Trigonometrija

c Knjiga za samostalno pripremanje ispita
Vukomir M Milinkovic Dalibor M Cosi
Trigonometrija
Za pravougli trougao sa slike, u odnosu na ugao
a je suprotna kateta
b je nalegla kateta
Razmere izmeu stranica a; b i c pravouglog trougla sa slike imaju nazive:
suprotna kateta
hipotenuza
nalegla kateta
hipotenuza
suprotna kateta
nalegla kateta
nalegla kateta
suprotna kateta
hipotenuza
c
= = sec
nalegla kateta
b
a
c
b
=
c
a
=
b
b
=
a
=
= sin
sinus
= cos
kosinus
= tg
tangens
= ctg
kotangens
sekans
c
hipotenuza
= = co sec kosekans
suprotna kateta
a
(
b je suprotna kateta
U odnosu na ugao
a je nalegla kateta, odnosno
sin
tg
suprotna kateta
b
=
hipotenuza
c
b
suprotna kateta
=
=
nalegla kateta
a
=
cos
ctg
nalegla kateta
a
=
hipotenuza
c
nalegla kateta
a
=
=
suprotna kateta
b
=
Najvazniji odnosi za funkcije istog ugla:
a)
2
sin
sin2
+ cos2
+ cos
=1 )
b)
Kako je sin
tg
tg
ctg
a
c sin
=
b
c cos
=
a
c
(
b
c
sin2
=1
cos2
=1
b2
a2 + b2
a2
+
=
=
c2
c2
c2
p
cos2
) sin = 1
p
sin2
) cos = 1
c2
=1
c2
cos2
sin2
a
b
) a = c sin
cos =
) b = c cos onda imamo
c
c
sin
b
c cos
cos
=
ctg = =
=
odnosno
cos
a
c sin
sin
a b
= 1 ) tg
b a
1
ctg
ctg
1
tg
Odredimo sinus, cosinus, tangens i cotangens za 30
45
60

Primenom Pitagorine teoreme odredimo visinu h jednakostrani

cnog
a
trougla, jer je ona kateta pravouglog trougla sa stranicama a
i h
2r
r
r
a 2
a2
4a2
a2
h = a2
=
= a2
2
22
4
4
r
p
p
p
p
2
2
2
3
3a
3a
3 a
a 3
30 a
a 0 30 a
=
= p =
=
4
2
2
4
h
a
h
U odnosu na ugao 30 suprotna kateta je
60
60
60
p
2
a 3
a
a
a
a nalegla h =
pa imamo
2
2
2
p
2
a 3
a
p
p
a
1
h
a 3
3
2
2
=
=
cos 30 = =
=
=
sin 30 =
a
2a
2
a
a
2a
2
a
a
p
p
p
h
1
3
3
2 = 2a
p =p p =
tg 30 = 2 = p
ctg 30 = a = 3
h
3
a 3
2a 3
3 3
2
2
a
pa imamo
U odnosu na ugao 60 suprotna kateta je h a nalegla kateta je
2
a
a
p
p
p
h
3
1
h
3
2
2
sin 60 = =
cos 60 =
=
tg 60 = a = 3 ctg 60 =
=
a
2
a
2
h
3
2
Duzina hipotenuze jednakokrakog pravouglog trougla sa katetama a iznosi
p
p
p
c = a2 + a2 = 2 a2 = a 2 pa imamo
p
p
p
1
a
a
2
2
a
2
sin 45 = = p = p p =
cos 45 = =
45
c
2
c
2
a 2
2 2
c
a
a
a
tg 45 = = 1
ctg 45 = = 1
a
a
45
Za
30
45
i
60
imamo:
a
p
p
p
3
3
1
cos 30 =
tg 30 =
ctg 30 = 3
sin 30 =
2
2
3
p
p
2
2
sin 45 =
cos 45 =
tg 45 = 1
ctg 45 = 1
2
2
p
p
p
3
1
3
sin 60 =
cos 60 =
tg 60 = 3
ctg 60 =
2
2
3
Za dva komplementarna ugla, funkcija jednog jednaka je kofunkciji drugog!
sin 30 = cos 60
sin 45 = cos 45
sin 60 = cos 30
tg 30 = ctg 60
tg 45 = ctg 45
tg 60 = ctg 30
p
p
2
Kako je sin + cos2 = 1 ) sin = 1 cos2
cos = 1 sin2
sin
cos
1
1
tg =
ctg =
tg ctg = 1 ) tg =
ctg =
cos
sin
ctg
tg
onda lako prikazujemo

a) sin i cos preko tg

b) sin i cos preko ctg
c) tg i ctg
preko sin
d) tg i ctg
preko cos
2
2
2
a) Ako sin + cos = 1 podelimo sa cos tada dobijamo
tg2
+1=
sin
1
cos2
) cos2
cos2
1
1 + tg2
1
1 + tg2
) cos
s
1 + tg2
1 + tg2
=p
1
odnosno
1 + tg2
tg
=p
1 + tg2
b) Ako sin2 + cos2 = 1 podelimo sa sin2 tada dobijamo

