Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Toantap Cong Nghe Dong Tau 5857
Toantap Cong Nghe Dong Tau 5857
MUÏC LUÏC
Chöông 1
NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG 9
1.1 Khaùi nieäm chung veà coâng ngheä cheá taïo taøu thuûy 9
1.1.1 Khaùi nieäm 9
1.1.2 Loaïi hình saûn xuaát vaø naêng suaát lao ñoäng 12
1.1.3 Coâng taùc chuaån bò coâng ngheä 14
1.1.4 Boá trí xöôûng ñoùng taøu 14
1.1.5 Boá trí caùc phaân xöôûng trong ñòa phaän xöôûng taøu 15
1.1.6 Caùc daïng thieát keá taøu vaø kyù keát hôïp ñoàng vôùi chuû taøu 17
1.2 Theùp cacbon vaø theùp hôïp kim duøng trong ñoùng taøu 20
Chöông 2
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 24
2.4.6 Laép ñaët caùc chi tieát keát caáu phuï vaø trang thieát bò trong
giai ñoaïn cheá taïo phaân ñoaïn vaø toång ñoaïn 178
2.4.7 Naén phaúng caùc phaân ñoaïn vaø toång ñoaïn 179
2.4.8 Laøm saïch, sôn phaân toång ñoaïn trong nhaø kín 187
2.5 Laép raùp taøu treân trieàn ñaø vaø trong uï, caùc trang bò ñieån hình 188
2.5.1 Khaùi nieäm chung veà trieàn ñaø 188
2.5.2 Chuaån bò trieàn ñaø cho coâng taùc laép raùp thaân taøu 194
2.5.3 Laép raùp thaân taøu treân trieàn ñaø 202
2.5.4 Moät soá coâng ngheä laép raùp quan troïng 206
2.5.5 Coâng taùc kieåm tra laép ñaët keát caáu treân trieàn ñaø 228
2.6 Haï thuûy taøu - Caùc bieän phaùp an toaøn lao ñoäng 248
2.6.1 Ñöôøng tröôït vaø boâi trôn ñöôøng tröôït 248
2.6.2 Beä tröôït 254
2.6.3 Keâ ñeäm phía döôùi thaân taøu 257
2.6.4 Thieát bò chaèng giöõ 262
2.6.5 Thieát bò haõm 263
2.6.6 Coâng taùc chuaån bò cho vieäc haï thuûy 265
2.6.7 Quaù trình ñöa taøu xuoáng nöôc (haï thuûy) 266
2.6.8 Thaùo rôõ vaø vôùt caùc beä tröôït, ñeäm ñôõ töø ñaùy taøu sau khi
haï thuûy 271
Chöông 3
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU GOÃ 274
Chöông 4
SÖÛA CHÖÕA TAØU THUÛY 287
4.1. Khaùi nieäm chung veà coâng ngheä söûa chöõa taøu thuûy 287
4.1.1 Toå chöùc söûa chöõa taøu noäi ñòa (chaïy soâng hoà) 288
4.1.2 Toå chöùc söûa chöõa taøu bieån 289
4.2 Caùc daïng hö hoûng thoâng thöôøng 292
4.2.1 Raïn nöùt 292
5
Chöông 5
ÖÙNG DUÏNG MAÙY TÍNH TRONG ÑOÙNG VAØ SÖÛA CHÖÕA TAØU 330
5.1 ÖÙng duïng maùy tính trong coâng ngheä ñoùng taøu 330
5.1.1 ÖÙng duïng maùy tính trong phoùng daïng taøu vaø khai trieån toân voû 331
5.1.2 ÖÙng duïng maùy tính trong ñieàu khieån maùy caét toân 334
5.2 ÖÙng duïng maùy tính trong söûa chöõa taøu 335
Chöông 6
ÖÙNG DUÏNG C.A.M. TRONG XEÁP THAÛO ÑOÀ HAÏ LIEÄU VAØ XUAÁT
ÑIEÀU KHIEÅN MAÙY CAÉT (KHAÛO SAÙT VÍ DUÏ CHO MAÙY CAÉT
ÑIEÀU KHIEÅN SOÁ KRISTAL CUÛA NGA) 341
Chuû bieân
PGS TS Nguyeãn Ñöùc AÂn
8
9
Chöông 1
NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG
1.1 KHAÙI NIEÄM CHUNG VEÀ COÂNG NGHEÄ CHEÁ TAÏO TAØU THUÛY
1.1.1 Khaùi nieäm
"Coâng ngheä" thöôøng duøng hieän nay laø taäp hôïp moïi thoâng soá ñaëc
tröng cuûa moät quaù trình coâng ngheä nhaát ñònh. Quaù trình coâng ngheä laø
moät boä phaän quan troïng cuûa quaù trình saûn xuaát (H.1.1), trong ñoù ngöôøi
coâng nhaân söû duïng tö lieäu lao ñoäng ñeå tröïc tieáp bieán ñoåi ñoái töôïng lao
ñoäng thaønh saûn phaåm. Quaù trình coâng ngheä laøm thay ñoåi hình daùng
kích thöôùc beân ngoaøi, thay ñoåi tính chaát cô, lyù, hoùa beân trong vaät ñöôïc
gia coâng cheá taïo.
Trong quaù trình coâng ngheä, coù theå phaân bieät quaù trình lao ñoäng
nhö caùc quaù trình gia coâng noùng, gia coâng cô, laép raùp... vaø quaù trình töï
nhieân trong ñoù con ngöôøi khoâng tröïc tieáp taùc ñoäng nhö quaù trình bong
gæ saét, quaù trình khoâ sôn...
10 CHÖÔNG 1
Hình 1.2: Sô ñoà quaù trình coâng ngheä cheá taïo taøu thuûy
NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG 11
Trong caùc quaù trình phi coâng ngheä ta coù theå phaân bieät quaù trình
phuïc vuï saûn xuaát vaø quaù trình chuaån bò saûn xuaát. Vaän chuyeån, kieåm tra
chaát löôïng, söûa chöõa maùy moùc... thuoäc quaù trình phuïc vuï saûn xuaát;
phoùng maãu, cheá taïo döôõng maãu.... thuoäc veà quaù trình chuaån bò saûn xuaát.
Quaù trình coâng ngheä thöôøng ñöôïc chia laøm nhieàu giai ñoaïn coâng
ngheä khaùc nhau, moãi giai ñoaïn coâng ngheä laïi coù theå chia thaønh nhieàu
nguyeân coâng.
Nguyeân coâng laø ñôn vò cô baûn cuûa quaù trình coâng ngheä, laø phaàn
coâng vieäc saûn xuaát ôû taïi moät nôi laøm vieäc do moät coâng nhaân hoaëc moät
nhoùm coâng nhaân tieán haønh treân moät ñoái töôïng lao ñoäng nhaát ñònh.
Quaù trình coâng ngheä cheá taïo taøu thuûy ñöôïc mieâu taû khaùi quaùt treân
hình 1.2.
Trong coâng ngheä ñoùng taøu hieän ñaïi, vôùi trình ñoä chuyeân moân hoùa,
tieâu chuaån hoùa cao vaø saûn xuaát coù tính chaát haøng loaït, quaù trình cheá taïo
taøu thuûy thöôøng ñöôïc boá trí theo daây chuyeàn. Ta caàn phaân bieät hai daïng
cuûa daây chuyeàn saûn xuaát (H.1.3).
Hình 1.3: Hai daïng cuûa phöông phaùp saûn xuaát theo daây chuyeàn:
a) Ñoái töôïng lao ñoäng di chuyeån; b) toå (ñoäi) saûn xuaát di chuyeån
ÔÛ daïng thöù nhaát, ta coù caùc vò trí coâng taùc coá ñònh cuøng vôùi coâng
nhaân, böôùc coâng vieäc, tö lieäu saûn xuaát. Daây chuyeàn saûn xuaát naøy thöôøng
chæ aùp duïng cho tröôøng hôïp khi saûn xuaát caùc chi tieát, saûn phaåm nhoû, taøu
côõ nhoû hoaëc trung bình coù ñieàu kieän chuyeån dòch töø vò trí laøm vieäc naøy
sang vò trí laøm vieäc khaùc.
12 CHÖÔNG 1
Ñoái vôùi caùc loaïi taøu lôùn, vieäc dòch chuyeån con taøu töø vò trí coâng taùc
naøy sang vò trí coâng taùc khaùc khoù khaên, thöôøng phaûi söû duïng daïng daây
chuyeàn saûn xuaát thöù hai. Trong daïng naøy ñoái töôïng lao ñoäng coá ñònh,
caùc toå ñoäi saûn xuaát phaûi di ñoäng cuøng vôùi böôùc coâng vieäc vaø tö lieäu saûn
xuaát. Nhöôïc ñieåm cuûa daïng daây chuyeàn thöù hai naøy laø phöùc taïp vaø khoù
phaân roõ ranh giôùi coâng vieäc giöõa toå saûn xuaát naøy vôùi toå saûn xuaát khaùc
do ñoù naêng suaát thaáp hôn daïng moät.
Trong daây chuyeàn saûn xuaát, phaûi phaân bieät caùc thoâng soá chuû yeáu
sau ñaây:
Nhòp daây chuyeàn - laø khoaûng caùch thôøi gian tuaàn töï saûn xuaát trong
hai cheá phaåm keá tieáp nhau ôû böôùc coâng vieäc cuoái cuøng.
Böôùc daây chuyeàn - laø khoaûng caùch giöõa trung taâm hai nôi laøm vieäc
keà lieàn nhau. Böôùc daây chuyeàn phuï thuoäc vaøo kích thöôùc cuûa saûn phaåm,
cuûa maùy moùc thieát bò boá trí treân nôi laøm vieäc.
Soá nôi laøm vieäc treân daây chuyeàn - laø toång soá nôi laøm vieäc ôû caùc
böôùc coâng vieäc khaùc nhau:
m
l
m = ∑ rbi (1.1)
i =1 bi
1.1.2 Loaïi hình saûn xuaát vaø naêng suaát lao ñoäng
Döïa vaøo möùc ñoä laëp laïi cuûa caùc nguyeân coâng treân moãi vò trí laøm
vieäc ta coù theå phaân bieät caùc loaïi hình saûn xuaát sau:
a) Saûn xuaát ñôn chieác, trong loaïi hình naøy taïi moãi nôi laøm vieäc
phaûi thöïc hieän nhieàu nguyeân coâng khaùc nhau:
b) Saûn xuaát haøng loaït, trong ñoùng taøu moãi nôi laøm vieäc chæ tieán
haønh moät soá nguyeân coâng nhaát ñònh; caùc nguyeân coâng naøy laëp ñi laëp laïi
moät caùch ñieàu hoøa hoaëc khoâng ñieàu hoøa;
c) Saûn xuaát khoái löôïng lôùn, trong ñoù taïi moãi vò trí laøm vieäc chæ thöïc
hieän moät nguyeân coâng maø thoâi.
Trong coâng ngheä ñoùng taøu loaïi hình saûn xuaát haøng loaït lôùn hoaëc
khoái löôïng lôùn chæ duøng cho vieäc saûn xuaát moät soá loaïi taøu nhoû, coøn
thoâng thöôøng chæ laø loaïi hình saûn xuaát haøng loaït vöøa vaø nhoû hoaëc ñôn
NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG 13
chieác.
Loaïi hình saûn xuaát ñôn chieác thöôøng ñöôïc söû duïng cho vieäc saûn
xuaát loaïi taøu côõ lôùn hoaëc söûa chöõa taøu (keå caû vieäc söûa chöõa nhöõng taøu
ñöôïc ñoùng haøng loaït, vì thoâng thöôøng caùc söï coá xaûy ra trong thöïc teá söû
duïng ñoái vôùi cuøng loaït taøu khoâng nhö nhau). Loaïi hình saûn xuaát naøy
khoâng ñoøi hoûi vieäc chuaån bò coâng ngheä thaät cuï theå roõ raøng, nhöng vieäc
saûn xuaát laïi raát khoù khaên vì taïi moãi nôi laøm vieäc phaûi thöïc hieän raát
nhieàu nguyeân coâng khaùc nhau neân ñoøi hoûi trình ñoä tay ngheà cao vaø bieát
nhieàu vieäc. Beân caïnh ñoù vieäc tieâu chuaån hoùa, ñònh möùc coâng vieäc cuõng
khoù khaên do ñoù naêng suaát lao ñoäng thaáp.
Ngöôïc laïi, vieäc saûn xuaát haøng loaït cho naêng suaát lao ñoäng cao hôn,
ruùt ngaén chu kyø saûn xuaát.... nhöng laïi ñoøi hoûi chuaån bò saûn xuaát phaûi
heát söùc caån thaän vaø chu ñaùo. Tröôùc khi saûn xuaát haøng loaït nhaát thieát
phaûi tieán haønh ñoùng thöû chieác ñaàu tieân (thöôøng goïi taøu maãu) roài sau ñoù
ñoùng moät loaït maãu nhaèm muïc ñích kieåm tra toaøn boä ñaëc tính söû duïng
cuûa con taøu maãu trong ñieàu kieän vaän haønh thöïc teá. Qua kieåm tra, khaûo
nghieäm con taøu maãu caùc kinh nghieäm ñöôïc ñuùc keát, ñöa vaøo vieäc ñoùng
loaït maãu. Sau khi ñoùng loaït maãu, hoaøn chænh taøi lieäu kyõ thuaät, gaù laép
duïng cuï trang thieát bò chuyeân duøng, baét ñaàu ñoùng haøng loaït (H.1.4).
Vieäc ñoùng taøu haøng loaït ñöa laïi hieäu quaû kinh teá raát lôùn. Tröôùc heát
giaûm giôø coâng ñònh möùc cho töøng con taøu. Ñoä giaûm ñoù, coù theå bieåu thò
baèng coâng thöùc:
y = a x , (%) (1.2)
trong ñoù: a - heä soá phuï thuoäc vaøo trình ñoä kyõ thuaät cuûa xöôûng (möùc ñoä
trang thieát bò, trình ñoä coâng nhaân). Heä soá naøy naèm trong
giôùi haïn töø 8 ÷ 20;
x - soá thöù töï töøng con taøu trong loaït.
14 CHÖÔNG 1
Ví duï: vôùi heä soá a = 10, khi ñoùng con taøu thöù 9 ñoä giaûm giôø coâng
ñònh möùc laø 30%.
Coâng taùc chuaån bò coâng ngheä cho quaù trình saûn xuaát chính laø vieäc
xaùc ñònh ñuùng ñaén caùc moái lieân heä töông quan vaø vieäc söû duïng giôø coâng,
nguyeân nhieâu vaät lieäu chính vaø phuï, caùc maùy moùc trang thieát bò, naêng
löôïng ôû moïi daïng nhaèm muïc ñích taïo ñöôïc saûn phaåm coù giaù thaønh reû
nhaát vaø chaát löôïng cao nhaát.
Vieäc chuaån bò coâng ngheä thöôøng bao goàm nhöõng vaán ñeà cô baûn sau:
- Phaân tích tính coâng ngheä cuûa keát caáu vaø thaûo ra quy trình coâng
ngheä toái öu;
- Thieát keá vaø cheá taïo caùc duïng cuï, thieát bò gaù laép chuyeân duøng phuïc
vuï cho coâng taùc cheá taïo taøu thuûy theo quy trình ñaõ vaïch;
- Phaân chia keát caáu vaø caùc loaïi coâng vieäc thaønh caùc boä phaän coâng ngheä
ñoàng thôøi tính toaùn giôø coâng caàn thieát cho töøng boä phaän coâng ngheä;
- Soaïn thaûo danh muïc nguyeân lieäu ñoàng boä cho moãi boä phaän coâng
ngheä;
- Soaïn thaûo chöông trình tieán ñoä ñoùng con taøu maãu, loaït maãu vaø
ñoùng haøng loaït ñoàng thôøi so saùnh vôùi khaû naêng saûn xuaát cuûa xöôûng.
Vieäc soaïn thaûo phuïc vuï coâng taùc chuaån bò coâng ngheä coù theå ôû nhieàu
möùc ñoä khaùc nhau. Nhöng phaûi löu yù ñaëc bieät tôùi caùc soá lieäu caàn thieát
vaø thaät coâ ñoïng.
Khi nghieân cöùu ñaëc thuø thieân nhieân cuûa nôi boá trí xöôûng phaûi choïn
nôi naøo maø ôû ñoù coù ñoä cöùng cho pheùp cuûa ñòa taàng lôùn nhaát ñoàng thôøi
maïch nöôùc ngaàm thaáp nhaát (döôùi 2m). Ñòa hình cuûa nôi boá trí xöôûng
phaûi töông ñoái baèng phaúng vaø nghieâng ñeàu veà phía vuõng nöôùc. Xöôûng
taøu phaûi ñöôïc boá trí ôû vò trí töông ñoái cao ñeå traùnh ngaäp nöôùc vaøo muøa
möa hoaëc khi nöôùc thuûy trieàu leân.
Dieän tích maët baèng cuûa xöôûng thöôøng ñöôïc xaùc ñònh töø nhöõng chæ
soá dieän tích caàn thieát cho chính caùc boä phaän cuûa xí nghieäp vaø dieän tích
caàn thieát chung cho toaøn boä xí nghieäp bao goàm caû ñöôøng xaù, vöôøn hoa
vaø nôi sinh hoaït coâng coäng. Dieän tích chung thöôøng lôùn hôn dieän tích
taùc nghieäp töø 30 ÷ 50%. Ñoä lôùn cuûa dieän tích xöôûng ñöôïc quyeát ñònh
tröôùc heát bôûi naêng löïc saûn xuaát cuûa xöôûng vaø vieäc môû roäng trong töông
lai. Tính sô boä, dieän tích maët baèng coù theå xaùc ñònh theo chæ soá: soá löôïng
coâng nhaân vieân chöùc treân 1ha dieän tích cuûa xöôûng. ÔÛ caùc nöôùc coù coâng
nghieäp ñoùng taøu tieân tieán chæ soá naøy baèng 200 ngöôøi/1ha ñoái vôùi xöôûng
taøu bieån, vaø 150 ngöôøi/1ha ñoái vôùi xöôûng taøu soâng.
Khoaûng caùch tôùi caûng thöôøng coù yù nghóa lôùn ñoái vôùi xöôûng söûa chöõa
vì taïo ñöôïc ñieàu kieän söûa chöõa nhöõng con taøu ra vaøo caûng.
Chieàu roäng vaø chieàu saâu vuõng nöôùc keá caän xöôûng caàn phaûi ñaûm baûo
haï thuûy taøu deã daøng, xoay trôû taøu thuaän tieän. Ñoái vôùi xöôûng ñoùng taøu
treân trieàn thì chieàu roäng cuûa vuõng nöôùc ít nhaát phaûi gaáp 2 ÷ 2,5 laàn
chieàu daøi thaân taøu lôùn nhaát seõ ñöôïc ñoùng taïi xöôûng, ñoái vôùi haï thuûy
ngang chieàu roäng vuõng nöôùc phaûi gaáp ít nhaát laø boán laàn chieàu roäng
thaân taøu lôùn nhaát.
Tröôùc khi thieát keá xöôûng phaûi heát söùc taän duïng caùc ñöôøng xaù giao
thoâng coâng coäng, ñöôøng taûi ñieän, ñöôøng daãn nöôùc... ñaõ coù saün taïi nôi
ñònh xaây döïng xöôûng vaø khaû naêng taän duïng caùc nguoàn löïc trong khu
vöïc.
1.1.5 Boá trí caùc phaân xöôûng trong ñòa phaän xöôûng taøu
Vieäc boá trí caùc phaân xöôûng beân trong ñòa phaän xöôûng taøu phuï thuoäc
tröôùc tieân vaøo daây chuyeàn coâng ngheä vaø ñieàu kieän töï nhieân cuûa ñòa
phaän. Treân nguyeân taéc, phaûi löu yù caùc ñieåm sau:
1- Phaûi chia toaøn boä ñòa phaän xöôûng ra laøm caùc vuøng khaùc nhau.
Taïi moãi vuøng caàn boá trí caùc phaân xöôûng coù cuøng ñaëc tính saûn xuaát,
gioáng nhau veà ñieàu kieän phoøng choáng chaùy vaø veä sinh nhö caùc khu vöïc
16 CHÖÔNG 1
saûn xuaát voû, khu vöïc chöùa goã, khu vöïc ñoùng maùy...
2- Vò trí caùc phaân xöôûng, nhaø cöûa hoaëc trang thieát bò phaûi ñaùp öùng
yeâu caàu cuûa quaù trình coâng ngheä.
3- Caùc phaân xöôûng phuï, kho taøng, thieát bò cung caáp naêng löôïng
phaûi ñöôïc boá trí gaàn nhöõng phaân xöôûng saûn xuaát maø chuùng phuïc vuï.
4- Khoaûng caùch giöõa caùc nhaø xöôûng phaûi ñaûm baûo yeâu caàu phoøng
chaùy vaø chöõa chaùy cuõng nhö veä sinh.
5- Ñöôøng di chuyeån nguyeân vaät lieäu phaûi thaúng nhaát vaø ngaén nhaát.
6- Ñöôøng giao thoâng ñi laïi cuõng phaûi ngaén nhaát vaø khoâng ñöôïc caét
ngang ñöôøng di chuyeån nguyeân vaät lieäu.
Treân hình 1.5, 1.6 neâu ví duï veà caùch boá trí maët baèng xöôûng ñoùng
taøu vaø xöôûng söûa chöõa taøu.
Hình 1.5: Boá trí maët baèng xöôûng ñoùng taøu ôû daïng thaúng
NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG 17
1- Caàu taøu
2- Uï noåi
3- Phaân xöôûng voû
4- Phaân xöôûng maùy vaø
trang thieát bò
5- Boä phaän haønh chính
Hình 1.6: Boá trí maët baèng xöôûng söûa chöõa taøu
1.1.6 Caùc daïng thieát keá taøu vaø kyù keát hôïp ñoàng vôùi chuû taøu
Tröôùc khi tieán haønh ñoùng moät con taøu, phaûi hoaøn thaønh caùc thieát
keá vaø kyù keát hôïp ñoàng vôùi chuû taøu. Ñeå tieán haønh thieát keá phaûi coù thö
thieát keá (caùc yeâu caàu cuûa phöông tieän töông lai).
Nhieäm vuï thö thieát keá
Nhieäm vuï thö thieát keá maø chuû taøu giao cho beân cô quan thieát keá laø
keát quaû cuûa moät quaù trình phaân tích caùc chæ tieâu kinh teá kyõ thuaät vaø xaõ
hoäi cuûa phöông tieän töông lai. Caùc yeâu caàu naøy phaûi ñöôïc chuû ñaàu tö
hoaëc caáp treân cuûa chuû ñaàu tö pheâ duyeät. Noäi dung cô baûn cuûa nhieäm vuï
thö thieát keá nhö sau:
1- Vuøng hoaït ñoäng cuûa con taøu, caáp taøu
2- Coâng duïng (chôû haøng khoâ, haøng loûng, haønh khaùch...)
3- Troïng taûi (hoaëc troïng löôïng haøng hoùa,....)
4- Soá haønh khaùch
5- Vaän toác cuûa taøu
6- Vaät lieäu cheá taïo voû taøu
7- Yeâu caàu ñaëc bieät veà trang thieát bò con taøu
8- Yeâu caàu trang trí noäi thaát vaø möùc ñoä sang troïng
18 CHÖÔNG 1
10- Yeâu caàu ñaûm baûo caùc luaät leä trong nöôùc vaø coâng öôùc quoác teá...
11- Yeâu caàu ñaëc bieät lieân quan ñeán kích thöôùc chuû yeáu .....
Thieát keá sô boä
Thieát keá sô boä laø thieát keá ban ñaàu ñöôïc tính toaùn vaø laäp baûn veõ
ñaûm baûo ñaày ñuû nhöõng yeâu caàu ñaõ neâu trong thö thieát keá vaø treân cô sôû
ñoù leân ñöôïc giaù thaønh sô boä nhöng töông ñoái chính xaùc cho con taøu
töông lai. Chính vì vaäy thieát keá sô boä tính toaùn vôùi möùc ñoä chính xaùc
toái ña ñeå giaù thaønh con taøu khoâng bò thay ñoåi nhieàu. Thoâng thöôøng
thieát keá sô boä bao goàm:
1- Boá trí chung vaø thuyeát minh chung;
2- Boá trí buoàng maùy vôùi danh muïc nhöõng maùy moùc thieát bò chính;
3- Keát caáu cô baûn, caùc maët caét doïc;
4- Hai ba hoaëc nhieàu hôn caùc maét caét ngang ñaëc tröng
5- Caùc baûn veõ vaø thuyeát minh veà caùc yeâu caàu ñaëc bieät lieân quan ñeán
keát caáu, boá trí noäi thaát, trang thieát bò...
6- Baûng dung tích sô boä veà caùc haàm haøng, keùt daàu, keùt nöôùc ngoït,
daàu nhôùt...
7- Danh saùch caùc daïng haønh khaùch, thuyeàn vieân
8- Sô boä thieát keá coâng ngheä, phöông phaùp thi coâng
Nhöõng noäi dung khaùc coù theå chuû taøu yeâu caàu ñeå cô quan thieát keá
thöïc hieän vaø trình baøy.
Thieát keá kyõ thuaät
Sau khi thieát keá sô boä ñöôïc chuû taøu hoaëc cô quan caáp treân cuûa chuû
taøu (tuøy theo hình thöùc quaûn lyù) duyeät, cô quan thieát keá tieán haønh thieát
keá kyõ thuaät, töùc laø thieát keá chính xaùc ñeå coù theå tieán haønh thi coâng.
Thieát keá kyõ thuaät bao goàm nhöõng hoà sô nhö baûn veõ, thuyeát minh, maø
quy phaïm yeâu caàu. Thoâng thöôøng thieát keá kyõ thuaät bao goàm:
1- Caùc baûn veõ phaân caáp taøu theo qui phaïm hoaëc caùc hoà sô boå sung
theâm maø qui phaïm yeâu caàu.
2- Caùc baûn veõ keát caáu vôùi caùc baûn tính taát caû caùc maùy moùc thieát bò,
trang bò...
3- Toång hôïp danh muïc vaät tö vôùi caùc ñaëc ñieåm kyõ thuaät.
Thieát keá sô boä ñöôïc duyeät qua chuû taøu cuõng coù theå coù thay ñoåi boå
sung hoaëc boå sung theâm hoà sô. Taát nhieân vieäc tính toaùn boå sung chi phí
NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG 19
cho thieát keá hay khoâng tuøy thuoäc vaøo söï baøn baïc giöõa hai phía: chuû taøu
vaø cô quan thieát keá - Thieát keá kyõ thuaät ñöôïc duyeät laø cô sôû phaùp lyù ñeå
tieán haønh baét ñaàu cheá taïo con taøu. Trong quaù trình boå sung söûa ñoåi
thieát keá ñeàu coù söï taêng chi phí. Chi phí naøy veà nguyeân taéc tuøy thuoäc vaøo
khieám khuyeát cuûa ai thì beân ñoù chòu.
Thieát keá kyõ thuaät phaûi ñöôïc cô quan ñaêng kieåm pheâ duyeät veà maët
an toaøn kyõ thuaät.
Thieát keá thi coâng
Thieát keá thi coâng bao goàm taát caû caùc baûn veõ nhö laø moät hoà sô keát
caáu ñeå thöïc hieän trong caùc phaân xöôûng. Thoâng thöôøng thieát keá thi coâng
do ñôn vò kyõ thuaät hay thieát keá cuûa nhaø maùy cheá taïo thöïc hieän phuø hôïp
vôùi coâng ngheä vaø trang thieát bò cuûa nhaø maùy. Chuû taøu coù theå yeâu caàu
nhaø maùy cheá taïo trình thieát keá thi coâng ñeå chuû taøu duyeät. Vieäc naøy nhaø
maùy caàn löu yù trong khi laøm vieäc vôùi nhöõng chuû taøu laàn ñaàu tieân.
Thieát keá coâng ngheä ñoùng taøu
Song song vôùi caùc thieát keá neâu treân caàn phaûi soaïn thaûo ngay töø
thieát keá sô boä thieát keá coâng ngheä cheá taïo. Noù baét ñaàu töø vieäc xaùc ñònh
nôi ñoùng vaø phöông phaùp ñoùng döïa treân trang thieát bò vaø cô sôû vaät chaát
kyõ thuaät nhö taûi troïng caàn caåu, taûi troïng vaø kích thöôùc trieàn ñaø.... ñeå
xaùc ñònh kích côõ caùc phaân ñoaïn vaø toång ñoaïn, phöông phaùp laép gheùp...
Moät trong nhöõng yeáu toá quan troïng cuûa thieát keá coâng ngheä laø phaàn kinh teá,
töùc laø phöông aùn ñaûm baûo giaù thaønh cheá taïo nhoû nhaát hoaëc hôïp lyù nhaát.
Trong thieát keá coâng ngheä, tuøy thuoäc vaøo soá löôïng taøu ñöôïc cheá taïo
haøng loaït, hoaëc ñôn chieác ñeå xem xeùt vieäc thieát keá cheá taïo duïng cuï gaù
laép, döôõng maãu..., xaùc ñònh tuaàn töï laép gheùp caùc phaân ñoaïn hoaëc toång
ñoaïn hoaëc phöông phaùp raûi toân, döïng söôøn, leân voû...
Ngoaøi ra vieäc cung caáp vaø thôøi ñieåm cung caáp vaät tö, thieát bò maùy
moùc ñeå cheá taïo taøu cuõng aûnh höôûng raát lôùn ñeå thieát keá coâng ngheä cheá
taïo con taøu.
Chu kyø thieát keá
Chu kyø thieát keá laø thôøi gian caàn thieát ñeå thöïc hieän thieát keá vaø xeùt
duyeät thieát keá qua chuû taøu vaø cô quan ñaêng kieåm. Thôøi gian naøy caøng
ngaén caøng toát, thöôøng töø moät thaùng ñeán moät naêm.
Hôïp ñoàng ñoùng taøu vôùi chuû taøu
Hôïp ñoàng laø vaên baûn phaùp lyù raøng buoäc traùch nhieäm cuûa hai beân
20 CHÖÔNG 1
ñoái vôùi saûn phaåm cuûa hôïp ñoàng. Noäi dung toång hôïp chính cuûa hôïp
ñoàng laø thuyeát minh kyõ thuaät vaø boá trí chung con taøu.
Hôïp ñoàng caøng cuï theå caøng toát, khoâng ñeå vaán ñeà gì gaây nghi ngôø
vaø coù theå hieåu theo nhieàu caùch. Thoâng thöôøng hôïp ñoàng goàm nhöõng
vaán ñeà chính sau ñaây:
1- Giaù thaønh cheá taïo;
2- Vò trí vaø thôøi gian cung caáp taøu;
3- Thôøi gian traû tieàn vaø möùc ñoä traû;
4- Thôøi haïn traû ñôït cuoái cuøng;
5- Nguyeân nhaân coù theå bò chaäm treã giao taøu maø khoâng bò phaït;
6- Quyeàn haïn cuûa nhaø maùy neáu chuû taøu khoâng traû tieàn ñuùng haïn;
7- Söï ñaûm baûo cuûa nhaø maùy veà troïng taûi, vaän toác söû duïng nhieân
lieäu, chaát löôïng con taøu, vaät lieäu vaø thôøi gian baûo haønh;
8- Vò trí, thôøi gian, noäi dung caùc ñôït thöû taøu;
9- Baûo hieåm;
10- Khen thöôûng cuûa chuû taøu ñoái vôùi nhaø maùy hay xöû phaït neáu con
taøu khoâng ñaùp öùng nhieäm vuï thö thieát keá;
11- Cô quan ñaêng kieåm naøo kieåm tra giaùm saùt;
12- Ngöôøi cung caáp vaät tö, thieát bò;
13- Traùch nhieäm nhaø maùy veà chöùng chæ Ñaêng kieåm;
14- Caùc haõng cung öùng vaø laép raùp thieát bò treân taøu;
15- Tranh chaáp vaø troïng taøi.
1.2 THEÙP CACBON VAØ THEÙP HÔÏP KIM DUØNG TRONG ÑOÙNG TAØU
Theùp laø loaïi vaät lieäu ñöôïc söû duïng roäng raõi nhaát trong ñoùng taøu.
Nhôø coù nhöõng ñaëc tính öu vieät cuûa theùp veà tính naêng cô hoïc, giaù thaønh
hôïp lyù... maø ngöôøi ta coù theå ñoùng nhöõng taøu daøi ñeán 500m vôùi troïng taûi
treân döôùi 1/2 trieäu taán, trong khi ñoù vaät lieäu coå ñieån laø goã toái ña cuõng
chæ ñoùng nhöõng taøu coù chieàu daøi treân döôùi 50 ÷ 60m.
Maëc duø coù nhöõng thaønh coâng röïc rôõ trong vieäc söû duïng theùp ñeå
ñoùng taøu, ñaëc bieät laø cuøng vôùi söï tieán boä maïnh meõ trong coâng ngheä
haøn, haøng nghìn tröôøng hôïp tai naïn xaûy ra ñoái vôùi taøu theùp nhö nöùt,
nöùt gioøn, coù khi töï nhieân gaõy ñoâi caû con taøu trong thôøi kì tröôùc, trong
vaø sau khi ñaïi chieán theá giôùi thöù hai. Vì vaäy ngöôøi ta phaûi ñaët ra yeâu
caàu kyõ thuaät cho theùp ñoùng taøu cô baûn nhö sau:
1- Ñaûm baûo söùc beàn cô lyù tính vôùi σ chaûy = 235 ÷ 390 MPa
2- Chòu ñöïng ñöôïc cao hieän töôïng nöùt gioøn ôû nhieät ñoä 0oC hoaëc
thaáp hôn ñeán -40oC.
NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG 21
3- Tính naêng haøn toát ôû moïi nhieät ñoä moâi tröôøng xung quanh
4- Coù khaû naêng gia coâng nguoäi maø khoâng bò giaûm ñi nhieàu cô lyù tính
cuûa noù sau khi ñaõ bieán daïng deûo, vaø khoâng caàn phaûi gia coâng nhieät trôû laïi.
5- Khaû naêng choáng gæ trong moâi tröôøng nöôùc baån cuõng nhö haøng
hoùa vaän chuyeån.
6- Coù söùc beàn moûi toát trong moâi tröôøng gæ, ñaëc bieät moûi ôû chu kì
thaáp cuûa caùc moái haøn.
7- Giaù caû töông ñoái thaáp, hôïp lyù.
Trong coâng nghieäp ñoùng taøu ñeå ñaûm baûo caùc tính chaát ôû treân ngöôøi
ta raát quan taâm ñeán ba vaán ñeà sau ñaây:
1- Phöông phaùp cheá taïo ra theùp vaø phöông phaùp gia coâng ra theùp
taám, theùp hình
2- Söùc beàn (cô lyù, tính cuûa caùc loaïi theùp);
3- Thaønh phaàn hoùa hoïc trong theùp
Ba vaán ñeà treân ñöôïc theå hieän trong nhöõng noäi dung chính nhö sau:
a) Trong ñoùng taøu haàu nhö chæ duøng theùp ñöôïc khöû oxy maø trong
tieâu chuaån cuûa Nga duøng kí hieäu CT3c. Theùp cacbon laø loaïi theùp thöôøng,
vôùi thaønh phaàn nguyeân toá cacbon khoâng vöôït quaù 0,23%
b) Phöông phaùp taïo ra theùp cuõng nhö phöông phaùp caùn thaønh theùp
taám hoaëc theùp hình phaûi ñöôïc cô quan ñaêng kieåm chaáp nhaän vaø caáp
giaáy chöùng chæ. Trong ñoùng taøu khoái löôïng theùp cheá taïo baèng theùp caùn
chieám khoaûng 98%, coøn laïi 2% laø theùp reøn vaø ñuùc.
c) Dung sai aâm cho pheùp ñoái vôùi theùp taám theo yeâu caàu caùc cô quan
ñaêng kieåm
Chieàu daøy taám (mm) Dung sai aâm cho pheùp (mm)
5 ≤ g≤ 8 –0,4
8 ≤ g ≤ 15 –0,5
15 ≤ g < 25 –0,6
25 ≤ g < 40 –0,8
g < 40 –1,0
Vöôït quaù giôùi haïn naøy taám theùp seõ loaïi ra. Neáu coøn trong giôùi haïn
söûa chöõa (haøn ñaép vôùi söï ñoàng yù ñaêng kieåm) hoaëc loaïi boû hoaøn toaøn.
d) Tính naêng choáng nöùt khi haøn
Xaùc ñònh tính naêng choáng nöùt khi haøn raát phöùc taïp maø cuõng khoâng
phuø hôïp vôùi thöïc teá saûn xuaát cuõng nhö khai thaùc, do ñoù ngöôøi ta ñaõ
nghieân cöùu ñeà ra caùc chæ tieâu ñeå xaùc ñònh ñaùnh giaù tính chaát deã nöùt cuûa
töøng loaïi theùp nhö sau:
Heä soá Ceq - heä soá cacbon töông ñöông cho theùp thöôøng
22 CHÖÔNG 1
Mn
Ceq = C + , (%)
6
ôû ñaây C - cacbon %; Mn - mangan %.
Theùp thöôøng haøn toát thì Ceq < 0,40%
Ñoái vôùi theùp coù ñoä beàn cao (theo quy phaïm Vieät Nam cuõng nhö cho
theùp thöôøng coù troïng ñieåm)
Mn Cr + Mo + V Ni + Cu
Ceq = C + + + , (%)
6 5 15
Coâng thöùc treân duøng cho theùp cacbon - mangan vôùi σ ch < 390MPa
vaø tính naêng haøn toát khi Ceq < 0,45%
Ñoái vôùi theùp coù ñoä beàn cao hôn, ngöôøi ta thöôøng duøng coâng thöùc
cuûa Hieäp Hoäi haøn Nhaät Baûn thay cho Ceq.
S Mn Ni Cr Mo V
Pcm = C + + + + + + + 5 B , (%)
30 20 60 20 15 10
Hay coøn goïi laø ñoä caûm nhaän cracking nguoäi (cold cracking
susceptibility)
Caùc cô quan ñaêng kieåm raát quan taâm ñeán chaát löôïng theùp ñoùng
taøu vì tröôùc ñaây coù quaù nhieàu tai naïn, ñoàng thôøi caøng ngaøy caøng chuyeân
chôû trong moâi tröôøng khaéc nghieät cuûa haøng hoùa. Nhieàu taøu hö hoûng do
nöùt, nöùt gioøn. Gaàn 5000 taøu buoân trong theá chieán thöù hai ôû Myõ ñeán
naêm 1946 thì coù treân 1000 taøu bò nöùt raát naëng. Coù taøu nhö loaïi
"Liberty" nöùt gioøn gaõy laøm ñoâi. Do ñoù ngöôøi ta ñaõ tieán haønh nghieân cöùu
raát nhieàu veà theùp vaø caùc cô quan ñaêng kieåm treân theá giôùi ñaõ baét ñaàu
ñöa ra caùc chuaån möïc vaät lieäu theùp vaøo nhöõng naêm 60, xung quanh ba
vaán ñeà lôùn: cheá taïo theùp, thaønh phaàn vaø tính naêng vaät lieäu ( σ ch , A5 )
Sau ñaây laø moät soá tính chaát cô baûn cuûa theùp ñoùng taøu ñöôïc neâu
trong quy phaïm ñoùng taøu cuûa Vieät Nam naêm 1997:
Caùc loaïi theùp voû taøu hieän ñaïi:
Theùp cacbon thöôøng σ ch = 240 Mpa (2400 kg/cm2)
Theùp hôïp kim thaáp σ ch = 325, 355, 390, (Mpa)
Theùp hôïp kim coù ñoä beàn cao hôn σ ch = 420 ÷ 690, (MPa)
Tính naêng cô lyù theùp cacbon
Maãu va ñaäp
σchmin σm Giaõn daøi A5 Nhieät ñoä Naêng löôïng trung bình
Loaïi theùp
thöû thaáp nhaát (J)
(MPa) (MPa) (%) (oC) Maãu doïc Maãu ngang
A 235 400 ÷ 400 22
B 0 27 20
D -20 27 20
E -40 27 20
NHÖÕNG VAÁN ÑEÀ CHUNG 23
Chöông 2
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP
2.1 QUAÙ TRÌNH CHUAÅN BÒ SAÛN XUAÁT
2.1.1 Coâng taùc phoùng maãu
Khaùi nieäm phoùng maãu thöôøng ñöôïc söû duïng tröôøng hôïp töø baûn veõ
thieát keá vôùi tyû leä nhoû phaûi ñöa veà hình daùng vaø kích thöôùc thaät phuïc vuï
cho vieäc laøm maãu döôõng gia coâng hoaëc laép raùp.
Caùc phöông phaùp phoùng maãu:
- Phöông phaùp phoùng maãu coå ñieån;
- Phöông phaùp phoùng maãu quang hoïc (tyû leä);
- Phöông phaùp phoùng maãu baèng maùy tính ñieän töû.
Ñoái vôùi moãi phöông phaùp phoùng maãu, ta coù moät loaïi nhaø phoùng
maãu vôùi caùc trang thieát bò vaø loaïi hình coâng ngheä rieâng bieät töông öùng.
1- Caùc loaïi nhaø phoùng maãu
Nhaø phoùng maãu coå ñieån
Nhaø phoùng maãu coå ñieån laø loaïi nhaø phoùng maãu trong ñoù thöïc hieän
caùc nguyeân coâng chính sau:
- Veõ caùc ñöôøng hình daùng thaân taøu töø caùc baûn veõ thieát keá vôùi tyû leä
nhoû (1:100; 1:50; 1:25; 1:10....) thaønh tyû leä 1:1 vaø laäp ñöôøng söôøn keát
caáu vôùi ñaày ñuû vò trí töøng keát caáu thaân taøu;
- Khai trieån vaø xaùc ñònh kích thöôùc thaät, hình daïng thaät cuûa töøng
chi tieát keát caáu thaân taøu;
- Cheá taïo caùc loaïi döôõng maãu phuïc vuï cho vieäc vaïch daáu, laép raùp vaø
kieåm tra.
Do nhöõng yeâu caàu coâng taùc neân nhaø phoùng maãu coå ñieån phaûi coù
moät dieän tích töông ñoái lôùn ñeå coù theå phoùng maãu con taøu ôû tyû leä 1:1 vaø
choã ñeå caùc döôõng maãu. Thoâng thöôøng ngöôøi ta xaùc ñònh dieän tích nhaø
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 25
Ñeå thuaän tieän cho vieäc vaän chuyeån döôõng maãu töø nhaø phoùng maãu
tôùi phaân xöôûng gia coâng cuõng nhö giaûm giaù thaønh xaây döïng cô baûn vaø
ñaûm baûo chieáu saùng toát, nhaø phoùng maãu thöôøng ñöôïc boá trí ngay treân
phaân xöôûng gia coâng (H.2.1) vôùi chieàu cao ít nhaát 3,5m.
Trang thieát bò quan troïng nhaát cuûa nhaø phoùng maãu coå ñieån laø saøn
phoùng maãu. Saøn phoùng maãu phaûi ñaûm baûo baèng phaúng, nhaün vaø ít bò
bieán daïng do aûnh höôûng cuûa thôøi tieát. Goùc nghieâng cuûa saøn veà moïi phía
khoâng ñöôïc vöôït quaù 1/2000, ñoä loài loõm cho pheùp 1mm/1m chieàu daøi vaø
3mm treân 6m chieàu daøi. Kieåm tra ñoä nghieâng cuûa maët saøn baèng oáng
thuûy bình keát hôïp vôùi caùc coïc moác, coøn ñoä loài loõm kieåm tra baèng caùc laùt
26 CHÖÔNG 2
goã daøi thaúng. Maët saøn thöôøng ñöôïc laùt baèng nhöõng phieán goã daøi coù
chieàu daøy töø 75 ÷ 100mm, chieàu roäng khoaûng 100 ÷ 150mm ñaët ngang
saøn. Döôùi lôùp goã laø lôùp nhöïa ñöôøng choáng aåm vaø döôùi cuøng laø lôùp beâ
toâng. Caùc phieán goã ñöôïc gheùp xuoáng maët saøn baèng ñinh vaø caùc ñinh ñoù
phaûi ngaäp saâu vaøo thaân goã ñeå baûo ñaûm coù theå baøo maët saøn. Maët saøn
thöôøng ñöôïc sôn moät lôùp sôn maøu xaùm nhaït. Sau moãi laàn veõ xong cho
moät con taøu ñeå traùnh laàm laãn ngöôøi ta laïi sôn laïi.
Ngaøy nay ôû moät soá nöôùc ngöôøi ta khoâng duøng goã laøm saøn maø duøng
chaát deûo. Lôùp maët saøn naøy chòu ma saùt toát vaø khoâng bò aûnh höôûng thôøi
tieát. ÔÛ moät soá nhaø maùy nhoû coù theå duøng theùp taám ñaët treân khung daøn
cöùng.
Trong nhaø phoùng maãu coå ñieån caàn trang bò moät soá maùy cöa, maùy
khoan, maùy baøo phuïc vuï cho vieäc cheá taïo döôõng maãu, caåu treo 0,5 ÷ 1,0t
(H.2.1) ñeå vaän chuyeån döôõng maãu. Ngoaøi ra, trong nhaø phoùng maãu phaûi
ñaûm baûo ñaày ñuû aùnh saùng laøm vieäc ôû moïi thôøi tieát, ñaûm baûo thoaùng maùt veà
muøa heø vaø aám cuùng veà muøa ñoâng, coù caùc thieát bò phoøng vaø chöûa chaùy...
Treân hình 2.2 bieåu thò moät goùc cuûa nhaø phoùng maãu coå ñieån.
Caùc döôõng maãu cheá taïo xong thöôøng ñöôïc söû duïng laâu daøi, cho neân
beân caïnh nhaø phoùng maãu, gaàn vò trí ñaùnh daáu caàn phaûi coù kho chöùa
nhöõng döôõng maãu ñoù.
1- Ñöôøng söôøn; 2- Laùt goã; 3- Ñöôøng khung; 4- Döôõng; 5- Moâ hình; 6- Maùy cöa
Hình 2.2: Moät goùc nhaø phoùng maãu coå ñieån
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 27
Duïng cuï phuïc vuï cho coâng taùc phoùng maãu thöôøng raát ñôn giaûn coù
theå, töï cheá taïo (H.2.3).
Hình 2.3: Moät soá duïng cuï cô baûn duøng trong nhaø phoùng maãu coå ñieån
a) Thöôùc vuoâng goùc chöõ T; b) Thöôùc goã; c) Thöôùc thôï; d) Troïng vaät ñeø
Nhaø phoùng maãu quang hoïc
Khaùc vôùi nhaø phoùng maãu coå ñieån, nhaø phoùng maãu quang hoïc coù
nhieäm vuï phoùng ñöôøng hình daùng thaân taøu, khai trieån caùc chi tieát keát
caáu thaân taøu ôû tyû leä 1:10 hoaëc 1:5 sau ñoù tieán haønh chuïp hình vôùi tyû leä
1:100 leân caùc phim kính khoå 9×12cm hoaëc 6×15cm. Sau ñoù röûa phim vaø
duøng ñeøn chieáu chuyeân duøng phoùng ñaïi caùc hình ñoù thaønh kích thöôùc
thaät treân vaät lieäu hoaëc tieán haønh laäp baûng toïa ñoä.
Do phoùng maãu ôû tyû leä nhoû cho neân nhaø phoùng maãu quang hoïc goïn
nhoû hôn nhieàu so vôùi nhaø phoùng maãu coå ñieån. Dieän tích cuûa nhaø phoùng
maãu loaïi naøy chæ caàn khoaûng 200 m2 trong ñoù trang bò baøn veõ, caùc thieát
bò chuïp hình röûa phim, tuû baûo quaûn phim. Phoøng naøy khoâng nhaát thieát
phaûi boá trí gaàn nôi gia coâng maø coù theå ñaët gaàn phoøng thieát keá cuûa
xöôûng. Treân hình 2.4 neâu moät ví duï veà caùch boá trí thieát bò trong nhaø
phoùng maãu quang hoïc.
1- Baøn veõ; 2- Phoøng chuïp aûnh; 3- Buoàng toái röûa phim; 4- Ñeøn phaûn aùnh ñeå chuïp phim
5- Baøn chuïp; 6- Tuû baûo quaûn phim; 7- Maùy chuïp
Hình 2.4: Ví duï veà phoøng phoùng maãu quang hoïc
28 CHÖÔNG 2
Treân hình 2.5 mieâu taû maùy chuïp phim kính, coøn treân hình 2.6
phöông phaùp phoùng hình ñeå vaïch daáu treân nguyeân lieäu.
Yeâu caàu ñoái vôùi coâng vieäc phoùng maãu baèng phöông phaùp quang hoïc.
Do yeâu caàu ñoái vôùi kích thöôùc thaät khoâng ñöôïc pheùp sai leäch khoûi
phaïm vi töø ± 1mm tôùi ± 2mm cho neân khi veõ ôû tyû leä 1:10 ñoä sai leäch cho
pheùp cuõng khoâng ñöôïc pheùp vöôït quaù ± 0,1mm tôùi ± 0,2mm. Ñeå ñaït ñöôïc
dung sai ñoù nhaø phoùng maãu quang hoïc phaûi ñöôïc trang bò nhöõng duïng
cuï veõ ñaëc bieät chính xaùc coù keøm theo kính luùp.
Chieàu daøy neùt veõ khoâng ñöôïc vöôït quaù 0,4mm. Ñoái vôùi hình duøng
ñeå phoùng ñaïi vaïch daáu neùt veõ 0,1mm laø thích hôïp nhaát, coøn ñoái vôùi
hình duøng laøm döôõng cho maùy caét quang hoïc chieàu daøy neùt veõ
0,3 ÷ 0,4mm laø thích hôïp nhaát do ñoù trong nhaø phoùng maãu loaïi naøy phaûi
coù nhöõng ngoøi buùt veõ töø 0,1 ñeán 0,4mm.
Thöôùc veõ cuõng phaûi coù ñoä chính xaùc cao, vaïch chia tôùi 0,1mm ít bò
bieán daïng do nhieät. Thöôùc veõ ñöôøng cong khoâng ñöôïc duøng baèng goã maø
phaûi baèng chaát deûo. Ñoái vôùi ñöôøng thaúng daøi phaûi duøng daây theùp caêng,
ñaùnh daáu caùc ñieåm vaø sau ñoù noái baèng thöôùc kim loaïi.
Ñeå phim chuïp saéc neùt hình veõ phaûi roõ raøng, giaáy veõ phaûi traéng,
möïc veõ ñen ñaäm, neùt veõ phaûi ñeàu.
Giaáy veõ phaûi coù chaát löôïng ñaëc bieät: ít co daõn döôùi aûnh höôûng thôøi
tieát, nhieät ñoä. Ngöôøi ta thöôøng duøng taám kim loaïi sôn traéng, polyester
chaát deûo hoaëc giaáy veõ daùn treân goã daùn hoaëc giaáy can polyester nhoâm.
Baøn veõ phaûi phaúng, nhaün khoâng ñöôïc goà gheà vaø phaûi ñöôïc ñaët baèng
phaúng. Maët baøn laøm baèng lôùp goã daøy 22mm, oáp hai phía laø caùc lôùp goã
daùn daøy 4mm treân cuøng laø taám nhoâm daøy 3mm.
