Fundamenta physices

Source gallica.bnf.fr / Bibliothèque nationale de France

 Regius, Henricus (1598-1679). Auteur du texte. Fundamenta
physices. 1646.

1/ Les contenus accessibles sur le site Gallica sont pour la plupart

des reproductions numériques d'oeuvres tombées dans le
domaine public provenant des collections de la BnF. Leur
réutilisation s'inscrit dans le cadre de la loi n°78-753 du 17 juillet
1978 :
- La réutilisation non commerciale de ces contenus est libre et
gratuite dans le respect de la législation en vigueur et notamment
du maintien de la mention de source.
- La réutilisation commerciale de ces contenus est payante et fait
l'objet d'une licence. Est entendue par réutilisation commerciale la
revente de contenus sous forme de produits élaborés ou de
fourniture de service.

CLIQUER ICI POUR ACCÉDER AUX TARIFS ET À LA LICENCE

2/ Les contenus de Gallica sont la propriété de la BnF au sens de

l'article L.2112-1 du code général de la propriété des personnes
publiques.

3/ Quelques contenus sont soumis à un régime de réutilisation

particulier. Il s'agit :

- des reproductions de documents protégés par un droit d'auteur

appartenant à un tiers. Ces documents ne peuvent être réutilisés,
sauf dans le cadre de la copie privée, sans l'autorisation préalable
du titulaire des droits.
- des reproductions de documents conservés dans les
bibliothèques ou autres institutions partenaires. Ceux-ci sont
signalés par la mention Source gallica.BnF.fr / Bibliothèque
municipale de ... (ou autre partenaire). L'utilisateur est invité à
s'informer auprès de ces bibliothèques de leurs conditions de
réutilisation.

4/ Gallica constitue une base de données, dont la BnF est le

producteur, protégée au sens des articles L341-1 et suivants du
code de la propriété intellectuelle.

5/ Les présentes conditions d'utilisation des contenus de Gallica

sont régies par la loi française. En cas de réutilisation prévue dans
un autre pays, il appartient à chaque utilisateur de vérifier la
conformité de son projet avec le droit de ce pays.

6/ L'utilisateur s'engage à respecter les présentes conditions

d'utilisation ainsi que la législation en vigueur, notamment en
matière de propriété intellectuelle. En cas de non respect de ces
dispositions, il est notamment passible d'une amende prévue par
la loi du 17 juillet 1978.

7/ Pour obtenir un document de Gallica en haute définition,

contacter
utilisation.commerciale@bnf.fr.
 H "35 N R I C I R E G 1 I
ULTRAJECTINI

F U N D A M-^mWA
P H Y S I C E Sv

A M S T E L 0 D J. .M I,

Apud I, U D O V I € U M E t2 E V IR IH Ri.

A N H O

C I O I D C ,'x L V I.
;y '
:;-w^'xm$$tu
 llluflripmo•& Celfipmo

f liiiwcia HEMRicd, £;' I

* «•-' I- N P ' *>- ' ' ."
. .
-

.DV.G, FjtiNGtn
^aflavi*.Coiniti, Auriaec<',•
Bdgiil^der^iGufcerMtodjTerrtmaft-
•
' q^e Imperatori..
C E L S I S S I M E P R fN C E -P S, ' r

1§|pl ^SS h^^^W3* fcrutatur i&ge-

*3ua§
d*fi| ||3i|& nium,. naturales femper-,aMn1*
I^^l' J^j^g tiajram emiii-,ui^fee;ich*r-
vifae.
fibusmaxiuie: obviamm, noti-
tia, animosnoftros, {eiendieupidos, imprimis
ad fe allicit 5 mentcmque humanam for* ^ra
tem quodammodo evehens, nos perpetua qua~
damvoluptateperfundit; neenon adpenitnliT
ma omnium aliarum difeiplinarum my fteria, ad
quae fine hac nullus patet aditns, patentinimam
yanuam aperit. Quanquam autem cjuampluri-
mi authores in Natura deferibenda infignem an-
tehac navaverint operam plurima tamen cirea
>
illam majori diligentia & dexteritate etiamnum
enucleanda reftare, manifefto indicio funt in-
(f) 1 nurne-
 D E r> i c A T i d.
immerx difficultates, quse eruditiffimo cuique
^afiiin, de rebus quammaximeobviil, oeeur-
rere confueverunt. Has itaque ut imminuere,
pro meo mpdulo faltem coner , ftatui rerum
Univerfitatem, breviffimis quideni, fed clarif-
iimis tatoenjenurieiatk, e diligenti rerum obfer-
vatione colle&is, totam comprehendere ut
otim Arehimedes. totius mundi imaginem parvo ,
vitro complexus in hiftoriis commemqratur.
Et forfan non omnino vanus nofter futurus eft
eonatus: nam immenfam illam rerum naturarn
& pleraque ejus efTe&a-y' haetenus cogriita, fi
nonfemperipecincejfaltem generaliter, extam
neeeftariis..-& manifeftis eaufis me deduct^rum
fpero, ut, praeter illas uriicas, fufficientes, uti^
Jes, ubivis obfervabiles, 8c cuivis re&e atten-
denti inteMigibiles hullas aliae a quoquam in
,
hoe uriiverfb daripofte videantur. Atquehajc,
meo judicio, unica eft ad utilem veritatis inve*
ftigationem via, cui mens humana, veri cupida^
tuto, quantum in hac mortalium licet.caligine,
acquiefcat. Si vero veftigiis Viri Nobiliffimi, &
vere Incomparabilis Philofophi, Renati des
Cartes, infiftens, vel propriafe£fcans, vel alia
via procedens, a vulgaribus quorundam opinio-
nibus, eam folam ob caufam, quod principiis,
quae occulta & a fe non intelle&afatentur, ac
proinde
 D E D I C A T I 0.
cproinde nil nifi cimmerias tenebras, loco quae-
fitae lucis, exhibere ponunt tanquam ruinofis
#
itibicinibus innitantur, hie pro libertate Philo-
^bphica, quse jubet, ut r
ISLullim addi&mjurare inVer&atfiagiftri0
Quid Vemm atquedecens curem:>&rogem>&
omnisinhocjim}
iionnihil reeefiero; antiquiffimae & chariffimae
veritatis amor, aliofque juvandi ftudium mihi
?
juftain, apud aequos rerum aeftimatores, excufa-
utionem, ut fpero, invenient. Hanc vero qualem-
cunque meam opellam, quae, hactenus latenSi,
.

jjamab eruditis quibufdam in lucem profertur,

inperpetUum humillimae.venerationis teftimo-
nium, Illuftriffimx Tuae Celfitudini dedican-
dam confecrandamque putavi. Tu Juftitiam.&
Religionem, quae Reipublicae noftrae vera furit
fundamenta, inviolabiles efficis. Tuneriiineni
in;uria opprimi pateris. Tu Patriam noftram
feliciffimis armis defendis,& aug.es. Tu incredi-
biles vi&orias vidtoriis addis. Tu Belgiiinco-
las ftupendis divitiis perfundis. Tu in ardentif-
fimo bello tutiffimam pacem prsebes : & haec
otia, quibus omnesnoftratesliteratifuafcripta
& cogitata debent, inter horridos tympanorum
8c tnbarum clangores, feeuriflima & paeatifil-*
ma exhibes. Tu fummo in literas & literatos
(a) 3 amore,
 0E T.I p.
33>!:-G--A'
amore,ingermedios armorum ftrepitus,..Bre«$#y-
in aeternae: tuae Glorise eomplementum , lite-
ratis, novum Illuftre Gymnafium & Collegiunt
Auriaeuni, ingentibus fumtibu® aperis, fec
jfempiterna tua fe communem Patriam merita:
hic fummus tuus in literatos fa~ or mihi ad
, ,
hane votivam tabeUani, ad divinam Celfitudi-
iriistu^aram fuipendendiam, animum ut vene-
ralaunduni ita quOque intrepidum addunt.
j ,
B am itaque, ut bettignus accipias, & a maligriis
Jivorisi & ealurnniarum morfibus tu.tam vmdi-
cesjfupplexrogat$ .'

itt^r$hpaCt$tudimtu&
.
; ' ''; dfcuotifiimm "-'
ilJjtia/cAl i o Auguftl,,.
Anno i<J4<y. Stylo Jul«

H E N R I G U S R E G I tt S.

^INDEX
 ^e A F i r u uy
R.E R U M qji E R MCl P U A R U M ,..' Q^U M
3P
I & Kl S;
F U N D A M E N T I S P fi Y S I C I S
BxPIilCANfUR.;
C A J? U T I.
Determinatiomotus.- 18
De Prineipiis rerum natura- Inomnimotufiicircuhis. 24'
lium-» earumque eommunibus
. C«»z circulus iile impeditur, nullm
affecHonibus & diffe- eftmotus.. 2,5
.
rentiis. O?»»» motusjft.naturalis & vior
lentus.. 2,6
Etpropriusvel adventitm. 27
^m IPjvrf GeneraltiNatur&lex. Preftio. 27
QupmodofiattracTtQ. 28
&£y%W&> Natura. j£?«j<?.f. 28
i Magnitudo. 28
MateriarerumNaturalium. 2 Figura.' 28
in quo confiftat.
JBy'j/5 ejfentia 2 $<*«.
Eftque fubftantia. 29
$ FormAJ^ecialis,fiveMcns.
Eaqueperfecla.
29
Vartes infenfibiles.
- 3.
Ea ad formam generalem referri
,
$ nonpoteft. *9
Vnde cognofcantur. $ ...
Cur vulgaria principia rejici pojfe
Partes
.
fenfibiles. 4 videantur. 3©
foy»w reruni naturalium. 4
. Lootf, 3.3
Generalis. ' 4 Vacuumnondaiur. 34
3fo««. 7 C<*«/s eoraw motuum, qui obfu-
Ijus origo & Proprietates. 7 gamvacuifieriputantur.
. Veclis. 35
J2,
Tlanuni inclinatum. 13
Tempus. 44
Trocblea.
Fortuna. 44
14 ite?•«»* naturalium & artifidalium
Axisinperitrochio. *4 differentia. 45.
Cocblea. 15
Cmteus. 16 CAPBT II, ;
0;««» ?MO«« fi»i# <*d /i»^7» ?'£- De afpe&abilis Mundi fabrica»
Cfrf?0. 17
Atque longe a centro. 18
Origo motus cwyi, *8 tY4> Eft indefinitui, 48
£/*«
 .'"C-''?.lSU-:fe^-E :,iX."
Ejuscaufa. 45> Apbg&um&perig&um. ' 74
Mundivortice(^ ': 49 Eclipfis;SoMs:&Lun&., 75
5°; ttuiusmundi~fyftemamutiliias.j&,
>
jftundi Elementa/ •
£fe; '""';;..' ; .;.-:;;.,;f1
Manetarum&ComeiarWorigk 54
..."
-.-

C A P U T I;I I.
^uidgravitas,&levitasi^ ;„;5 5 DeAqiiaiT^erra* Aere, & Igne.;
£#r corporagravia in- fMskcisnon
;;gravitent. •'-;-;•: ':--'-:5;5: 'iTErra. -' '-' 76
vMkm vlanetarumjwni^ [xOrigoMontimn., 77
":': :»&. V';:•.' ;;':;::'vj,f'-:' ^P; .
MegwnesTerra... 77
;; :-::--; ;;49'
•
'Ef^sicaufp..; •
Vortex: ftriatiz materU terram ~
V6"r^x:cuju0tePtanfii^pecuiia^ tfanftuniis. 78
-
:?."' %: iseft magneticarumopemtionum
. .

OrdoPlahetarum. ; 60 •-.
-caufa. 7$*"
Gii>buli,qm jwtfyra Saturmm, . .
4<|«<*.: •..;..'79-
•; inftrioribusfjkwmajore-s.: 6t : Locus aqufo. ' 75*
©tfota planetarumnonfiint circu- Origomarti &fluviorum. 79
lares. '• -V "
^* Diverfitas particularumaqm. 80
Planetarumlumen. 62 cur maria fintfalfa. 80
GotnetA.- -
62 Curfluviidulces. '80
'.' Caudafil ••64 Origo Fontium. 80
: Wfti. 64 Vndefalti fodina, '81
:. Trabaies. 64 -rfi?V. 81
LtixSolti. • 65 Aerti comprepvti. ::
8.1
Ejiismawh & facutdi 65 £ee«.f <*<?V». 81
SteUarumfixarumfitus, 66 ca»* 4er e^ <«#«<* peUuceanu 82
Jbuxearum. 66 Regiones aerti. 82
Earumevanefcentia. <?<> I/j»». 82
NovadetecTw. 66 Ignti tantum lucidus. 83
Cceleftti alicujus vorticis abjorptio. Igntitantumcalidus. 83
66 Ignisfimulcalidus &lucidiis. 84
Tellus. £7 JI/«J ori^o. 84
•
JB/MS circumvolutio diurna facit Curfomkeindigeat. 86"
diem & notlem. 67 Curflamma tendat furfmn. 87
,
Caufi anni tempeftatum.
. .
69 C«r <*i?V <*</ J£»«» accedat. 87
Vndevaria Lutupbafes. 73 ' c«r o/fo/<V e^ bituminofa ignem
^ummotus. 73 augeant, vel confervent. 87
.'
.Statio. 74, c«#' <*?«<* i£»m communiierex-
.Adterramobverfio. 74 tinguat. 87
 ;'; C &; 'p- &?. :*•'.. u-V M.
-
J^&fldmmamconcipiant: 88 Viftofitas. 103
Tgntiejfeela,&eortimratio. 88 Aqupfitatti & Okagmofttattirdf:
Vitrinaturd&mgo, 89 tio. ' '•'.;.:..: ,.iG>=j
Volatilitas. '':'.,..;:-... .'-.j.:6'4
, , .
-

C A-'P u T f.v. ."

:
';-;
Fixitas'.' ''"
•
'.• .';;i'b4j
|>e aeftumaris & motii aeris & Fiexibiiitas.." : IO^
T .Fragiiitas. ,
aquae ab oriente verfus £P5J
occafum. CurquMamflexainpriftinumftd-T
^ . Jtumtefiifyani. V; 105-
^Aufaaftusmaris. v9o Opacitas. ,
ib 5;
Ejusduratio. ^i
,
PeUuciditas. ;
jo(| .1

92 Lenitas & Acrimonia.

• .
Varietas. io£
CurnuUus;&ftusinlacubus:&fta- Continuitas. io(>
gti^ : 93 Gontignitas. 1-06
Cdufamotus aerti & aqua verftts Temperamentidifferentia.•> 107
orientem. 9% Gohformatio. j68
' '... / -; -' Corruptio, :;: -'v'":
"-..;^C:.A> P-»T- v.' -."'
. .

,
108
Putredo.
' 108
£>e generatione corru.ptione Petrificatio. "io'£s
? ?
mixtione» temperamehtis»; "•';v- c vi.';;;;...
&,qualitatibus»,;' ; A p U-T -

- --'-'• •.•'•-"';'.'•'•'"'.,
DeMeteorjsV •';
fUf Vtationes mumnaturalium.
iyx * 94 ("^Qrporafiuxd. 105)
Genemtio. .....". 94 ':. succiterreftres. 109
Temperamentum.,•,,". 95 Oleaginofi. ',:•-.; 110
Idnaturafuaeft manifeftum,licet Argentum vivum: :i 10
; «ofl» interdumftt occultum.96 Trid-Chymicorumprincipia:. 1 io>
Qualitas.' 97 Exbalationes. ixo
Calor &frigus.. 98 Variaexbalationum expanfto. 12 o
Humiditas &ficcitas -- 100 QwmodoiUae terra aitoUantur.
CrajTities & tenuitas. 101 '--.' 111
Denfitas&raritas.
Stabilitas.
101 T.erm motus.
' r in -
102 Generatiofalti. 112*
Durities. 102 Ventas. 112
MoUkies. 103 Nsibes & nebula. 113
Fluiditas. 103 Piuvia. 114
Aquofiias. 103 M*. ': ' n?
Oledginofitasl 103 Grando. "7
C^; B« . ''
 i X ' & "''* '-&'
Kw..".-. ;";."".;i'.i8 ". C A P U * VII 1«
... ibid.
Pruina- De Corj>ombus vivis..
Mdnua&Mel. •.. • : ibid.
Spiendor noctumus, ibid. C?Orpora viva.
' 145
ScihtiUavolans- 'ibid: AnimaeorumVegetativa, 145
Sietlacadeiis. '". ibidi C<?/0?' <?0r«»? natiyus. 146
Jgntifatuus. .
ibid.- vita. t\6
Fuiinen. '
> ; :II5> Mors.i. ••;--' ' j£^.
Tonitru.- • I 2° Alitura. iWrf.
Futgm. il/id.
' Cotlio: "' '..;..- i£W.
;
;: *#M

•.,
.FarheHa. "" ' Procreatio. 147
##/»; '
M; •
'
.
:

i"
•.._.i'2'4 -
\C A P I x:
u T
.

tc^^-tt'v^y'l.1.' V :........ DeStirpibus. *

•
:;-- . C^»7>jr. ;.- . .
148
Semen ftirpium, $/</.
De Fofiilibus. _
Spontanedftirpiumgenemtio. ibid.
,'ARena.
"^ArgiUa:
'' 116 Alituraftirpium.
ibid. Vitaearum & mors.
149
1 fo
Marga. ibid. Partes,-','- 150
Succus concretui. V ii(? Propagdtioflhfmm. 151
MetaUum*' Stirpiumdiffereniia, z£/*/.
- .
127 guomoflo herb&frigidiftmaqueant
IU«0 pr&cipitationit metaUorum
per calcem tartari. 128 ; vn>w. *£i<*V

C«>" ferrum pr<& c&terti metaUti a

Ow^o differentUftirpium. 15 a.
Spirituseftirpibus eductw& incen-
magnete afficiatur. 1251
CorporametaUica, ibid. fus cur linteum eo imbutumali-
Lapti. '''. ibid. quandoexurat, aliquando relin~
Magnes, 130 quat integrum. 1 ez
Cur iUeftiritus nonfit oleaginofus.
Sph&ra a&ivitatis magnetka...
M* C A P U T X.
" 153 :'
Polimagnetti. ibid,
•Axtimagnetti. ' 13 3 De Animalibus.
JSLquator magnetis. ibid.
Direclio magnctica.. ibid. \7lta animalium. 153
Conjunclio magnetica. 140 Eowm fenfki & motus. ibid.
Excitauq magnetica, 142 AnimalM qum yiciftim revivifeunt,
'" "" 04
Animalium
.
 C X P I T U M. ' "
Antmaliumfanitas. 154 Cottio. 168
Morbtts. ibid. Qu&fit in ventuctilo & inteftinis.
Partes corporis, ibid. 169
Infenfibiles. 155 Qmfitinliene. 170
Stabiles. ibid, Qu&mhepate. 172
Spermatica. ibid. •C«r c/ry/«j 4</ heparpotius, quam
Sanguinea, ibid. alibabeat. 173
Curfpematica no reftituantur. C/;jy/«s »0» tantum latteas fed
ingreditur.
,
ibid. etiam alias venas 174
Medix. 15 £ C«»' v<?«<c /4<Jc<e />r<e <*/<•# albiccH.t.
Similares. ibtd. 4 ibid.
Difiimilares. ' 1*57 Cur iU& mox dijpareant. 175
Organiu. ibid. Q«<e tn cordefiat cottio. ibid.
Inorganic*. ibid. Ventriculi & vafa Cordti. 176
, 178
Principes. ibid. Sanguificatio Cordtiprtor.
Mmiftr*. 158 Pofterior. I79
Ventres. ibid. Vtriufque hiftoria. 179
" Artus.
,
' tbid. Cattfk motus Cordis. 181
Fluid*. ibid. Pulfus Cordis &arteriarum., 182
Sanguis, ibid. DiaftoleCordis. 183
Spmtus. •
159 Syftole Cordis. 184
Infitus. ibid. Cor nihilfanguinis attrahit.* ibid.
K
Infiuens. t ibid. Sanguihis circulatio.' 185
Naturalis. ibid. Cur ab impulfo fanguine pulfent
Animalis. ibid. arteritt, non autem vena. 186
Sanitas in quibus confiftat. ibid. NecCor, nec quidvis aliud ,poteft
Temperies permanens, 160 attrahere, quod ipfi noneftaf-
Temperies fugiens. ibid. fixum. -
186
Calor Nativtts. " 161 Propulfionem cordis juvat Jponta-
Ejusmutationcs. x6y nea vaforum contrattio.. 187
Ejus differentia. i'64 Quomodo mpribundi aliquamdiu
Temperies nativa &ddfcititia. ib\ poftint viverefine fanguinis cir-
Attiones animaliuve.getatiy<e: ib: ':ctilatione. :\'.:ibid.
.
Alitura. -.:,:'. ibid. Vtilitas circulationisfanguinis:i$8
Alituraeft perpetua.::..
; ibid, Craffs, fanguinis.fartesialiquando.
Appetitusalimentarius.. -.'' i^.f: noncirculaniur. ibid.
Alimentum. ibid: Sanguinis
.
circulationk. pr&cipu&
Sitis. ': -,....;. s•;
-. :j -ifid, -'. raiiones. .189/
Fames. ;
Jv.-.tGj:- Rejpiratio. ;';.;:' -vj^it
.

(b z) Ejus
.
 ;
I'; : ,3*- Ei>- E
X;. v
-

:sEjmuJus, v ::Z9X ^omodopuUmthovogtgnatut^.

^fitsprlofaiio^/^^^^ ^-.v.ip* v:-"v "V ""'- \;:;..;-*i.5:
injpiratui, .•••' 194 iMoriftri generatio./
.
21 y
'Mxftiratm, .;;;>•: ':;; :\v,:t3>4. M<ir/<*. ' -,-;;;.v;vv :'2i<5;
vC«* aertenui fiioexjpiraisisy,
. ftigi- Spohtanea animalium geherutio.
.

i.i::dio A--.iv- ' •'''.' -vvJVjtVJHS

Jentiaiur, ^^95 iiQupmodoea,fiai,. - 216
ReJpirMoiyohinfdridi. v-v; -•*95 . Vhdeidntd animaliumjppntepro^
; ,. jSpontama^i- ..,-,i95 .i duttorumyarietas. 219
pijMbittioj^dUmenth:^ •- •,-,<.-
S ^S \Attionesfenfitiv&& motiv&< 219
i#efiam&0 ejus exctemeriW. iGerebrum. :.Y:;;V.;-V'::22©.
j'-:V ." j:-.;;::/;;;.;;;- V\;:-I^7 stnforiumcommmw.y ; \> 222
iExwementav :: 198 Wentriculicerebrii 222
¥&cesatvk '•'.'•; 198 VdfA.cerebri. '.- 223
-.,.M«f«&-;-•;'•; v;;^;;:: v;vvv.'v : ;;t?8 Spiritttsanimaies,. '' 224
Q-sputum. "";' ' .;;;;:;,V:;:-a.98: iDiaftoie&fjftole cerebri. y 224
: Saliva. .
Bitis. .
:... ;-ix$& Mftributiojpirituum animaliuni.
;.::-v;;V:';I9.8 A-;'H '- ';-•.•' v22$-
- :

;
fa»»**..; ' .-':_; A ' -.199
ijQripmodo Jpiritus violehtijTtmos in
Sudor.i 261 corpore animalium producant
....
lacrym&i. ' iizpi motus. 225
M'f,ac.:-,;;;: v-v; ;;.•';•>' '.',.,ap.i ..SpiriMumdnijnaliucirculdtio^zi5
; tiSemmjsgenetatioi ;*02
-v,-R-ios Receptio. 22^
v
Menjhmih •''-;•;:; Senfusfimplex. zz6
ExcrementumvdporoJUm 205 Serifus intemus & exterms, zz6
Sxcretmqu^fidt. 205- Tattusf. zz6
&uftitio.ariittiauttm. ; a 06. Guftus
fi: ^zzj
Eorumviyiftcdtio.
Genemtkanimalium.:
208 Olfattus
.208 Auditus
ff
: ' 227
* 227
Semen. 208 Vifus f. .
izj
Libido* Z09 Vigilia. 227,
Tentigo. 2°9 ' Caufayigilias z%J
Conceptio, 2,09 Somnus. .;_. ,228
Formatio fwus* 205» Somn'tCduf&. 228
Nutritiofceiusinutero., 2.i'3 Somnus totalu&partialis. 228
&upmodo fwttis ab imagmatione Reminifcentia f. 225»
matrtiafficiatur. ' z;*3' imaginatio f. '"-"- 2z9
Ptartus. 214 Phaniafia & infomniumf, -z%9
Quisptusfit . .
yitalti, 2.V14 Memoria* ^9
Appetitus
 '
. •
C- k P I, T .'U- M.
'Ap.peritits ftnfitivus. 229, Zarumdifferentia. 243
Affittus fenfitivus. 230
jB/«j varietatei & caufs,. 230 CAPUT XII."'
.siwiMj: jpontaneus.
231 De Homine.
Mttftuli. '231
Rdiiomotusfpontanei. 231 .-Vj* ^i*«r<« Mw^ z» ,)o/»* cogitatio-
Motus fpotitahei aiternatio. 2*3 2 neconfifttt. 245"
Mttfeulorumoppofitorumfabrica. j£>«/</ Cogitatio. 24 y
v" " ; .'V a,33 M«w <?/? fubftantia. 24^
-Oculiquies- 2,3 3 •E^ quamdiueft in corpore,eftorga-
Ockliienfio ih rettum. 234 nica. ibid.
Oculiad dtkiram flexio. 234 Acpropterea cogitatio, pro dtjpofi-
Tnflexio oculi ddfintftram. 234 ttonti orgahorum varietate, eft
Ratio Jpontdhea refptrationti. varia.. > 247
'-:.; ;';;.": *3 5 JVfe»j <?/? incorruptibilti. ibid.
Mbius fpontaneus certti temportbus Qma non eft corporti difpofitio, nec
excitatusi • 2^7 ex ea orttur. ibid.
QupmddoiUeinterdumdiu conti-
.
Nec eft tota in toto, & in fittgulti
nuetur. •-.' .237 partibus tota dicenda, 248
Deglutitiontiratm .
238 Mem corpore eft inteUigibiiior. ib.
Ambulationisratio, 238. Mehs taliseft natura,ttt corpusaf-
Ratioreliquorumomniuminotuum, i ficere & abiUoaffici poj&t} 24$)
quiabarimaiibttsferficittnturi Cur ex vario tempemmentovaru
•'. *' a35> mores. ibid.
iidtiavariarumfpontanearumd*
. 8g$a mensnoftmnpntantum arver
ttionum ,quasfacit canti. 240 risyftd etiam dbimaginariispo-
(Zuomodoareceptionevariiaffettus -. teftaffici,ideodependetceriitudd
Varitijfignkindicdtioriantur. i & veritas n&ftmrum togitatio-
num a reyelationeinVerboDei
.
241
Zoopbytd. ; ' • 241 fatta. "_:. ibid:
. Vinculum, quo mens cum corpori
C A > u T XI, conjunttamanet. 250
DeBeftia. '•' Qupmodo ea a cprpore ftparetuu
ibid.
QFo</ JS<?/?w omnet fuas attiones» Dementisorigine. •... ibifo
citra ttUam cogitattonemVelvi- Wera fententia. 251
liftimam,faciant. 242 Mens non indiget ideis innatis. "ib.
Vndeorianiur tamvaria beftiarum Notidnes nobis inftulpu exrerum
geriera. ' < 243 obfervationibusfuntorta. ibid:
(b
.
l) Habitus
 I N. '»'''£" if''•.- '

Hdbitus meritis. 252 Qttpd colorti natum Jhglohulorum

Inteliettus, ibid. luminti, fecundumproceffum&
Perceptio. ibid. circumvolutionem ,proportione,
>'Sehfus. .
'
,
253 confiftat. ibidi
Quomodo motus,. qui ^ eft, ih fehfa- Colpralbus. -i..zt*9-
'.' uoheper organa ih cerebrum,ad Ruber, .-'';. ibid,
wientis fenferjumcommune defe- ' \ *Tiavm • "'-
^ ibidi
ratur.. .. : '. ibid. CwruieuSi --""• ibid.

lAdfenfumnuU&requirunturJpeties Viridti. .'-.'' ibid.

iniehttonales, ibid. Violaceus. .., :: 270.
.
Cur ex variis niotibus varim inno-, Nigredo.
.
' ibid.

v bisorianturtogitationes. < 2,54

Goloresnorifunt dividendiiriveros
Jriiiinaimmediateiu- felo capite .&apparerites, : ibid,
feritit: ibid. Gorpom colorata ditta non habent
Noninmerhbris. ibid. colorem, fedcolortiftenfum in no*
Senfuum diferimina, & eorum btiefficiunt, ibid.
:i:cauf&. ifiid, Qupmodovidmtur Itimen &color.
Cur coipri non pojtit audiri, nec fb* ;•'"•;' .'.'. ..;:.'.;::;. .""271;,.
nusvideri. 2 75 Qmmodofitut. ibid.
Vifus, ibid. . everftin
Et quidemrettus,qudnivti
Lumen.. :. ibid. •
octilti pingantUrimagines: ibid,
Lux. ibid. Qupmodovidedtur diftantia. 272
.
'Corpoiraittcidd. 25-5 Quomodomagnitudo. 273
Rridii felis. 256; Quomodo.figura. ibid.
.
gttpmodoimdii lucis in momento .- Qupmodonumerus. c-' ibidi
propeUantur. M-7 Qupmodo motus&quies. 274
Curablatare lucida. mox ceffet lu- Quomodo mens ope imaginum, ocm
meh,:.noncalor. .' ibid. io impreffarum yVtdeatpbjetta:
Gorporadidpband.' ibid. 274
Luminis dtfferentu. .
2f8
Conformatio & ufusoculi. 2,75
Lumeritranftensdirettum. Qupmpdoradii corporei, oculum per.
255)
Refrattum. pupillam intrantes variorum
• 259
., ,
Lumen rediens reciprocans. z6p colorumfenfationemeodem tem-
D.eflettens. poreefficiant.
ibid. Z77
Curradiirefratti.
& refiexi inter-
Qupthodo raditicorporetiduofemu-:
:
dunicongregentur,interdumfe- tuoeodemtemporevideant. 278
gregentur. ,•' .26:2; ParticuU rerum luciddrum. honfe-
Color.. ..-. "26:5 runtur omnes eodem inftanti in
Coloris origo. z66 . omnespartes. ibid,
Cur
 C P I T U M.'
A
Curobjettum vifibile ab oculo ju-
•
ftam debeat babere diftantiam. Affettm,
.
Methodus.
•',•
ibid.
ibid.
ibid. Quandojudiciumaffettufitcomita-
.

Auditus, 280. tum. 289

Sohus. ibid. Affettiiumfedes pr&cipua cor &ce-
Spnidifferentu.
.
ibid.
; rebrum.
Loquel& &cahtus differehtia 281 Affettuspr&cipui,
ibid.
ibid;
Cantus effetta. •
Curvifusauditufitcelerior. ibidi.
ibid. QuomodoiidiverfimodecoTpttsper-
iurbent, .' ibid*.
Cur auris fit excavata. ibid. Voluhtas, 2.90
Ficbo. 282 Qu&inteUettiovoluhtatenidnte-
odoratus. ibid. cedat.. ibid.
Odor.
Gufttts.
Sapor.
ibid. : ratibus. .';
ibid, Libertas voluntatis in rebus natu-

ibid, Voluntasfuijuriseft,&ftipfamde-
ibid.

Tattus. 283 termiriat ,fiveperfie bocveliUuA

QUpmodo. percipimiur
.
tattiles perceptumvuli. 291
qualitates. ibid. Voluntdsnon eft caca dkenda. ib.
Qupmodde$:mala fenfatione faUa- Si idem eidetn rurftts offeratur,po-
;
cia oriantur^ 284 teft illudnon tantutn eodem ,fed
Reminifientia. ibid. etiam diverfe modo appeti. 292
-
Imaginatio. • 285 VolUntasnon eftidem,quodjudiciutn
Vniverfalium percepiio. ibid. ultimumprattieum. ibid.
Phantafia. ibid. Mens fape rejicit bonum cognitum$
Infqmritum, z%6 & maluth, quod intettigit ejfe
Vnde oriatur phantdfia & inflo* malum, amptettitur.; ibtd.
mniommvarietas. ibitd. . Idquefimpliciter quiavuit, 293
Iudicium, ibid. Suihmum in naturalibus bohttm d
Perpenfio, ibid. menterejicipoteft. ' Wtd.
-.
Decifio. 287 Cur voluntas appeUetur appetitus
Libertas decifipnti. ibid. rationaiis. " ibid.
IudiciumvaciUansyelfirmum, 287 Yoluntasbond, ibid.
Rettum,velpravum. ibid., Mdla. ibid.
Vnde confiet, an reth fatti beneper- Errans. i.bid.
ceperimus & dijudicaverimust Bonum. ibid.
.
ibid. Malum,' * ' z94
Modusjudicii noetkus. ibid. Virtus. 294
Dianoeticus, 288 Vitium, ibid.
"' Syttogifinus. - ibid, Motus arbitrarius, ibid.
 \.
.

:'.
I, N P -3 X C A P
Qupmodo ille a mentifdetermina-
tf.one,fpiritibu,s &.mufeu.lis per-
.
IT
Senettus. '''
U M.
\. ibid.
Mtates in omnibus rion finmn-
fiffiaiuirv ' '." ibid. tur iifdem terminis. . ibid.
Et incontrarias partcs altermtur. Anni tempeftates quomodo corpus.
.

.'.'.' ';.
Idqueih motu dttorumoppgfitorum
.'. z$>i dlterent.
E.arumtemperdmenturri, 302
.
ibid..
,
oculimufculorumoftenditur. ih. Regionum diverfitas quonwdo cor-
Eo.rumquefdbrkddefcribitur, ib. pttstmmttteti ibid.
Arbitrariaoculiquies. 29*^ GOhfttetudoquampdacorporacorri*
Ocuiiiehfio. ibid, .' gat,vel.vitkt;&itaivariASdttia*
Arbitmriaocu.liflexidadde.xtmm. nesproducat. ibfd,
zrt Qmmodo iUa injbiita alimentafd*
i. Adfiritftram. ..'.•'
.
ibid, ciatfamiliaria. '.. 3 o3
Hiricomnium aiiarumparittmimo- Etivenena qtt&dam in nutrimeritum
iiuitarMtrWMiihn^rijmm. 298 cohvertat. ibid-.
.
I» v.oluntdrio motu. nmris' nov.us
.
Ahte folitum tempus edentes. cux'd -
: motus exciiatuv.
ibid. cibis l&dantm. ib'td:.
Vt mehs per fe babet vim inteUir 'Curinjdlitilaborest&dant Validos ;
gendi&vokndi,itaperfebabet Jp.liiin.dn.l&dantinftrmos, 3 04
'; yimmotttm. Jpkituum determi- Et*cur res afpera cuttmmoUem;
,
nandi. : '; ' ibid. non l&dant induratdm, ibid.
Ratio,,cur
':.'.
in neyyis v.diyul&ftnt Cttr ingratifint infoliti ddpres,fa-
.

ftatuend&. ibtd,. pores ,ferii. ibirf.

.
Sexus, 299 Confuetudo quidfaciatin iriteUettu
JEtas. ibid. &voluntate. ibtd.
Pueritia, ifyd. Cur. folita opinion.es pertihaciter,
Addlefcentid.. 3QO placeantiinfotitadtfpticeant,
iuventus, ibii,, 30?
,
iuyenes pueris fuhtcdlidiom. Cur ex periculorum & ftcuritatis
-.'..'.' ibid. confuetudine homines fiant au-
Color hativui poteft reparari,& ddces,vel timidi.\ ibtd.
aliquamditt augeri. ibid. Vnde .
innumera judkiorumfintdi-
Virilis atas. ^v*oi->' ^ferfitates, 306

,F f^-isv iv&Me 1 s:

F U N,
 lUS&AMEJTOtH*::;:
... JgfM l:C::&:&::miM-
V
C, A P U T I.
fie&rincipiis re/um naturalium, earumque com-
^^imiqmbw^ajfeBionibus,& differcntii-s.

^ETr^l>ft H Y s i c A eft do£trinarerum,qu#natura

'^i ^^l^P ^unt P^ditae. atque hae proptereanatura-
^M ^^^^* Generalis omnium. rerum naturalium Cenerdis
§^|||_!v%0^ eftaffe&io; quxprocommuniflimaearuniNLatur*
Lex.
lege haberi poteft; quod perdivinam conpurrentem po-
tentiam, unumquodque ad illas pertinens, quantum po-
teft, in eodem maneat ftatu, donec inde ab alio deturbetur.
Nihil enim fibi ipfi adverfatur: iiec quicquam nifi' abad-
verfario luo deftruitur. Atque hoc in rerum naturalium
litu,figuri, wiagnitudine, aliifque multiseft manifeftum
,
quae tamdiu in iis immutatamanent, donec contraria vi ab
illisauferantur.
Natura eft internum corporeumque agendi, patieridi,
&ceifandiprincipium. Per principium internum & cor-
poreumintelligo non tantuni ipfum corpus; fed quidlibet
etiani, quodullomodo ad corpus pertinet. Sie mens eft
principium internum, eorporetwii; quia femfatioues:, iuia^
ginationes, & alia plurimafineeorporeperagerenonpo-
teft; Atque itafiipernaturaliaomuia, utDeus, AngeB, &
alia fimilia', internum principium ineorporeum ,^ quo
,
agunt, patiuntur, vel ceffant, habeiitia, ab hac db&riua
exduduntur. '"::" "
A HSJC
 i F U N I> A M E N T A Cap.I.
Haec duplexeft: Materiarerumnaturaliuhr,earumque
lorma. •; .: V ;";' '"" •

MtUerk re-
Matefia^reruni naturalium eft corpusfimpliciterfeuu-
rum TsLtitti- niver se confideratum: qtiod alii cbfpus, quatenus cbrpus,
rcdinm.
appeMarit. J3x hbc enimaqua, terraiftirpes,animglia;y&
omnesaliat res naturalcs eodemmodo,per fblam paitium
difpofitionena,funt fa&a^ ut ex ferro fiunt giadii & horolo-
gia; atque ex lana & ferico yeftes aEaque fiipellex. \
Ejutefiin- Hufuseffentia &profUndUrir
tut, in qito extenfione,quaeration*e eorporediffert; nonau-
cenjjfiat.
-
tantuma
temin duritie, moliltie, eolore ^iapore,odore^ velalisi fi-
milibUsqualitatibuscbnfiftit. Hae enim bninesa cbrpbre
>
falv& ejus eifentia, faeiie tolluntur, ut qUotidianadbcetex-
perieritia. Naru res dura emoliirif mollis indurari; cblo^
rata colorem perdere; fapidaiaporeprivari;. & odoratab-
jmniodoredeftituipoteft: atqueitade caeteris. Siverbex-
tenfio ab illo tolleretur, mox corpus ceffaret efle cbrpus;
quia non effet aniplius fubftantia extenfa. Inib quidquid;
iniilo eftfubftantiae, penitusperiret; quia nec efletfubftan-
tia corporea, necincorporea, praeter quas nulla fubftantia
datur. Nec opus eft in eorpore fubftantiam,tanquam fub-
je<Stum, in quo extenfio exfiftat,quodqueab extenfionena^
tur&feu reeft diftin<flum,fingere: cumentianon fintmul-
tiplicanda abfqueneceflitate. Ipfa enim extenfio nonde-
fiderattalefubje£tum,fedperfe ftibfifterepbteft;L quip*pe
quaenonfitextenfifeucorporisaceidens; ( cumabilloab-
eife nonpoffit; nam eorpusfinehacnoneifetcorpus; )fed
fit ipfiffima corporis effentia, praeter quam nihil inipfb de-
moriftraripoteft. Neccorporisalicujusrarefadio autcoru
denfatio his adverfatur; nam per rarefa&ionem& conden-
fatio-
Capvl, P IK-Y^;'$' -;i ,r-c"E; s. f
fatioriem,ex;gr.aeris,- autaliusfirniliscbrpbris^ nbnrria-
gis> quani iri retis iri aqusfc exparifiorie, & corivblutibhe
novaacqUirituf, velpfior ,
perditur exfenfio: cumiri utris-
que.,'' manenfe eaderii corpbrisvrnagnifudine y interflitia
partium tantum vel augeantttrveli imminuantur, durn in-
terim corppra heterogenea, ut aqua vel aer, in ea iritrbfriit-;
turitur, veiexiisexpelluntur. EtqnarrivisiriteriUif^
fubtiliffimis corporibus, imtervalla partium, cbrporaque;
iritereurreritia& egredientiafenfibns non pereipipituf,iila
tairienmentisaciemminimeeffugiurit/ Neque his imagi-
aarium quorundam bbftat fpaeiurri vaeuuni; euui iiuel,
utpotenihit, nullam queatUabere extenfionem: namnon
entis,feUnihilivnuilafunf attributa, neenfe qualifates,;
. Atquehinc.intelUginiUs,iUam;ineorpbribuserelteiibus
& terreftribus efleunameandemque: nantinomnibuseft
una eademqueextenfio. v : •: .'.-
Eftque fubftantia: P<srfeenimpofeftfubfiftere; &quie-
quid praetermenteni in rebus naturalibus eft fuhftantiale,
illudtotum, non aUuri.de'.', fed hinc originemducit: cum
nihil fubftantiale praeter haec in rerum natur& dari poffit.,
Eaqu*eftfubftantiaperfeclia: eumimpeffe£tanulladeturj
quippe quae per fe fubfiftere nequeat.
Haec divifa eft in partes tum infenfibiles tum fenfi-
, ,
biles.
Infenfibilesfunt,quae, propter exiguitatem autpafvita- "Partes in-
temfenfusfugientes fblo intelle£tu iri omnibusrebusna-fenfibiles.
,
turalibus obfervantur. talesfUntramofae, ex. gr. partieulae,
oleum; oblongae & flexiles, aquam conftituentes, de qui-
buspoftea adturi fumus..
Hae ex fubtilitate,craflitie,acrimonia, lenit'ate,fluiditate,
A 2 olea-
 4 EUvNDAMEN T A £af*J-
oleaginbfitate, aquofitate, falfedine , aliifque innumefis
eorporum qnaiitatibus> pbftea expUcandis,:manifefte eol-
liguntut; Nam hisppfitis, clara & diftineta illarum eft ex-
plieaitip;; qu^iis negatis eft obfcUra, yelcpnfUfa.
-fiae npn funt atornl; fedindefinite diylfibilesyutpote
; ex-
terifSe,: nteefefnper ejufdemfunt figurae, yel magnitudinis.
Cunt eriitn ipfis fernper aUquidaddi yeldetrahi; yel quid-
piiam aUterinns difppni queat, idem de ipfarum ,,quod de

'Partes
dum. '..-';...
reHqUbrun* ebrporum rii^fnitudirie & figurl, eft dieeri^

JPartes fenfilmlesiunt,q .
• -

fenfibihs, pofitae;;;.fub fenfum eadunt.; talesfunt finguke guttaeina-

quis, piliveleutis^irieprppre arnriaalis, Quomodoautem
fenfifeilespartesabinferifibiilibusebriftituipoffint, apparet
in filamentis ferieis, quae quaniyis fingulanullurn cplprem
haberie videantur; multa tameii conjuriiSta comporiuntfi-
lum albuni, aut alio eblore tinftun*. '-"
Forma rer EoMMaferurn naturalium eft;, per quam cum riiaferid il~
tum ISLatii^..,
..

talium. lae conftituuntur* & quiah aUis difcriminantur.

Eaeftgeneralis,velfpecialisk --,<
:
Generalfi, Eorrnageneralis, (kquaevmlg6nrateriaHsnuncup4Jur,&
omnibus rebus naturalihus competit,) eft.comprehenfio
motus vel quietis, itemfitus, figurae &magnitudinispar-
tium, rebus naturalibus conftituendis conveniens.
Adfoirmam;conftituendamrequiritur iftorurn acciden-
.
tium cpmpfehenfio , quia ad eam unum auf alterum ex-
iftis nonfuffkit. Sic,' ex.gr. fola parvitas partieularum a-
quae, ejusformam npn poteft conftituere; fed requirituir
praetereafiguraearum oblonga, item tenuitas ,nexibilitas
>
&iyariaagitatio: ut infra doeebiinus,
Haec
 Cap.I.; '
'-. P .U"\ ;Y ;S.;v I, ifc ' :E"--S;:. - : $ '.
. .
Haec prineipia formam materialemepnftituunt, fatifque
Tfunt efneacia pquiainomnibus rebusnaturalibusitaobfer-
vantur, utiis bene habentibus res berie, male-verb eonfti-
tufis eae vel male,vel onanino nonvbpereritUr.
Huc aeeedit, qubd nulla alia, praetef hane, fbrmamate-
>
rialis dari r^offit; quodque per hanc innumetae rerUm na-
turae & quaUtates^tani oeculf&,quafn mariifeftae:, cbftiriip^
de& intelligibiliter, ut ex feqUentibus patebit, explieeri-
tur. Itaquehis aequlefeeftduna, dpriee alia clafe dernbft»
ftrentur.
Gum autem haee accidentia diciftius effe teffieaeia &fuf~
fieientia naturae principia, non defingulis, fed conjuri<Ms;
nequede quibuflibet,' fed:juftis & eonveriieritlhus Ipqui-.
mur:utapparetinyeel:e,troehleil,&a^^
.
bus nee quaevis figura, nee fitUs oirinis, nec quaelibet magni-
tudo, per fe funt efficaces; fed fi ea fint jufta, & fuffieieris
rnotUs iis addaturj &illaomniavel pleraque fimul funian-
tur. Qui itaque his accidentibus omnern eriergiandene-
gant, manifeftiflimae experientiae adverfantur.
;
Atque hinc etiam illorum patet errpr, qui axioma iftud>
qupd quantitati &figurae, eum aliis noftris prineipiis eon-
currentibus, vim&efficaciamtribuit, abfplute magieum
efiedicunt; cumhocnonfitverum, nifi illa vel in abftra-
fto extramateriamaptam, feu fecunduin inferifibiles par-
* tesrededifpofitam ,eonfiderata, Vel nonfufficientia, aut
aliterpraeternaturaelegesadhibita, intelligantur. Sie, ex.
gr. non ille, qui eultrum ferrcum, fatis magnum, durum ,
acumitiatum,& valide mbtum, panem difcindereaflerit;
fedquifigura: cultriinchartadepi&a, veltenuiflimimemv
branae inducTra,v& leviter, ae fine magno motu adhibita,
A 3 vel
6- Irv M A-WE-Sr.vT^A' ;\
*>
Cap;lV
velfifnili; aiip nugamento^duriffiriiaqu^UbeteOTporaebn^
fririgi ppffe putat,merkbMagis. aut aUisriugatbribusaflferjft
.tirieft.dieendus.. : •;'.;.;*..
Atque hiftejana eftnaariifeftum>fUbftantIame<3rporeaftiE
fiyeiriateriaria:>praeter quariinm^Iiubfta^ntialeineorpbri-
bus riaturalibus: poteft deftiQrifti:afi\>.'ageEe''ift-yiftute^;ift0ii:
runa aecidentiurn; npri auteniv,, ut vulgb perperarri affe-
runt,: aeeidentiaefleaciam haber^
cumjhaeeriullanavagendivim per fe fblarn habeat, fedifc
>
lam pene oftanem ab aceidentibus iftis aeclpiat.
HjsefbrMa etiamfimateriae fitaceidentaria,-quippequae
eavearereppteft; rebustamennaturalibus eft:effentialis•>
cum haee illas: epnftituat, & ab aliis difcritninet, ae praeter
illananuUafprnaariaaterialisdaripoffit. Qupnaodo auteni
hpcfierlqueat,manifeftumeft In horolpgio,inquomo-
tus, figura,fitus.> & laaagriitudo partiUm, ferro iunt acci-:
dentaria; horolbgip verbeflentialia: ferruna enina fineiis
eft i%runa, hprologiuna vefb firie iis riunquam horolo-
gium eft dicendum.
Haeeprincipia,formam conftituentia, nihil aliud firnt,
quam certimateriae ,fivefubftantiae eofporeae,rnodi. Quia
per illa nihil reale, qubd per fe fubfiftat, corporiaeeeditvel
deeedit; fed illud ahos tantum conftitutionis lais acquirit
naodosi Nec obeft, quocl nonnulli naodos ad non-entia
referant,acproinde nullam effieiendi vel conftituendivim,
quae ift forma rerum naturaliuna rcquiritur , illis tribuen-
damcenfeant: onanes enina entium riaodi aliquid pofiti-
vunaiftcludunt", &fui gcneris effentiam habent,eumfub-.
jectam materiampro fua varictate varie modificent, eafta-
que^tefteexperientid.efficacerftreddatttjatqueideQ.ifteritb
mterentiafuntreferendi. Per
 Cap.I. P H Y s i c: E; 5. 7
Per Motumautem in deftnitibne fprmae pfopbfituna,
>
TAottts.
toelUgo fblufta motumlocatem, qui fblus in terum natUrS
datur^ Namnaotus gefteratioriis,:cprruptionis;,aecfetip-
'•his> decretioriis•, nec non alferatibnis funf Jtanturia yatii
>
mOtusIoeaies> qui adhaec i tanquarn effefta ,produeenda
,.
cumparticulismateriaeconcurrunt: ut appatet in genera-
tioftevefftaisex cafeoputrefeente> ubipafticufe turia fen^
fibiesfunairiferifibiles tantumyariedifporiuntuf: qnaevdis^
ppfitio nihil aliud eft, quanariaotUs loealis. Jdena rnarriV
fefturii eftinaecretione, decretiorie, nutritione, iterii cale^
factibne, ubipartes antda quiefcerntes > vetMinusnaptje,ye-
hementiUs agitantur; idque in aliis onanibusmutatipriibus
rerum naturaliuna, fuo loco, clariffinae dempnftrare ep-
nabor. :
Motus verb eft corporis de loco inloenm, fiye ex vici-
iaia quorundana corporurn, Iri aliorurn viciniam, trans-
•JLatio*
Itaque corpus aliquod quiefcens, vel ut quiefcens ebn^
fideratuna, a quo aliud corptis difeedit, non eft dicendumt
moveri; quamvis hoe ab eoper alteriustranflationenife-
paretur ,.& locus hujusmutetur: quia in corpote hoc qui-
efcentenullaefttranflatio.
.
Ut materia univerfi, a Deo creata, in eo ftatu,in quo effc, EjUi origo
exlegeimmutabilitatis naturae, perpetub rnanet; ita mo- e* proprie-
tates.
tus , in creatione variis materiae univerfae partibus certa"
quantitateinditus, perfeverat, ex eadem lege, in eodem
quantitatisgradu.
Et ut nullum corpus , riifi per acceflum vel deceffum
riaateriae anteaexfiftentis,augeturvelimminuitUrj itanul-
lummobile, nifi per acceffum vel decefium motusani-
'
. tea
,
 8 £ U ND A M E £1 T A Cap.I.
tea cxfiftentis, magis velmiflusnabveri incipit vel. definit.
Atque ut.materiae partes ab unb cprpore in aliud pof-
funttransferri> &, quamdiurion transferuntur,ibidemex
lege-univerfafi laaanent: ita motus ab unp mofoili iri aliud
mobile poteft tiranfft-e;;&quamdiunbntranfivit, kaeodefti
fiibje<i:beXeadenalegeeffeperfeverafv ':••-
•• Exhisp^etnuliuirrinoyumu^ motuna, nee
ullUna etianaperire; fedi rftptum de tino cofpore in aiiud
tantufta> tranfire;. Et quiequld naovetur, quod aritea quie-
feebatjTilltidmotumaccipereab alio, cuitantundem naottis
decedit..:; & eontra, quicquid quiefcit, cjuod antea move-
batur,illud naotum alteri communicare, iftique tanturi-
dena.naptus aeeedere. Etmpbile fenaelmotuna, perpetub
napveri, donecnaotum fuum alii cotpori cpnaniunieave-
rit. Atque' hpc in globulis fe mtitub protrudentibus fatis •
clare apparet: dum enifta unus in alterum impellitur > fl
ipfuiaa propellat, ifte fiftitur, vel tardius movetur; fin ipfiim
inta<aum praetereat, pei-gitceleriter mbverl.
Necftovi naotus prociu&ioneiaa probat, animaliumaia-
teaquiefeentitina incefliis, volatus ,reptatio, vel natatio:
naria in lais omnibus motibus, ut poftea in motu anina.a-
liuna^oeebimus, laaotusfpirituum abaetiaerea materia agi^
tatorum,tranfitinmufculos&fibras,arttisanimaliumagi-
.
tantes; ac quantumnaotus his partibus aeeedit, tantundem
fpiritibusdecedit.
Neque naptus alicujus interitu m arguit pila,; ex. gr. ma-
gnaviinarenaecumulumconje&a,cujusnaotus, eeflante
arenae treftaore, totusperiiffevidetur. Nana motusille pilae
rionperiif,fedprimbinpulverem, & deindeinaerem,ter.-
-rana, aliaque vicina eorpora, ita eft diffufus, ut iile fenfibus
' noftris
Cap.I. P H: Y s i c E s. 9
.
noftris noft magis fit obfervabilis, quam arenae fubtiliffimae
acervus ,a vento procellofo diftraclus, & in longiffinaa ae
diftantiffinaafpatiadifflatus,vifuveltactu percipi poteft.
Transfettur auteiaa mofusperinapUlfum fatisyaliduiaa,
. „
iri aliudobvium velalligatunacorpus fa£tum.
Motus fatis validus eft, q.ui alterius corporis quieteyel
tarditatemajor, illas fuperare.poteft.
Et quoniam hic exeeifusnactus,quietemobviicorpo-
riSjVel ejus tarditatena fuperantis,eft varius;hine per inapul-
funa veltotus motus in aliud corpus transfertur, uti contin-
git ubi pila in arenae naagnum cunauluria conjicitur; yel
pars ejus alteri comiaaunieatUr, utlfit cuftapilaparvainmi-
norena vel aqualena quiefcentem impellitur, & cufta illa
ulterius iaaovetur,veldeniquenullus naotus corpori obvio.-.
inaprinaitur, quemadmo.dum in radio folari, in funamaiaa
fpeculi fuperficiena inciclente & proptefeaad aequales an-
,
gulos refiliente, obfervarifolet.
Atque iainc jam facile intelligiiaaus, qubd corpora ma-
giaa naotum fuuna parvis facile cornriaunicent; difficulter
verb a parvis moveantur: & contra, quod parva corpora a
magnis facile moveantur, difficulter vero illa moveant.
Magna eniiia corpora,caeterisparibus,tum'qutete,tumnao-
tu, plerunaquefunt valida; parva verb lais funt inabecillia.
Motus per inapulfum ab uno corpore vel pluribus in
aliud tranflatus, iftius corporis eft proprius, quia nonam-
plius eft alterius: atque ideb iftud non alieno, fed proprio
& fuo movetur naotu. Neque laic major eft difficultas,
qtiam fi la2ereditateiaa,quae a Sticlao ad Sejuna pervenit, Seji
efle dicana,ipfiquepropriana; etiamfi ea ab alioad ipfuiaa
fitdevoluta.
B Quana-
io; E UJSf D A M E N T A Gap.I;
Quanavis ille naotus a divetfis> inab innumeris caufis, di-
yerfimpde eodena tempore Moventtbus, interdum profi-
cifcatur; femper tanaen tinicorporl, tantum unicus eft ad-
feribeiadtismotus; qnia omnes ifti Mbtus, atiunde orti in
i
uno ... '-
fubje<3o.Uftiuftttir >; eiquevftuntpro-
• ,

prii. Sieriodusineurfusroti.perterram
planafta ab equis protraM, circuna ejus
axfttofe^-^i^u^blyefts,tiftieumfpira-
-
leM;& apieuta, pet lifteam horizontalem
A B:'>'. perpeftdictilariter verftis lineafta.
:C I>> dea^eftdentem > eurrefts> unicufta
bbhquufti A D hafeet ftaottifti.
Ut uftfeus ilfe ftabtus, % diverfis eaufis eodefta teimpore •
v
prbfe®us,reQ;iusinteM^
febrfilria;eft eoafideraftda, Ita, ex. m. Motus pite plumbeae,
efumftaoMalb>iftfiaveM velocifuiaae proveclsna,admali
pedena, vet ab equitante in altum prbjecliae, &inmafturn
ejus jperpeftdictitatiter deeidefttis>qut fidena & intelieduna
Mtiltortim4itifatigayit, f^cite credltur & kateMigitur, fi cau-
feftaotusiftitis, exprbgreffivo &defceiaforiocoMpofiti, re-
<Ste confiderentuk Defeenfus eniiaa pil^ eft a graviMte pluna-
hi; progreffus verb eft a laavis vel equitantis prove&ioneipfi
inapreffus,atqueideb iia ipsa,ex lege iiaanautabititatis naturae
adlauc perfeverat, cuna a navis naato, vel equitantis manu,
non anapllus contingitur aut movetur.
Ut motusparvi corporis poteft effe celer, ticet non fit
validus; rit apparet inceleri virgae alicujus vibratiofte, cui ab
oecutrente corpore facile refifti poteft : ita naotus naagni
corpbris poteft effe validtis,licet noft fit eeler; tit confpicitur
in lento ftuminis mQtu,cui magnae.naoies,faepe refiftere
nequeunt. Atque
Cap.I.. P H Y s i c E}.'. .
ir
Atque ut magnitudo motus corporis magni, tatdeftabti,
faepe,ob magnaiaaimptilfionena, in parvuiaa corptis faclana,
inilto producit motus celeritatem; ut.fit, cum aqua pro-
fluefts copiofa, per anguftias catara£taruna deteriaainata,
molas aquaticasmagna celeritate circumrotat:itamottisce-
leritas eorpotis parvi, per laaagnumfpatiumiaaoti, prodticit
faepe, ob celeremimpulfionem, quae ftaagnafta & tardanafu-
perat,motum iaaagnum,fedtardum,in corporemagno, per
fpatium parvuna proportionatuna mbto; ut videmus fieri
m vecte,plano inclinato, froclateai,& aliis machinis; in qui*
busMagnaeorpora,magnumMOtum^parvis cprporibus
redle adhibitis, ob folanahorummbtuseeleritatena,magnU
tudinem tardi motus fuperanteM,accipiunt,
Et qu b tarditas illa naobilis, & celeritas moventis, ftaagis
per naachinarum iftaruna adaptatiofteiaaaiigetur, tantb ve-
hementior motus per celeritatena naoventis iMpriftaitur
,
naobiti.
Atque ideb, quia ilta proportio celeritatis, in parvo eor*
pore exiftentis,admagfti naobiUs tarditatem, in illis naaclai-
nis,per earuna coiafornaatioftefta variam, irifinitis rationibus.
ppteft augeri & variari; idcircb quaelibet earuiaa data celeri-
tas,quamvisMOtusMagnitudinefta,inrebus iis naovendis,
producere poteft,
.
Adhaec quia corpora naagna cuna parvis ita adaptari naa-
clainis ppflunt, ut, ob illam adaptationem»nec minus ppn-
•dusnaaj prefta fublationis celeritateiaa a majorepondere;nec
majus poftdus,majoremfubtationisftaotum,a iaainpris pon-
deris celeritateppffit accipere, tunc, quia deeft caufafuffi-
cienter naovens, naanent anabopondera,exlegeiiaanauta-
bilitatis naturae, in eodenaloco. Atque haec in machinis fa-
ciledemonftraripoffunt, B 2 Sit
 i.2. ' F v N p, A M E N T A Cap.I.
.
VeBU. Sititaque veaisprimus A B, qui, v. gr. brachium C B
duplohabeatlbngius,qua.meftbrachiuna A C; quando
ille transferetur ex A B in D E, tunc brachium B C,

ob illana adaptatibnena, dtiplo eelerius naovebitur brachio

A C; nam fi puneta B E difteftt duobus pedibus, pun£ta
A D diftant taiattina uno; atque ideb pbndus appenfuna in
B,poteiitfereduplunafuipoiideris,perfuaMduploiaaajo-
rena celeritatem, de loco laaovere.
Et quoniana celeritas brachii C B, augetur pi-o ratio-
nefuaemajoris longitudinis,qua longitudinem braclaii A
.
C fuperat, idcirco pro audae ejus longitudiriis ratione, vis
movens pondeiis,ipfi appenfi, etiana augetur: atque ideb,
fi vectis brachium C B, fif millecuplo longius bracftio
A C, celeritasponderisiia B appenfi, millecuplo auda,
poterit pbndus, tantillo nainus quam millecuplum, ex A
appenfum, in altuna evehere; quia celeritas motus brachii
C B, eft naajor naagnitudine naotus, qui eft in naagno
pondere ex A appenfb.
Si verb brachia & pondera appenfa ita fifttproportio-
nata,utfe nautub recipro ce aequaliter excedant, ita ut ex, gr.
brachiuna B C, fit duplum longitudinis brachii A C,
& pondus ex A fufpenfuna , fitduplum ponderis ex C
fufpenfi,tunc,quia exifta adaptationenulla caufaefc, cur.
naajus pondus m.iftoris celeritatena,velminus fuanaotus ce-
leritate,
Cap.I. P H- Y S I. C E s. 13
leritate, majiorfs motuna augeat, ideb utrunaque pondus
naaiaet in fuo loco, hoc eft, perfeverat in ^quilibrip.
Quod dixi d.e ve.£te pri-
nao, idem verum eft inve£te
fecundo A C B, cujus hy-
ponaochliuna fit A pon-
,
dus appenfuna iti veCtis me-
dio C. Dumenuaamanus B,expuncto B transtertur ua
D,pondus C. eodena tempore duplo tardius, propter
han.cadaptationem,attolliturex C in E; atque ideb vis
attollendimanus B „ duplo celeriuseodeiaateiaaporeriao-
ta,poteritin C puncto,20Qlibrasattollere ex. C m E,
cumfolatantum ioo poteftattollere ex B in D,
Sicetiana,fitplaftuiaainclinatumre£tanguluna A C B, "Pknumin-
cujus linea inclinata A C fit dupla ad perpendicularena clinatnm,.
A B,. &impbnaturline2e iftclinationis A C ,.pondus D,

alligatum duaario funi D E E, quod fit paulb riainus,

quana dupluna ponderis ex E appenfi; tuiaa celeritasde-
fcenflis pbnderis E,.ex. E in B defcendentis/duploeft
B 3 celerior
 14 F U.N D A M E'.'NT A Cap.I.
eelerior afcenfu pondeiis D, ex C in F pervenientis.
dumeniria pondus D ex C in 1? obliquefertur,akius
fton afcendit, quam eft altitudo G B, quae eft dimidium
altitudinls A B quam pondus E, ex E in B defcen-
,
dendo, totam percurrit. Atque ideb pondtis alfigattim in
E poterit,ope funis ducfarii recle adaptati, pondus D,
-quod ejus fere eft duplum > per fuam, paulb.plufquam du-
plo ftaajbreiaaceleiitatena, deloeo naovere.
Etquiaceleritasponderisappenfi E, augeturproratio,
ne naajoiis longitudinis, quatinea inclinata ' A C , longi-
tudineiriiineae perpendicutaris A B fuperat,idcircb, fi
,
Iinea inelinationis A C fit naillecuplo longior perpen-
,
diculari A B celeritasponderis in E appenfi, naitlecu-
,
ploauclra, poterit pondus, tantillp laainus quam naillecti-
pluna, fufti ex D alligatum, in altuna evehere: quia celeri-
tas naotus in pondere E, eft naajor magnitudine motus,
quieftinpoiadere D.
Trocblea, Sit denique tr o clalea vel an-
nulus A per quena trajicia-
,
tur funis ductarjus B AT G,
qui, uno fuo extremo fit alli-
gatus clavo C parieti infixo,
altero verb fuftineatura manU
B, quae folafine aliquo machi-
nae auxilio centum libras at-
tollere fufficiat; pendeatque
ex aniaulo vel trochlea Apon-
dus D.-; tuna, ex ifta ftinis du-
aarii duplicatione, celeritas
manus B, ex B verfiis E fefe
attol-
Cap.I. ' P H Y s I C E^ s. 15
attolientis, fit duplo celerior naotu ponderis appenfi Dj.
dum eninamanus B uiauna pedem confick,afceiadendo
ex B verfus E, trochlea cuiaaappenfopondere>obduplica-~
tionis iftitis adaptationem, ifto mo.tu tantuna afcendit ex
A ad P, qubd tantum diiaaidii pedis altltudiftem confti-
tuit: atque ideb manus B:, quae fola tantuna cefttum libris
attolleiadisfufiaciebat, potetit jana ope hujusmachin«, ob
celeritateiaa ex eafunis duplicatura, duplo, fupra ceterita-
teiaaattoltendiponderis D, auctana, ducentas libras com-
naode attollere.
Si verb illa duplicatiofunisductarii,aia-
nulum five trochleanainferibreiaatranfeun-
tis,reiteretur ut videre eft in naachina
,
trochleari KGI H, tuna, qniaex eo qua-
druplicata eft celeritas manus- H, fupra ce-
leritatena ponderisappenfi I,poteritmaftus
H, quae fola centuna libris, & priore trbch-
lea inftructa ducentis attbllendis par erat,
jana hac machina quadringentas libras iia al-
tuna ev ehere. Et ka, p er plures funis dtida-
rii fub inferiore aniaulo vel trochlea redu-
plicationes, poffumusvires attollentis, per
iltana auctana celeritatem, in infinitum.au-
gere. Dico autena duplicationem funis duftarii, fub infe-
riore annulo faftana, augere vir.es, quia duplicatio, per fu-
perioremtrochleana K fadta ,celeritatenamotus,.tefteex-
perientia, nec auget, nec inaminuk.
Atque exhis tribus machiiais jam explicatis ratioaxisin ^ixis inpe-
peritrochio, cunei, cochleae, aliarumque bnanimaa fimi- ritmbio, .
.
•liunaniachinarum-., fatis conaniodereddipoteft. Nam-axk
hi
 36 'T U N D A M E N.. T A Cap.I.
,
inperitroclaiQ: i, eft naultitudo ve&ium-.;A B C, unicy-

tiiadro D E, in orbena circumpofitoruiaa multkudo. Et

Cochlea,. coclalea 2, eft planuna inclinatum A B circuiaa cylin-
druiaa G D,volutum,&ve&egeiaaino E
,
t,
iiaftructum.
Cimettf.
Cap>I....; P ,H Y s i c E S. 17
nonftifi valde tarde y & tofttra Malleus CUM riaariu yatde
ceIerket,obloiagkudIneMbi&chri I K,inter
fiftdeftdummoveripoffitjfedhuc etiamitludaecedk,qupd^
exduabuspartibuslgriififtdendi- E G, & THi>;dubfiaftt
vectes fecuftdi, quiMOtus fui celeritate>ex eofufttlQrigku-
dfne aueta veheMentem fiffionis naotum parti lk|riifin-
,
dendi L impriMaftk
Atque ex his patet, qupd.motustnotuiinepdeMfubje-
,
£to addkus, feelatveelerkateria. Quantpauteriaiiia addkib
motus eft majot&ftequentior aut d^utufMbr,tantbmajpr
cvadkiliaceteritas; Atquehiftefit>quodlap;i&;e^attibride-
eidens loeQ;ift prifteipio tardev > & poftea:patiI^
ac celeritis moveatur.HifteetiaMfit>qu6d;Malleb>Iongip-
re manubriP iftftrueto, Ut& longiofe gladib,veheMentio-
res ppffint naferri ictus. Nam in omnibus iftis, dum mobi-
liapermajoraferuntur fpatia, priori rnptul ftovris naotus
perpetuo, ob illam riaagfttediriem-fpatii, per quod feruri-
tur, amovente additur.
Quicquidnaovetur,idteftdk, ut inmotufuo fecundtihi Omnis < mo-
tendit ai
lineaiaa re£tana perfeveref; nuriquam feeuftduM curvanu'tm lineamre-
Hujusreiteftiseftexperiefttia, nontantuminMoturecto,'Sam:
de quo nullum eft dubium;fedetiaiiain eurvb. Nam quie-
quidfuiada,velalio finaili circumrotatur iiaftrumento,fi-
mul atque id libertatifuaerelinqukur, riaox fecundum li-
neanafe&amnaotuna futiiaa profequittir :"cujus rei ratio ift
eocoiafiftk, quodomneslinea: curvae partes miftimae, quae
revera dari poffunt,fint (ut ex hoc experinaento neceffarib
deducitur) liiaeolaerectae, in quarum una cum cprpus nao-
tuna ,quando libertatifuaepermktkur ,ultinabexfiftat;id-
ckco neceffarib,pei legena iMmiitabilitatisnaturae antehac
C tradi-
.
!8 FUNDAMENTA Cap.I.
tradkana,inillo ftatu debet permanere, & riaotum fuum fe-
cuftduna lineam rc£tam,circuluiaaibi tangentcm,profcqui.
Si autena pattcs illae circulimininaaeeflent curvae, mobite
citcumr otatuna & libcrtati fuae rclidtum, ex ilta legc, necef-
farib cufvum profequercturmotum.
Cap.I. P H Y s I c E s. i9
fcd contraria determinationein fe nautub impingaiat, illa
cequali motu fervato,fed determinatione utriufque in con-
trariam mutata^a fe nautuo in contrarium refiliunt.
Eft autem deteriaainatio,mobilis vcrfus ccrtumtermi-
ntuaa directio. Atquc ut motus oritur a corpore movente,
itahaec originemducit exfitu fuperficici corporis moven-
tis vel obvii. Quidfituscorporismoventishic poffit, naa-
nifeftum cft in deternainationepilae reticulo propul'fae,quae,
pro varietate fitus reticuli moventis, in diverfas partcs per-
pcndicularkcr vel obliquepropellitur. Quid verb corpo-
iisobviifitushicvalcat,patetinpila inparietem projccta,
qtix, prp fittifupcrficiei parietis vario, diverfimode,vel ad
perpendiculum vel obliquc, rcfilit.
Corpusobviumfoepe determinationem corporis moti
mutatjlicetipfumfit immobile: quia hlc fola fufficitrefi-
ftentia,quae etiamab inamoto corpore, per legemimmutas-
bilkatis naturae, fieri poteft. Atque hoc inspila,in terram
quictam proje&a, & contraria deternainationc ab illarefi-
licnte, eft manifeftuna.
Determkaatio, refpe-
.ciUi&us eoKpioriSiphvii,
alaa eft-^mpiex v alifi
compofifa., ;::;
Sinaplex deteiitriina-
tip efjfc ,.quambbile.ili3a>
ptici mpdp cof|>us ;pfe-
j;eci^tim|ietk :tatisvdeter-
naiiaatio,ex. gr.eft, ctuaa
cprpus A^punctp A>
per lineaMidkedfaiH:;^,
C'2 -',••;.-;• B:,in
20 TUNDAMENTA' Cap.I.
B, in corpus E F, ipfi diametralker oppofitum, fimplici
defccndendi modo, dirigkur.
Eaque,propterfttana fimplickatem, in dire£feana contra-
riam B A nunquam in obliquam B C vel B D, vel
,
aliammutaripotcft. Ctina eiaimhaec d.cterminatio corpo-
ris A, ab A in B, fit dirccta & fimplcx, ineo ftatuper
legena immutabilkatis naturae, quantum poteftpermanere
conatur,atqucidebaboppofitocorpore E F, perejusre-
fiftentiam, tantiuaa in directam contrariam, fimplicemqtie
determinationem B A mutatur.
Compofita eft, cuna mobile naodo compofito verfus
corpus obvium fcrtur: talis eft ex. gr. ctuaa corpus C a
pun&o C, per lincam obliquam C B, in corpus E T,
oblique ei oppofltum, modo ex progreffivo laterali,fecun-
dumlongkudinem C G, & defcenforio,fecundum alti-
tudincm G B, compofito,movetur.
In hac mobilc alteri corpori occurrens motumque
fuum fervans,tmaiaa determinationis partem ex legc inanau-
tabilitatis naturae retinet integram, & fecundumillam por-
rb movctur mtitata;altera; qtiia cor pus obviuna tantuna uni
determinationis parti adverfatur. Et naobilc,fi hic ulteriiis
progredi nonpoffit, patitur reflexionem; fi vero poflit, rc-
jfradtionem.
Itaex.gr.mobile C, defcendcns fccundiim obliquam
lineam C B ,verfuscorpus obvium E E , ibique inpun-
£to B impihgens, fiulteriusteiaderenequcat,mutat,pro-
pter refiftcntiam obviiiftius corporis, dcfcenforiam fuam
detcrminationis partcna in afcenfbriam,eaquecum latcrali
& ad dextram tendente dcterminationis partc integra,
•quia illafituiobvii corporisnon advcrfatur, afcendk vcr-
fiis iltarn partena circuli,ubi fitunaeft pun£tunaD; Si
Cap.I. P H Y S I C E S. zi
Si vcrb corptis C, per lincana pbliquam C B, in cor-
pus E F, puncto B impingens, ultcrius tcnderc queat,
tum ,quiacorptisobvium E F facilioremveldifficiliorcm
naobili corpori C pra:bet tranfitum, neccflarib dctcrmi-
nationisparsdcfccnfoiia,cuifolicorpusobviuna EF fuo
fitu cft oppofitum,ob facilioremtranfitum acceleratur,vel
propter difficiliorcm retardatur, manente intcrina dcter-
minationisparte laterali integra & immutata,qubdcorpus
obviuna E F ftio fitu ei nonadverfatur; atquc ideb cima
dcfcenfus acceleratur, movetur mobilc C a puncfo B,
nonrecta vcrfus punctum I, fed verfus punctum H, &
fi ejus defcenfus retardctur,fcrtur verfus pun£tuna K: quod
ex fequenti dcmonftrationenaagis erit manifeftum.
In compofita reftexione, fi naotus neque accelcretur,
neque retardetur, angulus incidentiae & reflexionis fuiat ae-
qtiales. Si verb accelcretur,angulusreflexionis,ficut & re-
fra£tionis,eft major;fin retardetur,eft illo nainor.
Sic ex. gr. fi mpbile C, per lincana obliquam C B,
moveatur incorpus obvium E F, ci obliqukate 45 gra-
duum oppofituna,perveniatqtiefpatio duoruna monaen-
torum,apun£tocirculi C adptin£tum oppofiticorporis
B,ita ut illud naohile G , duiaa lineaM pbliquaM C B,
verfiis corptis obje&una E F percurrit,defcendat feeUnr-
duna altkudineiaa G B, & progrediatur dextrorfum, lon-
gitudine C.G; motus autena celeritas in puiacto B nee
augeatur,iiec ftainuatur: jana certum eft,quod illtid mobilcr,
a pun£to B , propter obftacUlunacorp.oris E F, pari mo-
tu refiexUm, debeat fpatio duorum alioruna momentorum
ad altkudinena. B. G afcendendo & longkudine. G D>
,
quaeloftgitudifti: C G eft aequalis, dextrorfum vergenda,
C 3 lineana
22 TUNDAMENTA Cap.I.
lineana obliquam B D percurrerc,atque ita angulumre-
fiexionis D B F, angulo incidcntiae G B E aequalem ef-
ficere.
Si verb corpus A,per radium obliquum A C, verfus
corpus oppofitum D E , obliquc dcfcendcndo, ad cen-
truna C fpatio unius momeiati pervcniat,ka ut interdc-
fcendcndum longitu-
dine lincae A F dex-
trorfunafcratur; naotus
verb celerkas in pun-
£to conta£tus C di-
naidia partc imminua-
tur ; manifcftum eft
quodnaobite A, ab op-
pofitp eorpoi?e D E in
eentrb Grefiexum>de-
beat fpatio duortiM/
nionaentPruM,radiuM:bbliquum fquatem afeendendo peir-
currere; & quiadeternainatipnis htips eoiaapofitae, pairs la-
terais ab pppofitp eprpbre,utpoteiftifton adverip ftbnina-
mutatur jideireb debet eorpus •mobile ,;duiaa dubbus moi-
daaei^isradiuMpbllquuria C B a&endendpperetirrk,du-
flatpngktidlnelineae AF:, quae eft longkudolineae EB,
dextrorfum vergere, atque ita ad cifcul pun£tum B ne-
:eeflaribpervenire,ibi^^ B
C E fit nainOr, quameftangulusineidentiae A;C D.
Contravero finaobile B ,per radiuMobliquum B G,
verfus corpus oppQfitum D E oblique defcendendo, aet
.centrana C fpatip duorumnaonaentorumperveniat, ita

