Vous êtes sur la page 1sur 6

Ismawen n yisaduren d twuriwin

Sɣur : D.Messaoudi

Win ara inadin deg tentaliwin n tmaziγt, ad yaf aṭas n yisemawen n yisaduren d twuriwin; nutni ṣken
γef mennaw n talγiwin, kra deg-sen d anaṣli, kra niḍen d ajentaḍ. Meccan, aya ur inumik nwis
tamaziγt d tanesbaγurt deg temsalt-a ; skud talsa tetteddu γer sdat, skud ttnulfun-d isaduren
imaynuten umi yessefk ad d-nefk isem s tmaziγt. Deg wayen d-itteddun, ad d-nefk zwar ayen yellan
yakan, sakkin ad d-nesnulfu wiyaḍ ama s usuddem, ama s ureṭṭal, walγawi niγ wawali.

Awalen yellan:

- Amzun wis 1: aReRRaR / aReR1R2aR

- Aqeddac - serveur
- aceṭṭaḥ, arekkas - danseur
- azeddam - bûcheron
- agezzar - boucher
- amessal - potier
- ameggar - moissonneur
- akeyyas, axebbac - masseur
- akewwac, axebbaz - boulanger
- axerraz, amellax - cordonnier
- acennay - chanteur
- agezzan - devin
- agennay, axeyyaṭ - couturier, tailleur
- asekkak - orfèvre
- adebbaγ - tanneur
- aṭebbab - rapiéceur
- anekkad - observateur
- afellaḥ, akerraz - cultivateur
- aḥeddad - forgeron
- aṭebbax - cuisinier
- abennay - maçon
- azemmam - notaire
- aḍebbal - tambourineur
- ajeddab - danseur de trans
- ameddaḥ - troubadour
- ajebbaṛ - orthopédiste traditionnel
- aεeṭṭar - vendeur de friperie, épicier
- asebbab - commerçant
- aεessas - surveillant
- anejjaṛ - menuisier
- aneccad - poète
- aḥejjam - barbier
- abeggaṛ - bouvier
- aseḥḥar - magicien
- aεewwam - nageur
- areqqam - décorateur
- abeqqal - épicier

- aḍelmas - magicien
- Amzun wis 2: ameRRaR / ameR1R2aR / amaR1R2R

- amejjay - médecin
- ameẓẓad - meunier
- amekkas - releveur de taxes

- amekraz - laboureur
- amenqac - bêcheur
- amelqaḍ - cueilleur d’olive
- amenhaṛ - conducteur
- amedyaz - poète
- amenday - trappeur

- amagdal - chasseur
- amankad - examinateur

- Amzun wis 3: amaRaR

- amagaẓ - gardien
- amaray - secrétaire
- amazan - messager

- Amzun wis 4: amaRiR

- amarir - chanteur

- Amzun wis 5: ameR1R2a

- ameksa - berger

- Amzun wis 6: amRaR

- amnay - cavalier
- amṛay - gérant, administrateur
- amcax - gouverneur

- Amzun wis 7: amRiR

- amzil - forgeron, armurier


- amnir - éclaireur

- Amzun wis 8: amRaReR

- amkacef - devin

- Amzun wis 9: amRaRRu / amRaRRi

- amḥaddu - réconciliateur, protecteur


- amḥaddi

- Amzun wis 10: amsuR1R2u

- amsurḍu - élève de l’école coranique


- Amzun wis 11: amsiReR / amsiRaR / amseR1R2aR

- amsired - laveur de morts


- amsifeḍ - messager

- amsiḍan - personne chargée de compter

- amsenday - personne chargée de faire le petit lait

- Amzun wis 12: amesReRRaR

- amesdellal - commerçant, négociant

- Amzun wis 13: amesRaRi

- amesgani - sentinelle

- Amzun wis 14: imReRReR

- imṣerref - gérant, économe

- Amzun wis 15: amesReRu

- amesgezu - Devin

- Amzun wis 16: aneR1R2aR

- anegmar - chasseur
- anelmad - apprenti
- aneslaf - masseur
- aneεzam - instituteur
- aneḥkam - juge, arbitre
- anezdam - bûcheron

- Amzun wis 17: anaReR / anaRaR

- anagem - ouvrier chargé de puiser l’eau

- anaǧaw - vendeur d’huile ou d’orge

- Amzun wis 18: aneR1R2uR

- anelmud - apprenti

- Amzun wis 19: aniR1R2

- anilti - berger

- Amzun wis 20: aseR1R2aR

- aselmad - enseignant
- aselwac - magicien
- Amzun wis 21: wa+n+isem

- wantiḍaf - éclaireur

- Amzun wis 22: isem+i / isem+wi

- aḥanuti - boutiquier
- atwati - jardinier

- abusṭawi - postier

- Amzun wis 23: isem+ǧi

- aqehwaǧi - serveur au café


- axeznaǧi - receveur
- acermaqǧi - chiffonnier
- aḥmamǧi - tenancier
- asiεaǧi - horloger
- axbarǧi - espion

- Amzun wis 24: bu+isem

- butsura - serrurier
- buγerman - boulanger
- buyisufar - droguiste
- buyeẓdiyen - colporteur

Awalen imaynuten :

Awal s tmaziγt Aγbalu n usuddem Agdazal-is s tefṛansist


- aγeccad - γecced (déchirer) - chirurgien
- aṣeṭṭal - ṣeṭṭel (coiffer) - coiffeur
- ajeggar - jegger (peindre) - peintre