Tröôùc khi tieán haønh veõ, treân chieàu daøi vaø chieàu roäng khoå giaáy caàn
veõ caùc daáu kieåm tra (⊕) ñöôøng kính 10mm treân khoaûng caùch 1m moät
daáu. Neáu baûn veõ phaûi tieán haønh nhieàu ngaøy thì ngaøy hoâm sau phaûi
duøng thöôùc ño laïi khoaûng caùch treân vaø phaûi veõ theo tyû leä môùi ñoù. Do ñoù
trong phoøng maãu quang hoïc caàn coù nhieàu thöôùc tyû leä khaùc nhau.
Hình 2.6: Phoùng hình treân nguyeân lieäu ñeå vaïch daáu
30 CHÖÔNG 2
Hình 2.7: Döôõng phim duøng cho maùy caét quang hoïc
1- Teá baøo quang ñieän; 2- Meùp cuûa chi tieát ñöôïc caét; 3- Meùp pheá lieäu
4- Ñöôøng veõ lyù thuyeát cuûa chi tieát; 5- Hình phoùng ñaïi cuûa teá baøo quang ñieän
Hình 2.8: Nguyeân taéc tính kích thöôùc chi tieát tuøy thuoäc vaøo ñaàu daãn vaø neùt veõ
a) Ñaàu daãn coù teá baøo quang ñieän chaïy giöõa neùt veõ daøy 0,2mm
b) Ñaàu daãn coù teá baøo quang ñieän chaïy giöõa neùt veõ daøy 0,4mm
c) Ñaàu daãn coù teá baøo quang ñieän chaïy doïc theo meùp ñöôøng veõ
Ñoái vôùi caùc hình veõ duøng laøm döôõng ñeå caét treân maùy caét quang hoïc
caàn phaûi chuù yù saép xeáp caùc hình sao cho heä soá söû duïng nguyeân vaät lieäu
cao nhaát. Vaø ñeå coù theå caét lieân tuïc khi veõ caàn heát söùc löu yù tôùi caùc caàu
noái giöõa caùc mieáng caét (H.2.7). Kyõ thuaät veõ hình duøng laøm döôõng cho
maùy caét quang hoïc phuï thuoäc raát nhieàu vaøo chieàu daøy neùt veõ vaø ñieàu
khieån quang hoïc cuûa maùy. Neáu teá baøo quang ñieän chaïy doïc giöõa ñöôøng
veõ daøy 0,2mm thì meùp caét chính xaùc nhö neùt veõ, neáu ñöôøng veõ daøy
0,4mm thì caïnh chi tieát seõ aên ra vò trí 0,1mm, töông öùng vôùi 1mm thöïc
teá. Neáu teá baøo quang ñieän chaïy doïc theo meùp ñöôøng veõ thì caïnh chi tieát
seõ bò aên vaøo khoaûng 1mm (H.2.8). Do ñoù ñoái vôùi töøng loaïi ñaàu daãn
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 31
quang hoïc vaø neùt veõ caàn coù caùch tính kích thöôùc chi tieát rieâng. Veõ
döôõng cho caét quang hoïc ñoøi hoûi phaûi raát caån thaän vaø chính xaùc, neùt veõ
phaûi raát ñeàu, khoâng ñöôïc ngaét quaõng vì noù aûnh höôûng tröïc tieáp ñeán
chaát löôïng meùp caét vaø hoaït ñoäng chung cuûa maùy.
So saùnh giöõa phöông phaùp phoùng maãu quang hoïc vôùi phöông phaùp
phoùng maãu coå ñieån
So vôùi phöông phaùp phoùng maãu coå ñieån phöông phaùp phoùng maãu
quang hoïc, coù raát nhieàu öu ñieåm:
1- Ruùt ngaén chu kyø thieát keá vaø chuaån bò saûn xuaát do vieäc phoùng
daïng quang hoïc coù theå cho pheùp veõ ngay ñöôøng söôøn keát caáu theo tyû leä
1:10 ôû ngay phoøng thieát keá; vaïch qui trình coâng ngheä vaø tính toaùn ngay
treân aâm baûn cuûa phim kính;
2- giaûm dieän tích saûn xuaát caàn thieát thoâng qua vieäc boû nhaø phoùng maãu
coå ñieån to lôùn, boû nhaø kho chöùa döôõng, boû phaân xöôûng vaïch daáu coå ñieån;
3- Dieän tích phoùng maãu khoâng phuï thuoäc vaøo ñoä lôùn cuûa con taøu ñoùng;
4- Taêng hieäu suaát coâng taùc, giaûm cöôøng ñoä lao ñoäng;
5- Tieát kieäm nguyeân vaät lieäu vaø coâng vaän chuyeån;
6. Taêng ñoä chính xaùc do ñieàu kieän laøm vieäc toát, phaïm vi nhoû deã so
saùnh lieân heä laãn nhau;
7. Giaûm nhaân löïc trong phoøng phoùng maãu, coù khaû naêng söû duïng
moät luùc nhieàu loaïi thôï, taïo khaû naêng hôïp lyù hoùa saûn xuaát...
Phoùng maãu baèng maùy tính ñieän töû
Song song vôùi söï phaùt trieån cuûa caùc phöông phaùp thieát keá taøu thuûy
baèng maùy tính ñieän töû, ngaøy nay ôû moät soá nöôùc coù coâng nghieäp ñoùng taøu
tieân tieán ñaõ söû duïng maùy tính ñieän töû vaøo coâng vieäc phoùng daïng vaø
khai trieån caùc chi tieát keát caáu thaân taøu.
Theo phöông phaùp naøy, töø caùc soá lieäu thoâng tin veà con taøu thoâng
qua maùy tính ñieän töû ta ñöôïc caùc soá lieäu phoùng maãu vaø khai trieån caùc
chi tieát keát caáu thaân taøu.
Phöông phaùp naøy cho pheùp:
- Cô giôùi hoùa vieäc veõ ñöôøng hình daùng caùc baûn veõ chi tieát keát caáu thaân
taøu vaø laäp caùc phieáu caét toái öu thoâng qua caùc chöông trình ñieàu khieån;
- Traûi toân bao thaân taøu baèng phöông phaùp soá hoïc;
- Tính toaùn toïa ñoä cuûa caùc ñieåm treân ñöôøng hình daùng cuûa caùc keát
caáu doïc vaø ñöôøng bao cuûa caùc chi tieát khung xöông voû taøu;
32 CHÖÔNG 2
- AÙp duïng caùc phöông phaùp soá hoïc ñeå tieán haønh caùc coâng taùc khaùc
lieân quan tôùi phoùng maãu vaø vaïch daáu duøng trong coâng nghieäp ñoùng taøu.
2- Phoùng ñöôøng hình daùng thaân taøu
Veà phöông phaùp phoùng maãu vaø khai trieån cuûa phöông phaùp phoùng
maãu coå ñieån vaø phoùng maãu quang hoïc ñeàu hoaøn toaøn gioáng nhau, chæ
khaùc nhau veà tyû leä cho neân döôùi ñaây chuùng toâi chæ neâu cho phöông phaùp
phoùng maãu quang hoïc.
Coâng vieäc ñaàu tieân cuûa coâng taùc phoùng maãu laø phoùng ñöôøng hình
daùng treân cô sôû caùc soá lieäu, baûn veõ töø phoøng thieát keá. Ñeå tieát kieäm dieän
tích, caùc hình chieáu cuûa thaân taøu ñöôïc boá trí theo caùc kieåu sau (H.2.9).
Hình 2.9: Caùc phöông phaùp ñaët hình chieáu thaân taøu
- Ñaët choàng caùc ñöôøng nöôùc vaø maët caét cheùo leân hình chieáu ñöùng
(H.2.9a);
- Ñaët choàng caùc nöûa thaân taøu leân nhau (H.2.9b);
- Ñaët choàng caùc nöûa thaân taøu leân nhau ñoàng thôøi ruùt ngaén tyû leä
chieàu daøi thaân taøu (H.2.9c);
- Ñaët choàng hai nöûa ñöôøng söôøn keát caáu leân nhau baèng caùch tònh
tieán moät nöûa hình ñöôøng söôøn keát caáu song song vôùi maët cô baûn
(H.2.9d);
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 33
- Ñaët choàng hai nöûa hình ñöôøng söôøn keát caáu leân nhau vaø quay nöûa
muõi 180o ñoàng thôøi tònh tieán song song (H.2.9e)
Sau khi xaùc ñònh caùch boá trí ñöôøng hình daùng ta tieán haønh thieát
laäp oâ maïng löôùi ñeå veõ (H.2.10).
Hình 2.10: Keû maïng löôùi ñeå veõ ñöôøng hình daùng
Maïng löôùi ñeå veõ ñöôøng hình daùng phaûi ñaùp öùng nhöõng yeâu caàu sau:
- Ñoä sai leäch cho pheùp ñoái vôùi chieàu daøi giöõa hai ñöôøng vuoâng goùc ôû
muõi vaø laùi laø 1mm/20m ñoái vôùi L⊥⊥ < 20m vaø cöù theâm 1mm ñoái vôùi 20m
chieàu daøi tieáp;
- Khoaûng caùch giöõa ñöôøng nöôùc thieát keá vaø maët phaúng cô baûn
khoâng ñöôïc sai leäch quaù 1mm ñoái vôùi chieàu daøi < 20m;
- Chieàu roäng lôùn nhaát khoâng ñöôïc sai leäch 1mm ñoái vôùi khoaûng
caùch döôùi 20m vaø 2mm ñoái vôùi 20m tieáp;
- Khoaûng caùch giöõa caùc ñöôøng söôøn, ñöôøng nöôùc, maët phaúng doïc
taâm khoâng ñöôïc pheùp sai leäch quaù 1,5mm taïi caùc maët chieáu töông öùng;
- Ñoä vuoâng goùc giöõa caùc ñöôøng vuoâng goùc ñoái vôùi caùc ñöôøng cô baûn
ñaëc bieät cuûa maët phaúng doïc taâm treân hình chieáu beân (doïc theo thaân
taøu), cuûa caùc ñöôøng vuoâng goùc muõi vaø laùi ôû hình chieáu ñöùng.
Ñoä vuoâng goùc ñöôïc kieåm tra baèng caùch so saùnh ñoä daøi hai caïnh
huyeàn cuûa hai tam giaùc vuoâng döïng veà hai phía cuûa ñöôøng vuoâng goùc vaø
so saùnh vôùi keát quaû tính toaùn soá hoïc. Sai leäch cho pheùp ñoái vôùi pheùp ño
hai ñöôøng huyeàn laø 1,0mm treân chieàu daøi döôùi 20m, sai leäch so vôùi tính
toaùn laø 2mm.
34 CHÖÔNG 2
Ñoä song song vôùi ñöôøng cô baûn kieåm tra baèng caùch ño khoaûng caùch
taïi caùc ñieåm khaùc nhau hoaëc ño ñöôøng cheùo cuûa caùc hình chöõ nhaät. Sai
leäch cho pheùp: khi kieåm tra baèng caùch ño khoaûng caùch laø 1mm treân
20m daøi; khi kieåm tra baèng caùch ño löôøng cheùo 2mm treân 20m daøi.
Khi thieát laäp maïng löôùi ñeå veõ ñöôøng hình daùng phaûi laøm caùc böôùc sau:
- Veõ ñöôøng cô baûn (môùn nöôùc 0). Neáu chieàu daøi ñöôøng naøy naèm
trong khoaûng töø 25 ÷ 75m ta duøng daây kim loaïi, coøn neáu daøi treân 75m
phaûi duøng maùy traéc ñòa;
- Veõ caùc ñöôøng vuoâng goùc taïi ba ñieåm (ñöôøng vuoâng goùc ôû muõi,
ñöôøng vuoâng goùc ôû laùi vaø ñöôøng vuoâng goùc ôû giöõa maët chieáu beân) vuoâng
goùc vôùi ñöôøng cô baûn;
- Veõ hai ñöôøng song song vôùi ñöôøng cô baûn: ñöôøng môùn nöôùc cao
nhaát vaø truïc cuûa maët chieáu naèm;
- Veõ ñöôøng thaúng song song vôùi maët phaúng doïc taâm ôû maët chieáu
beân vaø maët chieáu naèm ôû vò trí B/2;
- Kieåm tra laïi caùc khoaûng caùch giöõa caùc ñöôøng vuoâng goùc baèng caùch
ño treân caùc ñöôøng song song;
- Veõ taát caû caùc ñöôøng söôøn, ñöôøng nöôùc, maët caét cheùo trong caùc
hình chieáu maø chuùng laø ñöôøng thaúng.
Phöông phaùp kieåm tra ñoä chính xaùc cuûa maïng löôùi:
- Ño ñöôøng cheùo cuûa caùc hình chöõ nhaät trong maïng baèng compa
nhoïn hai ñaàu nhaûy lieân tuïc töø hình naøy sang hình khaùc;
- Duøng sôïi daây keùo suoát doïc ñöôøng cheùo töø ñöôøng cô baûn tôùi môùn
nöôùc cao nhaát. Neáu caùc ñieåm caét giöõa caùc ñöôøng söôøn vaø môùn nöôùc ñeàu
naèm treân ñöôøng daây thì maïng löôùi veõ chính xaùc.
Sau khi keû xong maïng löôùi ta tieán haønh veõ ñöôøng bao thaân taøu
theo trình töï sau:
- Veõ treân hình chieáu ñöùng vaø naèm ñöôøng bao cuûa thaân taøu ñoàng
thôøi phaûi ñoái chieáu caùc ñieåm ño treân caùc hình chieáu vôùi nhau;
- Veõ ñöôøng bao treân maët chieáu beân töø caùc ñieåm ôû maët chieáu ñöùng
vaø naèm. Caàn löu yù tôùi söï phuø hôïp giöõa caùc ñieåm trong ba maët chieáu.
Veõ ñöôøng hình daùng treân maïng löôùi (H.2.11).
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 35
- Cuoái cuøng caàn hoaøn chænh soá lieäu trong baûng tra ñoù töø soá lieäu nhaø
phoùng maãu.
Nhöõng yeâu caàu ñoái vôùi coâng taùc phoùng maãu ñöôøng hình daùng:
1- Caùc ñieåm ñaùnh baèng muõi ñoät treân saøn khoâng ñöôïc lôùn hôn
0,5 ÷ 1,0mm;
2- Neáu duøng daây phaán ñeå döïng caùc ñoaïn thaúng thì chieàu daøy cuûa
ñöôøng baäc chæ naèm trong phaïm vi 0, 5 ÷ 1, 0 mm;
3- Ñoái vôùi caùc ñöôøng phuï trôï (sau ñoù xoùa ñi) thi veõ baèng buùt chì vôùi
chieàu daøy neùt veõ khoâng quaù 1mm; ñoái vôùi caùc ñöôøng coá ñònh veõ baèng
möïc taøu (coù theå nhieàu maøu) chieàu daøy neùt veõ töø 0,6mm ÷ 1,0mm;
4- Maøu duøng ñeå veõ treân saøn phaûi beàn, chòu ñöôïc ma saùt, khoâng bay
maøu thaäm chí chòu ñöôïc caû nöôùc xaø phoøng. Nhöng ngöôïc laïi maøu ñoù
cuõng phaûi coù theå röûa ñöôïc baèng loaïi taåy töông öùng khoâng ñeå laïi daáu veát
treân saøn;
5- Neáu duøng maøu ñeå bieåu thò caùc ñöôøng khaùc nhau thì nhöõng chöõ
ghi cho ñöôøng naøo phaûi cuøng maøu vôùi ñöôøng ñoù. Taát caû caùc chöõ vieát vaø
chöõ soá caàn vieát ngay phía treân ñöôøng lyù thuyeát. Neáu khoâng theå vieát
ñöôïc ngay treân thì ñöôïc pheùp vieát ra ngoaøi vôùi ñieàu kieän phaûi ñaùnh muõi
teân chæ roõ ñöôøng öùng vôùi kyù hieäu ñoù;
6- Vò trí töông ñoái cuûa caùc chi tieát keát caáu so vôùi ñöôøng lyù thuyeát
phaûi phuø hôïp nguyeân taéc sau ( OCT - 2146-57);
- Ñoái vôùi taát caû caùc chi tieát keát caáu vaø theùp hình ñöôøng lyù thuyeát
naèm veà phía gaàn vôùi maët phaúng ñoái xöùng, maët phaúng cô baûn vaø maët
phaúng ñöôøng söôøn giöõa tröø:
Mieäng haàm buoàng maùy, mieäng khoang haøng ñöôøng lyù thuyeát naèm
vaøo phía trong mieäng;
Theùp hình kheùp kín, ñöôøng lyù thuyeát ñi qua truïc ñoái xöùng (H.2.11);
- Ñoái vôùi caùc keát caáu thaúng ñöùng naèm trong maët phaúng ñoái xöùng,
ñöôøng lyù thuyeát ñi qua chính giöõa thaân keát caáu;
- Trong tröôøng hôïp söôøn giöõa thöïc teá truøng vôùi söôøn giöõa lyù thuyeát
thì ñöôøng lyù thuyeát naèm veà phía laùi.
Veõ ñöôøng cong doïc vaø ñöôøng cong ngang cuûa boong taøu.
Do ñaëc tính keát caáu, boong treân cuûa taøu thuûy thöôøng laø maët cong
hai chieàu, coù hình daùng gioáng nhö yeân ngöïa: ñöôøng cong doïc theo thaân
taøu ta goïi laø ñoä voõng vaø ñöôøng cong ngang boong.
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 37
Hình 2.11: Vò trí töông ñoái cuûa caùc chi tieát keát caáu thaân taøu ( OCT - 2146-
57)
a) Maët caét ngang; b) Maët caét doïc
Khi veõ ñöôøng cong doïc cuûa boong ta tieán haønh caùc böôùc sau
(H.2.12):
soá nhöõng phöông phaùp ñoù (H.2.12) ñöôïc tieán haønh nhö sau:
- Keå ñöôøng thaúng AK coù chieàu daøi baèng 1/2 B (B - chieàu roäng thaân
taøu);
- Töø ñieåm K veõ ñöôøng KC vuoâng goùc vôùi AK vaø KC baèng chieàu cao
ñoä coâng ngang boong;
- Veõ cung troøn CD coù baùn kính baèng KC;
- Ta chia cung troøn CD vaø caùc ñoaïn thaúng AK, KE thaønh nhöõng
phaàn baèng nhau theo soá löôïng nhö
nhau (ví duï treân hình veõ thaønh
boán phaàn);
- Treân caùc ñöôøng thaúng vuoâng
goùc vôùi AK keû töø caùc ñieåm E, F, G
ta ñaët caùc ñoaïn baèng ee1, ff1, gg1,
Hình 2.13
noái caùc ñieåm C, E1, F1, G1 ta ñöôïc
Veõ ñöôøng cong ngang boong
ñöôøng cong ngang boong.
Hình 2.15: Ño chieàu daøi thaät cuûa ñöôøng cong song song
vôùi maët phaúng chieáu
Hình 2.16: Phöông phaùp xaùc ñònh ñoä daøi thaät cuûa ñöôøng cong
khoâng song song vôùi baát cöù maët phaúng chieáu naøo
Tröôøng hôïp ñöôøng cong khoâng song song vôùi baát kyø maët phaúng
chieáu naøo, phaûi duøng phöông phaùp xoay ñoaïn thaúng (H.2.16). Theo
phöông phaùp naøy, chia ñöôøng cong ra nhieàu ñoaïn thaúng nhoû vaø xoay
40 CHÖÔNG 2
Ñoä daøi cuûa cung Ao′′′Bo′′′ chính laø ñoä daøi thaät gaàn ñuùng cuûa ñoaïn cong AB .
Trong thöïc teá, cô sôû ñeå traûi caùc ñöôøng cong, maët cong... laø hình veõ
ñöôøng söôøn keát caáu (H.2.17) trong ñoù coù ñaày ñuû taát caû caùc soá lieäu veà
hình daùng caùc ñöôøng söôøn, caùc moái haøn giöõa caùc taám bao thaân taøu, caùc
ñöôøng soáng doïc ñaùy, keát caáu phuï....
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 41
Hình 2.19: Sai leäch khi ño ñöôøng cong baèng laùt goã
2- Chieàu daøi cung coøn coù theå xaùc ñònh baèng coâng thöùc tính toaùn:
2
2 f
s = c 1 + (2.3)
3 c
trong ñoù: s - ñoä daøi cuûa cung; f,c - nhö coâng thöùc (1.4).
4- Khai trieån chi tieát phaúng
Trong keát caáu cuûa thaân taøu thuûy coù raát nhieàu chi tieát laø moät boä
phaän cuûa maët phaúng nhö ñaø doïc giöõa, ñaø doïc caïnh ky hoâng, ñaùy trong,
saøn, vaùch v.v... Coâng taùc trieån khai caùc chi tieát phaúng ñoù tuøy thuoäc vaøo
vò trí töông ñoái cuûa chuùng ñöôïc bieåu thò treân ba hình chieáu cô baûn.
Tröôøng hôïp maët phaúng chöùa chi tieát keát caáu song song vôùi moät
trong hai maët chieáu cô baûn ....
Ví duï: khai trieån taám ñöùng cuûa ñaø doïc giöõa (H.2.20). Ñaø doïc giöõa
thöôøng naèm ôû maët phaúng doïc taâm, song song vôùi maët chieáu ñöùng do ñoù
vieäc trieån khai heát söùc ñôn giaûn. ÔÛ phaàn giöõa taøu, taám ñöùng thöôøng coù
daïng hình chöõ nhaät coøn ôû phaàn muõi cong leân theo hình daùng muõi taøu.
Khi trieån khai phaàn muõi ta duøng laùt goã ñaùnh daáu caùc khoaûng caùch a1a,
b1b, c1c... töông öùng treân töøng ñöôøng söôøn ôû hình, veõ ñöôøng söôøn keát caáu
vaø ñöôøng thaúng phuï trôï l – l baát kyø. Treân saøn phoùng maãu veõ ñöôøng
thaúng l – l vaø caùc ñöôøng söôøn vuoâng goùc vôùi l – l. Ñaët daáu ñöôøng thaúng
l – l treân laùt goã khít vôùi ñöôøng l – l taïi moãi ñöôøng söôøn vaïch daáu caùc
ñoaïn a1a, b1b, c1c... veà hai phía cuûa ñöôøng l – l. Noái caùc ñieåm ta ñöôïc
hình daïng thaät cuûa taám ñöùng cuûa ñaø doïc giöõa.
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 43
Hình 2.20: Khai trieån taám ñöùng cuûa ñaø doïc giöõa
a) Hình chieáu treân ñöôøng söôøn keát caáu; b) Taám ñöùng
Tröôøng hôïp maët phaúng cuûa chi tieát keát caáu khoâng song song vôùi
baát cöù maët chieáu naøo.
Ví duï: trieån khai ky hoâng (H.2.21) khoâng song song vôùi maët phaúng
ñoái xöùng. Tröôùc heát, keû ñöôøng phuï l'' – l'', vuoâng goùc vôùi caùc ñöôøng
a1''a2'', b1''b2'', c1''c2''.... Duøng laùt goã I, laáy caùc khoaûng caùch a''b'', b''c'',
c''d''..., sau ñoù duøng laùt goã naøy xaùc ñònh ñoä daøi thaät cuûa caùc khoaûng caùch
ab, bc, cd... treân khoaûng caùch ñöôøng söôøn (H.2.21b). Veõ ñöôøng thaúng l –
l vaø treân ñoù ñaët caùc khoaûng caùch thaät ab, bc, cd... vaø döïng caùc ñöôøng
44 CHÖÔNG 2
vuoâng goùc taïi caùc ñieåm a, b, c, d. Duøng laùt goã II xaùc ñònh caùc khoaûng
caùch aa1, aa2, bb1, bb2, cc1, cc2... vaø ñaët caùc khoaûng caùch ñoù leân hình coù
caùc khoaûng caùch ab, bc, cd.... thaät moät caùch töông öùng, seõ coù caùc ñieåm
meùp cuûa taám ky hoâng. Noái laàn löôït caùc ñieåm naøy vôùi nhau, ñöôïc hình
daïng thaät cuûa taám ky hoâng.
Moät caùch töông töï nhö hai tröôøng hôïp treân ta coù theå trieån khai caùc
chi tieát taám phaúng khaùc nhö toân bao saøn taøu, toân bao ñaùy trong, vaùch
doïc, vaùch ngang, ñaø doïc caïnh....
Tröôøng hôïp chi tieát toân bao phaúng nhöng coù choã gaáp (H.2.22) ta
tieán haønh trieån khai nhö sau:
Hình 2.22: Khai trieån chi tieát keát caáu phaúng coù giao tuyeán chung.
- Keû hai ñöôøng phuï trôï vuoâng goùc m - m vaø n - n taïi hai maët phaúng
khaùc nhau cuûa chi tieát;
- Duøng laùt goã I do caùc khoaûng caùch m1'm2', m2'm3', m3'm4'... treân
ñöôøng phuï trôï m - m vaø duøng laùt goã II do caùc khoaûng caùch n1'n2', n2'n3',
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 45
trong ñoù: k - khoaûng caùch giöõa hai ñöôøng söôøn lieân tieáp ño treân ñöôøng
vuoâng goùc vôùi hai ñöôøng söôøn ñoù taïi maët chieáu beân
(H.2.24);
m - khoaûng caùch giöõa ñænh cung vaø daây cung cuûa phaàn ñöôøng
söôøn naèm trong taám bao; d - khoaûng caùch giöõa caùc ñöôøng söôøn.
46 CHÖÔNG 2
Hình 2.24: Phöông phaùp xaùc ñònh ñoä leäch y cuûa ñöôøng söôøn sau khai
trieån taám bao
a) Treân hình chieáu ñöôøng söôøn keát caáu
b) Hình veõ khoâng gian; c) Treân hình traûi
Ñeå traùnh tính toaùn phieàn phöùc ngöôøi ta thöôøng duøng moät thieát bò
chuyeân duøng (H.2.25) ñeå ño ñoä leäch y.
Hình 2.25: Thöôùc ño ñoä Hình 2.26: Xaùc ñònh ñoä leäch ñöôøng söôøn y
leäch ñöôøng söôøn y baèng thöôùc ño goùc beû ñöôøng söôøn
Taát caû caùc ñaïi löôïng d, m vaø k ñöôïc laáy töø hình veõ ñöôøng hình
daùng thaân taøu.
Ngoaøi phöông phaùp duøng thöôùc ño ñoä leäch treân, coøn coù theå duøng
thöôùc ño goùc beû ñöôøng söôøn ñeå xaùc ñònh ñoä leäch moät caùch raát ñôn giaûn
(H.2.25): duøng thöôùc ño goùc beû, ño ñöôïc giöõa ñöôøng söôøn 107 vaø 108
baèng caùch ñaët thöôùc vuoâng goùc vôùi daây cung ñoaïn ñöôøng söôøn 107 coøn
ñaàu 0o cuûa thöôùc ñaët tieáp tuyeán vôùi ñöôøng söôøn 108; duøng ñoaïn thöôùc keû
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 47
ño giaù trò m doïc theo thöôùc ño goùc beû. Sau ñoù, taïi goùc töông öùng cuûa
ñöôøng söôøn 107, veõ ñöôøng AB ⊥ vôùi caïnh thöôùc vaø treân ñoù ñaët ñoaïn m,
ta ñöôïc ñieåm D, töø D haï vuoâng goùc xuoáng ñöôøng goùc nghieâng. ED chính
laø y phaûi tìm.
5- Khai trieån toân voû
Nhö caùc coâng taùc khai trieån cô sôû ñeå trieån khai toân voû cuõng laø
ñöôøng söôøn keát caáu (H.2.27)
Ñeå khai trieån caùc taám toân voû coù theå tieán haønh theo nhieàu phöông
phaùp. Caùc phöông phaùp ñoù ñöôïc chia thaønh boán nhoùm cô baûn sau:
- Caùc phöông phaùp keû caùc ñöôøng vuoâng goùc lieân tieáp;
- Caùc phöông phaùp keû ñöôøng cheùo;
- Caùc phöông phaùp doùng vuoâng goùc xuoáng heä toïa ñoä;
- Caùc phöông phaùp tam giaùc meùp vieàn.
Caùc phöông phaùp treân coù nhieàu ñieåm chung nhö caùch ño chieàu roäng
taám treân caùc ñöôøng söôøn, ño chieàu daøi cuûa töøng ñöôøng cong, phöông
phaùp tìm ñoä daøi thaät cuûa ñöôøng cong, xaùc ñònh ñoä leäch cuûa ñöôøng söôøn
sau khi khai trieån ñaõ neâu ôû phaàn treân. Döôùi ñaây, ñi saâu chuû yeáu vaøo ñaëc
tính cuûa töøng phöông phaùp ñieån hình thuoäc nhoùm phöông phaùp keû caùc
ñöôøng vuoâng goùc lieân tieáp.
(1)
Phöông phaùp I . ÔÛ vaøo khoaûng giöõa chieàu roäng cuûa ñoaïn ñöôøng
söôøn naèm trong taám bao, laáy moät ñieåm O. Töø ñieåm O, duøng compa quay
cung coù baùn kính baát kyø veà hai phía cuûa ñöôøng söôøn vaø caét ñöôøng söôøn
taïi A, A1 (H.2.27). Noái AA1. Töø O keû ñöôøng c - c vuoâng goùc vôùi AA1. Töø
ñieåm O ta laïi duøng compa quay baùn kính töông ñoái lôùn ñeå caét ñöôøng
söôøn 47 ôû hai ñieåm B, B1.
Noái B, B1. Töø O keû ñöôøng Oe vuoâng goùc vôùi BB1. Chia ñoâi goùc eOc ,
ñöôøng phaân giaùc cuûa goùc naøy caét ñöôøng söôøn 47 taïi ñieåm K, K laø ñieåm
gaàn ñuùng thöù nhaát. Treân caùc ñöôøng söôøn coù baùn kính cong quaù nhoû ta
caàn phaûi tìm gaàn ñuùng thöù hai vaø cuõng ñuû chính xaùc. Muoán theá, töø ñieåm
K ta veõ cung baát kyø veà hai phía, caét ñöôøng söôøn 47 taïi hai ñieåm J vaø J1.
Noái JJ1 vaø veõ ñöôøng On vuoâng goùc vôùi noù. Chia ñoâi goùc nOc , ñöôøng
phaân giaùc goùc naøy caét ñöôøng söôøn 47 taïi O1 vaø O1 laïi laø khôûi ñieåm cho
vieäc xaùc ñònh ñöôøng vuoâng goùc môùi.
(1)
Coøn goïi laø phöông phaùp Chelnokov
48 CHÖÔNG 2
Hình 2.27: Caùc phöông phaùp keû ñöôøng vuoâng goùc lieân tieáp
a) Phöông phaùp I; b) Phöông phaùp II; c) Phöông phaùp III
Phöông phaùp II. Keû caùc daây cung cuûa caùc ñoaïn ñöôøng söôøn AA1,
BB1. ÔÛ vaøo khoaûng giöõa AA1 keû ñöôøng vuoâng goùc vôùi noù caét ñöôøng söôøn
47 taïi M vaø ñöôøng söôøn 48 taïi N. Töø M keû ñöôøng vuoâng goùc vôùi BB1 caét
ñöôøng söôøn 48 taïi P. Chia ñoâi cung NP ta ñöôïc ñieåm Q. Ñoù chính laø
ñieåm caét cuûa ñöôøng söôøn 48 vôùi caùc ñöôøng thaúng vuoâng goùc lieân tieáp.
Phöông phaùp III. Duøng thöôùc moû neo veõ ñöôøng thaúng vuoâng goùc vôùi
ñöôøng söôøn 47, caét ñöôøng söôøn 47 ôû ñieåm A vaø ñöôøng söôøn 48 ôû ñieåm B
(H.2.27c). Chia ñoâi ñoaïn AB ta ñöôïc ñieåm C. Töø ñieåm C veõ ñöôøng vuoâng
goùc vôùi ñöôøng söôøn 48 vaø caét ñöôøng söôøn 48 taïi A1. Ñieåm A1 chính laø
giao ñieåm cuûa ñöôøng söôøn 48 vôùi caùc ñöôøng thaúng vuoâng goùc lieân tieáp.
Ví duï: Hình 2.27 neâu ví duï khai trieån toân voû theo phöông phaùp II.
Quaù trình khai trieån toân voû ñöôïc tieán haønh theo trình töï sau:
- Keû caùc ñöôøng vuoâng goùc lieân tieáp theo moät trong ba phöông phaùp
treân (trong ví duï: phöông phaùp II);
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 49
Hình 2.28: Khai trieån toân voû theo phöông phaùp keû ñöôøng
vuoâng goùc lieân tieáp (phöông phaùp II)
a) Phöông phaùp keû caùc ñöôøng vuoâng goùc
b) Traûi caùc meùp treân vaø döôùi cuûa taám
c) Xaùc ñònh hình daùng thaät cuûa taám khi traûi phaúng
- Xaùc ñònh chieàu daøi thaät cuûa caùc meùp treân vaø döôùi cuûa taám baèng
phöông phaùp ñaõ neâu ôû phaàn traûi ñöôøng cong (H.2.28b);
- Veõ hình daùng, kích thöôùc thaät cuûa taám khi traûi phaúng: ñaàu tieân,
veõ hai ñöôøng vuoâng goùc g-g vaø l-l. Sau khi ñaët ñoä leäch ñöôøng söôøn y töø
goác toïa ñoä O1, ñöôïc ñieåm M. Ñaët cung MA′ , MA1′ caét ñöôøng thaúng g-g ôû
hai ñieåm A vaø A1. Töø A vaø A1 veõ caùc cung AB vaø A1 B1 . Keû ñöôøng tieáp
tuyeán vôùi hai cung ñoù, coù caùc ñieåm B(1), B1(1) vaø O2(1) . Töø O2(1) laø keû
ñöôøng vuoâng goùc vôùi B(1), B1(1) ñöôøng naøy caét daây cung AA1 taïi ñieåm K1.
Chia ñoâi ñoaïn K1O1, töø ñieåm giöõa ñoù keû song song vôùi O2(1) K1 (vuoâng goùc
vôùi B(1) B1(1) ), ñöôïc O2 treân daây cung cuûa ñöôøng...
Taát caû caùc kích thöôùc cuõng nhö hình daùng chi tieát sau khi ñöôïc
phoùng maãu hoaëc khai trieån trong nhaø phoøng maãu coå ñieån (tyû leä 1:1)
ñöôïc ñöa söû duïng vaïch daáu nguyeân lieäu, gia coâng chi tieát, laép ñaët vaø
kieåm tra caùc chi tieát... baèng hình thöùc döôõng maãu. Tuøy thuoäc vaøo hình
daïng döôõng maãu ngöôøi ta phaân ra:
- Döôõng ño chieàu daøi (caùc laùt goã hoaëc thanh goã);
- Döôõng phaúng;
- Döôõng khung;
- Maãu.
Caùc phöông phaùp laäp döôõng maãu phaûi ñaûm baûo ñoä chính xaùc ñoàng
thôøi treân döôõng maãu phaûi coù ñaày ñuû thoâng tin sao cho cuõng vôùi löôïng
50 CHÖÔNG 2
thoâng tin treân baûn veõ nöõa laø ñuû ñeå vaïch daáu treân nguyeân lieäu. Do ñoù
treân moãi döôõng maãu phaûi coù caùc thoâng tin veà caùc maët sau:
a) Vò trí ñöôøng lyù thuyeát vaø ñöôøng kieåm tra;
b) Hình daùng meùp vaø löôïng dö nguyeân lieäu;
c) Caùch gia coâng meùp;
d) Vò trí caùc loã khoeùt;
e) Caùch gia coâng loã;
f) Ñöôøng uoán;
g) Vò trí vaø phöông phaùp gheùp noái vôùi chi tieát khaùc;
h) Soá baûn veõ vaø vò trí chi tieát treân thaân taøu.
Do dieän tích cuûa döôõng coù haïn, ñeå vieát caùc thoâng tin ngöôøi ta
thöôøng laäp qui ñònh vieát taét moät caùch thoáng nhaát caû treân döôõng maãu
laãn treân nguyeân lieäu. Caùc kyù hieäu vieát taét ta coù theå chia laøm saùu nhoùm
sau:
a) Caùc kyù hieäu vieát taét teân chi tieát keát caáu;
b) Kyù hieäu vò trí chi tieát;
c) Kyù hieäu ñöôøng lyù thuyeát;
d) Kyù hieäu mieâu taû döôõng maãu;
e) Kyù hieäu gia coâng;
f) Kyù hieäu treân nguyeân lieäu ñöôïc gia coâng.
Caùc kyù hieäu vaø chöõ vieát taét treân döôõng maãu vaø nguyeân lieäu phaûi
ñöôïc vieát hoaëc ñaùnh daáu sao cho khoâng bò maát hoaëc nhoøe trong quaù
trình gia coâng hoaëc vaän chuyeån.
Ñeå laøm caùc loaïi döôõng maãu, vaät lieäu thöôøng duøng nhaát laø goã. Ngoaøi
ra ñoái vôùi nhöõng kích thöôùc quaù daøi coù theå duøng thöôùc cuoän, ñoái vôùi caùc
kích thöôùc ngaén coù theå duøng caùc loaïi thöôùc keû baèng goã hoaëc kim loaïi.
Ngaøy nay nhieàu nôi ñaõ baét ñaàu duøng chaát deûo laøm döôõng maãu.
1- Döôõng ño chieàu daøi
Ñeå ño chieàu daøi cuûa cac chi tieát taám phaúng, taám cong hoaëc ñeå xaùc
ñònh vò trí chi tieát khi laép ñaët... ngöôøi ta thöôøng duøng caùc laùt goã moûng,
nhoû nhöng daøi. Tieát dieän cuûa caùc laùt goã thöôøng laø 10 × 20 ; 20 × 20 ;
20 × 30 ; 30 × 30mm coù khi leân tôùi 40mm moät chieàu, coøn chieàu daøi coù
theå 6, 8, 10 hoaëc 12m.
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 51
Treân hình 2.38 neâu ví duï döôõng ño chieàu daøi cho moät taám bao sau
khi ñaõ traûi.
Hình 2.39: Phöông phaùp laäp döôõng ñoái vôùi taám bao sau khi traûi phaúng
Phöông phaùp laäp döôõng ño chieàu daøi baèng laùt goã ñoái vôùi taám tieán
haønh nhö sau:
- Treân saøn phoùng maãu nôi taám ñaõ ñöôïc khai trieån doïc theo chieàu
daøi taám ta keû moät ñöôøng thaúng phuï n - n;
- Keû ñöôøng thaúng thöù hai ôû vaøo khoaûng giöõa taám vuoâng goùc vôùi
ñöôøng thaúng tröôùc. Nhö vaäy, ta coù heä toïa ñoä vuoâng goùc laøm moác so
saùnh. Ñoái vôùi kích thöôùc daøi ta duøng caùc laùt goã daøi, ñoái vôùi caùc kích
thöôùc ngaén ta duøng laùt goã ngaén hôn. Ñeå taän duïng vaø tieát kieäm nguyeân
vaät lieäu ngöôøi ta thöôøng söû duïng caû boán maët laùt goã. Treân ví duï moät laùt
goã daøi coù theå thay cho ba laùt goã II, III, IV;
- Duøng laùt goã daøi eùp saùt vaøo ñöôøng thaúng n - n, vaïch taát caû caùc ñieåm
caét vôùi ñöôøng söôøn, caùc choã tieáp giaùp vaø vò trí cuûa ñöôøng thaúng vuoâng goùc;
- Laät laùt goã 90o vaø laïi eùp saùt doïc theo ñöôøng thaúng song song vôùi
ñöôøng thaúng n - n ôû meùp treân vaø laïi vaïch daáu caùc ñieåm nhö treân. Sau
ñoù laïi laät 90o vaø vaïch daáu caùc ñieåm ôû meùp döôùi;
52 CHÖÔNG 2
- Treân laùt goã ngaén (laùt goã I) ta vaïch daáu caùc ñieåm theo chieàu roäng
taám. Ñeå roõ raøng ta coù theå treân moãi maët cuûa laùt goã ta chæ vaïch caùc ñieåm
cuûa hai ñöôøng söôøn vaø caùc ñieåm cuûa moät ñöôøng söôøn ñaùnh maøu rieâng
bieät.
Ñoái vôùi caùc taám hình chöõ nhaät vieäc laäp döôõng maãu caøng ñôn giaûn
hôn. Luùc ñoù treân moät laùt goã vuoâng coù theå laøm döôõng cho tôøi boán taám
hình chöõ nhaät.
Ta coøn coù theå duøng caùc laùt goã laøm döôõng cheá taïo caùc phaân ñoaïn
phaúng nhö phaân ñoaïn vaùch (H.2.40), phaân ñoaïn maïn, phaân ñoaïn boong,
phaân ñoaïn ñaùy... hoaëc cuõng coù theå laøm döôõng phuïc vuï cho coâng taùc laép
ñaët caùc phaân ñoaïn treân trieàn cuõng nhö kieåm tra vieäc laép ñaët ñoù
(H.2.41).
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 53
Hình 2.41: Döôõng phuïc vuï coâng taùc laép ñaët vaø kieåm tra
vieäc laép ñaët treân trieàn
2- Döôõng phaúng
Ñeå vaïch ñöôïc hình daùng thaät cuûa caùc ñöôøng cong treân vaät lieäu
ngöôøi ta thöôøng duøng döôõng phaúng. Döôõng phaúng ñöôïc cheá taïo töø goã,
roäng töø 100 ÷ 120mm, daøy khoaûng 5mm hoaëc cuõng coù theå töø kim loaïi
hoaëc polyester chaát deûo.
Döôõng phaúng coù theå cheá taïo theo nhieàu phöông phaùp khaùc nhau.
Phöông phaùp deã laøm nhaát laø duøng laùt goã uoán saùt vôùi ñöôøng cong vaø
duøng caùc vaät naëng ñeø laùt goã xuoáng saøn (H.2.42). Ñöôøng cong töø saøn ñöôïc
chuyeån leân taám goã laøm döôõng nhôø taám goã nhoû ñöa chaïy doïc theo laùt goã
uoán cong.
54 CHÖÔNG 2
1- Vaät ñeø; 2- Laùt goã; 3- Taàm goã nhoû; 4- Ñöôøng cong; 5- Taám laøm döôõng
Hình 2.42: Chuyeån ñöôøng cong töø saøn leân taám goã laøm döôõng
baèng laùt goã vaø taám goã nhoû
Cuõng töông töï nhö phöông phaùp treân ngöôøi ta coøn duøng thieát bò veõ
song song chuyeân duøng (H.2.43) ñeå thay theá cho taám goã nhoû. Phöông
phaùp naøy cho pheùp veõ nhanh vaø chính xaùc.
1- Chì veõ; 2- Caàn; 3- Ñinh oác haõm; 4- Thaân maùy; 5- Baùnh laên; 6- Laùt goã; 7- Vaät ñeø
Hình 2.43: Veõ ñöôøng cong leân döôõng baèng laùt goø
vaø thieát bò veõ song song chuyeân duøng
Ngöôøi ta coøn coù theå chuyeån ñöôøng cong tröïc tieáp töø saøn leân taám
laøm döôõng nhôø caùc ñinh laø (H.2.44) baèng caùch ñaët caùc ñaàu ñinh saùt vôùi
ñöôøng cong sau ñoù eùp taám goã laøm döôõng leân treân. Caùc ñaàu ñinh caém leân
taám taïo neân daïng ñöôøng cong.
Ngoaøi nhöõng caùch treân ta coøn coù theå veõ ñöôøng cong leân taám baèng
thöôùc cong vaïn naêng (H.2.45a), baèng caùch duøng thöôùc ño toïa ñoä
(H.2.45b) hoaëc duøng caùc taám polyester ñuïc loã (H.2.45d) hoaëc caùc khung
löôùi kim loaïi (H.2.45c).
Hình 2.45: Phöông phaùp veõ ñöôøng cong leân taám laøm döôõng
baèng thöôùc cong ngay sau ñoù vieát daáu ñeå traùnh laãn loän
Ñoái vôùi taám coù theå ñoùng laïi thaønh hình caû taám (H.2.46).
Ñoái vôùi theùp hình coù theå ñeå caû taám. Nhieàu khi do ñoä cong lôùn hoaëc coù
nhieàu ñieåm uoán khoâng theå naèm goïn trong moät taám goã ta phaûi ñoùng caùc
maûnh vôùi nhau vaø ñeå vöõng ñoâi khi coøn caàn thieát ñoùng thaønh khung
(H.2.47).
56 CHÖÔNG 2
Hình 2.46: Döôõng phaúng phuïc vuï Hình 2.47: Döôõng phaúng duøng cho
vieäc vaïch daáu taám vieäc kieåm tra uoán
Hình 2.48: Döôõng phaúng duøng cho vieäc caét cheùp hình
Trong caùc loaïi döôõng phaúng coøn phaûi keå ñeán loaïi döôõng phuïc vuï
cho vieäc caét hôi treân maùy caét cheùp hình (H.2.48). Vieäc laäp döôõng caàn
phaûi ñaëc bieät chuù yù tôùi ñaëc thuø cuûa ñaàu daãn cuûa maùy caét hôi. Thoâng
thöôøng, truïc cuûa ñaàu daãn caùch meùp döôõng moät ñoaïn baèng baùn kính
baùnh laên. Trong khi ñoù, chuyeån ñoäng cuûa moû caét laïi phuø hôïp vôùi chuyeån
ñoäng truïc ñaàu daãn. Do ñoù, ñeå ñaûm baûo ñoä chính xaùc, meùp döôõng phaûi
ñöôïc thieát laäp caùch vò trí ñöôøng lyù thuyeát moät khoaûng baèng baùn kính
truïc laên (R) veà phía trong neáu truïc laên chaïy phía ngoaøi (döôõng ngoaøi) vaø
veà phía ngoaøi neáu truïc laên chaïy phía trong (döôõng trong) (H.2.49).
Ngoaøi ra, coøn phaûi chuù yù tôùi caû chieàu roäng cuûa veát caét s. Neáu laáy chi tieát
A thì meùp döôõng phaûi dòch ra ngoaøi theâm moät khoaûng s/2, coøn neáu laáy
phaàn B thì phaûi dòch vaøo moät khoaûng s/2 (H.2.49).
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 57
1- Veát caét
2- Döôõng
3- Truïc laên
Hình 2.49: Lieân heä giöõa kích thöôùc cuûa döôõng vaø chi tieát ñöôïc gia coâng
a) Döôõng ngoaøi; b) Döôõng trong
Caùc döôõng duøng cho vieäc caét cheùp hình thöôøng ñöôïc laøm baèng goã
vôùi caùc vieàn baèng theùp laù hoaëc baèng hôïp kim nhoâm laø coù tieát dieän
2,5 × (10 ÷ 15mm). Thöôøng meùp vieàn vöôït khoûi maët goã töø 5 ñeán 8mm.
3- Döôõng khung
Döôõng khung thöôøng ñöôïc söû duïng trong vieäc uoán caùc taám coù daïng
cong. Ñoái vôùi caùc taám coù daïng cong ñôn giaûn ta coù theå duøng kieåu döôõng
laép raùp töø moät soá döôõng phaúng (H.2.50). Caùc döôõng phaúng naøy bao goàm
caùc daïng cong cuûa caùc ñöôøng söôøn, ñöôøng cong doïc taám. Khi ñoùng chuùng
vôùi nhau caàn löu yù xaùc ñònh goùc beû ñöôøng söôøn.
Hình 2.50: Kieåm tra hình daïng taám baèng döôõng khung
Ñeå phuïc vuï cho vieäc uoán caùc taám cong coù daïng phöùc taïp, yeâu caàu
keát caáu döôõng phaûi chaéc chaén khoâng ñöôïc bieán daïng. Do ñoù chieàu cao
cuûa caùc döôõng phaúng ngang phaûi ít nhaát laø 400mm vaø ñoùng chaéc chaén
vôùi nhau baèng caùc khung goã (H.2.51).
58 CHÖÔNG 2
Hình 2.51: Döôõng khung ñeå kieåm tra taám cong phöùc taïp
Ñeå giaûm chi phí cheá taïo döôõng khung ngöôøi ta söû duïng loaïi döôõng
khung vaïn naêng (H.2.52) deã vaän chuyeån vaø chæ caàn thay theá döôõng
phaúng ngang thích hôïp.
1- OÁng naâng; 2- OÁng ñònh vò; 3- Taám gheùp; 4- Ñeá gaén döôõng ngang; 5- Döôõng; 6- Tai ñeá
7- OÁng dòch chuyeån; 8- Theùp goùc ñôø; 9- Thanh ñònh goùc; 10- Tai moùc daây caàu
11- Taám ñöôïc uoán; 12- Baûng chia goùc
Hình 2.52: Döôõng khung vaïn naêng
truïc chaân vòt, loã chui ñöôøng truïc ngöôøi ta laøm maãu phaàn ñuoâi thaân taøu
cuøng vôùi taát caû caùc moâ hình ñöôøng truïc, oå ñôõ truïc, giaù ñôõ, loã chui ñöôøng
truïc... Coâng taùc naøy taêng theâm ñoä chính xaùc raát nhieàu cho vieäc gia coâng
vaø laép ñaët caùc chi tieát leân taøu.
Hình 2.53: Maãu muõi taøu coù oáng Hình 2.54: Moâ hình
vaø loã neo a) Tôøi ñieän; b) Moû neo
Ngaøy nay, trong coâng nghieäp ñoùng taøu hieän ñaïi, ngöôøi ta ñaõ tieán
haønh laøm moâ hình thaät cuûa buoàng maùy taøu thuûy, nôi coù raát nhieàu maùy
moùc, ñöôøng oáng phöùc taïp. Khi gia coâng caùc chi tieát ñoaïn oáng, chæ vieäc so
saùnh kích thöôùc hình daùng vôùi maãu thaät, khi caàn thieát coù theå laép thöû
ngay treân moâ hình buoàng maùy. Ñieàu naøy laøm giaûm raát nhieàu söùc lao
ñoäng, taêng naêng suaát vaø tieát kieäm vaät tö.
Treân hình 2.54 neâu ví duï veà moâ hình thaät cuûa tôøi ñieän vaø moû neo.
Hình 2.56: Chaát kho theùp hình: a) Xeáp treân neàn; b) Xeáp treân giaù
Vaän chuyeån vaø boác xeáp trong kho nguyeân lieäu:
Nguyeân vaät lieäu thoâng thöôøng ñöôïc vaän chuyeån, boác xeáp trong kho
baèng caàn caåu.
Soá löôïng thieát bò caåu tuøy thuoäc vaøo soá löôïng caùc nguyeân coâng caåu
vaø thôøi gian caåu caàn thieát ñeå phuïc vuï nhu caàu vaän chuyeån boác xeáp trong
kho.
Trong moãi moät nguyeân coâng caåu, thôøi gian caåu trung bình töø
8 ÷ 14 phuùt
Treân cô sôû soá nguyeân vaät lieäu phaûi boác xeáp trong naêm, soá löôïng
nguyeân coâng caåu vaø thôøi gian caåu trung bình, coù theå xaùc ñònh thôøi gian
caåu trung bình trong naêm N. Vôùi giaû thieát heä soá söû duïng caåu laø 0,85, soá
giôø söû duïng moät caåu hai ca trong caû naêm laø 4000 giôø soá löôïng caåu tính
theo coâng thöùc:
N
s=
4000 × 0, 85
Ngoaøi ra ñeå phoøng ngöøa tröôøng hôïp caåu hoûng, phaûi döï phoøng theâm
caåu töï haønh.