.',-''
,ut inter defcendeiaduiaa, longkudine lineae B G .finiftror-
fum"
Cap.I. P H Y s i c E S; 23
funaferatur ,mbtus autenacelerkasinpun£tOcontattos C
duplicetur:indubkattiiaaeftquodmobile B, ab oppofito
corpore E D in ptindto C refiexufti>debeatipatiounius
naoftaenti radiuiaa obliquufta aequakfta afcendendo p ercur-
rere; &qtiiadeterftainationishujus conapofitae parslatera-
lis > ab oppofito corpore, utpote ifti non eontrario ,relin-
quittir imnautata,idclreo debet hOc mobiie, duna uno nao-
mentoradium G A afeendeftdopereurfkjdkaaidiaiongii-
tudinelineae B G, quaeeft F A, firiiltrorftim vergere, at-
quekaadcifctilipuncttim A neeeflaribperveftke,ibique
efficere, ut angulusfeflexiofiis A'CD naajorfit, quana
eratangulusineidenfiae B G E. : v .;

Quantum ad refia£tioneM, firadius luftaiftis A fecun-:

dunalineam obliquaM AB, verfus fuperficleftaaeiis op-
pofitam E F, obliqueperporosvkri,apun£to:peripheriae;
A, adpun£tuM B, fpar
tib unius MoMentiper4
veiaiat, ita ut iftter de-
feendenduM, loftgku-
diiae lineae A G dex-
trorfuna feratur, naotus
verb eelerkas in-pun*
£to contactus B, a fu-
perficie a'eris,per quena
radius. Itimiftis diffici-
tiiis ob aeiis fiuidita-
tena,quanaper vkrum,utpoteftabilius,poteft tranfire,dimi--
dia exparteinaminuattir:tum certuna eft quod radius A,
fuperficiem aeris E F, in centro B ingrediens debeat
,
fpatio duoruna ftabnaentorunalineana obliquam aequalem,
ulterius
 24 F U N D A M E N T A VCap.I.
ulterius defcerideiado percurrere; &quia deternainaiioriis
htijus pars lateralis ab oppofita aeris fuperfteie E F, titpo-
teipfi laon adverfa, non haanautattir, idcirco debet raditis,
dtim duobus MoMentis lifteam obliquam B D; ukerius
defcendendo percurrk,duplalongitudifte lineie' A G, quae
eft longkudo lifteae H D, naagis dextrorfum vergere, at-
q:uekaadpuri£ttinacireuli D fteceffarib pervenire,ibique
efficere ,ut aftgultis reffactionis F B D fit minbr, quana
erataftgutuskacidentiae ABE.
Rurfusfiradius A, fecunduMlineaiaa AB, verfusfu-
perficiem vitri ei Qppbfitana E F, oblique pef potos aeris,
a pun£fco cireuli A ad cefttruM B, fpatio duortim mo-
mentorunaperyefttat, kautinter defeeftdeftdum longku-
dinelineae; A G dextrorfunaferatur;naptusverbcelerifias,
inpriiacto contafitus B," afuperfieievitri,perqtipdvradius
ob ejtis ftabilkatem facmius qtiam perftuidum aerefta poteft
traftfiitc, driplp evadat fortior: tuna patet, qubd radius A,
ftiperfieiem vkri E F incentro B ingrediens,debeatfpa-
tiotiftius naoriieiati lineam obliqtiam priori aequalem, ultc-
riiis defcendendo percurrere; & quia defefnainationis lau-
.
jus compofitae pars lateralis,ab oppofiti vkrifuperficieE F,
utpoteipfi noia adverfa, imnautatarelinqukiir,idcirco de-
bet radiiis ItiMinis, duna u no iaaonaento lineana obliquaiaa
B G, ulteritis defcendendo percurrit,dinaidialongkudine
lineae H D, quaeeftlongkudolineae I C, naagis dextror-
fuiaavergere;atque ita ad ptin£tuna circuli C neceffarib
pervenire, ibiqtie efficere, ut aftgtilus refradionis B C fit
naajor, quana erat angtilus incidentiae A B E.
1« omni Quandoqtiidem omniafpaciafuntcorportimplena,nec
motu fit cir-
ir~ dattir penetratio dimenfioniina,utpoftea docebinaus: id-
culiti.
circo,
Cap.I. P H Y S I C E s. 2$;
circOjCuM corpusaliquod de loconaovetur.illudiribvet
eodeM tenapore aliud corpus de ftio loco,quod cuiaibb
omniuffl aliorum locorum plenkudinena, atiufta Ibctiria
non iftveniat, qtiana illum, quetaa cbtpus prinibmotUiaare-
linquit, idcirco hocinprimi loctina neCeffarib Venk: & ita
in pftani motu qtiodanamodo fit circulus. Atque hoc in
excavato circtilo XY Z,;glo-
bulis pleno, ad oculum patet:
dtirii eiairia gtobultis A ad dex-
trana naovetur, tuna propeltit
ille ebdena tenapore gtobtirtim
B &reliqtios biainesvieinos,
ita tit globulus C veftiat inil-
lunaloctuaa, qtienaglobulus A
prinaumreliquerat. /
Quandocunque itla circularis loci mutatio in Ciim cir-
culuf ille
motufacieftdo fieririequit, ttinc nulltis eft naotus: impeditur,
quia tum tion datut loeits, iia qtieiaa cOrpus iiao- hulltts ejl
veftdumferecipiat. Atque hocapparetiiahauftromottn.
vinariprum arundiftaceo A B C,liqtiore atiqtio
pteno ,&infuperibre parte A claufo. Quamyis
enina liquor hauftro contentus aere foris exiftente
naultbfitgraviof; qtiia tanaenaer deloco fuoali-
qtiore dettirbandus, ob foranaen hauftri fiiperius
claufuna, in locuna liqiioris, ex hauftro per fora-
nien G egrefTurvintrare noft poteft,atqueita citcti
lus corporuna naovendorum fieri neqtiit, idcirco
liqtiorinhauftro contenttis ,locum,quem ingre-
•
diattir,non inveniens>exeo non egreditur, fed ibi-
dena naanet, nullufque hic fit Mottis.
D Idem
 :2<S |
F U.'N D A M ~N.T;;v&;:;
Idem appafetin lapide A, qui ex filo^J»^eum orbiculo
Cap.I.

coriaceo C faliva agglutinato, depen-

,
det. Lapis enim,de coriacebifto orbiculo
defccnfurus, aerena- ambientem dejbeo
dcbet dinaovere,& aer de loeo dimoveft-
dtts,inloctiiaa lapidis fub coriuiaafefeeo-
deM tenapore debet intergerere; veruna
eum in illo defcenfu priMuria; riiaatila in-
terlapldena& orbieuttim coriaceum de-
beat fieri valde exigua, antequam laaa-
gnuminter ea fiat interftkium , c.umque
aer craffior fit, & fflagis expanfasliabeat
particulas, quaiai quae in pary aMiftana
riftaulam fe pQ^Otkafiftuare; hinc, dufta aer a lapidede-
lapftiro de lo.eo. dettirbari, & inter coriuna & lapidena pro-
pelllno.n poteft, circulus. corporuiaanaQvendorunafieri nc-
quit, laaaftetque lapis euaaa coriaceo orbifiulo cQiak.in£tus,
nec ab illQ. fua gravitatedecidk.
Poteft tanaeri contingere, ut lapis, ex orbiculo coriaceo-
ita dep endens^pb magnum futtna p ondus,vel alitid ipfi pen-
dentipofteaaddkum,tanafit gravis,ut ille mox ab orbiculo*
decidat. Q^Qd.fit^quialapisiftaMoletamponderofuseft,
ut aerisfubjecti expanfaspartes adeo poflit coftaprimere, ut
fubtilis materia, de quappftea, ex illp'exprefra,intertottina
lapidem & eoriumfe prinao infinuare, & dekade aliis aeris,
partibuslocuiaaadi.fttereurrenduna, dtinalapis ex eorio de-
cidit, necefraritiM, praebere p.oflit;.
Omnis mo- »- Onanis naotus eft.uaturaliSjq^uaiadoquideMfitfccundttm.
tim efinata- viUusQontraillasfieripoteft. Oniriis etiana
f0'_ nattiraeleges,nec
ralis,Z!f vio-
ItntiK.
laaotus eft violentus, quateiaus a vi inaprei& oritur. Nec.
enim
Cap.I. Pv H Y. s i ; c E. s. 2:7
.
eiaina motus lapidis furfuri^vj|roje£ti,naagis; eftviblenttis >
quaiaa eft naotus pilae e fi.aari.ti- elapfae, & ad perpendictiluna
deorfum cadentis. Nana utlapidis hi alttina prOje£ti ftaotiis,
orkur a viejus^quiillumfurfumprojieitika pike adcentriini
terrae perpendicularis delapfus,profieifckur,utiftfrapate- '
bk,a ccelijtellurena celerrime circunacurrentis ,.ejufq.tie par-
tes verfus eefttruna undique prementis, maxkaaa vlolefttia.
Motus>: quo naobile naovetur > aut fectindufta Mbierii Ef 1 proprim
ebrporis Movendi eft naagfttis, & ablato^Moveftte,llud]. vel adven-
titiks.
diutulenaOveri perfeverat; quiaMotuM fuuriiviclftiscbr-
poribus laonfacile coimaauftieans> euna aliqUamdiUfetvat:
auteft parvtis, &naobile napx ceftat Moveri, fimulatqtie.
moverisamotusimpreffioneabftinet^q^uiaille vieiriiscor-
poribus naox eomiaaunicatur,afqueidep napbile,oriafti iaib-
tti deftkutnm, ftatina quiefck. Prior ille MOttis, prbprius
quodaiaaiiaodo appellari poteft;-qub d diutius corpori iftlaae-
rens , ei diutius Maiaeat praprius: pofterior adverkkitis;eft
dicendus; quia fingulis fere momentis alitis atque allus riab-
tus ad mobile advenit.
Adventitius mottis eft vectio pulfio, traietib.
>
Ad tra£tioneiaa & pulfionena pertinet volutatio, quia
haecillisperfickur: ut apparet in yolutatione cylindri, qtii
traliendo velpellendo circunavolvktir.
Adpulfionem pertinetpreffio ,quae eft frequens &ce- Vreftto.
lerrime reiterata, alicujus corp oris talis pulfio, qua illtid de
loco fuo vifibiliter noia movetur,fed eelerriffle tantum,
qiianavisinvifibiliter,ultrb ekroque concutitur, & contre-
naefcit. Talis ex. gr. obfervatur preffio,iia lapide naagiao
htimeris alicujus bajuli impofito, qui identidenaavortice
noftri Cceli telliirem ekiffime circunacurrente,dequo infra,
D 2 celerrkaae.
 '%& T UND.A M E'N T A- Gap.J'.
celerrkne re"iteratis;> fed iiayffibiibus taftaeft pulfioftibus >
humeros bajulimediante aere deorfum naovet, & a fpiriti-
busMjufculorumbajuhvra Tatis
ptefli^etiam; obferyattif jUbidri©. fbttes luetatofes, cbn-
.t^arfts:nifibus fe; ria.titupprofternere,kritQepnatu >;oh ae-
quaiesepruMykes>;laborant1:Ibi enkaa akef alteruna ee-
lerriftaereciprpcatis vicibus patituluiaa repellit;; atque ideb
netiter aitp-uftaprpftern^
ppffonibris >j^
ne; erit rhotus, ae prpkade iMa preffib fentiri fton pbteril,
cuna bnanis feftfusfit motus pereeptio : atqui hoc abfur>
dufta^efle dpcet experiiefttia> qua preftioneffl fentkji eoftftat.
Quompio ...; Tra#io fierlrionppfeft^ fital-
fiat frattio,
''. ligatunaf: alipqui enirii ttaheftsnultummQtuftarei attra^-
t hendae iMprimerepbteft i
Q&ies. ...•;. Exppfito MOtu, yideftdafunt retiqua, quae materialefta
.
^forftaapa eoftftkuuftt. ;Et quantumad quieteffl atfinet, ea
ei%p^ Haec eft unieiim
vinculuM, quo partes corporis dujrijiiater fe cohaererit, &
fuaefeparatiPnirefiftunt. Guiaa enina partes eorporisdtiri
fint coftjun£fae, &inter fe quiefcant>per legeiaa imnautabili-
tatis ftaturae, kaftatu conjuia£tionis& quietis, iia quo fttnt >
pernaanere conantur; rieqtie ex eo, nifi per naottim fuffi-
cientena d eturbarip offtint.
Maguitudo.
'"• Magnitudo proprie eft ipfa corporis extenfio in longtim,
latuna & proftinduna. Hic autem ponktir pro ipfitis naa-
gnkudinisfeuextenfionis naodo,qui corporis eft aceidens,
cumnieinfinkisrationibusiia eo variaripofiit,& quilibet
ei adeffe St ab eo abeffe,eo falvo,qtieat. Ponitur etiana pro
eerto inteftfionis gradu. Hujtis potentia inmofu eft nota.
Trigura. Figtiraeftextenfioftisterminatio. Haec
Cap.I, P H Y S I c E s. ±9
.: H«cquanafitefiicax,docetvetfo:lumferrtim,in^^
vel cultrum figuratuna, quibus dtiriffima corpora difcin-
duiatur. ':..
-
..'-..;
Situseftipfaeorporisiiatercorporapofitio. Sitns.
.
:
Hrij.us effieacia patetcx fo.la aequipondu: invftaterl pofiv
tioiae varia,qua vel majorayelminora,propterfitus ej tis va-
rietatena poftdera attoUuntur , vel ka aeqtikibrio fufti-
,
nenttir.
,
•;:..;
'. Atque haec de fornia generali,& iis qriae' ad IHam per-
.,
tinent.
".'Fornaa fpeeialis eft naeias hunaana: quia per eaiaa ,cum Forinafpe-
forma generati infiiateria cprporeaexfiftente>honabeftid, cialis.
quodeft. :
':;.;'v .":,:Y.
Haec ad formam generaleM, feti Materialena, nullo nao-
do referri poteft; quonianaipfa exiaaotu, qtiiete, magnku-
dine, fittt atit figura partittna oriri nequit. Eacite enim in-
teliigimus> quomodo ex ingenipsa partiuna difpofitione
oriatur naachina,quaeadnairandas, pernaotufta, fituffl, figti-
raiaa, & magiakudinem partiuna, edat actiones. Vertina
qtibditla a£tionum ftiafum, per illa principia, fit confcia,&
cogitarepoffit,nulla ratione intelligi poteft: cum illa p.er.
haeepriiieipiatanttinavariepoffit.naoyeri. De haeplura di-
eenatts in dociriiaa de laonaine.
Atqne- ita jam veritas gemini noftri verficuli eft liaanife-
.
fta,quo aiatehac piiiicipia omniuna rerumnattiralium ita
comprehendimus:
Mens, Menfura, Jguies, Motus,PoJitwa,Figura,
Si&nt cum.Materia, cunBarum exordia rerum.
Ubip.er menfuramntimerus & magnkudointelliguntur.
Qutim autena haec- principia fint perfpicua, ubivis obvia,
D 3 '.'.'. fuffiV
 30 T U N D A M E N T A Cap.I.
Ckr va/git- fufticiefttia, & unica ,.videtur jam poffe rejici materia prima
tia principia
rejici pojje vulgaris,quae aquibufdaM dicitur effe nuda potentia,vel
ex qtio infito oMnia fiunt, & quae nega-.
videantttr. fubje£tuiiaprimuna,
tureffecorpus; ctifii nonfitifitelligibile,quomodohaeccor-
pus naturale,vet fblavelcumaliis>quenoft fint cPrpusreon-
ftituat;;: nihil enimaliis dat, quod nec a£tu, nec in vktute
habet..
Videntur etiaiaa
; "

rejici poffe omnes

, fornaae fubftantiales,
quae dieuntur effe fiabftantiae, yel partem fubftantiae terum
fi.aturalium cQnftkttere, e potentia. materiaeedtici, & inil-
lana relabi; ac quamvis ftattiafitui; kacognkaj ac ifiexpiica-
bifeSjdieuriturtafiaenonaniUMafte£tionuM& proprietatuffl
effe eaufae. QuoniaM haec omiaia ex eo collabuiatur, quod
alia,,qUa? j ana explieuiMus, dentur reruna naturaliunapririci-
pia clara & facilia; & quanaiaaaxiMe intelligibilis fornaaruni
Materialium jam fuppetat origo: contra vefb materia ifta
priMa,& fornaafubftantialis, onaniuM rertina per iftasex-
plicandaruna tenebras, fui obfctiritate, inducant.
Nec qtiicquam auxilii ad form« fubftaiatialis probatio-
nena exhibet reditns aquae calidae ad priftinum frigus. Vera
enina rei hujus catifain eo confiftk, qtibd calor accidenta-
rius aquae (qtii eft varia & vehemens ejtts particulartim agi-
tatio, ut in aquafervida ad oculuna apparet, & in tepida fa-
•cillime intelligktir) naottim ftitim,feu caloremyehementio-
rem, vicino aeii aliifqtie propinquis corporibus communi-
cet, eoqtie illtina aq.ua amktat;nec,propter ejus partium dif-
pofitionena,novus mottis, feu calor,iia aqua gignatur. Dtina
kaque aqua calida calorem perpetub alii eorpori conamti-
cat,iaec novtimnaotum accipk,neceflarib taiadem,onani
calbre deftktita, refrigeratur, feii ad partium fuaruna infenfi-
biliuiii quietem pervenit, Nec
Cap.I. P H Y S I C E S. 31
Nee connexio partium alictijus corporis,necconjun£tio
naultaruna qualkattim, requkunt formana fubftantialem,il-
las coiatifientem. Suffick enim, qubd fubjecttiM aptum fit
lauiufhaodi varias qualitailes reeipefe; qubdque ilke taffldiu
ibi ex lege immutabilitatis naturae fiaaneafit, partefqtietam-"
diti inter fe cohaereant, donec ab alio inde deturbefttur, eae-
que a fe iiautub fepareiatur. ;
Nec eofitrarietas qualkatum, quae eidena fubje£to di-
cunttir ineffe,pro iifdemformis eana,ut votunt,compefcen-
tibus,quicquaiaafack. Ntiiaqtiam enimcoiatrariae qualita-
tesitaeodenafubjedo,fecundumidem, adldem, &eodena
tenapore exfiftere poffunt. Nam, cuna: aquafervida gelidae
eommixta, produck teporem,.qui eft Minor.calor,ortus ex
tr.anfitionepartis caloris, five varii iiaotus, in partes aquae,
quae antea erant frigidae,feti magis quiefeentes, ttim calor&
frigusineodemfubje£tonoiaexfiftunt;.Sieetkm,cumhut'
mida & ficca di£ta corpora inter; fe mifcentur, ineodena
fubjedo non eft humidkas & ficcitas: tuna eiakaa, quae htv
mida & ficca appellantur, fc nauttib tantuna contingunt;,
nonautena corporaipfa,coMmunicantfibimtitub cofttra-
rias qualitates. \
•
Videtur etiam rejici poffe privatio vulgaris, qttae defini-
tur abfentia formae amateria, cttna aptkudlne ad ittamrecl-
piendani: Quianon eft prineipium internum, ipfam rerttna
' eflentiam conftkuens;licet ab illa,ut terminoa quo,effe
dici poffint. Et deinde, quia quidlibet poteft fieri ex quo>-
libet, nana omniuriarertimuna eadenaqiieeft naateria; nao-
db catifa efiacienstantLimhabeatfufricientesvires, ad eoh-
venientem fbrmam naateriae inducendana. onanes eiaim
.res,;utiam'vidiMus,cfifferunttantu:na niotu vel quiete, itena
magni-
32 T U N: D A M E -N T A , Cap.I.
laiagnkudine, fituvelfigtira. Itaqueiaaecadftimmum,tan-
tuna eft reqtiifitum quoddaiaa materiae Vel caufae efficientis,
veltermkltis a quo. Quanavis atitem exquolibetpoflitfie-
ilquidlibef, fiOfitaMeftidfit aequei%cite. Sicex bacitlo ferri
tenuiffimo> &exmagna anchprafieripofltintfidesckhafae,
fed eX ufto facilius,quam ex alterb: ita ex fordibus fiunt ftau-
res; fed facilius ex laaurium feiaaine: prius eiaim fit railus,po-
fteriusquQtidie.
Denlque,videttir quoquefejlelpoflevtilgarisnaotus de-
fiiakio:, quaille definkur adtis entis iia.poten.tia,;quateritis iif •
pbtentia. Cririailta,praeterquariaquodipfodefinkofitPbi-
curior, etiam fit contradi£tbria: A£tus enkaa praefupponk
ens>quodfit a£tu; & in ente ,quod eft potefitit, quateiaus eft
potefitia,fiutluspoffit efle a£tus. Neqtielaic proftiiit illae,
quae Skaapticii&Pereriidicufitur, expllcationes: ribnefiiiai
ideMefta£fcusefitiskaipotefiti4,proutifi*potentia,& a£tus
rei, in quo ftaanetadhtic poteiitia ad ulteriorema£ttim; vel
•a£tusimperfectusejus>quodadhuc eft inpoteiatit adtilte-
riorena perfe£tiOnena. Prius enina,utjam demonftravimus,
fubfiftere non poteft, pofteriora yerb pofltuat; veruna neu-
trumnaturammotus re£te explieat. Ipfe enina a£tus calo-
ils, vel exfiftentia reiiiaediocrker calidae, noneft naotus,
quamvisinea fit potentiaad ulteriorena vel perfe£tiorena
calefa£tionena: Ita eniffl res calida,non amplius incalefcens,
nihilonainus calefieret. Verum motus rei incalefcentis,
confiftit in fbla a£tuali praefentiqtie caloris adeptione; in
quanilaileftinpotentia,fedomniaactti. Namhicagittirde
renonacquifitd,necacquirenda; feddeilla, quaejamnunc
acquiritur. Atque hinc jana patet dicttim Pererii,de naajori
perfectionein fubje£tuna introducenda, hic qiianiiiainiffle
ad
Cap.I. P H Y S I C E S. 35
adreni facere. Neque enkaanaotus longadurationeperft-
eitur, fed aeqtte perfetie eft naottis in prkacipio,atque ift ftac-
dio & fine : cum ifta longiore mottis duratione tantuna.
plures perfecti naotus inter fe contintientur qui inter fe
,
fine ttlla intetmifffofte continuati,pro uno motu laabentur.
Si quis tamen iftis,in arcanis n.attirae explicandis, iaihilo-
miniis utivelkjiaoslftifiihil adverfanaur; modb fciat,ftos
iis nullaratione indigere; & llbertatem,quam fibipoftulat,
etiam aliis inter philofophandum conccdat.
Rebus naturalibus, ad variam eartim ab aliis cprporibus Loctn.
diftantiamdefignandana, attribukur locus; tum internus,
tuiaa externus. ~
Loctis interftus eft cujuflibetcorpoiismagnitudo quae
,
certo naodo ab aliis eorporibus*,unde illudlonginquuM:
vel propinquuna denominatur, diftat.
Itaqtie locus interntis, qui etiam fpacitimreilocatjedici-
tur,non eft aliquid in longkudkaem,latitudinem,&profun-
ditatem extenfiuaa, quod corpus aliqUod continet; quippc
quod dari non poffit: nam tale extenfum, propter fuana in
omnes dimenfibnes extenfionem, aliud quidlibet exten-
funa nequaquam contineret, fed excltideret: cum niilla tin-
quam fieri poflit dimenfianum penetratio. Neque hie
qtiicquamjuvatdiftiiactio dimenfionuffl, in corporeas &
incorporeas: qttia incorporea dinaenfio nulla datur.
Locus externus eft cujuflibet corporis fuperficies,aliud
quodlibet corpus ambieris, & certo naodo ab aliis corpori-
bus ,undeidlonginquuM velpropinquum denominatur,
diftans.
Hinc facile percipimus, quPfflpdo navis, in anchoris
certa diftantia kiter duas oppofit^is ripas confifteris, eun-
E dem
 34 F u N.D A ME'N T A- CapJ.
deiii locuna externum fervet, quamvis alkis.aer &aqua a
ventis .& fiumine perpetub ad navkia appellantur:naanet
enkia ftiperficiesilla,lionliujusvelillhisifidividtiicorpo-
ris, fed cuiuflibet in uiaiverfuna confiderata,quae,cumcerta
a ripis- diftantia; liavigium aiiiplecikur.
Atque ex his intelliginaus ipfana locaikateiia feu.effen-
tiam lpci,tafituiaaefferelationeiia,feu refpe£tuiaa queiidana-,.
corporis vel ejus fuperficiei, quena ad fituna feti diftantiam
Vel vicinkatem alloruiii corporumhabet.
.
Loctisnon 'videtur abfolute effe immobilis: Nana ho»
nab iia navi quiete fedens, dum hiuc alib provehkur, etuiv.
dena locum ratione navis &.rertina ea contentarum fervat;.
refp e£tu verb reruna quas praeternavigat, locuna nautat.
UntiM corpus noiippteft effe irieoloco^inqtioaliud;
exfiftk. Quia corpus onine eft extenfuna, & extenfioiie fua/
aliacorporaafe, five exloco fuo, excludit..
Vacutim Spacium vacuuminrerum natura daii non poteft,ut-.
non. datur... pote confradictioneria implicans : eflet enina corptis, ut-
pote per fe fubfiftens, longum, lattina &. profuiiduiaa; &
non eflet corpus, qtiippe corpore vacuuiaa. Itaque fi glo-
bus, ex. gr. quinqtie aliis globis circu-mdatus, ita aniaihila-
retur, ut nihil in eius.locmaa fuccederet; nulluna ibi effet.
fpacitim vacutim, quoilliafenaiitub diftarent.; fed omnes
globi reliqui eo ipfb efleftt contigui: quiaiiihil interillos
intercederet; quippe qupd fiullanalongkudinem, latkudi-
nem, vel profiindkatem laabens yriullam eortim diftantiana,
efiicercpoffet.
Illud autem tifitateyacuum dicitur,quod carct corpore,
ad quod recipienduni eft deftinatum. Ita vas dicktir va-
etium, in qtio non eft aqua, vinuna, vel alius fimilis liquor,
cuirecipicndoilludeftfaduni.. Hinc
Cap.L P H Y •'.'§. i • c E S, . 3.5
Hiiac patet ob fugam vactii nulltiM fieriniptuiii,iiec na-
ttirana illiid vetar e vel fugere: ckri illud effe noia poffit.
Omiiis afitena naotus, qui bb ftigana vacui fieijydickur, Cdtifaeo-
G
.idebreverafit,<quiacorpusaliquodmagnavi de lQcofuo'™; rttmmo-
tuum,qui ob
deturbattir, quodviciffiiia aliud (quia nutluni vacuumda->' fugam ya- '
cnifieri p«-
u\
•tur)inlocum,prinairepellk. '
; untur;
. . .
Idqtie fit vel citra ullain velaenientiorefii aeiis rarefa-
ctionena vel condenfationefia,eo fere naodo ut contingit
'infonteHeroiaiSr: inqtio aqtia exalveo funamo A,pertu-
36 T U* N D A M E N T A Cap.I.
protenfuM, qtiana alterum brachium A aquae infertum '
,
qtiatenusillud ex ftiperficie a-
quae D, ki vafe E COfttentae,
ehainet: atqtie i3eb aqua in lon-
giote brachio - C ebntenta, tit-
potepoiadefofior quana illaeft,
qtiaeinbreviorebracliio Acon-
tinetur >neceflatib, ftiapraepon-
derante gravkate, etubo in ae-
rem magna vi decidit, eoque •
euni deloco deturbans, preniit
ftiperficiem aquae in vafe con-
tentae, eanaque per brachium,
brevius A attollk in illtina lo-
c uiaa, queM aqua ex brachio C
decidens relinquk; quia. omnia
alia loca, cbrporum plena.,.iri-
greffui aeris & aquae refiftunt; in brachio vero longiore C,
deeidit, fitlocus, in queria putf3*& fublata p.er
e quo aqua
prenaentem aereria -aqua fe eodem moriiento, conamode
inferere.poteft. Atque hic defeenfus & afcenfiis aquae reci-
procus tamdiu dtirat, donec hrachium tttbi A, ex aqud
eiaaineiis, aequalem cuna altero brachio fupra aquana habeat
altitudiftem; tuna enina ,propter hane altkudinis braehio-
rtifflxqualkateiaa,alteruiaa alteri praevalere nonpoteft;at-
que ideb aqtiae fluxusfuffiamiriatur,& aqua,quae ha utroque
tubi brachio continetur, tanquam in aequilibriofubfiftk.
Priiiabaritemfiuxusaquaeeft celerrimus,quiabrachlum
e quo aquafiuk, prinab altkudinisfii«inaequalkate, alterum
brachium,exaqua fuperenainens,altiffinae fuperat.. Quia
verb
Cap-I. P H Y S I C E S. 37
.
yerb haec altkudinislnaequalitas,propter effluxiiftl aqujc
e vafae, paulatim magis naagifque ifflfflinukur ,idcircb im-
minuitur etiam pariter deftuentis aqtiae celcrkas, ac tandem
ubktit jaiia-dixi, brachia ad altkudinis a^qualitatem pervene-
rtint, aquae fiuxus onaftino fiftkur, ac aqua ift;tubi brachiis-
quietahaeret.
Afceiaftis-& defcenfus aquae, quifit ka ttibo refOrto aqua.
pleno iderri propter eandena
,
caufana ob&rvatur iia plailtro A
B C, aqua ifflbuto^&lpngiore
ftia patte B C, ex yafe D pro-
pendente. Ublnptandum>fitu-
bi retorti Ibiagi.or pars B C, ex
vafe E propendeias,circa C vel atiamfuperioreftaejtis-
parteiai,parvo foramine, in cavkateiaatubi ufque penetraft-
te, perforetur, aerena per illud foramen ingredientena, ina-
pedire ulteriorem aquas ex vafe in tubum afcenfum: aquam.
yerbinphiltrumperpetub afcendere, & ex ejus partelon-
giore,qtiamvis illiidinfinitis poriilis fit perfbratum, perpe--
tnb tamen defceftdere. Caufa differentiae In eo confiftk,.
qtibdtubus retprtus unana taritum habeat cavkatem, eam-
que magnam,in qtiana aer,per illudforanaen fatis naagntim,
facitefefeingerit:philtrumvero poros habetinnumeros,.
eofque valde angttftos & anfractuofos, per qtios aqtia, qtiar
fibrillis philtri ar£tiffiriae eft unita, facilius afcendere & de-
fcendere, quam aer externus illos lateralkeringredipoteft.
* Quidanahanctubiretortioperationena,ex aquaeinlon-

giore vel akiore potitts tubo exfiftentis praepoiaderatione

ortana,confiderantes,conatiftint petpetuum qiiQddam, ttt
vocant, mobile,ex tubo retorto A B C, 'eujus braehiuna
. .
E. 3. ununi
1% ;.vT'© Ni5':A: ^-E"N;T AL " Cap,L
:uftuaa-G ,, •prplixkis & ariguftius ac pafuna aquaecputi-
;fietts.>,ifife^ D, queelabro E coft"
ti|aetur.>;brachiuM Vierb akerUm .
A-, Mtiltb qftidem brevius fed
>
valde laturii, pluiifflum aquae
contineat. Sperabaiit efilfia ft>
ce > ut aqua illa cbpibfa ki bra-
chip: Aeonteftta,propterfuam
Maipreft%graykateM>:exfbrami-
fie;F ,.Irilubiecliufia a:ereiii G,
defcefidefido ,: preMeret aquae
ftiperficiem: D ', eanaque per
braehiuna ibngius; G in bra- .
,
clriufflhreyiris: A, eopibfam a-
quana: eontinefts, perpetub re-
petleret>.quae deinde rutfusLper
foramen T defcenderetialabrufti E; atqueitaperpetuus
defcendefifis&rurfusafcendentls aquae fieret circulus.Sed
•
irritus fukille conatus: uam quamvis aqtia tota, quae m tti-
bibrachio; latQ&fpaciofo- A cofitiftetur ,fitaqua, inbra»
claio C, .contefitd,Multb cQpiofior, & prokade etiana ppn-
derofibr; attanaeft,,quia non totailk' aqtia globo ifio con-
tenta,fedtantuftailla,folatotiusaquaeportio, quaefbraftaini
F perpendicularkereftfuperpofita,.aeremforaminifupetv
pofitunaprenak, propterea quod refiquae aliatIftlus aqtiae,
infp.aciofo; illo brachio coftteiatae, partes, ittpote fingulx,
ad perpeftdictiluna deorfuna; tendefttes, re£ta ad brachli
breviorisquidem,fedlatioristamenpartisHI,ediaffletro
fupppiltas,reci:ateftdaftt: idcircbilla non.po.teft' aerem fub-,
jeciftffl G deloeodetiirbare,.&aquamcontentaffliiibra-
cliio
Cap.C P H Y; S; I c E $.'. ' jg,
. . .
chio.C B, quaegravioreftquamiUa, quae,inbreyiQribra?
ehio,fpramini F perpendictilaiiter.eftinippflta, perbra-
elaiuin lbiagius B; C:, in altefuna brachium brevitts B A.
repellere: alipqukaenifflleylbraquaT B, attolleretgravio»-
rem D C B, quod abfurdum. -',•
Dufti.autem per violentaffl thoracis x fbllis 2.;, vel
,

fiphonis fucttorii 3,', exanguftia' CC ki aperfUrarri:JEXD^,

aer vichius citrai. velienaentiofem condeiifatioftera de

,.
loco
^p TUNDAMENTA Cap,I.
loeo detutbatur, atque ilte afium aerem porrb propelUt;

hliaeijer, vefaqua, vellae,.velfuriius>yel aliud finaiie liqui-

duM corptis oecurrens,inlocum E, qUeMthoraeis,fol-
lis,.vel-.fucloi.jris. F, iri%hpnefublatL:laterarelinquunt,ne-
eeflarlp eodeffl inftanti propelMfuf: quia omnia alia loca,
jCQrporibusplena,;ingrefiui aeris,Vel fumi,yelaquae,vel
lactisrVelaliUsliquorisrefiftunt. Hicverb illoruMiiagref-
funa>ekrautlaM refiftentiam,ob corporis alicujus ex eo diC
cef&rfi,.epiriMode adriiktif.;
;
Tn lampade Cardani A B C oleo
piena,ubitantiimoieiaflamma C eft
confumptum, ut foramen D oleo
denudetur,tuffloleumturficula A B
eontentum,perforamen D,in roftrtim
B D C fua gravitate defcendk, &ae-
rena vicinuna eodena momento, per
eiuftlem foraminis D aliquam par-
tem,incavkatemturriculaeAB pro-
peilit. Tamdiu auteriiokuni.Uludinroftruni B D C,ex
turricula
Cap.I. P H Y s i c E s. 4.1
turricula AB fiuit, donec foramcn D, eopenituste-
£tum, aeris tilteriorem pcr illud ingrefltimimpediat; ttina-
queolci dcfcenfus fufHaminatur, quia corporunamovcn-
dorum ckculus tuna eft imp edirus.
Vel illud, de qtio ftipra dixi-
mus, fit, quia aer praeter nao-
dum fui caloris.nimis cona-
preffus, vi aetheris in poris ejus
exfiftcntis,ad dilatationem co-
gitur qua coactibnc premit
,
contiguum liquorem,etuaaquc
in aliqueiaaloctina,iia qttpmi-
nor eft rcfiftcntia,attollk, ad
euna fcre naoduna, quo aqua
in pilana concavam A B C *
dtiobus ttibis ctiria ftiis verticil-
lis haftructam, per fiphonem
naagna vi.ada£ta,ab aeie pilae,
vehenaenter condenfato, naa-
gnoimpetueforanaine D ex-
pellitur. Huiufmodi motusfit
in fcypho & cucurbitulis , ex
quibusaerviealQiisMaxima exparteeft expulfus,& quae
fuperficieicutisfearificatae,vel aquae frigidae admoventur,
iterialnearitharoealidOjCtiiusope mulieres lactantes lace
Mamnaillis educunt, atqtic ctiam in thermometra.
Dum enim e cucurbita 1, fcypho 2 ,velcantharo 3 vi
>
ftananaar,yelftupaeincenfae 4,in illa iiajedae, vel ignis alio
modo adhibitijferetotusinaerefti externuna eiicitur,Maior
it aeris externi eondenfatio ,& particularuai eius ar£tior
.•.,.' I. com-
4* T u N D .A u. E N T A" Cap.L
eonapficatio, quam eiustemperamefttumfertjhiac coftatuL*

aerexternus fefe.rurftis vi ae,theris,inporis ejusexfiftentis,

dilatare & ^extendere ebque eonatu premit aequalitei.'
,

omnia viciriaco£pora>quaequanadiu aeqtialiterrefiftunt, ni-

hil quicquana de fuo loco fenfibilker deturbatur; fed fimul-
atque aer vel aliudcorpus in cucurbka,fcyphov.el cantharo
exfiftens ,ita illorum cavitate incipk refiigerari; tumillud
preffioni aeris non amplius tefiftens, perniktk utaerexter-
nus, carnem, v.el aquana premendo, fanguinem vel lac ex
carne,,.
Gap.I. P n Y s i c % s. ."'.ifa»
carne,vel aquana foris exfiftentem, in cavkateffl cucurbkae>
oris infantis fugentis, vel fcyphi 5 propellat; &
illtidfubtile,quod in illQrUm cavkate cQnti-
nebatur, ex ea perporos, pf opter parvitaterri
partiuffl,expellat.
 44 '" ' ' 'F .© N-'"-D A M E^ T A Cap;I.:
.
terftunaaereM AB calefaeiat,tuMifteeacalefa£iionedi-
latatUsjpreMitfuperriciemaquaefortis B, eamqueprQra-
tione fuae dilatationis ,magis vel riainus deprimk. Si verb
cbfttingat, tit aer externusfrigidior refrigeret aereftakiter-
num, tuiia internus refiigeratus ttonaMphusfu&s particulas
taffi vehenaefitef extendk, ut preffibftiacris cxterni• per a'e-
refia in priffla therttipfiaetrae cPiife£tione ex eoexptiifuna
nlftais eondenfati, & fefeextefidere conantis,refiftere pofftt;
atqueidebitteper .foranaen euipidis D tumkatrans,ftiper-
ficieMqueaquaefbrtis>ingloboinferiore E F contentae,
preiaiefts, eanapro fatione refrigeratiQnis aeris Interni, vel
magisvelMkausakea B verftis A attollk.
Tempuf* Oftines res naturales fuaria habent duratlonena,feu cer-
tamin exflftendo permarientlaiaa,quae Tenapus dicitur.
Eaque eftvelpraefens, velpraeterita,velftitura.
Hiecper laabtmaa cpeli,yelterrae, circa axem eircumgy-
fatae, optinai aequalkate menfuratur; qtii idcirco tropice
etiana tenapus dieitur. Atqne ita admitti poteft Ariftotelis
fententia, dicentis, teiaapus effe naenftiramnaotus & quie-
tis fcctifiduiaa pfius & pofterius. hkae etiaiaa diei poteft
untina efleonaniunarerunatenapUs, qtiaiiavis fingulaefuam
propriamhabeant durationena.
Tempus praefeus nort efi indivifibile momentum,quam-
vis illiid pleruriaque tit tale confideretiir: fedhabet indefi-
riifas partes: quia ntilla ejtifnaodi realis ejus particula da-
tur, quiiafuamdurationis laabeatquaiitkatem,qtiaeidcirc.o
perpetub iniaiiiiorena dividi poteft.
FoMM,
Res iiaturares, etiam eae qtiae naente carerit, agutit pro-
pter uiaiverfalena authoris naturae finena, hominibus non
exacl!ep.erXcrutabiJeiri: eaeque, ob fuam eum aliis agentibus
'.- con-
Cap.I. P H Y S .1 C E S. 45
connexIoneM,apeo,per leges nabtus, & liberuM voltinta--
tis arbitriufti, pra?fcriptaffl, ipfique Deo cogftkam, aguftt
quoque,feCtifidunaDeum,certb &iiafallibiliter; 'etiamtumy
qtiando a nobis cafu atitfortufia velcoiafilio ageredicun-
tur,velmoftftraprodticuiitur. ':..
Caftis autena fett fortuna ab homkiibus ftatukur quia
. ,
.Caufaruna connexionefiiignbrant. Eft eniffl foiiuna iftopi-
nattis catifarum, ad aliqtiod effeetufta prbducendtim fteeef-
fariarum, CQftcrirfus.
ResftaturafesvelfuntfpQfitaneae>velarbkrariae. •'.
3Rerum na~
Spofitaiaeaefunt^quaefpofitena turalium
*
©» artifi-
naafiam,agtint,patiuntur, vel ceffanf. Atque hae fynecdo- cialium
a-
dif
ferentia.
-/'
ehicenaturalesdicuntur.
Arbkrariae funt > qtiae, intervenlente hunaano artificio,
operantur,vel patiuntur. Etideb vwlgoartifieiales nuneti-
pantur. v
.
Haeetiamfuntnatnrales,quianattira funtpraeditae:eum
habeant internuna agendi, patiendi& cefraftdipriftcipiuna,
quod a partium cofifiguratioiae & motu dependet, ebdem.
modo Utillae,quae perfynecdochennaturalesdicuntur. At-
qtiehocexeoeftmanifeftuffl, qubdhoiaainesiniis prodti-
cendis tanttim applicentnaturalia activa paflivis, ut fit in
tritico feminandOj&nauloruM procreandorum curatione,
aliifqueinnuMeris; qtiod ntillam effentialem infert differen-
tianijfed tafitumaratione indu£tam. Valde tamen diffe-
rtint r.es artificialesanaturalibtis appellatis,utmajus&mi-
iius,feuperfe£tionisgradibus:nana creaturae quae quotidie
generantur, etiaiia vilifiimae, tam admirando artificio fe-
cundumleges mechanicesfunt fa£tae,ut automata, etiani-
artificiofilfime ab hojiaijtie confe£ta, nuUo modo ad ifta-
T 3 runa
46 T U N.D A M E ;JS T AV Cap.I.
ruiaa axj/J^aceedere poflint; utiapparet.eX'.gt.inhQrolo-
gio, cujus pauciftimae rotae ctiai innumeris offibus, venis,
nervis ,arteriis, itena faiagukie & fpkitu,etiana viliffimi ali-
cnjtis animalculi, nullo modo fint coftaparandae..
3SI.ec quicquafta lais adverfatur,qubdresartificialesa cau«
fisexternisfxpenaoveaiatur>velpotius motuna accipiaftt,
acproiftde ftoia videantur habereiiaternum agendi priiiei-
piufta. tSJana & res naerenattirales fimilker ab externis cau-
fis., utSple, aeie, igni, & alinaentis moventur, velmotum
acclpiufit; quibus tameft internuni principium agendi id-
ckco non denegatur; idqtie jure liaerkb:ftam etfiilla ab ex-
terno moverentur motu , haberent tanaeia internmn agen-
di piincipiuffl; illud efiinafiofi in folb naotti confiftk,fed
etiamin reliquisad ageiadum neceffariis, qtialia funtfitus,
fagura, & partium naagnitudo, quae cum rebus mere na-
ttiralibus & artifieialibus fint propria, re£te interiauM agen-
di principiuMlaabere dicuntur. Veruffl, cuna onaiae illud,
qubdmovetur,proximeafefiveproprionaotu,ut ex an-
te dictis patet, Moveatur,&non alieno; qtianavis illemotus
faepe ab alio laaovente fit profe£tus; hinc jam eft manife-
fttifii,fiOfi taiatum res naere naturales, fed etiana artificia-
les,perinteriauMfuunaprkacipiuiaafenaovere> ac proinde
ctiana ipfas per fe agere, & internuiaa principiumagendi ea*
tenusetiamhabere..;•:
ISIec etiam obftat, qubd res artificiales vulgb dicantuf
.
cntia per accidens , ac proinde per fe agere non pofle.
Hamprimbnegaturconfequentiaiftius affertiofiis:qiiana-
yis eiiina effent entia per accidens nlhil tamen impedi-
,
rct, quo nainus per fe agere & pati poflent; inab ipfa ex-
.perientiaipfaruin propriam a£tionem & paflioneriaadocu-
lurii
 Cap.I. P H Y S I c E s. 47
.
lum ift plurimis automatis,a propria ipfaruna actione itav
appellatis > probat.• Et ratio idena di£tat > cuna res ^rtifi-
. ,
clales &oiaanes alia^,prpprio Motti, uti ianaprQbayiiiatis,
laaoveantur. Etdeinde,resartificialesfuntentiaperfc,etim
offlfte ens,.tum fimplex,ttim cofiapofittiiaa, fit ens perfe,
feutale, quodperfuam propriaftieffentiaiiieftid>quodeft.
Poteft enimresab alioquidemfieri,peraIkidverQconfti-
tui nulla unquam poteft. Atque hinc; eoftftat, diftka^Io-.
nem entis, inid qtiod per fe eft,& quodper accidens , meri-
tbinanem videri. •

Atque ex his etiafta patet> eos hkfttiftralabprate,quiadr

ftruerecpnafttur , pondtishorologib appenfuiaa, vel fpi-
rana eontortani ipfi adhibitam , pro horologii parte ftoft
effe habendam; fedtaiattiffl effe externuiaaquid,qtiod ex~
ternb motu ipfuna naoveat. Nani etianafi id, qupd a ve-
ro eft alienuM, ipfis daretur; horologitina tanaeia,, abfque
appenfo ppnderevel fpkd CQfttorta., ut ejtis parte coiafide-
rattina, effet ens pet fe, & proprio, ut, jana vidimus, naove-
returmottt.
C. A u T 11.
p
Dt ajfie&abilis. Mundi fabrica.
C^^S^
fi^§^^V\
MNES resnattirales iftunam ordinatamque Mundtts,
comjtagem inter fe funt coniunetae, qtiae
wS^^^f) 1 .Mundus vocatur. Hic eftillaimiiienfainnu-
\VW^^y^
naeroruni & iiigentium vorticuna MDN
^ S L F f Y, &c. fe nautub imnaediate con-
tiftgentium, congeries qiu onanes res nattirales eonti-
,
nentur.. - .
Mundb'
 F U N D' A M -U T A Cap.II.
48 1.

eft indefini- Mundo cogitatio noftta%illos fines tribuere pbteft:

tta. ^-'' ' nam
.Gap.II; P H Y s i c -E s. 49-
taaiaa adqueiaalibet in Muiadploiigiffinium tcrniintiria cogi-
tatiofte.prpye£ti>f'eMperfpaciufta loftguna,Iatum& pfbfiini
duMvj:quod revefa eft eorpuS, uf ftiperius doCuimus, tilte-
riusinyeuimus; atque ideb illuM indefinitum quidem,iaon
taiaaeri infiiakufia affiriaiamus. Poteft enim aliquideffefi-
nituna, qtianavis hunaanaratio nulltimift eo fifteni iftvefiiat.
fioiaaifiem totitis ftiundi finem efle unicuffl, tenaerarie
dici videtiir: quis eriiftihofiauficio feoposDei iftfiftkino-
vk, nifi qui cum Deo de fapieiatia certare audet > Piuna au-
tenaeft eogitare, resQmnespto homineeflefa£tas qtiiare-
,
vera profemtitub,&cbftfequenter etlamprb hoftaifte ftinf
cofldkae. i;;'•'•'

-
Mundi, praeter Deum omnium creatoreni > catifa proxi- Bjtts J*. cattfa

ma videtur efle veloCiflinaus ille naotus > qtio materia, feti

corpus univerfi, iri quamplurifflispartibus,diVersa detefmi-
natiofleimpvetur,&qtiiubiquefibinofteftfinailis» Naffl
hineillairidiverfaeMagriitudinis&figtirx divifapartieufas,
cum tota ad lineana rectam noii poflef Mbveri, eiufque jpar-
tes in fe iiivicem Varie impiftgereftt, neceflarib, variis undi-
qtie locis, in varibs & iriaequales, eoftfefttlentibus taiaaen
qriantuM fieripbteft naofibtis, dlftantibtifqtieiftter fe polls,
cireuMa£tbsabiitVortiees» , . v
Votticts',
Coiafeiatientes vorticum motus funt, cuni ex. gr. vortcx
;
S naoveturab A iia E; &vbrtex D ab M in Qryor-
tex T ex 2 ift '3 & 4 : & Vortex Y laaovetur fecun-
dumQrdinenacyferafuna 5 6 7:- & ita de caeteris:quan-
dofeilicetmotuseofunafemutubiuvant.-
.
Contrarii eortim naottis ftint,qui fe mutubadverfisdc-
teriiainatioiiibusiftipediuiit: tales cflefttex.gr.fi vortex S
naovereturab A ift E, &vortex F a 4 ift 3 & 2: &
vortex D a QJia M. G ' Si
 50 T U N D ,A M E N T A Cap.LI.
Si auteffl yortiees ill cbntrariis omninb Moverentuc
motihus,&ckca
tur polbs, fbrtior iftabeciliipreM abforberet vorticena. At-
quckatpta uriiyeffitas>:fiottkivarips,fedInujaum,velpauH
CPS cpaluiflctyortices.
Mttndiete- VParficulae ttlae di^er^iriquasrriateria tifilverfi perifto--
menta. tusifiosidiyetibsf^ fhnifflagefteta^eyo-
e^tae,npftftiale elefflentauniveriiappeilari poffun%quiaex
his QftaftiatiJaiverfi cpr^o^
::: PrimuMefeiftejattii%eft;pars naateriae, qUaeyeheMeJatif-
fij^b:bftriikift* na^u agkatayiriftiatefiaM bhaftium ftibtir
htfiriaam & ftuidiflSJiaam, cuius particulae; pleraeque fttilils
:
cejrtis figuris friftt pr^
ries aiipruiri cpiatignprUiai eprporuffl figuras fefe aceoffl-;
napdafttiVcftcoinMift^ '•-.,-. .;:..;:i.
/; iSeciMdtiftieleffl^
ftuldofque gipbulps^>ex;anguIpruM petvMottisyeheffleriK
.t%iajtabrafipne,eftpfJia^ta^
Ex hprHM dupruna fiuidiffiii^rutii eleffletitpruni, eoe^;
.,;,:
luna >aether jr&mgteria fubtilis^peljatbrum,,infuisvortin
cibus ckeujaagftatibn^^ ufpotefo-
lidiores, verftis peripheriam. Et quia plus cft ftibtiUffifflaev
naaterke>quairalnteryalla glohtiiorum aethereQruni^fciriut/-
tuQiftvexiguMS puia£tis cpntirigeJltiuffl, capere pomunt; id-
circprefiquafubtihffiffl^ fuagulorvtnalfto^
rpaayorticufti fala exfiftefts ^ibtqtiecelerriMecketiMrptar,
ta, varieque iftter fe agitata, rptuftdps conftituit Sples D S
L F Y :quOrtinaille qui eft na medio npftri vorticis S,
quia riobis obyicinitatenafblus naaxiMefplendet, Sol ^reli-,:
quiftellaefixaeappellantur. ; v,
Preffio
.Cap,II*. P, H Y s i c E s; 51
Prcflio illa & varia agitatio, qtia fubtiliflima Solis & ftel-
lartina fixarum matcria,circumpofitos & per univcrftim dif-
fufos, contiguofque globulos aethcreos, ad lineaiaa rectam
utadique vatle & perpetub premit, Lux cornm vocatur. Lux.
Quomodo autem Solis ftetlarumque fubtilis materia,
celerrimein orbem rapta, circuniftans cceluniperpetubad
liheam reftam undique varie poflit prenaere,. & luminis

perceptionem undique excitare,mahifeftuiii eft inlapide

A, ftind& A E circumgyrato; qui quanavis ka orbem agatur
fecuftduM.circultiM L AB F; teftdktameft etiajaa verfus
taftgenteM lirieana A CG<,nt ex ^ritedicl;is. patet; atque
etiamfuagfavkateex A ki D:&idebpreftakcbrpUsoc-
currens non tafttiiM ex A ift B'", fed etiamex: A iri G,
& ex Aift p.;Hti^
& fteftas:fixas conftktieris|fecuridtitn ixiasyfl^iHife;i|a^.s^paii-
ticulas,perpetub magnavehementia varie agitetur, &ka
G z globulbs
.
F 0 N D A M E N T A' Cap;II;
.Capi.II; P H Ys I c EV.S.. : 5?
globulos aethereos cireuMftantes variepropelleris, lumen
uftdiqtiediftuftderequeat. ' ,
VV
.
Propulfis autem verfus peripheriana globulisjetheteis,&
prQdu£tis iamSolibus,ob perfeveranteMyorticUffl eitcum^
gyratloftein, parsnaateriar&^
perpartes a polis(A B,M M, Y Y,ZZ}tefflptiores>qua-
fesfrifttvex.gjs i> 2,qtireyehementiffi
illamcopiofiusexpelluntin aliosvoftices >per pattes polis
eorujaiyielnas,ex.gr. 3,4;;utpbtequaetatdiris:motae,iiagre£
fuiaa iftlus iriateriae facilius; admktuftt:>. verfus centrujri eo*
rum,:ut:ex;..gr> S L G K pefpettob^nfte ; ; ? -
: Eaque;, per iriterftitia
gtobutbrtihi a?thefebfurii;> pefpe*
 54 T? -U> N D A M E.N T A Cap.II,
glob tilis feeuridi elementi nbn kaaplenttir, tibique fuffieien-
tes &fereaequales, ad rriottis fuos continuaridbs > reperiat
yias, ;.' ' ;
:' :';' ,- - '
Tertiufia Elemeiatum eft pars materiae ,in craflas yaria- .

rurriquefigtitarum partictilas diftributa &coftapa£ta; qttae

duriaa duobus fiibtilioribuselenaentis in gyruna rapiuntur,
&eekriores tardius MotasaiTequuntur, & a praeterflUente,
ac ad lineam rectana teftdeiate, eoque laterales partieulas
eonapiiigentenaateria ftibtili,inter fe variis lbeis conitingtin-
iplanetarumi tur,kamuttorum Planetarum& Cottaetarumglbbos;variej
«SP- cometa- prb fblidkatfe fua^diyerfitate
rumorigoac,
fitits. paCtae ,aein pftaftatiorie, tum ariaodbfblidkatis,tum a cer-
ta motus ckerioils & uiterioils fecunduna celerkatena &
tarditatefflpropottibne,retirientur. Quienijaaplanetaruna
g.Iobifuntfolidlores,ii longkis, quifflinus folidi, fflinus re-
_
naoteieentrbpropeliunfut>&ubiad illos globulos aethe-
reos planetae pervenerurit,quipareffl cumlpfis ftabentfpli-
ditdtem; vel ubi cceli ulterioris & citerioris mptus Celerifas
ita eft proportioriata,ut una alteraffl fuperare non pbult,
tum fervarit planetae eircuftagyrationis fiiae ftatioriem, ut
pofteanaagis patebit.
Soliditas autefflilla,noiatafttuiaaex crafiitie partiuni &
denfitate,fed etianaa figurd,& praecipue & fuperficiei fflkio-
re naagnitudine,eft aeftkaaarida; quiaminorenafuperficiem
habentia,faeiliiis aliacorporapenetrant. Itaplumbumin
globuna denfum eoactum eft foliditis, quani idem in lanai-
nana complanatum, vel infphaeram excavatum; hpc enini
aquae inapofituiaa in eitis futnmo natat, illud vero ad fun-
duMfubfidk. ...
Quia tertii elementi patticulae aliae aliis funt folidipres,
hinc
*
Cap.II. P H Y S I C E S. 55
hkac folidiflimae undiqtic a vi pjraeterflucntis, & adre£tam
lineam qtiantum poteft ubique tendentis, eafqtie compin-
gentis etheris,pelltintur ad perpendiculum verfus tiniufcu-
iufqueplanetae centrum: quae verb niintis funtfolidae, pro
diversa minoris fiiae foliditatis ratione, a centro funt magis
rcniptae, eo feremodo , quo paleae tritico mixtae, tarditis ac
naiiatis longe palavel vanno projiciunttif,quamtrkiciim.
Atquehax eft cattfa,curintellure ,ut pbftea doccbimus,
aqua fit ftipra terram, & aer fit fuperior aqtta.
Atque ea tardkas velceleritas motus particularuna ter- Quidgrayir-
tii elementi, a folidkate earum orta,qua partes ill«,ab infe- tat & leyi-
m.
quente vel praeterfiuente materia ccelcfti inter tardius
fe vel
celerius compelluntur; vttlgb gravkas & Ievitas appellatur.
Quae cnina, pcr ftiam illana partium difpofitionem, adcele-
riorem compulfionem funt aptx, graves: quae, ad tardio-
rem, lcves dicuntur.
Notanduna autem eft.corp ora eiufdem gravitatis, ut ex. Cur corpora
vel aeri§,dum inter fc folafuntmixta, & fibi grayia in
gr. partes aqua; fui$ locin
mttttib immediate incumbtint, nullana preflioriem vehe- nongravi-'
ttnt.
meiatiorem, quam gravitationem yulgb appellant, in fe
mutub exercere; qttia onanes eoruna partes, qnbd aeque
funt fblidae, a fubtili m ateria circumfltiente, aequaliter ver-
fus centrum premuntur atque ideo una aliam eb magis
,
propellere, &hac ratione vehementius premcre n.Qiapo-
teft. Cumque ob aequalcm laanc eorum preffionem ebdem
redeat, five haec five illa pars fuperior vel iiiferiQrfuerk, le-
viffimo acccdente motu inter fedeloco dettirbari poflunt:
ut apparet cum fitulam aqtia plenana, in aqua profuridafui5
funa deorfumquc, vcl adlatera, movemns.
Ifinumerabilesillivortices,qui natiiadumhtincafpcdla-
,
Cteli.
bilem
 F N D A M E N T A
Cap.II.
56 V.
 Cap.II. P H Y S I C E s. 57
bilcm conftituttnt, fatis commode in duos ccelos dividi vi-
denttir.
Primum cceltim eft ingens ille vortex' A Y B M iiv
,
quo Telltis feu Planeta illc,quem nos incolimus, cuna aliis
i^Plaiaetis, circtim Solena S, intraquc ftellas fixas K O L
C, a materia fubtili circ umfcrttir.
Ccelum fecundum coniplectitur onanes illos innumc-
ros vortices ,MCM,ZLZ,TKT,YOY:quihunc
npftrtini undiquc circumftantes,in ftio centro ftcllas fixas
O K L C, &c. gerunt.
Quicquidautemextraillos eft extenfima, & hominivi-
vo non eft afpectabilc, totum illud, quantuni quantmu eft,
coeluni tertium appellamus.
In prinao ccelo,praeter illa,quae jana commenaoravimus,
confiderandtis eft ipfitis motiis & Planetae,nec non Come-
tx; ifcm S olis naaculae.
Partes cceli.primi, qtiae Soli funt viciniores, utpotc ej'us
vklbusmagis obnoxiae,omniumrapidiflimea Sole circuna-
rapiuntur: paulb tardiiis, quae abipfb funt naagis remotae;
donccperycntumfitadregionemSaturni HNR Q^ubi
partes cceli omniuna tardiflime procedunt; quae verb fc-
cundi cocli vorticibus, fuperficiem prinai valde inaequalem
facieritibus, funtproximiores,illae magnam ex illi fuperfi-
ciei iriaequalkateadipifcuntur celeritat.eni: proptereaquod
iiianguloruffl I E A afiguftiis,motusmateriKfubtilisin^
teriftas fuperficiei inaequalifates naagiaopere acceleretur,
unde allae yicinx partes has anteccdentes & infcquentes,ne-
ceflarib etiana magnana eeleritatem aeqnkuftt, dtina fcilicet
infequerites vehenaentirislias prenaunt, & antecedentes ab
his vehementlus propelluntur.
H Planetae,
$8 '. F U N D. A M E.N T A Cap.IT.

Planet-ce,nifi iiiagnafaliditatis eorufii inaequalitas,vel alia

caufa
CapvII. P M Y S i ;c E :s. 59
.
caufa bbftetj praeterquaM quodrapiuntur ckcum Splcfta Mottu VUT
anftuofflotu, efiaM diurfto, CjkeuM proprium ckeumro- ttttm netarumati-
t-anttif cenirtifta. Idque fere ebiemevenk niodo > quo or- diumuSi
GT

bis merifaririshgneus,quifuperficiei aquae, amplo Vafe con-;

tentae, & vehemefitiori mantis vel baculimotuckcumjgy-
rataeIrifiatat, abifta aqpanontafttumin eiris fciperficie >.fes
cundufta.interiorem vafis ckeukum> ckcumvehkur, fed
etiam circum centrum ftium ifto aquae motu ckctiftarb-
'-'-
tattit; ;
HPcaMateriaccelefti,
..; .•;';'•.' -..
Planetas.rion fanttitta propellefi- Ejiti cdufe.'
..• y

te, fed etiam ihter cireumgyranduna, ob propenfiofiena

quanahabefadmotuMre£tum,naagis in PlanetarUmexte-
riores, & a Solenaagis diftantes, quaffl kateriores, feu Soli
viciiiiores partes,impingente,&ideb verfus Solem easyer-
tente, perfickur.
Ex prkaia ifta citcunarotatione
.
Planetae ckeuna fuUffl Vorte» cu-
determinaturrapidifliMUS coeli vicini ,ift jufque "Pla-
centruna, motus •nctcepecu-
orbem circuMeundemPlanetam> atque kainmagno cceli liarfr.
vortieeformaturpeculiaris vortex, qtii naotti peeuliari cir-
cuna illum Planefam circuluiaa celerrime abfptvens, Plane-
tamcireuMfuuna eentrum porrb eircumrotat, & parvos
Planetas,fiquifatisylcini fuerint,abforbet,eofque yario ift-
tervallo, pro folidkatis ftiae ratione, a primario Planet&di-
ftantes,diverfoqtietemporisfpacio,cireuiaaetuaackcuna-
fert,partefqueprimariiPlafietae(qtiippe qui naultb tardius
circiina centrtim futuai circumrotatur, qiiana ifte pectiliaris
vortex) pro vafid foliditate eatuna laaagis vel jaiifius > tit jani
dicttuaa,ad ceritrum ejus propellk.
Peculiaris voiticis ckcuiaagyratio» femelinchoata, con-
tiftuatur arnateriaeceleftilnorbemtefidentej& niagisyer-
H 2 &s
 60 T U N D AME N T A ' Cap.TL
fus exteripra quam,interiora>ob tendefttiam qtiaiaa adhV
neaftare£tanalaabet,vergeftte. ••*,..
In quacunque cceli parte Planetae fuerint, femper viden-
turipforuniaxes, eademfere fiderafixa fpe£tare; quando-:
quidemipfbrumextremkatestantum;ianico fere riaotu fe-
rufitur.ekeumSoleni; idque per circulum, qui utcunque fit
Magnus ,attamefi, refpeetu diftafitiae fiderumfixoruM,ha-
bcttantum rationem.ptiftsgti.
OrdoQh- Planetae prhaaarii, varia celerkate Soleni S, pro ratione
nttarm. fuifitus,ab A in B,&deindein C ckcumcurrentes,funt

fex:primus a Sole>eftMercurius 2£;fecuiidus,Venus $;

tertius,Tellus T; quartus, Mars &-, quintus, Jupiter 2£5
fextusonaniumaSoleremotiffinaus,eft Saturnus t>.
Mercurius,qui Soli pr oxkiius eft,ckcumrr.pitur s o die-
bus.
Cap.II. P H Y S I C E s. 6*
bus. Veiius novena meiafibus. Telltis cum Lufta: annup
fpacio; Luna verb Teiltireiri 28 dlebtis proeter-propter
afflbk.''•
Martis
'
bima eft revolutio. JoyisctiMqUatuor fuisco-
;
rnitibtis, 12 annoruftieftcireukus,&eoiiaktim remotifliV
nausdiebus 16,tertius diebfts 7>fecuftdushpris S5,&|bi-
viproxkaius horis 42 > eunaperpetub ckctintetitfaftt.
Saturiaus, cum duobtisfiiisfatellitibiis>auttardiffimeaut
nunqtiam eumckeunaCufteritibtisj 3o annis ckeuM Soleffl
ckeumvolvktir.
Glbbuliaetherei 3 219 7 G DB E,qulaiSoleufw
que ad extremaM Saturni orbitam H CI fe extendunt>
 6"2 E u N D A M EN T A Gap.II.
riamipfiftiftt Soli modb prbpinquiores,mbdb ab eo re^
naotibresy& na odo fupra eclipticana,feuMediam Solis II-
iieam,afcenduiat, laaOdb kifraillam defcendunt. Eaeque ex^-
eurfiones ,afcerifiones, & defcenfiortes, nori ftint ftatae &
perpettwe, fedlapfutenaporisimffltitantur. Caufahuiusrei
?6ft inaequalitas ftiperfieieieceli>tifide Materia eceleftis primi
cbeli valde ifiaequalkerferttir; iteffl inSequalis iri hociiiate-
riaeftibtilis > ex aliis vorticibus ekcumftantibus etiaiaa valde
iftaequalibus>innuxus,&a;Soie reftuxusjkettaftaaterieexva-:
riis VOrticibus influentis diverfitas, qua Planeta magis ift
•
UfiaMqu^riainaliariipafteffl poteftpelli* & deniqtie varia
CPrpprurainvorticibusconterttottiffl a£tio, quae nondtiM
fatisclafe itiiaotuk.
Earuml.u- Pianetae nonhabent lufflen a fe ,fed aSole.. Hoc in Tel-
ment lure,Mercurio,yejaere & oiaanibus fecundariis-PlaLnetis,e.x
eoeftfflaiaifeftUM,qubdiia eclipfibustoti, &extraillas,in
parte a Sblis radiis averfa, bbteiiebrantiir. In Saturno, Jo-
ve &Marte hoc inde colligitur,qtiod iliicumSoli funtpro-
pinquiores,vehementius; ab illo remotiores,imbecillius
fplenderit. Et denique ex eo hoe eft manifeftum, qttbd lu-
meft bMiaiuM Planetarum fit placidius & nainus fulgidum,
quaiiakaftelhsfixis&Sole. V
.
Cometa, -.
Aiiquando ift laoc primo ecelo obfervatatur Cometae.
HifUntglobi Planetis laaultb majores, ex partibus tertii ele-
menti conapacti, & in extrefflo iftitts cceli (quod ex paralla-
xyquse nulla inipfis bbfervatuf, eft niaiiifeftfim)confpicui;
qui tantana habeiat folidkatem,ut, poftquam per aliqtiod
fpaciumcelerfime inilIofuiitve£ti,tandemin aliquem ex
eirctiniftaiitibus fectindi cceli Vorticibus eie£ti, oculos no-
ftfos effugiant. Horum motns defi gnatur in figura Mundi
prima
Cap.II, P H Y; S M C E; S. 6j
prirna, pag..48,feeundufiidu£tuna,lkerarum,. N C E, 3 4
5. 6;
.7'8.-.
.
::;.;;;:'.;;..:.:..;;.;;•:
Hi 11011 ftint lucidi,fiecperfcluminofi>fcdopaci^atque
. .

ideb omne fiitina lu-

meri,qtiodrtobis eft
confpicuuffljhabefit
a Sole: idque; ab ii-
lis,per globtilos rriat-,
jbres, ebs ckcurii-
ftafttes > qtii ad Sa-
turftibrbkaM H G
T E D uftjuepertifti
guiit, in minores,
a . fumma Saturni
fphaera tifque ad So-
lem fefe extenderi-
tes, de quibus ante
hac dixinatis, cOfti-
municatum > nori
tantuffl ad lirieas re-
das CH 6
,
CG
4, CF 3,CE 2,
C D 7, vehemen-
tiiis procedk; fed,
dtina finguli magni
globttli, in fuperfi-
cie fphaerae Saturni
HGEED, fimul
pluresetiam parvos
fubiedos & circunaftantes,imbecillius, fuis lateribus pre-
munt,
 $4 ? u- N D A" M E N T A Cap:TL
.
munt,ibideria etkftaadlateraverfusTefttireM>aEQfquefiibH
je£tos Plaftetasjdebilioribus radiis refiiftgkur & difpergkur:
und;e,froyafiooculi,inckcukusiftitisorbka 5 4 32, fi.
C-audati. tu', Conieta vel caudatus, titin 2 & 4, perra:dios dke£tos
C G 4,;vel G E a^Conietaecaput, &fefra£tos acinibecif-.
libresC H4,vCfG D 2,eaudamejus fepr&fentantes; vel
ufttiiquecbmatusfeurofeuSjUtki 3,perdkectos&fortes
C T 3,Cbftaetae caput, & G G 3 ab ttn& parte, ac C E 3
abakera, & ita undique in rekquis circufflftaiitibuspartibus
refiacios, & debiHores.', coiaaam exhibentes: vel fola ejus
trabaUs. carida inftartfabis,ut in 5 per folOs radibs debiliores&
,
refta£tos CDV2 5, vel CH 4 5, quiaradii dke£ti.C
H 6 vel C P 7, ad oeuluffl, ift 5 ,'perveiiire non pof
funt, apparet.
Caufaautena, eut Cometainparteofbkae.TellUris 4 aut
b., yifus, nori appareatconiatus, fed tanturta caudatus, haec
eft, qubd globuli fflagni radli G E, in pun£to E orbitae
HGT E D, in ftibje£tos parvos globtilos perpendicula-
rkerirtcidefites,tafttuffl paucos utriMque a laterecircum-
pofitoshabeafitparvos fubie£tos globulps, atque ideb ra-
dipsiiaabeCillioresTateralesfatis cppiofosufqtiead 4 & 2,
prb;coMa ab ea parte oftendenda, proiicere 11011 poffunt:
ii verbglobulimagni, quifatisobliquefecundunaradiosC
H & C D , in orbitana H G F E D, & fubiectos parvos
globulos> ineiduiit, illi multb plures globulosparvos, pro-
pter illam iiacideiatiae obliqukatem, ab tuao latere, quam ab
altero habefifcatque idebpofiunt illiex H in 4, & ex D in
.2, fatis copiofoslaterales& imbecilliores, ad caudae knagi-
liena exhibeiadam, propellere radios.
QupMQdo globuli setherei niagni, in fphaerana Saturni
perpen-
Cap.II. P H Y s i c E VS. $$
perpendicularker incidentes, habeant paucos laterales fibi
fubie£tOs globulos; & eontra globuli oblique in eani inei-
defttesjhabeantabunaparte laterales Muitos; idapparet ex
figura,fupeiius pag.6o,propofita,ubiglobulus maior C,tan-
tuna duos ab uiaoquoque latere habet fibi fiibiectos parvos
globulos;gibbuliyerbmagniH & I,obliqueinparVo|jt|I
incidentes, habent fibi ab uno latere fubie£tos fex vel.fepff.
Et quia fuperficies orbkae Saturni H M Q_R, verfus po-
.
los A B eftplaniof,ideoquecaudaeiblvidenturfectiores:
magis verb incurvatae verftis ecllpticam M Y.', tibi illud
ex maiore circuMgyratipiais veheiaaentii eft niagis gibbo-
fiiffl. Ut apparet exfigura Mtindi fecunda, quae eftpag. 5 2.
Quod ad Splena atthiet, ille prbpria fplendet luce: ctiffl Lux Solis-
nuUuna fit corptis, unde illam habere poflit. Splendetque
in omnespartes fere aequalker; quia prefiip glpbuloruM ae-
thereoruM, a circumgyratione Solis circum fuuna axeiaa A
f, prope eclipticam e g, vehenaentior., compenfatur a
fubtilii^aateria,Solempropeutruiiiquepolum d perpe- f
tub iiigrecuente, quae circa illas partes globulos. aethereos
utrimquefatis vehenaenter premit.
In Sole faepiffime laaaculae & factilae, feu partes obfcurio- Ejtts mactt-
rgs, $: lucidiores apparent, quae praeter propter 2 6 dierum /<« or Jactt-
Jpagio, fecundum eclipticae e g ducium, circuffl ejus fu-
perficiem clrcumgyrantur.
Hae oiiginemducuntaftriatis prinaielemeiatlparticulis,
perpolosnoftricceli AB, utrimqtieex fecundicceli vor-
f
ticibtiSjiiaSolemperejuBpolos d tranfeuntibus, quaeil-
ltimingreffae,vehemeiiti eiusagitatione, propterea qubd
ftint angulofae, faepe in naagnas moles unluntur, & fbras in
intkaaam cceli fuperficiem Soli contiguaiia inftar fpumae
I ejichin-
,
 66, T U N.D AM.E N T A :
Cap.ll.
eiicitifitur,qti2eaSoie deinde difctifiae,velabforptae,vei a -
nova tticida naateria fuperatae, infaculas cQfivertmittir.
Macuke aliquando tam.denfe & copiofae iia fuperficie
Solis laafctintur, ut lion tantu.ni per dies aliquot, fcd plttres
.

