Afghanistan

Les terres afghanes peuvent se glorifier au même titre que la Perse, l’Inde ou la Chine, d’avoir
vécu toutes les grandes épopées de l’Ancien Monde.
‫ هند یا چین به خود ببالد زیرا که تمام حماسه های بزرگ جه!!ان باس!!تان را بس!!ر‬،‫سرزمین افغانستان می تواند مانند ایران‬
.‫برده است‬
‫ هند یا چین په څیر کوالی سي چي پر ځان وویاړي ځکه چې د پخ!!وانۍ ن!!ړۍ ټول!!ه قهرم!!انۍ‬،‫د افغانستان خاوره د فارس‬
.‫یی لیدي او پرسر یی تیري سوي دي‬

L’Afghanistan a contrôlé depuis la préhistoire la voie de passage vers le sous-continent

indien, qui fut toujours l’objet de convoitise des grands conquérants.
‫ مسیر گذشت و رسیدن به شبه قاره هن!!د را ک!!ه هم!!واره م!!ورد طم!!ع فاتح!!ان ب!!زرگ ب!!ود‬،‫افغانستان از زمان ماقبل تاریخ‬
.‫کنترل نموده است‬
‫ افغانستان د هن!!د و نیمي وچي ت!!ه د تېرې!!دو او ورت!!ګ الره چې ت!!ل د لوی!!و فاتح!!انو د‬،‫د پخوانۍ تاریخي زمانې راهیسې‬
.‫لیوالتیا وړ وه کنټرول کړې ده‬

Des populations pressées par des motifs économiques, démographique, politiques et

climatiques, quittaient leur habitat traditionnel (les steppes et les forêts du Nord) pour joindre
l’Inde, ses terres chaudes et ses richesses.

La barrière montagneuse de l’Himalaya empêchant la voie de passage vers le sous-continent

indien se termine en Afghanistan par son éperon occidental qui est l’Hindou-Kouch, laissant
donc la voie libre vers le sous-continent indien. En arrivant en Afghanistan, certaines de ces
populations s’y établissaient, d’autres continuaient leur voyage vers le sud, vers l’Inde.

Le jeune État afghan crée en 1747 occupe d’anciennes terres ayant connu d’innombrables
invasions et coutumes en provenance de divers empires étrangers.

L’Afghanistan fut envahi, dévasté et traversé, à tour de rôle d’une part, par les armées perses,
grecques, arabes, anglaises, soviétiques et d’autre part par les hordes nomades habitant les
steppes et les forêts du Nord et les tribus turco-mongoles (Gengis Khan et Tamerlan).

Les principales populations qui ont occupé ou régné en Afghanistan sont les suivantes :
Les Ariens, les Acheminées, les Grecs, les Scythes, les Parthes, les Kouchans, les Huns, les
Sassanides, les Hephtalites, les Turcs, les Abbâssides, les Tâhirides, les Hindous
(Hindouchahans ou Kaboulchahans), les Saffârides, les Samanides, les Ghaznavides, les
Seljukides, les Ghurides, les Khârezmi, les Safawides, les Mogholes, les Hottakis et les
Abdalis.

Au cours de l’histoire les croyance zoroastrienne, bouddhique, shivaïte, brahmanique et autres

ont été pratiquées en Afghanistan. Depuis VII ème siècle après J.C, l’Afghanistan est devenu un
pays musulman.

L’Afghanistan était une étape caravanière de la route de la soie. Il établissait le lien

interculturel, interethnique et économique entre l’orient et l’occident, c’est-à-dire entre la
chine, l’Inde, l’Égypte et la méditerranée. La route de la soie assurait donc son lien avec l’est
et l’ouest.
Deux mille ans avant J.C, le commerce était bien développé dans cette région. Une des
exportations principales fut le lapis-lazuli. Cette belle pierre bleue, unique au monde pour ses
qualités, mouchetée de fragment de quartz fut appelée l’afghanite, exploitée dans les mines de
Badakhchan. Le lapis-lazuli fut utilisé en Europe, Égypte, Mésopotamie et dans le bassin de
Sind.
Au 17ème siècle, Louis XIV envoya une mission en Afghanistan pour lui apporter du lapis-
lazuli qu’il utilisa pour embellir le château de Versailles.

Au début du 18ème siècle le territoire afghan était dominé par l’empire safawide et l’empire
moghole. Le premier gouvernait sur les régions de Hérat et de Kandahar et le seconde sur les
régions de Kaboul et de Ghazni.
Les Afghans se sont rebellés (révoltés) contre ces deux empires et ont fondé l’État afghan en
1747 et Ahmad Chah Baba Abdali était nommé le roi d’Afghanistan. Il est le premier roi
afghan régnant sur l’Afghanistan.

En fait, la révolte afghane avait déjà commencé en 1709 contre la gouvernance safawide sur
Kandahar.
Cette année Mir Waïs Khan Hotaki, maire de Kandahar, rassemble les populations Tajiks,
Hazaras, Pachtoun et Balouch de Seistân, Farah et Kandahar. Il organise un Djerga secret à
Manja à quelque Km au nord-est de Kandahar afin d’éliminer le gouverneur Safawi de
Kandahar Gorguin et son armée.
En avril de cette année, une rébellion conduite par Mir Waïs Khan-e Hotaki éclate à
Kandahar, alors place forte de l’empire perse. Celle-ci parvient à s’emparer de la ville.
Gorgine est assassiné. Kandahar s’échappe à l’autorité de Ispahan. La rébellion dirigée par
Mir Wais libère Kandahar de l’emprise persane des Safavides. Mir Wais a su rassembler les
ethnies Pachtoun, Tadjik, Hazara, Ouzbek et Baloutch pour évincer le pouvoir Safawi à
Kandahar.

Mirwais Khan, un chef de tribu pachtoune puissant et intelligent dont l'influence auprès de ses
camarades de tribu a fait de lui un objet de suspicion, a été détenu comme prisonnier politique
par Gurgin Khan , le gouverneur géorgien des Safavides dans la région du sud et de l'ouest de
l'Afghanistan, qui puis l'envoya à la cour safavide à Ispahan . Il a ensuite été libéré et même
autorisé à rencontrer régulièrement le Shah, le sultan Husayn (internet).

La confédération tribale des Ghilzaï comprend les tribus suivantes :

Akakhel, Ahmadzai, Alikhel, Andar, Gulwal, Hotak, Ibrahimkhel, Ibrahimzai (Boran),
Jabbarkhel, Kharoti, Nasher, Nasar, Niazi, Sulaimankhel, Tarakai,Tokhi (internet).

En 1722, Chah Mahmoud-e Hottaki fils de Mir Waïs Khân Hottaki prend la capitale de
l’Empire perse, Ispahan, après 8 mois de siège.
Chah Hossaïn saffawi rencontre en personne Chah Mahmoud-e Hottaki qui assiégeait Ispahan
à l’extérieur de la ville et place la couronne d’Iran sur sa tête. Chah Hossaïn saffawi abdique
au profit de Chah Mahmoud Hottaki qui se saisit du trône des Safavides.

De 1747 à 1773, pendant son règne Ahmad Chah Baba Abdali a conquis plusieurs fois l’Inde.
La tribu des Abdali nommée plus tard Dorrani ont régné jusqu’à 1978, date du renversement
du Président Sardar Mohammad Daoud Khan par un coup d’État communiste suivi un an plus
de l’invasion de l’Afghanistan par l’Union soviétique.

L’Afghanistan est entré dans l’histoire du monde au cours de la nuit du 27 décembre 1979
avec l’invasion soviétique. Ce petit pays musulman, retranché dans ses montagnes au cœur de
l’Asie, existait depuis des siècles, mais rares étaient ceux qui le connaissaient. Enclavé entre
l’Iran et le monde indien, entre la Chine et l’URSS, coupé de tout accès à la mer et longtemps
isolé par ses mauvaises routes et son manque de communications modernes avec le reste de la
planète, l’Afghanistan paysan conserva jusqu’à nos jours les mœurs et la civilisation du
Moyens Age musulman. Ses dirigeants seuls s’ouvraient à la culture occidentale. Mais leur
politique observait une neutralité absolue entre les États-Unis et l’URSS, et l’Afghanistan
demeura absent de tous les grands conflits qui ont déchiré ce siècle.
L’invasion soviétique projeta brutalement ce pays à la première page des journaux du globe.
L’armée rouge viola alors l’indépendance d’un pays musulman souverain, neutre, membre
officiel du Mouvement des pays non-aligné, désespérément arriéré et ne présentant aucune
menace politique pour qui que ce soit. Par son coup de force, l’URSS choqua l’opinion
occidentale, heurta le monde islamique, détruisit la détente et, sur le terrain, s’englue toujours
dans la répression d’une résistance populaire généralisée1.

L’Afghanistan, pays du sud-ouest asiatique, est considéré comme le cœur du continent

asiatique car il y occupe une position de carrefour depuis les dates préhistoriques.
L’Afghanistan correspond à peu près à l’Aryana de l’Antiquité et au Khorasan du Moyen
Âge.

BIBLIOGRAPHIE

1. Barry Michael, Le Royaume de l’insolence, Flammarion, 1984.

2.
‫نگفتمت مـــرو آن جــا کــــه آشنــات منم‬
‫در ایــن ســراب فنـــا چشمــٔه حیـات منم‬
‫نگفتمت که منم بحــر و تــو یکــی ماهی‬
‫مــرو به خشک که دریــای باصفات منم‬
‫نگفتمت که چو مرغان به سوی دام مـرو‬
‫بیــا که قــدرت پـــرواز و پـّر و پات منم‬
‫نگفتمت که تـو را َر ه زنـند و ســـرد کنند‬
‫کــه آتش و تبش و گــــرمی هـــوات منم‬
‫وگر به خشم روی صد هزار سال ز من‬
‫به عاقبت به مـــن آیــی کــه منتهات منم‬
‫اگر چراغ دلی دان که راه خانه کجاست‬
‫وگـــر خداصفتــی دان کــه کدخدات منم‬
‫» موالنا دیوان شمس«‬
‫حق زندگی‬
‫***********************‬

‫رفتنـد اهـل صحبت و يــاري پـديـد نيست‬

‫وز کــارواِن رفتـــه‪ ،‬غبـاري پـديـد نيست‬
‫از جـام مانـــده نامـي و از َم ــي حکايتــي‬
‫ميخانــه يــي و بــاده ُگ ساري پـديـد نيست‬
‫مــا بلبــالِن سوختــه ِد ل‪ ،‬از نــواي عشق‬
‫بربسته ايـم لب‪ ،‬کــه بهــاري پـديـد نيست‬
‫شادي َطمــِع مــدار‪ ،‬که آشوِب ماتـم است‬
‫ياري ز کس مجوي‪ ،‬که ياري پديد نيست‬
‫ما آن پيــــاده ايـم‪ ،‬کـــه از پــــا فتـاده ايم‬
‫در عرصــٔه وجـود‪ ،‬سواري پـديـد نيست‬
‫»رهی معیری «‬

‫حق زندگی‬

‫***********************‬
 ‫ساز بزم خاموشی است شیـونی که من دارم‬
‫معنــــــی دگــــــر دارد گفتنـــی که من دارم‬
‫خــاکســـار کــــویت را آرزوی جنت نیست‬
‫اشک باغ رضوان است گلشنی که من دارم‬
‫شهرت جنـــون آخـــر میکشـــد بـه رسوایی‬
‫پـر ز سنگ طفالن است دامنی که من دارم‬
‫خستـه دل» درین دنیا جای آرمیـدن نیست«‬
‫عاقبت تـــو هـــم داری رفتنــی که من دارم‬
‫حق زندگی‬

‫***********************‬

‫گریـــٔه مـــا بــــی اثـــر نالــٔه مـــا نـــارساست‬

‫حاصل این سوز و ساز یک دل خونین نواست‬
‫در طلبش دل تپیــــد ‪ ،‬دیــــر و حـــرم آفـــرید‬
‫مــا بـــه تمنــــای او ‪ ،‬او بـــه تمنــــای ماست‬
‫مطــــرب میخانـــه دوش نکتـــٔه دلکش سرود‬
‫باده چشیـــدن خطــــاست باده کشیدن رواست‬
‫شعلـــٔه درگیــــر زد بر خس و خاشـــاک من‬
‫ُم رشد «رومـــی» کـه گفت منزل ما کبریاست‬

‫حق زندگی‬

‫***********************‬
 ‫ِز هــی چمــن سـاِز صبـح ِفطـَر ت‌‪‌،‬تبسم لعِل ِم ِهرجویت‬
‫ِز بــوِی ‌ُگ ل تا نــواِی ُبلبــُـل‌‪ِ ،‬فـــداِی تمهیــــد گفتگـویت‬
‫به جستجو هر طرف شتابم‌‪ ،‬همان جنون دارد ِاضطرابم‬
‫به زیِر پایت مگــر بیابــم‌‪ِ ،‬د لی‌که ُگ ــم کـرده‌ام به کویت‬
‫اگر بهـــارم توآبیـــاری‌‪ ،‬وگر خـــزانم تـــو ُش عـله‌کاری‬
‫ز حیــــرِت مـــن خبرنداری‌‪ ،‬بیـــارم آیینــه روبــرویت‬
‫َسَح ــر نسیمی درآمــد از َدر‪ ،‬پیــام‌ ُگ لـــزاِر وصل در َبر‬
‫چو رنگ رفتم زخویش دیگر‪ ،‬چه رنگ باشد نثار بویت‬
‫»شعر از «ابوالمعانی میزا عبدالقادر بیدل دهلوی» به آواز محترم «ناشناس‬

‫حق زندگی‬

‫***********************‬

‫هوایی مشق انتظارم‌‪ ،‬ز خاک گشن چه باک دارم‬

‫هنوز دارد خط غبارم‌‪ ،‬شکستٔه‌کلک آرزویت‬
‫ز گلشنت ریشه‌ای نخندد‪‌،‬که چرخش افسردگی پسندد‬
‫چو ماه نو نقش جام بندد لبی که تر شد به آب جویت‬
‫به عشق نالد دل هوس هم‌‪ ،‬ببالد از شعله خار و خس هم‬
‫رساست سررشتٔه نفس هم‌‪ ،‬به قدر افسون جستجویت‬
‫به این ضعیفی‌ که بار دردم‌‪ ،‬شکسته در طبع رنگ زردم‬
‫به‌گرد نقاش شوق‌ گردم‌‪‌،‬که می‌کشد حسرتم به سویت‬
‫ز سجدٔه خجلت‌ آور من‌‪ ،‬چه ناز خرمن‌کند سر من‬
‫که خواهد از جبهٔه تر من‌ چو گل عرق کرد خاک کویت‬
 ‫کجاست مضمون اعتباری‌‪‌،‬که بیدل انشاکند نثاری‬
‫بضاعتم پیکر نزاری‌‪ ،‬بیفکنم پیش تار مویت‬

‫***********************‬

‫ما گــرم مه بولــۍ خلکــه آشنــــا لـــه مـــا بیـلیــږي‬

‫نــن کاڼـی هــــم زړیــږي‬ ‫زمـا پــه حـــال قســـم دی‬
‫دا تـړمي تـړمي اوښــکي سـوغـات د خـــوږې میني‬
‫راځـــی د زړگـــــي ویني‬ ‫د دې ســـره مي غبــرگي‬
‫بیـا اور پـــه مـــا لگیـږي‬ ‫چـي یار ځـي روانیـــږي‬
‫نـن بیـــا زمــا پـــر ژبــه ننگینــــــه تــــــرانـــــه ده‬
‫عالـــم تــــــه افسانـــــه ده‬ ‫د ژونــد هـره صحنه مي‬
‫سیالب» د رڼـو اوښـکو نــن زمـا پـه مـخ بهیــږي«‬
‫»شاعر «سیالب‬
‫***********************‬

‫څو پـه باغ كــي ال يـــو گل د نــوبهــــار شته‬

‫د بلبلو‪ ،‬د توتيانـــو پــــــرې چغــــــــــار شته‬
‫نـن دي غـم له مانه ځان ســــاتي كــه ښــه كا‬
‫چي په سيل د ګلــزار راســـره يـــــــــار شته‬
‫گل و مل‪ ،‬ساز و سرود‪ ،‬ساقي سرې شونـډي‬
‫ال به ډېــــر عالــم رسوا كا چــي دا چـار شته‬
‫د گلونو په مـــــــــوسم كي خــوار هغــــه دى‬
‫چي يې نه پيالــــه پـه الس نه يــې نگــار شته‬
‫ساقي! بيـــــا زما د ښهـــــــر خبــر واخلـــه !‬
‫ال يو څو په كوڅو پاتـي پـــرهېـزگـــــار شته‬
‫نن "خوشحالـه"! د زړه ډاډ ته عشرت وركړه‬
‫دا څـــو ورځـي غنيمت دي‪ ،‬څـو ګلــزار شته‬
‫د محترم «ناشناس» په آواز کي‬
‫"‬
‫***********************‬
‫نــن مــي بیــا ژړا پــر ځــان راځي‬
‫چي درګرده جوابونه د جانان راځي‬

‫مـــــا ویلـــــي دي رویبـــار ته‬

‫ورســـه وایـــــه زمـــا یــار ته‬
‫ستا د ســرو شونــډو ارمـان راځي‬
 ‫شینکی خال دي پر جبیــن دی‬
‫کم آشنا دی په زړه شیرین دی‬
‫هر عاشق څیـري ګــریـوان راځي‬

‫اوریځي راغلې تـوري توري‬

‫ګـــراني راسه کـه مي ګورې‬
‫تــودې اوښکـي مي بــاران راځي‬
‫»سندر غاړی «احمد ولي‬
‫***********************‬

‫څو په باغ کي ال يو ګل د نوبـــــــــــهار شته‬

‫د بلبلو د توتيانو پــرې چــــــــــغـــــــار شته‬
‫ګل و مل‪ ،‬ساز و سرود‪ ،‬ساقي سرې سترګي‬
‫ال به ډېر عـــالم رسوا کا چي دا چـــــار شته‬
‫نـن «خوشحاله» د زړه داد د عشرت ورکړه‬
‫دا څـــــــو ورځي غنيمت دي څو ګلزار شته‬
‫«خوشال خټک»‬

‫***********************‬

‫ای شوخ پریوش گل اندام‬

‫ای یار ستم شعار خودکام‬
‫ای نخل بهار زنده گانی‬
‫ای حاصل عمر جاویدانی‬
‫ای روی تو کعبه نیازم‬
‫ابروی تو قبله نمازم‬
‫دادم دل و دین خود به دستت‬
‫از دست شدم چشم مستت‬
‫ای تو ماه عالم افروز‬
‫در وصل تو گشته ام بد اموز‬
‫اکنون ز فراق درگرفتم‬
‫اتش زغمت به سر گرفتم‬
‫بگذاشتی ام به اتش غم‬
‫همدوش هزار گونه ماتم‬
‫از یاد تو رفت الفت من‬
‫اخالص من و صداقت من‬
‫بد راه شدی ز حرف مردم‬
‫پیش تو وفای من شده گم‬
‫خواهم بکس اشنا نه باشی‬
‫وز دیدٔه من جدا نه باشی‬
‫از صحبت ناکسان بپرهیز‬
‫از بد عمالن هرزه بگریز‬
 ‫امروز کسی وفا ندارد‬
‫جز مطلب و مدعا ندارد‬
‫پیوسته عزیز با شرف باش‬
‫چون گوهر پاک در صدف باش‬
‫ای غنچٔه باغ دلربأ ی‬
‫یاد تو بخیر که هر کجای‬
‫هرچند ز ما کناره کردی‬
‫سر نامٔه عشق پاره کردی‬
‫شعر از مرحوم شایق جمال‬
‫***********************‬

‫دلــــدار ستم شعار شایق‬ ‫ای مونس و غمگسار شایق‬

‫تا حشـر غــم تــو آشنایم‬ ‫ای داغ تـــو حاصــل وفایم‬
‫شد ورد زبان بنـده نامت‬ ‫روزیکه شدم اسیـــر دامت‬
‫از دست شدم ز چشم مستت‬ ‫دادم دل و دین خود بدستت‬
‫یک لحظه نبودم از تو غافل‬ ‫از خنجــر نـاز گشته بسمل‬
‫از خانۀ دل رمیده رفتی‬ ‫چون نور ز پیش دیده رفتی‬
‫تصویر تو پیش رو گذارم خونا به دل ز دیده بارم‬
‫من از تو جدا نمیتوان بود مردود وفا نمیتوان بود‬
‫در عشق تو صد الم کشیدم خون خورده بهر طرف دویدم‬
‫من بی سر و پا تو مست و مغرور من از تو جدا تو از وفا دور‬
‫نی سر که نهم به خاک پایت‬ ‫نی زر که فرستم از برایت‬
‫صد تیر دعا حواله کردم‬ ‫شبها بغم تو ناله کردم‪.‬‬
‫تا رفت نیاز در بر ناز تا عشق بحسن گشت دمساز‬
‫آمد به برم قد بلندت شد ناله زار من پسندت‬
‫آسوده ز هر خیال بودم‬ ‫سرشار می وصال بودم‬
‫دیگر بچمن سحر بخانه غافل از حوادث زمانه‬
‫ناگاه فلک مصیبت آورد باالی دلم قیامت آورد‬
‫یکباره سر جفا گرفتی‪ .‬از خانۀ دیده پا گرفتی‬
‫رفتی و مرا بخون نشاندی در بادیۀ جنون نشاندی‬
‫من از تو جدا نمیتوان بود مردود وفا نمیتوان بود‬
‫ای روی تو ماه عالم افروز در وصل تو گشته ام بدآموز‬
‫آتش زغمت به سر گرفتم‬ ‫اکنون زفراق در گرفتم‬
‫بگذاشتیم به آتش غم همدوش هزارگونه ماتم‬
‫اخالص من و صداقت من‬ ‫از یاد تو رفت الفت من‬
‫پیش تو وفای من شده گم‬ ‫بدراه شدی ز حرف مردم‬
‫دامن ز کفم کشیدی آخر از همچو منی رمیدی آخر‬
‫کشتی بجفای بی حسابم‬ ‫کردی ز فراق خود کبابم‬
‫آورده بقتل من ترا کیست‬ ‫انصاف بده گناه من چیست‬
‫کافر نشدم که داده ام دل در دست توای بجور مایل‬
‫این خانه غبارش آسمان است‬ ‫این گوهر بی بها گران است‬
‫دل محرم بزم کبریائیست آئینۀ جلوۀ خدائیست‬
 ‫این گوهر بی بهای شهوار‬ ‫زنهار به پیش خود نگهدار‬
‫مردود وفا نمیتوان بود‬ ‫من از تو جدا نمیتوان بود‬
‫ای سرو قد قیامت آرا مجنون محبت تو لیلی‬
‫از دیدۀ من جدا نباشی‬ ‫خواهم بکس آشنانباشی‬
‫از بد عمالن هرزه بگیریز‬ ‫از صحبت نا کسان به پرهیز‬
‫جز مطلب و مدعا ندارد‬ ‫امروز کسی وفا ندارد‬
‫از سنگ مخواه مومیائی‬ ‫نا جنس کجا و آشنائی‬
‫خورشید منی بگرد تنها‬ ‫با غیر مرو بکوه و صحرا‬
‫پیوسته عزیز و با شرف باش چون گوهر پاک در صدف باش‬
‫آلوده مکن تو دامن خویش پر خار مساز گلشن خویش‬
‫هرجای نه خورد و خواب خوب است از نام بد اجتناب خوب است‬
‫یاد تو بخیر هر کجائی‬ ‫ای غنچۀ باغ دلربائی‬
‫هر چند زما کناره گیری سرنامه عیش پاره کردی‬
‫من از تو جدا نمیتوان بود‪ .‬مردود وفا نمیتوان بود‬
‫در کلبۀ من قدم نهی باز‬ ‫فرخنده دمی که از سر ناز‬
‫باز از سر لطف ای مسیحا بر مردۀ شایقت نهی پا‬
‫دستی به سرم نهی بالفت‪ .‬از دیده بریزی اشک حسرت‬
‫من دیده بچهره ات بدوزم از آتش هجر تو بسوزم‬
‫آن لحظه نگاه آخرینم باشد برخ تو نازنینم‬
‫برروی خوش تو دیده دیده جانی دهد این ستم کشیده‬
‫این نیم نفس که مانده موجود قربان تو میکنم بیا زود‬
‫تا روز جزا خجل نباش‪ .‬در پیش تو منفعل نباشم‬
‫باشی تو اگر بمنزل من اینست ز عمر حاصل من‬
‫تا خاک شود به دیده گلزار‬ ‫مردم تو مرا بخاک بگذار‬
‫در قبر فتم به یاد رویت آسوده شوم ز جستجویت‬
‫بوی خوشت از مزارم آید‪ .‬تا روز جزا به کارم آید‬
‫من از تو جدا نمیتوان بود مردود وفا نمیتوان بود‬

‫***********************‬
‫ای یار ستم شعار خودکام‬
‫ای حاصل عمر جاویدانی‬
‫ابــروی تـــو قبلــٔه نمازم‬
‫دلـــــدار ستــم شعـــــار شایق‬
‫تا حشـر غــم تــــــو آشنایـــم‬
‫شد ورد زبــــان بنــــده نامت‬
‫از خانـــۀ دل رمیـــــده رفتـی‬
‫خونابـــــٔه دل ز دیـــــده بـارم‬
‫در بادیـــــــۀ جنــون نشانــدی‬
‫مردود وفــــا نمی تـــوان بود‬
‫آتش زغمت بــه ســــر گرفتم‬
‫از دیـدۀ مــن جـــــدا نبـــاشی‬
‫یاد تــو بخیـــــر هـــر کجائی‬
‫سرنامــه عیش پــــاره کردی‬
‫از دیده بریـزی اشک حسرت‬
‫از آتش هجـــــر تــــو بسوزم‬
‫باشـــــد بـــــرخ تــــو نازنینـم‬
‫جانی دهـــد ایـــن ستـــم کشیده‬
‫آســـوده شـــــوم ز جستجویت‬
‫تا روز جــــزا بـــه کـــارم آید‬
‫مـــردود وفـــــا نمی توان بود‬
‫«شایق جمال»‬
‫ای شوخ پریوش گل اندام‬
‫ای نخل بهــار زنـده گانی‬
‫ای روی تـو کعبـــٔه نیازم‬
‫ای مونس و غمگســـار شایق‬
‫ای داغ تـــو حاصــل وفایـــم‬
‫روزیکه شـــدم اسیــــر دامت‬
‫چـون نور ز پیش دیـده رفتـی‬
‫تصویــر تـو پیش رو گــذارم‬
‫رفتی و مـرا بخــون نشانــدی‬
‫من از تو جدا نمی تـــوان بود‬
‫اکنـــون ز فــــراق در گرفتم‬
‫خواهـــم بکس آشنـا نبــــاشی‬
‫ای غنچـــۀ بــــاغ دلــــربائی‬
‫هر چند زما کنــــاره گیـــری‬
‫دستــی به ســـرم نهــی بالفت‬
‫من دیــده بچهــره ات بــدوزم‬
‫آن لحظـــٔه نگـــــاه آخـــرینـم‬
‫بـر روی خـوش تو دیده دیده‬
‫در قبر فتم بــــه یــــاد رویت‬
‫بــــوی خوشت از مـزارم آید‬
‫مــن از تو جدا نمی توان بود‬

‫***********************‬

‫پیوستـــه عــزیز و با شرف باش‬

‫چون گــوهر پاک در صدف باش‬
‫از صحبت ناکســان بپـــرهیــــز‬
‫از بد عمــــالن هــرزه بگــــریز‬
‫امـــروز کســـی وفـــــا نــــدارد‬
‫جــز مطلب و مـــدعـــا نــــدارد‬
 ‫«شایق جمال»‬

‫***********************‬

‫لکـــه زه په یــار میــن یــم بل به نه وې مین هسي‬

‫لکــه زه پسي غمجن یـم بل به نه وي غمجن هسي‬
‫هـم مي ووژنــي پخپلـــه هـم په مــا بانــدی ژړا کا‬
‫څه ښه یار دی ښه یه مینـه وژل هسي شیون هسي‬
‫تورو ظلفـــو ته یه ګوره ښایستـــه دواړه رخساره‬
‫د جهــــان په مـخ به نه وي سنبل هسـي ثمن هسي‬
‫زا داغدار غرقه په وینـــو الله ګولـــو ته وګــوره‬
‫هیڅ شهیــد راوړی نـه دی لـــه ازلــه کفــن هسي‬
‫شاعر‪ :‬خوشحال خان خټک‪ .‬د محترم ناشناس په آواز کي‬

‫***********************‬

‫رفتـــی و نقش پای تـــــو دیدم گـریستم نام تــــــرا ز هــر کــــه شنیدم گـریستم‬
‫گردید صرف گریه سرا پا تنم چو شمع پایـــــان کـــار خــــویش ندیدم گـریستم‬
‫رسوای گریـــه از چـه شوم شمع نیستم از بزم او کـــه نالـــه گـــزیــدم گریستم‬
‫واقف گذشته عمر گرامی و مـن ز درد دامـن به فـرق خـویش کشیــدم گـریستم‬
‫«واقف الهوری»‬

‫***********************‬

‫چې په خنـدا ورته د خــوږ زړه پـرهـارونـه نشي‬

‫چېرې دې هـم ستا د ښايست غــوټۍ ګلـونـه نشي‬
‫راشه مظلــوم زړه مې په يو نظــر يـوه لمبه کړه‬
‫چې په ظالــم زړګـــي دې پاتــې ارمانــونـه نشي‬
‫بيا د جنون مستي ځوانـي غــواړي د مستـې مينې‬
‫بيا چېرته خيال د تـورو زلفـــو ځنځيــرونـه نشي‬
‫په ُدعاګانـو مې د خـــوږ زړګـي دردونـه نـه ځي‬
‫څو چې ښېــرې د شونــډو تــړم ټکــورونـه نشي‬
‫وړې مې د روح جنازه چېــرته د خنــدا پـه اوږو‬
‫په وينو سره دې ترې شينکي شينکي خالونه نشي‬
‫د نظـــر غشي مــې پـه زړه باندې پـه پـام اوروه‬
‫چېرته زخمـــي پکــې دا ستا نازک يادونــه نشي‬
 ‫خاموشې شونډې مې لوستــې بيدارېــدې ويل يې‬
‫اورونه مه چېـړه لوګــي دې پــرې فکرونه نشي‬
‫ويــده دنيــا ای د «سائل» قلمــه مــــه لــــړزوه‬
‫د فريادي اوښکــو مــات ستــوري تندرونه نشي‬
‫»رحمت شاه « سائل‬
‫***********************‬

‫دلی از سنگ بباید به سر راه وداع‬

‫تا تحمل کنــد آنروز که َم حِم ل برود‬
‫" سعدی "‬
‫***********************‬
‫بنال ای َنی که من غم دارم امشب‬
‫نه دلسوز و نه همــدم دارم امشب‬
‫همه چیــزم زیادی میکنــد‪ ،‬حیف!‬
‫که یار از این میان کم دارم امشب‬
‫شعر از محمد حسین بهجت "شهریار" به آواز محترم ناشناس‬

‫***********************‬

‫نوروز آوارگان‬
‫گــــوييــد بـــه نـــوروز کـه امــسال نــيايــــد‬
‫در کشور خونيــــن کــفنــان ره نـگشـــــايـــد‬
‫بـلـبـل بــچمــن نـغــمــٔه شـــادی نـســـــرايــد‬
‫مــــاتـمــزدگان را لــــب پـــرخـنــده نــشايــد‬
‫خـون می دمد از خاک شهيـــدان وطــن‌وای‬
‫ای وای وطن وای‬
‫گلگون کفنان را چه بهـــار و چـــه زمستــان‬
‫خونين جگران را چه بيابـــان چـــه گلستــان‬
‫در کشوِر آتـــــش‌زده‪ ،‬در خـــانــٔه ويــــران‬
‫کس نيست زنـــــــد بوسـه برخســار يتيمــان‬
‫کس نيست که دوزد بـه تــن مــرده کفن‌وای‬
‫ای وای وطن وای‬
‫از سينه هــــر سنگ تو خون می دمد امروز‬
‫از خاک تو مستی و جنـــون می دمد‌امروز‬
‫آن الله چـه ديـــده کـه نگـون می‌دمد‌امروز‬
‫وآن سبزه چـرا زرد و زبون می دمد امروز‬
‫سرخست بخون پا و سر و سرو و‌سمـن‌ وای‬
‫ای وای وطن وای‬
‫ای برهنـــه پــا‪ ،‬سـرِو ســـرافـــراز تویی تو‬
‫ســـردار و ســـزاوار بــه هــــر ناز تویی تو‬
‫دشمن شكــن و فاتــح و ســـربـــــاز تویی تو‬
‫فرمانـــدٔه ایــــن خــاك‪ِ ،‬ز آغــــاز‪ ،‬تویی تو‬
‫غیر از تو كسی نیست دریـن مرِز كهن وای‬
‫ای واي وطن وای‬
 ‫شادروان خليل‌هللا "خليلی"‬

‫***********************‬

‫گویيد به نوروز كه امسال نیاید‬

‫دركشور خونین كفنان ره نگشاید‬
‫بلبل به چمن نغمه ی شادی نسراید‬
‫ماتمزدگان را لِب ُپر خنده نشاید‬
‫خون می دمد از خاك شهیدان وطن وای‬
‫ای وای وطن وای‬
‫خونین جگران را چه بیابان‪ ،‬چه گلستان‬
‫دركشور آتش زده‪ ،‬درخانه ی ویران‬
‫كس نیست زًند بوسه به رخساِر یتیمان‬
‫كس نیست كه دوزد به تِن ُم رده ‪ :‬كفن‪ ،‬وای‬
‫ای وای وطن وای‬
‫از سینه ی هرسنِگ تو خون می ًدمد امروز‬
‫از خاك تو مستی و جنون می ًدمد امروز‬
‫آن الله چه دیده كه نگون می دمد امروز؟‬
‫وان سبزه چرا زرد و زبون می ًدمد امروز؟‬
‫سرخ است به خون پا و ًس ِر سرو و سمن وای‬
‫ای وای وطن وای‬
‫ای برهنه پا‪ ،‬سرِو سرافراز تویی تو‬
‫سردار و سزاوار به هر ناز تویی تو‬
‫دشمن شكن و فاتح و سرباز تویی تو‬
‫فرمانده ی این خاك‪ِ ،‬ز آغاز‪ ،‬تویی تو‬
‫غیر از تو كسی نیست درین مرِز كهن وای‬
‫ای واي وطن وای‬
‫بشتاب كه در بازوی تو فِر خداییست‬
‫در گردش چشماٍن‌ تو انواِر الهیست‬
‫آییِن تو فرماندهی و قلعه گشاییست‬
‫شمشیِر تو روشنگِر اسراِر سماییست‬
‫تاریخ تو ثبت است به هر كوه و دمن وای‬
‫ای وای وطن وای‬
‫جز الله ی خونبار كه روید ز زمینت‬
‫كس نیست نهد گوش به فریاِد حزینت‬
‫جز نام خدا‪ ،‬نیست دگر نقِش نگینت‬
‫تاریخ زند بوسه ی عزت به جبینت‬
‫ای كاِر تو زینت دِه اعصار و ِز ًم ن وای‬
‫ای وای وطن وای‬
‫قرآِن خدا را به ته پاشنه سودند‬
‫با داِس جفا ِكشِت امیِد تو درودند‬
‫آمیخته با زهر‪ ،‬فضای تو نمودند‬
‫آثاِر گرانقدر تو را جمله ربودند‬
‫بر پا و ًس ِر شیر ببستند ًرسن وای‬
‫ای وای وطن وای‬
‫ِنی تاج به كار آیدت امروز نه اورنگ‬
‫ِنی صاحِب سرمایه كه با سوِد گرانسنگ‬
‫خون دِل تو خورده به صد حیله و نیرنگ‬
‫كس نیست كه پیروز شود جز تو دراین جنگ‬
 ‫ای بازوی رزمنده ی زنجیرشكن وای‬
‫ای وای وطن وای‬

‫خلیل هللا خلیلی‬

‫***********************‬

‫ما فـــراق د حبیبانو ژړوي‬

‫زړه په ما د رقیبانو سړوي‬
‫چــي سېــــــالب زما د اوښکــــو را روان شي‬
‫عمـــــارت زمـــــــا د صبـــــــــــر نـــــــړوي‬
‫مینـي زمــــا په عقـل وکـــــړې هســـي چاري‬
‫چـــي هلک مـــي پـــــــــه خبــــــــــرو اړوی‬
‫په پیغـــــام يــــې د وصال هســــي تــــازه شم‬
‫لکـــه بـــــاد د ګـــل غوټـــــــۍ چــــي غوړي‬
‫که د زړه به محبت شي "خوشحال" ځوان دی‬
‫پـه دا سپیــــن وېښتـــــه يــــې خلـــک زړوي‬
‫خوشحال خان "خټک"‬
‫***********************‬

‫نفس نــامسلمانــــم از گنـــــه پشیمــان شد‬

‫راهبـی به راه آمــــد کافـــری مسلمان شد‬
‫ساقی از َم ی باقـی جـرعٔه بـه خاک افشاند‬
‫در قلمــرو ظلمت نـــامش آب حیــوان شد‬
‫زاری مــــن آوردش بــر ســـر دل‌آزاری‬
‫تا نیـــازم افـزون گشت نـاز او فراوان شد‬
‫عشــق تا پدیــد آمـد دانش فــروغــی رفت‬
‫در کمـال دانایـــی محـو طفـل نــــادان شد‬
‫فروغی "بسطامی"‬
‫***********************‬

‫آتش پی و آتش دم شیرین چــم و شیرین خــم‬

‫گل برسر بزم افشان جـوش از می ناب افکن‬
‫طــاوس پـــر افشانـــی افســــونگــــر بستانی‬
‫دستی بــه ستار آور چنگـــی بــه رباب افکن‬
‫مستـم کــن و مستـم کــن بازیچـــٔه دستــم کن‬
‫وانگاه به دوصد نــازم در چنگ عذاب افکن‬
‫عشق است و دل افروزی ناکامی و پیروزی‬
‫خواهــی که در آمیـــزی آتش به کبـاب افکن‬
‫فریدون توللی‬
‫***********************‬
‫‪Les nouveaux modèles économiques ne doivent pas mettre au centre la maximisation des‬‬
‫‪profits mais les droits humains.‬‬
‫‪.‬مدل‌های اقتصادی جدید نباید در صدد حداکثر نمودن منفعت باشند‪ ،‬بلکه حقوق بشر را باید در نظر بگیرند‬

‫‪Nous avons le devoir de respecter les libertés. Nous avons le devoir de respecter la dignité‬‬
‫‪d'autrui. Nous avons le devoir d'accueil et de solidarité. Nous avons le devoir de respecter des‬‬
‫‪générations futures et penser à leur bien-être.‬‬

‫ما باید به آزادی ها احترام بگذاریم‪ .‬ما باید به کرامت دیگران احترام بگذاریم‪ .‬ما باید استقبال و همبستگی داشته باشیم‪ .‬ما‬
‫باید به نسل های آینده احترام بگذاریم و و به فکر رفاه و آسایش آنها باشیم‪.‬‬

‫‪Si l’homme échoue à concilier la justice et la liberté, alors il échoue à tout. Camus.‬‬
‫‪.‬اگر انسان نتواند عدالت و آزادی را با هم آشتی دهد‪ ،‬پس در همه حالت ناتوان خواهد بود‬

‫*************************************‬

‫ما تاریخ گذشته کشور خود را برای این مطالعه می نمائیم که اوضاع امروزی خ!!ود را ص!!حیحتر درک‬
‫نمائیم‪ ،‬تا مبارزین جوان افغانستان در حرکت به پیش خط درست آگاهانه اختیار نمایند‪ .‬زی!!را این ت!!اریخ‬
‫است که سیر تکامل یک جامعه را در روشنایی نشان میدهد‪.‬‬
‫میر غالم محمد "غبار"‬

‫موقعیت جغرافیایی افغانستان تأثیر عمیقی بر تاریخ این کشور گذاشته اس!!ت ک!!ه از طل!!وع تم!!دن بش!!ری‬
‫شروع می شود‪.‬‬

‫سرزمین افغانستان می تواند مانند پارس ایران‪ ،‬هند یا چین برخود ببالد‪ ،‬زی!!را ش!!اهد تم!!ام حماس!!ه ه!!ای‬
‫بزرگ جهان قدیم ب!وده اس!ت‪ .‬از زم!ان ه!ای ماقب!ل ت!اریخ گ!ذرگاه ب!ه ط!رف ش!به ق!!اره هن!د س!رزمین‬
‫افغانستان بوده و این گذرگاه در طول تاریخ همیشه هدف طمع فاتحان بزرگ بوده است‪.‬‬

‫در طول تاریخ افغانستان همواره محل برخورد ها‪ ،‬تاخت و تاز ها و اشغال گری ه!!ا ب!!وده‪ ،‬اعتق!!ادات و‬
‫سیاس!ت ه!ای مختل!ف ب!ر باش!ندگان نجیب این س!رزمین تحمی!ل ش!ده و هموطن!ان عزی!ز م!ا همیش!ه در‬
‫نگرانی ‪ ،‬تشویش و ترس لرز زندگی نموده اند‪.‬‬

‫در ط!!ول ت!!اریخ اعتق!!ادات زرتش!!تی‪ ،‬ب!!ودایی‪ ،‬ش!!یوایی‪ ،‬برهم!!انی و بعض!!ی اعتق!!ادات دیگ!!ر ب!!ر م!!ردم‬
‫افغانستان تحمیل وعملی شده است‪ .‬در قرن هفتم میالدی افغانستان تبدیل به یک کشور مسلمان گردید‪.‬‬

‫تعداد کثیری از حکومت ها و رژیم های مختلف یکی بعد دیگری بر قلم!رو افغانس!تان حکم!رانی نم!وده‬
‫اند که عمده ترین آنها عبارت اند از ‪:‬‬
‫آریایی ها‪ ،‬هخامنشی ها‪ ،‬یونانی ها‪ ،‬اسکایی ها‪ ،‬پارت ها‪ ،‬کـوشانی ها‪ ،‬ساسانـی ه!!ا‪ ،‬یفتلی ه!!ا‪ ،‬تُـ رک‬
‫شـاهـان‪ ،‬عباسی ها‪ ،‬طاهری ها‪ ،‬کابلشاهان‪ ،‬صفاری ها‪ ،‬سامانی ها‪ ،‬غزنوی ها‪ ،‬س!!لجوقی ه!!ا‪ ،‬غ!!وری‬
‫ها‪ ،‬خوارزمی ها‪ ،‬تیموری ها‪ ،‬صفوی ها‪ ،‬مغل ها‪ ،‬هوتکی ها و ابدالی ها‪.‬‬

‫همٔه افغان ها باید افتخار کنند هنگامی که درباره کشورشان‪ ،‬درباره تاریخ کشورش!!ان و درب!!اره حماس!!ه‬
‫های کشورشان صحبت می شود‪.‬‬
‫تاریخ خود را باید بشناسیم و درک کنیم تا که بتوانیم به طرف آینده ب!!رویم و ی!!ک جایگ!!اه شایس!!ته ب!!رای‬
‫افغانستان در جامعٔه بین المللی تثبیت نمائیم‪.‬‬

‫آینـده را بایـد از طـریق و از البالی تاریخ با شکوه و پرافتخار کشور باید دید‪.‬‬

‫افغان ها از هزارها سال به این طرف می دانند ک!ه ت!اریخ متعل!ق ب!ه م!ردم ب!ا ج!رئت‪ ،‬ب!ا ش!هامت و ب!ا‬
‫شجاعت می باشد آن مردمی که عشق مقدس وطن را در قلب خویش می پرورانند‪.‬‬
‫افغانستان یک کشور باستانیست که با مرور قرون متمادی تاریخ شکل گرفته است‪ .‬می گوین!!د ک!!ه آین!!ده‬
‫متعلق به آن ملتی است که گذشتۀ خود را می شناسد‪.‬‬
‫افغان ها آرزو دارند که افغانستان‪ ،‬افغانستان بماند‪ ،‬زیرا کشوری ک!!ه خ!!ود را از ریش!!ه ه!!ای خ!!ود ج!!دا‬
‫کند‪ ،‬آن کشور یک کشور بی تاریخ است‪.‬‬
‫ما باید نگهبان تاریخ و میراث وطن باشیم‪ .‬میراثی که از آن قهرمان ها به دست آورده ایم که برای م!!ا و‬
‫این میهن جنگیده اند‪ .‬تاریخ و میراثی که در آن میل و تمن!!ای متح!!د ب!!ودن‪ ،‬ب!!ا هم ب!!ودن و ب!!ا هم زن!!دگی‬
‫نمودن قویتر از اختالفات قومی و لسانی می باشد‪.‬‬

‫پروفیسور مایکل بــاری ‪ Machael Barry‬افغانستان ش!!ناش در اثــر خــود تحت عن!!وان" پادش!!اهی‬
‫نافرمانه!!ا ‪ " Le Royaume de l’insolence‬ک!!ه در س!!ال ‪ ۱۹۸۴‬میالدی (مط!!ابق ‪ ۱۳۶۳‬هج!!ری‬
‫شمسی) به نشر رسیده چنین می نویسد‪:‬‬
‫[در سال ‪ ۱۳۳۴‬میالدی (مطابق ‪ ۷۱۳‬هجری شمسی) لودی های افغان علیه فرم!!انروای ُت رک در هن!!د‬
‫قیام و ادعای امپراتوری نمودند‪.‬‬
‫سلطان محمد بن ُطغلوق‪ ،‬لودی ها را درهم کوبید و ک!!اتب ُت رک ه!!ا ک!!ه ب!!ارانی ن!!ام داش!!ت ب!!ا رض!!ایت‬
‫خاطر چنین نوشت ‪:‬‬
‫"رهبر آنها ملک شاهو لودی بعد از برخورد نظامی ملتان را تخلیه و ترک کرد و با افغان های خود در‬
‫افغانستان رفت"‪ .‬این اولین بار بود که نام افغانستان در نوشته ذکر شد]‪.‬‬

‫‪L’histoire, est à la fois l'étude et l'écriture des faits et des événements passés quelles que‬‬
‫‪soient leur variété et leurs complexités. L'histoire est également une science humaine et‬‬
‫‪sociale.‬‬
‫تاریخ یا علم بشری و اجتماعی عبارت از مطالع!ه و نوش!تن حق!ایق و روی!دادهای گذش!ته اس!ت ب!ا تم!ام‬
‫تنوع و پیچیدگی آنها‪.‬‬

‫‪De toutes les disciplines qui étudient l’évolution humaine, l’histoire figure parmi les plus‬‬
‫‪anciennes. Elle occupe une place de choix dans la vie des sociétés.‬‬

‫‪L’histoire, c’est la connaissance aussi complète que possible des itinéraires suivis par les‬‬
‫‪générations précédentes. C’est la mémoire de l’humanité. À ce titre, elle constitue un immense‬‬
‫‪réservoir d’expériences. Tous les problèmes qu'analysent les spécialistes en sciences humaines‬‬
‫‪ont une dimension historique puisqu'ils s'inscrivent dans le temps.‬‬

‫‪Voilà pourquoi elle est essentielle à la compréhension des phénomènes actuels qui interpellent‬‬
‫‪les sociétés. Étudier en histoire, c’est scruter le passé pour évaluer les enjeux importants de notre‬‬
‫‪temps et contribuer à dessiner les voies de l’avenir.‬‬

‫‪Dans sa pratique, l’historien doit interroger une documentation souvent très abondante, sous‬‬
‫‪plusieurs angles. Il importe aussi pour lui de se placer dans la peau des gens de l’époque pour‬‬
‫‪interpréter de façon rigoureuse les lambeaux de preuves qui subsistent du passé. Finalement, il‬‬
‫‪fera la synthèse des informations recueillies et formulera ses observations dans une langue‬‬
‫‪soignée et dynamique.‬‬

‫‪L’histoire est une science humaine qui formule des problèmes et propose des explications ; elle‬‬
‫‪est essentielle à la prise de décision éclairée. Nous sommes ainsi loin d’une conception de‬‬
‫‪l’histoire qui la réduisait naguère à une accumulation de dates, d’événements, à un récit plus ou‬‬
‫‪moins centré sur de grands personnages. (université de Montréal, faculté des sciences et des‬‬
‫)‪arts, département d’histoire‬‬

‫*****************************************‬
‫میر غالم محمد غبار در اثر خود بنام افغانستان در مسیر تاریخ چنین می نگارد ‪:‬‬
‫"ما در آسیا با دو دسته مٔورخین و نویس!!ندگان مغ!!رب زمین مق!!ابلیم ک!!ه آن یکی دانش!!مندان حقیقی و این‬
‫دیگری وابستٔه اغراض استعماریست‪.‬‬
‫دس!!تٔه اول کس!!انی ان!!د ک!!ه در تحقی!!ق اح!!وال مل!!ل همت گماش!!ته‪ ،‬در علم وادب‪ ،‬لس!!ان و لغت‪ ،‬ت!!اریخ و‬
‫فرهنگ شرق فرو رفتند و مدنیت های مدفون در زیر خاک را مجددًا احیا کردند‪ .‬این دانش!!مندان بش!!ری‬
‫که حاصل صحیح تمدن و فرهنگ جدی!د ع!الم ان!د ب!ه عل!وم دنی!ا خ!دمت نمودن!د و از جمل!ه ت!واریخ بین‬
‫النهرین‪ ،‬مصر‪ ،‬افغانستان و ایران و غیره مدیون خدمات ایشان است‪.‬‬
‫دستٔه دوم کسانی اند که یا اصًال در تاریخ مشرق زمین وارد نبوده و مقل!!د نویس!!ندگان اس!!تعماری غ!!رب‬
‫محسوب اند و یا آنکه علم و دانش خود را وقف خدمت در راه سیاست استعماری غرب در ش!رق نم!وده‬
‫اند‪ ،‬سیاست و استعماریکه عصبیت مسیحیت و حمیت فاشیستی قاره یی اروپا را بر مط!!امع اقتص!!ادی و‬
‫سیاسی خود افزوده بود‪ .‬اینست که تاریخ مل!!ل آس!!یا بازیچ!ٔه اغ!راض اس!!تعماری گردی!!د و پ!!ردٔه جع!!ل و‬
‫تحریف و کذب و افترا بر چهرٔه حقایق و واقعیات کشیده شد و از آن جمله بود افغانستان که کورد چ!!نین‬
‫تهاجمی قرار گرفت و اینطور تعریف و به دنیا معرفی گردید‪ :‬افغانستان یک کش!!ور جدی!!د و ی!!ک دولت‬
‫جدیدالوالده است که ب!!ه تقاض!!ای سیاس!!ت ت!!وازن ق!!وای دو دولت اس!!تعماری روس!!یٔه زاری و انگلس!!تان‬
‫بمیان آمده است‪( .‬البت!!ه سلس!!لٔه هن!!دوکش و آم!!و و هیرمن!!د از این حکم مس!!تثنا می مانن!!د) این کش!!ور ن!!و‬
‫احداث و مرکب از هزار ها عشیرٔه نامتج!انس و ده ه!ا زب!ان و م!ذهب متب!این‪ ،‬ت!اریخی پیش!تر از ق!رن‬
‫هژده هم ندارد‪ .‬و‪ ..‬و‪ ..‬و‪ ..‬این تبلی!!غ و تلقی اس!!تعماری ک!!ه راج!!ع ب!!ه آن کتابه!!ای متع!!دد مخصوص!ًا از‬
‫صرف انگلیسها نوشته شد بعدها راهنمای سایر نویسندگان مغ!!رب زمین ق!!رار گ!!رفت و ح!!تی در ط!!رز‬
‫تفکر و نوشته های همسایه گان آسیایی ما نیز بشکل یک مرض ساری مٔوثر گردید‪.‬‬
‫واما مردم افغانس!!تان ک!!ه عام!!ل اص!!لی تکام!!ل ت!!اریخی کش!!ورند‪ ،‬چنانک!!ه در طی یک!!نیم ه!!زار س!!ال ب!!ا‬
‫مبارزات و قیامهای ضد فیودالی و همچ!!نین ض!!د اس!!تیالگران خ!!ارجی‪ ،‬از مراح!!ل س!!ختی عب!!ور ک!!رده‬
‫بودند‪ ،‬در قرن نزده هم نیز با هجومهای استعماری پنجه دادند‪.‬‬
‫ما تاریخ گذشته کشور خود را برای این مطالعه می نمائیم که اوضاع امروزی خ!!ود را ص!!حیحتر درک‬
‫نمائیم‪ ،‬تا مبارزین جوان افغانستان در حرکت به پیش خط درست آگاهانه اختیار نمایند‪ .‬زی!!را این ت!!اریخ‬
‫است که سیر تکامل یک جامعه را در روشنایی نشان میدهد"‪.‬‬

‫******************************‬

‫پوهاند عبدالحی حبی!!بی در اث!!ر خ!!ود بن!!ام جغرافی!!ای ت!!اریخی افغانس!!تان منش!!ر در س!!ال ‪ ۱۳۸۶‬هج!!ری‬
‫شمسی در بارٔه نام افغانستان چنین می نویسد ‪:‬‬
‫[افغانستان و روه‬
‫این سر زمین را که بنام روه نامیده می ش!!د در دورٔه متوس!!ط اس!!المی افغانس!!تان هم گفتن!!د زی!!را مس!!کن‬
‫افغان بود‪.‬‬
‫نام افغانستان در کتب هندوستان ‪ ۶۰۰‬سال قبل مذکور است‪ .‬ضیٔا برنی م!!ورخ هن!!د می نویس!!د ‪ :‬ک!!ه در‬
‫عصر سلطان محمد تغلق یکی از افغانان بنام ملک شاهوی لودی در سنه ‪ ۷۳۵‬قمری = ‪ ۱۳۳۴‬م مل!!ک‬
‫بهزاد حکمران ملتان را کشت و بعد از آن " شاهو از بلغاک دست بداشت توجه کرد و ملت!!انرا ت!!رک داد‬
‫با افغانان خود در افغانستان رفت‪."۱‬‬
‫در همین اوقاتی که در هند و ملتان کلمٔه افغانستان شهرت یافته بود در اراضی غ!!ربی مملکت ن!!یز آن!!را‬
‫می شناختند و استعمال می کردند مثٔال سیفی هروی در حدود ‪ ۷۲۰‬ق بارها این کلمه را برای س!!رزمین‬
‫‪۲‬‬
‫بین تیراه و قندهار تا مجاوری دریای سند آورده است‬
‫باید گفت که اصطالحات روه و روهی و روهیله از نامهایی است که در صفحات ش!!رقی مملکت و هن!!د‬
‫شهرت داشت و در غرب آن!!را کم!!تر می ش!!نویم و طوریک!!ه ک!!ه گف!!تیم ن!!ام افغانس!!تان را در این ن!!واحی‬
‫میشناختند‪.‬‬
‫در قرن دهم هجری هنگامیکه بابر مرکز حکمداری خود را از کاب!!ل ب!!ه دهلی انتق!!ال داد (‪ ۹۳۲‬ق) وی‬
‫در تزک خود کلمٔه افغانستان را برای همین اراضی بین کابل و غزنه تا دریای س!ند نوش!ته و بع!د از آن‬
‫محمد قاسم هندوشاه فرش!ته در س!نه ‪ ۶۰۶‬ق = ‪۱۰۱۵‬میالدی ح!دود و ثغ!ور روه را چ!نین تع!بین ک!رده‬
‫است‪.‬‬
‫از متون تاریخی که در آن کلمٔه افغانستان یا روه در شرق و غرب مملکت استعمال ش!ده چ!نین پدی!د می‬
‫آید که مراد همین سر زمین بین کابل کندهار تا نهایت درٔه بوالن و کوتل مارگله متص!!ل راولپن!!دی ب!!وده‬
‫است‪] .‬‬
‫‪۱‬ـ تاریخ فیروز شاهی از ضیا الدین برنی تٔالیف ‪ ۸۵۸‬هجری قمری ج ‪ ۳‬صفحه ‪ ۴۸۲‬طبع کلکته‪.‬‬
‫‪۲‬ـ تاریخ نامه هرات طبع کلکته ‪۱۹۴۲‬م سیف بن محمد سیفی هروی در موارد متعدد‪.‬‬
‫اینجانب مٔولف این کتاب متن فوق را طوریکه در کتاب پوهاند عبدالحی حبیبی نوشته شده بود به همان طور نوشته است‪.‬‬
 ‫موالنا بلخی‬
‫این بار سرمست آمدم تا جام و ساغر بشکنم‬
‫ساقی و ُم طرب هر دو را من کاسٔه سر بشکنم‬
‫از کف عصا گر بفگنم فرعون را عاجز کنم‬
‫گر تیشه بر دستم رسد ُبتهای آزر بشکنم‬
‫چون رو به معراج آورم از هفت کشور بگذرم‬
‫چون پای بر گردون نهم ُنه چرِخ َچ نبر بشکنم‬
‫گر کج بسویم بنگرد گوِش فلک را برکنم‬
‫گر طعنه بر حالم زند دنداِن اختر بشکنم‬
‫من مرغ عالی همتم از آشیانه بر پرم‬
‫تا کرکسان چرخ را هم بال و هم پر بشکنم‬

‫می خواهم اکنون تا که من با شمِس تبریزی رسم‬

‫می جویمش با دامها تا دام دیگر بشکنم‬

‫به آواز استاد ناشناس‬

‫چون چراغ الله سوزم در خیابان شما‬

‫ای جوانان وطن جان من و جان شما‬
‫غوطه‌ها زد در ضمیر زندگی اندیشه‌ام‬
‫تا به دست آورده‌ام افکار پنهان شما‬
‫مهر و مه دیدم نگاهم برتر از پروین گذشت‬
‫ریختم طرح حرم در کافرستان شما‬
‫تا سنانش تیز تر گردد فرو پیچیدمش‬
‫شعله‌ای آشفته بود اندر بیابان شما‬
‫فکر رنگینم کند نذر تهیدستان شرق‬
‫پارٔه لعلی که دارم از بدخشان شما‬
‫می‌رسد مردی که زنجیر اسیران بشکند‬
‫دیده‌ام از روزن دیوار زندان شما‬
‫حلقه گرد من زنید ای پیکران آب و گل‬
‫آتشی در سینه دارم از نیاکان شما‬
‫اقبال الهوری‬
‫‪ ۸‬صبح سه شنبه ‪ ۸‬قوس ‪ ۱۴۰۱‬پښاو ویب ړانه ‪English Website‬‬
‫افغانستان در قرن چهادرهم خورشیدی‪ ،‬دهه دموکراسی‬
 ‫اعضای کابینٔه دکتور عبدالظاهر صدراعظم‬
‫داکتر عبدالصمد حامد معاون صدراعظم‪ ،‬سترجنرال خان محمد وزیر دفاع ملی‪ ،‬ښاغلی محمد موسی شفیق وزیر امور‬
‫خارجه‪ ،‬ښاغلی امان هللا منصوری وزیر داخله‪ ،‬پوهندوی ارغندیوال وزیر عدلیه‪ ،‬داکتر غالم حیدر داور وزیر مالیه‪،‬‬
‫ښاغلی عنایت سراج وزیر معارف‪ ،‬پوهنوال غوثی وزیر تجارت‪ ،‬ښاغلی خواځک خان وزیر فواید عامه‪ ،‬ښاغلی محمد‬
‫ابراهیم عباسی وزیر اطالعات وکلتور‪ ،‬انجنیر نصرهللا ملکیار وزیر مخابرات‪ ،‬پوهاند مجید سراج وزیر صحیه‪ ،‬انجنیر‬
‫لعلی وزیر معادن و صنایع‪ ،‬ښاغلی عبدالحکیم وزیر زراعت و آبیاری‪ ،‬داکتر عبدالواحد سرابی وزیر پالن‪ ،‬میرمن‬
‫شفیقه ضیایی وزیر مشاور‪ ،‬داکتر عبدلوکیل وزیر مشاور‪ ،‬پوهندی سیرت وزیر مشاور‪.‬‬
 ‫اعضای کابینٔه ښاغلی محمد دأود رئیس دولت‪ ،‬صدراعظم‪ ،‬وزیر دفاع ملی و وزیر امورخارجه‬
‫دکتور محمد حسن شرق معاون صدارت‪ ،‬دکتور عبدالمجید وزیر عدلیه‪ ،‬ښاغلی عبداالله وزیر مالیه‪ ،‬ښاغلی فیض محمد‬
‫وزیر داخله‪ ،‬دکتور نعمت هللا پژواک وزیر معارف‪ ،‬ښاغلی پاچاگل وزیر امور سرحدات‪ ،‬دکتور عبدالقیوم وزیر معادن‬
‫و صنایع‪ ،‬ښاغلی غوث الدین وزیر فواید عامه‪ ،‬دیپلوم انجنیر عبدالحمید وزیر مخابرات‪ ،‬پوهاند داکتر نظرمحمد سکندر‬
‫وزیر صحیه‪ ،‬پوهاند داکتر عبدالرحیم نوین وزیر اطالعات و کلتور‪ ،‬ښاغلی غالم جیالنی باختری وزیر زراعت و‬
‫آبیاری‪.‬‬
 ‫اعلیحضرت محمد ظاهر شاه در حال پذیرایی از ريس جمهور آلمان ‪ Lübeck Heinrich‬کابل افغانستان سال ‪۱۳۴۶‬‬
‫هجری شمسی‬

‫اعلیحضرت محمد ظاهر شاه با خانم شان ملکه حمیرا در ماه ثور سال ‪ ۱۳۴۸‬هجری شمسی برای مدت یک هفته به کشور‬
‫جاپان سفر نمودند و از سوی رهبران کشور جاپان به شان و شوکت پذیرایی گردیدند‪.‬‬

‫مطابع در دوره امیر حبیب‌هللا خان بارکزي‪.‬‬

‫لیسه حبیبیه در سال ‪ ۱۳۰۳‬هجری شمسی‬
‫مطبعه دارلسلطنه کابل در سال ‪ ۱۲۸۵‬هجري شمسي‬
‫مطبعه فنون حربي در سال ‪ ۱۲۸۸‬هجري شمسي‬
‫مطابع آزاد و شخصی‬
‫مطبعه عنایت در سال ‪ ۱۲۹۱‬هجری شمسی‬
‫مطبعه رفیق‬
‫مطبعه انیس‬
‫مطبعه کاظمی‬
‫مطبعه دانش در شهر هرات‬
‫مطبعه ابلغ کابل در سال ‪ ۱۳۰۰‬هجري شمسي‬
‫مطبعه ستوري فاریاب‬
 ‫زنان حرمسرای در وقت دست شستن قبل از طعام خوردن دوره امیر حبیب‌هللا خان‬

‫ملکه ثریا در جمع زنان منور و روشنفکر‬

‫یک قسمت از خدمات دوره کوتاه پادشاهی سپهساالر محمد نادر خان شاه افغان برای وطن و ملت افغانستان‬
‫تأسیس‪:‬‬
‫‪ -۱‬جمعیت العلما‬
‫‪ -۲‬شورای ملی و مجلس اعیان‬
‫‪ -۳‬مجلس اصالح و ترقی اردو‬
‫‪ -۴‬ریاست فیصلۀ منازعات تجاریه‬
‫‪ -۵‬شرکت اسهامی برای ایجاد تسهیالت تجارتی‬
‫‪ -۶‬داراالیتام و دارالمساکین‬
‫‪ -۷‬دارلمجانین‬
‫‪ -۸‬انجمن ادبی هرات‬
‫‪ -۹‬انجمن ادبی کابل‬
‫‪ -۱۰‬مجلۀ کابل‬
‫‪ -۱۱‬سالنامۀ کابل‬
‫‪ -۱۲‬انجمن ادبی قندهار‬
‫‪( -۱۳‬جرگه کوتی د پشتو)‬
‫‪ -۱۴‬تأسیس کورسهای زبان های پشتو ‪ ،‬فارسی‪ ،‬آلمانی‪ ،‬فرانسوی‪ ،‬و انگلیسی‬
‫‪ -۱۵‬تأسیس فاکولتۀ طب کابل و اهدای زمین شخصی اش برای احداس دارافنون ( پوهنتون کابل)‬
‫‪ -۱۶‬تأسیس فاکولته حقوق و علوم سیاسی‪.‬‬
‫‪ -۱۷‬اعمار شفاخانه علی آباد‬
‫‪ -۱۸‬ساختمان و افتتاح رفقی سناتوریم‬
‫‪ -۱۹‬دوباره باز کردن دروازه های مکاتب ذکور و اناث بروی شاگردان‪.‬‬
 ‫‪ -۲۰‬اعمار مکاتب و اجباری ساختن شمولیت به مکتب در سراسر افغانستان‪.‬‬
‫‪-۲۱‬ایجادجاده هادر کابل و والیات و شهراه ها از کابل به والیات‬
‫‪ -۲۲‬احداس بندها و نهرها‬
‫‪ -۲۳‬افتتاح کلوپ ها در چوکات چندین وزارت‬
‫‪ -۲۴‬تاءسیس انجمن کشافان‬
‫‪ -۲۵‬احداس فابریکه ها‬
‫‪ -۲۶‬ترمیم تعمیر باال حصار کابل‬
‫‪ -۲۷‬اعمار تعلیم گاه های عسکری متعدد در سراسر افغانستان‬
‫‪ -۲۸‬بنیان گذاری اساسات یک اردوی منظم‪.‬‬
‫‪ -۲۹‬برقراری روابط سیاسی با سایر کشور های جهان‪.‬‬
‫‪ -۳۰‬عقد و امضای معاهدات دوستی و عدم تجاوز امور داخلی و خارجی با همسایگان‪.‬‬
‫تصویر محمد نادر خان پدر محمد ظاهر شاه از قوم محمدزایی‬
‫سال ‪ ۱۳۰۸‬هجری شمسی‬

‫سردار محمد داود خان صدراعظم سابق دوره شاهی افغانستان‪ ،‬برادرش سردار نعيم و چند تن از اعضای بلند رتبه دولتی‬
‫در حال پذیرایی از خروچف عضو هیات ريس شورای ملی و نیکوالی بولگانین ريس شورای وزرای اتحاد جماهیر‬
‫شورویَ سابق در میدان هوایی کابل که در سال ‪ ۱۳۳۴‬هجری شمسی مطابق ‪ ۱۹۵۵‬میالدی با کمک صد ملیون دالر جهت‬
‫کمک و اعمار بند برق نغلو و درونته و میدان هوایی نظامی بگرام بکابل تشریف آورده بودند‪.‬‬

‫تصویر تعمیر زیبای هوتل بین المللی انترکانتيننتال که در سال ‪ ۱۳۴۸‬و در دوران پادشاهی محمد ظاهر شاه در کابل‬
‫گشایش یافت‪ ،‬نخستین هوتل لوکس بین‌المللی در کابل بود‬

‫صوفی عبدالحق بیتاب فرزند عبداالحمد عطار در سال ‪ ۱۳۰۶‬هجری قمری در قصاب کوچه پل خشتی پا به عرصه هستی‬
‫گذاشت‪ .‬پدرش در سن ‪ ۸‬سالگی او به جهان فانی شتافت و از این آوان به بعد تربیت و پرورش او به دوش دو تن از مامای‬
‫او که علمای روزگار بودند نهاده شد‪.‬‬
‫بیتاب علوم عربی را از نزد هر دو مامایش عبدالغفور آخند زاده و مال عبدهللا خان ملقب به مرشد فرا گرفت و در انواع‬
‫علوم مانند تفسیر‪ ،‬حدیث‪ ،‬فقه‪ ،‬صرف و نحو‪ ،‬عروض‪ ،‬قافیه‪ ،‬منطق‪ ،‬بیان‪ ،‬بدیع‪ ،‬معانی و نجوم دسترسی حاصل کرد‪ .‬سپس‬
‫در مکاتب حبیبیه‪ ،‬غازی‪ ،‬زرغونه و دارالمعلمین به وظیفه مقدس معلمی پرداخت و در آخیر به حیث استاد در دانشکده‬
 ‫ادبیات کابل تقرر یافت و در سال ‪ ۱۳۳۱‬خورشیدی بنابر تقاضای استادان از طرف پادشاه وقت محمد ظاهر شاه به لقب‬
‫ملک الشعرایی اختصاص یافت‪.‬‬
‫این استاد مسلم ادبیات در سال ‪ ۱۳۴۴‬خورشیدی به حیث عضو انتسابی در مجلس اعیان راه یافت و در سال ‪ ۱۳۴۷‬به‬
‫جاویدانگی پیوست‬

