Vous êtes sur la page 1sur 68

BANQUE PHYS KIKONGO A5 .

qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page3

INTRODUCTION

Dans une approche par les situations, les situations sont importantes. Elles permettent
à l’élève d’être actif en agissant sur des savoirs dans des contextes qui ont du sens
pour lui. C’est également par son activité en situations que l’élève développe des com-
pétences. C’est pourquoi les programmes éducatifs du domaine d’apprentissage des
sciences contiennent un certain nombre d’exemples de situations. Mais ce n’est pas
VXႈVDQW O¶HQVHLJQDQW GRLW SRXYRLU UHFKHUFKHU G¶DXWUHV H[HPSOHV GH VLWXDWLRQV LQWp-
ressantes pour ses élèves et inscrites dans leurs réalités. Une banque de situations
O¶DLGH GDQV FHWWH GpPDUFKH (Q HႇHW OD EDQTXH GH VLWXDWLRQV SUpVHQWpH GDQV FH GR-
cument, rassemble d’autres exemples regroupés en familles de situations, ces situa-
tions partagent les mêmes caractéristiques. La banque de situations relative au do-
maine d’apprentissage des sciences, rassemble des situations variées issues de la
YLH TXRWLGLHQQH GHV pOqYHV HW G¶DXWUHV SOXV VSpFL¿TXHVDX[GLႇpUHQWV VRXVGRPDLQHV
du domaine d’apprentissage des sciences. Les situations du domaine d’apprentissage
des sciences convoquent nécessairement des savoirs essentiels au minimum d’un
VRXVGRPDLQH SRXU rWUH WUDLWpHV &HV VLWXDWLRQV SUHQQHQW HQ FRQVLGpUDWLRQ OHV GLႇp-
rents aspects caractéristiques du cycle terminal de l’éducation de base en RD-Congo. S

Les exemples de situations présents dans les programmes eux-mêmes sont iden-
WL¿DEOHV SDU OHV FRGHV SODFpV DSUqV O¶H[HPSOH /HV FRGHV FRPPHQoDQW SDU 00 UHQ-
YRLHQW DX SURJUDPPH GH PDWKpPDWLTXHV OHV FRGHV FRPPHQoDQW SDU 0697 UHQ-
YRLHQW DX SURJUDPPH GHV VFLHQFHV GH OD YLH HW GH OD WHUUH OHV FRGHV FRPPHQoDQW
SDU 063 UHQYRLHQW DX SURJUDPPH GHV VFLHQFHV SK\VLTXHV WHFKQRORJLHV HW 7,&

Les banques de situations de chacun des trois programmes du domaine d’apprentis-


sage des sciences banque de situations présentent des familles de situations illus-
trées par des exemples de situations. S’appuyant sur ces exemples, l’enseignant peut
adapter les situations présentées dans les programmes aux réalités de ses élèves.
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page4
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page5

TABLE DES MATIERES


, ,QWURGXFWLRQ ...............................................................................................................3
/8=$%8<$),=,., ......................................................................................................9
1=2.$1'$<$H....................................................................................................19
063&.,0$.(021$1$03,.(
6,0%$0$1$03,/$<$1,781$<2 0$7,(5( ...............................21
063&%$1,78<$.8.21'$09,1'81$%,98.,6$ ...................................21
063&.8/21*8.$1$.8.80,6$0$6$%81.(7( ................................21
063&.8/21*8.$083(3( ........................................................................21
063.,1(1(<$/8<$17,.8..........................................................................22
063.,1(1(<$/8<$17,.8 ........................................................................22
063.86$/$/87,',., ...................................................................................23
063%,6$',/8<$/87,',., ............................................................................24
063.878/$/87,',., ...................................................................................24
0630$.$0%8/87,',.,.(6$/$.$..........................................................24
063.8.(%$1$.,*216$<$/87,',., ......................................................25
1=2.$1'$<$1$1$....................................................................................
063&0$7$/$7$/$1$.8.(%$1$.,*216$ ...........................................29
063&.80,18.$...........................................................................................29
063&.$%$6,6$0$6$1$1=,/$<$0872., ',67,//$7,21 ..................29
063&.8.(168/$(71$.862/$ ............................................................29
063&.86$/$0$)87$<$0)818 ...........................................................30
063&.86$/$0$)87$<$1*$6, ..............................................................30
063&.86$/$%,0$<$.2<2%,6$1$0$1$1$6,....................................30
063&.86$/$0$.$/$<$17, ...................................................................30
063/8=$<,68<$1*2/2...........................................................................31
063.,/2 32,'6 <$1,78 ..........................................................................31
063.87(/(0$<$1,781$/86$',6$<$1*2/21$<$1',026,9(
.$16,1$%$1*2/2<$1.$.$ .........................................................................32
0637$1*8<$1*2/2 ................................................................................32
0630$%2.2<$.8<,.$6$0%81$.86,0%,/$.....................................32
063=(., .......................................................................................................33
063%$3,/(<$/87,',.,..............................................................................33
0630,1'$<$/87,',., ..............................................................................33
0$<(/(<$.86$',/$ .............................................................................................35
Nzo-kanda ya sambwadi .........................................................................................41
07.86$/$%$%5,.,<$.8<2.$1$7,$ ...................................................43
07.8%8/$%$%5,.,<$6,0$1 ...................................................................43
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page6

07.8321$/83$1*8 .................................................................................36
07.86$/$%$1',/8<$.8781*,/$ 3/$1 ............................................43
07.8.$78/$%$1',/8<$.8781*,/$
1$3$3,(5.878/$<21$17272 ....................................................................44
07.,6$/8<$.8781*$1=2.....................................................................44
07/8', .........................................................................................................44
07.,(/21$)(1(75(................................................................................45
07.86+$1*8/$ .........................................................................................45
07.8/:$7,6$1=217272 ......................................................................45
073/$)21..................................................................................................46
07.878/$%$.,7,1$1=2 .......................................................................46
07±.8<,',.$ ..............................................................................................46
07.8<,7$1$.8.$:86$0%,6, ....................................................
07.8%80%$%,0$1$0$',',1$.86$',/$081*:$1$.8%80%$
%,0$ .............................................................................................................
07.8%80%$%,/(/( ........................................................................
07%,6$/81$%,6$',/81$<2 ........................................................
Nzo-kanda ya nana ..................................................................................................49
07.8781*$',%8/8<$0$6$ ..................................................................51
073203,<$0$6$<$.86$',/$1$1=2 ................................................51
07.8781*$.8.$1*8/$1$.8<,',.$
.,/$1*$/$1*$ 9(/2 .....................................................................................51
070$.$0%80(7$',/$<$.,/$1*$/$1*$ 9(/2 ±0$6+,1,<$.8-
6$/$/87,',., $/7(51$7(85 .........................................................................51
07%$1=,/$<$.8.$%,6$/87,',., ...........................................................52
07%,0$%2.(6$',/$.$6$0%81$.8.27,6$/87,',., .....................52
07.86$',/$087,1'8<$/87,',.,.(.$78.$
1$0:,1, ..............................................................................................................52
073203,<$.,/$1*$/$1*$ 9(/2 ±0$6+,1,<$083(3( ..............52
07$3$5(<<$)272<$),/0 $33$5(,/3+272*5$3+,48($5*(1-
7,1( ......................................................................................................................53
07$3$5(<<$)272<,1$.(6$/$.$%216225',1$7(5 180(-
5,48( ..................................................................................................................53
0$<(/(<$.86$',/$%$6$1*81$.862/8/$1$%$178 ................... ........55
Banki ya makambu .........................................................................................
Nzo-kanda ya sambwadi........................................................................................59
07,&/8.87$.$181$25',1$7(5..........................................................61
07,&%,0$<$,1)250$7,., ........................................................................61
07,&.8.(%,6$.,*216$ ...........................................................................61
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page7