2- Naén thaúng theùp taám vaø theùp hình
Muïc ñích cuûa coâng taùc naén thaúng nhaèm:
- Loaïi tröø caùc choã loãi loõm treân beà maët taám do vieäc nguoäi khoâng
ñoàng ñeàu trong quaù trình nhieät luyeän, caùn theùp hoaëc do vieäc vaän
chuyeån, boác xeáp;
62 CHÖÔNG 2
Baûng 2.2
Chieàu roäng taám lôùn nhaát = 2000 mm
Chieàu daøy taám
lôùn nhaát vôùi σ B = 50 kG/mm 10 12 16 20 25 30 35
lôùn nhaát vôùi σ B = 40 kG/mm2 12 14 18 23 28 35 40
Chieàu daøy nhoû nhaát 3 3,5 4 4 4,5 5 6
Baùn kính truïc caùn 140 160 200 200 255 250 280
Toác ñoä caùn 6,3/10 6,3/10 6,3/10 6,3/10 6,3/10 5/8 5/8
Coâng suaát ñoäng cô chính 26 29 37 48 50 59 74
Chieàu daøi 4 4 4,9 5,3 5,8 6,5 7,3
Chieàu roäng 1 1 1,7 1,9 2,0 2,2 2,35
Chieàu cao 2 2 2,9 3,3 3,5 3,9 4,1
3- Ñaùnh saïch
Muïc ñích cuûa vieäc ñaùnh saïch
laø loaïi tröø lôùp oxit saét, daàu môõ vaø
caùc taïp chaát baån khaùc baùm treân
beà maët nguyeân lieäu. Caùc lôùp oxit
saét coù caáu truùc khoâng ñoàng nhaát
(H.2.59) chieàu daøy vaø thaønh phaàn Hình 2.59: Sô ñoà caáu truùc cuûa caùc
hoùa hoïc cuûa chuùng phuï thuoäc vaøo: lôùp oxit saét treân beà maët vaät lieäu
- Nhieät ñoä nung noùng;
- Thôøi gian nung noáng vaø laøm nguoäi;
- Moâi tröôøng nung noùng vaø laøm nguoäi;
- Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa theùp.
Ñoä baùm cuûa caùc lôùp oxit naøy vaøo beà maët theùp phuï thuoäc vaøo caùc
yeáu toá chính nhö nhieät ñoä keát thuùc caùn, phöông phaùp laøm nguoäi.
Caùc lôùp oxit saét naøy ôû nhöõng theùp taám hoaëc theùp hình môùi töø
xöôûng luyeän caùn ra baùm raát chaéc vaøo kim loaïi, nhöng döôùi taùc duïng cuûa
moâi tröôøng hoaëc thay ñoåi nhieät ñoä moät thôøi gian sau xuaát hieän beân
trong caùc lôùp ñoù nhöõng khe hôû vaø boït khoâng khí. Trong ñieàu kieän aåm
öôùt, taïi nhöõng khe hôû boït khí ñoù xaûy ra hieän töôïng han gæ ñieän hoùa raát
maïnh do söï khaùc bieät ñieän theá giöõa lôùp theùp vaø lôùp oxit. Caùc lôùp gæ naøy
ñoän lôùp oxit leân vaø laøm bong chuùng ra khoûi maët kim loaïi. Neáu caùc lôùp
oxit naøy khoâng ñöôïc ñaùnh saïch tröôùc khi sôn thì caùc lôùp sôn duø coù chaéc
chaén ñeán ñaâu chaêng nöõa vaãn bò bong ra khoûi maët kim loaïi cuøng vôùi caùc
lôùp oxit.
Qua kinh nghieäm thöïc teá, hieän töôïng han gæ treân beà maët theùp taám
64 CHÖÔNG 2
hoaëc hình ñaõ ñöôïc ñaùnh saïch seõ xaûy ra töông ñoái ñoàng ñeàu treân toaøn boä
beà maët chöù khoâng xuaát hieän caùc veát loõm saâu, loang loå.
Caùc phöông phaùp ñaùnh saïch.
Phöông phaùp ñaùnh saïch caùc lôùp oxit ñôn giaûn nhaát laø phöông phaùp
thieân nhieân. Caùc theùp taám cuõng nhö theùp hình ñöôïc ñeå ngoaøi trôøi döôùi
aûnh höôûng cuûa caùc yeáu toá thieân nhieân nhö thôøi tieát, nhieät ñoä, ñoä aåm...
caùc lôùp oxit seõ töï ñoäng bong ra vaø sau chæ caàn duøng choåi saét, buùa goõ gæ
cuõng coù theå ñaùnh saïch moät caùch deã daøng. Thôøi gian xaûy ra quaù trình töï
bong phuï thuoäc vaøo phöông phaùp laéng ñoïng cuûa theùp vaø nhieät ñoä keát
thuùc caùn (H.2.60).
Do ñieàu kieän thôøi gian tôùi luùc bong caùc lôùp oxit quaù laâu neân ngaøy
nay trong caùc xöôûng taøu hieän ñaïi ngöôøi ta khoâng duøng phöông phaùp
naøy, neáu coù chaêng nöõa cuõng chæ laø bieän phaùp hoã trôï.
Caùc phöông phaùp ñaùnh saïch ñöa laïi hieäu quaû mau choùng hôn maø
hieän nay thöôøng ñöôïc aùp duïng trong caùc xöôûng ñoùng taøu hieän ñaïi laø:
- Caùc phöông phaùp cô hoïc;
- Phöông phaùp hoùa hoïc;
- Phöông phaùp nhieät.
Caùc phöông phaùp cô hoïc
Phöông phaùp cô hoïc thuû coâng. Trong phöông phaùp naøy nguyeân lieäu
ñöôïc ñaùnh saïch baèng caùc duïng cuï caàm tay ñôn giaûn nhö buùa goõ gæ, baøn
chaûi theùp, duõi, caïo hoaëc moät soá duïng cuï caàm tay ñöôïc cô giôùi hoùa nhö:
buùa hôi, choåi theùp hôi hoaëc ñieän...
Phöông phaùp ñaùnh saïch cô hoïc thuû coâng naøy thöôøng ñöôïc söû duïng
roäng raõi trong caùc xöôûng söûa chöõa taøu coøn ñoái vôùi ñoùng môùi ngöôøi ta
haàu nhö chæ söû duïng laøm phöông phaùp boå sung cho caùc phöông phaùp
khaùc vì phöông phaùp naøy khoâng ñaûm baûo yeâu caàu ñaùnh saïch beà maët
nguyeân lieäu, ngoaøi ra coøn laøm beà maët kim loaïi bò xöôùc vaø hieäu suaát lao
ñoäng thaáp (khoaûng 0, 9 ÷ 3, 5m2 /h - ñoái vôùi duïng cuï ñôn giaûn vaø ≈ 8m2 /h
- ñoái vôùi duïng cuï cô giôùi).
Hình 2.61: Sô ñoà thieát bò ñaùnh saïch baèng phöông phaùp phun caùt
66 CHÖÔNG 2
Phöông phaùp phun caùt (H.2.61). Ngöôøi ta duøng loaïi caùt khoâ, saïch,
cöùng thöôøng laø caùt thaïch anh hoaëc caùt vaøng coù ñöôøng kính haït khoaûng
1,2mm ñoä tinh khieát töø 95% trôû leân phun qua moät mieáng phun ñöôøng
kính töø 8 ÷ 5at leân beà maët kim loaïi. Nhôø löïc va ñaäp cuûa caùc haït caùt
nguyeân lieäu ñöôïc ñaùnh saïch.
Khi duøng phöông phaùp phun caùt caàn löu yù caùc ñieåm sau:
- Goùc phun caùt vaø khoaûng caùch töø mieäng phun tôùi nguyeân lieäu phaûi
ñaûm baûo môùi ñaït hieäu suaát coâng taùc cao. Goùc phun toát nhaát khoaûng töø
o o
45 - 60 coøn khoaûng caùch neân ñaët töø 12 ÷ 15cm.
- Khi phun phaûi laøm ñeàu tay khoâng ñöôïc ngaét quaõng hoaëc döøng quaù
laâu taïi moät choã vaø khoâng neân phun laïi choã ñaõ phun saïch.
Nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp phun caùt khoâ laø buïi vaø mieäng phun
choùng bò moøn. Ñeå khaéc phuïc buïi baëm ngöôøi ta ñaõ tieán haønh phöông
phaùp phun hoãn hôïp caùt öôùt (khoaûng 30 - 40% caùt vaø 60 ÷ 70% nöôùc) hoaëc
duøng mieäng phun caûi tieán hình 2.62 coù tia nöôùc bao quanh.
1- Ñaàu caém ñöôøng oáng; 2- Tay vaën ñoùng môû; 3- Vaønh chöùa nöôùc; 4- Voøi phun caùt
Hình 2.62: Mieäng phun caùt caûi tieán coù tia nöôùc bao quanh
Phöông phaùp phun haït theùp. Ñaây laø moät phöông phaùp tieân tieán
hieän ñöôïc söû duïng raát roäng raõi trong caùc xöôûng ñoùng taøu hieän ñaïi.
Trong phöông phaùp naøy nguyeân lieäu ñöôïc ñaùnh saïch nhôø löïc va ñaäp cuûa
caùc maåu theùp, maåu gang, maåu daây theùp caét coù ñöôøng kính töø
0,5 ÷ 0,8mm sau khi ñöôïc taêng toác trong boä phaän gia toác caùnh quaït
(H.2.63).
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 67
1- Boä phaän gia toác caùnh quaït; 2- Con laên; 3- Vaät lieäu ñöôïc laøm saïch
Baûng 2.3
Soá TT Oxit saét, Fe Phaûn öùng hoùa hoïc
FeO + H2SO4 → FeSO4 + H2O
1 FeO
FeO + 2HCl → FeCl2 + H2O
Fe3O4 + 4H2SO4 → FeSO4 + Fe(SO4)3 + 4H2O
2 Fe3O4
Fe3O4 + 8HCl → FeCl2 + 2FeCl3 + 4H2O
Fe2O3 + 3H2SO4 → Fe2(SO4)2 + 3H2O
3 Fe2O3
Fe2O3 + 6HCl → 2FeCl3 + 3H2O
Fe + H2SO4 → FeSO3 + H2 ↑
4 Fe
Fe + 2HCl → FeCl2 + H2 ↑
1- Thaønh beå
2- Lôùp boïc trong
3- OÁng daãn nhieät
4- OÁng traøn
5- Ñeäm goã
6- OÁng khuaáy troän
7- Lôùp caùch ly
8- Ñöôøng xaù
Trong boán phaûn öùng treân, phaûn öùng thöù nhaát xaåy ra maïnh nhaát,
ñoàng thôøi FeO laïi laø lôùp naèm saùt kim loaïi cô baûn cho neân caùc lôùp oxit
beân ngoaøi töï bong ra. Phaûn öùng giöõa saét (Fe) vaø axit coù theå nhaän bieát
qua nhöõng bong boùng H2 noåi leân. Phaûn öùng naøy khoâng coù lôïi vì noù laøm
giaûm ñoä daøy cuûa taám kim loaïi laøm taêng ñoä gioøn cuûa kim loaïi do hieän
töôïng thaám hyñroâ.
Thôøi gian ngaâm vaät lieäu trong beå axit phuï thuoäc vaøo noàng ñoä cuõng
nhö nhieät ñoä cuûa dung dòch (H.2.65). Thoâng thöôøng thôøi gian ngaâm töø
10 ÷ 40ph.
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 69
Hình 2.65: AÛnh höôûng cuûa nhieät ñoä vaø noàng ñoä dung dòch
vôùi thôøi gian ngaâm kim loaïi
Nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp hoùa hoïc:
- Phöông phaùp naøy ñoøi hoûi trình ñoä nhaân vieân phaûi coù trình ñoä cao;
- Sau khi ngaâm phaûi coù quaù trình khöû axit vaø thaûi caùc caën dö trong beå;
- Phöông phaùp naøy khoâng theå duøng cho caùc keát caáu;
- Maët kim loaïi ñöôïc ñaùnh saïch baèng phöông phaùp hoùa hoïc quaù
nhaün do ñoù ñoä baùm cuûa caùc lôùp sôn choáng gæ keùm;
- Trong tröôøng hôïp khoâng trung hoøa heát axit seõ laøm hoûng kim loaïi
cuõng nhö lôùp sôn baûo veä.
Phöông phaùp xöû lyù nhieät
Nguyeân lyù cuûa phöông phaùp naøy söû duïng ngoïn löûa oxy-axetylen ñoát
noùng beà maët nguyeân lieäu. Do söï khaùc bieät veà thaønh phaàn hoùa hoïc vaø heä
soá daõn nôû nhieät neân caùc lôùp oxit bò nöùt vaø bong ra. Duøng baøn chaûi saét
coù theå ñaùnh saïch deã daøng.
Quy trình coâng ngheä cuûa phöông phaùp nhieät laàn löôït laø:
- Laøm saïch buïi baån sô boä (chæ trong söûa chöõa);
- Ñoát noâng beà maët nguyeân lieäu baèng ñeøn oxy-axetylen (H.2.66);
- Ñaùnh saïch cô hoïc thuû coâng;
- Sôn loùt choáng gæ.
1- Tay caàm; 2- Boä phaän pha troän khí; 3- Caàn noái; 4- Ñaàu ñoát
Hình 2.66: Sô ñoà ñeøn nhieàu ngoïn duøng ñaùnh saïch maët kim loaïi
70 CHÖÔNG 2
Moät soá ñaëc tính kinh teá kyõ thuaät cuûa ñeùn oxy-axetylen nhieàu ngoïn:
- Goùc nghieâng 30 ÷ 45o - Chi phí nhieân lieäu C2H2 1,8 ÷ 2,3m3/h
- Toác ñoä chuyeån dòch ñeøn 3 ÷ 5m/ph - Chi phí oxy 2,7 ÷ 3,2 m3/h
Caùc chi tieát keát caáu thaân taøu coù nhieàu hình daïng phöùc taïp kích
thöôùc khaùc nhau. Do ñoù ñeå gia coâng moät chi tieát, nguyeân lieäu phaûi qua
nhieàu nguyeân coâng khaùc nhau cuûa daây chuyeàn coâng ngheä. Ñeå coù theå toå
chöùc quaù trình gia coâng moät caùch hôïp lyù, caùc chi tieát keát caáu ñöôïc phaân
ra theo caùc nhoùm coâng ngheä.
Trong moät nhoùm coâng ngheä gia coâng bao goàm caùc chi tieát keát caáu
thaân taøu coù caùc qui trình gia coâng nhö nhau hoaëc gaàn gioáng nhau vaø
ñöôïc thöïc hieän treân cuøng moät loaïi maùy moùc, thieát bò.
Tuøy thuoäc vaøo ñaëc ñieåm cuûa töøng xöôûng ñoùng taøu ngöôøi ta coù theå
phaân nhoùm coâng ngheä theo nhieàu caùch khaùc nhau. Baûng 2.4 neâu moät ví
duï veà caùch chia caùc chi tieát theo caùc nhoùm coâng ngheä.
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 71
Khi phaân nhoùm coâng ngheä phaûi ñaëc bieät chuù yù ñeán daây chuyeàn saûn
xuaát sao cho nguyeân lieäu ñeå gia coâng caùc chi tieát ñi theo ñöôøng thaúng töø
nguyeân coâng naøy sang nguyeân coâng khaùc.
Soá löôïng vaø trình töï nguyeân coâng ñoái vôùi moãi nhoùm ñöôïc neâu treân
baûng 2.5. Caùc chöõ soá trong baûng 2.5 öùng vôùi soá thöù töï caùc nguyeân coâng
neâu treân baûng 2.6.
Trong caùc baûng 2.5, 2.6 khoâng tính ñeán caùc nguyeân coâng xöû lyù
nguyeân lieäu tröôùc gia coâng nhö naén thaúng, laøm saïch, sôn loùt choáng gæ ñaõ
neâu ôû phaàn treân.
Baûng 2.4: Phaân caùc chi tieát keát caáu theo nhoùm coâng ngheä
Nhoùm Caùc chi tieát keát caáu trong nhoùm
Caùc taám phaúng, lôùn nhö: ñaùy trong, ñaùy ngoaøi, toân maïn, toân boong, vaùch, thöôïng
I
taàng,....
Caùc taám cong moät chieàu coù theå vaïch daáu vaø gia coâng hoaøn toaøn tröôùc khi uoán
II
nhö: toân ñaùy, toân maïn, toân boong, coät buoàm, taám goùc keát caáu thöôïng taàng...
Caùc taám cong hai chieàu, phaûi vaïch daáu sô boä tröôùc khi uoán, sau khi uoán môùi vaïch
III
daáu quyeát ñònh vaø gia coâng tinh: caùc taám phaàn muõi, laùi,...
Caùc chi tieát ñöôïc caét bôûi moâ caét hôi hoaëc maùy caét cô khí nhö: caùc maõ hoâng, maõ
IV
boong, vaùch ñaùy, beä maùy, söôøn chính, ñaø doïc...
V Caùc chi tieát gia cöôøng thaúng nhö: gia cöôøng vaùch, söôøn maïn xaø boong....
Caùc chi tieát gia cöôøng coù baùn kính cong lôùn nhö: söôøn maïn, xaø boong, ñaø doïc,
VI
söôøn, haàm ñöôøng truïc....
VII Caùc chi tieát gia cöôøng coù baùn kính cong nhoû nhö ñöôøng söôøn ôû vuøng muõi, laùi...
Muïc ñích cuûa coâng taùc vaïch daáu leân nguyeân vaät lieäu laø chuyeån taát
caû nhöõng soá lieäu vaø thoâng tin caàn thieát cho gia coâng, cheá taïo caùc phaân
ñoaïn toång ñoaïn hoaëc laép raùp caùc chi tieát keát caáu treân thieát bò haï thuûy.
Cô sôû ñeå tieán haønh vaïch daáu laø caùc soá lieäu, döôõng maãu, baûn veõ töø
nhaø phoùng maãu cung caáp.
Tuøy thuoäc vaøo quaù trình cheá taïo thaân taøu thuûy, coù caùc nhoùm vaïch
daáu sau:
- Vaïch daáu cho gia coâng caùc chi tieát;
- Vaïch daáu cho vieäc cheá taïo caùc phaân ñoaïn vaø toång ñoaïn;
- Vaïch daáu treân thieát bò haï thuûy.
72 CHÖÔNG 2
Nhöõng yeâu caàu kyõ thuaät chung ñoái vôùi coâng taùc vaïch daáu
1- Taát caû nhöõng nguyeân vaät lieäu ñöa vaïch daáu phaûi ñöôïc naén
phaúng, ñaùnh saïch vaø sôn loùt choáng gæ.
2- Kích thöôùc caùc chi tieát hoaëc keát caáu ñöôïc vaïch daáu phaûi ñaùp öùng
soá lieäu ñaõ cung caáp bôûi nhaø phoùng maãu. Sai leäch cho pheùp khi vaïch daáu
neâu treân baûng 2.7.
Baûng 2.5: Trình töï vaø soá löôïng nguyeân coâng theo töøng nhoùm coâng ngheä
cuûa caùc chi tieát keát caáu haøn
Nhoùm I II III IV V VI VII
m-caét
maùy
a-caét m a m a m a m a m a m a ma
töï
ñoäng
1 4 1 4 1 4 1 4 1 1 - 1-
2 6 2 6 2 6 2 6 2 - 2 - 2-
3 - 3 - - - 3 - 6 - 6 - 9-
6 5 6 5 9 9 6 5 8 - 1-
Trình 7 7 7 7 1 1 7 7 2-
töï caùc
2 2 6
nguyeân
coâng - -
6 6
7 7
Baûng 2.6: Caùc nguyeân coâng trong quaù trình gia coâng vaø duïng cuï thieát bò
Soá thöù töï Teân nguyeân coâng Duïng cuï thieát bò
1 Vaïch daáu Baøn vaïch daáu, döôõng maãu vaø caùc duïng cuï vaïch daáu
2 Caét Maùy caét cô khí, moû caét hôi baùn töï ñoäng moû caét hôi, baøn caét
3 Khoeùt loã Moû caét hôi, maùy ñoät daäp
4 Caét töï ñoäng Maùy caét töï ñoäng vaø caùc döôõng maãu
5 Vieát daáu Baøn vieát, döôõng maãu vaø duïng vuï vieát
6 Ñaùnh saïch meùp caét Buùa hôi, maùy maøi
7 Duõi meùp Maùy duõi meùp
8 Uoán nguoäi Maùy uoán nhieàu truïc, maùy daäp, döôõng maãu, buùa, ñeøn xì
9 Uoán noùng Loø nung, beä uoán, döôõng maãu vaø buùa.
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 73
Baûng 2.7: Sai leäch cho pheùp ñoái vôùi kích thöôùc caùc chi tieát khi vaïch daáu
Sai leäch Dung sai, mm
1. Kích thöôùc phuû bì cuûa caùc chi tieát:
a) Chi tieát taám:
- coù chieàu daøi döôùi 3m ± 0,5
- coù chieàu daøi treân 3m ± 1,0
b) Chi tieát theùp hình:
- coù chieàu daøi döôùi 3m ± 1,0
- coù chieàu daøi treân 3m ± 2,0
2. Kích thöôùc caùc loã khoeùt 1,0
3. Hình daùng meùp:
a) Meùp daøi treân 3m {0, 5
b) Meùp daøi döôùi 3m
4. Ñöôøng cheùo 2,0
3- Ñoái vôùi caùc taám hoaëc caùc phaân ñoaïn caàn phaûi vaïch daáu taïi phía
maø ôû ñoù seõ coù nhöõng keát caáu khaùc laép raùp vaøo ví duï veà phía caùc ñöôøng
söôøn, gia coâng vaùch, xaø boong... tröø moät soá ñöôøng kieåm tra ñaëc bieät. Caùc
ñöôøng uoán caàn vaïch daáu veà beân loõm xuoáng ñeå traùnh raïn nöùt taám khi
uoán.
4- Treân caùc chi tieát hoaëc keát caáu phaûi vaïch daáu caùc ñöôøng sau ñaây:
ñöôøng lyù thuyeát, ñöôøng kieåm tra, ñöôøng bao chi tieát (keå caû löôïng dö),
ñöôøng bao loã khoeùt, taâm cung troøn, löôïng dö, vò trí laép ñaët caùc chi tieát
keát caáu phuï, khung xöông...
5- Treân taát caû caùc chi tieát phaûi ñöôïc vieát daáu mieâu taû roõ raøng veà
caùc thoâng tin sau:
- Soá baûn veõ, kyù hieäu maùc theùp, soá taám theùp teân phaân ñoaïn, toång
ñoaïn nôi laép ñaët chi tieát... Maùc theùp phaûi ñöôïc ñaùng baèng muõi ñoät vaø
khoanh vuøng baèng sôn daàu;
- Löôïng dö, moät soá kyù hieäu ñònh höôùng nhö "Muõi", "Laùi", "Treân",
"Döôùi", "Maïn phaûi", "Maïn traùi", maët phaúng ñoái xöùng, soá ñöôøng söôøn....;
- Moät soá chæ daãn khaùc nhö: "caét treân trieàn"...
Khi vieát daáu caùc chi tieát phaûi duøng sôn daàu choùng khoâ. Ñoái vôùi
tröôøng hôïp saûn xuaát cuøng luùc nhieàu chi tieát cho caùc con taøu khaùc nhau,
coù theå duøng maøu sôn ñeå phaân bieät chi tieát naøo thuoäc con taøu naøo.
Nhöõng ñöôøng naøo caàn thieát ñeå laâu trong suoát quaù trình saûn xuaát caàn
phaûi ñaùnh daáu baèng muõi ñoät. Chieàu saâu caùc muõi ñoät khoâng ñöôïc vöôït
quaù 1mm. Khoaûng caùch giöõa hai muõi ñoät lieân tieáp khoâng vöôït quaù töø
10 ÷ 20mm taïi nhöõng choã goùc caïnh quan troïng (H.2.67).
74 CHÖÔNG 2
6- Tuøy thuoäc vaøo quaù trình coâng ngheä cheá taïo chi tieát vaø trình töï
laép raùp ta phaûi xaùc ñònh löôïng dö vaø vò trí ñaët löôïng dö. Ñoái vôùi tröôøng
hôïp gia coâng cô baèng maùy baøo hoaëc phay löôïng dö chæ ñeå baèng 1/2 chieàu
daøy taám nhöng khoâng nhoû hôn 3mm vaø khoâng vöôït quaù 10mm. Ñoái vôùi
uoán noùng hoaëc nguoäi taám, tuøy thuoäc vaøo ñoä phöùc taïp cuûa hình daïng taám
ta ñeå löôïng dö veà hai phía lieân tieáp töø 50 tôùi 100mm. Löôïng dö cho
chieàu daøy taám (tröôøng hôïp uoán noùng) ta ñeå töø 2 ÷ 5% chieàu daøy theo
thieát keá, tuøy thuoäc vaøo hình daïng cong, chieàu daøy chi tieát vaø soá löôïng
laàn nung.
Khi laép raùp caùc chi tieát trong tröôøng hôïp caàn thieát ta cuõng phaûi ñeå
löôïng dö töø 25 ÷ 50mm tuøy thuoäc vaøo hình daïng caùc chi tieát laép raùp vôùi
nhau.
7- Khi vaïch daáu caùc ñöôøng neùt treân chi tieát kim loaïi baèng daây phaán
hoaëc muõi vaïch, chieàu roäng daây phaán khoâng ñöôïc vöôït quaù 0,7mm vaø
chieàu roäng cuøng chieàu saâu neùt vaïch khoâng quaù 0,3mm.
8- Tröôùc khi tieán haønh coâng taùc vaïch daáu coâng nhaân vaïch daáu caàn
kieåm tra chieàu daøi, chieàu roäng nguyeân vaät lieäu, laøm quen vôùi baûn veõ,
döôõng maãu vaø thuyeát minh coâng ngheä.
9- Nhöõng duïng cuï duøng trong vieäc vaïch daáu neâu treân hình 2.68.
Vaïch daáu gia coâng
Hình 2.69: Vaïch daáu taám phaúng Hình 2.70: Vaïch daáu taám phaúng
vaø vuoâng goùc coù caùc meùp cong
76 CHÖÔNG 2
Vaïch daáu caùc taám thaúng vaø vuoâng tieán haønh theo trình töï sau:
1- Caùch meùp taám nguyeân lieäu khoaûng töø 10 ÷ 20mm keû moät ñöôøng
thaúng, treân ñoù duøng döôõng ño chieàu daøi cuûa taám ta vaïch caùc ñöôøng
söôøn, ñöôøng haøn, ñöôøng löôïng dö...
2- Treân ñöôøng söôøn baát kyø, keû ñöôøng vuoâng goùc vôùi ñöôøng thaúng
baèng compa (H.2.69a).
3- Doïc theo meùp traán cuûa taám, keû ñöôøng song song vôùi ñöôøng thaúng
ban ñaàu vaø cuõng duøng ñöôøng ño chieàu daøi vaïch daáu caùc ñieåm nhö ñieåm
1. (H.2.69b)
4- Duøng daây phaán baät taát caû caùc ñöôøng thaúng.
5- Treân caùc ñöôøng söôøn ngoaøi cuøng, xaùc ñònh chieàu roäng taám baèng
döôõng ño chieàu roäng taám.
6- Keû ñöôøng kieåm tra
7. Ñaët daáu caùc ñieåm treân taám (H.2.69c)
Ñoái vôùi caùc taám phaúng coù caùc meùp cong, tieán haønh theo trình töï sau:
1- Ñaët döôõng ño chieàu daøi taám saùt vôùi meùp nguyeân lieäu xaùc ñònh
moät caùch gaàn ñuùng vò trí cuûa caùc ñöôøng söôøn ngoaøi cuøng, ñöôøng söôøn
giöõa (H.2.70).
2- Duøng döôõng ño chieàu roäng xaùc ñònh vò trí ñöôøng thaúng phuï (LP)
vaø baät daây phaán ñöôøng thaúng ñoù.
3- Duøng döôõng ño chieàu daøi xaùc ñònh treân ñöôøng LP ñieåm goác toïa
ñoä O maø qua ñoù ta keû ñöôøng vuoâng goùc vôùi LP.
4- Duøng döôõng ño chieàu roäng xaùc ñònh chính xaùc meùp treân vaø döôùi
taïi caùc ñöôøng söôøn ngoaøi cuøng vaø chính giöõa.
5- Duøng döôõng ño chieàu daøi doïc theo meùp taám xaùc ñònh caùc ñieåm
caét cuûa meùp treân, meùp döôùi vôùi caùc ñöôøng söôøn. Sau ñoù baät daây phaán
caùc ñöôøng ñoù.
6- Treân töøng ñöôøng söôøn, duøng döôõng ño chieàu roäng xaùc ñònh chính
xaùc chieàu roäng taám.
7- Caùc ñieåm doïc theo meùp taám tieán haønh noái laïi vôùi nhau baèng laùt
goã moûng uoán cong.
8- Veõ ñöôøng kieåm tra.
9- Ñoät daáu ñöôøng bao vaø caùc ñöôøng khaùc.
Ghi chuù: Trình töï treân coù theå thay ñoåi, tuøy thuoäc vaøo phöông phaùp
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 77
6- Duøng döôõng ño chieàu cao, vaïch daáu caùc ñöôøng nöôùc vaø caùc keát
caáu naèm ngang vaø caùc ñieåm treân ñöôøng bao cuûa vaùch veà phía ngang. Sau
ñoù duøng döôõng ño chieàu daøi, vaïch caùc vò trí keát caáu doïc vaø caùc ñieåm cuûa
ñöôøng bao vaùch veà phía thaúng ñöùng;
7- Duøng thöôùc cong vaø muõi vaïch, vaïch ñöôøng bao phaân ñoaïn vaùch.
Neáu ñöôøng bao coù hình daùng cong phöùc taïp, coù theå duøng döôõng phaúng
töøng phaàn (H.2.73);
8- Ñoät daáu caùc ñieåm vaø ñaùnh daáu baèng sôn.
Vaïch daáu treân thieát bò haï thuûy
Khi laép raùp caùc chi tieát keát caáu, phaân ñoaïn cuõng nhö toång ñoaïn
treân thieát bò haï thuûy, cuõng caàn thieát phaûi xaùc ñònh laïi caùc vò trí töông
hoã ñeå raø laép chuùng vôùi nhau. Tröôøng hôïp ñoù cuõng ñöôïc tieán haønh theo
trình töï gioáng nhö khi vaïch daáu phaân ñoaïn hoaëc toång ñoaïn. Coâng taùc
vaïch daáu treân thieát bò haï thuûy seõ ñöôïc neâu ôû phaàn laép raùp thaân taøu
treân trieàn ñaø (muïc 2.5).
1- Phaàn nghieàn bôûi löôõi dao treân; 2- Phaàn caét bôûi löôõi dao treân
3- Phaàn nguyeân lieäu bò taùch; 4- Phaàn nghieàn löôõi dao döôùi
Hình 2.74: Caét cô khí: a) Phaân boá löïc; b) Hình aûnh veát caét
Löïc caàn thieát ñeå caét coù theå tính theo coâng thöùc:
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 81
h2
P= f τ , (kG) (2.5)
tgα
trong ñoù: h - chieàu daøy vaät lieäu, mm;
f - heä soá aûnh höôûng cuûa caùc nhaân toá nhö: ñoä saéc cuûa löôõi dao,
toác ñoä caét, boâi trôn... (khoaûng töø 0,39 ñeán 0,60);
α - goùc nghieâng cuûa löôõi dao treân;
τ - öùng suaát caét baèng 4/5 öùng suaát ñöùt, kG/mm2.
Töø coâng thöùc treân ta thaáy löïc caàn thieát ñeå caét tyû leä thuaän vôùi chieàu
daøy bình phöông, vaø öùng suaát caét cuûa vaät lieäu ( τ ), coøn tyû leä nghòch vôùi
tg goùc nghieâng cuûa dao caét. Nhö vaäy, goùc nghieâng dao caøng lôùn thì löïc
caét caøng nhoû töùc laø maùy caét coù keát caáu nheï hôn. Nhöng goùc nghieâng dao
caøng lôùn, meùp caét bò bieán daïng nhieàu hôn, beà maët khoâng phaúng vaø ñoä
chính xaùc caét giaûm. Do ñoù trong caùc maùy caét dao daøi (tôùi 5m) goùc α noùi
chung ít khi vöôït quaù 5o. Trong moät soá loaïi maùy caét dao daøi goùc α coù
theå ñieàu chænh ñöôïc trong moät phaïm vi nhaát ñònh. Ñoái vôùi maùy caét dao
ngaén (250 ÷ 600mm) goùc nghieâng α naèm trong giôùi haïn töø 10 ÷ 12o,
nhöng ñoä nhaên vaø ñoä chính xaùc caét khoâng cao.
Nhaân toá aûnh höôûng nöõa tôùi chaát löôïng meùp caét ñoù laø toác ñoä caét.
Toác ñoä caét laø haøm soá cuûa chieàu daøi dao caét vaø soá laàn caét trong moät
phuùt. Soá laàn caét ñoái vôùi maùy caét dao daøi töø 5 ÷ 12 laàn trong moät phuùt,
coøn dao ngaén töø 20 ÷ 40 laàn trong moät phuùt. Toác ñoä caét trung bình töø
5 ÷ 50mm/s.
Trong khi caét, do aûnh höôûng cuûa löïc eùp dao neân phaàn vaät lieäu ôû
gaàn meùp caét cuõng bò bieán daïng. Söï bieán daïng naøy phuï thuoäc raát nhieàu
vaøo ñoä saéc cuûa dao vaø khe hôû giöõa löôõi dao treân vaø döôùi. Dao cuøn ñoøi
hoûi löïc caét lôùn do ñoù bieán daïng nhieàu hôn. Khe hôû giöõa hai löôõi dao quaù
lôùn coù theå gaây tröôøng hôïp keùo theo vaät caét giöõa hai löôõi dao. Khe hôû
caøng nhoû meùp caét caøng nhaün vaø caøng chính xaùc. Trong thöïc teá khoaûng
caùch giöõa hai dao naèm trong phaïm vi töø 0,4 ÷ 0,7mm (khoaûng töø
0,01 ÷ 0,05S trong ñoù S - chieàu daøy vaät caét).
Quaù trình caét cô khí aûnh höôûng raát lôùn tôùi cô lyù tính vaät lieäu taïi
meùp caét. Do bò neùn eùp neân tính deûo cuûa vaät lieäu bò giaûm coù khi vöôït quaù
giôùi haïn cho pheùp. Vì vaäy ñoái vôùi nhöõng keát caáu quan troïng ñoøi hoûi phaûi
loaïi boû phaàn nguyeân lieäu bò bieán chaát ñoù. Thoâng thöôøng aûnh höôûng ñoù
naèm trong phaïm vi töø 5 ÷ 10mm cho tôùi meùp caét, coøn ngoaøi phaïm vi
treân nguyeân lieäu khoâng coù söï thay ñoåi naøo.
82 CHÖÔNG 2
Ñoái vôùi caùc loaïi theùp hình ñaëc bieät ñoái vôùi theùp chöõ ⊂ vaø I caàn
phaûi coù nhöõng boä dao caét chuyeân duøng phuø hôïp vôùi proâfin, kích thöôùc
cuûa theùp hình. Caùc dao loaïi naøy thöôøng coù theå laép gheùp töø nhieàu maûnh
khaùc nhau (H.2.77). Ngöôøi ta chæ caàn thay theá caùc maûnh 2 vaø 3 treân dao
chuyeån dòch vaø caùc maûnh 6 vaø 7 treân dao coá ñònh laø coù theå duøng cho
nhöõng loaïi theùp hình thích hôïp.
1, 2, 3, 4, 5, 6, 7- Caùc maûnh
chi tieát laép gheùp cuûa dao
Hình 2.77: Dao caét chuyeân duøng cho theùp chöõ [ vaø I
a) Dao chuyeån dòch; b) Dao coá ñònh
Maùy caét dao daøi duøng ñeå caét nhöõng taám kim loaïi daøi tôùi 5m, vaø chæ
duøng cho tröôøng hôïp meùp caét thaúng. Dao döôùi baét chaët vaøo baøn caét
baèng phöông phaùp sao cho coù theå ñieàu chænh khe hôû giöõa hai löôõi dao
moät khoaûng töø 3 ÷ 5% chieàu daøy vaät caét (H.2.78).
84 CHÖÔNG 2
Dao treân ñöôïc baét nghieâng so vôùi dao döôùi moät goùc khoaûng töø
3÷ ≤ 5° . Trong moät soá maùy caét dao daøi coøn coù caû thieát bò thay ñoåi goùc
nghieâng ñöôïc truyeàn ñoäng baèng ñoäng cô ñieän.
Khi caét phaûi ñaëc bieät chuù yù tôùi ñoä chính xaùc cuûa vieäc ñaët ñöôøng caét
so vôùi löôõi dao. Trong saûn xuaát haøng loaït ngöôøi ta ñaët goái töïa xaùc ñònh
saün beà roäng caàn caét (H.2.79).
a) b)
Hình 2.78: Caùch baét dao döôùi treân maùy caét dao daøi
a, b) Chuyeån dòch ñöôïc; c, d) Coá ñònh
Ñoái vôùi caùc taám kim loaïi
moûng deã bieán daïng do troïng
löôïng baûn thaân ngöôøi ta duøng
thieát bò ñôõ 4 (H.2.79).
Treân maùy caét dao daøi
cuõng coù theå tieán haønh vaùt meùp
vôùi goùc 30° baèng caùch
nghieâng baøn caét hoaëc neáu baøn
caét coá ñònh thì duøng vaät ñeäm
chuyeân duøng.
Baûng 2.8 neâu ñaëc tính cuûa
moät soá maùy caét dao daøi
1- Goái töïa; 2- Dao treân; 3- Dao döôùi; 4- Thieát
thöôøng gaëp trong coâng nghieäp bò ñôõ taám moûng; 5- Taám kim loaïi; 6- Goái eùp
ñoùng taøu (baûng 2.8 laø phuï Hình 2.79: Maët caét ngang cuûa maùy
baûn). caét dao daøi
Maùy caét baùnh laên duøng
ñeå caét caùc taám kim loaïi daøi vôùi meùp caét thaúng hoaëc meùp caét cong. Loaïi
caét meùp thaúng thöôøng laø loaïi moät baùnh laên (H.2.75). Maùy caét moät baùnh
laên caáu taïo töø baøn caét 1 ñaët treân hai truï 2 vaø töïa treân cô caáu giaèng 3.
Doïc theo cô caáu giaèng laø ñöôøng daãn 4 cho heä baùnh dao laên 5. Baùnh dao
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 85
6 chuyeân caét vuoâng goùc, coøn baùnh dao laên 7 chuyeân caét vaùt meùp 35° .
Heä baùnh dao laên 5 chuyeån ñoäng treân truïc 8 song song vôùi ñöôøng daãn
nhôø daây xích Gall 9. Daây xích ñöôïc truyeàn ñoäng töø cô caáu 10. Khi caét
taám kim loaïi ñöôïc eùp chaët treân baøn caét nhôø heä thoáng goái eùp cô khí hoaëc
khí neùn 11 vôùi aùp suaát 6at.
1- Baøn caét; 2- Truï ñôõ; 3- Cô caáu giaèng; 4- Ñöôøng daãn; 5- Heä baùnh dao laên
6- Baùnh dao caét vuoâng goùc; 7- Baùnh dao caét vaùt 35° ; 8- Truïc daãn
9- Ñöôøng xích Gall; 10- Cô caáu truyeàn ñoäng; 11- Ñöôøng oáng daãn khí neùn vaøo goái eùp
Hình 2.80: Maùy caét moät baùnh laên
86 CHÖÔNG 2
Ñaëc tính kyõ thuaät cuûa moät soá loaïi maùy caét moät baùnh laên neâu trong
baûng 2.9.
Baûng 2.9
Ñaëc tính Kieåu A Kieåu B Kieåu C
Ñeå caét ñöôøng cong ngöôøi ta thöôøng söû duïng maùy caét hai baùnh laên
(H.2.81). Loaïi maùy naøy coù theå coù nhieàu kieåu khaùc nhau tuøy thuoäc vaøo
caùch ñaët baùnh dao. Loaïi maùy caét coù caû hai baùnh raêng thaúng goùc chuyeân
duøng caét caùc meùp thaúng vaø taám hình troøn. Coøn maùy caét coù moät baùnh
dao thaúng vaø moät baùnh dao nghieâng coù theå caét meùp thaúng, taám troøn vaø
khoeùt loã troøn. Loaïi maùy caét coù caû hai baùnh laên nghieâng coù theå caét nhö
loaïi coù moät baùnh thaúng vaø moät baùnh nghieâng, ngoaøi ra coøn caét ñöôøng
cong, haï meùp, gaáp meùp.
Treân baûng 2.10 neâu ñaëc tính cuûa moät soá maùy caét hai baùnh laên.
Baûng 2.10: Ñaëc tính cuûa moät soá loaïi maùy caét hai baùnh laên
Goùc Chieàu daøy Chieàu daøy nguyeân lieäu, mm
Loaïi maùy Toác ñoä
nghieâng nguyeân Ñaëc tính Khaû naêng caét
caét caét, m/ph 2,5 8 12 20
cuûa dao ñoä lieäu, mm
I. Caû hai Baùn kính voøng troøn 200 480 670 950 - Meùp thaúng
baùnh caét caét nhoû nhaát, mm
thaúng 1÷ 5 2, 5 ÷ 30 20 ÷ 5 Baùn kính dao, mm 90 210 300 425 - Taám troøn
ñöùng Baùn kính truïc, mm 35 85 125 170
Chieàu roäng dao, mm 23 40 56 80
II. Moät Baùn kính voøng troøn 170 400 560 800 - Caét nhö treân
baùnh dao caét nhoû nhaát, mm
thaúng Baùn kính dao, mm 70 170 250 390 - Ngoaøi ra caét
ñöùng moät 1, 5 ÷ 2, 0 2, 5 ÷ 30 20 ÷ 5 Baùn kính truïc, mm 30 70 100 140 loã troøn vaø chi
baùnh Chieàu roäng dao, mm 17 33 46 67 tieát vaønh
nghieâng khuyeân
III. Caû hai 1,25 Baùn kính voøng troøn 130 300 425 600 - Caét nhö treân
baùnh ñeàu caét nhoû nhaát, mm
nghieâng 6, 0 ÷ 10, 0 2, 5 ÷ 30 2,5 Baùn kính dao, mm 52 125 180 250 - Ngoaøi ra caét
5 vaø 10 Baùn kính truïc, mm 20 50 70 100 theo ñöôøng löôïn
Chieàu roäng dao, mm 11 28 40 56 soùng
2- Caét hôi
Ñieàu kieän coù theå caét hôi ñöôïc
Khoâng phaûi taát caû caùc kim loaïi (hoaëc hôïp kim) ñeàu coù theå caét baèng
phöông phaùp caét hôi maø chæ nhöõng kim loaïi (hôïp kim) thoûa maõn nhöõng
ñieàu kieän sau:
1- Kim loaïi phaûi chaùy (oxy hoùa) trong doøng oxy;
2- Nhieät ñoä chaùy cuûa kim loaïi trong moâi tröôøng oxy phaûi nhoû hôn
nhieät ñoä noùng chaûy cuûa baûn thaân noù.
Hình 2.82: AÛnh höôûng cuûa haøm löôïng C trong hôïp kim Fe - C
tôùi nhieät ñoä chaùy (1) vaø noùng chaûy (2) cuûa theùp
88 CHÖÔNG 2
3- Nhieät ñoä noùng chaûy cuûa caùc oxit kim loaïi ñöôïc taïo thaønh trong
phaûn öùng chaùy phaûi nhoû hôn nhieät ñoä noùng chaûy cuûa kim loaïi;
4- Nhieät löôïng do phaûn öùng chaùy kim loaïi sinh ra phaûi töông ñoái
lôùn, trong khi ñoù heä soá daãn nhieät cuûa kim loaïi phaûi nhoû.
Baûng 2.11: Nhieät ñoä noùng chaûy cuûa moät soá kim loaïi vaø oxit cuûa chuùng
Nhieät ñoä noùng chaûy cuûa kim Nhieät ñoä noùng chaûy cuûa oxit
Kim loaïi Oxit
loaïi, oC kim loaïi, oC
Al 658 Al2O3 2050
Co 1490 CoO 1810
Cr 1550 Cr2O3 1990
Cu 1084 Cu2O3 1230
Fe 1533 FeO 1370
- Fe3O4 1527
Fe2O3 1565
Mn 1250 MnO 1785
Mn3O4 1560
Mo 2622 MoO3 795
Ni 1452 NiO 1990
Si 1414 SiO2 1710
Ti 1727 TiO2 1775
W 3370 WO2 1277
WO3
V 1750 V2O3 1970
V2O4 1637
V2O5 658
Treân baûng 2.11 laø nhieät ñoä noùng chaûy cuûa moät soá kim loaïi vaø caùc
oxit cuûa chuùng.
Trong caùc kim loaïi ñoùng taøu thoâng duïng nhö Al, Cu, Fe qua baûng
2.11 ta thaáy chæ coù Fe töông ñoái phuø hôïp vôùi ñieàu kieän 3 hôn caû. Tuy theá
khaû naêng caét hôi cuûa hôïp kim Fe-C phuï thuoäc raát nhieàu vaøo haøm löôïng
C vaø thaønh phaàn hôïp kim khaùc. Treân ñoà thò hình 2.82 bieåu thò lieân
quan giöõa haøm löôïng C trong hôïp kim Fe-C tôùi nhieät ñoä chaùy vaø noùng
chaûy cuûa theùp.
Hôïp kim Fe-C vôùi haøm löôïng C lyù thuyeát lôùn hôn 2% (thöïc teá >
1,6%) khoâng thoûa maõn ñieàu kieän 2 do ñoù khoâng theå caét hôi ñöôïc; ñoái vôùi
theùp coù haøm löôïng C > 0,3% khi caét hôi thöôøng xaåy ra hieän töôïng caùc
meùp caét bò toâi cöùng gaây khoù khaên cho gia coâng thaäm chí coøn deã bò raïn
nöùt.
Haøm löôïng caùc hôïp chaát khaùc nhö Cr > 1,5%; Si > 4% gaây caûn trôû
lôùn cho vieäc caét hôi bôûi nhöõng oxit khoù noùng chaûy cuûa chuùng.
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 89
Baûng 2.12: Ñaëc tính kyõ thuaät cuûa hôi ñoát duøng ñeå caét hôi
Ñaëc tính Axetylen Hôi thaép saùng Hydro Propan
Kyù hieäu C2H2 - H2 C3H8
Khoái löôïng rieâng, kg/m3 1,171 0,68 0,090 2,019
Theå tích chaùy, %
- Trong khoâng khí 2,3 ÷ 82 6 ÷ 35 4,1 ÷ 75 2,3 ÷ 9,5
- Trong oxy 2,3 ÷ 93 4 ÷ 70 4,5 ÷ 95 3 ÷ 48
Nhieät ñoä chaùy thaép nhaát oC
- Trong khoâng khí 335 560 510 510
- Trong oxy 350 450 450 490
Toác ñoä chaùy, cm/s
- Trong khoâng khí 131 64 267 32
- Trong oxy 1350 750 890 370
Hieäu suaát ngoïn löûa,
kcal/cm2s 10,7 3,03 3,34 2,56
Nhieät ñoä ngoïn löûa trong
oxy, oC 3200 ≈ 2000 2100 2750
Phöông phaùp ñieàu cheá Töø cacbit Loïc khoâ than Phaân tích Loïc daàu
canxi: CaC2 ñaù H2O
Gæ saét cuõng nhö chaát baån baùm treân beà maët kim loaïi cuõng gaây nhieàu
khoù khaên ñoâi khi thaäm chí khoâng theå tieán haønh caét hôi ñöôïc. Do ñoù
tröôùc khi caét phaûi coá gaéng ñaùnh saïch caùc chaát baån cuõng nhö gæ saét.
Caùc hôïp kim Fe-C coù haøm löôïng C töø 1, 6 ÷ 2, 5% coù theå caét ñöôïc vôùi
ñieàu kieän phaûi nung ñoû vaät caét tröôùc khi caét hôi.
Hôi duøng ñeå caét
Trong quaù trình caét hôi, ñeå nung noùng kim loaïi tôùi nhieät ñoä chaùy
ngöôøi ta duøng caùc hôi ñoát coù nhieät löôïng töông ñoái cao. Caùc hôi ñoát
thöôøng duøng nhaát laø axetylen (C2H2), hôi thaép saùng (50% H2, 18% CH4,
15% CO, 8% N2, 3% CO2...), hydro (H2), propan (C3H8). Ñaëc tính cuûa
chuùng ñöôïc neâu treân baûng 2.12. Trong soá taát caû caùc ñaëc tính kyõ thuaät
cuûa hôi ñoát, quan troïng nhaát ñoái vôùi vieäc caét hôi laø toác ñoä chaùy. Toác ñoä
chaùy cao cho hieäu suaát ngoïn löûa cao töùc laø taäp trung ngay döôùi ñaàu moû
caét moät löôïng nhieät lôùn treân moät khoaûng caùch nhoû. Trong khi ñoù ñoái
vôùi loaïi hôi coù toác ñoä chaùy thaáp hôn, cuõng löôïng nhieät ñoù phaûi phaân taùn
treân moät khoaûng caùch daøi hôn.
Do ñaëc tính treân, ñeå caét nhöõng nguyeân lieäu taám moûng, nguyeân lieäu
beà maët coù nhieàu oxit kim loaïi, chaát baån, toát nhaát laø duøng loaïi hôi ñoát coù
toác ñoä chaùy cao (axeâtylen) coøn ñeå caét nguyeân lieäu daøy neân duøng hôi ñoát
coù toác ñoä chaùy chaäm (ví duï: hôi thaép saùng).
90 CHÖÔNG 2
Baûng 2.13: Ñaëc tính kinh teá - kyõ thuaät moät soá maùy ñieàu cheá axetylen
cuûa Lieân Xoâ tröôùc ñaây
Naêng suaát, l/h Löôïng Khoái löôïng
AÙp suaát
Kyù hieäu Trung nöôùc trong khoâng coù
Cöïc ñaïi axetylen, mm
bình maùy, l nöôùc, kg
l'HB - 1,25 1250 1300 160 ÷ 240 84,5 42,0
Mr - 55 2000 2500 300 ÷ 1000 180 70,0
Mr - 08 800 - 1500 - 17,4
rBP - 1,25M 1250 - tôùi 7700 38 ÷ 44 46
rBP - 3 3000 - tôùi 15000 - 125
Oxy
Beân caïnh caùc hôi ñoát, trong caét hôi, oxy ñoùng vai troø raát quan
troïng. Ñoä tinh khieát cuûa oxy aûnh höôûng raát lôùn tôùi toác ñoä caét, löôïng tieâu
hao oxy vaø chaát löôïng beà maët caét (baûng 2.14).
