La grafia de

l’occitan modèrne
OC 101 Cultura
Primièr temps

l’Edat Mejana
a partir del s. XI
 Pas de koïnè

1.
Langue commune du monde grec aux époques
hellénistique et romaine.
2.
par extension
Langue véhiculaire, pour des locuteurs ayant des
langues maternelles différentes.
De variantas dialectalas

De practicas localas

Las scriptae
 grafia = prononciacion

(levat pel gascon : hèr > fer)

Qualques practicas mai o mens
comunas :
los grafèmas nh e lh
 nh occitan

nh portugués

nh vietnamenc
 Farai un vers de dreit nien,
Non er de mi ni d’autre gen,
Non er d’amor ni de joven
Ni de ren au,
Qu’enans fo trobatz en durmen
Sus un chivau —

(Guilhèm IX d’Aquitània, in Michel ZINK, Les

Troubadours. Une histoire poétique, 2013, 77)
 Cercamons si fos uns joglars de
Gascoingna, e trobet vers e pastoretas a
la usanza antiga.
E cerquet tot lo mon lai on el poc anar, e
per so fez se dire Cercamons

— (Vida de Cercamon, in Jean Boutière,

A.-H. Schutz, Biographies des
troubadours - Textes provençaux des
XIIIe et XIVe siècles, Paris, 1964, 9)
Apres estet tant ab un trobador que avia
nom Cercamon qu’el comensset a trobar.

— (Vida de Marcabrun (in Michel ZINK,

Les Troubadours. Une histoire poétique,
2013, 122))
Tot prumeramentz losditz arbitres, arbitradors de patz & concordia tractadors et
amigables composidors donan per dit e per amigable composition que bona
patz, concordia et tranquillitat sia per totz temps tenguda & observada enter
lasditas partidas.
Item losditz arbitres, arbitradors et amigables composidors donan per dit e per
amigable composition que totas las penheras & carnaus feytas per los besiis
deu loc de Campaa en lo port susdit de Menoo aus besiis de Banheras, sian
feytas per ayssi cum son feytas per losditz de Campaa & que los besiis deudit
loc de Campaa non sian tengutz entausdits de Banheras en deguna restitution ni
emenda.

(1448)
 Las Damas que son en Tolosa
Cent mille cops se recommandan
A las de Paris, et lour mandan
Qu'an vista lour Lettra gaujousa.
5 Fort em joyousas Donas de grantz estatz
Quant avem vist que tam be vous portatz
Per vostra lettra qu'avetz tramesa en prosa,
Sy tresbe fayta que no y cal pont de glosa :
Dedins laquala contatz subtilament
10 De la Regina le bel coronament,
Le gros triumphe, grandas nouveletatz
Las grossas pompas, belas abilitatz
Et le gros Raust qu'avetz feyt à Paris,
Chantres y abiatz, Rebecz et Tambouris
15 Dances, belz jocz, farsas, moralitatz :
Et passetemps de toutas qualitatz,
Parelhament, escrivetz que las Justas
Rompian de lances plus grandas que de Fustas
Et qu'en rompeguen pres de cent carretadas
20 Grandas nouvelas dignas d'estre notadas,
Et tant de causas alegras et gaujousas
Nous escrivetz, que nos n'em fort jouyosas,
Et vo’n rendem cent grasalz de merces.
Quant à l'Espousa del noble Rey Frances
25 El falh be dire, sus tout que Dieus nos ame,
Quant a tramesa una si nobla Dama
Tant béla et sabia, tant humbla, tant benigna
Tant vertuosa, que segond tous es digna,
D'estre tous jorn la Regina de Fransa :
30 En ella totz an fort granda esperansa,
Plagues à Dieus, que milla ans pogues viure.
Pey de Garros (1567)
 Segond temps

Las grafias individualizadas

o «patesejantas»
a partir del s. XVI
Un jour que dins soun courredou
Yeu ly countabi moun ardou
Bigui pausats à la demoro
Un gous que rufao le nas,
Et un baylet amb’un leignas
Que me feguen biarda deforo.

