Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Banque Phys Kikongo
Banque Phys Kikongo
INTRODUCTION
Dans une approche par les situations, les situations sont importantes. Elles permettent
à l’élève d’être actif en agissant sur des savoirs dans des contextes qui ont du sens
pour lui. C’est également par son activité en situations que l’élève développe des com-
pétences. C’est pourquoi les programmes éducatifs du domaine d’apprentissage des
sciences contiennent un certain nombre d’exemples de situations. Mais ce n’est pas
VXႈVDQW O¶HQVHLJQDQW GRLW SRXYRLU UHFKHUFKHU G¶DXWUHV H[HPSOHV GH VLWXDWLRQV LQWp-
ressantes pour ses élèves et inscrites dans leurs réalités. Une banque de situations
O¶DLGH GDQV FHWWH GpPDUFKH (Q HႇHW OD EDQTXH GH VLWXDWLRQV SUpVHQWpH GDQV FH GR-
cument, rassemble d’autres exemples regroupés en familles de situations, ces situa-
tions partagent les mêmes caractéristiques. La banque de situations relative au do-
maine d’apprentissage des sciences, rassemble des situations variées issues de la
YLH TXRWLGLHQQH GHV pOqYHV HW G¶DXWUHV SOXV VSpFL¿TXHVDX[GLႇpUHQWV VRXVGRPDLQHV
du domaine d’apprentissage des sciences. Les situations du domaine d’apprentissage
des sciences convoquent nécessairement des savoirs essentiels au minimum d’un
VRXVGRPDLQH SRXU rWUH WUDLWpHV &HV VLWXDWLRQV SUHQQHQW HQ FRQVLGpUDWLRQ OHV GLႇp-
rents aspects caractéristiques du cycle terminal de l’éducation de base en RD-Congo. S
Les exemples de situations présents dans les programmes eux-mêmes sont iden-
WL¿DEOHV SDU OHV FRGHV SODFpV DSUqV O¶H[HPSOH /HV FRGHV FRPPHQoDQW SDU 00 UHQ-
YRLHQW DX SURJUDPPH GH PDWKpPDWLTXHV OHV FRGHV FRPPHQoDQW SDU 0697 UHQ-
YRLHQW DX SURJUDPPH GHV VFLHQFHV GH OD YLH HW GH OD WHUUH OHV FRGHV FRPPHQoDQW
SDU 063 UHQYRLHQW DX SURJUDPPH GHV VFLHQFHV SK\VLTXHV WHFKQRORJLHV HW 7,&
07.8321$/83$1*8 .................................................................................36
07.86$/$%$1',/8<$.8781*,/$ 3/$1 ............................................43
07.8.$78/$%$1',/8<$.8781*,/$
1$3$3,(5.878/$<21$17272 ....................................................................44
07.,6$/8<$.8781*$1=2.....................................................................44
07/8', .........................................................................................................44
07.,(/21$)(1(75(................................................................................45
07.86+$1*8/$ .........................................................................................45
07.8/:$7,6$1=217272 ......................................................................45
073/$)21..................................................................................................46
07.878/$%$.,7,1$1=2 .......................................................................46
07±.8<,',.$ ..............................................................................................46
07.8<,7$1$.8.$:86$0%,6, ....................................................
07.8%80%$%,0$1$0$',',1$.86$',/$081*:$1$.8%80%$
%,0$ .............................................................................................................
07.8%80%$%,/(/( ........................................................................
07%,6$/81$%,6$',/81$<2 ........................................................
Nzo-kanda ya nana ..................................................................................................49
07.8781*$',%8/8<$0$6$ ..................................................................51
073203,<$0$6$<$.86$',/$1$1=2 ................................................51
07.8781*$.8.$1*8/$1$.8<,',.$
.,/$1*$/$1*$ 9(/2 .....................................................................................51
070$.$0%80(7$',/$<$.,/$1*$/$1*$ 9(/2 ±0$6+,1,<$.8-
6$/$/87,',., $/7(51$7(85 .........................................................................51
07%$1=,/$<$.8.$%,6$/87,',., ...........................................................52
07%,0$%2.(6$',/$.$6$0%81$.8.27,6$/87,',., .....................52
07.86$',/$087,1'8<$/87,',.,.(.$78.$
1$0:,1, ..............................................................................................................52
073203,<$.,/$1*$/$1*$ 9(/2 ±0$6+,1,<$083(3( ..............52
07$3$5(<<$)272<$),/0 $33$5(,/3+272*5$3+,48($5*(1-
7,1( ......................................................................................................................53
07$3$5(<<$)272<,1$.(6$/$.$%216225',1$7(5 180(-
5,48( ..................................................................................................................53
0$<(/(<$.86$',/$%$6$1*81$.862/8/$1$%$178 ................... ........55
Banki ya makambu .........................................................................................
Nzo-kanda ya sambwadi........................................................................................59
07,&/8.87$.$181$25',1$7(5..........................................................61
07,&%,0$<$,1)250$7,., ........................................................................61
07,&.8.(%,6$.,*216$ ...........................................................................61
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page7
07,&/8.87$.$181$:,1'2:6 ............................................................61
07,&.8626$1$.8<,',.$%$),6+,(.......................................................61
07,&.80(.$0$ (;$0(1 1$,17(51(7...............................................61
07,&0$<(/(<$03$<$.86$',/$ ..........................................................62
07,&',%81'8<$%$178.(.$%,6$%$6$1*8%$)272
%$),/0«1$,17(51(7 5e6$862&,$/ ........................................................62
07,&',%81'8<$%$178.(.$%,6$%$6$1*8%$)272
%$),/0«1$,17(51(7 5e6$862&,$/ ........................................................62
07,&.87,1'$0,.$1'$1$1=,/$<$,17(51(7 0$,/ .......................62
07,&.83(66$16$1*8<$.8981'$ &21*( ....................................63
07,&.8<,',.$0$6218.8<,1$.89$1'$.$17(7( .........................63
Nzo-kanda ya nana ..................................................................................................65
07,&.8-,.,6$ (148(7( 6$0%81$03,/$<$
.86$',/$',7,7,<$,17(51(7 .................................................................
07,&.898.,6$1$.86$',/$<,1$0(3(6$0$ '211((6 .......
07,&1=2<$.8626$626$<$,1)250$7,.
