149-Pin Nhien Lieu PDF

Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Kyõ thuaät TP.
HCM – Khoa Cơ khí Động lực
MUÏC LUÏC
LÔØI NOÙI ÑAÀU .......................................................Error! Bookmark not defined.
Chöông 1. KHAÙI QUAÙT VEÀ PIN NHIEÂN LIEÄU ............................................ 4
1.1. Khaùi nieäm veà pin nhieân lieäu ................................................................. 4
1.2. Lòch söû hình thaønh pin nhieân lieäu .......................................................... 5
1.3. Caáu taïo chung vaø nguyeân lyù hoaït ñoäng cô baûn cuûa pin nhieân lieäu ....... 8
1.3.1. Caáu taïo chung cuûa pin nhieân lieäu ñôn giaûn ................................. 8
1.3.2. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cô baûn cuûa pin nhieân lieäu .......................... 9
1.4. Söùc ñieän ñoäng thuaän nghòch cuûa pin nhieân lieäu .................................. 11
1.5. Cuïm pin nhieân lieäu vaø heä thoáng pin nhieân lieäu .................................. 14
1.5.1. Cuïm pin nhieân lieäu .................................................................... 14
1.5.2. Heä thoáng pin nhieân lieäu ............................................................. 14
Chöông 2. CAÙC KIEÅU PIN NHIEÂN LIEÄU ................................................... 17
2.1. Phaân loaïi pin nhieân lieäu ...................................................................... 17
2.2. Giôùi thieäu moät soá loaïi pin nhieân lieäu chính ......................................... 18
2.2.1. Pin nhieân lieäu duøng maøng ñieän phaân polymer (PEMFC) .......... 18
2.2.1.1. Caáu taïo cuûa PEMFC ..................................................... 18
2.2.1.2. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa PEMFC ................................ 21
2.2.1.3. AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä, aùp suaát vaø ñoä aåm .................. 22
2.2.2. Pin nhieân lieäu duøng methanol tröïc tieáp (DMFC) ....................... 24
2.2.3. Pin nhieân lieäu kieàm (AFC) ........................................................ 26
2.2.3.1. Caáu taïo vaø nguyeân lyù hoaït ñoäng ................................... 26
2.2.3.2. Caùc ñaëc ñieåm ................................................................ 27
2.2.4. Pin nhieân lieäu axit phosphoric (PAFC) ...................................... 28
2.2.4.2. Caùc ñaëc ñieåm ................................................................ 28
2.2.5. Pin nhieân lieäu muoái carbonate noùng chaûy (MCFC) ................... 29
2.2.5.2. Caùc ñaëc ñieåm ................................................................ 30
2.2.6. Pin nhieân lieäu oxit raén (SOFC) .................................................. 31
2.2.6.2. Caùc ñaëc ñieåm ................................................................ 31
Chöông 3. CAÙC CHÆ TIEÂU ÑAÙNH GIAÙ PIN NHIEÂN LIEÄU ...................... 34
3.1. Hieäu suaát cuûa pin nhieân lieäu ............................................................... 34
3.1.1. Hieäu suaát lyù töôûng cuûa pin nhieân lieäu ....................................... 34
3.1.2. Hieäu suaát ñieän aùp cuûa pin nhieân lieäu ......................................... 35
3.1.3. Hieäu suaát söû duïng nhieân lieäu ..................................................... 38
3.1.4. Hieäu suaát toång quaùt cuûa pin nhieân lieäu ..................................... 38
3.2. Nhieân lieäu söû duïng cho pin nhieân lieäu ................................................ 38
Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell) 1

Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Kyõ thuaät TP.HCM – Khoa Cơ khí Động lực
3.2.1. Saûn xuaát hydro ........................................................................... 39

3.2.2. Löu chöùa hydro .......................................................................... 42
3.2.3. Phaân phoái hydro ......................................................................... 45
3.2.4. Saûn xuaát hydro tröïc tieáp treân heä thoáng pin nhieân lieäu............... 45
3.2.5. Vaán ñeà an toaøn cuûa nhieân lieäu hydro ........................................ 47
3.2.6. Tæ leä hoøa troän giöõa nhieân lieäu vaø chaát oxy hoùa ......................... 48
3.3. Söï taùc ñoäng cuûa pin nhieân lieäu ñeán moâi tröôøng .................................. 50
3.4. Chi phí cheá taïo vaø söû duïng pin nhieân lieäu .......................................... 51
3.5. Phaïm vi öùng duïng cuûa pin nhieân lieäu.................................................. 51
3.5.1. Caùc öùng duïng caàm tay ............................................................... 52
3.5.2. Caùc öùng duïng tónh taïi ................................................................ 52
3.5.3. Caùc öùng duïng di ñoäng ................................................................ 53
3.6. Ñaùnh giaù öu ñieåm vaø nhöôïc ñieåm cuûa pin nhieân lieäu ......................... 53
3.6.1. Öu ñieåm ..................................................................................... 54
3.6.2. Nhöôïc ñieåm ............................................................................... 57
Chöông 4. ÖÙNG DUÏNG CUÛA PIN NHIEÂN LIEÄU TREÂN OÂTOÂ ................. 59
4.1. Khaùi quaùt veà oâtoâ pin nhieân lieäu .......................................................... 59
4.2. Phaân loaïi oâtoâ pin nhieân lieäu ................................................................ 62
4.2.1. OÂtoâ pin nhieân lieäu söû duïng nhieân lieäu thöù caáp .......................... 62
4.2.2. OÂtoâ pin nhieân lieäu söû duïng hydro tröïc tieáp................................ 63
4.3. Caùc thaønh phaàn chính treân oâtoâ pin nhieân lieäu ..................................... 63
4.3.1. Heä thoáng pin nhieân lieäu ............................................................. 63
4.3.2. Thuøng chöùa nhieân lieäu............................................................... 63
4.3.3. Boä chuyeån ñoåi nhieân lieäu (thieát bò taïo ra hydro) ....................... 64
4.3.4. Nguoàn coâng suaát cöïc ñaïi ........................................................... 66
4.3.5. Ñoäng cô ñieän ............................................................................. 69
4.3.6. Boä chuyeån ñoåi ñieän ................................................................... 71
4.4. Boá trí heä thoáng truyeàn löïc treân oâtoâ pin nhieân lieäu .............................. 72
4.5. Hoaït ñoäng cuûa oâtoâ pin nhieân lieäu........................................................ 73
4.5.1. Caùc cheá ñoä vaän haønh cuûa oâtoâ pin nhieân lieäu ............................. 73
4.5.2. Söï dao ñoäng naêng löôïng cuûa PPS .............................................. 81
4.6. Giôùi thieäu moät soá oâtoâ pin nhieân lieäu ................................................... 82
4.6.1. OÂtoâ pin nhieân lieäu cuûa General Motors (GM) ........................... 82
4.6.2. OÂtoâ pin nhieân lieäu cuûa Pininfarina ............................................ 83
4.7. So saùnh hieäu suaát naêng löôïng cuûa oâtoâ pin nhieân lieäu vôùi caùc loaïi oâtoâ
khaùc ..................................................................................................... 85
KEÁT LUAÄN VAØ ÑEÀ NGHÒ ............................................................................. 89
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO............................................................................... 90

CHÖÔNG 1
KHAÙI QUAÙT VEÀ
PIN NHIEÂN LIEÄU
----- o0o -----

Chöông 1
KHAÙI QUAÙT VEÀ PIN NHIEÂN LIEÄU
1.1. KHAÙI NIEÄM VEÀ PIN NHIEÂN LIEÄU
Pin nhieân lieäu laø moät thieát bò coù theå chuyeån ñoåi tröïc tieáp hoùa naêng
cuûa nhieân lieäu thaønh ñieän naêng nhôø vaøo caùc quaù trình ñieän hoùa.
Hai nhieân lieäu cô baûn caàn thieát cho pin nhieân lieäu vaän haønh laø hydro
(hoaëc nhieân lieäu giaøu hydro) vaø oxy (thöôøng laø oxy töø khoâng khí). Quaù trình
bieán ñoåi naêng löôïng trong pin nhieân lieäu ñöôïc thöïc hieän theo phaûn öùng hoùa hoïc
toång quaùt sau:
1
H 2  O 2  H 2 O + ñieän naêng + nhieät naêng.
2
Nhieân lieäu Ñieän naêng

(hydro)
PIN NHIEÂN LIEÄU Nhieät
Khoâng khí Nöôùc, CO2
(oxy)
Hình 1.1. Sô ñoà moâ taû pin nhieân lieäu
Ñoäng cô hydro cuõng duøng khí hydro, nhöng khaùc vôùi ñoäng cô hydro ôû
choã, pin nhieân lieäu khoâng tröïc tieáp ñoát chaùy hydro maø duøng chaát xuùc taùc ñeå
taùch caùc electron töø caùc nguyeân töû hydro coù trong nhieân lieäu ñeå taïo thaønh caùc
ion, sau ñoù höôùng caùc ion vaø caùc electron naøy theo moät chieàu nhaát ñònh ñeå taïo
ra doøng ñieän.
Nhö vaäy, trong pin nhieân lieäu hoaøn toaøn khoâng coù söï chaùy nhö trong
ñoäng cô ñoát trong, do ñoù, noù sinh ra löôïng khí gaây hieäu öùng nhaø kính ít hôn
nhieàu vaø khoâng sinh ra caùc khí thaûi gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. Neáu nhieân lieäu söû
duïng laø hydro nguyeân chaát vaø oxy thì pin nhieân lieäu chæ sinh ra nhieät vaø sản
phaåm phuï laø nöôùc (moät soá loaïi coøn coù theâm CO2 ). Maët khaùc, noù khoâng coù söï
chuyeån hoùa nhieät thaønh cô naêng neân hieäu suaát cuûa noù khoâng bò giôùi haïn bôûi
hieäu suaát nhieät cuûa chu trình Carnot, ngay caû khi vaän haønh ôû nhieät ñoä töông
ñoái thaáp.
Vaø cuõng töông töï nhö accu, pin nhieân lieäu cuõng laø moät thieát bò taïo ra
doøng ñieän thoâng qua cô cheá phaûn öùng ñieän hoùa. Tuy nhieân, ñieåm khaùc bieät

naèm ôû choã, pin nhieân lieäu coù theå taïo ra doøng ñieän lieân tuïc khi cung caáp ñaày ñuû
nhieân lieäu cho noù, trong khi ñoù, accu caàn phaûi ñöôïc naïp ñieän laïi (saïc) töø moät
nguoàn ñieän beân ngoaøi sau moät thôøi gian söû duïng. Nhö vaäy, muoán taùi söû duïng
laïi accu thì caàn phaûi coù moät thôøi gian daøi ñeå naïp ñieän laïi, trong khi pin nhieân
lieäu thì chæ caàn cung caáp nhieân lieäu thì coù theå coù ñieän ñeå söû duïng.
So vôùi naêng löôïng gioù vaø naêng löôïng maët trôøi, pin nhieân lieäu khoâng
phuï thuoäc vaøo thôøi tieát vaø ñoä daøi cuûa ngaøy, noù coù theå ñaûm baûo cung caáp
naêng löôïng 24/24 giôø. Khi naøo coøn ñöôïc cung caáp hoùa chaát, pin seõ cung caáp
ñieän.
Nguoàn nhieân lieäu söû duïng cho pin nhieân lieäu raát doài daøo. Oxy thì ñaõ
coù saün trong khoâng khí, coøn hydro coù theå thu ñöôïc töø nhieàu nguoàn khaùc nhau
nhö: nhieân lieäu hoùa thaïch, nhöõng nguoàn nhieân lieäu taùi sinh, naêng löôïng haït
nhaân, nguoàn taøi nguyeân coù trong nöôùc,… Ñieàu naøy laøm giaûm söï phuï thuoäc daàu
moû vaøo caùc nöôùc khaùc.
Nhö vaäy, coù theå thaáy, pin nhieân lieäu laø moät trong nhöõng nguoàn naêng
löôïng tieân tieán nhaát hieän nay, noù ñoùng vai troø nhö moät maùy saûn xuaát ñieän thöïc
thuï vôùi nhieân lieäu ñaàu vaøo chæ caàn hydro vaø oxy.
1.2. LÒCH SÖÛ HÌNH THAØNH PIN NHIEÂN LIEÄU
Pin nhieân lieäu ñaõ ñöôïc nhieàu ngöôøi nghieân cöùu töø theá kæ 19, nhöng phaùt
minh ñaàu tieân veà pin nhieân lieäu ñöôïc ghi nhaän laø cuûa oâng William Robert
Grove (1811-1896) – nhaø khoa hoïc töï nhieân xöù Wales – vaøo naêm 1839. Phaùt
minh naøy döïa treân cô sôû cuûa quaù trình ñieän phaân nöôùc. OÂng Grove tin raèng,
neáu coù theå taùch nöôùc thaønh hydro vaø oxy nhôø vaøo naêng löôïng ñieän thì quaù trình
ngöôïc laïi cuõng coù theå xaûy ra, töùc laø coù theå saûn xuaát ra doøng ñieän baèng caùch keát
hôïp hydro vaø oxy. Vaø ôû thôøi ñieåm naøy, platin ñöôïc xem laø chaát xuùc taùc cho
phaûn öùng giöõa hydro vaø oxy. Döïa vaøo caùc giaû thieát ñoù, oâng Grove ñaõ cheá taïo
thaønh coâng moâ hình thöïc nghieäm ñaàu tieân cuûa pin nhieân lieäu, bao goàm hai ñieän
cöïc platin ñöôïc bao truøm bôûi hai oáng hình truï baèng thuûy tinh, moät oáng chöùa
hydro vaø oáng kia chöùa oxy. Khi chuùng ñöôïc nhuùng trong axit sulfuric loaõng,
moät doøng ñieän xuaát hieän giöõa hai ñieän cöïc vaø nöôùc ñöôïc sinh ra trong caùc ống.
Ñeå taêng ñieän aùp ñaàu ra, oâng Grove ñaõ lieân keát nhieàu thieát bò nhö vaäy vôùi nhau
vaø taïo thaønh moät thiết bị maø oâng goïi laø “accu khí” (gas battery).
Naêm 1889, hai nhaø hoùa hoïc Ludwig Mond vaø Charles Langer ñaõ coá
gaéng phaùt trieån moâ hình cuûa Grove vaøo öùng duïng trong thöïc teá baèng vieäc söû
duïng khoâng khí vaø khí than ñaù laøm nhieân lieäu. Vaø thuaät ngöõ “pin nhieân lieäu”
(fuel cell) cuõng ñöôïc hình thaønh töø ñaây. Tuy nhieân, do nhöõng haïn cheá veà maët
vaät lieäu vaø kyõ thuaät neân nhöõng nghieân cöùu cuûa hoï khoâng ñöôïc öùng duïng roäng
raõi. Maët khaùc, söï phaùt trieån oà aït cuûa ñoäng cô ñoát trong vaø söï phoå bieán cuûa

nhieân lieäu hoùa thaïch vaøo khoaûng cuoái theá kæ thöù 19 ñaõ laøm cho pin nhieân lieäu
khoâng ñöôïc theá giôùi chuù yù ñeán.
Ñeán naêm 1932, Dr. Francis Thomas Bacon – moät kyõ sö ngöôøi Anh – ñaõ
tieáp tuïc phaùt trieån moâ hình pin nhieân lieäu vôùi nhöõng caûi tieán môùi. OÂng ñaõ thay
theá caùc ñieän cöïc platin baèng vaät lieäu niken ít toán keùm hôn vaø thay theá chaát ñieän
phaân axit sulfuric baèng kali hydroxit, moät chaát coù tính aên moøn ít hôn. Thieát bò
naøy ñöôïc ñaët teân laø “pin Bacon” (Bacon cell) – pin nhieân lieäu kieàm ñaàu tieân
treân theá giôùi. Vaø maõi ñeán 27 naêm sau, töùc laø vaøo naêm 1959, Bacon môùi saûn
xuaát ra moät pin nhieân lieäu thaät söï khaû thi. Loaïi pin naøy coù coâng suaát 5kW, ñuû
cung caáp cho moät maùy haøn ñieän.
Vaøo nhöõng naêm 1950, pin nhieân lieäu môùi thaät söï ñöôïc quan taâm. Luùc
naøy, NASA (National Aeronautics and Space Administration) ñang tìm caùch ñeå
saûn xuaát ñieän cho haøng loaït caùc chuyeán bay coù ngöôøi laùi vaøo khoâng gian.
Phöông aùn söû duïng accu ñaõ gaëp trôû ngaïi veà vaán ñeà troïng löôïng; naêng löôïng
maët trôøi thì quaù ñaét vaøo thôøi ñieåm naøy vaø naêng löôïng haït nhaân thì quaù nguy
hieåm. Trong caùc giaûi phaùp cuûa NASA thì pin nhieân lieäu laø khaû thi nhaát. Vaø
NASA ñaõ quyeát ñònh ñaàu tö ñeå nghieân cöùu vaø phaùt trieån pin nhieân lieäu thaønh
thieát bò coù theå öùng duïng trong caùc chöông trình du haønh vuõ truï.
Vaøo khoaûng thôøi gian giöõa naêm 1955 vaø naêm 1958, hai nhaø hoùa hoïc
laøm vieäc taïi taäp ñoaøn ñieän töû General Electric (Myõ) laø Willard Thomas Grub
vaø Leonard Niedrach ñaõ nghieân cöùu thaønh coâng vaø cho ra ñôøi moät loaïi pin
nhieân lieäu söû duïng maøng trao ñoåi proton (Proton Exchange Membrane - PEM)
ñoùng vai troø laøm chaát ñieän phaân. Vaø “pin nhieân lieäu Grub-Niedrach” ñaõ ñöôïc
NASA söû duïng trong chöông trình du haønh vuõ truï Gemini. Vôùi coâng suaát 1kW,
caùc teá baøo nhieân lieäu naøy ñaõ cung caáp ñoàng thôøi ñieän vaø nöôùc uoáng cho caùc phi
haønh gia vuõ truï. Caùc teá baøo nhieân lieäu cuûa chöông trình Gemini chæ daøi 60cm
vaø coù ñöôøng kính laø 20cm.
Vaøo ñaàu nhöõng naêm 1960, nhaø saûn xuaát ñoäng cô maùy bay Pratt &
Whitney (Canada) ñaõ caáp baèng saùng cheá cho Bacon veà pin nhieân lieäu kieàm
(AFC - Alkaline Fuel Cell). Vôùi muïc tieâu giaûm troïng löôïng cuûa pin nhieân lieäu
söû duïng maøng trao ñoåi proton cuûa General Electric, Pratt & Whitney ñaõ caûi
thieän thieát keá ban ñaàu cuûa Bacon. Vaø keát quaû laø Pratt & Whitney ñaõ giaønh
ñöôïc hôïp ñoàng cuûa NASA trong vieäc cung caáp caùc pin nhieân lieäu cho caùc taøu
du haønh vuõ truï Apollo. Keå töø ñoù, pin nhieân lieäu kieàm ñaõ ñöôïc söû duïng trong
haàu heát caùc taøu du haønh vuõ truï coù ngöôøi laùi cuûa Myõ, keå caû taøu con thoi.
Naêm 1966, General Motors ñaõ cho thöû nghieäm moät oâtoâ söû duïng pin
nhieân lieäu kieàm, chieác xe coù teân goïi laø “GM Electrovan” söû duïng pin nhieân
lieäu kieàm. Pin nhieân lieäu maø “GM Electrovan” söû duïng ñöôïc saûn xuaát bôûi coâng
ty Union Carbide, noù coù coâng suaát 32 kW, söû duïng nhieân lieäu hydro loûng, tuoåi
thoï chæ 1000 giôø. Chieác “GM Electrovan” coù phaïm vi hoaït ñoäng 200km, toác ñoä

cao nhaát ñaït ñöôïc laø 105 km/h. Tuy nhieân, sau khi “GM Electrovan” ñöôïc thöû
nghieäm vaø coâng boá thì döï aùn naøy phaûi taïm hoaõn vì chi phí quaù ñaét. Maët khaùc,
vieäc söû duïng hydro loûng vaøo thôøi ñieåm naøy ñöôïc xem laø khoâng an toaøn treân
ñöôøng coâng coäng, neân noù khoâng ñöôïc cho löu thoâng maø chæ ñöôïc xem laø taøi saûn
cuûa General Motors.
Hình 1.2. Chieác “GM Electrovan” cuûa General Motors
Caùc cuoäc khuûng hoaûng daàu hoûa vaøo nhöõng naêm 1970 ñaõ thuùc ñaåy moät
soá coâng ty vaø toå chöùc chính phuû nghieân cöùu ñeå thöông maïi hoùa roäng raõi pin
nhieân lieäu. Vaø baét ñaàu töø nhöõng naêm 1980, pin nhieân lieäu ñaõ coù nhöõng öùng
duïng roäng raõi trong caùc lónh vöïc cuûa ñôøi soáng, nhaát laø trong caùc nhaø maùy ñieän.
Nhôø cheá taïo ñöôïc caùc vaät lieäu coù hieäu quaû cao vaø coù khaû naêng choáng aên
moøn toát cuõng nhö nhöõng noå löïc tìm kieám moät nguoàn naêng löôïng thaân thieän vôùi
moâi tröôøng cho töông lai, pin nhieân lieäu ñöôïc phaùt trieån maïnh vaøo ñaàu nhöõng
naêm 1990.
Hieän nay, haàu heát caùc caùc coâng ty saûn xuaát oâtoâ lôùn treân theá giôùi ñeàu ñaõ
coâng boá nhöõng maãu xe chaïy baèng pin nhieân lieäu nhö: NECAR, F-Cell cuûa
DaimlerChrysler; BMW 745H cuûa BMW; MOVE FCV-KII cuûa Daihatsu; FCX,
FCX-V1, FCX-V2 cuûa Honda; FCHV cuûa Toyota,…. Ngoaøi ra, caùc cuoäc thöû
nghieäm pin nhieân lieäu treân xe buyùt ôû Chicago (Myõ), Vancouver (Canada) vaø
caùc thaønh phoá khaùc ôû Baéc Myõ vaø Chaâu AÂu ñaõ cho thaáy khaû naêng öùng duïng pin
nhieân lieäu treân oâtoâ seõ coù nhieàu trieån voïng trong töông lai gaàn.
ÔÛ Vieät Nam, vaøo cuoái naêm 2004, Tieán só Nguyeãn Maïnh Tuaán, Phaân
vieän Vaät lyù taïi TP.HCM ñaõ coâng boá nhöõng keát quaû nghieân cöùu ñaàu tieân cuûa
mình veà pin nhieân lieäu. Loaïi pin maø Tieán só Nguyeãn Maïnh Tuaán nghieân cöùu laø
pin söû duïng nhieân lieäu coàn methanol thay theá cho nhieân lieäu hydro (do hydro
khoù baûo quaûn, deã roø ræ vaø deã phaùt noå khi gaëp tia löûa ñieän trong khoâng khí).
Trong quaù trình nghieân cöùu, caùc nhaø khoa hoïc ôû Phaân vieän Vaät lyù taïi TP.HCM
ñaõ nghieân cöùu, cheá taïo caùc ñieän cöïc duøng maøng haáp thuï carbon coù ñoä daãn ñieän

cao vaø cho chaát khí ñi ngang qua. Ñoàng thôøi, caùc nhaø khoa hoïc cuõng cheá taïo
chaát ñieän phaân duøng giaáy maøng loïc thuûy tinh coù loã thaám sieâu nhoû. Quaù trình
nghieân cöùu ñaõ cho ra loaïi pin nhieân lieäu coù hieäu suaát chuyeån hoùa ñieän naêng
50%, vôùi 250ml coàn coù theå caáp 600 W/giôø ñieän.
Moät nghieân cöùu khaùc ñöôïc Tieán só Nguyeãn Chaùnh Kheâ vaø caùc coäng söï
taïi Trung taâm Nghieân cöùu vaø Phaùt trieån – Khu coâng ngheä cao TP.HCM coâng
boá naêm 2005. Ñoù laø vieäc cheá taïo thaønh coâng maøng chuyeån hoùa proton, voán laø
caùi loõi chính cuûa coâng ngheä vaø ñang ñöôïc nghieân cöùu töø vaät lieäu nano trong
nöôùc. Beân caïnh ñoù, nhoùm cuõng ñang baét ñaàu söû duïng carbon nanotube trong
vieäc taïo ra moät chaát xuùc taùc môùi coù khaû naêng daãn ñeán taêng hieäu suaát chuyeån
hoùa ñieän naêng, giaûm chi phí vaø kích thöôùc cuûa pin nhieân lieäu.
1.3. CAÁU TAÏO CHUNG VAØ NGUYEÂN LYÙ HOAÏT ÑOÄNG CÔ BAÛN
CUÛA PIN NHIEÂN LIEÄU
1.3.1. Caáu taïo chung cuûa pin nhieân lieäu ñôn giaûn
Moät pin nhieân lieäu ñôn giaûn goàm coù hai ñieän cöïc laø anode (laø ñieän
cöïc maø treân ñoù xaûy ra quaù trình oxy hoùa) vaø cathode (laø ñieän cöïc maø treân ñoù
xaûy ra quaù trình khöû). Giöõa hai ñieän cöïc coøn chöùa chaát ñieän phaân
(electrolyte) duøng ñeå vaän chuyeån caùc haït ion töø ñieän cöïc naøy sang ñieän cöïc
khaùc, vaø chaát xuùc taùc nhaèm laøm taêng toác ñoä phaûn öùng.
Hình 1.3. Caáu taïo cuûa moät pin nhieân lieäu ñôn giaûn
Hai ñieän cöïc ñöôïc laøm baèng chaát daãn ñieän (kim loaïi, carbon,…).
Nhieân lieäu (hydro hoaëc caùc nhieân lieäu giaøu hydro) ñöôïc cung caáp ñeán anode

vaø oxy (thöôøng laø oxy töø khoâng khí) ñöôïc cung caáp ñeán cathode. Caùc phaûn
öùng hoùa hoïc taïo ra doøng ñieän xaûy ra taïi hai ñieän cöïc naøy.
Tuøy thuoäc vaøo töøng loaïi pin nhieân lieäu maø chaát ñieän phaân coù theå ôû theå
raén, coù theå ôû theå loûng hoaëc coù caáu truùc maøng. Noù chæ cho pheùp nhöõng ion thích
hôïp ñi qua giöõa anode vaø cathode cuûa pin nhieân lieäu chôù khoâng cho pheùp caùc
electron di chuyeån qua noù.
Ngoaøi ra, ñeå thuùc ñaâåy caùc phaûn öùng hoùa hoïc xaûy ra, ngöôøi ta coøn boå
sung chaát xuùc taùc vaøo giöõa caùc ñieän cöïc vaø chaát ñieän phaân baèng nhieàu caùch
khaùc nhau tuøy theo töøng loaïi pin nhieân lieäu. ÔÛ moät soá kieåu pin nhieân lieäu, chaát
xuùc taùc laø vaät lieäu cuûa ñieän cöïc, trong khi moät soá loaïi pin khaùc thì chaát xuùc taùc
laø moät chaát khaùc ñöôïc ñaët tieáp xuùc giöõa caùc ñieän cöïc vaø lôùp ñieän phaân hoaëc
ñöôïc phuû tröïc tieáp leân chaát ñieän phaân. Maëc duø chaát xuùc taùc trong caùc loaïi pin
nhieân lieäu coù theå khaùc nhau veà vaät lieäu vaø caáu taïo, nhöng chuùng ñeàu coù cuøng
coâng duïng laø thuùc ñaåy caùc phaûn öùng hoùa hoïc xaûy ra ôû caùc ñieän cöïc. Chaát xuùc
taùc coù theå laøm thay ñoåi traïng thaùi hoùa hoïc cuûa caùc chaát khaùc trong khi baûn thaân
chuùng khoâng bò thay ñoåi. Chaát xuùc taùc thöôøng duøng trong pin nhieân lieäu laø caùc
kim loaïi quí nhö platin.
1.3.2. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cô baûn cuûa pin nhieân lieäu
Hình 1.4. Sô ñoà moâ taû nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa pin nhieân lieäu

