Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
1
Chapter 1
1.1 Généralité:
5. 8 ; 2 |; 8x 2 E : ( x) = ( ) x
6. 8 ; 2 |; 8x 2 E : ( + ) x = x+ x
7. 8x; y 2 E; 8 2 | : (x + y) = x+ y
2
Exemple 2 Sur R2 on dé…nit les lois de composition suivantes:
(x; y) + (x0 ; y 0 ) = (x + x0 ; y + y 0 )
(x; y) = ( x; y)
Solution 3 E = R2 ; | = R
= (x + x0 + x00 ; y + y 0 + y 00 )
= (x + (x0 + x00 ); y + (y 0 + y 00 ))
= X1 + (X2 + X3 )
X1 + X2 = (x; y) + (x0 ; y 0 ) = (x + x0 ; y + y 0 )
3
(x; y) + (e1 ; e2 ) = (x; y)
(x + e1 ; y + e2 ) = (x; y)
8 8
< x + e1 = x < e1 = 0 2 R
,
: y+e =y : e =02R
2 2
(x0 ; y 0 ) = ( x; y) 2 R2
?
5. Soient ; 2 R; et (x; y) 2 R2 : ( (x; y)) = ( ) (x; y)
( (x; y)) = ( x; y) = ( x; y)
?
6. Soient ; 2 R; et (x; y) 2 R2 : ( + ) (x; y) = (x; y) + (x; y)
= ( x + x; y + y)
= ( x; y) + ( x; y)
= (x; y) + (x; y)
4
?
7. Soient (x; y); (x0 ; y 0 ) 2 R2 ; et soit 2R: [(x; y) + (x0 ; y 0 )] = (x; y) + (x0 ; y 0 )
(x; y) + x0 ; y 0 = x + x0 ; y + y 0
= (x + x0 ); (y + y 0 )
= x + x0 ; y + y 0
= ( x; y) + ( x0 ; y 0 )
= (x; y) + (x0 ; y 0 )
8. Soit (x; y) 2 R2 :
= (x; y)
Soient P = a0 + a1 X + a2 X 2 ; Q = b0 + b1 X + b2 X 2 2 R2 [X]
5
Exemple 5 (R2 [X] ; +; ) est un R-ev tel que l’élément neutre pour "+" est P0 = 0 + 0x + 0x2
Exemple 6 Soit 80 1 9
< a b =
M2 (R) = @ A =a; b; c; d 2 R
: c d ;
8 0 1 0 1 0 1
>
> a b a0 b0 a+ a0 b+ b0
>
> @ A+@ A=@ A
>
>
< c d c0 d0 c+ c0 d+ d0
0 1 0 1
>
> a b a b
>
> @ A=@ A
>
>
: c d c d
(x; y) + x0 ; y 0 = xx0 ; y + y 0
(x; y) = x ; y
Exemple 9 Montrer que (F (E; F ) ; +; ) est un R-ev pour les lois suivantes
8
< (f + g) (x) = f (x) + g (x)
: ( f ) (x) = f (x)
8
< z + z 0 = (a + ib) + (a0 + ib0 ) = (a + a0 ) + i(b + b0 )
: z (a + ib) = a + i ( b)
6
Proposition 12 Règles de calculs dans un ev:
Soit E un |-ev, pour tout x 2 E et 2 | on a:
1. 0E = 0E , 0 x = 0E
2. x = 0E =) = 0| _ x = 0E
Exemple 17 Soit
F = (x; y; z) 2 R3 =x y 2z = 0 R3
1. 0R3 = (0; 0; 0) 2 F
7
?
2. Soient X1 ; X2 2 F : X1 + X2 2 F
X1 = (x1 ; y1 ; z1 ) 2 F =) x1 y1 2z1 = 0
X2 = (x2 ; y2 ; z2 ) 2 F =) x2 y2 2z2 = 0
X1 + X2 = (x1 + x2 ; y1 + y2 ; z1 + z2 )
ainsi X1 + X2 2 F
?
