Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
e/;K dh p/ndph eoBh, e[Zmk (w[;bwkBh Yzr Bkb fsnko ehsk wk;) ykDk, go sB rkwh j'DK, szpke{
tosDk fJj uko e[ofjsK jB. fJjBK ftu'I fJZe th ezw eo b?D Bkb e'Jh ftnesh f;Zy BjhI ofjzdk ns/
T[j nkgD/ nkg jh f;Zyh ftu'I ykoi j' iKdk j? f;Zy Xow ftZu d[pkok dkyb j'D bJh gziK fgnkfonK gk;'I
yzv/ pkN/ dh gkj[b (nzfwqs) b?Dh g?Idh j?.
ezxk
bZeV dk S'Nk ezxk nkgD/ e/;K dh ;ckJh tk;s/ j[zdk j?. gbk;fNe dhnK ezxhnK e/;K (tkbK) bJh
jkBhekoe j[zdhnK jB. fJZe ezxh j'oK tb'I tosD Bkb uwVh d/ eJh o'r fJZe d{i/ ~ bZr iKd/ jB. fJ; bJh
nkgD/ ezx/ Bkb e/; ;kc eoB/ io{oh jz[d/ jB.
f;Zy tho nkgDk ezxk i{V/ ftZu brk e/ ;zGkb b?Id/ jB. go e[M f;Zy phphnK, G?DK i/eo e'Jh fdZes
wfj;{; eodhnK j'D sK T[j ;t? fJSk Bkb ezx/ ~ nkgD/ gk; fet/I th oZy ;edhnK jB. fJ; ;pzXh c'e/
Gow G[b/fynK ftZu BjhI g?Dk ukjhdk.
eVk
fJj b'j/ dh F[X XKs dk j[zdk j?. fJ; ~ ;Zih iK yZph thDh (pKj) s/ gkfJnk iKdk j?. eVk tfjwK GowK
~ s'VB dk gqshe j?. fi; B/ eVk gfjfBnk j't/ T[j ;rB-ng;rB, uzr/-wzd/ fdB iK e'Jh th j'o tfjw
BjhI eodk.
fJ; soQK fJj wB[Zy ~ tfjwK GowK d/ ;fjw d/ vo s'I w[es eoe/ nksfwe y/VQk fdzdk j?. b'V g?D s/
fJ; ~ jfEnko ti'I tos e/ nkgDk pukn th ehsk ik ;edk j?.
nZi eZbQ d/yD ftZu nk fojk j? fe eV/ d/ Bkb-Bkb eJh nDikD b'e bkb ozr dk Xkrk (w"bh) th pzB
oj/ jB. fJj gob/ doi/ dh wBws j?. r[o{ ih tb'I pyfFF ehs/ rJ/ eV/ dk Gkoh ngwkB j?.
feqgkB
fJj b'j/ dh pDh j[zdh j? ns/ fJ; dh nkgDh fJZe ]k; Feb j[zdh j?. fJj fwnkB ftZu ;zGkb e/ oZyh
iKdh j?. fJj ;t?wkD dk gqshe ns/ fJZe n}kd wB[Zy dh j'Id gqrN eodh j?. b'V g?D s/ fJ; ~ nkgDh ns/
fe;/ th w}b{w (p/d'F/, fBopb) dh okyh eoB bJh tos'I ftZu fbnKdk ik ;edk j?. jo r[of;Zy ~ fJj jZe
r[o{ ;kfjp B/ fdZsk j'fJnk j?.
eJh phphnK G?DK rksok gfjBD ftZu fdZes wfj;{; eodhnK jB i/eo T[j ukj[D sK nkgDh ;j{bs
nB[;ko rksok fsnko eoe/ feqgkB nkgD/ e'b oZy ;edhnK jB. fJj :kd oZyD :'r j? fe feqgkB jh ofjs
dk }o{oh nzr j?, rksok BjhI.
eZSfjok
fJj uzr/ nkuoD (Character) dk gqshe j?. fJ; dh pDso ftF/F eoe/ tZyoh fe;w (o/pdko) dh j[zdh j?.
fJ; ~ gfjB e/ wB[Zy nkgD/ nkg ~ pVk u[;s-c[os wfj;{; eodk j?. eZSfjo/ dh bzpkJh u"VkJh nkgDh
fJZSk ns/ b'V nB[;ko tXkJh xNkJh ik ;edh j?.