1 + ctg2
cos
=
p
1
sin2
) sin2
r
= 1
sin
c) tg =
sin
cos
d) tg =
sin
cos
=p
1
p
1
=
1
1 + ctg2
1
1 + ctg2
sin
ctg
sin2
cos2
cos
ctg
) sin
s
1
=p
1 + ctg2
odnosno
1 + ctg2
1
ctg
=p
2
1 + ctg
1 + ctg2
p
1 sin2
cos
=
=
sin
sin
cos
sin
=p
cos
cos2
Tabelarnim prikazivanjem dobijenih vrednosti imamo

sin
cos
p
sin
p
cos
p
1
p
1
ctg
sin
cos
1 cos2
sin
sin2
sin
ctg
tg
1
p
1 + ctg2
1 + tg2
1
1 + tg
y
c
0
b
r =1
cos2
sin2
tg
tg
cos2
cos
ctg
p
1 + ctg2
1
ctg
1
tg
Prikazimo sinus i kosinus odreenim duzinama uz

pomoc jedinicne kruznice koja ima poluprecnik 1:
Odmah primecujemo da je
a
a
sin = = = a Duzina suprotne katete
c
1
b
b
cos = = = b Duzina nalegle katete
c
1

Dogovorom se uzima da je sinus pozitivan ako se duzina kojom je prikazan

(u ovom slucaju a ) nalazi iznad x - ose, odnosno da je sinus negativan ako
se duzina a nalazi ispod x - ose. Bice jasnije u nastavku.
Dogovorom se uzima da je cosinus pozitivan ako se duzina kojom je prikazan
(u ovom slucaju b ) nalazi desno od y - ose, odnosno da je kosinus negativan
ako se duzina b nalazi levo od y - ose.
Napomena! U matematici se dogovorom uzima da je ugao pozitivan ako je
nastao pomeranjem pomicnog kraka suprotno od kretanja kazaljke na satu,
odnosno da je ugao negativan ako je nastao pomeranjem pomicnog kraka u pravcu kazaljke na satu. U geodeziji i nekim drugim oblastima vazi suprotno.
y
c
0
r =1
sin( ) sin
x
r =1
0
cos
r =1
Primetimo da je sinus pozitivnog ugla pozitivan, jer se nalazi iznad x - ose.

Sinus negativnog ugla je negativan, jer se nalazi ispod x - ose. Kosinus je
pozitivan u oba slucaja jer se nalazi sa desne strane y - ose.
Nikada ne posumnjaj da pojedinci mogu menjati svet !

Oni su to uvek i cinili. Pa ta su radili Hrist, Rudolf Arcibald Rajs, Volter, Galileo, ordano Bruno, Arhimed, Gaus,
Hipatija, Sokrat, Platon, openhauer, Spinoza, Nice, Otto
Vajninger, Leonardo, Paskal, Darvin, Ojler, Bernuli, Antajn, Lajbnic, Njutn, Faradej, Mendeljev, Ciolkovski, Ruer
Bokovic, Dositej, Riman, Anri Poenkare, Hajzenberg, Bor,
Tesla, Maksvel,...
ta rade nedovreni mutanti, ministri, cate i ostala parazitska gamad ? Neka se tim problemom pozabave bakterije!
VAZNA
NAPOMENA!!!!!!! Ako ti se dosadanji postupak
izlaganja nije dopao, onda kupi ili napii bolju knjigu.
Kako nije moguce ni jedno ni drugo, onda ne preskaci ni
jedan red u nastavku !!! Ako to uradi, sebe obmanjuje!!!

Od 0 do 90 sinus raste (od 0 do 1) a od 90 do 180 sinus opada (od 1 do 0) i

ima pozitivne vrednosti. U prvom i drugom kvadrantu sinus ima pozitivne
vrednosti a u trecem i cetvrtom kvadrantu sinus ima negativne vrednosti.
y
120
135
90
+1
sin 0 = sin 180 = 0

60
sin 30 = sin 150 =

45
150
0 x
360
180
210
330
225
240
270
2
2
p
3
sin 60 = sin 120 =
2
sin 90 = 1
sin 45 = sin 135 =
30
1
2
p
sin 210 = sin 330 =

sin 225 = sin 315 =
315
sin 240 = sin 300 =

sin 270 = 1
sin 360 = sin 0 = 0
300
1
2
p
2
2
p
3
2
Na sledecoj slici mozemo videti da cosinus ima najvecu vrednost za = 0 ili