3. Soit X 2 F; et 2R: X2F
X = (x; y; z) 2 F; 2 R; X = ( x; y; z)
X 2 F ,x y 2z = 0
( x) ( y) 2 ( z) = (x y 2z) = 0
d’où X 2 F
Exemple 18 Soit
F = fP 2 R2 [x] =P (1) = 0g R2 [x]
1. 0R2 [x] 2 F
8
?
2. 8P1 ; P2 2 F; 8 ; 2 R : P1 + P2 2 F
P1 2 F ! P1 (1) = 0
P2 2 F ! P2 (1) = 0
= P1 (1) + P2 (1) = 0
D’ou P1 + P2 2 F
1. F = ff 2 E=9M 2 R : jf (x)j M; 8x 2 Rg
2. F = ff 2 E=f ( x) = f (x) ; 8x 2 Rg
2) soient f1 ; f2 2 F
il su¢ t de prendre M = M1 + M 2
d’où f1 + f2 2 F
9
3) soient f 2 F; 2R
f 2 F , 9M 2 R : jf (x)j M
il su¢ t de prendre M 0 = j j M 2 R
ainsi f 2 F
F = fy 2 E : 9 1; 2 2K:y= 1 x1 + ::: + p xp g
est un s.e.v de E dit sous espace engendré par x1 ; :::xp noté F = vect fx1 ; :::; xp g ou F =
hx1 ; :::; xp i
Exemple 25
F = (x; y; z) 2 R3 : x y 2z = 0 R3
Soit v 2 F , v = (x; y; z) : x y 2z = 0
v = (x; y; z) 2 R3 : x = y + 2z
v = (y + 2z; y; z)
= (y; y; 0) + (2z; 0; z)
= y (1; 1; 0) + z (2; 0; 1)
v = yv1 + zv2
10
Exemple 26
P = a0 + a1 x + a2 x2 : P (1) = 0
a0 + a2 + a1 = 0 , a0 = a1 a2
P = ( a1 a2 ) + a1 x + a2 x2
= a1 (x 1) + a2 x2 1
= a1 :P1 + a2 :P2
V = v1 + 2 v2 + 3 v3
011 0 1 0 1 0 1
0 1 1 1
B C B C B C B C
B C B C B C B C
, B 2 C = 1B 2 C+ 2B 0 C+ 3B 2 C
@ A @ A @ A @ A
3 2 2 3
8
>
> 1+ 2 3 =0
>
<
, (S) 2 1+2 3 =2
>
>
>
: 2 +2 +3 =3
1 2 3
11
Soit A0 la matrice augmentée associée au système (S)
0 1 0 1
1 1 1 0 1 1 1 0
B C B C
B0 C L2 2L1 B C
A =B 2 0 2 2 C ! B 0 2 4 2 C
@ A L3 2L1 @ A
2 2 3 3 0 0 5 3
rgA = rgA0 = 3, ainsi (S) possède une unique solution ((S) est compatible), d’où V 2
vect fv1 ; v2 ; v3 g
8X; Y 2 F [ G; X + Y 2 F [ G
la négation : 9X; Y 2 F [ G : X + Y 2
= F [G
G = f(0; y) =y 2 Rg
(1; 0) ; (0; 2) 2 F [ G
(1; 0) + (0; 2) 2
= F [G
1.3 Base:
Dé…nition 30 Une famille fv1 ; v2 ; :::; vp g d’un espace vectoriel E est dite génératrice de E si
E = vect fv1 ; :::; vp g
12
i.e 8x 2 E; 9 1 ; ::: p 2 |=x = 1 v1 + ::: + p vp
Exemple 31 dans R2 fe1 = (1; 0) ; e2 = (0; 1)g est une famille génératrice de R2 :
8 (x; y) 2 R2 ; 9 1; 2 2 R= (x; y) = 1 e1 + 2 e2
= xe1 + ye2
8 0 1 0 1 19
0
>
> 1 0 >
> 0
>
< B C B C B C> =
B C B C B C
dans R3 e1 = B 0 C ; e2 = B 1 C ; e3 = B 0 C est une famille génératrice de R3 :
>
> @ A @ A @ A> >
>
: >
0 0 1 ;
8 0 1 9
>
> 0 1 0 0 1 >
>
>
> B C >
>
>
> 1 B C 0 >
