Vous êtes sur la page 1sur 91

[CPD Classification 2.9.

41]
[SL Vol Up�s- ] [\z Up�s /] [\w I /]
[SL Page 001] [\x 1/]

Up�sakajan�la�k�ro.

Namo tassa bhagavato arahato samm�sambuddhassa.

Visuddha va��a� sugata� namitv�


Suva��ita� dhammacara�ca tena,
Tath� vimutta� ga�ama�ga�ehi
Up�sak�la�kara�a� karissa�.

Vatthuttaya� ye samup�sam�n�
Up�sakatta� abhisambhunanti,
Te bh�sayant� sara��diva���
Upasak�la�kara��ti vutt�.

Tesa� gu��na� jana bh�san�na�


Sand�pakatt� pana esa gantho,
Vi���hi saddatthasus�rato v�
Up�sak�la�kara�oti �eyyo.1

Yato nid�n�di kath� viy�nato


Nay�kulatt� pa�ipattisa�gaho,
Pur�tano sobhinav�vat�rina�
Na ki�ci p��eti jin�nusatthiya�.

�d�ya suttantarato'pi s�ra


Man�kula�d�ni kath�yate so,
Ma��hi nek�karasambhavehi
Chek� hi kubbanti kir��ase��ha�.

Iss�rivagga�ca nir�karitv�
Sodhetva vikkhepamala�ca samm�,
Saddh�dhan� s�dhujan� sapa���
Tamme nis�mentu pasassacitt�.

Tattha "up�sak�la�kara�a� karissa"nti ettha-up�sak� ala�karonti attabh�va� eteh�ti


= up�sak�la�kara��ti ye sara��dayo gu�� vutt�, te ca pana samm� adhis�l�d�na�

1 Neyyo

[SL Page 002] [\x 2/]

Vasena sakalabuddhavacanapariy�pann�tipi sutt�bhidhammavinayasa�kh�tesu t�su


pi�akesu b�hullena suttantapi�akapariy�pann�, tattheva d�ghanik�ya majjhimanik�ya
sa�yuttanik�ya a�guttaranik�ya khuddakanik�ya sa�kh�tesu pa�casu nik�yesu
khuddakanik�yapariy�pann�, tatthapi nava�ga� satthus�sana� t�hi pi�akehi
sa�ga�hitv� v�can�magga� �ropentahi pubb�cariyehi ye imin� maggena devamanuss�
up�sakabh�vena v� pabbajitabh�vena v� s�sana� otaranti tesa� s�sanot�rassa
maggabh�to yo khuddakap��ho vutto, visesato tattha pariy�pann�. Tattha ca vutt�na�
s�lasam�dhipa���d�na� gu��na� sara�attayameva yasm� 1 �di. Yasm�ca- "yato kho
mah�n�ma up�sako buddha� sara�a� gato hoti dhamma� sara�a� gato hoti sa�gha�
sara�a� gato hoti ettavat� kho mah�n�ma up�sako hot�"ti ca vutta�. Tasm�
sakalabh�t�na� dhara��riva sabbesampi up�sakagu��na� ratanattayameva pati��h�ti,

Pa�hama� t�vettha- "buddha� sara�a� gacch�mi, dhamma� sara�a� gacch�mi, sa�gha�


sara�a� gacch�mi"ti yadida� sara�agamana 2 sutta� vuccati. Tassa pana
attatthaparattha bhed�namatth�na� s�can�dito suttabh�vo veditabbo, tath� hesa
atth�na� s�canato ganthanato su��hu bhagavat� hitasukh�vahanak�rena
veneyyajjh�say�nulomena vuttatt�, sassamiva phala� atth�na� pasavanato, g�v� viya
tha��a� atthakh�rapagghar�panato, mahes� viya cakkavattigabbha� su��hu atthe
rakkha�ato, vikiritu� appad�na� pupphad�na� viya sutta� atthe sa�gahetv� vikiritu�
viddha�situ� appad�nato, athav�-gahetabb�panetabbassa pam��abh�ta� va��ak�suttamiva
gahetabb�panetabbassa atth�natthassa pam��abhutatt� c�ti suttanti vuccati.
Vutta�ca:-

"Atth�na� s�canato suvuttatotha s�danato


Sutt�na� suttasabh�gato ca sutta� suttanti vuccat�"ti.

Tampaneta� sutta� kena bh�sita�? Kattha bh�sita�? Kad� bh�sita�? Kasm� bh�sita�ti?
Vuccate, tena bhagavat� arahat� j�n�t� passat� samm�sambuddhena bh�sita�. Kattha
bh�sitanti, b�r�nasiya� isipatena migad�ye bh�sita�. Kad� bh�sitanti, �yasmante
yase saddhi� sah�yakehi arahatta� patte eka

1 Samm�. 2. Sara�� gamana.

[SL Page 003] [\x 3/]

Saddhiy� arahantesu bahujanahit�ya sukh�ya dhammadesana� karontesu bh�sita�. Kasm�


bh�sitanti, pabbajjattha�ca upasampadattha�ca bh�sita�, ett�vat� kena desitanti
�dayo pa�h�na su��hu p�ka�� honti, ap�ka�esu pana tesu
abhinav�namup�sakop�sikajan�na� ko bhagav� arah� n�ma koti �din� citte sa�sayo
uppajjati, sa�j�taka�kh�na� panetesampi p�mojja� nasiy�, asati ca p�tip�mojje
sara�a gamanavasena s�sanot�ro ca na siy�ti tesa� ka�kh�vicchedanattha�
pas�dajananattha�ca vitth�rato tadeva�ca veditabba�. Kena desitanti yo ito
kappasatasahass�dhik�na� catunna� asa�kheyy�na� matthake amara nagare sumedho n�ma
br�hma�akum�ro hutv� sabbasippesu nipphatti� patv� m�t�pitunnamaccayena
anekako�isa�kha� dhana� pariccajitv� isipabbajja� pabbajitv� hivavante vasanto
jh�n�bhi��a� nibbattetv� �k�sena gacchanto dipa�karadasabalassa sudassanavih�rato
rammanagarappavesanatth�ya magga� sodhiyam�na� disv� sayampi eka�padesa� gahetv�
tasmi� asodhiteyeva �gatassa satthuno att�na� setu� katv� kalele attharitv� satth�
sas�vaka sa�gho kalale anakkamitv� ma� akkamanto gacchat�ti nipanno, satth� na�
disv� "buddha�kuro esa an�gate kappasatasahass�dhik�na� catunna� asa�kheyy�na�
pariyos�ne gotamo n�ma buddho bhavissat�"ti vy�kara�ato tassa satthuno aparabh�ge
ko��a��o ma�galo sumano revato sobhito anomadass� padumo n�rado padumuttaro sumedho
suj�to piyadass� atthadass� dhammadass� siddhattho tisso phusso vipass� sikh�
vessabh� kakusandho kon�gamano kassapoti loka� obh�setv� uppann�na� imesampi
tev�satiy� buddh�na� santike laddhavy�kara�o dasap�ramiyo dasaupap�ramiyo
dasaparamattha p�ramiyoti samati�sa p�ramiyo p�retv� vessantarattabh�ve �hito
pa�havi� kampetv� mah�d�n�ni datv� puttad�ra� pariccajitv� �yupariyos�ne tusitapure
nibbattitv� tattha y�vat�yuka� �hatv� dasasahassacakkav��adevat�hi sannipatitv�:-

"K�loya� te mah�v�ra uppajja m�tukucchiya�,


Sadevaka� t�rayanto bujjhassu amata� pada"nti.

Y�cito pa�camah�vilokan�ni viloketv� tato cuto sakyar�jakule pa�isandhi� gahetv�


tattha mah�sampattiy�

[SL Page 004] [\x 4/]

Parihar�yam�no anukkamena bhadrayobbana� patv� tinna� ut�na� anucchavikesu t�su


p�s�desu devalokasiri� viya rajjasirimanubhavanto uyy�nak���ya gamanasamaye
anukkamena jinnavy�dhimatasa�kh�te tayo devad�te disv� sa�j�ta sa�vego nivattitv�
catutthav�re pabbajita� disv� s�dhu vata pabbajj�ti pabbajj�ya citta� upp�detv�
uyy�na� gantv� tattha divasa� khepetv� ma�galapokkhara��t�re nisinno kappakavesa�
gahetv� �gatena vissakammena devaputtena ala�katapa�iyatto r�hulakum�rassa
j�tas�sana� sutv� puttasinehassa balavabh�va� �atv� y�va ida� bandhana� na va��hati
t�vadeva na� chindiss�m�ti cintetv� s�ya� nagara� pavisanto:-

"Nibbut� n�na s� m�t� nibbuto n�na so pit�,


Nibbut� n�na s� n�r� yass�ya� �diso pat�"ti

Kis�gotamiy� n�ma pitucch�dh�t�ya bh�sita� ima� g�tha� sutv� aha� im�ya


nibbutapada� s�vitoti satasahassagghanaka� mutt�h�ra� omu�citv� tass� pesetv�
attano bhavana� pavisitv� sirisayane nipanno nidd�pagat�na� n��akitth�na�
vippak�ra� disv� nibbinnahadayo channena kanthaka� �har�petv� ta� �ruyha
channasah�yo dasasahassacakkav��adevat�hi parivuto mah�bhinikkhama�a� nikkhamitv�
anom�nad�t�re pabbajitv� anukkamena r�jagaha� gantv� tattha pi���ya caritv�
pa��avapabbatapabbh�re nisinno magadhara��� rajjena nimantiyam�no ta� pa�ikkhipitv�
�l�ra�ca uddaka�ca upasa�kamitv� tesa� samaya� viloketv� tattha nibbinno
chabbass�ni mah�padh�na� padahitv� vis�khapu��amadivase p�tova suj�tasaddh�ya
suj�t�ya dinnap�y�sa� nera�jar�ya nadiy� t�re paribhu�jitv� nadiy� suva��ap�ti�
pav�hetv� nad�t�re div�vih�ra� katv� s�ya�hasamaye sotthiyeta ti�ah�rakena dinna�
ti�a� gahetv� k�lena n�gar�jena abhitthutagu�o bodhima��a� �ruyha ti��ni
santharitv� "nat�vama� palla�ka� bhindiss�mi y�va me anup�d�ya �savehi citta�
vimuccat�"ti pa�i��a� katv� puratth�bhimukho nis�ditv� suriye anatthamiteyeva
m�rabala� vidhametv� pa�hamay�me pubbeniv�sa���a� majjhimay�me cut�pap�ta���a�
patv� pacchimay�me paccay�k�re sammasanto �n�p�na catuttha

[SL Page 005] [\x 5/]

Jjh�na� sam�pajjitv� tato vu��h�ya pa�casu khandhesu abhinivisitv� udayavyayavasena


samapa���salakkha��ni disv� y�va gotrabh���� vipassana� va��hetv� ariyamaggena
sabbakilese khepetv� aru�uggamane sabba��uta���a� pa�ivijjhitv� p�tivegena
"anekaj�tisa�s�ra"nti ud�na� ud�nesi, tena bhagavat� arahat� dasabaladh�rena
catuvesarajja vis�radena dhammar�jena dhammas�min� tath�gatena sabbadhammesu
appa�ihata����v�rena sabba��un� samm�sambuddhena bh�sita�, na s�vakehi na is�hi na
devat�hi, ettavat� kena desitanti aya� pa�ho vissajjito hoti.

Kattha bh�sitanti? Eva� ud�na� ud�netv� nisinnassa pana bhagavato etadahosi. Aha�
kappasatasahass�dhik�ni catt�ri asa�kheyy�ni imassa palla�kassa k�ra�� sandh�vi�,
aya� me palla�ko v�rapalla�ko ettha me nisinnassa y�va sa�kapp� na paripu��� na
t�ya ito vu��hahiss�m�ti anekako�isatasahassa sa�kh�t� sam�pattiyo sam�pajjanto
satt�ha� tattheva nis�di vimuttisukhapa�isa�ved�. Athekacc�na� devat�na� ajj�pi
t�van�na siddhatthassa pana kattabbakiccamatthi, palla�kasmi� �laya� na vijahat�ti
parivitakko udap�di. Atha satth� a��hame divase sam�pattito u��h�ya devat�na�
ka�kha� �atv� t�sa� ka�kh�vidhamanattha� �k�se uppatitv� yamakap��ih�riya� dassetv�
t�sa� ka�kha� vidhamitv� palla�kato �saka� p�c�nanissite dis�bh�ge �hatv� imasmi�
t�va me palla�ke sabba��uta���a� pa�ividdhanti catt�ri asa�kheyy�ni
kappasatasahassa�ca p�rit�na� p�ram�na� phal�dhigamana��h�nanti palla�ka�ceva
bodhirukkha�ca animisehi akkh�hi olokayam�no satt�ha� v�tin�mesi, ta� �h�na�
animisacetiya� n�ma j�ta�, atha palla�kassa ca �hita��h�nassa ca antar�
puratthimapacchimato �yate ratanaca�kame ca�kamanto satt�ha� v�tin�mesi, ta� �h�na�
ratanaca�kamacetiya� n�ma j�ta�. Tato pacchimadis�bh�ge devat� ratanaghara� n�ma
m�payi�su, tattha palla�kena nis�ditv� abhidhammapi�aka� visesato cettha
anantanayasamantapa��h�na� vicinanto satt�ha� v�tin�mesi, ta� �h�na�
ratanagharacetiya� n�ma j�ta�. Eva� bodhi sam�peyeva catt�ri satt�h�ni v�tin�metv�
pa�came satt�he bodhirukkham�l� yena ajap�lanigrodho tenupasa�kami, upasa�kamitv�
tatr�pi dhamma� vicinantoyeva vimuttisukha�ca pa�isa�vedento tasmi� ajap�lanigrodhe
satt�ha�

[SL Page 006] [\x 6/]

V�tin�mesi. Eva� apara� satt�ha� mucalinde nis�di, tattha nisinnamattasseva


bhagavato sakalacakkav��agabbha� p�retv� mah�ak�lamegho udap�di, tasmi�ca pana
uppanne mucalindon�gar�j� cintesi. Aya� mah� megho satthari mayha� bhavana�
pavi��hamatto uppanno, v�s�g�ramassa laddhu� va��at�ti so sattaratanamaya�
devavim�nasadisa� vim�na� nimminitu� samatthopi eva� kate na mayha� mahapphala�
bhavissati dasabalassa k�yaveyy�vacca� kariss�m�ti atimahanta� attabh�va� katv�
satth�ra� sattakkhattu� bhogehi parikkhipitv� upari mahanta� pha�a�katv� a��h�si,
bhagav� parikkhepassa anto mahante ok�se sabbaratanamaye ma��ape palla�ke upari ca
viniggilanta vividhasurabhikusumad�mavit�ne vividhasurabhigandhav�site
gandhaku�iya� viharantoviya vih�si. Eva� bhagav� satt�ha� tattha v�tin�metv�
apara�satt�ha� r�j�yatena nis�di, tatthapi vimuttisukha pa�isa�vediyeva, ett�vat�
sattasatt�h�ni paripu���ni, etthantare bhagavato neva mukhadhovana� na
sar�rapa�ijaggana� na nah�nakicca� ahosi, p�tisukheneva v�tivattesi, atha'ssa
sattasatt�hamatthake ek��apa���satime divase mukha� dhoviss�m�ti citta� upajji,
sakko dev�namindo �gadahar��aka� �haritv� ad�si, atha'ssa sakkoyeva n�galat�
dantaka��ha�ca mukhadhovanaudaka�ca ad�si, tato bhagav� dantaka��ha� kh�ditv�
anotattodakena mukha� dhovitv� tattheva r�j�yatanam�le nis�di, tasmi� samaye
tapassubhalluk� 1 n�ma dve v��ij� ��tis� lohit�ya devat�ya satthu �h�rad�ne
uss�hit� mantha�ca madhupi��ika�ca �d�ya patiga�h�tu bhagav� ima� �h�ra�
anukamp�y�ti satth�ra� upasa�kamitv� a��ha�su, bhagav� p�y�sapa�iggaha�adivase
devadattiyassa pattassa antarahitatt� na kho tath�gat� hatthesu patiga�hanti
kimahann�kho? Ima� patiga�heyyanti cintesi, athassa bhagavato ajjh�saya� viditv�
catuhi dis�hi catt�ro mah�r�j�no indan�lama�imaye catt�ro patte upan�mesu�, bhagav�
te pa�ikkhipi, puna muggava��asil�maye catt�ro upan�mesu�, bhagav� tesa�
catunnampidevaputt�na� anukamp�ya pa�iggahetv� ekabh�va� upanetv� tasmi� paccagghe
selamaye patte �h�ra� pa�iggahetv� paribhu�jitv� anumodanamak�si, te dve bh�taro
v��ij�

1 Tapassubhallik�.
2 Kimhinukho aha�.

[SL Page 007] [\x 7/]

Buddha�ca dhamma�ca sara�a� gantv� dve v�cik� up�sak� hutv� bhagavanta� �ha�su
kassad�ni bhante amhehi ajjapa��h�ya abhiv�dana� paccupa��h�na� k�tabbanti? Bhagav�
s�sa� par�mas�, kes� hatthe alliyi�su, ta� tesa� ad�si-ime tumhe pariharath�ti, te
kesadh�tuyo labhitv� amatenev�bhisitt� ha��hatu��h� bhagavanta� vanditv� agama�su.
Aparabh�ge tesu tapasso r�j�gaha� gantv� satthu dhammadesana� sutv� sot�pattiphale
pati��h�ya up�sakova ahosi, bhalliyo pana pabbajitv� vipassitv� cha�abhi��o ahos�ti
veditabba�.

A��hame pana satt�he puna pacc�gantv� ajap�la nigrodham�le nis�ditv� attan�


adhigatassa dhammassa gambh�rabh�va� paccavekkhantassa sabbabuddh�na� �ci��o
"adhigato kho my�ya� dhammo gambh�ro duddaso duranubodho santopa��toatakk�vacaro
nipu�o pa��itavedan�yo"ti paresa� dhamma� adesetuk�mat�k�rappatto vitakko udap�di,
atha brahm� sahampati dasabalassa cetas� ceto parivitakkama���ya "nassati vata bho
loko"ti v�ca� nicch�rento dasasahassa cakkav��abrahmaga�aparivuto
sakkasay�manantusitaparanimmitavasavatt�hi anugato pati��h�natth�ya pa�havi�
nimminitv� dakkhi�aj�numan�ala� puthuviya� nihantv� jalaj�lamakulasadisa�
dasanakhasamodh�nasamujjalama�jali� sirasi katv� "desetubhante bhagav� dhamma�
desetu sugato dhamma� santi satt� apparajakkhaj�tik� assava�ata� dhammassa
parih�yanti bhavissanti dhammassa a���t�ro, nanu tumhehi buddho bodheyya� ti��o
t�reyya� mutto mevoyya�:

"Ki� me a���tavesena dhamma� sacchikatenidha,


Sabba��uta� p�punitv� t�rayissa� sadevake"ti.

Patthana� karitv� p�ramiyo p�retv� sabba��ubh�vo pattoti ca, tumhehi dhamme


adesiyam�ne ko n�ma a��o dhamma� desessati kima��o lokassa sara�a� t��a� lena�
par�ya�a"nti evam�d�hi anekehi nayehi bhagavanta� dhammadesanattha� �y�ci, eva�
brahmun� �y�citadhammadesano buddhacakkhun� loka� oloketv� brahmuno ajjhesana�
adhiv�setv� "kassanukho aha� pa�hama� dhamma� deseyya"nti olokento �l�ruddak�na�
k�lakatabh�va� �atv� pa�cavaggiy�na�

[SL Page 008] [\x 8/]

Bhikkh�na� bah�pak�ratta� anussaritv� u��h�y�san� k�sipura� gacchanto antar�magge


upakena saddhi� mantetv� �s��hi pu��amadivase isipatane migad�ye pa�cavaggiy�na�
vasana��h�na� patv� te ananucchavikena samud�c�rena samud�carante sa��apetv�
a���ko��a��apamukhe a��h�rasa brahmako�iyo amat�p�na� p�yento dhammacakka�
pavattetv� tadetampi sutta� tattheva desesi, eva� b�r��asiya� isipatane migad�ye
bh�sita�, ett�vat� kattha bh�sitanti ayampi pa�ho vissajjito hoti.

Kad� bh�sitanti? Eva� pavattavaradhammacakko bhagav� pa�camiya� pakkhassa sabbepi


te pa�cavaggiye bhikkhu arahatte pati��hapetv� ta� divasameva yasassa kulaputtassa
upanissaya sampatti� disv� rattibh�ge nibbijjitv� geha� pah�ya nikkhanta� ehi
yas�ti pakkositv� tasmi�yeva rattibh�ge sot�pattiphala� punadivase arahatta�
p�petv� aparepi tassa sah�yake catupa���sajane ehibhikkhupabbajj�ya pabb�jetv�
arahatta� p�petv� eva� loke ekasa��hiy� arahantesu j�tesu vutthavasso pav�retv� te
bhikkh� �mantetv�:-

"Parattha� vattano attha� karont� pa�havi� ima�,


Vy�harant� manuss�na� dhamma� caratha bhikkhavo.

Viharatha vicittesu pabbatesu vanesuca,


Pak�sayant� saddhamma� lokassa satata� mama

Karont� dhamma d�teyya� vikhy�payatha bhikkhavo,


Santi atth�ya satt�na� subbat� vacana� mama.

Sabba� pidahathadv�ra� ap�y�naman�sav�,


Saggamokkhassa maggassa dv�ra� vivirath�sam�.

Desan�patt�d�n�hi karu��digu��lay�,
Vuddhi� saddha�ca lokassa abhiva��hetha sabbaso.

Gih�namupakaront�na� niccam�misad�nato,
Karotha dhammad�nena tesa� pacucpak�raka�.

Samussayatha saddhamma� desayant� isiddhaja�


Katakattabbakammant� parattha� pa�ipajjath�"ti

Eva� ovaditv� dis�su pesesi, eva� pesitesu bhikkh�su bahujanahit�ya sukh�ya lokassa
dhammadesana� karontesu bh�sita�, ett�vat� kad� bh�sitanti ayampi pa�ho vissajjito
hoti.

[SL Page 009] [\x 9/]

Kasm� bh�sitanti? Pabbajjattha�ca upasampadattha�ca bh�sita�. Ett�vat� kasm�


bh�sitanti ayampi pa�hovissajjitova hoti.

Evametesa� pa�h�na� vissajjanena vigataka�khatt� s�san�vat�ramicchant� yasm�


panetassa sara��gamanasuttassa:-

Vya�janatthamaj�nant� bh�vattha� n�vabujjhare,


Ta� samm� n�vabujjhant� muyhante pa�ipattiy�.

Tasm� buddha�ca dhamma�ca sa�gha�ca sara�a� iti,


Gacch�m�ti panetesamattham�do pava��iya.
Kammappayojana� ceva pabhed�di� phala� pana,
Pas�dajananatth�ya sakkacca� kathay�mahe.
Tattha vya�janato t�va buddhasaddassa bujjhit� sacc�n�ti = buddho, bodhet� paj�yati
= buddhoti �din� niddesanayena attho veditabbo, athav�-budhadh�tussa
j�gara�avikasanatthesupi pavattanato abujjhi sav�sana sammohanidd�ya accanta�
vigato buddhiy� vikasito c�ti v� buddho bhagav�ti vatthusabh�vadassanavibandhik�ya
avijj�sa�kh�tanidd�ya ariyamagga���ena sahav�san�ya samucchinnatt� tato accanta�
vigato paramarucirasirisobhaggasam�gamena vikasitamiva ca paduma�
aparimitagu�aga��la�katasabba��uta���asam�gamena vikasito vik�sanamanuppatto, tasm�
j�gara�avikasanatthavasenapi buddhoti vuccati. Atthato pana p�ramit�paribh�vito
sayambh���ena sahav�san�ya vigataviddhasta 1 niravasesakiles�
mah�karu��sabba��uta����di aparimeyyagu�aga��dh�ro bandhasant�no buddho. Vutta�
heta� chattam��avakavim�ne:-

"Yo vadata� pavaro manujesu


Sakyamun� bhagav� katakicco,
P�ragato balaviriyasama�g�
Ka� sugata� sara�attha mupeh�"ti.

Eva� buddhasaddassa vya�janattho bh�vattho va veditabbo. Dhammanti ettha


adhigatamagge sacchikatanirodhe yath�nusi��ha� pa�ipajjam�ne ca ap�yadukkhesu ca
apatam�ne katv� dh�ret�ti = dhammo, so pana atthato catunna� ariyamagg�na�
catunna�ca s�ma��aphal�na� nibb��assaca pariyattidhammassa ca vasena dasavidho ta�
dhammanti attho, vutta�heta� tattheva:-

1 Viddha�sita.

[SL Page 010] [\x 10/]

"R�ga vir�ga manejama soka�


Dhammamasa�khata mappa�ik�la�,
Madhuramima� pagu�a� suvibhatta�
Dhammamima� sara�atthamupeh�"ti.

Ettha hi k�mar�g�dibhedo sabbopi r�go, virajjati eten�ti r�gavir�goti maggo


kathito, ej�sa�kh�t�ya ta�h�ya antonijjh�nalakkha�assa ca sokassa taduppattiya�
sabbaso parikkhi�att� anejamasokanti phala� kathita�, kenaci paccayena asa�khatatt�
dhammamasa�khatanti nibb��a� vutta�, avirodhad�panato pana
atthavya�janarasasampannat�ya paka��hagu�avibh�vanato su��huvibhajitatt� ca
appa�ik�lanti �din� sabbopi pariyattidhammo kathitoti veditabbo, tattha ariyamagga
nibb���ni nippariy�yeneva ap�y�dito dh�ra�ato dhamm�, phalapariyattiyo pana
pariy�yena. Tath�hettha dh�ra�a� n�ma ap�y�dinibbattakilesaviddha�sana� ta�
ariyamaggassa kilesa samucchedan�ya nibb��assa ca �lambanabh�vena tassa
tadatthasiddhihetut�y�ti ubhinnampi nippariy�yato labbhati na itaresu, itaresu pana
ariyaphalassa maggena samucchinnakiles�na� pa�ippassaddhikiccat�ya
magg�nugu�appavattito pariyattidhammassa ca tadadhigamahetut�y�ti ubhinnampi
pariy�yato labbhat�ti sabbesampi tesa� dhammasaddavacan�yat� veditabb�, eva�
dhammasaddassapi saddattho ca bh�vattho ca veditabbo.

Sa�ghanti ettha ariyena di��his�las�ma��ena sa�hato gha�itoti = sa�gho, tehi tehi


maggaphalehi kilesadarath�na� samucchedapa�ippassambhanavasena sammadeva gh�titatt�
sa�ghoti a��haariyapuggalasam�ho vuccati, vuttampiceta� tasmi��eva:-

"Yattha ca dinna mahapphalam�hu


Catusu sucisu purisayugesu,
A��ha ca puggala dhammadas� te
Sa�ghamima� sara�atthamupeh�"ti.

Pothujjanikasa�ghass�pi pubbabh�gapa�ipad�ya �hitatt� purimacetan� viya d�ne


ettheva sa�gaho da��habbo, yo pi hi ki�c�pi ariyena di��his�la s�ma��ena asa�hato,
n�y�nikapakkhiyena pana pothujjanikena sa�hatatt� dakkhi�eyyapa�ip�taraho
sa�ghoyev�ti veditabbo, eva� sa�ghasaddass�pi ubhayattho veditabbo, ta� sa�gha�.

[SL Page 011] [\x 11/]

Sara�anti ettha hi�sat�ti sara�a�, sara�agat�na� teneva sara��gamanena bhaya�


sant�sa� dukkha� duggatipariklesa� hi�sati vin�setiti attho, visesato pana
"sampannasil� bhikkhave viharath�"ti �din� hite niyojanena, "p���tip�tassakho
p�pako vip�ko abhisampar�yo"ti �din� anatthanivattanena ca buddhopi satt�na� bhaya�
hi�sat�ti sara�a�, bhavakant�rato uttara�ena, assasad�nena ca dhammopi satt�na�
bhaya� hi�sat�ti sara�a�, d�nap�janavasena upan�tasakkar�na�
vipulaphalapa�il�bhakara�ato sa�ghopi satt�na� bhaya� hi�sat�ti sara�anti
buddh�dika� ratanattaya� sara�anti veditabba�. Keci pana "kammassak� m�nava satt�
kammad�y�d� kammayoni kammabandhu kammapa�isara��"ti vacanato idha sattassa attan�
kata� ap�yabhaya bha�jaka� kusalameva sara�a�, vatthuttayampana sara�ass�ramma�att�
upac�re�a sara�anti vuccat�ti vadanti, eva� hi sati sabbesampi kusalakamm�na�
sara�abh�vappasa�gato yo koci kusalacittasama�g�, so sabbo sara�agato n�ma
bhaveyy�ti atippasa�gato titthiy�dinampi sara�agatabh�vo p�pu��t�ti, tadayutta�,
ath�pi vadeyyu�-buddh�divatthugatacittappas�dehi eva sara��gamana pa�il�bho hoti,
tath� ca sati vera�jabr�hma��dayo bhagavato kittisadda� sutv� "s�dhu kho pana
tath�r�p�na� arahata� dassana"nti �din� cittappas�dakara�ak�le eva sara�agat�
bhaveyyunti, tampi na yutta�, te pana bhagavato santike dhamma� sutv�va sara�agat�,
tasm�:-

"Tumhehi kicca� �tappa� akkh�t�ro tath�gat�,


Pa�ipann� vimuccanti jh�yino m�rabandhan�"ti.

Vuttatt�-pa�ipattisah�ya� vatthuttayameva sara�anti ni��hamettha gantabbanti. Eva�


sara�asaddass�pi saddattho bh�vattho ca veditabbo.

Gacch�m�ti etassa pana bhaj�mi sev�mi payirup�s�m�ti attho, bhajanasevana


payirup�san�na� pana tesa� gamanakiriy� pa�ibaddhatt�, atha v� yesa� dh�t�na� gati
attho buddh�pi tesa� atthoti, j�n�mi bujjh�m�ti v� attho veditabbo. Ettha buddha�
sara�anti dve n�mapad�ni, gacch�m�ti ekameva �kkhy�tapada� aya�ca gamisaddo
n�sadd�dayo viya na dvikammako, kasm�? Aja� g�ma� net�ti �disu viya gamanakiray�ya
kammadvayabh�vato, tasm� buddhanti �di gantabbaniddeso, sara�anti gamanakiray�ya

[SL Page 012] [\x 12/]

K�ra�aniddeso, itisaddo luttaniddi��ho, so ca hetu atthoti veditabbo. Eva�ca katv�


"buddha� sara�a� gacch�m�"ti vutte buddha� sara�anti gacch�m�ti vutta� hoti, attho
pana yato buddho, me sara�a� aghassa gh�t� 1 hitassa ca vidh�t� tato ta�
attaniyy�tan�divasena gacch�mi bhaj�mi sev�mi payirup�s�mi j�n�mi bujjh�m�ti c�ti
eva� da��habbo. Tath� dhamma� sara�anti �disupi yojetv� attho veditabbo. Yo pana
vadeyya buddh�disadd�na� sara�asaddassa ca sam�n�dhikara�abh�vato pubba� disa�
gacchat�ti �disu viya buddha� sara�a� bh�ta� gacch�m�ti �din� vin�va
itisaddakappana� yath�va �hit�ya p��iy� attho veditabboti, tassa pa�ihata cittopi
buddh�dayo upasa�kamanto tisara�agato n�ma siy�, ya� hi buddh�d�hi visesita�
sara�a�, tamevesa gatoti, a��e vadanti iha buddha� sara�a� gacch�m�ti dvinna�
kammapad�na� dissanato gamisaddassa ca dikammakatt�bh�vato payog�raho saddo
payuttoti vi���yati. Tasm� buddha� �ramma�a� katv� sara�a� gacch�mi pas�da�
gacch�m�ti attho da��habboti. Tesa� he��h� vuttanayena
attasa�niyy�tan�d�namasambhav� yena kenaci cittappas�damattena sara�agato n�ma
siy�ti purimako eva attho pa�ipajjitabboti, eva� buddha� sara�a� gacch�m�ti
�dikassa sara��gamanasuttassa vya�janattho bh�vattho ca sabbath� veditabbo.

Kammappayojananti ettha bhagav� hi pa�hamameva pabbajitar�pa� disv� tattha


sa�j�tapemo abhinikkhamitv� bodhipalla�kam�ruyha samadhigata catusaccadhammo
buddhabh�vamanuppattoti v� bhagavato aparabh�gepi buddhadhammasa�gharatan�na�
samadhigatassa sa�gharatan�dh�natt� v� pa�ilomakkamenapi sara�agamana mu�cita� viya
dissati, kasm�? T�vettha bu�ova sara�abh�vena vutto, netareti, ki�cettha-
sabbadhammesu appa�ihata����v�re�a sabba��un� samm�sambuddhenava imin�nulomakkamena
desitanti. Apica- tesu sabbasatt�na� aggoti katv� sabbapa�hama� buddho vutto
tappabhavatt� tadanantara� dhammo, tad�dh�rakatt� ante sa�gho ca vutto. Atha v�
sabbasatt�na� hite viniyojakoti katv� pa�hama� buddho, sabbasattahitatt�
tadanantara� dhammo, hit�dhigam�ya pa�ipanno adhigatahitoti katv� ante sa�gho
sara�abh�vena vavatthapetv� pak�sito. Tath�hi-lokase��hatt� pu��acando viya buddho,
canda

1 Aghassat�t�. Aghassagh�tet�.

[SL Page 013] [\x 13/]

Kira�anikaro viya tena desito dhammo, pu��acandakira�asamupp�ditabhil�do loko viya


sa�gho. Tath� b�lasuriyo viya buddho, tassa ra�sij�lamivava vuttappak�ro dhammo.
Tena tirobh�vitandhak�ro loko viya sa�gho. Vanad�hakapuriso viya buddho, vanadahana
aggi viya kilesavanadahano dhammo, da��havanatt� khettabh�to 1 viya bh�mibh�go
da��hakilesatt� pu��akkhettabh�to sa�gho. Mah�megho viya bu�o, salilavu��hi viya
dhammo, vu��hin�p�t�pasamitare�u viya janapado upasamita kilesare�uko 2 sa�gho,
sus�rathi viya buddho, assaj�n�yavinayan�p�yo viya dhammo, suvin�tass�j�n�yasam�ho
viya sa�gho. Sabbadi��hisalluddhara�ato sallakatt� viya buddho salluddhara�up�yo
viya dhammo, samuddha�asallo viya jano samuddha�adi��hisallo sa�gho.
Mohapa�alasamupp��anato v� sal�k� viya buddho, pa�alasamupp��an�p�yo viya dhammo,
samupp��itapa�alo viya vippasannalocano jano samupp��itamohapa�alo
vippasanna���alocano sa�gho. S�nusaya�kilesavy�dhihara�asamatthat�ya kusalo vejjo
viya buddho, samm�payuttabhesajjamiva dhammo, bhesajjupabhogena samupasantavy�dhi
viya janasamud�yo samupasantakilesavy�dh�nusayo 3 sa�gho. Athav� sudesako 4 viya
buddho, sumaggo viya khemantabh�mi viya ca dhammo, ta� magga� pa�ipanno
khemamaggabh�mippatto viya ca janasam�ho sa�gho. Sun�ciko viya buddho, n�v� viya
dhammo, t�ya p�rappatto viya satthikajano sa�gho. Himav� viya buddho,
tappabhavosadhamiva dhammo, osadhopabhogena nir�mayo jano viya sa�gho. Dhanado viya
buddho, dhanamiva dhammo, yath�dhipp�yaladdhadhano jano viya samm�laddhaariyadhano
sa�gho. Nidh�dassako viya buddho, nidhi viya dhammo nidhippatto viya jano sa�gho.
Apica- abhayado viya v�rapuriso 5 buddho, abhayamiva dhammo, sampatt�bhayo viya
jano accantapatt�bhayo sa�gho. Ass�sako viya buddho, ass�so viya dhammo,
assatthajano viya sa�gho. Sumitto viya buddho, hitupadeso viya dhammo, hit�nuyogena
pattasadattho viya jano sa�gho. Ratan�karo viya buddho. Ratanas�ro viya dhammo,
ratanas�r�pabhog� viya jano sa�gho. R�jakum�ranah�pako viya buddho, nah�nasalila� 6
viyadhammo, sunah�tar�jakum�ravaggo viya saddhammasalilasin�to sa�gho. Ala�k�ra

1 Khemantabh�to. 2 Kilesare�u. 3 Vyasan�nusayo. 4 Sudesiko.


5 Puriso 6 sin�nasalila�.

[SL Page 014] [\x 14/]

K�rako viya buddho, ala�k�ro viya dhammo, ala�katar�japuttaga�o viya dhamm�la�kato


sa�gho. Candanarukkho viya buddho, tappabhavacandanamiva dhammo, candan�pabhogena
santapari��ho viya jano saddhammaparibhogena accantasantapari��ho sa�gho.
Dhammad�yajjasampad�nato pit� viya buddho, d�yajja� viya dhammo, d�yajjaharo
puttavaggo viya saddhammad�yajjaharo sa�gho. Vikasitapadumo viya buddho, tappabhava
madhu viya dhammo, tadupabhog� madhukaraga�o viya sa�ghoti. Eva� sabbasatt�na�
hitapa�ipattik�ra�att� sabbapa�hama� buddho, sabbasattahitatt� tadanantara� dhammo,
hit�dhigam�ya pa�ipannatt� tadanantara� sa�gho ca sara�abh�vena vuttoti. Eva�
kammappayojana� veditabba�.

Id�ni pabhed�nanti ettha sa�gahitapabhedasa�kilebhedesu pa�hama� t�va sara�a�


sara��gamana� sara�agatoti aya� pabhedo veditabbo. Tattha sara�a� vuttanayameva.
Sara��gamana� n�mayena cittupp�dena et�ni me t��i ratan�ni sara�a� par�yananti
gacchati bhajati sevati payirup�sati so tappas�da taggarukat�hi
vigatavidhastakileso tappar�yanat�k�rappavattacittupp�do. Sara�agato n�ma ta�
sama�g�puggaloti veditabbo. Tattha buddha�sara�anti imehi dv�hi padehi sara�ameva
niddi��ha� gacch�m�ti imin� pana sara��gamanasa�kh�to cittupp�do ta� sama�gi
puggalo ca niddi��ho cittupp�d�dh�natt� gamanakiray�ya cittupp�dassa ca
puggal�dhi��h�natt�. Tadeta� sara��gamana� lokuttaralokiyavasena duvidha�. Tattha
lokuttarasara��gamana� di��hasacc�na� maggakkha�e kilesasamucchedakatt�
�lambanavasena nibb���ramma�a� hutv� ratanattaye aveccappas�dena siddha� hoti.
Lokiyasara��gamana� pana puthujjan�na� sara��gamanopakkilesavikkhambhanena
buddh�digu��ramma�a� hutv� nippajjati. 1 Ta� atthato ratanattayasaddh�pa�il�bho
saddh�m�lika samm�di��hi ca hoti. Tattha saddh�pa�il�bho m�t�d�hi uss�hitad�rak�na�
viya anavadh�ritagu��na� ���avippayuttacittena pas�dakara�o da��habbo. Samm�di��hi
pana di��hijjukammameva, vutta�ca:-

"Sabb�nussati pu��ca pasa�s� sara�attaya�


Yanti di��hijjukammasmi� sa�gaha� natthi sa�sayoti."

[SL Page 015] [\x 15/]

Ta� paneta� lokiyasara��gamana� bhagavato att�na� pariccaj�mi, dhammassa sa�ghassa


att�na� pariccaj�mi pariccatto yeva me att� pariccatta� yeva me j�vita�
j�vitapariyantika� buddha� sara�a� gacch�mi buddho me sara�a� t�na� lena�
par�yananti eva� attasa�niyy�tanenav�-"satth�ra�ca vat�ha� passeyya�,
bhagavantameva passeyya� sugata�ca vat�ha� passeyya� bhagavantameva passeyya� samm�
sambuddha�ca vat�ha� passeyya� bhagavantameva passeyya"nti imin� vacanakammena
mah�kassapatther�d�na� viya sissabh�v�pagamanena v�:-

"So aha� vicariss�mi g�m�g�ma� pur�pura�


Namassam�no sambuddha� dhammassa ca sudhammata"nti.

Eva� �lavak�d�na� sara��gamanamiva tappar�yana bh�vena v�-"atha kho


brahm�yubrahma�o u��h�y�san� eka�sa� uttar�sa�ga� karitv� bhagavato p�desu siras�
nipatitv� bhagavato p�d�ni mukhena ca paricumbati, p���hi ca parisamb�hati n�ma�ca
s�ceti-"brahm�yu aha� bho gotama br�hma�o brahm�yu aha� bho gotama br�hma�o"ti eva�
pa�ip�tavasena v� sijjhati. Tasm� sara�a� gacchantena up�sakena v� up�sik�ya v�
ajja �di� katv� aha� att�na� buddhassa niyy�temi dhammassa sa�ghass�ti eva�
buddh�d�na� attapariccajanavasena v�, ajja �di� katv� aha� buddhapar�yano
dhammapar�yano sa�ghapar�yano itima� dh�reth�ti eva� tappar�yana bh�vena v�, ajja
�di� katv� aha� buddhassa antev�siko dhammassa sa�ghassa iti ma� dh�reth�ti eva�
sissabh�v�pagamanena v�, ajja �di� katv� aha� abhiv�dana� paccu��h�na� a�jal�kamma�
s�m�cikamma� buddh�d�na� yeva ti��a� vatth�na� karomi iti ma� dh�reth�ti eva�
buddh�disu paramanipacc�k�re�av� sara�a� gantabba�. Yampana ajjatan� buddha�
sara�a� gacch�mi dhamma� sara�a� gacch�mi sa�gha� sara�a� gacch�m�ti �cariyehi
vuttavacanamanukaronto saya� v� bodhicetiyapa�im�d�na� a��atarasmi� garu��h�n�ye v�
a��asmi� v� yattha katthaci sara�a� gacchanti, tepi tesa� yeva catunna� �k�r�na�
a��ataravasena gacchant�ti veditabb�. Keci pana m�tuniyuttasara��gamanena saddhi�
pa�calokiyasara��gaman�n�ti vadanti, tampana kucchigatad�rakassa m�tuvacanena
sara��gamana� "sabbaloko paracitto na acittako"ti vacanavirodhato s�lasamath�disu
atippasa�gato ca ayutta� viya dissati, vic�retv� gahetabba�. Tattha
��tibhay�cariyadakkhi�eyyavasena catubbidhesu pa�ip�

[SL Page 016] [\x 16/]

Tesu dakkhi�eyya pa�ip�teneva sara��gamana� hoti, na itarehi se��havaseneva hi


sara�a� gayhati, se��havaseneva bhijjati, tasm�-s�kiyo v� koliyo v� buddho amh�ka�
��takoti vandati, agahitameva hoti sara�a�, yo v� sama�o gotamo r�jap�jito
mah�nubh�vo avandayam�no anatthampi kareyy�ti bhayena vandati agahitameva hoti
sara�a�, yo hi bodhisattak�le bhagavato santike ki�ci uggahita� saram�no buddhak�le
ca:-
"Ekena bhoge bhu�jeyya dv�hi kamma� payojaye,
Catuttha�ca nidh�peyya �pad�su bhavissat�"ti

Evar�pa� 1 anus�sani� uggahetv� �cariyoti vandati, agahitameva hoti sara�a�, yo


pana-aya� loke aggadakkhi�eyyoti vandati teneva gahita� hoti sara�anti eva�
sara��gamanappabhedo veditabbo.

Sa�kilesesu pana-lokuttarasara��gamanassa natthi sa�kileso, lokiyasara��gamanassa


tu, a����a� sa�sayamicch����dayo sa�kiles�, yena ta� na mah�jutika� hoti, na
mah�vipph�ra�, tattha a����a� t�su vatthusu gu��vacch�dakasammoho, sa�sayo buddho
nukho na nukhoti �dinayappavatt� vicikicch�, micch���a� tesa� yeva gu��na�
agu�abh�vato parikappanena vipar�tag�ho, �disaddena pana an�daraag�rav�dayo
sa�gahit�ti eva� sa�kileso veditabbo.

Bhedato pana lokuttarasara��gamanassa natthi bhedo, nahi bhavantare pi ariyas�vako


a��a� satth�ra� uddisati, yath�ha-"a��h�nameta� bhikkhave anavak�so ya�
di��hisampanno puggalo a��a� satth�ra� uddiseyy�"ti lokiyasara��gamanassa pana
duvidho pabhedo s�vajjo anavajjoca, tattha s�vajjo ani��haphalo, a��asatth�r�disu
attasa�niyy�tanena v� tappar�yanat�ya v� sissabh�v�pagamanena v� pa�ip�tena v�
hoti, tattha yad� a��asmi� satthari tadupadi��he dhamme tappa�ipannesu ca s�vakesu
satthudhammasa�gh�na� gu�avasena okappetv� attasanniyy�tana� karoti, tad�
attasanniyy�tanena sara�abhedo, yad� pana gu�avasena anokappetv� issar�disu a��esu
v� yena kenaci k�ra�ena att�na� sanniyy�teti natthi tad� sara�abhedo,
tappar�yanat�yapi gu�avasena okappetv�

1 Evar�pi�.

[SL Page 017] [\x 17/]

Yad� tappar�ya�o hoti tad�va sara�abhedo, sissabh�v�pagamanenapi yad� gu�avasena


okappetv� sissabh�va� gacchati tad� sara�abhedo, yad� pana kamm�yatan�d�na�
ugga�hituk�mo sissabh�va� upagacchati, natthi tad� sara�abhedo. Pa�ip�tepi yad�
dakkhi�eyyavasena pa�ip�ta� karoti tad�ca sara�abhedo, tato a��atitthiyesu
pabbajitampi ��tako me ayanti vandato sara�a� na bhijjati, pageva pabbajita�, tath�
r�j�na� bhayavasena vandato, so hi ra��hap�jitatt� avandiyam�no anatthampi
kareyy�ti, tath� ya�ki�ci sippa� sikkh�paka� titthiyampi �cariyo me ayanti vandato
na bhijjati, tath� a��ena b�husacc�din� gu�ena sambh�vetv� pa�ip�tentass�pi
nattheva sara�abhedo, tattha anavajjo avip�katt� aphalo, so panesa
agahitak�laparicchedassa sara��gamanassa j�vitapariyantatt� cutikkhandh�na�
nirodhasamak�loti mara�ena hoti, satipi mara�ato sara�abhedo upar�parij�tiya�
sucaritassa k�ra�abh�vato so visesabh�g� eva hoti, tasm� yo koci ito bahiddh� a��o
buddho dhammo sa�gho v� atth�ti pam��avasena attaniyy�tan�di� katv� ga�h�ti,
gahitakkha�e sara�a� bhijjat�ti gahetabba�, ettha ya� pana gahitak�laparicchedassa
paricchinnak�lato uddha� appavattati natthi tattha bhedavoh�ro,
k�lapariyantas�l�na� paricchinnak�lato uddha� appavattiya� viy�ti pa�ipattisa�gahe
vutta�, sara�ato sara�abhedassa a��hakath�yameva anavajjabhedoti bhedavoh�rassa
vuttatt� s�vajjabheda� sandh�ya na vuttanti gahetabbanti, eva� sara�abhedo
veditabbo.

Eva� abhinnasara�assa lokuttaralokiyavasena duvidha� hoti sara�aphala�, tesu


lokuttarasara��gamanaphala� t�va duvidha� hoti vip�kaphal�nisa�saphalavasena,
tattha catt�ri s�ma��aphal�ni vip�kaphala�, va��adukkhassa anupp�danirodho
�nisa�saphala� tattha:-

Lokuttarena munin� lokuttaramit�rita�,


Tadeta� phalamasmi� ko na mun� va��ayissati.

Va��eyya ta� pa�ibalo yadi lokuttara� phala�,


Sak�l�gamato yeva savisesa� pak�saye.

Tatth�pi rasita� v�ri nidhino bindumattaka�,


Vibh�veti rasa� yasm� catus�garasambhava�.

[SL Page 018] [\x 18/]

Tato vi��lagambh�rapi�akattayadhammato,
Kath�s�ra� sam�d�ya d�pentonuttara� phala�.

Jambukena ca therena aggidatt�dikehi ca,


Laddha� phala� pavakkh�mi sanid�na� su�otha na�.

So kira jambukatthero purimabuddhesu kat�dh�k�ro tattha tattha bhavesu pu���ni


upacinanto tissabhagavato k�le kulagehe nibbattitv� vi��uta� patto satthu
samm�sambodhi� saddahanto bodhirukkha� vanditv� vijanena p�jesi, so tena
pu��akammena devamanussesu sa�saranto kassapassa bhagavato k�le kulagehe
nibbattitv� vi���ta� patto s�sane pabbajitv� a��atarena up�sakena k�rite �r�me
�v�siko hutv� viharati tena upa��hiyam�no, athekadivasa� eko kh���savatthero
l�khac�varadharo kesa oh�ra�attha� ara��ato g�m�bhimukho �gacchati, ta� disv� so
up�sako iriy�pathe pas�ditv� kappakena kesamass�ni oh�retv� pa��tabhojanena
bhojetv� sundar�ni c�var�ni datv� idheva bhante vasath�ti vas�pesi, ta� disv�
�v�siko iss�maccherapakato kh���savatthera� �ha-"bhikkhu imin� p�p�p�sakena
upa��hiyam�nena eva� idha vasantena a�gulikehi kese lu�citv� acelena hutv�
g�thamutt�h�rassa j�vita"nti. Eva�ca pana vatv� t�vadeva vaccaku�i� pavisitv�
p�y�sa� va��hento viya hatthena g�tha� va��hetv� y�vadattha� kh�di, mutta�ca pivi,
imin� niy�mena y�vat�yuka� �hatv� k�la� karitv� niraye patitv� puna g�tamutt�h�ro
vasitv� tasseva kammassa vip�k�vasesena manussesu uppannopi pa�caj�tisat�ni
niga��ho hutv� g�thabhakkho ahosi, puna imasmi� buddhupp�de manussa yoniya�
nibbattam�nopi ariy�pav�dabalena duggatakule nibbattitv� tha��a� v� kh�ra� v�
sappi� v� p�yam�no ta� cha��hetv� muttameva pivati, odana� bhojiyam�no ta�
cha��hetv� g�thameva kh�dati, eva� g�thamuttaparibhogena va��hento vayappattopi
tadeva paribhu�jati, manuss� tato v�retumasakkonto pariccaji�su, so ��takehi
pariccajanto naggapabbajja� pabbajitv� na nah�yati, rajo jalladharo kesamass�ni
lu�citv� a��e iriy�pathe pa�ikkhipitv� ekap�dena ti��hati nimanta�a� na s�diyati
m�sopav�sa� adhi��h�ya pu��atthikehi dinnabhojana� m�se m�se ekav�ra� kusaggena
gahetv� div� jivhaggena lehati rattiya� pana allag�thaka� sapp��akanti akh�ditv�

[SL Page 019] [\x 19/]

Sukkhameva kh�dati, eva� karontassa pa�capa���savass�ni v�tivatt�ni, mah�jano


mah�tapo paramappicchoti ma��am�no tanninno tappono ahosi, atha bhagav� tassa
hadayabbhantare gha�e pad�pa� viya arahatt�panissaya� pajjalanta� disv� sayameva
gantv� dhamma� desetv� sot�pattiphale pati��hapetv� ehibhikkhupasampad�ya
laddhupasampada� vipassana� ussukk�petv� arahatte pati��h�pesi, ayamettha sa�khepo,
vitth�ro pana dhammapade- "m�se m�se kusaggen�"ti g�th�va��an�ya vuttanayena
veditabbo arahatte pana pati��hito parinibb��ak�le �dito micch�pa�ipajjitv� samm�
sambuddha� niss�ya s�vakena adhigantabba� may� adhigatanti dassento:-

"Pa�capa���savass�ni rajojallamadh�rayi�,
Bhujanto m�sika� bhatta� kesamassu� alocayi�.

Ekap�dena a��h�si� �sana� parivajjayi�,


Sukkhag�th�ni ca kh�di� uddesa�ca na s�dayi�.

Et�disa� karitv�na bahu� duggatig�mina�,


Vuyham�no mahoghena buddha� sara�am�gami�.

Sara��gamana� passa dhammassa ca sudhammata�,


Tisso vijj� anuppatto kata� buddhassa s�sana"nti

Im� catasso g�th� abh�si, iti so im�hi g�th�hi pa�c�dhik�ni pa���savass�ni


naggapabbajj�pagamanena nah�panapa�ikkhepato sar�re lagga� �gantukare�usa�kh�ta�
raja� sariramalasa�kh�ta� jalla�ca k�yena dh�ritv� lokava�canattha� m�sopav�siko
hutv� rattiya� g�tha� kh�danto pu��atthikehi dinnabhojana� m�se m�se ekav�ra� div�
jivhagge �hapanavasena bhu�jitv� t�disa� ch�rik�pakkhepena sithilam�la� kesamassu�
a�gul�hi lu�c�petv� sabbena sabba� �sanasa�kh�ta� nisajja� parivajjetv� ubho hatthe
ukkhipitv� ekeneva p�dena ti��hanto nimanta�a� uddissaka�a� v� nas�diya� viharanto
evar�pa� vip�k�nibbattaka� duggatig�mina� bahu p�pakamma� purimaj�tisuceva idhe ca
upp�detv� k�mogh�din� mahat� oghena visesato di��hoghena ap�yasamudda� pati
�ka��hiyam�no t�disena pu��akammacchiddena kicchena manussattabh�va� labhitv� id�ni
pu��abalena buddha� sara�anti gantv� samm�sambuddho bhagav�ti aveccappas�dena
satthari pas�di�, �yatanagata� mama sara��gamana� passa nibb��adhammassa ca
sudhammata�,

[SL Page 020] [\x 20/]

Yad�ha� tath� micch�pa�ipannopi ekov�deneva satth�r� sabbadukkhakkhayasa�kh�ta�


nibb��a� samp�pitoti dasseti:

"Eva� anekagu�ara�si samujjalanta�


Veneyyajantukumud�ni vik�sayanta�
T�popasantikara�a� sara�antimeta�
Santatthiko tibhuvane na bhajeyya ko v�"ti.

