Vous êtes sur la page 1sur 6

Tibère 

: 4h (découverte)

Situation : « Tu as suivi avec assiduité la série Barbares sur la plateforme audio-visuelle Netflix.
Dans la saison 2, tu as été interpelé par la figure du général Tibère. Afin de confronter l’authenticité
historique de la série, tu décides de te renseigner sur ce personnage bien connu de l’Antiquité. »

«  Tu en profites également pour t’interroger sur la qualité du latin dans les productions audio-
visuelles modernes. »

Famille tâches 3

Dresser premier bilan Tiberius sur base uniquement série PUIS confronter aux sources

Comment expliquer ≠ Suétone et Tacite ? Tacite est là pour dépeindre l’histoire de Rome, Suétone,
pour dépeindre des caractères. ! Ils sont contemporains ! Utilisent sans doute mêmes sources ?

Suétone : [21] ; sed expugnatum precibus uxoris adoptionem non abnuisse, vel etiam ambitione
tractum, ut tali successore desiderabilior ipse quandoque fieret

Tacite : [I, 10] ne Tiberium quidem caritate aut rei publicae cura successorem adscitum, sed
quoniam adrogantiam saevitiamque eius introspexerit, comparatione deterrima sibi gloriam
quaesivisse

Proposer texte critique sur la fiabilité de Suétone

1. Introduire contexte historique de Barbares :


→ Situation politique et géographique de l’Empire (règne d’Auguste)
→ Massacre de Teutoburg et trahison d’Arminius
→ Arbre généalogique de la Domus Augusta

2. Regarder extraits choisis. Demander prendre notes pour dresser portrait de Tibère (+ relations
avec Germanicus), mise en commun. Noter quelques phrases en latin.

Voir surtout côté militaire avec Tacite puis élargir reste vie avec Suétone, incosntance personnage
(Sénat), délices de Capri → comparer avec article sur excès d’un homme politique ?

3. Biographie plus générale de Tibère (contemporaine/français?). A quelle période correspond le


passage en Germanie ?

3. Traduction de deux auteurs antiques en miroir : Suétone et Tacite.


→ Le portrait de Tibère est-il le même ?
→ Confronter maintenant à Barbares
→ Est-ce une adaptation fidèle de la figure de Tibère ? Quelles sont les difficultés rencontrées pour
portrait d’un empereur ?

Pour vices : faire bcp petits textes illustrant chacun un vice, répartir en groupes, présenter ensuite
pour synthèse

1 cours pour introduire + extraits


2 cours pour traductions d’auteurs anciens
1 cours pour finir demande rédiger eux-mêmes une biographie de Tibère sur base éléments vus au
cours + autres documents (laisser heure travail en classe)

Laisser choisir Tâche finale individuelle : rédiger biographie Tibère à la première personne


(imaginer être sur lit de mort, a l’impression de ne pas avoir été bien compris ? Destinataire lettre ?
Choisir personne pertinente parmi proches de T.) en tentant de formuler une excuse / défense sur un
au moins des vices, et de se glorifier de quelque chose

OU : écrire scénaristes de la série pour commenter l’adaptation de Tibère (voire même en tant que
Tibère)

Pour la biographie étoffée (hors comparaison Netflix et hors vices) : donner en français, demander
si cela nuance la vision

Textes Suétone illustrer vices :

• L’ivrognerie

[42] In castris tiro etiam tum propter nimiam vini aviditatem pro Tiberio "Biberius," pro Claudio
"Caldius," pro Nerone "Mero" vocabatur. […] Cestio Gall[i]o, libidinoso ac prodigo seni, olim ab
Augusto ignominia notato et a se ante paucos dies apud senatum increpito cenam ea lege condixit,
ne quid ex consuetudine immutaret aut demeret, utque nudis puellis ministrantibus cenaretur.
Ignotissimum quaesturae candidatum nobilissimis anteposuit ob epotam in convivio propinante se
vini amphoram.

• La lubricité perverse

[43] In silvis quoque ac nemoribus passim Venerios locos commentus est prostantisque per antra et
cavas rupes ex utriusque sexus pube Paniscorum et Nympharum habitu, quae palam iam et vulgo
nomine insulae abutentes "Caprineum" dictitabant.