6$0%81$%,',0%8<$.8%80%$0$.$0%8 ........................................
07,&0$6+,1,.(6$/$.$%216208178 52%27 .....................
Ɇ7,&.86$/$1'(0$6+,1,.8',6$',/$%,6$/8<2026, ...................68
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page8
8
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page9
LUZABU YA FIZIKI
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page10
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page11
11
KIBUMBIDI YA MAKAMBU
1 NZO-KANDA YA 7e
Dibuki ya ma-
N° Mumbandu ya makambu
kambu
1. 0DODIX\DVXNDGLQDED]DQGX\D.LQVKDVD
Mpila ya makambu 2. .XVDODPDVD\D\LERELQJDNDQDNXNRQGDNX]DEDPDVD
yina mulonguki \DEXQNHWHQD.LQVKDVD
2. ke kutana na yo 3. .XVDODPDVD\DEXQNHWHQDOXSLWDOX\D.DQ\DPD
na luzaïsu ya nitu kasese.
yina ke substance 4. .XVDODPDVD\DNXQZDVDPEXQDNXVDQVDQLWX
5. Banitu ya bunkete na bima ya kuvukisa
1. .X\RELVDPDERNRQDQWZDOD\DPDGLD
2. kusadila masa ya mvula na bakartier yina Regideso me
WXODNDPDVDYHQD.LVHQVR
3. bamasa yina ke telemaka-telemaka na mbaza ya kinsha-
sa
4. Masa na bitini ya bisalu ya bilanga na kusansa bambisi
Mpila ya makambu
na Lubumbashi.
yina mulonguki ke
5. Masa na kusalama ya mabengi na kartier ya kukonda
3. kutana na yo na
kusalama na kulemfuka na basinku na kinshasa.
makambu me tala
6. kubeba ya masa ya nzadi ya Congo na bamasa ke katu-
masa
NDQDEDNRPSDQLNHVDODNDELPD\D.LQVDKVD
kuzengama ya banti na kukonda ya kunoka mvula.
8. NXORQJXNDPSLOD\DNXNXPLVDPDVDEXQNHWH 063&
9. NXVDGLOD\DPDEXOXQDELVDOX\DQ]RQDNRPLQH\D.LP-
banseke
10. NXVDGLODPDVDQDQ]R\DNXVRVDVRVD\D¿]LNL
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page12
12
1. NXIZDQLVDVDPEXQDNXVZDVZDQLVDNXNXPLVDPRVLPSL-
Mpila ya makambu
la ya kutesila yina me zabanaka na bantu nyonso ve na
yina mulonguki
bazandu congo na bitesudi yina me zabanaka ba ntoto
ke kutana na yo
\DPYLPED 063
na makambu me
2. kula banjilu ya kutungila nzo ya bwala na kusadi mpila
5 tala ki-nene ya
\DNXWHVLODPHWUHFHQWLJUDPPHVHFRQGH 063
Fiziki ya Luzabu
3. kutesa bima na ba atélier ya bana congo na kusadila
\DOX\DQWLNX SK\-
PHWUHFHQWLPHWUHJUDPPHVHFRQGH 063
sique fondamen-
4. kusala kibansala ya kubula nkweso na kusadila bitesudi
WDOH
\DQWRQWR\DYLPED 063
1. kusonga :
- ya kitanda ya kuvanda na ya kinene ya kati ya banzo
\D¿RWLNDQDYHEDQ]RNDQGD 063
- ya kitanda ya funu ya nzungu na kutadisama kitanda
6
\DGLWXND\DWLDHWF 063&
2. kuyidika kusala nsaka ya ntinu na mavula, na kitamina
NLWDPLQD PRVLVDPEXQDNXWHVDQWLQX\DEDORQJXNL
063&
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page13
13
1. NXVDODPXQ]HPEDNHVDODNDQDOXWLGLNL SHQGXOH\DOXWL-
GLNL NLPDNH]DEDNDNDQDQLWXNHOHQDOXWLGLNLPSLPX-
WLQGX\DOXWLGLNL\DQJRNHOH pOHFWURVFRSH «
2. nzashi na luzingu ya kilumbu na kilumbu ya bana congo.
Mpila ya makambu
063
yina mulonguki
3. OXWLGLNL\LQDNHQLNDQDNDYH O¶pOHFWURVWDWLTXHQDEDQ]LOD
ke kutana na yo
ya kutambula ya ntoto na RDC
na makambu me
4. kusala nzo ya Faraday
tadila électrisation
5. bansiku ya kusadila na ya kudikebisa na tangu ya mvu-
OD 063
6. kutula kima ke kangaka nzashi na kisika na yo.