Aggidattopi n�ma s�vatthiya� mah�kosalara��o purohito, so ra��� pasenad�kosalena


pitari k�lakate amh�ka� pitu purohitoti g�vena tasmi��eva �h�ne �hapetv�
paccuggamanasam�n�san�d�hi sambh�vana� kar�yam�no eva� cintesi-aya� r�j� mayi
ativiya g�rava� karoti. Na kho pana r�j�na� niccak�lameva citta� gahetu� sakk�
sam�navassenahi saddhi� rajjasukha� n�ma sukha� hoti aha�camhi mahallako pabbajitu�
me yuttanti, so r�j�na� pabbajja� anuj�n�petv� satt�hena sabba� attano dhana�
d�namukho vissajjetv� b�hirakapabbajja� pabbaji, ta� niss�ya dasapurisasahass�ni
anupabbaji�su, so tehi saddhi� a�gamagadh�na�ca kurura��hassa ca antare v�sa�
kappetv� tesa� 1 ov�di deti-t�t� yassavo k�mavitakk�dayo uppajjanti so nadito 2
ekeka� v�luk�pu�a� �haritv� imasmi� �h�ne okirat�ti, te s�dh�ti pa�issu�itv�
k�mavitakk�d�na� uppannak�le tath�kari�su, aparena samayena mah�v�luk�r�si ahosi,
ta� ahicchatto n�ma n�gar�j� pariggahesi, a�gamagadhav�sino ca kurura��hav�sino ca
m�se m�se tesa� mahanta� sakk�ra� �haritv� 3 d�na� denti, athesa� aggidatto ima�
ov�da� ad�si-pabbata� sara�a� y�thavana� sara�a� y�tha �r�ma� sara�a� y�tha rukkha�
sara�a� y�tha eva� sabbadukkhato muccissath�ti, attano antev�sikepi imin� ov�dena
ovadati, bodhisattopi kat�bhinikkhama�o samm� sambodhi� patv� tasmi� samaye
s�vatthi� niss�ya jetavane viharanto pacc�sak�le loka� olokento aggidattabrahma�a�
saddhi� antev�sikehi attano ���aj�lassa anto pavi��ha� disv� sabbepime arahattassa
upanissayasampann�ni �atv� s�ya�hasamaye mah�moggall�natthera� �ha-moggall�na ki�
na passasi aggidattabr�hma�a� mah�jana� atitthe pakkhand�penta�? Gaccha tesa�
ov�da� deh�ti, bhante bahu ete ekakassa mayha� avisayh�,sace tumhepi �gamissatha
visayh� bhavissant�ti

1 Ima�, 2 turitena, 3 abhiharitv�,

[SL Page 021] [\x 21/]

Moggall�na amahpi �gamiss�mi tva� purato y�h�ti, thero gacchantova cintesi-ete


balavanto ceva bahuca sace sabbesa� sam�gama��h�ne ki�ci kathess�mi sabbepi vagga
vaggena u��haheyyunti, atha attano �nubh�vena thullaphusitaka� deva� vu��h�pesi, te
phusitesu patantesu u��h�ya u��h�ya attano attano pa��as�la� pavisi�su, thero
aggidattassa pa��as�ladv�re �hatv� agtidatt�ti �ha, so therassasadda� sutv� imasmi�
loke ma� n�mena �lapitu� samattho n�ma natthi ko nukho ma� n�mena �lapat�ti
m�natthaddhat�ya ko esoti? �ha, aha� br�hma��ti, ki� vades�ti?, Ajja ma� ekaratti�
idha vasana��h�na� �cikkh�ti, idha vasana��h�na� natthi, ekassa ek�va pa��as�l�ti,
aggidatta manuss� n�ma manuss�na� g�vogunna� pabbajit� pabbajit�na� santika�
gacchanti, 1 m� eva� kari dehi me vasana��h�nanti, ki� pana tva� pabbajitoti? �ma
pabbajitomh�ti, sacepi pabbajito kaha� te kh�ribha��a�? Ko pabbajitomh�ti, sacepi
pabbajito kaha� ke kh�ribha��a�? Ko pabbajitaparikkh�roti? Atthi me parikkh�ro
visu� visu� pana na� gahetv� caritu� dukkhanti abbhantareneva na� gahetv� vicar�mi
br�hma��ti, so ta� na gahetv� vicarissat�ti therassa kujjh�, atha� na� so �ha-apehi
2 aggidatta m�kujjhi vasana��h�na� me �cikkh�ti, natthi ettha vasana��h�nanti,
etasmi� pana v�luk�r�simhi ko vasat�ti? Eko n�gar�j�ti, etamme deh�ti, nasakk�
d�tu� bh�riya� etassa kammanti, hotu dehi meti, tenahi tvameva j�n�h�ti, thero
v�luk�r�si abhimukho p�y�si, n�gar�j� ta� �gacchanta� disv� aya� sama�o ito
�gacchati na j�n�ti ma��e mama atthibh�va� dh�m�yitv� 3 na� m�ress�miti dh�m�yi, 4
thero-aya� n�gar�j� ahameva dh�ma�y�tu� sakkomi a��e sa sakkont�ti ma��e
sallakkhet�ti sayampi dh�m�yi 4 dvinnampi sar�rato uggata dh�m� y�vabrahmalok�
u��hahi�su. Ubhopi dh�m� thera� ab�dhetv� n�gar�j�nameva b�dhenti, n�gar�j�
dh�mavega� sahitu� asakkonto pajjali, theropi tejodh�tu� sam�pajjitv� tena saddhi�
yeva pajjali, t�pi aggij�l� y�va brahmalok� u��hahi�su, ubhopi j�l� thera�
ab�dhayitv� n�gar�j�nameva b�dhenti, athassa sakala sar�ra� ukk�hi pad�pata� viya
ahosi, isiga�o oloketv� cintesi-n�gar�j� sama�a� jh�peti bhaddako vata sama�o
amh�ka� vacana� asutv� na��hoti, thero n�gar�j�na� dametv�

1 �gacchanti. 2 Amhe 3 dh�p�yitv� 4 dh�p�yi

[SL Page 022] [\x 22/]

Nibbisevana� katv� v�luk�r�simhi nis�di, n�gar�j� v�luk�r�si� bhogehi parikkhipitv�


k���g�ra kucchippam��a� pha�a� katv� 1 therassa upari dh�resi isiga�� p�tova
sama�assa matabh�va� v� amatabh�va� v� j�niss�m�ti therassa santika� gantv� ta�
v�luk�r�simatthake nisinna� disv� a�jali� paggayha abhitthavant� �ha�su-sama�a
kaccasi n�gar�jena na b�dhitoti, ki na passatha eta� mama uparapha�a� dh�retv�
�hitanti? Te acchariya� vata bho sama�assa evar�po n�ma n�gar�j� damitoti thera�
pariv�retv� a��ha�su, tasmi� kha�e satth� �gato. Thero satth�ra� disv� u��h�ya
vandi, atha na� isayo �ha�su-ayampi tay� mahantataroti, esa bhagav� sattha� aha�
imassa s�vakoti, satth� v�luk�r�samatthake nis�di, isiga�o-aya� t�va s�vakassa
�nubh�vo imassa pana �nubh�vo k�diso bhavissatiti a�jalimpaggayha satth�ra�
abhitthaci, satth� aggidatta� �mantetv� �ha-aggidatta tva� tava s�vak�na� ca
up�sak�na� ca ov�di dadam�no kinti vatv� ovadas�ti. Eka� pabbata� sara�a� gacchatha
vana� �r�ma� rukkha� sara�a� gacchatha et�ni sara�a� gato sabbadukkh� pamuccat�ti.
Eva� tesa� ov�da� damm�ti, tena vutte ta� sutv� bhagav� aggidatta tattha tattha
isigili vepullavebh�r�dike pabbate ca mah�vana gosi�gas�lavan�d�ni van�ni ca
ve�uvanaj�vakambavan�dayo �r�meva udenicetiyagotamacetiy�d�ni rukkhacety�ni ca tena
tena manuss� bhayena tajjit� bhayato mu�cituk�m� puttal�bh�d�ni ca patthayam�n�
sara�a� yanti, eta� pana sabbampi sara�a� neva khema na uttama� na ca eta� pa�icca
j�ti�disu dhammesu santesu ekopi j�ti�dito sabbadukkh� pamuccati, yo ca gaha��ho v�
pabbajito v� "itipiso bhagav� araha� samm�sambuddho"ti �dika�
buddhadhammasa�gh�nussati kamma��h�na� nisyase��havasena buddha� ca dhamma� ca
sa�gha� ca sara��gato, tassapi ta� sara��gamana� aa��atitthiya vandan�d�hi kuppati
calati yo hi catunna� sacc�na� dassanavasena et�ni sara�agato tassa eta� sara�a�
khema�ca uttama�ca so ca puggalo eta� sara�a� pa�icca sakalasm�pi va��adukkhasm�
muccissat�ti vatv� tassa dhamma� desento evam�ha:-

"Bahu� ce sara�a� yanti pabbat�ni van�ni ca,


�r�marukkhacety�ni manuss� bhayatajjit�.

1 M�petv�

[SL Page 023] [\x 23/]


Neta� kho sara�a� khema� neta� sara�amuttama�,
Neta� sara�am�gamma sabbadukkh� pamuccati.
Yo ca buddha� ca dhamma� ca sa�gha� ca sara�a� gato,
Catt�ri ariyasc�ni sammappa���ya passati.

Dukkha� dukkhasamupp�da� dukkhassa ca atikkama�,


Ariya�ca��ha�gika� magga� dukkh�pasamag�mina�
Eta� kho sara�a� khema� eta� sara�amuttama�,
Eta� sara�am�gamma sabbadukkh� pamuccat�"ti.

G�th�pariyos�ne sabbepi te isayo sahapa�isambhid�ti arahatta� patt�,

Eva� pabbatam�dika�ca sara�a� gantv� is�na� ga��,


Santi� n�vagamu� pur� napi yato magga�ca t� g�mina�,
Tasm� dullabha sambhava� varatara� laddh�na saddh�dhano
Ta� cint�ma�isanniha� tisara�a� ko v� budho vissaje.

Lokiyasara��gamanaphalampana bhavasampatti�ceva bhogasampatti�ca s�dheti, tena


vutta�:-

"Ye keci buddha� sara�a� gat�se


Na te gamissanti ap�ya�,
Pah�ya m�nusa� deha�
Devak�ya� parip�ressanti"ti.

Tath� dhammasa�gharatanepi yojetv� vattabba�, tatra ca ye


sara��gaman�pakkilesasamucchedena sara�agat� te ap�ya� na gamissanti, itare pana
sara��gamanena na gamissant�ti eva� g�th�ya bh�vattho veditabbo. Aparampi
vutta�-"atha kho sakko dev�namindo as�tiy� devat� sahassehi saddhi� yen�yasm�
mah�moggall�no tenupasa�kami-pe-ekamanta� �hita� kho sakka� dev�naminda� �yasm�
mah�moggall�no etadavoca-s�dhu kho dev�naminda buddha�sara��gamana� hoti buddha�
sara��gamana hetu kho dev�naminda evamidhekacce satt� k�yassa bhed� parammara��
sugati� sagga� loka� uppajjanti te a��e deve dasahi �h�nehi adhiga�hanti = dibne
�yun� dibbena va��ena dibbena sukhena dibbena yasena dibbena �dhipateyyena dibbehi
r�pehi dibbehi saddehi dibbehi gandhehi dibbehi rasehi dibbehi pho��habbehi-pe-
dhamma� sara�a� gato hot�ti �di. Apica-sana�kum�ro n�ma mah� brahm�
t�vati�sadevaloka� �gantv� sudhamm�ya dibbasah�ya sakkassa

[SL Page 024] [\x 24/]

Devara��o �sane devaparis�hi parivuto nis�ditv� sara�aphalameva dassetu�


evam�ha-"yekeci bhonto buddha� sara�a� gat� dhamma� sara�a� gat� sa�gha� sara�a�
gat� s�lesu parip�rak�rino te k�yassabhed�parammara�� appekacce
paranimmitavasavattina� devana� sahavyata� uppajjanti, appekacce nimm��arat�na�
dev�na�-pe-tusit�na� dev�na�-pe-y�m�na� dev�na�-pe-t�vati�s�na� dev�na�-pe-
c�tummah�r�jik�na� dev�na� sahavyata� uppajjanti, te gandhabbak�ya� parip�rent�"ti.
Apica-catur�s�tisahassasa�kh�ta� kar�sassa catutthabh�gappam��a�
suva��ar�p�yaka�sap�t�na� yath�kkama� r�piyasuva��ahira��ap�r�na�
sabbala�k�rapatima��it�na� catur�s�tiy� hatthi sahass�na� catur�s�tiy�
assasahass�na� catur�s�tiy� rathasahass�na� catur�s�tiy� dhenusahass�na�
catur�s�tiy� ka���sahass�na� catur�s�tiy� palla�kasahass�na� catur�s�tiy�
vatthako�isahass�na� aparim��assa ca khajjabhojj�dibhedassa �h�rassa
pariccajanavasena sattam�s�dhik�ni sattasa�vacchar�ni
nirantarappavattavel�mamah�d�nato ekassa sot�pannassa dinnad�na� mahapphalatara�,
tato ekassa sakad�g�mino, tato ekassa an�g�mino, tato ekassa arahato, tato ekassa
paccekabuddhassa tato samm�sambuddhassa, tato buddhapamukhassa sa�ghassa dinnad�na�
mahapphalatara� tato c�tuddisa� sa�gha� uddissa vih�rakara�a�, tato sara��gamana�
mahapphalataranti, imamattha� pak�sentassa vel�masuttassa a��esampi
aggappas�dasutt�d�na�ca vasena lokiya sara��gamanassa phala� veditabba�. Ki�
bahun�, he��himako�iy� sara�agato up�sako sot�pattiphalasacchikiriy�ya pa�ipanno
hot�ti vuttatt� sara��gamana� yath�dhimutti� tividhabodhisu a��atara� s�dhet�ti
veditabba�:-

Eva� vip�ko paraloka sambhavo


Vibh�vito buddhavarena s�dhuka�,
Idheva sabb�dhigatamphala� aha�
Bha��mi ta� kappinabh�mip�dihi.

So kira kappino r�j� amh�ka� bhagavati jetavane viharante saya� paccante


kukku�avat�nagare mah�kappino n�ma r�j� hutv� rajja� k�reti, tassa ra��o pana balo
balav�hano 1 puppho pupphav�hano supattoti pa�caass� honti,

1 V�lo v�lav�hano.

[SL Page 025] [\x 25/]

R�j� tesu supatta� saya� �rohati, itare catt�ro ass�rohana� s�sanahara�atth�ya


ad�si, r�j� te p�tova bhojetv� gacchatha dve v� t��i v� yojan�ni �hi��itv�
buddhassa v� dhammassa v� sa�ghassa v� uppannabh�va� �atv� mayha� sukhas�sana�
�harath�ti peseti, te catuhi dv�rehi nikkhamitv� dve t��i yojan�ni �hi��itv�
s�sana� alabhitv� pacc�gacchanti, athekadivasa� r�j� assa� abhiruhitv� 1
amaccasahassaparivuto uyy�na� gacchanto kilantar�pe pa�casatamatte v��ijake nagara�
pavisante disv� ime addh�na kilant� addh� imesa� santik� eka� bhaddaka� s�sana�
soss�m�ti te pakkos�petv� kuto �gacchath�ti pucchi, atthi deva ito
v�sa�yojanasatamatthake s�vatthi n�ma nagara� tato �gacch�m�ti, atthi pana vodese
ki�cis�sana� uppannanti? Deva a��a� ki�cinatthi samm�sambuddho pana uppannoti, r�j�
t�vadeva pa�cava���ya p�tiy� phu�asar�ro ki�ci sallakkhetu� asakkonto muhutta�
v�tin�metv� t�t� ki� vadeth�ti pucchi, buddho deva uppannoti, r�j� dutiyampi
tatiyampi tatheva v�tin�metv� catutthe v�re ki� vadetha t�t�ti pucchitv� buddho
deva uppannoti vutte t�t� vo satasahassa� dad�m�ti aparampi ki�ci s�sana� atth�ti
pucchi, atthi deva dhammo uppannoti, tampi sutv� purimanayeneva r�j� tayo v�re
v�tin�metv� catutthe v�re dhammoti pade vutte idh�pi vo satasahassa� damm�ti vatv�
aparampi s�sana� atthi t�t�ti pucchi, atthi deva sa�gharatana� uppannanti, r�j�
tampi sutv� tatheva tayo v�re v�tin�metv� catutthe v�re sa�ghoti pade vutte idh�pi
vo satasahassa� damm�ti vatv� amacca sahassa� oloketv� t�t� ki� karissath�ti
pucchi, deva tumhe ki� karissath�ti? Aha� t�t� buddho uppanno dhammo uppanno sa�gho
uppannoti sutv� na puna nivattiss�mi satth�ra� uddissa gantv� tassa santike
pabbajiss�m�ti, mayampi deva tumhehi saddhi� pabbajiss�m�ti, r�j� suva��apa��e
akkhar�ni likh�petv� v��ijake �ha- anoj� n�ma dev� tumh�ka� t��i satasahass�ni
dassati eva� ca na� vadeyy�tha ra��� kira te issariya� vissa��ha� yath�sukha�
sampatti� paribhu�j�h�ti, sace pana vo r�j� kahanti pucchati satth�ra� uddissa
pabbajiss�m�ti vatv� gatoti �roceyy�th�ti, amacc�pi attano attano

1 �ruyha.

[SL Page 026] [\x 26/]

Bhariy�na� tatheva s�san�ni pahi�i�su, r�j� v��ijake uyyojetv�


amaccasahassaparivuto ta� kha�a�yeva nikkhami, satth�pi ta� divasameva pacc�sak�le
loka� olokento mah�kappina r�j�na� sapariv�ra� disv� aya� mah�kappino v��ijak�na�
santik� tinna� ratan�na� uppannabh�va� sutv� tesa� vacana� t�hi satasahassehi
p�jetv� rajja� pah�ya amaccasahassaparivuto ma� uddissa pabbajituk�mo sve
nikkamissati so sapariv�ro saha pa�isambhid�hi arahatta� p�pu�issati
paccuggamanamassa kariss�m�ti punadivase cakkavatti viya khuddakag�mabhojaka�
paccuggacchanto sayameva pattac�vara� gahetv� v�sa�yojanasatamagga� paccuggantv�
candabh�g�ya nadiy� t�re nigrodharukkham�le chabba��arasmiyo 1 vissajjento nis�di,
r�j�pi �gacchanto eka� nadi� patv� k� n�mes�ti pucchi, aravacch� n�ma dev�ti,
kimass� parim��anti, gambh�rato g�vuta� puthulato dve g�vut� dev�t�, atthi panettha
n�v� v� u�umpov�ti, natthi dev�ti, n�v�d�ni olokente amhe j�ti jara� upaneti jar�
mara�a�, aha� nibbematiko hutv� t��i ratan�ni uddissa nikkhanto tesa� me �nubh�vena
ima� udaka� udaka� viya m� ahos�ti tinna� ratan�na� gu�a� �vajjitv� "itipiso
bhagav� araha� samm�sambuddho"ti buddh�nussati� anussaranto sapariv�ro
assasahassena ukadapi��hi� pakkhandi, sindhav� pi��hip�s��e viya pakkhandi�su,
bur�na� aggagg�neva temi�su, so ta� uttaritv� parato gacchanto aparampi nadi� disv�
aya� ki� n�m�ti pucchi, n�lav�hin� n�ma dev�ti, kimass� parim��anti gambh�ratopi
puthulatopi a��hayojana� dev�ti, sesa� purimasadisameva, ta� pana nadi� disv�
"sv�kkh�to bhagavat� dhammo"ti dhamm�nussati� anussaranto pakkhandi, tampi
atikkamitv� gacchanto apara� nadi� disv� aya� ki� n�m�ti pucchi, candabh�g� n�ma
dev�ti, kimass� parim��anti gambh�ratopi puthulatopi yojana� dev�ti, sesa�
purimasadisameva, ima� pana nadi� disv� "supa�ipanno bhagavato s�vakasa�gho"ti
sa�gh�nussati� anussarant� pakkhandi, tampi nadi� atikkamitv� gacchanto
satthusar�rato nikkhante chabba��arasmiyo addasa, nigrodharukkhassa
s�kh�vi�apapal�s�ni sova��amay�ni viya ahesu�, r�j� cintesi-aya� obh�so neva
candassa na suriyassa na devabrahman�gasupa���d�na� a��atarassa addh� aha�
satth�ra� 2 uddissa

1 Ra�siyo 2 att�na�

[SL Page 027] [\x 27/]

�gacchanto gotamabuddhena di��he bhaviss�m�ti, so t�vadeva assapi��hito otaritv�


onatasar�ro rasmianus�rena satth�ra� upasa�kamitv� manosil�rase nimujjanto viya
buddharasm�na� anto pavisitv� satth�ra� vanditv� ekamanta� nis�di sa�i�
amaccasahassena, satth� tassa �nupubbikatha� kathesi, r�j� desan�vas�ne sapariv�ro
sot�pattiphale pati��hahi, atha sabbeva u��hahitv� pabbajja� y�ci�su, satth�
�gamissati nukho imesa� kulaputt�na� iddhimayapattac�varanti upadh�rento ime
kulaputt�na� iddhimayapattac�varanti upadh�rento ime kulaputt�
paccekabuddhasahassassa c�varasahassa� 1 ada�su, kassapabuddhak�le v�satiy�
bhikkhusahass�nampi v�satic�varasahass�ni ada�su, anacchariya� 2 imesa�
iddhimayapattac�var�gamanti �atv� dakkhi�ahattha� pas�retv� etha bhikkhavo caratha
brahmacariya� samm� dukkhassa antakiriy�y�ti �ha, te t�vadeva a��haparikkh�radhar�
vassasatikatther� 3 viya hutv� veh�sa� abbhuggantv� paccorohitv� satth�ra� vanditv�
nis�di�su, tepi v��ijak� r�jakula� gantv� ra��� pahitas�sana� 4 �roc�petv� deviy�
�gacchat�ti vutte pavisitv� vanditv� ekamanta� a��ha�su, atha te dev� pucchi-t�t�
ki� k�ra�� �gatatth�ti? Maya� ra��� tumh�ka� santika� pahiti t��i kira no
satasahass�ni ad�ni dev�ti, t�t� atibahu� bha�atha ki� tumhehi ra��o kata� kismici
vo r�j� pasanno ettaka� dhana� d�pet�ti, devi na a��a� ki�ci kata� ra��o pana eka�
s�sana� �rocayimh�ti, sakk� pana ta� t�t� mayhampi �rocetunti? Sakk� dev�ti, tenahi
t�t� vadeth�ti, devi buddho loke uppannoti, s�pi ta� sutv� purimanayeneva p�tiy�
phu�asar�r� tikkhattu� ki�ci asallakkhetv� catutthe v�re buddhoti vacana� sutv�
imasmi� pade ra��� ki� dinnanti? Satasahassa� deviti, t�t� ananucchavika� 5 ra���
kata� evar�pa� s�sana� sutv� tumh�ka� satasahassa� dadam�nena, aha� hi vo mama
duggatapa���k�ra� t��i satasahass�ni damm�ti, a��a� tumhehi ra��o ki� �rocitanti?,
Te ida�cida�c�ti itar�nipi dve s�san�ni �rocesu�: devi purimanayeneva p�tiy�
phu�asar�r� tikkhattu� ki�ci asallakkhetv� catutthe v�re tatheva sutva t��i t��i
satasahass�ni d�pesi, eva� te sabb�nipi dv�dasasatasahass�ni labhi�su, atha ne dev�
pucchi-r�j� kaha� t�t�ti? Devi satth�ra� uddissa pabbajiss�m�ti gatoti, mayha� tena
ki� s�sana� dinnanti? Sabba�

1 Tic�varasahassa�. 2 Acchariya�. 3 Vassasa��hikatther�. 4 Ra���pahitabh�va�.


5 Anucchavika�.

[SL Page 028] [\x 28/]

Kira tena tumh�ka� issariya� vissa��ha�, tumhe kira yath�ruci sampatti�


anubhavath�ti, amacc� pana kaha� t�t�ti? Tepi ra��� saddhi�yeva pabbajiss�m�ti gat�
dev�ti, s� tesa� bhariy�yo pakkos�petv� amm� tumh�ka� s�mik� ra��� saddhi�
pabbajiss�m�ti gat�,tumhe ki� kar�ssath�ti?, Ki� pana tehi amh�ka� s�sana� pahita�
deviti? Tehi kira attano sampatti tumh�ka� vissa��h� tumhe kira ta� yath�ruci
paribhu�jath�ti, tumhe pana dev� ki� karissath�ti? Amm� so t�va r�j� hutv� magge
�hitakova t�hi satasahassehi t��i ratan�ni p�jetv� khelapi��a� viya sampatti�
pah�ya pabbajiss�m�ti nikkhanto, may� pana tinna� ratan�na� s�sana� sutv� t��i
ratan�ni navahi satasahassehi p�jit�ni na kho panes� sampatti n�ma ra��o eva dukkh�
mayhampi dukkh� eva, ko ra��o cha��itakhelapi��a� jannukehi pati��hahitv� mukhena
ga�hissati? Na mayha� sampattiy� attho ahampi satth�ra� uddissa gantv�
pabbajiss�m�ti, devi mayampi tumheheva saddhi� gantv� pabbajiss�m�ti, sace sakkotha
s�dhu amm�ti, sakkoma dev�ti, s�dhu amm� tenahi eth�ti rathasahassa� yoj�petv�
ratha� �ruyha t�hi saddhi� nikkhamitv� antar�magge pa�hama� nadi� disv� yath� ra���
pu��ha� tatheva pucchitv� sabba� pavatti� sutv� ra��o gatamagga� oloketh�ti vatv�
sindhav�na� padavala�ja� na pass�ma dev�ti vutte r�j� t��i ratan�ni uddissa
nikkhanto saccakiriya� katv� gato bhavissat�ti ahampi t��i ratan�ni uddissa
nikkhant� tesa� me �nubh�vena ida� udaka� udaka� viya m� ahos�ti tinna� ratan�na�
gu�a� anussaritv� rathasahassa� pesesi, udaka� pi��hip�s��a� viya ahosi cakk�na�
aggagg� nemiva��iyova temi�su, eteneva up�yena itar�pi dve nadiyo uttari, atha
satth� tass� �gamana� �atv� yath� attano santike nisinn� bhikkhu na pa���yanti
evamak�si, s�pi gacchant� gacchant� satthu sar�rato nikkhantarasmiyo disv� tatheva
cintetv� satth�ra� upasa�kamitv� vanditv� ekamante �hit� pucchi bhante mah�kappino
tumh�ka� uddissa nikkhanto �gatattha ma��e kaha� so amh�kampi na� dasseth�ti,
nisidatha t�va idheva pana na� passissath�ti, t� sabb�pi paha��hacitt� idheva kira
nisinn� s�mike passam�ti nis�di�su, satth� �nupubb�katha� kathesi, anoj� dev�
desan�vas�ne sapariv�r� sot�pattiphala� p�pu�i, mah�kappinatthero t�sa�
va��hitadhamma� su�anto sapariv�ro saha

[SL Page 029] [\x 29/]

Pa�isambhid�hi arahatta� p�pu�i, tasmi� kha�e satth� t�sa� te bhikkh� dassesi,


t�sa� pasa �gatakkha�eyeva attan� s�mike k�s�vadhare mu��asire disv� citta� ekagga�
na bhaveyya, tena maggaphal�ni pattu� na sakku�eyyu�, tasm� acalasaddh�ya
pati��hitak�le t�sa� te bhikkhu arahatta� patte dassesi, t�pi te disv�
pa�capati��hitena vanditv� bhante tumh�ka� t�va pabbajitakicca� matthaka� pattanti
vatv� satth�ra� vanditv� ekamanta� �hit� pabbajja� y�ci�su, eva� vutte pana satth�
uppalava���ya �gamana� cintes�ti ekacce vadanti, satth� pana t� up�sik�yo �ha-
s�vatthi� gantv� bhikkhu�� upassaye pabbajath�ti, t� anupubbena c�rika� caram�n�
antar�magge mah�janena abhiha�asakk�rasamm�n� padas�va v�sa� yojanasatika� magga�
gantv� bhikkhu��upassaye pabbajitv� arahatta� p�pu�i�s�ti.

Gantv�na sara�a� se��ha� mahaggha� ratanattaya�,


Phala� sandi��hika� eva� p�pu��ti yato tato.

Tath�gata� vitara�a� catum�ra ra�a�jaya�,


Sara�a� ko na gaccheyya� karu�� bh�vit�saya�

Sv�kkh�ta� tena saddhamma� sa�s�rabhayabha�jaka�,


Karu��gu�aja� tassa sara�a� ko na gacchati.

Parip�t�matarasa� saddhammosadhabh�jana�,
Sa�gha� pu��akara� ko hi sara�a� na gamissatiti.

Anacchariyameta� pacchimabhavikassa ra��o dharam�naka� samm�sambuddha� uddissa


j�vita� pariccajitv� buddh�nussatibalena gacchantassa, parinibbute pana satthari
cetiya� uddissa j�vita� pariccajitv� sakalasar�re d�pa� j�letv� sabbaratti�
padakkhi�a� karontassa ma�galabodhisattassa ya� sar�ra�d�ha�a� tadet� acchariya� so
hi kappasatasahass�dhik�ni so�asaasa�kheyy�ni p�ramiyo p�retv� bhav�bhave
sa�saranto ekassa buddhassa cetiya� disv� imassa buddhassa may� j�vita�
pariccajitu� va��at�ti da��ad�pakave�hananiy�mena sakalasar�ra� ve�h�petv�
ratanamattamakula� 1 satasahassagghanaka� suva��ap�ti� sugandhasappissa p�r�petv�
tattha sahassava��iyo j�letv� ta� s�sen�d�ya sakalasar�ra� j�letv� cetiya�
padakkhi�a� karonto sakalaratti� v�tin�mesi, eva y�va aru�uggaman� v�yamanta

1 Ratanamakula�, ratanarattamakula�.

[SL Page 030] [\x 30/]

Ssapissa 1 lomak�pamatta� usuma� na ga�hi padumagabbha� pavi��hak�lo viya ahos�ti.


Ti��hatu t�vesa mettacittamattenapi niv�retu� samattho b�hiraggi abbhantarik�
r�gaggi �dayopi na� sara�agata� jh�petu� na sakkonticeva, tena vutta�:-

"Ek�dasaggisant�parahita� ratanattaya�
Karu��gu�ayogena anotatt�tis�tala�,
Sara�anti gata� satta� na sakkonti pat�pitu�
Yath� ti�ukka� nimmugga� anotattamah�sare"ti.

Evampi anacchariya� cetiya� disv� samm�sambuddha� uddissa pariccattaj�vitassa tassa


bodhisattassa, acchariyampana k���vasena buddh�nussatiy� kataparicayatt�
d�rus�ka��kena namo buddh�y�ti vatv� ta� kha�e laddhaphalameva, so hi
r�jagahanagarasmi� micch�di��hikassa putto, a��e samm�di��hikassa puttopi atthi, te
dve d�rak� abhi�ha� gu�ak��a� k��anti, tesu samm�di��hikassa putto gu�a kh�pam�no
buddh�nussati� �vajjitv� namo buddhass�ti vatv� gu�a� khipati, itaropi titthiy�na�
gu�e uddisitv� namo arahant�nanti vatv� khipati, tesu samm�di��hikassa putto
jin�ti, itaro par�jeti 2 so tassa kiriya� disv� aya� eva� anussaritv� eva� vatv�va
gu�a� khipanto ma� jin�ti amahpi evar�pa� kariss�m�ti buddh�nussati� paricaya�
ak�si, athekadivasa� tassa pit� saka�a� yojetv� d�r�na� atth�ya gacchanto tampi
d�raka� �d�ya gantv� a�aviya� d�r�na� saka�a� p�retv� �gacchanto bahinagare
sus�nas�mante udakaph�suka��h�ne gone mocetv� bhattavissaggamak�si, athassa te gon�
s�ya�hasamaye nagara� pavisantehi gonehi saddhi� nagarameva pavisi�su, s�ka�ikopi
gone anubandhanto nagara� pavisitv� s�ya�hasamaye gone disv� �d�ya nikkhanto dv�ra�
na samp�pu�i, tasmi� hi appatteyeva dv�ra� pihita�, athassa putto ekakova
rattibh�ge saka�assa he��h� nipajjitv� nidda� okkami, r�jagaha� pana pakatiy�pi
amanussabahula�, aya�ca sus�nasantike nipanno, tattha na� dve amanuss� passi�su,
eko s�sanassa pa�ika��ako micch�di��hiko, eko samm�di��hiko. Tesu micch�di��hiko
�ha- aya� no bhakkho ima� kh�d�m�ti, itaro ala� m� te rucc�ti ta� niv�resi, so tena
niv�riyam�nopi tassa vacana� an�diyitv� d�raka� p�de gahetv�

1 V�yamantass�pissa. 2 Parajjati, par�jiyati.

[SL Page 031] [\x 31/]

�ka��hi, so buddh�nussatiy� paricitatt� tasmi� kha�e "namo buddhass�"ti �ha,


amanusso mah�bhayabh�to pa�ikkamitv� a��h�si, atha na� itaro amhehi akicca� kata�
da��akammamassa kar�ss�m�ti vatv� tesa� samm�di��hiko ta� pekkham�no a��h�si,
micch�di��hiko nagara� pavisitv� ra��o bhojanap�ti� p�retv� bhojana� �hari. Atha
na� ubhopi tassa m�t�pitaro viya hutv� u��h�petv� bhojetv� im�ni akkhar�ni r�j�va
passatu m� a��oti ta� pavatti� pak�sento yakkh�nubh�vena bhojanap�tiya� akkhar�ni
chinditv� p�ti� d�rusaka�e pakkhipitv� sabbaratti� �rakkha� katv� pakkami�su, puna
divase r�jakulato corehi bhojanabha��a� avaha�anti kol�hala� karont� dv�r�ni
pidah�tv� oloketv� tattha apassant� nagar� nikkhamitv� ito cito ca olokent�
d�rusaka�e suva��ap�ti� disv� aya� coroti ta� d�raka� gahetv� ra��o dassesu�, r�j�
akkhar�ni disv� ki� eta� t�t�ti pucchitv� n�ha� deva j�n�mi m�t�pitaro me �gantv�
ratti� bhojetv� rakkham�n� a��ha�su ahampi m�t�pitaro me rakkhant�ti nibbhayo
nidda� upagato ettaka� aha� j�n�m�ti, athassa m�t�pitaro ta� �h�na� agami�su, r�j�
ta� pavatti� �atv� te tayopi jane �d�ya satthusantika� gantv� sabba� �rocetv�
kinnukho bhante buddh�nussati eva rakkh� hoti ud�hu dhamm�nussati �dayop�ti,
athassa satth� mah�r�ja na kevala� buddh�nussatiyeva rakkh� yesa� pana "sv�kkh�to
bhagavat� dhammo'ti �dippabhede dhammagu�e �rabbha uppajjam�na� dhamm�nussati ta�
sati� gahetv� pabujjhanavasena niccak�la� v� ekadivasa� v� t�suk�lesu dv�su k�lesu
ekasmi� k�le atthi, yesa� "supa�ipanno bhagavato s�vakasa�gho"ti �dippabhede
sa�ghagu�e �rabbha uppajjam�n� sa�gh�nussati atthi, yesa� vo dvatti�s�k�ravasena v�
navas�vathik�vasena v� catudh�tuvavatth�navasena v� ajjhatta� n�lakasi��di
r�pajjh�navasena v� uppajjam�n� k�yagat�sati atthi, yesa� hi karu��bh�van�ya
ramant� atthi, tath� yesa� mett�bh�van�ya niccak�la� ramant� atthi, tesa�
sabbesampi a��ena rakkh�vara�ena v� mantosadhehi v� kicca� natth�ti vatv� t�ya
buddh�nussatiy� saddhi� dhamm�nussati �d�nipi dassento evam�ha:-

"Suppabuddha� pabujjhanti sad� gotamas�vak�,


Yesa� div� ca ratto ca nicca� buddhagat� sati.

[SL Page 032] [\x 32/]

Nicca� dhammagat�sati-nicca� sa�ghagat�sati-nicca� k�yagat�sati-ahi�s�ya rato mano-

Suppabuddha� pabujjhanti sad� gotamas�vak�,


Yesa� div� ca ratto ca bh�van�yaratomano"ti.

Dhamma� sutv� d�rako m�t�pit�hi saddhi� sot�pattiphala� patv� pacch� pabbajitv�


sabbepi arahatta� p�pu�i�su, tena vutta�:-

"Na manuss� manussehi n�garog�nalehi v�,


�sakampi bhaya� hoti ratan�nussatikkha�e.

Tasm�nussara��yesu buddh�disu sag�ravo,


Anussareyya satata� sa�s�r�pasamatthiko"ti.

Apica- na mahi munimuninta� n�lanettambujehi


Na ta sava�a� pu�amh� dhammap�na� na p�yi, na bhaji ga�avara� so titthiye sampas�to
Atitaru�avayasmi� sa��hito ya� tath�pi

Abhivadanayuta� ta� buddhan�ma� vaditv�


Gahitakumatiyakkh� ta� kha�asmi� pamutto,
Vihitanikhilarakkho bhojitannotha ratti�
Sukhamasayi sus�ne vitasoko tato hi.

Sugatamatulabuddhi� lokasann�ta buddhi�


Suviditavaradhamma� orasa� ta� ga�a�ca,
Sara�am�ti pay�tu� bh�tale jantuloko
Satatamatimati� ta� ninnamev� kareyya

Ett�vat�-
Tasm� buddha�ca dhamma�ca sa�gha�ca sara�a� iti,
Gacch�m�ti panetesa mattham�do pava��iya.

Kammappayojana� ceva pabhod�di phalampana,


Pas�dajananatth�ya sakkacca� kathay�maheti.

Yampana vutta� ta� sabbath� pak�sita� hoti-

Bhavesu eva� vividh� bhay� paha�


Niruttara� ya� ratanattaya� vara�,
Dad�ti ya� buddhanisevita� siva�
Na y�ti ko ta� sara�a� tath�gata�.

Ityabhinaca s�dhujana p�mojjatth�ya kate

Up�sakajan�la�k�re sara�aniddeso n�ma pa�hamo paricchedo.


[SL Page 033] [\x 33/]

Eva� sara�agatehi pana up�sakop�sikajanehi s�lepati��h�ya


patir�padhuta�gasam�d�nena ta� parisodhetv� pa�ca va�ijj� pah�ya dhammena samena
j�vika� kappentehi up�sakapadum�dibh�va� patv� dine dine dasapu��akiriyavatth�ni
p�rentehi antar�yakaradhamme pah�ya lokiya lokuttarasampattiyo s�dhetabb�ti,
ayamettha sa�khepo, vitth�ro pana eva� veditabbo.

Tattha "s�le pati��h�y�"ti ettha s�lana��henas�la� sam�dh�na��hena s�la�


upadh�ra�a��hena c�ti attho, tattha sam�dh�na� k�yakamm�d�na�
sus�lyat�vasen�vippaki��at�, upadh�ra�a� kusal�na� dhamm�na� pati��h�vasena v�
dh�ra�abh�vo ayadva attho s�lasaddassa saddalakkha��nus�rena veditabbo, a��ampi
panettha sirattho s�lattho s�talattho s�latthoti evam�din� nayena attha�
va��ayanti, tampi va���gam�di yuttiy� yath�sambhavato veditabba�. Ta� paneta�
pa�cas�la� uposathas�la� dasas�lanti tividha� hoti, tattha pa�cas�la� n�ma
s�vatthiya� niss�ya jetavane viharantena bhagavat� s�ma�er�na�
sikkh�padavacatth�panattha� p���tip�t�d�na� j�tar�papariyant�ni y�ni
dasasikkh�pad�ni vutt�ni, tesu:-"p���tip�t� verama�� sikkh�pada� sam�diy�mi,
adinn�d�n� verama�� sikkh�pada� sam�diy�mi, tatiyassa idha micch�c�ravasena
vattabbato k�mesu micch�c�r� verama�� sikkh�pada� sam�diy�mi, mus�v�d� verama��
sikkh�pada� sam�diy�mi, sur�meraya majjapam�da��h�n� verama�� sikkh�pada�
sam�diy�m�"ti im�ni pa�casikkh�pad�ni, t�ni hi mah�s�vajjatt� sukaratt� ca
niccas�lavasena vutt�ti, tena vutta�:- "pa�ham� cettha ekanta
akusalacittasamu��h�natt� p���tip�t�d�na� pakativajjato verama�iyo"ti ca,
gih�kamma� vic�rentassa j�tar�parajatapa�iggaha�a pa�ikkhepa�h�riyato ma��am�nassa
up�sakassa vasena pa�ceva sikkh�pad�ni vutt�ni, t�ni hi kenaci rakkhitu� na
sukar�n�ti, aparampi vutta�:- �dikammikassa up�sakassa vasena pa�ceva vutt�ni, so
hi dasasikkh�pad�ni akha��a� rakkhitabb�n�ti kha��ane �d�nava� dassetv� vuccam�no
samantato ve�hita� viya att�na� ma��am�no na ki�ci rakkhitu� ussaheyya rakkhito v�
sikkh�padabheda� p�pu�eyya tasm� tassa ot�rattha� pa�ceva vutt�n�ti.

Tattha p���tip�t� verama��ti �disu "p��o"ti j�vitindriyapa�ibaddh� khandhasantati,


ta� v� up�d�ya pa��atto satto,

[SL Page 034] [\x 34/]

Tassa p��assa atip�to = p���tip�to p��avadho p��agh�toti vutta� hoti. Atthato pana
tasmi� p��e p��asa��ino tassa p��assa j�vitindriy�pacchedaka upakkamasamu��h�pik�
k�yavac�dv�r�na� a��ataradv�rappavatt� vadhaka cetan� p���tip�to, ida� vutta�
hoti:- y�ya cetan�ya pavattam�nassa j�vindriyassa nissayabh�tesu mah�bh�tesu
upakkamakara�ahet�na� mah�bh�tappaccay� uppajjanakamah�bh�t�nuppajjissanti, s�
t�disappayogasamu��h�pik� cetan� p���tip�to, laddhupakkamani��h�bh�t�ni 1
itarabh�t�ni viya na visad�n�ti sam�naj�tiy�na� k�ra�a� na hont�ti, tath�hi
gahitapa�isandhikassa sattassa y�vaj�vitapariyos�na� purimapurimuppannaj�vitindriya
sahak�rin� kammena uttaruttaraj�vitindriyamupp�diyati, yad�tu
khaggap�t�divirodhappaccayasannip�to tad� ta� sam�na k�lamuppannaj�vitindriya�
taduttara� mandas�matthiya� upp�deti, tampi tato mandataras�matthiya�, tampi tato
mandataras�matthiyanti sabbath� as�matthiye upp�dite vijjam�nampi kamma�
sahak�riyappaccayavekallato uttari� uppajjan�rahampi j�vitindriya� na upp�deti,
ettha r�paj�vitindriye vikopite itarampi ta�sambandhat�ya vinassat�ti ubhinna�
yecetthagaha�a� veditabba�, tasm� manodv�re pavatt�ya vadhakacetan�ya
p���tip�tabh�vo natth�ti, k�yavac�dv�r�na� a��ataradv�rappavatto
r�p�r�paj�vitindriyasa�kh�to tabbatthusamav�ye uppajjitabba duss�lyacetan�visesaso
p���tip�to, tato p���tip�t�. Verama��ti ettha verasadd�papadassa manatino vera�
manatiti atthe verama��saddo da��habbo, veranti duss�lya� manat�ti pajahati
vinodeti byant�karoti ana bh�va� gamet�ti attho, verahetut�ya
verasa���tap���tip�t�dip�dhamma� manati mayi idha �hit�ya katham�gacchas�ti
tajjenti viya n�harat�ti vutta� hoti, viramati v� et�ya k�ra�abh�t�ya veramh�
puggaloti vik�rassa vek�ra� katv� verama��. Tenevettha 2 "verama�� sikkh�pada�
virama�� sikkh�pada"nti dvidh� sajjh�ya� karonti. Sikkhitabb�ti = sikkh�, pajjate
anen�ti = pada�, sikkh�pada� = sikkh�ya adhigam�p�yoti attho athav� m�la� nissayo
pati��h�ti vutta� hoti. Verama�� eva sikkh�pada� = verama��sikkh�pada�, virama��
sikkh�pada� v� dutiyena nayena, samm� �diy�mi sam�diy�mi, avitikkaman�dhipp�yena
acchiddak�rit�ya asabalak�rit�ya ca �diy�m�ti vutta� hoti.

1 Laddh�pakkam�nihibh�t�ni. 2 Tenevacettha.

[SL Page 035] [\x 35/]

Atthato pana verama��ti k�m�vacarakusalacittasampayutt� virati, s� p���tip�t�


viramantassa "y� tasmi� samaye p���tip�t� �rati virati pa�ivirati verama�� akiriy�
akara�a� anajjh�patti vel�anatikkamo setugh�to"ti evam�din� nayena vibha�ge vutt�,
sampayutt� panettha taggahaneneva gahetabb� tappadh�nat�ya hi vibha�ge viratiyeva
niddi��h�ti, k�ma�ces� verama�� n�ma lokuttar�pi atthi, idha pana "sam�diy�m�"ti
vuttatt� sam�d�navasena pavattirah� 1 na hot�ti k�m�vacarakusalacittasampayutt�
virat�ti vutt�. Sikkh�ti tisso sikkh�,-adhis�lasikkh� adhicittasikkh�
adhipa���sikkh�ti. Imasmi� panettha sampatta viratis�la� lokik� vipassan�
r�p�r�pajjh�n�ni ariyamaggo ca sikkh�ti adhippet�. Et�sa� hi sam�d�naviratis�la�
vadanti, yath�ha:-"katame dhamm� sikkh�? Yasmi� samaye k�m�vacara� kusala� citta�
uppanna� hoti somanassasahagata� ���asampayutta�-pe-tasmi� samaye phasso hoti-pe-
avikkhepo hoti, ime dhamm� sikkh�-pe-katame dhamm� sikkh�? Yasmi� samaye
r�p�papattiy� magga� bh�veti vivicceva k�mehi vivicca akusalehi dhammehi-pe-
pa�hama� jh�-pe-pa�cama� jh�na� upasampajja viharati-pe-avikkhepo hoti, ime dhamm�
sikkh�-pe-katame dhamm� sikkh�? Yasmi� samaye ar�p�pattiy�-pe-
nevasa���n�sa���yatanasahagata�-pe-avikkhepo hoti, ime dhamm� sikkh�. Katame dhamm�
sikkh�? Yasmi� samaye lokuttara� jh�na� bh�veti n�yy��ika�-pe-avikkhepo hoti, ime
dhamm� sikkh�"ti, et�su sikkh�su y�ya k�yaci sabbesa� v� pada� adhigam�p�ye athav�
nissayo pati��h�ti sikkh�pada�, vutta� heta�:- "s�la� niss�ya s�le pati��h�ya
sattabojjha�ge bh�vento bahul�karonto"ti evam�di ettha vuttanayena
sabbasikkh�padesu s�dh�ra��na� pad�na� attho veditabbo, itopara�
visesapadamattameva va��ayiss�ma.

Adinn�d�nanti ettha adinnanti parapariggah�ta� vatthu, yattha paro yath�k�mak�rita�


�pajjanto ada���raho anupavajjo ca hoti 2 tath�vidha� hi parena pariggah�ta� tena
k�yena v� v�c�ya v� na dinnanti adinna� tassa �d�na� adinn�d�na�, ta� pana atthato
tassa parapariggahite parapariggah�tasa��ino tad�d�yakaupakkamasamu��h�pik�
k�yavac�dv�r�na� a��ataradv�ra

1 Pavatt�rahas�. Pavatt�rahas�. 2 Anupavajjhohoti.

[SL Page 036] [\x 36/]

Ppavatt� theyyacetan�yeva, tato adinn�d�n�ti pa�hamasikkh�pade vuttanayena


yojetabbo, esanayo itaresupi.

Tatiye k�mesu micch�c�r�ti ettha k�mes�ti vatthuk�mesu, te hi k�m�yant�ti k�m�ti


vuccanti, atthato pana pa�cak�magu�abh�t�, te r�pasabh�vatt�
r�pakkhandhapariy�pann�ti da��habb�, teneva sur�merayap�nampi ettha sa�gah�tanti
vadanti, tasm� kammapathadesan�ya tassa sa�gaho veditabbo, micch�c�roti
kilesak�mavasena l�mak�c�ro, atthato pana k�yadv�rappavatt� eva m�turakkhit�disu
agaman�yavatthusu maggena maggapa�ipattisa�kh�tav�tikkamacetan�,
agamaniyavatthun�ma-m�turakkhit� piturakkhit� m�t�piturakkhit� bh�turakkhit�
bhaginirakkhit� ��tirakkhit� gottarakkhit� dhammarakkhit� s�rakkh� saparida���
dhanakk�t� chandav�sin� bhogav�sin� pa�av�sin� odapattakin� ohatacumba�� d�s� ca
bhariy� kammak�r� ca bhariy� dhajaha�� muhuttik�v�ti v�satividha� hoti, tattha
m�turakkhit� n�ma-ya� m�t� rakkhati gopayati issariya� karoti vasa� vatteti,
esanayo piturakkhit�disupi,ya� pana gotta� rakkhati s� gottarakkhit�, ya�ca
sahadhammik� rakkhanti s� dhammarakkhit�, s�rakkh� n�ma-b�lak�leyeva mam�ya�
bhariy� bhavissat�ti pariggahit� antamaso m�l�gu�aparikkhitt�pi, saparida��� n�ma-
yo ittha� n�ma� itthi� gacchati tassa ettako da��oti �hapitada���, dhanakkit� n�ma-
y� dhanena k�t� vasati, chandav�sini n�ma- y� attano ruciy� vasati, bhogav�sin�
n�ma-y� bhogattha� vasati, pa�av�sin� n�ma-y� pa�attha� vasati, odapattakin� n�ma-
y� udapatta� �masitv� �hit�, ohatacumba�� n�ma-cumba�a� oropetv� v�sit�, d�si n�ma-
d�siceva hoti bhariy�ca, kammak�r� n�ma kammak�r� ceva hoti bhariy� ca, dhaj�ha��
n�ma-karamar�n�t� vuccati y� parasen�ya jinitv� �n�t�, muhuttik� n�ma-ta�kha�ik�,
s� yadipi anibaddh� ta�kha�e pana agaman�y� ev�ti. Et�su m�turakkhit�dayo
dhammarakkhit�vas�n� a��ha rakkhak�na� anu���ya vin� v�tikkamesu purisassa
micch�c�ra� bhajanti, t�sa� pana natthi micch�c�ro, rakkhak�na� anu���ya upagame
ubhinnampi natthi micch�c�roti, s�rakkh�dayo pana dv�dasabhariy� s�mikassa
paricc�gamantarena v�tikkame sayampi micch�c�ra� bhajanti, sace hi k�ci s�mikena
apariccatt�va a��adesantaratopi �gantv� attano tathabh�va� aj�n�petv� kenaci
sa�v�sa� kappeyya so ki�c�pi tass� anavajjasa���ya

[SL Page 037] [\x 37/]

Sa�v�sa� kappeti s�mikena apariccattatt� abhinnampi kammabandho yev�ti vadant�ti


pa�ipattisa�gahe vutta�,tath� sati pa�suk�l�disa���ya parabha��a� harantass�pi
kammabandhappasa�gato ubhinnampi kammabandhoyev�ti vacanamayutta� viya dissati,
v�ma�sitv� gahetabba�, s�mikassa paricc�ge ubhinnampi natthi micch�c�roti.

Mus�v�doti ettha mus�ti abh�ta� ataccha� vatthu, v�doti tassa bh�tato tacchato
vi���pana�, lakkha�ato pana atathavatthu tato para� vi���petuk�massa tath�
vi��attisamu��h�pik� cetan� mus�v�do, tato mus�v�d�.

Sur�merayamajjapam�da��h�n�ti ettha sur�ti surena n�ma vanacarakena pa�hama�


di��hatt� �bhatatt� c�ya� sur�ti vuccati,ta� pi��hasur� p�vasur� odanasur�
ki��apakkhitt� sambh�rasa�yutt�ceti pa�cavidha� hoti. Tadanugu�a� merayampi
pupph�savo phal�savo madhav�savo gu��savo sambh�rasa�yuttoti pa�cavidha�, tattha
p�ve bh�jane pakkhipitv� udaka� datv� manthitv� kat� p�vasur�, eva� sesasur�pi,
ki��anti pana tass� sur�ya b�ja� vuccati, ye sur�modak�tipi vuccanti, te
pakkhipitv� kat� ki��apakkhitt�, dh�tak�s�sap�din�n�sambh�rehi sa�yojit�
sambh�rasa�yutt� madhukat�lan�liker�dipuppharaso cirapariv�sito pupph�savo,
panas�diphalaraso phal�savo, muddik�raso madhv�savo, ucchuraso gu��savo,
har��ak�malakaka�ukabha���din�n�sambh�r�na�raso virapariv�sito sambh�rasa�yutto,
ettha sur�merayassa ca sam�nepi sambh�rasa�yoge manthitv� kat� sur�
cirapariv�sanamattena puppharas�dayo merayanti, evampi surampi merayanteva
�pajjeyya? Na tena yutta�, an�patti amajja�ca hoti majjava��a� majjagandha�
majjarasa� ta� pivat�ti an�pattiv�re tadubhaya� sandh�ya vuttatt�, tasm� yassa
kassaci pam�da��h�nat�ya majjakicca� dissati, ta� sabba� majjameva, vutta�hi:- ya�
v� pana��ampi ki�ci atthi madan�ya� yena p�tena matto hoti pamatto ida� vuccati
majjanti, eva�ca katv� t�lan�liker�d�na� puppharas�dayo majjakiccayogato majja�
ari��h�dayo tadabh�vena amajjanti siddha� hoti, keci pana bha�anti ari��h�dayo
majjakiccava��at�ya majjameva tatth�pi gattasamham�dayo madavik�r� dissant�ti, ta�
a��esupi pugaphalakudr�sabhojan�disu tesa� sambhamadassanato na yutta�, nahi te
s�sane

[SL Page 038] [\x 38/]

Loke ca majjabh�vena pasiddh�ti, tasm� p�vasur�disabbampi madakara�avasena majja�


p�tavanta� madayat�ti katv� pam�da��h�nanti p�nacetan� vuccati s� hi
pam�dakara�att� pam�da��h�nanti vuccati, tasm� sur�di ajjhohara��dhipp�yato
k�yadv�rappavatt� sur�merayamajj�na� ajjhohara�acetan�
sur�merayamajjapam�da��h�nanti veditabb�, sur�merayamajjapam�da��h�na� =
sur�merayamajjapam�da��h�n�, tato verama��ti �din� pureviya yojetabba�. Eva�
p��itip�t�d�na� pa�cannampi saddattho bh�vattho ca veditabbo.