☛ e/;, ezxk, eVk, feOgkB ns/ eSfjok fJBQK gziK uh}K ~ eeko feT[I fejk iKdk j?<
feT[Ife fJBQK gziK uh}K d/ Bkw Bkb gfjbk nZyo eZek (e) bZrdk j?. fJBQK gziK d/ tZy-tZy Bkw b?D dh
EK ;w[Zu/ o{g ftZu gzi eeko fejk iKdk j?, fi; dk Gkt j? e/;, ezx, eVk, feOgkB ns/ eSfjok.
☛ eeko gfjBD/ fBok fdyktk jB, f;Zyh sK wB ftu j'Dh ukjhdh j?.
eeko gfjBD/ fdyktk BjhI j?, fJj ;kvhnK }o{oh b'VK g{ohnK eod/ jB. pkeh ojh wB dh f;Zyh tkbh
rZb, fJ; ftu ekw, eq'X, b'G, w'j, njzeko, Jhoyk, fBzfdnk, u[rbh, mZrh, co/p nkfd eoB s'I puD d/
Bkb-Bkb e'Jh th n?;h rZb Bk eoBh, fi; Bkb d{;o/ d/ wB ~ m/; iK d[Zy gj[zu/, eoB/ g?Id/ jB.
;Zu sK fJj j? fe fJjBK ;kohnK rZbK T[s/ nwb eoBk e'Jh nk;kB ezw BjhI j?, go fijVk wB[Zy fJBQK
p[okJhnK s'I pZu ;edk j?, T[; bJh eeko gfjBD/ th n"y/ BjhI jB. pbfe fJ; soQK d/ ;[nkb eoB/ j[ZisK s'I
fpBQK e[M j'o BjhI.
☛ eh ezxk iK feqgkB fes/ fvZr gt/ sK nzfwqs Gzr j' iKdk j?<
ih BjhI! oks ;[Zs/ fgnK i/eo ezxk fvZr gt/ sK ;t/o/ T[m e/ f;o tkj[D bZfrnK id'I nkgD/ ezx/ dh b'VQ
gt/rh sK ezxk bZG e/ e/;K ftu oZfynk ik ;edk j?. i/eo ;\o eofdnK iK j'o fe;/ ;w/I feqgkB nDikD/
ftu fvZr gt/ sK Gow BjhI eoBk ukjhdk. @@feqgkB fes/ fvZr gJh j?.## dk gsk bZrD s/ ibdh s'I ibdh
yohd e/ nkgD/ e'b oZy b?Dh ukjhdh j?. fJ; soQK dhnK S'NhnK S'NhnK rZbK Bkb nzfwqs Gzr BjhI j[zdk.
r[opkDh ~ fXnkB Bkb gVQB tkbk iK tkfjr[o{ ~ :kd eoB tkbk sBkU (N?IFB) w[es j' iKdk j? . T[;d/
wB ~ FKsh fwbdh j?HHH. wB[Zy ftu fJe ndG[Zs Fesh dk gqt/F j'Dk wfj;{; j[zdk j?HHH. ;ko/ fdB d/ ezweko
eoB bJh sk}rh nk iKdh j?HHH. eh fJj ;G e[M s[jk~ BjhI ukjhdk<
☛ d[ekB iK tgko ftu M{m p'bDk g?Idk j?. fJ; bJh nzfwqs SeD ~ fdb BjhI eodk.
fJj s[jkvk Gow j?. M{m p'bD ~ jo e'Jh wkVk jh efjzdk j?. fco M{m p'bD Bkb ;EkJh bkG th BjhI
j[zdk. fJe o/N ns/ fJe rZb eoB tkb/ d[ekBdkoK ~ rkje f}nkdk g;zd eod/ jB feT[Ife T[jBK nzdo fJe
ftFtk; pD iKdk j? fe T[; ftF/F d[ekB #s/ o/N tZX xZN BjhI eoB/ g?Id/. p/FZe pZu/ ~ th G/i fdU, X'yk j'D
dk vo BjhI ofjzdk.
jo fe;w d/ tgko ftZu gVdk (G/d) oZyDk j'o rZb j[zdh j? ns/ M{m p'bDk fpbe[b j'o. fJ; bJh M{m
p'bD d/ Gow eoe/ nzfwqs Bk SeDk nkgDk B[e;kB nkg eoB tkbh GZ[b j?.