(Godolin 1617)
Adiou soureils deouis, adiou bouque incarnade,
Adiou nas plan tirat, adiou ma douce amou,
Jou moreichy acy de pene et de doulou :
Adiou las ! jou m’en bau bere estelle argentade.

(Larade 1604)
notacion a partir del francés

grafia = prononciacion a partir del francés

d’usatges que varian en fonccion de las

regions, de las epòcas e de las personas
Aco vôou dire qué la counsciénça das païsans piouta pas
coûma la de l’aôutre moûndé, et que se parla, ou faï tant
plan que per ma fé sé l’on l’aôusis.

(Fabre 1756-1769)
Tresen temps

Lo felibritge
a partir de 1854
Frederic Mistral
(1830-1914)
Maillane

Malhana

Maiano
una nòrma plan definida

una basa geografica (Arles-Malhana =

Mistral)

grafia = prononciacion a partir del francés

Moun paire èro d’Arle e sa poulido Berteto, que fuguè ma maire, èro sourtido di braio de
moun grand, lou vièi Jean Bertet.
Nascu dins lou pichot vilage de Gravesoun, moun grand, quand venguè la Revoulucioun
fuguè óubliga de veni s’escoundre, à causo de sis oupinioun poulitico, dins lou galant païs
de Bello-Gardo, ounte seguère mes au mounde, au plus pichot mes de l’annado de 18...
Dóu plus liuen que me remèmbre, vese l’oustau que m’a vist naisse. Lou vese, emé si
renguierado de caiau frejau, aligna de cantèu, en souto d’àutri renguiero de pastouiro. Es
eilai, eilalin, que s’aubouro fieramen, dins li raissado dóu soulèu printenen, d’aquéu
soulèu que, quand plourave, sus li ribo dóu riéu dóu camin d’Arle, semblavo me dire en
me poutounant:
- Espincho coumo rise, mignot, vène jouga ’mé iéu; dins la plano tout canto e vole pas
que ploures!

(Batisto Bonnet 1894)

 Quatren temps

La grafia
classica o alibertina o normalizada
a partir de la debuta del s. XX
 debuta s. XX

Antonin Prospèr
Perbosc Estieu
1935

Loís Alibèrt
 setmana

[sem.ˈma.nɔ]

