Uvod

Tehnička fizika 1 – 2019/2020, doc. dr Miloš Petrović 1

Literatura
• “Tehnička fizika - Zbirka rešenih zadataka sa ispitnih rokova”, Saša
Kočinac, Boris Lončar, Rajko Šašić, TMF, Beograd
• “Tehnička fizika I, Priručnik za laboratorijske vežbe, G. Dimić, M.
Mitrinović, J. Georgijević, TMF, Beograd
• “Zadaci iz fizike, I knjiga, Praktikum sa zbirkom”, Boško Pavlović, Tatjana
Mihajlidi, Rajko Šašić, Naučna knjiga, Beograd
• “Metrologija u fizici – viši kurs D”, G. Dimić, M. Mitrinović, TMF, Beograd
• “Zbirka zadataka iz fizike – viši kurs D”, G. Dimić, M. Mitrinović,
Građevinska knjiga, Beograd

• Prezentacije i dodatni materijal:

https://elektrotehnika.tmf.bg.ac.rs/

• Konsultacije:
utorkom od 14:00 do 15:00h u kancelariji 62
mpetrovic@tmf.bg.ac.rs

Tehnička fizika 1 – 2019/2020, doc. dr Miloš Petrović 2

Plan računskih vežbi
• Prvi računski kolokvijum
- Kinematika pravolinijskog kretanja
- Kinematika krivolinijskog kretanja
- Dinamika translatornog kretanja
- Sudari
- Gravitacija
• Drugi računski kolokvijum
- Dinamika rotacije
- Mehaničke oscilacije
- Mehanički talasi
- Statika fluida
- Dinamika fluida
- Toplota
- Termodinamika

Tehnička fizika 1 – 2019/2020, doc. dr Miloš Petrović 3

Plan laboratorijskih vežbi

• Laboratorijske vežbe počinju u 3. nedelji semestra:

1. Određivanje gustine tečnih i čvrstih supstancija
2. Određivanje ubrzanja slobodnog padanja pomoću matematičkog klatna
3. Određivanje Jungovog modula elastičnosti metala
4. Određivanje aksijalnog momenta inercije i torzione konstante tela
5. Određivanje brzine zvuka u vazduhu pomoću Kuntove cevi (D)
6. Određivanje konstante površinskog napona tečnosti
7. Određivanje koeficijenta viskoznosti tela
8. Određivanje specifične toplotne kapacitivnosti čvrste supstancije
9. Određivanje adijabatske konstante vazduha
10. Određivanje zavisnosti temperature ključanja vode od pritiska (D)

Tehnička fizika 1 – 2019/2020, doc. dr Miloš Petrović 4

Pristup rešavanju zadataka

• Identifikacija relevantih koncepata

– čitanje zadatka,
– ispisivanje zadatih i traženih veličina,
– uprošćavajuće pretpostavke.
• Postavka problema
– skica problema,
– uočavanje osnovnih zakona,
– postavka potrebih izraza.
• Pronalaženje rešenja – matematika
– izvođenje i određivanje opšteg oblika analitičkog izraza.
• Procena rezultata
– dimenziona analiza,
– izračunavanje i zapisivanje rezultata,
– tumačenje rezultata.

Tehnička fizika 1 – 2019/2020, doc. dr Miloš Petrović 5

Merne jedinice

• Fizičke veličine pored brojne vrednosti imaju i odgovarajuću jedinicu:

– jedinice mere su način da se razlikuju veličine poput visine i mase
• Sistem jedinica koji se globalno koristi ima naziv SI sistem
(Internacionalni Sistem):
– osnovne – dužina (m), masa (kg), vreme (s), temperatura (K), jačina
svetlosti (cd), jačina struje (A), količina supstancije (mol)
– dopunske – ugao u ravni (rad), prostorni ugao (sr)
– izvedene – npr. za gustinu, ubrzanje, silu, ...
• U upotrebi su i neke veoma rasprostranjene jedinice van SI sistema:
– vreme (min, h, d), masa (t), pritisak (bar), temperatura (°C), zapremina (l),
ugao u ravni (°)
– u specijalizovanim oblastima: a, ha, mi, knot, ...

