Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
-
IumIcr,8fcvilla
-
-
-
WITTGII8TIII IT IACAI :
lI IIAICGlI
Iranoisc Ionfcncau
. Symptmc ct thcoric dcs critcrcs ct dcs symptmcs
In plilosoplic unc qucsfion sc fraifc commc unc maladic.
]c pars la d'unc cifafion dc Wiffgcnsfcin, du clamp plilosopliquc donc.
I'acfivifc plilosopliquc csf pour lui unc simplc acfivifc dc dcscripfion, dc cla-
riicafion. Wiffgcnsfcin dira parois qu'il s'agif cn plilosoplic non pas d'cfaIlir
dcs ondafions, mais dc airc lc mcnagc, dc rangcr unc piccc, cf pour ccla on
doif clangcr lcs oI|cfs souvcnf dc placc.
Ircnons
un cxcmplc amilicr a nofrc plilosoplc : lc mal dc dcnfs.
, donc
rcposcra sur unc simplc convcnfion.
Iourquoi voulons-nous fou|ours conronfcr l'usagc dcs mofs a un usagc
qui scraif sfricf ? dif Wiffgcnsfcin, nous cssayons dc rcsoudrc dcs cnigmcs alors
qu'cllcs sonf cllcs-mcmcs issucs dc nofrc manicrc dc considcrcr lc langagc. Cc
dcrnicr lui-mcmc parlc, il n'a pas Icsoin dc la pcnscc commc mc. Ic pli-
losoplc dcvra donc sc confcnfcr dc dccrirc dcs posifions grammaficalcs, dc
dcpisfcr dcs dcsordrcs dans lcs |cux dc langagc. Il n'csf nullcmcnf lc cifoycn
d'unc paroissc dc la pcnscc .
Inrcstigations philosophiqucs, .
Was dcr Iall ist aif allusion a la proposifion du Tractatus lc mondc csf fouf cc
qui csf lc cas , cc qui arrivc.
Ircud
va pour ccla proposcr unc mcflodc d'ccrifurc. Il vcuf cvifcr la conusion cf
dcsigncra lcs sysfcmcs psycliqucs rcfcnus par dcs noms arIifraircmcnf cloisis,
qui nc craicnf pas la moindrc allusion au aif d'cfrc conscicnf, a la cuuthcit.
If Ircud dc proposcr u cf Ubu (Cs cf Ics).
son oI|cf.
sur
lcs dangcrs qu'il pourraif y avoir a croirc quc lc maflcmc a unc puissancc nor-
mafivc. Ic maflcmc n'csf pas un axiomc, ni un conccpf sfaIlc : il csf la pour
pcrmcffrc cf lccfurcs dicrcnfcs .
dcrnicr : il n'csf dc maflcmc quc dans l'usagc. Mcmc s'il scmIlc avoir la sfaIi-
lifc du rccl du nomIrc, lc maflcmc fouclc aussi au rccl du sympfmc.
8i lc mof sympfmc, dans unc flcoric commc la nfrc sc rccrc a un rccl,
sa dcscripfion sc rccrc a unc convcnfion - ccllc difc dc l'lysfcriquc, dc l'oI-
scssionncl, par cxcmplc - a un crifcrc qui n'csf, lui, posc quc par l'cx-sisfcncc,
la confingcncc. Au momcnf ou Iacan dif quc lc su|cf dc l'Inconscicnf nc fou-
clc a l'mc quc par lc corps, ].-A. Millcr ccrif cn margc dcs propos dc Iacan
dans Tclcrision : la pcnscc n'a a l'mc-corps qu'un rapporf d'cx-sisfcncc .
I'aillcurs Iacan a|oufc : Tcmoin l'lysfcriquc . Il montrc unc cxisfcncc, il nc
dcmonfrc pas. 8i lc maflcmc doif ccrirc cc rccl, il n'csf quc dans l'usagc. _u'y
a f-il sous lc mof sympfmc ? Ias unc closc, pas un oI|cf, mais commc di-
saif ].-A.Millcr
. Iacan nous
livrc lc maflcmc : un nouvcau nom, mof, conccpf ? In aisanf nominafion il
nous donnc commc dif Ilafon un insfrumcnf d'cnscigncmcnf, pour nous
aidcr a dirc, a fravaillcr nofrc flcoric. Ic psyclanalysfc, s'il csf cnscignc par
lc maflcmc, parf aussi du rccl du sympfmc. I'usagc cf la convcnfion du mof
maflcmc nc doif pas lui airc ouIlicr quc, s'il sc rccrc a un crifcrc, a unc
convcnfion, cc n'csf quc grcc a l'cx-sisfcncc du sympfmc, a la parficularifc
d'un cas. Icrirc un maflcmc, ccrfcs, pour pouvoir dirc quclquc closc dc l'In-
conscicnf sans strcifcn avcc la cuuthcit . Ic maflcmc csf un grand
coup dc poucc pour pouvoir ccrirc lc rccl dc la confingcncc, mais il nc auf pas
l'ouIlicr, si l'on vcuf pouvoir confinucr a cvifcr lc discours mcfaconscicnf, a
]. Iacan Ic scminairc Iivrc XXIII, ]. Iacan Ic scminairc Iivrc XXIII, Ic sinthomc, 8cuil, Iaris , p. .