063
Mpila ya makam-
bu ya longuki len- 1. /XNXNXWDQXQDELPD\DNXWXGLODOXWLGLNL JURXSHHOHFWUR-
da kutana na yo JqQHEDVLQJD\DOXWLGLNL 063
8
na makambu ya 2. /XNXNXWDQDQDELGLPEX\DELPD\DOXWLGLNL 063
bima ya kusadila 3. .XVDODSUL]H\DEDQ]LODPLQJLQDPDERNR
lutidiki
1. .XVDODEDHႇHW\DOXWLGLNLW 063
Mpila ya
2. lukukutanu na mpila ya kusadila na maboko na mpila ya
makambu ya
NXVDODQDPDVKLQL\DEDHႇHWOXWLGLNLQDELPDNHSHPEHQL
9 longuki lenda
QWRWRPDVD¿QGD HQYLURQHPHQW
kutana na yo na
3. Bigonsa ya lutidiki.
na kutula lutidiki
4. Mayele ya kudikebisa na bigonsa ya lutidiki
Mpila ya
1. .XVDODEDHႇHW\DOXWLGLNLW 063
makambu ya
2. lukukutanu na mpila ya kusadila na maboko na mpila ya
longuki lenda
NXVDODQDPDVKLQL\DEDHႇHWOXWLGLNLQDELPDNHSHPEHQL
10 kutana na yo
QWRWRPDVD¿QGD HQYLURQHPHQW
na na ntwala ya
3. Bigonsa ya lutidiki.
lutidiki bima lutidiki
4. Mayele ya kudikebisa na bigonsa ya lutidiki
ke salaka
Mpila ya
makambu ya
1. .XORQJXNDELPD\DNXGLNHELVDQDOXWLGLNL\DHNRO IX-
longuki lenda
VLEOHGLVMRQFWHXU« 063
11 kutana na yo
2. .XVXPEDELPDNXGLNHELVDQDOXWLGLNL\DPSD
na na ntwala ya
3. .XVDODSUL]\DNHYDQGDND\DWHU 063
kudikebisa na
ntwala na lutidiki
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page14
14
II.2. Nzo-kanda ya 8e EB
Dibuki ya
N° Mbandu ya makambu
makambu
1. .X]DEDED]LQD\DEDQ]XQJXQD\DELVDGLOX\DNXVDGLVD
Mpila ya makam- na nzo ya kusosa-sosa
bu mulonguki ke 2. 0DWDODWDODQDPD\HOH\DNXGLEXPED 063&
kutana na yo na 3. .XVDODELPDQ]R\DNXVRVDVRVDQDQ]LOD\DELPDNH
1
kusadila bisadilu sala na bwala Congo RDC
ya nzo ya kuso- 4. .XVDGLOD NLOR EDODQFH \D NXWHVLOD PERWHPERWH QD
sa-sosa nzo ya kusosa-sosa
5. .XVDODELPD¿RWL¿RWLQDQ]R\DNXVRVDVRVD
1. .XEDNDPDVDQDQ]R\DNXVRVDVRVDQDQ]LODPXWRNL\D
PDVDERQVRERNHVDODNDPDODIXWLD GLVWLOODWLRQ
2. .XOXWLVDPDVD\DQWRQDPDVDPYXODQD¿OWUH NL\RELVD
3. Na nzo, kukabisa masa na petroli na nzila ya kukensula
GpFDQWDWLRQ
4. .XVDGLOD NXVROD WULDJH QD NXPLQXND QD NXNDELVD EL-
vukisa.
5. .XNDELVD QD Q]LOD \D NX\RELVD QD PDWDGL \D QWDOX QD
Mpila ya
masa
makambu
6. .XNDELVDELPD\DQJRODQDQ]LOD\DNL\XQJXOXQDQ]R
yina ke lomba
2 7. .XNDELVDPHQJDPLOLNLQDQ]LOD\DNXEDOXVDELPDQD
na mulonguki
QWLQX\DQJROR FHQWUL¿JXUDWLRQ
na kulonguka
8. .XNDELVD PXQJZD QD QWRWR QD Q]LOD \D NXPLQXND
nswalu-nswalu
063&
9. .XNDELVD PDVD QD DOFRRO QD Q]LOD \D GLVWLOODWLRQ
063&
10. .XNDELVD PDVD QD SLWUROL QD NXNHQVXOD GpFDQWDWLRQ
063&
11. .XNDELVDELWLQL\DELEHQGHQDELWLQL\DEDQWLQDQ]LOD\D
HPDQ 063&
12. .XNDELVD\DORVRQDEDPSXVXQD\R
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page15
15
1. .LWHVR\DQJROR\LQDNHVDODPDQD]XOX\DNLPDQDQ]L-
OD\DNLWHVDQJROR G\QDPRPqWUH 063
Mpila ya
2. .XVDODQDNX\LGLNDNLWHVR\DNLWHVDQJROR G\QDPR-
makambu
PqWUH \DERPHVDODNDQDPDERNRVDPEX\RYDQGD
mulonguki
4 QDPSLODPRVLQDNLWHVR 063
ke kutana na
3. .XORQJXNDLQNLELPDNHVDODNDQDQLWX\DELPD\DQND-
luzayisu ya ngolo
ND 063
ke sala na kima
4. .XVRQJDEDQJRORTXHVDODPDNDQDELPD\DQNDND
063
1. .XORQJXNDPDNDPEXNHVDODPDNDNDQDNLPDPHORVD-
PDQD]XOX 063
2. .XVRQJDEDNLORELPDPLQJLQDNLWHVDQJROR G\QDPR-
PqWUH
3. .XIZDQLVDQDQLPDNXVZDVZDQLVDEDELVDOX\DED-
NLOROHQGDVDODQD]XOX\DNLPD\D¿RWLNLPDIX\D¿RWL
Mpila ya makam-
\DPDED\D SHWLWSRQWGLYXQJD\DNXEHQGDQDHWF
bu yina mulonguki
063
ke kutana na yo
5 4. .XIZDQLVDQDQLPDNXNXVZDVZDQLVDPSLNXZDNDQD
na ndimbulu ya
ya bakilo ya bima.
NLOR SRLGV \D
5. .XIZDQLVDQDQLPDNXVZDVZDQLVDNDWLQDQHQH
nitu.
PDVVH QDNLOR SRLGV
6. .XNDWXODPYLODNHYDQGDNDQDMLQDNLOR SRLGV QD
makambu ya kuteka na kusumba, na minganga, na
bisalalu ya bilanga, na kompani ya kusala bima ti na
mpila ya beto ketubaka kilumbu na kilumbu ya bwala
&RQJR«
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page16
16
Mpila ya
makambu yina 1. .XVDODNLOR EDODQFH QDPDERNR
mulonguki ke 2. .XVDGLODNLOR EDODQFH 063
kutana na yo na 3. .XVDGLODWDQJX\DQJROR 063
tangu ya kusadila
QJROR IRUFH
1. .XVDODNLPD\DNXWRPEXODPXWVKDQJDQDPXQWXNH
Mpila ya sosa matadi ya diama na nsi ya ntoto na lusadisu ya
makambu yina PDVKLQLVLQJDNHWRPEXODNDELPD SRXOLH ]HNLQD
mulonguki ke NLPD\DNXEHQGLODNLOR WUHXLO
9
kutana na yo na 2. .XVDODGLEXOX\DPDVDQDPDVKLQL\DNXWRPEXODPDVD
kusadila na zeki SRXOLH 063
WUHXLOHWSRXOLH 3. .XWXQJD]HNL PDVLQL\DNXWRPEXODQDNXEHQGDELPD
1. .X]DEDPWLQGX\DEDSLOH\DERNHVDGLODNDPLQJLPLQ-
Mpila ya
JLQDED]DQGX\DEDQD&RQJR 063
makambu yina
2. .XYXNLVDEDSLOHQDEDPDVKLQHWLQDELWHNLELPD\D
10 mulonguki ke
NXVDNDQD MRXHWV 063
kutana na yo
3. .XVDSLOHQDPDERNR
kutunga bapile
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page17
17
1. .X]DEDPLQGDEHWXVDGLODNDPLQJLPLQJLQDED]DQGX\D
&RQJR 063
Mpila ya makam-
2. .XVDODQVLQJD\DPLQGD\D¿RWL¿RWLVDPEXQDNLQ]L\D
bu yina mulonguki
11 OXEXWXNX«
ke kutana na yo
3. .XVDODQVDND\DPLQGD MHXGHOXPLqUH QDQ]R\DNLQ]L
kutunga minda
4. .XVDODNLQDWLGLPLQGDQDPDERNR 063
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page18
18
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page19
NZO-KANDA YA 7e
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page20
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page21
21
1DQWZDOD\DGLORQJL\DOX]DEXPHWDGLODELPDNHPRQDQDNDPSLNHVLPEDPDND PDWLqUH
ORQJL/XPEX\DH(%\D,QVWLWXW0X]RQDNLWLQL\DQWRWR\D,GLRIDPH\LGLNDEDQDQD
yandi bimvuka iya. Yandi me lomba na na bimvuka 1, 2, 3, 4 na kunata, na ndonga mwa
ndambu ya bima yayi : masa na alcool, masa na petroli, sukadi na mungwa. Na natangu
ya kubanda dilongi, yandi lombaka na kimvuka mosi mosi na kutala mbote-mbote bima
\D\LNRQVRNLPD\RPRVL1DQLPD\DQGLORPEDNDERQDNXEDNDNLPDQ\RQVR¿RWL¿RWL
PSLQDNXYXNLVD\R\R\DPYLPED7RXUQDWRXUNLPYXNDQ\RQVRNHPHNDNXVDODNLPD
ya bampangi ya nkaka kusalaka. Na nsuka bo fete kusonika, kutendula, kusongisa
makambu ya me salama.