Caùc phaûn öùng hoùa hoïc taïo ra doøng ñieän xaûy ra taïi caùc ñieän cöïc chính laø
chìa khoùa trong cô cheá hoaït ñoäng cuûa pin nhieân lieäu. Coù nhieàu kieåu pin nhieân
lieäu vaø moãi kieåu vaän haønh moät caùch khaùc nhau tuøy thuoäc vaøo loaïi nhieân lieäu
vaø chaát ñieän phaân söû duïng trong pin. Tuy nhieân, taát caû caùc loaïi pin nhieân lieäu
hieän nay ñeàu coù cuøng moät nguyeân lyù hoaït ñoäng cô baûn nhö sau:
Khi caùc nguyeân töû hydro coù trong nhieân lieäu ñi vaøo anode cuûa pin
nhieân lieäu, caùc phaûn öùng hoùa hoïc xaûy ra taïi ñaây seõ laáy caùc electron cuûa
chuùng. Nhöõng nguyeân töû hydro luùc naøy bò ion hoùa, taïo thaønh ion hydro
mang ñieän tích döông (proton).
Caùc electron mang ñieän tích aâm bò ngaên caûn bôûi chaát ñieän phaân neân
khoâng theå di chuyeån tröïc tieáp töø anode sang cathode maø phaûi ñi voøng qua
moät maïch ñieän beân ngoaøi, taïo ra doøng ñieän moät chieàu. Cuøng luùc ñoù, khí oxy
ñöôïc cung caáp ñeán cathode cuûa pin nhieân lieäu seõ nhaän caùc electron naøy,
taïo thaønh caùc ion oxy ( O 2 ). Vaø trong moät soá daïng pin nhieân lieäu, caùc ion oxy
naøy seõ keát hôïp vôùi caùc ion hydro vöøa ñi qua chaát ñieän phaân töø anode cuûa pin
nhieân lieäu ñeå taïo thaønh nöôùc; ôû moät soá daïng pin nhieân lieäu khaùc, caùc ion oxy
seõ di chuyeån qua chaát ñieän phaân ñeán anode, gaëp vaø keát hôïp vôùi caùc ion hydro ôû
ñoù ñeå taïo thaønh nöôùc.
Nhö vaäy, duø hydro vaø oxy cuøng gaëp nhau vaø keát hôïp vôùi nhau ôû
anode hay cathode nhöng cuoái cuøng cuõng taïo ra nöôùc, thoaùt ra khoûi pin.
Pin nhieân lieäu seõ lieân tuïc phaùt ñieän khi vaãn ñöôïc cung caáp hydro vaø oxy.
Trong pin nhieân lieäu, caùc electron di chuyeån töø anode sang cathode
thoâng qua moät maïch ñieän beân ngoaøi, neân doøng ñieän ñi qua maïch ñieän coù
chieàu töø cathode sang anode. Vì vaäy, cathode laø ñieän cöïc döông vaø anode laø
ñieän cöïc aâm cuûa pin nhieân lieäu.
Döôùi ñaây laø sô ñoà moâ taû hai phaûn öùng cô baûn trong pin nhieân lieäu maø
phaûn öùng toång quaùt cuûa chuùng chính laø phaûn öùng nghòch cuûa quaù trình ñieän
phaân nöôùc:
Phaûn öùng treân anode: 2 H 2  4 H   4e 
Phaûn öùng treân cathode: O 2  4 H   4e   2 H 2 O

Toång quaùt: 2 H 2  O2  2 H 2 O + ñieän naêng + nhieät naêng.
ÔÛ moät soá loaïi pin nhieân lieäu söû duïng nhieân lieäu hoùa thaïch, saûn phaåm
taïo ra cuûa pin coøn coù theå coù CO2 , nhöng löôïng CO2 do pin nhieân lieäu taïo ra ít
hôn nhieàu so vôùi ñoäng cô ñoát trong thoâng thöôøng.
Löôïng ñieän thu ñöôïc töø pin nhieân lieäu phuï thuoäc vaøo nhieàu yeáu toá nhö:
loaïi pin nhieân lieäu, kích côõ pin, nhieät ñoä khi noù hoaït ñoäng, aùp suaát khoâng khí
Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell)

10
ñöôïc cung caáp vaøo pin,… Tuøy theo töøng loaïi pin nhieân lieäu maø ñieän aùp cuûa pin
seõ khaùc nhau, nhöng thoâng thöôøng naèm trong khoaûng töø 0,3 ñeán 0,9V.
1.4. SÖÙC ÑIEÄN ÑOÄNG THUAÄN NGHÒCH CUÛA PIN NHIEÂN LIEÄU
Ñieän naêng do pin nhieân lieäu sinh ra chính laø nhôø coâng höõu ích cuûa
phaûn öùng hoùa hoïc xaûy ra trong pin. Vì pin nhieân lieäu thöïc hieän söï chuyeån ñoåi
tröïc tieáp naêng löôïng hoùa hoïc thaønh naêng löôïng ñieän, neân coâng ñieän cöïc ñaïi
( Wel ) coù theå thu ñöôïc trong quaù trình vaän haønh cuûa pin nhieân lieäu ôû ñieàu kieän
aùp suaát vaø nhieät ñoä khoâng ñoåi ñöôïc tính baèng söï thay ñoåi naêng löôïng töï do
Gibbs ( G ) cuûa phaûn öùng ñieän hoùa. Do ñoù:
Wel  G  nFE (1-1)
trong ñoù:
n – laø soá electron tham gia phaûn öùng.
F – laø haèng soá Faraday (F = 96487 Coulomb.mol-1).
E – söùc ñieän ñoäng thuaän nghòch cuûa pin nhieân lieäu.
Söï thay ñoåi naêng löôïng töï do Gibbs ( G ) trong moät phaûn öùng hoùa hoïc
ñöôïc tính theo coâng thöùc:
 G   Gi   G j (1-2)
SP TG
trong ñoù:
Gi - laø naêng löôïng töï do cuûa chaát taïo thaønh thöù i .
G j - laø naêng löôïng töï do cuûa chaát tham gia phaûn öùng thöù j .
Neáu phaûn öùng trong pin xaûy ra ôû ñieàu kieän aùp suaát tieâu chuaån 1atm vaø
nhieät ñoä tuyeät ñoái T thì:
G 0   nFE 0 (1-3)
trong ñoù:
G 0 – laø söï thay ñoåi naêng löôïng töï do cuûa phaûn öùng ôû ñieàu
kieän aùp suaát tieâu chuaån 1atm vaø nhieät ñoä tuyeät ñoái T.
E 0 - laø söùc ñieän ñoäng thuaän nghòch cuûa pin nhieân lieäu ôû
ñieàu kieän aùp suaát tieâu chuaån 1atm vaø nhieät ñoä tuyeät ñoái T.
Xeùt phaûn öùng toång quaùt:

11
aA  bB  cC  dD
trong ñoù:
A, B – laø caùc chaát tham gia phaûn öùng.
C, D – laø caùc saûn phaåm cuûa phaûn öùng.
a, b, c, d – laø caùc heä soá caân baèng cuûa phaûn öùng.
Söï thay ñoåi naêng löôïng töï do Gibbs cuûa phaûn öùng ñöôïc bieåu thò baèng
bieåu thöùc:
f Cc . f Dd
G  G 0  RT ln (1-4)
f Aa . f Bb
trong ñoù: f i - laø hoaït ñoä cuûa chaát i (i = A, B, C, D).
R - laø haèng soá khí lyù töôûng ( R  8,314 J .mol 1 .K 1 )

Theá bieåu thöùc (1-1) vaø (1-3) vaøo bieåu thöùc (1-4), ta ñöôïc:
f Cc . f Dd
 nFE   nFE 0  RT ln
f Aa . f Bb
RT f c. f d
Suy ra: E  E0  ln Cc Dd (1-5)
nF fA . fB
Trong tính toaùn, ngöôøi ta thöôøng thay caùc giaù trò cuûa hoaït ñoä cuûa caùc
chaát A, B, C, D baèng caùc giaù trò aùp suaát rieâng phaàn ( Pi ) cuûa caùc chaát ñoù.
RT PCc .PDd
Do ñoù: E  E0  ln (lấy) (1-6)
nF PAc .PBd
Bieåu thöùc (1-5) vaø (1-6) xaùc ñònh moái lieân heä giöõa söùc ñieän ñoäng cuûa
pin ôû aùp suaát tieâu chuaån (1 atm) E 0 vaø söùc ñieän ñoäng cuûa pin ôû aùp suaát baát kyø
E . Söùc ñieän ñoäng E 0 ôû moät nhieät ñoä naøo ñoù coù theå tính toaùn töø G 0 cuûa phaûn
öùng trong pin ôû nhieät ñoä ñoù theo bieåu thöùc (1-3).
Ví duï, xeùt pin nhieân lieäu söû duïng nhieân lieäu tinh khieát vaø phaûn öùng
1
trong pin laø H 2  O2  H 2 O(l ) :
2
Töø bieåu thöùc (1-3) ta coù theå tính ñöôïc söùc ñieän ñoäng thuaän nghòch cuûa
pin nhieân lieäu ôû ñieàu kieän aùp suaát tieâu chuaån 1atm vaø nhieät ñoä tuyeät ñoái 298
ñoä K nhö sau:
237,3
0
E 298   1,23V .
2.96,487
1
Ñoái vôùi phaûn öùng: H 2  O2  H 2 O( g ) , ta coù theå tính:
2

12
228,7
0
E 298   1,18V .
2.96,487
Töø bieåu thöùc (1-6), ta coù theå thaáy söùc ñieän ñoäng cuûa pin ôû nhieät ñoä T
taêng khi taêng aùp suaát rieâng phaàn cuûa nhöõng chaát tham gia phaûn öùng hoaëc
giaûm aùp suaát rieâng phaàn cuûa caùc saûn phaåm.
Baûng 1-1 Bieán thieân enthalpy, entropy vaø naêng löôïng töï do Gibbs ôû ñieàu kieän
tieâu chuaån cuûa moät soá chaát tieâu bieåu
H 298
0
S 298
0
G 298
0
Chaát Coâng thöùc

(kJ/mol) (kJ/mol K) (kJ/mol)
Nöôùc H 2 O (loûng) -286,2 -0,1641 -237,3
Nöôùc H 2 O (khí) -242 -0,045 -228,7
Metan CH 4 (khí) -74,9 -0,081 -50,8
Methanol CH 3OH (loûng) -238,7 -0,243 -166,3
Ethanol C 2 H 5 OH (loûng) -277,7 -0,345 -174,8
Carbon
CO (khí) -111,6 0,087 -137,4
monoxit
Carbon dioxit CO2 -393,8 0,0044 -394,6
Amoniac NH 3 (khí) -46,05 -0,099 -16,7
Baûng 1-2 Caùc thoâng soá nhieät ñoäng hoïc cuûa moät soá phaûn öùng tieâu bieåu ôû 250 C
vaø aùp suaát 1atm
H 298
0
S 298
0
G 298
0
Phaûn öùng n
(kJ/mol) (kJ/mol K) (kJ/mol)
1
H 2  O2  H 2O (l ) -286,2 -0,1641 -237,3 2
2
1
H 2  O2  H 2O( g ) -242 -0,045 -228,7 2
2

13
1
C  O2  CO ( g ) -111,6 0,087 -137,4 2
2
C  O2  CO2 ( g ) -393,8 0,003 -394,6 4
1
CO  O2  CO2 ( g ) -279,2 -0,087 -253,3 2
2
1.5. CUÏM PIN NHIEÂN LIEÄU VAØ HEÄ THOÁNG PIN NHIEÂN LIEÄU
1.5.1. Cuïm pin nhieân lieäu
Vì moät pin nhieân lieäu ñôn rieâng leû chæ taïo ñöôïc moät ñieän aùp vaø coâng
suaát raát thaáp, cho neân tuøy theo ñieän aùp vaø coâng suaát caàn duøng laø bao nhieâu
maø ngöôøi ta seõ duøng nhieàu pin ñôn ñeå keát noái vôùi nhau taïo thaønh moät cuïm
pin nhieân lieäu (fuel cell stack). Moät cuïm pin nhieân lieäu ñieån hình coù theå goàm
haøng traêm pin nhieân lieäu ñôn.
Hình 1.5. Sô ñoà caáu taïo moät cuïm pin nhieân lieäu
1.5.2. Heä thoáng pin nhieân lieäu
Do pin nhieân lieäu chæ sinh ra doøng ñieän moät chieàu vaø thöôøng söû duïng
nhieân lieäu ñaõ qua xöû lyù, vì theá, heä thoáng taïo ra ñieän naêng cuûa pin nhieân lieäu
ñoøi hoûi phaûi coù söï toå hôïp cuûa nhieàu boä phaän.

14
Vieäc xaây döïng heä thoáng pin nhieân lieäu phuï thuoäc vaøo loaïi pin nhieân
lieäu, nhieân lieäu söû duïng, ñieàu kieän laøm vieäc vaø lónh vöïc aùp duïng,… Tuøy theo
yeâu caàu söû duïng maø ngöôøi ta seõ boá trí moät heä thoáng pin nhieân lieäu vôùi caùc
thaønh phaàn phuø hôïp. Hình 1.6 giôùi thieäu sô ñoà khoái cuûa moät heä thoáng pin
nhieân lieäu cô baûn. Caùc boä phaän chính cuûa heä thoáng naøy bao goàm:
+ Boä xöû lyù nhieân lieäu (Fuel Processor): duøng ñeå chuyeån ñoåi nhöõng
khí thöông maïi saün coù hay caùc nhieân lieäu khaùc ôû daïng loûng hoaëc raén thaønh
caùc nhieân lieäu phuø hôïp vôùi caùc phaûn öùng xaûy ra ôû caùc ñieän cöïc cuûa pin
nhieân lieäu. Muïc ñích cuûa vieäc xöû lí nhieân lieäu nhaèm laøm saïch vaø loaïi boû
nhöõng thaønh phaàn coù haïi coù trong nhieân lieäu.
Hình 1.6. Moâ hình moät heä thoáng pin nhieân lieäu
+ Thieát bò bieán ñoåi naêng löôïng (pin nhieân lieäu hay cuïm pin nhieân
lieäu): nhaèm bieán ñoåi hoùa naêng cuûa nhieân lieäu thaønh ñieän naêng.
+ Boä ñieàu hoøa coâng suaát (Power Conditioner): Doøng ñieän do pin
nhieân lieäu taïo ra thöôøng khoâng söû duïng tröïc tieáp cho taûi ñieän maø phaûi
thoâng qua boä phaän bieán ñoåi doøng ñieän (DC-DC converter). Maët khaùc, do pin
nhieân lieäu chæ saûn sinh ra doøng ñieän moät chieàu, cho neân, tuøy theo yeâu caàu cuûa
thieát bò söû duïng maø ngöôøi ta coù theå söû duïng boä bieán ñoåi doøng ñieän ñeå
chuyeån doøng ñieän töø moät chieàu sang xoay chieàu (boä nghòch löu).
+ Heä thoáng thu hoài nhieät: nhaèm taän duïng nhieät taïo ra cuûa pin nhieân
lieäu. Nhieät löôïng naøy coù theå taän duïng ñeå taïo hôi nöôùc, nöôùc noùng hoaëc
chuyeån tieáp thaønh ñieän naêng thoâng qua moät turbine khí hay söû duïng cho
moät coâng ngheä naøo ñoù nhaèm taän duïng trieät ñeå nhieät ñoä phaùt sinh.
Ngoaøi ra, trong heä thoáng pin nhieân lieäu coøn coù caùc heä thoáng phuï ñeå
xöû lyù ñoä aåm, nhieät ñoä, aùp suaát khí vaø nöôùc thaûi cuûa pin nhieân lieäu,….

15
CHÖÔNG 2
CAÙC KIEÅU
PIN NHIEÂN LIEÄU
----- o0o -----

16
Chöông 2
CAÙC KIEÅU PIN NHIEÂN LIEÄU
2.1. PHAÂN LOAÏI PIN NHIEÂN LIEÄU
Hieän nay, coù raát nhieàu kieåu pin nhieân lieäu, söï khaùc nhau cuûa chuùng chuû
yeáu laø ôû chaát ñieän phaân, loaïi nhieân lieäu maø chuùng söû duïng, nhieät ñoä vaän haønh
cuûa chuùng,… Tuy nhieân, ngöôøi ta thöôøng döïa vaøo chaát ñieän phaân ñeå phaân loaïi
cho chuùng. Theo caùch phaân loaïi naøy, pin nhieân lieäu hieän nay coù 5 loaïi chính
sau:
- Pin nhieân lieäu duøng maøng ñieän phaân polymer, vieát taét laø PEMFC
(Polymer Electrolyte Membrane Fuel Cell): loaïi pin nhieân lieäu naøy söû duïng
moät maøng polymer moûng ñoùng vai troø laøm chaát ñieän phaân. Moät soá taøi lieäu coøn
goïi loaïi naøy laø pin nhieân lieäu duøng maøng trao ñoåi proton (Proton Exchange
Membrane Fuel Cell), hay pin nhieân lieäu maøng ñieän phaân plastic (Plastic
Electrolyte Membrane Fuel Cell).
- Pin nhieân lieäu kieàm, vieát taét laø AFC (Alkaline Fuel Cell): duøng dung
dòch kieàm laøm chaát ñieän phaân.
- Pin nhieân lieäu axit phosphoric,vieát taét laø PAFC (Phosphoric Acid
Fuel Cell): duøng axit phosphoric laøm chaát ñieän phaân.
- Pin nhieân lieäu oxit raén ,vieát taét laø SOFC (Solid Oxide Fuel Cell):
duøng oxit raén laøm chaát ñieän phaân.
- Pin nhieân lieäu muoái carbonate noùng chaûy, vieát taét laø MCFC (Molten
Carbonate Fuel Cell): duøng muoái carbonate noùng chaûy laøm chaát ñieän phaân.
Ngoaøi caùc loaïi pin nhieân lieäu chính treân, hieän nay, coøn coù moät loaïi pin
nhieân lieäu ñang ñöôïc öùng duïng roäng raõi, ñaëc bieät laø trong caùc thieát bò nhoû goïn
nhö ñieän thoaïi di ñoäng, maùy tính xaùch tay,… ñoù laø, pin nhieân lieäu duøng
methanol tröïc tieáp, vieát taét laø DMFC (Direct Methanol Fuel Cell). Loaïi pin
naøy coù caáu taïo töông töï nhö PEMFC vaø coù theå xem laø moät daïng ñaëc bieät cuûa
PEMFC, nhöng ñieåm khaùc bieät so vôùi PEMFC thoâng thöôøng laø loaïi pin naøy söû

17
duïng nhieân lieäu methanol tröïc tieáp maø khoâng caàn phaûi chuyeån hoùa thaønh hydro
töø beân ngoaøi.
2.2. GIÔÙI THIEÄU MOÄT SOÁ LOAÏI PIN NHIEÂN LIEÄU CHÍNH
2.2.1. Pin nhieân lieäu duøng maøng ñieän phaân polymer (PEMFC)
2.2.1.1. Caáu taïo cuûa PEMFC
Pin nhieân lieäu loaïi naøy coù hieäu suaát töø 40 ñeán 50% vaø vaän haønh ôû
nhieät ñoä thaáp, khoaûng töø 600C ñeán 800C. Coâng suaát doøng ra khaù linh hoaït,
coù theå chæ laø 2 kW cho caùc öùng duïng nhoû goïn hay caû trong khoaûng töø 50 kW
ñeán 250 kW cho caùc öùng duïng trong gia ñình, xe coä hay cho caùc öùng duïng tónh
lôùn hôn. Tuy nhieân, nhieân lieäu cung caáp cho PEMFC ñoøi hoûi phaûi ñöôïc tinh
saïch (khoâng laãn nhieàu taïp chaát) vaø PEMFC cuõng caàn xuùc taùc baïch kim ñaét
tieàn ôû caû hai maët maøng ñieän phaân. Moãi pin ñôn coù theå taïo ra ñieän aùp 1,1 V.
Caáu taïo cuûa pin nhieân lieäu PEMFC duøng maøng ñieän phaân polymer
thöôøng coù caùc boä phaän cô baûn sau:
- Caùc ñieän cöïc, bao goàm anode vaø cathode, thoâng thöôøng döôïc laøm
baèng carbon.
- Maøng trao ñoåi proton ôû giöõa hai ñieän cöïc.
- Lôùp chaát xuùc taùc, thöôøng laø platin.
Ngoaøi ra, ñeå pin hoaït ñoäng coù hieäu quaû thì vieäc quaûn lí nöôùc trong pin
laø vaán ñeà then choát. Pin nhieân lieäu loaïi naøy phaûi ñöôïc hoaït ñoäng trong ñieàu
kieän maø nöôùc khoâng bay hôi nhanh hôn so vôùi nöôùc ñöôïc saûn xuaát ra, bôûi vì
maøng phaûi ñöôïc hydrat hoùa ñeå ñaûm baûo tính daãn ion cuûa maøng. Vì theá, pin
nhieân lieäu loaïi naøy caàn coù moät boä phaän quan troïng khaùc laø boä laøm aåm.

18
Hình 2.1. Caáu taïo cuûa pin nhieân lieäu duøng maøng ñieän phaân polymer
Coâng duïng cuûa caùc boä phaän nhö sau:

a) Anode
Anode cuûa pin nhieân lieäu coù coâng duïng daãn khí hydro ñeán beà maët cuûa
chaát xuùc taùc vaø daãn caùc electron ñöôïc taùch ra töø phaân töû hydro ñeå söû duïng cho
maïch ñieän beân ngoaøi. Noù coù nhöõng ñöôøng gaïch raát nhoû vaø ñeàu ñaën ñeå khí
hydro ñöôïc phaân boá ñeàu khi gaëp chaát xuùc taùc.
b) Cathode
Cathode cuõng coù caáu taïo töông töï nhö anode vaø coù coâng duïng daãn khí
oxy tôùi maët cuûa chaát xuùc taùc, ñoàng thôøi noù cuõng daãn nhöõng electron sau khi
phaûn öùng töø maïch ñieän beân ngoaøi, keát hôïp vôùi ion hydro vaø oxy taïo ra nöôùc.
c) Maøng trao ñoåi proton
Maøng trao ñoåi proton laø moät boä phaän raát quan troïng trong pin nhieân
lieäu, noù coù coâng duïng daãn caùc proton, ñoàng thôøi ngaên caûn caùc electron di
chuyeån töø anode sang cathode cuûa pin nhieân lieäu.
d) Chaát xuùc taùc
Chaát xuùc taùc laø moät chaát hoùa hoïc ñaëc bieät laøm cho phaûn öùng cuûa hydro
vaø oxy deã daøng hôn. Ñaëc bieät, noù laøm thay ñoåi traïng thaùi hoùa hoïc cuûa hydro vaø
oxy nhöng khoâng bao giôø töï thay ñoåi. Chaát naøy thöôøng laø boät baïch kim. ÔÛ moät
soá loaïi, noù ñöôïc phuû tröïc tieáp leân maøng trao ñoåi ion; moät soá loaïi khaùc, noù ñöôïc
phuû raát moûng leân giaáy than hoaëc vaûi than, raát nhaùm vaø roã vôùi nhöõng loã raát nhoû,
maët nhaùm tieáp xuùc vôùi khí hydro vaø oxy, maët phaúng meàm tieáp xuùc vôùi maøng
trao ñoåi proton.

19
Hình 2.2. Sô ñoà boá trí caùc thaønh phaàn cuûa PEMFC ñôn
e) Boä laøm aåm

Laøm aåm khí phaûn öùng laø moät khía caïnh quan troïng cho söï hoaït ñoäng
cuûa pin nhieân lieäu kieåu maøng trao ñoåi proton. Söï laøm aåm khoâng ñaày ñuû thì
khaû naêng daãn ion khoâng theå xaûy ra, ñieàu ñoù laø moái nguy haïi cho pin nhieân
lieäu. Löôïng nöôùc maø khí phaûn öùng coù theå haáp thuï phuï thuoäc nhieàu vaøo nhieät
ñoä cuûa quaù trình laøm aåm (ñaëc bieät laø taïi aùp suaát thaáp). Khí noùng hôn seõ giöõ
nhieàu nöôùc hôn laø khí laïnh.
Hình 2.3. Boä laøm aåm
Moät soá pin nhieân lieäu coù boä laøm aåm ñöôïc tích hôïp luoân beân trong, soá
coøn laïi thì boä laøm aåm ñöôïc ñaët rieâng beân ngoaøi.

20
Boä laøm aåm ñaët beân trong goàm nhöõng taám laøm baèng graphit ñaët noái tieáp
nhau ngay beân trong cuïm pin nhieân lieäu.
Boä laøm aåm ñöôïc ñaët beân trong, vôùi nöôùc laøm aåm ñöôïc laáy tröïc tieáp töø
nöôùc laøm maùt pin seõ giuùp cho heä thoáng ñôn giaûn hôn. Tuy nhieân, caùch boá trí
naøy thì nöôùc laøm maùt cho pin nhieân lieäu phaûi söû duïng nöôùc tinh khieát. Tuy
nhieân, nöôùc tinh khieát seõ bò ñoùng baêng khi gaëp thôøi tieát laïnh seõ laøm taêng theâm
vaán ñeà cho khôûi ñoäng laïnh. Hôn nöõa vieäc keát hôïp cuïm pin nhieân lieäu vôùi boä
laøm aåm laøm cho noù trôû neân ñoà soä hôn vaø baûo döôõng phöùc taïp hôn
Boä laøm aåm ñaët beân ngoaøi laø loaïi phoå bieán nhaát noù coù theå ñöôïc thieát keá
theo kieåu maøng hay theo kieåu tieáp xuùc. Boä laøm aåm kieåu maøng hoaït ñoäng gioáng
nhö kieåu boä laøm aåm ñaët beân trong pin nhieân lieäu. Boä laøm aåm kieåu tieáp xuùc
hoaït ñoäng baèng caùch phun nöôùc laøm aåm leân treân moät beà maët noùng hoaëc vaøo
trong moät buoàng coù dieän tích beà maët lôùn ñeå khí phaûn öùng chaûy xuyeân qua ñoù,
nhö vaäy seõ laøm cho khí phaûn öùng ñöôïc baõo hoøa nöôùc. Vôùi boä laøm aåm ñaët beân
ngoaøi thì nöôùc laøm aåm ñöôïc laáy töø nöôùc laøm maùt hay ñöôïc laáy töø maïch nöôùc ñaõ
ñöôïc laøm aám.
2.2.1.2. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa PEMFC
Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa pin nhieân lieäu duøng maøng ñieän phaân polymer
ñöôïc giaûi thích nhö sau:
Khí hydro ñöôïc caáp vaøo phía anode vaø khí oxy ñöôïc caáp vaøo töø phía
cathode cuûa pin nhieân lieäu. Khi hydro ñi ñeán maøng ñieän phaân polymer
(PEM), chaát xuùc taùc seõ taùch noù ra thaønh caùc proton vaø caùc electron; caùc
proton sau khi taùch ra seõ ñi xuyeân qua PEM, coøn caùc electron thì bị PEM
ngăn lại khoâng cho ñi xuyeân qua maø phaûi ñi voøng qua moät maïch ñieän beân
ngoaøi ñeå veà cathode cuûa pin nhieân lieäu. Quaù trình di chuyeån naøy cuûa caùc
electron seõ taïo ra doøng ñieän moät chieàu.

21
Hình 2.4. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa PEMFC
ÔÛ phía cathode, oxy ñöôïc cung caáp vaøo seõ keát hôïp vôùi caùc electron
töø doøng ñieän vaø proton vöøa töø anode chuyeån ñeán ñeå taïo thaønh nöôùc .
Phöông trình phaûn öùng hoùa hoïc tại caùc ñiện cực của pin nhieân lieäu PEM
ñöôïc vieát nhö sau:
2.2.1.3. AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä, aùp suaát vaø ñoä aåm
a) AÛnh höôûng cuûa aùp suaát
Khi aùp suaát laøm vieäc cuûa pin nhieân lieäu taêng thì ñieän aùp cuûa pin
nhieân lieäu taêng vaø ngöôïc laïi. Vì khi aùp suaát cao seõ giuùp ñaåy oxy vaø hydro vaøo
beân trong tieáp xuùc vôùi chaát ñieän phaân nhieàu hôn.
Tuy nhieân, ñeå taêng aùp suaát laøm vieäc, heä thoáng phaûi yeâu caàu theâm
maùy neùn khoâng khí seõ laøm maát maùt theâm naêng löôïng vaø heä thoáng coàng
keành hôn. Nhöõng cô caáu khaùc phaûi ñöôïc thieát keá laïi cho phuø hôïp, moät soá boä
phaän phaûi taêng theâm kích thöôùc seõ daãn ñeán taêng chi phí.