- amennaḍ - nneḍ (balayer) - balayeur


- ameddal - ddel (jouer) - joueur, sportif
- ameddas - ddes (organiser) - organisateur

- ameḍkal - ḍkel (élever) - éleveur


- ameslaγ - sleγ (crépir) - crépisseur
- amefran - fren (élire) - électeur

- amawlaf - tawlaft (image) - imagier

- amẓawan - aẓawan (musique) - musicien

- amagaḍ - egḍ (voler) - pilote

- ameṣka - eṣk (construire) - constructeur


- amlil - ilel (mer) - marin
- amγiz - eγz / γiz (creuser) - fossoyeur

- amesnadi - nadi (chercher) - chercheur


- amesṛami - ṛami (viser et tirer) - tireur

- amesunuγ - unuγ (dessin) - dessinateur


- amsedlis - adlis (livre) - bibliothécaire
- amsuγmes - tuγmest (dent) - dentiste

- amsexsay - sexsi (éteindre) - pompier


- amseḍsay - seḍs (faire rire) - clown

- anegmay - gmi (chercher) - chercheur


- aneḍlaw - ḍlu (peindre) - peintre
- anefraḍ - freḍ (nettoyer) - nettoyeur
- anektal - ktil (mesurer) - mesureur
- anefran - fren (sélectionner) - sélectionneur

- asegraw - segrew (collectionner) - collectionneur


- asekraw - sekru (louer) - locateur

- imkellef - kellef (assigner une mission) - missionnaire


- imneggez - neggez (sauter) - sportif spécialiste en saut

Kra n timawin :

1. Uqbel ad yekker umesnadi (unegmay) ad d-yesnulfu awalen imaynuten, yessefk fell-as zwar
ad inadi γef yemzunen yellan yakan deg tmaziγṭ, acku fell-asen ara yebnu awalen-is, mulac
agmuḍ n unadi-ines ad yili d awalen ur yemtawan d yilugan n wawal amaziγ. Deg temsalt-a,
nnudaγ dγa deg kra n yimawalen, ufiγ deg-sen ayen yessedhacen ; hatenin kra n
yimedyaten :

- Amawal n tmaziγt tatrart (français / tamazihgt), HCA :


 amekla (peintre) ; awal-a yebna γef umzun wis 5 ay deg d-nefka awal n « ameksa », maca
talγa tamyagant n wawal-a ur terwis γer tin n wawal-nni ; walit : « klu / eks ». Amek ihi ara d-
udumen sin wawalen kifkif-iten walγawi ? Seg umyag « klu », yessefk ad yudum yisem s
umzun wis 1, wis 2, atg, am akk-a: akellaw, ameklaw, atg.

 Sneqdet daγen awalen-a iman-nwen: amasnamak (sémioticien), amsuji (médecin), anfares


(producteur), amenṣab (officiel), ameẓẓawan (musician), atg.

- Aseγti umawal awezlan n tmaziγt, ENAG (A.Abdesselam):


 amleggam (boxeur); awal-a ur yebni ula γef yiwen umzun aḥeqqani n tmaziγt. Netta
yettwasuddem-d seg umyag s tergalt tussidt « leggem » ay yettaken isem yebnan γef umzun
wis 1; ihi ilaq ad yili d « aleggam ».

 Sneqdet daγen awalen-a iman-nwen: amaccah (conteur), amgaǧu (déménageur), amazzun


(modéliste), atg.
2. Nezmer daγen ad d-nesnulfu awalen seg wid yellan yakan s talγiwin-nsen iwejden s wallal n
usiγzef n unamek; amedya: « amnir » (éclaireur) ad as-nefk anamek niḍen ay t-iqerben, d
(guide touristique).
3. Seg yemzunen ay d-fkiγ iwessawen, kkes ala amzun wis 24, mulac wiyaḍ akk laqen i useqdec
deg usnulfu n yisemawen imaynuten n yisuduren d twuriwin.

Iγbula:

- ABDESSELAM A., 1997. – Dictionnaire abrégé du vocabulaire redressé de la langue berbère,


ENAG.
- ALOJALY Gh., 1980. – Lexique touareg-français (parlers berbères du Niger), Copenhague,
Akademisk Forlag.
- CHAKER S., 1981. – Tableau récapitulatif des procédures de création lexicale berbère (kabyle),
Bulletin intérieur du C.R.A.P.E., Alger, pp 143-145.
- DELHEURE J., 1984. – Dictionnaire mozabite-français, Paris, SELAF.
- DELHEURE J., 1987. – Dictionnaire ouargli-français, Paris, SELAF.
- DESTAING E., non daté. – Étude sur le tachelhit du Sous (vocabulaire français-berbère), tome
7, Ed. Ernest Leroux.
- FOUCAULT Le P. de, 1918. – Dictionnaire touareg-français (dialecte ahaggar), tomme 1, Paris,
Ed. Maisonneuve Frères.
- HADDADOU M.A., (non date). – Guide de la culture et de la langue berbères, ENAL-ENAP.
- HCA, 2004. – Amawal n tmazight tatrart (français-tamazight), Ed. Ministère de la Culture.

Asefhem n kra n wawalen yuεṛen ittwaseqdecen deg uḍris-a

- agmuḍ - résultat
- amzun - modèle
- asadur - profession
- asuddem - dériver
- meccan - cependant
- mennaw - plusieurs, divers
- namek - signifier
- tawuri - tâche
- walγawi - formellement
- wawali - lexicalement
- zwar - d’abord

Vous aimerez peut-être aussi