1DNLWLQL\DQWRWR\D,GLRIDQDNL]XQJD\D.ZDQJREDQWXNHQDSDQVLPLQJL\DPDVD\D
NXQZD1DNXVRVDNXSHVDPYXWXQDPSDVL\D\LEDQDQ]RNDQGD\DH(%\DLQVWLWXW
0X]RODNLQWZDGLVL\DDORQJLQDER\DOX]DEX\D¿]LNLPHEDNDQNDQX\DNXVDODOLVWH\D
ba ntô ya masa nyonso ke na kitini yina, ya kuzaba kisika yo me bandilaka mpi kupesa
pesa mabanza ya bo kele na yo sambu na kuyidika masa kukuma mbote na kunwa.
Na nsuka bo me basisa na dititi bifulu botasabila bisalu, mpi bo me sonika balukanu bo
PHEDNDQD:RUGERDWDSHVD\RQDEDPIXPX\DNRPPXQHVDPEXQDNXORQJDEDQWX
nyonso makambu me tadila kuyidika masa.
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page22
22
1DPD\HOHQD\DQGL\DX\LGLNDPDORQJLQ]EZDODQDEHWRPLQLVWqUH\DO¶(363,1&PH
SHVDQD,QVWLWXWGH1\DQJDQDNLWLQL\DQWRWR\D7VKLNDSDPXSLNX\DEDPDVKLQHEDPqWUH
UXEDQFKDLQHVG¶DUSHQWHXUEDNLOR EDODQFHVEDFKURQRPqWUHVEDDPSqUHPHWUHVED
WKHUPRPqWUHQDEDOX[PHWUH1DNLOXPEXNLYXPD\DNXNDQJXND pFROHRXYHUWH ORQJL
\D/X]DEX\D)L]LNLPHWXODEDORQJXNLQD\DQGL\DH(%QDELPYXND\D¿RWL\DQGLPH
pesa na konso kimvuka bima ya kusadila kisalu, yandi fete kulanda mpila ya kusadila
yo, na kikuma nde konso kimvuka kutesa kinene ya luyantiku kulandama na kisadilu
na yo.
.XNDQJXODPDERNRQDNXWHVDNLWDPLQDNXNDWXNDQDVRQJL\DPXVDSL\DQGD\D
diboko ya bakala tii na yina ya diboko ya nketo.
.XWHVDNLWDPLQDNXNDWXNDQDGLNXOXWLQDQVXNL\DQWX
.XIZDQLVDVDPEXQDNXVZDVZDQLVDEDNLWDPLQDQ\RQVR]ROH
23
RECHAUD
24
1DQ]RNDQGDH(%\D,QVWLWXW%RQGR\L\D0ZHQHGLWXQD.DVDw2ULHQWDOQD
tangu ya mvula nzo-kanda ke vandaka mpipa, kima yina ke salaka nde balonguki
ke vandaka na mpasi sambu na kusonika makambu na tablo.
Sambu na kupesa mvutu na dikambu yayi, longi me lomba na balonguki na
yandi na kusosa muntu ya mayele sambu bo vukisa mayele na mabanza ya
PZLQGD EDQGLOX\DNXVDGLOD VFKpPD NX]DEDNDQD\DWDORPEDLNZDQDPSLOD
\DNXVXPEDELVDGLOX \DQ]RNDQGDQDER
%ROHQGDNXEDNDELVDGLOX\DOXWLGLNLQDQ]RNHWHNDNDELEHQGH«\DSHQHSHQH
6DPEXQDNXSHVDPYXWXQDNXNRQGDPZLQGDQDQ]RNDQGDH(%<D,QVWLWXW
7XQJXQXND\LQDNL]XQJD\D/RPDPLORQJLPHORPEDQDpOHFWULFLHQVDPEX\DQGL
sadisa balonguki na kutunga mpila ya mwinda lenda sala na nzo-kanda na bo, na
OXVDGLVD\DEDQGLOX\DNXVDGLOD\LQDERPHQRUPDOLVp SODQ QDELVDGLOX\LQDNHOH
mavula.
1DQ]R\DNXVRVDVRVDPDNDPEXPHWDGLOD¿]LNL\DJURXSHVFRODLUH$XURUH\DNLWDPER
QD.LQVKDVDORQJXNL0DUDQDWKD0ZDPEDPHVDODEDQ]LOD\DEDQVLJDOXWLGLNLIHWHOXWDQD
lusadisu ya pile ya pla, mwa mwinda ya lutidiki, na ntunga na aiman bo me tula na zulu
ya singa ya lutidiki, bansinga ya lutidiki, na contact. Na mwa nima ya ntangu , yandi me
PRQDQGHPZDDPSRXOH\D¿RWLNHSHODPSL\RNHNXPDQWXQJD\L\DNHQDDLPDQWNX
kwenda na lweka.