FV_27-2.indd 49 28.12.2006 7:53:17
I I
cvifcr la rcpcfifion dcs ormulcs, cc qui n'a |amais donnc quc dcs lifanics, voirc
dc supcrIcs rcquicms. Cc maflcmc , Iacan lc aisaif dc|a cvolucr. In infro-
duisanf lc nocud, il soulignaif cc qu'il y a dc rcracfairc a unc maflcmafisafion
infcgralc. Ic nocud, lui, nc rcclamc pas d'cfrc infcgralcmcnf ccrif, liffcralisc.
Iacan avaif cvoluc vcrs cc qu'il nommaif non plus maflcmc mais par cxcm-
plc paflcmc , lc paflcmc du plallus.
Ians I'Ifourdif , op. cit. Iacan nous mcf cn gardc: ma fopologic n'csf pas unc
flcoric .
Ious pcrccvons par l'animus, nous |ouissons par l'anima. Accius, cifc par Iiclard
Iroxfon Cnians, in Ics origincs dc la pcnscc curopccnnc, 8cuil, coll. I'ordrc plilosopliquc,
Iaris , p. .
FV_27-2.indd 51 23.12.2006 13:52:25
I I
In fanf qu'analysfc pcnsc-f-il la au oragc quc nous aisons cn lui donnanf scns
a cc rccl ?
Ic rccl a un scns ct n'cn n'a pas dif Iacan, il nc auf pas lui donncr
lc scns dc l'ln, mais si on vcuf sc raccroclcr a quclquc closc, ccffc logiquc
dc l'ln csf cc qui rcsfc commc cx-sisfcncc. 8i lc rccl cxcluf lc scns, alors nofrc
prafiquc scraif-cllc du cliquc, dif Iacan, cllc qui nagc dans l'idcc quc lcs mofs
onf unc porfcc ?
Ibid. p. .
To rcalizc
Il cn vicnf frcs vifc a airc unc opposifion cnfrc d'un cfc langagc cf scns,
dc l'aufrc rccl cf lors scns. Cc qui soulignc cncorc d'aillcurs lc paradoxc dc no-
frc prafiquc. Ic langagc, dif-il, n'csf improprc qu'a dirc quoi quc cc soif , cn
parficulicr quoi quc cc soif du rapporf mof,closc. Ic rccl, lui, n'csf improprc
qu'a cfrc rcalisc, au scns dc to rcalizc, c'csf a dirc imaginc commc scns. Cn
I. Wiffgcnsfcin, Ic Cahicr blcu, Ic Cahicr brun, Gallimard, coll. Ics Issais, Iaris
.
rcfomIc dans lc scns, dans un rccl pcnsc, imaginc cf cc n'csf quc commc ccla
qu'on pcuf l'apprclcndcr.
Wiffgcnsfcin infcrrogc aussi cc rapporf mofs,rccl cf fcnfc dc mcffrc cn
cvidcncc unc conusion. 8i |c pcnsc quc King's collcgc Irulc, quand il nc
Irulc pas, lc aif dc Irulcr n'cxisfc pas, ccrif-il dans Ic cahicr blcu
. Commcnf
puis-|c pcnscr cc aif ? Il y a la conusion pour Wiffgcnsfcin cnfrc aif rccl
cf oI|cf dc pcnscc . Mais alors, si l'oI|cf dc mcs pcnsccs n'csf pas lc rccl,
qu'csf-cc ? Cn scraif fcnfc dc dirc : puisqu'il n'cxisfc pas fou|ours d'oI|cf
rccl qui puissc garanfir la vcrifc dc mcs pcnsccs, cc n'csf pas lc rccl quc nous
pcnsons .
