TRACTATUS SECUNDUS

DE LEGIBUS

CAPUT I.
De Natura et Obligatione Legis in gep.ere.

DUBIUM I.
Quid sit Lex, sive Praeceptum.

90. Quid sit lex. - 91. Quz"s ad eam teneatur. - 92. An lex z"niqua oblz"get. - 93. An z'n
dubio de justz"tz"a te1•zeamur lege. (Vide etiam num. 99). - 94. An leges latae a tyrannis
obligent. - 95. An obliget !ex non promulgata. - 96. Quid notandum circa promul·
ga#onem legis.- 97. Quid cz·rca legem dubiam. Et in dubio an
!ex existat; an adsit
causa excusans; an !ex sz"t promulgata; an usu recepta. - 98. Quz"d in dubz'o, an
superior sit legitimus. Et an excedat suam potestatem. - 99. Quid in dubio, an lex
sz"t justa. Ve l an le x praecz"piat. Ve l an eam impleverz·s.- 100. An lex humana possz't
praeczpere actus internos. Et an prohibere externos occultos. (Vide ibid. Qu. 3). - An in
dubio sz· res sit lidta, subditus teneatur obedire.

Lex et 90. - « Respondeo. Lex et praeceptum,
praecePtum
quid. « prout hic indistincte accipitur, est recta
" agendonim aut omittendorum ratio. In·
« terim, cum a superiore, non communi-
" tati, sed alicui tantum aut aliquibus in
« particulari aliquid praecipitur, non a p-
" pellatur lex, sed praeceptum tantum. -
« Suarez, Laymann, Bonacina 1 ».
Quando 91. - « U nde resolves : 1o. Ad legem seu
!ex obliget
necne. " praeceptum quis tenetur, non ad consi-
" lium: cum hoc tantum dirigat, illud vero
« obliget 2 ».
92. - « 2°. Cum iniqua lex est, et contra
« rationem, non obligat: quia deficit a
« rectitudine 3 ».
93. - « 3°. Cum dubium est de justitia,
« teneris lege: quia legislator possidet jus
" praecipiendi ; idemque regitur altiore
« consilio, ac potest ha bere rationes subdi-
" tis occultas. Addit Suarez, etiam obli-
« gare, licet contra justitiam legis sin t
« rationes probabiles; quia alias nimia da-
« retur licentia legibus non parendi: cum
" vix possint esse tam justae, quin aliqua
« apparens ratiodubitationem movere pos-
~ sit. Suarez 4, Bonacina 5 ».-lVide n. 99].
94. - « 4°. Leges et sententiae latae a
« tyrannis obligant, si ii pacifi.ce regna
<< possideant et a republica tolerentur. Nec
« obstat quod sententia judicis illegitimi
" dicatur esse nulla : id enim verum est
"de sententia, prout est praecise a ty-
« ranno; non autem prout est a volun-
« tate, saltem interpretativa et implicita,
« reipublicae, quae, dum tyrannum et judi-
« ces ab eo constitutos repellere nequit,
« tacite confert iis potestatem gubernandi,
« eorumque leges et acta ratificat. Les-
e sius 6, Salas 7 ».[Idem dicunt Salmant. 8
cum Palao, etc.].
95.- «5°. Non tenetur quis ad legem, Requiri-
« nisi promulgata sit sive denunciata. - ~~i~:omul-
.. S. Thomas 9, Laymann 10 , Molina, Salas,
« Suarez, et alii communiter ».

Suar., de Legib., lib. l, cap. 6, n. 8 et 16. · Laym.
!ib. l, tr. 4, cap. l, n. 5. - ' Disp. l, de Legib., qu. !,
punct. 1, n. 3. - 5I Id est Bonacina~ loc. cit., pttnct. i,
§ 2, n. 4. - 8 Pariter Bo1tacinaJ loc. cit., punct. 7, § 3,
ri. 2. - • De Legib., lib. 1, cap. 9, n. 11. - 5 Disp. l, de
Legib., qu. l, punct. 7, § 3, n. 11. - 6 De Just. et Jure,
lib. 2, cap. 29, n. 73. - ' Tr. 14, de Legib., disp. 10, sect. 3,
n. 14. - 8 Tr. 11, dc Lcgib., cap. 2, n. 10. - PalattS, tr. 3,
disp.l, punct.14, n. 10.- 9 1n 2ne, qu. 90, art. 4.- IO Lib.l,
tr. 4, cap. 2, n. l. - Mo#na,~ tr. 5, disp. 70, n. L - Salas, de
Lcgib,, disp. 12, sect. l, num. l. - Sum~., lib. 1, cap. 11,
num. 1 et 6.
 72 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS. CAP. I. - DE NATURA ET OEtl.IGATIONE LEGIS IN GENERE. - DUB. I. 73
96. - Circa promulgationem legis. Prima sententia affirmat; et hanc te- J u:x:ta alios, Probabi· leges pontificias obligare fideles sola pro- Hoc posito, cum Pontifex statuit suas
lexinsin~u~ lius satis
Io. Notandum est id quod docet S. Tho- nent plures graves auctores, ut Beca- lis provm- est in cu- mulgatione Romae peracta. Ita Suarez t, bullas tantum Romae publicari, minime
ciis promul· ria promul-
1
mas • PromulgaNo t"psa necessaria est, nus aJ, Natalis Alexander , Contin. Tour- ganda.
12 gari, Bonacina 2, Laymann a, Azor ', Castropa- verisimile est quod ipse non alias pro-
ad hoc quod lex habeat suam vz"rtutem. nely ta,cabassutius 14 cum Medina, Angelo, laus 6, Cardenas 6, Ferraris 7, Salmant. 8 vincias, sed solam Romanam obligare
Et in jure canonico habetur: Leges z"nstt~ etc., et probabilem vocant Silvius, Ana- cum Valentia, NavarroeJ, Vasquez, Meno- intendat. Cum Papa tantum Romanos oh-
tuuntur, cum promulgantur 2 • Ratio, quia cletus, Roncaglia et alii. Citatur pro hac chio, Pontio, Diana et Salas. - Ratio haec stringere vult, solet peculiaria edicta ema-
lex nequit obligare, nisi perveniat per pro- sententia etiam Cajetanus; sed Cajetanus est: Nulli dubium quod lex, ut vim habeat nare (et haec italico idiomate efformat);
mulgationem ad notitiam communitatis. aliud non dicit, quam quod leges cano- obligandi, debet esse promulgata, alias sed statuta per totam Ecclesiam condens,
Hinc lex non obligat, si denuntietur tan- nicae non obligant ignorantes. Citatur ad notitiam subditorum pervenire non eaque solemniter promulgans cum clau-
tum personis particularibus. Ita Sotus a, etiam Lessius; sed Lessius bJ loquitur tan- posset: sed quod ad promulgationis mo- sulis obligatoriis, procul dubio praesumi-
Suarez 4 , Palaus 6 , et Salmant. 6 cum tum de legibus quae contractus irritant. dum pertinet, hic ab arbitrio et intentione tur omnes fideles obligare velle, statim
Tapia et Diana. - Hinc infertur, quod si Citatur quoque Dominicus Sot o; sed Soto cJ legislatoris pendet. Hinc observavi (prout ac ipsis notitia pervenerit. Quae notitia
quis sciret aliquam legem esse conditam, potius loquitur de legibus inhabilitantibus, etiam Salmanticenses pro certo testantur), facile est, ut e Roma ad provincias per-
non teneretur eam servare, nisi postquam aut revocatoriis privilegiorum. - Fauto- quod inter omnes DD., etiam inter adver- veniat; Romae enim conveniunt omnes
esset promulgata: ut Palaus 7, Salmant. 8 res autem hujus primae sententiae prin- sarios, non est qui neget, opus non esse fere nationes; et omnes praelati haben t
et Lessius 9. - Sufficit autem ad obligan- cipaliter fundantur in Authenttca mox su- de sua natura, ut lex obliget, quod .in ibi suos procuratores, qui ordinarie sat-
dum, quod lex communiter et solemniter pra relata, Ut factae novae; et ajunt quod, qualibet provincia publicetur; sed satis agunt suos principales, de novis bullis
publicetur in locis, ita ut possit pervenire ubi non adest specialis dispositio legis est quod promulgetur in curia legislato- quae promulgantur, certiores facere. Prae-
ad notitiam majoris partis communitatis, canonicae, standum civili, prout infertur ris; sicut de facto etiam in Hispaniis (scri- terea, quod leges pontificiae obligent sta-
licet a singulis ignoretur. Vide Salmant. 10 ex illis verbis juris can.: Sacrorum statuta bunt iidem Salmanticenses) leges regiae, tim ac solemniter promulgantur, id dare
IJO. Notandum circa modum promulga- canonum prz"napum constz'tutionz"bus aqju- eo quod rex ibi non tenetur caesareas deducitur ex jure canonico n, ubi dicitur:
tionis, quod leges caesareae, sive princi- vantur 15• Praeterea inquiunt nimis esse servare, tantum Matriti promulgantur. Et Nec st't necessarz'um, cum cons#'tu#'o so-
pum subjectorum Imperatori, debent pro- durum, fideles totius orbis christiani oh- sic pariter bullae pontificiae ut plurimum, lemnz'ter edz'tur aut publice promulgatur,
mulgati in singulis provinciis, seu civita- stringere ad servandas leges tantum Ro- juxta usum jam receptum, tantum Romae t"psz'us noti#'am sz'ngulorum aurt"bus per
tibus metropolitanis; et non obligant, nisi mae publicatas. - Sed adhuc juxta hanc Exceptio. promulgantur, lo cis i bi ad. id destinatis; specz'ale mandatum vel lt'tteras znculcare;
post duos menses a promulgatione n. primam sententiam, excipi debent bullae et vigore hujusmodi constitutionum, dein- sed ùi solum sujfict't, ut ad e;'us observan-
Sed quaeritur 1°. An leges pontifìdae insertae in bullario: quoniam hae sunt de omnes causae ecclesiasticaejudicantur. tz'am teneatur, quz' noverz't eam solemnt'ter
(et aliorum principum non subjectorum), jam corpus legum; et in hoc omnes con- - Contra autem Sedes Apostolica, cum edz'tam, aut publt'ce promulgatam. N otetur:
ut oblt"gent, promulgari debeant, non so- veniunt, ut testatur card. Petra dJ. vult aliquam legem non obligare, nisi post solemnz'ter edz"tam, aut publt'ce promulga-
lum Romae (sive in curia), sed etiam z"n Secunda vero sententia, valde commu- publicationem factam in provinciis, id tam. Qui igitur notitiam certam habet de
singult"s provz"ncti"s? nior et probabilior, id nega t: tenetque exprimit; sicut expressit in interdicto ab aliqua bulla jam solemniter Romae pro-
ecclesia, imposito a concilio Lateranen- mulgata, bene tenetur ad eam servandam.
1 la. 2a.e, qu. 90, art. 4, - 9 Can. In istis 3 1 dist. 4.- coll. 5, ti t. 21, novell. 66.-" Lib. 4, cap. l, art. a, reg. 25.- si IV adversus medicos qui pergunt ad Et alibi: Lex seu constz'tutz"o, et mandatum
a De Just. et Jure, lib. l, qu. 1, art. 4, resp•. ad 2•m, - " De Legib., cap. 5, sect. 4. - "Lib. l, cap. 4, n. 4. · Barthol. assistendum infirrnis, antequam illi con- nullos adstrzngunt, nt'st' postquam ad no-
• Lib. a, cap. 16, n. 2. - Tr. a, disp. l, punct. 10, n. l,
5 Medina1 in 1a.m 2a.c, qu. 90, art. 4, concl. 2. - Angel.1 v. Lex1
- 6 Tr. 11, de Legib., cap. l, n. 75. · Tap•a, tom. l, lib, 4, n. 13. - Silvius, in ta.m 2a.c, qu. 96, art. 4, quaer. 11, concl. S. - fessionem expleverint, ut praecipitur 9. Et tz'tt'am pervenertnt eorumdem, aut nz'st'post
qu. 4, art. 1•• Diana, part. a, tr. 6, reso!. 75.- 7 Loc. cit., Anaclet., tr. 2, dist. l, n. 26. · Roncaglia, tr. a, qu. l, cap. 4, sic etiam expressum fuit a concilio Tri- tempus, z"nfra quod z'gnorare mznùne de-
punct. 10, n. 2. - • Loc. cit., n. 76. - ' Lib. 2, cap. 21, "· 44. qu, 3, ante med, • Cajetan,1 in 1Am zcr.c, qu, 90, art, 4, ad zum,
- 10 Loc. cit., n. 77 et seqq. - 11 Auth. Ut jactae novae, - 10 Cap. Intelleximus 1, de novi operis nunciatione.
dentino 10 circa invaliditatem matrimonio- but'ssent 12• Ergo quisque tenetur leges illas
rum clandestinorum. observare, quarum notitia jam ipsi per-
1 Lib. 4, cap. 15, n; a. - • Disp. l, de Legib., qu. t, cap. 2. · Menoch. de Arbitrar. Judic., lib. 2, cas. 135, n. 8
96. - a) Becanus, tr. 3, de Legib., cap. 6, gatione in provincia, ut incipiant obligare, punct. 41 n. 16, v. Respondeo 3. - 8 Lib. 1, tr. 4, cap. 2, et seqq.. - Pont. 1 de Matrim., li b. 5, cap. 7, n. 2. - Diana,
qu. 6, n. 5, hanc utique sententiam ut proba- sed suffìcere promulgationem solemni ritu n. 4. - ' Part. l, li b. 5, ·cap. 3, v. In hac quaestione. part. l, tr. 10, reso!. S•. Salas, de Legib., disp. 12, sect. 2,
bilem agnoscit; sed, n. 6,oppositam, cum ipso factam Romae ». - G Tr. 3, d.isp. 1, punct. 12, n. 2. - 6 Cris., disp. 9, n. 10 et 12. - 9 Cap. Cum injìrmitas 13, de poenit. et
S. Alphonso probabiliorem appellat. c) Sotus, de Just. et Jure, lib. l, qu. l, n. 416. - 7 V. Lex, art. 2, n. 6. - 8 Tr. 11, de Legib., remiss. - 10 Sess. 24, de Reform. Matrim., cap. l. - n Cap.
b J Lessius, de Just. et Jure, lib. 2, cap. 22, art. 4, vers. At vero pressius quis, de legibus cap. 1, n. 86 et seq. - Valent.J in to.m 2ac, disp. 7, qu. 5, Ad haec 1, de postul. prae!ator.- " Cap. Quia cunctis l,
n. 98, loquitur tantum de legibus quae con- irritantibus disserit, eo sensu quem dicit S. Al- punct. 5, v. Sed ·quamvis. - Vasq.J in to.rn 2o.c, disp. 156, de concess. praebend. in 6°.
tractus irritant, ut recte asserit S. Alphonsus; phonsus; sed subdit: «De caeteris autem quae
sed in Auctar. ad 1am 2ae, de legibus in ge- irritatoriae non sunt, parum refert si dicamus
nere loquitur, et quamvis v. Bulla pontificia, statim Romae latas obligàre... Crediderim ta-
cas. 2, ad lum, probabilem reputat opinionem, men, nisi Papa aliter sua lege expresserit, « Su'pponitur publicata Constitutio (ita ille in jure scripto, prior opinio videtur verior. Atten-
quae negat bullas pontificias obligare in ce- nunquam intendere obligare, nisi a tempore Prooem., § 4, n. 95), eo ipso quod sit in dicto to vero stylo et consuetudine Ecclesiae curiae-
teris provinciis , nisi ibi sint promulgatae; promulgationis in provincia». Demum de le- Bullario », que Romanae, posterior debet servari quoad
attamen·, v. Prqfessio religiosa, cas. l, n. l, gibus privilegiorum revocatoriis sic loquitur, e) Navarrus, z'n Manuali, cap. 23, n. 44, leges Papae, nempe quod requiratur quidem
docet sententiam quam S. Alphonsus infra ut velit promulgandas esse, « non solum in requirit promulgationem. in provincia; et ita promulgatio earum; sufficere autem quod fiat
tuetur: • Probabilior, inquit, et fere commu- provincia, verum in dioecesi ». a Salm.ant., et recte quidem allegatur. Atvero Romae in locis ad id praestitutis, ut ligent
nis sententia tradit decreta conciliorum et d) Petra, z'n Comment. ad Constit. apostol., z'n Consil. l, de constitut., n.l9, cum S. Al- etiam. provinciales, post duos m.enses vel alìud
Summorum Pontificum non egere promul- nihil habet de omnium consensu; sed solum: phonso magis consentit, dicens : «Attento solo tem.pus expressum in eìs ».
 74 LlB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS. CAP. I. - DE NATURA ET OBLIGAT!ONE LEGIS IN GENERE. - DUB. I. 75
venit, cum illae jam promulgatae fuerint (excipit) in aliquo loco consuetudo non Praeterea probabiliter ajunt Suarez IJ spectu ignorantium valent, ut dicunt San-
.
modo quo legJ.slator eas promulgare po-' vigeret indifferenter amplectendi bullas,
Quae-
dam requi-
et Laymann 1 cum Molina et Soto gJ, quod chez 3 ac Laymann 4 cum Navarro et aliis.
runt pro-
test. - Nec est dubitandum, quin Papa Romae quocumque modo promulgatas. mu!gatio·
nemlndioe- leges pontificiae, quae infirmant aliquem Quaeritur 2°. An, ut lex obliget, requz:
adstringere possit omnes fideles ad obser- Quaerit autem Silvius 1 an episcopi te- cesibus. contractum suapte natura validum (prout ratur spatzum duorum mensium a pro-
Adqu1dte·
vaP.tiam bullarum suarum, per solam pro- neantur promulgare, aut satagere ut alii neanturepi- fecit bulla S. Pii V quoad contractus cen- mulgatz"one? - Tres sunt sententiae.
scopi circ:a
mulgationem Romae factam; sicut quili- observent omnia pontificia statuta, jam leges ponti- suales), vel quae jurisdictionem auferunt, Przma dicit, statim obligare. Ita Sa- Alii negant
:ficias.
bet princeps (prout omnes auctores admit- Romae promulgata. Et sic respondet: Te- v. gr. in sacramento Poenitentiae; circa las, Vasquez hJ, Villalobos hJ, etc. apud Sal-
requiri spa-
tium a pro-
tunt, ut supra vidimus) oblio-are suis le~ neri curare ut observetur, quando Pon- has benigne interpretari possumus men- mant 5• Ratio, quia lex cum promulgatur, mulgatione.
. valet cuncta sua regna,
g1bus "' per solam
tijex sign~"jìcat se ve/le quod sua !ex ubz: tem esse Pontificis, quod nolit eas effe- jam in suo esse integro constituitur. -
publicationem in sua curia expletam. que obliget, etiam absque alia promulo-a- ctum ha bere, nisi postquam fuerint in dioe- Secunda dicit obligare statim, vel quasi, AÙirequi-
Sed quod magis nostra e sententiae vi m tione alzoz' facta. Non tenentur tamen ~u­ runt tem-
cesibus promulgatae; alioquinipsae redun- saltem existentes in curia; alios autem pus jux:ta
praebet, sunt duae clausulae, quae apponi rare ut promulgetur, nz:Si vel mandatum .darent in detrimentum plurimorum, qui non obligare, nisi post sufficiens tempus,
Iocorum di·
stantiam.
solent in his bullis quae Romae promul- pont~czum ad eos dirigatur, vel rationa- Aliae vero illas invincibiliter ignorarent. - Secus au- plus minus juxta distantiam locorum. Ita
minime.
gantur, locisque consuetis affiguntur. Alte- bilz"ter ;udz"cent, promulgationem in suz:S tem est respectu poenarum, quae.statuun- Palaus 6, Suarez 7 ; item Montesinus iJ, Gra-
ra clausula sic dicit: Ut autem praesentes dioecesibus esse necessariam. Sive autem tur adversus clericos male ordinatos et nado iJ, etc. apud Salmant. 8•
Lz"tterae ad omnzum notz"tiam jacilzus de- · z:Sta curent ordinarzi", sive non curent, episcopos male ordinantes, prout Sixtus V Tertia sententia probabilior dicit, quan- Probabi-
veniant, et nemo illarum ignoranti"am alle- mhzlominus z"llz" qui legz:S et latae et pro- declaravit (praesertim quoad simoniace do in lege non determinatur tempus ad lius: requiri
duos men-
gare valeat, volumz·ts z?las ad valvas, etc. mulgatae notz"tiam habent, ad €!JUS obser- promotos et promoventes; nam quoad obligationem, nullos obligare, neque in ses.
affigi et publicarz~ sicque publicatas, onznes vantiam obligari videntur, nz:Si appareat alios, bulla Sixti per aliam bullam Clemen- curia existentes, nisi post duos menses
et singulos quos illae concernunt, perùzde quod vel recepta 1wn juerit, vel per non- tis VIII 2, fuit reducta ad terminos concilii a promulga tione; sed transactis duo bus
arctare et afficere, ac sz· unzàdque eorum usum efus obligatio in talibus locz:S de- Tridentini). - Sicut etiam secus procedit mensibus, jam arbitrio prudentum taxa-
personaliter intimatae fuz:Ssent. Altera sierz"t. Caeterum, si Pontijex neque signi- in legibus irritantibus actum aliquern ob tis, omnes obligare. Ita Sotus jJ Beca-
dici t : Volumus autem, ut praesentium fìcet opus esse alz"a promulgatione, neque defectum solemnitatis; quae leges, post- nus 9, Sà 10, Silvester 11 et Salmant. 12 cum
Lz"tterarum•
transumptz:c;, etz"am zm'Pressz:SJ sign~"jìcet non esse opus, neque etiam man: quam obligandi vim habuerunt, etiam re- Valentia, Reginaldo, Menochio, Tabiena
manu altcujtts notarii publici subscriptz:S datum dirigat ad ordinarz"os,- probabz"le
et sigillo personae ùz dignitate ecclesia~ est, quod ordinarzi" non tenentur legem ' Lib. 1, tr. 4, cap. 2, n. 7•. Molina, tr. 2, disp. S95, n. 89.- ~ Tr. S, disp .. l, punct.U, n.6 et 7.-' Lib.S, cap.l7,
n. 6 et 7. - s Tr. lJ, de Legib., cap. l, n. 90.- • Tr. S, de
n. 5 et seqq. , S. Pius V, Bulla Cum onus, bi Januar. 1569.
stzca constz"tutae munitz:c;, eadem prorsus pont~cianz promulgare, ve l curare ut · Sixtus V, Bulla Sanctum et salutare, non. Januar. 1589. Legib., cap. 6, qu. 7, conci. 2.- 10 V. Lex, n. 8 (edit. expurg.),
tam. itz ;udicio quam extra illud, ubique observetur, nisi fructum aliquem notabz: - ' Buna Romanum Pontificem, 28 Febr. 1596. - 3 De n. 9 (edit. genuin.) . .:... 11 V. Lex.~ quaer. 6°, vers. Tertio .. -
Matrim., lib. S, disp. 17, n. 10 et 11. - ' Loc. cit., n. 7. · 19 Loc. cit., n. 91.- Valent ..~ in t cm. 24e, disp. 7, qu. 5, punct, 5,
adhzbeatur observantia, ac si unzcuique lem ex talis legz:S promulgatz"one in sui:S Navar., Consil. 21 de privileg., n, 5. · Salas, de Legib., vers. Si autem. · Regin., lib.lS, n.152. • Menoch., de Arbitr.
jorent exhzoz"tae ve l ostensae. - Hae autem dz"oeceszous exspectent. Possunt enzm .in disp. 12, sect. S, n. 20 et 21. - • Tr. 11, de Legib., cap. l, judic., lib. 2, cas. lSS, n.. 19. ~ Taòien ..~ v. Lex, n. 25, v. f.
clausulae nimis diserte ostendunt,mentem e;usmodi casu interpretarz~ mentem Pon-
Pontificis esse, velle omnes fideles obstrin- ti.fids esse, quod lex, quam ipse justz:S ex
gere ad hujusmodi statuta, independenter causz:S ;udù:et Ecclesiae universali esse f) Suarez a Laymann (ex quo S. Alphon- nisi quae vigere incipiat dum fuerit in pro-
ab eorum publicatione in singulis pro- utilem, in diversz:S Provinczi:S tunc ob:Ser- sus allegationem accepisse videtur) male ad- vincia promulgata •.
ducitur; siquidem Suar., Ub. 5, cap. 33, non ·h) Salmant. allegant quidem. Vasquez et
vinc~is. Et Silvius ac Roncaglia, quamvis varz~ vel promulgari curetur ab ordina- disputat de promulgationis necessitate in pro- Villalobos tam pro legibus civilibus quam pro
adm1ttant ut probabilem primam senten- rù:S, quando illi exz:Stzmaverint t'la esse vinciis, sed de spatio a promulgationis tem- pontifì.ciis; dum contra Vasquez, in Jam 2ae,
tiam, ha bent tamen ut certum, quod omnes pro suz:S loci:S expediens, et ad aHquem pore concedendo, ad hoc ut lex irritandi ef- disp.J56, cap; 3; n. 14, et Villalobos, part.1,
bullae cum praefatis clausulis Romae pro- fructum notabz"lem utile. - Idem scribit fectum habeat. Et quidem, si leges clausulam tr. 2, di/f. 14, n. 4, de legibus tantum pon-
habuerint: ex nunc, concedit eas statim irri- ficiis hanc sententiam tuentur.
mulgatae obligent per se, absque alia pro- Diana 2 cum Wiggers et Maldero, dicens: tare, quod regulariter loquendo, de quibus- i) Montesinus male hic adducitur a Sal-
mulga tione. Caeterum recte ai t Roncaglia, Quando vero Pontijex neque si'gnificat dam rebus vel actionibus sunt, in quibus Pon- . mant. (qui ceteroquin a Petro ab Angelo de-
quod ex relatis verbis talium clausula- neque negat opus esse alia publù:atz"one, tifex potest libere disponere et dispensare. cepti sunt); siquidem, in jam 2ae, disp. 20,
rum, fìrmum adduci potest argumentum et non praecipz"t ordinarzi:S, ut servari • Atvero in aliis rebus (ita n. 8 subdit), quae de Legib., qu. 4, n. 101, primam sententiam
non ita pendent ex voluntaria institutione tenet: quod et ipsi Salmant., n. 89, notave-
pro primae sententiae probabilitate, re- eam [legem] faci'ant, nec populz:S provin- Pontificum, sed supponunt aliquod naturale· runt.- Quoad Jacobum de Granado, Salmant.
spectu ad eas bullas ubi praedictae clau- ciarum ut servent, probabile esse quod jus, quod per humanam legem interdum mo- pariter decepti sunt; etsi enim Granado, in
sulae desunt; nihil enim in legibus frustra episcopi non teneantur publicare et obser- dificatur, id nunquam fit sine·concessione suf- 1am 2ae, controv. 7, de Legz"b., tr. 3, disp. 11,
appositum supponendum ; et clausulae vari curare, nisi pro loco et tempore spe- ficientis temporis, ut lex ad notitiam deveniat •. sect. 1, n. 5, concedit legis obligationem, • ex
illae omnino essent superfiuae, si omnes rarent tttt"litatem et fructum ,- nam mens g) Sotus, de ]ust. et Jure, lib. 1, qu. 1, natura rei loquendo •, quasi successivam esse,
art. 4, adducit Panonnitani sententiam: le- et ligare viciniores prius· quam remotiores;
bullae Romae publicatae, etiam sine tali- Po1ztificz:S ge1zeralem legem praescriben- gem scilic~t irritantem vigorem habere sta- nihilom.inus quaereils, sect. 2, quidnam requi-
bus clausulis, obligarent ante quamlibet tis est, ut, ubi cum utz"lz"tate et frttctu fieri tim ab articulo promulgationis, quantum ad rat jus canonicum et civile, tertiam senten-
aliam publicationem in provinciis; modo potest, curetur observarz: rescissionem contractus; et huic quidem sen- tiam tenet (ut etiam Salmant. notant), et, n. 9
tentiae consentit Sotus; sed pergens s1,1bdit et seqq., cum ipso S. Alphonso negat leges pon-
Silvius, in !n'n znc, qu. %, art. 4, qun.cr. 11, concl. 3. W'i(ggers, in 1~ 111 2~e, qu. 96, nrt. 4, dub. 5, n. 94. ~ Mal~
ipse: • Attamen, quia matrimonia non poSsunt tificias et imperiales aut regias obligare, nisi
- Rvncaglia., tr. 3, qtt. l. cap. 4, qu. 3. - 1 Loc. cit .. ,,.., drr., in t nn• :?ne, qu. 90, art. 4, dub. 3, vers. Haec sen- dissolvi sine injuria, et si quae sunt alia id post duos menses a die publicationis.
Pctcs.- 2 Summa Diana (o.uct. éoronio) v. Lcx, n. 2.1 . . letztin. genus pacta, certe non debent lege interdici, Sotus non requirit duos menses, sed
 76 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS. CAP. I. - DE NATURA ET. OBLIGATIONE LEGIS IN GENERE. - DUB. I. 77
et allis kJ. - Ratio, quia lex non obligat, In dubzo nullum praesuMz' oblz"gatum, ex caus. maj., ubi: Omnza sunt permz:Ssa per. lege?- Quidquid dicat Salas, verius est
nisi ejus notitia moraliter ad omnes sub- Authentù:a Quibus modis a). Item Glossa 9 : legem, quae prohzozta non. znvenz"untur. te teneri ad legem; quia tunc possidet
ditos, ut eruitur exjure, pervenire possit: In dubit:S lzoerum est sequi quod magz:S Hinc Melchior. Canus 1 sic imjmgnat lex antecedenter ad tuam libertatem. Sal-
Leges sacratissùnae... zntellt"gz· ab omnt"- placuerit. Item Benedictus XIV 1o: Non sententiam Scoti et aliorum, qui volunt mant. 6 cum Sanchez, Palao, etc.
bus debent, ut unz"versz, praescripto ea- si debbono porre legamz~ quando non vi peccatores teneri ad actum contritio:nis 5°. Quid t"n dubzo an lex st"t promul- Lex du-
bie promul-
rum manifestius cognt"tor-- znhibita decli- è una chiara legge che gl'ùnpongabJ.- in quolibet die festivo: Q:uont"am (ait Ca- gata?- Legem non obligare tenent Di- ga~.

nent 1 • - Lex, seu constitutzo et manda- Id dare probafur ex jure canonico, ubi le- nus) t"gnoro, unde ad hanc opznz"onem DD. castillus apud Croix 7, .et Salmant 8• Ex-
tum nullos adstrzngunt, nt:Si postquam gitur: Ert"t autem lex... manifesta 11. - Nisi t"llz" venerz"nt, ltoere possum quod non sa- cipit tamen Croix, si lex fuerit jam usu
ad noNtz"am pervenerz"nt eorumdem, aut de mandato... certus extt"teris, exsequz· non tz:S explorate perceptum st't et cognt"tum, recepta.
nzsz· post tempus t"nfra quod ignorare mz: cogerz:S quod mandatur 12. - In hz:S vero, szne ulla dubt"tatzone negarf!. - Ac pro- 6°. Quid t"n dubzo cin lex usu recepta
nùne debut:Ssent 2• Hoc autem tempus, quo super quzous jus non z"nvenz"tur expres- pterea D. Thomas 2 dixit: Periculosum est sz"t? - Adsunt tres sententiae: ·
lex humano modo pervenire possit ad sum, procedas aequitate servata, semper [determinare aliquid esse peccatum mor- Przma sententia tenet tunc legem non Lex du-
bie recepta,
aures subditorum, taxandum est arbitrio zn humaniorem partem decltnando 18. - tale], ubz" vert"tas ambt"gua est..., [nempe obligare, saltem si sit poenalis; ut Azor 9, juxta alios
nonobligat.
prudentum; hocque arbitrium jam taxa- Item S. Leo 14 sic docuit: In ti:S quae ve l si] z"n jure ... dz"vz"no non znvenz"tur deter- Salas 10, et Diana, Tapia c), etc. apud Sal-
tum habemus in Authentica Ut factae, dubt"a fuerznt, aut obscura, ùJ noverimus minata expresse. Et D. Antoninus 8 ai t: mant. 11, et universaliter de omni lege hoc
etc., uti supra dictum est: ergo. illi stan- sequendum, quod nec praeceptz:S evange- Bene excusari ignorantiam, utpote invin- tenent Navarrus dJ, Rebellus dJ, Felinus dJ,
dum, ubi tempus non est determinatum. lzczs contrarium, nec decretzs SS. Patrum cibilem, quantum ad ea quae non sunt DeciusdJ, etc. apud Palaum a;; et probabile
97. - Adduntur hic variae Quaestio- znveniatur adversum. - Item Lactan- expresse contra jus dz"vznum vel natu- putant ipse Palaus, Sporer e) a:c Tambu-
nes circa legem dubt"am. tius 15 dixit: Stultt:Sszmi est homznz:S,prae- rale. rinius e). - Ratio, quia tunc, cum dubi-
Lex du· l 0 • Quaeritur, an zn dubz"o sz· lex exz: ceptz:S eorum velle parere, quae, utrum Lex du-
bie' casum
2°. Et idem dicendum cum Salmant. 4 tetur de receptione legis, dubitatur etiam
bi e existens
non obligat. stat, lex oblz"get? vera sznt an falsa, dubz"tatur. Rntio est, comprehen- et aliis, si dubt'tetur an alz"quùJ comprehen- ' an lex unquam obligaverit; et ideo pos-
dens.
Respondetur minime obligare post adhi- quia Deus sane donavit homini dominium datur sub lege, seu, an l ex extendatur ad sidet libertas. Rane autem opinionem di-
bitam sufficientem diligentiam ad inqui- libertatis ex Apostolo (I, Cor. vn, 37): Po- aliquid. cunt esse probabilem, quia probabile pu~
rendam veritatem, praeciso tamen scan- testatem autem habens suae voluntatt:S. 3°. Idem zn dubzo an z"nceperz"t legz:S tant esse necessariam acceptationem legis
dalo vel alio notabili inconvenienti, quia Et ex Ecclesiastico (xv, 14 et seqq.): obligatt"o, secus autem zn dubz"o an fìnie- ut ipsa obliget; juxta sententiam referen-
tunc possidet libertas. Ita communiter Deus ab znzuo cons#tuz"t homt"nem, et re- rz"t. Salmant. 5 cum Laymann, Sanchez, dam n. 138.
Suarez 8, Sanchez 4, Palaus 5, Salmant. 6 lt"quit z"llum zn manu consz"lti" sui. Adje- Palao. Secunda sententz"a, quam tenet Croix f), Juxta a-
lios, eccle~
cum Tapia, Villalobos, Arauxo, etc. Id dt mandata et praecepta sua. Si volue- Lexaqua 4°. Quid zn dubt"o an causa quam ha- dicit legem obligare, si sit ecclesiastica; siastica so~
la obligàt.
dubie excu-
expresse con:firmant D, Thomas 7 : Nul!us rz:S mandata servare, conservabunt te. saris. bes, sz"t su.ffidens ad te excusandum a secus vero, si sit civilis.
ligatur per praeceptum aHquod, nz:Si me- Quamobrem possidet homo libertatem ad 1 Relect. de Poenit., part. 4, vers. Ad ultimum. - n. 259. - • Loc. cit., n. 112 •. Sanch., Decal., li~. l, cap. 10,
dzante sdentia t"llt"us praeceptz: Scotus 8 : agendum quidquid vult, quod non con- • Quod!ib. 9, art. 15, corp. - 8 Part. 2, tit. 1, cap. 11, n. 34.- ·Palaus, loc. cit., punct. 7, n. 6. - Dicast., de lrregul.,
Nullus tenetur ad alz"quod praeceptum stet a lege sibi vetitum, ut ait D. Tho- § 28. - ' Tr, 11, de Legib., cap. 2, n. 110. - • Loc. cit., n. 39. - ' Lib. l, n. 590. - 8 Loc. cit., n. 110. · Croi>:,
dz"vinum, nz:Si per alt"quem idoneum et au- mas 16 : Illttd dù:z"tur lù:z"tum, quod nulla n. 120. - Laym., lib. l, tr. l, cap. 5, § 4. - Sanch., de loc. cit., n. 590. - 9 Part. l, lib, 2, cap. 19, quaer. 12. -
Matrim., lib. 2, disp. 41, n. 33 et seqq. et Decal., lib. l, 1° Loc. cit., tr. 8, sect. 18, n. 169. - .Diana, part. 4, tr. 3,
thentù:um sz"bt" promulgetur. Item Glossa: lege prohibetur, ex l. Necnon,ff. Ex quz"b. cap. 10, n. 35. - Palaus, tr. l, disp. 3, punct. 7, n. 6 et 7 reso!. 14. - n Loc. cit., cap. 2, n. 113. • Palaus, tr. l,
et punct. a, n. 6 et seqq •. Salas, in l'"' 2", tr. 8, sect. 25, disp. 3, punct, 7, n. 4.
' L. Leges 9, C. de Legib. - • Cap. Quia cunctis, de censibus, exposit. casus. - 10 Notif. 80, n. 19. - 11 Can.
concess. praebend. in 6', § Nec obstaret.- 8 De Censur., Erit autem 2, dist. 4. - 19 Cap. Cum in jure, de off. et
disp. 40, sect. 5, n. 4.- 'Decal., lib.l, cap. 10, n, 32 et 33. pot. jud. deleg. - 13 Cap. Ex parte tua fin., de transaction.
- ' Tr. l, disp. 3, punct. 7, n. 1. - 8 Tr. 11, de Legib., - " Can. Sicut quaedam, dist. 14; cfr. Epist. S. Leonis 167, c) Tapia, tom. 1, lib. 4, qu. 15, art. 5, sario debet recipi: quo dumtaxat sensurecte
cap. 2, n. 110. · Tapia, tom. l, lib. 4, qu. 15, art. 2, n. l. ad Rusticum in fine prooem. -·15 Divin. Institut., lib. 3, allegantur. - Decius vero, in Rubi. 1, de
· Villal.J part. l, tr. 1, diff. 21, n. 4.- Arauxo_. in tam 2ne, cap. 27. - "' In 4 Sent., dist. 15, qu. 2, art. 4, solut. 2. -
n. 2, dicit quidem probabilem sibi videri
qu. 97, disp. 3, sect. 3, diff. 3, n, 31. - ' De Verit., qu. 17, Jus civ., Glossa in 1. Necnon ff. Ex: quibus causis majo- hanc sententiam (pro qua tantum re a Salm. cons#tut., n. 36, vers. Ulterz"us, pro alio quae-
art. 3, - 8 In 4, dist. 3, Jl.U. 4, n. 4. - 9 In cap. Ex parte, de res, v. PYoh-ibeant, allegatur); atvero, n. 3, oppositam probabi- sito a Palao allegatur.
liorem ac tutiorem esse pronuntiat; et n. 1, e) Sporer, tr. l, cap. 1, n. 81, III, ac Tam-
jam dix~rat absolute et sine ulla distinctione, burinius, Decal., lib. 1, cap. 3, § 7, v. Leges,
subditum in hoc dubio teneri observare legem n. l, non probabilem tantum judicant, sed
loquens de legibus quae irritatoriae non sunt, separatae, non existimatur lex promulgata, in utroque foro;. et ideo ipsius S. Alphonsi omnino hanc sententiam amplectuntur.
de Just. et Jure, Ub. l, qu. 1, art. 4, quaest. antequam in singulis edicatur •· sententiam videtur tenere. f) Quo melius hujus auctoris mentem as-
indd., ait: c Parum refert si dicamus statim k) Nota tertiam hanc sententiam esse dum- ri) Palaus, tr. 1, dz"sp. 3, punct. 7, n. 4, sequaris, ipsius verba e.xscribere juvat: • Vi-
Romae latas obligare... Crediderimtamen, nisi taxat de legibus supremi principis, sive sit opinionem exponit, suo judicio valde proba- detur, inquit Croix, lib. 1, n. 591,... esse di·
Papa aliter sua 1ege expresserit, nunquam in- Pontifex, sive rex aut imperator; leges autem bilem, docentem scilic~t legem non obligare stinguendum: nam si sit talis lex, ad cujus
tendere obligare, nisi a tempore promulga- inferiorum principum, qui scilicet uni tantum in dubio .an fuerit recepta ; sed auctores ad- obligationem legislator praerequirit accepta-
tionis in provincia •. Quod de civili lege irri provinciae praesunt, statim obligant ac promul· ducit: Navarrum scilicet, Manual., cap. 23, tionem populi, uti saepe [nota] fìt in legibus ci-
tante supra ibidem dixerat, inquiens: «Non gantur, ut auctores citati communiter docent. n. 41,- Rebellum, part. l, lib. 1, qu. 5, n. 7,- vilibus, probabilior esse videtur secunda sen-
satis esse Caesarem in uno regno legem edi- 97. - a) Quoad hanc glossam in Reg. ju: Felinum, in cap. 1, de treuga et pace, n.l2 tentia [docens scilicet praesumendum esse in
cere, ut omnia obliget, quousque in singulis ris 11, in 6°, vide notam a, ad n. 58 supra. ei seq., non quasi ipsam hanc sententiam casu legem non fuisse receptam, ideoque non
promulgetur, ac si diversorum essent regurri... b) Cfr. supra n. 66, notam c, ubi haec teneant, sed tamquam afferentes ejus ratio- obligare]; si autem non indigeat acceptatione
Quin vero, si sint diversae provinciae longe verba jam sunt relata. nem, quod nempe ad hoc ut obliget, le.x neces- populi, uti non indigent leges eèclesiasticae,
 78 LIB. l. - TRACT. II. DE LEGIBUS.
Tcnendum Tertia tainen sententia sequenda affir-
est univer·
saliter obli·
gare.
mat legem obligare. Et hanc tenent Pa-
laus &), Sanchez 1 et Salmant. 2. - Ratio la
. cum constet de lege, pro ea stat pos-'
qura,
sessio; regula enim generalis est, ut factum
praesumatur quod de jure faciendum erat,
prout hic praesumitur facta acceptatio.
Ratio 2a, quia lex, cum jam lata et pro-
mulgata fuerit, non indiget acceptatione,
ut praefati AA. censent: saltem, ut recte
dicunt Croix 3 et Mazzotta hJ, lex, modo
non sit certe abrogata, ante acceptatio-
ne~ jam habet vim obligandi; unde, licet
qUls non peccet contra legem, quia ipsa
nondum est recepta; pecca t tamen, quia
eam non acceptat, prout dicemus dicto
n. 138 iJ,
Superi or 98. - Quid in dubz'o an legz'slator sz't
dubie legi-
timus obH-
gat, si pos-
superior legz'timus? - Negant Vasquez,
sidet. Salas, Diana et AratDw apud Salmant. 4:
quia, cum dubium sit jus praecipiendi,
dubia etiam est possessio. - Sed affir-
1
Decal., lib. 1, cap. 10, n. 35. - • Tr. 11, de Legib.,
cap. 2, n. 114.- 3 Lib. l, n. 591, - Vasq., in lt~.m 2ne, disp. 62,
cap. 6,_ n. 34. · Salas, in 111 m. 2nc, tr. 8, sect. 8, n. 78.· Diana,
part. 4, tr. 3, reso!. 8. · Arauxo, in lt~.m 2~~.c, qu. 97, disp. s,
sect. 3, diff. 3, .n. 31. - • Loc. cit., n. 118. :- 5 Deca!.,.
lib. 6, cap. a, n. 29 et 30. - 5 Lib. 1, n. 593. - Oviedo, de
~onsc., tr. 5, controv. 3, punct. 5, n. 58. - 'Z Loc. cit,,
n. 118.- Gregor .. Martlnez, in tnm 2nc, qu. 96, art. 4, dub. 15,
prima [legem nempe obligare] videtur prae-
ferenda, quia ante illam receptionem habet
lex totam vim suam obligandi ».
g) Palaus, tr. 1, disp. 3, punct. 7, n. 3 ut
probabiliorem agnoscit hanc sententiam pro
legibus ecclesiasticis ; secus vero esse ait, 'n. 9
de legibus civilibus. ' S. Alphonsus: scribit enim in 1am 2ae, tr. 8,
• h) Mazzotta, de .çvatura Legis, cap. 7, qu. 6,
1d affirmat de Ieg1bus ecclesiasticis.
i) Alia de hac quaestione vide infra n.138.
98.- a) Tapia hanc suam sententiam quam
tom.1 Caten. mor., lz'b. 4, qu.15, art.12 n. 2
exponit, his verbis n. 3, limitat: « Nisi immi:
neat grave damnum aut periculum contra ali-
quem».
b J Adrianus, nonnisi cum aliqua distin-
ctione hanc opinionem habet: • In dubio (ita
ille in Quodlz'b., qu. 2, punct. 1, lit. G.), cum
certum est Iicere quod praecipitur, tenemur
obedire; quod intelligo de dubio apud animum
illius cui aliquid praecipitur; non quia docto-
res alii de ilio dubitant. Si enim habeat exi-
stimationem rectam seu veram, et non mo-
vetur ex contraria doctorum opinione ad du-
bitandum, non obligatur quovis modo obe-
dire •.
c) Rodriguez, Sum., part. 2, cap. 9, n. 3, et
mandum cum Sanchez 5, Croix 6 cum Ovie-
do, et Sahll.ant. 7 cum T a pia a) et Martinez,
semper ac superior est in pacifica posses-
sione suae potestatis; tunc enim melior est
ejus conditio jam possidentis jus praeci-
piendi.
Quid in dubio an superz'or suam pote-
statem excedat? - Tunc non teneri sub-
ditum obedire censent Adrianus bJ, Rodri-
guez cJ, VasquezcJ, Salas dJ apud Palaum s
et alii apud Croix 9 • - Sed recte contradi~
cunt Navarra eJ, Palaus 10, Croix 11 cum
Toleto eJ, Molina eJ, Azor eJ, Sà e), etc. com-
muniter cum Sanchez eJ, quia possessio
stat pro potestate superioris. Limitat ta-
men Sanchez 12 cum Soto, Lopez, T a pia,
Salas, etc., si res praecepta sit nociva sub-
dito vel tertio, aut valde difficilis vel mo-
lesta.
99. - 1°. An autem subdz'tus teneatur
obedz're ùz dubz'o de justz'tià legz's?
Negant Dicastillus et alii apud Croix ta:
eone!. 1, - 8 Tr. 11, disp. 3, punct. 13, n. 1. - • Lib. 1,
n. 594. - 10 Loc. cit., n. 2, - 11 Loc. cit. - 12 Decal.,
lib. 6, cap. 3, n. 23 et 24. - Sotus, de Secreto, membr. 3,
qu. 2, conci. 1, vers. Respondetur quod. - Lud. Lopez,
Instructor., part. 1, cap. 56, vers. Sic etiam.- Caro!. Tap'ia~
in Authent. Ingressz', C. de SS. Ecclesiis, v. Ipso ingressu,
cap. 1, n. 48 et 49. - Salas, in lttm z:~e, tr. 8, sect. 17, n. 154. -
Dicast., de Censur., disp. 1,_ n. 353. - 13 Li b. 1, n. 595,
Vasquez, z'n 1am 2ae, disp. 66, cap. 9, a n. 51,
non de hoc casu, sed de alio satis simili tra-
ctant: de eo scilicet, quo dubita:tur an res prae-
cepta sit licita necne.
dJ Salas videtur male citari a Palao: nam
ipse oppositam potius tenet sententiam sicut
sect. 17, n. 152: « In quocumque dubio pro-
babili juris, regulariter et per se Ioquendo
tutior pars necessario est amplectenda; et ita'
nisi sit periculum violandi aliam Iegem magi~
vel aeque obligantem, legi de qua est dubium
obediendum est...; et hoc speciatim verum
esse aliqui docent, quando certum est aliquem
esse superiorem et legislatorem, sed dubium
est an lex haec superet ejus potestatem... ·
sed nihil puto esse speciale in hoc casu • . '
e) Petr. Navarra, de Restitut., lz'b. 2, cap. 3,
dub. 12, n. 270 et seqq.; Toletus, lib. 8, cap.15
v. Quartum.; Molina, tr. 2, dz'sp. 113, n. 5/
Azor, part. 1, lz'b. 2, cap. 19, qu. 9; Sà, v.
Bellum, n. 1, affi.rmant subditum posse, vel
etiam teneri obedire in dubio de legis justitia;
ex quo Sanchez, Decal., lib. 6, cap. 3, n. 4,
recte colligit eosdem. auctores fateri debere,
obediendum etiam esse in dubio, an superior
suam excedat potestatem.
CAP. I. - DE NATURA ET OBLIGATIONE LEG!S !N GENERE. - DUB. I. 79
quia tu ne non habetur possessio pro jure nium, quia tunc possessio est pro liber-
Lcx dubic superioris. - Sed omnino affirmandum tate. Secus, in dubio praeteritionis, v. gr. Sccus in
justa obli-
cum Bonacina \ qui citat Vasquez, Sua- an in sabbato transacta sit hora mediae dubio prae-
gat. teritionis.
rez et Salas; Salmant. 2 cum aliis commu- noctis, nequis edere carnes; tunc enim
niter. Ratio, quia revera in dubio superior possidet lex. Sic etiam si dubitas an ha-
Exccptio. possidet jus praecipiendi. Excipiunt tamen beas annos 16 ad professionem, vel annos
Dubie po- DD., si lex sit nimis ardua, vel si grave 25 ad sacerdotium, nequis profiteri aut
testatemex·
damnum subdito afferat. -Vide dicenda ordinari. - Ita communiter Laymann 8,
cedens, obli~
gat. Lz'b. III, n. 617, Qu. 5. Sanchez 9, Palaus 10 et Salmant. 11 cum
In dubio an 2°. Quid z'n dubz'o an lex praecz'pz'at ve l Tapia, Diana et Villalobos.
lcx praeci-
piatvelsua.. suadeat? aut an oblz'get sub gravi ve l levi? 4°. Quid ùz dubz'o a1z legem z'mpleverz's? Dubiaiel'is
deat, etc., o- adimplet10.
bligatio mi- Resp. tunc legem aut non obligare, - In dubio negativo teneris implere; se-
nima.
aut non obligare sub gravi, ex regula cus, in positivo dJ, Cardenas et Illsung eJ
juris a: Semper ziz dubzi's be_nz'gnz'ora prae- cum Croix 12•
Limitatio. jerenda sunt. Ita Croix 4 cum Navarro aJ, 100.- Circa materiam legis humanae,
In dubioan Sanchez, etc., contra Laymann bJ, --Con- nota sequentes Quaestiones.
sit abroga-
ta, lex obli- tra, in dubio an lex sit abrogata aut dis· Quaelitur l An !ex humana possz't 0
•
gat.
pensata, vel adsit causa excusans a lege; dz'recte praecij;ere actus z'nternos? - Pro- Lcxhuma-
ad eam tenemur ex communi.- Vide Spo- babilius negant Salmant. 13 cum S. Thoma, nanonprae-
ci pi t directc
rer 5, Salmant. 6, Tamburinium 7, Croix cJ. Cajetano, Suarez, Bonacina, etc., contra actus in tcr-
nos.
3°. Quid z'n dubz'o an advenert'tvel prae- alios; quia ìegislator humanus nequit judi-
terz'erit tempus obll'gatz'onz's legz's? care de internis.
In dubio
inceptionis,
Resp. In dubio inceptionis, v. gr. an Quaeritur 2°. An possz't lex humana
nonobligat. expleveris annos 21, non teneris ad jeju- praeczj;ere actus z'ndz'recte z'nternos, ob
1 De Legib., disp. 1, qu. 1, punct. 7, § 3, n. 11. - Vasq.,
et 40. - " Tr. 1, disp. 3, punct, 8, n. 6 et 7. - 11 Loc'
in tnm 2M, disp. 151, cap. 4, i. f. - Suar. 1 de Legib., lib. l, cit., n. 120. - Tapia, tom. l, Jib. 4, qu. 15, art. 7, n. 2 et
cap. 9, n. 11 et. 20 et de Censu.r ., diS",t:>. 4, sect. 6, n. 5. - seqq. - Diana, part. 4, tr. 4, reso!. 18 et 21. - Villalob.,
Salas1 de Legib., disp. 1, sect. 9, n. 58. - 2 Tr. 11, de part. 1, tr. l, diff. 21, n. 7. - Cardenas, tr. 6, disp. 47,
Legib., cap. 1, n. 15. - 3 Reg. 56 ff. de regulis juris. - cap. 5, n. 78 et seqq. - 12 Lib. 1, n. 599 et 600. - 13 Loc.
' Li b. 1, n. 596. - Sanch., Decal., lib. 6, cap. 4, n. 37 et 66. cit., cap. l, n. 66.- S. Tho1n. 1 tn2<~-e, qu.91,·art.·4; qm100,
- 5 Tr. 1, cap. 1, n. 82. - 6 Loc. cit., cap. 2, n. 112. - art. 9 et za zne, qu. 104, art. 5. - Cajetan., in 2nm zne, qu. 11,
7 Dccal., lib. 1, cap. 3, § 7, v. Leges, n. 2. - 8 Lib. 1, art. 3. - Suar., de Legib., Jib. 3, cap. 13 et Jib. 4, cap. 12.
tr. l, cap. 5, § 4. - 9 De Matrim., lib. 2, disp. 41, n. 38 Bonac.,~ de .Legib., disp. 1, qu. 1, punct. 5, n. 8,
99. - a) Navarrus, in Manual., cap. 23, adimpletam esse. Casu autem quo utrinque
n. 50, posteriorem dumtaxat partem asserti adest probabilitas, minime solutus es a legis
habet, nempe legem non obligare sub gravi, obligatione, juxta doctrinam S. Alphonsi re-
in dubio an ipsa obliget sub gravi aut sub formatam, uti liquet ex lib. 1, n. 29 et Elen-
levi. cho 2 Quaestz'onum reformat., qu. 1, ubi
bJ Laymann, loc. cit., nihil de his habet, S. Doctor haec scribit: « Si quis· probabiliter
quidquid dicat Croix, deceptus a Diana, part.1, judicet implevisse votum, horas canonicas
tr.10, res. 25, sive poenitentiam, an teneatur ei satisfacere,
c) Croix, lib.1, n. 597 et 598, circa dubium si adhuc probabile sit vel dubium non imple-
an adsit causa excusans a lege, exponit senten- visse? Negant plures auctores ... Sed opposi-
tiam quae affirmat et sententiam quae negat tum est tenendum, quia possidet obligatio
eo casu excusari a legis obligatione; et videtur jam contracta, donec certe non fuerit impleta •.
propendere in sententiam negantem, quamvis e) Illsung, tr. 1, dz'sp. 1, n. 26, revera de
id expresse non dicat. In dubio autem an Iex dubio negativo loquitur, ut asserit S. Alphon-
sit abrogata aut dispensata, plane cum S. Al- suspostCroix: pro dubio autem positivo minus
phonso convenit. ' recte videtur adduci a Croix; ipse enim a pro-
dJ Quod S. Alphonsus hic breviter scribit: babilistarum sententia aliquantulum recedit,
te scilicet non amplius teneri ad legem im- ideoque magis consentit cum S. Alphonso:
plendam, in dubio positivo an illam imple- • Cum in moralibus (ita ille) certitudo saepe
veris, id explicatione indiget. Dictum S. Do- haberi non possit, nec conscientias nimium
ctoris valet pro casu, quo probabilitas unica gravare oporteat, sufficere ad liberationem ab
adest, quod nempe legem impleveris; vel casu, obligatione, modo probabilz'us sit eidem esse
quo notabiliter probabilius est, ideoque qua- satisfactum, v. g. votum vel horas canonicas
dam certi tudine morali tibi constat, legem te perso! visse ».