22
b) AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä
Cuõng gioáng nhö söï aûnh höôûng cuûa aùp suaát, khi nhieät ñoä laøm vieäc pin
nhieân lieäu taêng hay giaûm thì ñieän aùp cuûa pin nhieân lieäu cuõng taêng vaø giaûm
töông öùng.
Ñieän aùp pin

(% ñieän aùp ñænh)
Nhieät ñoä (0C)
Hình 2.5. AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä ñeán ñieän aùp cuûa pin nhieân lieäu PEM
Khi ôû nhieät ñoä cao hôn thì caûi thieän ñöôïc löôïng nhieân lieäu di chuyeån
trong phaïm vi cuûa pin nhieân lieäu vaø keát quaû laø ñieän trôû trong pin nhieân lieäu seõ
giaûm xuoáng (khi nhieät ñoä taêng leân, tính daãn ñieän trong kim loaïi seõ giaûm xuoáng
nhöng tính daãn ion trong chaát ñieän phaân laïi taêng leân). Ñoàng thôøi, aûnh höôûng
cuûa vieäc taêng nhieät ñoä seõ caûi thieän ñöôïc möùc ñoä phaûn öùng.
Giôùi haïn nhieät ñoä hoaït ñoäng cuûa pin nhieân lieäu coù hieäu quaû laø döôùi
212 F (100 oC). Do söï coù maët cuûa saûn phaåm nöôùc sau phaûn öùng ôû cathode, thì
o
nhieät ñoä ñoù laøm cho nöôùc soâi leân vaø keát quaû laø doøng hôi nöôùc maõnh lieät seõ
laøm giaûm aùp suaát cuïc boä cuûa oxi. Noù seõ laøm giaûm hieäu suaát cuûa pin do thieáu
oxi. Ñieàu ñoù coù theå gaây nguy haïi ñeán pin nhieân lieäu vaø laøm giaûm tuoåi thoï
cuûa chuùng.
Khi pin hoaït ñoäng ôû aùp suaát cao thì nhieät ñoä ñaït ñöôïc cao hôn, ñieàu ñoù
seõ laøm taêng ñieåm soâi cuûa nöôùc. Tuy nhieân, trong thöïc teá thì aùp suaát aûnh höôûng
ít ñeán söï hoaït ñoäng cuûa pin nhieân lieäu kieåu maøng trao ñoåi proton.

23
Phaïm vi nhieät ñoä aûnh höôûng ñeán söï taêng ñieän aùp cuûa pin nhieân lieäu laø
nhieät ñoä gaàn ñeán ñieåm soâi cuûa nöôùc, coøn taïi ñieåm soâi thì ñieän aùp cuûa pin baét
ñaàu giaûm xuoáng. Nhieät ñoä toái öu xuaát hieän gaàn 175 oF (80 oC).
c) AÛnh höôûng cuûa ñoä aåm
Khí phaûn öùng ñöôïc laøm aåm ñaày ñuû laø ñieàu caàn thieát cho söï laøm vieäc cuûa
pin nhieân lieäu kieåu maøng trao ñoåi proton vì caùc phaân töû nöôùc di chuyeån cuøng
vôùi caùc ion hydro trong quaù trình phaûn öùng trao ñoåi ion.
Neáu söï laøm aåm khoâng ñuû coù theå daãn ñeán khöû nöôùc trong maøng vaø seõ
daãn ñeán raïn nöùt hay bò roã maøng chuyeån ñoåi proton. Keát quaû ñoù coù theå daãn
ñeán söï ngaén maïch hoùa hoïc, nhöõng ñieåm noùng vaø coù theå laøm chaùy maøng.
Ngöôïc laïi, nöôùc ñöôïc laøm aåm quaù möùc trong khí phaûn öùng seõ daãn ñeán
söï ngöng tuï vaø ngaäp nöôùc beân trong ñóa khueách taùn nhieân lieäu. Quaù trình ñoù
vaãn tieáp tuïc thì keát quaû coù theå daãn ñeán moät hieän tuôïng ñöôïc hieåu nhö laø hieän
töôïng ñaûo chieàu pin. Neáu ñieän aùp aâm ñuû lôùn thì pin bò hö hoûng seõ baét ñaàu laøm
vieäc nhö moät maùy ñieän phaân. Ñieàu ñoù seõ sinh ra nhieàu nhieät vaø coù theå laø
nguyeân nhaân gaây phaù huûy pin. Thoâng thöôøng, moät heä thoáng giaùm saùt pin ñöôïc
laép ñaët ñeå phaùt hieän hieän töôïng ñaûo chieàu pin tröôùc khi xaûy ra hö haïi cho pin.
Ngoaøi ra, phaàn nöôùc coøn laïi trong boä laøm aåm phaûi khoâng ñöôïc daãn ñieän.
Neáu phaàn nöôùc naøy daãn ñieän seõ gaây ngaén maïch vaø sinh ra doøng ñieän aên moøn
trong cuïm pin nhieân lieäu. Nöôùc trôû neân daãn ñieän khi noù huùt caùc ion xung quanh
noù. Ñeå khöû nhöõng ion ñoù thì nöôùc phaûi ñöôïc lieân tuïc chaûy qua moät boä loïc khöû
ion.
2.2.2. Pin nhieân lieäu duøng methanol tröïc tieáp (DMFC)
Ñoái vôùi pin nhieân lieäu loaïi naøy, methanol ñöôïc söû duïng tröïc tieáp laøm
nhieân lieäu cho pin maø khoâng caàn phaûi qua caùc böôùc chuyeån hoùa thaønh
hydro ôû beân ngoaøi. ÔÛ ñaây, methanol loûng bò oxy hoùa trong nöôùc ôû anode,
sinh ra khí carbonic, ion hydro (proton) vaø caùc electron.
Caùc electron seõ di chuyeån qua maïch ñieän beân ngoaøi veà cathode vaø
taïo thaønh doøng ñieän. Caùc proton seõ ñi qua chaát ñieän phaân vaø phaûn öùng vôùi
oxy töø khoâng khí vaø caùc electron töø doøng ñieän taïo thaønh nöôùc ôû cathode.
Caùc phaûn öùng hoùa hoïc xaûy ra treân caùc ñieän cöïc:
Phaûn öùng treân anode: CH 3OH  H 2 O  CO2  6 H   6e 
3
2
3
Toång quaùt: CH 3OH  O2  CO2  2 H 2 O + ñieän naêng + nhieät naêng.
2

24
Hình 2.6. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa pin nhieân lieäu duøng methanol tröïc tieáp
So vôùi hydro thì methanol coù öu ñieåm laø toàn taïi ôû traïng thaùi loûng ôû
nhieät ñoä bình thöôøng neân noù raát deã döï tröõ vaø phaân phoái. Nhieät ñoä soâi cuûa
methanol ôû aùp suaát khí quyeån laø döôùi 650C, khieán cho nhieät ñoä vaän haønh cuûa pin
nhieân lieäu chöøng 60-700C. Hôn nöõa, coù theå taän duïng cô sôû haï taàng cuõ hieän coù cuûa
caùc loaïi nhieân lieäu hoùa thaïch ñeå phaân phoái methanol maø khoâng caàn phaûi thay ñoåi
nhieàu.
Pin nhieân lieäu duøng methanol tröïc tieáp ñaõ ñöôïc thöû nghieäm ôû khoaûng
nhieät ñoä töø 50-1200C. Vôùi nhieät ñoä vaän haønh thaáp vaø coù theå duøng tröïc tieáp
nhieân lieäu methanol maø khoâng ñoøi hoûi phaûi qua böôùc chuyeån hoùa thaønh hydro,
pin nhieân lieäu duøng methanol tröïc tieáp ñaõ trôû thaønh öùng cöû vieân saùng giaù cho
caùc öùng duïng côõ töø raát nhoû ñeán trung bình nhö ñieän thoaïi di ñoäng vaø caùc saûn
phaåm tieâu duøng khaùc.
Khi môùi baét ñaàu phaùt trieån töø ñaàu nhöõng naêm 1990, pin nhieân lieäu duøng
methanol tröïc tieáp luùc aáy chöa ñöôïc chuù yù nhieàu bôûi hieäu suaát vaø maät ñoä naêng
löôïng thaáp cuõng nhö moät soá vaán ñeà khaùc neân noù chæ öùng duïng cho nhöõng thieát
bò côõ nhoû. Tuy nhieân, nhöõng caûi tieán trong chaát xuùc taùc vaø nhöõng phaùt trieån gaàn
ñaây ñaõ gia taêng maät ñoä naêng löôïng leân gaáp 20 laàn vaø hieäu suaát cuoái cuøng ñaõ
coù theå ñaït ñöôïc ñeán 40%. Vaø hieän nay, ngöôøi ta cuõng ñang nghieân cöùu ñeå öùng
duïng loaïi pin naøy vaøo caùc phöông tieän vaän taûi nhö oâtoâ, moâtoâ,…

25
2.2.3. Pin nhieân lieäu kieàm (AFC)
2.2.3.1. Caáu taïo vaø nguyeân lyù hoaït ñoäng
Pin nhieân lieäu kieàm thöôøng duøng dung dòch kali hydroxit (KOH) laøm
chaát ñieän phaân, với nồng ñoä dung dòch thay ñoåi töø 30-45% tuøy theo töøng heä
thoáng. Lyù do KOH ñöôïc choïn laøm chaát ñieän phaân vì quaù trình oxy hoùa xaûy
ra trong chaát ñieän phaân kieàm thöôøng toát hôn trong chaát ñieän phaân axit;
maët khaùc, trong caùc hydroxit kieàm thì KOH coù ñoä daãn ñieän cao nhaát.
Anode thöôøng ñöôïc laøm baèng Ni, coøn cathode thöôøng duøng NiO vaø
chaát xuùc taùc thöôøng laø platin.
Hình 2.7. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa pin nhieân lieäu kieàm
Caùc phaûn öùng hoùa hoïc xaûy ra treân caùc ñieän cöïc ñieãn ra nhö sau:
Phaûn öùng treân anode: 2 H 2  4OH   4 H 2 O  4e 
Phaûn öùng treân cathode: O2  2 H 2 O  4e   4OH 
Nhö vaäy, ôû anode, hydro bò oxy hoùa ñeå taïo thaønh caùc electron, caùc
electron naøy cuõng seõ di chuyeån qua maïch ñieän beân ngoaøi ñi veà cathode cuûa
pin nhieân lieäu. Coøn ôû cathode, oxy bò khöû, sinh ra caùc ion hydroxit (OH-).
Caùc ion OH- seõ di chuyeån töø cathode sang anode keát hôïp vôùi hydro ñeå taïo
thaønh nöôùc. Nhö vaäy, ñoái vôùi pin nhieân lieäu loaïi naøy, saûn phaåm nöôùc ñöôïc
sinh ra taïi anode cuûa pin nhieân lieäu.

26
2.2.3.2. Caùc ñaëc ñieåm
Pin nhieân lieäu kieàm coù hieäu suaát khoaûng 70% vaø hoaït ñoäng ôû nhieät ñoä
töø 65 ñeán 2200C. Coâng suaát ñaàu ra khoaûng töø 300W ñeán 5kW. Moãi pin ñôn coù
theå taïo ra ñieän aùp töø 1,1 V ñeán 1,2 V. Do nhoû, nheï, hieäu suaát cao neân phaàn
lôùn loaïi pin nhieân lieäu naøy thöôøng ñöôïc duøng trong caùc phöông tieän xe coä,
giao thoâng.
Pin nhieân lieäu kieàm ñaõ töøng ñöôïc NASA söû duïng trong caùc chöông trình
khoâng gian nhö ñoäi taøu con thoi vaø caùc du thuyeàn Apollo. Noù ñoøi hoûi nhieân lieäu
hydro tinh khieát vaø chaát xuùc taùc ñieän cöïc thöôøng baèng platin. Vì theá maø pin
nhieân lieäu kieàm vaãn coøn khaù ñaét ñeå thöông maïi cho nhöõng saûn phaåm thoâng
thöôøng.
Tuy nhieân, moät soá coâng ty ñaõ tìm caùch giaûm giaù thaønh cuûa loaïi pin
nhieân lieäu naøy baèng caùch thay theá chaát xuùc taùc platin baèng kim loaïi khaùc reû
hôn. Thaùng 7/1998, coâng ty Zero Emission Vehicle (ZEVCO) ñaõ tung ra chieác
xe taxi maãu ñaàu tieân taïi London (Anh) söû duïng moät boä pin nhieân lieäu kieàm
5kW duøng chaát xuùc taùc cobalt. Chieác xe naøy vaän haønh raát eâm vaø khoâng sinh ra
khí oâ nhieãm.
Hình 2.8. Chieác xe taxi chaïy baèng pin nhieân lieäu ñaàu tieân cuûa ZEVCO ôû
London, Anh
Vì dung dòch kieàm coù tính haáp thuï CO2 , laøm giaûm hieäu quaû cuûa chaát
ñieän phaân. Vì vaäy, nhieân lieäu ñoøi hoûi phaûi laø hydro tinh khieát vaø khoâng khí
phaûi ñöôïc laøm saïch CO2 tröôùc khi ñöa vaøo söû duïng cho pin nhieân lieäu
kieàm.
Taùc ñoäng xaáu cuûa CO2 baét nguoàn töø phaûn öùng cuûa noù vôùi OH-:
CO 2  2OH   CO32  H 2 O
Khi phaûn öùng treân xaûy ra, noàng ñoä OH- seõ giaûm, ñoàng thôøi taïo ra muoái
carbonate keát tuûa taïi caùc ñieän cöïc, töø ñoù, laøm giaûm khaû naêng hoøa troän khí

27
vaø khaû naêng trao ñoåi chaát xaûy ra trong pin nhieân lieäu, vaø nhö vaäy seõ laøm
giaûm hieäu suaát cuûa pin.
2.2.4. Pin nhieân lieäu axit phosphoric (PAFC)
Pin nhieân lieäu axit phosphoric duøng axit phosphoric laøm chaát ñieän
phaân. Vaät lieäu caùc ñieän cöïc thöôøng laø carbon; vaø platin hoaëc caùc hôïp kim
cuûa platin thöôøng ñöôïc duøng laøm chaát xuùc taùc trong pin nhieân lieäu kieàm.
Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa PAFC cuõng töông töï nhö cuûa PEMFC, caùc
ion mang ñieän tích laø H+ cuõng di chuyeån töø anode sang cathode vaø nöôùc cuõng
ñöôïc taïo thaønh taïi cathode cuûa pin nhieân lieäu.

Hình 2.9. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa pin nhieân lieäu axit phosphoric
Hieäu suaát pin nhieân lieäu axit phosphoric coù theå ñaït töø 40 ñeán 80%,
vaø nhieät ñoä vaän haønh thöôøng cao, naèm trong khoaûng 150 ñeán 2050C vì ôû nhieät

28
ñoä thaáp axit phosphoric daãn ion raát yeáu. Moãi pin ñôn coù theå taïo ra ñieän aùp 1,1
V.
Caùc pin nhieân lieäu PAFC hieän taïi coù coâng suaát ñeán 200 kW, vaø thaäm
chí 11 MW ñaõ ñöôïc thöû nghieäm. PAFC coù theå chòu ñöôïc noàng ñoä CO khoaûng
1,5%, do ñoù môû roäng khoaûng choïn löïa loaïi nhieân lieäu maø chuùng coù theå söû
duïng. Tuy nhieân, PAFC ñoøi hoûi ñieän cöïc baïch kim, vaø caùc boä phaän beân trong
phaûi choáng chòu ñöôïc aên moøn axit.
PAFC ñaõ ñöôïc phaùt trieån, kieåm tra thöïc nghieäm töø giöõa thaäp kæ 60 vaø 70
cuûa theá kæ tröôùc, laø daïng pin nhieân lieäu ñaàu tieân ñöôïc thöông maïi hoùa treân thò
tröôøng neân ñeán ngaøy nay PAFC ñaõ coù ñöôïc nhieàu caûi tieán ñaùng keå nhaèm giaûm
chi phí vaø taêng tính oån ñònh, chaát löôïng hoaït ñoäng. Heä thoáng PAFC thöôøng
ñöôïc caøi ñaët cho caùc toøa nhaø, khaùch saïn, beänh vieän, caùc thieát bò ñieän (caùc öùng
duïng tónh töông ñoái lôùn) vaø coâng ngheä naøy ñaõ ñöôïc phoå bieán ôû Nhaät Baûn, chaâu
AÂu vaø Hoa Kyø.
2.2.5. Pin nhieân lieäu muoái carbonate noùng chaûy (MCFC)
Hình 2.10. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa pin nhieân lieäu carbonate noùng chaûy
Pin nhieân lieäu carbonate noùng chaûy duøng caùc muoái carbonate cuûa Na
hoaëc Mg ôû nhieät ñoä cao laøm chaát ñieän phaân.

29
Pin nhieân lieäu carbonate noùng chaûy laø moät loaïi pin hoaït ñoäng ôû nhieät
ñoä cao (khoaûng 6500C) neân chuùng coù theå duøng chaát xuùc taùc ñieän cöïc Nikel,
khoâng ñaét laém so vôùi xuùc taùc ñieän cöïc platin.
Phaûn öùng treân anode: 2CO32  2 H 2  2 H 2 O  2CO 2  4e 
Phaûn öùng treân cathode: 2CO2  O2  4e   2CO32
Trong pin nhieân lieäu carbonate noùng chaûy, caùc haït ion mang ñieän
tích aâm CO32 seõ di chuyeån qua chaát ñieän phaân ñeå ñeán anode cuûa pin nhieân
lieäu, keát hôïp vôùi caùc ion hydro coù ôû anode ñeå taïo thaønh nöôùc vaø CO2 . Caùc
electron vöøa ñöôïc taùch ra töø caùc nguyeân töû hydro ôû anode vaãn di chuyeån
qua maïch ñieän beân ngoaøi ñeå sang cathode. Oxy taïi cathode seõ nhaän caùc
electron naøy roài keát hôïp vôùi khí CO2 (thu töø anode vaø nguoàn boå sung beân
ngoaøi) ñeå taïo thaønh caùc ion CO32 boå sung cho chaát ñieän phaân. Nhö vaäy, pin
nhieân lieäu loaïi naøy caàn phaûi boå sung theâm CO2 töø beân ngoaøi vì löôïng CO2
thu ñöôïc töø anode seõ bò toån thaát trong quaù trình pin hoaït ñoäng.
Hieäu suaát cuûa pin nhieân lieäu carbonate noùng chaûy ñaït töø 60 ñeán 80%,
nhieät ñoä vaän haønh khoaûng 6500C, coâng suaát ñaàu ra coù theå leân ñeán 2 MW. Moãi
pin ñôn coù theå taïo ra ñieän aùp töø 0,7 ñeán 1,0 V.
Do nhieät ñoä hoaït ñoäng cao, neân ña soá caùc öùng duïng cuûa pin nhieân lieäu
carbonate noùng chaûy thöôøng laø caùc nhaø maùy vaø traïm phaùt ñieän lôùn. Nhieät ñoä
cao cuûa quaù trình vaän haønh coù theå ñöôïc taän duïng ñeå taïo naêng löôïng söôûi aám,
duøng cho caùc quaù trình coâng nghieäp hay ñoäng cô hôi nöôùc ñeå sinh ra theâm ñieän
naêng. Ngoaøi ra, nhôø hoaït ñoäng ôû nhieät ñoä cao nhö vaäy neân vieäc taùch hydro töø
caùc nhieân lieäu khaùc coù theå thöïc hieän beân trong pin, vì theá, nhieân lieäu söû duïng
cho pin nhieân lieäu loaïi naøy khoâng caàn phaûi laø hydro tinh khieát, chuùng coù theå
laø caùc hydrocarbon, khí thieân nhieân, khí than ñaù,… Tuy nhieân, nhieät ñoä cao
cuõng coù maët haïn cheá veà vaät lieäu vaø an toaøn. Beân caïnh ñoù, ion carbonate töø
chaát ñieän phaân seõ bò söû duïng heát trong phaûn öùng, ñoøi hoûi phaûi tieáp theâm
khí carbonic buø vaøo.

30
2.2.6. Pin nhieân lieäu oxit raén (SOFC)
Hình 2.11. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa pin nhieân lieäu oxit raén
Pin nhieân lieäu oxit raén söû duïng moät hôïp chaát oxit kim loaïi raén (nhö
calcium hay ziconium) laøm chaát ñieän phaân. Ñaây laø daïng pin nhieân lieäu vaän
haønh ôû nhieät ñoä cao nhaát hieän nay. Nhieät ñoä cao cho pheùp pin coù theå söû duïng
ñöôïc nhieàu loaïi nhieân lieäu ñaàu vaøo nhö khí thieân nhieân, caùc hydrocarbon,…
Maëc duø chuùng khoâng tröïc tieáp tieâu duøng caùc hydrocarbon nhöng nhôø nhieät
ñoä vaän haønh cao, neân chuùng coù khaû naêng taùch hydro töø caùc hydrocarbon
ngay trong pin nhieân lieäu maø khoâng caàn phaûi thoâng qua caùc böôùc xöû lí beân
ngoaøi.
Chaát ñieän phaân laø vaät lieäu oxit raén, moûng vaø cho pheùp ion O2- ñi qua.
Phaûn öùng treân anode: 2 H 2  2O 2  2 H 2 O  4e 
Phaûn öùng treân cathode: O2  4e   2O 2
Pin nhieân lieäu oxit raén hoaït ñoäng ôû nhieät ñoä töø 600 ñeán 10000C, hieäu
suaát pin ñaït ñöôïc khoaûng 60%, coâng suaát ñaàu ra cuûa pin coù theå ñaït 100 kW.
Moãi pin ñôn coù theå taïo ra ñieän aùp töø 0,8 ñeán 1,0 V.

31
Cuõng gioáng nhö pin nhieân lieäu muoái carbonate noùng chaûy, do vaän haønh
ôû nhieät ñoä khaù cao neân daïng pin nhieân lieäu naøy thöôøng öùng duïng giôùi haïn trong
caùc heä thoáng tónh taïi khaù lôùn vaø nhieät thöøa coù theå ñöôïc taùi taän duïng ñeå taïo
theâm nguoàn ñieän boå sung.
Naêm 2007, Giaùo sö Shriram Ramanathan, chuyeân ngaønh Khoa hoïc vaät
lieäu phaùt trieån thuoäc Tröôøng Ñaïi hoïc Harvard (Myõ) qua ñaõ cheá taïo ra caùc chaát
ñieän phaân oâxít raén chaát löôïng cao, coù theå giuùp cho ra ñôøi nhöõng chieác pin
nhieân lieäu kieåu môùi vôùi khaû naêng söû duïng caùc loaïi nhieân lieäu saün coù hieän nay
thay cho hyñro. Maãu pin naøy hoaït ñoäng khaù oån ñònh so vôùi caùc loaïi SOFC tröôùc
nay vaãn söû duïng trong moät soá nhaø maùy phaùt ñieän hay caùc öùng duïng coá ñònh
khaùc. Theo ñoù, caùc cöïc ñieän phaân chæ coù ñoä daøy vaøo khoaûng 25 nanomeùt (baèng
khoaûng 1/1000 beà daøy caùc cöïc ñieän phaân trong caùc maãu SOFC hieän thôøi), cho
pheùp caùc pin nhieân lieäu kieåu môùi hoaït ñoäng toát ôû nhieät ñoä 300 oC, thaáp hôn
nhieàu so vôùi 600oC – 1000oC ôû caùc SOFC thoâng thöôøng. Söû duïng maãu pin naøy
seõ giuùp giaûm chi phí saûn xuaát, vaän chuyeån vaø phaân phoái hydro vaø deã taïo thaønh
khoái pin nhoû goïn ñeå söû duïng cho caùc phöông tieän giao thoâng cuõng nhö cho caùc
maùy phaùt ñieän caàm tay.
Baûng 2-1 Toùm taét caùc ñaëc ñieåm cuûa caùc loaïi pin nhieân lieäu chính
PEMFC AFC PAFC MCFC SOFC
Maøng Dung dòch

Muoái
Chaát ñieän polymer kieàm Axit Oxit kim
carbonate
phaân trao ñoåi (thöôøng laø phosphoric loaïi raén
noùng chaûy
proton KOH)
Nickel vaø Nickel

Vaät lieäu
Carbon Carbon Carbon Nickel hoaëc
ñieän cöïc
Oxide Cobalt
Chaát xuùc Vaät lieäu

Platin Platin Platin Perovskites
taùc ñieän cöïc
Haït mang
H OH  H CO32 O 2
ñieän tích
Nhieät ñoä
60 -800C 65-2200C 150-2050C 6500C 600-10000C
hoaït ñoäng
Hieäu suaát 40-50% 70% 40-80% 60-80% 60%

32
CHÖÔNG 3
CAÙC CHÆ TIEÂU ÑAÙNH
GIAÙ PIN NHIEÂN LIEÄU
----- o0o -----

33
Chöông 3
CAÙC CHÆ TIEÂU ÑAÙNH GIAÙ PIN NHIEÂN LIEÄU
Ñeå ñaùnh giaù öu ñieåm, nhöôïc ñieåm cuûa nguoàn naêng löôïng naøy so vôùi
nguoàn naêng löôïng khaùc, ngöôøi ta thöôøng döïa vaøo raát nhieàu chæ tieâu tuøy theo
lónh vöïc aùp duïng nhö: hieäu suaát, tuoåi thoï, chi phí cheá taïo vaø söû duïng, möùc ñoä
gaây oâ nhieãm moâi tröôøng, nguoàn nhieân lieäu, söï phuø hôïp veà maët caáu taïo,… Ñeå
ñaùnh giaù öu ñieåm vaø nhöôïc ñieåm cuûa pin nhieân lieäu, chuùng em xin döïa vaøo
moät soá chæ tieâu quan troïng sau:
- Veà hieäu suaát cuûa pin nhieân lieäu.
- Veà chi phí cheá taïo vaø söû duïng pin nhieân lieäu.
- Veà nguoàn nhieân lieäu söû duïng cho pin nhieân lieäu.
- Veà möùc ñoä gaây oâ nhieãm moâi tröôøng cuûa pin nhieân lieäu.
- Veà phaïm vi öùng duïng cuûa pin nhieân lieäu.
3.1. HIEÄU SUAÁT CUÛA PIN NHIEÂN LIEÄU
3.1.1. Hieäu suaát lyù töôûng cuûa pin nhieân lieäu
Söï thay ñoåi naêng löôïng töï do Gibbs ôû bieåu thöùc (1-2) coøn coù theå ñöôïc
bieåu dieãn baèng bieåu thöùc sau:
G  H  T  S (3-1)
trong ñoù, H vaø S laàn löôït laø söï thay ñoåi enthalpy vaø entropy cuûa
phaûn öùng ôû nhieät ñoä tuyeät ñoái T .
Nhö vaäy, coù theå xem H laø toång naêng löôïng hoùa hoïc (cuûa nhieân lieäu)
ñöa vaøo pin, naêng löôïng coù ích saün saøng sinh coâng laø G vaø naêng löôïng maát
maùt töø söï thay ñoåi entropy cuûa phaûn öùng trong pin nhieân lieäu laø TS .
Nhöõng phaûn öùng coù söï thay ñoåi entropy aâm seõ sinh nhieät (nhö phaûn öùng oxy
hoùa hydro), trong khi ñoù, nhöõng phaûn öùng coù söï thay ñoåi entropy döông (nhö
phaûn öùng oxy hoùa tröïc tieáp carbon raén) coù theå laáy nhieät töø moâi tröôøng beân
ngoaøi.