Tehnička fizika 1 – 2019/2020, doc. dr Miloš Petrović 6

Predmeci i zapisivanje fizičkih veličina

• Veće i manje mere iste fizičke veličine zapisuju se dodavanjem

odgovarajućeg prefiksa:

d  10 -1 da  101
c  10 -2 h  10 2
m  10 -3 k  10 3
μ  10 -6 M  10 6
n  10 -9 G  10 9
p  10 -12 T  1012
• Primeri:
1 km  103 m
0,0000035 s  3,5 10-6 s  3,5 μs
0,000793 A  0,793 mA  793 μA

Tehnička fizika 1 – 2019/2020, doc. dr Miloš Petrović 7

Zadaci

Z1. Izraziti brzinu 763 mi/h u metrima u sekundi, ako je 1 mi = 1,609 km.
1,609 km
763 mi/h  763   341 m/s
3600 s
D1. Zapremina nekog tela iznosi 1,84 kubnih inča. Koliko iznosi ta ista
zapremina u kubnim centimetrima i kubnim metrima? 1 in = 2,54 cm.
Rešenje:

1,84 in 3  30,2 cm3  3,02 105 m

Tehnička fizika 1 – 2019/2020, doc. dr Miloš Petrović 8

Dimenziona usaglašenost

• Jednačine koje pišemo moraju uvek biti dimenziono usaglašene (u

suprotnom postoji greška u relaciji):
• Primeri dimenziono usaglašenih relacija:
m
s    t , [m]     [s]
s
2
 rad 
F  m  r   2 , [ N ]  [kg]  [m]   
 s 
• Primeri dimenziono neusaglašenih relacija:
1 m
s a  t , [m]   2   [s]
2 s 

kg  m 
 s
F  m  , [N] 
r m
• Jedinice nam pomažu da pronađemo greške u proračunu i ne treba ih
izostavljati.

Tehnička fizika 1 – 2019/2020, doc. dr Miloš Petrović 9

Zadaci

Z2. Proveriti dimenzionu usaglašenost izraza, ako je t vreme, h i h1 su

visine, a g ubrzanje slobodnog padanja:

t
2
g
  h  h1 
 s2 
 1 
 2 
  m    m   m   [s]
 m/s   m 

D2. Proveriti dimenzionu usaglašenost izraza, ako je d rastojanje između

dva tela od kojih se jedno kreće stalnom brzinom , a drugo stalnim
ubrzanjem a. Tela se kreću u međusobno normalnim pravcima.
t
d   4  2  a 2  t 2
2

Tehnička fizika 1 – 2019/2020, doc. dr Miloš Petrović 10

Zadaci

Z3. Odrediti prirodu izraza:

4   ml

d Ey
ako je d debljina žice, m masa tela kojim je žica opterećena, l dužina žice,
a Ey Jungov modul elastičnosti (jedinica Pa).
Rešenje:  3 
 1   kg  m   1   kg  m   1  kg  m
 m    Pa    m    N/m 2    m    kg  m/s 2   s
     
Dimenzija izraza je vreme.

D3. Odrediti prirodu izraza:

I
2  
m g s
ako je I aksijalni moment inercije (jedinica kgm2), m masa tela, g ubrzanje
slobodnog padanja, a s dužina.
Rešenje: Vreme.
Tehnička fizika 1 – 2019/2020, doc. dr Miloš Petrović 11
Vektori

• Neke fizičke veličine mogu se opisati samo brojem i jedinicom mere:

– masa, temperatura, zapremina, pređeni put, toplota, ...
– nazivaju se skalarnim veličinama.
• Mnoge druge fizičke veličine imaju pravac i smer:
– brzina, pomeraj, ubrzanje, sila, impuls, ...
– nazivaju se vektorskim veličinama,
– vektori imaju intenzitet i položaj u prostoru.

r1 r1 re r2 re

r2 r1 r1 r2
re

• Intenzitet vektora: r1  r1
• Množenje vektora pozitivnim skalarom ne menja njegov položaj
Tehnička fizika 1 – 2019/2020, doc. dr Miloš Petrović 12
Zadaci