= 360 odnosno od 0 do 90 kosinus opada (od 1 do 0). U I i IV kvadrantu cosinus ima pozitivne a u II i III kvadrantu negativne vrednosti.
y
120
135
90
cos 0 = cos 360 = 1 p
60
45
150
180
3
2
p
2
cos 45 = cos 315 =
2
1
cos 60 = cos 300 =
2
cos 90 = cos 270 = 0
cos 30 = cos 330 =
30
+1 0
360
cos 120 = cos 240 =

210
330
225
cos 135 = cos 225 =
315
240
270
300
cos 150 = cos 210 =

cos 180 =
1
2
p
2
2
p
3
2

90
120
+1
135
150
y
60
45
30
sin x
+1
0 x
360 0
180
210
225
240
270
330
315
300
3
2
Poreenjem prethodnih i sledecih slika mozemo doci do nekih osnovnih osobina

sinusne i kosinusne funkcije.
a) Funkcija sinus je densina za sve realne brojeve
b) Sinus je periodicna funkcija sa osnovnim periodom 2
c) Sinus je ogranicen intervalom [ 1; 1 ]
d) Kako je sin ( x) = sin x onda je sinus neparna funkcija
e) Sinusna funkcija ima nule za x = k ; k 2 Z a one su njene prevojne tacke
120
135
150
180
60
45
30
+1
cos x
+1 0 x
360
210
225
240
a)
b)
c)
d)
90
270
330
315
300
3
2
x
2
Funkcija cosinus je densina za sve realne brojeve

To je periodicna funkcija sa osnovnim periodom 2
Cosinus je ogranicen intervalom [ 1; 1 ]
Kako je cos ( x) = cos x onda je kosinus parna funkcija
e) Kosinusna funkcija ima nule za x =
y
1
a
b
1442443
0
b1
a1
x
+ k ; k 2 Z a one su prevojne tacke

2
Pogledajmo kruznicu poluprecnika 1 i u njoj
pravougli trougao cija je hipotenuza jednaka
poluprecniku kruznice. Odmah primetimo da je
a1
a1
a
=
= a1
tg = =
b
b1
1
Za razliku od duzine a ( sin ) koja dodiruje
kruznicu sa unutranje strane, duzina a1 (tg )
kruznicu dodiruje (tangira) sa spoljanje strane
1
Dogovorom se uzima da je tangens pozitivan ako se duzina kojom je oznacen nalazi iznad x ose a negativan ako se duzina kojom je oznacen nalazi ispod x ose.

120
135
90
+1
45
150
3
3
30
0
0
360
180
330
210
225
240
300 315
tg 0 = tg 180 = tg 360 = 0
p
3
tg 30 = tg 210 =
3
tg 45 = tg 225 = 1
p
tg 60 = tg 240 = 3
+1
60
270
tg 90 = tg 270 =
tg 120 = tg 300 =
tg 135 = tg 315 =
tg 150 = tg 330 =
3
3
1
p
1
p
3
3
tg 180 = tg 0 = 0
U I i III kvadrantu tangens je
pozitivan.
U II i IV kvadrantu tangens je
negativan.
Primetimo i ne zaboravimo
tg (
) = tg
Dogovorom se uzima daje kotangens pozitivan ako se duzina kojom je oznacen nalazi desno od y ose i negativan ako se duzina kojom je oznacen nalazi levo od y ose
3
3
135 120
y
0
90
3
3
60
150
180
210
+1
45
315
240
270
300
ctg 0 = +
ctg 30 = ctg 210 = 3
30
ctg 45 = ctg 225 =1
+1 0 x ctg 60 ctg
240 = 3
=
3
360
ctg 90 = ctg 270 = 0
330
225
ctg 120 = ctg 300 =
3
3
ctg 135 = ctg 315 = 1

ctg 150 = ctg 330 = 3
ctg 180 =
+ ctg 360 =
U I i III kvadrantu cotangens je pozitivan.

U II i IV kvadrantu cotangens je negativan.
Vidimo da se tg i ctg ponavljaju posle k ; k = 1; 2; 3; : : : odnosno da je
tg = tg ( + k ) ctg = ctg ( + k )

y = tg x.
tg ( x) =
Za funkciju tg x =
sin ( x)
sin x
=
=
cos ( x)
cos x
Kako je sin ( x + ) =
sin x
imamo
cos x
tg x pa je tg x neparna funkcija
sin x odnosno cos ( x + ) =
cos x onda imamo
sin x
sin ( x + )
=
= tg x pa je tg x periodicna funkcija sa
cos ( x + )
cos x
osnovnim periodom i ako sin x i cos x imaju osnovni period 2 :
Dakle, tg ( x + k ) tg x
k = 0; 1; 2; 3; : : :
(
sin x = 0 odakle je
sin x
Kako je tg x =
onda je tg x = 0 za
cos x
x = k ; k = 0; 1; 2; 3; : : :
sin x
je jednoznacna i denisana za sve realne vrednosti x
Funkcija tg x =
cos x
3
5
koje nisu nule imenioca jer cos x ima nule za x =
;
;
;
2
2
2
tg ( x + ) =
tan x
2
3
2
5
2
3
2
2
3
2
3
5
2
Ako x tezi nekoj od navedenih tacaka imenioca, tada apsolutne vrednosti tg x

teze beskonacnosti pa ih nazivamo tackama beskonacnosti gde funkcija tg x
nije denisana. Funkcija tg x je rastuca funkcija od x koja od
prima sve realne vrednosti izmeu 1 i + 1
Izvan intervala
do +
funkcija tg x se periodicno ponavlja pa tangen8