07,&/8.87$.$181$:,1'2:6 ............................................................61
07,&.8626$1$.8<,',.$%$),6+,(.......................................................61
07,&.80(.$0$ (;$0(1 1$,17(51(7...............................................61
07,&0$<(/(<$03$<$.86$',/$ ..........................................................62
07,&',%81'8<$%$178.(.$%,6$%$6$1*8%$)272
%$),/0«1$,17(51(7 5e6$862&,$/ ........................................................62
07,&',%81'8<$%$178.(.$%,6$%$6$1*8%$)272
%$),/0«1$,17(51(7 5e6$862&,$/ ........................................................62
07,&.87,1'$0,.$1'$1$1=,/$<$,17(51(7 0$,/ .......................62
07,&.83(66$16$1*8<$.8981'$ &21*( ....................................63
07,&.8<,',.$0$6218.8<,1$.89$1'$.$17(7( .........................63
Nzo-kanda ya nana ..................................................................................................65
07,&.8-,.,6$ (148(7( 6$0%81$03,/$<$
.86$',/$',7,7,<$,17(51(7 .................................................................
07,&.898.,6$1$.86$',/$<,1$0(3(6$0$ '211((6 .......
07,&1=2<$.8626$626$<$,1)250$7,.
6$0%81$%,',0%8<$.8%80%$0$.$0%8 ........................................
07,&0$6+,1,.(6$/$.$%216208178 52%27 .....................
Ɇ7,&.86$/$1'(0$6+,1,.8',6$',/$%,6$/8<2026, ...................68
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page8

8
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page9

LUZABU YA FIZIKI
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page10
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page11

11

KIBUMBIDI YA MAKAMBU
1 NZO-KANDA YA 7e
Dibuki ya ma-
N° Mumbandu ya makambu
kambu

1. .XNDWXNDQDNLPD\D¿RWL¿RWL LQ¿QLPHQWSHWLW NXNXPD


QDNLPD\DQHQHPLQJL LQ¿QLPHQWJUDQG
2. .LPD PDWLqUH \DPR\RQDNLPD PDWLqUH \DNXIZD
Mpila ya makambu 3. .LPD PDWLqUH QDPSLOD\DQL\XQD\R 063&
yina mulonguki ke 4. .XEDOXND\DQLWX\DPDVDLQÀXHQFH\DWLD WHPSHUDWXUH
1. kutana na yo na na kubaluka ya nitu ya kima.
OX]D\LVX QRWLRQ  5. .XEDOXND\DNLQHQH YROXPH QDNXZDNDQD\DNXEDOXND
\DNLPD PDWLqUH ya nitu ya kima.
6. .XZDQVXGL\DPDQDQDVLQDWDPD
 .XWHQGXODPSLODQJXPED\DWLD YROFDQ NHVDODND
8. .XNXPLVDQL]XPXGLQJDQDNXNXPLVDPXGLQJDQLWX

1. 0DODIX\DVXNDGLQDED]DQGX\D.LQVKDVD
Mpila ya makambu 2. .XVDODPDVD\D\LERELQJDNDQDNXNRQGDNX]DEDPDVD
yina mulonguki \DEXQNHWHQD.LQVKDVD
2. ke kutana na yo 3. .XVDODPDVD\DEXQNHWHQDOXSLWDOX\D.DQ\DPD
na luzaïsu ya nitu kasese.
yina ke substance 4. .XVDODPDVD\DNXQZDVDPEXQDNXVDQVDQLWX
5. Banitu ya bunkete na bima ya kuvukisa

1. .X\RELVDPDERNRQDQWZDOD\DPDGLD
2. kusadila masa ya mvula na bakartier yina Regideso me
WXODNDPDVDYHQD.LVHQVR
3. bamasa yina ke telemaka-telemaka na mbaza ya kinsha-
sa
4. Masa na bitini ya bisalu ya bilanga na kusansa bambisi
Mpila ya makambu
na Lubumbashi.
yina mulonguki ke
5. Masa na kusalama ya mabengi na kartier ya kukonda
3. kutana na yo na
kusalama na kulemfuka na basinku na kinshasa.
makambu me tala
6. kubeba ya masa ya nzadi ya Congo na bamasa ke katu-
masa
NDQDEDNRPSDQLNHVDODNDELPD\D.LQVDKVD
 kuzengama ya banti na kukonda ya kunoka mvula.
8. NXORQJXNDPSLOD\DNXNXPLVDPDVDEXQNHWH 063&
9. NXVDGLOD\DPDEXOXQDELVDOX\DQ]RQDNRPLQH\D.LP-
banseke
10. NXVDGLODPDVDQDQ]R\DNXVRVDVRVD\D¿]LNL
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page12

12

1. kubeba ya mupepe na midinga na putulu ya ketelama


QD]XOXNXNDWXNDQD¿QGD\LQDPHSLDWLDWL\R\DPL-
tuma-mbila, ba tiyo ya nene ya bakompani ke salaka
bima....
Mpila ya makambu 2. PXSHSHQDPDNDPEXPHWDODNXVDODOXWLGLNLWLD
yina mulonguki ke 3. kubeba ya mupepe na bisika bo ke salaka matadi ya
4 kutana na yo na ntalu
makambu me tala 4. kukotisa mupepe na banzo ya kuvanda na banzo-kanda
mupepe 5. kusadila mupepe na ba pine
6. kuvutula mpema ya muntu na nzila ya oxygen balupitalu
 NXEHED\DQVXQJL FOLPDW
8. mbi ya kubeba ya clima na kunoka ya mvula
9. mupepe na kuyela ya banti

1. NXIZDQLVDVDPEXQDNXVZDVZDQLVDNXNXPLVDPRVLPSL-
Mpila ya makambu
la ya kutesila yina me zabanaka na bantu nyonso ve na
yina mulonguki
bazandu congo na bitesudi yina me zabanaka ba ntoto
ke kutana na yo
\DPYLPED 063 
na makambu me
2. kula banjilu ya kutungila nzo ya bwala na kusadi mpila
5 tala ki-nene ya
\DNXWHVLODPHWUHFHQWLJUDPPHVHFRQGH 063
Fiziki ya Luzabu
3. kutesa bima na ba atélier ya bana congo na kusadila
\DOX\DQWLNX SK\-
PHWUHFHQWLPHWUHJUDPPHVHFRQGH 063
sique fondamen-
4. kusala kibansala ya kubula nkweso na kusadila bitesudi
WDOH
\DQWRQWR\DYLPED 063

1. kusonga :
- ya kitanda ya kuvanda na ya kinene ya kati ya banzo
\D¿RWLNDQDYHEDQ]RNDQGD 063
- ya kitanda ya funu ya nzungu na kutadisama kitanda
6
\DGLWXND\DWLDHWF 063&
2. kuyidika kusala nsaka ya ntinu na mavula, na kitamina
NLWDPLQD PRVLVDPEXQDNXWHVDQWLQX\DEDORQJXNL
063&
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page13

13

1. NXVDODPXQ]HPEDNHVDODNDQDOXWLGLNL SHQGXOH\DOXWL-
GLNL NLPDNH]DEDNDNDQDQLWXNHOHQDOXWLGLNLPSLPX-
WLQGX\DOXWLGLNL\DQJRNHOH pOHFWURVFRSH «
2. nzashi na luzingu ya kilumbu na kilumbu ya bana congo.
Mpila ya makambu
063
yina mulonguki
3. OXWLGLNL\LQDNHQLNDQDNDYH O¶pOHFWURVWDWLTXHQDEDQ]LOD
 ke kutana na yo
ya kutambula ya ntoto na RDC
na makambu me
4. kusala nzo ya Faraday
tadila électrisation
5. bansiku ya kusadila na ya kudikebisa na tangu ya mvu-
OD 063
6. kutula kima ke kangaka nzashi na kisika na yo.
063

Mpila ya makam-
bu ya longuki len- 1. /XNXNXWDQXQDELPD\DNXWXGLODOXWLGLNL JURXSHHOHFWUR-
da kutana na yo JqQHEDVLQJD\DOXWLGLNL 063
8
na makambu ya 2. /XNXNXWDQDQDELGLPEX\DELPD\DOXWLGLNL 063
bima ya kusadila 3. .XVDODSUL]H\DEDQ]LODPLQJLQDPDERNR
lutidiki

1. .XVDODEDHႇHW\DOXWLGLNLW 063
Mpila ya
2. lukukutanu na mpila ya kusadila na maboko na mpila ya
makambu ya
NXVDODQDPDVKLQL\DEDHႇHWOXWLGLNLQDELPDNHSHPEHQL
9 longuki lenda
QWRWRPDVD¿QGD HQYLURQHPHQW
kutana na yo na
3. Bigonsa ya lutidiki.
na kutula lutidiki
4. Mayele ya kudikebisa na bigonsa ya lutidiki

