Razoelisoanirinatp Ens m1 07

UNIVERSITE DÁNTANANARIVO
ECOLE NORMALE SUPERIEURE

DEPARTEMENT DE LA FORMATION INITIALE
C.E.R. Langue et Lettres Malgaches
MEMOIRE DE CAPEN
présenté par
RAZOELISOANIRINA Tiana Parfaite
ENDRI-PANABEAZANA NY TANORA ANKEHITRINY

HITA AO AMINŃY TANTARA FORONINA NAVALONA
NOSORATANÍ ZOE BARIJAONA
Directeur de recherche :
Monsieur RATREMA William
Maître de conférences
Date de soutenanc e: 30 Octobre 2007
Antananarivo – 2007
UNIVERSITE DÁNTANANARIVO
ECOLE NORMALE SUPERIEURE
DEPARTEMENT DE LA FORMATION INITIALE
C.E.R. Langue et Lettres Malgaches
MEMOIRE DE CAPEN
présenté par
ENDRI-PANABEAZANA NY TANORA ANKEHITRINY

HITA AO AMINŃY TANTARA FORONINA NAVALONA
NOSORATANÍ ZOE BARIJAONA
Directeur de recherche :
Monsieur RATREMA William
Maître de conférences
Date de soutenance : 30 Octobre 2008
Antananarivo – 2007
TENY FISAORANA
Fifaliana lehibe ho anay ny nahavitanízao asa fikarohana izao, koa tsy hainay ny
hangina ka tsy hisaotra ireo rehetra nifarimbona taminay taminízany. Tsapanay
tokoa fa ny « entan-jarai-mora zaka ».
Raha ny herin-tsainólombelona fotsiny dia tsy tanteraka izao asa fikarohana izao,
koa isaoranay voalohany indrindra Andriamanitra Andriananahary noho ny
nanomezany hery sy tanjaka ary fahasalamana ho anay.
Isaoranay Andriamatoa Talenńy Sekoly noho ny namolavolany anay nandritra ny

taom-pianarana. HambininÁndriamanitra aminízay ataonao rehetra anie ianao.
Ankasitrahana eto Andriamatoa RAHARIJAONA Alphonse nanaiky an-tsitrapo ho

Filoha hitarika izao asa fikarohana izao.
Fankatelemana no atolotray anÁndriamatoa ANDRIAMANATSILAVO Seth nanaiky

am-pahatsorana hitsara ny asanay.
Singanina manokana eto Andriamatoa RATREMA William nanaiky an-tsitrapo

hitarika anay. Tsy azo odian-tsy hita ny finiavanao nitsara ny asa fikarohana
nataonay. Nantsoina andro ianao dia andro, nantsoina alina dia alina. Ianao no
angady nananana sy vy nahitana izao asa izao. Koa dia misaotra indrindra Tompoko,
hotahinÁndriamanitra, hambinin-java-manasatra, hitombo fahasalamana hatrany.
Isaoranay ireo mpampianatra rehetra ao aminńy C.E.R. Lettres Malgaches eto amin
ńy Ecole Normale Supérieure, izay nanoro sy nampianatra anay nandritra ny dimy
taona. Ny hazo no vanon-ko lakana, ny tany naniriany no tsara, koa dia misaotra
indrindra Tompoko.
Tsy hay hadinoina ny fanampiana nataonÁndriamatoa Filohanńy Sampana Teny
Malagasy noho ny nanarahany maso ny asa nataonay. Ny andonńy lanitra anie
hirotsaka aminao.
Isaorana ihany koa ireo tomponándraikitra sy mpandraharaha samihafa noho ny

fikarakarana anay nandritra ny fotoana rehetra nandalovanay teto aminńy sekoly.
Sitraka enti-matory tompoko, ka hovaliana raha mahatsiaro.
Tsy hainay ny tsy hanolotra fisaorana ireo olona nakanay torohevitra, ny tomponńy
boky sy ny asa sorany. Misaotra Tompoko satria ny akora avy taminareo no
nanompananay ny asa fikarohana.
Tsy hadino ny manolotra fisaorana ireo olona nanampy betsaka taminńy famitana
ny boky. Avahana manokana aminíreny Andriamatoa RANDRIANARISEHENO
Alain mivady. Mionera be ny lany Tompoko.
Tsy azo atao ambany maso tsy hita ireo masoandro amam-bolana, ny vady izay tsy
nitandro hasasarana, lany mondron-kery taminńy nampianarana anay, indrindra
taminńy fanohanana anay nandritra izao fikarohana izao. Handidy hahita ny vaniny
sy hikapa hahita ny tonony anie ianareo.
Isaoranay toraka izany koa ny iray tampo, ny namana, ny mpiara-mianatra (Andiany

“TAMBATRA”) izay samy nitondra ny anjara birikiny avy taminńy alalaníreo
fanampiana isan-karazany.
Farany, ny fanadinoana moa mpahazo ny olombelona, koa ialana tsiny indrindra ireo
sokajinólona nanampy anay taminízao asa izao kanefa tsy voatononay. Misaotra
indrindra Tompoko, Andriamanitry ny fiadanana anie homba sy hitahy anareo
tsirairay avy.
FANONDROAN-TAKILA
Takila
Teny fisaorana ……………………………………………………..………... II
Fanondroan-takila ........................................................................................... IV
Fanondroana fafana sy kisary ........................................................................ VIII
Teny fampidirana ………………………………………………………...….. 1
Fizarana lehibe I : Ny aminńy mpanoratra sy ny tantara foronina……….

5
I. Ny aminńy mpanoratra ……...……………………………………....
6
1.1. Fiainany manokana ..............................................................
6
1.1.1. Ny momba azy .......................................................
6
1.1.2. Ny eo anivonńy ankohonany ……………......…..
7
1.1.3. Ny eo anivonńy fianakaviany ……….…….….....
8
1.2. Ny fiainany aminńy maha-mpanoratra azy .…………...….
8
1.2.1. Anarana entiny aminńy sehatry ny asa soratra .....
8
1.2.2. Karazanása sorany ………...………………….....
8
1.2.3. Loharano nipoiranńy aingam-panahiny …………
9
II. Ny aminńy tantara foronina …………………………………...…....
10
2.1. Famaritana ny tantara foronina ……………………..…..….
11
2.1.1. Mpanoratra malagasy …………….…………....…
11
2.1.2. Mpanoratra vahiny ................................................
13
2.1.3. “Internet” …………………………………..…..…
14
2.1.4. Tsoa-kevitra ….......................................................
15
2.2. Ny mampiavaka azy aminńy literatiora an-tsoratra hafa ….
15
2.2.1. Ny lafin-javatra itoviany ........................................
16
2.2.2. Ny lafin-javatra tsy itoviany ………..………..….. 17
2.3. Famintinana ny tantara foronina Navalona …………….…. 18
2.4. Fanadihadiana tantara foronina ampifandraisina aminńy
Navalona ……………………………………………..…… 19
2.4.1. Ny firafitry ny tantara tarafina aminńy mpandray
anjara ………………………………………..…… 19
2.4.2. Ny firafitry ny tantara tarafina aminńy mpandray
anjara asa “actant” ............…………………….... 23
2.4.3. Ny fotoana ………………………………..…....... 25
2.4.3.1. Ny fotoana ivelany ……………..……… 25
2.4.3.2. Ny fotoana anatiny ……………............. 28
2.4.4. Ny toerana ……………………............................. 32
2.4.4.1. Toerana nitranganńy tantara …….......... 33
2.4.4.2. Toerana ravaky ny tantara ….……......... 33
2.4.5. Ny fizotran´ ny tantara ………………….….….… 34
Fizarana lehibe II : Ny endri-panabeazana taratra ao aminńy tantara .… 37

I. Ny fomba fitaizanńy ray aman-dreny ny zanaka ………………….... 38
1.1. Eo aminńy fiainan-janany aminńy ankapobeny ................. 40
1.1.1. Ny vatana ……………………………………...… 40
1.1.2. Ny saina …………………………………...…….. 41
1.1.3. Ny fanahy ……………………………………..…. 43
1.2. Eo aminńy fiainam-pitiavana …………………….....…..... 46
1.2.1. Miainga avy aminńy safidy ……………….......... 46
1.2.2. Miainga avy aminńy fifanohanana ……………... 48
II. Ny vokatra azo avy aminńy fitaizana …………………………..….. 50
2.1. Eo aminńy fiainan-tokantrano ……………………..……... 50
2.1.1. Ny fifandraisanńy mpivady …………………….. 51
2.1.2. Ny fifandraisanńy ray aminńy zanaka …………. 52
2.1.3. Ny fifandraisanńy reny aminńy zanaka ………... 53
2.2. Eo aminńy fiainanńy zanaka…………………...……..….. 54
2.2.1. Manoloana ny manodidina …………………..….. 55
2.2.2. Manoloana ny ho aviny …………………………. 55
Fizarana lehibe III : Ireo lesona azo tsoahana sy ny nahazoana ny hevitra. 57
I. Ireo lesona azo tsoahana ………………………………….………….. 58
1.1. Avy aminńy mpandray anjara ……………......................... 59
1.1.1. Ho anńy ray aman-dreny ….……………………. 59
1.1.1.1. Eo aminńy fiainana ny maha-mpivady . 60
1.1.1.2. Eo aminńy fifandraisana aminńy anaka 61
1.1.1.3. Eo aminńy fifaneraserana aminńy
manodidina …………………………….. 62
1.1.2. Ho anńy zanaka ….….…………………………... 63
1.1.2.1. Eo aminńy fiatrehana ny zava-misy sy
mitranga ……………………………….. 63
1.1.2.2. Eo aminńy fanomanana ny ho avy ……. 66
1.1.2.3. Eo aminńy fandraisanńy zazalahy
fanapahan-kevitra ……………………… 68
1.1.2.4. Eo aminńy fitondran-tenanńy zazavavy 69
1.2. Avy aminńy fotoana………………………………………. 73
1.2.1. Ny fotoana ivelany ………………………………. 73
1.2.2. Ny fotoana anatiny ………………………………. 74
1.3. Avy aminńy toerana ……………………………………… 74
1.3.1. Antananarivo …………………………………….. 74
1.3.2. Ambany lavarangana …...………………………... 75
1.3.3. Vavahady …...…………………………………… 75
1.4. Avy aminńy fizotranńy tantara ………..………………… 76
1.4.1. Ny fanatratrarana ny tanjona …...………………... 76
1.4.2. Ny singa manova ny toe-javatra iaingana ……….. 76
II. Ny nahatonga ireo hevitra ireo hitranga …………………….…...….. 77
2.1. Vehivavy ny mpanoratra ……………………………........... 77
2.1.1. Renim-pianakaviana ………………..………..…... 77
2.1.2. Manan-janaka ao anatinńy fahatanorana ……….. 79
2.2. Mpampianatra ny mpanoratra ………………………….… 80
2.3. Manankina ny fiainany aminÁndriamanitra …………….. 81
Teny famaranana ……………………………………………………….....… 82
Glossaire ………………………………………………..……………………. 86
Tahirin-kevitra ................................................................................................. 87
FANONDROANA FAFANA SY KISARY
Fafana Takila
Fafana 1 : Ny tsy mampitovy ireo literatiora an-tsoratra mitantara................ 17
Fafana 2 : Ny mpandray anjara ao aminńy Navalona ……………….……. 22
Fafana 3 : Ny fitaizanńy ray aman-dreny ara-batana .................................... 40
Fafana 4 : Ny fitaizanńy ray aman-dreny ara-tsaina …………………….… 42
Fafana 5 : Ny fitaizanńy ray aman-dreny ara-panahy ………………….….. 44
Fafana 6 : Ny fitiavana miainga aminńy safidy ..……………………….…. 46
Fafana 7 : Ny fitiavana miainga aminńy fifanohanana ………………….… 48
Fafana 8 : Ny lesona azo tsoahana ho anńy zanaka ..………………............ 64
Kisary
Kisary 1 : Ny fifandraisanńy tomponánjara asa ao aminńy tantara ……... 24
Kisary 2 : Ny fiainam-pitiavaní Navalona ..……………………………….. 24
Kisary 3 : Ny fotoananńy fitantarana ao aminńy Navalona ……………... 30
Kisary 4 : Ny faharetanńy zavatra tantaraina ao aminńy Navalona ……... 31
Kisary 5 : Ny fivoaranńy tantara ……………………………………….…. 34
Kisary 6 : Ny fivoaranńy tantaram-pitiavaní Navalona ………………...... 35
TENY FAMPIDIRANA
Maro ireo taranja nianarana sy nanovozana fahalalana nandritra ny efa-taona

nandalinana ny teny malagasy tato aminńy E.N.S. (Ecole Normale Supérieure), toy
ny riba, ny haiteny, ny pedagojia, ny literatiora, fa nosafidinay ity farany mba
hanompanana ny asa fikarohana izay ahazoana ny mari-pahaizana C.A.P.E.N.
(Certificat dÁptitude Pédagogique de lÉcole Normale). Nofidina manokana izy io
noho izy ahitana taratra ny fiainana aminńy ankapobeny, izay mahasoa sy
mahafinaritra, ialana voly, ary indrindra mitondra fampianarana sy fanolokoloana.
Ny asa soratrí Zoé BARIJAONA no hohadihadinay, tantara foronina mitondra ny

lohateny hoe NAVALONA, ka asongadina aminízany ny „endri-panabeazana“ taratra
avy ao.
Alohanńy hirosoana aminńy votoatinńy famelabelarana anefa, dia hofantarina hoe

: inona ireo antonńy safidy, ny zava-kendrena, ny haitsikera hampiharina ary ny
fetranńy asa mandritra ny fanatanterahana.
Antonńy safidy
Lafin-javatra telo no nahatonga anay hisafidy, dia ny mpanoratra, ny lohahevitra, ary

ny boky.
Mpanoratra : vehivavy, renim-pianakaviana, mpampianatra, mendrika hoderaina sy

azo atao fitaratra aminńy fiainany manontolo. Sahy miteny mivantana ny fahitany
ny fomba fitaizana eny anivonńy fiarahamonina izy. Tsy nataony ho fialam-boly
fotsiny ny asa sorany, fa nataony koa ho fanabeazana.
Lohahevitra : aminízao taonjato iainantsika izao dia hita taratra ny fiovanńy fomba
fitaizana sy ny fitondrana ny zanaka, ary samy sahirana matetika, na ny ray aman-
1
dreny, na ny ankizy, noho ny tsy fitovianńy fomba fijery. Ity asa soratra ity dia tsy
nijanona fotsiny ho fialam-boly, fa manampy tokoa aminńy fanitsiana manoloana
izany toe-javatra izany.
Boky : ahitana taratra fanabeazana sy ny vokatra azo avy aminy, ary azo ampiharana
ny lohahevitra. Azo lazaina ho taratra ao avokoa ny sokajinólona ao anatinńy
fiarahamonina.
Zava-kendrena
Ny tanjona tiana hahatongavana aminízao asa izao, dia ny fanehoana fa tsy ny

zanaka ihany no mila beazina fa ny ray aman-dreny koa, satria ny fivoarana dia misy
hatrany. Hisy fiantraikany aminńy zanaka sy ny tokantranony rahatrizay tokoa
mantsy ny fitaizanńy ray aman-dreniny azy. Etsy andaninízany, dia ezahina ny
fanitsiana izay mety ho hevi-diso anananńy ray aman-dreny aminńy fitondrana ny
tanora ankehitriny. Eo koa no tokony hahaizanńy zanaka mandray ireny anatry ny
ray aman-dreny ireny. Hanampy ny tsirairay eo aminńy fiatrehana ny fiovana misy
ateraky ny fandrosoana, noho izany, izao fanadihadiana izao.
Petra-kevitra
Aminńy maha-tantara foronina ny tantara foronina dia maro ireo tara-kevitra azo
tsoahana avy ao. Ny fanasongadinanńy mpanoratra ny fanabeazana no nahasarika
ny sainay. Tsy vitsy mantsy ireo ray aman-dreny aminízao fotoana izao no mitondra
ny zanany toy ny nitondrana azy teo aloha ; etsy andaninízay, ny ankizy indraindray
toa tsy te hihaino azy ireny. Koa ny fanehoana ireo endri-panabeazana tokony hisy sy
ho taratra dia heverina fa hanampy ny ray aman-dreny aminńy fitaizana ny zanany.
2
Haitsikera
Tsy maintsy miara-dalana hatrany aminńy fanatanterahana ny asa fikarohana ny

lalan-tsaina, izay mitari-dalana mba tsy hahatonga ny asa hivaona.
I Zoé BARIJAONA raha nanoratra dia niainga taminńy zava-nisy tarany teny amin
ńy fiarahamonina, taminńy toerana fantany, ka ireny no navadiny ho tantara. Koa
tsy manonofy ny mpanoratra rehefa manoratra, fa izay fantany no ambarany.
Hoy tokoa mantsy François MAURIAC :
“Tsy afaka mamorona tantara iray aho raha tsy
fantatro aloha izay toerana mirindra ametrahako azy”1.
Izany no nahatonga anay hampiasa ny haitsikera miainga aminńy asa soratra sy ny

zava-draketiny. Manaraka izany, aminńy maha fandalinana tantara foronina ny
asanay, dia tsara ny hamantarana ireo singa rehetra nenti-nandrafitra ny tantara. Noho
izany, ampiasaina eto koa ny lalan-tsain-dry GOLDENSTEIN sy Claude
BREMOND. Hoy i Clarisse RATSIFANDRIHAMANANA :
“Hametraka ny dian-drantsany eo aminńy androm-
pahavelomany ny mpanoratra ka hanamarika izany
aminńy alalanńy asa sorany, ny vanim-potoana
nandalovany teto amboninńy tany sy ny zava-nisy
taminízany”2.
Fetranńy asa
1
François MAURIAC. Le romancier et ses personnages. Collection Livre de Poche. Paris. 1972.
« Aucun drame ne peut commencer de vivre dans mon esprit si je ne le situe dans les lieux où jái
toujours vécu » p.86.
2
Clarisse RATSIFANDRIHAMANANA. „Ny Mpanoratra sy ny Haisoratra“. Aritory. Imprimerie
Catholique Antanimena – Antananarivo. 1977. tak. 5.
3
Efa voalaza teny ambony fa ny tantara foronina Navalona nosorataní Zoé
BARIJAONA no nofidinay hiasana. Tsy misy afa-tsy io iray io anefa no asa sorany
nivoaka, ka izay taratra avy aminío no hanatanterahana ny asa fikarohana. Tsy ny
lafin-javatra rehetra taratra ao no hodinihina, fa ny endri-panabeazana ihany.
Marihina fa eo am-pikenonkenonana ny aminńy famoahana ny bokiny faharoa izy
amin´ izao fotoana izao, ary heverina fa tsy ho ela dia ho afaka higoka ny hakanton
ízany asa soratra izany indray isika mpamaky sy mpakafy.
4
Fizarana lehibe I
Ny aminńy mpanoratra sy
ny tantara foronina
5
Ho fanombohana ny asa dia hojerena ny aminńy mpanoratra, izany hoe, ny fiainany
manokana, ireo loharano nipoirany sy izy ao anatinńy ankohonany ; avy eo ny
fiainany mpanoratra izay handinihana ny nahatonga ny anarana entiny eo aminńy
sehatry ny asa soratra, sy ireo loharano nipoiranńy aingam-panahiny. Manaraka ireo
no hojerena ny aminńy tantara foronina ka ho hita ao ny famaritana vitsivitsy, ny
famintinana ny Navalona, ny mampiavaka azy aminńy literatiora an-tsoratra hafa,
ary ny fanadihadiana tantara foronina ampifandraisina aminńy Navalona.
I. NY AMINŃY MPANORATRA
Alohanńy hanaovana ny fanadihadiana, dia tsara raha fantarina ny momba ny

mpanoratra mba hahamora ny asa atao, mba tsy hanahirana ny fanakarana ny hevitra.
Hojerena voalohany aminíty fizarana ity ny fiainaní Zoé BARIJAONA manokana,
avy eo ny fiainany aminńy maha-mpanoratra azy.
1.1. Ny fiainany manokana
1.1.1. Ny momba azy
RASOAZANAKOLOMANDIMBIARIVO Zoé no tena anaranńy mpanoratra.