Baûng 2.14: AÛnh höôûng cuûa ñoä tinh khieát cuûa oxy ñoái vôùi toác ñoä caét
vaø tieâu hao oxy
Ñoä tinh khieát cuûa oxy 99,5% 99,0 98,5 98,0 97,5
Toác ñoä caét 100% 95,0 91,0 87,0 83,0
Tieâu hao oxy 100% 111,9 129,2 145,9 168,1
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 91
1- Khí oxy; 2- Khí hydro; 3- Hôi thaép saùng; 4- Axetylen; 5- Khí propan
Hình 2.84: Löôïng tieâu hao hôi caét phuï thuoäc vaøo chieàu daøy vaät caét
Vôùi toác ñoä tinh khieát cuûa oxy thaáp hôn 97,5% beà maët caét khoâng
phaúng vaø gaëp nhieàu khoù khaên trong khi caét. Ñoä tinh khieát cuûa oxy phaûi
ñaëc bieät cao ñoái vôùi tröôøng hôïp caét taám moûng (daøy döôùi 3mm) vaø raát
daøy (treân 300mm).
Löôïng tieâu hao hôi caét (hôi ñoát vaø oxy) phuï thuoäc vaøo loaïi hôi,
chieàu daøy vaät caét, aùp suaát coâng taùc, ñöôøng kính mieäng caét vaø kinh
nghieäm baûn thaân cuûa thôï caét, coøn baûng 2.15 neâu aûnh höôûng cuûa aùp suaát
coâng taùc cuûa oxy vaø ñöôøng kính mieäng caét tôùi löôïng tieâu hao oxy caét.
Qua baûng treân, thaáy löôïng tieâu hao oxy caét phuï thuoäc raát lôùn vaøo ñöôøng
kính mieäng caét, do ñoù khoâng ñöôïc duøng mieäng caét tuøy tieän vaø khoâng
ñöôïc pheùp duøng caùch khoan ñeå ñaùnh saïch mieäng caét.
Toác ñoä caét coù theå tính gaàn ñuùng theo coâng thöùc:
60
v= , m/h (2.6)
t
6
t= + 0, 8 S , (ph) (2.7)
S
trong ñoù: t - thôøi gian caét 1m, ph
S - chieàu daøy vaät caét mm.
92 CHÖÔNG 2
Baûng 2.15: AÛnh höôûng cuûa aùp suaát coâng taùc cuûa oxy vaø ñöôøng kính
mieäng caét ñoái vôùi löôïng tieâu hao oxy
Φ mieäng caét, AÙp suaát oxy, Löôïng tieâu So saùnh
Ghi chuù
(mm) (at) hao oxy, (l/h ) (l/h) (%)
1,2 3,7 2400 - -
1,2 4,0 2500 100 4
1,2 5,0 3000 600 25
1,2 6,0 3480 1080 45
1,2 3,7 2400 - -
1,3 3,7 3480 1080 45
1,4 3,7 4020 1620 67,5
Hình 2.86: Sô ñoà boä phaän pha troän khí cuûa moû caét hôi
a) Loaïi kim phun; b) Loaïi khoâng kim phun
Caùc loaïi moû caét duøng hôi ñoát khoâng phaûi axetylen khaùc vôùi moû caét
axetylen veà ñoä lôùn vaø hình daïng mieäng caét ñoàng thôøi veà caû ñoä lôùn boä
cheá hoøa khí. Nguyeân nhaân cuûa söï khaùc bieät treân laø do söï khaùc nhau veà
nhieät löôïng vaø cheá ñoä pha troän khí ñoù vôùi oxy.
Phuï thuoäc vaøo ñoä daøy cuûa ñöôøng caét ngöôøi ta choïn caùc loaïi moû caét sau:
- Loaïi moû caét nhoû duøng cho ñoä daøy töø 0,5 ÷ 9mm;
- Loaïi moû caét trung bình duøng cho ñoä daøy töø 5 ÷ 300mm;
- Loaïi moû caét lôùn duøng cho ñoä daøy töø 300 ÷ 2600mm.
Ñaëc tính kyõ thuaät cuûa moät loaïi moû caét trung bình (PP-53) ñöôïc neâu
treân baûng 2.16
Baûng 2.16: Ñaëc tính kyõ thuaät cuûa moâ caét PP-53
Chieàu daøy (mm) Ghi
5 25 50 100 200 300
Ñaëc tính chuù
Hình 2.88 mieâu taû moät loaïi maùy caét hôi baùn töï ñoäng. Maùy caét hôi
baùn töï ñoäng coù theå coù moät hoaëc nhieàu ñaàu caét, vöøa coù theå caét vöøa coù theå
vaùt meùp taám.
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 95
1- Ñaàu caét
2- Nuùm ñieàu chænh ñoä cao moû caét
3- Nuùm ñieàu chænh chuyeån dòch ngang moû caét
4- Baùnh laên
5- Nuùm ñieàu chænh toác ñoä
6- Ñoàng hoà ño toác ñoä
7- Caàn gaït ñieàu chænh toác ñoä
Hình 2.89: Sô ñoà chuyeån ñoäng cuûa maùy caét hôi töï ñoäng cheùp hình
a) Truyeàn ñoäng moät caùnh tay ñoøn; b) Truyeàn ñoäng hai caùnh tay ñoøn
96 CHÖÔNG 2
- Ñaàu ñieän töø (H.2.90) goàm moät boä phaän nam chaâm ñieän (coù theå
nam chaâm thöôøng) vaø truïc laên coù nhieàu raõnh khía ñeå traùnh hieän töôïng
tröôït treân meùp döôõng maãu. Nhôø boä phaän nam chaâm truïc laên aùp saùt vaøo
döôõng laøm töø theùp daøy 4 ÷ 6mm theo tyû leä 1:1. Truïc laên chuyeån ñoäng
ñöôïc nhôø moät ñoäng cô ñieän moät chieàu.
Toác ñoä quay cuûa truïc laên cuõng nhö toác ñoä chuyeån dòch ñaàu ñieän töø
ñöôïc ñieàu chænh baèng toác ñoä quay cuûa ñoäng cô thoâng qua moät ñieän trôû.
Sau moät thôøi gian laøm vieäc, khi truïc laên bò moøn caùc raõnh khía, baét ñaàu
coù hieän töôïng tröôït ngöôøi ta phaûi thay truïc laên môùi. Ñoä chính xaùc cuûa
phöông phaùp cheùp hình baèng ñaàu daãn ñieän töø coù theå tôùi ± 0,5mm.
1- Ñaàu cheùp hình; 2- Truïc truyeàn ñoäng 1- Ñaàu daãn; 2- Truïc baùnh raêng
3- Truïc theo; 4- Döôõng maãu 3- Baùnh xe raêng; 4- Neùt veõ
Hình 2.91 Hình 2.92
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 97
Ñaàu cheùp hình hai truïc laên Ñaàu daãn kieåu baùnh xe raêng
- Ñaàu cheùp hình hai truïc laên (H.2.91). Ñaàu daãn loaïi naøy coù hai truïc
laên keïp mieáng toân moûng bao quanh döôõng maãu baèng goã nhôø moät heä
thoáng loø xo. Moät truïc laên coù raêng khía laø truïc truyeàn ñoäng, coøn truïc kia
laø truïc theo. Ñaàu cheùp hình loaïi naøy cho pheùp caét vôùi ñoä chính xaùc ± 1mm.
- Ñaàu daãn kieåu baùnh raêng (H.2.92). Baùnh raêng naøy chuyeån ñoäng
nhôø ñoäng cô ñieän vaø ñieàu khieån baèng tay doïc theo neùt veõ treân giaáy hoaëc
treân baøn veõ vôùi tyû leä 1:1. Ñoä chính xaùc caét ± 1mm.
- Ñaàu cheùp hình teá baøo
quang ñieän (H.2.93). Ñeå ñieàu
khieån moû caét baèng teá baøo
quang ñieän ngöôøi ta chieáu
qua neùt veõ moät ñieåm saùng
raát nhoû (treân hình bieåu thò
baèng voøng troøn) sao cho moät
nöûa naèm treân veät ñen moät Hình 2.93: Nguyeân taéc chuyeån dòch ñaàu
nöûa naèm ngoaøi, aùnh saùng ñoù caét trong phöông phaùp caét hôi töï ñoäng
chieáu vaøo moät teá baøo quang baèng ñaàu cheùp hình teá baøo quang ñieän
ñieän. Neáu ñieåm saùng bò chia
ñoâi baèng nhau maùy seõ chuyeån dòch theo ñöôøng thaúng. Söï thay ñoåi dieän
tích aùnh saùng phaân chia seõ laøm thay ñoåi theá hieäu beân trong boä phaän teá
baøo quang ñieän vaø söï thay ñoåi theá hieäu ñoù laøm ñoäng cô ñoåi höôùng
chuyeån ñoäng ñoàng thôøi quay ñaàu cheùp hình. Ñoä chính xaùc cuûa phöông
phaùp caét baèng ñaàu cheùp hình teá baøo quang ñieän coù theå chính xaùc tôùi
± 0,1mm.
98 CHÖÔNG 2
Hình 2.94: Thieát bò ñieàu khieån vaø maùy caét töï ñoäng BOC "Ferranti" (Anh)
a) Maùy caét hôi; b) Thieát bò ñieàu khieån; c) Thieát bò ñieàu khieån phuï
Maùy caét hôi töï ñoäng hieän ñaïi thöôøng ñöôïc söû duïng roäng raõi nhaát
hieän nay laø loaïi maùy ñieàu khieån baèng teá baøo quang ñieän.
Döôõng maãu duøng cho nhöõng maùy loaïi naøy laø phim kinh aâm baûn
theo tyû leä 1:100 raát chính xaùc vaø thuaän tieän cho vieäc löu giöõ taøi lieäu
(xem muïc 2 phaàn 2.2).
Ngaøy nay treân theá giôùi ñaõ xuaát hieän nhöõng loaïi maùy caét hieän ñaïi
hôn, coù theå ñieàu khieån töø xa coâng vieäc chaâm löûa cho nhöõng moû caét, coù
theå thay ñoåi khoaûng caùch giöõa moû caét vaø beà maët vaät caét töï ñoäng, coù theå
haõm maùy töï ñoäng khi coù söï coá vaø nhaát laø coù theå kieåm tra ñöôïc ngoïn löûa
caét töø xa. Loaïi maùy naøy ñöôïc ñieàu khieån baèng baêng daây ñieän töø. Taát caû
caùc soá lieäu veà chi tieát caét ñöôïc ghi vaøo cuoän baêng nhôø maùy ghi ñaëc bieät.
Sau ñoù baêng ñöôïc ñöa vaøo thieát bò ñieàu khieån maùy caét (H.2.94).
1- Moû caét; 2- Theùp hình; 3- Giaù keïp moû 1- Moû caét; 2- Thieát bò keïp; 3- OÁng daãn
caét; 4- Thanh daãn; 5- Truïc chính; 6- Tay 4- Tay quay dòch chuyeån moû caét; 5- Ñeå thieát bò
quay dòch chuyeån ngang; 7- Tay quay 6- Theùp khoái; 7- Taêng ñô; 8- Nuùm naâng haï moû
naâng haï moû caét; 8- Taêng ñô caét; 9- Tay quay dòch chuyeån ngang moû caét
1- Ñeá thieát bò
2- Thoûi theùp
3- Xích coät ñeá thieát bò vôùi thoûi theùp
4- Moû caét
5- Thanh daãn
6- Tay quay dòch chuyeån moû caét
Khi vaät caét ñaït tôùi nhieät ñoä caàn thieát, tieán haønh xi oxy caét.
Khoaûng caùch töø moû caét tôùi beà maët vaät caét coù theå tính theo coâng thöùc:
a = l + 2mm
trong ñoù: l - chieàu daøi nhaân ngoïn löûa, mm.
Neáu caét tay, ñaàu caét ñaët nghieâng 20o ÷ 30o so vôùi höôùng chuyeån
ñoäng seõ laøm taêng toác ñoä caét. Khi caét maùy, ñaàu caét neân ñaët vuoâng goùc
vôùi maët caét.
Khi keát thuùc caét, caùc ñoäng taùc tieán haønh ngöôïc laïi töùc laø: tröôùc tieân
ñoùng van oxy caét, tieáp ñeán ñoùng van axetylen vaø cuoái cuøng laø van oxy
nung.
Neáu khoâng tieán haønh coâng vieäc caét tieáp tuïc, caàn phaûi ñoùng van taïi
caùc bình oxy vaø axetylen ñoàng thôøi phaûi nhôù nôùi vít ñieàu chænh ôû boä
giaûm aùp. AÙp keá luùc ñoù phaûi chæ aùp suaát baèng 0.
Chaát löôïng coâng taùc caét hôi.
Chaát löôïng coâng taùc caét hôi bao goàm: chaát löôïng maët caét vaø ñoä
chính xaùc cuûa chi tieát ñöôïc gia coâng.
Chaát löôïng maët caét tröôùc heát laø ñoä nhaün beà maët phuï thuoäc vaøo:
- Tyû leä pha troän khi oxy vaø axetylen. Tyû leä naøy ñöôïc theå hieän baèng
heä soá:
löôïng tieâu hao O2 1 − theo lyù thuyeát
K = =
löôïng tieâu hao C2 H2 1, 2 − thöïc teá
4- Vaät caét phaûi ñöôïc ñaùnh saïch vaø ñaët ngay ngaén oån ñònh treân baøn
caét.
5- Thöïc hieän ñuùng qui ñònh veà thoâng soá caét nhö ñoä lôùn mieäng caét,
khoaûng caùch tôùi beà maët vaät caét, toác ñoä caét, aùp suaát khí ñeå caét;
6- Duøng oxy tinh khieát.
Treân hình 2.97 neâu hình thaùi ñaëc tröng cuûa maët caét phuï thuoäc vaøo
caùc yeáu toá caét.
a) Nhieät ñoä nung quaù lôùn; b) Nhieät ñoä nung quaù thaáp
c) Toác ñoä caét quaù nhanh; d) Toác ñoä caét quaù chaäm
e) Caùc thoâng soá caét ñuùng
Ñoä chính xaùc cuûa chi tieát gia coâng phuï thuoäc vaøo söï bieán daïng cuûa
vaät caét döôùi taùc duïng khoâng ñoàng ñeàu cuûa nhieät. Ñeå ñaûm baûo cho chi
tieát gia coâng chính xaùc caàn phaûi trieät ñeå toân troïng qui ñònh caét.
Trong moät chi tieát keát caáu ñaàu tieân caàn tieán haønh caét caùc loã, sau ñoù
caét vieàn meùp ôû nhöõng nôi vaø theo nhöõng höôùng coù caùc phaàn pheá lieäu
nhoû nhaát vaø ñeå chi tieát gaén laâu nhaát vôùi nguyeân lieäu.
Hình 2.98 neâu moät soá ví duï veà trình töï tieán haønh caét.
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 103
a) Caét chi tieát hình troøn; b) Caét chi tieát nhieàu caïnh
c) Caét chi tieát coù nhöõng loã khoeùt; d) Phöông phaùp caét duøng cheâm
e) Caét thanh hình chöõ nhaät; f) Caét oáng theo phöông phaùp töøng maûng
g) Caét oáng lieân tuïc höôùng kinh; h) Caét theùp hình; i) Caét thanh hình troøn
k) Baét ñaàu veát caét treân beà maët troøn baèng phöông phaùp ñuïc
l) Baét ñaàu veát caét beà maët troøn baèng caùch haøn
Toác ñoä caét cuõng coù aûnh höôûng tôùi bieán daïng chi tieát. Toác ñoä caét
caøng nhanh bieán daïng caøng nhoû do chi tieát bò ñoát noùng ít hôn.
Moät soá qui ñònh veà an toaøn lao ñoäng trong coâng taùc caét hôi
Trong khi caét hôi caàn trieät ñeå chaáp haønh nhöõng ñieåm sau ñeå ñaûm
baûo an toaøn lao ñoäng:
1- Khoâng ñöôïc pheùp söû duïng caùc oáng daãn khí baèng cao su ñaõ bò
thuûng;
2- Khoâng ñöôïc ñeå moû caét cuõng nhö oáng daãn ñaõ ñöôïc noái vôùi nguoàn
cung caáp hôi vaø coù hôi chaùy ôû trong maø khoâng coù ngöôøi troâng coi hoaëc
duøng moû caét ñeå soi saùng hoaëc söôûi;
3- Khoâng ñöôïc ñeå oáng cao su daãn khí treân caùc ñöôøng vaän chuyeån
hoaëc treân caùc vaät noùng;
104 CHÖÔNG 2
4- Khoâng ñöôïc duøng oáng daãn oxy thay cho oáng daãn axetylen vaø
ngöôïc laïi;
5- Khi laáy axetylen töø ñöôøng oáng nhieân lieäu chung trong xí nghieäp
phaûi thoâng qua boä baûo hieåm nöôùc (H.2.99) ñeå ngaên hieän töôïng hoài löûa
trong ñöôøng oáng. Moãi khi laøm vieäc phaûi kieåm tra möùc nöôùc;
6- Coâng nhaân caét hôi khi laøm vieäc phaûi ñeo kính baûo hoä lao ñoäng;
7- Chæ nhöõng ngöôøi coù traùch nhieäm môùi ñöôïc pheùp söûa chöõa duïng
cuï, thieát bò caét hôi.
Hình 2.99: Sô ñoà caáu taïo vaø traïng thaùi hoaït ñoäng
cuûa boä baûo hieåm nöôùc aùp suaát thaáp: a) Khi caét; b) Khi hoài löûa
Moät soá qui ñònh veà an toaøn trong vieäc söû duïng chai hôi ñoát
Raát nhieàu tröôøng hôïp do khoâng baûo ñaûm an toaøn söû duïng chai hôi
ñaõ laøm toån haïi tính maïng cuõng nhö taøi saûn. Do ñoù khi söû duïng chai hôi:
1- Khoâng ñöôïc pheùp ñeå chai hôi ngoaøi naéng hoaëc choã noùng;
2- Khi vaän chuyeån khoâng ñöôïc ñeå chai hôi bò va ñaäp vaø chaán ñoäng;
3- Khoâng ñöôïc ñeå daàu, môõ dính vaøo naép vaën, boä giaûm aùp;
4- Khoâng ñöôïc ñeå chung trong kho caùc chai axetylen vaø oxy;
5- ÔÛ nhöõng nôi laøm vieäc caùc chai hôi phaûi ñeå leân caùc giaù ñôõ caån thaän;
6- Khoâng neân söû duïng heát saïch hôi trong chai maø chæ neân tôùi moät
aùp suaát nhaát ñònh. Ñoái vôùi oxy aùp suaát toái thieåu phaûi lôùn hôn 0,5at coøn
ñoái vôùi caùc chai axetylen aùp suaát toái thieåu phaûi khoaûng 3,0at.
Moät boä phaän lôùn caùc chi tieát keát caáu thaân taøu thuûy ñoøi hoûi phaûi xöû
lyù uoán tröôùc khi laép gheùp thaønh phaân ñoaïn, toång ñoaïn hoaëc tröïc tieáp
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 105
a) Maùy caùn kín (H.2.101) coù keát caáu vöõng chaéc, coù chieàu daøi laøm
vieäc cuûa caùc truïc caùn töø 8 ÷ 15m, coù theå caùn caùc taám daøy töø 25 ÷ 50mm
tuøy thuoäc vaøo ñoä lôùn cuûa truïc caùn. Maùy caùn kín thöôøng duøng ñeå caùn caùc
taám toân bao maïn vaø boong taøu vì haïn cheá cuûa noù laø chæ caùn tôùi goùc 180o.
Ngoaøi ra loaïi maùy caùn naøy coøn söû duïng roäng raõi cho vieäc gaáp meùp taám
hoaëc daäp gaân caùc vaùch khoâng coù gia coá baèng theùp hình.
b) Maùy caùn hôû (H.2.102) cho khaû naêng naâng moät ñaàu truïc vaø thaùo
moät trong hai oå ñôõ ôû ñaàu truïc khi caàn thieát laáy vaät uoán ñöôïc caùn troøn
ra. Do ñoù, phaïm vi söû duïng cuûa loaïi maùy caùn hôû so vôùi maùy caùn kín
ñöôïc môû roäng hôn, beân caïnh ñoù do caùch boá trí truïc caùn, keát caáu maùy caùn
coù theå söû duïng maùy caùn hôû vaøo vieäc uoán troøn, uoán hình coân, laøm phaúng,
ñoàng thôøi cuõng coù theå duøng gaáp meùp taám. Moät soá maùy caùn hôû coøn coù
phaàn cuoái truïc caùn keùo daøi vaø ngöôøi ta gaén vaøo ñoù nhöõng con taøu thích
öùng, coøn coù theå uoán troøn theùp hình.
Hình 2.103: Phöông phaùp boá trí truïc caùn trong maùy caùn hôû
a) Boá trí theo heä ñoái xöùng; b) Heä ñoái xöùng ñeå caùn taám moûng
c) Boá trí theo heä khoâng ñoái xöùng; d) Heä boán truïc caùn
e) Heä naêm truïc caùn khi uoán; f) Heä naêm truïc caùn khi naén thaúng
Baûng 2.18: Ñaëc tính kyõ thuaät cuûa moät soá maùy caùn
c) Coâng ngheä uoán taám treân maùy caùn. Tröôùc khi ñöa vaøo maùy uoán
caùc taám phaûi ñöôïc ñaùnh daáu roõ raøng ñöôøng uoán töùc laø ñöôøng song song
vôùi truïc caùn. Neáu taám cong hình coân thì phaûi ñaùnh daáu moät soá ñöôøng
uoán doïc theo ñöôøng sinh. Treân taám ñöa ñi uoán cuõng caàn vaïch daáu caû
nhöõng ñöôøng söôøn ñeå taïo ñieàu kieän kieåm tra hình daïng cong baèng
döôõng maãu. Ngoaøi ra coøn caàn ghi roõ taám duøng vaøo chi tieát keát caáu naøo.
108 CHÖÔNG 2
Khi ñöa ñi uoán caàn phaûi ñaëc bieät löu yù tôùi caùc meùp theùp, neáu khoâng
ñuùng yeâu caàu chaát löôïng coù theå gaây ra raïn nöùt trong khi uoán hoaëc aûnh
höôûng tôùi chaát löôïng thaân taøu.
Khi uoán taám theo daïng hình truï ta ñaët meùp taám song song vôùi caùc
truïc caùn, naâng truïc caùn treân leân moät khoaûng caùch sao cho taám theùp loït
vaøo giöõa caùc truïc caùn. Sau ñoù haï töø töø truïc caùn töøng böôùc moät sau moãi
laàn caùn. Caàn traùnh haï quaù saâu truïc caùn ngay töø laàn ñaàu vì nhö vaäy coù
theå gaây raïn nöùt treân beà maët vaät lieäu.
Trong tröôøng hôïp uoán taám coù daïng cong hình coân ta coù theå tieán
haønh theo hai phöông phaùp
a) Phöông phaùp thöù nhaát. Truïc caùn treân ñöôïc ñaët nghieâng moät goùc
tuøy thuoäc vaøo ñoä loe cuûa hình coân. Do coù ñoä nghieâng neân phaân boá löïc
caùn doïc theo truïc caùn khoâng ñeàu nhau: ôû phaàn truïc caùn thaáp coù löïc caùn
lôùn vaø baùn kính cong seõ nhoû.
Ñoái vôùi taám coù ñoä loe quaù lôùn ta phaûi chia thaønh nhieàu khoaûng
baèng nhau (caùc ñöôøng chia töông öùng vôùi ñöôøng sinh cuûa hình coân) vaø cöù
moãi khoaûng ñoù coøn uoán rieâng bieät laàn löôït töø hai meùp vaøo. Khi uoán
ñöôøng sinh phaûi luoân song song vôùi truïc caùn treân.
b) Phöông phaùp thöù hai: Duøng taám loùt daøy töø 0,8 ÷ 1,0 chieàu daøy vaät
lieäu ñöôïc caùn; chieàu roäng töø 100 ÷ 150mm vaø chieàu daøi ít nhaát baèng
chieàu roäng cuûa taám bò caùn. Taám loùt naøy ñöôïc ñaët doïc theo chieàu roäng
taám bò caùn, ôû vaøo giöõa truïc caùn treân vaø vaät caùn ñoàng thôøi ôû vaøo phía coù
baùn kính cong nhoû nhaát. Sau moãi laàn caùn ta laïi xeâ dòch taám loùt moät
khoaûng sao cho noù phuû leân phaàn caùn tröôùc moät ñoaïn khoaûng 15 ÷ 20mm.
Neáu chöa ñaït ñoä cong caàn thieát ta phaûi tieán haønh caùn nhieàu laàn vaø luoân
baét ñaàu töø phía coù baùn kính cong nhoû nhaát.
Hình 2.105: Phöông phaùp uoán meùp taám treân maùy caùn
coù truïc boá trí khoâng ñoái xöùng
Ñoái vôùi caùc taám uoán truï hoaëc uoán thaønh hình coân thöôøng bao giôø
cuõng coøn dö moät ñoaïn meùp thaúng (khoâng ñöôïc uoán) baèng chieàu daøi ñoaïn
tieáp tuyeán töø meùp döôùi truïc treân ñeán meùp treân truïc caùn döôùi. Phaàn meùp
thaúng naøy gaây khoù khaên cho vieäc laép raùp sau naøy. Ñeå uoán meùp taám ta
coù theå duøng caùc vaät cheâm caùc maùy caùn khoâng ñoái xöùng (H.2.105) hoaëc
cuõng coù theå treân maùy eùp vôùi nhöõng chaøy vaø khuoân chuyeân duøng.
Trong tröôøng hôïp taám coù daïng cong vôùi nhieàu baùn kính cong khaùc
nhau treân cuøng chieàu roäng, neáu caùc baùn kính cong khoâng khaùc nhau
nhieàu laém ta coù theå uoán theo baùn kính cong nhoû sau ñoù duøng maùy eùp
hoaëc buùa uoán ra. Neáu caùc baùn kính khaùc nhau nhieàu ta coù theå duøng
thanh goã hoaëc thanh saét ñeäm doïc theo chieàu daøi nhöng caàn caån thaän ñeå
traùnh laøm hoûng truïc caùn (H.106).
Ñoái vôùi caùc taám cong hai chieàu coù ñöôøng cong doïc khoâng lôùn laém ta
coù theå uoán baèng caùch duøng caùc taám ñeäm baèng theùp daøi töø 1 ÷ 2m, roäng
töø 100 ÷ 150mm (H.2.107).
Sai leäch cho pheùp ñoái vôùi hình daùng chi tieát taám cong ñöôïc neâu
treân baûng 2.19
Baûng 2.19
Sai leäch cho pheùp veà hình daùng, mm
a) ôû maët caét ngang b) ôû maët caét doïc
Hình daùng
Chieàu
chi tieát
daøy
mm
1- Beä maùy eùp; 2- Giaù keïp khuoân maãu döôùi; 3- Khuoân maãu döôùi coù theå thay ñoåi ñöôïc
4- Chaøy eùp coù theå thay ñoåi ñöôïc; 5- Giaù keïp chaøy eùp
Hình 2.108: Boä khuoân maãu uoán taám treân maùy eùp vaïn naêng
a) Caùch baét treân maùy eùp; b) Boä khuoân maãu uoán cong
c) Boä khuoân maãu uoán goùc; e, d) Boä khuoân maãu uoán taám cong hai chieàu
Vôùi boä khuoân maãu vaø chaøy vaïn naêng (H.2.108), coù theå uoán ñöôïc
nhieàu daïng hình khaùc nhau. Ví duï muoán eùp moät taám coù daïng cong hình
coân treân maùy eùp vôùi boä khuoân maãu vaïn naêng. Tröôùc heát treân taám kim
loaïi ñöa ñi uoán phaûi vaïch roõ taát caû caùc veät ñöôøng uoán (H.2.109) ghi roõ
thöù töï uoán. Caàn nhôù, uoán töø meùp taám. Ñaët vaät uoán ngay ngaén treân
khuoân döôùi; xaùc ñònh chính xaùc ñoä song song giöõa truïc chaøy eùp vaø ñöôøng
uoán; sau ñoù baét ñaàu uoán. Coâng taùc uoán baét ñaàu töø khu I baèng veát eùp 1
sau tieáp ñeán 2 vaø 3. Sau ñoù chuyeån sang khu vöïc II vaø cuõng baét ñaàu töø
1, 2 vaø 3. Cöù nhö theá laàn löôït cho tôùi veát thöù ba cuûa khu X. (H.2.109).
Moãi laàn chuyeån khu vöïc ta phaûi eùp sao cho veát eùp cuøng soá cuûa khu sau
choàng leân khu tröôùc moät ñoaïn töø 20 ÷ 30mm ñeå ñaûm baûo ñoä lieân tuïc cuûa
veát eùp.
112 CHÖÔNG 2
Hình 2.109: Trình töï uoán taám treân Hình 2.110: Baûo veä taám traùnh
maùy eùp vôùi boä khuoân maãu vaïn naêng uoán quaù möùc
Ñeå traùnh uoán quaù möùc neân ñaët moät goái ñôõ vaøo khoaûng giöõa hai
chaân khuoân maãu döôùi caùch ñoä cong thieát keá laø (1,5 ÷ 2) δ ( δ - ñoä daøy
cuûa taám) (H.2.110). Trong khi uoán caàn phaûi thöôøng xuyeân kieåm tra ñoä
cong baèng döôõng maãu vaø phaûi löu yù traùnh nhöõng choã gaáp khuùc hoaëc eùp
quaù saâu.
Maùy eùp uoán taám ngaøy nay thöôøng duøng nhaát laø loaïi maùy eùp thuûy
löïc moät truï hoaëc boán truï (H.2.111). Ñeå uoán caùc taám coù daïng hình phöùc
taïp (cong hai chieàu) ngöôøi ta coù theå uoán hoãn hôïp treân maùy caùn vaø maùy
eùp: treân maùy caùn uoán sô boä ñeå ñaït ñoä cong moät chieàu lôùn, coøn treân maùy
eùp uoán ñoä cong nhoû coøn laïi. Hình daïng cong cuûa taám ñöôïc kieåm tra
baèng döôõng maãu phaúng hoaëc khung. Sai leäch so vôùi döôõng maãu thöôøng
khoâng vöôït quaù soá lieäu cho treân baûng 2.19.
choân oác töø trong ra ngoaøi. Neáu ôû vò trí naøo ñoù coøn quaù phaúng caàn ñaùnh
cuõng theo ñöôøng xoaén oác cuïc boä veõ taïi choã ñoù. Neáu caàn keùo daøi moät meùp
taám naøo ñoù ta duøng buùa troøn ñaùnh theo daïng hình tam giaùc (H.2.113d).
Hình 2.112: Nhöõng duïng cuï duøng trong vieäc uoán taám
a) Buùa troøn; b) Buùa deït ñaàu; c) Keïp vaän chuyeån; d) Chìa
vaën
e) Vòt ñònh vò; f) Caøng giöõ taám; g) Taám ñeäm
h) Thanh ñeäm 2×20×2000; i) Ñoøn tay daøi 1,5m; k) Ñoøn tay daøi 0,8m
Hình 2.113: Vaïch daáu taám ñöôïc uoán baèng phöông phaùp ñaùnh buùa thuû coâng
chuyeân duøng.
Ñaëc tính kyõ thuaät cuûa moät soá maùy eùp thuûy löïc duøng trong vieäc beû
meùp taám ñöôïc neâu treân baûng 2.20.
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 115
Baûng 2.20: Ñaëc tính kyõ thuaät cuûa moät soá loaïi maùy eùp thuûy löïc
(duøng cho theùp taám coù söùc beàn 50 kG/mm2)
2. Chieàu daøi coâng taùc mm 3000 4000 5000 3000 5000 6000 3500 5500 6500 6500 8000 10000
goái ñôõ mm 2100 3100 4100 2100 4100 5100 2100 4100 5100 5100 6100 8100
165 at mm/s 16 16 16 16
250 at mm/s 9 9 9 9
Löïc eùp caàn thieát ñeå gaáp moät goùc 90o vôùi baùn kính cong beân trong
R ≥ 1,2s (s - chieàu daøy taám) coù theå xaùc ñònh theo ñoà thò (H.2.115) ñöôïc ñeà
xuaát bôûi haõng Wenner.
Ví duï: Tính löïc eùp caàn thieát ñeå beû meùp taám daøy s = 17mm, chieàu
daøi l = 2000mm vaø chieàu roäng meùp gaáp b = 6s. Treân truïc s (ñoà thò hình
2.115) ta doùng töø ñieåm s = 17mm moät ñöôøng thaúng leân tôùi ñöôøng
l = 200mm, sau ñoù doùng ngang tôùi ñieåm B. Noái B vôùi ñieåm b/s = 6,
ñöôøng naøy caét ñöôøng löïc eùp taïi C, töông öùng vôùi 250 taán.
116 CHÖÔNG 2
o
Hình 2.115: Ñoà thò xaùc ñònh löïc eùp ñeå beû meùp goùc 90 , vôùi baùn kính cong
trong R ≥ 1,2s (s - chieàu daøy taám); σB ≤ 50 kG/mm ; σ deûo ≈ 30 kG / mm2
2
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 117
a)
b)
c)
d)
e)
g)
h)
i)
k)
l)
Hình 2.116: Quy trình uoán gaáp moät soá daïng hình khaùc nhau
118 CHÖÔNG 2
Treân maùy eùp ta coù theå thöïc hieän ñöôïc raát nhieàu daïng ñöôøng gaáp
khuùc khaùc nhau tuøy thuoäc vaøo caùc boä khuoân maãu vaø chaøy eùp. Treân hình
2.116 bieåu thò qui trình uoán moät soá daïng hình thoâng duïng.
Khi beû meùp caàn nhôù raèng chieàu roäng toaøn boä taám coù theå hôn toång
R
chieàu roäng cuûa hai phaàn gaáp moät trò soá baèng + s , mm
2
R
B = B1 + B2 − + s , mm
2
Sau khi daäp, caàn löu yù naâng chaøy eùp leân töø töø ñeå traùnh vieäc rôi vaät
eùp xuoáng baøn eùp gaây hö hoûng baøn eùp. Ñoái vôùi caùc taám ñöôïc vaïch daáu
baèng muõi ñoät caàn nhôù laø phaûi ñeå chuùng vaøo phía trong loøng uoán ñeå
traùnh raïn nöùt.
Sai leäch cho pheùp ñoái vôùi vieäc gaáp goùc: veà goùc khoâng vöôït quaù ± 2o
khoâng ñöôïc sai leäch vôùi döôõng 2 ÷ 3mm.
5- Uoán noùng taám
Phöông phaùp uoán noùng taám hieän nay chæ duøng trong nhöõng tröôøng
hôïp khi xöôûng khoâng coù thieát bò maùy caùn, maùy eùp hoaëc ñoái vôùi nhöõng
taám quaù daøy hoaëc nhöõng taám coù daïng hình quaù phöùc taïp.
Trong phöông phaùp uoán noùng vaät lieäu ñöôïc nung tôùi khoaûng 1000oC
trong loø nung coù kích thöôùc tuøy thuoäc vaøo ñoä lôùn cuûa taám. Sau ñoù taám
ñöôïc ñöa leân beä khung hay beä ñaëc ñeå reøn thuû coâng hoaëc ñöa leân baøn eùp
ñeå eùp baèng maùy thuûy löïc.
Loø nung côõ lôùn thöôøng coù kích thöôùc töø 10 ÷ 12m chieàu daøi; 2,5 ÷ 3m
chieàu roäng vaø 1,0 ÷ 1,2m chieàu cao.
Beä duøng ñeå uoán noùng taám thöôøng ñöôïc laøm baèng gang hoaëc keát caáu
haøn hoaëc baét vít (H.2.117). Ngöôøi ta phaân ra laøm hai loaïi beä reøn:
- Beä ñaëc chuyeân duøng ñeå uoán caùc taám coù daïng hình phöùc taïp;
- Boä khung duøng cho caùc loaïi hình ñôn giaûn hôn neân coù keát caáu
nheï.
Hình 2.117: Beä duøng ñeå uoán noùng baèng phöông phaùp thuû coâng
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 119
Hình 2.120: Phöông phaùp ñaët döôõng ñeå uoán theùp hình
Sai leäch cho pheùp trong coâng taùc uoán theùp hình ñöôïc neâu treân baûng 2.21
Baûng 2.21
Sai leäch a so vôùi ñöôøng lyù thuyeát cuûa ñöôøng söôøn 2,0
Ñoä cong f cuûa ñöôøng söôøn thang 3,0
Ñoä cong ft cuûa thaân ñöôøng söôøn 2,0
Ñoä ngaû h 2,0
Ñoä löôïn soùng cuûa meùp ñöôøng söôøn 2,0
Ñoä giaûm chieàu daøy thaân, theùp hình 1,0
Sai leäch so vôùi goùc beû ôû chieàu cao thaân theùp hình
- döôùi 150mm ± 1,5
- treân 150mm ± 3,0
Sai leäch chieàu cao thaân theùp hình ± 1,0
Cong veânh 3,0
Coâng ngheä uoán nguoäi treân maùy buùa naèm ngang raát ñôn giaûn. Theùp
hình ñöôïc ñöa tyø leân hai goái ñôõ coá ñònh ñaõ ñöôïc ñieàu chænh khoaûng caùch
cho thích hôïp vôùi ñoä lôùn cuûa baùn kính cong cuûa theùp hình (H.2.123).
Hình 2.123: Nguyeân taéc uoán nguoäi theùp hình treân buùa maùy naèm ngang
122 CHÖÔNG 2
a) Ñaùnh buùa vaøo phaàn thaân daàm; b) Ñaùnh buùa vaøo phaàn ñeá
Nhöôïc ñieåm cuûa loaïi buùa maùy naèm ngang naøy laø khi uoán theùp hình
khoâng ñoái xöùng thöôøng gaây hieän töôïng cong veânh (H.2.123). Haõng Hugh
Smith Co ñaõ cheá taïo maùy uoán theùp hình khoâng ñoái xöùng baèng caùch uoán
ñoàng thôøi hai thanh (H.2.124).
Hình 2.124: Maùy uoán nguoäi theùp hình cuûa haõng Hugh Smith Co
Ngoaøi ra ta coøn coù theå uoán nguoäi theùp hình treân maùy caùn thaúng
ñöùng chuyeân duøng (H.2.125) hoaëc treân maùy vöøa keùo vöøa uoán (H.2.126).
Theùp hình ñöôïc uoán treân maùy vöøa keùo vöøa uoán seõ khoâng bò hieän töôïng
cong veânh thaân proâfin do öùng suaát neùn bò trieät tieâu.
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 123
1- Döôõng
2- Giaù ñôõ
3- Baøn xoay
4- Theùp hình
5- Thieát bò thuûy löïc
6- Giaù ñôõ xoay
Hình 2.126: Maùy uoán keùo theùp hình coù baøn xoay
1- Que haøn
2- Oxy
3- Axeâtylen
1- Que haøn
2- Lôùp xæ
3- Moái haøn
4- Lôùp chaát trôï dung
1- Que haøn
2- Khí trô hoaëc CO2
1- Haøn ñieåm
2- Haøn con laên
3- Haøn ñaáu ñaàu
1- Vaät haøn
2- Taám oáp baèng ñoàng
3- Lôùp xæ loûng
4- Que haøn
5- Kim loaïi noùng chaûy
6- Moái haøn
7- OÁng daãn nöôùc laøm maùt
Hình 2.128: Sô ñoà bieåu thò moät soá phöông phaùp haøn
öùng duïng roäng raõi trong ngaønh ñoùng taøu
a) Haøn tay ñieän hoà quang; b) Haøn hôi; c) Haøn ñieän cöïc vonfram (WiG)
d) Haøn ñieän cöïc kim loaïi (MiG; CO2); e) Haøn döôùi chaát trôï dung
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 125
1- Haøn hôi
Ngoïn löûa haøn hôi cho nhieät ñoä khoaûng 3200oC.
Thieát bò haøn hôi veà cô baûn khoâng khaùc nhieàu so vôùi thieát bò caét hôi
thuû coâng bao goàm nguoàn hôi ñoát (coù theå laø caùc bình hôi hoaëc ñöôøng oáng
daãn hôi trong xí nghieäp), oáng cao su daãn hôi, moû haøn vaø que haøn
(H.2.128b)
Moû haøn: veà nguyeân lyù moû haøn gioáng hoaøn toaøn moû caét, chæ khaùc
nhau ôû phaàn ñaàu moû haøn. Ñaàu moû haøn khoâng coù raõnh oxy caét vaø khoâng
coù ñöôøng daãn oxy caét (H.2.129).
1- Mieäng haøn
2- Hoãn hôïp oxy - axeâtylen
3- Van oxy
4- Thaân moû haøn
5- C2H2; 6- O2
7- Mieäng phun troän
8- OÁc noái gheùp
9- OÁng khí hoãn hôïp
CΓ M 4 0 ÷ 3 0,2 ... 6
Γ C-53 4 3 ÷ 6 2,5 ... 8
Que haøn hôi
Theùp laøm que haøn phaûi baûo ñaûm thaønh phaàn hoùa hoïc vaø saïch beà
maët (khoâng coù gæ, daàu, môõ, sôn...). Thoâng thöôøng theùp laøm que haøn ñöôïc
ñieàu cheá töø loø Mactanh vôùi löôïng P vaø S thaáp (khoâng quaù 0,035%). Haøm
löôïng Si khoaûng 0, 07 ÷ 0, 35% , Mn coù theå töø 0, 5 ÷ 1, 2% , C töø
0, 07 ÷ 0, 21% , Ni töø 0, 4 ÷ 0, 8% . Söùc beàn cuûa daây khoaûng töø
2
37 ÷ 60kG / mm , coøn ñoä daõn daøi 16 ÷ 22% .
Chuaån bò meùp haøn hôi: khi haøn hôi ta thöôøng gaëp nhieàu daïng moái
haøn khaùc nhau (baûng 2.25) do ñoù öùng vôùi töøng tröôøng hôïp rieâng bieät ta
phaûi chuaån bò toát meùp ñeå haøn. Caùch chuaån bò meùp haøn ñöôïc neâu treân
baûng 2.26.
Baûng 2.25
Loaïi moái haøn Daïng meùp haøn
Moái haøn ñaáu ñaàu beû meùp
Ñaáu ñaàu Ñaáu ñaàu chöõ I
Ñaáu ñaàu chöõ V
Goùc
Ñaáu ba ñaàu
5 Ngaäm xæ Xæ khoâng thoaùt khoûi Khi haøn keát hôïp ngoaùy que haøn ñeå xæ troài leân beà
moái haøn maët
6 Nöùt Do taám moûng döôùi 2mm Duøng theùp ñuùng thaønh phaàn yeâu caàu
vaø thaønh phaàn hoùa hoïc
khoâng thích hôïp
Trong caû hai phöông phaùp haøn moû haøn (neáu caàm tay phaûi) nghieâng
45 veà phía phaûi coøn tay kia caàm que haøn nghieâng 45o veà phía traùi. Khi
o
haøn, cöù moät laàn ñöa ngoïn löûa haøn vaøo ñöôøng haøn, laàn tieáp phaûi höôùng
ñi choã khaùc ñeå ñaûm baûo gioït theùp töø daây haøn kòp ñoâng ñaëc laïi.
Thoâng thöôøng, neân haøn theo phöông phaùp höôùng phaûi (HP) vì noù coù
nhieàu ñaëc tính öu vieät sau:
- Baûo ñaûm goác haøn ngaáu vaø moái haøn ngaáu;
- Traùnh ñöôïc hieän töôïng ngaäm xæ, ngaäm hôi do chuyeån ñoäng ngoaùy
cuûa que haøn;
- Haøn ñöôïc moái haøn ngang vaø ngöûa maët;
- Traùnh xaâm nhaäp cuûa O2 vaø N2;
- Toác ñoä haøn cao.
2- Phöông phaùp haøn ñính. Soá löôïng moái haøn dính, khoaûng caùch
giöõa caùc moái haøn dính tuøy thuoäc vaøo keát caáu noái gheùp vaø chieàu daøy cuûa
caùc chi tieát.
Moät caùch khaùi quaùt, ñoái vôùi vaät haøn daøy döôùi 1mm, khoaûng caùch
giöõa caùc moái haøn dính 25 ÷ 30mm , coøn vaät daøy treân 1mm coù theå töø
50 ÷ 100mm . Ñoái vôùi ñöôøng oáng chæ caàn haøn ba moái laø ñuû.
Ñeå traùnh haøn ñính ta coù theå duøng taám ñònh vò vaø caùc cheâm theùp
(H.2.131).
Hình 2.131: Phöông phaùp ñònh vò caùc chi tieát noái gheùp khi haøn hôi
Baûng 2.28
Ñoái vôùi thoâng soá haøn bình thöôøng, cöôøng ñoä doøng ñieän coù theå choïn
theo coâng thöùc:
l = (40 ÷ 50) d, (A) (2.8)
vôùi d laø ñöôøng kính que haøn, mm.
Phöông phaùp ñieàu chænh cöôøng ñoä doøng ñieän haøn ñöôïc bieåu thò ôû
baûng 2.29.
Baûng 2.29: Phöông phaùp ñieàu chænh cöôøng ñoä doøng ñieän haøn
1. Lôùp boïc que haøn Bình thöôøng Khoâng boïc Boïc daøy
2. Chieàu daøy vaät haøn (δ) Bình thöôøng (δ = 8) Nhoû hôn (δ < 8) Lôùn hôn (δ > 8)
3. Nhieät ñoä vaät haøn Bình thöôøng (t = 20°C) Lôùn hôn ( 20°C) Nhoû hôn ( 20°C)
4. Caùch gheùp noái Ñaáu ñaàu Haøn ñaép, haøn goùc Haøn naùch
130 CHÖÔNG 2
5. Caùc lôùp trong moät moái haøn Lôùp ñaép treân cuøng Lôùp haøn döôùi cuøng (chaân haøn) Lôùp giöõa
6. Vò trí haøn Haøn uùp maët Haøn ñöùng, ngöûa maët Haøn ngang
Hình 2.132: Caùc phöông phaùp ñöa que haøn ñeå môû roäng beà maët moái haøn
Hình 2.133: Taùc ñoäng cuûa ñieän tröôøng tôùi höôùng quaët cuûa ngoïn hoà quang
a) Do vò trí keïp ñieän; b) Do khoái löôïng theùp lôùn; c) Taïi meùp ñöôøng haøn
Trong haøn ñieän baèng doøng ñieän moät chieàu, yeáu toá aûnh höôûng lôùn
tôùi chaát löôïng moái haøn ñoù laø taùc ñoäng cuûa ñieän tröôøng tôùi höôùng quaït
cuûa ngoïn löûa hoà quang (H.2.133). Nguyeân nhaân chuû yeáu cuûa noù laø do
hieän töôïng sinh ra ñöôøng söùc töø tröôøng khi doøng ñieän chaïy trong moät
vaät daãn. Ñeå khaéc phuïc aûnh höôûng treân, coù nhöõng bieän phaùp sau:
- Nghieâng que haøn veà höôùng ngoïn löûa bò quaït (H.2.133)
- Haøn luøi töøng ñoaïn, que haøn nghieâng veà phía kim loaïi noùng hôn
(choã ñaõ ñöôïc haøn);
- Thay ñoåi vò trí keïp ñieän;
- Duøng keïp truyeàn ñieän veà hai phía.
Trong coâng nghieäp ñoùng taøu nguoàn ñieän haøn thöôøng ñöôïc söû duïng
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 131
töø caùc loaïi maùy haøn doøng ñieän moät chieàu (H.2.134), maùy haøn doøng ñieän
xoay chieàu (bieán theá) (H.2.135) vaø maùy naén doøng (H.2.136).
1- Nuùm ñieàu chænh doøng ñieän haøn
2- Cuoän kích thích
3- Cuoän choáng chaäp maïch
4- Coâng taéc; 5- Roâto
Hình 2.134: Maùy haøn ñieän moät chieàu KW 400VC saûn xuaát
taïi CHDC Ñöùc (tröôùc ñaây)
a) Daïng chung; b) Sô ñoà maùy phaùt doøng ñieän haøn
1- coâng taéc ñoùng môû maïch 1- Bieán aùp haøn; 2- Cuoän sô caáp
2- tay ñieàu chænh cöôøng ñoä doøng ñieän haøn 3- Cuoän thöù caáp; 4- Que haøn
3- loã caém kìm haøn 5- Vaät haøn
Hình 2.135: Maùy haøn doøng ñieän xoay chieàu (bieán aùp)
do CHDC Ñöùc tröôùc ñaây saûn xuaát KT 250
a) Hình daùng chung; b) Sô ñoà caáu taïo
132 CHÖÔNG 2
Hình 2.136: Maùy haøn naén doøng RGS 315 do CHDC Ñöùc saûn xuaát
a) Hình daùng chung; b) Sô ñoà caáu taïo
Que haøn
Caùc loaïi que haøn duøng trong ñoùng taøu ñöôïc qui ñònh raát chaët cheõ
trong caùc qui phaïm ñoùng taøu. Trong ñoùng taøu chæ ñöôïc pheùp duøng caùc
que haøn coù lôùp boïc cho vieäc haøn tay.
Tuøy theo chieàu daøy lôùp boïc cuûa que haøn ngöôøi ta phaân que haøn ra
thaønh caùc loaïi que haøn coù:
dquehaøn
- Lôùp boïc moûng khi 100% < 120%
dloõikimloaïi
dquehaøn
- Lôùp boïc trung bình khi = 120 ÷ 145%
dloõikimloaïi
dquehaøn
- Lôùp boïc daøy khi > 145%
dloõikimloaïi
Loõi cuûa que haøn thöôøng ñöôïc laøm töø theùp cacbon thaáp (≤ 0,12%C)
vôùi caùc haøm löôïng caùc nguyeân toá hôïp kim nhö sau: C = 0,06 ÷ 0,12% ;
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 133
12 - 40 1÷ 3
Chöõ X Haøn hai phía
Treân 10 4÷8
Tröôùc khi tieán haønh coâng taùc haøn, caùc chi tieát noái gheùp vôùi nhau
ñöôïc gaù vôùi nhau baèng caùc moái haøn ñính hoaëc caùc maõ raêng löôïc
(H.2.137, H.2.138).
Phöông phaùp haøn luøi töøng ñoaïn laø phöông phaùp trong ñoù höôùng ñöa
töøng que haøn ngöôïc vôùi höôùng haøn chính vaø cöù sau khi haøn heát moät que
haøn ta laïi tieán leân phía tröôùc moät ñoaïn töông ñöông vôùi chieàu daøi moái
haøn cuûa moät que haøn vaø haøn luøi trôû laïi (H.2.139).
Löôïng tieâu hao que haøn duøng trong phöông phaùp haøn ñieän hoà
quang hôû coù theå tính toaùn theo baûng 2.31.
Baûng 2.31: Löôïng tieâu hao que haøn
Daïng moái haøn Chieàu daøy kim loaïi haøn, mm Löôïng tieâu hao kg/1m ñöôøng haøn
OC C −45 40 ÷ 47 38 ÷ 44 6, 9 6, 0 1, 0 5, 0 1, 5 0, 15 0, 2
OC C −45 40 ÷ 47 38 ÷ 44 6, 9 6, 0 1, 0 5, 0 1, 5 0, 15 0, 80
Φ C −9 36 ÷ 41 37 ÷ 42 1, 5 ÷ 3, 5 5, 0 2, 0 9 − 13 1, 5 0, 15 0, 8
1- Ñoäng cô quay con laên tieáp daây haøn; 2, 3- Caùc con laên tieáp daây haøn; 4, 5- Caùc con laên naén
thaúng daây haøn; 6- Ñinh oác ñònh vò con laên; 7- Nuùt baám; 8- truïc ñôõ ñaàu maùy haøn; 9- Thuøng chöùa
chaát trôï dung; 10- OÁng daãn chaát trôï dung; 11- Thaân maùy; 12- Baûng ñieàu khieån
13- Troáng cuoän daây haøn
Hình 2.140: Maùy haøn töï ñoäng theo phöông phaùp
haøn döôùi lôùp chaát trôï dung
Hình 2.141: Maùy haøn döôùi chaát trôï dung baùn töï ñoäng
138 CHÖÔNG 2
Tröôùc khi haøn, caùc meùp haøn phaûi ñöôïc chuaån bò thaät caån thaän
(baûng 2.33). Caùc thoâng soá haøn vaø kyõ thuaät haøn töï ñoäng, baùn töï ñoäng
döôùi lôùp boät haøn ñöôïc neâu treân caùc baûng 2.34 ñeán 2.36.