80 LIB, I. - TRAC.T. II. DE LEGIBUS.
connexi'onem cum actz"bus externz's? -
Distinguitur:
Aliquos Potest, si · actus interior per se cum
praecipit
mdirecte. exteriore .conjungitur.- Et duplici ·modo
potest conjungi: vel tamquam forma con-
stituens actum externum in esse morali
actus virtutis: sic requiritur consensus
internus ad matrimonium contrahendumì
ad contractum ineundum 1 etc.; v el tam-
quam causa cum effectu: et sic, qui pro-
hibet homicidium, prohibet etiam volun-
tatem occideridi. Ideo ex jure can. obli-
gatur clericus ad resignationem benefìcii,
si receperit illud animo non se ordinandi
intra annum aJ. Ita Salmant. 1 curo Tapia,
Cajetano bJ, Palao, etc.
Alios vero
.1on.
Si vero actus interior per acd'dens con-
jungatur cum exteriore, tunc non potest
praecipi a lege humana; puta, si praeci-
piatur dari eleemosynam ex vera devo-
tione, etc. Ita Salmant. 2 cum Suarez, Pa-
la o, Tapia, etc., contra Cajetanum b) et
Sotum.
Quaeritur 3°. An actus exterz'ores oc-
cultz' possz'nt a lege humana prohzòert'?
Lex hu- Affirma; et sic prohibetur sub excom-
nana vetat
LCtus exter-
lOS occul-
municatione haeresis externata, licet oc-
:os. culta; sic sub irregularitate, homicidium
' Tr. 11, de Legib., cap. l, n. 69•• Tapia, · tom. l,
lib. 4, qu, 6, art. '5,_,n •..l et 2. - Palaus, tr. 3, disp. 1,
punct. 6, n. 3, - • Loc. ·cit.,. n. 69 et 70. - Suar., !ib. 4,
cap. 13, n. 14. • Palaus, loc. cit., n. 4. - Tapia, loc. cit.,
n. 4. • Sotus, de }ust. et Jure, lib. 10, qu. 5, art. 5, conci. 6,
objectio.- 8 Loc. cit., n. 72 et 7S. - Silvest., v. Obedientia,
qu, 2 et v. Bellum I, qu. 9, conci. S. - Angel,, v. Obe-
d•'entta, n. 6 et v. Bellum, n. s. - Hostiens,, Summa,
!ib, 5, tit. de Poenitent,, n. 61, § Quid de rapina, vers.
occultum. Actus enim occulti, licet non
cadant sub judicio, cadunt tamen sub lege,
ut docet S. Thomas cJ. Vide Salmant. s.
Utrum autem z'n dubi'o an res sz't lù:t'ta,
teneatur subdtìus obedire?
Negant Silvester, Angelus, Hostien-
sis, etc. apud Sanchez 4, qui dicunt tunc
eum nec teneri nec posse obedire, nisi
prius inquirat a peritis, quod res saltem
non sit certe illicita. -'- Sed verius affir-
mat Sanchez 5 cum Navarra,Valentia, etc.,
ex D. Thoma dJ, qui docet non pertinere
ad subditos, sed tantum ad superiores,
inquirere de honestate rei praeceptae;
ideoque bene potest et tenetur subditus
obedire, semper ac ei non coilstet rem
esse malam. Vide Croix 6 •
Caeterum, praecisa quaestione, an sub-.
ditus de honestate rei praeceptae teneatur
vel non, prius inquirere ab aliis rei veri-
tatem, communis est sententia omnium
theologorum tam recentium quam anti-
quorum, qui docent in obscuris esse obe-
diendum superioribus, ubi non est certum
peccatum.ItaS.Bonaventura 7,Gersoniuss,
Nider 9 , ubi citat Raymundum et Henri-
cum Gandavensem, Halensis 1o; et sic do-
cuerunt omnes qui de hac re egerunt. -
Quodsi probabfliter dubitat. - 4 Deca1;; lib. 6, cap. S,
n. 19. - • Loc. cit. - Petr. Navar., de Restitut., lib. 2,
cap. 3, n. 269. · Valent., in 2nm 24 e, d.isp. 7, qu. 8, punct. z,
vers. Secundo sequitur.- 8 Lib. l, n. 432, - 1 In 2 sent.,
dist. 39, art. l, qu. S, ad. ult. - 8 De pollut. noct., consid. s.
- • Consolator., part. S, cap. 17. -'S. Raymund., Summa,
lib. S, ti t, 33, § 1, vers. Virtus seu efficacia.·- Henric. Gan-
dav., Quodlib. 8,· qu. 16. - " Part. 2, qu. 120, membr. S,
ad l, (al, qu. 121, membr. 4, art. 2, cas, 5).
CAP. I. - DE NATURA ET OBLIGATIONE LEGIS IN GENERE. - DUB. I.
Ita etiam omnes mysticae theologiae ma-
gistri cum S. Ignatio Loyola 1, ubi: Est
z'gz'tur haec ratto subjz'cz'endz' proprt'z'judt~
czi ... , non solum sanctz's vz'rz's uszìata, sed
etz'am perfectae obedz'entiae studz'ost's z'mt~
tanda, omnzòus z'n rebus quae cum peccato
manifesto conjunctae nl]n sunt. - Audia-
tur praecipue D. Bernardus 2 : Quz'dquùi
vz'ce Déz' praedpt't homo, quod non szì
tamen certum dt'splt'cere Deo, haud secus .
Inredubie omnz'no accz'pz'endum est, quam si' prae-
licita subdi-
tus tenetur cz'piat Deus. Deinde sibi objicit: Sed homz~
obedire.
nes, t'nquz's, fact'le fallz: .. possunt. Et re-
spondet: Se d enzm quz'd hoc refert tua,
quz' consct'us non es? praesertt'm cum te-
neas de Scrz'pturz's, quz'a labt'a sacerdotz's
custodz'unt sct'entz'am, etc. Ipsum proz'nde,
quem pro Deo habemus, tamquam Deum
t'n hz's, quae aperte non sunt contra Deum,
audz're debemus. - Item Leo X (ut refert
Casarubius 3) concessit Fratribus Minori- ·
bus, ut possint in omnibus dubiis secura
conscientia stare determinationi suorum
superiorum. - Item S. Bernardinus Se-
nensis 4 ait: Ubi subdz'tus ratt'onabz'lzìer
dubt'tat an quod praect'pzìur stt peccatum,
an non, tunc profecto obedire debet.- Item
B. Humbertus 5 : Nzsz' aperte stì malum
quod a superz'ore praecijn'tur, st'c acct'pt'en-
dum est ac st' a Deo praecz'peretur.- Item
Dionysius Carthusianus 6 : In dubti's ..., an
stì contra praeceptum Dez', standum est
' Epist. de virtut. obedient., n, 18, i. f. - • De Prae·
cept. et d.ispensat,, cap. 9, n. 21. - 8 V. Declarare, n. 4
et 5.- • Dialog. de obedient., arg. 12, vers, Primus limes,
- ·• Specul. religiosor., lib. 5, part. l, cap. 1, vers. Obe-
81
praecepto praelatt',· qui'a, etsz sz't contra
Deum, attamen, propter obedt'entz'ae bo-
num, non peccat subdzìus.- Item Glossa 7 :
St' vero dubz'um stì praeceptum, propter
bonum obedz'entt'ae excusatur a peccato,
lz'cet in vert'tate st't malum. - Idem docuit
prius D. Augustinus, loquens de obedientia
debita superioribus temporalibus 8 , ubi :
Cum ergo vzr justus, st' forte sub rege
ho mine, etz'am sacrt'kgo, mz1zìet, recte possz't
z1lojubente bellare... , cui' quod jubetur, vet
non esse contra Dez' praeceptum certum
est; vel utrum sz't, certum non est: t'ta ut
fortasse reum regem facz'at t'nt'qut'tas t'm-
perandz~ i'tmocentem autem m'ilt'tem osten-
dat ordo servz'endz:
Quaero etiam hic: an teneart's parere
legz'fundatae t'n falsa praesumptt'one?
UniversenegatRebelluseJapudCroixeJ,
- Sed Molina e) et alii, ac Mazzotta 9 Lex funda·
ta in 1àlsa
melius affirmant teneri ad legem; puta, praesump-
tione quan·
reficiendi damnum ex tuo animali cau- doque obli-
satum, etiam sine tua culpa: quia finis iat.
legis est, non solum punire culpam, sed
etiam reddere homines cautiores. Boe
tamen non ante sententiam judicis. Si
vero tuum animai non intulit damnum,
sed juridice probetur intulisse, tunc non
teneris solvere etiam post sententiam,
praeciso scandalo; et poteris compen-
sare, si solvisti, quia tunc lex esset certe
injusta, falsum praesumendo, et in foro
dientia hominem. - • In 2 Sent., dist. S9, qu. 3, i. f. -
' In cap. Ad' aures1 de tempor. ordinat., v. Obedientiam1 i. f.
- 8 ContraFaustum, lib. 22, cap. 75, v. f., cfr.can. Qulfl cul-
patur 4, caus. 28, qu. l. - • De natura Legis, cap. 5, qu. 7•

IO O. - a) Cap. Commissa, de electt:one, c) D. Thomas a Salmant. non adducitur, • Ad officium subditi non pertinet inquirere leges non fundari in praesumptione culpae,
in 6°, loquitur de parochiali beneficio, et obli- quasi hanc sententiam expresse teneàt: • Opti- atque investigare, sitne bonum et expediens sed esse poenales... , dicent consequenter posse
gat dictum clericum, non quidem ad bene- me dixit D. Thomas, Quodlib. 4, art. 12, (ita quod jubetur; sed rem praeceptam exsequi, damnificantem condici, quamvis sciretur sine
fieli resignationem, sed ad fructuum restitu- Salmant.) quod actus occulti non cadunt sub dum ei non constat esse malam •. culpa theologica damnifìcasse, dummodo dam-
tionem, • nisi voluntate mutata promotus. judicio v el sententia particulari judicis; non e) Ut rite intelligatur quaenam sit de hoc nificarit cum juridica •. Haec Croi:x:. - At
fuerit. vero negat eòs cadere sub lege quae est regula argumento Rebelli ac Molinae sententia, ex- vero Rebellus, de Obligat. Just., part. 1,
b) Cajetanus, de excommunicatione disse- generali~ •. Et recte quidem; nam S. Thomas, scribenda sunt verba, quibus Croi:x: utrumque lib, 2, qu.10, n. 24; obligationem hanc satisfa-
rens, in quam incurrunt inquisitores omitten- loc. cit., de peccato occulto disputans, non auctorem allegat. Ipse , disserens de legi- ciendi post condemnationem , eo dumtaxat
tes procedere contra aliquem, ex odio aut aliud habet quam, quod si quis illud resciverit, bus civilibus, quae obligant ad restitutionem casu negat adesse, quo damnum ex sola
amore, vel commodi temporalis obtentu, in non tenetur obedire praelato praecipienti re- damni, etiam sine theologica culpa illati, haec, culpa juridica et a tez'pso illatum fuerit, c quia
Summa, v.Excommunicatio, cap. 3, i. f., haec velationem contra ordinem caritatis: • contra lib. 3,part. 2, n.174, scribit: • Auctores, qui leges, per quas condemnatio pro damno per
scribit: • Sub ecclesiastico judicio cadere actus quem ·ordinem, inquit, si praelatus praecipiat cum Rebello dicunt has leges fundari in te dato fit, fundantur in praesumptione; cessat
interiores odii vel amoris, non absolute ut ut peccatum fratris occultum ei dicatur, non praesumptione culpae, consequenter dicere autem praesumptio, ubi de veritate constat •.
occulti sunt, sed ut ad extra procedunt, ut est obediendum •. debent quod damnificatus, sciens illum qui - Molina autem, de Just. et Jure, tr. 2,
scilicet sunt ratione commissionis vel omis- dJ Verba D. Thomae, de Verit., qu. 17, damnum intulit, non peccasse theologice, non disp. 713, n. 6, nullam facit mentionem de
sionis •. Quae quidem verba, etsi generalia· art. 5, ad 4, sunt haec: • Subditus non habet possit salva conscientia contra illum agere praesumptione, sed asserit leges, quae obli-
sunt; attamen in casu de quo Cajetanus hic judicare de praecepto praelati; sed de imple- apud judicem... , quia praesumptio cedit veri- gant ad satisfacienduì:n damno sine culpa
tractat, actus odii vel amoris. se habent ut . tione praecepti, quae ad ipsum spectat •. Quae tati... Econtra, qui cum Molina dicunt has theologica illato, instar poenalium esse.-
causa non procedendi. · quidem Sanchez, loc. dt., ita commentami-: S. ALPHONSI, Opera moralia. - Tom. I.
 82 LIB I. - TRACT. II. DE LEGIBUS.
CAP. I. - DE NATURA ET OBLIGATIONE LEGIS IN GENERE • ...o DUB. II. 83
interno praesumptio debet cedere veri- tatibus carentia, ut fraudes vitentur; et
tati 1• Ita communiter Suarez 2, Palaus a, nihiloininus, licet fraus aliquando ces- haec, quoad leges avtles, a natura ne- Ecclesiae institutore, communicatam. -
Sotus 41 Pontius 5, Bonacin~ 6 et Salmant. 7 set, nec testamentum subsistit~ - Sed in Distinctio mini competit, nisi communitati homi- Et hanc potestatem certo tenendum est,
cum aliis. his et similibus casibus, distinguenda est
necessaria. num; et ab hac transfertur in unum vel reperiri apud Summum Pontijicem, tam- Rom.anus
Pontifex,
Nec obstat dicere, quod Tridentinum, . praesumptio jurz's, in qua l ex quaerit in plures, a quibus communitas regatur. quam caput universale, Christi vicarium,
irritans matrimonia clandestina, nititur avertere pericula quae facile evenire so- - Hinc et successorem S. Petri; cui totum Ec-
praesl).mptioni de fraudibus in illis occur- lent, et tunc lex locum habet etiam in l Summus Pontijex nequit leges ci-
0
• clesiae regimen a Christo fuit cominis-
rentibus; et tamen nemo dixit valere tale casibus qui fraude carent; a praesum- viles ferre, nisi in populos qui ejus tem- sum, independenter a conciliis, ut Sal-
matrimonium, ubi nulla revera intervenit ptione jactz",. quod, si deest, lex merito porali ditioni subduntur. - Poterit tamen mant. 3 cum Bellarinino, Cajetano, Lay-
fraus; item irritantur'testamenta solemni- cessat. abrogare vel corrigere leges civiles allo~ mann, Palao, etc.
rum principum, si opponantur aequitati. 5°. Conct1z'a generaHa etiam possunt Concilia
generalia
Ideo in cap. Cum haberet, de eo quz' du- ferre leges pro tota Ecclesia; modo ·sint confirmata
xt't zn matr., abrogatur lex prohibens congregata de licentia Summi Pontificis,
a Romano
Pontifice,
DUBIUM II.
alimenta dari filiis illegitimis. et pro loco ac tempore ab ipso assignatis.
Quotuplex est Praeceptum. 2°. Reges autem et prz'nci'pes supremz~ An autem leges seu definitiones ab oe-
qui superiorem non agnoscunt, leges c:i- cumenicis condliis editae robur habeant
10!. Praeceptum dividitur Jo in affirmativum et nega#vum. - 102. Dzviditur 2o in natu- viles ferre possunt in suis ditionibus, et ante Pontificis confirmationem? - Affir-
ra_l~ et posi#vum. - 103. Praeceptum autem post"tivum divz'dz'tur z'n praeceptum ad eas in conscientia obligare. Vide di-
dzvmum et humanum. - 104. Quinam possint ferre leges. An reges et respublicae. mant aliqui, si consensus accesserit ponti-
An Papa. An concilia. An episcopz·, synodus et capitula. An abbatt'ssa. - 105. Quid cenda hoc I.:ib., n. 140. - Circa autem ficiorum legatorum. Sed omnino dicendum
comprehendat lex canonz'ca et civt'lzs. - 106. An declarationes S. Congregatz'onzs et regz'nas regni haeredes, dubitatur inter necessario requiri expressam Papae con-·
decreta Rotae habeant vz'm legis. - An leges czviles obligent in conscientz'a. - 107. De DD. Nam si conjugatae non sint, certum firmationem, quando ipse non est conci-
CoNSUETUDINE. Et quae condi#ones requz'rantur ad statuendam consuetudinem. - est posse ferre leges; si ve.ro sint conju- lio personaliter praesens; legatis enim
108. De effectu consuetudinz's. Et quid, si a lege repro.betur. - 109. Quid, si consuetudo gatae, etiam constante matrimonio, ad
a lege revocetur. - 110. DISSERTATIO de Potestate Pontijìds (usque ad n. 135). nulla tribuitur facultas confirmandi sy-
ipsas pertinere potestatem gubernandi et nodorum statuta, quae caeterum nullam
Praece- 101.- « Resp. !". Praeceptum dividitur «est, et ex eadem dependet; v. gr. prae- inde ferendi leges, probabilius putant Sal- majorem auctoritatem habent, quam ipsis
ptum affir· mant. 1 cum Suarez, Palao, etc., contra Pontifex impertitur : ut docet S. Tho-
mativumet « 1o universaliter in a.ffirmatz'vum et ne- " ceptum de Baptismo, jejunio quadrage-
negativum.
« gatz'vum. Illud est quod bonum praeci- " simali, etc. aliquos. mas a), et curo eo communiter nostri DD.,
« pit; hoc, quod malum prohihet. ~ Diffe- « Porro quomodo praecepta positiva 3°. Eamdem potestatem habent respu- ut card. Turrecremata, Suarez, Laymann,
« rùnt inter se, quod affirmativum obliget « mutari ac variari possint ac soleant,
blz'cae. - Aliae vero a'vz'tates non exem- Palaus bJ, T apia, etc., cum Salmant. 4 , contra
c quidem semper, sed non ad semper, seu "naturalia vero semper maneant; vide ptae nequeunt ferre leges, nisi ex con- · rècentiores Gallos. Et confirmatur exem-
«non pro omni tempore; v. g. honorandi « apud scholasticos et Lessium " 9 •
suetudine aut concessione ·principis. Pos- plo tot conciliorum generalium, quae, post
« sunt parentes; non semper, sed suo tem- 103. - « Resp. II0 • Praeceptum positi- ]uris diYini sunt tamen aliqua statuta condere, qui- confectas definitiones, necessarium duxe-
e pore. Negativum obligat, et semper, et « vum dividitur in praeceptum juris dz"- ~~· hu-
bus, vi contractus, obligentur cives; vel runt confirmationem Pontificis petere et
«ad semper. Vide Becanum »s. " vz'nz~ quod scilicet a Deo traditum est~ alia praecepta statuere temporalia (non obtinere; ut factum fuit in concilio Ni-
Naturale et 102.- « 2. 0 In naturale et post'tz'vum.- « et in jurz's humanz~ quod a q homine.
perpetua), revocabilia tamen a principe, caeno, et ultimo in concilio Tridentino. -
positivum. quibus subditi teneantur. Vide Salmant. 2 Hinc merito ab Alexandro VIII proscripta
" Praeceptum naturale, sive juris natu- « Positivum dt'vhttmt dividitur in prae-
« rae, est dictamen seu judicium nostrae « cepta veteris et novae legis. - Lex Quinam fe• 4°. Quoad leges autem ecclesz'astt'cas, fuit propos. 29, quae dicebat: Fu#lt's, et
rant leges
« rationis, quo per lumen nobis ab au- « vetus continebat praecepta moralia,·cae- ecclesiasti- certum est adesse in Ecclesia potestatem tott'es convulsa est assertz'o de Pontijicz's
cas. eas ferendi immediate a Christo Domino, Romanz' supra conct1z"um oecument'cum
« ctore naturae impressum statuimus, « remonialia et judicialia; de quibus vide
« quid agendum et ql).id vitandum sit; " S. Thomam 10• Lex nova continet prae- 1 Tr. 11, de Legib., cap. S, n. 10, - Suar., lib. 3, de tr- 3, di.sp. l, punct. 23, n. l et 3. - 7'--rrecrem., Sum. de
« quale est illud: Bonum est faciendum, « cepta supernaturalia fidei et sacramen- Legib., cap. 9, n. lO et 11. - Palaus, tr. 3, disp. 1, punct. 22, Eccles., lib, 3, cap. 28, vers. Secundo et Duodecimo. -
« malum fugiendum. Ex quo praecepto « torum.- Positivum humanum dividitur § 2, n. 6.- • Loc. cit., n. 12.- • Tr. 11, de Legib., cap. S, Suar., de Legib., lib. 4, cap. 6, n. 2. - Laym., loc, cit.,
n. 14. - Bellarm., de Rom. Pontif., lib. 4, cap. 15 et 16. - cap. 6, n. 9. - Tapia, tom. l, lib. 4, qu. 8, art, 6, n. 2. -
"generali, particularia, v. gr. Deum esile « in praeceptum juris ecclesiastici sive Cajetan. 1 Opusc. 1, de Comparat. auctor. papae et concilii, 4 Loc. cit., n. 24. - Concil. Nicaen., Epist. Synodi ad Silve-

« colendum, neinini faciendam esse inju-
c riam; imo omnia praecepta decalogi
c (excepta circumstantia sabbati) multa-
« que alia derivantur. - Praeceptum po-
« si'tt'vum, seu juris positivi, est quod li-
" bera Dei vel hoininum voluntate positum
1 Can. Veritate 4, dist. S. - • De Legib., li b. 3, cap. 23,
n. 9 et lib. 5, cap. 24, n. S. - 3 Tr. 3, disp. I, punct. 14,
n. 12. - ' De Just. et Jure, lib. l, qu. 6, art. 4. - 5 De
Matrim,, lib, 5, cap. 5, ':'• 6. - 6 Disp, l, de Legib., qu, 1,
« canonici, quod auctoritate Ecclesiae, cap. 3 et 12. - Laym., lib. 1, tr. 4, cap. 6, n. 3, - Palaus, strum papam; anno 325. - Trident., Contin. sess. 25, cap. 7,
« scilicet sumini Pontificis aut concilii, sta-
« tutum est; et juris civilis seu politici,
« quod fundatur in potestate saeculari "· 104. - a) D. Thomas haec dumtaxat, de b) Palaus rem clare innuit, dum, tr. 3,
104. - Certum est dari in hoininibus possit Qui ferrc Potent. Det', qu. 10, art. 4, ad 13, scribit: dzsp. l, punct. 23, n.15, ita scribit: • Si con-
leges Sicut synodus aliqua posterior habet potesta- cilium [generale] auctoritate Pontificis con-
potestatem ferendi leges. Sed potestas civiles.
tem explicandi symbolum a priori conditum, gregatum sit... ; mihi... probabilius est non
• ita etiam Romanus Pontifex hoc sua aucto- posse concilium leges ferre obligantes to-
punct. 7, § 3, n. 1, v. Quinto, n, 2 et 6. - ' Tr. 11, de ritate potest, cujus auctoritate sola synodus tam Ecclesiam, antequam a Pontifice .appro-
Legib., cap. 2, n. 78 e~ '83. - s Part, 2, tr. 3, de Legib.,
cap. l, qu. 3. - • De ]ust. et ]ure, lib. 2, cap. 2, n. 9.-
congregari potest, et a quo sententia synodi bentur, quia nullibi invenitur talis facultas
10 t n 211e, qu. 99, art. 2, 3 et 4.
confirmatur, et ad ipsum a synodo appel- a Pontifice concessa, et ex usu contrarium
latur •· constat •·