etiaiaa menfes, Sol fine radiis fulgidis, triftem luceiii, iiiftar

Ltinae, praebeat. '
Tardkas motus iftarufta macularum Soli adeb vicina-
runa, oritur ex eo qubd aetlier, e materia ftriata ex Sole per-
pettib e]e£ta, circum SoleM fit geiiitus quifatis alte fe ver-
,
fiis Mercurii orbkana undiqtie extendit, & celeriorem ma-
cularufia Mottina inapedit. Atqrie.haec.de ccelo priiaio
di.xim.us.
Stellarum ' StellaruMfixaftinavaftiffiiaaivoiticesnonftuatomiiesin
fixarum
fitttf.
eadem fphcerae circumferentia fiti: fed alii aliis fuftt fuperio-
res ,.& inomnes dimenfiones per imnaenfiim cceli fecundi
fpacium difperfi.
Lttx eartm.*. Has propria fttlgere luce,yividi ipfarum ,loiigiffim"ea So-
le diftantiufii, probafitradii; qui fckitillare videiitur,ob un-
dulationemfuperficieicceli prinai, ortana a circunarotatio-
ne vorticiim fecuiidi cceli , in lioftrtim coeluna primtim
agentiuiaa.
Earum eva- *- Aliquando aliqua ftella fixa maculis, qualibtis faepe Sol
nefcentia.
nofter tegitur, obfiubilari folet; eaeqtie ex iifdem oritiiatur
catifis; fiepequetaiaa denfe evadunt, ut oniiiem nobis con-
fpe£tuni ejus adimaiit. Et contra, qtiaedam ftellx a denfif-
•fimis liberatoemaculis ,.& recens in confpecium venientes,
*e- novartiniftellartittiIniagineiiipraeDent,quamvis illce ante
Tslova dete-
(liq. - liiulta fectila exftiterint.
Cdeflis P oteft eriam integcr vortex a vicinO abforberi cceli vorti-
J" ce, dumftella ejtis tam denfis ac copiofis tegitur niaculis, tit
vorticis ab-
forptio.
ipfa
Cap.II. PH YSI C E s. 67
ipfa globulos aetlaereos fatis valide a fe propellere noft pof-
fit; & praeterea adverfani alteri vortici acqtiirit ckctimgyra-
tionena. Naiiialioqui, qtianavis naaculis copiofis & denfis
ftella alicuius vorticis fit te£fa, fi aequalker cuni aliis vortici-
btis circunaftafitibus circtiMgyretur, & cir cumftantes vorti-
ces aequales vkes ckctiiaarotationishab.eant, vortex illeab
aliis non abfotbebittif, fedmottis eitts,ab aiii.sadjuttis, con-
tinuabitur.
Abforpto vortice, rapitur ftella naaculis te£\a ,iri viciiiio-
rem&fortiorem circtimftantem votiicem ,a qttoubi ali-.
quamdiu provecVaftierk,velobnaaioremejus foliditateni
expeilitutifi alium vorticem, &fit Cometa: Velobiaaino-
rem ejtis folidkatem, depellitur verfus eius vorticis ftellam
mediam, donec ad aeqtiilibrium foliditatis ctuaa globulis x-
thereis pervenerk,ibique circtim eana perpetub circunagy-
rata,lunaefiqtie ei us reflefteias, iia Planetana convertkuf.
Inter oninia totius univerficorpora, nulltina nobis no-'TeUus.
titis eft Tellure;propt-efeaquodeamproximeinhabkeniUs,
multaque in illa ex propinquo infpiciamus. Atqtte idckco
reliqua noftra Phyfica circa illa, qtiae in Tellure fitiftt, potif-
.fimtim verfabitur.
Haec circtimvolutione diurn.a circnna axern futina,qua ~Ejus cir-
diem' cumvolutio
Movetur ab occafii in orttuaa, nobis viciffim efficit diurna facit
& no£tem. Et diem quidena ea Tellttris pafte,quae Soli ob- diem c° no-
verfa radios ejus excipk: no£tem verb ea, quaea Sole averfa ilem.
radios eius exciperenon poteft.
Neqtte hic eft naettiendum, ne ob illam Telltiris circum-
voltitioiaem diurnam, vel etiam annuana, pondus in altum
proje£tum, yel ex altiffima naalo decidens, non fecundrim
perpendiculumin manum projicientis,vel ad mali pedem,
I 2 fed
.
 «S F U N D A M E N T A .Cap.II.
fed procul inde ad partena occidentalem fit caftirum. Nam
pondusin alttiffl proie£tuna,velex naalo decidens, aeqtie in
-
terraffl,uiiaeum aqua& aere,aboccafuiia ortunacircum
fuuna axena fe circtiMrotantena, ad perpendiculuiiidecidit,
acpilaiiinavi,rapidiuinae a ventis propulsa,irt altuna proje-
clta> perpendic.ulariter iii illana delabkur. Oninia enim,
qujehiscontinentur,pr3etermotum,aproje£tione vel de-
fcenfioneimpreflum,habent etiammotum communem;,
quo una cum navi & tellure in hanc vel iUampartemfe-
runtur.
Atqtie hinc jam intelligimus globum ferreum,etormen-
tb bellicolnquaffleunque terrae plagaffl eMiflrum,aequali
celeritatefpaciumaequaleeffletiri,eodeiaamodo, ut lucius
pifcis vivario, navi quantumvis celeriter proveftae alligato,
inclufus, aequali celeritate per aquam inelufam, in quanali-
betvivarii partem natando'provehkur.
Neque aedificia, terra, niaria, ac flumina, rapidiflima ifta
telluris circumgyratione,pofliintdiffilke,& in aerem disjici:
quia,cumccelum,quodeftinterteUurem&Lunam,mult6
celeriore raptu feratur circum tellurem,quam tellus circum
fuumaxem,hincneceffarib deprimtintur undique omnes
tellurispartes adipfiuscentrum; itattt nullae, per diurnam
vel annuam eius circunavolutioneM, verfus peripheriam
diflilke vel disjici poffint.
Neque his quicquam adverfatur communis vrilgi, & S.
Scripturae, aptid Iofi i o, 12. Pf. 19,5. Ecclef. 1,4. locutio,
qua Sbl qtibtidie oriri & occidere, & temporeJofuae ftetiffe
dicitur. Nam haec ex communi vtilgi fententia, fecundum
apparentiam,tantumdicuntttrjquia vulgus, imb. onanes lao-
mines,a primis incuriabulis Soli motum attribuereaflueve-
rtint,
Cap.II. P H Y S I C ,E s. 69
runt, qubdiiullam in terri circumrotationena ditifnana
oculispoffint obfervare. Itaque inlaac S. Scripturae & Vul-
o-ilocutioneeft troptis ftatuendtis: qui, quia nec mkacula
Dei deftruk,nec rationem phyficana evertit, cumeacuna
laOc tropo optkaae confeiitiaiat; nec durior fit itlis ciy^oXe-
yUi$, quibus Deo infacrispcenitentia,ira,furor, gaudium,
triftkia,aUaquearatione&divina ejus peffeciione alienif-
finaa, non revera, fed fecundum vulgi apparentiaiai, vel
idiotifjiiuffl,velanthropopathiaiaa,attribtiuntur;idcircoille
citraullana difficultatem hic eft adfflittendus.
: Quia verbaxisille A B,ckca quemditirnatellurisper- Caufa ' antti
ficitur ckcumvolutiOjfibi iii locis pmnibus annti^ fuae orbi- tempefta-
\
tum.
taeperpetubfereparallelus,plufquam 23 gradibusdeclinat
aperpendiculo plani eclipticae,inquo telltis,anni fpacio
circuna Solena a ccelefti materia circumrapta,orbitam ftiam
percurrk; hinctellus in diverfis iftius orbitae partibus, dubs
axis, kainclifiati ,polos, Soli velmagis velminus obverfos
&averfbsobiiciens; & diverfasterrarum partes,nunclon'.
gioribtts,nuncbrevioribus horartim fpaeiis,fblaribusradiis,
dum quotidie fenael fe circtimvolvit, exponens, diverfas fa-
ck aniii tempeftates, atque alternata dierum noetiunaque
increnaenta&decrementa. Quseenim pars telluris, axem
verfus Solem magis laabet inclinatum, illa dkeftiores, in fe
inagis reflexos,& proinde calidiores; quaeverb aVSole il-
lumhabetmagisdeclinatum,illa obliquiores,magis diffi-
lientes, & confequenter frigidiores habet radios. Et tellu-
ris pars,quae piuribus horis ki Solis luce verfatur, longioresj
qu« paucioribus,breviores habet dies. Atqtie hoc in fe-
quentibus exemplis facile patebit.
Nam tellure exfiftente in parte anntia: fuze orbitae, qttx
I 3 Libram
,7o ' T U NvD.AM E N T A' Cap.II.
Libram & fpe£tat, quo tempore Sol videtur inAtiete T,

nobis feptentrionalioribtis eftver; qtiiapolustelluris ar£ti-

cus A, inter maximana ad Solenafuturaminclkaationem,
•& naaxiiiiana a Sole praeterkam declinationem, medio fe
habens nao do ,fack tit radii, in noftrani Z onam, ultra tropi-
cunaCancrifitam,incidefites,mediocritatemInftia anntid
obliqukate habeant, atque ideb aerena, poft frigtis hyber-
num,teniperatioreni ckca illud temptis nobis praebeaut; &
qtiia uterque polus A B, circa quem diuiiia tellttris fit cir-
cumvoltitio, tum eft in heiiaifphaerio tellttris a Sole illuftrati
extrenao,idcirco uos & omnes alii,qui in tellurehabitamus,
aequali temporis fpacio ift tenebris & luce verfamur,hoc eft,
diemno£ti aeqtialena habemus. Quo atitem tellus, per an-
nuam fuam orbkam, deiiide magis verfiis Capricornum yp
vergit,
. . .
Cap.II. P H Y s I c E s. 71
vergk,fafitbiaaagis ihgfediturpoltis arctieus A,in henii-
fphaeriuni telluris a. Sole illuftraturn: poltis verb antarcticus
B, tantb magis ab illorecedk: atque idebiis omnibus, qtii.
ultra aequatorem verfus feptentrioneiai degtint, dies & caloiv
paulatiiii lnagis magifqueaugeiitur; qui verb verftis atiftra-
leiaa degunt polum ,lis ea paulatiiii iiiaiaaiiitiuntur.
Cuiaaautem.telluseregiofieCapricorrii yp, in fua ofbi-
ta perven.it> qtto tempore Sol in Cailcrb S confpickur,
ttim nobis fepteiitrionalibuseft aeftas; qtiiapolus telluris ar-
cticus A, tumiiiaximaiia ad Solem habens ittclinatiofiem,-
effick ttt radii S olis, in Zonaffl noftram bninium proxinae
ad pefpeftdictiluiiaificidefites,tellufefiaeirca illatemporai
ibi maxime calefaciaiit :iis verb, qtii tiltra aequatofem Ver-
fus atiftruna.vivtiftt,tuiia tenaporis efthyeMs,qtiodpolusv
tellufis antarciicus B, tum niaxinaaiai a Solehabens deeli-
nationem, faciatradios Solis, in Zonas auftrales obliquiffiu
riaetumincidentes,minimum exckate calbrem. Diesati-
temtumtemporis populis feptentrioftalibtis fuiit longifll-
mi, auftralibus yerb breviffimi; quia pbltis ar£ticus, tum
qtiamlofigiffime inhernifphaerium teliuris illuftratumpro-
grefliis, facit omnes feptentrioiaales quotidie lQngiffmao
tenipore in ltice, breviffiftio verb ift tenebris verfari: polus
verb antarctictis in hemilphaeritim telltiris teiiebrofuna
,
tuna longiffime prove£ttis,facit utauftrales populi quoti-
die in tenebris dititiffinae, breviffiftae verb in Solis luce hx-
reant. ^
Tellure deinde a Capricono yp, per orbitani fttam ma-
gis magifque verftts Arietefta T vergente, declinat
per il-
lam circumvediofiem poltis arftictts, naagis & magis So-
a
le,verfus liemifphaerium telluris tenebrofuiii; antartticus
verb
72 E u N D A M E N T A Cap.II.
verbpolus verfus Solena, adhemifphaeriuna telltiris a Sole
illuminatum unde feptentrionalibus diertim & caloris
,
fiunt decrementa; auftralibus verb illoruna hicrementa, do-
nectellureadArietem v deve£ta, polus uterqueadconfi-
niahemifphaeriiillunahaati & tenebrofi delatus,feceritaequi-
nociiumper totum terrarum orbena; feptentrionalibufqtie
aU£tumnum, auftralibus verb, veris initium.
PQfteaprogredienteulteritistellure verftis Cancrum s,
ingredkuf polus ar£ticus A paullatiiiamagisnaagifque he-
mifph«riunatenebroftim,antar£ticusverb B luminofulaa;
atque kacrefcunt porrb dies atiftralibus, deCrefcunt verb
iis, qui verfus feptentriortenaftint fiti: donec tellure ad Cart-
s
cruna delata , poltis arcllcus A 23 gradibus in laenai-
fphaeriumtenebrofiim delatus, feptentrionalibtiscuna hye-
mebreviflimumdiem;polusverbantar£ticus B 23 gradi-
btis in hefflifphaerkiffl telluris illuminatum progreffus, au-
ftralibtis cum aeftate loiigiffimum diem dederit.
Denique a Cancro defertur tellus verfusLeoiaem Sl &
..
Virginem iy>,donec tandemad Libram sfe delata,fepten-
trionalibus ver, atiftralibtis verb au£tumnutn,de qttibus an-
tehac egimtts, reddiderk. Iia toto atttem illo a. Caiacro ad
Libram extenfo itinere, crefcunt dies fepteiitrionalibus,
quiapolusarciicus reditverftis hemifphaerium telluris illu-
ftratuni: attftralibus verb illi decrefctint, qubdpolus antar-
ciicus redeat ad hemifphaeiium tenebrofiuaa.
Declinatio illa, de qtia iam meminimus,ex eo originem
dtick,qubd materia prinai elementi ftriata,quae poros tellti-
ris ingredi eft apta, ab illa parte cceli fecundi veniens, eam
kainclinet; dunareliquae telluris pattes non habentporos
aptos,perquosaliaeparticulae,abaliiscceliregionibtis ve^-
nientes,higrediantttrjaliterqueeam difponant. Ro-
Gap.II, P H Y S I C E S. 73
.
Rotunduna Lunae corpus, dum orbitam ftiaria circuna Pttde
& Lunte
varUtha-.
terranapercttrrit, fcmper qtiidem dinaidiuna,attaiaaen variis Je[
partibusviciftifflaSole ilinftratur;terramque radiis Solis;
diverfimode reflexis, illiiftrat. D.umque illae Lunae illuftra-
taepartesnoneodenafenapernaodo fub afpeciunanoftrum
.
cadunt; hinc modb plena,modb dimidiata, modb falcata,
modbomni perielumine deftkuta ap.paret. Ut autena va-
rius ille illuminatx Lunx afpe£tus,fimilialiquo experimeri-
to claribr evadat, pone pilani in cubiculi , candela illu-
ftrati, medio, eanaque intentis octilis perpetub intuendo in
prbem circumi ^ & videbis, cuna pila ratione tuorum ocu-
lortim lumiiai erit oppofita, quamvis dimidium e}us fere
fit illumlnatum, nihil tamen de illunaittationetepofie cbn-
fpicere. Poftea paulatina ita te cpnverte, ut aliquidillumi-
nationis confpicias, & videbis partena illam illiiminataiaa,
falcataeLunaeeffe finailem. Siporrb te circuna pilana Ver-
tas, cernes illuMinationeM difflidiatae Luna? fiiaiilem. Cir-
cumeundo te vertas ulterius > donec pilalta lumirti obveiia
videatur, ttt inter ipfana & luiaaen oculus tuus.fit medius,ap-
parebit pila toto hemifphaerio tibi cortfpicuo illuiaainata,.
eritque inftar pleiailunii. Si pergas adlauc te convertere,
videbislunaen pilaetibi Confpicuum, paulatkia, non aliter
quataa iij Luna fenefcente fieri folet, ab oculo tuo fub-
duci,
Luna (^ extremum futtffl coeltim ABCD, telltirisJ LtWitwo-
J

ambitu fexagies majtis fertaelpercurrit,dumterra T tan-'tiu : .

tuiaa tricies circum fuum axem naotu diurno vertkur. Hu-

jus cattfaeftLunae pafvkas, qua illaduplo celerius, quana
tellus,amatetlacoeleftiprovehitur. Illanondefcendkvef-
fustellurem,qtiodillacelerius quamterra moveatur:nec
IC ctiam
 74 F U N D A M E N T A CapiTI.
Statio: etiani longiris a tellure difcedit, qubd materia3etherea,quae

ipfam fbris, verfus aftra, circumcurrk, celerius ips&niota,

ejus excurfum ulteriorem ifflpediat.
Adterram Eadena Lunae facies fernper terrae eft. obverfa, qtiia pars
obverfio; ejus a tetii renaotior ,obfflaioreffleius foliditatena, intet
circumgyrandum magis a terra difcedk. Lunani autena ea
parte,qua terrana fpe£tat,fflinus effe folidaiaa,probantrrion-
tes&valles, quaeiniliaperfpicillorum ope anobiscQnfpi-
ciuntur.
Apogaum Luna aliquando eft a tellure remotior, & tum dicitur
cr pcri-. apogaea; aliquando ipfi eft propinquior, & tum vocatttr pe-
geum.
rigaea. Hoc fit, vel quia cceltim lunae,five vortex telluri pe-
ciiliaris, a materia primi coeli in illum copiofitis a feeundo
ccelo impulfa, & ex eo expulfa,modb fitiaittltb maior,mo-
db'multb minor: vel quiaLunamagis vel nainus, per coeli
-> primi
Cap.IlV P H Y s i c E s. 75
prifflivariUM Mb tuiaa, verfus tellufena ab extrema fui p eeu-
liaris vortieispartepropellkur.
Haec multb celerius pfo v ehifur, ctina eft plefta v el nova,
quain ciinadimidiata apparet: propterea qubd ccelum eius
adantecedefites & confequeiites niagni Ceelipartes N Zv
titpbte ipfi fiffliliores, latius quam ad fuperibres velififerio^
fe.s K L, quae cufia ipfp niifiorem fiiaiilktidineiaa habenf,
fediffundens,ellipfin ABCD conftftuat,inctijusangu-
ftioribtis partibus Sofi S oppofitis>nenipe B D,ubi plenilu-'
niiiM & noviluniuni contingk, naateria cceleftis celeritis,
qtianiin latioiibus, Solilateralibtis A C, & Lunae difflidia-
t3efedibtis,naovetiir. -
DuM-Luna, ad lirieani fe£tana iriter Soleni & terramiri-1Eclipfts So-
tercurrens, radios Solis dife£tos a terrae maiore velnainore liip' Ltt-
parteavertk,fiteclipfisSblis. '.''*''
Cuin verb.terrainter Lurtam & Solem ad lineaiaa re£tam
n<e.
K

interveniens, radios Solis dire£tos a Luna tota vel ejus par-

te excludit, edipfis Lunae oontirigit: eaque vel totalis, yel
partialis.
,

•
In tptali Lunae eclipfi, aliquando illa ab oculis ita difpa-
.
ret,acfideCcelo plane effet ablata. Hujtis rei ratio in eo
confiftit,qubdLuna,tumapogaea & longiftime ^. tellure re-
fiiQta,nullosreffexos lufflinis reliquiartini radios, quibus
tellus nocturno tempore eftperfufa,proptermaximam ejus
a terra diftantiam, excipere p oteft.
Ift eclipfi Solis, quamvis Luiaa tantuna ea parte, qua So-
lcm fpe£tat,fit illuftrata; attanien ea etiani parte,quaeterrana
fpe£tat, aliquo luffline perffifa faepe eonfpiCitur : Quia lu-
men, qtiolterratumtemporis a SQleilluminatur, ab illaad
Lunainufquereverberatur. ";.
•
.. .
K z Atquc
 76 •
E U N D A M E.N T A Cap.TII.
Hupts mun- Atqtie ka appatet > ex hac iana defcriptanaundifabrica
Hfyftemati*
utiliias. onania cceli Phaenomena comiaaodiffiiaae poffe diflblvi; ka
rit fiofi opus fit.fifigere kacredibileiaa cosliftelliferiaboftuin
oecafufta, 24 horarlim fpacio, raptuiaa;rtec epicyelos aut
epieycliaexepgkafe-;',aliaquealiisaddere;lucemqueftellar
rum ftatuere ab earum priri denfitate , inntimeraque alia
npn intelligibilia cbmminifci, quae in Ptolomaica & Ty~
chpnicaniundicQHftitutioftefingi foleiit.

c A p u T iir. ..;•-
t>e A(pai,Terra,yierer&Tgne..

M^^^LOBUS telluris tribus potiffiniuni eonftat

WF^0Mpartibus: terra,aqua,& aere: atque hprtim
<A
villCilw^ awguftiffimi,fiquifint,ppri,abelementopri-
£$s§^^ rftp & fecundo occupanftir, percurruntur, a-
gitantur,ignefquciniisfaepegignuntur. Inab
ipfaetellurispartesacaeteris elementis plurinium, per mo-
tum,quotidieinanautantur: atque lainc variae in ea alteratio-
nes, genefatioaes,& eQrruptiones fiunt.
Terra, Terra eft pats tellttris, conftans ex particulis tertii ele-
menti oiiiniuna craffiffimis,kregularibus,arsShflime & quie-
tiffime cohaerentibus; atqueideb dtiris; qttaeproptermajo.
rem ,quameft in caetetis telluris partibus,folidkatem,ad
rnedium telluris loctim, ab elemento prinio & fecundo, ce-
lefrinae eam. praeterfluentibus, & circuna illtina fc rotanti-
bus, eft deturbata, & compa£ta.
Terraeparticularum maxinaain tertio elemento craflL
tiespatet exmaximaearum folidkate,duritie &gravkate:
quo etiam neceflaribin irregulares & varias figuras ex naotu
prinao comminui debuemnt. Haec
Cap.III. P H Y s I c E s. 77
Haec undique ab aqnis tegeretur, nifi maximistuberihus Origo < moii
.
laaontiuwa & plankieruna, ac proftifidiffimis&latiflimis nec tium,'
non anguftis foffis effet kiaequalis. Cuna enini terra pri-
mum ex duris & craffis.tcrtii elemefiti partibus a praeter-
fluente ccelo compiftgeretur,partictiIaeillae,tum propter in-
aequalem circufflftaritiufft ccell feeundi yorticuM iriapul-
furri, tuna propter ipfam partieularuM diyerfitaterri, valde
inordinate per cceltiM erant diffufae, atque ideb non in exa-
cterQtundam,fed in fuperficiem multis &magnis monti-
btis inaequalem ,fuerunt epmpa£tae; Poftea verb mpntes
etiaffl funtlaatt ex terrae fflptibus, terram iriqui|*tiMamlocis
valde attollentibus, nec rion ex naagftisaquarum^^erUptioni-
biis,terramabripientibus&alibdevehentibus.
.
Tefra eft opaca, quia pori,per qUos matefia fubtilis eaml.
pereurrit, niultis locis interrtipti& pfaecltifia£tibnenaluffli-
nis, quaeadlineas re£tas Vei aequipollentes fertur > ttanfmit-
terenonpoffnnt.
Terra dividkur in regionemfuperiorem & irtferiofem. itfgiones
:
Superior naagnam partem conftat particulistenuioribus, terr<e.
* ineaqtieidcirco nafcuntur
,ex variaiftarum patticularum
difpofitione& cum aliis coniunctione, ftirpes & animalia;
&exaiiis craflioribus ad eam delatis,& cuni tenuioribus
riaixtis, etiana mineralia.
Inferior verb. conapa£ta eft expartibus multb craffiori-
bus, & folidioribtis, totaquefere eft metalliea, & magnaM
partena poros axi A B parallelos ita habet difpofitos,titMa-
teria primieleMenti ftriata, quaeab oppofitis cceli polis E
& T, contrario niodp intorta ad illam perpetub fettur;
,
per illosliberius& fortius tranfiens,eam,&cum ea reliquana
tellureni> utiam anteadiximus, certis qtiibufdampartibus,
K 3 qnae
 7'S .T? u N D'"A M E-Vf-T A •Cap.IIT

gyrationis,diftafit, y erfus illam ccelipartem, unde illayenit,

dirigat.
Vortex Ea atitena materia ftriata, inferioreni regioneni terra: u-
,
ftriatima- fririque
perpor os, contrario modo excavatos, egrefla,quia
teri<e terram
•
iranfettntis. perfuperioremterrain,iteni aerem & aquarii,tam coinnao-
de laaoveri, & p er poros, per qtios venit, aut per vieinos ali-
terqiie kitortos, redire 11011 poteft,refilit, &vorticem ti>
trimquelftcoiitraritifti>exaiiftfaliparte A per C & D,
-verfus
Cap.III. P H Y S I C E S. 79
verfusbprealem B,&exboreali B,per C & D, verftis
auftralem partena A, faciens, partina per vicinuM cceluM
diflipatur, partiffl pppofitam terra? partem eofque poros,
per quos anteavefiit, rurfus iiatrat, illunaque cifCuluffl itti &
redkureciproco, pofteaperpetub perficit.
Quantuna autem de ftriata materia iri vicinum^coelum
G H difpergitur> Vel ex occurftt aliortiiaa corpbrum.cor-
rumpktir,tantuftdeffl,applatibuscceiiregibftibusE E, ad
terram perpetubaecedit& f eftituituf.
Ope hujus niaterix ftriatae, terram ita perpetub traiifeun-] .
Eftcaufa
tis, & vortieeM ckeuM illarft cQntinub faeiefttis, (quae ex-' magnetica-
• rutttopera-
fpiratio Magnetica appellari poteft>) fitiiat omnes actiones' j tionum,
naagneticae,dequibuspofteaiiaferro &naagnetea<auri'ftii
mus,& qualesiaic apparent in dire£tione&coiaiun£tione
corporum IK L M N, dequibus poftealatiusagetun
:
Aquaeftparstelluris,eonftansexpartictilistertiieleriaen-.Aqua.
-
ti terra tenuioiibus, oblongis > laevibus, plerifqtie flexibili-
;bus,&nonnullis rigidiufculis,agitatione prinai &fecundii
elementi varie inter fe repentibus, atque hinc corporibuss
dufisManifefteadhaerereaptis.
. ., . ..
Qualkates aquae Magis innotefcentex iis,quae,in qualita-
tuna doctridl, infra de aquofitate dicemus.
Haec, quia tenuioribiis quam terra, & craflioribus ac foli- LoCwaqua:.
-
dioribus quina aer,itemque laevibus,conftatparticulis,a
primo & fecttndo elemento infira aerena prOxiffle fupraa
,
terram,in eius cavitates feti foflas propellitur; atque in latif:- Origomam
finais & capaciflinais niaria>in Minoribus & latioribus lacus, ,?
(srfluvio-
inlofigis&aiaguftis fiuvios &rivulos efficit; & quianuvii runi.
ex altiofibus defluunt loeis, idckco ad maria currunt per
maeandros & curvos du£tus, ob terrarum fubindebccurren-
tiuna
 80 F U N D A M E N T A Cap,IJI.
tiuna obftacUla, quibus curftis aquatuiaa per vices avertitur,
&adalialocaimpellkur,atque dirigitur.
"Divcrfitai Tlexilesaqtiae partes aliae aliis>pro teftuitatis fuae diverfita*
.
particula-^ te, lufttftexibiliores.
ritmaqu<e.
Quaeteftuifiimae;futit„, a qtiavismateriaaethereaglobtilo-
sa in iiquiditate confervatae, fpiritus efficiunt. Quae niinus
funf.tenues;,nifidfe^uftdielefflenti globulismaioribus, ut-
p oteriaajbfeffl Mbtumhabentibus,agkefitur>iftterfe inamo-
biles & iftflexibilesmanentes,glaeieiaa,iiiveni,&grandinem
effieiunt.
Curmaria Matia briaiaia funt falfa;quia habent ma fe,iiontafttuffl
fimfalfa. particulas teves &flexiles>fed etiam plurifflas tigidas, atqtie
ideb figura hacillpSfeferentes: quae propterea iiaalfetutraiaa
Ctifpideftafacile prolabentes > in aere diu librari, & ita in va-
pores agi, & e naari educi, ae, pfopter earum rigidkatem &
craflitiem;, per aftttactuofos & anguftos poroslkorum &
aliarum vieinarum terrarum, percolari & traiafadigi noi>
poffuftt,
CurftuVA Fluvii verbfunt dulces; quia oriuntur expluviis & fonti-
dulces, htis, ad qtiae fal, ob caufasjam dictas & poftea dieendas, per-
venirenequk.
Origofon- Sub ipfisnaoiatibus& aliis terris paffimfunt aqtiae, eb per
tium. rimas,fifftiras §: alios terrae pof bs,per quos poffunttranfire,
delatae,qtiae ,a radiis folaribusperpetubagitatae,& in vapo-
resconyerfae,ctiani infiinima cacuniina montiuni,pef fi-
bras ipfbrtini certo laaodo fitas, attolluntur, & inde, in aqtias
condenfat«„fcaturiunt,& perpetuovfuo efnuxu perennes
fontes gignuiit, qui faepc ia altiffimis montibus confpi-
ciunttir.
Si verb haec aqua fontitini, antcquafti e terra erunapat,
tranfeat
Cap.III. ' P H Y S I C E 5.. 81
tranfeatper fulphur, vitriolum,fal ,yel alia mineralia, va-
riuna faporem aliafque qualkates, pro eorum diverfitate,
contrahk.
Mare non redundat liec fit dulce, quamvisfluvii innu-
nieriin illud eonfluant;quia, ob evaporationes pefpetuas,
& continuosaquae .marinae, per fubtefraneoslaaeatus, in ter-
raffl egreftus, tantumdem aquae dtilcis ex illo egreditur,
quantumperftuviosinilludinfl.uk.
Aqua niariria,pef magnos meatus terramingrefla,ibiqiieVndefalk
fodina,
manens, fackputeps falfps:; iftde verb per evaporatipfiem
vel trafifeolatiQnem egrediens,& falis partes ibi telinquens,
facit^ilisfodinas.
Aei eft pars telltiris,conftaias particulis variis,aquamtiltb Aer.
,
tenuioribus,ftexibilioribus, & nainpribus ,.agkatione primi
& fecundi efefflenti exteiafis & inter fe volantibus, & hinc
duroruM corporuria poris Manifefte, utpWtes aquae>noii
inhaerentibus.. • ; ,
.
Hic,naagnd Vi, in quibufdam.
fontibus,fclopefis aliifque Airis coutr-
, frefiiyis.
ftonnullis maclainispiieuiaiaricis, coiaapreflus & condenfa-
tus, aquas ad magnani altitudinem, & glandes plumbeas
aliaque duriffima tela,per crafla obftantia corpora,MaxiMO
inapetufaepepropelik,ptopterea quod Materia fubtilis,in
ei us poris exfifteias,euffl,praeter ratioiaem vehenaenter con-
denfatum,maxinaavi extendat,& obftantia telortim & alio-
riiM corpora, ejus ope, naaxinao impetu eiiciat.
Quanquana atttem hic etiana craflus fit, terra tamen & LOCHS airis,
-
aquaniultb eftteiiuior & miiius folidus,ae idcirco fupra
aqtiam, a duobus primis elenieiitis, celerriffleeircuni illum
a£tis ,in corpus globofuna, una cuna terra & aqua, compiia-
gituf, &, fuperfieies eiusTumma, fphaerica eftickuf; praefer-
L .tini
 $2 T U N D A M E N T A Cap.III.
tina cum glQbus ille totus, circum centruna fuuiaa, ditirno
moturotettir,
Curaer&> Aer & aqua fuftt corpora pellucida, quia conftant parti-
aquafellu- ctilis taffl parvis>quas globuli aetherei,easpeixurrentes, per-
cemtt.
petub de loeo naovere, perqtie illas in pnines pattes fatis
Ilbere, ad av£tioriem luminis adiineas re£tas vel iis aequi^
valerttes quaquaverfUm transfereftdani,ferripoffuiit.
Regtones Regio aefis, te rrae vlciiia > ealidior eft quaaa illa, qttae a
aim,:.
terra eft renaotior; propterea quod fadii folafes, ibi a terra
copibfius reflexi,vehefflerttioreiaa in ea faciant particula-
fUM agkationeffl. Quia autem fadii a terra reflexl, in altio*
remaeris regionem,tana copiose non afcendunt,idcifcd
Illamagisfriget,nivemque& nubes, ac aliafiftailiaiiieteora,
ptodUck: &qtiiafadiorumillareflexio,prQ anni tempefta-
te & cliiiaatuna teliuris aiioruftaque variatiofte, variat, idcir-
e.6 etiafta varius>pro iftoruna varietate,in eaeft calor.
ISnis, Ignis,qui in poris terrae,aquae & aeris,alioruMquecorpb-
rUM gignitui7,eft congeries naateriae fubtiliffifflae, quae angti-
ftiiscorporufflterreftrium,fineullis vel faltemmultis glo-
bulis aethereis, motuni ejus vehenientiftinauna,hic necefla-
ritiiaa jcunaeifunt naixti ,impedientibus,folainclufa,obvia
corpora vehementitisagkando, nervos npftros feiifibilker
poteftmovere.
Quando enina elenaentum primuna inter globtilos aetlie-
reos mtiltos, in eorporibus terreftribus exfiftentes, verfa-
tur, in paryis illis fpaciolis iiiterftkiorum, quae fiint iiiter il-
los globulos, nonhabetj ob fuam pauckatena,fatis viiium,
qUod ad ignitim fufekationeni fufficiat: qutina verb illtid
folum in maioribus fpaciis corporum terreftriiim exfiftit,
fum, ob fuam copiana,fatis validas, adigneiaa excitanduna,
habetvires. Ignis
Cap.III. P H Y S I G-...E S. 83
Ignis eft vcltantuffllucidus, veltantuna calidus, vel cali-
dus & lucidtis finaul.
Ignis tantunilucidus eft, quiofkur ab elemerito prhaao:, lgniitan-
tantis corporumterreftrlufti aftguftiis ineltifb, utfitilli glo- ttim luci-
dtis.
buli aetherei & ntilla corporatefreftria, oh fuarri craflitieffl,
in illas poffifit ifigredi; quo tllud globulbs fecundicleMefiti
Vicinos ka adkfieas re£tas propellk, ut iili oculi retinam,ad
perceptionem luminis exhibefiduM , e longiftquo veheV
riaentius poflirtt naovere. Is rto£turno temp.ore. apparet in
flu£tibus iiiariiiis ka feopulos a£tis, & f^Iinis fuis particulis,
ex iis vi VeheMentiOris naotus egredientibtis.,globuIpfqUe
sethefebs ex aere vicino exp.eilentibus..,; & foli elenaento
primoloeuniibifacientibus. Iteriainhgais quibufilampU'-
tridis&fquaftiis pifcium aliifque plurimis, quae.ob putte-
dineni, exficcafionem,vel allana caufana,tariaanguftos ad-
epta furit meattis, utfolum eleMentunaprimuiaa adriaktant.
Igftistaiatumcaliduseft,qui oriturab elemeritoprimo, Ignit tanf
tumcali-
anguftiis corporum terreftrium ita inelufb ,ut riaultse qui- dus,.
dem craflae particulae in eoruna fpaeiolis natent; fed quae ob
adnaiftas quafdam particulas fflolles, quales ftint aqueae &
aereae,,kaagkantur,utnervos ta£toriQS e propinquo tali
motti movere poffint, qui calbrisperceptionem exhibeat,
Talis.animadvertkufin finao equino putrefcente; faiagfiine
animalium vivortim ; calce viva, qtiae aqua eft confperfa;
fernaento; foeno recenti, ante plenana exficcationem in an-
guftioreloco recondifo oleo vkrioli cum fale tartari mix-
5

to;aqua fortiin quamxs eft conie£tuni;aliifquemultis,qux

ka, ut dixi, difpofitos habentporos.
Et quia particulae&poriiftvariis corporibusfunt varii,
hinc alii liquores & ptilveres admixti in his alii in aliis
,
L z corpo-
 84 E U N D A M E N T A Cap.IlI.
cOrporibusfacirint ebullkiones. Quae eiaim particulae pfo^-
pter figuram & magnitudinem fuaiai aptae funt, titirihuius
corporis poris comffloduM Materiae fubtili praebeanf lo-
cuffl, qub vehefflentius illa naoveatur, illae in aliofum cor-
portim poris>alkerfigtiratis & expanfis, futtt ad Motum Ma-
teriae aethereae facilkanduM ineptae: atque ideb aha eorpora
iii his, alia in illis effervefcentiani vel excltant.-, velfiftunt.
Atque hine ceffat iaffl adfnifatio,quae Mtiltos tenere fple*
bat,quuM viderent acetUM,qupd infIaMriiatiories,in catnc
huiaaaria adhibituffl,fiftk> in pafta frumentacea fubacta: calo-
reria, farefa£tiorieM, fpkituofitatena, &, ut uiib verbo di-
cam,ferrftentationem, & fpirkum vini,Qii& linguae adhibi-
tum,magttum ealoreiaa, in parte verb a ptilvere pyrio; exu-
fta, frigus, vel ffliftorem caloreiii, excitafe.
Ignkfmul Ignis fifflul calid us & lucidus eft, qui orittir ab elenaerito
calidttf e»' anguftiis terreftriurft itaiiiclufb>
IHCUM,
primo> eorporuna utpartes
craffae&duraefolaein;eonatent, eaeqttetana veheMertterab
illoirtter feMtitUb agkefttuf ,& in orbem, circuna ftiuni
centrUffl,agantur, ut oCulifetinam e longinquo, & nervos
ta£toriosex propinquo> ita queantmovere, ut & caloris &
lunainis perceptionem exckare, & duriffima quaelibet cor-
pora,pro e.orum conftitutione, queant.diftblyere,flectere,
atterere,disjicere,feparare, conjungere, emollire, indurare,
fundere, frangere, vitrificare, aliifque mtiltis modis immu-
tarc. Hic obfervatuf in incenfis cefpitibus bkuminofis, &
lignis, aliifque rebus ardentibtis.
Ejus origo, HiC poftremusgignkur, qtiotiefcunqtiepartes molles, ut
ex.gr.aeris&globuliaethereijka afe niutiib disiicitintur,
feparantttr, attt excltiduntur, utmateriafubtiliflima,inme-
dio terreftrium partium exfiftens,particulas eraflas recipiat,
quas
Cap.III. P H Y S I C E s. 85
quas vehementi fuo motti in orbem & in fe mtitubvehe-
mentiffime agitet; ut hic, in percufli one chalybis infilicem

AB C, adoculum patet:&iriradiorum folarium Y Z,

pervitrUmconvexum E E, vel fpecttlum concavum G
H, in naateriauftili I K collectione : nec non in conti-
ntiata diutitis lignpruna ficcoruna vehenaentiori fri£tione,
aut alio valdeviolentp terreftriuiaa corporum motu, facile
L 3 ntinc
 86 T" U N DA M E N T A Cap.Ilf.

nuncobfervaripoteft. His enimomriibusmotibusar£taii-

turprimtinapartieulae eorporuna teiieftrium, tit hic appa-
retiftpartictilisfilieis perctiffi B; glbbuliqtie aetherei, qui
funt inearurta poris A exctitiuntiK; & ex deinde vehe-
,
mentiflime, ut iia C, unae ab alus ,lia gyros D, aguntur;
qubomnesaerisparticulae.& globuli aetherei,eas circuna-
ftantes, dis)iciunfur; uftde materia primi elementi, fola cir-
cttffl eas exfiftens, eas, vehenaentifliffle in gyruna porrb
agertdo, infciritillaslucidas& calidas D convertk, &, ex
fCintillismultis conjun£tis,ignem fumantena &flamman-
tem I & K, faepeexcitat.
Curfomite Qtioniamverb particulae ferreftres, in ignc exfiftentcs,
indigeat.
per aerem& cireumftaiates aethereos globtilos,perpetub
ab elemento primo excutiuntur, &infuiaaumabeunt, quo
ignis perpetub diffipatur, idcircb neceffe eft, ut novae parti-
culaefatisfolidae,viuftionisarebusuftilibusperpetub fepa-
ratae, & in ignem accenfum,ad ejus confervationem, con-
i e£tae, novtiffl ignena continub producant. Ubi autena illa
nova continuaqtieignisprodu£tioceflat,ignismox exftin-
gukur,utcuiviscandelamardentem ABCDEFG di-
ligentius confideranti eft manifeftnm.
Huiiis
Cap.TII. P H Y s i c E s. 87
Htiitis flammatenditftirfum: qtiia ob minbfem fiiaiii fo- Curflammtt
tendatfur-
lidkatem aere eft Ievior; & qtiiapar- fum,
tes nanamae naediae G D E, mini-
.
iiaana foliditatem habentes, fortiiis
.
moventur, qttana exteriofes C C,
quartiM raottis a conta£tu aerisini-
miiiukur, idcircb illa eft acuminata,
& fumi eiusefummo apice H po-
tiflinaum egrediunttir.
Quoniarta atiteM ob yeKeinen- Cur air ad
tena fumor um>e candela & aliis igni- dat.
ignem atce-
bus flafflftiaiatibus egredientium, e-
ruptionem, aer abillis difpellkur; id-
circb,cumin omnimotu debeat effe
circulus,utantehac dbcuimus,necef-
farib eodem tempore alius aer verfus candelam aliofque fi-
milesigneSjproardorisvehementiLaccedit. •

Adigniscalidi&lueidiconfervationemfaciuntcorpora,<Curoleoftt
bktiminofa,oleofa, & fulphurea: quia per juftamtenuka-):C bitumi-
nofaignem
tem & partiumramofaruna eohxrentiam>in quibus fola ma- augeant,
<
-vel
teria fubtilis primi generis exfiftit,apta fufit debiteabele- confervent..
mento primo, loco.fuo dejici & moveri, & alia corppra per
vices lo co fuo in igneni coniicere, & ita movere, ut globu-
los aethereos, ignem fuo copiofo illapfu exftin£turos, ex
loco ignis, iu queai undique circumftantes coire nktintur,
•repellant.
Aqtiaadignes medioaes alendbseft inepta: quiaparti- Curaqtta
culas craflioreSjOblongas,laeves, & flexiles habens, admo- ignemex-,
tumigniseftineptior,&inporos rerum ufendafum facile ftinguat.
_

ingrediens, ignem ex iis excludit. In ignes tanien majores

"
-
v parva
 88 E U N D A M EN T A Cap.III.
parva quantitate inie£ta , craflitie fuartim partiuni in igiie
Motaruffl,ardorenafuo motu iuvat,& flaiaaMamfaepe qtiana
altifiinaeattollk.
Illa uftilia .
poflunt inflafflfflari, qubrum partes
Qttieftitm- Corpora
mam conci- taMftint teiiueSjUt in exhalationeffl,quaeincendi poteft,re-
fiant,
folvatttur; qtiae yerb liabent partes magis fixas, illa in carbo-
iieM vivum , pef cbrpus uftile fe paulatim propagantem,
tanttiM pofiunt kacen di.
Ignis in earhonihus, & praefertiM iis, qui cineribus funt
te£ti, diti fe confervat, quia aliquanidiu ibi alimentuni, feti
fflateriam uftilem, iiiveftk: qtiod non ita ficile, ob kaipofi-
toscirieres,difliparIpPteft.
IgnfceffeHa,[>
Ignis ifiduck Vatlos iia corpora colores, dum particulas
(2?* eorum cortuaa nainimas fuo motu varie difponk : urtde globuli
vatio.
aetherei in Illa iftcidentes, aliaM atqtie aliam proceffus &
cireunivolutionis aequifutit.proportioneM/in qtia colo-
ruM natura, ut poftea dbcebinaus, eonfiftit.
Ttindit & liqtiat omnia eorpofa, quoruna partes adeo
quideMfuntfixae,utnoiaavolent;non tanaen tamfirmiter
fibi muttib adhjerentes, quin ignis unamquamque poffit fe-
paratim agitare.
Idque perficit, dtina particulas eortim vehenaeiati fuo
motu a fe nautub feparat, inter fe agitat, & inflectit.
IndUrat & exficcat quaedam corpora, qttae conftant qui-
bufdam partibtis tenuibus, flexibilibus, lubricis,& aiiis craf
fis ac ramofis, inter fe naiftis, fed non valde connexis; disji-
ciendo &.diflipaiido eofuna partes flexiles & tenues,quibtis
diffipatis craffae & ranaofae complicatae & folae reli£tae, ac in
fe cofifideiites, neceffarib indurantur, cuna a calore ignis
ampliuSjOb fuana cohaefionem & craflitiem,interfe fatis agi-
tari neqtieant. * Cum
Cap,III. P H Y S I C E S, 89
V, Gtim autem per exhalationem hoc jaaodWa rciiquispaf-
tibus aliae feparantur; priiaab prodeufit fpirittis ardentes£
deiftde aquaeinfipidae, dejiiqtie fticci a£res fiye aqtiae ero*
dentes,;quaeexfalibus>nOiftri^
eliciufitur, Magfta vi etiam ppus eft,adfubliriaataex argen-
tb vivb & fijiailibus attollenda; atque etiam in pleis > eeor-
ppribus fiecis peir exhalatlpnem educefidis;qupdfatlseoria»
laaodenQftpoteftfteri, nifi illa fiecaeprpofa>pefaquaMaft
fufam, poros corporumfiecorwm aperientem, adQlepruria
edu£tiOnem praeparentttt. Atque laaec offlnia propter di-
verfana partiunamagftitudiftem,figUrana, Vel cohaeflofteffl,
fiunt; proptef quae alia aliis facilius yel diffieilius dkiblvun-
tur, vel iri altumattollurituf.
Igttis lapfu temporis,pleraque corpofa yehementifilmo
& cbntinuo fuo haotuin mininaas paftieulas confringk>di&
fplvlt > & in fuiaauna attenuat ac diffipat, &feltquiascojayef-
titift calces & cineres, quae eonftantparticti|isdUfiS>cfaflis,
raniofis,pofofis, & afpejis,quafigufatione ab iguejdisjicl &
incendi nonpoffunt.
Siautem calces & cineres, quorumpafticulae funt dtirio-lVitri htttttr*
fes,vehenaentibribusignibus excbquaiitur, pauiatMairanau?'&origq.^
liilli, quiafperitatem inpartieuiis cineruna efficiebant, dif-
ffinguntur, & particulae inter fe agkatae, arctitis uniuntur, •
>
politintur, &laeves evadunt; quaetamen iii exiguis taiattiiaa
ptiftftis fe nautubimnaediatecontinguiat:atque itaprbdu-
citur cprpus quoddam durtina,diaphan.una,& ffagile, qtiod
lios vkrum appellamus.
Httjus pellucidkas iii eo confiftit,quod per eiusporoslae-.
yigatos,elenientuna fecundi generis,undique advenieiis,
quaquaverfuni ad fineas re£tas, vel ils xqwipbiigntes, poffit
M, trarifirej.
 §6 vT u N DVA M E; N T A:.' Cap^tV;
tfaftfire;firagilitasverbexebOfkur,qubdpartieulae ejus in
exiguis puftctis fe mutub ifflMediate cofitingentes, & inter
fe eohaercntes>fivel pauxfiluM loeo Moveafitur>ceffeiatco--
haerere atque kafraiagafttur. Dum auteM vitruiriifuftdktir
>
yelearidef,pafteseitis, ifi diverftiiaa du£tae, pofius fe iriutub,
t>b earum fiexibilkateMabigfte aequifitafta,feqtitinttir,&
afiae5 fiipef allas > etiria iffliaaediato eOfitatiu, ftuurit > quafti
pftaftirib disiuiigafttur : & hkic inanet turia eatumcoha?-»
fentla.

V,:G-A';PU T IV,
&eaftum&ri$,&mo
,..' 'verfmoccafum.

W0^rW^- ^" hocteliurisglobo obfervaturaeftusftiaris,

Jplll WM, Pe^P^tl*b fatixti & refluxu reciprOctis;'; iteiaa
!l§ft mM' nTQtus aqu$ & aeris, ab ortu ad bccaftim pcr-
^^J^^r petub tendens', & intra tropicos percepti-
"^^5^^ bilis.
Cdufa tffus- ' Et quantuiii ad aeftuni maris attinet, laic orittir ex eo,
marii. qribd: cbeiiiM nbftftiiaa ^eculiare, (elaufilM illb circulo A
£ C D, queril Luria L fiiaguhsMeriftbus percrirrit) fuo,
circuiiaterrani T,rapfu>&interLuiiam&terfaiiicelerio-
ri,quaffl alibi, iiltefnuxu,terfaftiadaliqubdfpatiunaextra
ccritruiaafuiceeldeturbet. HiftCenirilOflUntuf dtiae angu-
ftiae,inillo Cbelb feti voftiee fibi mtittib diametralitefoppo-
fitae, unainter lunam & tellurem, altera iftteftellrifem & il-
lafta opppfitampeCUliaris cceli, extfenakatis parteffl, verfus
c]uaftatellus,abiftterflujsUfubtilisniatefiae^ five cbeli,celc-
fioflyfiritpfbpulfa.';" ; ; " "'
Dum
Cap.JV, P H Y s. i e E; s. 9..r.

Dtuia kaque torrens noftrieceli,utrafqUeillasanguftias

celerius, quam alibi, interfluk, premit ille Vehenientius^e-
reM&aquasnaaris in iftispartibtis exfiftentes,eafqueiride
abigit, & Verfusikotaattoilk ,ftuxuftiquefackV
CuM autem ob dktrnurii terrae mbturii,qul 24 horis per-
agituf, iila pats matis,quae Lunae erat obverfa,cL Luna paulaf
tina avertatur, fenfina etiamceflat, in illis partibtis, aeris &
maris preffio, quo aquae-, a litoribus verfus alttim relaben-
fes,refluxuniniarisfaciunt. '
Dtirat autena ille naaris aflauxus> ut & refluxus, per 6 ho- EptSdtiH-
quiailla maris-ad Lunana,&dtias illas oppofitas coeli tio.
ras;
aiagttftias, obverfio. per 6 laoras, ob telluris 24horartifia
circtiiiavoliitiofiena etiam durat 5 ficut etiam ipfa ab illis
,
averfio. "

' M 2 Et
 9% T U WD A M E H T A CapTV.
Et quofiiam Luna, praeterpropter, vigefimam o£tavam
fui ckculi A B C D parteM, quotidie verfus occafum de-
currit, hinc contingk aeft ufflmaris quotidie, horae fere fpa-
tio, retardafi; propterea quod telluris fefe ckeuftavolventis
partes,idebtantO:tardiu.sadillas cceliattguftiasperveftiant.
Vartetas, /Eftiis maris in quibufdaffl lo cis eft magnus,in quibufdam
parvus, in quibufdam nullus; quod contingk ob lkoruna
divefftiin fittiffl, diverfas aiiguftiasfretoruM, naare diverfi-
mode fpaeioftiM; Ut apparet in Mari Medkerraneo, ubinul-
Itis vel exiguus, & in noftro fifiuHollaiidico Atiftrali, ubi
fflagnus obfervatur aeftus ': vel Ventos varie adverfos vel
averfos. Venti eftiiaa laiotui naaris adverfi,immkiuuiit
3eftuM,qui aventis averfis juvatur. Fretaautefflnimisan-
gtifta, inftuxum niaris non adniittunt. Ereta valde longa,
quale eft naare Meditefraiieum, ab aquis naaris, in ea inapul-
fis,non facile aut Mtiltumrepientur; brevia ver b facileM re-
pletiQftena admittuftt.
^Eftus marini in quadris luiiaribus five quadfatis Lunae
,v >
afpe£tibus, cirea A & C funt niifiores; ifi coniuiictioni,.
btts verb circa D, & ppppfitioiiibtis circa B, five novL
lunio & pleniiunio, aeftus foleiit effe altiffiriai, prppterea
qtiod eoeluMLufiae & nobis peculiare A B C D, utex ante
di£tis patet, nbn fit exa£te rotunduna, fcd ellipticuna, naaio-
raque iiater tellureM &ftiiextrefflunaexhibeatfpacia,SQli
5 lateralia circa A & G, quana diametraliter ei oppofita
circa B & D. CiiniitaqueLuiia>iftquadratisafpe£tibus,
fit in niaioribus iftis fpacks, ob laxiores iu iis locis & inter '
telliireni; & Lunani anguftias, minor etiani ibi eft aqtiariiM
prefiio, & fic minor aefttis. CUM auteni in oppofitionibus
6 conjundionibus, Luua exfiftat in ar£tioribus illis eceli
angu*
Cap.lV. P: H Y S/.i C E S.' 93
anguftiis, hiiac niajor ibi> ab interfl.uente ecelo, eft aquarum
preffiof uflde tune naaior aeftus ibideMoritur^ ,;-,;
Neque his adverfattir perigaeuria vel appgjeumLuiafe;
nana fiveiliud acopiofipre ifflpulfipfievyel expulfipne :ma-t;
terijeeceleftisjinvel extra Ltirtaeyofticeffl, eontkigat; fivea
'majore vel minoreLunae yerfiis tellurem propulfione figif,
uti aiatehac fuk explicatiim: mauet tamen femper eadem
coeli noftti peculiaris figura elliptica; uftde etiam neceflafib
jasaiexplicataillavatietas,inMarinis aeftibus,tafflift apog«p
quana in perigaeo, proficifcidebetv
Quoniana autena Luiaa feftiper eft prope planuM eclipti-
cae, quod plano aequatofis terrae >
feeuftdufti qri^d feltus;
diurnoiotatttr fflotu,iafttumin aequhaoetiisi dife^te bppp-
nkur; cumque ex iua: dire£ta bppofitibne,maxitnafequairir
aeris & aquaruM preffio,; idekeovrriaxiiiii sefttis ckea lla;
tenapora,fflinbrcs extrailla, folent cpntiftgefe. ;
In lacubtis & ftagnis,afflaiiremotis>nullifurit aefttis; qalia^<eftus
Cutnulliif '
Lu-1\ in la-
ob laaiftorem eorufta fuperficieffl, aquae in illis >prQpter ciibus&»
praeferitiam>ab interfiuente ecelo,niultb magis>-&zienfibi^ ftagnis,
nae
htef In uftam paftem,quafflinalteraift>prcftainoja:pbflwntw.
Motus aeris & aqtiae, qrio haec corpbtaab prieote .Verfus Caufdmoin*c
aerit
occidentem fub tropicis tendere aninaadvertuntur,brigi- aqua * &>
verfm
nena ducit ab inaequalitatepartiuai,ex quibustellus;conftat.0> orientem.
Terra enina cum fit folidior & pbfiderofior aere & aqua,
liiiac cireunarapkur illa multb celerius verfus Orientem
quam aqua, & aqua quam aer. Itaqtte eum aqua& aet,tar-
dius feratitur Verftis Orientenaquana terra, hine videnttir
prioraillacorpora verfus occafumtendere-.eodemmodo
utnavistardiusprove£ta verftis eundem loeum, ad qtiem
altera navis eeleritisfertur,in contrariuna tendere videtur
iis,quiceleriorivehuntur. M 3 Eft
 ?4 F U N ,D A M E N T A Cap.V.
Eft autem ille mottts fub tropicis pcrceptibilis, extra illos
infenfibilis: quia terrac rotundae pars, qtiae intra tropicos eft
fita, quippe a polis tclluris reniotiflima, celerrime verfus
orienteni circumrapitur; tardiils verb illa, qttae, extra illos,
polis eft vicinior: tit ex fola globi telluris gcographiciinfpe-
ciione patct.
C A P U T V.
DeGeneratione, corruj>tione,mixtione, temperamenti-s, '
*
&efuaUtatibw.:--
^|P§r^^\:V"NT;E:Q!U;A M ad reliqua> qnae, ift labe teilufis:
^^wiwM: :globb paftiiaa occurrunt, deferibeftduna prp-
^^fe^:\l\ gfediar, aliquiddemutatipfiibus rertiiaanatu-
.noiaputQcoiaaftapdeMtelligippffeyquae quo-
tkai^fthbegibhS^
Mutitttoiies•: Mutatioftes, quae in.rebns liaturalibus jftuftt, fuiatyel acei-
rerum natu-> dentatiae^qiiilbus
rdium. '" fflutantuf aeeidentiaquaedana, qttaeefien-
tiaMireiaapftcoftftituunt;;taliseftfiftaplexalteratio reffige-j
fatiOjaisyVelcalefaftiQnis.: kem au£tip, vetdifiiifiutip fina-
plex;:yelftiiat effefitiales, quibus effentia feu forma rerum
ifiiiiautattir>mt:generatiQ &cPfruptip. Nullae autem daia-
turimutatioriesftibftaiatiales ,fih;o:iaaifiis produ£tioiiemcx-
eipias :quiaptaeterillarriftulla.Ufiquam nova generattirfiib -
ftantia;;fed,iaaateriaj quae eft fubftaiitia,.fenaper in generatio-
nibus.& alteratipfiibusjaccideiataliter,vel cfientialker, fe-
cunduiaa liaodOs antehac/ itaTorniae d;b£trina,,explicatos,
tantiim modifieatur; :: :. .;
Ceneratio, .Generatio definiri folet,nautatio a privatione fubftan-
tiali,
Cap.V. P H Y S I C E s. 95
tiali,adfofmaiaafubftaiatialena,iiaiaaatcria.Sedcunantilla fo-
rnaa fubftaiatialis,ut ex antedictis patet,& ex poftea dicendis
niagis patebit, in rerum natura" dctuf, praeter ariiniam ratio-
naleni;iaec iftafornaa ab iis,qui eam aftrutint,intelligatur,ut
ipfi apcrtc fatcntur; & proptcrea ab ipfis explicari nonpof-
fit; laaec gcnerationis definitio rejicienda, aliaque, fi fieripo-
tcft, fubftkuenda vidctur.
Generatio kaque cftmatcrkeinpartcs infenfibiles, & in-
terduna etiam fenfibilcs,fcciindtim fituna, figuram ,quantita-
tem,motum aut quietem, cofiftkutioni reruna conveniens
adaptatio. Praeter haeccnina clariflime intelligibilia, nil ad
res conftittiendas ift rerum natufadari vel obfervari poteft;
caqtie ad carumcPfiftitutioiaem Pmiiirio fufficiunt; ctim
per ea natttra & effecta Caruffl re£te explicehtur.
Atquehinc janaintelligimuSjinftirpis velbeftiae genera-
tione, nonmagis, quam in conftru&ione-donausvelhbro-
logii,qtiae iifdemperfickur principiis,npvam'!fubftaiitiarii
produci;fed tantfina materiam,qu* eft fubftantia,fecundum
illa principia cuiufque rei conftitutioiai convenienter
,
difponi. " '"'-'
Partium infeiafibiliuiai COnVenichs adaptatiofit, ex: gf. iri
generatipftefanguinis,la£tisvel vaporis:fenfibiliUna'&ki-
fenfibilitim,in generatione ftirpis vel aiaimalis.
Haec adaptatio cuna ka monaentpifiefi nequeat^geftcra-
,
tib etiariiifilfi^
1 '''

: Quatenus in e:a:Infefifibfles;pattes;^^^
tenipefaiiientuni;:qtiatenusfenfi ' ;
.Temperamentum ex;a&Qrtittii fententid de^riki pbteft, Temperd-''
i
elenaerifbfufh eleMfdrit1arluria^ mentum.
"'
ebfiv:ehieritia;.Sedijub:tt^^
mifta
 96 FUNDAMENTA ' Cap.V.
mifta dicuiitur, lion magis requiritur quatuor elemento-
rum dictQrum concurfus, quafii ipfa, quae dicuiaturnaixta,
requiruntur ad conftituenda haec corpora,quae elementa
dici folent: nam ut ex tcrra, aqua, aere, & igne fiunt mixta;
ita ex mixtis fit viciflim ignis, aer, aqua, terra.. Cunaque
elementa di£ta in mixtis non maneant;iia carne enina,ex. gr,
nulla terra, nullus aer ve.l aqua obfervatur: neque ex ho-
ruiaa mixtione proprietates mixtoruna oriri, aut explicati
pofliuat;ut apparet in colore, fono,faporc, luce, lunaine, &
corporum mixtorum occultis qualkatibus di£tis, aliifque
innunaeris. Idcirco fruftra fe fatigare vidcntur \), qui elc-
naentorum yulgb di£torum mixtioni, feu mifcibilium(ut
ajunt) alteratorumunioiai, omnium rerum laaturalium ge-
nerationes & proprietates adfcribunt;atque ex eaillarum
tempcramentadeduccre conaiattir.
Temperies autem re£te dcfinitur, particularum infcnfi-
bilium,fecundum motum vel quietcm,kem fitumjfiguram,
& magnitudincm, in partes fenfibiles contextus, qtii rebus
naturalibusconftituendis eft conveniens.
NamJt tali quatuor iftorum principiorum complexio-
ne, quibus haec conftat, onanes corpbrum naturalium, tam
hQmogeneorum, quana hetcrogeiieorum,qualitates, fpe-
cifice'vel faltem generaliter explicariintelligibiliter pofiuntj
uti ex fequentibus, ut fpero,iniiotefcet.
3J ndtttri Cuirique illae primae i,amepnimempr atae qualitates,nihil
fuieflma-" ;infecontineaftt,quodftOftclariffimepoffiti^^^ omncs
nifeftum;
lichnobis; etiaiaialia?qualkates,,quippequjecxiisoriaritur,naturafua
'"
xnterdum ftt fiint manifeftae^nullaeoecultae;quafflvisfortedeMultis,qua
OCCMltum.:-,
.:,.j^ipjaeiabiliisprifflis,jjpeci^cee^iiftituantur,ignoremus.
;
^ ,
,
fit;uv,ftgura,quiete&magnitu-
dinc
Cap.V. P H T S I C E S.V 97
diftepartium naturamretum explieare poffumus, attribui-
mus ipfis qualitatesnaanifeftas; ubl autefii ex principiis jani.
commemofatis hoc fpecifiecpraeftarerioft poflumus > oc-
cUltas qualkates ipfis adfcribere fblemus, Unde coilftat,
oCcultam qualitatem nih.il aliud effe , quana rnotum vel
qtiietem, itcm fitum, figurana, & fflagnitodinenipartiuffl,
qtiae aliquibus ftintineogfika; ut vel ex folo magnete & aeftu
maris patet: quae quamVis per haec priiacipia fatis clare expli-
eentur,tamefioccultae qualkatisnomen paffina apudpleroC
qtieinveniunt.
Si quis itaque praeter hanc, aliquam aliam qualitatem oc-
cUltam>aformafiibftailtiali,velalianon intelligibili caufe
ortam, cujus eogiikionena htinaanum ingenium abfolute
affequi non poteft, ftatuat, ille entia multiplicat abfqtie ne-
ceflitate;& altis,arcana reruminveftigare volentibus,viam,
quae ad veram earum cognkionem affequendam dticit,
quantum poteft, praecludk. .-,'.
Qualkatum autem nomine iritelligimus oriine illud, a Qualitas. &
quo res aliqua poteft qualis denominari.
Inter illas, quae praeeipuum inrebus naturalibus explican-
dis ufum habent, fuiat ealor ,ftigus, humiditas, fieekas, quae
prifflaeabaliis folentappellari; ac praeterea craffitics, tenui-
tas, denfitas, raritas, ftabilitas, mollkies, durkios, fluiditas,
aquofitasjoleaginofitas,vifcidkas,volatilkas, fixkas,flexibi-
litas, opacitas ,perfpicukas,&c.item fapores & odores, de
quibus,ut delumine,coloribus,& fonis, agemus in do£trin&
de fenfibus; item vires detergendi,ineidendi,adftringendi,
laxandi, aperiendi, obftruendi, purgandi, &c. de quibus ki
MediCina.
Calor ahus actualis,alius potentialis.
' //*/'"' V'^ Calor
 98 T U N D A M E "N T A-r Cap.V,
Calor & Calor a£tualis eftnaotus particularuna infenfibiliunava-
frigus,
rius: frigus autena eft eartina quies.
Ad ealbrena requkktir motus varius, qtio particulae in-
fenfibiles variis determifiationibus, aliae ad dextram,aliae ad
finiftraiii; aliae ftirfum, aliae de orfuna; aliae antrOrfuni, aliae re-
trorfum,inter fe agitentuf. Atquehincpatet,naQtuM aquae
fluvialis vel vefiti,qtioilla ka hanc vel illana partena fertinttir,
necpulveris arenacei agkationeni, qua ejus partieulae varie-
inter fe cofiturbaiitur, noii effe calorem: in iftis enimnon
cft agitatio varia; in hac verb non eft naotus Varius partitim
' irifenfibilitiiai,qtiiafingulaeparticulaearen3efunt fenfibiles.
Sentittir verb frigus > velperminoris caloris perceptio-
iiem,veldum ex qftiete partiuiaa quarundam cbrporis ex-
ternatum, effluviainfcnfibilis frarifpirationis, ob porosfri-
gor e claufos,iftapediuntur;unde inordkiatus qtiidam mottis
oritur, qui certana quandam fenfationem produck, quam
nos frigoris perceptionemappellamus.
Rarb hae qualitates abfolute fiiniuntur,fed fere femper
conaparate; ut,cuna corporis alicuius contacii particulae ce-
leriiis moventur,quam partictilae manuuna noftrarum, illud
caliduiaaiudicamus; cum tardius,frigidum; & maiium tinani
alterd calidiorem habentes, idem corpus una manu cali-
duni,alter&frigidumfentimus.
Atque exhisiiitelligimus,curvulgb,quamvisnonfatis
bene, calor defirtiatur qualkas a£tiva, homogenea congre-
gans, & heterogeneafegregans; ae ftigus, qttalkas homoge^
nea& heterogeneaconiungens. Haec enim congregatio,
ut & fegregatio,vimotus & quietis perficitur;utivel ex fblo
vanni vel palae ia£ttt, quo tilticum ab admiftis paleis fe-
paratur; & ex eartim qniete, qua trkicum cum paleis vel
coniuu-
Cap.V. P H Y S I c E s. 99
coniungitur, vel eonjtinctttm nianet, fatis clare innotefck.
:Quod atiteni calor a£tttalis nih.il alitid fit, quam varia par-
ticularum infenfibilium inter fe agkatio, id matiifeftuiai eft
ex varia agkatione, eaque vehementiore, tuide ilte origi-
nemduck. DunieninaHgntina,infuperficiemcorporisal-
terius duri vehenaentius & diutius ultro ckroque ftipvetur,
ealor in utroque excltatuf; qtiiavarius mottis partium infen-
fibiliumlaaotu ifto ka iftis corporibus producitur. Idem pa-
tet exradiis fblaribus,tefrae velalteritis corporispatticulas
verberantibus,eafque varie agkarttibus, & hoc Modo calo-
renaexckantibus. IdenaetiaMpatetexcaloriseftcdis; nam
duna corptis aliquod vehemefttius calens alterttm cafefacit,
partes alterius corporistantum vehenaenter varieque nao-
Vetjtit adoculumapparet in aqtia ,ab ignifubie£fco effer-
vefcente,&vapores emktente. Quiverb aliquidaliudin
calore, praeter motuiaa hunc,ftatuunt,illientia naultipiicant
abfque neceflitate. Nana per hune Motuna onines caufae
& effe£ta,inter quae etiam eft caloris fenfatio,que nihilaliud
eft, qtiam iftitts motus jana defcripti perceptio, intelligibili-
terexplicari poffunt.
Trigus verbeffepartiuni infenfibilium quietem, v^lnai-
norem naottim, eonftat ex refrigeratione corporum effer-
vefcentium & candentium. Nam aquaex.gf.fervidaubi
defervefck, ad maiiifeftam quietem partium perveiik; &
ferrum candens, ubi nonnihil de fuo calore remittk, liqtio-
resiniectosnofiampliuska vehementera ferepellit;liaab >
ubi pltifculumeft refrigeratum, aut calor eius plufculum eft
remifltts, relinqukliquoresinfuperficiefua quietos.
Calorpotentialis eft aptktidoad incalefceiidum, vel ad
calefaciendum, orta ex particularuni & pororum alictiius
N 2 corporis
 I0O F U N D A M E H T A' Cap.V.
corporis tali difpofitione, utfubtilisMateriaillas vehemen-
tius naovere, velin poris ejusyehenientitis iiaoveri,& parti-
culas iiiiis coiatentas iiiaiore vi agitarepoflit. Sic calx viva
yocatur potentia calida, etiana tuiai, ctuaa ad ta£tum frigida
apparet. Atque onania corpora, in quortuaa particulis naa-
gniis motus facile exckatur; itemque omnia,quaetaleni nao-
tuna in aliorum corporum particulis excitafe apta funt, ca-
lida appellantur; ttt ex. gr. pip er, zinzib er, fpirkus vini.
Contta verb omnia cOrpora, qtiorum particulae nonfa-
cile agkantur; itemque oriania, quae agkationemparticula-
rum alterius corporis apta funt inapedire, potentia frigida
dicipoffunt; utlaciuca, acetofa,acetum.
Et quia fepe idena corpus quorundam aliorum corpo-
jrum particulas aptum eft vehementius agitare;atque e con-
tfaimpedke,nequortindam aliorumparticulac veliemen-
tiusagkentur; hortimrefpe£tufrigidum, iftorum verb ca-
lidum dici p oteft. Ut apparet in pulvere nitrofo, qui frigi-
dus eft,refpe£tunoftficorporis; ratione verb carbonis vivi,
calidiffimus.
Humiditas Humiditas & ficckas etiana ftuat a£tuales, vel potentiales.
trficcitas. Humiditas adualis proprie tantum eft ftabilium corpo-
rum,ctiniparticul^e aqttae, vel alterius liquoris fenfibilis, e.o-
runa pofis kainftint, tit ipfis iiihaereaiit. Nam liunior ab
hunao five tefra dicitur; qtiia illa,multis iia locis, aquis perfu-
fa,efthuiaaida,feumadida. Talis eft arbor, gramen, velve-
ftisaquamadens.
Sicckas a£tualis eft ftabilium corporttm, ctim ipforuna
p ori nullis liquoris fenfibilis particulis, fed folo aere vel fub-
tiliinateriareplentur. Talis eft in arena exficcata.
Humiditas verb potentialis proprie tribuitur liquoribus
,
craf-
Cap.V. P H Y S I C E S. IOI
crafliufculis; qtiia alioruna corportim porbs ingrefli facilc
•»
illisinhaerent. Talis eft in aqu&, olecvino.
Et ficckas potentialis proprie tribuitur liquoribus tenuif-
fiiaais, ut ex. gr. aeri & fubtili materiae; qtiia aliorum corpo-
rum poros apti funt perv adere, ita ut iis interim non adhae-
reantjiqtiorefque fenfibiles faepe etiamexiis expellant.Sed
abufive etiana hunaidapotentia dicunttir corpora ftabilia,
quae quocunque modo huniefieri, vel alia humectare; &z
ficca potentia,quae vel flceari, vel alia exficcare aptafunt.
Cum verb aer hunaidus dicitur , hoc fit ratione particu-
lartim aquae, invaporem refolutae> quae per illuffl fuftt fpat-
fae; ut etiam ipfis fublatis dicituf ficcus.
Et quodattinet ad huffliditateiaa, quana pleriquePhilP-
fophi aeris elenaento di£to tiibuunt, nullaffl ejus rei ratio-
neffl agnofcimus, nifi qubditaipfis conveiiiens fit vifum,
ad duas, ex fuis quatuor qualitatibus, fingtilis fuofuna qua-
tuor eleMentoruM affingendas.
Craflities & tenukas refpiciunt naajorena vel rainorem Crafiities
<
magiiitudineminfenfibilium particularum, ex quibusfenfi-'&> tenuitas.
bilia corpora eomponuntur. Ita fpirkus vini dickur aqua
tenuior, qttia particulis conftatminoribus.
Denfitas & raritas fpedant poros five intervalla, quae."DenfttM ty
fuiitinteriftasinfeiifibiles particttlas: itaut corpus dieatur'raritas.'
denfum,inter ctiiuspartictilas patiea funt intcrvalla; utmar-
mor. Rarum verbinter cttius particulas muftum fpacii in-
tercedit; ut fpongia. Nec tilla alia raritas, vel denfitas, in-
telligibilis dari poteft.
e
Raritas vulgb dicitur tantum a calore oriri; fedrevera
etiam a frigore originem dttck, ut apparet iii glacie,
qua:
aquje liqtiida;; & in metallis, quae frigore conftri£ra ipfis
.
N 3 liqtiidis
 102 F U N D A M E N T A1 Cap^.V.
:-.
liquidisfeufufisittftatant. Idemex eo etiam conftat, qubd
.