Baûng 2.34: Kyõ thuaät haøn baùn töï ñoäng döôùi lôùp chaát trôï dung
ñoái vôùi moái haøn naùch
Chieàu Ñöôøng Toác ñoä
Cöôøng Toác ñoä
cao moái Ñieän theá kính daây truyeàn Tieâu hao chaát trôï
ñoä doøng haøn,
haøn, haøn, V haøn, daây haøn, dung, (kg/m)
ñieän, (A) (cm/ph)
(mm) (mm) (cm/ph)
Baûng 3.5: Kyõ thuaät haøn töï ñoäng döôùi lôùp chaát trôï dung
ñoái vôùi moái haøn naùch
Chieàu cao Cöôøng ñoä Toác ñoä Ñöôøng kính Löôïng tieâu hao, (g/m)
Ñieän theá
moái haøn, doøng ñieän haøn, daây haøn,
haøn, (V) Daây haøn Thuoác haøn
(mm) haøn, (A) (cm/ph) (mm)
5 400 26 60 4 120 120
5,5 400 30 60 4 150 160
6 400 26 50 4 180 130
7 500 26 70 4 200 140
7 400 30 40 4 230 230
6,5 500 33 60 4 250 300
7 500 30 40 4 300 270
8 400 26 30 4 370 250
8 500 26 35 5 260 250
10 700 32 60 4 380 270
7 400 32 30 4 380 280
10 600 30 40 5 380 260
8 400 34 20 4 460 500
12 600 30 30 5 510 330
10 400 26 16 4 600 400
10 400 30 19 4 620 480
14 900 38 40 5 840 720
12 600 30 20 5 800 650
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 139
Baûng 2.36: Kyõ thuaät haøn maùy haøn töï ñoäng döôùi lôùp chaát trôï dung
ñoái vôùi moái haøn naùch
Chieàu Chieàu Cöôøng ñoä doøng Ñieän theá haøn, Toác ñoä haøn, Ñöôøng Chieàu saâu caén Khoaûng
daøy roäng ñieän haøn, (A) (V) (cm/ph) kính caïnh, (mm) caùch
Coâng taùc haøn baèng maùy töï ñoäng coù theå tieán haønh theo nhieàu
phöông phaùp khaùc nhau do ñoù nhaân toá quyeát ñònh nhaát laø phaûi löïa choïn
phöông phaùp naøo mang laïi hieäu quaû kinh teá lôùn nhaát ñoàng thôøi ñaûm
baûo chaát löôïng moái haøn.
Sai leäch chieàu roäng khe hôû cho pheùp:
b≤6 sai soá ±0, 5mm ; b>6 sai soá ±1, 0mm
Nhöõng naêm gaàn ñaây phöông phaùp haøn moät phía ñöôïc phaùt trieån
maïnh. Phöông phaùp naøy coù tính kinh teá roõ reät. Coù theå haøn moät phía
cho moïi chieàu daøy vaø khoâng caàn vaùt meùp nöõa.
Ñoái vôùi caùc moái haøn ñaáu ñaàu ta coù theå tieán haønh theo moät trong
nhöõng phöông phaùp sau (H.2.142):
- Haøn moät phía khoâng coù taám ñeäm;
- Haøn moät phía treân ñeäm chaát trôï dung;
- Haøn moät phía treân taám ñeäm ñoàng;
- Haøn moät phía treân taám ñeäm theùp;
- Haøn töï ñoäng moät phía sau khi ñaõ haøn tay phía maët kia;
- Haøn töï ñoäng hai phía.
140 CHÖÔNG 2
Hình 2.142: Caùc phöông phaùp haøn töï ñoäng moái noái ñaàu ñaàu
a) Haøn moät phía khoâng coù taám ñeäm (δ = 1 ÷ 5mm) ; b) Haøn moät phía treân
ñeäm chaát trôï dung; c) Treân taám ñeäm ñoàng; d) Sau khi haøn tay; e) Vaùt
hai phía theo goùc 45o; f) Vaùt ñoái xöùng 60o; g) Vaät khoâng ñoái xöùng goùc 60o
Ñoái vôùi tröôøng hôïp haøn goùc chuùng ta cuõng coù theå tieán haønh haøn
moät lôùp hoaëc nhieàu lôùp ôû vò trí baèng (uùp
maët) hoaëc nghieâng döôùi 10o. Khi ñoù que
haøn phaûi nghieâng ñuùng goùc 45o. ÔÛ vò trí
baèng, moái haøn moät lôùp roäng nhaát chæ tôùi
9mm
Lôùn hôn 9mm, phaûi haøn nhieàu lôùp.
Khi haøn nhieàu lôùp phaûi löu yù ñaët caùc lôùp
tröôùc sao cho lôùp sau coù choã döïa
Hình 2.143: Haøn goùc nhieàu lôùp
(H.2.143).
4- Haøn CO2
Phöông phaùp haøn CO2 cuõng laø moät phöông phaùp haøn ñieän hoà quang
hôû trong ñoù ngoïn löûa hoà quang ñöôïc baûo veä baèng khí CO2.
Thieát bò phuïc vuï cho phöông phaùp haøn CO2 ñöôïc mieâu taû treân
hình 2.144.
Ñeå ñaûm baûo chaát löôïng moái haøn toát (khoâng bò roã) ñoä tinh khieát cuûa
khí CO2 ñoøi hoûi raát cao (≥ 99, 8%) ; khí CO2 duøng ñeå haøn thöôøng ñöôïc
chöùa trong caùc bình chòu aùp löïc ôû theå loûng. Moãi bình chöùa khoaûng 20kg
nöôùc CO2 töông öùng vôùi 10000l CO2 khí.
Vieäc duøng CO2 laøm khí baûo veä moái haøn traùnh ñöôïc söï xaâm nhaäp
cuûa khoâng khí. Song ôû nhieät ñoä cao (treân 2000oC) khí CO2 phaân taùch
thaønh khí CO vaø O2 (ôû 2000oC khoaûng 7%, ôû 2200oC khoaûng 15% soá
phaân töû CO2 bò phaân taùch) phaân töû oxy gaây ra oxy hoùa caùc nguyeân toá Si,
Mn vaø C do ñoù trong thaønh phaàn que haøn phaûi taêng theâm haøm löôïng
caùc nguyeân toá ñoù. Thoâng thöôøng que haøn duøng cho coâng taùc haøn CO2 coù
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 141
1- Maùy haøn (taïo doøng ñieän); 2- Thieát bò ño doøng vaø theá hieäu; 3- Boä phaän truyeàn daây haøn
4- Troáng cuoän daây haøn; 5- Boä ñieàu chænh vaø ñieàu khieån; 6- Bieán aùp; 7- Bình hôi CO2
8- Boä giaûm aùp CO2; 9- OÁng nhaïy nhieät; 10- Suùng luïc haøn; 11- Ñöôøng daây kích thích
12- Ñöôøng daàu ñieàu khieån; 13- Ñöôøng ñieàu chænh ngoïn hoà quang; 14- Ñöôøng daây tôùi thieát bò ño
Hình 2.144: Thieát bò haøn CO2
Treân baûng 2.37 neâu moät soá loaïi que haøn duøng trong vieäc haøn CO2,
coøn treân baûng 2.38 neâu caùc thoâng soá haøn CO2 ñoái vôùi tröôøng hôïp haøn
goùc vaø baûng 2.39 ñoái vôùi tröôøng hôïp haøn ñieåm.
Baûng 2.37: Thaønh phaàn hoùa hoïc cuûa daây haøn CO2
cuûa CHDC Ñöùc tröôùc ñaây
Maùc daây Haøm löôïng, % Duøng cho loaïi
theùp haøn C Si Mn P, Smax. Nguyeân toá khaùc theùp
10 Mn Si 6 0, 06 ÷ 0, 12 0, 60 ÷ 0, 85 1, 4 ÷ 1, 70 0, 03 Al döôùi 0,05 Khoâng soâi
10 Mn Si 8 0, 06 ÷ 0, 12 0, 65 ÷ 0, 95 9, 8 ÷ 2, 10 0, 03 Al döôùi 0,05 Soâi
12 Mn Si Ti8 0, 08 ÷ 0, 12 0, 80 ÷ 1, 00 1, 7 ÷ 2, 10 0, 03 Ti 0, 5÷ ≤ 0, 15 Theùp 45 ÷ 60
6 Mn Si Cu Ni5 < 0, 08 0, 55 ÷ 0, 75 0, 10 ÷ 1, 40 0, 025 Cr döôùi 0,30 Theùp choáng gæ
Ni 0, 5 ÷ 0, 6
Cu 0, 4 ÷ 0, 5
Baûng 2.38: Thoâng soá haøn CO2 ñoái vôùi tröôøng hôïp haøn goùc
Chieàu daøy Φ daây Chieàu cao moái Soá lôùp Cöôøng ñoä doøng Theá hieäu Toác ñoä haøn, Tieâu hao khí
vaät lieäu, haøn, haøn, (mm) ñieän haøn, (A) haøn, (V) (m/h) CO2, (l/ph)
(mm) (mm)
1,5 ÷ 2,0 0,8 2,0 ÷ 3,0 1 110 19 ÷ 20 16 ÷ 18 6 ÷ 8
1,5 ÷ 3,0 1,0 1,5 ÷ 4,0 1 75 ÷ 120 18 ÷ 19 14 ÷ 18 8 ÷ 10
1,5 ÷ 3,0 1,2 2,0 ÷ 6,0 1 90 ÷ 130 19 ÷ 21 14 ÷ 16 8 ÷ 10
3,0 ÷ 4,0 1,2 3,0 ÷ 4,0 1 120 ÷ 150 20 ÷ 22 16 ÷ 18 12 ÷ 16
3,0 ÷ 4,0 1,6 3,0 ÷ 4,0 1 150 ÷ 180 27 ÷ 29 20 ÷ 22 12 ÷ 16
treân 5 1,6 5,0 ÷ 6,0 1 260 ÷ 280 27 ÷ 29 20 ÷ 25 16 ÷ 17
treân 5 2,0 5,0 ÷ 6,0 1 280 ÷ 300 28 ÷ 30 25 ÷ 30 16 ÷ 17
treân 5 2,0 7,0 ÷ 9,0 1÷2 300 ÷ 350 30 ÷ 32 25 ÷ 30 17 ÷ 18
142 CHÖÔNG 2
Haøn 1 phía
δ δ
21 ÷ 40 Chöõ X k= hoaëc 1 ÷ 3
2 3
vò trí tieáp xuùc giöõa hai chi tieát noái gheùp vôùi nhau do ñieän trôû tieáp xuùc.
Nguoàn nhieät ñoä ñöôïc tính theo ñònh luaät Joule.
Q ≅ 0, 24 I 2 Rt , (cal) (2.9)
trong ñoù: Q - nhieät löôïng toûa ra, cal; I - cöôøng ñoä doøng ñieän, A
R - ñieän trôû, Ω ; t - thôøi gian, s.
Trong thöïc teá doøng ñieän haøn ñieän trôû thöôøng töø 103 ÷ 105 A, löïc eùp
caùc ñieän cöïc töø 100 ÷ 1000kG, chieàu daøy caùc vaät haøn thöôøng töø
0,4 ÷ 3,2mm
2.3.2 Bieán daïng haøn vaø bieän phaùp giaûm bieán daïng
Khi cheá taïo caùc keát caáu kim loaïi baèng phöông phaùp haøn ta thöôøng
gaëp hieän töôïng bieán daïng keát caáu do haøn gaây ra. Nguyeân nhaân chuû yeáu
laø do keát caáu bò ñoát noùng khoâng ñoàng ñeàu vaø nôi bò ñoát laïi khoâng ñöôïc
giaõn nôû nhieät töï do. Bieán daïng haøn coù theå phaân ra laøm bieán daïng chung
vaø bieán daïng cuïc boä. Bieán daïng chung laø loaïi bieán daïng gaây thay ñoåi
kích thöôùc vaø hình daùng toaøn boä keát caáu, coøn bieán daïng cuïc boä chæ gaây
söï thay ñoåi hình daùng cuûa töøng chi tieát (boä phaän) rieâng bieät treân toaøn
boä keát caáu.
Bieán daïng chung thöôøng bieåu hieän ôû daïng co ngang, co doïc vaø uoán.
Bieán daïng cuïc boä thöôøng bieåu hieän ôû daïng gaáp goùc, maát oån ñònh
taám moûng.
Caùc bieán daïng haøn gaây nhieàu khoù khaên trong coâng taùc cheá taïo, laép
raùp phaân ñoaïn, toång ñoaïn treân trieàn ñaø ñoàng thôøi coøn giaûm söùc beàn
thaân taøu vaø moät soá ñaëc tính söû duïng cuûa taøu.
Ñeå giaûm bieán daïng do haøn, ñaûm baûo caùc chi tieát keát caáu haøn coù
kích thöôùc hình daùng ñuùng yeâu caàu thieát keá qui ñònh, coù theå duøng nhieàu
bieän phaùp khaùc nhau.
Nhöõng bieän phaùp keát caáu
1- Ñeå giaûm bieán daïng chung vaø bieán daïng cuïc boä ngay töø khi thieát
keá phaûi löu yù sao cho taïi caùc moái haøn theå tích kim loaïi noùng chaûy ñaép
theâm phaûi nhoû nhaát. Muoán theá ta caàn phaûi:
- Thay caùc kieåu vaùt meùp chöõ V baèng vaùt kieåu chöõ X (thay nhö theá
seõ giaûm 50% bieán daïng) neáu chieàu daøy vaät lieäu lôùn cho pheùp;
- Neân duøng moái haøn lieân tuïc thay cho moái haøn giaùn ñoaïn (ôû caùc
moái haøn goùc) vaø ñoái vôùi moái haøn lieân tuïc vaø khoâng lieân tuïc cuøng söùc
144 CHÖÔNG 2
chòu ñöïng thì moái haøn lieân tuïc coù bieán daïng nhoû hôn;
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 145
- Ñoái vôùi caùc moái haøn goùc khoâng tính ñeán söùc chòu ñöïng maø chæ xaùc
ñònh trò soá toái thieåu cuûa moái haøn thì neân duøng moái haøn giaùn ñoaïn;
- Taïi caùc moái haøn goùc taám moûng (2 ÷ 5mm) neân duøng phöông phaùp
haøn ñieåm.
2- Thoâng thöôøng ñoä co doïc treân cuøng moät ñôn vò chieàu daøi, nhoû hôn
nhieàu so vôùi ñoä co ngang, cho neân trong khi phaân chia thaân taøu thaønh
caùc phaân ñoaïn, cuïm chi tieát ta caàn ñaët nhieàu moái haøn song song vôùi
höôùng maø ta caàn bieán daïng chung nhoû.
3- Ñeå traùnh cho caùc taám moûng khoûi bò maát oån ñònh, khi thieát keá
phaûi taêng chieàu daøy taám hoaëc giaûm khoaûng caùch giöõa caùc khung xöông
hoaëc taêng cöôøng gia coá phuï. Ñoái vôùi caùc taám moûng ( δ = 2 ÷ 5mm ) neân
xaép xeáp khung xöông song song theo moät höôùng vaø caùc moái haøn ñaët
song song vôùi höôùng ñoù vaø neân boá trí gaàn khung xöông ñeå traùnh ñoä uoán.
4- Khi thieát keá coá gaéng ruùt bôùt soá löôïng chung caùc moái haøn trong
keát caáu baèng caùch duøng taám kích thöôùc lôùn vaø thay caùc khung xöông
haøn baèng keát caáu daäp gaân.
5- Ñeå giaûm uoán chung, caùc moái haøn caàn phaûi boá trí ñoái xöùng vôùi
truïc cuûa maët caét ngang vaø doïc cuûa keát caáu.
6- Khi thieát keá thaân taøu, caàn chia thaân taøu thaønh caùc phaân ñoaïn
vaø toång ñoaïn sao cho khi laép raùp chung khoái löôïng haøn nhoû nhaát.
7- Ñaët caùc neïp cöùng phuï taïm thôøi vaø haøn vaøo toân bao baèng caùc moái
haøn côõ nhoû nhaát seõ coù theå giaûm bieán daïng cuûa taám.
Caùc bieän phaùp veà coâng ngheä
1- Ñeå coù giaûm bieán daïng chung khi vaïch trình töï laép raùp vaø haøn
phaûi baûo ñaûm sao cho caùc chi tieát coù theå co daõn töï do khoâng neân gia coá
quaù möùc caùc moái haøn.
2- Caùc phaân ñoaïn vaø toång ñoaïn neân ñöôïc laép raùp vaø haøn töø caùc
cuïm chi tieát ñaõ ñöôïc gia coâng tröôùc.
3- Ñeå traùnh bieán daïng goùc cuõng nhö ñoä uoán caùc chi tieát khi haøn raùp
vôùi nhau coù theå phaûn bieán daïng (H.2.145) ñeå sau khi haøn, coù kích thöôùc,
hình daùng yeâu caàu.
146 CHÖÔNG 2
thöôøng ñöôïc buø ñaép laïi baèng löôïng phaûn bieán daïng. Ñoái vôùi phaân ñoaïn
khoái hoaëc toång ñoaïn vieäc taïo phaûn bieán daïng töông ñoái phöùc taïp, ñoøi
hoûi phaûi tính toaùn kyõ löôõng vaø xaùc ñònh ngay töø khi laäp döôõng maãu.
Ñoái vôùi caùc keát caáu phöùc taïp, khoâng cho pheùp coù bieán daïng haøn quaù
lôùn, trong quaù trình haøn phaûi luoân theo doõi vaø ñeà ra nhöõng qui trình
haøn thích hôïp.
Phöông phaùp ño moái haøn nhaèm kieåm tra kích thöôùc moái haøn coù
phuø hôïp vôùi yeâu caàu kyõ thuaät hay khoâng. Ñeå phuïc vuï cho coâng taùc ño
ngöôøi ta duøng thieát bò ño chuyeân duøng coù keát caáu ñaûm baûo ño chính xaùc
vaø ño caû moái haøn ñaáu ñaàu cuõng nhö moái haøn goùc (H.2.146).
d) Phöông phaùp sieâu aâm duøng trong vieäc phaùt hieän khuyeát taät moái
haøn vaø nguyeân vaät lieäu ngaøy caøng ñöôïc söû duïng roäng raõi vì thuaän tieän
trong söû duïng vaø ñoä nhaïy raát lôùn. Duøng maùy doø khuyeát taät sieâu aâm ta
coù theå kieåm tra moái haøn tieáp caän chæ ñöôïc moät phía; ta coù theå phaùt hieän
khuyeát taät coù chieàu daøy 0,001mm, ñoàng thôøi xaùc ñònh vò trí theo chieàu
saâu cuûa khuyeát taät chính xaùc tôùi 2 ÷ 5% chieàu daøy vaät lieäu.
Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa maùy sieâu aâm döïa treân luaät khueách taùn
soùng aâm cöïc ngaén trong vaät lieäu. Neáu ta ñaët moät nguoàn phaùt soùng ngay
saùt treân beà maët vaät lieäu thì soùng ñoù seõ lan truyeàn vaøo saâu beân trong vaø
seõ bò taét daàn. Tuøy thuoäc vaøo vaät lieäu vaø chieàu daøy vaät lieäu heä soá taét daàn
seõ khaùc nhau. Ñoái vôùi theùp heä soá taét daàn töông ñoái nhoû, nhöng neáu treân
ñöôøng khueách taùn cuûa soùng coù veát nöùt hoaëc roã, soùng aâm phaûn hoài trôû laïi
ngay. Ño thôøi gian soùng aâm truyeàn ñi vaø thôøi gian quay trôû laïi ta coù theå
ño chieàu daøy vaät lieäu vaø khuyeát taät naèm trong vaät lieäu neáu coù (H.2.149).
Hình 2.149: Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa maùy doø khuyeát taät sieâu aâm
Phöông phaùp doø khuyeát taät baèng maùy sieâu aâm ñöa laïi keát quaû raát
nhanh choùng vaø chính xaùc. Duøng phöông phaùp naøy, coù theå kieåm tra taát
caû caùc moái haøn ñaáu ñaàu vaø haøn goùc. Nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp naøy
laø khoâng xaùc ñònh ñöôïc ñoä lôùn cuõng nhö hình daïng cuûa khuyeát taät do ñoù
noù thöôøng ñöôïc duøng laøm phöông phaùp thaêm doø sô boä tröôùc khi chieáu
tia Rônghen.
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 151
c) Phöông phaùp khoan. Duøng phöông phaùp naøy coù theå phaùt hieän
nhöõng khuyeát taät nhö: moái haøn khoâng ngaáu, ngaäm xæ, roã, raïn nöùt ñoái
vôùi caùc moái haøn ñaáu ñaàu cuõng nhö moái haøn goùc coù caïnh treân 6mm. Caùc
moái haøn ñaáu ñaàu quan troïng nhö voû taøu, toân maët boong, toân ñaùy ñoâi...
phaûi khoan caùc loã caùch nhau töø 1 ÷ 3m , coøn ñoái vôùi caùc taám keùm quan
troïng hôn thì khoan hai loã ñoái vôùi caùc taám coù chieàu roäng treân 1,3m. Ñoái
vôùi caùc moái haøn goùc cöù töø 3÷ ≤ 5m chieàu daøi moái haøn khoan moät loã.
Duøng caùc muõi khoan coù ñöôøng kính lôùn hôn chieàu roäng moái haøn töø
2 ÷ 3mm nhöng khoâng neân quaù 25mm ñöôøng kính.
Muïc ñích cuûa phöông phaùp khoan laø nhaèm phaùt hieän cô caáu moái
haøn taïi ñænh goùc vaùt meùp do ñoù ñoái vôùi moái haøn ñaáu ñaàu khoâng vaùt meùp
hoaëc vaùt chöõ X ta phaûi khoan saâu ít nhaát laø 2/3 chieàu daøy vaät lieäu, coøn
vaùt meùp kieåu chöõ V ta phaûi khoan töø maët sau vaø cuõng ít nhaát laø 2/3
chieàu daøy. Ñoái vôùi caùc moái haøn goùc, tieán haønh khoan heát chieàu daøy moái
haøn vaø saâu vaøo nguyeân lieäu cô baûn khoaûng 1 ÷ 1, 5mm . Ñeå ñaûm baûo yeâu
caàu loã khoan phaûi nhaün, duøng muõi khoan saét. Sau khi khoan phaûi ñaùnh
saïch baèng giaáy nhaùm hoaëc duïng cuï chuyeân duøng. Ñeå phaùt hieän nhöõng
khuyeát taät maø maét thöôøng khoâng phaùt hieän ñöôïc ta phaûi duøng chaát
ngaâm taåm NHO3 vôùi noàng ñoä 10 ÷ 15%.
Neáu phaùt hieän khuyeát taät daïng nöùt hoaëc khoâng ngaáu ta phaûi khoan
beân caïnh ñoù hai muõi nöõa vaø neáu thaáy khuyeát taät laïi khoan tieáp cho tôùi
khi khoâng coù khuyeát taät môùi thoâi. Ñoaïn moái haøn khuyeát taät phaûi duõi
saïch vaø haøn laïi.
Caùc loã khoan sau khi kieåm tra xong seõ ñöôïc haøn laïi. Tröôùc khi haøn
phaûi vaùt meùp loã vaø haøn baèng que haøn ∅3, 25mm cuõng ñaëc tính nhö khi
haøn toaøn boä moái haøn.
Phöông phaùp kieåm tra ñoä kín cuûa moái haøn bao goàm caùc phöông
phaùp duøng daàu hoûa vaø boät phaán, duøng khí neùn, duøng aùp löïc nöôùc phun
hoaëc ñoå ñaày nöôùc vaøp khoang.
Phöông phaùp duøng daàu hoûa vaø boät phaán ñöôïc tieán haønh nhö sau: ôû
moät phía cuûa moái haøn duøng phaán hoaëc nöôùc voâi boâi leân ñeå khoâ, phía sau
moái haøn ñoù, queùt daàu hoûa leân. Neáu coù veát nöùt, daàu hoûa seõ thaåm thaáu
qua vaø hieän roõ leân lôùp phaán traéng. Thôøi gian taùc duïng cuûa daàu hoûa ñöôïc
neâu treân baûng 2.41.
152 CHÖÔNG 2
Baûng 2.41
Phöông phaùp duøng khí neùn ñöôïc tieán haønh nhö sau: duøng voøi phun
khí neùn döôùi aùp suaát 4 ÷ 5at phun vaøo beà maët moái haøn, coøn maët kia
queùt lôùp nöôùc xaø phoøng. Khi phun ñaàu mieäng phun ñaët caùch taám 100mm
vaø vuoâng goùc vôùi taám.
Phöông phaùp nöôùc laø phöông phaùp duøng voøi phun coù ñöôøng kính
15mm trôû leân phun thaúng nöôùc döôùi aùp löïc töø 2 ÷ 3at vaøo beà maët moái
haøn vaø caùch moái haøn 3m. Ñoái vôùi moái haøn ñöùng thì phun töø döôùi phun
leân. Neáu moái haøn khoâng kín nöôùc seõ thaám sang maët kia.
Phöông phaùp ñoå nöôùc vaøo khoang thöôøng ñöôïc söû duïng ñoái vôùi caùc
khoang ñaët treân boong, caùc haàm saâu khoang muõi vaø khoang laùi. Tröôùc
khi kieåm tra baèng phöông phaùp ñoå nöôùc phaûi kieåm tra kyõ löôõng caùc
trang thieát bò, ñöôøng oáng naèm beân trong ñeå traùnh gaây hö haïi hoaëc traøn
nöôùc sang khoang khaùc. Nöôùc caàn ñoå ñaày tôùi meùp mieäng khoang hoaëc
oáng thoâng hôi. Thôøi gian ñeå nöôùc trong khoang ít nhaát laø 1/2h.
2- Caùc daïng khuyeát taät moái haøn vaø bieän phaùp khaéc phuïc chuùng
Treân baûng 2.42 neâu moät soá daïng khuyeát taät moái haøn chuû yeáu,
phöông phaùp phaùt hieän chuùng, dung sai vaø bieän phaùp khaéc phuïc.
Vieäc caét boû caùc choã khuyeát taät coù theå tieán haønh baèng phöông phaùp
thuû coâng hoaëc maùy töï ñoäng. Hình daïng choã caét coù loã khoan vaø khoâng coù
loã khoan ñöôïc neâu treân hình 2.150.
Haøn caùc choã khuyeát taät coù theå baèng phöông phaùp thuû coâng hoaëc töï
ñoäng. Haøn tay neân duøng que haøn Φ 3, 25 hoaëc Φ 4mm . Neáu moái haøn daøi
treân 0,5m haøn theo phöông phaùp luøi töøng ñoaïn.
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 153
Baûng 2.42
Loaïi khuyeát Phöông phaùp Bieän phaùp
Hình daïng Dung sai
taät phaùt hieän khaéc phuïc
(1) (2) (3) (4) (5)
Choã quaù
Trong phaïm
Xem xeùt cao baït
Moái haøn vi cho pheùp
baèng maét vaø baèng duõi
quaù cao cuûa taøi lieäu
ño chieàu cao khí neùn vaø
kyõ thuaät
maøi
Choã quaù
Moái haøn
- nt - - nt - thaáp haøn
quaù thaáp
ñaép theâm
Neáu saâu
Moái haøn Chieàu saâu treân 0,5mm
chaùy caïnh - nt - meùp leïm caàn ñaùnh
(lem) ≤ 0, 5mm saïch vaø
haøn ñaép
Choã phuû
meùp phaûi
Moái haøn Xem xeùt vaø Khoâng cho
duõi boû hoaëc
phuû meùp khoan pheùp
maøi troøn
ñeàu
Vaùt meùp
Boû leïm Xem xeùt beà Khoâng cho choã khuyeát
meùp ngoaøi maët pheùp taät, haøn
ñaép
Caét boû moái
haøn choã bò
Chieáu tia
Moái haøn khuyeát taät
Rônghen, Khoâng cho
khoâng cho tôùi
maùy doø sieâu pheùp
ngaáu nguyeân lieäu
aâm
cô baûn vaø
haøn laïi
khoâng quaù 3
treân 1cm2
Cho pheùp
Moái haøn vôùi kích
caùc boït khí - nt -
ngaäm hôi thöôùc haït
vôùi soá löôïng
lôùn nhaát laø
1mm
154 CHÖÔNG 2
Moái haøn
- nt - - nt - - nt -
xöông caù
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 155
B- Moái haøn ngaäm xæ hoaëc kim loaïi E- Moái haøn bò raïn nöùt
Ba- Ngaäm xæ ôû caùc daïng vaø höôùng khaùc nhau Fa - Treân suoát moái haøn
phaân thaønh: chi tieát, cuïm chi tieát, phaân ñoaïn vaø toång ñoaïn.
Chi tieát laø moät boä phaän keát caáu khoâng theå phaân chia, thöôøng ñöôïc
cheá taïo baèng caùch gia coâng caùc taám hoaëc theùp hình baèng ñoät, daäp, caét...
Cuïm chi tieát laø moät boä phaän cuûa phaân ñoaïn hoaëc keát caáu cuûa thaân
taøu ñöôïc laép raùp töø hai hoaëc nhieàu chi tieát rieâng bieät. Tuøy thuoäc vaøo ñaëc
ñieåm keát caáu, ñaëc tính coâng ngheä cuïm chi tieát coøn coù theå phaân laøm
nhieàu nhoùm khaùc nhau (baûng 2.43).
Baûng 2.43: Phaân loaïi caùc cuïm chi tieát keát caáu cuûa thaân taøu
TT
Loaïi cuïm chi tieát Ví duï
nhoùm
1 Caùc daàm chieàu daøi treân 1,5m daïng chöõ T Khung söôøn haøn
vaø T thaúng hoaëc cong
2 Caùc daàm chöõ T ngaén, caùc maõ, giaù ñôõ coù Caùc beä maùy, giaù ñôõ
meùp vieàn
3 Thanh roäng coù caùc gia cöôøng ngang Khung giaøn ñaùy, ñaø doïc ñaùy, giaù ñôõ,
hoaëc doïc hoaëc coù caùc daûi vieàn vaùch giaû
4 Toân bao phaúng hoaëc daäp gaân Toân vaùch, maïn hoaëc ñaùy trong
5 Cuïm chi tieát khoái nhoû Beä maùy ñôn giaûn, thuøng chöùa, hoäp,
oáng noái
6 Khung töø thanh haøn vaø theùp hình
Phaân ñoaïn laø moät boä phaän coâng ngheä cuoái cuøng cuûa thaân taøu thuûy
hoaëc cuûa moät keát caáu rieâng bieät cuûa thaân taøu (ñaùy, maïn, boong...). Coù
phaân ñoaïn phaúng hoaëc phaân ñoaïn khoái vaø trong töøng loaïi phaân ñoaïn ñoù
ta cuõng coøn coù theå phaân bieät nhieàu loaïi khaùc nhau (baûng 2.44).
Baûng 2.44: Phaân loaïi phaân ñoaïn keát caáu taøu thuûy
Loaïi phaân ñoaïn Ví duï
1- Phaúng coù khung xöông theo moät höôùng hoaëc Caùc vaùch ngang, saøn
hai höôùng
Phaân 2- Daäp gaân, phaúng khoâng coù khung xöông hoaëc Vaùch doïc, vaùch ngang
ñoaïn coù khung xöông caét ngang caùc gaân daäp
phaúng 3- Cong moät chieàu coù khung xöông chuû yeáu veà Maïn, boong
moät höôùng hoaëc khung xöông chöõ thaäp
4- Ñöôøng cong thay ñoåi Maïn
5- Coù chu vi laø ñöôøng thaúng Haàm, thuøng chöùa lôùn,
khoang caùch ly
Phaân
6- Coù ñöôøng bao cong Phaân ñoaïn ñaùy, phaân ñoaïn
ñoaïn
muõi, laùi
khoái
7- Taàng cuûa thöôøng taàng
8- Beä maùy lôùn
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 157
Toång ñoaïn laø moät taäp hôïp keát caáu lôùn bao goàm phaân ñoaïn phaúng
vaø khoái hôïp laïi. Caùc toång ñoaïn cuûa thaân taøu thöôøng ñöôïc phaân ranh
giôùi vôùi nhau baèng nhöõng maët phaúng vuoâng goùc vôùi maët phaúng doïc taâm
taïo neân moät ñöôøng bao phaúng thuaän tieän cho vieäc laép raùp. Thöôïng taàng
vaø laàu laø nhöõng toång ñoaïn ñaëc bieät ñöôïc tính töø maët boong treân cuøng.
Cheá taïo thaân taøu theo phöông phaùp toång ñoaïn ñöôïc mieâu taû treân sô
ñoà hình 2.151.
Hình 2.151: Sô ñoà cheá taïo thaân taøu thuûy theo phöông phaùp toång ñoaïn
158 CHÖÔNG 2
2- Caùc nguyeân taéc phaân chia thaân taøu thaønh phaân ñoaïn, toång ñoaïn
Vieäc phaân chia thaân taøu thaønh phaân ñoaïn hoaëc toång ñoaïn phuï
thuoäc tröôùc heát vaøo taûi troïng cuûa thieát bò caåu taïi phaân xöôûng voû cuõng
nhö ôû nôi laép raùp tröôùc khi haï thuûy. Do ñoù tröôùc khi phaân chia caàn phaûi
hieåu roõ tình traïng thieát bò caåu ôû xöôûng seõ ñoùng.
Phaân chia thaân taøu thaønh caùc phaân ñoaïn phaúng laø caùch chia cô baûn
nhaát, noù khoâng phuï thuoäc vaøo phöông phaùp ñoùng taøu. Caàn phaûi nhaán
maïnh raèng khi ñoùng taøu baèng phöông phaùp toång ñoaïn thì noùi chung soá
löôïng phaân ñoaïn phaúng hoaëc khoái seõ taêng. Khi phaân chia phaân ñoaïn
caàn phaûi löu yù caùc yeáu toá sau:
Khoái löôïng cuûa töøng phaân ñoaïn caøng lôùn caøng toát trong phaïm vi
cho pheùp cuûa caàn caåu vaø vaän chuyeån töø phaân xöôûng voû ñeán nôi laép raùp;
Chieàu daøi vaø chieàu roäng cuûa moãi phaân ñoaïn coá gaéng laø boäi soá cuûa
kích thöôùc toân taám;
Ñöôøng bao phaân ñoaïn coá gaéng thaúng, lieân tuïc khoâng coù choã gaõy
khuùc hoaëc thuït vaøo ñeå thuaän tieän cho vieäc laép raùp;
Trình töï laép raùp caùc phaân ñoaïn phaûi ñaûm baûo öùng suaát haøn nhoû
nhaát ôû nhöõng choã keát caáu khoâng lieân tuïc nhaèm traùnh raïn nöùt;
Vò trí caùc meùp cuûa phaân ñoaïn doïc theo thaân taøu coù theå boá trí so le
vôùi nhau (H.2.152a) hoaëc cuøng treân moät maët phaúng (H.2.152b) hoaëc
cuõng coù theå hoãn hôïp (H.2.152c).
1- Phaân ñoaïn boong; 2- Phaân ñoaïn maïn; 3- Phaân ñoaïn ñaùy; 4- Toång ñoaïn muõi; 5- Toång ñoaïn laùi
Hình 2.152: Chia phaân ñoaïn thaân taøu theo chieàu doïc
a) Caùc phaân ñoaïn phaúng naèm so le; b) Caùc phaân ñoaïn phaúng khoâng
naèm so le (toång ñoaïn); c) Phöông phaùp chia hoãn hôïp
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 159
ÔÛ maët caét ngang, caùc meùp cuûa phaân ñoaïn caàn ñöôïc ñeå ôû nhöõng nôi
coù caùc maõ, ví duï: ôû vuøng hoâng taøu, choã noái boong vôùi maïn taøu... (H.2.153).
Hình 2.153: Caùch chia thaønh phaân ñoaïn ôû maët caét ngang
a) Taøu haøng khoâ; b) Taøu daàu
Ñoái vôùi caùc phaân ñoaïn quaù lôùn ví duï phaân ñoaïn ñaùy ñoâi ta caàn
phaân nhoû theo moät trong ba kieåu (H.2.154).
Hình 2.154: Phöông phaùp phaân Hình 2.155: Phaân thaân taøu thaønh
ñaùy ñoâi thaønh phaân ñoaïn toång ñoaïn
a) Kieåu 1; b) Kieåu 2; c) Kieåu 3
Khi phaân chia thaân taøu thaønh toång ñoaïn phaûi coá gaéng sao cho
chieàu daøi toång ñoaïn töông öùng vôùi khoaûng caùch giöõa hai vaùch ngang.
Phaûi boá trí sao cho trong moãi toång ñoaïn coù ít nhaát moät vaùch ngang ñeå
ñaûm baûo ñoä cöùng vaø hình daùng toång ñoaïn.
Chieàu daøi cuûa toång ñoaïn neáu coù theå cuõng neân chia sao cho laø boäi soá
cuûa chieàu daøi toân taám.
Khoang chöùa nhieàu trang thieát bò (nhö buoàng maùy) neân phaân thaønh
moät toång ñoaïn coù caû hai vaùch ñeå taïo ñieàu kieän tieán haønh laép raùp moät soá
thieát bò tröôùc khi laép raùp treân trieàn (H.2.155).
ñeå söû duïng laø caùc chi tieát gia cöôøng chính (ví duï: ñöôøng söôøn chính, ñaø
doïc ñaùy, xaø doïc boong, ky hoâng...) (H.2.156).
1- Thaân daàm
2- Ñeá daàm
3- Quai keïp
4- Chaân
Hình 2.157: Thieát bò laép raùp daàm chöõ T Hình 2.158: Thieát bò xoay
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 161
Hình 2.159: Trình töï haøn Hình 2.160: Thieát bò giöõ chi tieát phuïc
ñính vaø haøn daàm chöõ T vuï cho vieäc haøn ñính
Sau khi laép raùp caùc chi tieát, tieán haønh haøn ñính caùc chi tieát ñöôïc
laép raùp vôùi nhau. Vieäc haøn ñính phaûi tuaân theo trình töï haøn (H.2.159)
ñeå ñaûm baûo öùng suaát vaø bieán daïng haøn nhoû nhaát. Ñeå phuïc vuï cho vieäc
haøn ñính, coøn coù theå duøng thieát bò neâu treân hình 2.160 ñeå giöõ chaët caùc
chi tieát.
Vieäc haøn coù theå tieán haønh theo nhieàu phöông phaùp khaùc nhau tuøy
thuoäc vaøo thieát bò hieän coù taïi xí nghieäp, thoâng thöôøng nhaát laø haøn tay
thuû coâng. Quy trình haøn daàm chöõ T neâu treân hình 2.159 vaø coâng taùc
haøn coù theå tieán haønh ngay treân thieát bò laép raùp ñôn giaûn hoaëc quay vaø
nghieâng (H.2.158).
Ñeå giaûm bieán daïng haøn ñoái vôùi caùc chi tieát ngaén (döôùi 2,5m) khi
haøn caàn giöõ chaët caùc chi tieát treân giaù laép, coøn ñoái vôùi caùc chi tieát daøi
treân 2,5m caàn taïo phaûn bieán daïng. Neáu daàm bò bieán daïng quaù möùc qui
ñònh caàn phaûi naén söûa (xem muïc 7 phaàn 2.5). Sai leäch khoûi vò trí ñöôøng
lyù thuyeát khoâng ñöôïc quaù ± 2mm, vaø ñoä loài loõm cuûa thaân vaø giaù khoâng
quaù 2mm treân 1m chieàu daøi.
162 CHÖÔNG 2
Coâng ngheä cheá taïo khung söôøn chính baét ñaàu töø vieäc haøn taát caû caùc
maûnh thaân ñöôøng söôøn vôùi nhau (goàm söôøn ñaùy, söôøn maïn vaø söôøn
boong), sau ñoù tieán haønh laép raùp phaàn giaù vaø haøn caùc phaàn giaù vôùi
nhau, cuoái cuøng laép raùp phaàn giaù vôùi thaân vaø haøn. Trình töï laép raùp vaø
haøn cuõng gioáng nhö ñoái vôùi daàm chöõ T.
Coâng taùc cheá taïo khung söôøn chính coù theå tieán haønh theo caùch: ñaàu
tieân cheá taïo caùc daàm chöõ T rieâng bieät vaø sau ñoù ñaáu toaøn boä vôùi nhau.
Phöông phaùp naøy ít bieán daïng hôn vaø taïo khaû naêng thuaän tieän cho vieäc
cheá taïo, do ñoù ñöôïc öùng duïng roäng raõi.
Hình 2.161: Thieát bò gaù laép chuyeân duøng ñeå cheá taïo khung söôøn chính
Vieäc cheá taïo khung söôøn kheùp kín coù theå tieán haønh treân giaù laép
chuyeân duøng (H.2.161) hoaëc treân beä laép raùp.
Hình 2.164: Thieát bò cheá taïo caùc cuïm chi tieát hình truï
Hình 2.166: Moät soá kieåu beä laép raùp chuyeân duøng
ñoái vôùi nhöõng cuïm chi tieát taám cong
a) Beä vaïn naêng; b) Beä moät phía
Quaù trình cheá taïo cuïm chi tieát taám bao goàm nhöõng nguyeân coâng cô
baûn sau:
1- Kieåm tra ñoàng boä cuûa nguyeân lieäu ñöa töø kho chi tieát tôùi sau ñoù
ñaët taát caû caùc taám theo ñuùng vò trí treân baûn veõ ñaõ qui ñònh treân vò trí
laép raùp;
2- Raø khôùp caùc meùp taám vôùi nhau vaø haøn ñính;
3- Haøn caùc moái noái ñaáu ñaàu;
4- Caåu laät (neáu yeâu caàu);
5- Duõi chaân haøn ôû maët sau vaø haøn (neáu caàn);
6- Kieåm tra vaø naén thaúng.
Ñeå raø khôùp vaø neùn eùp caùc meùp taám vôùi nhau ta coù theå duøng moät soá
caùc thieát bò, duïng cuï ñôn giaûn neâu treân hình 2.167.
Vieäc haøn ñính sau khi raø khôùp cuõng tieán haønh töông töï nhö caùc
tröôøng hôïp laép raùp khaùc nghóa laø chieàu daøi moãi môùn khoaûng töø
30 ÷ 4 mm vaø khoaûng caùch giöõa hai moái ít nhaát laø 300mm. Ngoaøi ra moái
haøn ñính ñoái vôùi cuïm chi tieát taám caàn caùch meùp ngoaøi cuøng 100mm
(H.2.168).
166 CHÖÔNG 2
Hình 2.167: Moät soá duïng cuï ñôn giaûn ñeå raø khôùp caùc meùp taám vôùi nhau
T - Haøn tay
M - Haøn maùy
Hình 2.169: Qui trình haøn ñaáu ñaàu giöõa caùc chi tieát taám
Trong tröôøng hôïp caàn thieát phaûi haøn maët sau, ta phaûi tieán haønh
caåu laät.
Hình 2.171: Caùch thöùc haøn cung Hình 2.172: Duøng ñoøn ngaùng
baùn nguyeät choáng tröôït moû keïp choáng bieán daïng trong khi caåu laät
168 CHÖÔNG 2
Ngoaøi ra trong tröôøng hôïp, chieàu cao caåu quaù thaáp khoâng cho pheùp
laät cuïm chi tieát, ngöôøi ta ñaøo moät maùng roäng, saâu, ôû ñoù seõ tieán haønh laät
ngöôïc cuïm chi tieát (H.2.173).
Sau khi laät, duõi goác moái haøn vaø haøn gioáng qui trình ñaõ neâu treân.
Sau khi keát thuùc haøn, tieán haønh kieåm tra vaø naén thaúng.
Phaân ñoaïn phaúng ñöôïc cheá taïo töø taám vaø caùc gia cöôøng laøm cöùng.
Caùc phaân ñoaïn phaúng tieâu bieåu nhaát laø phaân ñoaïn vaùch doïc, vaùch
ngang, phaân ñoaïn maïn, phaân ñoaïn boong, phaân ñoaïn ñaùy ñôn.
Phaân ñoaïn phaúng coù theå phaúng vaø cuõng coù theå laø cong.
Vieäc cheá taïo phaân ñoaïn phaúng theo trình töï sau:
1- Cheá taïo cuïm chi tieát toân bao.
2- Vaïch daáu treân cuïm chi tieát toân bao vaø laép ñaët caùc khung xöông
nhoùm I.
3- Haøn caùc khung xöông nhoùm I vôùi toân bao.
4. Laép ñaët caùc chi tieát khung xöông nhoùm II vaø moät soá caùc chi tieát
trang thieát bò (neáu coù theå).
5- Haøn caùc chi tieát khung xöông nhoùm II.
6- Naén thaúng phaân ñoaïn.
7- Vaïch daáu laïi ñöôøng bao phaân ñoaïn coù löu yù tôùi löôïng dö laép raùp.
8- Caét phaân ñoaïn theo kích thöôùc vaïch daáu.
9- Thöû ñoä kín vaø nghieäm thu phaân ñoaïn.
10- Vaän chuyeån phaân ñoaïn tôùi kho baùn thaønh phaåm.
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 169
Trình töï caùc böôùc cheá taïo moät phaân ñoaïn vaùch döôïc neâu treân
hình 2.174.
Hình 2.175: Moät soá duïng cuï duøng trong vieäc laép ñaët khung xöông
a) Quai voøng haøn eùp baèng truïc vít; b) Quai voøng haøn cheâm
c) Mieáng haøn vaø ñoøn baåy; d,e) EÙp baèng oác vít
f) Ñoøn eùp moùc vaøo caùc xöông tröôùc; g) Quai aùp truïc vít ñoøn baåy
170 CHÖÔNG 2
1- Khung maùy; 2- Chaân maùy; 3- Beä laép raùp; 4- Thieát bò neùn eùp; 5- Ñaàu daãn; 6- Thieát bò haøn
Hình 2.176: Thieát bò laép ñaët haøn töï ñoäng khung xöông nhoùm I
Laép ñaët khung xöông goàm caùc böôùc coâng vieäc sau:
- Ñaët caùc khung xöông theo ñuùng vò trí treân toân bao;
- Neùn eùp laàn löôït töøng khung xöông saùt vôùi toân bao treân ñöôøng
vaïch daáu vaø haøn ñính.
Trong khi laép ñaët luoân kieåm tra ñoä chính xaùc cuûa vieäc laép ñaët döïa
vaøo ñöôøng kieåm tra ñaõ vaïch treân taám vaø khung xöông. Khe hôû giöõa toân
bao vaø khung xöông khoâng ñöôïc pheùp vöôït quaù 0,5mm.
Haøn khung xöông nhoùm I ñöôïc tieán haønh ngay sau khi laép ñaët
xong. Ñeå traùnh vieäc xuaát hieän öùng suaát haøn trong keát caáu quaù lôùn phaûi
nghieâm tuùc thöïc hieän qui trình haøn.
Hình 2.177: Phöông phaùp haøn khung xöông vôùi toân bao
a) Haøn lieàn hai phía; b) Haøn giaùn ñoaïn ñoåi hai phía
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 171
Coâng taùc haøn coù theå tieán haønh baèng phöông phaùp thuû coâng hoaëc töï
ñoäng. Thöôøng, caùc khung xöông nhoùm I ñöôïc haøn lieàn hai phía hoaëc haøn
giaùn ñoaïn ñoåi hai phía (H.2.177). Treân hình 2.178 neâu ví duï trình töï
haøn thuû coâng khung xöông nhoùm I cuûa phaân ñoaïn vaùch.
Hình 2.178: Ví duï veà trình töï haøn khung xöông nhoùm I baèng hai thôï
haøn
Ñoái vôùi phaân ñoaïn ñaùy qui trình haøn töông ñoái phöùc taïp hôn. Ta coù
theå haøn theo hai phöông phaùp: phöông phaùp haøng vaø phöông phaùp vaønh
khuyeân (H.2.179).
haøn caùc moái noái giöõa caùc chi tieát keát caáu khung xöông vôùi nhau (moái
haøn ñöùng) (H.2.179a). Sau ñoù môùi tieán haønh haøn khung xöông vôùi toân
bao (H.2.179b). Trong caû hai phöông phaùp, ta ñeàu phaûi tieán haønh haøn töø
giöõa phaân ñoaïn daàn ra phía ngoaøi. Theo phöông phaùp haøng ta phaûi laàn
löôït hoaøn thaønh töøng haøng moät. Coøn theo phöông phaùp vaønh khuyeân
phaûi hoaøn thaønh caùc moái haøn theo töøng voøng troøn moät vaø lan daàn ra
phía ngoaøi.
Trong tröôøng hôïp duøng maùy haøn töï ñoäng ñeå haøn phaân ñoaïn ñaùy thì
trình töï haøn coù khaùc hôn. Tröôùc heát ta phaûi haøn ñaø doïc giöõa vôùi toân bao
tröôùc khi ñaët caùc ñaø ñaùy ngang. Sau khi laép ñaët caùc keát caáu khung
xöông caàn phaûi haøn baèng phöông phaùp thuû coâng caùc moái noái ñöùng giöõa
ñaø ñaùy ngang vôùi ñaø doïc vaø sau ñoù haøn caùc ñaø ñaùy ngang baèng maùy töï
ñoäng vôùi toân bao.
Caùc khung xöông nhoùm II ñöôïc laép ñaët sau khi ñaõ haøn xong caùc
moái haøn lieân tuïc baèng maùy haøn töï ñoäng, do ñoù vieäc chia thaønh hai
nhoùm khung xöông chæ coù yù nghóa khi söû duïng maùy haøn töï ñoäng ñeå haøn
caùc chi tieát keát caáu cuûa phaân ñoaïn. Khi laép ñaët vaø haøn caùc khung xöông
nhoùm II ta cuõng söû duïng caùc thieát bò duïng cuï nhö ñoái vôùi khung xöông
nhoùm I. Ñoàng thôøi vôùi laép ñaët vaø haøn caùc khung xöông thuoäc nhoùm II ta
thöôøng phaûi tieán haønh laép ñaët vaø haøn caùc chi tieát keát caáu phuï khaùc naèm
treân phaân ñoaïn, ví duï nhö loã ngöôøi chui, ñöôøng oáng maùng daãn, moùc caâu,
quai caëp...
Cuoái cuøng, ta thöïc hieän caùc nguyeân coâng 6 ÷ 10 theo caùc chæ daãn
trong caùc phaàn töông öùng ñaõ neâu treân.
Phaân ñoaïn khoái ñöôïc cheá taïo töø caùc phaân ñoaïn phaúng vaø caùc cuïm
chi tieát. Vieäc cheá taïo phaân ñoaïn khoái chæ neân tieán haønh khi thieát bò caåu
treân vò trí haï thuûy cho pheùp.