>
>
> B C B 1 C B C >
>
>
< B C B C B C >
=
B 0 C B C B ::: C
dans R n e1 = B
B
C ; e2 = B 0 C ; :::; en = B
C B
C est une famille génératrice de
C
>
> B ::: C B C B 0 C> >
>
> @ A B C @ A>>
>
> B ::: C >
>
>
> 0 @ A 1 >
>
>
: >
;
0
Rn :
= x (1; 0) + y (0; 1) + 0 ( 1; 1)
Exercice 33 dans R2 , montrer que fv1 = (1; 1) ; v2 = (1; 1)g est une famille génératrice
Exemple 34 dans R [X] ; f1; Xg est une famille génératrice i.e 8P 2 R [X] ; 9 1; 2 2 R=P =
13
1 :1 + 2 :X
P 2 R [X] ; P = a0 + a1 X = a0 :1 + a1 :X
8P 2 R2 [X] ; P = a0 :1 + a1 :X + a2 :X 2
0 1 0 1 0 1
a11 a12 ::: a1n 1 0 ::: 0 0 1 ::: 0
B C B C B C
B C B C B C
B a21 a22 ::: a2n C B 0 0 ::: 0 C B 0 0 ::: 0 C
B C = a11 B C + a12 B C
B .. .. .. .. C B .. .. .. .. C B .. .. .. .. C +
B . . . . C B . . . . C B . . . . C
@ A @ A @ A
an1 an2 ::: ann 0 0 ::: 0 0 0 ::: 0
0 1
0 0 ::: 0
B C
B C
B 0 0 ::: 0 C
::: + ann B
B .. ..
C
.. .. C
B . . . . C
@ A
0 0 ::: 1
14
1. M.q F est un s.e.v de R3 [X] :
1. (a) 0R3 [X] 2 F car (X + 1) 0R3 [X] 2 X 2 0R3 [X] = 0R3 [X]
8
< P1 2 F , (X + 1) P 0 2 X 2 P100 = 0R3 [X]
1
(b) soient P1 ; P2 2 F; ; 2 R :
: P 2 F , (X + 1) P 0 2 X 2 P200 = 0R3 [X]
2 2
d’où P1 + P2 2 F
dans la 2ème méthode, pour montrer que F est un s.e.v, il su¢ t d’écrire F comme engendré
par une certaine famille, ce qui répond également à la 2ème question.
mais en utilisant la 1ère méthode, pour répondre à la deuxième question, on suit les étapes
de la 2ème méthode.
15
Proposition 40 vect fv1 ; :::; vp ; vg = vect fv1 ; :::; vp g ssi v est combinaison linéaire de v1 ; v2 ; :::; vp
1 v1 + 2 v2 + ::: + p vp = 0E =) 1 = 2 = ::: = p =0
1 1 1 1 1 1
L3 3L1
det A = 1 1 0 = 1 1 0
1 1 3 2 2 0
1 1
= = 4 6= 0
2 2
16
D’où (S) possède uniquement la solution nulle, ainsi 1 = 2 = 3 = 0 et d’où la famille
F est libre.
80 1 0 1 0 1 0 19
< 0 2 0 1 1 3 0 = 1
2. F = @ A;@ A;@ A;@ A ; E = M2 (R)
: 0 1 1 0 0 2 1 1 ;
0 1 0 1 0 1 0 1
0 2 0 1 1 3 0 1
=) 1@ A+ 2@ A+ 3@ A+ 4@ A
0 1 1 0 0 2 1 1
0 1
0 0
=@ A
0 0
0 1 0 1
1+ 3 2 1+ 2+3 3+ 4 0 0
@ A=@ A
2 4 1 2 3+ 4 0 0
8
>
> + =0
>
> 1 3
>
>
< 2 1 + 2 +3 3 + 4 =0
(S)
>
> =0
>
> 2 4
>
>
: 2 3+ 4=0
1
Soit A la matrice associée au système (S)
0 1 0 1
1 0 1 0 1 0 1 0
B C B C
B C B C
B 2 1 31 C L2 2L1 B 0 1 1 1 C
A = B
B
C !