>
odnosno u tackama
< x=
2
soida ima asimptote u tackama
(2k + 1)
>
: x=
k = 0; 1; 2; 3; : : :
2
cos x
Za funkciju ctg x =
imamo
sin x
cos ( x)
cos x
ctg ( x) =
=
= ctg x pa je ctg x neparna funkcija.
sin ( x)
sin x
Kako je cos (x + ) = cos x odnosno sin (x + ) = sin x onda imamo
cos (x + )
cos x
ctg x = (x + ) =
=
= ctg x pa je ctg x periodicna funksin (x + )
sin x
y = ctg x.
;+

cija sa osnovnim periodom

Dakle, ctg (x + k ) ctg x
i ako cos x i sin x imaju osnovni period 2 :

k = 0; 1; 2; 3; : : : Kako je
8
< cos x = 0 odakle je
cos x
ctg x =
onda je ctg x = 0 za
: x = (2k + 1)
sin x
k = 0; 1; 2; 3; : : :
2
cos x
je jednoznacna i denisana za sve realne vrednosti x
Funkcija ctg x =
sin x
koje nisu nule imenioca jer sin x ima nule za x = 0;
; 2 ; :::
y
ctg x
3
2
5
2
3
2
3
2
5
2
0
2
Ako x tezi nekoj navedenoj tacki imenioca, tada apsolutne vrednosti ctg x
teze beskonacnosti pa ih nazivamo tackama beskonacnosti gde funkcija ctg x
nije denisana. Funkcija ctg x je opadajuca funkcija od x koja u intervalu od
0 do
prima sve realne vrednosti izmeu 1 i + 1
Izvan intervala (0; ) funkcija ctg x se periodicno ponavlja. Kotangensoida
(
x=0ix=
odnosno u tackama
ima asimptote u tackama
x= k
gde je k = 0; 1; 2; 3; : : :
Da je covek uvek bio i ostao lazljiv, varalica, verolomnik, nezahvalnik, razbojnik,
slabic, prevrtaljivac, podlac, zavidljivac, prozdrljivac, pijanica, tvrdica, vlastoljubiv, krvolok, klevetnik, razvratnik, fanatik, licemer i glup, to mi je uvek bilo
jasno pa me zato nita od tog neuspelog mutanta ne moze iznenaditi!
Volter
Pitagorina teorema
A
Iz slicnosti trouglova ABC ABH AHC

dobijamo
BC
AB
2
=
) (AB ) = BC BH
BH
AB
AC
BC
2
=
) (AC ) = BC CH
CH
AC
Sabiranjem prethodnih jednacina dobijamo

2
(AB ) + (AC ) = BC BH + BC CH = BC (BH + CH ) = (BC )

{z
}
|
2
2
2
BC
(AB ) + (AC ) = (BC )
odnosno
c Knjiga za samostalno pripremanje ispita 10

Funkcije zbira uglova - Adiciona teorema

y
1
Sa slike uocavamo sledece odnose:

sin( + ) = AB = AC + CB =
= BC + DE Kako je
BC
= cos ) BC = BD cos
BD
BD = sin odnosno
B
s in
co s
sin
x DE
4244
3
0 14
= sin ) DE = OD sin
OD
OD = cos onda imamo
sin( + ) = BD cos + OD sin
= sin cos + cos sin
= sin cos + cos sin
Na isti nacin dobijamo
cos
cos( + ) = OA = OE
AE = OE
CD
OE
= cos
OD
) OE = OD cos
OD = cos
CD
= sin
BD
) CD = BD sin
BD = sin
cos( + ) = OD cos
cos( + ) = cos
Kako je sin(
cos
)=
sin(
) = sin
cos(
) = cos
BD sin
sin
sin
cos(
cos(
= cos
Kako je
onda imamo
cos
sin
sin
odnosno
sin
cos(
) + cos
)
) = cos
sin(
sin
onda imamo
) = sin
sin(
cos
) = cos
cos
cos
+ sin
sin
odnosno
sin
Savreno zapamtimo
sin( + ) = sin cos
+ cos sin
sin(
) = sin cos
cos sin
cos( + ) = cos cos
sin sin
cos(
) = cos cos
+ sin sin
Kako je sin( + ) = sin cos
+ cos sin
sin( + ) = sin 2 = sin cos
+ cos sin
cos( + ) = cos cos
sin sin
cos( + ) = cos 2 = cos cos
onda za
= 2 sin cos
onda za
sin sin
=
= cos2
Savreno zapamtimo sin 2 = 2 sin cos
imamo
Kako je
imamo
sin2
cos 2 = cos2
sin2

