڰ‬sFD[D: DtQQXLWXQsQELVLQiQTXLQXStRTXLQFXDWL
—$QD[D3pUJDPRQXD[‫ڰ‬sPLFDWDPscë ‫ڰ‬LFsQ. $Q‫ڰ‬sPLFDWDPsTXLQ‫ڰ‬s[FXssQFssabi
XQLFDPD‫ڰ‬sxXLTXLFsEDQDxXL[XQFsXQL, RL‫ڰ‬LWLsQFsPDXQLFDPDFDQDDQ~DQPDVi
DEXiQPLQX[XQFDPLQDsVRTXLQ QXLWXWtPDXSLWD[‫ڰ‬LWLD‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. BëUiPD
cuëQsRWL‫ڰ‬DLQ: Axa machitusa manë 1XFsQ3DSD'LRVDQFDPDELQsWsQPDQi
xëtocë amo rabëb ۛ i cuënucëñu an ca FDFsSLWLMXGtRVXQLFDPD‫ڰ‬LQiQVDULELRTXLQ
ësaquin mi caia: 13੅‫ڰ‬ÊQFDQD‫ڰ‬XQDQLQ, FDQDPDQi, ‫ڰ‬sQQstënu unëcë, a unicama
DQXPLPLWVX[‫ڰ‬LFsDQXFDxXQVKLQ ‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,Qinan cana maxax uxua, a
‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX, 6DWDQiV, D[FXVKL‫ڰ‬LFsQ. unicama achúshi achúshi, anu aín anë itsi
$QX‫ڰ‬LFsXQLFDPDDQVLQiQPLFsxun cuënëocë, D‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. Uni itsían
‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DFsbëtanbi camina mitsun ‫ڰ‬XQDQLDPDELFDDFDPDDFK~shi achúVKL‫ێ‬
‫ڰ‬sPLVLQiQWLsQFsPD‫ڰ‬DLQ. Micama QsQVKLDtQDQs‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
achúshi, Antipas cacë, D[‫ڰ‬sPLVLQiQWL
sQFsPD‫ڰ‬L[XQ‫ڰ‬sxXLTXLQEDQDxXL[XQFs 7LDWtUDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDTXLULFDEXiQPLD
FXStDD[D‫ڰ‬sPLVLQiQFsPDXQLFDPDQ 18੅Usaquin catancëxun ca ësaquinribi

‫ڰ‬DFëxۛ a bamacëbëtanbi camina mitsun cuëQsRQXQ-HVXVDQ‫ڰ‬sFD[D:


‫ڰ‬sPLVLQiQWLsQFsPD‫ڰ‬DLQ. —An axa TiatíUDQXD[‫ڰ‬sPLFDWDPscë
14੅0LWV~[PLXVD‫ڰ‬LFsELFDQDsVDTXLQ XQLFDPD‫ڰ‬sxXLTXLFsEDQDxXL[XQFsXQL,
mitsu cain: Micama raírinën camina DEXiQPLQX[XQFDPLQDsVRTXLQ
unían Balaanën cacë[XQ‫ڰ‬DWLPDxX cuëQsRWL‫ڰ‬DLQ: Nucën Papa Diosan
‫ڰ‬iVDULELRTXLQ‫ڰ‬DLQ. Balaanën ca an Israel Bëchicë, D[DFXVKLLUD‫ڰ‬DLVKDtQEsUXUDEë ۛ
XQLFDPDxXVPRLVDWDQFsFDSLWiQ, Balac tsi rëTXLUXFssQ[iLUDLVFsVD‫ڰ‬LDQDQDtQ
cacë, a ësaquin cacëxa: 0LQPHQX‫ڰ‬LFs WDs[FDVKWiPDQë[ۛ DQLEDQLEDTXLFs‫ڰ‬DLVK
bënëñuma xanucama camina Israel uni ichúcësa, an ca ësaquin mi caia:
SDUDQLDDWXEs‫ڰ‬LQXQFDWL‫ڰ‬DLQ. Usai abë 19੅0LWV~QPLxX‫ڰ‬DFsFDPDFDQD‫ڰ‬XQDQLQ,

‫ڰ‬LTXLQFDD[LVDGLRV‫ڰ‬LFsTXL[XDQPLQ FDPLQD‫ڰ‬sPLFDWDPsWLEstsibë nuibanani


unicaman rabicë ñu a rabiquian ñu ‫ڰ‬s[FXssQFsVDELRL‫ڰ‬LQ. Uisai cara ñu
SLQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. Balaanëan usoquin ‫ڰ‬LFsbëWDQELFDPLQD‫ڰ‬sPLVLQiQWLsQFsPD
VLQiQPLD‫ڰ‬DtDQXVDULELRTXLQD[D ‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊPLFDWDPstabaquinmi
PLWVXEs‫ڰ‬LFsXQLUDtULQsQULELVLQiQPLFs ‫ڰ‬DFssamaira oquin camina bërí mitsun
xun camina mitsu raírinën usaribi oquin ‫ڰ‬s[FXssQFsVDELRTXLQxX‫ڰ‬DLQ.
xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DLQ. 15੅‫ڰ‬,PDLQXQFDPLQD 20੅0LWV~[PLXVD‫ڰ‬LFsELFDQDsVDTXLQ

micama rarírinën nicolaítas cacë mitsu cain. BëUiPDFD-H]DEDOD[‫ڰ‬DWLPD


$32&$/,36,6੄2੄3 516

[DQX‫ڰ‬DtVKELMXGtRVXQLFDPDQ‫ڰ‬DSX 26੅$[DDtQEDPDWLQsWsXWiPDLQXQ‫ڰ‬sPL

‫ڰ‬LDFs[D. 8VDULELRTXLQFDPLFDPi[PL catamëTXLQ‫ڰ‬s[FXssQFsVDELRL‫ڰ‬LWL


timëcۛ ëbëtan achúVKL[DQX‫ڰ‬DWLPDQsQ ëncëma uni, DFDPDFDQD‫ڰ‬s[XWscënquin
bana ñuixunia. An isa Nucën Papa Dios DtQFXVKL‫ڰ‬L[XQFDPDELPHQX‫ڰ‬LFs
quicë bana unicama ñuixunia quiquinbi unicaman aín bana cuaquin aín
FDD[D‫ڰ‬sPLVLQiQFsXQLFDPDSDUDQLD. quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬DPLQXQ‫ڰ‬LPLWL
3DUiQTXLQFDDtQ[DQXPD‫ڰ‬DtQELDXQL ‫ڰ‬DLQ. 27੅‫ڰ‬ÊQ3DSD'LRVDQDtQFXVKL‫ڰ‬s
[DQXLWVLEs‫ڰ‬LWLFDDViEL‫ڰ‬LFsTXL[XQ ‫ڰ‬LQiQFsVDELRTXLQFDQDDXQLFDPD‫ڰ‬sQ
‫ڰ‬XQiQPLDQDQxXD[LVDGLRV‫ڰ‬LFsTXL[XDQ FXVKL‫ڰ‬LQiQTXLQXQtDQDtQEDQDFXDQXQ
unin cacë a rabiquin ñuina rëcë piti isa ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQXVDTXLQ‫ڰ‬LPLFsxun ca
DViEL‫ڰ‬LFsTXL[XQXQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLD. An atun, camabi unían aín bana cuanun
XVDTXLQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DQXQXQL‫ڰ‬XQiQPLDEL ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ, uni itsían uni itsi aín bana
camina isëshitin. 21੅$[DXVDL‫ڰ‬LDELFDQD cuanun quixun aín manë xo tuínxun
XVDxXsQtD‫ڰ‬sPLVLQinun caían. racuëo ۛ cësaribi oquin. 28੅Pëcaracëbëtan
Caíncëxunbi ca ëmi catamëquin FD‫ڰ‬LVSRQsQSscaia. $‫ڰ‬LVSRQFDQDD[D
VLQDQDTXLQDtQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFssQFsPD ‫ڰ‬sPLFDWDPsTXLQ‫ڰ‬s[FXssQFsVDELRL‫ڰ‬LWL
‫ڰ‬LFsQ. 22੅$QD[DQ~DQ‫ڰ‬XQiQPLFsVDRTXLQ sQFsPDXQLFDPD‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DLQ. 29੅An
‫ڰ‬DFsXQLFDPDQXVDL‫ڰ‬LWLsQFsPD‫ڰ‬DLQFDQD FXDLVDWDQFsXQLFDPDQFDD[D‫ڰ‬sPL
DQXD‫ڰ‬X[FsDQXELD‫ڰ‬LQXQD[DQX catamëcë unicama Nucën Papa Diosan
‫ڰ‬LQVtQPLWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬$QDQFDQDD[DD[DQXEs %sUXfXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LQiQFsEDQD, ënë
‫ڰ‬LFsXQLFDPDULEL‫ڰ‬DLVDPDLUDLDWsmëranun DtQQXLWXQsQELVLQiQTXLQXStRTXLQ
‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. 23੅‫ڰ‬$QDQFDQDD[DQXQ FXDWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬XQiQPLFs‫ڰ‬L[XDQDQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DFs
XQLFDPDULELDtQWXiVD‫ڰ‬LFsDFDPD 6DUGLVQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDTXLULFDEXiQPLD

3
EDPDPLWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQXVDTXLQ‫ڰ‬DFsbëtan ca 1੅Usaquin catancëxun ca ësaquinribi
FDPDELsPDQX‫ڰ‬LFsD[D‫ڰ‬sPLFDWDPscë cuëQsRQXQ-HVXVDQ‫ڰ‬sFD[D:
XQLFDPDQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬sQFDQDFDPDEL —$QD[D6DUGLVQXD[‫ڰ‬sPLFDWDPscë
XQtDQVLQiQFsxX‫ڰ‬XQDQLQ, uisaquin cara XQLFDPD‫ڰ‬sxXLTXLFsEDQDxXL[XQFsXQL,
aín nuitu mëu sinania quixunribi cana DEXiQPLQX[XQFDPLQDsVRTXLQ
‫ڰ‬XQDQLQ. ‫ڰ‬8QiQTXLQFDQDDQXStRTXLQ cuëQsRWL‫ڰ‬DLQ: Axa Nucën Papa Diosan
VLQiQTXLQxX‫ڰ‬DFsXQLD[DXSLWD[‫ڰ‬LQXQ %sUXfXQVKLQ8StxX‫ڰ‬LDQDQDQDtQ
‫ڰ‬LPLDQDQ, DQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DFsXQLDDtQ mëcëQDQ‫ڰ‬LVSDPsFsQDFK~VKL‫ڰ‬LPDLQXQ
‫ڰ‬XFKDFXStXLVRTXLQFDUDQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL rabë ۛ tuíncë, an ca ësaquin mi caia:
XVRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ. —0LWV~QPLxX‫ڰ‬DFscama cana
24੅‫ڰ‬,WVDXQt[DXVDL‫ڰ‬LFsbëtanbi camina ‫ڰ‬XQDQLQ. Unin ca mitsux camina Nucën
TiatíUDQX‫ڰ‬LFsPLWVXUDtrinën aín bana ca 3DSD'LRVEsXSt‫ڰ‬DLTXL[XQxXLD.
FsPs‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQD[DQXQ fXLFs[ELFDPLQDXVDPD‫ڰ‬DLVKEDPDFs
EDQDFXDFsPD‫ڰ‬DLQ. Bëtsi bëtsi uníxa, XQLVD‫ڰ‬DLQ. 2੅0LWVX[D[D‫ڰ‬X[FsXQLVD
QXQFDQDQXQDPLWVXQ‫ڰ‬XQiQFsPDxX, ‫ڰ‬DtVKELFDPLQDEsVXFsVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬ÊQ
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DS~DQQX‫ڰ‬XQiQPLFs, iscë[XQFDPLWV~QPL‫ڰ‬DFsxXFDPD‫ڰ‬sQ
DPLWVX‫ڰ‬XQiQPLWL‫ڰ‬DLTXLDELFDPLQDD Papa Diosan upí isima. 8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD
‫ڰ‬XQiQWLVDPDWDQ. 0LWV~[PLXVDL‫ڰ‬LWLFD PLWV~QPLEsUt‫ڰ‬DFsxXD[ULELDDQLVFs[
DViEL‫ڰ‬LFsQ. 8VDtELFDPLQD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. Bëtsi ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LWLQUDEDQDQ, upí oquin
xXPL‫ڰ‬DQXQFDQDPLWVXFDLPDQ. 25੅‫ڰ‬Ê[ VLQiQTXLQD[FXssQFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
utëFsQWiPDLQXQFDPLQDXVDELL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 3੅8VRTXLQ‫ڰ‬DTXLQFDPLQDPLWVXD‫ڰ‬sQ
517 $32&$/,36,6੄3

VLQiQPLFs[XQ‫ڰ‬sQXQLFDPDQxXL[XQFs ainshi mëníoia. Usoquian an mëníocë


EDQDDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. $VLQiQTXLQFDPLQD ‫ڰ‬DLQFDXLQX‫ڰ‬LFsXQtQEL—usama ca
a bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DQDQ —FDWLPD‫ڰ‬LFsQ. $[XVD‫ڰ‬L[XQFDsVDTXLQ
VLQDQDTXLQPLWVXQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFscama mi caia: 8੅0LWV~QPLxX‫ڰ‬DFscama cana
sQWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LFsbëma cana an ñu ‫ڰ‬XQDQLQ. ‫ڰ‬ÊQFDQD‫ڰ‬XQDQLQ, mitsux
mëcamacë uníxa, XQLQVLQiQFsbëmabi ‫ڰ‬LWVDLUDPD‫ڰ‬L[XQELFDPLQD‫ڰ‬sQEDQD
ucësaribicuatsini, ‫ڰ‬s[PLWVXQ‫ڰ‬XQiQFsPD quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DQDQ, ‫ڰ‬s[FDQD
QsWsQXLVRTXLQFDUDQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLXVRTXLQ &ULVWRQDQPD‫ڰ‬DLTXLD[TXLFsPD‫ڰ‬DLQ. Usa
PLWVX‫ڰ‬DLXWL‫ڰ‬DLQ. 4੅0LWV~QPL‫ڰ‬s[ ‫ڰ‬LFsFDQDDQXQDWVtQWL[scuën atsíncësa
FXssQFsPDxX‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DtQELFD6DUGLVQX ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sQEDQDXQLFDPDxXL[XQXQPLWVX
‫ڰ‬LFsXQL‫ڰ‬LWVDPDVKLQsQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFsPD ‫ڰ‬LPLDQ. 8VRTXLQ‫ڰ‬LPLDFDXLXQtQEL
‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDDtQQXLWXXSt‫ڰ‬DLQ PLWV~QPLXVRTXLQ‫ڰ‬D[XQPD‫ڰ‬DQXQPLWVX
FKXSDX[XDSDxXFsVD‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬sEsQLWL ‫ڰ‬LPLWLPD‫ڰ‬LFsQ. 9੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDxXQVKLQ
‫ڰ‬LFsQ. 5੅$[D‫ڰ‬sPLFDWDPsTXLQ‫ڰ‬s[FXssQFs ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXQVLQiQPLFsXQLFDPDD[D,
VDELRL‫ڰ‬LWLsQFsPDXQLFDPDDWX[FD ‫ڰ‬s[FDQDDVpUDELMXGtRXQL‫ڰ‬DLTXLEL
XVRTXLQFKXSDX[XDSDxXFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. A FsPsL‫ڰ‬sPLVLQiQFsPDXQLFDPDDPLWVXQ
XQLFDPDQDQsFDQD‫ڰ‬sQTXLULFDQXD EDQDFXDWLDPLWVXPLVLQiQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ.
tërëQۛ WLPD‫ڰ‬DLQ. Tërënۛ quinma cana ‫ڰ‬,PLFs[XQFD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬sQFDQD
acama achúshi achúshi ñuiquin —ax ca asérabi mitsu nuibati quixun. 10੅Mitsun
‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬DLVK[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬sEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs FDPLQDXLVDxXFDUD‫ڰ‬LFsbëWDQEL‫ڰ‬sPL
—TXL[XQ‫ڰ‬sQ3DSD'LRV‫ڰ‬LPDLQXQDtQ FDWDPsDQDQ‫ڰ‬sQEDQDTXLFssabi oquin
iQJHOFDPDFDWL‫ڰ‬DLQ. 6੅An cuaisa tancë ‫ڰ‬DWLsQFsPD‫ڰ‬DLQ. 8VDtPL‫ڰ‬LFsFXStFDQD
XQLFDPDQFDD[D‫ڰ‬sPLFDWDPscë anúan unicama paë tani tëmërati nëtëa
unicama Nucën Papa Diosan Bëru ucëbëmi tëmëUD[PD‫ڰ‬LQXQPLWVX‫ڰ‬LPLWL
fXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LQiQFsEDQD, ënë aín ‫ڰ‬DLQ.
QXLWXQsQELVLQiQTXLQXStRTXLQFXDWL 11੅XëQLEXFsPD‫ڰ‬DtQVKLFDQDXWscënti

‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[XPDLQXQPLQ‫ڰ‬DFssabi oquin


‫ڰ‬sPLVLQiQWLsQTXLQPD‫ڰ‬sQPLWVXFDFs
Filadelɹanu ‫ڰ‬icë unicama quirica buánmia EDQD‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVKFDPLQD‫ڰ‬sEs‫ڰ‬sQQsWsQX‫ڰ‬L
7੅Usaquin catancëxun ca ësaquinribi FXssQWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LPL‫ڰ‬LWLFXStFDPLQD
cuëQsRQXQ-HVXVDQ‫ڰ‬sFD[D: XQtDQPLWVXVLQDQDPLQXQ‫ڰ‬DPLWLPD‫ڰ‬DLQ.
—An axa Filadelɹanuax ‫ڰ‬ëmi catamë 12੅$[D‫ڰ‬sPLFDWDPsTXLQ‫ڰ‬s[FXssQFssabi oi

FsXQLFDPD‫ڰ‬sxXLTXLFsEDQDxXL[XQFs ‫ڰ‬LWLsQFsPDXQLFDPD, a cana anua Nucën


uni, DEXiQPLQX[XQFDPLQDsVRTXLQ 3DSD'LRV‫ڰ‬LFsDQXELDQsWëWۛ LPRL‫ڰ‬LQXQ
cuëQsRWL‫ڰ‬DLQ: A aín chaitiocë David ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. Anuaxa chiquítimoquin ca
‫ڰ‬LiVDULEL‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LQXQ1XFsQ3DSD'LRVDQ 1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬ÊQ3DSD
‫ڰ‬LPLFs, Jesús, D[D‫ڰ‬XFKDxXPD‫ڰ‬DLVKDtQ Diosan anëbi cana a unicamanu cuënëoti
bana aséUDEL‫ڰ‬LFH, ax ca an xëcuë ‫ڰ‬DLQ. Cuënëonan cana anu Nucën Papa
bëU~DQFsXQLVDULEL‫ڰ‬LFsQ. An xëcuë 'LRV‫ڰ‬LWL-HUXVDOpQLy, axa naínuax ubúti,
bëU~DQFs‫ڰ‬L[XDQDQ[sRFDLDFDXLQX‫ڰ‬LFs aín anëULEL‫ڰ‬DQDQFDQD‫ڰ‬sQDQsLyribi
unínbi xëcuë xëSXWLPD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQ atunu cuëQsRWL‫ڰ‬DLQ. 13੅An cuaisa tancë
ca an xëSXLDXLQX‫ڰ‬LFsXQtQEL[sFXs XQLFDPDQFDD[D‫ڰ‬sPLFDWDPscë unicama
[sRFDWLPD‫ڰ‬LFsQ. Usaribi oquin ca ui Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin Upitan
XQL[FDUDDLQDQ‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs, ui unin cara aín ‫ڰ‬LQiQFsEDQD, ënë aín nuitunënbi
EDQDXQLFDPDxXL[XQWL‫ڰ‬LFs, acama VLQiQTXLQXStRTXLQFXDWL‫ڰ‬LFsQ.
$32&$/,36,6੄3੄4 518

18੅0LWV~[PLXVDL‫ڰ‬LQ~QPDFDQDPLWVX
/DRGLFHDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDTXLULFDEXiQPLD ‫ڰ‬ssëquin ësaquin cain: Curi manë ax ca
14੅Usaquin catancëxun ca ësaquinribi ‫ڰ‬LWVtsirocëx aín chuacama nëtëtia.
cuëQsRQXQ-HVXVDQ‫ڰ‬sFD[D: Nëtëcۛ ëbë ca aín upíshi bërutia. Usaribi
—$[D/DRGLFHDQXD[‫ڰ‬sPLFDWDPscë oquin aséUDELPLWVXQQXLWXXSt‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sQ
unicama an Nucën Papa Diosan bana PLWVX‫ڰ‬LPLQXQFDPLQD‫ڰ‬sxXFiWL‫ڰ‬DLQ.
ñuixuncë, DEXiQPLQX[XQFDPLQD 0LWVXQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DFscama tërën ۛ cë
ësoquin cuëQsRWL‫ڰ‬DLQ: Ax upíira upí ‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬sPLVLQiQTXLQxXXSt‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVK
‫ڰ‬L[XDQXLVDFDUD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFs FKXSDX[XDSDxXFsVD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sQPLWVX
TXL[XQSDUiQTXLQPDXQL‫ڰ‬XQiQPLFs, an ‫ڰ‬LPLQXQFDPLQD‫ڰ‬sxXFiWL‫ڰ‬DLQ. Mitsun
Nucën Papa Diosbëtan camabi ñu unio, XLVDxX‫ڰ‬DWLFDUD‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬LFs, XLVDxX‫ڰ‬DWL
an ca ësaquin mi caia: 15੅‫ڰ‬ÊQFDQDXVDtPL FDUDXSt‫ڰ‬LFsTXL[XQXStRTXLQ
PLWVX[‫ڰ‬LFsDFDPD‫ڰ‬XQDQLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQ ‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DLVKEsxuxXXQLVD‫ڰ‬L[XQEL,
FDQD‫ڰ‬sQ‫ڰ‬XQDQLQ, mitsúnmi upí oquin DFDPDPLWVX‫ڰ‬XQiQPLQXQFDPLQD‫ڰ‬s
VLQiQ[XQD[FXssQFssabi oquinra Nucën xXFiWL‫ڰ‬DLQ. 19੅Uicama carana nuibatin,
3DSD'LRV‫ڰ‬D[XQLDPD. 8VD‫ڰ‬L[XQFDPLQD DFDPDFDQDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWscënxunma
mitsun sinanin, PLWV~[ELXVDL‫ڰ‬LDLVTXLQ ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬sVsDQDQXLVRTXLQFDUDQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL
sapi isa Nucën Papa Diosan upí oquin XVRTXLQ‫ڰ‬DLQ. 8VRTXLQ‫ڰ‬sQ‫ڰ‬DFs[PDVKL
sinania quixun. 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQDPLWVX[ FDPLQDVLQDQDWL‫ڰ‬s[FXssQFssabi oi
an Nucën Papa Diosan bana cuacë aséUDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 20੅ÊQs[FDsVD‫ڰ‬LFsQ.
XQLFDPD‫ڰ‬LFsVDL‫ڰ‬LPDQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQD Bëtsi uni isi cuanxun ca unin aín xëpúti
a Nucën Papa Diosan bana cuacëma taxcaquin a xëocaxunun quixun caia. An
XQLFDPD‫ڰ‬LFsVDLULEL‫ڰ‬LPDQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDQD aín xëpúti taxcaquin uni itsi cuëncë uni
cuëënin, mitsux an asérabiira Nucën XVDULELFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬DLQ. $XQLVDULEL‫ڰ‬L[XQ
3DSD'LRVDQEDQDFXDFs‫ڰ‬LWL. 8VDL‫ڰ‬LFsPD FDQDXLXQLQFDUD‫ڰ‬sPLVLQiQTXLQ‫ڰ‬s[DEs
‫ڰ‬L[XQ, PLWVXQ‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬DFs‫ڰ‬L[XQ, ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬sFDLDDXQLEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 8VDL‫ڰ‬LTXLQ
—‫ڰ‬DLVDPDxX‫ڰ‬DFsFXStFDQDDLQDQPD‫ڰ‬DL cana unían abëtan piquin uni itsi
—TXL[XQ‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LWLFDQDFXssnin. ‫ڰ‬XQiQFsVDULELRTXLDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬XQinun a uni
16੅Usoquinmi mitsun aséUDELLUD‫ڰ‬sQEDQD ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. 21੅‫ڰ‬$QDQFDQDD[D‫ڰ‬sPL
‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLVKFDPLQD‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬LWVtVWDQLVD catamëTXLQ‫ڰ‬s[FXssQFsVDELRL‫ڰ‬LWL
‫ڰ‬DLQ. ÊQs[FD‫ڰ‬sVD‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬8QSD[PDWVL sQFsPDXQLFDPD[‫ڰ‬sEs‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL
[sDWLFDDViEL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬LWVtsocëribi ‫ڰ‬DLQ, ‫ڰ‬s[Wsmëraibi ax cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LWL
[sDWLFDDViEL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDXQL sQFsPD‫ڰ‬LFsD‫ڰ‬sQ3DSDQ‫ڰ‬sDEs‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LQXQ
‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬LWVtVWDQLVKL[sD[DQibuisa tanti ‫ڰ‬LPLFssaribi oquin. 22੅An cuaisa tancë
‫ڰ‬LFsQ. Usaribi cana mitsu isin. Mitsúxmi XQLFDPDQFDD[D‫ڰ‬sPLFDWDPscë
DViELWDQLVKL‫ڰ‬LWLFDQDFXssniman. Unían unicama Nucën Papa Diosan Bëru
‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬LWVtVWDQLVKL[sD[DtQSLFs fXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LQiQFsEDQD, ënë aín
DQiquin chiquíncëVDULELRTXLQFDQD‫ڰ‬sEs QXLWXQsQELVLQiQTXLQXStRTXLQFXDWL
‫ڰ‬Li[PD‫ڰ‬LQXQPLWVXFKLTXtQWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LFsQ.
17੅Mitsux camina quin, ‫ڰ‬s[FDQDDViEL