Kammappayojanesu pa�hama� t�va s�havyaghgh�dinekopaddava sam�kulamagaman�ya� magga�


pariharitv� a��asmi� gaman�yepi magge j�vitopagh�takara voradhan�pah�r�
kimpakkap�dap�v��avisak�p�d�ni vatv� khemamagga� dassento pa��itapuriso viya
kudi��himagge pariharitv� lokiyalokuttarasampattid�yaka� nibb��amagga� dassento
bhagavat� sabbasampattis�dhaka� attabh�vagh�tanato p���tip�tato virati� pa�hama�
vatv� tadanu adinn�d�n�virati�dayo vutt�ti evam�din� kammappayojanamicchantehi
yath�gamak�ra�a� vattabba�, mayampana dasasilapariyante k�ra�abh�va� dassayiss�ma.
Id�ni tadeta� pa�ca s�la� sam�diyantena up�sakajanena t�va attan�
gahitasara��gamanassa bhed� bhedo upaparikkhitabbo, yadi kenaci
akaly��amittasa�sagg�din� bhinnasara�o hoti sara��gamana� t�va visodhetabba�, atha
abhinnasara�ena s�lameva sam�d�tabba�, abhinnasara�assapi na puna sara��gamanassa
anavajjatt� s�lasam�d�nato pubbe pa�ipannena sara��gamanapu��ena vigatapa�ipakkhe
cittasant�ne sam�dinnas�lassa vipulaphalapa�il�bhahetutt� ca sara��gamanapubbaka�
s�lasam�d�na� yujjateva, sam�diyanten�pi s�lalakkha�a��uno bhikkhussa v�
bhikkhu�iy� v� up�sakassa v� up�sik�ya v� santike sattharig�rava� upp�detv�
pas�dasommahadayanayanena ajjadivasanti v� ajja�di� katv� imasmi� pakkhe m�se
utumhi sa�vacchareti eva� k�lapariccheda� v� sati v� uss�he �p��ako�ikanti
j�vitapariyanta� katv� v� s�lad�yakena vuttavidhin� vatv� pa�casikkh�pad�ni
sam�diy�m�ti ekato sam�d�ya puna pacceka� p���tip�t� verama�� sidkh�pada�
sam�diy�mi-pe-sur�merayamajjapam�da��h�n� verama�� sikkh�pada� sam�diy�m�ti yath�
p��i� v� p��igati� aj�nantena sakasakabh�s�ya v� vac�bheda� katv�

[SL Page 039] [\x 39/]

Sam�d�tabba�, a��a� alabhantena attan�pi yath�vuttavidhin� sam�d�tabbamev�ti,


ayamettha pa�cas�la niddeso.

Uposathas�la� n�ma he��h� vuttehi p���tip�t�d�hi saddhi� vik�labhojana virati� ceva


s�ma�er�na� anu���tesu dasasu sattama� a��hama� ca idha sattama� katv�
ucc�sayanamah�sayan� verama�� a��hama� katv� sam�dinna s�la�, ta� hi
"a��ha�gasamann�gato kho vis�khe uposatho upavuttho"ti vuttatt� uposathas�lanti
vuccati, tattha p���tip�t�disu pa�casu pa�hamadutiyacatutthapa�cam�ni
vuttanay�neva, tatiya� pana abrahmacariy�verama��ti p��iya� vuttanayeneva
vattabba�, tattha abrahmacariyanti ase��hacariya� dvaya� dvaya sam�patti, s� hi
"appass�d�k�m� bahudukkh� bah�p�y�s� �d�navo ettha bh�yyo"ti �din� h�litatt�
ase��h� appasatth� caray�ti v� h�litatthavuttiy� ase��h�na� appasatth�na�
itthipuris�na� cariy�ti v� ase��hacariya� ase��hacariyatt�va abrahmacariyanti
vuccati, atthato pana k�yadv�rappavatt� asaddhammapatisevana��h�na v�tikkamacetan�
abrahmacariya�, tattha asaddhammapatisevana��h�na� n�ma itthipuris�d�na� tinna�
dvinna� magg�na� pakativ�tena asamphu��hok�so, tato abrahmacariy�.

Vik�labhojan�ti ettha aru�uggamanato pa��h�ya y�vamajjhantik� aya� buddh�d�na�


ariy�na� �ci��asam�ci��o bhojanak�lo n�ma, tada��o vik�lo bhu�jitabba��hena
bhojana� y�gubhatt�disabba� y�vak�likavatthu, yath� ca ratt�paratoti ettha
rattibhojana� ratt�ti uttarapadalopena vuccati, evamettha bhojanajjhohara�a�
bhojananti vuccati, vik�lebhojan� = vik�labhojana�, tato vik�labhojan�, vik�le
y�vak�likavatthussa ajjhohara��ti attho, atthato pana k�yadv�rappavatt� vik�le
y�vak�likajjhohara�acetan� vik�labhojananti veditabb�.

Sattamasikkh�pade naccag�tav�dita�ca naccag�tav�ditavis�kadassana�ca =


naccag�tav�ditavis�kadassananti ekasesasar�pekasesavasena duve naccag�tav�ditasadd�
da��habb�, tattha pa�hamena attan� naccanacc�panavasena nacc� ca
g�yanag�y�panavasena g�t� ca v�danav�d�panavasena v�dit� ca verama�� vutt�ti
veditabb�, tattha hi attan� payojiyam�na� parehi payoj�piyam�na�ca nacca�
naccabh�vas�ma��ato ekeneva saccasaddena

[SL Page 040] [\x 40/]

Gahita�, tath� g�tav�dit�ni, dutiyena tesa� yeva naccag�tav�dit�na� vis�kadassan�


verama�� vutt�, nacc�d�na� hi dassana� "sabbap�passa akara�a"nti �dinayappavattassa
bhagavato s�sanassa sacchandar�gappavattito anulomatt� vis�ka� pa��nibh�ta�
dassananti vis�kadassana�, dassanena cettha sava�ampi sa�gah�ta�,
dvir�pekasesanayena alocanasabh�vat�ya v� pa�canna� vi�����na� sava�akiriy�yapi
dassanasa�khepasa�yogabh�vato, ki� vutta� hoti, payutt�ni passitu� v� sotu� v�
uposathikassa na va��at�ti vutta� hoti, atthato pana nacc�d�na� payojana payoj�pana
payuttadassanasa�kh�t� k�yavac�dv�rappavatt� duss�lyacetan�
naccag�tav�ditavis�kadassananti veditabba�, khuddaka��hakath�yampana nacc� ca g�t�
ca v�dit� ca vis�kadassan� ca = naccag�tav�dikavis�kadassan�, vis�kadassana�cettha
brahmaj�le vuttanayena gahetabbanti �di vatv� ya� pana papa�cita�, tadidamettha
uposathasikkh�padava��an�ya� adhikatt� uposathasuttava��an�ya�ca agahitatt� na
likhita�.

"M�l�gandhavilepanadh�ra�ama��anavibh�sana��h�n�"ti ettha ki�c�pi m�l�saddo loke


baddham�l�v�cako, s�sane pana r��hiy� pupphesupi vattati, tasm� ya�ki�ci
baddh�baddha� v� ta� sabba� m�l�ti da��habba�, uposathikassa hi baddh�baddh�nampi
pupph�namala�k�ratth�ya dh�ra�a� na va��ati, gandhanti v�sacu��adhup�dika�
vilepanato a��a� gandhaj�ta�, vilepananti ya�ki�ci vilepanattha� pi�sitv�
pa�iyatta�, uposathasuttava���ya� pana vilenanti chavir�gakara�anti vutta�, tasm�
mukhacu��akamukh�lepan�nampi chavir�gakara�att� idha vilepanagahaneneva gaha�a�
da��habba�, tattha mukhacu��aka� n�ma mukhar�gavya�jana�, mukh�lepana� n�ma
mukhaparikammakara�a�, mukhepi k��api�ak�d�na� hara�atth�ya osadh�bhisa�khata�
gogamattikakakka� denti tena lohite calite s�sapakakka� denti tena dose kh�dite
tilakakka� denti tena lohite sannisinne haliddikakka� denti tena chaviva��e �ru�he
mukhacu��akena mukha�cu��enti, ta� sabba� na va��ati, vibhusanavasena as�diyantassa
pana mukhaveva��iy�pahara�atth�ya bhesajjavasena �deso, m�l� ca gandha� ca
vilepana� ca = m�l�gandhavilepan�ni, tesa� yath�kkamena dh�ra�a�ca ma��ana�ca
vibh�sana�ca dh�ra�ama��anavibh�sana��h�n�ti, tattha pi�andhana� dh�ra�a�
��a��h�nap�ra�a�ma��ana�,

[SL Page 041] [\x 41/]

Gandhavasena chavir�gavasena s�diyana� vibh�sana�, tesa� �h�na� k�ra�a�, y�ya


duss�lya cetan�ya tesa� dh�ra��d�ni mah�jano karoti, s�dh�ra�a ma��ana
vibh�sana��h�na�, tato atthato pana k�yadv�rappavatt� m�l�d�na� dh�ra��dihetubh�t�
duss�lyacetan� m�l�gandhavilepana dh�ra�a ma��ana vibhusana��h�nanti veditabb�.

A��hame "ucc�sayana mah�sayan�"ti ettha ucca sadda sam�nattha� ucc�ti saddantara�


da��habba�. Senti etth�ti

[SL Page 041] [\x 41/]

= Sayana�, ucca� pam���tikkanta� sayana� = ucc�sayana�, ki� ta�? �sand�d�ni,


�sanadvettha sayanagaha�eneva gahitanti da��habba�, tattha pam���tikkanta� �sana�
�sand�ti vuccati, p�desu v��ar�p�ni �hapetv� kato palla�ko n�ma, tasm� ya�ki�ci
�sana� v� sayana� v� mu��hihatth�tirekap�dana� ucc�sayanamev�ti da��habba�, ta�ca
kho majjhimapurisassa hatthena, yassid�ni va��hak�hatthoti sama���, tattha
uposathikena kappiyatthara�atthat�nipi �sanasayan�ni labhitv� ucc�sayana� hoti na
hot�ti? Uparikkhitabba�, p�datalato y�va a�aniy� he��himanto t�va mu��him�nena v�
hattham�nena v� minitv� mu��hihatthap�daka� kappiyanti va�ajetabba�, no ce kappiya�
cha��etabba�, "ma�ce cham�ya�va sayetha santhate"ti vuttatt�
kappiyatthara�atthat�ya v� anatthat�ya v� bh�miy� ti�a pa��apal�l�d�ni santharitv�
kate santhate v� �sanasayana� kappetabba�, ka�as�raki�a�j�d�n�pi
kappiyatthara�eneva sa�gah�t�n�ti da��habb�ni, akappiyatthara�amahantat�ya mahanta�
sayana� mah�sayana�, na pam��amahantat�ya na hi d�ghato vitth�rato v� sayanassa
katthaci pam��a� vutta�, yadatikkamena pam��amahantat�ya mahanta� siy�, uccato pana
vutta�, tadva purimapasa�gah�tatt� na mah�sayananti ni��hamettha gantabba�,
mah�sayanasaddo pana akappiyatthara�a mahantat�ya mah�sayananti ru�hiy� v� gonak�di
akappiyatthara�atthateyeva �sana sayane da��habbo, etth�pi sayanagaha�enev�sanassa
gaha�a� da��habba�, tasm� ya�ki�ci �sana� v� sayana� v� kampiyampi
akappiyatthara�asa�yutta� mah�sayanamicceva veditabba�, tatiram�ni
akappiyatthara��ni-go�ako cittik� pa�ik� t�lik� vikatik� uddalomi ekantalomi
ka��hissa� koseyya� kuttaka� hatthattharako assattharako rathattharako ajinappave�i
k�dalimigapavarapaccatthara�a� sa uttaracchada� ubhatolohitak�padh�

[SL Page 042] [\x 42/]

Nanti, tattha go�akoti d�ghalomako mah�kojavo, catura�gul�dhik�ni kirassa lom�ni,


cittik�ti v��acitra u���mayatthara�a�, ya� hatthicched�divasena vicitra� hoti,
pa�ik�ti u���mayo setattharako, pa�alik�ti ghanapuppho u���mayo attharako, yo
�milikapa��otipi vuccati, t�lik�ti rukkhat�la lat�t�la po�ak�t�l�na�
a��atarapu��at�lik�, vikatik�ti s�havyaggh�dir�pavicitro u���mayattharako,
uddalom�ti ubhato dasa� u���mayatthara�a�, keci ekato uggatapupphantipi vadanti,
ekantalom�ti ekato dasa� u���mayatthara�a�, keci ubhato uggatapupphanti vadanti,
ka��hissanti ratanapatisibbita� koseyyas��akamaya� paccatthara�a�, koseyyanti
ratanasibbitameva kosiyasuttamaya paccatthara�a�, suddhakoseyya� pana va��at�ti
vinaye vutta�, d�ghanik�ya��hakath�yampana �hapetv� t�lika� sabb�neva go�ak�d�ni
ratanapatisibbit�ni va��at�ti vutta�, kuttakanti so�asanna� n��akitth�na� �hatv�
naccana yogga� u���mayatthara�a�, hatthatthar�dayo tattha tattha
atthara�akaatthar�va, ajinappave��ti ajinacammehi ma�cappam��ena sibbitv�
kat�pave�i, k�dalimiga pavarapaccatthara�anti kadalimigacamma� n�ma atthi tena
kata� pavarapaccatthara�a�, ta� kira setavatthassupari kadalimigacamma� pattharitv�
sibbetv� karonti, sauttaracchadanti saha uttaracchadena uparibaddhena rattavit�nena
saddhinti attho. Setavit�nampi he��h� akappiyapaccatthara�e sati na va��ati asati
pana va��ati, ubhatolohitakupadh�nanti s�s�padh�na�ca p�dupadh�na�c�ti ma�cassa
ubhato lohitaka� upadh�na�, etampi attharitv� nipajjitabbato akappiyatthara�amev�ti
na kappati, yampana ekameva upadh�na� ubhosu passesu ratta� v� hoti padumava��a� v�
vicitra� v� sace pana pam��ayutta� va��ati mah� upadh�na� pana pa�ikkhitta�
alohitak�ni ce va��antiyeva, etesu yena kenaci atthata� akappiyatthara�a� sa�yutta�
n�ma, t�ni hi antamaso bh�miy�pi attharitv� nis�ditu� v� nipajjitu� v� na va��anti,
ettha pana atikkantapam��a� akappiyatthara�aviyutta� ucc�sayana�, akappiyatthata�ca
pam���tikkanta� mah�sayana�, pam���tikkanta� pana akappiyatthata�ca ucc�sayana
mah�sayananti pa�ipattisa�gahe vuttatt� sikkh�padap�liy� ucc�sayana�ca
mah�sayana�ca ucc�sayananti ekaseso da��habbo, ettha �dh�re pa�ikkhitte tad�dh�r�pi

[SL Page 043] [\x 43/]

Kiriy� pa�ikkhitt�va hot�ti ucc�sayana mah�sayan� icceva vutta�, atthato pana


k�yadv�rappavatt� tadupabhogasa�kh�t� duss�lyacetan� ucc�sayananti veditabb�,
athav� ucc�sayana mah�sayan�ti vattabbe uttarapadalopen�ya� niddeso katoti
��tabba�, �sanakiriy� pubbakatt� ca sayana kiriy�ya sayanagaha�enevettha �sanass�pi
gaha�a� da��habbanti. Eva� vik�la bhojan�d�nampi saddattho bh�vattho ca veditabbo.
Kammappayojana� dasas�lapariyanteyeva �vibhavissati.

Tadeta� pana uposathas�la� sam�diyantena sve uposathiko bhaviss�m�ti ajjeva


ida�cida�ca kareyy�th�ti �h�r�dividh�na� vic�retabba�, s�lasam�d�nato pa��h�ya
a��a� ki�ci akatv� dhammasava�ena kamma��h�namanasik�rena ca v�tin�metabba�, vutta�
hi:-uposatha� upavasantena paroparodha pa�isa�yutt� kammant� na vic�retabb�,
�yavayaga�ana� karontena na v�tin�metabba�, gehe pana �h�ra� labhitv�
niccabhattikabhikkhun� viya paribhu�jitv� vih�ra� gantv� dhammo v� sotabbo,
a��hati�s�ya v� �ramma�esu a��atara� v� manasik�tabbanti. Tasm� uposathadivase
p�tova he��h� vuttanayena bhikkhussa v� bhikkhu�iy� v� up�sakassa v� up�sik�ya v�
santike ima�ca ratti� ima�ca divasanti �din�k�lapariccheda� katv� uposatha�gavasena
a��hasikkh�pad�ni sam�diy�m�ti ekato katv� sam�d�ya puna pacceka�
"p���tip�t�verama�� sikkh�pada� sam�diy�mi-adinn�d�n�verama�� sikkh�pada�
sam�diy�mi-abrahmacariy� verama�� sikkh�pada� sam�diy�mi-mus�v�d� verama��
sikkh�pada� sam�diy�mi-sur�meraya majjapam�da��h�n� verama�� sikkh�pada�
sam�diy�mi-vik�labhojan� verama�� sikkh�pada� sam�diy�mi-naccag�tav�dita
vis�kadassana m�l�gandhavilepana dh�ra�ama��anavibh�sana��h�n� verama�i sikkh�pada�
sam�diy�mi-ucc�sayana mah�sayan� verama�� sikkh�pada� sam�diy�m�"ti yath�p�li�
sam�d�tabba�, p�li� aj�nantena pana attano bh�s�ya pacceka�v� buddhapa��atta�
uposatha� adhi��h�m�ti ekato adhi��h�navasena v� sam�d�tabba�, a��a� alabhantena
attan�pi adhi��h�tabba�, up�sakas�la� hi attan� sam�diyanten�pi sam�dinna� hoti
parasantike sam�diyanten�pi ekajjha� sam�dinnampi sam�dinnameva hoti pacceka�
sam�dinnampi, kintu pana-

[SL Page 044] [\x 44/]

Ekajjha� sam�diyato ek�yeva viraticetan� hoti s� pana sabbaviraticetan�na�


kiccak�r�ti ten�pi sabbasikkh�pad�ni sam�dinn�neva honti, pacceka� sam�diyato pana
n�n� virati cetan�yo yath�saka� kiccavasena uppajjanti, sabbasam�d�nepi pana
vac�bhedo 1 k�tabboyev�ti, apica-"kacci bahumanuss� manussesu matteyy� petteyy�
s�ma��� brahma��� kuleje��h�pac�yino uposatha� upavasanti pa�ij�garonti pu���ni
karont�"ti p�liya� tada��hakath�yaca pa�ij�garont�ti pa�ij�gara�a uposathakamma�
n�ma karonti, ta� karont� ekasmi� addham�se catunna� uposathadivas�na�
paccuggaman�nugamanavasena karonti, pa�cam�uposatha� paccuggacchant� catutthiya�
uposathik� honti anugacchant� cha��hiya�, a��ham� uposatha� paccaggacchant�
sattamiya� uposath�k� honti anugacchant� navamiya�, c�tuddas�posatha�
paccuggacchant� terasiya� uposathik� honti, pa��aras�posatha� anugacchant� p��ipade
uposathik� hont�ti vuttatt� uposathadivasato purimapacchimadivasesupi
paccuggaman�nuggamanavasena icchantehi uposathas�la� sam�d�tabbameva. Tath�
aparampi:-

"C�tuddasi� pa�cadasi� y�va pakkhassa a��ham�,


P��ih�riyapakkhadva a��ha�gasusam�hita�"ti.

�dip�liya� tada��hakath�ya�ca p��ih�riyapakkho n�ma antovasse tem�sa�


nibaddhauposatho, ta� asakkontassa dvinna� pav�ra��na� antare ekam�sa�
nibaddhauposatho, tampi asakkontassa pa�hamapav�ra�ato pa��h�ya eko addham�so
p��ih�riyapakkhoyeva n�m�ti vuttatt� antovasse te m�sa m�sa addham�sasa�kh�te
k�lepi viriyamadhika� katv� uposathas�lap�lanamup�sakajan�na� yujjateva, teneva
sabbad� pa�ipattipar�dh�nopi bhikkh� antovasse viriy�rambha� karonteva, tena vutta�
vinaye-"antovassa� n�meta� sakala� divasa� rattiy� ca pa�hamapacchimay�mesu
appamattehi bhavitabba� viriya� �rabhitabba� por��akamah�ther�pi sabbapa�ibodhe
chinditv� antovasse ekac�riyavatta� p�rayi�su"ti �di, a��esa� v� matena
ekasa�vaccharassa hemanta gimha vass�na sa�kh�ta� tayo utu, te yath�k�la�
pavattitv� parivattam�n� pacceka� addham�sena

1 Pa�cabhedo.

[SL Page 045] [\x 45/]

Parivattanti, tasmi� addham�se satt�na� utuparin�mena �b�dh� uppajjanti tesa�


v�pasamanatth�ya te a��ha�gasamann�gata� uposathas�la� rakkhanti, iti
parikammavasena har�tabbatt� tinna� ut�na� ekeko addham�so p��ih�riyapakkho n�m�ti
�gatatt� tasmi� tasmi� pakkhe vy�dhiv�pasamanatthampi up�sakajanehi ta�
uposathas�la� rakkhitu� yutta� viya dissati, tath�hi:- pa�cuposathaj�take kapo�a
sig�l�dayo pa�capijan� tasmi� tasmi� k�le ta� ta� �ramma�a� katv� ime lobh�dayo
anigga�hitv� gocar�ya na nikkhamiss�m�ti niyama� katv� uposathav�sa� kappesu�yev�ti
tampi j�taka� �haritv� ettha vattabba�, amhehi pana ganthah�rukajan�nuggah�ya na
vutta�. Tatiya sa�g�ti kath�ya�ca asoko dhammar�j� tadekadivasa� sa�ghamajjhe
nisinno satth�r� desit� dhamm� kittak�ti pucchitv� khandhato catur�s�ti
dhammakkhandhasahass�n�ti sutv� ekeka� dhammakkhandha� ekekena vih�rena p�jess�m�ti
catur�s�tinagarasahassesu catur�s�tivih�rasahass�ni k�tu� ���petv� t�hi
sa�vaccharehi vih�re ni��h�petv� ekadivaseyeva pa��e pesite ta� pavatti� sutv� ito
sattanna� divas�na� accayena vih�ramaho bhavissati, sabbe a��ha�gas�l�ni
sam�diyitv� antonagare ca bahinagare ca vih�ramaha� pa�iy�dent�ti
p�j�nimittak�lamariy�da� katv�va ���pesi, eva� hi sati uposathasikkh�pad�na�
anuposathadivase sam�d�na� virujjhatiti? No virujjhati, kasm�ti ce? Yath� na loke
visu�chanadivaso n�ma atthi yattha yattha pana loke chana� anubhoti so so
chanadivasoti vuccati, eva� na m�s�disu p��ipad�dayo viya visu� uposathadivaso n�ma
atthi. Yattha yattha pana atthak�m� uposatha� upavasanti te te uposathadivas�ti
vuccant�ti. Tath� ca sati pa�cam� a��ham� c�tuddas� pa��aras� uposathadivas�ti
gahetv� tesa� paccugaman�nuggamanavasena sam�d�navidh�na� virujjhat�ti, tampi na
virujjhati, kasm�ti ce? Tasmi� tasmi� divase dhammasava�a sannip�t�d�na� bahulatt�
t�yeva uposathadivasabh�ven�tippasiddh�ti, tasm� v� utum�sapakkhav�sar�divasena
mariy�da� katv� tasmi� tasmi� samaye uposatha�ga vasena rakkhitabba� s�la�
uposathas�la� n�ma, ya� pana s�la� utum�s�divasena k�lamariy�da� katv�pi na tath�
akatv� �p��a ko�ivasena sam�diyati, tadeta� nicca s�la� n�m�ti gahetabba�, tasm�
yampana vutta� pa�ipattisa�gahe uposatha�ga

[SL Page 046] [\x 46/]

Vasena vutt�nipi a��hasikkh�pad�ni niccas�lavasena rakkhitabb�niyev�ti, ta�


v�ma�sitv� gahetabba�, tenevahi:-

"Ye gaha��h� pa���kar� s�lavanto up�sak�,


Dhammena d�ra� posenti te namass�mi m�tal�"ti.

Ettha s�lavantoti pada� uddharitv� up�sakatte pati��h�ya pa�cahipi dasahipi s�lena


samann�gatoti atthava��an� kat�, na a��hah�p�ti, ath�pi "up�sako s�lav�
kaly��adhammo parisasobhano"ti �dik�ya pariv�rap�liy� v� attha� vic�rentena
a��hakath�cariyena up�sako silav�ti pada� uddharitv� pa�cav� dasav� s�l�ni
gopayam�noti attho pak�sito, eva� tasm� vuttanayena uposathas�la� sam�d�tabba�.

Dasas�la� n�ma he��h� vuttesu a��hasu sattamasikkh�pada� nacc�di m�l�di


virativasena sattama��hama� ucc�sayanasikkh�pada�ca navama� katv�
j�tar�parajatasikkh�padena saha rakkhitabba� s�la�. Niruss�hena pana up�sakena
pa�cas�l�niyeva niccas�lavasena rakkhitabb�ni uss�havat� pana im�ni
dasasikkh�pad�ni niccas�lavasenarakkhitabb�n�ti uss�havat� pana im�ni
dasasikkh�pad�ni niccas�lavasenarakkhitabb�n�ti veditabb�ni, tena
vutta�visuddhimagge-"sativ� uss�he das�"ti tattha dasasikkh�padassa imin�nayena
attha va��an� veditabb�, j�tar�panti suva��a�, rajatanti kah�pana loham�saka
jatum�sak�di ya� yattha voh�ra� gacchati, tadubhaya� j�tar�parajata�, tassa yena
kenaci pak�rena s�diyana� pa�iggaho n�ma, sace hi attano atth�ya diyyam�na� v�
katthaci �hita� ya� nippariggaha� disv� saya� ga�h�ti a��ena v� ga�h�peti, ida�
ayyassa hot�ti eva� sammukh� v� asammukh� v� ya� pana mayha� suva��a� atthi, ta�
tuyha� hot�ti eva� parammukh� �hita� v� kevala� v�c�ya v� hatthamudd�ya v� tuyhanti
vatv� pariccatta�, yo k�yav�c�hi apa�ikkhipitv� cittena adhiv�seti, aya� s�diyati
n�ma, tasm� k�yena pa�iggaha�a� v�c�ya ga�h�pana� manas� s�diyananti tividhampi
pa�iggaha�a� s�ma��aniddesena ekasesena v� gahetv� pa�iggaha��ti vutta�, tasm�
j�tar�parajatapa�iggaha�� verama��ti yojetabbanti. Ayamettha atthava��an�,
sam�diyantena pana he��h�vuttanayena sam�d�tabba�, ante pana j�tar�parajata-pe-
sam�diy�m�ti vattabba�.

Kammappayojana� pana eva� veditabba�, sabb�rambham�lakatt� j�vitindriyassa satt�na�


piyatamatt� ca pa�hama� t�va

[SL Page 047] [\x 47/]

P���tip�tato viramana� vutta�, dhan�pahara�ampi satt�na� j�vitahara�amiva appiyanti


tadanantara� adinn�d�nato virama�a� vutta�, tadubhayampi satt� itthipho��habb�d�ni
niss�ya pariccajant�ti tadanantara� abrahmacariy� k�mesu micch�c�r� virama�a�
vutta�. Athav� adra��ho calitapalita vasena desaggin� a�ayham�no d�gharatta�
sukh�ya hot�ti pa�hama� t�va adosam�laka� p���tip�t�virama�a� vutta�, aluddho
lobhaniyampi asapp�ya� na sevanto arogo hot�ti tadanantara� alobhahetuka�
adinn�d�n� virama�a� vutta�, tadubhayampi itthisa�saggena vin� samupagacchat�ti
dassetu� tadanantara� abrahmacariy� k�mesumicch�c�r� virama�a� vutta�,
k�yikakamm�nantara� vac�kamma� dassetu� tadanantara� mus�v�d� virama�a� vutta�,
sur�p�nass�pi k�yikakammabh�ve tena p��agh�t�di sabbampi sijjhat�ti dassetu�
tadanantara� sur�p�nato virama�a� vutta�, lokavajj�nantara� pa��attivajje dassetu�
tesupi t�va vik�labhojanak�laparid�paka� �rogy�disukhanibandhana� vik�labhojanato
virama�a� vutta�, tadanantara� k�yik�n�v�resu ol�rikabh�tanaccanato tadanantara�
v�casik�n�c�resu ol�rikabh�tag�tato virama�a� vutta�, v�ditampana
ubhinnamanur�panti tadanantara� tato virama�a� vutta�, tesa�yeva nacc�d�na�
pa��nibh�ta� dassana� vis�kadassanato virama�a� vutta�, tadanantara�
pho��habb�ramma�abh�t�ni m�l�gandhavilepan�nikamato dh�ra�a ma��ana vibh�sana
visay�n�ti tehi virama�a� vutta�, tadanantara� pho��habb�ramma�avasena
sa�kh�r�ramma�a�, neva ucc�sayanamah�sayan�ni vutt�n�ti tehi virama�i vutta�, ante
pana k�yakamma vac�kamma manokammabh�ta� j�tar�parajatapa�iggaha�� virama�a�
vuttanti veditabba�, athav� j�tar�parajatapa�iggaha�� virama�a� gih�na� h�riyanti
sikkh�padasutta��hakath�ya� pacchima� pana s�ma�er�na� eva visesabh�tanti vutta�,
visuddhimagge pana "sativ� uss�he das�"ti vutta�, tasm� ta� pacchima�ga�
s�ma�er�na� viya gih�na� na ekantikanti pacch� vuttanti evam�din� kammappayojana�
vattabba�.

Ettha pana dosavy�dhi tikicch�kusalena vejjena vuttamahita� parivajjetv� hitameva


sevantena yath� �rog�disukhamadhigantabba� hoti, tath� r�gadosavy�dhitikicchakena
buddhena bhagavat� ya� ya� bhojanasen�san�dika� uposathik�d�na

[SL Page 048] [\x 48/]

Manu���ta� ta� tadeva sevantena up�sakajanenapi lokiya


lokuttarasukhamadhigantabba�.

Apica yasm� visuddhimagge r�gacaritassa adhotavedika� bh�mma��haka�


akatapabbh�rati�aku�ikapa��as�l�d�na� a��atara� rajoki��a� jatuk�bharita�
oluggavilugga� atiucca� v� ati n�ca� v� ujja�gala� s�sa�ka� asuci� visamamagga�
yattha ma�cap��hampi ma�kunabhar�ta� dur�pa� dubba��a� ya� olokentasseva jigucch�
uppajjati, t�disa� sapp�ya�, niv�sana p�rupana� antaracchinna�
olambavilambasutt�k�ki��a� j�lap�vasadisa� s�namiva kharasamphassa� kili��ha�
bh�riya� kicchaparihara�anti �di vatv� y�gubhattakhajjakampi eva� dubba��a�
s�m�kakudr�sa ka��jak�dimaya p�titakkabila�gajinn�s�kas�peyya�. Ya�ki�cideva
kevala� udarap�ramatta� va��at�ti ca, dosacaritassa sen�sana� n�tiucca� n�tin�ca
ch�y�dakasampanna� suvibhatta bhittitthambhasop��a�
suparini��hitam�l�kammalat�kamma� n�v�vidhacittakammasamujjala�
samasiniddhabh�mitala� brahmavim�namiva kusumad�ma vicittava��a� celavit�na
samala�kata� supa��atta� sucimanoramatthara�ama�cap��ha� tattha tattha v�satth�ya
nikkhitta kusumav�sa gandhasugandha� ya� dassanamattena p�tip�mojja� janayati
evar�pa� sapp�ya�, niv�sana p�para�ampissa c�napa��asom�rapa��a koseyyakapp�sika
sukhumakhomasukh�m�d�na� ya� ya� pa��ta� tena tena ekapa��a� v� dupa��a� v�
sama�as�ruppa� va��at�ti �di vatv� y�gubhattakhajjakampi va��agandharasasampanna�
ojavanta� manorama� sabb�k�rapa��ta� y�vadattha� va��at�ti �di ca dosacaritassa
vutt�ni sen�san�d�ni mohacaritassa saddh�caritassapi sapp�y�ni, buddhacaritassa
sen�san�disu ima� n�ma asapp�yanti natthi, vitakkacaritassa bhojan�d�ni
r�gacaritasadis�n�ti ca vutta�, tasm� sam�dinnuposathas�lena up�sakajanena ta� ta�
vay�nur�p�bhara�amitar�tarena hi viya k�mabhog�hi yeva sevitabba ucc�sayana
mah�sayan�di� parivajjitv� anu���tesupi attano cariy�nur�p�ni bhojanasayan�d�ni
yeva sevitabb�ni. Tena vutta�:-

"Pa�idh�namhi pa��h�ya yo paresa� hit�hita�,


Viceyya �atv� akkh�si vinay�di� vin�yako.

Sabba��u so hi bhagav� sabbad� karu��paro,


Aca�ajhav�di atulo abbhutorugu��karo.
[SL Page 049] [\x 49/]

Tena �atv� pa�ikkhitta� ya� a�u� th�lameva v�,


Anatikkaman�yanta� j�vit�tikkamepica.

��� hi maggas�missa anumatt�pi vi��un�,


Mah�meru drarukkhep� iti disv�pi rakkhiy�.

Atikkamitv� vacana� khuddadesissarassa ca,


Dukkha� pappoti ce kinnu sabbalokissarassa ta�.

Munind�na� atikkamma kusaggacchedamattano,


Erapattena ya� laddha� tadida� d�payissati.

Sabbesa� sattadosana� vinayop�ya kovido,


Soca satth� paj�n�ti n�ha� j�n�mi kidvana�.

Vejjo kom�rabhaccova b�lak�na� hit�hita�,


J�n�ti na tu b�l� te evar�p� maya� idha.

Aggi� pakkhanda athav� pabbatagg� patetiv�,


Yadi vakkhati kattabba� ��tak�r� hi so jino.
Anatikkaman�yanti ya� vutta� tena satthun�,
J�vituk�mo pap�ta�va �rak� na� vivajjaye"ti.

Id�ni p���tip�t�verama�� sikkh�pada� sam�diy�m�ti �din� sam�dinnas�lena


yath�sam�dinna� niccas�lamuposatha s�la� v�:-

Apekkhamakarontena j�vitepi par�gate,


Saddh�ya appamattena rakkhitabba� ca s�dhukanti.

Vuttatt� yath� kik�saku�ik� hatthip�dena vicu��iyam�n� j�vita� pariccajitv� attano


a��ameva rakkhati, yath� camar�mig� vy�dhena parip�tiyam�n� j�vita� ti��yapi na
ma��am�n� ka��aka gumb�disu lagga� attano v�lameva rakkhati, eva� j�vite apekkha�
akarontena rakkhitabba�, ta�ca yath� eka puttako ku�imbiko ta� eka putta�
ekanayanova ta� ekanayana� rakkhanto appamattova hoti eva� appamattena
rakkhitabba�, vutta� hi:-

"Kik�va a��a� camar�va v�ladhi�


Piya�va putta� nayana� va ekaka�,
Tatheva s�la� anurakkham�nak�
Supesal� hotha sad� sag�rav�"ti.

[SL Page 050] [\x /]

Eva� rakkhanten�pi

Kha���d�namabh�vena bhujiss�digu�ehi ca,


Aviyutta� yath� hoti rakkhitabba� tath�dara�.

Ida� hi yassa niccuposathas�lesu �dimhi ante v� sikkh�pada� bhinna� hoti tassa


s�la� pariyante chinnas��ako viya kha��a� n�ma hoti, yassa pana majjhe bhinna�
tassa chiddas��ako viya chidda� n�ma, yassa pa�ip��iy� dve t��i bhinn�ni tassa
pi��hiy� v� kucchiy� v� u��hitena visabh�gava��ena k�laratt�d�na� a��atara
sar�rava��� g�v� viya sabala� n�ma, yassa antarantar� bhinn�ni tassa antarantar�
visabh�gabindu vicitr�g�v�viya kamm�sa� n�ma hoti, tasm� sabbaso sikkh�pad�na�
abhedena bhinn�nadva pa�ikammakara�ena kha���dibh�vato viyojetv� rakkhitabba�.

Uposathas�lesu pana abrahmacariyas�la� asatipi dvaya�dvayasam�pattiya� m�tug�massa


ucch�dana nah�pana samb�hana s�diyana�, sa�jagghanasa�k��anasa�ke��yanass�d�na�,
cakkhun� cakkhussa upanijjh�yana�, tiroku���digat�ya hasanag�yan�di saddass�dana�,
m�tug�mena saddhi� hasitalapitak��it�nussara�a�, gahapati� v� gahapatiputta� v�
pa�cahi k�magu�ehi samappita� sama�g�bh�ta� disv� tadass�dana�, a��atara�
devanik�ya� pa�idh�ya brahmacariyacara�adv�ti etasm�pi sattavidhamethunasa�yog�
viyojetabba�, so hi tassa eka�sena kha���dibh�v�p�danate, kha��ampi chiddampi
sabalampi kamm�samp�ti sutte �gatoti, eva� paneta� kha���dibh�vato viyojitampi
yath� viva��upanissayat�ya ta�h�d�savyato mocetv� bhujiss�bh�vakara�ato bhujissa�,
tato eva vi���hi pasatthatt� vi��uppasattha�, ta�h�di��hihi aparama��hatt�
apar�ma��ha�, upac�raappa��sam�dh�na� sa�vattanena sam�dhisa�vattanika�ca hoti,
eva� rakkhitabba� eva� pana:-

Vajjita� catuhi dosehi samupeta� catuhi ca,


Gu�ehi rakkhita� s�la� ka� panattha� na s�dhaye.

Eva� sam�dinna� s�la� rakkhitabba�, eva� akha���dibh�va� p�petv� rakkhitabbampi


niccuposathas�la� amittasa�sagg�din� sativossaggena v� kodho upan�ho makkho pal�so
iss� macchariya� m�y� s��heyya� thamho s�ramho m�no atim�no mado pam�do lobho moho
vipar�tamanasik�roti evam�d�na�

[SL Page 051] [\x 51/]

P�padhamm�na� sant�ne pavattiy� sa�kilissati, tath�hi paresa� vajja� disv�


kodhupp�danamattenapi s�la� sa�kilissati, pageva kodha� upar�pari va��hetv�
bandhanena, tath�pare gu�ehi sambh�viyam�ne disv� te gu�� yath� tesu na dissanti
tath� makkha�ena ki� so bahussuto tato may� anukena v� bahutara� sutanti evam�din�
yugagg�hato ava��h�nena ca, tath�pare sampattimanubhavante disv� tadusuyyante
attano sampatti ca yath� parehi s�dh�ra�� na hoti tath� nig�hanena hi tath�
nig�hitabba�, anicchantena pana kevala� na d�tabb�va, tath� attano vijjam�nassa
dosassa pa�icch�danena, so hi ch�dito viya roge attavy�b�dh�ya sa�vattati, attani
avijjam�nassa gu�assa vibh�vanena ca, tena hi jano rittamu��hi� dassetv� va�cito
viya b�lako na puna ta� upasa�kamitabba� ma��eti tath�
cittamanupaj�tamaddavamakamma��aca yath� hoti tath� cittassa thaddhabh�vakara�ena,
parehi pasa�sitabbayutta� kassaci ki�ci kiriya� disv� v� sutv� v� so hi n�ma� eva�
karissati aha� taddigu�a� kariss�m�ti eva� kara�uttariyena ca, tath� seyyassa seyy�
hamasm�ti �din� unnamanena abbhunnamanena, tath� bhogayobban�d�hi majjanena v�
tehiyeva cittavossajjanena ca, tath� ki�cideva lobhaniyya� disv� lubbhanena,
kara�iy�kara��yesu muyhanena anicc�di atthassa nicc�dito vipar�tamanasikara�ena
c�ti evam�d�hi sa�kilissati. Tasm� amh�ka� bodhisatto kal�bur�j�d�hi ceva
bhojaputt�d�hi ca anatthe kayiram�ne kujjhitv� olokanamattampi n�k�si,
vidhuraj�tak�disu sakk�dayopi devalok�di� pah�ya idha uyy�n�disu uposathakamma�
kari�s�ti te te j�tak�pi ettha vattabb�. Uposathasutte pana uposathiko 'aha�
khvajja ida�cida�ca kh�dan�ya� kh�di� idadvida�ca bhojan�ya� bhu�ji� sved�n�ha�
ida�cida�ca kh�dan�ya� kh�diss�mi ida�cida�ca bhojan�ya� bhu�jiss�m�ti no tena
abhijjh�sahagatena cetas�divasa� atin�met�"ti vuttatt� eva� pavatto a��o v�
k�mavitakk�di aparisuddhavitakkopi uposathas�lassa sa�kilesoti veditabbo. Etesu
pana yena kenaci a��ena v� sa�kili��ha� niccas�lamuposathas�la� v� na mahapphala�
hoti na mah�nisa�sa� na mah�jutika� na mah�vipph�ra�, tasm�:-

Sa�kilesavisuddha� hi rakkhanto s�lamattano,


Visa� j�vituk�mova �rak� na� vivajjeye.

[SL Page 052] [\x 52/]

Yasm� paneta� niccuposathas�la� kodh�pan�h�dip�padhamm�namanupp�danena


patir�padesav�sena kaly��amittasa�saggena saddhammasava�ena sucaritajjh�sayat�hi ca
sabbupakkilesavinimmutto saradak�lasuriyo viya virocati, tasm�:-

Visujjhanti yath� satt� pah�ya malajallik�,


Sa�kilese vih�yeva vodape s�lamattano.

Apica:-uposathas�la� upavasantassa citta� sace kenaci upakkilesena upakkili��ha�


hoti ath�nena upakkili��ha� me citta� s�la� me aparisuddhanti tappariyodapan�ya
buddho anussar�tabbo-"itipi so bhagav� araha� samm�sambuddho vijj�cara�asampanno
sugato lokavid� anuttaro purisadammas�rathi satth� devamanuss�na� buddho bhagav�"ti
eva� tassa tath�gata� anussarato citta� pas�dati p�mojja� uppajjati ye
cittassupakkiles� te pah�yanti, yath� ca kakkamattikodakehi tajjena ca purisassa
v�y�mena upakkili��ha� s�sa� visujjhati evamass�pi im�ya buddh�nussatiy� s�la�
visujjhati brahmuposathav�samupavasati brahmena saddhi� sa�vasati. So ce buddha�
anussarati, ath�nena dhammo anussaritabbo, "sv�kkh�to bhagavat� dhammo sandi��hiko
ak�liko ehipassiko opanayiko paccatta� veditabbo vi���h�"ti eva�hissa saha tantiy�
navalokuttaradhamma� anussarato purimanayena cittappas�do hoti p�mojja� j�yati
upakkiles� pah�yanti, yath�sotti cu��odakehi tajjena ca ubba��ana gha��ana
dhovan�din� purisassa v�y�mena upakkili��hassa k�yassa pariyodapan�hoti, evamim�ya
dhamm�nussatiy� upakkili��hassa cittassa ta�nissitassa ca s�lassa vodapana� hoti,
dhammuposathav�samupavasati dhammena saddhi� sa�vasati, noce dhamma� anussarati
ath�nena sa�gho anussaritabbo-"supa�ipanno bhagavato s�vakasa�gho ujupa�ipanno
bhagavato s�vakasa�gho ��yapa�ipanno bhagavato s�vakasa�gho s�m�cipa�ipanno
bhagavato s�vakasa�gho yadida� catt�ri purisayug�ni a��hapurisapuggal� esabhagavato
s�vakasa�gho �huneyyo p�huneyyo dakkhi�eyyo a�jalikara��yo anuttara� pu��akkhetta�
lokass�"ti tassa sa�gha� anussarato purimanayena cittappas�d�dayo honti, yath�pana
�saka [x] kh�ragomay�dikehi tajjena ca rajakassa

[X] usumoti ve s�dhu

[SL Page 053] [\x 53/]

V�y�mena upakkili��hassa vatthassa pariyodapan� hoti, evamim�ya sa�gh�nussatiy�


upakkili��hassa cittassa tannissitassa ca s�lassa vodapana� hoti,
sa�ghuposathav�samupavasati sa�ghena saddhi� sa�vasat�ti, evam�din� buddh�nussati
�divasenapi yo s�la� visodheti:-

Suparikammakato dhoto yath� ve�uriyo ma�i,


Mahaggo jotim� eva� s�la� cassa virocati.

Eva� surakkhitassapi s�lassa sa�kilesavod�n�ni veditabb�ni:-

Dasannampi panetesa mekekassadhun� pana


A�gappayogabhed�di phalato va��an� siy�.

Tattha p���tip�tassa t�va-p��o p��asa��it� vadhakacitta� upakkamo tena mara�anti


pa�ca a�g�ni, s�hatthiko ��attiko nissaggiyo th�varo vijj�mayo iddhimayoti
chappayog�, tattha k�yena v� k�yapa�ibaddhena v� pahara�a� s�hatthiko payogo, so
uddiss�nuddissa bhedato duvidho hoti, tattha uddissake ya� uddissa paharati tasseva
mara�ena kamman� bajjhati, yo koci marat�ti eva� anuddissike pah�rappaccay� yassa
kassaci mara�ena kamman� bajjhati, ubhayatth�pica 1 paharitamatte v� maratu pacch�
v� teneva rogena paharitakkha�eyeva kamman� bajjhati, mara��dhipp�yeneva paharitv�
tena amatassa puna a��ena cittena pah�re dinne pacch�pi yadi pa�hamappah�reneva
marati tad�eva kammabandho, atha dutiyappah�rena, natthi p���tip�to, ubhayepi
matepi pa�hamappah�reneva kammabandho, ubhayehi pi amite nevatthi p���tip�to,
esanayo bah�hipi ekassa pah�re dinne tatr�pihi yassa pah�rena marati tasseva
kammabandho hoti. Adhi��hahitv� 2 pana ���pana� ��attiko payogo, tatthapi
s�gatthike vuttanayeneva kammabandho anussaritabbo, chabbidho cettha niyamo
veditabbo:-

"Vatthu k�lo ca ok�so �vudha� iriy�patho,


Kiriy� visesoti ime cha ��atti niy�mak�"ti
Tattha vatth�ti m�retabbo p��o. K�loti pubba�h�para�h�dik�lo,
yobbanath�cariy�dik�lo 3 ca, ok�soti

1 Ubhayath�. 3 Yobbanatthaviriy�dik�lo, yobbanath�maviriy�dik�lo.


2 Avadhitv�.

[SL Page 054] [\x 54/]

G�mo v� nigamo v� vana� va� racch� v� si�gh��aka� v�ti evam�di, �vudhanti asi v�
usu v� satti v�ti evam�di, iriy�pathoti m�retabbassa m�rakassa va �h�na� v�
nisajj�v�ti evam�di kiriy� visesoti vijjhana� v� chedana� v� bhedana� v�
sa�khamu��ika�v�ti evam�di, yadihi vatthu� visa�v�detv� ya� m�reh�ti ��atto tato
a��a� m�reti ���pakassa natthi kammabandho, atha vatthu� avisa�v�detv� m�reti
���pakassa ��attikkha�e ��attassa mara�akkha�eti ubhayesampi kammabandho, esanayo
k�l�disupi, m�ra�atthampana k�yena v� k�yapa�ibaddhena v� pahara�a nissajjana�
nissaggiyo payogo, sopi uddiss�nuddissabhedato duvidho, eva� kammabandho cettha
pubbevuttanayena veditabbo, m�ra�atthameva op�takha�ana� apassena upanikkhipana�
bhesajjavisayant�diyojana� v� th�varo payogo, sopi uddiss�nuddissabhedato duvidho
eva� tatth�pi pubbe vuttanayeneva kammabandho veditabbo, ayantu viseso:-m�la��hena
op�t�disu paresa� m�lena v� mudh� v� dinnesupi yadi tappaccay� koci marati
m�la��hasseva kammabandho, yadipica tena a��ena v� tattha op�te vin�setv� bh�misame
katepi pa�sudhovak� v� pa�su ga�hanti mulakha�ak� v� m�l�ni kha�ant� �v��a� karonti
deve va' vassante kaddamo j�yati tattha ca koci otaritv� v� laggitv� m� marati
m�la��hasseva kammabandho, yadipana yena laddha� so a��o v� vitthavatara�
gambh�ratara� v� karoti tappaccay� ca koci marati ubhayesampi kammabandho, yath�tu
m�l�ni m�lehi sa�sandanti tath� tatra thale kate muccati eva� apassen�disupi y�va
tesa� pavatti t�va yath�sambhava� kammabandho veditabbo, m�ra�atthampana
vijj�parijapana� vijj�mayo payogo. D��h�vudh�d�na� d��h�ko�an�dimiva 1 m�ra�attha�
kammavip�kaj�ddhivik�rakara�a� iddhimayo payogoti. Evamimesu chasu payogesu
a��atarena t�ya ca a�gasiddhiy� pa�hamasikkh�padassa bhedo hoti. So ca atthi
appas�vajjo, atthi mah�s�vajjo, tattha kunthakipillikassa hi vadho appas�vajjo,
tato mahanta mahantatare tiracch�ne mah�s�vajjo, tatopi duss�lamanussassa, tato
gor�pikas�lamanussassa, tato sara�agatassa, tato pa�casikkh�padikassa, tato
s�ma�erassa, tato puthujjanika bhikkhuno, tato sot�pannassa, tato sakad�g�missa,
tato

1 �vudh�d�na� dh�r�ko�an�di�.

[SL Page 055] [\x 55/]

An�g�missa, tato kh���savassa vadho atimah�s�vajjoyeva, ettha kunthakipillikassa


vadho appas�vajjoti vacana� tato mahantatar�d�na� vadha� apekkhitv� vutta�
"p���tip�to bhikkhave �sevito bh�vito bahul�kato nirayasa�vattaniko
tiracch�nayonisa�vattaniko pettivisayasa�vattaniko yo sabbalahuso p���tip�tassa
vip�ko manussabh�tassa app�yukabh�vasa�vattaniko hoti"ti vacanato pana
sabbap���tip�topi mah�s�vajjova, tasm� pa�casikkh�padikena uposathikena v�:-

Khuddak�nampi jant�na� j�vita� j�vita� viya,


Attano rakkhitabba� ca hitak�mena attano.

Sapp��aka� pana udaka� vin� p��asa��� paribhu�jantassa natthi koci doso,


vutta�hi:-"app��akasa��issa asadvicca aj�nantassa na mara��dhipp�yassa
ummattak�d�na�ca an�patt�"ti. P��ak� ettha natth�ti sa��� = app��akasa���,
pa�ipattisa�gahe pana ajjatan�posathik� hutv� udaka� pariss�vetv�va paribhu�janti
ta� pariss�vitodakaparibhogassa anavajjatt�ti veditabba�, na pariss�vetv�
app��akasa���ya paribhogassa s�vajjatt�ti vatv� a��ath� pa�casikkh�padiken�pi
pariss�petv� paribhu�jitabba� siy�ti vutta�, pariss�vitodakassa anavajjatt�
pa�casikkh�padiken�pi pariss�vetv� paribhu�janameva varatara� phalato pana-sabbepi
p���tip�t�dayo duggatiphala� ap�yabhayanibbattakatt�, tassa pana duggatiphalassa
vibh�go devadutasutt�d�hi vitth�rato veditabbo, duggatiyampi yete ani��h� akant�
aman�p� r�p� sadd� gandh� ras� pho��habb� te yath�vak�sa� upasa�haritv� tesuyeva
vip�kassa nibbattanato ani��haphala� di��hadhamme aves�rajj�diphal�ti veditabb�.
Tath�hi p���tip�tassa t�va a�gapacca�gavipannat� �rohaparin�hapah�nat�
javasampattiviyogo duppati��hitap�dat� vir�padassanat� amuduta�unahatthap�dat�
soceyyaviyogak�ra�at� dubbalya� avissa��havacanat� sabbalokassa app�yat�
chambhitatta� suppadha�siyat� par�pakkamena mara�a� mandapariv�rit� vir�pat�,
veva��iya� bahav�b�dhat� sokabahulat� piyehi man�pehi vippayogo app�yukat�ti
evam�diphalavibh�go veditabbo. P���tip�t� verama�iy� pana-a�gapacca�gasampannat�
�rohaparin�hasampattit� javasampattit� suppati��hitap�dat� v�rut�

[SL Page 056] [\x 56/]

Mudut� sucit� s�rat� mah�balat� vissa��havacanat� sabbalokassa piyat�


abhejjaparisat� acchambhit� appadha�sit� par�pakkamena amara�at� anantapariv�rat�
sur�pat� susa��hanat� app�b�dhat� asokit� piyehi man�pehi saddhi� avippayogat�
d�gh�yukat�ti evam�d�ni phal�ni veditabb�ni. Apiva-p��agh�tako puggalo imasmi�yeva
attabh�ve da��amuggar�d�hi upahato bhavati, ito cuto niraye uppajjitv�
anekavassako�isu mahanta� dukkhamanubhavitv� d�ghassa addhuno accayena tato cuto
pu��akammacchiddena manussaj�tiya� mah�vibhavasampanne uditodite vis�le kule
nibbattitv� dassan�yo p�s�diko param�ya va��apokkharat�ya samann�gatopi t�disa�
sampatti� ananubhavitv� yobbaneva mara�a� p�pu��ti. Tena vutta�:-

"Sabbopabhogadhanadha��a visesal�bh�
R�pena bho samakaraddhajasantibhopi,
Yo yobbanepi mara�a� labhate ak�ma�
K�ma� sad� tu parap��aharo naro h�"ti.