Teraka teto Antananarivo ny 20 Oktobra 1957 izy. Zana-dRAMAROLAHY Joseph
sy i RAVAOMIHANTA ary zafikelin-dRABARIJAONA mpanoratra izy. Ny
mpanoratra dia monina eny aminńy 67Ha. Nampianatra ny taranja frantsay tao amin
ńy Lycée sy tao aminńy sekoly FJKM Anjozorobe izy ny taona 1987 ka hatramin
ńy taona 1994. Lasa mpampiofana tao aminńy DIRESEB izy ny taona 1994 ka
hatraminńy taona 2006. Aminízao fotoana izao izy dia mampianatra ny taranja
frantsay ao aminńy Collège International La Lumière eny Ivato, rehefa nahazo ny
fisotroan-drononony teo aminńy asam-panjakana.
6
1.1.2. Ny eo anivonńy ankohonany
Ny fanambadiana no mitondra ny zanaka ho aminńy fahaleovantena. Raha tsorina

dia fialana aminńy fiainana maha-mpitovo, ary fiakarana ho aminńy zanatohatra
ambonimbony kokoa izany. Nanambady aní BARIJAONA izy ny taona 1981, izany
hoe teo aminńy faha-24 taonany. “Ny hanambadian-kiterahana, ary ny hiterahan-ko
dimby”, hoy ny Ntaolo. Niteraka mianadahy izy, ka ny voalohany, Ny Aina
BARIJAONA (lahy) ny taona 1982, ny faharoa, Ny Amy BARIJAONA (vavy) ny
taona 1985.
Nametraka fitokisana tanteraka taminńy zanany izy teo aminńy fitaizana azy ireo,
ary niezaka nampahafantatra fa izy ireo no tomponandraikitra voalohany aminńy
fiainany na inona na inona miseho.
Na eo aza io fomba fitaizany io, dia tsy nataony latsa-danja ny fanabeazany ireo
zanany ireo taminńy fampianarana, izay tsy nitandroany vola aman-karena. Teo
ihany koa ny ara-panahy, nozariny aminńy fanaovan-tsoa sy ny fandraisana
andraikitra izy ireo.
Mifanampy aminńy vadiny izy aminńy fikarakarana ny ao an-tokantrano sy eo amin

ńy fitaizana ny zanaka, na dia misy aza ny mihevitra matetika fa rehefa resaka
fitaizana na fanabeazana dia ny raim-pianakaviana no tomponándraikitra. Tsy
natokana ho anńy lehilahy samirery anefa izany, fa indrindra koa ho anńy reny. Ny
reny no anisanńy mpanabe voalohany, satria izy no mifanerasera maharitra aminńy
zanany. Ny mpanoratra rahateo moa, sady reny mpitaiza ny zanany, no mpanabe ny
zana-bahoaka. Mahatsapa ho manana adidy aminńy famelomana ireo zanany ireo
koa izy, ka izany no mahatonga azy hiasa, ankoatra ny fanaovany io asa io ho
fitaizan-tsaina.
7
1.1.3. Ny eo anivonńy fianakaviany
Teo aminńy fahazazany dia azo lazaina fa tsy dia be lalao izy. Raha tsy nianatra dia
nanampy ny ray aman-dreniny taminńy fikarakarana ny zandriny, izay azo lazaina
ho maro tokoa, satria 11 mianadahy izy ireo, ary izy (Zoé) no zaza fahatelo. Tany
Antsirabe izy ireo no nipetraka, ary tao aminńy Lycée Antsirabe hatrany izy vao
nanomboka nianatra nandra-pahazoany ny mari-pahaizana “Baccalauréat”. Azo
lazaina ho tsy nahita toerana firy teto Madagasikara izy araka izany.
1.2. Ny fiainany aminńy maha-mpanoratra azy
1.2.1. Anarana entiny aminńy sehatry ny asa soratra
Ireny mpanoratra ireny matetika manana anarana entina mba hamantarana azy
manokana. Misy indraindray maka anaran-javatra ; eo ny misafidy anarana hafahafa
mba hanaitra ny mpamaky, ka hahatonga azy ireo ho voatarika hamaky ny asa soratra
iray. Ny aníty mpanoratra iray ity dia i Zoé BARIJAONA no anarana entiny.
Nalainy avy aminńy fanampinánarany sy ny anaranńy vadiny, ka ireo no
natambany. Tsy dia misy antony manokana fa mariky ny firaisanńy mpivady sy ny
hoe : “mitondra ny anaram-badiny ny vehivavy rehefa manambady”. Teo ihany koa
ilay raibeny mpanoratra (RABARIJAONA). Io anarana BARIJAONA entiny io izany
dia azo lazaina fa teraky ny fifandrifianńy anaranńy vadiny sy ny anaranńy
raibeny.
1.2.2. Karazanása sorany
Ny mpanoratra tsirairay dia samy manana ny manavanana azy, na dia samy eo amin
ńy sehatry ny asa soratra aza. I Zoé BARIJAONA dia azo lazaina ho manan-talenta
aminńy fanoratana karazanása soratra, satria maro ireo asa soratra efa novokariny
toy ny : tantara an-tsehatra (tantara mampihomehy, tantara mampitomany), tantara
fandefa aminńy onjam-peo (“Hambom-pom-behivavy”), tantara foronina
8
(“Navalona”), ary eo am-pamitana ny bokiny faharoa izy aminízao fotoana izao.
Maneho izany fa tsy mijanona aminńy famoronana sy aminńy fanehoana ny
talentany izy, fa miezaka hatrany maneho ny soa sy ny tsara ho anńy mpiara-belona
aminy.
1.2.3. Loharano nipoiranńy aingam-panahiny
Tsy tongatonga ho azy akory ny aingam-panahy na ny talenta ao anatinńy

mpanoratra, fa misy hatrany ny loharano niteraka azy. Mety ho nolovainy izany,
mety ho vokatry ny famolavolana manokana, mety ho nipoitra avy taminńy fahitana
ny zava-misy manodidina, araka ny teniní Charles RAVAOJANAHARY :
“Tsy nitsontsorika avy any an-danitra ny haisoratra sy
ny mpanoratra azy”3.
Ndeha ary hojerena ireo loharano niteraka ny asa sorany.
Voalohany, talenta nolovainy avy taminńy raibeny, tsy iza izany fa Andriamatoa
RAKOTOMALALA RABARIJAONA izay mpanoratra nalaza taminílay asa soratra
hoe : “Dieny mbola velona aho”.
Faharoa, vokatry ny fifaneraserany taminí Nalisoa RAVALITERA mpanoratra,

mpiara-miasa taminy tao aminńy sekoly FJKM Anjozorobe, izay hery iray
nahafahany nampitombo sy nanitatra ny fahalalany, ary nahatonga ny talentany
hivoaka. Io no anisanńy nitari-dalana azy taminńy fanoratana. Na dia manan-talenta
tokoa aza, kanefa tsy misy ny fomba hahafahana mamoaka azy, dia toy ny zava-
poana izany.
3
Charles RAVAOJANAHARY. “Fitaizan-tsaina araka ny literatiora “. Fanasina. Antananarivo.
1969.
9
Fahatelo, mahafinaritra azy ny manoratra noho ny fankafizany mamaky asa soratr
ólona maro, izany hoe, ny fahitany ny vitanńy hafa no nanosika azy hanoratra sy
haneho ny heviny. Manamafy izany ilay tenin-dRanoe hoe :
“Ny talenta miampy fandalinana sy fikarohana no
mahakanto ny asa satria ny fiontanana anaty fenoinńy
fikarohana, fehezinńy lalàna no miteraka aina ao amin
ńy asa soratra”.4
Fahefatra, “raha misy [hoy izy], fihetseham-po iray dia tsy mety afaka ao iny raha tsy
avoaka aminńy alalanńy soratra”. Ohatra iray manamarina izany ny teniní Clarisse
RATSIFANDRIHAMANANA :
“Tsaroako kosa [hoy izy] fa ny soratra no toy ny tapa-
damba nentiko namaoka ny ranomasoko”.5
Izany hoe, ny zava-misy iainany dia anisanńy manome aingam-panahy ho azy.
II. NY AMINŃY TANTARA FORONINA
Ny literatiora dia misy karazany roa : ny am-bava sy ny an-tsoratra, eny fa na dia

samy vita aminńy teny aza. Ny am-bava, teny lazaina aminńy alalanńy vava ; ny
an-tsoratra, teny noraketina aminńy soratra. Ahatarafana ny kanto sy ny rindra ao
anatinízy ireo tsirairay avy, aminńy alalanńy fisafidianana ny voambolana
ampiasaina. Ny tantara foronina dia iray ao anatinńy literatiora an-tsoratra, izay
hojerena manokana aminńy asa izay atao.
Mba hahafahana mamantatra azy bebe kokoa dia hojerena eto ambany : ny
famaritana ny tantara foronina, ny mampiavaka azy aminńy literatiora an-tsoratra
4
Ranoe. “ Ny talenta”. Tovozin-tsy ritra. Boky 5. Editions Tsipika. Antananarivo. 2001. tak. 98.
5
Tantaram-piainany taminńy fandraisana azy tao aminńy Akademia Malagasy ny alakamisy
22 Aprily 1976.
10
hafa, ny famintinana ny tantara foronina Navalona, izay hanompanana ny fikarohana,
ary farany, ny fanadihadiana ny tantara foronina ampifandraisina aminńy Navalona.
2.1. Famaritana ny tantara foronina
Samy manana ny fomba famaritany ny atao hoe tantara foronina ny tsirairay. Misy
ireo mitovitovy fomba fijery, ao kosa anefa ireo azo lazaina ho manana fijery
mifanipaka tanteraka. Mpanoratra vitsivitsy no notsongainay tao anatinńy maro mba
hoentina mamaritra ny tantara foronina, noho ny antony voalaza teo ambony. Omena
mifanesy eto ambany ny famaritaníreo mpanoratra malagasy, ny aníreo mpanoratra
vahiny, araka ny hita taminńy “internet”, ary farany, ny tsoa-kevitra azo avy amin
íreo.
2.1.1. Mpanoratra malagasy
Mpanoratra malagasy efatra no nosinganinay tao anatinńy maro. Anisaníreny :
- RANDRIAMIADANARIVO
“Ny tantara, na dia noforonina aza, dia misy lafiny
marina daholo, saingy ny tsirairay fa tsy izy rehetra, fa
nisy marina tarý sy tatsý no nangonina, dia nanjary
ohatra ny tabilao nakambana, dia nahavita sary
vaovao”6.
- Mitovitovy aminízay ny hevitrí E. D. ANDRIAMALALA manao hoe :

“Ny tantara foronina dia tantara noforonina, nefa na
noforoninńy eritreritra aza, dia tsy maintsy miompana
aminńy zava-misy sy marina”7.
6
RANDRIAMIADANARIVO. Singam-pivoarana. 1995. lah. 6. tak. 5.
7
E.D. ANDRIAMALALA. Ibid. tak. 4.
11
- Hoy koa izy :
“Na dia tantara noforonina aza dia miompana ihany
aminńy zava-misy sy marina […], ohatra, angaha misy
olona manao tantara ka any aminńy tany tsy fantatra
any no ametrahany ny tantara tantarainy […], dia
izany angaha no atao hoe savoan-danitra, ka na dia
tantara foronina aza dia tsy hitako izay maha-tantara
azy fa karazana angano”8.
- Manana ny fomba fijeriny koa i E. RANDRIAMAMONJY. Hoy izy raha

mamaritra ny tantara foronina :
“Ny tantara foronina dia sarim-piainana misy nefa
mety ho nisy atsanganńy mpanoratra, arafiny sy
arindrany hanana ny endriky ny fiainana tena nisy, ary
hanasongadinana ny marina sy ny kanto”9.
Fehiny
Misy ifandraisany avokoa, araka ny hita teo, ny famaritaníreo mpanoratra malagasy

vitsivitsy notsongaina ny atao hoe tantara foronina. Izy ireo dia samy maneho fa ny
tantara foronina dia tsy marina hatrany am-boalohany ka hatraminńy farany, satria
ahitana toe-javatra namboarina teny anelanelany.
Hitantsika teo ny famaritanńy mpanoratra malagasy ny atao hoe tantara foronina,

hojerena manaraka ny aníreo mpanoratra vahiny.
8
Resadresaka nataon-dRamatoa David ANDRIAMIHARISOA taminí E.D. ANDRIAMALALA.
1983.
9
E. RANDRIAMAMONJY. Rary Ranto. 1995. tak. 7.
12
2.1.2. Mpanoratra Vahiny
- Hafa mihitsy ny famaritaní Edmond JALOUX ny tantara foronina. Ny azy

indray dia tsy miainga aminńy hevitra hoe marina na tsy marina no amaritany
ny tantara foronina, fa miainga aminńy fomba fanehoana azy. Hoy izy :
“Ny tantara foronina dia zavatra tena tsotra ary tena
manaitra, manana endrika malefaka, mandresy lahatra,
manetry tena, manan-danja”10.
- Izy koa dia milaza fa ny tantara foronina dia mifandray aminńy maha-olona
ny olona eo aminńy lafiny fisainana, izany hoe, fanehoana ny fiainanńy
olona tsirairay, toy ny fomba amam-panaony, ny fifandraisany. Hoy izy :
“Ny tantara foronina dia asa soratra ahitana zavatra
hafa ankoatra ny fahatanorana. Boky misy hery miafina
mitahiry ny aminńy maha-olona”11.
- Raha ny famaritaní Jean RICARDOU sy i Claude SIMON indray no

dinihina, dia mifantoka ao aminńy sokajy misy azy eo anatrehaníreo asa
soratra maro. Tsy ny zava-miavaka na ny nanaitra tao aminńy fiarahamonina
no soratana na arafitra ho tantara, fa teraka avy aminńy fanoratana, izany
hoe, tsy nomanina fa tonga ho azy teo am-pandraisana penina. Hoy indrindra
izy ireo :
“Ny tantara foronina dia literatiora an-tsoratra, tsy
fanoratana ny nofinofy anefa fa nofinofinńy
fanoratana”12.
10
Edmond JALOUX. „François MAURIAC, Romancier“. Le romancier et ses personnages.
« Le roman est une chose simple, très touchante, il a un style brisé, souple, éloquent, humble,
arrogant » p. 49, 50.
11
Edmond JALOUX. Ibid.
« Les romans sont justement des œuvres où il y a autre chose que la jeunesse. Ce sont des livres qui
ont une puissance latente et qui contiennent une sorte d´épaisseur humaine » p. 37.
12
Jean RICARDOU & Claude SIMON. „Le roman et son auteur“. LÚnivers du Roman.
13
- Hoy koa i François MAURIAC :
“Ny tantara foronina dia manaraka ny drafitra roanńy
psikolojia, ny marina dia aminńy toerana akaiky, ary
ny nofinofy dia aminńy tany lavitra”13.
Araka izany, izy dia mametraka ny tantara foronina ho fitaovana azo kirakiraina eo
aminńy fiainana andavanandro.
Fehiny
Ireo mpanoratra vahiny ireo dia mamaritra ny tantara foronina ho tsy tena marina,
sokajiana anaty literatiora an-tsoratra, miseho aminńy endrika kanto, anehoana ny
fiainana ankapobeny, ary fitaovana ampiasaina andavanandro.
Raha izay ny aníreo mpanoratra vahiny, ahoana kosa indray no famaritana azo
sintonina aminńy “internet”?
2.1.3. Internet
“Ny tantara foronina dia sokajinása soratra

mitantara, izay tsy toy ny angano, noho izy misy
mpanoratra mazava. Miainga aminńy zava-misy
niainany na nezahiny ho fantarina, saingy noforonina
manaraka ny fizotranńy zava-mitranga mba hanome
endrika mirindra sy miavaka aminńy andavanandro.
« Cést une littérature écrite, il nést pas l´écriture dúne aventure mais láventure dúne écriture ».
p. 215.
13
François MAURIAC. Op. Cit.
« Le roman se déroule sur deux plans psychologiques, la réalité dans le coin de province, et le rêve
de pays lointain » p. 110.
14
Ny votoatim-piainanílay tantaraina no asehony, ary
indraindray dia ny tantaram-piainany manontolo, ka
asehony aminńy endrika mampitaintaina ny
fitantarany izany” 14.
2.1.4. Tsoa-kevitra
Araka ny hita teo ambony dia maro tokoa ny famaritana ny atao hoe tantara foronina.
Misy ny mitovitovy, misy kosa ny mifanohitra tanteraka. Raha fehezina anefa ireo
rehetra voalaza dia izao no azo amaritana azy :
Ny tantara foronina dia literatiora an-tsoratra miseho aminńy endrika kanto sy

malefaka. Ahitana ny lafim-piainana rehetra, natao handresen-dahatra, teraka avy
taminńy zava-nisy sy niainana, izany hoe, fitahirizana ny tany aloha. Saingy ny
tantara foronina ihany koa dia azo eritreretina ho vokatry ny sarim-piainana mety ho
taratra eo aminńy fiarahamonina. Narafitra ho boky, ary azo ampiasaina aminńy
fotoana rehetra.
2.2. Ny mampiavaka azy aminńy literatiora an-tsoratra hafa
Samy literatiora maneho tantara avokoa, na ny tantara foronina, na ny sombin-

tantara, na ny tantara an-tsehatra. Matoa anefa tsy mitovy ny fiantsoana azy ireny, dia
misy lafin-javatra tsy mampitovy azy. Aminńy maha-samy tantara azy kosa, dia
misy ny lafin-javatra itoviany.
2.2.1. Ny lafin-javatra itoviany
14
Internet. Encyclopédie Microsoft Encarta 2003.
« Genre littéraire narratif, qui se distingue du mythe par son attribution à un auteur, du récit
historique par son caractère fictif, de l´épopée par son usage de la prose du conte et de la nouvelle
par sa longueur, du simple récit par la plus grande complexité de sa narration ».
15
Tanjony :
Aminńy ankapobeny, samy tantara noforonina miainga aminńy zava-misy sy

mitranga eny aminńy fiarahamonina, natao hanabeazana sy hitaizana ny mpamaky
na ny mpijery na ny mpihaino. Taratra ao anatiníreo ny anatra, izay natao
hamolavolana ny olona hahay hiara-monina sy hahay hitondra tena manoloana ny
mpiara-monina. Mety maneho ny tantaram-pirenena ihany koa izy ireny indraindray.
Izy telo ireo dia samy natao hialam-boly.
Endrika anatiny :
Ireo tantara ireo dia samy ahitana ireo singa mandrafitra ny tantara foronina
Endrika ivelany :
Ireo karazana literatiora ireo dia samy ahitana ny mpanoratra sy ny lohateniny avy.
Voambolana ampiasaina :
Izay voambolana manaitra ny olona no ampiasaina ; tsy mety ny fampiasana teny

sarotra, fa izay mahazatra ny olona kendrena hamaky azy ihany. Araka izany, ny
voambolana ampiasainńy mpanoratra dia ireo fampiasa andavanandro. Azo lazaina,
noho izany, fa arakaraka ny fotoana sy ny toerana hanoratana ilay tantara ny teny hita
ao anatiny. Ny teny manko dia miaina ka miova manaraka ny toetrándro.
2.2.2. Ny lafin-javatra tsy itoviany

16
Maro ireo lafin-javatra hita ho mampiavaka ny tantara foronina aminńy tantara an-
tsehatra sy sombin-tantara. Mba hahamora ny fahazoana azy, dia aseho aminńy
alalanńy fafana izany.
Lafin-javatra Tantara foronina Tantara an-tsehatra Sombin-tantara
Halavany Lava, mahafeno Fohy ny voasoratra, Fohy, voafintina
boky iray fara- saingy ny fanehoana anaty takelaka
fahakeliny azy an-tsehatra no vitsivitsy
maha-ela na maha-
haingana azy
Zavatra Tantaram-piainan Tantara izay azo Tantara maneho
tantaraina ólona feno aseho an-tsehatra ampaham-
(ohatra : ny (ohatra : fiainam- piainanólona
fahatanorany) pianakaviana iray) (oh. : fijaliana)
Fotoananńy Tsy voafetra ny Voafetra ny fotoana Miankina amin
mpamaky fotoana hamakina hijerena azy ńy zava-miseho
azy sy katsahina
Fomba Ahitana Ahitana lohahevitra Lohahevitra iray
fanehoan- lohahevitra maromaro, nefa misy ihany no ao
kevitra maromaro fifandraisany sy anatiny
mifampiditra, ary fifampitohizana
mifampitohy hatrany
Vokatra Tsy misy zavatra Mahazo anatra Mahaliana ny
raisina mahaliana mivantana noraisina mbola hitohizan
aoriany intsony rehefa avy ao anatinńy ńy tantara
tapitra ny tantara tantara
Fafana 1 : Ny tsy mampitovy ireo literatiora an-tsoratra mitantara
2.3. Famintinana ny tantara foronina Navalona
17
Zanaka vavy tokanńy mpanana i Navalona. Valo ambinńy folo taona izy izao. I
Hery kosa dia zanakólona sahirana. Efa nisara-panambadiana ny ray aman-dreniny,
ka ny rainy (Rakotomanana) no namelona azy ireo, fa ny reniny kosa nanambady
olon-kafa. I Hery no zokiny indrindra.
Mpiara-mianatra i Navalona sy i Hery. Niara-nahazo ny mari-pahaizana

“Baccalauréat”. Nifankatia izy ireo. Tsy nankasitrahin-dreniní Navalona (Rasendra)
anefa ny fiarahanízy ireo noho ny toerana misy aní Hery. Ny rainí Navalona
(Randimby) kosa dia nanaja ny safidin-janany hatrany.
Taminńy fotoana nialaní Navalona sasatra tany aminńy renibeny tany

ambanivohitra no maty tampoka ny rainí Hery, ka nohafaran-drainy niakatra
haingana izy. Vao tonga izy dia nandeha tany aminí Hery, na dia efa voalevina aza
ny maty. Taminízay no nilazaní Hery taminy fa handeha honina any ambanivohitra
izy, satria any no hitany fa hahafahany mitady vola mba hamelomany ireto zandriny
nankinina taminy. Teraka teo ny ady sy ny fifamalianízy roa. Nohararaotin-
dRasendra izany mba hampisarahana azy ireo ; ny nanao izay handehananí Hery
haingana no hitany fa vahaolana. Lasa tokoa i Hery, ny zandriny nafindrany trano ;
hany ka tsy nifankahita sy tsy nifanerasera nandritra ny fito taona izy roa.
Nandritra izany anefa dia tsy mbola lany ny fanantenana tao aminí Navalona.
Nanohy ny fianarany izy ka lasa dokotera. Ny reniny kosa teo anatrehanízany, dia
nanao izay fomba rehetra hanadinoan-janany aní Hery. Nanomana tetika izy mba
hampiarahana aní Navalona aminí Rado (mpampianatra aní Navalona). Jôbilinńy
mariazinízy mivady no nankalazaina mba hahafahany manatanteraka ny faniriany.
Raha vao fanta-dRandimby anefa ny eritreritry ny vadiny dia lasa naka aní Hery izy
hanatrika io fety io.
Tafahaona tao i Hery sy i Navalona, ka nifoha indray ny fifankatiavana izay nivalona

tao anaty. Tsy nahomby noho izany ny teti-dRasendra. Ora vitsy taoriana kelinízay
18
dia maty voadonanńy fiara Randimby. Tanteraka soa aman-tsara ihany anefa ny
fanambadianí Hery sy i Navalona ; nahazo ny tso-drano avy aminńy ray aman-
dreniny sy i Rado. Niteraka zazalahy kely izy ireo taty aoriana.
2.4. Fanadihadiana tantara foronina ampifandraisina aminńy Navalona
Araka ny hita teo aloha dia samy manana ny fomba famaritany ny atao hoe tantara
foronina ny tsirairay. Na izany aza anefa dia tsy maintsy misy ny paika handrafetana
azy ireny, ireo dia itovianńy tantara foronina rehetra. Ao anatiny dia ahitana hatrany
ireto singa ireto : ny mpandray anjara, ny fotoana ary ny toerana. Ireo no arafitry ny
mpanoratra ka anehoany ny fahaizany, entiny hisarihana ny mpamaky, ary hahatonga
azy ireny hankafy ny asa soratra iray.
Ndeha ary hojerena misesy ireo lafin-javatra ireo mba hitarafana ny fizotranńy
tantara.
2.4.1. Ny firafitry ny tantara tarafina aminńy mpandray anjara
Ny mpandray anjara dia ireo izay mamelona ny tantara. Izany hoe, ireo izay
ampiteneninńy mpanoratra, na tononiny ao anatinńy asa sorany. Ireny mpandray
anjara ireny no vy mampiaina ny tantara iray manontolo, izy no maha-tantara ny
tantara. Hoy i Yves REUTER maneho izany :
“Ny mpandray anjara dia manana andraikitra lehibe
ao aminńy fizotranńy tantara. Mamaritra ny hetsika,
manatanteraka, ary mampifandray ireny hetsika ireny
mba hisy heviny. Raha lazaina aminńy fomba hafa, ny
tantara rehetra dia tantaranńy mpandray anjara”15.
15
Yves REUTER. Introduction à lánalyse dún roman. Bordas. Paris. 1991.
« Les personnages ont un rôle essentiel dans lórganisation des histoires. Ils déterminent les actions,
les subissent, les relient, et leur donnent sens. Dúne certaine façon, toute histoire est histoire des
personnages ». p. 50.
19
Azo sokajiana telo mazava tsara ny mpandray anjara :
- ny mpandray anjara fototra, izay matetika olon-tokana : izy no andry
iankinanńy tantara ka miankina aminńy fahaizanńy mpanoratra milalao
aminy no mahatsara ny tantara. Hoy i François MAURIAC :
“Ny fivoaranńy tantara dia miankina aminńy fivoaran
ńy mpandray anjara fototra”16.
Izy no ifantohanńy tantara manontolo. I GOLDENSTEIN dia maneho fa :

“Ny mpandray anjara fototra ao aminńy tantara
foronina no manamarika ireny toe-javatra tantaraina
ireny”17.
Afangaronńy mpamaky matetika ny mpandray anjara fototra sy ny mpanoratra.

