Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Historia
L'Histoire
LeMagazineLittraire
connexion
LeMagazineLittraire
LaRecherche
inscription
SophiaBoutique
Rechercher...
OK
EN KIOSQUE
Mensuel Horssrie
SONDAGE
ACTUALIT
Ebook
lesommaire
tesvousprtlireunlivresur
l'ditorial
cran?
l'ditionnumrique
oui
trouverenkiosque
non
VOTER
COMMENTAIRES
populaires rcents
L'anneaudeTolkienvotre
doigt(25)
Enqutesurlesblogs
EtienneBalibar:Ilavaituntalentpourinstaurerunclimat
dgalit
littraires(9)
Actualit29/01/2015parProposrecueillisparAliochaWaldLasowski(2074mots)
(4)
Quellefutlambiancedusminaireauquelvousavez
participen1965?
analyse(3)
AlbertCamusfutilobtus?
TIENNEBALIBAR.Oui,cinquanteansdj,jaidumaly
SUR LE MME THME
Unconcourspourl'galit
tiennebalibar
MoYan:Iln'estpassifaciledesecomporter
entrehumain
BruceBgout:Ilestterribledesedirequele
livres'achveaveclederniermot
Balibar,ausujetducitoyen
ARTICLES
populaires rcents
Quefairedelatradition?
Lepotagerdesmalfaiteursayantchappla
pendaisond'ArtoPaasilinna
Roudinesco,endernireanalyse
LapsychanalyseenFrance:uncasgravemais
pasdsespr
MargueriteDuras:Leplusdifficile,c'estdese
laisserfaire
croire.Laconclusionlogiqueseraitquetoutcelanaquun
intrtarchologique.Jeseraisprtladmettresijene
constataispasquilyabeaucoupdelecteursdeLireleCapital
danslemonde,ycomprisdanslajeunegnration.Landernier
jaifaitenAngleterreetauxEtatsUnisdescourssurleslectures
deMarxquiontmergenEuropeaumilieudesannes60:
celledAlthusserenFranceetcelledeTrontienItalie,etjaipu
voirquecelasoulevaitbeaucoupdintrt.Naturellementilne
Roudinesco,endernire
Karoo,deSteveTesich(2)
TWITTER
Tweetsde@maglitteraire
fautpasrpondreunetelledemandedefaonpieuseou
antiquaire.Ilfautessayerdelefairedefaonexigeante,sans
concessions.
Lapremirechosequejevoudraisdire,cestquecesminaire
futuntravailcollectif.JaicritquelquepartquAlthusseravaitun
talentparticulierpourinstaurerunclimatdgalitetpour
stimulerledsiretlescapacitsintellectuellesdeseslves,
alorsmmequilavait,pardfinition,plusieurslongueurs
davanceenphilosophieetenpolitique.Dautrepart,propos
desessouvenirsautobiographiques(LAvenirdure
longtemps),oilditquenotrelectureduCapitaltaitunefaon
depigerlePartiCommunisteFranaisquiserclamaitde
lasciencemarxiste,enlebattantenquelquesortesonpropre
jeu,jaicritquejenecroyaispascetteexplication
conspiratrice,inspireparladsillusiondesafindevie.Surce
point,ilyauraitlieudapporterdesprcisions,comptetenude
documentsquionttpublisdepuisvoir,parexemple,la
NoteHenriKrasuckidefvrier1965,parLouisAlthusser,
surlapolitiquedupartilgarddestravailleursintellectuels,
notepublieparlaFondationGabrielPri.Mais,surlepremier
point,jemaintiensmonpointdevue.
Commentsestformlegroupedtudiantsautour
dAlthusser?
NEWSLETTERS
Hebdo
Recevezchaque
jeudiunenouvelle
lettreduMagazine
Littraire.
Mensuelle
Recevezchaque
moisdatede
parutionun
courrielsurle
numroparu.
Page 1 / 5
JEM'INSCRIS
documentsquionttpublisdepuisvoir,parexemple,la
NoteHenriKrasuckidefvrier1965,parLouisAlthusser,
surlapolitiquedupartilgarddestravailleursintellectuels,
notepublieparlaFondationGabrielPri.Mais,surlepremier
point,jemaintiensmonpointdevue.
Commentsestformlegroupedtudiantsautour
dAlthusser?