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page25
25
Pile Plate Lampe électrique Fil conducteur Aiguille aimantée Interrupteur Voltamètre Ventillateur
'LNDPEX QD NLHVH \DQGL PH ELQJD EDQGXNX QD \DQGL .HVH \D EDQWX Q\RQVR PH
fulukalongi me lomba na balonguki na kuyantika diaka kisalu yayi mpila ya ntete, na
kuyika voltamètrère na mwa ventillateur, na songisa makambu ya nkaka lenda kubasika
na nima na yo mpi na kutala wa ndambu ya mpila yo ke salama. Yandi me pesa mukanda
ketadisa inki mutindu bo ke mekaka kusala.
NZO-KANDA YA NANA
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page28
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page29
29
MSPC2.2 : KUMINUKA
1D Q]R \D NXVRVDVRVD \D /\FpH .LZHOH QD /XEXPEDVKL PXORQJXNL PRVL \D H (%
PHYXNLVDQDNLGLED]HOXQDPXQJZD\DNXODPELOD.LVKLYHERIHWHVDGLODVXNDGLQD
nima. Yo yina, longi ya Siences Physique me lomba na balonguki na yandi na kukabula
bima zole yayi tii kubaka na lweka mungwa ya kulambila. Yo yina, yandi me tula bo na
ELPYXND¿RWL¿RWL\DQGLPHSHVDQDORQJXNLPRVLPRVLNLWLQL\DELYXNDPD PpODQJH
Balonguki fete kusonga inki mutindu bo ke sadila tii na kubaka mungwa ya kulambila.
30
PDVD QD Q]LOD PXWRNL GLVWLOOHU VDPEX QD NXVDOD PDIXWD \D QWDOX \D HXFDO\SWXV QD
mukanda ke songa mayele ya kusadila. Na lusadisu ya longi, balonguki ke sala bisalu
nyonso tii na kubasisa mafuta.
%DORQJXNL\DH(%\D,QVWLWXW%RNRQDNL]XQJD\D.RQJR&HQWUDONHYDQGDNDQDNLVLND
yina mafuta ya ngasi ke tekamaka mingi, kansi bo ke futa bambongoo ya minerval na
mpasi kibeni. Na kikuma ya kusadisa bo na kuduta mbongo ya minerval, longi na bo
ya sciences physique me baka nkanu ya kunata bo na musadi ya maboko ya kesalaka
mafuta ya ngasi, sambu bo longuka mayele ya kusala mafuta ya ngasi. Na nima bo fete
sadila mutindu yina sambu na kusala mafuta ngasi.
%D ZF \D &ROOqJH 6KDEDQD QD .DELQGD QD NL]XQJD /RPDPL NH EDVLVD QVXGL \D PEL
bilumbu zole me lunga Préfet Robert me pesa nswa na longi ya Siences Physique na
kuyidika na balonguki na yandi ya 8e EB mananasi mosi sambu na kuyobisa ba wc.
/RQJLPH\LGLNDEDORQJXNLQDELPYXNDWDWX\D¿RWL\DQGLPHSHVDQDNLPYXNDQ\RQVR
mulangi mosi ya 5 litres na bima ya mfunu. Yandi me lomba bo na kusala bacterole na
ntwadisi na yandi.
/RQJL7RXVVDQW\D/X]DEX\D)L]LNL\DH(%\D,QVWLWXW0EDNDQD\D1¶VHOH.RPLQH
yayi kele na kitini mbanza, kitini bwala ke mona nde minigi ya balonguki me kulama
QDQ]RNDQGDVDPEXERPHIXWDPLQHUYDOYHeFROH PDYXOD NHSHQHSHQH\D¿QGD
ya nene, yandi me lomba nswa na nfumu ya bwala sambu nde balonguki zenga mwa
ndambu ya banti sambu na kusala makala. Mfumu ya bwala me ndima malombo na bo
mpi yandi me songa nda na bo nde bo fete kukuna banti ya nkaka na nima ya kuzenga
na kisika bo me zengila.
063/8=$<,68<$1*2/2
Sambu na songa mbandu ya luzayisu ya ngolo, longi yaLuzabu ya Fiziki ya 8e EB ya
&ROOqJH6DLQW(VSULWQD,QWVKXHPQDNZDQJRNHVDODQDNLEDQVDOD\DPDYXODpFROH
EDQVDNDQD]LQD\D©WXJRIZDUª QVDND\DNXWHVDQJROR QDELPYXND]ROH\DEDORQJXNL
%LPYXND]ROHVLPXQDVLPXNHEHQGDPDVDPEXQDNXWDODEDQDQLDWDQXQJD.LPYXND
mosi nde me nunga. Sambu na kunata balonguki na luzayisu ya bangolo, ya kiteso ya
ngolo, kufwanisa sambu na kuswaswanisa, yandi me lomba bo na kusala kitesa-ngolo
G\QDPRPqWUH QD NXVDGLOD UHVVRU PXODQJL UHJOH ODWWH ELPD WDWX \D NLOR QD NLODSL
VW\OR PDUNHU
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page31
31
7XJRIZDU NXQXQJDQWRWR
1DQ]LOD\D.LQVKDVD0DWDGLNHVDODPDNDPLQJLELVXPEX-
OX\DQ]LOD\DPLWXPDPELODNHQDWDNDELPD PLWXPDPELOD
\DELVDOX\DNLOR 0XQDWLPXWXPDELODNLEHQJDPHVRNXWXOD-
ka bima mingi tii na zulu na mutmambila, yandi me kutana
na kisumbula. Yandi ke tuba na bapulusuya nzila : « yo
ke mbi na mono ve. Mutumanbila nikanaka ntente ebuna
\REZDNDªORQJL\D,QVWLWXWNROD NHYDQGDQWDPDYHQD
NLVLND NLVXPEXOD PH VDODPD PH ORPED QD EDORQJXNL QD
yandi na kulonguka na kukeba ndinga ya munati ya mutu-
mambila.