Heveriny mantsy fa ny fihevitry ny mpanoratra, na ny toetrany, na ny tantarany, na
izay kasainy hatao no ampitafiny ny mpandray anjara fototra. Mety hisy izany, saingy
aminńy maha-tantara foronina ny tantara foronina, dia azo atao tsara ny mamorona
izay mety ho toetra na andraikitrízy ireny araka ny itiavana azy. Misy lafin-javatra
avahana izany ao aminńy tantara foronina. Raisina ohatra aminízany ny tantara
foronina Navalona :
 Mpamorona (auteur) : Zoé BARIJAONA, renim-pianakaviana,
mpampianatra, mino anÁndriamanitra
 Mpanoratra (scripteur) : Zoé BARIJAONA
 Mpitantara (narrateur) : olona ivelanńy mpandray anjara
 Mpandray anjara fototra (héros) : olon-tokana (Navalona)
16
« L´évolution dúne histoire suit exactement l´évolution du personnage central » p. 57.
17
GOLDENSTEIN. Pour lire le Roman. Éditions J. Ducrelot. Paris. Gembloux. 1983.
« Le héros ou héroïne de roman représente celui à qui láventure narrée est arrivée » p. 44.
20
 Mpandray anjara mpanampy (personnages secondaires) :
mpandray anjara ifaneraseranńy mpandray anjara fototra ; izay
hojerena manaraka.
- ny mpandray anjara mpanampy : ireny no ifampiresahanńy mpandray

anjara fototra sy iadiany hevitra. Ireny dia hita sy tsy azo ialàna aminńy
fiainana andavanandro. Araka izany, dia maro izy ireo no mitana io
toerana io fa tsy toy ny mpandray anjara fototra. Tsy voatery hisy
fifandraisany anefa ny tsirairay, fa mifamatotra mandrakariva kosa amin
ílay mpandray anjara fototra. Nataonńy mpanoratra ho fitaovana
hampiainana ny tantara izy ireny. Hoy i François MAURIAC maneho
izany :
“Ny mpandray anjara mpanampy dia ireo nalaina
mivantana aminńy fiainana andavanandro”18.
Noho izany, mandray anjara fitenenana ao anatinńy tantara ny mpandray

anjara mpanampy.
- ny mpandray anjara ravaka : tsy dia manana toerana manokana, fa entina

hanome aina sy hanome endrika ilay tantara ho toy ny tena nisy sy azo
inoana. Hany ka tononinńy mpanoratra na tanisainy fotsiny fa tsy
mandray anjara fitenenana mihitsy ao aminńy tantara iray manontolo.
Toy izao ny fisehoníreo ao aminńy tantara foronina Navalona

MPANDRAY ANJARA
FOTOTRA MPANAMPY RAVAKA
Navalona - Randimby (Rainy) - Rakotomanana (Rainí Hery)
- Rasendra (Reniny) - Reniní Hery
- Renibeny - Rina (Zanakí Hery sy i
18
« Les personnages de second plan sont ceux qui ont été empruntés à la vie, directement » p. 88.
21
- Hery (Vadiny) Navalona)
- Izy efatra mianadahy - Noro (Zaobaviní Hery)
zandriní Hery - Zanakí Noro
- Rado - Dokotera
(Mpampianatra) - Ny fianakavianí Hery sy i
- Dokotera Navalona
- Mpitandrina - Farakely, Soazy, Rainikoto,
- Mpitondra hafatra Kalasoa, Ifaralahy, Ingahy
Rabetsara, Dadakoto (Mpiara-
monina any ambanivohitra)
Fafana 2 : Ny mpandray anjara ao aminńy Navalona
Eto dia hita fa olona hafa ivelanńy mpandray anjara na “hétérodiégétique”ny

mpitantara, satria mampiasa ny mpisolo tena laharana fahatelo ny
mpanoratra : “izy”, “-ny”.
Ohatra : - Tsy hitany izay holazaina, tsy fantany ny tokony hataony. (tak. 18)
- Nanaraka ambokony izay nasain-dreniny natao izy. (tak. 50)
Fehiny
Ny mpandray anjara, raha fintinina araka ny nahitana azy teo ambony, dia manana ny
maha-izy azy manokana sy ny mampiavaka azy, raha ny ao aminńy tantara foronina
no asian-teny. Tsy azo odian-tsy hita na tsy fantatra ny anjara asa sahaniny, satria
heverina ho manome aina ny tantara iray manontolo, ary mavesa-danja tokoa.
Ny mpandray anjara dia mizarazara maromaro, manomboka any aminńy fiandohan
ńy tantara hatraminńy fiafarany. Sokajinńy mpanoratra araka ny mety sy mahatsara
ny tantara izy, na ataony mba hampivoaka ny hevitra tiany havoitra sy/na
hasongadina. Na izany aza anefa, tsy misy rafitra maty paika tsy maintsy arahinńy
mpanoratra, araka ny ambaran-dRAFANOHARANA hoe :
22
“Ny tantara foronina dia tsy voatery hanana endrika
tokan-dafy, ary ny mpanoratra koa tsy tokony hanana
lalàna raikitra hifehy azy”19.
2.4.2. Ny firafitry ny tantara tarafina aminńy mpandray anjara asa

“actant”(tomponánjara asa)
Ny “actant” dia tsy voatery ho olona fa mety ho hevitra, na zavatra, na hery anaty na
ivelanńy olombelona. Manana ny tanjona kendreny ny mpandray anjara fototra ao
aminńy tantara. Misy anefa ny hery manohitra tsy hahatrarany io tanjony io. Misy
ihany koa ny hery manampy azy. Toy ny fiainanńy olombelona rehetra, misy ny tia,
ary ao ny mankahala, ifangaroanńy tsara sy ny ratsy. Hoy i WELLEK & WARREN
maneho izany :
“Sarinńy fiainana mantsy ny literatiora, ary ny atao
hoe fiainana aminńy ankapobeny dia ireo zava-misy
ara-piaraha-monina”20.
Toy izao ny fanehoana izany an-kisary
19
RAFANOHARANA. Ilay Veromanitra. tak. 33.
WELLEK R. & WARREN A. La théorie littéraire. Editions du Seuil. Collection Poétique. Paris. 20
.1981
.La littérature présente la vie, et la vie est dans une très large mesure, une réalité sociale ». p.129 »
23
Destinateur Objet Destinataire
„vouloir“
Adjuvant Sujet Opposant
Kisary 1 : Fifandraisanńy tompona anjara asa ao aminńy tantara
Toy izao no fisehoaníreo raha miainga aminńy Navalona
Destinateur Objet Destinataire

Fitiavana Fanambadiana miorina amin Tokantranonízy roa
ńy fitiavana marina
Adjuvant Opposant
- RANDIMBY - RASENDRA
- Renibeny - RADO
- Fianarana Sujet - Ray aman-dreniní Hery
- RASENDRA NAVALONA - Fahantraní Hery
- Mpitandrina - Iray tampo amin ´ i Hery
- RADO - Fahafatesanńy rainí
Hery
Kisary 2 : Ny fiainam-pitiavaní Navalona
Fanazavana ny kisary
I Navalona no ”sujet” eto, satria avy aminy no nitranganńy tantara. Zava-dehibe

aminy ny fitiavana, “destinateur”, ka tiany sy iriny, “objet”, ary katsahiny fatratra ny
hiaina izany ao anatinńy tsy faneriterena, fa tena vokatry ny fo sy ny safidy
malalaka, hiaina aminńy fanambadiana teraky ny fitiavana marina. Raha misy ny
toe-javatra na zavatra katsahina dia matetika taratra eny mandrakariva ireo
24
mpanohana sy mpankasitraka, “adjuvant”, mba hahatanteraka ny faniriana. Tsy diso
anjara aminízany koa anefa ireo izay manakantsakana sy manelingelina, ka
mahatonga na manao izay hahatonga azy tsy ho tanteraka, “opposant”. Ny tena
mandrisika ny “sujet” hanatanteraka ny “objet” anefa dia ny faniriany hanana
tokantrano sambatra, “destinataire”, tsy misy mpanelingelina, voatso-drano ary tsy
hanananńy olona alahelo.
2.4.3. Ny fotoana
Ny fotoana dia fantatra hatraminízay fa fitambaranńy ora, andro, volana, ary ny

taona, izany hoe entina mamaritra toe-javatra iray izay miseho, ka tiana hotadidina sy
homena lanja manokana. Manana ny maha-izy azy izy ao aminńy tantara foronina,
satria miankina aminy ny fizotranńy tantara iray manontolo. Hoy i GOLDENSTEIN
ao aminńy bokiny manao hoe :
“Ao anatinńy hosodoko, matetika, no tiana
hahatarafana ny hakantonńy habaka, ary ao anatinńy
tantara foronina ny hakantonńy fotoana”.21
Azo sokajina roa ny fotoana ao aminńy tantara foronina dia ny fotoana ivelany sy ny
fotoana anatiny. Hojerena tsirairay ny aminíreo.
2.4.3.1. Ny fotoana ivelany
Aminíty fotoana ivelany ity no ijerena ny fotoana niainanńy mpanoratra sy ny

fotoana nitranganńy zavatra tantaraina.
- Fotoana niainanńy mpanoratra
21
GOLDENSTEIN. Op . Cit.
« On a souvent voulu voir dans la peinture un art de léspace, et dans le roman un art de temps » .
p. 103.
25
Ny fahafantarana ny fotoana niainanńy mpanoratra dia hahazoana mamantatra ny
foto-kevitra samihafa avoitrany ao aminńy tantara. Hita taratra ao aminńy asa
sorany matetika ny fotoana niainany. Raha mamahavaha io fotoana niainanńy
mpanoratra io i GOLDENSTEIN, dia hoy izy :
“Tsy azo lavina fa misy fiantraikany aminńy
mpanoratra ny zava-misy sy ny fiantraikanńy
haisoratra aminńy vanim-potoana iray. Tsy azo lavina
toy izany koa fa miovaova ny vanim-potoana
nanoratany azy teo aminńy fiainany, na nandritra ny
fahatanorany na taminńy faramparanńy fiainany.
Mety maharitra taona maro koa ny nanoratany asa
soratra iray. Nanam-potoana niovaovana, araka izany,
ny fomba fijerinńy mpanoratra ny fiainana, ny
lohahevitry ny boky nosoratany, ny fomba fanorany”.22
Efa hita tany aminńy tantaram-piainanńy mpanoratra fa teraka taminńy taona 1957
i Zoé BARIJAONA, izay ao anatinńy vanim-potoana ankehitriny. Nahita sy niaina
tanteraka ny zavatra rehetra nitranga tao anatinízany vanim-potoana izany izy,
vanim-potoana nanabeazana azy sy nivelarany teo aminńy fahatanorana. Nanefy an
í Zoé BARIJAONA taminńy lafim-piainana rehetra io vanim-potoana io :
nibeazany, nianarany, niasany, nanorenany tokantrano, nanabeazany ny zanany, …
Aminízany androm-pahatanorany izany indrindra izay rehetra miseho dia mipetraka
ao an-tsainy ary mety hanohina ny fony : na ny mahafinaritra, na ny mampalahelo,
na izay ho nisarika ny saina.. Tao anatinńy herin-tsaina sy ny herim-po izy, ka nisy
vokany lehibe teo aminńy asa sorany izany.
22
GOLDENSTEIN. Ibid.
« On admet sans peine línfluence quúne époque donnée, quún mode littéraire exercent sur un
écrivain ainsi que les variations subies par les œuvres selon quélles sont écrites au début de la vie d
ún romancier ou à la fin de son existence. La rédaction dún ouvrage s´étend souvent sur plusieurs
années. Les conceptions que le romqncier se fait de la vie, du sujet du livre quíl compose, de l
´écriture, ont amplement le temps de se modifier dans ces conditions ». p. 104.
26
Ny taona 1999 no nanorataní Zoé BARIJAONA ny boky Navalona. 42 taona izy
taminízany. Raha ny taonany no jerena, dia hita fa olona efa matotra, ary ao anatin
ńy fahalalana tsara ny zava-nitranga rehetra izy.
Ny tantara ao aminńy boky dia ahitana fa miaina aminńy vanim-potoana

ankehitriny tokoa ny mpanoratra, ka izay no mampisy fonjan-kevitra ho anńy
fanabeazana ao aminńy asa sorany.
Raha izay ary ny fotoana niainanńy mpanoratra, ndeha hidirana indray ny fotoana
nitranganńy zavatra tantaraina.
- Fotoana nitranganńy zavatra tantaraina
Ny mpanoratra tantara foronina matetika dia mitantara izay zavatra tena niainany na
koa talohanío fotoana niainany io, saingy ananany fahalalana tsara. Manana ny
safidiny ny mpanoratra aminízay fotoana hamoronany ny tantara.
Misy ihany anefa tsy mba miresaka tantaram-piarahamonina mihitsy ao aminńy asa
sorany. Araka ny voalazaní GOLDENSTEIN mantsy :
“Ny tantara dia mety ho nitranga taminńy vanim-
potoana niainan´ ny mpanoratra na tsia. Fa ny tena
azo avahana aminńy fomba hentitra, dia ireo tantara
foronina miompana aminńy tantaram-piarahamonina.
Ny tantara foronina koa indraindray dia mety hitodika
aminńy ho avy izay vinavinainńy saina tahaka ireo
izay maneho toe-javatra mahatahotra na toe-javatra
mety ho vokatry ny fandrosoana any aoriana any.”23
23
GOLDENSTEIN. Ibid.
« La fiction, quant à elle, peut se situer à l´époque contemporaine du romancier ou non. On
distinguera nettement le roman historique qui met en scène un passé réculé. Le roman se tourne
également parfois vers un futur imaginaire comme dans le cas des œuvres fantastiques et d
27
Aminíty boky Navalona ity, i Zoé BARIJAONA dia maneho fotoana samihafa amin
ńy zavatra tantaraina. Samy hita ao anatinńy boky, na ny talohanńy fotoana
nanoratany, na ny nandritra ny fotoana nanoratany. Misy tantara fohifohy milaza ny
fitaizana azy taminńy fiainany taloha, ary misy koa, izay tena mibahan-toerana, ny
tantaranńy fanabeazana aminńy andro ankehitriny.
Hita nandritra izay famahavahana teo izay ny momba ny fotoana ivelanńy tantara.
Ny fotoana niainanńy mpanoratra sy ny fotoana nitranganńy zavatra tantaraina no
noresahina taminízany. Araka izay maha-fotoana ivelanńy tantara azy izay dia tsy
mikasika ny fotoana nandrafetana ny fizotranńy tantara, sy ny faharetanńy fotoana
voalaza ao aminńy tantara izy.
Ny fotoana anatinńy tantara no handinihana izany, ka ndeha hojerena indray ny

momba izay.
2.4.3.2. Ny fotoana anatiny
Aminíty fotoana anatiny ity no hiresahana ny fizotranńy tantara. Ao no ahitana :

- ny fotoananńy tantara na “F” (temps de la fiction)
- ny fotoananńy fitantarana na “N” (temps de la narration).
Araka ny voalazaní GOLDENSTEIN hoe :

“Aminíreo fotoana miditra ao anatinńy tantara ao,
dia avahana tsara ny fotoananńy tantara sy ny
fotoananńy fitantarana”.24
ánticipation ». p. 105.
24
GOLDENSTEIN. Ibid.
28
- Ny fotoananńy tantara na “F”
Ao aminńy tantara foronina dia mazàna misy fotoana voafaritra mazava tsara
isehoany : mety ho taona maromaro, volana, andro, ora, saingy miankina aminńy
safidinńy mpanoratra no hanaovany azy. Hoy i GOLDENSTEIN :
“Eo aminńy tantara foronina, ny fotoananńy tantara
dia mahahenika ora na andro vitsivitsy, mety koa ho
volana iray na maromaro, ary mety hahatratra
taranaka mifandimby aminńy fianakaviana iray
mihitsy aza”.25
Azo lazaina fa haingana ny fizotranńy tantara ao aminńy Navalona satria ny valo

taona mahery kely dia vita ao anatinńy takelaka fitopolo. Ilay fito taona nolalovana
dia notantaraina tao anatinńy takelaka dimy amby roapolo (tak. 30 – 55).
Raha izay ny fotoananńy tantara na “F”, hojerena indray ny fanehoanńy mpanoratra

ny fotoananńy fitantarana na “N”.
- Ny fotoananńy fitantarana na “N”
Samy manana ny fomba fitantarany ny mpanoratra tsirairay avy. Misy ny any amin
ńy farany no lazainy voalohany, izany hoe, ny fiafaranńy tantara no efa atsidiny
sahady eny am-piandohana ; toy ny tantaraní “Jaona” izay hita ao aminńy
Takelaka Notsongaina II. Vao tany am-boalohany dia efa nasehony fa maty i Jaona
any aminńy fiafaranńy tantara :
« Parmi les temps qui se trouvent insérés dans l´œuvre elle-même, on distinguera les temps de la
fiction et de la narration ». p. 106.
25
GOLDENSTEIN. Ibid.
« Selon les romans, il [le temps de la fiction] couvre une période de quelques heures, de quelques
jours, dún mois ou bien s´étend sur une année, voire sur plusieurs générations dúne même famille ».
p. 106.
29
“Jaona no anarany, fito taona izy izay maty izay”26.
Ao indray ireo azo sokajina ho anatinńy mandroso mihemotra ; azo alaina ohatra
aminío ny tantara hita ao aminńy Ho avy ny maraina27.
Misy ny mizotra manaraka ny fisehonńy zava-misy, toy ny hita eto aminńy

Navalona. Manaraka ny zava-misy, araka izany, ny fitantarana ao. Niainga taminńy
nanombohany nitia nankany aminńy fananany tokantrano sy taranaka.
Toy izao izany raha aseho an-kisary
a) b)
I I I fizotranńy tantara
a´ b´ d´
Kisary 3 : Ny fotoananńy fitantarana ao aminńy Navalona
a) Niala sasatra tany ambanivohitra ; maty ny rainí Hery ; niakatra

b) Nisy aní Rado ; nahavita fianarana ho dokotera ; maty ny rainy
a´) 18 taona : niatombohanńy tantara ; afaka “Baccalauréat” ;
nisakaiza taminí Hery
b´) Nifandao izy sy i Hery (Hery lasa tany ambanivohitra, izy nijanona)
d´) Nanambady an´ i Hery ; niteraka.
26
Siméon RAJAONA. Takelaka Notsongaina II. édition Ambozontany Fianarantsoa
27
Esther R. RANDRIAMAMONJY. Ho avy ny maraina. Trano Printy Fiangonana Loterana
Malagasy. Edisiona 2001.
30
Fehiny
Mirazotra ny tantara sy ny fitantarana. Na dia teo aza izany, tsy nifandanja ny

fanehoanńy mpanoratra ny faharetana. Somary namelabelatra izy taminńy
fitantarana ny nifankahitaní Navalona sy i Hery taorianńy nahafatesan-drainí Hery,
satria eo no manomboka ilay fotoana ivalonanńy fitiavana izay niainana sy
neritreretina ho mandrakizay. Toy izany koa ny nandritra ilay fety tao an-tranony
noho ny fiandrasana ilay fotoana hiverenanńy fiainana tany aloha, dia ny fiarahana
mamboraka indray ilay fitiavana nivalona nandritra ny taona maro. Nofintininy kosa
raha mitantara ny zava-nitranga nandritra ny fito taona izy mba hahafahany manohy
haingana ilay tantara.
Toy izao izany raha aseho an-kisary

18 taona maty lasa i Hery natao raharaha
“F” ny rainí Hery izy roa niteraka
“N” xxxxxxxxxxxxxxxxxxxx xxxxxx xx
Kisary 4 : Ny faharetanńy toe-javatra tantaraina ao aminńy Navalona
“F” : fotoananńy tantara

“N” : fotoananńy fitantarana
xxxxxxxxx : fotoana nitantaranńy mpanoratra ny zava-nisy
31
Aminńy ankapobeny, azo lazaina fa haingam-pandeha ny tantara satria “N” < “F”.
Anisanńy nanafaingana azy ny fahaizanńy mpanoratra mametra ny toe-javatra
tantaraina, ary miova zava-baovao hatrany izy rehefa misy olana. Taratra aminńy
fianany izany, izay tsy tia mitanisa olana fa miezaka mitady kosa ny vahaolana.
Ohatra azo raisina ao aminńy boky ny aminízany ny fahitan-dreniny aní Navalona
nalahelo, raha lasa i Hery, ary fantany fa avy aminy no nahatonga izany. Saika hifona
izy, kanefa notapahin-dRandimby zavatra hafa mba tsy hampitombo ny olana efa
misy indray, fa ny vahaolana aminńy zava-mitranga no tokony hotadiavina (tak. 32).
Tsy ny mpandray anjara sy ny fotoana ihany no hita ao aminńy tantara foronina, fa

eo ihany koa ny toerana. Matetika ny mpanoratra dia maneho sy mampiditra ireny
toerana efa niainany sy fantany tsara ireny ao anatinńy tantara. Hoy i François
MAURIAC :
“Ny mpanoratra dia misafidy ny hametraka ny hetsika
sy ny mpandray anjara ao aminńy toerana tena misy,
na azonńy saina anéritreritra ny fisiany”28.
2.4.4. Ny toerana
Tompon-tsafidy aminńy toerana asehony ao aminńy tantara iray ny mpanoratra.