• La cruauté / la violence

[44] Fertur etiam in sacrificando quondam captus facie ministri acerram praeferentis nequisse
abstinere, quin paene vixdum re divina peracta ibidem statim seductum constupraret simulque
fratrem eius tibicinem; atque utrique mox, quod mutuo flagitium exprobrarant, crura fregisse.

[57] Scurram, qui praetereunte funere clare mortuo mandarat, ut nuntiaret Augusto nondum reddi
legata quae plebei reliquisset, adtractum ad se recipere debitum ducique ad supplicium imperavit et
patri suo verum referre.

[58] Sub idem tempus consulente praetore an iudicia maiestatis cogi iuberet, exercendas esse leges
respondit et atrocissime exercuit. Statuae quidam Augusti caput dempserat, ut alterius imponeret;
acta res in senatu et, quia ambigebatur, per tormenta quaesita est.
[61] Mori volentibus vis adhibita vivendi. Nam mortem adeo leve supplicium putabat, ut cum
audisset unum e reis, Carnulum nomine, anticipasse eam, exclamaverit: "Carnulus me evasit."

• L’avarice

[47] neque spectacula omnino edidit; et iis, quae ab aliquo ederentur, rarissime interfuit, ne quid
exposceretur, utique postquam comoedum Actium coactus est manumittere.
[48] Atque etiam missiones veteranorum rarissimas fecit, ex senio mortem, ex morte compendium
captans.

• L’impiété filiale

[50] Matrem Liviam grauatus velut partes sibi aequas potentiae vindicantem, et congressum eius
assiduum vitavit et longiores secretioresque sermones, ne consiliis, quibus tamen interdum et egere
et uti solebat, regi videretur.

• Mépris pour ses enfants

[52] Filiorum neque naturalem Drusum neque adoptivum Germanicum patria caritate dilexit,
alterius vitiis infensus. […] Germanico usque adeo obtrectavit, ut et praeclara facta eius pro
supervacuis elevarit et gloriosissimas victorias ceu damnosas rei p. increparet

Autres descriptions de Tibère

Contradictions, rôle de Séjan

[61] […] post cuius interitum vel saevissimus extitit. Quo maxime apparuit, non tam ipsum ab
Seiano concitari solitum, quam Seianum quaerenti occasiones sumministrasse; etsi commentario,
quem de vita sua summatim breviterque composuit, ausus est scribere Seianum se punisse, quod
comperisset furere adversus liberos Germanici filii sui; quorum ipse alterum suspecto iam […].

[62] Auxit intenditque saevitiam exacerbatus indicio de morte filii sui Drusi. Quem cum morbo et
intemperantia perisse existimaret, ut tandem veneno interemptum fraude Livillae uxoris atque
Seiani cognovit, neque tormentis neque supplicio cuiusquam pepercit

Inconstance, superstition astrologique

[67] Postremo semet ipse pertaesus, tali epistulae principio tantum non summam malorum suorum
professus est: "Quid scribam vobis, p. c., aut quo modo scribam, aut quid omnino non scribam hoc
tempore, dii me deaeque peius perdant quam cotidie perire sentio, si scio."
Existimant quidam praescisse haec eum peritia futurorum ac multo ante, quanta se quandoque
acerbitas et infamia maneret, prospexisse
[69] Circa deos ac religiones neglegentior, quippe addictus mathematicae plenusque persuasionis
cuncta fato agi, tonitrua tamen praeter modum expavescebat et turbatiore caelo numquam non
coronam lauream capite gestavit, quod fulmine afflari negetur id genus frondis.
Description physique

[68] Corpore fuit amplo atque robusto, statura quae iustam excederet; latus ab umeris et pectore,
ceteris quoque membris usque ad imos pedes aequalis et congruens […]
[...] facie honesta, in qua tamen crebri et subiti tumores, cum praegrandibus oculis et qui, quod
mirum esset, noctu etiam et in tenebris viderent, sed ad breve et cum primum e somno patuissent ;
deinde rursum hebescebant. Incedebat cervice rigida et obstipa, adducto fere vultu, plerumque
tacitus, nullo aut rarissimo etiam cum proximis sermone eoque tardissimo, nec sine molli quadam
digitorum gesticulatione.

Intellect, talents oratoires

[70] Artes liberales utriusque generis studiosissime coluit. In oratione Latina secutus est Corvinum
Messalam, quem senem adulescens observarat. Sed adfectatione et morositate nimia obscurabat
stilum, ut aliquanto ex tempore quam a cura praestantior haberetur.