‫ڰ‬DLQ, xXxX‫ڰ‬DLVKFDQDFKD‫ڰ‬DLQ, uisa ñu Aín nëtënuxun


carana cuëëni, a cana bitsin. Mitsux ënë Nucën Papa Dios rabiti bana

4
nëWsQX‫ڰ‬LFsxXxX‫ڰ‬DtVKELFDPLQD1XFsQ 1੅A ñucama pain cuatancëxun cana

3DSD'LRVDQLVFs[xXXPDVD‫ڰ‬LDQDQ [sFXs[sRFDFsVD‫ڰ‬LQXDQQDtSDQiUD‫ێ‬
bëxuxXVD‫ڰ‬LDQDQFKXSDxXPDVD‫ڰ‬DLQ. bëcë isan. ,VTXLQFDQDDQXQSDtDQ‫ڰ‬s
519 $32&$/,36,6੄4੄5

cacë bana axa manë banañu banocëxۛ a SDUX‫ڰ‬LQ~DQVD‫ڰ‬LD[D, bëtsix ca vaca


banacësari banaia cuatëcëan, ësai qui: bëQsVD‫ڰ‬LD[D, bëtsix ca unin bëPinan
—ÊQXFD‫ڰ‬LUXLXW, mixmi aia cana uisa LVFsVD‫ڰ‬LD[D, bëtsix ca tëtëcamë‫ڰ‬sR
xXFDPDFDUD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQPLLVPLWL QXDQLDLVFsVD‫ڰ‬LD[D. 8੅A ñucama achúshi
‫ڰ‬DLQ. achúVKLQs[FDDQ~DQQXiQWLPsFsQ
2੅Cacëxunshi Nucën Papa Diosan Bëru achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi pëchixX‫ڰ‬LD[D.
fXQVKLQ8SLWDQ‫ڰ‬LPLFsxun cana Aín bëUXFDPD[FDsPDQ‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬XFs
‫ڰ‬X[~QPDELQDPicësa oquin naicamë‫ڰ‬sR‫ێ‬ mëúULEL‫ڰ‬LD[D. A ñux ca nëtën ۛ bi imëb ۛ i
QXDDQXWVyWLXStLUDXStDQX‫ڰ‬$SXLUD nëtëtima Nucën Papa Dios rabi ësai
tsóti, a isan. Isanan cana axa anu tsócë quiaxa:
Nucën Papa Dios aribi isan. 3੅Axa anu Nucën Papa Dios, ax ca upíira upí,
WVyFsD[FDXStLUDXSt‫ڰ‬LD[D, PD[D[QLEi XStLUDXStXStLUDXSt‫ڰ‬LFsQ. Aín
upíira upí, SD[D‫ڰ‬DtVKELWXQiQWDQL, jaspe FXVKL[FDFKDLUD‫ڰ‬DLVKEsWVL
cacë, DLVFsVD‫ڰ‬LDQDQEsWVLPD[D[ FXVKLVDPD‫ڰ‬LFsQ. $[FDXVDEL‫ڰ‬Li
ushíantani, cornalina cacë, a iscësaribi ‫ڰ‬DLVK, XVDEL‫ڰ‬DLVK, XVDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
ca aín ichúFs‫ڰ‬LD[D. Anu ax tsócë a 9੅8VDTXLDQ‫ڰ‬LWVDEsruñu ñu an Nucën

nëbëtۛ sioracë ca nónbai upíira upí, Papa Dios, D[DDQX‫ڰ‬$SXLUDWVyWL, anu


maxax ñu paxa iscësa, esmeralda cacë, ‫ڰ‬LDQDQEDPDWLPRLWVyFs, a nëtëtۛ imoquin
D[DLFKXWLDLVFsVD‫ڰ‬LD[D. 4੅Anu ax tsócë rabianan —FDDViEL‫ڰ‬LFs—quixun
aribi nëbëtۛ sioracë ca mëcën rabë ۛ cacëbëtan cacëbëtan, 10੅ca mëcën rabë ۛ
‫ڰ‬LPDLQXQWDsUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQWDsUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ
‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ DQXWVyWLLWVL‫ڰ‬LD[D. Axa a ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ a caniacëcë unicama an
anu tsótinu tsócëcamax ca mëcën rabë ۛ axa xëQLEXD‫ڰ‬DtQELEDPDWLPRLWVyFs
‫ڰ‬LPDLQXQWDsUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ Nucën Papa Dios ami bësui, rantin
‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ caniacëFsXQLFDPD‫ڰ‬LD[D. puruni tsóbuquin a rabiia. Rabiquin ca
$FDPD[FDDtQFKXSDX[XD‫ڰ‬LDQDQFXUL FXUL‫ڰ‬DFsPDxXWLDW~DQPDxXFs1XFsQ
‫ڰ‬DFsPDxXWLPDxXFs‫ڰ‬LD[D. 5੅Anu tsóti 3DSD'LRV‫ڰ‬LQiQTXLQDQXDD[‫ڰ‬LFsDtQ
XStLUDXStDQXD[DFDQiPsriti banaia bëPinon nanquin rabiquin ësaquin
cana cuan. Cuanan cana anuaxribia caia:
bëtsi ñuribi sharatia cuan. Anu Nucën 11 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV, min camina

3DSD'LRV‫ڰ‬LFsDtQEsPiQRQFD, cana camabi ñu uniocën. Mix cuëëncë


mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ i tëacënu VDELRLFD‫ڰ‬LDFs[D, mix cuëëncë
nanxun bimicë[ۛ D‫ڰ‬DS~Usquirucësaria sabi oquin camina min cushínbi
rëquiruia isan. Isquin cana anu ca FDPDELxXsQsPHQX‫ڰ‬LFs
Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin Upí ‫ڰ‬LPDLQXQQDtQX‫ڰ‬LFsxXULEL
‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQDQ. 6੅Anua Nucën Papa uniocën. 8VD‫ڰ‬DLVKFDPLQDFDPDEL
'LRV‫ڰ‬LFsDEsPinon ca parúnpapa upí, XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQiQJHOFDPDQULEL
Es[QDQEs[QiQTXLFsLVFsVD‫ڰ‬DtVKEL UDELWLVD‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬XQSi[PD‫ڰ‬LD[D.
$QXD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsDQsEëtۛ si Nucën Papa Diosan tuíncë quirica
‫ڰ‬LDQDQDQsEëWۛ VLRUDFsFD‫ڰ‬LWVDLUDEsruñu ‫ڰ‬LPDLQXQ&DUQHURxXLFsEDQD
rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ñu, axa bamatimoi
5
1੅Axa anu tsócë Nucën Papa Dios an

tsócë, D[ULEL‫ڰ‬LD[D. Aín bëPiQRQ‫ڰ‬LWVDLUD aín mëcën mëquenën tuíncë cana


bëruxX‫ڰ‬LDQDQFDDtQFD[XPLULELDxX TXLULFDWDUiQFsLVDQ. Iscëx ca aín
‫ڰ‬LWVDLUDEsruxX‫ڰ‬LD[D. 7੅A ñu achúshi ca namën ۛ u cuëQsRFs‫ڰ‬LDQDQDtQFD[XQXULEL
$32&$/,36,6੄5 520

cuëQsRFs‫ڰ‬LD[D. A quirica aín namë ۛ mëTXHXD‫ڰ‬LFsTXLULFDDELD[D. 8੅Bicëbë ca


LVWLVDPD‫ڰ‬LWiQXQXStRTXLQWDFiVKFDFs ‫ڰ‬LWVDEsruñu rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ñu,
‫ڰ‬DLVKFDDQ~DQWDFiVKFDFsxXPsFsQ axribia bamatimoi tsócë, acama
achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬LD[D. 2੅A isanan ‫ڰ‬LPDLQXQPsFsQUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQWDsUDEë ۛ
cana achúVKLiQJHOFXVKLLUDD[DsVDLTXL ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ caniacëcë
munuma banaia isan: unicamaribi, &DUQHUR‫ڰ‬LFssaribitia unin
—¿Uínra cara ax bëtsibë sënën ۛ maira ‫ڰ‬XFKDFXStEDPDDPLEsVXFs‫ڰ‬DLVKDUDEL
‫ڰ‬L[XQsQsTXLULFDDQ~DQWDFiVKFDFs rantin purúanxa. A caniacëcë unicaman
SsyVK[XQEDFDWL‫ڰ‬LF? FDDUSDFDFsxXD‫ڰ‬DLFXssQLFDQWDWL, a
3੅QuicëEsELFDDQSsyVKWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LD[D. ‫ڰ‬LPDLQXQFXUL‫ڰ‬DFsPDQs[DQSDDQXD
1DtQX‫ڰ‬LFsiQJHOFDPD‫ڰ‬LPDLQXQPHQX sanutanun nëënti tsëSDVDxX‫ڰ‬LFs, acama
‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQXDEDPDFs tuíanxa. A xanpanuax cuin tëxëq ۛ uianxa
XQLFDPD‫ڰ‬LFs, DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDDFK~VKL‫ێ‬ ‫ڰ‬LUXFs, ax ca aín unicaman Nucën Papa
Qs[ELFDDQDTXLULFDEDFDQDQLVWL‫ڰ‬DtPD 'LRVUDELDQDQxXFiFsEDQDFDPDD‫ڰ‬LD[D.
‫ڰ‬LD[D. 4੅An bacanan uisai quicë cara 9੅&DUQHUR‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXSt

TXL[XQLVWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LPDLQXDQDQDPL bama, ami bësuax ca cantati ió cantaxa,


bëVXTXLQDTXLULFDxDFKDWLXQLEL‫ڰ‬DtPD ësai qui:
‫ڰ‬LFsLVLFDQDLQLEsXQDQPsVF~DQ. 5੅Usai —Min camina bëtsibë sënën ۛ maira
bëunan mëscutiabi ca a caniacëcë ‫ڰ‬L[XQDTXLULFDDQ~DQWDFiVKFDFs
unicama achúVKLQsQ‫ڰ‬sFD[D: SsyVK[XQEDFDWL‫ڰ‬DLQ. Mix bamax
—Camina ini bëunan mëscúWLPD‫ڰ‬DLQ. EDtVTXLD‫ڰ‬L[XQFDPLQDQXFDPD
Ca is, Judatan rëbúnquicama achúshi, bëtsi bëtsi unibu, bëtsi bëtsi
‫ڰ‬,Q~DQFDFs, ax Davidnën rëbúnquiribi banan banacë, ‫ڰ‬LPDLQXQFDPDEL
‫ڰ‬LFs, Jesús, D[EDPi[ELEDtVTXLD‫ڰ‬DLVK nëtënuax ucë, ‫ڰ‬LPDLQXQEsWVLEsWVL
FDPDELxXQ‫ڰ‬LEXLUD, an ca a quirica ‫ڰ‬DSXñu unicama, Nucën Papa
WDUiQFsEDFDTXLQ, DQ~DQDWDFiVKFDFs 'LRVQDQ‫ڰ‬LQXQLëm ۛ ian. 10੅Iëmۛ ianan
FDPDSsyVKWL‫ڰ‬LFsQ. camina atu Nucën Papa Diosbë
6੅Usai quicëbëtan cana anua Nucën ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLDQDQMXGtRV
3DSD'LRV‫ڰ‬LFs, ‫ڰ‬LPDLQXQDQXD[D‫ڰ‬LWVD VDFHUGRWHVD‫ڰ‬LPLTXLQDQ1XFsQ
bëruñu rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ñu axribia Papa Diosbë banaquin a rabicë
bamatimoi tsócë, ‫ڰ‬LPDLQXQFDQLDFscë ‫ڰ‬LPLDQ. 8VDTXLQPL‫ڰ‬LPLFs[FD
unicama, acama nëbëtۛ sia nicë, carnero PLEssQsPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ
‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD&ULVWR ‫ڰ‬DSXVD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
a isan. $[FDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStFDUQHUR 11੅A cantati cuatancëxun isquin cana

‫ڰ‬DFsVDRTXLQ‫ڰ‬DTXLDQXQLQDQX‫ڰ‬iDtQ DQX1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsD‫ڰ‬LPDLQXQ
QDPLFDPDLVWLVDEL‫ڰ‬DLVKQLFs‫ڰ‬LD[D. ‫ڰ‬ÊQ DQXD‫ڰ‬LWVDEsruñu ñu, axribia bamatimoi
iscëx ca ax mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQ WVyFsDFDPD‫ڰ‬LFs, ‫ڰ‬LPDLQXQDQXDFDQLDFs
UDE‫ڰ‬sPDW~[FDxX‫ڰ‬LDQDQPsFsQDFK~shi FsXQLFDPD‫ڰ‬LFs, a nëbëtۛ sioratia
‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ bëruxX‫ڰ‬LD[D. Aín bëru ‫ڰ‬DLVDPDLUDWXS~QWLVDPD‫ڰ‬DLVKiQJHOFDPD
mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ax ca aín munuma banaia cuan. 12੅Ësai ca
Bëru Ñunshin Upí Nucën Papa Diosan munuma banai quiaxa:
FDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQXFXDQXQ —&DUQHUR‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKD
[XFsD‫ڰ‬LFsQ. 7੅Anu cuanquin ca Carnero cupí bama, ax ca bëtsibë
‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, an sënëQ ۛ PDLUD‫ڰ‬LFsQ. $XQLQ‫ڰ‬DFs, axa
axa tsócë Nucën Papa Dios aín mëcën FDPDELXQLFDPDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LDQDQ,
521 $32&$/,36,6੄5੄6

FDPDELxXQ‫ڰ‬LEX‫ڰ‬LDQDQ, camabi unin ca canti achúshi tuíanxa. Tuíanx


xX‫ڰ‬XQiQFs, ‫ڰ‬LDQDQFXVKLLUDDFD XTXLQ1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LQiQFsxun
FDPDELXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ biquin, ‫ڰ‬DS~DQPDxXFsPDxXWL
iQJHOFDPDQULELUDELWL‫ڰ‬LFsQ. mañutancëx ca axa ami nishcë unicama
Rabianan ca —DViELFD—quixun xXVPRLDEs‫ڰ‬DFDQDQLFXDQ[D.
caquin rabiquin an cacë 3੅8VDL‫ڰ‬LFsbëWDQFD&DUQHUR‫ڰ‬LFssaribitia

EDQDFDPDFXDWL‫ڰ‬LFsQ. Cuëënquin XQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, an anúan quirica


ca axribia cuëëQXQUDELWL‫ڰ‬LFsQ. WDFiVKFDFsxXLWVLSsyshaxa. Pëóshcëbë
13੅Usai banaia cuanan cana Nucën WDQFDQD‫ڰ‬LWVDEsruñu rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ
Papa Diosan unio ñucama, QDtQX‫ڰ‬LFs ñu, axribia bamatimoi tsócë, acama
ñucama, ‫ڰ‬LPDLQXQPHQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬LPDLQXQ itsíxa —ca chiquiti ut —quia cuatëcëan.
EDFDQX‫ڰ‬LFs, DQXDEDPDFsXQLFDPD‫ڰ‬LFs 4੅Quicëbë ca bëtsi caballo, ushían

DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD, acamaxa munuma chëxëira, anuax chiquíaxa. Axa a


banai ësai quia cuan: caballonu tsócë uni an ca bëtsibë
Ax anu tsócë Nucën Papa Dios, a bëWVLEs‫ڰ‬DFiQDQLFsxXDQinun unicama
‫ڰ‬LPDLQXQ&DUQHUR‫ڰ‬LFssaribitia ‫ڰ‬LPLQXDQ, Nucën Papa Diosan
XQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, aribi ca ‫ڰ‬LQiQFsxun, aín manë masínbu biaxa.
camaxunbi cuëënquin axribia 5੅8VDL‫ڰ‬LFsbëWDQFD&DUQHUR‫ڰ‬LFssaribitia

cuëëQXQUDELWL‫ڰ‬LFsQ. Rabianan ca XQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, an anúan quirica


—DViELFD—quixun caquin WDFiVKFDFsxXLWVLSsyshaxa. Pëóshcëbë
UDELTXLQDQFDFsEDQDFXDWL‫ڰ‬LFsQ. WDQFDQD‫ڰ‬LWVDEsruñu rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ
$[FXVKLLUD‫ڰ‬DtVKDEsWVL‫ڰ‬DSXVDPD ñu, axribia bamatimoi tsócë, acama
‫ڰ‬LFsFDFDPD[XQEL[sQLEXD‫ڰ‬DtQEL itsíxa —ca chiquiti ut —quia cuatëcëan.
DUDELWL‫ڰ‬LFsQ. Cuëënquin ca Cuaquin isquin cana caballo tunan
axribia cuëëQXQUDELWL‫ڰ‬LFsQ. chiquitia isan. ‫ڰ‬ÊQLVFsxun ca anu tsócë
14੅8VDtDFDQWDLDFD‫ڰ‬LWVDEsruñu rabë ۛ unin, SLWLxXD‫ڰ‬LWVDLUDPD‫ڰ‬DLQ, anun ñu
‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ñu, axribia bamatimoi ‫ڰ‬LsWXS~QWLWXtDQ[D. 6੅,VTXLQFDQD‫ڰ‬LWVD
tsócë, acaman —XVDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs bëruñu rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ñu, axribia
—quixun caxa. Cacëbë rantin bamatimoi tsócë, acama nëbëtۛ sinuaxa
purúnquin ca a caniacëcë unicamanribi banaia cuan, SLWLxXFXStLUD‫ڰ‬DtDQsVDL
axa bamatimoi tsócë a rabiaxa. quia:
—Achúshi nëtën ñu mëëtancëxun bicë
0sFsQDFK~VKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ DQ~DQ curíquinën camina achúshi kiloishi trigo
TXLULFDWDFiVKFDFsxXFDPDxXLFsEDQD ELWL‫ڰ‬DLQ. A biquinma camina rabë ۛ

6
1੅Usaquin istancëxun cana Carnero ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLNLORFHEDGDELWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, 8VD‫ڰ‬DtQELFDLELPLQ[sQL‫ڰ‬LPDLQXQ
DQDQ~DQTXLULFDWDFiVKFDFsPsFsQ YLQRULELDtQFXStXVDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ñu a achúshi 7੅8VDL‫ڰ‬LFsbëWDQFD&DUQHUR‫ڰ‬LFssaribitia

pëóshia isan. PëóshcëbëWDQFDQD‫ڰ‬LWVD XQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, an anúan quirica


bëruñu rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ñu, axribia WDFiVKFDFsxXLWVLSsyshaxa. Pëóshcëbë
bamatimoi tsócë, acama achúshinëxa WDQFDQD‫ڰ‬LWVDEsruñu rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ
FDQiEDQDFssari munuma banai —ca ñu, axribia bamatimoi tsócë, acama
chiquiti ut —quia cuan. 2੅Quicëbëtan itsíxa —ca chiquiti ut —quia cuatëcëan.
isquin cana achúshi caballo uxua 8੅Cuaquin isquin cana bëtsi caballo,

chiquitia isan. Axa a caballonu tsócë curua, chiquitia isan. Axa anu tsócë uni
$32&$/,36,6੄6੄7 522

DtQDQs[FD%DPDWLFDFs‫ڰ‬LD[D. An nëtëaۛ xa. ‫ڰ‬,PDLQXQFDDtQEDVKLFDPD


Bamati cacë uni a nuibiancë, a unix ca ‫ڰ‬LPDLQXQQDVtFDPDDQXD‫ڰ‬LFsnuax
$QXD8QL%DPDFs‫ڰ‬,WLFDTXLQDQsFsD tacúaxa. 15੅8VDL‫ڰ‬LFsbë ca axa Nucën
‫ڰ‬LD[D. A uni rabë ۛ ca, sQsPHQX‫ڰ‬LFs 3DSD'LRVPLVLQiQFsPDXQLFDPD,
XQLFDPD‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬Dtsha nëbëtۛ si, rabë ۛ ‫ڰ‬DSXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQXQLFXVKLEXEsxXxX
‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ RTXLQWsDFsVD‫ڰ‬LFsbia amo unicama, ‫ڰ‬LPDLQXQFDSLWiQFDPD,
‫ڰ‬LFsDFK~shi cëñunun Nucën Papa ‫ڰ‬LPDLQXQXQLFKDFDPD, ‫ڰ‬LPDLQXQDQXQL
'LRVDQ‫ڰ‬LPLD[D. 8VDTXLQ‫ڰ‬LPLFsxun ca a itsi ñu mëëxuncë unicama, ‫ڰ‬LPDLQXQDQ
uni rabëWDQ‫ڰ‬DFDQDQtD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL uni itsi ñu mëëxuncëma unicama, a
EDPDQXQ‫ڰ‬LPLDQDQ‫ڰ‬DFsxXPD‫ڰ‬Dtsha FDPi[ELUDFXsWLPDWiPHVKLP~‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLEDPDQXQ‫ڰ‬LPLDQDQ TXLQLFDPDQX‫ڰ‬LDQDQDtQEDVKLQX‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬LQVLQDQ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLEDPDQXQ xaxu chacama nëbëtۛ si unëaۛ xa.
‫ڰ‬LPLDQDQD[DSLinancë ñuinacan picëxۛ a 16,17੅UnëTۛ XLQFDDtQEDVKL‫ڰ‬LPDLQXQ[D[X
‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLEDPDQXQ‫ڰ‬LPLD[D. chacama caxa:
9੅8VDL‫ڰ‬LFsbëWDQFD&DUQHUR‫ڰ‬LFssaribitia —A nëtë anúan axa anu tsóti upíira
XQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, an anúan quirica upí, DQX‫ڰ‬$SXLUDWVyWL, anu tsócë Nucën
WDFiVKFDFsxXLWVLULELSsyshaxa. Pëóshcë 3DSD'LRVD‫ڰ‬LPDLQXQ&DUQHUR‫ڰ‬LFsVDULEL‫ێ‬
bëtan cana Nucën Papa Diosan bana WLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, an axa ami
cuanan, a banax ca aséUDEL‫ڰ‬LFsTXLD[ VLQiQFsPDXQLFDPDPLQLVKTXLQ
TXLFsFXStXQLQ‫ڰ‬DFëxۛ a bama unicaman castícanti nëtë ca uaxa. 8VD‫ڰ‬DLQFD
ñunshin, anuxun ñuina xaroti bucúncë unicamax uíxbi iëWۛ LPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD
maxax, a tëmúcüa isan. 10੅A ñunshinax nunu rurucubut, ‫ڰ‬$SXLUDDQQXLVQ~QPD
ca munuma banai quiaxa: ca rurucubúquin nu unput. Carnero
—1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV, XStLUDXSt‫ڰ‬DLVK ‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, axa
‫ڰ‬XFKDxXPDLUD‫ڰ‬L[XQPL[TXLFssabi oquin QXQ‫ڰ‬XFKDFXStQXPLQLVKFs, an nu
‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LFs, ¿uínsarainra caramina menu castíFDQ[XQPD‫ڰ‬DQXQFDQXXQsW.
‫ڰ‬LFsXQLFDPD, DQQX‫ڰ‬D, DFXSLWL‫ڰ‬DLQ?
11੅Usai quia Nucën Papa Diosan ‫ڰ‬,WVDLUDMXGtRVXQLFDPD[1XFsQ3DSD
‫ڰ‬LQiQFsxun ca acama achúshi achúVKL‫ێ‬ 'LRVQDQ‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬XQiQWLRFs‫ڰ‬LiEDQD
1੅Usaquin istancëxun cana rabë ۛ
nën chupa uxua biaxa. ‫ڰ‬,QiQFsxuan
bicëbëa ësoquin atu cai banaia cana
cuan:
7 ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ iQJHOLVDQ. AchúVKL‫ێ‬
nëx ca aucüaxa bari urucë anu nicë
—0LWVX‫ڰ‬DFssaribi oquin axa Cristomi ‫ڰ‬LD[D. Bëtsix ca ami bari cuabúcë anu
catamëcë raíri uniribi, XQLQ‫ڰ‬DTXLQ QLFs‫ڰ‬LD[D. Bëtsíxa baca rëEXPL‫ڰ‬LPDLQXQ
sënëo ۛ ntamainun, FDPLQDFDtQSDLQWL‫ڰ‬DLQ. ca bëWVL[EDFDWVLS~PL‫ڰ‬LD[D. $iQJHOFD‫ێ‬
12੅8VDL‫ڰ‬LFsbëWDQFD&DUQHUR‫ڰ‬LFsVDULEL‫ێ‬ man ca suñun me bëcanan parúnpapa
WLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, an anun bëcaisama oquin bëaranan iribi
TXLULFDWDFiVKFDFsxXLWVLULELSsyshaxa. bëcaisama oquin bëaraxa. 2੅Usaquin
Pëóshcëbë ca mecama shaíquiaxa. Usai EsDUDQDQPHFDPDFsxXQDQX‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬LFsEsFDEDULEsiQTXLD[D, chupa ñucama, ‫ڰ‬LPDLQXQSDU~QSDSDFsxXQDQX
WXQiQVD‫ڰ‬LQXQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFD‫ڰ‬X[sLPL ‫ڰ‬LFsxXFDPDULEL‫ڰ‬DWLPRQXQFD1XFsQ
LVFsVD‫ڰ‬LD[D. 13੅8VDtD‫ڰ‬LPDLQXQFD 3DSD'LRVDQDiQJHOFDPDDtQFXVKL
suñúanëan bëcacëxۛ a higos bimi paxa ‫ڰ‬LQiQ[D. Acama istancëxun cana bëtsi
rëucucëVDUL‫ڰ‬LVSDUsXFD[D. 14੅Quirica iQJHODXFD[DEDULXUXFsDQXD[DLD
WDUiQFsVD‫ڰ‬LQXQWDUDPsWLFDQDLFDPs‫ڰ‬sR isan. An ca uquin axa bamatimoi tsócë,
523 $32&$/,36,6੄7

Nucën Papa Diosan unicama, anun ‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, aín