aqua fervida in vas angtifti colli terhpore gelido inftifa,

pfimufta ab aeris frigore aliquantum condenfettir & fubfi-
dat;fed afttequam congeletuf ,furftis attpllatur & ratefeat.
Deftfitasiifplpfflgbfe pfkt dickur: fed ofkrif etiama
calbre, ut apparetln liquefa£tiofteMetallQruffl& glaeiei, vi
caloris fa£ta; cum illa eotpora liquida, fiftt grayibra feipfis
coiaftfi£tis: kerit in nivis, a calore liqUefeentis, cOftdeftfa-
tione.
RaritasaUteM, quaeifiglacieMaior,quaniinaqua,obfer-
vatur,ex eo originem duek,qubdpafticulae aquae,paulb an-
teipfarum cofigelationem > ob fubtilis materiae ex frigore
iMMlfiuttiMM0ttifti>figide evadentes,dum afubtili materia
etiamftuminterfe agitantur, tana ar£te, ut flexiles aquae par-
tes, fibiMutub, obillana rigidkatem & curVas fuasfiguras,
coftiunginon poftiftt; fed a fubtili materia agkatae,alias par-
ttculas a fe abigaiat, ut kamaiufcula fpaciola circunife fa-
ciant. Nec iaairtim eftparticulas aquae jaria rigerites,a fubtili
matefia ihtef fe agitari, nori autem fte£ti;iiainor enimvis
requiritur innoiinullis corporibus ad illa loco movenda,
major adillafle£tenda:utapparetinbaculoferreo,ka terra
jaeentcquodimpnlfupedis facile de loco moyetur,difiacil-
linae vef bfledkur.
StaUUtJi. Stabkkas oritur ex ^quacumque partiCularum infenfibi-
liumadhaefione;firmafcilicet,utinlapide;atitinfirma,utin
ceramolliore.
I>tmties. Durities ex onanimode firma ipfarum adhaefione. Qu«
oriti videtur ex qtiieta & ifflmediata eartim laautua coii-
ta£tione,qtia likuutur maiiere in eo ftatti, in quo ftint; talis
durities eft in glacie: vel ex vineulis, quoruiaapartes fenau-
tub
Cap.V. '. P. H Y S. I c E s. 103
tub imiaaediate & quiete contiiagtint, easeohibentibus;talis
durkies eft in aere, quo vefica vehementer eft inflata &
tenfa.
Mollkies oritur ex non omnimodo firnaapartium ad- MoMties.
haefione:quae faepe ex eo originem ducit, qubdpartesafe
laiutub fint feparatae,& aliud quidinter illas intercurrat; talis
eft inarefta: vel quamvis fe mutub inamediate contifigant,
qubdfaepeeorufiacofportim particulae fint ftexiles; taliseft
in molli cera: vel certe definantki ramulos quofdamflexi-
les, qui fibi mutub aniiexi eas levkeriungunt.
Fluidkas fit ex disiunctione & motu particularum infen- Flmditits,
.
fibiliuna. Taliseftinaqua,vino, aere.
Aquofitas defignat partes illas fluidas efle laeves & obloft- Aquofitas.
gas ,eafqueinterferepere.
Oleaginofitas denotat,illas inter fe repentes effe ranaofas. Oleaginofi-
Vifcofitasfigrilficat, illas aegre & leflte a fe mutub ctisjta.il- tat.
Vifcofitas,
gi: quodfit velob oleagkaofarum vel complicatarufflpar-
ticularum cfaflitiem,vel ramufculorum multitudinem,faci-
lena earum motum & disiun£tionemimpedienteffl.
Quod autem in aqua particulae fint disiunctae, &Variein- Aquofitatis
ter fe agitentur,ex eo apparet, qubd quaelibetcorpora liqui- fitatis &>> oleagino-
ratio.
da in aqtiana etiana leyicule conie£ta, facillime fein eam in-
finuent, per eamqtie fe diffurtdant: & deinde, qubd fal, in
aqttam conie£tum ,(quamvis illud aquafit gravius)iftipfa
diffolvatur,& pertbtamejtisftibftantianadiffuftim, etiamin
fumnaam eius fuperficiem efteratur; quae fine naotu particu-
lartim infenfibilium aquae, nullo riaodo fieri poffunt.
Quod verb aquofae & oleaginofaepartictilae intef fe re-
pant,patetexeo,qtibdaliis corporibus duris facile adhae-
reant, a quibus aliae poft alias, fiinter fe volarent, celerrime
difcede-
 104 F U N D A M E *t T A Cap.V.
difcedcrettt,&ta£ttimCitiffimeeffugerentjquemadmbdiim
in aere & vapofibus eontingk.
Laevitasparticularumaquae cxeo iiinotefcit, qubd cor-
pora aquanaadefa£ta,leviffinaoealorcvel aeris agitatione
exfiecentuf:.dum fcilicet aquae particulae, piaantbus unciftis
orbatae,vimotus caloris Vel venti,ex cOrporibus,iri quibus
haerent> faeile excutiantuf. Contrarium fit in oleo, quod in
corpus ftabile collapfum, propter fuos ramufculos, diflScul-
ter cxcutitur, & diutius eiinhaeret.
Et quia aqua habet particulas laeves, idcircb diniculter
cQngelattir,dtim ejus patticuke, afubfili materia agkatae, fa-
cile a fe mutub feparantuf. Contra verb oleuna, biityrum,
& aliapinguia, ob ranaofas fiias pattictilas,afevi frigore fa-
eile eohaerent, & inter feeonaplicatjecQnftringunttir.
Partieulas, aquaffl conftituentes, effe oblongas, videtur
probari poffeex aquae gutta,defolido aliquo corporede-
pendente. Naiaa fi illae effent orbiculares, vel cubicae, vel
quadrataL & oblongi figurS praedkae, nulla ratione diu intec
fecohaererepoffent. Quodiamfacilefit,obearum oblon-
gaiiafiguram&fiexibilitatenapartiuffl, quainterfecontex-
taemanentes, gtittam a corporealiquo dependentem con-
ftituunt.
.Vokttlitas. Volatilitas eft infenfibilium particularum ad diffipan-
dumacalorefacilitas, orta non tam ex eatum tenukafe &
infirnaa cohaefione, qtiam ab Catum figura diffipationi apta.
Talis eft in viiiP, fpkitu vini, aqua.
Bmtai. Eixitas, contra, Talis eft in fale, aceto.
Qupd autenafigtiramultum ad volatilkatem partiuna fa-
ciat,patet in velis navigiorum,& puerorum draconibus vo-
lantibus ex charta fa£tis, quae vitiata figura, naves non am-
piiiis provehunt, nec in altuna volant. Elexi-
Cap.V. P H Y S I C E s. 105
Tlexibilitasfignificat, partieulas,falvd earum cbhjefione, Flexibilftas.
fitunapoffe mutare; quod oriri videtur ex particularuni te-
iauitate & pauckate: ut apparet in tenui ranaeiato bactili,
quodflexileeft, cumbaculus craflus exficcatus fitfragilis.
Eragilkas fit ex particularum ififenfibilium craftitie, pau- Fragilitoi.
cislocis &inexiguis puiictis fe mtitub immediate Coiatin-
gentium, qub fit ut leviore motu a fe mutub feparentur > &
itafrangantuf: ut apparet in vitfo.
Qupdfires, cuiuspartes falva cohaefione fituMpoffunt
mutare,inlongunapbffitprodtici,duciilis VOeatur: qtibdfi
i£ttt naallei partes in longuna, lattifta & profunduna faiva co-
haeflone novUfia fitum poffint acqtiirere,naalleabilisdicifp-
let. TaieeftaeSjatiruMrferrum.
Qupd fi res flexilis h abet tales partes, qtiae, duM fle£tun- Curqtttt-
anguftiores naneifcantur, damflexaiin
tur, poros quana ut fubtilis Mate- priflinum
tia libereper eos poffit tranfire; eaeque particulae tamfiiat.ftatum refi-
durae, ut fubtilis materia novos poros fibi ad tranfeundurri liant.
non poftlt parare, res flexilis in priftinuM ftatuM faepiflime
magno inapetu refilit, aliaque obvia corpora vehementifli-
me propellk; dum materia fubtilis poros, exftexioneangu-
ftatos, aperit, partefque nkniurii ar£tatas4 ie mutub niagna
virepellit. Taliseftarcus,exferrovellignofabricatus. Ar-
eus verb ex plumbo fa£tus non refilit; quia plumbum Iiabet
partes flexiles tammolles,ut eo flexo fUbtilis materiariovos
in-eo faciat poros, per quos cum conamode tranfeat, nulla
particularum plumbi inflexarumfit repulfio, nullufque ea-
rumrefultus.
Opackas ex eooriginemducit,qubd pofialicuiusepr- Opacitat,
poris praeclufi vel interrupti impediant, quominu.s radu lu-
minis undique ad lineas re£tas,ve! aequipollefttes,pro a£tio-
O nelu-
 I06 T U N D A M E N T A Cap.V.
ne Itiftainis transfefenda neeeflarias,tranfire queant.Taliscfl;
in niv e, tcrra, nube.
VeUnciditai, Pellucidkas cOnfiftit in ep qubd globuli aetherei ad
,
a<^ionenalumiftisadiirieasre£lastransferettdum,peralicu-
jus cprporisporos in onines partes liberepoffintiranfire,
Tafis eft in aere, aqua,glacie,:vkro.
Lenitas &> Huc etiarri pertineiit,lenitas &,acrimonia;quarumilla
acrimonia, ofitur exparticulis pbtufis, flexibilibtis & leviter.motis,
ut
obfetvare eft in aqua, oleo ,l^£te; laaec a partibus duris,fcin-.-'.
dcntibus,&ptingentibusjveheiaaentefnabtis: XJt apparetia
acetp,fale,pipere.
.
Neque hic praetereunda continukas. & contiguitas,
Contintiltas. Cofttiriuitas eorporis in eo eonflftit, qupd ejus partes, &
muttibimmediateeontingeiitesjinterfe quiefcaut. Atque
idep ftonpoteft cOiatkiUum diColvi,nifi tanto motu, qui
quietepartium corporiscontinuifit naaior. Alioquienim
iljeper fuam quietein,exlege ifflmutabilkatis nattirae,in fta-
tu cohaefi onis immediat3e,fivecontinukatis,permanereni~
tuntur.
Contiguitas. Cpntigukas corporumin eo eftfita, qttbd eorum extre-
naa inter fe quiefcentia, naediante fubtiliffima aliqtta & flui-
dlfiima ac infenfibilkerintercurrentemateria,quamproxir
nae fe muttib coiitingunt;velqiibd extremitatuni corpo^
rtini motorum etiam immediatus poffit effe contacius.
Propter hunc cotttiguorum motum,velfubtilismateriae ea
intercurrentis agitationem, contingk, ut eontiguafacilius &
femutubporrbfeparentur.'
Atqtte ita onanes aike qualitates fenfibiles,ex folo motu,
qttiete, figtira, fittt & hiagnkudine particularum infenfibi-
lium clariffime pofiiint explicari; & talis qualitatum cogni-
tio
<C%WV: v;::f:-'H':r:'f-';i"c'-r'Y.'' '1i6?
tio adhurrianosUfusfacillimeconvettipoteft.Sedquicuri-
queadiri&nfibilesparticulas nonattendetttes, calbrein, fri-
gus, humiditatem, & fiecitatem propriniis qualitatibus af-
fumferunti atque per illas onines corporum proprietates
expiicare funt conati,rnultum obfcuritatisitt Philofophiarii
nobisinduxiffevidentur;cuinhocearatiotte fieri ttori po£
fit: praecipueque illt, qui iftas qualitates fernper abfbiute
conilderantes quamvis plerumque fere comparate folurii
j
fumi debeant; & potentiales ab a£fcualibus nonfatis diftin-
guentes, certos earum^radusfinguliscorporibusattribue-
rurit, dicentes hoe effe calidum in pririio, ficcum 'm tertio;
iilud humidum in qttarto,frigiduni in fecundo gradu; & fic
de caeteris: qttoruriidecretisea in re non fine accurato exa-
mine eft fideiidum.
Temperiesfolet dividi in liiOderatarri, quam ad pondus; fempeu^
Ta
&immoderatam,quamacl juftitiam noft fatis betteappel-™" menti diffe-
rentict.
lant: nam temperies moderata cutis ex. gr. eft etiam tem-
periesadjuftitiani, cuinilla ejiis riatura optime fit eonve-
niens, quamvis nullius qualitatis ibi dicattir effe iirimode-
ratio. •
Temperies moderata eft in qua qualitatum eft niedio-
,
eritas.
Temperiesimmoderataeft,inqua qualifcunque quali-
tatiseftexceffus. •
IUi,quiteriiperamentum immoderatum in inaequalitate
quatuor qualitatum,quasprimasvocant, confiftere imagi-
nantur,temperiemetiam omnem iinmoderatam ad iilas re-
ducunt, adeo ut fit vel calida', vei frigida, vel humida ,'vcl
ficca; vel etiam calida fimul & httmida, vel calida & ficca,
vel frigida&humida,vel frigida&ficca. Quod nonfuffi-
O z cere
 IOS ¥ V N D A M E N T A'"'? Cap. V.
cere ex eo perfpieuum eft,quod mediocritasvel exceffus
muitarumaliarumqualitatum intemperie effepoffit,quod-
que facile contingere queat,ut,manetttibus quatuor iftis
qualitatibus in eodem gradu, teniperies corporis nihilOmi-
nus immutetur; dum fcilicet illud fit vel afperius,vel laevius,
vel acrius, Vel lenius, item rarius vel denfius. Atque ha&e^
nusdetemperie.
Gonformd- Conformatio eft difpofitio,quafenfibiles corporis natu-
tio.
raiis partes ejus naturae convenienter adaptantur.
Ea confiftitin earum jufta quarititate, five numero &
magnitudine; deindeinaptafiguratione, fecuttdum cavita-
tes & fuperficiem; denique in conftru&ioue fecundum re-
ffcunifituln&nexunii Atquehaecdegetteratione.
Ctrruptio, Corruptio eftmateriaeadaptatioinpartesinfenfibiles, &.
interdum etiamfenfibiles, fecundum fitum, figuram,quan-
titatem ,motuni aut quietem, conftitutioni rerum incon-
veniens.
Quoniam autem conveniens uni adaptatio eft alteri in-.
conyeniens, &eontra; ideo re£fce unius generatiq dicitur
alterius corruptio; &contra.
Corruptio eft prava conforrnatio,vel intemperies,
Vmreio. Inter intemperies excellit putrefa£fcio five putredo, qax
eft alteratio feu immutatio corporis.naturalis lente. fa&a,
utplurimuttiapartibus aqueis, aliifve aeri ambientiadmi-
ftis, quae, illius compofitiporos perrrieantes, ejus particulas
figura1 aut fitu immutant, effieiuntque hoc pa£to,ut qualita-
tes ab iis,quas prius habebat, yalde diverfas acquirat, & qui-.
detri tales, utab iis natura noftra abhorreat. Hoc manife-
ftum eft in putreditte carnis, & cafei, aliorumque.
Huc etiam pertinent petrjfi.catio>& exuftiOjaliaequefimi-
lesrerumcorruptelje, Petri-
Cap.VL P H Y s I c E s. 109
Petrificatio fit^ubi in poros alicujus rei ftabilis fe infi-
nuant particulae quxdam infenfibiieslapide3e,iifque ardiffi-
me uniuntur. Vel ubi pbris aiieujus corporis teriuiulriia
corpufcuk iflfinuata iflter fe tafti ar&e uftiuntur & quief-
cunt,jut lapidea^n ttaturam induant. Talis petrificatio fit,
cum inhuttiano eorporeeaiculusyeficae vei renutti ex aii-
irientisnafeitur.
'.,';. C A F u T VI. v/"
t)e Metiorii. ..'"
j^^^^j^) UA!N t> oQjJiDEM auterniflfinitaferefunt,
Hm§Ww qtt«inhoc muttdb ex varib motu, Veiquiete,
^^^^mj^ item magttitudine,figura & fitupartieularnrri
£t^bj^& fbrmantur; infittitumquerriens hufliana nott
capit:imo exiis,quae finitafurit,multarion
affequiturjidcirco pleraqueilla conaborexpiicare,quoruni
aliquam afiequi flotitiam humana potuit induftria.
Gorporanaturalia,quae ,praeter jam commejraorata, iri
tellure generantur, aut fiuxa funt ,autftabilia.
Pluxa corpbra funt, quprum p afticulae, non fatis fifmiter Corporct
fibimutuo connexaeyfacile diffolvutttur. TaUafuntfucci fHtxn,
quidam terreftres, argentum vivum, exhalationes, & quae,
ex exhalationibus fupra terram nata,meteoraappellantur.
Succiillifunt liquores, interrae penetralibus profundis, Sttccitem-
ex tenerioribus; fed craffiufculis tamen, telluris fuperioris fires.
particulis, eo delapfis, & duriorum firmiterquefibi cohae-
rentiumterraepartiumagitatione contttfis& commiriutis,
ac inter fe repentibus conflati.
Illi funt acres, vel okaginofi.
O 3 AcreSj,
 IIO F U N D A ME N T A Cap.VI.
Acres^quales funt acidi & corrodentes,nafcuntttf ex par-
ticulis illis, fed folidioribus, quales funt particulae falis, quas
meatibus iftis interceptae,atque ibidem contundendo ex te-
retibus & rigidis planae & fiexiles redditae; & deinde a calore
inter fe agitatae, ac duris rneatuum parietibus allife atque af-
fri£fcae, gladioloruminftar acuuntur.
Olcaginofi. Oleaginofi fiunt ex mollioribus particulis quales funt
,
particulse aquae dulcis & fimiles, quae ibidem ad. tantam te-
nuitatemfimt comminutae, ut motu primi elementi in mul-
tos niinutiflimos & maxime flexibiles rainulos difcerptae,
inter fe, fibi niutuo incuinberites, repaiit.
Argentttiii Argcntum vivum eft liquor valde ponderofus & opactts,
yiyttm. conftans ex particulis craflis teretibus & laevibus qttje
, , ,
quamvis ob gravitatem fibi mutuo incumbant,faciletameri
aminutioribusglobulis aethereis, & praxipue aprimo ele-
niento, anguftiffunos eorum poros pereurientibus,inter fe
agitantur.
Tritt Chy- Atque ha:c tria pro tribus vulgatis Chymicorumprinci-
micorum piishaberi poffunt:fiimendo fiiccum acrempro fale,fiic-
[rincqia.
cumoleaginofum profiilphure,& argentum vivuni,pro
eorum Mercurio.
Exbalatio- Exhalationes fiint aquae,terrae,vel alicujus terreftris fiicei
nes. particulae, agitatione primi & fecundi elenienti expanfx &
intcr fe volitantes.
.
Hxjfi ex aquapraecipue exhalent, vapores: fi exterra vel
fiiccis oleaginofis, fumi: fi ex fuccis acribus & falibiis vola-
tilibus, fpirkus appellantur.
Varia exba-
Quomodo exhalationes in fpatium niajus, qnam quod
lationnm liquores & alia corpora occupant, varie expandantur & in-
tx.janfio.
ter fe volitent, hic ex adjun&a icone facile colligitur, in qua
latiflinie
Cap.Vi. P H Y s I c E S. III

adae;niinus,quae circa C D E E & G, magis vel minus

fiint complicatae,vel in longum extenfae, & re£ta in aliquam
partem propulfae.
Quamvis exhalationes aere mult'6 fint graviores, eae ta- QtwmoAo
exhalatioties
men agitatione elementi primi & fecundi, terram percur- £ terra attol-
rentis, radiifque folaribus terram verberantibus, e terra ad lantur.
altitudineni fatis magnam attolluntur, eodem modo ut pul-
vis arenae,anibulationis vel percuflionis vi agitatus,in aerem
fatis alte evehi folet.
A vaporibus & fumis pinguibus, fpiritibufque, qui pro- TemtnQ'
fundif- tm.
 112 FUNDAMENTA Cap.VL
-fundiffiniis&fpaciofisterraecavernis copiofifiime inclufi,
exaliquacausa,inuno velpluribus diftin&ifque locis,vel
fimul, vel per vices, incenduntur, oritur terrae motus unus,
velpluribus vicibus reiteratus; q.ui, pro varietatefuaecaufae,
terramfacit contremifcere,vel aperiri, quo nonnunquani
integrae urbes & regiones,vel evertuntur,velabforbentur.
Vi terrae motus,ex profundis cavernis fulphur, bitumen,
aliaeque materiae uftiles, ad fuperiorem terrae fuperficiem,
p.er vices faepe attolluntur. Atque hinc incendia fiunt quo-
ruiidam montium, per plurimos annos interdum arden-
tium,qualia obfervanturin monte /Etna, Vefuvio,Haecla.
Ceneraiio Dum vapores ex aquis falfis attolluntur,faepefalinfuper-
jfalif.
ficie aquae gignitur; quod eft coacervatio particularum
craflioruniaquae, & ad motum ordinarium primi & fecun-
di eleiiientiinflexibiliuni,qu3e ad fuperficiemaquae fublatae,
quia furit cylindricae & fatis parvx, facile illi innatant, &
p aulatim, aliis accedetttibus,in quadratam lamellam P fi-
gurantur : qua paulatim nonnihil fubfidente,
alia fimilis lamella fuper illa eodem modo gi-
gnitur, ex qua aliquoties multiplicata,tandem
falis granum producitur, quod cubi figuram ali-
quomodorefert.
Venttu, Avaporibus.eterra vel aqua exlialantibus,faepe oritur
veiitus; quieft vehemens aeris agitatio, ab exhalationibus
fefe dilatantibus, &inloca dilatationi fiiae aptiora, feu ubi
minora funt obftacula, ruentibus, vela nubibus fubito dela-
b entibus aeremqne fubj eduni propellentibusorta.
Ventus a locis, per quae fertur, multum alterari folet, at-
que ideo, pro ratione regionis & plagae unde venit, eft cali-
dus, frigidus, humidus,ficcus,vel alia qualitate inde contra-
ci:apraeditus. Hic,
Cap.VI. P H Y S I C E S. IIJ
Hic, fi vehementior fuerit, quamvis aere, quem percur-
rit,teftethermometravitreo,,dequo antehac eglmus,non
fit frigidior; attamen niajoris frigiditatis perceptionem,
quam aer tranquillus, in corpore noftro excitat. Caufant
Jiujus rei in eo confiftere exiftimo, quod aer quietus, tan-
tum exteriorem noftram cutim, qux interioribus npftris
carnibus frigidior eft, contingat: Venttts yero vehemen-
>
tiiis in corpus noftruni a&us, etiaai in penetraliaejus adiga^
turj cumque illa cute noftra fint calidiora, idcirco illa etiam '
niajoreni frigiditatem ab ejus contaftu percipittnt; idquc
fere eodem modo, ut illi qui magis calent,majoremfrigidi-
tateni ex frigido aere, quarn ii quibus corpus eft frigidius,
perciperefolent.
Ab iifdem oriuntttr nubes & nebula, pluvia, nix, grando,
ros, pruina, maiuia, tnel.
Nubes &Nebulafuntvapores,ab aeris frigoreleviter Tstubes ] &•
condenfati, & in mittinias gnttulas, vel particulas oblongas''Hebuk.
,

glaciales, quacabaerefuftineripoffunt,coaci:ivelgelatij lii-

minifque tranfitum, innumeris fuis diftaiitioribus fuperfi-
ciebus illud frequeiitiflimetefleci:endo & refringendo,ini-
pedientes. •
Cum enimin nube guttularum & glacialium particula-
rum fint innumerae fuperficies, & fingulae propter earum di-
ftantiam, qua a fe mutuo funt plufculum diflitae, aliquid lu-
minis refleaant, vel ab oculis refringant, idcirco nubes,
etiamfiexmerisaqueisconftet particulis, neceffario opaca
eVadit,quemadmodumidem iu vitro in pulverem contufo,
& aquae fpumofae bullulis, ob eandem fuperficierum multi-
tudinem & diftantiam, contingit.
" Nubes & nebiilatantum differunt loco:
nam cum vapo-
P res,
. .
 114- 'F.U N D A M E N T A Cap.VI.
res, perfpicuitatemperceptibiliteraercminoremacquiren-
tes, ad terrae fuperficiem fefe extendunt,riebula; fi altitts eve-
€tx in aere perideant, nubes noniinantur.
.Suftinentur nubes & nebula in aere, vel ob exiguitatem,
vel ob cohaerentiam particularum,yel ob vapofes eopiofbs
e terra fiirfiimvel ad latus tendentes.
Subitus magnafum nubium defcenfus faepe dat ingentes
procellas; praefertim ubi mare eft fpaciofiflimum: ibi ettim
' ob eopiofiflimos ex mari perpetuo afcendentes vapores,
maximae & denfiflimae fiibito e fuperveniente frigore gigni
.
pofliintiiubes,quaepropter pbndus fimm delabentes,ae-
rettique fuo lapfu vehementiflime moventes, procellas iilas
gignunt.
Nub.esventorumfequunturdu&ufti. Si itaque in fupe-
riore aeris regione venti aliter ferantur, quam in inferiore,
nubes eodem tempore contrariis moventur motibus.
Aliquandoautemcbntingit, utaventiscontrariis, intef
.
fe concurrentibus, multae nubes inter fe cogantur, atque ita
magnagignatur nubes; quam fi venti,ob fpirandi lenita-
tem,non perrumpere vel diffringere, fed tantttm circumire
poflintjflubes illa rotundatur; &,fi ejus fuperficies in aquam
foluta, & a frigore fuperveniente poftea. congelata, glaciali
crufta contegatur,tttm nafcitur talis nubesrquae a vaporibus
copiofis, e terra exhalantibus, in fublimi fuftentata, parhe-
liorum, poftea explicandorum,imagines,fiveplures Soies,
interdumrepraefentat.
Vhyia. Pluvia eft vapor, in tantas guttas condenfatus & coag-
mentatus, ut in aere natare nequeuntes, fua gravitatein
aquam & terram decidant.
Fomiatur auteni gutta, cuni materia fubtilis particulas
.
vaporuiii»
Cap.VI. P H Y S I C E S. 115
vaporum,quas ambit,non quidem extendere,&a fe mutuo
disjicere;attamen plicare,& confequentercum vicinis con-
jungere, & itt globulos accumttlare valet. Globuli auteni
ifti guttarum, evadunt in fuperficie laeves & rotttndi, quia
particulse aeris, quae illos ambiunt, aliter,quam partrculae
globulorum, moveiitur: item quiariiateria fubtilis, qttae in
globulis coritinetur, aliteriiioyetut, quam quae forisin ae-
re, difficilioreniniotum ipfi exhibente, exfiftit, eodemfere
modo ut aqua profiueiis, ubi ejus curfus re£tusab aliquo
impeditur obftaculo,in circulos figuratur. Itaque ad guttas
e vaporibus formandas requiruntur duo; nempe frigus &
fufficiens vaporum vieinitas.
Guttulae pluviales jam fofmatae, fi a ventis, in illas vehe-.
mentius impingentibus, coniplanentur, & a frigore fuper»-
venieiite poffiea congelentur, fiuntlaiiielfe glaciales, in nie-
dio.quam in extremis crafliores.
^
Nix nubese
eft glacialibus particulis conftans, quae a fu-.l,Hr.v,
perveniente calore condenfata,& in partes difrupta,par-
tiumque multarum, ex lapfu vel ob ventos coeuntium,,
uiiione,infioccos albos congregata,in terrain defcendit.
Hi fiocci, antequani terram attingunt, varias in aere agi-
tatibnes, ac calbris &frigoris viciflitudines, & hinc diverfas
flexiones & pofitiones poffunt fubire, atque inde varias fi-
guras,ut hexagoni, ftellulae,lilii,rofae,aliafque contrahere.
Dumenimglaoiaies illae flocculorum pafticulae a calo-
re dentatae, & deinde afrigore rurfiis gelatae, in aere circuni
ceritrum fuum rotantur, tum illae a glacialibus quibufdani
& extenfis particulis,illas contingentibtts, tanquam pihs in
orbemveftiuiitur,&produciturnixpilofa M Z. Sihisra-
diis alii tfanfverfi ad latus addantur, nafcitur nix liliis ornata
P 2 R. Si
U6 FUNDAMENTA Cap.VI.

R.. Siradii ifti riivales,pofteaa calore flexi & extremitatibus

fuis corijundi,rttrfiis congelentur,brituriiixrofea Q^Si
fingulis parvis guttis aliae fex guttulae, iis aequales,exmotu in
aere fuperiore circumponantur, dumque eae congelantur,
fingulis earufn finguli adnafcanturpili vel denticuli, fit nix
ftellata O.
Ne quis vero haec ita dki miretur, infpiciantur, fi plaeet,
quotidie in locis frigidioribus,tempbre gelido,cellarumpe-
nuariarumjanuae afferitiae:, clavis ferreis in quibufdampar-
tibus transfixae; & obfervabuntur in fiiperficic earum, per
vorticofumaeris, vapores e cellis iri earum ingreffu ad ja-
nuasaliofque vicinos afferes impeUentis,Varium motum,
paulatimnafci,nontantum cruftamnivofam, fed januas il-
las etiam admirandis fiprum, foliorttm, caulium lamella-
>

rum, aliarumque ftirpium partium figuris fenfim ornari,

quales ego domi meae faepe obfervatas,hic in addita imagine
A B G D ex. gr., oftendo, ut inde non tantum jam expli-
€atafigurationivis,fedetiatiiftupendahactenusftirpium &
aninlaliuni conformatio &generatio per particularnm
,
motum&figuraspoftea explicandae,aliquani lucem acci-
piant
Albedo
Cap.VI. P H Y S 1 C E S. 117-

Albedonivis oritur ex certa ejus particularuni pbfitio-

ne;ut ex vitro vel glacie,albedinem per folam partium con-
tufionem acquirente,videtur effe manifeftum.
Nivis flocci, antequamterramp oprius accedant, fi a ca-
lore in guttas condenfentur,pluviam exhibent: fi vero am-
pliiis a calore denfati,vel in guttas pcr frigus poftea fiiperve-
niens coadi,congelentur,gfandinem conftituunt: fi vapo- Gun&o.
respropeterram a nodurno frigore in guttas condenfen-
 Il8 F U, N D A M E N T A Cap.VI.
$$s. tur,iiiterrani incidentes roremexhibent: fivero hi prope
terram a nodurno frigore congelentur &in terram deci-
"Pruina:, dan^flunt pruina.
3VL4n>ta&i Suntetiam fixminiellei&aliorumfaporum ac naturae,
mel. quieterraa calofe attolluntur. rii ceftis corporibus ob fi-
guras ftias adhaerentes, mafliia,iiiel,& alia finiilia gignunt.
Atque flaec funt meteora aquea, praeter quae etiam in fub-
linii geiierantur ignita; quae fuiit fumi, violenta aeris agita-
tione a vap.oribus, quia longius,oh niajorem fixam partiuiii
mobiiitatem in nubes poffunt propelli, fepafati & accenfi.
Ignituiri nieteorum eft vel fniiplicius,velniagisniiftuiii.
SimplexmeteorumignitunieftjCujtts fumus eft fimpli-
cior&purior. talia fiint fplendor nocimiius, fcintilla vo-
lans, ftella cadens, ignis fatuus.
Spkndor Spleiidor tto£turnus eft fumus continuus, rariflimus, ac
nofiurntis.' tenuis, in fuiiimo
aere accenfus. •
Scintillayo- Scifltilla volans eft fttmus, in plures partes difperfus, iiri-
lans. gulis feorfim inflainniatis.
Sicllaca- * Stella cadens eftfumus mediocriter compattus, verfits
dcns. inferiora in longuni diffufus, qui irt fuperiori parte ftani-
niani concipit, eamque fecunduni longitudineni demittit,
ebdem niodo ntfumus, a candela recens exftinda in.flam-
maiii alterius candelaeafcendensincenditur, &perlongittt-
dineni funii defcendens, tandeni ad eandelam exftinciani
pervenit.
Ignkfa- Ignis fatuus eft fumiis, prope terram.vel in navibus in«
tlllli.' cenfus, candelae iiiftar flanimantis oblongior.
Hic veiitis agitatus decliviora loca, propter craflitem
fuarunipaftium,petit: •

Si ille uiius fuerit, vocatur Helena, & infelix nautis puta-

". • • tur:
Cap:VI.' P H Y s i c E s. - ii9
tur: fin geminus, Caftoris &Poilucis noiriine appellatur.
Saepe etiam eft magis multiplex.
Meteoraignitamagismixtafurtt,quommfumus,'obad-
mixtionempartiumnitrofarum&fulphurearearttm, magis
eftheterogeneus.
Ejufmodi ignitum meteoriim eft fulmeri : quod eft fu- Fttlmen.
mus ttitrofus,fulphureUs,ttubibusfuperioribus A, riiagno
impetu in inferiores B delabentibus, & extremitatibttsfuis
C & D, propter aerem preffum,ibiob brevitatem viae,
facilius egredientem, verfus inferiores B concurrentibus,

intcreeptus & conclufus, qui agitatione vehenientiavapo-

ribusfeparatus&incenfus,magnofragore ex earum cavi-
tate E,perhiatum G vel F,erumpit.
Eruptio
 I20 E U N D A M E N T A\ Cap.VI.
Eruptio fulniinis ex ea nubium parte p otiflimumfit, qux
caeteriseftdebilior,vei obmajorem occurrentis corporis
durivel acuminati,utex.gr.turris H vel F/velalieujus
niontisvelfcopuli refifteiitiani,inquemnubes illae ferun-
tur, facilius diffringitur.
Hujus adjun^a funt duo; tonitru & fulgutv
Tonimu Tottitru eft fbnus, ainubibus in fe niutuo impetuose de-
labeiitibus, itemqueafunio in iis incenfo riubemque dif~
rumpente, natus. ..
Fttlgur, Eulgureftflanima,afumis accenfis,enube erumpettti-
.
buSjOrta.
Toiiitrueftpritts fulgure, quialapfus nubiuni eft fump-
rum aecenfioriepriof.
Hoc quamvis tonitra fitpofterius, prius tamen apparet;
eoquod vifus fiat mbtu globulorum 3ethereorum,radios
cpnftituentiurii;qui euni fittt folidi,non confidunt: auditus
verofitmotuaeris, cujus particulac ramofae& flexilesinfe
fiecinntur; unde hie vifu eft tardior.
Fulmett, pro ratiorie tenuitatis vel eraflitiei fui fumi, eft
velfubtilius vel craflius: itemque penetratts, difcutiens,dif-
fiingens vel urens.
Cuni fulminenonnunquam lapis folidiflimus, ex fulgi-
nofiSjglutinofis & terreftribus ejus partibtts,cottgiutiiiatuf5
qui una eje£fcus duriflima etiam coiifringit corpora.
Innttbibus porro, diveffimode aSblevelLuna illuftra-
tis, variae efformantur imagines; quales funt parhelia, halo-
nes,irides,&c.
Varhclict. Parheliafunt imagines Solis,in oppofita nube nivosa,
•
rotunda,&glacietec\a,aradiisSolis,incruftaglacialirefra-
clis velreflexis, expreffae.
Pathelia
.
Cap.VI. P, H Y: S -I C E S.
; 121
Pafheliafaepe duo, & interdum plura confpiciuntui-: ita

ex.gr.fi fuerit nubes magna. rotunda, nivofa, glacie tecta

P E F G C I, & Sol, fatis alte ad meridiem fublatus, ra-
diosfuosex A iiiillammittat;atqueoculusfpeci:atorisfit
fub K: primum hic apparebit circulus albus ex radiis, e toto
nubis nivofae circuitu leviter reflexis. Et deiiide apparebunt
Soles fex, quorum primus & praecipuus videbitur in E, per
radios Solis direffcos; feeundtts & tertius in D & F,per ra-
dios refractos; quartus ex C,.. per radios dire£te reflexosj
quintus.& fextus ifl G & I, perradiosadanguios.tfqua-
les repercuffos,confpicientur.
Siautem nubes illa non fuerit integra,fedaiicubi fuerlt
aperta,vel.oculus fpectatoris cifca B vel C itafitvis, ut
talis&tamcopiofarefraclio&reflexio radipruni.ad ipfum
pervenire non poffit, pauciores Solis ifliagines,& circuli .fe-
gnienmm, tantum poteriuit y.ideri.
Q_ Idolon
 iis E V N D A I* E N T A Cap.VI.
Idolori TuriUefi appareat fubLurii, pafafelenc vocatur.

mio, Halories furit cifculi vefiicolbres, pfaecipue circurri So-

iettivelLunam AB C, iricongerieftelluiarumveliamel-
larum glacialiufti, in medio qttam iirextrerrio paulp cfaffioi-
rum G E F, eradiis luminatium, fupra cbflgeriem illam
exfifteritium,adoculuriifpeci:atoris D reffadtis, generati.
Quodhalonesfiarit exfefractione radiorum,inftellulis
vel laniellis glacialibus,iion atttem in plttviaeguttis facM, in-
de patet; quod halones femper citraullairi fiant pluviam,
necullaaliatalisrefracHionisfijppeterevideatur caufk
Ex
Cap.VI. E* H YS I C; E S. .12,$-
Ex his, quae de parheliis & halpne jarri diximus, facile in-
telligiturmeteorumhoc G K L V M NI E,anno tf>z%

4ie29Martii,hora,z & 3 ppmeridiana,Rom«/eeundurri

lineam verticaleiii AEB, vifurn. Sunt enini in ep duo
halones G K NI, & D E F, Solem G cireunicingen^
tes,fedunapartecirea D & F,prppter ftellulasglaciales
ibideficientes,aperti. adeftquepraeterea circultts albus K
L V M N E, cui infunt quinque parhelia five Splis ima-.
gines K L M N C. Praecipua Solis imagp ibi eft in C:
imagoSolis,in N apparens,eftcaudata,quiaglapipsnu-
bis, ea parte afpera vel rimofa ibi caudae imagineni offert.
>
Q_2 Iris
 124- * BNB.AMESTA Cap.VI.

lr!s< Iris eft arcus rubedine, flavedine, virore, aliifque colori-

bus varius, qui excitatur in pluviae guttis a Sole illuftratis,
cujusradii,inguttisillis VXYRSTG refracti,fuban-
gulo D E M 42, ,vel K E M 52, duonim graduum &
paul6minori,adoculumfpc£fcatoris E reflectuntur,quo
globuli aetherei,radiosiftos conftituentes,variam proceffus
& circumvolutionis proportionem acquirunt, omnium-
que iftorum colorum perceptionem adfpicientibus exhi-
bent.
Iris
Cap.Vl. P H Y S I C E s. 125
Iris aliquando videtur una, aliquando gemina, quaram
unaalteramcingit.
Cum gemina confpicituriris,iiiterior videtur per radios,
.
ad angulum 42 graduum, exterior per radios, ad angulum
52: graduum, refractos.
QuodlrisexciteturinpluviaeguttiSjConftatexeo,quod
eanunquamin ccelo fine pluyia oriatuf; & deinde,quod iri-
dis imago femper excitetur, ubi aquaja&uvel aliovehe-
mentiori motu in copiofas guttas in aere diffringitur, radii-
que Solis iis excepti, & debite refrac\i & reflexi, ad fp eci:ato-
ris oculos perveniunt.
Requiriauteniinearefractionenifubangttlo 42 vel 52
graduum patet ex vitro rotundo aqua repleto B I C H
,
D G K, guttanihicrepraefentaiitejqttodiridiscoloreSjper
refraCfcionem & reflexionem radioruin Solis, ex A & F
venieiitiuni,in illo fitu,fub angulo KEM & D E M,
fpedatori irt E, & extra illum nutiquam, eos offert.
Atque ex his intelligimus, fi quis retrocedat, vel ad ali-
quot paffus procedat, aliam atque aliatti iridem neceffario
confpici:duni fcilicetin aliis gttttis illae,fubjufto r efractionis
angulo, repraefenfantur, quiinprioribus guttis perprocef-
fum auftus, vel retroceffum imminutus, eandem iridem
amplius videri 11011 patitur.
Quomodo vero radii refracti velreflexi, varios colores
pro*ducere queant,inffain doctrinade vifu denionftrabitur.
atque inde nubium colores quoque innotefcent.

Q_3 CAPUT
 126 F O N D. A M E-N T Ai Cap.VIJ.
C A P U T VII.
De' Fofiilibtts,

{M^k%%- T^^ ^XCdcxorpojfi&us;ftuxfe:di'.cllafint.'.

^^Mt)Lm : Corporamagisftabiliafttntyquorumparti-
WFSW euiae,firmius,ebnnex35,difficilius:diff^^
^^lJiPiJC Suntqttevitaeexpertia'» vei viva.
Vitae expertia fuiitvel fuperffeialia, vel
foffilia,
Sup erficialia funt vatia terrarum geneta: ut arena, argil-
la, marga, &c.
«Arena. Arena eft eongeries multprum minutiffimoruin lapilio-
runi , ex majbrum lapillofum in miriutiffima fragmenta
conimiiiutione, vel ex terreftriumpartiuni firma unione.,
vel ex earum cuin acribus fueeis. cQncretiQne.,,prQdueia,
Argilla, Argillaeft terra pinguis ,quaeeonftatex terrae, partibus,
quibus raniofae quasdain particulae:, ex exhalationumi & tpi-
rituuiii eoniunaipneriataei funt conjuttc^ae.
Haec,fifpiffiprveldenfiorfueritjmarga dieitur.
Foffiliafunt>quae effodiuntur e terraepenetralibus. Sunfc.
que vel niolliora, vel duriora.
Molliora funt, terrae preciofae; ut terra Lemnia,bolusAr^
menus, & fimiles ,qua?fuperterran.iarabilem& vulgarem
peculiaresvireshabent. *
:
Duriora folTilia funt fucei eoncreti, metalla, corpora
quaedam metallica, lapides.
Succmcon- Succus concretus eft corpus foflile, quod ex fuccisacri-
crettn. bus vel oleaginofis, crafliorimateriaeterreae admixtis, con-
crevit, & aquae vel oleo impofitnm facile diffolvitur.
Succi
Cap.VII. P H Y S I C E S. 127
Succi acres ctim niateria metallica concrefcentcs,vitrio-
lum;cumlapidea,alumett, &aliataliaacria,quaiiafiintfan-
daraeha, aufipigmeiitum, aerugo, ferrugo: fucci vero acres
& oleagiflofi ;metallicis quibufdam partibus admifti, ful-
phur: & fuccioieagittofi aliis terreftribus partibus adhaereii-
tes,bitumen,&aliaomniapinguiafive oIeaginea,quaee
terris effodiuntur, conftituunt.
Ad fuccos concretos etiam referri poffunt oiiiniuni fa-
lium foffilium genera, utnitt-um* fal armoniacufti,falgein-
mae, &c.quorum omriium natura inreo confiftit , quod
conftentparticttiisoblbngis& dttris: qiiod ex eo eft mani,
feftum, quod ea omnia iint acria,?& inftar aciculatum
pungant.
Metailumeft cofptisfottlledui.um,quodmalleoduci&:MetaUum.
ignefundipoteft, & poftquam.afufione fefrigeratum fue-
rit, priftiriamfofmam ac natufam rceuperat.
Cum metalia omtiium cofporum terreftfium fint fbli-
diffima, afqtteideoex conjunctionepaftiumterKEfuperio-
risjquaemolliores funtjprodtieinon poffintyidcireoverofi-
friileVidetur, omriia metalla intariirprofundis terrae pene-
traiibus,ad quae humanus labpt,pfopter occurrentes a'quas,
pervenire nonpoflit, effe abfcondita^ eorum vero nonnul-
las paftes ab acribusquibufHamfucciseo delatis,:corrodi;&
abaliis disjungi,quaedeinde,pai-tibusoleaginofis,interra
exfiftentibusjinvolutae yfaeiieab argeflto y ivo,calorerare-
facto,acvifpirituum&exhalationumex interioreterra in
exteriorem rapiuntut, & pro diverfis fuisrfiguris & magni-
tudinibusjdiverfa metalla eonftituunt. Cum autem hae non-
dum fatis innotuerint, idcirco natura metallorum hactenus
fatis exade defcribi iion potuit.
Radios
 128 F U N' D A M E N T j£ Cap.VII
Radios autem Solis multum ad evectionem nietallo-
rum, ex terf£ penetralibtisfaeere,docet experientia,quae te-
ftatuf metailaj inmontium prientaiibus:& occidenfalihus
partibris ,quaemagisa; Solis radiis verberantur, ebpiofa inv
venki^:nullaver^Viel^arieainfeptentripnal
libus, prppterea quod hae a radiis fblaribus non ita itica?
iefcant.:. : • :.:-
...
Metallum eft pfeciofius ,;ut. aurum & argentum: .
vel. vi-
idus^/uf aes, ftannuin,ferftifn-,: plumbuniv :
5iAururiiffipututti& fincerunifucrit,ejuspartestamfkr-
ttiaei& folidaefurit eprififteritiae,',utnullisignibusyel aquis
fbftifcttstinquariiJabfiiriiatur, vel eftentiahter immtitetttf;
fedfeniperinpiiftiiiumftatumfeftituipoff^ ' -•
:: ; Va^uniitaqu©eftvquodriiuM de auro pptabili> qupd re-
duci-non ppfut,-fabttlarttut., - -

Jtgtioprtci- Mercurius ,&omniametalIain aquis fortibusfoluta,in

ptationk iifque, propter parvitatem diffolutaruin pafticularuni, &
metaUomm,
fer calcem vehenaentemaquafumiftartim motumjvblitantia, adftiini-
tartari. Cttlo falis vel.caleistaftari injeciiae, fub %eciepuJverisadfttn-
duni praecipitantutj quia iar velcalx tartarihabet;particu>-
las ifa conforniatas,ut viebullitionis, quam excitat, pfaeei-
.pxi©s..%ifitus.exaquaf0rttexpeUat:j:&'deinde,ntriietaUo--
funiparticulis &aliisfalibusf,iria.quaforti exfifteiitibus,fa-
cilaadhaereat, &.niultasintef fe cbnjungat, quQillae gfayio-
f es factae,& minits foititer riipfae, quani tit a liquoreiftpp of-
-
fintfuftineri, ne ceffarioad fundtimftibfiduflt.
Argentum, aqua forti diffolutmii, laniellis aeneis in cam
inje&is, & aes, quod eft in vitriolo, feiTamentis eopefffi6fcis
adhaeref e folet: quia aeris pprifurit tales,titiisafgentidifioltt-
ti particuke, & ferri meatus. itafunt adaptati, ut jeris patrte?,
qu«
Cap.VII. P H Y S I C E" s. 129
quae funt in vitriolo, iis facile fe infinuent & adhoerefcant.
Nequaquani itaque ferrum ex vitrioli affrictione in xs
commutatur. *
Ferruin, quia natuineft ex craflis, ramofis & juftefolidis Curferrxm
.

particulis ,.quae in interiore teme regione, a ftriata niateria ]>rac<eterif

corporibin a
primi elementi, illani percurrente, tales poros & meatusfi-,magnete af~
brillafque in illis itaconformatas furit adeptae, ut ipfa adi- ficiatur.,
verfis terrae polis diverfa veniens,veliementiusper illos pof1
fitmo veri, fibrillafquein meatibus ferfi exfiftentes aliter at-
quealiter difpouerequeat jUtque iUae"particulae in fapetio-
rein tefram delatae nonnihil quidetti fiiitinimutatae, non ta-
men omriino vitiata:: hinciUud a magnete & aliis corpori-
bus magnetieis, per quae & ex quibusftriata illa materia ve-
liementiusfertur, diverfimode, ope iftius materiae, poros
ferri plures aperientis, vel fibrillasmeatuum aliter atque ali-
ter difponentis,poteft dirigi & moveri, virefque in illisnia-
jores vel minores magneticae, item aliae atque aliae in eo
poffunt excitari. In reliquis atitem nietallis aliifque fupe-
rioris terrae partib us, cum patticulae fint magis vel minus fo-
lidae, lnateria ftriata ea "quidem tranfire ,11011 autem in iis
tam admirandas, ut in ferro, producere poteft a£tiones.
Corpora metallica futit ej ufriiodi corpora,quae metallo- Corporame-
ruminftar fufa,fuamafufionenaturamfervant,& cum aliis tallka.
quibufdammetallisinunaniniaffanifufionejungi poffunt,
utantinioniuni, bifinutum.
Lapis eft corpusfoflile, infigniter durum, quod nialleo Lapis.
friari, 11011 autemab aquavel oleo fubigiautdiflblvi, nifi
longiflimoteiiiporistractu,poteftjabigneverovehenien-
tiori diffolutum, in calcem vel vitrum convertitur.
Lapides generantur cuni vapores exhalationes, vel
, ,
,
R fpiritus,
 130 F U N D A M E N' T A Cap.VIL
fpiritus, meatibus terrae inter cepti, ar&iufque & firmius co-
hasrentes, fufncientem duritiem cpntrahunt.
Lapides aliifunt diaphani, alii opaci.
Diaphani fiunt, ctim vapores, exhalationes, vel lpiritus,
in rimis vel cavitatibus terrae in fuccos prinitim collecti, ma-
xinie lubricis & fluidis illbruiii particulis deinde abeunti-
bus ,paulatimfibimutLi6itaadliaerefcunt,ut globuli aethe-
rei,ad luminis actionem transferendaiii, undique per eo-
rumporos poflint tranfire.
Lapides diaphani,funt Vel preciofi ,ut adamas,rttbinus &
aliaepiurimae geinmae: vel vileSjUtii qui fluores appellantur,
quia ignis calore, ut glacies vi Solisj liquefcunt & fluttnt.
Lapides opacifiunt, cum vapofes, exhalatibnes, vel fpi-
rituSjin anguftis terrat meatibus iiitercepti,hasrent,terraeque
particulis ita. permifcentur, ut multis in locis pori, ad lurnen
transferendum, non fint pervii.
Opacus, vel eft vario colore praeditus, ac inextimafu-
perficie per"fe pulchre nitet,ut utiio,agathes:vel politus
tantiim fplendetjUtvarise marmorum fp ecies: vel vilior eft,
nec colore,nec fplendore commendabilis,ut faxa,quae aedi-
ficiorum materiam fiipp editant.
Magnes, Iiiter omnes lapides,tamopacos ,qu.am alios,viribtts prae-
eellit magiiesj quae Ut recteinteUigantur,ariteomniapar-
tiiim ejus conftitutio, unde eae proflutttit, explicanda venit.
Is itaque conftat plurimis particulis ramofis & craflis,
nec tanien, adtranfitumimpediendum,nimis folidis j quae
ab interiore terra, maximam partem magiietica, in fuperio-
rem evectae, duni cum reliqua ejus materia mifcebantur, a.
gemina & diverfimode contorti materia ftriata, terrama.
feptentrioneinauftrum,&ab auftro in feptentriQnem circa
CJUS
Cap.VII. PHYSICES. 131
ejus polos perpetuo ingrediente, &, poft vorticem in fupe-
riore terra factutti,eam rurfus tranfeunte,de quaaritehac
egimus, ita fuerunt difpofitae,ut ea utrinique per totam ma-
giietis fubftantiam, parallelos quidem praeterpropter,led
diverfostaiiiennieatusjdiverfafquefibriliastenuiffimas in
iis eminentes, & diverfimode ittclinatas, atque adfigurafn
& tranfituiii fuum aptiflime confofmatas, diutinaque 1110-

ra bene confirmatasjperpetiio inyeniens, celerrimeper ejns

fubftantiam feratur: ipfum veroperporoscirca A velB
' R 2 cgreffa,
 13 2 F U N D A M E N T A Cap.VII.
egreffa, quia peraerem,aquani &reliquam tellurem fatis
commode moverinoiipoteft, refilit, vorticemque utriiii-
que in eoiitrarium, ab auftrali parte A, per C &. D, ver-
fus-borealem B, &exborealiparte B,per C & D, ver-
fus auftraleni A, circum illum ad certam diftantkriifaciat
& corpora magnetiea I K L M N, intra fphaeram activi-
tatis fliagrietieae oecurrentia, diverfiniode affxciat, in eum-
queredeat, &exeodeinde.cunivorticerurfusegrediatur;
atqueitaperpetuoingrefftt & egreffu circulum cireum eum
&ineQf3ciat.
Magnetica corpora fuiit.quae naturani magnetis,velferri
habentia, ftfiatae riiateriae liberiorem tranfitum praebent,
noiiiiLillafqiie aci:iones,iiiagneti convenientes,eduiit. Talia
funtmagnes, ferrutti, argilla, niineraferriJateresfictilesco»
£ti,&c. ' '
,.
Sphara aUU Sphaera adivitatis magnetica: eft circuitus ilfe.iritra quem
..

vitatifma- ftriata materia, voiticem facietts, niagnetica

gnetica, corpora affi.ce-
fepoteft.
Partes in magiiete,praeeipuequein globofo,maxime ob-
fervandae fuiit poli, axis, & aequator.
Votima- Poltts eft medium pLinctum partis magnetis A vel B,
gnetk. in qua funt orificia meatuuiii, per quae ftriata materia
perpetuo ingreditur & egrcditur. Eftque auftralis, & bo-
realis.
Auftralis polus eft iri ea parte, per qLiani particulbe ftriatae,
venientes ab auftrali cceli parte E., ingrediuntur.
Borealis eft in eaparte niagnetis,in qua funt orificia mea-
tuum,qu3eftriat3emateriae,aborealicoeliparteF venienti,
ingteffum praebdRt.
.
Facilioris autenimtelligenti.2ecausa,.pofthacauftralem
.
magnetLs
Cap.VII. P H Y s i G E ;s. 13:3
magnetis parteni, deiignar
bimus per ififcriptiverforii
crticem A j borealem ve-
fOyper verforii cufpidem B.
Paftes riiagnetis, qttojvi-
cinipres funt pplis, tantp
fortipres emitturit exfpira-
tionesjquiailte per lortgiores ftintproptiife meatus rriagrie-
ticos: quo vero illae a p olis funt remotiores, tanto imbecil-
liores exfpirant exhalationesj idque ob contrarias caufas.
Axis magnetis eft liriea A B, in niedloniagnetefecta, AxUma-
gnetk.
ab Lino poload alteruin duel*a.
/Equator magnetis eff linea C D, in magnete riiedia j Mqttator
magnetk.
qu«,perpendlcttlaritefperaxem A B dudta,ipfumiriduas
partes aequales dividit.
Operationes magneticae tres funtjdirectio,coniun£tlo,&
excitatio.

Dire&io eft operatio riiagnetiea,qua eorpus magtieti-, Direflio

R 3 cum magnetici.
:134 E U N D A M E N T A Cap.VII.
euni A, vi exlpiratiPnis C C vel D D ,c corpore alio
magneticQ riipvente B exhalantis, & certo modo fluen-
tjs;, vorticemque facientis, verfus polos ejusdirigitur.
.1 "
In hac difeciiionepoltis aufttalis corporis movendi A,
dirigitttr adpoium borealem moveritis B, & botealis ad
auftralen^uthiciin addita imagiiieapparet.
Atquiehpeveftini«ft,nonfantumiii integrismagneti-
hus. V-XrCed etiatnkiiUpfuni feginefltis Y Z,;a ie tnu-

tuo feparafis j ctini illa tuiri integroruni magnetum ratio-

nenihabeaiit.
Hujus rei ratioin eo confiftit, qtiod exfpiratio,ex auftra-
li parte A magnetiei moventis i, exhalans, ciuii antea
perborealemmagnetis paiteni fitiiigrefla,partieulasfuas
; ;;: ' ' ita
Cap.VII. P H. Y s i c E s; 135
ita habeafintpftas,ut
non pofiit ingfedi,
nifi per parteni bo-
tealein B magneti-
ci moVendi 2 j &
eontra ex boreali C
egtediens', cutti ea
antea per auftralem
riiagrietis partem fit
ingrefla,particulasfuasitahabeatinfl^ non poflit
intrare nifi per auftralem D : atque,'h'ine poli boreales
,
CC in figura 3 4
rejiciunt -fe mu-
tuo, quando funt
conjttncl:i, & iri fi-
tum cOriveriieri-
tefn D B'C A fi-
gurae prioris 1 2
fe mutuo eonfti-
tuunt. Iderii faci-
unt aufttales D D,
quandocunque il-
li conjunguntur. Nam exhalatio magnetica impingens
in magneticimovendiporos, quos ingredi non poteft, eos
fuo impulfu a fe avertit, alterofque ad fe appellit.
Diredio magnetica, eft fimpiex, vel compofita.
Simplex eft, ctim corpus magneticum movendum fim-
pliciter a corpore magnetico movente, verfus aliquem po-
lum dirigitttr. ,.
Eaque eft vel recta, vel inclinata.
Reda
136 F U N D A M E N T A Cap.VH.
Re&a fit in polis A B & aequatorc C D magnetici
,

moyentis. IncUnata fit extra Ulas lineas: ut ex. gr.in E F

GHIKLMNO. ..
\Recta,quaein
polis fit oritur
,
a magneticarum
exfpirationum u-
no influxu aequa-
li &re£to A A,
in unam partem
B B,&alteroin-
clinato aequali-
queinfluxuCC,
in alteram ma-
gnetici movendi
partem D D,
fluentium.
Redta
Cap.VII. P H Y s i C^E s. 137
Re£fca autem, qua^
fit iii aequatore, profi-
cifeittir ab incUnato
& aeqiiali magnetica-
rum exfpirationum
A B influxu, in utram-
que magnetici mo-
vendi paitem CD iefe
ferentium.

Directio inclinata
fit ab inaequali & in-
elinato magnetiea-
rum exfpirationuni
A B in utramqne
,
partem magnetici
movendi circa ejus
polum, iiifluxu.

Inclinatio autem fitmaxime in illampartem, aquave-

nitexfpiratlo,quaeminimuiriiterfacit: qualis hic eftexha-
latioA, quae breviorem circuitus yiam percurrit quam ex-
fpiratio B, atque ideo hac iii movendo eft fortior.
Ex hac redta & inclinata eorporis magnetici circum
,
niagneticum movens, intra fphxram adlivitatis circum-
lati, diredione, oritur quaedam magnetici corporis,
mo-
vendicirculatioj quae adoculum videripoteft, cum pixis
magnetica circum magnetem in orbem circumfertur.
S Ope
13$. E U N D A M E N T A Cap.VII.
Ope direftionishujusfimpliciscognofcivolunt gradtts
latitudinis telluris, utp ote rnaximi magnetis j cum in diver-
fis teUuris paftibus diverfa fiat corporis magnetici movendi
A velB rec%adaptati verfus telluremdirectio: recia fcili-

cef inpolis& arqmatore; iriclinatavero ektra illos, qualis

hic infiguraA & B defignatur.
Cornpofita difectio eft cum a compofita vi magneti-
,
eum mo vendttm difigitur.
1 Quafitvela duabus viribiismagneticiSjVelavimagne'-
tica & gravitate fimul.
Directio cpm-
pofita,avifibus
magneticis folis
fit, cummagne-
ticum moven-
dum X, a variis
magneticis mo-
veiitibus, cx gt.
Y,Z,nonexacte
verfus hujus vel
iftius
Cap.VII. P H Y S I C E S. 139
iftius moventis polos;. fed mcdio quodam mpdo diri-
gitur.
Talis apparet, ubi nautae cum verforio in Oeeano acce-
duntad litora Africae&Brafiliae: velubi eum veffpriopro-
pius aceedimus ad montein vel alittd corpus magneticuni,
quo acusmagnetica nonnihil a polis telluris deciiiiat.
Haec directio a Gilberto variatio magnetica appellatuf.~
TalisetiamapparetjUbilaminaferfea DC D,magne-
tis A Bjpolp
B adhibita,fa-
cit uf eufpis
E acLis ma-
gneticae E F,
non diriga-
tttr ad polum
niagnetis B;
fed inclinet
verfus extre-
mitatem la-
niinae ferreae D, per quam exfpiratio ex polo lapidis ve-
niens, ita dirigitur, quia per totam laminae longitudinem
cx C in D facilioreminvenit viam, quam per parvam
cjus craflitiem C: quod poftea magis innotefcet.
Diredio compofita a vi maguetica & vi gravitatis fit,
cum a magnetico corporealiudcorpusmagneticuinhori-
zonti ,'etiam extra acqttatoremtelluris, ob gravitatem ejtis,
parallelum, una eaque certa parte verfus feptentrionem,
alteraverfusauftrum dirigitur.
,
Si. Talis
 140 E UND AMENT A Cap.VII,
Tahs apparet in ver-
forio A B, quo nautas
communiter utuntur.
haec etiam obfervatur
in acu ex tenuifilopen-
dente ,-ubi magnes pau-
loab ipfo femotiusipfi
admovetur. Atquehaec
de dire£fcione.
GonjuKtlio Conjtinctio magneticorurn cbrportim fit, cumcorpus
magnetica. magnetieuniabexhaiationemagnetica, egrediente ema-
gnetico quod mo-
vet, bene direcium,
ad corpus magiieti-
cttm movens appel-
litur, vi exfpirationis
magneticae unius A,
quae intermedium
aerem, inter utrum-
que corpus magne-
ticumB & C exfi-
ftentem, abigit ,atq;
ejusabadti ppe cofporamagnetica,, quantumpoteft com-
pellit j & alterius D & E quae vorticem ex F-in-G
,
per circuitum D & E faciens , poft magneticum ap-
pellendum circa C & G irigreditur,Uludqueverfusma-
gneticum movens B appellit.
In hac conjunaione, dum fit direftio, fimagneticum
movendum nonbene fuerit fitum, fitfaepe integramagne-
.
tici movendi circulatio: uti exantediftispatet.
Quo
Cap.VII. P H Y S I C E S, 141
Qup autem magnetica corpora, per hanc conjttiictio-
nem unita, in pluriblis partibusniagneticisniundis feu pu-
tis, fe mutuo imiriediate c.oiitingunt, tant.6 facUius disji-
ciunt illa aeteni intermedium fifmiufque intef fe co-
,
haerent.
Atque hinc eontm-
git, ut magnes ferro ar-
matus Ajpondusmul-
to majus B & C fufti-
neat, quam iderii riori
-afmatus. Armatura e-
nim magrietis ferrea
D E, qua alia feffa-
inenta, immediate ar-
maturae. ferteae adhibi-
ta, fuftinentur, habet
partes magnetieas ab
immundifie terreftfi &
heterogenea depura-
tas: atqueideo copio-
fiores & denfiores ibi
funt pori, per quos ex-
halatio magnetica den-
fi.ustrarifiefls, vehementius aerem, interctirrerc conantem,
diipellitj atqueitaetiam magneticumcoppusmajus B vel
C fibi fortius adhaerere faeit.
Atque ex his patet, verum effe illud Platonis, aptid Ga-
lettum noftrum in Timaeo dieentis, magnetem nowper at-
tractionem, fed circumpulfionemagere,quod, ut dicam
quodres eft, mihi jamante multos annos occafionem, ve-
S 3 ram
 142 F U N D A M E N T A Cap.VIL
ranl magneticaruni operationum caufam inveftigandi &
proponendi, primum dedit.
Reftat excitatio niagneticaj quae eft operatio, qua ma-
Exchatio jor,veliioVa, vel aliavismagnetica difectionis&eonjun-
magnetica.
£tioriis, in corpore magrietico, magnetifatisprobeadhibi-
to, pro diverfo fuae adhibitionis rnodo, excitatur.
Quod fit, dum exfpiratio certa magnetica, vehemen-
tius in poros alterius magtietiei fatis propinque adhibiti,
ingrediens,plures ibi poros aperit, & fibrillasinporisiftis
eriiinentes, vel aptius, vel recenter, certo modo, ad certam
illam magneticam exipirationem vel aliter, vel melius reci-
piendum, difponit: eo fere modo, quo plumae pilique ani-
maliLim, manu pfenientis,nunc inunam, nune inaliam
paitein inclinando, divetfiniode difponuntttr.
Hujufmodi excitatio apgaret, durn ferruni non exci-
tum, five magneti nunquaiii antea adhibitum, magneti vel
terrae, certonipdo intra fphaeram ejus aftivitatis, adhibetur:
iteni cum lateres fictijes, cancelli ferrei, aliaque per lon-
guni aliqtiod tempLis fitutn auftralem vel borealem ha-
buerunt: Item ubi culter vel baculumferreumnunquani
excitum,mod6 una., modo altera cufpide, verfusterram
inclinatur. Uthic incultro totoferreononexcito A D,
modo in inferiore B , modo in fuperiore parte C , eo-
dem fuo manubrij extremo D , perpendiculariter ver-
fbrio E adhibito , & aliam atque aliam verforij partein,
pro diverfitate admotionis perpendicularis , alliciente,
apparet.

In
Cap.VII. P H Y S I C E s. 143

In his enim omnibus,vel recens, Vel meliot, vel alia ,.per

magneticorum corporum adhibitionem, vis magttetica, ut
operationes eorum doient, excitatur.
Excitatur autem in corporemagnetico aliaatque alia vis>
prorationepartismagiietis,cui illud adhibetur; quia alia
exfpiratio ex una parte, q^am ex alia egreditur, uti antehac
docuinius.
Ferrum autem oblonguni, quomodocunque magneti
adliibetur, femper vis in eo excitatur fecundum ejus lon-
gitudinem, etiam tum cum ferri oblongi niediapars, al-
terutri ex polis adhibetur; quia exhalatio magnetica per
niagnamferrilongitudinemfacilius ,quarii per aerem, ex
parva ferri latitudine vel profunditate egreffa, moveri po-
teft. Striata enim materiainftabiliferroporosadtraiifeunr
durb
144 F U N D A M E N T A Cap.VII.
-
'
^um commodiores, quam in fluido aere invenit5 quod ex
antecedentjibus eftmanifeftum.
Et ferruin
quidem oblon-
gum extremo
fuo adhibitum
alterutri extre-
mitati magnc-
tis,circapolos
fecundum fi-
tum A B &
C D, contrarium magnetis polo, qui contaci:us eft, adipi-
fciturpolum,ita utinAexciteturpolusborealis, in D au-
ftralis: quiaexipiratioexaliquopolo magnetis egrediens,
non poteft ingredi nifi contrarium polum , atque ideo
etiamaliumpolumibiexcitarenonpofeft; quod ex didis
jam patet.
Ferrum vero E F aequatori magnetis adhibitum, ea
parte, qua polum aliquemfpectat, contrarium ifti polo ac-
quiritpolunij &quidemparte F feptentrionalem; parte
vero E, auftralem.
Cuin autem ferrum ob-
longuin, vellameUaferrea
G H v.el I K, in medio
a polo alterutro magnetis
contingitur,tum excitatur
a contactu iftopolus unus
in medio'ferro,alterin ejus
extremis; &quidemiriex-
tfemis poli funt fimiles polo magnetis contaci:o; in medio
vero
Cap.VII, P H Y s I C E- S, 145
vero ab illo fiint diverfi. Ita ut ferrum G H in extremis
habeatpolosfeptentrionales, &attftralem in medio : fer-
fum vero I K acquirat polum fepteiittionaleminnicdiOj
& auftrales inpartibus extremis..
Ex hac excitatione,per contaclum ferri in magncte fa-
£ta, nihil quiequani de viribus magnetis conta£ti decedit,
quia rtiliil de ejns fubftantia & conftitutione perillum con-
tactuhl iiriminuitur; cum .excitatio tantum fiat a ftriata nia-
teria vehementius per magnetem tranfeunte, & nihii quic-
quam ip.fi adimente.
Atque ex his, quae de niagnete diximus, facile, cltra ul-
Iam ulteriorem explicationem,intelligitur, quomodo fiic-
.

ciiium Vel vitrum ufque ad incalefcentiaiii in manica ex. gr.

ultro citroque frictum, & chartae vel paleae ad juftam diftan-
tiam adhibitum, paleani vel chartam, per exlialationeni
quaiidani ex iis exeuntem, & vorticem in contrarium fa-
cientem, adfe alliciat.

C A P u T V I I I.
.

De CorPoribus vivis.
1 .

"i^^^jrx Orpbra viva funt, quorum partes ita funt Corpora

7p^W temperatae & conformatae, ut corporea eo-
viva.
IVISISJA^ runi fubftantia, quae perpetuodiffipatLir, per
^^^^f^ fuccum praeparatum & ininteriora impulfum,
fecunduni temperiem & partium conforma-
tioncm, confervettir.
Haxpartiunidifpofitio eftiftorumcorpommanimave- Anima co-
getativa: eftenimprincipium, quo corpora viva actiones tiva.
rum ye«ctii-

fuas vitales perficittnt.

' ' T Eaquc
_
 146 E U N D A M E N T A Cap.VIII,
.
Calorna- Eaque potifiimtini in calore nativo confiftit; qui eft
tiym.
ignis tantuin calidus, in corporibus vivis a prima eorum
productione genitus, cujus ope fuccus alinientarius, ad eo-
rum confervatioiieni, praecipue praeparatur, &pertotum
eorpiis diftribuitur, eiqtte agglutinatuf.
Atqueriinc, pro htijus varietate, corpora viva mutatior
nes potifliriiumfubeunt.
Ipfeautemille praeparatus fuccus, quiaeftimmediatum
iftius eonfervationis inftrumentum, quodammodo etiam
Vita. anima vegetativa dici poteft. Succi vero iftius apta, ad
cofpus confervanduni, diftributio, vita eft dicenda 5 & pri-
Mors. vatioiftius difpofitioniSjiiiors.
Corpora viva certis teinporihustalem acquirunt confti-
tutionem, qua fuccos fuos ita difp onunt, ut per eos fui fimi-
le poffmt procreare.
Itaque actiones corporis vivi dux funt: alitura & pro-
creatio.
*4titurd, AUtura eft actio cprporis vivi, qua perpetuus caloris fub-
ftaiitiaequecorporeaedefluxus,ope fucci alimentarii, prae-
parati & in partes alendas impulfi, continuo reftauratur.
Cottio, Huicinfervit codtio, quae eft adaptatio particularum in-
fenfibilium, ex quibus aUmenta conftant, ut ea temperiem
& conformationem, corpori vivo idoneam, acqiiirant.
Itaque hic nulla intercedit fubftantialis tranfriiutatio:
cumfttbftantiaalimentorum, quaz eft ipfa niateria, hic &
ubique femper eadem maneatj fed accidentia effentialia,
quibus, ex: gr: cibus a chylo, & chykis a fanguine differmit,
in coctione tantum immutentur.
Atque hinc intelligimus11011 effe dicendum, alimentufli
in fubftantiam chyli, offis, vel carnis, fed in eorum effen-
tiam
Cap.VIII. P H Y S. I C E S. 147
tiam converti: nifi fubftaritia pro fubftantiae five materiae
confiftentia, vel modo fubfiftendi, fumatur. Qupmodo
atttem accidentia poflinteffealicuireieffentialia,fuprado-
cuimus.
Alitura, quatenus calorem & fpititus reftaurat,vivifica-
tio: quatenus teliquam fttbftantiam corpoream reftituit,.
nutritio dicitur.
Nutritioveleft diffipationi aequalis, & abfolute nutritio
appellatur; veleftinaequalis: eftque audio, quaplus refti-
tuitur, quamfuitdiflipatuni; veldiminutio,qua minus.
Atque haecaliturae diverfitas, vel adiverfa caloris, vel
alimenti, vel corporis alendi conftitutione oritur, uti in
animalium doctrina latius explicabitur.
Progeneratio eft actio corporisvivi, qua exfeminefui Trocreatio.
fimile procreat.
Huic infervit formatio ? qua femen in membra, & partes
corporis vivi, mutatur &.figuratur.
Haec peragiturperfolum calorem &figuramniagnitudi-
nemqueparticularttm feminis, citra ullam aliam vim pla-
fiiiaticam, vel ullmn corporeuiri inteUectum hanc diri^
,
gentem.
Nequecafusvelfortuiiahiclocumtillum invenit: nam
lion fortuito, fed pro diverfitate caloris, vel particularum
feminis,velejusquod feminisvicem gerit, neceffario va-
ria & diverfa corpora viva,ex legibus certis motus, pro-
ducantur. '

T z C A P uT
.
 I48 F U N D A M E N T A Cap.IX-

C A P U T I X.
De Stirpibm.

i'^^^P4 Otpofa viva funt ftifpes & animalia,

Stirps,
WmrWM): ^titps eft eofpus vivum fola anima vegeta-
VK^^S^ tivapraeditum."
lf%?p|fo Stifpes nafcuntur ex .
feniine vel fine fe-
,
niine,
Semenffir- Semcn ftirpium videtufeffe quidam earum furculus,
pipm. fuceo quodaniincraffato, &follicLiloexterioreteci:us.
Atqiielioc adoeuluni patetinprodu&ionefeiiiinisrapi
infuafiiiqu'a,in quanafcuriturquatuorvelplures veficuke
perfpicuae, in quarum fingular um cavitate confpicitur par-
vus ramufculus , five fttrculus foliofus , liquore primurii
diapliano, &deindemagismagifquecraffefcente,eircum-
fufus. Talis furculus videtur etiam in nucleis ceraforum^
prunotmii, glaiidiuni, olearttiii, da£tylorum, aliotunique
fimiliurn. '

Ex hoc in terram conjecto quaedani partes, ab alimen-

tariofucco in illud impulfo, abeunt inradicem, quaeper.
terraiiidifpergitur; aliae e terra germinantcs excrefcunt in
ftipiteni, ramos, folia, aliasquepartes.
Sponianeat Sine feniine nafcuntur ftirpes, cuiiiparticularinfenfibi-
ftirpium ge-*.les tcrreftres interraefLiperficie, vel crufta ejus fuperiore,
aeratio.
perpetuo a fiibtili niateria agitatae, tales acquirunt fitus,figu-
ras , &motus, quae rudimento ftirpis conveniuiit;. ex quo
"reliqux deinde partes producuntur, duni fuccus alimen-
tarius, in illud impulfus, partes ipfas extcndit, & certo modo
figurat.
Cum
 Cap.IX. P H Y S I c E s. 149
Cuni autem iiiftnitis pene modis, pro terrae & motus
feu caloris diverfitate pofltt fieri partieulatuni ifiarum
,
compofitio& conformatio, hmcpluriniae herbarum fpe-
cies indiverfisterrae locisfponteiiafcuiittir.
Porro ad ftitpis vitamrequiritur, ut fuccus alimentarius, v4litura
fiirpium.
a Sole & reliquamateriafubtili,perporQsradicis inftifpem
propellatur,ibique praeparetur, & in longumlattini &pro-
fundum diffundatur , iri quo ejus nutritio & atiftio con-
fiftutit.
Gaufavero, qu6d.inarboreni vivam, etiaiiialtiffiniam,
& quidem iu extremas ejttsfoliorum fibras, copiofuni a So-
lc & reliqua materiafubtilipropellaturalimentum; nullus
vero aut quairi pauciflinius fuccus attollatuf in herbam e-
niortuaiii, etiam fatis humilem, haec eft: quod in arbore
vivatalesfintpartiuni pori, utfiiccus, inradieeni impulfus,
ibia fiibtili materia, inporisexfiftente, vehementius aga-
tur: cttmqiie Ule copiofius ex terra perpetuoeodelatus,
ob fibrillarum & poruloruni certam conformationem, eal,
qua venit, via redire non.poflit, cogitur ille ulteriuS'"afcen-
dere: Isque ibi rurfus tales poros, in quibus fubtilis materia
vehementitts agitatur, inveniens, attollitur ulterius, itaut
tandem ad extremas folioruiii fibrilias perducatwr. Cum-
que tales pori in ftirpe emortua 11011 fint, 11011 eft niiraii-
dum nullum fttccum aiimentarium in ea-m inipelli.
Cum autem particulae alinientariae, per terram difperfa?,
fintdiverfe,& poriradicunifintvarii; liinc aliud aliinen-
tuniiiihas,aliudiiiillas impelliturftirpes , ibique aliter at-
que aliter, pro porum configuratione adaptatur. Atque
hinc patet,nLil}ani attractioncm in alitura velgeneratione
ftirpittm effefingeiidam.
T 3
Diu-
 150 'F U N D A M E N T A Cap.IX.
Vitaearum Diutufnitasvitaeftirpium,ficutanimantiuiii,.inpartium
<&• Mors.
temperie& apta eonforrtiatione confiftit; quarum defedtu
& depravatione ftirpes fenefcunt & exficcantur, tandeni-
que emoritintur. •

Vanes. Partes principales ftirpis funt

. .
fimilares, vel diflimilares.
Siniilaresfuntliquidx, ut fueci & lacrymae; velfoUdae,
ut caro&fibrae."-
Diflimllares, funt perennes, vel anniverfariae.
P erennes in multis funt radix, caulis, caudex, medulla,
ranius.
Artniverfariae funtfurculi, flores, ffu£tus, feniina.
Partes minus principales dicuntttr, cortex & folia; quae
pro ftirpum excrenientisa noniiullis habentur: verurn haud
fatis yere. quia, aeque atque alia, ftjrpium funfc partes; ciim
ea ftirpes etiatn coriftituant, in earumque uiiim fint com-
parafa.
Folia multarttniftirpium pereniiium,inlocisfrigidiori-
bus fub fineni autumnidecidunt: quia tales in iis funt pori,
qui a-frigore.fuperveniente clanfi , fiifficiens alimentum
per earum radices vel folia intrare nonpatiantiir, quoilla
neceffario tum emarcefcunt, ac taiidem decidunt. IUae au-
tem ftirpes, quae folidiorem habent fubftantiam, fitccofque
calidiores, &poros per quosfubtilismateriafortiuspoteft
moveri, iniis perfeverant viva folia etiam media hyeme.
Flores ftirpiumfunt „pro multitudine pororum, e qui-
bus foliola florum egrediuntur vel fimpUces, vel multi-
,
plices.
Cimi autem infcecundo folo, halitus iiiherbani multo
copioliores, quam in macro & fterili, immittantur; hinc
femina infcecundpfolo fata,dantfaepe herbasflorepleno
feu
Cap. IX. P H Y S I C E S. 151
feuniultipUci.ornatas,dum copiofiores ifti halitusfibiplur
resporosin eorum pediculis & calicibus paramt.
Propagatio ftirpium fit vel fefiaifle in terram con'e£to-, "Propagath
velradice in terram depreffa, velfurculo aut ramo terrae in- flirpium,
fixo, vel gemmaautfurcLilo alteri arbofiinfertP. Nainin
omnibusiftis eft talis partium difpofitio, qua finiilis ftirps
ex iis poflit produci.
Ratione foli plantae fttnt terreftres, vel aquatiles. Stirpium
Terreftres funt hortenfes, vel filveftres. differentiae.

Aquatiles fiint lacuftres, fluviatiles,vel marinae.