‫تصویر دو شخصیت سیاسی کشور‪ .‬محترم محمد هاشم میووندوال و محترم نور احمد اعتمادی‪.‬‬
‫شهید محمد هاشم میوندوال صدراعظم دوره شاهی در سال ‪ ۱۳۵۲‬درزندان شهر کابل از سوی مخالفانش جام شهادت نو‌شید‪.‬‬
‫شهید نور محمد اعتمادی صدراعظم دوره شاهی‬
‫محترم اعتمادی پس از کودتای ‪ ۷‬ثور ‪ ،۱۳۵۷‬اعتمادی مانند بسیاری از سیاست‌مداران حکومت‌های سابق دستگیر و به‬
‫زندان پلچرخی انداخته شد و در آنجا به اعدام رسید‪ .‬به گفته شاهدان اسدهللا سروری یک شب محترم اعتمادی را از زندان‬
‫پلچرخی به دفتر خود آورده و در آنجا با شکستن گردن محترم اعتمادی وی را به شهادت رسانده‌است‪،‬‬
‫نوت ‪ :‬یکی از اهدف استعمار‬
‫کشتار شخصیت های سیاسی یک کشوراست که همه شاهد حال روزگار دردناک کشوریم‬
‫محمد هاشم میوندوال از سال ‪ ۱۳۴۴‬الی ‪ ۱۳۴۶‬هجری شمسی منحیث صدراعظم ایفای وظیفه نمودند‪.‬‬
‫محمد هاشم میوندوال صدراعظم دوره شاهی در حال ديدن صنایع دستی کشور‬
‫غرفه بوت آهو در نندارتون شهر کابل‬

‫لوی استاد پوهاند عبدالحی حبيبي(‪ ۱۳۶۳ - ۱۲۸۹‬ه ل)‬

 ‫تصویری عالی از مردان تاریخ‪:‬‬

‫درین نگاره جمال عبدالناصر رئیس جمهور مصر‪ ،‬محمد ظاهر شاه‪ ،‬انور السادات‪ ،‬فیلد مارشال عبدالحکیم عامر درصف‬
‫عقب عالمه صالح الدین سلجوقی سفیر کبیر افغانستان در قاهره را حین ادای نماز جمعه در مسجد الرفاعی قاهره‪ ،‬اوکتوبر‬
‫‪ 1960‬میالدی می توان مشاهده نمود‪.‬‬

‫باغ نواب‬

‫د ارواښاد اعليحضرت ظاهر شاه د تحصیل د وخت يو عکس چي په فرانسه کي محصل وو ‪.‬‬
 ‫چرا منطقه کوته سنگی را ( کوته سنگی ) میگویند؟‬
‫آيا تا کنون فکر کرده ايد که ليسه مريم خيرخانه و کوته سنگی کابل به نام چه شخصيتي نامگذاري گرديده و چرا مردم آنجا‬
‫منطقه اي بزرگ خيرخانه را به نام حوزه ي همان ليسه دخترانه ياد مي کنند؟ و گذشته ازين آيا مي دانيد که اسم کوته ي‬
‫سنگي با اين مريم خانم چه رابطه يي دارد؟‬

‫در پاسخ مي توان گفت که اين هردو نام به پاس مقام ادبي و اجتماعي شيرزِن استبدادستيز‪ ،‬سخنور و مبارزي مسما گرديده‬
‫که در اوج حاکميت امير عبدالرحمان خان از کسي نهراسيده بر مستبدين تاخت و بر ظالمان خرده گرفته از مردم خويش‬
‫جانبداري کرد‪ .‬اين شيرزن مريم معروف به بي بي سنگي و بي بي سيده يکي از بزرگ زنان سخنور کشور در نيمه ي‬
‫نخست سده ي بيستم ميالديست که در آن عصر نيمه تاريک نه تنها مشعل ادبيات عرفاني را به دست گرفت‪ ،‬بلکه در‬
‫مبارزات استقالل طلبانه‪-‬ي جوانان ميهن پرست کشور نيز شرکت جسته و شاه استقالل بخش‪ ،‬امان هللا غازي را در نخستين‬
‫دقايق جلوسش بر اريکه سلطنت افغانستان‪ ،‬تشويق به تحصيل استقالل سياسي کشور نمود‪.‬‬
‫بي‌بي سنگي به علت سرايش شعري که در آن تشدد دربار امير عبدالرحمان را در سرکوبي مردم به انتقاد گرفته بود‪ ،‬روانه‬
‫زندان سياسي شد؛ چون او زني بود دانشمند و تحصيل کرده‪ ،‬امير مي‌ترسيد که افکار وي در بيداري زنان زنداني مؤثر‬
‫افتاده اسباب دردسر ديگري را براي دولت او فراهم آورد و از سوي ديگر نامه يي از زنده ياد عبدالهادي داوي که در تمجيد‬
‫از رد نمودن مالقات جارج پنجم پادشاه انگلستان توسط جنرال محمدولي بدخشي در تابستان ‪1921‬م نوشته شده‪ ،‬نشان مي‬
‫دهد که بي بي سنگي در مداومت و پافشاري در خواسته هاي خويش در ميان اهل دربار ضرب المثل بوده است؛ زيرا او‬
‫طرفداران معامله با حکومت هند برتانوي را به جاي مذاکره با حکومت لندن که در جريان مذاکرات استقالل کشور مصرانه‬
‫خواستار آن بودند به کنايه دختر سنگي بابا خوانده بود و همين علت ها سبب گرديد تا امير عبدالرحمان دستور دهد که سلول‬
‫تجريديي براي او در يکي از نقاط دور افتاده‌ي کابل بنا کنند‪ .‬و کوتوال(رئيس پوليس) کابل ميرزا محمد حسين (پدر استاد‬
‫خليلي) که مسؤول دستگاه بگير و ببند و بکش امير بود‪ ،‬نقطه‌يي را در دشتي که در ميان قلعه‌ي واحد‪ ،‬قلعه‌ي نيازبيک‪،‬‬
‫قلعه‌ي جواد و قلعه‌ي کلوخک (ُقَل خک) چهاردهي کابل واقع بود‪ ،‬برگزيد و در ظرف سه روز سلولي از سنگ و پهره‌دار‬
‫خانه‌يي براي آن اعمار کرده‪ ،‬بي بي سنگي را به آنجا انتقال دادند و به قول آقاي فريد عظيمي که رابطه‌ي خانواده‌گي با‬
‫بي‌بي سنگي دارد‪ ،‬در دفتر کوتوالي‪ ،‬اين سلول به نام کوته‌ي بي‌بي سنگي ثبت گرديد که به مرور زمان منطقه به همين نام‬
‫معروف گرديده‪ ،‬ولي به خاطر رعايت اختصار مردم لفظ بي بي را از آن حذف نموده و به دو معني آنجا را کوته سنگي‬
‫ناميدند‪ .‬با آن که در عهد امان هللا خان اين سلول را ويران کردند و پسان ها نام آن منطقه را نيز تبديل نموده ميرويس‬
‫ميدانش ناميدند؛ ولي تا به امروز آن ناحيه را بدون اين‌که وجه تسميه‌اش را بدانيم کوته سنگي مي‌خوانيم‪.‬‬
‫چون شوهر بي‌بي سنگي منشي دربار امير بود؛ با روي دار ساختن بزرگان و متنفذين به ويژه واسطه ساختن سلطان محمد‬
‫مير منشي‪ ،‬امير را وادار به عفو او ساخته‪ ،‬يکي دو ماه بعد فرمان صادر گرديد که بي‌بي سنگي به علت سيادتش و رعايت‬
‫خاطر شوهرش منشي حيدرعلي احراري که از نواده‌گاِن حضرت عبيدهللا احرار شيخ بزرگ طريقت نقشبنديه بود؛ از زندان‬
‫آزاد گرديد‪.‬‬

‫بي‌بي سنگي که در سال ‪ 1243‬خورشيدي (‪1864‬م) در شهر کابل ديده به جهان گشوده‪ ،‬پدرش سنگي محمد معروف به‬
‫سنگي باباي غازي از سادات جليل القدر کنر‪ ،‬عالم معتبر ديني و يکي از سرکرده گان مجاهدين ملي در جنگ هاي اول و‬
‫دوم بر ضد استعمار گران انگليس بود‪ .‬پژوهشی ارجناک از دكتر اسدهللا شعور‬
 ‫آیا میدانید که افغانستان چه زمانی صاحب رادیو شد‪.‬‬
‫افغانستان ‪ ۵‬سال بعد از آغاز نشراِت رادیو در جهان‪ ،‬صاحب رادیو شد‪.‬‬
‫شاه امان هللا رادیو را در سال ‪ ۱۹۲۵‬میالدی‪ ،‬یعنی پنج سال بعد از پخش امواج صوتی از طریق رادیو در امریکا‪ ،‬به‬
‫افغانستان آورد‪.‬‬
‫تصویر‪:‬‬
‫از راست به چپ‪ :‬سرور گویا اعتمادی‪ ،‬خانم کوثر نورانی‪ ،‬میرمن رقیه حبیب ابوبکر‪ ،‬میرمن لطیفه کبیر سراج (اولین‬
‫نطاقان رادیو)‪ ،‬کوتی لندنی و تعمیر فعلی رادیو افغانسان‪.‬‬
‫فقط ‪ ۵‬سال قبل از آن‪ ،‬يعنى در سال ‪ ١٩٢٠‬نشرات راديو در امریکا به شکل ابتدایی آن آغاز گرديده بود‪ .‬گرچه مفکورٔه‬
‫استفاده از فرستندٔه صوت در اواخر قرن ‪ ۱۹‬تحت مطالعه و بررسی بود (از جمله پیشگامان آن میتوان از تسال و مارکونی‬
‫نام برد)‪.‬‬
‫در سال ‪ ۱۳۰۳‬هجری شمسی مطابق ‪ ۱۹۲۳‬میالدی به دستور شاه امان هللا‪ ،‬انجنیر عطاهللا غرض کسب تحصیالت به‬
‫جرمنی فرستاده شد‪.‬‬
‫انجنیر عطاهللا بعد سپری نمودن یک سال در آلمان و کسب تعالیم الزم در بخش نصب و بکار انداختن رادیو با دو دستگاه‬
‫فرستندٔه رادیو و چند متخصص جرمن دوباره به کابل عودت نمود‪.‬‬
‫اولین خانٔه رادیو در کابل "کوتی لندنی" بود که نزدیک پل هارتن قرار داشت‪ .‬این تعمیر به سبک انگلیسی توسط یک‬
‫مهندس بریتانوی اصًال برای قهوه خانه دیزاین شده بود‪.‬‬
‫بعد از نصب دستگاه فرستنده رادیو در "کوتی لندنی"‪ ،‬برای نخستین بار مردم صدای رادیو را در کابل شنیدند‪.‬‬
‫آواز شاه امان هللا از طریق "رادیو کابل" در سال ‪ ۱۳۰۴‬به گوش کابلیان عزیز رسانیده شد‪.‬‬
‫در ابتدا رادیو به شکل گوشی تلفون بود و تنها یک نفر قادر بود آنرا بشنود‪.‬‬
‫چون رادیو قیمت و خرید آن برای همه مقدور نبود دولت در یازده ناحیٔه شهر کابل و نقاط مزدحم‪ ۳۳ ،‬پایه کانگریتی با‬
‫لودسپیکر های قوی نصب کرد تا همٔه مردم بتوانند به پروگرام های رادیو گوش فرادهند‪.‬‬
‫در آن هنگام تنها شهریان کابل می توانستند پروگرام های رادیو را بشنوند ولی مردم دیگر شهرها و والیات از شندین‬
‫صدای آن محروم بودند‪.‬‬
‫با رویکار آمدن شاه نواندیش و مبتکر شاه امان هللا ستارگان علم و ادب‪ ،‬روشنفکران و شخصیت های ملی مانند عالمه‬
‫محمود طرزی در آسمان ژورنالیزم وطن طلوع و مطبوعات افغانستان روح تازه یافت‪.‬‬
‫با دریغ و درد در سال ‪ ۱۳۰۷‬هجری شمسی که دولت امانی بدست ایادی انگلیس سقوط داده شد‪ ،‬آواز رادیو و بالنتیجه‬
‫صدای روشنفکران هم در گلو خفه شد و آرزوی پیشرفت و ترقی برای میهندوستان به رویای دست نیافتنی مبدل شد‪.‬‬
 ‫امید این جهل تاریخی بار دیگر در تاریخ کشور تکرار نشود‪.‬‬
‫گر چه در سال ‪ ۱۳۱۴‬زمانی که محمد نادرشاه به قدرت رسید تالش صورت گرفت تا رادیو دوباره فعال شود ولی کار به‬
‫ثمر نرسید‪.‬‬

‫در زمان سلطنت محمد ظاهر شاه‪ ،‬در سال ‪ ۱۳۱۷‬هجری شمسی‪ ،‬بعد از فیصلٔه مجلس وزرا غرض اعمار و فعال ساختن‬
‫دوبارٔه رادیو عبدالمجید خان زابلی وزیر اقتصاد افغانستان‪ ،‬مبلغ ‪ ۱.۷‬میلیون افغانی معادل ‪ ۳۲‬هزار پوندسترلنگ را برای‬
‫ساخت و احیای رادیو و تعمیر آن در پل باغ عمومی تخصیص داد‪.‬‬
‫بعد از خریداری دستگاه جدید از جرمنی و به کمک متخصصین جرمنی در نصب آن‪ ،‬رادیو دوباره آمادٔه فعالیت گردید‪.‬‬
‫رادیو بعد از یک وقفٔه ‪ ۱۳‬ساله در حمل سال ‪ ۱۳۲۰‬هجری شمسی در زمان صدارت شامحمود خان صدراعظم دوباره‬
‫فعال شد‪ .‬نشرات رادیو یک ساعت از طرف صبح و برای مدت دونیم ساعت از ساعت ‪ ۷‬شام آغاز و پروگرام های رادیو‬
‫به شکل زنده پخش می شد‪.‬‬
‫تعمیر جدید رادیو در پل باغ عمومی جوار لیسٔه عایشٔه درانی قرار داشت‪.‬‬
‫آواز نطاق زن و صدای موسیقی برای بار نخست در اوائل دهٔه ‪ ۳۰‬هجری شمسی از امواج رادیو پخش گردید‪.‬‬
‫کوثر نورانی خانم ترکی االصل که شوهر افغان داشت‪ ،‬اولین زنی بود که صدایش از طریق رادیو افغانستان به گوش‬
‫شهریان کابل رسید‪.‬‬
‫گویا اعتمادی و غالم عمر شاکر اولین نطاقان ذکور زبان دری و عبدالجبار اولین نطاق پشتو بود که صدایشان از طریق‬
‫رادیو پخش شد‪.‬‬
‫اولین گوینده گان زن در پروگرام اخبار شب‪:‬‬
‫میرمن رقیه حبیب ابوبکر و میرمن لطیفه کبیر سراج نطاقان دری و میرمن مستوره نطاق پشتو بود‪.‬‬
‫رادیو در عرصٔه خدمات خبری‪ ،‬اطالعاتی‪ ،‬تربیتی‪ ،‬اجتماعی و تاریخی انجام داده که کارهای ارزشمند و خدمات عظیم‬
‫تعداد کثیری از فرهنگیان افغان بخصوص‪:‬‬
‫استاد عبدالغفور برشنا‪ ،‬استاد عبدالرؤف بینوا‪ ،‬عالمه صالح الدین سلجوقی‪ ،‬استاد عبدالرشید لطیفی‪ ،‬گل پاچا الفت‪ ،‬احمد‬
‫علی کهزاد‪ ،‬محمد ابراهیم عباسی‪ ،‬داکتر عبداالحمد جاوید‪ ،‬داکتر عبدالطیف جاللی‪ ،‬داکتر محمود حبیبی برجسته تر است‪.‬‬
‫رئیس رادیو در آنزمان مرحوم استاد برشنا بود که خبرها و آهنگ ها را در خانه ثبت نموده و از رادیو پخش می نمود‪.‬‬
‫از اولین هنرمندان می توان از کریم شوقی‪ ،‬استاد قاسم‪ ،‬سامعه میرزاد دختر جوان که هنوز متعلم مکتب بود و به نام هنری‬
‫شهال آواز میخواند و سپس گوینده شد‪ ،‬می توان نام برد‪.‬‬
‫بعدًا خانم خدیجه به نام هنری میرمن پروین آهنگ‪:‬‬
‫"گل فروشم زمن گلی بخرید" را از طریق رادیو به نشر سپرد‪.‬‬
‫در اوایل نشرات رادیو به زبان های ملی دری و پشتو بود که بعدًا نشرات به شش زبان خارجی نیز صورت می گرفت‪.‬‬

‫در سال ‪ ۱۳۴۳‬هجری شمسی تعمیر امروزی و ستدیوهای جدید رادیو در انصاری وات‪/‬وزیر اکبرخان مینه افتتاح و نام‬
‫"کابل رادیو" به "رادیو افغانستان" تغییر داده شد‪.‬‬
‫در سال ‪ ۱۳۵۷‬هجری شمسی شهید محمد داوود خان با خرید دستگاه مجهز تلویزیون از کشور جاپان رادیو افغانستان به‬
‫رادیو تلویزیون ملی گسترش پیدا کرد و سعت نشرات آهسته آهسته وسعت پیدا می کرد و کشور در شاهراه ترقی میسر‬
‫خوبی گرفته بود که اتحاد شوروی سابق در ابتدا با کودتای ‪ ۷‬ثور ‪ ۱۳۵۷‬و بعدًا با تجاوز مستقیم افغانستان را در مسیر‬
‫تباهی سوق داد‪ .‬بعد از سقوط دولت تحت الحمایٔه شوروی نوبت به عناصر تربیه شدٔه استخبارت اجانب‪ ،‬در رأس پاکستان و‬
‫ایران رسید که میهن را به یک مخروبه تبدیل نموده و بخاطر بقای خویش بین مردم تا توانستند شقاق و نفاق تولید نمودند‪،‬‬
‫که عواقب آن را تا امروز همه به چشم سر مشاهده می نمائیم‪( .‬البته جهاد و فداکاری مردم افغانستان و فرزندان صدیق‬
‫میهن مقابل تجاوز همسایه ها و ابرقدرت ها یک پدیدٔه کامًال جدا از تخریبات احزاب و تنظیم های چپ و راست ساخت‬
‫اجانب است‪ .‬ایثار ملت جایگاه بلند خویش را در قلب تاریخ دارد)‪.‬‬
‫ناگفته پیداست که رادیو‪ ،‬تلویزیون و دیگر وسایل ارتباط جمعی عالوه بر اینکه وسایل مهم خبررسانی اند در همه شئون‬
‫زندگی منجمله رشد و ارتقای سویه علمی‪ ،‬تعلیم و تربیٔه اجتماعی‪ ،‬فرهنگی و پیشرفت کشور ها رول بنیادی و مهم دارند‪.‬‬
‫یاد کارنامه های فرهنگی و ملی همه افغان های وطندوست که در راه اعتال و ترقی میهن تالش نموده اند زنده و جاودان‬
‫باد‪.‬‬
‫متن پشتو نیز بزودی عالوه خواهد شد‪.‬‬
‫ناصراوریا * ‪ ۲۸‬اگست ‪ – ۲۰۱۹‬تکزاس‬
‫عكسي يادگاري حبيب هللا كلكاني ((( بچه سقو)) ًو همراهان او با اهل هنود در كابل‪ ،‬زماني كه حبيب هللا قدرت را به دست‬
‫گرفت‪ ،‬هندوان كابل براي او حكومت را تبريك گفتند‪ ،‬تا از شر او درامان باشند‪ ،‬ولي بد از مدت كوتاه همراهان او كه‬
‫دزداني بيش نه بودند بنام جزيه مال و اموال هندوان كابل را چور كردند‪ ،‬كاري را كه شوراي دزدان و جمعيت در زمان‬
‫حكومت مجاهدين در حق اهل هنود افغان مرتكب شدند‬

‫له محمد فارې څخه په مننه‬

‫ارواښاد اعلیحضرت د مصر د فقید اولسمشر جمال عبدالناصر سره په مصر کي ‪.‬‬

‫د « بچه کاکا » ادریس زمان څخه مننه‬

‫سراج االخبار د اووم کال پر ‪ ۱۸‬ګڼه(د ‪ ۱۹۱۸‬کال د اپرېل ‪)۲۷‬‬

 ‫سـردار نـصـر الـلـه خـان نایب السلطنه‬
‫د افغانستان د پوهنې لومړنی ناظم!‬

‫ښاغلی سردار نصرهللا خان نایب السلطنه د افغانستان د پوهنې لومړنی وزیر دی‪ ،‬چې د افغانستان د پوهنې وزارت د‬
‫عکسونو په آرشیف کې یې فوتو د مختصرو معلوماتو سره یو ځای خوندي دی‪.‬‬
‫موږ غواړو چې په خپله لیکنه کې د افغانستان د پوهنې د لومړني وزیر د ژوند او د هغه مهال د پوهنیز نظام په هکله لنډ‬
‫معلومات د مینه والو خدمت ته وړاندې کړو‪.‬‬
‫ښاغلی سردار نصرهللا خان نایب السلطنه د امیر عبدالر حمان خان زوی دی‪ .‬نوموړی په ‪ ۱۲۵۳‬هجري لمریز کال چې د‬
‫‪ ۱۸۷۴‬زېږدیز کال سره برابر دی‪ ،‬په روسي سمرقند کې هغه مهال زېږدلی ‪،‬چې پالر یې امیر عبدالرحمان خان له خپل‬
‫هېواد څخه لرې د تبعید په حالت کې په سمرقند کې اوسېده او د ‪ ۴۵‬کلونو په عمر په ‪ ۱۲۹۹‬لمریز کال چې د ‪۱۹۲۰‬‬
‫مېالدي کال سره برابر دی‪ ،‬په کابل کې وفات شوی دی‪.‬‬

‫ښاغلی سردار نصرهللا خان متعددې مېرمنې په نکاح کړې چې دافغانستان له مختلفو والیتونو څخه وې او نوموړي ‪۱۱‬‬
‫زامن او ‪ ۱۵‬لوڼې درلودې‪ .‬مخکې له دې چې د هغه مهال د پوهنې په نظام خبرې و شي باید یادونه وکړو ‪،‬چې‬
‫ښاغلی سردار نصرهللا خان نایب السلطنه د ‪ ۱۲۹۸‬لمریز کال د کب د میاشتې په لومړۍ نېټه هغه مهال خپل ځان په جالل‬
‫آباد کې د افغانستان پاچا اعالن کړ ‪،‬چې امیر حبیب هللا خان د لغمان په کله ګوش سیمه کې د نامعلوم شخص له لوري د‬
‫توپانچې په ډزو ووژل شو او د ‪ ۱۲۹۸‬کال د کب د میاشتې تر ‪ ۸‬مې نېټې پورې یانې د یوې اونۍ لپاره د افغانستان پاچا تېر‬
‫شوی‪ ،‬چې بیا وروسته د غازی امیر امان هللا خان له لوري له واک څخه لرې شو‪.‬‬

‫ښاغلي سردار نصرهللا خان خپلې زده کړې په خصوصي او دودیزه توګه په شاهي دربار کې کړې وي او خپله دنده یې له‬
‫خزانه دارۍ څخه پيل کړې‪ ،‬په ‪ ۱۲۸۵‬کال کې یې د کابل د والي په توګه هم دنده اجرا کړې او داسې ویل کېږي چې د‬
‫حبیبیه د عالي لېسې مدېریت یې هم کړی دی‪.‬‬

‫د امیر حبیب هللا خان د شاهي حکومت په کابینه کې د پوهنې د وزیر په توګه د ښاغلي سردار نصرهللا خان نایب السلطنه د‬
‫کار موده له ‪ ۱۲۸۰‬څخه ‪ ۱۲۹۱‬هجري لمریز پورې ښودل شوې ده‪ ،‬چې په دې وخت کې‪ ،‬د افغانستان د پوهنې نظام د دې‬
‫هېواد په تاریخ کې د لومړي ځل لپاره د عصریت په لوري ګامونه اېښي دي‪.‬‬

‫باید وویل شي چې په افغانستان کې عصري زده کړې د امیر حبیب هللا خان په زمانه کې پيل شوه او د همدې امیر په ‪۱۲۸۲‬‬
‫کال امر په کابل کې د حبیبیه لېسه بنسټ کېښودل شو‪ ،‬چې درې مرحلې یې درلودې لکه ابتدايي‪ ،‬رشدي او اعدادي‪ .‬چې‬
‫ابتدايي مرحله ‪ ۴‬کاله‪ ،‬رشدي مرحله ‪ ۳‬کاله او اعدادي مرحله هم ‪ ۳‬کاله وه‪.‬‬

‫پر دې سربېره د حبیبیه لېسې ‪ ۶‬نورې اړوندې څانګې هم په کابل کې جوړې شوې ‪،‬چې په دې نومونو یادېدې‪:‬‬

‫‪.۱‬د باغ نواب لومړنی ښوونځی‪،‬‬

‫‪.۲‬د تنورسازي لومړنی ښوونځی‪،‬‬
‫‪.۳‬د خافیانو لومړنی ښوونځی‪،‬‬
‫‪.۴‬د برانچو لومړنی ښوونځی‪،‬‬
‫‪.۵‬د اهل هنودو لومړنی ښوونځی‪،‬‬
‫‪.۶‬د شاهزاده ګانو یا خدام حضار عالي لومړنی ښوونځی‪.‬‬

‫په دې وخت کې د لېسو د زده کوونکو شمېر ‪ ۲۶۹‬او د لومړنیو ښوونځیو د زده کوونکو شمېر ‪ ۷۰۰‬تنو ته رسېده ‪،‬چې څو‬
‫کاله وروسته نوموړی شمېر ‪ ۱۵۳۴‬تنو ته و رسېد‪ ،‬چې د ‪ ۵۵‬تنو ښوونکو له خوا ورته تدریس کېده‪ .‬د حبیبیه د لیسې تر‬
‫تشکیل وروسته د امیر حبیب هللا خان په امر د افغانستان د حربیې ښوونځی تاسیس شو‪ ،‬چې په هغه کې هم د زده کوونکو‬
‫شمېر لومړی ‪ ۱۵۰‬تنه وو ‪،‬چې وروسته دغه شمېر ‪ ۹۰۰‬تنو ته و رسېد‪ .‬په ‪ ۱۲۸۹‬کال په کابل کې د لومړي ځل لپاره یو‬
 ‫باب داراالیتام تشکیل شو ‪،‬چې بې وزلو او یتیمو زده کوونکو ته یې د مجاني زده کړو خدمات وړاندې کول‪.‬‬
‫همدارنګه په ‪ ۱۲۹۱‬کال لومړنی دارالمعلمین په کابل کې تاسیس شو چې ‪ ۱۶۰‬محصلین یې درلودل‪.‬‬

‫باید وویل شي چې په تاسیس شوو تعلیمي موسساتو کې به د افغاني ښوونکو سربېره هغو ترکي او هندي مسلکي ښوونکو هم‬
‫تدریس کاوه‪ ،‬چې د افغانستان د پوهنې له نظام سره د مرستې په موخه رابلل شوي وو‪.‬‬

‫په همدې وخت کې که څه هم چې په کابل کې ځینې تعلیمي موسسې تشکیل او د عصري زده کړو لړي پيل شوه ‪،‬خو د‬
‫هېواد د والیتونو په کچه ال هم کومه تعلیمي موسسه رامنځته نه شوه‪.‬‬

‫هغه مهال د عصري زده کړو د پيل تر څنګ د هېواد په لویو جوماتونو کې په سنتي ډول وګړو له مال امامانو دیني زده‬
‫کړې کولې‪.‬‬

‫اخځلیکونه‪:‬‬

‫‪.۱‬غبار‪ ،‬میر غالم محمد‪ ،‬افغانستان در مسیر تاریخ‪.‬‬

‫‪.۲‬احمدي وردګ‪ ،‬ګل آغا‪ ،‬محمد ارسالن سلیمي د افغانستان پیاوړې څېره‪.‬‬
‫‪.۳‬کامګار‪ ،‬محمد جمیل‪ ،‬تاریخ معارف افغانستان‪،‬‬
‫‪.۴‬فرهنګ‪ ،‬میر محمد صدیق‪ ،‬افغانستان در پنج قرن اخیر‪،‬‬
‫‪.۵‬دولت آبادي‪ ،‬بصیراحمد‪ ،‬شناسنامه افغانستان‪،‬‬
‫‪.۶‬اندیشمند‪ ،‬محمد اکرام‪ ،‬معارف عصري در افغانستان‪،‬‬
‫‪.۷‬سحر‪ ،‬علم ګل‪ ،‬تاریخچه و فهرست موضوعي مجله عرفان‪،‬‬
‫‪.۸‬د پوهنې وزارت آرشیف‪.‬‬

‫ګل آغا احمدي وردګ‬

‫پخوانی قلعه جدید او اوسنی سپین بولدک ‪ ۱۹۰۸‬کال‬

‫\‬
 ‫د ارواښاد اعلیحضرت ظاهر شاه سفر المان ته ‪!...‬‬
‫روح دي یې ښاد وي‪.‬‬
‫تل دي یې یاد وي‪.‬‬
‫د کاکا له زوی او د خارجه وزارت له ښاغلي سیاسي معیین ادریس زمان څخه په مننه‪.‬‬

‫د ناشناس پالر خورا کاکه سړى ؤ‪ ،‬نوم يې محمد رفيق ؤ‪ ،‬ور نيکه يې حبو اخندزاده نومېدى‪ ،‬ددوۍ په کورنۍ کي خورا‬
‫لوى لوى عالمان تېر سوي دي‪.‬‬
‫په قبيلوي لحاظ د کاکړو درانه قوم ته منسوب ؤ‪.‬‬
‫دى اول په کندهار کي معلم ؤ‪ ،‬بيا د کابل حبيبيې ليسې ته والړى؛ هلته يې صرف ؤ نحوه ورته ويله‪.‬‬
‫د بچِه سقاو په راتګ سره پر کور کښېنول سو‪ ،‬بيا په نادري دوره کي مستوفيت ته د سرکاتيب په حيث والړى‪.‬‬
‫د اوسني اطالعاتو او کلتور رياست راسته بغل ته چي دا څلور لوى لوى مارکېټونه جوړ سوي دي‪ ،‬ددوى د نيکه ګانو سره‬
‫يې په پښتون شرکت کي کار شروع کى؛ دوى هم اول دلې‪ ،‬بيا په کراچي او وروسته په بمبيي کي د خپل ځراکت لمخي خپل‬
‫استاذي و ټاکى‪.‬‬
‫څه سر دي پله ګرځوم؛ ښاغلي حبيبي موږ ؤ تاسي ته خورا ډېر خدمتونه کړي دي‪ ،‬چي يو ؤ نيم يې په الندي ډول دي‪.‬‬
‫‪ -۱‬هدايت الحکمة‪( :‬له عربي څخه)‪۱۳۰۶( ،‬ش‪.).‬‬
‫‪ -۲‬تتمة البيان في تاريخ االفغان‪( :‬له عربي څخه پښتو او پاړسي ته)‪۱۳۲۰( ،‬ش‪.).‬‬
‫‪ -۳‬تاريخ االمم‪( :‬له اردو څخه په اوو جلدو کي ژباړل سوی)‪.‬‬
‫محمد رفيق حبيبي په (‪۱۳۵۰‬هـ‪.‬ش‪ ).‬کال په کابل کي وفات سو‪.‬‬
 ‫بزرگان و سیاست مداران افغان‬
‫اعلحضرت مرحوم بابای ملت محمد ظاهر شاه و دانشمند مشهور و مشروطه خواه معروف افغانستان جاللتماب محترم جناب‬
‫مستطاب عبد الهادی داوی پریشان در میدان هوایی کابل‪ ٬‬اعلحضرت مرحوم غرض معالجه به اتالیه میرود‪.‬‬
‫در این فوتو نور محمد خان کهگدای سرمنشی اعلحضرت نیز دیده میشود حمل ‪۱۳۴۷‬‬
‫بنده بخاطر دارم که جناب داوی صاحب میفرمودند!‬
‫از روز که چشم بر احوال وطن گشودیم و خیر و شر آن را تمیز دادیم وطن عزیز را به دو درد مهل‍ک مبتال یافتم‪.‬‬
‫اول‪ :‬ظلم و استبداد داخلی و دوم‪ :‬استعمار خارجی‬
‫برای این هر دو درد استقالل کامل و دمکراسی صحیح را عالج موثر دانسته‪٬‬‬
‫به همراهی بزرگان این خاک پاک‪ ٬‬بزرگان معنوی‪ ٬‬فکری و اخالقی نه بزرگان مادی برای دفع هر دو خطر یک عمر‬
‫کوشیدیم به فضل و مرحمت بی پایان االهی هر دوی آن صدمه های شدید برداشته اند وضمنا زمزمه مینمودند‬
‫هوس مشکل که بالد از مزاج رنج پروردم‬
‫در این محفل همه گر شمع گردم‪ ٬‬دود نفروشم‬
‫بنده را عقیده بر این است که متاسفانه جامعه افغانستان به طرف بحران در حرکت است چنانچه عالمه سید جمال الدین افغان‬
‫رحمة هللا ع میفرمودند‪:‬‬
‫اگر جاهالن حاکم شوند نظم و نسق جامعه از هم دیگر متالشی میگردد‬
‫ارواښاد اعلیحضرت او ارواښاده ملکه د المان د اولسمشر هاینریخ لیوبکي او دده له مېرمني سره د مصافحې په حال کي‪.‬‬
‫روح دي یې ښاد وي‬
‫تل دي یې یاد وي‬

‫نان تازه افغاني بهترین دنیا ‪...‬‬

‫که شرط بسته میکند؟‬

‫سقراط می گوید‪:‬‬

‫وقتی دیدید سایه انسان های کوچک در حال بلند شدن است‪ ...‬بدانید آفتاب سرزمین شما در حال غروب کردن است‪...‬‬
 ‫سرزميني كه متفكرانش بيكار باشند و بیسوادانشان شاغل‬

‫مشاورانش بيمار باشند‪ ،‬و وكاليش ساكت؛‬

‫جوانانش دل مرده باشند‪ ،‬و سالخوردگانش بلند پرواز‪:‬‬

‫مردانش لحن زنانه داشته باشند‪ ،‬و زنانش ژست مردانه؛‬

‫اغنيايش دزدي كنند‪ ،‬و فقرايش كارگري با حقوق بخور و نمیر؛‬

‫صادراتش فيلسوف باشد‪ ،‬و وارداتش مواد مخدر‪،‬‬

‫قبرهايش خريده شوند‪ ،‬و مغزهايش فروخته؛‬

‫قبرستان تاريخ است‬

‫برتانوی ملکه دوهمه ایلیزابت او دافغانستان ارواښاد پخوانی پاچا محمد ظاهر شاه دلندن په شاهي ما ڼۍ بکینګهم کې‬

‫درود برشما‪ ،‬بلی در کابل شاهان هندو حکومت داشتند گوپال کپورا ‪ ،‬چندرا گوپتا و رتبیل مهاراجا ( او را به اشتباه عام‬
‫زنبیل شاه می نامند که معنی درستی نیز ندارد) سادنا دختر رتبیل مهاراجا بود ‪،‬روی بتی سیاه هر عصر شیر می ریخت و‬
‫تمام جوی همچون شیر سپید می گشت و از همین باعث آنرا جوی شیر می گویند و آسه ماهی (آسمائی ) نیز یکی از معبود‬
‫های هندو ها میباشد مهاراجای که با گاو کراچی مفشن در کابل گشت و گزار مینمود‪ .‬در جوی شیر معبد هندو ها است که‬
‫قدامت طویل المدتی دارد و در کوه آسمائی یک مندر کوچک بود ‪ ،‬در شیوه کی بت بزرگ هنودان بود (‪ Shivaki‬در‬
‫پغمان چندر بهایی ) نام های مانند لوگهر ‪ ،‬وردک به معنی سطوح مرتفع ‪ ،‬گهردیز) کابل مرکز امپراطوری چندرا گوپتا‬
‫بود ‪ The impair of Chandra Gupta‬الفاظ سانسکریت در سراسر افغانستان موجود است در جغرافیای تاریخی نام‬
‫های لفظ هندی دیده میشود و در حال حاظر ( دیوه گل ) نور گل ‪ ،‬شیگل ‪ ،‬الفاظ سانسکریت اند‪ ،‬الفاظ نورستانی و پشه ای‬
‫نیز در اسمای جغرافیائی دیده میشوند (ننگراج) نورگرام و‪ .....‬در موزیم کابل آثار باستانی زمان هندوئیزم به کثرت مشاهده‬
‫میشود‪ ،‬اما بعضی ها فکر میکنند که هندو های افغانستان از هندوستان آمده اند و این یک اشتباه است ممکن فامیل های‬
‫محدودی آمده باشند اما باشند های قدیمی کابل هندو بوده اند و هیون تسنگ زایر چینی که قبل از ظهور دین مقدس اسالم‬
‫افغانستان آمده و تأریخی را نوشته است حتی مردم قندهار را نیز هندو شمرده است و مرحوم حبیبی آنرا ترجمه نموده است‬
 ‫ارواښاد عبدالرحمان پژواک ته دي هللا حنتونه ورکړي!‬

‫دوه ورځې مخکې د عبدالرحمن پژواک د زوکړې سل کاله پوره سول‪ .‬هغه په ‪ ۱۹۱۹‬د مارچ پر ‪۷‬مه‪ ،‬زېږدلی و‪ .‬په‬
‫ملګرو ملتونو کې د افغانستان د دايمي استازي او سفير په ګډون يې پر ګڼو لویو دولتي څوکيو کار کړی و‪ .‬دغه راز يې له‬
‫‪ ۱۹۶۶‬تر ‪ ۱۹۶۷‬پورې د ملګرو ملتونو د عمومي اسمبلي مشري هم کړې ده‪ .‬پژواک ښه ليکوال‪ ،‬شاعر او لوی ډيپلوماټ‬
‫و‪ .‬زما هيله دا وه چې د هغه د زوکړې د سل کلنۍ په مناسبت به د بهرنيو چارو وزارت کومه غونډه يا سينمار جوړ کړي‬
‫خو غالبا داسې کوم کار يې نه دی کړی‪.‬‬
‫د شوروي له يرغله وروسته له حکومته خپه او له پخوانيو مجاهدينو سره ودرېده‪.‬‬
‫يو وخت ورته ډاکټر نجيب هللا زنګ وهلی و له سالمه وروسته‪:‬‬
‫ډاکټر نجيب هللا‪ :‬کاکا زه نجيب یم‬
‫پژواک‪ :‬کوم نجيب‬
‫ډاکټرنجيب هللا‪ :‬ستا واوره او د افغانستان جمهور رييس‬
‫پژواک‪ :‬زه له خپل سکني وراره نعمت پژواک سره خبرې نه کوم نو له تاسره يې څنګه وکړم‪.‬‬
‫تر دې خبرې وروسته ډاکټر نجيب هللا ډېر ټنيګار کوي چې د افغانستان د سولې د بهير او د واک د انتقال په اړه له ښاغلي‬
‫پژواک سره خبرې وکړي خو پژواک په غوسه کې پرې ټيليفون بندوي‪.‬‬
‫ښايي د ډاکټر نجيب هللا هيله به دا وه چې ښاغلی پژواک د نورو شخړې هواروي نو د افغانستان هغې کې خو به ارو مرو‬
‫مرسته وکړي‪ ،‬مګر دده دا اټکل هم د ځينو نورو په څېر بې بنسټه وخوت‪.‬‬
‫خدای بښلی پژواک په ‪ ۱۹۶۳‬کال کې کله چې دی په ملګرو ملتونو کې د افغانستان استازی و‪ ،‬د سرمنشي له لوري د ويتنام‬
‫او د بودايانو د انجمنونو تر منځ د شخړې د هواري لپاره مامور سوی و‬
 ‫د کابل پغمان د سړک د جوړولو کار د اعلیحضرت حبیب هللا خان د سلطنت پر مهال ‪ ۱۹۱۰‬کال کي‪.‬‬

‫د کندهار مرکز‪ ،‬د شاهي دروازې شاوخوا‪.‬‬

‫عکس په ‪١٨٨٠‬م کال کي د لندن په انځوریځي خپروني کي چاپ سوی دی‪.‬‬
‫‪Citadel of Candahar (Kandahar), with the Principal Gate . Print dated 1880 from London‬‬
‫‪.Illustrated News‬‬

‫خدمات محمد ظاهر شاه‬

‫در امور معادن صنایع‬
‫در سال ‪ ۱۳۱۸‬هه ش ریاست مستقل معادن به وزارت معادن ارتقا یافت‬
‫قابل افتخار است که باید یاد آوری شود در ‪ ۱۴‬کیلومتری پلخمری توسط انجینران افغانستان و متخصصین افغانی بدون کمک هیچ نوع کمک خارجی و یا‬
‫مشاور معادن ذغال سنگ کرکر کشف گردید‬
‫همینطور چندین معادن دیگر روی کار گرفته شد‬
‫معدن سرب غروربند روزانه حدود پنجاه کیلو گرام سرب خالص کشف گردید‬
‫معدن میگنیریت در محمد آغا لوگر نیز کشف گردید‬
‫معادن ابرک در میدان و پنجشیر کشف شد ریاست جیولژوی کارتوگرافی سروی معادن هر کدام به نحوی فعالیت ها مثمر را انجام دادند ذخایر آهن معدن‬
‫حاجی گگ ‪ ۱۸۰۰‬ملیون تن تخمین گردید مقدار آهن آن به ‪ ۶۳,۵‬فیصد می باشد ذخیره سنگ آهن ماند خیل در حدود ‪ ۶‬الی ‪ ۸‬ملیون تن دارای ‪ ۵۶ ۵۵‬فیصد‬
‫آهن تخمین شد‬
 ‫ذخایر عمومی ذغال سنگ در دره صوف و هرات به ‪ ۸۸,۸‬ملیون تن محاسبه شده است‬
‫ذخایر سنگ چونه و دالومیت در بامیان ‪ ۱۳‬ملیون تن تخمین شد‬
‫ذخایر کوارتس در حاجی گگ ‪ ۶۵۲‬هزار تن تثبیت گردید‬
‫طال معدنی در حوزه دریای پنج بین ‪ ۷۰‬رگ کوچک کوراتس وجود دارد مقدار عمومی ذخیره در این حوزه ‪ ۹۶۰‬کیلو گرام سنجش شده در بدخشان مقدار‬
‫طال ‪ ۱۲۰۰‬کیلو گرام و در دیگر نقاط زرکشان انگوری هودقول و کاریز نو حدود ‪ ۳۰۰۰‬کیلو گرام سنجش شده بود‬
‫سنگ الجورد به کتگوری و جنسیت های مختلف ‪ ۱۵۰۷‬تن در پنجشیر تخمین گردیده بود‬
‫باریت فرنجل ‪ ۵۴۶۴۲‬تن و ذخیره آق بوالک ‪ ۵۶,۶‬هزار تن می رسید که فقط در والیت بدخشان و کوه ها پنجشیر دیده شده بود‬
‫سرب جست مس به ده ها هزار تن در افغانستان تثبیت گردیده بود‬
‫ریاست تفحصات پترول در ‪ ۱۳۳۴‬هه ش تشکیل گردید بود و با کمپانی سویدنی راجع به خریداری یک دستگاه برمه قرار داد نموده بود که در دو چاه خیلی‬
‫عمیق سرپل ‪ ۸۱۷‬و ‪ ۱۱۲۱‬متر برمه کاری انجام یافت و مقدار زیاد گاز و تیل در والیت هرات فاریاب جوزجان بلخ سمنگان بغالن و کندوز تثبیت و اجرا‬
‫گردید‬
‫در همین سال ها اعمار دستگاه ها برق ابی سروبی ماهیپر نغلو گرشک خان آباد جالل آباد پلخمری صورت گرفت‬
‫فابریکه های نساجی پلخمری ‪ ۱۳۳۷‬هه ش نساجی گلبهار ‪ ۱۳۳۹,‬هه ش پشمینه بافی کابل قندهار در سال ‪ ۱۳۴۰‬هه ش نساجی امیر ‪ ۱۳۳۷‬هه ش فابریکه‬
‫خانجات چنگلک ‪ ۱۳۳۹‬هه ش فابریکه سمنت جبل سراج غوری ‪ ۱۳۴۱‬هه ش‬
‫فابریکه سپین زر کندز در سال ‪ ۱۳۳۹‬هه ش‬
‫فابریکه تولید روغن کنجد در مزار شریف لشکرگاه و هرات‬
‫فابریکه کانسر میوه در سال ‪ ۱۳۴۰‬شروع به فعالیت نمود‬
‫فابریکه چینی سازی کندوز شروع به فعالیت نمود‬
‫فابریکه کود کمیاوی در سال ‪ ۱۳۴۹‬هه ش در مزار شریف شروع به کار نمود فابریکه خانه سازی کابل در سال ‪ ۱۳۴۳‬هه ش شروع به فعالیت نمود‬
‫فابریکه کشمش پاکی در ‪ ۱۳۴۲‬هه ش افتتاح و مورد بهره برداری قرار گرفت‬
‫منطقه صنعتی کابل را وزارت معادن و صنایع منطقه پل چرخی تثبیت نمود و فابریکه ها بایسکل سازی پالستیک شیشه سازی پشمینه بافی نجاری ساختمانی‬
‫افغانی سمون سازی ورکشاپ ها پل چرخی ترمیم الری ها بزرگ و سایر گدام ها بزرگ اینجا ایجاد گردید کار گران و مامورین توسط موتر کمپانی موسسه‬
‫وزرات خانه ریاست به جای کار انتقال می گردید و دوباره به خانه شان برده می شد‬

‫ظاهرشاه برای افغانستان در ‪ ۴۰‬سال حکومت کارکرد‬

‫کنشکا دادفر‬
‫بعد از دشنام دادنها و نفرین هایکه به ظاهرشاه و احیانا به من میدهد این متن را نیز بخوانید‬
‫عصر پیشرفت وترقی در افغانستان از زمان " محمد ظاهر شاه" آغاز گردید‪ .‬در کشور پالنهای انکشافی ‪ ۵‬ساله و ‪ ۲۵‬ساله طرح و تا‪ ۲‬مرحله کامًالتطبیق‬
‫گردید‪ .‬درمرحلۀ سوم مشکالت در بودجه وارد گردیده ومرحلۀ چهارم نیز موفقانه به اکمال رسید‪ .‬درنتیجه افغانستان صاحب شاهراه حلقوی‪۱۱ ،‬بند بزرگ‬
‫برق و ده ها بند های کوچک‪ ۵۲۰۰ ،‬موسسات صنایع کوچک و فابریکات گردید‪ .‬وضع ترانسپورت خصوصی و دولتی بهتر ومنظمتر گردید‪.‬‬
‫در جایی "محمد اسماعیل" وزیر سابق انرژی وآب افغانستان گفت که تنها طراحی بند کنر ده میلیون دالر پول و سه سال زمان ضرورت دارد‪ .‬او گفت که"‬
‫ساخت این بند یک میلیارد و صد و بیست میلیون دالر هزینه خواهد داشت‪ ".‬خوب برداران‪ ،‬شما حدس بزنید که تنها ‪ ۱۱‬بند بزرگ برق و آبیاری که در زمان‬
‫ظاهرشاه بنأ شده است‪ ،‬باید چند سال را در بر میگرفت و چند [ملیارد دالر] هزینه میداشت؟‬
‫از تاسیسات و فابریکه‌های مهم آنوقت فابریکه نساجی گلبهار‪ ،‬نساجی بگرامی‪ ،‬نساجی افغان‪ ،‬پشمینه بافی‪ ،‬نختابی کابل‪ ،‬بوت آهو‪ ،‬پشمنه بافی قندهار‪ ،‬کود‬
‫وبرق مزارشریف‪ ،‬صابون سازی‪ ،‬سیلوها‪ ،‬فابریکۀ سمنت غوری‪ ،‬جباللسراج‪ ،‬و هرات‪ ،‬بایسکل سازی پامیر‪ ،‬پالستیک سازیها‪ ،‬دستگاۀ ساختمانی هلمند‪،‬‬
‫افغانی‪ ،‬بنائی‪ ،‬سپین غر‪ ،‬راه میدان سازی‪ ،‬فابریکۀ پایه سازی‪ ،‬تصدی جنگلک‪ ،‬فابریکه حجاری بتون‪ ،‬فابریکه حجاری و نجاری‪ ،‬کابل فلز‪ ،‬خشکه شوئ‌ها‪،‬‬
‫کاماز‌ها‪ ،‬افسوتر‪ ،‬فابریکه‌های کشمش پاکی‪ ،‬بانکها شرکتهای صادراتی بین المللی‪ ،‬بنادرتجارتی‪ ،‬سفارت خانه‌ها‪ ،‬وزارت خانه‌ها‪ ،‬تاسیسات وبناهای دولتی‪،‬‬
‫فابریکه شکر بغالن‪ ،‬فابریکه جین وپرس مزارشریف‪ ،‬فابریکه روغن سازی سپین زر‪ ،‬استخراج زغال سنگ وسایر معادن‪ ،‬ایجاد مکاتب ولیسه‌ها‪ ،‬توزیع‬
‫کوپون مواد اولیه به مامورین‪ ،‬توشیح قوانین‪ ،‬قوای مسلح مجهز‪ ،‬تشکیل احزاب سیاسی‪ ،‬کوپراتیفها و اتحادیه‌های صنفی‪ ،‬مطابع‪ ،‬میدانهای هوائی‪ ،‬محالت‬
‫رهایشی‪ ،‬شرکت صادراتی قالین‪ ،‬قره قل وغیره می‌باشد‪.‬‬

‫اکنون همه ناخواسته مجبور به اقرار این حقیقت است که کار های را که ظاهرشاه انجام داده است‪ ،‬بینظیر است و کسی دیګر تا اکنون از عهده آن بر آید‪.‬‬
‫طوری مثال‪" ،‬قطب الدین هالل" که خود یکی از اعضای حزب اسالمی و به اصطالح مبارزین برضد حکومت و منتقدین سلطنت شاه بود‪ ،‬و کاندید ریاست‬
‫جمهوری در انتخابات ‪ ۱۳۹۳‬هجر شمسی ویا ‪ ۲۰۱۴‬م بود‪ ،‬با مصاحبۀ که با یکی تلویزیون های محلی ( تلویزیون ‪ )۱‬داشت‪ ،‬در جریان معرفی به اصطالح‬
‫برنامه های کاری اش چنین گفت " افغانستان ‪ ۴‬فابریکۀ نساجی داشت که درآن ‪ ۴۰‬هزار تن مصروف کار بودند‪ ،‬تنها در فابریکۀ کود و برق مزار شریف‬
‫‪ ۵۰۰۰‬تن مصروف کار بودند‪ .‬چـــــــــــــرا این فابریکه ها دوباره احیا نمیشود؟"‬
‫ظاهرشاه ‪ ،‬برای رشد صنعت کوشش خیلی زیادی میکرد‪ ،‬با ایجاد فابریکه های تولیدی و ارائه امتیازات فوق العاده به کارگران کارخانجات سعی می نمود تا‬
‫از دوام آن مطمئن و از ورشکستگی آن جلوگیری نماید‪ ،‬طور مثال چند سال قبل کاریگران فابریکۀ نساجی پلخمری با اعتراض از عملکرد ادارۀ جدید خواهان‬
‫برآورده شدن امتیازات را که ظاهرشاه " چند دهه قبل برایشان مبنی بر توزیع خانه ها رهایشی در برابر مدت کار تعهد نموده بودند‪ ،‬خواستار برآورده شدن‬
‫آن وعده ها از جانب حکومت کرزی شدند و چنین ادعا نمودند " در دیدار کارگران فابریکۀ نساجی افغان‪-‬پلخمری با رئیس جمهور کرزی فرمودند که این‬
‫فابریکه درسال ‪ ۱۳۲۱‬ه ش به فعالیت آغاز نموده است‪ ،‬قرار تعهد اعلیضرت بابای ملت در آن زمان کسانیکه برای پانزده سال درین فابریکه کار کنند‪ ،‬سند‬
‫ملکیت خانه های رهایشی آن فابریکه که در آن زندگی میکنند برای شان داده میشود‪".‬‬
‫در آنزمان افغانستان از لحاظ تولیدات زراعتی متکی بخود بوده ساالنه صادرات میوه جات خشک و تازه‪ ،‬پوست و قالین‪ ،‬نباتات طبی را داشت‪ .‬که توازن‬
‫اقتصاد کشور را مستحکم حفظ نموده بود‪ .‬در طول سلطنت "ظاهرشاه " نرخ اسعار ثابت بوده از ‪ ۳۴‬افغانی هیچگاۀ بلند نرفته‌است‪ .‬تآسیس سرای صرافی‬
‫شهزاده مشکالت هزاران تاجر و سایر افغانها را مرفوع ساخته‌است که الی امروز این مارکیت بحیث بزرگترین مرکزی تبادلۀ اسعاد به سطح کشور موجود‬
‫است‪.‬‬
‫با اعمار مکاتب در سراسر افغانستان و جبری ساختن جذب متعلمین به مکاتب یکی از اقدامات خیلی مؤثر شاه در راستای ترقی و رفای کشوربوده است‪،‬‬
‫برای سرعت بخشیدن هرچه سریعتر محو بیسوادی‪ ،‬برنامه های سواد آموزی را برای بزرگساالن هم روی دست گرفت که نظر به مؤثربودن آن حتی ایران‬
‫هم همین برنامۀ سواد آموزی افغانستان را در کشورشان تطبیق نمود‪ .‬آقای "عبد الحمید مبارز درین مورد چنین مینویسد " پروگرام سواد آموزی یکی از‬
‫پروژهای بسیار مهم "ظاهرشاه " بود که یونسکو این پروژه را به حیث یک پروژۀ موثر میشناخت‪ ،‬همین بود که در آن زمان ادارۀ ایران طی یک نامه ای‬
‫کتاب های سواد آموزی افغانستان را مطالبه کرد چون سیستم سواد حیاتی افغانستان برازندگی پیدا کرده بود‪.‬‬
‫با تکمیل نمودن مؤفقانۀ پالن نخست پنجساله چون افغانستان در جاده هموار ترقی و انکشاف قرار گرفته بود از سراسر جهان متخصصین به افغانستان‬
‫سرازیر شدند و افغانستان دربین کشورهای همسایه پیشتاز شده بود‪ .‬درین مورد هم آقای عبد الحمید مبارز چنین مینویسد "تماس با متخصصین پروژه های‬
 ‫خارجی مکتب دیگری بود که کارگران افغان را ا زلحاظ فکری و هم دانش تخنیکی مجهز میساخت که مثال مهم آن پروژۀ وادی هلمند بود که از آن دستگاۀ‬
‫ساختمانی افغانی‪ ،‬هلمند و دیگر موسسات ساختمانی مختلط ملی و شخصی بوجود آمد‪ .‬دیگر میرفت افغانستان د رجادۀ ترقی رهسپار شود‪ ،‬زیررا پالن های‬
‫اقتصادی ‪ 5‬ساله را مؤفقانه به عقب گذاشته بود‪ ،‬و تازه صدها متخصص تحصیل کرده از غرب وشرق‪ ،‬از شمال و جنوب‪ ،‬وارد افغانستان میگردیدند‪ .‬درین‬
‫زمان بود که‪ ،‬ننگرهار به مقایسۀ پشاور شهر پیشرفته تری بود‪ ،‬هرات با مشهد رقابت میکرد‪ ،‬ومزار و شبرغان با استخراج نفت وگاز از شهرهای همسایه‬
‫اش در ازبکستان‪ ،‬ترکمنستان و تاجکستان پیشتر بود نه عقب تر!‬
‫من یک تعداد از فعالیت های وی راکه هرکدام در زمان خویش یک شهکار بوده‪ ،‬مشت نمونۀ خروارگفته با تفصیل قرار ذیل یاد آور میشوم‪ ،‬تاباشد از کتمان‬
‫حقیقت که صورت گرفته جلوگیری نموده و نسل جوان را در قضاوت درست وعادالنه در مورد " ظاهرشاه " یاری نماید‬

‫‪ -1‬شاهراها ی مهم که در زمان شاه اعمار شده اند‪:‬‬

‫در سال ‪ ۱۳۴۳‬هجری شمسی شاهراه های مزار به کابل تونل سالنگ‪ ،‬شاهراۀ هرات به قندهار و قندهار به کابل‪ ،‬شاهراه هرات به اسالم قلعه سرحد ایران‪ ،‬و‬
‫کابل به تورخم شروع و در مدت دوسال به پایه اکمال رسید‪.‬‬
‫ټونل ماهیپر و تونل سالنگ از جمله کار های آنزمان است که اکنون بداز ‪ ۶۰‬سال سرازیر شدن دالر های باد آورده از سراسر جهان‪ ،‬کسی حتی فکر همچو‬
‫پروژه ها را در افغانستان کرده نمیتواند‪ ،‬طوریکه دیده میشود تمام جهان نمیتواند حتی تخریبات جزیی سرک های سالنگ را ترمیم نمایند‪.‬‬
‫کارشناسان ساخت تونل سالنگ در ولسوالی سالنگ والیت پروان را در قاره آسیا بی نمونه می‌دانند‪.‬‬

‫‪ -2‬بند های آبگردان و برق که در زمان شاه اعمار گردیده است‪:‬‬

‫در افغانستان به شرح ذیل بندهای آبگردان برای آبیاری و تولید انرژی برق وجود دارد که نمیشود به هیچ وجه از آنها انکار وچشم پوشی نمود‪ .‬بادرنظرداشت‬
‫امکانات افغانستان همان زمان و تکنالوژی جهان هرکدام را میتوان به حیث یک شهکار حساب کرد که اکنون هم با وجود سرازیر شدن پول های باد آورده‬
‫واشنگتن و مهیا شدن تسهیالت ساختمانی در جهان‪ ،‬آن کارها مشکل و حتی ناممکن به نظر میاید‪.‬‬
‫بند برق سروبی‪ :‬در ‪ 25‬کیلومتری بعداز ادغام دریای کابل و پنجشیر به طرف شرق کابل موقعیت دارد‪ ،‬دوتوربین که هرکدام ‪ ۱۱۰۰‬کیلو وات برق تولید می‬
‫نماید‪ ،‬یعنی مجموعًا ‪ ۲۲۰۰‬کیلووات برق تولید میکند‪ ،‬مناطق بزرگ از آب آن آبیاری میگردد‪.‬‬
‫بند برق و آبیاری نغلو‪ :‬در‪ ۷۰‬کیلو متری شرق کابل موقعیت دارد و در ‪ ۱۰‬کیلومتری بند سروبی یک ونیم کیلومتر نقطۀ ادغام دریا کابل و پنجشیر واقع شده‬
‫است‪ ،‬در ابتدا با نصب سه توربین ظرفیت تولید برق آن ‪ ۷۶۰۰۰‬کیلووات که بانصب توربین چهارم ظرفیت برق آن به ‪ ۹۷۵۰۰‬کیلووات میرسد‪ .‬با ذخیره‬
‫مقادیر بزرگ آب و توزیع آن مطابق ضرورت قسمت اکثر مناطق شرق افغانستان را سرسبز و سیرآب نگهمیدارد‪.‬‬
‫بند برق ماهیپر باالی دریای کابل‪ :‬در سال ‪۱۳۴۳‬هجری شمسی یعنی تقریبا ‪ ۵۰‬سال قبل آغاز و قدرت تولید ‪ ۶۰‬هزار کیلووات برق را دارااست‪.‬‬
‫بند آبیاری و تولید برق تنگی ننگرهار( درنته روی دریای کابل)‪ :‬بزرگترین بند آبی تولید برق و آبیاری در شرق افغانستان که با کانال کشی های بزرگ‬
‫توانسته تمام والیت ننگرهار را سرسبز و همیشه بهار نگهدارد‪.‬‬
‫بند برق پلخمری‪ :‬در سال ‪۱۳۲۰‬هجری شمسی تکمیل و دارای ظرفیت ‪ ۴۸۰۰‬کیلووات برق میباشد‪.‬‬
‫بند برق و آبیاری کجکی‪ :‬این بند روی دریای هلمند ساخته شده یکی از شهکار ها میباشد‪ ،‬گفته میشود که یکی از بزرگترین بند های اب گردان خاکی جهان‬
‫است‪ ،‬در ‪ ۱۶۱‬کیلومتری شهر قندهار قرار دارد‪ ،‬این بند برای آبیاری ساحه فوق العاده بزرگ یعنی ‪ ۱۸۰۰‬کیلومتر مربع زمین زراعتی کافی است‪ ،‬و‬
‫ظرفیت بزرگ تولیدی برق برخوردار میباشد‪ .‬این بند در سال ‪ ۱۹۵۳‬یعنی تقریبا ‪ ۵۹‬سال قبل احداث گردیده است‪.‬‬
‫تبصره‪ :‬نیروهای انگلیس در سال ‪۲۰۰۴‬م توربین های سنگین وزن را بایک عملیات ترانسپورتی بی سابقه و با دادن تلفات جانی به ساحه بند کجکی رسانید‬
‫ولی اکنون ‪ ۸‬سال میگذرد‪ ،‬آن توربین ها هنوز هم دربین کاغذ های پوشیده باقی مانده و ظرفیت وجود ندارد که آن را نصب نماید‪.‬‬

‫بند آبگردان داله باالی دریایی ارغنداب قندهار‪ ،‬بند آب گردان بغرا باالی دریای هلمند و پروژه تولیدی وادی هلمند‪ ،‬بند و پروژۀ آبیاری باالی دریای کوکچه‪،‬‬
‫بند آبیاری سردی در کندهار‪ ،‬بند برق و آبیاری جبل السراج‪ ،‬دو بند برق یکی در چک وردک( سه توربین و ظرفیت ‪ ۳۰۰۰‬کیلووات برق) و دیگری در‬
‫قندوز قابل یاد آوری است که اگر به اصطالح مدعیان ترقی و آبادی کشورما دست به تخریب و ویرانی وطن ما نمیزدند بزرگترین بند آب گردان و تولید آب و‬
‫برق در شرق میانه بنام سلما و کاوه گان باالی هریرود در والیت هرات تکمیل و سی و پنج سال قبل به بهره برداری سپرده میشد‪ ،‬چون که ‪25‬فیصد کار آن‬
‫در اخیر دورۀ شهید سردار " محمد داود خان" به اتمام رسیده بود‪.‬‬
‫معادن کشور‪:‬‬
‫در سال های دهۀ شصت ایران با داشتن منابع بزرگ نفتی و پاکستان باداشتن راه های بحری از نظر اقتصادی رشد چشمگیری در مقایسه به وطن ما نداشتند‪.‬‬
‫فابریکات کود برق و تولید گاز مزار‪ ،‬نساجی پشمینه بافی گلبهار و کندهار‪ ،‬سارامیک‪ ،‬ماشین سازی جنگلک‪ ،‬تولید پاپوش آهو‪ ،‬تولید سمنت‪ ،‬خانه سازی و‬
‫حجاری ونجاری در زمان ظاهر شاه بوجود آمد باز هم اگر فابریکه تولید سمنت هرات به اشاره پنجابی های پاکستان وجواسیس ایران‪ ،‬به دست منافقین ویران‬
‫نمیشد افغانستان از نظر تولید سمنت خود کفا بود‪ .‬این فابریکات میتوانست پنجاه فیصد احتیاجات مردم را برآورده سازد‪ ،‬قابل یادآوری است که دهه شصت‬
‫رکود اقتصاد جهانی بود‪ .‬دنیا بعد از دو جنگ جهانی در باسازی اقتصاد خویش مشغول بودند‪ .‬افغانستان که تابع اقتصاد و بازار های جهانی بود نمی توانست‬
‫یک شبه راه صد ساله را طی کند‪ .‬برای رشد و انکشاف سریع یک مملکت به سرمایه های هنگفت‪ ،‬منابع و کدر های علمی و متخصصین ضرورت دارد‪ ،‬در‬
‫حالیکه بعداز دوره کوتاه ولی ویرانگر و تباه کن سقاوی افغانستان از نگاه کدر های علمی‪ ،‬زیربنا ها و روبناها صد سال به عقب زده شد و افغانستان به کمون‬
‫اولیه برگشته بود"همین ظاهرکل" باید همه چیز را از صفر شروع میکرد‪.‬‬
‫سیستم مخابرات‪ ،‬مراسالت و مواصالت‪:‬‬
‫با شروع حکومت نادرشاه ارتباط مخابراتی پایتخت با مراکز مهم والیات افغانستان برقرار می شود‪ .‬دردورۀ" شاه" نیز تلیفون در افغانستان توسعه می یابد‪.‬‬
‫در سال ‪ ۱۳۲۸‬هجری شمسی‪ ،‬وزارت مخابرات افغانستان اقدام جدی را برای توسعه تلفن در کشور آغاز می کند و با شرکت های بین المللی وارد مذاکره می‬
‫شود‪ .‬در همین سال یک دستگاه ‪ ۱۳۰۰‬لینی اتومات ریلی از شرکت بیل(‪ )Bell‬خریداری و در کابل نصب می شود‪ .‬چندی بعد‪ ،‬دولت برنامه های انکشافی را‬
‫در مورد تجارت و زراعت روی دست می گیرد‪ .‬برای این منظور‪ ،‬وزارت مخابرات در سال ‪ ۱۳۳۳‬شمسی یک دستگاه ‪ ۵۰۰۰‬لینی( خطی) اتومات را از‬
‫شرکت زیمنس آلمان خریداری می کند که این دستگاه ‪ 3‬سال بعد در کابل فعال میشود‪.‬‬
‫تبصره‪ :‬در سال های دهۀ ‪ ۹۰‬ما برای یک تلیفون کردن باید به پاکستان میرفتیم!!!‪.‬‬

‫عضویت در اتحادیه جهانی پست‪:‬‬

‫در سال ‪ ،۱۹۲۸‬افغانستان به عضویت اتحادیه بین المللی پست در آمد‪.‬‬
‫در این دوره‪ ،‬برای اولین بار ارسال هوایی بسته های پستی به خارج از افغانستان آغاز شد‪.‬‬
‫همچنین عالوه بر نامه های پستی‪ ،‬پست کارت ها‪ ،‬مجالت‪ ،‬اوراق تجاری و بسته های سبک وزن دیگر نیز به داخل و خارج از افغانستان ارسال می شد‪.‬‬
‫ارتقا ریاست پست افغانستا به وزارت‪:‬‬
‫پستخانه در دوران حکومت ظاهر شاه جهش ها و پیشرفتهای مهمی در امر خدمات پستی در افغانستان بوجود آمد ارتقا ریاست پست و تلگراف و تلفن به‬
‫وزارت‪ ،‬از مهم ترین کارهایی بود که دراین زمان اتفاق افتاد‪.‬‬
‫در این دوره‪ ،‬ضمن ارسال بسته های سنگین وزن که تا ‪ ۲۰۰‬کلیو گرم وزن داشت‪ ،‬نامه رسانی در داخل کشور نیز سرعت یافت‪.‬‬
‫ارتباط پستی با خارج افغانستان نیز به صورت چشمگیری افزایش یافت و میان کابل و شهرهای بزرگ دنیا مثل مسکو‪ ،‬دهلی‪ ،‬فرانکفورت‪ ،‬هامبورگ‪،‬‬
‫آمستردام‪ ،‬نیویورک‪ ،‬پاریس‪ ،‬ژنو‪ ،‬رم‪ ،‬بیروت‪ ،‬قاهره‪ ،‬توکیو‪ ،‬آنکارا‪ ،‬صوفیه‪ ،‬پکن‪ ،‬تهران‪ ،‬اسالم آباد و کراچی ارتباط پستی هوایی برقرار شد‪.‬‬
 ‫از سال ‪ ۱۳۳۵‬خورشیدی پست هوایی در داخل خود افغانستان نیز فعال شد و ارتباط میان شهرهای کابل‪ ،‬هرات‪ ،‬مزارشریف‪ ،‬قندهار و میمنه بر قرار شد‪.‬‬
‫از سال ‪ ۱۳۳۵‬ه ش‪ ،‬پست هوایی در داخل خود افغانستان نیز فعال شد و ارتباط میان شهرهای کابل‪ ،‬هرات‪ ،‬مزارشریف‪ ،‬قندهار و میمنه بر قرار شد‪.‬‬
‫طبق برنامه پنج ساله‪ ،‬وزارت مخابرات موظف شد هر سال حدود ‪ ۳۰‬پستخانه محلی در دیگر والیات و شهرهای افغانستان تاسیس کند‪.‬‬