&ULVWRQsQDQs‫ڰ‬LPDLQXQ1XFsQ3DSD bëPinon sëtëFۛ s‫ڰ‬LD[D. $FDPi[ELFDDtQ
Diosan anë aín bëPinanu cuënëoti ñu FKXSDX[XD‫ڰ‬LDQDQ[sELQSschisa ñu
bëaxa. 8VD‫ڰ‬L[XQFDDiQJHOQsQPXQXPD SsFKLWXtQFs‫ڰ‬LD[D. 10੅8VD‫ڰ‬DLVKFD
cuëncëni banaquin rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ FDPi[ELPXQXPDEDQDLTXLD[D:
iQJHOFDPDDFD[D: 3੅—Nun an Nucën $QX‫ڰ‬$SXLUDWVyWL, axa anu tsócë
Papa Dios quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFsXQLFDPD Nucën Papa Dios, an ca Carnero
‫ڰ‬XQiQWLRTXLQDWXQEsPinancama ‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXSt
cuëQsRFsPDSDQ‫ڰ‬DLQFDPLQDPHFDPD bama, DFXStQXQ‫ڰ‬XFKDFDPD
‫ڰ‬LPDLQXQSDU~QSDSDFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ tërënۛ quin xëQLEXD‫ڰ‬DtQELDLQDQ
LFDPDULEL‫ڰ‬DWLPRWLPD‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LQXQQXLëm ۛ iaxa.
4੅Catancëxun ca axa Nucën Papa 11੅A unicamaxa quicëbë ca camabi

Diosmi catamëFsXQLFDPD‫ڰ‬XQiQWLRTXLQ iQJHOFDPDQ, DQX‫ڰ‬$SXLUDWVyWLDQXD


cuënëoxa, uiti cara cuëQsRFs‫ڰ‬LFsTXL[XQ 1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFs, ‫ڰ‬LPDLQXQPsFsQ
‫ڰ‬sQFXDQXQFDDiQJHOsVDLTXLD[D: rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQWDsUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ
—$‫ڰ‬XQiQWLRTXLQFXsnëocë unicamax ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ caniacëcë unicama,
FD‫ڰ‬DLVDPDLUD, ciento cuarenta y cuatro ‫ڰ‬LPDLQXQD[D‫ڰ‬LWVDLUDEsruñu rabë ۛ
mil (144,000) XQL‫ڰ‬LFsQ, atux ca ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ñu, axribia bamatimoi
Israelnën mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ tsócë, acama nëbëtۛ sioraxa.
bëchicëcaman rëE~QTXL‫ڰ‬LFsQ. 5੅Doce mil NëbëWۛ VLRUDTXLQFDDQXDD[‫ڰ‬LFsDQXD[
ax ca Judatan rëE~QTXL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQ rantin puruni, meu bësuquin, Nucën
ca doce milribi Rubénën rëE~QTXL‫ڰ‬LFsQ. Papa Dios rabiaxa. 12੅Rabiquin ca caxa:
‫ڰ‬,PDLQXQFDGRFHPLOULEL*DGQsQ ÊVDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Mix cuëënun ca
rëE~QTXL‫ڰ‬LFsQ. 6੅‫ڰ‬,PDLQXQFDGRFHPLO FDPDELXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ
Asernën rëE~QTXL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFD iQJHOFDPDQULELPLUDELWL‫ڰ‬LFsQ.
doce milribi Neftalínën rëE~QTXL‫ڰ‬LFsQ. &DPDELXQLFDPDQ‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LDQDQ,
‫ڰ‬,PDLQXQFDGRFHPLOULEL0DQDVpVQsQ FDPDELxX‫ڰ‬XQiQFs‫ڰ‬LFsFDQDQXQD
rëE~QTXL‫ڰ‬LFsQ. 7੅‫ڰ‬,PDLQXQFDGRFH —DViELFD—quiquin mi rabin.
milribi Simeonën rëE~QTXL‫ڰ‬LFsQ. 0LQFXVKL[FDFKDLUD‫ڰ‬LFsQ. Mixmi
‫ڰ‬,PDLQXQFDGRFHPLOULEL/HYLWDQ cëñúWLPRLXVDEL‫ڰ‬LDFDQDQXQD
rëE~QTXL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDGRFHPLOULEL xëQLEXD‫ڰ‬DtQELPLUDELWL‫ڰ‬DLQ.
Isacarnën rëE~QTXL‫ڰ‬LFsQ. 8੅‫ڰ‬,PDLQXQFD 8VDTXLQFDQDQXQD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DLQ.
GRFHPLOULEL=DEXORQsQUsE~QTXL‫ڰ‬LFsQ. 13੅Nucën Papa Dios rabicëbëtan ca aín

‫ڰ‬,PDLQXQFDGRFHPLOULEL-RVpnën anu tsótinu tsócë caniacëcë uni achúVKL‫ێ‬


rëE~QTXL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDGRFHPLOULEL QsQ‫ڰ‬sxXFi[D:
Benjaminën rëE~QTXL‫ڰ‬LFsQ. —¿An chupa uxua pañucë unicama
8VDLFD‫ڰ‬sQFXDQXQTXLD[D. sQs[FDUDXL‫ڰ‬LF? ¿Uinuax cara uax?
14੅Cacëxun cana can:
‫ڰ‬$LVDPDLUDXQtDQFKXSDX[XDSDxXFs —‫ڰ‬ÊQFDQD‫ڰ‬XQDQLPDQ. Min camina
9੅Usaquin cuatancëxun cana unin ‫ڰ‬XQDQLQ.
tupúntisama, ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLLVDQ. Cacë[XQFD‫ڰ‬sFD[D:
$FDPD[FDFDPDELPHQXD[XFs‫ڰ‬DLVK —‫ڰ‬ÊQsXQLFDPDQFDDPLVLQiQFsFXSt
EsWVLEsWVLXQLEX‫ڰ‬LD[D. 8VD‫ڰ‬DLVKFDEsWVL ‫ڰ‬DLVDPDLUDWsmëraquinbi Nucën Papa
bëtsi banan bananan anua Nucën Papa 'LRVPLFDWDPsWLsQFsPD‫ڰ‬LFsQ. Atux ca
Dios, D[‫ڰ‬$SXLUD‫ڰ‬LFs, D‫ڰ‬LPDLQXQ&DUQHUR &DUQHUR‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStDtQ
$32&$/,36,6੄7੄8 524

LPL‫ڰ‬DSDWLEDPD, ami catamëti aín sanutanun tsëpasa ñu nëënti, curi


‫ڰ‬XFKDFDPDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬DLVKDtQQXLWXXSt ‫ڰ‬DFsribi, a rapasu niracëaxa. 8VDL‫ڰ‬LDFD
‫ڰ‬DLVKFKXFDFsVD‫ڰ‬LFsQ, aín chupa uxuira DtQXQLFDPDQDUDELDQDQxXFicë
axa chuaxXPDVD‫ڰ‬LQXQ. 15੅8VD‫ڰ‬DLVKFD banacamabëa aín cuin tëxëq ۛ uianx
DQXD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsDQXEL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LUXWDQXDQQssnun Nucën Papa Diosan
Anuxun ca nëtën ۛ bi, imëb
ۛ i rabiquin, ax ‫ڰ‬LWVDLUDWVsSDVDxXDiQJHO‫ڰ‬LQiQ[D.
cuëëncëVDELRTXLQDxX‫ڰ‬D[XQLD. Usoia 4੅Angelnëan tuíncë xanpa anuax ca sanu

FD1XFsQ3DSD'LRVD[‫ڰ‬$SXLUD‫ڰ‬DLVK cuínbë, DtQXQLFDPDQDUDELDQDQxXFicë


FXVKL‫ڰ‬L[XQ, acama ënquinma bërúanti bana, D[DQX1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsDQX
‫ڰ‬LFsQ. 16,17੅&DUQHUR‫ڰ‬LFssaribitia unin cuaruaxa. 5੅8VDL‫ڰ‬LFsbëWDQFDiQJHOQsQ
‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, ax anua Nucën Papa anuxun sanutanun tsëpasa ñu nëënti,
'LRV‫ڰ‬LFsDQX‫ڰ‬L[XQFDDFDPD[D anua tsisu rëquirucë biquin, a xanpanu
nëtëtۛ imoi upitax tsónun bëU~DQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DUXTXLQEXicatancëxun menu niaxa.
$Q‫ڰ‬DUDFDFsxXLQDDtQ‫ڰ‬LEXQXStRTXLQ NicëEsDFDQiPsriti banacëbë ca bëtsi
‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬DPLDQDQEsrúancësaribi oquin xXULELVKDUimainun mecama
ca an aín unicama bëU~DQWL‫ڰ‬LFsQ. An ca shaíquiaxa.
DFDPDFKXimarua tani cuëëQXQ‫ڰ‬LPLWL
‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ێ‬ Manë banañucama
ULELDW~[DLQtPDViQXLWXWLDQsWëm ۛ iti 6੅8VDL‫ڰ‬LFsbëWDQFDDiQJHOFDPDPsFsQ

‫ڰ‬LFsQ. Nëtëm ۛ ianan ca atúxa bëunan achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë,ۛ an aín manë


mëscutiabi aín bëun tërëQ ۛ WL‫ڰ‬LFsQ. Usa banañu banonuxun mëníoxa.
‫ڰ‬DLQFDDQX‫ڰ‬LFsDtQXQLFDPD[Wsmëratëcë 7੅AchúVKLiQJHOQsQSDLQFDDtQPDQs

nima, ‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬DFsxXPD‫ڰ‬LWscënima, banañu banoxa. BanocëEsFD‫ڰ‬Xt‫ڰ‬DtVKEL


‫ڰ‬LDQDQVKLPDWscënima, ‫ڰ‬LDQDQEDUL PDWVLLUD‫ڰ‬DLVKLUX, D‫ڰ‬LPDLQXQWVLUsTXLUX‫ێ‬
cushin xarotëFsQFsPD‫ڰ‬LDQDQDxX‫ڰ‬LWVtVEL cë, acamabë imi mëscúcë, acamax meu
tantëFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ. nicëx rëucüaxa. Rëucucëbë ca
‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬DtVKELPHFDPDQsEëtۛ si, rabë ۛ
8
1੅Usai a caniacëcë uni quicëbëtan

FDQD&DUQHUR‫ڰ‬LFssaribitia unin ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLRTXLQWsDFsVD‫ڰ‬DtVKEL


‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, an anun quirica DPR‫ڰ‬LFsDFK~shi nëëmëti nëtëaۛ xa.
WDFiVKFDFsLWVL, ashiquin pëóshia isan. ,FDPD‫ڰ‬LPDLQXQEDVLSD[DFDPDULEL
Pëóshcëbë ca banai sharatima nëbëtۛ si, UDEs‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi oquin
nëtëiۛ shiaxa, PHGLDKRUD‫ڰ‬LWimainun. WsDFsVD‫ڰ‬DtVKEL, DPR‫ڰ‬LFsDFK~shi ca
nëëmëaxa.
0sFsQDFK~VKL‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLDQXQ 8੅8VDL‫ڰ‬LFsbëWDQFDEsWVLiQJHOQsQULEL
TXLULFDWDFiVKFDFsxXSsyVKWDQFs[XQ aín manë banañu banoxa. Usocëbë ca
DVKLTXLQSsyVKWsFsQFsEsWDQ achúshi ñu chaira aín bashi nëëmëcۛ ësa
Juanën ñu isa ‫ڰ‬LFsQLFëxۛ a parúnpapanu nipacëcëbë
2੅8VDtD‫ڰ‬LFsbëtan cana mëcën achúshi SDU~QSDSDFKDLUD‫ڰ‬DtVKELQsEëtۛ si, rabë ۛ
‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ iQJHO1XFsQ3DSD'LRV ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLRTXLQWsDFsVD‫ڰ‬DtVKEL
bëPinon nicë isan. Iscëxun ca Nucën DPR‫ڰ‬LFsDFK~VKLLPLVD‫ڰ‬LD[D. 9੅Usai
3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LQiQFsxun, DiQJHOFDPD ‫ڰ‬LFsEsFDDQX‫ڰ‬LFsxXLQDFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ
achúshi achúshinën manë banañu biaxa. DQX‫ڰ‬LFsPDQsQXQWLFDPD[ULEL, ‫ڰ‬LWVD
3੅8VD‫ڰ‬DLQFDEsWVLiQJHOULEL, aín curi ‫ڰ‬DtVKELQsEëtۛ si, rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi
xanpa tuíanx uax, anua Nucën Papa RTXLQWsDFsVD‫ڰ‬DtVKELDPR‫ڰ‬LFsDFK~shi
'LRV‫ڰ‬LFsDEsPiQRQ‫ڰ‬LFsDQX[XQ cëñuti nëtëaۛ xa.
525 $32&$/,36,6੄8੄9

10੅8VDL‫ڰ‬LFsbëWDQFDEsWVLiQJHOQsQULEL cuíQXD[FD‫ڰ‬DLVDPDLUDFKDQSXVDULELxX
aín manë banañu banoxa. Banocëbë ca chiquíaxa, mecamanu cuanux. Nucën
‫ڰ‬LVSDFKDLUD, bimicëxa taban rëquirucësa 3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[FDDFKDQSXFDPDQ
‫ڰ‬DLVKQDtnuax rëquícuaianx nipacëaxa. paëx, nibantan paëVDULEL‫ڰ‬LD[D. 4੅Tsin
8VDUL‫ڰ‬LFDEDFDFDPDEsD[s[iFDPD‫ڰ‬LWVD cuínuax chiquitia ca Nucën Papa Diosan
‫ڰ‬DtVKELQsEëtۛ si, rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi a chanpucama caxa: 0HQX‫ڰ‬LFsEDVL,
RTXLQWsDFsVD‫ڰ‬DLQ, DPR‫ڰ‬LFsDFK~shinu imaxu, chucu, ro, i acama camina
nipacëaxa. 11੅$‫ڰ‬LVSD[FD0XFDLUDFDTXLQ ‫ڰ‬DWLPRWLPD‫ڰ‬DLQ. $‫ڰ‬DTXLQPDFDPLQD, ax
DQsFs‫ڰ‬LD[D. $QXD‫ڰ‬LVSDQLSDFscë FD‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQinun aín
bacacamabë ca xë[icamaribi mucaxa. bëPiQDQX‫ڰ‬sQDQs‫ڰ‬DTXLQ‫ڰ‬XQiQWLRFsPD
8VDL‫ڰ‬LDPXFDFsFXStFD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL XQLDFDPDFXQL‫ڰ‬DWLPRWL‫ڰ‬DLQ. 5੅Mëcën
bamaxa. achúVKL‫ڰ‬X[ëDۛ QSDsWDQXQ‫ڰ‬DTXLQEL
12੅8VDL‫ڰ‬LFsbëWDQFDEsWVLiQJHOQsQULEL FDPLQDDXQLFDPDEDPDPLWLPD‫ڰ‬DLQ.
aín manë banañu banoxa. Banocëbë ca Usoquian cacë[XQ‫ڰ‬DFs[FDDtQSDs[
bari, ‫ڰ‬X[s‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬LVSDFDPDULEL‫ڰ‬LWVD QLEDQWDQXQL‫ڰ‬DFsxuan paëocësa usaribi
‫ڰ‬DtVKELQsEëtۛ si rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi ‫ڰ‬LD[D. 6੅8VDtD‫ڰ‬LPDLQXQFDD‫ڰ‬DFs
RTXLQWsDFsVD‫ڰ‬DtVKELDPR‫ڰ‬LFsDFK~shi unicamax axbi bamatisa taníbi
bënamëti pëTXLFsPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFD EDPDWLPD‫ڰ‬LFsQ. Asérabi cana bamatisa
QsWs‫ڰ‬LPDLQXQLPërۛ ibi nëbëtۛ si rabë WDQLTXLELFD‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQSDsWDQtEL
‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLRTXLQWsDFsVD‫ڰ‬DtVKEL EDPDWLPD‫ڰ‬LFsQ.
DPR‫ڰ‬LFsDFK~shi bari, ‫ڰ‬X[s, ‫ڰ‬LVSDFDPDQ 7੅$FKDQSXFDPD[FDDQ~DQ‫ڰ‬DFinani

pëFDFsPD‫ڰ‬LD[D. VXQWiUXFXDQFsFDEDOORXVDULEL‫ڰ‬LD[D. Aín


13੅Usacëbëtan istëFsQTXLQFDQDiQJHO PD[FiQXFDFXULPDxXWL‫ڰ‬DFsVD‫ڰ‬LD[D.
naínuax nuania isan. Nuania, munuma ‫ڰ‬,PDLQXQFDDtQEsPinan unin
banai ësai quia cana cuan: bëPiQDQVD‫ڰ‬LD[D. 8੅Aín bux ca xanun
—Manë banañu rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ EXVD‫ڰ‬LD[D, DtQ[sWD[FD‫ڰ‬LQ~DQsQ[stasa
EDQRFs‫ڰ‬DtQELFDUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi ‫ڰ‬LD[D. 9੅Aín namicamax ca manë chupan
iQJHOQsQULELDEDQRFsbëtan, axa menu rabumëFsVD‫ڰ‬LD[D. ‫ڰ‬,DQDQFDDtQSsFKL
bucucë unicaman masóFs‫ڰ‬L[XQ banamiaxa. 1XiQTXLDQTXLQFD
‫ڰ‬DLVDPDLUDSDsWDQWL‫ڰ‬LFsQ. Achúshi ‫ڰ‬DLVDPDLUDDXWXDDQQLTXLQFsFDEDOORQsQ
banocëbë tëmëranan ca bëtsi banocëbë ‫ڰ‬DFinani cuanquin buancëxۛ a banacëVD‫ێ‬
ribi tëmëranan bëtsiribia banocëbë ribi oquin aín pëchi banamiaxa. 10੅A
usaribiti tëmëratëFsQWL‫ڰ‬LFsQ. chanpucaman tsispin ca nibanta

9
1੅8VDL‫ڰ‬LFsbëWDQFDEsWVLiQJHOQsQ‫ێ‬ LQDVDULEL‫ڰ‬LD[D. Ax ca anúan mëcën
ribi aín manë banañu banoxa. achúVKL‫ڰ‬X[sQXQLSDsWDQPLWL‫ڰ‬LD[D. 11੅A
Banocëbëtan cana naíQXD[D‫ڰ‬LVSD FKDQSXFDPDQ‫ڰ‬DSXD[FDTXLQLFKDLUD
achúshi menu nipacëcë isan. Nucën ‫ڰ‬DLVKQsPtLQUDDQX‫ڰ‬LFsxXQVKtQFDPDQ
3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LQiQFsxun ca anun quini FXVKL‫ڰ‬LD[D. A ñunshinan anëx ca hebreo
FKDLUD‫ڰ‬DLVKQsmínra xëocati ñu bixun EDQDQFDFs$EDGyQ‫ڰ‬LFsQ, griego banan
tuíanxa. 2੅A tuíncë ñu anun ca quini FDFsFD$SROLyQ‫ڰ‬LFsQ.
FKDLUD‫ڰ‬DLVKQsmínra a xëocaxa. 12੅Usaquin ca rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ

Xëocacëx ca anuax tsin cuin chiquíaxa, iQJHOQsDQDtQPDQsEDQDñu banocëbë


manë tsi rëquirucë aín cuin chiquícëVD‫ێ‬ WDQEsWVLiQJHOQsQULELDtQPDQsEDQDñu
ULEL‫ڰ‬LQXQ. Chiquíquin a cuinan mapucëx banocëbëWDQFKDQSXQSDLQ‫ڰ‬DLVDPDLUD
FDEDULEsiQTXLFsVD‫ڰ‬LD[D. 3੅A tsin oquin unicaman paë tanmiaxa.
$32&$/,36,6੄9੄10 526

8VDTXLDQ‫ڰ‬DFsbëtanbi ca rabë ۛ iQJHOQsQ achúshi cëñuaxa. 19੅A caballocaman inax


aín manë banañu unicama paë tanun FDPD[FixX‫ڰ‬DLVKUXQXVD‫ڰ‬LD[D. Anun ca
EDQRFsPDSDQ‫ڰ‬LFsQ. XQLFDPDSDsWDQPLTXLQ‫ڰ‬DWLPR[D. Usai
13੅%DQRtPD‫ڰ‬L[XQFDDUDEë ۛ iQJHO ‫ڰ‬LTXLQFDFDEDOORFDPDQDtQFXsbínuax
achúshinën aín manë banañu banoxa. chiquíFsxXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDtQLQD
Banocëbëtan cana anua Nucën Papa runusa, DQXQXQLFDPD‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQ
'LRV‫ڰ‬LFsDEsPiQRQ‫ڰ‬LFsDQX[XQ ‫ڰ‬DWLPRTXLQFsxXD[D.
sanutanun tsëpasa ñu nëënti, FXUL‫ڰ‬DFs, 20੅‫ڰ‬$LVDPDLUDRTXLQ‫ڰ‬DWLPRFs[ELD

aín cuëbícamanu i, vaca matúxcasa bamacëma unicamax ca sinanaquin,


‫ڰ‬LWiQXQ‫ڰ‬DFs, rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë,ۛ anuaxa DWXQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFsFDPDsQFsPD‫ڰ‬LD[D.
banaia cuan. 14੅Banaquin an bërí manë fXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFDPDUDELDQDQFDXQLQ
banaxXEDQRFsiQJHODFDtD, ësai quia ‫ڰ‬DFsxX, FXUL‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LPDLQXQX[XDPDQs
cana cuan: ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LPDLQXQSDQVKtDQPDQs‫ڰ‬DFs
—&DPLQD(XIUDWHVFDFsEDFDUDSDVX‫ێ‬ ‫ڰ‬LPDLQXQPD[D[‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LPDLQXQL‫ڰ‬DFs, a
nuxuan nëacë rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ iQJHO xXFDPDQLVtPD‫ڰ‬LDQDQFXDWtPD‫ڰ‬LDQDQ
DWXEX[XQsQWL‫ڰ‬DLQ. nitsíamabi, DUDELTXLQDQ‫ڰ‬DFssabi oquin
15੅A rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ iQJHOFDPD xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWLsQTXLQPD‫ڰ‬D[D. 21੅8QL‫ڰ‬DWL,
Eufrates baca rapasunuxuan nëacë, ax ‫ڰ‬LPDLQXQxX[sD[xXEë ۛ ‫ڰ‬LWL, ‫ڰ‬LPDLQXQDtQ
FDDQ~DQFDPDELXQLFDPDUDEs‫ڰ‬LPDLQXQ [DQXPD‫ڰ‬DtQEL[DQXLWVLEs‫ڰ‬LWL, ‫ڰ‬LPDLQXQ
achúVKLRTXLQWsDFsVD‫ڰ‬DtVKELDPR‫ڰ‬LFs aín bëQsPD‫ڰ‬DtQELXQLLWVLEs‫ڰ‬LWL,
achúVKLDFDPD‫ڰ‬DWLQsWsXWimainun ‫ڰ‬LPDLQXQxXPscamati, acama
QsDFs‫ڰ‬LD[D. 8VD‫ڰ‬DLQFDDQX[XQ VLQDQDTXLQsQTXLQPDXVDELRTXLQ‫ڰ‬D[D.
sanutanun tsëpasa ñu nëënti anuaxa
banaia a cuaxun, manë banañu tuíncë 4XLULFDUDWVXxXiQJHO‫ڰ‬LD

10
iQJHODQQsDFsiQJHOFDPDWXEX[XQ 1੅%sWVLiQJHOFXVKLLUD,axribia
ëanxa. Usaquin ca a baritia, D‫ڰ‬X[s, a naínuax aia cana isan. Ax ca nëtë
nëtë, DKRUDELFDXQLD‫ڰ‬DQXQsQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs FXLQPsXQLFsVD‫ڰ‬LDQDQDtQPD[FiPDQiPL
quixuan Nucën Papa Diosan mëníosabi QyQEDL‫ڰ‬LPDLQXQDtQEsPinan bari
RTXLQ‫ڰ‬D[D. 16੅A rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ pëTXLFsVD‫ڰ‬LD[D. ‫ڰ‬,DQDQFDDtQTXLVLUDEë ۛ tsi
iQJHOFDPDDtQVXQWirucamax ca rëTXLUXLDLVFsVD‫ڰ‬LD[D. 2੅Aín mëcënan ca
‫ڰ‬DLVDPDLUDFDEDOORQXWVyFs‫ڰ‬LD[D. bacacë quiricaratsu tuíanxa. 8VDL‫ڰ‬LTXLQFD
$FDPD[FD‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬DLVKGRVFLHQWRV aín taë mëTXHXQsQSDU~QSDSDDPinan
PLOORQHV‫ڰ‬LFsTXLi[DTXLDFDQDFXDQ. aín taë mëPLXQsQPHDPi[D. 3੅Usai
17੅‫ڰ‬ÊQLVFs[FDDFDEDOORFDPDsVD‫ڰ‬LD[D: ‫ڰ‬LWDQFs[FD‫ڰ‬LQ~DQPXQXPDEDQDFssari
DQXWVyFsVXQWirucaman manë chupa banaxa. Banacëbë ca mëcën achúshi
DWXQVKLFiQX‫ڰ‬LFsD[FDWVLUsquirucësa ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ canacamë‫ڰ‬sRULELEDQD[D.
‫ڰ‬LDQDQFXPDQEDWVLVD‫ڰ‬DtVKELWXQiQWDQL 4੅&DQiEDQDFsbëtan a banacama cuënëoti

‫ڰ‬LDQDQFXU~QVD‫ڰ‬LD[D. A caballocaman ‫ڰ‬L[XQELFDQDQDtnuaxa ësai banaia cuan:


PD[FDWD[FD‫ڰ‬LQ~DQsQPD[FiVD‫ڰ‬LD[D. —Canacaxa quicëcama camina uisai
Aín cuëbínuax ca tsi rëTXLUXFs‫ڰ‬LPDLQXQ TXLFsFDUDTXL[XQXQLQ‫ڰ‬XQinun cuëQsR‫ێ‬
WVLQFXLQ‫ڰ‬LPDLQXQD]XIUHFDFsxX WLPD‫ڰ‬DLQ.
nëëmëti chiquíaxa. 18੅Caballonën 5੅Angel an aín taë itsin parúnpapa

cuëbínuax chiquícë ñucamax chiquíquin DPiQDQDtQWDsLWVLQPHDPiFs, an ca


ca unicama nëbëtۛ si, rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ aín mëcën mëTXHX‫ڰ‬LFsPDQiPLR[D.
achúVKLRTXLQWsDFsVD‫ڰ‬DtVKELDPR‫ڰ‬LFs 6੅0DQiPLRTXLQFDFD[D:
527 $32&$/,36,6੄10੄11