Ratione adjunctorum,alixfunt fructiferae, alice fterUes,
alixfloriferae, aliae floribuscarent.
Ratione virium, aliaefuiit calidae, aliaefrigidae, aliaealiis
virtutibus, turri alimentariis, tum medieamentofis , prae-
ditae.
Mirantur nonnulU herbas quafdam frigidiffimas & ve- Quomodd
nenatas , qualesfuntcicuta,papaver,folanumlethale,na-difiims
herb<e frigi-
aue-
pellus, aliafque fimiles , poffe vivere; cum fuo ftigore, antyiytre.
aliisquenoxiis qualitatibushominis vitam exftinguant. Sed
ceffabit iUa admiratio, fi recordemur, quaedain huic effe
frigida & noxia, illi vero, ob aliarii poforuriT &partium
difpofitionem, effe calida & utilia, ut antehacinquaUta-
tum doctrina fuit demonftratum.
Denique ftirpes univerfae vel caudice vel caule funt
,
praeditae.
Caudice quae nafcuntur, eae pleruinqueillum habent vel
fimplicem & crafliorem, ut arbores; vel multiplicem &
teneriorem,ut frutices.
Quae caule foliofo prov eniunt, herbae app ellantur.
Porro oninium harum partium & fpecierum differen-
tiae,
 IJZ F Ll N D A M E .N T A Cap.IX.
Origo dijfe- tiae, in diverfis ftirpium generibus, eotuiiique coloribus, fa-
rentU fiir--
piitm, poribus, odoribus, figuiis, aliifque earum adjunctis, funt di-
verfae. Eaque diverfitas, quamvis fere-fit innumera, omnis
tamen ex innumera pororum & particularum iiifenfibi-.
lium, in terra, feniinibus,velftirpibus.exfiftentium,conjuii-
£tionis & figurationis diverfitate, originem. ducit. Etcuni-
ea particulartim & pprorum diverfitas nonduni fpecifice
fit cognita, idcirco hactenus non fpecifica & exa&a, fed
tantum generalis quaedam & minus accurata ftirpium do-
ctrinapotuittradi.'
Ulteriores ftirpiuni defcriptiones qui defiderat, Botani-
cosconfulat. /
Spirhtu, e Sed liic filentio non videtur praetereundum, ex multa-
fiirpibwe- fumftirpiiunfloribus &fru£tibus,utrofjsy poniis, pyris, &
duttM V
incenfttStCur praefertim ex uvis, fuccum exprimi, qui^ufte purgatus, fer-
linteum'eo
inibutum mcntatus, &ignis caioreper alembicLinidiftillatLis,fpiri-
aliquando tum inflammabileriiexhibet, quo fi lititea imbuaiitur, ifque
exttrat j ali- ab oiiini phlegtnate, feu partibus aquofis diftillaudo fuerit
tjttando- re-
linqttai in* depuratus, talem flammam, ab admoto flammante igne,
tegrum. concipit, ut linteum in cineres exurat. Si vero fpiritus
ille ftiUatitius, qu© linteum eft imbutum, multas aquofas
partcs adiftillatione in fe contineat, -flammam quideni
eoneipiet, fedlinteum incombuftuni relinquet. Hujus rei
haec eft ratio, quod aquofae iftius ftillatitii & incenfi ipiritus
partes., icfein poros linteiimbutiinfinuantes, impediunt,
quominusignisad interiofeslintei porospoflit penctrarc,
ibiqiieigneniexcitare. Ubi vero ipiritus ille diftillatus ab
omni aquofitate eft depuratus, & in linteo inccnditur, tum
invenit cjus ignis poros filanientorum lintei inflammabi-
liuni fatis apertos, in iifque vehementi fuo motu ignem
.
' novum
Cap. X. P H Y s I C E S. 153
novum excitat, qui linteum tandem in cineres con-
vertit. -
"*
.
Eft autem fpiritus illc ftillatitius inflamniabilis, quia con- Curille fpi-
ftatparticulisparvis&raniofis,in quaruni interftitiis mul- ritm non fit
oleaginofm.
ta materia fubtilis prinii generis exfiftens, eas data occafione
facile innammari facit. Attamen oleaginofusnpn eft, quia
ejusparticularum ramiili minores funt, quam ut oleum,
quod ob crafliores fuos ramulos efttenacius, conftituere
poffmt,

C A P U.T X.
De Animalibm•.

d/^fl^Q^' Nimal eft corpus, quod, praeter vitam, fenfu

fi^¥m\
•\i'A'vyA VJITJ'
^"motue^praditum.
Wraf^ <r\
Vitaanimalis, feiiejusvivendifacultas,in Vita ani-
%4|ll§i. J§: eo confiftit, quod quaedam in eo fit pars igne, malium.
tantuni calido, inftructa, quae cor dicitur, in
quam alimentarius fiiccusper venas influens incalefcit, &
inpartesalendas per aiteriasimpellitur, acfteinde,ut rur-
fus incalefcat, per continuas venas ad cor perpetuo refluit.
Facultasfentiendi & movendi, quae aniniafenfitiva viil- Eorum ftn-
go dicitur, eft partium animalis infpiritus, nervos, & alia fm & mo-
fenforia, iteni fibras, valvulas, mufculos & artus talis at- tm.
temperatio & conforniatio, qua animal ab objeciis, ttim
internis, utfanie,fiti&affe£tibus; tum externis, utcolori-
bus, fonis, & faporibus; variis motibus aflici, totoque cor-
pore fe dc loco in locuni movere poteft.
Hic motus fenfitivus & loco motivus fit in animalibus,
-
eodem modo, ut automata agitantur & nioventur; finc
V ulla
 154 E U N D A M E N T A Cap.X.
uila fcilicct cognitione, vel vero appetitu. Atque hoc in
liomine, actiones fenfitivas & motivas fimpliees, citra co-
gnitionem feu cogitationem, perficiertte, eft manifeftum:
Inbeftiisvero nuUa eft ratio, ut pofteamagispatebit, cuf
non femper eodem niodo omnes perficiantur.
Qupniam autem fanguis in corde calefactns & in fpiritus
converfus, in perfectioribus animalibus eft proxiniuin
aetionuni animaliuni organuiii, ideo ille aliquo iiio-
do pro eorum aninia vegetativa & fenfitiva poni poteft.
Atque hinc legitur in Sacris literis, quod beftiarumfanguis
fitanimaearuni. -
Animalia, In quibufdam aninialibtts, ut ranis, niufcis, fcorpiis, fer-
qnceyicifiim pentibus, & aliis fimilibus, propter fupervenieiisautumnar
1
reyiyifcunt.'
le vel liyeniale frigus, fecipfocus fuccomm alimentario-
rum motus, fpirituumque generatio ad tenipus fatis lon-
gunifufflaminantur; fuperftite interea reliqua temperie&
partiuni' conforiiiatione, in aniiiialibus requifita: &, ob
redeuiitem caloreiii vernum vel aeftivum, eadeni pdftea
reftituLintut: idcirco eniofiuntur ifta aninialia certis qui-
bufdani tempDtibus, eaque vicifliin poftea reviyifcttnt.
Effentialis animaUttni, ut oniriium alioruni corporum
vivorum,partiumdifpofitio, quaactionesfuasperficiunt,
nori confiftitin individtto.pLincto; fed niagnanihabetlati-
tudiiieni: atque ideo ea eft duplex; fanitas^&iiiorbus.
jlnimaMum '" Saiiitas eft difpofitio partium corporis aniinalis, aciioni-
Sanim. busrecteperficiendisapta. •
Morlntt. Morbus eft illarum partium talis difpofitio, qua illae ad
aftiones rcfte perficiendas non fatis ftuit idoneae.
•Partes cor-
f-
Pars cprporis animalis, eft fubftantia cQrporea , illud
pork: complens, aftionibusque perficieiidis comparata.
Eftquc
Cap.X. P H Y s i c E s. - 155
Eftque vel inienfibilis, vei fenfibilis.
Infenfibiles in variis partibus ftint variae. Aliae enini par-.Infenfibiles,
tieulae iiifbiifibiles funt inoffe, aliae in carne, aliae in cute,
alix in nieinbranis; & ita deinceps.
Ex fenfibilibus aliaefunt ftabiles, aliae fluidae.
Stabiles, quae etiani folidae vulgo appellaiituf, funt, qua- Stabiles,
rum particulas fibi mutup fatis firmiter funt annexae., etfi
npnfenipere.un4en.i-fi.ttimfiguramqtiefervent; ut patetiii
pulnione & inteftinis, quae fplidas p.artes dicunttit, etiamfi
potius alienis, quam fuis terminis cpntineantur.
Harum v ariae differentiae a v ariis ;priiiei;piis fplent defuini,
quae etfinonmagnifiiitiiionienti,nolunius tamen a vul-
gari & trita via difcedere., ubicunqueillam abfqueniagno
verkatis difpendio fequi licet.
Priino, aprincipiis generationis aliae dicuntur fpennati-
cae, aliae fanguiiieae, aliae mediae.
Spermaticae funt, quae in fua forniatione plus •feminis Spcrmatictc,
creduntur accepiffe, qLiamfanguinis. Talesputantureffe
os, eartilago, liganieiitum, fibra, niembrana,nervus, ve-
na, arteria, teiido ,.& iiiedttlla cerebri.
Sangui»eae iunt, in quibus formandis dpniinatus dicitur Sanguineic.
fanguis fupra femen. Tales effe credunmr carnes niufcLi-
loruni & parenchymatuin, ut cordis, hepatis, lienis, nec
11011adeps.
Spermaticae in adultis nequeperditaeregenerantLir; ne- Cur fper-
que folLitionein continui paffae per fimilein fubftantiam matica non
refiituaxtitr
uniuiitLir. Ita os, in viro fradtum, unitur per calluiii; .& in adultis.
cutis incifa conglutinatur in illo per cicatricem. Contra-
riunifitin partibus fanguineis, & in pueris.
Hujusreicaufam multi exiftimant confiftere in vi con-
V 2, forma-
 I$6 F U N D A M E N T A Cap.X.
.
formatrice, in adultis niiiiis -debili, & in pueris fatis forti.
Alii verp abfentiaui longam a principiis generationis in
adultis; & quae funt hujus generis alia, iftius rei caufani effe
ftatuunt. Veriini hse caufae mihi neutiquani placent; qua-
re ad partitim puerilium mollitiem & humiditatem, adul-
toruin vero duritieni & ficcitateni, fimilefque alias quali-
tates, ejus caufam fatius referendam exiftinio.
Spermaticae partes fanguineis etiam frigidiores exifti-
mantur; quiafacilius affigorelaeduntuf, nec tantas actio-
nes calorisperfepraebent.
M.edk,. Mediaepartesfttnt, quae in neutramparteminclinantes,
nlliilo plus femiiiis quaiii fanguinis habent. Talis dicitur effe
cutis.
Monendum ati.teiii eft , omnes partes, quia ex femine
iri tttero,prinium rudi modo delineantur,& deinde ab afffu,-
xufanguinisperficittiitur, & adjuftanimagnitudinempef-
vcniuiit, atque eoperpetuo aluntur , diverfo refpeciu &
fpermaticas & fanguineas poffe dici: Tunique earuin natu-
ram, non ex principiis generationis & coiifervationis, fed
ex obfervatione qualitatum effe aeftimandam.
Secundo, a compofitionepartes aliae dieuntifrfimilares,
aliae diflimilares..
Simitam.. Similares funt, quarum fubftantia eft eadem, & ubique
fibi fimilis. Tales apud medicos hae undecim numerantur:
Os, cartilago, ligamentum,membrana, tendo, fibra, vena,
arteria, nervus, cutis, caro. Quibus addi poffunt adeps, pi.
li, ungues: eiim fintpartes, utpote tottun complentes,fi-
niilaremque naturam habeant. Similaris aLitem harum
partium effentia, non exatto, fed perfunctorio judicio, eft
jeftimanda: venae enim & arteri« ac nervi ex fibris & niem-
branis funt coagmentata; Difli-
Cap.X.'.. ' P. H Y S I C E S, 157
'

Diffmlilarespartes funt, quae in diflimiles partieulas pof- T>ifiimi-

funtdividi. Utinanus,.pes; quaedividunturineutini,ear- lares.
neni, offa, venas, arterias, nervos.
Teitio, a figuratione aliae ftint organicae, aliae inorganicx.
Organicae funt, quae, ad fui conftittitioneni, actiones- Orgdnicts,
(
que petiiciendas, eertarii & determinataiii fettfibikmque
coiiformationein requirunt. Ut vena, nervus arteria,
,
mufculus, bracliium, crus, &c.
Inorgariicae contra. utos, eartilago,carofiniplex. j
Xnorgdtiha.
Quarto, a dignitate aliaepartesdicuntuf principes, aliae
niiniftras.
Principes partes funt,quae nPbilifliniani eduiit aftionem. i>rincipes,
1
Medici conimuniter quatuof partes eonftituuiitprinci-
pes: Cerebrum , quia fenfationum oniiiium eft princi-
pium, & imni ediatum organurii mentis. Cor, quia eft fons
calotis vivifici, a quo omnes actiones animaUs depen-
dent. Hepar,quiaineopfaecipuedicitttrfierifaiiguificatio,
quamvis fanguineni cordi revera tantum praeparet. Teftes,
quiafeniinisgenetatioipfisattribuitut: fed perperam. nul-
lum enim fenien in teftibus animalium, etiani quarri" maxi-
me libidinoforum, unqLiam invenitttr; & niulti teftantur
eaballos, tauros, aliaque aninialia robuftiora, quibusteftes
funt exfecti, femeii prolificnni emittere iino per multos
,
annosfibi fimile.procreare,nifi ima cum teftibus vafa fper-
matica fint ablata. Exiftinianius antem fenien g;enerari in
veficulis& glandulis veficae fphincireri adjacentibus quav
,
proftatae dicuntur, qtiia in his frequentiflinie, nunquamve-
r 6 in aliis partibus, femen eorifpicitur;
Nos ergo ttes partes principes numeramus • cor,& cere-
feriuii 5 quibus addendae fimt partes genitales,
cum illae
V i e.dant:
 .I-5& F U N D A M E N T A Cap.X.
edant nobiliflimam illatn a&ionem, qua aninialium genus
propagatuf & conferyatur.
Omnes aliae partes,quae his kiftrvitint,niiniftrcedictintur,
Dettique partes folidae, ratione regionum corpotis, in
ventres &aitus dividifolent.
Ventrcs. Ventres funt niagnae cavitates', in quibtis prineeps ali-
quod yifcus continetur. Tales funt tres: Caput, in qiio
contiiietur cerebrum, eum oculis, riaribus, autibus, ore,
aliifqu.eniultis. Thorax, in quoinvenitur cor, cum pulttio-
nibus,afpeta arteria, & cefophagp. Abdomeri,feuinius ven-
ter, qui, diaphragmate a thprace difcriiiiinatus, ventricti-
luni ctini annexis iiiteftinis & mefentefip,iteni hepar,lie-
neni, renes, veficamb partefque genitales, cpntinet.
>Arw. -
Artusittiitniembraventribus adnata,& artieulis diftincta,
Iique funt dup: Brachia -,-quae in homine eonftant hunieto,
cubito, &lnanu; Crura, quaedividunturinfenmr,tibiaHij
&pedeni..
,
Vluida ' Atquehaxde parteftabiii. Parsfluidaeft,cujuspartie.ulae,
partes. non .fatisfifmiteriibi niLituo annexae, facile disjtingnntur.
Eftque fanguis ,& fpiritns. Im 6 &.hunior o ctilatis,falteni
aqueus & vitreus: -naiiiforte cryffailinusnieritointer par-
tes folidas numeratur. Ne-c.11011lac,femen,&c. (^uxcunque
eiiini inhumanocorpore ita continentur, ut.praeter natu-
ranifit,, fiabflnt, .quemadmodum lac inpuerperis, fenien
in vkis, nierito ejus partes dieuntiir.
Sanguk. Sanguis eft fuccus ille rubicundus , venis, corde, & ar-
teriis nat-uraliter cpntentus, qui conftatfarr.agineomiiis ge-
neris partium alimentarium, quae venas potueruntingredi *
eftque Hutritionis & vivificationis materia , niagnumque
corporis ftabilinientum.
Hic
Cap.X. P H Y S I C E S. 159*
Hic commuiiiter dividitur in partem pituitofani, fero-
fatti jbiliofam, riielaiicholicam, & teniperatam; quae ultima
ftrictiore ratione fanguis nierus dieittir.
Spiritus eft pars fluida,coriftans fubtUifiimofanguinis ha- Spiritw.
litu ; eftque praecipuiim in funciionibus fere omnibus-iri-
ftrumentum. Nam fine fpkitibtts bene coriftitutis riullae
a<5tionesrecteperaguntur. •
Primo hic dicitur infitus, Vel infltiens.
Spirittisinfitus eft,qui,poftqttamiiipartemaliqttariieft Infitmr
immiffus, ei aliquamdiuinhaefet.
Hunc a prima nativitate ad ultimani feneci:utem partibus
rion inhaerere,comprobat fluxa cofpofis animaliuiii cOnftir-
ttitio, quae perpetuodiflipata, reftaurationeirique defide-
rans, fpirituofaspartestanidiuretinerinonperniittit,
Spiritus influens eft, qui in partcm, ad infiti redintegra- Influens,
tionem, recens imniittittir.
Securido fpiritus alius dieitur nattiralis feu vegetativus,
alius animalis.
N aturalis eft, qui in corde eum fanguine afteriofb natus, IXLdturalif,
vivificationi, nutritioni & generationifamulatuf.
Animalis fpiritus eft^ qui ,-ex carotidum, arteriarum & vimmalk,
plexus choroidis poris in ventriculos cerebri a corde pro-
pulfus,& ibideni exhalans, actionibtts aftimalibus,poftea
explicandis, miniftrat. De hispoftealatius.
Atquehaec de corporis animaliumpartibus,proiiiftitti-
to noftro, jam dictafint.
Sanitatis pattes dtiae ftint: bona temperies, & apta par- "Sanitai in
titim conformatio; quae ex didis patent. iis auteni flie eft quibm COtl-
fiflat.
addendunii quod temperies, praeter alias fuas differentias
antehac explicatas, in aninialibus alia. fit permanens, alia
fugiens.
 36.0 F U N D A M E N T A Cap.X.
fugiens, quae ab aliis dicuntur temperiesvivi&mixti: fed
male. nam teHiperaiiieiitum vivi eft etiarn mixti dieen-
dum ; ciiiii omne temperamentum ex niixtione dicatur
oriri: & dein.de, temperamentum mixti di£tuni, in vivo
etiameft vivi; quoiiiamiii vivo omnia funt viva.
Temperies Temperies pernianens eft, quae, ex partium ftabilitim
permanens. conftitutione potiflinium dependcns, poft inorteni ali-
quamdiu poteft perdurare.
Htittiiditas & ficcitas, qttoe in hac temperie confideran-
tur, quatenus huniOrum particulae, poris folidaruni par-
•tiumimpactae, iisitainhaerent, ut pro fluidis nonhabean-
tur, eae hic aeftimantur proutadu. infunt, & tactu perci-
piuntur. Calorvero&ffigus hicaeftiniantur, proutinfuiit
potentia, earumquejudex efttatio. neque cnim, fecuiidiim
hanc, teniperiem permaneiitem, iiianus frigida differrepu-
taturacalida. Atque ideopartesincorporeaninialis> cali-
dx vel frigidae dicniitur, protitmagisvel minus incalefcere
funtaptae': humidaevero & ficcae, pro ratione humiditatis
vel ficcitatis, quamtactLisiniispercipit.
Tcmpeyics Temperies fugiens eft, quae exfluidis partibus potifli-
fugiens.
muiii dependens, in vivis perpetuo fugit & reftituitur; in
.
niortuis vero, ob defeaum reftitutionis, mox exftinguitur.
Haecitaquead onines humores& fpiritus, corpore vi-
vo contentos, fecxtendit. Neqne enim fanguis in aninialis
nioitui corpore ffigefceiis eandem retinet temperiem,
quamhabuit invivo. E^poteft aliquis, ad huinores pitui-
tofos valdeper teiiiperiem permanentem difpofitus, ex efu
calidorum & dulcium niultuni fanguinis biliofi in venis &
~ a-rteriis
coacervafie, in quo cafu fecundum teiiiperieni per-
nianentenieritpituitofus, fecundumfugientembiliofus..
Sed
Cap.X. PHYSICES. 161
Sed in hac temperiefugientc fpe&atur praecipue calor Caioma-F.
ille,quivulg6nativus appellatur; qui in cotde-accenius, wpm."."
& per omnes yivi animalis intetiores partes diffufus, nun-
quam in mortuo reperitur. Hujus enim, tanquam primi
motorisope, omnia incorpote animalispotiflimum per-
aguntur.
Hujus caloris effentiam plurimi nonfatis intelligentes,
calidum quoddam innatum vel fpiritum quendam pri:
,
migeniuni, vel hiimidum quoddam radicale imaginati
funt, ctijus naturam & confervationem nuiiqttam fatis di-
ftincteexplicueruiit; qiiainvisea,firembeneinlpiciamus,
haud.difficiliscffevideatur. >
*
Cumenimadvertimusnonoiiinem^gneminflammam
eruinpere , fed iu iis fere omnibus, quae fermentantur &
fponte incalefcunt, fentiri quendam ignem fine flamma,
"quiavulgarinonnifirationeintcnfionis differt; ut patet in
fceno htimido & multis aliis, kiquibusilleitainterdumiii-,
tenditur, ut flaiiimam emittat; tum nihil magis obvium
cft, quam ut exiftimemus calorem illtim talem etiam effe
ignem non lucidum, incprde animalis a primo vitae initio'
accenfuni, qui fariguine alitur, & in cujus fola exftinctipne
mors confiftit.
•
Ac cum fangtiinis circtilatiorieni, ppftea^explieandain,
fcianius,facilepercipinitis, qua ratipric riiagnajejuseopia
fuigulispuifibusincofdeaceeiifa., & pei-af|erias in.pirinia
nieriibradiiperfa, acpervenasad cpr rediens, c.orpius ani-
nialis coritiiiuo calefaciat., caloremque ejus confervet &
reparet. -.-'"'.... - •"• -. •.:.."

•.
^Atqueuthincetiamea, quaeab aUisdi£tafunt, expjice-
mtis; putatiduriieftiUoshunccdorem,ealiduninativum,
.
X vel
i6z ' F v N D.A M E ;N T A .Cap.X.
velhtittiidLiminrtatuni dixiffe, non quod illud ipfum indi-
viduuni calidum, quod in animali receiis nato vel alio qtio- .

vis jttnipre eft, in feniore & decrepito inVeniatur; fedquia

a liativitate ad niottem, ufque,fimilehuiniduni in iocum
diflipati continuo reftituitur. •
.
Et five dixerint calorem nativum effe eleiiientareni, five
cceleftem, faciieipfis affentimur; quiantillani inter utrum-
q'ue agnofcimus differentiaiii; fed unius ejufdemquenatu-
rae effe putamus calprem, qui fovet, quigenerat, & qui urit;
quaiiiyis intenfionis gradibus niultuni differat. Uterqtie
atiteni adiiiitandasedit adiones, quaiido ejus efficaciaaptis
iiiftruinentisbeneregitur. Idque iii ehyniicis, culinariisque
ppetationibus, ti©6npri in generatio.nibus horum ope fa-
ciendisvel promoyendis, aliisquemultis, eft riianifeftum.
Quatenus autetn hic calor nativus ope fpirituum, qui
ftuit in faiiguine jani inde a prima generatione partibus
,
coiiimuiiicattir, dici poteft fpiritus primigenius. Et quate-
nus idetianifit ope partium fanguinis & prxcipue okagi-
nofarum, quaeprohumidisvulgo habentur, vocari potuit
•
huniidumpriniigeniuiii. Etquiahic calorpraecipue com-
nlunicatttr per fanguinis partes; ttuii fpirituofas, quaemar
•
xiniefuntmobiles, &facillinie qtiafviscorporispartesfua
fubtilitate penetrant; tum oleagiuofas ,• qLiae eohaefione.
fuaimpediunt, quo minusfpiritus.pofliiit diflipari, & in po-
ris fuisniateriam.Kthereamitadifponunt, ut fortius agat,
quodnififieret, calorbreviflimeexftingueretur: hinc non
male dicit Fernelius,caliduminnatum effe humiduin primi-
genium, fpiritu & caloreinfito perfufuni;'&alii, quod il-
lud fit fubftantia quaedamnoftiicorporisprimigenia, pin-
guis. & oleofa, ealpre nattiraliperfufa.
•
Sed
 Cap. X. P H Y S I C E S. 16-3
Sed omnium optime hoc definitur ignisnori lucidus, iii
fanguine in cor iiiflueiitecontinu6accenius,&pertotiun
corpus cum eodem fanguine diftfibtitus. Hoc enirii o-
inniuni bptimenaturaniejus declarat.
Hiccalor nativus noii femper in eodem ftatu pernianet, 'EjutntU"
fed'aetatis decurfu priiiium augetuf, deinde confiftit ac tan- iatknes. '
,
dem imminuitur. Nam iiiitio vitae, cum partes folidae ad-
huc valde funt-molles, non adeo ftuidarum partium •inOtui
obfiftunt, quain in media aetate, nec idcirco tanti vi fluidae
agitantuf. Ac praetcrea iiiter fluidas plures ftint aqueae quaiii
oleagineaj, quae idcircp, ut ex ante-didis patet, alendo igni
lninus fmit aptaev Iii fenedute vero partes rurfus aqueae
permultae, pauciores vero oleagincae iti fanguinc reperitin^
tur: quiapartes folidae, per quas fticctis ciborum colatur, ut
fanguis fiat, fenfim evadunt duriores, & eoruni pori mi-
ntis fitint anfraciuofi , quam par eft ad bene temperatuni
fanguiiiem generaiidum.
Praeterea calor nativus in animalibus perfectioribus, &
praefertiminhoiiiinevalido ,meliushyenie& vere, quam
aeftateyel atitumiio, ad actiones fuas peragendas fe habet.
Hyeaieeriiin&vcrecorporafunfdenfiora,quo fpitituum
&huniidi oleagiiiofieffluviacopiofaimpediuntutj & ob
externum frigus, nimius calor in iis hatid facile gigni poteft.
Atque hinc in validis hyeine & vete coctiones rioftrae, quae
nioderatum defiderant calorem, optinieperfieiUntur; mi-
rius aeftate & aututnno: quamvis ttitii teriiporis maxiiiiusfit
calor, qtiippe qui ad coctiones noftras tunc lit imniodera-
tior. In frigidioribus tanien hominibus & aliis animali-
,
bus, calornativus, vere adultp, aeftate, & inprincipio au-
tumnimelius; liYenie veropejus eft conftitLitus. Ibi enim'
X- z ' iHe
-
 164 F U N D A M E N T A Cap.X.

•,
-

illea calore externo augefur, hicvero a ffigore magis.de-

bilitatur. '.'"-
.
Differentia ••• GalbrriativtiSj quatenusinpartesadfeparationettidifli-
cjm.
patipropellitUf&influit,influens: quateriusveroiiieaseft
ptOpulfus, iifque inhaeref', infitus dicittit; EftquC revera
urius & ideni; nequepofteriofa priori magis"differt, quam
uriusideriiquehomo,quiaedesiiigreditut, &quieaseftin-
greffus. "
;
" Eftpraetereatemperiesariimaliuiiialianativa, alia adfci-
titia. NatiVa eft, qttae Cx femiiie & fangtiine niaterno in pri-
mo oftti eft progeiierata. Adfcititia eft ,^quae poft primurii.
ortum feu nativitateni, per alterationem & niutationem
cofporis, abinternis extefnifve caufis & accideritibtisori-
tur. De his plura in docttina de HQiiiine.
^iiTiones; Actiones animaliurti aliae funt vegetativas, aliae fenfitivae
animatium &motivae.
vegetativa'.
Et quanttiiri ad vegetativas, feu alituram & generatio-
Aiitttra. nem,attinet: aliturainaniiiialibus perfectioribus fitpraeci-
pueopefaiiguinisarteriofi,a cofde in partes alendas im-
pulfi. Hepar enim, licet etiam fuO alatttr fanguiiie, npn alit
tainen reliqtium corpus"; quia nullaiii aliinentiin partes iiii-
pellendi viiri iiabet: nec partes alendae quicquampoflunt
attrahere ab hepate, pet vim magneticam yel aliam quaiii-.
•
libet, qualis dieitut eflefugavacui, fimiUtudofubftantiae,
calot,dolof; quaiidoquidem ab his caufis,.partim ficiis,
partiininefficacibus, nullaattractio fieripoteft: nec partes
alertdae liabent inteUectum alimentum conyeniens ab in-
conyeniente difcernendi.
cftper-
Alittira in animali vivo eftperpetua; cum in ea vita ejus
'Ea
pctua. cbnfiftat: unde fequitur,nullum animal naturaliter, abfque
'
* ullo
.
Cap.X. P H YVS i c iE s. 165
.
ullo aliiiiento, viverepoffe; Cui rei etiam ipfaadftipulatur
ratio. Cum eniniiri animalibtis fubftantiae corporeae, & eo-
rumquaeipfamfufteiitant, ut fanguinis & fpirituum,pro-
pter eoruiiiteneritudinem,& caloris vitalis, etiam blandif-
fimi ,.vimdiflipandi jperpettiafiat diflipatio;* neceffario in
locuni fubftantiae diffipatae perpetuo aliquid debet fucce-
dere: quod certefieii nequit, nifi alimeiitum per vice'sa£
ftimatur.
Neque hancfententiamevertuntlampades, quae in fe-
pulcris Tulliolae & Olybii, aliorumque, per aliquot fecula
ope olei incombuftilis arfiffe , & patruni noftroruni nie-
nioria ardentcs dicuntur inventae, Nam ol«um iftud in-
combtiftile videtur effe nieruin figmentum; ciuii puguet
cuni'iiatura ardoris, fomitem ejus 11011 eonibiiri. Scd lucer-
nae iftae, fi unquam fuerint repertae, videntur fuiffe cor-
porafirie ullo perceptibili ealore lucida, quae iiiftar cicindu-
laruni, ligni putridi , & fquattiarum pifciuni, aliorum-
que fiiriilium, in tenebris fpleudebant; propterea quod,
apertis monumentis, ac admiffo luriiine diurno & aere mo-
to, lumeii earuin difparuiffe dicatur. Glaufo autern rurfus
monumcnto', lueernaeiftaenon amplittsappafuerunt; quia
taliseartimerateoriftitutio#ut abadmiffo 'aere, eoque ve-
hemeiitiusmoto, cpfruriiperentur. ' '
Et, fi niiraculum hic non admittatur, nihil quicquam
pbftint exempla eorum, qui a noiinullis, ob adfcriptam
ipfisperpetuam incdiam, celebrantur. Nam.Eva Fliegen
Meurfenfisintereos ctiam commemofatut; cujusfaUajeia,
diu quidem.callidifiime fedta;, fed tandem anno 162 8 per
ejus obfervatricem liioribundam clariffime detecta, omiiia
aliorum, perpetua inedia celebrium, exempla facit fufpe-
' X 3 ' ftaj
 I66 F U- N D AM E N T A. Cap.X.
cta; cfrm naturali rationi, aiitea coriiriieinoratae•-., adv.er<--
fentuf.neque ulluni fitargurtienturti, curnon& hi aeque
atque illa ,'inediam perpetuamfimuiaverint; fed cufto-
dum diligentiam tantunl felicius fefellerint.
Aliturae in ariimalibus inferviunt appetitusalimentarius,
•cociiio, diftributio, feparatlo, excretio.
Vulgo dicuiit alituraeinfervire, attractioneni, retentio-
riem, coctionem, excretionein: quod difplicet; quia, ut
antehac diximus, partes nihil liorutit nec poffunt attrahere;
& deinderetentioeft rejicienda, praeter alias catifas, etiain
ideo, quia illa uihil aliud eft, quani moderata diftributio:
NaiiideaUiiicmtisaffunitisfemperaliquiddiftribuitur. Ne-
queliaerent iiiveiitriculoalinienta., doneconinia perfede
funtcbcta: quad docet cita.illa refocillatib, qua ex fame
languidi, mox, poft alimenta affumta, refocillantur.
jippetitM Appetitus alimentarius eft'phantafiae quaedarii conftitu-
xtiimenta- tio,ex
rius. niotu nervi fextae conjugationis, ob defe£tutnali-
nieiiti, iiiordinatius in veiitriculo moti, orta;.per qtiam
impellittiur ,.ob fpiritus animales, inde certo modo motos,
' ad mottis nienibroruni, alimento profequendoidoneos.
^Alimen- Aliiiientum autern eft eorpus, animalis naturas ita finiile
tum. &conveniens, uta calbre eju%fttbigi, :& in naturam ejus
cbiiverti poflit. ' * .'
.
' / •
Eftque efculentum, quod cibus; vel po.tulentum, quod
potus tttincupatur. Talia ftint carnes aninialiuni, herbae,.
fftiaus, femiiia, lac, vinttm, &c.
Appetitusilleeftfitis, velfames.
Sitk. Sitis eft appctitus potus,ex naoleftafauciuni& cefophagi
ariditate;ob humiditatem exiisexpulfam, liatiisj quo phan-
tafiapotuniimaginatur in auxilinni.
Famci
Cap<X P H Y s r c E S. 167
Fanies eft appetitus cibi, ortus ex morfu inatiiti ventri- FamtSr
culi ^ab acribus & calidis quibufdani fuecis, ex arteriis in
,
ventriculum continuo impulfis qui pOft expulfipnem
,
:
chyli, non invenientes quod corfodant, y.entricuiuiii pun-
gunt, quonervus fextae conjugatiQrils certo lribdb in eo
motus, imaginationem cibi fumendi excitat, in niotfus
iftiusremedium. ''.
Prout autem iftifucci peculiarem rationem ad hunc vel
illumcibtundiffolyenduni habent, itahujusvel iftius cibi
fiuiiendiappetituni movent. quod in multis virginibtis &
mulieribus, pica laborantibus, paflim animadvertitur.
Fames itaque non fit a fucco quodam acido, ex liene pet
venas in ventriculuin regutgitante: riam ligatura vafis bre-
vis veiiofi, inter ventriculmn & liencni in vivo aiiiniali fa-
£i:a, ftia intumefcentia, intra ventriculum & ligaturam con-
fpicua, indicat e ventrictilofemper aliquid ad lieiicm, noii
vcr 6 ex liene quicquamad veiitriculum per verias deferri.
Neque farnes ex eo originem dueit, .quod. venae parvae „
.per partium folidarum tractiouem inanitae, alimenfum ab
aliis venis, & hae deinceps ab hepate trahant; quoddeni-
que, Hutrimentumexventriculo,fentieiidi facultate prae-
dito,fugens,famis moleftiain excitet. Nam hujufriiodifeu-
tentia nititur debili tractionisfundamento; & praetefea ex
hacnulla fame.s i±i plethoticis eile poffet, quaiidoqtiidem
illiplus fauguiriis alimentariiin venis habent, quani corpo-
ris nutritio defiderat.
Neque etiam fames ex reliquiis fermentaceis oriri poteft,
quae, poft elapfmn e yentriculo cibum, in eo remanere di-
cuntur. Giini enim totus cibus in ventriculo fermentetur; fi
itaque aferniento iUo eflet faines, illaeffet maxima,cum
•
" ventri-
 I68 F;U N D A M E. N T A ' Cap.X.
,
ventriculuscibofermentatoeftplentis; cum ille majore
,
fua quantitate, tttiii majorem vim ventrictilum veUicandi
haberet.
Co&lQ* Poft appetitialimentifumtionem,opus eft codtione, feu
particulatum infciifibilium , alimenta conftitucntium, ad
alendum praeparationc. Quae duplexeft; alia communisi
quae fit in omnibus totius corporisviis, per quas particulx
aiiiiieiititranfeuntes immutantur, & adalituram praeparan-
tut; alia ccrtis vifcetibus proptia, eaque eft praecipua:
Quae rLiriiim triplcx:

'Prima, qtiaefitinventriculo A, & .inteftinis B; fecun-

da,qu3einliepate C, foUiculo. feUis IC irtftru£to,&lieiie D}
tertia, quavin corde E. Quorumllla intra diaphragma
F, iiiabdoriiine; & hoc, cunipulmonibus G G,&afpe-
' raarteria I,' atque cefpphago H, nec non vena cava L,
&arte-
Cap.X. P H Y s i c- E s. 169
& aiteriS niagiia afcendente M , fupra• •diaphragriia, in
thorace\ ifto fitu, in cane ex. gr. hic exhibito, natttraliter
cbntinentuf.
Iii ventriculo A & inteftiriis B fit coc"tio, cuiri ali- Quae fitin
yentricuh,
mentaote mafticata, &per niembranaceurii oefophagi H, C © intefii-
a faucibus per mediumthoracem & diaphragma F ad ven-m nk.
trieulum ufqtie pertingentis, tubttm, eo deglutita ibique
fp orite, inftar fceni huriiidi in h orreo r eclufi, incalefceritia,
vi caloris praecipuea corde E iis commnnicati, & llumoris
calidi & acris, ab arteriis gaftricis & niefaraicisperventri-
culi & inteftinorum ttinicas fparfis, eoimpulfi &cumali-
mentis mixti diffolvu.ntur,& in chylum, feu pultaceam albi-
cantemquequandam materiam, ibi paulatim eonverttin-
tur, eofefemodoj.utcibosinoUaafefvidisliquQfibus, po-
ros eorum pcnetrantibus, diffolvi emolliri, aliterqne im-
>
mtitarividemus.
Succum illum calidum & acrem ad hanc coctionem
eoncu.rrere, conftat ex fame, quam ab eo in ventricttluiii
ptilfo eumquevellicanteproficifcidiximus; ifque, fttlin-
cidendi, calefaciendi & fermentandi vi, coctioni proirio-
vendae eft aptiftimus.
Alimenta deglutita dum inventriculo concQquuntur,
tranfinittunt tenuiores fuas partes, jamfatisattenuatas,iii
venarum gaftricarum, vafis venofi brevis, aliarumque per
ventriculi tunicas diffufarum poros. Crafliores vero eo-
lTittipartesdeponuiitur paulatim & particulatim, ex ven-
triculo ob preflionem diapliragmatis aliarunique vicina-
rum partium, nec 11011 ob iiifluxum fpirituum, in fibras
ejus, ifti ufuideftinatasjinfluentium, perpylorumfeuin-
Y. ferius
 I7Q " F U N D A M E N T A Cap.X.
ferius ejus orificium, in inteftina B, per eaqtie diffufa co-
quunttirulterius.
Codio illa ali111entoru.n1, pro eorum diverfitate, alia eft
celerior, alia tardior .Quae enim duriora funt, tatditis; quae
teneriora, celerius concoquuntur & diftribuuiituf.
Et quoniam in diverfis animalium fpeciebus & indivi-
duishic fuccus eftvarius, variaqueventriculiiniis', fecun-
dum poros & res alias, temperiem & coiiformationem
ejusfpectarttes, difpofitio, quibus fiunt varij circum alimen-
torum affLifntorum particiilas pori, in quibus fubtilis mate-
riavel magis vel minusvehementer,velaliteragitata,ibi-
que alium atque alium ignem conftituens, particulas iftas
yariein variis animalibtis diffolvit & immutat; hinc fit, ut
quaedam aniiiialia crudas herbas, carnes, aliaquc alimenta
fatisdura; alia nouiiifi coda,eaqueteneUatantumpoflint
concoquere, ac diverfimode a.lterare & immutare.
Quaedam animalia fingulos, ut homo, porcus, eanis,,
lep; quaedam tres, ut pletaeque aves; quaedam quatuor
habent ventricttlos, ut oves, caprae, boves, qui etiam cibos
deglutitos & in os regurgitantes ruminant; dum cibus
affumtus, in ipfottim primo ventriculo,taleni acquirit qua-
litatem, qua ille, ventriculum ad expttlfioneni per fuperio-
ra ftimulando, in os regeritur, ibiqtie rurfus mafticatus de-
nuo deglutitur. Aves ver6 plerasque hoc habeiit fibi pecu-
liare, qu6dcibum,inprolobo feti primoventriculonori-
nihil concoctuni, prparbitrio fuo poflint fibi in os rege-
rere, eoque regefto, vice laftis, pullos fiios tenellos alere.
Qu<cin
In liene A peragitur coctio, cumpars chyli e ventri-
Zkne. culo B , pervasbrevevenofum C, ejufque ramos,in il-
lom propulfa, ibique cum fanguine, ex arteriis copiofis-
finiis
Cap.X. P H I c
.
Y S E s. i7I

Y 2 finiis
 17.2 F U N D A M E N T A Cap.X.
fimis perlienem diffufis invenas ejtis tranfeunte, mifta ,a
caloreeju.s fubigitur; quae deirtde per ductum fplenictim
D, c^uin fanguiiie ex vena haemorrhoidali E in ductuni
illuni interdum afcendente, invenamportae F, & ex iila
porroinliepar G, ultetius ibidem, cum alio fanguine&
eliyloiniUudafcendente, coquenda, confiuit:ut invivo
animaliUgatishis vafis docetautopfia.
Ubienim invivo anirnali inter ventriculum & liencm
ligatur vas breve venofum, fit vafis iftiusintumefcentiain-
ter ligaturam & ventriculum; inter ligaturam vero & lie-
nemfitdetumefcentia: quod indicat per venam illamali-
quid a ventriculo ad lieneni ferri, & nihil a lierte profluere
ad ventrieulum. Sic etiam filigatura injiciatur in duci:um
fpleilicum, ad oculumpatet vas illud intumefcere interli-
gaturain & lieiiem; detumefcere vero inter ligaturam &
hepar: unde clare probatut, hepar faiiguiiiem accipere a
liene; nequaquamverolienemquicquairirecipereab he-
pate.
Qjitc in He- InHepate G fitco&io, cumchylus, primuni perinfi-
pate. nitos ventriculi B & inteftinorum H poros , in venas
ventriculi gaftricas I, acmefenterii mefaraicas K, & la-
£teas L fefe mefaraicis infinuantes; & ex his in venam
portaeF,ac exeadeindeincavumhepatis G,fuprarenem
pofiti, no aliqua viattractfice, quafanguisper attractionem
ad hepar deferatur, ut pote quae fit imaginaria; fed fola flui-
ditate, &preflione vicinarumpartium, ut diaphragmatis,
niufculorum abdominis,aliarumqtie, adjuvantefanguinis
in corde rarefactione & prefiione, fanguinem ex gaftricis,
mefaraicis, & reliquis imi ventrisarteriis, verfus hepar, per
venasipfiscontinuas, eafque in niefenterio &yentriculo
comi-
Cap.X. P H Y s I c E. s. 173
comitantes, & jam commemoratas, nec non per paiteni
yenae cavae M propellente, delatus., reliquoque fangui-
ni eo confluenti, in radicibus venae portae & cavae, per hcr
patis parenchyma diffeminati.s, niiftiis, ibi in hepatis po-
ris, peculiarimodo difpofitis, ferinentatur, &, ut chynii-'
cornni niore loquar, digeritur , ac in chymum rubruni
abit.
Alinienta autem per illas venas jam enarratas ad hepar
ferri, etiaiii exligatura ipfis in vivo aninialiinjecii,& intu-
mefcentia inillisinterligaturam &iflteftina, detumefcen-
tia vero inter hepar & ligaturam obfervata,clare innotefcit.
Neculla vaforum vel hepatis attractioexeoprobattir,
quod, vena aliqua la£tea vel mefaraica duobus locisligata,
& deindc illa fola ligatura, quae hepati eft vicinior, foluta,
femper,dumpaitesadhuccalent,aliquischylus &fanguis
ad hepar moveatur; quia hoc tantum fit a contractione
iftortimvaforumfpontanea,qualis apparet inveficainfla-
t^, eaquepoftea aperta, aliifque corporibuspraetermodum
teiifis &libertati fuae poftearelictis, &fponte refilientibus
acfefecontrahentibus: & praeterea huc multum facit hu-
moris, iii vafis ligatis cOrttenti, fluiditas.
Nec mifum eft chyluni, five partes ejus tenuiores ,ad Cur chylits
hepar faciliusferri, quamper podicem excerni: quia py- ad heparpo-
tim, quctm
lorus,ficut&podex, eft tantum mius meatus. & deinde alibabeat.
inteftina multis maeandris, furfum, deorfum, ante, pone,
ad dextram & fmiftram,per abdomen varie congiomeran-
tur: undeeorum,quae in his continentur, vel nulltts,vel
exiguus poteft effe defcenfus, nifi ventriculi & inteftino-
rum fibris per cetta quaedam intervallairritatis,& ab infltixu
fpirituum animaliuni contractis, ea paulatim & certis tem-
Y 3 poribus
 174 F U N D A M E N T A Cap.X.
potibus deturbeutur. Cum interea chyli tenuioribus &
fluidioribus partibus, quae ibi perpetuo a calore magis nia-
gifque attenuanttir, agitantur, & a vicinis partibus jam
,
enumeratis ,fortiflime premuntur, ingreffus, per infinitos
ventricttli & inteftinortini poros, in vas breve venofum,
item in venas tam gaftricas & mefaraicas, quam lacteas pa-
teat,in eafque magnavi impellantur, quas illae ingreffae,
cumqtie fanguirie mixtae,deindevi agitationis & pulfionis,
adlicnem,hepar, & cor neceffario deferuntur; quiaalia
via, qua ferantur, non datur.
Quantopere autem ventriculus & inteftina, eorumque
contenta,a vieinis partibus perpetuo premantur, clariflime
oboculosponuntpaulolatiorayuUiera, in abdoniinisca-
vitateni penetrantia, ex quibus faepe ipfa inteftina, invitis
aegris
a & chirurgis, liiagna vi ,totafereforas erumpunt.
Cbjlm non Exiftimo vero chylum ingredi venas non tantuni la-
tantum la- cteas,, fed etiam gaftricas, vas breve venofum, & mefarai-
ileasvenas,*"
fed etiam ^cas; prim6,quianullaratiofuadet,cur in illarum, qtiam
aiiat ingre-
ditttr. haruni porosmagisfefeinfinuet; & deinde, quodprae fa-
ll
melanguentes,
r ab aliiiientisfunitisiiioxrefocUleiitttr,cum
tamenpylorus
t in fuperiore humani ventriculi partefitus,
illa non ita celeriter in inteftina poffit tranfhiittere, nec ulla
vvena lactea ad ventriculum pertingat: neque ulla praeter
' VVenas fit via, quae chylum ad hepar vel cor deducat. Artc-
l: enim fanguinem a corde abducunt, nulluin ad illud ad-
riae
dducunt: ut arteriae ligatae, & intra ligaturam & cor intu-
mefcentes,
n ultra ligaturam vero dettuiiefcentes , clare
docent.
c
Cur vcna •Venaela6te3e,ubifuccbalimentario ab inteftinis fuppc-
lailea pr<e
alik albi- ditato
Q funtplenae, feniper albicant; quod extremitatesipfa-
cent. runi
Cap.X. P H Y S I C E S. 175
tum cuiri nullis arteriis fint continuatae , ac ideO nullum
fanguinemab illisin cavltates fuas recipiant; cuni contra-
riumfiat invenis gaftricis& mefaraicis aliifque: in quibus
albicans chylus, a ventriculo & inteftinisfenfim & particu-
latim ftibminiftratus, ob copiofum fanguinem a continuis
arteriis in illas perpetuo propulfum, mox ita ruborem coii-
trahit, ut vinum album, in cyathum rubelli conje&um,fta-
tim fubedine tingitur.
Nec opus eft venas lacteas in uniim truncum immedia-
teCoire:fufficitenim,qu6dveiiismefara'icis,tunifenfibilf-
ter,tuniinfenfibiliter,multis inlocis inferantur; & quod
venae niefaraicaeinvenaportaeoriinesfintunitx. Ita enim
poteft chyltis venarum lactearum, in venam portae dela-N
tus, fatis commode, cum reliquo fanguine, adhepar defef-
ri,ibiqueulterius coqui.
Venae la£teae, ubi, aperto vivi animalis abdomine, relin- Cur iS<e
ab oniiiiligattira liberae, citiflime omni albicante; mox dijfta-
quuntur reant.
fucco deftituuntur: qtiod multi mirantur, & varias ejus rei
caufas reddunt. Mihihaec unica effe videtur; quod, pro-
pter apertum abd'omen,exinteftinis, jani non amplius, uti
folebant, preflis,nullus novus albicans fticcus in eas, prae-
fertimubi inteftiiiajamplufculunifunt refrigerata, impel-
latur; & is, qui in iis exfiftit, fpontaiiea ipfarum contradio-
ne, quae prae reliquis vafis, quia illae fiiccuiii illum, 11011
femper, fedfaepe poft longiflima tantum iritervalla habent,
in iis excellit, in alia vafa totus propulfetur, ipfaeque arciiC
finie claudanttir.
Atque haec de prima & fecunda coftione. Tertia eoftio, Qtuin Cor-
quaeeftverafanguificatio,fitinCorde N, cumchymusin de fiat co-
clio.
hepate jam factus, & ibidem cum f eliquo fanguine ad illud
tendente
 176 F U-N D A M E N T A Cap.X.,
tenderite niixttts, ad eof per venaiii cayani O afcendit,
Uludque ingreffus inrubicunduiii perfectumq; fanguiiiem,
per rarefactipneni pulfificaiii, a cordis caloreinillo exci-
tatani, commutatur; &deinde, adjuvante fpirituum ani-
malium, exnervo fextx eonjugationis iii fibras cOrdis in-
fluentiuiii,preflione, per arteriasiii tottim corpus diffun.-
ditur,& inde.per venas continuas tandein ad cor repellitur.
Ut albedinem nivis, & ftirpium earumque partium co-
lQres,antehacex fola particularum pofitioiieoriri diximus:
itaexiftimofanguinem rubore, ex folapartictilafiimpofi-
tione, quarii inter coquendum iuhepate & cofde adipifci-
tur, etiani tiiigi. Nil enim rubedo cordis vel hepatis ad il-
lam rubedinenifanguiiiiconiiiiuiiicandumfacit; cum illa
fanguiniiiihildefubftaiitiafuarubratribuant, nec alia ra-
tioneintelligibili id eflicere queant.
Sanguificatio cor dis alia eft prior, alia pofterior.

Quae ut re£te intelli-

gantur,praemonendum
eft,Cor FFhaberedu-
os ventriculos; dextru
G G & finiftrtim
,
H H, difcritninatosin.
termedio & craffo ac
denfbpariete II:item
qttatuor vafa; venam
cavanicum fui auricti-
ladextra AB, venain
arteriofaui D, arte-
riam venofam cum auricula finiftii E, & arteriam ma-
gnamfiveaortam G. Et
Cap. X. P H Y S I C E s.
177
Et quantum ad dextrum ventricttlum attinet, iUe hahet
duovafa; venani ea-
vam ,,, & venarii arte-
riofani. Vena cava
AB,ouae defertfan-
guinemper bina fuao-
.
rifisia D E, in dex^
trum cordisyentrlcu-
lum, inftrucTta eft auti-
eula dextfa F, & tri-
bus valy tilis tricufpidi-
bus ICLM, fbrisintro
fpectantibus, & regreffum iUapfi faiiguinis impedientibus.
Vena arteriofa, vel po-
tius arteria pttlmonaria
CD, quaefanguinemexdex-
tro ventriculp per pulrno-
nes itt atteriS venolani pro-
peliit, riiuiiita eft tribus vat
-
vuUsfemilunafibus E,F, G,
intus foras tpe&antibws, •&
fanguinis in pulmoriibus ex-
fiftentis fedituiii a dextro
ventrietilo ayettentibus.
Aft in finiftro ventriculo eft arteria y enpfa & afteria ma>
gna, Arteriavenofa,velpotiusvenapulrnp^ria H, per
quam fluit fanguis e pulmonibus in fniiftfrini cordisyeii-
triculum, munita eft attricula fniiftra L , & dttabus^val-
vulisforisintro vergentibus,mitralibusdiftis, I, K, quibtis
Z regref-
 i78 E U N D A M E N T A Cap.X.
regreffus fanguinis
in pulmones impc-
ditur. Arteria ma-
gtia five aorta A,
quae fanguinem e
;
corde in totum cpr-
pus diffundit, tres
habet valyulas fe-
milunares B,C,D,
fariguinem e corde
egreffum ab eo ex-
cludentes.

Sanguifi-
Prior fangtii-
eatibcardk ficatiofitindex-
p'w.
trp cordis, jatn
defcripti, &ner-
Vis a b d e g
inftrudti, ven-
triculo A, ex
fanguine e ve-
na cava, tum
afcendente N,
tum defcenden-
te X, in illum
inftuente;» qui
deinde ex Ulo,
per venamarte-
riofam K, in
pulmones Y Z,
&por-
Cap.X. P H Y s i c E s. 179
& porro in ramos arteriae venofae H G, propellitut.
Pofteriot fitin finiftro cordis thalamo e fanguiiie, qui Voftcrw,
ex dextro ventriculo per venam arteriofam, in arteriam ve-
nofam H G F antea propulfus, ex hac infiniftrum cor-
dis veutriculum inftillatur , & indc in aortam O , tuin
afcendentem R, tum defcendentem P , magtta vi j jairi
fatis alteratus, tandem erumpit.
Utriufque haec eft hiftoria. Quaiidoquidcin Vena cava, Vtriufqus
dextrocordis latcri adhaerens, &arteria venofa, quaefini- Mflorict.
ftro eordis1 lateri inferitur, funt vafa valde lata, '&> ob citeu-
lationemfatiguinis mox explicandam, femper riiagna co'i
piafanguinis, in illas iniptilfi, abundaiit, hinc neceffario,
ubicordis venfriculi fanguiiienonfunt diftenti, & cotjarri
defuniuit, duae fatis niagttae gutfae, tina ex vena cava in dex-
ttuin finum, atque altera ex arteria Venofa in finiftrum
ventriculum eodem tempore influit: qttae, propter fuarri
ad dilatanduni aptitudinem,cordifque calorem & reliqujas
fanguinisibiardentes; mox ebdetii mottientoin utro^tie
ventriculo accenduntur & dilatantur; qtfo valyulaei per
quasmagiixillae guttae funt ingreffx, clauduntur, &cor ,.•
tnm propterhanc fanguinis dilatationem, tuinprPptep fp/
rifuseodemmonientoinfibrascofdis dilatatoriasinflu*1-
tes,Celefrimefecundum ejus latitudineni diftenditutfc /ed
quoniam ob auguftiam finuum, ex fpiritutim illo infiu^ &-
fe aliquantum arctantium,fanguis, magis magifquj^arc-
fcens & preffus, illie haerere non potcft; idcire6fodem
pene moniento, in dextro vcntriculo tres valvulaf/enae ar-
teriofae,intusfofasfpea:antes,apefit;& pottp ^effus&a
ealore agitatus pet venam arteriofam erumpi^ eanique:
cum omnibtisfuis ramis diftendendo, fanguixemqtiecon-
Z 2 *' tentum
 ISO E U N D A M E N T A .Cap.X.
tentumpropeIlerido',pulfarefacit: Iiifiniftroyero ventri-
culo tfes valvulas arteriae magnae, intus foras fpectarites,
tum etiam paiidit, per eafque in arteriam magnam fefe ef-
fundit,. eamque dilatat, & proxinium fanguinemprioriBus
pulfibtts calefactum & expulfum,itireliqtias totius eorporis
arteriasptopeUit,;eafqueCodiftcndit & vibrat. Quoniain
atiteni expulfb e cordisvetitrictilisfaiiguiner fpirittts ex di-
latatoriis illiscordisfibris, inalterasdeterminati,refluunt,
& fanguis in arteriis refrigeratut, arteriaeq; in dilatatione
quafdampartes,per pprosftiPstum rnagis patentes, foras.
emittunt: hincpoftea cor & arteriae detumefeunt & fiibfi-
dtint. quo contingit, ut denuo duabus aliis guttis, e vcna
cava & arteria veriofa fluentibus, detur in cor ingreffus:
quibusrurfusdilatatis &propulfis, nova fit cordis & arte-
riarumdilatatio&fttbfidentia. C.umqtie hic fatiguinis mo-
tusfitperpetuus, hinc fequitur illos alternatos cordispul-
fos, quamdiu ariimal vivit, etiam effe perennes.
\Ubi autem cordis valvulae foris intro fpectantes, propter
faiiguinemin cordis ventriculis dilatatum claufae, & Verfus
yafa adliaereiitia cum impetufublatae, ulteriorem in ipfos
ihfltixum impediunt, fanguis in latis venx cavae & atteriae.
ydiofae oftiis five orificiis eirca cordis veiitriculos non tan-
ttiaififtitur, fed etiam impetuose attollitur, & propterea
pars ejus in auriculas, finibus cordis adjacentes, copiofius
• impulfa, eas dilatat & .expandit; quae deinde fubfidente
corderin ventriculos, una cumreliqtio in oftiis haerente
fanguhis, effluit; unde auriculas poftea detumefcunt &
fubfidunt\
Sunt autem eordis & auricularum motus in dilatando
& fubfidendp contrarii; quia cum cor depletur, hx im-
plentur: ubi vero hae deplentur, cor impletur. Ita-
m
Cap.X. -P H :Y S I C E s. 181
Itaqueadmiraiidtisille cordis aiteriarun.ique,motus,prae- Cdufemb-
tns cordk e?f
terfanguinisin corde exfiftentis ratefactionem,fpirituum- arteriarum.
que aninialium in fibras cordis influxum , quae ejus eaufa?
funt proxiinae, a q.uatuor renipti.bribiis perficitur caufis:
primo a fanguinis cor ingredieiitis ad rarefcendumaptitu-
dine; fectindpacordiscalorc;terti6apartetariguinls>quae
poftfingulos pulfits;afdens aut tanquam fermentum..,. in
corderenianet; quartoa eordis vaforumqtte ejus coiifpr-
matione.
Rarefactionerii fanguinis in corde argtiit veheftiens illa
fanguinis, non tantuni in cordisventriculis, fedetiariiin
totius corporisarteriis & venis exfiftentis,abhacprotrufio;
quippe qtiae a fola cordis veiitriculortima fpiritibus iii fibras
ejusiiiflueiitibus arctatione, quamhicperfenimis debilem
exfiftimo, fieri non poflit. Spirituiim in cordisfibrasinflu-
xuspatetexcordis ,afpiritibus, iu animi pathematis, per^
turbatioiie : nec non ex cordis, non tantum exfetti, fe^
etiam fruftillatirndiffecti, palpitatione,utpote quae a nuJla
fanguinis fatis valida rarefactione tum proficifcatur. /In^-
fluunt autem ifti fpiritus alternatim eodem modpiricp?
dis integri velexfecti&diffectifibras,utincaudisyiyari;n
lacertarum amputatis,& iri animahbus in fbmno refpiraiti-
bus,fpiritttsmod6inhas,mod6inUlas fibras & nittf^os
influere obfervantur. Potifiimum vero fpiritus in cqdis fi-
brasinfluentesprobat,foitisillaventriculorumeji^tcta-
tio,quaedigito iis profundeiiiferto, manifefte.in'jus dia-
ftole, ubifanguis evulnereexfilit, in iis fentitur Sangui-
nisdilatabilitasmanifeftaeft, primo ex fpiritUQfs, oleagi-
nofis ,&ferinentaceispartibusaliinentoruni, :indeea ori-
ginenifuani ducit;v&deinde ex variis praeps/ationibus &
Z 3 ' co£tio-
 -i%% F U N D A M E N T A Cap.X.
coctionibtt.s, quas in ote, ventticulo, liene, hepate, aliis-
que partibus fuftinet. Calor cordis, praeterquam quod ta-
6tuinmultisanimalibusfitperceptibilis, etiamexeoinno-
tcfcit, quodillud univerfum corpus, per fanguinem a fe ca-
lcfactum, & identidem continuoque partibus fuppedita-
tum, ita calefaciat,ut ne vehemcntior quidem ignis ipfum
tanto tamque convenienti & aequali calore , per omnia
membra, perfundere poflit. Fermcntofas fanguinis rcli-
quiasincordercmanerccpnftatexeo, quod cor, propter
foliditatem & duritiem fuae fubftantiae, totum in fyftolc
confidere non poftit. Conformatio cordis & vaforum,
motui hu.iepetagendp neceffatia, ex fola infbe£tione co-
gnofcitttr. •
Pfout autem hae caufae Variantttr, variatur etianipulfus.
Necqtiicqu|m difficultatis hic parit parva cordis quo-
rtindamariimalium,titanguillarum,carpionum, &fimi-
luni j calididitas: qtiia fangnis illorum ita eft temperatus,
\titetiam exiguus ille calor adjuftatn ejus in»corde dilatatio-
'^eisi excitandam fufEciat; qticmadmodummuftum &ce-
fVlfiam,multaquealia, cicra yehemeiitiorem calorem, ra-
re\ere Videmus.
%it, qui neceffitatem & utilitatem geiierandotum in
cOrdWpirituuminter caufas motus cotdis & arteriaruni nu-
nieraii/ Sedniale. Cumeninineeeor,necartetiaehujus-
niodi r^eeffitatis & utilitatis fint confciae; neque etiam
propter ias aliquid agere futit dicenda.
Utriqu\ cordis fanguificationi conies eft pulfus; 'miiii-
ftravero fa%uinis circulatio.
Vulfm Co{- Pulfus eft inotus, quo cor & arteriae a ratefcente & pro-
dk e>* ar- trufbpervicesyanguine, &coretiam fpiritibus in fibras
ieriamm. a
ejns
•Cap.X. P H Y S I C E S. 183
ejus influentibus , alternatim intuniefcunt & fubfidunt.
Ejuspartesduae funt: diaftole&fyftole.
Diaftoleeft parspulfus, qua cor, tuina fpiritibus in fi-1Hiafioie,
brasejusdilatatoriasinfluentibus,tumafanguine, exyena
cavaindextrttniventriculum, & ex arteria venpfa iri fini-
ftruminfyftoleillapfo, ibidemquejamrarefcente; arteriae
veroafanguineincorderatefacto&pteffo, atque ittde in
illas etumpente, teliquumque attetiatumfariguinein pro-
pellente> &illum ac tunicas earum concutienieacvibraiv
te, eodemmomento, fecundum latitttdinem & profundi-
tatem, dilatantur & intiMnefGunt.
Atquehaecarteriarumdiaftoleipfis manibus eft palpa-
bilis. Cordis vcrodiaftole, quae eodem tempore contiii-
git,oeulis,in aperto vivi animalis pedore, videripoteft.
Eodem eniintempote, quo arteria (Jigitfitti adrriotumvei>
befat, mucroadbafinaccedit,&latera ejtis collapfa,qtias
coftas dextras & finiftras refpieiunt, verfris mediaftiritirri
cordis parietem,eriguntur; &latus fterntirii fpe£fcaris to-
tumacpraecipueadbafinattollittit; atque ita eor ad oeu-
lum intumefcit, tenditur ,peel:us ferit, &, quem fentimus, •
pulftim facit. Et,fi tumtemppriscor & arteriaevulnercri»
tur, ex tumido corde & dilatatis attertis fangtiis eodem
tempbre exfilite eonfpicitur.
Neque haec pulfus pars ex eo pro fyftolecordiseffi ha^
benda, quod abfeiffo vivi cordis mucrone ventrieuli
,
ejushic arctari fentiantur & eonfpiciantur. Nafn diaftole
cordis.nonexventrieulorumdilatatione,fed exipfbcor-
dis tumore, qui etiam arctatis ventriculis contingerepo^
teft, eft aeftimanda. Dum enim ex fpirituum, in fibras cor-
disdUatatoriasfluentium, copi& & fanguinis rarefadione
liiucro
 184 F.UNDAMENTA Cap.X.
mucro aicendit adbafin, & latera collapfa erigunttir, carp
feupareiichymacordis, fecunduni latittidinem &prbfui*.
ditatem, itaintumefcit, ut Ula intumefcentia nontarituni
foris fit coiifpicua, fedetiam intus in ejus cavitatibus, ab
illoparencliyniatistuiiioreanguftatis,vifti & tactufitper-
ceptibilis.
.
Sjjlole. ' Syftole eft pars pulfus, qua cor, tum propter fpiritus in fi-
bras ejus prolongatorias influentes, tum ob maxiniam fan-
guiiiisrarefactiexeoexpulfam partem, detumefcit; & fi-
mularteriae, ob fanguinis in eas impulfi reftigerationeni,
& aliquantaiii ejus ,perporos ,*in diaftole magis dilatatos,
evacuatioriem, concidttnt & fubfidunt.
Arteriarumfyftole, per earum impulfus ceffationetn, di-
gitispercipitur. Cordisverofyftole, inaperto vivianima-
Us thorace, eodem^tt5nipore vifu cognofcitur & manibus
palpatur. Nam quo tempore arteriae iriipulfus ceffare fen-
titur, eodem momeiito videmus latus cordis, fternum fpe-
ctaiis, concidere, ibiqtie maxime, ubi orificio aortae re-
fpondet; dextrmn vero & finiftrum latus, verfus dextras
finiftrasque coftasj collabafeit; niucro recedit abafi, to-
jumque cor, tefte fenfu taeuis, laxum, flaccidum & molle
evadit. Vuliierato autem corde & arteriis, nihil fangtiinis
ttun temporis ex iis egreditur; & vulnera eorunr coii-
cidunt.
Cor nihill Atque ex hac flaccefcentia & laxitate cordis, tum tem-
fanguink at-'' porispereeptibili, clare patet,nihilfanguinis corde
trahit. a per
attractionem , ut vocaiit, in ejus cavitates tunc nioveri..
Oninia enim quae fiia expanfione aliquidattrahere,propter
fugam vacui, vulgo dicuntur, illa, tempore iftius attractio-
nis dicl:ae, non flaccefcnrit, nec funt flaccida; fed cum tunc
• • * expau-
Cap.X. P H Y S I C E; S. 18S
expandantur, idcirco neceffariotendunttir & iiidurantur,
imofaepejamtuni funt dura& tenfa, ut in aeris in thora-
cem vel follem infpiratione; & lactis vel fuirii tabacarij,
per os vel fiftulani, fudioiie; & aquarum, per fiphotteni
fuclorium, fublatione; multisque aliis cuilibet experiri
,
cftobvium. Contra vero ubi cor, ut dixiniiis, in fyftole
eftflaccidum, tum fanguis, in diaftole cordis per arterias &
iis contiiiuas venas adcorpulfus, facillime & fine ullo o.b-
ftaculbjViimpetttsfibiindiaftolecordisimprefli, in cavi-
tates ejus laxatas temp ore fubfidcntiae influere poteft.
Sanguiiiis cir^ulatio eft niotus, quo faiiguis e corde per Sanguink
univerfi corporis arterias propellitur in vpnas, quae arteriis circulatio.
ubique funt continuae, & e venis porro repellitur iii cor.
Cum enim Cor E ab una parte habeat arteriam mar

gnam M, ab altera venani cavam L, quarum propagi-

A a nes
 186 F U N D A M E N T A Cap.X.
rics&rami per totuni corpus difperfi, & in capillatiavafa
attenuatl, fine ulla interruptione inter fe continuanturj
quod clare arguit fanguinis afcenftts per venas plttrimas
confpicttws, qui per carnes extra vafa tranfire nequit, utpo-
te neceffario ibidem coagulandus; nec tifquam aliuiii,
quaini per venas tranfitam invenirc poteft : Cumque 0-
mnes venae & atteriae fint fanguirie plenae. Itaque fanguinis
aliquantaparte,vifervoris&preflionis,e cordis thalamfs
in arterias fatis valide propulsa, neceffario tarttundem in
continuas totius corporis venas, & confequenter verfus
cordis yentrictilos repellitur.
Curabim- Dum autem fanguis, valida illa rarefactionis & preffio-
fulfofan- nis, jamanteadefcriptae,
gttinepul- vi, excorde in atterias & hincin,
fent arteria; vcnas propellitur, omnes cotporis univerfi arteriae uno
•
non autem pulfant & vibrantur, quiafariguisacapitearte-
yente. momcnto
riatum latiote pellitut iii fanguinem, attetiis fe paulatim
magis magifque anguftantibus contentum: venae ver6 non
pulfant, quia fanguis arteriis capiUaribus & minoribus in
venas, fepaulatim magismagifquedilatantes,infinuans,
fanguinemvenoftmiqUidempbteftpropellere, ipfas vero
venarum tunicas fenfibiliternequit vibrare.
ISLec Cor,
Cum vero hic lnotus cordis & fanguinis eo contenti tati-
,
' nccquidvk tusfit, iUe fanguinemtotius corporis pet arterias&ve-
aliudypoteft, ut
attrahere, naspropellere & per totum corpus diffundere, atque ad
,
quodipfinon1 correpeUerepoflitjifquequammaxiirie
efiaffixum.
fit intelligibilis &
ftifficieiis,iiullaratiofuadet,ut-cordi ullam vim attractri-
cem magneticam, aliturae causa inftitutani, vel aliamnon-
intelligibilem, & fuperfluam attribuamus; praefertim cum
nulla attractio uetur, nifi attrahens rei attrahendae alliga-
tum vel alia ratione affixum frierit; xmx trahens alioqui ntilr
lum
Cap.X. P H Y ' S I C E s. 187
ltittifaiis validtttti, ut antehacdiximus, motum corpofiat-
tEahendo imprimere poteft, idque in equis, manibus, un-
cirtis, haniis, harpagonibiis, vinculis, aliifque innumeris
tractoriisinftruiiientis,etianivalidiflimis, nihil tamen ci-
tra affixionemtrahentibus, eft eVidentiflimum.
Neqtie his attractiones vulgates magneticae, electricae,
alimentariae, fimilitudinariae, fympatheticae,vacui-fugito-.
riae, velalixfimiles,ob verampulfioiiis eaufam in iisignb-
ratam effidae; & multis rebusmale attributae, hic quicquam
obfunt: Cumiii omttibtis iftis motibus liullafitattractio,
fedfola pulfio eos revera efficiat; uti antehacjani in pluri-
misdemonftravimus,&porro data occafionedemonftra-
turi fumus.
Propulfionemillarii fanguinis, a. corde, per totum cor- Vropulfia-
,
nem Cordk
pus euni propellente, factam, juvat fpontanea Vaforumyjuvatfyon-
fanguinerepletorurticontradio, quafubtUi materia ineo-rtaneavafo-
rum con-
rum anguftatosfibrarumporos vehementiusiinpiiigent''- irattio.
*

eafponte contrahuntuf, & res contentaein iis.ulteriusita

propelluntur; ut e veficafuilla,aereinflato plena, ubi os
inflantis a fifttila nrethrae inferta amovetur, maxima inckifi
aeris pars, pcr talem fpontarieam contractionem ex ea
,
mox expellituf.
Haecfpontaneavaforum contradio eft caufa,quodnon- Quomod»
nulli moribtindi, jam ceflante fanguinis circulatione, ali-]moribundi
' aliquamdiu
quamdiu vivaiit, & tandem morientcs venam cavam,ipofiintvive-
refinefan-
onini penefanguine deftitutam, anatomicis, cadavera eo-,' guink circu-
runi forte aperientibus, exhibeant. Dtini enim fanguis il-l. latione.
lorum,citiusin venis minoribus &acorde reniotioribus,
quam in majorjbus & cordi vicinioribus, refrigeratur &
incrafiatur,motusconfuetus faiiguinis, ex atteriis iu venas
Aii trank
 ISS ' F U N D A ME N T A Cap.X.
tratifeuiitis, fiftitur. Verum vena cava fanguinem calidum
& fluiduni etianinum continens, fpontaneaque iftacon-
tractionc fcfe contrahens, fnppeditat cbrdi aliquamdiu,
foiiiiteiii vitalem; qtto exhatifto, eiiiofiuntuf aegri, omni
pene fanguine itt vena cava deftituti.
Vtiiitat cir- Sanguinis circulatio ex eo dicta eft-, quod totafanguinis
culationk moles,
quae fatis fluida eft, nec obftacula invcnit, circulum
fanguink.
quendam, ex arteriis invenas, & exvenispercorinarte-
fias tranfeuiido, fingulis diebus compluries conficiat, qui
faiigttificationi & vivificationi quam maxime eft neceffa-
rius. Cum enini coftio fanguittis incorde, nonfitlonga
ejtis, tanquam carnium, quae in olla decoquuntur, mace-
,
ratio; fedtantumceleris quaedatn ejus partium, per vices
cor traiifeuntium, rarefactio & attenuatio, quae ob con-
formationemnoftricoiporisaliter fieri non poteft: idcir-
co fanguis nonuno perficitur per cor tranfitu, fed plurimis
coquiturreciprocationibus,in quibus modo hx, modo il-
lae particulae cofpori alendo evadunt aptae. Et quoniam
corporis noftri conftitutio efttalis, ut fanguis in partes pro-
ptilfus ibidem reffigeretur, & diutius ibi commorans in-
eptus adalendum evadat, ideoqueperpetuusejusadcor,
utpote omnis caloris fontem, debet effe per circulationem
reditus: Cum cor,etiamfiinftarferricanderttiscaIeret,U-
lnm aliter calefacere non poffet.
Craffafan- Dum autemfanguis per vafa circtilatur, fepe in venis va-
guinkpanes ?s ricofis, haemorrhoidalibus aliifque craffum fangtiinem
aliquando , craflioribus
noncircu- continentibus, contingit, ut, fanguinis parti-
iantur.
busibinianentibus ,folae tenuioresper craflioriim interfti-
tia in alia tranfeantvafa; quemadinodumprofluentes foffa-
fumaquae,perjuncos&fordes, iniishaerentesibiquema-
nentes,
Cap.X. P H Y S I c E s. 189
.
ttentes,faepiflimeindeinalips rivos fatis cofriniode tranf-
irecernuntttr. Et quamyis motus ille circulationisfit ma-
gntts,attamen non eft tantus, ut, fi fanguinis partes in diver-
fis locis valde fint difiimiles, eae in venatum anguftiis eo
exacte intet fe mifceantur; atque hinc faepe iifti venit, ut in
una eadenique faiiguinisperphlebotomiamevacuatioiie,
fanguisprimoflpridus,poft*eanigricans,& denique rurfiis
floridus, e vena incifa emittatur.
Sangtiiiiis circu.latioiiem indubitatam facit ingens illa Sanguink
fanguiiiis copia, quae ex corde in arterias perpetuo effundi- p"circulationk
pracipu*
tur. Cum ettim e corde canis non valde niagni, ubi attetia rationes.
u
magnapropecotipfi vivo eft recifa, iriterdumfemuncia,
faepedragniaetres,nonnunqtiamduae,interdumuna uno
pulfii ftibfiiltim cgrediatur; non eft dubitandum, quin e
cordehoniinis fani &validi, utpote fortiorc&calidiore,
fi 11011 plus, faltem tantundem fingulis cordis pulfibus in ar-
teriasfe effuttdat. Verumutrestantofitcredibilior,exifto
experimcnto hic praefupponemusiingulospulfus tantum ,
unum fanguinis fcrupttlum, vcl viginti gfanortim pondus,
arteriisfiippeditare. Unde fequitur, cum, iiihomineme-
diae aetatis & temperamenti moderatioris, unl hora fiant
pulfusplusininus ter mille, unius horae fpatio decem, &
duabus horis viginti libras fanguinis feu 5760 fcriipuios ad
minimum e corde in arteriaspropelli. Cumquetantafanr-
guiniscopia inuniverfo «oftro corporenon contirteatur,
ac proindc nec alimenta affumta , nec venae iolae tantam
ejtis quantitateni cordi pofllnt exhibere. Neceffarium ita-
queeftfanguinemexcordein arterias, &ex arteriis in ve-
nas j & inde rurfus per cor in arterias perpetuo circulari.
vEadempatetexvalvulisA, B,^uaeiiuncuiiae,qtiales A,
Aa 3 nunc
I9b E UN D A M E N T A J Cap.X.
nunc geiriinae, quales B in venis artuum,jugularibus, tric-
fafaicis, emulgentibttSiVena^^

nieo, & multis aliis exfifteiites,talein fitum habetit, ut fan-

guini,apartibus ad cor facileni; nullum vero a corde ad par-
tes tendenti ttanfitum pfaebeant. Contiiigitquidemnon-
nutiquam, ut una vel altera valvula haud exacte omnem
meatum claudat: pleraeque tamen, fuaflexibilitatefe ad ca-
Vitatem & figttram venarum exacte accommodantes, hoc
aguntaccuratiflime.Namipfisoculis eftperfpicuum, easnc
flatum quideni, neduni fanguinem ultra eas tendentem,
tranfinittere. '
Eandemfirmiflimeetianiprobat intumefcentia, quae in
Venis jugularibus, cruralibus, mefaraicis, fpermaticis, o-
menti, ventriculi, vena porta, vena cav.a, aliifqtie innunie-
ris, in vivo animali ligatis, ac ultra ligaturam,in parte a cor-
de remotiore, intumefcentibus, & cisligaturaiii in parte
cordi
Cap.X. P H Y S I C E S. 191
cordi viciiiiote detuniefeentibus, confpicitur. Ex eo enim
eft manifeftum, (cum ultra illas ligaturasnuUuriifit cbr vel
hepat j qtiod fattguinem illum eo per venas irnpellere pof-
fit,) fangttiiiem a corde per arterias in venas iis continuas
perpetuo,qiiantumpoteft,propelli; eumque, obftaculo
ligattiraeinjectaeretentum, intumefcentiam ibieodemmo-
do efficerej utaqua in fluyio, ab injecto aggere retenta, ea
parte unde provenit, in magnum turiiorem attolli foiet.
Idemque propter eandem caufani, confirmat quotidiana
chitLirgotum experieutia, quivinculo, ad phlebotomiam
inftituendam,parti alicui injecto, eoque moderate, fine ar-
teriarumfubjectarum nimia arctatione, adftrifto, animad-
Verturtt, non cis, fed ultra viiiculum venas intumefcere, at-
que illis ibidem incifis, fanguinem maximo cum impetu ef-
fltiere; & fanguine jam efflueiite, fi digitus, ultra vulnufcu-
lum, in vena factum, collocatus, eam comprimat, faiigui-
nis effluxummoxfufflaminari;fiver6digitus,intravulnus
&ligaturaiiipofitus, cavitatemvenae exacte claudat, fan-
guinis efnuxum nihil imminui, fed potius augeri. haec
enim, ciim nec a dolote,nec a calore, nec ab alia fimili cau-
sa fieri poflint: fequitur iUaa fanguine, ex arteriis per circu-
lationem in continuamvenam ad ligaturam tifqtie propul-
fo, & ex vulnere erumpente,tantumoriri.
Pofteriori fanguificationi, quarn infiniftro
^
cordis ven-iKeftimh s
triculo perfici antea diximus, infcrvit refpiratio: quae eft
thoracis alterna dilatatio & contra£tio,qua aer per afperam
arteriam modo in pulmones,ad fanguinem,qtii in venis eo-
.rurnexfiftit,reffigerandum,impellitur;modo exiifdem,
cum fuliginibus & vaporibiis, ejieitur. "
Nifienimfangiiispefvenamarteripfame dextro cordis:Ejut uftts*
ventri-
 192, F U N D A M E N T A Cap.X.
ventriculo egreffus,ab.aereiiifpitato.refrigeretur, & ante^
quanififliftfum cordis thalanium-iiigrediatur, rurfus con-
denfetuf, 11011 poteftigtieHi, quLin finiftro ven.tricu.loar-;
det,novo fpmite nutrire & corueryare. Atqueideo in x-
ftuario nimis calido, & alibi, ubi aer nimis fervet, aninii de-
liquiunipatiriitir. .Neque hoe niirandum; nam npn quili-
betignis a quovis etiani calidiorefovetut foinite; qupd
in calce viva,& fcerio noyo hotreis inclufo,eftmanifeftuni:
illa enim aqua communi perfufa vehementius incalefctiiit,
oleo vero yel fpiritu vifli humetl:ata, calorem fuum per-
durtt.
Vfus ejtts« Hicyeftts refpirationis ufus primum ex eo eft clartis,
probatio.
quod ariimalia., quibus tantum unus eft cordis finus,, etiara
pulriioiiibus careaiit:&deinde, quodfcetusin uteroexfi-
fteiis, ubi illo fe;fp.ifatioiiis tifu deftituitur 7duobus peculia-
nbus praeter
communes,
inftrudus fit
nieatibus: U-
.
num cnim
habet mea-
tuni F, qui
inftar canali-
culi eft, per
quem pars
fanguinis in
,
dextro cordis
fiiiu rarefadi,
ex illo in aor-
tam B C D
tranf
Cap.fX-.' P H Y S I C E" S. J93
traflfflilttituf, patte altera in pulmones per venam arterio-
farii E in puiniones G abeunte: &altefum 4, obfigU-
rani ovitor-
inem , fora-
nien ovale di-
cl:um,valvula-
que 5, infiiii-
ftrum cordis
verttriculurii
7. fpectantc,
munitum, per
quemparsfan-
guiiiis in fini-
ftro cordis fi-
liu rarefacien-
di, e vena ca-
vai,3.2,pro-
pevenaecoro-
nariae orifi-
cium 3, infiiiiftrumilltinithalamum 7 defluit, & parti
alteri fanguinis, per arteriam venofain, e pulmonibus &
dextro cordis ventriculo 6 venienti, mifcetnr. Huc ac-
cedit, quodanates,btiteoiies, caftores, anferes, olores,
aliaque hujttfriiodi animaliaaquatica,quoe, capite fub aquis
verfantia, nori tefpirant, eandem, quam uterini aliorum
auimalium fcetus, cordis vaforaniqiie cjus per totarn vitam
habeaiit&ferventcoiiformationem. Inde enim clare pa-
tet refpirationem fangnini in dextro ventriculo rarefa&o,
&, antequam in finiftrum ventricultim tranfeat, in pulmo-
rubuscondenfando, & itafecundajejusrarefaaioni, infi-
Bb niftro
 1.04 E U N D A M E N T A Cap.X.
niftro vcntriculo faciendae, tantum infervire: & ubi ani-
malia illa refpirare non poffunt, fanguinem alia via ince-
dentem refrigerio refpirationis nihil indigere.
Refpirationis partes duae fiint: infpiratio & exfpiratio.
Inftiratio. Infpitatio eftpars refpirationis, qua thorax, vi mufcu-
lorum infpiratoriorum,& praecipue diaphragmatis depre£
fiotte dilatatus, aerem per os & nares, in afperae arterix
,
bronchia, infinitis fuis fafliis pef fpongiPfam pulmonum
carnem diffufa, impellit, fanguinemqueinpulmoiiibusex-
fiftentem, coqueadextrocofdisventriculo niiffum,refri-
gerat.
&xfpimio. Exfpifatio eft pats t efpirationis, qua thorax, vi mufculo-
ruminfpiratoriorumcontractus, aetetn calidiprem &fuli-
ginoios vapores, e puliiionibusper os & nares expelUt.
Aer itaque in infpirationepectusingreditur,non propter
fugam yacui attractus', vel fpontecitra pulfionem eo fefe
confetens; cumattractioyelfpontaiiea talis ingreflio nul-
la ob fugam vacui unquam detur, nec dari poflit, uti ante-
haceftprobatum: fed quia obthoracisdilatationem,vici-
nus aer (qui, tefteexperientia, necporospectorisob craG
fitiem fuam penetrare, nec nifi magna vi condenfari po-
teft,) de loco deturbatur, ac ispbrro alitim loco movetj,
&, cum omiiia corporibus plena fint, nec vel minimumfit
vacuumitttotarerumuniverfitate,neceffario.aer ape£to-
re & alio aere ficpulfbs, in thoracemfefe dilatantemper
afperam arteriam adigitur; ubi fpatium eodem tempore
fit, adaerem, quiloco deturbatur, recipiendum : idque
eodem modo, ut in follis vefltilationeaeris in illum impul-
fum quotidie fieri videmus.
Hic autem quaerataliquis, cur aer, tenui filo pet aperttim
aererii
 Cap.X. P H Y S I C E S. 195
aerem in oppofitamfnanum exfpiratus, fit frigidiPr; pa-C( Cur air, «*
tulo vero ore in illam efflatus calidior fentiatur. Refpon-jj^ nui filoex-
ftiratm,fri-
deo: quia aer, a pulmonibtis calens, dum tenuifilo per^ gidior;patul»
lai effldtm,
aerem frigidum exfpiratur, facile, propter fili iftiu.s tenuita- catidior fen-
ore

tem, a frigido aere, qtiem tranfit, reffigeratur:patulo vero tiatur.

