Vous êtes sur la page 1sur 6

Telerama.

fr
Landerneauterred'Islam,parAlaindeLibera
Le28avril200819h36

LEFILIDESAlaindeLiberaestdirecteurdtudes
lcolepratiquedeshautestudes,Professeurordinaire
luniversitdeGenve,ViceprsidentdelaSocit
internationalepourltudedelaphilosophiemdivale,
DirecteurdelacollectionDesTravauxauxditionsduSeuil.
En1857,CharlesRenouvierfaisaitparatreUchronie(lutopie
danslhistoire):esquissehistoriqueapocryphedu
dveloppementdelacivilisationeuropennetelquilnapas
t,telquilauraitputre.Lhistoirealternative(Whatif
history)taitne.CequisnoncesousletitreEtsi
lEuropenedevaitpassessavoirslIslam?pourrait
annoncerunplaisantexercicedhistoirefiction.Lepublicdu
Mondesevoitaucontraireoffrirllogedunehistoire
relle,touffeparlesprjugsdelheureetles
convictionsdevenuesdominantescesderniresdcennies,en
suivant(auchoix)AlaindeLiberaouMohammedArkoun,
EdwardSadouleConseildelEurope.Ltonnante
rectificationlaquelleletravail(mirabiledictu!)
rcemmentpubliauxditionsduSeuilsoumetlesthsesdela
nouvelleBandedesQuatre,autrementdit:unevulgatequi
nestquuntissuderreurs,devritsdformes,dedonnes
partiellesoupartiales,vientdeloin.Ellecouraitdepuis
beautempssurlessitesnoconservateurs,traditionnalistes
oupostfascistesstigmatisantplemlemonadulation
irrationnelleetmacomplaisancepourlIslamdes
LumiresoulemythedelAndalousietolrante,sans
oublierlaccumulationdemensongesdestinsnous
anesthsier(onnenousditjamaisquelestextesgrecs
ontttraduitspardesChrtiensdOrient,partirdu
syriaqueoudirectementdugrec;onnouscache
soigneusementqueniAvicenne,niAverrosneconnaissaient
legrec,comme,seraisjetentdedire,onnenousditpas
volontiersquilenallaitdemmepourPierreAblard,Albert
leGrand,ThomasdAquinouGuillaumedOckham).
AprslextraordinairepublicitfaiteAristoteauMont
saintMichel,nousvoildfinitivementdbriefs.
Luniversdesblogssouffle:lelavagedecerveau
araboltreparunetristevulgateuniversitairedeniveau
touristique,tiersmondisteetnostalinienne
nopreraplussurnous.Lesmdivistes,eux,ontdumal
respirer.Sidtestablesoitlairambiant,leursrponses

viendront.tantnommmentmisencause,jemecroisautoris
iciquelquesremarquespersonnelles,supposantquele
Conseilincriminnesemanifesteragure,nonplus
quEdwardSadmorten2003,etesprantquemonamiMohammed
Arkountrouveralemoyendesefaireentendre.
SiErnestRenanacrubondcrireen1855quelessmites
nontpasdideseux,aucunchercheurvirtuellementmis
aubanducourageintellectuelparlarticleparule3
avril2008dansLeMondenajamaisparldunerupture
totaleentrelhritagegrecantiqueetlEuropechrtiennedu
hautMoyenge,nisoutenuquelaculturegrecqueavait
tpleinementaccueillieparlislam,nilaissentendre
quelaccueilfaitauxGrecsfutunanime,enthousiasteou
capabledebouleversercultureetsocitislamiques.
Aucunhistoriendessciencesetdesphilosophiesarabeset
mdivalesnajamaisprsentlesavoirphilosophique
europencommetoutentierdpendantdesintermdiaires
arabesniprofessquunmondeislamiqueduMoyenge,
ouvertetgnreuxsoitvenuoffrirlEurope
languissanteetsombrelesmoyensdesonexpansion.La
vulgatednoncedansLeMondenestquunsottisieradhoc,
inventpourtre,peudefrais,rfut.
Encequimeconcerne,jai,enrevanche,rptcrescendo
depuislesannes1980quelehautMoyengelatinophoneavait
prservunepartieducorpusphilosophiquedelAntiquit
tardive,distingudeuxgesdanslhistoiredelacirculation
destextesdOrient(chrtien,puismusulman)enOccident,
lgegrcolatinetlarabolatin,marquladiffrenceentre
philosophieenIslametphilosophiedelislam,misen
relieflerledesArabeschrtiensetdesSyriaquesdans
lacculturationphilosophiquedesArabesetsoulignla
multiplicitdescanauxparlesquelslesLatinistaientsur
lalonguedure(lelongMoyengecherJacquesLe
Goff)rappropriunepartiecroissantedelapenseantique.
Unhistorien,ditPaulVeyne,racontedesintrigues,qui
sontautantditinrairesquiltracetraversunchamp
vnementielobjectifdivisiblelinfini:ilnepeut
dcrirelatotalitdecechamp,carunitinrairedoit
choisiretnepeutpasserpartout;aucundesitinraires
quilempruntenestlevrai,aucunnestlHistoire.
Lesmondesmdivauxcomplexes,solidaires,conflictuelsdont
jaitentdedcrirelesrelations,leschangesetles
fracturesnesauraientsinscriredansunehagiographiede
lEuropechrtienne,nisaccommoderdelasynecdoque
historiquequiyrduitlOccidentmdival:ilyaun
OccidentmusulmanetunOrientmusulmancommeilyaunOrient