—Axa bamatimoi tsócë, an naí, me, chaxcëUۛ LELWXS~QWL‫ڰ‬DLQ. Tupúanan


parúnpapa, DFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQX‫ڰ‬LFs camina an anuxun Nucën Papa Dios
ñucamaribi unio Nucën Papa Dios, an UDELFsXQLFDPDFDUDXLWL‫ڰ‬LFsTXL[XQ
cuamainun cana cain: Ax quiasabi oi ca ‫ڰ‬XQiQX[XQWXS~QWL‫ڰ‬DLQ. 2੅A xubu rapasu
EsUt‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 7੅%sWVLiQJHOQsQDtQPDQs ‫ڰ‬LFsPHPsníocë, ashi camina tupúntima
banañu banocëbë ca an Nucën Papa ‫ڰ‬DLQ. Ax ca axa Nucën Papa Diosmi
Dios quicë bana uni ñuixuncë VLQiQFsPDXQLFDPD[DDQX‫ڰ‬LQXQsQFs‫ڰ‬LWL
unicamaxa, XVDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXLisabi oi ‫ڰ‬LFsQ. A unicaman ca cuarenta y dos
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. A bana uisai quicë cara quixun ‫ڰ‬X[sFDPDDQXD[XEX‫ڰ‬LFssPD,
XQLQ‫ڰ‬XQiQPD‫ڰ‬DtQELFDDEDQDTXLFssabi Jerusalén, D‫ڰ‬DWLPRLQLWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQ
RL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, manë banañu banocëbë. FDPLQDD[XEXUDSDVX‫ڰ‬LFsPHPsníocë,
8੅$iQJHOQs[DTXLFsbëtan cana DWXS~QWLPD‫ڰ‬DLQ. 3੅$XQLFDPD[D‫ڰ‬DWLPDWL
naíucüax banaia cuatëcëan, ësai qui: DQXQLPDLQXQFDQDDQ‫ڰ‬sxXLTXLQ
—$iQJHO, D[DSDU~QSDSD‫ڰ‬LPDLQXQ unicama canun rabë ۛ XQL[XWL‫ڰ‬DLQ. A uni
menuribi nixun aín mëcënan bacanuxun rabë ۛ ax ca rabë ۛ ROLYRVFDFsLLVD‫ڰ‬LPDLQXQ
tuíncë quiricaratsu a ca bitsi cuan. rabë ۛ DQXODPSDUtQQDQWLxXVD‫ڰ‬LFsQ. An
9੅8VDTXLDQ‫ڰ‬sFDFs[, iQJHOQXFXDQTXLQ FD‫ڰ‬sQ[XFs[XQ‫ڰ‬DLVDPDLUDQsWs, mil
cana —TXLULFDUDWVXFDPLQD‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬DL doscientos sesenta, a nëtëFDPD‫ڰ‬s
—quixun can. Cacë[XQFD‫ڰ‬sFD[D: xXLTXLQEDQDXQLFDPDxXL[XQWL‫ڰ‬LFsQ.
—$FsQs‫ڰ‬LFs, ca bit. Bixun ca pit. $WX[FDPDViQXLWXFsXQtDQSDxXFsVD‫ێ‬
Picëx ca min cuëbíQXD[EDWDLUD‫ڰ‬DLVK ULELFKXSDSDxXFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
buna rëSDVDULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtVKELFD 4੅$Q‫ڰ‬sxXLTXLQXQLFDPDFDWLUDEë ۛ uni

PLQSXFX‫ڰ‬XFsPsXFD[PXFDLUD‫ڰ‬LWL axa rabë ۛ ROLYRVFDFsLLVD‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ


‫ڰ‬LFsQ. DQXODPSDUtQQDQWLxXVD‫ڰ‬LFsD[FDDQXD
10੅8VDTXLQFDTXLDQ‫ڰ‬s‫ڰ‬LQiQFsxun, aín 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV, D[DFDPDELPHQX‫ڰ‬LFs
mëcën ۛ ua bixun cana a quiricaratsu pian. XQLFDPDQ‫ڰ‬LEX‫ڰ‬LFs, a bëPinon nitsíncë,
3LFs[FD‫ڰ‬sQFXsbíQXD[EDWDLUD‫ڰ‬DLVK D‫ڰ‬LFsQ. 5੅8QtDQD‫ڰ‬DWLPRLVDWDQFsxun ca
buna rëSDVD‫ڰ‬LD[D. %DWD‫ڰ‬DtVKELFD‫ڰ‬sQ atun aín cuëbínua tsi rëTXLUXLDFKLTXtQ‫ێ‬
‫ڰ‬HFs[‫ڰ‬sQSXFXQXD[PXFD[D. 11੅Usai quin cëñuia. $QD‫ڰ‬DWLPRLVDWDQFsXQL[
‫ڰ‬LFsbëtan cana ënë banaribi cuan: FDXVDTXLDQ‫ڰ‬DFs[EDPDWL‫ڰ‬LFsQ. 6੅A
—Bëtsi bëtsi unibu, bëtsi bëtsi nëtënu rabëtax ca cushixX‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFD
‫ڰ‬LDQDQEsWVLEsWVLEDQDQEDQDFs, a ‫ڰ‬DLVDWDQTXLQDW~DQ1XFsQ3DSD'LRV
unicama ñuia Nucën Papa Dios quicë quicësabi oquin bana ñuixunmainuan
bana camina unicama ñuixuntëcënti ‫ڰ‬Xt‫ڰ‬LE~D[PD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$LVD
‫ڰ‬DLQ. WDQTXLQFDEDFDQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬XQSD[LPL‫ڰ‬LPLWL
‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$LVDWDQTXLQFDEsWVLEsWVLxX
Jesucristo ñuiquin an cacë ‫ڰ‬DTXLQSDsWDQLDWsmëranun unicama
ca rabë ۛ ‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 8LWLRTXLQFDUDXVRTXLQ‫ڰ‬DLVD

11
1੅8VDL‫ڰ‬LFsbëtan cana Nucën WDQLDXVRTXLQFD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ.
3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LQiQFsxun i tsatisa 7੅Atúan unicama bana ñuixuncë

biquin ësaia quiaribi cuan: nëtëcama inúcëEsFDSLinancë ñuinasa


—Tsatisa ënë i bixun camina anun ñu, D[TXLQLFKDLUD‫ڰ‬DLVKQsmíinra,
anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubu aín DQXD[FKLTXtWL‫ڰ‬LFsQ. Chiquítancëxun ca
chaxcë ۛ WXS~QWL‫ڰ‬DLQ. Tupúanan camina an unicama bana ñuixuncë rabë,ۛ ami
anuxun ñu sanutanun nëënti, aín QLVKLDEs‫ڰ‬DFinanquin ñusmoquin
$32&$/,36,6੄11 528

EDPDPLWL‫ڰ‬LFsQ. 8੅%DPDPLFs‫ڰ‬DtVKEL WVLiQTXLLUDDtQPDQsEDQDñu, unicama


PDtQFsPD‫ڰ‬DLVKFDDsPDFKD, anu SDsWDQXQEDQRFsPDSDQ‫ڰ‬L[XQELEsUt
1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VLFXU~VRFsQXPDWiVD, EDQRWL‫ڰ‬LFsQ.
Jerusalén, DQX‫ڰ‬LFsEDLQXUDFiWL‫ڰ‬LFsQ. A
sPD[FD6RGRPD‫ڰ‬LPDLQXQ(JLSWR $VKLTXLQPDQsEDQDxXEDQRWL
caquin anëcëULEL‫ڰ‬LFsQ, DQX‫ڰ‬LFs 15੅8VD‫ڰ‬DLQFDDiQJHOQsQELDtQPDQs

XQLFDPD[D6RGRPD‫ڰ‬LPDLQXQ(JLSWRQX banañu banoxa. Banocëbëtan cana


‫ڰ‬LFsXQt[D‫ڰ‬Lisaribiti Nucën Papa Diosmi naínuax sharati munuma banaia ësai
VLQiQFsPD‫ڰ‬DLQ. 9੅Rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi quia cuan:
QsWs‫ڰ‬LPDLQXQQsWsLWVLEDUL[DPiUXWD‫ێ‬ %sUtFD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV‫ڰ‬LPDLQXQ
PDLQXQDQXUDFicë ca anu cuancë Cristo, Nucën Papa Dios an uni
unicama, bëtsi bëtsi unibu, bëtsi bëtsi iëmۛ inun caísa, axëVKL‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LD.
PHQXD[XFs‫ڰ‬LDQDQEsWVLEsWVLEDQDQ NëtëWۛ LPRLXVDEL‫ڰ‬LQX[FD‫ڰ‬LD.
banacë, acaman isquin, uni raírinëan 16੅Usai banacëbë ca caniacëcë unicama

PDtQWLVDWDQLDEL‫ڰ‬DPLWLPD‫ڰ‬LFsQ. 10੅A mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQWDsUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ


rabëtan Nucën Papa Diosan bana rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë,ۛ axa anu Nucën Papa
xXL[XQTXLQDWXQ‫ڰ‬XFKDFDPDVLQiQPLFs 'LRV‫ڰ‬LFs, a bëPinon tsócë, acaman
cupí ca axa Nucën Papa Diosmi UDQWLQSXUXQLUDFibuti meu bësuquin
VLQiQFsPDXQLFDPDDUDEë ۛ bamacë isi Nucën Papa Dios rabiaxa. 17੅Rabiquin ca
FXssQWL‫ڰ‬LFsQ. &XssQLFDDEsDQXLEDQDQ‫ێ‬ caxa:
FsXQLFDPDEsxX‫ڰ‬LQiQDQWL‫ڰ‬LFsQ. 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV, min cushi ca
11੅Rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi nëtë FKDLUD‫ڰ‬DLVKEsWVLFXVKLVDPD‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LPDLQXQQsWsLWVLEDUL[DPirucëbë ca a &DPLQDXVDEL‫ڰ‬Li‫ڰ‬LDQDQXVDEL
rabëtax bamaxbi Nucën Papa Diosan ‫ڰ‬DLVK, XVDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. &XVKLLUD‫ڰ‬L[XQ
‫ڰ‬LPLFs[XLQDFstëcëni niruaxa. Nirucëbë camina min cuëëncësabi oquin
ca an atu iscë unicama ratuti racuëiۛ ra ‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬$LFDPLQDEsUtPL[sshi min
racuëaۛ xa. 12੅Racuëcۛ ëbëtan ca a rabëtan XQLFDPDQ‫ڰ‬$SX‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬LFs
ësaquin caía naínuax banaia cuaxa: cananuna bërí —DViELFD
—Nëri ca ut. —quixun caquin mi rabin. 18੅Axa
Cacëx ca axa atumi nishcë unicaman PLPLVLQiQFsPDXQLFDPD[FD
ismainunbi nëtë cuinan nëbëtۛ siocëx mimi xuamati nishaxa. Nishcë
naínu cuanxa. 13੅8VDL‫ڰ‬LFsbë ca me ‫ڰ‬DtQELFDDQXQPLQXLVRTXLQ
‫ڰ‬DLVDPDLUDVKDtquiaxa. Shaíqui ca FDUDPLQDDWX‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DL, XVRTXLQ‫ڰ‬DWL
Jerusalén ëma nëbëtۛ si rabë,ۛ mëcën rabë ۛ nëtë uaxa. Anun min camabi uni
RTXLQWsDFsVD‫ڰ‬DtVKELDPR‫ڰ‬LFsDFK~shi EDPD‫ڰ‬DtVKELDEDtVTXLFsLVWLQsWs
rurucubuaxa. Rurucubucëbë ca ca uaxa. An mix quicë bana uni
‫ڰ‬DLVDPDLUDXQLVLHWHPLOEDPD[D. Acama ñuixuncë unicama, ‫ڰ‬LPDLQXQD[D
bamacëbëtan ca bamacëma unicaman PLQDtQ‫ڰ‬XFKDFDPDWsUën ۛ un mimi
racuëq ۛ uin, 1XFsQ3DSD'LRVQDtQX‫ڰ‬LFs catamëFs‫ڰ‬L[XQPLQEDQDFXDFs
rabiaxa. unicama, aín cushi unicama
14੅Usaquin ca mëcën achúVKLiQJHOQsQ ‫ڰ‬LPDLQXQFXVKLPDXQLFDPDULEL,
aín manë banañu banocëbëtan bëtsi camabi isquinmi anun mibëa
iQJHOQsQULELDtQPDQsEDQDñu ‫ڰ‬LQXQELWLQsWsFDXD[D. ‫ڰ‬,PDLQXQ
banocëbëWDQXQLFDPDQ‫ڰ‬DLVDPDLUDSDs FDDQ~DQ‫ڰ‬XFKDñu unicama anua
tantëcëanxa. UsocëbëWDQFDiQJHOLWVLDQ DWXQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsFXStFDPDEL
529 $32&$/,36,6੄11੄12

‫ڰ‬XFKDxXXQL‫ڰ‬LWLDQXFXDQWL 7੅8VDtD‫ڰ‬LDQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ

nëtëribi uaxa. nëtënuax, iQJHOFDPDQFXVKL, Miguel, a


19੅8VDL‫ڰ‬LFsEsFDQDtQX‫ڰ‬LFsDQX[XQ ‫ڰ‬LPDLQXQDtQiQJHOFDPD[, pianancë
Nucën Papa Dios rabiti xubu aín xëcuë ñuina chaira maxë capëVۛ DD‫ڰ‬LPDLQXQ
xëoquiaxa. XëoquicëbëWDQFDQDEXQiQWL, DtQiQJHOFDPDEs‫ڰ‬DFDQDQ[D. 8੅‫ڰ‬$FDQDQ‫ێ‬
anua Nucën Papa Diosan cuënëo maxax TXLQFD0LJXHO‫ڰ‬LPDLQXQDtQiQJHOFD‫ێ‬
SDUiUDEë ۛ nancë, a isan. Iscëbëa man, pianancë ñuina chaira maxë
PXQXPDFDQiPsriti banacëbë ca bëtsi capëVۛ DFsxXQDtQiQJHOFDPDxXVPR[D.
xXULELVKDUimainun mecama shaíquiaxa. Ñusmocëbë ca Nucën Papa Diosan
‫ڰ‬,PDLQXQFD‫ڰ‬Xt‫ڰ‬DtVKELPDWVLLUD‫ڰ‬DLVKLUX nëWsQXDQXDDWX[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LD[D. 9੅Anua
ax rëucubuaxa. DWX[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQFDSLDQDQFsxXLQD
chaira maxë capëVۛ DDDtQiQJHOFDPDFs‫ێ‬
;DQX‫ڰ‬LPDLQXQSLDQDQFsxXLQDFKDLUD ñunbi Nucën Papa Diosan chiquínxun
capëVۛ D‫ڰ‬DtVKELXVKtDLQUDxXLTXLFsEDQD menu niaxa. A capësۛ a ñuina ax ca an

12
1੅8VDL‫ڰ‬LFsbëtan cana achúshi ñu bëUiPD1XFsQ3DSD'LRVDQXQLRWDEDWLD
QDtQX‫ڰ‬LFsLVDQ, D[FD[DQX‫ڰ‬LD[D. XQLSDUDQ‫ڰ‬DLVKxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX,
;DQX‫ڰ‬DtVKELEDULPsXQLFsVD‫ڰ‬LDQDQFD 6DWDQiV, DQFDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD
DtQWDsVKLP~‫ڰ‬X[s‫ڰ‬LD[D. $tQPD[FiQXFD SDUiQFsD‫ڰ‬LFsQ.
mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬LVSDPDxXWLR‫ێ‬ 10੅8VDtD‫ڰ‬LFsbëtan cana Nucën Papa

Fs‫ڰ‬LD[D. 2੅7XxX‫ڰ‬DLVKFDD[DQXEDFën ۛ ux Diosan nëtënuaxa ësai munuma banaia


paë tani bënëti cuëncëaۛ nxa. 3੅A cuan:
istancëxun cana bëtsi ñuribi naínua isan, —An ami catamëcë unicama, nucën
ax ca pianancë ñuina chaira, maxë capësۛ a xucëaۛ ntu, ‫ڰ‬DWLPDTXLQxXLTXLQ
‫ڰ‬LD[D. $tQPD[FiFDPsFsQDFK~shi nëtëq ۛ uinma nëtëQۛ EL‫ڰ‬LPëb ۛ i Nucën Papa
‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬LD[D. 8VD‫ڰ‬DLVKFDDtQ Dios manóncë, ax ca ënua chiquíncë
PD[FiDFK~shi achúVKLQXPDxXWL‫ڰ‬LD[D. ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDEsUtDQDtQFXVKtQEL
Aín matúxcacama ca mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LD[D. DLQDQ‫ڰ‬LQXQXQLLëm ۛ icë, Nucën Papa
4੅Aín ina chaira anun ca maën ۛ cësoquin Dios, ainshi aséUDELDtQ‫ڰ‬$SX‫ڰ‬L[XQ, aín
‫ڰ‬LVSDFDPDQsEëtۛ si, rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi unicama bëU~DQDQ&ULVWRDWXQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LQXQ
RTXLQWsDFsVD‫ڰ‬DtVKELDPR‫ڰ‬LFsDFK~shi ‫ڰ‬LPLD[D. 11੅Aín unicama, nucën
menua nipacënun rëupaxa. 8VRTXLQ‫ڰ‬LVSD xucëaۛ ntu, D[FD&DUQHUR‫ڰ‬LFssaribitia
rëupatancëx ca bacëQLDDtQWXi‫ڰ‬HQX[, XQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, ami catamëcë
tuñu xanu bëPinon niracëaxa. FXStDWXQ‫ڰ‬XFKDWsUëQ ۛ Fs‫ڰ‬LDQDQDtQEDQD
5੅Niracëxuan caínmainun ca a xanu bëbu sQTXLQPDVLQiQFs‫ڰ‬DLVK, ñunshin
WXiEDFëaۛ nxa, D[FDQLWDQFs[FXVKL‫ڰ‬L[XQ ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DS~DQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DPLFsPD
FDFDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQtDQDtQEDQD ‫ڰ‬LD[D. Atun ca axa ami nishcë unin bëtsi
FXDQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDDtQWLWD EsWVLRFs[EDPDWLVD‫ڰ‬L[XQEL1XFsQ3DSD
bacëQ ۛ Fs‫ڰ‬LFs, DQXDD[‫ڰ‬LFsDQXDEs‫ڰ‬$SX 'LRVPLVLQiQWLsQFsPD‫ڰ‬LFsQ. 12੅Ñunshin
‫ڰ‬LQXQ1XFsQ3DSD'LRVDQEXiQ[D. ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXD1XFsQ3DSD'LRVDQDtQ
6੅BacëQ ۛ WDQFs[FDD[DQXDQXXQL‫ڰ‬LFsPD nëtëQXDFKLTXtQFs‫ڰ‬DLQ, camina a nëtënu
menu cuanxa, DQXDD[‫ڰ‬LWL1XFsQ3DSD ‫ڰ‬LFscama, PLWVX[FXssQWL‫ڰ‬DLQ. Mitsu
Diosan mënío anu. Mil doscientos sesenta XVDTXLQFDQDQFDQDD[DPHQX‫ڰ‬LFscama
QsWsQ‫ڰ‬LDQX‫ڰ‬LDFDDQPsníosabi oquin ‫ڰ‬LPDLQXQD[DSDU~QSDSDQX‫ڰ‬LFscama
Nucën Papa Diosan anúan ax upitax ësaquin cain: Nucën Papa Diosan aín
tsóQXQSLWL‫ڰ‬LQiQWL‫ڰ‬LFsQ. nëtëQXDFKLTXtQFs‫ڰ‬DLVKFDxXQVKLQ
$32&$/,36,6੄12੄13 530

‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DLVDPDLUDLQLVKD[D, SDU~QSDSDQXD[XD[‫ڰ‬LUXFsxXLQDFDQ‫ڰ‬sR[
DQXQDQxX‫ڰ‬DWLQsWsFD‫ڰ‬LWVDPD‫ڰ‬LFs FDSDUX‫ڰ‬LQ~DQVD‫ڰ‬LDQDQDtQWDs[Dëo ۛ n
TXL[XQ‫ڰ‬XQDQL. 1LVKTXLDQxX‫ڰ‬DFsbëtan WDsVD‫ڰ‬LDQDQDtQFXsELWD[‫ڰ‬LQ~DQFXsbísa
FDPLQD‫ڰ‬DLVDPDLUDPDViQXLWXTXLQ ‫ڰ‬LD[D. $SDU~QSDSDQXD[XD[‫ڰ‬LUXFs
tëmëUDWL‫ڰ‬DLQ. ñuinacan‫ڰ‬sRFDFDSësۛ a ñuinacan aín
13੅Usaía naíQXD[EDQDLD‫ڰ‬sQFXDFsbë FXVKL‫ڰ‬LQinan, aín bana cuacësaribi
tan ca pianancë ñuina chaira maxë oquin aín bana cuanan unicaman an
capësۛ a an —naíQXDFKLTXtQ[XQFD‫ڰ‬s VLQiQPLFsVDRTXLQ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬LPLD[D. 3੅‫ڰ‬ÊQ
menu niaxa —TXL[XQ‫ڰ‬XQiQTXLQ, xanu LVFs[FDDSDU~QSDSDQXD[XD[‫ڰ‬LUXFs
D[DEsEXWXiEDFën ۛ cë, D‫ڰ‬DWLPRQX[XQ ñuinacan‫ڰ‬sRDtQPD[FiDFK~shi, unin
nuiaxa. 14੅Nuicëxbi ca a xanux Nucën PRWLVDPDRTXLQWsDFsVD‫ڰ‬DtVKELPRR[D.
3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[, tëtëcamë‫ڰ‬sRQ Mocëbë ratúTXLQFDFDPDELPHQX‫ڰ‬LFs
pëchisa rabë ۛ ‫ڰ‬DLVKDtQSsFKLFKDLUD‫ڰ‬LD[D. unin —FXVKLLUDFDD[‫ڰ‬LFs—quixun
$QXQDQXXQL‫ڰ‬LFsPDPH, anu a ñuina VLQiQ[D. 8VDTXLQVLQiQTXLQFDDtQEDQD
chaira capësۛ a ax cuantima, DQXQXiQWL cuaxa. 4੅3DU~QSDSDQXD[XD[‫ڰ‬LUXFs
cupí ca usaquin Nucën Papa Diosan ñuinacan‫ڰ‬sRD, DtQFXVKL‫ڰ‬LQiQFsFXSt, ca
‫ڰ‬LPLD[D, anuxun an mëníosabi oquin capëVۛ DxXLQDFKDLUDDFDPDELPHQX‫ڰ‬LFs
rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLEDULWLD‫ڰ‬LPDLQXQ unicaman rabiaxa. Rabianan ca
mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKL‫ڰ‬X[sQ SDU~QSDSDQXD[XD[‫ڰ‬LUXFsxXLQDFDQ‫ڰ‬sR‫ێ‬
SLWL‫ڰ‬LQinuxun. 15੅Ñuina chaira capësۛ a an ribi rabi —DVDULELxXFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFs
FDD[DQXDEDFDQEXiQWDQXQTXL[XQDtQ —quianan ca —D[DDEs‫ڰ‬DFDQDQWLFD
cuëELWDQ‫ڰ‬XQSD[FKDLUD, a caxuxun ‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFs—quiaxa.
xucaxa. 16੅Usocëbë ca me amo rabë ۛ 5੅Usai quicëbëtan ca parúnpapanuax uax

tuqui baquicëbë, a ñuinacan xucacë ‫ڰ‬LUXFsxXLQDFDQ‫ڰ‬sR, ax a cëU~DLDPL‫ڰ‬DWLPDWL


‫ڰ‬XQSD[PH‫ڰ‬XFsPsXDWVLQLQsWëaۛ xa. Usai bananun Nucën Papa Diosan ëanxa.
‫ڰ‬Li‫ڰ‬XQSD[PH‫ڰ‬XFsPsXDWVtQFsbëtan ca 8VDTXLQFDFXDUHQWD\GRV‫ڰ‬X[ëaۛ n
D[DQXEDFDQEXiQFsPD‫ڰ‬LFsQ. 17੅8VDL‫ڰ‬LD unicaman aín bana cuanun ëanxa.
isi ca ñuina chaira capëVۛ DD[‫ڰ‬DLVDPDLUDL 6੅Usaquian ëncëxun ca aín cuëbitan Nucën

xuamati xanumi nishaxa. Nishi ca a 3DSD'LRV‫ڰ‬LPDLQXQDQXDD[‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DWLPDTXLQ


xanun rëbúnqui raíri, an Nucën Papa ñui bananan, aín nëWsQXDEs‫ڰ‬LFsDtQ
Diosan bana quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LDQDQ XQLFDPDULEL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDTXLQxXLD[D.
DQ-HVXFULVWRPLVLQiQWLsQFsPD, a 7੅Usaquian ëncë[XQFDFDPDELPHQX‫ڰ‬LFs

XQLFDPDEs‫ڰ‬DFDQDQLFXDQ[D. unicama, axa Nucën Papa Diosmi


catamëcë, DEs‫ڰ‬DFDQDQTXLQxXVPR[D.
fXLQDFDQ‫ڰ‬sRUDEë ۛ ñui quicë bana fXVPR[XQFDFDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD,

13
1੅8VDL‫ڰ‬LFsbëtan cana parúnpapa bëtsi bëtsi unibu, bëtsi bëtsi banan
masinu nixun ñuinacan‫ڰ‬sR banacëcama, DtQEDQDFXDQXQ‫ڰ‬LPLD[D.
SDU~QSDSDQXD[XD[‫ڰ‬LUXLDLVDQ. A 8੅Ënë menu bucucë, ui unicamax cara me

ñuinacan‫ڰ‬sRD[FDDtQPDW~[FDQs[ XQLRWDEDFs‫ڰ‬DLQ, &DUQHUR‫ڰ‬LFssaribitia unin


mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDtQPDW~[FDQX‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, aín quiricanu aín anë
mañutiribi mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LD[D. 8VD‫ڰ‬DLVK cuëQsRPD‫ڰ‬LFs, a unicaman ca axa
ca aín maxcataxribi mëcën achúshi SDU~QSDSDQXD[XD[‫ڰ‬LUXFsxXLQDFDQ‫ڰ‬sRDtQ
‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ, DtQPD[FiFD‫ێ‬ bana cuanan rabiaxa.
PDQXULEL1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬DWLPDTXLQ 9੅8LFDPDQFDUDXStRTXLQ‫ڰ‬XQiQWLVD