Samy manana ny fomba fanehoany azy ireny izy ireo mba ho entina misarika ny
mpamaky. Matetika dia toerana efa niainanńy mpanoratra na fantany no ambarany
anatinńy asa sorany, ary eritreretiny fa hainńy mpamaky ihany koa. Arakaraka ny
fahaizanńy mpanoratra maneho ireny toerana ireny no mahatonga ny mpamaky ho
liana, satria hoy i Gérard GENETTE :
“Izy no mampiteny ny habaka, ary ny habaka kosa no
miteny aminy”29.
28
« Le romancier choisit de situer láction et les personnages dans un espace réel ou à límage de la
réalité ». p. 89.
29
Gérard GENETTE. Figure II. Collection Points. Edition du Seuil. 1969.
32
Azo sokajina ho roa ny toerana : toerana nitranganńy tantara, sy ny toerana atolotra
2.4.4.1. Ny toerana nitranganńy tantara
Saika eto Antananarivo avokoa no toerana anehoanńy mpanoratra ny tantara. Tsy

dia mahagaga loatra izany satria teto aminńy faritaninÁntananarivo no niainany
betsaka, ary izy dia nilaza fa “tsy mahafantatra tanàna firy raha tsy ny eto satria tsy
mbola niala teto”. Anaran-toerana eto Antananarivo no voatonona ao, toy ny
“Anosibe”(tak. 31), “Andohalo” (tak. 32). Voalaza eto koa ny any ambanivohitra,
izay azo lazaina fa fantany aminńy antsipiriany, na ny fomba amam-panao, na ny
fifandraisana (mifankahalala avokoa ny mpiara-monina rehetra), indrindra fa ny
fiainanńy olona any. Manaporofo izany ny fanononaní Navalona ireo anaranólona
maro nandritra ny nialany sasatra teo an-davarangana.
2.4.4.2. Ny toerana ravaky ny tantara
Eo aminíty toerana ravaky ny tantara ity no anehoanńy mpanoratra ny talentany, ka

tonga toy ny zava-misy marina sy azo porofoina ny tantara. Raha ny ao aminńy
Navalona, ohatra, dia iray aminíreny ny amoron-dranomasina : toerana tena misy
tokoa, ka na dia tsy fantany tanteraka aza, dia azony antoka fa toeram-pialan-tsasatra
hany ka tononiny fotsiny.
Raha jerena ny ao aminńy boky Navalona dia hita fa toerana mivelatra satria
ambanivohitra sy an-drenivohitra. Ireo dia entina manamarika ny elanelana misy eo
aminí Hery sy i Navalona, izay tsy voafaritra ara-jeografia. Ny toerana manko dia
nataonńy mpanoratra ho fitaovana iray amaritana ny aminńy mpandray anjara.
« Elle fait parler léspace, que cést léspace qui parle en elle ». p. 44.
33
Ohatra : Andohalo. Toerana avo, fonenaní Navalona mianakavy. Hita ao aminńy
boky fa i Navalona dia azo lazaina ho manana ny maha-izy azy, na eo aminńy
endrika amam-bika, na eo aminńy fahaizana, na eo aminńy harena.
Rehefa manoritsoritra ny aminńy toerana indray ny mpanoratra, dia ny any ivelan

ńy trano no tena manavanana azy. Eo ohatra ny fanononany matetika ny seza lava
eo ambany lavarangana, ny vavahady.
2.4.5. Ny fizotranńy tantara
Aminíty fizarana ity no hahafantarana ny fivoaranńy tantara. Izany dia manomboka

aminńy toe-javatra niainganńy mpandray anjara fototra. Misy foana ny toe-javatra
mpanova eny anelanelany eny. Raha mihatsara ny fiafaranńy tantara, dia azo lazaina
fa misonga ilay tantara ; fa raha miharatsy kosa, dia mijotso.
Raha ny tantaraní Navalona no jerena, dia hita ho mifanaraka aminńy firafitry ny

tantara izay taratrí Fr. PLAZANET. Izany dia ahitana dingana efatra.
Tahaka izao izany raha aseho aminńy kisary
Situation Elément Suite d Situation

initiale modificateur áventures finale
Fr PLAZANET
Kisary 5 : Ny fivoaranńy tantara
Toy izao ny fisehonńy kisary raha ampiharina aminńy fiainaní Navalona ny

fitiavana
fifankatiavaní - fankahalan- - fisian- fahatanterahan

Hery sy i dRasendra aní dRado ńy
Navalona Hery - fahatonga- fanambadianí
- fahafatesanńy vaní Hery Hery sy i
34
rainí Hery Navalona
Kisary 6 : Ny fivoaranńy tantaraní Navalona
Tany am-boalohany dia nisy ny fifankatiavaní Hery sy i Navalona. Novan-

dRasendra sy ny fahafatesanńy rainí Hery anefa izany. Avy aminízay no nisian-
dRado teo aminńy fiainanízy ireo. Nanova izany ny fiverenaní Hery indray teo
anatrehaní Navalona. Io no nahatanteraka ny fanambadianízy roa satria niverina
ilay fitiavana nisy tany am-boalohany.
Fehiny
Hita eto, araka izany, fa misonga ilay tantara satria azo lazaina ho tsara sy nilamina
ny fiainaní Navalona tany am-boalohany, ary hita fa tsara ihany koa no niafarany, na
dia teo aza ireo olana maro nosedrainy tao anelanelany tao.
Taratra teo aminńy fiainaní Navalona ny fahamarinanílay tenin-

dRAFANOHARANA manao hoe :
“Natao ho fanamboarana ny olombelona ny fahoriana
fa tsy natao ho fanimbana azy akory, raha mahay
mandray azy aminńy saina hendry izy”30.
TSOA-KEVITRA
Ny fampiharana ny fomba fandinihana tantara foronina taminńy boky Navalona no

naseho teo. Nojerena taminízany ny famintinana ny tantara sy ny fanadihadiana ireo
singa mandrafitra azy.
30
RAFANOHARANA. Op. Cit. p. 33.
35
Azo lazaina fa mahafehy ireo singa fototra ilaina ao aminńy tantara foronina ny
mpanoratra. Tsapa ihany anefa ny maha-santatra am-bavarano ity tantara foronina
ity. Mora azo ny voambolana nampiasaina, tsy sarotra vakina satria mivantana ny
fomba filazan-javatra. Taratra mazava tsara ny fotoana sy ny toerana itranganńy
tantara.
36
Fizarana lehibe II
Ny endri-panabeazana
taratra ao aminńy tantara
Samy manana ny fomba fitaizany ny zanany ny ray aman-dreny tsirairay avy. Na dia
samy ray sy reny ao an-trano ihany koa aza dia tsy mitovy ny fitondrany ny zanany.
Hojerena ato aminíty fizarana lehibe faharoa ity ny fomba fitaizanńy ray aman-
dreny ny zanaka hita ao aminńy Navalona, avy eo ny vokatra azo avy aminíreo
fitaizana ireo.
37
I. NY FOMBA FITAIZANŃY RAY AMAN-DRENY NY ZANAKA
Ety am-piandohana dia omena ny famaritana ny atao hoe “fanabeazana”. Arakí

DOLTRENS :
“Ny fanabeazana dia fitaizana ny olona hanana
fahazarana, hahay hanaraka toromarika, hanamafy ny
finiavana hanatsara ny fitondran-tenany, ny fihetsiny,
hahatsapa ny lanjanńy adidy amanándraikitra
môraly, na aminńy tenany, na aminńy hafa, mba
hahatonga azy hahay hifandray araka ny tokony ho izy
aminńy vondronńy mpiara-belona aminy”.31
Raha ny Rakibolana malagasy nosoratan-dRAJEMISA RAOLISON no jerena :

“Ny fanabeazana dia fanolokoloana ny zaza mba
hanomezana azy toetra tsara ka hahatonga azy ho
lehibe, ho olom-banona”.32
Tsy mifanipaka ireo fiheverana roa ireo fa azo lazaina ho mifameno, ka afaka
manome mazava ny tena hevitry ny fanabeazana. Araka ireo dia maro ny afaka
manabe : fiarahamonina, namana, fianarana, fa ny iompananńy asanay dia ny
fanabeazanńy ray aman-dreny ny taranany, satria ny fomba fampitana ireny no entin
ńy ankizy miatrika ny fiainany any aoriana.
31
DOLTRENS. Eduquer et instruire. Nathan UNESCO. Imprimerie Union. Paris. 1966.
« Eduquer au sens courant du terme, cést faire prendre des habitudes, respecter les consignes,
intensifier le désir de se bien conduire et de bien agir, acquérir le sens du devoir et des obligations
morales que lón a, à l´égard de soi-même et dáutrui, de telle sorte que l´être éduqué puisse s
íntégrer normalement dans la communauté de ses semblables. » p. 19
32
RAJEMISA RAOLISON. Rakibolana malagasy. Ambozontany Fianarantsoa. 1995. tak. 210.
38
Samy manana ny fomba fitaizany anefa ny ray sy ny reny ao an-tokantrano, koa ireo
no ampitahaina manaraka eto. Marihina fa miainga aminńy boky Navalona hatrany
ny fikarohana.
Efa voajanahary aminńy olombelona ny fahitana ny fifandraisana am-po kokoa eo

aminńy zanaka vavy sy ny ray, ary eo aminńy zanaka lahy sy ny reny. Izy ireo no
mifampizara ny fifaliana sy ny fahoriana, mifanampy sy mifanoro hevitra. Raha ny
hita ato aminńy boky Navalona dia taratra ny fifandirana misy matetika eo aminí
Navalona sy ny reniny isaky ny misy fotoana ihaonana, na rehefa misy resaka
ifanazavana, na iaraha-mikaroka. Manaporofo izany ny fahitana ny fahasorenan-
dreniny raha sendra tafaresaka izy mianaka : “Sorena Ramatoa Rasendrasoa” (tak.
9). Raha ny aminí Navalona sy ny rainy, dia tsy ahitana olana fa mifanaraka sy
mifanoro hevitra hatrany izy ireo. Hoy Randimby raha tafaresaka izy mianaka indray
andro : “Ny fikelezana aina isanándro isanándro handresy ny tena dia anisanńy
fahendrena” (tak. 34).
Na izany aza dia tsy afa-misaraka aminńy zanaka ny ray aman-dreny. Izany no
nahatonga azy ireo ho sokajina ao anatinńy mpandray anjara mpanampy. Ireo ray
aman-dreny ireo no anisanńy singa lehibe iray hahatrarana ny tanjona kendrena.
Hoy ny renim-pianakaviana iray raha naneho ny heviny tao aminńy fahitalavitra :
“Ny fanabeazanńy ray aman-dreny no voalohany
indrindra raha te hanana taranaka vanona”.33
Mba hahafahana mandalina misimisy kokoa ny mikasika ny fitaizanńy ray aman-

dreny ny zanaka, dia lafin-javatra roa no hodinihina mifanesy eto ambany, dia ny eo
aminńy fiainan-janany aminńy ankapobeny, sy ny fiainam-pitiavana.
1.1. Eo aminńy fiainan-janany aminńy ankapobeny
33
Fandaharana « Lalam-piainana ». TV PLUS Madagascar. 16 Septambra 2007 taminńy 7ora30
alina. Atolotrí Niaina RAKOTONJANAHARY.
39
Lafin-javatra telo no mitambatra ka manome ny maha-olona : ny vatana, ny saina,
ary ny fanahy. Ireo no taratra fa volavolainńy ray aman-dreny aminńy zanany
mandritry ny androm-piainany. Aminńy endrika fafana no handinihana tsirairay
ireo.
1.1.1. Ny vatana
RAY RENY
Ny ray dia mametraka ny zanany ho efa Ny reny dia tsy te hamela ny zanany ho
olon-dehibe rehefa feno taona izy, izany irery fa satriny hiaraka aminy sy eo
hoe rehefa 18 taona. Tsy mba tantanana ambany masony hatrany mandritra ny
intsony aminńy fiatrehana ny fiainana androm-piainany. Izy no te hitantana an-
fa tena tompon-tsafidy malalaka ny janany, eny fa na dia efa azo lazaina ho
zanaka. Ny anjarany dia ny manara- ampy taona aza. Aminy dia toy ny zaza
maso izay ataon-janany, ary manitsy ny foana ny zanaka, ka mila tantanana amin
diany raha sanatria misy tsy mety. Hoy ízay ataony rehetra. Ny famelana azy
ny ao aminńy boky maneho izany : “ hanao izay heveriny ho mety sy izay
Fa iza no miteny aminao fa mbola zaza i eritreriny dia fanimbana zanaka. Hoy ny
Navalona ? hoy Randimby. Efa 18 taona reniní Navalona manambara izany :
anie izy iny e !” (tak. 10). “Amiko aloha iny [Navalona] dia mbola
zaza foana e ! […] Giazana fotsiny
Tsy eo aminńy taona ihany, fa indrindra izao”. (tak. 10, 11).
koa ny fahalalana ny mety sy ny tsy
mety, izany hoe, mahay manova sy
Ny reny dia manoro hevitra hatrany ny
manamboatra ny fihetsika aseho
zanany, noho izy tsy te hieritreritra an-
manoloana ny zava-misy iray. Eto dia ny
janany hihafy. Zaza zatra niadana, ka
fanehoana ny fihetsika manoloana aní
raha hiaraka aminńy olona be adidy dia
Hery noho ny namoizany ny rainy no
mety ho tsizarizary ny fiainany
nampianarinńy rainy azy : “Mahazo
rahatrizay ao an-tokantrano. Hoy
mitomany ianao eto fa aoka ho maso
Rasendra : “Sao mbola tsy fantatrao àry
maina sy endrika tony no ho hitaní
fa nisaraka ny Ray aman-dreniní Hery !
Hery rehefa mankany ianao” (tak. 18).
[…] Sady izay indray dia dimy
40
Araka ny fihevitry ny raim-pianakaviana mianadahy be izao. Dia i Hery koa no
eto dia miovaova manaraka ny fiovanńy lahimatoa…” (tak. 11, 12).
taonany sy ny zava-misy iainany ny
fihetsiky ny tanora. Izany hoe, tsy
mitovy izy ankizy, izay mbola azo
fehezina sy baikoina aminízay rehetra
ataony, sy izy efa tanora, afaka
mieritreritra ny ho aviny sy ny momba
azy, ka tsy azo fehezina loatra intsony.
Satria hoy izy : “… Ary ny vorona
rehefa ary elatra, na giazanao aza, lasa
manidina foana rehefa tonga ny fotoana
tokony hanidinany” (tak. 11).
Fafana 3 : Ny fitaizanńy ray aman-dreny ara-batana
1.1.2. Ny saina
Ny fitaizana ny zanaka aminńy lafiny ara-tsaina no azo lazaina ho manahirana,

satria miankina aminío avokoa ny fiainany rehetra. Tsy maintsy miainga avy ao
aminńy ankohonana misy azy anefa ny fitaizana, fa ny fiarahamonina dia manampy
ihany. Raha ny ato aminńy boky Navalona dia taratra ny fahasamihafanńy
fisainana taloha sy ny ankehitriny eo aminńy fijeren-javatra iray.
RAY RENY
Ny ray dia miezaka manaraka ny fiovan Ny reny dia manamafy fa tsy azo atao ny
ńy zava-misy, manaraka ny toetrandro, miaraka eny imasom-bahoaka raha tsy
indrindra fa ny aminńy fitaizany anefa vita ny fombafomba rehetra. Raha
janany. Aminy dia misy ny fomba misy lehilahy iray sy vehivavy iray
fisainana taloha no tsy mety intsony mifankatia, ka maniry sy mikasa ny
ankehitriny, nefa eo kosa ireo izay tsy hivady, dia mamita izany. Hoy ny reniní
azo ialàna fa tsy maintsy hajaina Navalona ao aminńy boky : “tsy ny tany
41
hatrany, ary ampahafantariny an-janany […] no fady fa ny vavam-bahoaka e !
izany, “…Mila fivoarana tokoa isika, ” (tak. 8). Izany hoe, ny reny dia
nefa tadidio fa maro koa ireo fomba malahelo raha lazaina fa ratsy taiza ny
taloha izay tsy azontsika atao zanany. Manala baraka tokoa izany
tsinontsinona…” (tak. 9). “mitari-bady tsy lasam-bodiondry”
izany.
Anjaranńy ray ihany koa ny mampahery

hatrany ny zanany, mampitraka azy raha Ny reny dia miezaka manova ny sain-
sendra misy ny olana sedrainy sy janany mba hanaraka ny heviny sy ny
lalovany. Izany hoe, mampitony ny eritreriny. Izy dia saro-piaro sy be
sainy ary manova ny toe-tsaina ao aminy fanahiana aminńy maha-vavy ny
mba hahay hijery ny tsara hatrany. Hoy zanany, ary mametraka hatrany ao an-
izy : “… ny herin-tsainy no harenńy tsain-janany fa “tsy misy vorondolo
olombelona” (tak. 34). mitera-boromanga”. Hoy Rasendra
taminí Navalona : “Hataonao ahoana
ny fametrahana fahatokisana aminńy
Manana anjara aminńy fanoroana ny
zazalahy izay misaraka ny ray aman-
zanaka ny ray aminízay tokony hatao
dreniny ? Tsy hanahaka an-drainy ve izy
manoloana ny fiarahamonina sy ny
?” (tak. 11). Teny na fihetsika manery
fifandraisana aminńy manodidina.
anólaka, na mivantana no anehoany
Ohatra, raha misy zavatrólona
izany : “Tsy misy manery an-dry eo fa
nosimbana dia tokony hosoloina. Raha
zavatra tokony hataon-dry izany. Izay
ny marimarina kokoa dia manoro ny
fotsiny !” (tak. 47).
zanaka mba hahaizany miara-miaina
amanólona, manarina ny tsy mety
natao. “… Soloy ireo lovian-dreninao Tsy ahitana taratra fankaherezana loatra
novakinao ireo fa tezitra be izy” (tak. avy aminy fa vao mainka aza
60). fanomezana alahelo sy
famendrofendroana an-janany. Lazainy
Ary farany, fa tsy ny kely indrindra, ny fa manimba ny saina sy ny fitiavana ny
fanoroany sy ny fampianarany fisarahan-toerana. “Raha izaho aloha
mandamina ny fiainana, ary mandray ny indry mba asiako fieritreretana kely
42
zavatra rehetra aminńy saina hendry. ihany e ! Asan-dry anefa e ! […] Fa
Raha lazaina aminńy fomba hafa dia ny raha ny fieritreretako aloha, angamba
fahaizana manaiky hatrany ny lalam- izy any izay efa fito anaka. Marina e !
piainana, “Na inona na inona miseho ” (tak. 41).
[…] Na inona na inona miseho […]
hoekentsika” (tak. 60). Ny reny dia mandentika mandrakariva
ao an-tsainńy zanaka fa avy aminy no
itarafanńy mpiara-monina azy. Ary
misy fiantraikany aminńy toerana misy
ny ray aman-dreny eo anivonńy
fiarahamonina ny ataonízy ireny. “Fa
inona mihitsy no ao an-tsain-dry ity e ?
[…] Sa ny hanintsana ny laza amam-
boninahitray mivady mihitsy no tena
tarigetran-dry ?” (tak. 47).
Fafana 4 : Ny fitaizanńy ray aman-dreny ara-tsaina
1.1.3. Ny fanahy
Marihina ety am-piandohana fa ilay fanahy resahina eto dia tsy ilay fanahy
kristianina akory, fa ilay fanahy maha-olona izay iavahanńy olona aminńy biby.
RAY RENY
Tsy taratra eto aminńy tantara mihitsy Ny renim-pianakaviana dia mihevitra
ny fanomezanńy ray alahelo ny zanany izay hahasoa sy hahatsara ny fiainan-
fa miezaka hatrany izy ny janany. Matetika anefa, taratra ny maha-
mampahafantatra ny tokony hatao, vehivavy azy, ka tsy dia mahatakatra
manala na manamaivana ny fahorian- loatra ny mety ho fiantraikanńy ataony
janany. any aoriana. Izany hoe, vahaolana
vetivety no atolony fa tsy mikatsaka ny
43
Manaporofo aminńy fihetsika asehony maharitra izy, hany ka miteraka
ny raim-pianakaviana fa tsy mahafoy ny fahoriana sy fijaliana ho anílay menaky
zanany, ary toy ny miara-mizaka izay ny ainy izany indraindray.
mavesatra aminńy sombinńy ainy izy.
Maneho izany ny fiandrasany matetika
Noho ny reny tsy mahatanty ny zanany
eo ambany lavarangana.
alahelo aminńy ataonńy hafa, dia
miezaka ny mamaly faty izay heveriny
Tianńy ray ny isianńy fifandraisana ho mampitondra fahoriana an-janany izy.
am-po eo aminńy reny sy ny zanaka, fa “ Vao avy any [tany aminí Hery] aho
tsy sitrany kosa ny hisianńy fifandirana […] Nasaiko niala haingana dia
sy ny tabataba ao anatinńy ankohonana. haingana eto Antananarivo izy mba tsy
Araka izany, tokony hisy ny fifanajana hanome fahoriana ny zanako intsony ”
aminńy safidy sy ny eritreritra fa tsy (tak. 28).
hifaneritery. Hoy i Zoé BARIJAONA Miteraka tsy fifanarahan-tsaina eo amin
maneho izany : “Ny hisavorovoroana, ízy mianaka anefa izany ka mahatonga
hono, hilantoana. Koa anjarany ny ny fifandirana.
mandavorary sy mampitony ny
samboaravoaram-piainanízy telo
Ny reny dia mampianatra ny zanany
mianaka” (tak. 48). Izany hoe, izy dia
vavy mba hahay hizaka amim-
mipetraka ho elanelam-panahy, ka
pahendrena sy amim-pahalemem-panahy
mitady hevitra ialana haingana amin
izay rehetra mety hiseho ao anatinńy
ízay resaka mety hitarika olana.
tokantrano naorina tamim-pitiavana.
Mamolavola ny zanany ho olom-banona