‫معارف در دوره ظاهر شاه‪:‬‬

‫دوران چهل ساله سلطنت " (‪)۱۳۱۲-۱۳۵۲‬ازلحاظ تأثیر و تحوالت سیاسی که بر تعلیم و تربیت نیز اثر گذار بود را می توان به طور کلی به دو دوره تقسیم‬
‫کرد‪ .‬دوره اول از سال ‪۱۳۱۲‬ش بعد از قتل" نادرشاه" شروع می شود و تا سال ‪۱۳۴۲‬هجری ش ادامه یافت‪ .‬دورۀ دوم از سال ‪ 1342‬هجری شمسی آغاز‬
‫می شود که تا سال‪۱۳۵۲‬هجری شمسی که آخرین سال سلطنت ظاهر شاه بود‪ ،‬استمرار پیدا کرد‪.‬‬
‫از سال ‪ ۱۳۱۲‬تا سال ‪۱۳۵۲‬یکی از تصمیمات هاشم خان‪ ،‬صدور فرمان تدریس به زبان پشتو در کلیه مکاتب سراسر کشور بود که به مدت بیش از ده سال‬
‫ادامه داشت در سال ‪ ۱۳۲۵‬قانون اساسی جدید شکل گرفت که بر اساس آنتعلیمات ابتدای اجباری شد و تدریس علوم اسالمی هم مجاز گردید‪.‬‬
‫تبصره‪:‬‬
‫آیا معارف و تحصیالت عالی در اکثر مطلق ملل جهان به یک زبان ملی نیست؟ آیا در دور دست ترین نقطه کشورهای همسایه ما‪ ،‬تدریس در مکاتب به یک‬
‫زبان رسمی و ملی صورت نمیگیرد؟ آیا ما دری زبانان افغانستان باید مدیون این خاندان نباشیم که زبان خود ( پشتو) را برای تحکیم وحدت ملی و ملت سازی‬
‫قربانی نمود؟‬
‫در این دوره نسبت به دوره قبل معارف رشدی خوبی داشت‪.‬دولت به وزارت معارف ابالغ کرد که از سال تعلیمی ‪۱۳۲۶‬تدریس به زبان دری باز گردد و به‬
‫این ترتیب در مناطق پشتو زبان‪ ،‬تدریس به زبان پشتو بود و در مناطق دری زبان‪ ،‬تدریس به زبان دری انجام می شد‪.‬‬
‫در مجموع‪ ،‬تعداد کل مکاتب در سال ‪ ۱۳۲۲‬به ‪ ۶۲۷‬مکتب ابتدای‪ ،‬متوسطه‪ ،‬لیسه و مسلکی(فنی‪-‬حرفه ای)رسیدکه در این مکاتب تعداد‪۱۱۲۴۵‬شاگرد دختر‬
‫و پسر تحصیل می کردند و تعداد ‪ ۳۴۴۱‬معلم مرد و زن‪ ،‬امر تدریس را به عهده داشتند‪.‬‬
‫پس از تنفیذ قانون اساسی جدید‪ ،‬قانون معارف تدوین و تنظیم گردید که اساس تعلیم و تربیت بر مبنای آن شکل گرفت‪ .‬اهداف اساسی قانون معارف در یازده‬
‫ماده بودکه ماده اول و دوم آن راجع به اهداف بود‪:‬‬
‫‪ -1‬مطابق ماده ‪۳۴‬قانون اساسی‪ ،‬تعلیم و تربیت حق مشروع هر تبعه ای افغانستان است که بصورت مجانی باید مهیا گردد‪ .‬هدف دولت اینست که امکانات‬
‫مناسب تعلیمی را برای افراد‪،‬مطابق استعدادشان فراهم آورد‪.‬‬
‫‪ -2‬اهداف اساسی فعالیت های تعلیمی‪ ،‬انکشاف استعدادهای جسمی‪ ،‬روحی و معنوی افراد و تغذیه احساس وطن پرستی و بشری‪ ،‬وفاداری به سلطنت‪ ،‬تزریق‬
‫و تلقینی نمودن احساس مسئولیت فردی و اجتماعی برای پیشرفت و ارتقای کشور‪ ،‬صلح و سالم در دنیا و تقویت همکاری بوده است‪.‬‬
‫تحصیالت عالی‪:‬‬
‫سابقۀ تحصيالت عالي در افغانستان به حدود ‪ ۷۵‬سال پيش مي رسد‪ .‬بنياد تعلیمات عالي در واقع در دوران‌نادر شاه و ظاهر شاه گذاشته شده است ‌‪ ،‬نادر شاه‬
‫فاكولته طب را در سال ‪ ۱۳۱۱‬هجری شمسی پايه گذاشت و" ظاهرشاه " باني واقعي پوهنتون كابل در سال ‪ ۱۳۲۵‬بود و گفته میشود که زمین پوهنتون کابل‬
‫ملکیت شخصی" ظاهرکل " بود و برای پوهنتون وقف گردیده است‪.‬‬
‫پوهنتون کابل شامل پوهنځی های طب‪ ،‬انجینری‪ ،‬حقوق‪ ،‬شرعیات‪ ،‬ادبیات‪ ،‬شرعیات‪ ،‬تعلیم تربیه‪ ،‬فارمسی ‪ ،‬علوم طبیعی‪ ،‬زمین شناسی و پوهنتون پولی‬
‫تخنیک کابل‪ ،‬لیسه های حببیه‪ ،‬استقالل‪ ،‬امانی‪ ،‬رابعۀ بلخی ‪ ,‬عایشۀ دورانی‪ ،‬ماللی‪ ،‬نادریه‪ ،‬غازی‪ ،‬وده ها لیسه مسلکی‪ ،‬لیلیه های شبانه در کابل ده ها لیسه‬
‫در والیت پروان‪ ،‬مزار شریف‪ ،‬هرات‪ ،‬ننگرهار‪ ،‬قندهار و همه والیات افغانستان در زمان ظاهر ساخته شده است‪.‬‬

‫پوهنتون ننگرهار دارای تمام پوهنځی ضروری‪...‬‬

‫انستیتیوت انجنیری پولی تخنیک‪:‬‬
‫پوهنتون های عالی و نیمه عالی در اکثر والیات افغانستان فعال شدند‪ ،‬مکاتب و پوهنتون های نظامی شامل تمام بخش ها در افغانستان رشد فوق العاده داشت‪.‬‬

‫تبصره‪ :‬با همان ناتوانی اقتصادی آنزمان کشور عزیز ما افغانستان‪ ،‬ظاهرشاه با درک واقعبینانۀ از ضرورت جامعۀ باسواد و سالم‪ ،‬تمامی خدمات تعلیمی‪،‬‬
‫تحصیلی و خدمات صحیح را رایگان ساخت‪ ،‬امروز بازهم تکرار میکنیم که باحضور نزدیک به ‪ ۵۰‬کشور و سرازیر شدن طوفان پول در افغانستان‪ ،‬منتقدین‬
‫همیشه گی و مدعیان ترقی و انکشاف از عهدۀ فراهم کردن خدمات معارف‪ ،‬تحصیالت عالی و خدمات صحیح رایگان برای هموطنان ما عاجز اند‪...‬‬

‫هوانوردی و میدان های هوایی‪:‬‬

‫در اوايل سال ‪ ۱۳۳۴‬بر اساس اصولنامۀ سرمايه‌گذاري از طرف شركت هوايي آريانا با (‪ ۵۱‬درصد) سرمايه از طرف دولت افغانستان و (‪ ۴۹‬درصد) از‬
‫طرف كمپاني انديمارد( كه بعدًا جاي آنرا پان امريكن گرفت) طياره‌هاي نوع داكوتا در خطوط داخلي و خاجي به كار انداخته شد‪.‬‬
‫اين طياره‌ها كه ظرفيت ‪ ۳۰‬نفر را داشت عالوه بر مسافرين براي حمل و نقل اموال تجارتي نيز بكار برده ميشد‪.‬‬
‫در اواخر سال ‪ ۱۳۳۵‬رياست هوايي ملكي يك موسسه رسمي دولتي تأسيس گرديد‪ .‬اولين اقدام اين رياست پس از تأسيس امضاء قرارداد مشترك هوانوردي با‬
‫پاكستان و تركيه بود و اقدام دومي آن احداث ميدان هوايي بين‌المللي قندهار بود‪ .‬جايي كه براي تأسيس ميدان هوايي قندهار اختصاص داده شده بود در ‪18‬‬
‫كيلومتري جنوب شهر قندهار در مسير راه سپين بولدك واقع شد‪.‬‬
‫ميدان هوايي قندهار نظر به موقعيت مناسبي كه دارد فاصله ميان تهران و دهلي را نسبت به مسير ميدان هوايي كراچي ‪ ۵۰۰‬مايل كوتاه مي‌نمايد و فاصله‬
‫گرداگرد خطوط هوايي آسيا را به اندازه كافي كم مي‌نمايد‪.‬‬
‫در سال ‪ ۱۹۶۳‬ميدان هوايي بين‌‌المللي كابل عمًال براي پروازهاي داخلي و خارجي آماده گرديد‪ .‬موقعيت كابل بحيث مركز كشور ايجاب مي‌نمايد پروازهاي‬
‫خارجي به جانب هند و پاكستان ايران لبنان و اروپا و همچنان پروازهاي داخلي به شهرهاي كوچك و بزرگ به طور عملي انجام شود‪ .‬عالوه بر آن ميدان‬
‫هوايي كابل آخرين نقطه پرواز شركت ايرفلوت روسيه مي‌باشد كه از مسكو حركت ميكند و با خطوط هوايي اروپا ارتباط پيدا مي‌كند‪.‬‬
‫به همين ترتيب در ديگر واليات افغانستان هم ميدانهاي هوايي عصري و پيشرفته تأسيس شد و پروازهاي داخلي به شهرهاي مختلف افغانستان عموميت پيدا‬
‫كرد‪.‬‬
‫در سالهاي‪ ۱۹۶۷-۶۸‬موسسه هوايي باختر افغان در چوكات رياست هوايي ملكي تآسيس گرديد و دو فروند طياره تربوجت از كانادا خريداري شد‪ .‬همزمان در‬
‫شهرهاي كوچك نيز كار ساخت ميدانهاي هوايي آغاز گرديد و شهرهايي مثل ارزگان بدخشان تالقان باميان غور و نيمروز كه از پايتخت و مراكز صنعتي دور‬
‫مانده بودند راه پيشرفت برايشان مهيا شد‪.‬‬
‫شركت هويي آريانا در ابتدا با دو فروند طياره از نوع داكوتا ‪ DC-3‬به فعاليت آغاز نمود بعدا فعاليت خود را با دو فروند طياره ‪ DC-6‬دو فروند ‪DC-4‬‬
‫چهار فروند ‪ DC-3‬يك فروند طياره ‪ 440‬نوع كالوير و يك فروند طياره مسافربري جت بوئينگ ‪ ۷۲۷‬كار خود را ادامه داد‪.‬‬
‫خطوط مهم هوايي افغانستان‪:‬‬
‫خط كابل مزارشريف ميمنه هرات‪.‬‬
‫خط كابل قندهار هرات‪.‬‬
‫خط كابل كندز مزار شريف هرات‪.‬‬
‫در افغانستان كمپاني‌هاي خارجي زيادي فعاليت داشتند كه به قرار زير بودند‪:‬‬
‫كمپناني ايرفلوت روسيه كه با استفاده از طياره‌هاي نوع الوشن پروگرام هفته وار به افغانستان داشت كه پس از توقف در تاشكند به مسكو پرواز مي‌كرد‪.‬‬
‫كمپاني هوانوردي هند ‪ INDIEAN AIRLINE‬كه داراي طياره‌هاي نوع جت بوئينگ بود و به طور منظم هفته‌اي يكبار به كابل پرواز مي‌كرد‪.‬‬
 ‫كمپاني هوانوردي ايران (هما) با طيارات نوع جت بوئينگ خود دوبار در هفته به كابل پرواز دارد‪.‬‬
‫شركت هوانوردي پاكستان(‪ )P.I.A‬نوع طيارات آن ‪ VIS CAUM‬ناميده ميشد و هفته‌اي دوبار از طريق پيشاور‪ -‬الهور و كراچي به كابل پرواز ميكرد‪.‬‬
‫شركت هوايي بيروت (‪ )I.M.A‬با استفاده از طيارات ‪ DC-6‬و ‪ DC-4‬هفته‌اي دوبار ميان كابل و بيروت باالي خط هوايي پرواز ميكردند و به طور عموم‬
‫اموال تجارتي را انتقال مي‌داد‪.‬‬
‫خطوط هوايي در پيشرفت و رونق تجارت سهم بااليي دارد و هيچ كشوري نمي‌تواند بدون توجه به آن به فكر پيشرفت در اقتصاد و يا هر زمينه ديگري باشد‪.‬‬

‫زمانی افغانستان یکی از دو بزرگترین طیاره های بوینگ جهان را در دست داشت‪ ،‬که باالخره توسط رژیم مابعد به سبب عدم موجودیت ظرفیت برای بکار‬
‫انداختن آن طیارۀ غول پیکر آن را بفروش رسانیدند‪.‬‬

‫تبصره‪ :‬امکانات افغانستان در تمام عرصه ها به مراتب بهتر از امروزبوده است‪ ...‬باوجود انکشاف سریع جهان د ر سال های اخیر از اثر پیشرفت برق آسای‬
‫تکنالوژی‪ ،‬باز هم امکانات را که افغانستان در دهۀ شصت داشته با شرایط امروزی که ‪ ۴۹‬کشور برای مدت بیشتر از ‪ ۱۵‬سال در افغانستان حضور فعال‬
‫دارند و به صد ها ملیارد دالر بدون حساب به افغانستان سرازیر شده است خوب قابل مقایسه میباشد‪.‬‬
‫"تورن اسماعیل" وزیر سابق آب و برق افغانستان با مصرف ده ها ملیون دالر برای شهر کابل جنراتورهای فرسوده رااز ایران خریداری کرد که هیچ استفاده‬
‫از آن صورت نگرفت و به باد فنا رفت‪ .‬بعدًا بیشتر از هزار ملیون دالر را باالی ‪ ۶۰۰‬خاده برق باطول ‪ ۴۶۲‬کیلومتر کیبل به مصرف رسانید تا بتواند صرف‬
‫شهر کابل را برق بدهد که بازهم افغان ها باید به پیشانی "اسالم کریموف" رئیس جمهور ازبکستان بیبینند که چی وقت فاز را خاموش میکند‪.‬‬

‫"اسماعیل" وزیر اسبق انرژی و آب‪ ،‬روزی برای حق به جانب وانمود کردن خویش در پسمانی کارها و نداشتن دست آورد میگوید‪ " ،‬تعمیر یک بند برق که‬
‫تنها استفاده تولید برق از آن صورت بگیرد حد اقل ‪ ۹‬تا ‪ ۱۰‬سال ضرورت دارد ولی اگر قرار باشد برای آبیاری زمین های استفاده شود یعنی کانال کشی شود‬
‫باید حد اقل ‪ ۱۴‬تا ‪ ۱۵‬سال برای تکمیل کردن آن زحمت کشید"‬
‫‪.‬‬
‫شاهراۀ سالنگ که در زمان ظاهر کل ساخته شد‪ ،‬امروز از ترمیم آن تمام ملت جهان عاجز مانده اند‪ ،‬امریکا و جاپان از ترمیم سرک کابل هرات به حیث یک‬
‫دستاورد بزرگ شان د رآبادی افغانستان یادآوری میکنند‪ ،‬درحالیکه این سرک ‪ ۵۰‬سال قبل مورد استفاده قرار گرفته بود‪.‬‬
‫وزارت مخابرات از کمپنی های شخصی که با سهل شدن پروژهای تلیفونی در افغانستان سرمایه گذاری کردند به حیث دستاورد بزرگ در عرصۀ مخابرات‬
‫یاد آور میشود‪ ،‬در حالیکه د رزمان شاه "‪ ،‬تعداد زیادی ازوالیات حتی مراکز ولسوالی افغانستان به سیم ها وپایه های تلیفون به مرکز وصل شده بودند‪.‬‬
‫حکومت افغانستان از دیموکراسی سمبولیک و صرف به نام این دوره به حیث دستاورد بزرگ یادآوری میکند‪ ،‬درحالیکه ملت افغان شاهد دیموکراسی و آزادی‬
‫بیان به مراتب کاملتر از امروز در زما "ظاهرکل " در دهۀ دیموکراسی میباشند‪.‬‬

‫ایجاد سیستم بانکداری‪:‬‬

‫درطول سلطنت پادشاهان افغانستان سود جوئی از طریق پول با پول حرام و خالف شریعت اسالمی پنداشته می‌شد‪ .‬بدین لحاظ رسمًا هیچ بانکی الی سال‬
‫‪ ۱۳۱۲‬وجود نداشت‪ .‬مال شاهی در خزانۀ شاهی حفظ می‌شد‪ .‬مردم سرمایه خودرا خود حفاظت می‌نمودند در بسا شهرها از طرف یک فامیل بزرگ امانت‬
‫خانه‌ها ساخته می‌شد که فقط پول بدون سود حفاظت می‌شد‪ .‬یک تعداد صرافان که وجود داشت بنام سود خور دوزخی یاد می‌نمودند که در اجتماع بنام حرام‬
‫خور جای نداشتند‪ .‬پس از ورود انگلیس تعداد صرافان هندی بین افغانستان هندوستان فعالیت می‌نمودند‪ .‬پولهای باارزش وقت سکه اشرفی (طال عربی) نقره‬
‫نیکالی (نقره اصل روسی) روپیه هندی و پوند انگلیسی بود‪ .‬تبادله این نوع پولها در تجارت ورفتن به حج وسفرها صورت می‌گرفت‪ .‬این صرافان بیشتر در‬
‫بازار‌های کابل و قندهار فعالیت داشتند اسعار مورد ضرورت دولت نیز از همین صرافان خریداری می‌گردید‪ ،‬این روند ادامه داشت تا اینکه در سال ‪ ۱۳۱۱‬با‬
‫ابتکار یکی از تاجران ملی عبدالمجید "زابلی" شرکت را بنام شرکت سهامی هاشمی تأسیس نمود که بعدًا در ماه ثور سال (‪۱۳۱۲‬هـ ش) این شرکت سهامی‬
‫بنام بانک ملی افغان مسمی و بحیث اولین بانک در افغانستان عرض وجود کرد‪ .‬در ابتدا این بانک به عنوان یگانه بانک در کشور وظایف بانک مرکزی را‬
‫پیش می‌برد و به گذشت زمان هر روز وظایف و فعالیت‌های این بانک گسترش می‌یافت و در سلسلۀ همین انکشافات دومین بانک در افغانستان به عنوان بانک‬
‫مرکزی افغانستان (د افغانستان بانک) بتاریخ ‪ ۱۷/۱۱/۱۳۱۸‬به سرمایه ابتدائی ‪ ۱۲۰‬ملیون افغانی در پایتخت کشور (شهر کابل) افتتاح شد که بعدًا در سال‬
‫‪ ۱۳۵۴‬سرمایۀ د افغانستان بانک به یک ملیارد افغانی ارتقاء کرد که این رقم در ماده هشتم (‪ )۸‬قانون (‪ )۱۳۷۳‬پول و بانکداری ‪ ۱۰‬ملیارد افغانی نشان داده‬
‫شده‌است‪ .‬نظام بانکداری در افغانستان با تأسیس بانک ملی توسط محترم "رابلی"پا به عرصه وجود گذاشت چنانچه قبل از تأسیس د افغانستان بانک‪ ،‬بانک ملی‬
‫امور بانکداری دولتی را نیز پیش میبردکه بعد از تأسیس د افغانستان بانک وظایف بانکداری دولتی به د افغانستان بانک واگذار گردید‪ .‬چاپ و نشر پول از‬
‫بانک ملی به د افغانستان بانک سپرده شد که د افغانستان بانک توانست تحوالت و انکشافات بزرگی را در رابطه به چاپ و نشر پول افغانی بوجود آمد‪.‬‬
‫صحت عامه‪:‬‬
‫قبل از دورۀ اعلیحضرت محمد نادر خان و اعلیحضرت محمد ظاهر شاه ‪ ،‬طبابت درافغانستان صفر بود و هیچ نوع خدمات طبی درسراسر کشور وجود‬
‫نداشت‪ .‬در اواخر سلطنت امیر حبیب هللا یک طبیب هندی بنام "علی جویا خان" به افغانستان استخدام شد که در حقیقت طبیب دربار و مصروف معالجۀ خاندان‬
‫سلطنتی و بعضی اشخاص معتبر ( سرشناس وقت ) بود‪.‬‬
‫با سر کار آمدن این خاندان وطندوست در افغانستان شاهی تغییرات چشمگیری در بخش صحیه رونما گردید اعمار شفاخانه های علی آباد‪ ،‬سناتوریم و تاسیس‬
‫فاکولتۀ طب یکی از دست آورد های مهم این دوره است‪ .‬همچنان تاسیس مکتب طبی معاون داکتری‪ ،‬مکتب کمپودری‪ ،‬تأسیس مکتب نرسنگ و استخدام‬
‫دکتوران متخصص از دولت دوست ترکیه را نیز میتوان از انکشافات ﻮ اولین گام در راه احیای طبابت در افغانستان محاسبه کرد‪ .‬شفاخانه علی آباد در دامنه‬
‫کوه علی آباد با ‪ ۶۰۰‬بستر دارای بخش های داخله‪ ،‬جراحی‪ ،‬سناتوریم‪ ،‬جلدی‪ ،‬چشم‪ ،‬عقلی عصبی‪ ،‬گوش و گلو و انتانی در سال ‪ ۱۳۱۱‬افتتاح گردید‪ .‬و برای‬
‫طبقه اناث شفاخانه مستورات (میوند امروزی) با شعبات مربوطه آن تاسیس گردید که بعد از تاسیس فاکولته طب به حیث شفاخانه های تدریسی و بنام‬
‫موسسات صحی پوهنتون فعالیت می نمود‪.‬‬
‫در سال ‪ ۱۳۱۱‬فاکولته طب تاسیس شد که در پهلوی آن مکتب عالی دوا سازی نیز درهمین سال تأسیس گردید‪ .‬این پوهنحی و مکتب عالی توسط ‪ ۱۷‬نفر‬
‫پروفیسوران ترکی و یک استاد داخلی کیمیا بنام انور علی در داراالمان که بنام دارالفنون معروف بود ‪ ،‬مصروف تدریس شدند ‪ ،‬که از جمله ‪ 17‬نفر‬
‫پروفیسوران ترکی ‪ ۱۱‬نفر آن استادان دوا سازی و رشته کیمیا بودند‪.‬‬
‫اولین دسته فارغان در سال ‪ ۱۳۱۶‬به تعداد هشت نفر از فاکولته طب و دو نفر از مکتب دوا سازی به جامعه تقدیم شد‪.‬‬
‫در سال ‪ ۱۳۴۳‬شفاخانۀ وزیر اکبر خان افتتاح و بخش اورتوپیدی شفاخانۀ علی آباد به وزیر اکبر خان انتقال داده شد‪.‬‬
‫یکی از اقدامات علمی و قابل تحسین آنزمان نشر افغان طبی مجله در بین سال های (‪ )۱۳۳۵‬در هر سه ماه به صاحب امتیازی فاکولته طب وقت بود که با‬
‫محتویات علمی بسیار عالی در شرایط همان زمان نشر میگردید ‪.‬‬
‫کار اعمار شفاخانه مرکزی اردودر آنزمان بنام ظاهرشاهی مرکزی روغتون ( چهارصد بستر ) مورد توجه خاص دولت وقت و مواظبت سران دولتی قرار‬
‫داشت چنانچه روز سه شنبه ‪ ۱۲‬جدی ‪ ۱۳۵۱‬محمد ظاهر شاه پادشاه افغانستان از جریان اعمار شفاخانه دیدن نموده و محمد موسی شفیق صدر اعظم وقت‬
‫بتاریخ ‪ ۱۹‬جدی سال مذکور از کار ساختمانی شفاخانه دیدن نمود‪ .‬گفته میشود که شفاخانۀ ‪ ۴۰۰‬بستر یکی از بزرگترین مراکزی طبی در سطح منطقۀ در‬
‫آنزمان شمرده میشد‪7.‬‬
‫د تمام والیت افغانستان شفاخانه های مرکزی ایجاد شد‪ ،‬صد ها کلینیک در سطح والیات و ولسوالی ها ایجاد گردید‪.‬‬
‫درکابل همان شفاخانۀ های که تا امروز فعال هستند همه از زمان بابای ملت باقی مانده و توانسته با سپری نمودن همۀ نامالیمات و طوفان های برباد کن‬
‫همچنان فعال و ایستاده بمانند‪ .‬شفاخانۀ جمهوریت‪ ،‬شفاخانۀ ابن سینا‪ ،‬شفاخانۀ میوند‪ ،‬شفاخانۀ صحت طفل اندراگاندی‪ ،‬شفاخانۀ وزیر اکبر خان و علی آباد‪،‬‬
‫ماللی زیژنتون‪ ،‬شفاخانۀ رابعۀ بلخی‪ ،‬شفاخانۀ انتانی را میتوان بطور نمونه یاد آوری نمود‪.‬‬
 ‫اکنون دولت از خدمات رایگان آن احساس ناتوانی میکند‪ ،‬صرف دوکتوران بطور رایگان خدمات را با کیفیت پائین برای مردم ارائه میکنند ولی اثری از‬
‫ادویه وجود ندارد‪ .‬اکنون دولت در پی خصوصی سازی این شفاخانه ها هستند تا بتوانند فشار را از باالی شانه هایشان کم نمایند و وضعیت مردم بیچاره را‬
‫ازین هم بدتر نمایند‪.‬‬
‫بیائید سر های مان را در گریبان کرده و حق را حق و باطل راباطل بگویم تا در دنیا وجدان ما راحت باشد و در آخرت شرمسار نباشیم‬
‫کاپی‪#‬‬

‫ارواښاد اعلیحضرت ظاهر شاه او شهید داود خان په فرانسه کي ‪...‬‬

 ‫د افغانستان او المان د اړیکو سل کاله تیر سوه‪.‬‬
‫موږ دغه کلیزه د افغانستان او المان اولسونو ته مبارکي وایو‪.‬‬
‫د افغانستان او المان اړیکی د ‪ ۱۹۱۵‬کال د اپریل په میاشت کي د اسکار فون نیدر مایر او فون هنټنګ له سفره پیل سوه‪.‬‬
‫دغه دوه المانیان د المان د امپراتور کایزر ویلهلم دوهم له لوري د کابل دربار ته را ورسیدل چي افغانان دې ته ارون کړي‬
‫تر څو د برتانوي هندوستان په مقابل کي را پورته سي‪.‬‬
‫که څه هم دوی په خپل مرام کی ناکامه سوه خو المان لمړنی هیواد وو چی د افغانستان ازادي یې په رسمیت و پیژنده‪.‬‬
‫دا خبره رشتیا نه ده چي شوروی اتحاد لومړنی هیواد وو چی له ‪ ۱۹۱۹‬وروسته یی د افغانستان ازادی په زسمیت و پیژنده‪.‬‬
‫یو وار بیا دي دغه کلیزه ټولو ته مبارک وي‬
 ‫زموږ د "اغا بادار" ارواښاد عزیز هللا واصفي دي هللا جنتونه په نصیب کړي‪ .‬د افغانستان خدمتګار وو‪.‬‬

‫د هلمند او ارغنداب د وادي د یا دوني ډبره‪.‬‬

‫هویت ـ تاریخ‬

‫‪ added a new photo. - Facebook‬تاریخ _ هویت‬

‫د تاریخ له پاڼو‪:‬‬
‫په کندهار کي درې ځایونه د مدد خان په نامه یادیږي‪:‬‬
‫ـ مدد خان جامع‪ ،‬په ښکاپر بازار کي‬
‫ـ مدد خان چوک‪ ،‬د عالمه حبیبي واټ د پیل نقطه‬
‫ـ حوض مدد‪ ،‬د میوند اولسوالۍ پر الر‬
‫دا درې سره ځایه د تېمورشاهي دورې د نامتو سپهساالر سردار مدد خان ساکزي نامه ته منسوب دي‪ .‬د مدد خان اصلي نوم‬
‫دالور خان دئ‪ ،‬پالر یې د احمدشاهي عصر اوڅار رکن دلدارخان نومېدی چي د شاه پسند خان په لقب ویاړلی وو‪[ .‬پوهاند‬
‫رشاد د شاه پسند خان اصلي نوم عبدهللا خان لیکلی دئ]‪ .‬د سردار مددخان خور د تېمورشاه سدوزي مېرمن وه‪ .‬دغه پالر و‬
‫زوی د سدوزي واکمنۍ د ټینګښت له پاره ډېري توري ووهلې او دواړه د وخت واکمنو ته نژدې او اعتمادي کسان ول‪.‬‬
‫وای د تېمورشاه په واکمني کي تر سردار جهان خان پوپلزي وروسته سردار مدد خان ساکزی لوی سپهساالر او تکړه‬
‫نظامي وو‪.‬‬
‫خپله سردار مدد خان زیات شته لرل او د ښه عزت خاوند وو‪ .‬که څه هم ده په ډېر شان او شوکت سره ژوند نه کاوه خو په‬
‫دې یاد وو چي په سلوک‪ ،‬کړو او لباس کي د اعتدال خاوند وو‪ .‬د ښې تربیې او استعداد تر څنګ یې په طب او استرولوجي‬
‫[طالع لیدلو] کي ځانګړې پوهه لرله‪.‬‬
‫په کندهار کي د ده نامه ته پر منسوبو ځایو سربېره په کابل کي د ده په نوم د یوه باغ او کال ذکر هم سوی دئ‪.‬‬
‫د دغه لوی سړي د مړیني تاریخ مي په تاریخونو کي ونه موند‪ ،‬خو پر قبر چي یې کومه شنخته والړه ده د هغې په ویلو و‬
‫نه توانېدم‪[ .‬د شنختي ویډیو او د ګنبتي عکسونه ښاغلي غوث هللا توحید رالېږلي دي‪ ،‬مننه ځني کوم]‪.‬‬
‫په الندي تصویر کي تاسي د هلمند والیت د نوزاد ولسوالۍ د بر نوزاد‪ ،‬د علي بند پای او دوسنګ غونډۍ تر څنګ د مرحوم‬
 ‫سردار مدد خان مقبره وینئ چي په خوار و زار حالت کي والړه ده‪.‬‬
‫زموږ د تاریخ ویاړلي دي تل یاد وي‪.‬‬

‫د میوند ستره سوبه دي و ټولو ته مبارک وي!‬

‫نن د جوالی د میاشتي ‪ ۲۷‬مه نېټه ده چي پوره ‪ ۱۳۱‬کاله پخوا په دغه ورځ افغانانو انګیسیانو ته په مخامخ جنګ کي د‬
‫میوند په مقام کي ماته ور کړه چي ټوله بریتانیه او دنیا د امنا ګوته په غاښ ور ته و نیول ‪.‬‬
‫د میوند جګړه‬
‫نېټه ‪ ،۲۷‬جوالی ‪۱۸۸۰‬‬
‫ځای میوند ‪ ،‬کندهار‬
‫نتیجه ‪:‬‬
‫د انګلیسي قواو شرمونکې ماته‬
‫مخاصمي ډلي ‪:‬‬
‫افغانستان‬
‫برتانیه او ایرلینډ‬
‫جنراالن‬
‫غازي ایوب خان رح‬
‫جارج بوروس‬
‫د عسکرو شمېر‬
‫افغانان ‪ ۱۲۵۰ :‬منظم او او ‪ ۸۰۰‬ایله جاریان ‪ ۳۰ ،‬توپونه‬
‫برتانویان ‪ ۲۵۹۹ :‬نفره ‪ ۱۸‬توپونه‬
‫د انګلیسیانو مړي ‪ ۱۷۵۷ :‬تنه او ټپیان ‪ ۱۷۵‬تنه ‪.‬‬
‫د میوند جګړه چي د افغان انګلیس د دوهم جنګ برخه وه د یوې سلسلې پیل وو چي تر میوند وروسته د کندهار د پیر پایمال‬
‫‪ ،‬علي مسجد ‪ ،‬پیوار کوتل ‪ ،‬کابل ‪ ،‬چار اسیا ‪ ،‬شیر پور ‪ ،‬ګندمک ‪ ،‬احمد خېل ‪ ....‬چي په ټولو کي د انګلیس قواو ماتي و‬
‫خوړه او انګلیسیان مجبوره سوه چي له افغانستانه ووزي ‪.‬‬
‫ددغو ټولو جنګونو و غازیانو او شهیدانو ته د هللا ج له درباره جنتونه غواړم ‪.‬‬
‫ددوی احسان تر ابده زموږ پر اوږو دی !‬
‫ژوندی دي وي زموږ جانان افغانستان‬
‫ژوندی دي وي افغان غیور اولس‬
‫‪indian viceroy Lord Mayo receives Amir Shir Ali Khan of Afghanistan at Ambala. 1869‬‬

‫کابل پوهنتون ‪ ۱۳۵۵‬کال‬

‫ارواښاد اغلیحضرت ظاهر شاه او ارواښادد کابل فاتح مارشال شاه ولي خان غازي او د هلمند د وادی پروژه ‪....‬‬
 ‫سل کاله درمخه په دې ورځ‪ ،‬مانا د ‪١٩١٩‬کال د مې پر ‪٢٢‬مه د لینن د خوا امیر امان هللا خان ته دا خط را ولېږل سو‪.‬‬
‫په خط کي ددوی لخوا افغانستان په اول ځل په رسمیت و پېژندل سو‪ ،‬او افغانستان هم خپل ډیپلوماټیک لینونه ورسره‬
‫وموښلول‪.‬‬
‫ددې وروسته ورسیانو په اوله پال ځیني جنګي پېلوټان افغانستان ته را ولېږل‪.‬‬
‫په یوټیوب کي یو ویډیو سته چي امان هللا خان دهغو جنګي پېلوټانو بغل ته ناست یی‪ ،‬تسي یې حتمًا وګوری بیا په مسکؤ کي‬
‫د نن ناسته ورسره پر َت له کی دستي خپله پوهېږی‪.‬‬
 ‫‪Macdrive en Afghanistan‬‬

‫مشهور ترین گذر ها و محل های کابل قدیم با تشکر از الهام طبیبی‪.‬‬
‫گذر فرملی ها‬
‫ی‬
‫گذر عبدهللا دیوان بیگ ‌‬
‫گذر سردار جهان خان‬
‫خیابان‬
‫گذر صابون سازی‬
‫گالب کوچه‬
‫کشمش فروشی‬
 ‫گذر سراجی‬
‫گذر گدری‬
‫گذر موچی پرک‬
‫گذر چقرک‬
‫گذر تنور سازی‬
‫گذر پرانچه ها‬
‫هندو گذر‬
‫درخت شنگ‬
‫چهارده معصوم‬
‫گذر حضرت ها‬
‫گذر سیک بچه ها‬
‫گذر آهنگری‬
‫گذر کاللی‬
‫گذر دروازه الهوری‬
‫تخته پل‬
‫شوربازار‬
‫گذر سر حوض‬
‫گذر خرابات‬
‫گذر درخت شنگ‬
‫گذر سادو ها‬
‫گذر چهارده معصوم‬
‫گذر شمع ریزان‬
‫گذر صندوق سازی‬
‫گذر بارانه‬
‫گذر خیابان‬
‫گذر ریکاخانه‬
‫گذر علی رضا خان‬
‫گذر باغ علی مردان‬
‫گذر سنگ تراشها‬
‫گذر عاشقان و عارفان‬
‫گذر سه دوکان‬
‫باال جوی‬
‫چند اول‬
‫باغبان کوچه‬
‫ده افغانان‬
‫جوی شیر‬
‫گذر علیا رتبه‬
‫گذر انداربی‬
‫جاده آسمایی‬
‫گذر بابای خودی‬
‫جاده میوند‬
‫سپاه گمنام‬
‫توپچی باغ‬
‫سینما پامیر‬
‫خوابگاه‬
‫سینما زینب‬
‫مراد خوانی‬
‫گذرگاه‬
‫شهدای صالحین‬
‫باغ قاضی‬
‫گردنه شهدا‬
‫پاین چوک‬
 ‫چهار چته بازار‬
‫پل یک‌پیسگی‬
‫پخته فروشی‬
‫کاه فروشی‬
‫گذر بابای خودی‬
‫گذر چایمدار‬
‫گذر مالمحمود‬
‫گذر سنگ‌کش ها‬
‫باغ نواب‬
‫گذر کال دوزان‬
‫گذر قاسم خان‬
‫سینما فرخی‬
‫گذر شانه سازی‬
‫گذر رنگ ریزها‬
‫گذر مرده شوی ها‬
‫خواجه صفا‬
‫کاسه برج‬
‫چهار باغ ( فعال تیمورشاهی)‬
‫گذر اچکزای ها‬
‫گذر کدگری‬
‫قصاب کوچه‬
‫گذر پوستین دوز ها‬
‫گذر سوته پای ها‬
‫گذر مصلی ها‬
‫گذر جوگی ها‬
‫چند خانه از جت ها و جوال ها‬
‫کوچه وزیر‬
‫شتر خانه‬
‫سرای‌گادی ها و اسپ ها‬
‫گذر بوریا فروشی‬
‫گذر انار فروشی واقع آهنگری‬
‫کوچه حسن چپ ( گلم فروشی ها )‬
‫گذر حمام نو‬
‫سینما میوند‬
‫گذر مسجد ازبک ها‬
‫زندبانان ( استدیوم امروزی )‬
‫گذر خواجه خوردک‬
‫گذر قورطای چند اول‬
‫گذر پخته فروشی‬
‫پل باغ عمومی‬
‫سرای احمد شاه گادی وان‬
‫کوچه بیلر‬
‫بازار مندوی‬
 ‫په ‪١٨٩٥‬م کال کي شهزاده نصرهللا خان د انګلیس د ملکې ویکټوریا خاص مېلمه وو‬

‫ز ر کاله درمخه يو افغانى عالم را والړيږي‪ ،‬د مځکي څلور خواوي مالوموي‪ ،‬بيا خپل نخشه هم ورسره کاږي‪.‬‬
‫دا سړى په اول وار دعوه کوي او وايي‪:‬‬
‫سربېره پر دې چي مځکه پر لمر راګرځي‪ ،‬خپله مځکه هم سره ګرځي‪.‬‬
‫دا عالم ابوريحان البېروني نوميږي‪ ،‬په ‪ ١٢‬علمونو کي يې ټيک ‪ ١٠٣‬دانې کتابونه کښلي دي‪.‬‬
‫نجوم‪ ،‬تاريخ‪ ،‬طبابت يې پاس کړي وه‪ ،‬په رياضياتو يې هم ګوتي وهلې‪.‬‬
‫ده په هغه وخت کي د غزني د سلطان؛ محمود غزنوي سره انډيوالي واچول‪ ،‬هغه هم د څېړنو او تحقيقاتو اسانتيا ورته‬
‫برابره کړه‪ ،‬هلته يې اول واري يو غټ ساعت جوړ کئ چي په مابينځ کي يې د آينوروبا يوه اوږده ستنه وه؛ په دې ساعت‬
‫سره به د وخت غټايټو خپل چار اطراف سنجول‪.‬‬
‫دده په اړه خبري بيخي ډيري دي‪ ،‬ولي مو ناکي ماغزه در خرابوم‪ ،‬خو دونه بايد ووايم چي‪:‬‬
‫کله چي دى هندوستان ته والړى هلته يې ځانته خپل تحقيقي البراتوار جوړ کى‪ ،‬او په هغه کي يې بيا د مځکي د نس هغه بله‬
‫خوا اندازه کړه‪.‬‬
‫ده وويل چي د مځکي قطر ‪ ٦٣٣٥‬کېلومتره دى‪ ،‬نن ناسا پخپله مغروره ټيکنالوژۍ راوالړيږي او وايي چي د مځکي قطر‬
‫‪ ٦٣٧١‬کېلومتره دى‪.‬‬
‫مطلب زموږ پر دې عالم باندي ايرانيانو په ويانا کي دده غټه ُمجسمه جوړه کړه‪ ،‬روسانو بيا پر خپلو فوسټکارډونو باندي دده‬
‫يادوکاري عکس و موښلوئ‪ ،‬اروپايي ساينس پوهانو بيا دده د علم څخه ګټه واخيسته او اسمان ته يې ګاليله سپوږمکۍ په‬
‫وخېژول او بله جالبه ال دا چي امريکايانو په سپوږمۍ کي يو غر دده په نامه کئ‪ ،‬خو موږ يې پېژنو ال نه!‬
‫پېژندنل څه چي په زوره يې د بل ور دغاړي کوو‪.‬‬

‫له سیف لودین څخه په مننه‬

 ‫کابل قدیم‬
‫تاریخچه قلعه فتح هللا شهرکابل‬

‫در شهر کابل از قدیم محل پاک و عصری وجود دارد که بنام قلعه فتح اله خان یاد می‌گردد‪ .‬کنون برای شما می‌نویسم که‬
‫فتح اله کی بود‪ .‬فتح اله خان یکی از سرداران سدوزای بود که در زمان تیمور شاه درانی درین همین محل قلعه آباد نمود‪.‬‬
‫ویکی از سرداران جنگ دیده تیمور شاه بود‪ .‬تیمور شاه پس از اینکه شاولی خان سردار قوم بارکزی و سردار محمد جان‬
‫خان پوپل زوی سپه ساالر احمدشاه را ازبین برد‪ .‬بمرور زمان تعداد زیادی از سرداران پوپل و بارکزائی با تیمور شاه کینه‬
‫ورزیدند‪ .‬تیمور شاه ناچار قندهار را ترک کرد و کابل را پایتخت ساخت‪ .‬تیمور شاه در مدت ‪ ۴‬ماه در کابل قلعه با هفت‬
‫دروازه ساخت‪ .‬پس از اندک زمان شخص بنام عبدالخالق کاکا که یکی از کاکه‌های قندهار بود با ‪ ۶۰۰۰۰‬سرباز بطرف‬
‫کابل لشکر کشی نمود‪ .‬تیمور شاه درین جنگ با خود ‪ ۱۰۰۰۰‬سپاه را داشت‪ .‬فتح اله خان درین جنگ با تیمور شاه یکجا‬
‫علیه عبدالخالق لشکر کشی نمود‪ .‬هردو قوا در حوالی ششگاو میان والیت میدان و غزنی با هم تصادم نمودند‪ .‬چون عساکر‬
‫تیمورشاه بقایا لشکر جنگ دیده احمدشاه بابا بود‪ .‬این جنگ را فتح نموده عبدالخالق اسیر گردید‪..‬‬
‫فتح هللا خان سدوزائی در عصر سلطنت احمد شاه درانی از ملتان به قندهار آمده لقب (وفادار خان) را حاصل کرد و در‬
‫زمان سلطنت تیمورشاه به کابل امد و ندیم خاص شاه گردیده در موقع حمله عبدالخالق خان در حالیکه تیمورشاه وضع‬
‫باریکی پیدا کرده بود و کمتر کسی حاضر به همکاری می‌شد‪ ،‬فتح هللا خان با هزار سوار معیتی خود در کوهدامن و‬
‫کوهستان بود و چون از باریکی اوضاع اطالع یافت فوری با سوران خود به کابل آمد و در مقابل حملٔه ناگهانی عبدالخالق‬
‫خان امادگی نمود و بطرف ششگاو حرکت کرد باالخره موفقیت نصیب تیمور شاه شد و عبدالخالق کاکا اسیر و دستگیر‬
‫گردید‪.‬‬
‫راجع به دخالت فتح هللا خان و باریاب شدنش در باال حصار کابل به حضور تیمورشاه و شکست یافتن و دستگیر شدن‬
‫عبدالخالق خان در اثر قلمی سردار محمد عباسی خان چند سطری ذکر شد ه است که ذیًال نگاشته می‌شود‪.‬‬
‫«وزیر دوم فتح هللا خان قوم درانی اوالده زیرک ابدالی است ملقب به وزیر وفادار خان ادم صاحب دیانت و در عهد خود به‬
‫عقل و دانش افالطون وقت خود بود‪ .‬شرح احوال وزیر وفادار خان‪ ،‬چگونه لقب وفادار خانی داده شد‪ :‬تیمور شاه پادشاه در‬
‫شهر کابل در باال حصار حکمرانی می‌کرد‪ .‬در شهر قندهار عبدالخالق قوم سدسدوزائی درانی خانان خیل خروج نموده قوم‬
‫درانی با عبدالخالق خان متفق شده شهر قندهار را قبضه نموده روانه سمت شهر کابل شدند متصل قلعه باال حصار کابل کوه‬
‫می‌باشد همان حد را بینی بادام می‌نامند عبدالخالق خان به معٔه لشکر خود آمده در آنجا سنگر زده خیمه زن شدندو تیمورشاه‬
‫در باال حصار کابل محاصره و قلعه بند شد در ان وقت وزیر فتح هللا خان در کوهدامن و کوهستان معه هزار سوار سکونت‬
‫داشت چونکه ازین امر واقف شد معٔه سوار وارد شهر کابل در باال حصار گردیده عرض به خدمت تیمورشاه پادشاه نمود‪.‬‬
 ‫‪:Once President Daud Khan said‬‬
‫“ ‪We will never allow you to dictate to us how to run our country and whom to employ in‬‬
‫‪Afghanistan. How and where we employ the foreign experts will remain the exclusive‬‬
‫‪prerogative of the Afghan state. Afghanistan shall remain poor, if necessary, but free in‬‬
‫‪.its acts and decisions‬‬

‫قصر داراالمان‪ ،‬از شمار هفتاد ساختمان مدرنی است که به ابتکار جوزف بریکس (‪ )Josef Brix‬همراه با یک تیم ‪۲۲‬‬
‫نفر از مهندسان آلمانی و هفتصد تن کارگر افغانی طی ده‌سال تا سال ‪ ۱۹۲۹‬میالدی در دست ساخت بود‪ .‬در آن زمان‪،‬‬
‫مناسبات حسنه سیاسی بین دو دولت افغانستان و آلمان برقرار بود و در امور شهرسازی و اعمار ساختمان‌های دولتی‬
‫افغانستان‪ ،‬این مهندسان آلمانی سهم بارز داشتند‪ .‬در این میان‪ ،‬ساخت قصر داراالمان‪ ،‬که در زمان سلطنت شاه امان‌هللا بنا‬
‫شد‪ ،‬در سال ‪ ۱۳۰۴‬خورشیدی زیر نظر مهندس والتر هارتن (‪ )Walter Harten‬آلمانی آغاز و در سال ‪ ۱۳۰۶‬به پایان‬
‫رسید‪.‬‬
 ‫خدمتگاران مطبوعات افغانستان‬
‫صف اول نشسته از چپ به راست ‪:‬‬
‫‪ ۱‬ـ برهان الدین خان کشککی ‪ - ۲‬عبدالحی خان حبیبی‬
‫‪ - ۳‬صالح الدین خان رئیس مستقل مطبوعات‬
‫‪ - ۴‬هاشم خان شایق ‪ - ۵‬محمد امین خان خوگیانی‬
‫‪ - ۶‬امین هللا خان زمریالی‬
‫صف دوم از چپ به راست ‪:‬‬
‫‪ - ۱‬عبدالرشید خان لطیفی ‪ - ۲‬سید قاسم خان رشتیا‬
‫‪ - ۳‬محمد قدیر خان تره کی ‪ - ۴‬محمد زمان خان تره کی‬
‫‪ - ۵‬سرور خان گویا ‪ - ۶‬یعقوب حسن خان‬
‫صف سوم از چپ ‪:‬‬
‫‪ - ۱‬غالم جیالنی خان اعظمی ‪ - ۲‬احمد هللا خان کریمی‬
‫‪ - ۳‬احمد علی خان کهزاد ‪ - ۴‬غالم دستگیر خان‬

‫د افغان اولس او افغانستان خدمتګار ارواښاد فیض محمد انګار‬

‫فيض محمد انګار د حاجی ګل محمد زوی د محمد حسن خان لمسئ د ‪ ۱۲۹۳‬هجری لميز کال د حوت د میاشتی پر نهمه نيټه‬
‫د کندهار ديحی خان په کوڅه کی زيږيدلی دی ‪ .‬لمړنی زده کړه يی د کندهار د ارګ په مکتب کی چه وروسته د تيمور‬
‫شاهی مکتب په نامه ياد سو‪ ،‬سر ته ورسولی ‪ .‬د مکتب نه د فاريغ کيدو څو موده وروسته په فراه کی د فوائد عامی د مدير‬
‫په توګه و ټاکل سو ‪.‬‬

‫کله چه په کابل کی د اقتصاد او حقوقو پوهنځی تأسيس شوی ‪ ،‬انګار صاحب د بکلوريا تر ازموينی وروسته د اقتصاد‬
‫پوهنځئ ته شامل شو ‪ .‬انګار صاحب تر څلورو کالو وروسته د اقتصاد دپوهنځی نه تر فارغ کيدو وروسته په کندهار کی د‬
‫منزل باغ د آمر په توګه مقرر شو ‪ .‬څنګه چه انګار صاحب یو ځيرک ځوان وو او په اقتصاد کی يی ښه مهارت درلود ‪ ،‬تر‬
‫لږ مودی وروسته په کابل کی د اقصاد په وزارت کی د نده ور په غاړه شو ‪ .‬په کال ‪ ۱۳۲۷‬کی ا نګار صاحب د کابل په‬
‫ګمرک کی لمړی د ریاست معاون او څه موه وروسته دګمرک د ريس په توګه وټاکل شو ‪.‬‬

‫څنګه چه انګار صاحب د سياسی شعور خاوند وو او د وطن اقتصادی او اجتماعی وضعی ته يی تل په نيوکه سترګه کتل نو‬
‫همدا سبسب وو چه دئ په کال ‪ ۱۳۲۸‬د ويښ زلميانو و حرکت ته ور شامل سو ‪ .‬د ويښ زلميانو ګونه د افغانستان لمړنی‬
‫سياسی خوځښت وو چه په ‪ ۱۳۲۰‬کی د افغانستان د با احساسه او با درده ځواناون له پلوه منځ ته راغلئ وو ‪ .‬په کال ‪۱۳۲۹‬‬
‫کید حوت پر ‪ ۲۹‬نيټه انګار صاحب د خپلو ملګرو په مصلحت په خپل شخص مصرف چاپ کړه ‪ .‬په دغه وخت کی د انګار‬
‫د جريدی په بغل کی یوه بله جريده هم راوتلی وه چه نوم يی » ندای حق « وو ‪ .‬څو موده وروسته نوری جريدی لکه‬
‫»وطن« او »ملی اولس« په خپريدو شروع وکړه ‪ .‬د انګار ملی جريده په هفته کی دوه ځله د يکشنبی او چهارشنبی په ورځ‬
‫په پښتو او دری ژبو خپريده ‪.‬‬

‫د انګار د جريدی عمر ډ ير کم وو ‪ .‬شپاړسمه ګڼه يی د دولت له پلوه مصا دره شوه ‪ ،‬دفتر يی وتړل شو او انګار صاحب‬
 ‫دغالم حسن صافی او رحيم محمودی سره يو ځای بندی شول ‪ .‬انګار صاحب پس له شپږو مياشتو بيله کومی محکمی او يا‬
‫قانونی فيصلی د زندان نه ازاد شو او کندهار ته والړ‪ .‬په کندهار کی ددوهم ځل لپاره بندی شو‪ .‬دا ځل يی د بند يخانی موده‬
‫څلورنیم کالو ته ورسيده ‪.‬‬

‫انګار صاحب خپل ټول عمر په سياست کی تير کړی دی او لکه تخلص چه انګار وو سايسی فعاليتونه يی هم د انګار په شان‬
‫وه ‪ .‬ده ژوند تر آخيری سلګئ پوری أه سياست نه الس وانه خيست او دملت لپاره وجنګيد ‪.‬‬

‫انګار صاحب په ‪ ۱۳۵۷‬هجری لمريز کال کی د حوت پر اوومه نيټه وفات او په کندهار کی په خپله پلرنی هديره کی‬
‫خاورو ته وسپارل شو‬
 ‫افغاني ګریکو باختري تمدن‬

‫امروز مصادف است به تاسیس پوهنځۍ طب که در عقرب سال‪ 1311‬ه شمسی در زمان سلطنت محمد نادر شاه‪ .‬اساس آن‬
‫گذاشته شد و با ‪ 8‬محصل به کار آغاز کرد اولین رئیس آن رفقی بیگ از دولت ترکیه بود‬
‫در طول ای مدت دوکتوران زیادی به جامعه تقدیم کرد‬
‫این روز خجسته را به همه دوکتورس ها دوکتوران و محصلین عزیز طب از صمیم قلب تبریک عرض میکنم و در هر‬
‫جائیکه هستند‬
‫موفقیت های بیشتر را برایشان ارزو مندم‪??? octobre 27 .‬‬

‫اعلیحضرت محمد ظاهر شاه با ملک عبدالعزیز در دیدار رسمی شان در شهر ریاض در سال ‪۱۹۴۸‬میالدی‬
‫درین تصویر طرز نشستن شاه توجه مرا بخود جلب نمود چه با غرور و چه سر بلند و با وقار چون شاه نشسته‬
‫سردار نصرهللا خان او سردار حبیب هللا خان د امیر عبدالرحمان خان زامن په ‪ ۱۹۰۱‬یا د امیر عبدالرحمان خان د ژوند په‬
‫وروستي کال کي ‪ ،‬ددوی د کورنۍ له کوچنیانو سره‬

‫یک عکس تاریخی از محمد ظاهر شاه و ملکه حمیرا حین یک دیدار رسمی از آلمان‬
‫زمانهایی که افغانستان با عزت و وقار بود‪.‬‬

‫ازسترجنرال خان محمد خان وزيردفاع ملي يگانه جنرال چهارستاره سلطنت محمد ظاهرشاه ميباشد‬
 ‫قهرمانان جنګ های سه ګانه استقالل از شمال کشور ‪:‬‬
‫غازي میر بچه خان کوهدامني ‪،‬‬
‫غازي نایب امیر خان کوهدامني ‪،‬‬
‫غازي میر مسجدي خان ‪،‬‬
‫ارواح پاک شان شاد‬
‫یاد شان جاودان !‬
‫فخر همه افغانان هستند‬

‫شهزاده احمد شاه خان !‬

‫احمد شاه خان(‪ ۲۱‬د وږي‪ ۱۳۱۳ ،‬ل ‪ ) -‬د افغانستان د وروستي پاچا محمد ظاهر شاه بابا مشر زوی او د افغانستان شهزاده‬
‫او ولیعهد وو ‪.‬‬
‫احمدشاه خان‪،‬ډېر کلونه د افغاني سرې مېاشتې د ريس په توگه دنده ترسره کړې ده‪.‬‬
‫دی ډېر مذهبي سړی دی او د پښتو او دري ژبي ښه شاعر دی‬

‫حبیب‌هللا کلکانی مشهور به «بچه سقو» از شاهان مرتجع و بیسواد بود که طبق توطئه انگلیس‌ها علیه شاه مترقی و‬
‫وطندوست‪ ،‬غازی‌ امان‌هللا خان دست به شورش زد و در ‪ ٢٠‬جدی ‪ ١٣٠٧‬به همکاری روحانیون اجیر و فروخته‌شده به‬
‫درخشان‌ترین دوران تاریخ ما پایان داده به قدرت رسید‬
 ‫فضل عمر مجددی مشهور په نور المشایخ د انګلیس هغه کثیف جاسوس وو چي پر عازي امان هللا خان یې د کفر فتوا د‬
‫انګلیس په حکم صادره کړه‬

‫مال عبدهللا مشهور په ګوډ مال د سقویانو یو بل پلوی او د انګلیس د جاسوس نورالمشایخ مجددي چي اعلیحضرت غازي پر‬
‫ضد یې د کفر فتوا ور کړې وه مقتدي وو ‪.‬‬
 ‫د میوند ستر بری ټولو افغانانو ته مبارکي وایم ‪.‬‬
‫نن ددغه بري ‪ ۱۳۸‬کاله بشپړ سوه‬

‫‪Ahmad Shah baba's tomb. Kandahar 1880s‬‬

‫سردار فیض محمد خان زکریا!!‬

‫سردار فیض محمدخان زکریا دوې دورې د افغانستان د پوهنې د وزارت په مقام کار کړی دی‪ ،‬چې لومړۍ دوره یې د ‪ ۱۳۰۴‬څخه تر ‪ ۱۳۰۷‬هجري لمریز‬
‫کلونو او دویمه دوره یې د ‪ ۱۳۲۸‬څخه تر ‪ ۱۳۲۹‬هجری لمریز کلونو تر منځ وه‪.‬‬
‫سردار فیض محمد زکریا په ‪ ۱۳۰۲‬هجري لمریز کال د پوهنې د وزیر په توګه و ټاکل شو او د نوموړي لومړی کار دا وو‪ ،‬چې د (معرف معارف) مجله یې‬
‫د (آیینه عرفان) په نوم و نوموله او دغه مجله به د پوهنې وزارت د دارالتالیف له ریاست څخه خپرېده چې پوهنیز مطالب به یې خپرول‪.‬‬

‫د سردار فیض محمدخان د وزارت پر مهال پوهنې وزارت له ترکیې او بلژیک هېوادونو سره د زده کوونکو په برخه کې روزنیز قراردادونه السلیک کړل‪،‬‬
‫چې په اساس یې ګڼ شمېر زده کوونکي د لوړو او مسلکي زده کړو په موخه نوموړو هېوادونو ته و لېږل شول‪.‬‬
‫همدارنګه په همدې مهال د افغانستان د حکومت په بودجه کې ‪ ۱۵‬میلیون افغانۍ پوهنې وزارت ته ورکړل شوې ‪،‬چې د هغه وخت او شرایطو سره یو ستر رقم‬
‫بلل کېده او تر حربیې او دربار وزارتونو وروسته د افغانستان د وخت د حکومت دریمه لویه بودجه وه‪.‬‬
‫باید وویل شي چې د هماغه وخت په بودجه کې به ‪ ۴۰‬میلیون افغانۍ دفاع یا حربیه وزارت ته بېلدلې‪.‬‬

‫د ‪ ۱۳۰۶‬هجري لمریز کال د وږي په میاشت کې چې کله سردار فیض محمد خان زکریا د پوهنې وزیر وو‪ ،‬په کابل کې اعدادي ښوونځی پرانیستل شو او په‬
‫فعالیت یې پيل وکړ‪ .‬د اماني دورې د ‪ ۱۳۰۳‬څخه تر ‪ ۱۳۰۷‬هجري لمریز کال پورې‪ ،‬چې کله سردار فیض محمد خان زکریا د پوهنې وزیر وو‪ ،‬د ټول هېواد‬
‫په کچه ‪ ۳۲۲‬بابه نوي ښوونځي جوړ شول او د لومړنیو ښوونځیو د زده کوونکو شمېر ‪ ۵۱۰۰۰‬تنو ته لوړ شو‪ .‬په همدې څلورو کلونو کې ‪ ۴۸۲۳‬تنه له‬
‫لومړنیو ښوونځیو او ‪ ۱۸۵‬له عالي ښوونځیو څخه فارغ شول‪ .‬همدارنګه په همدې کلونو کې ‪ ۱۵۱‬تنه افغان زده کوونکي د لوړو او مسلکي زده کړو په موخه‬
‫بهرنیو هېوادونو ته و استول شول ‪،‬چې ‪ ۱۷‬کسانو یې په اړوندو بهرنیو هېوادونو کې فراغت حاصل او تر فارغ کېدلو وروسته هېواد ته راستانه شول‪.‬‬
‫په همدې کلونو کې د پوهنې وزارت ‪ ۱۳۳‬عنوان درسي کتابونه تالیف او نږدې ‪ ۷۰۰۰۰۰‬زره ټوکه کتابونه یې چاپ کړل‪ .‬پر دې سربېره د پوهنیزو موسساتو‬
‫د جوړېدلو لړۍ په ټول هېواد کې و غوړېده او له بېسوادۍ سره د مبارزې په الره کې ګڼ شمېر ګامونه کېښودل شول‪ ،‬چې په خپله شاه امان هللا خان غازي او‬
‫ملکې ثریا به هم له بېسوادۍ سره د مبارزې په چارو کې شخصًا همکاري کوله او د پوهنې وزرات السنیوی به یې کاوه‪.‬‬

‫په همدې وخت کې نه یوازې د نارینه وو بلکي د افغانستان د ښځینه وو زده کړې ته هم الزمه پاملرنه و شوه ‪،‬خو په هېواد کې د ډول ډول نا مناسبو شرایطو‪،‬‬
‫بهرنیو مغرضو السوهنو او د کمزوري مدېریت له امله ډېر ژر دغه بهیر له ګڼ شمېر خنډونو‪ ،‬ګواښونو‪ ،‬ستونزو او جنجالونو سره الس او ګرېوان شو او د‬
‫بهرنیو په لمسون ارتجاعي حرکتونه پيل شول چې د نورو پرمختګونو د مخنیوي په څنګ کې یې د افغانستان د معارف نظام ته هم نه جبرانېدونکي زیانونه‬
‫واړول‪.‬‬

‫د سردار فیض محمد خان ذکریا په لومړۍ دوره وزارت (‪ ۱۳۰۴‬ـ ‪ )۱۳۰۷‬کلونو کې د پوهنې وزارت تشکیالت په دې ډول وو‪:‬‬
‫د پوهنې وزیر‪ ،‬معین‪ ،‬مستشار‪ ،‬د پښتو مرکه ریاست‪ ،‬د دارالتالیف ریاست‪ ،‬ریاست مکتبین چې د استقالل او نجات ښوونځیو د اداري او تدریسي چارو‬
‫مراقبت یې کاوه‪ ،‬د پلټنې او مامورینو مدېریت‪ ،‬د تنظیفاتو مدېریت‪ ،‬د موزې او حفریات مدېریت‪ ،‬د دارالمعلمین مدېریت‪ ،‬د غازي او استقالل د ښوونځیو‬
‫مدېریت‪ ،‬د کابل والیت مدېریت‪ ،‬د ښارونو د ښوونځیو مدېریت‪ ،‬د والیتونو د ښوونکو مدېریت او داسې نور‪ .‬په ‪ ۱۳۰۴‬کال کې د تنظیفاتو او مامورینو‬
‫مدیریتونه منحل شول او چارې یې د پلټنې مدېریت ته و سپارل شوې‪.‬‬
 ‫په ‪ ۱۳۰۶‬کال په تشکیالتو نوی نظر و اچول شو‪ ،‬ځینې بدلونونه پکې راوړل شول او د مامورینو مدېریت بیا تشکیل شو او د پلټنې مدېریت په عمومي‬
‫مدېریت تبدیل شو‪.‬‬

‫سـردار نـصـر الـلـه خـان نایب السلطنه‬

‫د افغانستان د پوهنې لومړنی ناظم!‬

‫شهید سردار نصرهللا خان نایب السلطنه د افغانستان د پوهنې لومړنی وزیر دی‪ ،‬چې د افغانستان د پوهنې وزارت د عکسونو‬
‫په آرشیف کې یې فوتو د مختصرو معلوماتو سره یو ځای خوندي دی‪.‬‬
‫موږ غواړو چې په خپله لیکنه کې د افغانستان د پوهنې د لومړني وزیر د ژوند او د هغه مهال د پوهنیز نظام په هکله لنډ‬
‫معلومات د مینه والو خدمت ته وړاندې کړو‪.‬‬
‫شهید سردار نصرهللا خان نایب السلطنه د امیر عبدالر حمان خان زوی دی‪ .‬نوموړی په ‪ ۱۲۵۳‬هجري لمریز کال چې د‬
‫‪ ۱۸۷۴‬زېږدیز کال سره برابر دی‪ ،‬په روسي سمرقند کې هغه مهال زېږدلی ‪،‬چې پالر یې امیر عبدالرحمان خان له خپل‬
‫هېواد څخه لرې د تبعید په حالت کې په سمرقند کې اوسېده او د ‪ ۴۵‬کلونو په عمر په ‪ ۱۲۹۹‬لمریز کال چې د ‪۱۹۲۰‬‬
‫مېالدي کال سره برابر دی‪ ،‬په کابل کې وژل شوی دی‪.‬‬
‫ښاغلی سردار نصرهللا خان متعددې مېرمنې په نکاح کړې چې دافغانستان له مختلفو والیتونو څخه وې او نوموړي ‪۱۱‬‬
‫زامن او ‪ ۱۵‬لوڼې درلودې‪ .‬مخکې له دې چې د هغه مهال د پوهنې په نظام خبرې و شي باید یادونه وکړو ‪،‬چې‬
‫ښاغلی سردار نصرهللا خان نایب السلطنه د ‪ ۱۲۹۸‬لمریز کال د کب د میاشتې په لومړۍ نېټه هغه مهال خپل ځان په جالل‬
‫آباد کې د افغانستان پاچا اعالن کړ ‪،‬چې امیر حبیب هللا خان د لغمان په کله ګوش سیمه کې د نامعلوم شخص له لوري د‬
‫توپانچې په ډزو ووژل شو او د ‪ ۱۲۹۸‬کال د کب د میاشتې تر ‪ ۸‬مې نېټې پورې یانې د یوې اونۍ لپاره د افغانستان پاچا تېر‬
‫شوی‪ ،‬چې بیا وروسته د غازی امیر امان هللا خان له لوري له واک څخه لرې شو‪.‬‬

‫ښاغلي سردار نصرهللا خان خپلې زده کړې په خصوصي او دودیزه توګه په شاهي دربار کې کړې وي او خپله دنده یې له‬
‫خزانه دارۍ څخه پيل کړې‪ ،‬په ‪ ۱۲۸۵‬کال کې یې د کابل د والي په توګه هم دنده اجرا کړې او داسې ویل کېږي چې د‬
‫حبیبیه د عالي لېسې مدېریت یې هم کړی دی‪.‬‬

‫د امیر حبیب هللا خان د شاهي حکومت په کابینه کې د پوهنې د وزیر په توګه د ښاغلي سردار نصرهللا خان نایب السلطنه د‬
‫کار موده له ‪ ۱۲۸۰‬څخه ‪ ۱۲۹۱‬هجري لمریز پورې ښودل شوې ده‪ ،‬چې په دې وخت کې‪ ،‬د افغانستان د پوهنې نظام د دې‬
‫هېواد په تاریخ کې د لومړي ځل لپاره د عصریت په لوري ګامونه اېښي دي‪.‬‬

‫باید وویل شي چې په افغانستان کې عصري زده کړې د امیر حبیب هللا خان په زمانه کې پيل شوه او د همدې امیر په ‪۱۲۸۲‬‬
‫کال امر په کابل کې د حبیبیه لېسه بنسټ کېښودل شو‪ ،‬چې درې مرحلې یې درلودې لکه ابتدايي‪ ،‬رشدي او اعدادي‪ .‬چې‬
‫ابتدايي مرحله ‪ ۴‬کاله‪ ،‬رشدي مرحله ‪ ۳‬کاله او اعدادي مرحله هم ‪ ۳‬کاله وه‪.‬‬

‫پر دې سربېره د حبیبیه لېسې ‪ ۶‬نورې اړوندې څانګې هم په کابل کې جوړې شوې ‪،‬چې په دې نومونو یادېدې‪:‬‬

‫‪.۱‬د باغ نواب لومړنی ښوونځی‪،‬‬

‫‪.۲‬د تنورسازي لومړنی ښوونځی‪،‬‬
‫‪.۳‬د خافیانو لومړنی ښوونځی‪،‬‬
‫‪.۴‬د برانچو لومړنی ښوونځی‪،‬‬
‫‪.۵‬د اهل هنودو لومړنی ښوونځی‪،‬‬
‫‪.۶‬د شاهزاده ګانو یا خدام حضار عالي لومړنی ښوونځی‪.‬‬

‫په دې وخت کې د لېسو د زده کوونکو شمېر ‪ ۲۶۹‬او د لومړنیو ښوونځیو د زده کوونکو شمېر ‪ ۷۰۰‬تنو ته رسېده ‪،‬چې څو‬
‫کاله وروسته نوموړی شمېر ‪ ۱۵۳۴‬تنو ته و رسېد‪ ،‬چې د ‪ ۵۵‬تنو ښوونکو له خوا ورته تدریس کېده‪ .‬د حبیبیه د لیسې تر‬
‫تشکیل وروسته د امیر حبیب هللا خان په امر د افغانستان د حربیې ښوونځی تاسیس شو‪ ،‬چې په هغه کې هم د زده کوونکو‬
 ‫شمېر لومړی ‪ ۱۵۰‬تنه وو ‪،‬چې وروسته دغه شمېر ‪ ۹۰۰‬تنو ته و رسېد‪ .‬په ‪ ۱۲۸۹‬کال په کابل کې د لومړي ځل لپاره یو‬
‫باب داراالیتام تشکیل شو ‪،‬چې بې وزلو او یتیمو زده کوونکو ته یې د مجاني زده کړو خدمات وړاندې کول‪.‬‬
‫همدارنګه په ‪ ۱۲۹۱‬کال لومړنی دارالمعلمین په کابل کې تاسیس شو چې ‪ ۱۶۰‬محصلین یې درلودل‪.‬‬

‫باید وویل شي چې په تاسیس شوو تعلیمي موسساتو کې به د افغاني ښوونکو سربېره هغو ترکي او هندي مسلکي ښوونکو هم‬
‫تدریس کاوه‪ ،‬چې د افغانستان د پوهنې له نظام سره د مرستې په موخه رابلل شوي وو‪.‬‬

‫په همدې وخت کې که څه هم چې په کابل کې ځینې تعلیمي موسسې تشکیل او د عصري زده کړو لړي پيل شوه ‪،‬خو د‬
‫هېواد د والیتونو په کچه ال هم کومه تعلیمي موسسه رامنځته نه شوه‪.‬‬

‫هغه مهال د عصري زده کړو د پيل تر څنګ د هېواد په لویو جوماتونو کې په سنتي ډول وګړو له مال امامانو دیني زده‬
‫کړې کولې‪.‬‬