ñui quicë bana cuëQsRFs‫ڰ‬LD[D. 2੅A tania an ca aín pabitan ënë bana
531 $32&$/,36,6੄13੄14

FXDTXLQDtQQXLWXQsQELVLQiQTXLQFXDWL SDU~QSDSDQXD[XD[‫ڰ‬LUXFsxXLQDFDQ‫ڰ‬sR‫ێ‬
‫ڰ‬LFsQ, ësai quicë: 10੅Uicaman cara uni itsi QDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬XQiQWLRTXLQFXsQsRFs‫ڰ‬LQXQ
VLSXDQXQ‫ڰ‬LQDQLD, acamaxribi ca sipuacë ‫ڰ‬DPLD[D. ‫ڰ‬$PLDQDQFDDtQPsFsQ
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. An uni itsi manë xëWRFsQ‫ڰ‬DFs mëTXHX‫ڰ‬XQiQWLRFsPD‫ڰ‬LFs, aín
uni, DFDEsWVLXQtQULELXVDULELRTXLQ‫ڰ‬DWL bëPiQDQX‫ڰ‬XQiQWLRTXLQFXsnëomiaxa.
‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DtQELFDD[D1XFsQ3DSD 17੅‫ڰ‬8QiQWLRTXLQFXsnëocë bana ax ca

Diosmi catamëcë unicaman uisai cara SDU~QSDSDQXD[XD[‫ڰ‬LUXFsxXLQDFDQ‫ڰ‬sR


xX‫ڰ‬LFsbëtanbi Nucën Papa Diosmi DtQDQs‫ڰ‬LD[D. $tQDQs‫ڰ‬DFsPD‫ڰ‬DLQFDDtQ
VLQiQWLsQWLPD‫ڰ‬LFsQ. número cuëQsRFs‫ڰ‬LD[D. Ui unicamax
11੅Bëtsi ñuinacan‫ڰ‬sRULELFDQDPH FDUD‫ڰ‬XQiQWLRTXLQFXsQsRFsPD‫ڰ‬LFsDQ
mëucüaxa aia isan. Aín matúxca rabëtax xXPDUXDQDQxXELWLFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LD[D.
FDFDUQHURQsQPDW~[FDVDULEL‫ڰ‬LD[D. Ax 18੅$QxX‫ڰ‬XQiQFsXQLQFDSDU~QSDSDQXD[

ca capësۛ a ñuina chaira ax banacësaribi XD[D‫ڰ‬LUXFsxXLQDFDQ‫ڰ‬sRXLVDLTXLFsFDUD


banaxa. 12੅A ñuinacan‫ڰ‬sRPHPsXFD[ aín núPHUR‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬LFsQ.
ucë, aín cushi ca parúnpapanuax uax Aín númeronëx ca, seiscientos sesenta y
‫ڰ‬LUXFsxXLQDFDQ‫ڰ‬sRDEs‫ڰ‬DLVKDtQFXVKLVD‫ێ‬ seis (666) ‫ڰ‬LFsQ. $QsxX‫ڰ‬DtVKELDQ~mero
ULEL‫ڰ‬LD[D. 8VD‫ڰ‬L[XQFDFDPDELPHQX‫ڰ‬LFs ñu unisaribi ca a ñuinacan‫ڰ‬sRQQ~mero
XQLFDPDQSDU~QSDSDQXD[XD[‫ڰ‬LUXFs ‫ڰ‬LFsQ.
ñuinacan‫ڰ‬sR, axa motisama oquin tëacë
‫ڰ‬DtVKELPRFs, a rabinun me mëucüaxa Ciento cuarenta y cuatro mil
ucë ñuinacan‫ڰ‬sRQUDELPLD[D. 13੅Me uníxa cantati bana

14
mëucüaxa ucë ñuinacan‫ڰ‬sRDQFDXQtDQ 1੅Usaquin istancëxun istëcënquin

LVFsPDxX‫ڰ‬DQDQXQLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬D[D. FDQD&DUQHUR‫ڰ‬LFssaribitia unin


8VDTXLQ‫ڰ‬DQDQFDXQLFDPDQLVPDLQXQEL ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, DPDWiPH6LyQFDFs,
tsi naíQXDPHQX‫ڰ‬LE~miaxa. 14੅3DU~QSD‫ێ‬ DQXD-HUXVDOpQ‫ڰ‬LFs, anu nicë isan. ‫ڰ‬ÊQ
SDQXD[XD[D‫ڰ‬LUXFsxXLQDFDQ‫ڰ‬sRQ LVFs[FDDEs‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL, ciento
ismainun, XVRTXLQ‫ڰ‬DQ~DQ1XFsQ3DSD cuarenta y cuatro mil (144,000)
Diosan ëncëxun ca unían iscëma ñu unicama, axa aín bëPinanu Cristonën
‫ڰ‬DQDQDFsPDxXULEL‫ڰ‬DTXLQ, ënë menu DQs‫ڰ‬LPDLQXQ1XFsQ3DSD'LRVDQ
‫ڰ‬LFsXQLFDPDSDUiQ[D. 3DUinan ca a anënribi cuënëocë, DXQLFDPD[‫ڰ‬LD[D. 2੅A
ñuinacan‫ڰ‬sRSDU~QSDSDQXD[XD[D‫ڰ‬LUXFs isanan cana naínuaxa banaia cuan. A
axa manë xëtocën motisama oquin tëacë banax ca baca xuqui cushíinra banaruia
‫ڰ‬DtVKELPRFs, abi tanquin a iscësaribi FXDFsVD‫ڰ‬LDQDQFDQiPXQXPDEDQDFsVD‫ێ‬
‫ڰ‬LWiQXQ‫ڰ‬DQXQXQL‫ڰ‬DPLD[D. 15੅‫ڰ‬$PLWDQFs ULEL‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬LWVDXQtDQDtQDUSD‫ڰ‬DLD
[XQFDSDU~QSDSDQXD[XD[‫ڰ‬LUXFs cuacëVDULEL‫ڰ‬LD[D. 3੅Acama ciento
ñuinacan‫ڰ‬sRDWDQTXLQ‫ڰ‬DFsxXD cuarenta y cuatro mil unicamax ca anun
banamiaxa. Banamiquin ca uicaman cantacëma, canta iotan cantaxa. A
FDUDDxXD[LVDGLRV‫ڰ‬LFsTXL[XQ FDQWD[FDDQX1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsD
UDELFsPD‫ڰ‬LFs, DFDPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQXQL bëPiQRQ‫ڰ‬LPDLQXQD[DEDPDWLPRLWVyFs
‫ڰ‬DPLD[D. 16੅8VDTXLQ‫ڰ‬DQDQFDFDPDELXQL, ‫ڰ‬LWVDEsruñu rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ñu,
‫ڰ‬DSXXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ‫ڰ‬DSXPDXQLFDPD‫ێ‬ DFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQX‫ڰ‬LFsFDQLDFscë
ribi, xXxXXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQxXñuma unicama mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQWDsUDEë ۛ
unicamaribi, an uni ñu mëëxuncëma ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë,ۛ acaman
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQXQLxXPssxuncë EsPiQDXQFD[DFDQWDFs‫ڰ‬LD[D. 8LQX‫ڰ‬LFs
unicamaribi, camabi aín mëcën mëqueu XQtQELFDDFDQWD‫ڰ‬XQiQWLPD‫ڰ‬LFsQ,
$32&$/,36,6੄14 532

unicama ciento cuarenta y cuatro mil DLVFsVDRTXLQXQLQ‫ڰ‬DFsxXDUDELFsFXSt


(144,000) a Nucën Papa Diosan ainan aín bëPinanu cuënëocë unicama,
‫ڰ‬LQXQLëmۛ icë, acaman cuni ca a canta ‫ڰ‬LPDLQXQDtQEsPinanu cuënëocëma
‫ڰ‬XQiQ[D. 4੅A unicamax ca xanubë ‫ڰ‬DLVKDtQPsFën ۛ u cuëQsRFs‫ڰ‬LFs10੅a
‫ڰ‬XFKDFsPD‫ڰ‬LDQDQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DWL unicama ca Nucën Papa Diosan
cuëëQLPD&DUQHUR‫ڰ‬LFssaribitia unin ‫ڰ‬DLVDPDLUDLDPLQLVKTXLQFDVWtFDQWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬XFKDFXStEDPDDLQDQVKL‫ڰ‬DLVK, ax $FDPDQFDDQXD[DPDQsWVL‫ڰ‬LPDLQXQ
quicëVDELRL‫ڰ‬LD. Acamax ca Nucën Papa azufre rëquirucë, DQX[XQ‫ڰ‬DLVDPDLUD
'LRVDQDLQDQ‫ڰ‬LQXQLëP ۛ LFs‫ڰ‬LDQDQ RTXLQSDsWDQWL‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa
&DUQHUR‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXSt 'LRVDQiQJHOFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ&DUQHUR
bama, DLQDQULEL‫ڰ‬LQXQDtQ‫ڰ‬XFKDFDPD ‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD,
tërëQۛ FsD‫ڰ‬LFsQ. 5੅Ënë unicamax ca aín DFDPDQFDDW~[DXVDL‫ڰ‬LDLVWL‫ڰ‬LFsQ.
nuitu aséUDELXSt‫ڰ‬DLVKFsPsLEDQDFsPD 11੅Manë tsi anuxuan atun xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL

‫ڰ‬DLVKDQX1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsDtQ paë tanti, anuax ca aín cuin nëtëtima


bëPiQRQ‫ڰ‬LD. tëxëquiruia. Usai ca an parúnpapanuax
XD[‫ڰ‬LUXFsxXLQDFDQ‫ڰ‬sR, ‫ڰ‬LPDLQXQD
Rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKLiQJHOQs[DEDQD WDQTXLDQDLVFsVDRTXLQXQLQ‫ڰ‬DFsxXD
6੅8VD‫ڰ‬DLQFDQDEsWVLiQJHOULELLVDQ. rabicë unicama, ‫ڰ‬LPDLQXQxXLQDFDQ‫ڰ‬sRQ
Camabi unin cuanun ca naínu nuani anë anu cuënëocë unicaman
munuma banai, Cristo cupí ca unicamax nëtëtۛ imoquin nëtën ۛ bi imëb
ۛ i paë tanti
xëníEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LWL ‫ڰ‬LFsQ. 12੅8VD‫ڰ‬DLQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ
‫ڰ‬LFsTXLD[D. &DPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD unicama, an aín bana quicësabi oquin
bëtsi bëtsi unibu, EsWVLEsWVLPHQX‫ڰ‬LFs, ‫ڰ‬DQDQ-HV~VPLFDWDPscë, acaman uisai
bëtsi bëtsi banan banacë an cuanun, 7੅ca FDUDxX‫ڰ‬LFsbë tëmëraquinbi asérabi ami
ësai munuma banaquin caxa: VLQiQWLsQWLPD‫ڰ‬LFsQ.
—Anun Nucën Papa Diosan camabi 13੅8VDLiQJHOEDQDLDFXDWDQFsxun cana

XQLDtQxX‫ڰ‬DFssabi oquin, uisa cara oti naíQXD[DsVDTXLQ‫ڰ‬sFDLEDQDLDFXDQ:


‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DWLQsWsFDXD[D. 8VD‫ڰ‬DLQ —Ënë bana ca cuënëot: $[1XFsQ‫ڰ‬,EX
camina ami racuëT ۛ XLQDUDELWL‫ڰ‬DLQ. An Jesucristomi catamëcë unicamax ca
naícama, mecama, parúnpapacama, EDPDWDQFs[FKXimarua tani cuëënti
xë[icama unio, DFDPLQDUDELWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LFsQ. Naínuaxa banai quicësaribi oi ca
8੅Usai quicëEsFDEsWVLiQJHOULELD Nucën Papa Diosan Bëru Ñunshin Upí
caxu ai quiaxa: ësai quia: Usa unicaman ca bamatancë
—Babilonia, a ëma chaira, DQX‫ڰ‬LFs xun tëmëratëcënquin paë tantëcëntima
XQLFDPDQFDDtQ[DQXPD‫ڰ‬DtQEL[DQX ‫ڰ‬LFsQ. Añu ñucama cara Jesucristonan
itsin ñunshini cuëënti, ‫ڰ‬LPDLQXQ ‫ڰ‬L[XQD‫ڰ‬D[XDQ[D, acama ca Nucën Papa
‫ڰ‬DLVDPDLUDxX‫ڰ‬DWLPD, DQ‫ڰ‬DFssaribi Diosan manuquinma sinania. 8VD‫ڰ‬DLQFD
RTXLDQ‫ڰ‬DQXQTXL[XQFDPDELPHQX‫ڰ‬LFs DXQLFDPDFKXiPDUXDWDQLFXssQWL‫ڰ‬LFsQ.
XQLFDPD‫ڰ‬XQiQPLD[D. $sPD‫ڰ‬LPDLQXQ
DQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[FDEsUtFsx~D[D, ca Uva bimi bicësaribi oquin uni biti bana
‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. 14੅Usaquin istancëxun istëcënquin
9੅8VDL‫ڰ‬LFsEsDLFDEsWVLiQJHOULEL FDQDQsWsFXLQX[XDQXDXQLVD‫ڰ‬DLVKWVyFs
munuma banai ësai quiaxa: isan. $tQPD[FiQXFXUL‫ڰ‬DFsPDxXWL
—Uicaman cara parúnpapanuax uax ‫ڰ‬LPDLQXQFDDtQPscënan machítusa
‫ڰ‬LUXFsxXLQDFDQ‫ڰ‬sR‫ڰ‬LPDLQXQDWDQTXLDQ ‫ڰ‬DtVKELWsQW~ñu manë cuënucë tuíncë
533 $32&$/,36,6੄14੄15

‫ڰ‬LD[D. 15੅8VDL‫ڰ‬LPDLQXQFDDQX[XQ1XFsQ
3DSD'LRVUDELWL[XEXDQXD[EsWVLiQJHO $VKLTXLDQiQJHOQsQ, PsFsQDFK~VKL
chiquíaxa. Chiquiti munuma banaquin ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ oquin unicama paë tanmia

15
ca axa nëtë cuínu tsócë a caxa: 1੅8VDL‫ڰ‬LFsbëtan cana bëtsi ñuribi
—Bimicama ca pëcëti sënëaۛ nxa, anun QDtQX‫ڰ‬LFsLVDQ. A isi cana
a biti nëtë ca uaxa. Min manë cuënucë, ratúan. RatúTXLQFDQDiQJHOPsFsQ
DQXQFDPLQDELPLFDPDELWL‫ڰ‬DLQ, bixun achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ isan. Acama
FDPLQDWLPsWL‫ڰ‬DLQ. achúshi achúVKLQs[FDDQXQPHQX‫ڰ‬LFs
8VDLELPLELWLxXLTXtELFDiQJHO, uni XQLFDPDDtQ‫ڰ‬XFKDFXStFDVWtcanti ñuñu
biti ñui quiaxa. 16੅Quicëbëtainshi ca axa ‫ڰ‬LD[D. Usoquin ca anuishi sënëo ۛ nquin
nëtë cuínu tsócë an, unían manën aín nishcë sënën ۛ tanun Nucën Papa
tëaquin bimi upíbu bicësaribi oquin, 'LRVDQ‫ڰ‬DPLD[D.
camabi uni upíbu biaxa. 2੅8VRTXLQiQJHOFDPDLVDQDQFDQD
17੅Usoquian axa nëtë cuínu tsócë uni parúnpapa upí, Es[QDQEs[QiQTXLFs
an upí unibu bicëEsFDEsWVLiQJHOQDtQX LVFsVD‫ڰ‬DtVKEL‫ڰ‬XQSi[PD‫ڰ‬DLVKWVLUsTXLUX‫ێ‬
‫ڰ‬LFsDQX[XQ1XFsQ3DSD'LRVUDELWL cëcëñun mëscucë iscësa isan. Anu ca
xubunuax chiquíaxa. Chiquíquiani ca ‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL, arpa, anun Nucën Papa
anribi machíWXVD‫ڰ‬DtVKELWsQW~ñu manë Dios rabiti, a ñuñu sëtëaۛ xa. A unicamax
cuëQXFsEXiQ[D. 18੅Buania chiquícëbë ca FDSDU~QSDSDQXD[XD[D‫ڰ‬LUXFsxXLQDFDQ
iQJHOLWVL, an ñu tsi nëënmianan tsi ‫ڰ‬sR, a rabicëma, ‫ڰ‬LDQDQDWDQTXLQXQLQ
bëQiQWLFXVKLñu, ax anuxun sanutanun ‫ڰ‬DFsxXUDELFsPD, ‫ڰ‬LDQDQDtQQ~mero aín
tsëpasa ñu nëënti anuan chiquíaxa. bëPiQDQ‫ڰ‬LPDLQXQDtQPsFëQ ۛ X‫ڰ‬DFsPD
Chiquítancëxun ca munuma banaquin ‫ڰ‬LD[D. 3੅Anuax ca Nucën Papa Dios rabi
axa manë cuëQXFsxXiQJHOFD[D: cantaxa. Moisés, an Nucën Papa Diosan
—Uvas bimicama ca pëcëti sënëaۛ nxa. cacëVDELRTXLQ‫ڰ‬i, DVLQinan Carnero
8VD‫ڰ‬DLQFDPLQDPLQPDQsFXsnucë, ‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, an
DQXQWsDTXLQXYDVELPLFDPDELWL‫ڰ‬DLQ, Nucën Papa Dios cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬i,
EL[XQFDPLQDWLPsWL‫ڰ‬DLQ. aribi sinani ca Nucën Papa Dios rabi
19੅QuicëbëWDQFDiQJHOFDPDQDtQPDQs cantaxa. ÊVDLTXLFsFDDFDQWD‫ڰ‬LD[D:
cuënucë, anun tëaquin biquin timëtancë 0LQPL‫ڰ‬DFsxXFDPD[FDXStLUD‫ڰ‬LFsQ,
xun, DQX[XQFKLQtQWLDQXEXiQ[XQ XQLQVLQiQFssamaira oquin
bucúanxa. 8VRTXLQ‫ڰ‬DFs, ax ca an aín VLQiQTXLQFDPLQDxX‫ڰ‬DFsQ. Mix
bana cuaisama tanquin Nucën Papa FDPLQD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV‫ڰ‬DLQ. Min
'LRVQLVKPLDXQLFDPDDxXLTXLFs‫ڰ‬LFsQ. FXVKL[FDFKDLUD‫ڰ‬DLVKEsWVL
Ax ca uisaira oquinshi cara Nucën Papa FXVKLVDPD‫ڰ‬LFsQ. Mix cushiira
Diosan a unicama castíFDQWL‫ڰ‬LFsTXL ‫ڰ‬DLVKFDPLQDFDPDELPHQX‫ڰ‬LFs
TXLFs‫ڰ‬LFsQ. 20੅Usoquian anuxun uvas XQLFDPDQ‫ڰ‬$SX‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVK
bimi chinínti anu bucunia cana isan. FDPLQDVLQiQxXLUD‫ڰ‬L[XQSDUiQ‫ێ‬
Iscëx ca ëmanuax anuxuan chiníncancëx TXLQPDDW~[ULELDXSt‫ڰ‬LQXQ
‫ڰ‬DLVDPDLUDLPLsEiQTXLDQ[D. A imi ‫ڰ‬LPLQX[DWXQ‫ڰ‬$SX‫ڰ‬DLQ. 4੅Nucën
sEDQTXLDQ[DUDFicë, aín nëmin ca ‫ڰ‬,EX'LRV, ¿uix cara mimi
FDEDOORQLFsDtQFXsEtVsQsQ‫ڰ‬LD[D. Usa racuëWۛ LPD‫ڰ‬LF? ¿Uin cara mi
‫ڰ‬DLVKFDDLPLDPHPDSXELDQL UDELWLPD‫ڰ‬LF? Mixëshi camina
sEiQTXLDQFs, ax trescientos kilómetros XStLUDXStVLQiQxX‫ڰ‬DLQ. Mix upí
VsQsQ‫ڰ‬LD[D. VLQiQxX‫ڰ‬L[XQxXXStVKL‫ڰ‬DLDLVFs
$32&$/,36,6੄15੄16 534

‫ڰ‬L[XQFDFDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQLFD‫ێ‬ ‫ڰ‬sRQDQ‫ڰ‬LFs‫ڰ‬XQiQWLRTXLQFXsnëocë,
PDQPLPLVLQiQTXLQPLUDELWL ‫ڰ‬LDQDQDWDQTXLDQDLVFsVDRTXLQXQLQ
‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬DFsxXUDELFsXQLFDPDQX‫ڰ‬DLVDPDLUD
5੅A unicama cantaia istancëxun FKDQFX‫ڰ‬LUXD[D. 8VDL‫ڰ‬LTXLQFDDtQQDPL
istëFsQTXLQFDQDQDtQX‫ڰ‬LFsDQX[XQ chëTXLPLTXLQ‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQSDsR[D.
Nucën Papa Dios rabiti xubu, aín xëcuëa 3੅8VDL‫ڰ‬LFsbëWDQFDEsWVLiQJHOQsQDtQ

xëóquia isan. $[XEXPs~LUD‫ڰ‬LFs‫ڰ‬LWLDQX [DQSDQX‫ڰ‬LFsxXSDU~QSDSDQXWXWXFD[D.


FDEXQiQWLDQXD1XFsQ3DSD'LRVDQ Tutucacëbë ca parúnpapa, uni bamacë
cuëQsRPD[D[SDUiUDEë ۛ QDQFs‫ڰ‬LD[D. QsQLPLVD‫ڰ‬LD[D. 3DU~QSDSDD[DLPL‫ڰ‬DLQ
6੅XëóquicëEsFDiQJHO, axa anun menu FDDQX‫ڰ‬LFsxXLQDFDPDEDPD[D.
‫ڰ‬LFsXQLFDPD‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQWsmëUD‫ێ‬ 4੅8VDL‫ڰ‬LFsbëWDQEsWVLiQJHOQsQULELDtQ

miti ñuñu mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë,ۛ [DQSDQX‫ڰ‬LFsxXEDFDFDPDQX‫ڰ‬DQDQ


acamax anuax chiquíaxa. Aín chupax ca xë[icamanu tutucacëEsFDD‫ڰ‬XQSi[FD‫ێ‬
[DSXVDxXX[XLUD‫ڰ‬DFs, ‫ڰ‬LDQDQFKXDñuma PDULELLPL‫ڰ‬LD[D. 5੅8VDtD‫ڰ‬XQSi[FDPD
XStLUDXSt‫ڰ‬LD[D. Anúan shitëcërëquicë ‫ڰ‬LFsbëWDQFDQDDQEDFDFDPDLVFsiQJHO
D[FDFXUL‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LD[D. 7੅8VD‫ڰ‬DLQFD ësai quia cuan:
iQJHOFDPDFKLTXLWLDD[D‫ڰ‬LWVDEsruñu —1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV‫ڰ‬DLVKFDPLQVLQDQ
rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ñu acama achúVKL‫ێ‬ usabi aséUDELXStLUDXSt‫ڰ‬LFsQ. Mix
QsQDiQJHOFDPDDFK~shi achúshi, FDPLQDXVDEL‫ڰ‬Li‫ڰ‬DLVKXVDEL‫ڰ‬DLQ. A
[DQSDFXUL‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LQiQ[D. A xanpacamanu ‫ڰ‬XQSi[FDPDPLXVRTXLQLPL‫ڰ‬LPLDLVTXLQ
ca axa bamatimoi tsócë Nucën Papa FDQD‫ڰ‬XQDQ, PLQVLQDQXSt‫ڰ‬L[~QPLxX
Diosan, DQXQDWXPLQLVKTXLQDQ‫ڰ‬DWLPD ‫ڰ‬DLVDPDFXssQFsPDFXStFDPLQDXVRTXLQ
xX‫ڰ‬DFsXQLFDPDFDVWtFDQWLxX‫ڰ‬LD[D. ‫ڰ‬DQ. 6੅Minmi usoquin tëmëramicë
8੅Angelcama anuax chiquícëbë ca XQLFDPDDQFDPLQXQL‫ڰ‬LWVDLUD‫ڰ‬DQDQDQ
anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubu mixmi quicë bana uni ñuixuncë uni
DQXDDtQFXVKL‫ڰ‬DLQ, WVLQFXLQDQQXWXUX‫ێ‬ ‫ڰ‬LWVDLUDEDPDPLD[D. 8VDTXLDQ‫ڰ‬DFsFXSt
FsVD‫ڰ‬LD[D. 8VDL‫ڰ‬LFsFXStFDDPsFsQ FDPLQDD[sDQXQLPL‫ڰ‬LQDQ. $WXQ‫ڰ‬XFKD
achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ iQJHOFDPDQxX FXStELFDXVDL‫ڰ‬LD.
‫ڰ‬DWLDVsQëQ ۛ WDPDLQXQXLQX‫ڰ‬LFsXQt[ELD 7੅Usaquin cuanan cana anuxun tsëpasa

[XEXQXDWVtQFsPD‫ڰ‬LFsQ. ñu sanutanun nëënti, anuax ësai qui


banaia cuan:
$QXQXQLSDsWDQPLWL[DQSDQX‫ڰ‬LFs —Usa ca. 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV‫ڰ‬DLVK
ñucama ñui quicë bana FDPLQDPLQFXVKLFKDLUD‫ڰ‬DLVK, bëtsi

16
1੅8VDL‫ڰ‬LFsbëtan cana anuxun FXVKLVDPD‫ڰ‬DLQ. 0LQVLQDQXStLUD‫ڰ‬L[XQ
Nucën Papa Dios rabiti xubu FDPLQDXLVDFDUDPLQDRWL‫ڰ‬DLXVRTXLQ
‫ڰ‬XFsPs~FD[PXQXPDEDQDTXLQD ‫ڰ‬DQ. 0L[PLxX‫ڰ‬DWLPDFXssQFsPDFXSt
iQJHOFDPDFDtDsVDLTXLDFXDQ: FDPLQDXVRTXLQ‫ڰ‬DQ.
—0LWVXQ[DQSDEXDQLFDPLQDDQX‫ڰ‬LFs 8੅8VDL‫ڰ‬LFsbëWDQFDEsWVLiQJHOQsQULEL