Manaporofo izany ny tso-drano nomen-
ny ray satria taratra hatrany ny
dRasendra aní Navalona rehefa andeha
fanoroany sy ny fanitsiany ary ny
hanorin-tokantrano izy : “Eny, anaka !
fampahafantarany izay mety sy tsy mety
[…]. Na oram-baratra, na havandra, na
“Tandremo fa mitady mbola ho diso
rivotra mifofofofo, na hatsiaka
lalana indray ianao” (tak. 34).
mamirifiry, na masoandro mibaliaka no
hitanao ao an-tokantranonao, atreho
Mampianatra sahady ny taranany mba am-pitiavana izany fa tia anao ny
44
tsy hanisy fanavakavahana eo aminńy vadinao…” (tak. 68).
samy olombelona, satria samy manana
ny hanitra ho azy ny tsirairay.
Ohatra, raha manana harena ianao, tsy
tokony hanao tsinontsinona ny tsy
manana, satria misy lafin-javatra hafa
ananany fa tsy anananao. Hoy Randimby
raha niresaka taminí Navalona, indray
andro : “Zava-poana ny vola, anaka, fa
ny herim-poní Hery no tena zava-
dehibe”(tak. 34).
Ampianarin-drainy sy zariny
mampifandray ny fiainana andavanandro
aminńy finoana sy ny fankasitrahana an
Ándriamanitra ny zanany.
Fafana 5 : Ny fitaizanńy ray aman-dreny ara-panahy
1.2. Eo aminńy fiainam-pitiavana
Toe-javatra roa no anompanana ny asa ato aminíty fizarana manaraka ity : ny

fitiavana miainga avy aminńy safidy, sy ny fitiavana miainga avy aminńy
fifanohanana.
1.2.1. Miainga avy aminńy safidy
45
Aminízao vanim-potoana izao, indrindra fa ho anńy ety an-tanàn-dehibe, dia ny
tanora no mifidy malalaka izay olona hotiaviny, fa tsy toy ny taloha izay amboarina
na atolotra, ka ny ray aman-dreny no mitady izay ho vadin-janany.
RAY RENY
Ny ray aman-dreny dia manombana Ny reniní Navalona eto dia miainga
mandrakariva izay ho vadin-janany. Eto aminńy safidy ihany, saingy izy kosa no
ny rainí Navalona dia miombon-kevitra mihevitra ho mahafantatra ny mety
amin-janany fa tsy manery azy . amin-janany ; hany ka tadiaviny
hanaraka ny eritreriny hatrany i
Navalona.
Aminy dia tsy ny vola na ny harena na
ny manodidina azy no itarafana ny
olona, fa ilay olona aminńy maha-izy Ampahafantariny azy ny fomba fijerena
azy, na dia eo aza ilay fomba fiteny hoe : izay hovadina : izay mitovy fahaizana
“tsy misy vorondolo mitera-boromanga”. aminńy tena aloha, voalohany indrindra
Aminy, “ny heloky ny rainy, tsy mba ; manaraka izany, izay heverina ho
heloky ny zanany”. Entina manaporofo manana ny maha-izy azy eo aminńy
izany ny resaka nifanaovan-dRandimby tany ama-monina, ka tsy hanala baraka
sy Rasendra vadiny, indray andro : na hampietry voninahitra ny ray aman-
“Rasendra : Sao mbola tsy fantatrao àry dreny. Manaporofo izany ny resakízy sy
fa nisaraka ny Ray aman-dreniní Hery ! i Navalona, indray andro : “Fa
Randimby : Dia maninona ? […] ny maninona kosa i Rado ? Sady fototra
heloky ny rainy tsy mba heloky ny olona anie ireny no manam-pahaizana
zanany e ! […] Sa ny hanintsana ny laza amam-
Rasendra : Sady izay indray dia dimy boninahitray mivady mihitsy no tena
mianadahy be izao […] Ny tontolo tarigetran-dry ?” (tak. 40, 47).
manodidina azy mihitsy, Randimby, no
ratsy â !
Randimby : …aza jerenao araka ny
Ny reny, matetika, dia tsy maminavina
itiavanao ijerena azy ny zavatra iray ary
ny vokatra mety ho ateraky ny zavatra,
aza tsaraina araka ny toetranao …”
fihetsika, teny atao, fa mijery maimaika
46
(tak. 11, 12). manoloana ny safidin-janany.
Aminy dia tsy mety ny manorina Ekena fa misy fiantraikany aminńy ray
fanambadiana tsy ao anatinńy fitiavana aman-dreny ny ataonńy zanaka rehetra,
fa notanterahina noho ny faneriterena. izany akory tsy tokony ho sakana amin
Aleony ny zanany tsy manambady toy ńy famelana ny zanaka halalaka amin
izay izany no miseho ; na dia heverina ńy safidiny.
aza hoe : “tsy manana ny maha-izy azy
ny vehivavy tsy manana tokantrano”
Ny reny koa dia tsy mahatanty ny tsy
(tak. 42).
mamboraka ny ao am-pony raha vao
misy zavatra miseho, tsy mahatana
fihetseham-po na inona na inona mety ho
vokany. “… ajanony hatreo ny fiarahan-
dry aminíny zaza-lahy iny…” (tak. 8)
Fafana 6 : Ny fitiavana miainga aminńy safidy
1.2.2. Miainga avy aminńy fifanohanana
Mila hatrany ny fifanohanana ny fiainana fa tsy misy ny mahavita tena, na dia misy
aza ny mihevitra fa manana ny ampy. Marina hatrany izany, na eo aminńy fahoriana
na eo aminńy fifaliana.
Ato aminńy boky Navalona dia tanora roa niara-nianatra no tantaraina. Samy tao
aminńy kilasy famaranana, ka niaraka niasa sy nifanampy, satria hanomana
fanadinana. Rehefa vita anefa ny fanadinana, nitohy izany ary nanjary fifanohanana
47
maharitra no tanjona, izany hoe nieritreritra ny tsy hifandao na ny tsy hisaraka
intsony.
Eo aminńy mpifankatia, dia faniriana mandrakariva ny tsy hisaraka, araka izay azo
atao, ary satry hifankahita sy hihaona isanándro. Maneho izany ny hoe : “Ny
hijanonanao eto anilako lalandava no tadiaviko” (tak. 22).
Voatery nisara-toerana anefa i Hery sy i Navalona noho ny fahafatesan-drainí Hery.

Niteraka olana teo aminízy roa izany. Samy manana ny fiheverany koa ny ray aman-
dreniní Navalona nanoloana izany.
RAY RENY
Matetika dia tsy sitrapo no isarahana, fa Aminńy reny dia tsy afaka ny
noho ny zava-misy sy ny onjam- hifanohana sy hifanampy raha mbola tsy
piainana. Eo indrindra no ilàna ny mitovy ny fananana, na ara-tsaina io, na
fifanohanana, na ara-tsaina, na ara- ara-karena. Aminy, ny afa-miara-miaina,
kevitra, fa tsy maika ny hifanome dia olon-droa mitovy, na dia tsy ahitana
alahelo. Hoy Randimby maneho izany : taratra ny fitiavana aza any am-
“… Aoka anefa isika manodidina azy tsy boalohany. Hoy mantsy Rasendra raha
hanampy trotraka izany fahoriana izany sendra tafaresaka taminí Navalona
na hamendrofendro fa hahay indray andro : “Ka izy [Rado] izao no
hampionona sy hampahery azy na amin hitako fa sahaza an-dry aminńy olona
ńy fiteny na aminńy fihetsika” (tak. rehetra manodidina an-dry koh ! […]
17). Sady fototra olona anie ireny no
manam-pahaizana e !”(tak. 40).
Na eo koa aza ny fisarahana, ny ray dia

miezaka hatrany ny mampahafantatra Heverinńy reny koa fa ny fifanohanana
an-janany ny zavatra tsy maintsy dia ny fiarahana mandrakariva. Izany
hiaretana mba hananana ny tsara sy ny hoe, na dia misy aza ny tsy maintsy
fahasambarana rehefa any aoriana. Hoy andehananńy iray, dia tokony hitady
ny rainí Navalona : “Tsia, anaka, tsy hatrany ny fomba rehetra hihaonana.
48
mahafoy anao raha i Hery […]. Tsy Hoy Rasendra : “Raha izaho aloha indry
niafina tamiko ny fitiavany anao nefa mba asiako fieritreretana kely ihany e !
hitako koa ny fahendreny. […] Raha ny Na inona aza ve retsy fifandirana nisy
sitrapony dia ny ho eo anilanao teo aminareo, dia tsy mba taty akory izy
lalandava, nefa noreseny izany. Ary izay …” (tak. 41).
no nilazako fa olon-kendry izy”
(tak. 34). Manazava aminńy zanaka,
araka izany, ny ray fa misy ny
andraikitra tsy maintsy raisina
manoloana ny zava-misy. Hoy mantsy
ny rainí Navalona : “Fandrotrarana
an-tanàna haolo i Hery, anaka ka
nandimby ray tsy satry. Izy no
mikarakara ireo ankizy ireo aminízao
fotoana izao” (tak. 18). “Raha mahita
olona iray manana olana ianao dia aza
variana mangoraka azy fotsiny fa tolory
vahaolana izy” (tak. 27).
Fafana 7 : Ny fitiavana miainga aminńy fifanohanana
Fehiny
Ny fomba fitaizanńy ray aman-dreny ny zanaka niainga taminńy tantara foronina

Navalona no naseho tao aminńy ampahany voalohany aminíty fizarana faharoa ity.
Nojerena taminízany ny eo aminńy fiainan-janany aminńy ankapobeny sy ny
fiainan-janany ny fiainam-pitiavana.
Azo lazaina fa taratra ao aminíty tantara ity ireo fomba fitaizanńy ray aman-dreny
ny zanany ankehitriny. Voafaritra mazava ao aminńy tantara ny fitondranńy raim-
pianakaviana sy ny endri-panabeazanńy renim-pianakaviana. Samy manana ny
49
fomba fitondrany ny taranany izy ireo, araka ny hita, ka izay no miteraka
fahasahiranana ho anńy tanora, na eo aminńy maha-izy azy, na eo aminńy fomba
fiainany ny fitiavana, izay efa santatra sahady aminńy fanomanany ny ho aviny.
II. NY VOKATRA AZO AVY AMINŃY FITAIZANA
Iaraha-mahalala fa tsy maintsy misy hatrany ny valiny raisina avy aminńy atao. Tsy
ho anízay manao azy ihany anefa fa mety ho anńy hafa koa. Raha ny iray ao amin
ńy ankohonana, ohatra, no manao zavatra iray, ny ankohonana manontolo no
mandray ny vokany, na tsara izany na ratsy. Izany hoe, voakasika ny ao an-
tokantrano ary miantraika any aminńy fiainanńy zanaka na ny ray aman-dreny
izany.
2.1. Eo aminńy fiainan-tokantrano
Ao anaty tokantrano iray dia misy ny ray sy ny reny ary ny zanaka. Misy ny rafitra
mifehy sy ny fifampitondrana ao an-tokantrano ao. Tsy misy fiainana mandeha raha
tsy misy fandaminana fa samy manao izay tiany atao. Na dia ny mpiray trano ao aza
anefa, dia samy manana ny fomba fifandraisany sy ny fomba fiainany.
Misy ny manavanana kokoa, misy ny izarana ny momba ny tena, ary misy ny
anafenana. Hojerena eto indray ireo vokatra hita eo aminńy : fifandraisanńy
mpivady, fifandraisanńy ray sy ny zanaka, ary ny fifandraisanńy reny sy ny zanaka.
2.1.1. Ny fifandraisanńy mpivady
Noho ny tsy fitoviana eo aminńy fomba fijery dia tsy hita aminízy ireo ny
fifanarahan-tsaina, fa samy manao izay tiany sy heveriny ho mety. Mitady hatrany,
araka izany, izay fomba atao mba handresen-dahatra ny iray aminńy tetika sy ny
hevitra tiana hotanterahina. Feno fitaka sy lainga eo aminńy fiainanízy mivady, tsy
misy ny filazana ny marina. Noho izany, feno fiahiahiana tanteraka aminńy vady,
50
heverina ho misy hevitra ambadika hatrany izay lazainy sy ny fihetsika asehony.
Manaporofo izany ny ao aminńy boky Navalona manao hoe : “Misy zavatra maha-
mahimahina ahy …” (tak. 31). “Takatry ny lahy avy hatrany ny tianńy vadiny
hatao nefa nodiany adala […]. Gagagaga ihany Ramatoa Rasendrasoa fa tsy
nanam-pandavana mihitsy ny vadiny” (tak. 49). Marihina fa io laingalainga sy
fitapitaka io dia hita eo aminízy mivady mihitsy fa tsy aminńy iray ihany.
Tsy ahitana fifampiresahana firy aminńy maha-mpivady fa samy variana aminńy

fikarohana hevitra izay heverina fa mety, nefa ny mifanohitra taminízay no niseho.
Tsy hita taratra teo aminízy ireo ny tambitamby sy ny fiadanana, fa eso sy teny
manindrona ary mandratra ny iray foana no avoakanńy vavanńy iray. Maneho
izany ilay voalaza hoe : “Mandinika ny fivezivezinao aho dia finaritra ery !”(tak. 27).
Toy izany koa ny resaka nifanaovanízy mivady indray andro :
“Randimby : Ka inona indray moa izany fa tsy dia tafaray ny tia sy ny manina.
Mandehana ilazao izy fa azoazonao dia vita ny raharaha.
Rasendra : Ka azoazoko tsy ho ahy anie fa ho aní Navalona e !
Randimby : Ianao no mahazoazo azy ka i Navalona no haninona aminízany ?”
(tak. 38, 39).
Ny fiainan-tokantrano ahitana mpivady tsy mifanaraka toy izany dia tsy haharitra na
oviana na oviana. Teraka ny nenina maro rehefa tsy eo intsony ny iray ary arahina
fahatsiarovana tsy maty vonoina sy tsy azo kosehina ao anaty. Hoy mantsy Rasendra
: “Maro ny fahalemeko […] Nefa tsy mba nanary ahy ny vadiko fa nanampy ahy
hatraminńy farany ary niafara taminńy famoizany ny ainy izany” (tak. 69, 70).
Fehiny
Hita, araka ireo, fa ny mpivady aminńy maha-mpivady azy dia tsy mifankafoy na
dia eo aza ireo tsy fitovian-kevitra sy ny adiady madinidinika. Mifanampy sy
mifanavotra hatrany na dia eo aza ireo zavatra tsy itoviam-pijery.
51
2.1.2. Ny fifandraisanńy ray aminńy zanaka
Ao an-tokantrano ao dia manana ny fomba ifandraisany aminńy rainy ny zanany.

Araka ny efa voalaza tany aloha, ny zanaka vavy dia mifandray am-po kokoa amin
ńy rainy. Eto dia taratra izany eo amin-dRandimby sy i Navalona, ka matetika izy
ireo no mifampiaro manoloana ny zava-miseho sy izay heverina fa mety hahatonga
olana ho anńy iray. Manaporofo izany ny ao aminńy boky manao hoe : “Tsy misy
manery anao intsony eo [hoy ny rainy] fa mandehana ianao matory”. (tak. 47).
Tsy mahafoy ny zanaka ny ray fa manohana azy hatrany. Manamarina izany ny

fiandrasan-dRandimby matetika aní Navalona rehefa misy alehan-janany. “… Tsy
nandeha niasa Ingahy Randimby ny tolakandro. Niandry an-janany…” (tak. 17).
“Ingahy Randimby kosa tsy nihetsika teo ambany lavarangana fa niandry azy teo
foana nandritra ny fotoana tsy nahateo azy” (tak. 24).
Ny zanaka anefa tsy mahatsapa izany raha tsy efa tsy eo anilany intsony ilay rainy,
hany ka mitahiry izany fahatsiarovana izany lalandava ao am-pony. “…fa ny
fahatsiarovana azy kosa hitoetra ato anatiko mandrakizay” (tak. 65). Aminy, na efa
maty sy tsy hitanńy masony intsony aza ny rainy, dia mbola mahita azy sy miahy ny
fiainany, hany ka nisy ny fotoana “nipetraka ela teo ambany lavarangana [izy],
nitafa sy nangata-tsodrano farany tamin-drainy”.(tak. 68).
Fehiny
Ny raim-pianakaviana sy ny zanaka vavy dia tsy mifankafoy fa mifampahatsiaro

mandrakariva. Ohatra aminízany, rehefa narary mafy tany aminńy toeram-
pitsaboana Randimby dia i Navalona no notadiaviny aloha vao i Rasendra vadiny :
“- Iza aminareo no Navalona ? hoy ihany ilay dokotera
- Izaho fa ahoana izay ? hoy i Navalona
52
- Mitady anao izy [ny rainao] […]
- Navalona ! hoy ny rainy niteny mora […] asaivo miditra aminízay izy [ny
reninao]…” (tak. 59, 60).
Toy izany koa i Navalona, ny rainy no notadiaviny voalohany rehefa tonga tao amin
ńy hôpitaly izy fa tsy noraharahainy izay olona hitany teo : “Aiza i dada izao ?
” (tak. 58).
2.1.3. Ny fifandraisanńy reny aminńy zanaka
Tsy mba tahaka ilay fifandraisana nisy taminńy ray teo ambony fa azo lazaina ho
mifanohitra tanteraka. Taratra ao ny tsy fitoviam-pijery sy ny fisianńy elanelana eo
aminńy reny sy ny zanaka vavy, hany ka teraka ho azy ny fifamaliana isaky ny mba
misy resaka ifanaovana.
Noho ireo fomba fitondranńy reny koa dia lasa misy ny fifanomezan-tsiny sy ny
vava tsy ambina ary ny teny tsy voahevitra, hany ka tsy dia misy ny firaisan-tsaina sy
ny fifankahazoana am-po. Noho izany, tsy miantehitra firy aminńy reny ny zanaka
raha aminńy lafiny torohevitra fa aleony miatrika ny fiainany samirery, tsy misy
mpanelingelina. “Navalona â ! Fa nisy inona e ? [hoy ny reniny] Fa maninona indry
no mihidy aman-trano ato ?[…]. Asa na rení Navalona na tsia ny fanontanian-
dreniny fa tsy nisy valiny” (tak. 25).
Na eo aza ireo disadisa ireo dia tsy maintsy misy ny fifamelana, na dia aminńy
maha-reny sy zanaka ihany aza. Vokatry ny fitazonanńy zanaka ny heviny hatramin
ńy farany sy noho ny tsy fanekeny ny faneriterena azy aminízay zavatra iankinan
ńy fiainany any aoriana, dia nanome tso-drano ny reny, izay kibo nifonosana, satria
ny hiadananńy taranany no katsahiny. Hoy ny tsodranon-dRasendra ho aní
Navalona raha andeha hanambady izy : “…Mahaleova mahalasana ary soava dia
izany zanako izany”(tak. 68).
53
Fehiny
Noho ny fomba fitondranńy renim-pianakaviana ny zanaka ho toy ny zazakely mila

tantanana aminízay rehetra atao, izay fomba fijery tsy dia mety loatra aminńy
tanora ankehitriny, dia taratra mandrakariva ny tsy fifanarahan-tsaina. Vokany,
fifandirana sy fifamaliana isaky ny mihaona na mifampiresaka na misy hevitra ilana
fanampiana.
2.2. Eo aminńy fiainanńy zanaka
Ahitana fiantraikany lehibe eo aminńy fiainanńy zanaka ny fomba fitaizana azy.

Izany dia taratra aminńy fiainana manoloana ny manodidina azy sy manoloana ny
ho aviny.
2.2.1. Manoloana ny mpiara-monina
Ny mpiara-monina dia hery lehibe iray mitsara ny olona noho izy ireo mifanerasera
isanándro. Na dia tsy mahalala ny tena marina aza anefa izy ireny, dia manana ny
fomba fijeriny, hany ka samy maneho ny heviny araka izay eritreretiny.
Eto dia tsy ahitana fifaneraserana firy aminńy mpiara-monina ity zanaka ity
(Navalona) noho ireo toe-javatra misy eo aminńy fiainany, lasa fanaony ny
mijanona irery ao anéfitranony. Noho izany dia ataonńy olona resaka, ao ny
manatsara, ary tsy ilaozanízay manaratsy. Manoloana ny ray aman-dreny koa, izy
dia toa tsy ahitana teny firy fa feno fanginana hatrany.
54
Na teo aza ireny rehetra ireny, niezaka ny namantatra izay tokony hataony izy ary
nametraka ny tsirairay taminńy toerana tokony hisy azy avy : rehefa namana dia
namana, rehefa mpampianatra dia mpampianatra, ary rehefa olon-tiana dia olon-
tiana.
Fehiny
Noho ny fitaizana azoní Navalona tao anivonńy tokantranony dia nanjary nanana
fahasahiranana nanoloana ny mpiara-monina azy izy, nataonńy olona resaka. Azo
lazaina mihitsy aza hoe tsy nilainy intsony ny fiarahamonina fa naleony niaina irery
ny fiainany.
2.2.2. Manoloana ny ho aviny
Rehefa eo ny fikirizana, noho ny fahazoana antoka fa izay atao sy eritreretina no

marina, dia mazàna iny no tanteraka.
I Navalona dia niezaka sy naniry ny mba hanorina ny tokantranony ao anatinńy tena

fitiavana, izany dia neritreretiny fa tanteraka raha manambady ny olona tena tiany sy
fantany fa tia azy izy. Tanteraka ny faniriany taty aoriana noho ny fanajany sy ny
fankatoavany ny ray aman-dreniny.
Tsapa koa fa anisanńy miantoka ny ho avy ny fianarana. Izany no nahatonga azy

nilofo taminío, ary nanao izay azony natao rehetra mba hahatrarana ny tanjona tiany
hotratrarina ; ary tratrany izany na dia teo aza ny fahabangana teo aminńy fiainany.
Io no niankinany sy hery nanampy azy taminńy fiezahany nanadino ny toe-javatra
sarotra nolalovany. Io no azony antoka fa tsy hanary azy ary tsy hisaraka aminy na
ho inona na ho inona. Tsy niantehitra taminńy olona izy araka izany taminńy
fanomanany ny ho aviny.
55
Fehiny
Rehefa misy tanjona iray tiana hotratrarina dia tsy maintsy misafidy, fa tsy mety raha
manao “mamy ny atsy, fy ny aroa”. I Navalona, ato aminńy tantara, dia te handresy
ny olana, ka ny fianarana no nataony “sakaiza mahatoky azy indrindra”. (tak. 36).
Fizarana lehibe III

56
Ireo lesona azo tsoahana sy
ny nahazoana ny hevitra
Ao anatinńy tantara foronina dia misy hatrany ny lesona azo tsoahana. Hojerena ato
aminíty fizarana tapany farany ity ireo lesona azo tsoahana avy ao aminńy
Navalona, izany dia miainga avy aminńy firafitry ny tantara foronina. Rehefa izany
dia hofantarina izay mety ho nahatonga ireo hevitra ireo hitranga : vehivavy ny
mpanoratra, mpampianatra ny mpanoratra, ary manankina ny fiainany amin
Ándriamanitra izy.
I. IREO LESONA AZO TSOAHANA
Ny zava-misy sy ny zava-miseho rehetra dia nisy antony nahatonga azy avokoa.