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page32
32
MSP2.6 : ZEKI
33
/RQJXNL0RLVH$VVDPED\DH(%\D,QVWLWXW0XNDVDQD1JDOLHPDPHELQJDPDVDPEX
QDNXWXODPLQGD\D¿RWLQDOXSDQJXERPHQHVRQJLVD\DQGLQGHERDWDIXWD\DQGL
dollars. Na twala ya kukwenda, yandi me lomba na mayele na longi na yandi ya Luzabu
ya Fiziki, mpi longi me pesa yo bonso kisalu ya maboko ya kulonguka na nzo-kanda.
,QNLPXWLQGXEDORQJXNLWVDGLOD\R"
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page34
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page35
MAYELE YA KUSADILA
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page36
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page37
37
1. Nzo-kanda ya sambwadi
N° Dibuki ya makambu Mbandu ya makambu
38
2. Nzo-kanda ya nana
N° Dibuki ya makambu Mbandu ya makambu
1 Mpila ya makambu longoki 1.1. .XVDOD GLEXOX VDPEX QD NXEXQED PDVD \D
kekutana na yo na makam- mvula
bu me tala masa 1.2. .XVDODGLEXOX\DEDQWXQ\RQVRNXNDWXNDQDNL-
WLQL\DQWHWH\DPDVDQDQVL\DQWRWRQD.DUWLH
0LNRQGRQD.LQVKDVD
1.3. kusala mwa mashini ya maboko sambu na ku-
matisaka masa na dibulu
1.4. .XVDODPSRSL\DPDVDQDGLEXOX 07
39
3 Mpila ya makambu longoki 3.1. NX\LGLND PZLQGD \D .LODQJDODQJD QD PSLOD
ke kutana na yo na makam- nde lutidiki kukatuka na mashini ke butaka luti-
bu ya lutidiki GLNL JpQpUDWULFH 07
3.2. NXVDOD OXWLGLNL QD Q]LOD \D NLEDPED EDUUDJH
me salama na maboko.
3.3. NX]DED DOWHUQDWHXU NXWDPEXOD VDPEX QD NX-
WDOD
3.4. EDQVLQJD\DNHNDELVDOXWLGLNLQDNDWL\D.DUWLH
%DNRNRQD%XQLD 07
3.5. NXVDODPDVKLQL\DNXEDOXODOXWLGLNL WUDQVIRUPD-
WHXU \D¿RWL
3.6. NXNRWLVDOXWLGLNLQD.DUWLH
3.7. bima ya kusadila na nzila ya bansinga na tangu
\DNXNRWLVDOXWLGLNL 07
3.8. NXWXODOXWLGLNLQDQ]RQD Q]RQNDQGD
3.9. kusonga bantu sambu na kuzaba kusadila luti-
diki na mpila ya mbote
Nzo-kanda ya sambwadi
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page42
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page43
43
7DWD\DORQJRNL'MHQJR\DH(%PHEDNDOXNDQX\DNXVXPEDOXSDQJXVDPEXQDNX-
WXQJDQ]R<R\LQD\DQGLPHSRQDNLVLNDNHOHQ]RQNDQGD\D.RPLQH\D0RQW1JDIXOD
kisika mwana na yandi ya nkento Djengo ke kotaka. Yandi me kwenda kutala longi ya
Mayele ya kusadila ya mwana na yandi Diengo sambu na kusadisa yandi na kupona
lupanguu ya mbote.
Dikambu yayi kupesa longi ngindu ya kunata balongoki na nzo-kanda ya kutambula
VDPEXQDNXSRQDPERWH,QNLPXWLQGXORQJLIHWHVDODVDPEXQD7DWD\D'MHQJRNXSRQD
OXSDQJX\LQDPHOXQJDQDQIXQXQD\DQGL"
7DWD1GRQJDODNHOHQDNLHVHYHVDPEXQDQ]RGLEXWDQD\DQGLNHYDQGDND\DQGLEDND
lukanu ya kutunga nzo ya nkaka. Yandi me songa ngindu yayi na bana na yandi zole
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page44
44
7DQGXQD/DQGXEDORQJRNL\DQ]RNDQGDH(%\D,QVWLWXW.RODVDPEXNH]DEDYHLQNL
kisika yandi ata banda mpi inki ntalu yo lenda lomba.
Bo yulaka longi ya Mayele ya kusadila yina ma vutudila bo nde : na ntete ntete, bo fete
NXVDODEDQGLOX\DNXWXQJLOD SODQ 1DQ]RNDQGDORQJLPHORPEDQDEDORQJRNLQD\DQGL
na kusonga inki bima ke na nfunu na tangu ya kusala bandilu ya kutungila nzo.
7DWD1.R\RPHEDNDEDQGLOX\DNXWXQJLODVDPEXNXWXQJDQ]R<DQGLVDGLVDNDEDQGLOX
\DNXWXQJLODQ]RQD\DQGL%DQGLOX\DQ]R\D\LPH\LGLNDNLWLQL\DNXSHPD VDORQ NL-
kuku, veranda, basuku tatu ya kulala na suku mosi ya kuyobila, nyonso me basikaka
QDPZDQ]LODPHOXWDQDNDWL\DQ]R FRXORLU .XNRQGDNX]DEDLQNLPXWLQGXNXNDWXOD
bandilu ya kutungila na dititi kutula ya na ntoto, yandi me lomba mayele ya longi ya longi
ya Mayele ya kusadila yina ke vandaka penepene na bo. Longi me yidika ba ekipi ya
kisalu na balongoki na yandi na lusadisu ya muntu ke pesaka mayele ya kutunga nzo
DUFKLWHFWH \LQDNHSHVDERQGLPEXODELWDSLQ\RQVR\DEDQGLOX\DNXQJLODQDOX]RORQD
boya kusala kisalu bo mosi.
MT1.7 - LUDI
.XPDWLVDELEDND\DQ]R\D1GRQJDODPHPDQD%RIHWHNXWXODOXGL7DQGXQD/DQGXPH
kwenda kusosa longi na bo Mayele ya kusadila sambu na dikambu yayi, longi me ndima
kunata bo na kisika ya bisalu ya muntu kesala ludi, na ya muntu ke bulaka manzanza,
yayi me sogisa bo inki utinda kusala.