34
Do ñoù, veà maët lyù thuyeát, hieäu suaát lyù töôûng cuûa pin nhieân lieäu coù theå
ñöôïc tính baèng coâng thöùc:
G TS
 lt  1 (3-2)
H H
Nhö vaäy, caùc pin nhieân lieäu coù phaûn öùng hoùa hoïc khaùc nhau seõ coù
hieäu suaát khaùc nhau.
Xeùt moät pin nhieân lieäu hoaït ñoäng trong ñieàu kieän tieâu chuaån ( 298 0 K ,
1atm ) coù phaûn öùng hoùa hoïc toång quaùt:
1
H2  O2  H 2 O(l )
2
Tra baûng 1-2, ta tính ñöôïc hieäu suaát lyù töôûng cuûa pin nhieân lieäu nhö sau:
G298
0
237,3
 lt    0,83 .
H 298 286,2
0
3.1.2. Hieäu suaát ñieän aùp cuûa pin nhieân lieäu
Söùc ñieän ñoäng E cuûa pin nhieân lieäu tính theo bieåu thöùc (1-5) vaø (1-6) chæ
laø giaù trò töông öùng luùc môû maïch (doøng ñieän do pin taïo ra baèng khoâng). Thöïc
teá, khi pin nhieân lieäu vaän haønh, ñieän aùp do noù taïo ra thöôøng thaáp hôn do söï suït
aùp. Söï suït aùp chuû yeáu bao goàm: suït aùp do söï kích hoaït, suït aùp do ñieän trôû trong
cuûa pin nhieân lieäu vaø suït aùp do noàng ñoä caùc chaát phaûn öùng.
Hình 3.1. Ñoà thò bieåu dieãn söï suït aùp cuûa pin nhieân lieäu

35
3.1.2.1. Suït aùp do kích hoaït (Va )
Ñaây laø naêng löôïng kích hoaït cuûa phaûn öùng ñieän hoùa taïi caùc ñieän cöïc. Söï
maát maùt naøy phuï thuoäc vaøo phaûn öùng xaûy ra, vaät lieäu vaø caáu truùc cuûa chaát xuùc
taùc ñieän cöïc, möùc ñoä hoaït ñoäng caùc caùc chaát phaûn öùng, maät ñoä doøng ñieän.
Ñoä suït aùp naøy thöôøng ñöôïc tính baèng phöông trình Tafel:
RT i 
Va  ln  (3-3)
 .n.F  i0 
Hoaëc: Va  a  b ln(i ) (3-4)
trong ñoù:
RT RT
a ln(i0 ) vaø b 
 .n.F  .n.F
 – laø heä soá di chuyeån electron cuûa phaûn öùng taïi ñieän cöïc.
i – laø maät ñoä doøng ñieän.
i0 – laø maät ñoä doøng ñieän trao ñoåi ôû traïng thaùi caân baèng.
3.1.2.2. Suït aùp do ñieän trôû trong cuûa pin nhieân lieäu (V R )
Ñaây laø söï suït aùp do ñieän trôû cuûa caùc thaønh phaàn caáu taïo neân pin nhieân
lieäu (ñieän trôû trong cuûa pin nhieân lieäu). Ñoä suït aùp naøy ñöôïc xaùc ñònh baèng coâng
thöùc sau:
V R  R fc .i (3-5)
trong ñoù: R fc – laø ñieän trôû trong cuûa pin nhieân lieäu.
i – laø cöôøng ñoä doøng ñieän treân moät ñôn vò dieän tích (maät
ñoä doøng ñieän).
3.1.2.3. Suït aùp do noàng ñoä caùc chaát phaûn öùng (Vc )
Ñaây laø söï suït aùp do noàng ñoä caùc chaát phaûn öùng giaûm ñi trong quaù trình
pin hoaït ñoäng.
Khi pin nhieân lieäu hoaït ñoäng, noàng ñoä cuûa chaát ñieän phaân bò giaûm khi
möùc ñoä tieâu thuï ion lôùn hôn möùc ñoä maø noù ñöôïc taïo ra, gaây neân söï caûn trôû
phaûn öùng taïi caùc ñieän cöïc, laøm giaûm ñieän aùp pin nhieân lieäu. Maët khaùc, caùc saûn
phaåm taïo ra taïi caùc ñieän cöïc cuõng coù aûnh höôûng ñeán noàng ñoä chaát ñieän phaân
taïi ñoù.

36
Khi maät ñoä doøng ñieän nhoû, söï suït aùp naøy thöôøng nhoû. Tuy nhieân, khi
maät ñoä doøng ñieän taêng ñeán moät giôùi haïn naøo ñoù, noàng ñoä chaát ñieän phaân taïi
ñieän cöïc coù xu höôùng giaûm veà khoâng.
Suït aùp do noàng ñoä chaát ñieän phaân taïi ñieän cöïc maø caùc ion bò laáy ñi ñöôïc
tính baèng coâng thöùc:
RT  i L 
Vc1  ln  (3-6)
n.F  i L  i 
Vaø suït aùp do noàng ñoä chaát ñieän phaân taïi ñieän cöïc maø caùc ion ñöôïc hình
thaønh:
RT  i L  i 
Vc 2  ln  (3-7)
n.F  i L 
trong ñoù: i L – laø maät ñoä doøng ñieän giôùi haïn.

Ñieän aùp rôi bôûi noàng ñoä caùc chaát phaûn öùng khoâng chæ xaûy ra bôûi chaát
ñieän phaân. Khi chaát phaûn öùng hoaëc saûn phaåm ôû theå khí, söï thay ñoåi aùp suaát
rieâng phaàn cuûa caùc chaát taïi caùc khu vöïc phaûn öùng cuõng laøm thay ñoåi noàng ñoä
cuûa chuùng. Khi phaûn öùng xaûy ra, oxy (thöôøng laø oxy töø khoâng khí) gaàn beà maët
ñieän cöïc bò laáy ñi, aùp suaát rieâng phaàn cuûa oxy bò giaûm ñi so vôùi aùp suaát cuûa
khoái khoâng khí ñöa vaøo. Söï thay ñoåi aùp suaát rieâng phaàn naøy cuõng laø nguyeân
nhaân gaây neân söï suït aùp cuûa pin nhieân lieäu. Ñoä suït aùp naøy ñöôïc xaùc ñònh baèng
coâng thöùc:
RT  p s 
Vcg  ln  (3-8)
n.F  p 0 
trong ñoù:
p s – laø aùp suaát rieâng phaàn treân beà maët ñieän cöïc.
p 0 – laø aùp suaát rieâng phaàn cuûa löôïng chaát ñöa vaøo.
Do ñoù, ñieän aùp thöïc teá cuûa pin nhieân lieäu (V) coù theå ñöôïc tính baèng
coâng thöùc sau:
V  E  Va  VR  Vc (3-9)
Nhö vaäy, hieäu suaát ñieän aùp cuûa pin nhieân lieäu coù theå ñöôïc tính baèng
coâng thöùc:
V
V  (3-10)
E
Tuøy theo töøng loaïi pin nhieân lieäu, hieäu suaát ñieän aùp cuûa pin nhieân lieäu
khoaûng 50% – 60%.

37
3.1.3. Hieäu suaát söû duïng nhieân lieäu
Trong pin nhieân lieäu, nhieân lieäu thöôøng khoâng hoaøn toaøn ñöôïc chuyeån
ñoåi. Hieäu suaát söû duïng nhieân lieäu (  nl ) thöôøng ñöôïc xaùc ñònh baèng tæ soá giöõa
löôïng nhieân lieäu tieâu duøng trong pin nhieân lieäu vaø löôïng nhieân lieäu ñöôïc ñöa
vaøo pin.
3.1.4. Hieäu suaát toång quaùt cuûa pin nhieân lieäu
Hieäu suaát toång quaùt cuûa pin nhieân lieäu:

 tq   lt .V . nl (3-11)
Nhö vaäy, coù theå thaáy, hieäu suaát cuûa pin nhieân phuï thuoäc vaøo raát nhieàu
yeáu toá nhö: vaät lieäu vaø caáu truùc ñieän cöïc, vaät lieäu chaát ñieän phaân, chaát xuùc taùc,
ñoä tinh khieát cuûa nhieân lieäu, nhieät ñoä vaän haønh cuûa pin nhieân lieäu,… Giaù trò
hieäu suaát cuûa caùc loaïi pin nhieân lieäu coù theå tham khaûo taïi baûng 2-1.
Ví duï, xeùt pin nhieân lieäu duøng maøng trao ñoåi polymer (PEMFC) coù hieäu
suaát lyù töôûng  lt  83% , hieäu suaát ñieän aùp V  60% , hieäu suaát söû duïng nhieân
lieäu laø  nl  90% thì hieäu suaát toång quaùt cuûa pin nhieân lieäu laø:
 tq  0,83.0,60.0,90  45%
Nhö vaäy, coù theå thaáy, hieäu suaát cuûa pin nhieân lieäu cao hôn so vôùi hieäu
suaát cuûa ñoäng cô ñoát trong. Hieäu suaát ñaàu ra cuûa ñoäng cô ñoát trong tính taïi
baùnh ñaø khoaûng 30 – 35% vaø cao hôn ôû ñoäng cô diesel.
Tuy nhieân, ñaây chæ laø giaù trò hieäu suaát cuûa moät pin nhieân lieäu. Ñoái vôùi
cuïm pin nhieân lieäu trong heä thoáng pin nhieân lieäu treân moät öùng duïng cuï theå thì
ngöôøi ta coøn phaûi tính ñeán hieäu suaát cuûa caùc quaù trình khaùc trong heä thoáng nhö
quaù trình xöû lí nhieân lieäu, quaù trình bieán ñoåi doøng ñieän,…
3.2. NHIEÂN LIEÄU SÖÛ DUÏNG CHO PIN NHIEÂN LIEÄU
Hai nhieân lieäu cô baûn caàn thieát cho pin nhieân lieäu hoaït ñoäng chæ ñôn
giaûn laø hydro vaø oxy. Oxy thì ñaõ coù saün trong khoâng khí, coøn hydro thì khoâng
toàn taïi ôû daïng ñôn chaát trong töï nhieân maø phaûi duøng naêng löôïng ñeå saûn xuaát.
Nhö vaäy, ñieåm haïn cheá cuûa pin nhieân lieäu laø nhieân lieäu söû duïng cho noù
(hydro) khoâng coù saün trong töï nhieân. Tuy nhieân, veà moät khía caïnh khaùc thì ñaây
laïi laø moät theá maïnh cuûa pin nhieân lieäu, bôûi vì chuùng ta coù theå thu ñöôïc hydro töø
nhieàu nguoàn khaùc nhau, ñaëc bieät laø töø caùc nguoàn naêng löôïng taùi sinh.

38
Hieän nay, coù hai phöông aùn ñeå cung caáp hydro cho pin nhieân lieäu: moät
laø, saûn xuaát chuùng taïi caùc nhaø maùy roài cung caáp hydro tinh khieát cho pin nhieân
lieäu; hai laø, vieäc saûn xuaát hydro ñöôïc tích hôïp vaøo heä thoáng pin nhieân lieäu.
3.2.1. Saûn xuaát hydro
Coù ba phöông phaùp cô baûn taïo ra hydro:

- Phöông phaùp chuyeån hoùa hydrocarbon (nhieân lieäu hoùa thaïch, sinh
khoái) baèng nhieät (reforming).
- Phöông phaùp ñieän phaân nöôùc (Electrolysis).
- Phöông phaùp sinh hoïc (Biological method).
3.2.1.1. Hoùa nhieät nhieân lieäu hydrocarbon
a) Hoùa nhieät khí thieân nhieân vôùi hôi nöôùc (Natural gas steam reforming)
Quaù trình naøy goàm hai böôùc chính:

Tröôùc heát, khí thieân nhieân (vôùi thaønh phaàn chuû yeáu laø methane) ñöôïc
taùch carbon vaø chuyeån hoùa thaønh hydro nhôø hôi nöôùc daïng sieâu nhieät döôùi
aùp suaát cao, xuùc taùc thích hôïp ôû nhieät ñoä khoaûng 9000C.
CH 4  H 2 O  CO  3H 2
Sau ñoù, carbon mono-oxide sinh ra laïi tieáp tuïc ñöôïc phaûn öùng vôùi hôi
nöôùc vaø xuùc taùc chuyeån hoùa thaønh khí carbonic vaø taïo ra theâm khí hydro.
CO  H 2 O  CO2  H 2
Ñaây laø phöông phaùp coâng nghieäp phoå bieán hieän nay ñeå saûn xuaát
hydro cung caáp nguyeân lieäu cho caùc ngaønh hoùa chaát, phaân boùn, tinh loïc daàu
moû,…
b) Khí hoùa hydrocarbon naëng (Gasification heavy hydrocarbon)
Thuaät ngöõ “hydrocarbon naëng” laø ñeå noùi ñeán daàu moû vaø than ñaù. Than
ñaù tröôùc khi khí hoùa phaûi ñöôïc nghieàn thaønh daïng boät roài hoøa troän vôùi
nöôùc. Thoâng thöôøng, nhieân lieäu ñöôïc hoùa nhieät ôû khoaûng 14000C vôùi oxy hay
khoâng khí (oxy hoùa khoâng hoaøn toaøn), taïo ra hoãn hôïp goàm hydro, carbon
mono oxide (CO) vaø vaøi saûn phaåm phuï. CO sinh ra laïi tieáp tuïc ñöôïc phaûn
öùng vôùi hôi nöôùc vaø xuùc taùc chuyeån hoùa thaønh khí carbonic, ñoàng thôøi taïo
ra theâm khí hydro, töông töï nhö böôùc thöù hai cuûa quaù trình hoùa nhieät khí thieân
nhieân.
Roõ raøng ñaây khoâng phaûi laø phöông phaùp toái öu. Baát lôïi lôùn nhaát cuûa noù
laø söû duïng nhieân lieäu hoùa thaïch laøm nguyeân lieäu vaø ñoàng thôøi cuõng laøm

39
nhieân lieäu cung caáp nhieät löôïng cho quaù trình. Nhieân lieäu hoùa thaïch laø
nguoàn taøi nguyeân höõu haïn, theâm vaøo ñoù, vieäc ñoát chuùng taïo ra khí carbonic
gaây hieäu öùng nhaø kính. Do ñoù phöông phaùp naøy xeùt veà laâu daøi khoâng beàn
vöõng.
c) Khí hoùa sinh khoái vaø nhieät phaân (biomass gasification and pyrolysis)
Sinh khoái coù theå ñöôïc söû duïng ñeå saûn xuaát hydro. Ñaàu tieân, sinh khoái
ñöôïc chuyeån thaønh daïng khí qua quaù trình khí hoùa ôû nhieät ñoä cao coù taïo ra
hôi nöôùc. Hôi nöôùc chöùa hydro ñöôïc ngöng tuï trong caùc bình nhieät phaân vaø
sau ñoù coù theå ñöôïc hoùa nhieät ñeå sinh ra hydro. Quaù trình naøy thöôøng taïo ra
saûn löôïng hydro khoaûng töø 12% - 17% troïng löôïng hydro cuûa sinh khoái.
Nguyeân lieäu cho phöông phaùp naøy coù theå goàm caùc loaïi maûnh goã baøo vuïn,
sinh khoái thöïc vaät, raùc thaûi noâng nghieäp vaø ñoâ thò,… Do caùc chaát thaûi sinh
hoïc ñöôïc söû duïng laøm nguyeân lieäu nhö vaäy, phöông phaùp saûn xuaát hydro naøy
hoaøn toaøn taùi taïo ñöôïc vaø beàn vöõng.
3.2.1.2. Ñieän phaân nöôùc
Phöông phaùp naøy duøng doøng ñieän ñeå taùch nöôùc thaønh khí hydro vaø
oxy. Quaù trình goàm hai phaûn öùng xaûy ra ôû hai ñieän cöïc. Hydro sinh ra ôû
cathode vaø oxy ôû anode:
Phaûn öùng treân cathode: 2 H 2 O  2e   H 2  2OH 
1
Phaûn öùng treân anode: 2OH   H 2 O  O2  2e 
2
_______________________________________________________
1
Toång quaùt: H 2 O  ñieän naêng  H 2  O2
2
Sau ñaây laø moät soá daïng ñieän phaân phoå bieán:
a) Ñieän phaân thoâng thöôøng
Quaù trình tieán haønh vôùi chaát ñieän phaân laø nöôùc hay dung dòch kieàm. Hai
phaàn anode vaø cathode ñöôïc taùch rieâng bôûi maøng ngaên ion ñeå traùnh hoøa laãn hai
khí sinh ra.
b) Ñieän phaân nöôùc aùp suaát cao
Ñieän phaân nöôùc aùp suaát cao coù theå sinh ra hydro ôû aùp suaát ñeán 5MPa.
Quaù trình vaãn ñang trong giai ñoaïn nghieân cöùu vaø hoaøn thieän daàn.
c) Ñieän phaân nöôùc ôû nhieät ñoä cao

40
Öu ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø ñöa moät phaàn naêng löôïng caàn thieát
cho quaù trình ñieän phaân ôû daïng nhieät naêng, nhieät ñoä 800-1000 0C vaøo quaù trình,
do ñoù coù theå haïn cheá bôùt löôïng ñieän naêng tieâu thuï. Nhieàu nghieân cöùu ñaõ höôùng
ñeán vieäc thu nhieät töø caùc chaûo parabol taäp trung naêng löôïng maët trôøi hay taän
duïng nhieät thöøa töø caùc traïm naêng löôïng.
d) Quang ñieän phaân (photoelectrolysis)
Caùc panel maët trôøi, chaát baùn daãn (öùng duïng hieän töôïng quang ñieän),
chuyeån hoùa tröïc tieáp aùnh saùng maët trôøi thaønh ñieän naêng. Khí hydro ñöôïc sinh
ra khi doøng quang ñieän naøy chaïy qua thieát bò ñieän phaân ñaët trong nöôùc . Söû
duïng naêng löôïng maët trôøi ñeå taïo ra ñieän duøng trong ñieän phaân nöôùc , töông
töï, chuùng ta cuõng coù theå söû duïng caùc nguoàn naêng löôïng taùi taïo khaùc nhö naêng
löôïng gioù, thuûy ñieän ñeå ñieän phaân nöôùc taïo ra hydro. Nhö theá vieäc saûn xuaát
hydro seõ laø moät quaù trình saïch (khoâng khí thaûi), taùi sinh vaø beàn vöõng.
3.2.1.3. Phöông phaùp sinh hoïc
Moät soá taûo vaø vi khuaån chuyeân bieät coù theå saûn sinh ra hydro nhö laø
saûn phaåm phuï trong quaù trình trao ñoåi chaát cuûa chuùng. Caùc sinh vaät naøy
thöôøng soáng trong nöôùc, phaân taùch nöôùc thaønh khí hydro vaø oxy. Hieän taïi,
phöông phaùp naøy vaãn ñang trong giai ñoaïn nghieân cöùu.
Ví duï cuûa phöông phaùp naøy laø vieäc öùng duïng moät loaïi taûo ñôn baøo coù
teân Chlamydomonas reinhardtii. Caùc nghieân cöùu cho thaáy loaïi taûo naøy chöùa
enzyme hydroase coù khaû naêng taùch nöôùc thaønh hai thaønh phaàn hydro vaø oxy.
Caùc nhaø khoa hoïc ñaõ xaùc ñònh ñöôïc cô cheá quaù trình, ñieàu naøy coù theå giuùp
mang laïi moät phöông phaùp gaàn nhö voâ haïn ñeå saûn xuaát hydro saïch vaø taùi sinh.
Cô cheá naøy ñaõ phaùt trieån qua haøng trieäu naêm tieán hoùa giuùp taûo toàn taïi trong
moâi tröôøng khoâng coù oxy. Moät khi ôû trong chu trình naøy, taûo "thôû" baèng oxy laáy
töø nöôùc vaø giaûi phoùng ra khí hydro.
Hình 3.2. Chu trình saûn xuaát hydro töø taûo xanh

41
Gaàn ñaây, caùc nhaø khoa hoïc taïi Trung taâm naêng löôïng hydro cuûa Tröôøng
Ñaïi hoïc tieåu bang Pennsylvania cuõng ñaõ nghieân cöùu thaønh coâng phöông phaùp
taïo ra hydro töø quaù trình vi khuaån phaân huûy caùc chaát thaûi höõu cô sinh hoïc, nhö
nöôùc thaûi sinh hoaït, nöôùc thaûi noâng nghieäp,... ÖÙng duïng nghieân cöùu naøy seõ môû
ra trieån voïng to lôùn ñaày höõu ích, vöøa keát hôïp xöû lyù nöôùc thaûi vaø vöøa saûn xuaát
hydro cung caáp cho pin nhieân lieäu vi khuaån (micro-fuel cell), taïo ra ñieän naêng.
3.2.2. Löu chöùa hydro
Vôùi vai troø "chuyeân chôû" naêng löôïng (energy carrier) hôn laø moät nguoàn
naêng löôïng cô baûn, gioáng nhö ñieän naêng, hydro giuùp cho vieäc phaân phoái, söû
duïng naêng löôïng ñöôïc thuaän tieän. Theâm vaøo ñoù, khaùc vôùi ñieän naêng, hydro coøn
coù theå löu tröõ ñöôïc laâu daøi. Veà cô baûn coù ba phöông thöùc löu tröõ hydro nhö sau:
- Löu chöùa hydro trong caùc bình khí neùn aùp suaát cao.
- Löu chöùa hydro döôùi daïng khí hoùa loûng.
- Löu chöùa hydro trong hôïp chaát khaùc (haáp thuï hoùa hoïc, haáp phuï
trong hôïp chaát khaùc nhö vôùi caùc hyñrua kim loaïi hay oáng carbon nano roãng).
3.2.2.1. Löu chöùa hydro döôùi daïng khí neùn
Hydro coù theå ñöôïc neùn trong caùc bình chöùa vôùi aùp suaát cao. Caùc loaïi
bình chöùa khaùc nhau veà caáu truùc tuøy theo daïng öùng duïng ñoøi hoûi möùc aùp suaát
nhö theá naøo. Phaàn lôùn caùc bình öùng duïng tónh coù möùc aùp suaát thaáp hôn. Trong
khi ñoù, yeâu caàu cho caùc öùng duïng di ñoäng laïi khaù khaùc bieät bôûi söï haïn cheá veà
khoâng gian löu tröõ. Ñoái vôùi caùc öùng duïng naøy, aùp suaát trong bình ñöôïc taêng leân
ñeán 700 bar ñeå chöùa ñöôïc caøng nhieàu hydro caøng toát trong moät khoâng gian giôùi
haïn.
Caùc bình aùp suaát chöùa khí neùn thöôøng laøm baèng theùp neân raát naëng. Caùc
bình aùp suaát hieän ñaïi ñöôïc laøm töø nhöõng vaät lieäu composite vaø nheï hôn nhieàu.
3.2.2.2. Löu chöùa hydro döôùi daïng khí hoùa loûng
Hydro chæ toàn taïi ôû theå loûng döôùi nhieät ñoä cöïc laïnh, 200K (hay aâm
2530C). Neùn, laøm laïnh (hoùa loûng) hydro tieâu toán khaù nhieàu naêng löôïng, do ñoù
toån thaát naêng löôïng hao huït ñeán khoaûng 30% khi duøng phöông phaùp naøy. Tuy
nhieân, öu ñieåm cuûa vieäc löu tröõ hydro döôùi daïng loûng laø toán ít khoâng gian nhaát,
do hydro coù tæ troïng naêng löôïng theo theå tích cao nhaát khi hoùa loûng. Vì theá maø
caùch naøy ñaëc bieät thích hôïp vôùi caùc öùng duïng di ñoäng nhö caùc phöông tieän giao
thoâng. Hieän taïi ngöôøi ta ñaõ saûn xuaát ñöôïc nhöõng robot töï ñoäng ñeå “tieáp” nhieân
lieäu (re-fuelling). Vôùi caùc daïng löu tröõ tónh, caùch thöùc naøy chæ ñöôïc duøng khi
hydro thöïc söï caàn thieát phaûi ôû daïng loûng, ví duï nhö trong caùc traïm nhieân lieäu

42
hay khi caàn vaän chuyeån hydro ñöôøng daøi (baèng taøu bieån chaúng haïn). Ngoaøi ra,
vôùi taát caû caùc öùng duïng khaùc ta neân traùnh duøng caùch löu tröõ naøy bôûi söï tieâu toán
khaù nhieàu naêng löôïng caàn ñeå hoùa loûng.
3.2.2.3. Löu chöùa hydro nhôø haáp thuï hoùa hoïc
Hydro coù theå ñöôïc giöõ trong nhieàu hôïp chaát nhôø lieân keát hoùa hoïc.
Vaø khi caàn thieát, phaûn öùng hoùa hoïc seõ xaûy ra ñeå giaûi phoùng chuùng, sau ñoù
hydro ñöôïc thu thaäp vaø ñöa vaøo söû duïng trong pin nhieân lieäu. Caùc phaûn öùng
hoùa hoïc thay ñoåi tuøy theo hôïp chaát duøng ñeå löu tröõ hydro. Ví duï nhö: vôùi
NH3BH3, hydro ñöôïc giaûi phoùng nhôø nhieät ôû 1000C-3000C; hay hydro coù theå
ñöôïc giaûi phoùng qua quaù trình thuûy phaân (taùc duïng vôùi nöôùc) cuûa caùc hydride
nhö LiH, LiBH4, NaBH4... Vôùi phöông phaùp naøy, ta coù theå ñieàu chænh ñöôïc
löôïng hydro sinh ra theo nhu caàu.
3.2.2.4. Löu chöùa hydro trong caùc hyñrua kim loaïi (metal
hydride)
Phöông phaùp naøy söû duïng moät soá hôïp kim coù khaû naêng ñoäc ñaùo, coù theå
haáp phuï hydro. Caùc hôïp kim naøy hoaït ñoäng gioáng nhö mieáng xoáp coù theå huùt
nöôùc vaäy, chuùng “huùt baùm” hydro, taïo neân caùc hyñrua kim loaïi. Khi moät
hyñrua kim loaïi ñöôïc “laáp kín” daàn vôùi caùc nguyeân töû khí hydro, noù seõ toûa
nhieät, do ñoù, khi muoán giaûi phoùng hydro, ta seõ phaûi cung caáp nhieät cho noù.
Coâng thöùc toång quaùt cuûa quaù trình haáp phuï vaø nhaû haáp hyñrua kim loaïi:
M  xH 2  MH 2 x
trong ñoù, M laø kim loaïi coù theå haáp phuï hydro.
Phöông phaùp naøy coù theå chöùa ñöôïc moät löôïng raát lôùn theå tích khí hydro
haáp phuï vaøo kim loaïi. Tuy nhieân, löôïng hydro haáp phuï chæ chieám khoaûng 1% -
2% toång troïng löôïng bình chöùa (kim loaïi). Vì theá maø caùc bình chöùa daïng naøy
khaù naëng vaø vì vaäy chuùng ít ñöôïc söû duïng trong caùc öùng duïng di ñoäng.
Öu ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø haàu heát caùc hyñrua kim loaïi coù theå
hoaït ñoäng ôû aùp suaát bình thöôøng, do ñoù xeùt veà maët söû duïng vaø an toaøn, ñaây laø
nhöõng ñieåm thuaän lôïi cuûa vieäc löu tröõ hydro nhôø caùc hyñrua kim loaïi. Muoán
giaûi phoùng khí hydro caàn cung caáp nhieät, vì theá, tröôøng hôïp caùc thuøng chöùa bò
beå vôõ chaúng haïn thì hydro vaãn giöõ keát noái trong kim loaïi maø khoâng bò hao huït.
Löu tröõ hydro baèng caùc hyñrua kim loaïi hieän nay ñang ñöôïc öùng duïng
nhieàu trong caùc taøu ngaàm.
3.2.2.5. Löu chöùa hydro trong oáng carbon nano roãng

43
Phöông phaùp naøy veà nguyeân taéc töông töï nhö hyñrua kim loaïi trong cô
cheá löu giöõ vaø giaûi phoùng hydro.
Hình 3.3. Moâ hình töông taùc giöõa oáng carbonnan (ñoû) vaø phaân töû hydro (traéng)
Vaät lieäu carbon nano naøy coù theå taïo neân moät cuoäc caùch maïng trong
coâng ngheä löu tröõ hydro trong töông lai. Caùch ñaây vaøi naêm, caùc nhaø khoa
hoïc ñaõ khaùm phaù ñöôïc ñaëc tính höõu ích cuûa carbon nano laø coù theå chöùa ñöôïc
nhöõng löôïng lôùn hydro trong caùc vi caáu truùc than chì daïng oáng. Hydro coù theå
chui vaøo trong oáng, cuõng nhö vaøo khoaûng troáng giöõa caùc oáng. Löôïng hydro
haáp thuï phuï thuoäc vaøo aùp suaát vaø nhieät ñoä, neân veà nguyeân taéc, ngöôøi ta coù theå
thay ñoåi aùp suaát hoaëc nhieät ñoä, roài bôm hydro vaøo ñeå löu tröõ, hay ñaåy hydro ra
ñeå söû duïng. Vaán ñeà hieän nay laø phaûi tìm ra caùc loaïi oáng nano carbon chöùa ñöôïc
nhieàu hydro. Ngoaøi ra, ta cuõng caàn vaät lieäu vôùi tyû leä oáng nano carbon cao,
khoâng laãn vôùi nhieàu loaïi buïi than khaùc.
Öu ñieåm mang tính ñoät phaù cuûa coâng ngheä nano naøy chính laø löôïng
lôùn hydro maø noù coù theå löu chöùa ñöôïc, hôn nöõa, so vôùi caùch löu tröõ baèng
hôïp kim thì oáng carbon nano cuõng nheï hôn. OÁng carbon nano coù theå chöùa
ñöôïc löôïng hydro lôùn hôn 4% troïng löôïng cuûa chuùng. Hieän nay, coâng ngheä naøy
ñang ñöôïc quan taâm nghieân cöùu raát nhieàu treân theá giôùi, höùa heïn moät phöông
thöùc löu tröõ hydro ñaày tieàm naêng, nhaát laø cho caùc öùng duïng pin nhieân lieäu di
ñoäng vaø nhoû goïn nhö maùy tính xaùch tay, maùy aûnh, ñieän thoaïi di ñoäng,...
3.2.2.6. Löu chöùa hydro trong caùc vi caàu thuûy tinh (glass
microsphere)
Caùc khoái caàu thuûy tinh roãng tí hon coù theå ñöôïc duøng nhö moät phöông
thöùc löu tröõ hydro an toaøn. Nhöõng vi caàu roãng naøy ñöôïc laøm noùng deûo, gia taêng
khaû naêng thaám cuûa thaønh thuûy tinh, roài ñöôïc laáp ñaày khi ñöôïc ñaët ngaäp trong
khí hydro vôùi aùp suaát cao. Caùc khoái caàu naøy sau ñoù ñöôïc laøm nguoäi, "khoùa laïi"
hydro beân trong khoái thuûy tinh. Khi ta taêng nhieät ñoä, hydro seõ ñöôïc giaûi phoùng
ra khoûi khoái caàu vaø söû duïng. Phöông phaùp vi caàu naøy raát an toaøn, tinh khieát
vaø coù theå chöùa ñöôïc hydro ôû aùp suaát thaáp, vì theá gia taêng giôùi haïn an toaøn .