Mensuelle
Recevezchaque
moisdatede
parutionun
courrielsurle
numroparu.
JEM'INSCRIS
Cegroupetaitanimlafoisparledsirdeparticiperun
grandrenouvellementencoursdelaphilosophieetdes
scienceshumaines,etparlavolontdesortirlemarxismede
sonimpasse,defaonretrouverlalliancedethorieetde
pratiquequifaisaitsaforcehistorique,danscequenous
pensionstreunenouvellesaisonrvolutionnaire.Ensomme,
nousvoulionscontribuercequeRgisDebraybaptiseraun
peuplustardunervolutiondanslarvolution.Noustionsles
enfantsdelaguerredAlgrie,delarvolutioncubaineetdela
dstalinisation.Sartreavaitproclamlemarxismehorizon
philosophiqueindpassabledenotretemps,etnousentions
tousconvaincus,maislesinstrumentsphilosophiquesdontnous
voulionsnousservirpourleressusciterntaientpasceuxde
lexistentialismeetdelaphnomnologie,ctaitceuxde
lpistmologiehistoriquelafranaiseetdeceque
Foucaultbaptiseraunpeuplustardlescontresciences
structuralistes.
Cestnous(PierreMacherey,JeanPierreOsier,Franois
Regnault,MichelPcheux,RogerEstablet,YvesDuroux,
JacquesRancire,moimme,plustardRobertLinhart,Jean
ClaudeMilneretJacquesAlainMiller)quitionsallschercher
Althusser,aprslapublicationdesespremiersarticles
retentissantssurMarx,pourluidemanderdecrerungroupede
travailavecnous.Lui,desonct,nousavaitembarqusdans
unlongdtour,passantparlacritiquedestextesdujeuneMarx
hglienetfeuerbachien,ltudedesorigines
philosophiquesdustructuralisme,etsurtoutuneanneentire
consacrelarefontedelapsychanalyseparLacan,quenous
avonsrencontren1963.Laquatrimeannefutconsacre
ltudeduCapital,etcestdesexpossdusminaire(moins
celuideMauriceGodelier,quiavaitreprisdesarticlesdj
publis)quesortitlevolumede1965.
Quelregardportezvoussurlesdiffrentsexpossdece
sminaire?
Jesuisfrappparplusieurschoses.Lune,cestquelesocle
comporteunapportdcisifquivientdAlthusser(cestdirede
lanouvelleconceptiondeladialectiqueetdelhistoiredu
marxismeexposedansPourMarx,lafameusecoupure
pistmologique),maisaussiuneforteinfluencedenotre
formationencourslammepoque(enparticulierlinfluence
pistmologiquedeCanguilhemetcelledustructuralismeassez
particulierdeLacan,quenaturellementAlthusseravait
encourages).Lasecondecestque,sansquenousenayons
tcompltementconscientslpoque,noscontributionssont
loindallertoutesdanslemmesens.Cestparticulirement
clairdansladiffrenceentreletextedeRancireetlemien,lun
tirantversuneconceptioncritique(etmmecriticiste)du
marxisme,etlautreversuneconceptionscientifique(positiviste,
conditiondeprendreletermedanssonacceptioncomtienne).
Indpendammentdesraisonspersonnellesetpolitiquesquiont
conduitrditerLireleCapitalen1968dansuneversion
simplifiecestdireexpurge(enparticuliersanslexpos
deRancire),cequinauraitpaspuavoirlieusijenavaispas
tdaccord(etdontjenesuispasfieraujourdhui),ceci
Page 2 / 5
simplifiecestdireexpurge(enparticuliersanslexpos
deRancire),cequinauraitpaspuavoirlieusijenavaispas
tdaccord(etdontjenesuispasfieraujourdhui),ceci
expliquequilaitfalluensuitepratiquementchoisirentreces
orientationsdivergentes.Etlatroisimechosequimefrappe,
cestlingalequalitdesexpossdAlthusser:ctde
momentsbrillantsetprofonds(ladfinitiondelalecture
symptomaleoulesquissedutempshistoriquecommenon
contemporanitduprsent),ilyadesdveloppementstrs
scolaires,etdautresfranchementcatastrophiquessurlesquels
ilreviendraplustard(enparticulierlexcutionsommairede
Gramscicommepenseurhistoriciste,quiestparfaitement
stalinienne).