Pokazimo da za proizvoljan ugao x vaze jednakosti

1
sin
cos
tg
sin ( 2 k
2
2
2
x = cos x
sin (
x) = sin x
x = sin x
cos (
x) =
x = ctg x
ctg
+ x) = sin x
cos ( 2 k
Primenom formule sin (

1 sin
x = sin cos x
| {z 2}
x) = sin
| {z } cos x
0
cos
| {z } sin x = sin x
) = cos
tg
ctg
sin
cos
ctg
x =
cos
2
2
2
x =
sin
cos
sin
sin
dobijamo
cos x
x
=
x
onda primenom rezultata 1 i 3 dobijamo
cos x
= ctg x
sin x
x
=
x
sin x
= tg x
cos x
cos
+ cos
sin
+ x) = sin
2 k } cos x + cos
2 k } sin x = sin x
| {z
| {z
0
Primenom formule cos ( + ) = cos

8 cos ( 2 k
+ sin
Primenom formule sin ( + ) = sin

7 sin ( 2 k
dobijamo
cos
6
cos
x) = cos
| {z } cos x + |sin
{z } sin x =
sin
5
sin
2; : : :
x = cos cos x + sin sin x = sin x

| {z 2}
| {z 2}
1
Kako je tg
cos
1;
4 cos (
cos
k = 0;
Primenom formule cos (

3 cos
+ x) = cos x
cos sin x = cos x

| {z 2}
2 sin (
x = tg x
) = sin
cos x
+ x) = cos
2 k } cos x
| {z
1
dobijamo
cos
sin
sin
sin
2 k } sin x = cos x
| {z
0
dobijamo

Kako je sin 2 = 2 sin

sin 2
sin 2 =
1
2 sin cos
=
cos2 + sin2
cos 2
cos 2 =
1
cos2
=
cos2
tg 2 =
sin 2
cos 2
ctg 2 =
sin2
+ sin2
2 sin
cos2
cos
sin2
cos 2
sin 2
cos
2 sin

sin 3 = sin 2 +
cos
= 2 sin
cos2
= 3 sin
cos
+ 3 sin
= cos
= cos3
cos
= 4 cos3
1 tg2
1 + tg2
cos2
cos2
sin2
2
sin2
= sin
sin cos
2
sin2
2 tg
1 tg2
sin2
ctg2
2 ctg
onda imamo
+ cos 2 sin
sin2
sin
sin
sin3
= 3 sin
sin3
= 3 sin
cos2
3 sin3
sin3
sin3
odnosno
cos
cos
+ sin2
cos2
sin cos
2
cos2
=
2
sin2
cos
cos2
cos2
cos
sin2
sin2
cos2
=
sin2
1+
cos2
cos2
= cos 2 cos
sin2
= cos3
sin2
cos2
+ cos
+ cos2
cos 3 = cos 2 +
= cos2
2 tg
1 + tg2
cos 2 = cos2
sin2
4 sin3
= sin 2 cos
= 2 sin
sin
cos
=
sin2
1+
cos2
sin
cos
cos
onda imamo
2 sin cos
cos2
=
cos2 + sin2
cos2
sin2
cos 2 = cos2
cos
+ cos3
sin 2 sin
2 sin
2 sin2
cos
cos
sin
cos
2 1
2 cos
cos2
cos
+ 2 cos3
3 cos
Sada lako mozemo videti zato je:

tg ( + ) =
tg + tg
1 tg tg
ctg ( + ) =
ctg ctg
1
ctg + ctg
tg (
ctg (
)=
tg
tg
1 + tg tg
)=
ctg ctg + 1
ctg
ctg
Sledeci racun je samo prividno obiman ili komplikovan.