‫اخځلیکونه‪:‬‬

‫‪.۱‬غبار‪ ،‬میر غالم محمد‪ ،‬افغانستان در مسیر تاریخ‪.‬‬

‫‪.۲‬احمدي وردګ‪ ،‬ګل آغا‪ ،‬محمد ارسالن سلیمي د افغانستان پیاوړې څېره‪.‬‬
‫‪.۳‬کامګار‪ ،‬محمد جمیل‪ ،‬تاریخ معارف افغانستان‪،‬‬
‫‪.۴‬فرهنګ‪ ،‬میر محمد صدیق‪ ،‬افغانستان در پنج قرن اخیر‪،‬‬
‫‪.۵‬دولت آبادي‪ ،‬بصیراحمد‪ ،‬شناسنامه افغانستان‪،‬‬
‫‪.۶‬اندیشمند‪ ،‬محمد اکرام‪ ،‬معارف عصري در افغانستان‪،‬‬
‫‪.۷‬سحر‪ ،‬علم ګل‪ ،‬تاریخچه و فهرست موضوعي مجله عرفان‪،‬‬
‫‪.۸‬د پوهنې وزارت آرشی‬

‫سردار احمد علي خان!!‬

‫سردار احمد علي خان د امیر حبیب هللا خان زوی‪ ،‬د امیر عبدالرحمن خان لمسی او د کابل د ادبي انجمن غړی وو ‪،‬چې له‬
‫‪ ۱۳۱۲‬څخه تر ‪ ۱۳۱۶‬هجري لمریز کال پورې یې د افغانستان د پوهنې د وزیر په توګه دنده اجرا کړې ده‪.‬‬
‫سردار احمد علي خان د اعلیحضرت محمد ظاهرشاه بابا د پاچاهۍ د دورې د پوهنې لومړنی وزیر دی او په داسې مهال د‬
‫افغانستان د پوهنې وزیر شو‪ ،‬چې اعلیحضرت غازی محمد نادرشاه د عبدالخالق په نوم د نجات د لیسې د یو زده کوونکي له‬
‫لوري و وژل شو او واک د نوموړي مشر زوی او ځوان پاچا اعلیحضرت محمد ظاهرشاه بابا ته انتقال شو‪.‬‬
 ‫دروپنځوس کاله درمخه کندهار!‬
‫دا د کندهار د زرغونی انا عالي لېسه ده‪ ،‬دالنګوټه واال سړی د کندهار مشهور دیني عالم مال جانان اخند دی‪ ،‬چپې خواته یې‬
‫مدیر ګلوجان ( شهید) ناست دی‪.‬‬
‫‪ -‬دا هغه وخت ؤ چي احترام مو په خټه اخښل سوی ؤ‪ ،‬مانا په تلیفون کي مو دا بلرقم فلمونو ته السرسی نه درلودی‪.‬‬

‫ارواښاد اعلیحضرت محمد ظاهرشاه د سعودي عربستان له پاچا سعود بن عبدالعزیز سره‪.‬‬

‫براى کسانيکه هميشه ميگويند که ظاهر شاه در چهل سال پادشاهى خود هيچ کارى نکرد‪ ،‬لطفا بخوانيد‪.‬‬
‫ظاهرشاه برای افغانستان در ‪ ۴۰‬سال حکومت چکارکرد‬
‫کنشکا دادفر‬
‫بعد از دشنام دادنها و نفرین هایکه به ظاهرشان و احیانا به من میدهد این متن را نیز بخوانید‬
‫عصر پیشرفت وترقی در افغانستان از زمان " محمد ظاهر شاه" آغاز گردید‪ .‬در کشور پالنهای انکشافی ‪ ۵‬ساله و ‪ ۲۵‬ساله‬
‫طرح و تا‪ ۲‬مرحله کامًالتطبیق گردید‪ .‬درمرحلۀ سوم مشکالت در بودجه وارد گردیده ومرحلۀ چهارم نیز موفقانه به اکمال‬
‫رسید‪ .‬درنتیجه افغانستان صاحب شاهراه حلقوی‪۱۱ ،‬بند بزرگ برق و ده ها بند های کوچک‪ ۵۲۰۰ ،‬موسسات صنایع‬
‫کوچک و فابریکات گردید‪ .‬وضع ترانسپورت خصوصی و دولتی بهتر ومنظمتر گردید‪.‬‬
‫در جایی "محمد اسماعیل" وزیر سابق انرژی وآب افغانستان گفت که تنها طراحی بند کنر ده میلیون دالر پول و سه سال‬
‫زمان ضرورت دارد‪ .‬او گفت که" ساخت این بند یک میلیارد و صد و بیست میلیون دالر هزینه خواهد داشت‪ ".‬خوب‬
‫برداران‪ ،‬شما حدس بزنید که تنها ‪ ۱۱‬بند بزرگ برق و آبیاری که در زمان ظاهرشاه بنأ شده است‪ ،‬باید چند سال را در بر‬
 ‫میگرفت و چند [ملیارد دالر] هزینه میداشت؟‬
‫از تاسیسات و فابریکه‌های مهم آنوقت فابریکه نساجی گلبهار‪ ،‬نساجی بگرامی‪ ،‬نساجی افغان‪ ،‬پشمینه بافی‪ ،‬نختابی کابل‪،‬‬
‫بوت آهو‪ ،‬پشمنه بافی قندهار‪ ،‬کود وبرق مزارشریف‪ ،‬صابون سازی‪ ،‬سیلوها‪ ،‬فابریکۀ سمنت غوری‪ ،‬جباللسراج‪ ،‬و هرات‪،‬‬
‫بایسکل سازی پامیر‪ ،‬پالستیک سازیها‪ ،‬دستگاۀ ساختمانی هلمند‪ ،‬افغانی‪ ،‬بنائی‪ ،‬سپین غر‪ ،‬راه میدان سازی‪ ،‬فابریکۀ پایه‬
‫سازی‪ ،‬تصدی جنگلک‪ ،‬فابریکه حجاری بتون‪ ،‬فابریکه حجاری و نجاری‪ ،‬کابل فلز‪ ،‬خشکه شوئ‌ها‪ ،‬کاماز‌ها‪ ،‬افسوتر‪،‬‬
‫فابریکه‌های کشمش پاکی‪ ،‬بانکها شرکتهای صادراتی بین المللی‪ ،‬بنادرتجارتی‪ ،‬سفارت خانه‌ها‪ ،‬وزارت خانه‌ها‪ ،‬تاسیسات‬
‫وبناهای دولتی‪ ،‬فابریکه شکر بغالن‪ ،‬فابریکه جین وپرس مزارشریف‪ ،‬فابریکه روغن سازی سپین زر‪ ،‬استخراج زغال‬
‫سنگ وسایر معادن‪ ،‬ایجاد مکاتب ولیسه‌ها‪ ،‬توزیع کوپون مواد اولیه به مامورین‪ ،‬توشیح قوانین‪ ،‬قوای مسلح مجهز‪ ،‬تشکیل‬
‫احزاب سیاسی‪ ،‬کوپراتیفها و اتحادیه‌های صنفی‪ ،‬مطابع‪ ،‬میدانهای هوائی‪ ،‬محالت رهایشی‪ ،‬شرکت صادراتی قالین‪ ،‬قره قل‬
‫وغیره می‌باشد‪.‬‬
‫اکنون همه ناخواسته مجبور به اقرار این حقیقت است که کار های را که ظاهرشاه انجام داده است‪ ،‬بینظیر است و کسی‬
‫دیګر تا اکنون از عهده آن بر آید‪.‬‬
‫طوری مثال‪" ،‬قطب الدین هالل" که خود یکی از اعضای حزب اسالمی و به اصطالح مبارزین برضد حکومت و منتقدین‬
‫سلطنت شاه بود‪ ،‬و کاندید ریاست جمهوری در انتخابات ‪ ۱۳۹۳‬هجر شمسی ویا ‪ ۲۰۱۴‬م بود‪ ،‬با مصاحبۀ که با یکی‬
‫تلویزیون های محلی ( تلویزیون ‪ )۱‬داشت‪ ،‬در جریان معرفی به اصطالح برنامه های کاری اش چنین گفت " افغانستان ‪۴‬‬
‫فابریکۀ نساجی داشت که درآن ‪ ۴۰‬هزار تن مصروف کار بودند‪ ،‬تنها در فابریکۀ کود و برق مزار شریف ‪ ۵۰۰۰‬تن‬
‫مصروف کار بودند‪ .‬چـــــــــــــرا این فابریکه ها دوباره احیا نمیشود؟"‬
‫ظاهرشاه ‪ ،‬برای رشد صنعت کوشش خیلی زیادی میکرد‪ ،‬با ایجاد فابریکه های تولیدی و ارائه امتیازات فوق العاده به‬
‫کارگران کارخانجات سعی می نمود تا از دوام آن مطمئن و از ورشکستگی آن جلوگیری نماید‪ ،‬طور مثال چند سال قبل‬
‫کاریگران فابریکۀ نساجی پلخمری با اعتراض از عملکرد ادارۀ جدید خواهان برآورده شدن امتیازات را که ظاهرشاه " چند‬
‫دهه قبل برایشان مبنی بر توزیع خانه ها رهایشی در برابر مدت کار تعهد نموده بودند‪ ،‬خواستار برآورده شدن آن وعده ها‬
‫از جانب حکومت کرزی شدند و چنین ادعا نمودند " در دیدار کارگران فابریکۀ نساجی افغان‪-‬پلخمری با رئیس جمهور‬
‫کرزی فرمودند که این فابریکه درسال ‪ ۱۳۲۱‬ه ش به فعالیت آغاز نموده است‪ ،‬قرار تعهد اعلیضرت بابای ملت در آن‬
‫زمان کسانیکه برای پانزده سال درین فابریکه کار کنند‪ ،‬سند ملکیت خانه های رهایشی آن فابریکه که در آن زندگی میکنند‬
‫برای شان داده میشود‪".‬‬
‫در آنزمان افغانستان از لحاظ تولیدات زراعتی متکی بخود بوده ساالنه صادرات میوه جات خشک و تازه‪ ،‬پوست و قالین‪،‬‬
‫نباتات طبی را داشت‪ .‬که توازن اقتصاد کشور را مستحکم حفظ نموده بود‪ .‬در طول سلطنت "ظاهرشاه " نرخ اسعار ثابت‬
‫بوده از ‪ ۳۴‬افغانی هیچگاۀ بلند نرفته‌است‪ .‬تآسیس سرای صرافی شهزاده مشکالت هزاران تاجر و سایر افغانها را مرفوع‬
‫ساخته‌است که الی امروز این مارکیت بحیث بزرگترین مرکزی تبادلۀ اسعاد به سطح کشور موجود است‪.‬‬
‫با اعمار مکاتب در سراسر افغانستان و جبری ساختن جذب متعلمین به مکاتب یکی از اقدامات خیلی مؤثر شاه در راستای‬
‫ترقی و رفای کشوربوده است‪ ،‬برای سرعت بخشیدن هرچه سریعتر محو بیسوادی‪ ،‬برنامه های سواد آموزی را برای‬
‫بزرگساالن هم روی دست گرفت که نظر به مؤثربودن آن حتی ایران هم همین برنامۀ سواد آموزی افغانستان را در‬
‫کشورشان تطبیق نمود‪ .‬آقای "عبد الحمید مبارز درین مورد چنین مینویسد " پروگرام سواد آموزی یکی از پروژهای بسیار‬
‫مهم "ظاهرشاه " بود که یونسکو این پروژه را به حیث یک پروژۀ موثر میشناخت‪ ،‬همین بود که در آن زمان ادارۀ ایران‬
‫طی یک نامه ای کتاب های سواد آموزی افغانستان را مطالبه کرد چون سیستم سواد حیاتی افغانستان برازندگی پیدا کرده‬
‫بود‪.‬‬
‫با تکمیل نمودن مؤفقانۀ پالن نخست پنجساله چون افغانستان در جاده هموار ترقی و انکشاف قرار گرفته بود از سراسر‬
‫جهان متخصصین به افغانستان سرازیر شدند و افغانستان دربین کشورهای همسایه پیشتاز شده بود‪ .‬درین مورد هم آقای عبد‬
‫الحمید مبارز چنین مینویسد "تماس با متخصصین پروژه های خارجی مکتب دیگری بود که کارگران افغان را ا زلحاظ‬
‫فکری و هم دانش تخنیکی مجهز میساخت که مثال مهم آن پروژۀ وادی هلمند بود که از آن دستگاۀ ساختمانی افغانی‪ ،‬هلمند‬
‫و دیگر موسسات ساختمانی مختلط ملی و شخصی بوجود آمد‪ .‬دیگر میرفت افغانستان د رجادۀ ترقی رهسپار شود‪ ،‬زیررا‬
‫پالن های اقتصادی ‪ 5‬ساله را مؤفقانه به عقب گذاشته بود‪ ،‬و تازه صدها متخصص تحصیل کرده از غرب وشرق‪ ،‬از شمال‬
‫و جنوب‪ ،‬وارد افغانستان میگردیدند‪ .‬درین زمان بود که‪ ،‬ننگرهار به مقایسۀ پشاور شهر پیشرفته تری بود‪ ،‬هرات با مشهد‬
‫رقابت میکرد‪ ،‬ومزار و شبرغان با استخراج نفت وگاز از شهرهای همسایه اش در ازبکستان‪ ،‬ترکمنستان و تاجکستان‬
‫پیشتر بود نه عقب تر!‬
‫من یک تعداد از فعالیت های وی راکه هرکدام در زمان خویش یک شهکار بوده‪ ،‬مشت نمونۀ خروارگفته با تفصیل قرار‬
‫ذیل یاد آور میشوم‪ ،‬تاباشد از کتمان حقیقت که صورت گرفته جلوگیری نموده و نسل جوان را در قضاوت درست وعادالنه‬
‫در مورد " ظاهرشاه " یاری نماید‬
‫‪ -1‬شاهراها ی مهم که در زمان شاه اعمار شده اند‪:‬‬
‫در سال ‪ ۱۳۴۳‬هجری شمسی شاهراه های مزار به کابل تونل سالنگ‪ ،‬شاهراۀ هرات به قندهار و قندهار به کابل‪ ،‬شاهراه‬
‫هرات به اسالم قلعه سرحد ایران‪ ،‬و کابل به تورخم شروع و در مدت دوسال به پایه اکمال رسید‪.‬‬
‫ټونل ماهیپر و تونل سالنگ از جمله کار های آنزمان است که اکنون بداز ‪ ۶۰‬سال سرازیر شدن دالر های باد آورده از‬
 ‫سراسر جهان‪ ،‬کسی حتی فکر همچو پروژه ها را در افغانستان کرده نمیتواند‪ ،‬طوریکه دیده میشود تمام جهان نمیتواند حتی‬
‫تخریبات جزیی سرک های سالنگ را ترمیم نمایند‪.‬‬
‫کارشناسان ساخت تونل سالنگ در ولسوالی سالنگ والیت پروان را در قاره آسیا بی نمونه می‌دانند‪.‬‬
‫‪ -2‬بند های آبگردان و برق که در زمان شاه اعمار گردیده است‪:‬‬
‫در افغانستان به شرح ذیل بندهای آبگردان برای آبیاری و تولید انرژی برق وجود دارد که نمیشود به هیچ وجه از آنها انکار‬
‫وچشم پوشی نمود‪ .‬بادرنظرداشت امکانات افغانستان همان زمان و تکنالوژی جهان هرکدام را میتوان به حیث یک شهکار‬
‫حساب کرد که اکنون هم با وجود سرازیر شدن پول های باد آورده واشنگتن و مهیا شدن تسهیالت ساختمانی در جهان‪ ،‬آن‬
‫کارها مشکل و حتی ناممکن به نظر میاید‪.‬‬
‫بند برق سروبی‪ :‬در ‪ 25‬کیلومتری بعداز ادغام دریای کابل و پنجشیر به طرف شرق کابل موقعیت دارد‪ ،‬دوتوربین که‬
‫هرکدام ‪ ۱۱۰۰‬کیلو وات برق تولید می نماید‪ ،‬یعنی مجموعًا ‪ ۲۲۰۰‬کیلووات برق تولید میکند‪ ،‬مناطق بزرگ از آب آن‬
‫آبیاری میگردد‪.‬‬
‫بند برق و آبیاری نغلو‪ :‬در‪ ۷۰‬کیلو متری شرق کابل موقعیت دارد و در ‪ ۱۰‬کیلومتری بند سروبی یک ونیم کیلومتر نقطۀ‬
‫ادغام دریا کابل و پنجشیر واقع شده است‪ ،‬در ابتدا با نصب سه توربین ظرفیت تولید برق آن ‪ ۷۶۰۰۰‬کیلووات که بانصب‬
‫توربین چهارم ظرفیت برق آن به ‪ ۹۷۵۰۰‬کیلووات میرسد‪ .‬با ذخیره مقادیر بزرگ آب و توزیع آن مطابق ضرورت قسمت‬
‫اکثر مناطق شرق افغانستان را سرسبز و سیرآب نگهمیدارد‪.‬‬
‫بند برق ماهیپر باالی دریای کابل‪ :‬در سال ‪۱۳۴۳‬هجری شمسی یعنی تقریبا ‪ ۵۰‬سال قبل آغاز و قدرت تولید ‪ ۶۰‬هزار‬

‫د (ظهور او سقوط اعلیحضرت امان هللا خان) کتاب لیکونکی کریم پیکار وایي‪ ،‬چي په ‪ ۱۹۲۸‬کال کي يوازي په کابل کي‬
‫څلورلس لیسې د زده کوونکو پر مخ خالصي وي او د ټول هیواد د متعلمینو شمیره څلویښت زره ته ورسیدی‪ ،‬او د کاله د‬
‫معارف له مطبعې څخه اووه سوه زره یا اووه لکه کتابونه چاپیدل‪ .‬دا ته وایي د تعلیم شوق‪.‬‬
‫خو په دوه زره اتلسم ‪ ،‬کال کي یاني ‪ ۹۰‬کاله وروسته له هغه ‪ ،‬موږ ته د ښوونځی کتابتونه له خارج څخه راځي‪.‬‬
 ‫نخسین مجلس شورای ملی افغانستان چگونه تشکیل شد؟‬

‫‪.‬هجدهم سنبله مصادف است با گشایش نخستین دوره شورای ملی افغانستان در سال ‪ ۱۳۱۰‬هجری شمسی‬
‫نخستین دوره شورای ملی را محمد نادر شاه (پدر ظاهر شاه آخرین شاه افغانستان) افتتاح کرد و این کار او به نحوی ادامه برنامه اصالحات امان‌هللا خان‪ ،‬شاه‬
‫‪.‬پیشین افغانستان شمرده می شود‬
‫محمد نادر‪ ،‬که خود سپه‌ساالر ارتش امان‌هللا خان بود‪ ،‬در زمان سقوط دولت امانی به دست حبیب‌هللا کلکانی (‪ )۱۳۰۸‬سفیر افغانستان در پاریس بود‪ .‬او به‬
‫‪.‬افغانستان بازگشت و به حمایت قبایل مناطق جنوبی کشور دولت نه ماهه کلکانی را سرنگون کرد‬
‫عبدالحمید مبارز‪ ،‬پژوهشگر و روزنامه‌نگار می‌گوید که نادر شاه با توجه به تجربه مخالفت محافظه‌کاران مذهبی با دولت امان‌هللا خان‪ ،‬تصویب برخی قوانین‬
‫‪.‬و حتی تشکیل شورای ملی را با "احتیاط زیاد" و تاکید بر مسایل مذهبی روی دست گرفت‬
‫به گفته آقای مبارز‪ ،‬نادر شاه به همین دلیل قانون اساسی امانی را لغو کرد و در جرگه ‪ ۳۰۱‬نفری سال ‪ ۱۳۰۹‬دومین قانون اساسی کشور و نخستین قانون‬
‫‪.‬انتخابات شورای ملی را تصویب کرد‬
‫به نظر غالم‌محمد غبار تصویب قانون‌های دوره نادر شاه "نمایش قانونی" بود‬
‫غالم‌محمد غبار‪ ،‬پژوهشگر و عضو جنبش مشروطیت دوره امانی‪ ،‬در کتاب افغانستان در مسیر تاریخ نوشته که محمد نادر در این جرگه قوانین دوره امانی‬
‫‪.‬را‪ ،‬که بر اساس آن القاب رسمی لغو‪ ،‬دارایی‌های مقامهای دولتی ثبت‪ ،‬اختیارات دادگاه‌ها محدود و مطبوعات آزاد می‌شد‪" ،‬ابطال" کرد‬
‫با آن که این جرگه برای برگزاری انتخابات شورای ملی قانون ویژه‌ای را تصویب کرد‪ ،‬شاه ‪ ۱۱۱‬تن از اعضای این جرگه را به عنوان اعضای مجلس‬
‫‪.‬شورای ملی انتصاب کرد‬
‫بسیاری‌ها به این نظرند که نخستین مجلس شورای ملی اختیارات چندانی نداشت و عمدتا موضوعات مذاکرات آن را پیشنهادهای دولت تشکیل می‌داد‪ .‬غبار‬
‫‪.‬نوشته که هدف نادر شاه برای تشکیل این مجلس "تحمیل مسئولیت تصمیم‌های خود بر یک شورای میان تهی" بود‬
‫قانون اساسی ‪ ۱۳۰۹‬به مجلس اختیاراتی در زمینه‌های قانونگذاری‪ ،‬تصویب بودجه‪ ،‬نظارت بر کارکردهای دولت و حتی فراخواندن وزیران برای ارائه‬
‫‪.‬توضیحات داده بود‪ .‬اما غبار نوشته که این امر تنها یک "نمایش قانونی" بود و مجلس نتوانست از این اختیارات استفاده کند‬
‫'شورای اسالمی'‬
‫نادر شاه که چند ماه پس از اعدام حبیب‌هللا کلکانی موفق به تشکیل سلطنت خودش و برقراری آرامش نسبی در کشور شده بود‪ ،‬جلسه افتتاحیه مجلس شورای‬
‫‪.‬ملی را در ‪ ۱۸‬سنبله ‪ ۱۳۱۰‬برگزار کرد‬
‫‪.‬او در این جلسه مجلس را "شورای اسالمی"‪ ،‬دولت خود را "سلطنت اسالمی" و اعضای مجلس را "فرزندان و برادران" خود خواند‬
‫شاه به اعضای شورا گفت‪" :‬معنای شورای ملی را به شما شرح کنم‪ :‬الحمدهللا همه ما و شما مسلمان هستیم‪ .‬مشورت اساس کارهای ما است‪ .‬ما به حکم قرآن‬
‫"‪.‬عظیم‌الشان به مشورت کردن مکلف بودیم‪ ،‬هستیم و خواهیم بود‬
‫نادر شاه گفت که مجلس را برای "اصالح مملکت" تشکیل داده است به اعضای مجلس گوشزد کرد که "حقوق" خود را بشناسند و از آن به گونه "صحیح"‬
‫‪.‬استفاده کنند‪ .‬او افزود که اعضای مجلس "مراقب رفتار و روش حکومت" هم باشند‬
‫چه کسانی اعضای مجلس بودند؟‬

‫عبدالحمید مبارز می‌گوید که بیشتر اعضای این مجلس را سران قبایل تشکیل می‌دادند و "آنها هم طبیعتا حکومت را تقویت می‌کردند"‪ .‬این افراد از سوی‬
‫مقامهای محلی دولت به جرگه سال ‪ ۱۳۰۹‬فرستاده شده بودند که بعد به عضویت مجلس شورای ملی منصوب شدند‪.‬عبداالحد خان ماهیار‪ ،‬نماینده والیت‬
‫وردک‪ ،‬رئیس مجلس بود که به نوشته غبار‪ ،‬از سوی نادر شاه منصوب شده بود‪ .‬او فردی نزدیک به شاه و در واقع تصمیم‌گیرنده اصلی در مجلس شمرده‬
‫‪.‬می‌شد‬
‫شاید برخورد با یک عضو مجلس در روزهای نخست آغاز به کار مجلس بیانگر این موضوع باشد‪ .‬این عضو مجلس عبدالعزیز خان‪ ،‬مدیر سابق نشریه‬
‫"طلوع افغان" بود که نسبت به انتصاب عبداالحد ماهیار اعتراض کرد و انتخاب رئیس مجلس را حق اعضای مجلس دانست‪ .‬اما این اعتراض او را به زندان‬
‫‪.‬انداخت و او ‪ ۱۳‬سال در زندان به سر برد‬
‫عبداالحد خان ماهیار تا آخر عمرش‪ ،‬همچنان در مقام ریاست شورای ملی بود‪ .‬او پنج دوره مجلس شورای ملی را ریاست کرد‪ .‬در دوره اول مجلس شورای‬
‫‪.‬ملی چهره‌های شناخته شده و برجسته آن زمان حضور چندانی نداشتند‬
‫شماری از پژوهشگران نخستین دوره شورای ملی را مجلسی "نمایشی" و فاقد قدرت واقعی برای دفاع از ملت خوانده‌اند‪ .‬انتصابی بودن اعضای مجلس از‬
‫"ضعف‌های" اصلی آن دانسته می‌شود‪ .‬اعضای مجلس سران قبایلی بودند که از سوی مقام‌های محلی و دربار گزینش شده بودند و به همین دلیل مجلس به نظر‬
‫‪.‬بسیاری‌ها از همه ملت نمایندگی نمی‌کرد‬
 ‫از سوی دیگر اجرایی نشدن "اصول اساسی" و "اصول‌نامه انتخابات شورای ملی" و همچنین "اصول‌نامه وظایف داخلی" مجلس هم تا حدود زیادی مواضع‬
‫‪.‬قانونی مجلس را تضعیف کرده بود‬
‫غالم محمد غبار‪ ،‬که در آن دوره می‌زیست و فعال سیاسی بود‪ ،‬به این نظر است که قوانین این دوره تنها برای کاربرد خارجی تصویب شده بودند و نه برای‬
‫‪.‬تطبیق در امور داخلی افغانستان‬
‫شورا چگونه کار می‌کرد؟‬
‫محمد محسن صابر هروی که سال‌ها کارمند دبیرخانه شورای ملی بوده‪ ،‬در کتاب آیینه شورا نوشته است که بر مذاکرات مجلس مقررات سختگیرانه‌ای حاکم‬
‫‪.‬بود و بیشتر تصمیم‌ها به دست هیات اداری مجلس بود‪ .‬صابر هروی افزوده که بیشتر اعضای این مجلس با قانونگذاری آشنایی نداشتند‬
‫به نوشته او‪" ،‬نظر وکال عین نظر دولت و نظر دولت عین نظر وکال بود"‪ .‬هروی افزوده که در جریان مذاکرات مجلس تندنویسان "مطالبی را می نوشتند‪ ،‬آن‬
‫‪".‬را به چند پاراگراف تقسیم می‌کردند و آنها را به هر وکیل مورد نظری که صحبت کرده بود‪ ،‬نسبت می‌دادند‬

‫محمد نادر سپه‌ساالر ارتش امان‌هللا خان بود‬

‫صابر هروی نوشته که در زمان رای گیری بر سر موضوع‪ ،‬همه نمایندگان دست‌های خود را باال و "رای قطعی" خود را اعالم می‌کردند‪ .‬به نوشته او‪،‬‬
‫مخالفت با موضوع مورد بحث "گناه نابخشودنی" بود و همه قوانین این دوره با اتفاق آرا به تصویب می‌رسیدند‪ .‬قوانین این دوره "اصول نامه" نامیده می‌شدند‬

‫به گزارش صابر هروی‪ ،‬شمار مصوبات مجلس اول به بیش از ‪ ۱۱۰‬مورد می رسید که شماری از آن‌ها مربوط به کارکردهای امور ادارات دولتی‪ ،‬زندانها‪.‬‬
‫‪.‬و گمرک و برخی دیگر مربوط به امور بازرگانی‪ ،‬مالیات‪ ،‬صنایع و سرمایه‌گذاری خارجی بود‬
‫قانون مطبوعات از قوانینی بود که مجلس اول آن را تصویب کرد‪ ،‬ولی در عمل در زمان نادر شاه هیچ نشریه آزاد وجود نداشت‪ .‬قانون سرشماری( شمارش‬
‫جمعیت) هم هرگز به اجرا گذاشته نشد‪ .‬برخی از مصوبات مجلس اول حاوی موضوع‌های ساده‌ای مانند فروش اجناس انبارهای دولتی‪ ،‬تعزیت و واردات‬
‫‪.‬رنگ بود‬
‫غالم محمد غبار‪ ،‬پژوهشگر و فعال سیاسی آن دوره‪ ،‬قوانین مصوب دوره نادر شاه را "نمایشی و عوام‌فریبانه" دانسته و افزوده که حتی اعضای کابینه نادر‬
‫‪.‬شاه هم احساس نمی‌کردند که نیازی به خواندن آن‌ها داشته باشند‪ .‬ریاست هیات دولت دوره نادر شاه با هاشم خان‪ ،‬نخست وزیر و برادر شاه بود‬
‫اجالس مجلس اول در کاخ سالم‌خانه ارگ (کاخ) سلطنتی برگزار می‌شد و به نوشته صابر هروی‪ ،‬در جریان مذاکرات مجلس هیچ فردی بدون اجازه رئیس‬
‫‪.‬حق صحبت‪ ،‬حتی صحبت زیرگوشی را هم نداشتند‪ .‬کسانی که از این امر تخلف می‌کردند‪ ،‬رئیس مجلس به آن‌ها "هشدار" می‌داد‬
‫صابر هروی نوشته که دولت به اعضای مجلس سالی دو دست لباس متحدالشکل می‌داد و این لباس‌ها را خیاط خود شورا می‌دوخت‪ .‬حقوق ماهیانه‪ ،‬پول اجاره‬
‫‪.‬خانه نمایندگان خانه‌دار در کابل‪ ،‬هزینه رفت و برگشت اعضای شورا به خانه‌های‌شان در والیات را دولت می‌پرداخت و ظهرها هم به آنها ناهار می‌داد‬
‫مجلس اعیان‬
‫تعداد نمایندگان (قانون انتخابات ‪)1309‬‬
‫والیت کابل‬
‫نفر ‪38‬‬
‫والیت قندهار‬
‫نفر ‪24‬‬
‫والیت هرات‬
‫نفر ‪23‬‬
‫والیت مزار شریف‬
‫نفر ‪14‬‬
‫والیت قطغن‬
‫نفر ‪16‬‬
‫والیت مشرقی‬
‫نفر ‪21‬‬
‫والیت جنوبی‬
‫نفر ‪13‬‬
‫بدخشان‬
‫نفر ‪6‬‬
‫فراه‬
‫نفر ‪4‬‬
‫میمنه‬
‫نفر ‪6‬‬
‫کوچی‌ها‬
‫نفر ‪6‬‬
‫تعداد کل اعضای مجلس‬
‫نفر ‪171‬‬
‫نادر شاه در سخنرانی افتتاحیه‬
‫خود گفت که در نظر دارد در کنار "مجلس شورای ملی" مجلس دیگری را با عنوان‬
‫مجلس اعیان" تشکیل دهد و سرانجام آن را در سال ‪ ۱۳۱۰‬خورشیدی با ‪ ۲۷‬عضو"‬
‫‪،‬انتصابی تشکیل داد‪ .‬غالم محمد غبار نوشته که اعضای مجلس اعیان افرادی از "اشراف‬
‫‪.‬روحانیون و مالک‌ها" بودند‬
‫به نوشته غبار‪ ،‬مجلس اعیان بیشتر برای "خنثی" نگه‌داشتن شورای ملی تشکیل شد و الیحه‌های پیشنهادی دولت پس از تصویب این مجلس به شورای ملی‬
‫‪.‬فرستاده می‌شد‬
‫به نوشته این پژوهشگر‪ ،‬مجلس اعیان اختیار رد مصوبات مجلس نمایندگان را داشت و در‬
‫‪.‬صورت اختالف میان این دو مجلس‪ ،‬در نهایت "حکمیت" در دست شخص شاه بود‬

‫تشکیل مجلس شورای ملی در آن زمان در میان مردم عادی واکنش چندانی بر‬
‫نیانگیخت‪ ،‬اما عبدالحمید مبارز می‌گوید این شورا با تائید "روشنفکران" آن زمان مواجه‬
‫‪.‬نشد‬
‫آقای مبارز گفت‪(" :‬دلیل مخالفت روشنفکران این بود که) این شورای ملی در حقیقت‬
‫"‪.‬حاکمیت ملی را تمثیل نمی‌کرد‪ ،‬به دلیل این که از طرف مردم انتخاب نشده بود‬
‫به گفته نوشته او‪ ،‬روشنفکران و مشروطه خواهان در پی تامین حقوق سیاسی مردم‬
 ‫بودند و تنها برقراری حاکمیت مشروطه در کشور می‌توانست رضایت روشنفکران را حاصل‬
‫کند‬

‫څلورو کالو زندان د امیر یعقوب خان اعصاب او صحت خراب کړي وه ‪ .‬همدغه علت وو چي د ګندمک معاهده یې د انګلیسیانو سره السلیک او د انګلیس‬
‫‪ :‬وایسرای ته یې وویل‬
‫‪ :‬امیر محمد یعقوب خان در خطاب به نائب السلطنه بریتانیا‬

‫"من ترجیح می‌دهم تا خادم شما باشم و چمن‌های شما را کوتاه کنم و از باغ‌هایتان نگهداری کنم تا آنکه حکمران افغانستان باشم"‬
‫امیرمحمد یعقوب خان (زاده ‪ - ۱۸۴۹‬درگذشت ‪ ۱۵‬نوامبر ‪ )۱۹۲۳‬پادشاه افغانستان در بین ‪ ۲‬حوت ‪ ۱۲۵۷‬تا ‪ ۲۰‬میزان ‪ ۱۲۵۸‬وی پسر ارشد امیر شیرعلی‬
‫‪.‬خان بود‬

‫‪.‬محمد یعقوب خان والی اسبق هرات بود و در سال ‪ ۱۸۷۰‬میالدی تصمیم به شورش علیه پدرش گرفت اما در سال ‪ ۱۸۷۴‬به زندان افتاد‬

‫در جریان جنگ دوم افغانستان و انگلیس‪ ،‬نیروهای بریتانیایی‪ ،‬سربازان امیر شیرعلی خان را در زمستان در جالل‌آباد شکست دادند‪ .‬منتظر ماندند تا پادشاه‬
‫جدید "محمد یعقوب خان" قوانین و شرایط مورد نظر آنان را بپذیرد‪ .‬یکی از چهره‌های اصلی مذاکرات‪ ،‬پیر لوئیس ناپلئون کیوناری که یک اشراف‌زاده‬
‫‪.‬ایرلندی‪-‬ایتالیایی بود‪ ،‬وی در ابتدا در اولین گروپ تفنگداران بنگال فعالیت کرد و سپس به سرویس سیاسی منتقل و به عنوان معاون کمیسار پیشاور تعیین شد‬
‫وی در سال ‪ ۱۸۷۸‬به عنوان نماینده لرد لیتون برای مأموریتی به کابل فرستاده شد ‪،‬که مردم افغانستان حاضر به ادامه دادن نبودند‪ .‬این امتناع منجر به جنگ‬
‫دوم افغانستان و انگلیس شد‪ .‬در مه ‪ ،۱۸۷۹‬محمد یعقوب خان به روستای گندمک که یک روستا خارج از شهر جالل‌آباد بود رفت‪ .‬در نتیجه این مذاکرات‬
‫معاهده گندمک امضا شد‪ .‬طبق این توافق محمد یعقوب خان‪ ،‬مناطق عالقه کرم تا ابتدای جاجی‪ ،‬درٔه هیبتناک خیبر تا کناره شرقی هفت چاه‪ ،‬لندی کوتل و‬
‫سیبی و پشین را تا کوه کوژک و استقالل افغانستان را یکجا به هند بریتانیا تسلیم کرد‪ .‬کیوناری در جوالی ‪ ۱۸۷۹‬به عنوان نماینده سلطنتی انگلیس در کابل‬
‫تعیین شد‪ .‬اقدامات متکبرانه و بی پروا وی منجر شد وضعیت کابل وخیم شود که در نتیجه آن برخی نیروهای افغانستان در سپتامبر ‪ ۱۸۷۹‬وی و هیئتش را‬
‫در کابل کشتند‪ .‬این اقدام منجر به حضور سربازان بریتانیایی به افغانستان و برای مجازات مردم افغانستان شد‪ .‬با حضور نیروهای بریتانیایی یعقوب خان‬
‫‪ .‬استعفا داد و به اردوگاه بریتانیا پناه برد و در ماه دسامبر همان از سوی انگلیس به هند بریتانیایی فرستاده شد‪ ،‬و تا آخر عمر در همان جا ماند‬
‫‪ .‬تصویر ضمیمه ‪:‬عکس امیر محمد یعقوب خان پسر امیر شیر علی خان ‪،‬در یکی از اردوگاه های انگلیس ‪،‬سال ‪ ۱۸۷۹‬میالدی‬
‫عکاس ‪:‬جان ُبرک ایرلندی‬

‫دپیل غر‬
 ‫ارواښاد سردار سلطان محمد خان مشهور په طالیي‪ .‬د پېښور حکمران ' د امیر دوست محمد خان ورور او د مصاحبینو د‬
‫کورنۍ تر نیکه‪.‬‬
‫دا عکس د سردار سلطان محمد خان د زوی سردار محمد اسمعیل خان دی چي د افغانستان لومړنی سفیر وو‪.‬‬

‫د امیر حبیب هللا خان حرم ‪ ...‬په عکس کي د امیر امان هللا خان مور د دې له نورو بنو او امان هللا خان او سردار عنایت هللا‬
‫خان هم لیده کیږي‪.‬‬

‫تاریخ افغانستان تصویر تاریخ ‪:‬‬

‫امیر حبیب هللا خان کلکانی با اعضای کابینه اش در سال ‪ ۱۹۲۹‬میالدی‪.‬‬
‫بعضی وزیران ‪ ،‬نایب السلطنه و افراد بانفوذ حکومت او از این قرار بود ‪:‬‬
‫سید حسین نایب السلطنه و وزیر جنگ‬
‫محفوظ خان معین وزارت جنگ‬
‫حمیدهللا برادر حبیب هللا خان کلکانی معین السلطنه‬
‫عبدالغفورخان تگاوی وزیر داخله‬
‫صاحبزاده عطٔاالحق خان وزیر خارجه‬
‫صاحبزاده شیرجان خان وزیر دربار‬
‫میرزا مجتبی خان وکیل وزارت مالیه‬
‫ملک محسن کلکانی والی کابل‬
‫صاحبزاده عبدالغفور خان رئیس گمرک کابل‬
 ‫مال برهان الدین خان کشکی مدیر جریدٔه حبیب االسالم‬
‫سردار محمد کبیر خان پسر امیر حبیب هللا خان (امیر شهید)‬
‫سردار محمد حیدر خان اعتمادی پسر اعتمادالدوله صدراعظم‬
‫محمود سامی نایب ساالر سابق‬
‫خلیل هللا خلیلی مستوفی والیت بلخ‬
‫عبدالرحیم خان نایب ساالر والی هرات‬
‫جنرال صاحبزاده محمد صدیق خان قومندان واالیت پکتیا‬
‫عبدالقدیر خان والی قندهار‪.‬‬

‫کابینُه شاه امان هللا خان غازی‬

‫در این عکس‪ ،‬وزیر عبدالعزیز خان بارکزایی‪ ،‬عالمه محمود طرزی و نادر شاه راشناختم‪ ،‬متباقی اعضای کابینه را اگر شما شناسایی‬
‫کرده بتوانید‪ ،‬لطفًا اسمای شان را با ما شریک سازید‬

‫لیکوال‪ :‬اکادمیسین م‪.‬ا‪.‬سیستاني‬

‫ژباړن‪ :‬سیالنی‬
‫څو موده وړاندې د افغانستان سابقه داره دیپلوماتې‪ ،‬نیلوفر د حامد محمود لور چې پۀ آلمان کې استوګنه ده‪ ،‬لۀ ما څخه یې د‬
‫‪:‬تلفون لۀ الرې پوښتنه کړې وه‬
‫جناب سیستاني صاحب! آیا دیوان نرنجنداس هندو چې د راولپنډۍ د سولې پۀ مذاکراتو (‪ ۱۹۱۹‬م) کې د انګیسي هیئتونو پر‬
‫وړاندې د افغاني هیئتونو غړی ؤ‪ ،‬د اماني دولت د ماليې وزیر ؤ او کنه؟ ځکه زموږ ډېر هېواد وال پۀ دې باور دي چې یاد‬
‫کس د اماني دولت د کابینې غړی ؤ‪ .‬ما آغلې نیلوفر ته ددې موضوع د سپړلو وعده ورکړې وه‪ ،‬دادی اوس دا موقع راته‬
‫‪.‬مساعده شوه تر څو یاده پوښتنه ځواب شي‬
‫‪:‬پۀ وروستۍ پېړۍ کې د افغانستان د معاصر تاریخ درې مهم تاریخونه‬
‫‪.‬افغانستان در مسیر تاریخ‪ .‬لیکوال غبار‪۱-‬‬
‫‪.‬افغانستان در پنج قرن اخیر‪ ،‬لیکوال م‪.‬ص‪.‬فرهنګ ‪۲-‬‬
‫‪:‬سلطنت امان هللا و استقالل مجدد‪ ،‬لیکوال عزیزالدین وکیلي پوپلزایي‪ ،‬د امان هللا خان د کابینې غړي داسې راپېژني ‪۳-‬‬
‫د عزیز الدین پوپلزایي د کتاب پر بنسټ‪ :‬کله چې شاه امان هللا خان پۀ ‪ ۱۲۹۷‬کال د حوت پۀ ‪ ۹‬نېټه واکمن شو‪ ،‬پخواني‬
‫تشکیالت یې لۀ منځه یووړل او نوي تشکیالت یې رامنځته کړل‪ .‬یادو تشکیالتو لس ادارې درلودې چې هر یوه یې د ”‬
‫‪.‬نظارت خانه یا نظارت خونې” پۀ نامۀ یادېده او د هرې ادارې پۀ رأس کې یو مسئول کس د ” ناظر ” پۀ نامۀ موجود ؤ‬
‫نوموړي وزارتونه پۀ الندې ډول و‪ :‬د حربیې نظارت‪ ،‬د بهرنیو چارو نظارت‪ ،‬د مالیې نظارت‪ ،‬د داخلې نظارت‪ ،‬د کرنې‬
‫‪.‬نطارت‪ ،‬د سوداګریزو چارو نظارت‪ ،‬د عدلیې نظارت‪ ،‬د امنیې نظارت‪ ،‬د نقلیاتو نظارت او د دربا نظارت‬
‫سر بېره پر دې ځینې علمي ادارات لکه‪ :‬علماء حضور و شورای علوم‪ ،‬داراالمان معارف‪ ،‬د قوانینو د وضع کولو مجلس‪ ،‬د‬
‫عمومي شورا ریاست او څو میاشتې وروسته د معارف د څارنې اداره هم رامنځته شوه‪ .‬د ‪ ۱۳۰۰‬ل کال پۀ پیلېدو سره ”‬
‫نظارت خانه ” پۀ وزارت واوښته‪ .‬پوپلزايي د اماني کابینې د وزیرانو نومونه چې پۀ ‪ ۱۲۹۷‬کال د حوت پۀ میاشت کې‬
‫‪:‬ګومارل شوي و‪ ،‬پۀ الندې توګه یادوي‬
‫‪.‬محمود طرزي‪ ،‬د بهرنیو چارو ناظر‬
‫‪.‬محمد نادر خان سپه ساالر‪ ،‬د حربیې ناظر‬
‫‪.‬محمود خان د احمد خان زوی‪ ،‬د مالیې ناظر‬
‫‪.‬علي احمد خان د خوشدل خان خان زوی‪ ،‬د داخلې ناظر‬
‫‪.‬عظیم هللا خان د عباس خان زوی‪ ،‬د کرنې ناظر‬
‫‪.‬غالم محمد خان د غالم مرتضی زوی د سوداګریزو چارو ناظر‬
‫‪.‬محمد سلیمان د محمد آصف زوی‪ ،‬د ښوونې ناظر‬
‫‪.‬محمد ابراهیم خان د محمد سرور خان زوی‪ ،‬د عدلیې ناظر‬
 ‫‪.‬نظام الدین د فقیر محمد خان زوی‪ ،‬د نقلیاتو ناظر‬
‫‪.‬محمود خان د محمدشاه خان‪ ،‬د دربار ناظر‬
‫عبدالرشید خان‪ ،‬منشي (پوپلزایي‪ ،‬سلطنت شاه امان هللا و استقالل مجدد افغانستان‪ ،‬چاپ انتشارات اکدمی عالمه رشاد‪،‬‬
‫‪.‬کندهار ‪ ،۱۳۹۶‬بخش ا‪ ،‬ص ‪)۲۱۴-۲۱۳‬‬
‫‪:‬غبار او فرهنګ د اماني دولت د کابینې نومونه پۀ لږ توپیر داسې را پېژني‬
‫‪.‬صدر اعظم‪ :‬سردار عبدالقدوس خان اعتماد الدوله‬
‫د حربیې وزیر‪ :‬سپهساالر صالح محمدخان‪ ،‬وروسته لۀ دې سپهساالر محمد نادر خان‪ ،‬وروسته محمد ولي خان او پۀ پای کې‬
‫‪.‬عبدالعزیز خان‬
‫‪.‬د بهرنیو چارو وزیر‪ :‬محمود طرزي‪ ،‬وروسته محمد ولي خان؛ محمد صدیق خان چرخي‬
‫‪.‬د مالیې وزیر میرزا محمود خان‪ ،‬وروسته میر هاشم خان د مالیې وزارت معین‬
‫‪.‬د داخلې وزیر‪ :‬علي احمد خان شاغاسي‪ ،‬وروسته عبدالعزیز خان‪ ،‬عبداالحدخان مایار‬
‫‪.‬د سوداګریزو چارو وزارت‪ :‬غالم محمد خان وردګ‪ ،‬وروسته عبدالهادي خان داوي‪ ،‬علي محمد خان‬
‫‪.‬د عدلیې وزیر‪ :‬محمد ابراهیم خان‪ ،‬وروسته سردار حیات هللا خان‬
‫د ښوونې وزیر‪ :‬سردار عبدالحبیب‪ ،‬وروسته سردار عبدالرحمن خان‪ ،‬محمد سلیمان‪ ،‬سردار حیات هللا خان او پۀ پای کې فیض‬
‫‪.‬محمد خان زکریا‬
‫‪.‬د کرنې وزارت‪ :‬علي خانجان‬
‫‪.‬د نقلیاتو وزیر‪ :‬غالم قادر خان‬
‫‪.‬د امنیې وزیر یا د امنیت ملي وزیر‪ :‬شجاع الدوله خان غوربندي‬
‫د طبي برخې مستقل مدیر‪ :‬سردار کبیرهللا سراج‬
‫د دربار وزیر‪ :‬محمد یعقوب خان او د ټولو پۀ رأس کې شاه امان هللا شتون درلود‪ (.‬غبار‪ ،‬افغانستان در مسیر تاریخ‪ ،‬ج ‪،۱‬‬
‫ص ‪ ،۷۹۵‬فرهنګ‪ ،‬افغانستان در پنج قرن اخیر‪ ،‬جلد اول‪ ،‬ص ‪)۵۳۲-۵۳۱‬‬
‫یادو درېیو سرچینو ته پۀ کتو سره نرنجداس د انګلیسي هيئتونو پر وړاندې د افغاني هیئتونو لۀ غړیتوب سربېره د شاه غازي‬
‫امان هللا خان پۀ کابینه کې هېڅ غړيتوب او رسمي دنده نۀ درلوده‪ ،‬نو پر دې اساس د نرنجداس پۀ اړه دا ډول څرګندونې چې‬
‫ګواکې دی د اماني کابینې غړی ؤ‪ ،‬بې بنسټه دي‬

‫پیمان سعدآباد یا عهدنامٔه عدم تعرض‪ ،‬نام پیمانی اس!!ت ک!!ه در‪ ۱۷‬ت!!یر ‪ ۸ ۱۳۱۶‬ژوئی!!ه ‪ ۱۹۳۷‬در ک!!اخ س!!عدآباد ته!!ران‪،‬‬
‫میان چهار کشور ایران‪ ،‬افغانستان‪ ،‬عراق و ترکیه به نمایندگی رضا شاه پهلوی‪ ،‬محم!د ظاهرش!اه‪ ،‬مل!ک غ!ازی اول و‬
‫مصطفی کمال آتاترک به امضا رسید‪.‬‬
‫ت‌های امضاکنندٔه این پیمان متعهد شدند که از مداخله در امور داخلی یک!دیگر خ!ودداری کنن!!د‪ ،‬مرزه!!ای مش!ترک را‬ ‫دول ‌‬
‫محترم بش!!مارند‪ ،‬از هرگون!!ه تج!!اوز نس!!بت به‌ خط!!وط م!!رزی یک!!دیگر خ!!ودداری کنن!!د و از تش!!کیل جمعیت‌ه!!ا و دس!!ته‌‬
‫بندی‌هایی که هدف آن‌ها اخالل در صلح میان کشورهای ه ‌م جوار و هم‌پیمان است؛ جلوگیری شود‬
‫همشهری ماه‪/‬شماره پانزدهم‪/‬تیر ماه ‪/۱۳۸۶‬صفحٔه ‪۸۰‬‬
 ‫کابینه شاه امان هللا خان ‪ ۱۹۲۰‬تاریخ ‪ -‬هویت ‪facebook‬‬

‫(استاده از دست چپ) هدایت هللا (پسر شاه امان هللا خان)‪ ،‬عبید هللا (برادر شاه امان هللا خان)‪ ،‬عابده (دختر شاه امان هللا‬
‫خان)‪ ،‬محمد حسن (شوهر راضیه نور السراج‪ ،‬نواسٔه امیر عبدالرحمن خان)‪ ،‬کبرا (خواهر شاه امان هللا خان)‪ ،‬عبدالوهاب‬
‫طرزی (برادر ملکه ثریا)‪ٓ ،‬امنه (دختر شاه امان هللا خان)‪ ،‬عبدالفطاح طرزی (بردر ملکه ثریا)‪ ،‬خلیل هللا عنایت سراج (پسر‬
‫عنایت هللا خان)‪( .‬نشسته از دست چپ) شاه امان هللا خان‪ ،‬راضیه نور السراج‪ ،‬عادله (دختر شاه امان هللا خان)‪ ،‬خیریه‬
‫(خواهر ملکه ثریا‪ ،‬همسر عنایت هللا خان)‪ ،‬ناجیه (مادرم‪ ،‬دختر شاه امان هللا خان)‪ ،‬ملکه ثریا‪ ،‬حوریه (خواهر ملکه ثریا‪،‬‬
‫همسر غالم صدیق خان چرخی)‪ ،‬احسان هللا (پسر شاه امان هللا خان)‪ ،‬عنایت هللا خان‪( .‬به زمین نشسته از دست چپ)‬
‫رحمت هللا (پسر شاه امان هللا خان)‪ ،‬هندیه (دختر شاه امان هللا خان)‪ ،‬عبدهللا(پسر راضیه نور سراج و محمد حسن)‪ ،‬ملیحه‬
‫(دختر شاه امان هللا خان)‪ .‬این عکس در باغ خانٔه شاه امان هللا خان و ملکه ثریا در روم‌در تاریح ‪ ۱۹۳۲‬میالدی گرفته شده‬
‫بود‪.‬‬
‫تشکر از حميرا جان نواسه شاه امان هللا خان از معرفي همه‪.‬‬

‫اعليحضرت ظاهر شاه پادشاه با اوتانت سرمنشي ملل متحد و صدراعظمان دهه ديموکراسي نور احمد خان اعتمادي‪،‬‬
‫ميوندوال و داکتر ظاهر‪.‬‬
‫روح همه اين بزرگان شاد باد‬
 ‫سفر رادها کرشنا ريس جمهور هندوستان به کابل با پادشاه محبوب ما محمد ظاهر شاه‪١٣٤٢ .‬‬

‫په کابل کښي د ميوند د څلي د افتتاح مراسم ‪ ١٣٢٠‬هجري شمسي‪.‬‬

‫د کابل شاروال محمد اصف خان او د وخت صدر اعظم سردار محمد داود خان‬

‫‪Afghanistan's first movie theater was constructed in Paghman during King Amanullah‬‬
‫‪.Khan's reign in 1923‬‬
‫‪."The first film to be screened was "The conquest of the Andalusia‬‬
 ‫المتوکل علي هللا محمد ظاهر شاه‪ ،‬شهيد سردار داود خان او امريکا ولسمشر نيکسن د افغانستان په شاهي ارگ کي‬

‫از راست به چپ‪:‬‬

‫پوهاند استاد بینوا‪ ،‬پوهاند عالمه عبدالحی حبیبی و پوهاند استاد عالمه رشاد بابا‬
‫عکس از سایت لیکوال‬

‫داکتر اکرم عثمان‬

‫عالمه عبدالحی حبیبی دانشمندی بلندنظر و وطندوست‬

‫عالمه استاد عبدالحی حبیبی از اکاظم و اکابر دانشمندان افغانستان است‪ .‬او به سال ‪ ١٣٢۸‬قمری در قندهار چشم به جهان‬
‫کشود و در سال ‪ ١٣۶٣‬خورشیدی در شهر کابل دیده از جهان پوشیده است‪.‬‬

‫بی تردید او یکی از نخبگان فرهنگ و دانش افغانستان بود و کم و بیش هشتاد جلد از آثارش به ثبت رسیده و شمارکثیری‬
‫آنها در افغانستان‪ ،‬ایران‪ ،‬پاکستان و هندوستان به زیور چاپ آراسته گشته است‪.‬‬
‫تنوع موضوعات‪ ،‬سالست انشا‪ ،‬صراعت عبارات و روشنی مطالب مندرج در آن کتابها در نوع خود کم نظیر اند‪.‬‬

‫او در محافل علمی منطقهء ما از اعتبار و شهرت فراوانی برخوردار بود‪ .‬در ایران بزرگان چون شادروان داکتر پرویز‬
‫فاقل خانلری‪ ،‬مرحومان استاد فروزانفر‪ ،‬استاد سعید نفیسی باو حشر و نشر و الفت دیرینه داشتند‪ .‬از همین جا بنیاد فرهنگ‬
‫ایران چندین اثر معتبر او را به طبع رساند‪.‬‬

‫مجامع فرهنگی نیمقاره هند شخصیت فرهنگی و دانشی آن بزرگمرد را ارج فراوان میگذاشتند و در بیشتر نشست های‬
‫علمی و ادبی او را بریاست جلسه بر می گزیدند‪.‬‬

‫او مدت زمانی همسنگر مبارز و مشروطه خواهء معروف زنده یاد میرغالم محمد غبار بود‪ .‬از فعاالن حزب وطن [جمعیت‬
‫وطن] به شمار میرفت و همزمان‪ ،‬در گرماگرم اختالفات افغانستان و پاکستان بر سرقضیهء پشتونستان‪ ،‬استاد حبیبی به عزم‬
‫فعالیت های سیاسی مدت یازده سال در پاکستان بسر برد و در آنجا جریدهء «آزاد افغانستان» را بنیاد نهاد که ارگان نشراتی‬
‫«حزب آزاد افغانستان» بود و در تمام سالهای انتشارش که مصادف به سال ‪ ١٣٣٠‬بود به انتقاد از حکومت وقت افغانستان‬
‫همت گماشت ولی سرانجام تحت تاثیر عرق ملی و میهنی به قونسلگری افغانستان در آنجا پناهنده شد و اجازه بازگشت به‬
‫افغانستان را حاصل کرد‪.‬‬

‫او یک چند همراه با شادروان پوهاند رشاد و مرحوم عبدالروف بینوا به «حزب دموکرات مترقی» بریاست زنده یاد‬
 ‫محمدهاشم میوندوال پیوست و به دالیل مخالفت های عقیدتی با رهبر حزب‪ ،‬از آن سازمان نیز مستعفی شد و بعد از آن‬
‫تقریبأ به کلی از سیاست کناره گرفت و به کارهای فرهنگی پرداخت‪.‬‬

‫کتابهای معتبری که توسط استاد حبیبی برشتهء تحریر آمده اند از اینقرار می باشند‪:‬‬

‫به گفتهء نویسنده و پژوهندهء معروف داکتر عنایت هللا شهرانی‪ ،‬در اخیر کتاب این عنوان را می بینیم‪:‬‬
‫«تعلیقات بر کتاب طبقات ناصری» و این قسمت با آنکه نامش تعلیقات است در حقیقت کتاب صخیمی است که در حدود‬
‫دستکم سیصد صفحه نوشتهء خود حبیبی می باشد ویکی از معتبرترین نوشته های استاد حبیبی است‪.‬‬

‫کتاب طبقات ناصری بدست عجوبهء زمان منهاج سراج جوزجانی به افتخار «ناصرالدین قباچه» یکی از سالطین دهلی‬
‫نوشته شده است که یکی از مؤثق ترین کتاب های تاریخ وطن میباشد‪.‬‬

‫کتاب بسیار مهم دیگری که با تحشیه و تعلیق پوهاند حبیبی معرفی شده است «زین االخبار» میباشد‪ .‬آن بزرگوار این کتاب‬
‫را بنام «تاریخ گردیزی» نیز یادکرده است‪.‬‬

‫جناب داکتر شهرانی در باب این کتاب چنین آورده است‪" :‬در آغاز کتاب مرحوم نفیسی و مرحوم عالمه محمد قزوینی‬
‫مقدمه ها نوشته و بعدأ مرتب کتاب استاد مغفور حبیبی با قلم توانای شان به نوشتن کی پیشگفتار مختصر اکتفا ورزیده اند‪.‬‬
‫کتاب زین االخبار دارای نوزده باب می باشد و استاد حبیبی ‪ ١١٠‬صفحه برآن تعلیقات نوشته است‪".‬‬

‫کتاب های دیگری که با حاشیه نویسی و تعلیقات آن بزرگمرد مزین شده اند «فضایل بلخ» و «ظهرالدین محمد بابر» وغیره‬
‫می باشند‪.‬‬

‫او در آخر عمر کتاب های چون « جنبش مشروطیت در افغانستان»‪« ،‬تاریخ مختصر افغانستان»‪« ،‬هنر عهد تیموریان» و‬
‫«تاریخ افغانستان بعد از اسالم» و «پیغام شهید» را نوشته اند که هریک در گسترهء تاریخ ادبیات‪ ،‬تاریخ سیاسی و تاریخ‬
‫هنر افغانستان از جایگاهء واالیی برخوردارند‪.‬‬

‫دین خدمات آن وارسته مرد‪ ،‬با این مختصر به هیچ روی ادا نمی شود‪ .‬روانش شادباد که دانشمند کم نظیری بود و در احیای‬
‫فرهنگ و تاریخ ما عمرها قلم زد و دود چراغ خورد‪.‬‬

‫‪Queen Soraya wearing diaphanous veil with King Amanullah khan as he addresses loya‬‬
‫‪.jirga in Paghman amphitheater‬‬

‫‪Victory speech of King Amanullah Khan‬‬

‫‪Paghman‬‬
 ‫سينماي زينب‬
‫حتمًا خاطرات خوشي از اينجا داري‬

‫اعليحضرت محمد ظاهر شاه و کابينه جناب محترم محمد موسي شفيق‬

‫نخستین جنتری چاپی افغانستان‬

‫نخستین بار مطبعه در دوران پادشاهی دوم امیر شیر علی خان ( ‪ ) ۱۸۷۹ - ۱۸۶۸‬وارد افغانستان شد‪ .‬در باال حصار کابل‬
‫جابجا گردید و نامش را کابل گذاشتند‪.‬‬
‫شمس النهار اولین اخبار هفته وار کشور در این مطبعه به چاپ رسید‪ .‬شماره اول آن در روز جمعه پانزدهم ماه مبارک‬
‫رمضان سال ‪ ۱۲۹۰‬ه‪.‬ق‪ .‬به اهتمام میرزا عبدالعلی نشر شد‪.‬‬
‫بر عالوه شمس النهار‪ .‬تعدادی از کتاب ها نیز چاپ و نشر شد‪.‬‬
‫نخستین جنتری چاپ مطبعه کابل نیز به اهتمام میرزا عبدالعلی در سال ‪ ۱۲۹۱‬مطابق به ‪ ۱۸۷۴‬عیسوی نشر شد‪ .‬استخراج‬
‫آن توسط منجم عطاهللا اخندزاده قندهاری صورت گرفته است‪.‬‬
‫مطالعه این جنتری معلومات جالبی در اختیار ما میگذارد‪ .‬بطور فشرده‪:‬‬
‫جنتری حاوی پنج تقویم است‪:‬‬
‫شمسیه الهیه‪ ،‬قمریه عربیه‪ ،‬رومیه اسکندریه‪ ( .‬مسیحی ارتدوکس )‪ ،‬عیسویه انگریزیه ( گرگورین ) و قمریه هندیه‪.‬‬
‫شمار روز های‌ماه ها در مقایسه به جنتری دوران کنونی فرق دارد‪:‬‬
‫حمل ‪ ۳۰‬روز؛ ثور ‪ ۳۱‬روز؛ جوزا ‪ ۳۲‬روز؛ سرطان ‪ ۳۱‬روز‪ ،‬اسد ‪ ۳۱‬روز‪ ،‬سنبله ‪ ۳۱‬روز؛ میزان ‪ ۳۱‬روز؛ عقرب‬
‫‪ ۳۰‬روز؛ قوس ‪ ۲۹‬روز؛ جدی ‪ ۳۰‬روز؛ دلو ‪ ۲۹‬روز؛ حوت ‪ ۳۰‬روز‪.‬‬
‫در سال ‪ ۲‬چله است‪:‬‬
‫چله تابستان ‪ ۴۷‬روز دوام میکند‪ ،‬از اول سرطان تا ‪ ۱۷‬اسد‪.‬‬
‫چله زمستان ‪ ۴۵‬روز است از اول جدی تا ‪ ۱۵‬دلو‪.‬‬
‫روز والدت و وفات تمام امامان تشیع ذکر گردیده است‪.‬‬
‫از خلفای راستین بر عالوه از خلیفه چهارم از وفات خلیفه اول و خلیفه سوم ذکر رفته است‪.‬‬
‫میالد مسیح مطابق به جنتری ارتدوکس ‪ ۶‬جنوری است‬

‫هللا ج دي ارواښاد غالم محمد فرهاد او زمان خان ته جنتونه ور کړي ‪.‬‬
‫دغو دو شخصیتونو د کابل اوسنی ښار جوړ او عصري کړ ‪.‬‬
‫د افغانستان خدمتګاران وه ‪.‬‬

‫سیمرغ قاف‬

‫كاپي‬
‫یادی از دو دوست و همکار صدیق وطن مرحوم غالم محمد فرهاد مشهور به ( پاپا ) عکس راست بدون کاله و مرحوم‬
‫محمد زمانخان که قسمتی از شهر کابل بنام شان یاد میشود (قلعه زمانخان ) با کاله قره قل در عهد صدارت شاه محمود خان‬
‫غازی پستهای شاروال و کفیل شاروالی کابل را بدوش داشتند و شخصا در طول ‪ ۲۴‬ساعت و تفریح کوتا باالی کار حاضر‬
‫و کار را نظاره میکردند‪.‬‬
‫این دو شخصیت وارسته و فرزندان اصیل وطن در ساخت و ساز همه سطوح افغانستان و بخصوص اولین بار در پروژه‬
‫ایجاد کابل بمثابه یک شهر عصری طبق ضروریات وقت و زمان شروع به جاده سازی و سرک کشیدن در نقاط مختلف‬
‫کابل با ابتدایی ترین وسایل ساخت وطن و عرقریزی فرزندان زحمتکش کابل توانستند پروژه شهر نو کابل را ایجاد و با پل‬
‫باغ عمومی وقت وصل و متعاقبا کارته ‪ ۳‬و ‪ ۴‬را ایجاد و با مرکز شهر وصل نمودند اولین بار از گذر چنداول شروع از‬
‫وسط بارانه گذشته تا چمن حضور سرک جاده میوند را دو طرفه و بشکل خام ایجاد و اعمار نمودند که قیر ریزی آن بعدا‬
‫ختم شد چندین سینما در تشکیل شاروالی کابل اعمار ودر خدمت کابلیان قرار گرفت که تا امروز از همه دستاورد های این‬
‫دو شخصیت استفاده مثمر صورت میگیرد ولی با تاسف کسی ازیشان یادی نمیکند‪ .‬روح شان شاد‪.‬‬
 ‫افغانستان قدیم ‪Facebook old Afghanistan‬‬

‫عکسی از نشست رسمی گندمک ‪ ،‬که مقدمه ای برای حضور انگلیس ها در افغانستان شد‬
‫از راست ‪:‬‬
‫نفر اول ‪ :‬حبیب هللا مستوفی‬
‫نفردوم ‪:‬داوود شاه‬
‫نفر سوم ‪:‬امیر محمد یعقوب خان‬
‫نفر چهارم و پنجم ‪:‬جان کینز و همراهش از طرف دولت بریتانیا‬
‫ماه می سال ‪ ۱۸۷۹‬میالدی‬

‫ماجرای قتل سفیر آمریکا در کابل‬

‫روز چهارشنبه چهاردهم فوریه ‪۱۹۷۹‬میالدی برابر با ‪ ۲۵‬دلو ‪۱۳۵۷‬خورشیدی زمان «تره‌کی‪ -‬امین» بود‪« .‬آدولف دابس»‬
 ‫سفیر آمریکا در افغانستان‪ ،‬توسط چهار فرد مسلح که یکی از آن‌ها لباس پلیس به تن داشت‪ ،‬در جاده «طره‌بازخان» شهر‬
‫کابل ربوده شد‪ .‬گروگان‌گیران‪ ،‬دابس یا دابز را به اتاق ‪« ۱۱۷‬هتل کابل»‪ ،‬انتقاد دادند‪ .‬لحظاتی بعد‪ ،‬نیروهای امنیتی‬
‫افغانستان عملیات آزادسازی را آغاز کردند اما اختطاف‌گران‪ ،‬دست به مقاومت زدند و تیراندازی شروع شد‪ .‬درگیری‪ ،‬زیاد‬
‫طول نکشید و با کشته شدن سفیر آمریکا و گروگان‌گیران به پایان رسید‪ .‬اجساد گروگان‌گیران شامگاه همان روز در‬
‫سردخانه شفاخانه نظامی به دیپلمات‌های آمریکایی نشان داده شد‪ .‬موضوع اختطاف سفیر آمریکا و سپس قتل او‪ ،‬یکی از‬
‫پیچیده‌ترین پرونده‌های جنایی‪ -‬سیاسی نه تنها در افغانستان بلکه در منطقه است که با گذشت بیش از چهل سال از این حادثه‪،‬‬
‫هنوز کسی به درستی اصل موضوع را نمی‌داند‪ .‬برخی معتقدند که اخطاف‌چیان‪ ،‬از هواخواهان جریان «ستم ملی» بودند و‬
‫می‌خواستند «طاهر بدخشی» را در بدل آزادی سفیر‪ ،‬از زندان رژیم آزاد کنند اما این هم گفته شده است که ربایندگان در‬
‫قبال آزادی سفیر آمریکا‪ ،‬رهایی «بحرالدین باحث» و «موالنا فیضانی» از اسالم‌گرایان را مطالبه کرده بودند‪ .‬برخی‬
‫دیگر‪ ،‬سرویس اطالعات شوروی سابق یا «کا‪.‬جی‪.‬بی» را عامل این پرونده آدم‌ربایی می‌دانند‪ .‬یکی از منابع مهمی که‬
‫مبتنی بر اسناد سرویس جاسوسی شوروی نوشته شده‪ ،‬کتاب «کا‪.‬جی‪.‬بی در افغانستان» است‪ .‬نویسنده این کتاب‪« ،‬واسیلی‬
‫متروخین»‪ ،‬از مسئوالن ارشد بایگانی و آرشیو ‪ K.G.B‬بوده است‪ .‬او در این کتاب به اهمیت آدولف دابس برای کا‪.‬جی‪.‬بی‬
‫سخن گفته که نظریه نقش سرویس اطالعات شوروی را در قتل سفیر آمریکا‪ ،‬تقویت می‌کند‪ .‬هر چه بود‪ ،‬به سر آدولف‬
‫دابس از نزدیک شلیک شده بود‪ .‬قتل آدولف برای آمریکا بسیار مهم بود تا جایی که واشنگتن کمک‌های خود را به رژیم‬
‫کابل قطع کرد و نزدیک به یک سال‪ ،‬دیپلمات‌های آمریکایی هنگام دیدار با مقامات افغانستان و شوروی‪ ،‬مصرانه خواستار‬
‫پیگیری پرونده قتل دابس می‌شدند‪ .‬جریان این مذاکرات در نامه‌های ارسالی سفارت آمریکا از کابل به واشنگتن‪ ،‬درج است‪.‬‬
‫این نامه‌های محرمانه‪ ،‬هنگام حمله انقالبیون به سفارت آمریکا در تهران‪ ،‬به دست آمد‪ .‬همچنین مسئله ربودن و قتل سفیر‬
‫آمریکا برای «جیمی کارتر» رئیس‌جمهور سابق آمریکا نیز مهم بود‪ .‬او پس از قتل دابس‪ ،‬در دیدار با خانواده‌ او و اظهار‬
‫همدردی با آن‌ها‪ ،‬از پیگیری پرونده قتل سفیر خود در کابل اطمینان داد اما با گذشت چهل یک سال ‪ ،‬کسی ندانست که دابس‬
‫برای چه و توسط چه کسی کشته شد‪ .‬این بود برگی از تاریخ معاصر افغانستان که شاید خواندن آن برای نسلی که از تاریخ‬
‫کشورشان به دور مانده‌اند‪ ،‬مفید واقع شده باشد‪.‬‬
‫نویسنده ‪ :‬محمد مرادی‬