etunOccidentchrtiens,unkalam(lenomarabedela
thologie)chrtien,juif,musulman.
Vuedanslaperspectivedelatranslatiostudiorum,
lhypothseduMontsaintMichel,chanonmanquantdans
lhistoiredupassagedelaphilosophiearistotliciennedu
mondegrecaumondelatinhtivementclbrepar
lislamophobieordinaire,aautantdimportancequela
rvaluationdurledelauthentiqueMrePoularddans
lhistoiredelomelette.
Pourconstruiremonpropreitinraire,jaiutilis,en
ladaptant,lexpressiondetranslatiostudiorum(transfert
destudes)pourdcrirelestransfertsculturelssuccessifs
qui,partirdelafermeturedeladernirecole
philosophiquepaenne,lcolenoplatoniciennedAthnes,par
lempereurchrtienJustinien(529),ontpermislEurope
daccueillirlessavoirsgrecsetarabesdansseslieuxet
institutionsdenseignement.Lhommedontlenommriterait
defigurerenlettrescapitalesdanslesmanuelsdhistoire
culturelle,JacquesdeVenise,quetoutlemondesavant
connatgrceLorenzoMinioPaluelloetlAristoteles
Latinus,figureenbasdecassedanslindexdemonmanuelde
Premiercycle,dsormais(providentiellement)rebaptis
Quadrige,oiloccupeplusdedeuxlignes,commecelui,au
demeurant,deHunaynIbnIshaq.Lesamateursdecroisades
pourraientyregarderavantdappelerlepubliclagrande
mobilisationcontrelessanspapiers.
Vuedanslaperspectivedelatranslatiostudiorum,
lhypothseduMontsaintMichel,chanonmanquantdans
lhistoiredupassagedelaphilosophiearistotliciennedu
mondegrecaumondelatinhtivementclbrepar
lislamophobieordinaire,aautantdimportancequela
rvaluationdurledelauthentiqueMrePoularddans
lhistoiredelomelette.Lesoustitredelouvrageparudans
lacollectionLUnivershistoriqueestplusinsidieux.
ParlerdesracinesgrecquesdelEuropechrtiennenest
pastraiterdesracinesgrecquesduMoyengeoccidental
latin.OnnepeutannexerByzancenilunenilautre.
LesinterventionsdeCharlemagnedanslaquerelledesimages
,leschismeditdePhotios,lesacdeConstantinoplepar
lesFranks,lenombyzantindescroiss,leContra
erroresGraecorumneplaidentgureenfaveurdunerduction
deschristianismesdOrientetdOccidentuneEurope
chrtiennetenduedOuestenEst.
Quantauxfameusesracinesgrecquesopposesl
hellnisationsuperficielledelIslam,fautilencore

rappelerquelaphilosophiaadabordtprsentecommeune
sciencetrangre(dudehors)chezlesByzantinsavantde
ltrechezlespenseursjuifsetmusulmans,lappellationde
sciencetrangretrangrelaRvlationetaunous
communautairequellearticuletantneByzance,ola
philosophieatlongtempsqualifiedefableshellniques
?FautilencorerappelerquesileschrtiensdOccidentse
sontemparsdelaphilosophiecommedeleurbienpropre,ce
futaunomdunethoriedelacculturationformulepourla
premirefoisparAugustin,comparantlasagessedespaenset
lapartdevritquellecontientlordesgyptiens
lgitimementappropriparlesHbreuxlorsdeleursortie
dgypte(Ex3,22etEx12,35)?
Jenouscroyaissortisdecequejaiappelilya
quelquesannes,dansunarticleduMondediplomatique:la
doubleamnsienourissantlediscoursxnophobe.Voil,dun
traitdeplume,lafalsafaredevenueunvnementmarginal,
pournepasdireinsignifiant,sousprtextequelIslamne
sestpasvritablementhellnis.Averrosnereprsente
quIbnRushd,AvicennequIbnSina,cestdirepasgrand
chose,entoutcasriendessentiel.Encoreunpasetlon
verrafanatiquesreligieuxetretraitspavillonnaires
saccordersurlefaitque,aprstout,lEuropechrtienne
qui,bientt,nauraplusdeptroleatoujourseulesides.
Jaiassezdnonclesyndromedelabricotpournepas
jouerlareconnaissancededettecontrelerefusdepaternit
nitoutconfondredanslaprocdureetlachicaneaccompagnant
toutdiscoursderemboursement.Lelieucommunconsistant
recommencerlinlassableinventairedesempruntsdelOccident
chrtienaumondearabomusulmannapasdintrt,tant,du
moins,quilnesinscritpasdansunecertainevision
philosophiqueetculturelledelhistoireeuropenne.Defait,
allerrptantquelemotfranaisabricotvientdelespagnol
albaricoque,luimmeissudelarabealbarqq(prune)ne
changerarienaucontextepolitiqueetidologiqueteint
dintolrance,dehaineetderefusquevitunecertaine
EuropesansparlervidemmentdestatsUnisdAmrique
parrapportlIslam.Quellesoitounontrangre,
restequelaphilosophienacessdevoyager.Cestlalongue
chanedetextesetderaison(s)reliantAthnesetRome
ParisouBerlinviaCordouequiarendupossiblesles
Lumires:MendelssohnlisaitMamonide,quiavaitlu
Avicenne,quiavaitluAlfarabi,ettousdeuxavaientlu
AristoteetAlexandredAphrodiseetlesdrivsarabesde
PlotinetdeProclus.
Lecreusetchrtienmdival,fruitdeshritages