☛ n;hI r[o{ BkBe d/ f;Zy jK. fJ; bJh ;k~ nzfwqs SeD dh b'V BjhI.
r[o{ BkBe d/t ih B/ nkgDh Ekt/I r[o{ nzrd d/t ih ~ fB:[es ehsk, r[o{ nzrd d/t ih B/ r[o{ nwodk;
ih ~. fJ; soQK d;t/I r[o{ ;kfjp sZe uZbdk fojk. d;t/I gksFkj B/ r[opkDh ~ r[o{ dk doik d/ e/ jw/Fk-
jw/Fk bJh ;Ekgs eo fdZsk. uoB gkj[b dh gqEk ~ pdb e/ yzv/ pkN/ dh gkj[b ftZu spdhb ehsk frnk ns/
gziK fgnkfonK ~ gj[b d/D d/ nfXekoh pDk fdZsk.
gziK fgnkfonK gk;'I dFw/F fgsk ih B/ j'oK s'I gfjb/ gj[b gqkgs eoe/ nkgDk gfjbk Bkw r'fpzd okfJ
s'I pdb e/ r'fpzd f;zx oZy fbnk.
gziK f;zxK gk;'I r[o{ r'fpzd f;zx ih d/ gj[b b?D dk w[Zy T[d/F fJj ;h fe gziK fgnkfonK dh gj[b d/D
dh nEkfoNh ~ e'Jh th ed/ u?bzi Bk eo ;e/.
fJ; bJh fJj ed/ BjhI j' ;edk fe e'Jh gfjb/ r[o{ dk f;Zy j't/, e'Jh d{i/ dk, e'Jh shi/, u"E/ iK gzit/I
nkfd dkHHH. f;Zy T[; ~ fejk iKdk j? fi; dk f;Zyh ftZu g{oB ftFtk; j't/, FoXk j't/, d;K r[o{nK ~ fJe
i's wzBdk j't/.
☛ n;hI nkgD/ pkpk ih e'b'I Bkw fbnk j'fJnk j?, fco ;k~ nzfwOs SeD dh eh b'V j?<
tho ih$G?D ih fJ; rZb dh pj[s y[Fh j? fe s[jk~ Bkw dh b'V dk gsk j?, go s[jk~ fJj th gsk j'Dk
ukjhdk j? fe Bkw fe; e'b'I b?Dk j? iK fe; e'b'I BjhI b?DK<
r[o{ BkBe ;kfjp ih s'I b? e/ r[o{ r'fpzd f;zx ih wjkoki sZe Bkw d/D s'I gfjbK FoXkb{nK ~ uoB-
gj[b d/ e/ jw/FK-jw/FK bJh Bkw ~ fjod/ ftZu XkoB eoh oZyD ns/ r[o{ xo gOsh t\kdko ofjD dk gOD
eotk fbnk iKdk ;h. r[o{ r'fpzd f;zx ih B/ 1699 Jh;th dh ft;kyh tkb/ fdB uoB gj[b dh EK, yzv/ pkN/
dh gkj[b dh wfo:kdk F[o{ eo fdZsh ns/ Bkw (r[owzsO) d/D dk nfXeko gziK fgnkfonK ~ ;"Ig fdZsk. 1699
Jh;th dh ft;kyh s'I b? e/ j[D sZe ns/ nrKj ofjzdh d[BhnK sZe f;oc gzi fgnko/ jh f;Zyh ftZu gOt/F eoB
tkfbnK ~ Bkw d/D d/ nfXekoh jB. e'Jh fJeZbk ftnesh (Gkt/I e'Jh th j't/) nfijk BjhI eo ;edk.
j[D fJj c?;bk s[;hI nkg eoBk j? fe r[o{ BkBe d/t ih s'I b? e/ r[o{ r'fpzd f;zx ih tkbk Bkw, s[;hI gziK
fgnkfonK gk;'I b?DK }o{oh ;wMd/ j' iK fe;/ j'o e'b'I< go ;Zuk f;Zy T[j jh nytk ;edk j? fijVk gziK
fgnkfonK gk;'I gj[b b? e/ Bkw dh ewkJh eo/.
gKu f;zx i' nzfwqs d/t?I. sK e' f;o Xfo Sfe g[B b/t?.