‫‪ Old Afghanistan‬افغانستان قديم‬

‫شاه امان هللا خان با مصطفی کمال آتاترک‪.‬‬

‫ترکیه ‪ -‬سال ‪ 1928‬میالدی‬
‫این محله در گذر شوربازار درب سرای موتی است ‪ ،‬که در حاکمیت شاه محمود خان و هاشم خان به گونه زندان هم استفاده‬
‫می شد و در اسناد تاریخی به نام زندان سرای موتی ذکر گردیده‪.‬‬
‫موتی سنگهـ مالک سرای از سرشناسان شهر کابل و گذرشوربازار بود‬

‫جنرال انگلیسی بنام (‪ ) Browne‬با افسران وسربازانش در شهر جالل آباد والیت ننگرهار ‪.‬‬
‫سال ‪ 1878‬میالدی‬
 ‫فابریکه کود وبرق مزار شریف ‪.‬‬
‫سال ‪ ١٣٥٠‬خورشیدی‬

‫از راست به چپ ‪:‬‬

‫صوفی عشقری ‪ ،‬میر غالم حضرت شایق جمال و غالم حبیب نوابی مدیر اخبار آیینه در اخیر خوجه صاحب‪.‬‬
‫در صف عقب‪-:‬‬
‫سرشار شمالی ‪ ،‬حیدری وجودی‬
‫در عقب فقیر محمد آچار فروش گذر سنگتراشی‪.‬‬
 ‫عکس قدیمی از دانشجویان دانشگاه پولیتخنیک کابل ‪.‬‬
‫حدود ‪ ۳۵‬سال پیش‬

‫شرح عکس ‪ :‬شهید مسعود با جمعی از همصنفان اش ‪.‬‬

‫لیسه استقالل کابل ـ سال ‪ ۱۳۵۱‬خورشیدی ‪.‬‬
‫از برگه ی محترم همایون تندر‬

‫کابل و کابلیان ـ سال های ‪۱۹۶۰‬ـ ‪ ۱۹۷۰‬میالدی‬

‫صبغت هللا مجددی صبحگاه هفتم ثور ‪ 1371‬با کاروان بزرگی از اعضای شورای انتقال قدرت و ده ها نفر اعضای احزاب‬
‫اسالمی‪ ،‬پشاور را به مقصد کابل ترک کرد‪ .‬در حالی که کاروان صبغت هللا مجددی در چند صد متری مرز تورخم رسیده‬
‫بود‪ ،‬چرخبال حامل جنرال جاوید ناصر رئیس آی اس آی به آن محل فرود آمد و مجددی را تا آنطرف دروازۀ سرحدی‬
‫تورخم در داخل خاک افغانستان همراهی کرد‪ .‬شاید هدف جنرال جاوید ناصرآن بود تا دنیا حرکت آن روز او را در تورخم‬
‫با حرکت جنرال بوریس گروموف قوماندان نیروهای شوروی که در ‪ 26‬دلو ‪ 15( 1367‬فبروری ‪)1989‬در حیرتان‬
‫انجام داد‪ ،‬به مقایسه بگیرد‪.‬‬
‫جنرال بوریس گروموف آخرین قوماندان ارتش چهلم قوای شوروی در افغانستان وقتی در این روز به عنوان آخرین نظامی‬
‫آن قوا با عبور از پل حیرتان بر فراز رودخانۀ آمو‪ ،‬افغانستان را با پای پیاده و سر خمیده ترک می کرد‪ ،‬سپس در کتاب‪:‬‬
‫ارتش سرح در افغانستان(صفحه ‪ )121‬نوشت‪:‬‬
‫« من آخرين سپاهي شوروي بودم که سرزمين افغانستان را ترک ميگفتم‪ .‬در اين لحظات واپسين در درونم خالء بزرگي را‬
‫احساس ميکردم‪ ،‬زيرا در پيش رويم آينده گنگ وتاريک و در پشت سرم گذشته تهي و برباد رفته را ديدم‪» ....‬‬
‫جنرال گروموف روسی قوماندان قوای شوروی که با پای پیاده و سر خمیده به عنوان آخرین نظامی لشکر مهاجم شوروی‪،‬‬
‫افغانستان را ترک کرد و با بجا گذاشتن ‪ 14453‬نفر کشته‪ 49983 ،‬نفر زخمی و ‪ 330‬نفر ناپدید از گذشتۀ تهی و برباد‬
‫رفته سخن گفت‪ ،‬جنرال جاوید ناصر رئیس استخبارات نظامی پاکستان(آی ِاس آی) صبغت اهللا مجددی را به عنوان رئیس‬
‫دولت جانشین دولِت مورد حمایت قوای شوروی از تورخم تا درون خاک افغانستان همراهی کرد تا پیروزی سازمان خود را‬
‫در جنگ افغانستان علیه شوروی و کمونیزم به نمایش بگذارد!‬
‫اما آی ِاس آی شهد این پیروزی را در کام مردم افغانستان زهر ساخت و پس از آن خواست تا در نقش شوروی بازی کند و‬
‫خالی ایجاد شده با خروج قوای شوروی از افغانستان را پر نماید‪ .‬آی ِاس آی برای خود حق می داد که پس از خروج قوای‬
‫شوروی و سپس فروپاشی نظام و امپراتوری شوروی که به سقوط دولت مورد حمایت آن در افغانستان منجر شد‪ ،‬مالک‬
‫سیاست و حاکمیت سیاسی افغانستان باشد و دولتی را از دولت مداران مورد نظر خود شکل دهد‪ .‬آی ِاس آی برای تشکیل‬
‫چنین دولتی از آن روز تا حاال آتش جنگ را در افغانستان مشتعل نگهداشت‪.‬‬
‫صبغت هللا مجددی ظهر هشتم ثور در حالی که با شلیک هزاران گلوله گروه های مسلح استقبال گردید‪ ،‬وارد شهر کابل شد‬
‫و ساعت پنج عصرآن روز قدرت را رسمًا از دولت گذشته تحویل گرفت‪ .‬انتقال قدرت شکل تشریفاتی و نمایشی داشت‪ .‬نه‬
‫عبدالرحیم عاطف معاون رئیس جمهور به عنوان تسلیم کنندۀ قدرت صاحب حاکمیت و اقتدار بود و نه صبغت هللا مجددی به‬
‫عنوان تسلیم گیرندۀ قدرت می توانست صاحب اقتدار و صالحیت در دولت جدید گردد‪ .‬قدرت عمًال روزهای قبل میان گروه‬
‫ها و نیروهای مختلف در پایتخت تقسیم شده بود‪ .‬این در حالی بود که احمدشاه مسعود در اواخر حمل(‪ )1371‬تالش کرد تا‬
‫با یک گفتگوی مبسوط مخابره ای گلبدین حکمتیار امیر حزب اسالمی را قانع به امتناع از شکستاندن کمربندهای امنیتی‬
‫کابل بسازد و جلو فروپاشی نظام امنیتی و اداری را در پایتخت بگیرد؛ تالشی که نا فرجام و بی نتیجه ماند‪.‬‬
‫در محفل انتقال قدرت که در ساختمان وزارت خارجه تدویر یافته بود عبدالواحد سرابی معاون رئیس جمهور در امور‬
‫اقتصادی‪ ،‬فضل الحق خالقیار صدراعظم و عبدالکریم شادان قاضی القضات وقت‪ ،‬با سخنرانی های خود انتقال قدرت و‬
‫تشکیل حکومت مجاهدین را به حضرت مجددی تبریک گفتند‪ .‬شادان در اظهارات خود گفت‪ :‬با تشریف آوری شما برادران‬
‫مجاهد یک دهه خون ریزی در کشور پایان یافت؛ اما در فردای آن روز توسط افراد مسلح در منزلش به قتل رسید‪ .‬صبغت‬
‫هللا مجددی پیروزی جهاد و تشکیل دولت اسالمی را تبریک گفت و برای همه اعضای رژیم اسبق عفو عمومی اعالن کرد‬
‫عکس قدیمی از موظفین پولیس ترافیک شاهراه ها ‪.‬‬
‫بین سالهای ‪ ۱۳۴۵‬ـ‪ ۱۳۶۰‬خورشیدی‬

‫عکس قدیمی از کارکنان و خدمه شرکت هوایی آریانا‬

‫یکی از کوچه های کابل قدیم‬

 ‫رئیس جمهور فرانسه (جورج پمپیدو) در حال بازدید از پیکره بودا و پوشش لباس سنتی افغانستان ‪-‬سال ‪۱۹۶۸‬‬
‫‪Une image historique Le président Georges Pompidou avec une robe traditionnelle de‬‬
‫‪l'Afghanistan, pendant une visite le Buddha de Bamyan en 1968‬‬

‫اولین خانم مسیحی در افغانستان ‪:‬‬

‫اولین حاکم افغانستان که زن مسیحی داشت امیر محمد اعظم خان بود‪ .‬او یکی از امرای کمتر شناخته شده افغانستان است که‬
‫برای مدت کوتاهی از ‪ ۱۲۴۶‬الی ‪ ۱۲۴۷‬هجري شمسي‬
‫حکومت کرد‪ .‬اعظم خان پسر امیر دوست محمد خان کاکای امیر عبدالرحمن خان بود‪ .‬او پس از آنکه برادرش محمد افضل‬
‫خان بر اثر مرض وبا در کابل در گذشت‪ ،‬به تخت پادشاهی تکیه زد‪ .‬پس از به قدرت رسیدن نیز بسیار زود تخت را به‬
‫امیرشیر علی خان واگذار کرد و خود باقی عمرش را در تبعید در ایران گذراند‪.‬‬
‫همسر محمد اعظم خان دختر کسی به نام تیمور خان از مسیحیان کابل بود‪ .‬در کابل قرن نوزدهم گروه کوچک ولی‬
‫پرنفوذی از تاجران مسیحی ارمنی تبار زنده گی می کردند که از هند به کابل مهاجرت کرده و اکثرًا در امور تجارت‬
‫مصروف بودند‪ .‬حدود دوصد خانواده از این مسیحیان در زمان نادر افشار به کابل آمده بودند و قسمتی دیگر در سال ‪۱۱۳۴‬‬
‫به عنوان تفنگداران لشکر احمدشاه ابدالی از الهور به کابل مهاجرت کردند‪ .‬آنها در نزدیک قلعه باالحصار کابل‪ ،‬جایی که‬
‫زندگی میکردند‪ ،‬یک کلیسا نیز ساختند که در جریان جنگ دوم افغان‪-‬انگلیس توسط انگلیسی ها ویران شد‪.‬‬
‫در سال ‪ ۱۲۲۱‬پدر آلن‪ ،‬کشیش بریتانیایی از کلیسای آنان در کابل دیدن کرد و در گزارشی نوشت که جمعیت ارمنی ها به‬
‫سی و پنج نفر تقلیل یافته است و همه آنان از راه ساختن شراب شیراز و دیگر انواع نوشیدنی های الکلی زندگی خود را‬
 ‫میگذرانند‪ .‬کلیسای ارمنی ها از سوی کلیسای مرکزی ارامنه در جلفا (منطقه در اصفهان) اداره می شد و همیشه از آنجا‬
‫کشیشی به کابل فرستاده می شد‪ .‬اما از سال ‪۱۲۰۹‬‬
‫به بعد‪ ،‬از سوی جلفا دیگر کشیشی به افغانستان فرستاده نشده بود‪.‬‬
‫در مدت چند قرنی که کلیسای ارامنه در کابل فعالیت میکرد‪ ،‬فقط توانست یک مرد افغان را به دین عیسوی دعوت کند که‬
‫اتفاقًا به قصد دزدی به کلیسا رفته بود این مرد که از راه دودکش کلیسا وارد ساختمان شده و تمام کوزه های نقره ای آب‬
‫مقدس را به دوش انداخته و دوباره تالش می کند از آنجا بیرون شود‪ .‬ولی هر بار که میخواهد خود را از دودکش بیرون‬
‫بکشد‪ ،‬پس به زمین میخورد و نمی تواند فرار کند‬
‫شهزاده ارمنی‪:‬‬
‫اما درباره خانم مسیحی امیر محمد اعظم خان زیاد نمی دانیم‪ ،‬جز اینکه پس از سقوط حکومت شوهرش برای مدتی در قلعه‬
‫قاضی در غرب کابل محبوس شد ولی درباره فرزند او اسحاق خان معلومات بیشتری وجود دارد‪ .‬اسحاق خان از همین زن‬
‫مسیحی امیر به دنیا آمد و سالها همرای امیر عبدالرحمن خان در سمرقند و بخارا‪ ،‬زمانیکه امیر در تبعید به سر می برد‬
‫زندگی کرد‪ .‬پس از اینکه در سال ‪۱۱۷۹‬‬
‫امیر عبدالرحمن به قدرت رسید‪ ،‬او را نایب الحکومه (والی) ترکستان مقرر کرد که در آن زمان نامی بود که به والیات‬
‫شمالی کشور اطالق می شد‪.‬‬
‫اسحاق خان آدم نرم خو و مردم دار بود و به این دلیل بر خالف دیگر والیان آن زمان در میان مردم از طرفداری زیادی‬
‫برخورد بود‪ .‬این محبوبیت باعث شد که در سال ‪ ۱۲۸۷‬وقتی که عبدالرحمن برای مدت کوتاهی مریض شد‪ ،‬در شمال اعالم‬
‫سلطنت کند‪ .‬این مساله عبدالرحمن را بسیار به خشم آورد و پس از بهبود یافتن لشکری را به سوی او روان کرد و سخت‬
‫نظامیان اسحاق خان را در هم کوبید‪ .‬حکایت این نبرد را مورخ انگلیسی‪ ،‬جاناتان لی‪ ،‬با جزئیات در کتاب برتری طلبی‬
‫باستانی‪ :‬بخارا‪ ،‬افغانستان و جنگ بر سر بلخ ‪ ۱۱۱۰‬الی ‪۱۲۸۰‬‬
‫بررسی کرده است‪.‬‬
‫عبدالرحمن قبل از آغاز لشکرکشی به بلخ‪ ،‬دست به جنگ روانی علیه اسحاق خان زد‪ .‬فیض محمد کاتب در سراج التواریخ‬
‫از نامه هایی یاد کرده است که امیر به رهبران قومی نوشت و آنان را به جنگ علیه ارمنی زاده دعوت کرد‪ .‬بنا به نوشته‬
‫اسدهللا شعور‪ ،‬امیر ملک الشعرای دربار‪ ،‬میرزا شیراحمد جالل آبادی‪ ،‬یک پشتون مشرقی از مردم مستی خیل‪ ،‬را نیز امر‬
‫کرد تا شعری علیه اسحاق خان بسراید تا میان مردم پخش شود‪ .‬جالل آبادی قصیده ای سرود که روی پوسترهای کالنی‬
‫چاپ شد و در سراسر کشور به خصوص در شمال کشور در مکانهای عمومی نصب گردید‪ .‬قصیده با اشاره به مادر‬
‫مسیحی اسحاق خان‪ ،‬با این بین آغاز می شود‪:‬‬
‫ارمـنی مـادر لـقـب اسـحـاق‬
‫ِکـرم مـرداری و دروغ و نــفـاق‬
‫سپس شاعر تمسخر و تهدید و هجویه را در زبان فاخر شعرش در هم آمیخته و قصیده اش را با این بیت به پایان میرساند‪:‬‬
‫در خراسان دگر مجال تو نیست‬
‫ای خـر آسـان بگـیر راه عـراق‬
‫شهزاده ارمنی البته به عراق نگریخت بلکه بر اساس یک روایت‪ ،‬ره به ترکستان روسی برد و بر اساس روایتی دیگر رو‬
‫به ایران کرد جایی که پدرش نیز جالی وطن شده بود‪.‬‬
‫اخراج ارمنی ها‬
‫مردم افغانستان همواره با مدارا و مروت با پیروان عیسی و موسی در کابل برخورد کرده اند‪ .‬ولی زمانیکه مساله دیانت به‬
‫امری سیاسی بدل شد‪ ،‬دولت افغانستان با این اقلیت های دینی با ستیزه برخورد کرد‪ .‬عبدالرحمن طی نامه مورخ ‪۱۲۷۴‬‬
‫مطابق به سی دسامبر ‪ ۱۸۹۵‬به ارمنی های کلکته از آنان خواست که با مهاجرت به کابل گروه کوچک ارمنی های افغان‬
‫را از تنهایی بیرون کنند او قول داده بود که به آنها طبق مهارت شان کار و خانه داده خواهد شد‪ .‬او نامه را به دست یک‬
‫ارمنی‪ ،‬سرورالدین خان (لوکاس جوزف)‪ ،‬که مسوول کارخانه مرمی سازی جالل آباد بود به کلکته فرستاد‪ .‬ارامنه کلکته‬
‫البته به دعوت امیر کابل لبیک نگفتند و فقط توسط نامه ای از او عذر خواستند‪ .‬سال بعد امیر کامًال شیوه اش را تغییر داد‪.‬‬
‫در آن سال‪ ،‬او از عبدالحمید ثانی‪ ،‬سلطان عثمانی و خلیفه مسلمین‪ ،‬نامه ای دریافت کرد که از او خواسته بود ارامنه را از‬
‫کشورش بکشد‪ .‬امیر نیز اطاعت کرد و تمام ارمنی ها را از کشور اخراج کرد‪ .‬خانواده های ارمنی در سال ‪ ۱۲۷۶‬هجري‬
‫شمسي مطابق به ‪ ۱۸۹۷‬م کابل را به قصد هند ترک کرده و در پیشاور مورد استقبال ارامنه هندی قرار گرفتند‪.‬‬
‫هرچند حضور ارمنی ها در کابل پایان یافت‪ ،‬ولی مردم از آنان تاثیر زیادی گرفتند‪ .‬تا حدی که از قدیم مردم عام «ارمنی»‬
‫و «مسیحی» را به یک معنا استفاده می کردند‪ .‬به عنوان نمونه در سال ‪ ۱۲۱۸‬هجري شمسي وقتیکه لشکر بریتانیا‪ ،‬شاه‬
‫شجاع المک درانی را سوار بر فیل از هند به کابل آورده و به تخت سلطنت نشاند‪ ،‬روی سکه ای که به نام او ضرب زده‬
‫شده بود این شعر وجود داشت‪:‬‬
‫سكه زد بر سیم و زر روشن تر از خورشید و ماه‬
‫نــور چشم "دّر دّر ان" شـــه شجـــاع الملك شـاه‬
‫عبارت «دّر دّر ان» یکی از القاب پدرکالن شاه شجاع احمدشاه ابدالی بود ‪.‬‬
‫به روایت تاریخ سلطانی‪ ،‬مردم کابل برای تمسخر و اعتراض سیاسی‪ ،‬آن شعر را به این صورت تحریف کردند‬
‫«سکه بر سیم و طال زد ‪ ،‬شـه شجــاع ارمــنی‬
 ‫نـور چشم "الرد" و "برنس" خاك پای "كمپنی‪.‬‬
‫در اینجا «الرد» به لورد آکلند فرمانروای هند بریتانیوی‪« ،‬برنس» به سر الکساندر برنس یکی از معماران جنگ اول‬
‫افغان‪-‬انگلیس و «کمپنی» به شرکت هند شرقی اشاره دارد‪.‬‬
‫ارمنی در این بیت به معنای مسیحی است که بیانگر تاثیر پررنگ ارامنه در فرهنگ عمومی کابل قدیم است‪ .‬از سوی‬
‫دیگر‪ ،‬حوادثی مثل این نشان میدهد که هرچند مردم کابل با اقلیت ارمنی بدرفتاری نکردند‪ ،‬ولی درباره مذهب مسیحیت نگاه‬
‫مثبتی نداشتند‪ .‬با ارمنی مسیحی خواندن شاه شجاع‪ ،‬در این شعر سعی شده است که او انسانی نامسلمان و‪ ،‬به این لحاظ‪،‬‬
‫نامناسب برای حکم راندن در کشوری اسالمی معرفی شود‪.‬‬
‫شوخ ارمنی زاده‪:‬‬
‫مدارای مذهبی و رابطه نیک مردم افغانستان با نامسلمانان کشور را می شود‪ ،‬از جمله‪ ،‬در اشعار عاشقانه ای جستجو کرد‬
‫که در میان مردم شهرت یافته اند‪ .‬درباره هندوها‪ ،‬شعر مشهوری در زبان پشتو وجود دارد که آن را احمدظاهر آوازخوان‬
‫پرآوازه افغان در آهنگی خوانده است‪:‬‬
‫«یار می هندو زه مسلمان یم‬
‫په یار لپاره درمسال جارو کومه»‬
‫که ترجمه اش می شود «من مسلمانم و محبوبه من هندو است ـ از برای دل محبوبه‪ ،‬معبد هندو جارو میکنم‪».‬‬
‫درباره مسیحیان کابلی نیز شعری عاشقانه وجود دارد به نام «شوخ ارمنی زاده» که هنوز چندین آوازخوان از استاد امیر‬
‫محمد گرفته تا صوفی مجید پنجشیری و صدیق شباب آن را با عناوین مختلفی چون «شوخ ارمنی زاده‪« »،‬ماه کشور‬
‫روسی» و «ای بت فرنگ آئین» خوانده اند‪ .‬شهرت «شوخ ارمنی زاده» به خارج از مرزهای افغانستان نیز سرکشیده‬
‫است‪ ،‬طوریکه این آهنگ را خواننده ایرانی‪ ،‬دریا دادور‪ ،‬با عنوان «یار عیسوی مذهب» و خواننده تاجیکستانی‪ ،‬عمر‬
‫تیمور‪ ،‬به نام «ماه کشور روسی» بازخوانی کرده اند‪.‬‬
‫شعر «شوخ ارمنی زاده» مخمسی از شاعر کابلی‪ ،‬صوفی عشقری است‪.‬‬
‫ولی پیش از او این شعر با ابیات متفاوتی توسط یکی از شاعران بدخشانی‪ ،‬حسین مغموم دروازی به عنوان «ماه کشور‬
‫روسی» به شهرت رسیده بود‪ .‬مغموم دروازی در هنگام سفر به بخارا در سال ‪۱۲۹۸‬‬
‫به جشنی که امیر عالم خان‪ ،‬حاکم بخارا‪ ،‬برپا کرده بود حاضر می شود و در آنجا با یک پرستار زیباروی روسی آشنا‬
‫میشود‪ .‬در آن محفل دو آوزاخوان در حال خواندن آهنگی بودند با بیتی از میر سید عبداالحد خان به این مضمون‪« :‬شوخ‬
‫ارمنی مذهب یکدمی مدارا کن‬
‫یا بیا مسلمان شو یا مرا نصارا کن‪».‬‬
‫همراهان مغموم از او میخواهند که شعری به ردیف این بیت بسراید و به پرستار روسی تقدیم کند‪ .‬مغموم نیز بر تضمین آن‬
‫بیت‪ ،‬مخمسی سرود که با این مطلع آغاز می شود‪:‬‬
‫ماه کشور روسی میل مذهب ما کن‬
‫روی خود به مسجد آر‪ ،‬پشت با کلیسا کن‬
‫بنا به روایت خود مغموم دروازی‪ ،‬پرستار روس که فارسی هم بلد بود‪ ،‬در مقابل این شعر به او ساعتی تحفه می دهد‪ .‬به‬
‫احتمال زیاد‪ ،‬شاید تمام این شعرها الهام گرفته از قصیده شاعر هراتی‪ ،‬سیدای کروخی باشند‬
‫«همچو غنچه دلتنگم ساقیا مدارا کن‬
‫یا بزن به شمشیرم یا مرا دالسا کن‪».‬‬
‫یگانه کلیسای کابل‬
‫در سال ‪۱۲۹۸‬‬
‫وقتی افغانستان استقالل خود را اعالن کرد‪ ،‬و دولت ایتالیا رسمًا آن را به رسمیت شناخت‪ .‬دولت امان هللا خان از ایتالیا‬
‫خواست که در بدل این اقدام‪ ،‬چه چیزی به عنوان تشکر می خواهد‪ .‬دولت ایتالیا خواست که اجازه تاسیس یک کلیسای‬
‫کاتولیک در کابل داده شود‪ .‬امان هللا خان این درخواست را پذیرفت و دولت ایتالیا به ساختن کلیسایی در صحن سفارت شان‬
‫در کابل اقدام کرد که در نهایت در سال ‪۱۳۱۲‬‬
‫تکمیل شد‪.‬‬
‫در سال ‪ ۱۳۳۸‬هجری شمسی وقتی که دوایت آیزنهاور ریس جمهور آمریکا از کابل دیدن کرد‪ ،‬از ظاهر شاه خواست که‬
‫در بدل مرکز اسالمی که در واشنگتن ساخته شده بود‪ ،‬به او اجازه بدهد یک کلیسای پروتستان در کابل ساخته شود‪ .‬او قبول‬
‫کرد و کلیسا سال ‪ ۱۳۴۹‬هجری شمسی مطابق به هفدهم ماه می ‪ ۱۹۷۰‬به بهره برداری رسید‪ .‬شرایط اما بسیار زود تغییر‬
‫کرد و دیگر بازسازی نشد‪.‬‬
‫میراث جامعه مسیحیان ارمنی تبار کابل‪ ،‬فقط شعری است شیرین که به یادها مانده قبرستانی که یگانه نشان فیزیکی آنها در‬
‫کابل است‪.‬وتخريب ان كليسا نظر به درخواست انجمن علما ان وقت صورت گرفت‪..‬‬
‫روبرداشت‬
 ‫سربازان روسی در افغانستان ـ دهه ‪ ۶۰‬خورشیدی‬

‫مسجد تاریخی باغبان باشی ‪ ،‬چهار راهی ملک اصغر ـ کابل‬

‫سال ‪ ۱۳۶۲‬خورشیدی‬

‫در تظاهرات روز سه شنبه ‪9‬ثور ‪ 1359‬که ناهید در صف اول دختران دانش آموز لیسه رابعه بلخی در کارته چهار قرار‬
‫داشت‪ ،‬روسری یکی از همراهانش را گرفته بسوی افسران و سربازان حزب دموکراتیک خلق انداخته و گفت‪« :‬شما در‬
‫برابر روس ها از وطن دفاع نکرده‪ ،‬بلکه از آنها حمایت می‌کنید ‪ ،‬پس بیایید چادرهای ما را شما به سر کنید و سالح تان را‬
‫به ما بسپارید تا از آزادی میهن خویش پاسداری کنیم؛ روس ها از ملک ما بیرون شوید‪ ،‬ورنه غرق رودبار خون شوید‪» .‬‬
‫سربازان و افسران کمونیست از این سخنان ناهید به خشم آمده بروی و دیگر دانش آموزان بی دفاع آتش گشودند‪ .‬ناهید‬
‫صاعد و تعداد زیادی از همراهان خود چون وجیهه خالقی ‪ ،‬جمیله ‪،‬سلطانه ‪،‬آمنه ‪،‬سلما ‪ ،‬صالحه ‪،‬شکریه ‪ ،‬مرضیه ‪،‬صابره‬
‫وغیره به شهادت رسیدند‬
‫قصر داراالمان یکی از بناهای تاریخی و ارزشمند افغانستان به دلیل جنگ‌ها شدیدًا آسیب دید و به نم!!اد جن!!گ و وی!!رانی‬
‫تبدیل شد‪ ،‬اما حاال این قصر بازسازی شده و به نماد امید و آبادی تبدیل شده است‪.‬‬
‫ب!!ه گ!!زارش خبرنگ!!ار العربی!!ه در افغانس!!تان‪ ،‬قص!!ر داراالم!!ان در زم!!ان پادش!!اهی ش!!ا‌ه امان‌هللا خ!!ان روی تپه‌ای بن!!ام‬
‫«افشارتپه» در شهر کابل ساخته شد‪.‬‬
‫براساس اطالعات شهرداری کابل‪ ،‬کار ساخت این قصر تحت نظر مهندس آلم!!انی بن!!ام «والتره!!ارتن» ص!!ورت گ!!رفت‪.‬‬
‫این قصر سه طبقه است و ‪ 150‬اتاق کوچک و بزرگ‪ ،‬یک کتابخانه و ‪ 32‬دستشویی دارد‬
‫این قصر نام‌های مختل!ف را پش!ت س!ر گذاش!ت‪ .‬در زم!ان ح!بیب هللا کلک!انی ب!ه ن!ام ( دارالح!بیب) و چن!دی بع!د ب!ه ن!ام‬
‫(دارالفنون) شهرت یافت‪ .‬اما در سال ‪ 1333‬خورشیدی برابر ب!!ا ‪ 1954‬میالدی از س!!وی ه!!یئت ش!!هرداری کاب!!ل ب!!ه ن!!ام‬
‫قدیمی‌اش یعنی (داراالمان ) دوباره نامیده شد‪.‬‬
‫برخی منابع اطالعاتی نوشته اند‪ ،‬ک!!ار س!!اخت این قص!!ر در س!!ال ‪ 1304‬خورش!!یدی براب!!ر ب!!ا ‪ 1925‬میالدی تحت نظ!!ر‬
‫مهندس آلمانی بنام «والترهارتن» آغاز شد و در سال ‪ 1306‬خورشیدی برابر با ‪ 1927‬میالدی پایان ی!!افت‪ .‬از این قص!!ر‬
‫به عنوان دستگاه دولتی دوره امانی استفاده می‌شد‪.‬‬
‫این قصر مانند دیگر بناهای تاریخی افغانستان در نتیجه جنگ های داخلی آسیب ش!دید دی!د و ب!ه نم!ادی جن!گ و وی!رانی‬
‫تبدیل شد‬
‫سرانجام کار بازسازی قصر در سال ‪ 1395‬خورشیدی برابر با ‪ 2016‬میالدی با هزینه ‪ 16‬میلیون دالر امریک!!ایی آغ!!از‬
‫شد و حاال کارش پایان یافته است‪.‬‬
‫قرار است این قصر تاریخی بتاریخ ‪ 28‬اسد(مرداد) سال ‪ 1398‬خورشیدی برابر ب!ا ‪ 19‬آگس!ت ‪ 2019‬بمناس!بت ص!دمین‬
‫سالروز استقالل افغانستان افتتاح شود‪.‬‬
‫محمد اشرف غنی‪ ،‬رییس جمهوری افغانستان روز یکشنبه ‪ 14‬ژوئیه ‪ 2019‬سنگ تهداب اولین مجتمع اداری این کش!!ور‬
‫را در منطق!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ه داراالم!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ان کاب!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ل گذاش!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!!ت‪.‬‬
‫طلوع نیوز گزارش داد‪ ،‬قرار است بیش از ‪ 20‬نهاد‪ ،‬شامل وزارت خانه‌ها و نهاده!!ای مس!!تقل در این مجتم!!ع انتق!!ال داده‬
‫شوند‪.‬‬
‫محمد اشرف غنی گفته است‪ ،‬قرار است در مرحلۀ نخست‪ 13 ،‬نهاد و در مرحلۀ دوم ‪ 14‬نهاد دیگر در این مجتمع اداری‬
‫در منطقه داراالمان انتقال داده شود‪.‬‬

‫پل یک پیسه گی ‪ ،‬شهر کابل ‪.‬‬

‫دهه ‪ ۴۰‬خورشیدی‬
‫امیر عبدالرحمن خان ؛ صاحب منصبانی که به رسم احترام دست و پای امیر را میبوسد‬

‫کوچه جوی شیر ‪ ،‬شهر کابل ـ دهه ‪ ۵۰‬خورشیدی‬

‫عکس تاریخی از اولین دوره دوکتوران زن در افغانستان ‪،‬که در سال ‪ ۱۳۴۲‬خورشیدی از دانشكده طب کابل فارغ شدند‪.‬‬
‫جمله دوازده بانو بودند‪.‬‬
‫عکس از برگه ی شیرین نظری‬

‫خدمه شرکت هوایی آریانا ‪...‬‬

‫فرستنده ‪ :‬همکارما محترم حفیظ هللا نصر‬
 ‫دیدار محمد ظاهرشاه از مصر ‪.‬‬
‫عکس از برگه ی محترم ایشور داس‬
 ‫عکس قدیمی از کوچه کاه فروشی کابل ‪.‬‬
‫دهه ‪ ۵۰‬خورشیدی‬

‫از قدیم ها گفته اند که ویرانی آسان تا آبادانی !‬

‫سینمای پارک ـ دهه ‪ ۵۰‬خورشیدی‬
‫عکس از برگه ی محترم ایشور داس‬
 ‫دانشگاه اکسفورد لندن ‪ ،‬برای شاه امان هللا خان مدرک افتخاری دوکتورای حقوق عامه ‪،‬اعطا کرده بود‪.‬‬
‫‪ ۳۱‬مارچ سال ‪ ۱۹۲٨‬میالدی‬

‫قسمت سوم‬
‫شاه شجاع فرزند تیمورشاه فرزند احمدشاه ُد رانی که اکنون در «لودهیانه» هند به سر می‌برد به تدارک سپاه پرداخت و‬
‫منتظر شد تا در فرصتی مناسب‪ ،‬بخت خود را برای بازستانی تاج و تخت خاندان سدوزایی بیازماید‪ .‬در سال ‪۱۲۵۴‬هجری‬
‫«لرد اکلند» فرماندار کل هندبریتانیایی بر آن شد تا برای جلوگیری از نفوذ روس‌ها و ایرانیان در افغانستان‪« ،‬امیردوست‬
‫محمدخان» را سرنگون کند و به جایش پادشاهی دست نشانده در کابل روی کار آورد‪ .‬بدین منظور‪ ،‬شاه شجاع را که منتظر‬
‫فرصتی برای بازگشت به افغانستان بود‪ ،‬برگزید‪.‬‬
‫در ربیع‌الثانی ‪۱۲۵۴‬هجری برابر با ژوئن ‪۱۸۳۸‬میالدی‪ ،‬در الهور پیمان سه جانبه‌ای‪ ،‬میان «مکناتن» نماینده انگلیس‪ ،‬شاه‬
‫شجاع و «مهاراجه رنجیت سنگ» حاکم پیشاور بسته شد که بر اساس آن‪ ،‬شاه شجاع پذیرفت از ادعای خود در مورد‬
‫تمامی مناطقی که در آن هنگام در دست سیک‌ها بود‪ ،‬بگذرد‪ .‬شاه شجاع در ‪ ۲۲‬شعبان ‪۱۲۵۴‬هجری با قوای کمکی انگلیس‬
‫که در «فیروزپور» گرد آمده بودند‪ ،‬راه سند را پیش گرفت و در ذی‌الحجه ‪۱۲۵۴‬هجری وارد شکارپور شد و در آنجا‪ ،‬به‬
‫دستور مکناتن‪ ،‬بخشی از سپاه خود را تحت فرماندهی پسرش‪ ،‬محمد تیمور قرار داد تا با قوای امدادی مهاراجه رنجیت‬
‫سنگ‪ ،‬از راه پیشاور به کابل بتازد و خود با قوای کمکی انگلیس در محرم ‪۱۲۵۵‬هجری‪ ،‬رو به قندهار نهاد و بعد از‬
‫گذشتن از دره بوالن به کوتل کوژک رسید‪ .‬کهندل خان‪ ،‬حاکم قندهار و برادرانش با سه هزار سپاهی‪ ،‬آماده نبرد با شاه‬
‫شجاع و نیروهای انگلیسی بودند‪ ،‬اما پیش از آنکه نبردی روی دهد‪ ،‬در پی پیوستن برخی سرکردگان اردوی شان‪ ،‬مانند‬
‫حاجی خان کاکری‪ ،‬ناگزیر به قندهار عقب‌نشینی کردند‪ .‬چون شاه شجاع به پیشروی‌اش ادامه داد‪ ،‬کهندل خان با تعدادی از‬
‫اعضای خانواده خود از دروازه هرات شهر قندهار خارج و به دولت ایران پناهنده شد‪.‬‬
‫شاه شجاع در صفر ‪۱۲۵۵‬هجری برابر با آوریل ‪۱۸۳۹‬میالدی‪ ،‬وارد قندهار شد و در سیزدهم صفر ‪۱۲۵۵‬هجری در‬
‫میدان عیدگاه قندهار‪ ،‬برای بار دوم بر تخت شاهی افغانستان نشست‪ .‬وی در همان سال وارد کابل شد و امیردوست‬
‫محمدخان به طرف بخارا فرار کرد و بعدًا به هند رفت‪.‬‬
‫از آنجا که شاه شجاع توسط انگلیس‌ها اداره می‌شد‪ ،‬مردم دست به اعتراض زده و اغتشاش‪ ،‬سراسر کابل را فراگرفت‪ .‬بعد‬
‫از آنکه مکناتن‪ ،‬نماینده انگلیس در کابل توسط محمداکبر خان فرزند امیردوست محمدخان به قتل رسید‪ ،‬شورش‌ها اوج‬
‫گرفت که در نتیجه آن نیروهای انگلیسی از کابل خارج شدند ولی توسط نیروهای افغانی در مسیر راه مورد حمله قرار‬
 ‫گرفتند‪ .‬سرانجام این اغتشاشات دامنگیر شاه شجاع نیز شد و وی در بامداد ‪ ۲۳‬صفر ‪۱۲۵۸‬هجری توسط دسته‌ای از‬
‫مبارزین در کابل به قتل رسید‪ .‬باقیمانده نیروهای انگلیسی در قندهار و جالل‌آباد چون چنین مشاهده کردند‪ ،‬مصلحت را بر‬
‫آن دیدند که از آنجا خارج شوند‪ .‬بعد از خروج نیروهای انگلیسی از قندهار‪ ،‬یکی از پسران شاه شجاع به نام «صفدر‬
‫جنگ»‪ ،‬اداره آنجا را بردوش گرفت ولی از آنجا که تاب مقاومت را در مقابل مبارزین نداشت به سوی هند حرکت کرد و‬
‫متعاقبًا سردار کهندل خان و برادرانش که چندی قبل به ایران فرار کرده بودند‪ ،‬به قندهار بازگشتند و اداره آنجا را به دست‬
‫گرفتند‪ .‬در کابل نیز بعد از آنکه نیروهای انگلیسی خارج شدند‪ ،‬اختالف بین مبارزین پیش آمد و یکبار دیگر آنجا ناامن شد‪.‬‬
‫آنان که تا دیروز علیه انگلیس می‌جنگیدند‪ ،‬چنان به جان هم افتادند که جوی خون در کابل جاری کردند‪ .‬این حوادث خیلی‬
‫برای شما آشنا نیست؟‬
‫به هر حال از آن طرف‪ ،‬امیردوست محمدخان که در هند به سر می‌برد‪ ،‬با اشاره انگلیس‌ها به کابل آمد و زمام آنجا را‬
‫برای بار دوم به دست گرفت‪ .‬در هشتم ذی‌الحجه سال ‪۱۲۷۱‬هجری‪ ،‬سردار کهندل خان‪ ،‬حاکم قندهار درگذشت و نزاع بر‬
‫سر جانشینی وی بین رحمدل خان برادرش از یک طرف و سردار محمدصدیق خان فرزند بزرگش از سوی دیگر‪ ،‬در‬
‫گرفت‪ .‬به گفتۀ مولوی «نورمحمد نوری» صاحب کتاب «گلشن امارت»‪" :‬در شهر قندهار شب و روز به توپ و تفنگ‬
‫خانه برانداز یکدیگر گردیدند و امراء زبده از طرفین به قتل رسیده‪ ،‬حال سپاه به تباهی گرایید‪ ،‬اگر چه بعد از قتال و جدال‬
‫فراوان‪ ،‬سردار رحمدل خان غالب شده‪ ،‬سردار محمد صدیق خان را از شهر اخراج نمود و اسم حکومت و نام ایالت بر‬
‫سردار رحمدل خان قرار گرفت‪ ،‬مگر از خودسری هریکی از اوالد سردار کهندل خان و سردار پردل خان و سردار‬
‫مهردل خان که خود را حاکم مستقل می‌دانستند‪ .‬یک خانه و هزار کدخدا به روی کار آوردند‪".‬‬
‫جالب است که طبق گزارش مولوی نورمحمد نوری که خود شاهد حوادث بوده‪ ،‬در قندهار چنان بین خاندان‌های سدوزایی و‬
‫بارکزایی درگیری شدید بود که به خانه‌های یکدیگر سنگ‪ ،‬خاکستر و آتش پرتاپ می‌کردند‪ .‬القصه این که چون امیر دوست‬
‫محمدخان چنین دید از فرصت استفاده کرد و با فوجی که در آن‪ ،‬تعدادی از فرزندانش نیز قرار داشتند‪ ،‬عازم قندهار شد و‬
‫بدون مقاومت آن شهر را تصرف کرد‪ .‬حاکمان محلی که با حیرت‪ ،‬ناظر حوادث بودند‪ ،‬دیگر در قندهار نمانده و از شهر‬
‫خارج شدند‪ ،‬به گفته گلشن امارت‪" :‬سرداران قندهار بعد از اطاعت و مطاوعت آیت الفرار خوانده به اطراف و اکناف‬
‫متفرق و متنفر شدند" بدین‌گونه امیردوست محمدخان بر قندهار دست یافت‪ .‬وی چند ماهی در قندهار ماند ولی بعد از آنکه‬
‫عازم کابل شد‪ ،‬یکی از فرزندانش را به اسم سردار «غالم‌حیدرخان» به حکومت قندهار گماشت‪.‬‬
‫صاحب گلشن امارت در این هنگام از قحط سالی شدیدی در قندهار یاد می‌کند که در آن "مردم لب نان را به جان" خواهان‬
‫شدند‪ .‬سردار غالم‌حیدرخان بعد از دو سال حکمرانی در قندهار‪ ،‬عازم کابل شد و بالفاصله در آنجا در تاریخ ‪۱۲۷۴‬هجری‬
‫درگذشت‪.‬‬
‫در سال ‪۱۲۷۹‬هجری‪ ،‬امیردوست محمدخان نیز در هرات درگذشت و جنازه‌اش را در همانجا دفن کردند‪ .‬از امیردوست‬
‫محمدخان حدود ‪ ۵۰‬پسر و دختر باقی ماند که از این جمله تنها‪ ۲۷ ،‬تن آن پسر بودند‪ .‬بعد از درگذشت امیردوست محمدخان‬
‫یکی از فرزندان وی به نام «امیر شیرعلی خان» به جایش نشست‪ .‬در این موقع قندهار در دست سردار محمدامین خان پسر‬
‫دیگر امیردوست محمدخان قرار داشت‪ .‬وی برادر عینی امیرشیرعلی خان بود ولی به پادشاهی برادر راضی نشد و از‬
‫بیعت نمودن با امیر خودداری کرد‪ .‬یکی دیگر از فرزندان امیردوست محمدخان‪ ،‬سردار افضل خان پدر امیرعبدالرحمان‬
‫خان بود که وی نیز از اطاعت امیرشیرعلی خان سر باز زد و بار دیگر خانه جنگی آغاز شد که تاریخ از بیان آن حیرت‬
‫می‌کند‪.‬‬
‫عاقبت بین دو برادر یعنی محمدامین خان و امیرشیرعلی خان نبردی سرنوشت‌ساز در نزدیکی قالت رخ داد که به کشته‬
‫شدن محمدامین خان برادر و محمدعلی خان پسر ارشد امیرشیرعلی خان‪ ،‬منجر شد‪ .‬با این که قوای امیرشیرعلی خان در‬
‫جنگ غالب شد اما مرگ پسرش‪ ،‬به قدری بر او تأثیر بد گذاشت که امور اداری کشور را رها کرد و در جوار خرقه‬
‫منسوب به پیامبر اسالم در قندهار به اعتکاف پرداخت‪ .‬در این هنگام مشکالت داخلی از ناحیه برادران و فشارهای خارجی‬
‫از ناحیه انگلیس‌ها بر امیرشیرعلی خان به اندازه‌ای زیاد شد که وی را بیمار کرد‪ .‬در چنین وضعیتی‪ ،‬وی عزم شمال‬
‫افغانستان کرد تا از روس‌ها کمک بگیرد اما در ‪ ۲۹‬صفر سال ‪۱۲۹۶‬هجری در مزار شریف درگذشت‪ .‬بعد از وفات‬
‫امیرشیرعلی خان پسرش‪ ،‬امیر «محمدیعقوب خان» بر تخت افغانستان نشست‪.‬‬
‫این حوادث در حالی اتفاق افتاد که در اواخر عمر امیرشیرعلی خان‪ ،‬هزاران نیروی انگلیسی‪ ،‬بار دیگر بخش‌هایی از‬
‫افغانستان را اشغال کرده بودند‪ .‬امیرمحمدیعقوب خان در اوایل سلطنت‪ ،‬مرد نیکنامی بود ولی بعد از آن‌که در ‪ ۲۸‬می سال‬
‫‪۱۸۷۹‬میالدی‪ ،‬معاهده «گندمک» را به سود انگلیس‌ها امضاء کرد و بخش‌هایی از خاک افغانستان را به بیگان سپرد‪ ،‬مورد‬
‫تنفر عامه مردم قرار گرفت‪ .‬چندی بعد‪« ،‬کیوناری» سفیر انگلیس در کابل‪ ،‬توسط مبارزین به قتل رسید و این مسئله‬
‫بهانه‌ای بود که انگلیس‌ها‪ ،‬کابل را اشغال کنند‪ .‬چون امیریعقوب خان‪ ،‬تاب مشکالت را نداشت به انگلیس‌ها پیشنهاد داد که‬
‫حاضر است از سلطنت استعفا کند و این کار عملی شد‪ .‬البته این پایان ماجرا نبود بلکه انگلیس‌ها وی را به هندوستان تبعید‬
‫کردند‪.‬‬
‫در دسامبر ‪۱۸۷۹‬میالدی‪ ،‬مردم هرات از پیشروی نیروهای انگلیسی به قندهار و کابل و تبعید محمدیعقوب خان اطالع‬
‫حاصل کرده و طی حرکت خودجوشی برای مقابله آماده شدند‪ .‬فرمانده نیروهای مبارز هرات‪ ،‬سردار «محمدایوب خان»‪،‬‬
‫برادر سردار محمدیعقوب خان فرزند دیگر امیر شیرعلی خان بود‪ .‬ایوب خان‪ ،‬قبل از حرکت برای نبرد با انگلیس‌ها‪ ،‬کتبًا‬
‫از امیرعبدالرحمن خان پسر عموی خود که در آن هنگام در تخارستان به سر می‌برد‪ ،‬خواست که با مبارزین در جهاد علیه‬
 ‫انگلیس‌ها شرکت کند‪ .‬چون از طرف عبدالرحمان خان‪ ،‬جوابی به هرات واصل نشد‪ ،‬ایوب خان تصمیم گرفت که به سوی‬
‫قندهار حرکت کند‪.‬‬
‫در این موقع سردار شیرعلی خان فرزند مهردل خان فرزند پاینده خان (با امیرشیرعلی خان اشتباه نشود) با انگلیس‌ها در‬
‫قندهار‪ ،‬طرح اتحاد ریخته و به عنوان والی قندهار با آن‌ها همکاری می‌کرد‪ .‬چون محمدایوب خان از این امر‪ ،‬مطلع بود‪،‬‬
‫خود را در مقابل دو نیرو عاجز می‌دید‪ .‬وی این را نیز می‌دانست که امیرعبدالرحمن خان هم جانب انگلیس‌ها را گرفته است‬
‫ولی به خاطر فشار نیروهای مردمی‪ ،‬باالخره به طرف قندهار‪ ،‬مقر نیروهای انگلیسی حرکت کرد‪.‬‬
‫این نیروها در شعبان ‪۱۲۹۷‬هجری برابر با جوالی ‪۱۸۸۰‬میالدی در دشت میوند ‪ ۵۰‬کیلومتری غرب قندهار اردو زدند‪ .‬از‬
‫طرف دیگر نیروهای انگلیسی که متشکل از چندین هزار نفر بودند و تعدادی از خانان سدوزایی و بارکزایی نیز آن‌ها را‬
‫همراهی می‌کردند‪ ،‬نزدیک به اردوگاه ایوب خان مستقر شدند‪ .‬دو نیروی متخاصم‪ ،‬چند روزی به این منوال گذراندند‪.‬‬
‫هرچند که طی این مدت حمالت متفرقه بین آن‌ها رخ می‌داد ولی نبرد اصلی‪ ۲۷ ،‬جوالی ‪۱۸۸۰‬میالدی آغاز شد‪ .‬نخست‬
‫نیروهای انگلیسی و متحدان آنان یعنی خانان سدوزایی و بارکزایی در میوند شکست خوردند و به قندهار عقب‌نشینی کردند‬
‫اما عاقبت به گونه‌ای شد که ایوب خان شکست خورد و به ایران فرار کرد‪ .‬پس از فرار ایوب خان‪ ،‬انگلیس‌ها به‬
‫عبدالرحمان خان متحد خود که در کابل مستقر بود و انگلیس‌ها را در شکست ایوب خان یاری کرده بود‪ ،‬پیام فرستادند که‬
‫حاضرند‪ ،‬قندهار را به امیر تحویل دهند‪ .‬این گونه بود که در ماه جوالی ‪۱۸۸۱‬میالدی‪ ،‬ملکه انگلیس طی بیانیه‌ای‪ ،‬ترک‬
‫شهر قندهار را اعالم کرد و نیروهای بریتانیایی‪ ،‬دسته دسته آنجا را ترک کردند و اداره آن را به سردار «محمدعزیزخان»‬
‫نماینده امیرعبدالرحمان خان سپردند‪.‬‬
‫مجموعه «نکته‌هایی از تاریخ ‪ ۲۰۰‬ساله افغانستان» ادامه دارد‪...‬‬
‫نویسنده ‪ :‬محمد مرادی‬

‫قسمت دوم‬
‫شاه زمان‪ /‬شاه محمود‪ /‬وزیر فتح خان‬
‫تیمورشاه در سال ‪۱۲۰۷‬هجری قمری به عمر ‪ ۴۶‬سالگی در کابل درگذشت‪ .‬پس از وفات تیمور‪ ۲۴ ،‬پسر از وی باقی ماند‬
‫ولی از این تعداد‪ ،‬تنها چند تن از آن‌ها وارد کارزار سیاست شدند که «شاه محمود» و «شاه زمان» یا زمان شاه از این‬
‫جمله بودند‪ .‬این دو برادر که اولی در هرات و دومی در کابل فرمانروایی می‌کرد‪ ،‬قلمرو جد خود احمدشاه ُد رانی را به‬
‫خاطر اختالف و درگیری‪ ،‬به تنوری از آتش تبدیل کردند‪.‬‬
‫سرانجام شاه زمان تصمیم گرفت که کار برادرش یعنی محمود را در هرات یکسره کند‪ .‬لذا او در سال ‪۱۲۱۲‬هجری قمری‬
‫به هرات لشکر کشید‪ .‬هرات بدون مقاومت به تصرف شاه زمان درآمد و شهزاده محمود با شمار زیادی از خدم و حشم به‬
‫ایران فرار کرد و به دربار آقامحمدخان قاجار پناهنده شد‪.‬‬
‫دو سال بعداز این واقعه‪ ،‬وقتی شاه زمان در قندهار بسر می‌برد‪ .‬به او اطالع دادند که شماری از سرداران ُد رانی و هم‬
‫تبارانش قصد براندازی حکومتش را دارند‪ .‬شاه زمان بدون وارسی و تحقیقات‪ ،‬افراد متهم را نزد خود احضار و در همان‬
‫مجلس‪ ،‬امر قتل آنان را صادر کرد‪ .‬در بین مقتولین‪« ،‬پاینده محمدخان بارکزی» که از خوانین ُد رانی بود‪ ،‬نیز حضور‬
‫داشت‪ .‬پاینده خان فرزند جمال‌خان بود که پدرش در دستگاه احمدشاه ُد رانی منزلت و نفوذ خاصی داشت‪ .‬با انتشار خبر قتل‬
‫پاینده خان‪« ،‬سردار فتح خان» پسر ارشد پاینده خان‪ ،‬با برادران خود به اتفاق سایر خانان و امیران بارکزایی از شهر‬
‫قندهار فرار کردند و به شاه محمود در ایران پیوستند‪ .‬فراریان تازه وارد به ایران‪ ،‬شهزاده محمود را با اقدام تازه علیه‬
‫برادرش‪ ،‬زمان شاه ترغیب کردند‪ .‬محمود که چنین پیشامدی را از خدا می‌خواست بی‌درنگ با آنان همراه شد و با پسرش‬
‫کامران از راه سیستان به قندهار حمله کرد‪ .‬شهر بعد از چند روز محاصره از دست طرفداران زمان شاه خارج شد‪ .‬چون‬
‫این خبر در پیشاور به زمان شاه رسید‪ ،‬بی‌وقفه به طرف کابل حرکت کرد‪ .‬وی یک دسته از نیروهایش را به قیادت سردار‬
‫احمدخان نورزایی به سوی قندهار اعزام و خودش نیز به دنبال آن‌ها حرکت کرد‪ .‬از سوی دیگر شهزاده محمود هم به اتفاق‬
‫سرداران ُد رانی از قندهار به سمت کابل حرکت کرد‪ .‬چون دو لشکر در منطقه قالت و مقر با هم مواجه شدند‪ ،‬فرمانده‬
‫نیروهای زمان شاه به لشکر قندهاریان پیوست‪ ،‬زمان شاه چون چنین دید با عجله به کابل بازگشت و از آنجا عزم پیشاور‬
‫کرد ولی در مسیر جالل‌آباد و کابل توسط خانان محلی دستگیر و نظربند شد‪ .‬شاه محمود وقتی از ماجرا خبر شد‪ ،‬بالفاصله‬
‫دستور داد که چشمان زمان شاه برادرش را کور کنند‪ .‬مأموران محمود به جالل‌آباد رفتند و در همانجا در سال‬
‫‪۱۲۱۵‬هجری قمری چشمان زمان شاه را به فرمان برادرش کور کردند‪ .‬پیش از این‪ ،‬شاه زمان‪ ،‬چشمان شهزاده همایون‬
‫برادر ناتنی خود و برادر سکه محمود را در کابل کور کرده بود‪ .‬لذا محمود در انتقام کور کردن چشمان برادرش همایون‪،‬‬
‫دستور داد که چشمان برادر دیگرش یعنی شاه زمان را کور کنند که چنین شد‪ .‬پس از این‪ ،‬شهزاده محمود‪ ،‬سردار فتح خان‬
‫را که خدمات زیادی برایش انجام داده بود به عنوان وزیر دربار تعیین کرد‪ .‬برای اطالعات بیشتر درباره سنت کورکردن‬
 ‫در بین نوادگان احمدشاه ُد رانی‪ ،‬به کتاب تاریخ مختصر افغانستان نگارش عبدالحی حبیبی صفحه ‪ ۲۷۳‬انتشارات دانش‬
‫‪ ۱۳۷۷‬پیشاور‪ ،‬مراجعه شود‪.‬‬
‫ُد‬
‫هنوز مدتی از سلطنت شهزاده محمود فرزند تیمورشاه فرزند احمدشاه رانی نگذشته بود که فتنه‌ها‪ ،‬سراسر والیات تابع او‬
‫را فراگرفت‪ ،‬از یک طرف اغتشاشات غلجایی‌ها در قندهار و از طرف دیگر راه افتادن جنگ مذهبی در کابل‪ ،‬باعث‬
‫تضعیف سلطنت شهزاده محمود شد‪ .‬در این وقت شاه شجاع‪ ،‬برادر ناتنی شهزاده محمود و برادر سکه و عینی زمان شاه که‬
‫در پیشاور به سر می‌برد در سال ‪۱۲۱۸‬هجری با همکاری تعدادی از مخالفان دولت مرکزی‪ ،‬وارد کابل شد و شهزاده‬
‫محمود را در باالحصار محبوس کرد‪.‬‬
‫وزیر دربار شهزاده محمود یعنی وزیر فتح خان که در قندهار به سر می‌برد‪ ،‬چون مقاومت را در مقابل شاه شجاع بیهوده‬
‫دانست‪ ،‬خود را تسلیم وی کرد‪ .‬چندی از این حوادث نگذشته بود که شهزاده محمود به خاطر رقابت درباریان از باالحصار‬
‫کابل آزاد شد و بار دیگر ادعای سلطنت کرد‪ .‬از این طرف وزیر فتح خان بارکزایی نیز با وی همراه شد تا اینکه تمامی‬
‫والیات از جمله قندهار را از چنگ شاه شجاع خارج کرد و برای بار دوم شهزاده محمود را به سلطنت نشاند و خود در‬
‫رأس وزارت قرار گرفت‪ .‬چون شاه شجاع چنین دید دست از پادشاهی کشید و به حاکمان هندی پناهنده شد‪ .‬وزیر فتح خان‬
‫چون دیگر رقیبی در مقابل خود نمی‌دید‪ ،‬شهزاده محمود را تحت نفوذ و سلطه خود قرار داد و از طرفی برادران خود را بر‬
‫والیات حاکم مقرر کرد‪.‬‬
‫در سال ‪۱۲۳۲‬هجری قمری‪ ،‬فتحعلی شاه قاجار به هرات حمله کرد‪ .‬در این هنگام هرات در دست یکی از برادران شهزاده‬
‫محمود به نام حاجی فیروزالدین بود‪ .‬شهزاده محمود برای دفع فتحعلی شاه قاجار‪ ،‬وزیر فتح خان را با فوجی از مسیر‬
‫قندهار به هرات فرستاد‪ .‬وزیرفتح خان‪ ،‬به جای این که حاجی فیروزالدین را در مقابل حمله فتحعلی شاه یاری کند‪ ،‬در قدم‬
‫اول خود حاجی فیروزالدین را دستگیر کرد و بعدًا تمامی اموال سلطنتی را غارت کرد‪ .‬فتح خان در این حادثه به زنان حرم‬
‫از جمله به دختر شهزاده محمود نیز دست‌درازی کرد‪ .‬شهزاده محمود چون چنین دید‪ ،‬شهزاده کامران‪ ،‬فرزندش را برای‬
‫دفع وزیر فتح خان به هرات فرستاد‪ .‬کامران که قبًال از اقتدار مفرط وزیر فتح خان ناراحت بود و بهانه بی‌احترامی به‬
‫خواهرش‪ ،‬بهترین فرصتی بود که از او انتقام بگیرد‪ .‬موقعی که شاهزاده کامران به هرات آمد‪ ،‬وزیر فتح خان را دستگیر و‬
‫چشمانش را با خنجر کور کرد‪ .‬این اولین جرقه‌ای بود که سلطنت از خاندان سدوزایی خارج و در خاندان محمدزایی‌ها از‬
‫تبار بارکزایی‌ها قرار بگیرد‪ .‬چون برادران وزیر فتح که گفته می‌شود ‪ ۱۸‬تن بودند‪ ،‬هرکدام به انتقام برادر خود‪ ،‬علیه‬
‫شهزاده محمود‪ ،‬در والیات شوریدند‪ .‬در این هنگام کابل‪ ،‬توسط دوست محمدخان‪ ،‬برادر وزیر فتح خان فرزند پاینده خان‬
‫سقوط کرد‪ .‬چون این خبر به اطالع شهزاده محمود که در آن موقع از کابل خارج شده بود‪ ،‬رسید‪ ،‬با اردوی ‪ ۳۰‬هزار نفری‬
‫که فرزندش کامران نیز در بین لشکر بود‪ ،‬به سوی کابل حرکت کرد‪ .‬محمود و کامران‪ ،‬وزیر فتح حان نابینا را نیز با خود‬
‫داشتند‪ .‬این پدر و پسر هرچه سعی کردند که فتح خان را با خود آشتی دهند و در تصرف کابل آنان را کمک کند اما فتح‬
‫خان زیربار نرفت‪ .‬وقتی شاه محمود چنین دید‪ ،‬دستور داد که وزیر فتح خان را قطعه قطعه کنند‪ .‬جالدان محمود‪ ،‬بدن وزیر‬
‫فتح خان را در منطقه سیدآباد والیت میدان وردک‪ ،‬قطعه قطعه کردند‪ .‬بعدًا قطعات بدن وزیر فتح خان‪ ،‬توسط محمدسعید‬
‫خان قاضی در جوار زیارت علی الال در غزنی دفن شد‪ .‬وقتی شهزاده محمود خیالش از ناحیه وزیر فتح خان راحت شد‪،‬‬
‫برای برانداختن دوست محمدخان به طرف کابل حرکت کرد ولی با حیله و نیرنگ دوست‌محمد خان مواجه شد و شب‌هنگام‪،‬‬
‫پدر و پسر یعنی شهزاده محمود و شهزاده کامران‪ ،‬اردو و لشکر را رها و به طرف قندهار حرکت کردند‪ .‬آن‌ها در منطقه‬
‫قالت یا کالت اطالع یافتند که قندهار هم به دست کهندل خان برادر دیگر وزیر فتح خان افتاده است‪ .‬لذا مسیرشان را تغییر‬
‫داده و از راه دهراود به هرات رفتند و حکومت آنجا را به دست آوردند‪.‬‬
‫شاه محمود در سال ‪۱۲۴۴‬هجری قمری در حالی که امور هرات را‪ ،‬پسرش کامران در دست داشت‪ ،‬درگذشت‪ .‬دوست‬
‫محمدخان‪ ،‬چون دیگر رقیبی در مقابل خود نمی‌دید‪ ،‬شهزاده سلطان علی را که از جمله پسران گمنام تیمورشاه و برادر‬
‫شهزاده محمود بود‪ ،‬به سلطنت رساند و خود به عنوان وزارت‪ ،‬زمام امور را در دست گرفت‪ .‬از طرف دیگر سردار‬
‫محمدعظیم خان‪ ،‬برادر ارشد دوست محمدخان و فرزند دیگر پاینده خان که قبًال در پیشاور شهزاده ایوب‪ ،‬پسر دیگر‬
‫تیمورشاه را پادشاه ساخته بود به کابل آمد و دوست محمدخان را وادار ساخت که از مقام وزارت صرف‌نظر کرده به‬
‫حکومت غزنی اکتفا کند و خود او به حیث وزیر ایوب شاه در کابل به حکمرانی پرداخت‪.‬‬
‫به این صورت سرزمین‌های سلطنت سدوزایی‌ها در بین پسران پاینده خان تقسیم شد که بعضی به صورت فردی و بعضی به‬
‫صورت جمعی حکمرانی می‌کردند‪ .‬هرچند در این زمان‪ ،‬پادشاهی اسمًا به یکی از شهزادگان سدوزایی تعلق داشت‪ ،‬اما در‬
‫عمل سرداران محمدزایی‪ ،‬مناطق مختلف را به صورت جداگانه و مستقل از یکدیگر اداره می‌کردند‪ .‬تا زمانی محمدعظیم‬
‫خان حیات داشت والیات‪ ،‬تا حد نسبی آرام بود ولی با درگذشت وی بار دیگر هرج و مرج آغاز شد‪ .‬این بار برادران‬
‫محمدزایی‪ ،‬عامل آن بودند و با خانه جنگی‌هایی که انجام دادند‪ ،‬کشور را به خاک سیاه نشاندند تا این که انگلیس‌ها به‬
‫مملکت طمع نموده و شاه شجاع را که چندین سال قبل‪ ،‬بعد از سقوط اولین دوره سلطنت خود‪ ،‬به دولت هند پناه برده بود‪،‬‬
‫َع لم کردند‪ .‬شاه شجاع باردیگر در سال ‪۱۲۴۹‬هجری در رأس لشکری از مردمان افغان و سیک از طریق دره بوالن به‬
‫سوی قندهار روانه شد‪ .‬سردار کهندل در صدد دفاع از قندهار برآمد و چون از کثرت سپاه دشمن آگاهی یافت از برادر خود‬
‫دوست‌محمد خان که پس از مرگ برادرش عظیم خان‪ ،‬کابل را مجدد در کنترل گرفته بود‪ ،‬استمداد نظامی خواست‪ ،‬دوست‬
‫محمدخان نیز با لشکری عازم قندهار شد و در نبردی که بین محصورین قندهار به پشتیبانی نیروهای دوست‌محمدخان از‬
‫یک طرف و نیروهای شاه شجاع از طرف دیگر به وقوع پیوست‪ ،‬ضعف در نیروهای شاه شجاع آشکار شد و محاصره‬
‫قندهار بعد از حدود دو ماه در صفر ‪۱۲۵۰‬هجری شکسته شد‪ .‬شاه شجاع بعد از این شکست‪ ،‬مدتی در سیستان‪ ،‬الش‪،‬‬
 ‫جوین‪ ،‬فراه و بلوچستان گذراند و باالخره عازم لودهیانه هند شد‪ .‬از آن طرف موقعی که سپاهیان شاه شجاع در قندهار‬
‫شکست خوردند‪ ،‬بار دیگر اختالف بین دو برادر محمدزایی یعنی کهندل خان و دوست محمدخان باال گرفت تا جایی که‪،‬‬
‫کهندل خان از وارد شدن دوست محمدخان به قندهار جلوگیری کرد چون دوست محمدخان چنین دید‪ ،‬به کابل بازگشت و‬
‫خود را امیر نامید و کابل را به عنوان امارت انتخاب کرد‪.‬‬
‫مجموعه «نکته‌هایی از تاریخ ‪ ۲۰۰‬ساله افغانستان» ادامه دارد‪...‬‬
‫نویسنده ‪ :‬محمد مرادی‬