sin ( + )
sin cos + cos sin
=
cos ( + )
cos cos
sin sin
sin cos
cos
=
+
cos cos
sin sin
cos cos
tg ( + ) =
=
tg (
)=
=
cos
cos
tg
tg tg
sin (
cos (
cos
cos
sin
cos
+
tg
tg tg
cos
cos
cos
sin cos
cos cos
sin
cos
+
cos
cos
tg
1 + tg tg
sin
cos
)
sin cos
=
)
cos cos
sin cos
cos + sin sin
sin
cos
cos
cos
cos
cos
cos
+ sin
cos
cos
=
sin
cos
sin
cos
sin
sin
cos sin
cos + sin
cos
tg
1 + tg tg
sin
sin
cos
tg + tg
1 tg tg
sin
cos
cos
cos
cos
cos
sin
sin
sin
cos sin
cos cos
sin
cos
+
cos
cos
sin
cos
tg
tg
1 + tg tg
cos ( + )
cos cos
sin sin
=
sin ( + )
sin cos + cos sin
cos cos
sin sin
=
sin cos + cos sin
sin cos + cos
ctg ( + ) =
=
ctg (
)=
=
sin
sin
cos cos
sin sin
cos
cos
+
sin
sin
ctg ctg
ctg + ctg
cos (
sin (
ctg
sin
sin
sin
sin
1
+ ctg
sin
sin
sin
cos
sin
cos
sin
ctg ctg
ctg
ctg
sin
sin
1
ctg
ctg
sin
sin
=
sin
sin
ctg ctg
1
ctg + ctg
)
cos cos + sin sin
=
)
sin cos
cos sin
cos cos
sin
+
cos
cos sin
sin cos
cos
sin
cos
sin
sin
sin sin
sin sin
cos
cos
+
sin
sin
sin
sin
cos
sin
sin
cos
sin
sin
sin
cos
sin
ctg ctg + 1
ctg
ctg
sin
sin

Kako je
sin
sin
= sin
cos
+ cos
sin
= sin
cos
cos
sin
onda sabiranjem ili oduzimanjem formula u zagradi dobijamo

sin
sin
cos
1
sin
2
sin
+
=
1
sin
sin =
2
(
cos
+
Kako je
cos
cos
+ sin
+
= 2 sin
+ sin
sin
cos
odakle je
odnosno
= 2 cos
sin
sin
= cos
cos
sin
sin
= cos
cos
+ sin
sin
odakle je
onda sabiranjem ili oduzimanjem formula u zagradi dobijamo

cos
cos
cos
1
cos
2
cos
+
=
+ cos
+
cos
= 2 cos
+ cos
cos
odakle je
odnosno
=
2 sin
sin
odakle je
1
cos
cos
+
Dobro zapamtimo!
2
1
sin
+
+ sin (
)
sin cos =
2
1
sin
+
sin
cos sin =
2
1
cos cos =
cos
+
+ cos
2
1
sin sin =
cos
cos
+
2
Ako je
+ =x
= y tada sabiranjem prve i druge jednakosti ili
oduzimanjem druge od prve jednakosti dobijamo
x+y
x y
2 =x+y )
=
odnosno 2 = x y )
=
2
2
x+y
x y
Zamenom =
i =
u formule
2
2
sin ( + ) = sin cos + cos sin
sin (
) = sin cos
cos sin
dobijamo
x+y
x y
x+y
x y
sin x = sin
cos
+ cos
sin
2
2
2
2
x+y
x y
x+y
x y
sin y = sin
cos
cos
sin
2
2
2
2
Sabiranjem ili oduzimanjem prethodnih relacija dobijamo
sin
sin

x+y
x y
x+y
x y
cos
sin x sin y = 2 cos
sin
2
2
2
2
x+y
x y
Zamenom =
i =
u formule
2
2
cos ( + ) = cos cos
sin sin
cos (
) = cos cos + sin sin
dobijamo
x+y
x y
x+y
x y
cos x = cos
cos
sin
sin
2
2
2
2
x+y
x y
x+y
x y
cosy = cos
cos
+ sin
sin
2
2
2
2
Sabiranjem ili oduzimanjem prethodnih relacija dobijamo
x+y
x y
x+y
x y
cos x + cos y = 2 cos
cos
cos x cos y = 2 sin
sin
2
2
2
2
Obratimo paznju na sledece transformacije
1 cos 2
1 + cos 2
a) sin2 =
cos2 =
2
2
2
2
b) sin
sin
= sin ( + ) sin (
)
(
sin2 + cos2 = 1 odnosno
a) Kako je
cos 2 = cos2
sin2
onda imamo
sin x + sin y = 2 sin
sin2
cos 2 = cos2
2 sin2
odnosno sin2
= 1 cos 2
sin2
cos 2 = cos2
2cos2 = 1 + cos 2
b) sin2
sin2
sin2
sin2
sin2
=
= cos2
cos 2
2
1
cos 2
2
=1
cos 2
2
cos2
odnosno cos2 =
=
Kako je cos x
sin2
= 1
2 sin2
odakle je
Istim postupkom dobijamo
= 2 cos2
1 odakle je
1 + cos 2
U cemu je razlika ?
2
cos 2
(1 cos 2 ) (1 cos 2 )
=
2
2
cos2
x y
x+y
sin
onda zamenom dobijamo
2
2
2 +2
2
2
2 sin
sin
= sin ( + ) sin (
2
2
cos y = 2 sin
=
1
2
= sin
Jednakost sin2
+
sin2
postupkom ! Kako je a
sin
sin = 2 cos
onda imamo
sin
= sin ( + ) sin (
+
2
b = a
sin
) mozemo dokazati i sledecim
a+b
sin
odnosno
+ sin
= 2 sin
+
2
cos