Ekacce pana satt� p���tip�ta� katv� antalikkhe �hit�pi samuddamajjha� pakkhant�pi


vajiraguh�ya� pavi��h�pi tena kammavip�kena mokkha� na labhi�su yeva, ta� kathanti
ce-ekokira manusso kammante appavatta� gona� pal�lagg�hi jh�petv� m�resi, so tena
kammena av�ciniraye nibbattitv� anekavassasahass�ni pacitv� tato cuto attabh�vasate
�k�seyeva pallaggin� jh�yitv� mato. Apar� itth�pi sunakhassa g�v�ya v�lik�gha�a�
bandhitv� udake os�d�petv� m�retv� tena p�pakammena av�ciya� nibbattitv�
anantadukkhamanubhavitv� tato cut� attabh�vasate n�v�ya samuddamajjha� patv� tena
kammena ta� n�va� agantv� baddha� viya �hita� disv� k�laka��isal�k�ya gahit�
tattheva v�lik�gha�a� g�v�ya bandhitv� udake vissa��h� mat�. Aparepi
sattagop�lad�rak� eka� godha� vammika� pavi��ha� disv� tasmi� vammike sabbamukh�ni
pidahitv� satt�haccayena ta� vissajjesu�, tepi d�rak� tassa am�ritatt� niraya�
�gantv� catuddasa atta bh�ve pabbatavivara� pavi��h� p�s��aphalakena pihitadv�r�
sattasattadivasatoyeva nir�h�r� j�vitamatta� gahetv� nikkhami�su, eva� �k�sagat�pi
samuddamajjha� patt�pi pabbaguh�ya� pavi��h�pi p�pakammato na mu�cantiyeva,
tenavutta� bhagavat�:-

[SL Page 057] [\x 57/]

"Na antalikkhe na samudda majjhe


Na pabbat�na� vivara� pavissa,
Na vijjat� so jagatippadeso
Yattha��hito mucceyya p�pakamm�"ti.

Aparampi vutta� p���tip�te desa� dassentena bhagavat� matakabhattaj�take:-

"Eva� ce satt� j�neyyu� dukkh�ya� j�tisambhavo,


Na p��o p��ina� ha��e p��agh�t� hi socat�"ti

S�valittheropi sa�s�re sa�saranto ekasmi� attabh�ver�j� hutv� attano catura�gini�


sena� gahetv� a��a� nagara� pariv�retv� satt�haccayena sadv�ramad�si,* so ettaka�
katv� tena kammena pacchimattabh�ve sattadivasasattam�s�dhik�ni sattasa�vacchar�ni
m�tukucchiya� mahanta� dukkhamanubhavi:-

Evamekampi so pa�a� na nihantv�na sabbaso,


Rundhitv� nagara� dukkhameva� patto yato tato,

P��a� na ha��e naca gh�teyeyya


Nac�nuja��� hanata� paresa�,
Sabbesu bh�tesu nidh�ya da��a�
Ye th�var� ye ca tasanti loketi.

Id�ni tadanantara� niddi��hassa adinn�d�nassa parapariggah�tatta�


parapariggah�tasa��it� theyyacitta� upakkamo te naca hara�anti pa�ceva a�g�ni
veditabb�ni, payogesu pana theyyapasayha pa�icchanna parikappa kus�vah�r�na� vasena
pavatt� s�hatthiko ��attiko nissaggiko atthas�dhako dhuranikkhepoti ime pa�capayog�
veditabb�, tatthayo sandhicched�d�ni katv� adissam�no harati tul�k��a
m�nak��ak��akah�pa��d�hi v� va�cetv� ga�h�ti tasseva� ga�hato avah�ro
theyy�vah�roti veditabbo, yo pana pasayha balakk�rena paresa� santaka� ga�h�ti
g�magh�tak�dayo viya attano pattabalitov� vuttanayeneva adhika� ga�h�ti.
R�jabha��dayoviya, tasseva� ga�hato avah�ro pasayh�vah�roti veditabbo,
pa�icch�detv� pana avahara�a� pa�icchann�vah�ro, so eva� veditabbo, yo puggalo
uyy�n�disu paresa� omucitv� �hapita� a�gul�muddik�di� disv� pacch� ga�hiss�m�ti
pa�sun� v� pa��e na v� pa�icch�deti

* Sadv�ramad�si.

[SL Page 058] [\x 58/]

Tassa ett�vat� uddh�ro natth�ti na t�va kammabandho hoti yad� pana s�mik� vicinant�
apassitv� sve j�niss�m�ti s�lay�va gat� honti athassa ta� uddh�rato uddh�re
kammabandho, pa�icchannak�leyeva ta� mama santakanti sa���ya v� gat� id�ni te
cha��hitabha��a� idanti pa�sukula sa���ya v� ga�hantassa pana bha��adeyya�, tesu
dutiyadivase �gantv� vicinitv� adisv� dhuranikkhepa� katv� gatesupi gahita�
bha��adeyyameva pacch� �atv� codiyam�nassa addato s�mik�na� dhuranikkhep�
kammabandho hoti, kasm�? Yasm� tassa payogena tehi na di��hanti, yo pana tath�
r�pa� bha��a� yath��h�ne �hita�yeva apa�icch�detv� theyya cittop�dena akkamitv�
kaddame v� v�lik�ya v� pavesetv� he��h� ko�i� atikkameti, tassa pavesitamatteyeva
kammabandho, parikappetv� pana gaha�a� parikapp�va h�ro n�ma, so bha��ok�savasena
duvidho, tatr�ya� bha��aparikappo s��akatthiko anto gabbha� pavisitv� sace s��ako
bhavissati ga�hiss�mi sace sutta� na ga�hiss�m�ti parikappetv� andhak�re pasibbaka�
ga�h�ti tatrave s��ako hoti uddh�reyeva kammabandho, sutta�ce hoti rakkhati,
bahin�haritv� mu�citv� suttanti�atv� puna�haritv� �hapeti rakkhatiyeva suttanti
�atv�piya ya� laddha� ta� gahetabbanti gacchati padav�rena k�retabbo, bh�miya�
�hapetv� ga�h�ti uddh�re kammabandho, coro coroti anubandho cha��etv� pal�yati
rakkhati s�mik� disv� ga�hanti rakkhatiyeva, a��o yo koci ga�h�ti bha��adeyya�,
s�mikesu nivattesu saya� disv� pageveta� may� gahita� mamad�ni santakanti
ga�hantass�pi bha��adeyyameva tattha sv�ya� sace s��ako bhavissati ga�hiss�m�ti
�din�nayena pavatto parikappo aya� bha��aparikappon�ma, ok�saparikappo pana eva�
veditabbo ekacco paraparive��d�ni pavi��ho ki�ci lobhaneyya� bha��a� disv�
gabbhadv�rapamukhahe��h� p�s�dadv�rako��hakarukkham�l�divasena pariccheda� katv�
sace ma� etthantare passissanti da��huk�mat�ya gahetv� vicaranto viya dass�mi noce
passanti hariss�m�ti parikappeti tassa ta� �d�ya parikappita pariccheda�
atikkantamatte kammabandho hoti, iti yv�ya� vuttanayena pavatto parikappo
ok�saparikappon�ma evamimesa� dvinnampi parikapp�na� vasena parikappetv� ga�hato
avah�ro parikapp�vah�roti veditabbo, kusa� sa�k�metv� pana avahara�a�
kus�vah�ron�ma, sopi eva� veditabbo, yo puggalo vil�vamaya� v� t�lapa��amaya� v�
katasa���na ya�ki�ci

[SL Page 059] [\x 59/]


Kusa� p�tetv� s��ik�dimhi bh�jiyam�ne attano ko��h�sassa sam�pe �hita�
appagghatara� v� mahagghatara� v� samasama� v� agghena parassa ko��h�sa� harituk�mo
attano ko��h�se patita� kusa� parassa ko��h�se p�tetu k�mat�ya uddharati rakkhati
t�va, parassa ko��h�se patite rakkhateva, yad�pana tasmi� patite parassa ko��h�sato
parassa kusa� uddharati uddha�amatte kammabandho, sace pa�hamatara� parako��h�sato
kusa� uddharati attano ko��h�se p�tekuk�mat�ya uddh�re rakkhati p�tane rakkhati,
attano ko��h�sato pana attano kusa� uddharati uddh�reyeva rakkhati, ta� uddharitv�
parako��h�se p�tentassa hatthato mutta matte kammabandho hoti aya� kus�vah�ro,
Imesa� pana pa�canna� avah�r�na� vasena pavattesu s�hatthik�disu s�hatthiko n�ma
parassabha��a� sahatth� avaharati, ��attiko n�ma asukassa bha��a� avahar�ti a��a�
���peti, nissaggiyo n�ma sukagh�ta parikappitok�s�na� anto �hatv� bahipatana�,
atthas�dhako n�ma asukassa bha��a� yad� sakkosi tad� ta� avahar�ti ���peti tattha
sace paro anantar�yiko hutv� avaharati ���pakassa ��attikkha�e yeva kammabandho,
parassa v� pana telakumbhiy� avassa� telapivanak�ni up�ha��d�ni pakkhipati hatthato
muttamatteyeva kammabandho,dhuranikkhepo pana �r�m�bhiyoga�
upanikkhittabha��avasena veditabbo, t�vak�likabha��adeyy�ni adentassapi esova
nayoti aya� payogabhedo hoti. Tampana duss�lassa santake appas�vajja�, tato
gor�pas�lassa santake mah�s�vajja�, tato sara�agatassa santake mah�s�vajja�, tato
pa�casikkh�padikassa s�ma�erassa puthujjana bhikkhuno sot�pannassa sakad�g�missa
an�g�missa santake mah�s�vajja� kh���savassa santake ati mah�s�vajja� yeva. Phalato
panassa nibbatt�-appahutadha��at� mandabhogat� anuppann�na� bhog�na� anuppatti
uppann�na� bhog�na� ath�cariya� patthit�na� pa�cak�magu��na� khippamappa�il�bhit�
r�jacor�dakaggi appiyad�y�dehi s�dh�ra�a bhogat� as�dh�ra�assa dhanassa appa�il�bho
sabbalokan�cat� atth�ti vacanassapi assava�at� dukkhavih�rit�ti evam�diphalavibh�go
veditabbo. Adinn�d�n� verama�iy� pana-mahaddhanat� pah�ta dha��at� anantabhogat�
anuppannabhoguppattit� uppannabhogath�varat� icchit�na� bhog�na� khippapa�il�bhit�
r�jacor�dakaggi appiyad�y�dehi as�dh�ra�a bhogat� as�dh�ra�a dhanapa�i

[SL Page 060] [\x 60/]

L�bhit� lokuttamat� natthikabh�vassa aj�nanat� sukhavih�rit�ti evam�dayo ta� ta�


sutt�nus�rena veditabb�. Api ca-adinn�d�yipuggalo imasmi�yeva attabh�ve
ka��akalat�d�hi anekappak�ra� anayavyasana� p�pu��ti, ten�ha bhagav�:-"yath�r�p�na�
kho pana p�pak�na� hetu r�j�no cora� �guc�ri� gahetv� vividh� kammakara�� k�renti
kas�hipi t��enti vettehipi t��enti addhada��akehipi t��enti hatthampi chindanti
p�dampi chindanti hatthap�dampi chindanti ka��ampi chindanti n�sampi chindanti
ka��an�sampi chindant�" ti �di, evamimasmi� yeva attabh�ve
anekavidhakammakara�ahetubh�ta� adinnam�diyitv� tena p�pakammena
anekavassako�isahassesu niraye pacitv� tato cuto petayoniya� nibbattitv�
tatthamahanta� khuppip�s� dukkhamanubhavanto aneta antarakappe vitin�metv� sace
manussayoni� labhati tatthapi y�cako kapa�o vicu��o hutv� dh�dh�ti eva� pavatta
anekakkharasatehi paritajjiyam�no nekapilotik�hi katavasanakicco �k�ki��asiro
jallik� ki��agatto sok�ki��ahadayo vil�pehi mukharitamukho manussapeto hutv�
pavedham�no vicarati, ten�hu por���:-

"Yo y�cako bhavati bhinnakap�lahattho


Mu��odhigakkhara satehi ca tajjayanto,
Bhikkha� sad�ribhavane sakucelav�so
Deh� parattha paracittaharo naroh�"ti.

Imamattha� dassentena bhagavat�pi vutta�-"adinn�d�na� bhikkhave �sevita� bh�vita�


bahul�kata� nirayasa�vattanika� hoti tiracch�nayoni sa�vattanika� hoti, pettivisaya
sa�vattakika� hoti yo sabbalahuko adinn�d�nassa vip�ko manussabh�tassa
dobhaggiyasa�vattaniko hot�"ti.

Eva� adinna� dhanam�diyanto


Di��heva dhamme narak�dikepi,
Pappoti dukkha� vyasana�ca neka�
Naro paratthesu rato yatohi.
"Tato adinna� parivajjayeyya
Ki�ci kvac� s�vako bujjham�no,
Na h�raye harata� n�nuja���
Sabba� adinna� parivajjayeyy�"ti.

Tadanantara� niddi��hassa abrahmacariyassa ajjh�cariyavatthu sevam�na� payogo


maggenamaggapa�ipatti adhiv�sananti catt�ri

[SL Page 061] [\x 61/]

A�g�ni, tattha attano ruciy� pavattassa tayo, balakk�re�a pavattitassa tayoti


anavasesena gaha�ena catt�ro, da��habb� atthasiddhimpana tiheva, tath�
micch�c�rassa tatthapana pa�hama� a�ga� agaman�yavatthut�ti da��habba�, payogato
abrahmacariy�d�na� s�hatthiko eva payogoti evamettha payogato vinicchayo veditabbo,
ta� pana duss�l�ya itthiy� v�tikkamena appas�vajja� tato gor�pas�lik�ya mah�
s�vajja� tato sara�agat�ya pa�casikkh�padik�ya s�ma�er�ya puthujjanabhikkhu�iy�
sot�pann�ya sakad�g�miy� tato an�g�miy� v�tikkame mah� s�vajja� kh���sav�ya pana
ekantamah�s�vajjameva, tath� micch�c�ro, so pana y�va pa�casikkh�padik�ya v�
netabbo. Phalato pana k�mesumicch�c�rassa bahupaccatthikat� sabbajanassa appiyat�
annap�navatthasayan�san�d�na� al�bhit� dukkhasayanat� dukkhapa�ibujjhanat�
ap�yabhayehi appamuttat� itthinapu�sakabh�vapa�il�bhat� kodhanat� asakkaccakiriyat�
pattakkhandhat� adhomukhat� itthipuris�na� a��ama��a� appiyat� aparipu��indriyat�
aparipu��alakkha�at� niccas�sa�kat� ussukkabahulat� dukkhavih�rit� sabbato bhayat�
piyehi man�pehi viyogit�ti evam�diphalavibh�go veditabbo.
Agaman�yavatthuv�tikkamaphalatt� n�ya� phalavibh�go abrahmacariyassa vattabbo,
ki�c�pi na vattabbo, uposatha�gabhedavasena pavattassa yath�sambhava� sabbajanassa
appiyat� annap�n�d�na� al�bhit� dukkhasayanadukkhapa�ibujjhanat� ap�yehi
aparimuttat� pattakkhandhat� adhomukhat� aparipu��aindriyat� aparipu��alakkha�at�
dukkhavih�rit� sabbato bhayat�ti evam�dayo vattabb�, yath� abrahmacariyassa eva�
vik�la bhojan�d�na� tinnanna� sabbajanassa appiyat�dayo yath� sambhava� vattabb�,
abrahmacariy� verama�iy� pana-vigata pacchatthikat� sabbajanapiyat�
annap�nasayan�d�na� l�bhit� sukhasayanat� sukha pa�ibujjhanat�
ap�yabhayavinimmuttat� itthibh�vapa�il�bhassa v� napu�sakattabh�vapa�il�bhassa v�
abhabbat� akkodhanat� sakkaccakiriyat� 1 apattakkhandhat� anadhomukhat�
itthipuris�na� a��ama��apiyat� paripu��indriyat� paripu��alakkha�at� nir�sa�kat�
appossukkat� sukhavih�rit� akutobhayat� piyavippayog�bh�vat�ti evam�d�ni
veditabb�ni, tath� micch�c�r�verama�iy�, apica-parad�riko imasmi�yeva attabh�ve
dhanada��avadhada���d�hi abhibh�to

1 Paccakkha k�rit�.

[SL Page 062] [\x 62/]

Mahanta� anayavyasana� patv� tatocuto niraye uppajjitv� cittadukkha manubhavitv�


sace manussayoni� pa�ilabhati attabh�vasate itthibh�va� p�pu��ti puris� hi itthiyo
v� itthiyo hi puris� v� abh�tapubb� n�ma natthi, puris� hi n�ma parassad�re
aticaritv� k�la� katv� bah�ni vassasatasahass�ni niraye pacitv� manussaj�ti�
�gacchant� attabh�vasate itthibh�va� �pajjanti.

Sapatta bahulo hoti sad�c�patti titthiko,


Itthi v� pa��ako c�pi parad�rarato naroti.

Ti��hatu t� cettha ativis�ri�� kath� sa�khepato pana s� eva� veditabb�-


kappasatasahassa� p�ritap�ram� amh�ka� �nandatthero ekiss�ya j�tiy� siddhena
parad�rasam�gamena niraye pacitv� tato cuto cuddassu attabh�vesu itthi j�to,
sattasu attabh�vesu a�gaj�tavadha� p�pu�i, ta�kathanti ce-so thero sa�s�re
sa�saranto magadhara��he r�jagahanagare kamm�raputto hutv� p�pamittasa�saggena
parad�rakamma� katv� j�vitapariyos�ne ok�sa� laddhena pu��akammena va�sara��he 1
kosambiya� as�tiko�idhanase��hiputto hutv� uppajjitv� kaly��amitta sa�saggena
bah�ni pu���ni katv� mara�ak�le r�jagahe kataparad�rikakammassa sammukh� bh�tatt�
roruvaniraye uppajjitv� tattha anekavassako�isatasahassesu pacitv� kamma� khepetv�
ka����ajanapade gadrabho hutv� uppajji, tattha amaccad�rako esamaddito javasampanno
bhavissat�ti a�gaj�ta� madditv� attano v�hanamak�si, tato cuto mah�vane kapi hutv�
nibbatti, tatthapi uppanna divaseyeva y�thapatin� mama putta� �neth�ti �har�petv�
da�ha� gahetv� rodantasseva dantehi �asitv� uddha�ab�jo, tato cuto dasa��avadese
gono hutv� nibbatti, tatthapi taru�ak�layeva uddha�aphalo ahosi, tato cuto
vajjira��he vibhavasampanne kule napu�sako hutv� uppanno, dullabhe manussattabh�ve
noca itthi noca puriso ahosi, tato cuto sakkassadevara��o devaka��� hutv� nibbatti,
tato dutiye tatiye catutthepi attabh�ve devaka���yevahutv� nibbatti, pa�came v�re
tasmi�yeva devaloke javanadibbaputtassa aggamahesihutv� nibbatti, tato cuto
vedehara��he mithil�ya� a�g�tira��o aggamahesiy� kucchismi� uppajjitv� abhir�p�
ruj�n�ma r�jaka��� ahosi tass� pit� rativa��hana� n�ma p�s�da� k�retv� tattha
vas�petv�

1 Va�gara��he.

[SL Page 063] [\x 63/]

Divase divase pa�cav�sati samuggehi m�la�peseti, vatth�bhara�esuyeva annap�nesuca


pam��a� natthi, d�na� d�tu� addham�se addham�se sahassa�ca d�pesi, s� ta� gahetv�
d�na� datv� s�la� rakkhitv� j�vitapariyos�ne t�vati�sadevaloke mahesakkho devaputto
hutv� nibbatti, tenavutta�:-

"Itthi na mu�cati sad� puna itthibh�v�


N�r� sad� bhavatiyo puri so parattha,
Yo v� careyya parad�ra mala�ghan�ya�
Ghora�ca vindati sad� vyasana�ca nekanti"

Tasm� sam�dinnaniccuposathas�lenup�sakajanena-appass�d� k�m� bahudukkh� bahup�y�s�


�d�navo ettha bhiyyo a��hika�khal�pam� k�m� appass�dana��hena-pe-ti�ukk�pam� k�m�
dahanakicca samp�dana��hena a�g�rak�s�pam� k�m� mah�bh�t�pa��hena supinak�pam� k�m�
ittara��hena y�citak�pam� k�m� t�vak�lika��hena rukkhaphalupam� k�m� sabba�ga
pacca�ga bha�jana��hena asis�n�pam�k�m� atiku��ana��hena sattisul�pam� k�m�
vinivedhana��hena sappasir�pam� k�m� satibhaya��hena bahudukkh� bahup�y�s� �d�navo
ettha bhiyyoti vuttatt� t�disehi r�pasaddagandharasa pho��habbasa�kh�tehi pa�cahi
k�magu�ehi samann�gat�hi itth�hi saddhi� lobhavasena all�pa sall�pa mattampi akatv�
s�lameva rakkhitabba�, vutta�ceta�:-

"Sallape asihatthena pis�cenapi sallape


�s�visampi �s�de yeka da��ho naj�vati
Natveva eko ek�ya m�tug�mena sallape"ti.

Tasm� ta� ta� s�la� j�vitamiva ma��am�nena up�sakajanena jalita� a�g�rak�sumiva


abrahmacariya� parad�rasevana�ca parivajjetabba�, vuttaceta�:-

"Abrahmacariya� parivajjayeyya a�g�rak�su� jalita�va vi��u,


Asambh�nanto pana brahmacariya� parassad�ra� n�tikkameyy�"ti.

Abrahmacariy�nantara�niddi��hassa mus�v�dassapi vatthuvipar�tat�visa�v�danacitta�


tajjo v�y�mo parassa atthavij�nananti catt�ria�g�ni, visa�v�dan�dhipp�yena hi
payoge katepi parena tasmi� atthe avi���te visa�v�danassa asijjhanato parassa
tadattha� vij�nanampi eka� a�ganti veditabba�, keci abh�ta

[SL Page 064] [\x 64/]

Vacana� visa�v�danacitta� parassa tadattha� vij�nananti t��i a�g�n�tivadanti,


tattha abh�tatthavacananti = abh�tatthavacana�,atthamukhenahi vacanassa bh�tat�v�,
abh�tat�v�, vacana�can�ma idha abh�tassa v� abh�tata� bh�tassav� abh�tata� katv�
k�yena v� v�c�ya v� vi���panapayogo, so na vin� atthe nahot�ti vatthuvipar�tat�
tajjov�y�moti eva� ta� a�gadvayamekato katv� abh�tavacananti vutta�, tenavutta�:-

"Laddhig�hana citta�ca v�c�tadanu lomik�


Vacanatthapa�ivedho ca mus�v�do tiva�giko"ti.

Sace pana paro dandhat�ya vic�retv� tamattha� j�n�ti santi��h�paka cetan�ya


pavattatt� kiriyasamu��h�paka cetan�kkha�eyeva mus�v�da kamman� bajjhati,
etthapan�ya� pucch� hoti, mus�bhanissanti pubbaph�go atthi mus� may� bha�itanti
pacchimabh�go natthi, vuttamatteyevahi koci pammussati ki� tassa kammabandho hoti
nahot�ti? S� eva� a��hakath�su vissajjit�-pubbabh�ge mus� bha�issantica bha�antassa
mus� bha��m�tica j�nato pacch�bh�ge mus� may� bha�itanti na sakk� na bhavitu�
sacepina hoti. Kammabandhoyeva purimamevahi a�gadvaya� pam��a� yass�pi pubbabh�ge
mus� bha�issanti �bhogo natthi bha�anto pana mus� bha��m�ti j�n�ti bha�itepi mus�
may� bha��tanti j�n�titassa kammabandho na vattabbo, kasm�tice? Pubbabh�gakkha�e
mus� bha�iss�m�ti �bhoga� vin� sahas� bha�antassa vacanakkha�e mus� etanti
upa��hitepi nivattetumasakkuneyyat�ya avisabh�vato, pubbabh�go hi pam��atara�
tasmi� asati dav� bha�ita� v�rav� bha�ita� v� hot�ti, ettha dav�ti sahas� rav�ti
a���a� vattuk�massa khalitv� a��a� bha�ana�, tena vutta�:-

"Pam��a� pubbabh�gova tasmi� sati na hessati,


Sesadvayanti nattheta miti v�c� tiva�gik�"ti.

Tattha tasmi� pubbabh�ge sati sesadvaya� nahot�ti eva� natthi avassa� hoti yev�ti
attho so pana k�kanikamattassa atth�ya mus� kathena appas�vajjo tato a��ham�sakassa
pa�cam�sakassa a��hakah�pa�assa tato anagghaniyabha��akassa atth�ya mus�kathena
mah�s�vajjo,apica-gaha��h�na� attano santaka� ad�tuk�mat�ya natthiti
�d�nayappavatto appas�vajjo, sakkh� hutv� atthabha�janavasena vutto mah� s�vajjo,
tath� yassaattha� bha�jati tassa

[SL Page 065] [\x 65/]

Appagu�at�ya appas�vajjo, mah� gu�at�ya mah� s�vajjo, kiles�na� mandatibbat�


vasenapi appas�vajja mah� s�vajjat� vattabb�, mus�kathetv� pana sa�gha�
bhindantassa ekanta mah� s�vajjoyeva. Phalatopanassa avippasannindriyat� avissa��ha
amadhura bha�it� visam�sita aparisuddhadantat� atith�lat� v� atikisat� v�
atirassat� v� atid�ghat� v� dukkhasamphassat� duggandhamukhat� ass�saka parijanat�
an�deyyavacanat� kamaladalasadisamudulohitanayanaparijivh�namabh�vo uddhatat�
ananuvattanat�ti ev�m�diphalavibh�go veditabbo, visesatopanassa an�deyyavacanat�
suduggandhamukhat�ca phala�, vutta�ca:-

"Vacan� dukkha khinnova abh�takkh�na t�lito,


Assaddhiyotiduggandha mukho hoti mus�rato"ti.

Mus�v�d� verama�iy� pana-vippasannindriyat� vissa��hamadhurabh��it�


samasitasuddhadantat� n�tithulat� n�tikisat� n�tirassat� n�tid�ghat�
sukhasamphassat� uppalagandhamukhat� suss�kaparijanat� �deyyavacanat�
kamaladalasadisamudulohitanayanajivhat� 1 anuddhatat� anuvattanat�ti 2 evam�dayo
veditabb� apica-mus�v�din� puggalena akattabba� n�ma p�paka� natthi tenavutta�:-
"Eka� dhamma� atitassa mus�v�dissa jantuno,
Viti��a paralokassa natthip�pa� ak�riyanti."

Yopana gaha��habh�to mus�v�dato na patil�yati na patiku�ati tassa sant�ne


gu�alavampinatthi, yassa pabbajitassa mus�v�delajj�natthi tassa
sama�abh�vampinatthi, yath�ha-"passasi no tva� r�hula ima� udakadh�na� ritta�
tucchanti evambhante eva� ritta� tuccha� kho r�hula tesa� s�ma��a� yesa� natthi
sampaj�namus�v�de lajj�"ti. Cetiyo n�ma eko r�j�atthi, tassa mukhato uppalagandho
v�yati sar�rato candanagandho v�yati �k�se baddhapalla�ko nis�dati khaggahatth�
catt�ro vijj�dhar� catusu dis�su �rakkha� ga�hanti tenara��� mus�kathitak�lato
pa��h�ya te vijj�dhar� khagge cha��etv� pal�t� mukhato uppalagandho sar�rato
candanagandhoca antaradh�yi, �k�se nis�ditu� asakkonto bh�miya� pati��h�si,
bh�miya� akkanta

1 Kamaluppala sadisamudulohita tanujivhat�, 2 acapalat�.

[SL Page 066] [\x 66/]

Matte pa�havi vivaramad�si, so teneva k�yena gantv� niray�pavi��ho, tenavutta�


bhagavat�-"mus�v�do bhikkhave �sevito bh�vito bahul�kato nirayasa�vattaniko hoti
tiracch�nayonisa�vattaniko hoti pettivisaya sa�vattaniko hoti yo sabbalahuko
mus�v�dassa vip�ko manussa bh�tassa abh�takkh�na sa�vattaniko hot�"ti, eva�
mus�v�d� "abh�tav�d� niraya� upet�"ti, vuttatt�ca niraye uppajjitv�
anekavassako�isu pacitv� tato cuto manussaj�ti� patv� anekaj�tisate
abh�takkh�nat�lito hoti d�no ja�o nippa��oca hoti appiyo hoti maccho viya ajivho
kapilamaccho viya duggandho mukhohoti aputtako hoti uppajjam�n�cassad�rak�
dh�taroyeva uppajjanti uppajjitv� va d�rak� kicca� na karonti. Tenavutta�:-

"D�no vigandha vadanoca ja�o apa��o


Mugosad� bhavati appiya dassanoca, pappoti dukkha matula�ca manussabh�to
V�ca� mus�bha�ati yo hi asa��a satto"ti.

Tasm� silavantehi up�sakajanehi na mus�v�do bh�sitabbo na parehi bha��petabbo no ca


pasa�sitabbo, vutta�ceta�:-

"Sabhaggato v� parisaggato v�
Ekassaceko na mus� bha�eyya,
Na bh��aye bha�ata� n�n�ja���
Sabba� abh�ta� parivajjayeyy�"ti.

Mus�v�d�nantara� nidi��hassa sur�p�nassa sur�d�na� a��atarat� p�tukamyat�citta�


ajjhohara�appayogo tenaca ajjhohara�anti catt�ria�g�ni, keci pana lakkha�a yutta
sur�ca hoti ta� payogena ajjhoharatic�ti duvaggikanti vadanti, ettha ca
majjasa���ya a�gabh�vena avutatt� amajjasa��it�ya pivantopi majjap�nakamman�
bajjhat�ti keci, majjasa���ya v� kamyat�gaha�ena gahitatt� visu� a�gabh�vena
aniddi��h�ti ma��am�no amajjasa��it�ya pivantassa natthi kammabandhoti a��o,
tadeta� samu��h�lepi pana k�yo sur�ti j�nana citta�c�ti sur�ti j�nana cittassa
samu��h�nabh�vena saddhammanetti��k�ya vuttatt� yutta� viyadissati, v�ma�sitv�
gahetabba

[SL Page 067] [\x 67/]

Cinti pa�ipattisa�gahe vutta�, s�ratthad�paniyampana-yassasattakapakkhe citta�


akusalameva hoti ta� lokavajja�, teneva cullaga��hipade majjhimaga��hipade ca
vutta�-"eka� satta� m�ress�m�ti tasmi� yevapadese nipanna� a��a� m�rentassa
p��asa��issa atthit�ya p���tip�to hoti eva� majja� piviss�m�ti a��a� majja�
pivantassa majjasa��assa atthit�ya akusalameva hoti, yath�pana ka��hasa���ya sappa�
gh�tentassa p���tip�to na hoti eva� n�likerap�nasa���ya majja� pivantassa akusala�
na hot�"ti. Keci pana vadanti s�ma�erassa sur�ti aj�nitv� pivantassa p�r�jika�
natthi akusala� pana hot�ti ta� tesa� matimatta�, bhikkhuno aj�nitv� b�jato
pa��h�ya majja� pivantassa p�cittiya� s�ma�ero j�nitv� pivanto s�labheda� p�pu��ti
na aj�nitv�ti ettakamevahi a��hakath�ya� vutta� akusalampana hot�ti na vuttanti,
aparampi vadanti aj�nitv� pivantass�pi sot�pannassa mukha� sur� na pavisati
kammapathappatta akusalacitteneva p�tabbatoti, tampinasundara�, bodhisatte
kucchigate bodhisattam�tu s�la� viyahi idampi ariyas�vak�na� dhammat� siddhanti
veditabba�, teneva d�ghanik�ye k��adanta sutta��hakath� ya� vutta�-bhavantarepi
ariyas�vak� j�vitahetupip��a� na hanti na sura� pivanti sace pana sura�ca kh�ra�ca
missetv� mukhe pakkhipanti kh�rameva pavisati na sur�, yath� ki�? Yath� koci
saku��na� kh�ra missake udake kh�rameva pavisati na udaka�, ida� yoni siddhanti ce
idampi dhammat� siddhanti veditabbanti sabbameta� vutta�, ath�pi ga��hipade sur�ti
v� nava��at�ti j�nitv� v� pivantassa akusalamev�ti vutta�, yampana
sur�p�nasikkh�pada��hakath�ya majjabh�vo ca tassa p�n�c�ti a�gadvaya� vutta� ta�
bhikkh�na� yeva sandh�ya vutta�, vinaya��hakath�ya� akusala citteneva p�tabbato
lokavajjanti s�dh�ra�avacanampi sacittakapakkha�yeva sandh�ya iti
vuttaka��hakath�ya�ca akusalacittenevacassap�tabbato ekantena
mah�s�vajjabh�votivutta�, nahi aj�nitv� pivantassa mah�s�vajjabh�vo sambhavati
yadibhaveyya adinn�d�n�disupi atippasa�go bhaveyya, tattheva�siy� p�n�yasa���ya
sura� pivantassa p�nacetan� sambhavato p�pasambhavoti, ta� paridahanattha�
sakasa���ya vattha� ga�h�m�ti parabha��a� ukkhipantassa gaha�a cetan� sambhavepi
p�pabh�vato na yutta�, ath�pi eva�siy� yath�pi pha�akasa���ya m�tara� m�rentassa
vatthuvisesa sambh�vato �nantariya� hoti evamidh�pi vatthuvisesa sambh�vato
p�panti, ta�tattha vadhakacetan�ya

[SL Page 068] [\x 68/]

Sahas� majjap�naka sa���viya ettha p�niyasa���ya s�vajjabh�vato, tatth�pi


lobhasahagata cittupp�dena p�tabbato p�pamev�ti ce, yajjeva� kujjhitv� valli�
chindiss�m�ti sappa� gh�tentass�pi p�pa�siy�, tatthapi du��hacittassa sambhavato
p�pamev�ti yo vadeyya so eva� pucchitabbo, kimettha du��hacitta� niss�ya p�pa� hoti
ud�hu sappagh�ta� niss�y�ti? So samm�vadam�no eva� vadeyya du��hacitta� niss�y�ti,
yajjeva� tatth�pi lobhacitta� niss�ya bhavatu na sur�p�na� niss�y�ti eva�
��petabbo, teneva a��hakath�ya� s�ma�ero j�nitv� pivanto s�labheda� p�pu��ti na
aj�nitv�ti ettakameva vutta� akusala� pana hot�ti na vutta�"sur�p�na� bhikkhave
�sevita� bh�vita� bahul�kata� nirayasa�vattanika� tiracch�nayoni sa�vattanika�
pettivisaya sa�vattanikanti evam�dika� p�li� vadantena bhagavat�pi j�nitv� sura�
pivantasseva nirayasa�vattanik�di bh�vo anu���to tasm� saddhammanetti��k�disu
majjasa���ya p�tukamyat� gaha�eneva gahitapakkhassa s�dhitatt� sur�ti aj�nitv�
pivato nattheva akusalanti gahetabba�, a��a� v� visesak�ra�a� pariyesitv�
vattabba�. Ta� pana-pasatamattassa p�ne appas�vajja� a�jalimattassa p�ne mah�
s�vajja� k�yasa�c�lanasamattha� pana bahu� pivitv� g�ma gh�ta nigamagh�takamma�
karontassa ekantamah�s�vajjameva, he��h� vuttanayena p���tip�t�d�na� satipi
mah�s�vajjabh�ve sabbehipipanetehi mus�v�dena sa�ghabhedanameva mah�s�vajja� ta� hi
kappa� mah�niraye paccanasamattha� mah�kibbiya�, khuddaka��hakath�yampana-apicettha
sur�meraya majjapam�da��h�na meva mah�s�vajja� na tath� p���tip�t�dayo kasm�?
Manussa bh�tassapi ummatta bh�vasa�vattanena ariya dhammantar�yakara�atoti vutta�,
ki�c�pi vutta�, mus�kathetv� sa�ghabhedanameva tatopi mah�s�vajja�,
sabbaka�ukavip�katt� p���tip�t�disu hi ya� ka�ukavip�ka� ta� mah�s�vajjanti,
ala�papadvena phalato panassa-at�t�n�gata paccuppann�na� kiccakara��y�na�
khippamaj�nanat� mu��hassatit� ummattakat� pa���vih�nat� �lasiyabh�vo ja�at�
yobban�d�hi mattat� pamattat� samm��hat� thambhit� s�rambhit� phalam�gat� ussukit�
asaccav�dit� pisu�at� pharusav�casamphappal�pit� rattindivatanditat� akata��ut�
akatavedit� gu�aviyuttat� macchariyat� duss�lat� anujjukat� kodhanat� ahirikat�
anottappit� micch�di��hikat� amahantat� medh�vih�nat� apa��itat� atth�natthesu
akusalat�ti evam�di

[SL Page 069] [\x 69/]

Phalavibh�go veditabbo. Sur�meraya majjapam� da��h�n� verama�iy� pana-at�t�n�gata


paccuppannesu kiccakara��yesu khippa� pa�ij�nanat� sad� upa��hitasatit�
anummattakat� ���avantat� analasat� aja�at� anelam�gat� amattat� appamattat�
asammohat� acchambhit� as�rambhit� anissukit� 1 saccav�dit� apisu��
pharus�samphappal�pav�dit� rattindivamatandikat� kata��ut� katavedit� amaccharit�
c�gavantat� s�lavantat� ujut� akkodhanat� hirimanat� ottappit� ujudi��hikat�
mahantat� medh�vit� pa��itat� atth�natthakusalat�ti evam�d�ni phal�ni, apica-yepana
hal�hala visakappa� sur�meraya� pivanti te tena kammena niraye uppajjitv�
anekavassako�isu tattha pacitv� tato cut� kicchena manussaj�ti� labhitv�pi ummatt�
honti nilajj�honti d�nattabh�v� dukkhit� honti sokenapu��ahaday� vir�p�ca honti,
ten�hupor���:-
"Ummattak� vigatalajjagu�� bhavanti
D�n� sad� vyasanasoka par�yan�ca,
J�tabhavesu vividhesu vir�padeh�
Pitv� hal� hala visa�va sura� vipa���"ti.

Sur�n�ma dibbalokassa �vara�a� r�g�d�na� pahava��h�na� ti��a� bhav�na� pati��h�


t�hi mah�purisehi garahit� tividhassapi duccaritassa k�ra�a� tilokassa s�sana�
pati��h� tassa vin�sakara� tenavutta�:-

"Tidiv� cara�a� timalappabhava�


Tibhavassa gati� tijan�vamata�,
Tividhassapi duccacaritassa hita�
Tibhavubbhava s�sana n�sakaranti."

Apica-pip�samatta� sahitu� asamatth� hutv� majja� pibant� jan�ta� nid�na� ghora�


nirayadukkha� kathannu sahissanti, yath�ha:-

"Pibanti ye majjamas�dhukanta�
Pip�samatta� sahit� sahant�,
Te ta� nid�na� narakesu dukkha�
Katha� sahissanti sughora r�panti."

1 Anussa�git�.

[SL Page 070] [\x 70/]

Ye pana niccuposatha s�lena samann�gat� up�saka jan� hal�halavisamiva majjap�na�


parivajjenti te pana n�n�ratanasamujjalena cakkaratanena cakkav��a� vijaya� katv�
cakkavatti sirimanubhavanti, tath� t�vati�sabhavena sakkodevar�j� hutv� n�n�ratana
ma�imay�kha bh�sure ratanavim�ne naccag�tav�dita caturasurasundar�na�
hasitalapitavil�sehi modam�n� devarajjasiri� p�pu�anti, pariyos�ne
a��ha�gikamagga���atura�gam�ruyhasahaya� sopasagga� sa�s�rakant�ra� khepetv�
nibb��apura� pavisanti, ten�hu:-

"Narindasampatti narindaloke surindasampatti sura�gamajjhe,


Muninda sampatti mah�rahante nadullabhe kantasur�viratte"ti

Apica-sakala jambud�pe channavutiy� pa��anako�i sahassehi chappa���sa ratan�karehi


nava navutiy�do�a mukhasatasahassehi tikkhattu� tesa��hiy� nagarasahassehi ca
pariv�rite dv�ravat�nagare dibbasirimeva rajjasiri manubhavant� v�sudevanarind�di
sadabh�tikar�j�no sura� pivitv� mah�muggare gahetv� a��ama��a� vadhitv� mat�
ap�yameva p�rayi�su pubbadev�pi sura� pivitv� merumatthake vipann� tidasav�s�hi
apan�t� lava�as�gareyeva nimugg�ti, tasm� up�saka janehi sur�meraya� na p�tabba�
naca p�yetabba� noca pasa�sitabba�, tenavutta� bhagavat�:-

"Majja�ca p�na� na sam�careyya


Dhamma� ima� rocaye yo gaha��ho,
Na p�yaye pivata� n�nu ja���
Umm�danattha� 1 iti na� viditv�.

Mad�hi p�p�ni karonti b�l�


Karonti ca��epi jane pamatte,
Eta� apu���yatana� vivajjaye
Umm�dana� mohana� b�lakanta�"ti.

Tadanantara� niddi��hesu pa��attivajjesu vik�labhojanassa t�va-vik�lato vatthussa


ca y�vak�likatta� ajjhohara�� anummattakat�ti catt�ri a�g�ni veditabb�ni,
vik�labhojan�d�ni t��i kiles�na� mandatikkhat�ya appas�vajja mah� s�vajj�ni,
apicettha �sevana b�hullato sikkh�pada� abhibhavitv� kimete

1 Umm�datatt�.

[SL Page 071] [\x 71/]

N�ti v�tikkamanato pa�ikammakaranicch�ya ca abh�vato mah�s�vajjat� vipariyayena


appas�vajjat� ca da��habb�ti evamettha vajjato vinicchayo veditabbo.

Ucc�sayana mah�sayanassa-pam���tikkantat� akappiyatthara�atthat� tath�sa��it�


tasmi� �sana� sayana�c�ti catt�ri a�g�n�ti evamettha a�gato vinicchayo veditabbo,
dasamea�g�divasena vinicchayo purimasikkh�padesu vutt�nus�rena veditabbo. Phalato
panesa� vik�labhojan� verama�� �d�nampi- sabbajanapiyat� annap�navatthasayan�d�na�
l�bhit� sukhasayanat� sukhapa�ibujjhanat� ap�yabhaya vinimmuttat� na
pattakkhandhat� anadhomukhat� nir�sa�kat� appossukkat� sukhavih�rit�ti evam�d�ni
yath�sambhava� veditabb�ni, apica dasapicet�ni sikkh�pad�ni h�nena chandena
cittaviriya vima�s�d�hipi sam�dinn�ni h�n�ni majjhimehi majjhim�ni pa��tehi
pa��t�ni, ta�h�di��him�nehi v� upakkili��h�ni h�n�ni anupakkili��h�ni majjhim�ni
tattha tattha pa���ya anuggahit�ni pa��t�ni, ���avippayuttena v� kusalacittena na
sam�dinn�ni h�n�ni sasa�kh�rika���a sampayuttena majjhim�ni asa�kh�rikena
pa��t�n�ti eva� h�n�ditopi vi���tabbo vinicchayo. Eva� vidhampi niccuposathasila�
gaha��hasilatt� tesa� ya� ya� v�tikkamati ta� tadeva bhijjati avasesa� na bhijjati,
yato tesa� sam�d�neneva puna pa�c��gikatta� a��ha�gikatta� v� sampajjati, nahi
tesa� s�ma�er�na� viya ekasmi� bhinne sabb�nipi bhinn�ni honti, yate,
sabbasam�d�na� k�tabba� siy�ti, aparepana hu-visu� visu� sam�dinnesu ekasmi� bhinne
ekameva bhinna� hoti, pa�ca�gasamann�gata s�la� sam�diy�mi a��ha�gasamann�gata�
s�la� sam�diy�m�ta� eva� pana ekato katv� sam�dinnesu ekasmi� bhinne sabb�nipi
bhinn�ni honti sam�d�nassa bhinnatt�, yantu pana v�tikkanta� teneva kammabandhoti,
tasm� s�labhedanameva veditabba�.

�d�navo p��avadh�dik�na meva� vibhattokamatodhun�hi,


Thometvas�la� tividhepis�le sa�sephale jantupas�dan�ya.

S�la� n�meta� sabbabhaya maha��avat�ra��ya n�v�, r�pavicittakara��ya va��atulik�,


kusala candakira�ama��an�ya kh�ras�garo, kusaladhamm�bhi r�hanassa b�j�va�o,
n�n�vidharatanaparipu��a vajirado�i, bahum�na bhamaraga��nuci��a kusumama�jar�,

[SL Page 072] [\x 72/]

Sabbasampattiyo abhimukha� katv� amh�nakara�assa hatthasa��� apagatamara�abhayo


purissaro, lokav�s�hi d�sabh�v�ya �ropitapa��akara�a�, saggap�dap�dharavasundhar�,
n�gadevabrahmaku�jarakumbh�na� namaneka�kuso, devaloka p�s�d�bhiruhan�ya nisse�i,
satt�na� sar�rava���vaharas�yano, dhammacakkavattino n�n�ratanabh�sura
kir��ak��o,sabbamanoratha parip�ra�ena surap�dapo, s�sana mah� saroruhe
pabuddhagu�agandhav�yanako pa�kajo, tinna� ratan�na� uppatti��h�nabh�to mah�
s�garo, sa��ha�saga�asadv�ritapadumata��ko, d�nandhak�raviddha�sane saradasuriyo,
mett�jalanissandan�ya bubbuda��h�na�, kilesagajakumbhap��anekas�hanakhapa�jara�,
nibb��apura� pavisant�nameka� param�yana�, sa�s�ras�gara samuttara��ya mah�setu,
aneka r�jaga�akir��a ko�ima�ira�si p�r� p�dap��ho, catunna� ap�y�na� pavesana
niv�ra��ya mah� aggala�, j�ti jar� mara�a mah� ghamma nibb�pan�ya mah�megho,
sabbasatt�na� abhayad�yako dhammar�j�, a��hakkha�andhak�ra viddha�s�saradasuriyo,
a��h�ripuggala ku�umbik�na� hatthas�ro, buddhas�sanap�lanekasara�o mah�mattoti.
Eva� s�lagu�e paccavekkhitv� attano rathacakkena viha��am�ne garu�apotake disv�
j�vitepi apekkha� akatv� asurayuddh�ya pakkantasakko devar�j� viya ca
gilitamacchassa aggana�gu�he calana� disv� uggiritv� udake nipajj�petv�
v�ma�setv��hit� bal�k� viyaca attano dhana� datv� gata��h�nato t�hi sa�vaccharehi
�gata� purisa� disv� a��assa hatthato sahassa� gahetu� pas�rita� hattha� �ku�citv�
�hit� ga�ik� viyaca, tath� kukku�a� am�renta� purisa� dhammaga��ik�ya nipajj�petv�
sace eta� na m�ressasi te s�sa� chindiss�m�ti ukkhipita� pharasu� disv� kukku�a
s�mi mama j�vita� tava dammiti vuttapuriso viyaca, va��arasa� bhu�jituk�mo hutv�
t��i sa�vacchar�ni gatak�le v�ma�sitv� gahitassekassa attano ruci� kathita
dhammasiri sa�ghabodhir�j� viyaca, sakkacca� s�la� rakkhanto appamatto up�sakajano
mahanta� bhogakkhandha� adhigacchati. Sabbadis�su pattha�akittihoti ya� ya�
khattiparisa� v� br�hma�a parisa� v� gahapatiparisa� v� pavisanto vis�radova
pavisati upagacchati asammu�ho k�la� karoti k�yassa bhed� parammara�� sagga� loka�
uppajjati, vutta� heta�-"pa�cime gahapatayo �nisa�s� s�lavato s�lasampad�y�"ti.
Tadeta�ca veditabba�-amh�ka� bhagavati s�vatthiya� niss�ya jetavane viharante
sattasatamatt� v��ij�

[SL Page 073] [\x 73/]

N�va� abhiruyha samudda� pakkhant� tesa� ta� n�va� saravegena samuddamajjha�


pattak�le mahanto upp�to p�turahosi, �miyo ito cito u��hahitv� n�vamudakena p�retu�
�rabhi�su, os�dam�n�ya pana t�ya n�v�ya mah�jano attano attano devat�na� n�ma�
vatv� �y�cant� vilapanti tesa� antare eko puriso mayha� �dise bhaye pa�isara�a�
atthinukhoti �vajjam�no attano rakkhita� suparisuddha� sara�as�la� disv�
�mimatthake baddhapariya�kena nis�di tath� nisinna� disv� avases� samma ime jan�
mara�abhayabh�t� n�n� devat�yo namassam�n� vilapanti tadeva bhaya� kasm� natth�ti
pucchi�su ta� sutv� aha� n�v�bhiruhanadivase sa�ghassa d�na� datv� sara�as�la�
sam�diyitv� �gatomhi tena me bhaya� natth�ti �ha puna te ki� s�mi ta� sara�asila�
a��esampi va��at�ti �ha�su, sopi sabbesampi va��at�ti �ha, eva� sati amh�kampi ta�
sara�as�la� deth�ti y�ci�su, so te sattasatamattake v��ijake sattako��h�se katv�
pa�cas�l�ni ad�si tesu pa�hama� sata� gopphakappam��e udake �hatv� s�la� ga�hi,
dutiyasata� jannuppam��e tatiyasata� ka�ippam��e catutthasata� n�bhippam��e
pa�camasata� thanappam��e cha��hasata� galappam��e udake �hatv� s�la� ga�hi,
sattamasata� lo�ajala� mukha� pavisanak�le s�la� ga�hi, eva� so tesa� s�la� datv�
tumh�ka� a��a� pa�isara�a� natthi s�lameva �bhoga�karoth�ti ghosanamak�si, te
sattasat� v��ij� tattheva k�la�katv� �sannak�le gahitas�l�nubh�vena
t�vati�sadevanagare uppajji�su, tesa� sabbesampi eka��h�neyeva vim�n�ni ahesu�,
�cariyassa satayojanubbedha� kanakavim�na� ahosi senavim�n�ni ta� pariv�retv�
pacch�pacch�gahit�na� �na�n� hutv� nibbatti�su, sabbapacchima� pana vim�na�
dv�dasayojanika� ahosi, te pana devat� uppannakkha�eyeva attan� katapu��akamma�
�vajjam�n� �cariya� niss�ya t�sa� sampatt�na� laddhabh�va� �atv� gacch�ma attano
�cariyassa gu�a� samm�sambuddhassa �rocess�m�ti devat� sa�yutte vuttanayena
majjhimay�me bhagavanta� upasa�kamitv� bhante aya� �cariyo amh�ka� eva� pa�isara�o
j�toti tassa gu�a� vatv� tath�gata� vanditv� padakkhi�a� katv� devalokameva gat�.
Tenavutta� bhagavat�:- "pa�cahi bhikkhave dhammehi samann�gato yath�bhata�
nikkhitto eva� sagge katamehi pa�cahi p���tip�t� pa�ivirato hoti adinn�d�n�
pa�ivirato hoti k�mesumicch�c�r� pa�ivirato hoti mus�v�d� pa�ivirato

[SL Page 074] [\x 74/]

Hoti sur�meraya majjapam�da��h�n� pa�ivirato hoti imehi kho bhikkhave pa�cahi


dhammehi samann�gato yath�bhata� nikkhitto eva� sagge"ti. Anacchariyameta�
va�ijj�ya j�vika� kappent�nametesa� saggagamana�, corakamma� katv� j�vant�na�
gahita pa�cas�l�na� saggagamanameva acchariya� ta� kathanti ce?
Kassapasamm�sambuddhak�le sahassamatt� cor� janapadehi anubandhant� pal�yitv�
ara��a� pavisitv� nil�yana��h�na� alabhant� avid�re p�s��api��he nisinna� t�pasa�
disv� bhante amh�ka� sara�a� hoth�ti �ha�su, ta� sutv� t�paso tumh�ka� s�lasama�
pa�isara�a� natth�ti vatv� sabbesa� pa�cas�lamad�si puna thero s�la�gahetv�
�hit�na� tesa� sabbesampi id�ni tumhe s�lavant� tasm� yekeci �gantv� tumhe gh�tenti
tesupi kopa� akatv� mettameva karoth�ti ovadamad�si, tepi s�dh�ti sampa�icchi�su,
tad� janapadav�sino manuss� gantv� core disv� sabbepi m�resu�, tepi maritv�
gahitapa�cas�l�nubh�vena k�m�vacaradevaloke nibbatti�su, tesu coraje��ho
je��hakadevaputto ahosi avases� tassa pariv�radevaputt� ahesu�, te sabbepi
anulomapa�ilomato chak�m�vacaresu dibbasampatti� anubhavant� eka� buddhantara�
khepetv� amh�ka� samm�sambuddhe uppanne devalokato cavitv� s�vatthiy� avid�re
keva��asahassa niv�sabh�te keva��ag�me nibbattitv� vuddhippatt� suttanip�te
vuttanayena kapilamaccha� gahetv� samm�sambuddhassa santika� jetavana� gantv�
dhammadesana� sutv� arahatta� p�pu�i�su. Tenavutta�:-

"��t�na�ca piyo hoti mittesu ca virocati,


K�yassa bhed� sugati� upapajjati s�lav�"ti.