Mpila ya
1. .XVDODEDHႇHW\DOXWLGLNLW 063
makambu ya
2. lukukutanu na mpila ya kusadila na maboko na mpila ya
longuki lenda
NXVDODQDPDVKLQL\DEDHႇHWOXWLGLNLQDELPDNHSHPEHQL
10 kutana na yo
QWRWRPDVD¿QGD HQYLURQHPHQW
na na ntwala ya
3. Bigonsa ya lutidiki.
lutidiki bima lutidiki
4. Mayele ya kudikebisa na bigonsa ya lutidiki
ke salaka

Mpila ya
makambu ya
1. .XORQJXNDELPD\DNXGLNHELVDQDOXWLGLNL\DHNRO IX-
longuki lenda
VLEOHGLVMRQFWHXU«  063
11 kutana na yo
2. .XVXPEDELPDNXGLNHELVDQDOXWLGLNL\DPSD
na na ntwala ya
3. .XVDODSUL]\DNHYDQGDND\DWHU 063
kudikebisa na
ntwala na lutidiki
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page14

14

II.2. Nzo-kanda ya 8e EB
Dibuki ya
N° Mbandu ya makambu
makambu

1. .X]DEDED]LQD\DEDQ]XQJXQD\DELVDGLOX\DNXVDGLVD
Mpila ya makam- na nzo ya kusosa-sosa
bu mulonguki ke 2. 0DWDODWDODQDPD\HOH\DNXGLEXPED 063&
kutana na yo na 3. .XVDODELPDQ]R\DNXVRVDVRVDQDQ]LOD\DELPDNH
1
kusadila bisadilu sala na bwala Congo RDC
ya nzo ya kuso- 4.  .XVDGLOD NLOR EDODQFH  \D NXWHVLOD PERWHPERWH QD
sa-sosa nzo ya kusosa-sosa
5. .XVDODELPD¿RWL¿RWLQDQ]R\DNXVRVDVRVD

1. .XEDNDPDVDQDQ]R\DNXVRVDVRVDQDQ]LODPXWRNL\D
PDVDERQVRERNHVDODNDPDODIXWLD GLVWLOODWLRQ 
2. .XOXWLVDPDVD\DQWRQDPDVDPYXODQD¿OWUH NL\RELVD 
3. Na nzo, kukabisa masa na petroli na nzila ya kukensula
GpFDQWDWLRQ
4. .XVDGLOD NXVROD WULDJH  QD NXPLQXND QD NXNDELVD EL-
vukisa.
5. .XNDELVD QD Q]LOD \D NX\RELVD QD PDWDGL \D QWDOX QD
Mpila ya
masa
makambu
6. .XNDELVDELPD\DQJRODQDQ]LOD\DNL\XQJXOXQDQ]R
yina ke lomba
2 7. .XNDELVDPHQJDPLOLNLQDQ]LOD\DNXEDOXVDELPDQD
na mulonguki
QWLQX\DQJROR FHQWUL¿JXUDWLRQ
na kulonguka
8. .XNDELVD PXQJZD QD QWRWR QD Q]LOD \D NXPLQXND
nswalu-nswalu
063&
9. .XNDELVD PDVD QD DOFRRO QD Q]LOD \D GLVWLOODWLRQ 
063&
10. .XNDELVD PDVD QD SLWUROL QD NXNHQVXOD GpFDQWDWLRQ 
063&
11. .XNDELVDELWLQL\DELEHQGHQDELWLQL\DEDQWLQDQ]LOD\D
HPDQ 063&
12. .XNDELVD\DORVRQDEDPSXVXQD\R
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page15

15

1. .XVDODPDIXWD\D SHWUROLHVVHQFH 036&


2. .XVDODPDIXWDNHNDWXNDQDQ]LOD\DEDQWL PDIXWD\D
QJDVL\DQJXED\DVR\D« 036&
3. .XVDODELPD\DNR\RELVDQDELPDQVXGL EDFWHURO
Mpila ya makam- FUHROLQHHDXGHMDYHOHVSULWGHVHO« 036&
bu mulonguki ke 4. .XVDODPDNDOD\DEDQWL 036&
3 kutana na luzayi- 5. .XVDODPXQJZD
su ya ngolo ke 6. .XVDODPDODIX\DEDPEXPD
sala na kima  .XVDODPDQWHND
8. .XVDODPD\RQQDLVH
9. .XVDODPSHPEH\DNXVRQLNLOD
10. .XVDODPDQDQDVL SDUIXP
11. .XVDODFRQ¿WXUH«

1. .LWHVR\DQJROR\LQDNHVDODPDQD]XOX\DNLPDQDQ]L-
OD\DNLWHVDQJROR G\QDPRPqWUH  063
Mpila ya
2. .XVDODQDNX\LGLNDNLWHVR\DNLWHVDQJROR G\QDPR-
makambu
PqWUH \DERPHVDODNDQDPDERNRVDPEX\RYDQGD
mulonguki
4 QDPSLODPRVLQDNLWHVR 063
ke kutana na
3. .XORQJXNDLQNLELPDNHVDODNDQDQLWX\DELPD\DQND-
luzayisu ya ngolo
ND 063
ke sala na kima
4. .XVRQJDEDQJRORTXHVDODPDNDQDELPD\DQNDND
063

1. .XORQJXNDPDNDPEXNHVDODPDNDNDQDNLPDPHORVD-
PDQD]XOX 063
2. .XVRQJDEDNLORELPDPLQJLQDNLWHVDQJROR G\QDPR-
PqWUH 
3. .XIZDQLVDQDQLPDNXVZDVZDQLVDEDELVDOX\DED-
NLOROHQGDVDODQD]XOX\DNLPD\D¿RWLNLPDIX\D¿RWL
Mpila ya makam-
\DPDED\D SHWLWSRQWGLYXQJD\DNXEHQGDQDHWF
bu yina mulonguki
063
ke kutana na yo
5 4. .XIZDQLVDQDQLPDNXNXVZDVZDQLVDPSLNXZDNDQD
na ndimbulu ya
ya bakilo ya bima.
NLOR SRLGV \D
5. .XIZDQLVDQDQLPDNXVZDVZDQLVDNDWLQDQHQH
nitu.
PDVVH QDNLOR SRLGV
6. .XNDWXODPYLODNHYDQGDNDQDMLQDNLOR SRLGV QD
makambu ya kuteka na kusumba, na minganga, na
bisalalu ya bilanga, na kompani ya kusala bima ti na
mpila ya beto ketubaka kilumbu na kilumbu ya bwala
&RQJR«
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page16

16

Mpila ya makam- 1. .XVRQJLVDNLVLNDQJRORNHVDGLODPD FHQWUHGHJUDYLWp 


bu yina mulonguki \DELPD 063
ke kutana na yo 2. .XORQJXNDLQNLPXWLQGXNLPDOHQGDWHOHPDQDOXVDGLVD
na na kutelema ya ngolo na yandi mosi ve kansi na bangolo ya nkaka
na lusadisa ya pTXLOLEUH  063 
6
ngolo na yandi 3. .XORQJXNDPSLODEDWXOXELPDQDEDPDVKLQHNHQDWD
mosi ve kansi na ELPDQDEDQ]LOD\D&RQJR 063
bangolo ya nka- 4. .XVDODQLYR\DVLQJDQDQLYHDX ¿OGHSORPE QDQLYR
ND pTXLOLEUH \D \DEDPDVRQ QLYHDXGHPDoRQ
ngolo.