sin2
sin2
= sin
sin
sin + sin
+
+
= 2 cos
sin
2 sin
cos
2
2
2
+
+
= 2 sin
cos
2 sin
cos
2
2
2
Kako je 2 sin cos = sin 2 onda imamo
2( + )
2(
)
sin2
sin2 = sin
sin
= sin
+
2
2
Kako je 1 = sin2
1 + cos
1
cos
+ cos2
= 1 + cos 2
=1
= sin2
+ cos2
cos 2
sin2
cos 2 = cos2
2
+ cos2
2
2
sin
onda imamo
sin2
2
2
= 2 cos2
= sin
+ cos
cos
sin
2
2
2
2
2
Dakle, 1 + cos = 2 cos2
1 cos = 2 sin2
odnosno
2
2
r
r
p
p
p
1 + cos = 2 cos2 = 2 cos2 = 2 cos
2
2
2
r
r
p
p
p
1 cos = 2 sin2 = 2 sin2 = 2 sin
2
2
2
8
r
1 + cos
>
>
> 1 + cos = 2 cos2
) cos =
<
2
2
2
Kako je
r
>
>
1 cos
>
: 1 cos = 2 sin2
) sin =
2
2
2
onda lako dobijamo
r
1 cos
r
sin
1 cos
2
2
tg =
=
odnosno
=r
2
1 + cos
1 + cos
cos
2
2
r
1 + cos
r
cos
1 + cos
2
2
=r
ctg =
=
Dakle, imamo
2
1 cos
1 cos
sin
2
2
r
r
1 cos
1 + cos
cos =
sin =
2
2
2
2
r
r
1 cos
1 + cos
tg =
ctg =
2
1 + cos
2
1 cos
sin
= sin 2
Kako je sin
= 2 sin
= 2 sin
2
2
cos
cos
sin2
cos 2 = cos2
cos
2
2
cos
cos
= cos 2
= cos
= cos2
sin
= 2 sin2
onda imamo
sin2
onda imamo

sin
cos
2
2
2
2 sin cos
cos
2 tg
2
2 =
2
2
=
=
2
2
2
2
2
sin
cos
sin
cos
1 tg
2
2
2
2
2
2
2
cos
cos
2
2
2
tg
sin
cos
cos2
ctg
cos
cos
=
sin
sin = 2 sin
2
=
2 sin
sin
2
cos
2 =
sin
sin
1
sin2
sin
cos
cos2
=
sin2
sin2
+ cos2
2 sin
=
2 =
2
sin2
cos
sin
cos
1
Dakle,
2
2
2 ; ctg =
tg2
sin
cos2
cos
2 =
sin2
cos2
cos
=
2
2 sin
sin
2
cos
2 =
2
sin2
2
+ cos2
2
cos2
2
cos2
2
cos2
cos2
ctg =
tg =
2
cos2
2 sin
tg =
2
2 ctg
2
2 ctg
2
2
ctg2
cos
1
2
cos
2 tg
cos cos
2
2 =
2
2
2 =
2
=
2
2
2
2
2
2
2
sin
sin
sin
1+ tg
+ cos
+ cos
cos
2
2
2
2
2 +
2
2
cos2
cos2
cos2
2
2
2
cos2
cos
cos =
1
cos
ctg2
2 =
2 tg
2
cos2
2 sin
sin
2
sin2
cos ; cos = cos2

2
2
2
2
sin
2 sin
sin =
sin2
cos2
cos2
=
2
cos2
cos
cos2
cos2
2 sin
2
cos2
sin
2 =
2
tg2
1+ tg2
2
2
2 tg
cos2
sin2
2
tg2
sin
cos2
2
sin
cos2
cos
cos2
cos2
cos
cos
2
cos
2 +
2
=
cos2
sin
2
sin2
2
cos2
sin2
sin2
2
cos
cos2
2
2
cos
cos
2 =
2
2
tg2
2 tg