44
3.2.3. Phaân phoái hydro
Ñeå cung caáp hydro cho pin nhieân lieäu, ñoøi hoûi phaûi xaây döïng cô sôû haï
taàng cho chuùng. Vieäc xaây döïng môùi cô sôû haï taàng hay chuyeån ñoåi caùc cô sôû haï
taàng cung caáp caùc nhieân lieäu saün coù ñeå cung caáp nhieân lieäu cho pin nhieân lieäu
ñoøi hoûi phaûi toán keùm nhieàu chi phí vaø phaûi toán moät thôøi gian daøi ñeå coù ñöôïc söï
chaáp nhaän cuûa caùc coâng ty xaêng daàu, chính phuû vaø cuûa caû coäng ñoàng.
Hieän nay, chöa coù ñöôøng oáng daãn hydro tôùi caùc ngoâi nhaø vaø raát ít caùc
traïm tieáp hydro doïc ñöôøng. Theo thoáng keâ taïi trang web www.fuelcells.org vaøo
thaùng 08 naêm 2009 thì ñeán thôøi ñieåm naøy, treân theá giôùi chæ coù khoaûng 270 traïm
hydro phuïc vuï cho caùc öùng duïng keå caû tónh taïi vaø di ñoäng. Chính söï haïn cheá
naøy ñaõ laøm cho pin nhieân lieäu trôû neân khoâng thöïc tieãn trong haàu heát caùc öùng
duïng.
Traïm cung caáp nhieân lieäu hydro goàm coù hai heä thoáng chính:
- Heä thoáng chuaån bò nhieân lieäu: coù nhieäm vuï nhaän, löu tröõ, neùn vaø
hoùa hôi hydro.
- Heä thoáng truyeàn nhieân lieäu: coù nhieäm vuï ñöa hydro aùp suaát cao
ñeán thuøng chöùa nhieân lieäu treân caùc öùng duïng.
3.2.4. Saûn xuaát hydro tröïc tieáp treân heä thoáng pin nhieân lieäu
Töø nhöõng khoù khaên cuûa vieäc cung caáp nhieân lieäu cho pin nhieân lieäu, caùc
nhaø khoa hoïc ñaõ cheá taïo moät thieát bò coù teân laø boä xöû lyù nhieân lieäu (fuel
processor) duøng ñeå chuyeån ñoåi caùc nhieân lieäu raén, loûng hoaëc khí saün coù
thaønh caùc nhieân lieäu phuø hôïp vôùi caùc phaûn öùng xaûy ra ôû caùc ñieän cöïc cuûa
pin nhieân lieäu. Muïc ñích cuûa vieäc xöû lí nhieân lieäu nhaèm laøm saïch vaø loaïi boû
nhöõng thaønh phaàn coù haïi coù trong nhieân lieäu.
Neáu khí hydro ñaõ ñöôïc caáp cho pin nhieân lieäu thì boä xöû lyù naøy khoâng coù
nhieäm vuï gì hoaëc chæ ñôn giaûn laø loïc khí hydro.
Neáu pin duøng nhieân lieäu giaøu khí hydro nhö methane, daàu diesel hay
than khí hoùa thì seõ coù moät giai ñoaïn chuyeån hoùa hydrocarbon thaønh hoãn hôïp
khí hydro vaø caùc hôïp chaát carbon. Trong nhieàu tröôøng hôïp, sau quaù trình naøy,
caùc chaát sau phaûn öùng seõ ñöôïc tinh loïc laïi ñeå loaïi boû nhöõng taïp chaát nhö CO
hoaëc löu huyønh (S) tröôùc khi hydro ñöôïc chuyeån tôùi oáng nhieân lieäu ñeå cung caáp
cho pin nhieân lieäu. Quaù trình naøy nhaèm traùnh tröôøng hôïp xuaát hieän caùc chaát coù
aûnh höôûng xaáu ñeán phaûn öùng hoùa hoïc trong pin nhieân lieäu, laøm giaûm tính hieäu
quaû vaø ñoä beàn cuûa pin nhieân lieäu.
Tuøy theo töøng loaïi pin nhieân lieäu maø boä xöû lyù nhieân lieäu seõ thöïc hieän
moät hoaëc taát caû caùc quaù trình xöû lyù sau:

45
o Laøm saïch nhieân lieäu: loaïi boû caùc taïp chaát coù trong nhieân lieäu
nhö: löu huyønh, caùc halogenua, amoniac,… ñeå baûo veä chaát ñieän
phaân vaø chaát xuùc taùc trong pin nhieân lieäu.
o Chuyeån ñoåi nhieân lieäu (chuû yeáu laø caùc hydrocarbon) thaønh khí
giaøu hydro.
o Khöû CO coøn laãn trong nhieân lieäu.
Tuy nhieân, caùc boä xöû lyù nhieân lieäu khoâng hoaøn haûo, chuùng taïo ra
nhieät vaø caùc loaïi khí khaùc ngoaøi hydro. Hydro khoâng tinh khieát seõ haï thaáp
hieäu suaát cuûa pin nhieân lieäu. Nhöng ñaây laø moät phöông aùn phuø hôïp trong ñieàu
kieän hieän nay khi maø caùc traïm cung caáp nhieân lieäu hydro chöa xuaát hieän nhieàu.
Moät soá loaïi pin nhieân lieäu hoaït ñoäng ôû nhieät ñoä cao nhö pin nhieân lieäu
carbonate noùng chaûy vaø pin nhieân lieäu oxit raén coù khaû naêng töï phaûn öùng cho ra
hydro cung caáp cho pin nhieân lieäu. Tuy nhieân, quaù trình töï phaûn öùng naøy vaãn
caàn phaûi loïc tröôùc khi hydro chuyeån ñeán pin nhieân lieäu vaø noù vaãn sinh ra khí
CO2 .
Hình 3.4. Sô ñoà moät heä thoáng pin nhieân lieäu vaän haønh baèng nhieân lieäu hydro
ñaõ xöû lyù
Toùm laïi, caùch naøo cuõng hình thaønh khí CO2 nhöng caùch duøng carbonate
noùng chaûy vaø oxit raén thaûi ít CO2 hôn.

46
3.2.5. Vaán ñeà an toaøn cuûa nhieân lieäu hydro
Hydro laø khí khoâng maøu, khoâng muøi, khoâng vò vaø raát hoaït ñoäng. Khi
hydro chaùy, noù mang moái nguy hieåm tieàm aån bôûi ngoïn löûa cuûa noù khoâng theå
nhaän thaáy baèng maét thöôøng, do ñoù, noù coù theå lan ñi maø ngöôøi ta khoâng theå
nhaän bieát ñeå caûnh baùo. Tuy nhieân, trong chöøng möïc naøo ñoù, hydro chaùy an
toaøn hôn caùc nhieân lieäu hoùa thaïch thoâng thöôøng. Hydro coù toác ñoä böøng chaùy raát
cao vaø tieâu taùn mau. Do ñoù, nhöõng vuï chaùy, thaäm chí baét nguoàn töø hydro loûng,
thöôøng buøng leân raát nhanh roài heát. Theo tính toaùn cuûa caùc nhaø khoa hoïc cho
thaáy ôû moät vuï chaùy xe coä lieân quan ñeán xaêng daàu, ñaùm chaùy coù theå keùo daøi hai
möôi ñeán ba möôi phuùt, trong khi ñoù, ngoïn löûa töø ñaùm chaùy cuûa chieác xe chaïy
baèng löôïng hydro töông ñöông chæ keùo daøi töø moät ñeán hai phuùt.
Hình 3.5 laø hình aûnh thu ñöôïc töø ñoaïn phim video so saùnh hai ñaùm chaùy
(thöû nghieäm) cuûa xe chaïy baèng nhieân lieäu hydro vaø xe chaïy baèng xaêng taïi
cuøng thôøi ñieåm 60 giaây sau khi baét löûa. Ngoïn löûa hydro baét ñaàu nguoâi bôùt trong
khi ngoïn löûa cuûa xaêng vaãn nhö ñang döõ doäi hôn. Sau 100 giaây, hydro ñaõ phaân
taùn bay heát vaø phaàn beân trong chieác xe hôi khoâng bò hö hoûng nhieàu. Trong khi
ñoù, chieác xe chaïy xaêng vaãn tieáp tuïc chaùy vaøi phuùt vaø hoaøn toaøn bò hö haïi.
Hình 3.5. So saùnh ñaùm chaùy cuûa xe chaïy baèng nhieân lieäu hydro (traùi) vaø xe
chaïy baèng nhieân lieäu xaêng (phaûi)
Hydro khi bò ñoát chaùy sinh ra nhieät vaø hôi nöôùc. Do khoâng coù carbon,
hôn nöõa hôi nöôùc laïi laø chaát haáp thuï nhieät neân hydro chaùy toûa nhieät ít hôn
nhieàu so vôùi khi caùc hydrocarbon chaùy vaø ñaùm chaùy khoâng lan ñi, chæ coù nhöõng
vaät tröïc tieáp bò ñoát döôùi ngoïn löûa ñoù môùi bò chaùy naëng, nhöõng vaät khaùc ôû gaàn
ngoïn löûa seõ khoù maø töï baét chaùy ñöôïc. Vì theá maø moái nguy hieåm veà khoùi ñoäc
vaø vieäc chaùy lan keùo daøi ñoái vôùi hydro ñaõ ñöôïc giaûm ñi ñaùng keå. Ñieàu naøy coù yù
nghóa raát quan troïng trong vaán ñeà cöùu hoûa.

47
Hình 3.6. Ngoïn löûa chaùy cuûa hydrocarbon (muõi teân ñoû beân traùi) so vôùi ngoïn
löûa chaùy cuûa hydro (voøng troøn xanh beân phaûi)
Tæ troïng thaáp vaø khaû naêng khueách taùn nhanh cho pheùp hydro thoaùt
nhanh vaøo khí quyeån neáu nhö coù söï roø ræ xaûy ra. Trong khi ñoù, propane vaø xaêng
daàu, vôùi tæ troïng cao vaø khaû naêng khueách taùn thaáp, deã tuï laïi gaàn maët ñaát, laøm
gia taêng ruûi ro chaùy noå. Hydro phaûi ñaït ñeán noàng ñoä 4% trong khí quyeån môùi
gaây nguy hieåm, khi ñoù khaû naêng baét löûa cuûa hydro seõ taêng leân nhanh. Maëc duø
noàng ñoä 4% xem nhö khoâng cao, nhöng neáu so saùnh vôùi noàng ñoä caàn ñaït ñeå
boác chaùy cuûa xaêng daàu chæ coù 1%, hydro cho thaáy möùc ruûi ro chaùy noå thaáp hôn
ñaùng keå.
Hydro khoâng ñoäc vaø khoâng aên moøn. Xaêng vaø daàu raát ñoäc vôùi con ngöôøi
vaø sinh vaät neáu nhö voâ tình chuùng bò roø ræ ra moâi tröôøng beân ngoaøi. Trong khi
ñoù, neáu hydro bò thoaùt ra, chuùng seõ bay hôi gaàn nhö hoaøn toaøn vaø chæ ñeå laïi
nöôùc ñaèng sau.
3.2.6. Tæ leä hoøa troän giöõa nhieân lieäu vaø chaát oxy hoùa
Phaûn öùng hoùa hoïc toång quaùt trong pin nhieân lieäu coù theå vieát nhö sau:
x A A  x B B  xC C  x D D
trong ñoù:
A – laø nhieân lieäu.
B – laø chaát oxy hoùa.
C vaø D laø caùc saûn phaåm.
xA, xB, xC, xD laø caùc heä soá caân baèng.
Löu löôïng nhieân lieäu coù theå ñöôïc tính bôûi coâng thöùc:

48
x A .M A .I
m A  (kg/s) (3-12)
1000.n.F
trong ñoù:
M A – laø khoái löôïng mol phaân töû cuûa nhieân lieäu.
I – laø cöôøng ñoä doøng ñieän do pin nhieân lieäu taïo ra.
Töông töï, löu löôïng chaát oxy hoùa coù theå ñöôïc tính baèng coâng thöùc:
x B .M B .I
m B  (kg/s) (3-13)
1000.n.F
Laäp tæ soá giöõa löu löôïng chaát oxy hoùa vaø löu löôïng nhieân lieäu, ta ñöôïc:
m B x B .M B
 (3-14)
m A x A .M A
Xeùt phaûn öùng giöõa hydro vaø oxy taïo thaønh nöôùc, ta coù:
m H 0,5.32
 8
m O 1. 2
Caùc pin nhieân lieäu hieän nay thöôøng söû duïng oxy coù trong khoâng khí laøm
chaát oxy hoùa. Luùc naøy, tyû leä giöõa löu löôïng khoâng khí vaø löu löôïng nhieân lieäu
ñöôïc tính bôûi:
m air 1 xO .M O
 . (3-15)
m A 0,21 x A .M A
ôû ñaây ta giaû söû raèng khoái löôïng oxy chieám 21% khoái löôïng khoâng khí.
Do ñoù, vôùi pin nhieân lieäu söû duïng nhieân lieäu hydro vaø chaát oxy hoùa
laø oxy töø khoâng khí thì:
m air 1 0,5.32
 .  38
m H 0,21 1.2
Ñeå ñaùnh giaù möùc ñoä giaøu, ngheøo cuûa nhieân lieäu, ngöôøi ta thöôøng
duøng heä soá  , ñöôïc tính baèng coâng thöùc:
 m B 
 
 m A  tt
 (3-16)
 m B 
 
 m A  lt
 m B 
trong ñoù:   - laø tæ soá giöõa löu löôïng chaát oxy hoùa vaø löu löôïng
 m A  tt
nhieân lieäu thöïc teá.

49
 m B 
  - laø tæ soá giöõa löu löôïng chaát oxy hoùa vaø löu löôïng
 m A  lt
nhieân lieäu lyù thuyeát.
Khi   1 : phaûn öùng giaøu nhieân lieäu.
Khi   1 : phaûn öùng ñuû nhieân lieäu.
Khi   1 : phaûn öùng ngheøo nhieân lieäu.
3.3. SÖÏ TAÙC ÑOÄNG CUÛA PIN NHIEÂN LIEÄU ÑEÁN MOÂI TRÖÔØNG
Söï taùc ñoäng cuûa pin nhieân lieäu ñeán moâi tröôøng laø raát thaáp. Ñaây laø moät
öu ñieåm raát lôùn cuûa pin nhieân lieäu.
Nhöõng öùng duïng cuûa pin nhieân lieäu thöôøng phaùt sinh tieáng oàn raát thaáp
vì nhöõng chuyeån ñoäng cô hoïc haàu nhö khoâng ñaùng keå. Maët khaùc, chuùng haàu
nhö khoâng phaùt sinh caùc khí thaûi gaây oâ nhieãm moâi tröôøng. Löôïng khí gaây hieäu
öùng nhaø kính do pin nhieân lieäu taïo ra raát thaáp so vôùi caùc loaïi ñoäng cô ñoát trong
ñang söû duïng phoå bieán ngaøy nay.
Tuy nhieân, ñeå thaät söï thaân thieän vôùi moâi tröôøng vaø khí haäu, moät maët caùc
pin nhieân lieäu chæ ñöôïc pheùp thaûi ra caùc khí gaây hieäu öùng nhaø kính vaø caùc chaát
coù haïi khaùc caøng ít caøng toát, maët khaùc quaù trình saûn xuaát nhieân lieäu söû duïng
cho chuùng cuõng khoâng ñöôïc pheùp thaûi ra caùc chaát khí ñoù.
Neáu nhieân lieäu söû duïng cho pin nhieân lieäu laø hydro tinh khieát vaø oxy thì
saûn phaåm taïo ra chæ laø nöôùc. Tuy nhieân, nhö ñaõ ñeà caäp ôû treân, khí hydro khoâng
coù saün trong töï nhieân maø phaûi duøng naêng löôïng ñeå saûn xuaát ra chuùng. Vieäc
taùch nöôùc qua ñieän phaân veà nguyeân taéc laø phuø hôïp vôùi moâi tröôøng sinh thaùi
neáu nhö naêng löôïng caàn duøng cuõng ñöôïc saûn xuaát töø caùc nguoàn naêng löôïng taùi
sinh nhö nöôùc, maët trôøi hoaëc gioù chöù khoâng phaûi töø caùc phöông phaùp saûn xuaát
ñieän thoâng thöôøng.
Trong nhieàu loaïi pin nhieân lieäu ngaøy nay, thaät ra khoâng phaûi khí hydro
tinh khieát ñöôïc duøng laøm nhieân lieäu maø laïi laø moät chaát ñoát hoùa thaïch nhö khí
töï nhieân, xaêng hay methanol. Caùc loaïi pin nhieân lieäu naøy ñöôïc söû duïng nhieàu
nhaát laø trong coâng nghieäp oâtoâ ñeå taïo ñieàu kieän thuaän lôïi hôn cho vieäc chuyeån
ñoåi töø caùc ñoäng cô thoâng thöôøng sang caùc loaïi ñoäng cô thay theá khaùc. Theo moät
nghieân cöùu cuûa Hoäi Vì moâi tröôøng vaø Baûo veä töï nhieân Ñöùc, caùc oâtoâ duøng pin
nhieân lieäu tuy coù löôïng khí thaûi gaây oâ nhieãm moâi tröôøng ít hôn so vôùi caùc ñoäng
cô thoâng duïng nhöng vieäc saûn xuaát ra hydro töø nhöõng nguoàn naêng löôïng hoùa
thaïch laïi taïo ra caùc khí thaûi, neân neáu toång coäng laïi, löôïng caùc khí taïo ra hieäu
öùng nhaø kính ñöôïc thaûi ra taêng leân raát nhieàu. Vieäc thaûi khí chæ di chuyeån töø oâtoâ
veà nôi saûn xuaát ra hydro, nhöng ít ra thì caùc hôïp chaát cuûa löu huyønh vaø caùc chaát
ñoäc haïi ñeán söùc khoûe thaûi ra töø oâ toâ pin nhieân lieäu giaûm ñi raát nhieàu.

50
Toùm laïi baûn nghieân cöùu naøy cho raèng oâtoâ pin nhieân lieäu thaät söï laø moät
löïa choïn cho töông lai nhöng chæ khi hydro ñöôïc saûn xuaát taùi sinh ôû khoái löôïng
lôùn ñuû duøng vaø coù theå tích tröõ ñöôïc. Maëc duø vaäy, theo quan ñieåm cuûa caùc
chuyeân gia, oâtoâ söû duïng pin nhieân lieäu vaän haønh baèng caùc nhieân lieäu hoùa thaïch
vaãn coù yù nghóa: Chuùng giuùp coâng ngheä naøy ñöôïc phoå bieán, phaùt trieån vaø chaáp
nhaän toát hôn vaø nhö theá veà laâu daøi doïn ñöôøng cho caùc xe thaät söï khoâng phaùt
sinh ra khí thaûi ra ñôøi.
Toång keát laïi, caùc chuyeân gia cuõng khaúng ñònh ôû phaàn naøy laø coâng ngheä
pin nhieân lieäu vaãn thaân thieän vôùi moâi tröôøng hôn caùc phöông phaùp saûn xuaát
ñieän thoâng duïng raát nhieàu.
3.4. CHI PHÍ CHEÁ TAÏO VAØ SÖÛ DUÏNG PIN NHIEÂN LIEÄU
Theo moät chuyeân gia Myõ, hydro coù giaù khoaûng 2 USD/kg, vaø 1kg hydro
saûn xuaát ñöôïc moät khoái naêng löôïng gaàn töông ñöông vôùi khoaûng 3,8 lít xaêng
thöôøng. Nghe coù veû haáp daãn, theá nhöng moät chieác Opel Zafira coù ñoäng cô chaïy
pin nhieân lieäu hydro hieän coù giaù tôùi 1 trieäu USD. Ngöôøi ta hy voïng, khi xe ñöôïc
saûn xuaát vôùi soá löôïng lôùn hôn thì giaù caû seõ giaûm xuoáng.
Sôû dó vieäc cheá taïo pin nhieân lieäu ñoøi hoûi chi phí cao vì moät soá loaïi pin
nhieân lieäu nhö PEMFC, AFC,… ñoøi hoûi chaát xuùc taùc ñieän cöïc laø caùc kim loaïi
quí nhö platin. Maëc khaùc, ñaây laø coâng ngheä môùi, neân chöa coù nhieàu daây
chuyeàn ñeå saûn xuaát haøng loaït. Hieän nay, ña soá caùc pin nhieân lieäu chæ ñöôïc saûn
xuaát theo ñôn ñaët haøng hoaëc saûn xuaát ñeå phuïc vuï cho vieäc nghieân cöùu. Cuõng
chính vì lyù do naøy, trong keá hoaïch ngaân saùch môùi cuûa mình, Toång thoáng Myõ
Obama ñaõ caét boû quyõ phaùt trieån coâng ngheä pin nhieân lieäu hydro öùng duïng treân
oâtoâ trò giaù 1,2 tyû USD ñaõ töøng ñöôïc cöïu Toång thoáng George W. Bush thoâng
qua. Thay vì coâng ngheä pin nhieân lieäu hydro, Chính phuû cuûa toång thoáng Obama
seõ taäp trung vaøo caùc giaûi phaùp coù theå tieán haønh töùc thôøi, ví duï nhö oâ toâ ñieän
hay oâtoâ hybrid. Tuy nhieân, ñaây chæ laø giaûi phaùp taïm thôøi nhaèm taäp trung giaûi
quyeát nhöõng vaán ñeà tröôùc maét, hieän taïi, chính phuû Myõ vaãn coù ngaân saùch ñeå
nghieân cöùu phaùt trieån caùc loaïi pin nhieân lieäu cho caùc öùng duïng tónh.
3.5. PHAÏM VI ÖÙNG DUÏNG CUÛA PIN NHIEÂN LIEÄU
Phaïm vi öùng duïng cuûa pin nhieân lieäu raát roäng, töø nhöõng öùng duïng tónh
taïi (nhö caùc thieát bò daân duïng, traïm phaùt ñieän,...) ñeán caùc öùng duïng di ñoäng nhö
(oâtoâ, xe buyùt, taøu ngaàm, phi thuyeàn,...) hay nhöõng thieát bò nhoû goïn nhö ñieän
thoaïi di ñoäng, maùy tính xaùch tay,…
Hieän nay, pin nhieân lieäu ñang coù nhieàu trieån voïng trong lónh vöïc quaân
söï vì chuùng coù tieáng oàn raát thaáp.

51
3.5.1. Caùc öùng duïng caàm tay
Pin nhieân lieäu cuõng coù theå öùng duïng treân caùc thieát bò nhoû goïn nhö: ñieän
thoaïi di ñoäng, maùy tính xaùch tay,...
Hình 3.7. Ñieän thoaïi di ñoäng maãu cuûa Motorolla söû duïng pin nhieân lieäu
methanol tröïc tieáp
3.5.2. Caùc öùng duïng tónh taïi
Caùc öùng duïng naøy thöôøng taän duïng caû nguoàn naêng löôïng ñieän vaø nhieät
do pin nhieân lieäu taïo ra. Öu ñieåm cuûa coâng ngheä naøy laø hieäu suaát cao, giaûm
caùc chaát gaây oâ nhieãm vaø ít phaùt sinh tieáng oàn. Phaïm vi cuûa caùc öùng duïng loaïi
naøy coù theå laø caùc thieát bò daân duïng hoaëc caùc traïm phaùt ñieän lôùn.
Hình 3.8. Nhaø maùy ñieän pin nhieân lieäu muoái carbonate noùng chaûy 2 MW ôû
Santa Clara California, Myõ

52
3.5.3. Caùc öùng duïng di ñoäng
Hieän nay, pin nhieân lieäu ñaõ coù nhöõng öùng duïng roäng raõi treân caùc
phöông tieän giao thoâng vaän taûi nhö oâtoâ du lòch, xe buyùt vaø caû xe hai baùnh. Tuy
nhieân, söï thieáu cô sôû haï taàng ñeå cung caáp nhieân lieäu hieän nay laø moät thaùch
thöùc lôùn cho caùc öùng duïng loaïi naøy.
Hình 3.9. Chieác xe scooter maãu “Aprilia Atlantic Zero Emission”, duøng pin
nhieân lieäu PEM 6 kW. Xe coù theå ñaït tôùi toác ñoä 85 km/h vaø moät laàn naïp nhieân lieäu
coù theå chaïy ñöôïc quaõng ñöôøng daøi 140 km
Hình 3.10. Chieác Hydrogen 1 cuûa General Motor saûn xuaát naêm 2000 vôùi nhieân
lieäu hydro loûng
3.6. ÑAÙNH GIAÙ ÖU ÑIEÅM VAØ NHÖÔÏC ÑIEÅM CUÛA PIN NHIEÂN
LIEÄU

53
Töø nhöõng phaân tích treân ñaây, chuùng ta coù theå keát luaän veà caùc öu ñieåm
vaø nhöôïc ñieåm cuûa pin nhieân lieäu nhö sau:
3.6.1. Öu ñieåm
- Pin nhieân lieäu sinh ra caùc chaát gaây oâ nhieãm moâi tröôøng ít hôn so vôùi
caùc loaïi ñoäng cô nhieät. Khi vaän haønh vôùi nhieân lieäu hydro tinh khieát, saûn
phaåm sinh ra cuûa pin nhieân lieäu chæ laø nöôùc vaø sinh nhieät. Khi vaän haønh vôùi
caùc nhieân lieäu giaøu hydro, pin nhieân lieäu coù theå sinh ra moät soá chaát gaây oâ
nhieãm moâi tröôøng, nhöng thaáp hôn so vôùi söï phaùt sinh do caùc loaïi ñoäng cô ñoát
trong söû nhieân lieäu hoùa thaïch truyeàn thoáng.
- Hieäu suaát nhieät ñoäng hoïc cuûa pin nhieân lieäu cao hôn so vôùi caùc loaïi
ñoäng cô nhieät thoâng thöôøng (hình 3.11). Ñoái vôùi caùc ñoäng cô nhieät, chaúng haïn
nhö ñoäng cô ñoát trong vaø tuabin khí, naêng löôïng hoùa hoïc ñöôïc chuyeån thaønh
nhieät baèng caùch ñoát chaùy vaø söû duïng nhieät naøy ñeå laøm coâng coù ích, hieäu suaát
nhieät ñoäng hoïc cuûa chuùng bò giôùi haïn bôûi hieäu suaát nhieät cuûa chu trình Carnot.
Trong khi ñoù, trong pin nhieân lieäu khoâng coù söï chaùy neân khoâng bò giôùi haïn
bôûi hieäu suaát nhieät cuûa chu trình Carnot, thaäm chí khi vaän haønh ôû nhieät ñoä
töông ñoái thaáp.
- Nhieân lieäu hoùa thaïch söû duïng cho caùc loaïi ñoäng cô ñoát trong ñang
ngaøy caøng caïn kieät. Trong khi ñoù, nhieân lieäu söû duïng cho pin nhieân lieäu coù theå
thu ñöôïc töø nhieàu nguoàn khaùc nhau, töø ñoù laøm giaûm söï phuï thuoäc daàu moû vaøo
caùc nöôùc khaùc.