‫)‬
‫قسمت اول‬
‫بدترین نویسنده آن است که واقعات تاریخی را به خاطر دلخوشی عده‌ای تحریف و به خاطر مالحظه عده دیگری کتمان کند‪.‬‬
‫در ذکر رویدادهای تاریخی باید بی‌رحم بود و من از همین دسته هستم که اگر قرار باشد مطلب تاریخی بنویسم‪ ،‬مالحظه و‬
‫خاطر کسی را نگه نمی‌دارم‪ .‬تالش می‌کنم رویدادهای تاریخی را همان‌گونه که در منابع دست اول وجود دارد‪ ،‬ذکر کنم اما‬
‫این که کسی و یا گروهی از بیان آن ناراحت می‌شود‪ ،‬مربوط خودش است‪ .‬همیشه از لشکرکش عرب‌های بنی‌امیه و‬
‫بنی‌عباس به سرزمین‌های عجمیان و خراسانیان نوشته‌ام که چگونه داروندار این مردمان را به اسم غنائم‪ ،‬خراج‪ ،‬مالیات و‬
‫جزیه به غارت برده‌اند‪ .‬از لشکرکشی خراسانیان به هند نوشته‌ام که چگونه دست‌رنج هندیان را به اسم غزا و جهاد‬
‫می‌ربودند و خون‌شان را می‌ریختند‪ .‬از سّفاکی چنگیزخان و امیر تیمور نوشته‌ام که چگونه بخشی از جهان را ویران و‬
‫جوی خون جاری کردند‪ .‬از سلسله خون‌ریز صفوی و جنایات شاهان آن نوشته‌ام که چگونه مخالفان عقیدتی‌شان را‬
‫سربه‌نیست می‌کردند‪ .‬از تاریخ معاصر افغانستان آن‌گونه که در منابع معتبر آمده است نیز نوشته‌ام و در این مجموعه بازهم‬
‫می‌نویسم‪ .‬از تجاوزگری روبای پیر بریتانیا و از اشغالگری شوروی و آمریکا نوشته‌ام‪ .‬نوشتن و خواندن تاریخ‪ ،‬ترس‬
‫ندارد‪ .‬چرا باید از بیان واقعات تاریخی هراس داشته باشیم؟ خواندن تاریخ‪ ،‬در حالی که عبرت است‪ ،‬نقشه راهنمای زندگی‬
‫آیندگان هم است‪ .‬نکته‌هایی از تاریخ معاصر افغانستان را که از پادشاهی احمدشاه ُد رانی تا سلطنت امان‌هللا خان را دربر‬
‫می‌گیرد‪ ،‬باهم مرور می‌کنیم و اگر کوچک‌ترین اشکالی در عبارات آن وجود داشت‪ ،‬باب نقد و نظر باز است‪.‬‬
‫احمدشاه ُد رانی‬
‫پس از آن که احمدشاه ُد رانی در سال ‪۱۱۶۰‬هجری قمری در جرگه قندهار به عنوان زعیم و رهبر شناخته شد‪ ،‬شمار زیادی‬
‫از سران قومی با انتخاب او مخالفت کردند‪« .‬نورمحمدخان علیزی»‪« ،‬میان‌دادخان اسحق‌زی» و «عبدالرحمان‌خان‬
‫بارکزی» سه تن از رهبران جنوب افغانستان بودند که زعامت و حاکمیت احمدشاه ُد رانی را نپذیرفتند اما شیوه احمدشاه‬
‫ُد رانی به گونه‌ای بود که به مخالفانش‪ ،‬مجال مخالفت نمی‌داد‪« .‬محمود حسینی» واقعه‌نگار و منشی احمدشاه‪ ،‬در «تاریخ‬
‫احمدشاهی» داستان‌های زیادی از مجازات مخالفان به دستور شاه ُد رانی را ذکر کرده است‪ .‬از جمله این که احمدشاه فرمان‬
‫داد سه تن از مخالفانش را که اسامی آنان ذکر شد‪ ،‬زیر پای پیالن بیندازند تا خورد شوند‪.‬‬
‫طبق نوشته محمود حسینی‪:‬‬
‫شاه دستور داد که [دست و پای ایشان را بسته به زیر پای افیال کوه تمثال اندازند تا اقران و امثال ایشان دیگر به این گونه‬
‫خیال محال‪ ،‬گردن سرکشی از گریبان کوته‌اندیشی بلند نسازند‪ ].‬تاریخ احمدشاهی صفحه ‪۶۶‬‬
‫بنابر این‪ ،‬در یک روز مناسب که شخص شاه و ده‌ها تن از درباریان نیز حاضر بودند‪ ،‬نورمحمدخان‪ ،‬میان‌دادخان و‬
‫عبدالرحمان را زیر پای فیالن انداختند‪ .‬استخوان‌های نورمحمدخان و میاداد خان زیر پای فیالن شکست و بدن‌های شان‬
‫خورد شد اما یکی از فیل‌ها‪ ،‬عبدالرحمان بارکزی را توسط خرطومش به‌سوی تخت احمدشاه ُد رانی پرتاب کرد و زنده ماند‪.‬‬
‫تیمورشاه ُد رانی‬
‫احمدشاه ُد رانی بعد از ‪ ۲۵‬سال فرمانروایی‪ ،‬در تاریخ ‪۱۱۸۶‬هجری قمری در سن ‪ ۵۰‬سالگی در منطقه «کوه توبه» در‬
‫شرق شهر قندهار درگذشت‪ .‬جنازه او را به شهر منتقل کردند و در «باغ روضه» سمت مغرب ساختمان «خرقه» به خاک‬
‫سپردند‪ .‬از احمدشاه درانی چندین فرزند باقی ماند که مهم‌ترین آنان «سلیمان»‪« ،‬سکندر»‪« ،‬پرویز»‪« ،‬داراب»‪،‬‬
‫«شهاب»‪« ،‬سنجر» و «تیمور» بودند‪.‬‬
‫در زمان مرگ احمدشاه‪ ،‬تیمور فرزند او که ولیعهدش نیز بود‪ ،‬در هرات حکمرانی می‌کرد‪ .‬پس از آن که اهالی هرات از‬
‫مرگ احمدشاه خبر شدند‪ ،‬بالفاصله تیمور را به عنوان جانشین پدر‪ ،‬برگزیدند اما «شاه‌‌ولی خان بامیزایی» که وزیر دربار‬
‫احمدشاه بود‪ ،‬سلیمان فرزند دیگر احمدشاه را به حکمرانی پایتخت یعنی قندهار منصوب کرد‪ .‬شاه‌ولی خان به خاطر این که‬
‫سیلمان دامادش بود‪ ،‬اقدام به این کار خطرناک کرد اما نمی‌دانست که این تصمیم‪ ،‬عامل مرگش خواهد شد‪.‬‬
‫چون تیمور چنین دید با لشکر فراوان عزم قندهار کرد اما اطرافیان سلیمان از حمایت وی دست برداشتند و جانب تیمور را‬
‫گرفتند‪ .‬حتی شاه‌ولی خان نیز برای استقبال تیمور که اکنون لقب «شاه» را نیز از جانب هراتیان دریافت کرده بود‪ ،‬عازم‬
‫منطقه فراه شد‪ .‬تیمور در همین ایام در فراه اردو زده بود‪ .‬تیمورشاه که از شاه‌ولی خان کینه در دل داشت‪ ،‬در اولین‬
‫فرصت دستور داد که شاه‌ولی خان‪ ،‬دو فرزند و دو خواهرزاده‌اش را به قتل برسانند‪ .‬جالدان نیز بدون تعلل دستور‬
‫تیمورشاه را اجرا کردند و بدینگونه‪ ،‬ستاره اقبال وزیری که فرد دوم مملکت بود افول کرد‪ .‬شاه‌ولی خان در زمان خود‬
‫شخصیت با نفوذی در شمال قندهار بود که منطقه «شاه‌ولی کوت= قلعه شاه‌ولی» به اسم همین شخص نام‌گذاری شده است‪.‬‬
 ‫تیمورشاه که یک شاعر و درعین‌حال و خوش‌نام‌ترین شاه ُد رانی‪ -‬سدوزایی بود‪ ،‬تحمل دیدن مخالفانش را نداشت و به‬
‫زودترین فرصت‪ ،‬آنان را می‌کشت‪ .‬ماجرای کشتن شاه‌ولی خان و فرزندانش از مسلمات دوره تیمورشاه است که داستان آن‬
‫در کتاب‌های تاریخی مثل «افغانستان در پنج قرن اخیر» جلد اول صفحات ‪ ۱۸۷‬و ‪ ،۱۸۸‬آمده است‪.‬‬
‫مجموعه «نکته‌هایی از تاریخ ‪ ۲۰۰‬ساله افغانستان» ادامه دارد‪...‬‬
‫نویسنده ‪ :‬محمد مرادی‬
‫یک عکس قدیمی از شهر کهنه کابل قدیم‬

‫‌‌فارسی ‪BBC NEWS‬‬

‫افغانستان قدیم ‪old Afghanistan‬‬

‫حقيقت تلخ‬
‫مولوي خالص در كاخ سفيد‪.‬‬
 ‫باني تعصب و تروريزم جهاني زلمي خليل زاد نقش ترجمان را دارد‬
‫ريس جمهور وقت رونالد ريگن‬

‫شهر كابل حدودًا‪ ٥٠‬سال قبل‬

‫نوت‪ :‬تصوير قران شريف كه نادر غدار در آن قسم يادكرده كه از جان امير حبيب هللا خادم دين رسوهلل حفاظت نمايد‪.‬‬
‫متن كامل استعفاي آخرين شاه افغانستان يعني طاهر شاه براي پسركاكايش سردار داوود خان اولين رئيس جمهور افغانستان‬
‫از ايتاليا‬
‫فرستنده ‪ :‬همايون خان‬

‫" برادرم جاللتماب رئيس جمهور‬

‫ازموقعيكه خبر جريانات را شنيدم تا ايندم فكرم متوجه وطن من بوده و براي آينده آن نگران بودم‬
‫مگر همينكه دريافتم مردم افغانستان بغرض اداره آينده امور ملي خود از رژيم جمهوريت با اكثريت كامل استقبال نموده اند‬
‫به احترام از اراده مردم وطنم خودم را از سلطنت افغانستان مستعفي ميشمارم وبدين وسيله از تصميم خود به شما ابالغ‬
‫ميكنم‪.‬‬
‫درحاليكه آرزوي من سعادت و اعتالي وطن عزيز من است خودرا بحيث يك فرد افغان زير سايه بيرق افغانستان قرار‬
‫ميدهم‬
‫دعاي من اينست كه خداوند بزرگ وتوانا همواره حامي ومددگار وطن و هموطنان من باشد‪.‬‬

‫از راست به چپ جنرال محمد رسول خان ( رئيس ضبط احواالت { يعني رئيس امنيت ملي } )‪ ،‬ظاهرشاه ‪ ،‬شاولي خان و‬
‫مرحوم داوود خان‬
 ‫تصویر ثبت شده از "ابوعلی سینا بلخي " متعلق به سال ‪ 1271‬میالدی‬

‫در یک نسخه خطی به نام " پیچیدگی های خاص حقیقت"‬

‫از گفته های زیبای "ابوعلی سینا" ‪:‬‬

‫هر چیزی کمش دارو است‬

‫متوسطش غذا است‬
‫و زیادش سم است‬
‫حتی محبت کرد‬

‫‪.‬‬

‫جنازه ميراكبرخيبر بردوش تركي ‪ ،‬ببرك كارمل و ديگر اعضاي حزب دموكراتيك خلق افغانستان ‪ ٢٩‬حمل ‪١٣٥٧‬‬
 ‫فابریکه نساجی گلبهار ‪:‬‬
‫زمانی یکی از بزرگترین فابریکه نساجی در سطح منطقه بود‬
‫سال ‪ 1361:‬خورشیدی‬

‫گذر پخته فروشی شهر کهنه ی کابل‬

‫یک ساله گی سردار محمد داود خان‬

‫در آغوش مادرش‪...‬‬
‫پهلوانان نامي كشور در گذشته‬
‫داکتر نجیب هللا ریس جمهور وقت افغانستان با فیدل کاسترو رهبر انقالبیون کیوبا‪...‬‬
‫سال ‪ :‬؟؟؟‬
‫هاوانا‪ ،‬کیوبا‬

‫دیدار شاه امان هللا خان از کشور پولند (لهستان)‬

‫سال ‪ 1928 :‬میالدی‬
 ‫(‪ )96‬سال قبل آقای نرنجن داس باشندۀ شوربازار کابل وزیر مالیه کشور بود درزمان شاه امان هللا خان دروفد مذاکرات‬
‫کسب استقالل افغانستان با جانب انگلیس عضویت داشت‪ .‬موصوف دراین عکس با لباس باشکوه رسمی ‪ ،‬روب زری ‪،‬‬
‫شمشیر مرصع سلطانی درنیام و آویختن عالیترین نشان ها ومدال های دولتی با افتخار واعزاز درقطار اول قرار دارد ‪،‬‬
‫مگر متآسفانه این کشور پس از (‪ )96‬سال درعوض (ملت شدن) ‪ ،‬چنان درباطالق تعصبات مذهبی ‪ ،‬نژادی و قومی با‬
‫تحریکات بیگانه گان توسط تیکه داران قوم ومذهب در تاریک خانه های قرون وسطی گیر مانده که نه تنها جایداد ‪ ،‬درمسال‬
‫وهندوسوزان چند هزار سالۀ هموطنان هندوی ما درپهلوی سایر امالک وملکیت های دولتی وشخصی ازسوی این بازرګانان‬
‫خون وآتش غصب شد بلکه اکنون از ؛ به اصطالح مهد دموکراسی (پارلمان) کشور بانګی‬
‫بابیشرمی تمام بر میخیزد که ګویا ‪:‬هندو ها شهروندان این کشور نیستند !‬
‫دریغ وافسوس برحال این کشور ومردم‬
 ‫کوچه آهنگری شهر کهنه کابل‬
‫این کوچه دیگر به چی نام ها یاد میشود؟؟؟‬
‫کی ها از این محل خاطره دارند؟؟؟؟‬
‫دهه پنجاه خورشیدی‬

‫سرك سيلوي مركز دهه چهل خورشيدي‬

 ‫اميرحبيب هللا خان درميان زنان حرمسرا‬

‫برای نخستین بار در سال ‪ 1352‬داوود خان برضد نظام شاهی محمد ظاهر شاه کودتا و جمهوریت را در افغانستان اعالم‬
‫کرد‬
 ‫نورمحمدتره كي وفيدال كاسترو‬

‫عساکر اتحاد جماهیر شوروی در یکی از جاده های کابل‬

‫سال ‪1358‬‬
 ‫محمد ظاهر شاه‪ ،‬در اولین روز ها تصاحب قدرت بعد از مرگ پدرش‬
‫ماه جدی سال ‪ 1312‬خورشیدی ‪ ،‬کابل‬

‫آواز خوانان مشهور کشور‪ ،‬از چپ به راست‪ ،‬خانم نوریه پرستو‪ ،‬استاد مهوش‪ ،‬خانم افسانه‪ ،‬خام پریسا مرسل‪ ،‬و‪..‬؟؟‬
‫صحن رادیو تلویزیون ملی افغانستان سال ‪1358‬‬
‫عکس‪ :‬از صفحه خانم پریسا مرسل‬
 ‫کابل الی داراالمان‪..‬‬
‫برای اولین بار در زمان امان هللا خان‪ ،‬خط ریل از شاه دوشمشیره الی داراالمان ساخته شده بود‪،‬حاال هیچ اثری از آن باقی‬
‫نمانده‬
‫حاال ما کجا ؟ و جهان کجا‬

‫رزاق مامون‪ ،‬روز آخیر شاه حبیب هللا کلکانی را بازسازی کرده است‪ .‬این را بخوانید و بدانید که چه بی ننگ بوده اند این‬
‫مزدوران بی مایه‪ ،‬چه بی عرضه بوده اند این خفاشان سبک سر و چه نا انسان بوده اند این زبونان خوک صفت‪.‬‬

‫آخرین روز شاه حبیب هللا کلکانی‬

‫حوالی شش عصر‪ -‬بیست وچهار عقرب سال ‪1308‬‬
‫صد ها تن از حشری های مسلح قومی‪ ،‬به شکل دسته های پنج و ده نفری‪ ،‬درصحن کاخ سلطنتی تجمع کرده اند‪ .‬موترهای‬
‫سیاه رنگ شاه محمود خان و شاه ولی خان نیز یکی پی دیگر کنار در ورودی کاخ دلگشا پارک شده اند‪ .‬شماری از حشری‬
‫ها به سوی ساختمان ارگ خیره مانده وشماری هم زیردرختان مسجد ارگ دراز کشیده اند‪.‬‬
‫بعضی از « منصب داران حضور» با گام های تند‪ ،‬خاموشانه از سربازخانه ها به سوی دروازه شمالی روانه می شوند‪.‬‬
‫سرورخان ارغنده وال و عبدالغنی غند مشر دوشادوش دوست محمد خان با چند منصبدار دیگر با عبور از در دخولی کاخ‪،‬‬
‫در اتاق فرعی طبقه اول فرومی روند‪ .‬سپس سرورخان وعبدالغنی به منظور معاینۀ صف مردم درخارج از در شمالی‪،‬‬
‫میان جماعت حشری ها می روند‪.‬‬
‫عبدالغنی قلعه بیگی ارگ به یاری لمبرشاه خان و دوست محمد خان‪ ،‬امیرحبیب هللا و همراهانش را از اتاق نظارت بیرون‬
‫آورده و به صف کشیده اند‪ .‬حشری ها ناگهان از دیدن اسیران هیجانی می شوند و به سوی درنظارت گاه حرکت می کنند؛‬
 ‫اما منصبداران حضور جلو آنان را می گیرند‪.‬‬
‫درین هنگام سردارشاه محمود خان وسردار شاه ولی خان درآستانۀ درخروجی کاخ ظاهر شده و همراه با شماری از‬
‫سرکرده های قومی به سوی صف اسیران نزدیک می شوند‪ .‬دراطراف اسیران یک حلقه خاص ملیشه های خاص ایستاده‬
‫اند‪ .‬سردار شاه محمود و سردارشاه ولی نخست نگاهی به سوی اسیران می اندازند که دست ها و پاهای شان غرق در‬
‫زنجیر و زوالنه است‪ .‬سپس با گام های شمرده به سوی درشمالی ارگ حرکت می کنند‪ .‬موجی از حشری های قومی نیز‬
‫درعقب آنان می لغزند‪.‬‬
‫عبدالغنی قلعه بیگی‪ :‬حرکت!‬
‫دوست محمدخان‪ ( :‬به مادونان) بی نظمی نباشد‪...‬یک دقیقه صبر!‬
‫حبیب هللا کلکانی‪ ( :‬به شیرجان خان) عطاءالحق و خواجه بابو را جدا کردند‪ ...‬اسلم کجاست؟‬
‫شیرجان خان‪ :‬آن ها را جای دیگری برده باشند!‬
‫حبیب هللا کلکانی‪ :‬ما را کجا می برند؟‬
‫شیرجان خان‪ :‬به کشتن!‬
‫حبیب هللا کلکانی‪ :‬چطور؟‬
‫شیرجان خان‪ :‬دیگرجای سوال نیست‪ ...‬امیر!‬
‫حبیب هللا کلکانی‪ :‬به کفیدن است که این رقم مردن‪ ،‬بدترین مردن است!‬
‫شیرجان خان‪ :‬چیزی که رضای خدا باشد!‬
‫حبیب هللا کلکانی‪ :‬وای‪ ...‬وای‪...‬‬
‫سیدحسین‪ :‬مردم را به سیل آورده اند؟‬
‫حبیب هللا کلکانی‪ :‬آغا نگفته بودمت به قسم و قرآن این ها بازی نخور؟ بسته قوم را غرق کردی‪ ...‬خدا غرقت کند!‬
‫فرقه مشرصدیق خان‪ :‬امیر‪ ...‬وقت گله گذاری تیرشد‪ ...‬کلمه شهادت بخوانید!‬
‫دستۀ اول هشت نفری و سپس گروه نه نفری اسیران که در نزدیکی آنان ایستاده اند‪ ،‬کلمۀ شهادت می خوانند‪.‬‬
‫سردارشاه محمود‪ ( :‬روبه دوست محمدخان) خیریت باشد؟‬
‫عبدالغنی قلعه بیگی‪ ( :‬به سوی اسیران می دود) خاموش باشید‪ ...‬شروشور موقوف!‬
‫شیرجان خان‪ :‬هللا اکبر‪...‬‬
‫عبدالغنی قلعه بیگی‪ :‬دهانت را بسته کن‪ ...‬نمرود!‬
‫دوست محمدخان‪ ( :‬تفنگچه از کمر می گیرد) مرد است کسی تکان بخورد‪ ...‬این جا ارگ است‪...‬شمالی نیست!‬
‫سردارشاه محمود‪ ( :‬روبه سردار شاه ولی) فکر کنم دیگران نمی آیند‪ ...‬کار زود تر یک طرفه شود‪ ،‬بهتر است!‬
‫دوست محمدخان‪ :‬سردارصاحب‪ ...‬هر چیز آماده است‪ ...‬امرکنید!‬
‫سردارشاه محمود‪ :‬دربیرون وضع به چه ترتیب است؟‬
‫دوست محمدخان‪ :‬هر چیز به نظم است‪ ...‬سردار!‬
‫سردارشاه محمود‪ :‬دیگران چه شدند؟‬
‫دوست محمدخان‪ ( :‬اشاره به مسجد) سرورخان و عبدالغنی خان و چند نفر مشران همین لحظه می رسند‪.‬‬
‫سردارشاه محمود‪ :‬فهمیدم‪ ...‬بعضی مشران با اعلیحضرت نشسته اند‪ ...‬برای شان احوال بدهید که صحنه چنواری را می‬
‫بینند یا همان جا می مانند؟‬
‫چند نفر از جمع پراکندۀ حشری به سوی اسیران دست تکان می دهند‪:‬‬
‫آخ! قاتل های بی غیرت!‬
‫چرا سرتان را خم گرفته اید؟‬
‫همان جایی می روید که بچه های مردم را روان کردید!‬
‫کدامش بچه سقو است؟‬
‫اوهو‪ ...‬ای صدیق‪ ...‬افسوس درمیدان جنگ در گیرم نیامدی که نشانت می دادم!‬
‫فرقه مشرصدیق خان‪ ( :‬باصدای تلخ) تو میدان جنگ را دیده ای‪ ...‬باتور؟‬
‫سیدحسین‪ :‬برو‪ ...‬بادار! به گپ های کالن غرض دار نباش!‬
‫حبیب هللا کلکانی‪ ( :‬روبه یک ملیشه) افسوس‪ ...‬هرچه بگویی‪ ...‬حاال به تو می زیبد!‬
‫سردارشاه محمود و سردار شاه ولی به سوی دروازه قدم برمی دارند‪.‬‬
‫دوست محمد خان‪ ( :‬به سوی حشری ها ومحافظان) مارش‪ ...‬مارش‪...‬‬
‫کنار دیوار بلند‪ ،‬دراطراف خندق بزرگ برج شمالی ارگ‪ ،‬هزاران تن از حشری های قومی وتعدادی ازباشنده های‬
‫تماشاچی اهل کابل صف بسته اند و گرد وخاک غلیظی درهوا موج می زند‪ .‬یک گروه از تماشاچیان سعی دارند لحظه ای‬
‫روی انگشتان پاها بایستند تا بتوانند از روی شانه های حشری های مسلح که در سه قطار اول به حال انتظار ایستاده اند‪ ،‬به‬
‫صحن اصلی میدان معرکه نگاهی بیفگنند‪ .‬تفنگداران خاص حشری های قومی به شکل نیم دائره موقعیت گرفته و به سوی‬
‫دربزرگ ارگ چشم دوخته اند‪.‬‬
‫ناگاه غریوی ازمیان جماعت نا منظم درفضا طنین می افگند‪.‬‬
‫سرورخان‪ ( :‬ازهمه پیشتر میان جماعت مردم ایستاده است) کمی دورتر بروید که عروس ها را می آورند‪...‬‬
 ‫( اشاره به دروازه ارگ) عروس ها را می آورند!‬
‫صدایی ازعقب‪ :‬این ها محاکمه شده و حاال اعدام می شوند!‬
‫یک سرکرده قومی‪ ( :‬با تمسخر) ها‪ ...‬محاکمه چیست؟ دشمن را در باال جای می نشانید‪ ...‬نان وآب می دهید که محاکمه‬
‫شود‪ ...‬حاال محاکمه را می بینی!‬
‫یک حشری صف اول‪ :‬انسان ها را محاکمه می کنند نه سقوی ها را‪.‬‬
‫یک شهروند کابل‪ ( :‬روبه همراهش) این چه مسلمانی است؟ این ها کی اند که آمده اند برای کشتن دیگران جشن گرفته اند؟‬
‫نفردیگر‪ :‬کی درغم اسالم و مسلمانی است‪ ...‬برادر! سیل کو‪ .‬نفرهای شان که این طور گپ می زنند‪ ،‬کالن های شان چه‬
‫خواهد گفتند!‬
‫سرورخان‪ ( :‬به چند نفرحشری) وقت کم است که این ها را محاکمه کنند‪ ...‬اگر وقت باشد اول باید تیل داغ وقین وفانه‬
‫شوند‪ ...‬بعد‪ ،‬به جهنم روان شوند‪ ...‬چه چاره است؟ حکومت کار خود را می کند!‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬اخ که خدا چطور برابر می کند!‬
‫سرورخان‪ :‬نائب صاحب ‪ ...‬بسیار دل کوفت هستی ‪...‬هه؟‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬پرسان نکن حاکم صاحب‪ ...‬پادشاهی این ها مرا آتش زده است‪ ...‬ما چقدر بی غیرت شده ایم که سقوی‬
‫ها پیش روی ما از پادشاهی و جنگ گپ می زنند!‬
‫سرورخان‪ :‬همین وضعیت به ذات خود نشانه های قیامت است!‬
‫یک سرکرده از عقب‪ :‬حاکم صاحب قربانت شوم‪ .‬راست گفتی!‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬سیل کنید‪ ...‬که دروازه باز شد! ( دست تکان می دهد) اوهو‪ ...‬لشکرملی چطوراتن می کنند!‬
‫یک حشری‪ ( :‬فریاد می کشد) نعره تکبیر‪...‬‬
‫انبوهی از مردم ناله تکبیر سر می دهند‪ .‬تیراندازی های هوایی‪ ،‬آهنگ سنگین تکبیر را با سکتگی روبه رو می کند‪ .‬دوست‬
‫محمد خان به سوی جماعت مردم دست تکان می دهد‪:‬‬
‫دوست محمدخان‪ :‬شورماشور نکنید‪ ...‬آرام باشید!‬
‫سرورخان‪ ( :‬به عبدالغنی غندمشر) می بینی که سردارصاحب شاه محمود و شاه ولی خان این طرف می آیند!؟‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬سقوی ها را هم آوردند‪ ...‬چند نفر هستند؟‬
‫سرورخان‪ :‬کل دارودسته شان است!‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬آمدند‪ ...‬آمدند‪ ...‬حاال معلوم می شود‪.‬‬
‫سرورخان‪ :‬نفر اول کی است؟‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬شیرجان وزیر دربار است‪ ...‬با سرووضع درباری آمده!‬
‫سرورخان‪ :‬از اول شیک پوش بود!‬
‫سرورخان‪ :‬نفهمیدم چه گفتی؟‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬گفتم که شیرجان از اول ها شیک پوش بود‪ .‬وقتی حاکم نجراب بود‪ ،‬یک دفعه پیشش رفته بودم!‬
‫سرورخان‪ :‬چرا نفری قومی چیغ می زنند‪ ...‬هیچ گپ شنیده نمی شود!‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬ضرور نبود این قدر لشکر ملی را این جا جمع کنند! خدا ناخواسته یک قضیه پیش بیاید‪ ،‬کی جواب می‬
‫دهد؟‬
‫سرورخان‪ ( :‬خطاب به چند سرکرده قومی) برادران! نفرهای خود را کمی آرام کنید‪ ...‬یک دفعه قرارشوید که دشمنان را‬
‫بیاورند و به حساب شان رسیده گی شود‪ ،‬بعد اتن کنند‪...‬‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬همین حاالاگر کسی تفنگ را طرف سردارصاحبان نشانه کند‪ ،‬چه خواهد شد؟‬
‫یک سرکرده قومی‪ :‬حاکم صاحب‪ ...‬شما را می شناسم‪ ...‬تشویش نکنید‪ ...‬مردم داغ دارد‪...‬درد دارد‪ ...‬بمانید این قدر که‬
‫زحمت کشیدند و ملک را نجات دادند‪ ،‬خوشحالی کنند!‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬گپت معقول‪ ...‬مگرباید لشکرملی در کار خود هم هوشیار باشد!‬
‫یک حشری‪ ( :‬میان صحبت داخل می شود) لوی صاحب‪ ،‬بی غم باش!‬
‫سرورخان‪ :‬نزدیک شدند‪ ...‬نفر دومش زخمی است؟ شناختمش! صدیق فرقه مشر است‪ ...‬هی هی‪ ...‬خدا که رسوا می کند‪،‬‬
‫آدم این طور می شود!‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬صدیق بسیار به خود مغرور بود!‬
‫سرورخان‪ :‬الیق آدم بود‪ ...‬مگر راه غلط رفت‪ ...‬مجبور بود‪ ،‬کجا می رفت؟‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬جنوبی می رفت یا قندهار می رفت‪ .‬جای زیاد بود‪ ...‬چرا نرفتند؟‬
‫سرورخان‪ :‬هرکس به قوم خود می رود‪ ...‬فکر کرده بودند درپیشرفت هستند!‬
‫سرورخان‪ :‬به سپه ساالر صاحب خط نوشته کرده بود که به پادشاهی سقو بیعت کنیدکه آمدن سقو ارادۀ خداوند است‪ ...‬این‬
‫شعر را گفته بود که چراغی را گرایزد برفروزد هرآنکس پف کند‪ ،‬ریشش بسوزد!‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬حاال برایش می گویم که چطورهستی! دوچوب زیربغلش است‪ ...‬پاهایش شکسته؟‬
‫سرورخان‪ :‬روز های آخرجنگ زخمی شد‪ ...‬صدیق که زخمی شد‪ ،‬سقو شکست کرد!‬
‫یک سرکرده قومی‪ ( :‬روبه سرورخان) پیراهن تنبان راهدار سرخ وسفید شفاخانه را برایش پوشانیده اند!‬
‫سرورخان‪ :‬ها‪ ...‬درشفاخانه بستری بود!‬
 ‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬پردل که از پشت سر زده شد‪ ،‬پاهای سقوی سست شد!‬
‫سرورخان‪ :‬نفر سومش محفوظ است‪ ...‬معین حربیه‪ .‬سیدحسین دوم!‬
‫یک حشری‪ ( :‬فریاد کنان) بچه سقو کدامش است؟‬
‫یک سرکرده قومی‪ :‬صبرکن نشانت می دهم‪ ...‬او را می شناسم!‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬قادر سرمنشی را هم خدا زده!‬
‫سرورخان‪ :‬الغر شده!‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬پس گپ نگرد حاکم صاحب! تا وقتی که سرمنشی سیدحسین بود‪ ،‬نر وماده را یک رقم می ‪!...‬‬
‫سرکرده قومی‪ ( :‬به سوی دیگران فریاد می کشد) بچه سقو آمد!‬
‫چندصدا ازجلو وعقب‪ :‬کجاست؟ نفر چندم است؟‬
‫سرکرده قومی‪ :‬نفر پنجم‪ ...‬پشت قادرسرمنشی!‬
‫یک حشری‪ :‬از شرم خود را درپشت قادرسرمنشی پت کرده!‬
‫یک سرکرده دیگر‪ :‬بچه سقو کدامش است؟‬
‫سرورخان‪ :‬همان نفری که واسکت سبز دارد‪ ...‬دیدی؟‬
‫سرکرده قومی‪ :‬دیدمش‪ ...‬دیدمش! سقو چه رقم پادشاه بوده؟ سرووضعش‪ ...‬مثل ما وشماست!‬
‫سرورخان‪ :‬ظاهرش مثل شماست‪ ...‬با همین لباس وقواره‪ ،‬پادشاهی می کرد!‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ ( :‬به سوی حبیب هللا دست تکان می دهد) ای بی غیرت‪ ...‬رویت سیاه!‬
‫حبیب هللا کلکانی‪ :‬هی هی‪ ...‬این جا پیدا شدی؟ غیرت دربروت ماندن ولنگوته کالن نیست!‬
‫یک شهروند کابل‪ :‬بچه سقو قهرشد!‬
‫نفر پهلویی‪ :‬ازچی قهر شد؟‬
‫شهروند اولی‪ :‬نشنیدی که آن لنگوته دار دو زدش‪ ...‬سر بچه سقو بد خورد!‬
‫یک حشری‪ ( :‬فریاد می زند) بچه سقو را نمانید که زنده راه برود!‬
‫کسی ازجلو‪ :‬خودش است‪ ...‬برادران! پتوی سیاهش را سیل کنید!هه‪...‬هه‪ ...‬هه‪...‬‬
‫حبیب هللا کلکانی‪ ( :‬به سردارشاه محمود) مردی و متانت تان همین است که چهار تا الش خور را آورده و ما را دو می‬
‫زنید؟‬
‫سردارشاه محمود‪ ( :‬به دوست محمدخان) مردم را سرگیری کن که بی سری نشود!‬
‫یک تماشاچی غیرحشری‪ :‬کو آرگاه وبارگاه بچه سقو؟ که می گویند کل مملکت را چور کرده‪ ...‬کسی که دولت را چور کند‪،‬‬
‫همین رقم لباس می پوشد؟‬
‫یک شهروند کابل‪ ( :‬آهسته) برادر! به من وتو چه ارتباط دارد؟‬
‫یک حشری‪ :‬تو چه می گویی؟‬
‫شهروند‪ :‬چیزی نگفتم!‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬ببین که سیدحسین هم رسید‪ ...‬نفر پهلوئیش برادر بچه سقو است!‬
‫سرورخان‪ ( :‬با استهزاء) سرداراعلی را می گویی!؟‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ (:‬می خندد) سردار اعلی را چه می کنی‪ ...‬از گپ دیگر خبرداری؟‬
‫سرورخان‪ :‬از گپ حمیدهللا سرداراعلی؟‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬ها‪ ...‬کم بود که دختر اعلیحضرت را به خود نکاح کند!‬
‫سرورخان‪ :‬به زور؟‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬به فکرت‪ ،‬خوش به رضا؟‬
‫سرورخان‪ ( :‬آهسته) درین باره زبانت را قفل کن‪ ...‬نائب صاحب‪ ...‬ازقضیه اش خبر دارم!‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬چه رقم؟‬
‫سرورخان‪ :‬اعلیحضرت هم به این کار راضی بوده!‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬از برای خدا‪ ...‬از برای خدا‪ ...‬راست می گویی؟‬
‫سرورخان‪ :‬شاه محمود خان هم خبر بوده‪ ...‬سیدجعفر چاریکاری رئیس دفتر بچه سقو راه جوری کرده بوده!‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬سیدجعفر مخبر اعلیحضرت بود‪...‬چطور این کار را کرده بود؟‬
‫سرورخان‪ :‬بس خالص! فقط سیل کن‪ ...‬پشت گپ زیاد نگرد!‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬درین کارها چه رازهایی است که عقل آدم کارنمی کند!‬
‫سرورخان‪ :‬راست قصه را بخواهی‪ ...‬سیدجعفر چاریکاری‪ ،‬سقو را غرق کرد‪...‬نه کس دیگر‪ ...‬قصه اش درازاست!‬
‫یک حشری معیوب‪ :‬سید حسین خائن آمد!‬
‫سرورخان‪ ( :‬به عبدالغنی غندمشر) سیدحسین را آوردند!‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬چه کنند‪ ...‬وزیرحربیه مقرر شود؟‬
‫سرورخان‪ :‬اعلیحضرت قول وقرار داده بودکه صدراعظم شود‪ .‬سیدحسین پیش از گرفتن کابل بیعت کرده بود‪.‬‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬یک نفر ازین ها زنده بماند‪ ،‬خطر دارد‪ .‬این مردم به یاغی گری عادت دارند!‬
‫سرکرده حشری‪ :‬نفر آخری ملک محسن است!‬
 ‫دوست محمدخان‪ :‬راه بدهید!‬
‫لمبرشاه خان‪ ( :‬به شاه محمودخان وشاه ولی خان) این طرف بفرمائید!‬
‫سردارشاه محمود‪ ( :‬به دوست محمدخان) ترتیبات چه رقم است؟‬
‫دوست محمدخان‪ ( :‬اشاره به تفنگ داران خاص قومی) این ها اجرا کننده امر هستند!‬
‫سردارشاه ولی‪ ( :‬اشاره به اسیران) نفر ها را یک طرف قطار کنید!‬
‫شیرجان خان‪ ( :‬به سردارشاه محمود) وضو داریم‪ ...‬باید دو رکعت نماز ادا کنیم!‬
‫سردارشاه محمود‪ ( :‬به عبدالغنی قلعه بیگی) چه باید شود؟ حاال وقت نماز است؟‬
‫دوست محمدخان‪ :‬لشکر ملی بی تابی می کنند‪ .‬حاجت به نمازنیست‪ ....‬وقت کم است!‬
‫سرکرده حشری‪ ( :‬به سوی شیرجان خان دست تکان می دهد) نماز می خوانی؟ نماز را یاد داری؟‬
‫سرور خان‪ :‬شیرجان از دیگرانش فرق دارد!‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬چه فرق دارد؟ حاال عاجزی می کنند‪ ...‬ورنه وقت قدرت شان سگ ها را نعل می کردند!‬
‫سرورخان‪ :‬این جا ایستاده شویم بهتر معلوم می شود‪ ...‬هو؟ دردست سردارشاه محمود اشپالق را می بینی؟‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬اشپالق؟ عجب!‬
‫فریاد حشری ها بلند می شود‪:‬‬
‫این ها نماز را یاد ندارند‪...‬‬
‫خائن ها و قاتل ها را به نمازچی؟‬
‫خودم با تفنگ می زنم!‬
‫تخم های بد را زود گم کنید که دل ما یخ شود‪.‬‬
‫سرورخان‪ :‬وهللا تیله تیله زیاد شد‪ .‬یک سو شویم که زدن زدن نشود‪ .‬زیرپای نشویم!‬
‫سردارشاه ولی‪ ( :‬آهسته به عبدالغنی قلعه بیگی) نماز خواندن شان ضرورنیست‪.‬‬
‫عبدالغنی قلعه بیگی‪ :‬راست می گویید‪...‬‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬زیر خاک گم شده ایم! این ها معطل چی هستند؟‬
‫یک سرکرده قومی ناگاه به سوی اسیران می دود و گوگردی آتش می زند وزیر ریش ملک محسن می گیرد‪ .‬ملک محسن‬
‫سعی می کند صورت خود را دور بدهد‪ ،‬اما نیم ریشش می سوزد‪ .‬یک حشری دیگر‪ ،‬زوالنه او را از عقب چنان کش می‬
‫کند که ملک محسن به زمین سقوط می کند‪.‬‬
‫حبیب هللا کلکانی‪ ( :‬به سردارشاه محمود) قسم وقرآن تان این بود که وقت مردن هم کسی را به نماز خواندن نمانید؟‬
‫یک حشری‪ ( :‬به عوض سردارشاه محمود) تو به قسم وقرآن چه می فهمی؟‬
‫دوست محمدخان‪ ( :‬به سرکرده های قومی) آرام باشید‪ ...‬سردار صاحب خودش می فهمد که چه وقت امر اور‬
‫( آتش) بدهد!‬
‫سرکرده قومی‪ :‬سیل کن طرف شیرجان که با اشاره نماز می خواند!‬
‫سرورخان‪ :‬نماز از مرگ نجاتش نمی دهد!‬
‫عبدالغنی قلعه بیگی‪ ( :‬به دوست محمدخان) چرا معطل هستند؟‬
‫دوست محمدخان‪ :‬گفته شده معطل کنید مردم دل شان یخ شود‪ .‬دو بزنند‪ ،‬بد وبیراه بگویند و هرچه فغان بزنند‪ ...‬خوب است!‬
‫سرورخان‪ :‬سیل کن‪ .‬بچه سقو طرف کسانی که بدو رد برایش می گویند‪ ،‬مثل یک شکاری سیل می کند!‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬اگردست و پایش در زنجیر نباشد‪ ،‬طرف مردم حمله می کند!‬
‫یک شهروندکابل‪ :‬حبیب هللا حیران حیران طرف مردم سیل دارد!‬
‫نفرپهلویی‪ :‬باورش نیامده که گپ به این جا برسد! می بینی رنگش سیاه شده‪ ...‬چتیات گویی و دشنام مغزش را خراب کرده!‬
‫سرکرده حشری‪ :‬برادران! این ها را عذاب کش کنیم!‬
‫درین هنگام دوست محمدخان به سوی جمع اسیران می رود و گوگردی را آتش زده به ریش فرقه مشرصدیق خان نزدیک‬
‫می کند‪ .‬ریش فرقه مشر دود می کند‪ .‬دوست محمد خان بیخ گوش صدیق خان می گوید‪:‬‬
‫دوست محمد خان‪ :‬دیدی که ایزد ریش خودت را سوخت؟‬
‫سرورخان‪ :‬شروع شد‪ ...‬سقوی ها را لب خندق بردند!‬
‫عبدالغنی قلعه بیگی‪ :‬برادران‪ ...‬راه بدهید که سرداران درین گوشه ایستاده شوند!‬
‫سردارشاه محمود و سردار شاه ولی ازمیان جماعت لشکر قومی بیرون آمده و درگوشه ای می ایستند‪ .‬سردارشاه محمود‬
‫نگاهی به سوی جماعت متحرک مردم می افکند‪ .‬سپس دست خود را بلند کرده‪ ،‬طوری اشپالق می زند که گونه هایش‬
‫متورم می شوند‪ .‬به دنبال آن‪ ،‬غرش تفنگ های ده ها تن از گروه ویژه آتش‪ ،‬همراه با هیاهوی شادیانه حشری ها درفضا‬
‫طنین انداز می شود‪.‬‬
‫یک سرکرده حشری‪ :‬بزنید که بچه های مردم راهمین طور زده بودند!‬
‫یک شهروند کابل‪ :‬نماندند نماز بخوانند؟‬
‫نفرپهلویی‪ :‬اگر به دل تو باشد‪ ،‬باید قاضی و مدعی را هم این جا بیاورند‪...‬‬
‫سرورخان‪ :‬نائب صاحب این طرف بگذر که محشر شد!‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬سیل کن حاکم صاحب‪ ...‬حمیدهللا برادرسقو در فیرهای اول به زمین نیفتاد!‬
 ‫سرورخان‪ :‬حاال افتاد!‬
‫سرکرده حشری‪ :‬ارمان ما پور شد!‬
‫فیرهای شادیانه آمیخته با فریاد های مهیج لشکر قومی از گوشه وکنار خندق به گوش می رسد‪.‬‬
‫سرورخان‪ :‬لشکر قومی را ببین که دیوانه شده‪ ...‬اوهو! چه حال شد؟ هرکس سر مرده ها حمله می کند‪ ...‬یک طرف شویم‬
‫که کدام سنگ یا چوب به فرق ما نخورد!‬
‫سردارشاه محمود‪ ( :‬درحال حرکت به سوی ارگ) ترتیبات خود را داشته باشید که خرابی نشود!‬
‫دوست محمدخان‪ ( :‬به جماعت مردم) برادران! مرده ها را چرا می زنید؟ مرده را نزنید که بیخی از شناختن خالص می‬
‫شوند‪ .‬دور شو ای لدو‪ ...‬بس کن‪ ...‬چوبت کم بود در پیشانی من بخورد!‬
‫یک حشری‪ :‬جرنیل ها وکرنیل های خود مختار ختم شدند!‬
‫عبدالغنی غندمشر‪ :‬کم مانده که مرده ها زیر سنگ ها گم شوند‪...‬‬
‫دوست محمد خان‪ :‬امر سردار صاحب ها است که هیچ کس به مرده ها نزدیک نشود! بروید‪ ...‬ما مرده ها را سر از صباح‪،‬‬
‫درچمن حضوری آویزان می کنیم که مردم ببینند وعبرت بگیرند‪.‬‬
‫شام فرارسیده وجماعت ملتهب کم کم پراکنده گشته است‪ .‬صف فشرده حشری ها از هم می گسلد‪ .‬دوست محمدخان تفنگچه‬
‫را از کمر گرفته‪ ،‬به سوی پیکر های مقتولین می رود‪ .‬با تفنگچه درکاسه سر یک یک از اعدامیان آتش می کند‪ .‬روی پیکر‬
‫فرقه مشر صدیق خان خم می شود می گوید‪ :‬خداوند ریش خودت را سوختاند!‬

‫پذیرایی گرم از امیر امان هللا خان در جرمنی – ‪۱۹۲۸‬‬

 ‫فابریکه دارو سازی ‪ ،‬کابل‬
‫سال ‪1361‬خورشیدی‬

‫عكس مال عمر كه احتماًال در اوايل دهه ‪ ٩٠‬ميالدي گرفته شده است‬
‫اين دوكان واين شخص (شیر مارگیر) در كوجه سراجى بوده زمانيكه در صنف دوم مكتب بيهقى بودم‪ .‬هنًك ام رفت وامد از‬
‫مقابلش ميًك ذشتم ويك توقف بخاطر ديدن مارهاى داخل مرتبانها كه در دوكان بودند ميكردم‪ .‬بسيار برايم جالب بود‬

‫در باره كريم مارگير چه معلومات داريد؟‬

‫دوکان کرییم مارگیر درگذر اندرابی قرارداشت‪،‬باعرض معذرت‬
‫کریم مار گیر در روبه روی کوچه اندرابی دوکانش بود که مار گژدم و شکسته بندی و زخم های کونا کون تداوی میشت‬

‫سردار عبدالستار خان‪ ،‬خزانه دار‪ ،‬خزانه شاهی‪ ،‬دوره حکومت شاه امان هللا خان‪ ،‬سال ‪1919‬‬
‫محل عکس‪ :‬محوطه ارگ شاه‬
 ‫واقعًا باور نكردني است كه زماني چوك سپاهي گمنام يكي از شيك ترين مكان شهر كابل بود‪.‬‬

‫جريان اعمار سرك كندهار ‪ -‬تورغندي سال ‪ ١٣٤٢‬با حضورداشت محمد ظاهرشاه و خوازك خان ( رئيس قوه كار و وزير‬
‫فوايد عامه‪.‬‬
‫در این عکس در وسط ‪.‬سردار اقا که برادر امان هللا خان است كه در وقت ظاهر شاه رئیس المپیک بود‪.‬‬
‫طرف دست راست وی پهلوان دستگیر ‪.‬‬
‫شکر شاه افغان است ‪..‬‬
‫طرف دست چپ پهلوان جان آقا ‪..‬وحاجی قهرمان‬
‫محمد ابراهیم خدری است ‪ ..‬ونفر های نشسته‬
‫دروسط ‪.‬پهلوان میر علم ‪.‬دست راست پهلوان‬
‫صدیق ‪.‬وطرف ‪.‬چپ پهلوان مال ستار میباشد‪.‬‬

‫کوچه شانه سازی‪ ،‬کابل قدیم‬

‫همه ی این کوچه ها را امیر عبدالرحمن خان نامگزاری کرده‪ ،‬مثل کوچه شمع ریزها‪.‬‬
‫وكالي شوراي ملي سال ‪ ١٣٢٧‬كه رياست آنرا موالنا محمد خسته به عهده داشت‪.‬‬

‫مجاهدین افغانستان در جنگ با انگلیس ها‪،‬‬

‫سال ‪ ۱۸۸۶‬میالدی‪ ،‬عکاس ‪ :‬جان بورک ایرلندی‬
 ‫مالقات ظاهرشاه و ملكه حميرا با رئيس جمهور جان اف كنيدي در اياالت متحده امريكا ‪ ٥٤‬سال قبل‬

‫‪President John F. Kennedy with King Zahir Shah and Queen Humaira of #Afghanistan in‬‬
‫‪1963 during their visit to the U.S‬‬

‫‪:‬دانشگاه (پوهنتون )پولی تخنیک کابل مرکزاساسی تربیه کادرهای علمی انجنیری در کشور‬

‫دانشگاه پولی تخنیک کابل در ‪ 21‬میزان سال ‪ 1342‬شمسی مطابق به ‪ 13‬اکتوبر سال ‪ 1963‬میالدی در ساحه ‪ 72‬هکتار ‪ 360‬جریب زمین در مربوطات‬
‫ناحیه پنجم شاروالی شهر کابل با اشتراک هیات دولتی داخلی وخارجی تهداب گذاری شد‪ ،‬که شامل تعمیرات تدریسی‪ ،‬البراتوارها‪ ،‬کتابخانه‪ ،‬لیلیه محصالن‪،‬‬
‫)‪ ( Complex‬تعمیرات رهایشی استادان‪ ،‬طعام خانه با گنجایش ‪ 1000‬تن در یک وقت‪ ،‬مسجد شریف با گنجایش حدود ‪ 500‬نماز گذار در یک وقت‪ ،‬مجتمع‬
‫‪.‬باشدسپورتی‪ ،‬تاالر کنفرانس ها با گنجایش بیشتر از ‪ 1000‬تن‪ ،‬ورکشاپ ها‪ ،‬پولیگون ها وساحات تفریحی می‬

‫مواد ساختمانی و تجهیزات این دانشگاه از جانب مردم شوروی سابق به مردم افغانستان طور تحفه اهدا گردیده ودر اعمار آن کارگران وانجنیران افغانی‬
‫‪.‬وشوروی وقت شرکت داشته اند‬

‫بعد از تکمیل بالک های تدریسی والبراتوارها در سال ‪ 1346‬خورشیدی این موسسه به پذیرش اولین دوره محصلین نایل آمده ودر سال‪ 1351‬خورشیدی‬
‫تخنیک کابل مسمی بود کهبرای بار نخست فارغین خود را به سویه تحصیلی لسانس تقدیم جامعه کرده است‪ .‬تا سال ‪ 1381‬این دانشگاه بنام انستیتوت پولی‬
‫تخنیک کابل تغییر نام داده شد‪ .‬تا سالهای ‪ 1359‬خورشیدی فارغین این موسسه سویه تحصیلی لسانس را کسب مینمودند‪ ،‬بعد از آنبعد از آن به دانشگاه پولی‬
‫تا سال ‪ 1371‬فارغین آن درجه تحصیل ماستر علوم انجنیری را داشت‪ .‬درهمین دوره کادرهای ملی به سویه های عالی علمی و پیداگوژی تا سطح دکتورا‬
‫‪.‬نیز در این دانشگاه تربیه میشد و در کل بیشتر از ‪ 20‬تن از دوکتورای خویش دفاع نموده اند ) ‪(PHD‬‬

‫دانشگاه پولی تخنیک کابل ازنخستین سالهای تاسیس آن بمثابه بزرگترین نهاد تربیه کادرهای مسلکی درافغانستان به فعالیت آغازنمود‪ ،‬کارکردهای فارغ های‬
‫آن درهمه رشته های انجنیری محسوس وچشمگیری است دانشگاه پولیتخنیک کابل همواره کوشیده تا بستر مناسب‪ ،‬فضا و جو مساعد را برای رشد‪ ،‬توسعه‬
‫ومعاصرسازی کمی و کیفی آن مهیا سازد‬

‫پل اتک ‪:‬‬

‫سرحد میان افغانستان و هند ‪-‬بریتانیاوی‬
‫زمانی که کشوری بنام پاکستان در نقشه جهان وجود نداشت‪.‬‬
‫‪ ۱۲۶‬سال قبل از امروز‬

‫مجاهدین افغانستان‪ ،‬در جنگ دوم افغان‪ -‬انگلیس (امپراطوری بریتانیا )‬

‫‪ ۱۳۸‬سال قبل‬
‫عکاس جان بورگ ایرلندی‬
 ‫امیر حبیب هللا خان‪ ،‬با چهارده تن از همسرانش‪.‬‬
‫سال ‪ ۱۹۰۰‬میالدی‬

‫پیرامون شهادت حسن خیاط یکی از قربانیان‬

‫مظاهره ی سوم عقرب ‪1344‬خورشیدی‬
‫در روز سوم عقرب ‪ 1344‬خورشیدی ‪ ،‬بازهم دانشجویان دانشگاه کابل وشاگردان مکاتب عالی ومسلکی و شهروندان‬
‫بسوی شورای ملی سیل آسا ‪ ،‬سرازیر گردیدند‪.‬‬
‫درآن روزها امکان اشتراک استادان دانشگاه ولیسه ها و مکاتب عالی ومسلکی ‪ ،‬در جلسه رأی اعتماد ممکن نشد‪ .‬سرانجام‬
‫مظاهره ی شهرو ندان کابل‪،‬از شورای ملی آغاز گردید‪.‬‬
‫دفاع از " دموکراسی وتشکیل حکومت پارلمانی " به مثابه ی اهداف دموکراتیک این مظاهره ی نیرومند خیابانی ‪،‬اعالن شد‬
‫‪.‬‬
‫درلیسه ی حبیبیه میان پولیس وصفوف مظاهره کننده گان درگیری صورت گرفت؛ چند تن ازدانش آموزان توقیف شدند؛‬
‫مگر بادریغ ودرد درهمان آغاز مبارزه ی دادخواهانه ی شهروندان ونسل جوان وطن برای دموکراسی و مبارزه ی‬
‫پارلمانی علیه مظاهر ه کننده گان ‪ ،‬لشکر کشی آغاز گردید ‪.‬‬
‫صفوف مظاهره به فرماندهی سردار عبدالولی نخست درمیدان سید جمال الدین محاصره شد؛ ولی رهبری جنبش سوم عقرب‬
‫‪1344‬خورشیدی بیدرنگ راه نوینی را گشود وبه گونه ی پلنگان خشماگین هندوکش بیدار ازفراز گذرگاههای زیارت سخی‬
‫بسوی شهرکابل باشعارهای دموکراسی پارلمانی ودرفشهای گلگونه ی خود به پیشروی آغاز نهاد ند‪.‬‬
‫زنده یاد محمد طاهر بد خشی پایان تظاهرات را در میدان سینما پامیراعالن کرد؛ درصفوف این مظاهره‪ ،‬تند مزاجانی نیز‬
‫حضورداشتند که با غریوهای رهایی یاران توقیف شده ی خویش بسوی ماموریت پولیس شیرشاه مینه‪ ،‬به مارش ظفر نمون‬
‫خود ادامه دادند‪ .‬موج پیشاهنگ جنبش جوانان سوگمندانه درشامگاهان به گناه تالش برای رهایی دانشجویان توقیف شده ‪ ،‬با‬
‫خشونت تعصب آمیز سردارعبدالولی فرما نده قول اردوی نمبر یک ونیروهای زرهی دولت پاشاهی افغانستان مقابل گردید‪.‬‬
‫روانشاد حسن خیاط فرزند مال شاه محمد پنجشیری وشکرهللا غزنوی دانشجوی لیسه ی زراعت کابل‪ ،‬نشانه ی تیر تب آلوده‬
‫دشمنان سوگند خورده ی توده ها قرارگرفتند‪ .‬شماری از جوانان پیشرو ازجمله ‪ :‬حسن خیاط جاودانه شد ‪.‬‬
‫رفیق عبدالرب محصل صنف سوم فاکولته ی انجنیری عضو جمعیت دموکراتیک خلق و فرزند مردم آستانه ی پنجشیر‬
‫زخمی ومعیوب گردید و پس از درمان در بیمارستان علی آباد‪ ،‬شفا یافت ‪.‬‬
‫این پلنگ تیر خورده ی هندوکش بیدار‪ ،‬گواه زنده است که همزمان با حسن خیاط درخط اول مظاهره کننده گان‪ ،‬از سوی‬
‫نیروهای زرهی به خاک وخون تپیده ‪ ،‬یکی شهید و دیگری زخمی شد ه بود (انجنیر عبدالرب در حال حاضر دریکی از‬
‫برجهای برق شهر کابل هنوز هم خدمت میکند)‬
‫در پایان این مظاهره ی خیابانی جاودان یاد محمد طاهر بدخشی‪ ،‬رفیق سلطان علی کشمند‪ ،‬روانشاد انجنیر محمد عثمان‬
‫استاد فاکولته ی ساینس ‪ ،‬زنده یاد محمود بریالی وشماری از محصالن دانشگاه کابل زندانی و پس از مدت کوتاهی به حکم‬
‫شادروان محمد هاشم میوندوال صدراعظم منتخب شورای ملی بدون هیچگونه شرط وقیدی از زندان آزاد شدند‬
‫‪Khbarban.com‬‬

‫به گزارش خبرنگار مهر‪ ،‬کتاب «پیشینه روزنامه‌ها و مجالت افغانستان‪ »۱۳۵۲ – ۱۲۴۶ :‬از نوشته‌های مرحوم سیف‌الدین مستمند سلجوقی‬
‫است که در ‪ ۱۰۸‬صفحه توسط موسسه آرتاکوانا در افغانستان منتشر شده است‪.‬‬
‫کتاب شامل سه فصل کلی است‪« :‬نشریات افغانستان قبل از استقالل» که در این فصل نشریه‌هایی چون هفته نامه کابل‪،‬‬
‫شمس النهار‪ ،‬سراج االخبار‪ ،‬سراج االطفال‪ ،‬اتحاد مشرقی‪ ،‬ابالغ و معرف معارف معرفی شده‌اند‪« ،‬نشریات افغانستان‬
‫از استقالل الی اصالحات شاه محمود خان» که در این فصل نیز نشریاتی چون ستاره افغان‪ ،‬اتفاق اسالم‪ ،‬ارشاد النسوان‪،‬‬
‫طلوع افغان‪ ،‬مجموعه اردو‪ ،‬بیدار‪ ،‬جریده ثروت‪ ،‬امان افغان و… معرفی شده‌اند و «نشریات افغانستان در دهه‬
‫دموکراسی» که در آن جرایدی چون جریده افغان ملت‪ ،‬خلق‪ ،‬جریده مردم‪ ،‬مساوات و ده‌ها نشریه دیگر معرفی شده‌اند‬

‫‪BBC News‬‬
‫‪Bbc.com‬‬

‫داوود خان در زمان نخست وزیری‌اش در کنار رهبران کشورهای جنبش عدم تعهد در سال ‪ ۱۹۶۱‬در بلگراد‪.‬‬
Face book ‫ندای پرچم‬
 ‫‪ Mundigak‬تاريخ افغانستان‬
‫‪· juillet 16‬‬
‫کودتا سرطان یا داودخان‪:‬‬
‫کودتا ‪ 26‬سرطان سال ‪ ) 1973( 1352‬یکی از مهمترین رویدادهای سیاسی ‪ -‬نظامی در افغانستان بود‪ .‬از اینرو‬
‫بسیاری از خبرگزاری های منطقه و جهان به انعکاس این تحول بزرگ که باعث تغییر نظام در این کشور شده بود‪،‬‬
‫پرداختند‪.‬‬
‫در این میان روزنامه صبح خراسان ایران نگاه ویژه خود را نسبت به تحوالت سیاسی افغانستان اینگونه آشکار کرد‪.‬‬
‫در بین تیتر و مطالب این روزنامه که در روز چهارشنبه ‪ 27‬ماه سرطان و یک روز بعد از وقوع کودتا در افغانستان به‬
‫نشر رسیده است‪ ،‬دو موضوع بیش از سایر موضوعات خودنمایی می کرد‪:‬‬
‫کودتا در افغانستان و اینکه رهبر کودتا محمد داود خان است‪.‬‬
‫روزنامه خراسان در تیتر یک خود با عنوان «دیروز در افغانستان کودتا شد» به انعکاس این موضوع پرداخت و با‬
‫مطرح کردن نام سردار محمد داود خان را به عنوان رهبر کودتا نوشته بود‪:‬‬
‫« کودتا در غیاب پادشاه که برای معالجه به ایتالیا بسر می برد‪ ،‬صورت گرفت‪ .‬رهبر کودتا در افغانستان رژیم‬
‫جمهوری اعالم کرد و مردم را به آرامش و حمایت از رژیم تازه دعوت نمود‪.‬‬
‫سردار محمد داود خان طی نطقی گفت‪ :‬در صدر برنامه خود افکار و ایده های اسالم را قرار داده است‪ .‬رهبر کودتای‬
‫افغانستان یکی از اعضای خاندان سلطنتی این کشور است‪ .‬فرودگاه های افغانستان بروی هواپیما های خارجی بسته شده‬
‫است‪ .‬رهبر کودتا گفت‪ :‬دمکراسی را به کشور باز خواهد گرداند‪ .‬هنوز از سرنوشت مقامات برجسته افغانی اطالعی در‬
‫دست نیست‪ .‬مرزداران افغانی از وقوع کودتا اظهار بی اطالعی کردند‪.‬‬

‫‪ Mundigak‬تاريخ افغانستان‬
‫‪· juin 26‬‬
‫کابینه دولت امانی در دوسال اول سلطنت ‪:‬‬

‫چندی قبل خانم نیلوفرصبیه دپلومات سابقه دار افغانستان‪ ،‬جناب حامدمحمود‪،‬مقیم آلمان درتلیفون از من پرسیدند که ایا‬
‫دیوان نرجنداس هندوکه عضویت هیات مذاکرات صلح راولپندی را با جانب انگلیس در‪1919‬داشت‪ ،‬ایا وزیرمالیه دولت‬
‫امانی بود یا خیر؟ زیرا بعضی از هموطنان ما براین باوراندکه اووزیرمالیه در کابینۀ امانی بوده است‪.‬من به این خانم‬
‫محترم وعده دادم که در سرفرصت به این موضوع خواهم پرداخت‪.‬اکنون آن فرصت برایم دست داد تا به سؤالشان‬
‫جواب بدهم‪.‬‬

‫سه منبع مهم تاریخ معاصر افغانستان درصد سال اخیر عبارت اند از‪:‬‬
‫‪ -1‬افغانستان درمسیرتاریخ ازغبار‪،‬‬
‫‪ -2‬افغانستان در پنج قرن اخیر از فرهنگ‪،‬‬
‫‪ -3‬سلطنت امان هللا شاه واستقالل مجدد افغانستان‪ ،‬ازعزیزالدین وکیلی پوپلزائی‪.‬‬

‫بنابر کتاب سلطنت شاه امان هللا‪ ،‬آخرین تالیف عزیزالدین وکیلی پوپلزائی‪ ،‬پس از آنکه شاه امان هللا در ‪ ۹‬حوت ‪۱۲۹۷‬‬
‫به سلطنت رسید‪ ،‬تشکیالت سابقه را لغو وبجای آن تشکیالت جدید عصری را رویکار آورد که مشتمل بر ده اداره بود و‬
‫هریک بنام "نظارت خانه" یاد می شد ودر راس هریک آن یک مسئول بنام "ناظر" قرار داشت‪.‬‬
‫نظارت حربیه‪ ،‬نظارت امور خارجیه‪ ،‬نظارت مالیه‪ ،‬نظارت داخلیه‪ ،‬نظارت زراعت‪ ،‬نظارت تجارت‪ ،‬نظارت عدلیه‪،‬‬
‫نظارت امنیه‪ ،‬نظارت نقلیات و نظارت دربار‪.‬‬
‫عالوه براین ادرات علمی بنام های علماء حضور و شورای علوم ‪ ،‬داراالمان معارف‪ ،‬مجلس وضع قوانین وریاست‬
‫عمومی شوری نیزبوجود آمدند تا آنکه چندماه بعد نظارت معارف تشکیل شد‪ .‬از آغاز سال ‪ ۱۳۰۰‬ش نام نظارت خانه‬
‫به وزارت تعویض گردید‪ .‬پوپلزائی اسامی وزیران کابینه امانی را که در برج حوت ‪ 1297‬مقررشده بودند چنین‬
‫یادمیکند‪:‬‬
‫محمودطرزی‪ ،‬ناظرامورخارجیه‬
‫محمدنادرخان سپه ساالر‪،‬ناظرحربیه‬
‫محمودخان[ولد احمدخان]‪،‬ناظرمالیه‬
‫علی احمدخان[ولدخوشدلخان]‪،‬ناظرداخلیه‬
‫عظیم هللا خان(ولدعباسخان]‪،‬ناظرزراعت‬
‫غالم محمدخان[ولد غالم مرتضی خان]‪،‬ناظرتجارت‬
‫محمدسلیمان[ولدمحمدآصف خان]‪ ،‬ناظرمعارف‬
‫محمدابراهیم خان[ولدمحمدسرورخان]‪ ،‬ناظرعدلیه‬
‫نظام الدین خان[ولدفقیرمحمدخان]‪،‬ناظرنقلیات‬
‫محمودخان[ولدمحمدشاه خان]‪ ،‬ناظر دربار‬
‫عبدالرشید خان‪ ،‬منشی(پوپلزائی‪،‬سلطنت امان هللا شاه واستقالل مجدد افغانستان‪،‬چاپ انتشارات اکادمی عالمه‬
‫رشاد‪،‬کندهار‪،۱۳۹۶‬بخش ‪ ،۱‬ص ‪)۲۱۴-۲۱۳‬‬

‫غبار وفرهنگ‪ ،‬اسامی کابینۀ دولت امانی را باکمی اختالف چنین ذکرمیکند‪:‬‬
‫صدراعظم ‪ :‬سردارعبدالقدوس خان اعتمادالدوله‬
‫وزیرحربیه‪ :‬سپهساالرصالح محمدخان[بعد سپهساالرمحمدنادرخان سپس محمدولیخان ودراخیرعبدالعزیزخان]‬
‫وزیرخارجه‪ :‬محمودطرزی[بعدمحمدولیخان؛محمدصدیق خان چرخی]‬
‫وزیرمالیه ‪ :‬میرزامحمودخان [بعدمیرهاشم خان‪ ،‬معین وزارت مالیه]‬
‫وزیرداخله‪ :‬علی احمدخان شاغاسی[بعد عبدالعزیزخان ‪،‬عبداالحدخان مایار]‬
‫وزیرتجارت‪ :‬غالم محمدخان وردکی[بعد عبالهادیخان داوی‪،‬علی محمدخان]‬
‫وزیرعدلیه ‪ :‬محمدابراهیم خان[بعد سردارحیات هللا خان]‬
‫وزیرمعارف‪ :‬سردارعبدالحبیب[بعدسردارعبدالرحمن خان‪ ،‬محمد سلیمانخان‪ ،‬سردارحیات هللا خان ؛دراخرفیض‬
‫محمدخان زکریا]‬
‫وزیرزراعت‪ :‬علی جانخان‬
‫وزیرنقلیات ‪ :‬غالم قادرخان‬
‫وزیرامنیه [امنیت ملی]‪ :‬شجاع الدوله خان غوربندی‬
‫مدیرمستقل طبیه‪ :‬سردارکبیرهللا سراج‬
‫وزیردربار‪ :‬محمدیعقوبخان‬
‫ودر رأس همه شاه امان هللا قرارداشت‪( .‬غبار‪ ،‬افغانستان درمسیرتاریخ‪،‬ج‪،1‬ص ‪،۷۹۵‬فر هنگ‪ ،‬افغانستان درپنج قرن‬
‫اخیر‪،‬جلداول‪،‬صص ‪)۵۳۲-۵۳۱‬‬
‫با توجه به سه منبع فوق الذکر‪،‬بمالحظه میرسدکه درکابینۀ اعلیحضرت امان هللا خان نرنجداس هندو بجز عضویت در‬
‫هیات مذاکرات استقالل با جانب انګلیس کدام مسئولیت رسمی دیګری چون وزارت مالیه یا کدام وزارت دیگری را‬
‫برعهده نداشته است‪.‬‬
‫پوهاند سیستانی‬
 ‫‪ Mundigak‬تاريخ افغانستان ‪facebook‬‬

‫زمبورک توپ‪:‬‬
‫ی و ابدالی بود که شاه محمود‬
‫زمبورک اسلحه سقیله که باالی شتر نصب میشد زنبورک اسلحه مهمی حکومت هوتک ‌‬
‫هوتک در جنگ گلباند ‪ ،‬فتح ‪#‬اصفهان و ‪#‬احمدشاه_بابا در میدان پانی پت از این استفاده کرده بودند‪.‬‬

‫ما به صلح‌ ایم و فلک در پی جنگ است اینجا‬

‫دل از این حادثه بسیار به تنگ است اینجا‬
‫ی زده‌گانیم در این بحر فنا‬
‫ما تباه ‌‬
‫تخته کشتی ما پشت نهنگ است اینجا‬
‫(شعر احمدشاه بابا)‬

‫جنگ اول افغان و انگلیس‬

‫در ‪ ۱۳‬جنوری سال ‪ ۱۸۴۲‬میالدی داکتر برایدن یگانه کسی بود که با تن زخمی از میان ‪ ۱۶۵۰۰‬عساکر انگلیسی در‬
‫جنگ جالل توانست خود را به قرار گاه انگلیس ها برساند‪.‬‬
‫( مصطفی اورکزی)‬
‫اعليحضرت محمد ظاهرشاه؛ پادشاه افغانستان در سفر هندوستان و ديدار او با عده از مسلمانان هند از زيارت امام رباني‬
‫مجدد الف ثانی‪١٩٦٥...‬ع‬

‫حمام های مشهور کابل قدیم‬

‫‪ .۱‬حمام‌کاللی واقع درواره الهوری‪.‬‬
‫‪ .۲‬حمام ملک نور واقع جاده میوند‪.‬‬
‫‪ .۳‬حمام نو واقع گذر تنور سازی‪.‬‬
‫‪.۴‬حمام خرابات واقع گذر خواجه خوردک‪.‬‬
‫‪ .۵‬حمام چقرک واقع گذر شانه سازی‪.‬‬
‫‪ .۶‬حمام باجی گک وافع گذر قاضی‪.‬‬
‫‪ .۷‬حمام شتر خانه واقع گذر شتر خانه‪.‬‬
‫‪ .۸‬حمام کوش دوزی واقع شوربازار‪.‬‬
‫‪ .۹‬حمام قورطای چنداول‪.‬‬
‫‪ .۱۰‬حمام باغ علیمردان واقع باغ علی مردان‪.‬‬
‫‪ .۱۱‬حمام بوریا فروشی واقع گذر بوریا فروشی‪.‬‬
‫‪ .۱۲‬حمام حاجی جبار واقع پاین چوک‪.‬‬
‫‪ .۱۳‬حمام کاه فروشی واقع کاه فروشی‪.‬‬
‫‪ .۱۴‬حمام پخته فروشی واقع کوچه پخته فروشی‪.‬‬
‫‪ .۱۵‬حمام حاجی غوث الدین واقع سنگ تراشی‪.‬‬
‫‪ .۱۶‬حمام ابو واقع کوچه اچکزای ها‬
‫‪ . ۱۷‬حمام سه دوکان چنداول‬
‫‪ .۱۸‬حمام قادروی واقع چنداول‬
‫‪. ۱۹‬حمام جاده‬
‫یادش بخیر گل سر شوی و تاس حمام‪ ،‬پاکی و نظافت حمام و آرامش آن که کس صدای شخص پهلو را نمی شنید‪.‬‬
‫اگه کدام نام حمام کمبود است همدیاران نازنین در لست اضافه نمایند‪.‬‬
‫(سمیع قیومی)‬

‫شعر عالمه اقبال در وصف احمدشاه بابا ابدالی موسس افغانستان معاصر‬

‫مرد ابدالــــی وجودش آیــــتـــی‬

‫داد افغان را اســــاس ملـــتـــــی‬
‫آن شــــهیـــدان محــــبت را امام‬
‫آبروی هند و چین و روم و شام‬
‫نامش از خورشید و مه تابنده تر‬
 ‫خاک قبرش از من و تو زنده تـــر‬
‫عشق رازی بود بر صـــــحرا نهاد‬
‫تو ندانی جان چه مشتاقانه داد؟‬