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page45
45
MT 1.8 : KIELO
O NA FENETRE
<D
DQWLND ELVDOX \D NXWXQJD NXPDQDND 3DSD .DQGD QD GLEXWD QD \DQGL PH NRWDND QD
nzo ata bo me tula ntete ba fenetre na ba akielo. Mabulu yayi,
y y , bo ka
angaka
g yo ntete na
PDED\D\DWULSOH[$ZDQWDQJX\D\L3DSD.DQGDNH]RODNXVDGLODPERQJRQD\DQGL\D
QJRQGD \D VDPEX NXWXOD EDIHQrWUH QD EDNLHOR .DQVL D NXNRQGD NX]DED \DQGL PH
kwenda kusosa lusadisu na longi ya Mayele ya kusadila ya mwana na yandi ke kokota-
NDQDQ]RNDQGD\DH(%\D,QVWLWXWLQGXVWULHOGH%XPEX/RQJLPHQDWDEDORQJRNLQD
\DQGLQDNLVLND\DNLVDOX\DPXQWXNHODNDPDED\D PpQXLVLHXU QD\DPXQWXNHVDODND
ELEHQGH DMXVWHXU VDPEXQDNX]DEDLQNL\RNHORPEDND,QNLPXWLQGXERIHWHVDODVDP-
EXQDNXVDODEDIHQHWUHQDEDNLHOR"
MT 1.9 : KUSHANGULA
46
MT1.11 - PLAFON
,QVWLWXW .XVDGLND \LQD ER PH NDWXND QD
NX\LGLND NH \DPED EDORQJRNL \D H (% QD
kati ya nzo-kanda yina ke na plafon ve. Ecole
me sosa muntu ke salaka plafon, yandi me
pesa mabanza na longi. Longi me kumisa
\R PDORQJL \D 0D\HOH \D NXVDGLOD .XWXOD
plafon me kuma kima ya kukanga mwini na
kati ya nzo-kanda na kukanga tia. Yandi me
lomba na balongoki na kuyidika na kukukisa
mabanza yina.
7DWD\DORQJRNL0SLD\DH(%\D,QVWLWXWPROHQGHQD%XPEDNH]RODNXNRWLVD
EDNLWLQDQ]R%RQVRELPDNHPLQJLQD]DQGX PHVDNLWL\DQGLNH]DEDYHLQNL
yandi lenda pona. Yandi ke na nfunu ya kuzaba na inki ya muntu fete tadila sam-
bu na kusumba bakiti. Yandi me kutana na longi ya Mayele ya kusadila ya bana
QD\DQGL\DH(%VDPEXQDNXEDNDEDQVDJX/RQJLPHPRQD\RNHOHPDNDPEX
\DPERWH\DQGLPHQDWDEDORQJRNLQDPXQWXNHODNDNLVDOX\DPDED\D PHQXLVL-
HU VDPEXQDNXEDNDVDQJXPHWDODNLVDOX\D\L
MT1.13 – KUYIDIKA
%LPD\DQVXNDQDQ]R\D0DPD0XVDZXPHPDQD.DQVLQDQWZDOD\DNXNRWDQDQ]R
yandi ke zola nde nzo kuvanda dekore. Yandi me sosa mayele na longi ya Mayele ya
kusadila ya mwana na yandi ya bakala. Longi me nata balongoki sambu na kutala. Nzo
\DQJRQ]R\DNXVROXOD VDORQ NH\D¿RWLEDIHQHWUHQDEDNLHORPSL3ODIRQNHQDQVL
Mwini na nzo kele ya kulunga na ntwadisi ya longi, balongoki fete songa na mama yayi
dekorasion yina ata bumba mbi ya nzo.
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page47
47
0DPD.DPDNH]RODNXEXPEDELPDQDQ]R<DQGL
ke kudiyulu inki mutindu kusala sambu na kubum-
ba madia. Yandi me lomba na bana na yandi zole
Loma na Esawu na nukwenda kutala longi na bo
\D 0D\HOH \D NXVDGLOD \D H (% \D ,QVWLWXW 'MHNR
sambu na kubaka mayele na makambu ya kubumba
bima. Sesepi yayi, longi me lomba na balongoki na
yandi na kusosa mvutu na dikambu ya mama.
7DQWHQNHWR\DORQJRNL0ERPHNDWXNDQD+ROODQGH\DQGLPH
NZLVDNXYXQGD FRQJp QD.LQVKDVD<D\LNHOHQJRQGD\D
NXPLELOXPEX\D\LWDQJXNHQJRORWLDNHOHQJROR7DWDNHQWR
kele na ngemba ve, sambu yandi me lwata bilele ke na tia
mingi mpi yandi me lomba na mwana kazi na yandi na kus-
adisa yandi ya kupona bilele yina me lunga sambu na tangu
FOLPDW \D.LQVKDVD<R\LQD0ERPHNZHQGDNXNXWDQDQD
bantu ke tekaka bilele na bantu ya ke tunganka bilele sabu na
kuzaba bilele yina me lunga climat ya tia na yina me lunga na
FOLPDW\DPDGLGL7XEDQDLQNLQVLQJDPZDQGDPEX\DELOHOH
me salamaka na yna tata kento vandaka kulwata na mputu
QDNXWDODQD\LDQD\DQGLPHOZDWDDZDQD.LQVKDVD"
1DQVZD\D,QVWLWXW1GHQJHMD\D0EXML0D\LQD\DELEXWLORQJL\D0D\HOH\DNXVDGLOD
PH\LGLNDNXEDVLNDVDPEXQDNXWDODQDOXSDQJX\D0LED 0LQLqUHGH%DNZDQJD
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page48
48
.RPSDQL\D\LPHSHVDQ]LODQDEDORQJRNLQDNXWDODEDQ]RQDER\DNLVDOX/RQJPH
NDELVDQ]RNDQGDQD\DQGLQDNLPYXNDL\D.LPYXND\DQWHQWHIHWLNZHQGDNXWDOD
JDUDJHQDEDPDVKLQLNHVDODNDQDPRWHU PRWHXU \D]ROHPHNZHQGDQDQ]R\D
NLVDOX\DPDED\D\DWDWXPHWLQGDPDQDQDNLVLNDERNHVDODNDELPD FKDQWLHUGH
FRQVWUXFWLRQ PSLQDL\DPHNZHQGDQDQ]R\DNX\LGLNDQDNXVXGHUPDEHQGH
%DNDSLWDQ\RQVR\DNLVDOXEDNDND\DQWLNDNDQWDPDQVZD\DNX\DPEDERELHQPSL
NXSHVDPYXWXQDEDQJXLYXOXQ\RQVR\DEDQD/RQJLPHORPEDQDQDEDORQJRNLQD
QDNX\XODVDPEXQDNX]DEDNXZDNDQD\DNLVDOXQDNLVDOXQDDWHOLHU\DNLVDOXQDELPD
ERNHVDGLODND\RQDEDPDVKLQL\DERNHVDGLODND1DQLPD\DNXWDPEXOD\D\LORQJL
Q\RQVRNHORPEDQDORQJRNLQDNX\LGLNDVDQJX\DQGLEDNDNDQDYLVLWHPSLQDNXWD\R
QDQWZDOD\DQ]RNDQGD\DPYLPEDQDELVDOXQDELVGLOXQ\RQVR\DQGLPRQDND
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page49
Nzo-kanda ya nana
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page50
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page51
51
1DEDODEDOD/XPELQD.RPLQH\D.LPEDQVHNHEDORQJRNL\D,QVWLWXW1JZDQ]DNHVDOD
QVDNDNXSXVDYHORGLORQJL\D%DQVDND\DQLWX.LODQJDODQJD\DORQJRNL.LNRQJRQD7DGL
PHEHEDQDPDVKLQL\DNXNLQJLVD IUHLQ PSL\DQNDNDQDNXEHED\DPDVKLQL\DWUDVPLV-
sion. Longi ya Bansaka ya nitu me kwenda kutuba na nduku na yandi longi ya Mayele
\DNXVDGLOD\DH(%VDPEXQDNX\LGLNDELODQJDODQJD YHOR \D\L/RQJL\D0D\HOH\D
kusadila me binga nzo-kanda ya mvimba sambu na kuyidika bilanga-langa yayi mpi na
zikisa mpila minda ke sadilaka na kintwadisi ya ba muntu ke yidikaka ya bilanga-langa.