54
Hình 3.11. Bieåu ñoà so saùnh hieäu suaát cuûa pin nhieân lieäu so vôùi caùc thieát bò saûn
xuaát ñieän khaùc
- So vôùi accu thì pin nhieân lieäu khoâng caàn thôøi gian daøi ñeå naïp laïi
naêng löôïng sau moät thôøi gian söû duïng. Pin nhieân lieäu chæ caàn thôøi gian ngaén
ñeå tieáp nhieân lieäu vaø chuùng seõ nhanh choùng taïo ra ñieän naêng.
Hình 3.12. Tieáp nhieân lieäu hydro cho oâtoâ

- Khi ñöôïc söû duïng laøm thieát bò ñeå saûn xuaát ra ñieän, caùc böôùc bieán ñoåi
naêng löôïng cuûa pin nhieân lieäu ít hôn so vôùi caùc loaïi ñoäng cô ñoát trong thoâng
thöôøng. Soá laàn bieán ñoåi naêng löôïng cuûa caùc thieát bò thöôøng duøng ñöôïc moâ taû
trong sô ñoà hình 3.13.

55
Caùc böôùc chuyeån ñoåi thaønh ñieän naêng

Pin nhieân lieäu:
Hoùa naêng Ñieän naêng
Hoùa naêng Ñieän naêng
Ñoäng cô nhieät:
Hoùa naêng Nhieät naêng Cô naêng Ñieän naêng
Caùc böôùc chuyeån ñoåi thaønh cô naêng

Pin nhieân lieäu:
Hoùa naêng Ñieän naêng Cô naêng
AÉc quy:
Hoùa naêng Ñieän naêng Cô naêng
Ñoäng cô nhieät:
Hoùa naêng Nhieät naêng Cô naêng
Hình 3.13. Sô ñoà caùc böôùc bieán ñoåi naêng löôïng cuûa caùc thieát bò thöôøng duøng
- Ngoaøi ñieän naêng, pin nhieân lieäu coøn coù theå sinh ra nöôùc tinh khieát vaø
nhieät, coù theå söû duïng keát hôïp vôùi caùc öùng duïng gia ñình hay coâng nghieäp. Khi
ñoù, hieäu suaát toaøn phaàn cuûa pin nhieân lieäu seõ ñöôïc taêng leân.
- Trong pin nhieân lieäu khoâng coù caùc boä phaän chuyeån ñoäng cô hoïc neân
coù ñoä tin caäy cao vaø ít phaùt sinh tieáng oàn khi hoaït ñoäng.

56
- So vôùi nguoàn naêng löôïng gioù vaø naêng löôïng maët trôøi thì pin nhieân lieäu
khoâng phuï thuoäc vaøo thôøi tieát vaø ñoä daøi cuûa ngaøy vaø ñeâm, chæ caàn cung caáp
nhieân lieäu thì pin nhieân lieäu seõ taïo ra ñieän naêng.
- Pin nhieân lieäu coù phaïm vi öùng duïng roäng raõi. Chuùng coù theå ñöôïc söû
duïng trong caùc lónh vöïc nhö: ñieän thoaïi di ñoäng, maùy tính xaùch tay, caùc phöông
tieän vaän chuyeån, traïm khoâng gian, caùc nhu caàu sinh hoaït cuûa con ngöôøi…
3.6.2. Nhöôïc ñieåm
- Chi phí cheá taïo quaù ñaét, neân neáu tính veà maët kinh teá thì pin nhieân
lieäu chöa theå caïnh tranh vôùi caùc nguoàn naêng löôïng khaùc.
- Kích thöôùc cuûa pin nhieân lieäu thì khoâng ñeán noãi lôùn vaø naëng, nhöng
neáu keát hôïp vôùi caùc thieát bò hoã trôï chuùng vaø bình chöùa nhieân lieäu thì heä thoáng
pin nhieân lieäu hieän nay phöùc taïp vaø coàng keành hôn so vôùi heä thoáng ñoäng cô
ñoát trong.
- Cô sôû haï taàng ñeå phuïc vuï cho caùc öùng duïng cuûa pin nhieân lieäu chöa
phaùt trieån nhieàu. Ñeå phaùt trieån caùc cô sôû haï taàng naøy ñoøi hoûi phaûi toán keùm raát
nhieàu thôøi gian vaø chi phí.
- Quaù trình saûn xuaát hydro hay taùch hydro töø caùc nhieân lieäu coù saün ñeå
cung caáp cho pin nhieân lieäu laø raát khoù khaên vaø toán keùm, ñoâi khi coøn coù theå
daãn ñeán oâ nhieãm moâi tröôøng.
- Tuoåi thoï cuûa pin nhieân lieäu chöa cao. Hieän nay, ngöôøi ta vaãn ñang
coá gaéng caûi tieán coâng ngheä vaø vaät lieäu ñeå tuoåi thoï cuûa pin nhieân lieäu coù theå ñaït
ñeán 40000 giôø.

57
CHÖÔNG 4
ÖÙNG DUÏNG CUÛA
PIN NHIEÂN LIEÄU
TREÂN OÂTOÂ
----- o0o -----

58
Chöông 4
ÖÙNG DUÏNG CUÛA PIN NHIEÂN LIEÄU TREÂN OÂTOÂ
4.1. KHAÙI QUAÙT VEÀ OÂTOÂ PIN NHIEÂN LIEÄU
Gaàn ñaây, treân thò tröôøng oâtoâ ñaõ xuaát hieän nhieàu loaïi xe söû duïng naêng
löôïng ñieän. Loaïi xe naøy söû duïng nguoàn ñieän cuûa accu ñeå vaän haønh motor ñieän
nhaèm daãn ñoäng caùc baùnh xe. OÂtoâ söû duïng naêng löôïng ñieän mang laïi nhieàu lôïi
ích nhö khoâng gaây oâ nhieãm vaø phaùt ra tieáng oàn thaáp khi hoaït ñoäng. Tuy nhieân,
moät nhöôïc ñieåm lôùn cuûa oâtoâ söû duïng naêng löôïng ñieän töø accu laø chuùng phaûi
ñöôïc naïp laïi ñieän cho accu sau moät thôøi gian söû duïng.
Cuõng gioáng nhö oâtoâ söû duïng naêng löôïng ñieän töø accu, oâtoâ pin nhieân
lieäu cuõng duøng moät motor ñieän ñeå vaän haønh caùc baùnh xe. Do ñoù, caû hai loaïi
oâtoâ naøy coù theå ñöôïc thieát keá vôùi moät ñaëc tính hoaït ñoäng gioáng nhau. Tuy
nhieân, pin nhieân lieäu treân oâtoâ pin nhieân lieäu phaùt ra doøng ñieän töø hydro hoaëc
caùc nhieân lieäu giaøu hydro, thôøi gian naïp nhieân lieäu ít hôn nhieàu so vôùi thôøi
gian naïp ñieän cho accu.
Hình 4.1. Moät oâtoâ söû duïng pin nhieân lieäu cuûa haõng Honda
OÂtoâ pin nhieân lieäu coù phaïm vi hoaït ñoäng (quaõng ñöôøng chaïy giöõa hai
laàn tieáp nhieân lieäu) daøi hôn nhieàu so vôùi oâtoâ chaïy baèng accu do söï giôùi haïn
veà dung löôïng cuûa accu (oâtoâ chaïy baèng accu coù phaïm vi hoaït ñoäng khaûng 80-
160 km). Tuy nhieân, caû hai loaïi oâtoâ naøy ñeàu caàn phaûi naâng cao khoaûng caùch
quaõng ñöôøng chaïy ñeå coù theå so saùnh ñöôïc vôùi oâtoâ xaêng vaø diesel (480 – 640
km).

59
Moät öu ñieåm khaùc cuûa oâtoâ chaïy baèng pin nhieân lieäu so vôùi oâtoâ chaïy
baèng accu laø heä thoáng phaân phoái nhieân lieäu loûng deã daøng ñöôïc thieát laäp nhôø
vaøo caùc traïm xaêng hieän nay. Caùc traïm xaêng hieän nay coù theå chuyeån ñoåi sang
nhieân lieäu giaøu hydro cung caáp cho pin nhieân lieäu, trong khi ñoù, caùc traïm naïp
ñieän cho accu phaûi xaây döïng töø ñaàu khi chaïy oâtoâ ñieän .
Vieäc söû duïng pin nhieân lieäu ñeå taïo ra doøng ñieän cung caáp cho ñoäng cô
ñieän treân oâtoâ laø moät böôùc phaùt trieån môùi cho coâng ngheä oâtoâ ñieän. Tuy nhieân,
neáu oâtoâ chæ trang bò pin nhieân lieäu moät caùch ñôn ñoäc thì noù coù nhöõng nhöôïc
ñieåm nhö coàng keành, thôøi gian khôûi ñoäng daøi, khaû naêng taêng toác keùm,…Vì vaäy,
hieän nay loaïi oâtoâ naøy ñeàu söû duïng coâng ngheä lai hoùa giöõa hai nguoàn naêng
löôïng.
Söï lai heä thoáng pin nhieân lieäu vôùi moät nguoàn naêng löôïng khaùc ñöôïc
xem laø moät caùch coù hieäu quaû trong vieäc khaéc phuïc nhöõng baát lôïi cuûa nhöõng xe
chæ trang bò duy nhaát pin nhieân lieäu. Thoâng thöôøng, ngöôøi ta thöôøng söû duïng
accu hoaëc sieâu tuï ñieän keát hôïp vôùi pin nhieân lieäu ñeå laøm nguoàn naêng löôïng
cho oâtoâ. Caáu hình naøy cho pheùp taän duïng nhöõng öu ñieåm cuûa caû hai nguoàn
naêng löôïng ít gaây oâ nhieãm moâi tröôøng naøy.
Boä chuyeån ñoåi

Boä nghòch löu vaø
DC/DC
ñieàu khieån motor
Coång naïp hydro
Motor Hoäp soá Aéc quy Bình chöùa hydro Cuïm pin nhieân lieäu
Hình 4.2. Sô ñoà boá trí caùc boä phaän treân moät oâtoâ pin nhieân lieäu ñieån hình
Accu vaø sieâu tuï duøng trong loaïi oâtoâ naøy ñöôïc goïi chung laø nguoàn
coâng suaát cöïc ñaïi (peaking power source, vieát taét laø PPS) vì chöùc naêng chính
cuûa chuùng laø hoã trôï khi oâtoâ caàn ñaït coâng suaát cöïc ñaïi. Nguoàn coâng suaát cöïc
ñaïi duøng ñeå hoã trôï pin nhieân lieäu khi xe khôûi ñoäng hoaëc khi taêng toác. Trong
moät soá tröôøng hôïp, nguoàn coâng suaát cöïc ñaïi cuõng coù theå töï vaän haønh xe vaø
luùc naøy pin nhieân lieäu seõ ñoùng vai troø laø moät maùy saïc ñieän cho nguoàn coâng
suaát cöïc ñaïi.

60
Heä thoáng truyeàn ñoäng cuûa moät oâtoâ pin nhieân lieäu ñieån hình ñöôïc moâ
taû ôû hình 4.3. Noù chuû yeáu goàm caùc boä phaän chính sau: heä thoáng pin nhieân
lieäu, nguoàn coâng suất cöïc ñaïi (PPS), motor ñieän vaø boä ñieàu khieån motor
ñieän, boä ñieàu khieån xe, boä giao tieáp ñieän töû giöõa heä thoáng pin nhieân lieäu vaø
PPS (boä chuyeån ñoåi DC/DC). Tuøy theo coâng suaát hoaëc moment xoaén ñöôïc
yeâu caàu töø tín hieäu baøn ñaïp ga hoaëc baøn ñaïp phanh vaø caùc tín hieäu vaän
haønh khaùc, boä ñieàu khieån xe seõ ñieàu khieån doøng naêng löôïng giöõa heä thoáng
pin nhieân lieäu, PPS vaø heä thoáng truyeàn ñoäng ñeå coâng suaát hoaëc moment
xoaén ñaàu ra cuûa motor ñaït yeâu caàu cuûa taøi xeá. Khi yeâu caàu coâng suaát cao,
ví duï khi gia toác ñoät ngoät, caû hai heä thoáng pin nhieân lieäu vaø PPS seõ cung caáp
naêng löôïng ñeán motor ñieän. Khi phanh, motor ñieän seõ laøm vieäc nhö moät
maùy phaùt chuyeån ñoåi moät phaàn naêng löôïng phanh thaønh naêng löôïng ñieän
vaø döï tröõ trong PPS. PPS cuõng coù theå phuïc hoài naêng löôïng cuûa noù töø heä
thoáng pin nhieân lieäu khi coâng suaát taûi thaáp hôn coâng suaát thieát keá cuûa heä
thoáng pin nhieân lieäu.
Nhö vaäy, vôùi moät thieát keá vaø chieán löôïc ñieàu khieån thích hôïp, PPS seõ
khoâng caàn naïp laïi töø nguoàn ñieän beân ngoaøi xe.
1-Baøn ñaïp ga; 2-Baøn ñaïp phanh; 3-Boä ñieàu khieån xe; 4-Heä thoáng pin
nhieân lieäu; 5-Nguoàn coâng suaát cöïc ñaïi; 6-Boä giao tieáp ñieän töû; 7-Boä
ñieàu khieån motor; 8-Motor ñieän; 9-Hoäp soá; 10-Caùc baùnh xe
(1)-Tín hieäu ñieàu khieån keùo; (2)-Tín hieäu ñieàu khieån phanh; (3)-Tín hieäu
naêng löôïng cuûa PPS; (4)-Tín hieäu coâng suaát pin nhieân lieäu; (5)-Tín hieäu

61
ñieàu khieån boä giao tieáp ñieän töû; (6)-Tín hieäu ñieàu khieån motor; (7)-Tín
hieäu toác ñoä xe
Hình 4.3. Caáu hình heä thoáng truyeàn ñoäng cuûa moät oâtoâ pin nhieân lieäu ñieån hình
4.2. PHAÂN LOAÏI OÂTOÂ PIN NHIEÂN LIEÄU
Hieän nay, coù nhieàu caùch phaân loaïi oâtoâ pin nhieân lieäu, nhöng chuû yeáu laø
phaân loaïi theo nhieân lieäu cung caáp cho pin nhieân lieäu. Theo caùch phaân loaïi
naøy, oâtoâ pin nhieân lieäu coù hai loaïi: oâtoâ pin nhieân lieäu söû duïng nhieân lieäu thöù
caáp (hình 4.4a) vaø oâtoâ pin nhieân lieäu söû duïng hydro tröïc tieáp (hình 4.4b).
(a) (b)
Hình 4.4. OÂtoâ pin nhieân lieäu söû duïng nhieân lieäu thöù caáp (a) vaø OÂtoâ pin nhieân
lieäu söû duïng hydro tröïc tieáp (b)
4.2.1. OÂtoâ pin nhieân lieäu söû duïng nhieân lieäu thöù caáp
Trong loaïi naøy, nhieân lieäu thöù caáp ñöôïc heä thoáng bieán ñoåi nhieân lieäu
trong xe chuyeån thaønh hydro, sau ñoù hydro ñöôïc ñöa ñeán caùc ñieän cöïc cuûa
pin nhieân lieäu.
Söû duïng nhieân lieäu hydrocarbon coù öu ñieåm laø oâtoâ coù theå söû duïng
caùc traïm nhieân lieäu hieän coù, nhöng nhöôïc ñieåm laø noù ñoøi hoûi phaûi phaùt
trieån moät heä thoáng tinh cheá nhoû goïn, hieäu suaát cao ñeå coù khaû naêng xöû lyù
nhieân lieäu hydrocarbon ngay treân xe. Ñieàu naøy laøm taêng tính phöùc taïp vaø chi
phí cheá taïo cuõng taêng theo.

62
4.2.2. OÂtoâ pin nhieân lieäu söû duïng hydro tröïc tieáp
Trong loaïi naøy, oâtoâ söû duïng hydro ñöôïc cung caáp tröïc tieáp cho pin
nhieân lieäu maø khoâng thoâng qua boä chuyeån ñoåi nhieân lieäu.
OÂtoâ pin nhieân lieäu ñöôïc cung caáp nhieân lieäu hydro tröïc tieáp caàn phaûi coù
nhöõng traïm naïp nhieân lieäu hydro ñaëc bieät thay cho caùc traïm nhieân lieäu
truyeàn thoáng. Ngoaøi ra, chuùng coøn caàn caùc kyõ thuaät nhaèm döï tröõ moät löôïng
lôùn hydro treân xe ñeå coù theå chaïy ñöôïc nhöõng quaõng ñöôøng daøi.
4.3. CAÙC THAØNH PHAÀN CHÍNH TREÂN OÂTOÂ PIN NHIEÂN LIEÄU
4.3.1. Heä thoáng pin nhieân lieäu
Qua quaù trình phaùt trieån laâu daøi, hieän nay, pin nhieân lieäu coù raát nhieàu
loaïi, moãi loaïi ñeàu coù nhöõng ñaëc tröng rieâng. Tuøy vaøo töøng öùng duïng cuï theå maø
ngöôøi ta seõ löïa choïn loaïi pin nhieân lieäu phuø hôïp. Thoâng thöôøng, ñeå löïa choïn
loaïi pin nhieân lieäu cho moät öùng duïng cuï theå, ngöôøi ta thöôøng döïa vaøo caùc chæ
tieâu nhö: ñieàu kieän laøm vieäc cuûa öùng duïng, nhieät ñoä laøm vieäc cuûa pin nhieân
lieäu, nguoàn nhieân lieäu söû duïng cho pin nhieân lieäu, tính kinh teá so vôùi caùc nguoàn
naêng löôïng khaùc, kích thöôùc vaø khoái löôïng cuûa pin nhieân lieäu, ñoä tin caäy cuûa
heä thoáng pin nhieân lieäu,…
Cuõng nhö caùc öùng duïng khaùc, oâtoâ söû duïng pin nhieân lieäu cuõng ñoøi hoûi
phaûi coù söï caân nhaéc trong vieäc löïa choïn kieåu pin nhieân lieäu, sao cho vöøa phuø
hôïp vôùi ñieàu kieän laøm vieäc cuûa oâtoâ, vöøa mang laïi hieäu quaû kinh teá cao, ñoàng
thôøi phaûi ñaùp öùng ñöôïc caùc yeâu caàu maø oâtoâ ñoøi hoûi, ñuû söùc caïnh tranh vôùi oâtoâ
söû duïng caùc nguoàn naêng löôïng khaùc.
Hieän nay, ña soá caùc oâtoâ söû duïng coâng ngheä naøy ñeàu löïa choïn pin
nhieân lieäu duøng maøng ñieän phaân polymer (PEMFC) vì nhöõng lyù do sau:
- Do maøng ñieän phaân laø chaát raén neân noù traùnh ñöôïc vaán ñeà roø ræ.
- Nhieät ñoä hoaït ñoäng thaáp neân coù theå nhanh choùng taïo ra naêng löôïng
ñieän ñeå ñaùp öùng yeâu caàu cuûa xe.
- Khoâng coù chöùa caùc chaát aên moøn neân tuoåi thoï cao.
4.3.2. Thuøng chöùa nhieân lieäu
Ñoái vôùi oâtoâ pin nhieân lieäu söû duïng nhieân lieäu thöù caáp thì thuøng chöùa
nhieân lieäu cuõng töông töï nhö caùc oâtoâ söû duïng nhieân lieäu truyeàn thoáng. Coøn
ñoái vôùi caùc oâtoâ pin nhieân lieäu söû duïng hydro tröïc tieáp ñoøi hoûi phaûi coù thieát
bò ñeå tích tröõ hydro.

63
Hình 4.5. Bình chöùa Quantum coù theå chöùa khí hydro neùn ñeán aùp suaát 1000 psi
Coù nhieàu caùch khaùc nhau ñeå tích tröõ hydro tinh khieát treân oâtoâ. Tuy
nhieân, hieän nay chæ coù hai loaïi phoå bieán nhaát ñoù laø bình tích tröõ khí hydro
ñöôïc neùn aùp suaát cao (hình 4.5) hoaëc bình ñöôïc caùch ly toát duøng cho hydro
loûng (hình 4.6).
Caûm bieán möùc hydro

OÁng huùt khí hydro
Lôùp caùch nhieät

OÁng huùt khí hydro
Coång naïp
OÁng naïp
Van an toaøn
Van
Hydro loûng -253 C 0 khí/loûng Boä trao ñoåi nhieät
Boä gia nhieät
Hình 4.6. Caáu taïo bình chöùa hydro loûng
4.3.3. Boä chuyeån ñoåi nhieân lieäu (thieát bò taïo ra hydro)
Caáu taïo cuûa moät boä chyeån ñoåi nhieân lieäu ñöôïc theå hieän ôû hình 4.7.
Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa noù nhö sau:
Hoãn hôïp nhieân lieäu vaø hôi nöôùc theo ñöôøng oáng 1 ñöôïc ñöa vaøo boä
chuyeån ñoåi. Hoãn hôïp nhieân lieäu thoâ naøy ñöôïc chuyeån ñoåi bôûi lôùp chaát xuùc

64
taùc 2 ñeå taïo ra moät hoãn hôïp khí trong ñoù coù chöùa khí hydro. Hoãn hôïp khí
naøy tieáp tuïc ñi qua oáng haáp thuï hydro 4 (laø loaïi oáng kieåu maøng) ñeå khí
hydro ñöôïc taùch rieâng ra. Tieáp theo, khí hydro naøy ñöôïc ñöa ra ngoaøi theo
ñöôøng oáng 3; coøn CO2, CO, H2O vaø nhieân lieäu khoâng phaûn öùng khoâng xuyeân
qua ñöôïc oáng haáp thuï 4 maø chuùng ñöôïc ñöa ra ngoaøi theo moät ñöôøng khaùc
(khoâng theå hieän treân hình veõ). Lôùp chaát xuùc taùc vaø oáng haáp thuï hydro kieåu
maøng ñöôïc ñaët trong xilanh 5 vaø xilanh 5 ñöôïc ñaët beân trong lôùp voû 10.
Maët khaùc, boä chuyeån ñoåi nhieân lieäu naøy coù moät ngoøi ñoát 7. Ngoøi ñoát
naøy ñöôïc ñaët ngay taâm cuûa moät lôùp vaät lieäu chòu nhieät 6 nhö hình veõ. Ngoøi
ñoát naøy seõ ñoát hôi nhieân lieäu ñöôïc ñöa vaøo thoâng qua oáng 8 vaø khoâng khí
ñöôïc ñöa vaøo thoâng qua oáng 9. Baèng caùch ñoù seõ taïo ra ñöôïc naêng löôïng
nhieät caàn thieát ñeå taïo ra hôi nöôùc cho phaûn öùng cuûa boä chuyeån ñoåi . Hôi
nöôùc naøy cung caáp ñeán lôùp chaát xuùc taùc 2 ñeå giöõ cho lôùp chaát xuùc taùc ôû moät
nhieät ñoä ñaõ ñöôïc xaùc ñònh tröôùc.
1 - OÁng vaøo cuûa nhieân lieäu thoâ; 2 - Lôùp chaát xuùc taùc
3 - OÁng ra cuûa nhieân lieäu hydro; 4 - OÁng haáp thuï hydro
5 – Xilanh; 6 - Lôùp vaät lieäu chòu nhieät; 7 - Ngoøi ñoát
8 - Ñöôøng ñöa nhieân lieäu vaøo ñeå ñoát; 9 - Ñöôøng naïp khoâng khí
10 - Voû boä chuyeån ñoåi; 11 - Ñöôøng oáng thaûi
Hình 4.7. Caáu taïo boä chuyeån ñoåi nhieân lieäu

65
ÔÛ boä chuyeån ñoåi naøy, nhöõng loaïi nhieân lieäu nhö khí thieân nhieân, caùc
loaïi hydrocacbon nheï coù theå ñöôïc söû duïng. Tuy nhieân caùc khí ga töï nhieân ñaõ
ñöôïc neùn (CNG) laø phuø hôïp vaø toát nhaát cho loaïi boä chuyeån ñoåi naøy.
Chaát xuùc taùc trong boä chuyeån ñoåi naøy coù theå duøng töø nhieàu loaïi chaát
xuùc taùc khaùc nhau ñeå taïo ra hydro töø nhöõng loaïi nhieân lieäu ñaõ ñöôïc keå ôû treân,
cuøng vôùi quaù trình chuyeån ñoåi hôi nöôùc.
OÁng haáp thuï 4 ñöôïc hôïp thaønh töø moät maøng kim loaïi haáp thuï
hydro. Noù chæ cho pheùp hydro ñi qua roài cung caáp Hydro naøy ñeán pin nhieân
lieäu. Hydro qua oáng maøng kim loaïi naøy cuõng coù söï löïa choïn, Hydro coù ñoä tinh
khieát raát cao môùi ñöôïc ñi qua.
Theâm vaøo ñoù, oáng haáp thuï hydro naøy seõ löïa choïn vaø taùch hydro ra ngay
laäp töùc töø saån phaåm cuûa quaù trình phaûn öùng, laøm giaûm aùp suaát cuïc boä cuûa
hydro trong saûn phaåm ñoù. Vì vaäy, phaûn öùng ñöôïc ñaåy maïnh hôn treân beà maët
cuûa chaát xuùc taùc vaø löôïng khí hydro cuõng taêng leân. Baèng vieäc söû duïng oáng
maøng haáp thuï naøy thì nhieät ñoä trong vuøng phaûn öùng caàn ñaït ñöôïc 500 oC ñeán
600 oC. Trong tröôøng hôïp khí ñöôïc chuyeån ñoåi laø khí methane thì nhieät ñoä
trong vuøng phaûn öùng yeâu caàu khoaûng 800oC. Do hydro ñöôïc huùt xuyeân qua
maøng haáp thuï neân phaûn öùng hoùa hoïc ñöôïc dòch chuyeån vaøo beân trong cuûa lôùp
chaát xuùc taùc, ñieàu ñoù laøm cho hydro taêng leân maø nhieät ñoä trong vuøng phaûn öùng
laïi giaûm xuoáng khoaûng 200oC ñeán 300oC. Vì vaäy, löôïng nhieät caáp cho khí phaûn
öùng ñöôïc tieát kieäm laøm cho hieäu suaát nhieät taêng leân ñaùng keå. Bôûi vì nhieät ñoä
phaûn öùng thaáp neân vaät lieäu reû tieàn, chòu ñöôïc nhieät ñoä thaáp coù theå ñöôïc söû
duïng cho thieát bò naøy daãn ñeán chi phí cho thieát bò giaûm xuoáng. Ñaây cuõng laø lí
do ñaëc bieät phuø hôïp ñeå öùng duïng treân xe chaïy baèng pin nhieân lieäu.
4.3.4. Nguoàn coâng suaát cöïc ñaïi
Hai loaïi thieát bò coù theå ñöôïc löïa choïn laøm nguoàn coâng suaát cöïc ñaïi
cho oâtoâ pin nhieân lieäu laø accu vaø sieâu tuï.
4.3.4.1. Accu (battery)
Hieän nay, coù raát nhieàu loaïi accu coù theå ñöôïc söû duïng treân oâtoâ pin nhieân
lieäu nhö: accu chì-axit, accu nikel-hydrua kim loaïi (NiMH), accu Lithium-ion,…
Baûng 4-1 so saùnh moät vaøi thoâng soá cuûa moät soá accu thöôøng ñöôïc öùng
duïng treân oâtoâ. Qua ñoù coù theå thaáy accu Li-ion coù öu ñieåm noåi baät hôn caùc loaïi
accu khaùc veà naêng löôïng rieâng, coâng suaát rieâng vaø giaù caû ban ñaàu,… Ngoaøi ra,
accu Li-ion coøn coù khaû naêng saïc nhanh hôn caùc loaïi accu khaùc vaø coù theå saïc
khi accu coøn ñaày maø khoâng laøm “chai” accu. Vì vaäy, loaïi accu naøy ñang
ngaøy caøng ñöôïc öùng duïng roäng raõi treân oâtoâ ñieän.