Z4. Automobil prvo pređe 3 km puta ka istoku, a potom 4 km ka

jugu. Koliko se automobil pomerio u odnosu na početak puta i u
kom pravcu se nalazi u odnosu na početnu tačku?

r1
 re  r1  r2
r2
re re  re  r12  r2 2  5 km
r2
  arctg  53,13 
r1

Tehnička fizika 1 – 2019/2020, doc. dr Miloš Petrović 13

Komponente vektora

• Svaki vektor koji se nalazi u dvodimenzionalnoj ravni može se

predstaviti preko dve osnovne komponente:

A  Ax  Ay
A
Ay 2 2
A  Ax  Ay Ax  A  cos 

Ay Ay  A  sin 
  arctg
Ax Ax
– komponente mogu biti pozitivne i negativne,
– mora se voditi računa o položaju vektora pri proračunu,
– u trodimenzionalnom prostoru, broj komponenti je tri.
• Zapis preko jediničnih vektora:
A  Ax  i  Ay  j ( Az  k ), i  j  k  1
• Sabiranje i oduzimanje vektora vršimo na osnovu njihovih
komponenti.
Tehnička fizika 1 – 2019/2020, doc. dr Miloš Petrović 14
Zadaci

Z5. Odrediti x i y komponente vektora D sa slike. Intenzitet vektora

je 3 m, a ugao α=45°.
y
Dx Dx  D  cos   2,12 m
 x Dy   D  sin   2,12 m

D
Dy

D4. Ako avion putuje 10,4 km ka zapadu, 8,7 km ka severu i 2,1 km uvis,
koliko se pomerio u odnosu na početnu tačku?
Rešenje: 13,7 km

Tehnička fizika 1 – 2019/2020, doc. dr Miloš Petrović 15

Zadaci

D5. Poznate su vrednosti sledećih vektora:


D  6  i  3  j  1 k m 
E  4  i  5  j  8  k m
Pronaći intenzitet vektora 2  D  E
Rešenje: 16,9 m

Tehnička fizika 1 – 2019/2020, doc. dr Miloš Petrović 16

Skalarni i vektorski proizvod

• Skalarni proizvod dva vektora je skalar:

A  B  A  B  cos(( A, B))  Ax  Bx  Ay  By  Az  Bz
– primer: rad sile
• Vektorski proizvod dva vektora je vektor:
C  A B
C  A  B  sin( ( A, B))
– položaj rezultata je u skladu sa pravilom desnog zavrtnja, upravan na ravan
u kojoj se nalaze vektori A, B
C  ( Ay  Bz  Az  By )  i  ( Az  Bx  Ax  Bz )  j  ( Ax  By  Ay  Bx )  k
– primer: moment sile

Tehnička fizika 1 – 2019/2020, doc. dr Miloš Petrović 17

Zadaci

D6. Poznate su vrednosti sledećih vektora:


A  2  i  3  j  1 k m 
B   4  i  2  j  1 k m
Pronaći skalarni i vektorski proizvod ovih vektora, kao i ugao
između njih.

Tehnička fizika 1 – 2019/2020, doc. dr Miloš Petrović 18

Zadaci

Z6. Telo se nalazi na kosoj ravni čiji je ugao 35°. Maksimalna sila
kojom telo sme da deluje na kosu ravan iznosi 425 N.
a)Kolika je maksimalna masa koju ovo telo sme da ima?
b)Ako se telo kreće niz strmu ravan, koliki je rad sile težine na putu
dužine 1,5 m? Uzeti da telo ima masu iz prethodne tačke.
Zanemariti silu trenja između tela i podloge. g=10 m/s2

 Q

Tehnička fizika 1 – 2019/2020, doc. dr Miloš Petrović 19

 Qn,max  425 N
  35
Qt
s  1,5 m  Q
s
mmax  ? n

 Q
A?
a)
Q  m g
Qn ,max
Qn  Q  cos   m  g  cos   mmax   51,88 kg
g  cos

b)

A  Q  s  Q  s  cos(90   )  m  g  s  sin   446,36 J

Tehnička fizika 1 – 2019/2020, doc. dr Miloš Petrović 20