‫آن جوان کـــو سلطنت ها آفـــریـــد‬

‫باز در کوه و قفـــــار خــــود رمــــید‬
‫آتشی در کوهــــسارش بر فروخــــت‬
‫خوش عیار آمد برون یا پاک سوخت‬

‫امروز‪ ،‬صدوچهلمین سالروز جنگ میوند است‪ .‬یادداشت حاضر مرتبط با همین موضوع است‬

‫جشن استقالل در عصر شاهی‪ .‬کابل سال ‪ 1969‬عیسایی‪.‬‬

‫عصر آزادی سربلندی و عزت افغان و افغانستان‪.‬‬
‫افغانستان قبل از آخوند ها و کمونیست ها‬
‫ظاهر شاه و شاه ولی خان پهلو به پهلو در لباس نظامی‬
 ‫تاریخ أفغانستان ‪facebook Mundigak‬‬

‫«ارشاد النسوان» ‪ -‬نخستین نشریه مخصوص زنان در افغانستان به مدیریت اسما‪ ،‬همسر محمود طرزی ‪ ۲۱ -‬جدی ‪:۱۳۰۰‬‬
‫«ِم ن‌بعد دختران همه صاحب هنر شوند‬
‫اندر حقوق خویش شریک پسر شوند»‬

‫بازار چهار چته کابل قدیم ‪:‬‬

‫"یکی از عمرانات بابری ها بازار چهار چته کابل است‪ ،‬که توسط علیمردان خان اعمار گردیده و از شهکار های عصر‬
‫خویش بود‪ .‬چوک و چته از ُپر ازدحام ترین نقاط شهر بود‪ .‬آنجا مرکز شهر کابل قدیم بود‪ .‬هر قدم‪ ،‬هر دکان و هر خشت‬
‫آن خاطره های تلخ و شیرین برای مردم کابل قدیم داشت‪ .‬چهارچته کابل توسط معماران و صنعت گران با هنرمندی خاص‬
‫آیینه کاری‪،‬چوب بندی و کندن کاری شده بود که در زمستان از برف و باران در امان و در تابستان اثری از گرما نبود‪.‬‬
‫سقف های سرپوشیده و بلند که از دو طرف آن روشنی از البالی آیینه ها بدرون بازار می ریخت که از هر لحاظ قابل دید و‬
‫تماشا بود‪ .‬چوک کابل به اصطالح نقطه پرکار شهر بود‪ .‬هرگاه از شمال به جنوب و یا از شرق به غرب می رفتند کوتاه‬
‫ترین راه و مرکز شهر چوک کابل بود‪.‬‬
‫چهارچته از جمله آبادات تاریخی به شمار می رفت‪ .‬زمانیکه کیوناری نماینده انگلیس در کاسه برج باالحصار کابل حریق‬
‫شد ‪،‬انگلیس ها نه تنها باالحصار را حریق کردند ‪ ،‬بلکه چهار چته را نیز به آتش کشیدند‪.‬‬
‫بخشی اعظم بازار چهار چته در اثر یورش انتقامی قشون انگلیس در سال ‪ ۱۸۷۹‬میالدی سوزانده شد‪.‬‬
‫چون چهار چته یگانه محل اخبار شهر بود و مبارزان ملی تمام تصامیم خویش را در گرد و نواح همین بازار می گرفتند‪.‬‬
‫در سال ‪ ۱۳۴۳‬خورشیدی که نقشه جدید شهر کابل تدوین یافت در نظر گرفته شده بود تا بازار کهنه فروشی یا چهارچته‬
‫مشهور کابل کامآل تخریب شده بجای آن یک ساحه سبز احداث و مشجر شود"‪.‬‬
‫عکس ضمیمه‪ :‬بازار چهار چته کابل قدیم سال ‪ ۱۹۲۳‬میالدی‪.‬‬

‫زندگینامه عبدالعلی مستغنی شاعر و نویسنده توانای کشور!‬

‫"عبدالعلی مستغنی فرزند رمضان‪ ،‬به‌سال ‪ ۱٢٩۳‬خورشیدی در باالحصار شهر کابل زاده شد‪ .‬او در کودکی‪ ،‬نخست نزد‬
‫پدرش درس خواند و پس از آن به فراگیری دانش‌های گوناگون ادبی‪ ،‬فلسفه‪ ،‬منطق‪ ،‬اصول تصوف‪ ،‬فقه و ادبیات عربی‬
‫پرداخت‪ .‬وی از جوانی به سرودن شعر روی آورد و دیری نگذشت که آوازه‌ای بلند یافت‪ .‬با انتشار سراج‌االخبار‪ ،‬عبدالعلی‬
‫مستغنی مسئوول بخش ادبی و مدتی هم مصحصح آن بود‪ .‬وی عضو انجمن ادبی کابل بود و چندی نیز در مکتب حبیبیه‬
‫تدریس کرد‪ .‬مستغنی شعرهای بسیار دل‌انگیز به پشتو میسرود و زبان عربی را هم نیک میدانست‪ .‬او نواندیشی کهن‌پرداز و‬
‫از نخستین شاعرانی بود که به سرودن شعرهایی با مضامین اجتماعی نو روی آورد‪ .‬فراخوانی مردم به آرمان‌های‬
‫آزادی‌خواهانه‪ ،‬پیکار با اهریمن بی‌سوادی و تبیین جلوه‌های دانش و آگاهی در پیشرفت‌های اجتماعی مردم‪ ،‬با بهره‌گیری از‬
‫لغات امروزی‪ ،‬او را سرآمد شاعران روزگار خود قرار داده بود‪ .‬وی که در متن پیدایش موج نوخواهی ادبی افغانستان‬
‫به‌سر میبرده است‪ ،‬از این اقبال برخوردار بود که به انتشار شعرهای اجتماعی و اخالقی خود‪ ،‬در نشریه‌های گوناگون‬
‫بپردازد‪ .‬از بد حادثه‪ ،‬مجموعٔه شعرهای مستغنی که در روزگار شاعر‪ ،‬گردآوری شده بود‪ ،‬پس از مرگ وی به سرقت‬
‫رفت‪ .‬وی در سال ‪ ۱۳۵٢‬شمسی به عمر ‪ ۵٩‬سالگی‪ ،‬پس از یک هفته بیماری درگذشت و در شهدای صالحین به‌خاک‬
‫سپرده شده است‪ .‬مستغنی‪ ،‬با استفاده از تشبیهات‪ ،‬استعارات و کنایات ظریف به شعرهایش حالوتی تازه داده است‪ .‬گرچه‬
‫سروده‌های وی در قالب‌های گوناگون‪ ،‬از ظرافت‌های شاعرانه‌ای کمابیش همانند برخوردار است‪ ،‬اما این ویژگی در‬
‫قصیده‌های مستغنی به اوج خود میرسد‪ .‬تأثیر شاعران بزرگ قصیده‌سرا‪ ،‬بخصوص شاعران پیرو سبک هندی‪ ،‬در شعرهای‬
‫مستغنی آشکار است‪ .‬با این‌همه‪ ،‬او در شعر تقلید را سخت نکوهیده میداند و بر آن است که شاعر باید همگام با روزگارش‪،‬‬
‫برخاسته روز سخن گوید‪ .‬با این حال‪ ،‬يکی از مشهورترين شعرهای مستغنی‪ ،‬شعری است که بيگانه‌ستيزی و شور‬ ‫ٔ‌‬ ‫با لغات‬
‫آزادگی در آن موج میزند و زمانی در گرماگرم مبارزات استقالل‌طلبی دورٔه امانی‪ ،‬نقل مجالس بوده است‪:‬‬
‫نــــاز دارد بــــی‌ســــر و ســــامـــانيـــم‬
‫بحــــر در بــــــر قطــــرٔه تــــوفـــانـــی‌ام‬
‫آسـمـــان ســـير اســــت‪ ،‬سـرگردانی‌ام‬
‫مشــــكل هــــر كـار شــــد آســــانيــــم‬
‫گـــر نــــدانــــی غـــــيــرت افغــــانيــــم‬
‫چــون بــه ميـــدان آمــدی می‌دانيـــم‬
‫نثر مستغنی نیز بسیار درخشان است‪ .‬استفاده از لغات سلیس و رسا در مضامینی ارزشمند‪ ،‬و نیز گونه‌ای سوز و گداز قلبی‬
‫در نثرهایش که ترجمان شکوه از جفای روزگار بوده است‪ ،‬کوشش‌های پیگیر او را برای دگرگونی در شیوه‌ی نگارش‬
‫یادآور میشود‪ ،‬چنان‌که ستیزه‌های پیگیر برخی از نویسندگان با وی و پایداری دیرپای او را در پی داشته است‪.‬‬
‫لیسه عالی عبدالعلی مستغنی در کابل که به اسم این این شاعر توانا مسمی گردیده است ‪ ،‬ابتدا در سال ‪ ۱۳۴۲‬خورشیدی به‬
‫صورت ابتداییه از صنف اول تا صنف ششم ایجاد گردید که در سال ‪ ۱۳۵۸‬از ابتدایی به متوسطه و درسال ‪ ۱۳۶۲‬نظر به‬
‫هدایت مقامات وزارت معارف آن زمان به لیسه ارتقاء نمود‪.‬‬

‫دافغانستان بانک‪:‬‬
‫"در ماه ثور سال (‪ ۱۳۱۲‬هـ ش) دوره سلطنت اعليحضرت محمد ظاهر شاه شرکت سهامی بنام بانک ملی افغان مسمی و‬
‫بحیث اولین بانک در افغانستان عرض وجود کرد‪ .‬در ابتدا این بانک به عنوان یگانه بانک در کشور وظایف بانک مرکزی‬
‫را پیش می‌برد و به گذشت زمان هر روز وظایف و فعالیت‌های این بانک گسترش می‌یافت و در سلسلۀ همین انکشافات‬
‫دومین بانک در افغانستان به عنوان بانک مرکزی افغانستان‬
‫(د افغانستان بانک) بتاریخ ‪ ۱۷/۱۱/۱۳۱۸‬به سرمایه ابتدائی ‪ ۱۲۰‬ملیون افغانی در پایتخت کشور (شهر کابل) افتتاح شد که‬
‫بعدًا در سال ‪ ۱۳۵۴‬سرمایۀ دافغانستان بانک به یک ملیارد افغانی ارتقاء کرد که این رقم در ماده هشتم (‪ )۸‬قانون (‪)۱۳۷۳‬‬
‫پول و بانکداری ‪ ۱۰‬ملیارد افغانی نشان داده شده‌است‪ .‬نظام بانکداری در افغانستان با تأسیس بانک ملی توسط محترم‬
‫“زابلی”پا به عرصه وجود گذاشت چنانچه قبل از تأسیس دافغانستان بانک بانک ملی امور بانکداری دولتی را نیز پیش‬
‫میبردکه بعد از تأسیس دافغانستان بانک وظایف بانکداری دولتی به دافغانستان بانک واگذار گردید‪ .‬چاپ و نشر پول از‬
‫بانک ملی به دافغانستان بانک سپرده شد که دافغانستان بانک توانست تحوالت و انکشافات بزرگی را در رابطه به چاپ و‬
‫نشر پول افغانی بوجود آمد"‪.‬‬
‫بانک ملی افغانستان و دافغانستان بانک در کابل‪ ٬‬در دهٔه ‪ ۱۹۷۰‬میالدی‪.‬‬
‫گنبد کوت والی « ادارۀ پولیس » که در زمان امیر عبدالرحمن خان اعمارشده و توسط رسام شهیر وطن موحوم استادغوث‬
‫الدین ترسیم شده است و استاد غوث الدین تصویر خود را درمقابل آئینه نشسته و پورترت خود را رسم کرده است که‬
‫ازشهکاری های استاد مرحوم میباشد ‪.‬رسم مشهور دیگر استاد درباالی پردۀ سینما معروف میوند «در آغاز جادۀ میوند »‬
‫عبارت از یک دختر کوچی افغان بود‪.‬‬
 ‫یک عکس تاريخي و قديمی‪:‬‬
‫از چپ براست قطار نشسته‪:‬‬
‫عبدالعزیز خان پدر داود خان‪ ،‬محمد سلیمان خان‪ ،‬سردار ییحی خان‬
‫صف آینده از چپ براست‪:‬‬
‫احمد شاه خان(پدرم)‪ ،‬محمد علی خان‪ ،‬شاه ولیخان‪ ،‬محمد نادر خان‪ ،‬محمد هاشم خان‪ ‌،‬شخص اخیر صف شاه محمد خان‪.‬‬
 ‫سیادره یکه ولنگ بامیان‪ ،‬جای که معدن بزرگ آهن در آنجا قرار گرفته است‪.‬‬

‫مندیگک چه است؟‪:‬‬
‫❞ُم ْن دیَگک یک محوطه باستانی در افغانستان است که در والیت قندهاردر ‪ ۵۵‬کیلومتری شمالغربی قندهار واقع‬
‫شده‌است‪.‬سابقٔه آن به عصر برنز می‌رسد و از آن با عنوان دروازٔه بین حوزٔه فرهنگ نیاایالمی در فالت ایران و تمدن دره‬
‫سند یاد شده‌است‪.‬‬
‫شاخص‌ترین خصوصیت معماری یادمانی عصر برنز که شکل نماها است که آن‌ها را از خانه‌های معمولی مجزا می‌کند‪.‬‬
‫روی نما جلویی بناهای یادمانی یا کوها تزئینات برجسته‌ای از خشت خام چیده می‌شد‪ .‬در تپٔه آ در مندیگک نمای بازمانده از‬
‫دو سکوی پله‌ای کوتاه تشکیل شده‌است‪ .‬تزئینات جلوی هر دوی این سکوها شامل دنباله‌ای از نیم‌ستون‌هایی با مقطع دایره‌ای‬
‫است که ‪ ۱٫۶‬متر ارتفاع دارند و یک کتیبٔه تزئینی خشتی روی آن‌ها جای داده شده‌است‪ .‬بنای بزرگ تپٔه ‪ G‬مندیگک نیز‬
‫نمایی دارد که با شبکه‌ای متراکم از نوارهای ستون‌نما تزئین شده بوده‌است‪.‬‬

‫به جز ساختمانی در تپٔه ‪ G‬در مندیگک که شالوده‌ای از سنگ آهک دارد‪ ،‬ساختمان‌های این دوره به‌طور مشخص با خشت‬
‫خام ساخته شده‌اند‪.‬‬
 ‫پیشینه بازی ‪#‬فوتبال در افغانستان‪:‬‬
‫برای اولین بار بازی فوتبال در سال ‪ ۱۳۰۲‬خورشیدی و در زمان امان هللا خان درمدرسه حبیبیه توسط آموزگاران خارجی‬
‫رایج شد‪ ،‬و اولین تیم فوتبال افغانستان که همگی از شاگردان مکتب حبیبیه کابل بودند در قلعه حشمت خان کابل تمرین می‬
‫کردند‪.‬‬

‫از مهم ترین تیم های فوتبال در عصر امان هللا خان می توان از تیم مکتب حبیبیه‪ ،‬مکتب استقالل‪ ،‬تیم مهاجر و تیم تفریح نام‬
‫برد که بیشتر بازی های در ایام جشن استقالل افغانستان در پغمان برگزار می گردید‪.‬‬

‫اصولنامه فوتبال برای اولین بار در زمان نادر خان توسط عبدالغفور خان که فارغ التحصیل مکتب حبیبیه بود به فارسی‬
‫ترجمه و در سیصد نسخه چاپ و منتشر شد و در اختیار مدارس افغانستان قرار داده شد تا دانش آموزان این کشور فوتبال‬
‫را به روش علمی فرا بگیرند و با قوانین موجود در بازی فوتبال آشنا شوند‪.‬‬

‫در سال ‪ ۱۳۱۲‬خورشیدی انجمن ملی المپیک افغانستان برای ساماندهی ورزش این کشور تاسیس شد که تمام رشته های‬
‫ورزشی از جمله فوتبال زیر نظر آن فعالیت می کرد‪ .‬بخشی از فعالیت های انجمن ملی المپیک افغانستان به فوتبال‬
‫اختصاص داشت که این انجمن به تدریج توانست در مدارس و مراکز نظامی که سربازان در حال خدمت بودند بازی فوتبال‬
‫را گسترش دهد‪.‬‬

‫آنگونه که در سالنامه ‪ ۱۳۱۵‬کابل آمده است‪ " :‬در اثر ذوق اهالی و توجه مخصوص دولت‪ ،‬سپورت (ورزش) در تمام‬
‫مملکت تعمیم یافته و بالخره موسسه بنام انجمن ملی المپیک در تحت سرپرستی وزیرحربیه از سه سال با ینطرف در کابل‬
‫تشکیل و شعبات آن در صنوف عسکری(سربازی) و غیره دایر گشته است‪".‬‬

‫بیشتر بازی های تیم فوتبال در سالهای اولیه به مناسبت جشن استقالل افغانستان در کابل بر گزار می شد که تیم های فوتبال‬
‫داخلی افغانستان با هم به رقابت می پرداختند‪.‬‬

‫تیم فوتبال کابل در هند‬

‫در سال ‪ ۱۳۱۲‬خورشیدی‪ ،‬باشگاه فوتبال محمودیه از طرف فارغ التحصیالن مکاتب در کابل تاسیس شد و در سال ‪۱۳۱۵‬‬
‫تیم فوتبال "محمودیه" کابل جهت انجام بازی های تدارکاتی به کشور هند کشور اعزام شد‪.‬‬
‫طبق نوشته "محمد یعقوب خان" منشی انجمن المپیک افغانستان که در سالنامه ‪ ۱۳۱۵‬کابل به چاپ رسیده است‪" :‬بقرار‬
‫تصویب انجمن ملی المپیک افغانستان تیم فوتبال محمودیه بتاریخ ‪ 17‬جدی در تحت اداره محمد فاروق خان معاون منشی‬
‫انجمن المپیک عازم هند گردیده و مصارف هیت را که در پیشاور‪ ،‬الهور‪ ،‬جاکلندهر‪ ،‬پتیاله‪ ،‬لدهیانه و دیگر بالد مشهور‬
 ‫هند بازی کرده اند محمد ظاهر شاه از پول شخصی خود پرداخته اند‪".‬‬
‫این تیم اعزامی به هند که بیشتر با تیم های دانشگاهی این کشور بازی کرد در ممجوع یازده بازی انجام داد که ‪ ۶‬برد ‪۳‬‬
‫باخت و ‪ ۲‬تساوی برای این تیم به همراه داشت‪.‬‬
‫دکتر فتاح نجم‪ ،‬سرور ایوبی‪ ،‬وحید اعتمادی‪ ،‬فاروق سراج‪ ،‬عبدالغنی اثر‪ ،‬دکتر عبدالستار‪ ،‬عبدالغفور اثر‪ ،‬محمد شعیب‪،‬‬
‫عبداالحد و غفور از مهم ترین بازیکنان تیم محمودیه کابل بودند‪.‬‬

‫اولین بازی بین المللی افغانستان با ایران‬

‫در سال ‪ ۱۳۱۹‬خورشیدی تیم ملی فوتبال افغانستان به دعوت دولت ایران به تهران رفت و اولین بازی خارجی خود را با‬
‫تیم ملی ایران در ورزشگاه تازه تاسیس امجدیه تهران بر گزار کرد که نتیجه این بازی دوستانه بدون گل مساوی شد‪.‬‬

‫تیم ملی فوتبال ایران نیز تا آن زمان بازی خارجی انجام نداده بود و بازی با تیم فوتبال افغانستان اولین بازی خارجی این تیم‬
‫بود و تا دو دهه بعد از این بازی اتفاق خاصی در فوتبال ایران نیفتاد اما در دهه شصت و هفتاد میالدی ایران توانست خود‬
‫را به عنوان یکی از قدرتمندترین تیم های آسیایی مطرح کند‪.‬‬

‫چند ماه بعد از اولین بازی بین افغانستان و ایران‪ ،‬این بار دولت افغانستان از تیم ملی فوتبال ایران دعوت کرد تا برای یک‬
‫بازی دوستانه به کابل سفر کند و ایران نیز به این دعوت پاسخ مثبت داد و نتیجه این بازی دوستانه که در استادیوم ورزشی‬
‫کابل بر گزار شد باز بدون گل مساوی شد‪.‬‬

‫در سال ‪ ۱۳۲۸‬خورشیدی تیم فوتبال آریانا به دعوت دولت ایران به این کشور اعزام شد و سه بازی دوستانه با تیم های‬
‫ایرانی انجام داد که در یک بازی برنده و در دو بازی دیگر بازنده شد‪ .‬دکتر غالم نژند‪ ،‬حمید مبارز‪ ،‬دکتر فتاح نجم‪ ،‬انور‬
‫قندهاری‪ ،‬سرور ایوبی وحید اعتمادی از معروفترین بازیکنان تیم آریانا بودند‪.‬‬

‫بازی با تیم استقالل ایران‬

‫انجمن ملی المپیک افغانستان در سال ‪ ۱۳۲۹‬خورشیدی از تیم معروف "تاج" (استقالل فعلی) تهران دعوت به عمل آورد تا‬
‫با تیم ملی این کشور بازی کند‪ .‬این بازی در کابل برگزار شد که با استقبال خوبی هم روبرو شد و تیم تاج موفق شد که این‬
‫بازی را با نتیجه ‪ ۳‬بر ‪ ۲‬به سود خود پایان دهد‪.‬‬

‫بازی با سایر کشورها‬

‫در سال ‪ ۱۹۴۷‬افغانستان یک تیم به بازی های المپیک لندن اعزام کرد که با تیم های "معرو" و "لوگزامبورگ" بازی کردند‬
‫که نتیجه ای برای تیم افغانستان نداشت‪.‬‬

‫بعد از سال ‪ ۱۳۴۰‬چند باشگاه غیر دولتی نیز تاسیس شد که تیم فوتبال پامیر که در سال ‪ ۱۳۴۷‬در کابل تاسیس شد از جمله‬
‫باشگاه های غیر دولتی این کشور بود که چند دوره هم به مقام قهرمانی رسید‪.‬‬

‫در اولین بازی های آسیایی نیز که در سال ‪ ۱۳۵۰‬خورشیدی در دهلی برگزار شد تیم ملی فوتبال افغانستان با تیم های‬
‫ژاپن‪ ،‬هندوستان و اندونزی بازی کرد که دوبازی اول را بازنده و بازی سوم را مساوی کرد‪.‬‬

‫فوتبال در دوران کودتا‬

‫بعد از کودتایی ‪ ۷‬ثور و به دنبال تجاوز شوروی به افغانستان روند صعودی تیم ملی فوتبال این کشور متوقف شد و تنها‬
‫حضور تیم فوتبال افغانستان در این دوره در مسابقات مقدماتی جام ملتهای آسیا در سال ‪ ۱۹۸۴‬بود که نتایج چندانی برای‬
‫این کشور نداشت‪.‬‬

‫فروپاشی‬
‫با آغاز جنگ های داخلی و پس ز آن در زمان حضور طالبان در افغانستان ساختار ورزشی این کشور از جمله فوتبال از‬
‫هم فرو پاشید و تا سال ‪ ۲۰۰۲‬تیم فوتبال این کشور با هیج تیم خارجی بازی نکرد‪.‬‬

‫آغازی نو‬
‫اولین حضور تیم ملی فوتبال افغانستان در این دوره بعد از سه دهه در مسابقات بازی های آسیایی بوسان کره جنوبی بود که‬
‫در سال ‪ ۲۰۰۲‬بر گزار شد و در این دوره از بازی های تیم نوپای افغانستان که منتخبی از بازیکنان شهر کابل بودند نتایج‬
‫خوبی کسب نکردند و افغانستان در این مرحله فقط می خواست حضور بین المللی خود را درمسابقات نشان دهد‬
 ‫سیدکمال با جمعی از محصالن افغان که در عصر امانی به آلمان اعزام گردیدند‪ .‬سیدکمال یک تن از مخالفان ‪۱۹۲۲:‬‬
‫حکومت خاندان ظاهر شاهی به تاریخ ‪ ۶‬جون ‪ ۱۳( ۱۹۳۳‬جوزای ‪ )۱۳۱۲‬وارد سفارت افغانستان در برلین شده و با‬
‫‪.‬تفنگچه‌ به عمر سردار عزیزخان پایان می‌بخشد‬
‫سپس سیدکمال خان توسط پلیس آلمان دستگیر و «گشتاپو» او را تحت بازجویی گرفت‪ .‬دولت افغانستان تالش‌های زیادی‬
‫نمود که دولت آلمان را مجبور سازد تا سیدکمال را به کابل تحویل دهد‪ ،‬اما آلمان شروطی در برابر دولت افغانستان گذاشت‬
‫‪.‬که عمال این امر را ناممکن می‌ساخت‪ .‬در عین حال دولت افغانستان تالش فراوان به خرج داد تا وی اعدام گردد‬
‫سرانجام ‪ .‬سیدکمال خان به تاریخ ‪ ۱۴‬جنوری ‪ ۱۹۳۵‬در زندان پلوتزینسی برلین اعدام شد‬

‫تاریخچه رادیو افغانستان‪ :‬درسال ‪ ١٣٠٤‬شخصي بنام عطا هللا به دستور شاه امان هللا خان غازي غرض اموختن فن راديو‬
‫به المان سفر كرد و بعد يكسال با چند متخصص ألماني به كابل برگشت اولين فرستنده راديوي را در كوتي لندني با قدرت‬
‫‪ ٢٠٠‬وات روي موج‪٣٦٠‬متر به گوش كابليان رساند ‪ ،‬كوتي لندني تعمير باشكوهي بود در نزديك پل هارتل موقعيت داشت‪،‬‬
‫در زمان سلطنت بچه سقو پروگرام راديو مسدود شد تا اينكه در زمان اعليحضرت ظاهرشاه تعمير دوم در پل باغ عمومي‬
‫دوباره به فعاليت اغاز كرد‪ ،‬اولين گوينده مرد زبان دري ((( گويا اعتمادي)) و اولين گوينده زن(( رقيه ابوبكر)) و در زبان‬
‫پشتوعبدل جبار و گوينده زن محترمه (( مستوره)) نام داشت در ابتدا دولت از كساني كه راديو داشتند ماليه يك افغاني مي‬
‫گرفت‪ ،‬اولين ريس مستقل راديو كابل مرحوم صالح الدين سلجوقي بودكه نويسندگان چون گل پاچا الفت‪ ،‬عبدالرحمن پژواك‬
‫ومحترم علي احمد كهزاد نويسندگان ان بودند‪ ،‬درسال‪ ١٣٤٢‬اداره هنر و ادبيات راديو كابل به فعاليت اغاز كرد كه پروگرام‬
‫هاي پر شنونده داشت مانند‪ ،‬زمزمه هاي شب هنگام‪،‬مجله راديوي‪ ،‬از هرچمن سمني‪،‬معرفي چهره هاي جاويدان‪،‬در امتداد‬
‫شب‪ ،‬داستان هاي دنباله دار‪ ،‬صفحه از تاريخ‪ ،‬دنياي كودك و پروگرام هاي دل چسپ ديگر بود‪ ،‬همين راديو دنياي از لذت‬
‫بود شب هاي مهتابي من پنجره اطاق كوچكم را باز ميكردم و به اسمان پرستاره كابل نگاه ميكردم و به پروگرام دنياي‬
‫‪.‬جوانان و زمزمه هاي شب هنگام گوش مي دادم و در عالم رويا خوشم غرق مي شدم تا به خواب شيرين مي رفتم‬
‫اولين ترانه كه به زبان زن از راديو كابل پخش شده از يك دخترك ‪ ٦‬ساله تحت عنوان دوشيزه كوچك كه اسم اصلي او‬
‫فرشته بود پخش شد‪ ،‬دومين خواننده زن سامعيه جان ((( ميرزاد)) بود كه به نام مستعار ((( شهال )) اواز مي خواند ‪،‬‬
‫سامعيه جان زمان هاي كه در نيويورك زندگي ميكردم با او و شاد روان ترانه ساز اشناي پيدا كردم و محترمه سامعيه جان‬
‫كه از خانم هاي كاكه وخرابات است داستان هاي زيادي از لت خوردن از دست والدين خود راقصه ميكرد‪ ،‬هم چنان سامعيه‬
‫جان همراه مهدي ظفر خبرهاي صبح و شب را انجام مي داد‪ .‬بعد از سامعيه جان درسال ‪ ١٣٢٩‬خورشيدي خانمي به نام‬
‫‪.‬پروين كه اسم اصلي او خديجه بود اوازش پخش شد ناگفته نماند كه اولين خواندن او گل فروش نام داشت‬
‫عبدالمجيد زابلي فرزندعبدلحكيم تره كي در سال ‪ ١٢٧٠‬هجري در هرات تولد شده تحصيالت عالي را در تاشكند تمام كرد‬
‫زابلي در ممالك مختلف به تجارت مشغول بود و استعداد خاص در تجارت داشت ((زابلي)) سيستم بانك داري را در‬
‫افغانستان اغاز كرد از كار هاي اقتصادي او تاسيس بانك مركزي ‪ ،‬بانك ملي ‪ ،‬صادرات قره قل بند برق چك‬
‫وردك ‪،‬فابريكه قند بغالن ‪.‬شركت سپين زر‪ ،‬فابريكه كوكاكوال واين پل چرخي و براندي پل چرخي است‪ ،‬در زمان‬
‫‪.‬صدراعت هاشم خان به صفت وزير اقتصاد كار ميكرد ودر اخر عمر در نيويورك امريكا وفات كرد‬

‫‪.‬اسپورت دوره محمد نادر خان سال ‪ ۱۳۱۱‬هجری شمسی‬

‫افتتاح تونل سالنگ سال ‪ ١٣٤٣‬توسط اعليحضرت ظاهر شاه پادشاه افغانستان ‪ ،‬زمان هاي مساوات و برابري اقوام افغان‬
‫‪.‬زمان هاي كه بين اقوام افغان شمال و جنوب وجود نداشت تمام واليات افغانستان مطلق به تمام اقوام بود‬

‫اعالن تبلیغاتی نخستین تلفن هایی که در سال ‪ ١٣١٠‬وارد افغانستان شدند‬

‫بریده از روزنامه «انیس» (‪ ١٤‬ثور ‪. ١٣١٠‬‬
 ‫شما درین مورد چه گفتنی دارید؟‬

‫امير عبدالرحمن خان که سيزده سال را در عالقه هاي تحت تسلط امپراتوري روس زنده گي کرده بود‪ ،‬با سياست و اهداف‬
‫روسيه آشنايي کامل داشت و مي دانست که روسيه موجوديت کشورهاي اسالمي را تحمل ندارد و مي خواهد کشورهاي‬
‫افغانستان‪ ،‬ترکيه و ايران از نقشة جغرافيا پاک شود و براي اين کار در تماس هايي که با انگليس داشت‪ ،‬پيشنهاد کرده بود‬
‫‪.‬که افغانستان تجزيه و کوه هاي هندوکش بين دو امپراتوري به حيث سرحد شناخته شود‬

‫امير عبدالرحمن خان براي جلوگيري از اين برنامه روس ها‪ ،‬مجبور شد به انگليس تکيه کند و امتياز سياست خارجي کشور‬
‫را توسط بريتانيا بپذيرد‪ .‬در حالي با آن که در روابط خارجي‪ ،‬رهبري بريتانيا را تمکين مي کرد ولي مي گفت که توصيه‬
‫وايسرا را مي گيرم مگر بعدًا اين صالحيت من مي باشد که آن را عملي بسازم يانه؟ برسرحداران خود هدايت داده بود که‬
‫پاي روس ها را به داخل افغانستان نگذارند ولي در صورت وخامت اوضاع‪ ،‬دست به سالح نبرند‪ .‬امير باور داشت که نبايد‬
‫کاري کنم که روس ها را تحريک کرده باشيم‪ .‬يعني از يکطرف به انگليس ها تکيه کرده بود‪ .‬از جانب ديگر مي کوشيد که‬
‫خود مختاري خود را ظاهر سازد و با روس ها روابط نورمال داشته باشد‪ ،‬يعني عالقه‌مند بود که در بين دو کشور‪،‬‬
‫موجوديت کشورش را با د اشتن دو نوع روابط‪ ،‬حفظ بکند و روس ها با آن که افغانستان به انگليس تکيه کرده بود‪ ،‬بي‬
‫‪.‬طرف بشناسد‬

‫امير حبيب هللا خان خط مشي پدر خود را تعقيب مي کرد‪ ،‬مگر آغاز جنگ جهاني اول وضع را تغيير داد چه از يکطرف‬
‫آلمان و ترکيه کوشيدند تا افغانستان بر پله اتحاد اين دو کشور بيفتد و در جنگ داخل شود مگر در داخل افغانستان در بين‬
‫خانوادة شاهي‪ ،‬دو طرز فکر به وجود آمد‪ ،‬يکي طرز فکر سياسي امير حبيب هللا خان که ترجيح داد افغانستان را در جنگ‬
‫اول جهاني بيطرف اعالن و حفظ کند‪ .‬وايسراي وقت در هندوستان در نامه هايي که به عنوان اميرحبيب هللا خان مي فرستاد‬
‫‪.‬از موقف بيطرف بودن امير‪ ،‬تمجيد مي کرد و تقاضا مي نمود تا امير‪ ،‬اين بيطرفي را تا آخر حفظ کند‬

‫گفته مي شود که امير اين سياست را براي آن ادامه داد تا انگليس قرار وعده يي که برايش داده بود در پايان جنگ‪ ،‬استقالل‬
‫کامل افغانستان را قبول و سرزمين هاي از دست رفته و بندر کراچي را به افغانستان بگذارد‪ ،‬مگر در پايان جنگ‪،‬‬
‫انگلستان فاتح شد و در برابر تقاضاهاي امير‪ ،‬جواب منفي داد وهمين ناکامي امير باعث کودتاي داخل قصر گرديده به قتل‬
 ‫‪.‬رسيد‪ .‬اين اولين باري بود که امير حبيب هللا خان سياست بيطرفي کشور را اعالن کرد‬
‫تصویر امیر افغانستان‬
‫‪.‬امیر حبیب هللا خان‬
‫شیم رحیمی‬

‫‪:‬افغانستان چه‌گونه استقالل‌ خود را بدست آورد‬

‫در سال ‪ ۱۹۲۱‬افغانستان به ایجاد سیاست خارجی‌اش اقدام کرد و در سال‌های ‪ ۱۹۲۰‬افغانستان با اکثر کشورهای بزرگ‬
‫‪.‬جهان روابط برقرار کرد و امان هللا خان در سال ‪ ۱۹۲۳‬رسمأ منحیث شاه افغانستان معرفی شد‬
‫مراسم‌های رسمی در نقاط گونه‌گون کشور برگزار می‌شود و شماری زیادی از خانواده‌ها با دوستان شان این روز را در‬
‫‪.‬کشور تجلیل می‌کنند‬
‫اگرچه افغانستان هرگز بخشی از امپراتوری بریتانیا نبود‪ ،‬اما پس از امضای پیمان میان افغانستان و انگلیس در سال ‪۱۹۱۹‬‬
‫میالدی‪ ،‬افغانستان استقالل خود را از بریتانیا به دست آورد‪ .‬براساس این معاهده‌‪ ،‬روابط کامآل بی‌طرفانه بین افغانستان و‬
‫‪.‬بریتانیا به وجود آمد‬
‫‪.‬با وجود این‌که افغانستان بخشی از امپراتوری بریتانیا نبود‪ ،‬اما بریتانیا سه بار با افغانستان وارد جنگ شد‬
‫اولین جنگ افغان و انگلیس در سال ‪ ۱۸۳۹‬الی ‪ ۱۸۴۲‬میالدی رخ داد و این جنگ باعث شکست متجاوزان هندی شد که‬
‫رهبری آنان به دست بریتانیا بود‪ .‬جنگ دوم افغان و انگلیس در سال‌های ‪ ۱۸۷۸‬الی ‪ ۱۸۸۰‬رخ داد که در آن نیروهای‬
‫‪.‬بریتانیا شکست خوردند و عبدالرحمن خان منحیث امیر جدید وارد صحنه شد‬
‫پس از این جنگ‪ ،‬صفحه جدید دوستی میان افغانستان و انگلیس به وجود آمد‪ .‬امور روابط خارجی افغانستان به انگلیس‌ داده‬
‫‪.‬شد و در مقابل انگلیس وعده کرد که از افغانستان در برابر روسیه و ایران محافظت کند‬
‫‪.‬در سال ‪ ۱۹۰۱‬میالدی‪ ،‬حبیب هللا‪ ،‬پسر عبدالرحمن خان به جای پدر بر مسند قدرت نشست‬
‫حبیب هللا نسبت به پدرش و شاهان پیش از وی‪ ،‬آدم نسبتأ اصالح طلب بود و تالش کرد تا کشور را به سوی پیشرفت و‬
‫ترقی رهبری کند‪ .‬وی در جریان حکومت‌اش تالش کرد تا داروها و فن‌آوری‌های جدید و عصری را به کشور وارد کند و‬
‫‪.‬همچنان در کشور اصالحات به میان آورد‬
‫حبیب هللا در ‪ ۲۰‬فبروری سال ‪ ۱۹۱۹‬در هنگام شکار در والیت لغمان به قتل رسید‪ .‬پس از قتل حبیب هللا‪ ،‬برادر وی‬
‫نصرهللا خان قدرت را بدست گرفت و منحیث امیر جدید بر مسند قدرت تکیه زد‪ .‬ولی حکومت وی بیش از یک هفته طول‬
‫‪.‬نکشید و امان هللا خان‪ ،‬فرزند سوم حبیب هللا خان‪ ،‬نصرهللا خان را زندانی کرد و خودش قدرت را بدست گرفت‬
‫و سر انجام جنگ سوم افغان و انگلیس باعث شد که انگلیس کنترول روابط خارجی افغانستان را در سال ‪ ۱۹۲۱‬میالدی پس‬
‫‪.‬به خود افغان‌ها واگذار کند‬
‫حکومت ده ساله امان هللا خان یک سلسله تغییرات را هم در سیاست داخلی و هم در سیاست خارجی کشور به وجود آورد‪.‬‬
‫‪.‬وی در سال ‪ ۱۹۱۹‬میالدی استقالل کامل کشور را از انگلیس گرفت و با قدرت‌های بیرونی دیگر روابط برقرار کرد‬
‫‪.‬با وجود که حکومت وی به گونه ناگهانی برچیده شد‪ ،‬اما وی دستاوردهای زیادی کسب کرد‬
‫در سال ‪ ۱۹۲۱‬افغانستان به ایجاد سیاست خارجی‌اش اقدام کرد و در سال‌های ‪ ۱۹۲۰‬افغانستان با اکثر کشورهای بزرگ‬
‫‪.‬جهان روابط برقرار کرد و امان هللا خان در سال ‪ ۱۹۲۳‬رسمأ منحیث شاه افغانستان معرفی شد‬
‫در ‪ ۱۴‬فبروری سال ‪ ،۱۹۲۹‬امان هللا خان به هند رفت و در افغانستان جنگ داخلی آغاز یافت‪ .‬وی از هند به اروپا رفت و‬
‫در سال ‪ ۱۹۶۰‬میالدی در سویس درگذشت‬

‫‪:‬بند برق سروبی‬

‫این دستگاه باالی دریای کابل در ‪ 10‬کیلومتری پائینتر از نغلو موقعیت دارد‪ .‬فابریکه برق آبی سروبی از سال ‪ 1336‬به‬
 ‫این طرف به فعالیت آغاز نموده دارای دو پایه تروبین میباشد‪ .‬ظرفیت مجموعی دستگاه برق آبی سروبی ‪ 22‬میگه وات‬
‫بوده که ظرفعیت هر تروبین آن ‪ 11‬میگاوات میباشد فابریکه متذکره دارای سب استیشن ‪ 6‬پایه ترانسفارمر بک فازه‬
‫را دارا بوده که یک سرکت فابریکه سروبی را به نغلو رنگ نموده و قبال از ‪ KV‬و سه سرکت ‪6,3/110 KV 110‬‬
‫مسی میباشد که برق فاریکه نساجی گلبهار تامین میشود که فعال تولید ‪ KV‬طریق همین سرکت که بنام ‪ 121‬به ولتاژ ‪110‬‬
‫فابریکه سروبی از طریق لین ارتباطی نغلو سروبی به کابل انتقال میگردد ‪ .‬دو سرکت دیگر به ت=نام های ‪ 111‬و ‪112‬‬
‫ارتباط سروبی و برشنا کوت میباشد‪ .‬در جریان جنگ های ‪ 23‬ساله تغریب و غیرفعال میباشد یکه پایه هایدرواکریکات به‬
‫طاقت ‪ 750‬غرض مصرف داخلی در پهلوی تروبین نصب میباشد ‪.‬فابریکه متذکره به اثر صیح و تالش کارکنان فابریکه‬
‫حفظ و مراقبت خوب تر اصالح تواقصات به وقت زمان فعآل هر تروبین فعال و شامل شبکه میباشد {‪ }1387‬فعالیت این‬
‫‪.‬دستگاه مستقیمآ به آب که از فابریکه نغلو خارج میشود وابتگی دارد‬
‫بندبرق سروبی در سال ‪ 1336‬در زما ن پادشاهی محمد ظاهرشاه‪ ،‬از طرف جرمن ها‪ ،‬به پول و سرما يه دولت افغانستان‪،‬‬
‫‪.‬ساخته شد‬
‫شهيم رحیم‬

‫شهید ناهید یاد تان است ؟‬

‫شبی در سال ‪ ۱۳۷۱‬چند نفر مسلح‌ مربوط به حزب جمعيت و شورای نظار از بالك‌ ‪ ۱۶‬مكروریان‌ سو ‌م می‌خواستند كه‌‬
‫‪.‬دختر ‪ ۱۴‬ساله‌ موسوم‌ به‌ ناهید را بربایند‬
‫دخترك‌ متوجه‌ این‌ نیت‌ شوم‌ دزدان‌ سفاکان ‪ ،‬چپاولگر آن‌ می‌شود در حالیكه‌ دیگر اعضای‌ فامیل‌ درگیر مشاجره‌ با آنها‬
‫می‌باشد بخاطر حفظ‌ عفت‌ خود از شر شرفباختگان‌ به‌ بالكن‌ آپارتمان‌ رفته‌ و از طبقه‌ ششم مکروریان خود را به‌ زمین‌ پایان‬
‫‪.‬انداخته‌ و شهید میشود‬
‫ی منطقه‌ با تابوت‌ دخترك‌ بر شانه‌های‌ شان‌ دست‌ به‌ تظاهرات‌ می‌زنند و شعارهای‌ مرگ‌ بر خاین‌‬ ‫فردای‌ این‌ حادثه‌ تما ‌م اهال ‌‬
‫‪.‬و جنایتكار و مرگ‌ بر وطنفروشان‌ و مزدوران‌ بیگانه‌ و ده‌ها شعار دیگر را ولی صدا کسی شنید نمی شود‬
‫‪.‬جنگ های ‪ ۱۹۹۱‬صد ها زخم را به قلب و روح مردم کابل بجا گذشته‬
‫‪.‬شهادت و قربانی این خواهر را فراموش نکنید‬
‫‪.‬این کشور درد ها هزاران ناهید گمنام دارد‬
 ‫آریانا افغا هوایی شرکت‬
‫آریانا افغان هوائی شرکت “که از قدیمی ترین شرکت های ملی افغانستان محسوب میشود و در جنوری سال ‪ ۱۹۵۵‬به حیث‬
‫بخشی از شرکت هوائی افغانستان بنیاد گذشته شد این شرکت که ابتدأ با ‪ ٪ ۵۱‬سرمایه گذاریی دولت شاهنشاهی افغانستان و‬
‫‪ ۴۹‬فیصد سرمایه شرکت معروف هوائی بین المللی پان امریکن ایاالت متحده امریکا‬
‫تأسیس شد ‪ AIR INDIA‬و شرکت هوائی هندوستان ‪PAN AMIRICA AIRLINES‬‬
‫ريانا افغان هوايي شركت يكي از مقبول ترين لوگوهاي شركت هاي هوايي جهان است‪ .‬حتي در زمانهاي سابق‪ l‬لوگو‬
‫‪.‬ايرانيها ميخواستند كه نشان آريانا را به ‪ ٢٧‬ميليون دالر بخرد‬
‫‪ Pan‬تصویر از پیلوت افغان الحق گران با پیلوت امریکایی‬
 ‫میدان هوایی کابل‪١٩٦٠ ،‬‬
‫در سال ‪ ١٩٦٠‬ميدان هوايي بين‌‌المللي كابل عمال براي پروازهاي داخلي و خارجي آماده گرديد‪ .‬موقعيت كابل بحيث مركز‬
‫كشور ايجاب مي‌نمايد پروازهاي خارجي به جانب هند‪ ،‬پاكستان‪ ،‬ايران‪ ،‬لبنان و اروپا و همچنان پروازهاي داخلي به‬
‫شهرهاي كوچك و بزرگ به طور عملي انجام شود‪ .‬عالوه بر آن ميدان هوايي كابل آخرين نقطه پرواز شركت ايرفلوت‬
‫‪.‬روسيه مي‌باشد كه از مسكو حركت نموده و با خطوط هوايي اروپا ارتباط پيدا مينمود‬

‫‪ ..‬شرکت نساجی گلبهار‬

 ‫عکس ‪ :‬خیمه گاه امیر عبدالرحمن خان در ذمه ( شمال کابل )‬
‫جنرال ستیورت توسط ترجمان خود آقای گریفن به سردار عبدالرحمن خان از آمادگی خروج قشون انگلیس از افغانستان و‬
‫‪ .‬شناختن سردار عبدالرحمن خان به صفت امیر افغانستان خبر میدهد‬
‫ذمه ـ افغانستان ‪ ۱۸۸۰‬م‬
 ‫‪:‬غالم محمد غبار مؤرخ شهیر کشور‪ ،‬لیاقت سیاسي احمدشاه بابا را در مقایسه با نادر افشارمی ستاید ومی نویسد‬
‫احمدشاه درانی درلیاقت نظامی وسیاسی مانند نادر افشار خراسانی از امتحان دریک مرحله معین تاریخی کامیاب «‬
‫عبورنمود‪.‬بایک تفاوت بسیار برجسته وآن اینکه اساس و محکمتربودوملت اورضامندتر‪.‬درحالیکه اساس دولت نادر شاه بعد‬
‫‪»*.‬از خودش فروریخت واتباع او ازظلمش بسیارتررنجید‬
‫بنابراین بی جانیست که الفستون می ګوید‪ « :‬براستی اګرپادشاهی درآسیا حق احترام را درمیان مرد مش داشته باشد جزء‬
‫*»‪.‬احمدشاه درانی کسی دیګری نیست‬
‫این سخن یک محقق غربی درباره احمدشاه بابااست که ؛نهایت بجاګفته است وهیچ افغان باانصاف ووطن دوست پیدا‬
‫نخواهدشدکه موجودیت افغانستان معاصررادرنقشه جهان ‪،‬که محصول کار وپیکار احمدشاه بابا نه شمارد‪ .‬استقالل وحاکمیت‬
‫ملی آنوقت کشور را وابسته به آن نداند و یاد این شخصیت بزرګ ملی را ګرامی ندارد‬

‫اعليحضرت محمد ظاهر شاه ‪،‬سردار محمد داود خان و خان عبدالغفار خان در‬
‫‪.‬نندارتون کابل سال ‪ ۱۳۳۷‬هجری شمسی‬
‫‪.‬خان عبدالغفار خان ملقب به پاچاخان رهبر پشتون ها که نقش مهمی در اتحاد اقوام پشتون آن سو و این سوی دیورند داشت‬
‫پاچا خان اکثرآ در بیانیه هایش در میان مردم اقوام را به اتحاد فرامی میخواند و همیشه توصیه میکرد که از نفاق پرهیز‬
‫‪.‬کنند‬
‫شيم رحيمی‬
 ‫ماجرای تقسیم آب بین ایران و افغانستان‪:‬‬
‫پس از استعفای داکتر «نوراحمد اعتمادی» از سمت نخست‌وزیری در سال ‪۱۹۷۱‬میالدی‪« ،‬محمدظاهرشاه»‪ ،‬داکتر‬
‫«عبدالظاهر» را به این سمت گماشت اما عبدالظاهر نیز در یکسال نخست‌وزیری خود‪ ،‬کاری برای حل معضله آبی بین‬
‫افغاستان و ایران انجام نداد یا نتوانست انجام بدهد‪ .‬داکتر عبدالظاهر نیز در ‪ ۲۴‬سپتامبر سال ‪ ۱۹۷۲‬به خاطر مشکالت‬
‫داخلی استعفا داد و شاه بالفاصله «محمدموسی شفیق» را به تشکیل کابینه مأمور کرد‪.‬‬
‫همان‌طور که در قسمت اول اشاره شد‪ ،‬شفیق تمایل داشت که افغانستان را تا حدودی از شوروی دور کرده و به‬
‫کشورهای غربی و متحدان آن نزدیک کند‪ .‬ازآنجاکه ایراِن «نظام شاهی»‪ ،‬متحد نزدیک آمریکا بود‪ ،‬او فرصت را‬
‫غنیمت دانسته و مذاکره درباره تقسیم آب با ایران را شروع کرد‪ .‬شفیق پس از هفته‌ها مذاکره با دولت ایران‪ ،‬قرارداد‬
‫جدیدی را با عباس هویدا نخست‌وزیر وقت ایران امضا کرد‪ .‬این توافقنامه که در ‪ ۲۲‬حوت ‪۱۳۵۱‬خورشیدی به امضای‬
‫طرفین رسید‪ ۱۲ ،‬ماده و ‪ ۲‬پروتوکول دارد‪ .‬بر اساس ماده دوم این قرارداد‪ ،‬مقدار آبی که افغانستان عبور آن را از‬
‫آخرین نقطه مرزی افغانستان به‌سوی ایران تضمین می‌کرد‪ ۲۲ ،‬مترمکعب در ثانیه است که ‪ ۴‬مترمکعب دیگر به خاطر‬
‫حسن نیت‪ ،‬از طرف افغانستان‪ ،‬به ایران داده می‌شد‪ .‬هم‌زمان با تنظیم معاهده هیرمند در سال ‪۱۳۵۱‬خورشیدی‪،‬‬
‫پیش‌نویس خرید آب و قیمت‌گذاری آب توسط نماینده ایران تهیه شد‪ .‬متن این پیش‌نویس در اسناد وزارت خارجه ایران و‬
‫افغانستان موجود است‪ .‬در این پیش‌نویس‪ ،‬افغانستان متعهد می‌شد که چهارصد میلیون مترمکعب آب اضافه بر معاهده‬
‫برای یک دور پنج‌ساله قابل تمدید را درازای مبلغ معینی به ایران تحویل دهد اما مسئله فروش آب با مخالفت گسترده در‬
‫افغانستان آن روز مواجه گردید و در نهایت موضوع خرید آب از دستور کار مذاکرات حذف شد‪.‬‬
‫زمانی که توافق ایران و افغانستان در خصوص تقسیم آب هیرمند‪ ،‬نهایی گردید‪ ،‬جبهه مخالفان این توافقنامه در افغانستان‬
‫اعالم موجودیت کرد‪ .‬محمد صدیق فرهنگ در صفحه ‪ ۸۳۳‬جلد دوم کتاب «افغانستان در پنج قرن اخیر»‪ ،‬این جبهه را‬
‫متشکل از «سردارمحمد داوودخان»‪ ،‬مارکسیست‌ها و «میوندوال» از نخست وزیران سابق افغانستان دانسته است‪.‬‬
‫صدیق مخالفت این جبهه با توافق آبی بین افغانستان و ایران را انگیزه فرهنگی و زبانی عنوان کرده است‪.‬‬
‫همزمان با این‪ ،‬مخالفان توافقنامه تقسیم آب‪ ،‬طوری مسئله را در بین مردم عوام طرح کردند که گویا فروش آب‪ ،‬برابر با‬
‫فروش خاک است و این خیانت ملی محسوب می‌شود اما هر چه بود سرانجام توافقنامه تقسیم آب توسط مجلس شورای‬
‫افغانستان در سال ‪۱۹۷۳‬میالدی تصویب و نهایی شد‪ .‬وقتی شاه افغانستان یعنی محمدظاهر شاه از ناحیه توافقنامه تقسیم‬
‫آب بین افغانستان و ایران آسوده خاطر گردید‪ ،‬سفر اروپا را در پیش گرفت و برای مدتی به ایتالیا رفت‪ .‬او در همین‬
‫سفر بود که خبر کودتا علیه سلطنت خود را در تاریخ ‪ ۲۶‬سرطان سال ‪ ۱۳۵۲‬برابر با ‪ ۱۷‬جوالی سال ‪ ۱۹۷۳‬شنید‪.‬‬
‫به هر حال پس از رویکار آمدن ریاست جمهوری سردار محمد داوود خان‪ ،‬موضوع اجرایی شدن توافقنامه تقسیم آب‬
‫بین ایران و افغانستان نیز مسکوت گذاشته شد و جاری شدن آب‌های افغانستان به خاک ایران ادامه یافت‪ .‬اکنون با گذشت‬
‫‪ ۴۴‬سال از امضای این توافقنامه‪ ،‬هرازگاهی این موضوع باعث تنش بین افغانستان و ایران گردیده و چند روزی‬
‫رسانه‌ها را به خود مشغول نگه‌میدارد‪ .‬جدای از هیاهوی رسانه‌ای‪ ،‬معضل آبی بین افغانستان و ایران عمیق‌تر از آن‬
‫است که به این زودی‌ها حل شود‪ .‬مسائل پیچیده حقوقی مثل «حق‌آبه» بین‌المللی‪ ،‬روابط سیاسی تهران‪ -‬کابل‪ ،‬جریان‌های‬
‫فرهنگی و قومی غیرهمسو با ایران در افغانستان‪ ،‬اظهارات نسنجیده و تهدیدآمیز مقامات تهران در خصوص حق‌آبه و یا‬
‫اظهارات مقامات افغانستان در خصوص تحریم آبی ایران و احداث سدها و سایه حضور کشورهای خارجی در منطقه‪،‬‬
‫از جمله مسائلی هستند که برای پایان و یا تداوم معضل تقسیم آب بین ایران و افغانستان نقش دارند‪ .‬در حال حاضر به‬
‫نظر می‌رسد که توافق جدید آبی با مشّو ق‌های مالی و تسهیالتی از ناحیه ایران و ُح سن همجواری از سوی افغانستان‪،‬‬
‫بهترین و کوتاه‌ترین‪ ،‬را برای حل معضل آبی بین تهران و کابل باشد‪ .‬نکته‌ای که در این میان حایز اهمیت است‪ ،‬طرف‬
‫ایرانی و افغانستانی نباید از موضع قدرت در خصوص تقسیم آب حرف بزنند‪ .‬به نظر می‌رسد که تهدید‪ ،‬راهگشای‬
‫معضالت حقوقی از جمله حق‌آبه نیست و طرفین‪ ،‬با مذاکراتی که همراه با مشوق باشد‪ ،‬مشکل را حل کنند‪.‬‬
‫حاال که سخن ما به اینجا رسید‪ ،‬بد نیست که درباره سرنوشت محمدموسی شفیق و امیرعباس هویدا نیز چند جمله‌ای‬
‫بنویسم‪ .‬از قضای روزگار‪ ،‬این دو نخست‌وزیر‪ ،‬سرنوشت و سرگذشت مشترکی داشتند که یکی پس از دیگری توسط‬
‫انقالبیون افغانستان و ایران اعدام شدند‪ .‬موسی شفیق در روزهای نخست انقالب ‪ ۷‬ثور‪ /‬اردیبهشت ‪ ۱۳۵۷‬توسط رژیم‬
‫«نورمحمد تره‌کی» زندانی و سپس به قتل رسید‪ .‬امیرعباس هویدا نیز در آخر همین سال توسط دولت رضاشاه به خاطر‬
‫فرونشاندن اعتراضات مردمی زندانی گردید‪ .‬هویدا در آستانه انقالب اسالمی ایران پس از خروج یا فرار از زندان‪ ،‬به‬
‫چنگ انقالبیون این کشور افتاد و در ‪ ۱۸‬حمل‪ /‬فروردین سال ‪ ۱۳۵۸‬اعدام شد‪.‬‬
‫محمد مرادی‪.‬‬

‫یاد ها و خاطراتی از مردم کابل زندگی قصه و افسانه می سازد و همین قصه هاست که تاریخ را رقم می زند‪ .‬زندگی مردم‬
‫افغان طی جنگ های اخیر متأثر کننده و درد آور است‪ ،‬اما ویرانی شهر کابل‪ ،‬کشتن و آواره ساختن کابلی های در دهه‬
‫‪.‬هفتاد خورشیدی غم انگیز تر و فراموش ناشدنی ست‬
‫کابل شهری که خانه ی مشترک همه ی مردم بود‪ ،‬اما روزی رسید که به خاک و خون کشیده شد‪ .‬کابل شهری با فرهنگ و‬
‫آبادی بود‪ .‬مردمش در فضای صلح‪ ،‬آرامش و همدلی زندگی می کردند‪ .‬کابل شهر روشنفکران‪ ،‬آزادی خواهان‪ ،‬دالوران‪،‬‬
‫‪.‬زحمتکشان‪ ،‬ورزشکاران و مبارزان بود‪ ،‬دریغا که به خاک یکسان شد‬
‫هرگه ز آشیانه ی خود یاد می کنم «‬
‫نفرین به خانواده ی صیاد می کنم‬
‫عمرم گهی به هجر و گهی در سفر گذشت‬
‫» تاریخ زندگی همه در درد سر گذشت‬
‫زندگی دفتری ازخاطره هاست‪ ،‬یکی همدم خوشبختی ها و دیگری همسفر سختی هاست»‪ .‬روزگاری بود که مردم کشور«‬
‫ما زندگی آرام و با صفایی داشتند‪ ،‬به سوی ترقی و پیشرفت در حرکت بودند‪ .‬آن روز ها را که درین سرزمین صلح و‬
‫‪.‬آرامش حکمفرما بود به خاطر آورده و تازه می سازیم‬
‫‪:‬یکی از باشندگان شهرکابل جناب"امان کبیری"خاطراتی از شهر و دیارش را چنین بیان می کند‬
‫!دوستان نهایت مهربان و فرهنگیان گرانمایه «‬
‫درود به شما‪ ،‬یاد زادگاهم کابِل زیبا با خاطراتش همیش در تار و پودم طنین انداخته مرا به آن طرف می کشاند‪ .‬از مدت‬
‫‪ ۳۵.‬سال بدینسو دور از وطن محبوبم هستم‬
‫خواستم قسمتی از شهر کابل در سابق را برای کسانی که فراموش کرده باشند و هم برای جوانان کابل‪ .‬چشم دید های خودم‬
‫را تا جایی که به یاد دارم بیان کنم‪ ،‬خواهشمندم هرگاه چیزی را فراموش کرده باشم از کسانی که از ما مسن تر استند ممد‬
‫واقع شوند و روشنی اندازند ممنون و مدیون می شویم‪ .‬از ‪ ۵۰‬سال قبل کابل‪ ،‬بازار شاهی‪ ،‬سینما پامیر و بوستان سرا که‬
‫‪.‬تخریب شد و تغییراتی آنجا رونما گردید به صورت مٔوجز معلومات ارایه می نمایم‬
‫‪:‬سینما پامیر‪ ،‬جاده اندرابی و باغبان کوچه‬
‫در شهر کهنه کابل زندگی می کردم و در لیسه حبیبیه درس می خواندم‪ .‬از راه سینما پامیر بطرف مکتب می رفتم‪ .‬مقابل‬
‫سینما پامیر ایستگاه سرویس های والیات بود آنجا دو پایه فلزی برق قرار داشت که در آن دو لودسپیکر کالن رادیو نصب‬
‫شده بود که اکثرآ مردم غرض شنیدن رادیو که روز دو مرتبه صبح و شام به نشر می رسید اجتماع می نمودند‪ .‬از سینما‬
‫پامیر مسیر دریا طرف راست"باغ جهان آرا "که از جمله باغ های تاریخی بود موقعیت داشت‪ ،‬متأسفانه در آن سفارت‬
‫کبرای اتحاد شوروی را جا داده بودند که در آغاز باغبان کوچه بود‪ .‬در دو طرف دریای کابل دکان های کاله دوزی‪ ،‬مثل‬
‫دکان حاجی یونس‪ ،‬حاجی قربان‪،‬حاجی رضا‪ ،‬سلطان حسین و غیره‪ .‬در باالی دکان ها معاینه خانه های پروفیسور علی‬
 ‫احمد خان‪ ،‬پروفیسور کرام الدین خان موقعیت داشت‪ .‬در ختم سرک لیسه حبیبیه بود‪ [.‬لیسه عایشه درانی کنونی] در باغبان‬
‫کوچه جشن اطفال تجلیل می گردید‪ .‬تمام دکان های کاله دوز ها با قالین‪ ،‬چراغ های رنگه‪ ،‬عکس شهزادگان و شاهدخت ها‬
‫تزئین می شد‪ .‬آن طرف دریا که جاده اندرابی نامیده می شود خیاطخانه ها و سایر دکان ها را قالین مفروش کرده از جشن‬
‫اطفال استقبال می کردند‪ .‬در روز جشن تمام اطفال مکاتب و کودکستان ها با سرودن ترانه ها در رسم و گذشت اشتراک می‬
‫‪.‬نمودند‬
‫بازار شاهی در کجا موقعیت داشت؟‬
‫بعد از عبور پل باغ عمومی‪ ،‬کلینک دندان سازی بود‪ .‬به تعقیب بازار شاهی طرف راست‪ ،‬کوچه سنگ بچه هامی رفت‪.‬‬
‫این بازار مشتمل بود؛ بر تعمیرات چند منزله‪ ،‬دو طرفه دکان ها‪ ،‬پیاده رو های سنگ کاری شده با جویچه های آب روان‪.‬‬
‫که یگانه بازار لوکس کابل بود‪ ،‬بعدآ شهر وسعت پیدا کرد‪ .‬ناگفته نماند که پشتنی تجارتی بانک و هوتل سپین زر وجود‬
‫نداشت‪ ،‬این ساحه مربوط بازار شاهی بود‪ .‬آنجا بهترین مغازه ها‪ ،‬کافی ها (رستورانت ها ) وجود داشت‪ .‬طور مثال"کافی‬
‫دلبر"که متصل کوچه سنگ بچه ها موقعیت داشت و متعلق به شخصی بنام"میتوسنگ"یکی از آزادی خواهان و عضو حزب‬
‫زحمت کشان هند بود و در زمان شاه امان هللا خان از آلمان بکابل آمده بود خانمی آلمانی داشت با دو دخترش در کابل‬
‫‪.‬زندگی می کردند‪ .‬میتوسنگ با حاجی کریم جامی و محمد ایوب کلچه پز به فعالیت شروع نمودند‬
‫درین کافی از طرف عصر آزادی خواهان‪ ،‬اعضای جنبش مشروطیت‪ ،‬سیاسیون و محصلین که از خارج می آمدند تجمع‬
‫نموده مسایل سیاسی را طرح می کردند‪ .‬از جمله پدر مرحومم حیدرعلی خان ترجمان‪ ،‬محمودی‪ ،‬غالم محمد غبار‪ ،‬آصف‬
‫آهنگ‪ ،‬نبی منصوری‪ ،‬باقی نابینا و امثال هم‪ .‬نادر شاه رفیق و برادر رضایی خود محمدگل خان را مسٔوول ضبط و‬
‫احواالت تعیین نموده بود تا روشنفکران را دستگیر و در قید زندان بیآندازد‪ .‬ازجمله میتوسنگ هم گرفتار و روانه زندان‬
‫شد‪ .‬حاجی کریم در جاده شاهی دکان سوداواتر فروشی یا به اصطالح آن روز آب والیتی باز کرد و ایوب دکان کیک‪ ،‬کلچه‬
‫و کریم رول‪ .‬که شهرت زیادی حاصل نمودند‪ .‬بعد از دکان ایوب هوتل پامیر و به تعقیب اولین خشکه شویی بنام پاکیزه و‬
‫تکت فروشی آریانا قرار داشت‪ .‬طرف چپ بازار شاهی تعمیرات چند منزله اعمار شده بود که دکانهای ساعت فروشی‪،‬‬
‫رادیو فروشی و غیره بود که چند دکانی آن از برادران ازبک ما بود که ساعت فروشی می کردند‪ .‬در منزل باال ریاست‬
‫هوتل ها موقعیت داشت‪ .‬در آن زمان دو هوتل دولتی وجود داشت بنام کابل و پامیر‪ .‬ریاست هوتل ها منزل مارشال شاه ولی‬
‫خان را در شش درک خریداری نمود و هوتل آریانا مسمٰی گردید‪ .‬ناگفته نماند که پهلوی سینما کابل کافی"بچه شاقل" شهرت‬
‫‪.‬داشت‬
‫‪:‬سمت غرب و عقب بازارشاهی‬
‫طرف غرب جاده شاهی وزارت معارف و کلوبش موقعیت داشت‪ .‬آن زمان مراسم عروسی در خانه ها صورت می گرفت‪،‬‬
‫تنها محمدزایی ها یگان محفل خویش را در هوتل کابل و آریانا ترتیب می دادند‪ ،‬اما عوام قدرت و توانش را نداشتند‪ .‬در‬
‫عقب اپارتمان های جاده شاهی باغ بوستان سرای عبدالرحمان خان واقع شده بود‪ .‬بعد تعمیر ریاست حفظ الصحه معارف‬
‫آنجا قرار داشت‪ .‬بالخره در سال ‪ ۱۳۴۳‬خورشیدی همین جاده زیبا و قدیمی که در زمان عبدالرحمان خان اعمار شده بود‬
‫تخریب و به عوض پارک زرنگار را احداث کردند که با کمی آب و عدم مراقبت همیشه خاک آلود بود‪ .‬طرف غرب پارک‬
‫قبآل سرای گادی ها یا گادی خانه نامیده می شد‪ .‬در داخل سرای مرحوم سرور دهقان دکان قالین فروشی داشت در همان‬
‫ساحه آپارتمان های وجود داشت و عکاسخانه افغان‪ ،‬خیاطخانه مرحوم محمد علی جان که از عیاران و کاکه های کابل بود‬
‫قرار داشت‪ .‬همین سرای تعمیر جدید پشتنی تجارتی بانک موجوده است و به تعقیب سپین زر هوتل احداث گردید که شکل‬
‫‪.‬ده افغانان را بکلی تغییر داد و جاده محمد جان خان را اعمار نمودند‬
‫این بود فشرده ی از خاطرات دوران کودکی ام از شهر کابل که به خاطرم تداعی کرد و تحریر نمودم‪ .‬دوستانی که از آن‬
‫دوره ها بودند می توانند راجع به محل‪ ،‬دکان ها و مردم آن زمان روشنی اندازند تا نسل امروز بیآموزد که ما هم فرهنگی‬
‫‪ ».‬داشتیم و داریم‬
‫با اظهار امتنان و سپاس فراوان از جناب" امان کبیری"بزرگوار که تاریخ شهر کابل قدیم را با کلمات زیبا و باارزش‬
‫برجسته ساختند‪ .‬سعادت‪ ،‬سرفرازی و عمر طوالنی برایش خواهانیم ‪ .‬قدر موسفیدان و بزرگانی که خدمتگذاران مردم و‬
‫جامعه انسانی بودند و استند بدانیم‪ .‬باید یاد آور شد که این مطلب را بعد از تماس و اجازه جناب کبیری طور فشرده بدسترس‬
‫صفحه کابل شهر رویا های ویران گذاشتم‬

‫‪:‬درباره نهاد منديگک‬

‫نهاد تاريخي مندیگک با داشتن یک شبکه گسترده ای از کارشناسان و مؤرخان شناخته شده و کارفهم در کشور‪ ،‬می کوشد تا‬
‫در باره تاریخ این سرزمين در عرصه تحقيقات‪،‬کتابها‪ ،‬تصاویر‪ ،‬اسناد معتبر خطی‪ -‬سمعی‪ -‬بصری‪ ،‬اوراق مستند کاغذي‪-‬‬
‫نقشه ها‪ ،‬سکه ها و بسياری از مواد دیگر را عالوه به لسان های رسمی کشور به دیګر زبان های دنیا از جمله عربی‪،‬‬
‫انگليسی‪ ،‬اردو‪ ،‬روسي و فرانسوی نشر نمايد‬
 ‫عیارکیست وعیاری چیست؟‬
‫‪/‬صفتی که امروز همه مدعی آنند اما کمتر کس متصف آن‬
‫مکتب عیاری همانند مکتب فتّو ت یا جوانمردی ریشه در آیین‌های پهلوانی دارد‪ ]۲[.‬مرجع اصلی در همه آیین‌های پهلوانی‬
‫‪.‬قهرمانان اساطیری اند که همواره در قالب داستان‌ها و افسانه‌ها اصول خود را سینه به سینه رواج میداده‌اند‬