52
0XIZLGLEDNDOD.LQ\LNDNHQDQIXQX\DNXNRWLVDOXWLGLNL\D61(/QDNXNRQGDNX]DED
inki kusala, yandi me kwenda kusosa lusadisu ya longi ya Mayele ya kusadila ya 8e EB.
Longi me lomba na balongoki na yandi na kukotisa lutidiki na kintwadisi ya muntu ke
salaka lutidiki mosi ya SNEL.
53
57
%ඉඖඓඑඡඉඕඉඓඉඕඊඝ
Dibuki ya makambu Mbandu ya makambu
PLNDQGDQDLQWHUQHW DGUHVVHPDLO
x NXVDGLODPLNDQGD\DNX\LND SLHFHMRLQWH
58
Nzo-kanda ya sambwadi
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page60
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page61
61
/RQJL \D LQIRUPDWLTXH \D H (% PH QDWD EDORQJRNL QDNXVDOD NLVDOX \D NXNHELVD ED-
mashine na kigonsa na ba kompani ya pene pene. Yandi me yidika a kimvuka ya bantu
tatu tatu na kusala ordinnater mosi.
62
1DQWDQJX\DNLVDOXPRVL\DNXYXNLVDNDEDQ]RQNDQGDPLQJLEDORQJRNL\DH
EB ya Complexe Scolaire Ndwenga ya Binza me kutana na balongoki ya ban-
zo-nkanda mingi ya mbanza. Na tangu ya kupesa bisika bo lenda kutana kana
ve kubaka bansangu na ba, bo me wa nsoni na kudizaba nde bo mekondaka
kisika na internet. Sambu na kuzenga ve kuwakana na banduku, bo me baka
OXNDQXNRQVXPXQWX\DNXNDQJXODDGUHVVHQDLQWHUQHW HPDLO
63
Nzo-kanda ya nana
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page66
66
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page67
67
7DWD(EHEQGHQWZDGLVL\D6RFLpWpGH&RPPHUFLDOLWLRQGHV6ROXWLRQV,QIRUPDWLTXHVQD
NLQVKDVDNH]RODNXVDODQ]R\DNXVDOD\D©PD\HOH\DNXVDGLODRUGLQDWHUª ORJLFLHO
DSSOLFDWLRQ <DQGLPHEDNDOXNDQX\DNXNRWLVDPZDQDSDQJLQD\DQGL\LQDNHQDH
EB na kisalu ya mabanza yayi.
68
Ɇ7,&.86$/$1'(0$6+,1,.8',6$',/$%,6$/8<2026,
1D PEDQ]D ERQVR .LQVKDVD ERQVR QD ED PEDQ]D \D QHQH \D QWRWR NHYDQGDND QD
PDSDPEX \D Q]LOD FDUUHIRXU EDPDVKLQL \D NXVRQJD EDQWX Q]LOD URERW $WD NXWX ED
PDVKLQL\LQDNHOHEXOXEXOXQDQ]LODNHNRQGDNDYH/RQJL\DH(%\D/\FpH\D.D-
bambare me nata balongoki na yandi sambu na kutala mpila mashini yayi kevandaka
QDEDODEDODEDWHWHODQDERXOHYDUGGX-XLQNHVDGLODNDVDPEXQDNXSHVDPD\HOH\D
kalkil ya kusonga bantu nzila. Na nima ya kutala mbote-mbote, yo ke monika pululu nde
PZLQGDWLQWD\DPZDPEDQJDVL MDXQH NHSHODWDQJX\DQGDQDVLPX\DQ]LOD\R\LQDNH
QDWDEXOXEXOX.XEXPEDELGLPEX\D\LNHOHQDQIXQX
7Y WDQJX\DPZLQGD\DPDVD\DVDNDVDNDNHSHOD
7U WDQJX\DPZLQGD\DPEZDNLNHSHOD
7R WDQJX\DPZLQGD\DWLQWD\DPZDPEDQJDVLNHSHOD
' 'LUHFWLRQ
' 'LUHFWLRQ
Ba direction nyonso zole kekutana, sambu na konso direction, tangu yina mwinda ya
mbwaki ke pela kele mpila mosi na tangu na kuvukisa ya ba tangu ya mwinda masa ya
sakasaka na mwinda ya tinta ya mwamba ngasi ya direction ya kuzenga ke bikala ya
kupela.
1DPDWHPDWLNLEHWXDWDVRQLND\RSLGL\D\L'7U' 7Y'7R'
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page69
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page70