? ]c n'ai a ma
disposifion quc la plrasc, la proposifion pour cn parlcr. C'csf unc ormc dc
rcprcscnfafion donf pas un scul fraif nc rcsscmIlc a l'oI|cf qu'cllc rcprcscnfc.
I'cxprcssion d'unc pcnscc, d'unc croyancc, d'un dcsir, nc sauraif cfrc aufrc
closc qu'unc plrasc dans un sysfcmc dc langagc. Wiffgcnsfcin cn arrivc a ccffc
ormulafion : I'idcc quc l'oI|cf dc mon dcsir csf prcscnf sous ccffc ormc dc
rclcf prcnd racinc dans la ormc dc mcs cxprcssions, mais |c nc pourrai |amais
dccrirc l'oI|cf dc mon dcsir fanf quc cc dcsir nc scra pas rcalisc.
Cn rcfrouvc
lc rcalizc dc Iacan. Mais, a|oufc Wiffgcnsfcin, cc n'csf qu'unc illusion. I'oI|cf
rccl du dcsir, on croif lc saisir, commcnf ? Au fravcrs du scns. C'csf ccf aspccf dc
Wiffgcnsfcin quc Iacan soulignc dans lc 8cminairc I'cnrcrs dc la psychanalysc.
Clcz Wiffgcnsfcin, il n'y a dc scns quc du dcsir, voila cc qu'on pcuf dirc aprcs
avoir lu Wiffgcnsfcin.
Ibid., pp. ,.
Ibid., p. .
Ibid., p. .
]. Iacan, Ic 8cminairc XVII ]. Iacan, Ic 8cminairc XVII I'Inrcrs dc la psychanalysc, 8cuil, Iaris .
C'csf cc poinf quc |'ai signalc commc cinquicmc poinf dc la lccfurc dc Wiffgcnsfcin
par Iacan, dans mon ouvragc I'cthiquc du silcncc, Wiffgcnsfcin cf Iacan, 8cuil, coll. I'ordrc
Ililosopliquc, Iaris cf vcrsion cspagnolc, Afucl, Iucnos Aircs .
]. Iacan, scminairc ]. Iacan, scminairc I'Insu quc sait dc l'Unc-cruc s'ailc a mourrc, lcon du .., c.
in Ornicar ? n,, .
FV_27-2.indd 54 28.12.2006 7:54:52
W I :
ln dcs prcmicrs
impcrafis du plilosoplc doif donc cfrc la dciancc cnvcrs la grammairc. 8ur
cc poinf Iacan va cncorc plus loin. Ia grammairc, il auf l'climincr, pour
nc gardcr quc la logiquc.
Ic rccl ct un pctit coup dc scns-blant
WITTGII8TIII : - Ious dcsignons du gcsfc la closc dcnommcc cf pro-
nonons lc nom cn mcmc fcmps ccci csf unc faIlc , a, c'csf x ou ccla
signiic x . Mais cxpliquons-nous aussi lc ccci ou lc ccla ? Ia dcnomi-
nafion rcsscmIlc a un proccssus occulfc.
IACAI : - Alors, commcnf vais-|c pouvoir dirc : ccci csf lc rccl ?
WITTGII8TIII : - Iarcillc liaison singulicrc sc produif rccllcmcnf lors-
quc nofammcnf lc plilosoplc, pour airc rcssorfir cc qu'csf la rclafion cnfrc lc
nom cf lc dcnommc considcrc ixcmcnf un oI|cf dcvanf lui, cn rcpcfanf d'in-
nomIraIlcs ois un nom ou cncorc lc mof ccci. Il pcnsc opcrcr la liaison.
IACAI : - C'csf |usfcmcnf cc quc |c nc ais pas, cc quc |c nc vcux pas
airc!!!
WITTGII8TIII : - ol ! oui !., ol!oui!., mais lcs proIlcmcs pliloso-
pliqucs naisscnf lorsquc lc langagc csf cn cfc, csfoic (Wcnn dic Sprachc fcicrt)
cf alors nous allons imagincr quc la dcnominafion csf quclquc singulicr acfc
d'mc, sa manicrc dc Iapfiscr un oI|cf. Cr, lc nom n'csf qu'un nom cf sa signi-
icafion csf dans l'usagc.
IACAI : - Cui! Ia signiicafion csf dans l'usagc, mais il y a soumission dc
la valcur d'usagc a la valcur d'cclangc.
]. Iacan, 8cminairc I'Insu quc sait dc l'Unc-cruc s'ailc a mourrc ... in Ornicar ?
,, dcc..