Tasm� surakkhita� katv� rakkhitapa�cas�la� ihalokaparalokassatthameva� s�dheti.


Vutta�ceta�:-

"S�lamevedha sikkhetha asmi� loke susikkhita�,


S�la� hi sabbasampatti� upan�meti sevitanti."

Ariy� pana bhavantare attano ariyabh�va� aj�nant�pi p��avadh�di� na karontiyeva,


eva� he��h� vuttanayena sattasatamattehi v��ijakehiceva sahassamattehi corehi ca
muhutta� rakkhitapa�cas�lameva� saggamokkhasukhad�yaka� hoti aneka

[SL Page 075] [\x 75/]

Divasam�sasa�vaccharesu pana akha��a� acchidda� asabala� akamm�sa� bhujissa�


vi��uppasattha� apar�ma��ha� sam�dhisa�vattanikaca katv� rakkhitas�la� ko n�ma na
muni va��ayissati. Tena vutta�:-

"Iti di��heva dhammepi �nisa�se asesake,


Konu gaccheyya pariyanta� vadanto evam�dike

Vel�mad�ne pa��h�ya sa�ghe d�nagga sammata�,


Vatv� tatopi se��hanti pa�cas�la� pak�sitanti.

Pa�cas�laphala� eva manantimiti va��ita�,


Uposathassa s�lassa vip�ka� ko bha�issati.

Tath�pi va��itoyeva pas�da� janaye yato,


Uposatha vip�koya� bindumatta� pak�saye.

Ek�huposathen�pi paranimmitavasavattisu,
�h�neso upapajjeyya itivutta� mahesin�"ti.

"Evamupavuttho kho vis�khe a��ha�gasamann�gato uposatho mahapphalo hoti mah�nisa�so


mah�jutiko mah�vipph�ro" tica vuttatt� so�asanna� mah�janapad�na� a�g�na�
magadh�na� k�s�na� kosal�na� mall�na� cetiy�na� va�g�na� kur�na� pa�c�l�na�
macch�na� s�rasen�na� assak�na� avant�na� gandh�r�na� kamboj�na� rajjato imesa� hi
so�asanna� mah�janapad�na� bheritalasadisa� katv� ka�ippam��ena sattaratanehi
p�rit�nampi issariy�dhipacca� a��ha�gasamann�gatassa uposathassa so�asi� kala�
n�gghanti, ti��hatu t�va so�asanna� mah� janapad�na� issariy�dhipacca�
sakalacakk�v��epi mah�sudassanassa cakkavattino sattaratanasamujjalampi
issariy�dhipacca� ekamahoratta� upavuttha uposathassa pu��a� so�asabh�ge katv� tato
ekabh�gampi n�gghati ekarattuposathassa so�asiy�kal�ya vip�ka phalameva tato
bahutara� hoti. Ta� kissahetu? Kapa�a� m�nusaka� rajja� dibba� sukha� upanidh�ya.
Tath�hi a��ha�gasamann�gata� uposatha� upavasitv� appekacce c�tummah�r�jik�na�
dev�na� sahavyata� uppajjanti tattha y�ni m�nusak�ni pa���sasavass�ni
c�tummah�r�jik�na� dev�na� eso eko

[SL Page 076] [\x 76/]

Rattindivo hoti t�yarattiy� ti�sarattiyo m�so tena m�sena dv�dasam�siyo sa�vaccharo


tena sa�vaccharena dibb�ni pa�cavassasat�ni dibbasukha� anubhavanti, t�ni
manussaga�an�ya navutivassa satasahassappam���ni honti, appekacce t�vati�s�na�
dev�na� sahavyata� uppajjanti, tattha y�ni m�nusak�ni vassasat�ni t�vati�s�na�
dev�na� eso eko rattindivo t�ya rattiy� ti�sarattiyo m�so tena m�sena dv�dasam�siyo
sa�vaccharo tena sa�vaccharena dibbavassasahassa� dibbasukhamanubhavanni, ta�
manussaga�an�ya tisso ca vassako�iyo sa��hica vassasatasahassa� hoti appekacce
y�m�na� dev�na� sahavyata� uppajjanti tattha y�ni m�nusak�ni dve vassasat�ni
y�m�na� dev�na� eso eko rattindivo t�ya rattiy� ti�sarattiyo m�so tena m�sena
dv�dasam�siyo sa�vaccharo tena sa�vaccharena dve vassasahass�ni
dibbasukhamanubhavanti, t�ni manussaga�an�ya cuddasavassako�iyo catt��isa�ca
vassasatasahass�ni honti, appekacce tusit�na� dev�na� sahavyata� uppajjanti tattha
y�ni m�nusak�ni catt�ri vassasat�ni tusit�na� dev�na� eso eko rattindivo t�ya
rattiy� ti�sarattiyo m�so tena m�sena dv�dasam�siyo sa�vaccharo tena sa�vaccharena
dibb�ni catt�ri vassasahass�ni dibbasukhamanubhavanti t�ni manussaga�an�ya
sattapa���sako�iyo sa��hi�ca satasahass�ni honti appekacce nimm�narat�na� dev�na�
sahavyata� uppajjanti tattha y�ni m�nusak�ni a��havassasat�ni nimm�narat�na�
dev�na� eso eko rattindivo t�ya rattiy� ti�sarattiyo m�so tena m�sena dv�dasam�siyo
sa�vaccharo tena sa�vaccharena dibb�ni a��havassasahass�ni dibbasukhamanubhavanti,
t�ni manussaga�an�ya dve ca sat�ni ti�sako�iyo sa��hica satasahass�ni honti.
Appekacce paranimmitavasavatt�na� dev�na� sahavyata� uppajjanti tattha y�ni
m�nusak�ni so�asavassasat�ni paranimmitavasavatt�na� dev�na� eso eko rattindivo
t�ya rattiy� ti�sarattiyo m�so tena m�sena dv�dasam�siyo sa�vaccharo tena
sa�vaccharena dibb�ni so�asavassasahass�ni dibbasukhamanubhavanti, t�ni pana
manussaga�an�ya navasata�cekav�satiko�iyo sa��hica satasahass�ni honti. Ida� kho
pana sandh�ya avocumha kapa�a� m�nusaka� rajja� dibba� sukha� upanidh�y�ti,
sabba�capaneta� sandh�ya vutta� bhagavat�:-

[SL Page 077] [\x 77/]

"Cando ca suriyo ca ubho sudassan�


Obh�saya� anupariyanti y�vat�
Tamonud� te pana antalikkhag�
Nabhe pabh�santi dis� virocan�.

Etasmi� ya� vijjati antare dhana�


Mutt�ma�� ve�uriya�ca bhaddaka�
Si�g�suva��a� athav�pi ka�cana�
Ya� j�tar�pa� bha�akanti vuccati.

A��ha�gupetassa uposathassa
Kalampi te n�nubhavanti so�asi�
Candappabh� t�raga��va sabbe
Tasm� hi n�r� ca naro ca s�lav�.

A��ha�gupeta� upavassuposatha�
Pu���ni katv�na sukhudray�ni
Anindit� saggamupenti �h�na�"ti.

Tadeva�ca veditabba�, ek�posathik� n�mek� ther� purimabuddhesu kat�dhik�r� tattha


tattha bhave viva���panissaya� kusala� upacinanti vipassissa bhagavato k�le
bandhumat� nagare a��atarassa ku�umbikassa gehe gharad�s� hutv� nibbatti, s�
vayappatt� attano ayyak�na� veyy�vacca� karonti j�vati, tena samayena bandhum�r�j�
anuposatha� uposathiko hutv� purebhatta� d�n�d�ni datv� pacch�bhatta� dhamma�
su��ti, atha mah�jano yath� r�j� pa�ipajjati tath� anuposatha� uposatha�g�ni
sam�d�ya carati athassa d�siy� etadahosi etarahi r�j� ca mah�jano ca uposatha�g�ni
sam�d�ya carati yann�n�ha� uposatha divasesu s�mike y�citv� uposathas�la� sam�d�ya
vatteyyanti cintetv� s�mikehi y�citv� la�ok�s� suparisuddha� uposathas�la�
rakkhitv� tena pu��akammena t�vati�sesu nibbatt� apar�para� sugatiyeva sa�saranti
mahati� dibbasampatti� anubhavitv� nibb��a

[SL Page 078] [\x 78/]

Rasampi paribhu�jituk�m� imasmi� buddhupp�de devak�y� cavitv� s�vatthiya�


mah�se��hikule nibbattitv� vi���ta� patv� pa��c�r�ya theriy� santike dhamma� sutv�
pabbajitv� vipassana� va��hetv� ta� matthaka� p�petu� n�sakkhi, pa��c�r�ther� tass�
citt�c�ra� �atv� ov�damad�si s� tass� ov�de �hatv� sahapa�isambhid�hi arahatta�
patv� pabbajj� sukha� vindanti mahati� p�ti� upp�detv� ud�na� ud�nent� im� g�th�
abh�si:-

"Nagare bandh�matiy� bandhum� n�ma khattiyo,


Divase pu��am�ya� so upaga�chi uposatha�.

Aha� tena samayena kumbhad�s� ahu� tahi�,


Disv� sar�jaka� sena� ev�ha� cintayi� tad�.

R�j�pi rajja� cha��etv� upaga�chi uposatha�


Saphala� vata ta� kamma� janak�yo pamodito.

Yoniso paccavekkhitv� duggata�ca daliddata�,


M�nasa� sampaha�setv� upaga�chi uposatha�.

Aha� uposatha� katv� samm�sambuddhas�sane,


Tena kammena sukatena t�vati�sa� aga�chaha�.

Tattha me sukata� vyamha� uddha� yojanamuggata�,


K���g�ravar�peta� mah�sayana bh�sita�.

Acchar� satasahass�ni upa��hissanti m� sad�,


A��e deve atikkamma atiroc�mi sabbad�

Catusa��hi devar�j�na� mahesittamak�rayi�,


Tesa��hicakkavatt�na� mahesittamak�rayi�.

Suva��ava��� hutv�na sa�sar�mi bhav� bhave,


Sabbattha pavar� homi upav�sassida� phala�.

Hatthiy�na� assay�na� rathay�na�ca kevala�,


Labh�mi sabbameveta� upav�sassida� phala�.

[SL Page 079] [\x 79/]

Sova��amaya� r�pimaya� athopi phalik�maya�,


Lohita�kamaya�ceva sabba� pa�ilabh�maha�.

Koseyyakambaliy�ni khomakapp�sik�ni ca,


Mahaggh�ni ca duss�ni sabba� pa�ilabh�maha�.

Anna p�na� kh�dan�ya� vatthasen�san�ni ca,


Bhoge ca �nat� natthi upav�sassida� phala�.

Varagandha�ca m�la�ca cu��aka�ca vilepana�,


Sabbameta� pa�ilabhe upav�sassida� phala�.

K���g�ra�ca p�s�da� ma��apa� hammiya� guha�,


Sabbameta� pa�ilabhe upav�ssida� phala�.

J�tiy� sattavass�ha� pabbaji� anag�riya�,


Addham�se asampatte arahattamap�pu�i�.

Ekanavute ito kappe yamuposathamup�vasi�,


Duggati� n�bhij�n�mi upav�sassida� phala�,
Kiles� jh�pit� mayha� bhav� sabbe sam�hat�,
N�g�va bandhana� chetv� vih�r�mi an�sav�.

S�gata� vata me �si buddhase��hassa santike,


Tisso vijj� anuppatt� kata� buddhassa s�sana�

Pa�isambhid� catasso ca vimokhopi ca a��hime,


Cha�abhi��� sacchikat� kata� buddhassa s�sana�"ti.

Etampi paripu��a� katv� rakkhitauposathakammassa phala�. A��hu posathakammassa


phalameva� veditabba� amh�ka� bhagavati s�vatthiya� niss�ya jetavane viharante
kosambiya� ghosita se��hi kukku�ase��hi p�v�riyase��h�ti tayo se��hi honti. Te
upaka��h�ya vass�pan�yik�ya pa�casatat�pase himavantato �gantv� nagare bhikkh�ya
carante disv� pas�ditv� bhojetv� pa�i��a� gahetv� catt�ro m�se attano santike
v�setv�

[SL Page 080] [\x 80/]

Puna vass�ratte �gamanatth�ya pa�ij�n�petv� uyyojesu�, t�pas�pi tato pa��h�ya


a��ham�se himavante vasitv� catt�ro m�se tesa� santike vasanti, te aparabh�ge
himavantate, �gacchant� ara���yatane eka� mah�nigrodha� disv� tassa m�le nisidi�su,
tesu je��hakat�paso cintesi-imasmi� kho adhivatth� devat� na oramattik� bhavissati
mahesakkhenevettha devar�jena bhavitabba�, s�dhu vatassa sac�ya� isiga�assa p�n�ya�
dadeyy�ti. So p�n�ya� ad�si t�paso nah�nodaka� cintesi tampi ad�si tato bhojana�
cintesi tampi ad�si athassa etadahosi-aya� hi devar�j� amhehi cintiyacintita�
sabba� deti ahovata na� passeyy�m�ti. So rukkhakkhandha� pad�letv� att�na� dassesi.
Atha na� devar�ja mahat� te sampatti kinnu te katv� aya� laddh�ti pucchi�su
m�pucchatha ayy�ti. �cikkha devar�j�ti so attan� katakammassa parittakatt�
lajjam�no kathetu� na visahati tehi punappuna� nipp��iyam�no pana tena hi su��th�ti
vatv� kathesi. So kireko duggatamanusso hutv� bhati� pariyesanto an�thapi��ikassa
santike bhatikamma� labhitv� ta� niss�ya j�vika� kappesi. Athekasmi� uposathadivase
sampatte an�thapi��iko vih�rato �gantv� pucchi tassa bhatikassa ajja
uposathadivasabh�vo kenaci kathitoti? Na kathito s�m�ti tenahissa s�yam�sa�
pacath�ti. Athassa patthodana� paci�su. So divasa� ara��e kamma� katv� s�ya�
�gantv� bhatte va��hetv� dinne ch�tosm�ti sahas� abhu�jitv�va a��esu divasesu
imasmi� gehe bhatta� detha s�pa� detha vya�jana� deth�ti mah�kol�hala� hoti. Ajja
sabbe nissadd� nipajji�su mayhamevekass�h�ra� va��hayi�su, kinnukho etanti cintetv�
pucchi avases� bhu�ji�su na bhu�ji�s�ti na bhu�ji�su t�t�ti, ki�k�ra��ti? Imasmi�
gehe uposatha divasesu s�yam�sa� na paccati sabbeva uposathik� honti, antamaso
thanap�yinopi d�rake mukha� vikkh�l�petv� catumadhura� mukhe pakkhip�petv�
mah�se��hi uposathike k�reti. Gandhatelappad�pe jalante khuddakamahallakad�rak�
sayanagat� dvatti�s�k�ra� sajjh�yanti, tuyha� pana uposathadivasabh�va� kathetu�
sati� na karimha, tasm� tameva bhatta� pakka� bhu�jassu nanti. Sace id�ni
uposathikena bhavitu� va��ati ahampi bhaveyyanti. Ida� se��hi j�n�t�ti, tenahi ta�
pucchath�ti. Te gantv� se��hi� pucchi�su so evam�ha-id�ni pana abhu�jitv� mukha�
vikkh�letv�

[SL Page 081] [\x 81/]

Uposatha�g�ni adhi��hahanto upa��huposathakamma� labhissatiti. Itaro ta� sutv�


tath� ak�si tassa sakaladivase kamma� katv� ch�tassa sar�re v�t� kuppi�su so yotta�
bandhitv� yottako�iya� gahetv� parivatteti se��hi ta� pavatti� sutv�
ukk�hidh�riyam�n�hi catumadhura� g�h�petv� tassa santika� �gantv� ki t�t�ti pucchi
s�mi v�t� me kupit�ti. Tenahi u��h�ya ida� bhesajja� kh�d�h�ti tumhehi kh�dittha
s�m�ti. Amh�ka� aph�suka� natthi tva� kh�d�h�ti s�mi uposathakamma� karonto sakala�
k�tu� n�sakkhi� upa��hakammampi me vikala� m� ahos�ti na icchi 1 m� eva� kari
t�t�ti vuccam�nopi anicchitv� aru�e u��hahante mil�tam�la� viya k�la� katv� tasmi�
nigrodharukkhe nibbatti, tasm� imamattha� kathetv� so se��hi buddham�mako
dhammam�mako sa�gham�mako ta� niss�ya katassa upa��hu posathakammassa
nissandenes�sampatti may� laddh�ti �ha.

Eva� mah�nisa�santi viditv� s�lasampada�,


Nayana� ekanettova rakkha s�lamuposatha�.

K�lapariyantikassa pi s�lasseso phalodayo,


Apariyantassa hi phala� ki� vakkh�mi ito para�.

�p��ako�ika� y�va niccas�la� hi rakkhita�,


Munindova pah�hoti phalato ta� vibh�vitu�.

Tasm� vuttanaya�ceva vakkham��a nayampica,


Anugantva nayato �eyya� dasas�la phalodaya�.

Iti s�lagu�a� vicintayanto


Kusalo j�vitahetutopi s�la�
Avikha��iya s�dhu sodhayanto
Abhinibb�ti atandito gha�antoti.

Yampana vutta� eva� sara�agatehi up�sakop�sikajanehi s�le pati��h�y�ti tattha


s�lamett�vat� sabbath� pak�sita� hoti.

1 Na kh�di.

[SL Page 082] [\x 82/]

Eva� ya� surap�dapova sakala� bhog�vaha� patthita�


S�la� ya� vividha� buddhehi satata� kha���dibh�v�paha�
Katv� samparip�litantu sakala� dukkha� nihantv�mata�
Nibb��ampi dad�ti ko hi matim� tasmi� pam�da� bhaje.

Iti abhinava s�dhujanap�mojjatth�ya kate


Up�sakajan�la�k�re s�laniddeso n�ma dutiyo paricchedo.

Id�ni-"patir�padhuta�gasam�d�nena ta� parisodhetv�"ti ettha kiles�na� dhunanato


dhuta�g�n�ti laddhan�m�ni y�ni terasa bhagavat� anulomapa�ipada�yeva
�r�dhetuk�m�na� s�sanik�na� kulaputt�na� anu���t�ni, seyyathida�-pa�suk�lika�ga�
tec�varika�ga� pi��ap�tika�ga� sapad�nac�rika�ga� ek�sanika�ga� pattapi��ika�ga�
kha�upacch�bhattika�ga� �ra��aka�ga� rukkham�lika�ga� abbhok�sika�ga� sos�nika�ga�
yath�santhatika�ga� nesajjika�ganti. Tesu y�ni gaha��h�na� anur�p�ni t�ni visu�
uddharitv� tesa� sam�d�n�dibhedehi saddhi� vinicchayakath� vattabb�. Tesu ca
uddhariyam�nesu pabbajit�disupi tesa� k�ni anur�p�n�ti sandeho j�yeyya tasm�
tesampi t�ni uddharitv�va vakkh�ma, etthahi terasapi bhikkh�na� anur�p�ni eken�pi
yath�ppaccaya� saki� kamena v� sabbadh�ta�g�na� paribhu�jitabbatt� sacehi abbhok�se
�ra��aka�gasampanna� sus�na� hoti ekopi bhikkhu ekappah�rena sabbadhuta�g�ni
paribhu�jitu� sakkot�ti. Bhikkhu��na� pana-�ra��aka�ga� ga�aoh�yanasikkh�padena
kha�upacch�bhattika�ga anatirittabhojanasikkh�padena pa�ikkhitta�. Abbhok�sika
rukkham�lika sos�nika�g�ni t�sa� dupparih�r�ni dutiyik�ya vin� v�sassa pa�ikkhep�.
Sam�nacchand�ya ca dutiyik�ya dullabhatt�. Iti t�sa� pa�ceva �hapetv�
a��hec�nur�p�ni.

Terasasu pana-�hapetv� tec�varika�ga� dv�dasa s�ma�er�na� anur�p�ni. Satta


sikkham�na s�ma�er�na�. Up�saka up�sik�na�

[SL Page 083] [\x 83/]

Pana-ekasanika�ga� pattapi��ika�ganti im�neva dve anur�p�ni. Sakk� ca


paribhu�jitunti. Tattha n�n�sanabhojana pa�ikkhepena ek�saneyeva bhojanassa
sam�d�naparihara�acetan� ek�sanika�ga� dutiyakabh�janapa�ikkhepena ekasmi� patte
pi��agaha�assa sam�d�na parihara�acetan� pattapi��ika�ga� im�ni pana dvepi
dhuta�g�ni sam�diyantena up�sakajanena antar� avicchedanattha� kismi�cideva
garu��h�n�ye t�disa� alabhante sayampi v� sam�d�tabba� vuttampiceta�-sabb�neva
dhuta�g�ni dharam�ne bhagavati bhagavato santike sam�d�tabb�ni, parinibbute
mah�s�vakassa santike tasmi� asati kh���savassa santike an�g�missa sakad�g�missa
sot�pannassa tipi�akassa dvipi�akassa ekapi�akassa ekasa�g�tikassa
a��hakath�cariyassa tasmi� asati dhuta�gadharassa tasmimpi asati cetiya�gana�
sammajjitv� ukku��ka� nis�ditv� samm�sambuddhassa santike vadantena viya
sam�d�tabb�ni apica sayampi sam�d�tu� va��atiyev�ti.

Imesa� va��an�d�ni sam�d�navidh�nato


Pabhedato bhedato ca �nisa�s� ca hessati.

Tattha ek�sanika�ga� t�va sam�diyantena "n�n�sanabhojana� pa�ikkhip�m�tiv�


ek�sanika�ga� sam�diy�mi"tiv� sam�d�tabba�. N�n�sanabhojane pa�ikkhitte atthato
ek�sanabhojana� anu���ta� tasmi�ca adhi��hite n�n�sanabhojana� pa�ikkhitta� hoti.
Tasm� dvinnama��atarena dv�hipi m� pa�ikkhepa� adhi��h�namukhena sam�d�tabba� eva�
sam�dinnadhuta�gena pana bhojanak�le patir�pa��h�na� sallakkhetv� nis�ditabba�
yatthana� koci garu��h�niyyo y�va bhojanapariyos�n� na upasa�kamati yadiv� pana
koci t�disepi �h�ne ativissatthabh�vena upasa�kameyya y�va bhu�jitu� n�rahati t�va
vu��h�tabba�, ayampana vippakata bhojano patir�pamassa �sana� pa��apetv� ok�sa�
k�retv� bhu�jitabba� sace balavasaddh�ya garu��h�n�ya� disv� sahas� vu��hahati na
puna bhu�jitabba� kasm�? �san� vu��hitatt�ti. Idamassavidh�na�. Aya� pabhedo-tayo
ek�sanik� ukka��ho majjhimo mud�ti tattha ukka��hoyampi bhojane bhu�jituk�mo
hattha� ot�reti tato a��a� na ga�h�ti ki�? Tato a��a� n�n�sanabhojana� hot�ti?

[SL Page 084] [\x 84/]

Na hoti. Yadi na siy� mudumajjhim�na� dhuta�gabhedo siy�, na hoti yeva, ayampana


paramappicchat�ya �bhat�bhatassa gaha�att� ca n�n�sanabhojana� viy�ti ma��am�no
tato a��a� aggahetv� teneva y�peti. Yadipanassa gehe paric�rak� na ki�ci bhutta�
ayiraken�ti sappi�d�ni �haranti, bhesajjatthameva va��ati, na �h�rattha�, majjhimo
y�va p�tiy� bhatta� na kh�yati t�va a��a� ga�hitu� labhati, aya� hi
bhojanapariyantiko n�ma hoti y�va p�tiy� bhatta� pariyos�na� t�va ga�hanato muduko
y�va �san� na vu��h�ti t�va bhu�jitu� labhati so hi �sana pariyantiko n�ma
imesampana ti��ampi n�n�sana bhojana� bhuttakkha�e dhuta�ga� bhijjati. Ayamettha
bhedo. Ayampan�ni sa�so-appab�dhat� app�ta�kat� lahu��h�na� bala� ph�suvih�ro
rasata�h�vinodana� appicchat�d�na� anulomavuttit�ti, tasm�:-

"Ek�sanabhojane rata� na yati� bhojanappaccay� ruj�,


Visahanti rase alolupe parih�peti na kammamattano.

Iti ph�suvih�rak�ra�e sucisallekharat�pasevite,


Janayetha visuddham�naso ratimek�sanabhojane sad�"ti.

Evamek�sanika�ge sam�d�na vidh�nappabheda bhed�nisa�s� veditabb�.

Pattapi��ika�gampi "dutiyakabh�jana� pa�ikkhip�m�tiv� pattapi��ika�ga�


sam�diy�m�"tiv� purimanayeneva sam�d�tabba�. Tena pana pattapi��ikena bhojana k�le
ekasmi�yeva bh�jane bhu�jitabba� samantato bh�jan�ni nikkhipitv� tahi� tahi�
hattha� ot�retv� na bhu�jitabba� sace panassa paric�rak� n�n�bh�janehi bya�jan�ni
upan�menti, ekabh�janeyeva sa�ga�hitabba�, odanehi pana asammissa� katv� ki�ci
ajjhoharituk�mena purimabh�jana� pa�ikkhipitv�va bh�janantarena patiga�hitabba�.
Eva� hi ta� dutiyaka bh�jana� na hoti, atha y�panamattassa abhuttatt� puna
bhu�jituk�mo hoti tampi pa�ikkhipitv� purimabh�janena a��ena v� bhu�jitabba�
n�n�bh�jana loluppaviddha�sanatt�yeva hi assa dhuta�gassa sam�d�nanti. Y�gu
p�nak�lepi bh�jane
[SL Page 085] [\x 85/]

�hapetv� vya�jane laddhe vya�jana� v� pa�hama� kh�ditabba�, y�gu v� p�tabb�. Sace


pana y�guya� pakkhipati, p�timacchak�dimhi vya�jane pakkhitte y�gu pa�ikk�l� siy�
apa�ikk�lameva katv� bhu�jitu� va��ati. Tasm� tath�r�pa� vya�jana� sandh�ya ida�
vutta� yampana madhusakkar�dika� appa�ikk�la� hoti ta� pakkhitabba�. Ga�hantena ca
pam��ayuttameva gahetabba�, na ekabh�janeyeva ga�h�m�ti bahu� gahetv� na n�setabba�
�makas�ka� hatthena gahetv� kh�ditu� va��ati, hatthe bh�jana sa���ya abh�vato.
Tath� pana akatv� patteyeva pakkhitabba�, dutiyakabhaj�nassa pana pa�ikkhittatt�
a��a� rukkhapa��ampi na va��at�ti, idamassa vidh�na� pabhedato pana ayampi tividho
hoti-tattha ukka��hassa a��atra ucch�kh�danak�l� kacavarampi cha��etu� na va��ati.
Odanamacchama�sap�pepi bhinditv� kh�ditu� na va��ati. A��ehi apan�takacavara�
bhinditv� �hapitameva pana kh�ditabba� majjhimassa ekena hatthena bhinditv�
kh�ditu� va��ati, hatthayog� n�mesa muduko pana ya� p�tiy� pakkhitta� sabba�
hatthena v� dantehi v� bhinditv� kh�ditu� labhati, yato ta� pattayog�ti vadanti
imesa� pana ti��ampi dutiyakabh�jana� s�ditakkha�e dhuta�ga� bhijjati, ayamettha
bhedo ayampan�nisa�so-n�n�rasata�h�vinodana� atiracchat�ya pah��a� �h�re
payojanamatta dassit� th�lak�diparihara�akhed�bh�vo avikkhittabhojit�
appicchat�d�na� anulomavuttit�ti. Tasm�:-

"N�n�bh�janavikkhepa� hitv� okkhittalocano,


Kha�anto viya m�l�ni rasata�h�ya subbato.

Sar�pa� viya santu��hi� dh�rayanto sum�naso,


Paribhu�jeyya �h�ra� ko a��o pattapi��iko"ti.

Eva� pattapi��ika�ge sam�d�navidh�nappabhedabhed�nisa�s� veditabb�.

Im�ni pana sevantassa yassa kamma��h�na� va��ati tena sevitabb�ni. Yassa pana
sukum�rabh�vena l�khapa�ipatti� asahantassa bh�yati tena na sevitabb�ni, yassa pana
sevatopi va��hateva na h�yat� ten�pi pacchima� janata� anukampantena

[SL Page 086] [\x 86/]

Sevitabb�ni. Yass�pi sevatopi asevatopi na va��hati ten�pi sevitabb�niyeva �yati�


v�sanatth�y�ti. Tanuca sesa� dhuta�g�nampi sam�d�n�dayo bhed� vattabb�, te kasm� na
vutt�ti? Tehi gaha��h�na� payojanabh�vato tesa� yevaca niss�ya �rabbhassa
katatt�ti. Tasm� tadanur�pa� dhuta�g�na� yeva vasena idha te vutt�
sesadhuta�g�nampi pana sam�d�n�di bhed� atthikehi visuddhimaggato gahetabb�ti.
Evamanur�padhuta�gasam�d�nenahissa up�sakajanassa appicchat� santu��hisallekha
pavivekampi ca viriy�rambha suharat�di gu�a salila vikkh�litamala� silameva
parisuddha� bhavissati ca t�ni ca sampajjissanti, tasm� yampana vutta� "patir�pa
dhuta�ga sam�d�nena ta� parisodhetv�"ti ta� ett�vat� sabbath� pak�sita� hoti.

"Iti vihata kaliccho pattasantosas�ro


Paramaariyava�se sa��hito sa�yamina�,
Muni dasatayabh�te d�payanto dhuta�ge
Dvayamidhamanur�pa� desay� yo gih�na�.

Iti abhinava s�dhujanap�mojjatth�ya kate


Up�saka jan�la�k�re dhuta�ganiddeso n�ma tatiyoparicchedo.

Id�ni "pa�cava�ijj� pah�y�"ti �dimhi pana "pa�cim�ni bhikkhave va�ijj�ni up�sakena


akara��y�ni katam�ni pa�casatthava�ijj� sattava�ijj� ma�sava�ijj� majjava�ijj�
visava�ijj� im�ni kho bhikkhave pa�cava�ijj�ni up�sakena akara��y�n�"ti vuttatt�
satthava�ijj�dayo pa�cava�ijj� up�sakajanehi akara��yy�. Tattha "satthava�ijj�"ti
�vudhabha��a� katv� v� k�retv� v� yath�katha� v� pa�ilabhitv� tassa vikkayo,
"sattava�ijj�"ti manussavikkayo, "ma�sava�ijj�"ti sunakh�dayo viya mikas�kar�dayo
posetv� ma�sa� samp�detv� vikkayo, "majjava�ijj�"ti ya�ki�ci majja� yojetv� tassa

[SL Page 087] [\x 87/]

Vikkayo, tattha duvidha� majja� sur�ca meraya�c�ti tesa� vibh�go he��h�


pak�sitoyeva, "visava�ijj�"ti visa� yojetv� sa�gahetv� vikkayo, tattha sattava�ijj�
visava�ijj� ca paropar�dhenimittat�ya akara��y�ti vutt�, sattava�ijj�
abhujissabh�vakara�ato ma�sava�ijj� vadhakahetuto majjava�ijj� pam�da��h�nat�y�ti
da��habba�. Pa�cava�ijj� pah�y�ti pa�camicch�va�ijj� pah�ya t�sa� akara�amevettha
pah��anti da��habba�.

Dhammena samena j�vika� kappenteh�"ti ettha dhammen�ti dhammato anapetena


kasiva�ijj�din�, tena a��ampi adhammika� j�vana� pa�ikkhittanti veditabba�,
samen�ti k�yasm�din� sucaritena etena appatiku��ha� ya� ki�ci
j�vit�pakara�apariyesana� sa�gah�tanti da��habba�. Dhammena samena pariyi��h�na�
upakara��na� anur�paparibhogopi ettheva sa�gah�toti da��habbo. Sopi hi j�vika�
kappiyati eten�ti = j�vik� kappananti na sakk� vattunti. Evamassa dhammik�na�
pariyesana� paribhog�na� vasena samp�dana� veditabba� tattha dhammena
paccayapariyesana� n�ma pabbajit�nampi t�va na sukara�, pageva gaha��h�na�, tasm�
tehi sv�ya� bhagavat�:-

Sig�lov�dak�d�hi suttantehi hitesin�,


Ubholokajay�yeti pa�ipatti pak�sit�.

Gaha��h�na� pati��h�ya tattha dhammena paccay�,


Phasitabb� tath�tesa� tesamijjhanti dhammato.

Bhagavat�hi-catt�ro kammakiles� pah�tabb� catuhi �h�nehi p�pa� kamma� na k�tabba�


chabhog�na� ap�yamukh�n� vajjetabb�n� catt�ro amitt� parivajjitabb� catt�ro mitt�
sevitabb� cha dis� pa�icch�detabb�ti ghar�v�sa sam�vasant�na� kulaputt�na� ihaloka
paralokasa�kh�tesu v�su lokesu da��aduggatibhay�d�na� vijayanato ubholokavijay�
n�ma pa�ipad� desit�. Tattha catt�ro kammakiles�ti p���tip�t�dayo vutta�
heta�-"katamassa catt�ro kammakiles� pah�n� honti p���tip�to kho gahapatiputta
kammakileso adinn�d�na�

[SL Page 088] [\x 88/]

Kammakileso k�mesu micch�c�ro kammakileso mus�v�do kammakileso imassa catt�ro


kammakiles� pah�n� hont�"ti, tattha kammameva kilissanti etehi satt�ti v� kilesa
sampayutt� v� kammakiles�, sur�p�na� ap�yamukhabh�vena parato vattuk�mat�ya
kammakilesadesana� na �ropitanti veditabba�, tampi up�sak�na� akara��yatt�
vuttalakkha�ayogatova vattabbamev�ti. Catuhi �h�neh�ti chand�di catup�pakara�ehi,
vutta� heta�-"katamehi catuhi �h�nehi p�pa� kamma� karoti chand�gati� gacchanto
p�pa� kamma� karoti dos�gati� gacchanto p�pa� kamma� karoti bhay�gati� gacchanto
p�pa� kamma� karoti moh�gati� gacchanto p�pa� kamma� karot�"ti tattha yo aya� me
mitto v� sandi��ho v� ��tako v� la�cha� pana me det�ti chand�divasena as�mika�
s�mika� karoti aya� chand�gati� gacchanto p�pa� kamma� karoti n�ma, yo aya� me
ver�ti pakativeravasena v� ta� kha��nuppannakodhavasena v� as�mika� s�mika� karoti
aya� dos�gati� gacchanto p�pa� kamma� karoti n�ma. Yo pana-aya� r�javallabho v�
visamanissito v� anatthampi me kareyy�ti bh�to ass�mika� s�mika� karoti aya�
bhay�gati� gacchanto p�pa� kamma� karoti n�ma, yopana-mandatt� mom�hatt� ya� v� ta�
v� vatv� as�mika� s�mika� karoti aya� moh�gati� gacchanto p�pa� kamma� karoti n�ma.
Tath� ki�ci bh�jento aya� me sandi��ho v� sambhatto v�ti pemavasena atireka� deti
aya� me ver�ti dosavasena �naka� deti aya� imasmi� ad�yam�ne mayha� anatthampi
kareyy�ti bh�to kassaci atireka� deti mo m�hatt� dinn� dinna� aj�nanto kassaci
�naka�kassaci adhika� deti so catubbidhopi yath�kkamena chand�gati�d�ni gacchanto
p�pa� kamma� karoti n�ma. Yopana:-

"Chand� dos� bhay� moh� yo dhamma� ativattati


Nih�yati tassa yaso k�lapakkheva candim�"ti.

Bhagavat� vuttavacana manussaranto pakatimajjhattat�ya v� im�ni catt�ri


p�pakara��ni parivajjeti so catuhi �h�nehi p�pa� kamma� na karot�ti veditabba�
vutta�heta�-"yato kho gahapatiputta ariyas�vako neva chand�gati� gacchati na dos�
gati� gacchati na bhay�gati� gacchati na moh�gati� gacchati imehi

[SL Page 089] [\x 89/]

Catuhi �h�nehi p�pa� kamma� na karot�"ti. Tasseva� catuhi �h�nehi p�pa� kamma�
akarontassa hira��asuva��ad�sid�samitt�macc�d�na� phutighosassavasena vuddhieva
�ka�kh�tabb�, no parih�ni vutta� heta�:-

"Chand� dos� bhay� moh� yo dhamma� n�tivattati,


�p�rati tassa yaso sukkapakkheva candim�"t�.

Cha ca bhog�na� ap�yamukh�niti ettha sur�merayamajjapam�da��h�n�nuyog�d�ni


ap�yamukh�nin�ma. Vutta�heta�-"sur�merayamajjapam�da��h�n�nuyogo kho gahapatiputta
bhog�na� ap�yamukha� vik�lavisikh�cariy�nuyogo bhog�na� ap�yamukha�
samajj�bhicara�a� bhog�na� ap�yamukha� j�tappam�da��h�n�nuyogo bhog�na� ap�yamukha�
p�pamitt�nuyogo bhog�na� ap�yamukha� �lasiy�nuyogo bhog�na� ap�yamukha�"ti. Tattha
na bhagav� et�ni majjapam�da��h�n�nuyog�d�ni satt�na� sukhapa�ib�hanatth�ya
parivajjesi mah�k�ru�ikat�ya pana tadanuyogavasena ta� hetuke �d�nave disv� tato
satte mocetuk�mo parivajjesi. Vutta�heta�:-

"Cha kho me gahapatiputta �d�nav� sur�meraya majpapam�da��h�n�nuyoge-sandi��hik�


dhana�j�ni kalahappava��han� rog�na� �yatana� akittisa�janan� kop�na� nida�san�
pa���ya dubbal� kara��tveva cha��ha� pada� bhavati ime kho gahapatiputta cha
�d�nav� sur�merayamajjapam�da��h�n�nuyoge, cha kho me gahapatiputta �d�nav�
vik�lavisikh�cariy�nuyoge-att�pissa agutto arakkhito hoti puttad�ropissa agutto
arakkhito hoti s�pateyyampissa agutta� arakkhita� hoti sa�kiyo ca hoti p�pakesu
�h�nesu abh�ta� vacana� tasmi� r�hati bahunna�ca dukkhadhamm�na� purakkhato hoti.
Ime kho gahapatiputta cha �d�nav� vik�lavisikh�cariy�nuyoge. Cha kho me
gahapatiputta �d�nav� samajj�bhicara�e-kva nacca� kva g�ta� kva v�dita� kva
akkh�ta� kva p��issara� kva kumbhath�nanti, ime kho gahapatiputta cha �d�nav�
samajj�bhicara�e. Cha khome gahapatiputta �d�nav� j�tappam�da��h�n�nuyoge-jaya�
vera� pasavati, jito cittamanusocati, sandi��hik� dhana�j�ni, sabh�gatassa vacana�
na r�hati mitt�maccesu paribh�to hoti, �v�haviv�hak�na� apatthito hoti akkhadhutto

[SL Page 090] [\x 90/]

Purisapuggalo n�la� d�r�bhara��y�ti, ime kho gahapatiputta cha �d�nav�


j�tappam�da��h�n�nuyoge cha khome gahapatiputta �d�nav� p�pamitt�nuyoge-ye dhutt�
ye so��� ye pip�s� ye nekatik� ye va�canik� ye s�hasik� tyassa mitt�honti te
sah�y�, ime kho gahapatiputta cha �d�nav� p�pamitt�nuyoge. Cha khome gahapatiputta
�d�nav� �lasiy�nuyoge-atis�tanti kamma� na karoti atiu�hanti kamma� na karoti
atis�yanti kamma� na karoti atip�toti kamma� na karoti atich�tosm�ti kamma� na
karoti atidh�tosm�ti kamma� na karoti, tassa eva� kicc�padesabahulassa viharato
anuppann�ceva bhog� na uppajjanti uppann� ca bhog� parikkhaya� gacchanti, ime kho
gahapatiputta cha �d�nav� �lasiy�nuyoge"ti.

Tattha majjapam�da��h�n�nuyogassa �d�navaniddese-"sa�di��hik�"ti saya� da��habb�


saya� passitabb�ti attho, "dhana�j�n�"ti dhanah�ni, sur�p�nadhutt� purisapuggal�
sur�p�nahetu. Api saka�abh�rehi vahitabb�ni hira��asuva���ni katip�heneva
parikkhaya� p�penti, eva� sandi��hik� dhana�j�ni, "kalahappava��han�"ti
v�c�kalahassa ca hatthapar�m�sak�yakalahassa ca va��han�, rog�na� �yatananti" tesa�
tesa� akkhirog�d�na� rog�na� khetta�, "akittisa�janan�"ti sura� pivitv� hi
m�tarampi paharati pitarampi bahu� avattabba� vadati ak�tabba� karoti tena
garahampi da��ampi hatthap�d�dicchedampi p�pu�ant� ihalokepi paralokepi akitti�
p�pu�anti, iti tesa� s� sur� akittisa�janan� n�ma hoti, "kop�na� nida�san�"ti
guyha��h�nampi vicariyam�na� hiri kopeti vin�seti tasm� ke p�nanti vuccati,
sur�madamatt� hi a�ga� vicaritv� vicaranti, tena tesa� s� sur� kop�nassa
nida�sanato kop�na� nida�san�ti vuccati, "pa���ya dubbal� kara��"ti
kammassakatapa��� dubbala� karoti.

Vik�lavisikh�cariy�nuyogassa �d�navaniddese-"att�pissa agutto hoti arakkhito"ti


avel�ya caranto hi kh�nuka��ak�d�ni akkamati, ahin�pi yakkh�d�hipi sam�gacchati.
Ta� ta� �h�na� gacchat�ti �atv� verinopi ta� nil�yitv� ga�hanti v� hananti v�, eva�
att�pissa agutto hoti arakkhito, puttad�r�pi amh�ka� pit� amh�ka� s�miratti� carati
kima�ga pana

[SL Page 091] [\x 91/]

Mayanti, itissa puttadh�taropi bhariy�pi bahi patthana� katv� ratti� carant�


anayavyasana� p�pu�anti, eva� puttad�ropissa agutto arakkhito hoti. "S�pateyya�"ti
tassa saputtad�raparijanassa ratticara�abh�va� �atv� cor� su��a� geha� pavisitv�
ya� icchanti ta� haranti, eva� s�pateyyampissa agutta� arakkhita� hoti. Sa�kiyo ca
hot�"ti. A��ehi katap�pakammesupi imin� kata� bhavissat�ti sa�kitabbo hoti, yassa
yassa gharadv�rena y�ti tattha ya� a��ena corakamma� parad�rikakamma� v� kata� ta�
imin� katanti vutte abh�ta� asantampi tassa r�hati pati��hati. "Bahunna�ca
dukkhadhamm�nanti" ya� ettaka� dukkha� domanassanti vattu� na sakk� a��asmi�
puggale asati ta� sabba� vik�lac�rimh�ti �haritabba� hoti iti so bahunna�
dukkhadhamm�na� purakkhato pureg�m� hot�ti.

Samajj�bhicara�assa �d�navaniddese-"kva naccanti" kasmi� �h�ne na�an��ak�dinacca�


atth�ti pucchitv� yasmi� g�ve v� nigame v� ta� atthi tattha gantabba� hoti tassa
naccadassana� gamiss�m�ti ajja vattham�l�gandh�d�ni pa�iy�dentasseva sakaladivasa�
kammacchedo hoti naccadassanena ek�hampi dvigat�hampi tattheva hoti atha
vu��hisampatti �d�ni labhitv�pi vapp�dik�le vapp�d�ni akarontassa anuppannabhog�
nuppajjanti, tassa bahigatabh�va� �atv� an�rakkhe gehe cor� ya� icchanti ta�
karonti tenassa uppann�pi bhog� vinassanti. "Kva g�tanti" �disupi esevanayo. Tattha
"g�tanti" padagata� sara�gata� t�lagata� avadh�nagatanti gandhabbasatthavihita�
a��ampi g�tanti veditabba�, "v�ditanti" v���ve�umuraj�ki v�dana�,"akkh�nanti"
bh�ratar�m�yan�di akkh�na�, "p��issaranti" ka�sat�la� p��it�lanti vadanti.
"Kumbhath�nanti" caturassara amma�at�la�, rukkhas�radant�disu yena kenaci
caturassara amma�at�la� katv� ta� catusu passesu cammena ona�itv� katav�dita�
ka�abherisaddoti keci.

J�tappam�da��h�n�nuyogassa �d�navaniddese-"jayanti"j�ta� jinanto, "veranti" jitena


ke�ikapurisena jayanimitta� attano upari vera� virodha� pasavati, jita� may�ti hi
parisamajjhe parassa s��aka� ve�hana� v� ga�h�ti, so parisamajjhe

[SL Page 092] [\x 92/]

Me avam�na� karosi hotu sikkh�pess�minanti tattha vera� bandhati eva� jinanto vera�
pasavati, "jito"ti a��ena jito sam�no, ya� tena tassa ve��hana� v� s��ako v� a��a�
v� pana hira��asuva���dicitta� gahita� ta� anusocati-ahosi vata me ta� vata me
natth�ti tappaccay� socati, eva� jito cittamanusocati. "Sabh�gatassa vacana� na
r�hat�"ti vinicchaya��h�ne sakkhipu��hassa yato vacana� nappati��h�ti, aya�
akkhaso��o j�takaro m�ssa vacana� ga�hitth�ti vattabbo bhavissati. "Mitt�macc�na�
paribh�to hot�"ti ta� hi mitt�macc� eva� vadanti-samma tvampi n�ma kulaputto
j�takaro chinnabhinnako hutv� vicarasi na te ida� j�tigott�na� anur�pa� ito
pa��h�ya m� eva� kareyy�s�ti, so eva� vuttopi tesa� vacana� na karoti, tato tena
saddhi� na ekato ti��hanti na nis�danti, tassak�ra�� sakkhipu��h�pi na kathenti
eva� mitt�macc�na� paribh�to hoti. "�v�havih�hak�nanti" �vahak� n�ma-ye tassa
gharato d�rika� gahetuk�m�, viv�haka� n�ma-ye tassa gehe d�rika� d�tuk�m�,
"apatthito hot�"ti anicchito hoti, "n�la� d�r�bhara��y�"ti d�r�bhara�atth�ya na
samattho, etassa gehe d�rik� dinn�pi etassa gehato �n�t�pi amhehi eva positabb�
bhavissat�ti.

P�pamitt�nuyogassa �d�navaniddeso-"ye dhutt�"ti akkhadhutt�, "so���"ti itthi so���


bhattaso��� p�vaso��� m�lakaso���, "pip�s�"ti p�naso���, "nekatik�"ti patir�pakena
va�canak�, "va�canik�"ti sammukh� va�canak� "s�hasik�"ti ekag�rik�di
s�hasikakammak�rino, "tyassamitt�hont�"ti te assa mitt� honti a��ehi sappurisehi
saddhi� na ramati gandham�l�d�hi ala�karitv� carasayana� �ropitas�karo
g�thak�pamiva te p�pamitteyeva upasa�kamati tasm� di��heva dhamme sampar�ya�ca
bahu� anattha� nigacchati.

�lasiy�nuyogassa �d�navaniddese-"atis�tanti kamma� na karot�"ti manussehi k�lasseya


vu��h�ya ehi amho kammanta� gacch�m�ti vutto atis�ta� t�va a��hini bhijjanti
gacchatha tumhe pacch� j�niss�m�ti aggi� tappento nis�dati te gantv� kamma� karonti
itarassa kamma� parih�yati. Atiu�hanti �disupi esevanayo.

[SL Page 093] [\x 93/]

Catt�ro amitt�ti a��adatthuhar�dayo catt�ro vutta� heta�:-"catt�ro me gahapati


putta amitt� mittapatir�pak� veditabb� a��adatthuharo amitto mittapatir�pako
veditabbo vac�paramo amitto mittapatir�pako veditabbo anuppiyabh��� amitto
mittapatir�pako veditabbo ap�yasah�yo amitto mittapatir�pako veditabbo"ti. Tattha
"a��adatthuharo"ti saya� tucchahattho �gantv� eka�sena ya� ki�ci haratiyeva.
"Vac�paramo"ti vacanamatteneva d�yako viya hoti v�c� eva etassa param� na kammanti
vac�paramo "anuppiyabh���"ti anuppiya� bha�ati. "Ap�yasah�yo"ti bhog� yehi
sur�p�n�d�hi ap�yanti vigacchanti tesu bhog�na� ap�yesu sah�yo hoti, ete pana
catt�ro pacceka� catuhi k�ra�ehi mittapatir�pak�ti veditabb�, vutta�heta�:-

"A��adatthu haro hoti appena bahumicchati,


Bhayassa kicca� karoti 1 sevati attak�ra��ti"2

Imehi kho gahapatiputta catuhi �h�nehi a��adatthuharo amitto mittapatir�pako


veditabboti. At�tena pa�isantharati an�gatena pa�isantharati niratthakena
sa�ga�h�ti paccuppantesu kiccesu vyasana� dasseti imehi kho gahapatiputta catuhi
�h�nehi vac�paramo amitto mittapatir�pako veditabbo. P�pakampikassa anuj�n�ti
kaly��ampissa anuj�n�ti sammukh�ssa va��a� bh�sati parammukh�ssa ava��a� bh�sati
imehi kho gahapatiputta catuhi �h�nehi anuppiyabh�n� amitto mittapatir�pako
veditabbo. Sur�merayamajjapam�da��h�n�nuyogesah�yo hoti vik�la visikh�cariy�nuyoge
sah�yo hoti samajj�bhicara�e sah�yo hoti j�tappam�da��h�n�nuyoge

1 Na karoti, pakaroti.
2 Atthak�ra��.

[SL Page 094] [\x 94/]

Sah�yo hoti imehi kho gahapatiputta catuhi �h�nehi ap�yasah�yo amitto


mittapatir�pako veditabbo.

Tattha "a��adatthuharo hot�"ti eka�sena h�rako hoti sah�yassa geha� rittahattho


�gantv� nivatthas��ak�d�na� va��a� bh�sati so ativiya tva� samma imassa va��a�
bh�sat�ti a��a� niv�setv� ta� deti "appena bahumicchat�"ti ya� ki�ci appaka� katv�
tassa santik� bahu� pattheti. "Bhayassa kicca� karot�"ti attano bhaye uppanne tassa
d�so viya hutv� ta� ta� kicca� karoti saya� sabbad� na karoti bhaye uppanne karoti
na pemen�ti. "Sevatiattak�ra��"ti mittasanthavavasena na sevati attano atthameva
pacc�si�santo sevati bhayassa kiccak�r� anatthaparih�rattha� sevati aya� va��hi
atthanti ayametesa� dvinna� viseso.

Vac�paramaniddese-"at�tena pa�isantharat�"ti sah�ye �gate hiyyo v� pare v� na


�gatoti amh�ka� imasmi� v�re sassa� at�va nipphanna� bah�ni s�liyab�j�dini �hapetv�
magga� olokent� nis�dimha ajja pana sabba� kh��anti eva� at�tena sa�ga�h�ti.
"An�gaten�"ti imasmi� v�re amh�ka�sassa� man�pa� bhavissati phalabh�rabharit�
s�ri�dayo sassa sa�gahe kate tumh�ka� sa�gaha� k�tu� samatth� bhaviss�m�ti eva�
an�gatena sa�ga�h�ti. "Niratthaken�"ti hatthikkhandhe v� assap���he v� nisinno ehi
bho idha nis�d�ti vadati man�pa� s��aka� niv�setv� sah�yakassa me anucchaviko a��a�
pana mayha� natth�ti vadati eva� niratthakena sa�ga�h�ti n�ma "paccuppannesu
kiccesu vyasana� dasset�"ti saka�ena me atthoti vutte cakkamassa bhinna� akkho
bhinnoti �d�ni vadati.

Anuppiyabh���niddese-"p�pakampissa anuj�n�t�" ti p���tip�t�disu ya� ki�ci karom�ti


vutte s�dhu samma karom�ti anuj�n�ti. "Kaly��ampissa anuj�n�t�"ti sah�yena
desak�la�

[SL Page 095] [\x 95/]

Asallakkhetv� kaly��a� karom�ti vutte tassa tato uppajjanavirodh�dika� sallakkhetv�


ta� j�natto eva s�dhu samma karom�ti anuj�n�ti. "Sammukh�ssa va��a� bh�sat�"ti
sah�yassa santike eva assa �c�ragocarab�husacca�d�pa��baddha� va��a� bh�sati,
"parammukh�ssa ava��a� bh�sat�"ti parammukhe tena kata� ki�ci g�hitabba� a��a� v�
tassa agu�a� sampak�sento ava��ameva bha�ati.

Ap�yasah�yaniddese-"majjapam�da��h�ne sah�yo hot�"ti asuka��h�ne sura� pivanti ehi


tattha gacch�m�ti vutte s�dh�ti vu��hahati, esanayo sabbattha. Ete pana catt�ro
amitt� attahitak�mena �rak�va parivajjitabb�. Vutta� heta�:-

"Ete amitte catt�ro iti vi���ya pa��ito,


�rak� parivajjeyya magga� pa�ibhaya� yath�"ti.

"Catt�ro mitt�"ti upak�ramitt�dayo. Vutta� heta�-"catt�ro me gahapatiputta mitt�


suhad� veditabb�-upak�ro mitto suhado veditabbo sam�nasukhadukkho mitto suhado
veditabbo atthakkh�yi mitto sudaho veditabbo anukampako mitto suhado veditabbo"ti.