"'*
ore exfpiratus,quia craflior eft & maj us in aere fpaeium oc-
cupat,nonitafacile,propter illam craflitiem, abaereeif-
cumftaiitereftigcfafipoteft. Simile quid appatet intenui
fetfea fidicula,& craffo aliqup ferramentp,abigne caiiden-
tibus, & ppftea inde exemtis: qtiorum Ula mox ab aeris
contacturefrigeratur; hoc vero calorem fuum, adverftts
externi aeris frigus, diu fervat incolumem. Et, ut res magis
fit pelrfpicua, admoveatur ori pugnus, in fiftulae forniam
aliquo modo excavatus, & effletur pet illam pugni cavita-
tem aet in pulmonibus calefaftus, fempefque, five tenui, fi-
ve craffo filo efflaveris, illum calidumfenties; quia, dum
manus conclufa utrumque a ftigore aeris externiaeque de-
fendit, uter qne etiam calofem fuum aeque confervat.
Refpiratio alia voluntaria eft, aUa fpontanea.
Voluntaria eft, qua anima, nobis volentibus & cogitan- Keftirdtio.
R,
tibus,fpiritus animalesittrnufculosinfpiratorios& exfpirarvo voluntaria.

torios viciflim determittando, pe&us modo contrahit,

mododilatat.
Refpiratio fpontanea eft Ula, qnae fit, nobis dormienti- Spontanea,
Sp
bus,vel aliteranimumnonadvertentibus, a certacerebri
& neryorum refpitatorioruni conformatione, qua fpiritus
animales, citranoftraincogitationem,niod6iniiifpirato-
rios, modo in exfpiratorios mufculos fluunt. Qga ratione
autemfpiritusabaniinadeterniinari,velfponte in hosvel
Ulos mufculos certis vicibus infltiere eofqne moverc
Bb a queant,
 196 FtiNDAMENTA Cap.X.
queant,indoctrinademotufpontaneo & voluntario do-
cebimus.
Poftcoctionempefactamoptts eft diftributibne; cum
qua faepe conjunctaeftfeparatio.
'Difiribttth Difttibutio eft alimenti cotti in varias corporis partes
alimenti.
protrufio.
Eafitvelpreflionevicinarunipartium, velrarefadione
&fluiditatereidiftribuendae, vel agitatione corporiscon-
tenti & contineiitis, certo modo figurati; quod ex iis, quae
de chyli e ventriculo & inteftinis in venas gaftricas mefarai-
eas &lacteas, & fanguinis e corde in totum corpustranfla-
tione diximus, fatis clarum effe videtur.
Nequeeft quod hicmetuamus, neper poros,per quos
chylus in venas mefaraicas & gaftricas fe infinuat, fangtiis in
ventriculttm & inteftina fefeeffundat. Aliter enim figura-
tx & complicataefuntparticulae fanguinis, alitetehyli; ita
ut unae poflint tranfire poros, qtios alterat non poffunt: &
praetercamultimeatusita funtadaptati, ut ingreffui alicu-
jus corporis pateant, egreffum vero impediant: quod in
naffa pifcatoria, quam pifces facile ingrediuntur, difficulter
vero egrediuntut, ctiivis eftperfpicuum,
Vertim hic eft obfervandum, quod dum fanguis ex fini-
ftro cordis ventriculo in aortam erumpit, partesejuscali-
diflimae &fpirituofifiimae, utpote vehemeiitiflimeiiiotje,
adlineam reciani per arterias carotidas fivejugularesin cc-
rebrum, quantum poffunt, tendant, aliafque miniis vehe-
menter motas de loco deturbent. Quae vero ex calidifli-
mis, propter aliaruni calidiflimarumimpedinientumrace-
rebro avertuntur, illae alias minus celeriter motas de loco
deturbantes, & verfus inferiora adredamlineamtenden-
tes,
Cap. X. P H Y s I c E s. 197
tes, teftes &reliquaspartes genitales petunt. unde nianife-
ftum eft, dum partes fanguinis niinus calentes ex legibus
niotus ad laterales partes deturbantur, cerebrum & genita-
liamagna fpirituofi fanguiniscopia, prae caeterispattibus,
neceffario abttiidare.
Separatio eft alimenti ab excrementis fecretio. Separatio
Haec motu, figura, fitu & magnitudine, tum pororutti ejmab.ex-
crementk.
corporis, tum partium fecernendarum, iiiftar cribrationis,
peragitur; non ab animafett mente, neqtieetiamullaat-
tractionevelfpontaneaeoitione. Si enim haec feparatio a
mente fieret,illaejuseffet confcia; cum eafolarumadio-
num cogitativarumfitpriiicipium. Excrementofunivefo
atttactio &fpontanea-coitiofttntfcjiciendae; quia rioiifunt
maiiifeftaevelintelligibiles, nec ptobatae. Cum veto par-
tescorporisvariosporos, & excrementa variarum figura-
rtim &magnitudiiiumhabeantparticulas, niliil magiscre-
dibile efta quaiiieas,tanquamctibrandQ,iiivariispartibus
feparari&colligi. •
Utautemmelius ifltelligatur,quomodopermotum &
reliquas noftras caufas, alia excrementa in his, aliainaliis
feparentur & coUigantur locis, fciendum eft vafa,ex quibus
extrementa egrediuntuf, & in quae fefe infinuant (qualia
funt in hepate, fenibus, genitalibus, aliifque cotpotis parti„
bus) non tantum majora, crafiiora, & denfiora effe, fedple-
raqueetiamminora,tenuia&porofa,imb quoque capil-
Iaria,& capillaribusfubtiliora,ineaque excrementa potifli-
mum propelli, atque ex iis paulatim in majora & confpi-
cua, ac tandem in magna re ceptacula j tit foUiculum fellis ?
pelvimrenum,veficam urinaiiani,&aliadelabi, acdeni-
que per naturales meatus excerni. Quod ver6 plurimafint
Bb 3
vafa,
 198 FUNDAMENTA, Cap.X.
vafa,quaerion oculis, fed mentefunt eonfpicua, patetex
cute, qtiovis loco i&u aciculae vulnerata,&fanguinem noii
coagulatumemittente; quippe qui neceffario ex vafisca-
.
pillaribus &inconfpicuisptodeat.
Hxcre- Excrementum eft , quicquid ab alinientis poft coctio=
menta. neni feparatum, e corpore eft excernendum.
Eftque craffum, y el tenue.
Faces alvi.
Crafll excfementi feparatio fit in ventriculo & intefti-
nis, dum tenuioribus chyii partibus per ePrum pgros ef-
fluentibus, &tanquam cribrando expulfis, crafliores ejus
partes in inteftinis, ob vafbrum anguftiam,fblae relinquun-
tur, per alvum poftea exeernendae.
Sunt pfaeterea alia excremeiita craffa, aurium fcilicetfor-
des; quae fuiit excrementa craffa, flava, amara, in meatu
auditorio collecta.
Excrementum tenue eft liquidum,vel vaporofum.
Liquidumeft pituitofum, biliofum, ferofum, lacteum,
fanguineum.
Pituitofum eft, quod in partibus quibufdam ori & pala,
tpvieinis,afangiiineco a corde impulfo fecretum,iiiftar
pituitx vel aquofaeniateriae, ex naribusveloreexcernitur.
Mucut, Taleeft mucus, quicirca nares e cerebro defluit; & fpu-
Sputum, tum, quodcircapalatum.e glandulis pituitariis, circabafin
Saliya. cerebri exfiftentibus, delabitur; ac faliva, quae cireafauces,
ab humoribusintonfillas & alias fpongiofas earum partes
a cordepropulfis, ibique feparatis, gignitur.
Silk. Biliofum excrementum eft bilis flava quae fere tota a
3
fanguinein.hepate feparata per plurimos tamtifculos bi-
,
larios X X per hepar diffeminatos ,partimirt ducium he-
paticum A, partim: per ductum cyfticum B, in follicu-
lum
Cap.X. P H Y S I C E s. 199
.
lum fellis C, & inde in communeni nieatum eholodo-

ehum D, ac ex eoporroin inteftinumjejttnum E, pro-

pellitur, ibiqtie cum faecibus chylimixta,peraivumdeni-
que excernitur.
Memorabilesiniftisdudtibusbilariis funt valvulae, quae
fuofituforas fpectante impediunt,quo minus bilisexhe-
pateegreffain illud poflit redire; nifi forfan illae, a\ fpiriti-
btispernervumhepatiinfertumapertae, biliredituminhe-
par concedaut, quodinirafaepe contingere,fubitafangui-
nis iniratis, ab admifta bile, effervefcentia probarevidetur.
Ad biliofa excrementa quidam illud etiam referurit,
quod ex p ancreate,per duttum quendam nuper inventum,
ininteftinum duodenum excernivolunt.
Serofum conftat particulis falfis & aqueis; eftque urina,
fudor, lacryma.
Urina eftexcrementuiiiferofiim, ab exctementitia bile. Vrina,
tinetum, quod a corde cum fanguine arteriofo ex aorta A,
per
2O0 F « N D A M E N T A Cap. X.
per arterias eniulgeiites B B identidem & contiriuatis vi-

cibusinrenes CC expulfum,ibiqueafailguine,indepcr
venas eniulgentes D D in venam cavam E fevertente,
vel in renum riiitrimeiitum abeunte, feparatum, & per pel-
vim F acureteres G G inveficam HH delapfum,tan-
dem per utethram II inutroqttefexuevacuatur.
Ne vero urina intempeftiveexcerneretur, natura, ut cir-
ca podicem ad faeces tempeftive excernendas fecit mu-
fculum quendam fphincterem, ita ctiatn collo veficae dedit
alterum fphintterem H, qui a eopia urinae, veficam re-
plcntis, ftiniulatiis & apertus3 uririam certis intervallis
emittit. Neqne
Cap.X. P H Y s i c E s. 201
Nequeferuni,velquodivis^aliudexercmerituni, quod
farigtiiiie mixtum eof perpetuo ttanfit, uUuiii daniiitini
cordi, fifitmoderaturn, uflquani irifert; cum iUuda cali-
dioribus & fpirituofioribusfariguinis partibus temperetur,
& ferum etiam illas fud aquofitate tempetet.
Sudor eft excrementumferofum, quod e poris vaforum Sudor.

& habitus corporls vi calpris cptdis expulfutti,taiidein per

cutimhumorisipecieegreditur. '
Sariguis cumfudore vel urina non excernitur, quamvis
fero fit tenuipr Cjuia p afticulae fanguinis fimt r amofae,& itt-
~:

terfemggis eomplicatae; fetofae vero funt laeviores, atqtie

ideo faciUris a fe niuttipfeparantur, & per jpprps ^ieriuitur.
Lacryriiae funtguttaefetofae,exoculis deciderites. JLiUjtpm*.

Haeplfitumque ex octtlis praetriftitiacfflttunt, prpptetea

quod per eamfpititusiu cerebrp itanipyeantu» > ut iUiapti
evadant poros vafbrum cifca pculps exfiftentiuni iip. tati-? :v

tum aperite,, utferum copiofius cuni fanguineeodelattini*

lacrymafunifpecie,excafunculislacrymalibus,incarithis
ociUoruriiniajpribus exfiftentibus, erumpat,
La&eurn excrenientuni eft ,quod inftar.la&is albicat. ;Eft-
quefec, velfemen.
Eac cft fttccus ille albtis, qui ex fanguine, a Qfcrdeperar- •-' Lac.
teriasin glaridulas nianiniillarum propulfb, ad fcetus nutti-
mentuni, per papillam exfugendus, gignitur.
IUudgigniturinfceminisfubteiiipuspartus; &,firiiani-
m« fugant-ur, faepe per multos aiinos ejus durat genera-
tio*. Hujus rei catifa videtur effe certa difpofitio fanguinis
&corporismuliebris ,a fcetu in uterpejus exfiftente prta,
& per muitos atnios in: corpor e & fanguirte ejus perdutaiis,
quaille apttisevaditad glandularuniinaiiimariaEuniporos
Cc aperien-
 20Z F V N D A M E N T A Cap.X.
aperiendurn,iifquefefeinfinuanduni;undeintranfituejus
particulaea glandulis illis ita difponuntur, ut colorem al-
bum & reliquas lattis proprietates contrahant..
Semink gc- Quid fit femen, in generationis dottrinainferius expli-
neratio. cabimus. Hic tantum monenduiii, id fiib tempus ptiberta-
tis a calore tum temppris fatis aufto ex parte fattguinis
,
arteriofi, a corde ex arteria magtta A, p er arterias fperma-
ticas H H, in teftium paraftatas, feu vafa eorum inter fc

•conglomerata M M delati, & ibidem praeparati, iriei-

,
pefegigni; eamque deinde pet vafa deferentia N N > in
veficulas feminarias & glandulas proftatas O, in viris citca
fphin-
Cap.X. P H Y S I c E s. 203
fphinttcremveficae K, &infoeminiscircacolium uteri P
exfiftentes, pfbpelli, ibique in femen converti. Reliquum
vero fanguinem eo propulfum, partim abire iniftarum par-
tiuni nutrinientuni, partim per Vettas /fpermatkas dittas
QC>^ redire in venam cavam E: idque immediate inla*
tere dextro; mediate vero, in finiftro, per vertam eiiml-
gentem D, venae cavae E fefe irifinuantem.
Multi exiftimant, fenien in teftibus R R aut vafis tc-
ftium perfici. Sed opinor eos falli: nullum cnim femenin
iUis, quamvis animal quairi niaxiine fuerit libidinofurii,
uiiquam invenitur. Hoc autem copiofum in animaliuni .
oeftro venereo pereitortifii proftatis & vefieuUs feminariis
invenirifolet. Atquehincjamfacileintclligimtts,curqu3e-
dam animalia rob uftiora, ut caballi & tauri, exfectis teftibus
nihilominus fint fcecunda.
Sanguineum excrementum funtmenftrua muliertim, fi- Mtnfttn** ^v
vefanguisille, quiin mulieribus fuperfluus, & ob calbris
p erfectc digerentis defettuin redundafls, fingulis fere men-
fibusperuteriiiicollivaforumporos & finum pudoriscx-
cernitur. .-
Hic fanguis licet crudior videatur, peftilens tamen aut
venenatusperfenon cft; cum ille in gtavidis partim reti-
ncatur,partimin alimeiituni fcetiis abeat. Si qnam vero
noxam habet, eam, vel ab admixtS cacoehymia, vel a diu-
tina in corpore mora, vel ab altcratione finus ptidoris con-
trahit.
Inpraccoeioribus quibufdamfoeminis incipiunt merifes
fluere circa aiinuni decimum tertium vel decimum quar-
tum. Verum inlocisfrigidioribusvulgoaiitcannumdeci-
mum b&avum id non evenit.Ttim enim calor aetate audtus
* incipit
Cc 2
2,04 F U N D A M E N T A Cap. X.
incip.it diiatare riieatus circa.uterum, & fanguis, qui in nu-
trimentum &• ittcreriienfuni corporis abibat, incipit red-
undare, nec tantuni eopist, fed etiain qualitate aeri niole-
ftus effe. Definunt vero nienftrua circa aniiti m qtiinquage-
fimuiri: quiaea aetatefaiiguisdefervefcit, &pareiorgigni-
ttir , tptufque in ttutritiPne abfumitur; venae fiecitate &
duritie qtioque minus pQfo&evadunt, & fanguis adporos
traiifettndum irieptipt.
Excernurittir utefo > nam pet alias vias, ob folam ejus
confpfiiiatibneni.; uti excerniinttsurinam per renes & ve-
ficairi ; & falivam ex glandulofis & fpongiofis oris parti-
bus, ob eanderii eaufani, atque etiani fanguinem per he-
mptfhoides five podicis yafa, quetti etiam inter excre-
meiita;rtumerareni> fidealiis,, quam naturalibus&vulga-
ribus hie agerem.
NuUa igitur eft rieceflitas,' qtiae epgat evacuationemfan-
gtiiriis pcr uteriim mirae naturae providcntiae adfcribere; ut
fcilicethuicitinefifangtiisaffuetus,ftatim eonceptione fa-
c*td ad feetus generationem & riutricatum accurrat; prae-
fertim cum inter aliaanimalia fceminaeriiultaeconeipiant,
quibtis mcnfes nunquam fluunt, ut in quadxtipedibus, imo
in multis etiam mtilieribus menfesnunquampaffis ,& utero
tarnenconcipientlbus,eftmanifcftum.. Hucaccedit,quod
fceminae, quae menfes ftatis temporibus haberc folent, non
tantum inftantibus vel fluentibus menfibus , fed quovis
etiam alio tempore concipiant.
Eluunt menftrua in mulicribus fingulis menfibus; quia
fanguis in ipfis fingulis menfibns qualitate vel quantitate
tantam noxam contrahit, quae vafacolli uterini adexcre-
tioriem aperire poteft. Adhaec quidam mottim lunae ad
meiv
Cap.X. P H Y S I G E : S.. 2O5
ffienftruum fluxum excitanduiii multum -conducere ex- *
iftiniant; atque hinc eft verficulus,,
Lunavetm^etulas,juveriesnoval^
Vaporofum excrementum eft, qttod inftar vaporis aut" t Uxcremix-
fiittii, tamper os atiofque patentiores ineatus, quani per^ ^tumvapo-
rofunt,
poros cutis, perpetuo eyacuatur.
-

Hoe omnes fenfibiles excretiones copia fuperat; ita tit,

fi alimentum iri horriirte> Cx. gr. uno dieaffumatutadlibfas
odto, tfansfpitatioiriierifibilis autVapotPfi exeteflieHtifb*-
leat riorin tinquam afeeridefe ad Jibfas quinque» tit teftatur
experientia ftatica San£tbrii, qui homineni jejununi poft
depofita excreirienta iri exati:iffima iii^fa atque etiam O-
,
mnia alimenta, qtiae toto die ftimttitus eft ^poftdcfat. Ppft-
ea etiaiii p onderafi j ubet excfenienta alvi & vefieae, iri vafe
aliqtio colletta. Denique poftridie Cundeffi horniriemje-
junum ponderat; atque hine per fubduttionem excremen-
tbfum, quaenianifefte excretaeffedidieit, exereriientoruni
infenfibiliter excretPrttnl poiidtis colligit.
Excreriienta ,ne cPrpbti noeeartt, indigent exeretione: Excretio
qnaefblapulfioneperficitur. Vefufnhaec variashabeteau-;quifidt.
fas. Aliaenimab eorHmfiitiplicifitprpptilfibiie;qtiaUseft
inferi in tenes,& bilis irifoUieiiltinifellis,& exerementitio-
ruffihumoftiriiin inteftinae vafis niefaraicis evactiatione.
Aliaabeorumdilatatione & rafefactione; ut,quando fe-
rumirt vafis exfiftensvicalPrisdUatatur, & exiiserumpitin
habitum corporis, undetandem perporos cutis expulfum
infudoremconvertitur. Alia fit a partium expellefltium,
propter fpiritus animales in Ulas infiuentes, contrattione:
talis ufu-venit in excrementorum per os vel anum excre-
tione, in qua fpiritus animales, qui fluuntin fibras inteftino-
Cc 3 fttni
.
 2,o6
,
' E u s r> A M E N T A Cap.X.
mmobliqueafccndentes, voniitum; quiiii fibras defcen-
dentes, alvi feceffuni; qui vero iu utrafque feruntur,utram-
queevactiationemexeitant. Ita ut liulla attradtio etiamin
hacbperationefequiratur. *
Atquehaec de. actionibus aliturae infervientibus; cujus
partes antehac diximus effe duas: nutritionem fcilicct &
vivificationem. •

ISLutritio Nutritio in. animalibus fit, dum perpctuus fubftantias

animulium. corppreae, ob
eoruni agitationemfefe diffipaiitis, defluxus,
e variis patticulis faiiguinis, pcaecipueque arteriofi, fuffi-
cienter attenuatis & diffolutis, ac per poros vafbrum in par-
tesalendas a corde impulfis,Ufqueimmediateconjuiictis,
& afliinilatis, continuo teftauratuf.
Sanguis enim arteriofus conftat particulis diverfi genc-
ris, qtiaevariasfiguras&magnitudineshabent: ex his craf-
ftores, aliis coiaioiiibus fatis attenuandae manent invafo-
rurn cavitatibus; quaeverojuftamfubtilitatemfuutadcptae,
eporis vafbrtim expelluntur. Partes autem corporis ani-
nialis, inftar variorum cribrorum, poris,magnitudine&
figura etiam variis, fttnt praeditae: atque hine alitid alimen-
tumingreditur in ofla, aliud in carnes, aliudin alias partes;
idque fplo cordis impulfu ,.citra riiagneticam vel ullam
aliam rion intelligibileni attraftionem. Dumquefucci in
minimasfeuinfeiifibilesparticulas attenuati perporos par-
tiiim tranfeunt, Varie inter fecomplicantur, figurantur, &
cum partibus immediata conj untiioneuniuijtur, atque ita
in earum riaturam convertuiitur: Quae vero ineptae funt,ut
his vel iftis pattibus adhaereant, iUae ulterius ad alias tfanf-
eunt. Nullaitaque eft caufa,utriobisobjiciatur,particulas
nutrimentiteriuioresin potos partium majores aeque poffe
ingredi,
Cap.X. P H Y s "i c * s. 207
ingredi, atqtie crafliufculas; atque ideo partes illas his aeque
ac craffiufcuUs , ac proinde quibufvis aliis poffe nutriri.
Nam tenuiores alimentipafticulae, nifi cum aliis jungan-
tur, & ita craffae evadant, in poris iftis majoribus nonma-
nent; cum ex iis tamfacileegrediantur, qiiam illos antea
funtingreffae. Et deinde, partieulae non tattturri.magnitu-
dine funt aptae ad nutrienduni, fed etiam figura, tum fuS,
tum pororum, qua his & non alUspartibusadhaererefunt
aptae. Qtiod aliquo mpdo ex meUe & maniia, quxnon
quibufvis, fed certis floribus & arborum corticibus adhae-
rentia, offinia alia corpora praetervolant.
NuUa itaque neceffitas cogit ftatuere humorem inno-
minatum, rot em,gluten, combium, quibus aUi in nuttitio-
nis explicatione uturitHr.
Nutritio eftsequalis, vel inaequalis.
Nutritio aequalis, fynecdochicenuttitiodicitur: eftquc
,
illa, quatantundemreftauratur,quantum de corporisfub-
ftantiafuit diffipatum.
Nutritio inaequalis eft auctio, vel decretio.
Auttio eft rititritio, qua plus reftauratur, quatn fuit difli-
patum.
Haec cx eo oritur, quod ealor nativus&corporistem-
peries feu textura fint tales, ut per alimentum copiofum &
recte praeparatum, corpori plus apponatur & agglutinetur
quam difiipatur.
Hac corpus humanum in longitudinem extenditur ad
anntimvigefimumprimu.riivelfecundttm; quia ufque ad
illam aetatem offa praecipue, reliquaeque partesperiiiolli-
tiemfuaminlongurii extendi poffunt. Accretio autem fe-
cundum latitudinein &profunditatem ad plures annos du-
rat.
 ios F U N D A M E N T A Cap.X.
rat. Atquehaectattdenietiamceffat: quia, dumcrefcente
corporeniultaepartictilaeinpaucarumdiflipatarumlocum
venitint, pltifefque aliis uniuntur, partes corporis taiidem
tani durae evadiiriti utipfarumpori vix amplitis dilatari&
extendi, iifquc vix quiequani aggltitinari quead
Dectetio eftnutfitio defluxuniinor.
Ea fit velprpptet defieiens, vcl propter ineptuni alimen-
ttirii; velptopterCalprernnativuriinimisdebileni,utinfe-
nibtis, vel jufto vehementiorem, ut in biliofis; vel quia
textura eorporis eft talis , ut ipfi fatis nutrimettti apporii
nonpoflit.
Horum \i- ViyificatiP in aninialbus fit, dum ealoris fpiritusquevi-
vificatio.
talisdefluxus, per novi caloris & fpiritus in Cofde genera-
tioneiii ,ejufquepef totumcorptis? ope circulationis fan-
guittis, diftfibutiotteni, perpetuo reftituitur. Eaque ex
fanguificatione cbrdis antehae explicata fatis videtut cffe
nianifefta. Atque hxc dc alitura.
^tnimatium *
Gencratioinanimalibuseftanimalis fimilis, cx feminc
generatio. iitriufque pateritis ,procreatio.
Ad aiiimalium progenerationem requirittir conctirfiis
femitiis utriufque parentis: qttiafi alterutrum fufnceret,fce-
niina poffet pct fe folaproereare, quodtttifquain obferva'-
tur: atque ideoalteruriialterius auxilio eget & y alct; multa
* eniiiimixtavimobtiiient, quae-fingula non habent. utvi-
dere eft,ex. gr. in aqua forti & fale arnioiiiaco,quaenon nifi
niixtaaurumfolvurit.
Semen. Semen perfediorum animalium eft cotpus liquidum,
albicans, fpirituofuni; exfanguineatteriofo & calidiore,
a cordein meatusfeiniriarioscopiofius propulfbygeiiituni;
rudimentum animaUs fimilis generandi continens.
RudU
 Cap.X. P H Y }S I C E s. 209
*
Rudimentum illud eonfiftit in particulis feminis, quae
talenifigtifatioriein in corpote parentum acceperunf, ut
uterb receptae, riiixtae, & a ealore ejus agitataein germen,
feu rudem fimilis aniiiialis delineatioiierii, tiride reliqua
deindeperfieiaritur,abeant. ,...-
Iri dive.rfisanimaliuiri~generibus illae particulae femina-
:
les, propter diverfam eorum corporis difpofitioneni, di-
verfimpde figurarituf; acidcirco aliud aninial ex hujtis,
aliud ex iftius aiiiiiialis geiieris femine producitur.
Gerierationi animalium praeter libiditiem, riifetyiunt
,
coiiceptio, formatib &partus.
,
Libido eft difpofitio quxdaiiiphantafiaeaiiimalis,expar- Libtdb.
titim genitaliuin, a fpiritibus femiiialibus titillatorum,motu.
•prta'; qua illud ad coitum unpellitur.
' Libidinem in maribus comitari fbkt tentigo in
, qua;:
meiiibruin mafculiiitim a fpiritibus aiiimalibus,iii fungofos
ejus nervos S S, influentibiis, exteiiditur; dtim fcilicet
fpirituumiiiillps ingrefforumfeditus, a proftatis Q, fer-
vido femirie turgentibus, & fungoforum nervorum poros
clatidentibus ,impeditur.
Coiiceptio eft feminis utriufque pareiitis fcecundi,"& Conceptio.
G
utero T berie temperato & coriformato re.cepti, com-
prehenfio.
Formatio eft feminis utero recepti in membra animalis Formatio ^
ftettts.
aptamutatio&figuratio.
•
Haec perficitur caloretum titeri, tuinfeminis, quo hujus
.

particulae agitantur, hae vero agitatae o.b fuas figuras necef-

.
fario in germen animalis abeunt. Idque fere eodem con-
tingitmodo,quo ex obloiigisfalispaiticulis,iiiaqtiaviea-
loris agitatis, & inter fe conjun£tis, primum lamellam, &
Dd ex
2IO F U N D A M E-.NT A Cap.X.
cx ea faepius niultiplicata granum cubicum ; atque ex fex,

globulis, in plano aliquo agitatis & inter fe unitis, rofam;

&exparticulisvaporum,ecellisteriipbregelido in earum
januas vorticofomotu varie impingentibtis,varias ftirpinm
partium imagines efformari obfervamus. Ex hoc germine
deinde tota formatio,citratillum aniniae vel alius corporeae
facultatisintellectumhanc dirigentem, paulatim itaperfi-
citur; utinofficinisvitrariprumpoftrudem vitreae btillae
incifioneirichirothecas, ocreas, & alia ab ignaris conflari;
& in quibufdamfontibus, propter pororum in tubulis figu-
ras,varias imagines vi etumpentiumaqttaruniproducivi-
demus. ' Et
Cap.X; P H Y S I C E S. 211
•Etquia feminis particulae earuniquc mottis hactenus
tantum generaUter iniiotuerunt, idcirco non alia etiam
quam gencralis, hic traditur formatibnis ratio. Galenus
vcr 6 & alii viri praeftantcs, foriiiationisfcetus cognofcenda»
antehac ftudiofiflimi, ntilld ratione illam potueruntaffequi:
quiafemen nuUis particulispraeditum effe ptitantes, a fola
vi plafriiatica illud in fp^turri efformati crediderurit; euni-
qtie ea fit inexplicabilis, neceffafio ipfis aqua in hocnaturae
myfterio debuit haerere.
Forniantuf in aiiiriialibus, una cum germine, etiamvafa
unibilicaiia EFG, inteftinulo LM involuta; necnon
placenta N O P Qv & nieffibranaefeetum involventes R:
quibus foetus alitur & ab externis injuriis ttiunitur.
Vafa umbilicalia, quae funt quafi radix, qtia fcetusnti-
tritur, iinplaiitantuf placentae feu hcpatiuterino, quodute-
rp agglutinatur; haec conftant uni vena E, duabus artc-
riis F F, & uracho G.
Arteriaeiftaeduae fiint rami feupropagincsarteriaeiliacas
defcendentis, quibusfanguisa corde fcetus inmcmbranas
& hepar uterintim pellitur ut eft riianifeftum exligatura
,
afteriarum umbilicalium foetus vivi utero matcrno, matrc
etiamnum vivente, adhaerentis. Nain tum pulfatio arterla-
rum intra Iigaturani & foetum; nulltis vero pulfus intra li-
gaturam & uterum matris percipitur. Vena vet6,quae cum
arteriis iftis in placenta ftiis extremitatibus eft continuata, &
venaeportae eft propago,fanguinemacorde fcetusperar-
terias in illam impulfum, & a mattisutero placentae fuppe-
ditatum, ac vcnae umbiUcalis radicibus per placentani di-
fperfisinfiniiatum,perHepar D adcorfcetusdedttcit.
Urachusa veficaefimdo C ad uinbilicumfertur, uri-
Dd 2 nam-
ZIZ F U-N D A M N.T A
E Cap.X.
•
rianiqueintefamnipn & chorionexfententiaquorundam

defert: fed commtiniteririhbminenon eft pervitis.

Mem-
Cap.X. P H Y S I C E s. 213
Membranae, quae foetum involvunt,in.hominefuntdtiae.
Una, qtiae chorion appellatuf, ambittotunifoemm, & fttl-
cit vafa'umbiIicalia,eorunique interventu tota utero adhae-
ret. Altera,foetuniproximeanibiens; eftamnion. Praeter
has duas in aliis quibufdam animantibtis invenitur tertia,
quse allanthois vocatur. Hae tunicae, qux in partu uham
conftituere videntur, fecundina appellantur , proptefca
quod fecundae, feu p oft fcetum, edantur.
Fcetus vivit in principio folo fanguine; qui, in corde ejus 7>ltttritio
J
ftetmin u-
ex feinine genitus, liide perartefias,ttimtotitiscofporis, te
tero..
ttini umbilicales, in venas tum univerfas tiim umbilicalem,
atqtie ex iis perpetuo in cbr reciprocatur.Adhunepofteain
augmentum corporis accedit perpetuo alimentum, quod
per poros uteri a cotde matris in placentam, & ex ea vl ca-
loris.uteriiii in radices venae unibilicalis prOpellittit & ad
cor fcetus defertur.
Formatio fce.tuspoteft juyari & niutari ab imaginatio- Quomoda
ne matris., quamdiLi ille tenellus eft ; quod hoc modo jcetm afficiatur
"1
ab
fit: Imago rci vifae vel cogitatae, quiarealiter in cerebro eft imaginatio-
'«
picta,defeituropefpirituumaiiimalium,iii veiitrieulis ce-BInematrk.
rebri exfiftentiurii, ad cpiiarionfivefeiifbrium conimtine,
& ab illo porro mediante fanguiriearteriofo ad uterum, &
denique per aiterias.umbilicalesad ipfum fcetuni; idqtie
fithauddiflimili modo, quam quo iniagines rerum vifibi-
lium, opeglQbuloiTinivifibUium intermedioruin jper lon-
giflima fpatia in charta vel oculo pinguntur, vei foni per
aerem ad l-emotifftmas diftaiitias deportantur." Tenellus
autenifcetusfufcipitfacile,obiiioilitiemfuam, iniaginem
abimaginatione matris fibi foftiter inipreffani; eaqueiii
prineipiovalde eft exigtia,' fed indies cum feetu niagis ma-
Dd 3 -
gifqtie
 214 F U N D A M E N ;T A Cap.X.
gifque augctur, &ita fere abfoiVitur* ut paflittiiiipeponi-
bus, fcalpello in cortice leviter fignatis, varias iinagines
grandefcere & petfici videmtis.
Vartm. Parttis eft fcetus, in utero geniti & perfetti, editip.
Hujuspraecipuacatifa eftfcetus, qui jam grandior cibo
&aereindiget, & in orbem Convolutus fe extendere cona-
tur j niotuquefuoniufculosfeufibras uterivellicat ,illum-
que ad excretionem difponit. Atque hoc ex eo facile colli-
gitur, quod foetu mortuo dolorcs partus non amplius fen-
tiantur & interdum nulla, vel alterius generis moleftia, ab
excrementis acribus & circa utcrum putrefcentibtts orta,
percipiatur.
Difppnittiratitem utertis ad fcetus excretionem, duni
exfcetus caleitratione pori ccrebri,qui inncrvos&fibras
uteri fpedant, per nervorum iftorum fibrillas vehemen-
tiusmotas aperti tam copiofosin uterttmininiittuntfpiri-
tus, utilie vehementius ab iis contractus & apeftus fcetum
per matricis collum & exterius orificium magnd vi ex-
pellat. '. '
•
Miranturmulti, quomodo fcetus ex utero, qui oflibus
.
utidiquetam ardte clauditur, inlucempoflit prodire,va-
riafque ejusrei reddunt caufas: mihi vera catifa potiflimttm
effevideturinipfofcetu; quippe qtii nondum natus valde
molliseft,atqueidcircofefacile itaflecti&inarctumcom-
poni patitur, utpet iUasaiiguftias tranfire queat. Huc ac-
cedit, quod partes circa uteruni, ex alimento copiofius af-
fluente, & humoribus iu partti ex utero effluentibtis, valde
hibricae evaferint.
Quisfetm; Ante dimidium annum fcetus hunianus tton editur vita-
ptvitaik.
lis. Septimo menfe editus vitalis creditur. Octavo menfe
natus
Cap.X. P H Y s I C E S. 215
nattisliuiiquani fuperftes eft fecunduni niultos; Alii tameii
hunc quandoque vitaletii effe ftatuunt; & cur non aeque
atit magis vitalis fit, quatn feptimeftris, nulla fufficiensineo
judicio ratio reddi poteft. Maxime auterii comniune mu-
lieruni pariendi tempus eft menfis nonus.
Exiis, quae hic defcetus forniatione in utero dixiriius,.Quomodo
facileintelligitur formatio fcetus in ovo; cum eafefe co-;puUminovo
gignawr..
dem perficiatur modo.Hoc tamen hic eft difcriminis, quod
foetus, qui in ovo, perpetua pene matris iiicubatione calc-
facto,gignitur, originein fumat a germine, fcu pullitudi-
mento, in utero materno ex feniine producto, & in obtu-
fioreovi.extremitate fito; ac aliriienttiin accipiat ex albu-
mine & vitello ,'per quae venae & arteriae uinbilicales ptilli
furttdiffufae; &denique, quod ptillus in ovo fatis grandis
factus,putameiifuamagnitudine & niotti difrumpat, & ita
tandeni enafcatur.
Atquehaecde generatione, ex cnjus depravatioiie ori-
tut monftrum & niola..
Monftfum eft aninial in titeto, ex feniine parentum,.Monfiri
enormiter male conformatum. "
generatio,
^

Caufa monftri eft imaginatio monftrofa, qua particulae. .

feminis vel fanguinis, ad quas iinago cogitata defettur,

monfttose difponunttir; atque hinc homines ex. gr. fue-
runt nati , qui ex imaginatione matris caput habebanit
diftiffum, vel probofcidem elephantinatn pro crure. Vel
ejtts caufa cft in ipfis feniinis particulis, ubiillae funtjufto
copiofiores velpauciores; atque hincaUquandohomines
nafcuntur bicipites, quadrimani, vel quadrupedes. Item
tibi particulje feriiiiiis tam male funt figuratas & adaptatae,
tttexearamdifpofitioneiiil nifi monftrofa fcetus figuratio
poflit
 2i6 FUNDAMEN TA Gap.X.-
poflit oriri. Hinc nafcuntur nionftra,quae nullumpartium.
defettum, vel abuiidaritianifuperfluani, nec pravitatemex
imasiinationePrtanihabent.
..Mola. Molaeft cameamaffa, fine offibus. & vifceribus ex im--
perfetto femine genita.
Haecoritur exfemine, cujus particulae tam male funtfi-
guratx, ut ex earuin coriipofkione aptum foetusgermen
foriiiarinequeat.
Pf«ter alias inblafufli differentias, quae ab earum figtira,
magiiitudine, & nuniero defumuntur, molae aliae dicuntur
viv«, aliaevita carete..
Viva vulgo fblent appeilari, iii q.tiibusapparetniQttis.
-
Vulgus enim yitam cum ptieris exniotuaeftimat.
Mofae vita carentes dicuntur, in quibus nullus apparet
motus. ;'
Atque hax de genefatione animalium ex femine.
Spontaned Multaauteiiianiiriaiiafpoiitaneaetiamgeneratioiie, fi-
animaiium ullo felnine aut feminis analogo, gignuntur; dum terre-
generatio. ne
ftresparticttlae,irifuperioreteUurea caloreagitatae & ad-
aptatae, ita inter fe difponuntur,ut illae nontaiitum in vitale
veriatum, cordis, &afteriafurii:CuiiiveniscQHtinuaruni,
rudimentuiiifettgermeri; fedetianiiiifenforium &inbto-
tiuin cerebri, nervorum , fibrarum, & fpirituum princi-
pitiffi, cpncittiiatae:; .poftcainperfettiorainftruinenta, ali-
ttirae, fenfationi &niotui cotporis locali infervientia, per-
ficiantur.
Quomodo HocadmirandumnaturaeppuslevipeniciUo hic adum-
tafiat. brarealiquo modo conabor. Primuin itaque ex diverfa-
ftim particulatuni terreftrium unioiie Pritur, in loco aliquo
telluris qttietiore, fticcus,integumentopartium tenacioruiii
feu
•
 Cap.X. P H ' .Y •$• I C E S: '
217
.
feuvifcidioruiiiinclufus; qui ibiiiiftarfetmentifpontein-
calefeerts, fefe ad lineam rectain, qtiantumpoteft, ex le-
gibus niotus, exteiidit, & producitvenam, magnam pat-
fem rectam, miiltis fibrillis lateralibus praeditam. Ea vena
poftealongius fefc extendens, magifque incalefcens pro-
ducit bullam, quae cordis eft initiuiii, itt qu^ipgrefli humo-
res, prop ter p ororum ej us difp ofitionem, maj orcni cal o-
rerri & rarefattioneni concipiunt, qui inde cum pulfu e-
rtimpentes facitint fibi aperturam alteram, & vifcidiorem
vicinaiiimateriaiiiinvaslongum, quod arteriae eft princi-
pium, extendunt." Cumquehumores exvenainiilambul-
lain perpetuoinflttant, qui ibi rafefattiviciflini in artcrianl
fefe cuni.pulfatiotte effuiidunt, hinc extenditttr arteria iii •

vas, qttantum fieri poteft, fecundum longitridinem pro-

tenfuin,venanicomitans,&inramufculosvenae fefeinfi-
nuans. Succique calidiorcs, verfiis fuperiora a*d lineam re-
ttaiii propulfi , producunt vafa cerebri; verfus inferiora
vero, faciunt vafa genitalium & renum. Succi autem mi-
nuscalidi ,-ad latera a calidioribus acti,gignuntvafa artuuni,,
ut brachioruni, alarum, pedum.
Ex yafis hoc modo produais, & p.pris fuis praeditis, egre-
diuntuf deinde, pto porotum yarietate, varii fucci, quLdi-
.
verfimode adaptati prodttcunt membranas, offa, fibras,
carnes , parenchymata, aliafque partes. Et quidem cir-
ca tamos venae, primo produttae, quam portani appellant -,
nafcitur licpar, & lien; item niembranae genituram hanc
involventes & alimentum ei fuppeditantes: circum bullam
calidiorem, carocordis: circum vafa calidiflimuni & fpi-
rituofifliniumfanguinem verfus fuperiora vehentia, cere-
briimcum fnis cavitatibtis, unde fpiritus etumpentes, &
Ee fcfc
21*8 F U N D A M' E N T A Cap.X.
fefeper partcs diffuridentes, extendunt cerebri fubftantiam,
& membranas,iUttdinvolventes,in nervos; in iifquepro-
dticunt, exinaequalivelhaefitabUndo fuo niotu, membra-
nasiUas norinullis inlocis plicante,yafvulas; quibus aper-
tisfpiritus inpartesfluunt, eafque velperpetuo, velpcr in-
tervalia nioveil,& varias ferifationes & Tnotiones, ex variis
nervorum motibus, ipfis ab aliis corporibus imprefiis, effi-
eiunt. •'•'.
Dum vero fanguis calidior in corde genitus, in partes dif-
funditur, fpiritus quidani crafliores ex arteriis & venis,cirea
hepatis &'lienis tudimentutti exhalantes', fefe tenuiori vi-
ciiiae materiae infiriuant^ eanique primum in globum ob-
lorigum, qtti Veritriculttmdeinde coriftituit, interilla vifce-
ra formaut,* Curiique perpetuo plures halitus in illurii
fluarit,'extenditur ille yerftis fuperiora & inferiofa. Et qai-
dem verfttsliiperiorafacit cefophagum, verfus inferiora in-
teftinum. Et-quoniam illud, ob anguftiam loci, a vapori-
bus influeiitibus in longum extendi riori poteft, ideoqne
congloiiieraturilluditiriiultos gyros; qui tandem amplifis
exfendi nequeuiites, in inferiore parte abdoniiiiis faciunt
•aperturam podicis. Dumque cefophagus in fiiperioribus
partibusaniplitisexteiidi nequit, producittir gula in cavi-
tatemorisfefeaperiens, &perpetuafua exhalatioiie labia
oris diducens. Circa corautem, ubiillud dtiashabetcavi-
tates, copiofiores fucci rari ex vafis, ex una ejus cavitate in
alteram tranfeuhtibus,exfudantes,facamt fpongiofam pul-
ttionutncarneni; yapofefquein iis geniti ptoducunt infi-
nitasbronchiortimcavitates, quae, in uniini cartilaginetim-
tubuiii in ore fe pandentem, kfc aperientes, conftituunt
afperamarteriam. ' *
.

•
Sub
Cap.X* P H Y. s * c. E. .s- 219
Sub hepate & liene, ubi vena cava & afteriariiagna' fe in
ramos quofdani utrimque dividunt, abexeutite ex iis fitc-
co gignuiitur duo renes, & vaapresin medio eorum colle-
cti, faciunt in fingulis fingulas cavitates membranaceas;
pelves dictas, quae fefe in dtips eanaliculbs, in unambul-
fam convenientes, extendunt, & inde prope podicem ex-
fpirantes prodncunt principium ureterum veficae & ure-
thrae, per quas primo foli halitus tranfeunt.-... Sed renum
poris paulatim aliter adaptatis, feparatur per eos ferum five

'''
urina a rdiquo-fanguine., eaque, per ureteres invefieaiiv
delapfa, emingifut tandeni per meatum urinarium five
urethram.
P orro, cum teneriores telluris particulae innumeram & Vnde tant*
pene infinitam habeant varietatem , motufque calbtis animalium
& f^onte
j prodtt',
materiaefubtilisin variis telluris partibus in irifinitum pene duStorum
|
VdtietM.
varientur., hinc intmmera aniriialium,'fpoiitefincferiiiiie
yel feminisanalogo.perfolam particularum iftarum variam
adaptatiotiem, productorum, eft varietas: quorum alia
funtreptilia,alia ingredientia ,aliafaltantia, alia natantia»
aliavolantia, &c. Necunquamtanta animalium pfferetuf
vel fingetur varietas, quin multo plura per innumeram par-
ticularum figurationem & conjunttionem prpduci ppffe
intelligamtis.
Expofitis a£tionibus animalium vcgetativis, aggredia- viltiones
fenfitiva O*
mur feiifitivas & motivas: qtiae ab aflimalibus citra ullam motiycc.
cogitationemvelperceptionem, per folum niotuin fpiri-
tuum nervorum , cerebri & mufculorum , ab objeeto
internovel externo motorum, fiunt. Quod cum inho-
mine," qui freqtientiffime tales attiones inter' refpiran-
,
dum,anibulandum, & aliud agendum, perficit, fit ma-
Ee 2 nifeftunij
 2ZO F U N D A M E. N T A : Cap.X.
•
nifcfttim j.ritiUa caufajeft, cur noflidem debeftiis dicatuf.
Cerebrum.. 'sr-^ts^sattibriibtisefficlendis,ut & cogitativis, de qui-
bu&acfofeiniriiusiiridPctti^ proxinie& coni-
nitiriiter inferyiens,ti cetebram A B. In quo confide-
tawda fubftantia,ventricttli vafa, & fpiritus.
,

Subftantia cerebri eft caropeculiaris, quae ex moliibus

& plicabilibus'fibrillis,fe mutuo cum pororum intejrftitiis,
coritingentibus contexta & duabtts" meningibus fi've
, ,
membranis undique veftita, potifjTima fu& parte, fcllicet
cerebro
Cap.X. P H Y :-s i c E" 's; '2.2.*'..
eerebro A, & cerebello B in cranlo eoritinettit 1 feU-
,
quavero, ptaeter blfattus nefvos D, HiriervPrumfepterii
paria I.2.3.4. 5-6.7, &ipittaenieduUani*C,ne
indeorientes, cufficxcavatismeflingtimtubtiUs^eaincori-
titietttibtis ,per totuiii cptpus difttibuittif.
Septem iftorum nefvof unipatitiffiffivecpflpgatioritirri
ufus" his verficuiis continetur:
opica-primayomlosmow
jjlmrfafttei t^intaaiiMtity
-' maiingu». ':':,-:^'"- ,:''
Sexta harumconjtigatiiOritirii Vaga dieitnrvquia&tieiw
bus,eordi,pulmonibtts, diaphragmati, ventrieulo, inte-
ftiiiis, hepati,Uetti,rcnibttSy panereati>, nieferitefipygeni-
talibus , aliisque thofacis & abdomiriis partibus raniuUs
fuis implantatuf.
Eibrillarum ccrebri contextrjs talis eft, tit iUat uHa ex«
tremitate a cavitatibusventricttloruni eerebri incipiant, &
alteri in partibus, fua extenfionisperriiemhranaeeosiier-
votum tuboscontintiationej dcfiriant; illxquc, fe lriutuo
cum poris iiitercurrentibus contingeiites j interftitiaquae-
dani dilatabilia inter fe habeant.
Atque iiine «jatn facile intelligimus, quod moti una fx.- •
btiUae extremitate parti infefta motus iSe, ob contintiatio-
,
nem,quandp fibrilla ab omni preflione intubulisiietvo-
rumeftlibeta, ad cetebrum deferatur, & porus wnus vel
plures, prpriiotus imprefli magnitudine, in eerebri cavi-
tatibtis vel lnagis vel niinus aperiantur. Ef deindcyquod
plicatilibus illis cerebri fibrillis varii, per mottim ad illud:
delatum , poflint imprimi flcxns? qui reruttvobje&arurn
aliquando perceptaruni fint imagines,vel nota^
B'e 3 " '-• Non
.
 %%% F U N D A M E N T A • Gap. X.
,-^prijpmnesautefli cerebri partes aeqiiaiiter fenfui&
motui inferviunt. Nec enim oninis niotus ad cerebrum
delatusfacitfettftirii& mpttini, Et prseterea qusedam par-
tescefebjri exferiofes, fSIvofeHfti&motu, yulneraii, ex-
ulcerari & interdtim etiarii tollL.pofiunt. Adhaec omnia
furitferegertiinain ccrebro; itatitmottis geminis organis,
titmanibus, oculis, veiauribus, ab uria aliqtia re objeeta
Senforium receptus ,-his uuiri, & una ejns fenfatio fieri nequeat.
commune.
Itaquc praecipuum & coirimune fenfationis & mottis alia-
rumq; fimilium atiioriuminftrunierituriiefleexiftiniocir-
ca centrttm cerebri,iii interiore ejtisftibftatttia,ubi glandtila
pinealisfiveconarioneftfitum,qtio oiiinesmotusfenfo-
riis prbpriis imprefii, tanquani ad centrum & conimune
feriforitim confiuuiit, & uttde omnes nioms per totum
corpus commode & cominuniter determinari pofftiiit.
ycntricuti VeritrictiU cerebri funt magtiae cavitates i. %.. 3.4, per
cerebri.
fubftantiamcerebri longe lateque diffufae, & interiore fua
fiiperficie rriultis poris in fibrilias fubftantiae cerebri fpe-
ciiantes; in q.uibusfpiritusatiimalesgenerantur,quiindein
totum corpusdiftribuuntut.
Haeinterfe continuatae, &in unum conflueiites, divi-
' 'duiitUT Vulgo in quattiot partes fiveveiitrieulos: quprum
duo priini 1. 2 appeUantut, ftiperiores; qui in fnperiore
cerebri patte potiflimttm fiti, ad latera & partes aiiteriores
.
& pofteriores longe & late cxpandtttttur. Tertius 3, infra
illos ftip cripres in niedio fitus, duo habet foramina; quo-
.
rum anteriiis 5» ad glandulam pituitariam,In bafi cerebri ex-
fiftentem,defcendit. Pofterius 6 fubglandulapineali/&
teftibus 8, &natibus9,inmcatiunoblongum,ventrieuluin
tertiumcumqttattocoiijungentem,feaperit. Quartus 4»
afine
Cap.X» E H Y S I C E si -223
a fine iftius canaUs, forariiineqtiodam ib in hutie ventti-

culuni fcfe pandentis, inter cerebellurii B ac rriedtillarri

fpirix C fefe diffundit.
Vafa cerebri furit varia, tum arteriofa, quae farigtiitieni Vaface-
calidifliniuma corde perpetuo fuppeditatum in cerebfurti rebri.
deferunt; tum venofa quae faiiguineni a capite fedeuii-
,
temadcbrreferunt. Eaque oninia ab arteriis carbtidibus
& venis jugularibus, per cervicem in captit tranfeuntibus
y
briginem dticunt. Horuni alia in ventrictilos fefe difper-
gtittt,fpiritufqueiisfuppeditaiit; nempe plexiis choroides
• ' five
. . .
 Ia4- V V JH T> A M E S T A' Cap.XC
Jlveretifotmis D\:©--».^q»i^*itcqum!fe4G^iduirxiii€nimgis
&praceirebellumfeieGommuMvafe E infkmat,perven-
trieulos^erebriionge: litequtdirTufiditur; & vafeulorum
iila cpngeries, quae glandulamTpinealeminvolvit. Reliqua
nutritioni cerebri pptimmuminferviunt, & per rnenin-
gumquatuormagna va^jieufcus, totumque cerebrunife
, C
diftribuunt. * '
• . .
SpMtitf Spiritus cerebri, qui^utgb amimales appelkntur, funt
mimales, ( fhbtiies & celerrimeagitati, qui e fanguine cordis
halitus
1,
"icalidiflimo , In plexumi chorbidem <5fc vafa eonariuni iiv
volventiaa
i eoMeimejusdlaft^ inca-
,
vitates ventricuiorum-.% per vafbrum poros , exhalantes,
inde,
i per interftitia fibrillarum eerebti, in nervos & to~
.tumcprpnsmagtiavidiffunduntur.
.! -
"DUjlok zr Spirkibus his per diaftpleh cordis, in ventriculbs cc~
fyftqlc c'e- rebri.exhaiantibus, ,
rebri.
attoilitur eerebrum 5
iis vero in ccre-
'
"1bro, ob iyftolen cprdis Sc frigidum per nares infpiratum

aerem, intepefeentibus, fubfidit iliud. Atque ita eodem

tempore fitraiternata eordis & eerebri intumefcentia &
{ubfidentia. Et quoniamaer infpiratus, cum fanguine pul-
monum 6c fpiritibus cerebri fefefmifeet, hinc, pro qualita-
tibus aerisinfpirati, eo velrefociliamur, veldebilitamur.
Spiritus hi pro vario fuo motu, apti funt inftar variarum
clavium, varios apcrire cerebri & nervorum.poros: At-
queideoaliuspbfervatur motus eorporis, in laetitia? alius
in triftitia, alius in aUis affe&ibus. Iique aliquando funt co^
pioflores ,autvehementiusmoti, & expandunt cerebrum
cumannexisnervis, inftarventivehementioris vel copio-
fiorisvelum eum annexis funibus expandentis: aliquando
vero funt pauciores, vel minprivi agitati; tumquepatiun-
tuir
Gap.X.
:,
P H t s ;.-.£ E ?.
.
225
tur cprpbrum pum fuis neryis fuhfjderp &: ppmpjjpari, rit
yelum ob ypumm paupipfpfn vei ie'«ibrem fub.fiderp $c
compticarifolpt.
Diftribuuntur fpiritus ex alveo ventriculorum vplleniiis, Dijfribmio
*
velvphpmpntius. Xefiiu?; ubiiphituspercpnm^ '" j
' fyirituum
animalinm.
rcbri & nervorum ppfps/rcqualiter m pofpuj uriiyer|Ura
diffunduntur. Vehempntiijs; dum hi yel ilji ccreb.n &;- ner-
yorum ppri, latius agerti, fpifitus pppipfos & yehpmcn-
tiusagitatpsinhanp ypl illampartpm immkt-unf, eamque
vehpmentius mpyent: uti iii vehememipribns cprporis
excreifiis apparet.
Ac npguis hic fprte. miretur, fp irjtus anjmaj.es qui i n por- Qttomodo
porequiefcenteieniter movcntur, fantam vjmmufculis,;fpiritm vio- .

lentifiimos
iii Jufta, prpjedipne, verberatipup, aliifqupfijnilibuscor-'in coyport
ppris/yeliempritiiilmis^iQtibus ,.frihuerp, &: iUi grayifluna animdlinm
proctucnm
.
& durimma cprppra maxima yi dc lppp mpyeant, cac[i|e:motiM.'
confringant, contundant, aliterque fprtius afficiant; cpn-
fidererniis aqiwm alicujus fluyii, per apprtum alyeum li-,
bpfpdefluentemj tam leni prpvehi mptu, uf vix arundi-
nem, in ep nafcentpm ? de locp mpveat; earjdpmque, per
anguftias catafa&arum in ppdem f|uyip aftraftamm dp-
terminatam, vehementiflimo impetu maximas &: ftupen-
das rptare, attpllere, & dcprimere machinas, quibus opi-
ficpsin fafina mplenda, fprrp cudendo, trabjbus feffa di-
yidendis aliifqup opificiis uti ppnfupyerunt. Ita enim ma-
?
gna fpirituum animaUunf, in hps yej illos mufculpsppr
iTprvprum anguftias deternunatpfiim , yehpmpntia fatis
inuptefcet.
-
Spiritus animales, poftquam ex cerehrp per tptum cpr- SpiritHimi
pus fiint diftribufi , partim difllpantut ppr infenfihiiem;•iitinhdiiim,
circnlitiia'.
t7 f ' transfpi-
 22,6 ' E U N D A M E H T A Cap.X.
.
tranipiratioheni; partim venis fefe infinuantes mifcentur
cumfanguine, &eumeo redeuntadcor, & inde in cere-
brum; unde poftea in reliquum corpus rurfum diftri-
buuntur.
/A&iones fenfitivae &•motiviE fimt tres: receptio appe-
,
/titus fimplex, & motus fpontaneus.
Xeceptw. •
Receptio eft adio animalis fenfitiva, qua animalmotus
rerumobje£tarUm,fenforiisimprefibs, citraullamcogita-
tionem, attentionemvplperceptionem,recipit.
Nihil autem hic recipi prater motum ex fequentibus
patebit, St poftea in perceptione amplius demonftrabitur.
Hsec triplex eft: fenfus fimplex, reminifcentiafimplex,
& khaginatio fimplex.
Appellohasreceptiones omnesfimplices, adeasdifcri-
minandum a. tali fenfu, reminifcentia, <5c imaginatione,
qux in homine cum attentione feu cogitatione ftunt, at-
que ideo perceptiones appellantur.
Senfitf
Senfusfimplex eft receptio, qila inotus a. corpore ali-
,
fmplex. quoobje&o fibrillis nervorum impreflus, & in cerebrnm
delatus, tandem fenforio communi five conario,mediau-
tibusfpiritibusanimalibus, in cerebro exfiftentibus, com-
municatur.
Senfm in- Atquehincvulgb duas ftatuuntur fenfus partcs: fenfus
ternttt c externus fcilicet, quatenus motus fibrillis fenforiorum ex-
txtcrntn. ternisjfive
' propriis,imprimitur:&internus five communis,
quatenus ille ad fenforium internum commune defertur.
Senfus fimplex, pro quinque fenfibilium & fenforiorum
generum differentia, eft quintuplex: fimplexta&us, guftus?
olfacms, auditus, & vifus.
Tailtti 5, Ta&us fimplex, eft fenfus, qup ta&iles qtiommvis cor-
porum
 Cap.X. P H Y S I C E s. 227T
,
poruni terreftrium qualitates, ut calor, frigiditas, humi-
ditas, ficcitas, lxvitas, afperitas,. gravitas, levitas, dolor,
titillatio, aliaeque fImiles, ex diverfo nervorum, per totum L

corpus difperforum,motu , mediante cute, fentiuntur.