84 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS.
auctoritate, atque in ;idei quaestionz'bus
decernendts infallibz?z'tate.
6°. Rane falsissimam propositionem
piene et ex principiis confutari, valde
prodest ad firmanda tam fidei, quam mo-
rum dogmata. Omnes enim propositiones
a Pontificibus damnatae, licet non omnes
sìnt haereticae, sed alia e temerariae, aliae
erroneae, aliae scandalosae, etc. ; tamen,
accedente Pontificis definitione, tenendum
est de fide, quod illae propositiones vere
sint temerariae, vel alia inficiantur nota,
quam ipsas pati Pontifex declaravit; et
ideo esset quidem haereticus, qui easdem
tamquam veras et licitas sequeretur aut
propugnaret; ut bene ait Viva 1. - Qua
de re, operae pretium censuimus pecu-
liarem super praedietam propositionem
Dissertatz"onem conficere, quam reperies
in fine hujus Dubii, n. 110.
Apostoli. 7°. Verum est quod caeteris Apostolzs
etiam fuit collata potestas universalis Ec-
clesiam gubernandi; diverso tamen modo,
ac fuit commissa S. Petro, qui poterat eos
obligare, et ipsorum leges abrogare; ut
Salmant. 2 cum Bellarmino, Suarez, Caje-
tano, Soto, etc.
E];>iscopi. 8°. Hinc episcopz; qui successores sunt
Apostolorum, bene terre possunt leges
pro suis dioecesibus 3 sine consensu capi-
tuli; .exceptis rebus quae cedere possunt
in praejudicium capituli vel cleri 4 •
Undenam 9°. A quonam vero hanc potestatem
id accipiant
episcopi. legislativam episcopi recipiunt? - Alii
1 Quaest. prodrom. ad proposit. damnat., n. 18. -
• Tr. 11, de Legib., cap. 3, n. 15 et 16. - Bellarm., de
Rom. Pontif., lib. l, cap. 12; et lib. 3, cap. 23, § 12. - Suar.,
de Censur., disp. l, sect. 2, n. 9 et 11.- Cajetan., Opusc. de
Comparat. auctor. papae et concil., cap. 3. - Sotus,~ de
Just. et Jur., lib. 10, qu. l, art. 3. - • Cap. Si quis vene-
rt"t X .. de majorit. et obedient.; cap. Animarr-e.m,. de con-
stit. in 6°. - 4 C.ap. Quanto,~ de his quae .fiunt a praelato;
(cfr. capp. Irrita, Ct·nn nos" Novit, Ea noscitur, Tua nuper..
cJ Victoria minus accurate hic a Salmant. et
V asquez adducitur; quamvis enim ipse, in Re-
lect. 2 de potest. Eccles., sect. poster., n. 27,
concedat quemlibet apostolum potuisse sibi
successorem relinquere; quamvis deinde n. 28,
addat quemlibet successorum similiter po-
tuisse relinquere sibi successorem, et denique
n. 29, quemlibet episcopum potuisse in sua
provincia condere legem, ut presbyteri eli-
gerent episcopum, vel aliam formam institu-
tionis dare, « etiam inconsulta sede Petri »;
dicunt recipere immediate a Christo Do-
mino: quia ab ipso est dignitas et officium
episcopale institutum, ut Vasquez, Vi-
ctoria cJ, etc., apud Salmant. 5 • Alii dicunt
recipere a Pontifice, ut S; Thomas, S. Anto-
ninus, Sotus, Palaus, etc., apud Salmant. 6•
Et sic definitum videtur a Gregorio 7: [Ro-
mana Ecclesia] vi'ces suas ita alzi's imper-
tz'vz't eccleszi's, ut in partem sùzt vocatae
sollz'cz'tudz'nz's, non z'n pleni'tudz'nem pote-
statz's. - Caeterum, haec quaestio est tan-
tum de nomine. Nam ex una parte cer-
tum est quod episcopi, licet immediate
recipiant hanc potestatem a Christo, sem-
per tamen suscipiunt cum subordinatione
ad Papam; et ex alia, licet episcopi reci-
piant a Pontifice, possunt tamen leges
ferre absque ejus licentia, modo non oppo-
nantur legibus Pontificis, et modo potestas
circa aliqua non sit Pontifici reservata.
Vide Salmant. s.
·10°. Archiepiscopi autem non possunt
ferre leges in dioecesibus suffraganeis,
nisi ex consuetudine id habeant; vide Sal-
mant. 9 •
11°. Concilia provincialia sive natz"o-
nalz'a alicujus nationis, sive provincialt'a
alicujus metropolis, nempe episcoporum
cum suo archiepiscopo; sive synodalia,
in quo episcopus cum suis parochis, etc.
conveniunt, ferre etiam possunt leges per-
petuas pro suo territorio; vide Salmant. 10•
12°. Capitula autem nequeunt condere
leges sine consensu episcopi (nisi tantum
Pastoralis ojjic#, eod. tit.; et cap. Conquestus est, de
feriis). - Vasq., in tnm. 2n~~, disp. 152, cap. 3, n. 28. -
5 Loc. cit., n. 20. - S. Thom., in 4 Sent., dist. 20, qu. 1,
art. 4, solut. 3; (cfr, Contra Gent., lib. 4, cap. 76, n. 4), -
S. Anton. 1 part. 3, tit. 22, cap. 4, § l. - Sotus, in 4 Sent.,
dist. 20, qu. 1, art. 4, concl. 2. - Palaus, tr. 3, disp. 1,
punct. 23, n. 4.- 6 Loc. ci t., n. 21.- 7 Can. Decreto, caus. 2,
qu. 6.- 8 Tr. 11, de Legib., cap. 3, n. 18 et 19.- 'Loc. cit.,
n. 22. - 10 Loc. cit., n. 25.
attamen inferius dicit ista intelligenda esse
cum hac limitatione, nempe: nisi a sede Petri
aliter provideatur, proindeque Petri successo-
reni potuisse et posse pro suo arbitrio episco-
pos creare et leges de hac re tollere novasque
condere; ex quibus demum haec in corotl. 2°
colligit: • Tota potestas ecclestiastica sive or-
dinis sive jurisdictionis mediate vel imme-
diate pendet a sede Petri. Patet: quia ab illa
sede pendent episcopi; ab eis, presbyteri et
omnes inferiores ordines et potestates ».
CAP. I. - DE NATURA ET OBLIGATIONE LEGIS IN GENERE. - DUB. II.
circa suos capitulares, ut probabile putant
Palaus, Suarez dJ, etc.). Ita Salmant. 1 cum
Silvestro, Tapia, etc. - An vero, mortuo
episcopo, possit capitulum ferre legem pro
tota dioecesi, usquedum revocetur ab
episcopo successore? Recte affirmant Sal-
mant. z cum Laymann, Bonacina, Palao,
Suarez, etc.; quia, sede vacante, capitu-
lum succedit loco episcopi.
Abbatissae. 13°. Abbatz'ssae possunt etiam ferre
praecepta pro recta gubernatione domus,
et adhuc sub culpa gravi obligare; ut di-
cunt Sanchez 8 et Mazzotta 4• - Vide
Lib. IV., n. 52.
105. - Communiter autem lex humana
dicitur alia canonz'ca si ve ecclesz'astica,
alia czvilz:S.
Qnomodo Lex civz'lz's dividitur in leges imperia-
dividatur
lex civilis. les, quae dicuntur jus commune, divisum
in Digestos, Codi'cem et Instz'tuta,· et in
leges regias particulares regnorum, quae
dicuntur jus municipale.
Archi epi- Quomodo Lex autem canonz'ca comprehenditur
scopi.
lex c ano·
nica. in quinque voluminibus; quorum primum
est Decretum Gratiani (quod verius vim
legis non habere praeter illam, quam ex
Conci- se habent decreta in eo contenta, dicunt
lia particu-
laria. Salmant. 5 cum Cajetano, Soto, Suarez, etc.,
contra aliquos). - Secundum: Decretales.
(Decretum citatur per causas, quaestiones,
distinctiones et canones; Decreta/es, per
capitula et titulos).- Tertium: Sr>xtus De-
cretalium, qui etiam citatur per capitula,
Capi tula. sed addito: in Sexto. - Quartum: Clemen-
tinae et Extravagantes. - Quintum: Bul-
lari'um.- Hi libri constant sancitis Pon-
tificum et conciliorum statutis, et sine
dubio vim légis habent.
Palaus, tr. 3, d.isp. 1, piJ.nct. 23, n. 25. - 1 Loc. cit.,
n. 31. - Silvest., v. Lex, qu. 4. - Tapr:a, tom. 1, lib. 4, qu. 8,
art. 6, n. 4. - 9 Loc. cit., n. 33. - Laym., lib. 1, tract. 4,
cap. 7, n. 12. - Bonac., disp. 1, de Legib., qu. 1, punct. 3,
n. 29. - Palaus, Ioc. cit., punct 23, n. 22. - Suar., de Legib.,
lib. 4, cap. 6, n. 14 et 17. - 8 Decal., lib. 6, cap. l, n. 17.-
• De Natura Legis, cap. 2, qu. 5. - 6 Loc. cit., cap. l,
dJ Suarez docet quidem, de Legib., lib. 4,
cap. 6, n. 11, capitulum ecclesiae cathedr;ilis
• posse aliqua statuta facere pertinentia ad
seipsum seu capitulares suos •· Utrum vero
ad hoc requiratur episcopi consensus, Suarez
ita distinguit: « Communis... resolutio est: mi-
nora quaedam,quae solum pertinent ad bonum
ordinem et regimen capituli, posse ab ipso
85
106. - Quaeritur hic 1°. An decretalz'a,
sive epi'stolae, responsa, aut declaratz"ones
pontijicz'ae, non z'nsertae t'n corpore juri's,
vim oblt'gandi habeant?
Respondetur affirmative, ex can. Si Decre-
Romanorum l, di'st. 19, ubi Papa Nico-
tapontificla
noh inser:ta
laus I, id expresse declarat. - Advertit corpori ju-
ris obligant,
tamen Pater Suarez eas non obligare ·nisi
post promulgationem. Quamvis enim cita- post pro-
tus auctor 6 dicat: Ordz'narie... hujusmodi mulgatio-
nem.
epi'stolae, contz'nentes responsa consulta-
tz"onum, sunt potius dee/arativa quam con-
stz'tutz'va juris.../ et t'n hoc h,abet ejus re-
sponsz"o auctoritatem legi's, obligantz's ad
illam z'nterpretatz"onem. tenendam, vel ad
servandum antiquum jus secundum illam
z'nterpretatz"onem / attamen 7 haec addit :
Ut... authentt'ca sit interpretatio, oportet ut
habeat omnes legz's... condi'tz"ones / atque
adeo, ut sit justa... , su.fficienter promul-
gata, etc. Unde consequenter fit, ut haec
ipsamet lex... z'nterpretatz'va alterz'us expo-
szta sz't dubz'is et obscurztatibus/· ac subz'nde,
ut etz'am propter t'llam alz'ae z'nterpreta·
tz"ones necessarz'ae sz'nt. Idem docet Ca-
stropalaus 8 , ubi ait: Debet autem haec
declaratz"o publicari ea solemnztate, qua
lex/ alz'as non eri't authenti'ca, neque legz's
obligatz"onem habebi't, sed solum erzt decla-
ratz"o doctrz'nali's. Idem scribit Escobar 9 ,
u bi sic ait: Hz'nc colligo, epz'stolas pontz:
ficz'as non habere vi'm legi's, m'si publt'cen-
tur eo modo, quo epz'stolae assolent publi-
cari. Idem scribit Bonacina 10, ubi ait: In-
terpretatz"onem legz's factam auctorz'tative
non habere vim legt's, ni'si promulgetur,
quz'a de ratz"one legi's est promulgatz"o,· ita
ut aJ, qui z'nterjuerunt publi'co legi's con-
n. 43. - Cajetan., in z~~.m z~~.c, qu. 88, art. 8, ad gum, vers. Ad
Jum. dicitur • • Sotus, de Justit. et Jur., lib.. 7, qu.3, art. l,
vers. Haud ergo desunt.- Suar., Ioc. cit., cap. 5, n. 6 et 7.
- 8 De Legib., lib. 4, cap. 14, n. 6. - ' Lib, 6, cap. 1,
n. 3. - s Tr. 3, disp. 5, punct. 3, § l, n. 2. - • Li b. 5,
10
sect. 1, cap. 3, n. 21.- De Legib., disp. l, qu. l, punct, 4,
n. 11.
statui sine confirmatione episcopi... ; in gra-
vioribus autem, quae spectant ad suae eccle-
siae commoda et ad observantiam antiquarum
consuetudinum, necessarium esse consensum
episcopi •.
106.- a) Haec ultima pars textus ex eodem
loco, sed n. 10, sumitur, ubi Bonacina scribit
de ipsa legis promulgatione: • Eos qui, dum
86 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS.
sz'lz'o non teneantur ad eam, nisz'post pro-
mulgatz'onem. Et citat pro hac sententia
Salas et alios; subditque 1 sic inquiens: Ex
quo tz'cet inferre, epistolas pontijìdas non
habere vim legis, nz'sipublz'centur eo modo,
quo publz'carz· solent epistolae. Idque satis
etiam confirmatur ex eodem citato can.
St Romanorum, ubi refertur et confirma-
tur decretum S. Leonis Papae, quo sic ille
declaravit et decrevit: Ne quùi vero sz't,
quod praetermissum a nobz's forte creda-
tur, omnia decreta/t'a constz'tuta, tam bea-
tae recordatz'onz's Innocentzi~ quam omni'um
decessorum nostrorum, quae de ecclesz'a-
stz'cz's ordùttòus, et canonum (nota)promul-
gata sunt dz'sciplinz:ç, z'ta a vestra dilectz'one
custodiri mandamus.
Sed hic sapienter advertit Roncaglia 2 ,
quod non solum constitutiones pontificiae,
quae solemniter sunt promulgatae, obli-
gationem legis inducunt; sed etiam omnes
aliae, quae, ex usu et consensu Ecclesiae
universalis, jam a pluribus saeculis haben-
tur pro suffi.cienter promulgatis et authen-
ticis.
Quaeritur 2°. An declaratz'ones sacrae
Congregatz'onz's cardinalium vùn legz's ha-
beant?- Nulli dubium; quod pro casibus
Salas, de Legib., disp. 12", sect. 1, n. 8. - 1 Loc. cit.,
n. 12. - S. Leo M., Epist. 4 (al. 3), ad Episcopos Campa-
niae, etc., i. f. - 2 Tr. 3, de Legib., qu. 1, cap. 2, qu. 8,
resp. 2. - • Tr. 11, de Legib., cap. 3, n. 28 et 30. - 4 Loc.
ci t., n, 28.- Garcia,de Benefic"' in Praefat.- Rodrig., Quaest.
lex conderetur, interfuerunt publico regis con-
silio..., non obligari ad legem servandam, an-
tequam legis promulgatio fiat ».
bJ Croix, lib.1, n. 574, dicit dumtaxat ali-
quos docere « ejusmodi declarationes, datas
pro casibus singularibus, debere extendi ad
omnes similes ».
c) Praeterea requiritur juxta Salmant., Fa-
gnan., Barbos., locis cit., uta secretario etiam
S. Congregationis subscribantur.
dJ Bulla Sixti V Immensa aeterni, 22 Ja-
nuar. 1587 (quae in Bullar. Cherub. est or-
dine 74; in Bullar. Mainardi, 117), dedit hanc
facultatem soli Congregationi Concilii Triden-
tini; quamobrem, quae hic dicenda sunt, ad eam
dumtaxat Congregationem sunt referenda.
e) Salas, quem Salmant. quidem tamquam
huic sententiae patrocinantem adducunt, eam
tamen impugnat. Scribit enim, de Legz'b. ·'
dz"sp. 21, sect. 12, n. 25, coroll. 5, quosdam
negare promulgationem declarationum esse
necessariam: « Sed dubito, inquit, de isto co-
particularibus, pro quibus fiunt, obligant
ut leges; prout est commune apud Sal-
mant. 3 et Croix bJ.
Dubium est, an oblt'gent pro caszòus
sùnz'lzòus. - Duplex est sententia, utra-
que probabilis, ut recte dicunt Salmant. 4 •
Prtina sententz'a asserit, quod tales de-
clarationes, si sint munitae sigillo et sub-
scriptione Emi card. praefecti cJ, robur
habent obligandi omnes: quia talem po-
testatem declarandi cardinales habent a
Pontifice, ut eruitur ex bulla 74 Sixti V dJ.
Nec obstat, non esse promulgatas; quia
promulgatione indigent leges novae, non
jam declarationes de legibus jam promul-
gatis. Ita Garda, Salas eJ, Rodriguez, apud
Salmant. 5 ; Fagnanus, Barbosa, etc., apud
Croix 6 • - Sed dicunt esse necessarium,
quod in ipsa declaratione exprimatur, eam
fuissepromulgatam, aut saltemlatamman-
dato summi Pontificis, aut saltem Pontifice
consulto IJ,· nam in bulla Sixti V sic dici-
tur: Interpretandifacultatem (Nobz's tamen
consultz's) impartz'mur. - Caeterum, sicut
dictum est cum Roncaglia 7 de declaratio-
nibus pontificiis, sic etiam potest dici de
declarationibus sacr. Congr. Concilii, quod
illae declarationes, quae, ex usu et con-
regular., tom. 1, qu. 11, art. 2. - 5 Loc. cit., num. 29. ·
Fagnan., in caput Quoniam, de constitution., num. 8
et seqq., num. 43 et num. 59. - Barbosa, de }ure eccle-
siast., lib. 1, capit. 4, n. 81 et 83. - ' Lib. l, n. 574. -
7 Loc. cit.
rollario; quoniam, licet in manifestis declara-
tiones legibus insint, et ex se sine alia pro-
mulgatione obligationem afferant, secus tamen
videtur in dubiis, quia tales declarationes sunt
veluti novae leges ». Et, disp. 2, sect. 9, n. 53,
de Congregationis declarationibus diserte lo-
quens: « Interpretationem legis, inquit, non
habere legis vim et auctoritatem, nisi promul-
gata sit ». Denique, dz"sp. 10, sect. 9, n. 68,
ait: « Quia vero haec interpretatio [authentica]
habet vim legis, necesse est ut sil promul-
gata... ; quod nota pro iis quae diximus, dz'sp. 2,
sect. 9, disputantes an interpretationes cardi-
nalium vim legis habeant •. , ego oppono Congrega:tionis declarationes ,
IJ Auctores illi requirunt sane ad vim
obligatoriam hujusmodi declarationum, quod
ipsae edantur mandante vel saltem consulto
Pontifice; ex quo videtur sequi exprimendam
esse eam conditionem. Fagnanus tamen id
negat, dicens, loc. cit., n. 35: « Licet id in de-
clarationibus exprimi nec opus sit nec sem-
per soleat ».
CAP. I. - DE NATURA ET OBLIGATIONE LEGIS IN GENERE. - DUB. II. 87
Declaratio· sensu Ecclesiae, pluribus annis sunt suffi.- tiones, cum frequenter non promulgentur
nesS. Cong.
obligant in cienter promulgatae per orbem christia- solemniter, sunt quidem magni ponderis,
casu.
num, ipsae satis obligent omnes ad earum sed nequeunt habere vim legis; et tantum
observantiam. obligant uti sententiae particulares ilio-
In simili-
bu~ proba- Probabi- Secunda vero sententt'a dicit quod, licet . rum casuum, pro quorum decisione pe-
biliter obli- liter non o-
gant. bligant, nisi tales declarationes magni sint ponderis, tuntur, non vero pro similibus. - Nec
de mandato
Ponti ficis non obligant tamen universe: nisi sint, obstat dicere, quod promulgatio requiritur
solemniter
promulga- non solum Papa consulto et mandante quidem pro legibus, sed non pro declara-
tae. editae, sed etiam sint ejus mandato spe- tionibus legum jam promulgatarum. Nam
ciali solemniter promulgatae pro tota Ec- respondent auctores citati, quod tales de-
clesia, ita ut praecipiat Pontifex ab omni- clarationes, quando fiunt de rebus dubiis,
bus illas observari. Tunc enim tantum in quibus exstare possunt opiniones con-
ipse loquitur ut Ecclesiae caput et doctor; trariae circa intelligentiam legis, tunc se
alioquin videtur loqui solum ut praeses habent ut novae legeshJ. Saltem in dubio,
illius Congregationis, cui non videtur tunc an ipsae habeant vel ne vim obligandi ut
communicare totam suam auctoritatem et leges, eas non obligare dicit Laymann 9 :
infallibilitatem. lta Sanchez r, Bonacina 2, Pendet quaestz'o ex mente Pontzfìct's pote-
Conditiones Pontius 3, Suarez 4 , Mazzotta5; Croix 6 cum statem z"psz's [cardinalibus] trzòuentz's. Inte-
requisitae.
Cardenas et Terillo, ac cum Loth et Del- rtm praesumendum non est habere vt'm
bene; Diana 7 cum Vega, Valero, Sera- legz's, praesertz'm cum authentz'ce non pro-
rio, etc.; Salmant. 8 cum Vasquez, Tapia, mulgentur. Citatque pro hoc Sanchez et
Lezana et Villalobos I!J. :Ratio hujus sen- Rodriguez.
tentiae est, quia, ut lex obliget, omnino Decisiones autem Rotae minorem uti-
requiritur solemnis promulgatio legis ; que quam declarationes sacrae Congre-
juxta dieta n. 96. Hinc hujusmodi declara- gationis auctoritatem habent. - Croix 10
1 De Matr., li b. 8, disp. 2, n. 10.- 2 Disp. 1, de Legib.,
reso!. 29. - Vega, Sum. nueva, part. 1, cap. 62, cas. 41. -
qu. l, punct. 8, n. 4. - 8 De Matr., li b. 5, cap.l3, n. 7.- Valer., Di:tfer. utriusq. fori, v. Absolutio, diff. l, n. 20 et
4 De Legib., lib. 6, cap. l, n. 3. - 5 De Natura Legis, v. Nullitas, diff. 5, n. 2. - Serar., Prolegom. biblic., cap. 19,
cap. 2, quaest. 3. - ' Lib. 1, n. 215 et seqq. et n. 574. - qu. 11. - 8 Tr. 11, de Legib., cap. 3, n. 30. - Vasq., in
Cardenas, Cris. l, disp. 9, n. 22 et Cris. 2, diss. l, n. 98 1nm: 2ne, disp.l77, cap. 8.- Tapia) Caten., tom.l, li b. 4, qu. 8,
et seq. - Terll., Regul., mor., qu. 14, n. 55. - Loth, tr. 2, n. 4 et 5.- Lezana, Sum., v. Sacra Congregatio, n. 6 et seq. -
de Legib. pontif., art. 10. - Delbene, de Immun. eccles., Villa!., part.1, tr. 2, diff. 7, n.5.- 'Li b. 1, tr.4, cap. 7, § 7,
cap. 14, dub. 5, sect. 2, n. 14 et 18. - ' Part. 1, tr. 10, n. 26. - Sanch. et Rodrig., vide Joc. cit, - 10 Lib, 1, n, 576,
g) Non omnes auctores hic allegati doctri- idem est, inquit, ac si ipse Papa eam dedisset.
nam istam in toto suo complexu tenent. Alii - Serarius, loc. cit., de quadam declaratione
enim negant dumtaxat eas declarationes vim circa Vulgatam disserens, ait: • Istiusmodi de-
legis habere: hi sunt Sanchez, Loth, Diana, clarationum sive judicum sententiae... aucto-
Valerus, Vasquez. - Alii vero negant obli- ritatem, uti par est, reverendo, dubitari posse
gare, nisi promulgentur; et hi sunt Delbene, an absque depravatione ac mendo editae sint...
Salmant., T a pia et Lezana.- Alii, ut Bonacina, Et vidi ipse declarationes easdem manuscri-
Mazzotta, Croix, Cardenas, Terillus, Villalo- ptas, in quibus horum nihil esset ». - Suarez
bos, requirunt ut illae declarationes de Ponti- denique, loc. cit., non loquitur de declaratio-
ficis mandato promulgentur. - Aliqui obscu- nibus S. Congregationis; sed de authentica
re loquuntur; et primo quidem Pontius, quas- legis interpretatione generatim disserit; et
dam S. C. declarationes adducens loc. cz't., requirit ut ista interpretatio habeat legis con-
subdit: • Non obstare dP.cisiones Rotae, quas ditiones proindeque, ut sit sufficienter pro-
pro sua sententia Menochius refert. His enim mulgata.
hJ S. Alphonsus hanc secundam sententiam
quae majus pondus auctoritatis habent ». - his verbis limitat in 2 Elencho Quaest. re-
Vega autem, quamdam S. C. declarationem form., qu. 2: • Addendum tamen est, quod'
afferens, sequendam eam esse asserit, "quia hujusmodi declarationes, quae jam in Eccle-
credibile non est in quaestione tam ardua, sia universaliter divulgatae, et facto sic pro-
Pontificem consultum · non fuisse, neque ei mulgatae fuerint usu plurium annorum, vel
propositam non fuisse; Pontificem proinde de- relatione auctorum communiter ipsas refe-
clarationem Cardinalibus commisisse, ipsos- rentium, hae satis omnes fideles obstrin-
que ex auctoritate apostolica eam dedisse;quod gunt».
 88 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS.
cum Luca, et Fagundez iJ apud Tambu-
rinium iJ,
An vero Regulae Cancellari'ae obligent
ubique? - Negat Lessius X, qui ait obli-
gare tantum, in Curia romana; et huic
adhaerent Diana iJ, et alii. Sed affirmat
M:azzotta 2 cum AzorkJ, GomezkJ, etc.; quia
sic fert praxis. Vide Croix 3•
Quaeritur 3°. An leges dviles obligent
t'n consét'entia?
De hoc puncto, valde scitu necessario,
oportet aliqua principaliora hic adnotare.
Aliae leges civiles sunt expresse a jure
canonico approbatae; aliae expresse cor-
rectae; aliae vero neque approbatae, ne-
que reprobatae. - Hinc
Leges ci- Dicendum I•. Leges approbatae, sin e
viles proba·
tae a jure
canonico
dubio in conscientia obligant. - Ita est
lex Justiniani 4 , in qua datur triennium,
obligant in
conscientia. ad experiendam conjugum impotentiam;
haecque approbata fuit a Caelestino III 5•
-lta pariter Nicolaus I approbavit 6'leges
invali.dantes matrimonium inter adoptan-
tein èt adoptatum, atque ab hoc descen-
De Luca, Theatr., de Benefic., discurs. 29, n. 25; cfr.
de Feudis, discurs. 119, n. 5 et Relat. Rom, cur. forens.,
discur~. 32, n. 66. - 1 Auctar., v. Benejicium, cas. 3, n. 5.
- ' De Natura Legis, cap. 2, qu. 3. - 8 Lib. l, n. 575.-
" Novell. 22, de nupt., cap. 6, Per occasionem. - 5 Cap.
Laudabilem, de frigid. et malefic.- 6 Can. Ita 1, caus. 30,
qu. 3. - ' L. Quin etiam 55, ff. de ritu nuptiar. - 8 L.
Adoptivus 14, ff. eod. tit, - 9 L. Nuptiae 2, ff. eod. tit.
et Institut, de nupt., in princ. - '°Cap. Cum locum 14,
Tamburinius, Decal., lib. 8, tr.1, cap. 4,
i)
§ 2, n.16, his verbis allegat Fagundez: • Vide
etiam Fagundez..., loquentem de stylo curiae
romanae •. Et re quidem vera auctor iste di-
sputat non de Rotae decisionibus, sed de stylo
curiae, negans, Decal., lib. 8, cap. 10, n. 9,
hujusmodi stylum legem facere, nisi sit scri-
ptus, in jure non in lucro fundatus, in aperto
prolatus, per Summum Pontificem approbatus,
certus ac invariabilis.
iJ Diana huic sententiae consentit, inquan-
tum, part. 1, tr. 10, resol. 43, quaerens gene-
ratim utrum regulae Cancellariae in foro in-
teriori obligent, respondet negative; concedit
tamen eas in foro exteriori vim legis obti-
nere.
kJ Azor, part. 2, lib. 7, cap. 28, qu. 4, affir-
mat quidem regulam de infirmis sua beneficia
resignantibus, extra curiam obligare; sed ~bi­
dem negat idem dicendum esse de omnibus
Cancellariae regulis. - Ludov. Gomez vero,
Commentar.· in regul. Cancell., Prooem.,
quaest. 2, hanc utique sententiam tenet; sed
dentes 7 ; item, inter adoptatum et filios
adoptantis lJ; item, inter adoptantem et
uxorem adoptati, et contra 8 •
Dicendum Il0 • Leges civiles a jure ca-
nonico correctae non obligant quidem in
conscientia. - Talis est lex 9, qua inva-
lidantur matrimonia filiorum-familias inita
sin e consensu parentum; sed hae leges
correctae sunt injure canonico 10 et ultimo
in Tridentino 11• - Ita etiam in jure ca-
nonico 12 abrogatur lex civilis prohibens
alimenta dari filiis spuriis. - Sic pariter
in jure civili 18 conjugatus cognoscens so-
lutam non tenetur adulterii judicio, licet
damnetur conjugata solutum admittens:
sed in jure canonico 14 uterque judicio
subjicitur, quia utrinque fides conjugalis
adhibenda est. Item in jure civili 15 vidua
nubens intra annum luctus multis subjici-
tur poenis: sed hoc abrogarunt Urbanus III
et Innoc. III 16• Item in jure civili 17 datur
facultas viro occidendi adulterum turpiter
cum uxore agentem, et conceditur patri
facultas interficiendi filiam in adulterio
de sponsal. et matr.- 11 Sess, 24, de Reform. Matr., cap. l.
- " Cap. Cum haberet 5, de eo qui duxit. - 18 L. 6, § 1,
ff. de adu1ter. et 1. 1, C. eod. tit. - " Can. Nemo, caus. 32,
qu, 4.- 15 L. Liberorum lf, de his qui notantur infam. ·cfr.
l. Si qua 2, C. de secundis nupt, et Authent. de Restit. et
ea quae parit., collat. 4, nov. 39, § uit. - 18 Cap. Super illa
et cap. Cum secundum~ de secund. nupt. Cfr. Gloss. in cap.
Cum secundum, v. Legalis infamiae.- "L. Marit<J lf. Ad
leg. Juliam, de adult. coercend.; l. Gracchus, C. eod. tit.
n.16, eamdem hac distinctione temperandam
esse ducit: • Ut tamen magis praedicta omnia
sustineri valeant, possent foedere distinctionis
istae opiniones concordari, ut videlicet prima
opinio procedat in regulis quae non sunt de
dandis ... Aut vero loquimur in regulis quae
sunt de dandis, prout sunt fere omnes judi-
ciales , quae habent decretum irritans, et in
illis procedat ·secunda opinio... Non tamen in-
ficior, plures regulas judiciales reperiri in hoc
volumine, quae non procedunt coram ordi-
nariis extra curiam, propter aliquam particu-
larem rationem •.
lJ L. Per adoptionem, ff. de ritu nuptiar.,
invalidat matrimonium inter adoptatum et
:filios adoptantis, non perpetuo, sed solum
quam:diu manet adoptio. • Per adoptionem
quaesita fraternitas eousque impedit nuptias,
donec manet adoptio. Ideoque eam, quam pater
meus adoptavit et emancipavit, potero uxo-
rem ducere aeque et si, me emancipato, illam
in potestate retinuerit, poterimus jungi ma-
trimonio»,
CAP. I. - DE NATURA ET OBLIGATIONE LEGIS lN GENERE. - DUB. II.
deprehensam Sed haec reprobantur in
1•
jure canonico 2 et ab Alexandro VII s.
Dubitatum autem fuit an fuerit abrogata
Reproba· lex Uxorem, de rz'tu nupt., quae invali-
taenon obli·
gant. dabat matrimonium inter vitricum et uxo-
rem privigni; sed S. Congr. Concilii, die
8 martii an. 1721, declaravit validum tale
matrimonium.
Leges non Dicendum III0 • Leges civiles non re-
reprobatae.
probatae videntur tacite approbatae a jure
canonico. - Nam i bi 4 sic dicitur: St'cut
leges non dedt'gnantur sacros canones
z'wdtarz:· t"ta et sacrorum statuta canonum
prz'ndpum constz"tutz'onzous adjuvantur. Et
alibi 5 : Sancta Ecclesz'a legum sr;t.eculart'um
non resput"t jamulatum, quae aequt"tatis
et justz"ti'ae vestz'gt'a ùnt"tantur. - Hinc Fa-
gnanus 6 et noster Papa Benedictus XIV 7
cum Abbate, Menochio et communi, di-
cunt, judicem ecclesiasticum in quaestio-
nibus, in quibus de jure canonico nihil
reperitur decisum, debere se conformare
juri civili. Et ·Gelasius Papa 8 scripsit:
Quantum ad ordz'nem pertz'net publù:ae
dz'sciplt'nae ..., legz'bus tuz's z'psi quoque pa-
rent relz'gt"onis antz'stt"tes.
DE CONSUETUDINE.
107.- De Consuetudz'ne hic tractandum,
de qua nihil habetur apud Busenbaum.
Dictum est de lege scripta: nunc aliqua
sunt addenda de consuetudine, quae dici-
tur lex non scripta.
Ut consuetudo vim legis habeat, tria
requiruntur:
Introducen- ro. Quod t'ntroducatur, non a persona
da a com-
munitate. particulari, sed a comnzunt'tate,- saltem a
majori parte communitatis, quae capax
1 L. Quod ait lex, tr. eod. tit. - 11 Can. Inter haec,
caus. 33, qu. 2. - 8 Proposit. 19 damnat. • S. C. C., apud
Bened. XIV, de Synodo, lib. 9, cap. 13, n. 2. Cfr. Thesaur.
Resolut., tom. 2, in Bojanen., 8 mart. 1721. - 'Cap. Intel-
leximus, de novi operis nunci.at. - 6 Cap. Super specula,
de privileg. - 6 In cap. Cum esses, de testam., n. 18. -
' De Synodo, !ib. 9, cap. 14, n. l. · Abbas antiq., in cap.
, Intelleximus, de novi op. nunclat., n. 2. - Menoch., de Ar-
bitrar. judicum, lib. 2, cas. 185, n. 12. - ' Epist. 8, ad Ana·
stas. imperat. - 9 Tr. 11 de Legib., cap. 6, n. 5 et seqq, -
S. Thom., 1"' 2LI.e, qu. 97, art. 8, ad 8. - 10 Loc. ci t., n. 7 et
!07. - a) Salmant., loc. dt., auctores istos
allegant non quidem pro tribus membris as-
serti; sed pro secunda dumtaxat ejusdem
parte, qua scilicet docent • quod ... in statu pro-
89
sit ferendi leges, licet actu leges ferre
nequeat; nam consuetudo tunc habet vim
legis ex tacito principis consensu. - Sal-
mant. 9 cum S. Thoma.
Notandum hic, quod mulieres nequeunt
introducere consuetudinem contra leges
proprias virorum, nec vice versa; uti ne-
que ecclesiastici contra leges laicorum,
vel contra, nisi materia sit communis.
Salmant. 10• Hinc etiam circa res spiritua-
les, clerici non obligantur ad consuetu-
dinem factam a laicis. Salmant. 11 cum
Sanchez, Palao, etc. - Mercatores tamen,
quia distinctam faciunt · communitatem,
possunt introducere consuetudinem obli-
gantem omnes. Salmant. 12 cum Palao,
Suarez, Bonacina, Tapia.
n•. Requiritur ut consuetudo sit ratz"o- Rationa-
bilis,
nabt'lz's: quare nulla valet consuetudo con-
tra legem naturalem aut divinam, sed
tantum contra humanam. Addendum ta-
men non requiri bonam fidem; nam etiam
peccando potest fieri consuetudo. Sal-
mant. 18 cum Suarez, Palao, etc. - Con-
suetudo enim triplicem statum habet; In
initio, introducentes consuetudinem con-
tra legem, omnes peccant. In progressu,
non peccant illa jam a majoribus intro-
ducta utentes, sed possunt a principe pu-
niri. In fine autem nec peccant, nec puniri
possunt illa jam praescripta utentes. Ita
Salmant. 14 cum Palao, Cajetano, Soto, Lay-
mann, etc. aJ.
III0 • Requiritur tempus dt'uturnum, con- Tempus
diuturnum.
tz'nuatum, cum repetz"tt's actzous.
Quodnam autem tempus sufficiet? -
Prz'ma sententz'a dicit relinqui arbitrio pru-
dentum, juxta repetitionem actuum et ne-
n. 36 et seqq. - n Loc. cit., n. 38. - Sanch. 1 Consil., lib. 5,
cap. l, dub. 21, n. 2. · Palaus, tr. 3, clisp. 3, punct. 4, § 1,
n. 2; cfr. punct. 3, n. 6. _lSI Loc. cit., n. 8. • Palaus, loc. cit.,
punct. 3, n. 6. · Suar., de Legib., lib. 7, cap. 9, n. 11 ..
Bonac., disp. 1, de Legib., qu. 1, punct. ult., § 3, n. 30. -
Tapia, tom. 1, lib. 4, qu. 25, art. 7, n. 4. - 18 Loc. cit.,
n. 12. - Suar., lib. 7, cap. 6, n, 16 et cap. 18, n. 8. - Palaus,
loc. ci t., disp. 3, punct. 2, § 1, n. 3. - "Loc. ci t., n. 13. -
Pa!aus, loc. cit., punct. 2, § l, n. 5. · Cajetan., in 1°'" 2ne,
qu. 97, art. 3, ad :l'm. • Sotus, de Just. et ]ure, lib. l,
qu. 7, art. 2, ad 2•=. • Laym., lib. 1, tr. 4, cap. 24, n. 11.
gressus non peccent, qui consuetudinem con-
tra legem sequuntur, et sunt successores eo-
rum qui illam introduxerunt ». Quod profecto
praelaudati doctores, loc. cit., tenent.
90 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS.
gotiorum qualitatern: Vasquez, Tapia bJ,
Villalobos, etc. apud Salmant. 1. - Secunda
sententt"a dicit sufficere et requiri decen-
nium,- hoc enim est longum tempus, re-
quisitum a jure ad consuetudinem intro-
ducendam: nisi aliud sit alicubi sancitum 2 •
Ita Salmant. 3 cum Laymann, Suarez, Pa-
lao, etc., licet doceant primam esse valde
probabilem.
An vero hoc decennium sujfidat contra
leges canonicas? - Affirmant Lessius,
Sà cJ, Azor dJ, Palaus, Navarrus eJ, etc. Ne-
gant tamen Salmant. 4 cum Laymann, Bo-
nacina, Suarez, Reginaldo, etc., ex cap.
De quarta et cap. Ad aures, de praescript.
Sed vide infra, n. 139. - Notant autem
Salmant. fJ curo Granado fJ, Salas fJ, etc.,
Vasq., in ta.m 2o.c, disp. 177, cap. 5, n. 46. - 'Villalob.,
part.l, tr. 2, diff. 38, n. 12.- 1 Loc. ci t., n.l5.- 2 Ex L. Cum
in lo,zgt~ ult., C. de praescriptione.- 3 Tr. 11, de Legib.,
cap. 6, n. 16.- Laym., li b. 1, tr. 4, cap. 24, n. 2, n. et n. 6.-
Suar., lib. 7, cap. 8, n. 7 cum cap. 15, n. 5. - Palaus, tr. 3,
disp. 3, punct. 2, § 2, n. 5. · Less., de Jnst. et Jure, lib. 2,
cap. 6, n. 47.- Palaus, Ioc. cit., n. 9. - • Loc. cit., n. 17. -
bJT apia, pro hac sententia a Salmant. alle-
gatur, et ipse, tom. 1, lib. 4, qu. 25, art. 9,
n. 2, affirmat utique prudentis arbitrio re-
linquendum esse, quodnam tempus ad indu-
cendam consuetudinem satis sit; sed n. 4 (quod
Salm. non adverterunt), regulas assignans,
quas vocat moraliter certas, ex quibus id possit
arbitrio prudentis dignosci, hanc statuit: «Alte-
ra regula est quod, quamvis non semper requi-
ratur tantum tempus, sufficiet tamen regula-
riter loquendo, tempus decem annorum ad
quamlibet conslletudinem, ut inducat jus atque
obligationem legis ».
c) Emmanuel Sà, v. Consuetudo, n. 3, hanc
suam sententian his verbis limitat: « Papa
sciente et non contradicente ».
dJ Azor videtur male citari a Salmant.;
quamvis enim ipse mentem suam non ape-
riat, eam tamen, ut ex dicendis liquebit, satis
innuit. Nam, part. 1, lib. 5, cap. 18, qu. 6°,
opinionem exponit, quae asserit consuetudi-
nem contra canonem valere post decennium,
« sciente principe et impune permittente ».
Quam opinionem affirmat improbari a Panor-
mitano. Deinde affert sententiam, quae negat
ullam consuetudinem contra canonem valere
ante quadraginta annos, « etiam sciente et pa-
tiente principe, nisi eam expressim approbet » •
Et haec, inquit, est • communis opinio •.
e) Navarrus a Salmant. allegatur, quasi
doceat in l• edit. Consilior., decennium suffi-
cere contra legem canonicam. Editionem istam
reperire nequivi; sed certe, in 2• edit., lib. 1,
de consuetudine, cons. 2, n. 1, oppositum te-
net Navarrus, dicens de consuetudine contra
sufficere dictum eximii doctoris, etiam mo-
derni, asserentis legem abrogatam esse, ut
a lege deobligemur.
Dicitur autem requiri tempus contz~ Continua•
tum.
nuatum; nam si interrumpatur, etiam per
unicum actum a majore -parte communi-
tatis, vel si interim princeps puniat con-
suetudinem introducentes, consuetudo non
praescribitur. Ita Salmant. 5 cum Laymann,
Suarez, Bonacina, Palao, etc.
Dicitur autem: repe#tis actzòus. - Ad Repetitio
actuum.
consuetudinem enim requiritur: l 0 • Ut
actus sint repetiti per plures vù:es, juxta
prudentum arbitrium; ut Salmant. 6 cum
Palao, Bonacina, Suarez, etc.; contra Les-
sium gJ, Reginaldum gJ, Sà g), Diana gJ, etc.,
qui dicunt duos vel tres actus sufficere. -
Laym., loc. cit., cap. 24, n. 6. - Bonac., de Legib., disp. 1,
qu. l, punct, ult., § 3, n. 32. - Suar., lib. 7, cap. 18, n. 12. ·
Regin., lib. 13, n. 247. - 15 Loc. cit., n. 19. - Laym., loc. ci t.,
cap. 24, n. 14. - Suar., lib. 7, cap. 8, n. 15. - Bonac., loc. ci t.,
n. 38; cfr. n. 32 et 34. - Palaus, !. c., § 2, n. 11.- ' Loc. ci t.,
n. 22. - P'alaus, loc, cit., punct. 2, § 8, n. 3. · Bonac., loc.
cit., n. 32 · Suar., lib. 7, cap. 10, n. 3.
canonicam legem: « Oportet quod sit rationa-
bilis et praescripta spatio quadraginta anno-
rum » ; secus non fore validam.
JJ Salmanticenses, loc. cit., n.18; Jacobus
de Granado, z"n 1am 2ae, controv. 7, tr. 3,
disp. 16, n. 12; Salas, de Legib., disp. 19,
sect. 18, n. 108, tenent profecto satis esse di-
ctum unius eximii doctoris. Ne tamen doctrina
haec contraria sit iis, quae S. Alphonsus dis-
seruit de dubialegis abrogatione, n. 27, supra,
limitanda est ad casum quo alii doctores non
contradicunt; vel si contradicant, eorum di-
ctum sit certo minus probabile asserto docto-
ris asserentis legem esse abrogatam.
g) Lessius, lib. 2, cap. 6, n. 46; Reginal-
dus, lib. 13, cap. 16, n. 162; Diana, part. 5,
tr. 14, reso!. 62, quos Salmant., n. 21, addu-
cunt contra priorem opinionem, re tamen vera
ei non contradicunt, cum de diversa hypothesi
loquantur. Primae enim sententiae auctores
negant duos vel tres actus satis esse ad in~u­
cendam consuetudinem, seclusa expressa przn-
cipis voluntate, «et solum (ut ajunt Salmant.)
supposito consensu generali requisito ad con-
suetudinem ». - Auctores vero secundae sen-
tentiae affirmant satis esse unum vel duos
actus, accedente scilicet prz'ncipis scz'entia et
consensu.- Quin etiam Diana, part. 6, tr. 5,
reso l. 7, (ut allegant Salmant.) his verbis quae-
stionem concludit, uti S. Alphonsus ipse: «Unde
ego puto ... , quando frequentia actuum inducat
consuetudinem, relinquendum esse arbitrio ju-
dicis "·- Emmanuel Sà denique, v. Conscien·
tia, n. 5, haec tantum habet: « Consuetum di-
citur seu solitum, quod bis factum est ».
CAP. I. - DE NATURA ET OBLIGATIONE LEGiS IN GENERE. - DUB. II. 91
2°. Ut actus sint liberz·, non autem per tantum: benignior pars tenenda est, nam
vim aut metum aut ignorantiam positi; nulla lex obligat, nisi de ea constet. Ita
puta, si populus censeat exsistere legem Salmant. 6 cum Palao, Suarez, Bonacina,
quae revera non est. Salmant. 1 cum . Diana, etc. Et ita Croix 7 , qui notat ta-
S. Thoma, Diana, Tapia, etc. - 3°. Requi- men ibi cum Cardenas iJ, quod universa-
ritur, ut actus sint notorti", saltem noto- les consuetudines Ecclesiae de se obligant.
rietate facti; ut Salmant. 2 cum Palao, Hoc intelligendum vero de consuetudini-
Suarez, Bonacina, Diana, Basilio, etc.; con- bus proprie ut talibus obligantibus sum-
tra aliquos, qui requirunt notorietatem ptis; ut de consuetudine jejunandi in vi-
etiam juris, ut sententia judicis consue- gilia Pentecostes, et de alia ~liqua simili, si
tudo probetur. adest. - Nam aliter dicunt plures aucto-
Intentio se 0
IV Requiritur ad consuetudinem per- res, de consuetudine abstinendi a lactici-
•
ob!igandi,
fi.ciendam z'ntentz'o se oblz'gandi, vel con- niis in vigiliis extra quadragesimam: de
S14etudz'nem t'ntroducendz'. - Quare nulla qua vide Ltò. III, n. 1009, Dubz"t. 3. -
fi.t consuetudo, si populus aut major ejus Et aliter dicunt aliqui etiam de consue-
pars agit ex devotione, gratitudine et si- tudine monialium recitandi officium in
mili; aut si laeseris legem animo tantum privato. Sed de hoc vide Lz"b. IV, n. 142,
non satisfaciendi ex !evitate hJ. Salmant. 3 quid alli communius et probabilius dicant.
cum Palao, Laymann, Bonacina, etc. Hic vo. Requiritur consensus prz'ndpz's, ex Consensus
principis.
autem animus cognoscitur ex circumstan- l. De quz"bus, ff. de legzò. jJ. - Requiritur
tiis; nempe,si consuetudo constanter obser- enim, ut habeatur consensus saltem ta-
vetur, et cum non levi incommodo; si trans- citus generalis principis, scilicet appro-
gressores puniantur; si ita sentiant com- bandi quamcumque legitimam consuetu-
muniter homines pii. Croix 4 et Salmant. 5• dinem, quando illam specialem consue-
Quid in In dubio autem, an consuetudo sit ex tudinem princeps ignorat. Ita Salmant. 8
dubio.
devotione vel obligatione; sub gravi vel cum S. Thoma, Palao, Suarez, Sanchez,
levi; an obliget ad culpam vel poenam Laymann, Bonacina, T a pia, etc. - Quando
1 Loc. ci t., n. 24 et 25. · S. Thom ... l"' 2ae, qu. 97, art. 3. · Legib., cap. 6, n. 30. - 8 L:oc. cit . . Palaus, tr. 3, disp. 3,
Diana, part. 6, tr. 5, resol. 9. Tapia, tom. l, lib. 4, qu .. 25,
M punct. 2, § 3, n. 13 .. Suar., lib. 7, cap. 15, n. 13. - Bonac.7
art. 6. - 2 Loc. cit., n. 26 et 27. Palaus, loc. cit., § 3,
M de Legib., disp. l, qu. 1, punct. ult. § 3, n. 21. - Diana,
n. 9. Suar., lib. 7, cap.ll, n. 2; cfr. ca_p.lO, n. 5. Bonac.,
M M part. 6, tr. 5, resol. 12,-., Lib. 1, n. 592.- 8 Loc. cit., n. 31
loc. cit., n. 25. · Diana, part. 6, tr. 5, resol. 8. · Basi!. Pon- et 33. S.Thom., la 2"-e, qu. 97, art. a, ad 3.- Palaus, loc.
M
tius, de Matrim., lib. 6, cap. 6, n. l et 2.- 3 Loc. cit., n. 28. · cit., punct. 2, § 4. - Suar ... lib. 7, cap. 13, n. 6 et seqq. et
Palaus, tr. 3, disp. 3, punct. 2, § 3, n.12. • Laym., lib. l, cap. 18, n. 15. - Sanch., de Matrim., lib. 7, disp. 4, n. 12
tr. 4, cap. 24, n. 2r IV. · Bonac., de Legib., disp. l, qu. l, et 14. - Lay1n., lib. 1, tr. 4, cap. 24, n. 10.- Bonac., loc. cit.,
punct. ult., § 3, n. 17. - • Lib. l, n. 571. - ' Tr. 11, de n. 34 et 35. · Tapia, tom. l, lib. 4, qu. 25, art. 11, n. 2 et 4.
h) S. Alphonsus in Istruzione e Pratica, scribi. Ita S. Alphonsus, loc. dt.; cfr. etiam
cap. 2, n. 84 et 85, (edit. 6•, Neap. 1765) enu- Hom. apost., tr. 2, n. 79 et 80. Unde sive
cleatius et magis distincte tractat de scientia bona si ve mala fide desuetudo introduci potest,
et intentione, quae requiruntur ad consuetu- i) Cardenas non satis accurate citatur a
dinem. Et primo quidem distinguit consuetu- Croix quoad omnia. Quamvis enim in 1 Crz"sz~
dinem quae legem inducit, ab ea quae legem disp. 23, cap. 5, art. 4 et 5, cum Croix con-
abrogat, et quae vocatur desuetudo. Ad pri- sentiat quoad radicem obligationis, quae inest
mam omnino requirit, ut inducentes sciant universalibus Ecclesiae consuetudinibus; at
legem non adesse; unde si falso putarent le- profecto, art. 7, n. 119 et 132, vim istam obli-
gem jam adesse, consuetudo vim legis non gandi tribuit quibusdam tantum , sed non
obtineret, quia populus nova obligatione ligari omnibus ejusmodi consuetudinibus.
nequit, nisi certo intendat velle se obligare. jJ Lex De quibus, ff. de legz"b., quam S. Al-
Ad alteram vero seu desuetudinem, quamvis phonsus hic allegat, non refertur directe ad
satis non sit intentio legem transgrediendi, assertum; sed videtur desumi ex Salmant.,
sed requiratur intentio legem abrogandi (in qui dicunt ad consuetudinem requiri consen-
iis utique qui legem adesse norunt), proinde- sum legislatoris, « sive sit princeps supremus,
que cum mala fide praescribi possit contra sive communitas absoluta, quae potest leges
legem; nihilominus, si lex multo tempore, sancire ». Et hoc ultimum, quod scilicet com-
bona fide, scilicet ex legis ignorantia, servata munitas sive populus possit leges sancire, ha-
non fu erit, posse etiam contra ipsam prae- betur in citata lege.
 92 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS.
vero princeps resistit, tunc nulla fit con-
suetudo. Salmant. 1 Hinc dicunt 2 cum
Laymann, Bonacina, Suarez, Barbosa, etc.,
contra alios, nullam dari consuetudinem
contra immunitatem ecclesiasticam.
Ef!ectus
consuetudi ~ 108. - Quod ad effectus autem consue-
nis.
tudinis pertinet, notandum quod consue-
tudo potest non solum tollere legem, sed
etiam poe?am illius, remanente culpa, vel
contra. V1de Salmant. 3 • - Potest etiam
consuetudo validare contractum irritatum
per legem. Salmant. 4 • - Potest etiam in-
troducere nova impedimenta irritantia ma-
trimonium. Salmant. 5.
Consuetudo
reprobataa Sed quid, si a lege prohlbeatur contra-
lege.
ria consuetudo? - Distingue: Si appona-
tur clausula: non obstante quacumque con-
suetudine, intelligitur reprobari consue-
tudo opposita praeterita, non vero futura.
Salmant. 6 cum Suarez, Tapia, Villalobos.
- Si autem clausula reprobat quamcum-
que consuetudinem futuram, adhuc Sal-
mant. 7 cum Suarez, Basilio, Bonacina, etc.
dicunt probabilius esse posse consuetudi~
nem talem legem abrogare.
Rel'robata Quid, si reprobetur omni's consuetudo
ut trratio-
nabilis. futura, ut lrratt"onabz1zs? - Respondetur
quod si reprobetur tamquam contraria legi
naturali seu divinae, nulla tunc consue-
tudo valere potest. Si vero reprobetur ut
irrationabilis pro tempore quo fit lex, tunc
ex nova causa rationabilis reddi potest et
valere. Salmant. 8 cum Suarez, T a pia, Diana.
Potest denique consuetudo legem du-
biam interpretarz: - Et haec interpreta-
1
Loc. cit., n. 31.- ' Loc. cit., n. 82.• Laym., lib. 4,
tr. 9, cap. 10, n. l. - Bonac., tom. 3, de Censur., disp. 1,
qu. 20, punct. 3, n. 10. · Suar., Defensio fìdei, lib. 4, cap. 32,
n. ult. - Barbos., in cap. Ecclesla S. Mariae, de constitut.,
n •. l8 et seqq.- 3 Loc. cit., n. 35, 39 et 40.- • Tr. 9, de Ma-
trtm.! cap. 11, n. 32; cfr. tr.ll, cap. 6, n. 41.- ~> Tr. 9, de
Matnm.? cap. 11, n. 22. - ' Tr. 11, de Legib., cap. 6, n. 42. -
Suar ., li b. 7, cap. 7, n. 2. - Tapia, tom. 1, lib. 4, qu. 25,
art. 17, n. 3. · Villa!., part, l, tr. 2, diff. 39, n. 8.- 'Tr. 11,
109. -a) Verba hic relata, quae a Salmant.
desumpta sunt, sensum quidem capitis Lz"cet
de. const~tut. in 6°, ~xhibent; textus vero ge~
~umus h1c est: • Qu1a tamen Iocorum specia-
hum et personarum singularium consuetudi-
nes et statuta.... pote~t probabiliter ignorare
[~omanus Pontifex], lpSIS, dum tamen sint ra-
twnabilia, per constitutionem a se noviter edi-
tam (nisi èxpresse caveatur in ipsa) non intel-
ligitur in aliquo derogare».
tio v el potest esse authentica, ita ut illa Consuetu-
do!egemin-
interpretatio sit nova lex; vel potest esse terpretatur.
probabz1zs, cum consuetudo praecedat, vel
legem subsequatur: !ex enim non intelli-
gitur derogare consuetudini antecedenti
nec consuetudo legi, nisi expresse oppo~
nantur. Et ad hanc consuetudinem proba-
biliter interpretantem minus tempus requi-
ritur, quam B.d consuetudinem legi adver-
santem praescribendam. - Communiter
autem asserunt doctores, leges interpre-
tandas esse juxta loci consuetudinem etsi
verba legts. minus proprie accipienda 'sint.
Salmant. 9 •
109. - Potest autem consuetudo per
contrariam legem a superiore revocari.
Sed quaeritur l An per legem gene-
0
• eam pertractandam integro Libello (qui
ralem derogetur consuetudini' spedalt" aU-
cujus lod? - Respondetur negative nisi Lex quan-
do consue~
in lege mentio fiat illius consuetudini$ tudini spe-
vel in ea revocetur quaecumque consue~ get. ciali dero-
tudo. Et probatur ex jure canonico, ubi sic
habetur aJ: Non enzm censetur abrogata
consuetudo speciali' lege, qula praesumz·.
tur prz"nceps ignarus taUs consuetudz"nzs.
Vide Salmant. 10. Si vero princeps, notifi-
catus de consuetudine, nolit legem revo-
care, tunc censetur revocata consuetudo
Salmant. 11 cum Palao, Suarez, Bonacina bJ;
etc.- Episcopi tamen per eorum legesabro-
gant quamcumque consuetudinem particu-
larem, quia praesumuntur ipsi plenam no-
titiam habere consuetudinum dioecesum
suarum. Salmant. 12.
Nota autem quod praedicta doctrina cJ
cap. 6, n. 43; et tr. 9, cap. 11, n. 33•• Suar., li b. 7, cap. 19,
n. 21. • Basi!. Pontius, de Matrim., lib. 6, cap. 6, n. 9.•
Bonac., disp. l, de Legib., qu. 1, punct. u!t., § s, n. 36. -
8
T r. 11, de Legib., cap. 6, n. 44; cfr. tr. 9, cap. 11, n. 33 ••
Suar., lib. 7, cap. 7, n. 9 et 10. ~ Tapia, loc. cit., art. 17,
n. 7 et 8. · Diana, part. 6, tr. 5, reso!. 21. - • Tr. 11, de
Legib.. , cap. 6, n. 45 et seqq.- 10 Loc. cit., n. 52.- 11 Tr.ll,
de Legib., cap, 6, n. 53. - Palaus, tr.3, disp. 3, punct. 5, § 1,
n.6. · Suar., lib. 7, cap. 20, n.15et 16.- 12 Loc. cit., n. 53, i. f.
b J Bonacina limitationem istam non habet·
sed in sua dz"sp. 1, de Legz"bus, qu. 1, punc/
ult., § 3, n. 42, negat tantum principem uni-
versalen:, u~ Papam, ferentem legem pro ali-
qua provmc1a, abrogare consuetudinem ibidem
receptam, nisi ejus consuetudinis mentionem
faciat.
c) Praedicta doctrina: ea scilicet, quae ne·
gat consuetudi~em specialem, per legem gene-
ralem vel spec1alem (a principe universali san-
CAP. I. - DUB. II. - DISS. DE ROM. PONTIF. AUCT. - § I.
procedit de consuetudine jam praescripta,
non autem de incepta. - Salmant. 1 cum
Mascardo dJ, Glossa dJ, etc., contra Sua-
rez dJ.
Immemora- Quaeritur 2°. An, posita clausula revo-
bilis quan-
do revoce- catoria cujusque consuetudinis, z"ntelhga-
tur.
tur revocata etiam consuetudo zmmemo-
rabt"lts? - Nega, nisi exprimatur; quia,
DISSERTATIO
super propositionem 29 damnatam ab Alexandro Vill, quae dicebat: Futz"lis, et to#es con-
vulsa est assertio de Pontificis Romani supra conciUum oeoumem·cum auctoritate,
atque in .fidei quaestionibus decernendis z"njallibil#ate.
110. - Haec celeberrima quaestio., et
hoc tempore tam fortiter agitata, sicut ad
tamen lucem non vidit) aliquando me durit;
ita nunc me urget, ut in ea aliquantulum
immorer. Hinc parcat mihi lector, si a meo
instituto nitpis recedere videar. Duo hic
valde magni ponderis enucleanda occur-
runt; primum, an auctoritas summi Pon-
tificis, extra concilium, in rebus fidei et
morum decernendis, si t i'nfallzollzs; alte-
rum, an auctoritas Papae sit supra oecu·
menù:um concz1ùtm.
§ I. - De lnfalUbz"litate Papae.
O)?iniones Circa hanc Pontificis infallibilitatem,
vanae.
plures adsunt opiniones.
Przma est Lutheri et Calvini, qui hae-
retice docent Papam, loquentem etiam ut
1 Loc. c:it., n. 54. - 2 Loc. ci t., n. 55. ~ Suar., li b. 7,
cap. 20, n. 18. - Bonac., disp. l, de Legib., qu. l, punct.
ult., § 3, n. 43. - Palaus, loc. cit., n. IO. • Garcia, de Be-
nefìc., part. 3, cap. 2, n. 190 et seqq•• S. C. C., in Bullar•
rom., Brev. Cum sicut accepimus, die 30 .]anuar. 1624;
citam) abrogari, nisi eju~dem mentio fi.at, vel
nisi quaecumque consuetudo in ea lege revo-
cetur.
dJ Mascardus a Salmant. adducitur, qua-
tenus fatetur se de consuetudine praescripta
loqui, cum agi t de consuetudine; et re quidem
vera non aliud habet Mascardus, de Proba-
tion., conci. 423, n. 17, scribens: • Appella-
tione consuetudinis intelligimus de consuetu-
dine propria, quae talis dicitur cum praescripta
sit •. -Glossa vero in can. irios est longa, dist.1,
a Salmant. allegata, haecdumtaxat habet: • Hoc
teneas pro certo, quod secundum jus canoni-
curo non valet consuetudo, nisi praescripta sit
et rationabilis ». - Suarez, Ub. 7, cap. 20,
n. 12, doctrinam, quae negat consuetudinem
93
quando superior vult etiam illam revo-
care., id exprimit. Salmant. 2 cum Ab-
bate eJ, Suarez, Bonacina, Palao et Garda,
qui affert plures deèlarationes S. Congr.
Potest autem aliqua consuetudo abro- Consuetudo
gari per aliam contrariam, quae repetitis per contra-
riam. abro-
actibus modo, ut supra, praescribatur. Vide gatur.
Salmant. 3 •
doctorem universalem, etiamque una cum
concilio, esse fallibilem. - Secunda sen-
tentia omnino opposita est Alberti Pighii,
sentientis Papam non posse errare, etiam
private loquendo.
Terti'a est nonnullorum, dicentium Pa-
pam esse fallibilem extra concilium do-
centem.
Circa quod, pro rei majori elucidatione
c~!~ri!.~l~:
praesciendum, hanc sententiam amplexa- ratio.
tum fuisse clerum Gallicanum anno 1682,
cum illas quatuor celebres propositiones
emanavit; quarum, omissis aliis ad prae-
sentem materiam non pertinentibus, se-
cunda asserit: Slc autem i'nesse Aposto-
lù:ae Sedi ac Petri successori'bus Chrzsti
vù:arzis rerum spt"rz"tualium plenam pote-
statem, ut szmul valeant atque zmmota
consi'stant sanctae oecumenz"cae synodi
S. R. C., decr. auth., n. 154; Rota Rom., Decis. 128, coram
Peiia. - 8 Loc. cit., n. 56 et 57. · Luther., in Epitom. Sii·
vestr. Prier. responsio. - Calvin., Instit. re!ig. christ.,
cap. 8, de Fide, n. 125, 182 et seq. • A.Zb. Pighius, Hie·
rarch. ecclesiast., lib. 4, cap. 8.
specialem lege generali abrogari, intelligen-
dam esse censet non solum de consuetudine
praescripta, sed etiam • de consuetudine ratio-
nabili et honesta, et tam publico usu et tanto
tempore firmata, quod suffi.ceret ad legem in-
troducendam, si princeps illam sciret •.
e) Abbas Panormitanus, quem Salmant.
adducunt (et pariter Mascardus, de Probat.,
conci. 429, n. 3), quasi hujus doctrinae ra-
tionem in Consil., part. 2, consz"l. 71, afferat:
quod scilicet consuetudo immemorabilis ratio-
nem habeat privilegii; nihil tamen simile loc.
cit., affirmat. Sed in consil. 70, z·. j., scribit:
• Non ... per verba. generalia praesumitur prin-
ceps velle juri alterius praejudicare, de ilio
non habita mentione •.