Mpila ya
makambu yina 1. .XVDODNLOR EDODQFH QDPDERNR
mulonguki ke 2. .XVDGLODNLOR EDODQFH  063

kutana na yo na 3. .XVDGLODWDQJX\DQJROR 063
tangu ya kusadila
QJROR IRUFH

1. .XVDODNLPDNHEHQGDNLOR FKDUJH QDQ]LOD\DGLERNR


Mpila ya makam-
\DNX\LND OHYLHU  063
bu yina mulonguki
2. .XVDODPDVKLQL\DNXEDVLVDPLVDVD\DQLWXNHVDODQD
ke kutana na yo
8 OXVDGLVX\DGLERNR\DNX\LND OHYLHU
na kusadila di-
3. .XEHQGDNLORQDPDERNR\DNX\LND\LQDPHOXQJD OH-
boko ya kuyika
YLHUV  063
OHYLHU

1. .XVDODNLPD\DNXWRPEXODPXWVKDQJDQDPXQWXNH
Mpila ya sosa matadi ya diama na nsi ya ntoto na lusadisu ya
makambu yina PDVKLQLVLQJDNHWRPEXODNDELPD SRXOLH ]HNLQD
mulonguki ke NLPD\DNXEHQGLODNLOR WUHXLO 
9
kutana na yo na 2. .XVDODGLEXOX\DPDVDQDPDVKLQL\DNXWRPEXODPDVD
kusadila na zeki SRXOLH  063
WUHXLOHWSRXOLH 3. .XWXQJD]HNL PDVLQL\DNXWRPEXODQDNXEHQGDELPD

1. .X]DEDPWLQGX\DEDSLOH\DERNHVDGLODNDPLQJLPLQ-
Mpila ya
JLQDED]DQGX\DEDQD&RQJR 063
makambu yina
2. .XYXNLVDEDSLOHQDEDPDVKLQHWLQDELWHNLELPD\D
10 mulonguki ke
NXVDNDQD MRXHWV  063
kutana na yo
3. .XVDSLOHQDPDERNR
kutunga bapile
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page17

17

1. .X]DEDPLQGDEHWXVDGLODNDPLQJLPLQJLQDED]DQGX\D
&RQJR 063
Mpila ya makam-
2. .XVDODQVLQJD\DPLQGD\D¿RWL¿RWLVDPEXQDNLQ]L\D
bu yina mulonguki
11 OXEXWXNX«
ke kutana na yo
3. .XVDODQVDND\DPLQGD MHXGHOXPLqUH QDQ]R\DNLQ]L
kutunga minda
4. .XVDODNLQDWLGLPLQGDQDPDERNR 063
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page18

18
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page19

NZO-KANDA YA 7e
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page20
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page21

21

MSPC1.1 : KIMA KE MONANA MPI KE SIMBAMA


NA MPILA YA NITU NA YO (MATIERE)
6DPEXQDNX\LGLNDPRORQJL\DOX]DEX\DELPDNHPRQDQDNDPSLNHVLPEDPDNDQDH
(%QD,QVWLWXWGHOD*RPEHQD.LQVKDVDORQJL$ODLQPHORPEDQDEDORQJXNLQDNXQDWD
konso muntu kitini ya glace na nzungu ya kibende sambu na dilongi mosi meyila na
tangu ya ntete.
Na tangu yango, longi me lomba ntete na ba longuki na kutala sambu na kuzaba kima na
kima, kupesa zina ya bima nyonso na nzo-kanda. na nima yandi me lomba na kuzenga
PSHPEH WLL \RNXQD ELWLQL \D ¿RWL 1D QLPD \DQGL PH WXOD ER QD ELPYXND \D ¿RWL¿RWL
yandi me lomba bo na kutala mbote-mbote mpi na kusonika na mukanda bima kele na
nzungu ; na nia yandi tula ya tia, nzungu kotoka tii na 100° C. Na nsuka, mingi ya masa
na nzungu me kulumuka. Longi me lomba na ba longuki na ku tendula inki me salama
sambu na inki mpi inki mutindu.

MSPC1.2 : BANITU YA KUKONDA MVINDU NA BIVUKISA

1DQWZDOD\DGLORQJL\DOX]DEXPHWDGLODELPDNHPRQDQDNDPSLNHVLPEDPDND PDWLqUH 
ORQJL/XPEX\DH(%\D,QVWLWXW0X]RQDNLWLQL\DQWRWR\D,GLRIDPH\LGLNDEDQDQD
yandi bimvuka iya. Yandi me lomba na na bimvuka 1, 2, 3, 4 na kunata, na ndonga mwa
ndambu ya bima yayi : masa na alcool, masa na petroli, sukadi na mungwa. Na natangu
ya kubanda dilongi, yandi lombaka na kimvuka mosi mosi na kutala mbote-mbote bima
\D\LNRQVRNLPD\RPRVL1DQLPD\DQGLORPEDNDERQDNXEDNDNLPDQ\RQVR¿RWL¿RWL
PSLQDNXYXNLVD\R\R\DPYLPED7RXUQDWRXUNLPYXNDQ\RQVRNHPHNDNXVDODNLPD
ya bampangi ya nkaka kusalaka. Na nsuka bo fete kusonika, kutendula, kusongisa
makambu ya me salama.

MSPC1.3 : KULONGUKA NA KUKUMISA MASA


BUNKETE / ETUDE ET TRAITEMENT D’EAU

1DNLWLQL\DQWRWR\D,GLRIDQDNL]XQJD\D.ZDQJREDQWXNHQDSDQVLPLQJL\DPDVD\D
NXQZD1DNXVRVDNXSHVDPYXWXQDPSDVL\D\LEDQDQ]RNDQGD\DH(%\DLQVWLWXW
0X]RODNLQWZDGLVL\DDORQJLQDER\DOX]DEX\D¿]LNLPHEDNDQNDQX\DNXVDODOLVWH\D
ba ntô ya masa nyonso ke na kitini yina, ya kuzaba kisika yo me bandilaka mpi kupesa
pesa mabanza ya bo kele na yo sambu na kuyidika masa kukuma mbote na kunwa.
Na nsuka bo me basisa na dititi bifulu botasabila bisalu, mpi bo me sonika balukanu bo
PHEDNDQD:RUGERDWDSHVD\RQDEDPIXPX\DNRPPXQHVDPEXQDNXORQJDEDQWX
nyonso makambu me tadila kuyidika masa.
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page22

22

MSPC1.4 : KULONGUKA MUPEPE


1DVLPX\DPEDQNDQDQDNRPLQH\D1¶VHOHQD.LQVKDVDEDORQJXNL\DH(%\D\D
,QVWLWXW3pGDJRJLTXH/X¿PLPHPRPDQGHPXSHSHNHOH\DNXEHEDQWDQJXPHNXPD
kubasika ya ngolo na mvula ke noka diaka mingi ve na bwala na bo. Na kutala basangu
na internet, bo me mona nde makambu yayi ke salama sambu na kuzenga banti mingi-
PLQJLQD¿QGDVDPEXQDNXVDGLODPDNDODPSLQDWLD\D\LERNHWXODNDQD¿QGDVDPEX
na kusala bilanga, bisalu yayi ke vandaka bikalulu na bwala ya mvimba tii na babwala
ya pembeni. Yo yina, na lusadisu ya longi na balonguki ya luzabu, bo kele longuka
dikambu yayi sambu na kupesa mvutu.

MSP1.1 : KINENE YA LUYANTIKU

1DPD\HOHQD\DQGL\DX\LGLNDPDORQJLQ]EZDODQDEHWRPLQLVWqUH\DO¶(363,1&PH
SHVDQD,QVWLWXWGH1\DQJDQDNLWLQL\DQWRWR\D7VKLNDSDPXSLNX\DEDPDVKLQHEDPqWUH
UXEDQFKDLQHVG¶DUSHQWHXUEDNLOR EDODQFHVEDFKURQRPqWUHVEDDPSqUHPHWUHVED
WKHUPRPqWUHQDEDOX[PHWUH1DNLOXPEXNLYXPD\DNXNDQJXND pFROHRXYHUWH ORQJL
\D/X]DEX\D)L]LNLPHWXODEDORQJXNLQD\DQGL\DH(%QDELPYXND\D¿RWL\DQGLPH
pesa na konso kimvuka bima ya kusadila kisalu, yandi fete kulanda mpila ya kusadila
yo, na kikuma nde konso kimvuka kutesa kinene ya luyantiku kulandama na kisadilu
na yo.
 .XNDQJXODPDERNRQDNXWHVDNLWDPLQDNXNDWXNDQDVRQJL\DPXVDSL\DQGD\D
diboko ya bakala tii na yina ya diboko ya nketo.
 .XWHVDNLWDPLQDNXNDWXNDQDGLNXOXWLQDQVXNL\DQWX
 .XIZDQLVDVDPEXQDNXVZDVZDQLVDEDNLWDPLQDQ\RQVR]ROH