ñucama, anun Nucën Papa Diosan an ñu DtQ[DQSDQX‫ڰ‬LFsxXWXWXFDTXLQEDULQX


‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsXQLFDPDFDVWtcanti, acama anpën ۛ caxa. Anpënۛ cacëbëtan ca cushiira
PHQXWXWXFDLFXDQWL‫ڰ‬DLQ. pëquiquin, EDULQ‫ڰ‬LWVLVDQXQLFDPD
2੅Cacëx cuanxun ca achúVKLiQJHOQsQ [DURQXQ1XFsQ3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLD[D.
SDLQDtQ[DQSDQXD‫ڰ‬LFsxXPHQX 9੅8VRTXLDQ‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQ‫ڰ‬LWVLVRTXLQ

tutucaxa. Tutucacëbë ca uicamax cara xarocëxunbi ca unicaman sinanaquin


D[DSDU~QSDSDQXD[XD[‫ڰ‬LUXFsxXLQDFDQ DWXQxX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFsFDPDsQFsPD‫ڰ‬LFsQ.
535 $32&$/,36,6੄16੄17

ÊQtPD‫ڰ‬LDQDQFD1XFsQ3DSD'LRV FXssQWL‫ڰ‬LFsQ. Ax ca chupa upí pañucësa


UDELFsPD‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Diosan ca ‫ڰ‬DLVKUDEtQWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFD
anúan atu castícancë ñucama chupaxXPD‫ڰ‬LFsDXQLUDtrinën iscëxۛ a uni
nëtën ۛ tsianxa. 8VDTXLDQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬DtVKELFD rabíncëVDULEL‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQµ. 16੅Ñunshin
sinanatíma ami xuamati nishi Nucën ‫ڰ‬DWLPDFDPDWXDQWLWDLVFsVD, DQVLQiQPL‫ێ‬
3DSD'LRVPL‫ڰ‬DWLPDWLEDQD[D. Fs[FDFDPDELPHQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSXFDPD
10੅8VDL‫ڰ‬LFsbëWDQFDEsWVLiQJHOQsQULEL ‫ڰ‬LPDLQXQDtQVXQWirucamax Armagedón
DtQ[DQSDQX‫ڰ‬LFsxX, DQXDSDU~QSDSD‫ێ‬ cacë me anu timëaۛ xa. A mex ca hebreo
QXD[XD[‫ڰ‬LUXFsxXLQDFDQ‫ڰ‬sR‫ڰ‬LFs, anu EDQDQ$UPDJHGyQFDFs‫ڰ‬LFsQ.
tutucaxa. TutucacëEsFDDQXDDQ‫ڰ‬LEXDFs 17੅8VDL‫ڰ‬LFsbëtan ca anuxun Nucën

XQLFDPD‫ڰ‬LFsD[EsiQTXLD[D. Usai Papa Dios rabiti xubunuax chiquícë


‫ڰ‬LFsbëWDQ‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQSDsWDQLFD iQJHOLWVtQULELDtQ[DQSDQX‫ڰ‬LFsxX
aín unicama bënëaۛ xa. 11੅Paë tani tutucaxa. TutucacëEsDQDtQX‫ڰ‬LFs
bënëT ۛ XLQFDDtQSDs‫ڰ‬LPDLQXQDtQ anuxun Nucën Papa Dios rabiti xubu
FKDQFX‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬DLQ, D[DQDtQX‫ڰ‬LFs DQXD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFsDQXD[sVDL
Nucën Papa Dios, DPLQLVKL‫ڰ‬DWLPDWL banaia cana cuan:
banaquin ñuiaxa. 8VDL‫ڰ‬LFDxX‫ڰ‬DWLPD —Anuishi sënëQ ۛ TXLQFDQD‫ڰ‬DQ.
‫ڰ‬DWLsQLVLQDQDFsPD‫ڰ‬LFsQ. 18੅8VDL‫ڰ‬LFsEsFDFDQiPsriti banacëbë
12੅8VDL‫ڰ‬LFsbëWDQFDEsWVLiQJHOQsQULEL EsWVLxXULELVKDUimainun mecama
DtQ[DQSDQX‫ڰ‬LFsxX(XIUDWHVEDFDQX shaíquiaxa, uisa nëtën ۛ bia unin
tutucaxa. TutucacëEsFDDtQ‫ڰ‬XQSD[ tansamaira oi. 19੅‫ڰ‬,Fsbë ca Babilonia cacë
ësquiaxa, DXFD[DEDULXUXFsPHQX‫ڰ‬LFs ëma, ax achúVKL‫ڰ‬DtVKELUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ
‫ڰ‬DSXFDPD[DDQXQXQXQ. 13੅Ësaquin achúVKLVD‫ڰ‬LWinun tuquimainun camabi
isanan cana capësۛ a ñuina chaira, PHQX‫ڰ‬LFssPDFKDQX‫ڰ‬LFs[XEXFDPD[
‫ڰ‬LPDLQXQSDU~QSDSDQXD[XD[‫ڰ‬LUXFs rurucubuaxa. Usaribi oquin ca Nucën
ñuinacan‫ڰ‬sR, ‫ڰ‬LPDLQXQDQ1XFsQ3DSD 3DSD'LRVDQ%DELORQLDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDPL
Dios rabiquinma ñuinacan‫ڰ‬sRUDELQXQ nishquin, DWXQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsD
TXL[XQXQLFDPDSDUiQFs, acaman PDQXFsPD‫ڰ‬L[XQSDsWDQtDWsmëratanun
cuëbíQXD[DxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPD, tuan tita castícanxa. 20੅Mecama shaíquicëbë ca
iscësa ñu rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi nasíFDPD‫ڰ‬LPDLQXQPDWiPH‫ڰ‬LPDLQXQ
chiquitia isan. 14੅$xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFDPD DtQEDVKLFDPDULEL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LQXQQsWëaۛ xa.
tuan tita iscësa, acaman ca unicama 21੅‫ڰ‬,PDLQXQFD‫ڰ‬Xt‫ڰ‬DtVKELPDWVLLUD‫ڰ‬DLVK

SDUiQX[XQXQLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬D[D. iru, acamax naínuax achúshi achúshinëx


8VRTXLQ‫ڰ‬DQDQFDFDPDELPHQX cuarenta (40) NLORVD‫ڰ‬DLVKUsXFXEXD[D.
cuanquin, DQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSXFDPDDtQ RëucubucëbëWDQ‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQSDs
VXQWiUXFDPD[DEsWVLPHQX‫ڰ‬LFsVXQWiUX‫ێ‬ tani ca ami nishi a unicamax Nucën
Es‫ڰ‬DFDQDQX[WVXiTXLUXQXQVLQiQPLD[D. 3DSD'LRVPL‫ڰ‬DWLPDWLEDQD[D.
8VD‫ڰ‬L[XQFDFDPDELXQLWLPsD[D, axa
DtQFXVKLFKDLUD‫ڰ‬DLVKEsWVLFXVKLVDPDLUD ‫ڰ‬$WLPD[DQXxXLEL%DELORQLD
Nucën Papa Dios, DQDQXQ‫ڰ‬DLVDPDLUD ‫ڰ‬DWLPRWLxXLTXLDEDQD
ۛ cëbëtan.
17
oquin atu castícanti nëtë sënën 1੅8VDL‫ڰ‬LFsbëtan
ca xanpañu
15੅´ÊVDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ: An ñu mëcamacë mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ
XQt[DXQLQVLQiQFsPD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬LFsVDULEL‫ێ‬ iQJHOFDPD, a achúVKLQs[‫ڰ‬sQXXTXLQ,
FXDWVLQLFDQD‫ڰ‬s[XWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬Ê[XFsEsFD xanu ñuicësoquinbi Babilonia ñuiquin
DQXStxX‫ڰ‬DTXLQ‫ڰ‬s[XWLFDtQFsXQL, ax sVDTXLQ‫ڰ‬sFD[D:
$32&$/,36,6੄17 536

—‫ڰ‬$LVDPD‫ڰ‬DLVKFD%DELORQLDsPDQX rabëWD[FDUDXLVD‫ڰ‬LFsTXL[XDQXQLQ
‫ڰ‬LFsXQLFDPD[sQs[DQXVD‫ڰ‬LFsQ. Ca ut. ‫ڰ‬XQiQFsbëWDQPDELFDQDPL‫ڰ‬XQiQPLWL
0LFDQD[DQX‫ڰ‬DWLPD, axa parúnpapa ‫ڰ‬DLQ. 8੅A ñuinacan‫ڰ‬sRDPLQLVFs, ax ca
FDPinan tsócë, DFDUDDtQ‫ڰ‬XFKDFXSt ‫ڰ‬LDFs[D, ‫ڰ‬DtVKELFDEsUt‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFsQ. Ca
uisoquin Nucën Papa Diosan castícanti quini cha nëPtLQUDDQX‫ڰ‬LFsQ. Anu
‫ڰ‬LFsTXL[XQPLLVPLWL‫ڰ‬DLQ. 2੅$sPDQX‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DtVKELFDDQX[sQLEXD‫ڰ‬DtQELSDsLUDWDQL
XQLFDPDQFDEsWVLPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFs‫ێ‬ tëmërati anu cuanux, quini cha
xXQDWXQ‫ڰ‬DSXEXULEL, DWXQ‫ڰ‬DFssaribi nëPtLQUDDQXD[FKLTXtWL‫ڰ‬LFsQ. A
RTXLDQxXQVKtQTXLQ‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DQXQ ñuinacan‫ڰ‬sRDQXD[DQXWVyFs, axa
‫ڰ‬DPLD[D. SDU~QSDSDQX‫ڰ‬LD, D[DDQX‫ڰ‬Li, ‫ڰ‬DtVKEL
3੅Usaquin catancë[XDQiQJHOQsQ, nëtëDۛ ‫ڰ‬DLVKXWscënia isi ca a Nucën Papa
QDPiquin iscësa oquin isnun anu uni Diosan nëWsQX‫ڰ‬LWLRTXLQQsWsLyñubi aín
‫ڰ‬LFsPDPHQX‫ڰ‬sEXiQFsxun cana xanu anë cuënëoma unicama, ax ratúira
achúshi ñuinacan‫ڰ‬sRXVKtDQDFDPinan UDW~WL‫ڰ‬LFsQ.
WVyFs‫ڰ‬LVDQ. A ñuinacan‫ڰ‬sRDQXFD‫ڰ‬LWVD 9੅6LQiQxX‫ڰ‬L[XQFDPLQD‫ڰ‬sQPLFDFs

anë cuëQsRFs‫ڰ‬LD[D, DQs‫ڰ‬DLVDPD, Nucën EDQDXStRTXLQFXDWL‫ڰ‬DLQ. Ënëx ca ësa


3DSD'LRVPL‫ڰ‬DWLPDWLEDQDFsFDD ‫ڰ‬LFsQ: Anua xanu tsócë ñuinacan‫ڰ‬sR, aín
anëFDPD[‫ڰ‬LD[D. 8VD‫ڰ‬DLVKFDDtQ PD[Ficama mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQ
PD[Ficama mëcën achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQ rabë,ۛ DFDPD[FDPDWiPHPsFsQ
rabë ۛ ‫ڰ‬DLVKDtQPDW~[FDFDPDPsFsQUDEë ۛ achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë,ۛ anu a xanu
‫ڰ‬LD[D. 4੅A xanu anu tsócë ax ca aín chupa tsócë, DVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 10੅8VD‫ڰ‬DLVKFDPsFsQ
PLQDQsQSXFXFsVD‫ڰ‬LPDLQXQXVKtDQ achúVKL‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬DSXFDPDDVDULEL
‫ڰ‬LD[D. ‫ڰ‬,PDLQXQFDxXQFXUiQDQFXUL‫ڰ‬DFs ‫ڰ‬LFsQ. $‫ڰ‬DSXFDPD[FDPsFsQDPR‫ڰ‬LFs
‫ڰ‬LDQDQPD[D[XStLUDXSt‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LDQDQSHUOD sënën, D[LUDSDtDQFXVKL‫ڰ‬LFsD[DEDPDFs
SDxXFs‫ڰ‬L[XQFXUL‫ڰ‬DFs[DQSDWXtQFs bë bamacëEs‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LDFs[D. Achúshinëx
‫ڰ‬LD[D. $[DQSDQXFDDtQxX‫ڰ‬DLVDPD FDEsUtXVDULEL‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LFsQ, EsWVLFD‫ڰ‬LFsPD
‫ڰ‬DFsFDPDSXUXFsVD‫ڰ‬LD[D. 5੅8VD‫ڰ‬DLVKFD SDLQ‫ڰ‬LFsQ. $[FD‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DtVKEL[sQLEXQX‫ێ‬
aín bëPinanu achúshi anë unin [XQPD‫ڰ‬DLD. 11੅Acamax achúshi achúVKL‫ێ‬
‫ڰ‬XQiQFsPD‫ڰ‬DtVKELsVDLTXLFs‫ڰ‬LD[D: “Ënë Qs[‫ڰ‬LFsEsFDDFDPD‫ڰ‬LFsVDULEL‫ڰ‬DtVKEL
ëma cha, Babilonia, D[FD‫ڰ‬DLVDPD EsWVLD[ULEL‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Ax ca
[DQXVDULEL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDDDQ ñuinacan‫ڰ‬sR, anu a xanu tsócë, D[D‫ڰ‬Li
‫ڰ‬XQiQPLFs‫ڰ‬DLVKFDPDELXQL‫ڰ‬LPDLQXQ ‫ڰ‬DtVKELQsWëcۛ ë, D‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LWDQFs[
xanu, DQQX‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬DFsDtQWLWDVD ca anu ax xëQLEXD‫ڰ‬DtQELSDsLUDWDQL
‫ڰ‬LFsQµ. 6੅A xanúxa, Nucën Papa Diosan tëmëUDWLDQXFXDQWL‫ڰ‬LFsQ.
XQL‫ڰ‬LFsDXQLQ‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LPDLQXQDQ 12੅A ñuinacan‫ڰ‬sRQPDW~[FDPsFsQ

Jesucristo ñuiquin uni bana ñuixuncë rabë ۛ isquin camina mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬DSX
FXStDXQLQ‫ڰ‬DFs[EDPDFsXQLFDPDQLPL VLQiQWL‫ڰ‬DLQ. $[‫ڰ‬DSX‫ڰ‬DtVKELFD‫ڰ‬DSX
xëax, anun paëaۛ nx cuëëinra cuëënia ‫ڰ‬LFsPDSDLQ‫ڰ‬LFsQ. Atux ca a ñuinacan‫ڰ‬sR
cana isan. Isi, cana ratúira ratúan. DEs‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬DtVKELFD[snibuti
7੅5DWXWLDELFD[DQSDWXtQFsiQJHOQsQ‫ڰ‬s ‫ڰ‬LPDDFK~VKLKRUDLVKL‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 13੅A
caxa: mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬DSXFDPDQFDUDtrinën
—¿Uisacatsi caramina ratutin? A xanu VLQiQFssaribi oquin sinania. Acaman ca
‫ڰ‬LPDLQXQxXLQDFDQ‫ڰ‬sRDQXD[DQXWVyFs, a ñuinacan‫ڰ‬sRQFDFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DQDQ
D[DDtQPD[FiPsFsQDFK~VKL‫ڰ‬LPDLQXQ DW~DQ‫ڰ‬LEXDFsXQLFDPDXVDULELRTXLQ
rabë ۛ ‫ڰ‬LDQDQDtQPDW~[FDPsFsQUDEë,ۛ a ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬DPLWL‫ڰ‬LFsQ. 14੅Acamax ca Carnero
537 $32&$/,36,6੄17੄18

‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPDDEs XVDTXLQ‫ڰ‬DQXQVLQiQPLD[D. Camabi


‫ڰ‬DFDQDQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬$FDQDQTXLQFD&DUQHUR nëWsQX‫ڰ‬LFs‫ڰ‬DSXFDPD[ULELFD
‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, ax %DELORQLDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ‫ڰ‬DLDLVLDtQ
FXVKLLUD‫ڰ‬DLVK, ‫ڰ‬LEXFDPDQ‫ڰ‬,EX‫ڰ‬LDQDQ XQLFDPDEsXVDULELWL‫ڰ‬LFXssDQ[D.
‫ڰ‬DSXFDPDQ‫ڰ‬$SX‫ڰ‬L[XQD[DDEs‫ڰ‬DFDQDQFs %DELORQLDQX‫ڰ‬LFsDQxXPDUXFs
FDPDxXVPRWL‫ڰ‬LFsQ. $[DDEs‫ڰ‬LFscaman XQLFDPD[FD‫ڰ‬LWVDxXXStLUD‫ڰ‬LPDLQXQ
ca a amia catamënun caísquin Nucën cupíira bianan maruanan aín nuitunën
3DSD'LRVDQVLQiQPLFs‫ڰ‬L[XQXLVDLFDUD XStRTXLQVLQDQLPD‫ڰ‬LWVDFXUtquiñuishi
xX‫ڰ‬LFsbëWDQELDsQFsPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬L[XQ ‫ڰ‬LWLVLQiQ[D. $W~[DXVDL‫ڰ‬LDLVLFDFDPDEL
FD&DUQHUR‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXSt PHQX‫ڰ‬LFsDQxXPDUXFsXQL,
EDPDDEs‫ڰ‬LFsFDPDQD[DDEs‫ڰ‬DFDQDQFs %DELORQLDQX‫ڰ‬LFsxXELTXLQPDUXL‫ڰ‬LWVD
FDPDxXVPRWL‫ڰ‬LFsQ. curíquixX‫ڰ‬LD[D. $sPDQX‫ڰ‬LFs
15੅Usaquin catancë[XQFDiQJHOQsQ XQLFDPD[DXVDL‫ڰ‬L‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFsFD1XFsQ
sVDTXLQ‫ڰ‬sFDWscëanxa: Papa Diosan ñusmoxa. Ñusmocëbë ca
—Parúnpapacama, DQXD‫ڰ‬DWLPD[DQX DQX‫ڰ‬LFs[XEXFDPDUXUXFXEXD[D. Usa
tsócë, DLVTXLQFDPLQD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL, ‫ڰ‬DLQFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFDPDDQXEsUt‫ڰ‬LD,
FDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQLEX‫ڰ‬LDQDQFDPDEL XLVDLUDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFDPDFDUD, ax ca
EDQDQEDQDFsXQLEXDFDPDVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. DQX‫ڰ‬LD, ‫ڰ‬LPDLQXQFDXLVDxXSschiu
16੅A mëcën rabë ۛ matúxca a isquinmi ‫ڰ‬DWLPDFDUDXQLQFXssQFsPD, axribi anu
mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬DSXVLQiQFs, acaman ca ‫ڰ‬LD.
DPLQLVKTXLQD[DQXxXVPRWL‫ڰ‬LFsQ. 4੅Usai naíQXD[XFsiQJHOTXLFsbëtan

Ñusmonan ca chupaxXPD‫ڰ‬LPLDQDQDtQ cana naínuaxa bëtsi banan banaia cuan,


QDPLSLDQDQWVLQQssQWL‫ڰ‬LFsQ. 17੅Usaía ësai quicë:
‫ڰ‬LQXQFD1XFsQ3DSD'LRVDQDPsFsQ —‫ڰ‬ÊQXQLFDPD[, PLQDDQX‫ڰ‬LFs
rabë ۛ ‫ڰ‬DSXFDPDEsWVLQVLQiQFssaribi XQLFDPD‫ڰ‬LFsVDULELWL‫ڰ‬XFKDLQFDPLQDD
RTXtDQVLQiQXQ‫ڰ‬LPLD[D. Nucën Papa sPDQXD[FXDQWL‫ڰ‬DLQ, a unicama atun
'LRVDQ‫ڰ‬LPLFsxun ca atun, anua a xanu ‫ڰ‬XFKDFXStWsmëramicësaribi oquin
tsócë ñuinacan‫ڰ‬sRQFDFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DQDQ mitsuribi tëmëramiti rabanan. 5੅Atun
DW~DQ‫ڰ‬LEXDFsXQLFDPDXVDULELRTXLQ ‫ڰ‬XFKDFD‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬LFsQ, xXPDQiPL
‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬DPLD[D. Aín banacama FKDLRUXTXLQEXF~QFsVDFDD[‫ڰ‬LFsQ. Usa
sënëQ ۛ WDPDLQXQXVDL‫ڰ‬LQXQFD1XFsQ ‫ڰ‬LFsFD1XFsQ3DSD'LRVDQDWXQ
3DSD'LRVDQ‫ڰ‬LPLD[D. 18੅Ami iscë xanu a ‫ڰ‬XFKDFDPDPDQXTXLQPDVLQiQ[D. 6੅Anu
VLQiQTXLQFDPLQDsPDFKD, DQX‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬LFsXQLFDPDQXQLUDtULWsmëramicësaribi
XQLFDPD‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬L[XQFDPDELPHQX‫ڰ‬LFs oquin camina mitsun atu tëmëramiti
‫ڰ‬DSXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDWXQXQLFDPD, ‫ڰ‬DLQ. Atúan uni raíri tëmëramicësamaira
DVDULELD‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬XQiQPLFs, DVLQiQWL‫ڰ‬DLQ. oquin camina aturibi tëmëUDPLWL‫ڰ‬DLQ.
7੅$QX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQUDEtquin, —nux
%DELORQLDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDxXVPR cananuna bëtsi unicamabëtan
ۛ PDLUD‫ڰ‬DL—TXL[XQVLQinan atux
18
1੅8VDL‫ڰ‬LFsbëWDQFDQDEsWVLiQJHO sënëQ
naínuax aia isan. Ax cushiira cuëëncëVDELRTXLQVKL‫ڰ‬DLDELFDPLQD
‫ڰ‬L[XQFDDtQSscacën mecama pëcaxa. DFDPD‫ڰ‬DLVDPDLUDLWsmëUDQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ.
2,3੅Ai ca munuma banai quiaxa: $WXQFD´‫ڰ‬sQFDQDFDVXQDPscë xanun
—%DELORQLDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ ‫ڰ‬DFssoquin tëmëUDWLPD‫ڰ‬DLµTXL[XQ
‫ڰ‬DLVDPDLUDRTXLQxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFs‫ڰ‬L[XQFD sinania. 8੅8VDTXLDQVLQiQFsbëbi ca
EsWVLPHFDPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQULELD anúan atu tëmëUDPLWLQsWsXWL‫ڰ‬LFsQ. A
$32&$/,36,6੄18 538

QsWsQFD‫ڰ‬LWVDXQLEDPDWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQ PLWVXQxXQFXUinacama ca cëñuti


ca raíricamax rarumati tëmëranan nëtëaۛ xa, camina acama istëFsQWLPD‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬DFsxXPD‫ڰ‬DLVKEDPDWLVDWDQWL‫ڰ‬LFsQ. A 15੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQD[D%DELORQLDQX‫ڰ‬LFs

QsWsQFDDsPDFDPD[WVLQSLFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. XQLFDPDxX‫ڰ‬LQiQTXLQ‫ڰ‬LWVDFXUtqui bicë


8VDTXLQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQD[ XQLFDPDUDFXsWL‫ڰ‬XUDVstëtax rarumati
FXVKLLUD‫ڰ‬L[XQDWXQ‫ڰ‬XFKDFDPDFXStDWX LQWL‫ڰ‬LFsQ. 16੅,QtFDsVDLTXLWL‫ڰ‬LFsQ:
‫ڰ‬XFKRTXLQFDVWtFDQWL‫ڰ‬LFsQ. —‫ڰ‬,PDUL‫ڰ‬LWLELFD‫ڰ‬LD[D. A ëma cha anu
8VDLQiLQXD[DEDQDLDFDQDFXDQ. ‫ڰ‬LFsXQLFDPD[FD[DQXQDWXQFKXSDXStLUD
9੅%sWVL‫ڰ‬DSXFDPD, an aín unicamaribia XStPLQDQsQSXFXFsVD‫ڰ‬LPDLQXQXVKtDQsQ
%DELORQLDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDQxX‫ڰ‬DWLPD SXFXFsSDxXFsVD‫ڰ‬LD[D. ‫ڰ‬,DQDQFD[DQXxX
‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQ‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬DPLFs, ax ca cupíira cupí, FXUL‫ڰ‬DFs, PD[D[XSt‫ڰ‬DFs,
Babilonia tsin piquin cëñucëbëa, aín ‫ڰ‬LPDLQXQSHUOD, po namë ۛ iscësa, usa
cuin tëxërۛ uia isi, munuma rarumati inti ñucaman mëQtRFDFsVD‫ڰ‬LD[D. 17੅8VD‫ڰ‬DtQEL
‫ڰ‬LFsQ. 10੅,DQDQFDUDFXsWL‫ڰ‬XUDFsR[TXLWL ca bënëtishi a ñu cupíira cupí ax cëñúaxa.
icën: Usai quicëbë ca ax manë nuntixX‫ڰ‬LFs
—8VDL‫ڰ‬LPDUL‫ڰ‬LWLELFDPLQD‫ڰ‬LQ. %DELOR‫ێ‬ unicama, ‫ڰ‬LPDLQXQDQDQXQWLFDPD
nia chaira, PL[EsWVLsPDVDPD‫ڰ‬Li‫ڰ‬DtVKEL niquincë unicama, ‫ڰ‬LPDLQXQD[DD
camina bënëtishi Nucën Papa Diosan QXQWLFDPDQFXDQFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ
‫ڰ‬XFKRTXLQFDVWtFDQFs‫ڰ‬DLQ. parúnpapan bëtsi bëtsi nëtënua maruti
8VDLFD‫ڰ‬DSXFDPDTXLWL‫ڰ‬LFsQ. xXEsQX[FXDQFsXQLFDPD[ULEL‫ڰ‬XUD
11੅$sPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[DFsx~Fs‫ڰ‬DLQ sëtëaۛ xa. 18੅Sëtëtax ca a ëma usoquin
FDFDPDELPHQX‫ڰ‬LFsDQxXPDUXFs nëëncëxۛ a aín tsin cuin tëxërۛ uia isi
XQLFDPDUDUXPDWLLQWL‫ڰ‬LFsQ, bëría an cuëëncëni ësai quiaxa:
DWXQxXPDUXWL‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQ. 12੅fXFXUL‫ڰ‬DFs, —8LQX‫ڰ‬LFssPi[ELFDsQssPDVDPD
PDQsX[XD‫ڰ‬DFs, maxax upíira upí ‫ڰ‬LD[D.
ichúcësa, perlas, FKXSD[DSX‫ڰ‬DFsVDXSt 19੅4XLDQDQFDPDViQXLWXFsXQt[D

oquin xëocë, bëtsi chupa minanën ‫ڰ‬LFssaribiti me cupúcë bitancëx aín


pucucësa, chupa ushían, DFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ PD[FiQXPDSXFXWLUDUXPDWLLQLTXLD[D:
bëtsi bëtsi sanu i, HOHIDQWH[sWD‫ڰ‬DFsxX, —8VDL‫ڰ‬LPDUL‫ڰ‬LWLELFD‫ڰ‬LD. $sPDQX‫ڰ‬LFs
cupíira cupí ñu, L‫ڰ‬DFs, ‫ڰ‬LPDLQXQFDVKWi XQLFDPD[‫ڰ‬DLVDPDLUDFXUtquixX‫ڰ‬L[XQFD
PDQs‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LPDLQXQEsWVLPDQs‫ڰ‬DFs an aín manë nuntin maruti ñu bëcë
‫ڰ‬LPDLQXQXStLUDPD[D[X[XD‫ڰ‬DFsDFDPD, unicaman ñu biaxa. Bicëbë ca a
13੅‫ڰ‬LPDLQXQVDQXUR, i baca sanuira oquin XQLFDPD[ULEL‫ڰ‬DLVDPDLUDFXUtquixX‫ڰ‬LD[D.
‫ڰ‬DFs, tsëSDVD‫ڰ‬DtVKELQssQFs[VDQXLUDxX, 8VD‫ڰ‬DtQELFDEsnëWLVKLDsPDQX‫ڰ‬LFs
vino, xëni, trigo, trigo rëncë, acama unicamax cëñúaxa.
‫ڰ‬LPDLQXQDxXSDSLPLWL‫ڰ‬DUDFDFsxXLQD 20੅Usai quianan ca ësairibi quiaxa:

‫ڰ‬LPDLQXQFDUQHUR, caballo, caballonëan —Aín unicama paë tanmiquin tëmëUD‫ێ‬


niquincë auto, ‫ڰ‬LPDLQXQXQL, an uni itsi micë, a cupíquin ca Nucën Papa Diosan
xX‫ڰ‬D[~nun maruti, a ñucama bëia —an %DELORQLDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFsxXD[D.
ELWLFDEsUt‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LFs—quixun sinani ca 8VDTXLQ‫ڰ‬DQFDQDtQX‫ڰ‬LFscama, ‫ڰ‬LPDLQXQ
an usa ñu marunuxun bëcë unicamax an aín bana ñuixunun Jesusan caíscë
UDUXPDWLLQWL‫ڰ‬LFsQ. 14੅Inquin ca ësaquin a unicama, ‫ڰ‬LPDLQXQDQ1XFsQ3DSD
sPDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDFDWL‫ڰ‬LFsQ: Diosan bana uni ñuixuncë unicama,
—Anúnmi cuëëan bimiñuma camina ‫ڰ‬LPDLQXQD[DDPLFDWDPscë aín
‫ڰ‬DLQ. Mitsun ñu upíFDPD‫ڰ‬LPDLQXQ unicama, FDPi[ELFXssQWL‫ڰ‬LFsQ.
539 $32&$/,36,6੄18੄19

21੅Usai a unicamax quicëbëtan ca anun PLDQDQDPLVLQiQ[PD‫ڰ‬LQXQ


ñu bacati cushixXiQJHODFK~shinën ‫ڰ‬XQiQPLFsFXStDFDPD‫ڰ‬XFKRTXLQ
maxax chaira, DQXQxXUsQWLPD[i[VD, a castícanxa. 8VDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFDDQ
biquin parúnpapanu niaxa. Ni ca DtQXQLFDPD‫ڰ‬DFsXQLFDPD
quiaxa: cupiaxa.
—A maxax istëcëntimoquin nicë 3੅Usai quianan ca ësairibi quitëcëanxa:

usaribi ca Babilonia, a ëma chaira, —Nucën Papa Dios cananuna


‫ڰ‬LPDLQXQDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD[ULELXQLQD munuma banaquin rabin. Nëëmëti ca
istëFsQWLPRTXLQFsxXFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Babilonia bënamëWLPD‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVK
22,23੅$QX‫ڰ‬LFs, an ñu marucë unicama ca xëQLEXD‫ڰ‬DtQELDtQWVLQFXLQQsWëtۛ ima
EsWVLPHQX‫ڰ‬LFsDQxXPDUXFsXQLFDPD‫ێ‬ ‫ڰ‬LFsQ.
VDPD‫ڰ‬DLVK, ñubë ۛ ‫ڰ‬L[XQFDFDPDELPHQX 4੅8VDL‫ڰ‬LPDLQXQFDPsFsQUDEë ۛ

‫ڰ‬LFsXQLFDPDSDUiQTXLQ‫ڰ‬DWLPDxX ‫ڰ‬LPDLQXQWDsUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ


‫ڰ‬DPLD[D. 8VD‫ڰ‬DtQELFD%DELORQLDsPD ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ caniacëcë unicama
cha anuxun arpa cacë ñua raírinën ‫ڰ‬LPDLQXQD[D‫ڰ‬LWVDEsruñu rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ
‫ڰ‬DPDLQXQUDtULQsQULELSDFRQEDQRPDL‫ێ‬ rabë ۛ ñu, axribia bamatimoi tsócë,
QXQEsWVLEsWVLxXFDPDULEL‫ڰ‬DLFXssQL acaman ca aín bëPinon meu bësuquin
sharatia unin cuatëFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ. An i Nucën Papa Dios, ‫ڰ‬$SXLUD, a rabi
‫ڰ‬DQDQPDQsXQLRFsXQtDQDQX[XQ cuëënquin caxa:
‫ڰ‬DWsFsQWLFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. An ñu rëncë —8VDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Miishi cananuna
xanúan ñu rënquin tarúncaia ca unin munuma banaquin rabin.
cuatëFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ. Anun xubucama 5੅Cacë[ۛ DDQX1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFs
pëFDWLODPSDUtQFD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Unin anuax ësai banaia cana cuan:
[DQXELWLQsWsFD‫ڰ‬LWsFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ. An axa cuëëncëVDELRTXLQ‫ڰ‬DFs
24੅An Nucën Papa Dios quicë bana uni unicama, DtQFXVKLEX‫ڰ‬LPDLQXQ
xXL[XQFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQD[DDPL aín cushimabu, mitsun camina
VLQiQFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQFDPDELPHQX camaxunbi Nucën Papa Dios
‫ڰ‬LFsXQLDXQLQ‫ڰ‬DFs, ax ca Babilonianu UDELWL‫ڰ‬DLQ.
‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ‫ڰ‬XFKD‫ڰ‬LD[D. 8VD‫ڰ‬DLQFD
%DELORQLDQX‫ڰ‬LFsXQLFDPD1XFsQ3DSD &DUQHUR‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXSt
Diosan cëñuaxa. bama, a unin xanu bicësa isá bana

19
1੅8VDTXLDQ‫ڰ‬DQFDQD‫ڰ‬DLVDPDLUD 6੅UsaiquicëbëWDQFDQD‫ڰ‬DLVDPDLUDXQL
uníxa naínuax munuma sharati munuma cushin banacësari banaia cuan.
banaia cuan, ësai qui: A banax ca baca xuqui cushíinra
Nucën Papa Dios cananuna banarucëVDUL‫ڰ‬LDQDQFDQiPXQXPD
munuma banaquin rabin. Axa banacëVDULEL‫ڰ‬LD[D. Ësai banaia cana
‫ڰ‬$SXLUD‫ڰ‬DLVKFXVKLLUDDQFDXQL cuan:
DLQDQ‫ڰ‬LQXQLëmۛ iaxa quiquin ca 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVD[DDtQFXVKLFKDLUD
FDPDELXQLQDUDELWL‫ڰ‬LFsQ. 2੅Ax ‫ڰ‬DLVKEsWVLFXVKLVDPD, ax ca
DtQVLQDQXStLUD‫ڰ‬L[XQFDXLVDFDUD ‫ڰ‬$SXLUD‫ڰ‬LFsQ. A cananuna
RWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DLD. fX‫ڰ‬DWLPD munuma banaquin rabin.
FXssQTXLQPDFDXVRTXLQ‫ڰ‬DLD. Usa 7੅Cuëëinra cuëënquin a rabinun ca

‫ڰ‬L[XQFD%DELORQLDsPDQX‫ڰ‬LFs rabican. $Q~DQD&DUQHUR‫ڰ‬LFsVDUL‫ێ‬


unicama, DQFDPDELPHQX‫ڰ‬LFs ELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, ax
XQLFDPD‫ڰ‬DWLPDxX‫ڰ‬DQXQ‫ڰ‬XQiQ‫ێ‬ DtQXQLFDPDEsELUinanti nëtë ca
$32&$/,36,6੄19 540

uaxa. $tQXQLFDPD[FDDEs‫ڰ‬LQX[ VLQiQñucama a upí oia. 12੅Aín bëru rabë ۛ


mëníocaxa, unían biti xanúxa aín ca tsi rëTXLUXFssQ[iLUDLVFsVD‫ڰ‬LD[D. Axa
bënëEsELUinanux upiti mëQtRFD‫ێ‬ aséUDEL‫ڰ‬DSXLUD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬DSXQPDxXWL
cësaribiti. 8੅8VD‫ڰ‬DLQFDDtQ ‫ڰ‬LWVDLUDDtQPD[FiQX‫ڰ‬LD[D. Aín anë
unicama chupa chuañuma, uxua cuëQsRFs‫ڰ‬LFsFDXLQX‫ڰ‬LFsXQtQELXLVDL
XStLUDSDxXFsVD‫ڰ‬LFsQ. TXLFsFDUDD‫ڰ‬LFsTXL[XQ‫ڰ‬XQiQWLPD‫ڰ‬LFsQ,
Banaia ësai quia cana cuan. Axa DLQVKLFD‫ڰ‬XQDQLD. 13੅Aín chupa ca imin
Jesucristomi catamëcë unicaman SXFXFs‫ڰ‬LD[D. Ax ca aín anë Nucën Papa
pañucë chupa, D[FDDtQQXLWXXSt‫ڰ‬L[XQ 'LRVDQ%DQDFDTXLQDQsFs‫ڰ‬LD[D. 14੅Axa
XStxX‫ڰ‬DFsD‫ڰ‬XQiQWLRFs‫ڰ‬LFsQ. QDtQX‫ڰ‬LFsFDEDOORX[XDQXWVyFsD[
9੅Usai quicëbëWDQFDiQJHOQsQ‫ڰ‬sFD[D: chiquitia ca aín caballo uxuanu tsotax
—Ësaquinribi ca cuënëot: “Uicamax naínuax chiquíTXLQD[DDEs‫ڰ‬LFs
FDUD&DUQHUR‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKD unicaman a nuibianxa. An nuibiancëFD‫ێ‬
cupí bama, DQ~DQDtQXQLFDPDDEs‫ڰ‬LWL max ca chupa uxua upíira upí
nëtëDۛ QDEs‫ڰ‬LQXQFDPLFs‫ڰ‬LFs, acamax ca chuaxXPDSDxXFs‫ڰ‬LD[D. 15੅Ax pain
FXssLQUDFXssQWL‫ڰ‬LFsQ, unían xanu chiquícë aín cuëbínuaxa machítusa
biquin abëtan pi unun camicë unicamax manë xëtocë chiquitia cana isan. A
cuëëncëVDPDLUDRLµ. manë xëWRFsD[FDFDPDELPHQX‫ڰ‬LFsD[D
ÊVDTXLQULELFD‫ڰ‬sFD[D: DPLVLQiQFsPDXQLFDPDDQXQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LD[D.
—ÊQsEDQDD‫ڰ‬sQPLFDFsD[FD1XFsQ $[FXVKL‫ڰ‬L[XQFDFDPDELPHQX‫ڰ‬LFs
3DSD'LRVD[DTXLFs‫ڰ‬LFsQ. Ca asérabi XQtDQDtQEDQDFXDQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ.
‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDD[FXVKLLUD‫ڰ‬L[XQD[DDPL
10੅QuicëEsFDQDDUDELQX[DiQJHO nishcë unicama Nucën Papa Diosan
WDQiLQUDQWLQSXU~DQ. 8VDL‫ڰ‬LDELFD‫ڰ‬s mëníosabi oquin castíFDQWL‫ڰ‬LFsQ, uvas
caxa: bimia taën chacacëx cëñúcëVDULEL‫ڰ‬LQXQ.
—8VDL‫ڰ‬Li[PDFD‫ڰ‬LW. Uicaman cara 16੅$tQFKXSDQX‫ڰ‬LPDLQXQFDDtQTXLVLQX‫ێ‬

Nucën Papa Dios quicë bana unicama ribi ësaquin cuëQsRFs‫ڰ‬LD[D: ´‫ڰ‬$SXFDPDQ
ñuixunia an ca Jesús ñuiquin an ‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬LEXFDPDQ‫ڰ‬,EXµ.
‫ڰ‬XQiQPLFsEDQDFDPDXQLxXL[XQLD. 17੅Usaquin istancë[XQFDQDiQJHO

Mibëtan ax Jesús quicë banacama achúshi barinu nicë isan. An ca munuma


quicëVDELRL‫ڰ‬LFsXQLFDPDQ‫ڰ‬DFssaribi EDQDTXLQD[DPHPDQiPLQXiQFsxX
RTXLQFDQD‫ڰ‬sQULELD[TXLFssaribi oquin pëchiucama ësaquin cuëanxa:
‫ڰ‬DTXLQ1XFsQ3DSD'LRVUDELQ. 8VD‫ڰ‬DLQ —Ca ut, Nucën Papa Diosan mitsúnmi
FD‫ڰ‬sUDEL[XQPD1XFsQ3DSD'LRVsshi pinun mëníocësabi oquin nami pinux ca
rabit. timëti ut. 18੅‫ڰ‬$SXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQVXQWiUX‫ێ‬
QsQFDSLWiQFDPD, ‫ڰ‬LPDLQXQDtQFXVKL
Axa caballo uxuanu tsócë unicama, ‫ڰ‬LPDLQXQD[DFDEDOORQXWVyFs
11੅8VDTXLQiQJHOQsQFDFsxun cana naí XQLFDPDD‫ڰ‬LPDLQXQDWXQFDEDOORFDPD‫ێ‬
SDQirabëcë isan. Anuaxa caballo uxua ribi, ‫ڰ‬LPDLQXQDQXQLxXPssxuncëma
chiquitia cana isan. Ax a caballonu unicama, ‫ڰ‬LPDLQXQDQXQLxXPssxuncë
tsócë, ax ca Aín QuicëVDEL2TXLQ‫ڰ‬$Fs unicama, ‫ڰ‬LPDLQXQDtQFXVKLPDXQLEX,
FDTXLQDQsFs‫ڰ‬LDQDQFD$Q8QL ‫ڰ‬LPDLQXQDtQFXVKLXQLEXDFDPDEDPDFs
3DUiQFsPDFDTXLQDQsFs‫ڰ‬LD[D. Usa ax pi ca ut.
‫ڰ‬L[XQFD‫ڰ‬DWLPDXQLFDPDDXLVRTXLQFDUD 19੅Usaquin caia cuatancëxun cana

‫ڰ‬DLVDWDQLDXVRTXLQFDVWtcanan axa upí ñuinacan‫ڰ‬sR, ‫ڰ‬LPDLQXQFDPDELPHQX‫ڰ‬LFs


541 $32&$/,36,6੄19੄20

‫ڰ‬DSXFDPDFsxXQDtQVXQWirucama ‫ڰ‬LQXQFDiQJHOQsQDFDSësۛ a ñuina


‫ڰ‬DFDQDQX[DWVXiquirui timëcۛ ë isan. QsD[XQTXLQLFKDLUDQXQLSixun
$FDPD[FDDtQVXQWirucamabë axa xëpuaxa. 8VDTXLQQLSiFs‫ڰ‬DLVKFDPLO
FDEDOORX[XDQXWVyFsDEs‫ڰ‬DFDQDQX[D EDULWLD‫ڰ‬LFsbëWDQFKLTXtQFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ,
timëFۛ s‫ڰ‬LD[D. 20੅‫ڰ‬$FDQinia ca ñuinacan‫ڰ‬sR ‫ڰ‬XUiLQUD‫ڰ‬LQX[PDEL.
acëñun a rabiquian Nucën Papa Dios 4੅Acama istancëxun cana anu tsóti cha

UDEL[XQPD‫ڰ‬DQXQTXL[XQDQXQLFDPD bëtsi bëtsi isan. Anu ca an uni raíri ñu


SDUiQFsxXLQDFDQ‫ڰ‬sRDULELELFDQ[D. An XStFDUD‫ڰ‬D[D, xXXStPDFDUD‫ڰ‬D[D
XVRTXLQXQLFDPDSDUiQFsxXLQDFDQ‫ڰ‬sR quixun isti, DFDPDWVyFs‫ڰ‬LD[D. Acama
ax ca an bëtsi ñuinacan‫ڰ‬sR‫ڰ‬LWVDPD[Fiñu isanan cana axa —‫ڰ‬s[FDQD-HV~VQDQ‫ڰ‬DL
DQLVPDLQXQXQLQ‫ڰ‬DFsPDxX‫ڰ‬DTXLQXQL —quiquin bana ñuixuncë cupí tëbíscacë
SDUDQD‫ڰ‬LD[D. $[FDDQ‫ڰ‬LWVDPD[Fiñu unicama, ‫ڰ‬LPDLQXQD[D1XFsQ3DSD
ñuinacan‫ڰ‬sRQDQ‫ڰ‬LFs‫ڰ‬XQiQWLRTXLQ Diosan bana cuacë cupí tëbíscacë
cuënëocë unicama, ‫ڰ‬LPDLQXQDQD unicama, acaman ñunshínribi isan.
WDQTXLQ‫ڰ‬DFsxXUDELFs, acama paran a $FDPD[FD‫ڰ‬LWVDPD[FixX‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬LWVD
‫ڰ‬LD[D. ‫ڰ‬$FDQDQTXLQELWDQFsxun ca a matúxca ñuinacan‫ڰ‬sRDUDELPD, ‫ڰ‬LDQDQD
ñuinacan‫ڰ‬sRUDEë ۛ ‫ڰ‬LDQsmë‫ڰ‬sRVDPDQsWVL WDQTXLQXQLQ‫ڰ‬DFsxXDUDELPD, ‫ڰ‬LDQDQ
DQXD[DD]XIUH‫ڰ‬LPDLQXQPDQsWVL DLQDQ‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬XQiQWLRTXLQDtQEsPinan
rëTXLUXFsDQX‫ڰ‬LQXQQLD[D. 21੅A rabëaۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDtQPsFsQFXsQsRFsPD‫ڰ‬LD[D.
DQX‫ڰ‬LQXQQLFs‫ڰ‬DLQFDD[DFDEDOOR ‫ڰ‬ÊQLVFs[FDDFDPD[EDPDDtVKEL
uxuanu tsócë an aín cuëbínuaxa baísquiaxa. Baísquitancëx ca Cristobë
chiquícë manë xëtocë anun axa PLOEDULWLD‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LD[D. 5੅$FDPD[EDtVTXL‫ێ‬
‫ڰ‬DFDQDQX[WLPëFۛ sFDPDFsxXTXLQ‫ڰ‬D[D. Fs‫ڰ‬DtQELFDD[DEDPDUDtULEDtVTXLFsPD
8VDTXLDQ‫ڰ‬DFsDtQQDPLSLFDFDPDEL SDQ‫ڰ‬LD[D, mil baritia inúcëbë cuni
ñuina pëFKLXFDPD[SXFKi[D. baísquinux. 6੅8LFDPD[SDLQFDUDEDtVTXL‫ێ‬
Fs‫ڰ‬LFs, acamax ca Nucën Papa Diosan
0LOEDULWLDFDxXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDFDPD ‫ڰ‬LPLFs[DtQQXLWXXStLUD‫ڰ‬DLVKFXssLQUD
VLSXDFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQxXLTXLFsEDQD FXssQWL‫ڰ‬LFsQ. Bamatëcëntimoi ca

20
1੅Usaquin istancë[XQFDQDiQJHO xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL1XFsQ3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWL
naínuax ubutia isan. $iQJHOQs[ ‫ڰ‬LFsQ. Bamatëcëntimoi ca Nucën Papa
ca quini chaira, anun aín xëcuë xëocati 'LRV‫ڰ‬LPDLQXQ&ULVWRFXssQTXLQ
ñu a tuíanan, manë risi chaira aribi UDELDQDQDEsPLOEDULWLDQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
WXtQFs‫ڰ‬LD[D. 2੅Ubútancëxun ca a 7੅Mil baritia inúcëbë ca Nucën Papa

iQJHOQsQFDSëVۛ D‫ڰ‬DtVKELSLDQDQFs 'LRVDQ‫ڰ‬LPLFs[6DWDQiVTXLQLFKDLUD


ñuinacan‫ڰ‬sRFKDLUD, an bëUiPDUXQXVD DQXD[FKLTXtWL‫ڰ‬LFsQ. 8੅Chiquítancëxun ca
‫ڰ‬L[XQ1XFsQ3DSD'LRVDQXQLRWDEDWLD FDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDSDUiQTXLQ
XQLSDUDQ‫ڰ‬L[XQFDPDELPHQX‫ڰ‬LFsXQL EsWVLRTXLQVLQiQPLWL‫ڰ‬LFsQ. Usoquin
SDUiQFs, xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX ‫ڰ‬DQDQFD*RJFDFs‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LPDLQXQ0DJRJ
6DWDQiV, a biquin mil baritia niaxma FDFs‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LPDLQXQDtQXQLFDPD
‫ڰ‬LQXQPDQsULVLQQsD[D. 3੅Usoquin SDUiQTXLQWVXiquirumiquin axa Nucën
nëatancë[XQFDTXLQLFKDLUDDQXQLSi[D. 3DSD'LRVPLVLQiQFsXQLFDPDEsD
1LSitancëxun xëSXTXLQFDXLQX‫ڰ‬LFs ‫ڰ‬DFDQDQXQWLPsWL‫ڰ‬LFsQ. An timëcë
XQtQEL[sRFDLVDPDRTXLQ‫ڰ‬XQiQWLR[D. XQLFDPD[FD‫ڰ‬DLVDPDLUD‫ڰ‬DLVKSDU~QSDSD
$QXD[DXQLFDPDSDUiQWscënux PDVLVDULEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 9੅‫ڰ‬ÊQLVFsxun ca
chiquitima, anu mil baritian sipuacë WVXicarucëxun mecamanu cuanquin a
$32&$/,36,6੄20੄21 542

VXQWirucaman anua an Nucën Papa XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQFDSDU~QSDSDQXD[


'LRVDQEDQDFXDFsVXQWiUXFDPD‫ڰ‬LFs, a bacamiquia camaxribi baísquiaxa.
bëararanan a Nucën Papa Dios cuëëncë %DtVTXLDFDXLVRTXLQFDUDxX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬D[D,
ëma, Jerusalén, aribi bëararaxa. usoquinribi Nucën Papa Diosan
Bëararatiabi ca Nucën Papa Diosan XLVRTXLQFDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬D[D.
naíQXD[XFsPDQsWVLQDVXQWirucama ‫ڰ‬$QDQFDXLVRTXLQFDUDxXXSt‫ڰ‬D[D
cëñuaxa. 10੅Usoquin cëñuanan ca usaribi oquin a upitia bamatimoi abë
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSX, an unicama WVRQXQ‫ڰ‬LPLD[D. 14,15੅8VDTXLQ‫ڰ‬i‫ڰ‬DLQFD
SDUiQFs, D‫ڰ‬LDQsmë‫ڰ‬sRVDPDQsWVL, EDPDWL‫ڰ‬LPDLQXQDQXDXQLEDPDFs‫ڰ‬LFs
anuaxa azufreribi rëquirucë, DQX‫ڰ‬LQXQ D[‫ڰ‬LDQsmë‫ڰ‬sRVDPDQsWVLUsquirucë anu
niaxa. $QXD‫ڰ‬LWVDPD[FixX‫ڰ‬LDQDQ‫ڰ‬LWVD QLFs‫ڰ‬LD[D. ‫ڰ‬,PDLQXQFDXLXQLFDPD[FDUD
matúxcañu ñuinacan‫ڰ‬sRD‫ڰ‬LPDLQXQEsWVL Nucën Papa Diosan nëWsQX‫ڰ‬LQXQDtQDQs
ñuinacan‫ڰ‬sRDQ1XFsQ3DSD'LRV cuëQsRPD‫ڰ‬LFs, acamaxribi anuax
rabiquinma ñuinacan‫ڰ‬sRUDELQXQTXL[XQ bamatëFsQFsVD‫ڰ‬DLVKFKLTXtWLPRL‫ڰ‬LQX[,
XQLFDPDSDUiQFs, DQXDWX[‫ڰ‬LFsFD ‫ڰ‬LDQsmë‫ڰ‬sRVDPDQsWVLQXQLFs‫ڰ‬LD[D.
xXQVKLQ‫ڰ‬DWLPDQsQ‫ڰ‬DSXULELDQXQLD[D.
Anuxun ca acaman nëtën ۛ bi imëb
ۛ i 1DtEsDPHLy‫ڰ‬LWLEDQD
ۛ
21
xëQLEXD‫ڰ‬DtQELQsWëtimoquin paë 1੅Usaquin istancëxun cana a
tanquin tëmëUDWL‫ڰ‬LFsQ. pain unio naí, me, parúnpapa,
acamaxa nëtëFۛ s‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DLQ, naí ió
$QX1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFs, a bëmánon
‫ڰ‬LPDLQXQPHLyribi isan. 2੅Isanan cana
unicama sëtëcۛ ë isa
Jerusalén ëma ió, upíira upí, Nucën
11੅Usaquin istancë[XQFDQDDQXD‫ڰ‬DSX Papa Diosan nëtënuaxa ubutia isan. ‫ڰ‬ÊQ
tsóti uxua chaira isan, anu tsócë aribi LVFs[FDXStLUDXSt‫ڰ‬LD[D, xanúxa bërí
cana isan. ,VFs[ELFDD[DQX‫ڰ‬DLQ, me bënunux upiti mëníocacësaribi. 3੅Isanan
‫ڰ‬LPDLQXQQDtFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQX‫ڰ‬LFs cana naínuaxa munuma ësai qui banaia
ñucama nëtëaۛ xa, nëWsWLFDDQXDD[‫ڰ‬LWL cuan:
‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LD[D. 12੅Usaquinribi isanan cana —&DPLQDLVWL‫ڰ‬DLQ, anua uni bucucë,
axa bama unicama, uni cushibu DQXFD1XFsQ3DSD'LRVEsUt‫ڰ‬LD. Anu
‫ڰ‬LPDLQXQXQLFXVKLPDEX, acamaxa DtQXQLFDPD‫ڰ‬LFsDQXFD1XFsQ3DSD
baísquitancëx anua Nucën Papa Dios 'LRV‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. A unicamax ca asérabi aín
‫ڰ‬LFsDtQEsPinon sëtëcۛ ë isan. A XQL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. $[DtQ'LRV‫ڰ‬DLVKFDDtQ
unicamaxa sëtëm ۛ ainun ca quirica XQLFDPDEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 4੅An ca aín unicama
achúshi, anu ui unicamax cara Nucën DtQEsXQDQPsVFXWLDLQLPDViQXLWXWLDEL
3DSD'LRVEs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsTXL[XQDtQDQs nëtëP ۛ LWL‫ڰ‬LFsQ, aín bëun tërën
ۛ quin. A
cuënëocë, D[EDFDFs‫ڰ‬LD[D. A isanan unicamax ca bamatëFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ, usai
cana bëtsi quiricacamaribi isan. A ‫ڰ‬LDQDQFDUDUXPDWsFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ, ‫ڰ‬LDQDQ
quiricacamanu ca añu ñucama cara ca intëFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ, acaman ca paë
XQLFDPDQ‫ڰ‬D[DTXL[XQFXsQsRFs‫ڰ‬LD[D. A tantëFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ. BëUiPDXVDL‫ڰ‬Li
quiricacama isquin ca Nucën Papa ‫ڰ‬DtVKELFDXVDL‫ڰ‬LWsFsQWLPD‫ڰ‬LFsQ.
'LRVDQXQLQFDUDXStxX‫ڰ‬D[D, cara 5੅$EDQD‫ڰ‬sQFXDFsbë ca Nucën Papa