[71] Sermone Graeco quamquam alioqui promptus et facilis, non tamen usque quaque usus est
abstinuitque maxime in senatu; adeo quidem, ut monopolium nominaturus veniam prius postularet,
quod sibi verbo peregrino utendum esset.

Annonce de sa mort, réaction populaire

[75] Morte eius ita laetatus est populus, ut ad primum nuntium discurrentes pars: "Tiberium in
Tiberim!" clamitarent, pars Terram matrem deosque Manes orarent, ne mortuo sedem ullam nisi
inter impios darent, alii uncum et Gemonias cadaveri minarentur

Notes sur Barbares : Tiberius & Germanicus

Ep. 1 4’ → 6’ : Germanicus = fils Tiberius. G est homme action, veut en découdre au plus vite. T
apparaît comme pondéré, patient, « cunctator ». A ce moment, T pas encore César, soupçons se
portent + sur Germanicus. « Pq tribus quand tu peux dépouiller toute... » : cynique froid et
calculateur.
14’ → 17’ : arrogance, préfère laisser les autres se mouiller

Ep. 2 11’30 → 12’ : G. Menace T. Tacitement (plutôt l’inverse dans les textes). T. Ne prend pas part
à la vie du camp et ses réjouissances, isolé. Certainement pas ivrogne.

20 ‘ essaie d’avoir Marbod par la ruse plutôt que la force → absolument à mettre // avec Suétone
[37]

Ep. 3 : 13’ → 16’ : exécutions, G. Est présenté comme le garant de l’autorité du camp, T. + en
retrait, présenté comme circonspect

Ep. 3 20’ + Ep.4 12’ à 13’20 : T. Envoie Varus avec présent et message (ordre de le faire tuer) →
cruauté, sournoiserie
Textes à traduire pour confronter sources antiques :

[37] Hostiles motus nulla postea expeditione suscepta per legatos compescuit, ne per eos quidem
nisi cunctanter et necessario. Reges infestos suspectosque comminationibus magis et querelis quam
vi repressit; quosdam per blanditias atque promissa extractos ad se non remisit, ut Marobodum
Germanum, Rhascuporim Thracem, Archelaum Cappadocem, cuius etiam regnum in formam
provinciae redegit.

[18] Proximo anno repetita Germania cum animadverteret Varianam cladem temeritate et
neglegentia ducis accidisse, nihil non de consilii sententia egit; semper alias sui arbitrii
contentusque se uno, tunc praeter consuetudinem cum compluribus de ratione belli communicavit.
Curam quoque solito exactiorem praestitit.

[19] Disciplinam acerrime exegit animadversionum et ignominiarum generibus ex antiquitate


repetitis atque etiam legato legionis, quod paucos milites cum liberto suo trans ripam venatum
misisset, ignominia notato.

traduire épigramme incomplète, trouver titre ou pointe ? En français


traduire épigramme martial, revisiter la traduction en fait divers ?
Rédiger épigramme française
1. Mise en parallèle texte Catulle et Martial avec traductions. Qu’est-ce qu’on retrouve de
commun ? Quid novi ?
2. Traductions d’épigrammes de Martial (1 en classe, reste par groupes?). Dégagement des
caractéristiques. Rapprochement des épitaphes.
Proposer deux séries d’épigrammes : Martial et Vandales. Montrer pérennité du genre. Donner
textes à même de faire percevoir les caractéristiques.
3. Théorisation
4. Ateliers littéraires : compléter épigramme, réécrire épigramme en fait divers, écrire épigramme à
partir trait d’esprit, etc.
5. L’épigramme de Martial à Boileau en passant par Marot.
6. Tâche finale

Difficulté : le distique élégiaque. Comment le rendre en français ?

Après avoir constaté tous les « emprunts » de Marot à Martial, rédige une épigramme en te mettant
dans la tête de Martial et en lui reprochant de t’avoir pompé ton travail.

Tâches intermédiaires : écrire la sententia en français d’une épigramme incomplète (latin ou


français), traduire une épigramme du latin vers le français, transformer un trait d’esprit en
épigramme (français)

Tâche finale : rédiger épigramme en français en respectant les caractéristiques vues au cours
(versification, sententia, jeu littéraire)

Vous aimerez peut-être aussi