Arakaraka ny fiainana sy ny fikolokoloana azy no mety horaisina avy aminy : mety
ho aminńy endriny tsara izany, nefa koa mety ho aminńy endriny ratsy.
57
Raha ny aminńy fiainan-tokantrano, ohatra, no jerena dia ahitana ny ray aman-dreny
sy ny zanaka. Samy mandray ny vokatrízay ataonńy tsirairay ny ao anatinńy
ankohonana. Ny lehibe miankina aminńy fifandraisanízy samy izy, ny ankizy kosa
dia mandray izany avy aminńy fitaizana azony sy nanazarana azy nefa mety ho avy
aminńy samy ankizy ihany koa izany.
Lafin-javatra maro no azo alain-tahaka mba hoentina manatsara ny ao anivonńy

ankohonana. Iray aminíreny ny tantara foronina, satria izy ireny hoy i FranÇois
MAURIAC :
“Manitsy ny hevi-diso, indraindray manafoana mihitsy
mba hahitana hatrany ny fivoarana.”34.
Hoy koa i J. LAURENT :

“Matoa misy ny tantara foronina dia misy zavatra tsy
ampy sy tsy tomombana eto an-tany, ka ny mpanoratra
no mameno izay heveriny fa banga”35.
Ilaina tokoa ireny satria tsy vitanńy ray aman-dreny irery ny fitaizana. Misy hatrany
ny lesona azo tsoahana ho anńy mpamaky avy aminíreny asa soratra ireny. Araka
ny hevitrí Jean Paul SARTRE :
“Ny mpamaky dia tsy maintsy misintona hevitra
mihoatra noho izay voasoratra”36.
34
« On cherche tantôt une frénésie, et tantôt un anéantissement, mais toujours láccroissement de
quelque chose » p. 10.
35
J. LAURENT. Roman du roman. Edition Gallimard. France. 1977.
« Léxistence du roman prouve quíl nous manque quelque chose sur la Terre puisque le roman
existe pour combler ce manque » p. 144.
36
Jean Paul SARTRE. Quést-ce que la littérature ? Edition Gallimard. Paris. 1948.
« Il faut que le lecteur invente tout dans un perpétuel qui dépasse de la chose écrite ». p. 57.
58
Misy ireo lesona azo tsoahana miainga avy aminńy firafitry ny tantara foronina.
Hojerena mifanesy eto ambany ny azo avy aminńy mpandray anjara, ny fotoana, ny
toerana, ary ny fizotranńy tantara.
1.1. Avy aminńy mpandray anjara
1.1.1. Ho anńy ray aman-dreny
Ao anaty ankohonana iray dia misy ny ray aman-dreny sy ny zanaka. Ny ray aman-
dreny no miahy izany tokantrano izany. Na dia eo aza ireo adidy tsy maintsy
iantsorohanízy ireo, dia tsy afa-misaraka aminízy ireo ny fiainana ny maha-
mpivady sy ny fifandraisana aminńy zanaka.
1.1.1.1. Eo aminńy fiainana ny maha-mpivady
Ny ray aman-dreny, matoa izy ireny nivady, dia efa nifankatia sy nifanaiky
hitambatra ho iray. Nivoaka avy taminńy ankohonana roa tsy mitovy anefa izy ireo,
ka samy nanana ny fomba nahazatra sy nanabeazana azy. Araka izany, tsy voatery
hitovy ny hevitra, ary mety hifanohitra tanteraka aza indraindray, kanefa tsy maintsy
mitady izay marimaritra iraisana ; izany dia tsy ho hita na oviana na oviana raha tsy
eo ny fifampiresahana, fampiadiana hevitra, fandeferana, fifamelana.
Tsy manafina ny zava-misy toy ny paikady novolavolain-dRasendra mba

hampiarahina aní Navalona aminí Rado, na Randimby naka aní Hery tany
ambanivohitra ; fa miezaka ny mifampizara sy mifanoro hevitra aminízay tokony
hatao sy hitondrana ny tokantrano.
59
Tsy eo aminńy fiainana andavanandro ihany no tokony hahitana izany fa indrindra
eo aminńy fanabeazana ny zanaka. Sarobidy loatra manko izy ireny ka tsy
voavidim-bola aman-karena ary maharary ny ray aman-dreny raha misy ny mahazo
azy.
Tsy azo atao ny mametraka ho laharam-pahamehana ny laza amam-boninahitra, fa

ny fikatsahana izay mahasoa sy mahatsara ny eo anivonńy tokantrano no tokony
himasoana sy hokatsahina fatratra. Ny mpivady, araka izany, dia tsy tokony
hifanafina fa hifampizara hatrany ny zavatra rehetra. Samy mihevitra ny
hampandrosoana ny ao aminńy ankohonana mba hisianńy fifandraisana tsara,
indrindra fa eo anatrehanńy zanaka.
1.1.1.2. Eo aminńy fifandraisana aminńy zanaka
“Ny hanambadian-kiterahana, ny hiterahan-ko dimby”. Araka io fomba fiteny

malagasy io, matoa ny olona roa mivady, dia ny mba hananana mpandimby :
eo aminńy anarana, ny fomba amam-panao, ny fananana. Raha tonga ary ny zanaka,
dia adidinńy ray aman-dreny ny mitaiza sy mikolokolo azy ireny, manomboka amin
ńy fahakeliny mandra-pialany eo anivonńy masoandro amam-bolana, ka hananany
tokantrano. Hoy i SARTIN maneho izany :
“Raha mbola tsy manambady ny zazavavy, dia ny ray
aman-dreniny no tomponńy fahefana aminy. Fa amin
ńy fotoana hidirany eo aminńy sehatry ny
fanambadiana, dia izy sy ny vadiny indray no miantoka
ny aminńy fitaizana sy ny fitantanana ny fananana ao
aminńy ankohonany”37.
37
SARTIN P. Aujourd´hui la femme. Editions Stockj. Paris. 1974.
« Láutorité appartient donc au père et à la mère qui léxercent en commun. Les époux asssurent
ensemble la direction morale et matérielle de la famille ».
60
Ny ray aman-dreny dia manoro ny zanaka ny fomba amam-panao izay tsy azo
dikaina fa tokony harahina an-tsakany sy an-davany. Tokony hanaiky koa anefa ny
ray aman-dreny ny fiovanńy fisainanńy zanaka noho ny fivoarana, raha hita ho tsy
mametraka olana loatra izany, na ao an-tokantrano, na aminńy fiarahamonina.
Rehefa tonga eo aminńy sehatry ny fahatanorany izy ireny dia zarina handeha irery
hisedra ny fiainana mba hahalala ny tokony hataony eo anivonńy tokantranony
rahatrizay.
Tsy dia mety intsony aminízao vanim-potoana izao ny fidiranńy ray aman-dreny
aminńy fiainan-tokantranonńy zanany, satria mety hiteraka olana izany, indrindra
eo aminńy resaka tsy fitoviam-pijery, na eo aminńy fomba fisainana. Izany akory
tsy midika fa tsy ilaina ny fifampiresahana eo aminńy maha-ray aman-dreny sy
zanaka. Eo aminńy mpianaka dia tsy tokony ho taratra eo aminńy resaka
ifanaovana intsony ny teny mafy, ny teny maharary, izay mety hampiteraka alahelo
ny iray.
Adidinńy ray aman-dreny ny mananatra, satria izy ireny no azo sokajina ho nandalo
fiainana maro ary mahalala ny tokony hatao sy tokony hotandremana. Anjaranńy
zanaka kosa ny mandinika sy mieritreritra, ka mandray sy mankato izay tokony
harahina, satria “tsy misy ray aman-dreny manolo-bato mafana ny zanany”.
1.1.1.3. Eo aminńy fifaneraserana aminńy manodidina
Ny olona tsirairay avy dia miaina ao anaty fiarahamonina. Tsy afaka ny mivelona
irery, araka izany, fa mila ny fanampianńy manodidina.
Samy manana ny toerana misy azy avy ny tsirairay ka tsy tokony hifanome tsiny,
hifanambany, hifanaratsy, hifanenjika. Raha misy olona heverina ho mahantra na
ambany noho ny tena dia tsy mety ny manao tsinontsinona azy ireny, na eo aminńy
fihetsika, na eo aminńy fiteny. Samy manana ny maharary azy manko ny olona, ka
61
mety ho fihetsika kely tsy ampoizina, teny tsy voahevitra, dia mampalahelo ny hafa,
ary matetika ireny voatahiry ao anaty. Toy ny hita teo aminńy tenin-dRasendra
taminí Hery : “Samia masina an-taniny”(tak. 27). Tokony ho samy hahay hifidy ny
fihetsika atao sy ny teny tenenina, araka izany, ny olona rehetra.
Tsy azo atao koa ny mirehareha fa izany no itsaranńy manodidina. Izany hoe, ny
zavatra fantatra fa ho vita sy efa azo antoka ho tanteraka ihany no ampanantenaina fa
tsy izay fandaharana any anéritreritra, mba tsy hanondroanńy olona molotra ka
hataony firesaka sy ohatra isaky ny misy zavatra miseho. Toy izany no nanjo an-
dRasendra taminílay fety nokarakarainy, kanjo zavatra hafa tsy araka izay
nampoiziny no nitranga, hany ka “… nangovitry ny henatra olona, nipararetranńy
fahafaham-baraka…”(tak. 53).
Ny ray aman-dreny no miezaka manao izay hahatsara ny fifandraisana sy ny

fifaneraserana aminńy manodidina. Manaraka ny ataonńy ray aman-dreny manko
ny zanaka, izany hoe, arakaraka ny hitany niainanńy ray aman-dreniny teo aloha no
ataony koa aty aoriana. Tsy mety ny manao “mpitari-bato vilam-bava” fa tokony
hiezaka hatrany hanao izay azo atao aminńy fanatsarana ny fifandraisana eo amin
ńy fiarahamonina. Raha misy tsy dia nifandray loatra taminńy ray aman-dreny
kanefa hainńy zanaka aty aoriana ny mandamina azy, dia tsy tokony ho izy ireny
indray no handrara sy hanakana izany. Tsy mety araka izany, raha ny ray aman-dreny
no ratsy fomba fiainana manoloana ny manodidina.
1.1.2. Ho anńy zanaka
Ny zazalahy no azo lazaina ho manana andraikitra lehibe kokoa eo aminńy

fiarahamonina. Izy no endrika sy voninahitry ny ray aman-dreniny, izy no mamelo-
maso ny anaran-dray ary maneho ny maha-izy azy ny ankohonana. Raha tsy manana
anadahy anefa ny zanaka vavy, dia izy indray no mamita ny adidy sy ny andraikitra
62
rehetra sahaninńy zanaka, na aminńy maha-lahy na aminńy maha- vavy, indrindra
moa raha zanaka tokana izy.
Marihina eto ambany ireo lesona azo tsoahana ho azy ireo araka ny fandinihana ny
boky Navalona. Hodinihina miaraka ireto : voalohany, eo aminńy fiatrehana ny
zava-misy sy mitranga ; faharoa, eo aminńy fanomanana ny ho avy ; ary fahatelo, ho
anńy zazalahy, eo aminńy fandraisana fanapahan-kevitra ; ho anńy zazavavy, eo
aminńy fitondran-tena.
1.1.2.1. Eo aminńy fiatrehana ny zava-misy sy mitranga
Maro ireo toe-javatra miseho sy mifamahofaho eo anivonńy tokantrano. Mahatsapa

sy miaina izany miaraka aminńy ray aman-dreny ny zanaka, indrindra fa raha vao
mahatsiaro tena ho lehibe izy ireny ka mahafantatra ny mety sy ny tsy mety.
Indraindray anefa, avy aminńy zanaka no mahatonga ny olana, toy ny resaka
“fitiavana”, ohatra izay hita eto ; hany ka voatery mandray andraikitra aminńy
fiatrehana izany izy ireo. Misy hatrany ny lesona azo tsoahana avy aminízany.
ZAZALAHY ZAZAVAVY
Ny lehilahy, rehefa misy toe-javatra Ny vehivavy rehefa manoloana zavatra
miseho, dia mahay avy hatrany iray izay heverina fa mafy na sarotra dia
mandinika sy mieritreritra izay tokony matetika mitanondrika, tsy mahatsapa
hatao. Ary toetra tokony ho taratra eny izay tokony hatao sy hotenenina intsony.
aminńy lehilahy rehetra izany, satria izy Tsy hainy ny mampitony ny fony, kanefa
ireny no ho loham-pianakaviana any izay ataony rehetra dia mivoaka avy ao
aoriana, hamelo-maso ny anaran-dray am-pony avokoa.
araka ny efa voalaza teo ambony. Tsy
tokony hisoritra eny aminńy endriky ny Ny vehivavy koa rehefa tia dia tena tia,
lehilahy ny fahakiviana, eny fa na dia tsy ary tsy azo hozongozonina aminńy
mety aza indraindray aminńy maha- heviny, “tokam-po tahaka ny siny” (tak.
olombelona. Miezaka ny mitraka hatrany 41) ; ary rehefa iny no midona na mivily
ary vonona ny hiatrika izay mety ho dia marary azy mafy.
63
olana tsy maintsy sedraina. Mitady
hatrany vahaolana sy izay fomba azo
Rehefa misy olana mahazo ny namana
ialana haingana ao aminńy zava-
akaiky dia mahay mametraka ny
manahirana. Toa aní Hery, izay tsy
fihetsika sy ny fiteny aminńy toerana
maintsy hamelona ny tenany sy ireo
tokony hisy azy, izany hoe, mahay
zandriny efatra mianadahy rehefa tsy teo
mampitraka sy mampahery fa tsy vao
intsony ny rainy (tak. 20).
mainka manampy ny fahoriana.
Mila maneho ny hambom-po sy ny hery

Ilaina ny fitazonana ny hevitra hatramin
mba hahafahana miady ka handresena
ńy farany mba hahatrarana ny tanjona
izay nahatonga ny olana. Ahatarafana
nokendrena hatrany am-boalohany. Raha
izany ny hambom-po nanananí Hery ka
ny tanjoní Navalona, ohatra, no raisina,
tsy nandalovany tany amin-dry Navalona
dia ny hananany tokantrano miorina
rehefa niverina niakatra izy ka namindra
aminńy fitiavana. Na dia teo aza ireo
ny zandriny taminńy trano hafa. Ary tsy
zavatra maro nifamahofaho teo aminńy
nampahafantatra izany taminí Navalona
fiainany dia niezaka izy ny nanohitra
noho ny teny mafy nataon-dRasendra
izay hery rehetra fantany fa tsy
taminy talohanńy nandehanany honina
ahafahany manatanteraka io tanjony io.
any ambanivohitra (tak. 35).
Ka ny hitany fa mety dia ny tsy
hanambady izay tsy tiany sy nanankina
Ny lehilahy koa dia tokony hahay ny fiainany tamin´ Andriamanitra ary
hampionona ny fo raha misy ny nilofo taminńy fianarana.
fahadisoam-panantenana eo aminńy
resa-pitiavana. Hita izany tamin-dRado
Rehefa fantany fa handao azy ny rainy,
nanoloana aní Navalona (tak. 56).
izay nanampy azy taminńy ady maro teo
Tokony hahay hanakatra sy handamina
anatrehanńy olana ara-pitiavana, sy
ny zava-misy fa tsy maika
nikolokolo ny fiainam-pitiavany, dia
hanakorontana ny zavatra tsy azo ahitsy
nahay nampionona ny fony ary nanaraka
intsony, toy ny nataon-dRado nanoloana
hatrany izay hafany izy. Ny rainy mantsy
ny nampahafantarana azy fa i Hery no
dia anisanńy hery iray nanampy tamin
fofombadiní Navalona (tak. 58).
ńy fanatratrarany ny tanjony, ary azo
64
lazaina ho nanohana azy hatrany. Araka
izany, tokony hahay hisaotra sy
Manoloana ny fisarahana an-tany, ny
hankasitraka ny olona nanao soa tamin
zanaka lahy no mandray ny andraikitra
ńy tena mba hahatanteraka ilay valim-
rehetra fa tsy miantehitra aminńy
pitia.
vehivavy : fikarakarana, fandaminana,
mba hahatanteraka ny fotoana rehetra
an-tsakany sy an-davany. Ao aminńy Na dia eo aza ny tsy dia fifankahazoana
boky Navalona dia ahatarafana izany ny eo aminńy zanaka vavy sy ny reny, dia
nataon-dRado sy i Hery taminńy rainí tsy tokony hifampitahiry alahelo.
Navalona maty : izy ireo dia teo Mandinika hatrany izay tokony horaisina
lalandava mandra-pahavitanńy asa sy ny tsy tokony hatao satria ny anatry
rehetra. “…Hery no nikarakara ny ny ray aman-dreny dia toy ny “voankazo
zavatra rehetra. Tsy namela azy roa ho anála, ka ny mamy atelina, ary ny
irery koa anefa i Rado fa nanampy mangidy aloa”.
hatraminńy farany” (tak. 61)
Fafana 8 : Ny lesona azo tsoahana ho anńy zanaka
1.1.2.2. Eo aminńy fanomanana ny ho avy
Samy manana ny eritreriny sy ny faniriany ary ny nofinofiny ny aminńy ho aviny ny

tsirairay. Tsy misy ny maniry zava-dratsy fa ny mba hanana fahasambarana no
katsahina lalandava. Mitaky faharetana sy fandinihina anefa izany fa tsy vitanńy
maimaika fotsiny.
Araka ny efa voalaza tao aminńy fizarana lehibe faharoa, dia ny ray aman-dreny no
manomana ny zanaka aminńy fiatrehana ny ho aviny. Dieny mbola ao an-
tokantranonńy ray aman-dreniny izy ireny dia efa afaka sahady mieritreritra izany.
Tsy vita samirery araka izany ny fanomanana ny ho avy, fa mila hatrany ny
fanampiana sy ny torohevitry ny hafa izy.
65
Tsy azo atao ny miseho ho mahavita tena ka tsy mihaino ny toromarika na ny hevitra
atoronńy hafa, indrindra fa ny ray aman-dreny, satria hoy ny teninńy Ntaolo manao
hoe : “ny ela nihetezana lava volo”.
Na izany aza, ilaina ny fizarana mandeha irery, izany hoe, miana-mamindra eo amin
ńy fiainana, fa tsy miankin-doha mandrakariva aminńy manodidina. Miezaka miala
tsikelikely aminńy fitantananńy ray aman-dreny ka mamita ny adidy tokony
hotanterahina, mandray ny andraikitra sahaza, satria “ny adidy tsy anólon-dratsy”.
Mamantatra ireo izay miandry eo anivonńy ankohonana ka mianatra izany ao anatin

ńy tokantranonńy ray aman-dreny no tokony hataonńy zanaka.
Tsy miala raha sendra mandalo zava-tsarotra fa miatrika izany hatraminńy farany,
izany hoe miezaka mamaha ny olana, mikaroka ny vahaolana handresena azy, satria
avy aminízay no ahatarafana sahady ny fahaizana miatrika ny adim-piainana. Hoy i
Fety MICHEL :
“Isanńy fitaovana lehibe eo am-pelatananńy olona ny
herim-po na ny finiavana hanao zavatra. Fa miankina
aminńy fanananńy olona izany herim-po na finiavana
izany no ahitany fahombiazana aminízay ataony”38.
Ilaina, araka izany, ny fahavononana sy ny fikirizana mba hananana ho avy milamina

sy mirindra.
Tsy mety koa ny miaina na manatanteraka zavatra iray ao anatinńy tebiteby aman
áhiahy, indrindra fa raha te hanana ho avy feno fahasambarana mila mandinika tsara
aloha vao manao zavatra. Izay fantatra fa hahasoa ny tena no banjinina fa tsy voatery
hiankina aminńy fomba fijerinńy manodidina. Rehefa nanomana zavatra iray, dia
vitaina araka izay satria izany no heverina fa lahatra sy fitondranÁndriamanitra.
38
Fety MICHEL. Nahoana no avondrona ho fokonolona isika ? tak. 63.
66
Hoy i Navalona ao aminńy boky : “Tsy miaina araka ny sitraponńy olona aho fa
araka ny sitraponÍlay namorona ahy” (tak. 64).
Ny fomba iray lehibe azo tsoahana avy ao aminńy boky Navalona, ka nanomananí
Navalona ny ho aviny koa dia ny fanankinany ny fiainany taminÁndriamanitra.
Ity no ampaham-bavaka “tolokon´ ny molony isa-maraina raha mivavaka izy” :
“Tompo ô, hoy ny vavaka asandrany tsy miato
Mba ataovy ny andro anio no hahitako ny malalako
Ka hiposaka aminízay ny anjara- masoandroko
Tolory ahy re izay mba hany fahasambarako
Fa dia ela loatra ka tsy tantinńy fanahiko” (tak. 37)
Noho ny zava-nisy teo aminńy fiainany ihany koa dia naleony niaina tao anatinńy
fanginana. Izany hoe, tsy nifandray firy taminńy olona, tsy nahitana resaka firy, eny
fa na dia taminńy rainy izay fizarany ny ao am-pony aza : “nisalorany ny lambanńy
fahanginana” (tak. 36), ary hita fa nahatsara ny fiainany sy nampilamina ny sainy
izany.
1.1.2.3. Eo aminńy fandraisanńy zazalahy fanapahan-

kevitra
Rehefa misy zava-mitranga dia tsy maintsy mandray fanapahan-kevitra mba ho

entina hiatrehana izany am-pilaminana sy am-pahatoniana.
Ny hambom-pon-dehilahy dia ahavitana zavatra maro tsy ampoizina tokoa, ary

hentitra izy aminízany, tsy azo ovana aminńy heviny sy ny eritreriny.
Raha misy zavatra iray tiana ahatongavana, eo no ho eo dia miezaka mitady hevitra,
ary tsy mangataka andro aminńy fanatanterahana fa avy hatrany dia manatontosa,
izany hoe “velesina ny vy dieny mbola mafana”. Manamarina izany ny ao aminńy
67
boky manao hoe : “Tapa-kevitra tampoka izy” (tak. 26). Raha ny hita ao aminńy
Navalona, i Hery dia nanana eritreritra ny ho any ambanivohitra. Noho ny nataonńy
reniní Navalona dia nanapa-kevitra izy fa tsy maintsy handeha, ary vao maraina
(tak. 30).
Eo aminńy fanaovan-draharaha, ny lehilahy koa dia mila matotra, tsy mivazivazy

satria atao ao an-tsaina mandrakariva fa andry iankinana any aoriana ary handimby
ny anaran-dray. Na ho inona na ho inona vokatra azo avy eo, dia vonona hatrany
aminízay atao, tsy ilàna fisalasalana. Mila herin-tsaina sy herim-batana ny
fanaovana izany fihetsika izany, ary mitaky safidy fa tsy mety ny manao “Bolokilahy
homam-boantseva ka mamy ny atsy ary fy ny aroa”.
Takina aminńy lehilahy ny fahatsapan-tena ho diso, sy fiekena ny tsy nety raha misy
izany. Mila fahavononana anefa izany, indrindra fa manoloana ny resa-pitiavana, toy
ny nanjo aní Rado ato aminńy boky Navalona : tia aní Navalona izy, kanefa
nanoloana ny fanananí Navalona aní Hery, dia nanaiky izy hijanona teo aminńy
toeranńy anadahy. “Ary raha sitrakao dia raiso toy ny anadahy izay tsy mba
nanananao aho…” (tak. 62), izany hoe, lasa fitiavanńy mpiray tampo ilay
neritreretina ho fitiavanólon-droa tany am-boalohany.
1.1.2.4. Eo aminńy fitondran-tenanńy zazavavy
Manana ny toetra manokana mampiavaka azy aminńy zazalahy ny zazavavy amin