XStPDxX‫ڰ‬D[DTXL[XQLVD[D. Isun ca aín Dios, D[DDQX‫ڰ‬$SXLUD‫ڰ‬DLVKWVyFs, ax ësai


xX‫ڰ‬DFssabi oquin mëníonan an ñu upí quiaxa:
‫ڰ‬DFsXQLXSt‫ڰ‬LPDLQXDQDQxXXStPD‫ڰ‬DFs —&DPLQD‫ڰ‬XQiQWL‫ڰ‬DLQ, cana camabi
unicama tëmëUDQXQ‫ڰ‬LPLD[D. 13੅Bama xXLy‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬DWscënin.
543 $32&$/,36,6੄21

Quianan ca ësairibi quiaxa: FKDLUDDQX‫ڰ‬sEXiQ[D. %XiQTXLDQ


—‫ڰ‬Ê[TXLFssabi oi ca aséUDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. ismicëxun cana Jerusalén ëma upíira
8VD‫ڰ‬DLQFDPLQD‫ڰ‬s[TXLFsEDQDFDPDsQs upí, DQXD1XFsQ3DSD'LRV‫ڰ‬LFs, anuaxa
cuëQsRWL‫ڰ‬DLQ. ubutia isan. 11੅A ëma ca upíira upí,
6੅&D[XQFD‫ڰ‬sFD[D: Nucën papa Diosan cushin pëFDFs‫ڰ‬LD[D,
—Anuishi sënëQ ۛ TXLQFDQD‫ڰ‬DQ. ‫ڰ‬Ê[FDQD maxax upíira upí ichúFsVD‫ڰ‬DLVK, jaspe
XLVDxXELD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬LDFsQ, XVD‫ڰ‬DLVK cacë maxax nibaníEDTXLFsLVFsVD‫ڰ‬LD[D.
FDQDsQsPHQX‫ڰ‬LFsxXFDPDFsx~cëbë 12੅Anun cënëFsD[FDPDQiLQUD‫ڰ‬LD[D.

XVDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDDSDLQ ‫ڰ‬,PDLQXQFDDtQ[sFXsDQXQDWVtQWL


‫ڰ‬XQiQWLEDQD´$µ‫ڰ‬LPDLQXQWVLiQTXLQULEL mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ ‫ڰ‬LD[D. A
‫ڰ‬XQiQWLEDQD´=µDVDULEL‫ڰ‬DLQ. Shimaia uni xëcuëcamanu ca mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ
‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬DFDWVLEsQëcۛ ësa, XVDULELWLD‫ڰ‬sQDQ rabë ۛ iQJHO, ax achúshi achúshitax nicë
‫ڰ‬LLVDWDQLEsnëtia, FDQD‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬DtVKD‫ڰ‬sQ ‫ڰ‬LD[D. A xëcuëcamanu cuënëocë ax ca
%sUXfXQVKLQ8StxX‫ڰ‬LQXQ, cupí Israelnën bëchicë, mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ
ñuixunquinma, ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. 7੅Uicaman cara rabë,ۛ aín anëFDPD‫ڰ‬LD[D. 13੅A cënëcë anu
‫ڰ‬sPLFDWDPsTXLQ‫ڰ‬s[FXssQFsVDELRL‫ڰ‬LWL ca amo camabi rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi
sQFsPD‫ڰ‬LFs, DFDPDFDQD‫ڰ‬sQDQ‫ڰ‬DLVK‫ڰ‬sEs [sFXs‫ڰ‬LD[D. Aucüaxa bari urucë ami
WVyWL‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDQD‫ڰ‬s[DtQ rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi xëcuë, ‫ڰ‬LPDLQXQ
'LRV‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDD[‫ڰ‬sQEschicë ca anúan bari cuabúcë amiribi rabë ۛ
ۛ uian an
‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 8੅8VD‫ڰ‬DtQELFDUDFXëq ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~VKL[sFXs‫ڰ‬LD[D. ‫ڰ‬,PDLQXQ
‫ڰ‬sPLVLQiQWLsQFsXQLFDPD, ‫ڰ‬LPDLQXQDQ ca nortemiribi rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDFK~shi
‫ڰ‬sPLFDWDPscëma unicama, ‫ڰ‬LPDLQXQDQ xëcuë, ‫ڰ‬LPDLQXQVXUPLULELUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ
xX‫ڰ‬DWLPD‫ڰ‬DFsXQLFDPD, ‫ڰ‬LPDLQXQDQXQL achúVKL[sFXs‫ڰ‬LD[D. 14੅Cënëquin nitsíncë
‫ڰ‬DFscama, ‫ڰ‬LPDLQXQDtQ[DQXPD‫ڰ‬LFsEL PD[i[FDPDD[FDPsFsQUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ
EsWVL[DQXFXssQFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDtQ rabë ۛ ‫ڰ‬LD[D. A maxax cha anuribi ca anë
bëQsPD‫ڰ‬LFsELEsWVLXQLFXssQFs cuëQsRFs‫ڰ‬LD[D. Anu cuënëocë anëcamax
[DQXFDPD‫ڰ‬LPDLQXQxX[sDFsxXEë ۛ FD&DUQHUR‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXSt
XQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ1XFsQ3DSD bama, an aín bana uni ñuixunun caíscë
Diosmabi bëtsi ñu rabicë unicama unicama, mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë,ۛ aín
‫ڰ‬LPDLQXQFsPsXQLFDPD, acamax anuaxa anëFDPD‫ڰ‬LD[D.
‫ڰ‬LDQsmë‫ڰ‬sRVDPDQsWVLD]XIUHEsUsquirucë 15੅$[D‫ڰ‬sEsEDQDFsiQJHOD[FDFXUL

DQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, anu bamatëFsQFs‫ڰ‬DLVK ‫ڰ‬DFsWVDWLxX‫ڰ‬LD[D, anúan a ëma


chiquíWLPRL‫ڰ‬LQX[. tupúanan aín xëcuëcama tupúanan aín
cënëcamaribi tupúnti. 16੅Tupunia cana
-HUXVDOpQLy isan, DsPD[FDDPR‫ڰ‬LFsUDEë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQ
9੅Usaiquicëbëtan ca mëcën achúshi rabë ۛ ‫ڰ‬DLVKEstsibëtan sënëQ
ۛ EL‫ڰ‬LD[D.
‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ iQJHOFDPDDQXQsQs Anun tupúnti tsatían tupúncëx ca aín
PHQX‫ڰ‬LFsXQLFDPDDVKLTXLQWsmëramiti chaxcë ۛ dos mil doscientos kilometro
xXDDtQ[DQSDQX‫ڰ‬LFs, acama achúshinën ‫ڰ‬LD[D. Usaribi ca aín namë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQDtQ
sVDTXLQ‫ڰ‬sFD[D: PDQiPL‫ڰ‬LD[D. 17੅Unin tupúncësaribi
—Ca ut. &DUQHUR‫ڰ‬LFssaribitia unin RTXLQFDiQJHOQsQDtQFsnëribi
‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, DQDEsD‫ڰ‬LQXQELQX[XQ tupúanxa. 7XS~QFs[FDDtQPDQiPL
FDFsDtQXQLFDPDDFDQDPLLVPLWL‫ڰ‬DLQ. VHVHQWD\FXDWURPHWUR‫ڰ‬LD[D.
10੅Usaquin catancë[XQFD‫ڰ‬X[Fsmabi 18੅Cënëcë ax ca jaspe cacë maxax paxa

QDPicëVRTXLQ‫ڰ‬sQLVFsxun aín bashi ‫ڰ‬DtVKELWXQiQWDQL‫ڰ‬DLVK, nibaníbaquicë


$32&$/,36,6੄21੄22 544

‫ڰ‬LD[D. ‫ڰ‬,PDLQXQFDDsPDQX‫ڰ‬LFsxXFDPD ‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ, XLXQL[FDUD‫ڰ‬DLVDPD


D[FXULXSt‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DLVK, Es[QDQEs[QiQ‫ێ‬ xX‫ڰ‬DFs‫ڰ‬LFs‫ڰ‬LPDLQXQXLXQL[FDUD
TXLFsVD‫ڰ‬LD[D. 19੅Cënëquin nitsíncë cëmëia, XVDXQL[FDDQX‫ڰ‬LWLPD‫ڰ‬LFsQ. Ui
PD[i[FDPDDEsPsVF~cë ca maxax unicamax cara Nucën Papa Diosan
XStLUDXSt‫ڰ‬LD[D. Acamax ca jaspe cacë nëWsQX‫ڰ‬LWLRTXLQDtQDQs&DUQHUR
maxax, D[SD[D‫ڰ‬DtVKELWXQiQWDQL‫ڰ‬DLVK ‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, aín
nibaníbaquicë, ‫ڰ‬imainun zaɹro, D[FXPi quiricanu cuëQsR‫ڰ‬LFs, acamax cuni ca
batsisa, ‫ڰ‬LPDLQXQiJDWDD[FXPiEDWVLVD DQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.

22
‫ڰ‬DtVKELWXQiQWDQL, ‫ڰ‬LPDLQXQHVPHUDOGD, 1੅8VDTXLQ‫ڰ‬sLVPLWDQFsxun ca

ax ñu paxa iscësa, 20੅‫ڰ‬LPDLQXQyQLFs, ax angelnën anua Nucën Papa Dios


X[XDWDQL‫ڰ‬DtVKELVsrisabë mëscúcë, ‫ڰ‬LPDLQXQ&DUQHUR‫ڰ‬LFssaribitia unin
‫ڰ‬LPDLQXQFRUQDOLQD, ax ushíantani ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, D[‫ڰ‬LFs, anuaxa baca
‫ڰ‬LPDLQXQFULVylito, D[SD[DVD‫ڰ‬LDQDQ DtQ‫ڰ‬XQSD[Es[QDQEs[QiQTXLFs
bëtsibëribi mëscúFsVD‫ڰ‬LPDLQXQEHULOR, FKLTXLWLD‫ڰ‬sLVPLD[D. 2੅A bacax ca a
D[xXSD[DWDQLVD‫ڰ‬DLVKQLEDQtbaquicë sPDQX‫ڰ‬LFsEDLFKDDQ~QEL[REXFs‫ڰ‬LD[D.
‫ڰ‬LPDLQXQWRSDFLR, ax curúnsa, ‫ڰ‬LPDLQXQ $EDFD[FD‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬DtVKEL1XFsQ3DSD
crisoprasa, D[FXULVD‫ڰ‬DtVKELxX Diosan cushi anúan uni bamatimoi tsóti,
paxasaribi, ‫ڰ‬LPDLQXQMDFLQWR, ax ushían D‫ڰ‬LD[D. A baca aín cuëbí rabë ۛ amo anu
‫ڰ‬DtVKELWXQiQWDQL, ‫ڰ‬LPDLQXQDPDWLVWDD[ ca i achúVKL‫ڰ‬LD[D. Camabi baritian ca a
PLQiQVD‫ڰ‬LD[D. 21੅A ëma aín xëcuëcama in mëcën rabë ۛ ‫ڰ‬LPDLQXQUDEë ۛ oquin
FDSHUODFKDLUDD[SRQDPsLVFsVD‫ڰ‬LD[D. tuaxa, ‫ڰ‬X[sFDPDEL. A bimix i bimisa
Xëcuë achúshi achúshi ax ca perla ‫ڰ‬DtVKELFDD[DQ~DQXQLEDPDWLPRLWVyWL,
achúVKL‫ڰ‬LD[D. A ëman bai cha anu niti D‫ڰ‬LD[D. A i pëchix ca camabi menuax
D[FDFXUL‫ڰ‬DFs‫ڰ‬DtVKELEs[QDQEs[QiQ‫ێ‬ XFsXQt[DDQXQ‫ڰ‬LQVtQWscëntimoi bucuti
TXLFsVD‫ڰ‬LD[D. D‫ڰ‬LD[D. 3੅8VD‫ڰ‬DLQFD1XFsQ3DSD'LRVDQ
22੅1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV, axa aín cushi bëtsi XLVRTXLQFDUD‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsXVRTXLQ‫ڰ‬DWLxX
cushisama, D‫ڰ‬LPDLQXQ&DUQHUR‫ڰ‬LFsVDUL‫ێ‬ DQX‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Anu ca Nucën Papa
ELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, axbia uinu 'LRV‫ڰ‬LPDLQXQ&DUQHUR‫ڰ‬LFssaribitia unin
cara a ëma sënëQLDDQXEL‫ڰ‬DLQ, FD‫ڰ‬sQ ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, D[‫ڰ‬$SX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Usa
LVFs[DsPDQXDQX[XQ1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV ‫ڰ‬LFsFDDQX[XQDtQXQLFDPDQDUDELWL
UDELWL[XEX‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LD[D. 23੅A ëma ca ‫ڰ‬LFsQ. 4੅Rabianan ca anuax abë isananti
Nucën Papa Diosanbi pëcaia. Carnero ‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFD1XFsQ3DSD'LRVDQ
‫ڰ‬LFsVDULELWLDXQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, anë atun bëPinanu cuëQsRFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
anribi ca a ëma pëcaia. 8VD‫ڰ‬DLQFD 5੅$QXFDEsiQTXLFs‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.

baribëWDQ‫ڰ‬X[sQDsPDSscaima. $QX[XQFD1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRVDQELDsPD
24੅Usaquin pëcacëx ca camabi menuaxa pëFDWL‫ڰ‬LFsQ. 8VD‫ڰ‬DLQFDODPSDUtQ
1XFsQ3DSD'LRVQDQ‫ڰ‬LQX[Lëcۛ ë unicama ‫ڰ‬LPDLQXQEDULQSsFDFsDQX‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LWL
aín pëFDFsQXQLWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬,PDLQXQFDD[D ‫ڰ‬LFsQ. Nucën Papa Diosbë ca anuax aín
iëFۛ s‫ڰ‬DSXFDPD[ULELDQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 25੅A unicama xëQLEXD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬DSX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
nëWsQXFDEDTXLVK‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. Usa
‫ڰ‬DLVKFDDQsWsQX‫ڰ‬LFsDtQ[spúti ax Jesucristo utëcënti nëtë ca
xëQLEXD‫ڰ‬DtQELXVDEL[sRFDFs‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, a ‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFsTXLFsEDQD
nëtëx ca baquishima, XVD‫ڰ‬DLQ. 26੅Aín 6੅Ismitancë[XQFDDiQJHOQsQ‫ڰ‬sFD[D:

WXFXULFXXQLFDPDULEL-HVXFULVWRQDQ‫ڰ‬DLVK —‫ڰ‬ÊQPLFDFssabi oi ca aséUDEL‫ڰ‬LWL


FDDQX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ. 27੅8VD‫ڰ‬DLQFDDQXxX ‫ڰ‬LFsQ. 1XFsQ‫ڰ‬,EX'LRV, an ax quicë bana
545 $32&$/,36,6੄22

XQLxXL[XQFsXQLFDPDVLQiQPLFs, an ca 14੅Ui unicamax cara a ëmanu atsínxun,

uisai cara xëQLEXFsPD‫ڰ‬DtQVKLxX‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs DQX‫ڰ‬LFsDQXQXQLEDPDWLPRLWVyWLLELPL


quixuan, DtQXQLFDPDQ‫ڰ‬XQinun, aín biti sinani, chupa uxuira chuañumasa
iQJHO[XD[D. ‫ڰ‬LQXQDtQQXLWXDXSt‫ڰ‬LPLQXQ-HVXFULV‫ێ‬
7੅XëQLEXFsPD‫ڰ‬DtQVKLFDQDXWL‫ڰ‬DLQ. An, tomi catamëtia, DFDPD[FDDQX‫ڰ‬DLVK
ënë bana quicësabi oi ca aséUDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFs FXssLQUDFXssQWL‫ڰ‬LFsQ. 15੅8VD‫ڰ‬DtQELFD
TXL[XQVLQiQTXLQDEDQDFXDFs ‫ڰ‬DLVDPDXQLFDPD[DsPDsPiLQVKL‫ڰ‬LWL
unicama, D[FDFXssLQUDFXssQWL‫ڰ‬LFsQ. ‫ڰ‬LFsQ. $QxX‫ڰ‬DLVDPDVLQiQFsXQLFDPD,
8੅‫ڰ‬Ê[-XDQ‫ڰ‬L[XQFDQD‫ڰ‬sQsQsxXFDPD an ñu xëacë ñubë ۛ unicama, aín xanuma
cuanan isan. Usoquin ënë ñucama ‫ڰ‬LFsELEsWVL[DQXFXssQFsXQLFDPD, aín
FXDQDQLVLFDQDiQJHO, DQ‫ڰ‬sLVPLFs, a bëQsPD‫ڰ‬LFsELEsWVLXQLFXssQFs
UDELQX[DWDQiLQUDQWLQSXU~DQ. 9੅‫ڰ‬ÊQD xanucama, DQXQL‫ڰ‬DFsXQLFDPD, an
rabicascë[XQELFD‫ڰ‬sFD[D: Nucën Papa Diosmabi bëtsi ñu rabicë
—8VDL‫ڰ‬LD[PDFD‫ڰ‬LW. Mibëtan, an min unicama, D[DXQLSDUiQWLFXssQLFsmëcë
‫ڰ‬DFssaribi oquin an Nucën Papa Diosan unicama, acamax ca a ëmanu atsíntima
EDQDXQLxXL[XQFsXQLFDPD‫ڰ‬LPDLQXQDQ ‫ڰ‬LFsQ. &DsPiLQVKL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ.
ënë quiricanu cuënëocë banacama upí 16੅‫ڰ‬Ê[FDQD-HV~V‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬L[XQFDQD

RTXLQVLQiQTXLQFXDFsXQLFDPDQ D[D‫ڰ‬sPLFDWDPscë unicaman ënë


‫ڰ‬DFsVDULELRTXLQFDQD‫ڰ‬sQULELD[ xXFDPD‫ڰ‬XQiQXQ‫ڰ‬sQiQJHOPLDFDQXQ
quicëVDELRTXLQ‫ڰ‬DTXLQ1XFsQ3DSD'LRV xuan. ‫ڰ‬Ê[FDQD'DYLG, axa judíos
rabin. 8VD‫ڰ‬DLQFD‫ڰ‬sUDEL[XQPD1XFsQ XQLEXQsQ‫ڰ‬DSX‫ڰ‬Li, aín rëE~QTXL‫ڰ‬DLQ. Usa
Papa Diosëshi rabit. ‫ڰ‬DtVKELFDQD‫ڰ‬s['DYLG‫ڰ‬LFsPDSDQ‫ڰ‬DLQ
10੅Usaquin catancëxun ca ësaquinribi ‫ڰ‬LDFsQ. PëFDUDWLD[DED‫ڰ‬LQ~DQ‫ڰ‬LVSRQ
‫ڰ‬sFD[D: XUXFsXVDULELFDQD‫ڰ‬s[‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ.
—Ënë quiricanu cuënëocë ñucama 17੅8VRTXLQFDLDFD&DUQHUR‫ڰ‬LFssaribitia

camina unpuquinma chanioquin ñuiti XQLQ‫ڰ‬XFKDFXStEDPD, Cristo, amia ax


‫ڰ‬DLQ, FDPDELXQtDQ‫ڰ‬XQinun, anun ënë catamëcë unicamabëtan Nucën Papa
xXFDPD‫ڰ‬LWLQsWsFD‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬LFs, XVD‫ڰ‬DLQ. Diosan Bëru Ñunshin Upitan —bënëtishi
11੅$QsWs‫ڰ‬XUDPD‫ڰ‬DtQELFDDQxX‫ڰ‬DWLPD ca ut —quixun a caia. An atun bana
‫ڰ‬DFsXQLFDPDQDQ‫ڰ‬DFsVDELRTXLQ‫ڰ‬DWL cuacë unicamanribi ca —bënëtishi ca
‫ڰ‬LFsQ, D[D‫ڰ‬XFKDFsXQL[FDXVDELL‫ڰ‬XFKDWL utëcën —TXL[XQDFDWL‫ڰ‬LFsQ. Shimaia uni
‫ڰ‬LFsQ, DQXStxX‫ڰ‬DFsXQLQFDDQ‫ڰ‬DFssabi ‫ڰ‬XQSD[‫ڰ‬DFDWVLEsQëcۛ ësa usaribitia ax
RTXLQ‫ڰ‬DWL‫ڰ‬LFsQ, ax Nucën Papa Dios -HVXVFULVWRQDQ‫ڰ‬LFDWVLEsQëcۛ ë uni, an ca
cuëëncëVDELRL‫ڰ‬LFsXQL[FDXVDEL‫ڰ‬LWL ami catamëquin Jesucristo —ëx cana
‫ڰ‬LFsQ. PLQDQ‫ڰ‬LLVDWDQL—TXL[XQFDWL‫ڰ‬LFsQ. Usaía
12੅XëQLEXFsPD‫ڰ‬DLQFDQDXWL‫ڰ‬DLQ. ‫ڰ‬LDFD&ULVWRQsQDLQDQ‫ڰ‬LPLDQDQ[snibua
8TXLQFDQDDQxXXSt‫ڰ‬DFs‫ڰ‬sQXQLFDPD ‫ڰ‬DtQELDEs‫ڰ‬LQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬LFsQ, cupímashi.
XLVRTXLQFDUDxXFDPD‫ڰ‬D[D, usaribi 18੅An ënë quiricanu cuënëocë bana

oquin cupíoquin cuëëQXQ‫ڰ‬LPLWL‫ڰ‬DLQ. iscë unicama cana ësaquin cain:


13੅‫ڰ‬Ê[FDQDXLVDxXELD‫ڰ‬DtPD‫ڰ‬DtQEL‫ڰ‬LDFsQ. —An ënë banacama isquinbi ax
8VD‫ڰ‬DLVKFDQDsQsPHQX‫ڰ‬LFsxXFDPD quicësama oquin bëtsi banacëñun
cëñúcëEsXVDEL‫ڰ‬LWL‫ڰ‬DLQ. 8VD‫ڰ‬DLVKFDQDD mëscuquin ñuixuncë, a ca Nucën Papa
SDLQ‫ڰ‬XQiQWLEDQD´$µ‫ڰ‬LPDLQXQ Diosan ënë quiricanu cuënëocë
WVLiQTXLQULEL‫ڰ‬XQiQWLEDQD´=µDVDULEL banacamaxa uni tëmëramiti quicësabi
‫ڰ‬DLQ. oquin tëmëUDPLWL‫ڰ‬LFsQ. 19੅Uicamanribi cara
$32&$/,36,6੄22 546

sQsTXLULFDQX‫ڰ‬LFs1XFsQ3DSD'LRVDQEDQD —Cana bënëtishi utëFsQWL‫ڰ‬DLQ.


ñuiquinbi bëtsi bëtsi bana —a banax ca Cacëxun cana cuëëinra cuëënquin
‫ڰ‬DLVDPD‫ڰ‬LFs—quiquin a uni ñuixunima, —DViELFD, XVDLFD‫ڰ‬LWL‫ڰ‬LFsQ, ca ut
acama ca Nucën Papa Diosan ënë —quixun, 1XFsQ‫ڰ‬,EX-HV~VFDLQ.
quiricanu cuënëoquin ñuicë Jerusalén ió 21੅1XFsQ‫ڰ‬,EX-HVXFULVWRQsQDtQXQL‫ڰ‬LFs

DQXDEs‫ڰ‬LWLPRTXLQ‫ڰ‬LPLDQDQDQX‫ڰ‬LFs PLWVXQXLEDTXLQ‫ڰ‬DTXLQFs[PLXSt‫ڰ‬LWL
ۛ WL‫ڰ‬LFsQ.
TXLULFDQXD‫ڰ‬LFsDtQDQsDWsUëQ cana cuëënin. 8VDL‫ڰ‬LWLFDQDFXssnin.
20੅$QsQsxXFDPD‫ڰ‬sLVPLFs, DQFD‫ڰ‬sFDLD: Ashi.

Vous aimerez peut-être aussi