C
B
B
C
C
B 0 1 0 1 C L4 +L1 B 0 1 0 1 C
@ A @ A
1 0 2 1 0 0 1 1
0 1 0 1
1 0 1 0 1 0 1 0
B C B C
B C B C
L3 +L2 B 0 1 1 1 C L4 +L3 B 0 1 1 1 C
! B B
C !
C
B
B
C
C
B 0 0 1 0 C B 0 0 1 0 C
@ A @ A
0 0 1 1 0 0 0 1
17
rg(A) = 4, 8
ainsi (S) possède uniquement9 la solution nulle. D’où 1 = 2 = 3 = 4 =0
< =
2
3. F = |{z} 1 ; 1| + X ;
{z } |1 X{z+ X }; ; E = R2 [X]
:
P1 P2 P3
1 P1 + 2 P2 + 3 P3 = 0R2 [X]
1( 1) + 2 (1 + X) + 3 1 X X 2 = 0 + 0X + 0X 2
8 8
>
> 1+ 2+ 3 =0
>
> =0
>
< >
< 1
2 3 =0 ! 2 =0
>
> >
>
>
: >
:
=0 3 =03
Proposition 43 Des polynômes de degré di¤ érents deux à deux sont linéairement indépen-
dants.
F1 = ff1 ; f2 g
1 f1 + 2 f2 = 0E
x
1x + 2e = 0; 8x 2 R
1ère méthode: 8
< x=0! 2 =0
: x=1! =0
1
2ème méthode:
x
1x + 2e = 0:::(1)
(1)0 : 1 + 2e
x
=0
(1)00 : 2e
x
=0
( 1; 2) = (0; 0)
18
0 1 0 1 0 1
1 1 1
B C B C B C
B C B C B C
Exercice 45 Dans R3 ; v1 = B 2 C ; v2 = B 3 C ; v3 = B 13 C, montrer que fv1 ; v2 ; v3 g
@ A @ A @ A
1 1 5
est liée
Supposons 1 v1 + 2 v2 + 3 v3 = 0R 3
8
>
> =0
>
< 1 2 3
(S) 2 1 +3 2 + 13 3 =0
>
>
>
:
1 + 2+5 3 =0
0 1 0 1
1 1 1 1 1 1
B C B C
B C L2 2L1 B C
On pose A = B 2 3 13 C ! B 0 5 15 C
@ A L3 L1 @ A
1 1 5 0 2 6
0 1
1 1 1
2 B C
L3 L
5 2 B C
! B 0 5 15 C ; rg(A)=2<3
@ A
0 0 0
d’où (S) possède des solutions non-nulles
Proposition 46 Une famille fv1 ; v2 ; :::vp g est liée si au moins un des vi s’écrit comme combi-
naison linéaire des autres éléments de la famille
(i.e l’un au moinsd des vi appartient au sous éspace engendré par les autres éléments de la
famille)
Proposition 47 une famille fv1 ; :::; vp g est libre si aucun vi n’appartient au sous-éspace en-
gendré par les autres éléments de la famille
Dé…nition 49 Soient E un |-e.v et B une base deE dans| , on note dimk E le nombre
d’éléments de B.