Cesdivergencessontelleslesigneduntravailvivantet
contradictoire?
Onauraitpummedailleursrverquellessoientdiscutesen
commundanslesannessuivantes,etsansdoutecestce
quAlthusserauraitvoulu.Celanapastpossible,lafois
parcequenousnavionspaslesmmesintrts
philosophiques,etparceque,dsavant68,nousavonsfaitdes
choixpolitiquesdivergents.
Ortoutcetravailtaitsurdterminparlesintentionspolitiques,
mmesilcontenaitdeslmentsquipeuventtrerepris
autrement.Legroupealthussrien(quitaitfluctuant,
susceptibledestendredautresplusanciens,comme
CharlesBettelheim,Badiou,Terray,SuzannedeBrunhoffou
Poulantzas,ouplusjeunescommeDominiqueLecourt,Christine
BuciGlucksmann,AndrTosel)adoncclatassezvite.Ses
membressontpassspardesphasestenduesdansleurs
relations,maisaufondlamitiestreste,ousestreconstitue,
cequiestaussijepenseuntmoignagedeleffetAlthusser.
DansLaPhilosophiedeMarx,vousvoquezleprojetde
refonteduconceptdhistoireparAlthusseretlatentative
deconstructiondunetopiquepourlematrialisme
historique.Commentarracherlhistoricitdesluttesde
classeslalinaritetluirestituersoncaractre
dimprvisibilit?
Oui,lesdeuxchosessontlies,dumoinsdanslaconception
proposealorsparAlthusserquidemeure,mesyeux,un
instrumentdepensetrssuggestif.Lidedelatopique
vientdeFreud,quisensertpourschmatiserlarticulationdes
instancesdelappareilpsychique,pardfinitionirrductibles
unetemporalitunique,aussibiendansunereprsentation
causalistequedansunereprsentationspiritualisteou
intentionnaliste.CestunefaonoriginaledecombinerMarx
avecFreud,compltementdiffrentedufreudomarxismede
lpoque.Ellenerpondpasdirectement,dumoinsdansun
premiertemps,laquestiondesavoirsilyaune
interdpendancedelidologieausensmarxienetde
linconscientausenspsychanalytique,mmesielleninterdit
pasdelaposer(etcettequestionviendraplustard,chez
Althusserluimmeetcertainsdesesdisciples,commeMichel
Pcheux).
PourAlthusserlanotiondetopiquetaitfondamentalement
matrialiste,ellesopposaitcequi,danslemarxismelui
mme,perptuelhritagedelaphilosophiehgliennede
lhistoire,cestdirelidedunprogrsinvitabledelhumanit
oudelacivilisationverssafin,verslarsolutiondetoutes
sescontradictionsparunedialectiqueinterne.Atermeelle
devaitlobligerchoisirentrelematrialismeetla
dialectique,maisdansunpremiertempselleluipermettaitde
refondreladialectique,enlarrachanttouteidede
Page 3 / 5
devaitlobligerchoisirentrelematrialismeetla
dialectique,maisdansunpremiertempselleluipermettaitde
refondreladialectique,enlarrachanttouteidede
prformation,decalculabilit,detlologie.Evidemmentcela
nepouvaitpasfairelaffairedumarxismedeparti,quivoyait
danslecommunismelaboutissementdunevolution
commencedepuislessocitsprimitives,etdansle
socialismedEtatlaformencessairedelatransitiondu
capitalismeaucommunisme.
QuelrleyjouelanotiondAlthusserdesurdtermination
?
Eneffet,linstrumentdecritiquedudterminismeetdufinalisme
aumoyendelatopique,dsPourMarx,cefutlidedela
surdterminationdesconflits,quiestunenotionstructurelle
(prsentedanstouslesmomentsdelhistoire)maisapplique
auxconjonctures(toujourssingulires,jamaisrductiblesun
type).
PlustardAlthussercomplteralasurdterminationparlasous
dtermination,quiajouteunlmentdinachvement,
permettantdepensernonseulementdesproductions
dvnements,maisaussidesvolutionsoudesrvolutions
manques.Ceciditlencoreilyaunefortetensioninterne,
trsdifficilesoutenir.