94 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS.
Constantiensi's ... decreta de auctoritate con·
dlz"orum ... nec probarz' a Gallicana eccle-
sia, qui eorum decretorum, quasi dubz"ae
sint auctori'tatz's ac minus approbata, ro-
bur infringant, aut ad solum schi'smatis
tempus concil# dieta detorqueant. Quarta
autem: Infide:" quoque quaestt"onibus prae-
dpuas summi Pontificz's esse partes, ejus·
que decreta ad omnes et singulas ecclesias
pertinere / nec tame1z irreformabile esse
judt'cium, nt'si Ecclesiae consensus acces-
serit. - Et in eodem Gallicanae Facul-
tatis decreto demandatum fuit, ut nullus
lauream doctoratus reciperet, nisi has pro-
positiones publice prius propugnasset, et
exinde ad eas sustinendas juramento se
adstringeret. Postmodum Alexander VIII,
per bullam quae incipit: Inter multiplices,
anno 1690 praefatum Facultatis Parisiensis
decretum irritum declaravit, nullamque de
eo rationem habendam esse praecepit. Sed
Ludovicus Maimburgus (cui postea se ad-
junxit alter Ludovicus Dupinus), dimisso
habitu Societatis Jesu, imo ab illa merito
expulsus,ad eastuendas seobtulit,sicutau-
dacter feci t, donec inopinata morte dignam
suae audaciae a Deo mercedem reGepit.
Verumtamen circa annum 1693, iidem
episcopi, qui ad eas quatuor propositiones
emanandas conspiravere in consessu ha-
bito anno 1682; postea per epistolam ad
• Histor. ecclesiast., tom. 5, pag. 75.- • Animadvers.
in Nata!. Alex., in eam propos. quae Concilia oecum. Papae
praeponit, § 11.- 3 Exercit. 19, in propos. 29 ab Alex. Vm
dai:nnat. - " 2o. 2u, qu. lJ art. 10. · Turrecr., Sum.. de Ec-
clesia, lib. 2, cap. 109. • Gotti, Theol. schol. dogm., tr. 1
Isagog., qu. 3, dub. 6, § 1 et 2, n. 2. • Cajetan., Opusc. de
Auctorit. Papae et Conci!., tr. 1, cap, 9, vers. Ad aliam. -
August. Triumph., de Potest. ecclesiast., qu. 10, art. 1. -
Nic. de Lyra, in Luc. cap. xxn, 32, gloss., n. 6. - S. Frane.
Sa/es., Controv. fid., disc. 40. • Spondan., Anna!. eccle·
110. -a) Alexander de Ales, in Summa,
part. 3, (quam quidem citat Milante) non de
infallibilitate summi Pontificis loquitur, sed
dumtaxat de suprema ejus auctoritate: • Infe-
rior, inquit, loc. cit., qu. 40, membr. 2, supe-
riorem proprie, hoc est ex auctoritate exam.i-
nando, arguendo et puniendo, judicare non
potest •. Et ad Jum: • In ·ordine potestatum
spiritualium, nullus est major Papa •. Et ad
5"'": • Quantum ad dignitatem praelationis,
Petrus inter apostolos non habebat parem •.
Deinde, qu. 40, membr. 5, i. f., quaerens
utrum possit esse aliqua potestas, quae habeat
dijudicare summum Pontificem: • Dicendum,
Innocentium XII missam, ab omnibus illis
se retractarunt. Idemque christianissimus
rex Ludovicus XIV edictum, publice prius
editum pro observatione antecedentis Pa-
risiensis decreti, alio publico edicto revo-
cans, aliam retractationis epistolam ad
Pontificem transmisit. - Vide de hoc Gra-
veson I, Roncaglia 2 et Milante 8 • - Hacte-
nus de tertia sententia.
Quarta vero communis sententia, cui
nos subscribimus, est, quod licet Romanus
Pontifex, quatenus particularis persona
sive privatus doctor, possit errare (sicut
etiam est fallibilis in quaestionibus meri
facti, quae ex horninum testimoniis prae-
cipue .pendent); cum tamen Papa loquitur
tamquam doctor uni'versalz's difìniens ex
cathedra, nempe ex potestate suprema
tradita Petro docendi Ecclesiam, tunc dz:
cz'mus ipsum z'n controverst'i's jidei et ma-
rum decernendi's omnino infalltòilem esse.
Rane sententiam tuentur D. Thomas 4 ,
Turrecremata, Gotti, Cajetanus, Alexan-
der de Ales aJ, S. Bonaventura bJ, B. Au-
gustinus Triumphus, Nicolaus de Lyra,
S. Franciscus Salesius, Spondanus, Tho-
massinus, Ludovicus Bail, Duvallius alii-
que innumeri, citati a Milante 5, episcopo
Stabiensi, Alexander VIII, et communiter
reliqui theologi omnes; ut testantur card.
Gotti 6, Milante 7 et Troila 8 •
siast. (Baronii Epitome), ad ann. Christi 33, n. 5 et 6. -
Thomassin., Dissertat. in Concilia, dissertat. 12 et 18. -
Ludov. Bai/, Apparat. ad summ. Concilior., part. 3,
qu. 47, 48, 49 et 51. - Duval., de suprem. Rom. Pontif.
auctòrit., part. 2, qu. <, 2 et 5. - 6 Loc. cit., vers. Quid
aulem dicam; et vers. Quod parijormiter. • Alexand.
VIII, Proposit. 29 damnat. - • Vera Eccles. Christi,
cap. 11, § 1, n. 2.- • Loc. cit., vers. Quid autem dicam.-
• Theolog. dogm., tr. 6. de Pontif., d. 1, § 2, n.14 (ita ap.
S. Alph.).
inquit, quod... summus Pontifex non potest
ab alio quam a Deo judicari •. , Matth., homil. 54 et 82 (al. 55 et 33). - S. Hilar., in Matth.,
b J S. Bonaventura, in sua Expositione z'n
regulam Fratrum Minorum, aperte declarat
Romanum Pontificem infallibilem esse in ma-
teria morum. • Cum ratione pietatis et hone-
statis (ita S. Doctor in exposit. ipsius Confirma-
tionis regul.) dicat se summus Pontifex hanc
regulam confirmasse, impii sunt qui, a sede
Apostolica discordantes, regulam istam dicunt
servari non posse, et per consequens aliquod
impium continere. Tales haeretici sunt et schi-
smatici •. Cfr. etiam Breviloquium, part. 6,
cap. 12.
CAP. I. - DUB. II. - DISS. DE ROM. PONTIF. AUCT. - § I. 95
Adsunt aHqui inter hos, qui dicunt cuit [Christo], ut beatztudint's felicz'tate do-
Papam esse quidem infallibilem, sed tum natus, sacram inviolabz1z's petrae acdperet
tantum cum in quaestionibus definiendis jirmitatem, super quam fundata Ecclesia
mature procedit, sapientum judicium au- portis inferi et morti's legzòus praevaleret.
diendo. Sed rectius alii dicunt hanc con- Item S. Cyprianus 5 dicit: Prùnatus Petro
ditionem solum de congruentia esse, non datur, ut una Chrz'sti &clesia, et cathedra
autem de necessitate: infallibilitatis enim una monstretur. Et alibi adversus Nova-
promissionem necesse est, ut omnes qui tianos, post verba: Tu es Petrus, et super
pontificiam infallibilitatem tuentur, non hanc petram, etc. Et pasce oves meas,
consiliariis, nec examini, sed soli Pontifici subdit: Super t1lum unum aedijicat Eccle-
Papa quan- factam fuisse fateantur: alias haeretici si'am suam, et t'lli pascendas manda! oves
do intallibi·
lis. semper objicere possent, sufficiens examen suas. Item S. Leo 6 ita Christum loquen-
non exstitisse; sicut de facto sectarii in tem Petro repraesentat: Cum ego szm in-
Tridentinum opposuere. - Ad providen- vi'olabilis petra ..., tamen tu quoque petra
tiam autem Spiritus Sancti pertinebit (ut es, quia mea virtute solùiarz's, ut, quae
recte ait Suarez 1), quod Pontifex non te- mihi potestate sunt propria, sint tzòi me-
mere nec imprudenter unquam in tantis cum partici'patione communia. - Et id
rebus agat, et decernat. magis patet ex concilio Chalcedonensi a)
Probaturex 111. -Nostra conclusio probatur Io Ex (apud Bellarminum), ubi dicitur: Appellat
Scriptura.
Scripturi's / ·et praecipùe ex illa Matth. Petrum petram et crepidinem Ecclesi'ae
xvr, 18: Tu es Petrus, et super hanc pe- catholt'cae. Hinc addit Bellarminus: Ca-
tram aedijìcabo Ecclesiam meam, et por- tholz'ci autem docent, hac metaphora signz~
tae inferi non praevalebunt adversus ficari, Petro esse commz'ssum regzmen
eam. - Natalis Alexander pro petra ex- totius Ecclesi'ae, et praeczpue circajidem;
plicat Ecclesiam; sed inepta interpretatio, petrae enim fundamentali hoc est pro-
quae ineptum redderet sensum, nimirum prium: totum aedificz"um regere et susten-
(ut ipse intelligit), super hanc ecclesiam tare. Accedit S. Cyrillus Alexandrinus,
aedificabo Ecclesiam meam. Attamen ex dicens: Secundum ... hanc promz'ssionem,
ipso sensu patet, quod totus sermo diri- Ecclesia apostolz'ca Petri ab omni seduc-
gitur ad Petrum; et communiter SS. Pa- tione... manet zmmaculata. Si itaque hujus-
tres, ut Basilius, Cyprianus, Chrysostomus, modi aedificium est Ecclesia, adversus
Hilarius, Tertullianus, Epiphanius et Ori- quam inferi praevalere non possunt; ut
genes (apud Joseph. Baronium 2 , contra illa non possit ruere, necesse est basem
Picininum), dicunt nomine petrae intelligi ejus et fundamentum neque destrui posse,
Petrum. ne destructo fundamento, tota domus cor-
Et signanter S. Basilius 8 ait de Petro: ruat. Ideo Origenes in hoc loco dicit: Sz
Quoniam fide praestabat, Ecclesi'ae aedz'. praevalerent [inferi] adversus petram, i'n
ficationem ùz sezpsum recepit. Et S. Leo 4 : qua Ecclesi'a fundata erat, contra Eccle-
Tantum ... in hac jidei subltmz'tate compla· si'am eti'am praevalerent bJ,
i. t, - Origen., Fragm., ap. Euseb. Histor, eccles., lib. 6,
' De Fiele, disp. 5, sect. 8, n. 11. - Natal. Alex., Histor.
ccci., saec. xv et xvi, dissert. 4, art. l, n. 11. - S. Basi!., cap. 25. - • Dissert ... contra J. Picinini... apolog., dis·
Advers. Eunomium, lib. 2, n. 4. • S. Cyprian., Epist. 40, sert. 2, cap. S, n. 5. - 3 Loc. cit. - 4 Serm. 51, cap. 1. -
n. 5; epist. 71, n. S. - S. Chrysost., Homil. 2, de Poenit., • De Unitat. Eccles., n. 4. - S. Cyprian., Loc. cit., paulo
in psalm. L, n. 5, v. f. (inter opera Chrysost. spuria); cfr. in superius. - 6 Serm. 4 (al. S) de Natali ipsius, cap. 2. •
Bellarm., de Rom. Pontif., lib. 1, cap. 11, init. -S. Cyrill.
cap. XVI, n. 7. - Tertull., de Praescription., cap. 22• .. Alexandr., Thesaur., ap. S. Thom., Caten. aur. in Matth.
S. Epiphan., Panarium (advers. haereses), haeres. 59, n. 7, XVI 1 18.
111. -a) Verba haec sunt Bellarm.ini, de bJVerba ista suntBellarm.ini, op.cit., lib.4,
Rom. Pont., lib. 1, cap. 11, init., sententiam cap. 3, post med.; textus autem Origenis
Chalcedonensis concilii afferentis; et re qui- genuinus hic est: « Manifestum est, inquit in
dem vera, concilium, in Actione 3, in litteris suo Comment. in MattlJ,., tom. XII, n.ll, vet. ·
directis ad Dioscorum, tertio vocatum, sic lo- interpret., quia nec adversus petram illam,
quitur: • Una cum... Beato Petro apostolo, qui super quam aedifìcatur Ecclesia, nec adversus
est petra et crepido catholicae Ecclesiae "· Ecclesiam, quae aedificatur super hujusmodi
 96 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS. CAP. I. - DUB. II. " DISS. DE ROM. PONTIF. AUCT. - § I. 97
Probatur quoque ex Luca xxn, 32: siam a D. N. Jesu Chrz'sto plenam pote- Ecclesz"a, et cathedra una super petram, Hottingerus haereticus, dicens : Gallia
Ego autem rogavz' pro te, ut non deficz'at statem tradt'tam esse, quemadmodum etz'am · Domzni voce, jundata. Ali'ud altare con- um'versa a nobis dz'ssentz't. Quandoqui-
fìdes tua. Ex quo pariter textu affi.rmat zn gestz's oecumenù:orum concz'Horum et z'n s#tuz" a,ut sacerdottitm novum fieri prae- dem asserit Milante 6, paucos esse Gallos,
Maldonatus auctores collegisse Pontifices sacrz's canoni'bus contznetur. Si ergo cer- ter unum altare et unum sacerdotz'um qui Romani Pontificis infallibilitatem con-
esse perpetuo infallibiles cJ. tum est, Papam esse totius Ecclesiae do- non potest. Quzsquzs alzòz" collegerz't, spar- tendunt, respectu ad Gallos .nobiliores
Probatur
oecumenicis
112. - Probatur no ex conct'lù's oecu- ctorem; certum quoque tenendum ipsum git. Et idem Cyprianus: 1 Qui cathedram qui illam propugnant, praesertim Petrus
conciliis. menz'cis. - Et l o ex concilio Chalcedo- debere esse infallibilem, ne Ecclesia a suo Petrz~ super quem fundata est Ecclesia, Matthaeus 7, Spondanus 8, Boyvinus 9 • -
nensz~ ubi (ut refert D. Thomas 1) habetur: magistro ali quando decipi possit. -Acce- desert't, zn Ecclesz'a se esse confidt't? - Idem aliquando docuit Gersonius 10 , di-
Omnz'a ab eo (scilicet Papa) definz'ta te- di t concilium Vz'ennense, XV generale, sub S. Hieronymus, in epistola ad Damasum cens: Tandem ex hz's praecedentzòus pos-
neantur, tamquam a vicario apostolù:i Clemente V, ubi sic sancitum fuit: dubia Papam 2, scribit: Cum successore Pzsca- sumus descrzòendo dù:ere, quod plenz'tudo
thronz·. In ejusdem synodi actione secunda, fidei declarare, ad Sedem dumtaxat Apo- torz's ... loquor ... Super z1lam petram (sci- potestatzs ecclesz'astz'cae est potestas ordz:
cum Jegeretur epistola D. Leonis, dictum stolicam pertinere. licet cathedram Petri), aedijìcatam eccle- nzs et jurzsdz'ctt'onzs, quae a Chrz'sto col-
fuit anathema iis qui ita non crederent. 113. - Probatur Ilio ex SS. Patrzòus. Probatur sz'am scz'o ,· quz'cttmque extra hanc domum lata est supernaturalz'ter Petro, sù:ut vz:
ex Patribus.
Deinde 2 Patres concilii Pontificis doctri- - S. Irenaeus a) scribit: Omnes a Ro- agnum comedert't, profanus est,· si quis carz'o suo et monarchae przmo, pro se
nam ut B. Petri amplexi sunt; et universa mana Ecclesza necesse est ut pendeant, t"n Noe arca non fueri't, perzòt't regnante et suzs successorzòus legz'tzmzs. Ita seri-
concilii dogmata petierunt Sedis Asposto- tamquam a fonte et capz'te. - S. Athana- dz"luvz'o... Quz'cumque tecum non colligit, . psit hic doctor in praefato loco. Caete-
licae auctoritate firmari. - 2o ex concilio sius in epistola ad Felicem Papam dicit: spargz't, hoc est, qui Chrzstz' non est, An- rum, nulli dubitandum quod Gersonius,
Lugdunensi oecumenico II habetur: Ipsa Romanam Ecclestam semper conservare tù:hrz'stz" est. - S. Basilius b) scribit: Ro- ut ait Pater Victoria 11 , per omnia fuit
quoque sancta Romana Ecclesz'a sum- veram de Deo sententiam. Et in eadem manum Pontijicem compellandum esse, injestus auctoritati Summorum Pontiji-
mum ... przndpatum super uni'versam Ec- epistola, ad Pontificem S. Doctor suum ut, quid credendum st't, sz" per condlz'um cum, et multos alz'os t1ifecz't suo veneno;
clesiam catholz'cam obtz'net, quem se ab ipso sermonem dirigens, sic eum alloquitur: definz'ri non donetur, ipse determinare!. parum enzm dijfert a schzsmate ejus sen-
Domzno znB. Petro .., cujus Romanus Pon- Tu profanarum haeresum, atque zmpetz: - S. Augustinus c): Per Papae rescri- tentza de auctoritate Papae.
tifex est successor, cum potestatz's pleni'tu- torum omniumque i'nfestantz'um depost'tor, ptum causa Pelagz'anorum finz'ta est. - Idem statuere conati sunt episcopi Gal-
dzne recepisse ... recognoscit...,· sz'c et si quae ut prz'nceps et doctor, caputque omnium S. Thomas 3 : Magz's standum est senten- licani antiqui, anno 1626, articulo 137 aJ,
de fide subortae fuerznt quaestz'ones, suo orthodoxae doctrznae et zmmaculatae fidez' ti'ae Papae, ad quem pertznet determznare et in concilio generali Lugdunensi II (ubi
debent judici'o definirz: - 3° ex concilio exsz'stzs. - Theodoretus, episcopus Asia- de fide ... , quam quorumlzòet sapz"entum. prae caeteris numerabantur episcopi Galli,
Florentz'no, ubi 3 sic legitur: De.fini1nus.~. nus, in epistola ad Leonem Papam 4 in- Et 4 : Postquam autem essent [quae ad fi- qui Graecorum confessionem acceperunt:
RomanumPontijicem zn unz"versum orbem quit: Ego Apostolù:ae vestrae Sedz's ex- dem pertinent] auctort'tate um"versalis Ec- scilicet, quod S. Romana Ecclesia plenum
tenere przmatum, et.... successorem esse specto sententz'am ,· et supplico et obsecro clesiae determinata, si quis tali ordzna- principatum obtineret super universalem
Beatz' Petrz·... toti'usque Ecclesiae caput, Vestram Sanctz'tatem, ut mthi opem ferat, tzoni pertz'naciter repugnaret, haereticus Ecclesiam, etc., ut infra referetur). - Et
et omnium chrz'stz'anorum patrem ac docto- justum vestrum et rectum appellanti ju- censeretur. Quae quùiem auctori'tas przn- quamvis Universitas Sorbonica (ortum
rem exsz'stere: et z'psz' z'n B. Petro pascendz~ dù:ium. - S. Cyprianus 5 scribit: Deus cz'paltler resiaet zn Summo Pontijice. - agnoscens a Roberto Sorbon, ex anno 1253,
regendz' ac gubernandz' unz"versalem Ecc le- unus est, et Chrzstus unus est, et una S. Bonaventura 5 : Papa non potest errare, confessarlo S. Ludovici, erectaque a Ca-
supposz'tz's duobus: primum, quod deter- rolo rege anno 1290 in Universitatem)
1 Opusc. contra error. Graecor., cap. 82, v. f., vers. nitio, v. f. • Conci/. Vien., C!ement. de SSma Trinitate..
Qucd in eadem potestate. · Conci/. Chalcedon., act. Z, S. Athanas., Epist. ad Felicem papam: De Infestationib. mi'net quatenus Papa...,- alterum est, ut... contrariae fuerit sententiae; hoc tamen
(an. 451). - • Part. 3, cap. 2. • Con,·il. Lugdun., Epist. Arianor.- 4 Epist. 113, ad Leonem papam. - 5 Epist. 40 zntendat facere dogma .fidez" et morum id accidit tantum ex tempore concilii Con-
Michael. imperat. ad Gregor. X. - 8 Sess. ult. (x.xv), Defi· ad plebem, n. 5. quod determznat. stantiensis opera Gersonii et Almaini, qui,
Probatur 114. - Probatur IV0 • Ex z"psa schola in eadem U niversitate adscripti, ad com-
ex schola
Gallicana. Gallù:ana. - Falso enim nobis objicit primendum trium pontificum schisma, ad
petram, portae praevalebunt inferorum .. Ad- eorum fides, eadem Christi promissione nixa,
versus quem autem portae praevaluerint in- consistat •. ' De Unitat. Eccles., n. 4. - ' Epist. 15, ad Dama- Constitut. apostolicar., in Constit. l et Z Pii II. - 8 Epi-
ferorum, ille neque petra dicendus est, super 113.- a) V erba ista non sunt S. Irenaei, sed sum, n. 2. - 3 Quodlib. 9, art. 16, corp. - 4 zn za.e, qu. 11, tome Baron., ad an. 33, n. 5 et 6. - 9 Theol. Scoti, part. 4,
quam Christus aedificat Ecclesiam, neque Bellarmini, Irenaeum commentantis. Etenim art. 2, ad 3. - 5 Id est Trigosus, Summa theolog. S. Bona· de Sum. Pont., qu. 10; et de Conci!., qu. S.- 10 De Potest.
vent., part. 1, qu. 1, art. 3, dub. 3, v. Quintus locus. - ecclesiast., consider. 10, p. pr. - n Relect. 4, de Potest.
Ecclesia, quae super petram aedificatur a S. Irenaeus, Cont. haeres., lib. 3, cap. 3, Papae et Conci!., propos. 5, in med.
' Exercit. 19, in propos. 29 Alexand. VIII, init. - 7 Summa
Christo ». n. 2, scripserat: « Ad hanc enim Ecclesiam,
c) Quin etiam Maldonatus, in Luc. XXII, propter potiorem principalitatem, necesse est
32, videtur ex hoc textu colligere inerrantiam omnem convenire Ecclesiam, hoc est eos qui
Romani Pontificis, ut est privata persona: sunt undique fideles, in qua semper ab his b) S. Basilii verba, Epist. class. 2, epz'st. 69, concilia missa sunt ad Sedem Apostolicani;
• Recte ex hoc loco, inquit, antiqui gravesque qui sunt undique, conservata est ea, quae est n. 1, haec sunt: • Nobis autem operae pre- inde etiam rescripta venerunt. Causa finita
auctores collegerunt, Ecclesiae Romanae et ab apostolis traditio •. In quem textum Bel- tium esse visum est, ad episcopum Romae est •. Ita S. Doctor, Serm. 131, cap. 10.
successorum in ea Petri fì.dem fore perpe- larminus, de Rom. Pont., lib. 2, cap. 15: scribere, ut res nostras 1nvisat, et consilium 114. - a) Ita profecto habebatur in Mo-
tuam... Falsa ergo eorum opinio est, qui fidem Irenaeus, inquit, probat posse nos confun- dare, ut, cum illinc communi ac synodico nitis conventus ad archiepiscopos et episco-
putant Petrum negando perdidisse. Ore ne- dere omnes haereticos ex doctrina Romanae decreto aliquos mitti difficile sit, ipse hoc pos regni, n. 137; sed fatendum etiam est
gavit, animo r.etinuit. .. Idemque de ejus suc- Ecdesiae, quia necesse est ad hanc Ecclesiam negotium suo marte aggrediatur ». declarationem istam,•eorumdem praelatorum
cessoribus, si quis aliquando visus est in fide omnes convenire, et ab ipsa, tamquam a ca- c) Textus S. Augustini genuinus sic se jussu, ex actis conventus deletam ac suppres·
vacillare , existimandum est : cum omnium pite et fonte, pendere ». habet: • De hac causa [Pelagianorum] duo sam fuisse, si fìdes adhibenda sit cuidam no-
S. ALPHONSI, Opera moraUa. - Tom. I. 7
98 LIB. I. - TRACT. II. DE LE<;;IBUS.
concilium, tamquam ad judicem superio-
rem, et in hujusmodi casu necessariùm,
causam deferendam existimarunt. Novis-
simi vero Sorbonici, non attendentes quod
ipsorum majores de Papa dubio sint lo-
quuti, eorum innixi auctoritati, dixerunt ·
judicium Romani Pontificis non esse in-
fallibile, nisi Ecclesiae sive generalis con-
cilii consensus accedat.
Caeterum ante concilium Constan-
tiense et Basileense, advertit Raynaudus,
scriptor Gallus l, omnes theologos ante-
riores unariimiter docuisse definitiones
pontificias, etiam extra concilia, rem fa-
cere de fide. lmmo habetur apud Mau-
clerum 2, quod Facultas Parisiensis anno
1330 damnavit tanquam haereticos, articu-
los Marsilii Paduani, dicentis Roinanum
Pontificem esse fallibilem. Et circa annum
1534 (ut apud eumdem Mauclerum)damna-
vit eumdem errorem, contra Joannem Mo-
randum bJ. - Item Duvallius, doctor Gal-
lus, qui scripsit circa annum 1612, refert
consuetudinem fuisse Facultatis Parisien-
sis, ut ab ea laureati protestationem nun-
quam Ecclesiae Romanae contradicendi
praemitterent. Idem auctor refert · ipsam
Facultatem damnasse ut haereticum Mar-
cum Antonium de Dominis, quia docebat
Pontificis auctoritatem esse fallibilem cJ.
Ideo, praefatus Duvallius, quamvis ejus-
dem Sorbonae doctor, non dubitavit sic
scribere 3 : Opinzo quae Romae tenetur
vacat omnz' temert'tate, cum totus orbz's,
exceptz's pauculis doctorz'bus eam ample-
ctatur, et praeterea ratz'onz'bus valùiz'ssz~
mis cum ex Scriptura, concz1#s et Patri-
bus, tum ex princzjJZi's theologz'ae petitz's
1 Corona aurea Rom. Pontif., verit. 7. - 2 De Mo·
narchia, part. 4, lib. 8, cap. 6.- 3 De Suprem. Rom. Pontif.
in Eccles. potestate, part. 4, qu. 7, n. 5, 3 et 6.- 4 Theol.
dogm., tr. 6, art. 6, ex n. 54 (ita S. Alphonsus). - ' Exer·
cit. 19, in propos. 29 Alexandri VIII, v. med., § Quod cum
tulae ibidem margini insertae. Cfr. Procès-
verbaux des Assemblées du clergé de France,
26 janvier 1626, in ms. quod Romae asserva-
tur in bibliotheca Casanatensi.
b) Errores quos Mauclerus, de Monar-
chia, part. 4, lib. 8, cap. 6, Marsilio ac
Morando tribuit, non quidem Romani Ponti-
ficis infallibilitatem, sed ejus primatum infi·.
ciantur.
cJ Similiter errores, quos ex Marco An-
con.firmetur. Et superius: Nenw ttutzc est
in Ecclesz'a, qttz' z'ta pro certo sen#at, prae-
ter Vigorz"um et Rz'cherz"um ,· quorum si
vera esset sentetztz'a, totus jere orbt's chrz:
stz'anus, qui contrarium senti!, in fide
turpi'ter erraret. Propterea addit, quod
opinio de praelatione conciliorum aucto-
ritati Romani Pontificis, a temeritate ...
z'nobedientz'ae vz"x potest excusari; jovet
enim ut plurimt~m ùzobedientz'am et dt's·
sidz'a multa,· magnosque tumultus in Ec-
clesz'a semper excz'tavz't.
Bine videre est apud Troila 4 et apud
Milante 5, quot concilia provincialia Gal-
licana plauserint Pontificis infallibilitati.
- Synodus ipsa Parisiensis anno 1626 d)
ecce quid sensit: Hortamur igz'tur epz:
scopos omnes, ut sanctam Apostolicam
Romanamque Ecclesz'am, utpote ex Dei
sponsioue i-njallz'bilz~ecclesz'arum matrem ...
Et infra, loquens de ipso Romano Ponti-
fice: fs ·enim sttccessor est Petrz~ super
quem Chrz'stus jesus Ecclesianz futzdavt't,
quando zZlz' claves regni coelorum et do-
num infallibilitatz's in causz's .fidei relz~
quz't...
Valde autem notandum id, quod epi-
scopi Galliarum (ut refert Milante 6), in
obsequium bullae quam Innocentius X
emanavit in confixione Jansenianarum
thesium, ad ipsum scripserunt; et inter
caetera, v erba haec: Hujus doctrinae lu-
cem ... prz'stino decori restituz't juxta ve-
terem fìdez' regulanz ... prolatum a Sanctz~
tate Vestra, postulantz'bus quanzpluribus
Gallz'arum epz'scopz's, decretum. Deinde
praefati episcopi bullam venerantes, eam
promulgari permiserunt, sicque ad Inno-
Probatur
rationibus.
ita. • Episc. Gall., Epist. ad Innoc. X (15 Julii 1653). -
6 Exercit. 19, in propos. 29 Alexandri VIII, vers. Hincma-
rus sub IX. Cfr. etiam Ludovicum Abelly, De l'obéis-
sance et soumission qui est due à Notre Saint Pl:re le Papc,
chapitre 15, § 5.
tonio de Dominis, Facultas Parisiensis dam-
navit, inficiantur Romanum Pontificem esse
caput supremum Ecclesiae; eumdemque ne-
gant esse peculiari ratione successorem Petri.
Inde etiam est, quod textus a S. Alphonso
ex Duvallio deprompti, non de infallibilitate
Romani Pontificis, sed de ejusdem supra con-
cilium superioritate, tractant.
dJ Ut jam supra animadverti, not. a, de-
claratio ista ex actis conventus deleta est.
CAP. I. - DUB. II. - DISS. DE ROM. PONTIF. AUCT. - § I.
centium rescripserunt: Beatz'sszme Pater:
Optata pervenz't ad nos tandem constitu-
tio z'lla, qua V. Sanctz'tatz's auctorz'tate
quid sentz'endunz sit de controversz's quin~
que proposz'tio-nibtts, quae sunt excerptae
e Cornetti" ]ansenit' Yprensz's epz'scopz' tz:
brz's, perspicue decernz'tur ... Quo in nego-
No illud observatione dignunz accùlit, ut,
quemadmodum ad epz'scoporum Ajricae
relatz'cmem, Innocentzi~s I Pelagz'anam
haereszm dam-navit olzm ,· sic ad Gallz'ca-
norum epz'scoporum consultatzo-nem, hae-
reszm ex adverso Pelagianae oppositam
Innocentz"us X auctoritate sua proscripse-
rit. Enzm vrJro vetustae illzits aetatz's Eccle-
sz'a catholica, sola cathedrae Petri commu-
nioue et auctorz'tate julta, quae itz decre-
tali epz'stola Innocentzi' ad Afrzcanos data
elucebat ," quamque dein Zoszmi altera ad
universos orbz's epz'scopos epz'stola subse-
cuta est, Pelagz'anae haeresz's damtzationi
absque cunctan'one subscripszt: perspe-
ctum enzm habebat non solttm ex Chrz~
sti Domi-ni nostri pollicz'tatt'one Petro fa-
eta, sed etz'am ex actz's prz'orum Ponti.fi-
cum et anathematz'smz's adversus Apollz'-
narzum et Macedom"um, nondum ab ulla
sy-nodo oecumenica damnatos, a Damaso
paulo antea jacti's, judià'a pro sancz'enda
regula .fidez' a summz's Pontijìcibus lata,
super epz'scoporum consultatz'one ( sz've
suam in actz's relatz'onis sententz'am po-
nant, sive omz'ttant, prout z'llz's collibue-
rz't), divina aeque ac summa per unz'ver-
sam Ecclesz'am auctorz'tate m'ti: cui chrz~
stt'a-ni omnes ex ojficz'o ipsz"us quoque metz-
tz's obsequzum praestare teneantur, etc.
115. - Probatur vo. Rattonibus. Przma
ratio est D. Thomae, qui 1 docet pollici-
tationem infallibilitatis in rebus fidei tan-
tum successoribus Petri esse factam; et
ideo dicit Ecclesiam non posse errare, quia
Papa errare nequit: Ecclesz'a unz'versalz's
(verba D. Thomae) non potest errare,· qut'a
ille, qui in omnz'bus exaudz'tus est pro sua
reverentia, dixz't Petro, super CUJUS con-
fessio-ne Ecclesz'a fundata est: Ego autem
rogavi pro te, ut non deficiat fides t'ua.
- Secunda ratio est ejusdem S. Doctoris,
qui alibi 2 ait, quod in Ecclesia non posset
una fides servari, nisi per ejus caput, Pon-
1 Suppl., qu. 25, art. 1, arg. Sed contra. -
99
tificem, quaestiones fidei definirentur: Et
hujus ratto est, quz'a una .fides debet esse
totzus Ecclesz'ae (secundum z'llud I ari Cor.
I, 10: Idipsum dicatis omnes, et non sint
in vobis schismata): quod servari non po-
test, nz'si quaestz'o .fidei exorta determinetur
per eum qui totz' Ecclesz'ae praeest.
Ratio tertz'a est inveterata Ecclesiae
consuetudo. - Hac ratione pro nostra
sententia tuenda utitur eruditissimus Mel-
chior Canus, in suo perdocto Opusculo
de Locz's theologz'cz's, ubi ait 3 : Si nullus
itaque (sic ferme auctor arguit) legum
Christi sanior est interpres, quam perpe-
tuus Ecclesiae usus; Ecclesia vero in fidei
rebus, non ad Antiochenum, Alexandri-
num, Hierosolymitanum, sed Romanum
Pontificem omni tempore recurrerit, ~jus­
que judicia uti irrefragabilia semper te-
nuerit: cur dubitabimus illum Petro in
hac praerogativa dare successorem? Hoc
ipso rerum testimonio roboratur; nam
Christi de Petro et successoribus vatici-
nia, in Romana Ecclesia videntur impleta.
Cum caeterae Apostolorum ecclesiae, vel
ab infidelibus occupatae vel ab haereticis
affectae aliquando fuerint: haec una, tot
inter hostes, nec ab infidelibus nec ab hae-
reticis valuit expugnari. Bine quaeri solet,
an haereticum sit asserere, posse quando-
que Romanam Sedem, quemadmodum et
caeteras, a Christi fide deficere? Ei faciant
satis Hieronymus, perjurum dicens, qui
Romana e Sedis fidem non fuerit secutus ·
Cyprianus, dicens: Qui cathedram Petri:
supra quam fundata est Ecclesia, deserit,
in Ecclesia esse non confidat ; synodus
Constantiensis, haereticum judicans, qui
de fidei articulis aliter sentit, quam S. Ro-
mana Ecclesia docet. Illud postremo ad-
dam, cum ex traditionibus Apostolorum,
ad evincendam haeresim, argumentum
certum trahatur: constat autem, Romanos
episcopos Petro in fidei magisterio suc-
cessisse, ab Apostolis esse traditum, cur
non audebimus assertionem adversam tan-
quam haereticam condemnare? Sed nolu-
mus Ecclesiae judicium antevertere: illud
assero, et fidenter quidem assero, pestem
eos Ecclesiae et perniciem afferre, qui ne-
gant Romanum Pontificem Petro in fidei
Sl 2(1. z~c, qu. l, art. 10. - s Lib. 6, cap. 7.
100 LIB. I. - TRACT,· II, DE LEGIBUS. CAP. I. - DUB. II. - DISS. DE ROM. PONTIF. AUCT. - § I. 101
doctrinaeque auctoritate succedere, aut Hoc posito, quaeritur quid dicendum, cerdoti Dd non obtemperatur, nec unus xvr, 18), cum dixit Petro: Tu es Petrus,
certe adstruunt, summum Ecclesiae pasto- si pontificiò decreto pars aequalis episco- zn Ecclesz'a ... ad tempus judex vù:e Chris# et super hanc petram aedijìcabo Ecclesz'am
rem, quicumque ille sit, errare in fidei porum accedat, quid tunc de Pontificis cogitatur,· cuz·, sz' secundum magt'sterz'a meam. Et alias (Lu'C. xxn, 32): Et tu atz:
judicio posse. Utrumque scilicet haeretici judicio sentiendum; et quid, si minor ac- di'vzna obtemperaret fraterni'tas unz'versa, quando conversus con.firma fratres tuos.
faciunt: qui vero illis in utroque repugnant, cedat pars, ut saeculo IV accidit, cum nemo... Ecclesz'am scznderet. Proinde scribit - Quod autem Dominus Petro dixit, pro-
hi in Ecclesia catholici habentur. sententiae S. Melchiadis Papae tantum 18 Pater Petitdidier, abbas Senonensis 1 , quod fecto omnibus etiam ejus successoribus
Hucusque Canus. - Cui valde favet episcopi orthodoxi adhaeserunt, sed con- si haec S. Cypriani regula servata fuisset, dixit. Namque, ut observat S. Augustinus,
id quod D. Cyprianus sedulo advertit I, tra alii 400 eam rejecerunt; prout refert facile Jansenianorum ora praeclusa fuis- potestas pastoris universalis non fuit Pe-
dicens: Neque enim alzimde haereses obor- Haunoldus bJ? In simili casu quis litem sent in tam longa bullae Unzgenitus dis- tro propter ipsum collata, sed propter Ec-
tae sunt..., quam inde quod sacerdotz" Dez' dirimet, si unus supremus judex non agno- ceptatione; a t, quia ipsi relatae Gallicani clesiam ab ipso regendam; et ideo pote-
non obtemperatur,· nec unus in Ecclesz'a scatur, qui fidei causas definiendi infalli- cleri declarationi sunt innixi, qua infalli- stas in Ecclesiam ita Petro conferri debuit,
ad tempus sacerdos, et ad tempus judex bilem potestatem habeat? - Si autem bilitas Pontificis, antequam Ecclesiae ac- ut ad omnes Pontifices successores per-
vz"ce Christi cogz'tatur. Et ratio hujus gra- consensus majoris partis episcoporum suf- ceda t consensus , negatur ; ideo usque transiret, et Ecclesia usque ad consumma-
vis sententiae Cypriani est, quia Romanae ficit, utique Papam esse infallibilem cre- adhuc de acceptatione bullae certant, et tionem saeculi permansura recte regere-
Sedis decretis illi qui pertinaciter restite- dere omnes tenemur, stati m ac aliquid lis in Gallia adhuc vivit et viget. tur, unitasque ejus usque ad finem con-
runt, primum (ut bene advertit citatus circa fidem aut mores ipse definitive de- Fautores Declarationis opponunt, quod servaretur. Si decreta Pontificum non es-
episcopus Stabiensis) séhismatici facti sunt, cernit; non solum etenim major pars, sed Ecclesia est corpus Christi ·mysticum; sent infallibilia, nisi consensus Ecclesiae
deinde haeretici. tota fere Ecclesia, excepta Gallia, id docet unde dicunt quod, sicut corpus nequit accederet, utique dicendum foret, quod
Ex bis qmnibus tandem inferunt DD., et semper docuit. Aut igitur infallibilita- subsistere sine capite, ita caput nequit non Ecclesia fundata sit super Petrum,
prout Suarez, Banez et Bellarminus aJ, tem Pontificis fateri oportet; aut dicere, subsistere sine corpore. - Sed huic facile sed quod Petrus fundatus sit super Eccle-
nostram sententiam esse saltem fidei pro- quod Ecelesia catholica tantum ad exi- respondetur. Nulli dubium est, quod nec siam. Et sic pariter dicendum, quod non
ximam; et contraria (dicit Bellarminus 2) guum Gallorum numerum redacta sit. corpus potest esse sine capite, nec caput fratres confirmandi fuissent a Petro, sed
vz'detur omnzno erronea et haeresi pro- Praeterea certum est, quod si Gallicani sine corpore; sed nihil obest hoc in casu Petrus confirmandus a fratribus.
xzma. cleri admitteretur sententia, ita ut Ponti- nostro, ubi non de corporis constitutione Caeterum doctrinam nostram , quod
Postquam haec scripsi, alia mihi occur- ficis judicium esset fallibile ' donec con- sive integritate, sed tantum de corporis decreta dogmatica Pontificis sint infalli-
rerunt multum notatu digna pro Summi sensus Ecclesiae accederet, modus haere- Eèclesiae regimine agitur. Constitutio qui- bilia, testatur Bellarminus 2 fuisse anti-
Pontificis infallibilitate, quae pra~sertim ticos de suis erroribus convincendi am- dem corporis importat, ut ipsum non sit quam fere omnium catholicorum, theolo-
adversus relatam Gallicani cleri declara- plius non suppeteret, etiamsi generalia sine capite, et caput non sit sine corpore; gorum et Patrum. Canus 8 refert pro ea
tionem urgent. - Dicitur in ea: Nec tamen concilia adhiberentur; haeretici enim judi- corporis autem Ecclesiae regimen impor- testimonia Irenaei, Cypriani,Ambrosii, Cy-
irreformabz'le esse judicz'um (nempe Pon- cio concilii, in quo ipsi non intersunt, nun- tat ut, sicut corpus humanum a mente rilli, Hieronymi et Bernardi. - Habetur
tificis), nisi Ecclesiae consensus accessert't. quam acquiescunt, eo quod, deficiente in- hominis gubernatur, sic corpus Ecclesiae praesertim inter alias auctoritas S. Tho-
Nunc quaerimus, quomodo hujusmodi con- terventu ipsorum, qui saniorem Ecclesiae gubernetur a Papa tamquam ab ejus ca- mae, qui ut certam doctrinam hanc tradit,
sensus accedere debet? - Alii dicunt tum partem constituere praesumunt, quodcùm- pite. Officium igitur capitis, id est Ponti- dicens 4 : Ad z'llius (id est Pontificis) ergo
pontificias definitiones evadere irreforma- que concilium irritum esse exclamant. ficis, est docere et regere Ecclesiam; offi- auctort'tatem pertznet edz'tzo symbolz', ad
biles, cum omnium fidelium consensus Hinc mos ortum habuit, quod heterodoxi, cium corporis, id est Ecclesiae, est instrui cujus auctort'tatem pertznet.finaHter deter-
accedit. Alli, cum saltem accedit con- cum errores suos ad Romanam Sedem vi- et obedire Pontifici. minare ea quae sunt jidez~ ut ab omnibus
sensus omnium episcoporum. Alii putant derint denuntiari aut ab ea proscribi, ad Id quippe concilium Florentinum di- znconcussa fide teneantur... Et hujus ratzo
unius tantum provinciae consensum satis damnationem evitandam, statim appellare serte nos docuit, appellando Pontificem est, quz'a una .fiàes debet esse totius Eccle-
esse.Alii demum requirunt consensum ma- ad oecumenicum concilium consueverunt. caput totius Ecclesz'ae, omnium chrzstia- sz'ae (secundum z'llud I. Cor. I, 10: Idipsum
joris partis episcoporum in orbe christiano - Quapropter sapienter scripsit S. Cypria- norum patrem et doctorem; a c proinde dicatis omnes, et non sint in vobis schi-
degentium; haec enim opinio confotmior nus, cujus v erba hic juvat repetere: N eque subjungens : Et ipsz' regendz' Ecclesz'am smata): quod servari non potest, m'si quae-
est consuetudini, qua oecumenicae synodi enz'm ali'unde haereses obortae sunt, aut piena potestas tradz'ta est cJ. Idque sane stio".fidei exorta determinetur per eum qui
usae sunt in dubiis fidei decernendis. nata sunt schz'smata, quam z'nde quod sa- eruitur ex verbis Christi Domini (Matth. totz' Ecclesz'ae praeest. - Eamdem ratio-
1 ~istola 12, ad Cornelium papam, num. 5. - ' De nus, Epistola 12, ad Cornelium papam, n. 5, apud Migne, 1 Tract. theot de auctor. et infallibilitate summor.
Patrol. lat., tom. 3, col. 802. cap. 2. - • De Roman. Pontif., lib. 4, cap. 2. - ' De Locis
Romano Pontifice, lib. 4, cap. 2, in fine. • S. Cypria· Pontif. · s. August., in Psalm. CVIII, n. l; et serm. 295, theolog., lib. 6, cap. 5. - ' 2• Z.•, qu. l, art. IO.