Tattha "suyad�"ti sundarahaday�, pemasampattivasena bhaddacitt�, etepi pacceka�


catuhi k�ra�ehi suhad�ti veditabb�. Vutta� heta�-"catuhi kho gahapatiputta �h�nehi
upak�ro mitto suhado veditabbo-pamatta� rakkhati bh�tassa sara�a� hoti pamattassa
s�pateyya� rakkhati uppannesu kiccakara��yesu taddigu�a� bhogamanupp�deti imehi kho
gahapatiputta catuhi �h�nehi upak�ro mitto suhado veditabbo. Catuhi kho
gahapatiputta �h�nehi sam�nasukhadukkho mitto suhado veditabbo-guyhamassa �cikkhat�
guyhamassa pariguyhati �pad�su na vijahani j�vitampissa atth�ya

[SL Page 096] [\x 96/]

Pariccatta� hoti imehi kho gahapatiputta catuhi �h�nehi sam�nadukkho mitto suhado
veditabbo. Catuhi kho gahapatiputta �h�nehi atthakkh�y� mitto suhado veditabbo-p�p�
niv�reti kaly��e niveseti assuta� s�ceti saggassa magga� �cikkhati imehi kho
gahapatiputta catuhi �h�nehi atthakkha y� mitto suhado veditabbo. Catuhi kho
gahapatiputta �h�nehi anukampako mitto suhado veditabbo-abhavenassa na nandati
bhavenassa nandati ava��a� bha�am�na� niv�reti va��a� bha�am�na� pasa�sati, imehi
kho gahapatiputta catuhi �h�nehi anukampako mitto suhado veditabbo"ti.

Upak�ramittaniddese-"pamatta� rakkhat�"ti majja� pivitv� g�mamajjhe v� g�madv�re v�


magge v� nippanna� disv� eva� nipannassa kocideva niv�sanap�rupanampi ga�heyy�ti
sam�pe nis�ditv� pabuddhak�le gahetv� gacchati. "Pamattassa s�pateyyanti" sah�yo
bahi gato v� hoti sura� pivitv� matto geha� an�rakkha� kocideva ya�ki�ci citta�
hareyy�ti geha� pavisitv� tassa dhana� rakkhati. "Bh�tass�"ti kismi�cideva bhaye
uppanne m� bh�yi m�dise sah�ye �hite ki� bh�yat�ti ta� bhaya� haranto pa�isara�a�
hoti "taddigu�a� bhoganti" kiccakara��ye uppanne sah�ya� attano santika� �gata�
disv� vadati kasm� �gatos�ti r�jakule kamma� atthi ki� laddhu� va��at�ti eko
kah�panoti, nagare kamma� n�ma ekakah�panena na nipphajjati dve ga�h�ti, eva�
yattaka� vadati tato digu�a� deti. Sam�nasukhadukkhamittaniddese-"guyhamassa
�cikkhat�"ti. Attano guyha� nig�hitu� yuttakatha� a��assa akathetv� tasseva
�cikkhati. "Guyhamassa pariguyhat�"ti tena kathita� niguhitu� yutta� katha� yath�
a��e na j�nanti eva� rakkhat�. "�pad�su na vijahat�"ti uppanne bhaye na
pariccajati. "J�vitampissa atth�y�"ti attano j�vitampitassa sah�yassa atth�ya
pariccattameva hoti j�vita� aga�etv�pi tassa kicca� karotiyeva,

[SL Page 097] [\x 97/]

Atthakkh�y� mittaniddese-"p�p� niv�ret�"ti amhesu passantesu tva� eva� k�tu� na


labhasi pa�caver�ni dasaakusalakamma pathe m� karoh�ti niv�reti. "Kaly��e
niveset�"ti kaly��akamme t�su sara�esu pa�casu v� s�lesu dasakusalakammapathesu
vattassu d�na� dehi pu��a� karohi dhamma� su��h�ti eva� kaly��e niyojeti. "Assuta�
s�cet�"ti assutapubba� sukhumanipu�a� s�ceti. "Saggassa magga"nti ima� kamma� katv�
sagge nibbattat�ti eva� saggamagga� �cikkhati.

Anukampamittaniddese- "abhavenassa na nandat�"ti tassa abhavena ava��hiy�


puttad�rassa v� parijanassa v� tath�r�pa� p�riju��a� disv� v� sutv� v� na nandati
anattamano hoti. "Bhaven�"ti va��hiy� tath�r�pamassa sass�di sampatti� v� issariya
pa�il�bha� disv� v� sutv� v� nandati attamano hoti. "Ava��a� bha�am�na� niv�ret�"ti
asuko vir�po na p�s�diko dujj�to duss�loti v� vutte m� eva� bha�i r�pav� ca so
p�s�diko ca suj�to ca s�lasampannoc�ti �divacanehi para� attano sah�yassa ava��a�
bha�am�na�niv�reti. "Va��a� bha�am�na� pasa�sat�"ti asuko r�pav� p�s�diko suj�to
s�lasampannoti vutte aho su��hu vadati subh�sita� tay� evameta� esapuriso r�pav�
p�s�diko suj�to silasampantoti eva� attano sah�yassa para� va��a� bha�am�na�
pasa�sati. "Chadis�"ti:-

M�t� pit� dis� pubb� �cariy� dakkhi�� dis�,


Puttad�r� dis� pacch� mitt�macc� ca uttar�.
D�sakammakar� he��h� uddha� sama�abr�hma��,
Et� dis� namasseyya alamattho kule gih�"ti.

Vutt� chadis�. Ettha ca m�t�pitaro pubb�pak�rit�ya puratthim�dis�ti veditabb�.


�cariy� dakkhi�eyyat�ya dakkhi��dis�ti, puttad�r� pi��hito anubandhana vasena
pacchim�dis�ti, mitt�macc�-yasm� so mitt� macce niss�ya te te dukkhavisese uttarati
tasm� uttar�dis�ti, d�sakammakar� p�dam�le ti��hanavasena he��him�dis�ti,
sama�abr�hma�� gu�ehi upari �hitabh�vena uparim�dis�ti veditabb�ti.

[SL Page 098] [\x 98/]

Et� pana chadis� pa�icch�dentena puttena t�va m�t�pitaro puratthim�dis� pa�cahi


�h�nehi paccupa��h�tabb�, vutta� heta�-"bhato ne bhariss�mi kicca� nesa� kariss�mi
kulava�sa� pa��hapess�mi d�yajja� pa�ipajj�mi athav� pana pet�na� k�lakat�na�
dakkhi�a� anuppadass�m�"ti. Eva� paccupa��hit�hi m�t�pitaro pa�cahi �h�nehi putta�
anukampanti yath�ha-"p�p� niv�renti kaly��e nivesenti sippa� sikkh�penti patir�pena
d�rena sa�yojenti samaye d�yajja� n�yy�dent�"ti. Pa�cahi �h�nehi antev�sin� �cariy�
dakkhi��dis� paccupa��h�tabb�. Vutta� heta�-"u��h�nena upa��h�nena suss�s�ya
p�ricariy�ya sakkaccasippapa�iggaha�en�"ti. Eva� paccupa��hit�hi �cariy�
antev�sika� pa�cahi�h�nehi anukampanti. Yath�ha- "suvin�ta� vinenti suggah�ta�
g�h�penti sabbasippasutasamakkh�yino bhavanti mitt� maccesu parivedenti dis�su
paritt�na� karont�"ti pa�cahi �h�nehi s�mikena pacchim�dis� bhariy�
paccupa��h�tabb�- "samm�nan�ya anavam�nan�ya anaticariy�ya issariyavossaggena
ala�k�r�nuppad�nen�"ti eva� paccupa��hit�hi bhariy� pa�cahi �h�nehi s�mika�
anukampanti. Yath�ha- "susa�vihitakammant� ca hoti susa�gah�taparijan� ca
anatic�ri�� ca sambhata�ca anurakkhati dakkh� ca hoti analas� sabbakicces�"ti
pa�cahi �h�nehi kulaputtena uttar�dis� mitt�macc� paccupa��h�tabb�. Vutta�heta�-
"d�nena veyy�vaccena atthacariy�ya sam�nattat�ya avisa�v�danat�y�"ti eva�
paccupa��hit�hi mitt�macc� pa�cahi �h�nehi kulaputta� anukampanti- "pamatta�
rakkhanti pamattassa s�pateyya� rakkhanti bh�tassa sara�a� honti �pad�su na
vijahanti aparapaj�cassa parip�jent�"ti pa�cahi �h�nehi ayirakena he��him�dis�
d�sakammakar� paccupa��h�tabb�. Vutta�heta�-"yath�bala� kammantasa�vidh�nena
bhattavetan�nuppad�nena gil�nupa��h�nena acchariy�na� ras�na� sa�vibh�gena samaye
vossaggen�"ti. Eva� paccupa��hit�hi d�sakammakar� pa�cahi �h�nehi ayiraka�
anukampanti, yath�ha- "pubbu��h�yino ca honti pacch�ni p�tino ca dinnad�yino ca
sukatakammak�rak� ca kittiva��ahar�c�"ti pa�cahi �h�nehi kulaputtena uparim�dis�
sama�abr�hma�� paccupa��h�tabb�, vutta�heta�-"mettena

[SL Page 099] [\x 99/]

K�yakammena mettena vac�kammena mettena manokammena an�va�adv�rat�ya


�mis�nuppad�nen�"ti. Eva� paccupa��hit� hi sama�abr�hma�� chahi �h�nehi kulaputta�
anukampanti. Yath�ha-"p�p� niv�renti kaly��e nivesenti kaly��ena manas� anukampanti
assuta� s�venti suta� pariyodapenti saggassa magga� �cikkhant�"ti eva�
pa�ipajjantena et�dis� pa�icch�dit� n�ma honti. Vutta� heta�- "evamassa es�
puratthim�dis� pa�icchann� hoti khem� appa�ibhay�"ti �di.

Tattha puratthim�dis� niddese-"bhato ne bhariss�m�"ti aha� m�t�pit�hi tha��a�


p�yetv� hatthap�de va��hetv� mukhena si�gh�nika� apanetv� nah�petv� ma��etv� bhato
bharito jaggito sv�ha� ajja te mahallake p�dadhona nah�pana y�gubhattad�n�d�hi
bhariss�mi. "Kicca� nesa� kariss�m�"ti aha� attano kicca� �hapetv� m�t�pitunna�
r�jakul�disu uppanna� kicca� gantv� 1 kariss�mi "kulava�sa� �hapess�m�"ti
m�t�pitunna� santaka� khettavatthuhira��asuva���di� avin�setv� rakkhanto kulava�sa�
�hapess�mi "d�yajja� pa�ipajj�m�"ti m�t�pitaro attano ov�de avattam�ne
micch�pa�ipanne d�rake vinicchaya� vatv� aputtake karonti te d�yajj�rah� na honti
ov�de vattam�ne pana kulasantakassa s�mike karonti aha� eva� vattam�no d�yajja�
pa�ipajj�mi. "Dakkhi�a� anuppadass�m�"ti tesa� pattid�na� katv� tatiyadivas�dito
pa��h�ya d�na� anuppadass�m�ti, "p�p� niv�rent�"ti p���tip�t�d�na�
di��hadhammikasampar�yika� �d�nava� vatv� t�ta m� evar�pa� kar�ti niv�renti tampi
garahanti. "Kaly��e nivesent�"ti an�thapi��ikoviya lacha� datv�pi s�lasam�d�n�disu
nivesenti. "Sippa�sikkh�pent�"ti attano ov�de �hitabh�va� �atv� va�s�gata�
muddaga�an�dika� sippa� sikkh�penti. "Patir�pen�"ti kulas�lar�p�d�hi anur�pena.
"Samaye d�yajja� n�yy�dent�"ti samaye dhana� denti, tattha niccasamayo k�lasamayoti
dvesamay�, niccasamaye dent� n�ma u��h�ya samu��h�ya ima� ga�ha aya� te paribbayo
hotu imin� kusala� karoh�ti denti k�lasamaye dent� n�ma sikkh��hapana �v�haviv�h�di

1 Gahetv�.

[SL Page 100] [\x 100/]

Samaye denti apica pacchimak�le mara�ama�cenipannassa imin� kusala� karoh�ti


dent�pi samaye denti n�ma.

Dakkhi�a dis�niddese-"u��h�nen�"ti �san� u��h�nena, antev�sikena �cariya� d�ratova


�gacchanta� disv� �san� u��h�ya paccugamana� katv� hatthato bha��aka� gahetv�
�sana� pa���petv� nis�d�petv� v�janap�dadhovana p�damakkhan�ni k�tabb�ni, ta�
sandh�ya vutta� u��h�nen�ti. "Upa��h�nen�"ti divasassa tikkhattu�
upa��h�nagamanena, sippuggaha�ak�le pana avassa� eva gantabba� hoti. "Suss�s�y�"ti
saddahitv� sava�ena, asaddahitv� su�antohi visesa� n�dhigacchati. "P�ricariy�y�"ti
avasesakhuddakap�ricariy�ya, antev�sikena hi �c�riyassa p�tova vu��h�ya mukhodaka�
dantaka��ha� datv� bhattak�lepi p�n�ya� gahetv� paccupa��h�n�d�ni katv� vanditv�
gantabba� kili��havatth�d�ni dhovitabb�ni s�ya� nah�nodaka� paccupa��h�petabba�
aph�sukak�le upa��h�tabba�, pabbajiten�pi saya� antev�sikavatta� k�tabba� ida�
sandh�ya vutta� p�ricariy�y�ti. "Sakkaccasippapa�iggaha�en�"ti sakkaccapa�iggaha�a�
n�ma thoka� gahetv� bahuv�re sajjh�yakara�a� , edapadampi visuddhameva gahetabba�.
"Suvin�ta� vinent�"ti eva� te nis�ditabba� eva� �h�tabba� eva� kh�ditabba� eva�
bhu�jitabba� p�pamitt� vajjetabb� kaly��amitt� sevitabb�ti eva� �c�ra� sikkh�penti
vinenti.

"Suggah�ta� g�h�pent�"ti yath� suggah�ta� ga�h�ti eva� atthavya�jana�ca so�hetv�


payoga� dassetv� ga�h�penti. "Mitt�maccesu pati��h�pent�"ti aya� amh�ka� antev�siko
vyatto bahussuto may� samasamo eva� sallakkheyy�th�ti eva� gu�a� kathetv�
mitt�maccesu pati��h�penti "dis�su paritt�na� karont�"ti sippa� sikkh�panenevassa
sabbadis�su rakkha� karonti ugga�hitasippohi ya� ya� disa� gantv� sippa� dasseti
tattha tatthassa l�bhasakk�ro uppajjati so �cariyena kato n�ma hoti gu�a�
kathentopissa mah�jano �cariyassa p�de dhovitv� va��hita antev�siko vat�yanti
pa�hama� �cariyasseva gu�a� katheti brahmalokappam��opissa l�bhasakk�ro uppajjam�no
�cariyassa santakova hoti. Apica-ya�

[SL Page 101] [\x 101/]

Vijja� parijapitv� gacchanta� a�aviya� cor� na passanti amanuss� v� d�ghaj�tik�dayo


v� na vihe�henti ta� sikkh�pentopi dis�su paritt�na� karonti, yadi so disa� gato
hoti tato ka�kha� upp�detv� attano santika� �gatamanusse etissa� dis�ya� amh�ka�
antev�siko vasati tassa ca mayha�ca imasmi� sippe n�n�kara�a� natthi gacchatha
tameva pucchath�ti, eva� antev�sika� pagga�hantopissa tattha l�bhasakk�ruppattiy�
paritt�na� karoti n�ma, pati��ha� karot�ti attho, sesamettha purimanayeneva
yojetabba�.

Tatiyadis�v�re-"samm�nan�y�"ti devam�te tissam�teti eva� sambh�vitakath� kathanena


"anavam�nan�y�"ti yath� d�sakammakar�dayo he�hetv� vihe�hetv� kathenti eva� hiletv�
vihe�hetv� akathanena "anaticariy�y�"ti atikkamitv� bahi a���ya itthiy� saddhi
paricaranto ta� aticarati n�ma, tath� akara�ena. "Issariyavossaggen�"ti itthiyo hi
mah�lat� sadisampi �bhara�a� labhitv� bhatta� vic�retu� alabham�n� anissar� honti
ka�acchu� hatthe �hapetv� tavaruciy� karoh�ti bhattagehe vissa��he sabba� issariya�
vissa��ha� n�ma hoti eva� kara�en�ti attho. "Ala�k�r�nuppad�nen�"ti attano
vibhav�nur�pena ala�k�rad�nena. "Susa�vihitakammant�"ti y�gubhatta pacanak�l�d�ni
anatikkamitv� tassa tassa s�dhukara�ena su��hu sa�vihitakammant�.
"Susa�gah�taparijan�"ti samm�nan�d�hi ca sa�gah�taparijan�, idha parijano n�ma
s�mikassaceva attano ca ��tijano. "Anatic�ri��"ti s�mika� mu�citv� a��a� manas�pi
na pattheti. "Sambhatanti" kasiva�ijj�d�ni katv� �bhatadhana�. "Dakkh� ca hot�"ti
y�gubhattapacan�disu chek� nipu�� hoti. "Analas�"ti nikkosajj� yath� a��� kus�t�
nisinna��h�ne nisinn�va honti �hita��h�ne ��hit�va eva� ahutv� vipph�rikena 1
cittena sabbakicca� nipph�deti, sesamidh�pi purimanayeneva yojetabba�.

Catutthadis�v�re- "avisa�v�danat�y�" ti yassa yassa n�ma� ga�h�ti ta� ta�


avisa�v�detv� ida� amh�ka� gehe

1. Avippa�is�rikena.

[SL Page 102] [\x 102/]

Atthi idamapi atthi ta� gahetv� gacch�h�ti eva� avisa�v�detv� d�nena. "Aparapaj�
cassa pa�ip�jent�"ti sah�yakassa puttadh�taro paj�n�ma tesa� pana puttadh�taro
nattupanattuk�ca aparapaj�n�ma te pa�ip�jenti ke��yanti mam�yanti ma�galak�l�disu
tesa� ma�gal�d�ni karonti sesamidh�pi purimanayeneva yojetabba�.

Pa�camadis�v�re- "yath�bala� kammantasa�vidh�nen�"ti daharehi k�tabba� mahallakehi


mahallakehi k�tabba� daharehi itth�hi k�tabba� purisehi purisehi k�tabba� itth�hi
ak�retv� tassa tassa bal�nur�peneva kammantasa�vidh�nena.
"Bhattacetan�nuppad�nen�"ti aya� khuddakaputto aya� ekavih�r�ti tassa tassa
anur�pa� sallakkhetv� bhattad�nena ceva paribbayad�nenaca. "Gil�nupa��h�nen�"ti
aph�sukak�le kamma� ak�retv� sapp�yabhesajj�d�ni datv� pa�ijagganena. "Acchariy�na�
ras�na� sa�vibh�gen�"ti acchariye madhurarase labhitv� sabbameva akh�ditv� tesampi
tato sa�vibh�gakara�ena "samaye vossaggen�"ti kiccasamayena ca 1 k�lasamayena ca
vossajjanena, kiccasamaye vossajjana� n�ma sakaladivasa� kamma� karont� kilamanti
tasm� yath� na kilamanti eva� vela� �atv� vissajjana� k�lasamaye vossajjana� n�ma
chananakkhattak���disu ala�k�rabha��akh�dan�yabhojan�y�d�ni datv� vissajjana�.
"Pubbu��h�yino"ti s�mike apa�ibujjhanteyeva kammantagamanatth�ya vu��hahanas�l�
honti. "Pacch�nip�tino"ti tasmi� bhu�jitv� sukhanipanne saya� pacch�nipajjanas�l�
honti na tato puretara� tattha tattha nipatitv� nidd�yanti� "dinnad�yino"ti ya�
ki�ci corik�ya agahetv� s�mikehi dinneyeva �d�yino. "Sukatakammak�rino"ti ki�
etassa kammena katena na maya� ki�ci labh�m�ti anujjh�yitv� tu��hayaday� yath� ta�
kamma� sukata� hoti eva� k�rak�. "Kittiva��ahar�"ti parisamajjhe kath�ya sampatt�ya
ko amh�ka� s�mikehi sadiso atthi maya� attano d�sabh�vampi na j�n�ma tesa�
s�mikabh�vampi na j�n�ma eva� no anukampant�ti gu�akath�h�rak� sesamidh�pi
purimanayeneva yojetabba�.

1. Niccasamayena,

[SL Page 103] [\x 103/]

Cha��hadis�v�re-"mettena k�yakammen�"ti �disu mettacitt� paccupa��hapetv� kat�ni


k�yakamm�d�ni mett�ni n�m�ti vuccanti tattha bhikkh� nimantess�m�ti vih�ragamana�
dhammakaraka� gahetv� udakapariss�vana� pi��hipar�kammap�daparikamm�d�ni kara�a�ca
metta� k�yakamma� n�ma bhikkhu pi���ya pavi��he disv� sakkacca� y�gu� detha bhatta�
deth�ti �divacana�ceva s�dhuk�ra� datv� dhammasava�asakkaccapa�isanth�rakara��d�ni
ca metta� vac�kamma� n�ma amh�ka� kul�pagatther� aver� hontu aby�pajjh�ti eva�
cintana� metta� manokamma� n�ma"an�va�adv�rat�y�"ti apihitadv�rat�ya tattha
sabbadv�r��i vivaritv�pi s�lavant�na� ad�yako ak�rako pihitadv�ro yeva sabbadv�r��i
pana pidahitv�pi tesa� d�yako k�rako viva�adv�royeva n�ma, iti s�lavantesu
gehadv�ra� �gatesu santa�yeva natthiti avatv� d�tabba� eva� an�va�adv�rat�n�ma
hoti. "�mis�nuppad�nen�"ti purebhatta� bhu�jitabbaka� �misa� n�ma tasm�
s�lavant�na� y�gubhattasampad�nen�ti attho "kaly��ena manas� anukampant�"ti sabbe
satt� sukh� hontu arog� aby�pajjh�ti eva� hitaphara�ena, apica-upa��h�k�na� geha�
a��e s�lavante sabrahmac�r� gahetv� pavisant�pi kaly��ena cetas� anukampantin�ma,
"suta� pariyodapent�"ti ya� tesa� pakatiy� suta� atthi tassa attha� kathetv�
ka�kha� vinodenti tathatt�ya v�. Pa�ipajj�penti sesamidh�pi purimanayeneva
yojetabba�.

Evamet� chadis� pa�icch�detv� gharam�vasantena yath�hi bhamaro pupph�na�


va��agandha� ahe�haya� tu��ehi pi pakkhehipi raja� �haritv� anupubbena
cakkappam��a� madhupa�ala� karoti eva� att�nampi parampi ap��etv� anupubbena
dhammena samena bhog� sa�haritabb�. Eva� sa�ha�e ca bhoge yasm� �yo n�ma
he��himantena vayato catuggu�o icchitabbo a��ath� hi vayo avicchedavasena na
sant�neyya nivesana bh�vo ca na sambhaveyya tasm� catuko��h�sa� sa�vibhajitv� ekena
ko��h�sena bhog� bhu�jitabb� dv�hi ko��h�sehi kasiva�ijj�dikamma� payojetabba�
catuttho pana ko��h�so �padatth�ya nidahitv� �hapetabbo eva� hi
r�jaaggiudakacoradukkh�d�na� vasena bhoge n�siteta� bh�mito uddharitv� punadeva
ghar�v�sa� sa��hapetu� sakkoti. Vutta�heta�:-

[SL Page 104] [\x 104/]

"Catudh� vibhaje bhoge save mitt�ni ganthati


Ekena bhoge bhu�jeyya dv�hi kamma� payojaye
Catuttha�ca nidh�peyya �pad�su bhavissat�"ti.

Ettha ca kusalakara�assa visu� ko��h�se bhagavat� na vutto, eva� hi vutte


ettakeneva kusala� k�tabbanti bhagavat� paricchedo kato n�ma siy�, tath� ca
pu��akammakara�e sahuss�hitatt�pi teneva k�tu� ma��eyyu� pageva mand�, ki�ci
akkh�t�ropi bhaveyyu�- bhagav� saya� bodhisattak�le deyyadhammassa matta� n�ma na
a���si attano asesetv� y�cak�na�yeva ad�si eka� cakkhu� y�cito dvepi cakkh�ni
upp��etv� ad�si ucchukal�po viya yantake nipp��iyam�no lohitampi aggimajjha� v�
pavisitv� sakalampi attabh�va� tesa�yeva paricc�gamak�si id�ni sabba��utabuddho
sam�no ettakena pu��a� k�tabbanti paricchindati deyyadhammaparicc�go ca mah�nisa�so
a��esa� v� attano v� paricc�gamahantatta� sabba��uta ����dhigama� v�
n�bhinandatiti. Tasm� yath�vibhava� saddh�nur�pa� catuhi ekena v� ko��h�sena
pu��akara�amicchanto bhagav� tadatth�ya visu� ko��h�sa� anuddharitv� catudh� bhoge
vibhaj�ti veditabba�. A��hakath�cariy� pana bhu�jitabbako��h�sato bhikkhunampi
kapa�addhikavanibbak�d�nampi d�na� d�tabbanti vadanti. Ta� �dikammikassa
d�napa�ipattiya� ot�ra�atth�y�ti veditabba�. Oti��o hi kamena so viya bhagav�
attane, ma�salohitampi d�tu� samattho bhaveyy�ti.

So eva�ca veditabbo-y� itthi s�mike anukamp�ya sayana��h�nato pa�hama� u��hahitv�


parijane kammante yojeti geha�gana� sammajj�peti kh�radohan�di� karoti yath�
s�mikassa mana� va��hati tath� pa�ipajjati hadaya�gamena vacanena s�mika� pucchitv�
nah�nodak�di� samp�deti s�ya�he ca gehe bhu�jant�na� sabbesa� bhojana� d�petv� ye
aladdha bhojan� tesampi bhojana� samp�detv� vajagat�na� gunnampi �gat�n�gate
pucchitv� dv�rako��hak�disu rakkh� vidh�na� k�retv� ku�cik�muddike �har�petv�
agutta��h�ne �hapit�ni bha���ni gutta��h�ne �hap�petv� punadivase p�tova
ida�cida�ca k�tabbanti vic�retv� pacc�sayati.

[SL Page 105] [\x 105/]

S�mikassa ca tassa m�t�pitunna�ca sama�abr�hma��na�ca sakk�ra garuk�ra� karoti


�gat�gat�na� �sana� pa���petv� p�dadhovan�di� k�retv� bhojana� d�peti, s�mikassa
suttakantan�disu dakkh� gahitagahita� analas�va saya�ca karoti parijanehi k�tabba�
tehi k�r�peti, s�mino d�sid�sesu ete sakaladivasabh�ga� kamm�ni karonti ete
pubba�he ete s�ya�heti j�nitv� gil�n�na�ca tesa� bal�bala� j�nitv�
bhesajjayojan�d�hi sa�ga�h�ti s�mikena sa�cit�ni dhanadha���ni surakkhita� katv�
�hapeti dhutt�cor�sur�lol� na hoti sara�as�le pati��hit� hoti amacchar� hutv�
d�nasa�vibh�garat� hoti, imehi dhammehi samann�gat� s� itthi man�pak�yik�na�
dev�na� santike uppajjati. Tena vutta� bhagavat� anuruddhattherassa-"imehi kho
anuruddha a��hahi dhammehi samann�gato m�tug�mo k�yassa bhed�
parammara��man�pak�yik�na� dev�na� sahavyata� uppajjant�"ti �di. Man�pa k�yik�dev�
n�ma nimm�narat�devaloke icchiticchit�ni va��arasasukh�ni pa�ilabhant� dev�. Apica-

Y� pana akkodhan� hoti s� abhir�p� hoti, y� d�na� deti s� mah�bhog� hoti, y�


iss�vam�na� na karoti s� �nubh�vasampann�hoti, pariv�rasampann� ca, ta� kathanti
ce-ekasmi� samaye mallik�dev� jetavana� gantv� samm�sambuddha� vanditv� ekamanta�
nisinn� catt�ro pa�he pucchi- "bhante imasmi� loke ekacc� itthiyo dubba��� honti
dalidd� honti appesakkh� honti. Ekacc� vir�p� honti bhogasampann� honti a��h� honti
mahesakkh� honti. Ekacc� abhir�p� honti dalidd� honti appesakkh� honti, ekacc�
abhir�p� honti a��h� honti mahesakkh� honti, t�sa� tath�bh�v�ya k�ra�a� kinti? Ta�
sutv� bhagav�- "mallike imasmi� loke y� itthi kodhabahul� sama�abr�hma��na�
annap�nad�n�d�hi upa��h�na� na karoti paral�bhasakk�re iss�vam�na� karoti s� ito
cut� manussattabh�va� pa�ilabhitv� vir�p� hoti dalidd� hoti appesakkh� hoti, y�
kodhabahul� hoti d�na� deti iss�vam�na� na karoti s� uppannuppanna��h�ne vir�p�
hoti dhanavat� hoti mahesakkh� hoti. Y� kodha� na karoti d�na� na deti iss�va

[SL Page 106] [\x 106/]

M�na� na karoti s� uppannuppanna��h�ne abhir�p� hoti dalidd� hoti mahesakkh� hoti,


y� kodha� na karoti sama�abr�hma��na� annap���d�hi upa��h�ti paral�bhasakk�re
iss�vam�na� na karoti s� uppannuppanna��h�ne abhir�p� hoti a��h� hoti mahesakkh�
hot�"ti �ha. Ta� sutv� mallik�dev�-bhante aha� at�taj�tiya� kodhabahul� ahosi�
nukho id�ni dubba��� ahosi� sama�abr�hma��na� annap�n�d�hi upa��h�namak�si� nukho
tasm� mah� bhog� ahosi� paral�bhasakk�resu iss�vam�na� na ak�si� nukho id�ni
mahesakkh� ahosinti imasmi� r�jakule khattiya br�hma�agahapatika���na� sabbesa� hi
issariy�dhipacca� k�remi, bhante ajjapa��h�ya kodha� na karomi sama�abr�hma��na�
annap�n�d�hi upa��h�na� karomi paral�bhasakk�re iss�vam�nampi na karom�ti vatv�
vanditv� sara�a� gat�.

Tasm� akkodhan� abhir�p� honti dinnad�n� a��h� mahaddhan� honti iss�vam�na�


akarontiyo �nubh�vasampann� pariv�rasampann� ca honti. Evamimin� ubho lokavijay�ya
pa�ipattikkamena a��ena v� buddh�ppatiku��hena samm�j�vassa samp�dana� veditabba�.
Phalato k�masugatiya� pa�isandhik�le pavatte ca yath�raha� a��hak�m�vacara
mah�vip�k�ni a��ha ahetukavip�k�n�ti so�asavidha� samm�j�vassa phala�veditabbanti.

�nisa�sato par�pav�davadabandhan�d�na� di��hadhammik�na� sampar�yik�na�ca duggati


dukkh�namabh�vo i��hasammat�na� r�p�d�na� pa�il�bhoti evam�diko tass�ti sa�so
veditebb�.

Sa�kilesato mahicchat� asallekhavih�rit� abhirikat� anottappat�ti evam�dayo tassa


sa�kiles� veditabb�.

Vod�nato appicchat� santu��hit� sallekhat� pavivekat�ti evam�dayo tassa vod�n�ti


veditabb�.

Iti evam�d�hi samm�pa�ipatt�hi �j�va� parisodhentehi up�sakop�sikajanehi "pa�cahi


bhikkhave dhammehi samann�gato up�sako up�saka ca���lo ca hoti up�sakamala�ca

[SL Page 107] [\x 107/]

Up�sakapatiki��hoca, katamehi pa�cahi-assaddho hoti duss�lo hoti kot�hala ma�galiko


ca hoti ma�gala� pacceti no kamma� ito ca bahiddh� dakkhi�eyya� gavesati tattha ca
pubbak�ra� karot�"ti evam�gata� �j�vavipatti� pah�ya, "pa�cahime bhikkhave dhammehi
samann�gato up�sako up�sakaratana�ca hoti up�sakapaduma�ca hoti up�sakapu��ar�ko ca
hoti katamehi pa�cahi- saddho hoti s�lav� hoti akot�halama�galiko hoti kamma�
pacceti no ma�gala� na ito ca bahiddh� dakkhi�eyya� gavesati idha ca pubbak�ra�
karot�"ti evam�gato up�sakaratan�dibh�vo p�pu�i tabboti. Ett�vat� yampana
vutta�"pa�ca va�ijj� pah�ya dhammena samena j�vika� kappentehi
up�sakaratan�dibh�va� patv�t�"ti ta� sabbath� pak�sita� hoti.

Eva� so muni lokadhammakusalo lokekad�po jino


Satt�na� ubhayatthas�dhakamida� sa�s�si samm� vidhi�,
Icchanto sivama�jasa�ca vibhava� te lokato sambhava�
P�retu� na mati� kareyya matim� ko ta� budho bh�taleti.

Iti abhinavas�dhujanap�mojjatth�ya kate up�saka jan� la�k�re �j�va niddeson�ma


Catuttho paricchedo

Id�ni "dasapu��akiriyavatth�ni p�renteh�"ti ettha dasapu��akiriyavatth�ni n�ma


d�nas�labh�van�pac�yana veyy�vaccapattid�n�numodana dhammasava�a dhammadesan�
di��hijjukammasa�kh�t�ni dasadhamm�ni. T�nihi pu��aphalanibbattanato attasant�na�
punanatoca pu����i, kattabbat�ya kiriy� tesa� �nisa�s�na� vatthut�ya vatthunic�ti =
pu��akiriyavatth�ni, ga�anato dasaparim��att� dasa ca t�ni pu��akiriyavatthunic�ti
= dasapu��akiriyavatth�n�ti vuccanti. Tattha d�yate eten�ti = d�na�,
deyyadhammaparicc�ga cetan� eva� sesesupi. Ettha deyyadhamma�n�ma:-

"Anna p�na� vattha� y�na� m�l�gandhavilepana�,


Seyy�vasathapad�peyya� d�navatthu ime das�"ti.

[SL Page 108] [\x 108/]

Eva� ann�didasavidha� vatthu. S�layatiti s�la� k�yavacikamm�ni samm� dahatiti


attho. Sus�lyavasena hi k�yakamm�d�ni avippaki���ni sampati �yati�ca
hitasukh�vah�ni samm� �hapit�ni sam�hit�ni honti. S�layati upadh�ret�tiv� s�la�,
upadh�ra�a� panettha kusal�na� adhi��h�nabh�vo. Bh�veti kusaladhamme �sevati
va��heti et�y�ti = bh�van�. Apac�yati p�j�vasena s�m�ci� karoti et�y�ti =
apac�yana�. Ta� ta� kiccakara�e vy�va�assa bh�vo = veyy�vacca�. Attano sant�ne
nibbatt� patti d�yati eten�ti pattid�na�. Patti anumodati eten�ti = patt�numodo.
Pubbapadalopena pana anumodoti vutta�. Dhamma� su�anti eten�ti = dhammasava�a�
dhamma� desenti et�y�ti = dhammadesan�. Di��hiy� ujukara�a� di��hijjakammanti
ayamettha padavic�ro.
Etesa� pu��akiriya vatth�na� kamatodhun�,
Vinicchay�nisa�setu pavakkh�mi yath�raha�.

Tatthas�nusayasant�navato paresa� p�j�nuggahak�mat�ya attano vijjam�navatthu


pariccajanavasappavatt� cetan� d�na� n�ma.

Ann�di d�navatth�na� c�go so buddhipubbako,


Ye ta� d�nanti d�penti buddh� d�naggad�yino.

D�navatthu pariyesana vasena dinnassa somanassa cittena anussara�a vasena ca


pavatt� pubbabh�gapacch�bh�gacetan�pi ettheva sa�gaha� samodh�na� gacchati.
Vutta�ceta�:-

"Purim� mu�can� ceva par� tissopi cetan�,


Hoti d�namaya� pu��a� eva� sesesu d�paye"ti.

Ettha purim�ti d�natth�ya deyyadhamma� dhammena samena upp�dentassa uppanna�


pariccajiss�m�ti cintentassa dakkhi�eyye pariyesantassa ca y�va vatthuno
pa�igg�hakassa hatthe vissajjana� paritamana� v� t�va pavatt� pubbabh�ga cetan�.
Pa�igg�hakassa pana hatthe vissajjana cetan�pi parinamanacetan� v� mu�can� cetan�
n�ma, apar�ni attano vissa��havatthumhi �laya� akatv� s�dhu su��hu aggad�na� me
dinnanti somanassa cittena paccavekkhantassa uppann� aparabh�ga

[SL Page 109] [\x 109/]

Cetan�, tissopi cetan�ti aya�ca purim� cetan� aya�ca mu�can� cetan� aya�ca apar�
cetan�ti tissopi cetan� ekato hutv� d�namaya� pu��a� hoti. D�namaya
pu��akiriyavatthun�mahot�ti attho. Pu��antipada� apekkhitv� hot�ti
ekavacananiddeso.

Id�ni yath�vuttamattha� sesesupi atidisanto �ha eva� sesesu d�payeti. Sesesupi


s�l�disu pu��akiriyavatthusu eva� yath�vuttanayena s�la� rakkhiss�m�ti cintentassa
pabbajiss�m�ti vih�ra� gacchantassa pavatt� purimacetan� sila� sam�diyantassa
pabbajantassa s�la� p�rentassa uppann� majjhim� cetan� p�rita� meti
paccavekkhantassa uppann� aparacetan�ti eva� tisso cetan� ekato hutv� s�lamaya�
pu��akiriya vatthun�m�ti �din� d�paye pak�seyy�ti attho,

Nanu ca attan�katapu���nussara�a cetan� di��hijjukamme sa�gah�t�? Aya�ca


aparabh�gacetan� s�yev�ti kathamass� tattha sa�gahoti? N�ya� doso. Visayabhedena
ubhinnampi visesasambh�vato, pu���nussara�a� hi attan� katapu��avisayameva, aya�
pana tabbatthuvisay�ti, p�ka�oyeva dvinna� visesoti. Niccas�l�divasena pa�ca
a��hadasa v� s�l�ni sam�diyantassa parip�rentassa asam�diyitv�pi
sampattak�yavac�duccaritato viramantassa pabbajantassa upasampadam�lake sa�vara�
sam�diyantassa catup�risuddhis�la� parip�rentassa ca pavatt� cetan� s�la� n�ma.
Ten�ha:-

"K�yakammavac�kamma s�vajj� virat� hi y�,


Micch�j�v� ca ta� s�la� iti vutta� mahesin�"ti.

Catt���s�ya kamma��h�nesu khandhadisu catusu bhumisu parikammasammasanavasappavatt�


appa�a� appatt� gotrabh� pariyos�n� cetan� bh�van� n�ma, niravajjavijj�
pariy�pu�ana cetan�pi ettheva sa�gayhati, y�cettha deyyadhamma� khayato vayato
sammasitv� dadato pavatt� ca s�pipubbe viya ubhayabh�gacetan� tath� pavattatt�
bh�van�maya pu��akiriya vatthuyev�ti veditabba�. Tath�c�ha:-

"Cittass�pakkiles�na� y� cint� pa�ipakkhik�,


Tass� y� bh�van� s� hi bh�van�ti pakittit�"ti.
Vayas� gu�ehi ca p�j�rahe garu��h�n�yye mahallake disv� �san� u��hahattassa
pattac�varapa�iggaha�a� maggasampad�na

[SL Page 110] [\x 110/]

Abhiv�dana a�jal�kara�a �sanapupphagandh�bhih�ra� karontassa ca pavatt�


bahum�nakara�a cetan� apac�yana� n�ma. Vutta�ca:-

"Gu�ayuttesu sakk�ra kiriy� vandan�dik�,


P�j�rahena munin� p�j�ti parikittit�"ti.

C�var�disu pacc�s�rahitassa asa�kili��hena ajjh�sayena sama�abr�hma�a vuddh�na�


vattapa�ivatta ka�ara vasena gil�n�pa��h�na vasena ca pavatt� cetan� veyy�vacca�
n�ma. Veyy�vacc� pac�yan�na� hi aya� viseso-vayas� gu�ena cajo��hana� gil�n�na�ca
ta� ta� kiccakara�a� veyy�vacca�, s�m�cikiriy� apac�yananti. Tena vutta�:-

"Gil�nagu�a vant�na� d�n�di kiriy�suv�,


�sanodakad�n�di veyy�vaccanti sa��ita�"ti.

D�n�dika� ya� ki�ci sucaritakamma� katv� asukassa n�ma patti hotu sabbasatt�na� v�
hot�ti eva� attan� katassa parehi s�dh�ra�abh�va� pacc�si�sana vasena pavatt�
cetan� pattid�na� n�ma. Kimpaneva� patti� dadato pu��akkhayo hotiti? Na hoti, yath�
eka� d�pa� j�letv� tato d�pasahassa� j�lentassa pa�hamad�po kh��oti na vattabbo
purim�lokena pana saddhi� pacchim�lokassa ek�bh�vena atimah�va hoti evameva patti�
dadato parih�ni n�ma na hoti va��iyeva pana hot�ti da��habbo. Katha� panes�dinn�
n�ma hot�ti ida� me pu��akamma� sabbasatt�na� asukassa v� parinamat�ti eva�
pubbabh�ge pacch�pi vac�bheda� karontena manas�yeva v� cintentena dinn� n�ma hoti
keci pana ya� may� katasucarita� tassaphala� damm�ti vuttepi patti dinn�va hot�ti
vadanti. Kusaladhamm�dhik�ratt� pana parehi ca kammasseva anumoditabbatt� kammameva
d�tabba� anumodenten�pi kammameva anumoditabbanti. Idamettha �cariy�na�
sanni��h�na�. Ten�hu:-

"Paramuddissa ya� d�na� annavatth�di d�yate'


Pattid�nanti ta� �hu yuttasaddhammadesak�"ti.

Parehi kata� ya� ki�ci sucarita� kamma� dinnamadinnampi v� iss�maccheramala� pah�ya


s�dhu su��huti anumodantassa pavatt� cetan� patt�numodana� n�ma ten�ha:-

[SL Page 111] [\x 111/]

"Maddiva puttad�namhi dinnassabbhanumodan�,


Patt�numodan�t�ha vutt� uttamav�din�"ti

Evamima� dhamma� sutv� tattha vuttanayena pa�ipajjanto lokiya


lokuttaragu�avisesassa bh�g� bhaviss�mi bahussuto v� hutv� paresa� dhammadesan�d�hi
anugga�ahissam�ti eva� attano v� paresa� v� hita phara�a vasappattena
asa�kili��hajjh�sayena hit�padesasava�a cetan� dhamma sava�a� n�ma
niravajjavijj�disava�acetan�pi ettheva sa�gayhati. Vutta�ca:-

"Vih�ya vikkhepamala� a��hakatv�na s�dhuka�'


Saddhammasava�a� ettha sava�anti pak�sitanti.

�misaki�cikkha nirapekkhacittassa attano pagu�a� dhamma� vimutt�yatanas�se �hatv�


desentassa tatheva niravajjavijj�yatan�dika� upadisantassa ca pavatt� cetan�
dhammadesan� n�ma. Tath�c�ha:-

"Hitajjh�sayato y�hi parassahitadesan�,


Desan�mayapu��anti desay� ta� sudesako"ti.
Atthidinnanti �dinayappavatt� samm�dassanavasena di��hiy� ujukara�a�
di��hijj�kamma� n�ma. Yadi eva� ���avippayutta cittupp�dassa
di��hijjukammapu��akiriya bh�vo na labbhat�ti? No na labbhati purimapacchima
cetan�nampi ta� ta� pu��akiriyasseva sa�ga�hanato. Tena vutta�:- "purim� mu�can�
cev�ti" �di, tasm� ki�c�pi ujukara�avel�ya� ���asampayuttameva citta� hoti purima
pacchimabh�ge pana ���avippayuttampi hot�ti tass�pi di��hijj�kamma�
pu��akiriyabh�vo uppajjat�ti, alamatipapa�cena.

Imesu pana dasasu pattid�n�numodan� d�ne sa�gaha� gacchanti ta� sabh�vatt�, d�nampi
hi iss�maccher�na� pa�ipakkh�, etepi, tasm� sam�napa�ipakkhat�ya ekalakkhanatt� te
d�namayapu��akiriyavatthumhi sa�gayhanti. Apac�yanaveyy�vacc� s�lamaye pu��e
sa�gayhanti c�rittas�labh�vato. Desan� sava�a di��hijjukat� pana kusaladhamm�
sevanato bh�van�maye sa�gaha� gacchant�ti �cariyadhammap�lattherena vutta�. Apare
pana desento su�anto ca desan�nu

[SL Page 112] [\x 112/]

S�rena ���a� pesetv� lakkha��ni pa�ivijjha deseti su��ti ca t�ni ca desan� sava��
pa�ivedhameva �vahant�ti desan� sava�� bh�van�maye sa�gaha� gacchant�ti vadanti.
Dhammad�nasabh�vato desan� d�namaye sa�gaha� gacchat�tipi sakk�vattu�, tath�hi
vutta�-"sabbad�na�dhammad�na� jin�t�"ti. Tath� di��hijjukamma� sabbatthapi sabbesa�
niyamanalakkha�att�. D�n�disuhi ya� ki�ci atthi dinnanti �dinayappavatt�ya
samm�di��hiy� visodhita�yeva mahapphala� hoti mah�nisa�sa� eva�ca katv�
d�ghanik�ya��hakath�ya� di��hijjukamma� sabbesampi niyamanalakkha�anti vutta�. Eva�
d�nas�labh�van�vasena tesu t�su itare sa�ga�hanato sa�khepato tividhameva
pu��akirayavatthu� hot�ti da��habba� tath�ceva buddhadatt�cariyena vutta�:-

"Gacchanti sa�gaha� d�ne pattid�n�numodan�,


Tath� s�lamaye pu��e veyy�vacc�pac�yan�.
Desan� sava�a� di��hi ujut� bh�van�maye,
Puna t��eva sambhonti dasapu��akiray�pic�"ti.

Ettha pana mah�sa�ghiy� abhayagiriv�sino ca di��hijjukamma� visu�


pu��akiriyabh�vena na ga�hanti, tath�hi te-

"D�na� s�la� bh�van�-manas� suti desan�nussati


Modan� veyy�vacca�-p�j�sara�a� patti pasa�s�c�"ti

Attan�kata pu���nussara�a buddh�disara�a gamana paragu�appasa�s�ti im�ni t�ni


pakkhipitv� di��hijjukamma� agahetv� dv�dasapu��akiriyavatth�ni pa���penti t�niidha
di��hijjukammeyeva sa�gaha� gacchanti di��hijjukammavaseneva tesa� ijjhanato nahi
vipar�tadi��hikassa im�nit��i sambhavanti tasm� te ekantena
di��hijjukammapu��akiriyavatthusmi� sa�ga�hanti na visu� pu��akiriyabh�vena
gahetabb�ti adhipp�yo tenavutta�:-

"Sabb�nussati pu��a�ca pasa�s� sara�attaya�,


Yanti di��hijjukammasmi� ya�gaha� natthi sa�sayo"ti

Ettha sabbasseva attan�katasucaritassa sara�a� sabb�nussati pu��a� n�maparehi


kat�ya pu��akiriy�ya samm�pa�ipattiy�va vippasannacittena pasa�sana� pasa�s�n�ma,
santussant�ti attho, idha panasara�attaya gaha�ena upac�rato uttarapadalopato v�
sara�agamana� adhippeta�, nahisara�attaya�pu��akiriyavatthun�m�ti, ayamettha
pu��akiriyavatthuna� vinicchayo.

[SL Page 113] [\x 113/]

�nisa�sesu pana d�sasa�vibh�g�nisa�so eva�veditabbo d�na� n�meta� dasap�ramit�su


pa�hamap�ram� catusu sa�gahavatthusu pa�hamasa�gahavatthu d�nas�labh�vana�
sa�kh�tesu pa�hamo pu��akiriyavatthu sabbabodhisatt�na� sa�cara�amaggo
sabbasambuddh�na� va�so. Ta� pana dento d�nad�so d�nasah�yo d�napat�ti tividho
hoti. Tath�hi yo attan� madhura� bhu�jati paresa� amadhura� deti so d�nasa�kh�tassa
deyyadhammassa d�so hutv� deti. Yo ya� attan� bhu�jatita� tadeva deti so sah�yo
hutv� deti. Yo pana attan� yena kenaci y�peti paresa� madhura� deti pati je��hako
s�mi hutv� deti. Evampi tividho hoti avass� pedasavass� sabbatthavass�ti, tath�hi
yattha katthaci avassanto meghoviya yesa� kesa�ci adento avass�n�ma hoti katthaci
eva vassanto megho viya kesa�ciyeva dento padesavass�n�ma hoti. Sabbatthavass�
catudd�pika mah�megho viya avibh�gena sabbesa� dento sabbattha vass�n�ma. Tasm�
d�napat� hutv� sabbesa� dentehi up�sakajanehi d�nato pubbabh�ge santu��hehi
bhavitabba� dentehi citta� pas�detabba� dinne ca attamanehi bhavitabba�. Vutta�
heta�:-

"Pubbeva d�n� sumano dada� citta� pas�daye,


Datv� attamano hoti es� ya��assa sampad�"ti

Apica-yo saya� d�na� deti pare na sam�dapeti so uppannuppanna��h�ne bhogasampatti�


pa�ilabhati no pariv�rasampada�. Yo saya� d�na� nadeti pare sam�dapeti so
uppannuppanna��h�ne pariv�rasampada� labhati no bhogasampada�. Yo saya�ca d�na�
deti pare sam�dapeti so uppannuppanna��h�ne bhoga sampada�ca labhati
pariv�rasampada�ca. Yo pana sayampi d�na� na deti parepi na sam�dapeti so
uppannuppanna��h�ne no ca bhogasampada� labhati no pariv�rasampada�. Eva� d�na�
dento bahunna� jan�na� piyo hoti sajjan�na� sa�gama� labhati tassa yaso dasa dis�su
pattharitv� �brahmalok� abbhuggacchati gih�dhamm� anapeto hoti k�yassa bhed�
parammara�� sagga� loka� uppajjati. Vutta� heta�-"pa�cime bhikkhave d�ne �nisa�s�
katame pa�ca bahuno janassa piyo hoti man�po

[SL Page 114] [\x 114/]

Santo sappuris� bhajanti kaly��e kittisaddo abbhuggacchati gih�dhamm� anapeto hoti


k�yassa bhed� parammara�� sugati� sagga� loka� uppajjati ime kho bhikkhave
pa�cad�ne �nisa�s�"ti ta� paneta� k�lavasena pa�cavidha� hoti, vutta�
heta�-"pa�cim�ni bhikkhave k�lad�n�ni, katam�ni pa�ca �gantukassa d�na� deti
gamikassa d�na� deti gil�nassad�na� deti dubbhikkhe d�na� deti y�ni t�ni
navasass�ni navaphal�ni t�nipa�hama� s�lavantesu pati��h�peti im�ni kho bhikkhave
pa�ca k�lad�n�n�"ti. Yo pana asakkacca� d�na� deti deyya dhamme ca puggale ca
ag�rava� katv� deti parehi d�pet� cha��an�ya dhamma�viya ka�cik�la� deti �g�mika
phale �dara� akatv� deti so asappurisad�n�ni deti n�ma, vutta� heta�-"pa�cim�ni
bhikkhave asappurisad�n�n� katam�ni pa�ca asakkacca� deti acitt�katv� deti
asahatth� deti apaviddha� deti an�gamana di��hiko deti im�ni kho bhikkhave pa�ca
asappurisad�n�n�"ti yo hi eva� adatv� sakkacca� deti deyyadhamma� soja� katv� deti
dakkhi�eyye gavesetv� deti anamatagge sa�s�re hatthap�davikalena me uppannaj�tisu
p�m��a� natth�ti cintetv� sahatth� deti sa�vaccharena phalad�y� vallij�ti viya
ka�cik�la� adatv� nirantara� deti an�gatabhave mama ida� bhavissat�ti kammaphala�
saddahitv� deti aya� sappurisad�na� detin�ma, vutta�heta�- "pa�cim�ni bhikkhave
sappurisad�n�ni katam�ni pa�ca sakkacca� deti citt�katv� deti sahatth� deti
anapaviddha� deti �gamanadi��hiko deti im�ni kho bhikkhave pa�ca sappurisad�n�ni
katam�ni pa�ca saddh�ya d�na� deti sakkacca� d�na� deti k�lena d�na� deti
anaggahitacitto d�na� deti attan�ca para�ca anupahacca d�na� deti, saddh�ya kho
pana bhikkhave d�na� datv� yattha yattha tassa d�nassa vip�ko nibbattati a��ho ca
hoti mahaddhano mah�bhogo abhir�po ca hoti dassan�yyo p�s�diko
param�yava��apokkharat�ya samann�gato. Sakkacca� kho pana bhikkhave d�na� datv�
yattha yattha tassa d�nassa vip�ko nibbattati a��ho ca hoti mahaddhano mah�bhogo
yepissa te honti putt�ti v� d�r�ti v� d�s�ti v� pess�ti v� cimmakar�ti v� tepi
suss�santi sota� odahanti a���katta� upa��hapenti. K�lena kho pana bhikkhave d�na�
datv�

[SL Page 115] [\x 115/]

Yattha yattha tassa d�nassa vip�ko nibbattati a��ho ca hoti mahaddhano mah�bhogo
k�lagat�cassa atth� pacur� honti. Anaggahitacitto kho pana bhikkhave d�na� datv�
yattha yattha tassa d�nassa vip�ko nibbattati a��ho ca hoti mahaddhano mah� bhogo
u��resu ca pa�casu k�ma gu�esu bhog�ya citta� namati. Att�na�ca para�ca anupahacca
kho pana bhikkhave d�na� datv� yattha yattha tassa d�nassa vip�ko nibbattati a��ho
ca hoti mahaddhano mah�bhogo nacassa kutoci bhog�na� upagh�to �gacchati aggahito v�
udakato v� r�jato v� corato v� app�yad�y�dato v�. Im�ni kho bhikkhave pa�ca
sappurisad�n�n�"ti tattha "anaggahitacitto"ti macchariyena apariyonaddhacitto. Yo
pana eva� d�na� dento man�pa� deti so uppannuppanna��h�ne man�pa��h�na pa�ilabhati
yo agga� deti so agga��h�na� pa�ilabhati yo varabha��a� deti so bh�jan�ya��h�n�disu
varabha��ameva labhati yo pana se��ha� deti so se��hapada�ceva p�pu��ti
uppannuppanna��h�ne d�gh�yuko yasav� ca hoti. Tena vutta� bhagavat� uggadeva
puttassa:-

"Man�pad�y� labhate man�pa�


Aggassa d�t� labhate punagga�,
Varassa d�t� varal�bhi hoti
Se��ha� dado se��ha�mupeti �h�na�.