dAthnesetdeJrusalem,quiacr,nousditBenot
XVI,lEuropeetrestelefondementdeceque,justetitre,
onappellelEurope,estdunfroidglacial,unefois
purifidescontributionsdestraducteursjuifset
chrtiensdeTolde,desYeshivotdesciencesextrieures
delEspagneduNord,olesjuifs,excluscommelesfemmes
desuniversitsmdivales,nousontconservlesseuls
fragmentsattestsdune(premire)versionarabeduGrand
CommentairedAverrossurleDeanimadAristote.Combiende
manuscritsjudoarabesperdusSaragosse?Combiende
matresoublis?Autantpeuttrequedanslesabbayes
bndictinesnormandesduhautMoyenge.Jeconfiedautres
lesoinderappelerauxfinsobservateursdestribulations
desauteursgrecsdanslemondechrtienquelaMtaphysique
dAristoteattraduiteenarabeetlueparmillesavantsde
lIndelEspagne,quunlivrecopi,acontrario,nefait
pasunlivrelu,quelamiseenlatindescholiesgrecques
trouvestellesquellesdanslemanuscritdeluvrequelon
traduitnestpasncessairementuneexgseoriginale,
quilaexistdesRomainspaens,quelesadversaires
musulmansdelafalsafataienttoutimprgnsdes
philosophiesatomistesrelguesausecondplandansles
colesnoplatoniciennesdAthnesetdAlexandrie,etbien
dautreschosesencore.
LesmdiascondamnentleschercheursaurledeSganarelle,
rclamantleursgages,seuls,etpassablementridicules,sur
lagrandescnedespipolesdunjour.Jenaiquepeudegot
pourcerle,etneletiendraipas.Jepourraismindignerdu
rapprochementindirectementoprdanslabelleouvrageentre
PenserauMoyengeetluvredeSigridHunke,lamiede
Himmler,appelantlesamateursdepenselowcostbronzer
ausoleildAllah.Jeprfreminterrogersurlenous
ventriloquerclamantpourluiseullusufruitdunLogos
benotementassimillaRaison:nouslesFranoisde
souche,nouslesvoixdelalibert,nousles
observateursdelislamisation,nouslesbonschrtiens
soucieuxderhellniserlechristianismepouroublierla
RformeetlesLumires.Jenesuispasdecenousl.
Mditantsurlesinfortunesdelalacit,jevoyaisnagure
lesenfantsdeBillyGrahametdeMeccaColacapablesde
sortirenfindelunivershistoriqueduclashdes
civilisations.Jecroyaisnavementquenchangeant
informations,rcits,tmoignages,analysesetmisesaupoint
critiques,nous,femmesethommesdesciences,dartsoude
savoirs,auxexpertisesdiversesetauxappartenances
culturellesdepuislongtempsmultiples,nous,citoyensdu
monde,tionsenfinprtsrevendiquerpourtous,commejadis

KindipourlesArabes,legrandhritagehumain.Ctait
oublierlEuropeauxanciensparapets.Lavoiciqui,dansun
remakequonvoudraitcroireinvolontairedelascnefinale
deSacrGraal,remonteaucrneau,armedegalettes
Tradition&Qualitdepuis1888.Grandbienluifasse.Cette
Europelnestpaslamienne.Jelalaisseauministrede
lImmigrationetdelIdentitnationaleetauxcavesdu
Vatican.
AlaindeLibera

Vous aimerez peut-être aussi