Moät phaân ñoaïn khoái ñieån hình ñoù laø phaân ñoaïn ñaùy ñoâi. Noù bao
goàm cuïm taám bao ñaùy trong vaø phaân ñoaïn ñaùy ngoaøi. Trình töï cheá taïo
phaân ñoaïn ñaùy ñoâi nhö sau (H.2.180):
1- Cheá taïo caùc cuïm chi tieát taám bao ñaùy trong vaø ñaùy ngoaøi;
2- Laép ñaët caùc khung söôøn nhoùm I leân cuïm chi tieát taám bao ñaùy
trong ñaõ ñöôïc laät ngöôïc sau ñoù haøn baèng maùy töï ñoäng caùc keát caáu ñoù vôùi
nhau;
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 173
3- Laép ñaët caùc khung söôøn nhoùm II vaø haøn baèng phöông phaùp thuû coâng;
4- Caåu laät caû phaân ñoaïn ñaùy trong, uùp ñaët leân toân bao ñaùy ngoaøi vaø
tieán haønh haøn vôùi ñaùy ngoaøi;
5- Caùc coâng taùc keát thuùc hoaøn chænh vaø giao nhaän nghieäm thu phaân ñoaïn.
Hình 2.180: Trình töï laép ñaët vaø cheá taïo phaân ñoaïn ñaùy ñoâi
a) Taám bao ñaùy ngoaøi; b) Taám bao ñaùy trong; c) Laép ñaët khung xöông
nhoùm I; d) Laép ñaët khung xöông nhoùm II; e) Phaân ñoaïn ñaùy ñoâi
174 CHÖÔNG 2
Hình 2.181: Trình töï laép raùp vaø haøn cuûa moät soá phaân ñoaïn khoái phöùc taïp
a) Moät phaân ñoaïn khoái cuûa thöôïng taàng; b) Phaân ñoaïn muõi; c) Phaân ñoaïn laùi
Beân caïnh phaân ñoaïn ñaùy ñoâi, coøn raát nhieàu phaân ñoaïn khoái khaùc
nhö phaân ñoaïn muõi, phaân ñoaïn laùi hoaëc caùc haàm saâu, thuøng saâu, laàu
thöôïng taàng, haàm truïc...
Moät soá ví duï veà trình töï laép raùp vaø trình töï haøn cuûa moät soá phaân
ñoaïn khoái phöùc taïp neâu treân hình 2.181.
Vieäc laép ñaët vaø haøn caùc phaân ñoaïn khoái thöôøng tieán haønh treân baõi
laép raùp coù theå treân neàn cöùng hoaëc treân caùc beä laép raùp chuyeân duøng
(H.2.182). Ñoái vôùi tröôøng hôïp ñoùng haøng loaït ta neân duøng caùc beä chuyeân
duøng vì vöøa ñaûm baûo ñoä chính xaùc laép ñaët vöøa taêng naêng suaát lao ñoäng.
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 175
Hình 2.182: Beä laép raùp chuyeân duøng cho phaân ñoaïn muõi
a) Phöông phaùp ky xuoáng döôùi; b) Phöông phaùp uùp ngöôïc (ky leân treân)
Do tính öu vieät cuûa phöông phaùp ñoùng taøu theo toång ñoaïn, ngaøy
nay trong caùc xí nghieäp ñoùng taøu lôùn hieän ñaïi thöôøng coù xu höôùng ñoùng
caùc toång ñoaïn lôùn.
Toång ñoaïn laø moät taäp
hôïp keát caáu lôùn bao
goàm nhieàu phaân ñoaïn
phaúng vaø khoái hôïp laïi
cho neân toång ñoaïn laø
giai ñoaïn thöù töông
öùng trong quaù trình
coâng ngheä cheá taïo
thaân taøu.
Vieäc cheá taïo toång
ñoaïn hoaøn toaøn döïa Hình 2.183: Trình töï laép raùp vaø
vaøo caùc daáu ñaõ vaïch haøn toång ñoaïn giöõa taøu
saün treân caùc phaân
ñoaïn phaúng vaø khoái. Ví duï: cheá taïo toång ñoaïn giöõa taøu (H.2.183) ñöôïc
tieán haønh theo trình töï sau (sau khi ñaõ coù caùc phaân ñoaïn):
1- Ñaët caùc phaân ñoaïn ñaùy, tröôùc heát ñaët doïc theo caùc maët phaúng
ñöôøng söôøn, sau ñoù theo maët phaúng ñoái xöùng vaø ôû chieàu naèm ngang döïa
vaøo maët phaúng môùn nöôùc;
2- Ñaët phaân ñoaïn vaùch ngang döïa vaøo ñöôøng nöôùc vaø truïc ñoái xöùng
vaïch treân vaùch. Do phaân ñoaïn vaùch coøn coù löôïng dö neân phaûi ñaët vaùch
cao hôn vò trí moät ñoaïn baèng löôïng dö (H.2.184).
176 CHÖÔNG 2
2.4.6 Laép ñaët caùc chi tieát keát caáu phuï vaø trang thieát bò trong giai
ñoaïn cheá taïo phaân ñoaïn vaø toång ñoaïn
Vieäc laép ñaët caùc chi tieát keát caáu phuï vaø trang thieát bò trong giai
ñoaïn cheá taïo phaân ñoaïn vaø toång ñoaïn taïo ñieàu kieän laøm vieäc thuaän lôïi
cho coâng nhaân do ñoù giaù thaønh reû hôn vaø chaát löôïng toát hôn.
Caùc chi tieát keát caáu phuï thöôøng laø: taát caû caùc moùc keïp, giaù ñôõ, ñoaïn
chui qua vaùch hoaëc maïn cuûa ñöôøng oáng... maø vieäc laép ñaët caùc chi tieát ñoù
khoâng ñoøi hoûi trình ñoä ñaëc bieät. Caùc trang thieát bò coù theå laép ñaët trong
giai ñoaïn cheá taïo phaân ñoaïn vaø toång ñoaïn thöôøng laø: ñöôøng oáng, thieát
bò ñieän, lôùp caùch ly, thieát bò treân boong, beä maùy...
Coâng taùc laép ñaët caùc chi tieát phuï vaø trang thieát bò tuøy thuoäc vaøo
möùc ñoä phöùc taïp ta coù theå phaân thaønh caùc loaïi coâng vieäc vaø tieán haønh ôû
töøng giai ñoaïn cheá taïo khaùc nhau (baûng 2.45).
Caùc yeâu caàu veà coâng taùc laép ñaët caùc chi tieát keát caáu phuï vaø trang
thieát bò trong giai ñoaïn cheá taïo caùc phaân ñoaïn vaø toång ñoaïn cuõng khoâng
khaùc so vôùi caùc yeâu caàu neâu treân baûng 2.46.
Baûng 2.45: Phaân caùc keát caáu phuï vaø thieát bò trong caùc giai ñoaïn cheá taïo
Taát caû caùc chi tieát, cuïm chi tieát, phaân ñoaïn hoaëc toång ñoaïn ñaõ traûi
qua quaù trình haøn thì ít hoaëc nhieàu cuõng phaûi tieán haønh naén phaúng vì
duø coâng ngheä coù hoaøn haûo chaêng nöõa ñoä cöùng vöõng cuûa taám trong maët
phaúng vuoâng goùc vôùi maët phaúng taám nhoû neân thöôøng raát deã bò bieán
daïng.
Coâng taùc naén phaúng coù theå tieán haønh baèng phöông phaùp noùng hoaëc
phöông phaùp nguoäi. Noùi chung ngaøy nay coâng taùc naén phaúng phoå bieán
coøn mang tính chaát thuû coâng.
Thieát bò, duïng cuï chuû yeáu duøng trong vieäc naén phaúng baèng phöông
phaùp nguoäi laø buùa theùp ñaàu troøn hoaëc buùa goã hoaëc moät soá thieát bò neùn
eùp caàm tay chuyeân duøng. Treân hình 2.188 neâu ví duï veà naén phaúng taám
baèng phöông phaùp nguoäi ôû vuøng moái haøn vaø ôû vò trí phoàng lôùn.
ñònh vò trí vaø phaïm vi caàn ñoát noùng. Tuøy thuoäc vaøo ñaëc tính cuûa bieán
daïng, coâng taùc naén phaúng coù theå tieán haønh theo phöông phaùp ñoát theo
vaïch, ñoát theo caùc voøng troøn hoaëc theo daïng hình tam giaùc... Caùc kích
thöôùc veát ñoát (caùc vaïch, caùc voøng troøn, caùc tam giaùc...) tuøy thuoäc vaøo ñoä
lôùn cuûa bieán daïng, chieàu daøy taám vaø ñoä cöùng cuûa keát caáu;
3- Xaùc ñònh cuï theå roõ raøng nhieät ñoä caàn ñoát noùng, phöông phaùp
laøm nguoäi vaø phöông tieän cô giôùi caàn thieát ñeå taùc ñoäng leân vaät ñöôïc naén
trong quaù trình naén;
4- Trong moïi tröôøng hôïp trình töï naén caùc keát caáu naèm theo maët
baèng nhö boong, saân taøu..., sau ñoù laø caùc keát caáu naèm theo maët ñöùng
nhö vaùch doïc, vaùch ngang. Ñoái töôïng naén phaúng ñaàu tieân laø nhöõng bieán
daïng coù höôùng cong veà phía mình (ví duï: ñoái vôùi boong taøu taát caû caùc
choã phoàng leân treân...) sau ñoù tieán haønh khöû bieán daïng coù höôùng cong veà
höôùng kia.
Vieäc naén phaúng khung söôøn ñöôïc mieâu taû treân hình 2.189. Ñoái vôùi
khung söôøn bò cong leân phía treân (H.2.189a) ta tieán haønh ñoát theo hình
tam giaùc ôû phía treân vaø khoaûng caùch vò trí ñoát coù theå töø 500 ÷ 600mm.
Sau khi ñoát coù theå duøng buùa hoaëc maùy eùp ñeå taêng toác ñoä naén. Nhöng
caàn löu yù khoâng neân goø, ñaäp buùa khi nhieät ñoä theùp ñaõ xuoáng döôùi
600oC; buùa duøng ñeå goø neân duøng buùa goã hoaëc buùa boïc ñoàng. Ñoái vôùi
tröôøng hôïp khung söôøn bò cong xuoáng döôùi thì ta tieán haønh ñoát phía
döôùi cuõng theo daïng hình tam giaùc (H.2.189b). Nguyeân taéc ñoát khung
söôøn bieán daïng chuùng ta ñoát töø hai phía vaøo trung taâm.
Hình 2.190: Naén phaúng moái haøn ñaáu ñaàu Hình 2.191
a) Tröôøng hôïp taám moûng Naén phaúng mieäng loã caét
b) Tröôøng hôïp taám daøy
2- Naén phaúng mieäng loã caét. Trong tröôøng hôïp naøy ta tieán haønh ñoát
vuøng mieäng loã caét nhöõng vaïch daøi 100 ÷ 200mm vaø naèm doïc theo ñöôøng
höôùng taâm (H.2.191). Neáu bieán daïng caøng lôùn ta caàn ñoát theo phaïm vi
lôùn hôn vaø neân löu yù raèng khi ñoát bieán daïng seõ taêng nhöng khi nguoäi
thì bieán daïng seõ nhoû ñi. Trong tröôøng hôïp caàn ñoát laàn thöù hai phaûi ñeå
kim loaïi nguoäi hoaøn toaøn môùi ñöôïc pheùp tieán haønh. Ñoái vôùi bieán daïng
quaù lôùn ta coù theå duøng gia coá taïm thôøi töùc laø haøn vaøo taám moät soá theùp
hình ñeå taêng ñoä cöùng vöõng cuûa taám vaø sau khi naén xong ta caét boû;
3- Naén phaúng meùp taám töï do. Ñoái vôùi meùp taám töï do coù ñoä löôïn
soùng nhoû ta coù theå chæ caàn ñoát nhöõng vò trí loài leân treân cuõng theo caùc
vaïch vaø laäp thaønh hình tam giaùc (H.2.192), coøn ñoái vôùi tröôøng hôïp meùp
coù ñoä löôïn soùng lôùn thì ta phaûi ñoát caû hai phía (loài vaø loõm) vaø neân duøng
gia coá taïm thôøi ñeå taêng cöôøng ñoä naén;
4- Naén phaúng caùc bieán daïng naèm trong phaïm vi taám thoâng thöôøng
caùc bieán daïng trong phaïm vi taám thöôøng naèm giöõa caùc khung xöông.
182 CHÖÔNG 2
Khi naén, ta neân tieán haønh naén caùch quaõng nghóa laø cöù caùch moät khoaûng
caùch ñöôøng söôøn ta tieán haønh ñoát ôû phaïm vi ñoù vì trong quaù trình naén
baûn thaân caùc bieán daïng ñoù coù theå thuyeân giaûm hoaëc maát ñi. Phöông
phaùp ñoát caùc bieán daïng naèm trong phaïm vi taám ñöôïc mieâu taû treân hình
2.193.
Ñoái vôùi tröôøng hôïp vò trí bieán daïng nhoû ta chæ caàn ñoát moät vaïch
daøi lieàn kheùp kín caùch chaân veát loài khoaûng 80 ÷ 100mm, coøn ñoái vôùi
tröôøng hôïp hình daùng lôùn ta caàn phaûi ñoát vaïch thöù hai caùch vaïch tröôùc
80 ÷ 100mm veà phía ñænh loài (coù theå kheùp kín hoaëc chæ laø hai vaïch song
song).
Ngaøy nay ñeå thay theá caùch naén töøng vò trí bieán daïng ngöôøi ta aùp
duïng phöông phaùp naén toång theå töùc laø doïc theo töøng khung söôøn caùc vò
trí moái haøn khoaûng 30mm ngöôøi ta ñoát caùc vaïch song song vôùi moái haøn
vaø caùch ñaàu cuoái cuûa khung söôøn ít nhaát laø 300mm, laàn löôït töø ñaàu naøy
sang ñaàu kia (H.2.194a). Sau khi nguoäi haún, ta kieåm tra ñoä phaúng ñaõ
ñaït chöa. Neáu chöa ta laïi tieán haønh ñoát tieáp caùc vaïch song song caùch
veát tröôùc 100mm vaø ñaët so le vôùi nhau. Caàn löu yù chæ ñoát ôû vò trí loài veà
phía mình.
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 183
Baûng 2.46: Dung sai laép raùp caùc chi tieát thaân taøu
Ghi chuù: Dung sai maët phaúng thaân daãn vaø ñeá daàm
Chieàu daøi theùp Chieàu cao theùp hình (mm)
hình (m) 200 ÷ 300 301 ÷ 500 501 ÷ 800 > 800
<3 ± 3 ± 3 ± 2 ± 2
<5 ± 5 ±3 ± 3 ± 3
<8 ± 8 ± 5 ± 5 ± 3
< 10 ± 10 ± 7 ± 5 ± 5
Tieáp baûng 2.46
(1) (2) (3)
III - Beä maùy
a) Laép raùp ñeå haøn (nhö ñoái vôùi cuïm chi tieát
coù moái haøn naùch)
b) Sau khi haøn
- Sai leäch cuûa maët ñôõ theo chieàu daøi Thöôùc cuoän ± 5mm ñoái vôùi chieàu daøi
döôùi 2m
−5 − ñoái vôùi chieàu
+10 daøi > 2m
- Sai leäch maët ñôõ cuûa moãi daàm theo Thöôùc cuoän, thöôùc meùt
0 ÷ +5
chieàu roäng
1,5/1m chieàu daøi
- Sai leäch maët ñôõ so vôùi maët phaúng Taám kieåm tra, thöôùc ño
4 - treân caû chieàu daøi
IV - Phaân ñoaïn phaúng khoâng coù ñoä cong (vaùch, boong, saøn) vaø caùc phaân ñoaïn khoái coù ñöôøng vieàn
thaúng
1. Sai leäch chieàu daøi phaân ñoaïn so Thöôùc laù ±8
vôùi ñöôøng vaïch daáu (taát caû caùc loaïi
phaân ñoaïn)
2. Ñoä uoán doïc cuûa phaân ñoaïn trong Daây, oáng thuûy bình ± 3/1m chieàu daøi nhöng
maët phaúng ñoái xöùng vaø doïc theo keát ≤ ± 20 treân toaøn boä
caáu gia cöôøng chính chieàu daøi
3. Ñoä uoán theo chieàu ngang ôû caùc - nt - + 2/1m chieàu daøi nhöng
maët phaúng ñöôøng söôøn ngoaøi cuøng ≤ + 15 treân toaøn boä
chieàu daøi
4. Ñoä uoán doïc cuûa phaân ñoaïn ñaùy - nt -
phaúng ôû maët phaúng ñoái xöùng vaø
doïc theo caùc soáng doïc
- neáu chieàu daøi phaân ñoaïn 3m ± 6
- " " " 4 ÷ 5m ± 8
- " " " 6 ÷ 10m ± 10
- " " " 12 ÷ 14m ± 12
5. Sai leäch cuûa ñöôøng bao phaân Döôõng hoaëc thaûo ñoà töø ± 2
ñoaïn coù meùp cong so vôùi döôõng nhaø phoùng maãu 0, 5δ ( −δ chieàu daøy thaân
maãu Thöôùc meùt
chi tieát)
6. So le giöõa thaân caùc chi tieát
V- Phaân ñoaïn phaúng coù ñoä cong (phaân ñoaïn ñaùy, maïn, boong,...)
Sai leäch cuïc boä so vôùi beä döôõng Caên laù 2
a) doïc theo ñöôøng bao phaân ñoaïn 5
b) doïc theo taám bao hoâng taøu 6
c) trong caùc tieát dieän khaùc Gioáng nhö phaân ñoaïn
2. Ñoä uoán doïc cuûa phaân ñoaïn taïi Daây theùp caêng vaø phaúng khoâng coù ñoä cong
maët phaúng gia coá doïc döôõng
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 185
2. Ñoái vôùi caùc phaân ñoaïn khoái muõi OÁng thuûy bình, laùt goã vaø
vaø laùi thöôùc cuoän ± 10
a) Sai leäch soáng muõi hoaëc laùi Quaû doïi, laùt goã hoaëc
- doïc theo chieàu cao thöôùc cuoän ± 8
Döôõng
- doïc theo chieàu daøi 20 nhöng phaûi baûo ñaûm
Quaû doïi, thuoác cuoän vaø trôn chu
- so vôùi döôõng (khi coù daïng hình thöôùc meùt
cong)
± 8
b) Sai leäch cuûa soáng muõi so vôùi maët - nt - ± 15
phaúng ñoái xöùng
- ñoái vôùi phaàn döôùi nöôùc
- " phaàn treân maët nöôùc ± 3
c) Sai leäch cuûa soáng ñuoâi so vôùi ± 8
maët phaúng ñoái xöùng
- ñaõ khoan sô boä
- chöa khoan
186 CHÖÔNG 2
Ghi chuù: Dung sai maët phaúng thaân daãn vaø ñeá daàm
- Khi ñaët beä maùy ñoä nghieâng ngang vaø doïc cuûa phaân ñoaïn cho pheùp
± 2.
- Caùc dung sai treân duøng cho caû beä coù maët ñôõ giaù gia coâng cuõng nhö
chöa gia coâng hoaøn chænh.
- Caùc dung sai ñoái vôùi vieäc laép ñaët beä maùy chính cuõng gioáng nhö
laép ñaët beä maùy treân trieàn (baûng 2.48)
Hình 2.194a: Naén phaúng baèng phöông phaùp naén toång theå
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 187
2.4.8 Laøm saïch, sôn phaân toång ñoaïn trong nhaø kín
Sau khi laép raùp vaø haøn xong caùc phaân ñoaïn, toång ñoaïn cuûa thaân
taøu bao goàm caû keát caáu voû taøu vaø ñoà gaù, beä maùy cuûa trang thieát bò trong
ñoù ngöôøi ta phaûi laøm veä sinh, laøm saïch beà maët kim loaïi vaø sôn gaàn nhö
hoaøn chænh. Coâng ñoaïn naøy töông ñoái naëng nhoïc vaø thöôøng laø gaây oâ
nhieãm moâi tröôøng trong nhaø maùy vaø vuøng laân caän do buïi vaø buïi sôn. Ñeå
ñaûm baûo söùc khoûe vaø moâi tröôøng trong laønh, caøng ngaøy caøng coù nhieàu
nhaø maùy xaây döïng caùc nhaø kín coù kích thöôùc lôùn, vôùi heä thoáng töï ñoäng
huùt loïc laøm saïch khoâng khí cuûa nhaø kín. Nhaø kín coù trang bò cöûa ñuû lôùn
ñeå ñöa caùc toång ñoaïn vaøo ra nhôø xe gooøng (H.2.194b)
Hình 2.194b
Phaân xöôûng kín phuïc vuï laøm saïch, sôn,
saáy khoâ caùc phaân, toång ñoaïn
Vieäc ñaàu tö naøy tröôùc sau cuõng phaûi laøm do ñoù chuùng ta phaûi döï
kieán qui moâ kích thöôùc maët baèng vaø vò trí trong daây chuyeàn coâng ngheä
ñeå xaây döïng trong töông lai.
2.5 LAÉP RAÙP TAØU TREÂN TRIEÀN ÑAØ VAØ TRONG UÏ, CAÙC TRANG BÒ
ÑIEÅN HÌNH
2.5.1 Khaùi nieäm chung veà trieàn ñaø
Trieàn ñaø laø vò trí chuyeân duøng vôùi caùc thieát bò ñaëc bieät phuïc vuï cho
vieäc laép raùp thaân taøu vaø sau ñoù ñöa taøu xuoáng nöôùc.
Ñaëc ñieåm cuûa caùc trieàn ñaø phuï thuoäc vaøo kieåu taøu, kích thöôùc taøu
xuoáng nöôùc, ñoàng thôøi phuï thuoäc vaøo ñieàu kieän beán baõi nhö kích thöôùc
cuûa vuøng nöôùc vaø ñaëc thuø cuûa noù.
Taøu coù theå ñöôïc ñöa xuoáng nöôùc baèng caùc phöông phaùp sau:
- Nhôø troïng löïc cuûa taøu (ta coù caùc loaïi trieàn doïc vaø trieàn ngang);
- Nhôø löïc naâng cuûa nöôùc (ta coù caùc uï vaø aâu ñoùng taøu);
- Nhôø caùc löïc cô giôùi khaùc (ta coù phöông phaùp kích, duøng tôøi keùo,
duøng caåu...).
Trieàn doïc: phuïc vuï laép raùp vaø sau ñoù ñöa taøu xuoáng nöôùc theo
höôùng doïc cuûa thaân taøu. Ñaây laø phöông phaùp haï thuûy coå ñieån nhaát.
Ngaøy nay vaãn coøn söû duïng ñeå ñoùng vaø ñöa xuoáng nöôùc nhöõng con taøu
lôùn. Treân hình 2.195 bieåu thò moät daïng trieàn doïc.
Thaân trieàn ñöôïc laøm baèng beâtoâng coát theùp. Doïc theo toaøn boä chieàu
daøi cuûa trieàn coù nhöõng ñöôøng tröôït. Chieàu roäng nhöõng ñöôøng tröôït naøy
ñöôïc xaùc ñònh töø ñieàu kieän öùng suaát neùn rieâng cho pheùp töø
1, 5 ÷ 3, 0kG / cm2 .
Trieàn ngang: phuïc vuï cho coâng taùc laép raùp vaø haï thuûy taøu höôùng
theo chieàu ngang thaân taøu.
Keát caáu cuûa loaïi trieàn naøy töông ñoái ñôn giaûn hôn loaïi trieàn doïc.
Ñaëc ñieåm cuûa trieàn ngang laø coù soá löôïng tröôït nhieàu (tôùi 20 ñöôøng), goùc
nghieâng töông ñoái lôùn (töø 1/8 ÷ 1/12) (H.1.196).
GH - ñieåm giôùi haïn; T - phaàn trieàn treân; D - phaàn trieàn döôùi; lg - chieàu daøi keâ ñeäm
Hình 2.196: Moät soá daïng trieàn ngang
a) Ñöôøng trieàn daøi ñaûm baûo thaân taøu quay bình thöôøng khi noåi;
b) Ñöôøng trieàn töông ñoái daøi ñaûm baûo thaân taøu
xuoáng nöôùc khoâng qua giai ñoaïn nhaûy
c) Ñöôøng trieàn keát thuùc ngay ôû meùp nöôùc caùch maët nöôùc töø 0 ÷ 3m khi
taøu xuoáng nöôùc phaûi nhaûy
190 CHÖÔNG 2
Ñoái vôùi caùc loaïi taøu nhoû vaø trung bình, trieàn ngang coù nhieàu ñaëc
tính öu vieät hôn trieàn doïc:
- Thaân taøu khi laép raùp treân trieàn luoân ôû vò trí naèm ngang neân raát
thuaän tieän cho coâng taùc laép ñaët vaø kieåm tra;
- Voán ñaàu tö cô baûn ít hôn trieàn doïc;
- Eo nöôùc daønh cho coâng taùc haï thuûy khoâng caàn lôùn;
- Giaù laøm caên keâ ñeäm ñöa taøu xuoáng nöôùc reû hôn haï thuûy doïc;
- Hôïp lyù hoùa toát daây chuyeàn saûn xuaát, laép raùp thaân taøu, taïo ñieàu
kieän môû roäng dieän tích laøm vieäc vaø ñoùng taøu theo phöông phaùp toång
ñoaïn.
Toác ñoä haï thuûy treân trieàn ngang dao ñoäng trong phaïm vi töø
3 ÷ 7m/s.
UÏ vaø aâu taøu: coù nhieàu loaïi khaùc nhau: uï khoâ, uï noåi, aâu taøu.
UÏ khoâ (H.2.197) coù daïng hình hoäp chöõ nhaät hôû phía treân, ñöôïc
choân saâu xuoáng ñaát döôùi möùc nöôùc cuûa co nöôùc saùt uï. UÏ khoâ laø moät keát
caáu kín nöôùc, ñöôïc ñoùng chaët vaøo neàn moät caùch chaéc chaén. Ñaùy uï ôû maët
caét ngang phaûi thaúng hoaëc hôi loõm ñeå deã thaùo nöôùc coøn ôû maët caét doïc
ñaùy uï coù theå coù moät ñoä nghieâng 0,25 ÷ 0,4m treân 100m ñeå phoøng ngöøa
tröôøng hôïp taøu coù ky nghieâng.
Trong ñoùng taøu, cuõng coù theå duøng uï noåi ñeå ñöa taøu xuoáng nöôùc moät
caùch raát ñôn giaûn. Taøu sau khi ñöôïc ñoùng treân bôø xong, nhôø caùc xe laên
vaän chuyeån ñöôïc ñöa doïc theo ñöôøng ray leân caùc uï noåi hình chöõ L coù
daïng raêng löôïc (H.2.198) hoaëc leân caùc uï chöõ U (H.2.199). Khi taøu ñaõ
naèm treân uï, uï ñöôïc keùo ra xa bôø vaø sau ñoù ñöôïc ñaùnh chìm cho tôùi khi
con taøu noåi töï do treân maët nöôùc. Con taøu ñöôïc keùo ra khoûi uï vaø ñöa ñeán
beán laép ñaët trang thieát bò.
AÂu taøu khaùc vôùi uï khoâ ôû choã noù ñöôïc caáu taïo töø hai phaàn, moät phaàn
cao ngang vôùi taàm neàn xöôûng coøn phaàn kia truõng saâu xuoáng döôùi maët
nöôùc (H.2.200). Caùc taøu ñöôïc ñoùng ôû phía ngoaøi aâu, khi muoán ñöa xuoáng
nöôùc ta keùo taøu vaøo phaàn cao cuûa aâu. Sau khi ñoùng kín cöûa aâu, bôm nöôùc
vaøo cho tôùi khi thaân taøu töï noåi vaø ñöôïc keùo sang phaàn truõng. Sau khi
thaùo nöôùc ra khoûi aâu cho tôùi khi baèng möïc nöôùc beân ngoaøi, môû cöûa aâu
vaø keùo taøu ra. Baèng aâu taøu ta coù theå ñöa taøu xuoáng nöôùc moät caùch lieân
tuïc nhö vaäy raát lôïi trong vieäc ñoùng taøu haøng loaït.
1- Thieát bò thuûy löïc; 2- Buoàng ñieàu khieån; 3- Ñöôøng dòch chuyeån ngang
4- Ñöôøng chuyeån dòch doïc; 6- Caåu; 7- Beán trang bò
Hình 2.202: Baõi laép raùp vôùi thieát bò naâng haï ñöa taøu xuoáng nöôùc
Phöông phaùp naøy cuõng taøu ñieàu kieän ñoùng taøu haøng loaït vaø ñöa taøu
xuoáng nöôùc lieân tuïc.
Ngoaøi caùc loaïi trieàn ñaø ñeå haï thuûy treân, ngöôøi ta coøn ñöa taøu xuoáng
nöôùc baèng caàn caåu (H.2.203) hoaëc tôøi keùo (H.2.204).
194 CHÖÔNG 2
Hình 2.203: Ñöa taøu xuoáng nöôùc baèng caàn caåu noåi
2.5.2 Chuaån bò trieàn ñaø cho coâng taùc laép raùp thaân taøu
Tröôùc khi tieán haønh laép raùp caùc chi tieát keát caáu thaân taøu treân trieàn
ñaø ta phaûi tieán haønh chuaån bò trieàn ñaø thaät toát. Coâng taùc chuaån bò bao
goàm hai vieäc chính sau:
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 195
Hình 2.205: Caùch boá trí caùc ñöôøng kieåm tra treân trieàn ñaø
Tröôùc heát treân trieàn ta xaùc ñònh ñöôøng truïc ñoái xöùng cuûa trieàn
baèng caùch caêng daây theùp hoaëc baèng maùy traéc ñòa. Treân hình 2.206 mieâu
taû phöông phaùp xaùc ñònh truïc ñoái xöùng baèng caùch caêng daây. Sai leäch cho
pheùp cuûa ñöôøng naøy khoâng vöôït quaù 2mm.
1- Khung;
2- Daây theùp caêng
3- Daây doïi
4- Laùt goã xaùc ñònh ñieåm
giöõa ôû ñaàu vaø cuoái
trieàn
Hình 2.206: Vaïch ñöôøng ñoái xöùng cuûa trieàn baèng phöông phaùp caêng daây
196 CHÖÔNG 2
Sau khi xaùc ñònh ñöôïc ñöôøng ñoái xöùng cuûa trieàn ta vaïch caùc ñöôøng
thaúng song song vôùi ñöôøng truïc ñoù. Thoâng thöôøng khoaûng caùch giöõa
chuùng baèng khoaûng caùch giöõa caùc maët caét doïc thaân taøu treân hình veõ
ñöôøng lyù thuyeát. Tieáp ñoù ta keû caùc ñöôøng ngang vuoâng goùc vôùi ñöôøng
truïc ñoái xöùng vaø treân moät khoaûng caùch khoâng quaù 20m (thoâng thöôøng töø
10 ÷ 15m) .
Taïi nhöõng vò trí giao nhau giöõa caùc ñöôøng thaúng ta gaén beâtoâng caùc
taám kim loaïi vaøo thaân trieàn vaø duøng muõi ñoät chính xaùc vò trí ñoù.
Coâng taùc khoù khaên nhaát trong vieäc vaïch caùc ñöôøng kieåm tra laø xaùc
ñònh vò trí cuûa maët phaúng song song vôùi maët phaúng cô baûn cuûa taøu. Ñoái
vôùi tröôøng hôïp saûn xuaát ñôn chieác caùc daáu cuûa maët phaúng naøy khoâng
nhaát thieát phaûi laøm coá ñònh nhöng trong tröôøng hôïp saûn xuaát haøng loaït
vieäc vaïch daáu coá ñònh laøm giaûm raát nhieàu söùc lao ñoäng.
Vieäc xaùc ñònh vò trí cuûa maët phaúng naøy coù theå tieán haønh baèng maùy
ño nivoâ quang hoïc hoaëc baèng phöông phaùp chieáu aùnh saùng. Theo phöông
phaùp duøng maùy nivoâ ta phaûi coù moät soá baûng goã khoan loã nhoû 1 ÷ 2mm
tuøy thuoäc vaøo ñöôøng kính cuûa daây theùp caêng. Beà maët cuûa caùc baûng goã ñoù
ñöôïc sôn traéng vaø keû hai ñöôøng vuoâng goùc qua loã baèng möïc taøu ñen neùt
daøy töø 0, 25 ÷ 2mm . Coâng vieäc ñaàu tieân ta xaùc ñònh hai ñieåm phía ñaàu
vaø cuoái treân naèm treân maët phaúng caàn tìm. Caùc ñieåm naøy neân naèm treân
moät ñöôøng thaúng song song vôùi truïc trieàn ñaõ keû tröôùc caùch truïc trieàn töø
750 ÷ 1000mm sao cho caùc coät ñöùng seõ khoâng aûnh höôûng tôùi vieäc ñaët caùc
goái ñôõ ky. Taïi ñieåm phía cuoái trieàn ta ñaët moät coät, treân ñoù coù ñaët moät
taám ñònh taâm. Taám naøy ñöôïc khoeùt moät loã troøn roäng hôn oáng kính cuûa
maùy khoaûng 1mm. Treân taám naøy phaûi vaïch roõ moät ñöôøng naèm ngang vaø
ñöôøng thaúng ñöùng. Maùy nivoâ ta ñaët ôû phía cuoái trieàn oáng kính ñöôïc ñöa
vaøo loã ñaõ khoeùt treân taám, ñieàu chænh sao cho caùc ñöôøng naèm ngang vaø
thaúng ñöùng cuûa maùy truøng vôùi caùc vaïch treân taám. Sau ñoù ñieàu chænh
maùy sao cho caùc ñöôøng vuoâng goùc trong oáng kính truøng khít vôùi caùc
ñöôøng treân baûng phía ñaàu trieàn vaø haõm chaët maùy ôû vò trí ñoù. Tieáp ñoù,
ñaët caùc taám ñeå xaùc ñònh caùc ñieåm treân ñöôøng thaúng treân maët phaúng
song song vôùi maët cô baûn naøy.
Caùc ñieåm cuûa maët phaúng veà phía ngang ta coù theå xaùc ñònh baèng
oáng thuûy bình.
Daáu cuûa caùc ñieåm treân maët phaúng ñöôïc vaïch treân caùc coïc ñaët doïc
theo hai beân trieàn. Caùc coïc naøy thöôøng ñöôïc laøm töø theùp chöõ U 10 ÷ 16
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 197
vaø choân xuoáng trieàn hoaëc baét baûn leà hoaëc vaën oác vít xuoáng trieàn ñeå
khoâng caûn trôû tôùi vieäc ñöa taøu xuoáng nöôùc.
Trong tröôøng hôïp trong xöôûng khoâng coù maùy nivoâ ta coù theå duøng
phöông phaùp chieáu saùng. Khi ñoù ngöôøi ta thöôøng duøng boùng ñeøn chieáu
saùng coâng suaát lôùn töø 500 ÷ 1000W ñaët trong moät chieác hoäp kín coù
khoan moät loã nhoû taïi ñieåm naèm treân maët phaúng. ÔÛ ñaàu kia cuûa trieàn ta
ñaët moät oáng nhoøm cuõng taïi ñieåm treân maët phaúng. Sau ñoù duøng caùc taám
baûng coù loã xaùc ñònh caùc ñieåm treân ñöôøng thaúng.
Chuaån bò caên keâ phía döôùi thaân taøu:
Trong caû quaù trình laép raùp thaân taøu treân trieàn ñaø con taøu phaûi
ñöôïc keâ ñeäm moät caùch raát ñoàng ñeàu. Neáu khoâng, seõ gaây bieán daïng laøm
hö haïi con taøu. Trong caùc caên keâ ñeäm ñôõ, quan troïng nhaát laø caùc ñeäm
ky. Caùc ñeäm naøy ñôõ khoaûng 60% troïng löôïng thaân taøu, phaàn troïng
löôïng coøn laïi caùc ñeäm hoâng muõi laùi seõ gaùnh chòu.
Ñeäm ky coù raát nhieàu kieåu keát caáu khaùc nhau bao goàm caùc phaàn sau:
phaàn goái ñôõ treân cuøng, phaàn chaân ñeán döôùi cuøng vaø phaàn caên keâ ôû giöõa.
Ñôn giaûn nhaát laø loaïi ñeäm baèng goã coù tieát dieän töø 200 × 200 ñeán
300 × 300mm . Caùc thanh goã naøy ñöôïc giöõ chaéc vôùi nhau baèng caùc ñai
theùp hoaëc caùc thanh kim loaïi hoaëc goã (H.2.207). Chieàu daøi thanh goã
döôùi cuøng daøi khoaûng 1,5m, coøn thanh goã teân cuøng daøi 600mm. Ñeå ñieàu
chænh giöõa phaàn goái ñôõ vaø chaân keâ ta duøng hai cheâm ngöôïc chieàu vaø caùc
cheâm naøy khoâng ñöôïc pheùp töï tröôït. Treân nguyeân taéc goã duøng laøm caên
keâ phaûi cöùng vaø chaéc phaûi thaúng nhöng cuõng coù theå duøng caùc loaïi goã
thöôøng nhö thoâng, saêng leû...
Caùc ñeäm ky phaûi ñaët raát thaúng ñöùng (khoâng phaûi vuoâng goùc vôùi
maët trieàn) do ñoù phaàn keâ döôùi cuøng phaûi coù goùc vaùt töông öùng vôùi goùc
nghieâng cuûa trieàn, khoaûng caùch giöõa chuùng khoâng vöôït quaù 1/2 khoaûng
caùch ñöôøng söôøn ñoái vôùi thaân taøu coù keát caáu ngang vaø khoâng quaù 1/3
khoaûng caùch ñöôøng söôøn ñoái vôùi thaân taøu coù keát caáu doïc. Chieàu cao cuûa
ñeäm ky phaûi ñaûm baûo ñieàu kieän cho coâng taùc ñöa taøu xuoáng nöôùc vaø laøm
vieäc bình thöôøng phía döôùi gaàm thaân taøu do ñoù phaûi khoaûng töø
1 ÷ 1, 5m .
Tröôùc khi ñöa taøu xuoáng nöôùc taát caû caùc caên keâ naøy phaûi thaùo gôõ
vaø thöôøng nhöõng caùi cuoái cuøng bò neùn eùp raát chaët neân gôõ raát khoù. Vì
vaäy ngöôøi ta thöôøng duøng ñeäm caùt (H.2.208) hoaëc moät soá loaïi thieát bò
thaùo gôõ nhanh choùng khaùc (H.2.209).
198 CHÖÔNG 2
1- Phaàn tröôït treân; 2- Taám ñeäm kim loaïi ñeå giaûm ma saùt; 3- Taám giaèng
4- Cheâm töï haõm; 5- Ñinh oác giöõ taám giaèng; 6- Taám ñeäm; 7- Ñoøn tay; 8- Phaàn coá ñònh
Hình 2.209: Ñeäm ky coù thieát bò thaùo rôõ kim loaïi nhanh
Beân caïnh caùc ñeäm ky, ñeå ñaûm baûo taøu naèm vöõng chaéc treân trieàn ta
phaûi söû duïng caùc ñeäm hoâng, ñeäm muõi vaø ñeäm laùi. Soá löôïng caùc ñeäm
hoâng tuøy thuoäc vaøo soá löôïng vaùch ngaên nöôùc vaø hình daïng cuõng nhö
troïng löôïng cuûa thaân taøu. Keát caáu cuûa caùc ñeäm hoâng, ñeäm muõi vaø ñeäm
laùi cuõng töông töï gioáng nhö caùc ñeäm ky töùc laø phaàn treân laø töø caùc thoûi
goã tieát dieän töø 200 × 200 ñeán 300 × 300mm , cuõng coù caùc cheâm ngöôïc
chieàu, phaàn döôùi cuøng (chaân ñeá) coù theå baèng goã hoaëc theùp. Phaàn goái ñôõ
cuûa ñeäm hoâng phaûi ñaûm baûo oáp khít vôùi hoâng taøu neân phaûi coù hình
daùng cuûa hoâng. Ñeå ñaûm baûo thaùo rôõ nhanh choùng ta cuõng coù theå duøng
caùc hoäp caùt (H.2.208) hoaëc thieát bò thaùo rôõ nhanh (H.2.209) hoaëc cuõng
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 199
coù theå duøng ñeäm goàm saùu thanh goã, boán thanh döôùi caét vaùt vaø taát caû
ñöôïc ñai chaët trong khung kim loaïi coù baûn leà (H.2.210) vaø ngoaéc haõm.
Khi thaùo ngoaéc haõm caû saùu thanh seõ töï baät tung ra do caùc thanh giöõa töï
tröôït.
thaân taøu vaø chaân choáng xieân duøng choáng maïn. Caùc chaân choáng thöôøng
ñöôïc laøm baèng goã ñöôøng kính 250 ÷ 300mm. Trong moïi tröôøng hôïp ñaàu
treân cuûa chaân choáng phaûi ñaët vaøo vò trí giao nhau cuûa khung xöông ñaùy
neáu khoâng seõ coù theå gaây hö haïi thaân taøu. Phaàn döôùi cuûa chaân choáng
thöôøng ñöôïc keâ baèng cheâm vaùt baèng goã (H.2.211) hoaëc baèng chaân ñeá
theùp (H.2.207).
Do chaân choáng baèng goã coù nhieàu nhöôïc ñieåm nhö khoâng thuaän tieän
trong vieäc choáng ñôõ, tuoåi thoï keùm, deã chaùy... neân ñaõ xuaát hieän loaïi coät
choáng baèng oáng kim loaïi (H.2.212). Nguyeân lyù hoaït ñoäng cuûa chaân
choáng naøy nhö sau:
Sau khi nôùi taát caû caùc choát haõm ta naâng oáng chuyeån dòch ñöôïc leân
tôùi ñoä cao caàn thieát. Sau ñoù duøng buùa tay ñaäp hai ba chieác vaøo cheâm
ngang, nhö vaäy loø xo seõ ñaåy ñaàu keïp leân phía treân, ñoàng thôøi neùn xuoáng
oáng trong. Xoay chaân choáng xung quanh truïc cuûa noù seõ kích thaân taøu.
1- OÁng trong chuyeån dòch ñöôïc; 2- Thaân chaân choáng; 3- Ren naâng haï; 4- ñaàu keïp
5- Loø xo; 6- cheâm; 7- Vit haõm; 8- Tai ñeå xoay; 9- Goái ñôõ treân; 10- Chaân ñeá
Hình 2.212: Chaân choáng baèng oáng kim loaïi
Giaøn giaùo
Trong vieäc ñoùng taøu nhaát laø ñoái vôùi nhöõng con taøu lôùn, ñeå taïo ñieàu
kieän laøm vieäc thuaän tieän an toaøn cho coâng nhaân, giaøn giaùo phaûi ñöôïc
chuaån bò chu ñaùo cho coâng taùc laép raùp thaân taøu treân trieàn ñaø cuõng nhö
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 201
caùc coâng taùc söûa chöõa treân uï. Nhö vaäy, giaøn giaùo phaûi phuïc vuï chuû yeáu
cho nhöõng coâng taùc sau:
- Laép raùp vaø haøn voû taøu;
- Ñaùnh saïch vaø sôn maï beà maët;
- Kieåm tra vaø ñaùnh giaù chaát löôïng;
- Vaän chuyeån, giao thoâng.
Coâng taùc laép ñaët, xaây döïng, chuaån bò giaøn giaùo phaûi ñöôïc tieán haønh
ngay trong khaâu chuaån bò saûn xuaát. Caùc giaøn giaùo phaûi ñöôïc thieát keá
sao cho ñaûm baûo ñaày ñuû caùc yeâu caàu coâng taùc treân, phaûi an toaøn vaø beàn.
Döïa vaøo ñaëc tính cuûa töøng loaïi giaøn giaùo, coù theå phaân ra nhö sau
Giaøn giaùo ngoaøi: loaïi naøy chuyeân phuïc vuï caùc loaïi coâng taùc phía
ngoaøi thaân taøu. Kieåu ñôn giaûn nhaát ñöôïc mieâu taû treân hình 2.213 bao
goàm: caùc coät choáng caùc ñoøn tay ngang, caùc vaùn goã laùt vaø caùc thanh
giaèng cheùo. Caùc coät choáng vaø ñoøn tay ngang thöôøng ñöôïc laøm baèng caùc
oáng theùp khoâng gæ, caùc oáng theùp ñoù ñöôïc khoùa haõm vôùi nhau baèng caùc
loaïi keïp oáng chuyeân duøng baét vít (H.2.213b) hoaëc cheâm raát thuaän tieän
cho vieäc laép raùp vaø thaùo rôõ.
1- Coät choáng theùp; 2- Beä laép raùp chuyeân duøng; 3- Maïn taøu
Hình 2.213: Giaøn giaùo ngoaøi
a) Caáu taïo chung; b) Kieåu neïp oáng baét vít chuyeân duøng
Nhöõng coät giaøn giaùo daøi treân 8,0m thöôøng ñöôïc chia laøm nhieàu
ñoaïn vaø ñöôïc noái vôùi nhau baèng caùc oáng gheùp chuyeân duøng. Ñeå traùnh
202 CHÖÔNG 2
nghieâng ñoå, chaân ñeá cuûa coät choáng phaûi laøm to roäng hoaëc choân xuoáng
neàn khoaûng 1,0m. Caùc coät choáng caùch naøy quaù xa ta phaûi ñaët theâm caùc
coät choáng phuï. Doïc theo chieàu daøi, khoaûng caùch giöõa hai coät choáng
khoâng ñöôïc daøi quaù 4,5m (thöôøng 3m). Caùc vaùn goã laøm saøn phaûi keâ treân
ñoøn tay ngang ôû vò trí caùch ñaàu muùt khoaûng 50 cm. Chieàu roäng saøn
khoaûng 1,2 ÷ 1,5m.
Ngoaøi kieåu giaøn giaùo ñöùng phía ngoaøi ñaõ neâu, trong loaïi giaøn giaùo
ngoaøi coøn coù kieåu ngoaéc treo (H.2.214). Loaïi naøy chæ söû duïng ñoái vôùi
tröôøng hôïp taïi vò trí maø khoâng theå baéc loaïi giaøn giaùo ñöùng ñöôïc.
Giaøn giaùo trong: töông töï nhö giaøn giaùo ngoaøi, giaøn giaùo trong
chuyeân phuïc vuï coâng taùc thi coâng beân trong loøng taøu. Tuøy thuoäc vaøo loaïi
coâng vieäc vaø vò trí coâng taùc ta coù theå cho caùc kieåu keát caáu khaùc nhau.
Ñoái vôùi caùc tröôøng hôïp vaùch cao chuùng ta cuõng coù theå söû duïng kieåu giaøn
giaùo ñöùng nhö ñaõ neâu ôû giaøn giaùo ngoaøi. Ñoái vôùi caùc vò trí thaáp ta coù theå
duøng caùc loaïi thang hoaëc loaïi giaøn giaùo kieåu ngoaéc treo (H.2.214) hoaëc
caùc loaïi giaøn giaùo ngoaøm tröïc tieáp vaøo caùc khung xöông (H.2.215).
Hình 2.214: Giaøn giaùo ngoaøi, kieåu ngoaéc treo Hình 2.215: Giaøn giaùo
a) Ngoaéc treo coângxoân ngoaøm tröïc tieáp vaøo
b) Ngoaéc treo daây khung xöông
ñoùng con taøu ngaén nhaát. Nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø dieän tích
laøm vieäc heïp do ñoù tieán ñoä thi coâng chaäm.
Ñeå khaéc phuïc nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp hình choùp, coù theå tieán
haønh ñoàng thôøi xaây döïng moät luùc nhieàu hình choùp treân doïc theo chieàu
daøi thaân taøu. Phöông phaùp naøy coù teân laø phöông phaùp oác ñaûo. Tuøy thuoäc
vaøo kích thöôùc con taøu vaø ñieàu kieän saûn xuaát cuûa xöôûng caùc "oác ñaûo" coù
theå dòch chuyeån treân trieàn ñeå raùp laïi vôùi nhau hoaëc cuõng coù theå ñöùng ôû
vò trí coá ñònh cho tôùi khi laép xong toaøn boä con taøu. Phöông phaùp oác ñaûo
coøn cho pheùp söû duïng toát chieàu daøi cuûa trieàn trong tröôøng hôïp con taøu
ngaén hôn chieàu daøi trieàn; taän duïng khoaûng dö ñeå xaây döïng moät "oác ñaûo"
cuûa con taøu tieáp theo. Sau khi laép raùp xong caùc"oác ñaûo", thöôøng phaûi
tieán haønh laép raùp caùc phaân ñoaïn ñeäm (kheùp kín caùc choã troáng giöõa hai
"oác ñaûo").
Phöông phaùp xaây taàng ñöôïc tieán haønh nhö sau: tröôùc heát ta laép ñaët
toaøn boä caùc phaân ñoaïn döôùi cuøng treân moät doïc chieàu daøi thaân taøu roài
sau ñoù ñeán caùc phaân ñoaïn treân, cuoái cuøng laø caùc phaân ñoaïn boong treân
cuøng phaân ñoaïn muõi vaø laùi. Do nhöôïc ñieåm cuûa phöông phaùp naøy laø
khoâng khoáng cheá ñöôïc bieán daïng haøn neân thöôøng ít söû duïng.
Phöông phaùp söû duïng roäng raõi nhaát hieän nay ñeå ñoùng caùc taøu côõ
trung vaø nhoû laø phöông phaùp toång ñoaïn (H.2.216d). Phöông phaùp naøy
vöøa ñaûm baûo dieän tích laøm vieäc lôùn laïi ñaûm baûo thôøi gian laép raùp thaân
taøu cho tôùi khi haï thuûy treân trieàn ngaén vaø bieán daïng haøn ít nhaát.
Ngoaøi caùc phöông phaùp laép raùp treân, ñoái vôùi nhöõng con taøu cöïc lôùn,
ngaøy nay ngöôøi ta coøn duøng phöông phaùp nöûa taøu töùc laø treân trieàn ngöôøi
ta ñoùng vaø laàn löôït haï thuûy hai nöûa taøu. Caùc nöûa ñoù ñöôïc haøn laïi vôùi
nhau treân uï hoaëc ngay döôùi nöôùc baèng trang thieát bò chuyeân duøng.
ÔÛ vò trí maët caét ngang thaân taøu ñöôïc laép ñaët cuõng theo trình töï töø
trong ra ngoaøi, töø döôùi leân treân. Tröôùc heát laép ñaët phaân ñoaïn ñaùy bao
goàm caû caùc boä phaän hai beân hoâng taøu, sau ñoù laép ñaët phaân ñoaïn vaùch
ngang vaø hai phaân ñoaïn maïn. Cuoái cuøng, ta laép ñaët phaân ñoaïn boong
(H.2.217).
Ñoái vôùi caùc taøu chôû daàu thoâng thöôøng coù hai vaùch doïc ta coù theå laép
ñaët theo trình töï sau: tröôùc heát ñaët ñònh vò phaân ñoaïn ñaùy giöõa sau ñeán
caùc vaùch doïc vaø phaàn boong cuûa khoang giöõa, tieáp ñeán laép ñaët caùc phaân
ñoaïn cuûa hai khoang beân (H.2.218) hoaëc cuõng coù theå tieán haønh laép ñaët
ñoàng thôøi caû ba khoang theo thöù töï neâu treân hình 2.218b. Neáu thieát bò
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 205
caåu cuûa xöôûng cho pheùp, coù theå thieát laäp tröôùc hai phaân ñoaïn khoái maïn
vaø laép ñaët theo trình töï neâu treân hình 2.218c.