Yo aggad�y� varad�y� se��had�y� ca yo naro,


D�gh�y� yasav� hoti yattha yatth�papajjat�"ti.

Ti��hatu t�va attano dhanaparicc�gena katad�n�nisa�so, hattha� ukkhipitv�


d�na��h�na� dassentena laddhasampatti eva� veditabb�.

Jambud�pe kira v�su devo baladevo ajjuno pajjuno candadevo suriyadevo ya��adevo
aggidevo ghato a�kuroti dasabh�tika r�j�no n�ma ahesu�. Te dis�vijaya� katv�
tesa��hi nagarasahass�ni gahetv� dv�ravat� n�ma nagare nis�ditv� jambud�pa�
bh�jent� attano bhagini� a�janadevi� asaritv� dasako��h�se karitv� bh�jesu� tad�
tesa� sabbaka�i��ho a�kuror�j� mayha� bh�ga� mama bhagi�iy� datv� aha� va�ijj�ya
j�vika� kappemi. Apica no

[SL Page 116] [\x 116/]

Tumh�ka� rajja� gatak�le amh�ka� bha��ato su�ka� na ga�hath�ti �ha, ta� sutv� te
sabbepir�j�no s�dh�ti sampa�icchi�su. So tato pa��h�ya va�ijj�ya j�vika� kappeti
tad� a�kuro r�j� attano d�sa� bha���g�rika��h�ne �hapetv� tassa kulitthi� �netv�
ad�si. Katthaci v�sudeva mah�r�j�ti �gata� s� tassa gabbha� ga�hitv� putta� vij�yi
tasmi� uppanne bha���g�riko k�lamak�si. So v�sudevamah�r�j� pituno dinna� sabba�
puttasseva ad�si. Tasmi� vatth�bhara�ehi att�na� ala�karitv� r�jagehe vijambhitv�
vicara�ak�le eso d�so ud�hunoti evar�p� kath� udap�di. Tad� ta� sutv� a�janadev�
dhenupama��yena ta� ad�samak�si. So lajj�ya dv�ravat�nagarato nikkhamma roruva�
n�ma nagara� 1 gantv� tattha tunnakamma� katv� j�vati. Tasmi� nagare asayho
n�mase��hi y�cak�na� d�na� deti so tunnak�rako d�na��h�na� pucchitv� �gat�gat�na�
pasannacitto hattha� ukkhipitv� dasseti. So tena pu��akammena tato cuto ekasmi�
marukant�re mah�nigrodhe dibbaputto 2 hutv� nibbatti. Tassa hatthatale pa�ca�gul�hi
icchaticchita� paggharati tasm� tassa hattha� kapparukkhalat�viya cint�ma�iviya ca
ahosi tad� a�kuro ca eko br�hma�o c�ti dve jan� saka�asahassehi bha���ni g�h�petv�
kamboja� gacchant� sa��hiyojana� marukant�ra� p�pu�i�su te div�bh�ge gantu�
asakku�eyyat�ya he��h�saka�e nis�ditv� ratti� ratti� hi gacchant� kant�ramajjha�
p�pu�i�su tad� tesa� upakara��ni kh���ni ahesu� tad� a�kuro yattha pokkhara��v�
nad� v� rukkhov� atthi ta� oloketv� �gacchath�ti catuddisa� catt�ro d�te pesesi.
Tesu tayojan� gantv� adisv� �gat� eko dibbaputtassa nigrodha� disv� �gantv� r�j�na�
aha. R�j� parijane gahetv� gantv� nigrodha� pavisitv� evar�pe s�kh�vi�asampanne
sandacch�ye nigrodhe mahesakko devar�j�hoti, so amh�ka� p�n�ya� dad�ti ce
sundaranti �ha. Dibbaputto r�j�na� sa�j�nitv� nigrodhavi�ape �hatv� hattha�
pas�resi pas�ritahatthe pa�ca�gul�hi �k�saga�g�dh�r�
viyapha�ikama�iva��apa�caudakadh�r� nikkhami�su. R�j� sapariv�ro nah�tv� ca

1.Bheruva nagara�. 2. Bhummadevat�.


[SL Page 117] [\x 117/]

Pivitv� ca �hito amh�ka� bhojanampi dad�ti ce sundaranti �ha. Teneva hatthena


dibbabhojan�ni nikkhami�su. Tatheva
dibbavatthadibb�bhara�adibbam�l�gandhavilepan�nica vahi�su tatheva dibbasayan�nica.
R�j� parijanehi saddhi� dibbabhojan�ni bhu�jitv� dibbavatth�ni niv�setv� p�rupitv�
dibb�bhara�avibh�sito dibb�ni m�l�gandhavilepan�ni dh�rayitv� dibbasayane
nipajjitv� nidda� okkamitv� sukha� sayi. Tato br�hma�o dhanal�bh�ya ito kamboja�
gantv� maya� ki� kariss�ma imameva pana yakkha� yena kenaci up�yena gahetv�
y�nam�ropetv� amh�ka� nagarameva gamiss�m�ti eva� pana cintetv� tamattha� a�kurassa
kathento:-

"Yassa atth�ya gacch�ma kamboja� dhanah�rak�,


Aya� k�madado yakkho ima� yakkha� na y�mase. 1
Ima� yakkha� gahetv�na s�dhukena pasayha v�,
Y�nam�ropayitv�na khippa� gacch�ma dv�raka"nti.

�ha. Eva� pana br�hma�ena vutto a�kuro sappurisadhamme �hatv� eva� hi sati amhehi
mittadubh�kamma� kata� bhavissat�ti cintetv�:-

"Yassa rukkhassa ch�y�ya nis�deyya sayeyya v�,


Na tassa s�kha� bha�jeyya mittadubbho hi p�pako.

Yassekarattimpi gharevaseyya
Yatthannap�na� puriso labhetha,
Na tassa p�pa� manas�pi cetaye
Kata��ut� sappurisehi va��it�.

Yassekarattimpi ghare vaseyya


Annena p�nena upa��hitosiy�,
Na tassa p�pa� manas�pi cetaye
Adubbhap��� dahate mittad�bhi�.

Yo pubbe katakaly��o pacch� p�pena hi�sati,


Addap��� 2 hato poso na so bhadr�ni passat�"ti.

�di� vatv� ta� pa�ikkhipi. Dibbaputto br�hma�assa katha� sutv� tassa


pa�casaka�asat�ni antaradh�pesi. Br�hma�o t�ni adisv� kampito ahosi. Ra��o
�r�dhanena devaputto t�ni pa�casaka�asat�ni pacch� dassesi. Tasmi� kha�e r�j�

1. Niyy�mase. 2. Allap���.

[SL Page 118] [\x 118/]

Devaputta� evam�ha:- s�mi devar�ja! Tavahatthe pa�ca�gul�hi cint�ma�i viya


icchiticchita� pasavati, ta� sakka� devar�j�nanti ma���mi gandhabbadevar�j�nanti ca
ma���mi tva� katarosi k�disa� pu��akammamak�s�ti pucchi tena vutta�:-

"P��ite sabbasova��o pa�cadh�ro madhussavo


N�n� ras� paggharanti ma��eha� ta� purindada�.
Kena p��i k�madado kena p��imadhussavo,
Kena te brahmacariyena pu��a� p��imhi ijjhat�"ti

Ta� sutv� devaputto n�ha� sakkodevar�j� neva gandhabbor�j� roruva nagare asayho
n�ma mah�se��hi y�cak�na� d�na� deti. Aha� tasmi� nagare daliddo tunna� katv�
j�vanto kataragehe d�na� dassant�ti pucchitv� �gat�gat�na� pasannacitto hattha�
ukkhipitv� dassesi� tena pu��akammena imasmi� rukkhe devat�hutv� nibbatti. Tena
pu��akammena mama hattha� kapparukkhalat� viya sabbak�madado ahos�ti �ha tena
vutta�:-

Tena p��i k�madado tenap��i madhussavo,


Tena me brahmacariyena pu��a�p��imhi ijjhat�"ti

Ta� sutv� pasannacitto a�kuro r�j� attano nagara� gantv� dv�dasayojana��h�ne


uddhan�ni �ropetv� dasavassasahass�ni sakalajambud�pav�s�na� mah�d�namad�s�ti. Eva�
d�na��h�na� hattha� ukkhipitv� dassentassa evar�p� sampatti siy�, d�yak�na� pana
sampatti� kon�ma va��ayissati tena vutta� bhagavat�-"eva�ca kho bhikkhave satt�
j�neyyu� d�na sa�vibh�gassa vip�ka� yath�ha� j�n�mi na adatv� bhu�jeyyu� naca tesa�
maccheramala� citta� pariy�d�ya ti��heyya yopi tesa� assa carimo �lopo carima�
kabala� tatopi sa�vibhajitv� bhu�jeyyu� sacetesa� pa�igg�hak� ass�"ti. Tasm�-

D�na� t�na� manuss�na� d�na� bandhupar�yana�,


D�na� dukkh�dhipann�na� satt�na� param� gati.

Dukkhanitthara�a��hena d�na� n�v�ti d�pita�,


Bhayarakkha�ato d�na� nagarantica va��ita�.

D�na� dur�sada��hena uttam�sivisotica,


D�na� lobhamal�d�hi paduma� anupalittato.

[SL Page 119] [\x 119/]

Natthi d�nasamo loke purisassa avassayo,


Pa�ipajjatha tasm� ta� kiray�yajjh�sayena ca.

Saggalokanid�n�ni d�n�ni matim� idha,


Kohi n�ma naro loke na dadeyya hite rato.

Sutv� devesu sampatti� konaro d�nasambhava�,


Na dajj� sukhada� d�na� d�na� cittappamodana�.

D�namhi pa�ipannohi acchar� pariv�rito,


Ramate sucira� k�la� nandane suranandane,

P�timud�ra� vindatid�t� g�vamasmi� gacchatiloke,


Kitti mananta� y�tica d�t� vissasan�yo hotivad�t�.

Datv� d�na�y�ti naro bhogasamiddhi�


D�gha�c�yu� sussarata�ca vindati r�pa�,
Sagge saddhi� k��ati dev�hi vim�ne
�hatv� n�n� matta may�r�hi ratasmi�,

Cor�rir�j�daka p�vak�na�
Dhana� as�dh�ra�ameva d�na�,
Dad�ti ta� s�vaka���a bh�mi�
Paccekabh�mi� pana buddhabh�mi�"ti.

Ayamettha d�nasa�vibh�g�ni sa�so.

S�l�nisa�so panahe��h� vuttanayena veditabboapica-

"S�la� sukh�na� parama� nid�na�


S�lena sil� tidiva� pay�ti,
S�la�hi sa�s�ra mup�gatassa
T�na�ca lena�ca par�yana�ca.

Avassayo s�lasamo jan�na�


Kuto pana��o idhav� parattha,
S�la� gu��na� param� pati��h�
Yath� dhar� th�varaja�gam�na�

S�la� kiresa kaly��a� s�la�loke anuttara�,


Ariyavutti sam�c�ro yena vuccati s�lav�"ti.

Apica-s�l�la�karasamo ala�k�ro natthi s�lagandhasamo gandho natthi s�lasama�


kilesamalavidhopana� natthi s�lasama�

[SL Page 120] [\x 120/]

Pari��hav�pasamana� natthi s�lasama� kittijanana� natthi


sagg�roha�anibb��anagarappavesane ca s�lasama� dv�ra� natthi yath�ha:-

"Sobhante neva r�j�no mutt�ma�i vibh�sit�,


Yath� sobhanti yatino s�labh�sanabh�sit�.

S�lagandhasamo gandho kuto n�ma bhavissati,


Yo sama� anuv�te ca pa�iv�te ca v�yati.

Na pupphagandho pa�iv�tameti
Na candana� tagaramallik� v�,
Sata�ca gandho pa�iv�tameti
Sabb�dis� sappuriso pav�ti.

Na ta� sajalad� v�t� na c�pi haricandana�,


Neva h�r� na ma�ayo na candakira�a�kur�.

Samayant�dha satt�na� pari��ha� surakkhita�,


Ya� sameti ida� s�la� ariya� accanta s�tala�.

Att�nuv�d�dibhaya� viddha�sayati sabbad�,


J�neti kitti� h�sa�ca s�la� s�lavata� sad�.

Sagg�roha�asop�na� a��a� s�lasama� kuto,


Dv�ra� v� pana nibb��a nagarassa pavesane.

Gu��na� m�labhutassa dos�na� balagh�tino,


Iti s�lassa j�n�tha �nisa�sa manuttara"nti.

Ayamettha s�l�nisa�so.

D�ne s�le ca ye vutt� �nisa�s� asesak�,


Te mandabh�van�y�pi sa�sijjhanti asa�saya�.

Bh�van� balayogena buddhabh�vopi s�dhiyo,


Tada��� k�hi sampatti bh�van�ya as�dhiy�.

Tath�hi-

Bh�van� balayuttassa abhi���pi samijjhare,


S�dhu sodhitavijjassa viseso iva mantajo.

Iddh� paracitta���a�ca purim� j�ti anussati,


Dibbacakkhu�ca sota�ca pa�c�bhi��� im� mat�.

[SL Page 121] [\x 121/]


Im�pi bh�vitattassa sacittavasavattak�,
Tapo vises� hont�ti bh�vetabb� hi bh�van�.

Sunetto sattavass�ni bh�vetv� mettamuttama�,


Sattasa�va��akappesu na ima� loka� pun�gami.

Sa�va��e ca viva��e ca brahmaloke ca sa�sari,


Chatti�sakkhattu� devindo �si teneva kammun�.

Anekasatakkhattu� cakkavatti mah�yaso,


�s�ti sutv� ki� a��a� bh�van� va��ana� vadeti.

Ayamettha bh�van�nisa�so.

M�na� pariccajitv�na upp�detv�na g�rava�,


Gu�a� upaparikkhitv� upak�ra�ca t�disa�.

Buddh�di gu�ase��hesu upak�risu v� pica,


Saddh� kata��ut� pa��� g�rav�d�hi ma��ito.

Yato karoti p�ja� so bh�vato vandan�dihi,


Tato so j�yate a��he kulamhi uditodite

Asa�kitehi sattehi bh�vato vandan�rahe.


Parattha p�jako satto yattha yatth�papajjati,
Tattha tattha visi��ha� so �h�na� labhati p�jiyanti.

Ayamettha apac�yan�nisa�so.

�pad�su sah�y�na� l�bh� na��hatthasiddhiy�,


Pariv�rasampad�ceti veyy�vaccaphala� mata�.

Gil�nagu�avant�na� d�n�dikiriy�suv�,
Veyy�vacc�bhisambh�ta� ko phala� va��ayissati.

Yo gil�na� upa��heti so upa��heti ma� iti,


Mah� k�ru�iken�pi so bhusa� pariva��ito.

Buddh�d�na� gu�a��h�na� veyy�vaccassa ko gu�a�,


Va��itu� cintitu� v�pi samattho avin�yako.

[SL Page 122] [\x 122/]

Pabha�gurena k�yena sukara� pu��amuttama�,


Na kareyya katha� vi��� anummatto sacetanoti.

Ayamettha veyy�vacc�nisa�so.
Attatthamanapekkhitv� parattha� d�yate yato, karu�� kata��ut� yog� pattid�na�
visesita�.

Ye �nisa�s� niddi��h� d�ne m�nappah�yin�,


Savises�va te sabbe pattid�nepi vediy�ti.

Ayamettha pattid�n�nisa�so.

Iss� maccheravy�p�da� vihi�s�c�pi n�siya,


Gu��r�dhita citto ya� anumodati modako.

Yato tato mahesakkho sur�po bhogav�pica,


D�gh�yuko sad� ha��ho hotipu���numodako.

Vissajjaitv�na nissa�ga� catupa���sako�iyo,


Katv� jetavane ramme vih�ra� c�rudassana�.

So��abhi�k�rahatthassa sudattassa sir�mato,


Disv� sabba��ubuddhassa sa�ghassa dadato siri�.

Aho d�nanni bahuso ud�na� abbhud�raya�,


M��avo anumodanto adento k�kanampica,
D�yakatopi adhika� alattha kusalodaya�.

Akatv� k�yav�c�hi adatv� ki�cihatthato,


Cittappas�damattopi yadi eva� phal�vaho.

Anumodanaja� pu��a� citt�yatta� mahapphala�,


Akaronto carantohi socan�yyo aya� janoti.

Ayamettha anumodan�ni sa�so.

[SL Page 123] [\x 123/]

Pa��av� su�am�nohi saddhamma� buddhadesita�,


Sugambh�ra� avitatha� madhura� amata� viya.

Labhate parama� p�ti� devinden�pi dullabha�,


Tadev�la� phala� tassa m�hotu paralokika�.

Saddhammass�dha gaha�a� na hotisava�a� vin�,


Gaha�ena vin�attha parikkh� no paj�yati.

Atthantu aparikkhanto attanov� parassa v�,


Asamatthova so hoti hitatthapa�ipattiy�.

Pariyatti vin� dhammo nati��hati kud�cana�,


Sava�a� vin�pariyatti tasm�pi sava�a� vara�.

Nekakappasatuss�ha sam�n�topi satthun�,


Saddhammo na pati��h�ti sava�ena vin� yato.

Tato tass�pi uss�he visesa� samavekkhiya,


Sotabbo eva saddhammo api nibb��adassin�ti.

Ayamettha sava��ni sa�so.

Sabbad�na� dhammad�na� jin�t�ti jinobruvi,


Desay� desakavaro desan� dullabh�tica.

Attho pad�yam�nohi tato khippa� vigacchati,


Dhammo pad�yam�nohi ubhayatth�bhi va��hati.

Yoniso manas�k�ro atho saddhamma desan�,


Magga���assa het�ti vutto magga��un� sad�.

Sabh�va ���a� dhamm�na� sa�s�r�d�nava��ut�,


Sacc�na� c�hisamayo sabbete desan� bhav�.

Yatoya� desako dhamma� sabbasampattik�ra�a�,


Deseti tasm� tass�dha sabbasampattiyo phalanti.
Ayamettha desan�ni sa�so.

[SL Page 124] [\x 124/]

Pasa�s� sara�agaman�nussat�na� di��hijjukammantogadhatt� tesa� vasena tattha


�nisa�so veditabbo

Yec�numodan� vutt� gu�� yev�pi desane,


Tepi yojj� yath�yoga mases� sampaha�sane.

Yo ca buddha�ca dhamma�ca sa�gha�ca sara�a� gato,


Mara�ass�pi n�sajja kara�a� tamhi vijjati.

Tesunussara��yesu buddh�disu sag�ravo,


Anussareyya satata� sa�s�r�pi samatthiko.

Apica-d�n�disu ya�ki�ci atthi dinnanti �dinayappavattat�ya samm�di��hiy� visodhita�


mahapphala� hoti mah�nisa�santi ayamettha di��hijjukamme �nisa�soti.

Dasannameva� pana pu��avatthuna�


Visu� visu� sampariva��ito phala�,
Samaggabh�t�namasesato katha�
Kathesi tesa� munina� phalodaya�.

Sabba� pu��a� samodh�ya phala� tesa� visesaya�,


Sambuddho nidhika��amhi visesen�bhiva��ay�.

Tattheva va��ita� pu��a� vip�kaphaladassin�,


Yassa d�nena s�lena sa��amena damenaca
Nidh� sunihito hoti itthiy� purisassav�.

Cetiyamhi ca sa�ghe v� puggale atith�su v�,


M�tar� pitar� v�pi atho je��hamhi bh�tari.

Esonidh� sunihito ajeyyo anug�miko,


Pah�ya gaman�yesu eta� �d�ya gacchati.

As�dh�ra�a ma��esa� acor�hara�o nidh�,


Kayir�tha dh�ro pu���ni yo nidh� anug�miko.

Esa devamanuss�na� sabbak�madado nidh�,


Ya� yadev�bhi patthenti sabbametena labbhati.

[SL Page 125] [\x 125/]

Suva��at� sussarat� susa��h�na sur�pat�,


�dhipaccapariv�r� sabbametena labbhati.

Padesarajja� issariya� cakkavatti sukha� piya�,


Devarajjampi dibbesu sabbemetena labbhati.

M�nusik� ca sampatti devaloke ca y� rati,


Y� ca nibb��asampatti sabbametena labbhati.

Mittasampadam�gamma yoniso ve payu�jato,


Vijj�muttivas�bh�vo sabbametena labbhati.

Pa�isambhid� vimokkh� ca y� ca s�vakap�ram�,


Paccekabodh� buddhabh�m� sabbametena labbhati.

Eva� mahiddhiy� es� yadida� pu��asampad�,


Tasm� dh�r� pasa�santi pa��it� katapu��atanti.

Pu��a� ceta� hi nissesa� manussatte samijjhati,


Ta� pabbatanad�vijju jalacand�di ca�cala�.

Tasm� ima� kha�avara� laddh� sabbatthas�dhaka�,


�dittacelas�sova pu��akiriy�su yu�jatha.

Ett�vat� dine dine dasapu��akiriyavatth�ni p�renteh�ti ya� vutta� ta� sabbath�


pak�sita� hoti.

Dasakusalamiheva� sa�cinant� sapa���


Vividhavibhavas�ra� p�pu�itv� bhavesu,
Sakalabhava nid�na� ta� cajitv�na ta�ha�
Vigatamara�a sok� nibbuti� sambhunantiti.

Iti abhinava s�dhujana p�mojjatth�ya kate up�sakajan�la�k�re dasapu��a


kiriyavatthuniddeso n�ma pa�camo paricchedo.

[SL Page 126] [\x 126/]

Id�ni "antar�yakaradhamme pah�y�"ti ettha ariy�na�upav�davacana�ceva


m�tugh�tak�dayo c�ti ime sagg�pavaggassa b�dhakatt� antar�yakaradhamm� n�ma. Ye
pana antar�yakaradhamme as�dhujanasa�sagg�d�hi karonti te ariy�pav�dak� ceva
�nantariyakammak�rak�ti ca vuccanti. Yath�ha- buddhapaccekabuddhas�vak�na� ariy�na�
antamaso gih� sot�pann�nampi anatthak�m� hutv� antimavatthun� v� gu�aparidha�sanena
v� upav�dak� akkosak� garahak� ariy�pav�dak� n�m�ti. Tattha 'natthi imesa�
sama�adhammo assama�� ete"ti vadanto antimavatthun� upavadati n�ma. "Natthi imesa�
jh�na� v� vimokkho v� maggo v� phala� v�"ti vadanto gu�a paridha�sanena upavadati
n�ma. Tattha "anatthak�m� hutv�"ti vacanena m�t�pitaro viya putt�na�
�cariyupajjh�y� viya nissitak�na� atthak�m� hutv� garahak� upav�dak� na hont�ti
dasseti. Ye ca aya� ariyoti j�na� v� upavadeyyu� aj�na� v� ubhayath�pi
ariy�pav�doca hoti ariyabh�vasseva pam��att�. Ariyoti pana aj�nato
adu��hacittasseva tattha ariyagu�abh�va� pavedentassa gu�aparidha�sana� na� hoti
tassa ariy�pav�do na hot�ti vadanti. Tadeta� kamma� �nattariyasadisatt� bh�riya�
sagg�vara�a� magg�vara�a�ca hoti. Tath�pi satekiccha� hoti kham�panena n�nantariya�
viya atekiccha�. Tass�vibh� vanattha� ida� vatthu mud�haranti.

A��atarasmi� kira g�me eko thero ca dahara bhikkhu ca pi���ya caranti, te


pa�hamaghareyeva u�u�kamatta� u�hay�gu� labhi�su therassa ca kucchiv�to atthi 1 so
cintesi- aya� y�gu mayha� sapp�y� y�va na s�tal� hoti t�va na� piv�m�ti so
manussehi umm�ratth�ya �ha�e d�rukha��e nis�ditv� ta� pivi, itaro ta� jigucchanto
atich�to 2 vat�ya� mahallako amh�ka� lajjitabbaka� ak�s�ti �ha. Thero g�me
vicaritv� vih�ra� gantv� sot� panno ayanti j�nantoyeva daharabhikkhu� �ha- atthi te
�vuso imasmi� s�sane pati��h�ti, itaropi sacc�bhisamayo s�sane pati��h�ti ma��am�no
�ma bhante sot�panto ahanti �ha, thero na� karu��yam�no tenah�vuso uparimaggatth�ya
v�y�ma� m� ak�si kh���savo tay� upavaditoti att�na�

1. Rujati. 2. Atikhud�bhibh�to.

[SL Page 127] [\x 127/]

�cik�si. Itaro ca sama��na� s�rupp�s�ruppa� lokasamud�c�ramatta� naj�n�t�ti


adhipp�yena vuttatt� gu�aparidha�sanena garah�ti ta� kham�pesi. Tenassa ta� kamma�
magg�cara�a� n�hosi pubbeva pattasot�pannatt� sagg�vara�amassak�tumasamatthameva
ta� kamma� tasm� yo a��opi ariya� upavadati tena gantv� ukku�ika� nis�ditv�
a�jali�paggahetv� aha� bhante tumhe ida�cida�ca avaca� ta� me khamath�ti
kham�petabbo. Sace anupacchinnadosatt� sot�pannasakad�g�mino rosena v�
an�g�miarahanto v� tassa atthak�m� hutv� �yatisa�varatth�ya na khamenti
dis�pakkant� v� honti, ye tasmi� vih�re bhikkhu vasanti tesa� santika� gantv�
ukku�ika� nisiditv� a�jali�paggahetv� kham�petabba�. Katha�? Aha� bhante asuka�
n�ma �yasmanta� ida�cida�ca avaca� khamatu me so �yasm�ti eva� vadantena
kham�petabba�. Dis�pakkante sati siss�dike pesetv�pi kham�petu� va��atiyeva, sace
pana ekac�rikabhikkhu hoti nevassa vasana��h�na� gata��h�na� pa���yati ekassa
pa��itassa bhikkhuno santika� gantv� aha� bhante asuka� n�m�yasmanta� ida�cida�ca
avaca� ta� me anussarato vippa�is�ro hoti ki� karom�ti vattabba�, so vakkhati tumhe
m� cintayittha thero tumh�ka� khamati citta� v�pasameth�ti, ten�pi ariyassa
gatadis�bhimukhena a�jali� paggahetv� khamat�ti vattabba�, sace se parinibbuto hoti
parinibbutama�ca��h�na� p�j�kara�a��h�na� v� gantv� y�va s�vathik� gantv�pi
kham�petabbo eva� kate sagg�cara�a�ca na hoti p�katimeva hoti. P�katikameva
hotiticettha eva� kate attano citta� pas�dati ta� kamma� sagg�vara�a�ca
magg�vara�a�ca na hot�ti adhipp�yoti kecivadanti. Eva� pana kham�pite ta� kamma�
payogasampattiy� vip�kassa pa�ib�hitatt� ahosikammavasena avip�kadhammata�
�pannanti nevasagg�vara�a� na magg�vara�a�ca hotiti evamettha attho gahetabbo. Aya�
hi ariy�pav�dakammap�passa di��hadhammavedan�yakammassa ca dhammat�ti.

[SL Page 128] [\x 128/]

Eva� akatapa�ikammant� ta� no ce p�katika� hoti, mah�s�vajja� hoti. Mah�s�vajjo hi


ariy�pav�do �nantariyasadiso. Yath�ha- "seyyath�pi s�riputta bhikkhu s�lasampanno
sam�dhisampanno pa���sampanno di��heva dhamme a��a� �r�dheyya eva� sampadamida�
s�riputtavad�mi ta� v�ca� appah�ya ta� citta� appah�ya ta� di��hi� appa�inissajitv�
yath�bhata� nikkhitto eva� niraye"ti. Ayamettha ariy�pav�dakamma vinicchayo.

Tattha �nantariyakammak�rak� n�ma- m�tugh�taka pitugh�taka arahantagh�taka


lohitupp�daka sa�ghabhedak� ti ime pa�cajan� da��habb�. M�tugh�tak�dayo hi
magg�nantara� phalappatti viya cutisamanantarameva niray�papattiy� vadhakassa
kammassa katatt� �nantariyakammak�rak�ti vuccanti. Tattha yena manussaj�tik�
janik�m�t� sayampi manussabh�teneva sa�cicca j�vit� voropit� v� hoti, sa���ya
saddhi� vadhakacetan�ya cetetv� m�rit� aya� m�tugh�tako n�ma. Tasm� yena
manussatthibh�t�pi ajanik� pos�vanikam�t� v� c�lam�t� v� janik� v�
amanussitthibh�t� m�t� gh�tik� so �nantariko na hoti. Yenasaya� tiracch�nabh�to
manussitthibhut�m�t� gh�tit� sopi �nantariyo na hoti. Kamma� panassa bh�riya� hoti
�nantariya� �hacca ti��hati. Tath� yena manussabh�to janako pit� sayampi
manussabh�te neva j�vit�, voropito aya� pitugh�tako n�ma. Ettha pana yath�
sam�naj�tiyassa vikopane kamma� garutara�, na tath� asam�naj�tiyass�ti.
Manussaj�tik� janik�ti vutta�. Yath� manussabh�ve �hitasseva kusaladhamm�na�
tikkhavisada s�rabh�vappatti, yath� ta� tinnampi bodhisatt�na� bodhisattanipphatti
siy�, eva� manussattabh�ve �hitasseva akusaladhamm�nampi tikkhavisada
s�rabh�vappatt�ti manussabh�tenev�ti ca vuttanti veditabba�. Sace vesiy� putto hoti
aya� me pit�ti na j�n�ti yassa sambhavena nibbatto, so ca tena gh�ti to
pitugh�takotveva sa�kha� gacchati. �nantariya�ca phusati.

E�akacatukka� sa�g�macatukka� coracatukka� cettha kathetabba�. Tattha e�aka�


m�rem�ti abhisandhin� pihi e�aka��h�ne �hita� manusso manussabh�ta� m�tara� v�
pitara� v�

[SL Page 129] [\x 129/]

M�rento �nattariya� phusati, mara��dhipp�yeneva �nantariyavatthussa vikopitatt�.


E�ak�bhisandhin� pana m�t� pitu abhisandhin� v� e�aka� m�rento �nantariya� na
phusati, �nantariyavatthu bh�v� bh�vato. M�t�pitu abhisandh�hi m�t�pitaro m�rento
phusateva. Esanayo itarasmimpi catukkadvaye. Sabbattha hi purima� abhisandhi citta�
appam��a�, vadhakacitta�ceva tad�ramma�� j�vitindriya�ca �nantariyabh�ve pam��anti
da��habba�.

Yena antamaso gih�li�ge �hitopimanussaj�tiko kh���savo sa�cicca j�vit� voropito


aya� arahantagh�tako n�ma. Amanussaj�tika� pana arahanta� manussaj�tiya�v� avasesa
ariyapuggala� gh�tetv� �nantariyo na hoti, pabbajj�pissa na v�rit�, kamma� pana
bh�riya� hoti. Tiracch�no manussaarahantampi gh�tetv� �nantariyo na hoti, kamma�
pana atibh�riyanti veditabba�. Yath� m�t�pitusu eva� arahantepi e�akacatukk�d�ni
veditabb�ni. Yo devadatto viya s�sana� uddhamma� ubbinaya� katv� catunna� kamm�na�
a��ataravasena sa�gha� bhindati, aya� sa�ghabhedako n�ma. Tath�hi- apalokanakamma�
�attikamma� �attidutiyakamma� �atticatutthakammasa�kh�ta� catunna� kamm�na�
a��atara� sa�ghakamma� ekas�m�ya� visu� visu� karontena sa�gho bhinno n�ma hoti. Na
a��ath�ti da��habba�.

Yo devadatto viya du��hacittena tath�gatassa j�vam�nakasar�re khuddakamakkhik�


pivanakamattampi lohita� upp�deti aya� lohitupp�dako n�ma. Ettha lohitupp�da� n�ma
anto sar�reyeva lohitassa sa�cayakara�a� nahi tath�gatassa abhejjak�yat�ya
par�pakkamena na camma� chinditv� lohita� paggharati, sar�rassa pana antoyeva
ekasmi� �h�ne lohita� samosarati, �gh�tena pakuppam�n� sa�cita� hot�ti attho, yo
pana rogav�pasamanattha� j�vako viya ph�letv� p�tima�salohita� n�haritv� ph�su�
karoti, aya� lohitupp�dako na hoti, bahu pana so pu��a� pasavat�ti da��habba�.
Evambh�tamariy�pav�d�nantariyakamma� yath�vuttavidhin� up�sakop�sikajanehi
pariharitabba�. Ett�vat� antar�yakaradhamme pah�y�ti yampana vutta�, ta� sabbath�
pak�sita� hoti.

[SL Page 130] [\x 130/]

Karotiya�saggagat�niv�ra�a�-ih�pavagg� vara�a� tatheva,


Tamantar�ya� karadhammameva�-budhena�atv� parivajjan�yanti.

Iti abhinavas�dhujanap�mojjatth�ya kate up�sakajan�la�k�re


Antar�yakaradhammaniddeso n�ma cha��ho paricchedo.

Id�ni "lokiyalokuttar� sampattiyo s�dhetabb�"ti ettha lokiyasampattiyo n�ma-


gahapati mah�s�rasampatti br�hma�amah�s�ra sampatti khattiyamah�s�rasampatti
padesarajjasampatti cakkavattisampatti devarajjasampatti �divasena nekavidh� honti.
Tattha yasmi� se��hikule catt���sako�idhana� nidahitv� divase divase pa�cammana�
vaya karoti dasammana� anto pavisati aya� gahapatimah�s�rasampatti n�ma. Yasmi�
br�hma�akule as�ti ko�idhana� nidahitv� divase divase dasammana� vaya� karoti
v�sati ammana� anto pavisati, aya� br�hma�amah�s�rasampatti n�ma. Yasmi� r�jakule
ko�isata� dhana� nidahitv� divase divase v�sati ammana� vaya� karoti, catt���sa
ammana� anto pavisati aya� khattiyamah�s�rasampatti n�ma. Up�sakaratan�dibh�va�
patto pana up�sakajano et�pisampattiyo adhigantv� t�hi att�na� ala�karoti
padesarajjasampattin�ma dviyojana tiyojana v�sati ti�sati catt���sa pa���sasa��hi
sattati as�ti navuti v�satiyojanasate �h�ne rajja�karont�na�
anubhavitabbau��rarajjasampatti. Tampi adhikagantv� up�sakajano t�hi att�na�
ala�karoti.

Cakkavattisampatti n�ma- catumah� dv�pa dvisahassaparittadv�pa patima��ite


sakalacakkav��agabbhe issariy�dhipacca� karontena cakkavattira��� anubhavitabb�
sampatti. S� ceva� veditabb�, antojanasmi� balak�ye dhammik�ya rakkh�vara�a guttiy�
sa�vidh�na�-khattiyesu anuyuttesu-br�hma�agahapatikesu-negamajanapadesu-
sama�abr�hma�esu-

[SL Page 131] [\x 131/]

Migapakkhisu- adhammakara�apa�ikkhepo-adhan�na� dhan�nuppad�na�-


sama�abr�hma�opasa�kamana� pucchananti. Evam�gata� dasavidha� cakkavatti vatta�
p�retv� nisinnassa ra��o cakkavattissa cakkadahato ya� cakkaratana� uppajjati
indan�la ma�in�bhi sattaratanamaya sahass�ra� pav��anemi rattasuva��anemisandhi
yassa dasanna� dasanna� ar�na� upari eka� muddh�ra� hoti v�ta� gahetv�
saddakara�attha�, yena kato saddo sukusalappat��ita pa�ca�gika turiyasaddo viya
hoti, yassa n�bhiy� ubhato passe 1. Dve s�hamukh�ni honti abbhantara� saka�a
cakkasseva susiri�, tassa katt� v� k�ret� v� natthi, kammappaccayena utun�
samu��h�ti ya� r�j� vuttanayena dasavidha� cakkavattivatta� p�retv� tadahuposathe
pa��arase pu��amadivase s�sa� nah�to uposathiko uparip�s�davaragato s�la�
visodhento 2. Nisinno pu��acanda� viya suriya� viya ca u��henta� passati� yassa
dv�dasayojanato saddo s�yati tiyojanato 3. Va��o dissati, ya� mah�janena 'dutiyo
ma��e cando suriyo v� u��hito'ti ativiya kut�halaj�tena dissam�na� nagarassa upari
�gantv� ra��o anto purassa p�c�napasse n�ti ucca� n�ti n�ca� hutv� mah�janassa
pupphagandh�d�hi p�jetu� yutta��h�ne akkh�hata� viya ti��hati.

Tadeva anubandham�na� hatthiratana� uppajjati- sabbaseto rattap�do sattappati��ho


iddhim� veh�sa�gamo uposathakul� v� chaddantakul� v� �gacchati, uposathakul�
�gacchanto hi sabbaje��hako �gacchati, chaddantakul� �gacchanto sabbaka�i��ho
sikkhitasikkho damath�peto, so dv�dasa yojana� parisa� gahetv� sakalajambud�pa�
anusa�y�yitv� pure p�tar�sameva sakar�jadh�ni� �gacchati.

Tampi anubandham�na� assaratana� uppajjati-sabbaseto rattap�do k�kas�so mu�jakeso


iddhim� veh�sa�gamo val�haka assar�jakulaja �gacchati.

Tampi anubandham�na� ma�iratana� uppajjati, so hoti mani ve�uriyo subho j�tim�


a��ha�so suparikammakato �y�mato cakkan�bhisadiso, so vepullapabbat� �gacchati,

1. Ubhohi passehi. 2. �vajjento. 3. Yojanato.

[SL Page 132] [\x 132/]

So catura�gasamann�gatepi andhak�re ra��o dhajagga�gato yojana� obh�seti,


yassobh�sena manuss� div�ti ma��am�n� kammante payojenti, antamaso kunthakipillika�
up�d�ya passanti.

Tampi anubandham�n� itthiratana� uppajjati pakati aggamahes� v� hoti uttarakuruto


v� �gacchati maddar�jakulato v� atid�ghat�di chadosavivajjit� atikkant� m�nusa�
va��a� appatt� dibba� va��a� yass� ra��o s�tak�le u�h�nigatt�ni honti u�hak�le
s�t�ni gatt�ni honti, satadh� pho�hitat��apicuno viya k�yasamphasso hoti k�yato
candanagandho v�yati mukhato uppalagandho v�yati, pubbu��h�yit�dianekagu�a
samann�gat� ca hoti.

Tampi anubandham�na� gahapatiratana� uppajjati ra��o pakatikammakaro se��hi, yassa


cakkaratane uppannamatte dibba� cakkhu� p�tubhavati, yena samantato yojanamatte
nidhi� passati sass�mikampi ass�mikampi, so r�j�na� upasa�kamitv� pav�reti
"appossukko tva� deva hohi aha� te dhanena dhanakara��ya� kariss�m�"ti.

Tampi anubandham�na� parin�yakaratana� uppajjati ra��o pakati je��haputto


cakkaratane uppanne atireka pa���veyyattiyena samann�gato hoti, so dv�dasayojan�ya
paris�ya cetas� citta� parij�nitv� niggahapaggahakara�a samattho hoti, so r�j�na�
upasa�kamitv� pav�reti "appossukkotva� deva hohi aha� te rajja� anus�siss�m�"ti.
Evamimehi sattahi ratanehi samann�gato r�j� cakkavatti v�mena hatthena
suva��abhi�k�ra� gahetv� dakkhi�a hatthena cakkaratana� abbhukkirati "pavattatu
bhava� cakkaratana� abhivijin�tu bhava� cakkaratana�"ti tato cakkaratana�
pa�ca�gika� viya turiya� madhurassara� niccharanta� �k�sena sineru� v�mapasse katv�
samuddassuparibh�gena sattayojanasahassappam��a� pubbavideha� gacchati anvadeva
r�j� cakkavatti cakk�nubh�vena dv�dasayojana vitthinn�ya catura�giniy� sen�ya n�ti
ucca� n�ti n�ca� ucca� rukkh�na� he��h�bh�gena

[SL Page 133] [\x 133/]

N�carukkh�ya upar�pari rukkhesu puppha phala pallav�di� pa���k�ra� gahetv� �gat�na�


hatthato pa���k�ra�ca ga�hanto ehi kho mah�r�j�ti evam�din� paramanipacc�k�rena
�gate pa�ir�j�no"p��ona hantabbo adinna� n�d�tabba� k�mesumicch�c�ro na k�tabbo
mus� na bh�sitabb� majja� na p�tabba� yath�bhuttadva bhuchath�"ti anus�santo
gacchati

Yattha pana r�j� bhu�jituk�mo div� seyya v� kappetuk�mo hoti tattha cakkaratana�
�k�s� oruhitv� udak�di sabbakiccakkhama bh�mibh�ge akkh�hata� viyati��hati,
punara��o gamanacitte uppanne cakkaratana� veh�na� abbhuggantv� purimanayeneva
sadda� karonta� gacchati, ya� sutv� dv�dasayojanik�pi paris� �k�sena gacchati.
Cakkaratana� anupubbena puramatthima� samudda� ajjhog�hati, tasmi� ajjhog�hite
yath� yath� ajjhog�hati tath� tath� sa�khitta �mivipph�ro hutv� ogaccham�na�
mah�samuddasalila� yojanamatta� ogantv� anto samudde ubhosu passesu
ve�uriyama�ibhitti viya paramadassan�ya� hutv� ti��hati. Mah�jano yath�k�ma�
sattaratan�ni ga�h�ti. Punar�j� bhi�k�ra� gahetv� ito pa��h�ya mamarajjanti udakena
abbhukkirati, eva� puratthima� s�garapariyanta� gantv� ta� cakkaratana�
pa�inivattati, pa�inivattam�ne ca tasmi� s�gare paris� aggato hutv�majjhe r�j�
cakkavatti ante cakkaratana� hoti, tampi jalanidhi jala� tena viyoga� asaham�namiva
nemima��ala pariyanta� abhihananta� t�rameva upagacchati, eva� r�j� cakkavatti
puratthimasamuddapariyanta� pubbavideha� abhivijinitv� dakkhi�asamuddapariyanta�
jambud�pa� vijetuk�mo cakkaratana desitena maggena dakkhi�a samudd�bhimukho
gacchati, ta� dasasahassappam��a� jambud�pa� vijinitv� dakkhi�asamuddato
paccuttaritv� sattayojana sahassappam��a� aparagoy�na� vijetu� he��h� vuttanayena
gantv� tampi s�garapariyanta� abhivijinitv� pacchima samuddatopi uttaritv�
a��hayojanasahassappam��a� uttarakuru� vijetu� tatheva gantv� ta� samuddapariyanta�
tatheva abhivijinitv� uttarakurusamuddatopi paccuttaritv� eva� catuddisa�
anus�sitv� cakkaratana� tiyojanasatappam��a� �k�sa� �rohati, tattha �hito r�j�
cakkavatti cakkaratan�nu bh�vena catumah�dv�padv�sahassaparittadv�papati

[SL Page 134] [\x 134/]

Ma��ita� eta� cakkav��agabbha� suphullapu��ar�kavana� viya oloketi, eva� olokayato


cassa anekappak�r� p�ti uppajjati. Ettavat�. Ra��� cakkavattin� s�garapariyant�ya
pa�haviy� issariya� adhigato hoti.

Eva� cakkav��apabbatamariy�da� samuddapariyanta� katv� �hitassa cakkav��agabbhe


adhigataissariy�dhipaccassa ra��o devacchar� viya abhir�p�
n�n�vidhapas�dhanapas�dhit� paripu��arajanikarasadisaruciravaravadan�
bimbaphalasadisadasanavasan� vimalasamasit�vivaradasan� asitanayanakesap�s�
suj�t�ni n�laku�ilabhamuk� suj�taha�sayugalasannibhap�napayodhar�
ratikarakanakarajataviracitavarama�imekhal�
rathanemisadisavipulaghanajaghanata��karikarasadisamudukomaloruyug�
naccag�tav�ditesu kusal�piyabh�siniyo catur�s�tisahassa n��akitthiyobhavissanti.
Puttasahassapamukho parin�yakaratanabh�to je��haputto bhavissati. Dv�dasayojanika�
pa�ca�gikaturiyama��ala� bhavissati. Pa�cav�sati yojanika� br�hma�ama��ala�
bhavissati. A��hacatt���sa yojanika� sabb�bhara�a vibh�sita�
sannaddhapa�c�yudhan�n�vesadh�r� amaccama��ala� bhavissati. Navutiyojana
parima��ala� pa�cayojanasatika� sattaratanaracitama��apam�l� paricchinnasen�
bhavissati. Samann� catusu dis�su catur�s�ti ko�isahassa sa�kheyyo balak�yo
bhavissat�ti evam�di anekavidhasirisamudayasamujjala� cakkavatti vibhava� hoti.
Up�sakaratan�dibh�va� patto up�sakajano he��h� vuttanayena sara�as�l�vidhin� ima�
hi cakkavattisampatti� p�pu�itv� t�ya att�na� ala�karoti.

Tattha "indan�lama�in�bh�"ti indan�lama�im�n�bh�, 'sattaratanamayasahass�ra�"ti


sahassa assa ar�nanti = sahas�ra�, sahassa� ar� etass�ti v� sahass�ra�, tampi
sattaratanamaya�. "Pav�lanem�"ti surattasiniddhapav�lamay�nemi
"rattasuva��anemisandh�"ti sa�jh�r�gasassir�karattajambunadamay�nemi sandhi hoti.
"Yass�"ti cakkaratanassa "upar�"ti nemima��alapi��hiya�. "Eka�muddh�ra� hot�"ti
dhamanava�so viya anto susira� chiddama��alika vicitta v�tag�h� pav�lada��o hoti
"sukusalappat��itapa�ca�gikaturiyasaddoviy�"ti su��hu kusalena sippin� paha�assa
pa�ca�gikassa

[SL Page 135] [\x 135/]

Turiyassa saddo viya yena kato saddo hot�ti attho. Tattha pa�ca�gikaturiya� n�ma-
�tata� vitata� �tatavitata� ghana� susira� ca ida� pa�ca�ga�, pa�ca�g�ni etass�ti =
pa�ca�g�, pa�ca�gameva pa�ca�gikanti vuccati. Tattha�tata� n�ma cammapariyonaddhesu
bheriy�di ekatalaturiya�. Vitata� n�ma ubhayatala�. �tata vitata� n�ma
tantibaddhapanav�di. Ghananti samm�di. Susiranti va�sasa�kha si�g�di.
"Kammapaccayena utun�"ti cakkavattibh�v�vahad�nas�l�dipu��ahetun� utun�
yath�vuttapu��akammasah�yabh�to paccayo kammassa v� sah�yabh�to paccayo
kammapaccayo tena kammapaccayena utun�. Dasavidha cakkavattavattanti anto janasmi�
balak�ye dhammik�ya rakkh�vara�a guttiy� sa�vidh�na�-pe-pa�hapucchananti, ida�
tattha gahapatike pakkhij�te ca visu� katv� gaha�a vasena dv�dasavidhanti ca
va��enti. Ettha ca antojana sa�kh�ta� puttad�ra� s�lasa�vare pata��h�pento
vatthagandham�l�d�ni cassa dadam�no sabbupaddava� cassa niv�rayam�no dhammika�
rakkh�vara�agutti� sa� vidahatin�ma. Balak�y�disupi esevanayo. Ayampana viseso.
Balak�yo k�la� anatikkamitv� bhattavetanasamp�danen�pi anuggahetabbo. Abhisitta
khattiy� bhadra ass�j�neyy�diratana samp�danen�pi upaga�hitabb�. Anuyutta khattiy�
tesa� anur�pay�nav�hana samp�danen�pi paritosetabb�. Br�hma�� annap�navatth�din�
deyyadhammena. Gahapatik� bhattab�jana�galabalivadd�di samp�danena. Tath�
nigamav�sino janapadav�sino ca bhattab�j�did�nena.
Samitap�pab�hitap�pasama�abr�hma�� sama�aparikkh�rad�nena sakk�tabb�. Migapakkhi�o
abhayad�nena samass�setabb�. Ya� cakkaratana� passat�ti sambandho. Uposathikoti
uposatha� vuccati a��ha�gasamann�gata� pakkhadivasesu gaha��hehi rakkhitabbas�la�
sam�d�navasena ta� etassa atth�ti uposathiko. "Sabbaseto"ti k�lapi�ak�d�na�
abh�vena visuddhasar�ro. "Rattap�do"ti manosil�cu��ara�jitapariyantoviya
rajatapabbato hoti. "Sattappati��ho"ti bh�miphusanakehi v�lavivara�ga� hatthoti
imehi t�hi catuhi p�dehi c�ti sattahi avayavehi pati��hitatt� sattappati��ho.
"Veh�sa�gamo"ti yog� viya veh�sa� gamanasamattho. "Sabba

[SL Page 136] [\x 136/]

Je��ho"ti sabbesa� padh�no. "Chaddantakul� sabbaka�i��ho"ti chaddantakul�


�gacchanto sabbanih�no �gacchat�ti yojetabba�. Anusa�y�yitv�"ti anusitv�.
"K�kas�so"ti k�kag�v� viya indanilama�i viya ca k�lava��ena s�sena samann�gatatt�
k�kas�so. "Mu�jakeso"ti su��hu kappetv� �hapitehi viya mu�jasadisehi sa�hava��a
ujugatehi kesehi samann�gatatt� mu�jakeso. "Val�hakassa r�jakul�"ti
sindavassaj�n�yar�jakulato. "Subho j�tim�"ti su��hu bh�sat�ti subho sundaroti
attho, pabh� sampattiy� hi ma�ino bhaddat� parisuddha�k�rasamu��hito kuruvindaj�ti
�di visesena amassopi hi ma�ino �k�raparisuddhim�lakova. "Suparikammakato"ti
su��hukataparikammo apan�tap�s��asakkharoti attho p�s���di dosan�hara�avasena
parikamma nipphatti. "Catura�gasamann�gatep�"ti k�lapakkha c�tuddas�
a��harattaghana vanasa��a meghapa�ala sa�kh�tehi catuhi a�gehi samann�gate
rattandhak�re itthiratana� uppajjat�ti vatv� kuto ass� p�tubh�voti �ha-uttarakuruto
v�ti�di maddara��ha� kirajambud�pe abhir�p�na� itth�na� uppatti��h�na�
maddar�jakulatov� �gacchat�ti sambandho cakkavattira��o pu��atejena saya�
�gacchat�ti adhipp�yo "atid�gh�"ti ettha �disaddena atirass� atikis� atith�l�
atik�l� accod�t�ti imedese sa�ga�h�ti. Yath�pam��a� vutta� eva� �rohaparin�ha
ka�hagorat�ca p�s�dik� n�tid�gh�dayo eva� manuss�na� dibbar�pat�p�ti �ha-appatta�
dibba�, va��anti "satadh� pho�hitat�lapicuno viy�ti" sappima��e pakkhipitv�
�hapitassa satadh� vibh�tassa tulapicuno viya, t�lapicunoti ida� kapp�sapicuvasena
vutta� t�lapicuno pana vihananameva natthi. R�j�na� disv�nisinnasayanato
pa�hamameva u��h�t�ti pubbu��h�yi, pubbu��h�yit�d�ti etth�saddena pacch�nip�tin�
ki�k�rapa�iss�vin� man�pac�ri�� piyav�din�ti evam�di sa�ga�h�ti pacch�nip�tin�ti
s�mismi� nisinne tassa t�lava��ena v�jan�dikicca� katv� pacch� nipatati nis�dat�ti
pacch� nip�tan� ki� karomidev�ti v�c�ya ki�k�ra� pa�is�vetiti ki�k�ra pa�iss�vin�
ra��o man�pameva carati karot�ti man�pac�ri��. Sabbesa� piyameva vadat�ti
piyav�din�. "Pa���veyyattiyen�"ti pa���p��avena'pa���ya
[SL Page 137] [\x 137/]

Tikkhabh�ven�ti vutta� hoti. "Cetas�"ti attano cittena cintitanti paris�ya cittanti


evam�din� attho veditabbo. Eva� cakkavatti sampatti� anubhavitv� c�tummah�r�jika
dibbaloke devaraj�hi anubhavitabb� sampattiyopi anubhavati. Tath�hi:-

Pa�havitalato dve catt���sayojanasahassamatthake �h�ne yugandharamatthakasame �k�se


c�tummah�r�jika devaloka� y�vacakkav��a pabbat� a��h�si, ta� paneta� vin�
antarav�thiyo kanakarajatama�ivim�nehi nirantara� ahosi, catunna� pana devar�j�na�
sattaratana sobh� samujjala� devanagara� yugandharapabbatamuddhani ahosi, tasmi�
devanagare manussaga�an�ya navutivassa satasahass�ni dibbasampatti� anubhavatiyeva.

Devar�jasampatti n�ma-t�vati�sa y�ma tusitanimm�naratiparanimmita


vasavattisa�kh�tesu devalokesu devar�j�hi anubhavitabb� sampatti.
Tatthat�vati�ses�ti maghena m��avena saddhi� tetti�sa saha pu��ak�rino ettha
nibbatt�ti tetti�s�, tadeva t�vati�sa�, ta� niv�so etesanti t�vati�s�ti vadanti,
yasm� pana "sahass� c�tummah�r�jik�na� sahassa� t�vati�s�nanti" vacanato
sesacakkav��esupi chak�m�vacaradevalok� atthi, tasm� n�mamattaveveta� tassa
devalokass�ti gahetabba� te pana t�vati�s�dev� atthi pabbata��hak�, atthi tesa�
parampar�cakkav��a pabbata� patt�yeva, tath� y�m�d�na�ca ekadevalokepi dev�na�
parampar� cakkav��apabbata� appatt� n�ma natthi.