115. a)- Suarez,deFide,disp.5, sect.8, n.4,
pròfecto affirmat hanc sententiam esse • de
fide certam »; Bafiez vero, in 2am 2ae, qu.J,
art. 10, dub. 2, concl. 4, eam dicit • tamquam
apostolicam traditionem esse tenendam •. -
Denique, secundum Bellarminum, de Rom. ,
Pontif., lib.4, cap.2, i; f., haec sententia •cer-
tissima est et asserenda ». - Nostris vero
temporibus, concilium Vaticanum definivit
eamdem esse de fide catholica tenendam.
b) S. Alphonsus citat Haunoldum, Intro-
duct. ad jus canon.; sed Haunoldus opus, cui
sit ejusmodi titulus, minime scripsit, quidquid
investigare potuerim.
c) Haec desumpta sunt ex definitione con-
cilii Fiorentini Laetentur coeli, pridie non.
Julii 1439 data, cui subscripserunt tum Euge-
nius IV tum ceteri Patres concilii, et haec
sunt verba definitionis, i. f.: • Diffinimus... ipsum
Pontificem Romanum successorem esse Beati
Petri, principis Apostolorum, et verum Christi
vicarium, totiusque Ecclesiae caput, etomnium
christianorum patrem et doctorem existere; et
ipsi in Beato Petro pascendi, regendi ac guber-
nandi universalem Ecclesiam, a Domino nostro
J esu Christo plenampotestatem traditam esse •.
 102 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS.
nem olim protulit Joannes de Parisiis pro 1
infallibilitate Pontificis, antequam in eam
infestus esse inciperet; en ejus verba: Dz~
vùleretur Ecclesz'a ..., nz'sz" per unz'us sen-
tentz"am Ecclesz"ae unz"tas servaretur: hzc
autem prz"ndpatum rijusmodz' habens, est
Petrus, successorque f!}us.
Id etiam plurimi Pontifices expresse
declaraverunt.- Anacletus 2 sic scripsit:
Majores causae ... ad Sedem Apostolz'cam ...
referantur ..., super quam Chrz'stus unt've1'-
sam construxt't Ecclesz'am, dzcente zpso ad
B. Prz'nczpem Apostolorum Petrum: Tu
es(z'nquz't) Petrus,et super hanc petram,etc.
Id confirmat idem Pontifex 3 , atque expli-
cat, quid intelligatur nomine Sedz's Apo-
stoli'cae, dicens: Haec ... sacrosancta Ro-
mana et Apostolù:a Ecclesz'a ... ab zpso Do-
mz'no ... primatum obtz'nuz't et emz'nentz'am
potestatz's super unz'versas ecclesz'as. -
Idem expressius declaravit Nicolaus II 4:
Fùiem quzppe violat, quz' adversus z'llam
(scilicet Ecclesiam Romanam) agit, quae
mater est fìdez: Ibique haereticum dicen-
dum esse praescribit, qui Romanae Eccle-
siae privilegium negaret Petro concessum,
nempe, ut ei, terreni simul et coelestis
imperii jura a Christo Domino commissa
fuerint. Hancque Nicolai sententiam con-
firmavit dJ synodus VIII adversus Photium
et Michaelem, qui hujusmodi privilegium
Romanae Sedis infirmare conati fuerant.
Idem scripsit Innocentius III 5 , ubi lo-
quens de primatu Romanae Ecclesiae, et
memorans de verbis illis: Ego rogavz"pro
te, ut non de.ficz'at fìdes tua,· sic deinde
subdit: Ex hoc z'nnuens manifeste, quod
successores zpsz'us a fide catholz'ca nullo
unquam tempore deviarent, sed revocarent
magz's alz'os..., per hoc sze ei con.firmandi
' Tract. de Potest. regia et papali, cap. 3. - 'Epist. l,
de oppress. episcopor. (Habetur in collect. Decretai. !si-
dori Mercator.).- a Epist. 3, de Patriarch., etc.,§ De ordine
episcopor. vel primat. Cfr. Can. Sacrosancta 2~ dist. 22 . .....-
4 Can. Omnes 1) dist. 22.- 5 Li b. 2, epist. 209, ad Patriarch.
Constantinop. Cfr. Baluze, Prima Col!ect. Decreta!. Inno·
dJ Seu rectius: synodus VIII, anno 869 sub
Adriano II celebrata, Act. l, §Prima salus,
jam tenuerat sententiam, quae a S. ~lphons<?,
auctore Gratiano, can. Omnes l, dzst. 22, NI-
colao II tribuitur. Re tamen vera est quaedam
epistola, quam S. Petrus Damianus, legatus Ni-
colai II ad conventum Mediolanensem (an.1058
alias potestatem z'ndulgens, ut alti's neces-
sitatem ùnponeret obsequendr: Idem scri-
psit Gregorius VII e;, inquiens: Romana
Ecclesia nunquam erravz't... Catholz'cus non
habeatur, qui non concordat Romanae Ec-
clesz'ae. - Idemque senserunt plures alli
Pontifices, Evaristus, Alexander I, Sixtus I,
Pius I, Victor, Zephyrinus, Marcellus, Eu-
sebius et alli, quos refert Canus 6 •
Eamdem sententiam de infallibilitate
pontificiarum definitionum, praeter con-
cilia Chalcedonénse, Lugdunense et Flo-
rentinum, n.112 supra, relata, confirmavit
synodus VIII, ubi, loquendo de auctori-
tate Sedis Romanae, sic Patres fassi sunt:
In qua est integra et vera chrz'stz'anae re-
lz'gi'onz's solidi'tas;promittentes etz'am ... non
consentùmtes Sedi Apostolz'cae, eorum no-
mz'na z'nter sacra non recitanda esse my-
sterz'a. Idem habetur in concilio oecume-
nico Viennensi 7, ubi dictum fuit: Dubia
fidei declarare, ad Sedem Apostolicam
dumtaxat pertinere. - Alia plura claris-
sima testimonia referuntur a Cano 8, qui-
bus Romanae Ecclesiae comprobatur au-
ctoritas.
Scribit Pater Petitdidier 9 , historiis satis
compertum haberi, quod nullus vel fere
nullus haereticus conciliorum judicio un-
quam acquievit; contra vero, plures eorum
judicio Pontificis acquieverunt, cum ipse
illis praesto occurrerit. - De caetero,
primis Ecclesiae saeculis, plures errorum
contra fidem satores, semper ac a Roma-
nis Pontificibus damnati fuerunt, statim ut
haeretici, nullo exspectato Ecclesiae con-
sensu, ab omnibus habiti sunt .. Sic accidit
anno 150, cum Valentinus damnatus fuit
ab Hygino: anno 215, Montanistae a Ze-
phyrino: anno 300, Jovinianus a Siricio:
cent. III, tit. 3.- S. Gregor. VII, Dictatus Papae, can. 22, 26.
- ' De loc. theolog., li b. 6, cap. 4. - Conci!. gener. VIII
(Constantinop. IV), anno 869 sub Adriano II, Actio l,
§Prima salus~ v. f .. - 7 Clero. F~·aez'un., de Summa Tri-
nitate. - s De Loc. theol., lib. 6, cap. 6. - 9 Tractat. theo-
log. de Auctor. et infallib. Summor. Pontif., cap. 14, v. t
celebratum), ad Hildebrandum cardinalem
scripsit, et in qua res a se ibi gestas narrat.
Vide Mansi, Supplem. Concilior., tom. l, ad
an. 1059.
e) Pagius tamen in suis notis ad Baro-
nium, an. 1077, not. 8, post alios probat Di-
ctatum esse supposititium.
CAP. I. - DUE. II, - DISS, DE ROM, PONTIF. AUCT. - § I.
anno 416, Pelagius ab Innocenti o I. -
Unde ipsimet Galliae episcopi, in litteris
ad Innocentium X missis, postquam Pon-
tifex ille Jansenianas propositiones pro-
scripsit, ita scripsere: Non solum ex Chrz~
stz' pollz'cz'tatione Petro jacta, sed ex actz's
priorum Pontijìcum,judzez'a pro sancienda
regula .fidei a Summz's Pontijìcz'bus lata
super epz'scoporum consultati'one, dz'vina
aeque ac summa per unz'versam Ecclesz'am
auctorz'tate nz'tz~ cuz' chrz'stz'anz' omnes ex
oj]ìci'o ipsius quoque mentz's obsequz'um
praestare teneantur. Definitionibus ergo
Pontificis, priusquam fidelium accedatcon-
sensus, ipsi obsequium ex officio praestare
tenentur.
Ita igitur firme tenuerunt omnes anti-
qui ; sed eadem, scribit Bellarminus I, est
h odie sententia cunctarum nationum. Eam-
demque ubique receptam esse, sola Gallia
excepta, scribit Benedictus XIV 2, ut refert
Billuart 3• - Quamvis autem (ait Pater
Petitdidier 4) ob caliginem offusam ex di-
ctis a Gersonio et cardinali de Alliaco,
quaedam Universitates Germaniae et Po-
loniae aliud senserint, postea tamen omnes
Damnati in infallibilitatem pontificiarum definitio-
a Papa ha·
bentur ut num consenserunt; ita ut ho di e nulla Uni-
haeretici.
versitas, nullusque theologus extra Gal-
liam reperiatur, qui infallibilitatem Papae,
ejusque supra concilia auctoritatem non
tueatur. Imo Augustinus Triumphus, Aca- .
demiae Parisiensis doctor 5 , non obstante
Gersonii auctoritate IJ, asserere non du-
bitavit haeresim esse, Pontifici aliquid de
fide decernenti non adhaerere.
Objectio· 116. - Objiciunt adversarii, plures Pon-
nes.
tifices in fìdei judiciis errasse. - Sed fa-
cili negotio nos ab hac oppositione posse-
mus expedire, generaliter respondendo
1
De Rom. Pontif., lib. 4, cap. 2.- 2 Epist. ad suprem.
Hispan. Inquisit., di e 31 J u!. 174S. - 8 In 2•m 2••, diss. 4, art. 5.
IJ Rectius dicetur Gersonius a sententia
Augusti Triumphi defecisse; nam B. Trium-
phus obiit anno 1328; dum Gersonius natus
est anno 1363.
. 116. - a; Bellarminus, de Rom .. Pontif.,
lzb. 4, cap. 8 et seqq., sic revera de quibusdam
Pontificibus respondet, dicens eos, ut privatos
doc~ores errasse, vel exposuisse quid ipsi sen-
sennt, non vero definiisse; et negat eos in
fidei materia errasse. De plerisque vero sic
103
cum Cano et Bellarmino a), quod ii Pon-
tifices qui errasse adducuntur, non ut uni-
versales Ecclesiae doctores, sed tantum
private loçuti fuerint, ut ex historiis pa-
tere demonstrant. Sed ne ex aliquibus ge-
stis, quae passim et jactanter, sed nimis
discerpta ab adversariis adducuntur, quis
forte decipiatur, nobis ad singula libet re-
spandere.
Objiciunt lo quod Liberius Papa Aria- Liberius.
nae haeresi non dubitaverit subscribere.
- In hoc autem sciendum, quod, cum Li-
berius primum ad Mediolanense concilia-
bulum subscribendum reluctaret, in exsi-
liu~ a <;onstantio Imperatore fui t expulsus;
ac m eJUS locum ab Arianis suffectus fuit
Felix IL Indeque Ariani in conventu Sir-
~iensi novam fidei formulam prodiderunt,
m qua dolose dixerunt Filium Patri simi-
lem in substantia. Huic Liberius, taedio
exsilii victus, imprudenter subscripsit: ob
quam rem ab exsilio revocatus, Romam
devenit, sed a Romanis ob hujusmodi fla-
gitium aversis rejectus fuit, et in ejus lo-
cum Felix vocatus; qui postmodum, ob
suam constantiam in abjicienda Ariano-
rum formula damnatus, capite plexus est.
At Liberius, Felice defuncto cum resi-
. eamdemque formulam 'damnasset,
pUisset,
denuo Pontifex est acclamatus. - Liberii
itaque privatus lapsus, cum ipse non ex
cathedra docuerit, nostram non infirmat
sententiam.
117. - Objiciunt IJD Vigilium Papam, Vigi!ius.
in epistola ad Theodoram Imperatricem,
anathema dixisse iis, qui duas in Chri-
sto naturas confiterentur: quo videtur
ipse Pontifex haeresi Eutychetis adhae-
sisse.
Se d hic notandum, ut refert Baro-
§ l, v. Altera sententia.- • Op. ci t., cap. 15, § 5, ..., • De
Potest. eccles., qu.lO, art. 3, c.~ Canus, Op. ci-t., li b. 6, cap. s.
respondet, ut eos calumnia impetitos fuisse
as~erat, vel a~tu tantum exteriori peccasse,
qum tamen an1mo errorem tenuerint. Notan-
dum praeterea est Bellarminum, z"bid., cap. 6.,
haec de Romano Pontifice docere: • Proba-
bile ~st (ita ille) pieque credi potest, Summum
Pont!ficem, non solum ut Pontificem errare
non posse; ~ed etiam ut particularem perso-
na?l, haereticum esse non posse, falsum ali-
qUid contra fidem pertinaciter credendo ».
 104 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS. CAP. I. - DUB. II. - DISS, DE ROM. PONTIF. AUCT. - § I. 105
nius \ quod hunc errorem Vigilius profes- rius Non enz'm mutatio sententiae, sed
2:
Resp. 1°. Non desunt plures scriptores, tempore Honorii, eum defendit, et de Mo-
sus est tempore quo, expulso Imperatricis z'nconstantz'a sensus ùt culpa est? Si quis qui asserunt epistolas enunciatas a Grae- nothelitarum erroribus indemnem fecit.
ope, Silverio legitimo Pontifice, ipse Papa, autem dixerit, quod Vigilius in suo Co11.- cis fuisse suppositas; et Roncaglia 1 dicit, Idem scripsit Anastasius, Honorii secre-
potius antipapa, fuit creatus. Sed postmo- stz'tuto in fide erravit, pariter dicere de- peritiores criticos asserere, quod Acta tarius bJ. Idem Joannes IV in apologia
dum, cum idem, mortuo Silverio, legitime beret, quod erravit et synodus Chalce- praefatae synodi ad nos adulterata per- pro. Honorio ad Constantinum Imperato-
Sedem pontificiam est adeptus, nullimode donensis, quae idem declaravit ac Vigi- venerint. Nec adulteratio haec gratis as- rem, ubi asseruit, quod Pyrrhus festina-
errorem protulit unquam aut simulavit. lius in suo Constz'tuto. seritur; sed eam ut certam testatur S. Gre- bat quidem ad sensum suum Honorium
118. - Objiciunt mo in eumdem Vigi- Caeterum constat rem hanc non ad gorius aJ. Et videtur clare etiam probari attrahere, sed Honorius a falso dogmate
Triacapi~
tula.
lium, quod approbasset tria Capitula, quae fidem pertinuisse; quod enim Theodore- ex eadem synodo, in qua alibi tantum prorsus fuit alienus. Honorius enim duas
postea damnavit concilium Constantino- tus et Iba non solum male, sed etiam damnati leguntur ii, qui in epistola Aga- in Christo voluntates et operationes fas-
politanum generale, jam ab ipso Vigilio mala fide scripsissent, et ideo non tantum thonis Papae ad Imperatorem nominati sus est ; sed prudenti consilio nomina
inde confìrmatum. - ·sciendum hic, quod scripta, sed etiam personae fuissent da- fuerunt; et in ea epistola nulla mentio prohibuit unius vel duarum voluntatum,
Justinianus Imperator, opera Theodori mnandae, meri facti res erat. - Hinc, ne de Honorio facta fuit; imo fuit pronun- quae tunc erant inaudita. Tunc enim tem-
Caesariensis, edictum prodidit, in quo dicantur concilia inter se discrepasse, di- ciatum, Romanam cathedram nunquam poris, cum Monothelitarum error exsur-
tria Capitula continebantur, scilicet dam- cendum, quod in Chalcedonensi fuit per- defecisse, et nunquam deficere posse. Et geret, et Cyrus Alexandrinus unam in
natio memoriae et scriptorum Theodori tractatum de personis, in Constantinopo- hoc sane creditur Agatho pronunciasse, ad Christo operationem, Sophronius autem
Mopsuesteni, Ibae episcopi Edessae et litano autem de scriptis. Hinc S. Gre- omnem evellendam erroris suspicionem Hierosolymitanus duas praedicaret: Ho-
Theodoreti episcopi Cyri, in quibus er- gorius monuit: Sdre vos volo, quod z'n adversus Honorium, cujus innocentia an- norius, ad sedandum imminens schisma,
rores Nestorii excusabantur. At, quia in ea, (scilicet in synodo Chalcedonensi) de tea diu discussa, et enixe a S. Maximo in sua prima epistola scripsit abstinen-
concilioChalcedonensi praefatorum aucto- personzs tantum, non autem de fide alz'- propugnata fuerat, et patefacta judicio dum, tam a voce unius operationis, ne
rum laudabilis mentio facta fuit, plures qwa gestum est aJ. Joannis Papae, antecessoris Agathonis. videretur cum Eutychianis unam in Chri-
episcopi edictum illud reprobarunt. Deinde 119. - Objiciunt IV0 Maimburgus et Honorius,, - Pariter acta VII synodi corrupta fuisse sto naturam agnosci, quam a voce dua-
Constantinopoli consensu Pontificis conci- Jueninus, in VI et VII synodo Honorium testatur Anastasius Bibliothecarius 2• - rum operationum, ne cum Nestorio duas
lio convocato, juxta Caesaris edictum, Papam, ob epistolas ad Sergium, Mono- Ad concilium autem Romanum respon- personas supponi appareret. Et hoc patet
tria illa Capitula fuerunt confirmata; et thelitarum principem, damnatum ut hae- detur, id Patres concilii asseruisse, ducti ex epistola secunda ipsius Honorii, ubi
Vigilius ad suasionem Imperatoris edicto reticum fuisse: in Actione enim 13 VI ex falsis corruptisque actis praedictae VI sic habetur: Aujerentes ergo, sz'cut dixi-
clam subscripsit. Sed, ut hoc propalatum synodi sic legitur: Simulque anathematz: synodi, ut supra ostensum est. - Pariter mus, scandalum novellae adz'nventz'onzs,
fuit, magna in Ecclesia scissio orta est. zarz' praevz'clùnus et Honorz"um, qui fue- epistolam S. Leonis suppositam fuisse a non nos oportet unam vel duas opera-
Qua de re Vigilius decrevit ut effectus rat Papa antiquae Romae, eo quod inve- Graecis, late multisque validis argumen- tz'ones dejìnientes praedz'care, sed pro
edicti suspenderetur, et res ad generale nzmus per scripta, quae ab eo facta sunt tis probat Baronius 8 • una, quam quzaam dz'cunt, operatione,
concilium revocaretur. Deinde idem Vi- ad Sergz"um, quia t'n omnibus ejus men- Sed adhuc admissis pro veris, tum oportet nos unum operatorem Chrzstum
gilius in quodam suo rescripto, Constz: tem secutus est, et zmpz'a dogmata con- actis praefatarum synodorum, tum epi- Domt'num z'n utrzsque naturzs veridz'ce
tuta Vigilii vocato, damnavit quidem scri- jirmavz't. Ac proinde concilium Roma- stola Leonis: confiterz'. Ita apud Frassen 4 • - Nec ob-
pta Theodoreti et Ibae, sed personas a num II sic de eo declaravit: Lù:et... Ho- Resp. 2. 0 Quod epistolae Honorii bene stat illud, quod Honorius etiam scripsit:
censuris immunes reliquit.- Verum est, nort'o ab Orz'entalibus post mortem mza- possunt explkari in sensu catholico, ut Unam voluntatem jatemur Dominz' nostrz'
non negamus, quod postea, anno sequenti, thema sz't dz'ctum, scz'endum tamen est tenent Frassen et Tournely; ac id affir- jesu Christz'. Nam ibi tantum de humana
Imperator a Vigilio revocationem Con- quz'a fuerat super haeresi accusatus. Hoc- mant viri dignissimi, ut S. Maximus, qui natura Christi locutus est, cum dixerit
stitutz~ et concilii Constantinopolitani con- que asseritur confirmatum a S. Leone in disputatione contra Pyrrhum, eodem in homine Christo non adfuisse duas pu-
firmationem obtinuit; sèd ex hac revoca- Papa, in epistola ad Constantinum Impe- t Anim.advers. ad N a tal. Alexand., in E]?istol. Honorii, ap. Migne Patrolog. lat., tom. 80, col. 602 et seqq. et inter
tione quid aliud inferre possunt adversarii, ratorem, in qua legitur Leo inter haere- § unic. - 2 Sancta synod. vn genera!., praefat. - 3 Ad Collectanea Anastasii Bibliotheçarii 1 a p. Migne Patrol.
nisi ad summum id quod dicit S. Grego- ticos enumerasse etiam Honorium. an. 683, n. 13 et seqq. - Frassen, Scot. academic., d.e Incar- lat., tom.129, col. 561 ·et seqq. - 4 Scot. academ., tom. 7,
nat., tr. 1, disp. 2, art. l, sect. 2, qu. 3, § 2... Tourne~.. de Incarnatione, tr. 1, disp. 2, art. l. sect. 2, qu. 3, § 2.
1 Ad annum 538, n. 16 et seqq.; et ad an. 540, n. 16 et diss. 4, qu. 3, cap. 2, art. 6, § 2. - Conci!. Ront-. 1 Allo- Praelect. theolog., de Eccles., qu. 3, artic. 4, conci. 3, Cfr. Migne Patrol. lat., tom. 80, col. 475 et seqq., Epist. 5
seqq. (addens ad an. 538, n.19, negari posse epistolam hanc cutio 3 Adrian. 11, lecta per Petrum diaconum in conci l. vers. Utru1n Honorius. - S. Maxim. 1 Ap. Margarin. de Honorii 2~ ad Sergium; cfr. etiam Labbe, conci!. gen. VI,
Vigilii esse).-' Pelagii II Epist. et Decreta, cpist. 5, n. 8.- Constantinopolitano IV (genera!. vm). - S. Leo II, Relat. la Bigne, Biblioth. max. Patrum, tom. 12, pag. 496, et act. 13, i. f. - Honorizes, Epistola l"' ad Sergium. Cfr. Mi·
J.lfai1nbourg~ Histoire de l' établiss. et des prérogat. de missa ad Constantinum Pogonat., post concilium gene- ap. Severin. Binium, Conci!. gcner. et provinc., tom. 4, gne Patrol. lat., tom. SO, col. 472. Epistola 4 Honorii;
l'église de Rome, chap. 12.- Jue~zin, Institut., Prolegom., rale vi. pag. 623. Cfr. etiam Labbe, in not. ad action. 13 conci!, cfr. etiam Labbe, concilium generale vi (Constantinopo-
gener. VI. (Constantinop. m). - Joan. IV, Inter Epistol., Iitanum m), act. 12.