Mètre-ruban Chaine d’arpenteur Balance Luxmètre


BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page23

23

MSP1.2 : KINENE YA ME BASIKA NA BIMA YA NKAKA


0DPD(EqQH.DQHQHPHWXODEDQ]XQJX]ROHQD]XOXPDGLWXND UHFKDXG \DWLD\D
lutidiki zole ya mpila mosi. Banzungu yayi zole kele ya kibende mosi, kansi yo kele na
kitanda ya kuswaswana. Yo zole ke na litre mosi mosi ya masa sambu na kutokisa.
<DQGLPHWXODGLWXND UHFKDXG QDOXWLGLNLWLDPHOXWD1DQLPD\DWDQJX\DQGLPH
mona nde ntangu ya masa kutoka kele mpila mosi te. Yandi vandaka na bakilometre
]ROH\D,QVWLWXW%RQGR\L \DNL]XQJD\D/RPDPL ZDSLNLVLND\DQGLOHQGDNXPDQD
minute ya kutambula. Na tangu yina, nduku na yandi ya pembeni Délic Muswamba
NH]RODNX]DEDNLQHQH YROXPH NLQJXQJXOX\D¿RWLERNHVDGLODNDVDPEXQDNXNDELVD
thé, bo ke sadilaka kingungulu yina kele na bandilu ya kiteso. Bamama zole me
NXGLQDWDQDORQJL\D/X]DEX\D)L]LNL\DH(%VDPEXQDEDNDPYXWX\DPERWH%RNH
zola kuzaba na inki ntinu bo kwendilaka.

RECHAUD

MSP1.3 : KUSALA LUTIDIKI


0XORQJXNL$'2/3+,1(1'-2.2\D&RPSOH[H6FRODLUH6DLQW7KDUFLVVHQDNRPLQH
\D 0RQWQJDIXOD PH NXWDQD QD PDNDPEX ]ROH   QD WDQJX \D NXNDWXOD NLQNXWX PH
VDODPDNDQDQ\ORQ \DPHNDQJDPDQDPSXVX\DQLWXQD\DQGL\DQGLPHZDPDNHOHOH
Na kutulula kisanuna ya plastik ya yandi katukaka na kusadila, kisanuna me baka mwa
ba nsuki yina me bwa na mesa ya kisalu. Yandi me yituka mpi yandi me budila longi
\D/X]DEX\D)L]LNLGLVROR\D\L.LOXPEX\LQDNDNDPYXODPRVL\DQHQHNPHQRNDQD
mbanza, yo me bebisa bima mingi ti bantu mpi me fwa. Balonguki ke kwisa kutala bima
yayi. Na kumona makabu yayi, longi ke kebisa balonguki na yandi la kisika bonso yina,
banzo ya kukonda na bisika na bima ya kigonsa.

<DQGLPHWXODERQDELPYXND\D¿RWLVDPEXQDNX\XQVD H[SHULPHQWHU OXWLGLNLQDQ]LOD


\D NXQLND IURWWHU  QD NXNDQJDPD FRQWDFW QD QJROR NDQD YH PXSHSH LQÀXHQFH RX
induction ya kima ya nkaka. Yandi me lomba bo diaka na kutendula yina ya bo me mona
QD QLPD \D PYXOD NX]LND WLD QD NDWL NDQD YH QD QJDQGD NXEXOD NDQR H[SORVLRQ 
NXNRQLD«PSLQDNXVRVDNXPRQDPXQWX\DPD\HOHVDPEXQDNXVRVDNLPDNXEXWDND
bisumbula yayi mpi kupesa mayele sambu na kukeba na bigonsa lenda kwisa na
makambu ya mutindu yayi.
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page24

24

MSP1.4 : BISADILU YA LUTIDIKI

1DQ]RNDQGDH(%\D,QVWLWXW%RQGR\L\D0ZHQHGLWXQD.DVDw2ULHQWDOQD
tangu ya mvula nzo-kanda ke vandaka mpipa, kima yina ke salaka nde balonguki
ke vandaka na mpasi sambu na kusonika makambu na tablo.
Sambu na kupesa mvutu na dikambu yayi, longi me lomba na balonguki na
yandi na kusosa muntu ya mayele sambu bo vukisa mayele na mabanza ya
PZLQGD EDQGLOX\DNXVDGLOD VFKpPD NX]DEDNDQD\DWDORPEDLNZDQDPSLOD
\DNXVXPEDELVDGLOX \DQ]RNDQGDQDER
%ROHQGDNXEDNDELVDGLOX\DOXWLGLNLQDQ]RNHWHNDNDELEHQGH«\DSHQHSHQH

MSP1.5 : KUTULA LUTIDIKI

6DPEXQDNXSHVDPYXWXQDNXNRQGDPZLQGDQDQ]RNDQGDH(%<D,QVWLWXW
7XQJXQXND\LQDNL]XQJD\D/RPDPLORQJLPHORPEDQDpOHFWULFLHQVDPEX\DQGL
sadisa balonguki na kutunga mpila ya mwinda lenda sala na nzo-kanda na bo, na
OXVDGLVD\DEDQGLOX\DNXVDGLOD\LQDERPHQRUPDOLVp SODQ QDELVDGLOX\LQDNHOH
mavula.

MSP1.6 : MAKAMBU LUTIDIKI KE SALAKA

1DQ]R\DNXVRVDVRVDPDNDPEXPHWDGLOD¿]LNL\DJURXSHVFRODLUH$XURUH\DNLWDPER
QD.LQVKDVDORQJXNL0DUDQDWKD0ZDPEDPHVDODEDQ]LOD\DEDQVLJDOXWLGLNLIHWHOXWDQD
lusadisu ya pile ya pla, mwa mwinda ya lutidiki, na ntunga na aiman bo me tula na zulu
ya singa ya lutidiki, bansinga ya lutidiki, na contact. Na mwa nima ya ntangu , yandi me
PRQDQGHPZDDPSRXOH\D¿RWLNHSHODPSL\RNHNXPDQWXQJD\L\DNHQDDLPDQWNX
kwenda na lweka.
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page25

25

Pile Plate Lampe électrique Fil conducteur Aiguille aimantée Interrupteur Voltamètre Ventillateur

'LNDPEX QD NLHVH \DQGL PH ELQJD EDQGXNX QD \DQGL .HVH \D EDQWX Q\RQVR PH
fulukalongi me lomba na balonguki na kuyantika diaka kisalu yayi mpila ya ntete, na
kuyika voltamètrère na mwa ventillateur, na songisa makambu ya nkaka lenda kubasika
na nima na yo mpi na kutala wa ndambu ya mpila yo ke salama. Yandi me pesa mukanda
ketadisa inki mutindu bo ke mekaka kusala.

MSP1.7 : KUKEBA NA KIGONSA YA LUTIDIKI

Mama Nadine Matadi me katuka na kubulama na lutidiki na kusimba dituka na yandi


\DOXWLGLNLPSL\DQGLPHPRPDPLGLQJDNXEDVLNDQD79QD\DQGL\DQGLPHEDNDQWLQX
NXNZHQGDNXVRVDPD\HOHQGXNXQD\DQGL\LQDNHOHORQJL\D/X]DEX\D¿]LNLQD,QVWLWXW
'LNROHVKHQXQDPEDQ]D7VKLNDSD/RQJLPHWXELOD\DQGLQGH\RYDQGDNDNXWXWDQD\D
EDQVLJD\DOXWLGLNL FRXUWFLUFXLW VDPEXOXWLGLNL\DNHVDODNDQDQ]RQD\DQGLNHVHFXULWH
YH\RPHNRQGDNLPDNH]HQJDNDOXWLGLNLNDQDPHNXWDQDQDNLJRQVD IXVLEOH \RPH
NRQGDNLPDNHOXWLVDNDPSL]HQJDNDOXWLGLNLNDQDNL]LWX GLVMRQWHXU QDQVLQJD\DWHU« 
Sambu na kuyidika dikambu yayi, longi me binga muntu kesalaka bisalu ya lutidiki
pOHFWULFLHQ NXNRWDQDHNLSHQD\DQGL\DNLVDOX
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page26
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page27

NZO-KANDA YA NANA
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page28
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page29

29

MSPC2.1 : MATALATALA NA KUKEBA NA KIGONSA


Na nzo ya kusosa-sosa ya Collège Saint Cyprien yina ke vandaka komine ya Ngaliema
QD .LQVKDVD EDORQJXNL \D H (% NH QD NXQXDQLQD ER NH NZHQGD NDWXND QD QVXND
ti na nsuka. Bantu nyonso kele kuyituka sambu nzo ya kusosa-sosa ya chime me
kwisa kubaka bima ya kisalu : banzungu ya matala-tala bonso ya bantu nyonso, na ya
NXWHVLODELPD\DNXVDGLVDQDPZD.LEXPELGLVL1DNXWDQJDQD]XOX\DNLPDPRVLQD
mosi, balonguki ke na kuzaba bima, bo ke tula yo na ndonga na kati ya kibumbidi. Na
ntwadisi ya longi ya Siiences Physiques, bo me sala bansiku ya kusadila bima sambu
na bebisa yo ve, na kukeba na kigonsa.