Ida� pana t�vati�sabhavana� c�tummah�r�jikato dv�catt���sayojanasahassa��h�ne


sinerussa uparitale dasasahassa yojanike �h�ne pati��hitanti veditabba� tassa
p�cinapacchimadv�r�namantar� dasayojanasahassa� hoti, tath�dakkhi�uttaradv�r�na�
tampana nagara� sattaratanamah�p�k�rehi ceva sattaratanamayehi
dv�rako��hakasahassehi ca parikkhitta� hoti, kanakarajatama�i vim�napant�hi ceva
n�n�vidhauyy�napant�hi ca patima��ita�, nagarassa p�c�na dis�bh�ge
ratanamayadv�rako��hakap�k�rehi parikkhitta� sahassayojanika� nandana

[SL Page 138] [\x 138/]

Vana� ahosi, uyy�nassa ca nagarassa ca antare nand� culla nand�n�ma dve


pokkhara�iyo ahesu�, tesa� dvinna� pokkhara��na� t�re kadalimigacammamiva
sukhasamphass� nand� cullanand�ti dve ratana pi��hip�s��a ca ahesu�, tath�
dakkhi�adis�yampi ratanamayadv�rako��hakap�k�ra parikkhitta� satayojanika�
ph�rasakavana� ahosi, tassa uyy�nassa ca nagarassa ca antar� bhadd�subhadd� n�ma
dve pokkhara�iyo ahesu�, tesa� dvinna� t�re bhadd�subhadd� n�ma dve
ratanapi��hip�s��� ahesu�, pacchimadis�bh�ge pi tath� ratanap�k�radv�rako��haka
parikkhitta� pa�cayojanasatika� cittalat�vana� ahosi, tassa ca nagarassa ca
antar�citr� cullacitr� n�ma dve pokkhara�iyo ahesu� tesampi t�re citr� cullacitr�
n�ma dve ratanapi��hip�s��� ahesu�, tath� uttaradis�bh�ge ratanamaya
dv�rako�hakaparikkhitta� pa�cayojanasatika� missakavana� n�ma uyy�na� ahosi. Tassa
ca nagarassa ca antar� dhamm� culladhamm� n�ma dve pokkhara�iyo ahesu�, tesa�
dvinnampi t�re dhamm� culladhamm� n�ma dve ratanapi��hip�s��� ahesu�, tath�
nagarassa p�c�na uttaraka��eratanamayap�k�radv�rako��hakaparikkhitta�
sattasahassayojanika� mah�vana� n�ma uyy�na� ahosi ratanamayasahassak���g�ra
patima��it�na� mah�vananandanavan�namantare yojanasat�va��� nand� n�ma pokkhara��
atthi, nagaramajjhe yojanasatubbedhehi n�n�vidharatana may�kha
vipphurantadhajam�l�hi samujjalanta� sattasatayojanubbedha� vejayanta� n�ma
mah�p�s�da� ahosi, tattha suva��aya��hisu ma�imay� dhaj� ahesu�, ma�iya��hisu
suva��adhaj�, pav�laya��hisu muttadhaj� mutt�ya��hisu pav�ladhaj�
sattaratanamayaya��hisu sattaratanamay� dhaj� ahesunti veditabba�. Tassa
p�c�nadis�bh�ge pu��ar�ka� n�ma uyy�na� ahosi, tasmi� uyy�ne pa�cayojana bahalo
parikkhepato pa��arasayojano ubbedhato pa���sa yojanakkhandho p�ricchattako n�ma
ahosi, tassa ekek� s�kh� pa���sa pa���sa yojan� hont�ti tisatayojanappam��a�
s�kh�ma��ala� hoti tassa pupph�na� �bh� pa���sayojana��h�ne pattharati,
vikasitakusum�na� gandho yojanasata� v�yati, eva� sabbaph�liphullassa
p�ricchattakassam�le ubbedhato pa�cadasayojana� puphulato pa���sa yojana� d�ghato
sa��hiyojana� bandhuj�vakakusumasam�na

[SL Page 139] [\x 139/]

Va��a� pa��ukambalasil�sana� ahosi, tattha nisinnak�le upa��hak�yo pavisati,


u��hitak�le bheritalamiva sama� hoti, s�tu�hasa�kh�t� utu ca tattha manonuk�l�
pavattati, tath� navayojanasatik� sudhamm� n�ma devasabh� ahosi, tato raman�yatara�
kira a��a� �h�na� n�ma natthi, m�sassa a��hasu divasesu tattha dhammasava�a� hoti,
y�vajjatan� raman�ya� �h�na� disv� sudhamm� devasabh� viy�ti vadanti.

Evam�di vividhavibhavasampanne t�vati�sabhavane sakko pa�ivasati, tassaer�vano n�ma


as�dh�ra�o varav�ra�oatthi, so uyy�na k���yanikkhamanak�le tetti�sajan�na�
tetti�sakumbhe m�peti �va��ena g�vuta 1 a��hayojanappam��e, sabbesa� majjhe
sakkassatth�ya sudassana� n�mati�sayojanika� kumbha� m�peti tassa upari
dv�dasayojaniko ratanama��apohoti, tattha antarantar� sattaratanamay� yojanubbedh�
dhaj� u��hahanti, pariyante ki�ki�ikaj�l� olambanti, yass� mandav�terit�ya
pa�ca�gikaturiyasaddasammisso dibbasa�g�tasaddo viya ravo niccharati, ma��apamajjhe
sakkassa yojaniko ma�ipalla�ko pa��atto hoti, tattha sakko nis�dati,
tetti�sakumbh�na� ekekasmi� kumbhe satta satta danne m�peti, tesu ekeko
pa���sayojan�y�mo, ekekasmi� cettha dante satta satta pokkhara�iyo honti, ekek�ya
pokkhara�iy� satta satta padumi�igacch� honti, ekekasmi� gacche satta satta
pupph�ni honti, ekekassa pupphassa satta satta patt�ni honti, ekekasmi� patte satta
satta devadh�taro naccanti, eva� samann� pa���sayojana��h�ne hatthidantesuyeva
nacca samajja� hoti. Eva� mahantena sirivil�sena sa��hiyojanavitthat�ya sudassana
mah�v�thiy� puravadh�na� a��hateyyako��hi ceva dv�su devalokesu devat�hi ca
parivuto sakko devar�j� mahanta� dibbasampatti� anubhavati:

Up�sakaratan�dibh�va� patto pana up�sakajano imampi sakkasampatti� pa�ilabhitv�


manussaga�an�ya tisso ca vassako�iyo sa��hi�ca vassasatasahass�ni
dibbasukhamanubhavanto t�hi sampatt�hi att�na� ala�karoti.

1. Tig�vuta

[SL Page 140] [\x 140/]

Itoppabh�ti devesu r�j�na� vibhavo pana.


Na sakk� hoti va��etu� abuddhena yato tato,
Tatth�yum�num�nena vi��eyyova sukhodayo.

Tath�hi-dukkhato y�t� apay�t�ti = y�m�ti laddhan�m�na� dev�na� niv�sana��h�nat�ya


y�masa�kh�tesu devalokesu uppajjitv� tatthapi manussaga�an�ya
catt���savassasatasahass�dhik�ni cuddasa vassako�iyo ca mahanta�
dibbasampattimanubhavitv� t�hipi att�na� ala�karoti. Eva� attano sirisampattiy�
tusa� p�ti� it� gat� = ti tusit�ti eva� laddhan�m�na� dev�na� niv�sana��h�nat�ya
eva� laddhan�me tusitapure uppajjitv� tatthapi manussaga�an�ya
sa��hivassasahass�dhik�ni sattapa���savassako�iyo mahanta� dibbasukhamanubhavitv�
tehipi att�na� ala�karoti. Tath� nimm�na rati etesanti = nimm�naratinoti eva�
laddhan�m�na� dev�na� niv�sana��h�nat�ya nimm�naratisa�kh�tesu devesupi uppajjitv�
manussaga�an�ya dve ca vassako�iyo catt���savassasatasahass�dhik�ni
ti�savassako�iyo aparimita� dibbavibhavamanubhavitv� tehipi att�na� ala�karoti.
Tatheva paranimmitesu bhogesu attano vasa� vattent�ti = paranimmitavasavattinoti
eva� laddhan�m�na� dev�na� niv�sana��h�nat�ya paranimmitavasavattisa�kh�tesu devesu
uppajjitv� manussaga�an�ya navasata� ekav�satiko�iyo sa��hi�ca vassasatasahass�ni
ava��an�ya� vipulod�ra� mahanta� dibbasirimanubhavitv� t�yapi att�na� ala�karoti.
Eva� chak�m�vacaresu devesu anulomapa�ilomavasena
r�pasaddagandharasapho��habbasa�kh�te pa�cak�magu�e suciramanubhavanto
k�masampatti� anubhavati. Bhavantettha:-
Saggesu he��himasukha� cakkavattisukhena hi,
P��imattakap�s��a� himavantantara� mata�.

Y�ni pa���savass�ni manuss�na� dino tahi�,


Ti�sarattindivo m�so m�s� dv�dasa vacchara�.

Tena sa�vaccharen�yu dibba� pa�casata� mata�,


He��hi m�nantu dev�na� �yuno hi catuggu�a�.

[SL Page 141] [\x 141/]

Upar�pari dev�na� channa� c�ti vij�niya�,


Ratanuttama cittehi viha�gapathac�rihi,
Vim�nehi ca ratan�na� ko sukha�va��ayissati.

Ekova rakkho phalati sabba� icch�nuk�laka�,


Ya� hi tattha vasant�na� ko sukha� va��ayissati.

Sugandha sukhasamphass� sova���pi pi�andhan�,


Yesa� pu��ena ko tesa� sukhagga� va��ayissati.

Acchar� vijjusa�c�r� accherasata ma��it�,


Mutt� v�lukasa�chann� yutt� pu��aphalattano.

Sampaphullalat�lamba manu��� gindama��ito,


Vicitta patta pakkh�na� vaggunigghosan�dik�

Suva��ama�isop�na n�l�malajal�say�,
Ava��arahit�neka sugandhakusumotthat�.

Pu��akammamah�sippi kappit� p�tivaddhan�,


Pu��akammarat�v�sa vipakkhasukhad�yik�.

Sabbotukasukh�ramm� uyy�n� nandan�dayo,


Ye pamodanti kotesa� sukhagga� va��ayissat�ti.

Evar�pa� k�mabhavasampatti� anubhavitv� r�pabhavasampattimpi anubhavitu k�mena


up�sakajanena:-

"Piyo ca garubh�vaniyo vatt� ca vacanakkhamo,


Gambh�ra�ca katha� katt� no ca��h�neni yojako"ti.

Evam�di kaly��agu�a samann�gata� kaly��amitta� upasa�kamitv� visuddhimagge


vuttanayena cariy�nuk�la� kamma��h�na� gahetv� k�macchandavy�p�da th�namiddha
uddhaccakukkuccavicikicch� vippah�na� vitakkavic�ra p�tisukhacitte kaggat�
sampayutta� pa�hamajjh�na� bh�vetabba�. Tampaneta� jh�na� tividha� hoti
h�namajjhima pa�itavasena. Tattha pa�iladdhamatta� an�sevita� h�na� subh�vita
aparipu��a vas�bh�va� majjhima� ativiyasubh�vita� sabbaso paripu��a vas�bh�va�
pa�itanti veditabba� tampaneta� pa�hamajjh�na� h�na� paritta� bh�vetv�
aparih�najjh�no mah�brahm�na� pariv�rakatt� tesa� parisati� bhav�ti =
brahmap�risajj�ti laddhan�m�na�

[SL Page 142] [\x 142/]

Brahm�na� niv�sana��h�nat�ya brahmap�risajja sa�kh�te pa�hamatale nibbattitv�


kappassa tatiyabh�gappam��a� brahmasampatti manubhavati. Tameva majjhima� bh�vetv�
aparih�najjh�no mah�brahm�na� puro hita��h�ne �hitatt� brahmapurohit�ti
laddhan�m�na� niv�sana��h�nat�ya brahmapurohitoti eva� laddhan�me brahmaloke
nibbattitv� upa��hakappa� brahmasampatti manubhavati. Tameva pa��ta� bh�vetv�
aparih�najjh�no up�sakajano tehi tehi jh�n�d�hi gu�avisesehi br�hit� pa�ividdh�
brahm�no va��avantat�ya ceva d�gh�yukat�d�hi ca brahmap�risajj�d�hi mahantabh�vato
ca mah�brahm�noti laddhan�m�na� brahm�na� niv�sana��h�na t�ya mah�brahm�ti vissute
brahmaloke nibbattitv� ekamasa�kheyya kappa� brahmasampatti manubhavati tayopete
pa��taratamaratan�vabh�sitasam�natalav�sinoti veditabb�. Ettha pana etesa�
tinnannampi asa�kheyyakappavaseneva �yuparicchedo da��habbo. Tath�hi
brahmap�risajj�d�na� tinnampi mah�kapp�na� vasena �yuppam��a paricchedo na
sambhavati, ekakappepi tesa� avin�sabh�vena paripu��akappe asambhavato,
tath�hesaloko sattav�resu aggin� a��hame v�re udakena puna sattav�resu aggin�
a��hamev�re udaken�ti eva� a��hasu a��hakesu paripu��esu pacchimav�re v�tena
vinassati, tattha pa�hamajjh�natala� up�d�ya aggin� nassati, dutiyajjh�natala�
up�d�ya udakena, tatiyajjh�natala� up�d�ya v�tena nassati. Vutta�ceta�:-

"Satta sattaggin� v�r� a��hame a��hamodak�,


Catusa��hi yad� pu��� eko v�yuvaro siy�.
Aggin� bhassar� he��h� �pena subhaki�hato,
Vehapphalato v�tena eva� loko vinassat�"ti.

Tasm� tinnannampi pa�hamajjh�natal�na� eka kappepi avin�sanabh�vato sakalakappe


tesa� sambhavo natth�ti asa�kheyyakappavasena tesa� �yuparicchedo vutto.
Dutiyajjh�nalato pa��h�ya pana paripu��assa mah�kappassavasena �yuparicchedo, na
asa�kheyyakappavasena asa�kheyyakappo tica yojan�y�mavitth�ravasena s�sapar�sito
vassasataccayena ekekab�jassa gaha�ena s�sapar�sito parikkhayepi

[SL Page 143] [\x 143/]

Akkhayasabh�vassa mah�kappasseva catutthabh�go. So pana yattha rogadubbhikkh�na�


a��atara sa�vattena bahusu vin�samupagatesu avasi��hasatt�na�
pavattakusaladhamm�nubh�vena dasavassato pa��h�ya anukkamena asa�kheyy�yuppam��esu
sattesu puna adhammasam�d�navasena kamena parih�yitv� dasavass�yukesu j�tesu
rog�disu a��atarasa�va��ena satt�na� vin�sappattiy� ayameko antarakappoti eva�
paricchinnassa antarakappassa vasena catusa��hi antarakappappam��o hoti, v�sati
antarakappappam��otica vadanti tath� dutiyajjh�na� tatiyajjh�na� ca paritta�
bh�vetv� aparih�najjh�no uparimehi paritt� �bh� etesanti = paritt�bh�ti eva�
laddhan�m�na� niv�sana��h�nat�ya paritt�bhasa�kh�te brahmaloke uppajjitv� dve
mah�kapp�ni brahmasampatti manubhavati. Tameva majjhima� bh�vetv� aparih�najjh�no
appam��� �bh� etesanti = appam���bh�ti vissute brahmaloke nibbattitv� catt�ri
mah�kapp�ni brahmasampatti manubhavati. Tameva pa��ta� bh�vetv� aparih�najjh�no
val�hakato vijju viya itocito ca �bh� sarati nissarati etesa� sapp�tikajjh�na
nibbattakkhandha sant�natt� �bhassar�ti laddhan�m�na� niv�sana��h�nat�ya
�bhassar�ti vissute brahmaloke nibbattitv� a��hamah�kapp�ni brahmasampatti
manubhavati. Etepi tayo pa��taratan�vabh�sitekatalav�sinoti veditabb�. Tath�
catutthajjh�na� paritta� h�na� bh�vetv� aparih�najjh�no subh�ti ekaghan� acal�
sar�r�bh� vuccati, s� uparibrahmehi paritt� subh� etesanti = parittasubh�ti eva�
laddhan�m�na� niv�sana��h�nat�ya parittasubhasa�kh�te brahmaloke uppajjitv�
so�asamah�kapp�ni brahmasampattimanubhavati. Tameva majjhima� bh�vetv�
aparih�najjh�no appam�nasubh� etesanti = appam��asubh�ti eva� laddhan�m�na�
brahm�na� niv�sana��h�nat�ya appam��asubhasa�kh�te brahmaloke nibbattitv�
dvatti�samah�kapp�ni brahmasampattimanubhavati. Tameva pa��ta� bh�vetv�
aparih�najjh�no pabh�samudayasa�kh�tehi subhehi ki��� �ki��� subhaki���ti eva�
laddhan�m�na� brahm�na� niv�sana��h�nat�ya subhaki�hasa�kh�te brahmaloke uppajjitv�
up�sakajano

[SL Page 144] [\x 144/]

Catusa��himah�kapp�ni brahmasampattimanubhavati. Etepi


pa��taratan�vabh�sitekatalav�sinoti veditabb�. Tath� pa�camajjh�na� bh�vetv�
aparih�najjh�no jh�nappabh�ya nibbatta� vipulaphalametesanti = vehapphal�ti eva�
laddhan�m�na� brahm�na� niv�sana��h�nat�ya vehapphalasa�kh�te brahmaloke uppajjitv�
pa�cakappasat�ni mahanta� brahmasampattimanubhavati. Keci pana tameva "sa��� rogo
sa��� ga��o"ti �din�"dhi citta� dhi vateda� citta"nti �din� nayena ar�p�papattiy�
�d�navadassanena tadabh�ve ca santapa��ta bh�vasanni��h�nena v�yo kasi�e kesa�ci
matena paricchinnak�sakasi�e v� bh�van�balena tena pa�ilabhitabbabhave ar�passa
anibbatti sabh�v�p�d�navasena ar�pavir�gabh�vana� bh�vetv� aparih�najjh�no
sa���vir�gabh�van�nibbatta r�pasantatimattatt� natthi sa���tammukhena
vutt�sesaar�pakkhandh� ca etesanti = asa���, teyeva satt�ti asa��asatt� icceva�
laddhan�m�na� brahm�na� asa��a satt�na� niv�sana��h�nat�ya asa��asa�kh�te loke
uppajjitv� pa�cakappa sat�ni tattha pavattanti. Etepi
pa��taratan�vabh�sitekatalav�sinotida��habb�. Eva� sucirampi k�la�
r�pabhavasampatti� anubhavitv� ar�pabhavasampattimpi paribhu�jituk�mo up�sakajano
"dissanti kho pana r�p�dhikara�a� da���d�na satth�d�nakalaha viggahaviv�da"nti
nakho paneta� sabbaso �ruppeti so ca tesa� da���d�n�d�na�ceva cakkhurog�d�na�ca
�b�dhasahass�na� vasena karajar�pe �d�nava� disv� visuddhimagge vuttanayena
�k�s�na�c�yatana� bh�vetv� aparih�najjh�no �k�s�na�c�yatan�pag�na� dev�na�
niv�sana��h�nat�ya eva� laddhan�me ar�pabhave nibbattitv� tattha
v�satikappasahass�ni ud�ra� p�tisukhamanubhavati tatheva vi���na�c�yatana� bh�vetv�
aparih�najjh�no vi���na�c�yatanupag�na� dev�na� niv�sana��h�nat�ya
vi���na�c�yatanasa�kh�te ar�pabhave uppajjitv� catt���sakappasahass�ni atula�
p�tisukhamanubhavati. Tath� �ki�ca���yatana� bh�vetv� aparih�najjh�no
�ki�ca���yatan�pag�na� dev�na� nivasana��h�nat�yaeva� laddhan�me ar�pabhave
uppajjitv� sa��hikappasahass�ni u��ra� jh�nasukhamanubhavati tatheva
nevasa���n�sa���yatana� bh�vetv� aparih�najjh�no nevasa���

[SL Page 145] [\x 145/]

N�sa���yatan�pag�na� dev�na� niv�sana��h�nat�ya nevasa��� n�sa���yatanasa�kh�te


ar�pabhave uppajjitv� catur�s�ti kappasahass�ni atipa��tatara�
sam�pattisukhamanubhavati bhavantettha:-

Jh�yino amit�bh�ve p�tibhakkh� mahiddhik�,


Brahm�no ko sukha� tesa� na mun� va��ayissati.

Tibh�gakappa� j�vanti brahmalokesu he��him�,


Catur�s�tisahass�ni kapp�ni tesu uttam�.

P�r� s�sapiyo ko��he sabbato yojan�yate,


Tato vassasate pu��e ja��etv� ekamekaka�,
Y�vat� rittaka� hoti d�gho kappo tatepica.

�yun� eva vi��eyyo tesa� sese sukhodayo,


Imin� p�tik�yena mandak�lena s�dhiy�.

Nekakappasata� �yu sukha�c�pi manomaya�,


Yesa� tesa� sukhaggassa k� ettha upam� siy�.

Visi��hamiha ya� pu��a� nibb���vahameva ta�,


U��raphalada� eva� brahmalokesu majjhima�.

Paritta� k�malokamhi pa�cak�magu�odaya�,


A��a�ca ya� hitasukha� sabba� deti asesaka�.

Sudullabha� bubbula dubbala� ima�


Sar�rameva�vidha pu��as�dhaka�,
Apu��akammesu payojaya� jano
Sinerumuddh� patitova sociyo.

Yath� s�sapamattamh� b�j� nigrodha p�dapo,


J�yate satas�kha��ho mah�n�lambudopamo.
Tatheva pu��akammamh� anumh� vipula� phala�,
Hot�ti appapu��anti n�vama��eyya pa��ito ti.
Yampana vutta� lokiyalokuttarasampattiyo s�dhetabb�ti tattha ett�vat�
lokiyasampattiyo pak�sit� honti.

[SL Page 146] [\x 146/]

Eva� vidhe neka vibh�ti s�re


K�me bhave r�pabhavetarepi,
Pappoti s�l�digu�ena yena
Ko n�ma tasmi� hi budho pamajje.

Iti abhinava s�dhujana p�mojjatth�ya kate up�sakajan�la�k�re


Lokiyasampattiniddeso n�ma sattamo paricchedo.

Id�ni lokuttarasampattiyo s�dhetabb�ti ettha lokuttarasampattiyo n�ma


up�d�nakkhandhasa�kh�talokato uttaranti uttinn�ti v� lokuttar�ti eva� laddhan�m�
sampatti, s� tividh� hoti s�vakabodhi paccekabodhi samm�sambodh�ti. Ettha
s�vakabodhi n�ma satthu dhammadesan�ya sava�ante j�tatt� s�vak�ti eva� laddhan�mehi
s�vakehi maggapa�ip��iy� adhigantabbo sacc�bhisamayo. Tath�hi visuddhimagge
vuttanayena sot�pattimagga� bh�vetv� di��hivicikicch� pah��ena pah���p�yagamano
sattakkhattuparamo sot�panno n�ma. So pana tividho hoti, ekab�j� kola�kolo
sattakkhattuparamoti. Tattha ekab�j� n�ma eka� bhava� sa�saritv� arahatta� patto,
kola� kolo n�ma dve v� t��i v� sandh�vitv� dukkhassantakaro, sattakkhattuparamo
n�ma sattamaj�tito para� upp�dan�rahassa bandhasant�nassa arahattappattiy�
nirodhatt� sattamabhave dukkhassantakaro, sattabhav� ca sattakkhattu� manussaloke
pa�isandhigaha�a vasena da��habb�, devalokabrahmalokesu hi tato adhikatarampi
uppajjanti yeva. Tasm� vis�kh�ca an�thapi��iko se��hi ca sakko devar�j�c�ti ime
tayo jan� bhavanikantiy� balavataratt� chak�m�vacaresu anukkamena uppajjitv� tattha
tatth�yuppam��ena mahanti� dibbasampatti� sam�patti sukha�ca anubhavitv�
paranimmitadevaloke �hatv� jh�na� nibbattetv� brahmalokepi anukkamena uppajjant�
tatth�yuppam��ena ud�ra� p�tisukha�

[SL Page 147] [\x 147/]

Anubhavitv� subhaki�hatale �hatv� magga� bh�vetv� an�g�miphala� patv�


pa�casuddh�v�sesu anukkamena uppajjant� tattha tatthapi �yuppam��ena
sam�pattisukhamanubhavitv� akani��hatale �hatv� arahattamagga� sacchikatv�
nibb��apura� pavisanti. Aparo r�gadosamoh�na� tanuttakara� sakad�g�mi magga�
bh�vetv� sakad�g�mi n�ma hoti, sakideva ima� loka� pa�isandhivasen�gacchati, tattha
ekacco k�mabhave sakad�g�miphala� sacchikaroti, ekacco r�pabhave, ekacco
ar�pabhaveti sopi eva� tividho hoti. Aparo k�mar�gavy�p�d�namanavasesappah��akara�
an�g�mimagga� bh�vetv� an�g�mi n�ma hoti, so hi pa�isandhivasena ima� loka� na
�gacchat�ti an�g�mi n�ma j�to.

Tasm� saddh�d�namindriy�na� adhik�dhikavasena suddh�v�sesu uppajjanto


saddhindriy�dhikavasena avihatale upjajjitv� kappasahassa
brahmasampattimanubhavati. Tath� viriyindriy�dhikavasena atappe uppajjitv�
dvekappasahass�ni mahanta� p�tisukha� anubhavati. Tatheva satindriy�dhikattena
sudasse uppajjitv� catt�ri kappasahass�ni vipula� p�tisukhamanubhavati. Tath�
sam�dhindriyayassa adhikatt� sudass�tale uppajjitv� a��hakappasahass�ni ud�ra�
brahmasampattimanubhavati. Tatheva pa��indriy�dhikabh�vena akani��hatale uppajjitv�
so�asakappasahass�ni atikkanta� brahmasampattimanubhavati. Tattha avih�dayo
suddh�na� an�g�miarahant�nameva �v�s�ti suddh�v�s�, anunayapa�igh�bh�vato suddho
�v�so etesanti = suddh�v�s�, anunayapa�igh�bh�vato suddho �v�so etesanti =
suddh�v�so, tesa� niv�sabh�mipi suddh�v�s�ti vuccati. Imesu pana pa�hamatalav�sino
appakena k�lena attano �h�na� na vijahat�ti = avih� n�ma. Dutiyatalav�sino na
kenaci tappant�ti = atapp�. Tatiyatalav�sino paramasundarar�patt� sukhena
dissant�ti = sudass�. Catutthatalav�sino suparisuddha dassanatt� sukhena passant�ti
= sudassino. Pa�camatalav�sino pana ukka��hasampattikatt� natthi etesa�
kani��habh�voti = akani��h�ti veditabb�.

Ettha pana antar� parinibb�y� upahaccaparinibb�y� asa�kh�raparinibb�y�


sasa�kh�raparinibb�y� uddha�soto akani��hag�m�ti. Avihesu pa�ca, tath�
atappasudassasudassisu, akani��hesu pana uddha�sotavajj� catt�ro labbhanti, tattha
tattha an�g�m�na� �yuno vemajjha� anatikkamitv� antar�ca

[SL Page 148] [\x 148/]

Kiles�na� parinibb��a sa�kh�ta� arahatta� patto antar�parinibb�y� n�ma hoti, so pi


eva� tividho hoti-kappasahass�yukesu t�va avihesu nibbattitv� eko
nibbattadivaseyeva arahatta� p�pu��ti, no ce nibbattadivaseyeva arahatta�
p�pu�eyya, pa�hamassa pana kappassa matthake p�pu��ti, pa�hameko antar� parinibb�y�
n�ma. Aparo eva� asakkonto dvinna� kappasat�na� matthake p�pu��ti, aya� dutiyo.
Aparo evampi asakkonto catunna� kappasat�na� matthake p�pu��ti aya� tatiyo antar�
parinibb�y� n�ma hoti. Pa�cama� pana kappasata� atikkamitv� arahatta� patto
upahaccaparinibb�y� n�ma hoti. Atapp�disupi esevanayo. Yattha katthaci uppanno pana
sasa�kh�rena sappayogena kilamanto dukkhena patto sasa�kh�raparinibb�y� n�ma. Ime
catt�ro pa�capi suddh�v�sesu labbhanti. "Uddha� soto akani��hag�m�"ti ettha pana
uddha�bh�giyavasena uddhamassa ta�h� sot� v�ti = uddha� soto, uddha� v� gantv�
pa�ilabhitabbato uddhamassa maggasotanti = uddha�soto, akani��ha� gacchat�ti =
akani��hag�m�, so hi avihato pa��h�ya catt�ro devaloke sodhetv� akani��ha� gantv�
parinibb�yati, aya� uddha� soto akani��hag�m� n�ma. Aparo arahattamagga� bh�vetv�
anavasesakilesappah��ena arah� n�ma hoti kh���savo aggadakkhi�eyyoti. Eva�
maggapa�ip��iy� adhigantabbo sacc�bhisamayo s�vakasambodh�ti vuccati.

Paccekasambodhin�ma bodhaneyyabodhanattho hi balesu vas�bhavo ananubandho


sayambh���ena sacc�bhisamayoti attho. Samm�sambuddh�na� nahi sayambh��nat�ya
sayameva pavattam�nopi sacc�bhisamayo s�nubandho aparim���na� satt�na�
sacc�bhisamayassa hetubh�vato, imesa� pana yo ekass�pi sattassa sacc�bhisamayo hetu
na hot�ti ananubandhoti vuccati.

Samm�sambodhi pana samm� s�ma� sabbadhamm�na� bujjhanato bodhanato ca samm�sambodhi


n�ma. Sabba��uta���apada��h�na�hi magga���a�. Magga���apada��h�na�ca
sabba��uta���a� tasm� samm�sambuddhoti vuccati. Ten�ha:- "buddhoti yo so bhagav�
sayambh� an�cariyako pubbe ananussutesu dhammesu s�ma� sacc�ni abhisambujjhi tattha
ca sabba��utappatto balesu

[SL Page 149] [\x 149/]

Vas�bh�va"nti tividh�pet� tinna� bodhisatt�na� yath�saka� �gaman�yapa�ipad�ya


matthakappattiy� satipa��h�n�d�na� sattati� s�ya bodhipakkhiyadhamm�na� bh�van�
p�rip�r�ti veditabb�. Itar�bhisamay�na� tadavin�bh�vato nahi
sacchikiriy�bhisamayena bh�van�bhisamayo nasambhavati, satica bh�van�bhisamayo
pah���bhisamayo pari���bhisamayo ca siddhoyeva hotiti. Tasm� adhik�ro chandat�ti
diva�gasamann�gat� patthan�vasena katapa�idh�na� up�sakajan� tatoppabh�ti
aggas�vakabh�v�ya kappasatasahass�dhik�na� ekamasa�kheyya mah�s�vakabh�v�ya
kapp�na� satasahassa�yeva sambh�rasambha ra�a� karonto satthu sabrahmac�rito v�
catusaccakamma��h�nakatha� sutv� tasmi�yeva kha�e k�lantarena v� tajja� pa�ipatti�
anuti��hant� gha�ant� v�yamant� vipassana� ussukk�petv� sacc�ni pa�ivijjhant�
attano abhin�h�r�nur�pa� saddhi� aggas�vakabh�miy� ca mah�s�vakabh�miy� v� kevala�
v� aggamaggakkha�e s�vakasambodhi� adhigacchanti, tato para� s�vakabuddh� n�ma
honti sadevake loke aggadakkhi�eyy�ca. Athav�:-

"Manussatta� li�gasampatti vigat�savadassana�,


Adhik�ro chandat� ete abhin�h�rak�ra��"ti.
Ime pa�cadhamme samodh�netv� kat�bhin�h�r� pana up�sakajan� tatoppabh�ti dve
asa�kheyy�ni kapp�ni satasahassa�ca bodhisambh�rasambhara�a� karont� anupubbena
sambhatapaccekabodhisambh�r� t�dise k�le carimattabh�ve�hit� ���assa
parip�kagatabh�vena upa��hitasa�veganimitta� gahetv� savisesa� bhav�disu �d�nava�
disv� sayambh���ena pavatti pavattihetuta�ca paricchinditv� "so ima� dukkhanti
yoniso manasikarot�"ti �din� �gatanayena catusaccakamma��h�na� br�hent� attano
abhin�h�r�nur�pa� sa�kh�re parimaddant� anukkamena vipassana� paccekasambodhi�
abhisambujjhanti, aggaphalakkha�ato pa��h�ya paccekasambuddh�n�ma hutv� sadevakassa
lokassa aggadakkhi�eyy� honti. Athav� yadi sambodhimicchanti:-

"Manussatta� li�gasampatti hetusatth�radassana�,


Pabbajj�gu�asampatti adhik�ro ca chandat�,
A��hadhammasamodh�n� abhin�h�ro samijjhat�"ti.

[SL Page 150] [\x 150/]

Eva� vutte a��hadhamme samodh�netv� sace pa���dhik� catt�ri asa�kheyy�ni kapp�na�


satasahassa�ca athasaddh�dhik� a��haasa�kheyy�ni kapp�na� satasahassa�ca
athaviriy�dhik� so�asaasa�kheyy�ni kapp�na� satasahassa�ca parip�ritabodhisambh�r�
up�sakajan� carimabhave katapubbakicc� bodhima��a� abhiruyha "na t�vima� palla�ka�
bhindiss�mi y�va me anup�d�ya �savehi citta� vimuccissat�"ti pa�i��a� katv�
apar�jitapalla�ke nisinn� asampatt�ya eva sa�jh�vel�ya m�rabala� vidhamitv�
purimay�me pubbeniv�s�nussati���ena anek�k�ravok�re pubbenivutthakkhandhe
anussaritv� majjhimay�me dibbacakkhuvisodhanena cut�pap�te ���a� an�gata�se ���a�
adhigantv� pacchimay�me "kiccha� vat�ya� loko �panno j�yati ca j�yati ca m�yati ca
cavati ca uppajjati ca athaca panimassa dukkhassa nissara�a� nappaj�n�ti
jar�mara�ass�"ti �din� jar�mara�ato pa��h�ya pa�iccasamupp�damukhena vipassana�
abhinivisitv� mah�gaha�a� chinditu� nis�nas�l�ya� pharasu� nisento viya
kilesagaha�a� jinditu� ���apharasu� tejento buddhabh�v�ya hetusampattiy�
parip�ka�gatatt� sabba��uta����dhigam�ya vipassana� gabbha� ga�h�pento antarantar�
n�n� sampattiyo sam�pajjitv� yath� vavatth�pite n�mar�pe tilakkha�a� �ropetv�
anupadadhammavipassan�vasena anek�k�ravok�rasa�kh�re sammasant�
chatti�sako�isatasahassamukhena sammasanav�ra� vitth�retv� tattha
mah�vajija���asa�kh�te vipassa����etikkhas�rabh�v�papanne u��h�nag�min� bh�vena
pavattam�ne yad� ta� maggena gha�enti tad� maggapa�ip��iy� diya��hakilesasahassa�
khepento aggamagga���ena samm� sambodhi� adhigacchanti, aggaphalakkha�ato pa��h�ya
adhigat� n�ma, samm�sambuddhabh�vato dasabalacatuves�rajj�dayopi hi tesa� tad�
hatthagat�yeva hontiti.

Tattha pa���dhik�na� hi saddh� mand� hoti pa��� tikkh�, tatova up�yakosallassa


visadanipu�abh�vena na cirasseva p�ramiyo p�rip�ri� gacchanti. Saddh�dik�na� pa���
majjhim� hoti, tesa� n�tid�gha� n�tisanika� p�ramiyo p�rip�ri� gacchanti.
Viriy�dhik�na� pana pa��� mand� hotiti tesa� cireneva p�ramiyo p�rip�ri� gacchanti.
Yath� mah�bodhi

[SL Page 151] [\x 151/]

Satt�na� na eva� paccekabodhisatt�na�, tesa� hi satipi pa���dhikabh�ve dve


asa�kheyy�ni kapp�na� satasahassa�ca bodhisambh�rasambhara�a� icchitabba�, na tato
ora�, saddh�dhikaviriy�dhik�pi vuttaparicchedato para� katipaye eva
kappeatikkamitv� paccekabodhi� abhisambujjhanti, na tatiya� asa�kheyyanti.
S�vakabodhisatt�na� pana yesa� aggas�vakabh�v�ya abhin�h�ro tesa� eka�
asa�kheyyakapp�na� satasahassa�ca sambh�rasambhara�a� icchitabba�. Yesa�
mah�s�vakabh�v�ya tesa� kapp�na� satasahassa�va. Tath� buddhassa m�t�pitunna�
upa��h�kassa puttassac�ti, aya� sann���h�nakaro nayo. Icceva� up�sakaratan�dibh�va�
patt� up�sakajan� s�lavipulap�k�ra� sam�dhiparikh�pariv�rita� vipassan���adv�ra�
satisampaja��ada�hakav��a� sam�pattima��ap�dipatima��ita�
bodhipakkhiyajanasam�k�la� amatavaranagara� pavisitv� acchinnamaku�ila� uju�
puthulavitthata� satipa��h�namah�v�thi� otaritv� catt�ri s�ma��aphal�ni catasso
pa�isambhid� chaabhi��� a��hasam�pattiyoti imehi mahagghehi ratanehi attabh�va�
ala�karonti. Tasm�:-

Sabba��u ���a satara�si pajjoten�vabh�sit�,


Karu��pu��acandena katas�tapariggaha�.

Dasabuddh�malabalo d�raggahavibh�sito,
Kusalosadhit�r�hi sa�ki��� sabbato disa�.

Buddh�s�dh�ra�a� ���a� suva��ama�isi�gihi,


Buddhadhammoruselehi avaruddh� samantato.

Ves�rajjamigindehi paris� vanar�jisu,


Sukhavissatthac�r�hi accantamupasobhit�.

Lokadhamm�nil�kampa dhiti meru dhajuggam�,


Satipa��h�nara��ha��h� padh�n�nilav�jit�.

Saddhammadesan�vassa dh�r�hi parisandit�,


Bojjha�gakusum�ki��a maggaja�ghamah�path�.

Gu�a��ava parikkhitt� s�l�malatal� subh�,


Buddhabh�mi hi y� loke laddh� v�ravarehi s�.

Visi��h� sabbabh�m�na� yadi etena labbhati,


Alabbhan�ya� etena loke a��a� hi ki� siy�.

[SL Page 152] [\x 152/]

Tato cint�ma��deva p�dapo surabh� viya,


Nirantara� va ettheva kattabbo s�dar�daroti.

Yampana vutta� eva� sara�agatehi up�sakop�sikajanehi s�le pati��h�ya


patir�padhuta�gasam�d�nena ta� parisodhetv� pa�ca va�ijj� pah�ya dhammena samena
j�vika� kappentehi up�sakaratan�dibh�va� patv� dine dine dasapu��akiriyavatth�ni
p�rentehi antar�yakaradhamme pah�ya lokiyalokuttarasampattiyo s�dhetabb�ti ta�
ett�vat� sabb�k�rena pak�sita� hoti.

Sara�agu�abhir�mo s�la bh�s�bhir�mo


Paramadhutava�ijjo ruddha micch�va�ijjo,
Nicita nikhilapu��o santatekantapu��o
Sivamapi nutapu��o sambhuneva� sapa��o.

Iti abhinava s�dhujana p�mojjatth�ya kate up�saka jan�la�k�re


Lokuttarasampattiniddeso n�ma a��hamo paricchedo.

Id�ni imasmi� up�sakajan�la�k�re ye s�l�dayo kusaladhamm� niddi��h� na panesa�


k�rako att� niddi��ho, tassa hi k�rakassa vedakassa attano abh�ve s�l�d�na�
kusaladhamm�na� abh�vo siy�, tesamabh�vo tad�yattavutt�na� tesa� vip�k�nampi abh�vo
hoti, tasm� s�l�d�na� kusaladhamm�na� desan� niratthik�ti yojeyya, tasseva�
parih�ro vattabbo, n�ya� niratthikop�yadesan�, yadi k�rakassa abh�v� s�l�d�na�
kusaladhamm�namabh�vo siy� tay� parikappitassa attanopi abh�vo siy�, ki� k�ra�anti
ce? Tassa attano a��assa k�ra�ass�bh�vato k�rak�bh�vepi katt� atth�ti ce tath�
s�l�dinampi kusal�na� asatipi kattari atthit� upagantabb�, kutoya� taca
tatth�nurodho idha virodhoti, tath�pi yath�pana loke k�rak�bh�vepi pa�havi
�patejautu�dayo

[SL Page 153] [\x 153/]


Pa�icca a�kur�d�na� abhinibbatti dissati, tath� etesa� s�l�d�na� kusal�na�
dhamm�na� hetuppaccayas�maggiy� abhinibbatti hot�ti veditabb�. Ath� pi cettha tay�
pa���ya parikappito nicco dhuvo s�l�d�na� katt� att� paramatthato atth�ti ceta�
upaparikkhiss�ma t�va, so pana tava att� k�rako vedako ki� sacetano siy�
p�k�ratarup�s��ati�asadiso. Siy�, tassa k�rakavedakatt�bh�vo ca siy�, sadi sacetano
so cetan�ya a��o v� siy�, ana��o v�, ath�na��o cetan�ya n�se attano vin�so siy�,
ki� k�ra�anti? Cetan�ya ana��att�, ath�pi bhavato adhipp�yo eva� siy�-attano pana
n�so na bhavati nibbattacetan�yayeva n�so, bhavat�ti, vuccate- attano an�se sati
cetan�ya pi n�so na bhavati, ki� k�ra�anti? Cetan�ya ana��att�, cetanatt�na�
ana��atte sati cetan�yayeva n�so bhavati na attanoti ayuttameveta�, cetan�yayeva
vin�se visesak�ra�a� natthi, att�va nassatu ti��hatu cetan�, atha cetan�ya n�se
attano n�so na bhavati cetan�ya att� a��o siy�, yath� a��assa assassa n�se
mahisassa n�so na bhavati, eva�ca sati cetan�ya ana��o att�ti tava pa�i��� h�n�,
atha cetanatt�na� na a��atte sati attano an�se cetan�yapi an�so bhavatu, pa�i���
h�n�, atha vuttappak�rato na vipar�ta� v� siy�, att� nassatu, cetan� ti��hatu, atha
ca pana eva� na bhavati ana��att� ce pakkha� pariccajasi atha na pariccajasi
pa�i��� h�n� bhavati, ath�ya� bhavatodhipp�yo siy� n�ya� mama att� cetan�ya ana��o
a��o yev�ti, atra vuccate-idha pana a��atta� duvidha� hoti lakkha�a katama��atta�ca
desantarakatama��atta�c�ti, tattha ki� tva� cetanatt�na� lakkha�a katama��atta�
vadesi ud�hu desantarakatama��attanti �ha, lakkha�a katama��atta� vadesi ud�hu
desantarakatama��attanti �ha, lakkha�a katama��atta� vad�m�ti, yath�hi
r�parasagandh�d�na� ekadese vattam�n�nampi lakkha�ato a��atta� hoti eva�
cetanatt�na� ekadese vattam�n�na� lakkha�ato a��atta� hoti tasm�
lakkha�akatama��atta� vad�m�ti, atra vuccate- yath�hi j�tavedas� �ayham�ne
�makagha�e s�mava��avin�se ras�d�na�

[SL Page 154] [\x 154/]

Vin�so bhavati tatheva cetan�ya vin�se attano pi vin�so siy�, ki� k�ra�anti ce?
R�paras�d�na� viya eka desatt�ti, atheva� bhavato mati siy� ekadesatte satipi
attano pana vin�so na bhavati cetan�yayeva vin�so bhavat�ti. Atra vuccate- attano
an�se cetan�yapi an�so hoti ki� k�ra�anni ce r�paras�d�na� viya sam�nepi
avinibbhogato, atha sam�ne ekadesatte avinibbhogabh�ve kena hetun� cetan�ya eva
n�so bhavati na pana attano, atha visesak�ra�a� natthi tava laddhiy� att�va nassatu
ti��hatu cetan�, atha cetan�ya n�so attano n�so na bhavati ubhinna� ekadesat�
natthi, eva�ca sati ko dosoti ce ya� pana tay� vutta� yath� r�pa rasagandh�d�na�
ekadese vattam�n�na� lakkha�ato a��atta�, tath� cetanatt�na� ekadese vattam�n�na�
lakkha�ato a��attanti, ta� ayutta�, pa�i��� h�n�, atha r�paras�d�na� viya sam�nepi
ekadesatte yadi attano an�se cetan�yapi an�so na bhavati pa�i��� h�no asi, atha
vuttappak�rato vipar�ta� v� siy� tava att�nassatu ce cetan� ti��hatu atheva na
bhavat�ti ce ekadesat� ca natthi, atha desantarakatama��atta� vadesi cetanatt�na�
gha�apa�asaka�aka��d�na� viya a��atta� siy�, cetan�ya vin� att� anu���to gha�ena
vin� pa�o viya a��o va gha�o a��eva pa�oti, eva�ca sati ko dosoti ce? Acetano
att�ti pubbe vuttadosato na parimuccas�ti, tassa paramatthato na koci katt� v�
codet� v� att� atth�ti da��habba�, yadi eva� atha kasm� bhagavat�:-

Asm� lok� para� loka� yo ca sandh�vat� naro,


Yodha karoti vediyati sukhadukkha� saya� kata�"ti ca.

Satto sa�s�ram�panno dukkhamassa mahabbhaya�,


Atthi m�t� atthi pit� atthi sattopap�tiko"ti ca.

Bhav� bhave pa�cakkhandh� bh�r� bh�ro ca puggalo,


Bh�r�d�na� dukha� loke bh�ranikkhepana� sukha�"ti ca.

Ya� hi karoti puriso k�yena v�c� uda cetas� v�,


Ta� hi tassa saka� hoti ta� va �d�ya gacchat�"ti ca.

[SL Page 155] [\x 155/]


Ekassekena kappena puggalassa��hi sa�cayo,
Siy� pabbatasamo r�si iti vutta� mahesin�"ti ca.

Assaddho akata��� ca sandhicchedo ca yo naro,


Hat�vak�so vant�so save uttama poriso"ti ca.

Vuttanti. Sabba� eva� vutte bhagavat� ta�ca kho sammutivasena na paramatthato, nanu
bhagavat� idampi vutta�:-

"Kinnu sattoti paccesi m�radi��higatannu te,


Suddha sa�kh�rapu�joya� nayidha satt�pa labbhat�"ti.

Yath� hi a�gasambh�r� hoti saddo ratho iti,


Eva� khandhesu sattesu hoti sattoti sammuti.

Tasm� na vacanamattamev�valambitabba�, naca da�ha m��ahagg�h�n� n�ma bhavitabba�.


Gurukulamupasevitv� suttapad�namadhipp�yo j�nitabbo, suttapadesu abhiyogo k�tabbo,
dve sacc�ni bhagavat� vutt�ni sammuti sacca� paramatthasaccanti, tasm� dvepi
sammuti paramatthasacc�ni amissakato ��tabb�ni, eva� amissakato �atv� koci k�rako
v� codako v� nicco dhuvo att� paramatthato natth�ti upaparikkhitv� paccayas�maggiy�
dhamm�na� pavatti� sallakkhetv� pa��itena up�sakajanena atthak�mena
dukkhassantakiriy� catura�gasamann�gatamiranikarabh�tesu dhammappad�pavirahitesu
v�tivattesu eko dasabaladiv�karo p�tubhavati atidullabho, etena nayena samuppannesu
buddhesu mah�jana� sa�s�rasindhuto utt�retv� nibb��a thale pati��h�pitesu tumhe
ajj�pi sa�s�rapayonidhinimugg� ahu kaly��agu�asampad�pagatapubbabh�gatt�,
sacetarahipi vassa sataccayena samuggamanas�so v�yu vegena ca
kallolagha�itekacchiggala� yuga� sampatto k��akacchapo viya paramadullabha
manussatta� pa�ilabhitv� kenaci subhena a��hakkha�a vinimmutta� kha�asampada�
samp�detv� �hit� tumhe ta� na s�dhayissatha, ediso tumh�ka� kad� labheyya, apica
bho ma�iga�appabh�bh�suraratan�kara� pavisitv� ka��haka�halasa�caya� viya karonto
ida� accanta dullabha� dhammaratanasamujjala� varas�sana� patv� cittavasa�
gacchatha atha imamh� s�san� cut� bhavak�nana� pavisitv� tant�kulakaj�t�

[SL Page 156] [\x 156/]

Gu��gu��ikaj�t� mu�jababbajabh�t� an�gatatath�gat�na� dassanamattampi alabhitv�


dv�sa��hidi�hiyo ga�hitv� ap�ya� duggati� vinip�ta� sa�s�ra� anatikkamant� cutito
pa�isandhi� ga�ham�n� t�su bhavesu yonisu pa�casu gatisu sattasu vi����a��hitisu
navasu sattav�sesu gambhiraghoras�gare pakkhitta n�v� viya yantayuttagono viya ca
paribbhamant� ya� ya� duccarita� sam�caratha tumhe nibbatta nibbatta��h�ne
v�san�vegena tamunukaront� d�ghassa addhuno accayena kenaci vidhin�
an�gatasugatassa sammukh� hessatha tattha bhagav� nar�maraparisamajjhe tumh�ka�
v�san�dosa� �vikarissati, gotamassa bhagavato s�sane mahallakabhikkhussa dvinna�
dahar�na�ca v�san�dosa� viya upananda makkhik�vadhaka c�ru�� d�sakaku�id�saka
pu�ad�saka �r�mad�saka ambagopaka dubbaca kuhak�d�na� v�san�dosa� viya ca tena
tumh�ka� bhavissati mahat� nind�. Apica s�dhuup�sakajan� sokaparideva
dukkhadomanassup�y�sasalilasampu��e j�tijar�mara�avy�dhitara�golobh�di
ca��amacch�kule ghararakkhas�dhiv�se ta�h�savanti pa�iggahe k�m�va��e
agadh�p�rasa�s�ras�gare ummujjitv� nimujjitv� vitakkav�cibhakkh� hat� vicarant�
kadalisahak�rat�lan�liker�di phalap�dapasa�channa� sattati�savidha bodhipakkhiya
dhammaratan�kara� sagg�pavaggasukhad�yaka�man�pa� ima� s�sanadipa�patv�
samadhigatapati��ho kilesasaliloghenagantv� ap�yava�ab�mukhe apatanatth�ya
ima�sara�as�l�dipa�ipatti� surakkhita� katv� rakkhissatha. Apica up�sakaratan�di
bh�va� patt� up�sakajan� tumhe sa�s�raras�talappatta avijj�m�la� sa�kh�rakkhandha�
bhavaggasa�gha�itajar�mara�asikhara� sakalabhuvanatalavippaki��ata�h�s�kha�
visayav�sakusumapupphita� dukkhavisaphalabh�rabharita� tebhumakava��avisarukkha�
sa�khepato catunna� mah�bh�t�na� manasik�rena kha���kha��ika� katv� dv�catt���s�ya
ko��h�sesu vitth�ramanasik�rena ph�letv� n�mar�papariggahena sakalika� katv�
tasseva n�mar�passa paccaye pariyesant� m�l�ni uddharitv� anupubbavipassan�
v�t�tape sos�petv� aggaphalasampattiaggin� jh�petha. Eva� sabbakilese jh�petv�
s�vakabodhiy� v� paccekabodhiy� v� samm�sambodhiy� v� attabh�va� bh�setuk�mat�
sabbak�la� pa�ipajjath�ti. Ettavat� sa�khepena s�l�d�na� kusaladhammana�
niratthakav�dino parih�ro niddi��ho hoti.

[SL Page 157] [\x 157/]

Eva� kammaphalesu sa��hitamat� di��hijjukamme �hit�


P�lento sara�a� vara� hatara�a� s�la�ca niccetara�,
S�dhent� catucakkasampadavara� sa�s�racakk�paha�
Ta� nibb��arasa� pibantu vibudh� sambuddhasa�sevitanti.

Iti abhinavas�dhujanap�mojjatth�ya kate up�sakajan�la�k�re


Pu��aphalas�dhakaniddeso n�ma navamo paricchedo.

Atthato ganthato c�pi suttato c�pi ettha ca,


Ayutta� v� viruddha� v� yadi dissati ki�cipi.

Pubb�para� viloketv� vic�retv� punappuna�,


Dhitimat� gahetabba� gahetabba� na dosatoti.

Nik�yantaraladdh�hi asammissocan�kulo,
Mah�vih�rav�s�na� pavattiphalanissito.

Nid�n�dikath�yutto attho yasm� pak�sito,


Tasm� hitatthak�mena k�tabbo ettha �daro.

Paj�na� hitak�mena karontena ca ya� may�,


Pu��a� adhigata� tena sukha� pappontu p��ino.

Antar�ya� vin�c�ya� yath�si��himup�gato,


Tath� kaly��asa�kapp� siddhi� gacchantu p��ina�.

Sirivallabhan�mena vissute pavare pure,


Saddho mahaddhano pubbe vis�lakulasambhavo

Lokuttamoti pa���to �si yo bhikkhutena tu,


Jinas�sanamappetu� dinnov�desu sa��hito.

Pa��ubh�ma��ale yobh� va��o s�mantabh�mipo,


Saccasandho naye dakkho co�aga�goti vissuto.

[SL Page 158] [\x 158/]

Tena k�r�pit� ramm� vih�r� varadassan�,


Tayo �su� mah�kant� kir��a miva bh�sur�.

Yo tesa� pavaro �si vih�ro c�rudassano,


S�tal�dakasampanno n�n�dumaga��layo.

Anekajanasammoda nayan�lisam�gamo,
Tassa kittilat�puppha ma�jar� viya bh�sur�.

Tidas�layanisseni viya jantupar�yano,


Agh�pahara�o rammo phara�� iti vissuto.

Gu��karo perampalli iti vi���hi dassito,


La�k�d�pamhi sakale dami��nalasam�kule.
�gat� p�tumatt�na� bhuyo s�sanavuddhiy�,
Tambapa��iddhaj� ther� sad� saddhammagocar�.

�gama� anurakkhant� yasmi� v�samakappayu�,


Tassa pubbuttare ramme p�s�de vasat� may�,
Racitoyamala�k�ro sad� sajjanara�jako ti.

Itis�hal�cariyabhadant�nandamah�theraviracito up�sakajan�la�k�ro

Ni ��hi to.

Vous aimerez peut-être aussi