ńy maha-saro-pady sy aminńy maha-fanaka malemy azy. Mila fitandremana mafy
izy araka izany eo aminńy fiarahamonina. Tsy tokony hataony, ohatra, ny
misarangotra na miantoraka aminízao karazanólona rehetra izao. Izany akory tsy
midika hoe hiavonavona, fa tsy hitoky kosa aminólona maro. Mahay manaja ny tena
aloha, voalohany indrindra, tsy dia tsara koa ny mifanerasera be loatra aminńy
olona.
68
Hojerena mifanesy eto ambany ny tokony ho fitondran-tena manoloana ny ray aman-
dreny, ny mpiara-monina ary manoloana ny olon-tiana.
- Manoloana ny ray aman-dreny
Araka ny efa voalaza teo aloha, tsy mitovy ny fomba nitaizana ny ray aman-dreny
teo aloha sy ny tanora ankehitriny noho ny fiovana misy eo aminńy toe-tsaina izay
nentinńy fandrosoana.
Maro ny fihetsika na fiteny na fitafy tsy dia ankasitrahinńy ray aman-dreny loatra.
Tsy tokony hatao manoloana azy ireny, araka izany, izay heverina fa mahasarotiny
azy satria raisiny ho tsy fanajana sy tsy mifanaraka aminńy toe-tsaina malagasy.
Ohatra, ny fiarahaní Hery sy i Navalona eny imasom-bahoaka kanefa tsy mbola vita
fombafomba.
Na dia samy eo aza ny zanaka lahy sy ny zanaka vavy, matetika ny ray aman-dreny
sarotiny kokoa aminńy fitondran-tenanńy vehivavy noho izy ireny manana ny
hajany manokana, ary mahamenatra kokoa raha misy fahadisoana ataony, na raha toa
solafaka. Izany akory tsy midika hoe mahazo manao izay tiany hatao ny lehilahy.
Tsy mety ny fironana aminńy iray aminńy ray aman-dreny fa tokony hitovy ny
fifandraisana aminy, mba hanamarina ny fiteny hoe “sinibe manga roa, tsy atao misy
tombo sy hala”, eny fa na dia misy aza ny mahazatra, misy ny mifankahazo sy ny
mora mifandray. Eo ihany koa ilay voalaza teny ambony hoe “matetika ny zanaka
lahy mifandray kokoa aminńy reny ary ny zanaka vavy aminńy ray”.
Noho ny fiovana maro, izay miteraka fahasahiranana mandrakariva, dia anjaranńy

zanaka vavy aminízao vanim-potoana izao ny manambara aminńy ray aman-dreny
ny manahirana azy. Maka torohevitra fa tsy matahotra na mijanona aminńy
fahalalana ananany izy, manaiky sy manaraka ny fananarany, mandray izany am-
69
pahatoniana sy am-pitiavana ary tsy mihevitra azy ireny mandrakariva ho efa
nilaozanńy toetrandro. “Ny adala anarina [hono manko] tsy misy, fa ny hendry tsy
anarin-kavana no adala”.
Adidinńy zanaka ny miezaka mampahafantatra aminńy ray aman-dreny ny fiovana.

Izany akory tsy midika hoe mametraka na manasokajy azy ireo ho tsy maharaka ny
toetrandro, fa misarika tsikelikely kosa ny fisainany sy ny fomba amam-panaony
hifanaraka aminízay takinńy fandrosoana. Raha sendra misy tsy fitovian-kevitra dia
anjaranńy zanaka no mandresy lahatra azy ireny ; aminízay hita ho tokony
hanaovana izany ihany anefa fa tsy aminízay sitrapo akory.
Taloha, ohatra, ny ray aman-dreny no mifidy izay ho vadin-janany ka fotopotoriny

avokoa ny mikasika ilay olona, toy ny fananany, ny fiaviany, ny firazanany, ny
finoany,… ary tsy tanteraka iny raha tsy mifanaraka aminízay eritreretiny ;
ankehitriny anefa tsy manaiky izany intsony ny tanora, fa ny zanaka no mahita izay
heveriny ho vadiny. Toa aní Navalona, tsy nijery izay momba aní Hery izy fa ny
fitiavana no nibaiko azy, ary izy no nandresy lahatra ny ray aman-dreniny mba
hanaiky ny fiarahany.
- Manoloana ny mpiara-monina
Aminńy maha-olonńy fiarahamonina ny tsirairay dia manana andraikitra aminńy

fanatanterahana ny mifanaraka aminńy lalàna sy ny fitsipika mifehy ny
fiarahamonina izy.
Arakaraka ny fitondran-tena aseho manoloana ny manodidina no toerana ametrahana

ny olona iray. Noho izany, tokony hahay hiara-miaina amanólona, izany hoe, tsy
manao izay maharatsy ny fihavanana, fidina izay teny aloaky ny vava, ny fihetsika
aseho manoloana ny hafa.
70
Rehefa ametrahana andraikitra iray dia manatanteraka izany ampifaliana fa tsy atao
ao anatinńy fimenomenonana, na mitady izay fomba rehetra ialana mba tsy
hanaovana azy. Satria ho renim-pianakaviana aoriana kely, dia efa omanina sahady
izany.
Ianarana aminńy mpiara-monina ny fahaizana mifandray aminńy olona :

famantarana ny fomba fiaina, ny fijerena ny adidy amanándraikitra sahaninńy
vehivavy. Tsy afaka ny hamantatra sy ny hahita ireo anefa raha tsy mifanerasera
aminńy olona, “ny hevitra tsy azo tsy aminólombelona”.
Tsy mety ny maneho fihetsika tsy maotina eny imasom-bahoaka, indrindra fa eo

aminńy mpifankatia. Izany hoe, tsy azo aharihary imasonńy mpiara-monina izany
fa toy ny mifandany zara, tsarainńy olona ho ratsy fitondran-tena, tsy voafehinńy
ray aman-dreny. Izany no mahatonga ny ray aman-dreny hananatra ary tokony
hihainoana ny teninízy ireny, araka ny hita ao aminńy boky Takelaka
notsongaina I hoe :
“Tafiana lamba ny fitiavana fa tsy aderadera na
ampitanjahina sao hihomehezanńy mpisompatra na
hanjakanńy tsy manam-panahy”.39
Araka ny ao aminńy Navalona dia mety ny mametraka ny tsirairay izay mifandray

aminńy tena aminńy sokajin-toerana tokony hisy azy avy, sy ny hanajana azy ireny
(mpampianatra, dokotera, Hery). Tsy mety, araka izany, ny manaratsy olona, ny
manambany, ny miavonavona, eny fa na dia mihevitra ho manana ny ampy aza.
- Manoloana ny olon-tiana
Rehefa tonga eo aminńy sehatry ny fahatanorana matetika no mitsiry ny fitiavana ;

efa voajanahary ao aminńy olombelona izany.
39
Siméon RAJAONA. Takelaka notsongaina I. Ambozontany Fianarantsoa. tak. 14.
71
Eo mazàna no manahirana ny fiainanńy zazavavy noho ny maha-olonńy fo azy.
Indrindra moa rehefa mitia olona iray izay tena tiany izy, kanefa misy ny misakana
sy mitady izay fomba rehetra tsy hahatanteraka ny fiarahana. Manoloana ireo no
tokony hiadiana mafy.
Rehefa manoloana ny olon-tiana dia tsy tokony ho taratra aminńy fihetsika aseho na
ny teny tenenina ny mety ho tsy fitiavanńy hafa, na ny tsy fankasitrahanńy sasany
ny fiarahana.
Raha misy fifaliana dia iombonana, raha misy fahoriana dia iaraha-mizaka fa tsy
mamela ny iray ho irery ; raha misy ny olana, dia miara-mikaroka hevitra sy mitady
vahaolana. Tsy tokony ho taratra ny fanakiviana na ny fanomezana alahelo ny iray fa
miezaka ny mampitraka sy mampijoro.
Ny vehivavy manko dia ahatarafana ny fitiavan-tena (“possessive”), izay efa toetra

mikoriana ao anatiny. Tsy azo atao ny mampanjaka izany fa ny miezaka hanohitra
azy no tsara sy mahatsara ny fifankatiavana.
Mila maneho mandrakariva ny fitiavana aminńy olon-tiana ary mametraka lalandava

fa ny fitiavana no ambony sy manan-danja. Toy ny nataoní Navalona ao aminńy
boky manao hoe “ ka izaho tsy hanambady fototrólona fa hanambady ny olon-tiako,
tsy baikoinńy fahaizana fa baikoinńy fitiavana” (tak. 40).
Na tsy eo anatrehanńy tena aza ilay olon-tiana dia miezaka ny manaja ny

fifankatiavana efa nisy, tsy manome toerana ho anńy hafa ao am-po ary mitana ny
fatokisana efa nisy hatrizay. Tsy mety, araka izany, ny mivadika aminńy fanekena
ka mamitaka ny olon-tiana.
1.2. Avy aminńy fotoana

72
1.2.1. Ny fotoana ivelany
Ny fotoana nanorataní Zoé BARIJAONA ny Navalona dia tao anatinńy

fahatanorany tanteraka, araka ny efa voalaza tany aloha.
Raha ny zava-bitany taratra ao aminńy asa sorany dia tsapa fa ao anatinńy

hatanorana no ahafahana mamita zavatra maro, noho ny saina afaka mikaroka sy
mahataka-javatra isan-karazany. Aminío fotoana io tokoa ny olona no tsy mitsahatra
mandinika ny fiainana, miezaka ny mikaro-java-baovao hatrany. Noho izany, eo
aminńy androm-pahatanorana no miezaka manao ny tsara sy mamantatra ny mety sy
ny tokony hatao.
1.2.2. Ny fotoana anatiny
Raha ny faharetanńy toe-javatra tantaraina ao aminńy Navalona indray no

hisintonana lesona, dia toa te haneho ny mpanoratra fa ny fifanampiana, indrindra
raha misy ny fahoriana, no zava-dehibe. Izany no nahatonga aní Zoé BARIJAONA
hamelabelatra misimisy kokoa mikasika izany ao anatinńy asa sorany. Nandalovany
vetivety fa tsy nandaniany fotoana ny resaka hafa ankoatra ireo, izany hoe tsy
novelabelariny maharitra. Eo aminńy fiainana, dia ny vahaolana no tokony
hotadiavina raha misy ny olana, fa tsy iny indray no omena vahana.
1.3. Avy aminńy toerana
Na dia teo aza ny fahafantarana fa tsy niala teto Antananarivo ny mpanoratra ka tsy
mahalala firy ny any aminńy faritra hafa, dia tsapa ho misy lesona tiany homena ny
mpamaky miainga avy aminíreo toerana asehony ao aminńy tantara.
73
1.3.1. Antananarivo
Aminńy ankapobeny dia ny olona eto an-tanan-dehibe no tiany hamaky ny asa

sorany. Rehefa misy mantsy ny fiovana dia matetika avy ao no miainga.
Eto Antananarivo dia betsaka ny tanora no mihasimba, ary misy mihitsy aza ireo izay
mamono tena noho ny resaka fitiavana. Izany dia vokatry ny tsy fanarahana sy ny tsy
fanajana ny teninńy ray aman-dreny. Ireny ray aman-dreny ireny mantsy dia
miezaka hatrany mitady izay hahasoa ny taranany, ka raha mahay manaja azy ireny
ny zanaka, dia ho tratra ny tanjona izay iriany.
1.3.2. Eo ambany lavarangana
I Zoé BARIJAONA, ao aminńy tantara, dia mamerimberina matetika ny eo ambany

lavarangana. Toerana feno fanginana mazàna, ahafahana mieritreritra sy mandalina
zavatra maro. Matetika, izay mipetraka eo, ao aminńy tantara, dia manana olana ary
mahita vahaolana hatrany. Midika izany fa mila filaminana sy fieritreretana rehefa
manao zavatra iray, fa tsy vitanńy fikizitinana, ary koa mila faharetana raha te
hahazo ny vokatra andrasana.
1.3.3. Vavahady
Ny vavahady dia lalana ahafahana miditra aminńy faritra na toerana iray. Marihin
ńy mpanoratra ny Navalona ao anatinńy asa sorany io toerana io mba hoentiny
milaza ny fisianńy fanantenana tsy maty vonoina tao anatiní Hery sy i Navalona.
74
Ahatarafana ihany koa ny fialanńy olana mianjady eo aminńy tena sy ny
ankohonana ny vavahady. Izany dia asehonńy mpanoratra taminńy nahavahan-
dRandimby ny olana nisy teo aminízy roa. Hoy izy : “Tsy nisy nahita ilay sary roa
nanjavozavo nivoaka ny vavahady afa-tsy Ingahy Randimby irery ihany izay nanohy
tsy nijanona nitehaka”(tak. 52).
Enti-milaza ny fahataperanńy fiainana eto an-tany indraindray. Ohatra, tamin-

dRandimby naratra mafy efa ho faty dia naverinńy mpanoratra ny teny hoe
vavahady : “…lasa izy [Rado] namoaka ny fiarany sy nanidy ny vavahady” (tak. 55).
1.4. Avy aminńy fizotranńy tantara
1.4.1. Ny fanatratrarana ny tanjona
Raha jerena ny ao aminńy kisary 2 : ny fiainam-pitiavaní Navalona dia ahatarafana

ny fanehoaní Zoé BARIJAONA ny fisianńy mpanenjika sy ny tsy tia eo aminńy
fiainana. Tsy voatery ho olona lavitra ny tena anefa izany, fa mety ho ny akaiky
indrindra koa. Izany tsy fitiavanízy ireo izany dia mety ho avy aminńy zava-
mitranga tsy ampoizina na aminńy olona ifaneraserana. Ireny dia tsy atao sakana tsy
hahatrarana ny tanjona. Indraindray koa anefa dia tsy voatery hijanona ho
mpanohitra izy ireny fa misy ihany ny miova ho mpanampy, toa an-dRasendra sy i
Rado nanoloana aní Navalona.
1.4.2. Ny singa manova ny toe-javatra iaingana
75
Ny fiainanńy zanakólombelona dia ifandimbiasanńy fahoriana sy ny fifaliana
hatrany. Misy araka izany ny toe-javatra manova, mety ho mihatsara, nefa mety ho
miharatsy ihany koa. Arakaraka ny fahaizana miatrika ny zava-misy no vokatra azo.
Mila mandinika sy mandamina, noho izany, manoloana ireny toe-javatra miseho eo
aminńy fiainana andavanandro ireny.
Raha ny ato aminńy Navalona dia hita fa tsara no niantombohanńy fiainaní

Navalona, ary tsara ihany koa ny niafarany, noho ny fahaizany nandanjalanja ny
nataony. Raha tiana hiverina aminńy fiainana tsara sy mahafinaritra, araka izany, ny
fiainana, dia tokony hahay hifehy ny teny aloaky ny vava, ny fihetsika aseho
manoloana ny mpiara-monina.
II. NY NAHATONGA IREO HEVITRA IREO HITRANGA
Maro ireo antony nahatonga ireo hevitra ireo ka nahavitana ny asa fikarohana.
Anisanńy loharano nipoirany ny mpanoratra ny boky Navalona, tsy iza izany fa i
Zoé BARIJAONA. Tsy misy mantsy asa soratra tongatonga ho azy na teraky ny
nofinofy ranofotsiny, fa tsy maintsy miainga aminńy zava-misy hitany na niainanńy
mpanoratra, araka ny voalazan-dRANJATOHERY manao hoe :
“Tsy misy asa soratra teraka ho azy avy aminńy
famoronanńy eritreritry ny mpanoratra madiodio.
Miainga avy aminńy toe-javatra hita maso sy iainana
ny asa soratra”.40
Jerena miainga avy aminízany ny aminńy maha-vehivavy mpanoratra azy, izy

mpampianatra, ary izy manankina ny fiainany aminÁndriamanitra.
40
RANJATOHERY H. Tsanganafo. Lah. II. Antananarivo. May 1998. tak. 2.
76
2.1. Vehivavy ny mpanoratra
Misy akony lehibe eo aminńy asa soratra iray ny mpanoratra azy. Raha ny ato amin
ńy Navalona no jerena, dia taratra fa vehivavy no nanoratra ary renim-pianakaviana,
manana zanaka ao anatinńy fahatanorana tanteraka.
2.1.1. Renim-pianakaviana
Araka ny efa voalaza tany am-boalohany, ny mpanoratra dia manambady ary

niteraka mianadahy. Anisanńy mahita sy miaina ny iainanńy reny ny aminńy
fitaizana ny zanaka aminízao fotoana izao, satria ireo zanany ireo dia tao anatinńy
fahatanorany taminńy fotoana nanoratany : 18 sy 15 taona izy ireo taminízany, ka
nahatarafany ny vokatry ny fiovana eo aminńy fomba fanao sy ny fiteny.
Misy ny rafitra ifampifehezana ao an-tokantrano ao, fa ny fomba nitaizany ny
zanany, hoy izy, dia “mamela malalaka aminízay tiany atao fa mampahafantatra
azy ireo fotsiny hoe : izy ireo no tomponándraikitra aminízay ataony”. Tsy mety
ny manampatra fahefana fa adidinńy ray aman-dreny ny manara-maso ny zanaka,
ary manitsy sy mananatra raha sendra misy tsy mety hataonízy ireny.
Fanaony koa ny miresadresaka aminíreo zanany ireo ao an-trano isaky ny hariva

mba hamantarany ny zava-misy. Tsy resaka fiainan-tokantrano ihany anefa fa rehefa
mety ho “fiainana”. “Misy aza [hoy izy] zavatra ianarany avy aminńy zanany”.
Ilaina, araka izany, ny fifampiresahana eo aminńy ray aman-dreny sy ny zanaka.
Izany anefa dia mila atao ao anatinńy fahatoniana sy filaminana, izany hoe,
mifanaraka aminńy maha-zanaka ny zanaka.
Toetranńy reny koa ny fitiavany te-hampita aminńy zanaka vavy ny fiainana ny

fitiavana noho izy be fanahiana aminńy maha-vavy ny zanany.
77
Na inona na inona heverina ho hadisoanńy zanaka, ny reny dia tsy mitana alahelo fa
mandefitra hatrany any aminńy farany, noho ny fananany ilay toetra mandinika
rehefa nahavita zavatra iray, ka izay tsy nety teo aloha dia ezahiny arenina.
Tsapany fa tsy mety intsony raha toy ny fomba nitaizana azy taloha no mbola
itondrany ny zanany ankehitriny. Ho maro manko ny mety ho vokany ary azo an-
tsaina fa be no ho ratsy, indrindra fa ho anńy tanora eto an-tanàn-dehibe.
Tokony hitovy ny ray aman-dreny eo aminńy fomba fitaizana ny zanaka, izany hoe,
taratra eo aminízy ireo ny firaisan-tsaina sy ny fiombonan-kevitra, ka tsy hita ny
fifanoherana, indrindra eo imasonńy zanaka.
Ho anńy mpanoratra, ampy ho azy rehefa manome toky ny zanany aminńy

fitondranízy ireo ny fiainany am-pamendrehana.
Ireo toetrany sy fomba fitondrany ny zanany aminńy maharenim-pianakaviana azy
izay dia taratra eo aminńy asa sorany izay niasanay.
2.1.2. Manan-janaka ao anatinńy fahatanorana
Tsy azo atao intsony ny fitaizana mifototra aminńy fanerena ny tanora aminízao
fotoana izao. Tokony hahafantatra izay ataony izy ary hahatsapa ny vokatra azo avy
aminíny ataony iny.
Mahafinaritra aní Zoé BARIJAONA ny manan-janaka tanora, mifampizara sy

mifanoro aminy. Sahirana ihany anefa izy indraindray eo aminńy fieritreretana ny
hoaviníreo zanany sy aminńy fanarahana ny sitrapo madinidinika tadiavinízy ireo.
Izy ireny manko, te ho marina hatrany aminńy heviny ka tsy azo tenenina
indraindray. Na izany aza, tsy mety ny mampanara-po zanaka, fa ampahafantarina
78
azy ny tokony sy ny tsy tokony hatao, satria miankina aminńy fahafehezana azy
dieny mbola tanora no mety ho aviny.
Azo lazaina hoe tsotra ny fitaizana ny zanaka ao anatinńy fahatanorana fa anjaran

ńy ray aman-dreny no miezaka manaraka ny fiovana misy ary tsy mihevitra hatrany
ho ditra izay ataon-janany fa manadihady izany kosa.
Aminńy maha-tanora fanahy azy ireny anefa dia mila ny torohevitra sy ny anatra
isan-karazany ihany mba hahafahany manitsy ny ataony ary hahatonga azy ho sahy
hiatrika ny fiainana any an-tokantranony rahatrizay, ka hananany filaminana sy
fahasambarana.
2.2. Mpampianatra ny mpanoratra
Efa fantatra tany aminńy tantaram-piainanńy mpanoratra fa mpampianatra izy.