MSPC2.2 : KUMINUKA

1D Q]R \D NXVRVDVRVD \D /\FpH .LZHOH QD /XEXPEDVKL PXORQJXNL PRVL \D H (%
PHYXNLVDQDNLGLED]HOXQDPXQJZD\DNXODPELOD.LVKLYHERIHWHVDGLODVXNDGLQD
nima. Yo yina, longi ya Siences Physique me lomba na balonguki na yandi na kukabula
bima zole yayi tii kubaka na lweka mungwa ya kulambila. Yo yina, yandi me tula bo na
ELPYXND¿RWL¿RWL\DQGLPHSHVDQDORQJXNLPRVLPRVLNLWLQL\DELYXNDPD PpODQJH 
Balonguki fete kusonga inki mutindu bo ke sadila tii na kubaka mungwa ya kulambila.

MSPC2.3 : KABASISA MASA NA NZILA YA MUTOKI

Balonguki ya 8e EB ya Collège Saint Cyprien fete kabula masa na alcool na nzo


\DNXVRVDVRVDQDNLQWZDGLVL\DORQJLQDER/X]DEX\D¿]LNLORQJLPHYXNLVDERQD
ELPYXND \D ¿RWL¿RWL \DQGL PH SHVD QD PXQWX QD PXQWX PZD ELYXNDPD \D PDV QD
alcool. Balonguki ke tala mbote mbote bivukama, bo ke kusosa kuzaba mutindu ya
kusadila mpi bo ke tuba banzila ya luzabu ya kulanda.

MSPC2.4 : KUKENSULA ET NA KUSOLA

Na nzo ya kusosa-sosa, longi Alain ya Siences Physique ya 8e EB me lomba na


balonguki na yandi na kubula bivukama : masa na petroli, bisenga ya bibende na
bisenga ya mabaya. Yandi me vukisa bo na bimvuka, yandi me pesa na muntu nyonso
mwa ndambu ya ba bivukama. Balonguki ke tala mbote-mbote bivukama mpi bo ke
pona mpila ya kusadila kukabisa.

MSPC2.5 : KUSALA MAFUTA YA MFUNU

Sambu na kuyidika dilongi ya nima yaLuzabu ya Fiziki na 8e EB ya complexe Scolaire


5pY.LPQD1¶GMLOL4QD1'-,/,.LQVKDVDORQJLPHORPEDQDEDORQJXNLQDNXQDWD
muntu na muntu mwa ndambu ya matiti ya nti ya eucalyptus ya mubisu, ya kuyobisa
sambu na kusadila na nzo ya kusosa-sosa. Na ntangu ya kusala kisalu, longi me kuvisa
EDORQJXNLQDELPYXND\D¿RWL¿RWLPSL\DQGLPHORPEDERQDNXVDODPDVKLQL\DNXVDOD
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page30

30

PDVD QD Q]LOD PXWRNL GLVWLOOHU  VDPEX QD NXVDOD PDIXWD \D QWDOX \D HXFDO\SWXV QD
mukanda ke songa mayele ya kusadila. Na lusadisu ya longi, balonguki ke sala bisalu
nyonso tii na kubasisa mafuta.

MSPC2.6 : KUSALA MAFUTA YA NGASI

%DORQJXNL\DH(%\D,QVWLWXW%RNRQDNL]XQJD\D.RQJR&HQWUDONHYDQGDNDQDNLVLND
yina mafuta ya ngasi ke tekamaka mingi, kansi bo ke futa bambongoo ya minerval na
mpasi kibeni. Na kikuma ya kusadisa bo na kuduta mbongo ya minerval, longi na bo
ya sciences physique me baka nkanu ya kunata bo na musadi ya maboko ya kesalaka
mafuta ya ngasi, sambu bo longuka mayele ya kusala mafuta ya ngasi. Na nima bo fete
sadila mutindu yina sambu na kusala mafuta ngasi.

MSPC2.7 : KUSALA BIMA YAKOYOBISA NA MANANASI

%D ZF \D &ROOqJH 6KDEDQD QD .DELQGD QD NL]XQJD /RPDPL NH EDVLVD QVXGL \D PEL
bilumbu zole me lunga Préfet Robert me pesa nswa na longi ya Siences Physique na
kuyidika na balonguki na yandi ya 8e EB mananasi mosi sambu na kuyobisa ba wc.
/RQJLPH\LGLNDEDORQJXNLQDELPYXNDWDWX\D¿RWL\DQGLPHSHVDQDNLPYXNDQ\RQVR
mulangi mosi ya 5 litres na bima ya mfunu. Yandi me lomba bo na kusala bacterole na
ntwadisi na yandi.

MSPC2.8 : KUSALA MAKALA YA NTI

/RQJL7RXVVDQW\D/X]DEX\D)L]LNL\DH(%\D,QVWLWXW0EDNDQD\D1¶VHOH.RPLQH
yayi kele na kitini mbanza, kitini bwala ke mona nde minigi ya balonguki me kulama
QDQ]RNDQGDVDPEXERPHIXWDPLQHUYDOYHeFROH PDYXOD NHSHQHSHQH\D¿QGD
ya nene, yandi me lomba nswa na nfumu ya bwala sambu nde balonguki zenga mwa
ndambu ya banti sambu na kusala makala. Mfumu ya bwala me ndima malombo na bo
mpi yandi me songa nda na bo nde bo fete kukuna banti ya nkaka na nima ya kuzenga
na kisika bo me zengila.

MSP2.1 : LUZAYISU YA NGOLO

063/8=$<,68<$1*2/2
Sambu na songa mbandu ya luzayisu ya ngolo, longi yaLuzabu ya Fiziki ya 8e EB ya
&ROOqJH6DLQW(VSULWQD,QWVKXHPQDNZDQJRNHVDODQDNLEDQVDOD\DPDYXODpFROH
EDQVDNDQD]LQD\D©WXJRIZDUª QVDND\DNXWHVDQJROR QDELPYXND]ROH\DEDORQJXNL
%LPYXND]ROHVLPXQDVLPXNHEHQGDPDVDPEXQDNXWDODEDQDQLDWDQXQJD.LPYXND
mosi nde me nunga. Sambu na kunata balonguki na luzayisu ya bangolo, ya kiteso ya
ngolo, kufwanisa sambu na kuswaswanisa, yandi me lomba bo na kusala kitesa-ngolo
G\QDPRPqWUH  QD NXVDGLOD UHVVRU PXODQJL UHJOH ODWWH  ELPD WDWX \D NLOR QD NLODSL
VW\OR PDUNHU
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page31

31

7XJRIZDU NXQXQJDQWRWR

MSP2.2 : KILO (POIDS) YA NITU

- 6DPEXQDNXVRQJDOX]D\LVX\DNLOR SRLGV QDNXNRWLVDEDORQJXNLPEDODPRVLQD


GLNDPEX\DQJRORQJL\D/X]DEX\D)L]LNL\DH(%\D/\FpH6DLQWH0DULHQD+DXW
Lomami me lomba na longuki nyonso :
- .XVLPEDNLPDPRVLQDGLERNRQD\DQGLQDPZD]XOXPSLNXELDNLPD\LQD
- .XEDNDGLDNDNLPD\LPDVHVHSL\D\LNXORVDQD]XOXNLEHQL
- Longi me yula na balonguki sambuna inki na mbala zole yayi nyonso kima ke suka
kaka na kubwa na ntoto.