lat. septimana

it. settimana
avia = avˈia

abˈiɔ

abjɔ = aviá
[u] = o = fr. ou
una grafia fondada sus la grafia medievala

una grafia que ten compte de l’etimologia

una grafia convencionala

grafia e prononciacion divergisson

Exercicis
Legir l’occitan en grafia
normalizada
Romania es un dels rars países del mond que la garison pels
produches fabricats per las abelhas, l’apiterapia, i siá
integrada a la formacion dels mètges. Bucarèst, la capitala,
possedís un centre medical d’apiterapia despuèi 1984, lo
primièr que foguèt dobèrt dins lo mond. Doïna Postolachi, 34
ans, i ven dos còps per setmana per recebre d’injeccions de
verin d’abelha (apitoxin) que li tornèron donar d’espèr dins sa
lucha contra l’escleròsi en placas. « Un an fa, podiái pas mai
caminar ni dintrar dins una banhadoira, mos pès èran clavats
pel sòl, mas ara lo trachament m’a tornat donar de fòrça dins
las cambas, camini, pòdi prene un banh ». Malgrat los dobtes
de mètges allopatas, plan de pacients dins lo mond seguisson
aquel metòde alternatiu. Per sos defenseires, l’industria
farmaceutica poiriá prene mal lo desvolopament d’aquelas
practicas de suènh, pr’amor que còstan pas car.
« En Romania, avèm l’astre d’aver una natura
preservada », ditz una apicultora, « pendent lo
comunisme, las penurias empachavan
l’utilizacion dels pesticidis. Uèi la flòra es encara
plan diversificada pr’amor de l’abséncia de
grandas zònas de monocultura coma en Euròpa
de l’oèst ». Segon lo darrièr recensament agricòla,
Romania compta 42 000 apicultors e 1,3 milhon
de colonias d’abelhas. « Aqueles èstres tan
pichons fan de mervelhas », ditz Doïna que
ressentís per las abelhas una reconeissença
immensa ».
Mentre que passavi per la plaça del IV-de-Mai, se faguèt una atropelada
de gents. Pensèri al magasin d’Estat qu’èra a mand de se dobrir e que
prepausava dempuèi una setmana tot un fum de bricòlas vengudas
d’Occident, d’unas de porcelana fina (de pastretas alisant lo cap de fedas
extasiadas), la màger part de plastic e que farián de presents mannats per
Cap d’An. M’embullavi. Aviái ausit parlar pr’aquò d’une grops
d’opausants (Antonio Vidal èra per ieu una personalitat fòracomuna que
religavi amb dificultat a una comunautat coma se me voliái apoderar tot)
sopçonavi pasmens doas o tres personas al burèu de far partida d’un
malhum. Mas d’aquí a passar carrièra ! Abrivèri mon pas amor de legir
las cinc o sièis plancartas que brandussavan en silenci. Ara gausavan
sortir. Saludèri dintre ieu l’ardidessa d’aquelas personas qu’arriscavan
gròs e dau meteis temps me podiái pas empachar de desvistar cada cara
per saber se coneissiái qualqu’un. De sentiments contradictòris finissián
que me daissavan despoderat, puèi indiferent. Rendiái compte dintre ieu
a una autoritat que m’aviá còrpanat. Lo grop exigissiá novèlas d’unes
presonièrs « desapareguts ». De parents volián saber qui d’un fraire, qui
d’un filh o d’una filha « Olga, 28 ans », « Eric, nòstre felen »… Lo Castèl
aperamondaut semblava negre que mai sota sos teulats ennevats.
Corregir las errors
PERQUÉ davalèri a Clarmont? Es a Paris que vouliái anar. Mas
n'aviái un sadol de me téner drech sul tren. Dempuèi Besièrs
contro lo carrèu. Los rens me petavan. E seriá lèu mièjanuèch.
Clarmont-Ferrand. Clarmont d'Auvèrnha. Aqui o endacòm mai.
Eri pro luènh ça que la del meu ostal. Degun me cercariá pas
aqui.
Donc sourtiguèri de la gara. Pas de paquet ni de farda. Res que
ieu e qualque sòu.
À Montpelhier, al Crèdit Agricòla me volián pas paga mon chèc.
Pr'aquò l'aviái signat coma cal. Mas telefonèron a ma caissa locala
que lor donèt de referéncias bonas. Ara, l'aviái, mon argent. Just
ço que me caliá...
Dictada
 M’apèli Joan Delbòsc. Demòri a Tolosa e ai
vint e dos ans. Fau d’estudis de geografia a
l’Universitat Tolosa Joan Jaurés. Vivi dins
un ostal en colocacion amb un estudiant en
istòria, una estudianta en anglés e una
estudianta en espanhòl. Tot se passa plan,
mas es un pauc complicat per la gestion del
refrigerador. Avèm cadun un espaci mas
l’estudianta en espanhòl confond los espacis
e manja los iaorts de l’estudiant d’istòria.
Aquò fa que i a de problèmas entre eles
regularament. Cada ser assajam de prene un
moment ensemble per trobar de solucions
als problèmas que se pausan dins nòstre
quotidian.
Transcriure en grafia normalizada
La scèno se passo dins un mas de ricq
meinagié. D’un coustat, uno grando
chaminèio ount, sus un fiò de bos, la
soupo boulis. De l’autre, un reloge. Au
founs, uno porto que se dorbis sus lou
deforo, am’un gabinet de cado caire. I’a
tambèn, d’un coustat uno autro porto que
dono dins la cambro; au mitan, uno
taulo cargado de tout ço que cal pèr
manja. E, d’eici e d’eila, de sietos, d’òli,
uno escoubo, de fardo, e tout ço que cal
per fa la cousino. De cadieros, d’escabèus,
etc...