PourAlthusser,quidecepointdevueestunmarxiste
compltementorthodoxe,lefondcommundetoutesles
transformationscestlaluttedesclasses:donclesdiffrents
niveauxouinstanceshtrognes,irrductiblesune
temporalitoucausalitunique,sontdesmodalitsdelalutte
desclasses,conomiques,politiques,idologiquesCest
pourquoilatopiquedoitcomporterunedernireinstance,
rattachelexploitationdestravailleurs.Chaquefoisquilat
tentdescarterdecetteidepourfairedroitdautrestypes
depratiques,galit,onluiarappelouilsestrappellui
mmeleprimatdelaluttedesclasses.
Quelleleonretenirsurlesacteursdelhistoire?
Onpeutalorspenserqueladiffrencedesinstances(oudes
pratiques,desmobilisations)neserajamaisrelle,engendrant
unevraiesurdtermination,sininterviennentpasdautres
histoiresquelhistoiredelaluttedesclasses,ycomprisdans
sonpropredroulement.Etlcesttrsdifficile,parcequil
faudraitarriverlafoisnerienretirerdelaluttedesclasses
(enparticulierdesonuniversalit),toutenluiajoutant
constammentautrechose,quineluiestpasrductible(y
comprisdautresintrts,toutaussiuniversels,comme
lmancipationdesfemmesoulesluttespourlgalitdes
sexualits,deslanguesetdescultures,oucommeles
engagementsreligieux,quilintressaientnormment,plusque
lenationalisme,enraisondesesconvictionsdejeunesse).
Aujourdhuijeseraistentdepenserquunebonnefaondtre
althussrien,oumarxiste,cestdedirequilnyapasde
pratiqueoudvnementquinesoitpassurdterminparla
luttedesclassesMaisAlthussernauraitsansdoutepaspu
direleschosescommecela.
DansvosEcritspourAlthusser,vousmontrezquela
notiondereproductionchezAlthussercontientun
projetontologique,lideduneidentitentrelutteet
existence.Quelleestcetteide,laquelleAlthusser
semblaittenir?
Oui,jaicritcela.Ctaitavantquondcouvrelescrits
dAlthussersurlematrialismealatoire.Jepensaisquil
sagissaitdunethsephilosophique,laquelleonpourrait
Page 4 / 5
Oui,jaicritcela.Ctaitavantquondcouvrelescrits
dAlthussersurlematrialismealatoire.Jepensaisquil
sagissaitdunethsephilosophique,laquelleonpourrait
donneruneformespinoziste:pugnareidemestacexistere
(existercestlammechosequesebattre),maisaussiinspire
decertainesformulesdeMarx:lalutteduproltariat
commenceavecsonexistencemme(etsilneluttaitpas
contrelexploitation,ilseraitlimin,carlecapitalismene
chercheaucunementfairevivreceuxquiproduisentsa
richesseetsapuissance).Maisjyvoyaisaussiunemaximede
viedAlthusserluimme,ayantuneporteexistentielle.
Ilfaudraitrevenirsurtoutcela,surlafaondont,audel
dAlthusserousonpropos,onpeutcombineruneconception
tragiquedelavieetdelhistoricit,centresurleconflit,la
guerreausensgnralduterme(polemos),avecun
matrialismedesconditionstoujourschangeantes,des
occasionssaisiretmanquer,delafortunaCelaexplique
pourquoiAlthusserafinipardirequeMachiaveltaitleplus
grandphilosophematrialistedelhistoire,etacritsurluiun
trsbeaulivre(publiaprssamort).Toutcelaestaujourdhui
lobjetdebeaucoupdecommentaires,jepenseaulivrede
WarrenMontag,AlthusserandHisContemporaries:
Philosophy'sPerpetualWar(DukeUniversityPress,2013),un
desmeilleursconsacrssonuvre,quilfaudraitabsolument
traduire,signedelavitalitaujourdhuidestudes
althussriennes.
Philosophe,EtienneBalibarrencontreAlthusseren1960et
publiercemmentSaeculum(d.Galile)etLaphilosophiede
Marx(rd.LaDcouverte).
ParProposrecueillisparAliochaWaldLasowski
Photo:tienneBalibarditionsGalile
Vousdevezvousidentifieroucrerun
comptepourcriredescommentaires
Historia
L'Histoire
LaRecherche
SophiaPublications
Danslammerubrique
LeMagazineLittraire
Mentionslgales
Foireauxquestions
LesGrands
Dbats
NousContacter
LePoint
Page 5 / 5