Guftus fimplex, eft fcnfus quo ex diverfo nervorum Guftm 5,
, L '

Iinguae, & vicinarumpartium,motu, fentiuntur corpomml

tefreftrium, in ore diflblutorum& cum faliva mixtorum,
)

fapores.
Olfa&us fimplex, eft fenfus, quo, cx diverfo nervorum, OlftttMi,
(
radici narium eirca os cribri fornie implantatorum,motu,
fentiuntur varii corporum tcrreftrium in particulas mini-
mas diffolutorum , & in aere volantium , & fatis validc
agentium, ebque delatorum, odores.
Auditusfimplcx, cft fenfiis, quo, ex vario aeris circum- ^ittditM 5,'
^
ftantis motu tremulo tympanum auris verberante, fen-
,
tiuntur foni.
Vifus fimplex, eft fenfus, quo ex vario globulorum acthe-1Vifm 5,;
reorum, in retinam oculi impingentium, motu, fentitur
lumen & colores.
Senfusperagiturin vigilia; ceflat in fomno.
Vigilia, eft ventriculorum ccrebri & nervorum dilatatio VigilU.
1
&expanfio, a fiifficiente copia & motu fpirituum anima-
lium orta; qua fenforiaa preffionelibera evadunt, ad mo-
tusobje&orumfehforiocomnumi, in cerebri centro,of-
ferendos.
Quoecunque igitur vel attenuando vel calefaciendo fan- Cdttfe
c ")>/-

guinem,vel apericndo poros plexus choroidis & caroti- gili<e.

dum arteriarum, vel vehementius corpus agitando vel
,
moderate quiefcendo aut dormiendo vel quovis alio mo-
,
do, fpiritus augent, aut fortius movent, illa vigilias in-
ducunt. Ff 2 Som-
 iai F UN 15 A M E Ss f A -: Cap.X.
Somnm. Spfiiniis eft vPntriculbrum ecrehfi &: nervbfrim ebrurfe
qiie pbrbrufii cbniidentia 5c ahghftatib,. a denciehte jufto
nibtii vei cbpla fplritiium ahihialium brigiheih dticeris,
h
cqua feiifbria fi.ftuhtiir Bc iriepfa fiunt, ad riibtris bbjeCtb-
runij ad cefebrum Sc ferifbfiurri cbmhiuiie ufqrie defe-
1" ,
rehdbs.
Citufe
X
...
"Quaecunqireigifur vel ihcfaflahdb vel refrigeraiidb fah-
fomiti. guineiii,velporosplexuschoroidis
aut arteriarum caibti-
durii ciatidehdb, vel fpiiittis diffipaiidb , Vel qtibvis alio
liibdbcbpiaffiyeimbtuiiirpintiium iriipediuiit, Vel ccre-
bruiii gfavatit, illa.fbiiltiurii cbhciiiaiif.
Hihc jameftpcHpictiuih: cuibmodbfbriiririsihdricatuf
CL
pluribus & difFercntibus caufis, ut lotigis vigiliis, labbie
& deEitigatibne, iitimbdicb tiiiii calore ttirh frigbre ni-
^
mi'd evactiatibtie, iiiolli frictibiie, levi ctitiartim agitatib-
nc, murmure aquarum, cantu, tenebrls, filetitip, foiitri-
diiie, btib, lectibiie iiori valdc uttehth, iifu rrigiai arit hu-
niidibiis auf cbpibfibris aiihieiiti, vel frigidi riiediiariiehti >
qualediciturefleopium, ventriculorum cefebri c'pmj5fef-
fione, &c. Hiec ehim birihia ipifituurii riibttiiii ypl-co-
piatii iffihiiiiuuht, vel cefebf tiiii gfavaht, Sc mbjecfes her-
vbsprehiiiiit.
Sbffiritis eft totalis, u'bi ex mfiiciente cefebri&ncrvo-
f.omnm to-
:i'~ .rtifri fubfidentia bihnes feiifus ftitit Fbpiti: vei paf
titlit e^ p'»'- tialis, ubi,
tidis.
cx quarundam partium cerebri <5c nervorum arclatibne, &
aliaiiihi tibiinullatuhi apertibne hbririuili cerebri pbripa-
tetites, qtiibufliain fetiibiiis & ihhfculis, aliqubs fpifitus,
ad qtisidaffi fentiPtiduffi & pattesaliqtiasliibVehdtiiii, pra>
bent: utifit iii foninambulbiiibtis, 8c iis, qui dormiehtes
ad intcrrbgatarcfpbncieiif.
Rcmi-
Cap;X:; P h Y s I e E s. £2$
Remihifcehtiafiih|>lexiefireceptib> cjtidfhbtu:s'f£ium R.(mtni~
R.<
aritedf eceptafuhi:; jJeTveftigia,• ceiebfb & fehfri blirithri-^f'
fceniid f,

pfeffd, fehfbrib cbffiffltiriiiteftiriibn^eruhtuf.

i'magiriatibfiiiiplex,eftreceptib,'qua hbvx iffiagihPs, Imctn-M-
1»
£ Vfcffigibrufti cefebrb a* ferifti blitii' 'Impreffbfum* varia tio f.
mutatione, vel fpirituum aninialium in ea impingeiitium
cefta diipbfifibriS, pfp'dii£t«; ad ebmriihilefetifbflutii de-
feftifituf.
Hsec brTefttif, vel vigilahtibtis animalibtig, 6c vPcdiuf "Phimtitfid
*J
•

piiahtafid; Vel dof'toiehtibris'', & appeliattiiihfbmiiiuni. erixfo- ^mnittm f,

Rem'iM&fcrifi«5c iriiaglhatibrii Infeivit riiefflbfia:; qtfx; Memorfc.
TV

eft tibtafurii five veffigiottihi, dbbbje&bruhi obiafbfurti

iiibtu, piicatilibtis' cefebfi fibfillis, vafiis in locis, iffipfeflb-
ruhi fetetitib. isTifi eiiirii fef tirii bbjectafriui veffigia, ccfe-
bfb dtiitiiaits iiiipfeffa, in eb aliqridriiditi fetinedntut, nul-
litis fei atiiriiai rcitiiriifci, tiec de tiila re itiiagihaffpbteft.
Meriibtia, pfb cerebricariftittitibtiejitehl ob cPhiuP-
ftidiiierii fecbfdaridi niajbfetii vel ihiribfetii, qtia veftigia
feiutii CCfebfO firmius vet irififhiiuis iffipriffitihfur, vel rb'f-
fibf efi, vel debilibf.
Ea, qux liic de reCeptiotitirii tfibtis fpcciebtis dictafiitit,
cx iis, qtize de perceptibiiibtis htitiiatiis itiferitis dicehttif,
claribra evadenf.
Appctitus fehfitivus fiiriplex cft motiis qtiiddm ipifi-.^ ^Appetittu
, fenjitivtn.
tutitii, a refceptibrie cxcitatus, qnb rileafus qiiidam nefvb-
ruriiadaperiibiieni vel claufibnchi vcliicantuf; tiricte, ad
Certaffl quatidatii reffi vel afleqtietidtiril, vel fugieriduhi,
animaleftprocliVe. Taiesftiritfaiiles, fitus, Sc iibid'6,an-
teliac cxpiicatai; iteffi aveffatio, qtia qtiidarii & cafeb, fcic,
aliifve rebtis abhbiTciit.
Ef 3 Hune
 2,30 F U N E A M E N T A Cap.X.
^tffeStH Hunefepe comitatur afledms fenfitivus,quieftpertur-
fenfithuf. batio Corporis, a fanguine & fpiritibus, ex receptionevel
aliacaufavarie motis, & cordisvafa 6c ventriculos diver-
fimode, pro motus fui rationc, dilatantibus vel ar&anti-
bus, aliafque cbrporis partes varie agitantibus, origincm
dueens.
Mjttfviirk- Prouteiiimipiritus funt copiofiorcs v.el pauciores, te-
tates e"
cauftc.
nuiores vel crafftores, vehementiores vel imbecilliores,
«qualiores vel i.noequaiiores, item hoc vel illo modbagi-
tati, ita varium habentmotum, iique, pro motus fui va-
rietate,aptifunthosveliftos cerebri Sc nervorum poros,
jnftar variarum clavium, aperire, in diverfas cordis & reli-
qui corporis partes fluere, eoque , illas varie movendo ,
aperire vcl claudere Velaliter agitare, & ita corpus varie af-
ficere. Sic ex. gr, tibi fpiritus fiint folito copiofiores, purio-
res, &agiliores, talesmotus in corde & rcliquo corporc
excitaiit,quifignaamoris,taetitiae,fpei,conftantise,beni-
gnitatis, & bonae corporis conftitutionis, folent exhibere j
& contra, ubi illi funt folito vel jufto pauciores, craffiores,
tardiores, &ina:quaiiores,tumfliiuntin illas partes, qux
odium, triftitiam, timorem, inconftantiam,malignitatem,
pravam difpofitionem aliofque pravos affedfus fignificare
confueverunf Ubiillileniter&xqualitermoventur, mo-
deftiae, lenitatis, manfuettidinis; ubi vehementitis & in-
xquaiius, ferociae, fuperbiae, irse, notas praebent. Tum au-
tem ira potiflinium oriri folct, ubi ex motu fpirituum, a
receptioncorto,fibrillse du&uum bilariorum ita moven-
tur, ut quoedam tcnuiores & calidiores bilis partes, cum
fanguine mixtx, & ad cor ctim eo delatx, fanguinem in
corde vehementiusincendant, fpiritufque in ccrebro for-
tius
 Cap.X. P H Y s i c E s, 231
tius agitent: quemadtoodum triftitia tum prjecipue oritur-7
ubr ex motu fpirituum ffieatus quidam in liene aperiuntur,
qui fanguinem ad dilatandum ineptiorem ex certis poris
expellit, eumque cum reliquofanguine, inliene exfifteiite,
&inde ad hepar & cor abeunte, mifcet, fanguinifque ju-
ftumin cordefervorem rpirituumque agilitatem tollit.
Motus fpontaneus, eft motus, quo corporis animalluni Mottts
> fjiou-
partes, citra ullaffi cogitationem, a fpiritibus animalibus, tanetts.
magna vi e eerebriventriculis, per ejus poros a receptione
velaliacausa apertos, in nervos & mufculos.partibus an-
nexos, fluentibus, eofqup inflandp fecundumlatitudinem
dilatantibus, & loiigitudinem contrahentibus, de loeo in
locum, inftar automatorum hydraulicorum velpneumar-
ticorum, moventur.
Mufculi enim funt partes, aliis folidis partibus adnatae, Mufctiti,
J

quae conftant carne laxiore feu porofiore, & membran^.

densa eam undique veftiente & claudente, nec nonnervo,
qui valvulis in mufculorum cavitatem fpetfantibus, atque
ideo fpirituum influxuni admittentibus, regrefrum verb
impedientibus, eft prseditus. Spiritus itaque animalis, in "Rjttio
3 mo-
eos pernervorum valvulas fatis copiose &fortiterimmif nci. * fponta-
tw
fus, regredique ex iis pb valvularum fitum non potens,
neceflarib illos inflando fecundum latitudinem expandit,
fecundum longitudinemverb contrahit, & partem, cui il-
li funt annexi, loco movcnt.
Quod autcm motusfpontaneus per iiifluxum fpirituum
fiat, id ad oculum aliquomodo confpici poteft in limace
A B C, phiala vitrea D inclufa. ISIam fimul atque illa
prorepere incipit, mox fpiritus alii atquc alii cum bullis
confpicuis 1.2, a cauda A ad corpus medium B, & inde
a.d
 2.3.2 F UN D A M E N T A jGap.XL
ad eaput p, pprpetup pfppeUui}tur. Simnl .atque y.ef oij.-

niax quiefcit, mox bullularum, a cauda, ad captit fluen-

tium lhotus etiam fiftitur. Si illa dcinde rurfus moveatur,
moxetiambullularumiftartimconfpieitur a cauda ad ca-
putprogreflus. Videtur autem in liniacismotufpirituum
quaedarh fieri circulatio, ita ut illi a catida pcr ventrem
tranfcant ad caput, & acapite per tcrgumrcdeantad cau-
dam, inde rurfus ad caputprogrefluri.
.Motttiifyon- Omnis membroruni mottis fere eft in contraiias partcs
tiinei alter- quaelibet dextrorfum, furfuui; vcl
natio, alternatus:
'
ita ut pars
.
antrorfum mota, poftea viciflim finiftrorfum, deprfum,
vel rctrorfiim fpontaneo motu moveatur. Qtiod tif P.pm-
mode intelligafur, duoram mufculorum, in oculo vcl alia
partc
Cap. X. P ft Y s i C E S. 233
parte oppofitorum, fabrica eft defcriberida; inde enim
omnium aliorum mufculorum conftitutio & alternatus «
motus facile innotefcent.
Mufculi igitur oculum A modb ad dextram, niodb Mufctdo-
, rttm oppofi-
ad finiftram moventes, duo funt B C : iique finguli torttmjk-
,
fiiuiii peculiarem habentriervum; dexter brica.
quidemnervum D E, finifter verb ner-
vum F G. Praeterea circa principium ,
ubi illi ftint conjun£ti, conmiuni mcffl-
brana H a fc mutub funt difcriminati,
quse circa D & T tales habet meiiv
branaceas valvulas, qusc fuo fitu, verfus
cavitatem mufculorum fpedtante , fpiri-
tibus, nervos e cerebro ingfedientibus,
libcrum tranfitum in mufculos pfaebeant,
redittim verb cx iis in cerebrum praeclu-
dant. Adhaec, in mediaftino nervorum
pariete H, duae aliae funt valvulae; qua-
tum una G fpedfat.e dextro nervo D E, in fmiftrum E G$
&altera E vergit exnervofiniftro E G, verfus dextrum
D E. His partibus mufculi ifli inftrudti, praebent aptum,
tumquictis, tummotusad dcxtram vel finiftram flexi, yel
ad utramquc alternati, vel in redtum tenfi, inftrumentum.
Primb enim, ubi nullus fpiritus, per nervos D E- & Octtli
B.G, in oculi mufculos B C vehementius impellitur, qtties*
,
valvulae omnes connivent, & fpiritus, qui pauciofesinfin-
gulis mufculis funt, eos teridere nequeuntes, leniter ultro
citroque ab uno mufculo in alterum, per valvularumrimas
viciffim fltiunt & refluunt; oculumque ckra ullam tcn-
fionem, quictum relinquunt. ,
GS Ubi
 234 F U N D A M E N f A Cap.X.
Ocuti tenfiu Ubi verb fpiritus per utrumque illum nervum, sequali
i* rctltfnt.
vehementia ex cerebro ih mufculos B,C,
copiofius feruntur , utraque valvula G
& E clauditur, ac impedit, qtio miniis
.
ipiritus ab uno mufculo in alterum poffit
tranfire: & valvulae D, E a fpiritibus,
,
ex mufculis verfus cerebrum perncrvos
D E & E G redire conantibus, expan-
fae,praecluduntviam, ne fpiritus ingrefli
,ex mufculis B, C, in nCrvos verfus cere-
brum reverti queant. Atque ita tenetur
oculus a mufcutis utrimque aequaliter
,
inflatis, in redfum tenfus.
Oculi a& Cum autem fpiritus paulo vehemen-
dextrata tius in alterutrum nervum , ex. gr. in
fiexio.
D E, impellitur clauditur valvula. E,
,
itautnullus fpiritus, ex mufculo dextro
B, per eam, in mufculum finiftrum C,
poffit tranfire; & fimul aperitur valvula
Gjtitfpiritusinmufculofiniftro C exfi-
ftentes,fuo impetu, quo perpetub, quan-
tum poflunt, adlineam redtam tendunt,
cxeotranfeantinmufculumdextrum B,
eumque ,, cum fpiritibus per nervum
D E e cerebro veliementius influenti-
bus, inflando dilatent & abbrevient, at-
queitaoculum I, verfus dextram ex C in B lnfledtant.
Inftexio o- Contra., ubifpiritusper nervum F G, inmufculumfi-
culi adfini-
firam. niftrum C paulo fortius quani per altcrum nervum, e
,
ccrebro
Cap.X. P % H Y s i e E s. 235
ccrebro immitttintur, tum clauditur valvula G, ita ut Uul-
lusfphitusexmufculo C pereaminmu- •
fculuni dextrum B poffit tranfire; &fi-
mul aperitur. valvula E, ita ut. fpiritus in
mufculo dextro B exflftentes, fiio im-
petu, qu*o perpetub, quantum poflunt,
ad lineam redtam tenduiit, ex eo tfans-
eantinmufculumfiniftrum C, eumque
eum fpiritibuspcr ncrvum EG, ex ce-
rebro vehementius quam per alterum
D E influentibus., inflando dllatent &
abbrevient, oppofittimque mufculum B
prolongent; atque ita oculum K ver-
fus finiftram ex B in C convertant.
Atque ita ex his jam clarum eft, quomodo ex vehemen-
tiore fjpirituum in nervum D E vel F G influxu alter-
natimfadto,alternataetiamoeulinuncaddextram, nunc
ad finiftram oriatur inflexio: unde reliquae aliae, non tan-
tuni oculorum, fed etiam omnium aliarum partium infie-
xiones & fenfionesfpontaneaeintelligi poffunt.
Motus fpontanetis vel perpetuis vicibus alternatur, vel
quibufdam tantum temporibus in animali excitatur.
Inter motus fpontaneos, pcrpetuis vicibus alternatos, R.atio jjiojj"
tatte<ere(i>i-
maxime obfervabilis eft fpontanea vigilantium & dor- rationk.
mientium refpiratio; quae ex eo pritur, quod pori cercbri,
inmufculosrefpiratoriosfpedtantes,perpetubpateant; &
ncrvus infpiratorius "ex.gr. C G A, flt' exfpirationi infer-
viente D E B latior; & praeterea quia uterque mufcti-
,
lus, quorum unus H infpirationi , & alter I exfpira
!ioniminiftrat,talimembrana.eft tedtus&inveftitus, qua:
Gg 2 aniufculi
236 E U N D A M E H T A Cap.X.
a mufculi dilatatione expanfa, fefe, perfubtitis matctiae in
porps ejus influentis & nimis tum ardtatae vim, fponte con-
trahit,eodemmodo ut ve-
fica fuilla vel bubula, per iii-
.
fiatum aejrem expanfa, fefe
fponte contrahere,& aerem
contentum per urethram ex
fua cavitate expellere folet.
Hinc enim fpiritus anima-
les, c ;ventriculis cerebri in
utrumque nervum per val-
vulas C, D primumfluen-
tes , feruntur copiofius &
fortiiis in nervum infpira-
-tprium C G A utpote la-
,
tiorem & magis patentan;
quo clauditur valvula una
G, ininterniedio utriufque
nervipariete E exfiftens,ea-
que claufa impedit, ne fpiritus ex hoc mufculo itifpiratorio
H inalterumtranfirepoffit; & fimulaperituralteravalvu-
la F, in nervum oppofitum D F B fpedtans, quo fpiri-
tus ex niufculo exfpiratorio I, in infpiratorium H, una
cumeoqui per nervuni C G A ex"ccrebro in illuin fer-
tur jtamdiu defluit, donec'niufculus ille infpiratorius, a
fpiritibus illapfis tenftis, ulteriorem fpirituum infliixum im-
pediat, & a membrana fua, eum veftiente & perfponta-
neamcontradtionem contrahente, itaprematur, utfpiri-
tus,exillo mufculoregurgitantes, valvulaffi G aperiant,
atqueitaper illam inmufculum exfpiratorium I, una cum
."'^. fpiri-
Cap.X. P H Y S I C E s. /237
.
fpiritibus, jampernervum D.FB in illum e ee.rebro.de-
nuerepotentibus, & valvulatn F claudentibus rfluant, &
niufculuffl exfpiratoriuni'.I tamdiii expandant > donec il-
le fufticienter diftentus ,a mpmbrana ipfum veftiente per
fpontaneam contradtioneniita viciffim premafur, ut val-
vula F, a fpiiitibus, ex illo propter preffionem iilam re-
gurgitantibus, aperiatur, per eamque fpiritus ex niufculo
exfpiratorioininfpiratoriumpellantur,&valvula G oc-
cludatur,fpiritufquepernervum CG A ininfpiratorium
mufculum H rurftts fluant, atque.ita per expaiifionem
thoracis infpiratio tamdiufiat, donec mufctilus infpirato-
rius afphitibusfatistenfe fuaffl eontra-
dtionem %kitu&iu^srf^
fpiratoiiumrepeltat ,atque ita exfpirationemperthoracis
contradtionemefliciat; quani deinde aliae infpirationis &
exfpirationis, eo quo dixi modo, iufeqtiuiitnt vices.
Motusippntaiipus,, qui.quibufdaintantumtemporibus Motmfyon-
taneuf certis
excitatur, ex eo origineni ducif; qubd objedta, aliquando temporibm
t
oblata, nervorum fibrillas tantopere moveant, & iilo mo-<excitatm.
tuporoscerebriitaaperiant,utlpiritusperillos copiose in
nervos & mufculos fluentes, partem annexam tum de loco
inlocummovcanfi;...:;;-.^;,;.i,v ^^.^..-vi,^::;;'";
In hoc motu frcpe eft diutina motus niembrortim , in Qupmodo
contrariaspartesalternati, continttatio, qualis in degluti-^ilie inter-
dttm diu con-
tione, ambulatione , aliifqtie multis obfervatur; quae ex tinueiur.
co etiam oritur, quodmufculi iis infervientes habeantnon
tantumnervos&valvulas in aliismotibus jam defcriptas,
fed etiam membranas., oppofitos mufculos inveftientes,
quoeeosa fpiritibus diftentos fpontanea eontradtione pre-
munt, fpiritufque exiisinoppofitosmufculosviciffimre-
pellunt. Gg 3 Deghi-
 23 8 FUKBAMENTA CapX
Deglutitie- Deglutitio enim fit, cum ab alimento deglutiendo, ad
tiisratio. fauces delato & fibrillas nervorumibi contingente, talis
motus ad cerebrum defertur, qul cerebri poros ita aperiat,
utcoplofi fpirituspernervosinmufculos faucium &cefo-
phagi, tum dilatatorios,tum conftridtorios, confluant; &
quideni copiofius in dilatatorios, utpote latiores &magis
patentes. Illos itaque, a fpiritibtis influentibusprius replc-
tos,premit membranainveftieiis,pellitquecontentosfpiri-
tus,per fublatam intermediae membranae vaivulam, ex iis in
mufculos oppofitos,faucibus &cefophago ardtando,& ali-
mento propellendo deftinatos. Iifque a fpiritibus influenti-
bus viciffimimpletis,fpontecontrahuntur membranae,qua:
hos involvunt, eaequeexpelluntfpiritushis contcntosper
valyulam, quam regurgitando aperiunt-, in mufculos cefo-
phagi dilatatoiios. Qui rurfus impleti ardtanturfpontaned
membranae eos inveftientis contradtione; atque ita trans-
mittunt illi rurfus fpiritus fuos iu mufculos cefophagum
ebntrahentes; &ficdeineeps fitperpetuafpirittiumexop-
pofitis in oppofitos mufculos reciprocaticqua oefophagus
modb dilatattis, modb conftridtus, alimentum in ventri-
culumpropellit: quo in ventricultim propulfo, & causa,
quoe liervbs ulterius moveat, deficiente, ceffat pororum
cerebii apertio, & fpirittium in niufculos altprnata influ-
xio, & confequenter etiamdeglutitio.
Aiitbulatio- Ambulatioverbperficitur,dtim nervi crurmh, ingref
nisratio. fui infervientes, ex receptione aperiuntur fpiritufque in
,
nervos mufculorum oppofitorum uuos, magis patentes,
eopiofiusferuntur, eoquealterutrumcrtisprPfcrtur. His
aufem fpiritu impletis, mox oritur membranarum hos in-
veftisntium fpontaneaprefiio, qua valvula?, in intermedia
niembra-
 Gap.X. P H Y s i c E s. 239
membrana fublatx, tranfmittuntfphitusinmufculos cru-
rumhisoppofitos, eoquc propellitur alterum crus ; quo
propulfo & fpiritibus impleto, iiitenduntur mox membra-
nae mufculos ejus tegentes, eaeque repellunt horumipiri-
tus per alias valvulas in priores mufculos; qui deinde ex his
viciffim repelluntur in alteros. Cumque hoc per coiiti-
ntias & diutinas iteretur vices, hinc continua & alternata
fit pedum prolatio, donec causa, quae poros cerebri, in
crurumnervos fpedtantes, aperiebat, ceffante, cefletfpi-
rituum influxus, & cum eo etiam ambulatio.
Cum autem motus ab objedtis excitatus & fenforiis re- Rjttio n reli-
ceptus, tum ob diftantiam & locumundevenit; tum ob nitim ?'
quorum
,
om-
ni mo-
propriamfuamvarietatem; ttimob organifitum, ejufque^ .
*
tuttm> qui
teniperiem &conformationem,five illae fint nativae,five ac- f^ ab anima-
libm perf-
quifitae; tum ob fpirituum difpofitionem; tum ob niotuum ciunttir.
»1
a variis objedtis oblatorum concurfum, infinitis rationibus -
jn animalibus varietur: (Alitis enim eft motus, qui ex. gr.
ab objedto longinquo, alius qui a propinquo; alius qui a
dextris, alius qui a finiftris; alius qui vehementer, alius qui
leniter;aliusquiafaporeacido, aliusquiadulci; alius qui
a rubedine , alius qui a viriditate; alius qui in membro
teno, alius qui in laxo; alius qtii fpiritibus tranquillis & pu-
ris,alius qui craffis, feculentis, &turbatis; aliusqui ovi,
bovi, vellepori, alius quilupo, leoni, cani, vel tirfo; alius
qui animali laeto, alitis qui trifti, alius qui irato; alius qui
dodto, alius qui indodto; alius qui unifenfbrio folus, alius
qui cum alio multis fenforiis fimul offertur:) Hinc jam per-
fpicuumeftjinfinitispenerationibuspororum in cerebro
& aliis partibus apertionem, &fpirituuminvariasfibras,
nervos&mufculosinfluxumpofle variari; nec ullas tales
in
 %4-0 F U N D A M E N T A Cap.X.
in animalibus obfervari adtiones fenfitivas & motivas, quai
inde originem ducere, & per motuumreceptorum innu-
meraffi varietatem commodeexplicari non poflint.
K.Mio ya- Ita, ex. gr. fi canis frigeat; &ignem in culitta ex longiii-
riarntn fyon- videat, objedtum illudaperit illos in ejus cerebropo-
tanearum quo
affionum ros, qui in muiculos crurum defintint, quoilleadignem
quasfac.it
cank. accurric. Ubi fatis eft propinquus, ut blande calefiat, fpiri-
tus-in cer ebfo ita mPventur, tit illi fluant in illos mufculos,
quiipfuniapudigncmfiftant&membraipfiusibidempro-
fternant. Si fcintilla majufcula, forte ex ardente ligno in
peilem ejus iiifiliens ipfum urat, motus ille ardoris aperit
mox illoscerebri poros, qui in mufculos colli, oculorum,
&pedumferuntur; quo illeignemadfpicit, fefeerigit, &
ab igne fugit. Si herus ipfiiis forfan eoi.ngrediatur, ita ab
ejus afpedtu apCrientur ccrebri pori, per confuetudinem
fic difpofiti, utad illum aecurrat, laetetur & caudae tre-
,
mulo motuipfi blandiatur. Sinexterusintroeat, ejus afpe-
dtus & odorattis motu diverfb illos aperientmufculos, qui
latratibus & morfibus excitandis iram ejusfignificent. Si
catella ibi ofteraturcatuliens, illa odorefuoita determina-
bitfpiiitusincapitecanis, ut illifluant in partesadcoitum
perficiendum utiles. Si poftea in campis offeratur odor
veftigiorum leporis, ex eo illi patefientcerebripori, qui
veftigiis infcquendis, naribus ejus ad terram inclinandis, Sc
vifo lepori mordendo, ac, fi redte dodtus fuerit, ad domi-
num ejtis deferendo-infervitint. Si deniquemagnusipfi oc-
curratmoloffus, ipfcque fnerit gencrofus., fpiritus abillo
afpcdtu moti ipfum ad iram & alterum mordenduni; fin
jgnaviorfit, ad timorcm & fugam ipfum inftigabunt.
Etquoniamporicerebri, a recepto objedtorum motu
aperti
Cap.X. P, "H Y s i c E S. 241
aperti, non tantum in hos vcl illos nervos & mufculos, Quomodo h
receptione
membris movendis aptos; fed etiam in diverfas cordis alia- yarii affettns
rumque partium fibras, laetitia:, triftitiae, timoris vcl irae af• indicati
variif fignk
fedtibus excitandis & per ganhitus, ejulatus, rifum, ri- oriantur.
,
dtum, vel lacrymas fignificandis idoneas definunt: ideo-
que folet fere femper a vehementioreobjedtorummotu,
non tanttim varius, pro rcceptimotus varietate, corporis
motus, ad rcm objedtam profequendam vel fugiendam
idoneus; fed etiam varius laetitiae, triftitiae ,irae, timoris,
Vcl pudoris affedtus, fepiffime rifu, lacrymis, clamoribus,
erubefcentia expallefcentia minaci oris ridtu , rugosa
, ,
fronte, vel aliis fignis indicatus, oriri.
Inter ftirpcs & animalia,jam defcripta, mediafunt Zoo- Zoophyta,
phyta, quae nec cor habent, ut animalia; nec alimenta
praeparataimmediateaccipiuntaterra,utftirpes; fed ea in
feipfis exadtius quaffl pleraeque ftirpes, praeparant: &
,
praetereaaliquo modo ut animalia fentiunt & fe moventj
idque ope fpirituum animalium fui generis, nec non nervis
& fibris, valvulis fiiis praeditis. Talia funt conchylia, fpon-
giae, herbamimofa, &c.

C A V U T XI.
De SeJliL
f^<^f Eftiaeftanimalmerum ,fetitalc, quod adtio-
^^^nesfuasfenfitivas folam
&motivas, pcr par-
^gWtium difpofitionem , citra ullam cogitatio-
^^^J& nem >vcl intelledtum, quovis etiam viliffimo
modo intelligentem,inftar automati,pcrficit.
Cum enim adtiones beftiarum ( ut praecedente capite
Hh pag.131
 342, E U N D A M E N T A. Cap.XL
Ouodhefiix; pag. i 3 2.in caneex. gr.fuitdemonftratum, & inqualibet
.emnesfttas aiiabeftia
affiones, ci-
ctiam faciledemoiiftraripoteft) per folam rpiri-
traullicmco- tuum, & reliquarumpartium difpofitionem poflint expli-
gnitionem, necefiitate, nul-
•vel Ydifii- cari; neeentia fintinultipiicandaabfqtie
mam, fa- lam eaufam habemus ,cur beftiis ullum intetledtum attti-
ciant.
buamtis; praefertim cum nos ipfi plurimas talcs adtiones,
quam maxime ordinatas, citra ullam cogitationem, per fb-
lam corporis difpofitionem a confuetudineortam, quoti-
die faciamus. Si enim talis difpofitio m nobis a. eonfuetu-
dineoriattir; quidni fimilis aut magis accurata inbeftiisa
partiuffl temperameiito aut eonformatione naturali ori-
ginem dueat 5 Huc accedit, quod Sacrae Literae Levit. 17,
I4,animambeftiarum, fanguineni earum effe dicant: &
nolint alibi, nosfimiles efle equis & bobus, quiintelledtuni
nonhabent. -
Et certe fi beftiis fenfualem, imaginativum vel quemli-1
bet alium etiam viliffimum intelledtum, vel qualemcunque
cognitionem attribuamus, nullacaufa naturalis dari poteft,
curhominismentemmagis, quaffl animamcanis,vulpis,
Vel fimiae incorruptibilem efle dicafflus. Cum enim qua-
lifcunque intelledtus five ratiocinans, five nulla ratioci-
,
natione utens, 11011 fit corpus, nec Cx ejtis difpofitione ori-
ri, feu ex ejus potentia, ut ajunt, educi queat, ( uti antehac
in forma fpeciali, p. 2 9. fuit demonftratum)fequitur ejus ef-
fentiam a corpore vel corporis difpofitione non depeiide-
re, ac proinde ab illis corrumpi non poffe.
Cum itaque dicit Scriptura apud Efaiam 1:3. Cognovit
bos pojfejforemfuum-) & afinus prtefepe Dominifui : ifrael
Autem me non cognovit: & apudJeremiam 8.7. Milvus m
ccslo cognovit tempm fimm: turtur} hirundo, & ciconia cu-
Jlodierunt
 Cap.XI. P H Y S; I C E S. 243.
fodierunttempm adwentw fhi-, populm autem-memnon co-
gnovit judicium Domini : idiotifmus fecunduni apparen-
tiam,rfeu metaphora in hhs verbiseftintelligendai Itaut
verba illa fandtorum Prophetarumnihil aliudvelint, quam
bo.vem, afinum, milvuin, turturem & ciconiam itavitam
inftituere, ut imperitioribus videantur dominos fuos, prae-
fepe&tempora noviffe; Ifraeiemverbita vivere, utim-
p.eritioribusnullamDeiveldivinae voluntatis notitiamha-
berevideatur. Atque hoc ex eo clare patet, qubd, Pfal-
mo. 146.9, pulli corvommDeum invocare dicmtuz; quod.
fanefinemetaphora intelliginon poteft, cum pulliilli, ut-
pote nullam plane de Deo cognitionem habentes , eum.
proprie invocare non poffint.
Neque his adverfatur, qubd beftias multa dpeentur &
ad certum finem agunt. Nam etiam fontes artineiales &
horologia, per partium difpofitionemredte adaptatam, ei-
traullam eogitationemfimiliter docenttir, & multaadmi>
randa propter finem, ab artifice praefcripttim, facitint.
Beftiae, pro variafuorumprincipiorumpartiumqueva-1Vnde orlan-
rietate varianihabentcorporisconftitutionem,& in va-,turtam ria
v«-
beftia-
,
riis telluris partibus gignunttir & vlvunt: atque hinc omnis'rttmgeneu.
earum difterentia originem ducit...
Beftiaeftint velterreftres, velaquatiles. "Earum dif-
3
Terreftresvel.inipfaterrae.fuperficie vivunt, vei altius'^feremiic.
fupraterram in aere degunt.
In ipfa terra funt animantes, tum qtiadrupedes, tum; re-
ptiles. Etutriufquegenerisfuntittfedta-quae-daffii
Beftiaequadfupedesfuutviviparx,veloviparae.
Viviparae, five quae vivum animal Dariunt;% aliae furit fo-
lidispedibus, aliiediflcdtisprceditar.
Hli 1 Solidos
244 F.U'NDAMEN'TA' Cap.XIi.
Solidos pcdes habentes cornibus fere carerit; ut equi,
muli,afini.
Quadrupedes difledtos pedes habentes, funtvel bifulcx,
vel multifidae.
Bifulcae fimt cornutae pleraeque: ut bos, cervus, caper.
Multifidae funt, quae pedes in multos digitos difledtos
habent. Utleo, urflis, lepus, cuniculus, canis.
Oviparae quadrupedesfunt crocodili, teftudincs, lacer-
tae, ranae, & ferpentes nottnulli quatuor pedibus praediti.
Reptiles animantes terreftres funt omnis generis veiv
ines; qub a nonnullisreferuntur formicae, erucae, & alia
hujusgeiierisinfedta.Hisaquibufdam adduntur, ciniices,
pulices,pediculi.
Animantes, quae, praeter terram, etiam in aeie degunt,
funt volucres, feu aves.
Hae ohines, excepto vcfpertilione, funt oviparae,bhios-
quetantum habcnt pedes: eofque vel planos, vel multi-
fidos.
PIanoshabentanates,anfereSjOlores.
Multifidos aliae pleraeque, ut columbae, hirundines^
pafleres, gallinae.
Volucriainfedtafunt mufcae, eulices,apes, vefpae, era-
brones, fcarabaei, cervi volantes, cantharides.
Aniffiantes aquatiles funt, quoe in aquis potiffimiim de-
gunt. Ejufiiiodifuntpifces, &quae his annumerantur, ut
phoca,fepia; hippopotamus,caftor.
Pifces vel molliores funt, vel duriores.
Molliores funt yel fquamoh , ut carpio, Iucius, per-
,
ca: velcutetedti, utanguillae.
Duriores funt vel cr tiftacei, ut cancer, gammams, fepia,
locufta
 Cap.XIf. P H .Y s. i c E s. 245.
.
locufta marina: Velteftacei, ut concha.margaritifera, &
aliae.
C A P U T X I I.
De Homine.

^T^^^^ Omo cft animal niente praedituni.

d llllll |§ Utcorporisnatura in fola extenfione; flc Vtatura
IImens bumana in fbla hominis
% N^iiiN Mentis in
cogitatione fola
^^^Mfecpnfiftit. Nam ut pofita vel ablata cxtenfione» cogita-
tione confi-
ponitur vel follitur; fic pbfita ftit.
corpus vel abla-
ta cogitatione, ponitur veltollitur mens huriiana. Nec
quicquam praeterea in ea demonftrari vel optis eft, vel pO-
teft; cumperhancnaturaejusfatisexplicetur.
Eruftra itaque quaeritur", quomodo menscogitet; ciiiri
illa liocper fuam effentiaiii jam explicatam faciat, utcor-
pusperextenfionem, feueffentiamextenfam, fe extendit.
Cogitatio eft, qua adtiones cogitatiVae ab hominepri- Qtiid Co-
mb peraguntur. gikttio,
<
Dicoprimb, ad excludenda inftrumenta cerebri, qui-
bus eae non primb, fed fecundb, feu inftrumentaliter, per-
ficiuntur.
Adtiones cogitativae fimt, quarunl mens fibi eft confcia.
Sic imaginatio, fenfatio, & omnis fimilis operatio, cujus
fiimus confcii, eft operatio cogitativa.
Per cogitationem itaque hic intelligimus, non cogitan-
diadtioneni; fcdadtum, utvocant, primurn, feu faculta-
tem , five principiuni ittternum cogitandi: quod etiam
tum in nobis eft ctim ab omni cogitandi adtione abfti-
,
nemus.
Hh 3
Quod
 246 F U N D A M E N T A Cap.XII.
Mexs cft Quod autcm mens revera riihil aliud fit quam fubftantia,
fubftantia.
. five ensfealiter a corpore diftindtum, & adtu ab eo fepara-
bile, & quod feorfim per fe fubfiftere poteft, id in Sacris
litcris nobis clariffime eft revelatum. Dicit enim Scriptura:
Antequam revertaturpulvis in terram Juam, undeerat;&
fpiritus redeat adDeum,, qui dedit illum: Ecclef. 12.- 9. Et
ecce apparuerunt illis Mofes & Elias cum ipfo locpuentes:,
Matth .17.3. Facite vobis amicos de Mammona iniquitatis;
ut cuyn defeceritis ,: recipiant vos in atema tabernacula:,
Luc. 16.9. EtfaStumeJp, utmoreretur mendicm, & por«
taretur ab Angelis in finum Abrahoi: Luc.16.22. Et dixifi
eilefm, amendicotibi, hodiemecum eris inparadifo :Luc.
24.43. Bonam voluntatem habemm , magis peregrinari k
cprpore.,. &prafentes ejfe adDominum: 2.Cox.$.%. Scio
hominem hujujmodi {fivein corpore five extra corpm ,ne-
,
fcpo, Dem fcit) cfuia raptm.eji in paradifum: 2. Cor. 12.3
&4, VidifuHm altare animas interfeffiorum propter Ver-
bumDei, &propter teflimonium quod habebant, & clama-
bant voce magnj. -'. Ap.bp. 6:9.10. Quae loca evidentifli-
inp dpcenttajeni.a.ni.maea corpore feparationem, qua illa,
a corpore feparata, feorfum & per fe ftibfiftit. Atqueita,
qu.Qd,peftiaturani dubitim quibufdam efle poffet, perdi-
yiiiam iii facris rev.elationem jani eft indubitafum.
£<t qu/tmdiu( Mens humana, quamvis fitfubftaiitia a eorpore realiter
rff itt corpo-' diftindt.a, eft tanien,quaiiidiuin exfiftit, organica:
eft
re, orga-
corpore
tiica. quo.d;dpcet experientia in apoplexia, epilepfia, & fimili-
husaiiis.capitisgray.ibusaffedtibus,inquibus rerum phan-
ta.froata&.imaginPs,.feudpbitifflOtus, menti, ob fcnforii
comniunis laefionem a corpore offerri 11011 pofiunt; at-
,
que ide.o nullius cpgitationis tum nobis fumus confcii, nec
poftea
 Cap.XII. P H Y s 1 c E s. ^47
poftea ullius cogitationis tuffi fadtae unquam recbrdamurj
ac proinde dicerenonpoflumus, hos tum temporis quic-
^quam cogitare vel cogitaVifle : Sapietis enim non dicit,
quodignorat. Ubiverb abhujufmodiaftedribusxgrilibe-
rantur, mox redit cpgitatio. Idem etiam probant muta-
tiones, quae per aetates, morbos & fariationesin rioftro cor-
pore contingunt. Corredta enimper aetates & fanationes
tempefie noftri corporis, corriguntur cogitatioiies; ea ve-
rb per fenedtuteto & morbos depravata,depravattturetiam
mentis operationes: ea denique per morbos omnino cor-
rtrptaV, mox etiam ceflat omttisiioftfa cogitatio, ilve cogi-
tahdi adtio, & homo tandem mofituf.
Atquehincpatet, cogitationem, pro diverfa organo- Ac A proptefr
hlffi difpofitione, eflevariam. ^tio,•
ea cogita.-
prodif-
Sedhicforianaliquisobjiciat: quod, ut corpus fua ex-f» pofitionis
tehfionefemperfeadtu extendit, ita mens fuacpgitatione^ orgdnorum
,' yarietate,efl
.

femper etiam adtu cogitet. Verum refpondetur > difiimil- varia,

. v«
limamhorumduorum efle rationem. Nam corpus, finc s

ullius alterius rei auxilio, fe perpetub per fe extendit. Mens

Verbadtunon cogitat, nifi objedta cogitabilia, rnedianti-
bus aptis inftrumentis ipfi"onefafltur. Qupd cum nonl
*
femperfiat, non eftmirandum,mentemnonfemperadtu
cogitare.
Animaerationalis adtiones liceta bona corporis difpofi- "EflqHcin-
E/
tionejuventuf, & apravaiaedantur, euffi illud animaefive /£' corruptihi-
lis, --
nientis fit inftrumentum; ejus tarfien euentia, utcumque
eorpus fuetit difpofitum , femper mariet immutata & in-
corruptibilis: cum haec fit naturae a corpore & corpotis QutanonQ, efi
difpofitione plane diverfae, utpote in fola cogitatione con- fl difpofitio
corporis, nec

"""•
fiftehtis; hec exilla difpofitione otiri qtieat, eum eatan-^ exeamtiir.
tum<
 •24* F U ND A M E-N T A Cap.XH.
tum varios, & varie fibi mutuo occurrentes, ac inter fc
concurrentes, & fe mutub infequentes motus; nullam ve-
rb vel miiiimam perceptionem, autaliam vel leviffimam
cogitationem , five adtioncm cum confcientia conjun-
dtam, producerepoffit, uti etiani aiitehacpag. 29 fuit de-
monftrattini; ae proinde ab ea corrumpi nonpoffit. At-
que hinc intelligimus, corpore humano per morbos le-
thales corrupto, & homine per mortem exftindtp, men-
tem nihilominus fuperftitem, & incorruptibilem per-
manere.
"SLon eft totn Cumque ea nullam cxtenfionem in fuo conceptu ha-
in toio, c beat,fruftrahicanonnullisquaerifolet,aneatotafitinto-
iit fingulis
far.tibwtota to corpore,an Verb in fingulis ejus partibus tota: feu,an to-
dicatda.
taejuseflentiaper totum corpus fit diffufa & extenfa, an
verbinfingtilispartibustotaexfiftat: corporumenimpro-
priumeft fefeextettdpre: & totum vocari ab illis eflentiis
eft alienum, quae nullas partes habent. Etcerte, fi mcns
qux eft fubftantia, effet per corpus vel ejus partem extenfa,
effetetiamcorpus,cumilludnihilaliudfit, quam fubftan-
tiaextenfa.
Mens cor- Haec ut corpore eft perfedtior, quod ex nobilioribusejus
foreefl in- operationibus eft manifeftuni; ita
telligibilior, eo etiam eft intelligi-
bilior: Quia de corporis exfiftentia feniper poflumus du-
bitare, cum a potentiflimo quodam diredtore ita poffimus
difponi vel aflici, ut pro vero corpore nobis tantttm appa-
rensejusimagooftcfatur: de mentis verb exfiftentia nnl-
ltisdubitandiftipereftlocus, cum. illa etiamper dubitatio-
nem & falfammentisimaginationemfitmanifefta; namni-
hil p oteft dtibitare vel falfa imaginari, quo d non exfiftit.
Metts, tttx Mens noftra, corpori ardtifTune in unam fubftantiam
«orporepn- nnita/
Cap.XII. P H Y S I C E s. 249
unita,ejuseftnattu*2e, utacorporefatisbene difpofito di- teft afficuiu
;

Verfimode affici, & varia cogitatio a variis corporpis moti-,corpus pot-

eftafficere,
bus ipfi excitari; & fimiliter mens, per variam fpirituum'quia talis
efi nd-
aniffialium determinationem corptis noftrum varie afli- efws
, tttra. <
cerepoffit. Atque hinc eft pcrfpicuum, quare, ex vario
corporis temperaniento,varii in hominc foleant effe 1110-
res & cogitatiohes, cum inde varii in corporefiantmotus: riotempe- Curexya-
&cutariima,lieetfit incprporea, corpustaffien,cuiunita ramentoydr 1
cft, delocoinlocum, pervariam fpirituummotorum dd?rii mores.
terminationem (quam per fuam efrentiam immediatehi iis
efticit, ut ipfa per eam immediatein corpore intelligit .&
vult) varie ttansferrC queat..
Cuffl itaque fic a natura mehs fit coniparata, ut a variis mftra
Quia mer.s
non
motibusvariaeperccptiones&judicia ipfi pQfllntexcitari; tantiim t aye-
cumqueillimotusnontantum a corporibus veris, fed e-'rU,fed etiam
ab imagina-
tiaffi a caufisimaginariis, & a potentiffimp diredtore tan- riis poteftafi
>

imaginarie produdtis, animae offerri hinc fer-1fci ,ideo de-

tum queant: pendet certi-
quiturpernaturam dubium effe, vera an falfa, feu imagl-'tudo &• ye-
ritas noftra-
naria, mentepercipiamus& dijudicemus. Verumhocdu-, rum cogita-
bium nobis tollit Divina in Sacris revelatip, quaeteftatur'yelatione
tionum a re-
in
Deum coelum & terram, & pmhia, quae iis contittentur, Vcrbo l Dei
creaffe; hominemque fecifle adimaginem fuam, omniaq; fafa. *

animantia & ftirpes dominio ejus fubjeciffe judiciaque

,
ejus aliquando Cffe bona, aliquando mala. Unde patet, ea
quaeredtepercipimus, efle res veras, &non imaginarias.;
judiciaquenoftra efle realia, 11011 putatitia; faepeque vera &
redta. Atqueitamagnailladubitatio, quae in animis redte
philofophantium pernaturam neceffarib utramque pagi--
nametiamin evidentiflimis faceret, per Verbum Deipe-
nitus evertitur. Unde redte quiiibetverus philofophus, jain
Ii cum
 250 F U N D A M E N T A Cap.XII.
cum regio Propheta canit: VerbumDeiefl lucernapedibm
meis.
Vincutum, Vinculum, quofnens corpori unita manet, videtur effe
quo mens ilex naturae univerfalis, qua unumquOdquemanetin eofta-
cum corpore
conjunBa \tu, in quo eft,donec inde ab alio deturbetur. Itaque ani-
manet.
Quomodo ea'
macorpori femel unita, ex ea lege in unioneperfeverat, &
a corporcfe--jab eo, per legem fupernaturalem , feparatur: Nec enim
•fparetur. folutio continui, yel intemperies, vel alius fimilis mot-
1
"

bus, hic per fe quicquam poteft, quippe qttae non men-

1

tem, fed eorppris motum, fitum, quantitatem, & figuram,

1

tantumfpedtent, Atquehoc fatis clare arguitLucasEuan-

1

geliftacap. 16 -.22. cum dicit, Lazari mortui animam ab

Angelis, five:caufisfupernaturalibus, portatamruifleinfi-
num Abrahae.
X>e mentW
Deoriginementishumanae» varix eruditorumfuntfen-
erigine. tentiae. Virgilius ex Platonis opinione hisverbisejusori-
girtem lib. 6./Eneid. compledtitur:
Frincipioccelumacterras,campofque licfuentes,
Lucentemque globum Lun<e Titaniaque aflra
,
Spiritmintm alit: totamque infufa per artm
Mens agitatmolem, &' mdgno fecorporemifcef.
Mde hominumpecudumque genm, vitaquevolantum,
Et qudmarmoreofert monftra fub Aqnoreponfus.
Ubi poeta exiftimat, totam uttiVerfi materiam hngulafque
ejuspartesmente efleinftrudtas: mentemque pf o diverfi-
tate difpofitionis materiae diyerfimode agere; ut ea, pfo
diverfo cerebri temperamento, in homine agit vel quiefcit,
infanit v el fapit, ftupida eft Vel ingenio valet. Itaque fecun-
dumipfum, cttm materiain generatione difponitur con-
venienter naturae,ex. gr. bovis,ea facit ut boveni; cum afini,
ut
Cap.^XII. P H Y S I C E s. 251
utafinum; cumvulpis, utvulpem; cum hominis, Ut ho-
minem decet. Atque ita pcr matetiae variam in genefatio-
ne difpofitionemvaria putat produci animalia, animafque
in materialatentes, petillam ejus difpofitionem,de poten -
tia in adtum tantum educi. Alii animam itt generatione
f ecens produci exiftimant: idque v.el per traducem femi-
nalem, vel per emanationem fpiritualem. Sed cttm anima, Verafen-
' ut ex faeris patet, fit fubftantia; cumque vires cujufvis crea- teriti*.
turae fuperet, fubftantiam etiam viliftimam ex nihilo pro-
ducere: ideirco redtiftime fentire videnttir illi, qui nien-
tem, feu animamrationalem, per immediatam creationem
a Deo in generatione produci voluttt.
Nullis videtur menti ad cogitanduni opus effe ideis, Mens nm
indiget ideit
imaginibus notionibus, vel axiomatisinnatis; fed fbla inmtii.
,
innata cogitaiidifacultasipfi ad omnes adtiones cogitativas
peragendas fufficit; quodin doloris ,;coloris, faporis, alio-
rumque finiilium perceptione eft manifeftum, quae a men-
te redte percipiuntur, quamvis nullae eorum ideae menti
firit innatae. Nec eft ulla ratio, cur unx ideae magis a natura
fint infitae, quam aliae.
Itaqueomnes notibnes, quaevulgb communes dicun- KLoliones
nobisinfcut-
tur,qualesfunt, totum eft majusfua parte; quod fadttim pt<e, ex re-
eft, infectum fieri non poteft; idem 11011 poteft fiinul efle & rum obfer-
yationibiK
non effe; agere praefupponit effe; fi ab aequalibus demas fmt ort*.
aequalia, remanent aequalia ; fin tollas ab xqualibus inae-
qualia, reliqua flmt inaequalia; quod tibi 11011 vis fieri, al-
terine feceris; fimiliaque omnia alia, exobfervationibus
rerum didicimus;curripuer, velquilibet alius,hxeperfe
velabaliis nondum edodtus, fi de iis intertogetur, nun-
quarn redte & cum intelligentia fit refponfttrus.
Ii 2 Imb"
 252 F U N D A M E N T A Cap. XII
Imb ipfa idea Dei, quae feilicet non eft ex revelatione vel
infpiratione divina non videtur nobis innata, fed vel ex
,
rprum obfervatione in nobis primum produdta, vel ab aliis
tfadita. Nam in entefunimo, quodDeum appellatous, hu-'
nianuni ingenium nifrii quiequam confiderat, quam bo-
liuffi aliquod, quod quotidieinhomineobfervatur; qualia
funt, fapientia, potentia, juftitia, mifericordia, fiffliliaque
alia: eaque a nobis indefinite multiplicantur, &defedtus
omnes, nientis operatipne, abiis detrahuntur, atque ita
idea entisperfedti, feu Dei, a nobis prinib prodticitur, vel
itaa nobis produdta aliis traditur, yel ab aliis difcitur.
Cogitatio eft duplex: intellectus & voluntas.
tiabiitif Utriufque Varii in homine funt habitus, feu cogitandi
mentis, proffltitudines; iiquefuntvelinnati, velacquifiti; quo per-
tineiit etiamilli, qui infufi a Theologis appellantur.
Habitus illi vel funtin mente, quibus ipfa per fe ad intel-
ligendum vel volendum eft promtior: iique ftmt mentis
quidammodi, utfigura & fitusfuntmodi corporis, quibus
hocvariemodificatur, & adtionesvaiias peragit. Vel ha-
bitus ifti confiftuiit in organorum c.orporis conftitutione
ad cogitandtim necefTaria: ut qtiandt) fenforia, fpiritus, &
cerebrum, admottisintercogitandumrequifitos, funtex-
peditiora; vel quando cefebrum pluribus fignis, ad cogi-
tationein neceffariis, eft inftrudtuffl.
XntelleHui, Inteiledtus eft cogitatio quahomo res objedtas co-
,
gttofcit.
Eaque eft pefceptio, & judiciuni.
Terceptio. Perceptio eft intelle.dtus, quo resmentepercipinius; feu
objedta cum attentione recipimus.
Haec triplex eft; fenfus cogitativus reniinifcentia, &
,
imaginatio. Senfus
Cap.XII. P H--Y S I C E s. 253
Senfuscogitativus,quifynecdGchicefenfusdicitur,eft Senfus. :
..
perceptio, qua motus, a corpore aliquo objedto fibrillis
nervortiiii impreflus, & in cerebrum delatus, ac fenforio
cQiiimuiii five conario, mediantibus fpititibus animalibus,
yentrieulis cerebri contentis, commtinicatus, a mettte in
fenforio conimtuiipercipitur..
Cumenito, ut ex antedidtis patet, nervi coiiftent dua- Qupmoda
bus partibus, membrana fcilicet duplici, ab utraque me-',eft rnotm, qui
in ferifa-
ninge cerebri oittim habente, atque in tubulos excavata, & tione,peror-
'
ganaiiicere-
fibrillis tenuiffimis abipfacerebrifubftantiaortis, acinpar- brum,
/ ad
tes fivefenforiapermedios tubulos produdtis, iifque inclu- forium Mentisfen-
*
com-
fis: & tubuli ifti nervorum fcmper aliquantum a fpiritibus mune defe-
>

animalibus fint inflati & diftenti, ita ut inelufae fibrillae, licet rattir,,
femiitubmultisinlocislevitercontiiigaiit, attamen, ciim
fiiitab omni preffione liberae, fi ab objedtismoveiitur,mo-
tum ftinni etiam pftr membra flexa & incurvata, quibus in-
tenduntur, ad cerebrumttanfhiittant; quemadmpdum fi-
des teftudini intenfa & pledtro mota, ad extrembs fhos fines
ffiottim diffundit: Cumque vetitriculi Cerebri pcrpetub a.
fpiritu animaliinvigilia, inftar veli a vento tumidi, fint dis-
tenti; & conarion five glandula pinealis, quae eft in medio
ventrlculorum cerebri, a fpiritibus aiiimalibus undique
cingatur&perfundatur: Itaque, quicunque motus ,fibril-
lis nervorum impreffus, ad cerebrum diffunditur, is necef-
farib etiam contiguis fpiritibus, in ventriculis cerebri exfi-
ftentibus, imprimitur, ac, illorum ope, glandulaepineali,
& ibidem animae coranittiiicatur.
Quodautemadfenfusexcitandos,nec fpecies intentio- Adfenfum
nales, nec qualitates fpirituales, nec aliae res 11011 intelligi-'nullte reqtti'
rmtttir fye-
biles requirautur, fed folus motus localis ejufque varietates cies intentio- <

Il 3
nales-j
ffiC
fed
 254 * 0 H D A M E N T A Cap. XII.
folusmotus hicfuffieiant, extitillationis, dolotis., fonorum, &lumi-
ad illum ex-
citandum nis, ab objedti eorporis motu orti, perceptione, eft mani-
fufficit. feftum. Idtusenimpugni, oeulo vehementius illatus, fa-
cit', etiam in tettebris, fcintillarum & yariorum colorum
fenfationem ; idem aures feriens produeit perceptionem
foni; idem alia corporis parte cxceptus excitat dolorem.
Fridtiolaterum & plantae pedis facit titillationem. Imb in
fingulorum fenfuum explicatione poftea patebit, motum
iocaleminiisfieri, necquicquampraeterea in iis pofle de^
monftrari.
_
Curexva- Porrb varii ifti motus, organis recepti, & mcnti in fert-
riis motibus' forio communi oblati, diverfas tales fenfationum
variie in no-.
cogita-
his orianturr tiones nuilam aliam ob caufam excitant, quam quia na-
cogitationes.
a
' tttraitacomparatifurnus.

Animaim- Animam verb nervorumope in folo capite, non in aliis

mediatk in
folo capite membrisjfentire, iiinotefcitexfomno,
^uippequi omnem
fentit: fenfum adimat, quamvis ille folum cerebrum occupec
item cx eo, quod fplo cerebro graviter laefo , & reliquis
membris exfiftentibusintegris,reliquumcorpus fitfine ullo
fenfu, quamvis illud varia objedta moveant.
2<Lon in Itaque membra non fentiunt, fed funt tantum organa
membris.
externa, quibusmensnoftrafentit; queniadmodum bacu-
lum, eft caeci organum, quo ille lutum, lapidem, aquam
& alia objedta pereipit, & dignofcit, quamvisiftudplaiic
nullo fenfu fitpraeditum.
Senftis, quatenus externo perficiturinftrumento, exter-
nus; quatenus interno, five fenforio communi, internus
dicitur.
Senfiium Senfus eft quintuplex: vifus, auditus, olfadtus, guftus,
.difcrjmind,.
' tadttiSv
Cf eorum
caiifa. Hxc
Cap.XII. PHYSICES. 25 s
Haec fenfuum difcriminatum ex eo oriuntur, quod ner-
vorum nbriltee tenuitate & craffitie valde inter fedifferant:
tum quod fenforia varie funt conformata: tum, quod cor-
pora moveiitia , tam objedta , quam media, fint varia.
Hincenim varii oriuntur motus, qui diverfimode perce-
pti varios faciunt fenfus.
Fibrillae viforiae omnium funt fubtiliffimae; auditoriae
funt fubtilitate fecundae; tertiae funt odoratoriae; quartae
guftatoriae; quintae, quae tadtuiinferviunt.
Atque hinc jam eft manifeftum, cur color non poflit au- Cur cotor
poflit
diri,uec fonus videri. Nam organum vifus ita eft confor- non dudiri, nec
matum, ut a fono redte, ad vifionemfacteridam, affici non fonus yidcri,
poffit. Et auris ita eft conforffiata, ut a coloribus, ad eos
percipiendos, convenientermoverinequeat.
Vifus eft fenfus, quo ex jufto flbrillarum nervi optici in Vifus.
fundo oculofum R S T motu, eoque in cerebrum 7,8,9,
&adfenforiumcommunefiveconarion 10 delato,ani-
ma lumen,colorem, fitum, diftantiam, magnitudinem,
& figuram , rerum objedtarum vifibilium, ex. gr. V X Y,
percipit.
Lumen eftimpulfus, quo globuli aetherei, aluceper in- Lumen,
tervalla corporum diaphanorum, iti rnomento propel-
luntur. "..•;/.' '•.;' •,
Lux eft celerrime reiterata prefflo corporum lucido- Lux.
rum, qua perpetub globulos aethereos, undique eifcum fe
adlineamredianijpefintemUacorpbr^mdiaphanorvim»
premunt.
Corpora lticida funt, quorum minimse particula?, celerr Corpora h-
rimo & vario motu agitatae, globulos aethereos eireunir cida.
ftantes, celeiTime reiteratis vicibus, ad Uneam r edtam, yer-
iiis
 256 F U N D A M E N T A Cap.XII..'
fusres illuftrandas & afficiendas, propellunt. Taliafunt

ferrumcandens, carboignitus,candelaardens,Soljftellae
flxae: quoruminfenfibilium particularum varius motus ex
eo eft manifeftus, qubd multa eorporain vapores & ftimos
vehementiffimo horum motus impetu disjiciantur; cum
hoc, fine motti particularum eorum vario, non magis,
quam lapidis projedtio, fine m.otu brachii vel alterius cor-
poris projicientis, fieri poffit.
JSjt&ii lncif, Lineae redfcae, fecundum quas globuliifti, ex lege naturae
(qua
Cap. XII. P H Y S I c E s. .257
{quaunu.mquodquemobiIe ad lineam redtam, quantum
p oteft, tendit) premuntur,funt radii lucis.
Luminofa ifta globulorum aethereorum preffio faeile Quomoda
intelligetur, fi inmemoriamnobisrevocenius, a relucida,radiilucisin
momento
ufqtie ad remilluftrandam, omnia fpatia intefmedia &fpropellan-
, tnr.
poros eorporis intermedii diaphani, iftis globulis cctliereis
compleri, globulofque illos effe folidos & in propulfione
ifta contiguos. Propulfis itaque a re lucida globulis, qui
cam contingentes undique circumftant, propelluntur eo-
dein mbmento omnes intermediiglobuli, qtii ad rem iilu-
ftraudam ufque pertiiigunt. Atqtie itaper propulfionem
iftani videntur unoniomeiito ftellae, Sol, candelae, & aliae
restucidae, ut caecus per baculifui protrufionemlignuffl,
lapid.es, lutuni, aliafque res objedtas in moincnto attingit.
Ceffat autem ltimen mox a rei lucidae ablatione, perfe- Cxrablatk
.
verante tanien aliquamdiu calore, qui a liimitieeft cxcita-rre lucida
mox cefiet
tus: quia lunien fit perglobulPruniaethereofumfatisvali-/ htmen; no»
dam prefiionehi, adlineamredtaffifadtam, atque ideoreccalor.
lucida., globulos aethereos ad liiieam redtam fatis valide
premcnte, ablata, mox globuloriun pteffioadlineamre-
dtam fatis valide fadta, fe-u lumen,etiam ceffare debet; dum
interim partes terreftres, a luniiiie varie agitata», atque ita
calefadtae, varitim iliuni partium infenfibiliummotum ,feu
calorcm, aliquamdki poft ablatumlumen fervant.
Corpora diaphana, funt corpora globulis aethereis, ad CorporadiaA
(
tantam radiorum copiam, eamque co modo ad oculumfpkvia,.
tranfniittendam, pervia, tit lineanienta & colores obj edto-
rumconimodepoffintpercipi; quod tumdemumfit, ubi
plurcsradii AB C,abtmoobicdtipuiidto,ex.gr. D iure-
tina,oboculiconvexitatem, adidem pundtum E colii-
Kk guntur,
 258' F U N D 'A M E -N T A Cap.XII.
guntiir, quo fufliciens retiiye in fundo oculifit motus ,ad

vifionemredtamneceffafius,qutafingulisradiis AB> vel

C, ob eoruminibecillitatem, in oculiretina E excitari
non poteft. Talia funt aer , aqua, vitrum, cryftallusj
adamas.
Itaqueprodiaphanohicnonhabetufcorpus, qtiod fo-
liiinmodb aliquos lucis radios tranfmittit, ut chartaalba,
nubes, nix.
Luminis
itijferentiie.
Lumen eft tranfiens, vel rediens.
Non divido tufflen in directum, reflexum, & refradtunij
quia partes hujus diftri^
butionis non funt oppo-
fitae : nam reflexumiu-
men faepe etiam eft dire-*
dtum; quale eftluffien
A B, quod fcilicet per-
peridiculariterin corpuS
objedtum E B F a quo
refledtitur, Incidir.
Tranfiens lumen eft5
quod a corpore lucido
per apertosdiaphani poros puopellitur. Eftque diredtum,
velrefradtum. Tranf-
Cap. XII. P H Y S I C E S.. 2S9
Tranfiens directum eft quod linea redta G B. I pe*' Lumen
, tranfiensdi-
diaphanum E B F pro- reclttm.
r
truditur. Quodnt,qiuia
iftius luminis, perpen-
diculariter in cprpus il-
lud EBE incidcntis,
tantum una, ex. gr. de-
fcenforia, eft deter.ml-
natio. Atque ideo in
nullam paftem defledti,
infringi, vel incurvari
poteft.
Tranfiens rcfradtum eft, quod fradta feu angulari linea, 1'R.efraftnw!
.
ex. gr. A B D vel A B C , per diaphanadiverfa, ex. gr.
aeris&vitri,infupefficie EBF fc mutub contingentia,
movetur.
;
Haec refradtio oritur alumihis A B, obliquein eorpus
E B F incideiitis, detefminatione ex lateraliv.gr. A G
,
$:defcenforia GB, compofita; quarumdeice.tiforia, ob
luniinisitteorpusftabiliusiiigrefrum,accelefatur; vel, ob
iuminis in corpus fluidius introitum retardatur, altefa,
,
fcilicet defeenforia, manente immutatl, cum corpus ,quod
radii hitranfeunt, ifti determihatipni non fif oppofitum,
atqueldeo eam necjuvet neeimpedlat, item neeaeeeleret
neque retardet.
Refiadtum ltimen eft duplex.
Veleiiimaccedit ad perpendiculum BT, uthic viderc
cftinradio' B C; ubifeilicetfadius AB ex aere veniens,
oblique ingrcditur peliucidum ftabilius, quak.eftvitruni,
vel.aqua; tumque angulus refractionis F B C, eft niajor
angulo incidentiae A B E. K.k2 Vel.
 2/60 FUNDAMENTA Cap. XII.
Vel refradtum lumen recedit a perpendiculo B I, uti
confplclturihradio BD; quando lcilicetradius AB,ex
vitro vel aqua veiiiens, oblique intrat pellucidum fluidius,
quale eftaer. Tumquc angulus refradtionis E B D, eftmi-
nor angulo incidentiae A B E.
Lumeiiredienseft., quodaeorporeobjedto, in qtioda,
re.lueidaefthnpulfum, & per quod tranfire nbn potcft, re-
filit. • Eftque reciprocans, vel defledtens.
"Lumen re- - Keciprocans lumen eft quod eadeffl via AB redit,
diensreci-
,
qtia. in corpus obje-
^rocan.s.
dttim E B F perpen-
diculariter proceffit.
Quod fit ob fimplicem,
v.gr.defcenfbriam AB,
determinatioiiem, quae
idcirco a corpore op-
pofito E B F, tanttim
indiredte contrariam
,
v.gr.afcenforiam B A,
mutaripoteft.
ZiefleBensi Deflectenslumen eft, quod a via obliqua C B, qtta in
eorpus objedtum E B F proceffit,per aliarn,obliquam,ex.
gr. B D', ab ea recedit: Idque vel in unam partein, ut fit,
cumradii incidunt in corpuspolitum&aequale; velinva-
rias partes qnod fit ob eorporis objedti fuperficiem
,
afperam.
Deflexiolumihis fit a deterniiiiatloiiecius obliqua C B,
exdefcenforiaex.g. GB, &progreffivalateraliCG com-
pofita,quarumuna, nempe defcenfbria G B, in contra-
riam oppofitam B G,. ab objedto corpore E B F muta-
tur,.
Cap.XII. P H Y S I C E S. 261
tur, altcra laterali progreffiva, ctiicorpus illudobjedtum
non adverfatur, manente integra. Unde neceffarib lumi-1
nis, inpundtum B oblique incidentis ,fit v.erfus D,non
autemverfus A vel C, reflexio.
Lutoen rediens defledtens eft triplex.
Veleiiimilludnecmagisiiecminus,quam radius obli-
que iricidens C B, a per-
pendiculo A B rece-
dit, ut hic videre eftin
radioreflexo B D. Ubi
fcilicetradii CB obli-
,
queincorpus EF pun-
dto B iiicidentis, mo-
ttis neque acceleratur
neque retardatur.Tum-
quc angulus incidentix
CBE eftaequalisangu-
Io reflexionis D B F.
Vcl illud recedit magis a perpendiculo F C, quam ra-
dius oblique mcidens
A C, uthic videre eft
in radio reflexo CB:
quando radii illius
A C , oblique, pundto
Cjincorpus DE in-
cidentis, motus f etar-
datur. Tuniqtieangu-
lus reflexipnis B C E,
eft minor anguloinci-
dentix A C D.
Kk 3 •
Ycl
 262 F u N b A M E N T A Cap.XII.
Vel lunien rediens defledtensfecedit minus a perpendi-
culo F C, quam radius oblique incidens B C, ut hic con-
Ipiciturinradioreflexo AC: cumfc.radii B C, oblique
in corpus DE pundto C incidentis motus acceleratur.
Actumangulusreflexionis AGD, eft major anguloinci-
dentiae B C E.
Atque haec, quae dc anguli reflexionis & rcfradtionis ma-
gnitudine aequali, majore vel minore diximus, ex iis, qtix
de motus determinatione fimplici vel cpmpofita, antehac
pag. i9.&feqq.funtdidta, fatisinnotefcunt.
CuYradiire- Cum Verb, propter fitum varium fuperficierumcorpo-
flexi O' re- objedti, in quo jam explicata luminis
fraltiinter- risoccurrentisfive
dwm congre- fit refradtiovel reflexio, radii incidentes A B C interdum
gentur,in-
terdum fe-
gregentur.

congregentur in uno pundto, v. gr. L, ut hic apparet in

corpore ferreo D D, & vitreo EF; vel ii a fe muttib
fegregentur ad variapundta M N O, ut hic videre eft in
ferropolito G H, &vitrolevigato IK. Cumqueincor-
poribus circulari, parabolica , fpliaerica , conchoide,
,
vel alia figura curva praeditis (quippe quae, ut fuperius pa.
gin. i7.diximus , ex niultis lineolis redtis vel fhperficie-
culis planis conftent) etiam fimilis varia partium fuperfi-
cici
Cap.XII. P H Y S I C E s. 263
ciei in iis fit pofitio5 idcirco pro varia curvitatis corporuni

eonvexorumvel concavomm adaptatione,eongregantur

iisradii AB C, inunum pundtum L, uti fit in fegmentp

fpeculiconcavi P Qi_& lentiscryftalfinaeconvexse R5$

vel ii a fe mutub ad variapundta M N O longius fegre-
gantur, uti contingit in fpeculo convexo T V, & lente
cryftaUina concava X Y. Idem etiam apparet in his ad-
ditis
264 F U N D A M E N T A Cap.XII.
ditis corporumfiguris, ubi earum ope radii, ab uno obje-

-dti puncto A venientes, in unum B congregantur, ut

hic confpicituf in lente cryftallina convexa i. 2 & fpe-

,
culo concavo 3. 4; vela fe mtitub ad varia pundta
C D E ii difgregantur , ut licet videre in fpcculo conve-
xo 5* 6, & lente vitrea concava 7.. 8. Eaque omnia ex
: -
iis,
.
Cap.XIL P H Y S I C E S. 26s
iis, quaederefradtione &reflexi-oneluminis jam diximus,
fatis fiint perfpicua.

Atque ex his jam intelligimus, & poftea intelligernus,

quomodo radii multi a fingtilis objedti puridtis venientes,
ope convexitatis oculi, ad unum retinae punttum,;ut di-
ftindtafiatvifiojCongregentur. Ac praetercaquomodoin
myopibusradii, qui adoculum veniunt, auxilio perfbicilli
concavinoniiihildifgregati, & in presbytis ope vitrorum
convexorum paululum convergentes, vifum juvent.
Color eft luminis fccundum globulorum ejus aethe- Cohtj,
,
reorum proceffus,& circumvolutionis proportionem,mo-
dificatio.
Dum enimradiiluminis a re lucida propelluntur, glo-
buliillixtherei, quiradios iftosconftituunt, velaequaliter'
velina:qualiter, diverfa proportione,ob variam corporum
occurrentitim conftitutionemprotruduiitur& circumvbl-
vuiitur. Atque ex illa varia eorum proceflus & circumvolu-
tionis proportione,omncs modificationes luminis, five co-
iores, origincm ducunt. LI '' Hsec
 266 F U N D A M E N T: A Cap.XlI.
Coloris Haecmodificatio oriturvel a folaradiorumreflexionej
origo.
ntfit in radiis a corporealiquoopacoreflexis. Velarcfra-i
dtionefola; utapparetinprifmatevitreo. Velareflexione
& refradtioiicfimul; ut fit in iride & nubibus.
Quodcoloris Qupd autem omnes colores ex ifta proceffus & circum-
tiatura in volutionis proportione originem ducant, & eorumnatura
globulorum
Iumink, fe- in ea confiftat, id ex prifmate vitreo eftmanifefttim. Cum.
cundkmpro-
tejfum c° enim a Solis A B C radiis, prifmate vitreo M N P, ful-

circnwvolu- cro perforato DPF incumbente , refradtis, omnes co-

tionem, pro-
portione con-
loresin parietealbo HGE producantur, ncc quicquam
fifl*. praeter illani globulorum a:thereortimprocefftis & circiim-
volurionis variam proportionemibi poffit vel opns fit de-
monftrari, & eadcm proportio ex reflexioneradiorum, in
corpora opaca incidentium, poffit oriri. meritb tota colo-
rum natura in eo' eft ftatuenda , praefertini ctim entia non
fint mtiltiplicanda abfquenecefiitate. Hoc autcm hic fieri,
itademonftro:
Sit
Cap.XII. P H Y S 1 C E s. 267
Sitex. gr.prifniafeu triangulum vitreum M N P, ful-
croperforato DP incumbens, radiique folis ABC, in
fuperficiem iftius prifmatis , ad quadraginta vel triginta
gradusinclinatam M N,perpeiidiculariterincidciites,pe-
netrentoblique adalteramejusfuperficieni N P, circafo-
rafficn D E, qtiod ex. gr. unius pollicis latitudinepatet,
&umbranicircaforaniinisutramquepartem D & E,ra-
diis tranfeuntibus D F, E H exhibet: certum eft per ex-
perientiam radios oblique , per foramen illtid, ex vi-
, ,
tro in aerem tum tranfeuntes, refradtum iri, & ad fuperfi-
cicmalbam HGF pervenicntes,ab H ufque ad F va-
rios coloreshocordiue ibi exhibituros. Priiiio loco, circa
H, colorem coeruleum & violaceiim; deinde viridem; ter-
tio feu medioloco,circa G, album; quarto flavum; quin-
to, circa-F, rubrum.
Nihil aliud autem in toto illo negotio contingit, quam
quodradiorumiftorum, in fuperficiem prifmatis inferio-
rem N P eodem inclinationis modo incidcntium , glo-
buli, qtii funt circa D a finiftra verfus D N umbram,
,
globulosaetliereostardemotoscontincnteni; a dextrave-
rb verfus E P lumen globulis aethereis celeriter niotis
,
praeditum, habeant: atque ideo multb celerius circum
cciitrumfuum rotentur, qtiam ad lineam redtam propel-
.
luntur;-idque eo modo ut globulus 1234? aD V m
,
fuperficiem aquae YY oblique verfus X defcendens,
eamque pundto fno 3 contingens ,• dum latere fuo 3 >
quofuperficiemillamprimb contingit, nonnihil retarda-
tur, manente eadem celeritate in globuli parte I, & hinc
neceflarib, fecundtim ordinem charadterum 1 2 3 cir-
,
cumrotatur. Eaque circumrotatio multb celerior quam
Ll 2 * cjus
%6% ^ U N-D A M E^N T A? Cap.Xl£
cjtis prpgreflio evadit, fi globulus S, tafdius ipfo motus,
circapartemglobuli 3 2 ipfifubjedtus,ipfiusprogreflum
tetardet; globulus verb Cs^fupra ipfum circa partem 4 1
„
coilocatus & celerius ipfo motus, ipfum vehementiuspro-
pellat, atque ita ejus circumvolutionem progreflii multb
celeriorem efficiat. Contra verb contingit, ut illi globuli,
quifuntcirca E, a dextra verfus E P, habeant umbram
inquagtobuliaethereitarde moventur; & a finiftra Verfus„
D N, lumen , quod contiiiet globulos celeriter motos;.
atque ideo multo tardius circum centrum fuum circumro-
tentur, quarn ad lhieam redtam protruduntur. Idqueeo-
dem planemodo, ut globulus 1 2 3 4, ab V in fuperfir
ciemaquae Y Y obliqueverfus X defcendens, eamque
pundto fuo 3 primb contingens,valde tarde fe fecundimi

ordinem numerorum 1234 circumrofat, fi a parte 1

fiibjedtum habeat globulum R tardiiis ipfo motum, &
eohujtisrotationemimpedientem; apartevero 3 ipfifit
oppofi-
 Cap.XII. P -H- Y S I - c E s. 269
..
bppofitus globulus T qui celeriorem ipfo hab.eat mo-
,
tum, afque ita giobulum 1234» fecundum ordinem prae-
4idtorum numerorum fe rotare conaiitem, celeriore fuo
ihotu, retineat, atque ita ejus circumvolutionem progref-
fu multb tardiorem reddat.
Atqueexhisintelligimus, qubd qub luminis, per fora-
yfflen DE tranfeuntis, radii,niagisadumbrafflflniftraffl D
acceduntjtantb major fit ejus globulorum aethereorum cir-
cumvolutio,quam proceflio; quantb verb magis accedunt
ad umbram dextram E radiorum globuli tantb tardius
,
circumcentrumfuumrotentur,quafflprocedunt. Qupd-'Cotor Al-
que ii globuli qui in medio iftius lumittis circa G exfi- btu,
ftunt, aequalem retardationem & accelerationem circum-
voltitionis ab umbra dextra & finiftra accipiant, atque ideo
sequalem circtimvolutionis & proceffus habeantpropor-
tioneni; cumque albus color ibi pingatur, albedinem in
illaproportione confiftere: aliorum verb colorum, ut cae-
rulei, viridis, flavi, rubri naturam fitam efle in varia cir-
cumvolutionis celeritate vcl tarditate, proceflionem eo-
rum fuperante. Itatit
Ruber color, qualis pingitur circa D, fit luminis mo- R.uber>
dificatio, in qua globuli multb celerius circumrotantur,
quamprocedunt.
Flavus,. qualis pingitur paulb remotius ab illa umbra, fit Flayut,
luminis modificatio,in qua eorum eircumrotatio eft paulb
eelerior, quamproceflio.
Caeruleus, qualis confpicitur circa H, oriaturaglobu- Cterutetts.
lorum circumvolutione, quae proceffumultb efttardior.
Viridis, quipingittir paulo remotiusab H verfus G, Viridis,
proficifcatur a circunirotatipne globulorurh, quae procef-
fupaulbefttardior. Ll 3 Viola-
 2270 F U N D A M E K T. A Cap.XH.
Violaceus. Violaceus verb color, qui prope caeruleum, fiipra H
inchartaalbaconfpicitur, & ad naturam rubri accedit, ex
il
eeo oritur, qubd quidam globuli luminis, ibi in tardos.um-
t
braeglobulosinclinandoimpingentes, atque ideo illacfefe
rotare
r nequeuntes, per refultum rotationemin contrarium
ffaciant, atque ita a globulis vicinis, ab altera parte eos cele-
rioremotu
r infeqtientibus, celerius cireumrotentur, quam
procedunt.
Mlgredo. Nigredo etiam iiiter colores numerari folet, fedillanihil
aliud eft, quam certadifpofitiopartiumittfenfibiliumcor-
poris,
I a qua impulforumglobulorum aethereorum niottis
fiftitur.
f Atque hoc patet ex tenebris, & profundis forami-
nibus,
1 qux ideo nigricaiit, quia nulli ab illis radii refi-
liunt.
1