MSP2.3 : KUTELEMA YA NITU NA LUSADISA YA NGOLO


NA YANDI MOSI VE KANSI NA BANGOLO YA NKAKA

1DQ]LOD\D.LQVKDVD0DWDGLNHVDODPDNDPLQJLELVXPEX-
OX\DQ]LOD\DPLWXPDPELODNHQDWDNDELPD PLWXPDPELOD
\DELVDOX\DNLOR 0XQDWLPXWXPDELODNLEHQJDPHVRNXWXOD-
ka bima mingi tii na zulu na mutmambila, yandi me kutana
na kisumbula. Yandi ke tuba na bapulusuya nzila : « yo
ke mbi na mono ve. Mutumanbila nikanaka ntente ebuna
\REZDNDªORQJL\D,QVWLWXWNROD NHYDQGDQWDPDYHQD
NLVLND NLVXPEXOD PH VDODPD  PH ORPED QD EDORQJXNL QD
yandi na kulonguka na kukeba ndinga ya munati ya mutu-
mambila.
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page32

32

MSP2.4 : TANGU YA NGOLO

Ntagu ya dilongi yandi ya metadila tangu ya ngolo, longi yaLuzabu ya Fiziki ya 8e EB


\D,QVWLWXWOXND\D0DVLQDQD.LQVKDVDPHORPEDQDEDORQJXNLQD\DQGLQDNXNDQJD
kielo na kutula diboko na bisika kele na bitamina ya mingi ya kisika ya kielo ke balukaka.
%DQVRVRPHWXODPDQLPHUR«QDQGRQJD\DNXDWXNDQDGLERNR\DNHQWRWLQD
diboko ya bakala na nima ya kielo lenda vanda bisika ya kusimbila.

MSP2.5 : MABOKO YA KUYIKA SAMBU NA KUSIMBILA

%$/21*8., <$ qPH (% NH YDQGDND QD .DUWLHU


/XWHQGHOH0RQW1JDIXODNHERNXWDNDWDQJXQ\RQVR
na mpasi na maboko sambu na bisalu ya maboko ya
NXEDVLVDPDVD\DPDEXOX\D.DUWLHUQDER\LQD5H-
JLGHVR 5HJLHGH'LVWULEXWLRQG¶HDXNRPSDQLNHVD-
ODNDELVDOX\DNXNDELVDPDVD PHWXODNDQWHWHPDVD
ve. Sambu na kumanisa mpasi yayi, longi me lomba
Levier inter-appui bo na kusala mashini ke na na zeki.

MSP2.6 : ZEKI

%$/21*8., <$ qPH (% NH YDQGDND QD


.DUWLHU/XWHQGHOH0RQW1JDIXODNHERNXWDND
tangu nyonso na mpasi na maboko sambu
na bisalu ya maboko ya kubasisa masa
Poulie à 2 gorges \D PDEXOX \D .DUWLHU QD ER \LQD 5HJLGHVR
3RXOLH¿[H 5HJLH GH 'LVWULEXWLRQ G¶HDX NRPSDQL NH
VDODNDELVDOX\DNXNDELVDPDVD PHWXODND
ntete masa ve. Sambu na kumanisa mpasi
yayi, longi me lomba bo na kusala mashini
ke na na zeki.

Poulie mobile Treuil

MSP2.7 : BAPILE YA LUTIDIKI

/21*8.,-HUHPLH0XVHPD\DH(%\DO¶,7,.LPEZDODNHQDNLWHNL MRXHW \LQDNHQD


PZLQGDQDNDWLQD\R\RNHVDODNDQDSLOH\D9\DQJROR\DNXVDGLOD<DQGLPH
WXOD\RQDSLOHNHQDOXWLGLNL\D9PSLPZLQGDNHSHODQJRORYHORQJLPHORPEDQD
Musema na balonguki ya nkaka na kulonguka inki mutindu kusala kutunnga nzila na
EDSLOHL\D\D9ROWVQDPRVLVDPEXQDNXSHGLVDPZLQDQJROR
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page33

33

MSP2.8 : MINDA YA LUTIDIKI

/RQJXNL0RLVH$VVDPED\DH(%\D,QVWLWXW0XNDVDQD1JDOLHPDPHELQJDPDVDPEX
QDNXWXODPLQGD\D¿RWLQDOXSDQJXERPHQHVRQJLVD\DQGLQGHERDWDIXWD\DQGL
dollars. Na twala ya kukwenda, yandi me lomba na mayele na longi na yandi ya Luzabu
ya Fiziki, mpi longi me pesa yo bonso kisalu ya maboko ya kulonguka na nzo-kanda.
,QNLPXWLQGXEDORQJXNLWVDGLOD\R"
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page34
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page35

MAYELE YA KUSADILA
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page36
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page37

37

1. Nzo-kanda ya sambwadi
N° Dibuki ya makambu Mbandu ya makambu

1 Mpila ya makambu longoki ke 1.1. Bitapi sambu na kubula babriki ya kuyoka


NXWDQDQD\RQDELVDGLOX PDWp- WLD 07
ULDX[ \DNXWXQJD 1.2. 0D\HOH\DNXVDODEULNLQDVLPDQ 07
1.3. .XSRQD PXWVKDQJDPDWDGL]HOX 
1.4. Mayele sambu na kusadila biriki adobe

2 Mpila ya makambu longoki ke 2.1. makambu ya nfunu ya kuzaba na ntwala ya


NXWDQDQD\RQDQWDQJX\D.X- NXVXPEDOXSDQJX\DPERWH 07
tunga nzo 2.2. kubasisa bima sambu na kusala bandilu ya
NXWXQJLODQ]R 07
2.3. kupona kifwanisi na kupona mpila kutunga
\DOXGL 07
2.4. NXWXODEDNLHORQDIHQHWUHQD,QVWLWXW%XPEX
07
2.5. kupona bisadilu ya mbote sambu sa
NXVKDQJXODNLEDND 07
2.6. mvutu sambu kutelemisa masa mpi sambu
QDNXVDODQGHWDQJX FKDOHXU NXYDQGD\D
mbote na nzo : kulwatisa kibaka na kutula
SODIRQ 07  07
2.7. kupona mutindu ya bakiti ya kusom-
ED 07
2.8. kupona mukubu ya kutula kati ya nzo
2.9. NXNXPLVD PERWH GpFRUHU  ELEDND \D NDWL
\DQ]R 07

3 Mpila ya makambu longoki ke 3.1. Mpila ya kusala mbisi ya kukawusa na


kutana na yo na yina me tala NX\LWDPELVL\DPDVDNDQD 07
kubumba madia yo beba ve 3.2. kubumba madia na mashini ya madidi
FRQJpODWHXU  07
3.3. kutula mungwa na mbisi ya masa na Buka-
PDQDNL]XQJD\D7DQJDQ\LND 07
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page38

38

4 Mpila ya makambu longoki ke 4.1. kupona na ntwala ya kuyobisa bilele


kutana na yo na me tala bilele 07
4.2. kuyidika na kutesa tia na ntwala ya kungo-
PDELOHOH 07
4.3. NXWXQJDELOHOH\DNXSDVXND 07
4.4. kutunga bilele ya mpa
4.5. NXSRQDELOHOHPHOXQJDQDQWDQJX FOLPDW 
07

5 Mpila ya makambu longoki ke 5.1. NXSRQDNLVDOX 07


kutana na yo na yina me tala 5.2. kulonguka kisalu
ELVDOX PpWLHUV 5.3. kusonga bantu mwa ndabu ya bisalu ke
vandaka
 .XVDOD ELVDODOXGL ELPD \D NXVDGLOD NLVDOX 
na yina me monika na maboko, na ntalu ya
¿RWL
5.5. kusadila bima ya kisalu na mayele.