Noho izany dia mifanerasera aminńy mpianatra maro izay ao anatinńy
fahatanorany tokoa satria tany aminńy “collège” sy “lycée”no nampianarany.
Nahita karazam-piainanólona maro izy ary naheno tantaram-piainana isan-karazany.
Hita aminńy fihetsika sy fitafy entiníreo mpianatra ireo ny zavatra takiny sy
tadiaviny. Dieny mbola any am-pianarana izy ireny, dia efa mieritreritra sahady ny
aminńy fitiavana ka manandrana ny miaina izany.
Raha natao anefa ny fandinihana ka nofintinina ireo tantara heno ireo dia tsapa fa
mila atao malalaka ny fitaizana sy ny fanabeazana ny tanora ankehitriny. Any an-
tsekoly izany dia efa tsy maintsy mitady ny fomba hitaizana ireny tanora ireny mba
tsy hanaovany izay tsy mety.
79
Mifandray amina ray aman-dreninńy mpianatra ny mpanoratra. Samy manana ny
fomba fitaizany ny zanany izy ireny, ary indraindray misy mifanohitra tanteraka.
Izany no nahatonga azy nandray ankohonana iray tsy mitovy ny fomba fitaizanńy
ray sy ny reny ny zanany ao anatiny ao. Asehony avy ao ny zava-miandry ny tanora
raha henjanina ny fitaizana na koa raha halefahina.
Ny mpanoratra dia nanambara hoe : “ny tantara foronina dia vokatry ny zava-misy
ary ireny zava-misy ireny no avadika ho soratra”. Noho izany, zavatra nisy sy
niainany no nataony ho tantara. Ary vehivavy tanora no matetika manana olana, ka
izany no nahatonga azy hifidy ny mpandray anjara fototra ho vehivavy.
2.3. Manankina ny fiainany aminÁndriamanitra
Ny olona mino anÁndriamanitra dia tsy tokony hametraka olana eo aminńy lafiny
tsy fitoviana. Rehefa mifankatia ny zanaka na mitia olona iray dia anjaranńy ray
aman-dreny no miezaka manatanteraka. Misy farany ny zava-drehetra, ary Izy no
Mpandahatra, mahalala sy mahafantatra ny hitondrana ny fiainanńy zanak
ólombelona eto an-tany. Izay mahasoa no asehony hatrany, na dia heverina ho ratsy
aza indraindray, satria Izy no Ray Mpitantana sy Mpanoro lalana. Toy ny olana nisy
teo aminí Hery sy i Navalona taminńy nandehananí Hery nonina tany
ambanivohitra ; taty aoriana anefa, noho ny valim-bavaka, samy tafita ary tratra ny
tanjona dia ny hanorina tokantrano ao anatinńy fitiavana.
Ny ray no mpananatra ny zanaka ary mahasahy manao sorona ny ainy raha ilaina
izany mba ho fanavotany ny ankohonany. Tsy maintsy misy ny maha-voagejanńy
ratsy ety aminízao fiainana izao. Ao aminńy Navalona dia maty ny rainy ary izay
80
no nanova ny reniny ka nahatanteraka ny fikasana tsara tao aminí Navalona sy i
Hery. Andriamanitra no manala ny olona aminńy olana, ary tokony hoekena izay
atolony satria izay no mahasoa.
Mila manana faharetana raha te-hanana ny tsara, ary mahay manaiky ny fitantanany
sy ny fitondrany satria “tsy ny soa ihany no raisintsika avy aminÁndriamanitra fa
ny ratsy koa”.
Na dia eo aza ny fahitana sy ny fahatsapana ny fahasamihafanńy ray sy ny reny eo

aminńy fomba fitaizana, dia tsy mety ny manavakavaka azy ireo satria hoy ny
Soratra Masina manao hoe : “maneke ny rainao izay niteraka anao, ary aza
manamavo ny reninao”41.
Marihina fa ny mpanoratra dia mpino sy mpivavaka aminńy FJKM.

TENY FAMARANANA
I Zoé BARIJAONA sy ny tantara foronina nosoratany mitondra ny lohateny hoe

NAVALONA no nohadihadina taminíty asa fikarohana nataonay ity, ka notsoahana
avy tao ny “endri-panabeazana ny tanora” nanomboka ny taona 2000.
Nofidinay manokana io lohahevitra io noho ny fahatsapanay fa tokony

hampahafantarina ny maro, satria tsy mbola nisy nanao asa fikarohana taminńy
tantara foronina nosoratany. Teo ihany koa ny fahafantarana fa ny mpanoratra dia
mpanabe tanora eo aminńy sehatry ny fampianarana, no renim-pianakaviana. Ireny
mpanoratra ireny manko dia miezaka hatrany mampitondra ny heviny, ny hetahetam-
pony, ny tiany hotratrarina ao anatinńy asa sorany aminńy alalanńy mpandray
anjara sy ny fotoana ary ny toerana.
41
Ohabolana 23 : 22a
81
Noporofoinay tato fa tsy natao hialana voly ihany ny tantara foronina fa indrindra
natao hanabeazana, hisintonana lesona sy hevitra maro aminńy fiatrehana ny
fiainana, anehoana ny zava-misy, hampitan-kafatra, ary tononina manokana amin
ízany ny fifandraisanńy ray aman-dreny sy ny zanaka.
Tsapa taminńy fanadihadiana natao fa manana ny maha-kanto azy ny asa soratríty

mpanoratra ity, na dia azo lazaina ho santatra am-bavarano ihany aza izany tantara
foronina navoakany izany. Mendrika ho azy ny nanomezana ny toerana voalohany
taminńy fifaninanana izay nosedrainy. Tsapa taminńy fandinihana ny asa sorany fa
mpanoratra azo antenaina hanana ny maha-izy azy i Zoé BARIJAONA, olonńy
fanantenana, ary miezaka maneho ny talentany miainga aminńy zava-misy iainany
sy hitany. Tsy manaiky andevozinńy lasa, fa mahay miatrika ny ankehitriny, ary
mibanjina ny ho avy.
Rehefa manao asa fikarohana dia tsy maintsy manaraka haitsikera, mba tsy
hampivoana ny asa. Ny haitsikera nanompanana ny asa fikarohana nataonay dia ny
asa soratra sy ny zava-draketiny. Nampiasa ihany koa ny lalan-tsainí
GOLDENSTEIN sy i Claude BREMOND taminńy fanadihadiana ny tantara
foronina, satria tsy vita ny asa raha haitsikera iray ihany no nitondrana azy. Hoy
RANARISON manamarina izany :
“Tsy misy mantsy haitsikera tokana ahazoana
mandinika asa soratra. Petra-kevitra samihafa no
hiainganńy mpahay tsikera arakaraka izay lafiny
kendreny havoitra”42
Mizara telo ity asa fikarohana ity :
Tao aminńy fizarana voalohany no nampahafantarana ny aminńy fiainaní Zoé

BARIJAONA (manokana, mpanoratra) sy ny tantara foronina.
42
Aingam-pivoarana. Laharana manokana. Antananarivo. 1979. tak. 71.
82
Nahitana fizarana madinika tao, dia ny famintinana ny tantara, ny famaritana araka
ny mpanoratra vitsivitsy, ny fanadihadiana ireo singa mandrafitra.
Ny endri-panabeazana taratra avy ao aminńy tantara kosa no ao aminńy fizarana

lehibe faharoa, izay nandalinana ny aminńy fomba fitaizana ny zanaka sy ny vokatra
aterakíreo fitaizana ireo.
Tao aminńy fizarana lehibe fahatelo farany no nanehoana ireo lesona azo tsoahana
avy ao ho anńy ray aman-dreny, ny zanaka lahy, ny zanaka vavy ; ary ny antony
nahatonga ny asa soratra ho voasoratra.
Ny tantara foronina, aminńy maha-tantara foronina azy, dia natao ho fampitan-

kafatra. Maro ny lesoka eo aminńy fomba fitaizana ny tanora ankehitriny no tianńy
mpanoratra hahitsy. Ahafahana mamantatra ny tokony hatao manoloana ny fivoarana
ny fanehoana ireo. Tsy ny tsy tokony hatao ihany anefa no asehony, fa ny tsara
tokony hotohizina koa. Ambarany koa ny toe-tsaina tokony hananana aminńy
fanabeazana ny tanora, indrindra fa ny zazavavy.
Hita ao ny famporisihanńy mpanoratra hankamamy ny fianarana, hanaja ny safidy,

hanaja ny ray aman-dreny. Ao koa ny fanitsiana ny toe-tsainíreo ray aman-dreny
mbola miaina aminńy fanavakavahana, ny fitiavam-boninahitra, ny fitsarana tsy
misy porofo, ny fifampiresahana aminńy zanaka tsy araka ny maha-tanora azy fa
araka ny fijery izay efa nahazatra tany aloha. Mitaky ezaka sy herin-tsaina anefa ny
fanatanterahana izany rehetra izany.
Raha hanao asa fikarohana aminńy sehatry ny literatiora dia lafin-javatra maro no
azo dinihina toy ny tononkalo, angano, haiteny, sombin-tantara, tantara foronina, …
Ity farany no nanaovanay ny asa fikarohana ka ny asa soratrí Zoé BARIJAONA
voalohany no nosafidinay.
83
Azo atao tsara, araka izany, ny manohy ny fitrandrahana ny asa sorany hafa na ny
tantara foronina izay mbola avoakany satria azo inoana fa tsy hijanona hatreo ny
famoronany. Azo atao koa anefa ny manohy ny asa efa natombokay ka mijery ny
aminńy sehatra hafa toy ny : lafiny fanehoan-kevitra, “stylistique”, na miainga amin
ńy haitsikera hafa indray.
Inoanay fa ny asa fikarohana toy itony dia tsy zary handalo fotsiny eo ambany mason
ńy mpamaky na avalona tsy ho fantatra intsony fa mba ho fitaovana hanitaram-
pahalalana sy hanomezana hasina bebe kokoa ny literatiora malagasy. Ny tantara
foronina mantsy dia anisanńy ao aminńy fandaharam-pianarana any aminńy
ambaratonga fahatelo, ary azo atao tsara ny mampiditra itony boky Navalona itony
ianaranńy mpianatra sy hanovozany fahalalana. Ny voambolana sy ny fehezanteny
ampiasaina ao mantsy dia azo lazaina fa ireo fampiasa andavanandro, ka tsy ho
sarotra aminízy ireny ny hanakatra ny hevitra tiana hambara.
Eto am-pamaranana dia amim-panetren-tena lehibe no ilazana fa mety tsy ho
tomombana ny asa fikarohana na dia teo aza ny ezaka izay natao, ka fitaomana no
atao ireo zandry aty aoriana mba hanohy izany.
84
GLOSSAIRE
Actant : tomponánjara asa ao anatinńy tantara iray izay

tsy voatery ho olombelona
Adjuvant : hery manampy ny mpandray anjara fototra
mba hanatrarana ny tanjona
Auteur : mpamorona
Destinataire : iantefanńy tanjonńy mpandray anjara fototra
Destinateur : hery manosika ny mpandray anjara fototra
hanatratra ny tanjona
Elément modificateur : singa manova ny toe-javatra iaingana
Héros : mpandray anjara fototra
Narrateur : mpitantara
Objet : zava-kendrenńy mpandray anjara fototra ao
aminńy tantara
85
Opposant : hery manohitra ny mpandray anjara fototra
tsy hahatratra ny tanjona
Personnages secondaires : mpandray anjara mpanampy
Scripteur : mpanoratra
Situation finale : toe-javatra iafarana
Situation initiale : toe-javatra iaingana
Suite dáventure : tohinńy zotram-piainana
Sujet : olona fototry ny tantara
Temps de fiction : fotoananńy tantara
Temps de la narration : fotoananńy fitantarana
TAHIRIN-KEVITRA
Mikasika ny haitsikera
- BOURNEUF (R) & OUELLET (R). LÚnivers du roman. Presses
Universitaires de France. 1973.
- DOLTRENS (R). Eduquer et instruire. Nathan UNESCO. Imprimerie
Union. Paris. 1966.
- DUMORTIER (J.L.) & PLAZANET (Fr.). Pour lire le récit. Deboeck –
Ducrelot. Bruxelles. 1990.
- GENETTE (G). Figure II. Collection Points. Edition du Seuil. 1969.
- GOLDENSTEIN (JP). Pour lire le Roman. Edition J. Ducrelot. Paris
Gembloux. 1983.
- MAURIAC (F). Le romancier et ses personnages. Edition R.A. Corria
Buchet/Chastel. Collection Livre de Poche. Paris. 1972.
- RANOE. « Ny talenta ». Tovozin-tsy ritra. Boky 5. Editions Tsipika.
86
Antananarivo. 2001.
- REUTER (Y). Introduction à lánalyse du roman. Bordas. Paris. 1991
- SARTIN (P). Aujourd´hui la femme. Edition Stockj. Paris. 1974.
- SARTRE (JP). Quést-ce que la littérature ? Edition Gallimard. Paris.
1948.
- WELLEK (R) & WARREN (A). La théorie littéraire. Edition du Seuil.
Collection Poétique. Paris. 1981.
Mirakitra tantara
- BAIBOLY FFPM. La société Biblique Malgache. Antananarivo. 1965.
- RAFANOHARANA. Ilay Veromanitra.
- RAJAONA (S). Takelaka Notsongaina I & II. Edition Ambozontany
Fianarantsoa.
- RANDRIAMAMONJY (E). Ho avy ny maraina. T.P.F.L.M. 2001.
- RANDRIAMAMONJY (E). Rary Ranto. 1995.
Boky hafa
- FETY Michel. Nahoana no avondrona ho fokonolona isika ? Edisiona
Salohy. Trano Printy Fiangonana Loterana Malagasy.
1975.
- RANDRIAMIADANARIVO. Singam-pivoarana. 1995.
- RANJATOHERY (H). Tsanganafo. Lah. II. Antananarivo. May 1998.
- RATSIFANDRIHAMANANA (Cl). Aritory. Imprimerie Catholique
Antanimena. Antananarivo. 1977.
Fanadihadiana sy gazety boky

- Fandaharana “Lalam-piainana”. TV Plus Madagascar. 16 Septambra
2007 taminńy 7ora30 alina. Natolotrí Niaina RAKOTONJANAHARY.
- Internet. « Encyclopédie Microsoft Encarta 2003 ».
87
- Tantaram-piainaní Clarisse RATSIFANDRIHAMANANA taminńy
fandraisana azy tao aminńy Akademia Malagasy ny alakamisy
22 Aprily 1976.
- Aingam-pivoarana. Laharana manokana. Antananarivo. 2001.
- Resadresaka nataon-dRamatoa David ANDRIAMIHARISOA taminí
E.D. ANDRIAMALALA. 1983.
Rakibolana
- KANNAS Claude. Larousse. Dictionnaire encyclopédique illustré 47000
articles. Bordas. Paris. 1993.
- RAJEMISA RAOLISON Régis. Rakibolana malagasy. Ambozontany
Fianarantsoa. 1995.
88
Anarana : RATSIMANDRESY Teraka RAZOELISOANIRINA
Fanampin’anarana : Tiana Parfaite
Lohatenin’ny asa fikarohana : Endri-panabeazana ny tanora ankehitriny hita ao
amin’ny tantara foronina Navalona nosoratan’i Zoé
BARIJAONA
Isan’ny takila : 88
Isan’ny fafana : 08
Isan’ny kisary : 06
Famintinana :
Ny tantara foronina Navalona dia ahitana ireo singa mandrafitra ny tantara :

mpandray anjara, fotoana, toerana. Ireo singa tsirairay avy dia nahavitan’ny
mpanoratra naneho ny endri-panabeazana ny tanora ankehitriny eo amin’ny lafiny
maro, toy ny ara-batana, ny ara-tsaina ary ny ara-panahy. Nahazoana nanatsoaka
lesona ho an’ny ray aman-dreny eo amin’ny fomba fitaizana ny zanaka sy ho an’ny
zanaka manoloana ny ray aman-dreny.
Teny fototra : literatiora, tantara foronina, fanabeazana, fiarahamonina,

fianakaviana
Adiresy : Lot II W 10 Ambodirotra – ANTANANARIVO 101
Anaran’ny mpitarika : Andriamatoa RATREMA William
Maître de Conférence à l’Ecole Normale Supérieure

Razoelisoanirinatp Ens m1 07

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Razoelisoanirinatp Ens m1 07

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

UNIVERSITE D´ANTANANARIVO

ECOLE NORMALE SUPERIEURE

ENDRI-PANABEAZANA NY TANORA ANKEHITRINY

Date de soutenanc e: 30 Octobre 2007

ENDRI-PANABEAZANA NY TANORA ANKEHITRINY

Date de soutenance : 30 Octobre 2008

Isaoranay Andriamatoa Talen´ny Sekoly noho ny namolavolany anay nandritra ny

Ankasitrahana eto Andriamatoa RAHARIJAONA Alphonse nanaiky an-tsitrapo ho

Fankatelemana no atolotray an´Andriamatoa ANDRIAMANATSILAVO Seth nanaiky

Singanina manokana eto Andriamatoa RATREMA William nanaiky an-tsitrapo

Isaorana ihany koa ireo tompon´andraikitra sy mpandraharaha samihafa noho ny

Isaoranay toraka izany koa ny iray tampo, ny namana, ny mpiara-mianatra (Andiany

Teny fisaorana ……………………………………………………..………... II

Fanondroana fafana sy kisary ........................................................................ VIII

Teny fampidirana ………………………………………………………...….. 1

Fizarana lehibe I : Ny amin´ny mpanoratra sy ny tantara foronina……….

Fizarana lehibe II : Ny endri-panabeazana taratra ao amin´ny tantara .… 37

Teny famaranana ……………………………………………………….....… 82

Maro ireo taranja nianarana sy nanovozana fahalalana nandritra ny efa-taona

Ny asa soratr´i Zoé BARIJAONA no hohadihadinay, tantara foronina mitondra ny

Alohanńy hirosoana aminńy votoatinńy famelabelarana anefa, dia hofantarina hoe

Lafin-javatra telo no nahatonga anay hisafidy, dia ny mpanoratra, ny lohahevitra, ary

Mpanoratra : vehivavy, renim-pianakaviana, mpampianatra, mendrika hoderaina sy

Ny tanjona tiana hahatongavana amin´izao asa izao, dia ny fanehoana fa tsy ny

Tsy maintsy miara-dalana hatrany amin´ny fanatanterahana ny asa fikarohana ny

Izany no nahatonga anay hampiasa ny haitsikera miainga amin´ny asa soratra sy ny

Alohan´ny hanaovana ny fanadihadiana, dia tsara raha fantarina ny momba ny

1.1. Ny fiainany manokana

1.1.1. Ny momba azy

RASOAZANAKOLOMANDIMBIARIVO Zoé no tena anaran´ny mpanoratra.

Ny fanambadiana no mitondra ny zanaka ho amin´ny fahaleovantena. Raha tsorina

Mifanampy amin´ny vadiny izy amin´ny fikarakarana ny ao an-tokantrano sy eo amin

1.2. Ny fiainany amin´ny maha-mpanoratra azy

1.2.1. Anarana entiny amin´ny sehatry ny asa soratra

1.2.2. Karazan´asa sorany

1.2.3. Loharano nipoiran´ny aingam-panahiny

Tsy tongatonga ho azy akory ny aingam-panahy na ny talenta ao anatin´ny

Ndeha ary hojerena ireo loharano niteraka ny asa sorany.

Faharoa, vokatry ny fifaneraserany tamin´i Nalisoa RAVALITERA mpanoratra,

Izany hoe, ny zava-misy iainany dia anisan´ny manome aingam-panahy ho azy.

II. NY AMIN´NY TANTARA FORONINA

Ny literatiora dia misy karazany roa : ny am-bava sy ny an-tsoratra, eny fa na dia

2.1. Famaritana ny tantara foronina

2.1.1. Mpanoratra malagasy

Mpanoratra malagasy efatra no nosinganinay tao anatin´ny maro. Anisan´ireny :

- Mitovitovy amin´izay ny hevitr´i E. D. ANDRIAMALALA manao hoe :

- Manana ny fomba fijeriny koa i E. RANDRIAMAMONJY. Hoy izy raha

Misy ifandraisany avokoa, araka ny hita teo, ny famaritan´ireo mpanoratra malagasy

Hitantsika teo ny famaritan´ny mpanoratra malagasy ny atao hoe tantara foronina,

- Hafa mihitsy ny famaritan´i Edmond JALOUX ny tantara foronina. Ny azy

- Raha ny famaritan´i Jean RICARDOU sy i Claude SIMON indray no

“Ny tantara foronina dia sokajin´asa soratra

Ny tantara foronina dia literatiora an-tsoratra miseho amin´ny endrika kanto sy

2.2. Ny mampiavaka azy amin´ny literatiora an-tsoratra hafa

Samy literatiora maneho tantara avokoa, na ny tantara foronina, na ny sombin-

Amin´ny ankapobeny, samy tantara noforonina miainga amin´ny zava-misy sy

Izay voambolana manaitra ny olona no ampiasaina ; tsy mety ny fampiasana teny

2.2.2. Ny lafin-javatra tsy itoviany

Fafana 1 : Ny tsy mampitovy ireo literatiora an-tsoratra mitantara

2.3. Famintinana ny tantara foronina Navalona

Mpiara-mianatra i Navalona sy i Hery. Niara-nahazo ny mari-pahaizana

Taminńy fotoana nialaní Navalona sasatra tany aminńy renibeny tany

Tafahaona tao i Hery sy i Navalona, ka nifoha indray ny fifankatiavana izay nivalona

2.4. Fanadihadiana tantara foronina ampifandraisina amin´ny Navalona