Sinusna i kosinusna teorema
hc
= sin
b
hc
= sin
a
hc = b sin
Delenjem
ha
Za pravougle trouglove ADC i DCB

vaze sledeci odnosi pojedinih duzina
hc
l
c l
D c
A
b
sin
) hc = b sin
) hc = a sin
Dakle,
= a sin ili b sin = a sin

sa sin sin dobijamo
a
sin
ili
a
sin
=
:
b
sin
Slicno dobijamo:
ha
= sin ) ha = b sin
b
ha = b sin = c sin ili b sin
b
sin
c
sin
b
sin
=
c
sin
ha
= sin ) ha = c sin odnosno
c
= c sin
Delenjem sa sin sin imamo
a
sin
Dakle,
b
sin
c
sin
Ova relacija pok-
azuje da se stranice trougla odnose kao sinusi suprotnih uglova pa imamo

a : b : c = sin
: sin
: sin
a
sin
odnosno
b
sin
c
sin
Sinusna
teorema
Prema slici, primenom Pitagorine teoreme dobijamo:

a2 = ( hc )2 + ( c
l )2
Kako je ( hc )2 = b2
a2 = b2
l2 + ( c2
l = AD
l2 onda zamenom dobijamo
2c l + l2 ) = b2
l2 + c2
a2 = b2 + c2
2 c l Prema slici imamo
a2 = b2 + c2
2 b c cos
Za
= 90
b2 = a2 + c2
2 a c cos
Za
= 90
c =b +a
2 b a cos
Za
= 90
2c l + l2 odnosno
l
= cos
b
ili l = b cos
) a2 = b2 + c2
pa je
Pitagorina teorema
) b2 = a2 + c2
Pitagorina teorema
) c =b +a
Pitagorina teorema
Ove tri relacije su kosinusna teorema koja pokazuje da je kvadrat jedne stranice trougla, jednak zbiru kvadrata druge dve stranice, umanjenom za dvostruki proizvod tih stranica i kosinus ugla koji one cine.

Trigonometrija

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Trigonometrija

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

c Knjiga za samostalno pripremanje ispita

Vukomir M Milinkovic Dalibor M Cosi

Razmere izmeu stranica a; b i c pravouglog trougla sa slike imaju nazive:

Najvazniji odnosi za funkcije istog ugla:

Odredimo sinus, cosinus, tangens i cotangens za 30

c Knjiga za samostalno pripremanje ispita

Primenom Pitagorine teoreme odredimo visinu h jednakostrani

c Knjiga za samostalno pripremanje ispita

a) sin i cos preko tg

b) Ako sin2 + cos2 = 1 podelimo sa sin2 tada dobijamo

Tabelarnim prikazivanjem dobijenih vrednosti imamo

Prikazimo sinus i kosinus odreenim duzinama uz

c Knjiga za samostalno pripremanje ispita

Dogovorom se uzima da je sinus pozitivan ako se duzina kojom je prikazan

Primetimo da je sinus pozitivnog ugla pozitivan, jer se nalazi iznad x - ose.

Nikada ne posumnjaj da pojedinci mogu menjati svet !

c Knjiga za samostalno pripremanje ispita

Od 0 do 90 sinus raste (od 0 do 1) a od 90 do 180 sinus opada (od 1 do 0) i

sin 0 = sin 180 = 0

sin 30 = sin 150 =

sin 210 = sin 330 =

sin 240 = sin 300 =

Na sledecoj slici mozemo videti da cosinus ima najvecu vrednost za = 0 ili

cos 0 = cos 360 = 1 p

cos 120 = cos 240 =

cos 135 = cos 225 =

cos 150 = cos 210 =

c Knjiga za samostalno pripremanje ispita

Poreenjem prethodnih i sledecih slika mozemo doci do nekih osnovnih osobina

Funkcija cosinus je densina za sve realne brojeve

e) Kosinusna funkcija ima nule za x =

+ k ; k 2 Z a one su prevojne tacke

c Knjiga za samostalno pripremanje ispita

ctg 120 = ctg 300 =

ctg 135 = ctg 315 = 1

U I i III kvadrantu cotangens je pozitivan.

c Knjiga za samostalno pripremanje ispita

sin x odnosno cos ( x + ) =

cos x onda imamo

Ako x tezi nekoj od navedenih tacaka imenioca, tada apsolutne vrednosti tg x

funkcija tg x se periodicno ponavlja pa tangen8

c Knjiga za samostalno pripremanje ispita

cija sa osnovnim periodom

i ako cos x i sin x imaju osnovni period 2 :

Iz slicnosti trouglova ABC ABH AHC

Sabiranjem prethodnih jednacina dobijamo

(AB ) + (AC ) = BC BH + BC CH = BC (BH + CH ) = (BC )

c Knjiga za samostalno pripremanje ispita 10

Funkcije zbira uglova - Adiciona teorema

Sa slike uocavamo sledece odnose:

cos( + ) = cos cos

Kako je sin( + ) = sin cos

sin( + ) = sin 2 = sin cos

cos( + ) = cos cos

cos( + ) = cos 2 = cos cos

Savreno zapamtimo sin 2 = 2 sin cos

c Knjiga za samostalno pripremanje ispita 11

Pokazimo da za proizvoljan ugao x vaze jednakosti

Primenom formule sin (

onda primenom rezultata 1 i 3 dobijamo

Primenom formule cos ( + ) = cos

Primenom formule sin ( + ) = sin

x = cos cos x + sin sin x = sin x

Primenom formule cos (