‫‪ :‬آئین عیاری و جوانمردی شامل داشتن این صفات است‬

‫‪،‬مّر وت‬
‫‪،‬ایثار‬
‫‪،‬فداکاری‬
‫‪،‬یاری مظلومان و بی پناهان‬
‫‪،‬شفقت به خلق‬
‫وفای به عهد و‬
‫باالخره خودشکنی بود‬
‫تمامی این خصوصّیات بعدها در تصّو ف به صورت صفات ممتاز انسان‌ کامل درآمد‪ .‬جوانمردان عالوه بر صفات انسانی‬
‫که داشتند مقّید به انجام آدابی بودند که معّر ف جوانمردی بود‪ .‬پس از اسالم که جوانمردان دین اسالم را پذیرفتند به تدریج‬
‫اساس مذهب تصّو ف بر پایه اسالم و فتّو ت استوار شد و آداب جوانمردی در رسوم خانقاهی میان صوفیان متداول و مرسوم‬
‫گردید‪]۳[.‬‬

‫آنچه در فرهنگ‌ها دربارٔه واژه عیار نوشته شده‌است‪ ،‬حاکی از آن است که این واژه در برگیرنده مفهوم چاالکی و شجاعت‬
‫و جوانمردی است‪ .‬ملک الشعرای بهار اعتقاد داشته‌است که لفظ عیار همان «ای‌یار» فارسی و «ادییار» پهلوی است‪.‬‬
‫برخی نیز واژه عیار را مترادف دزد و طرار و شب‌رو دانسته‌اند‪ ،‬اگر چه این نام‌ها عمدتًا از سوی مخالفان آنان به آن‌ها‬
‫‪.‬داده شده‌است‬

‫از منابع بسیار مهمی که دربارٔه عیاران آگاهی‌هایی در اختیار ما می‌گذارد‪« ،‬قابوسنامه امیر عنصرالمعالی و سمک عیار‬
‫‪.‬فرامرز بن خداداد بن عبدهللا الکاتب االرجانی می‌باشد‬

‫چنان‌که در آن کتاب‌ها و برخی کتب دیگر می‌خوانیم‪ ،‬عیاران به سختی به اصول خود که اصول جوانمردان بود پایبند بودند‬
‫‪:‬و هر کس آن اصول را زیر پا می‌گذاشت کیفر می‌دید‪ .‬اصل و ریشه جوانمردی از دیدگاه عیاران سه چیز بود‬

‫هر چه گویی بکنی‬

‫خالف راستی نگویی‬
‫‪.‬شکیب را کار بندی‬

‫‪ :‬اصول عملی که در طول زندگی خود به کار می‌گرفتند‪ ،‬عبارت بود از‬
‫‪،‬رازداری‬
‫‪،‬راستگویی‬
‫‪،‬یارِی درماندگان‬
‫‪،‬عفت‬
‫‪،‬فداکاری‬
‫‪،‬استغنا و بی‌نیازی‬
‫دوسِت دوست بودن‬
‫‪،‬دشمِن دشمن بودن‬
‫‪،‬بی‌باکی و دلیری‬
‫‪،‬دعوی نکردن‬
‫‪،‬بازجست نکردن از کار کسان‬
 ‫‪،‬پیمان‌داری‬
‫‪،‬سوگند نشکستن‬
‫‪،‬غمازی نکردن‬
‫‪.‬گشاده‌دستی‬
‫‪.‬روزگار صفاریان یعقوب لیث صفاری که خود قبل رسیدن به حکومت عیار بود‪ ،‬درخشش فعالیت عیاران بوده‌است‬
‫نجم دایه در مرصاد العباد‪ ،‬عیاری را یکی از مراحل سیر و سلوک شمرده‌است و حافظ و موالنا و عطار خصایل عیاران‬
‫‪.‬را ستوده‌اند‬

‫آنگونه که الهامه مفتاح مؤلف کتاب «جغرافیایی تاریخی بلخ و جیحون و مضافات بلخ» نوشته است‪ ،‬بنای هشت ضلعی و‬
‫قدیمی برج عیاران در یک و نیم کیلو متری جنوب غربی مرکز بلخ واقع است‪ .‬بنا بر روایات مستند به نتایج حفاری‌های‬
‫باستان شناسان فرانسوی که بر روی دیوارهای شهر بلخ و برج عیاران انجام داده اند‪ ،‬قدمت تاریخی این برج به اوایل دوره‬
‫کوشانیان‪ ،‬یعنی به قرن اول میالدی میرسد‪ .‬همچنان برج عیاران بلخ در زمان اقتدار سردار های عیاران خراسان بزرگ‌«‬
‫عیار = جوانان شجاع و دلیری از طبقه عوام با آداب و رسوم اجتماعی خاص» ‪ ،‬چون یعقوب لیث صفار مؤسس سلسله‬
‫صفاریان بمرکزیت والیت نیمروز و ابو مسلم خراسانی رهبر « نهضت سیاه جامعه گان» نیز کاربرد نظامی داشته است‪.‬‬
‫عالوه ازین یکی از باستان شناسان روس بنام « ویچلوف» که در سال (‪ ۱۹۲۲‬م ) ازشهر بلخ دیدن نموده و در کتابش‬
‫بارتباط‪ ،‬برج عیاران بلخ چنین نوشته است‪ « :‬برج عیاران بنایی است هشت ضلعی که قطر میدان فوقانی آن (‪ )۱۶‬آرشین‬
‫«واحد اندازه‌ گیری در روسیه معادل ‪ ۷۱‬سانتی‌متر» میباشد و میدان فوقانی برج را پنجره و دیواری احاطه کرده است‪ .‬در‬
‫داخل برج‌ هشت ضلعی‪ ،‬دیوار هشت ضلعی دیگری بنا گردیده‪ ،‬که هشت راه دارد و قسمت مرکزی برج را سقفی گنبد مانند‬
‫حکاکی شده پوشانیده است‪ .‬این برج بمقصد دیده بانی و خبر دهی ساخته شده است‪ .‬چنانچه از داخل آن میتوان تمام شهر بلخ‬
‫را مشاهده نمود‪ ،».‬همچنان الزم بتذکر است‪ ،‬برج عیاران بلخ که در طی جنگهای داخلی آسیب دیده بود‪ ،‬درین اواخیر‬
‫مجددًا ترمیم و باز سازی گردیده است‬

‫‪:‬ليسه عالي استقالل‪۱۹۴۸ ،‬ع‬

‫اين مكتب كه به كمك مالي دولت فرانسه اعمار شده بود زيادتر دروس ان به زبان فرانسوي بود‪ ،‬زيادتر فرزندان‬
 ‫اعليحضرت ظاهر شاه در همين مكتب درس مي خواندند زيرا كه اعليحضرت دوره مكتب را در فرانسه سپري كرده بود و‬
‫به زبان فرانسوي تسلط كامل داشت اين عكس شهزاده نادر جان را با استاد او نشان مي د‬

‫نام دری در نشرات قدیمی افغانی‪:‬‬

‫دری‪ ،‬مسجل ترین نام در شناخت تنوع فرهنگی افغانستان در جهان است‪ .‬این که وفرت استعمال این نام در آثار مختلفی‬
‫در جغرافیای رواج آن آمده است‪ ،‬مساله ی دیگر می شود‪ ،‬اما انتخاب آن برای رسمیات فرهنگی افغانستان‪ ،‬از نیم قرن‬
‫به این سو‪ ،‬ما را متوجه می کند که در حفظ آن‪ ،‬کوشا باشیم‪.‬‬

‫فشار مضاعف برای حذف نام ها‪ ،‬در تجربه ای که به نام دیموکراسی وارداتی بیش از یک دهه ای اخیر کردیم‪ ،‬ثابت‬
‫می کند ثابت قدمی فرهنگیان ما در کاربرد و نگه داشت نام ها و ترمینالوژی ملی‪ ،‬چه قدر مهم است‪ .‬در واقع‪ ،‬نام های‬
‫جا افتاده و رسمی‪ ،‬جزو مقوله ها و مولفه های حقوقی واحد های سیاسی‪ ،‬تذکره یا معرفی نامه هایی اند که در مالحظات‬
‫منافع ملی‪ ،‬اجازه نمی دهند زیر سایه ی به اصطالح اشتراکات فرهنگی‪ ،‬درز ها و حفره های ایجاد شده در اغتشاش‬
‫فکری‪ ،‬وحدت اندیشه در کلیت ملت و مملکت را آسیب بزنند‪ .‬متاسفانه وضع زار حاکمیت در ضعف اقتدار ملی‪ ،‬سیاست‬
‫های بیرونی را در ایجاد هرج و مرج داخلی برای برنامه ها و اجندا هایی که درصد باالی آن ها با رونمایی افتضاحات‬
‫نشان دادند‪ ،‬بدون زمینه ی تاریخی و توجیه منطقی‪ ،‬چیزی شبیه بازی و نمایش شده اند‪ ،‬هویت ستیزی ملی را به سطح‬
‫کوچه و بازار می کشاند‪ .‬سلوک زشت‪ ،‬در شرایطی که اولویت های ما اتحاد و اتفاق است‪ ،‬مملکت را در فشار ناشی از‬
‫دو سوی ستیز مدنی و مسلحانه‪ ،‬قید می سازد تا در چهار راه افکار‪ ،‬از بسیج مردم در کنار هم‪ ،‬درمانده شویم‪.‬‬
‫رخ دیگر این حقیقت که از تعدیل و حذف نام های جا افتاده و جهانی ما‪ ،‬انحراف تاریخ به نفع گروهک هایی می شود که‬
‫در وزن پایین‪ ،‬نه درک دارند و نه به درستی واقف می شوندطرح آنان برای حذف واقعیت های افغانی با ظرفیت های‬
‫بشری ناچیز و تجربه ی حضور سیاسی ناکام‪ ،‬به جایی نمی رسد‪ ،‬تفسیر‪ ،‬توجیه و تحلیل اسمای را بیشتر می کند که در‬
‫رسمیات داخلی و خارجی‪ ،‬وحدت افغانستان را در کلیت فرهنگ افغان‪ ،‬مسجل کرده اند‪.‬‬

‫ستیز برای حذف و دلیل برای ابقا‪ ،‬دو ُبعد قضایای متعدد فرهنگی و سیاسی در افغانستان شده است که خوشبختانه در‬
‫هیچ عرصه ی آن‪ ،‬مقال اصالت ها و واقعیت های ما خالی نمی مانند؛ اما بر اثر چرخش و تنوع رقابت‪ ،‬ضرورت این‬
‫که پاسخگویی نیز متنوع باشد‪ ،‬ناگزیر می کند در هیچ موردی کوتاه نیایم‪ .‬ضم این مقاله‪ ،‬دو سند یا دو تصویری از‬
‫واقعیت های مسجل نام دری در نشرات قدیمی‪ ،‬اما معاصر افغانستان را آورده ام که افغانستان دوستان‪ ،‬وقتی درگیر‬
‫تنوع ستیز شوند‪ ،‬استفاده کنند‪.‬‬

‫باوجود وفرت منابع‪ ،‬آثار و حقیقتی که اکنون نام دری را برای افغانستان و افغانان‪ ،‬جهانی ساخته است‪ ،‬مخالفان کوتاه‬
‫فکر‪ ،‬به ویژه در خط فارسیسم‪ ،‬بر اثر تعابیر قومی‪ ،‬می کوشند با حذف دری‪ ،‬نام فارسی یا پارسی یا این غلط معروف‬
‫برای دری را با چشم دوزی بر رواج آن‪ ،‬در عقب هویت قومی بیاندازند‪ .‬با فارسی سازی دری‪ ،‬گویا واقعیت های‬
‫متلکمان بر این زبان‪ ،‬در حالی که مساله ی قومی آنان وضاحت دارد‪ ،‬بی فکران ساده لو را تشویق کرده است که اگر‬
‫دری‪ ،‬فارسی شد‪ ،‬در صورت دیگری از تعریف قومی آنان (فارس) ظرفیت بشری قابل مالحظه ای در سطوح سیاسی‬
‫و مزایای آن به دست می آورند‪ .‬به این دلیل‪ ،‬کسی از این جماعت بی خرد‪ ،‬پیشنهاد کرده بود احصائیه ی نفوس‬
‫افغانستان را بر اساس گستره ی متکلمان زبان در نظر بگیرند‪ .‬بر این اساس‪ ،‬هزاره گان ما یا پشتون های دری زبان یا‬
‫مردمانی که هویت های قومی مشخص دارند‪ ،‬اما دری گو اند‪ ،‬در تذکره ی خویش «تعویض» می شوند‪ .‬این که چه قدر‬
‫بر این ادعا ها می توان طنز‪ ،‬فلم کمیدی‪ ،‬سرکس‪ ،‬هزل و هجو نوشت‪ ،‬در فرصت های بعدی‪ ،‬خواهم پرداخت‪ ،‬اما در‬
‫این جا حداقل وقتی می دانیم واقعیت فرهنگی دری‪ ،‬در دنیای مجازی و ملموس‪ ،‬همه جا با نام افغانان و افغانستان می‬
‫آید‪ ،‬صرف نظر از هزاره ی قدمت آن‪ ،‬حاال که بیش از نیم قرن در کنار پشتو‪ ،‬انعکاس جهانی فرهنگ ما در دنیاست‪،‬‬
‫خوب است در تمام اشکال ثبوت آن‪ ،‬سند داشته باشیم‪.‬‬

‫دوگانه گی و کثرت استعمال دری و فارسی تا زمانی که در دهه ی ‪ 60‬میالدی‪ ،‬نام دری را در رسمیات آوردند‪ ،‬باوجود‬
‫استفاده ی عام نام فارسی در میان توده های بی سواد‪ ،‬اما هرگز باعث نشد دری‪ ،‬مستعمل و در نظر نباشد‪ .‬عمومًا در‬
‫ستیز سخیف وقتی در برابر انبوه ی ادله و سند نام دری‪ ،‬کم می آورند‪ ،‬سراغ جلد کتاب هایی می روند که کسی منکر‬
‫نیست در بیش از یک قرن نشرات افغانی‪ ،‬نام فارسی وجود نداشته باشد‪ ،‬اما این ترفند‪ ،‬زمانی به معنی تعصب می شود‬
‫که می بینیم‪ ،‬دری را با تمام واقعیت های آن‪ ،‬نادیده می گیرند‪.‬‬

‫ظاهرًا تاریخ دری که در تمامی آثار قدما‪ ،‬وجود دارد‪ ،‬رقیب خوبی برای جلد کتاب هایی نبوده است که در جدل شبکه‬
‫های اجتماعی بار ها دیده ام‪ ،‬با کاپی‪ -‬پیست به زودی به سراغ افغانان دری دوست می آیند‪ .‬برای این که این مقال نیز‬
‫خالی نماند‪ ،‬از میان ده ها جلد کتابی که رقبای چاپی نام فارسی در نشرات افغانی اند‪ ،‬جلد دو کتاب زمان امیر‬
‫عبدالرحمن خان را یافتم که به قول دوستان‪ ،‬ده ها نمونه ی دیگر دارد‪ .‬استفاده از این دو سند تاریخی‪ ،‬ضم بحث دری‬
‫نیست‪ ،‬بل به گونه ی خیلی ساده‪ ،‬در برابر جلد کتاب هایی قرار می گیرد که با نام فارسی‪ ،‬منتشر می شده اند‪ .‬در جلد‬
‫کتاب های «بصیره الزارعین» و «میزان المسافه»‪ ،‬هرچند با عناوین عربی‪ ،‬غنای زبان دری از زبان های دیگر را‬
‫نشان می دهند‪ ،‬اما با متن دری که در امارت امیر عبدالرحمن خان منتشر شده اند‪ ،‬نام دری در کنار تازی (عربی) به‬
‫وضاحت خوانده می شود‪ .‬این نمونه در میان ده ها نمونه ی دیگر‪ ،‬صورت ساده از فهم مساله ای است که چه گونه در‬
‫موقعیت دو گانه‪ ،‬تا زمانی که رسمیت دری مسجل می شود‪ ،‬در حوزه ی کار فرهنگی و تعلیمی ما وجود داشته است‪.‬‬

‫فرهنگیان افغان در یک قرن قبل‪ ،‬به خوبی از اصلیت دری آگاه بودند و بدون شک در زمان نیاز شدید به تعریف موضع‬
‫ما‪ ،‬انتخاب و گزینش این نام‪ ،‬در تفکر فرهنگیان و مردم ما در گذشته‪ ،‬نقش بسته بود‪.‬‬

‫به هر صورت‪ ،‬ساده ترین استفاده از اسناد این مقاله‪ ،‬کاپی‪ -‬پیست در زمان جدل شبکه های اجتماعی ست‪ .‬هر جا‬
‫فارسی بازی کردند‪ ،‬رخ دری را نشان دهید‪ .‬در بیش از یک قرن قبل‪ ،‬از این نمونه های نشرات قدیمی افغانی مزین به‬
‫نام دری‪ ،‬خیلی وجود دارند‪.‬‬
 ‫‪ .‬جمعی از معلمان لیسه ماللی‪ ،‬که چند تن شان فرانسوی بودند‬
‫سال ‪ ۱۹۶۹‬میالدی‬
‫از راست به چپ کسانیکه نشسته اند محترمه مضیه جان صالح محترمه پروین جان مادام لوران (معلمه فرانسوی از کشور‬
‫فرانسه) نفر بعد یادم نیست محترمه عایشه جان معالجی نفر بعد را نمی دانم‬
‫در صف ایستاده از چپ به راست محترمه رهره جان رشید محترمه نسرین جان دو نفر بعدی نمی دانم بعد از ان محترمه‬
‫‪.‬رابعه جان و نفر اخر نمیدانم‬
 ‫‪....‬داكتران شفاخانه وزير اكبر خان‬
‫‪.‬اين شفاخانه در زمان سلطنت اعليحظرت ظاهر شاه پادشاه افغانستان درسال ‪ ١٣٤٢‬اباد شد و در حدود ‪ ٢٤٠‬بستر داشت‬
‫در زمان اعليحضرت اين شفاخانه مجهز ترين شفاخانه در كابل بود‪ ،‬فيس چپركت اتاق هاى ُلكس آن طى ‪ -٢٤‬ساعت در‬
‫‪.‬آنوقت مبلغ دوصد افغانى بود‬
 ‫اسیس افغانستان ‪ ۱۷۴۷ :‬م‬
‫تاسیس ایران ‪ ۱۹۳۵ :‬م‬
‫‪.‬‬
‫موزیم ملی افغانستان ‪۱۲۹۷ :‬‬
‫موزه ملی ایران ‪۱۳۱۶ :‬‬
‫‪.‬‬
‫رادیو کابل ‪۱۳۰۷ :‬‬
‫رادیو تهران ‪۱۳۱۹ :‬‬
‫‪.‬‬
‫پوهنتون کابل ‪۱۳۱۱ :‬‬
‫دانشگاه تهران ‪۱۳۱۳ :‬‬
‫‪.‬‬
‫آریانا افغان ایر الینز ‪ ۱۹۵۵ :‬م‬
‫ایران ایر ‪۱۹۶۲ :‬‬
 ‫‪ :‬از چپ به راست‬
‫استاد رفیق صادق ‪ ،‬عظیم جسور ‪ ،‬مقدسه مخفی ‪ ،‬مهدی ظفر و اقلیما مخفی در ستدیوی شماره ‪ ۴۸‬رادیو افغانستان ( اواخر‬
‫دهه چهل خورشیدی )‬
 ‫طالب مکتب حربیه کابل‬
‫‪1311‬‬

‫در اوایل حکومت کمونیستی در افغانستان ‪#‬اکسا (بعدا نامش تغیر کرد به کام و بعد خاد) برای جاسوسی زندانیان‬
‫جاسوس به زندانها می‌فرستاد‪ .‬جاسوس بعد راپور می‌داد‪ .‬این هم یک راپور یک «منبع رسمی!» در باره یک مرد‬
‫زندانی به اسم محمد قاسم در زندان دهمزنگ که پیغمبر را در خواب دیده است‬

‫محمود طرزی بین سالهای ‪ ۱۹۲۲‬و ‪ ۱۹۲۴‬سفیر افغانستان در پاریس بود‪ .‬شبی از شبها یک خانم ایرانی (صدیقه‬
‫دولت‌ابادی) را به خانه خود مهمان می‌کند‪ .‬چندی بعد خانم دولت‌آبادی در وصف آن مهمانی در نامه‌ی به خانواده‌اش چنین‬
‫می‌نویسد‬

‫انکشاف اقتصادی افغانستان در دوره شهید سردار محمد داود خان‬

‫)مصاحبه محترم عزیزهللا فروغ‪ ،‬سابق وزیر پالن با تلویزیون ځال(‬

‫تهیه نسخه قلمی‪ :‬نصیبه اکرم حیدری‬
‫بسیار تشکر از اینکه از من دعوت کردید یا خواستید که در مورد سردار محمد داود خان شهید وهم ایشان در انکشاف‬
‫اقتصادی افغانستان و در امور اقتصادی صحبتی با شما داشته باشم‪ .‬سردار محمد داود خان در تاریخ اقتصادی و سیاسی‬
‫افعانستان بدون تردید یکی از شخصیت های نامدار و ماندگار به شمار میرود‪ .‬نقش سردار موصوف در ایجاد سیستم پالن‬
‫گذاری و تثبیت موقف بی طرفی افغانستان و توسعه روابط سیاسی‪ ،‬اقتصادی افغانستان با کشور های متحابه و باالخره‬
‫‪.‬تغییر نظام سیاسی افغانستان غیر قابل انکار است‪ ،‬غیر قابل تردید است‬
‫در سپتمبر ‪ ۱۹۵۳‬زمانیکه اعلیحضرت محمد ظاهر شاه‪ ،‬داود خان را موظف ساخت تا به حیث صدراعظم ایفای وظیفه‬
‫بکند‪ ،‬و اونها را انتخاب کردند‪ ،‬اوضاع اقتصادی و اجتماعی افغانستان به اساس هر معیاری که ما و شما قضاوت بکنیم‪،‬‬
‫سبب نگرانی و اندیشۀ زیاد بود‪ .‬با وجود اینکه در بین سال های ‪ ۱۹۵۲-۱۹۳۲‬در ساحۀ اقتصادی اقداماتی توسط بخش‬
‫‪.‬خصوصی و دولت صورت گرفت‪ ،‬اما در ساختمان اقتصادی افغانستان تغییر محسوسی ایجاد نشد‬
‫جمعیت افغانستان ساالنه ‪ %۰.۶‬زیاد شد‪ ،‬اما در عایدات مردم تغییر مثبتی ایجاد نگردید‪ .‬و عقیده تحلیل گران و کسانی که‬
‫با اقتصاد افغانستان آشنایی دارند و متخصصین معروف سطح زندگی و عایدات فی نفر در این دوره کاهش یافت‪ .‬به‬
‫صورت واقعی زیربنایی اقتصادی اعمار نشد و فعالیت های اقتصادی در چهار چوب بازار های محلی انجام میگردید‪ .‬البته‬
‫‪.‬من بعضی از شاخص ها را در اینجا یادداشت کرده ام که خدمت شما عرض میکنم ‪ ،‬بسیار به سرعت‬
 ‫در سال ‪ ۱۳۳۵‬در افغانستان سمنت تولید نمیگردید‪ .‬تولید برق محض ‪ ۳۵‬میلیون کیلو وات فی ساعت بود‪ .‬تولید زغال ‪۲۹‬‬
‫هزار تن بود‪ .‬تعداد عراده جات در کل مملکت ‪ ۵۳۵۰‬عراده بود‪ .‬سرک قیر پخته و سرک کانکریت وجود نداشت‪ .‬حتی‬
‫‪.‬یک وجب هم موجود نبود‬
‫تعداد داکتران و معاون داکتران در تمام مملکت ‪ ۱۴۹‬نفر بودند و صرف ‪ ۱۲۶‬هزار طفل به مکتب میرفت‪ .‬اگر چه در‬
‫قسمت زرع لبلبو و پخته در ساحۀ زراعت تغییرات آمد و بخش خصوصی کارهای کرد‪ ،‬اما در واقع در سیستم آبیاری‬
‫‪.‬افغانستان که برای زراعت مفید است و سایر قسمت های زراعت که هیچکاری نشد‬
‫تمام سعی دولت منحصر به پروژه هلمند بود‪ ،‬هر چند زیربناها ساخته شد؛ بند کجکی ارغنداب و کانال بغرا‪ ،‬اما این‬
‫زیربناها بنابر اینکه سرمایه گذاری های بسیاری کار داشت و سایر تالش های دیگر باید صورت میگرفت‪ ،‬در حیات مردم‬
‫کدام تاثیر نداشت‪ .‬این اوضاع نابسامان اقتصادی احساسات عامه و طبقات روشن فکر افغانستان را بر انگیخت ‪ .‬حلقه دربار‬
‫نیز به این اعتقاد گراییدند که دولت باید برای بهبود شرایط زندگی مردم اقدام کند و مسؤولیت انکشاف اقتصادی را به عهده‬
‫بگیرد‪ .‬انتصاب محمد داود خان به حیث صدراعظم در این مقطع تاریخ در واقع پاسخی بود‪ ،‬به این خواست ها و تمنیات‪ .‬و‬
‫هم سردار موصوف از صفات وطن دوستی‪ ،‬پاک نفسی‪ ،‬سخت کوشی و مدیریت‪ ،‬مدیریت سالم و مؤثر برخوردار بود‪ .‬و‬
‫ظرفیت این را داشت که در انکشاف افغانستان نقش مثبت ایفا کند‪ .‬محمد داود خان به منظور بهبود اوضاع و شرایط‬
‫اقتصادی و اجتماعی افغانستان در ابتدا اقتصاد راهنمایی شده را اعالن کرد و بعدا خواست که این اصول را در چوکات‬
‫پالن های پنج ساله هم تطبیق کند‪ .‬انگیزه ها برای پالن پنج ساله از نگاه بین المللی هم موجود بود‪ .‬کشورهای که بعد از‬
‫استعمار و بعد از جنگ دوم به آزادی رسیده بودند و آزادی سیاسی خود را کسب کرده بودند ‪ ،‬میخواستند آزادی اقتصادی‬
‫هم پیدا کنند‪ .‬آزادی اقتصادی از راه انکشاف صنایع مخصوصا میسر بود و انکشاف پول و سرمایه کار داشت و اعتقاد‬
‫عمومی بر این بود که بخش خصوصی فاقد سرمایه است‪ ،‬و فاقد دانش تخنیکی است و بنا بر آن فقط دولت ها میتوانند که‬
‫سرمایه الزم را و دانش الزم را داشته باشند و وظیفه انکشاف را به دوش بگیرند‪ .‬بنا برآن داود خان هم از این شرایط بین‬
‫المللی و از این اعتقاد بین المللی‪ ،‬و اعتقاد علمای بین المللی که هم در این ترتیب بود‪ ،‬متأثر شد و متأثر شده بود‪ .‬بعضی‬
‫مردم البته اشتباه میکنند که میگویند‪ " :‬داود خان این مودل را از اتحاد شوروی قرض کرد" و در حالیکه علما دیگر قبال‬
‫تیسس ها و بیاناتی داشته اند و ذهنیت بین المللی بر همین گراییده بود که وظیفه دولت ها است که انکشاف را باید تأمین‬
‫بکنند‪ .‬بنا بران پالن یک وسیله بود برای این کار‪ .‬محمد داود خان پالن اول اقتصادی را در سال ‪ ۱۳۵۵‬مطرح کرد‪ .‬در‬
‫حالیکه اساسی بر پالن وجود نداشت‪ .‬احصایه نبود حتی از پوهنځی انجینری و زراعت فارغ التحصیلی وجود نداشت‪ ،‬او‬
‫در حالیکه این پوهنځی ها در وقت صدارت آنها تاسیس شده بودند ولی هنوز حاصلی از اونها گرفته نشده بود و هنوز‬
‫محصول ایشان وجود نداشت‪ .‬مگر با جرئتی که داشت و اعتقادی که برای پیشرفت داشت این کار را شروع کرد‪ .‬و او به‬
‫زیربنای اقتصادی و اعمار زیربنا قدامت داد‪ ،‬برای اینکه تاسیس زیربنای اقتصادی سالها احساس میشد و انکشاف زیربنای‬
‫اقتصادی و محصوالت و انرژی ضروری بود‪ .‬برای انکشاف سایر بخش های اقتصادی مخصوصا بخش های صنعتی و‬
‫بخش های زراعتی و از طرف دیگر دریافت کمک در آن وقت که جنگ سرد بود‪ ،‬بین گروه غرب و گروه شرق و بالک‬
‫شرق و غرب‪ .‬این آسان تر بود که آدم برای پروژه های زیربنايی کمک بگیرد و قرضه های میسر شود‪ ،‬چرا که هر کدام‬
‫ایشان میخواستند که به یک ترتیبی کمک کنند‪ ،‬که کمک شان موجه باشد و هر کس آنرا ببیند‪ .‬پس به این ترتیب پالن اول‬
‫مطرح شد و در ان ‪ ۱۰.۶‬میلیارد افغانی سرمایه گذاری شد و یک زیربنایی نسبتًا وسیع بنیان گذاری شد‪ .‬پروژه های بسیار‬
‫‪.‬اساسی تطبیق شد و روی دست گرفته شد‬
‫و در پالن دوم این کارها تکمیل شد و پالن دوم هم در سال ‪ ۱۳۴۱‬زیر قیادت و راهنمائی سردار محمد داود خان ترتیب‬
‫شده بود‪ .‬در هر دو پالن در واقع ‪ ۳۵.۶‬میلیارد افغانی مصرف شد به شمول‪ ۵۲۵‬میلیون دالر‪ .‬و پروژه های بسیار اساسی‬
‫‪:‬به وجود آمد‪ .‬من یک لیست اندکش را دارم‪ ،‬که ببینید شما که این شاخص ها چطور حرکت کرده اند‬
‫تعداد عراده جات در طول همین ‪ ۱۰‬سال از ‪ ۵۰۰۰‬به ‪ ۴۵۰۰۰‬رسید‪ ۱۸۸۶ ،‬کیلومتر سرک قیر و کانکریت اعمار شد‪،‬‬
‫دستگاه سمنت جبل السراج و غوری تکمیل شد و تولید سمنت در سال اخیر پالن دوم به ‪ ۱۷۷۰۰۰‬تن رسید‪ .‬ظرفیت های‬
‫برق با احداث نغلو و ماهیپر و غوری اینها توسعه یافت و تولید برق از ‪ ۳۶‬میلیون کیلووات ساعت در سال ‪ ۱۳۳۵‬به ‪۳۰۲‬‬
‫میلیون کیلو وات ساعت در اخیر پالن دوم رسید‪ .‬تولید زغال سنگ از ‪ ۲۹‬هزار تن که پیشتر عرض کردم در سال اخیر‬
‫پالن دوم به ‪ ۱۶۲‬هزار تن افزایش یافت‪ .‬به این ترتیب محمد داود خان بدون شک با تطبیق پالن ها با طرح پالن ها و با‬
‫مدیریت بسیار خوب توانست نقش خود را در تاریخ اقتصادی افغانستان بگذارد‪ .‬و ما و شما این را می بینیم که در افغانستان‬
‫چقدر فساد است‪ .‬اگر شخصیت محمد داود خان نمی بود‪ ،‬بسیار امکان داشت که همان پالن ها هم تطبیق نشود پالن اول‪.‬‬
‫‪.‬ولی پاکی و صفایی او در واقع یگانه تضمین تطبیق همین پالن ها بود که همین پروژه های اساسی به میان آمد‬
‫در زمانی که محمد داود خان بار دوم به قدرت رسید بازهم بعضی شرایط خاص در کشور حاکم بود و انکشاف اقتصادی‬
‫متاسفانه با رکود مواجه بود‪ ،‬از نگاه سیاسی دموکراسی پارلمانی شگوفان نشد‪ ،‬قانون احزاب‪ ،‬قانون شوراهای والیتی و‬
‫قانون انتخابات بلدیه ها توشیح نگردید و باالخره در وقت مرحوم شفیق انتخابات همان دوره که باید میشد؛ معطل شد‪ .‬قوای‬
‫ثالثه از هم [تفکیک] نشدند و احزاب بدون قانون در حقیقت فعال بودند‪ .‬در ساحه های اقتصادی پالن پنج ساله سوم با‬
‫مشکالت زیادی مواجه شد‪ ،‬اول کشورهای غربی و امریکا که سنگ دموکراسی را بر سینه میزدند در تمویل پالن سهم‬
‫اساسی نگرفتند‪ .‬در پالن مورد تجدید نظر قرار گرفت و از سطح سرمایه گذاری پالن سوم ‪ ٪۲۸‬کاسته شد و باالخره سطح‬
‫‪.‬سرمایه گذاری ها در پالن سوم نسبت به پالن دوم ‪ ٪۱۸‬کمتر بود‬
‫در پالن چهارم که در زمان سلطنت طرح شد‪ ،‬اعتراف شده است در همین صفه اول متن انگلیسی که رشد اقتصادی در‬
 ‫پالن سوم ساالنه ‪ ٪۱.۵‬بود‪ ،‬و در حالیکه رشد نفوس ‪ ٪۲.۳‬بود‪ .‬و بنا بران سویه زنده گی در پالن سوم پایان آمد‪ ،‬عاید فی‬
‫نفر کم شد و در اثر قحطی های متواتر ‪ ۲‬سال (‪ ۱۳۵۰‬و ‪ ) ۱۳۵۱‬نیم میلیون نفر تلف شد‪ .‬مطابق راپوری که یونیسف‬
‫نوشته‪ ،‬کسر کشت گندم در آخر پالن سوم به نیم میلیون تن رسید‪ .‬و مطابق یک سروی ایکه در پالن سوم صورت گرفت‬
‫تخمینًا ‪ ٪۴۷‬ظرفیت های صنعتی و انرژی عاطل بود و باالخره پاکستان نوت های صد روپیه گی و پنجاه روپیه گی را در‬
‫موقع جنگ بنگله دیش از چلند کشید و این حادثه بعضی از تجار و قسمتی از مردم را صدمه زد‪ .‬آقای شفیق در مورد‬
‫اقتصاد و اینها بعضی کار های کرد که مفید بود‪ ،‬مثال بودجه در وقتش تصویب شد‪[،‬معاهده] آب هلمند تصویب شد‪،‬‬
‫صادرات بهبود یافت‪ ،‬قروض خارجی که در شورا معطل بود؛ تصویب شد‪ .‬اما این در شرایط همان روز مردم را قانع نمی‬
‫ساخت‪ ،‬مردم را قانع نساخت‪ .‬و لذا میتوان گفت که وضع دشواری همان دوره عالج ندارد که انگیزه برای ظهور مجدد داود‬
‫خان و کودتای او نباشد‪ .‬اگر چه از نگاه خود من‪ ،‬شخصا کودتا یک عمل قانونی نمیباشد‪ .‬و بسیار ایده آل می بود که‬
‫‪.‬مناقشات خاندان سلطنتی از طرق تفاهم و با در نظر داشت منافع مردم حل میشد‬
‫اما تحمل شرایط فوق مخصوصا تطبیق ماده ‪ ۲۴‬قانون اساسی که محمد داود خان را از فعالیت باز میداشت‪ ،‬سبب [کودتا] و‬
‫مسائل بغرنج گردید‪ .‬به هر صورت کودتای صورت گرفت‪ ،‬نظام سلطنتی به نظام جمهوری تبدیل شد‪ .‬خوشبختانه که کودتا‬
‫سفید بود و خون هموطنان ما خوشبختانه نریخت‪ .‬من در وقتی که داود خان کودتا کرده بود و ریس دولت بود؛ روزی برای‬
‫من آقای خرم مرحوم که معین بود در آن وقت برای من گفت که شما را داود خان خواسته و من خدمت ایشان رفتم‪ ،‬او آن‬
‫وقت در وزارت دفاع بود‪ ،‬من دیدم که بسیار عالقمند بود بر پالن و میخواست بفهمد که پالن چهارم چطور است و چطور‬
‫‪.‬میتواند تطبیق شود‬
‫من البته بعضی مسائلی را که می فهمیدم به آنها گفتم و به آنها پیشنهاد کردم که پالن چهارم نباید لغو شود بلکه در قالب پالن‬
‫ها ساالنه امکان تطبیق آن وجود دارد‪ ،‬و اونها ظاهرا چیزی نگفتند‪ ،‬اما اعتقاد من همین است که پذیرفتند و سپس وزارت‬
‫پالن به اساس پالن های ساالنه همان پروژه و اهداف پالن چهارم را مسلسل پیاده کرد‪ ،‬و البته بعضی تغییراتی آمد که‬
‫مطابق پالیسی دولت بود و تحوالت بسیار خوبی در همین دوره واقع شد‪ .‬در همین دوره انتقال در بین پالن ‪ ۷‬ساله و دوره‬
‫سلطنت یعنی در همین طول مدت انتقال که پالن ‪ ۷‬ساله او می رسید‪ ،‬عواید دولت از ‪ ۶.۱‬میلیارد افغانی در سال ‪ ۱۳۵۱‬به‬
‫‪ ۱۳.۹.‬میلیارد افغانی در سال‪ ۱۹۷۶‬زیاد شد‬
‫مزیدًا بودجه عادی به مقصد تمویل اقتصادی از ‪ ۴۶۲‬میلون افغانی به ‪ ۲.۸‬میلیارد افغانی بلند رفت‪ .‬صادرات از ‪۱۲۴‬‬
‫ملیون دالر در سال ‪ ۱۳۵۱‬به ‪ ۳۱۰‬ملیون دالر افزایش یافت‪ .‬ذخایر اسعاری مملکت از ‪ ۵۵.۷‬ملیون دالر در همین مدت ‪۴‬‬
‫سال به ‪ ۲۱۵‬ملیون باال رفت‪ .‬ذخایر اسعاری مملکت از ‪ ۵۵.۷‬ملیون دالر در سال ‪ ۱۳۵۱‬به ‪ ۲۱۵‬ملیون دالر در چهار‬
‫‪.‬سال آینده یا در سال ‪ ۷۵-۱۹۷۶‬رسید‬
‫باالخره در پایان ‪ ۱۹۷۶‬ذخایر اسعاری به ‪ ۳۱۵‬میلیون دالر باال رفت‪ ،‬ظرفیت های اقتصادی مورد استفاده قرار گرفت‪ ،‬در‬
‫تولید برق‪ ،‬شکر‪ ،‬نساجی‪ ،‬زغال‪ ،‬سمنت و سایر مواد افزایش قابل مالحظه رویداد‪ .‬نرخ تبادله اسعاری از ‪ ۸۰‬افغانی در‬
‫برابر ‪ ۱‬دالر به کمتر از ‪ ۵۰‬افغانی در برابر ‪ ۱‬دالر ترقی کرد‪ .‬مصارف انکشافی از ‪ ۴.۹‬میلیارد افغانی در ‪ ۱۳۵۱‬به ‪۸.۴‬‬
‫میلیارد افغانی در ‪ ۷۷-۱۹۷۶‬زیاد شد‪ .‬در تطبیق پروژه ها سرعت به خرج داده شد‪ .‬کار بعضی از پروژه های مهم از قبیل‬
‫برق کجکی‪ ،‬شاهراه کابل‪-‬گردیز تکمیل شد‪ ،‬تلویزیون موفقانه تاسیس شد‪ ،‬بس های برقی که یک پدیده نو بود که تطبیق شد‪.‬‬
‫بهبود شرایط اقتصادی در دوره انتقال ‪ ۱۹۷۳‬تا ‪ ۱۹۷۶‬و ‪ ۷۷‬وضع را برای طرح پالن های هفتم بسیار مساعد ساخت‪.‬‬
‫اهداف پالن هفت ساله متکی به اهدافی بود که در بیانیه خطاب به مردم سردار شهید محمد داود خان منعکس شده بود‪ .‬که به‬
‫‪.‬الفاظی که من بگویم؛ رشد اقتصادی و کاهش فقر بود‬
‫یکی از اهداف استفاده از آب و خاک افغانستان بود‪ ،‬تاسیس صنایع اساسی و کلیدی بود‪ ،‬توسعه امواج و نقاط انکشاف در‬
‫سطح کشور بود‪ .‬برای اینکه اینطور فکر میشود که انکشاف در چند جای محدود مانده در طول سالها باید این وسیع شود‪ ،‬و‬
‫‪.‬سایر نقاط را هم دربر بگیرد‪ ،‬و اساسی برای توسعه این پیدا شود‪ ،‬و توزیع بهتر عایدات و تامین عدالت نسبی بود‬
‫در مورد پالن‪ ،‬اهداف پالن نظریات متفاوتی موجود است‪ ،‬بعضی مردم شاید بدبین باشد و بعضی مردم خوشبین باشند‪ .‬اما‬
‫با وجود یکه بعضی از حلقه های بین المللی در پالن انتقاداتی داشتند‪ ،‬اما آنرا ستایش هم کرده اند‪ .‬مثال بانک جهانی نگاشته‬
‫است که‪" :‬پالن یک قدم مثبت بوده و کار افغانها یعنی در تربیت پالن زیاد تر هفت پالن دیگر بود‪ ،‬و انسجام پالن هم نیز‬
‫قابل تقدیر شناخته شده‪ .‬در جای دیگر بانک جهانی میگویید که‪" :‬این یک پالن هفت ساله یک قدم شجاعانه بود و وسیله ای‬
‫موثری برای درک مسائل اقتصادی افغانستان بود که میتواند بر اساس آن روش های برای مقابله به مسائل طرح شود‪ ".‬در‬
‫‪.‬جای دیگر پالن هفت ساله را محراقی برای تفکر در مورد راه و رسم آینده افغانستان میشناسند‬
‫یکی از دانشمندان (لویی دوپری) که با وضع افغانستان آشنائی داشت و سالها برای افغانستان کار کرده بود‪ ،‬و کتابی به نام‬
‫افغانستان دارد‪ ،‬میگویید که‪" :‬پالن هفت ساله سندی است که به صورت معقول واقع بینانه بوده و قابل عملی است‪ ".‬البته‬
‫بانک مالحظاتی در مورد حجم پالن و صنایع ثقیله داشت‪ ،‬و (دوپری) در مورد سطح سرمایه گذاری خصوصی که پایان‬
‫‪.‬پیش بینی شده بود‪ ،‬مالحظاتی داشتند‬
‫حجم سرمایه گذاری پالن [‪ ۷‬ساله] ‪ ۱۷۴‬میلیارد دالر بود که به مقایسه هر چهار پالنیکه در افغانستان تطبیق شده بود‪ ،‬تقریبا‬
‫‪ ۳‬برابر یا زیادتر بود‪ .‬و در این پالن یک پروژه خط آهن که اهمیت استراتژیک داشت‪ ،‬و این باالتر از طرز تفکر پالن‬
‫گذار ها بود‪ ۱۷۴ ،‬میلیارد افغانی یعنی در حجم پالن بود‪ ،‬و خط آهن ‪ ۴۰‬میلیارد افغانی پیش بینی شده بو‪ ،‬در پالن هفت‬
‫ساله که با طرح کردن از این مبلغ بسیار کمی باقی ماند‪ .‬و اداره پالن یا مرجع پالن با این پروژه استراتیژیک البته‬
‫نمیتوانستند معامله بکنند به ترتیب دیگر‪ .‬به این ترتیب خط آهن بسیار ضرور بود برای کواپریشن و براي همكاري هاي‬
 ‫اقتصادی بین افغانستان‪ ،‬ایران و حتی پاکستان و این همکاری ها میتوانست سبب استقرار اوضاع در هر سه مملکت شود‪.‬‬
‫قروض و امدادی که برای پالن هفت ساله داده شد به دو میلیارد پنج صد وسی و سه میلیون دالر میرسید و اکثرا منابع آن‬
‫تثبیت بود‪ .‬اتحاد شوروی‪ ،‬امریکا تا یک حدی‪ ،‬عربستان سعودی‪ ،‬ایران‪ ،‬اینها همه مبالغ هنگفتی بر پالن هفت ساله دادند‪ .‬و‬
‫این خود مشروعیت رژیم محمد داود خان را به اثبات میرساند که در سطح بین المللی اینقدر شناخته شده بود که هر ملک از‬
‫‪.‬عراق تا کویت‪ ،‬ابوظبی‪ ،‬دیگر ملکهای عربی و اتحاد شوروی‪ ،‬امریکا‪ ،‬جاپان و چین و همه کس در این سهمگیری کردند‬
‫با تطبیق این پالن تحول اساسی در زنده گی ایجاد میگردید و البته اگر پالن تطبیق میشد‪ ،‬رشد اقتصادی در پالن به صورت‬
‫اوسط ‪ ٪۶.۳‬تخمین شده بود‪ ،‬اگر عاید فی نفر در شروع پالن ‪ ۵۰۰۰‬بوده باشد‪ ،‬و رشد نفوس هم ‪ ٪۲.۳‬ذکر شود‪ ،‬عاید فی‬
‫نفر میتوانست در طول مدت ‪ ۱۸‬سال تا ‪ ۱۹‬سال از دو برابر زیادتر شود‪ .‬و بر این ترتیب امکان میداشت که از فقر تا یک‬
‫‪.‬حدی کاسته شود‬
‫امروز که چهل و چند ملک در افغانستان است ومیلیارد ها دالر است‪ ،‬بانک جهانی فریاد میکشد که رشد اقتصادی کم شده و‬
‫اگر این را با نفوس به همین ترتیب که به خدمت شما عرض کردم‪ ،‬عاید فی نفر در افغانستان ‪ ۲۲‬سال وقت دارد که دو‬
‫برابر شود‪ .‬دیگر به این ترتیب آدم فکر میکند که در پالن هفت ساله که ترکیبات بسیار درست بود‪ ،‬و رشد ‪ ٪۶‬و زیادتر از‬
‫‪ ٪۶‬یک معنی بسیار اساسی از نظر اقتصادی دارد‪ .‬ظرفیت های کالن هم ایجاد شد‪ ،‬مثال ظرفیت برق از ‪ ۳۴۱‬میگاوات به‬
‫‪ ۷۷۶‬میگا وات باید بلند میرفت‪ ،‬و تولید برق از ‪ ۷۱۶‬میلیون کیلو وات ساعت به ‪ ۱۶۲۷۰۰۰۰۰۰‬کیلو وات ساعت باید‬
‫زیاد میشد‪ ،‬و اینها البته تابع پروژه های معینی است که حاجت نیست من تذکر بدهم‪ ،‬مثال پروژه برق حرارتی مزار و کابل‪،‬‬
‫استفاده از بند کجکی و کجکی کالن‪ ،‬ساختمان ریل وی به اندازه ‪ ۱۰۱۸‬کیلو متر تمامش پیش بینی شده بود که از آن جمله‬
‫‪ ۱۲۰۰‬کیلومتر در پالن بود و مصرف او هم بسیار گزاف بود‪ ،‬که پیشتر عرض کردم‪ ،‬سرک حلقوی تکمیل میشد و راه‬
‫‪.‬بدخشان باز میشد‪ ،‬در ساحه آبیاری هم پیش بینی های بزرگی صورت گرفته بود‬
‫ساحه سطح آبیاری پروژه های دولتی از ‪ ۹۰۰۰۰‬به ‪ ۳۹۷۰۰۰‬هکتار زیاد میشد‪ ،‬اگر چه کل اراضی که زیر پروژه های‬
‫دولتی در نظر گرفته شد به ‪ ۸۸۸۰۰۰‬میرسید‪ ۸۸۸۰۰۰ ،‬هکتار‪ ،‬اما در پالن ‪ ۳۹۷۰۰۰‬هکتار شاید تحت آبیاری قرار‬
‫میگرفت‪ .‬و اینها بند های بزرگی از قبیل بند بخش آباد فراه رود‪ ،‬تا امروز اسماعیل خان با او درآویز است و حکومت‬
‫افغانستان راه و چاره اش را پیدا کرده نمیتواند‪ .‬این سروی توسط فرانسوی هاشده بود [که] ‪ ۶۰۰۰۰‬هکتار را میتوانست‬
‫آبیاری کند‪[ ،‬دیگری] بند هریرود بود‪ ،‬که تا امروز هنوز خالص نشده و هر روز در انجا میروند و میایند‪ .‬اما به جای‬
‫نمیرسد‪ ،‬بند هریرود ‪ ۷۳۰۰۰‬هکتار را آبیاری میکرد‪ ،‬بند کیله گی ‪ ، ۵۳۰۰۰‬بند سرده ‪ ، ۱۳۰۰۰‬بند پروان ‪ . ۲۴۸۰۰‬این‬
‫دو باالخره در اخیر پالن نسبتا تکمیل شدند‪ .‬و از همه مهمتر پروژه آبیاری خوش تیپه بود‪ ،‬در شمال افغانستان آب کافی‬
‫موجود نیست وافغانستان از دریای آمو هیچ استفاده نکرده بود و بر روسها فشار آورد افغانستان‪ .‬و در اثر فشار افغانستان‬
‫قبول کرد‪ ،‬اتحاد شوروی که یک پروژه که ‪ ۱۰۰۰۰۰‬هکتار زمین را در شمال آبیاری‪ ،‬سر خوش تیپه گرفته شود و یک‬
‫[تعداد] واتر پمپ یا تسهیالت که پمپ شود به ‪ ۱۱۰‬متر مکعب در فی ثانیه در آنجا نصب شود که این یکی از پروژه های‬
‫بسیار وسیع‪ ،‬بزرگ و مطلوب و سیاسی افغانستان بود‪.‬بند آب گردان خان آباد‪ ،‬مثال گوهرگان و کمال خان که ‪۷۵۰۰۰‬‬
‫هکتار [اراضی] را آبیاری میکرد‪ ،‬و آب هلمند را تنظیم میکرد و حق آبه ایرانیان را به همان اندازه به ایشان میرساند‪ .‬و بند‬
‫الوم باغ که باالتر از کجکی در نظر بود‪ ،‬به سر گز‪ ۳ ،‬میلیارد متر مکعب‪ ،‬اگر این کار میشد‪ ،‬کامال حق آبه ایران منظم‬
‫میشد‪ .‬و افغانستان یك چک آبش اصال ضایع نمیشد‪ .‬و باالخره پرچابه کجکی‪ ،‬دروازه های پرچابه کجکی که نصب میشد‪،‬‬
‫‪.‬ظرفیت کجکی را از ‪ ۱.۷‬میلیارد متر مکعب به ‪ ۲.۷‬میلیارد متر مکعب زیاد میساخت‬
‫در ساحه معارف و دیگر جاها البته من نمیخواهم وقت زیاد بگیرم‪ ،‬هم پیشرفت های در نظر بود‪ ،‬تعداد شاگردان معارف از‬
‫‪ ۷۸۰‬هزار نفر به ‪ ۱۲۸۰۰۰۰‬باید میرسید‪ ،‬تعداد شاملین مکاتب مسلکی از ‪ ۴۰۰۰‬نفر به ‪ ۴۰۰۰۰‬نفر میرسید‪ .‬در تعلیمات‬
‫عالی از ‪ ۸۲۰۰‬محصل به ‪ ۱۱۳۰۰۰‬محصل میرسید‪ ،‬در ساحۀ طب البته فقط دو چیز مهم است‪ ،‬بگوئیم که تعداد داکترها‬
‫از روزیکه که فاکولته طب در وقت اعلیحضرت نادرشاه به وجود امد تا همان وقتیکه پالن هفت ساله بود‪ .‬تعداد داکتران در‬
‫حدود ‪ ۱۰۵۰‬نفر بود‪ ،‬که اگر یک کمی ضایعات را در نظر بگیریم‪ ،‬یعنی ممکن است در حدود ‪ ۱۳۰۰‬و ‪ ۱۴۰۰‬زیاد داکتر‬
‫نبوده باشد در افغانستان‪ .‬اما اینها در پالن هفت ساله ‪ ۱۰۰۰۰‬نفر تقریبا بعد از این زیاد میشد‪ .‬که این خودش راستی یک‬
‫پیشرفت بسیارکالن بود‪ .‬و ضمنا کلنیک های صحی که امروز اینها صحبت میکنند تقریبا در حدود ‪ ۲۰۰‬کلنیک باید موجود‬
‫می بود‪ .‬و از طرف دیگر چون ما گفتیم که افغانستان باید همه جاهایش انکشاف میکرد‪ ،‬در پالن هفت ساله به انکشاف‬
‫بدخشان‪ ،‬مناطق مرکزی و ساحه کنر ارزش خاص قایل شده بودند‪ .‬و پالن بدخشان بسیار منظم توسط فنلندی ها ساخته شد‬
‫و همین آغای (دوپری) به حیث سوسیالوجست در آن کار میکرد‪ .‬و تقریبا این در داخل ‪ ۱۲‬جلد به حکومت افغانستان سپرده‬
‫شد و امکان داشت که برای بدخشان منابع از امریکا و دیگر جاها جمع شوند‪ ،‬و بتواند کاری منطقه بدخشان به صورت‬
‫اساسی روی دست گرفته شود‪ .‬همچنان افغانستان مرکزی توسط تیم ملل متحد سروی شد و ساحه کنر هم به همین ترتیب تیم‬
‫های از سویس‪ ،‬تیم های از ملل متحد و به این ترتیب امکان داشت که ساحه انکشاف وسیع شود‪ ،‬و مردم بسیار زیادتری را‬
‫احتوا کند‪ ،‬و سویه زنده گی در افغانستان زیاد شد‪ ،‬اما روز به روز پروژه های انکشافی مثال در هرات هم پروژه نساجی‪،‬‬
‫پروژه سمنت‪ ،‬و در قندهار پروژه نساجی‪ ،‬پروژه سمنت‪ ،‬و در هرات و مزار شریف برق حرارتی مثال کود کیمیاوی پروژۀ‬
‫جدید اش اینها همه از پروژه های بسیار با ارزش بودند که در نظر گرفته شده بودند‪ ،‬و خود داود خان عادت این را داشت‬
‫که بسیار با جرئت بود‪ ،‬من برای شما یک بار عرض کنم که در همین پروژه فراه رود‪ ،‬این کار داشت ‪ ۱۴۰‬میلیون دالر‬
‫کمک برای هر دو مرحله اش‪ .‬من دیدم که بسیار زیاد است‪ ،‬یک روز امکان صحبت به آنها میسر شد‪ ،‬با رئیس صاحب‬
‫جمهور مرحوم‪ .‬من گفتم‪ ":‬که این به ‪ ۷۰‬یا ‪ ۸۰‬میلیون دالر اگر کم شود‪ ".‬مرا گفت‪" :‬که نی‪ ،‬نی! این را غرض نگیر‪ ،‬من‬
 ‫خودم مسوؤلیت پیدا کردن ‪ ۱۴۰‬میلیون را دارم‪ .‬و این پروژه باید به همین ترتیب تطبیق شود‪ ،‬و از این کاسته نشود‪ ".‬این‬
‫کمال جرئت بود راستی‪ .‬و او هم همین جرئت را داشت وهرگز از مشکالت نمیترسید در راه انکشاف‪ .‬پشتکاری بسیار زیاد‬
‫داشت‪ ،‬هر روز می برآمد پروژه ها را می دید مثال یک روز رفته بود در قسمت پل تخنیک‪ ،‬چک سلواکی ها متخصص‬
‫شان همراه افغانها پایه ها بس برقی را شانده بودند‪ ،‬برای من تیلفون کردند که در آن وقت آغای خرم فوت شده بود‪ ،‬نبودند‬
‫و از طرف دیگر داود خان عادت داشت که همراه معین پالن همیشه مصروف بود و گپ میزد و همان عادت قدیم اش در‬
‫سرش بود‪ .‬مرا گفت‪ " :‬که من رفتم انجا دیدم که این پایه ها را کج شانده بودند‪ ،‬اگر کدام کسی را روان کنید که این را‬
‫تصحیح کند‪ ".‬بعد همینطور یک تیم از انجینران رفتند‪ ،‬و حقیقتا هم [پایه ها را] کج نشانده بودند‪ .‬همان لین درست نبود‪،‬‬
‫گفت من که اینرا در چک سلواکی دیده بودم‪ ،‬این سیستم بسیار مقبول بود در انجا این رقم نیستد‪ ،‬این باید سعی شود که به‬
‫‪.‬همان ترتیب باید مقبول باشد‬
‫جناب آغای نوابی یک تعداد نکاتی بود که من باید خدمت شما قبال عرض میکردم‪ .‬اما متاسفانه فراموش کردم‪ ،‬اما من فکر‬
‫میکنم که به گفتن شاید به ارزد‪ ،‬از نظر انکشاف اقتصادی افغانستان و بعضی مردم به آن عالقه داشته باشند‪ .‬لذا چند نکته‬
‫‪:‬را ذکر میکنم‬
‫من قبال عرض کردم که بین‪ ۱۹۷۱‬و ‪ ۱۹۷۶‬عواید دولت بلند رفت وسبب استقرار وضع اقتصادی شد‪ .‬در واقع یکی از علل‬
‫این تعدیل قیمت گاز بود که به اتحاد شوروی صادر میشد‪ .‬قیمت گاز تا سال ‪ ۱۹۷۱-۱۹۷۲‬در حدود ‪ ۵.۳‬دالر فی ‪۱۰۰۰‬‬
‫متر مکعب بود اما این تا سال ‪ ۱۹۷۶‬به ‪ ۱۶.۱۰‬دالر فی ‪ ۱۰۰۰‬متر مکعب بلند رفت و ارزش صادرات از ‪ ۱۳‬میلیون دالر‬
‫به ‪ ۴۰‬میلیون دالر رسید‪ ،‬لذا این یک وسیله بود که در دست دولت قرار گرفت‪ .‬و پرنسیپ تعدیل قیمت بر اساس قیمت های‬
‫بین المللی قبول شد‪ .‬و از این وضع کمونست ها بسیار استفاده کردند‪ ،‬در اواخر دوره کمونست ها قیمت گاز ‪ ۱۳۰‬دالر فی‬
‫‪ ۱۰۰۰‬متر مکعب بود‪ .‬و انها در حقیقت ‪ ۲.۵‬میلیارد دالر در طول ‪ ۱۰-۱۱‬سال از این مدرک گرفتند‪ .‬اما متاسفانه کل اش‬
‫‪.‬را به کشتن افغانها و تخریب افغانستان به کار بردند‬
‫موضوع دیگری که میخواستم عرض کنم‪ ،‬پروژه مس لوگر بود‪ ،‬این پروژه امروز از طرف چینایی ها کار میشود و دولت‬
‫قراردادی دارد با آنها‪ .‬پروژه ذخیره مس لوگر در دو و سه روز بعد از اعالن جمهوریت تثبیت شد و مطالعات تخنیکی اش‬
‫در سال ‪ ۱۹۷۶‬ختم شد‪ ،‬و معلوم شد که این معدن بسیار مساعد است که استخراج شود‪ ،‬طرف استفاده قرار بگیرد‪ .‬امروز‬
‫ارزش ‪ ۱۲‬یا ‪ ۱۳‬میلیون تن مس این معدن در حدود ‪ ۸۰‬تا ‪ ۹۰‬میلیارد دالر است‪ .‬اما افغانستان بر اساس قراردادی که حال‬
‫دارد‪ ،‬به طول ‪ ۳۰‬سال آینده شاید تا ‪ ۱۲‬تا ‪ ۱۴‬میلیارد دالر از این بگیرد‪ ،‬که در حقیقت از گاو غدودی میگیرد‪ .‬اما در‬
‫مطابق آن فورمولی که درآن وقت بود‪ ،‬اگر تحت نظارت دولت [استخراج] صورت میگیرد‪ ،‬شاید افغانستان عواید بسیار‬
‫‪.‬زیادی از این معدن میداشت که سبب تحول بزرگ در زنده گی اقتصادی و اجتماعی افغانستان میشد‬
‫یک موضوع دیگری که باید خدمت شما عرض کنم اینست که در آغاز‪ ،‬اساس پالن هفت ساله افغانستان با کشورهای‬
‫خارجی از طریق چینل سیستم ارتباط داشت‪ ،‬با شبکه ایران و شوروی و پاکستان و این در حقیقت مخابرات افغانستان را‬
‫بسیار محدود میساخت‪ .‬هم در داخل محدود بود و هم در خارج‪ ،‬وابسته به لطف و مهربانی همسایه ها بود‪ .‬دولت در این‬
‫قسمت یک پالن استراتیژیک در دست گرفت و این بود که اول سیستم مایکروویف‪ ،‬که امروز حکومت کابل تطبیق میکند‬
‫این را در حقیقت بیاورد و جاپانی ها موافقه کردند که از اسالم قلعه تا به تورخم این را تمدید کنند‪ ،....‬و روسها هم عالقه‬
‫گرفتند و اتحاد شوروی همان وقت‪ ،‬آنها گفتند که از حیرتان تا مزار و کابل آنها تمدید میکنند‪ ،‬این سبب میشد که مثال در‬
‫همان وقت در یک لین کابل تا به قندهار شاید ‪ ۱۲‬مخابره‪ ۲۰ ،‬مخابره که زیادتر صورت گرفته نمیتوانست‪ ،‬مگر به اساس‬
‫این مایکروویف و فایبر نوری تقریبا تا ‪ ۳۰۰‬مکالمه و حتی ‪ ۹۰۰‬مکالمه در عین واحد در داخل افغانستان صورت‬
‫میگیرفت‪ .‬و بعد یک سیتم گاز ستیشن زمینی را آوردند در آنجا‪ ،‬موافقه شد‪ ،‬مطالعه شد و این را بانک اسالمی کمک می‬
‫کرد که از طریق اقمار مصنوعی افغانستان بتواند با خارج مخابره کند و به این ترتیب استقاللیت افغانستان کامال تامین‬
‫میشد‪ .‬و من خودم یادم هست که همرای یک هئیاتی به عربستان سعودی رفتم و این پروژه تثبیت شد‪ ،‬خالص شد‪ ،‬پیسه اش‬
‫‪.‬را آنها موافقه کردند‬
‫اما این فقط یک هفته پیشتر از سقوط جمهوریت محمد داود خان شهید صورت گرفت‪ ،‬و این ارمان بر آورده نشد‪ ،‬تا باالخره‬
‫به یک شکل دیگر البته زیر تحوالت تکنالوژی طوریکه امروز ما می بینیم این بر آورده شد‪ ،‬مگر در آن وقت آن طور یک‬
‫‪.‬پالن نهایت مفید بود‬
‫یک موضوع دیگری که باید من عرض کنم پیشتر هم نگفتم‪ ،‬اینست که هر پالن باید انعطاف پذیر باشد‪ ،‬و پالن هفت ساله‬
‫هم انعطاف پذیر بود‪ .‬من به یادم هست به ارتباط ریل وی میخواستم هدایتی از رئیس صاحب جمهور همان وقت مرحوم‬
‫شهید داود خان بگیرم‪ ،‬با دفتر ایشان ارتباط گرفتم‪ .‬اکبر جان مرحوم به من گفت که در خانه هستند‪ ،‬و مریض هستند‪ .‬من‬
‫گفتم خوب این [موضوع] بسیار مهم است‪ ،‬هئیت فرانسوی میخواهد هدایت داشته باشد‪ .‬بعد تیلفون کردند به من گفتند که‬
‫رئیس صاحب جمهور تو را میبیند و در خانه برو‪ ،‬من خدمت شان به خانه رفتم از من بسیار پذیرائی پر از لطف کردند‪ .‬و‬
‫در یک اطاق یا ایشان نشستم‪ .‬در آن قسمت هدایت دادند و هدایت شان همین بود که این قطارهای آهنی که از ایران‬
‫وپاکستان میایند‪ ،‬اینها بتوانند تا هرات بیایند‪ ،‬تا قندهار بیایند؟ بعد هدایت دادند که نی خود خط آهن شان نیاید مگر قطارهای‬
‫که از آن طرف اموال را می آورند یا اشخاص را می آورند توسط ریل افغانستان کش شود‪ ،‬و همچنان انها میتوانند ارائه‬
‫متقابلی داشته باشند و ضمنا گفتند یرانی ها بر سر ما کال ماندند‪ ،‬البته من درست در آن وقت نفهمیدم که چه رقم کال ماندند‪،‬‬
‫‪.‬اما متعقبا گفتند که پالن هفت ساله باید در همین ماه سرطان‪ ،‬شما این را تجدید نظر کنید و بر این آماده گی داشته باشید‬
‫دیگر من این را میخواستم که حاال خدمت شما عرض کنم‪ .‬راستی‪ ،‬اگر تجدید نظر [صورت] میگیرفت‪ ،‬همان قسمت های‬
 ‫که واقع بینانه نبود شاید کاسته میشد‪ ،‬و این بر ارزش پالن می افزود‪ .‬به این ترتیب من فکر میکنم اگر داود خان مرحوم‬
‫حیات میداشت و پالن پنج سال حتی ‪ ۶۰‬فیصد تطبیق میشد‪ ،‬افغانستان در منطقه جایگاه مناسبی میداشت و دستخوش آزمندی‬
‫‪.‬های همسایه گان نمیشد‬
‫داود خان شهید در اواخر با قضیه پشتونستان برخورد بسیار عاقالنه کرد‪ .‬پشتون ها قانون اساسی پاکستان را به رسمیت‬
‫شناخته بودند و مشکل شان تا حدی حل شده بود‪ .‬زمینه تفاهم با پاکستان مساعد گردید‪ .‬و لذا امکان استفاده از منابع طبیعی‬
‫کشور در یک فضائی آرام سیاسی در منطقه امکان پذیر بود‪ .‬افغانستان یک کشور محاط به خشکه بود و همیشه به لطف‬
‫همسایه ها نیازمند است برای انکشاف خود‪ .‬پاکستان میفهمید که خط دیورند یک سرحد نیست و ضمنا مشکالت افغانستان را‬
‫درک میکرد و من فکر میکنم که امکان دارد که یک تفاهمی صورت میگرفت و امتیازی به افغانستان داده میشد‪ .‬در اخیر‬
‫خداوند داود خان شهید و تمام شهداء افغانستان را مراتب بلند نصیب کند‪ .‬خداوند افغانستان را از این روز بدی که امروز با‬
‫آن مواجه است نجات بدهد‪ .‬و خداوند ملت افغانستان را سر بلند داشته باشد‪ .‬با احترام من از شما تشکر میکنم برای من این‬
‫‪.‬فرصت را میسر ساختید که من مصاحبه را با شما انجام کنم‬
‫پایان‬
‫‪:‬منبع‬
‫‪youtube.com/watch?v=1jkWLTAgWyE‬‬

‫نخستین شبکه تلویزیون افغانستان که در اگست ‪ ۱۹۷۸‬آغاز به کار کرد‬

‫شماره اول اولین روزنامه در مزار شریف اتحاد اسالم‪ ،‬اول حوت ‪ ۱۳۰۰‬هـ‪ .‬ش‬

‫جان اف کندی و پادشاه افغانستان‪ ,‬ظاهر شاه‪ ,‬سال ‪۱۹۶۳‬‬

 ‫قصر داراالمان‪ ،‬از شمار هفتاد ساختمان مدرنی است که به ابتکار جوزف بریکس (‪ )Josef Brix‬همراه با یک تیم ‪۲۲‬‬
‫نفر از مهندسان آلمانی و هفتصد تن کارگر افغانی طی ده‌سال تا سال ‪ ۱۹۲۹‬میالدی در دست ساخت بود‪.‬‬
‫در آن زمان‪ ،‬مناسبات حسنه سیاسی بین دو دولت افغانستان و آلمان برقرار بود و در امور شهرسازی و اعمار ساختمان‌های‬
‫دولتی افغانستان‪ ،‬این مهندسان آلمانی سهم بارز داشتند‪ .‬در این میان‪ ،‬ساخت قصر داراالمان‪ ،‬که در زمان سلطنت شاه‬
‫امان‌هللا بنا شد‪ ،‬در سال ‪ ۱۳۰۴‬خورشیدی زیر نظر مهندس والتر هارتن (‪ )Walter Harten‬آلمانی آغاز و در سال‬
‫‪ ۱۳۰۶‬به پایان رسید‬
 ‫قهرمان دفاع وقار افغانستان‪ :‬ببرک خان جدران‬

‫زماني كه شاه امان اله اعالن جنگ را با انگليس داد‪ ،‬ببرک خان جدران و سپه ساالر نادر خان دو تانه انگليس ها را اشغال‬
‫‪.‬كرد كه يكي ان بنام [تل] و ديگر ان بنام [وأنه] بود اين عكس همان تانه عسكري تل ميباشد‬
‫قومندان ان جنګ ببرک خان جدران بود‪ ،‬ناگفته نماند كه سردار سردارولي اسم دخترش وأنه بود‬
‫‪.‬ببرک خان ځدراڼ پسری داشت به اسم سعید اکب در والیت خوست‬
‫سعید اکبر ببرک به تاریخ ‪ ۱۶‬اکتوبر سال ‪ ۱۹۵۱‬میالدی صدراعظم وقت پاکستان را بنام لیاقت علی خان در شهر راولپندی‬
‫‪.‬پاکستان به قتل رساند و خودش جام شهادت نوشید‬
‫مرحوم داودخان‪ ،‬اولين ريس جمهور افغانستان در حال افتتاح اغاز فعاليت تلويزيوني در أفغانستان‬
 ‫مراسم افتاح لیسه عالی حبیبیه‬
‫سال ‪۱۹۶۶‬ع‬
‫م‪۱۹۶۶‬‬
‫د كابل د حبیبي ليسي د پرانیستلو مراسم‬