66
Baûng 4-1 Caùc thoâng soá tieâu bieåu cuûa moät vaøi loaïi accu öùng duïng treân oâtoâ
Naêng löôïng Coâng suaát Soá laàn Tyû leä töï

Giaù
Loaïi accu rieâng rieâng phoùng naïp phoùng
(USD/kWh)
(Wh/kg) (W/kg) (laàn) (%/48 giôø)
Chì - axit 25 - 50 150 - 400 500 - 1000 0,6 120 - 150
NiMH 70 - 95 200 - 300 750 - 1200 6 200 - 350
Li-ion 80 - 130 200 - 300 >1000 0,7 200
4.3.4.2. Sieâu tuï (super-capacitor hay ultra-capacitor)
Sieâu tuï cuõng laø moät loaïi tuï ñieän, nguyeân lyù hoaït ñoäng cô baûn cuûa noù
ñöôïc minh hoïa treân hình 4.8.
Khi hai thanh carbon ñöôïc nhuùng vaøo dung dòch axit sulfuric loaõng,
ñöôïc ngaên caùch vôùi nhau vaø naïp vôùi ñieän aùp taêng töø 0 -1,5V, haàu nhö khoâng
coù hieän töôïng gì xaûy ra khi ñieän aùp leân ñeán 1V. Nhöng khi ñieän aùp hôn 1.2
V thì thaáy xuaát hieän caùc boït khí nhoû ôû caû hai baûn cöïc, do söï phaân ly cuûa
nöôùc.
Nhö vaäy, thanh carbon phía baûn cöïc aâm thu thaäp caùc electron vaø sau
ñoù laø caùc ion döông cuûa chaát ñieän phaân; thanh carbon phía baûn cöïc döông
thu thaäp caùc ñieän tích döông vaø caùc ion aâm cuûa chaát ñieän phaân. Lôùp ngaên
caùch khoâng cho hai ñieän cöïc chaïm nhau nhöng cho pheùp caùc ion döông vaø
ion aâm di chuyeån veà caùc ñieän cöïc. Ñieàu naøy laøm hình thaønh moät “lôùp löôõng
cöïc ñieän” taïi vuøng tieáp xuùc giöõa caùc baûn cöïc vaø chaát ñieän phaân, laøm cho tuï
ñieän gioáng nhö hai tuï ñieän ñöôïc maéc noái tieáp.

67
Hình 4.8 . Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa sieâu tuï

Thieát keá naøy laøm cho caùc ñieän tích treân caùc ñieän cöïc gaàn nhau hôn
vaø taêng dieän tích tieáp xuùc töông ñoái giöõa caùc baûn cöïc , töø ñoù laøm taêng ñieän
dung cuûa sieâu tuï leân raát lôùn.
Coù öu ñieåm lôùn trong vieäc söû duïng lôùp löôõng cöïc ñieän thay vì plastic
hay oxit nhoâm trong moät tuï ñieän vì lôùp löôõng cöïc ñieän naøy raát moûng vaø ñieän
dung treân dieän tích beà maët raát lôùn ( 2,5  5F / cm 2 ). Maët khaùc, caùc baûn cöïc
ñöôïc laøm baèng vaät lieäu coù dieän tích beà maët rieâng lôùn ( 1000  3000m 2 / g ) . Nhö
vaäy, vôùi 1g vaät lieäu ñieän cöïc coù dieän tích beà maët rieâng 1000m 2 / g , ñieän dung
sieâu tuï coù theå leân ñeán 50F.
Sieâu tuï laø thieát bò coù coâng naêng löôïng rieâng lôùn nhaát laø 5,3
suaát rieâng cao hôn so vôùi accu, Wh/kg, coâng suaát rieâng lôùn nhaát laø
nhöng laïi coù naêng löôïng rieâng 4,8 kW/kg. Noù coù ñöôøng kính chæ 50
thaáp hôn. Naêng löôïng rieâng cuûa noù mm vaø chieàu daøi chæ 150 mm.
chæ naèm trong phaïm vi vaøi Wh/kg.
Tuy nhieân coâng suaát rieâng cuûa noù
coù theå ñaït 3 kW/kg, cao hôn nhieàu
so vôùi baát kyø loaïi accu naøo.
Treân hình 4.9 laø moät tuï ñieän
coù ñieän dung 1500F, ñieän aùp 2,5V,

68
Hình 4.9. Moät sieâu tuï ñieån hình
Haõng Hyundai ñaõ chöùng minh raèng, oâtoâ pin nhieân lieäu trang bò sieâu tuï
coù hieäu suaát naêng löôïng cao hôn 10% so vôùi oâtoâ pin nhieân lieäu söû duïng
accu, thôøi gian taêng toác töø 60 ñeán 100 km/h ít hôn 0,5 - 1 giaây vaø coù theå keùo
daøi tuoåi thoï cho pin nhieân lieäu.
Baûng 4-2 So saùnh caùc thoâng soá cuûa accu vaø sieâu tuï
Coâng suaát rieâng Accu < Sieâu tuï
Naêng löôïng rieâng Accu > Sieâu tuï
Hieäu suaát Accu < Sieâu tuï
Giaù Accu > Sieâu tuï
Soá laàn phoùng naïp Accu < Sieâu tuï
4.3.5. Ñoäng cô ñieän
Cuõng nhö caùc öùng duïng coâng nghieäp khaùc, ñoäng cô ñieän söû duïng treân
oâtoâ cuõng ñöôïc phaân loaïi thaønh hai nhoùm chính laø ñoäng cô ñieän moät chieàu vaø
ñoäng cô ñieän xoay chieàu. Tuy nhieân, khaùc vôùi caùc öùng duïng trong coâng
nghieäp, ñoäng cô ñieän duøng treân oâtoâ ñoøi hoûi söï thay ñoåi toác ñoä vaø moment
xoaén thöôøng xuyeân ñeå ñaùp öùng nhu caàu döøng/chaïy, taêng toác/giaûm toác, leo
doác,… cuûa oâtoâ. Do ñoù, khi löïa choïn ñoäng cô ñieän cho oâtoâ pin nhieân lieäu ñoøi hoûi
phaûi choïn loaïi ñoäng cô cuõng nhö phöông phaùp ñieàu chænh toác ñoä phuø hôïp ñeå
thoûa maõn caùc yeâu caàu cuûa xe, ñoàng thôøi phaûi phuø hôïp vôùi ñieàu kieän moâi tröôøng
laøm vieäc cuûa xe.
Ñoäng cô ñieän moät chieàu ñoøi hoûi boä chuyeån maïch ñaûo chieàu, coå goùp vaø
choåi than laøm cho tuoåi thoï vaø ñoä tin caäy cuûa noù ít hôn so vôùi ñoäng cô ñieän

69
xoay chieàu. Tuy nhieân, do ñieàu khieån ñôn giaûn coäng vôùi vôùi coâng ngheä phaùt
trieån hieän nay, ñoäng cô ñieän moät chieàu vaãn ñöôïc löïa choïn laøm thieát bò
truyeàn ñoäng cho oâtoâ.
Coù raát nhieàu phöông phaùp ñieàu chænh toác ñoä cuûa ñoäng cô ñieän. Ngöôøi ta
thöôøng döïa vaøo caùc chæ tieâu sau ñeå ñaùnh giaù vieäc ñieàu chænh toác ñoä ñoäng cô
ñieän:
- Daûi ñieàu chænh toác ñoä (hay phaïm vi ñieàu chænh toác ñoä) laø tæ soá giöõa
caùc giaù trò toác ñoä laøm vieäc lôùn nhaát vaø nhoû nhaát cuûa ñoäng cô ñieän öùng vôùi
moät moâmen taûi ñaõ cho.
 max
D (4-1)
 min
Trong ñoù: D - daûi ñieàu chænh toác ñoä cuûa ñoäng cô ñieän.
 max - toác ñoä laøm vieäc lôùn nhaát cuûa ñoäng cô ñieän.
 min - toác ñoä laøm vieäc nhoû nhaát cuûa ñoäng cô ñieän.
Nhö vaäy, daûi ñieàu chænh toác ñoä caøng lôùn caøng toát.
- Ñoä trôn khi ñieàu chænh toác ñoä: Ñoä trôn khi ñieàu chænh toác ñoä ñöôïc
bieåu thò bôûi tyû soá giöõa hai giaù trò toác ñoä cuûa hai caáp keá tieáp nhau trong daûi
ñieàu chænh:
 i 1
  (4-2)
i
Trong ñoù:  i - Toác ñoä oån ñònh ôû caáp i.

 i 1 - Toác ñoä oån ñònh ôû caáp i+1.
Trong moät daûi ñieàu chænh toác ñoä, soá caáp toác ñoä caøng trôn lôùn thì söï
cheânh leäch toác ñoä giöõa hai caáp keá tieáp nhau caøng ít, do ñoù ñoä caøng toát .
 i 1 - Toác ñoä oån ñònh ôû caáp i+1.
Trong moät daûi ñieàu chænh toác ñoä, soá caáp toác ñoä caøng trôn lôùn thì söï
cheânh leäch toác ñoä giöõa hai caáp keá tieáp nhau caøng ít, do ñoù ñoä caøng toát .
Khi soá caáp toác ñoä raát lôùn thì ñoä trôn ñieàu chænh   1 . Tröôøng hôïp
naøy heä ñieàu chænh goïi laø heä ñieàu chænh voâ caáp vaø coù theå coù moïi giaù trò toác
ñoä trong toaøn boä daûi ñieàu chænh.

70
- Ñoä oån ñònh toác ñoä (ñoä cöùng cuûa ñaëc tính cô): Ñeå ñaùnh giaù vaø so saùnh
caùc ñaëc tính cô, ngöôøi ta ñöa ra khaùi nieäm ñoä cöùng ñaëc tính cô  vaø ñöôïc tính:
M
 (4-3)

Trong ñoù: M - Ñoä bieán thieân moment.
 - Ñoä bieán thieân toác ñoä.
Ñaëc tính cô coù ñoä cöùng  caøng lôùn thì toác ñoä caøng ít bò thay ñoåi khi
moâmen thay ñoåi. Noùi caùch khaùc, ñaëc tính cô caøng cöùng thì söï thay ñoåi toác ñoä
caøng ít khi phuï taûi thay ñoåi nhieàu. Do ñoù sai leäch toác ñoä caøng nhoû vaø heä laøm
vieäc caøng oån ñònh, phaïm vi ñieàu chænh toác ñoä seõ roäng hôn.
- Tính kinh teá: Heä ñieàu chænh coù tính kinh teá khi voán ñaàu tö nhoû, toån
hao naêng löôïng ít, phí toån vaän haønh khoâng nhieàu,…
- Söï phuø hôïp giöõa ñaëc tính ñieàu chænh vaø ñaëc tính taûi.
Hieän nay, ñoäng cô ñieän xoay chieàu ba pha khoâng ñoàng boä rotor ngaén
maïch (rotor loàng soùc) coù theå thay ñoåi toác ñoä voâ caáp khi ñieàu chænh toác ñoä
baèng phöông phaùp thay ñoåi taàn soá cuûa nguoàn ñieän xoay chieàu (söû duïng boä
bieán taàn), ñoàng thôøi, toån hao naêng löôïng ñöôïc haïn cheá ñeán möùc nhoû nhaát.
Vì vaäy, loaïi ñoäng cô naøy thöôøng ñöôïc löïa choïn ñeå laøm thieát bò daãn ñoäng oâtoâ
ñieän noùi chung vaø oâtoâ pin nhieân lieäu noùi rieâng.
4.3.6. Boä chuyeån ñoåi ñieän
Coù hai boä chuyeån ñoåi ñieän coù theå ñöôïc söû duïng treân oâtoâ pin nhieân lieäu
laø boä chuyeån ñoåi DC/DC vaø boä chuyeån ñoåi DC/AC (boä nghòch löu).
Boä chuyeån ñoåi DC/DC duøng ñeå ñieàu khieån doøng coâng suaát ñöôïc
cung caáp bôûi heä thoáng pin nhieân lieäu vaø nguoàn coâng suaát cöïc ñaïi ñeå cung
caáp cho motor moät doøng coâng suaát thích hôïp. Coâng suaát naøy coù theå ñöôïc
cung caáp töø heä thoáng pin nhieân lieäu hoaëc töø nguoàn coâng suaát cöïc ñaïi hoaëc töø
caû hai thieát bò naøy. Noù cuõng coù theå bieán ñoåi trò soá ñieän aùp caáp cho taûi lôùn
hôn ñieän aùp nguoàn.
Boä chuyeån ñoåi DC/AC duøng ñeå chuyeån ñoåi nguoàn ñieän moät chieàu
khoâng ñoåi thaønh nguoàn ñieän xoay chieàu coù ñieän aùp hoaëc taàn soá thay ñoåi
ñöôïc. Ngoaøi ra, noù coøn ñoùng vai troø nhö moät boä chænh löu ñeå chænh löu doøng
xoay chieàu phaùt ra töø motor ñeå naïp trôû laïi cho nguoàn coâng suaát cöïc ñaïi .

71
4.4. BOÁ TRÍ HEÄ THOÁNG TRUYEÀN LÖÏC TREÂN OÂTOÂ PIN NHIEÂN
LIEÄU
Cuõng nhö oâtoâ ñieän thoâng thöôøng, heä thoáng truyeàn löïc cuûa oâtoâ pin nhieân
lieäu cuõng coù moät soá phöông aùn boá trí theå hieän ôû hình 4.10.
C: Ly hôïp
D: Vi sai
GB: Hoäp soá
FG: Hoäp baùnh raêng coá ñònh
PGS: Boä baùnh raêng haønh tinh
M: Motor ñieän
Hình 4.10. Caùc phöông aùn boá trí heä thoáng truyeàn löïc treân oâtoâ pin nhieân lieäu
(a) Trong phöông aùn naøy moät motor ñieän thay theá cho ñoäng cô ñoát
trong cuûa caùc oâtoâ thoâng thöôøng hieän nay vôùi heä thoáng truyeàn löïc ñöôïc giöõ
nguyeân. Noù bao goàm moät motor ñieän, moät ly hôïp, moät hoäp soá thöôøng, vaø
moät vi sai. Ly hôïp ñöôïc duøng ñeå keát noái hoaëc ngaét doøng coâng suaát töø motor

72
ñieän ñeán caùc baùnh xe chuû ñoäng. Ly hôïp vaø hoäp soá thöôøng coù theå thay theá
baèng hoäp soá töï ñoäng.
(b) Vôùi moät motor ñieän coù ñaëc tính ñieàu chænh toác ñoä toát, thì moät heä
baùnh raêng coá ñònh coù theå thay theá cho hoäp soá ña caáp vaø khoâng caàn thieát coù
ly hôïp. Caáu truùc naøy khoâng chæ giaûm kích thöôùc vaø troïng löôïng cuûa hoäp soá
cô khí maø coøn laøm cho vieäc ñieàu khieån heä thoáng truyeàn löïc ñôn giaûn hôn.
(c) Heä thoáng truyeàn löïc töông töï vôùi phöông aùn (b), moät motor ñieän,
heä baùnh raêng coá ñònh vaø vi sai coù theå ñöôïc tích hôïp thaønh moät moät cuïm
trong khi hai ñaàu truïc hai beân daãn ñoäng caùc baùnh xe hai beân töông öùng. Caû heä
thoáng truyeàn löïc trôû neân ñôn giaûn hôn vaø goïn gaøng hôn.
(d) Trong hình (d), vi sai cô khí ñöôïc thay theá baèng hai motor keùo
ñoäc laäp. Moãi motor daãn ñoäng moät beân baùnh xe vaø hoaït ñoäng taïi toác ñoä khaùc
nhau khi xe chaïy quay voøng.
(e) Ñeå laøm ñôn giaûn hôn cho heä thoáng truyeàn löïc, motor keùo coù theå
ñöôïc ñaët taïi baùnh xe. Söï boá trí ñoù ñöôïc goïi laø daãn ñoäng taïi baùnh xe. Moät heä
baùnh raêng haønh tinh moûng ñöôïc duøng ñeå giaûm toác ñoä vaø taêng moâmen xoaén
cho motor. Heä baùnh raêng thaønh tinh coù öu ñieåm laø cho tyû soá giaûm toác cao
cuõng nhö moät söï boá trí thaúng haøng töø truïc vaøo tôùi truïc ra.
(f) Loaïi boû hoaøn toaøn cô caáu cô khí giöõa motor ñieän vaø baùnh xe chuû
ñoäng, thay vaøo ñoù ñaàu ra rotor cuûa motor ñieän toác ñoä thaáp ñaët taïi baùnh xe
chuû ñoäng vaø ñöôïc noái tröïc tieáp tôùi baùnh xe daãn ñoäng. Ñieàu khieån toác ñoä
motor ñieän töùc laø ñieàu khieån toác ñoä baùnh xe vaø do ñoù ñieàu khieån toác ñoä xe.
Tuy nhieân, söï boá trí naøy yeâu caàu motor ñieän phaûi coù moâmen xoaén cao ñeå
khôûi ñoäng vaø taêng toác xe.
4.5. HOAÏT ÑOÄNG CUÛA OÂTOÂ PIN NHIEÂN LIEÄU
4.5.1. Caùc cheá ñoä vaän haønh cuûa oâtoâ pin nhieân lieäu
Tuøy theo coâng suaát hoaëc moment xoaén ñöôïc yeâu caàu töø tín hieäu baøn
ñaïp ga hoaëc baøn ñaïp phanh vaø caùc tín hieäu vaän haønh khaùc (ñöôïc töôïng tröng
baèng coâng suaát Pcomm ), boä ñieàu khieån xe seõ tính toaùn coâng suaát caàn thieát
cung caáp cho motor. Khi xe caàn ñöôïc keùo vôùi coâng suaát keùo yeâu caàu laø Ptc
(ñaây laø coâng suaát mong muoán motor sinh ra), boä ñieàu khieån xe seõ döïa vaøo
coâng suaát thieát keá cuûa pin nhieân lieäu Pfc  rated vaø traïng thaùi naêng löôïng cuûa
PPS ñeå ñieàu khieån doøng naêng löôïng giöõa heä thoáng pin nhieân lieäu vaø PPS.
Neáu xe caàn ñöôïc phanh vôùi coâng suaát phanh yeâu caàu laø Pbc , boä ñieàu khieån
xe seõ caên cöù vaøo khaû naêng taïo coâng suaát phanh cöïc ñaïi cuûa motor Pmb max
ñeå ñieàu khieån cheá ñoä phanh phuø hôïp vôùi yeâu caàu cuûa xe.

73
Do ñoù, trong khi keùo xe, coâng suaát ñieän ñaàu vaøo tôùi motor daãn ñoäng coù
theå ñöôïc bieåu dieãn nhö sau:
Ptc
Pm  in  (4-4)
m
vôùi  m laø hieäu suaát cuûa motor daãn ñoäng.
Tuy nhieân, khi phanh, motor daãn ñoäng coù chöùc naêng nhö moät maùy
phaùt ñieän, vaø coâng suaát ñieän ñaàu ra töø motor coù theå ñöôïc bieåu dieãn nhö sau:
Pmout  Pbc . m (4-5)
vôùi Pbc laø coâng suaát phanh yeâu caàu.
Söï ñieàu khieån cuûa boä ñieàu khieån xe phaûi ñaûm baûo caùc ñieàu kieän sau:
- Coâng suaát ñaàu ra cuûa motor ñieän luoân luoân ñaït yeâu caàu.
- Möùc naêng löôïng trong PPS luoân ñöôïc duy trì trong phaïm vi toái
öu cuûa noù.
- Heä thoáng pin nhieân lieäu vaän haønh trong phaïm vi vaän haønh toái
öu cuûa noù.
Moät oâtoâ pin nhieân lieäu coù theå coù caùc cheá ñoä vaän haønh sau:
- Cheá ñoä keùo lai: caû pin nhieân lieäu vaø PPS ñeàu cung caáp coâng suaát
ñeå keùo xe.
- Cheá ñoä chæ coù pin nhieân lieäu keùo xe: chæ coù pin nhieân lieäu cung
caáp coâng suaát ñeå keùo xe.
- Cheá ñoä chæ coù PPS keùo xe: chæ coù PPS cung caáp coâng suaát keùo xe.
- Cheá ñoä pin nhieân lieäu vöøa keùo xe vöøa saïc cho PPS: pin nhieân lieäu
cung caáp coâng suaát ñeå vöøa keùo xe vöøa saïc cho PPS.
- Cheá ñoä chæ coù phanh taùi sinh: moät phaàn ñoäng naêng cuûa xe ñöôïc
chuyeån thaønh naêng löôïng ñieän ñeå naïp cho PPS.
- Cheá ñoä phanh lai: vöøa phanh taùi sinh vöøa phanh cô khí.
Löu ñoà thuaät toaùn ñieàu khieån cô baûn cho moät xe vaän haønh caùc cheá ñoä
treân ñöôïc moâ taû ôû hình 4.16. Sau ñaây laø caùc ñieàu kieän ñeå xe vaän haønh ôû moät
cheá ñoä töông öùng:
4.5.1.1. Cheá ñoä keùo lai
Xe vaän haønh ôû cheá ñoä naøy khi noù caàn ñöôïc keùo vaø motor caàn coâng
suaát lôùn hôn coâng suaát thieát keá cuûa pin nhieân lieäu, chaúng haïn, khi taøi xeá
nhaán baøn ñaïp ga ñoät ngoät hoaëc khi xe leo doác. Luùc naøy, heä thoáng pin nhieân

74
lieäu seõ hoaït ñoäng ôû coâng suaát thieát keá cuûa noù (vuøng vaän haønh toái öu), phaàn
coâng suaát yeâu caàu coøn laïi seõ ñöôïc laáy töø PPS.
Coâng suaát cuûa pin nhieân lieäu vaø coâng suaát phoùng cuûa PPS coù theå ñöôïc
vieát nhö sau:
Pfc  Pfc  rated
Ppps  d  Pm in  Pfc
trong ñoù:
Pfc - laø coâng suaát vaän haønh cuûa pin nhieân lieäu.
Pfc  rated - laø coâng suaát thieát keá cuûa pin nhieân lieäu.
Ppps d - laø coâng suaát phoùng cuûa PPS.
Pm in - laø coâng suaát caàn cung caáp cho motor.
Hình 4.11. Sô ñoà truyeàn coâng suaát trong cheá ñoä keùo lai
4.5.1.2. Cheá ñoä chæ coù pin nhieân lieäu keùo xe
Xe vaän haønh ôû cheá ñoä naøy khi noù caàn ñöôïc keùo, ñoàng thôøi, coâng suaát
caàn cung caáp cho motor nhoû hôn coâng suaát thieát keá cuûa pin nhieân lieäu
nhöng laïi lôùn hôn moät giaù trò toái thieåu cho tröôùc ( Pfc  min ) vaø PPS khoâng caàn
saïc thì moät mình heä thoáng pin nhieân lieäu seõ cung caáp coâng suaát ñeå keùo xe.
Coâng suaát cuûa pin nhieân lieäu vaø PPS luùc naøy coù theå ñöôïc vieát nhö sau:
Pfc  Pm  in

75
Ppps c  0
trong ñoù: Ppps c - laø coâng suaát saïc cho PPS.
Hình 4.12. Sô ñoà truyeàn coâng suaát trong cheá ñoä chæ coù pin nhieân lieäu keùo xe
4.5.1.3. Cheá ñoä chæ coù PPS keùo xe
Hình 4.13. Sô ñoà truyeàn coâng suaát trong cheá ñoä chæ coù PPS keùo xe
Khi xe caàn ñöôïc keùo, ñoàng thôøi, motor caàn coâng suaát thaáp hôn coâng
suaát toái thieåu cuûa pin nhieân lieäu vaø PPS khoâng caàn saïc (ñaït yeâu caàu veà naêng
löôïng), pin nhieân lieäu vaän haønh ôû cheá ñoä khoâng taûi vaø PPS seõ cung caáp coâng
suaát ñeå keùo xe. Coâng suaát cuûa pin nhieân lieäu vaø coâng suaát phoùng cuûa PPS
trong tröôøng hôïp naøy coù theå ñöôïc bieåu dieãn nhö sau:

76
Pfc  0
Ppps  c  Pm in
Trong tröôøng hôïp naøy, coâng suaát lôùn nhaát maø PPS coù theå saûn xuaát phaûi
lôùn hôn coâng suaát maø motor caàn. Sau moät thôøi gian keùo xe, möùc naêng löôïng
cuûa PPS giaûm vaø neáu noù caàn saïc thì xe seõ chuyeån sang cheá ñoä pin nhieân lieäu
vöøa keùo xe vöøa saïc cho PPS.
4.5.1.4. Cheá ñoä pin nhieân lieäu vöøa keùo xe vöøa saïc cho PPS
Xe vaän haønh ôû cheá ñoä naøy khi noù caàn ñöôïc keùo vaø xaûy ra moät trong
hai tröôøng hôïp sau:
- Khi motor caàn coâng suaát thaáp hôn coâng suaát toái thieåu cuûa pin
nhieân lieäu vaø PPS caàn saïc (möùc naêng löôïng thaáp hôn giaù trò min).
- Khi motor caàn coâng suaát lôùn hôn coâng suaát toái thieåu cuûa pin nhieân
lieäu nhöng nhoû hôn coâng suaát thieát keá cuûa pin nhieân lieäu vaø PPS caàn saïc
(möùc naêng löôïng chöa ñaït giaù trò max).
Hình 4.14. Sô ñoà truyeàn coâng suaát trong cheá ñoä pin nhieân lieäu vöøa keùo xe vöøa
saïc cho PPS
Khi xe vaän haønh ôû cheá ñoä naøy, heä thoáng pin nhieân lieäu seõ vaän haønh ôû
coâng suaát thieát keá, moät phaàn duøng ñieàu khieån xe vaø moät phaàn duøng ñeå saïc
cho PPS.
Coâng suaát cuûa pin nhieân lieäu vaø coâng suaát saïc cho PPS ñöôïc bieåu dieãn
nhö sau:

77
Pfc  Pfc  rated
Pppsc  Pfc  Pm in
4.5.1.5. Cheá ñoä chæ coù phanh taùi sinh
Hình 4.15. Sô ñoà truyeàn coâng suaát trong cheá ñoä chæ coù phanh taùi sinh
Xe vaän haønh ôû cheá ñoä naøy khi noù caàn ñöôïc phanh vaø coâng suaát
phanh yeâu caàu nhoû hôn coâng suaát phanh toái ña maø motor coù theå cung caáp.
Khi ñoù motor seõ ñöôïc ñieàu khieån ñeå coù chöùc naêng nhö moät maùy phaùt vaø
moät phaàn ñoäng naêng cuûa xe seõ chuyeån thaønh naêng löôïng ñieän vaø naïp cho
PPS.
Trong tröôøng hôïp naøy, coâng suaát saïc cho PPS luùc naøy coù theå ñöôïc xem
laø baèng vôùi coâng suaát ñaàu ra cuûa motor:
Pppsc  Pmout
Pm  out  Pbc . m
4.5.1.6. Cheá ñoä phanh lai
Ñaây laø tröôøng hôïp xaûy ra khi xe caàn phanh vôùi löïc phanh yeâu caàu
lôùn hôn coâng suaát phanh toái ña maø motor coù theå cung caáp. Trong tröôøng hôïp
naøy, motor seõ ñöôïc ñieàu khieån ñeå taïo coâng suaát phanh cöïc ñaïi vaø phaàn
coâng suaát phanh coøn laïi ñöôïc laáy töø phanh cô khí. Luùc naøy, PPS cuõng ñöôïc
saïc vôùi coâng suaát baèng vôùi coâng suaát ñaàu ra cuûa motor vaø coâng suaát ñaàu ra
cuûa motor coù theå ñöôïc bieåu bieãn nhö sau:

78
Pm  out  Pmb  max . m
trong ñoù: Pmb max laø coâng suaát phanh toái ña maø motor coù theå sinh ra.

79
Pcomm - Coâng suaát yeâu caàu.

Pfc-rated - Coâng suaát thieát keá cuûa pin nhieân lieäu.
Pbc Ptc Pm-in - Coâng suaát caàn cung caáp cho motor.
Pfc-min - Coâng suaát nhoû nhaát cuûa pin nhieân lieäu.
E - Möùc naêng löôïng cuûa PPS.
Emax - Möùc naêng löôïng cao nhaát cuûa PPS.
Pcomm Emin - Möùc naêng löôïng thaáp nhaát cuûa PPS.
Pbc - Coâng suaát phanh yeâu caàu.
Pmb-max - Coâng suaát phanh lôùn nhaát cuûa motor.
Xe caàn Ñuùng Neáu Sai

phanh? Pbc > Pmb-max
Sai Ñuùng
Cheá ñoä Cheá ñoä chæ

phanh lai coù phanh
taùi sinh
Neáu Ñuùng
Pm-in > Pfc-rated Cheá ñoä keùo lai
Sai
Neáu Ñuùng Neáu Sai

Pm-in  Pfc-min E < Emin
Sai Ñuùng
Cheá ñoä pin

nhieân lieäu Cheá ñoä chæ
vöøa keùo xe coù PPS
Neáu Ñuùng
vöøa saïc keùo xe
E  Emax
cho PPS
Sai
Cheá ñoä pin Cheá ñoä chæ

nhieân lieäu coù pin
vöøa keùo xe nhieân lieäu
vöøa saïc keùo xe
cho PPS
Hình 4.16. Sô ñoà thuaät toaùn ñieàu khieån cho oâtoâ pin nhieân lieäu