Cotores nonf Colores vulgb diftinguiintur in veros, & apparentes:

ftiHt diyi-
dendi in ye--fedmale.
i Quia omnesapparentesdidtifuntveri,quiavere
ros & appa-, "apparent; &veriappellati,quotiefcunqu.efunt confpicui
rentes.
ifunt apparentes, quia apparent videntibus.
Hoc autem difcriminis eft inter colores apparentes &
veros didtos, qubd apparentes plerumque ex lumine, in
i
diaphanis corporibus certomodo difpofitisrefradto, &in-
terdum etiam reflexo; aft veri didti plerumque ex lumine,
in corporibus opacis certa difpofitione praeditis reflexo,
originem ducant.
Corpora co- Nec opinandum eft, colores veros didtos, corporibus
lor.tta difta
nonhabem opaciscertomododifpofitiSjformaliter,
'
utajunt, inefle,
colorcm ,fedd fed tantum materialiter vel effedtive: nam corporailla opa-
colorisfen-
fum in nobpsis ca a luce illuftrata, hos colores pcr certani
fuam particula-
efpciitnt. rum infenfibiliumdifpofitioneni & lnminis reflexioneni in
oculo itaproducunt, utacus, formaliter nullum dolorem
habcns,
Cap.XII. P H. Y S I C E s. 271
habens, ubi in cutim vehementius agitur, dolorem, per
fuum motuffl, duritiem, & figuram , producere fentitur.
Itaque.cum ipfa illa particularurii infenfibilium corporis
opaci difppfitio , qua illud, pro difpofitionis fuae varietate,
aptum eft globulos luminis incidentes diverfimode, fecun-
dum certam proportionem circumvolutionis &proceffio-
nis, jam explicatam, modificare, &itafenfationemcolo-
ris caerulei, viroris, rubedinis , flavedinis , vel albedinis,
aut etiam nigredinis eflicere, pro ipfo colore ponitur, tro-
pus ibi eft admittendus.
Colorescumluminepercipiuntur, ex perccptionemo-. Quomodo
dificationis luminis jam defcriptae, & octilis perforamenl yideatur Itt-
me&color,
ptipillarum &reliquasdiaphanaseortimpartes in retittarc-
ceptae, & in cerebrum ufque delatae.
Ut regio five fitus aliorum fenfibilium certisfenfbriis; .Quomodo
fic vifibilitim fine ullis fpcciebusintentionalibus, per folum yideatur re-
rumfittts $
1

impulfum, ex certa regione verfus certas cerebri partes ve-

nieutem, oculis ab aninia percipitur. Ab illa enim parte
res vifibilis fita videtur, underadiorumejusimpulfiimve-
nire fentimus: idque in fpeeulorum infpedtione, & alial
quavis radiorum reflexorunivelreffadtorumreeeptione,
eftmanifeftum.
Atquehincpatet res vifibilesperimpulfumillumradio-. Titquidem
excertaregionevenientium, eredtas neceflaribper- reiltu,
rum, ' quamyit
cipi; quamvis, tefteratione & autopfia, everfae in oculis eyerfe in
;
oculifundo
noftris earum pinganturimaghies. pingaiitur
Et quantum ad rationem attinetyquoeeverfasiiifundoimagines.
Demonflra-
t

oculi imagines plngidoceat: Ctim radii AB, a fumma, tnr, quomo-

1

& radii C D ab ima candela,in oculum per anguftiam pu-' indo imagines
octilo
pillae E ingrefti, pofteaad retinam DB in fundo oculi eyertantttr,
perve-
 2J2 E U N D A M E N T A Cap.XHi
peryeniant, necefiaribque illi, ultra pupillamprogrefli, de-

cuffentur; hincparscandelaefumma A, inferius eirca B*

imavcrb C, fuperius, circa D, iu oculi fundo pingitur,
everfaque candelae iniago in oculo exhibetur. Idque ocu-
Hs confpicitur, fialicujus animalis majoris oculus, cui o-
mnes nuifculi & membranae praeter unicam retinam in ftin-
dofuntademtae,foraminicubiculiobfcuri parvo appona-
tur,eiqueforislucerna A C opponatur, &intusincubi-
culo fundus oculiappofitiinfpiciatur. Similis imaginis vi-
fibilis eVerfio in cubiculo obfcuro, unicoparvoforamine,
pcrconvexamlentemcryftallinam, lumen &colores, ab
objedtis foris exfiftentibus, in chartaalba jufto loco adhibi-
ta, recipiente, demonftrari fblet.
Quomodo Diftantia cognofcitur.primb, ex varia oculi figuratione:
yidcamr ii
flantia. nam in rebns longinquis videndis dilatatur oculipupilla,
& movetur cryftallinus humor verfus retinam, acocultis
redditurrotundior; in propinquis verb, ardtatur pupilla,
lens cryftallini humoris procedit verfus anteriora, &ocu-
Ius producitur in longitudiiiem. Deinde cognofcitur di-
ftantia ex diftindta vel confnfa repraefentatione; nec non
ex
Cap.XII. P H Y s i c E s. 273
ex fortitudine vetimbecillitate lumiriis, unde tota radio-
rum longitudo aUquo mpdo innotefcit. Quae enitii con-
fuse vel imbccilli luffline illuftrata percipiunttir, longin-
qua; quae verb diftindte & forti lumine perfufa fentiuntur,
propinquavidentur. '
Modus; videndi ffiagnitudinem eft comprehenfiis injQmmoift
pereeptipne fitus & diftantiae reiobjedtae. Dum enimper!percipiatur
magniiuio.
radiorumdecufiatoruih AB, C B, ex regionefumma&
imaobjedti AC, inoculum E Venientium,impulfum,rei
objedtae angulus vifioiiis A E C ; perqtie impulsusiftius
moduttijtongitudo iftorum radiorum cognpfcitur-. neeefr
farib etiamanguliiftiusfubteHfa A C, quae eft ipfarei ob-
j edtx magnitudo, fit niaiiifefta. Quoniam auteffl longitu-
do longiorum radiorum non exquifite fatis ex modo im-
pulfus cognofcipoteft, praeeedens diftantijie fcientia hic in ' L:

auxilium eft vocanda. Sic ex.gr. fi diftantia cogttofcatur

eflemagna, & angulus vifionis fitparvus, res objedtalon-
gius diftans judicat ur magna 5 fin diftantia fciatur effe parva,!'
& angulus vifionis fit niagnus, pbjedtum jndieatur effe par-
V uni. Si vei*b diftaiitia obj edti loiigius diffiti fit incognita,
»
' '
nihil certi de ejus magiiitudinedecerni poteft.
Figuraxftimatiirpotiffimumex opinione fitus diverfa-.Quomoda
objcdti yideatur
rum partium corporis 5
& non femper ex imagi-
figma.
nuin,infundo oculi pidtarum, cuin objedtofirailitudine:
illae enimplerumque funt ellipticx, & quadratae oblongae,
cumnobis-cifculos & quadrata aequilatera videnda ex-
hibent.
Numerus rertim vifibilium percipitur non tantum ex Quomodo C

una.velpluribus iniaginibus, per radiorum iinpulfum ab. percipiatur

objedtouno velpluribus, in oculumyenientibus; fedpratrr.merus. rerumnu-

Mm eipue
 274 ^ U N D A M E N T A Cap.XII.
eipueexpartiumcerebri, undenervi viforii origiiiemdti-
eunt, ab objedtis motarum taii pofitione, qua anima ad
certum locum,. etimqup vel unum vel plures, attenderefo-
lebat. Atque ideo, cum neuter duorum noftrofuniocu-
lortim pe-r vim a naturali fitu eft detortus, iicet gefflinae hv
fundis utritifque oculi piiigantur uiiius objedti imagiiies,
restamenfimplex&foris locb fuo fitapercipifur. Contra
verb, ubi per vim alteruter oculorum, cum annexa cere-
briparte, a jufto cuffl altero.parallelifmo per preflionem
Vid. figur. ex. gr. digiti admoti eft deturbattis, omnia gefflina appa-
pag. i$6.
rent. Idque eodem planefit inodo, quo caectis, duabtis
manibus uttam eandemque rem contredtans, eam judicat
effe fimplicem; decuflatifcjuebaCulisobjedtavaiiacontin-
gens,fiiiiftraniaiiudextruffi,& dextrafiniftrum, &utrum-
-
qtie certo ioco fitum percipit, & per totam baculorum lon-
gitudinem nientis attentionem ex iinpulfus modb dirigit.
Ejufdein verb matius indice & medio digito fibi nitituo de-
ctiflatiminfidentibus, fiunieumglobulumiiiterutrumque
eircumvolvat, etiin non imuffl, fed gefflinum eenfet.
.
Qtwmoda Motus & quies oculis videntur, dtim imagines rerum
motttA c vifibilium iu retina repraefentatae, & in cerebrum delatae,
quies.
vel moventur, velquiefcunt.
Quomodo Ipfas autem iniagiries, earumque magnitudinem, nu-
mens ope merunij&reliquaseircUffiftantias, aiiiniaiiioculononvi-
imaginum
cculo im- det: namipiaalioquinindigeretoculisinocnlo. Sedexfo-
prefikrttm
yideatob- lomotu ejufqtie mod:p , folaque motae |n retina partis ex-
jefki. tenfione & nuniero eas percipit; quemadmodum pundtu-
ram unam vel plures aciculae in cuteminoresefle, quam
idtumbaculiiiitotodorforeceptiim, per extenfionemfen-
rimus &difcerninius,
Atque
Cap.XII. P H Y S I C E s. 275
Atque ex his facile innotefcet, qupniodo reliqui alii fei>
fus fitum, diftantiam, magnitudinem, numerum, mottitii
& quietem rerum objedtarum percipiant.
Oculus, quo vifiofit, conftat priinb aliquibus pattibus Conformatio
diaphanis, neinpe tunica cornea B C B & humoribus, oculi. ©° ttfus
,
aquco E F K F E , cryftal-
litio L , &vitreo N-GH
M I N ; ut fcilieet radii lu^
minis ad fibrillas retinae
G HI, five nerVi optici Z H
futtdo oculiimplantati,conv
.
mode fflovendas, pertingere
poflint. - Secundbeft conve-
xus, ut radii luttiiiiis, a fin-
gulis objedti pundtis venien-
tes, quiper.fefolifuiitimbe-
cilles, coiivcxitateejusittfe-
tina Gfll ad fingula pundta uniantur & congregentur,
iiqueitaunitifufficientemvim habeant, quiE nervi optici
fibrillas H Z ibidem fatis movere valeat. Habet autem
convexitas oculi talem propoftiotteffl adfetinae diftatitiam,
tit radii multi, a fingulis objedti pundtis in bculi fuperficiem
iiicidentes, in ejus fhndo, ubi retina eft, ad cefta ptindta
congregentur. Nam fi concurfus ille radioruhi fieret cis
velultfa retinam, nulla vel obfcura fieret Vifio, qtiia re-
tina tum a radiis , utpote feparatis, nott fatis afficeretur.
Tertib habet octilus tunicam uveam GEF, IEF, cujus
exterior fuperficies E F, E F, ob variUffl colorem» quo
praeditaeft,iris dicitur. Haecin medip.perfPfataeftforami-
ne F K F, pupilla didto; qtiod in illoptipula, a radiis in fu-
Mm 2 perficic
276 .FuNDAMENTA Cap.XlI.
.perficie oculi ibi repercuffis, cuivis oculum iiifpicienti ap-
pareat. Haec tunicahabetvim,utinftarmufculifedilatando
& conftringendo, pupillamlatioremvelanguftiorenired-
<lat; ad moderandumfcilicet radioriimingreffum, qtii mo-
dbfuntplures, modbpauciofes, niodb fortes, modbim-
becilles, atqtieideocertonioderamineadredtevidendum
indigent. Hujus tunicae interior fuperficies nigrore quo-
datii, inftar interioris fuperficiei uvae nigrae, eft obdudta; ut
radii iiiretinam G.HI incldentes, & inde inuveamrefi-
lientes, ibidem ab ilio nigrore exftinguantur, ne, iteruni
ihd.e in retinam reverberati, yiftim perturbent. Quartb In
peulo eft tunica arachnoides, in cujus medio haeret cryftal- t
linushumor L, fiia etiam convexitate praeditus, quae vim
habet, ope proceffuum ciliariuffl B N, N B, per arach-
noidem tunicam difpcrforum, cryftallinumhumorem (iii
quoob denfitatem &foliditatem majofeni,praecipuafitra-
diorum refradtio, & ob majorem ejtis coiivexitatemniaxi-
ma eorum verfus retinam unio) vel propius yel r<cmotius
aretinamovendi, eumque, ut & totunioctilum velma-
,
gisvelminusconvexum reddendi, pro-ut diftantia major
velminor objedti requirit; ficuti fuperius, in diftantiavi-
.
dettda, ftiit dodttim. Quintb denique in ftindo oculi eft
.membrana reticularis feu retina G HI, quae contexta eft
ex infinitis fibrillis nervi optici H Z. Hae a radiis, auxilio
convexitatis pculi & praecipue humoris cryftallini colle-
dtis, moventur, motumqtie qualemacceperunt (quiaex-
tremitates nervi optici, ex quibtis retina praecipue conftat,
ftint albae) cerebro eonimtitticant, & animae ibidemoffe-
rtmt, atque ita fenfationem rertim vifibilium efficiunt. Ad-
liaec ocultis habetmufculos A O, quibus ad varia objedta
videncla convertitur, Sed
 Cap.XII. P H Y S I C E s. 277
Sedne quisin admirationemrapiatur, radiosiuminis, Qttpmodi
quos dicimus effe corporeos, diverfimode fecundum va- rei,oculum
radii corpo-
riorum colorum modificationem affedtos , per foramen perpupillam
pupillae, quod faepiffime eft quam anguftiffimum, ad reti- intrantes,
yariorum
nam tunicam tranfire, & eodem tempore albedinis, nigre- colorumfen-
dinis, viroris, rubedinis, aliorumque colorum fenfatio-;fationem eo~
dem tempore
nemnobis, fiiiedimenfionum penetratione, efficere; ideo(efficiant.
moiiendtim eft, radios, non tantum diverfis coloribtis mo-
dificatos, fed quofvis alios, copiose a#variis &diftantiori-
buslocis venientes, 11011 eodem individuo tempore, fed
diverfis momentorumyicibus, fe mutuo qtia.111 celerrime
confequentibus per anguftias pupillae iii retinam impin-
,
gere, mofunique futim ibidem aliquantillumrclinquere,
donecaliiradiijperpupillampoftea intrantes, motusfuos
aliis retinae partibus vieiffim imprimant, ibidemque eos
cum aliis aliquantillum relinquant. Cum itaque illae diver-
forum radioruuijdiverfis temporibus p upillam intrantium,
vices tam fint celeres, ut fenfus nofter eas difcriminare non
poffit,motufqueeorumaliquantillotemporc fimulinre-
tina maneat, ingreffus illi diverforum radiorum eodem
teiiipore fieri videiitur , atqtie ita eodem tempore diver-
forum colorum fit fenfatio. Sic pueri bacillum, in extre-
mitate ignitum, celerrime circumrotantes, pingunt in ocu-
lis noftris igniti circuli in.iaginem : 11011 qnia bacilltis ille
ignitus epdem tempore in diverfis circuitus iftitis locis exfi-
ftit; fed quoniam ille tam celeriter movetiir, ut nos par-
tium iftius proceffusvices difcernere nequeamus: & mottis
radioruiii ignis, oculo imprefliis, etiam tum in quibufdam
retinaepartibusmanet, quando bacillus ad alias circuitus
fuipartestraiifivlt.
Mm 3 Propter
 27» 'F U N D. A M E N T A Cap.XH.
Qupmodo Propterhastam celeres radiorum traiifeuntitim vel re-
radiis corpo-
reisduoje ciprocaiitium vicCs , & ob motum eoruffl aliqiiantillo
'
tnMuo eo- temporein retina perfeverantem, contingit, ut duo fe mu-
,
dem tempore
videant, tub inttientes , eodeni tempore, ope iftorum radioruffl
corporeorum, fine ullo mutui occurfus obftaculo, eodem
temporcfemutub videant, quamvis radii ifti non eodem
individuo tempore in utriufqueoculum iricidant.
Tarticuia Cttmautemrerumlucidarumparticulae varie, ut docet
rerum luci- experientia,
darum non moveantur, niirtim non eft earum radios non
feruntur eodem tempore, fed vieiffim alios poft alios, a particulis.
omnes eo- .iftisvariemotis,
dem iriflante invarias partes propelli, atqtie ideoiion
in omnes eodem individno inftantiin omnium oeulos
partes.
revera ve-
nire; quamvis, .propter celerrimas-eorum motus vices,
eodem tempore in omnes partes protr tidi videantur.
Cur obfe- Ad redte videndum requirituf objedti jufta ab oculo
Bumyifibile
jufiam db diftantia, ut commodus multorum radiorum, a fiiigulis ob-
ocitlo debeatf jedti pundtis venientium, concurfus, in fingulis retinae
haberedi-
pun-
flantiam. dtis fieri poffit. Si enim objedtum oculo nimis eft propin-
quum, radii ifti multi, ex. gr. A B C, ab uno objedti pun-

dto D venientes, tam oblique in cpnvexam oculi fuper-

ficiem AC iiicidiiiit,utretina E, antepundtumconcur-
ftis radioruni, ex. gr. E exfiftat, eaque propterea. a radiis
iftis, nondtim fatis cbngregatis, quantunl ad diftindtamvi-
fionemeftneceffatium,afficinequeat. At-
 Cap.XII. P H Y S I C E s. 279
Atqtieideo, ubi objedtum oculo nimis eftpropinquum,
quam utfolis oculis redteyideriqtieat,lens cryftallina, quae
juftam ratione ociili convexitatem habet, fi oculo adhi-
bcatur,facit:utradii,quiantea,nifi opacitas retinae obfti-
tiffet, poft retinam tantiim, ex. gf. circa F potuiffent col-
,
ligi, jam in ipfa retina E per additain lentis co.tivexita-
,
tem, radios nimis divergentes colligentem,colledti, rer-
dtam vitlonem efiiciant. Atque hoc quotidie in presbytis
five fenilem vifum habentibus, qtii,literas expropinquo
videre nequeuntes,. convexis perfpicilli lentibus vifiim
ftiumjuvant, obfefvari poteft. Idem obfervatur in illis,
qui convexa lente ptilicaria octilo adhibita, ptilicis pilos &
alia minutiffima corpufcula, oculo proxime adhibita ac-
curatiflime confpicere& difcernere queunt.
Ubi verp objedtum vhibile eft nimis longinqtium, pauci
venitintradiiiiioctilum a fingulis objedtipundtis; acprae-
terearadii, ex. g. A B, A C, A D a fingulis objedti iftius
,

pundtis Venientes,nimis ad parallelifmumaccedunt,atque

jdeocongreganturiicirca E, antearetinain F,qtiideinde
rurfiis a pundto illo concurfus E fefe fegregantes, reti-
naiii, quaiitum ad redtam vifionem requiritur, fatis move-
re non poffuht; ideoqtie vel obfcurum , vel nulliim ob-
jedti vifum efliciunt.
Atque
 280 FuNDAMENTA Cap.XII.
Atque ideo, ubi objedtum niniis eftlonginquum,quam
utfolis ocnlts cohimode videri queat, lens cryftallina con-
cava, juftamratioiieoculi cavitatem habens, veltelefco-
pium, ex lente convexa & concava comppfitum, fi oculo
recteadhibeatur,facitutradii,qtii anteafolaoculiconve-
xitate nimis convexaante rctinam ex. gr. circa E congre-
gati, & deindeln ipfa retina F rurfus fegregati, aut Obfcu-
ramautnullam vifionem faciebant, hujus cavi adhibifivi-
triope, quiahoeradios,afingulisobjedtipundtisadocu-
itim per fe niniisconvexuttivenientes, nonnihil divarica-
tos defert,inipfa retina F Congregentur,&itadiftinttam
& aecuratam vifionein faciant. Atqtie hoc in myopibus
aliifque res longinquas non bene per fe videntibus qui vi-
,
trorum concavorum & telefcopii ufu redtam rerum lon-
gius diftantium perceptionem fibi exhibent,paflimanimad-
vertitur.
Atidittts. Audituseft fcnfus, quoex jufto fibrillartim nervi audi-
torii raotu, auribus impreflb, & ih cerebrum, ad fenfo-
rium commtiiie delato, aninia fonos percipit.
Somts. Sonns eft motus tremulus particulartim aeris, ncrvum
auditorium fatis niovere aptus.
Tremor foniincampanis, fidibus, aliifqucrebusfonan-
tibus, ad oculum eft perfpicuus.
Soni diffe-
Aeris tremuli intremendo celeritas actif um,-tarditas gra-
rentiee. vem fonum efticit; uti in fidium teftudinis percuffione
oculisconfpicitur.
^
Reliqtiae iftius motustremulivarietates producuiitreli-
.
quasfonortimdifferentias. Sic alium aeristremoremfacit
bos boaiido; alium leo rugiendo; alium afinus rtidendo;
alium homoloqueiido, alium cancndo,'& itadccaeteris.
Loquela
Cap.XII. P H Y S I C E S. 2SI
Loquela autem & cantus differunt clangore, five tre-rLoquela &>
nioris fbnimagnitudiiie: quae majorin cantti eft, qtiam in ^rentia.
canitn diffe-
loquela.
Major ille cantus clangor oritur ex fpramiiiu.ni narium
palatum oris ingredientium, majore apertiotte & expan-
,
iione, undeaeris moti & vocisniajorfittremor.
Cantus deledtat varietate, & vocum, fe mutub cottfe- CuMM < ef-
quentium, &fimul concinehtium, jufta tremoris, fecun- fccla,
dum tempora & intenfioiiem,proportione.
Idem varios affedtus excitat, dtim vario fuo tremoris
ffiotti fpiritus. & fibrillas cerebri, ad fibras cordis diverfas
dilatandas vel contrahendas ( ut in affedtibus, a judicio vel
alia caufa ortis, fieri folet) varie determinat & adaptat.
Vifusfit motuglobulorumaethereorum,qui, cuni fintcCur yiftn
/blidi, infeiionconfidunt: auditus verb motu aeris, cujus auditu fic
celerior.
c,
particulx ramofae & flexiles in fe nedtunttir & confidunt;
ac ideo 11011 pofliiiit hx motum futim vicitio, & deinde
longinqtio aeii tam celeriter comfflunicare. Atqtie hinc
eftauditus vifu, qtii in iiiftantifit, raultb tardior. Et hoc
cx una globulorum fidtilium, & altera veficarum inflatar
rum cont^inua & propulsa ferie, eft perfpicuum. Series
enim illa glpbtilorum in momento, veficarum verb lon-
giore temporistradtu, tota propellitur.
In auditu requiriturjuftainter aurem & rem fonoram di-
ftantia,utpartesaerisfatiscommode, ad diverfas illastre-
mulationes, diverfosfonosconftituentes,.efficiendas, di-
fponi poffint.
Auditus organum exterius, eft inftar inftindibuli excava- Curaurkfic
<
.

tum & lattim, ut aer motus tautb copiofiusraeattim atidi- cxcayata,

torium higrediatur, nervunique auditorium fufficienter
afficiat. Nn Quia
 282 F UND AMEN T A Cap.XII,.
Echo. Qujafbnus ,non unomomentb ,utlumen,provehittir,
fed lapfu & fucceflu temporis ad fui propagationem indi-
get; ideo nonnunquam a fono edito oritur echo, feu v.oeis
-editae, poft aliquodtempias,reiteratio: Cum fcilieet ,.fbno
priofe in viciniore aere extindtp, alius oritur ab aere re-
moto, qui acorppredurolongiufqueremotopoftearcver-
beratus, aerem auribus vicinum rurfus, vel femel, vel plu-
ries, Verberat.
pdomm, Odoratus eft fenfus, quo ex motu fibrillarum nervi odo-
ratorii, circa bafin anteriorispartis^cerebripropeos cribri-
forme fiti, anima in cerebro odores percipit.
Odor. Odorefthatitusquidam, exre odofifera in narcs exha-
lans, qui nervum odoratbrium, naribus infertum, certo
modo movere efthabilis.
.Cumque ilie haIitus,pro varietate fuarum particnlarum,
nervum odoratoriumvarie poffit moverc,hinc in illa parti-
culariim varietate difcrimina odoruni confiftunt.
Atque htc multitudo halitutim, ob eorum fubtilitatem,
requiritur, quae cavitatenariumcollecta, & ad cerebrum
delata, odoratum excitare p.oflit.
In odoratu rcquiritur jufta inter nervum odoratoriuni
& fem odoriferam diftantia, ut particulae odoriferae per ae-
rem diffundi, & a fe mutuo, ad odoratum excitandum, fe-
pararipoflint; utfagittae, ad laedendum ,expharetraemitti?
feparariquedebent."
Oufltis. Guftus eft fenfus, quo exmotunerviguftatorii, linguae
inferti, animafapores percipit.
Sapor. Sapor eft difpofitio certa infenfibilium partiCuIarum,
rem fapidam conftituentiuni, qtisenervos guftatorios ,ihv-
guae implantatos, cetto modo movere eft apta.
In
 Cap.XII. P H Y S I C E S. 2S3
In vatietate difpofitionis iftarum particularum confiftit
omne fapPrum difcriffien. Quod ex fale, aceto, & aqul eft
perfpicuuniv Nam quia fai conftat particulis oblongis &
duris> atque idep linguae fibrillas pufjdtimferientibus,hA-
circo ipfi falfus fapor competit; aceto vefo, quia funtpar-
ticulae, praeter aquofas , lingnam fciflim moventes ideo
,
acoripfitribuitur. Etquia aqtiahabetparticulasoblongas,
&flexiles, quae linguam vehementius moverenequeunt,
idcifco infipiditas ipfi adfcribitur. Atque hinc affiaror,duI-
cedo,aliiqueomnesfapores, falteffiingenere, fatis intel-
ligipoflunt.
Tadtus eft fenfus, quo ex motu nervorumtadtoriorum, TaSuf,
p

pertotum eorpus difftifbrum, calof, ftigus; humiditas, fic-

citas; gravitas, levitas; mollities, diitifies; afperitas Ia%
,
vitas; dolor,titillatio; allaeque tadtiles qualitates, abani-;
mapereipiuntur.
Ubi enim particulae infenfibiies alicujus corporis yarie Quomofo
j
celeriufque quarn noftri corporis partieulae moventur, fen- percipidntur
pt
taSiles qua-
titurearumcalor; ubi tardius, frigus. Ubi corpora ftabi-/ilitates.
lia, liquore fenfibili percipiuntur perfufa, fentitur humidi-
tas; ubi illa infenfibili liquore fentiuntur praedita, perci-
pitur ficeitas. Ubi corpora vehementius deorfumtendunt,
fcntitur gravitas; ubi tardius & imbeeiliius, leVitaS; Ubi
corporumpartesrefiftunt tadtui, fpntitur durities; ubice-i
dunt tadtui, mollities. Ubi partieulae corporis aequali fU-
perficiecutimmoveht,fentiturlaevitas; ubiinaequali, afpe-
ritas. Ubipartes noftri corporis tamvehementer moven-
tur, ut laedanmr, fentitur dolor; ubi yehementius citralav
fionem m oventur, percipiturtitillatio five voluptas tadtilis.
Et ita deinceps, quomodo aliae tadtiles percipianturqualita-
tcs,facileexplicaripoteft. Nn2 Guftus
 2§4 F U N::D A M E> N T A: .Cap.XII.
Gttftus.&tadtus non requirunt diftantiam,qua objedtum
a fenforio diftet, nec etiam ullam infeiiforiomaiiifeftam
defiderant cavitatem: quiapbjedta eorum, tum ob partium
craffitiem, tum quia.corporiproxime applicantur, fatis va-
lide in fenforiaagunt.
Quomodoex<c Atqtie ita fenfusjameft explicatus. Antequam yerb ad
.

tnata fenfa- reminifcentiam & imaginationem progrediar, moneiidum

tionefallaciie
e
trkntur, eftfenfationemfaepe
e non fatis effe bouam, atque ideoob-.
fervabilem ex ea hiterduffioririfallaciam: primb cum or-
ganum eft yitiatum; titi fit in yifti & guftu, cum oculus vel
iingua flava bile eft imbnta: unde oinnia flavo colore, &
amarore imbuta vijientur. Secundb ,• cum medium eft
inep.tttm,utcontingitin rebus ppraerem nebulofum, vel
yitrum coloratum, vel partim per aquas, partiih per aprem
confpiciendis. Tcrtib cum objedttim niniis vehenienter
aut leviteragit, uti ufuvenit cum radii Solis nimis fulgidi vel
obfcuri excipiuntur, vel imagiiium nimia cft celeritas, un-
de quae quiefcunt, moveri videntur ,iiti apparetin illo poe-
tae; Provehimurportu, terraque urbejque recedunt. Quar-
tb, ubi objedtum juftointervallbk feiiforio 11011 diftat, uti
fit in rebus v ideudis, quae mvjltis miliaribus vel tino tantum
digito ab oculis abfunt. Aut ubi fimile aliud requifituni.
fenticiidi deeft. Si nulla harum conditionum defipit, nulla
obfervabilis fitfenfuum, aut ex fenfatione,fallacia.
Jiemini- Reniinifcentia eft perceptio qua res antea perceptae,
fcentia. ,
per eartiffl veftigia veliniagiiies cerebrb impreflas, animae,
mediantibus fpiritibus animalibus, hifenforio communifi-
ve conario, rurfus oflpruntur.
Eaqticeftvelfpontanea; dtiffl, excerebri velfpirituum
motu, imagines iftae fponte arihnae in conario objiciuntur.
Vel
Cap.XII. P ' H" Y S I: C :E S. i$5
.
Velea eft voluntaria; duin ahima, ope glandula? pinealis
&fpirituumanimalium, imaginesincerebrO pidtas: quasrit
& invenit, eafque interdum yarie inter fc confert.
r
Imaginatio eft perceptio, qua e veftigiorum cefebri va- Imagmaii».
riamutatioiie, vel fpirituuni aiiimalium certa difpofitione
& motu, uovx imagines gignuntur, anirnaeque offernntur.
Mutatioillaveftigiorum cerebrifit, duffl veftigiaiftavel
compofita, velfeparata, vel detorta menti objicitintur.
Difpofitio verb illa fpiritutim oritur ex certo eoruffl in
veftigiacerebriimpulfu&reftiltu, queniadniodum varias
iinaginesex Impulfu &refultuaquartim in fontibus& flti-
minibus oriri videmus. Item ex peculiari fpirituumtempe-
ramettto, quo, adhas vel illasiiiiaginesfufcipicndas, vel
per varitiffifuumniotuni, ad has.vel iftas cogitationes ex-
hibendas, funt apti: tit apparet in maniacis, phreniticis,
melancholicis, fanguineis,bihofis,quihincvariashabertf
imaginationes.
Percepticf univerfalinm ad imaginationem. pertinet.lVniyerfa*
liutn per-
Uniyerfalia enim funt fingularia, in abftradtb, fine notis ceptio, "
c, ;

individuationis, hoc, hic , nunc , ut loquuntur Schola-

fticijConfiderafa.' »
Univerfalia dico efle fingulatia: alioqui enim de Cinm-
laribus affirmarinon poffent, quod tanien redte de iis fit, ut
apparet in hoe enunciato , Plato eft homo. Univerfalia
itaquenihil aliud ftint, quamtalia fingularia, quorum fi-
milia in multisaliis inveiiiuntur, vel faltem inveniri pof-
futtt. •

Imaginatio eft vel vigilantium, & fynecdochicephan-

.

tafia vocaftir; vel dormientium, & dicitur Infomnitim.

Phantafia eft imaginatio, qtiae homini vigilanti perpe- Vhanufut,
?
N-n 3 tub i
 /$%&' F U N D A M E N T A- Cap.XIL
tub obprifcui% a fflotu cotiattiifive fenfofii commtinis,quod
in vigilia, Vel fponte in hanc velillam. partem determinatur,
Vel fortuitb ab afteriis illud involventibus huc veliiluc ag^
tatur:i & fficdiantibus fpiritibus animalibusin veftigia cerc-
broimpreffaimpellitur; vel a novis imaginibus, ex motu
fpirituum atiimalium recens genitis, movetur.
Xnfontnium. infQmnium eft imaginatio quae in fomno oboritur9
. ,
cum,nervisa. eerebro preffis, conariott,obfpiritusanima-
les fatis copiQse in eerebro nafeentes, a fubfidentia & pref-
fione cprebriliberum, abarteriisinveftigiaejusimpellitur*
vel ipfae imagtnes live eerebro impreflae, five reecns ex
,
fpirituumagitationegenitae,conario imprimuntut.
Vnde ortan- '" Variae autem ltint phantafiae & infomnia>pro varietate
tur vari* veftigiortim ccrebro imprefforum vel temperamenti,
pbahtafite &•
^ ;
infomnid, qiiofpititusaptifuntdiverfimode figurari, atit fenforia in-
terna mpvere , & hinc varias eogitationes excitare; vel
confuetudinis, quaconarioniiihasvelillas cerebri imagi-
nesvplmagisvelminuslbletpropendere. *
iuiicmm. Atque haee de pereeptioue. Sequitur judicium; quod
eft intelledtiis, qup meris naturas:, circumftantias, atque
ac^identiarerumperccptarum, perpendit & dijudieat.
Cirpumftantiae rerum, funt earum caufae, effedta, fiib-
jedta, adjujndta: qualiafuntex. gr. verum, falfum; utile, in-
utile; jupundunijttifte; itemdiflentanea, eomparata, te-
ftimonia.
Judiciipartesduae funt: Pefpenfio & decifio.
Terpenfio, Perpenfio eft rei perceptae & ejus circumftantiarum
confiderata examinatip.
Haec nifi accurata .& exadta ftierit, facile in deeidendo
committitur error, vel fattem cutpa; cum, quae miniis eft
accurata,
Cap.XIL P H Y s i c E s. 287
aecurata, in errorem dticere poffit.. Atque hoc ratip di-
dtat, & experientia fepeprobat. :
Depifio eft de re percepta & perpenfa fentcntiaeprolatio. Deoifio,.
Eaqueeft vel aflhrmativa, qua rebus conferitanea attrir
buimus; vel iiegativa, qua diffentaneaab iis rejieimus.
Decifiopoteft libere,prp arbitrio noftro, fufpendi yeliLibertas de-
proferri:ejufqttelibertas,feuittdifferentia, non taiitumin cifionis,
eo confiftit, qubd non fit coadta; fed quodfemper decifio-
nem poflimus indifferenter, pro arbittio noftro, ftifpen-
dere, proferre; vel immutarp; ctini fernper eogitationes
noftras ad alia convertere, & faepiflime, an rem fatis bene
perceperimus vel examinaverimus, dubitafe queamus.
Jtidicium aliud cft vacillans, qtio in decidendo, quia ex Ittdicitim
:
]vacillansytl
perpenfione 11011 fatisfumus detcrminati,vaeiilamus: aliud firmmn.
firmum,quo,experceptione,pcrpenfione, velmentisil-
luftratione bene determinati, quaeftionem firmiter' deei-
dimus. •
Deiiidejiidiciuttialiudeftredtum,aliudpravum. KeBum
J yel
Redtuffl eft, quod de rebus, quautum poteft, clare &fpravum.
diftindte perceptis, fecundum rationis infitaedidtanien ju-
dicans, humanae vitae vel rei objedtae conveniens apparet.
An. autem fatis clare & diftiiidte rem perceperimus & Vnde : cotiflet
exaininaverimus, mens fecundum apparentiamtantiim di.'an rem fttis
perceperi-
judicat. Ulique tamdiu acquiefcendiini, donec eontrar mus * &• di-
riuin vel aliud , per expetientiam, vel alia ratione, fuerit;rjudicayc-
rimtts.
probatum. Alioqui enhn nihil in humana vita decidi vel
peragipoffet.
. .
Judicii modus eft vel noeticus, veldiaiio.eticus.
Noeticus eft, quo mens, axiomatica duorum argumen-:Modttsju-
tpmm , five terminorum, aut notionum , difpofitione, \tictn. dicii TSLoii-

rem
 28S F U N D A M E N T A Cap.XIL
rem dijudicat: talis eft in his enunciatis; Soleft exOrtus;
quia Sol eft exortus, jam cft dies; &c.
T>i*no'ctktti. Dianoeticus eft, quo mens, ab uno axiomate, veienun-
ciato, ad aliud difcurrit, & ,«ex diverforum eollatione, ali-
qtiid colligit.
Ifqueeftfyliogifmusvelmethodns.
SytlogifmtH. Syllogifmus fiVeratiocinatio eft, quamens, extrium no-
tionum five terminorum collatione cpnfequentiam in^
,
fert; uridequidcpttfeqttensfit, quid inconfequeiis dijtt-
,
dicat. Talisex.gr. his verbiscompreheiiditur: Homo eft
mentepraeditus, Homo eft animal, crgo aliquod animal
eftmente praedituin.
Mtthodtn, M.ethodus five ordinatio eft, qua mens, per plurcs e no-
tionibus compofitas feritentias difcurrens, eas fibi mutub
homogetteas,pronaturaefuaeclaiitate, praeponit & in pr-
dinenitedigit; tittde ordinis & confufionis judiciuffl, in re-
rtiin examine, confequitur. Talis, in rerum longioribus
tradtatibus, paffimobfervatttr.
AfieBtti. Judicium faepe comitem habetaffedtuni; qui eft impe-
tus,quomens, ab opinione objedtiboni velmalidiverfi-
niodeaffedta, illudqueopecorporisvelfugere.,vel profe-
qtii, vel aliter dirigere cupiens, fpiritus animales ope cona-
rii, qtiod pcrpetub a fpiritibusanimalibus& fubtilimatefia
agitatur, vatie per liervos in cor ejufque vafa & fibras, aliaf
qtie corporis partes determinat; qno ilia plus folito vcl
conftringunttir vcl dilataritur , fanguifque vel parcius vcl
copiofitis per corpus diftribuitur, unde totum corpus dein«
de varie perturbatur.
Cor enini in animali eft inftar fornacis ardentis, quae, pro
diverfitatc apertionis vel claufionis fpiraculorum & in-
,
gredi-
Cap.XII. P & Y s i c E S. 289
gredientis fomitis copiavelpaucltatc, majoremvelmino-
rcm ardorein concipit.
Tumcomitatiiraffedttisjudicium,cum fpiritus in per-2Quando ju-
* - dicium
4t affe-
cipiendo vel dijudicando plus velminusjufto,
. velindebite Bu
& fit comi-
agitantur. Ubienimadremattendentes, mentifque defi-M tatum.
.deriunifrsenantes, motum fpirituum pravumimpedittius,
jiulli vel minus concitati in nobis excitantur affedtus.
iLffedtuum, quatenus ad corpus fpedtant, fedespraecipwa Affetluum
eft in corde, quoniam Iiocpraecipue abiltis alteratur: fed^ fedespraci-
pua cere-
quatenus etiam mentem afficiunt, eatantum eft in cerebro, brum b> o^fffr.
quoniam mens ab hoc folp immediatepati poteft.
Affedtus praecipui hi numerantur: amor, odium; laeti- Ajfeltui
pracipiti..
tia,triftitia; fpes,defperatio; audacia, timor; ira,pudor.
Inlaetitia, amore, fpe, ira, audacia, pudore, aliifquefi- Quomodo
£ ii
milibus affedtibus,.ita determinantur fpiritus in cerebro, ut diverfimadh
c[
corptu per-
ifti in illas cordis & hepatis fibras fluant, quae orificia & va- tnrient,
"
Ja cprdis latius aperiunt, & hepatis poros ita difponunt, ut
calidior fanguinis pars a reliquo ibi feparetur, & ad cor co-
piofitisferatur, atque itamajusincordeincendium.excite-
tur, &fanguis, proptcrealargius pertotum eorpus vcl ceir-
tas partcs diftributus, ruborem inillis plcrumque expitet. .
Contra verb in odio, triftitia., defberatione, timore, &
jnvidia fpititus cerebri ita detcrminantur ut illi fe infi-
, ,
;nuent inillascordis&lienis fibras, quae cordis orificia &
vafa ardtant, & copiofi fanguinis ingrefiurn & egreflum
impediunt; aciniienecraffaefaiiguinis partes a reliquo fe-
.
parentur, eaeque cum fanguineincordemiftae juftamfan-
guinisdilatationemibi imminuant, ac totum eorpus pal-
Ipre faepe perfuudant.
Ut.lati.ti3m, ob certumfpitituum in mufeulos faciei &
Oo pedtoris
 200 F 0-N D A.ME K T A Cap.XIL
pedtoris cx ea innuentium eofque agitantium motum , ri«
fus & cachinnus. Sic triftitiam, ob fpirituum circa glandu-
las lacfymales &mufculos pedtorisexeainfluentium eaf-
,
queardtaiitium, & lacrymas ac vocem exprimentium im-
pulfuin, faepe comitatuf flctus & ejulatus.
Vofontdt, Atquehaecde intcllcdtu didta fint. Voluntas eft cogita*
tio,quahomores intetledtaslibereampledtitur,velrejicit.
Dico intelledtas: qtiia rei non intelledtae nulla voluntas,
juxta illud vulgatum: ignoti nulla cupido.
Qutf infeile- Intelledtio autcm, quae voluntatem anteeedit, eft vel
Siovolun- fola perceptio vel pcrceptio & judicium fimul. Multa
tdtemdnte- ,
eedttt. enimpercepta, citra ultum de bonb vel malo antecedens
judieium, anobis artipittnttifveirejiciuntur: multa etiaffi
non arripiuntur velrejiciuntur, nifi judicium antecefferit.
Quodverbea, quae tanturn funtpercepta &nondijudi-
catapoflimus velle velnolle, indepatet, quodaiitecedens
perceptio, ad ampledtenduffi velrejiciendum, five ad vo-
lendum&nolenduffi.fufticiat, uti per fe eftmanifeftumj,
&in pucris aliifquc imprudentioribus, rem perceptam ci-
tra antecedens judieium faepifiimc volentibus vcl nolenti-
buspaflim Pbfervatur.
Tibertdsvo-»•: Libertas atitem voluntatis, quae in rebus naturalibus eft,
luntdtisi» in confiftit, quodquamvisipfaftequehtiffimeiudiciuni
rebns nattt-. eo
Tdlibm. & confilium intelledtusfpontaneafqueinclihationes fequa*.
tur, & ea ampledtatttr, quae intelledtus judicaviteffebona
& ampledtenda, fugiatverb, quae ab intellcdtu reprobata
funt; ipfa tamen habeatpleniffimampoteftatemetiamilla
volendi, quae intelledtus judicio quammaximme contfa-
rianmr , modb poflibilia tantum credantur: & quae jam
vtilt vei alias voltiit, ea & nunc & quovis alio tempore &
potuerit & pofllt nolle, & iis adverfa velle, Ea
Cap.XII. P H Y 9 i c x;;.§. 291-f
Ea itaque plane fui j tiris cft, & feipfam per fe proxime Vohntdsfui
'
circa objeetum propofitum determinat, quemadmodum juris \ efl;GT*
Jeipfam de-
intelledtus per ferem objedtam proxime intelligit. Nec eft termindt,fi-
*

tantum non coadta , fed etiam ad oppofita, tam adverfa veperfe \

Vel illud
hoc

quam contradicentia& difparata, eodem tempore & quo-1perceptnm

vis alio, indifferens. Nec ab intelledtus j udicio abfblute de* vult.
ipendet,quamvisinalterampartemfaepefit.proeIjiviof.
Hujus rei nullam aliam adfero rationem, quam qubd
quilibetvetitatemhujus aflertionis, nontantumubiaequa^
iia, fed etiam iiiaequalia, Imb ubi oppofita voluntati funt
propofita, in fe experiatur. Cum enim aliquid a riQbls ex
voluntate eft fadtum vel omiffum, ipfa noftra eonfcientia
teftatur, nos tum temporis contrarium potuiffeprasftare>
velillud faltem potuiffeomittere. Atqueideo novimusfa-
dta cujullibethonefta, quatenusa voluntatefuntpfQfedta,
11011 tantum. in exemplum aliorum, vel admonitionem
cjus qui ea fecit, fed etiam obmeritum redteremunerarij
&, fi ea fint inhonefta, jufte puniri. Nerno enimfeprae-
mio vel poena, obfua fecundum voluntatem fadta, jufte
affieiendum putabit, qui, quod voluit & fecit, fe aliter
yelle & facere non potuiffe novit. Atquehinc quilibet in fe
cxperitur, intelledtum voluntatis effe confiliarium , non
imperatorem, vel eoadtorem vel ullius neceflitatis au-
,
torem.
Neeobftat, qubdquidamvoluntatem propterea quod VoluntdiI
eanonfit ipfe intelledtus, potentiam coecam efle dicant; mn
* eslctccA
dicendn,
eamqueidcirco fe ad hoc velillud volendum determinare
nonpoffeputeut. Sufficit enim, ut voluntas ad rem pro-
pofitam volendumfefedeterminet,hoceft, ut ea hoc vel
illud adtu velitvelnolit, qtibd eadenimens, quae vult vel
Oo 2 vohiiv
 292 F U N D A M E N T A' Cap.XII,
voluntatern libere exercet, habeat etiamintelledtumrem
propofitam percipiendi & difcerneridi, ae dijudicandi. Et
deinde non mintis abfurde voluritas, quia non intelligit, di-
citur caeca, quam fi quis vifum, quianon audit, ftirdurm
diceret: quia ueutri intelligendi & audiendi habitus fua na-
ttira ineft. Verum, ut uiius idemque eft intelledttis, qui per
feviftividet, &atidituaudit: ita una eademque eft mens,
quae intclledtti intelligit, & voluntate reffi, antea a fe intel-
ledtam, perfevult.
Si itaqtie quaeratur, ari, fi idem objedtum, aut per omnia
demrurfus
ojferatur,po-,.
ei quid fimile, nobis, eodemplane modo habentibus, ite«
m rum velfaepius offeratur, fimus id eadem pninino ratione
tefl illud non
tantim eo-i-vblituri. Refpondeoforfaneadem, forfan
dem,fedeti- diversa ; chm
<tm diverfo!r> ad utramqtie voluntas noftra indifferenter fefe habeat.
gnodo,appeti.
Voluntas Atquehinceft perfpicutim, voluntatemnoneffeidem,
noneftidem, ;' qtiod eft intelledtus pradticus, feti judicitmi, quo judica-
quod judi-
cium ulti- mus rem aliquam efle faciendam, vel nonfaciendam : cum,
ttnum pra- voluntas ifti judicio femper poffit adverfari, & faepiffime ad-
Sicum,
: verfetur; utapparet, cumbonufflpropofitumfngimus,&

nialtim cognittim ampledtimur. Et deinde funt diverfi

adtus judicare & velle, cum non mox velimus & faciamus,
quae facienda cenfemus.
Mensfiepc Nec femper volumus bonum verum vel putatitium;
rejicitbo- femper nialum verum vel putatititim nolumus: ctim
nv.m cogni- nec
tttm;csf ma- *- etiam verabonaab intelledtu cognita&propofitafaepefu-
ium, quod giamus; mala
fe
intelligit effe & vera cognita ampledtamur: qtiod omniura
malum, am- %~ noftrumnomineteftaturMedeaapud Ovidium his verbis:
fleclitur.
— Videomeliora,proboqUe:
. .
Deteriorafequor.'
Imb hoc quilibet teftaripoteft, quicontra confcientiam
delinquit, Nec
 Cap.XH. P H Y ',£ I e E >s. 293
! Nee tamen hinc fequitur, qubdVoluntajs five mens rem liqtit fint^
malain interdum Velit, quatenus velquia illa eftmala: fed'.plicittriqutit
rnlt,
tanttiffl, qubdipfa,fuijurisexfiftens, eamfimpliciter, ci-
tracoiifideratioiieffl,vel cuni coiitenitu boni vel mali,v.e-
iit; Quod noti eft niirum, ctiin res perceptae, aiitequam
judicataefunteffebonisevplfflalas, a voluntate, ut fuperius
eft demonftratum, appeti vel rejici poffint.
Atqueliinepatetnottfatisveraeffe, quae hic vulgb cir-;SurHfHumM
cumferrifolent j qualeeftillud: fhiis nonpoteftiiOnappe- naturalibm
\
bonum a
ti: Suiiimumbonumneceflaribappetitur; & finiilia alia.«mente rejicl
Pofliimus enim, ut ex antedidtis conftat, omnemfinem,lpoff/?,
& omnebonum, etiamfuminuminrebus naturalibusiiol-
Ie. Nec his adverfatur,.. quod voluntas a nonnullis appe-
titus rationis vcl rationalis appelletur, propterea quodil-
lam rationis feu intelledtus judicium lieceffatib fequi pu-
tent. Naniillaitatantuffliiuiicupatiir, qtibd ctim ratione Ctir< voiun-i
feu cogitatione fit coiijundta; ciim beftiartim appetitusfi-'tdf appelle-
neratioiiefeucogitationeac confcientia fiat; vel, ut cum turappetitm
rdtimialis,
1
aliisetiamloquar, qubdilla redtam rationem five redtum
judiciurn fequipoffit, nonautem qubdneceflarib illud fe-
quatur.
Votuntas eft bona, mala, vel errans..
Bona eft, quae bontim intelledtum ampledtitur, vel ma-1Volunta)
lum cognitum fugit. hona.
.

Mala, quai bonumintelledtumfugit,velmalumcogni-;MaU..

tum ampledtitur.
Erranseft,qu3emalumfub opinione boni amplectitur;:Errdns',
velboniimfnbopinionemaliftigit. N
Bonum eft, quod quavis ratione, ad nos & noftra con-1BoHtiiKt
fervandum, eft utile. ItaDeo parere, Magiftratui obedire,
Oo 3 tem-
 294 F U tf D A M E N T A Cap.XlL
temperantcrvivere, fuumcuiquetribuere, aliaquefimiUa
funt bona, quia nos & noftra confervant.
:M.atttm, Malum eft, quod quavis ratione ad nos & noftra de-
iftruendum eft comparatum. Ita Deo non parere, Magi-
iftratui refragari, intemperanter vivere fuum alteri adi-
,
> mere, aliaquefimiliafuntmala,quia nos &noftra deftrue-
1 re apta funt nata.
Virtttu Vpluntas bona faepius reiterata parit virtutem. Haec
enim efthabitusbonumintelledtumamplcdtendi,vel ma-
]lum cognitum fugiendi.

Vitium, Voluntas mala, fi faepius reiteretur, producit in nobis

.
vitium; quodeft.habitusbon.um ab intelledtupropofitum
fugiendi,
i &malum cognittim ampledtendi.
Ampledtimurautem & rejicimus res cognitas, vel folo
aniiiio, vel animo fimul & corpore.
Motuidf- Atqtie huic pofteriori voluntatis modoinfervit motus
bitrdritti. arbitrarius;
quo corpus noftrum, pro mentis arbitrio, ad
res
i profequendas vel fugiendas, de loeoin lociini, per fpi-
1
ritus, in mtifctilos a. niente determinatos, eofque contra-
] hentes, & partes alligatas moventes, transfertur.
Qupmodo ik Spirittis enini animales, qtti, ut antehac explictiinius, in
le a mentis vcntriculiscerebriperpetubgignuntur, & ad
determina- moventur,
tione ftiriti- reparationem eorum, quidiflipatifuttt, pertotumcorpus
-
btts e>> mu-
fcutis, per-
femperdiftribuuntur, ut plurimum animximperioparcnt,
ficiatttr. j ita ut mens eorum niotum e cerebro pro arbitrio fuo in
hanc, illam, vel aliam partem determinet. Quodindepa-
tet, qtiod quaelibet atiimo agitare, & qiiamlibet corporis
partem, per hancfpirituumvalidiffimemotorumincertos
mufculosdetermhiationem, pro libitti moverepoffimus.
Adhiccmufculi funtpartes, aliisfolidispartibus adnatae,quac
conftant
 Cap.XH. ' P H Y s i c E S. 295
conftant carne laxiore feuporofiore,&membranadensa,
eam undique veftiente & claudente,nec nonnervo,quival-
Vulis in mufculorumcavitatem fpedtantibus,atqueideo fpi-
tituum inftuxum admittentibus, regretfum verb impedien-
tibus,eft praeditus. Spititus itaque animalis in eos per nervo-
rum valvulas fatis copiose & fortiter a mente determinatus
& immiffus, regredique exiis ob valvularum fi tum non po-
tens,neceffatib illos inflando.fecundumlatitudinem expan-
ditjfecundum longitudinem verb contrahit, & parte,cui illi
funtannexi, pro arbitriQmentisdelocoinlocummovent.
Omnis autem arbitratius membforum ffiptus eft in con-. Ef J in ft>«-
irdriaspar*.
trarias partes altef natus:. ita ut pars quaelibet pro arbitrio,
^ tesalierne* ,

dextrorfum, furfum, velantrorfummota, pofteaviciffimt tur. '

motu arbitrario finiftrorfum,deorfuni, vel retroffum mo-
veatur. Quod ut cofflmodeintelligatur, duorum mufcu-
lorum, in oculovel aliapartefibimutubpppofitorunifa-. Id 3 in mottt
duorttm op-
brica, & alternata agitatio antehac in motU fppntaneo der' pofitorum
p
fcripta, hic eft repetenda; inde cnim omniumaliorum mu-".oculi mufcU'
lorum oflen~
fculorum conftitutio, & eorum motus, pro arbitrio alter- ditur. d
natus, facile innotefcent.
Mufculiitaqueoculum A, rnodb addextrammodbad Horumqtte J
finiftram mbventes, duo funt B, C: iique finguli fuum|fcribitur. jabricade-
.

peculiarem habentnervum; dexter quidem nervum D E,

jiinifter verb nervum E G. Fraeterea circa principinm,
ubi illi funt conjundtij, cpmmtinimernbraiia H afe mti-
tub funt difcriminati..,. quae circa D & F tales habent
membranaceas valvulas , quse fuo: fitu, verfus cavitatem
mufculorum fpedtante, fpiritibus neryos e cerebro ingre-
dientibus liberum tranfitum in niufculos praebeant,.redi-
tum verb ex iis in cerebrum praseludant. Adhaec in me-
diaftino
 3,9<$ F U tt tf X M--E Sf T"A : Cap.XIO
diaftino hervofum pariete H , duaealitae fnnt vaivulae*;
quarum utia G fpedtat e dextro ner^
vo D Ei iri finiftrum FG; & alterav
E vergltexnervofiniftro FG,verfus
dextrum D E. His partibus niufculi
illi inftrudti, praebent pro mentis arbi-
tfio aptum , tum quietis, tum motuS
ad dextram vel finiftram flexi j-yel ad.
utfamque alternati, vclin redtum tenfi»
inftrumentum.
ArditfdrU Priffibenhh, ubinullusfpiritusper
QMliquies.
hefvos D E & F G ,in oculimufcu^
los B C vehementiiisimpellitur,val-
Vulae omnes connivent; & fpiritus, qul
paucioresfunt in fingulis mufculis,eos tendere nequeuntes,
lenitef ultro eitroque ab unomufculoinalterum, per vaL
vularum rimas vicifilm fluunt & refluunt; ocnlumque A
citfa ullam tenfionem quietumrelinquunt.
pwlitenfio; libi vero fpkitus per utrumque illum nefvum aequali Vc-
hementiaexcerebroinmufculos B C
copiouus a. mente determinahttir,
utraque valvula G & E clauditur,
ac iinpedit, quo minus fpiritus ab uno
mufculo in alterum poffit tranfirc1: &
Valvulae D F, a fpiritibus, exmufcu-
iisverfuscercbrumperncrvos DE &
F G redirc conantibus, expanfae, prae-
cludunt viam , ne fpiritus ingrefli ex
mufculls B C, innervosverfus cere-
brum reverti queaitt." Atque ita ex
mentis
Cap.XII. P H Y s IG ^ s. 297
inentis arbitrio tettetur octilus, a fflufculis, uttinque aeqiia-
literiiiflatlSjinredtuffltenfus. ; '
.'. Ctim auteffi fpiritus paulb vehemetitius in alterutrum ^irbitraritt
nervtim, ex.gr. DE, a niente determi- oculiflexio
ad dextrdm,
nattir, Clauditur valyula E, ita utttullus
fpiritus ex fflufculo dextro B, per eain, in
mufculum finiftruffl C, poffittranfire,&
fimul aperitur yalvula G', ut fpiritus m
mufculo finiftro C exfiftentes ftioimpe-
tti, qtio perpetub, quantuffl poffunt, ad
lineani redtam tendunt, px eo tranfeant
inmufculum dextrum B , eumque cum
fpiritibuspernerviim DE ecerebrove-
hementius ob determinationem mentis
influentibtis, inflando dilatent, &abbre-
vient, atqtie ita oculum I, verfus dex-
tram ex C in B infledtant.
Contra,ubifpirituspernervum xG, inmufculumfini-FtexjoocHti
itrtim C , paulo fortius quam per alte- ddfinifttam..
rum rieryum, e cerebro a mente determi^
nantur,tum clauditur valvula _G, itaut
nullusfpiritusexmufculo C peream in
mufculum dextrum B poffittrarifire; &
fimul aperitur valvula E, ita ut fpiritus in
mufculo dextro B exfiftentes fuo im-
,
petti, quOperpetno, quaiitum pofliirit,
ad lincaffi redtam tendunt, exeo tranf-
eantin mufculum finiftrum C, eumque
cum fpiritibus per nervum F G ex cere-
brovehementiusquamperalterum D E
Pp propter.
 2$g '.',." F tJ ^ D A k EN T A Cap.XII.
prbptef mentis detprffiinatiQnemfluentibus,hiflando di-
latent & abbreviettt, oppofitumque mufcutuffi B prolon-
'gent,atqupitaiocutuffl IC,.vef;fusftniftram, ex B in C?
proffientisarbitrio cotiveftant
''
Hinc omniu
aliarum pttr-
Atqueitaexhisjaniclarumeft, quoffiodoexvehenien-
tiore fpirituum in nervtiffi D E vel E G influxu , alter-
tium mottvs
arbiirarii: natimafflentisdeterminationefadto, alternataPtiamoeu-
' innotefcunt.
ti, nunc ad dpstram, ttutic ad finiftram oriatur arbitrariain-
flpxio: unde fehquae aiiae, hon tautum oeulofum , fed
etiam offlttiuffiatiarurn paitium inflexiottes & tenfi ones ar-
bitratia? intelligi pofiunt; cum illi fimilibusinftrumeiitis &
fimhi modo p erficiantuf.
In volttntd-. Hiiic etiam patPt, in motu voluntario, uti etiafn in fpori-
rio motu taneo ttullum novum excitari niotuni; fed tantum no-
riuUtu novus ,
excitamr vam fpirituum, vehementius a fubtili materia motorum,
tnotm. itt harie veliHam-partem fieri determinationem, indeque
partium motum Tequi-,. duffl fpiritus motum fuum, vel
ejuspartem, ffifembris .ffioveiidis tribuunt.
«
Vt menspert Mens, qtiamyis non habeat vim corpus de locoin lo-
fe habetvim' cummovendi, habet tamen per fe vim fpiritus motos in-
intelligenii
(9* volendi,> hancyel illampartemdeterminandi;
qtieniadmoduniper
itaper feha-"fchabetvimintelligendi&yolendi. Necopuseft,utliien-
let vim mo-
tttm jpiri- ti vim motriceih attribuamus, ctim motus fpirituum ad
tuum deter- motumin partibus excitandum fufficiat. Neque etiamra-
minandi.
tionihoceftconfentaneum, ciun mensfiiie fpiritibtis, fa-
tisvehementer niotis, ntillum motuiii in aliqua vel inini-
ma parte; excitare queat.
JLatio,curin Statuimus autem in niufculortiffl & fibramm nervis,'
* ,
tiervtsval- valvulas,quiahlspofitisrationiotusfpontanei & arbitrarii
vtittefint
ftatuend*. eftintelligibilis., qui,iisnegatis, vel.non pofitis, intelligi
non
Cap.XlI. P H Y S I G E "S. 299
.
nonpoteft. Nec obeft,,qubdiltae oculis non fint confpi-
cuae. Multa enim invifibilia ftatuuntur, ut fpifitus aninia*
les, metis, aliaquepluriffla, quae tamen ratio ftatui jubet.
Atque haec de mente, altera hoffiinis pafte, ac proinde
non alibi, fedhic expitcarida, diximttSv Quantuffi ad coi-
,
pushumantim attinet, praeter ea, quae de corporibus vivis.
&antffialibus antehac dixiiiius, allquid dicendum eft de
fexti, & de aflcltitia homihis*teinp etie; quae pfaeeip ue indu^
•

citur ab aetate, tempeftate arini, diverfitate regionum, &

conftietudine.
Sexuseftcertapartiumgenitaliumtemperies & confor- Sexttsi s
matio, quibus masafoeniinadiftinguitur. :
'. Eftquemafculiiius,.velfcemininus.
Mafculinus fexus pleruiiique folet effe validior ,& eali-
dior; fcemiiiinus mollior; humidior, frigidior, imbecil-
lior.
Quantum autem ffiafctilinus fexus adrobur faeiat, often-
diiiit eunuchi, qui temperie & robore manifefte mutantur,
poftquam fextim affliferuiit.
/Etas eft pars durationis vitae, in qua, ex adtione caioris Btds',
1
nativi, in humidam reliquamque cofporis fubftantiam
agentis, temperies corporis huniani fenfibilem mutatio-
nemfufcipit. '
Ea non iiicommode in pueritiam adolefcentiam, ju-
,
ventuteni, virilem aetatem, & fenedtutem diftinguitur.
Prima aetas eft pqeritia', qtiae plerumqtie primis qtia-"1VtieritW.
tuordecim aiinis circtimfcribitur; in qua corpora noftra
caliditate & humiditate excedere dicuntur : Galiditas ta-
men eft.moderata, cujtis rei teftimoniumpraebettadtus.
Haec diftinguitur in tempus ante dentitioneni, ipfius
Pp 2 denti-
 3©Q F U N D A M E.-N T A Gap.XII.
dentitionis,quoddentitibtiemfequitur, &quodpubertati
eftvicinum.
^idolefcetl- Altera jetas eft adolefcentia, temperata magis, puberta-
tid.
teinad
.
depinium pdtayuni.'., & adolefcentiatti proprie di-.
dtaniad annuni vigefhnuffiquintuminpluclpns.
lnventtti, Tertia, qtiae fequitur aetas, eft inventus feu flofens aetas,
abannovigefiinoquinto;.adtrigefiinumquintum fefe ex-
tendpns:: ittuqtia cprpQra- noftra fiint palida & fipca; pro-
ptefea qtjod huniiduiii aqueum praecedentibus, aetatibus.
valdefitabftini.tuni, partefque oleaginofae aitdtitis compa^
luvenes dtse ealorem & fpiritus niagis r etineant. Ju venes igitur ca-
pueriifunt
calidiores. lidiores funt pueris. Qttpd etianr alimentortim duriorum
codtio, aliaeque accuratiores juveiium adtiones evidenter
probant. ;

Cator na- Nee obftat, quod pueri principiis generationis&nati-

iivtts poteft vitatisfintproxiffiiores, acidebplus calidi nativi habere,
reparari; c
(tliquamdiu ac prohide juvenibus calidiores, nonnullis videantur: uam
itugeri.
naturalis htiffiani corporis calor, 11011 tantum in individuo
confiftit calido, qtiodiiobisinpriniagenerationeiniiafci-
ttir&perpettibdiffipatur; fedetiam in illo, quod.poftna-
tivitateffl to.ta noft-ra vita in loctim diffipati reftituitur.
Cumque talis fit corporis noftri conftitutio, ut a priniaua-
tivitate tifqtie ad liiediam jtiyentutem plus caloris repare-
tur, quam conftimitur; ut tadtus & validioracaloris effedta
in crefcentibws & juveiiibus probant: haec objedtio nullam
efficaciam adverfus nos habet. Et a verb abhorret, quod
Galentisinlibello ad Lyctim dicit, calidnm liativum fem-
per ufqtie ad obitum imminui. Nec enim bona ejtis eft
confeqtientia, quam habetlibr. 4. detabe, Si calidum nati-
vum poffet augeri, homo poflet fieri immortalis. Nam,
ut
Gap.XII. P H Y s i c E s. 301
ut corpus noftrum non poteft in infinhuffl crefcere -., ob
teinperanientimutationem, tandem fefe increffleiito ine-
pttiffi reddentis, etfi iltud aliquaffldiu cfefcat; ita, ob teni^-
perieni corporistandefflfefedeprayantem, non poteft ca-
lidtim nativuni perpetub augeri & cohfervari, quanivisil-
ludaliquamdiuaugeatur.
,
Quartb fuccedit oetas yirilis, feu conftans vel confiftens Virilis <etas~,
didta, ab anno trigefiffloquintoadquinqtiagefimunifefe
extendens; in quacalor fervorque reniiffiores funt, &
adtionesadliucoptiffleperficiuntur. ',.'-.-
Tandeffi fupereft fenedtus frigida & ficca quaeviridis Seneftw*
,
eft ab aniio quinqtiagefimo ad fexagefimum; in quaniti-
neribus obetindis fenes. plerunique adhuc praepffe pof
funt. Media autem, ab anno fexagefimo ad feptuagefinium
pertingens, majore cum imbecillitate fuas adtiones exfeqtii-
tur. Denique ultima eft decrepita, qtiae frigiditate & fic-
citatp vitam claudit.
Hae xtatesin oiiihibushominibus, ob varias catifas, tum Mtates9ioit
iifdem circumfcrir
internas, tuin externas, annorumterminisnoneir- buntur in
cumfcribttn.tur. AliieHim ex his Caufis cititis, alii tardius omnibusik-
adolefcunt, juvenefcunt, virievadunt, fenefctint, &aeta- dem nis.
termi-

tes illas perctirrunt.

Praeter aetates ad mutationem temperamenti nativi plu. *Annitem*
rimuffl qtioque infervitint annitempeftates, tnm qtiia aer, peftates qita-
modo corptts
qtii corpora noftra ambit & alterat, ab acceffu &receffti altcmit.
Solis, radioriinique folariuiii perpendicttlari vel obliqnp
reflexu inhrs magnopere alteratur; tnm, quia corpofa
,
noftra, protemporispraecedentis diverfitate, diverfimode
fuiit difpofita.
E quatuor anni tempeftatibtis ver &autumnnsratione
Pp 3 caloris
 3Q2 F U N D A M E N T. A Cap.XII.
Eitrum tem- ealQris funt temperata, quanquam vere
major fit diver-
peramen- ' fltasintef ffigus nodtis & calorem dipi, quamautumho;
tum, -'
fed aefis ficcitasvere eftmaxinia, pfopterventos orienta-
les & feptetitriQnales, ttim frequenter flantes, & vapores ex
apre di&utierites: ac praeterea , qula terra & aqua tum
noj.idtim fatis calent, ad vap ores tana eopiofos, quam aefta-
te, eniitteiidos. Quia autem, adveiitattte aeftate, terra &
aquamagis incalefcunt, hinc cQpiofiofes vapores, in ae-
reni fublatr, maj orem aeftatis humiditatem indueunf. S en-
fiin itaque aeris ficcitas aeftate imminuitur, ufque adme-
dium autunini, qtto temporemaximaaerishuffliditas, ob
copiofos vapores in ipfo exfiftentes & tum niagis conden-
fatos, efle fblet, atque ideb tunc oninia longe facitius,
qtiain vere, putrefcunt. Sed inhumano corpore vere fan-
gtiis, & aeftate bilis; autumno & hyeme pituita & melan-
cholia, generari folent. :
TK.cgiontw Locortim regionumque diverfitas, ex varia climatum
diyerfitas
quomodo pofitusque eceli, aliarumque circumftantiarnm, ut mon-
corpus im- thnn, planitieruni, ventorum maris &lacuum, confti-
rntiiet. ,
tutione, externum aerem alimentaque afftimenda diver-
fimoUeinimtitans, pltirimum etiam ad mutationem tem-
peramentoruminduceiidaiii valet.
Confuetudo Uti & conitietudo, qtiae qtiatenus ad corptis pertinet,
quomodo
eftreialictvjus frequens ufurpatio, qtia temperamentum,
corpord cor-.
rigatvelvi- vel alia corporis conftitutio, immutatnr, nofqtiead adtio-
tiet, C itd ineptioresftinitis. Dtim enim
varias aclio- nes perficiendas aptiores vel
«es pro- ex confuettidine feti frequenti rertim ufurpatioiie par-
ducat.
tiiuii temperies vel conformatio corrigitur , ad adtiones
perficieiidas promtiores; dnmilite hacvitiantur, ineptio-
rcs evadlnius.
Atqtie
 Cap.XII. P H Y S I C E s. 303
Atque hocin omnibus adtionibus eftmanifeftum: qua-
ruinnos nonnulla exempta commemorabimus,ex quibus
reliqua ottinia facile intelligi poterunt.
Cmicibistenuioribusaflueverunt,duros; qtii craffiori- Qupmodo e'a
infolitaali-
bus, tenuioresredtenonconcoquunt: donecilliexduro- menta faciat
rum, hi ex tenuioruni frequenti ufti temperaiiientum ven-Jfamiliaria,
ttictili &fermentofas partes, quae a corde inventricfilum
femper immittuntur, ita iniffiutarint, ut ea ita fint difpofita,
ut cibi duriores in illis, tentiioresin his, ventriculo recepti,
porifque ejus infinuati, & cum fermentofo fticco mixti, ta-
lia circum ftias particulas habeant fpacioia, in. quibus fub>
tilis matetia, vehementius agitata, ignem fatis validtim ibi
efficiat, qui cibos iftosdiffolvere,&porrbinconyenien-
tem chyluni converterepofiit.
Imb quaedam venena, ut cicuta, napellus, & alia fimilia,:Etvenena
parva quantitate faepius fumta, fenfim ita temperant ventri-'qiiicddm in
diimenta
culum & alias partes aliturae infervientes , ut ea tandem convertitt.
1 -
etiain majore quantitate fumta , in alimeutum corporis",
abeaut Quae verb veneiia talia ftint , ut etiam minima
quantitate temperiem vel conformationem iftarum par-
tiuni corrunipant, illa nullo ufu nobis familiaria-fieri pof-
funt; fed mox natur*am deftruunt, homiiiemque vel citius
yel tardius occidunt. Talia funt Mercuritis fubliniatus,Ar-
fenicum, Attripigmentum.
Qui ante tempus conftietum cibos fumunt, faepe etiam Ante foti-
ab iis inprincipioiaedi folent: quia antevertuntilludtcm-'tum temptts
edentes citr
ptis, quo ftifficiens fermentofarumparticularum copia, ad dantur, a cibis l<e-
codtioiiemciborumneceflaria,in.veiitriculocolligitur. Si
verb poftea eodem illo tempore faepius cibum funiunt,
paulatim ab eo nullum nocumentum fentiunt: quia pori
ventri-
 $04 '.'.' I U N B A M E NT .
ACap.XII.
ventriculi &rfanguinis feiifini ttova ifta confuetudine ita
.dii%onuntut.,.utcireaho'cteinpu5fufliciensfermenEum,'In
ventriculum propulfum, fuppetat.
Cut 'mfotiii Quotidianis laboribus afiueti, etfi invalidi flntautfenes,
laboresix- infuetis^ robuftis juvenibus, coiifuetaexercitia
dant vali-. *
, quanivis aut
dosifoliti facilius
j ferunt:.quiaittvalidiifti fecerunt fibi, percoiifue-
tiott laiant tudinem laboris,
infirmos: ' nervos & mufculos duriores, quo ipfis
ab agitatione eorporis, interlaborandtim neceffaria, nerVi
nonita dolent, nec fpiritustarnfacilediffipantur; 'fedilh%
corpore duro& denfo retenti, defatigationemimpediunt.
Contra ii, qtii laboribtisnonfuiitaffueti,licet alioquifint
fobufti, teneros tamen & molles habent nervos, mufcu-
lolqtie laxos, unde per laborem nervi & aliae fentientes
partes ipfis facile dolent, fpiritufque copiofiffime per pa-
teiitiorespofosdiffipati, magnam defatigationemin ipfis
excitant.
%tres afyerie* Res dtirae & afperae moleftia afficiunt manus molliore
Itdantcutim illisverb.exfrequenti laboreinduratis,nullam
moUcm;non,,,
eutetedtas;
induratam. moleftiam contredtantibus amplius pariunt: quia hasle-
nius, illas y ehementitts 1110 vent.
Cj&& ingraiiti Mukorumciborum fapores & odores, iteni mtilti foni „
fint infoliti _fi fuerint hifotiti, funt ingrati; donec, nervis & reliquis
odor.es,-fapo-
res,foni. organorum partibus, quibus ea percipi folent, ex confhe-
tudinealiterteiiiperatis,grati aut faltem nonanipliusmo^
lefti evadant.
Confuetuioi Facultas intelligendi& vokndi exercitio augetur, otio
quid faciat torpefcit: quia dunr resfrequenter percipimus & dijudica-
in inteileilun
esr volun- mus, eademque cerebri veftigiafaepepercurrimus, &no-
titte. vae&firmioresin eo producuntur iffiagines ad cogitandum
neceflarise, ac conationfivefenforiumcommunefitexer-
citio
Cap.XII. P H Y S I C JE S. 3:0.5:-
citioifto agilius , porique cercbri ad fpiritus tranfinittendbs .
aptiores, ita ut mens imagines, quarumoperecQrdattir,;
imaginatur,perpendit,diiudieat,acvult, & facilius &fa>
pius percurrcre, intelledtiQriemqueae voltiiitatem, earum
auxilio melius peragere poflit.
Atquehincjamintelligimus,curres, non tantum vifas '<Cur• folitis ;
opiniones
& auditas; fed etiaffi philofophicas & religiofas opiniones, °{\
pertinacifetr
quafdaffl bonas, quafdam fflalas ex coiifttetudine jttdfce-|/
1
placeant, iti-
"foliu difyli-
.

mus: & quamvis faepe quammaxiffle faUaniur, nulla tamenkceant. «

rationea confueto noftro judieio abdttei queanius. Hoc e-
nim fit,quia rerum iftarumimagines nontatitum itt cerebro
exfiftunt, fed etiam notae rejedtionis yetapprobationis iis
fuht additae, & cerebro fortiter impreflie. His itaque.aniffib
rtirfus oblatis, res iftas nontantumpercipimus, fed niox,
etiamcitraullumaecuratiusexamen, inibetiamfi rationes
fifmx & validae in contrarium nonnunquam addantur, ea&
tamen magno aniniiimpetu,fecundumiilasn;otas,pertina-
citer vel approbemus vel rejlciamus. Ubi autem lohgotem-
pore a rerum recordarione, confideratione;,&judieia abfti-
nemus, imagines n.ullae novaeM ce.rebr opitiguntur, & quse
ibidem antea erantpi&a;, ex m.olili cerebro paulatim deleh-
tur, & nos , ad intelligendum aliterque; eogitandum , in-
eptiores evadimus.
Atque hinc jam etiam intelligimus cur tiniidi, peri- Curexp.eri-
(
, culorum
cttlorum confuetudine, fiantaudaces; & audaces:, loiigoyfecuritatis 1'
c
rerum tutarum ufu, evadant timidi: illi enim longo ifto')
confuetu-
dinehomines
ufu periculorum contemnendorum ; hi verb feeuritatisy ' fiantaudaces
amandae, notas fibi paulatimin cerebro acquiruiit, & fe-. yeltimidi.
^

cundum eas judicia fua inftituunt.

Atque itauniverfaePhyficaeFundamenta, btevi, quan-
Qjq tum
306 F U N t>. P H Y S I C E S. C.XII.
tufflpottii, fyftemate comprehenfa, & utili ac intelligibili,
utopinor, modo propofita, perprincipia noftra clara &
perfpicua, abfolvimus. Sictit autem, nullius confentientis
vel diffentientis habita rationejlibere id propofui, quod mi-
hi rationi maxime confentaneumfuit vifum: ita hic nemi-
ni aflentiendi vel diflentiendi legem praefigo; nec cuiquam,
aliterfentienti,meas opiniones fraudi efle,vel attribui,volo.
Si cui nonnulla hic placeant, gfatuni eft; quiagratificandi
animohaecfcripfimus. Sinquaedani,imbvetOmnia,difpli-
ceant,nequehoc eritingratum. NoviilludSamofatenfis:
C$vihi/ c* dvjpcmreiet &dxgjh»> e« vivftcfi
,
Jixt\' l av JuungZps, raS-" ttcgcnn yiKt»s,
Imb, ex Terentiano proyerbio, jam olim puer, didici,"
tot effe fententias , quot fiint homines. Nequc hoc mi-
rum. Cum eniminfinitapene temperatnentorum fint dif-
crimina quae judiciorum producuntdiverfitatem;innu-
,
merae etiamde rebus humanis judiciorum debent eiTedif-
fimilitudines. AtquehineveriflimececinitSatyricus:
Mill.ehominumJpecies,&rerumdiJ'colorufus:
Vellefuum cuiqueefi, nec voto vivituruno.
Diflentiatigiturquilibet; fedabfquc calumnia vel maledi-
centia. Neutra enim, quicquid praetexatur,ingenuosdecet;
& utraque, ut paffim docet experientia, in authores fuos,
cum dedecoris foenore, plerumqueredit. Diflentientesita-
que exfpedto: fed ntillos maledicos. Nunc Ledtor Arnice
Vive, vale. Si quid novijii reftius ifiis;
 Errata.
PAg. ii. lin. 18.pro ex C legeex B, vices,nuncinhunc, nuncin illummufculum
P.2i.l.Z3-pio EB, 1. G B. fluerepojfint, b<ec eft; quodpariclis iftim me-
P. 30.L28.pro commucat,1.comviunicat. diaftinipori,qttibm valvul<eift<e pr*fimt, ita
V. 37.L1.pro vafie .l.vafe. funtformati,ut eafororumpars; qu<ehval-
P. 3S* 1. 7. proinapertiiram D D, 1. in D'D vulis claudi poteft,fit latior, & in arSiorem
aperturam. ac tandemin arSiJfimam anguftiam,in alte-
P. 11j.L26.pro dentatie,!. denfit<e. ntm nervum definentem, paulatimarSetur.
P. 147.1. ult. pro duciintw ,1. ducuntur. +4tqtte Unc datur jfiritibnsa latiore pororum
P. 149.1.2.8.pro pomm, 1. pororum. parte in nervumoppofitum tranfiim facilis ;
P.IJ9. 1. 21. pro carotidum, arteriartim «balteriverbparie,qu<e cft anguftior.,dijfici-
1. carotidum arleriarum. lis aut mllnt.
P. 168.I. 13,pro »»m» 1. *«/?& P. 23p.L23.pro teno 1. tenfo.
P.200.1.10. pro H 1. if. P.241.L20. poftverbum mimofa&c. ad-
P.202.I. 8.pro flfl 1. II.
P.207.1.13. pro combium 1. cambium.
de ^inimal eft beftia vel homo,
P. 242.I. i.pio 132.L240.
Ibid. l.n.pro prtetervolmt, l.pr<etervo- P.2j6. fupra figuram pone V XX, ita
-
lant,inteBigipoteft. ut fupia fingulos ejus angulos fit una
P.22J.1. ij.pro #• 1. «*. litera.
P.23J.1.14. poft verbuxu convertant, ad- P. 262.L 17. pro tevigato 1. Xavigato.
datur hic articulus. P. 274.1. 10. ad margin. pro pag. IJ5.'
fattfaautem, cur,apertaaliqttA mediaftininer- Ieg.pag.2j6.
vorum parietis valvuls, JJiritvs pereamab P. 287. 1. 21. poft verbum apparet. adde
tma tanthm parte in altcrum mufculum , & Pravum) contra.
non eb ttMqueparteindifcriminttim,velper