118.- aJ Distinctio quam S. Alphonsus huc
introducit inter Chalcedonense et Constanti-
nopolitanum concilium testimonio S. Gregorii
inniti non potest; Gregorius enim in textu
relato de Constantinopolitano concilio loqui-
tur: • De illa tamen, inquit, Epistolar. lib. 4,
epist. 39, p. m., synodo, quae in Constanti-
nopoli postmodum facta est, quae a multis
quinta nominatur, scire vos volo, quia nihil
contra quatuor sanctissimas synodos consti-
tuerit vel senserit, quippe quia in ca de per-
sonis tantummodo, non autem de fide aliquid
gestum est, et de his personis de quibus in
Chalcedonensi concilio nihil continetur ».
119. - a) S. Gregorius in suis Epz'st. lib. 6,
indict.14, epist. 14, ejusmodi adulterationem
non de Constantinopolit:mo, sed de Chalce-
donensi concilio testatur.
b! Hic Honorii secrcta.rius, uti habctur in
disputatione S. Maximi contra Pyrrhum, idem
est qui et apologiam pro Honorio ad Con-
stantinum Imperatorem, nomine Joannis IV
postea scripsit. Quod autem S. Alphonsus viro
illi Anastasii nomen imposuit, inde videtur
accidisse, quod Joannis IV apologia inter Ana-
stasii Bibliothecarii collectanea reperitur.
 106 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS.
gnantes voluntates, alteram carnis, alte-
ram spiritus, sed unam spiritus tantum;
in Christo enim caro non concupiscebat
adversus spiritum: Quz'a profecto (en sua
verba) a dz'vz'nz'tate assumpta est nostra
natura, non culpa ... Nam lex alz'a z'n
membrz's, aut voluntas dz'versa non fuz't
vel contraria Salvatorz~ quia super legem
natus est humanae condz'ti'onis. Hinc prae-
dictus Joannes scripsit: Secundum hunc
z'gz'tur modum jam di'ctus decessor no-
ster ... scrz'psisse dz'gnoscz'tur, quz'a z'n Sal-
vatore nostro duae voluntates contrarz'ae,
id est zn membris zpsz'us, penz'tus non
consz'stunt, quoniam nz'hz7 vitti' traxz't ex
praevari'catz'one primz' homz'nz's. Ita apud
Natalem 1, qui non dubitavit id confir-
mare, dicens quod Honorius in suis epi-
stolis locutus est... mente catholz'ca ... ; sz:
quidem absolute duas voluntates Chrz'stz'
non negavz't, sed voluntates pugnantes.
Resp. 3°. Dato etiam quod Honorius
vere errasset, ait Natalis, dicendum a fi-
deì tramite illum non deviasse; sed non
virtute, qua debuit; Monothelitis repu-
gnasse. Et quamvis Natalis credat VI sy-
nodum vere Honori.um damnasse; dici t
tamen non damnasse ut haereticùm sen-
tentia et pertinacia, sed ut fautorem hae-
reticorum, ob patrocinium ipsis impensum.
Pro cujus probatione, affert epistolam Leo-
nis II ad Constantinum Pogonatum pro
confirmatione synodi, ubiLeo scripsit: Ana-
themati'zamus novz' erroris z'nventores, i'd
est Theodorum ..., Cyrum ... , Sergz'um, Pyr-
rhum ... necnon et Honorz'um, quz: .. profana
prodz'tt'one immaculatam fidem subvertere
conatus est. Et quamvis in canone VI sy-
nodi asseratur Honorius mentem Sergii
in omnibus secutus, et impia dogmata con-
firmasse; hoc intelligendum, ait Natalis,
non consentiendo, sed connivendo, seu si-
lentium indicendo: haereticos enim dicit
in eamdem impietatem tendisse, sed ipsos
Joan. IV, !.Jc. cit.- 1 Hist. eccles., saec. vn, diss. 2,
prop. 3, i. f., post object. ~ Nat. Alex., loc. cit., ante cbject ...
Leo II., Ap. Nata!. Alex., Ice. cit., vers. Respondeo. Cfr.
Labbe, Relat. miss. ad Constant. Pogonat., post conci!.
gen. vr. • Natal. Alex., loc. cit., vers. Honor# porro. Cfr.
120. - a) Cabassutius et Thomassinus, a Mi-
lante allegati uti refert S. Alphonsus, non iia
perspicue loquuntur de ipso S. Cypriano ; et
pravi dogmatis assertione, Honorium ca-
tholici dogmatis dissimulatione. Hinc in-
fert quod, licet Honorius haereticus non
fuerit, merito tamen damnatus fuit ob ne-
gligentiam in damnanda Monothelitarum
haeresi. - Sic etiam sentit auctor anony-
mus in libro, cui titulus: Gallia vindz'cata 2 ,
respondens Ludovico Maimburgo: Quis
enim nesdt, epistolas Honorzi: .. prz'vatas
fui'sse, non publz'cas nec dogmatz'cas, et zn
quz'bus nz'hz'l Honorz'us definz'vz't, sed men-
tem tantum suam pri'vatamque sententz'am
aperuz't? Concedit enim errare posse Pon-
tifices ut homines, scriptis privatis respon-
dendo, non autem ut magistros Ecclesiae,
fideles docendo : Cum... hoc prz'vz7egz'um
(addit) znfallt'bz7z'tatz's in publi'cum Eccle-
sz'ae bonum vergat, noluz't Deus z7lud per-
sonae, se d o.fficio adnectz'; et tunc solum
praesto esse, cum pontzjicali o.fficz'o fun-
geretur.
120. - Objicitur vo quod S. Cyprianus
fortiter restitit decreto Stephani Papae, et
ad futurum concilium appellavit.
Sed respondetur 1°. Quod S. Martyr
nunquam hoc dogma putavit spectare ad
fidem, sed tantum ad disciplinam; dum
ipsemet scripsit ad Jubaianum 8, in hac
controversia quemlibet episcopum se ge-
rere posse ju;x:ta suum arbitrium. Stepha-
nus enim nunquam declaravit hoc esse de
fide, sed tantum ad ipsum Cyprianum
scripsit : Si quz's ergo a quacumque hae-
resz' veneri't ad nos, nz'hz7 t'nnovetur, nz'sz·
quod tradz'tum est. Et quia Cyprianus pu-
tabat vetustam traditionem esse, ut bapti-
zati ab haereticis iterum rebaptizarentur:
ideo concilium generale expetivit, ut ex
testimonio tot episcoporum praxis eccle-
siarum, hujusque rei veritas innotesceret.
2°. Praeterea, esto Cyprianus prius re-
stiterit, tandem decreto se subjecit; ut
testantur quampluriini auctores, Cabas-
sutius aJ, Baronius, Thomassinus aJ, Ludo-
Labbe, conci!. gen. VI, act. 6. - • Auctore Card. Sfon·
drato, diss. 3, §l, n. 9. - 8 Epist. 73, ad Jubaian., n. 26. -
Stephan., Epist. Cyprian, ad Pompeium. Cfr. S. Steph.
decretor. sentent. sub u, ap. Migne, Patrol. lat., tom. 3,
col. 1010. · Baro,,, Anna!., ad ann. 258, n. 51.
primo quidem Cabassutius, Notitia eccles. con-
cz'lior. III saec., disp. quoad Baptism. hae-
retz'cor., n. l, scribit: « Ab ista culpa mox re-
CAP. I. - DUB. II. - DlSS. DE ROM. PONTIF. AUCT. - § II.
vicus Bail; et alii apud Milan te; et hoc
absolute ex majorum testimoniis testatus
est S. Hieronymus bJ.
Sed nolo hic multus esse, cum altius
haec prima conclusio confirmabitur ex di-
cendis mox in secunda, ad quam nunc ve-
niamus.
§ II. - De Auctorz'tate Pontijìcis
supra Concilium.
Quotuplici
sensu acci~
121.- Praenotandum ! 0 • Hoc quod Papa
p(atur. sit supra concilium, non intelligendum de
Papa dubio tempore schismatis, cum pro-
babiliter dubitetur de legitima ejus ele-
ctione: quia tunc quisque debet concilio
subesse, sicut definivit concilium Constan-
tiense 1. Tunc enim generale concilium
supremam potestatem immediate habet a
Christo, sicut in tempore sedis vacantis,
ut bene advertit S. Antoninus 2 •
Praenotandum no_ Idem valere respectu
Pontificis haeretici manifesti et externi,
non autem 9cculti aut mentalis. Quamvis
alii rectius dicant, tunc nequaquam Pa-
pam a concilio, tamquam a suo superiore,
auctoritate privari posse; sed immediate
exspoliari a Christo, supposita conditione
depositionis, prout ad id requisita.
Praenotandum III". Quod concilium ge-
nerale respectu Papae potest multipliciter
intelligi. - Primo, cum concilium sine
Papa consideratur: et tunc nullam conci-
lium auctoritatem habet, nisi in casibus
praedictis schismatis et haeresis; quia con-
cilium est episcoporum congregatio, sub
Papa uti capite constituta. - Secundo,
quando in concilio praesidet Papa, ut ca-
put a corpore (nempe ab episcoporum
Ludov. Bai!, Sum. conciliar. prov., saec. III. }udicium
Steph. PP. de conci!. Carthag. m,- Milante, Exercit. 19, in
prop. 29 Alex. VID, v. f. - 1 Sess. 4. - ' Part. 3, tit. 23,
cap. 21 § 6. - Vietar., Relect. 4, de Potestate Papae et con-
sipuisse Africanos Patres. pr<?dit Hieronymus
in Dialogo adversus Lucrfenanos ». At n. 2,
addit: • Augustinus... dubitat, num Cyprianus
suam tandem de baptismo haereticorum mu-
taverit sententiam » , - Thomassinus vero, ù1
Concil., diss. 2, n. 14, seri bit: • Cypriani...
colleO'as aliquando tandem sui poenituisse co-
natu; et ad antiquam Stephani majorum-
que ipsorum suorum consuet:udinell?- !'ev?l:U-
tos fuisse ». De ipso S. Cypnano mh1l d1c1t.
"J S. Hieronymi verba non adeo clara sunt,
107
coetu) non divisum; vel quando concilium
confirmatur a Papa; tunc nequit conci-
lium intelligi esse supra Papam; nam alias,
concilium nulla indigeret Papae auctori-
tate, vel alias Papa auctorizaret contra
seipsum: quod nequit subsistere.- Tertio,
cum concilium est congregatum a Papa,
et Papa consideratur ut caput; et episcopi,
ut corpus a capite divisum. In hoc sensu
quaeritur an Papa sit supra concilium, vel .
e converso.
122. - Circa hoc quaesitum, prima hae- Haeretico-
reticorum sententia est, quod concilium l"Um tia.
senten·
sit supra Papam; ut Calvinus et alii. -
Huic autem sententiae adhaeserunt epi-
scopi conciliabuli Basileensis cum Joanne
Antiocheno; et tempore schismatis, Joan-
nes Gersonius, de quo ait Victoria: Ille
doctor per omni'a fuz't znjestus auctorz'tatz'
Summorum Pontijìcum, et multos alz'os
z'nfecit suo veneno. Et sic etiam tenuere
Almainus, Alliacensis et alii pauci illius
temporis; quorum sententiam Fagnanus
ait pro nihilo esse habendam, eo quod ex
ambitione ortum habuit in concilio Basi-
leensi, dum de eis fuit benemeritus Fe-
lix V antipapa, postquam Eugenium IV
deposuerunt. Clerus autem Gallicanus de-
claravit, ut supra relatum est, decretum
concilii Constantiensis de auctoritate sy-
nodi supra Papam, etiam extra schismatis
tempus extendendum. - Differt tamen
haec a sententia haereticorum, qui dicunt
Papam non esse totius Ecclesiae caput,
sed tantum Romana e; catholici vero dicunt
Papam esse caput totius Ecclesiae, non au-
tem in concilio congregatae et collective,
sed divisive singularum ecclesiarum, ut se
cilii, propos. 5.. Altn.ain. 1 de Auctorit. eccles. et concilior.
gen., cap. 7. - Petr. de Alliaco1 de Eccles. auctoritate,
part. 3, cap. 4. vers. Secu·ndo ad praedictam. ~ Fagnan.,
in cap. Slgnificasti1 de elect., n. 56 et 57.
quin dubium aliquod relinquant: • Conatus
est B. Cyprianus (ita ille in suo Dialogo
advers. Luciferian., n. 23) contritos lacus
fuO'ere nec bibere de aqua aliena; et idcirco
h:ereticorum baptisma reprobans, ad Stepha-
num tunc Romanae urbis episcopum... , super
hac ~e Africanam synodum direxit; sed cona-
tus ejus frustra fuit. Denique illi ipsi episcopi,
qui rebaptizandos haeret~cos cum eo [C:y:-
priano] statuerant, ad ant1quam consuetudl-
nem revoluti, novum emisere decretum »,
 108 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS.
habet Generalis respectu ad monasteria
religionis.
Alia sen·
tentia.
Adest secunda sententia Glossae a) di-
centis quod Papa sit supra concilium~ ta-
men, ubi ipse sponte se subjiciat concÌlio
concilii sententiae teneatur parere. Ho~
vero recte reprobant S. Antoninus bJ, Caje-
tanus, Bellarminus, etc.; quia, cum aucto-
ritas pontitìcia sit de jure divino, non
potest Papa ei renuntiare, ut declaravit
Bonifacius VIII l, dicens: Suprema [pote-
stas] a solo Deo, non ab homz'ne, poterz't
Jitdù:arz: - Secus vero esset, si ageretur
tantum de judicio discretivo (non autem
coactiv~), ut aliqui Papae fecerunt, dum
accusati, causas suas in concilio discuti
voluerunt.
Vera sen-
tentia.
Tertz'a tamen sententia, cui subscribi-
mus, tenet: Papam non dubium semper
esse supra concilium generale, sive supra
omnes ecclesias, etiam collective sumptas.
Et hanc tuentur S. Thomas, S. Bonaven-
tura, Alexander de Ales, S. J oannes a Ca-
pistrano, Bernardinus de Bustis, B. Augu-
stinus Triumphus, Baronius, Bellarmi-
nus, Sfondratus, Pallavicinus, Emmanuel
Schelstrate, Lupus, Cabassutius,. Cajeta-
nus, Gotti, et alii nostri c) auctores com-
muniter. - Vide apud Milante 2.
Probatur 123. - Probatur JO. Ex Scrzpturz's. -
e:c ScPiptu-
ns. Et 1° ex Luca, xxn, 31, 32: Sz'mon, Sz'mon,
ecce Satanas expetzvi't vos ut crz'braret sz:
cut trz'tù:um: Ego autem rogavz'pro te, ut
non de.fidat .fides tua: et tu alz'quando con-
versus confirma fratres tuos. Observa,
Cajetan., de comparat. auctoritat. Papae et concil.,
cap. '}{7, ad 8; et Apologia hujus Tract., part. 1, cap. 6.•
Bellarmin., de Conciliis et Ecc!es., lib. 2, de Concilior.
auctorit., cap. 14 et 18. - 1 Extrav. com., cap. Unam
sancta1n 1_. v. f., de majoritat. et obed. - S. Tlt.om., de
Potent., qu. 10, art. 4, ad 13; et Opusc. 19, contra impugn.
relig., cap. 4, v. f. - S. Bo~tav... in 4, dist. 19, dub. 6, init.·
ibid.1 artic. 3, qu. 21 ad 3; et de Ecclesiast. hierarch.~,
part. 2, cap. l, v. f. ·Alex. de Ales, Sum., part. 3, qu. 40,
membr., 2 et 5, i. f. - S. Joan. a Cap., de Papae et con-
cii. auctor., part. 3 secundae part. princip., n. 31 et seqq.
et n. 95. - Bernard. a Bustis, Marial., part. 1, serm. 3,
part. 8. • IJ. Aug. Triumph., de Potestat., Eccles., qu. 6,
122. -a) Glossa, in can. Nobzs sz' z'ncompe-
t~1zter,ca.us. 2, qu. 7, in v. Alz'ena, dicit tan·
turo: • Hic papa se subjicit aliorum judicio,
quod facere potest...; non tamen euro possunt
deponere ... , quia et se ipsum potest deponere •.
b) S. Antoninus non satis accurate citatur
a Bellarmino; ipse enim, part. 2, tz't. 3, cap. 11,
quod Christus Dominus pro solo Petro
rogavit, qui solus fratres confìrmare de-
bebat. Ergo, si fides Petri deficere potuis-
set, fratres non valuissent confirmari a
Petro. - Falsum est nonnullorum Pari-
siensium commentum, qui hoc loco putant
Christum orasse pro Ecclesia universali
. pro Petro, ut totius Ecclesiae figu-'
s1ve
ram gerente. Dominus enim designavit
unam tantum personam: Sùnon, Sz'mon.
Et cum coepisset loqui in plurali: Satanas
expetz'vz't vos, ttt crzoraret; deinde mutavit
loquendi formam: Ego autem rogavz· pro
te. Certe, si de tota Ecclesia locutus fuis-
set, multo rectiusdixisset: rogaviprovobis.
V erba porro illa: con.firma fratres tuos,
manifeste revincunt, Christum non fuisse
Ecclesiam allocutum: qui enim fingi pos-
sunt Ecclesiae universalis fratres?- Nec
audiendi sunt qui docent Christum orasse
hoc loco pro perseverantia Petri; laborant
namque ad interpretanda in eo sensu po-
steriora illa verba: con.firma fratres tuos.
- Est itaque habenda textus expositio, ut
privilegium Petro et successoribus ejus
Christus impetraverit, ne aliquid contra
fidem possent docere. Ita scripsit Agatho
Papa, in epistola ad Constantinum Impe-
ratorem, quae lecta est in VI synodo, et
i bi ab omnibus probata: Haec est... verae
.fidez' regula (verba epistolae), quam ... te-
nuz't... Apostolz"ca Chrz'stz' Ecclesia, quae per
Dei' omnzpotentzs gratz'am a tramz'te apo-
stoli'cae tradz'tz'onz's nunquam errasse pro-
babitur..., secundum zftszus Domznz' Salva-
art. 6. • Baron., ad ann. 992, n. 16, 45 et 56•. Bellarm.,
loc. cit., cap. 17. · Sfondrat., Regal. sacerdot., !ib. 2, pro-
pos. et § 4 et seqq.; Gallia vindicat., dissert. a, passim. -
Nic. Pallavfc., Difesa del Pontif. rom., tom. 1, lib. 4, cap. 18
et 14. • Schelstr., de Sensn et auctorit. decretar. Constan·
tien. conci!., praef. ad lectorem; et diss. 21 cap. 1, art. 2;
diss. 8, cap. 2 et 4. - Lupus, de Appeilationib., cap. 19,
passim; et cap. SO, v. f. - Cabassut., Notitia ecclesiast.,
XV saec. histor. synops., num. 21 .. Cajetan., Opusc. de
auct~rit. Papae et concil., cap. 6 et 7. - Gotti, Theolog.
dogmat., tr. 1, qu. 3, dub. 5, § 2, n. 9. - s Exercit. 19,
in propos. 29 Alexand. VIII, vers. Et ex hinc; et vers.
Diserte adversus. - S • .Agatho, Conc. gener. vi, act. 4.
§ 10, tl!-ntum negat :t;unc casum accidisse pro
~ugemo IV. Cfr. etlam Chronz'con, part. 3,
tzt. 22, cap. JQ, § 4, quod pariter falso allega-
tur a Bellarmino.
cJ_Id est ex_ordine Praedicatorum, cujus
sodalrs era t M1lante; et ex isto auctore tota
haec series allegationum desumpta est.
CAP. I. - DUB. II. - DISS. DE ROM. PONTIF. AUCT. - § II.
torzs dz'vznam pollù:t'tatz'onem, quam suo-
rum dz'scz'pulorum prznczpz:.. jatus est...
Ego autem rogavi pro te... Consùieret i'ta-
que vestra tranquz1la clementz'a quoniam
Domznus..., qui.fidem Petrz' non defecturam
promtsz"t, con.firmare eum fratres suos
admonuz't; quod apostolt'cos Pont(/ìces,
meae exiguz'tatzs praedecessores, conjìden-
ter feczsse semper, cunctzs est cognz"tum.
Ita elegantius S. Leo etiam monuit 1 : In
Petro ergo omnzum fortz"tudo munitur...,
ut jìrmz"tas, quae per Chrzstum Petro trz:
.buz"tur, per Petrum Apostolts conferatur.
Probatur 2° ex Actis Apostolorum,
cap. xv, 7, ubi, concilio inter Apostolos
inito, sic Petrus affatus est: Vzrz' fratres,
vos scz'tzs quoniam ab antiquts dz'ebus
Deus in nobzs elegz't, per os meum audzre
gentes verbum Evangelti', et credere. -
Quibus verbis sat diserte Petrus signifi-
cavit, Deum tantum ipsi et successoribus
suis potestatem docendi gentes, quid de-
beant credere, tradidisse.
Probatur 3° ex Joanne xxi, 16 et 17:
Pasce agnos meos..., pasce oves meas. -
Hinc S. Cyprianus ait 2 : Illz' sunt Ecclesia
plebs sacerdotz' adunata, et pastori suo
grex adhaerens. Eusebius Emissenus aJ
dicit: Przus. agnos, dez'nde oves ei com-
mzsz't; quia non solum pastorem, sed pa-
storum pastorem eum constz'tuz't. S. Ber-
nardus addit 8 : Habent ilH szoi asszgnatos
greges, singulz' szngulos: tibz' unzversz· cre-
diti: unz· unus. Sic loquuntur Patres. -
Probent autem adversarii, ubi in Scri-
pturis habeattir, quod oves in concilio de-
sinant esse oves ·subjectae suo pastori;
immò, quod oves ibi in Pontificis pasto-
rem commutentur. E contrario, in Seri·
1 Serm. 4, de Natali ipsius, cap. 3. - ' Epist. 69, ad
Florent. Pupianum, n. 8. - 8 De Considerat., lib. 2, cap. 8,
n,15.-' In cap. Sigt;ijicasti, de elect., num. 49, Cfr. Labbe,
123.- a) Textum hunc, qui olim Eusebio
Emisseno (Serro. in vigilia S. Petri) tribueba-
tur, recentiores Patrum collectores S. Brunoni
Astensi, episcopo Signiensi, restituerunt; et
revera habetur in ejus Commentario z'nJoan.,
part. 3, cap. 21, n. 55. -Cfr. Migne, Patrol.
lat., toro. 165, col. 13 et seqq.
124. - a) Textus iste revera desilmitur ex
quadam S. Julii I epistola, sed supposititia.
Nihilominus doctrina ibi exposita piane con·
sonat canoni 7 concilii Sardicensis.- Cfr. Mi-
109
ptura legitur, quod Pòntifex fuit positus
ut pastor non tantum ovium, sed to-
tius ovilis, quando Christus pronuntiavit
(Joan. x, 16): Ft'et unum ovz1e, et unus
pastor. - Nec obstat dicere, quod (Act.
vm, 14), Apostoli miserint Petrum una cum
Joanne in Samariam; nam non miserunt
imperio, sed consilio tantum, prout rex a
suis ministris dicitur etiam ad bellum
missus.
124. - Probatur Il 0 • Ex conct1iis. - Et Probatur
ex conciliis.
l o ex Nicaeno, can. 18, ubi sancitur: Omnes
epz'scopi in gravz'oribus causz's lzoere Apo-
stolz'cam appellent Sedem, cujus dz'sposz'-
tz'onz' omnes majores causas antz'qua Apo-
stolorum auctorz"tas reservavz"t a). De quo
canone Julius I memoratur; et Nicolaus I
dicit, quod concilium sic non esset allo-
cutum, nisi infallibilem in Pontifice agno-
visset potestatem. - Rursusque habetur
in can. 39 ejusdem Nicaenae synodi (ut
apud .Fagnanum 4): Ille qui tenet sedem
Romae, caput est... omnzum patri'archa-
rum, quandoquidem zpse est primus sù:ut
Petrus,. .. ut quz' sz"tvz'cari'us Chrzstz'Domzni
nostrz' super cunctos populos et cunctam
Ecclesiam chrzstz'anam. Si ergo Papa est
~upra Ecclesiam, necessario supra conci·
lium eri t, quod Ecclesiam repraesentat;
ut Constantiensis synodus in relato de-
creto quartae sessionis expressit.
2°. Ex concilio Chalcedonensz' habetur
(ut legitur apud D. Thomam 5): Omnia
ab eo (scilicet a Papa) dfijinz"ta teneantur
tamquam a vicarz'o apostoliCi throni bJ.-
Refert insuper Bellarminus 6, ex actione
3a ejusdem concilii, ibi damnatum fuisse
Dioscorum, quia Romanum Pontificem
ausit judicare et damnare, etiamsi hoc
tom. 2, col. 312, inter canones arabicos. - 6 Opusc. contra er-
rores Graecor., cap. 32, v. f., vers. Quod in eadem potestate.
- s De concil. et Eccles.,lib. 2, cap.17, vers.Praeterea ex.
gne, Patrol. lat., tom. 8, col. 980; Labbe, toro. Z,
col. 505, in secundam Julii epistolam. - Deni-
que Nicolaus I, in suis ad Michaelem impe-
ratorem litteris, (Nicolai I epist. 86) alludit
quidem ad praedictam Julii epistolam; infal-
libilitatem vero Romani Pontificis silentio
praetermittit.
b) Ita quidem hic textus, tamquam ex con-
ci~io Chalcedonensi depromptus, a S. Thorna
afrertur; attamen non exstat in actio;, qu:ae ad
nos pervenerunt, dicti concilii.
 110 LIB. r. - TRACT. II. DE LEGIBUS.
fecerit suffultus auctoritate synodi Ephe-
sinae generaliter congregatae. Ergo bene
arguit Bellarminus, si Dioscorus cum ge-
nerali concilio Papam non valuit judicare,
profecto infertur concilium non esse supra.
Papam.
3°. Ex concilio Constantinopolitano IV,
ubi 1 sic habetur: Neque nos sane novam
de illo judz'czi" sententz"am jerzmus, sed jam
olinz a SS. Papa Nicolao pronzmciatam,
quam 11equaquam possumus immutare c),
Et 2 : Itaque beatissirnum Papa m Nicolaum
tamquam orga1zum Sanctz' Spiritus haben-
tes, etc;- Ergo hoc concilium declaravit
sententiam Pontificis esse immutabilem.
4°. Ex concilio ConstanNensi, ubi- (ut
refert Bellarminus) approbata fuit epistola
Martini V, in qua de haeresi suspectum
sic interrogare praecipiebatur: Utrum cre-
dat quod Papa ... sit successor Beati Petrz~
lzabens supremam auctoritatem in Ecclesz"a
Dez"? At certe potestas suprema illa est
(recte arguit Bellarminus), qua nulla est
major, et cui nulla aequalis. ~ Deinde
habetur, quod idem concilium Constan-
tiense damnavit propositionem 37 Wiclefii,
qua e dice ba t: Nec Papa est zmmediatus
et proxzmus vz'carius Christz: Si ergo Papa
est immediatus Christi vicarius, neces-
sario dicendus etiam superior concilio;
alias non immediatus, sed vix mediatus
vicarius Christi dici deberet.
5°. Valde etiam nostram sententiam
confirmat concilium Florentinum, prout
relatum est supra in probatione primae
conclusionis, ubi Papa appellatur totius
Ecclesiae caput, doctor et pastor.- Caput
enim non pendet a membris; doctor non
instruitur a discipulis; pastor non regitur
ab ovibus.
6°. Maxime autem urget concilium La-
teranense V sub Leone X a, in quo decre-
1
Actio 5, v. Et post hufu.smodi. - 2 Actio 10, regul. 2. -
Bellarntin., loc. cit. vcrs. Praeterea concz"l.~ i. f. - Mar-
1 titia ecclcsiast., concil. gen. Lateran. V, num. 1. - Gra-
tin. ~ Evistola scu Bulla Inter cwnctas) intcrrog. 24. ·
Cfr. Acta Conci!. Constanticn. ap. Labbe, toro. 16, col. 762.
· Conci!. Cot~stant., Sess, 8, prop. 37.- ' Sess. 11. - Bel-
c) Textus genuinus est: • Nos ergo non
novum aliquod vcl recens judicium judicabi-
mus aut introducemus; 8ed vctus ex multo
tempore judicatum quidem a sanctissimo et
beatissimo Papa Nicolao... ; et non possumus
tum Basileensis conciliabuli fuit reproba-
tum, et solemniter recepta fuit constitutio
Leonis X Pastor aetermts, in qua perspi-
cuis verbis fui t declani.tum: Cum ... solum
Romanum Pontijìcem ..., tamquam aucto-
ritatem super omnz"a concilz"a habentem,
tam condli'orum indz'cendorum, transje-
rendorum ac dzssolvendorum, plenum jus
et potestatem habere, nedum ex S. Scri-
pturae testimonio, dictt"s SS. Patrum ac
aliorum Romauormn Pontijìcumr ... sed
propria etiam eorumdem concilz'orum con-
jessicme, manifeste constet. - Huic autem
expressae definitioni potestatis pontificiae
supra concilia, tria tantum ait Bellaminus
objici posse: przmum, quod hoc concilium ·
non fuerit generale, quia episcopi nec ad
numerum centesimum pervenerunt. Sed
Bellarminus respondet hoc vix dici posse,
dum concilium legitime convocatum fuit,
omnibus patuit, et in eo verus Pontifex
praesedit; et ideo hoc concilium ut certe
legitimum et oecumenicum communiter
habetur, prout videre est apud Cabassu-
tium, Graveson, Baronium, Thomassi-
num dJ, etc. - Alterum, quod concilium
non fuerit ab omnibus receptum; sed hoc
parum refert (addit Bellarminus), nam con-
stat conciliorum decreta approbatione po-
puli non indigere, cum non ab eo aucto-
ritat.em accipiant. Et, si decreta circa mo-
res aliquando per desuetudinem abrogari
valent, quia ex temporis diuturnitate prae-
sumitur ipse Pontifex in abrogationem
consentire; hoc tamen nequit esse in de-
cretis circa fidem, quae, postquam sunt
constituta, necessario· immutabi1ia eva-
dunt.- Qztod vero (subjungit Bellarminus)
concilzimz hoc rem zstam non difinierit pro-
prie ut decretum fide catholica tmendum,
dubium est,· et ideo non sunt proprie lzae-
retz'cz~ qui contrarzitm sentzunt, sed a teme-
lann., Ice. cit., vers. Ad ltttHC loc~mz. - Cabassut., No-
veson, Histor. eccles. saec. xvi, colloq. 4. ·· Baronius, id
est Spondanus, Contin. Baron., ad an. 1511, num. 12
et scqq. - Bellarm., lOc. cit.
transferri vel commoveri a paternis definitio-
nibus et legibus ». lta habetur apud Labbe,
tom. 10, col. 550, in dictum concilium, loc. cit.
dJ Apud Thomassinum nihil de his habetur
quod sciam.
CAP. r. - DUB. II. - DISS. DE ROM. PONTIF. AUCT. - § II.
ritate magna excusarz· non possunt. Idem-
que tenent Ludovicus Bail et alii apud
l\1ilante 1•
Probat.ur 125.- Probatur IIJO. Ex definitz"onibus
ex definitio·
nibus ponti- Pontijìcum (quos ideo novatores ambitio-
iìciis.
nis temeritatisque arguunt). - Quamvis
enim non videtur pro bare definitio judicis
illius, qui, an judex sit in dubium revo-
catur; attamen negari non potest saltem
magnum pondus nostrae sententiae ad-
dere tot definitiones Pontificum, qui juste
existimantur, quod non ita facile has
sanctiones emanassent, nisi in Eccie-
sia sat universe haec sententia esset re-
cepta.
Infallibilia autem esse Romani Ponti-
ficis decreta, definivit Anacletus aJ, Gela-
sius aJ, et praecipue Paschalis II, qui i.ta
decrevit 2 : Cum omnia concilz"a per Ro-
manae Ecclesz"ae auctoritatem ... robur acce-
peritzt, et in eorum statuti's, Romani Pon-
tijìczs patenter excipz"atur aztctoritas. Boni-
facius VIII, dicens 3 : Porro subesse Roma-
no Pontifici omnem humanam creatztram
declaramus ..., defimmus et pronu1zcz"amus
onmino esse de necessz"tate salutzs. Leo IX,
scribens ad Leonem Acridanum, dixit:
Petrus et sui successores liberum de omui
Ecclesia habent judz'cium. Idem declaravit
Innocentius I 4 • Idem, Dionysius Papa 5 •
Idem, Gregorius Magnus 6 • - Has quidem
sanctiones, licet in causa propria, ut vo-
citant Galli, editas, Gersonio tamen et qui-
buscumque aliis auctoribus praeferendas
esse constat.
Et quod potestas Romani Pontificis sit
superior omni concilio, magis patet ex
irritatione carronis 28 concilii èhalcedo-
nensis, quam decrevit S. Leo papa, con-
tra privilegium primi loci post Romanum
Pontificem, delatum a Concilio antistiti
Constantinopolitano ad versus episcopum
Alexandrinum. Sic enim S. Pontifex 7 seri-
Lu.d. Bail, Summa concilior., conci!, Lateran. V, i. f.
- 1 Exercit. 19, in proposi t. 29 Alexand. Vili, vers . .Quae
au.te1n z"tidem.- 2 Cap. Significasti 4, dc elect.- 3 Extra'".
com., cap. Una m. sm·zctam, de majorit. et obedient. ·
S. Leo IX, Epist. 100, ad Leoncm Acridanum, n. 32, v. f.
- 4 Epist. 29, Episcopis Carthaginen. concil., n. 1. -
l'i Epist. 2, ad Severum. (Cfr. Migne, Patrol. lat., tom. 5,
125.- a) Anacletus, can. Sacrosancta 2,
dz"st. 22, et Gelasius, can. Cuncta 17, caus. 9,
qu. 3, non quidem de infallibilitate, sed de su-
111
psit ad Pulcheriam Augustam: Consetz-
siones 'vero epzscoporum, sattctorum ca-
nonum apud Nz'caeam conditorum regulzs
repugnantes, unita nobzscum vestrae fidei
pietate, in i'rritum mzttzmus, et per au-
ctoritatem B. Petri Apostoli, generali
prorsus definitz"one cassamtts. Si concilia
Pontifici superiora essent, quomodo S. Leo
hujus synodi canonem irritare potuisset?
- Hinc Nicolaus I 8 , ad ostendendum
omnes conciliorum sanctiones nullo ro-
bore pollere, nisi a Romano Pontifice fir-
mentur, sic scripsit de S. Leone, qui non
solum praefatum canonem Chalcedonen-
sem irritum fecit, sed etiam acta Ephe-
sini concilii rescidit, quamvis unanimi
consensu omnes Patres illa approbassent:
Non ergo dicatzs, 11011 eguisse vos in causa
pietatis Romanae Ecclesiae, quae collecta
conciù"a sua auctoritate firmat... Unde
quaedam eorum, qztt"a consensum Romani
Pontifìcis tzon habuerunt, valetudinem
perdiderunt. Quomodo non egeat quaeli-
bet synodus Romanae Sedzs, quando in
Ephesino latroci1zio, cunctzs praesulzòus ...
prolabetttibus, ni"si magnus Leo... , divini-
tus excitatus, os aperiens totum orbem,
et ipsos quoque Augustos concuteret...,
religio catholica pemtus corruzsset?
126. - Probatur demum ex ratione, quia Probatur
ratione.
regimen monarchicum inter alia est opti-
muro, ut docet D. Thomas 9 his prae-
stantibus verbis: Optzmz,em ... regimm mul-
titudinzs est, ut regatur per unum ...: pax
enzm et unitas subditorum est fims re-
getztzs. Unitatis autem congruentior cat4sa
est unzts, quam multi. Hinc est quod...
Dominus (Joann. x, 16) dixit: [Et] fiet
unum ovile,etunus pastor.-Calvinus do-
cuit, Christum non instituisse gubernium
monarchicum in Ecclesia; sed communi-
ter oppositum vere docent catholici cum
D. Cypriano. Et idem Gersonius seri-
col. 133, ubi notatur hanc epistolam adulteratam esse). -
' Epistolar. lib. 5, indict. 13, epist. 54. - ' Epist. 105,
ad Pulcheriam Augustam, cap. 3.- ' Epist. 86, ad Mi·
chae!. rmperator., p. m. - ' Cont. Gent., lib. 4, cap. 76,
n. 3 et 4. • Calvin., Institut., cap. 8, de Fide, n. M, 124,
125, 126, 173 et 175. · S. Cyprian., de Unit. Ecc!es., n. 4;
epist. ad ]ubaian., n. 7 et 11.
prema Romani Pontificis auctoritate loquuntur.
Fatendum etiam est hos canones a Gratiano ex
falsi Isidori collectione esse depromptos.
 112 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS. CAP. I. - DUB. II. - DISS, DE ROM. PONTIF. AUCT. - § II. 113
psit aJ: Haeretù:um esse quz" contrarz"um jìdeli'um post Christum pendet. Sanctus Objicitur: 128. - Objiciunt no textum Matth. XVIII, Objiciunt IIJO. D. Leonem, EutychetlS Objici·
correctio ad tur: s. Leo
tenet; nullam aliam polz"tù:am cot~s#tuit autem Antoninus 5 non abstinuit a decla- Ecclesiam 15, 17: Si... peccaverit in te jrater tuus, haeresi damnata, judicium illud passum
pertinet.
vade, et corrzPe eum ... Quod si non au- ~~~mj~~:
t"n Ecclest"a ·Chrzstus, praeter monar- rando opinionem contrariam esse haere- esse denuo in synodo Chalcedonensi dis- !io subjecit.
chù:am. ticam, his verbis: Sed nec ad concili'um dierit eos, dz'c Ecclesiae. Ergo, dicunt, si cuti: ex quo inferunt, ipsum Pontificem
Adde: Si reg1men in Ecclesia non es· generale a Papa appellari potest, quia correctio a Petro ad Ecclesiam est defe- sensisse suam definitionem sine concilio
set monarchicum, non satis a Deo Eccle- Papa amni concilzo superior est; 1zec renda, potestas suprema est in concilio, fallibilem esse.
siae bono provisum esset; nam, cum raro robur habet quz'cquid agitur, nisi auctorz: per Ecclesiam designato. Et confirmant Sed respondetur, quod S. Pontifex non Responde·
concilia conveniant, et raro convenire tate Romani Pontijìcis roboretur et cott- ex verbis Innocentii IV t, qui Friderico II ideo permisit synodum, quia suam sanctio· tur.
possint ob incommoda, dispendia, bella, fìrmetur. Sentzre ergo quod ad conci- scripsit, se paratum esse de consilio con- nem non censuerit irreformabilem, sed
raro etiam hoc regimen existeret. Et ideo Hum a Papa appellari possit, est hae- cilii suam revocare sententiam. ut error p1eniori judicio condili potuisset
D. Antoninus 1 dixit, Christum Dominum retz'cum. Responde· Sed respondetur, quod Christus non a boleri, et omnia ex orta dissidia, juxta
tur.
monarchiam in Ecclesia instituisse, Ponti- 127. - Objiciunt adversarii ! 0 , et di- Objici· dixerit Petro verba illa ut suo vicario, Imperatoris desideriurn, hoc modo sedari.
tur inutili-
ficem vicarium sui constituendo. Quapro- cunt: Si ergo Pontifex est supra concilia,. tas concilio- sed omnibus discipulis et fidelibus, prae- Hoc patet ex ejusdem S. Leonis epistola;
rum. ceptum correptionis imponendo. Deinde patetque ex ejusdem synodi subsequenti
pter pluries accidit, ut nota t Bellarminus 2 , haec inutilia sunt, et frustra ipsi Pontifi-
Pontifices absolute haereses sine concilio ces toties, ut fidei quaestiones decerne· per illa verba: dic Ecclesiae, non fuit de- decreto, ubi sancitum fuit: Haec Patrum
damnasse, ut Pelagii, Priscilliani, J ovi- rentur, concilia indixerunt. signatum concilium (quod raro habetur), jìdes, haec Apostolorum jìdes ... Anathema
niani, Vig11antii aliorumque multorum; Sed responsio cuique patet. Non enim Responde· ut possit corrigere delinquentes; sed no- ei qui ita non credi"!. Petrus per Leonem
tur. mine Ecclesiae intelliguntur superiores ita locutus est.
quae, eo ipso quod a Papa damnatae fue- Pontifices concilia dicuntur convocasse,
runt, a tota Christi Ecclesia pro veris quia de fide controversias definire non va- jurisdictionem habentes, ut docet Chry- 129. - Objiciunt IVo concilia Constan- Objicitur
concilium
haeresibus habitae sunt. - Hinc docet lerent; sed hoc fecerunt, ut, rebus mag1s sostomus 2 : Dz'c Ecclesz'ae (explicat), prae- tiense et Basileense. - De Constantienst~ Constan-
sulibus scilt'cet ac praesidentibus. - Ad duo decreta opponunt edita, unum in tiense.
D. Thomas, quod auctoritatem quam con- ad trutinam mandatis, haeretici validius
cilia praeseferunt, totam a pontificia au- convincerentur, et dogrnata fidei, totius illud autem Innocentii respondet Bellar- sessione quarta, quo dictum fuit: Haec
ctoritate exhauriunt: et ideo a concilio Ecclesiae judicio examinata, statuerentur Ininus 8, posse intelligi de judicio discre- sancta synodus ... Ecclesz'am ... repraesen-
ad Papam bene appellari pbtest, sed non firmius, ac facilius a fidelibus reciperen- tivo, non decisivo. Praeterquam quod ibi tans,potestatem a Christo immedt'ate habet,
a Papa ad concilium. S. Thomas 8 sic lo- tur. Et ideo (ut àdversarii opponunt, sed non agebatur de quaestione fidei decer- cui quilzòet cujusque... dignitatts, ett'amsi
quitur: Sicut... .posterzor synodus pote- immerito) plures Pontifices , post suas nenda, sed tantum de sententia punitio- papalis exi'stat, obedire tenetur in his quae
statem habet t"nterpretandi symbolum a definitiones, concilia convocarunt : sed nis moderanda, si id pro pace cum Impe- pertinent ad jìdem, et extzrpattonem dicti
przore synodo conditum ... , i'ta etiam Ro- omrtia quae in conciliis sunt unquam de- ratore, per Pontificem excommunicato, schismatzs, et rejormatzonem generalem
manus Pontifex hoc sua auctori'tate po- finita circa res fidei, a pontificia appro- concilianda conveniens visum fuisset. - Ecclesz'ae Dei z'n capite et in membrt's. Hoc
test: cujus auctoritate sola synodus con- batione auctoritatem exhauserunt, prout Hinc S. Irenaeus 4 , loquens de Ecclesia deèretum editum in sessione quarta, fuit
gregarz" potest, et a qua sententi'a synodi declaravit Lateranense ultimum, sessione Romana, ait: Ad hanc eni'm Ecclesz'am, postea confirmatum in sessione quinta.
conjìrmatur; et ad ipsum a synodo ap- undecima, ubi sic habetur: Consueverunt propter potzorem princzpali'tatem, necesse Sed antequam ultra procedamus, circa Responde·
tur.
pellatur. Et 4 : SS. Patres t"n condlizs con· antiquorum condlzorum Patres pro eo- est omnem convenzre ecclesz'am (hoc est, decreta haec sciendum, ut referunt Mi-
gregati nihil statuere possunt, nisi aucto- rum, quae in suzs concilizs gesta fuerunt, eos qui sunt undt'que fide/es), in qua sem- lartte aJ, et Troila 5 ex Emmanuele Schel-
rz~ate Romani Pont{(ìczs i'nterveniente. - corroboratzone, a Romano Pontijice szeb- per ab his qui sunt undique, conservata strate aJ, quod sacrum cardinalium col-
Accedit S. Joannes a Capistrano, de Papa scrzptzonem approbatzonemqtte humilz'ter est ea, quae est ab Apostolzs tradztto. leg1um cum tribus nationibus (adversus
et concilio dicens: Patet igitur expres- petere et obtinere, proùt ex Nz'caena et
' Cap. Ad Apostolicae 2, de sentent. et re judic., in 6•. pseudoconc. Ephesin. Cfr. Labbe, Collect, conciliar., toro, 4,
sissime, Papam supra concilium, et non Ephesina ac Chalcedonensz hujusmodz~ et - ' Homil. 60 (al. 61) in Matth., n. 2. - • De Concil, et col. 795 in marg.; et Migne, Patrol. lat., tom, 54, col. 7'T7,
concilium supra Papam, jurisdù:tzonem sexta Constantinopolz'tana, et septima ea- Eccles., lib. 2, de Concilior. auctorit., cap. 18. - 4 Cont. nota, i. f... Concil. Chalcedon., act. 2, vers. Post lectt"onem •
dem Nz'caena, et Romana sub Symmacho, haeres,, lib, 3, cap. 3, n. 2. • S."Leo, Epist, 33 (al, 15), ad - 5 Theol. dogm., tr, 7, art. 7, § 8, num. 58 (ita S. Alphons.).
. plenarz"am in omnz"bus obtinere: et conci-
lium, quantumlibet oecumenù:um ... , Papae synodzs habitzs, earumque gestzs ... manife-
subjici, et cbedzre teneri, a qua salus ... ste colligt'tur.
129.- a) Haec S. Alphonsi responsio fusio- unarn sententiam convenerunt, quod tanturn
1 Part. 3, tit. 22, cap. 2, § 3, vers. Et in tantum. - partis principal., n. 95. - 5 Part. 3, tit. 23, cap. 3, § 3, rem explicationem requirit. Milante igitur, in capitula infrascripta in dieta sessione [quarta]
2 De Roman. Pontif., lib. 4, cap. 3, i. f., vers. Alterum. vers. Ex quarto. .. Concil. Lateran.1 Bull. Pastor ae- Exerc.19, ad prop. 29 Alex. VIII, vers. Nul- statuerentur. Fuit ergo dieta sessio, de con-
- 3 De Potentia, qu, 10, art. 4, ad 13. - ' Opusc. 19, terrzus1 p. m., apud Labbe, Collect. Concilior., tom. 19~ lum itidem, negat tantum decretum istud Con- sensu et voluntate domini regis et omniurn do-
contra impugn. religion., cap. 4, v •. f. - S. Joan. a Ca- col. 968. Cfr. Porrect., in 2nm 2nc, qu. 1, art. 10, append., minorum cardinalium in Constantia existen-
pistr., de Papae et Concil. auctorit,, 3 part. secundae post med,
stantiense « conciliariter » latum fuisse; subdit
ex Turrecremata aliquibus dumtaxat Patribus tium, quatuor nationurn et oratorum regum
obedientiae }oannis XXTII tribuendum esse; et principum, celebrata». - Atvero, cum in hac
demurn notat decreturn istud ad rnateriam sessione quarta decretum de superioritate con-
126. - aJ Textus genuinus Gersonii, tr. de suprernum, ecclesia militans dicitur una sub reformationis, non fidei pertinere. - Apud cilii sancitum esset, postea altercatum fuisse,
Statib. eccl., super statttm Summ. Pontt'f., Christo; quern staturn quisquis irn pugnare Schelstrate vero, Acta et Gesta Constant. ajunt acta, loc. cit.., § 3, super correctione et
consid. l, ita sonat: « Status papalis institutus vel diminuere, vel alicui ecclesiastico statui concil., ex duobus mss. codic. regest., § II, emendatione capitulorum in praecedenti ses-
est a Christo... , tamquam primatum habens particulari coaequare praesurnit, si hoc per- habetur quod post non rnodicam disceptatio- sione statutorurn; omnes tarnen ad quintarn
monarchicurn et regalem in ecclesiastica hie- tinaciter faciat, haereticus est ». Quae profecto nem, • tandem divino Flamine inspirante, in sessionem celebrandam convenerunt , sed
rarchia, secundurn quem staturn unicurn et ad amussim summantur a S. Alphonso.
S. ALPHONSI, Opera moralia. - Tom, I. 8
114 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS.
Germanicam) interfuerunt in sessione, tan-
tum ob timorem Sigismundi Imperatoris,
sine animo articulum definiendi: atque in
scriptis Patres sunt protestati de nullitate
sessionis hujus. V erba autem protestatio-
nis cardinalium et trium nationum, factae
die 11 Septembris anno 1417, haec fue-
runt: Quod clerus et populus nonnulla-
rum regnorum et provi'nciarum nondum
solti:le et clare huzc sacro condlio adhae-
sednt,. .. propter rumores dz"scordiarum,. ..
quas in eodem concilio fieri audz"unt; .fi-
des Jam de eodem conczli'o dzcitur vacz1-
lare, etc. Ita apud Roncaglia 1• - Insuper
testatur card. Turrecremata 2 , quod szeut
apertz"ssùne patet ex gestz"s illtits C01igre-
gationz"si decreta t1la, si t'ta sint appel-
landa, facta sunt solum a Patribus ·ati-
quzòus obedienti'ae Joanm"s XXIII. Qui
Patres tantum ad tertiam partem pertin-
gebant; qua de re (asserit Milante 3) con-
cilium .definitionem illam emanavit, cum
nondum fuerit oecumenicum. Et ideo quis-
que videt, cujus roboris sit illud decre-
1 Animadv. ad Nata!. Alexand., in decret. sess. 4 et 5
conci!. Constantien., § 5, vers. Dissensiones vero. - SJ De
Ecc!es., !ib. 2, cap. 99, p. princ. - ' Exercit. f9, in pro-
posit. 29 Alexand. Vill, vers. Nullum itiàem. - ' Ap.
Troila, loc. cit., n. 59 {ita S. Alphonsus). - • De Eccles.
et CardinaL Auctoritate, part. l, cap. 4. - 3 De Eccle-
• praemissa per dominos cardinales et ora-
tores regis Franciae protestatione... secr:ete
facta, quod propter scandalum evitandum, ad
sessionem ibant, non animo consentiendi his,
quae audiverant in ipsa statui debere... •.
Quae quidem habita sunt mense Martio et
Aprili 1415. - Protestatio autem cardinalium
et trium nationum, quam exscribit S. Alphon-
sus, ad aliud spectat. Rex enim Romanorum
cum natione Germanica consilium inierat, de
electione Papae non agendi,nisi post absolutum
reformationis negotium. Contra quod pro,posi-
tum cardinales cum tribus aliis nationibus,
post sessionem 38, scii. die nona Septembris
1417, protestationem emiserunt, quae quidem,
die 11 Septembris, non obstante tumultu Ger-
manorumaliorumque regiRomanorum adhae-
rentium, a cardinali Pisano in ecclesia Con-
stantiensi lecta est. Cfr. Schelstrate, loc. cz't., ex
gestis mss., § 3, et Compend. chronol., anno
1417, mense Sept. Error autem apud S. Al-
phonsum inde videtur irrepsisse, quod Ron-
caglia, ad labefactandam auctoritatem decre-
torum 4ae et 5ae sessionis, asserit dissensio-
nes et metum in concilio non defuisse; quod
ipse ex hac protestatione colligit.
tum tam tumultuarie editum, saltem sine
unanimi suffragio Patrum. Nam, ut scri-
psit idem Joannes XXIII duci Bituricae 4,
non fuerunt data suffragia per singulos,
uti oportebat; sed incongruenter statutum
fuit, quamlibet nationem unum suffra-
gium habere bJ. Et hoc factum confirmat
cardinalis Alliacensis 5, qui in concilio
adfuit; hocque dubium in illo proposuit,
ne ipsius acta deinde in dubium de nul-
litate vocarentur. - Hinc praefatus card.
Turrecremata 6, qui etiam synodo inter-
fuit, et Cajetanus 7 absolute asserunt, de-
creta illa nullius fuisse momenti, cum
non intervenerit Ecclesia: prout etiam af-
firmavit Eugenius IV in Apologia contra
Basileenses, affirmans : Quod... zòi... actum
est, universae Ecclest'ae non debet ad-.
scribt' cJ.
130. - Praeterea, adhuc praefatis de-
cretis admissis, respondent Bellarminus,
Turrecremata, Spondanus et alii, quod
decreta illa fuerunt pro Papa dubio, et
tempore schismatis tunc grassantis, cum
sia, !ib. 2, cap. 99, vers. Secundo et seqq. ·- ' De Au-
ctoritate Papae et Conci!., tr. l, cap. 8. - Bellarm., de
Condi. et Eccles., lib. 2, de ·concilior. auctorit., cap. 19,
v, f., vers. Respondeo duplicìter. - Turrecrem,J loc. cit.,
vers. Primo. - Spondan., Anna!., ad an. 1415, num. 21
et 54.
b J Haec sane reperiuntur in informationi-
bus Papae, quas ipse Joannes xxni cum lit-
teris suis duci Aurelianensi miserat, ut videre
est ap. Labbe, in Append. conci!. Constan-
tien., docum. VII. Quorum tamen mentionem
facere videtur Pontifex, ad ducem Bituricae,
de gestis concilii scribens: • Quaedam prae-
missa tangentia (sic ille), sub quodam brevi
compendio mittemus •. Labbe, ibid., doc. V.
Ex qutbus colligere licet eadem ad Bituricae
ducem misisse, quae ad Aurelianensem mi-
serat ; et Schelstrate, Tract. de sensu et au-
ctorit. decretar. Constantien. concil., diss. 2,
cap. 2, asserit papam eadem ad ducem Bituri-
gum scripsisse, et dicit has litteras reperiri
Parisiis in duobus mss. codicibus Victorinis.
c) Verba haec, quae ex Schelstrate, Op.
czt., diss. 2, cap. 3, deprompta sunt, etsi te-
xtum Apologiae genuinum non exhibent, at-
tamen verum ejusdem sensum praeseferunt,
Resp. ad l art., n. 2 et seqq. et ad 2 art.,
n. l. Titulus hujus Apologiae est: Apologia
Eugenii papae IV, sive de summi Pontifi-
cis et generalis concilii potestate, ad Basi-
leensium oratorem, in Fiorentina synodo,
responsio viva voce exhibita, per Joannem
CAP. I. - DUB. II. - DISS. DE ROM. PONTIF. aUCT. - § II.
inter ttes Pontifices tunc constitutos, quis-
que pontificiam dignitatem sibi vindica-
bat; sed ii omnes a concilio fuerunt de-
positi, et Martinus V eodem tempore a
cardinalibus Pontifex legitime creatus. Et
hoc bene constat ex ipsius concilii ver-
bis, ut supra relatis: Cui quttibet... obe-
dire tenetur in hzs quae per#nent ad fl-
dem et extirpati'onem dzcft' schismatz"s.
Nec officiunt verba subsequentia: Et
reformatz'onem generalem Ecclesi'ae Dei
in. capite et in membrt"s. - Nam primo
respondet Troila, ex doctissimo Emma-
nuele Schelstrate l, quod praedicta ultima
verba fuerunt a Basileensibus adulterata
in secundo decreto , ubi eadem verba
primi decreti identice leguntur repetita,
additis illis : et reformatz'onem, etc. -
Deinde respondetur, quod decreta illa lo-
quebantur in subjecta materia, scilicet in
casu Papae dubii, in quo (ut notatum est
in praemissis) suprema potestas est in
concilio, tam quoad materias fidei, quam
quoad definiendum quis sit verus Ponti-
fex; tunc enim quisque definitioni con-
cilii subjici debet. Tunc autem temporis
in dubium revocabatur, quis esset verus
Pontifex: et quamvis legitimus Pontifex
esset Joannes XXIII, ut aliqui conten-
dunt, attamen hoc ubique non constabat;
quapropter, ut habetur ex historiis (apud
Suarez 2), Joannes, ad Ecclesiae pacem fir-
mandam, sponte pontificatum resignavit.
Idem confirmatur ex declaratione ejus-
dem synodi Constantiensis, in sessione
quinta, ubi dictum fuit: Item declarat,
quod quz'cumque ... qut' mandate"s... hujus
sanctae synodt~ et cujuscumque alterz"us
conci/ii generalz"s legitime congregati su-
per praemtsst"s, seu ad ea pertlnentzòus
facte"s vel facz'endz"s, obedire contumacz'ter
contempserit, etc. Ex quibus verbis sat
patet, synodum locutam esse tantum de
Troila, !oc. cit., n. 54 {ita S. Alphonsus). - 1 Tract.
de sensu et auctorit. decretar. eone. Constantien., diss. 1,
cap.!.-' Defens. cathol.fidei, lib. S, cap.l8, num. 8, v. Ad
objeclionem. - Conci!. Constant.,. Congreg. 11 Sept., apud
a Turrecremata, Domz'm'canum, tunc sacri
Apostolici palatii magz'strum1 ac postea sa_n·
cti Xystz' presbyterum cardznalem. Habrta
est anno 1439; typis edita fuit Venetiis in
4°, anno 1563, opera P. Camilli Campegii,
115
conciliis, quae celebranda fuerint super
praemz"sst"s, etc. Quae autem erant illa
praemz"ssa, nisi schisma sopiendum, Pon-
tificesque dubii deponendi? Haec enim
fuit vera causa hujus synodi celebrandae,
nempe eventus Papae dubii. - Caeterum,
in congregatione habita die 11 Septem-
bris anno 1417, communiter decisum fuit,
quod Papa electus ligari non poterat. Si
igitur est certum, Papam non posse ligari
legibus concilii; certum est etiam, con-
cilium non esse supra Papam, nec a Papa
appellari posse ad concilium.
131. - Nec obstat quod objicit Jueni- Quo sensu
Martinus V
nus 3 , scilicet, Martinum V (ut in ultima probavit
sessione concilii legitur) per advocatum concilium.
consistorialem haec denuntiari jussisse :
Se omnia et singula, determinata in ma-
teriis fidei per concilium Constantiense
conciliariter, tenere velle, ipsaque sic con-
ciliariter facta probare, et non aliter nec
alio modo. Ergo (dicunt) etiam Martinus
confirmavit decreta quartae et quintae
sessionis. - Nam respondetur l 0 • Per illa
verba: ùt materit"s fldez~ Martinus tantum
comprehendere voluit decreta adversus
Wicleffum et alios haereticos in concilio
damnatos, non vero decreta de superio-
ritate concilii. Haec enim decreta noiì
ad fidem, sed ad reformationem tantum
spectabant, ut ipsi Patres dicebant: ad
reformationem generalem Ecclesz'ae Dei
i'n capz"te et t'n membrz"s. Ergo decreta illa
minime confirmare voluit Martinus. -
Resp. 2°. Decreta illa Pontifex non solum
non approbavit, sed expresse reprobavit.
Cum enim a concilio damnatus fuisset ut
haereticus quidam libellus, a Joanne Fal-
kenberg editus contra regem et natio-
nem Poloniae, Martin:us obstitit, declara-
vitque hanc non esse fidei causam. Et ex
hoc, cum Poloni ad futurum concilium a
Martino appellassent, Pontifex constitu-
Schelstrate. Acta et Gesta. Ex gestis mss., § 4, Cfr. Labbe,
tom. 16, col. 695. - s Institut. theol., Prolegom., diss. 4,
qu. 3, cap. 2, art. 16, § 4, v. Prob. 3. - Martin. V, Acta
et Gesta eone. Constant., sess. 45.
theologi Papiensis; et reperitur apud Labbe,
tom. 18, i. f., col. 1427 et seqq. et apud Har-
douin, Acta conciliorum, tom. 9, col. 1236 et
sequentibus, ad Florentinum concilium ap-
pendix nova.
 116 LlB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS.
tionem edidit, in qua dixit: Nulli fas est
a supremo judt'ce , videlicet ApostoliCa
Sede, seu Romano Pont~'fice, Jesu Chri-
stz' vicario in terris, appellare, aut z'llius
judicz"um in causis jìdez' (quae tamquam
majores ad zpsum et Sedem Apostolt'cam
deferendae sunt) declinare. Hujus consti-
tutionis meminit Joannes Gersonius 1, et
hujus causa edidit tractatum: An lz"ceat
a Pontijìce appellare? a)
tiOI~~o~:t 132. - Accessit inde synodus Basileen-
lcenses im .. sis, quae non solum decretum Constan-
piae.
tiensis confirmavit, sed etiam concilium
supra Papam indubium esse definivit: pro-
posuitque, tamquam credendas de fide, se-
quentes tres impias propositiones:
I. Verz"tas de potestate concilti' gene-
raHs, unzversalem Ecclesiam repraesen-
. tan#s, supra Papam et quemlz"bet alte-
rum, dee/arata per Constantiense, et hoc
Basileense, generalia concilia, est verz'tas
jìdei catholù:ae.
Il. Veritas haec, quod Papa concilz'um
generale, unzversalem Ecclesiam reprae-
sentans, actu legz"tzme congregatum super
declaratzs Z:n praefata veritate aut aliquo
eorum, st"ne ftjus consensu, nutlatenus
auctoritatt"ve potest dissolvere, aut ad
alz'ud tempus prorogare, aut de loco ad lo-
cum transferre, est vert"tas jìdei catholicae.
III. Veritatzous duabus praedz"ctis per-
Hnacz'ter repugnans, est censendus haere-
tù:us.
1
Tract. An liceat in causis a SS. Pontif. appellare .•
Conci/, Basileen., sess. 38, v, f. - • Continuat. anna!. Ba·
131. - a) Exhibfta quidem fuit petitio, ut
libellus iste in publica sessione damnaretur;
sed ab ipso concilio revera · damnatus non
fuit; etenim, • cum (ita Acta, Sess. 45, ap.
Schelstrate) nonnulli alii multurri dicerent et
tumultum facerent, imposito omnibus silen-
tio, dixit [Papa], respondendo ad praedicta,
quod omnia et singula, determinata, conclusa
et decreta in materiis fidei per praesens sa-
crum generale concilium Constantiense con-
ciliariter, tenere et inviolabiliter observare
volebat, et nunquam contravenire quoquo
modo, ipsaque sic conciliariter factae appro-
bat et ratificat, et non aliter nec alio modo.
-Et illud item fecit dici per organum Ven.
et circumspecti viri Dfii Augustini de Pisis,
fiscalis et sacri concistorialis advocati •. Cum
nihilominus unus ex Polonis legatis rem pro-
ponere vellet, • fuit sibi... impositum silen-
Tandem, usque adeo Basileensium an-
tistitum audacia pertransiit, ut, postquam
Eugenius concilium Ferrariam transtulit,
ausi fuerint ipsum a sede papali depo-
nere, et haereticum declarare, ac Ama-
daeum, Sabaudiae ducem, in ejus locum
sufficere, nomine Felicis; reclamantibus
tamen, et a concilio recedentibus fere
cunctis episcopis, ut testantur D. Anto-
ninus aJ et Spondanus 9, qui de hac ini-
qua depositione sic scripsit : Crescente
dzssensione, adeo dimt"nutus est eorum
numerus, ut, cum judicz'um in Eugent'um
z"ntentarent, vix trz"gt"nta adfuerz"nt, et ùt
ejus depositione septem tantum epzscopi.
Adeo ut ipse Felix, postea suae electio-
nis nullitatem agnoscens, ab omni jure
ad papatum se abdicaverit, et Nicolao V,
Eugenii successori, obedientiam humiliter
praestiterit.
133. - Ludovicus Dupinus, quero secuti
sunt aliqui alii ex Gallis, hoc Basileense
conventiculum oecumenicam synodum
non erubuit appellare, dicens ipsam legi-
time a Martino V fuisse indictam, ab Euge-
nio autem IV ut Iegitimam confirmatam,
et demum a Nicolao V in omnibus appro-
batam a). - Ad horum falsissimas suppo-
sitiones refellendas, longa utique ac inte-
gra dissertatio requireretur; sed ne nimis
a meo proposito recedam, breviter respon-
deo, et dico, quod hujusmodi Basileensis
conventus nullo modo generalis concilii
ronii, ad an. 1431, n. 10. • Conci/. Basileen. Epist. syno·
dal. XVI, V, f.
tium sub poena excommunicationis •. - Con-
stitutio autem quam meminit Gersonius, etsi
ejusdem negotii occasione lata, antiquior tamen
est sessione quadragesima quinta; promulgata
enim fuit in .consistorio generali, celebrato
Constantiae sexto idus, seu die 2 Martii, cum
scilicet Martinus primum rescivisset Polonis
in animo esse ad futurum concilium appel-
lare. Sessio autem 45 habita est die 22 Apri·
lis 1418. Cfr. Schelstrate, Compend. chronolog.,
anno 1418, mense Februario, Martio et Aprili.
132. - a) S. Antoninus id non habet in sua
Hz'stor., part. 3, tit. 22, cap. 10, § 4; neque
alibi, quod reperire potuerim.
133. - a) Ludovicus Dupin de concilii con-
vocatione silet; habet tamen quae S. Alphon·
sus de confirmatione et approbatione ejusdem
concilii ipsi tribuit. Vide op. De antiqua eccles.
disciplz"na, diss. 5, cap. 1, § 6.
CAP. I. - DUB. !I. - DISS. lJE ROM. PONTIF. AtJCT. - § Il.
nomen meretur; et hoc ex ipsius gestis, de
quibus dubitari non potest, aperte consta t.
Prtmo, quia numerus episcoporum fui t
in eo tam exiguus, ut nulla ratione po-
tuerit unquam universalem Ecclesiam re-
praesentare. - In sessione enim secunda
et tertia, in quibus praefatae definitiones
editae fuerunt, septem vel octo tantum
episcopi adfuerunt; idque habetur ex re-
sponso ipsius synodi, dato 6 idus Novem-
bris 1440, ubi legitur: Cum tempore pri-
mae dissolutionts praetensae, pauciprae-
lati essent t'n concilio, non numerum qua-
tuordecitn excedentes, neque medietas nu-
meri omnz'um supposz"torum t'n condito
haberetur, quae praemzsszs acttous z"nter-
fuit, etc. Et Iicet, aucto deinde antistitum
numero, in sessione decima octava fuerint
decreta secundae sessionis renovata; re-
fert tamen cardinalis Turrecremata 1 quod
Basileense in illa sessione decima octava non omnes
non est oc~ consenserunt; sed plures protestati sunt,
cumenicum.
alii vero consensum praestiterunt, vel ut
privatae personae' vel potius violenter;
alii tandem noluerunt intervenire, cum
decreta ederentur non per solos episco-
pos, ut opus erat, sed cum multitudt"ne
populi parvi pretti"·et nullz'us auctori'tatis.
- Quod confirmatur ex oratione cardi-
nalis Arelatensis (quae legitur apud Ae-
neam Sil vium 2): qui, cum esset praecipuus
promotor praestantiae concilii supra Pa-
pam, ibi fortiter conquestus fuit de hoc
praelatorum dissensu ; et ideo praefata
decreta inferioris potius cleri suffragiis ,
quam ipsorum, adscripsit, dicens: Opus
Dez" hac vt"ce futsse autumo, ut inferzores
ad decidendum redperentur. Et praedictus
Aeneas Silvius, in oratione habita anno
1452 adversus Austriales (ut fert Ludo-
vicus Muratorius 3) de relatis decretis Io-
quens, dixit: Inter epzscopos... vidimus in
Basilea coquos et stabularzos, orbzs ne-
gotia judicantes.
Secundo nequit concilium Basileense
nuncupari oecumenicum , quia ibi non
1 Sum. de Eccles., lib. 2, cap. 100; Apologia Euge·
nii PP. IV, resp. ad 2 art., n. 19. -'De gestis Basileen.
conci!., li b. 1, Oratio Arelaten., advers. Panormitan., v. m.
- ' Anecdota latina, tom. 2, pag. 162. (Habita est haec
oratio Viennae, anno 1452). - 4 Opusc. 19, contra impugn.
religion., cap. a., v. f. - ~In dist. 17 titul., v. Ge~teralia
concilia. - s Epist. 7, ad Michael. Imperator., v. f., vers.
Verum si dies.- 1 Ap. Roncaglia, Animadv. ad Nata!.
117
adfuerunt legati pontificii, ut oportebat. -
Quomodo enim concilium dici potest oecu-
menicum, ubi caput suum deest, quando
existit Papa certus? S. Thomas 4 do ce t :
Sancti.... Patres in concilzis congregati
ni'hil statuere possunt, nzsi auctori'tate
Romani Pontijìczs z"nterveniente. Et Glos-
sa5 ait: Universale [concilium] est, quod
a Papa vel ejus legato c.um omnibus ept:
scopzs statuz"tur. Hinc Nicolaus I 6 ita scri-
psit: In unzversalibus synodis, quid ra-
tum..., nzsi quod sedes B. Petrz' probavt't,
ut zpsi sdtts, habetur? Sicut e contrario,
quod tpsa sola reprobavit, hoc solummodo
conszstat hactenus reprobatum. - Si igitur
loquimur de sessione secunda, ut supra
habita 14 kalendas Martii ann9 1432, ha-
betur ex Act. mss. 7, quod cardinalis Ju-
lianus, tunc temporis Sanctae Sedis lega-
tus, jam antea die 8 Februarii, se praesi·
dentia condili exoneravit. Adde, quod
Eugenius post primam sessioneinjam con-
cilium revocavera t; ut refert Didacus
Payva, et Alexander 8• Ita pariter in sessio-
ne decima octava legati pontificii defue-
runt: nam alii abfuerunt; alii autem, non
ut legati, sed ut privatae personae sub-
scripserunt, ut supra diximus, et ostendit
Roncaglia 9 • ·
Tertlo praeterea scitur, suffragia data
in praefata synodo minime fuisse libera,
ut refert cardinalis Turrecremata; et ut
asseruit Eugenius in sua bulla ad archie-
piscopum Coloniensem, edita 3 idus Fe-
bruarii anno 1431 10, dicens: Plerique... ac-
cedere sunt coactz~ z"n quzous nec vzs nec
auctorz"tas conci/ii generalzs conszstit, quo-
rum ... deliberatzones mt"nzme lzoerae sunt,
cum ab eorum qui compulerunt voluntate
dependeant. Quapropter S.Antoninus 11 vo-
cavit hanc Basileensem synodum conci-
liabulum viribus cassum, et synagogam
Satanae daemonumque cavernam. S. Joan-
nes de Capistrano 12 appellavit illam syno-
dum profanam, excommunicatam, et basi-
liscorum speluncam. Episcopus Meldensis,
Alex., saec . .X'-~, diss. 8, i. f., animadv. § 1, vers. Htè
autenz. ~ Payva, Defensio Trident. fidei, lib.l.- 8 Saec. X''"
et xvi, diss. 8, art. 3, n. 1. -~Animaci v. ad Nata!. Alex.,
animadv. in Conci!. Basileense, § l. - Turrecr.) locis cit.-
10 Apud Labbe, append. l Concit. Basileens., docum. 48,
tom. xvu, col. 7?:7. - 11 Histor., part. 3, tit. 22, cap. 10,
§ 4. - 12 De Papae et concil. auctoritate, 3 part. 2 part.
110
principal., n. 6S.
 118 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS.
legatus Caroli VII ad Eugenium, (apud
Raynaldum 1) nuncupavit vesanam. Con-
cifium Florentinum 2 damnavit declaratio-
nes Basileenses, tamquam impias et scan-
dalosas. Concilium demum Lateranen-
se V bJ, ut legitur in bulla Leonis X, edita
praefato concilio approbante, synodum
Basileensem conciliabulum schismaticum,
seditiosum et nullius auctoritatis agnovit.
- Quis ergo modo concilium illud legi-
timum dicet, quod temerarii, profani et
diabolici grande nomen promeruit? Post-
quam igitur Eugenius Basileensem syno-
dum revocavit, prorsus quidem illegitima
ipsa evasit.
Dissolutio Nec obstat, quod Eugenius deinde dis-
et reproba·
tio Concilii. solutionem illius revocasset, ut adversarii
objiciunt. Namrefert card. Turrecremata 3 ,
han c revocationem ab Eugenio me tu extor-
tam fuisse, et ipsius constitutionem revo-
cationis quodammodo ipso nesciente fuisse
publicatam. Scripsit enim S. Athanasius cJ:
Nec esse censendam fijus sententiam,
qztam mz'nae et terrores extorserant,· sed
eam quam protult't, cum lt'beros haberet
a.ffectus. - A t, dato quod Eugeilius li ber-
rime dissolutionem concilii revocasset ;
ipse tamen, ut patet ex ejusdem epistolis 4 ,
expresse declaravit, decisiones tantum ad
Annal. 1 ad an.1441, n. 9.- 2 Sessio prid. non. Septem~
1 Mart. 1432; Regest. Vat. 372, fol. 167, et Regest. Vat. 359,
bris 1439: Bui!. Moyses.-' Sum. de Eccles., Ii b. 3, cap. 100.
- " Bulla Pastoralis cura, kal. Julii 1433, Regest. Va-
tic. 872, fol. 202. Cfr. Martene, Veterum scriptorum et
monumentorum ampliss. collect., tom. 8, ACta varia ad
Concil. Basil.; Bttlla Ad sacram, Petri sedem, 16 kal.
bJ Bulla Pasjor aeternus, in sessione XI
concilii Lateranensis promulgata et acceptata,
de Basileensibus decretis asserit quod " a Ba-
sileensi condliabulo, seu potius conventicula,
quae, praesertim post hujusmod_i translatio-
nem, concilium am'?lius appellan non mere-
batur, facta extiterin_t, ac propterea nullum
robur habere potuennt ».
. c) Textus iste revera est Bellarmini, de
Rom. Pontif., lib. 4, cap. 9, Athanasium com-
mentantis ; assertionem tamen hic relatam
S. Athanasius aperte significat in sua Histor.
Arianor. ad monachos, n. 41, scribens dc
Liberio: « Liberius, extorris factus, post bien-
nium denique fractus est, minisque martis per·
tcrritus subscripsit. Verum ea ipsa re _con::
probatur curo violentia eorum, tum Lrbern
in haeresim illam odium, cjusque pt·o Atha·
nasio suffragium, quamdiu scilicet libere arbi·
trioque suo agere licuit. Nam quae tormen-
extirpandam haeresim, et pacem inter
principes statuendam editas, non autem
adversus pontificiam potestatem pertinen-
tes, confirmasse. - Atque in ipsa consti-
tutione revocationis Dudum, duas condi-
tiones apposuit: unam, ut legati ab eo
deputati, ad concz?zi' praesz'denti'am cuni
e.ffectu admz'tterentur/ alteram, ut expres-
sit: Ut omni'a et singula contra auctori-
tatem nostram facta, prius omnino tol-
lantztr dJ, Sed patres Basileenses neutrum
implevere: neque enim decreta abstule-
runt, neque legatos in sessione decima
septima admiserunt, nisi exutos omni ju-
risdictione coactiva, contra Eugenii inten-
tionem. Imo, nec etiam legatorum assen-
sum in sessione decima octava, ubi decre-
tum de praeeminentia concilii fuit reno-
vatum, curaverunt obtinere: nam testatur
card. Turrecremata 5, quod in dieta ses-
sione decima octava praesidentes Ponti-
ficis non consenserunt, z'mo contradzxe-
runt et protestati sunt... Licet alz'qui eorum,
non ut praesidentes, sed ut particulares
personae, quasi violenter, cum aliter 11on
redperentur ad praesidentt'anz, z'n renova-
ti'one z'lla consenserz'nt.
Deinde, cum ipsi Basileenses patres
instanter postmodum ab Eugenio appro-
fol. 67. Cfr. Labbe Conci!. Basileen. Append. I, docum. 54:
Epist. ad Francisca.m Foscari, Venetiarum ducem, 13 kal.
Mart. an. 2°, Regest. Vat.359, fol. 70.- Conc.Basil.~ Labbe,
tom.l7, col. 304. ItemMss. Basileen. Univers., Cod. A. m.44,
fol. 39 •. - ' Apologia Eugenii IV, resp. ad 2 art., n. 19.
torum vi praeter priorem sententiam eliciun·
tur, ea non reformidantium, sed vexantium
sunt placita •. . .
dJ Conditiones istae habentur m constrtu
tione Dudum, data kal. Augusti 1433, apud
Labbe in Append. l eone. Basileensis, sub n. 57
(tom. 17, col. 742) et apud Hardouin, appen_9..
concil. Basileensis, sub n. 58 (toro. 8, col. 1581).
Fatendum tamen est hanc constitutionem de-
siderari in actis concilii, ibique aliam reperiri
bullam Dudum, datam 18 kal. Januarii 1433,
sed in qua praefatae conditiones de~unt. Ha·
bentur autem in bulla Deus novzt, quam
Eugenius per constitutiot;ern Dudum rep~·o·
bavit · quin immo neaavtt a ..;e aut de scrtu
suo u~quam emanass;, ~t profecto ;.o~cilium,
in sessione sexta et dectma, post c,1hgcntem
inspectionem, Eugenii litteras • appt·obat, ac-
ceptat et admittit, ratasque habet et g:a~as »,
ut in actis habetur; quod sane non contlgtsset,
CAP. I. - DUB. II. - DISS. DE ROM. PONTIF. AUCT. - § II.
bationem decretorum suorum petiissent,
illam nunquam Eugenius concedere voluit;
ut ipse Eugenius in concilio Fiorentino
declaravit, inquiens 1 : Nos quùiem ... pro-
gressum concilù' approbavùnus ,.... non
tamen approbamus ejus decreta. Et cum
rex Romanus ac imperli electores instas-
sent pro decretorum confirmatione, Euge-
nius, scribens ad legatos suos in Germania,
quamvis concilia tum Constantiense, tum
Basileense in sua epistola fassus sit vene-
rari, verumtamen ibi expresse protestatus
est ea suscipere, absque tamen praejudict"o
jurz's, dignt'tatz's et praeeminenti'ae S. Sedi's
Apostolt'cae, ac potestatzs sibi et in eadem
canonzce sedentibtts concessae. - Atque
in synodo Fiorentina, ad proscribendas
propositiones concilii Basileensis, conci-
lium Pontifici praeferentes, constitutionem
edidit Moyses 2, in qua habetur: Ipsasque
propositz"ones..., juxta pravzmz ipsorum
Basz'leensi'um intellectum, quem jacta de-
monstrant, velutz' S. Scripturae et SS. Pa-
trz~m, et z'psius Constantiensis concz'lzi' sen-
sui contrarium ..., tamquam zmpias et scan·
dalosas, necnon i'n mani'jestam Ecclesiae
Dei sczssuram ... tendentes, zpso sacro ap-
probante cpncz'lio, damnamus et repro-
banzus. Vide hic autem quam futilis sit
verborum istorum ingeniosa interpretatio
Natalis Alexandri, dicentis quod ideo Eu-
genius propositiones illas damnavit, quia
haeresis nota inurebantur qui adversus
eas sentiebant. Nam ad istius commenti
insubsistentiam probandam, sufficit verba
relatae bullae relegere; quibus dare patet,
noluisse quidem Pontificem ab haeresi
tutari solum qui contra concilium sentie-
bant, sed expresse damnare voluisse et re-
probare tamquam zmpias et scandalosas,
1 Ap. Turrecrem., Sum. de Eccles., li b. 2, cap. 100.-
2Concil. F1orent., part. 3, Eugenii IV constitut. - Nat.
Alex.} Hist. saec. xv et xvi, diss. 8, art. 4, n. 15. - Maz"tn-
si Eugenius praefatas conditiones suis litteris
inseruisset. Cfr. Labbe, tom. cit., ad sess. 16;
cfr. etiam Mss. Basileen. Universit., cod. A.
III, 44, fol. 34 t et seqq,
e) Etsi verum est Papam Nicolaum V, per
suas litteras Tanto nos, 15 kal. Februar. (18 Ja-
nuar.) 1448 datas, possessiones et beneficiorum
collationes a Basileensibus factas confirmasse,
neque ullam potestatis concilii supra Papam
119
nec non in mani'jestam Ecclesiae Dei sczs-
suram tendentes propositiones illas,juxta
(nota) pravum i'psorum Basileensi'um in-
tellectum, qui asserebant concilium prae-
stare Pontifici etiam certo. Et hujusmodi
intellectum, quero facta demonstrabant
(curo patres Basileenses Eugenium monue-
rint, citarint, etc.), utique Pontifex impro-
bavit.
Instant adversarii, et ajunt praefatam Quo sensm
Nicolaus V
constitutionem Moyses postmodum aboli- probaverit.
tam fuisse a Nicolao V. - Sed revera in
litteris Nicolai (ut videre est apud ipsum
Natalem) nihil aliud reperitur, quam con-
firmatio possessionum et collationum bene-
ficiorum, quas fecerant Basileenses; nulla
penitus facta mentione potestatis praeten·
sae concilii supra Papam •J.
134. - Instat ultimo pro superioritate
concilii Ludovicus Maimburgus, objiciens ficestur?~~~t\~
admit-
eosdem Pontifices aliquando conciliorum tunt supe-
rioritatem
superioritatem supra Papam fuisse con- concilii.
fessos. - Et opponi t 1o factum Siri cii, qui
ab aliquibus episcopis requisitus super
errore Bonosi, nempe, quod B. V. Maria
alios post Jesum filios suscepisset; respon-
dit, super han c controversiam se non posse
judicare, cum ejus judicium concilio Ca-
puensi commissum fuisset. - Sed respon-
detur 1o quod hoc argumentum probaret
nimis; nam hoc modo, Papa non solum
generali concilio inferior esset, sed etiam
provinciali, quale erat Capuense. - Re-
spond. 2° quod haec verba falso Siricio
apponuntur; cum tantum in epistola 79
Ambrosii reperiantur. - Resp. go quod,
dato etiam quod sint Siricii, Siricius ibi
non declaravit se synodo inferiorem; sed
significavi! dedignari, sua auctoritate ex
declaratione illius concilii, causam judi-
bou.rg, Histoire ... de l'Eglise de Rome, chap. 19 et 25. -
s. Atnbros., Epistolar. class. l, post epist. 56 (al. 79) n. 2,
ap. Migne, Patro!. lat., tom, 16, col. 1172.
mentionem fecisse; fatendum nihilominus est,
per eamdem Nicolai epistolam cassari et an·
nullari quascumque Eugenii IV contra con·
cilium Basileense epistolas, etsi datae forent
cum expressione et approbatione Fiorentini
concilii; ut videre est apud Natal. Alexan-
drum Histor. eccles. saec. XV et XVI, dist. 8,
art. 4, num. 15. Cfr. etiam Labbe, tom. 19,
col. 49.
 120 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS.
care. Et patet ex verbis, ibi: Nos, quasi
ex synodi auctoritate, judicare non con-
vent"t. Vide Troila 1•
Opponit2°Maimburgus; testimonium Sil-
vestri II, quod st· Romanus epi'scopus... Ec-
clesi'am non audierit... , est habendus sù:ut
ethnù:us. - Respondetur, illud testimo-
nium non fuisse Silvestri; sed Gerberti
monachi, qui (ut referunt Baronius 2 et
Spondanus 3), dum fuisset illegitime as-
sumptus ad Rhemensem archiepiscopa-
tum, Arnulpho injuste deposito, et tunc
contenderet sui confìrmationem, non ob-
stante dissensu Pontificis, Segwino metro-
politano verba illa scripsit. Sed postmo-
dum idem Gerbertus, cum favore Otho-
nis Imperatoris ad Pontifìcatum assumptus
esset, ipsemet ·Arnulphum in suam Rhe-
mensem ecclesiam restituit.
Opponit 3o Maimburgus confessionem
Pii II, qui in sua bulla retractationis fas-
sus est, ipsum antea in synodo Basileensi
antiquam sententiam de superioritate con-
diii tutatum fuisse. Ergo, arguit Maimbur-
gus, haec est antiqua sententia. - Sed
respondetur, opus esse legere bullam prae-
fatam (apud Troilam 4); et ibi patenter quis-
que intelliget, quo sensu Pius asseruit sen-
tentiam illam antz'quam; antiquam, quia
ipse prius, cum non esset Pontifex (tunc
temporis dictus Aeneas Piccolominus), pro
superioritate concilii contenderat; sed po-
stea, veritate perspecta, adhuc ante Pon-
tifìcatus adeptionem se retractavit, ut pa-
tet ex epistola ab ipso ad Eugenium IV
missaaJ. Hinc cernitur, quam fraudulenter
miser Maimburgus gestis verbisque utatur.
Labefactan· 185. - Adversarii pro eorum opinione
tur auctori~
tates con· stare dicunt cardinales Cusanum et Al-
trariae.
liacensem, item Gersonium, Almainum,
Adrianum VI, Panormitanum, Alphon-
1 Loc. cit., n. 54 (ita S. Alphonsus). - Silvest. II, Sup-
plem. Epistolar. Epist. 2 ad Segwin. archiep. Senonen.,
apud Migne Patrol.lat., tom. 139, col. 267. - ' Anna!., ad
an. 992, n. 42 et seqq. - 8 Epitom. annal. Baronii, ad
an. 991, n. 2.-' Loc. cit., tr. 71 artic. 7, n. 9 (ita S. Al-
phonsus). - ' Animadv. ad Nata!. Alex., animadv. in
proposit. quae conci!. oecum. Papae praeponit, § 11. - ' De
134. - a) Rectius: ex oratione ab ipso ad
Eugenium IV habita, uti liquet ex Commen-
tar. Pii II, Hb. 1 Jol. IO, (edit. Francofort.1514).
135. - a) Panormitanus, in cap. Signifi-
casti, de elect., n. 3, negat quidem expresse
sum Tostatum, Dionysium Carthusianum
et Driedonem. - Sed operae pretium est
observare cum Roncaglia 5 , quot exce-
ptiones praefatorum auctoritatibus oppo-
nant1lr.
Cardinalis enim Cusanus, licet prius 6
concilium Papae praetulisset, tamen po-
stea non obscure oppositum se sensisse
ostendit: signap.ter 7 docuit, Romanam Ec-
clesiam esse ac jugiter futuram columnam
veritatis, et proinde nunquam a fide defe-
cisse, nec alterius sedis correctione indi-
guisse; ac veritatem certo apud eos inve-
niendam, qui a Romano Pontifìce non se-
parantur. - De Alphonso Tostato refert
Spondanus 8 , quod ipse ideo Papae prae-
rogativis fuit infensus, quia quaedam suae
theses Eugenio IV non fuerunt acceptae,
et repulsae fuerunt a card. Turrecremata.
Proinde scripsit Spondanus , quod ipse
in Pontificum ... auctorz'tatem z"nvectus ...
prae studio tuendz' sua apparuz't... Sed,
cum non obtt"nut't quod petti't..., non potuit
adeo genz'o imperare, ut non acerbt'us rem
t'n contradù:tores ageret. Verumtamen ipse
Tostatus 9 sic scripsit: Voluit Christus quod
confessz'o fidei esset per Petrum solum, ut
z"nnuatur quod talis fides tenenda est, qua-
lem praedicat Romana Sedes, quae est ca-
put et mater ecclesiarum, cui Petrus prae-
fuit. - De Panormitano 10 legitur, quod
hic doctor fuit a rege Aragonensi, contra
Eugenium irritato, ad synodum Basileen-
sem data opera missus, ut Romani Pon-
tifìcis auctoritatem impugnaret; prout jam
egisse refert Panziroli 11, subdens, eumdem
plurz'bus responsis edt'tt's magnam pecu-
pendet ab
nz'am conjlasse, et plura z'ndigne egi'sse.
tione.
Caeterum, legens quae ipse scripsit a) circa
potestatem conciliorum, nunquam asse-
rere poterit, ipsum infallibilitatem con-
Concordantia catholic., lib. 2, cap. 17, i. f. - 1 Epist. 2,
de usu comm.union. ad Bohemos, p. med. - 8 Contin.
Annal. Baronii, ad a:n. 1443, n. 10. - 11 In Matth., cap. 16,
qu. 56, v. f.- 10 Apud Ciaconium, Vitae Romanorum pon-
tificum, n. 17, de pseudocardinalibus. Felicis V. - u De
claris legum interpretibus, li b. 3, capit. 32, vers. Post
haec.
concilia generalia esse supra Papam, aut posse
statuendo legem Papae praefigere; sed ibid.,
et n. 4, ita mentem suam explicat, ut quam-
dam adhibeat correctionem eorum quae supe-
rius dixerat.
CAP. I. - DE .NATURA ET OBLIGATIONE LEGIS IN GENERE. - DUB. III. 121
ciliis tribuisse adversus Pontifìcis pote- Sed qualis fuerit hujus doctoris sententia,
statem. valde dubium est; nam hic expendens in
De auctoritatibus Alliacensis, Gersonii Libro de Auctoritate Papae et Conc. a, di-
et Almaini scribit Andreas Duvallius eas cit, Papam intolerabiliter vitiosum subjici
non multi faciendas, cum praefati aucto- concilio; sed ibidem aliter loquitur, dicens:
res tempore schismatis scripserint. - Ad- Papam, ut summum Ecclesiae pastorem,
dit Thomassinus l, Gersonium scripsisse, non posse a generali concilio judicari aut
exasperatum schisi:natis pertinacis impor- deponi, quza, ut talt's, est superz'or, et prae-
.t,unitate; atque ùJeo plurt'mum degene- latus ac· judex Ecclesz"ae. - De auctori-
rasse z"tlum a... reverentz'a... antz'stz'tum tate Driedonis (ut observari potest 4), ipse
Gallicanorum, quz· cum Leone et Caroto nihil aliud sentit, nisi quod Pontifex con-
adfuere Romanae synodo ... Antt'qut'tas ergo cilio subjiciatur, si doctrinam Evangelio
horum, et dt"uturnt'tas, et numerus ante- contrariam pertinaciter defendat: quod
pom· sane debet novz'tatt' et paucz'tatz', per nemo negat.
abrupta molt'enti se extrù:are a schz'smate En quomodo istae omnes auctoritates,
intrzcatz'sst'mo. ab adversariis Romanae Sedis adductae,
Jactant etiam · habere Adrianum VI. aut infìrmae sint aut dubiae.
Sed revera hic Pontifex, dum privatus Ex his omnibus denique, in unum col-
doctor fuerat Lovanii, nil aliud scripsit 2 ligendo sensum Scripturarum, Pontifìcum,
quam posse Pontifìcem in sua decretali Patrum ipsorumque conciliorum, quisque
haeresim docere, scilicet intelligendum, animadvertere potest, nostram sententiam
quatenus doceat prout doctor privatus, Iion esse tam nostram, quam totius Eccle-
non vero ut doctor Ecclesiae. Quis enim siae sententiam, regulam et sensum. Et
negabit, Papam ut hominem, erroribus ideo non ipsam, sed potius oppositam, ut
posse esse obnoxium? - Jactant etiam futilem saepiusque convulsam, merito cen-
Dionysium Carthusianum pro ipsis esse. sendam ac rejiciendam.
DUBIUM IIÌ.
An vis et substantia Legis positivae dependeat ab acceptatione communitatis.
1%. An obUget lex non acceptata. - 137. Quz'd, si lex a majore parte popuU non acd-
. piatur. Quanto tempore praescribantur leges. - 138. An pecceni legem non acce-
ptantes. Et an lex pendeat ab acceptatione popuU. Quid, drca leges pontz'jidas. Quid,
. .circa cz''l!iles. - 139. Quid, si lex sit ardua vel abrogata, vel si major pars eam non
receperzt.
Lex non 186. - « Resp. Etsi ita $entiant canoni- «a populo, sed a Christo.- Vasquez, Sua-
accepta- " stae; item Navarrus, Azor, etc., citati a « rez, Molina, etc. :o.
·.. Laymann 5, eo quod ponant leges hac 187. - « Unde a Laymann 6 resolvun-
« tacita conditione ferri, si a poplllo fue- « tur hl casus:
" rint acceptatae, alioquin vim seu obliga- « 1°. Episcopis ex officio incumbit no-
" ~ionem non habituras: verior tamen sen- " vas leges pontifìcias (ut principibus, im-
" i'entia est theologorum, leges absoluti " peratorias) promulgare per suas dioe-
« magistratus non pendere a populi acce- « ceses, atque in usum deducere.
« ptatione et consensu, sed mox ut legitime "2°. Si lex in provincia promulgata sit, Non açce-
. " promulgatae sunt, obligare poplllum ad « sed a majore parte populi non accipia- ptata quan-
do non obli-
" recipiendum ; praesertim in legibus Pon- « tur nec observetur; tunc, si legislator id get.
" tifìcis, qui suam potestatem non accepit « sciat et taceat, censetur hoc ipso legem
Duval., de Romani Pontif. auctor., part. 2, qu. 1, n. 9. seqq. - Asor, part. 1, lib. 5, cap. 4. - ts Lib. 1, tr. 4, cap. a,
- 1
In Concilia, diss. 15, n. 24. - 2 In 4 sent., de Confirmat., n l.- Vasq., in tnm 2n.e, disp.156, cap.5, n. 36 et 39.- Szt.ar.,
art. 3, ad 2 principale. - 3 Lib. 1, art. 34. - 4 De eccle- de Legib., lib. 3, cap. 19, n. 4 et seqq.; et Iib. 4, cap. 16. -
siast. Dogmat., lib. 4, cap.4, i. f.- Navar. Manual., cap.23,
1 Molina, de Justit. et Jure, tr. 2, disp. 23, n. 6 et 7 (ubi
n. 41; Consil., li b. l, de constitution., consil. 1, num. 23 et de lege civili disputat). - 6 Loc. cit., num.. 2 et seqq.
 122 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS.
« revocare. Si vero id sciat, et urgeat ob-
" servationem, quisque tenetur eam ser-
" vare, quia potius caput suum quam re-
""liqua membra sequi debet.
"3°, Si princeps nesciat non recipi, nec
« deduci ad usum, durat legis obligatio,
« donec elabatur decennium: quo elapso,
« praescriptum est contra eam, sive im-
« peratoria si t, sive pontificia; et tunc non
« amplius obligat. Uti et lex Ecclesiae, etsi
« semel recepta sit, aboletur per praescri-
" ptionem, sed annorum plurium, nempe
« quadraginta. Navarrus, Azor, Suarez "·
- [Sed vide dicenda n.l39, v.Lt'wlitant2°].
« 4°. Si tu legem promulgatam paratus
« sis suscipere, et data occasione etiam
"observes; sed alii plerique e communi-
" tate non recipiant nec recepturi videan-
" tur: tunc saltem ab ea excusaberis per
« discretionem.
« 5°. Etsi primi episcopi forte peccarint,
« non recipiendo 1egem, nec in usum de-
" ducendo, successores tamen eorum, si
« post longum tempus videant non obser-
<< vatam, credere possunt esse sub1atam
" per praescriptionem.
" 6°. In dubio, num lex recepta sit
<< necne, praesumendum est pro ipsa: quia
<< factum in dubio praesumitur, si de jure
<< faciendum erat. - Vide Azor l, Lay-
" mann 2, Salas a "·
138. - Quaeritur: an lex oblt'get de se,
z'ndependenter ab acceptatt'one popuH? -
Peccant Certum est, peccare 1egem justam non ac·
1ui non ac~
:eptant le· ceptantes: ex propos. 28 damnata ab Ale-
~em.
xandro VII, quae dicebat: Populus non
peccat, ett'amsz' absque ulla causa non re-
cipiat legem a principe promulgatam. Ra-
tio, quia, licet l ex de se non obligaret,
nisi populus eam acceptaret; tamen prin-
ceps jus habet ut subditis justas leges
suas recipiant.
Dubium fit: an essentia Iegis pendeat
ab acceptatione populi, ita ut ipsa non
liget donec populus acceptet? - Et hic
Navar., Consi.l. l, de constitution., n. 24; et consil. 2
de consuetud., n. 1. · Azor, loc. cit., quaer. 4. - Sum--., toc.
ci t., li b. 4, cap. 16, n. Il.-' Part. 1, li b. 5, cap. 4.-' Li b. l,
tr. 4, cap. 3.-' De Legib., disp. 13, scc~. S.- 4 Tr.ll, cle
Legib., cap. 1, n. 94. - a Can. In istis 3, dist. 4, § Leges.
(Sunt verba Gratiani comment. Augustin., lib. de vera
religione cap. 31).- 6 Theor. et prax., lib, 1, cap. 4, n. 5. -
Valent., in 111.1n 2M, ùisp. 7, qu. 5, punct. 5, quaest. 4.- Fil-
Uztc.1 tr. 21, cap.ll, n. 429. · Regbt. 1 lib.13, n.160.. Bonac,~
distinguendum inter leges ecclesiasticas
et civiles. Et quoad leges ecclesz"asticas,
certum est quod Summus Pontijex potest
obligare ab leges populum christianum,
independenter ab illius acceptatione; quia
certum est Papam non recipere potesta-
tem legislativam a populo, sed a Christo
Domino, qui dixit: Pasce oves meas (Joan.
xxi, 17). Quodcumque Hgaverz's super ter-
ram, etc. (Matth. xvi, 19). Et idem dicitur
de epz'scopz's, qui v el immediate vel me-
diate (ut supra) per Christi vicarium, ab
eodem Domino potestatem habent. Vide
Salmant. 4 • - An autem idem sit quoad
leges dvz"les, vide infra.
Quaestio igitur est: an lex, ubi non ex-
primitur velle principem obligare inde·
pendenter ab acceptatione populi, de se
obliget sine populi consensu?
Circa leges Pontijìcunz ve1 aliorum
praelatorum, przma sententia negat, ex
jure canonico 5, ubi habetur ex S. Angu-
stino: Leges z'nstz"tuuntur, cum promul-
gantur,'jìrmantur, cum morz'bus utentz'um
approbantur. Ratio, quia hoc spectat ad
suave regimen Ecclesiae, ut perturbatio
populi evitetur. Ita Cabassutius 6• Et Va-
lentia, Filliuccius, Reginaldus, Bonacina,
Covarruvias et alii apud Salmant. 7• ldeo-
que multa decreta pontificia de facto non
obligant, quia non sunt acceptata. - Se-
cunda sententia contraria, cui subscribi-
mus, affirmat; quia praelati ecclesiastici
non habent potestatem a populo, uti prae-
notatum est a principio. Ad textum S. Au~
gustini respondetur: 1eges per acceptatio-
nem confirmantur facto, non jure. Ita Sal·
mant. 8 cum Laymann, Suarez, Palao, etc.
- Notatur autem quod lex tunc dicitur
recepta, cum major pars communitatis
eam recipit in totum vel in partem. Sal-
mant. ~ cum Bonacina et Valentia.
Idem, quod dicunt de legibus pontifi.ciis,
dicunt etiam de legibus civilibus Busen-
baum, cum Palao, Suarez, Laymann, etc.,
disp. 1, de Legib., qu. 1, punct. 4, n. 27 et seqq.- Covm•.,
Variar. resolut. lib. 2, cap. 16, num. 6, vers. Qulnto. -
7 Tr. 11, de Legib., cap. l, n. 98. - s Loc. cit., n. 99 et
seq .. Laym., lìb. t, tr. 4, cap. 3, n. l.- Suar., de Legib.,
lib.' 4, cap. 16, n. 4. - Palaus, tr. 3, disp. 1, punct. 13,
n. 3, - ~ Loc. cit., n. 97, - Bonac., loc. cit., n. 30. - Va~
lent., 1oc. cit. - Bttsenb.J lib. 1, tr. 2, cap. l, dub. 3. -
Palaus, loc. cit., n. 8. - Suar., dc Legib., lib. 3. cap. 19,
n. 4 et seqq. - Laym., loc. ci t., n. 1.
CAP. I. - DE NATURA ET OBLIGATIONE LEGIS IN GENERE. - DUB. III.
apud Salmant. 1;
quamvis negent alii 2,
Pontifex: cum Croix aJ.- Ratio, quia obligatio legis
potest obli-
gare inde- oritur, non ex acceptatione populi, sed ex
pendenter ipsa potestate principis, quam habet con-
ab accepta-
tione. dendi leges independenter a populo.
Limita-
tur secunda
139. - Limitant aliqui DD. (sive lex sit
sententia. civilis, sive ecclesiastica) l Si lex sit diffi-
0
• leges distingua t. Respondet autem Lessius
cilis observantiae, vel contraria consuetu-
dini: quod judicatur ex arbitrio pruden·
tum; v el si plures ab ea appellent. Ita
Palaus, Suarez, Sa1as, apud Salmant. 3 •
- Contrarium tamen sentiunt Tapia et
Gordonus aJ. - Salmanticenses adhaerent
primae sententiae, quando 1ex sit adeo
duta, ut per epikejam judicetur, quod si
legislator illas circumstantias advertisset,
legem minime emanasset.
Limitant 2°. Si lex fuerit abrogata per
desuetudinem a majori parte populi.
Si pontifex Praescri· Sed dubitatur inter DD.: an praescri-
id non dici t, ptio contra
alii negant legem rece· ptio per decennium sufficiat ad abolendas
obligare. ptam, quan~
t a. leges Ecclesiae? - Negant bJ cum Busen-
baum, ut supra (n. 137, ad 3), Salmant. 4
cum Bonacina, Laymann, Diana, etc.; quia,
ad praescribendum adversus Ecclesiam,
requiruntur 40 anni, ut habetur ex jure
canonico 5 • Sed Lessius cJ, et Palaus, Sà,
2 Ap. Salmant., loc. cit., n. 101. -
1 Loc. cit., n. 102. -
Palaus, loc. ci t., punct.13, n. 4 et 12.- Suar.,lib. 4, cap.16,
n. 4, i. f.; et n. 7 et 8. • Salas, de Legib., disp. 13, sect. 1,
num. 5.- 3 Loc. cit., n. 104. - Tapia 1 li b. 4, qu. 3, art. 10,
Auctor af.
firmat cum n. 5, (de lege nimis dura disputans). - Sa!mant., Ioc. ci t.,
aliis. n.105.- 4 Tr.ll, de Legib., cap. 6, n. 17.- Bonac., disp. 1,
de Legib., qu. l, punct. ult., § 3, n. 32. - Laym., lib. 1, tr. 4,
cap. 3, n. 4. · Diana, part. 6, tr. 5, resol. 2.- 5 Cap. De
138. - a) Croix non requirit acceptationem
populi, nisi tamen sit « talis lex (ita me, lib. 1,
n. 591), ad cujus obligationem legislator prae-
Quando !ex requirit acceptationem populi, uti saepe fit in
dicatur re-
cepta. legibus civilibus ».
13!1.- aJ Gordonus in Theol. nzor., lib. 2,
qu. 9, n. 30, disserens de lege quae subditis
valde gravis est, probabilius eam esse ser·
Dieta va- vandam dici t, sub hac tamen limitatione: • si
lent pro le-
ge civili.
hic excessus maneat intra latitudinem justae
legis •; secus enim piane deficeret a legis ra-
tione.
hJ Hanc primam sententiam S. Alphonsus
intelligere videtur de consuetudine contra le·
gem canonicam jam usu receptam, ut ex locis
auctorum allegatis colligere licet; et sic intel·
lectam onmes quidem auctores allegati eam
sententiam tenent. - Ex iis tamen a li i idem
volunt esse, scilicet quadraginta annos requiri,
etiamsi lex nondum fuerit recepta: ii sunt Sal·
mant., cap. l, n. 106; Bonac., disp. l, qu. l,
123
Granado, Navarrus dJ et Azor dJ, apud Sal-
mant. dJ, probabiliter dicunt sufficere de-
cero annos, sive 1eges sint receptae sive
non; quia non major ratio ha benda est de
consuetudine contra 1egem ecclesiasticam,
quam civilem, cum nullum jus inter has
ad citatos textus, eos non loqui de legi-
bus, sed de juribus et bonis immobilibus
Ecclesiae praescribendis; nomine autem
jurium Ecclesiae non veniunt quidem Ec-
clesiae 1eges.
Quando vero lex nunquam fuerit re- Contra le-
gem non re-
cepta, certe sufficit decennium pro utra- ceptam.
que 1ege, sive civili, sive ecclesiastica, ut
dicit Busenbaum (loc. cit.). Et tunc, licet
primi non observantes peccarint, praesen-
tes tamen non peccant. Salmant. 6 curo
Suarez, Bona cina, Palao, et communiter
cum Busenbaum (supra n. 137, ad 5).
Limitant 3°. Si major et saniòr pars
populi legem non receperit. Quamvis enim
primi non acceptantes peccent, si desue-
tudo nondum sit praescripta, caeteri tac
men non tenentur ad legem; nam prae-
sumitur princeps nolle hos obligare ad
observandum quod non est a majori parte
quarta 4/ et cap. Ad aures 6, de praescript. - Palaus,
tr. 3, disp. l, ptmct. 13, n. 10'; et disp. 3, punct. 2, § 2,
n, 5 et 9. · $à, Y. Consuetudo 1 n. 3. · Granada, in 111 "' 2 11 ~,
controv. 7, tr. 3, disp. 7, n. 7; et disp. 16, n. 9. - Less.,
de Just. et ]ure, lib. 2, cap. 6, n. 47. - ' Tr. 11, de Le·
gib., cap. 1, num. 106. · Suar.1 de Legib., lib. 4, cap. 16,
num. 9, · Bonac. 1 loc. cit., punct. 4, num. 28 .. Palaus~
loc. ci t., n. 5 et 9.
punct. 4, n. 47, cum punct. ult., § 3, n. 32;
quibus addendus videtur Diana, loc. cit., qui
loquitur dumtaxat, absque ulla distinctione de
consuetudine contra legem canonicam. - Alii
vero, ut Busenbaum et Laymann, loc. cit., de-
cem annos satis esse volunt, casu quo lex non-
dum recepta fuerit.
c) Lessius, lib. 2, cap. 6, n. 47: • Non vi·
detur improbabile •, inquit, satis esse decem
annos contra legem usu jam receptam; sed
addit: « Tutius tamen est sententiam commu·
nem amplecti »,
d) Salmant., tr. 11, cap. 6, n.l7, auctores
allegant dumtaxat pro consuetudine, legem
usu receptam abrogante; auctores tamen alle·
gati utramque sententiae partem tenent, exce·
ptis: Navarro, Consil.l, de constz"t., n. 24; con.
sil. 2, de consuetud., n. l; et Azor, part. l,
lib. 5, cap. 4, qu. 4, qui volunt satis esse
decem annos, casu quo lex nondum recepta
filerit.
 124 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS. CAP. I. - DE NATURA ET OBLIGATIONE LEGIS IN GENERE. - DUB. IV. 125