Hình 2.217: Trình töï laép ñaët thaân taøu treân trieàn theo maët caét ngang
Hình 2.218: Trình töï laép raùp thaân taøu daàu theo maët phaúng naèm ngang
a) Töø caùc phaân ñoaïn phaúng
b) Töø hai phaân ñoaïn khoái vaø caùc phaân ñoaïn phaúng
c) Töø caùc phaân ñoaïn phaúng
Trong nhieàu tröôøng hôïp ñeå thuaän tieän cho vieäc laép raùp thaân taøu,
coøn coù theå söû duïng phöông phaùp coâng ngheä laép uùp (H.2.219). Theo
phöông phaùp coâng ngheä naøy boong taøu ñöôïc ñaët xuoáng döôùi cuøng vaø ñaët
tröôùc tieân. Sau ñoù laàn löôït ñeán caùc vaùch ngang, maïn vaø cuoái cuøng laø ky.
Phöông phaùp naøy ñöa laïi hieäu quaû töông ñoái toát do maët boong roäng laép
raùp deã daøng hôn. Nhöng phöông phaùp naøy ñoøi hoûi phaûi coù thieát bò laät
ngöôïc thaân taøu laïi.
206 CHÖÔNG 2
Hình 2.219: Laép raùp thaân taøu theo phöông phaùp uùp
(soá treân hình bieåu thò trình töï laép ñaët)
Khi laép raùp thaân taøu theo phöông phaùp toång ñoaïn trình töï laép ñaët
caùc toång ñoaïn tuøy thuoäc vaøo höôùng ñöa caùc toång ñoaïn leân trieàn. Neáu ñöa
toång ñoaïn leân trieàn töø hai phía thì laép ñaët ñaàu tieân laø toång ñoaïn giöõa
vaø laàn löôït ra daàn hai phía, coøn neáu caùc toång ñoaïn ñöôïc ñöa töø moät phía
thì trình töï laép ñaët phuï thuoäc vaøo caùch haï thuûy vaø höôùng vaøo trieàn. Luùc
ñoù coù theå laép laàn löôït töø toång ñoaïn muõi ñeán toång ñoaïn laùi hoaëc ngöôïc
laïi (H.2.220A).
Hình 2.220A: Höôùng ñöa caùc toång ñoaïn vaøo trieàn ñeå laép raùp
a) Töø hai phía; b) Töø moät phía
Caùc toång ñoaïn ñöôïc ñöa vaøo trieàn baèng caùc xe laên coù theå töï haønh
ñöôïc hoaëc phaûi keùo baèng tôøi. Toång ñoaïn ñaàu tieân ñöôïc ñònh vò treân trieàn
moät caùch chính xaùc nhôø caùc daáu vaïch saün treân trieàn, tieáp ñoù laép toång
ñoaïn ñaàu. Sau khi caét boû löôïng dö, vaùt meùp haøn, chuùng ñöôïc keùo saùt vaøo
nhau vaø haøn.
ta phaûi ñaët phaân ñoaïn coù ky tröôùc vaø sau ñoù môùi ñeán caùc phaân ñoaïn
hoâng.
Phöông phaùp moät röôõi trong laép raùp thaân taøu
Phöông phaùp naøy duøng cho vieäc ñoùng seri taøu töø hai chieác trôû leân.
Muïc ñích laø laøm sao laép raùp thaân taøu treân trieàn ñaø hay trong uï vôùi thôøi
gian ngaén nhaát. Vaäy thì toång ñoaïn naøo coù nhieàu maùy moùc thieát bò, ñoøi
hoûi nhieàu coâng lao ñoäng thì phaûi lo laøm daàn tröôùc, ñeán khi baét ñaàu laép
raùp con taøu treân ñaø thì khoái löôïng coâng vieäc ôû toång ñoaïn khoù khaên phöùc
taïp naøy khoâng coøn nhieàu, töông ñöông nhö caùc toång ñoaïn khaùc vaø nhö
vaäy seõ ruùt ngaén thôøi gian "chieám" ñaø cuûa taøu. Vaäy toång ñoaïn ñoù laø toång
ñoaïn buoàng maùy, thöôøng ôû ñuoâi taøu. Khi tieán haønh laép raùp con taøu
tröôùc, thì ngöôøi ta cuõng tieán haønh laép raùp vaø trang bò cho toång ñoaïn
buoàng maùy cuûa chieác sau. Sau khi haï thuûy chieác tröôùc thì ngöôøi ta seõ
ñöa toång ñoaïn maùy cuûa chieác sau veà vò trí cuûa noù vaø tieán haønh laép raùp
chieác thöù hai. Baèng caùch ñoù phöông phaùp naøy giuùp nhaø maùy ruùt ngaén thôøi
gian giao taøu.
Hình 2.220B: Laép raùp thaân taøu treân trieàn ñaø theo phöông phaùp moät röôõi
Phöông phaùp laép raùp taøu treân ñaø, trong uï khoâ hay saøn naâng
Ñaây coù leõ laø moät vaán ñeà quan troïng nhaát phaûi ñeà caäp ngay töø ñaàu
laäp luaän chöùng kinh teá kyõ thuaät ñaàu tö xaây döïng nhaø maùy hoaëc ñaàu tö
môû roäng. Thoâng thöôøng ñaàu tö cho uï khoâ hay saøn naâng lôùn hôn cho ñaø
töø 30 + 50%. Tuy nhieân trong boái caûnh cuûa neàn kinh teá thò tröôøng, tính
oån ñònh cuûa saûn xuaát töông ñoái thaáp, do vaäy choïn uï khoâ coù nhieàu thích
öùng hôn, coù theå phuïc vuï cho ñoùng môùi vaø cho söûa chöõa. Vaán ñeà naøy
chuùng ta thaáy khaù roõ trong thôøi gian 10-15 naêm vöøa qua.
Ñoái vôùi keát caáu trieàn ñaø thì caàn trang bò caàn caåu loaïi 20T, 50T,
80T, 120T phoái hôïp. Ñoái vôùi keát caáu uï khoâ thì trang bò caåu coång 200 +
400T vôùi baõi taäp keát caùc phaân toång ñoaïn vaø thieát bò beân caïnh uï. Baõi taäp
keát naøy caàn naèm döôùi caàn caåu coång ñeå vieäc vaän chuyeån caùc keát caáu ñöôïc
deã daøng. Trong tröôøng hôïp döï kieán uï khoâ chæ duøng nhieàu vaøo vieäc söûa
208 CHÖÔNG 2
chöõa maø ñoùng môùi ít, thì heä caàn caåu coù theå duøng nhö ñoái vôùi keát caáu
trieàn ñaõ noùi treân.
1- Phaân ñoaïn ñaùy; 2- Taám daáu treøn trieàn; 3- OÁng thuûy bình; 4- Daây doïi
Hình 2.221: Phöông phaùp kieåm tra vò trí phaân ñoaïn ñaùy treân trieàn
a) Kieåm tra theo chieàu roäng; b) Kieåm tra theo chieàu daøi
c) Kieåm tra ñoä nghieâng ngang vaø nghieâng doïc
210 CHÖÔNG 2
1- Kích ngang; 2- Kích ñöùng; 3- Chaân; 4- Taêng ñô; 5- Chaân choáng doïc; 6- Chaân choáng hoâng
Hình 2.224: Choáng ñôõ phaân ñoaïn vaùch treân trieàn
Trong khaâu chuaån bò cuõng caàn chuaån bò saün caùc taêng ñô vaø chaân
choáng ñeå phuïc vuï vieäc choáng ñôõ vaø ñieàu chænh vò trí phaân ñoaïn. Ñeå coù
theå moùc caùc taêng ñô cuõng nhö laøm choã töïa cho chaân choáng tröôùc khi laép
ñaët phaûi haøn moät soá tai moùc vaø chaân ñeá thích hôïp (H.2.227). Caùc loaïi
moùc vaø chaân ñeá ñoù neân ñaët ôû chieàu cao khoaûng 0,75 chieàu cao phaân
ñoaïn vaùch, goùc nghieâng cuûa chaân choáng vaø taêng ñô neân vaøo khoaûng
45o ÷ 60o.
Ñoái vôùi vaïch coù chieàu roäng lôùn, ñoä cöùng nhoû ta neân ñaët moät soá daàm
ngang ñeå coù theå treo phaân ñoaïn vaùch ôû moät soá ñieåm.
212 CHÖÔNG 2
Phaân ñoaïn vaùch ñöôïc ñöa leân laép ñaët ôû trieàn baèng moät hoaëc hai
caàn caåu phoái hôïp. Sau khi ñaët, phaûi moùc ngay caùc taêng ñô vaø ñaët caùc
chaân choáng sau ñoù môùi töø töø nôùi caåu. Khi laép raùp vaùch phaûi heát söùc löu
yù tôùi xöông vaùch ôû phía naøo ñeå traùnh nhaàm laãn.
Laép ñaët vaùch ñöôïc baét ñaàu
töø vieäc khôùp caùc daáu vaïch treân
caùc phaân ñoaïn. Xeâ dòch phaân
ñoaïn theo chieàu daøy vaø ngang
ñöôïc tieán haønh baèng caùc kích
nhoû. Tröôùc khi haï vaùch xuoáng
hoaøn toaøn ta phaûi caét boû löôïng
dö vaø chuaån bò toát meùp haøn.
Nguyeân coâng cuoái cuøng laø xaùc
ñònh vò trí cuûa vaùch theo chieàu
thaúng ñöùng. Do vaùch ñöôïc laép Hình 2.225: Ñaët phaân ñoaïn vaùch
treân trieàn nghieâng moät goùc α theo goùc nghieâng cuûa trieàn
neân goùc phaûi coù goùc nghieâng
töông öùng. Trong thöïc teá ngöôøi ta tính khoaûng caùch töø muõi doïi tôùi
ñöôøng ñoùng song song vôùi vaùch töø ñieåm ñaët treân cuûa daây doïi (H.2.225)
khoaûng caùch naøy tuøy thuoäc vaøo ñoä daøi cuûa daây doïi vaø ñoä nghieâng cuûa
trieàn theo coâng thöùc: a = h.tgα
Muoán thay ñoåi ñieàu chænh ñoä nghieâng cuûa vaùch ta ñieàu chænh ñoä daøi
cuûa taêng ñô vaø chaân choáng.
Ñoä chính xaùc cuûa coâng taùc laép ñaët ñöôïc kieåm tra baèng daây doïi, oáng
thuûy bình vaø thöôùc ño theo caùc ñöôøng kieåm tra ñaõ vaïch saün treân caùc
phaân ñoaïn. Ñoä sai leäch cho pheùp neâu trong baûng 2.48.
Vieäc laép ñaët caùc vaùch doïc cuõng tieán haønh moät caùch töông töï.
Laép ñaët phaân ñoaïn maïn:
Phaân ñoaïn maïn cuõng ñöôïc laép ñaët leân thaân taøu treân trieàn moät caùch
töông töï nhö phaân ñoaïn vaùch nghóa laø tröôùc khi tieán haønh laép ñaët ta
phaûi chuaån bò:
- Vaïch laïi cho roõ caùc daáu ñaõ vaïch treân caùc phaân ñoaïn;
- Caùc taêng ñô, chaân choáng;
- Caùc tai moùc, chaân ñeá vaø caùc taám daãn höôùng (H.2.226)
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 213
1- Phaân ñoaïn ñaùy; 2- Phaân ñoaïn maïn; 3- Taêng ñô; 4- Tai moùc; 5- Taám daãn höôùng
Hình 2.226: Laép raùp phaân ñoaïn maïn
Phaân ñoaïn vaùch ñöôïc ñöa leân trieàn baèng caåu. Sau khi ñaët vaøo khe
taám daãn höôùng, moùc vaø taêng ñô, chaân choáng ñeå giöõ phaân ñoaïn maïn,
ñieàu chænh ñeå giöõ vò trí phaân ñoaïn theo chieàu doïc thaân taøu vaø ñuùng ñoä
nghieâng doïc, nghieâng ngang. Sau khi caét boû löôïng dö, vaùt meùp haøn môùi
haï phaân ñoaïn vaùch xuoáng saùt meùp phaân ñoaïn ñaùy.
Laép raùp caùc toång ñoaïn vôùi nhau
Khi ñoùng taøu baèng phöông phaùp toång ñoaïn, thaân taøu ñöôïc laép raùp ôû
vò trí baèng. Caùc toång ñoaïn ñöôïc ñöa leân trieàn baèng xe hoaëc baèng caåu.
Vieäc laép raùp caùc toång ñoaïn ñöôïc tieán haønh theo ba böôùc sau:
- Ñònh vò chính xaùc toång ñoaïn ñaàu tieân döïa vaøo caùc daáu ñaõ vaïch
saün treân trieàn, treân caùc ñeäm ky, ñeäm ñaùy;
- Ñònh vò chính xaùc caùc phaân ñoaïn tieáp theo chieàu roäng, nghieâng
ngang vaø nghieâng doïc. Sau ñoù caét löôïng dö vaø vaùt meùp haøn;
- Haøn caùc toång ñoaïn vôùi nhau.
Treân hình 2.227 neâu caùch ñònh vò toång ñoaïn ñaàu tieân treân trieàn.
Sau khi toång ñoaïn ñaõ ñöôïc ñöa ñeán vò trí cuûa noù treân trieàn, toång ñoaïn
ñöôïc giöõ vöõng treân caùc caên keä ñeäm ñôõ 8, caùc chaân choáng 4 vaø caùc taêng
ñô. Vò trí cuûa toång ñoaïn theo chieàu cao ñöôïc kieåm tra baèng oáng thuûy
bình 6 vôùi daáu vaïch treân coät trieàn 5 vaø ñöôïc ñieàu chænh baèng caùc chaân
goã hoaëc kích. Vò trí theo chieàu roäng, chieàu daøi ñöôïc kieåm tra baèng daây
doïi 9 haï xuoáng caùc taám gaén treân trieàn 3 vaø ñöôïc ñieàu chænh baèng kích
hoaëc neùo.
214 CHÖÔNG 2
1- Ñöôøng truïc ñoái xöùng cuûa trieàn; 2- Ñöôøng kieåm tra ngang; 3- Taám gaén vaøo trieàn
4- Chaân choáng; 5- Coät trieàn; 6,7- OÁng thuûy bình; 8- Ñeäm ky; 9- Daây doïi; 10- Toång ñoaïn
Hình 2.227: Ñònh vò toång ñoaïn ñaàu tieân treân trieàn
Hình 2.228: Phöông phaùp keùo caùc toång ñoaïn giaùp vôùi nhau
1- Compa vaïch; 2- Daây doïi; 3- Toång ñoaïn sau; 4- Toång ñoaïn tröôùc
5- Taám treân trieàn ñeå kieåm tra; 6- Ñöôøng kieåm tra treân toång ñoaïn; 7- Daáu kieåm tra treân taám
trieàn
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 215
Hình 2.230: Trình töï haøn hai toång ñoaïn vôùi nhau
216 CHÖÔNG 2
1- Chaân vòt; 2- Giaù chöõ nhaân; 3- Ñoaïn cuoái cuûa truïc; 4- OÁng boïc truïc
5- Noái gheùp ñaøn hoài; 6- Gia coá vaùch sau cuøng; 7- OÅ ñôõ; 8- Ñoaïn truïc giöõa
9- OÅ ñôõ; 10- OÅ ñôõ chòu löïc; 11- Ñoaïn truïc chòu löïc; 12- Maùy chính
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 217
Hình 2.232: Caùc thaønh phaàn caáu taïo cuûa ñöôøng truïc chaân vòt
a) Taøu hai chaân vòt; b) Taøu moät chaân vòt
Ñöôøng truïc chaân vòt chaïy daøi suoát töø maët bích truïc truyeàn ñoäng
maùy chính hoaëc töø maët bích hoäp soá. Ñöôøng truïc chaân vòt daøi thöôøng
ñöôïc chia laøm nhieàu ñoaïn. Moãi ñoaïn truïc ñeàu ñöôïc töïa leân nhöõng oå ñôõ.
Quan troïng nhaát trong soá caùc oå ñôõ laø oå ñôõ chòu löïc, ñoù chính laø ñieåm töïa
cuûa löïc ñaåy taøu veà phía tröôùc töø chaân vòt (H.2.232). Ñoaïn truïc cuoái ñöôïc
naèm trong oáng boïc truïc. Ñeå ngaên nöôùc bieån chaûy vaøo thaân taøu trong
oáng boïc truïc thöôøng coù keát caáu kín nöôùc.
Thoâng thöôøng sau khi laép ñaët xong loã chui truïc chaân vòt treân soáng
ñuoâi vaø giaù chöõ nhaân (taøu hai chaân vòt) phaûi xaùc ñònh vaø ñònh vò ñöôøng
tim truïc chaân vòt.
1- Nguoàn aùnh saùng; 2- OÁng ngaém; 3- Muïc tieâu; 4- Giaù ñònh vò oáng ngaém
Hình 2.233: Xaùc ñònh ñöôøng tim truïc baèng ñöôøng tia saùng
Phöông phaùp xaùc ñònh ñöôøng tim truïc baèng ñöôøng tia saùng ñöôïc
neâu treân hình 2.233. Theo phöông phaùp naøy ôû phía sau giaù chöõ nhaân
hoaëc sau loã chui chaân vòt ñaõ ñöôïc xaùc ñònh bôûi nhaø phoùng maãu, ta ñaët
oáng nhoøm 2, coøn phía kia treân ñöôøng tim truïc ta ñaët nguoàn saùng 1,
nguoàn saùng naøy ñöôïc chieáu qua moät loã raát nhoû (1 ÷ 1, 5mm ) . Treân caùc
vaùch ngang ôû giöõa hai ñieåm treân vaø taïi caùc ñaàu muùt cuûa loã chui, truïc taïi
soáng ñuoâi cuõng nhö giaù chöõ nhaân ta ñaët laàn löôït caùc baûng troøn 3 coù
khoan loã nhoû töø 1 ÷ 1,5mm. Vieäc ñaët caùc baûng troøn döïa vaøo nguyeân taéc
dòch chuyeån baûng ñoù sao cho ngöôøi ngaém nhìn thaáy tia saùng töø ñaàu kia,
nhö vaäy nghóa laø ñieåm troøn nhoû cuûa baûng ñaõ naèm treân ñöôøng tim truïc.
Caùc baûng khaùc ta cuõng ñaët moät caùch töông töï.
Sau moãi laàn xaùc ñònh ñöôïc tim truïc ta phaûi tieán haønh vaïch daáu
ngay treân vaùch döïa vaøo daáu chöõ thaäp ñaõ vaïch treân baûng troøn. Ñeå thuaän
218 CHÖÔNG 2
tieän cho vieäc ñònh taâm maùy doa loã sau naøy, taïi vaùch vaù maët bích cuûa loã
chui truïc chaân vòt hoaëc giaù chöõ nhaân ta duøng compa coù moät chaân caém
vaøo loã cuûa baûng troøn coøn chaân kia vaïch leân maët vaùch hoaëc maët bích.
Caùc ñieåm giao nhau cuûa voøng troøn vaø daáu chöõ thaäp duøng muõi ñoät ñaùnh
daáu caån thaän.
Ngoaøi phöông phaùp chieáu saùng treân ta coøn coù theå xaùc ñònh ñöôøng
tim truïc baèng phöông phaùp caêng daây theùp. Nhöng nhöôïc ñieåm cuûa
phöông phaùp naøy laø do töï troïng cuûa daây neân coù moät ñoä voõng nhaát ñònh.
Thoâng thöôøng phöông phaùp caêng daây theùp ñöôïc duøng cho loaïi taøu coù
ñöôøng truïc ngaén vaø laép ñaët soáng ñuoâi, oáng boïc truïc khoâng caàn nguyeân
coâng doa treân trieàn. Theo phöông phaùp naøy, döïa vaøo hai ñieåm bieát tröôùc
cuûa ñöôøng tim truïc ta caêng daây theùp. Döïa vaøo ñöôøng daây theùp ñoù ta laép
ñaët loã chui truïc chaân vòt vaø oáng boïc truïc.
2- Doa loã chui ñöôøng truïc chaân vòt
1- Beä maùy doa; 2- Tay quay ñieàu khieån; 3- Maùy doa; 4- Thanh truyeàn; 5- OÅ ñôõ truïc doa
6- Truïc doa; 7- Ñaàu caét; 8- Tay quay dòch chuyeån ñaàu caét; 9- Giaù ñôõ
Hình 2.234: Doa loã chui ñöôøng truïc chaân vòt ôû giaù chöõ nhaân
tim truïc vaø döïa vaøo ñöôøng ñoù doa tinh loã chui ñöôøng truïc baèng maùy doa
chuyeân duøng (H.2.234). Truïc doa khoâng ñöôïc pheùp leäch khoûi ñöôøng tim
truïc 0,2 ÷ 0,3mm. Phöông phaùp ñònh taâm truïc doa mieâu taû treân hình
2.235.
Coâng taùc doa bao goàm hai böôùc: böôùc doa thoâ vaø böôùc doa tinh.
Trong böôùc doa thoâ neân caét vôùi chieàu saâu aên dao töø 0,8 ÷ 1,2mm treân
moãi löôït chaïy dao. Toác ñoä dòch chuyeån dao khoaûng 15 ÷ 20m/ph, toác ñoä
voøng quay 50 ÷ 65vg/ph. Ñoái vôùi tröôøng hôïp doa tinh, löôïng dö coøn laïi
cuûa caû ñöôøng kính khoâng neân quaù 3mm, chieàu saâu caét treân moãi löôït
chaïy dao khoaûng töø 0,3 ÷ 0,5mm. Sau khi doa tinh xong, kích thöôùc
ñöôøng kính loã ñöôïc kieåm tra baèng ñoàng hoà ño loã theo hai ñöôøng kính
vuoâng goùc vôùi nhau.
3- Laép ñaët oáng boïc truïc vaø ñoaïn cuoái cuûa truïc chaân vòt
Sau khi nghieäm thu xong loã chui truïc chaân vòt treân soáng laùi hoaëc
treân giaù ñôõ chöõ nhaân... ta tieán haønh laép ñaët oáng boïc truïc chaân vòt. OÁng
boïc truïc chaân vòt thöôøng ñöôïc gia coâng chính xaùc ngay taïi phaân xöôûng
vaø ñöôïc cô quan ñaêng kieåm nghieäm thu.
Coù nhieàu phöông phaùp laép ñaët oáng boïc truïc. Treân hình 2.236 neâu
hai phöông phaùp cô baûn nhaát vôùi caùc thieát bò chuyeân duøng ñôn giaûn.
Hình 2.236: EÙp oáng boïc truïc chaân vòt vaøo loã chui cuûa ñöôøng truïc
a) Duøng taêng ñô xích; b) Duøng vam
Vieäc laép ñaët ñoaïn cuoái cuûa truïc chaân vòt tuøy thuoäc vaøo ñoä lôùn vaø vò
trí cuûa caùc taøu treân trieàn. Coù hai phöông phaùp cô baûn:
- Lao truïc töø ngoaøi vaøo coù theå treân caùc xe laên nhoû (H.2.237a); baèng
caùc giaù ñôõ con laên (H.2.237c) hoaëc baèng caùc daàm treo coù con tröôït
(2.2237d);
- Lao truïc töø trong thaân taøu ra (H.2.237b).
220 CHÖÔNG 2
1- Beä laên di ñoäng chuyeân duøng; 2- Ñöôøng tröôït; 3- Xe laên; 4- Truïc chaân vòt; 5- Daây caùp
6- Taám keâ; 7- Ñinh oác; 8- Roøng roïc; 9- Giaù ñôõ; 10- Con laên; 11- Daây xích; 12- Daàm ñôn
13- Caùp treo; 14- Taêng ñô chính; 15- Con tröôït; 16- OÅ tröôït; 17- Daàm phuï
Hình 2.237: Caùc phöông phaùp lao ñoaïn cuoái cuûa truïc chaân vòt qua loã
chui
a) Lao töø ngoaøi vaøo treân caùc xe laên treân beä ñöôøng ray chuyeân duøng
b) Lao töø trong ra; c) Lao töø ngoaøi vaøo treân caùc giaù ñôõ con laên
d) Lao töø ngoaøi vaøo treân caùc daàm treo
4- Laép ñaët chaân vòt vaø toaøn boä ñöôøng truïc
Sau khi ñoaïn cuoái cuûa ñöôøng truïc chaân vòt ñaõ ñöôïc laép ñaët xong
thöôøng tieán haønh laép ñaët chaân vòt. Neáu chaân vòt khoâng ñöôïc laép ñaët
treân trieàn thì seõ tieán haønh laép ñaët treân uï.
Chaân vòt ñöôïc ñöa tôùi vò trí laép ñaët thoâng thöôøng baèng caåu hoaëc
baèng xe chôû chuyeân duøng (H.2.238). Khi vaän chuyeån chaân vòt ñeán vò trí
laép ñaët baèng caåu phaûi heát söùc löu yù tôùi phöông phaùp chaèng buoäc, naâng
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 221
1- Beä xe
2- Khung ñôõ
3- Giaù ñôõ
4- Truïc ñôõ
5- OÁc ñieàu chænh
6- Ñöôøng ray
Hình 2.238: Xe chôû phuïc vuï laép raùp chaân vòt chuyeân duøng
Hình 2.239: Phöông phaùp vaän chuyeån chaân vòt tôùi vò trí laép ñaët baèng caåu
a) Caùch chaèng buoäc; b) Caùch laät vaø ñaët; c) Treo leân thaân taøu treân uï noåi
Vieäc laép raùp chaân vòt vôùi truïc tuøy thuoäc vaøo keát caáu cuûa noù. Thoâng
thöôøng chaân vòt ñöôïc choát treân truïc baèng ñinh ca veùt vaø ngoaøi cuøng laø
oác xieát chaët. Ñoái vôùi caùc taøu hieän ñaïi ngöôøi ta laép ñaët chaân vòt baèng
bôm thuûy löïc (H.2.240) ñeå ñaûm baûo beà maët chaân vòt vaø truïc taïi phaàn
coøn tieáp xuùc toát vôùi nhau. Theo phöông phaùp naøy, döôùi aùp suaát daàu treân
400kG / cm2 loõi chaân vòt bò caêng roäng ra, ñoàng thôøi chaân vòt bò ñaåy vaøo
do aùp löïc taùc ñoäng vaøo maët bích.
Laép ñaët chaân vòt taøu thuûy baèng phöông phaùp treân ñaõ naâng cao ñöôïc
222 CHÖÔNG 2
chaát löôïng laép chaët vaø ruùt ngaén thôøi gian laép.
Laép ñaët caùc oå ñôõ ñöôøng truïc coù theå tieán haønh baèng caùch ñònh vò caùc
oå ñôõ theo chieàu roäng döïa vaøo caùc daáu vaïch treân thaân taøu, ñaët truïc giöõa
cuûa ñöôøng truïc keá caän vôùi ñoaïn truïc cuoái vaø sau ñoù caên chænh ñoàng taâm
giöõa hai ñoaïn truïc keå treân. Vieäc ñònh vò oå truïc ñöôïc tieán haønh nhôø caùc
vít ñieàu chænh leân xuoáng 3 vaø ngang 4 (H.2.241).
Ñeå phuïc vuï cho vieäc caên chænh ñoàng taâm giöõa hai ñoaïn truïc ta duøng
caùc gaù ño (H.2.243) hoaëc baèng thöôùc kim loaïi vaø caên laù (H.2.242).
Hình 2.243: Gaù ño xaùc ñònh ñoä thaúng vaø ñoä ñoàng taâm cuûa ñöôøng tim
truïc
Ñoä so le (khoâng ñoàng taâm) ñöôïc xaùc ñònh baèng phöông trình:
Z + Zd
Zv = t ≤ ± 0, 2mm
2
Z p + Zs
Zh = ≤ ± 0,2mm
2
trong ñoù: Zv - ñoä so le theo chieàu ñöùng, mm; Zt - khe hôû phía treân, mm
Zd - khe hôû phía döôùi, mm; Zh - ñoä so le theo chieàu ngang, mm
Zp - khe hôû phía phaûi, mm; Zs - khe hôû phía traùi, mm.
Ñoä gaáp goùc xaùc ñònh theo phöông trình:
y − yd
yv = t ≤ 0, 05mm / m
D
y − ys
yh = r ≤ 0, 05mm / m
D
trong ñoù: yv - ñoä gaáp goùc theo maët phaúng ñöùng, mm;
yh - ñoä gaáp goùc theo maët phaúng ngang, mm;
yt, yd - khe hôû giöõa hai maët bích ôû phía treân vaø phía döôùi, mm;
yr, ys - khe hôû giöõa hai maët bích ôû phía phaûi vaø phía traùi, mm;
D - ñöôøng kính maët bích.
Sau khi ñònh taâm xong ta tieán haønh ño maãu caên keâ (H.2.244a) vaø
224 CHÖÔNG 2
1- Taám ñôø
2- OÁc ñònh kích thöôùc
3- Thaân oå ñôõ
4- Beä oå ñôõ
5- Caên keâ
6- Gaù gia coâng chuyeân duøng
Hình 2.244: Phöông phaùp xaùc ñònh caên laù oå ñôõ vaø gia coâng
a) Xaùc ñònh caên keâ; b) Phöông phaùp gia coâng
Beân caïnh phöông phaùp coå ñieån treân, oå ñôõ truïc chaân vòt coù theå tieán
haønh baèng phöông phaùp caêng daây theùp hoaëc chieáu tia saùng (xem phaàn
laép raùp maùy chính).
5- Laép ñaët maùy chính
Maùy chính laøm ñoäng löïc ñaåy taøu, bao goàm: ñoäng cô ñieâden, maùy hôi
nöôùc, tuabin hoaëc maùy ñieän. Tuøy theo loaïi maùy chính coù caùc loaïi keát caáu
beä maùy khaùc nhau.
Beä maùy chính coù theå ñöôïc gia coâng hoaøn chænh tröôùc khi laép ñaët
leân taøu, hoaëc laép ñaët ngay treân thaân taøu.
Trong tröôøng hôïp gia coâng hoaøn chænh beä maùy tröôùc khi laép ñaët leân
taøu, maët cuûa beä ñöôïc kieåm tra baèng thöôùc thaúng. Khe hôû giöõa maët thöôùc
vaø maët beä khi ñaët thöôùc doïc theo thaân beä khoâng ñöôïc vöôït quaù 1,5mm.
Caùc taám ñeäm ñôõ treân maët beä ñöôïc gia coâng treân maùy coâng cuï chuyeân
duøng, coù goùc vaùt nghieâng 1: 100 vaø ñöôïc ñaët chieàu nghieâng ra phía
ngoaøi. Ñoä tieáp giaùp cuûa caùc taám ñeäm tôùi caùc maët beä ñöôïc kieåm tra baèng
caên laù, vôùi chieàu daøy 0,3mm caên laù khoâng ñöôïc vaøo saâu quaù 20mm. Caùc
taám ñeäm ñöôïc haøn vôùi beä baèng moái haøn cao 3mm.
Trong tröôøng hôïp gia coâng hoaøn chænh beä maùy treân thaân taøu, tröôùc
heát phaûi keát thuùc moïi coâng taùc haøn vaø laép raùp taïi vuøng keá caän beä maùy,
coù tröôøng hôïp phaûi kieåm tra vò trí thaân taøu treân trieàn. Ñoái vôùi tröôøng
hôïp maùy chính ñöôïc laép ñaët treân ñeäm vaùt hoaëc ñeäm hình caàu, maët ñôõ
cuûa beä ñöôïc gia coâng coù goùc nghieâng (1:50 ÷ 1:150) ra phía ngoaøi; ñoái vôùi
tröôøng hôïp maùy chính ñöôïc ñaët treân ñeäm choáng rung, beà maët ñôõ khoâng
coù goùc vaùt ra phía ngoaøi. Ñoä chính xaùc gia coâng ñöôïc kieåm tra baèng
thöôùc thaúng vaø caên laù. Khe hôû giöõa maët thöôùc vaø maët beä treân chieàu daøi
30mm khoâng ñöôïc vöôït quaù 0,1mm.
Coâng ngheä laép ñaët beä maùy leân thaân taøu cuõng hoaøn toaøn gioáng nhö
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 225
coâng ngheä laép ñaët caùc phaân ñoaïn hoaëc toång ñoaïn vôùi nhau.
Döïa vaøo caùc ñöôøng kieåm tra vaïch saün treân saøn, phaân ñoaïn ñaùy vaø
ñöôøng kieåm tra treân beä ta raø khít chuùng vôùi nhau. Ñeå kieåm tra ñoä song
song, ñoä vuoâng goùc, nghieâng ngang, nghieâng doïc ta duøng daây theùp caêng,
daây doïi, laùt goã, oáng thuûy bình vaø nivoâ thôï moäc (H.2.245).
1- Daây theùp caêng; 2- Döôõng ño chieàu cao; 3- OÁng thuûy bình; 4- Ñaùy trong
5- Chaân choáng; 6- Daây doïi; 7- Thanh goã ngang; 8- Nivoâ thôï moäc
Hình 2.245: Laép ñaët beä maùy
Dung sai trong coâng taùc laép ñaët beä maùy ñöôïc neâu treân baûng 2.48
Nguyeân coâng cô baûn nhaát trong coâng taùc laép ñaët maùy chính laø
chuaån taâm maùy sao cho ñöôøng taâm cuûa truïc truyeàn ñoäng maùy chính
truøng vôùi ñöôøng taâm cuûa truïc chaân vòt. Vieäc chuaån taâm maùy chính coù
theå tieán haønh tröôùc khi laép ñaët heä truïc chaân vòt hoaëc sau khi laép ñaët heä
truïc chaân vòt. Trong tröôøng hôïp ñaàu vieäc chuaån taâm ñöôïc tieán haønh
theo ñöôøng tim truïc lyù thuyeát baèng caùc oáng ngaém gaén treân hai ñaàu cuûa
truïc maùy chính (H.2.246) coøn trong tröôøng hôïp sau döïa vaøo taâm ñöôøng
truïc chaân vòt ñaõ ñöôïc laép ñaët.
1- Thaân maùy; 2- OÁc xieát; 3- Ñeäm 1- Vít ñieàu chænh ñoä cao; 2- Cuïm giaù ñôõ
3- Vít ñieàu chænh ngang4- Tai ñôõ vit
Hình 2.247
5- Beä maùy; 6- Thaân maùy
Moät soá caên ñeäm kieåu ñaëc bieät
Hình 2.248
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 227
a) Hình caàu; b) Chaát deûo choáng rung Ñònh taâm maùy chính
228 CHÖÔNG 2
Trong tröôøng hôïp ñöôøng tim truïc chaân vòt ñaõ ñöôïc ñònh vò baèng hai
taám baûng troøn ñaët ôû vaùch buoàng maùy vaø treân coät phía ngoaøi thaân taøu ta
duøng hai oáng ngaém ñaët taïi hai taâm ñieåm cuûa ñöôøng tim truïc maùy chính.
Qua oáng ngaém ñoù ta ñieàu chænh baèng oác vít ñieàu chænh (H.2.248) chieàu
cao leân xuoáng vaø ñoä dòch ngang cuûa thaân maùy. Sau khi ñònh taâm xong ta
tieán haønh gia coâng mieáng caên ñeäm gioáng nhö phöông phaùp neâu ôû
hình 2.247.
Caên keâ cho maùy chính cuõng nhö cho oå ñôõ truïc vaø maùy phuï coù theå
coù nhieàu kieåu khaùc nhau. Thoâng thöôøng laø kieåu cheâm nhöng cuõng coù theå
kieåu hình caàu (H.2.247a) hoaëc treân ñeäm choáng rung (H.2.247b).
6- Laép ñaët maùy phuï, bôm vaø noài hôi
Vieäc laép ñaët maùy phuï, bôm vaø noài hôi noùi chung töông ñoái ñôn giaûn
khoâng khoù khaên. Ñaïi boä phaän caùc maùy moùc treân thöôøng ñöôïc ñaët treân
beä vôùi caùc caên keâ ñaëc bieät. Caùc keát caáu cuûa heä cuõng nhö keâ ñeäm tuøy
thuoäc vaøo chuûng loaïi thieát bò vaø caùch thöùc caên keâ.
Ñoä chính xaùc cuûa coâng taùc laép ñaët ñöôïc neâu treân baûng 2.48
2.5.5 Coâng taùc kieåm tra laép ñaët keát caáu treân trieàn ñaø
Coâng taùc kieåm tra khi laép ñaët thaân taøu treân trieàn ñaø bao goàm vieäc
kieåm tra vò trí töøng keát caáu rieâng bieät cuûa thaân taøu (caùc phaân ñoaïn,
toång ñoaïn) vaø kieåm tra toaøn boä vò trí hình daùng kích thöôùc thaân taøu.
Vieäc kieåm tra caùc keát caáu rieâng bieät cuûa thaân taøu thöôøng chæ laø xaùc ñònh
vò trí töông ñoái cuûa caùc keát caáu ñoù ñoái vôùi ba maët phaúng cô baûn vuoâng
goùc vôùi nhau: maët phaúng ñaùy, maët phaúng ñoái xöùng vaø maët phaúng ñöôøng
söôøn giöõa.
Ñaëc ñieåm cuûa coâng taùc kieåm tra caàn phaûi löu yù khi ñoùng taøu treân
trieàn nghieâng laø maët phaúng ñaùy (cô baûn) taïo vôùi maët baèng (maët phaúng
naèm ngang) moät goùc nhaát ñònh cuõng gioáng nhö goùc cuûa maët phaúng
ñöôøng söôøn giöõa taïo vôùi maët thaúng ñöùng (daây doïi). Trong khi ñoù caùc
duïng cuï thieát bò kieåm tra nhö nivoâ, daây doïi... ñeàu chæ xaùc ñònh vò trí
maët baèng vaø maët thaúng ñöùng. Do ñoù khi kieåm tra caùc vò trí so vôùi maët
phaúng ñaùy vaø maët phaúng ñöôøng söôøn giöõa ta caàn phaûi tính caû aûnh
höôûng cuûa goùc nghieâng theo coâng thöùc:
l.h
x=
100
trong ñoù: x - khoaûng caùch giöõa caùc ñieåm kieåm tra theo höôùng thaúng
ñöùng
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 229
saùnh vò trí ñöôøng thaúng hình chieáu cuûa maët phaúng ñoái xöùng vaïch treân
phaân ñoaïn vaø vaïch treân trieàn hoaëc treân caùc phaân ñoaïn ñaõ ñaët tröôùc.
Khi kieåm tra cuõng duøng quaû doïi.
Theo chieàu cao, vò trí caùc phaân ñoaïn ñöôïc kieåm tra baèng oáng thuûy
tinh vaø döôõng do chieàu cao (hoaëc thöôùc cuoän). Ngöôøi ta thöôøng kieåm tra
chieàu cao cuûa ñöôøng kieåm tra naèm ngang vaïch treân phaân ñoaïn so vôùi
cuøng chieàu cao ñöôøng ñoù vaïch saün treân caùc coïc döïng treân trieàn hoaëc
treân caùc phaân ñoaïn ñaõ ñaët tröôùc.
Trong nhieàu tröôøng hôïp, khi raø laép phaân ñoaïn ñaët sau vôùi phaân
ñoaïn ñaët tröôùc, do coù löôïng dö laép raùp neân phaân ñoaïn sau khoâng theå
ñaët ngay vaøo vò trí cuûa noù ñöôïc, phaûi tieán haønh kieåm tra hai laàn: laàn
ñaàu tieân ñeå vaïch caét boû löôïng dö vaø laàn thöù hai raø khôùp hai phaân ñoaïn
vôùi nhau. Taát nhieân neáu caùc phaân ñoaïn ñaõ gia coâng chính xaùc (vôùi kích
thöôùc yeâu caàu trong phaïm vu dung sai cho pheùp), chæ caàn laép ñaët vaø
kieåm tra moät laàn.
Ngaøy nay, söû duïng phoå bieán phöông phaùp caét löôïng dö tröôùc khi
ñöa phaân ñoaïn leân laép raùp treân trieàn ñaø, taát nhieân phaûi löu yù tôùi meùp
cuûa phaân ñoaïn ñaõ ñöôïc ñaët leân trieàn. Phöông phaùp naøy cho pheùp caét boû
löôïng dö trong ñieàu kieän thuaän lôïi vaø chæ laép ñaët, kieåm tra moät laàn treân
trieàn.
Danh muïc kieåm tra, chæ tieâu caàn kieåm tra, duïng cuï trang thieát bò
ñeå kieåm tra ñoái vôùi coâng taùc laép ñaët thaân taøu treân trieàn ñöôïc neâu treân
baûng 2.48 vôùi caùc sai leäch cho pheùp. Treân baûng 2.48 coøn neâu caû danh
muïc kieåm tra chung ñoái vôùi toaøn boä thaân taøu.
Vò trí thaân taøu trong suoát quaù trình laép raùp coù theå coù nhöõng bieán
ñoåi nhaát ñònh do nhieàu nguyeân nhaân khaùc nhau nhö ñoä luùn cuûa caùc keâ
ñeäm, cuûa chính baûn thaân trieàn khi chòu caùc taûi troïng cuûa phaân ñoaïn,
trang thieát bò maùy moùc, do bieán daïng haøn... Vì theá trong quaù trình laép
raùp caàn heát söùc löu yù tôùi coâng taùc kieåm tra vò trí thaân taøu treân trieàn ñaø.
Coâng taùc kieåm tra naøy bao goàm:
1- Kieåm tra ñònh kyø trong quaù trình laép ñaët vaø haøn tuøy thuoäc vaøo
phöông phaùp laép raùp vaø kieåu taøu, khi ñoùng taøu theo phöông phaùp daây
chuyeàn baèng caùc thieát bò chuyeân duøng (nhö xe vaän chuyeån, kích, beä laép
raùp chuyeân duøng...) thì vieäc kieåm tra vò trí thaân taøu taïi moãi vò trí coâng
taùc ñöôïc tieán haønh ngay sau khi töø coâng ñoaïn tröôùc chuyeån tôùi, ñoàng
thôøi cöù 7 - 10 ngaøy laïi kieåm tra moät laàn.
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 231
2- Kieåm tra tröôùc khi laép ñaët, tröôùc khi baøn giao ñeå haøn vaø sau khi
haøn beä maùy chính, ñöôøng truïc chaân vòt, giaù ñôõ truïc chaân vòt.
3- Tröôùc khi tieän loã, sau khi tieän ñöôøng chui truïc chaân vòt, giaù chöõ
nhaân, oå ñôõ truï laùi.
4- Kieåm tra tröôùc vaø sau khi thöû kín nöôùc baèng caùch ñoå nöôùc.
5- Kieåm tra tröôùc khi vaïch ñöôøng tim truïc chaân vòt, trong quaù trình
laép ñaët ñöôøng truïc vaø sau khi keát thuùc coâng taùc laép raùp.
6- Kieåm tra vaø sau khi vaïch ñöôøng nöôùc taûi troïng.
Coâng taùc kieåm tra treân thoâng thöôøng döïa vaøo caùc daáu vò trí ban
ñaàu ñaõ vaïch saün treân trieàn taïi caùc coät daáu.
Tröôùc khi kieåm tra kích thöôùc chuû yeáu vaø ñöôøng bao thaân taøu, nhaát
thieát phaûi tieán haønh kieåm tra vò trí thaân taøu treân trieàn vaø chieàu cao,
veà chieàu roäng, nghieâng ngang vaø nghieâng doïc. Vieäc kieåm tra caùc kích
thöôùc chuû yeáu, voû taøu chæ tieán haønh sau khi keát thuùc moïi coâng taùc laép
raùp vaø haøn chuû yeáu cuõng nhö phaûi ñaët xong toaøn boä caùc trang thieát bò
keát caáu naëng. Trong khi kieåm tra caám khoâng ñöôïc tieán haønh thöû kín
nöôùc baèng caùch ñoå nöôùc.
Ñeå kieåm tra chieàu daøi thaân taøu, ôû vuøng muõi vaø laùi taïi maët phaúng
doïc taâm ta ñaët laùt goã daøi ngang taàm vôùi ñöôøng haï thuûy. Maët treân cuûa
caùc laùt goã ñoù song song vôùi maët phaúng ñaùy (H.2.270). Ñeå xaùc ñònh chieàu
giöõa caùc ñöôøng vuoâng goùc L⊥⊥ ta thaû quaû doïi töø caùc giao ñieåm cuûa ñöôøng
vuoâng goùc muõi, ñöôøng vuoâng goùc laùi vôùi môùn nöôùc thieát keá xuoáng caùc laùt
goã ñaët döôùi trieàn, coøn ñeå xaùc ñònh chieàu daøi lôùn nhaát Lmax ta thaû quaû
doïi töø caùc ñieåm ngoaøi cuøng veà hai phía muõi laùi naèm ôû maët phaúng ñoái
xöùng. Sau ñoù, ta ño khoaûng caùch giöõa caùc ñieåm chæ cuûa quaû doïi ôû muõi vaø
quaû doïi ôû laùi.
Ñeå kieåm tra hình daùng thaân taøu cuõng nhö chieàu roäng vaø chieàu cao
maïn ta ñaët döôùi ky taïi maët phaúng ñöôøng söôøn caàn kieåm tra (caàn kieåm
tra töø 5 ÷ 11 maët caét ngang) laùt goã daøi naèm ngang suoát töø maïn naøy
sang maïn kia (H.2.271). Ñeå xaùc ñònh chieàu roäng thaân taøu, taïi giao ñieåm
giöõa ñöôøng nöôùc thieát keá vaø ñöôøng söôøn chính giöõa ôû caû hai phía naïn ta
thaû doïi vaø ño khoaûng caùch giöõa hai muõi doïi ñoù. Töông töï nhö treân ta coù
theå kieåm tra xaùc ñònh chieàu roäng lôùn nhaát.
Ñeå xaùc ñònh chieàu cao maïn ta ño khoaûng caùch taïi maët phaúng ñöôøng
söôøn töø meùp boong treân cuøng cho tôùi laùt goã ñaët treân trieàn.
232 CHÖÔNG 2
Ñeå kieåm tra hình daùng ñöôøng söôøn taïi moãi maët caét, thöôøng phaûi
kieåm tra 7 ÷ 9 ñieåm: ñieåm caét giöõa ñöôøng söôøn vôùi maët phaúng ñoái xöùng;
giöõa ñöôøng söôøn vôùi vaùch doïc, giöõa ñöôøng söôøn vôùi ky hoâng, giöõa ñöôøng
söôøn vôùi boong vaø saøn, giöõa ñöôøng söôøn vôùi moät vaøi xaø doïc maïn, ñaø doïc
ñaùy.
Sau khi hoaøn thaønh xong toaøn boä coâng taùc laép raùp, tröôùc khi ñöa
taøu xuoáng nöôùc ta caàn phaûi vaïch daáu ñöôøng nöôùc taûi troïng öùng vôùi löôïng
chieám nöôùc toaøn boä cuûa thaân taøu. Thoâng thöôøng ñöôøng nöôùc naøy khoâng
truøng vôùi ñöôøng nöôùc thieát keá vaø khoâng song song vôùi noù. Ngoaøi ñöôøng
nöôùc taûi troïng ta caàn vaïch ñöôøng nöôùc khoâng taûi vaø môùn nöôùc taïi muõi,
laùi vaø buïng taøu.
Ñeå xaùc ñònh ñöôøng nöôùc taûi
troïng vaø môùn nöôùc treân thaân taøu,
cuõng söû duïng thanh goã naèm ngang
nhö khi kieåm tra hình daùng ñöôøng
söôøn (H.2.272). Taïi phaàn giöõa taøu ñoái δ - chieàu daøy toân bao
vôùi taøu côõ lôùn vaø trung bình cöù
Hình 2.249: So le meùp laép raùp
15 ÷ 20m ñaët moät thanh ñeå xaùc ñònh
moät ñieåm, coøn laïi phaàn muõi vaø laùi cöù khoaûng töø 5 ÷ 10m. Ñoái vôùi taøu
nhoû, taïi phaàn giöõa cöù 5m, xaùc ñònh moät ñieåm, taïi phaàn muõi vaø laùi
khoâng quaù 3m moät ñieåm.