80
4.5.2. Söï dao ñoäng naêng löôïng cuûa PPS
PPS cung caáp naêng löôïng cuûa noù tôùi heä thoáng truyeàn löïc khi caàn
coâng suaát cöïc ñaïi, vaø traû laïi naêng löôïng cho noù döï tröõ töø phanh taùi sinh
hoaëc töø heä thoáng pin nhieân lieäu. Söï thay ñoåi naêng löôïng trong PPS ôû moät chu
kyø ñang hoaït ñoäng coù theå ñöôïc bieåu dieãn nhö sau:
E   (E pps c  E pps  d )dt (4.6)
t
trong ñoù: E ppsc - laø naêng löôïng saïc cho PPS.
E ppsd - laø naêng löôïng phoùng cuûa PPS.
Söï thay ñoåi naêng löôïng trong PPS phuï thuoäc vaøo kích thöôùc cuûa heä
thoáng pin nhieân lieäu, caùch thöùc ñieàu khieån xe, vaø bieân daïng coâng suaát taûi
cuøng vôùi thôøi gian. Hình 4.17 cho bieát söï thay ñoåi töông öùng cuûa toác ñoä xe,
coâng suaát heä thoáng pin nhieân lieäu, coâng suaát cuûa PPS, vaø söï thay ñoåi naêng
löôïng trong PPS theo thôøi gian ñoái vôùi moät xe du lòch coù coâng suaát ñònh möùc
cuûa pin nhieân lieäu khoaûng 40 kW, hoaït ñoäng ôû chu kyø laøm vieäc thaønh phoá vaø
söû duïng caùch thöùc ñieàu khieån ñaõ ñeà caäp ôû treân.
Hình 4.17. Bieåu ñoà toác ñoä xe, coâng suaát pin nhieân lieäu, coâng duaát PPS vaø söï
thay ñoåi naêng löôïng cuûa PPS
Hình 4.17 cho thaáy söï thay ñoåi naêng löôïng cöïc ñaïi E max trong PPS thaät
söï nhoû (khoaûng 0.1 kWh). Keát quaû naøy yù noùi raèng PPS khoâng caàn nhieàu naêng
löôïng döï tröõ ñeå cung caáp cho hoaït ñoäng cuûa xe trong chu kyø laøm vieäc naøy.
Moät ñieàu neân ñöôïc chuù yù ñoù laø khaû naêng sinh ra coâng suaát cuûa heä
thoáng pin nhieân lieäu bò giôùi haïn tröôùc khi heä thoáng pin nhieân lieäu ñöôïc laøm

81
noùng, vaø söï keùo cuûa xe phaûi nhôø vaøo PPS. Trong tröôøng hôïp naøy, naêng löôïng
trong PPS seõ ñöôïc phaân phoái nhanh choùng.
Hình 4.18. Söï thay ñoåi naêng löôïng cuûa PPS trong cheá ñoä chæ coù PPS keùo xe
Hình 4.18 cho bieát söï thay ñoåi naêng löôïng trong PPS ôû ñieàu kieän laøm
vieäc trong thaønh phoá ñoái vôùi xe du lòch 1500 kg, trong cheá ñoä moät mình PPS
ñaåy xe ñi tôùi. Noù cho thaáy raèng khoaûng 1 kWh naêng löôïng trong PPS laø caàn
thieát ñeå hoaøn thaønh chu kyø hoaït ñoäng (khoaûng chöøng 10.62 km (6.64 daëm)
trong 23 phuùt), vaø khoaûng 43,5 Wh naêng löôïng töø PPS seõ bò phoùng moãi phuùt.
Giaû thieát raèng ñeå laøm noùng heä thoáng pin nhieân lieäu caàn 10 phuùt thì khoaûng
435Wh naêng löôïng trong PPS seõ bò phoùng.
4.6. GIÔÙI THIEÄU MOÄT SOÁ OÂTOÂ PIN NHIEÂN LIEÄU
4.6.1. OÂtoâ pin nhieân lieäu cuûa General Motors (GM)
Töø 1964, General Motors (GM) ñaõ xaây döïng chöông trình phaùt trieån xe
ñieän vôùi muïc ñích tìm kieám vaø phaùt trieån heä thoáng truyeàn ñoäng nhö: motor vaø
boä ñieàu khieån cho noù, nguoàn coâng suaát,.... Moät trong nhöõng nguoàn coâng suaát
ñöôïc löïa choïn laø pin nhieân lieäu. Vaø vaøo naêm 1966, General Motors ñaõ cho ra
ñôøi chieác xe pin nhieân lieäu ñaàu tieân, chieác Electrovan (nhö ñaõ giôùi thieäu ôû
chöông 1).
Vaøo thaùng 6 naêm 2000, General Motors cho ra ñôøi chieác HydroGen1
(hình 3.10), pin nhieân lieäu PEM coù coâng suaát 75 kW vôùi 200 pin nhieân lieäu ñôn,
söû duïng nhieân lieäu hydro loûng, motor ñieän xoay chieàu coù coâng suaát toái ña 60 kW,
toác ñoä toái ña cuûa xe laø 140 km/h, phaïm vi hoaït ñoäng khoaûng 400 km. Xe coù troïng
löôïng 1575 kg, thôøi gian taêng toác töø 0 ñeán 100 km/h laø 16 giaây. Kích thöôùc cuûa
xe laø 4317 mm (daøi) x 1742 mm (roäng) x 1684 mm (cao).
Ñeán naêm 2001, General Motors ñaõ caûi tieán chieác HydroGen1 thaønh chieác
HydroGen3 baèng pin nhieân lieäu PEM 94 kW.

82
Hieän nay, GM coù caùc oâtoâ pin nhieân lieäu noåi tieáng nhö Hydroge4 (naêm
2007), Provoq (naêm 2008), Equinox FCEV (naêm 2006), Sequel (naêm 2005),...
4.6.2. OÂtoâ pin nhieân lieäu cuûa Pininfarina
Taïi trieån laõm quoác teá Geneva 2008, haõng Pininfarina ñaõ cho ra maét
maãu xe Sintesi Concept chaïy baèng pin nhieân lieäu (fuel cell), ñaây ñöôïc coi laø
moät böôùc ñoät phaù cuûa coâng ngheä fuel cell.
Hình 4.19. Maãu xe Sintesi Concept cuûa haõng Pininfarina
Khoâng gioáng nhöõng chieác xe fuel cell thoâng thöôøng chæ söû duïng moät
motor daãn ñoäng taïi caùc baùnh xe, treân maãu xe Sintesi Concept, taïi moãi baùnh xe
seõ boá trí goàm: moät pin nhieân lieäu söû duïng coâng ngheä PEM coù coâng suaát 20 kW,
moät accu Lithium-ion coù coâng suaát 100 kW vaø moät module ñieàu khieån ñieän töû
ñoùng vai troø ñieàu tieát doøng ñieän cung caáp tôùi caùc motor ñaët taïi baùnh xe. Boä
accu Lithium-ion ôû ñaây chæ söû duïng ñeå cung caáp naêng löôïng cho motor khi xe
thöïc hieän taêng toác ñoàng thôøi seõ naïp theâm ñieän khi xe thöïc hieän giaûm toác hoaëc
phanh, trong caùc ñieàu kieän laøm vieäc bình thöôøng naêng löôïng cung caáp cho
motor ñieän ñöôïc laáy töø nguoàn pin nhieân lieäu.
Chính nhôø söï keát hôïp cuûa pin nhieân lieäu vaø accu neân trong nhöõng
tröôøng hôïp caàn taêng toác nhanh heä thoáng coù theå cung caáp coâng suaát cöïc ñaïi leân
tôùi 180 kW.
Ñeå cung caáp löïc keùo cho caùc baùnh xe, taïi moãi baùnh xe söû duïng moät
motor ñieän moät chieàu duøng nam chaâm vónh cöûu vaø keát hôïp vôùi boä truyeàn ñoäng
baùnh raêng coù tyû soá truyeàn ñoäng 2,8:1. Motor coù coâng suaát cöïc ñaïi 68 kW vaø
moâmen xoaén lôùn nhaát ñaït 910 Nm, ngoaøi ra motor seõ ñöôïc keát noái tröïc tieáp vôùi
accu vaø coù theå ñoùng vai troø nhö maùy phaùt ñeå thöïc hieän naïp ñieän cho accu khi
xe thöïc hieän giaûm toác hoaëc döøng laïi.

83
Böôùc ñoät phaù lôùn nhaát treân Sintesi Concept chính laø vieäc laép ñaët heä
thoáng xöû lyù nhieân lieäu ñeå cung caáp tröïc tieáp khí hydro cho heä thoáng pin nhieân
lieäu chôù khoâng söû duïng khí hydro coù saün trong bình chöùa nhö nhöõng chieác xe
pin nhieân lieäu tröôùc.
Quaù trình xöû lyù nhieân lieäu ñeå taïo ra hydro nhieân lieäu traûi qua caùc giai
ñoaïn nhö sau:
Hydro coøn
laãn taïp chaát
Khí hydro
trôû laïi
Loaïi boû khí CO
Nhieân lieäu Hydro tôùi pin

vaø nöôùc nhieân lieäu
Hình 4.20. Boä xöû lí nhieân lieäu treân xe Sintesi Concept
Buoàng 1: Khoâng khí, nhieân lieäu vaø nöôùc ñöôïc ñöa vaøo buoàng ñoát 1
tröôùc ñeå laøm noùng.
Buoàng 2: Sau khi laøm noùng ôû buoàng 1 thì hoãn hôïp ñöôïc hoøa troän vaø ñöa
vaøo buoàng ñoát 2, taïi ñaây seõ xaûy caùc phaûn öùng hoùa hoïc ñeå taïo ra hydro nhieân
lieäu vaø CO.
Buoàng 3: Khí CO ñi vaøo töø buoàng 2 seõ ñöôïc ñöa vaøo buoàng 3 vaø xaûy ra
phaûn öùng vôùi hôi nöôùc ñeå taïo ra theâm hydro nhieân lieäu ñoàng thôøi thaûi ra khí
CO2 khoâng ñoäc.
Buoàng 4: Thöïc hieän loaïi boû hôïp chaát cuûa löu huyønh ra khoûi nhieân lieäu
ñeå traùnh gaây oâ nhieãm moâi tröôøng.
Buoàng 5: Thöïc hieän quaù trình oxi hoùa khí CO ñoäc haïi coøn laïi sau caùc
quaù trình treân ñeå taïo thaønh khí CO2 vaø thaûi ra moâi tröôøng.
Ñöôøng 6: Khí hydro sau khi ñi ra töø heä thoáng pin nhieân lieäu seõ quay trôû
laïi heä thoáng xöû lyù nhieân lieäu ñeå naâng cao hieäu suaát laøm vieäc cuûa heä thoáng.

84
Treân maãu Sintesi Concept, heä thoáng xöû lyù nhieân lieäu coù theå aùp duïng
cho caùc loaïi nhieân lieäu loûng nhö: xaêng, ethanol, diesel, hoaëc biodiesel. Vôùi
vieäc keát hôïp caû pin nhieân lieäu vaø accu ñeå cung caáp naêng löôïng cho motor daãn
ñoäng baùnh xe, ñoàng thôøi heä thoáng xöû lyù nhieân lieäu ñeå taïo ra hydro cung caáp
cho fuel cell ñöôïc gaén ngay treân xe, noù coù theå taêng ñöôïc 40% hieäu quaû söû duïng
nhieân lieäu vaø coù theå chaïy ñöôïc quaõng ñöôøng leân tôùi 800 km cho moät laàn naïp
nhieân lieäu maø chæ thaûi ra 78g CO2/km.
4.7. SO SAÙNH HIEÄU SUAÁT NAÊNG LÖÔÏNG CUÛA OÂTOÂ PIN NHIEÂN
LIEÄU VÔÙI CAÙC LOAÏI OÂTOÂ KHAÙC
Ñeå tính hieäu suaát naêng löôïng cuûa moät oâtoâ khi vaän haønh trong moät ñieàu
kieän nhaát ñònh, chuùng ta coù theå caên cöù vaøo hieäu suaát cuûa taát caû caùc quaù trình
bieán ñoåi naêng löôïng ñeå taïo ra naêng löôïng coù ích taïi baùnh xe. Nhö vaäy, chuùng ta
phaûi baét ñaàu töø nguoàn naêng löôïng duøng ñeå saûn xuaát naêng löôïng cung caáp cho
oâtoâ. Trong ñoù, naêng löôïng cung caáp cho oâtoâ söû duïng ñoäng cô ñoát trong laø hoùa
naêng cuûa nhieân lieäu; coøn ñoái vôùi oâtoâ ñieän laø ñieän naêng do accu taïo ra; ñoái vôùi
oâtoâ pin nhieân lieäu laø ñieän naêng do pin nhieân lieäu taïo ra hay hoùa naêng cuûa nhieân
lieäu cung caáp cho pin nhieân lieäu. Taïi trang web http://europe.theoildrum.com,
ngöôøi ta ñaõ so saùnh hieäu suaát cuûa caùc loaïi oâtoâ nhö hình 4.21. Theo ñoù, hieäu
suaát cuûa caùc loaïi oâtoâ ñieän (vôùi ñieän saûn xuaát töø naêng löôïng gioù) laø cao nhaát
(treân 60%), vaø hieäu suaát oâtoâ pin nhieân lieäu chæ khoaûng 24%, thaáp hôn so vôùi
oâtoâ söû duïng ñoäng cô xaêng (khoaûng 34,8%).
Hình 4.21. So saùnh hieäu suaát cuûa caùc loaïi oâtoâ

85
Moät caùch khaùc ñeå tính hieäu suaát naêng löôïng cuûa moät oâtoâ khi oâtoâ vaän
haønh trong moät ñieàu kieän nhaát ñònh laø döïa vaøo quaõng ñöôøng maø caùc xe ñi ñöôïc
(km) khi tieâu thuï cuøng moät ñôn vò naêng löôïng (MJ hay kWh). Ñôn vò ñeå ño
hieäu suaát naêng löôïng trong tröôøng hôïp naøy ñöôïc quy ñoåi veà km/MJ.
Sau ñaây, xin giôùi thieäu caùch tính hieäu suaát naêng löôïng cuûa caùc loaïi oâtoâ
maø Tesla Motors aùp duïng.
* Hieäu suaát naêng löôïng cuûa oâtoâ söû duïng ñoäng cô xaêng
Ñeå tính hieäu suaát naêng löôïng cuûa moät oâtoâ ngöôøi ta cuõng baét ñaàu töø
nguoàn naêng löôïng duøng ñeå saûn xuaát nhieân lieäu cho oâtoâ. Ví duï, ñeå tính hieäu suaát
naêng löôïng cuûa moät oâtoâ söû duïng ñoäng cô xaêng, ta baét ñaàu töø haøm löôïng naêng
löôïng cuûa nhieân lieäu xaêng laø 46,7 MJ/kg hay 34,3 MJ/l. Maët khaùc, hieäu suaát
cuûa quaù trình saûn xuaát vaø vaän chuyeån xaêng giaû thuyeát laø 81,7%. Do ñoù, haøm
löôïng naêng löôïng cuûa nguoàn naêng löôïng duøng ñeå saûn xuaát xaêng laø:
34.3MJ / l
 42 MJ / l
81,7%
Sau ñoù, döïa vaøo möùc tieâu thuï nhieân lieäu (quaõng ñöôøng maø xe chaïy ñöôïc
treân moät ñôn vò nhieân lieäu) ñeå tính hieäu suaát naêng löôïng cuûa chuùng. Ví duï, möùc
tieâu thuï nhieân lieäu cuûa chieác Honda Civic VX 1993 khi vaän haønh keát hôïp trong
thaønh phoá vaø xa loä tham khaûo ñöôïc laø 51mpg, töông ñöông quaõng ñöôøng maø
chieác xe naøy chaïy ñöôïc khi söû duïng 1 lít xaêng laø 21,7 km. Nhö vaäy, hieäu suaát
naêng löôïng cuûa xe naøy laø:
21,7 km / l
 0,51km / MJ
42 MJ / l
* Hieäu suaát naêng löôïng cuûa oâtoâ lai ñieän

Ñoái vôùi caùc oâtoâ lai ñieän (ñoäng cô ñoát trong lai vôùi thieát bò taïo ñieän
naêng), naêng löôïng saïc cho thieát bò ñieän naêng chuû yeáu laø töø ñoäng cô ñoát trong (ôû
ñaây boû qua naêng löôïng saïc töø quaù trình phanh taùi sinh).
Xeùt oâtoâ lai ñieän Honda Insight 2005 coù möùc tieâu thuï nhieân lieäu khi vaän
haønh keát hôïp trong thaønh phoá vaø xa loä laø 63mpg. Cuõng theo caùch tính nhö treân,
ta tính ñöôïc hieäu suaát naêng löôïng cuûa oâtoâ naøy laø 0,61 km/MJ.
* Hieäu suaát naêng löôïng cuûa oâtoâ ñieän

Ñoái vôùi oâtoâ ñieän, naêng löôïng cung caáp cho oâtoâ laø naêng löôïng ñieän.
Ngöôøi ta tính ñöôïc raèng, chieác xe ñieän Tesla Roadster chæ tieâu thuï khoaûng
110Wh (töông ñöông 0,4 MJ) ñieän naêng cuûa accu ñeå vaän haønh 1km, töông
ñöông 2,53 km/MJ. Maët khaùc, hieäu suaát naïp roài phoùng cuûa accu Li-ion treân
Tesla Roadster khoaûng 86% (töùc laø 100 MJ naêng löôïng saïc cho accu thì chæ coù

86
86 MJ naêng löôïng ñöôïc accu cung caáp cho motor cuûa xe). Nhö vaäy, hieäu suaát
naêng löôïng tính töøø accu cuûa chieác Tesla Roadster laø 2,53 km/MJ x 86% = 2,18
km/MJ.
Giaû thieát raèng ñieän naêng ñeå saïc cho accu ñöôïc taïo ra töø caùc traïm phaùt
ñieän söû duïng khí ñoát töï nhieân. Ngöôøi ta tính ñöôïc hieäu suaát cuûa quaù trình naøy laø
52,5%.
Nhö vaäy hieäu suaát naêng löôïng toång quaùt cuûa chieác Tesla Roadster laø
2,18 km/MJ x 52,5% = 1,14 km/MJ.
* Hieäu suaát naêng löôïng cuûa oâtoâ pin nhieân lieäu

Ñoái vôùi oâtoâ pin nhieân lieäu, ngöôøi ta tính ñöôïc hieäu suaát cuûa quaù trình
saûn xuaát, vaän chuyeån, löu tröõ phaân phoái hydro laø 52 - 61% (giaû thieát saûn xuaát
hydro baèng phöông phaùp hoùa nhieät khí thieân nhieân).
Ñoái vôùi oâtoâ söû duïng pin nhieân lieäu PEM coù hieäu suaát pin laø 50%, ngöôøi
cuõng giaû thieát raèng möùc tieâu thuï ñieän naêng cuûa loaïi xe naøy cuõng laø 2,53 km/MJ
(gioáng nhö chieác Tesla Roadster).
Nhö vaäy, hieäu suaát naêng löôïng cuûa loaïi oâtoâ naøy laø 2,53 km/MJ x 61% x
50% = 0,77 km/MJ.
Ñaây laø moät con soá aán töôïng khi so saùnh vôùi caùc oâtoâ söû duïng ñoäng cô ñoát
trong, nhöng thöïc teá caùc oâtoâ pin nhieân lieäu khoâng ñaït ñöôïc möùc tieâu thuï ñieän
naêng nhö caùc xe ñieän. Do ñoù, ngöôøi ta tính hieäu suaát naêng löôïng cuûa chieác oâtoâ
pin nhieân lieäu Honda FCX nhö sau:
- Haøm löôïng naêng löôïng cuûa hydro laø 149 MJ/kg.
- Quaù trình saûn xuaát, vaän chuyeån, löu tröõ, phaân phoái hydro coù hieäu suaát
laø 61% (giaû thieát saûn xuaát hydro baèng phöông phaùp hoùa nhieät khí thieân nhieân).
- Möùc tieâu thuï nhieân lieäu laø 80 km/1kg nhieân lieäu hydro.
Do ñoù, hieäu suaát naêng löôïng cuûa chieác oâtoâ naøy laø:
80km / kg
.61%  0,35km / MJ
149 MJ / kg
Nhö vaäy, so vôùi caùc loaïi oâtoâ khaùc thì hieäu suaát naêng löôïng cuûa oâtoâ pin
nhieân lieäu khoâng baèng. Ngoaøi ra, moät soá so saùnh khaùc ñöôïc theå hieän ôû baûng 4.3
cho thaáy oâtoâ pin nhieân lieäu chöa phaûi laø giaûi phaùp toái öu nhaát. Tuy nhieân,
ñaây chæ laø söï so saùnh mang tính chaát töông ñoái, vaø ôû ñaây laø so saùnh giöõa moät
oâtoâ pin nhieân lieäu bình thöôøng (chöa coù nhöõng caûi tieán) so vôùi caùc oâtoâ ñaõ caûi
thieän gaàn nhö toát nhaát hieän nay. Vôùi söï phaùt trieån hieän nay cuûa khoa hoïc kyõ
thuaät, hy voïng seõ sôùm cho ra ñôøi moät oâtoâ pin nhieân lieäu vöøa khoâng gaây oâ
nhieãm moâi tröôøng vöøa coù hieäu suaát cao.

87
Hình 4.22. Bieåu ñoà so saùnh hieäu suaát naêng löôïng cuûa moät soá loaïi oâtoâ
Hình 4.23. Bieåu ñoà so saùnh khaû naêng taêng toác cuûa moät soá loaïi oâtoâ
Hình 4.24. Bieåu ñoà so saùnh möùc phaùt thaûi CO2 cuûa moät soá loaïi oâtoâ
Toùm laïi, pin nhieân lieäu hoaøn toaøn coù khaû naêng öùng duïng treân oâtoâ. Öu
ñieåm lôùn nhaát cuûa oâtoâ pin nhieân lieäu laø ít taùc ñoäng ñeán moâi tröôøng. Tuy nhieân,
phöông phaùp saûn xuaát nhieân lieäu cho noù caàn phaûi löïa choïn cho phuø hôïp ñeå
traùnh tình traïng di chuyeån oâ nhieãm töø oâtoâ sang nôi saûn xuaát nhieân lieäu. Maët
khaùc, do chi phí cheá taïo oâtoâ pin nhieân lieäu quaù ñaét vaø nhöõng baát lôïi trong vieäc
döï tröõ vaø cung caáp nhieân lieäu neân hieän nay neân oâtoâ pin nhieân lieäu chöa theå

88
caïnh tranh vôùi caùc oâtoâ söû duïng caùc nguoàn naêng löôïng khaùc. Ngöôøi ta döï ñoaùn
raèng, trong voøng hai thaäp kyû tôùi, oâtoâ pin nhieân lieäu chöa theå phaùt trieån maïnh
meõ ñöôïc. Maëc duø vaäy, ôû caùc nöôùc khaùc nhö Nhaät Baûn, Canada,… ñang coù
nhöõng chính saùch lôùn ñeå thuùc ñaåy coâng ngheä oâtoâ pin nhieân lieäu.
Baûng 4-3 So saùnh caùc thoâng soá cuûa moät soá loaïi oâtoâ
Hieäu Möùc Thôøi gian

suaát phaùt taêng toác töø
Tieâu thuï naêng thaûi 0 ñeán 60
OÂtoâ ví duï Coâng ngheä oâtoâ
nhieân lieäu löôïng CO2 daëm/giôø
(km/MJ) (g/km) (giaây)
Tesla 110
Ñieän 1.14 12,6 3,9
Roadster Wh/km
Porsche Ñoäng cô xaêng 6
22 mpg 0,22 64,7 4,2
Turbo xilanh
Ferrari 550 Ñoäng cô xaêng
11,7 mpg 0,12 121,7 4,7
Maranelko V12
Chevrolet Ñoäng cô xaêng
25 mpg 0,25 57,0 4,8
Corvette V8
Honda Civic Ñoäng cô xaêng 4
51 mpg 0,52 27,9 9,4
VX xilanh
VW Jetta Ñoäng cô diesel
50 mpg 0,48 41,5 11
Diesel 4 xilanh
Ñoäng cô 4
Honda CNG 35 mpg 0,32 45 12
xilanh
Hybrid (ñoäng
Honda
cô 3 xilanh / 63 mpg 0,64 31,2 12,3
Insight
ñieän)
Honda FCX Pin nhieân lieäu 64 daëm/kg 0,35 41,1 15,8

89
TAØI LIEÄU THAM KHAÛO
[1]. Gregor Hoogers, Fuel Cell Technology Handbook, CRC Press, 2003.
[2]. Gavin D. J. Harper, Fuel Cell Projects for the Evil Genius, 2008.
[3]. Modern electric, hybrid electric, and fuel cell vehicles: fundamentals,
theory, and design, CRC Press, 2005.
[4]. Hydrogen Fuel Cell Engines and Related Technologies, College of Desert,
USA, 2001.
[5]. Fuel Cell Handbook, 2004.
[6]. Vaên Thò Boâng, Taäp slide baøi giaûng Nhieân lieäu, daàu môõ vaø chaát loûng chuyeân
duøng, Ñaïi hoïc Baùch Khoa TP. Hoà Chí Minh.
[7]. Nguyeãn Ñình Soa, Hoùa ñaïi cöông, NXB Ñaïi hoïc Quoác Gia TP. Hoà Chí
Minh, 2007.
[8]. Ñaëng Vaên Ñaøo – Leâ Vaên Doanh, Kyõ thuaät ñieän, NXB Khoa hoïc vaø Kyõ
thuaät, Haø Noäi, 2005.
[9]. http://www.fuelcelltoday.com
[10]. http://www.fueleconomy.gov
[11]. http://www.fuelcellknowledge.org
[12]. http://www.fuelcells.org
[13]. http://sites.google.com/site/vnggenergy/hydrogen
[14]. http://europe.theoildrum.com

90

149-Pin Nhien Lieu PDF

Transféré par

Informations du document

Titre original

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

149-Pin Nhien Lieu PDF

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Tröôøng Ñaïi hoïc Sö phaïm Kyõ thuaät TP.

HCM – Khoa Cơ khí Động lực

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell) 1

3.2.1. Saûn xuaát hydro ........................................................................... 39

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell) 2

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell) 3

KHAÙI QUAÙT VEÀ PIN NHIEÂN LIEÄU

1.1. KHAÙI NIEÄM VEÀ PIN NHIEÂN LIEÄU

Nhieân lieäu Ñieän naêng

Hình 1.1. Sô ñoà moâ taû pin nhieân lieäu

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell) 4

1.2. LÒCH SÖÛ HÌNH THAØNH PIN NHIEÂN LIEÄU

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell) 5

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell) 6

Hình 1.2. Chieác “GM Electrovan” cuûa General Motors

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell) 7

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell) 8

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell) 9

Phaûn öùng treân cathode: O 2  4 H   4e   2 H 2 O

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell)

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell)

R - laø haèng soá khí lyù töôûng ( R  8,314 J .mol 1 .K 1 )

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell)

Chaát Coâng thöùc

Nöôùc H 2 O (loûng) -286,2 -0,1641 -237,3

Nöôùc H 2 O (khí) -242 -0,045 -228,7

Metan CH 4 (khí) -74,9 -0,081 -50,8

Methanol CH 3OH (loûng) -238,7 -0,243 -166,3

Ethanol C 2 H 5 OH (loûng) -277,7 -0,345 -174,8

Carbon dioxit CO2 -393,8 0,0044 -394,6

Amoniac NH 3 (khí) -46,05 -0,099 -16,7

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell)

C  O2  CO2 ( g ) -393,8 0,003 -394,6 4

1.5.1. Cuïm pin nhieân lieäu

1.5.2. Heä thoáng pin nhieân lieäu

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell)

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell)

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell)

CAÙC KIEÅU PIN NHIEÂN LIEÄU

2.1. PHAÂN LOAÏI PIN NHIEÂN LIEÄU

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell)

2.2.1.1. Caáu taïo cuûa PEMFC

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell)

Coâng duïng cuûa caùc boä phaän nhö sau:

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell)

e) Boä laøm aåm

Hình 2.3. Boä laøm aåm

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell)

2.2.1.2. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa PEMFC

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell)

Hình 2.4. Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa PEMFC

a) AÛnh höôûng cuûa aùp suaát

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell)

b) AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä

Ñieän aùp pin

Nhieät ñoä (0C)

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell)

c) AÛnh höôûng cuûa ñoä aåm

2.2.2. Pin nhieân lieäu duøng methanol tröïc tieáp (DMFC)

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell)

Chuyeân ñeà veà pin nhieân lieäu (Fuel Cell)

2.2.3. Pin nhieân lieäu kieàm (AFC)

2.2.3.1. Caáu taïo vaø nguyeân lyù hoaït ñoäng