receptum e). Ita Salmant. 1 cum Suarez, contradicunt g) Salmant. 3 cum Suarez et « negant Suarez, Laymann et alii commu- cum S. Thoma, Suarez et communi. -
Palao, Tapia, etc., cum Busenbaum (su- Palao . ...,- At, si princeps audiat supplica- '' niter; v. gr. ne quis frangat silentium, Secus, si contemnatur res praecepta, quia
pra, n. 137} ad 2), et Lessius f). tionem populi et taceat, nec instet pro ob- << ne edat uvam, ut claudat ostium, etc.; parvi aestimatur, vel ex indigna tione par-
Populus Quaeritur hic: an, si populus supplicet servantia, censetur legem abrogare; nisi « quia est res parva et incapax tantae ticulari contra superiorem. Salmant. 7 cum
petens legis « obligationis. Nec ipse Deus in materia
revocatio- principem ut revocet legem, teneatur illam aliud conjiciatur ex circumstantiis. Sal- Sanchez, Cajetano, etc. Contemptus enim,
nem.
observare? - Negant Bonacina, Villalo- mant. 4 cum Pala o, Bonacina, Salas et « parva sub mortali obligat. Vide Les- non qua superioris, sed qua singularis
bos, Salas, etc., apud Salmant. 2 • Sed recte aliis. « sium t, Salas 2 ~. personae, v. gr. quia indocti, impruden-
Est communissimum apud Salmant. 3 • tis, etc., de se non est culpa mortalis; nisi
Tenent tamen 4 cum S. Thoma, Vafen- forsan judicium sit graviter temerarium.
DUBWM IV. tia, etc., contra Sanchez aJ, Vasquez, etc., Ita Salmant.8 cum Palao, Sanchez, LessioaJ,
posse praelatum regularem praecipere Bonacina. Hinc dicunt raro contingere
An Praecepta eti~ humana obligent sub peccato, et quali. sub gravi, quod a regula praeceptum ést peccatum mortale ratione contemptus.
tantum sub levi, si timetur quod regula 143. - « 4°. Quando materia est gravis, Materia
140. An legislatores humani possint praecipére. Et quot condz"tiones requirantur ut lex gravis po-
obUget. - 141. An superior possit praeci'pere rem levem sub culpa gravi. - 142. An aliter non observetur. « potest superior praecipere sub culpa tcst praeci-
pi sub levi.
res levis jìat gravzs per ci'rcumstantias, praesertim contemptas. - 143. An res gravzs 142. - " 3°. Aliud esset, si materia alias « tantum levi: quia, si eu t p otest nullo
possit praecipi sub levi. - 144. Quando praesumatur lex obligare sub gravi. - 145. An « levis, fieret gravis ratione circumstan- << modo obligare non praecipiendo, ita
lex poenalis obliget ad culpam. - 146. Quid de lege sub poena suspensionis, etc. - « tiarum; ut v. gr. contemptus, scandali, << etiam potest obligare subveniali tantum.
147. Quid, si lex assi'gnet poenam} et simul praecipiat. - 148. An incurratur poena « magni boni communis, vel finis a legis- << Ita Suarez, Lessius 9, contra Vasquez »,
ante sententiam. - 149. Quid de poenis positi'vzs et inhabilitantibus. - 150. An
poena conventionalzs solvi debeat ante sententiam. - 151. An lex irritans actum << latore intenti. Sic abstinentia a pomo Quaestio est: an legislator t"n materia
carentem solemnitatibus oblz'get in conscientia. - 152. An teneamur tollere impedi- « ir.. paradiso, in se quidem parva, gra- gravi posst"t obHgare tantum sub levi?
mentum obstans impletz"oni legis. (Sed vide etiam .Lib. m, n. 1045). " vissima tamen erat ex circumstantia Prima sententia negat; quia gravitas
« finis. Suarez 5 ». obligationis non dependet ex voluntate
Homo po- : 140. - « Resp. Cum Deus sit Dominus 4°. Ut sit ad bonum commune: deinde sit Contem- Nota quod in quacumque materia, con- superioris, sed gravitate materiae. lta
test praeci- « noster, atque et1am
pere. . . "bus parere
supenon honesta, justa et possibilis. Vide Salmant 5. ptus grave
v el leve pcc· temptus formalis legis aut legislatoris Bellarminus, Reginaldus, Sotus aJ, Vas-
« nos jusserit; non solum ipse, sed et illi - Hinc lex differt a praecepto seu man- Lex a prae- catum. (quod est contemnere legem, vel legisla- quez bJ, Becanus. - Secunda tamen sen·
«no bis praecipere possunt, et praecipiunt, dato. Nam praecèptum fertur pro persona fert. cepto dif-
torem, seu superiorem qua superior est) tentia probabilior affirmat; quia in legibus
« tum sub poena, tum etiam sub. culpa particulari, et etiam a persona privata. semper est peccatum mortale. Salmant. 6 obligatio taxatur a legislatore juxta finem
<< sive peccato, eoque gravi aut levi, prout Deinde praeceptum est ad tempus, cum
« et rei praeceptae ad intentum finem ne- spiret morte mandantis, nisi res non sit Suar., de Legib., lib. 3, cap. 25, n. 2. · Lay1n., lib. l, cap. 5, n. 11 et 12. - Cajetan., Summ., v. Contemptus,
tr. 4, cap. 14, n. 2. - 1 Lib. 2, cap. 41, n. 75, vers. Dico. § Adverte !tic. - ' Tr. 11, de Legib., cap. 2, n. 40. - Pa-
<< cessitas, et materiae quantitas, et eorum amplius integra, vel nisi praeceptum sit - 2 De Legib., disp. 10, sect. 6. - 3 Tr. 11, de Legib., laus, tr. 2, disp. 2, punct. 9, § 2, num. 7, vers. Dico s~. -
" voluntas sese habent, quae ex eorum ad causas pias, vel pariter favorabiles. cap. 2, n. 18. - 4 Tr. 15, de Stat. relig., cap. 6, n. 85 et Sanch., in Decal., lib. 1, cap. 5, n. 13. - Bonac., disp. 2,
c verbis, circumstantiis aut prudentum Vide Croix 6, Salmant. 7 • seq. ~ S. Thon-z ... z. . 2o.e, qu. 186, artic. 9, corp. ~ Valent, 1 de Peccat., qu. 3, punct. 5, n. 15. - Suar., de Legib., lib. 3,
in znm 2o.e, disp. 10, qu. 4, punct. 5. - Vasq., in 1nm 2"e, cap. 27, num. 6 et 7.- lf Li b. 2, cap. 41, n. 74, vers. Tertio.
« aestimatione solet colligi. - Ita theologi 141. - << Unde resolvuntur hi casus: disp. 154, cap. 4, n. 21. - 5 De Legib., lib. 3, cap. 25, n. 5. - Vasq., in 1nm 2"c, disp. 158, cap. 4, n. 32 et seqq. - Bel·
<< communiter; S. Thomas, Suarez, Sa- « 1°. Graviter pecca t, qui deliberate et Transg;e- - 8 Tr. 11, de Legib., cap. 2, n. 88. - S. Thotn ... 2"' znc, larm., Controv. de Membr. Eccles" lib. 3, de Laicis, cap. Il,
« las, etc."· ~ diens, gra-
<< in materia magna violat praeceptum viter velle- .,
qu. 186, art. 9, ad S. - Suar., lib. 3, cap. 28, n. 23 et 24. - vers. Ad septimum. - Regin., lib. 15, num. 44. - Becan.,
viter pec- ' Tr. 11, de Legib., cap. 2, n. 39. - Sanch., in Deca1., li b. l, part. 2, tr. 3, de Legib., cap. 6, qu, S, n. 11 et 13.
conditio- Ut lex obliget, quatuor conditiones « aliquod decalogi vel Ecclesiae. cat.
o.es ut lex
>bliget. requiruntur: 1°. Ut lex sit pro tota com- « 2°. Cum res levis est, non peccat mor-
munitate; 2°. Ut legislator habeat publi- « taliter transgrediens, etsi superior sub
cam potestatem; 3". Ut lex sit perpetua; quia tunc ex epikeja seu benigna voluntatis praeceptum ejus in re levi violes, forte non
« mortali praeceperit: quia id eum posse principis interpretatione, possunt ab obliga- eri t mortale •.
1 Loc. cit., n. 107. ~ Suar.• lib. 4, cap. 16, n. 12; et de Legib., cap. 1, n. 112. - Palaus, loc. cit., n. 15. - Bonac., tione excusari ». 143. - a) Sotus rem potius innuit quam aper-
lib. 3, cap. 19, n. 13. - Palaus, loc. cit., n. 12. - Tapia, loc. cit., punct. 4, ~um. 43. - Salas, loc. cit., n. 21, i. f. -
141.- a) Sanchez, in Decal., lib. 6, cap. 2, te significet, de Just. et Jure, lib. l, qu. 6,
lib. 4, qu. 3, art. 10, n. 6. ~ Bonac., disp. 1, de Legib., S. Thom., l"' 211 c, qu. 96, art. 4. - Suar., de Legib., li b. 3, n. 46, non sine limitatione huic sententiae art. 4, vers. Ad postremum. Et primo qui-
qu. l, punct. 4, n. 41. - Villalob., part. 1, tr. 2, diff. 16, cap. 24, 25 et seqq. - Salas, de Legib., disp. 10, sect. 1, contradicit. Etsi enim negat superiorem posse dem legem ecclesiasticam a civili distinguens,
n. 4 et 6. - Salas, de Legib., disp. 13, sect. 4, n. 21. - 'Loc. 5 et seqq. - ' Tr. 11, de Legib., capit. 1, n. 7 et seq. - obligare «in universum •., ad regulae obser- affirmat praelatos Ecclesiae, quia sunt spiri-
cit., n. 111. - 8 Loc. cit. - Suar., de Legib., lib. 4, cap. 16, ' Lib. 1, num. 565 et seq. - ' Tr. 11, de Legib., cap. l, vationem sub culpa mortali aut veniali, quando tualium judices, posse leges condere, « etiam
n. 8. - Palaus, tr. S, disp. l, punct. 13, n. 14. - 4 Tr. 11, n. 5 et 7. ipsa regula, ex se et primaeva sua institutio- discernendo inter veniale et mortale, atque
ne, non obligat ad culpam, sed ad solam poe- adeo decernendo transgressionem suae legis
nam; concedit tamen posse ·quandoque supe- esse mortale crimen •; saeculares vero prin-
e) Auctores a S. Alphonso allegati pro hac scribens: • Etiam si lex sit promulgata, si ta- riorem sic obligare, cum scilicet ad aliorum cipes non posse hoc definire: • scilicet, ut
tertia limitatione, eam eo sensu intelligunt, ut men ipso usu et motibus utentium non reci- exemplum, et illius correctionem qui minus leges suae sub culpa veniali aut mortali
pars minor populi ad legem non teneatur, piatur, nec superiores instent et curent exse- parere consuevit, id expedire judicaret. serventur; sed dumtaxat constituunt opera
etsi desuetudo nondum praescripta sit, quando cutioni mandari, non obligat •. 142. - a) Juxta Lessium, lib. 2, cap. 46, in specie virtutis aut vitii. An vero trans-
pars major eam legem, licet inique, non re- g) Affirmantes nempe legem eo casu obli-
n. 45, si non recuses in rebus majoris mo- gressio vel omissio mortalem labem trans-
ceperit. gare; quod Salmant. ex Palao et Suarez ita menti superiori parere, « etiamsi contemnas gressori impingat, e rerum natura exami-
JJ Lessius, lib. 2} cap. 22, n. 98, vers. limitant: • Nisi talis lex observari non possit personam ob defectum eruditionis, prudentiae, nandum est •.
nobilitatis, etc. ; et ex hoc contemptu aliquod b) Vasquez, z"n Jam 2ae, disp. 158, cap. 4,
Tertio, hoc non habet expresse, innuit tamen, absque scandalo vel gravi rerum mutatione,
 126 LIB. l. - TRACT. II. DE LEGIBUS.
intentum, ad quem aliquando expedit non
imponere obligationem gravem in gravi
materia. Ita Lessius I, Salmant. 2 cum San-
chez, Palao, Bonacina, Valentia, etc. -
Sicut bene quis potest vovere in quacum-
que materia, etiam gravissima, tantum
sub levi; ut S. Antoninus, Palaus, San-
chez, etc. apud Salmant. s.
Signa le- 144. - « 5°. Potissima signa, ex quibus
gis obligan-
t1sgrav1ter. « colligi possit an lex obliget sub gravi
«culpa, sunt ·haec: 1°. Si materia sit gra-
« vis, et non constet in contrarium de vo-
« luntate praecipientis. Unde Cajetanus 4
« docet, clericos tantum peccare venialiter,
« dum contra praecepta juris positivi a ves
" et canes sequuntur ad venandum.- 2". Si
« verba magnam vim habent, utjubemus,
« z'nterdi'cimus, z'n virtute sanctae obedien-
« tz'ae, vel vz' votz~ aut juramentz~ v el gr a-
« viter mandamus, etc. - 3°. Si poena
« magna adjiciatur, ut excommunicatio-
« nis, depositionis, maledictionis aeternae,
« exilii perpetui, mortis, etc. - 4°. Si ita
« fert usus et consuetudo inter peritos et
« timoratos: quia consuetudo est optima
« legum interpres, ut patet in lege jejunii
« ecclesiastici et abstinentiae a carnibus,
« item communionis annuae; quas gravi-
« ter obligare probant hic Toletus, Lay-
« mann 5, Bonacina aJ "·
145. - Docet auctor legem obligare sub
gravi, si magna poena in ea adjiciatur.-
Hic addendae sunt plures Quaestiones
scitu necessariae.
Et ante omnia est notandum, quod alia Pocnalis
.est lex pure poenalis, quae nullum da t in non obligat
conscien-
praeceptum; v. gr.: Qui hoc fecerit, sol vat tia.
poenam. Et haec non obligat in conscien-
tia, etiamsi poena sit gravissima, ut Sal-
mant. 6 cum Navarro, Palao, Tapia, Regi-
naldo, etc. Hinc leges oppidorum, prohi-
bentes sub poena caesionem lignorum sive
herbarum, piscationem, venationem, non
obligant sub culpa; sic enim habet con-
suetudo. Ita Salmant. 7 cum Navarro, Va-
lentia, Montesino, etc. ~Alia est lex non Lex mixta.
pure poenalis, seu mixta, quae praecipit
et poenam imponi t; v. gr.: Nemo hoc
faciat suè poena, etc.
Omnes leges sub poena excommuni-
cationis latae sententiae obligant graviter:
est commune. Vide Salmant. aJ.
146. - Quaeritur 1°. An oblz'get sub
gravi lex quae praecipit sub poena stt-
spensz'onz"s, ùtterdù:tt~ ve l irregularz~atz"s?
Negant obligare sub gravi aJ, cum ista Leges cum
poena latae
possint incurri sine peccato gravi, Caje- sententiae.
tanus bJ, Valentia, Salon (et Azor, quoad
suspensionem), apud Salmant. 8 • - Con-
tradicunt tamen Salmant. 9 , tam quoad
CAP. I. - DE NATURA ET OBLIGAT!ONE LEGIS IN GENERE. - DUB. IV.
irregularitatem , cum Sanchez , Palao ,
Tapia, etc., quam quoad interdictum et
suspensionem, si sint majores cJ, prout
suspensio ab officio vel beneficio ad lon-
gum tempus, et interdictum ad omnem
usum; quae dicunt non posse incurri sine
peccato gravi. Ita Salmant. 1 ex Suarez,
Bonacina, Coninck, Palao, etc. (Vide etiam
de hoc, Lib. VII, de. Censur., n. 313). -
Et idem dicunt Salmant. 2 de aliis poenis
spiritualibus gravissimis.
Ferendae Quid, si tales poenae sint ferendae sen-
sententiae.
tentiae, an obligent sub gravi? - Alii
affirmant; alii probabilius negant, ut Sal-
mant. 3 cum Cajetano dJ, Palao, Suarez,
Sanchez, Vasquez, etc. Nisi dicatur, quod
censura incurratur sine alz'a moni'tz'one,·
vel nisi de se materia sit gravis.
147.- Quaeritur 2°. An leges assignan-
tes poenam temporalem et simut praed-
pientes, oblz'gent ad culpam, an solum ad
poenam?
Lex cum Prima sententia negli-t, nisi ipsa lex
poena tem-
porali, ju- exprimat velle obligare etiam ad culpam.
xta ahos
nonobligat. Ita Navarrus 4 , ubi ait: Leges humanas
etiam praecipientes (praesertim saecula-
res, quae poenam temporariam constz:
tuunt), in dubz'o ad aeternam non oblz'gare,
quatenus sunt leges ejus quz' eam poenani
statui't. Ita etiam Cajetlinus 5• Item Men-
127
cina bJ, Diana, Tapia ac Villalobos; et lo-
quendo de lege civili, probabilem etiam
putat Mazzotta 8 cum Filliuccio cJ. Ratio,
quia, licet principes bene possint obligare
tam ad poenam, quam ad culpam; tamen,
. cum non sint imponenda onera sine ne-
cessitate, non praesumuntur ipsi velle ad
culpam obstringere, quando sufiicit poena
ad eos coercendos: et ita hujusmodi leges
dicunt a consuetudine interpretari. - V e- Verius
obligat ad
riils tamen contradicit secunda sententia, culpam.
quam absolute tenent Salmant. 9 , et pro-
babiliorem 10 censent Valentia, Bonacina,
Diana, T a pia et Villalobos. Ratio, quia
haec est differentia inter legem pure poe-
nalem, quae obligat ad solam poenam:
et haec est, quando in ea tantum poena
assignatur; et legem mzxtam,quae obligat
etiam ad culpam : et haec est quando ,
ultra poenam, praeceptum adjungitur:
ipso enim praecepto, tunc creditur supe-
rior velle ad culpam obligare, ne frustra
videatur praecipere.
Quid si poena sit magna? Vide dicenda
de Resti'!., Lib. III, n. 616.
148. - Quaeritur 3°. An incurratur
poena ante judi'ciS sententiam?
Poenae spirituales, ut excommunicatio, Quaedam
poenae in-
irregularitas, etc., quando imponuntur curruntur
ipso facto, non indigent sententia. Est ipso facto.