(ofjsBkwk GkJh d/;k f;zx ih)
jK b'V ;h.
d;t/I r[o{ ih B/ uoB gkj[b ~ yzv/ pkN/ dh gkj[b ftZu pdfbnk ;h. fJ; bJh T[jBK B/ ;G s'I gfjb/
gziK fgnkfonK e'b'I yzv/ pkN/ dh gkj[b b?D dh gqEk nkozG ehsh sKfe GftZy ftZu e'Jh fJj Bk efj ;e/ fe w?I
f;Zy Xow ftZu ftFtk; sK oZydk jK go gziK fgnkfonK gk;'I nzfwqs BjhI SeDk.
;', f;Zy e"w dh ;dhth w}p{sh bJh }o{oh ;h fe d;t/I r[o{ ih yzv/pkN/ dh gj[b, nzfwqs Sed/ ns/ ;kv/
bJh g{oB/ gkT[Id/.
☛ B"I r[o{nK d/ Bkw fjzd{nK tkb/ jB.
gfjb/ gfjb f;Zy Xow dh fe;/ th nkw iK yk; Fy;hns dk gfjbk Bkw BjhI pdfbnk iKdk ;h. T[jBK
d/ gfjb/ Bkw jh jw/Fk ekfJw oj/ go 1699 JhH dh ft;kyh fgZS'I f;Zyh XkoB eoB tkfbnK d/ Bkw fgS/ f;zx
ns/ e"o brkT[Dk }o{oh eoko d/ fdZsk frnk. fJj d;s{o nZi th bkr{ j?.
r[o{ BkBe d/t ih B/ f;Zy Xow dh BhIj oZyh. f;Zy Xow ftZu ftFtk; g?dk eoB tkb/ ~ uoB gkj[b
(nzfwqs dh fJZe fe;w) Sek e/ r[o{ xo gqsh jw/FK bJh tckdko ofjD dk gqD eotk fbnk iKdk ;h. 1699
JhH sZe n?;k jh j[zdk fojk. ;ko/ r[o{ ;kfjpkB dh fJZe i's ns/ fJZe gq'rokw ;h.
nw hm ihMdU n muslmwn ]
(;qh r[o{ rqzE ;kfjp ih, gzBk 1136)
d{i/ gk;/ n"y/ ezw fit/I u'oh eoBh, b[ZN e/ ykDk, b'eK dk jZe wkoBk p[o/ eow j'D d/ pkti{d eJhnK ~
uzr/ bZrd/ jB.
fiZE/ th gj[b d/D bJh gzi fgnko/ w"i{d j'D, T[jBK ;kjwD/ g/F j'fJnk ik ;edk j?. t?;/ f;Zy Xow
ftZu ;EkJh gzi fgnko/ EkgD dh e'Jh gqEk BjhI j?. gziK fgnkfonK ~ fwbD s'I Gkt @@gzi fgnkok ;z;Ek## ~
fwbDk j[zdk j? Bk fe fe;/ fJZe ftnesh ~ fwbDk.
gziK f;zxK ~ fwbD dh nsh b'V gfss j'D tkb/ ftnesh ~ jh j[zdh j?. fiZE/ th nzfwqs ;zuko ;wkrw
j't/, gzi fgnko/ fsnko-po-fsnko j' e/ jk}o j[zd/ jB. T[jBK ;kjwD/ g/F j'fJnk ik ;edk j?. wB d/ ;ko/
Fze/ r[o{ dh pkDh d{o eo fdzdh j?.
r[opkDh ~ fgnko, FoXk GktBk ns/ ;[u/s wB Bkb gVBk jh nkgD/ r[o{ dhnK rZbK ;[DBk j[zdk j?. fJj
rZbK ;[DB ftZu jh s[jkvk Gbk j?.
;' nkU! ;ko/ Gow G[b/y/ SZv e/ yzv/ pkN/ dh gj[b gqkgs eohJ/. fJ; Bkb fjod/ nzdo r[o{ tkb/ j'D dk
;t?-ftFtk; g?dk j' e/ ihtB ftu g{oBsk nk iKdh j?.
✱✱✱