19
8 0 1 0 1 0 19
>
> 1 0 0 > >
>
> B C B C B C>>
>
> B C B C B C >
>
< B 0 C B 1 C B 0 C =
dans R ; B = e1 = B
n C ; e2 = B C ; :::; en = B C est la base canonique de Rn :
B .. C B C B .. C>
>
> B . C B 0 C B . C>
>
> @ A @ A @ A> >
>
> .. >
>
: ;
0 . 1
dimR (Rn ) = n
dans Rn [X] ; B = f1;8X; n
0 :::; X g1base
0 canonique
1 0 de Rn [X]
1 0 : dimR (R
1n9[X]) = n + 1
< 1 0 0 1 0 0 0 0 =
dans M2 (R) ; B = @ A;@ A;@ A;@ A Base canonique de
: 0 0 0 0 1 0 0 1 ;
M2 (R) : dimR (M2 (R)) = 4
X = (x; 2x 3z; z)
= x(1; 2; 0) + z(0; 3; 1)
| {z } | {z }
v1 v2
= xv1 + zv2
F = vect fv1 ; v2 g
20
Reste à véri…er fv1 ; v2 g est libre:
supposons 1 v1 + 2 v2 = 0R 3
0 1 0 1 0 1 8
1 0 0 >
> =0
B C B C B C >
< 1
B C B C B C
1 B 2 C+ 2B 3 C = B 0 C =) 2 1 3 2 =0 ! 1 = 2 =0
@ A @ A @ A >
>
>
:
0 1 0 2 =0
fv1 ; v2 g est libre
dimR (F ) = 2
Exercice 54 Soient
E = fP 2 R2 [X] : P (1) = P ( 1) = 0g
P = a0 a0 X 2 = a0 1 X2
21
une base de E est donnée par BE = 1 X 2 ; dimR E = 1
d’où P = ( a1 + 2a2 ) + a1 X + a2 X 2 = a1 (X 1) + a2 X 2 + 2 = a1 P1 + a2 P2
F = vect fP1 ; P2 g est un s.e.v deR2 [X] et fP1 ; P2 g est génératrice et libre car:
BF = X 1; X 2 + 2 ; dimR (F ) = 2
8 0 1 9
< a 3a + b =
Exercice 56 soit F = A 2 M2 (R) : A = @ A ; a; b 2 R
: b 2a + b ;
Mq F est un s.e.v de M2 (R) et préciser sa dimension
Solution 57
0 1
a 3a + b
A 2 F )A=@ A
b 2a + b
0 1 0 1
a 3a 0 b
= @ A+@ A
0 2a b b
0 1 0 1
1 3 0 1
= a@ A + b@ A
0 2 1 1
= a:A1 + b:A2
BF = fA1 ; A2 g ; dimR (F ) = 2
22
Exercice 58 Déterminer dimR (C) et dimC (C)
Soit C un R-e.v
Solution 59
z = x:1 + y:i
= 1 v1 + 2 v2
dimR C = 2
Soit C un C-e.v,
soit z 2 C
z = z:1
C = vect f1g
dimC C = 1
23
Solution 61 Soit P 2 U =) P 2 R3 [X] ; P ( 1) = 0
P = (X + 1) a0 + a1 X + a2 X 2
= a0 (X + 1) + a1 X (X + 1) + a2 X 2 (X + 1)
= a0 P1 + a1 XP2 + a2 X 2 P3
BU = fP1 ; P2 ; P3 g
dimR U = 3
2. Toute famille libre peut être complétée de façon à former une base.
Proposition 64 Dans un e.v de dimension …nie, toutes les bases ont le même nombre d’éléments.
24
1. dim| (F ) dim| (E)
E1 + E2 = fx 2 E : 9x1 2 E1 ; 9x2 2 E2 : x = x1 + x2 g
X 2 E1 E2 , 9!x1 2 E1 ; 9!x2 2 E2 =X = x1 + x2
Proposition 70 Soient E1 ; E2 deux s.e.v d’un e.v E alors la somme E1 + E2 est dite directe
ssi E1 \ E2 = f0E g :
Formellement
E1 + E2 = E E2 , E1 \ E2 = f0E g
25
Exemple 73 Dans R2 [X] , soient les s.e.v. :
E = fP 2 R2 [X] =P (1) = P ( 1) = 0g
Mq R2 [X] = E F
soient BE = 1 X 2 ; BF = X 1; X 2 + 2
! 1 = 2 = 3 =0
d’où 1 = 2 = 3 = 0, ainsi B est libre, elle forme donc une base R2 [X] : R2 [X] = E F
Remarque 75 le supplémentaire de E1 n’est pas unique mais la dimension de tous les supplé-
mentaires est la même.
26
Proposition 77 Soient E1 ; E2 deux s.e.v de E :
8
>
> dim E = dim E1 + dim E2
>
<
E = E1 E2 , ^
>
>
>
: E1 \ E2 = f0E g
Exercice 79 Soient
80 1 9
< a 0 =
E1 = @ A =a 2 R
: 0 0 ;
80 1 9
< 0 b =
E2 = @ A =b; c; d 2 R
: c d ;
27