1
Lib. 2, cap. 41, n. 74, vers. Tertio. - 2 Tr. 11, de
Legib., cap. 2, n. 20. ~ Sanch./in Decal., lib. 6, cap. 4,
n. 25. ~ Palaus1 tr. 2, disp. 2, punct. 8, n. 4.. Bonac.,
disp. 1, de Legib., qu. 1, punct. 7, § 4, n. 23. - Valent.,
in 1nm znc, disp. 7, qu. 5, punct. 6, § 3.- S. Anton. 1 part. ~~
chaca, Gomez, Imola aJ, apud Salmant. 6 ; certum apud omnes; vide Salma nt. 11 ; et
cap. 2, n. 53. - Navar. 1 Manual., cap. 23, n. 56. - Palaus1
et probabilem 7 vocant Valentia, Bona- patet ex jure canonico 12•
tr. 3, disp. 1, punct. 15, n. 10 et 12. - Tapia, lib. 4, qu. IO,
art. 4, n. 5; et art. 6, n. 2 et seq. · Regin., Iib. 15, n. 50.
Sanch., in Decal., lib. 6, cap. 4, n. 54. • Palaus, tr. 3, Gomes,~ in 6un:a Decretai., de constitution., cap. 2, n. 59 et 60.
- " Tr. 11, de Legib., cap. 2, n. 54. - Navar. 1 Manual,, disp. 1, punct. 15, n. 4. • Tapia, lib, 4, qu. IO, art. 2, n, 5. - 8 Tr. 11, de Legib., cap. 2, n. 47. - ' Loc. cit., i. f. -
cap. 23, n. 60. - Valent., in 2nm 2a.c, disp. 5, qu. 6, punct. 5,
-

ti t. 16, cap. 1, § 13, i. f. -\Palaus, tr. 2, disp. 2, punct. 8, ' Tr.!O, de Censur., cap. l, n. 126 et 127. • Suar., de Censur., Valent., in tcr.m 2u, disp. 7, qu. 5, punct. 6, § 3, vers. Alte..
§ 2. • Montes. 1 in tnm 2a.c, de Legib., disp. 28, qu. 7, n. 119.
n. 6, ad 5. · Sanch., de Matrim., lib. 1, disp. 9, n. 6. - disp. 4, sect. 4, n. 2 et 7. ·- Bonac., disp. 1, de Censur., rum signum. - Diana, part. 1, tr. 10, reso!. 20. • Tapia,
8
- Valent., in tnm 2ne, disp. 7, qu, 5, punct, 6, § 3, vers. qu. 1, punct. a, n. 7. · Conimk., disp. 13, de Censur., n. 67 tom. 1, lib. 4, qu. 10, artic. 4, num. 3. - Villalob., part. 1,
Tr. 11, de Legib., cap. 2, num. 20, v. f. - 4 Summa, Quartum sz'gnum. - Salon, in 211 m 2nc, qu. i?, art. 1, con·
v, Clericorum peccata. - Tolet., li b. 8, cap. 19, vers. Quin- et 68 •• Palaus, tr. 29, disp. 1, punct. 7, num. 2.-' Tr. 11, tr. 2, diff. 22, n 7. - 8 De Legib., qu. 2, cap. 1, vers.
trov. 8, num. 8, - A.zor, part. 1, lib. 5, capit. 6, qu. 5, de Legibus, cap. 2, n. 45, i. f. - 8 Tr. 11, de Legib., Dico 3'. - 9 Tr. 11, de Legib., cap. 2, n. 49. - 10 Apud
tum. - • Lib. l, tr. 4, cap. 14, n. 4. - ' Tr. 11, de Legib., v. f. - 8 Tr. 11, de Legib., cap. 2, n. 45. - 9 Loc. cit. cap. 2, n. 46. - Palaus, tr. a, disp. 1, punct. 15, n. 3 et 4, • Salmant., loc. cit. • Valent., loc. cit., punt. 6, § a, sext.
Suar., de Legib., lib. 4, cap. 18, n. 17 et seqq. - Sanch., sign. · BoHac., disp. 1, de Legib., qu. 1, punct; 7, § 2,
Decal., lib. 6, cap. 4, n. 50 et seqq. - Vasq., in tQm zae, n. 3 ... Diana, part. l, tr. 10, resol. 20. - Tapia, loc. cit.,
disp. 158, cap. 5, num. 41 et seqq. - ' Manual., cap. 23, n. 4. - Villalob., loc. cit., n. 6. - u Tr. 11, de Legib.,
n. 32, consentit huic opinioni, • si materia 146.- a) Id est negant ex ejusmodi poenis n. 55. - • Sum., v. Clericorum peccata, § Nec obstat di· cap. 2, n. 57. - 19 Cap. Non dubium 5, de sentent. ex-
gravis est, considerato etiam fine ipsius ». aptam constitui normam, ad dignoscendam ctis. - Menchaca, Controv., lib. l, cap~ 29, n. 6... Ludov. comm.; cap. Significasti 18, de homicid. vo1unt.
144.- aJ Bonacina, disp.l, de Legib., qu.l obligationis gravitatem; seu brevius, negant
punct. 7, § 4, n. 24, assignat utique commu~ obligare necessario sub gravi.
nem aestimationem hominum vel etiam con- bJ Cajetanus parum sibi consentit; nam
suetudinem, tamquam regulam unde lex sub v. Praecepti transgressio, § Poena praecepti, c) Et idipsum docent etiam Sanchez, Pa- inquantum oppositum probabilius tantum ap-
mortali obligare dignoscatur; sed exempla quando lex aliquid jubet aut prohibet sub Iaus, Tapia, locis cit. pellat.
quae Busenbaum affert, ipse non habet. poena excommunicationis, haec docet: • Non dJ Vide notam b hic supra. c) Filliuccius, tr. 21, art. 11, n. 417 et 418,
145. -a) Salmant., tr. 11, de Legib., cap. 2, oportet in transgressione horum incurrere 147. - a) Imola (Joan. ab), in cap. Cum con- disserens de legibus mixtis, quae poenam tem-
n. 44, hoc asserunt de legibus, quae excom- peccatum mortale •. Sed z'n 1am 2a•, qu.l86, tingat, de jurejur., n. 36, consentit quidem porariam transgtedientibus imponunt, et affe-
municationem majorem latae sententiae san- art. 9, ad 2, ex opposito scribit: • Quandocum- de lege civili disserens; sed de lege canonica rens exempla quae ad civilem potestatem per;
ciunt; si vero excommunicatio mz"nor latae que imponitur aut inhibetur aliquid sub poe:rì.a tenet sententiam contrariam, quae est senten- tinent, docet probabilius esse, leges istas ad
sententiae sanciatur, ajunt legem quandoque excommunicationis, sz've latae, sz've non latae tia S. Alphonsi. culpam obligar.e; hinc videtur existimare pro-
sub mortali, quandoque sub veniali tantum sententiae, obligatur quis obedire, si vult pec- b) Bonacina, disp. l, de Legib., qu. l, babilem, sententiam quae negat eas obligare
obligare. catum mortale evadere •. punct. 7, § 2, n. 3, significat probabile esse, ad culpam.
 128 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS.
Aliae re· Idem dicitur de poenis privatzvzs ,·
quiruntsen-
tentiam. modo reus subire eas possit sine infa-
mia, sicut esset privatio vocis activae et
passivae; ut Suarez r, Bonacina 2, et Sal-
mant. 3 cum Tapia, Vasquez a), Monte-
sino, etc. Et modo alicubi non habeat
aliter consuetudo particularis: Salmant. 4.
- Adde, nisi poena consistat in priva-
tione alicujus juris acquisiti, puta in be-
neficio, electione, etc.; tunc enim semper
requiritur declaratio juridica vel poe-
nae vel saltem criminis, etiamsi poena
imponatur zpso facto z'ncurrenda, nulla
exspectata declaratz'one, ut docent Les-
sius 5, Molina bJ, Soto 6, Sanchez 7, Pa-
laus 8 , et Salmant. 9 cum Ledesma, Caje-
tano et Granado. Cum enim lex poenalis
accipi debeat in mitiori sensu, verba illa
nulla declaratione, etc. possunt explicari,
scilicet nulla exspectata declaratione poe-
nae; sed non excluditur declaratio cri-
minis, ut poena possit reo applicari. Id
confirmatur ex cap. Cum secundum, de
haeret. z'n 6", ubi haeretici, licet priventur
ipso jure bonis suis, tamen non tenentur
bona tradere ante sententiam; ut in eo-
dem textu habetur.
1
De Legib., lib. 5, cap. 9, num. 2 et seqq.- 2 Disp. 1,
dc Legib., qu. l, punct. 7, § 2, n. 10.- ' Tr. 11, de Legib.,
cap. 2, nuln. 58. ~ Tap.,·a, loc. cit., artic. 9, n. 3 et seqq. -
Montesin., in lQ.m 2:tc, de Legib., disp. 24, qu. l, num. 4;
qu. 2, n. 25 et 41. - 4 Tr. 11, de Legib., cap. 2, n. 60, i. f.
5
- Li b. 2, cap. 29, dub. 8; et cap. 34, n. 188. - • De
Just. et Jure, lib. l, qu. 6, art. 6, concl. 1. - 7 De Matrim.,
lib. 3, disp. 53, n. 8; Decal., lib. 2, cap. 22, n. 20.- • Tr. 3,
disp. 2, punct. 2, n. 8. - 9 Tr. 11, de Legib., cap. 2, n. 59
et seq. · Mar#n. de Ledesma, 2" 4a.c, qu. 18, art. 2, dub. 10,
~oncl. 3. · Cafetan., Summa, v. Poena; cf. in 211m 2n.e, qu. 62,
art. 3. · Granado, in lam 211 =, controv. 7, tr. 3, disp. 13. -
10
211 240 1 qu. 62, art. 3, corp.- 11 De Matrim., lib. 3, disp. 53,
148. - a) Vasquez, z'n 1am 2ae, dlsp. 168,
cap. 6, ita sane tenet de poenis privativis,
sed, ut ipse subdit, • sive... laboret infamia,
sive non •.
b J Molina ex parte tantum consentit, et
affirmat requiri sententiam in eo dumtaxat
casu, quo • non subjungitur aliud verbum,
unde constet mentem Summi Pontificis esse,
ut amittantur nulla exspectata sententia • ; ut
esset: poenam incurrendam esse • absque de-
claratione ». Ita ille, de Just. et Jure, tr. 2,
dlsp. 96, n. 5, ubi de beneficiorum privatione
loquitur; idemque tenet, n. 8, de officiorum
privatione.
149. - a) Hanc suam opinionem S. Al-
phonsus timitat, lib. 6, n. 705 (a sexta Ope-
ris edit.), dicens requiri sententiam judicis
149. - Quod dictum est de poenis pri-
vativis, a fortiori dicendum de posztzvis,
quae consistunt in actione positiva, v. gr.
aliquid restituendi aut patiendi; ut com-
~uniter cum D. Thoma 10, Sanchez n, Mo-
lina 12, Soto 13, et Salmant. 14 cum Tapia,
Sà, Vasquez, etc. Et sic igitur dicendum
de legibus privantibllls beneficiis jam ob-
tentis, ratione simoniae, vel alienationis
bonorum beneficii, etc., ubi semper requi-
ritur declaratio judicis; Salmant. 15 cum
auctoribus citatis. Ratio autem omnium
horum est, quia nimis ardua et inobserva-
bilis esset lex illa humana; quod reus ipse-
met in seipsum deberet poenam exsequi.
Poenae autem z'nhabilz'tantes obligant
ante judicis sententiam; ut est poena ìm-
posita a Tridentino non residentibus, non
lucrandi fructus, et similia aJ. Vide Sal-
mant. 16• - Item, quando poenae sunt con-
dz'tz'onales, v. gr. ut habens beneficium cu-
ratum, si non ordinetur sacerdos infra
annum, sit ipso facto privatus beneficio; ut
ex cap. Lz'cet, de elect. z'n 6°. Sic etiam cleri-
cus beneficiatus non deferens habitum, ipso
facto privatur privilegio fori. Salmant. n
cum Sanchez, Palao, Bonacina, etc. b),
n. L- 12 De Just. et Jure, tr. 2, disp. 95, n. 14 et seqq.-
18
De Just. et Jure, lib. l, qu. 6, art. 6, resp. ad octavum,
vers. Sed leges; et li b. 4, qu. 6, art. 4, conci. 2.- l4 Tr. 11,
de Legib., cap. 2, n. 61 et 6~. • Tapia, tom. l, lib. 4, qu. 10,
art. 10, n. 2 et 5. - Sà, v. Poena, n. 1. - Vasq.) in lnm 2ae,
disp. 168, cap. 4; et disp. 170, cap. 3 et 4. - " Tr. 11, de
Legib., cap. 2, n. 64. - Auctor. cit., id est Vasq •.~ loc. cit.,
disp. 168, cap. 4, n. 25 et 30; Tapia, Joc. cit.; et art. 11,
n. 4. - Trident., sess. 23, de Reform., cap. 1. - 18 Tr. 11,
de Legib., cap. 2, n. 62. - 17 Loc. cit., n. 63•• Sanch., de
Matrim,, lib. 7, disp. 91, n. 2. - Palaus.~ tr. 8, disp. 2,
punct. 2, n. 3, · Bonac., disp. l, de Legib., qu. l, punct. 7,
§ 2, n, 24.
ad poenas inhabilitantes incurrendas, casu
quo reus ipse eas exsequi nequeat sine pro-
pria infamia.
b J Auctores allegati, licet non habeant exem-
pla quae S. Alphonsus ex Salmant. exscripsit;
in hoc tamen cum S. Alphonso conveniunt
quod poenae conditionales ante judicis sen-
tentiam obligant.- Notandum praeterea ve-
nit, quod Palaus loquitur non de bene.fidato
clerico, sed de clerico carente bene.ficlo, ha-
bitum non deferente; et hoc videtur Triden-
tino conformius. Tridentinum enim, sess. 23..
de Reform., cap. 6, ita statuit: • Is etiam
fori privilegio non gaudeat, nisi beneficium
ecclesiasticum habeat aut clericalem habitum
et tonsuram deferens, alicui ecclesiae ex man-
dato episcopi deserviat ».
CAP. I. - DE NATURA ET OBLIGATIONE LEGIS IN GENERE. - DUB. IV.
Positivae 150. - Quaeritur 4°. An poena conven-
requirunt
sententiam. Honalt's t'n contractzòus debeat solvz' ante
sententt'am?
Conventio- Prima sententia affirmat; quia quis-
nalcs.
que tenetur ante sententiam pactum ob-
servare aJ. Ita Bonacina, Suarez, Molina,
Sà apud Salmant. 1 • - Secunda senten-
tia, quam aeque probabilem vocant Sal-
mant. 2, et tenent Navarrus, Lessius bJ,
Sanchez, Vasquez cJ, Palaus, etc., negat;
quia sentiendum est, contrahentes non
aliter velle sibi imponere poenam, quam
juxta dispositionem juris circa leges poe-
narum, quae nonnisi post sententiam con-
trahuntur. - Profecto tenetur reus post
Secus inha· sententiam ad poenam; sed notandum
bilitantes et
conditiona.- est, non teneri eurn ad solvendam pecu-
!es.
niam, nisi petatur a parte. Et si poena
sit nimis dura, ultra sententiam requi-
ritur praeceptum judicis et ministrorum
exsecutio. Vide Salmant. 3 •
Deinde notandum, quod leges quae
Fundatae fundantur z'n falsa praesumptz'one, de se
in falsa
praesum- non obligant in foro conscientiae, quando
ptione.
praesumptio certe sit falsa. Sic enim hae-
res non tenetur, omisso inventario, ad
omnia debita solvenda, si haereditas re-
vera non est solvendo. Vide Salmant. 4.
- Et vide dieta n. 100, v. Quaero.
151.- An, quando lex requt'rz't alt'quam
condt'tionem, sine qua t'rritet actum, uti
Bonac•.~ loc. cit., n. 23. • Suar., de Legib., lib. 5, cap. 6,
n. 8 et seq. · Molina, de ]ust. et ]ure, tr. 2, disp. 97, n. 8. ·
Sà, v. Poena, num. 2.- 1 Tr. 11, de Legib., cap. 2, n. 66.
- ' Loc. cit., n. 67. - Navar., Man. cap. 23, n. 67 et 68. ·
Sanch., de Matrim., lib. 1, disp. 37, n. 4. - Palaus, tr. 3,
disp. 2, punct. 3, n. 4.- ' Tr, 11, de Legib., cap. 2, n. 70.-
150. - a) Haec sententia, ut ex auctoribus
allegatis liquet, hoc modo limitanda est: nisi
constet de contraria contrahentium intentione,
vcl nisi aliter consuetudo ejusmodi pactum
interpretetur.
b) Lessius, Hb. 2, cap. 20, n. 136, proba-
bile reputat non teneri ante sententiam judi·
cis, quia "illa videtur mens contrahentium ... ,
nisi aliud exprimant ». Sed n.135, valde pro-
babile dicit poenam conventionalem deberi
ante judicis sententiam. Denique utramque
sententiam quoad praxim hoc modo conciliat :
« Verius puto, inquit n. 136, spectandam con-
suetudinem, quae nisi requirat condemnatio-
nem judicis, credo teneri ante SPntentiam ad
solaro partis requisitionem. In dubio tamen de
consuetudine, censeo alteram sententiam pro-
babilem ».
S, ALPBONSI, Opera moral'z."a, - Toro. I.
129
lex irritans testamentum sine solemnita-
tibus, vel lex irritans alienationem bono-
rum Ecclesiae sine consensu capituli, oblt:
get t'n conscz'entia? a)
Prima sententia negat; ut Navarrus, Irritantes
probabiliter
Covarruvias bJ, Tapia, Silvester, Medina, non obli-
gant sta·
et alii apud Salmant. 5 • Ratio, quia tales tim.
leges fundantur in praesumptione frau-
dis, quae tunc non adest. - Secunda Probabilius
sententia affirmat; quia tales leges non
ob!igant.
solum fundantur in praesumptione frau-
dis ; sed etiam in periculo illius, quod
semper adest. Ita Salmant. 6 cum Sua-
rez cJ, Palao 7 • - Utraque est probabilis,
sed secunda probabilior.
152. - Quaeritur hic ultimo: quando
teneamur tollere zmpedz'menta, vel ea non
apponere, quae obstant impletz'onz' legis?
Praenotandum est ad quaestionis so- Aliud
extrahi, a-
lutionem; aliud esse, quod quis non obli- liud excusa-
getur a lege, sive ab illius obligatione ri a lege.
extrahatur; aliud, quod excusetur a trans-
gressione legis, manendo tamen sub ejus
obligatione. Unde fit ut dupliciter possis
te impedire ab observatione legis; vel
apponendo causam, qua extraharis a lè-
gis observatione; scilicet, si ab hoc loco,
ubi est praeceptum audiendi sacrum, di-
scedas ad alium, ubi tale praeceptum non
viget: vel efficiendo opus quod, licet im-
pediat te ab observatione legis, non te
.s Loc. cit. n. 78 et 79. - Navar., Comment. de Alienat. re-
rum eccles., n. 17, vers. Ex quibus colUgttntur. - Tapia)
lib. 4, qu. 13, art. 3, n. 6. - Silvest.J v. Haereditas III) n. 9,
quaer. 7.. Joan. Medina, Cod. de Restitut., qu. 23, coroll. 4
et 5.- • Tr. 11, de Legib., cap. 2, n. 103. -'L. c., n. 104.-
'Tr. 3, disp. 2, punct. lO, n. 5 et 7; cfr. disp. l, puRct. 24. n. 8
c) Vasquez, z'n 1am 2ae, dz'sp.173, cap.1,
n. 3, sic revera tenet, " etiamsi impositae sint
[poenae conventionales] ipso facto».
151. - a) Sensus quaestionis est: Utrum
omissio illius conditionis " reddat statim actus
nullos absque sententia judicis, non solum in
foro exteriori, sed etiam in conscientia ,, , ut
loquuntur Salmant.
b J Covarruvias male citatur a Salmant. ;
ipse enim, de Testam., cap. 10, n. 12 et seqq.,
tenet sententiam quam S. Alphonsus proba-
biliorem appellat, negans ullam oriri obliga-
tionem in foro interiori, ex testamento sine
solemnitatibus facto.
c) Suarez (Salmant. enim hunc citant, non
autem Thomam Sanchez) ex parte concordat,
loquens de lege quae solemnitatem instituit
in testamentis, de Legib., Ub. 5, cap. 32, n. 7:
9
 130 LIB. I. - TRACT. II. DE LEGIBUS.
extrahit tamen a legis obligatione; nempe,
si die dominico discedas a loco sacri
ad silvam, ubi, etsi sacrum a udire ne-
queas, ab illius obligatione tamen non
Lex natu- extraheris. - Deinde notandum est, quod
h~!::~a~ex contra leges naturales nunquam licet ap-
ponere impedimentum, ut ab illarum obli-
gatione extraharis: secus autem dicen-
dum de legibus humanzs, quae non obli-
gant cum tanto rigore. Ita sapienter di-
stinguunt Salmant. 1.
Consecta·
ria.
Hinc inferunt l". Non peccare excom-
municatum, si sacrum non audiat et ab-
solutionem non procuret; nam per impe-
dimentum excommunicationis jam ex-
, trahitur ab obligatione audiendi sacrum.
Sed vide dicenda Lib. III, n. 325, v. Ex-
communù:atus et Lib. VII, n. 161.- In-
ferunt 2°. Non peccat contra praeceptum
jejunii, recitandi officium, etc., qui sua
culpa incidit in infirmitatem, etsi prae-
viderit; nec qui die jejunii pedester iter
agit, vel multum laborat, ex quo excu-
setur inde a jejunio: etiamsi ex pravo
fine iter assuma t, nempe ad furandum, etc.
Ita Salmant. 2 cum Sanchez aJ, Medina,
Henriquez, etc. Sed nos omnino. opposi-
situm sentimus cum S. Thoma. Vide di-
cenda Lzò. III, n. 1046.
An vero peccet contra legem, qui eo
1 Tr. 11, de Legib., cap. 2, n. 158 et seqq. - 2 Loc.
cit., n. 161. - Barthol. Medina, in tnm 2:w, qu. 77, art. 7,
Dubium; Instruct. confess., lib. 1, cap. 14, declar. 3i praec.,
§ 10. - Henriq.~ lib. 9, cap. 20, n. 11, litt. p, in comment. -
• Licet demus, inquit, per se solam irritare
testamentum, non tamen voluntatem defun-
cti; et ideo posse haeredem institutum in te-
stamento minus solemni tuta conscientia re-
tinere haereditatem, quamdiu ab illo [qui
est haeres ab intestato] non exigitur, quia
moraliter certus est de voluntate defuncti ».
152.- a) Sanchez non satis diligenter citatur
a Salmant.; nam Decal., lib.1, cap.15, n.1 et 3, ·
affert quidem opiniones auctorum circa exem-
pla hic exposita, sed eas nec probat nec repro-
bat; dum contra n. 4, suam sententiam his
verbis exprimit: « Non posse universalem re-
gulam tradì, quae in particulari et determi-
nate praescribat, quando praecepta obligent
ad tollenda impedimenta, sive eodem die oc-
currant, si ve ad praeveniendum ne occurrant.
Sed tantum potest universalis regula tradì,
ex qua in singulis praeceptis haec tollendi
impedimenti obligatio deducenda sit... Regula
autem haec est: Spectanda sunt vis et rigor
praecepti; quaedam enim benignius explican-
animo id impedimentum apponit, ut a
legis obligatione extrahatur, scilicet, si
se fatiget ut non jejunet?
Affirmant peccare Palaus, Salas, Me- Peccat qui
se fatigat,
dina, etc. apud Salmant. 8 , quia nemini ut non jeju-
debet prodesse sua fraus. - Negant ta-
nct.
men peccare contra jejunium Sanchez bJ,
Filliuccius bJ, Azor bJ, Villalobos bJ, etc.,
quod satis probabilem sententiam vocant
Salmant. 4 ; quia tunc ille utitur jure suo,
quo potest extrahi ab obligatione legis,
in quo nulla est fraus: prout si quis exeat
e -sua patria, ubi est obligatio jejunandi,
ut eximat se a jejunio. - Sed nos tanto
potius, juxta sententiam quam mox supra
secuti sumus, omnino primam sententiam
sequimur. Vide Lz"b. III, n. 1045.
Peccat vero contra praecepta natura- Item dc
aliis legi-
Ha vel divina qui, praevidens se homi- bus.
nem occisurum in ebrietate, ab ebrietate
non abstinet; vel qui non procurat abso-
lutionem excommunicationis tempore pa-
schali; tunc enim urget gravius praece-
ptum radicaliter divinum communionis.
- Sic etiam peccat qui se inebriat, vel
somno se tradit, tempore audiendi sacrum
vel recitandi officium, quia illa praecepta
tunc jam eum obligant, neque per eas
actiones a praecepto extrahitur. Ita Sal-
mant. 5 cum communi.
S. ~Thont., t n zae, qu. 71, art. 5, corp.- Palaus, tr. 3, disp. l,
punct. 21, n. 3. - Salas 1 in 1:1rn 2ne, tr. 13, disp. 2, sect. 9,
n. 118. - Medina1 locis cit. - 3 Loc. cit., n. 163. - 4 Loc.
cit., n. 164. - 5 Loc. cit., n. 162.
tur ac minoribus causis excusantibus indi-
gent; alia vero rigidius, ac urgentiores cau-
sas desiderant: necessitas aut utilitas impe-
dimenti: et an proxime vel remote praeceptum
irnpleri impediat: et an per se et intrinsece
ad rei praeceptae materiam pertineat, ut bre-
viarium ad recitandum officium... ; vel per
accidens, ut bona valetudo respectu ejusdem ;
et his computatis, diversimode in singulis
praeceptis judicandum est, an culpa sit ad-
mittere impedimenta ab illis excusantia ».
b) Auctores isti negant utique hunc pec-
care contra jejunium, quando scilicet re et
facto carnes edit, aut jejunium ex defatiga-
tione frangi t; sed eumdem affirmant peccasse
in apponenda causa, propter quam jejunium
frangit. Cfr. Sanch., Consz"l., lib. 5, cap. 1,
dub. 7, n. 11; Filliuccium, tr. 27, part. 2,
cap. 6, n. 123; Azor, part. 1, lib. 7, cap.17,
qu. 9, i. f.; Villalobos, part. 1, tr. 23, dzjj. 4,
n. 11. Quibus etiam consentit S. Alphonsus,
lib. III, n. 1045 et 1046.