1- Taám bao; 2- Soáng doïc; 3- Xöông ñaùy; 4- Gia cöôøng; 5- Meùp ñaáu ñaàu
Hình 2.250: Sai leäch cho pheùp
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 233
1- Taám bao
2- Ñöôøng söôøn
3- Moái haøn
doïc
Hình 2.251: So le cho pheùp giöõa Hình 2.252: So le cho pheùp giöõa
hai meùp cuûa ñöôøng söôøn chính hai keát caáu naèm veà hai phía cuûa
moät taám
Hình 2.254: Kieåm tra vieäc laép ñaët caùc phaân ñoaïn ñaùy
theo chieàu daøi thaân taøu
234 CHÖÔNG 2
1- Coät trieàn;
2- Daáu ñöôøng kieåm tra cô baûn;
3- OÁng thuûy bình
4- Quaû doïi;
5- Taám vaïch daáu treân trieàn
Hình 2.255: Kieåm tra vieäc ñònh vò caùc phaân ñoaïn ñaùy theo chieàu cao vaø
theo ñoä nghieâng ngang baèng döôõng ño chieàu cao vaø oáng thuûy bình
Hình 2.256: Kieåm tra vieäc ñònh vò caùc phaân ñoaïn ñaùy theo chieàu cao vaø
ñoä nghieâng ngang baèng thöôùc goã ngang
1- Ñöôøng söôøn;
2- Ñöôøng kieåm tra naèm ngang
3- OÁng thuûy bình
Hình 2.258: Kieåm tra vieäc laép ñaët caùc vaùch doïc
theo chieàu daøi vaø chieàu cao
Hình 2.259: Kieåm tra vieäc laép ñaët vaùch doïc theo ñoä nghieâng ngang
a) Vaùch gaáp khuùc; b) Vaùch thaúng
Hình 2.260: Kieåm tra vò trí laép ñaët cuûa phaân ñoaïn boong
theo chieàu roäng vaø chieàu daøi
236 CHÖÔNG 2
Hình 2.261: Kieåm tra laép ñaët phaân ñoaïn boong theo chieàu cao
1- Thöôùc goã
2- Quaû doïi
3- Ñöôøng kieåm tra naèm ngang
Hình 2.262: Kieåm tra vieäc laép ñaët phaân ñoaïn muõi
Hình 2.263: Kieåm tra vieäc laép ñaët soáng ñuoâi treân trieàn baèng
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 237
1- Thanh goã ñaët taïi maët phaúng doïc taâm (DT) treân chieàu cao
cuûa maët phaúng cô baûn
2- Daây doïi
3- Hình chieáu cuûa ñöôøng tim truï baùnh laùi leân trieàn
4- Ñöôøng söôøn lyù thuyeát
5- Döôõng ño chieàu cao vò trí cuûa soáng ñuoâi
Hình 2.264: Kieåm tra vieäc laép ñaët soáng ñuoâi treân trieàn nghieâng
1- Daáu ñöôøng söôøn kieåm tra 1- Toân boong; 2- Quaû doïi; 3- Ñöôøng doïc
2- Daáu ñöôøng doïc taâm taâm treân coät buoàm;h - Chieàu cao coät buoàm
3- Daáu kieåm tra veà chieàu cao l - Khoaûng caùch töø muõi quaû doïi tôùi chaân coät
4- Quaû doïi buoàm treân boong
Hình 2.266 Hình 2.267
Kieåm tra vieäc laép ñaët phaân ñoaïn Kieåm tra vieäc laép ñaët coät buoàm
oáng khoùi
238 CHÖÔNG 2
1- Coät trieàn; 2- Daây doïi taïi maët phaúng doïc taâm; 3- OÁng thuûy bình
4- Taám vaïch daáu treân trieàn; 5- Laùt goã; 6- Vaønh ñai
Hình 2.269: Kieåm tra vò trí thaân taøu treân trieàn
Hình 2.273: Kieåm tra ñoä nghieâng Hình 2.274: Kieåm tra laép ñaët beä
ngang vaø nghieâng doïc khi laép ñaët noài hôi
noài hôi
240 CHÖÔNG 2
Baûng 2.48: Dung sai laép ñaët caùc phaân ñoaïn, toång ñoaïn treân trieàn
Duïng cuï vaø
Chæ tieâu kieåm tra Dung sai, (mm)
thieát bò kieåm
(1) (2) (3)
I - Taát caû caùc phaân ñoaïn
1. So le giöõa caùc meùp cuûa hai phaân ñoaïn Caêm laù thöôùc 0,5 ñoái vôùi δ ≤ 4mm
caïnh nhau (H.2.249) keû 1,0 ñoái vôùi δ = 4 ÷ 10mm
10%δ nhöng khoâng quaù
3mm ñoái vôùi δ > 10mm vaø
haøn töï ñoäng hoaëc baùn töï
ñoäng döôùi ñeäm chaát trôï
dung
2. So le giöõa caùc ñaàu khung xöông doïc ñaáu Sôïi daây caêng,
vôùi nhau (H.2.250) thöôùc goã,
- ñaø doïc chính giöõa, ñaø doïc maïn, xaø boong thöôùc meùt
6
- khung xöông doïc
8
3. So le giöõa caùc ñaàu khung xöông ngang - nt -
8
(chieàu daøi döôùi 1m)
caùc nhaùnh söôøn chính, ñaø ñaùy, xaø boong
vaø caùc lieân keát giöõa chuùng (H.2.251)
4. So le giöõa caùc keát caáu baát kyø cuûa thaân Thöôùc meùt ≤ 0, 5δ
taøu chieàu daøy δ naèm veà hai phía cuûa moät
Theo tieâu chuaån cuûa ngaønh
taám (H.2.252) Döôõng vaø caên
OH9-134-59 vaø TOCT
5. Vaùt meùp vaø ñeå khe hôû chaân ñöôøng haøn laù
8713-58
Thöôùc cuoän
+ 4% kích thöôùc khoaûng
6. Kích thöôùc khoaûng caùch ñöôøng söôøn taïi hoaëc thöôùc
caùch ñöôøng söôøn chuaån
choã laép raùp meùt
II - Caùc phaân ñoaïn daây
1. Theo chieàu daøi thaân taøu Quaû doïi, ±5
a) Ñoái vôùi phaân ñoaïn ñaët ñaàu tieân: sai leäch thöôùc meùt
giöõa ñöôøng söôøn giöõa vaø ngoaøi cuøng vaïch
treân phaân ñoaïn vôùi caùc daáu vaïch treân trieàn
(H.2.253) - nt - Ñoái vôùi khoaûng caùch ñöôøng
b) Ñoái vôùi caùc phaân ñoaïn tieáp theo khoaûng söôøn nôi raø laép = ±4 kích
caùch giöõa caùc ñöôøng söôøn ngoaøi cuøng cuûa thöôùc chuaån ±5n (n - soá
caùc phaân ñoaïn ñaáu raùp vôùi nhau; khoaûng löôïng caùc phaân ñoaïn ñöôïc
caùch ñöôøng söôøn nôi raø laép; sai leäch giöõa raø laép keå töø phaân ñoaïn ñaàu
caùc ñöôøng söôøn vaïch treân phaân ñoaïn vaø tieân)
daáu vaïch treân trieàn (kieåm tra laïi sau khi raø
laép 3 ÷ 4 phaân ñoaïn (H.2.254) - nt - ±3
2. Theo chieàu roäng thaân taøu
So le giöõa doïc taâm (DT) treân phaân ñoaïn vaø
treân trieàn oáng thuûy ±5 (vôùi ñieàu kieän baûo ñaûm
3. Theo chieàu cao bình, thöôùc ñoä ngieâng doïc)
Sai leäch giöõa ñöôøng cô baûn treân phaân ñoaïn meùt
vaø ñöôøng vaïch treân caùc coät treân trieàn
(H.2.255 vaø 2.256)
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 241
VIII - Kieåm tra boong vaø saân sau khi laép raùp xong toaøn boä thaân taøu
1. Ñoái vôùi boong hôû vaø saøn hôû Döôõng, oáng + 15
Ñoä cong ngang: öùng vôùi soá lieäu töø nhaø phoùng thuûy bình –8
maãu OÁng thuûy +30 ñoái vôùi taøu lôùn vaø
Ñoä voõng doïc: öùng vôùi soá lieäu cuûa nhaø bình, döôõng
−20 trung bình
phoùng maãu veà ñoä voõng yeân ngöïa chung taïi ño chieàu cao
maët phaúng doïc taâm ôû muõi vaø laùi so vôùi +20
ñoái vôùi taøu soâng
ñöôøng söôøn giöõa −10
2. Ñoái vôùi boong vaø saøn phaúng kín
Ñoä naèm ngang trong phaïm vi moät khoang Döôõng, oáng 1,5 treân 1m chieàu daøi veà
thuûy bình moïi höôùng
IX - Phaân ñoaïn muõi
1. Doïc theo chieàu daøi thaân taøu
Sai leäch giöõa ñöôøng söôøn lyù thuyeát vaø daáu Quaû doïi, Tuøy thuoäc vaøo dung sai cuûa
vaïch treân trieàn (H.2.262) thöôùc ño
toaøn boä chieàu daøi thaân taøu
2. Theo chieàu roäng
Sai leäch giöõa maët phaúng doïc taâm treân phaân ±8 ñoái vôùi ñieåm thaáp
ñoaïn vaø treân trieàn - nt - ±15 ñoái vôùi ñieåm cao
4. Ñoä song song giöõa beà maët beä vaø ñöôøng Thöôùc nivoâ,
tim cuûa truïc cheâm
XV - Caùc beä maùy phuï
1. Theo chieàu daøi vaø roäng thaân taøu
Khoaûng caùch töø beä tôùi maët phaúng cô baûn Quaû doïi, ±10
Ñoä song song (hoaëc ñoä vuoâng goùc) maët ñôõ thöôùc ño
cuûa beä so vôùi maët cô baûn:
a) Khi ñaët maùy treân caùc ñeäm vaùt (cheâm) Thöôùc goã,
oáng thuûy bình
- Chieàu daøi (roäng) cuûa beä ≤ 2m vaø thöôùc ño 4
- Chieàu daøi (roäng) cuûa beä < 2m 6
b) Khi ñaët maùy treân ñeäm chaát deûo, ñeäm
giaûm rung
- Chieàu daøi (roäng) cuûa beä ≤ 1m 4
- Chieàu daøi (roäng) cuûa beä > 1m 6
246 CHÖÔNG 2
Ghi chuù: Khi laép raùp thaân taøu theo phöông phaùp toång ñoaïn hoaëc töø
nhöõng phaân ñoaïn khoái thì coâng taùc kieåm tra ñöôïc tieán haønh töông töï
nhö khi laép ñaët caùc phaân ñoaïn khoái cuûa ñaùy. Sai leäch cho pheùp ñoái vôùi
caùc toång ñoaïn giöõa cuõng nhö ñoái vôùi phaân ñoaïn ñaùy, coøn sai leäch cho
pheùp ñoái vôùi toång ñoaïn muõi vaø laùi cuõng gioáng nhö caùc phaân ñoaïn khoái
muõi vaø laùi.
2.6 HAÏ THUÛY TAØU - CAÙC BIEÄN PHAÙP AN TOAØN LAO ÑOÄNG
Trong taát caû phöông phaùp ñöa taøu xuoáng nöôùc, coâng ngheä ñöa taøu
xuoáng nöôùc treân trieàn doïc vaø trieàn ngang laø phöùc taïp hôn caû, ñoøi hoûi
coâng taùc chuaån bò phaûi heát söùc chu ñaùo vaø caån thaän
Caùc nguyeân coâng cô baûn cuûa quaù trình ñöa taøu xuoáng nöôùc treân
trieàn doïc goàm:
- Laép ñaët ñöôøng tröôït treân trieàn;
- Laép ñaët caùc beä tröôït;
- Chuaån bò, laép ñaët caùc caên keâ thaân taøu;
- Laép raùp caùc thieát bò baûo hieåm;
- Thaùo rôõ caùc caên keâ coá ñònh duøng trong khi laép raùp thaân taøu vaø
ñöa taøu leân beä tröôït;
- Ñöa taøu xuoáng nöôùc;
- Thaùo rôõ caùc beä tröôït, caên keâ sau khi ñöa taøu xuoáng nöôùc.
Soá löôïng ñöôøng tröôït duøng trong vieäc ñöa taøu xuoáng nöôùc treân trieàn
doïc tuøy thuoäc vaøo troïng löôïng vaø ñoä lôùn thaân taøu, nhöng thoâng thöôøng
laø hai ñöôøng.
Ñöôøng tröôït coá ñònh ñöôïc söû duïng ôû phaàn trieàn ngaâm döôùi nöôùc vaø
ñoái vôùi nhöõng trieàn coù maät ñoä ñöa taøu xuoáng nöôùc lôùn. Coù theå laép ñaët
treân suoát chieàu daøi trieàn nhöng trong thôøi gian laép raùp thaân taøu phaûi
löu yù baûo veä.
Treân hình 2.275 mieâu taû keát caáu cuûa ñöôøng tröôït coá ñònh treân neàn
trieàn beâtoâng. Thoâng thöôøng ñöôøng tröôït coá ñònh ñöôïc caáu taïo töø maët
tröôït 1 laøm baèng caùc thanh goã 100 × 150mm ñaët treân caùc thanh goã
ngang 2. Doïc theo hai meùp ngoaøi cuûa ñöôøng tröôït laø caùc thanh goã chaën
meùp 3 coù kích thöôùc 200 × 200 hoaëc 300 × 300mm. Maët tröôït vaø meùp
chaën ñöôïc haõm giöõ baèng caùc maõ goã hoaëc theùp 4.
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 249
1- Maët tröôït
2- Taø veït ngang
3- Meùp chaën
4- Maõ ñònh vò
Hình 2.275: Keát caáu ñöôøng tröôït coá ñònh treân neàn beâtoâng
Ñöôøng tröôït di ñoäng töùc laø loaïi ñöôøng tröôït coù theå thaùo rôõ ñöôïc sau
khi söû duïng xong vaø coù theå laép ñaët ôû caùc vò trí khaùc. Keát caáu cuûa loaïi
ñöôøng tröôït naøy neâu treân hình 2.276 bao goàm caùc thanh goã doïc 1 coù tieát
dieän 200 × 300 vaø chieàu daøi 12m ñaët saùt nhau vaø ñöôïc lieân keát baèng caùc
buloâng daøi 2 coù ñöôøng kính 25mm. Caùc buloâng naøy ñöôïc ñaët theo hai
haøng treân döôùi vaø so le nhau. Khoaûng caùch giöõa hai buloâng lieân tieáp coù
theå töø 500 ÷ 750mm. Haøng buloâng döôùi neáu thanh goã meùp chaën nhoû thì
chæ lieân keát caùc thanh goã doïc, baèng buloâng treân nhaát thieát phaûi giöõ caû
meùp chaën 5 vaø mieáng theùp oáp 6.
Phía treân caùc thanh goã doïc 1 laø lôùp goã chòu löïc ñeå laøm maët tröôït 3.
Goã laøm maët tröôït thöôøng coù kích thöôùc 75 × 150mm vaø ñöôïc gaén vôùi caùc
thanh goã phía döôùi baèng caùc oác vít 4 coù ñöôøng kính 16mm vaø vaën chìm
xuoáng phía döôùi maët tröôït. Maët tröôït phaûi ñaûm baûo nhaün.
Ñeå gheùp noái caùc ñoaïn ñöôøng tröôït vôùi nhau, coù theå tieán haønh theo
nhieàu caùch: theo phöông phaùp ñaáu ñaàu, luùc ñoù hai ñaáu ñaàu giaùp nhau cuûa
hai ñoaïn ñöôøng tröôït, phaûi oáp caùc mieáng theùp daøi 1,5m, roäng 250mm vaø
daøy 20mm baèng caùc ñinh oác daøi vaø sau ñoù gheùp hai ñaàu vôùi nhau baèng
theùp goùc (H.2.277a) hoaëc theùp taám (H.2.277b); hoaëc coù theå noái gheùp
theo caùch so le (H.2.277c).
250 CHÖÔNG 2
Hình 2.277: Phöông phaùp noái gheùp caùc ñoaïn ñöôøng tröôït
a) Noái gheùp ñaáu ñaàu baèng theùp goùc; b) Noái gheùp ñaáu ñaàu baèng theùp taám
c) Noái gheùp theo caùch so le
Taïi vuøng ñöôøng tröôït chaïy qua, phaûi doïn saïch taát caû caùc caên keâ
ñeäm ñôõ coá ñònh phía döôùi thaân taøu.
Ñaët ñöôøng tröôït ñöôïc baét
ñaàu töø vieäc ñaët caùc cô caáu keâ ñeäm
phía döôùi ñöôøng tröôït (H.2.278).
Cô caáu naøy laøm baèng caùc thanh
goã ngang coù tieát dieän 200 × 200 ÷
300 × 300 vaø chieàu daøi lôùn hôn
chieàu roäng ñöôøng tröôït moät chuùt
neáu chieàu cao cuûa cô caáu naøy
khoâng vöôït quaù 500mm. Trong
tröôøng hôïp chieàu cao lôùn hôn, ñeå
ñaûm baûo söùc beàn doïc caàn thieát 1- Cô caáu keâ ñeäm; 2- Coät döôõng; 3- Thöôùc
nivoâ; 4- Cheâm; 5- Thanh ngang; 6- Ñöôøng tröôït
phaûi duøng caùc thanh goã doïc daøi
khoaûng 6m. Soá löôïng caùc thanh Hình 2.278: Ñaët cô caáu keâ ñeäm phía
goã naøy tuøy thuoäc vaøo chieàu roäng döôùi ñöôøng tröôït
cuûa ñöôøng tröôït.
Sau khi ñaõ xeáp caùc thanh goã keâ tôùi ñoä cao caàn thieát, ôû khoaûng caùch
6m ta ñaët moät caëp coät treân ñoù coù vaïch daáu chieàu cao meùp treân cuøng cuûa
cô caáu keâ ñeäm. Coät phía trong, ñaët saùt vò trí meùp trong ñöôøng tröôït, coøn
coät kia ñöôïc ñaët caùch coät trong moät khoaûng baèng chieàu roäng ñöôøng tröôït
keå caû meùp chaën. Neáu ñöôøng tröôït coù ñoä doác vaøo phía trong phaûi löu yù
ngay trong vieäc vaïch daáu chieàu cao treân coät.
Ñeå ñaûm baûo caùc coät ñöùng thaúng haøng, thöôøng duøng maùy ngaém traéc
ñòa. Chieàu cao caùc meùp treân cuøng cuûa cô caáu keâ ñeäm vaïch treân caùc coät
coù theå kieåm tra laïi baèng oáng thuûy bình so vôùi caùc daáu vaïch treân coät
trieàn.
Sau khi vaïch daáu xong, meùp treân cuûa caùc thanh goã treân cuøng ñöôïc
cöa theo ñuùng daáu vaïch vaø raø khôùp taïi choã.
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 251
Sau khi kieåm tra laïi ñoä chính xaùc cuûa vieäc ñaët cô caáu keâ ñeäm, neáu
ñaït yeâu caàu, tieán haønh laép ñaët ñöôøng tröôït.
Tröôùc khi tieán haønh laép ñaët ñöôøng tröôït, treân cô caáu keâ ñeäm caàn
vaïch roõ vò trí choã noái gheùp cuûa caùc ñoaïn ñöôøng tröôït vôùi nhau.
Ñoaïn ñöôøng tröôït ôû phía cuoái trieàu coù theå duøng caàn caåu laép ñaët tröïc
tieáp, nhöng ôû nhöõng vò trí bò che bôûi thaân taøu ta phaûi duøng tôøi keùo caùc
ñoaïn ñoù vaøo töø phía muõi hoaëc phía laùi. Ñeå phuïc vuï cho coâng vieäc ñoù doïc
theo cô caáu keâ ñeäm ñaët hai taám goã ñeå laøm ñöôøng cho xe laên hoaëc baùnh
laên gaén treân ñöôøng tröôït qua cô caáu leäch taâm.
Sau khi vaän chuyeån ñöôøng tröôït tôùi vò trí cuûa noù, tieán haønh ñònh vò
moät caùch chính xaùc vaø choáng giöõ treân trieàn.
Ñoái vôùi phaàn ñöôøng tröôït naèm saâu döôùi nöôùc noùi chung ít khi phaûi
laép ñaët laïi. Trong tröôøng
hôïp ñoaïn ñöôøng tröôït
naøy coù theå naâng leân treân
maët nöôùc ñeå boâi môõ, ñeå
ñaûm baûo vieäc laép ñaët
chính xaùc ta duøng ñöôøng
daãn höôùng (H.2.279). Neáu
ôû döôùi nöôùc khoâng coù
thieát bò chaèng giöõ, caàn
phaûi ñaët daàm ngang ñeå
giöõ khoaûng caùch giöõa hai
ñöôøng tröôït
Vieäc laép ñaët ñöôøng
tröôït ñöôïc kieåm tra baèng 1- Ñöôøng daãn; 2- Ñöôøng tröôït; 3- Thanh ngang; 4- OÅ caém
khoaûng caùch giöõa caùc Hình 2.279: Ñöôøng daãn höôùng ñeå ñaët ñoaïn
meùp ñöôøng tröôït tôùi maët ñöôøng tröôït döôùi nöôùc
phaúng ñoái xöùng cuûa thaân
taøu.
Ñeå ñaûm baûo ñöôøng tröôït khoâng bò xeâ dòch, giöõa hai ñöôøng tröôït
ngang caùc daàm ngang coøn ôû hai phía ngoaøi duøng caùc loaïi chaân choáng
(H.2.280).
1- Chaân choáng phía trong; 2- Beä tröôït; 3- Chaân choáng phía ngoaøi; 4- Ñeäm ñôõ ky
Hình 2.280: Phöông phaùp choáng giöõ ñöôøng tröôït treân trieàn
252 CHÖÔNG 2
Hình 2.281: Lieân heä giöõa heä soá ma saùt vaø aùp löïc beà maët cuûa goã
Thoâng thöôøng, treân ñöôøng tröôït phía treân maët nöôùc, phuû boán lôùp
boâi trôn:
- Lôùp ñaàu tieân laø lôùp môõ chòu aùp löïc daøy khoaûng 5mm ;
- Lôùp thöù hai laø lôùp trung gian (2 ÷ 3mm) ;
- Lôùp thöù ba laø lôùp tröôït (1, 5 ÷ 2mm) ;
- Treân cuøng lôùp daàu boâi trôn moûng. Ñöôøng tröôït ôû phía döôùi maët
nöôùc ñöôïc boâi hai lôùp: lôùp chòu aùp löïc vaø lôùp tröôït.
Chaát boâi trôn thöôøng cheá taïo töø hoãn hôïp paraphin daàu nhôøn hoaëc
vazôlin daàu nhôøn.
Tröôùc khi boâi trôn ñöôøng tröôït caàn phaûi ñaùnh saïch vaø saáy khoâ
ñöôøng tröôït cuõng nhö beä tröôït (thöôøng boâi trôn cuøng moät luùc caû beä
tröôït). Caùc lôùp boâi trôn cuõ phaûi ñöôïc caïo saïch vaø chuøi saïch buïi baån. Ñeå
saáy khoâ ñöôøng tröôït cuõng nhö beä tröôït coù theå duøng moû haøn axetylen.
Ñoaïn ñöôøng tröôït naèm döôùi nöôùc, neáu ñöôïc keùo leân ñeå boâi trôn thì phaûi
saáy khoâ.
Ñeå traùnh chaát boâi trôn chaûy daøn duïa ra ngoaøi vò trí boâi trôn, coù theå
duøng caùc laùt goã ñoùng thaønh khung bao choã phaûi ñeå lôùp boâi trôn.
Chaát boâi trôn chòu aùp löïc tröôùc khi queùt leân ñöôøng tröôït ñöôïc ñun
noùng tôùi nhieät ñoä khoaûng 30oC treân nhieät ñoä noùng chaûy cuûa noù. Neáu beà
maët lôùp môõ khoâng baèng phaúng ta coù theå duøng baøn laø ñieän (H.2.282a)
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 253
Hình 2.283: Thieát bò boâi trôn ñöôøng tröôït döôùi nöôùc baèng khí neùn
tröôït; beä tröôït thaáp vaø beä tröôït cao. Beä tröôït cao duøng trong tröôøng hôïp
muoán giaûm chieàu cao cuûa cô caáu keâ ñeäm döôùi thaân taøu treân beä tröôït.
Toång chieàu daøi cuûa caùc beä tröôït baèng khoaûng 0, 8 ÷ 0, 9 chieàu daøi thaân
taøu. ÔÛ hai ñaàu moãi beà tröôït ñöôïc caét löôïn troøn (H.2.285).
1- Lôùp goã thöôøng; 2- Goâng buloâng; 3- Lôùp goã cöùng; 4- Vít baét goã
Hình 2.284: Keát caáu beä tröôït: a) Thaáp; b) Cao
Beä tröôït ñöôïc laép ñaët leân treân ñöôøng tröôït theo nhieàu phöông phaùp
khaùc nhau. Phöông phaùp thöù nhaát laø laép ñaët beä tröôït sau khi boâi trôn,
ñöôøng tröôït vaø phöông phaùp thöù hai laø tröôùc khi boâi trôn ñöôøng tröôït.
Nhöng trong caû hai phöông phaùp beä tröôït phaûi ñöôïc boâi trôn moät lôùp
môõ chòu aùp löïc tröôùc khi ñöa vaøo phía döôùi thaân taøu.
Cuõng gioáng nhö ñöôøng tröôït, beä tröôït coù theå ñöa vaøo gaàm thaân taøu
töø phía muõi hoaëc töø phía laùi, tuøy theo loaïi thieát bò haõm. Neáu thieát bò
haõm ñaët ôû ñaàu trieàn, lieân keát vôùi beä tröôït treân cuøng toát nhaát laø keùo beä
tröôït töø phía laùi leân. Trong moïi tröôøng hôïp phaûi duøng tôøi keùo ñeå traùnh
beä töï tröôït quaù nhanh.
Tröôùc khi ñöa vaøo gaàm taøu, beä tröôït phaûi ñöôïc thaùo boû caùc khung
duøng khi boâi trôn, nhoå ñinh vaø laät uùp laïi. Thoâng thöôøng vieäc laät beä ñöôïc
tieán haønh baèng caåu, nhöng phöông phaùp naøy raát deã gaây hö haïi lôùp boâi
trôn do ñoù ngöôøi ta duøng loaïi thieát bò laät beä tröôït chuyeân duøng. Khi caåu
beä tröôït tôùi vò trí luoàn vaøo gaàm taøu caàn heát söùc chuù yù tôùi ñieåm ñaët caåu
sao cho bieán daïng cuûa beä phaûi nhoû nhaát ñeå traùnh raïn nöùt cuõng nhö
bong lôùp boâi trôn.
Theo phöông phaùp laép ñaët thöù nhaát, coù theå luoàn caùc beä tröôït treân
caùc xe laên hoaëc cho tröôït tröïc tieáp treân ñöôøng tröôït. Theo phöông phaùp
thöù hai, do ñöôøng tröôït chöa ñöôïc boâi trôn neân chæ coù theå luoàn treân caùc
xe laên vaø sau khi ñöa beä tröôït tôùi vò trí laép ñaët ta dòch chuyeån chuùng
treân caùc daàm ngang veà phía maët phaúng ñoái xöùng ñeå coù theå boâi trôn
ñöôøng tröôït (H.2.287); sau ñoù khi boâi trôn xong laïi dòch chuyeån beä tröôït
leân ñöôøng tröôït.
1- Beä tröôït; 2- Ñöôøng tröôït; 3- Chaân choáng ngang; 4- Kích; 5- Daàm ngang; 6- Tai caåu
Hình 2.287: Phöông phaùp ñöa beä tröôït vaøo gaàm taøu
tröôùc khi boâi trôn ñöôøng tröôït
a) Ñaët beä tröôït treân caùc chaân choáng ngang; b) Kích cao beä tröôït
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 257
Khi laép ñaët beä tröôït treân ñöôøng tröôït, ñeå ñaûm baûo khoaûng caùch
giöõa thaønh beä vaø meùp chaën ta duøng caùc mieáng goã ñeäm (H.2.288). Caùc
mieáng goã naøy coù hình daïng chöõ L ngöôïc vaø chieàu daøy nhö nhau (khoaûng
töø 25 ÷ 50mm) ; chieàu roäng töø (50 ÷ 75mm) vaø chieàu cao töø
(100 ÷ 150mm) . Chuùng ñöôïc ñaët taïi caùc ñaàu beä tröôït.
1- Beä tröôït;
2- Ñöôøng tröôït
3- Caên ñeäm theùp
Ñeå cheøn laáp khoaûng troáng phía döôùi thaân taøu vaø beä tröôït ngöôøi ta
duøng caùc thanh goã xeáp thaønh cô caáu keâ ñeäm phía döôùi thaân taøu.
Cô caáu keâ ñeäm coù theå laø loaïi ñoàng nhaát (H.2.290) goàm caùc thanh goã
xeáp khít vôùi nhau chaïy doïc theo thaân taøu nhöng cuõng coù theå laø loaïi
khoâng ñoàng nhaát (H.2.291) goàm caùc thanh goã doïc vaø ngang xeáp döôùi
moãi ñöôøng söôøn hoaëc caùch moät ñöôøng söôøn xeáp moät thoûi tuøy thuoäc vaøo
ñoä lôùn cuûa aùp löïc ôû töøng vò trí döôùi ñaùy taøu.
258 CHÖÔNG 2
1- Thanh goã doïc; 2- Thanh goã ngang 1- Beä tröôït; 2- Thanh ngaùng; 3- Cheâm
3- Cheâm; 4- Beä tröôït; 5- Ñöôøng tröôït 4- Theùp oáp doïc vaø ñinh oác xieát ngang
6- Lôùp boâi trôn; 7- Thanh ngaùng 5- Caùc ñinh oác xieát doïc; 6- Thanh giaèng
7- Thanh goã ñöùng
Hình 2.291: Cô caáu keâ ñeäm khoâng
ñoàng nhaát Hình 2.292: Cô caáu keâ ñeäm cao
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 259
Keâ ñieän ôû hai phía maïn taøu ñöôïc chaèng giöõ vôùi nhau baèng thanh
giaèng ngang. ÔÛ nhöõng vò trí quaù cao ta coù theå ñaët cô caáu keâ ñeäm ñöùng
(H.2.292).
1- Ñöôøng tröôït; 2- Beä tröôït; 3- Cheâm; 4- Caùc lôùp ñeäm goã meàm; 5- Thanh giaèng
6- Chaân choáng ñöùng; 7- Lôùp toân bao; 8- Thanh theùp giaèng cheùo; 9- Caùc maõ; 10- Xi maêng
Hình 2.293: Ñeäm ñôõ muõi coù caùc lôùp goã meàm
Trong caùc loaïi keâ ñeäm phía döôùi thaân taøu, quan troïng vaø phöùc taïp
nhaát laø caùc keâ ñeäm muõi vaø keâ ñeäm laùi. Do ñaëc tính cuûa quaù trình haï
thuûy, ñeäm muõi phaûi chòu taûi troïng lôùn nhaát khi thaân taøu baét ñaàu noåi
phaàn laùi döôùi nöôùc. Vì vaäy ñeäm muõi phaûi coù keát caáu chaéc, chòu ñöïng taûi
troïng lôùn nhöng ñoàng thôøi aùp löïc leân lôùp boâi trôn khoâng vöôït quaù
2
100l/m vaø phaûi coù theå xoay theo thaân taøu khi döôùi taøu baét ñaàu noåi treân
maët nöôùc.
Kieåu ñeäm muõi ñôn giaûn nhaát ñöôïc cheá taïo töø caùc chaân choáng goã vaø
coù ñeäm goã meàm (H.2.293).
Döôùi taùc duïng cuûa aùp löïc lôùn caùc lôùp goã meàm bò eùp beïp do ñoù beä
tröôït vaãn eùp saùt toaøn boä beà maët leân ñöôøng tröôït vaø vaãn aùp löïc phaân boá
ñoàng ñeàu.
Ngoaøi kieåu ñeäm muõi treân coøn coù caùc kieåu keát caáu khaùc nhö: ñeäm
muõi oå xoay truïc (H.2.294), ôû ñeäm muõi xoay treân beà maët cong (H.2.295).
260 CHÖÔNG 2
1- Beä döôùi
2- Beä treân
3- OÅ truïc
Ñeäm ñôõ laùi, laø cô caáu xuoáng nöôùc ñaàu tieân cho neân keát caáu coù phaàn
ñôn giaûn vaø nheï nhaøng so vôùi ñeäm ñôõ muõi.
Ñoái vôùi ñeäm ñôõ laùi chæ caàn löu yù tôùi hình daïng phöùc taïp phaàn laùi.
Chieàu daøi ñeäm laùi tuøy thuoäc vaøo hình daïng thaân taøu, khoaûng caùch giöõa
hai ñöôøng tröôït, ñoä lôùn phaàn ñuoâi taøu vaø keát caáu loã chui truïc chaân vòt.
Treân hình 2.296 neâu moät soá keát caáu ñeäm ñôõ ñuoâi taøu.
1- Cheâm; 2- Thoûi goã doïc; 3- Thanh giaèng; 4- Meùp chaën; 5- Chaân choáng; 6- Buloâng giaèng
Hình 2.296: Ñeäm ñôõ döôùi taøu
a) Taøu moät chaân vòt; b, c) Taøu hai chaân vòt
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 261
Vieäc laép ñaët keâ ñeäm ôû phaàn buïng taøu ñöôïc baét ñaàu töø vieäc xeáp caùc
cheâm phuï treân beä tröôït vaø sau ñoù ñaët lôùp goã keâ ñaàu tieân. Caùc cheâm phuï
naøy sau khi ñaët xong caùc lôùp keâ ñeäm vaø cheâm chính ñöôïc thaùo rôõ ra.
Vieäc laép ñaët ñeäm muõi vaø ñeäm laùi ñöôïc baét ñaàu töø vieäc ñaët caùc taám
oáp maïn taøu. Caùc taám naøy ñöôïc giöõ treân coät choáng taïm thôøi hoaëc gaù keïp
treo baèng daây leân boong muõi hoaëc caùc moùc treo chuyeân duøng. Taám oáp
naøy phaûi ñöôïc ñaët moät caùch chính xaùc vì döïa vaøo hình daùng cuûa noù ta
laäp döôõng maãu cho caùc ñeäm ñôõ.
Sau khi haõm giöõ chaéc chaén taám oáp, thaùo boû caùc coät choáng ñeå khoûi
caûn trôû coâng vieäc sau naøy vaø baét ñaàu xeáp ñaët caùc chi tieát keát caáu phaàn
döôùi cuûa ñeäm ñôõ nhö: caùc cheâm phuï, caùc thanh goã doïc, caùc lôùp goã meàm
hoaëc boä phaän xoay...
Caùc chi tieát keát caáu treân cuøng cuûa ñeäm ñôõ ñöôïc gia coâng theo ñöôøng
döôõng maãu ñaõ laäp treân trieàn hoaëc treân nhaø phoùng maãu.
Thoâng thöôøng, keát caáu ñeäm ñôõ coù theå coù löôïng dung sai lôùn ñeå coù
khaû naêng duøng haï thuûy caùc taøu cuøng kieåu nhöng coù hình daïng muõi hôi
khaùc nhau.
Caùc chi tieát keát caáu choáng phía treân sau khi laép raùp, ñöôïc xieát chaët
vôùi nhau baèng buloâng daøi vaø caùc taám theùp oáp, sau ñoù ñöôïc neùo vôùi nhau
baèng caùc thanh giaèng vaø ñoùng cheâm. Khe hôû giöõa maïn taøu vaø taám oáp
ñöôïc ñoå beâtoâng phaûi sôn queùt caån thaän. Beâtoâng coù theå ñoå suoát doïc taám
oáp nhöng cuõng coù theå chæ ñoå ôû nôi coù chaân choáng vaø ky.
Sau khi laép ñaët xong, taát caû caùc ñeäm ñôõ phaûi ñöôïc chaèng buoäc chaët
cheõ vôùi nhau ñeå traùnh bò laät ra trong quaù trình haï thuûy vaø deã vôùt sau
khi haï thuûy. Ñeå chaèng buoäc caùc chi tieát keát caáu ñeäm ñôõ vôùi nhau, coù theå
duøng caùc mieáng theùp lieân keát (H.2.297a) hoaëc buoäc baèng daây thöøng
(H.2.297b).
Hình 2.297: Phöông phaùp chaèng buoäc caùc chi tieát keát caáu ñeäm ñôõ
a) Duøng mieáng theùp; b) Duøng daây thöøng
262 CHÖÔNG 2
1- Khung maùy; 2- Löôõi dao 1- Ñeá ñôõ treân beä tröôït; 2- Chaân choáng
3- Ñeá dao naëng; 4- Ñaàu buùa; 5- Daây theùp nghieâng; 3- Ñeá ñôõ treân ñöôøng tröôït
4- Kích; 5- Chaân choáng ñöùng
Hình 2.298: Maùy cheùm duøng ñeå
caét daây chaèng khi haï thuûy Hình 2.289: Thieát bò chaân choáng
- Kieåu ñoøn baåy. Loaïi naøy thoâng duïng nhaát, coù loaïi nhieàu ñoøn baåy
(H.2.300) hoaëc moät ñoøn baåy (H.2.301).
1- Ñoøn baåy thöù nhaát; 2- Ñoøn baåy thöù hai: 3- Ñoøn baåy thöù ba; 4- Ñoøn baåy chính; 5- Khung thieát bò
Hình 2.300: Thieát bò chaèng kieåu nhieàu ñoøn baåy
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 263
1- Ñoøn baåy chính; 2- Taám gaén vôùi beä tröôït ; 3- Ñoøn baåy haõm
4- Troïng löôïng naëng; 5- Choát nhaû; 6- Chaân choáng; 7- Thuøng daèn
Hình 2.301: Thieát bò chaèng kieåu moät ñoøn baåy
- Kieåu duøng thieát bò thuûy (H.2.302).
Hình 2.302: Thieát bò chaèng thuûy löïc coù baûo hieåm ñoøn baåy
buoäc leân caùc coät neo caùp baèng daây chaõo coù söùc beàn sao cho coù theå ñôõ
ñöôïc xích nhöng coù theå döùt ñöùt ñöôïc döôùi taùc duïng cuûa löïc keùo taøu xuoáng
nöôùc. Moû neo ñöôïc neùm xuoáng ôû thôøi ñieåm khi vò trí treo neo vöøa ra
khoûi meùp döôùi cuøng cuûa trieàn. Troïng löôïng cuûa neo tuøy thuoäc vaøo ñoä lôùn
vaø khoaûng caùch caàn phaûi haõm taøu. Ngoaøi vieäc neùm neo muõi treân ta coøn
coù theå neùm neo laùi ñeå hoã trôï. Beân caïnh phöông phaùp neùm neo treân,
trong nhoùm thieát bò haõm söû duïng söùc caûn ma saùt coøn coù phöông phaùp
haõm baèng xích neo (H.2.303), haõm baèng caùc troïng vaät naëng (H.2.304).
Caû hai phöông phaùp naøy ñeàu döïa treân nguyeân taéc keùo leâ xích neo naëng
vaø vaät naëng treân trieàn baèng caùc daây caùp buoäc vaøo thaân taøu.
1- Theùp goùc
2- Maõ choáng
3- Khung ñôõ
4- Giaù ñôõ
5- Truïc chaân vòt
6- Taám chaén
Hình 2.306: Coá ñònh chaân vòt taøu thuûy ñeå ñöa taøu xuoáng nöôùc
b) Kieåm tra traïng thaùi saün saøng hoaït ñoäng cuûa caùc thieát bò chaèng
buoäc, neo.
Tröôùc khi haï thuûy caùc thieát bò chaèng buoäc phaûi ñöôïc laép ñaët vaø saün
saøng hoaït ñoäng. Treân caùc taøu lôùn ñeå phuïc vuï cho caùc tôøi ñieän ñaõ ñöôïc
laép ñaët phaûi coù nguoàn ñieän ñoäc laäp. Do ñoù, neáu caùc maùy phaùt ñieän phuï
chöa laép ñaët ñöôïc thì phaûi coù cuïm ñoäng cô phaùt ñieän baèng maùy noå phuïc
vuï ít nhaát cho hai tôøi. Tröôùc khi haï thuûy, cuïm ñoäng cô naøy phaûi ñöôïc
phaùt ñoäng vaø hoaït ñoäng cho tôøi khi taøu ñöôïc ñöa buoäc vaøo beán trang bò
hoaëc ñöôïc thaû neo.
c) Kieåm tra traïng thaùi daèn cuûa taøu theo soá lieäu oån ñònh ñöôïc tính
toaùn vaø kieåm tra vieäc ñoùng caùc loã ngöôøi chui, vieäc laép ñaët caùc van,
ñöôøng oáng. Caùc van thoaùt nöôùc phaûi ñöôïc ñoùng chaët, caùc ñoaïn ñöôøng
oáng chöa noái phaûi bòt kín.
266 CHÖÔNG 2
d) Kieåm tra laïi phaàn ñöôøng tröôït döôùi nöôùc vaø traïng thaùi chieàu saâu
cuûa vuøng eo nöôùc ñaûm baûo ñuû nöôùc ñeå haï thuûy.
e) Thaùo rôõ giaøn giaùo vaø duõi saïch caùc tai moùc haõm duøng ñeå giöõ giaøn
giaùo vaø laép ñaët chi tieát keát caáu thaân taøu. Neáu treân trieàn naøy seõ laïi haï
thuûy con taøu cuøng kieåu thì ta cuõng coù theå ñeå laïi phaàn giaøn giaùo khoâng
aûnh höôûng tôùi quaù trình haï thuûy taøu, nhöng phaûi heát söùc löu yù tôùi ñoä
cöùng vöõng vaø chòu ñöïng gioù.
f) ÔÛ nôi seõ ñoùng cheâm, neáu vò trí ñaët chaân cao quaù, caàn phaûi laøm
caùc beä ñöùng ñeå taïo ñieàu kieän thuaän tieän cho coâng nhaân ñaùnh buùa.
g) Trong tröôøng hôïp haï thuûy nhöõng con taøu lôùn, ñeå ñôõ moät boä phaän
troïng löôïng thaân taøu khi thaùo rôõ keâ ñeäm coá ñònh ngöôøi ta thöôøng duøng
caùc coät choáng töï ñoå (H.2.307). Moãi coät naøy coù theå chòu ñöïng taûi troïng
50t. Hai ñaàu treo coät ñöôïc löôïn troøn ñeå khi taøu chuyeån ñoäng caùc coät
choáng naøy deã töï ñoå xuoáng. Phía döôùi coät choáng ñöôïc ñoùng chaân goã.
h) Trong tröôøng hôïp haï thuûy taøu coù leã cöû haønh long troïng, ôû phía
muõi taøu phaûi döïng moät leã ñaøi. Leã ñaøi naøy coù dieän tích tuøy thuoäc vaøo soá
2
löôïng ngöôøi döï. Tính trung bình veà dieän tích neân nhaän khoaûng 0,4m
treân moät ñaàu ngöôøi. Heä soá an toaøn 4.
i) Taát caû caùc duïng cuï caàn thieát cho haï thuûy nhö buùa goã, buùa
thöôøng, chìa vaën caùc ñeäm ñôõ... phaûi ñöôïc chuaån bò saün saøng tröôùc khi
haï thuûy.
1- Quaù trình ñöa taøu xuoáng nöôùc, treân cô baûn, ñöôïc baét ñaàu töø thôøi
ñieåm ñoùng caùc cheâm treân cô caáu keâ ñeäm phía treân beä tröôït vaø thaùo taát
caû caùc ñeäm keâ coá ñònh treân trieàn (tröôùc khi ñoùng cheâm phaûi chuù yù ruùt
caùc mieáng theùp ñeäm treân lôùp boâi trôn).
Nguyeân taéc cô baûn phaûi thöïc hieän khi baét ñaàu haï thuûy laø: thôøi gian
lôùp boâi trôn, thieát bò haõm chòu ñöïng toaøn boä taûi troïng phaûi ngaén nhaát.
Nguyeân coâng ñaàu tieân laø ñoùng cheâm sô boä suoát chieàu doïc thaân taøu
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 267
ñeå thaân taøu neùn chaët leân caùc ñeäm ñôõ. Sau ñoù, ñoùng laïi moät laàn keát thuùc
cuøng ñoàng thôøi vôùi vieäc thaùo rôõ caùc ñeäm ñôõ ky coá ñònh vaø caùc chaân
choáng ngang. Caùc ñeäm ñôõ hoâng ñöôïc thaùo rôõ cuoái cuøng.
Tröôùc khi haï thuûy 30ph, boä phaän thuûy thuû vaø coâng nhaân vaän haønh
tôøi, haï caùc thieát bò haõm chaân choáng nghieâng. Khi coù leänh haï thuûy, nhaû
caùc thieát bò haõm ñoøn baåy. Con taøu töø töø chuyeån ñoäng lao xuoáng nöôùc.
Trong tröôøng hôïp taøu khoâng chuyeån ñoäng do söùc ì quaù lôùn ta phaûi taùc
ñoäng moät xung löïc nhaát ñònh (thöôøng phaûi duøng maùy ñaåy thuûy löïc).
2- Coâng ngheä ñöa taøu leân xuoáng nöôùc baèng syncrolift (saøn naâng)
Nhöõng naêm gaàn ñaây vieäc söû duïng saøn naâng (syncrolift) ñeå ñöa taøu
leân hoaëc ñöa xuoáng nöôùc ñöôïc söû duïng ôû möùc ñoä nhaát ñònh vaø coù xu
höôùng ngaøy caøng gia taêng. Saøn naâng coù naêng suaát raát cao vaø duøng cho
loaïi trung vaø nhoû, lôùn nhaát coù theå duøng cho taøu ñeán 10000TDW. Vì vaäy
khi nghieân cöùu laøm nhaø maùy vôùi saøn naâng thì tröôùc heát laø thò tröôøng.
Moãi naêm saøn naâng coù theå ñöa taøu leân xuoáng vaøi traêm laàn, coù nhö vaäy
môùi ñaûm baûo tính kinh teá... Saøn naâng ñöôïc naâng leân nhôø caùc tôøi ñoàng
boä 4 chieác × 2 hoaëc 8 × 2. Sau khi taøu ñöôïc naâng leân ngang maët ñaát, taøu
ñöôïc keùo veà sau roài keùo sang hai beân nhôø heä thoáng ñöôøng ray vaø tôøi
keùo. Heä thoáng naøy coù theå phuïc vuï cho vieäc ñoùng môùi vaø söûa chöõa cuøng
moät luùc ñöôïc nhieàu taøu.
268 CHÖÔNG 2
Hình 2.309: Caùc löïc taùc duïng leân taøu trong thôøi gian haï thuûy
a) Trong giai ñoaïn I, b) Trong giai ñoaïn II
Giai ñoaïn II: Giai ñoaïn naøy baét ñaàu töø luùc taøu chaïm vaøo nöôùc.
Trong thôøi gian naøy löïc ñaåy cuûa nöôùc gia taêng. Trong quaù trình chaïy
xuoáng nöôùc, con taøu chòu trao ñoåi cuûa nhöõng moâmen löïc theo phöông
trình:
Ds d = W ω + RΓ
ôû ñaây: Ds - troïng löôïng con taøu haï thuûy vôùi keát caáu phuï trôï cho haï thuûy
[T];
d - khoaûng caùch cuûa löïc Ds tính töø meùp tröôùc xe tröôït, [m];
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 271
W - löïc ñaåy cuûa nöôùc ñoái vôùi taøu, töông öùng vôùi theå tích nöôùc bò
choaùn choã; ω - khoaûng caùch cuûa löïc ñaåy tính töø meùp tröôùc xe
tröôït [m];
R - thaønh phaàn thaúng ñöùng cuûa phaân löïc trieàn ñaø, [T];
Γ - khoaûng caùch cuûa löïc R tính töø meùp tröôùc xe tröôït, [m].
Chuùng ta nhaän thaáy löïc ñaåy cuûa nöôùc lieân tuïc ñöôïc gia taêng cho
ñeán thôøi ñieåm khi maø moâmen löïc ñaåy ( Wω) so vôùi ñieåm KS ñaït ñöôïc
giaù trò moâmen löïc thaúng ñöùng cuûa phaûn öùng trieàn so vôùi ñieåm KS laø
( RΓ ) bieán maát, chuyeån thaønh löïc taäp trung gaàn saùt vôùi meùp caïnh tröôùc
cuûa xe tröôït (hoaëc beä tröôït) vaø xuaát hieän thôøi ñieåm xoay (quay) cuûa ñuoâi
taøu vaø cuõng baét ñaàu thôøi kyø thöù III.
Giai ñoaïn III: Trong giai ñoaïn naøy nhôø löïc ñaåy lieân tuïc ñöôïc gia
taêng maø goùc nghieâng doïc cuûa taøu caøng nhoû ñi khi maø caïnh tröôït cuûa beä
tröôït luoân luoân töïa treân ñöôøng tröôït vaø taùc duïng leân noù löïc ñeø R cuõng
giaûm ñi. Phöông trình moâmen so vôùi ñieåm KS cuûa beä seõ ñôn giaûn döôùi
daïng:
Ds d = W ω
Phuø hôïp vôùi phöông trình naøy, moâmen löïc ñaåy laø coá ñònh, do ñoù khi
löïc ñaåy gia taêng thì caùnh tay ñoøn ω seõ giaûm ñi, coù nghóa laø chuyeån dòch
veà phía muõi taøu. Ñieàu ñoù chæ thöïc hieän ñöôïc khi ñoä nghieâng doïc cuûa taøu
seõ nhoû ñi. Löïc ñeø R, luùc ñaàu cuûa giai ñoaïn III ñaït giaù trò cao nhaát vaø
cuõng ngaøy caøng giaûm vôùi söï gia taêng cuûa löïc ñaåy vaø hoaøn toaøn maát ñi
khi W = Ds . ÔÛ thôøi ñieåm naøy taâm ñieåm cuûa löïc ñaåy truøng vôùi troïng taâm
con taøu vaø taøu dòch chuyeån ra töï do khoûi trieàn ñaø, baét ñaàu giai ñoaïn IV.
Giai ñoaïn IV: Trong giai ñoaïn naøy taøu baét ñaàu bôi töï do vaø caàn
phaûi löu yù ñeå taøu khoâng ñaâm qua bôø ñoái dieän cuûa vuøng nöôùc
Nguy hieåm nhaát trong caùc giai ñoaïn laø giai ñoaïn III. Trong giai
ñoaïn naøy löïc ñeø R taùc duïng ôû vuøng beä tröôït phía tröôùc muõi taøu ñaït giaù
trò lôùn nhaát (ñeán 1/3 Ds) vaø taûi troïng ñeø ñôn vò vöôït ra söùc beàn cuûa môõ
boâi trôn. Vôùi löïc lôùn nhö vaäy coù theå laøm hoûng keát caáu boä tröôït phía
tröôùc keùo theo laø hö hoûng phaàn muõi taøu, laøm chaùy môõ boâi trôn. ÖÙng
suaát uoán luùc taøu quay gaây ra öùng suaát keùo khaù lôùn ôû ñaùy, neùn treân
boong.
2.6.8 Thaùo rôõ vaø vôùt caùc beä tröôït, ñeäm ñôõ töø ñaùy taøu sau khi haï thuûy
Vieäc thaùo rôõ vaø vôùt caùc chi tieát keát caáu beä tröôït, ñeäm ñôõ töø döôùi
272 CHÖÔNG 2
ñaùy taøu sau khi haï thuûy ñoøi hoûi phaûi ñöôïc tieán haønh caån thaän chu ñaùo
ñeå traùnh hö hoûng cuõng nhö maát maùt ñeå duøng cho laàn haï thuûy sau. Vieäc
thaùo vôùt coù theå tieán haønh theo caùc phöông phaùp sau:
COÂNG NGHEÄ ÑOÙNG TAØU THEÙP 273
1- Neáu caùc keát caáu cuûa beä tröôït vaø ñeäm ñôõ khoâng chaèng buoäc vôùi
thaân taøu thì khi taøu xuoáng nöôùc nhôø löïc ñaåy cuûa nöôùc caùc chi tieát keát
caáu baèng goã seõ noåi leân treân maët nöôùc. Phöông phaùp naøy ñôn giaûn vaø reû
tieàn nhaát nhöng voâ cuøng nguy hieåm vì coù theå xaûy ra tröôøng hôïp beä tröôït
daøi, moät ñaàu caém xuoáng ñaát coøn ñaàu kia ñaâm thuûng buïng taøu, hôn theá
nöõa coù nhöõng chi tieát cöù naèm döôùi ñaùy seõ gaây toån haïi ñaùy taøu khi leân uï.
2- Phöông phaùp thöù hai laø keùo ñeäm ñôõ vaø beä tröôït ngay trong khi
haï thuûy. Muoán theá, ta coät caùc daây chaõo lôùn treân boä vôùi caùc beä tröôït ñaàu
tieân ôû maïn traùi vaø phaûi. Chieàu daøi daây phaûi ñaûm baûo sao cho khi ñeäm
ñôõ muõi rôøi khoûi ñöôøng tröôït coù theå keùo ngay caùc keát caáu töø döôùi thaân
taøu tröø ñeäm ñôõ ñuoâi taøu. Ñeäm ñôõ ñuoâi coù theå thaùo vôùt rieâng. Phöông
phaùp naøy chæ duøng ñoái vôùi taøu khoâng lôùn laém.
3- Phöông phaùp thöù ba: coät caùc keát caáu beä tröôït vôùi thaân taøu ñoàng
thôøi coù caû vaät daèn ñeå chuùng chìm xuoáng nöôùc sau khi thaùo daây chaèng
vôùi thaân taøu. Taát caû beä tröôït vaø ñeäm ñôõ ñöôïc keùo leân baèng tôøi hoaëc caåu.
4- Ñoái vôùi caùc taøu nhoû ta coù theå duøng phöông phaùp keùo beä tröôït
ngay sau khi haï thuûy. Muoán theá, ta buoäc meùp tröôùc cuûa beä tröôït vôùi coät
chaèng treân bôø. Sau khi haï thuûy duøng taøu keùo, keùo taøu ra khoûi beä tröôït
seõ ñöôïc keùo baèng daây coät vôùi coät chaèng treân bôø.
Sau khi thaùo vôùt ñöôïc caùc keát caáu beä tröôït ñoù, phaûi tieán haønh kieåm
keâ laïi xem ñaõ vôùt ñaày ñuû caùc chi tieát chöa. Neáu nghi ngôø, phaûi duøng thôï
laën kieåm tra laïi.