2. Nzo-kanda ya nana
N° Dibuki ya makambu Mbandu ya makambu

1 Mpila ya makambu longoki 1.1. .XVDOD GLEXOX VDPEX QD NXEXQED PDVD \D
kekutana na yo na makam- mvula
bu me tala masa 1.2. .XVDODGLEXOX\DEDQWXQ\RQVRNXNDWXNDQDNL-
WLQL\DQWHWH\DPDVDQDQVL\DQWRWRQD.DUWLH
0LNRQGRQD.LQVKDVD
1.3. kusala mwa mashini ya maboko sambu na ku-
matisaka masa na dibulu
1.4. .XVDODPSRSL\DPDVDQDGLEXOX 07

2 Mpila ya makambu longoki 2.1. NXWDPEXODQD.LODQJDODQJD YHOR 


ke kutana na yo na makam- 2.2. NXNDQJDNXNDQJXODQDNX\LGLND.LODQJDODQJD
bu me tala mpila ya kutam- 07
EXGLOD WUDQVSRUW 2.3. NXNDQJD.LODQJDODQJD\DELNDWD
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page39

39

3 Mpila ya makambu longoki 3.1. NX\LGLND PZLQGD \D .LODQJDODQJD QD PSLOD
ke kutana na yo na makam- nde lutidiki kukatuka na mashini ke butaka luti-
bu ya lutidiki GLNL JpQpUDWULFH  07
3.2. NXVDOD OXWLGLNL QD Q]LOD \D NLEDPED EDUUDJH 
me salama na maboko.
3.3. NX]DED DOWHUQDWHXU NXWDPEXOD VDPEX QD NX-
WDOD
3.4. EDQVLQJD\DNHNDELVDOXWLGLNLQDNDWL\D.DUWLH
%DNRNRQD%XQLD 07
3.5. NXVDODPDVKLQL\DNXEDOXODOXWLGLNL WUDQVIRUPD-
WHXU \D¿RWL
3.6. NXNRWLVDOXWLGLNLQD.DUWLH
3.7. bima ya kusadila na nzila ya bansinga na tangu
\DNXNRWLVDOXWLGLNL 07
3.8. NXWXODOXWLGLNLQDQ]RQD Q]RQNDQGD
3.9. kusonga bantu sambu na kuzaba kusadila luti-
diki na mpila ya mbote

4 Mpila ya makambu longoki 4.1. kusala lutidiki na nzila ya kitandala ya mwini


ke kutana na yo na makam- 4.2. kusadila lutidiki yina ke katukaka na mwini, ki-
bu ya kikesa yina ke vutu- EDNDQVHPX SKRWRYROWDwTXH  QD Q]RQNDQGD
NDND pQHUJLHUHQRXYHODEOH  07
4.3. kulonguka na nzo-kanda inki mutindu ya kusala
SLOH\DNLNHVDNLEDNDQVHPX SKRWRYROWDwTXH 

5 Mpila ya makambu longoki 5.1. NXVDGLODPSRSL\D.LODQJDODQJD 07


ke kutana na yo na makam- 5.2. kusadila bima ya kupompa bapine.
bu ya kubumba mupepe na 5.3. NXVDGLOD PDVKLQH \D PXSHSH FRPSUHVVHXU 
kati ya kima 07

6 Mpila ya makambu longoki 6.1. NXVDGLODEDPDVKLQL\DNXNDQJDIRWR\D¿OP \D


ke kutana na yo na makam- SHOOLFXOH DUJHQWLQH  QD \D RUGLQDWHXU QD QX-
bu ya foto PpULTXH  07QD07
6.2. kukanga bafoto na kilumbu ya kinzi na nzo-kan-
da
6.3. NX\LGLND EDIRWR VDPEX QD NXEDVLVD \R GHYH-
ORSSHPHQW
6.4. kubasisa bafoto
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page40
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page41

Nzo-kanda ya sambwadi
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page42
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page43

43

MT1.1 : KUSALA BABRIKI YA KUYOKA NA TIA

Dibuta ya Ndongala yina ke vandaka na Mbanza-Ngungu me


EDNDOXNDQX\DNXWXQJDQ]R\DQHQH%RQVRVLPDQ FLPHQW NH
QWDOX\DQJROR7DWD1GRQJDODPHORPEDQDEDQDQD\DQGLQD
NXVDODEDEULNL\DNX\RNDQDWLD%DQDQD\DQGL7DQGXQD/DQGX
\D H (% NH ORPED QD ORQJL \D OX]DEX \D 0D\HOH \D NXVDGLOD
WHFKQRORJLH QDNXORQJDERPSLOD\DNXVDGLODEDEULNL\DNX\RND
QD WLD ,QNL PXWLQGX LQNL ELWDSL \D NXODQGD VDPEX QD NXVDOD
EDEUL-ki.

MT1.2. : KUBULA BABRIKI YA SIMAN (CIMENT)

Dibuta ya Funda yina ke vandaka na Mbanza-Ngungu me baka lukanu ya kutunga nzo


\DQHQH\DEDEULNL\DVLPDQ FLPHQW %DQDQD\DQGL7DQGXQD/DQGX\DH(%NHORPED
na longi ya Mayele ya kusadila na sadisa sambu na kubula babriki. Longi me baka nzila
ya kunata balongoki na bantu ke bulaka babriki sambu sala na bula na bo babriki ya
VLPDQ,QNLPXWLQGXEDDWDVDGLOD"

MT1.3 : KUPONA LUPANGU

7DWD\DORQJRNL'MHQJR\DH(%PHEDNDOXNDQX\DNXVXPEDOXSDQJXVDPEXQDNX-
WXQJDQ]R<R\LQD\DQGLPHSRQDNLVLNDNHOHQ]RQNDQGD\D.RPLQH\D0RQW1JDIXOD
kisika mwana na yandi ya nkento Djengo ke kotaka. Yandi me kwenda kutala longi ya
Mayele ya kusadila ya mwana na yandi Diengo sambu na kusadisa yandi na kupona
lupanguu ya mbote.
Dikambu yayi kupesa longi ngindu ya kunata balongoki na nzo-kanda ya kutambula
VDPEXQDNXSRQDPERWH,QNLPXWLQGXORQJLIHWHVDODVDPEXQD7DWD\D'MHQJRNXSRQD
OXSDQJX\LQDPHOXQJDQDQIXQXQD\DQGL"

MT.1.4 : KUSALA BANDILU YA KUTUNGILA (PLAN)

7DWD1GRQJDODNHOHQDNLHVHYHVDPEXQDQ]RGLEXWDQD\DQGLNHYDQGDND\DQGLEDND
lukanu ya kutunga nzo ya nkaka. Yandi me songa ngindu yayi na bana na yandi zole
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page44

44

7DQGXQD/DQGXEDORQJRNL\DQ]RNDQGDH(%\D,QVWLWXW.RODVDPEXNH]DEDYHLQNL
kisika yandi ata banda mpi inki ntalu yo lenda lomba.
Bo yulaka longi ya Mayele ya kusadila yina ma vutudila bo nde : na ntete ntete, bo fete
NXVDODEDQGLOX\DNXWXQJLOD SODQ 1DQ]RNDQGDORQJLPHORPEDQDEDORQJRNLQD\DQGL
na kusonga inki bima ke na nfunu na tangu ya kusala bandilu ya kutungila nzo.

MT1.5 : KUKATULA BANDILU YA KUTUNGI-


LA NA PAPIER KUTULA YO NA NTOTO

7DWD1.R\RPHEDNDEDQGLOX\DNXWXQJLODVDPEXNXWXQJDQ]R<DQGLVDGLVDNDEDQGLOX
\DNXWXQJLODQ]RQD\DQGL%DQGLOX\DQ]R\D\LPH\LGLNDNLWLQL\DNXSHPD VDORQ NL-
kuku, veranda, basuku tatu ya kulala na suku mosi ya kuyobila, nyonso me basikaka
QDPZDQ]LODPHOXWDQDNDWL\DQ]R FRXORLU .XNRQGDNX]DEDLQNLPXWLQGXNXNDWXOD
bandilu ya kutungila na dititi kutula ya na ntoto, yandi me lomba mayele ya longi ya longi
ya Mayele ya kusadila yina ke vandaka penepene na bo. Longi me yidika ba ekipi ya
kisalu na balongoki na yandi na lusadisu ya muntu ke pesaka mayele ya kutunga nzo
DUFKLWHFWH \LQDNHSHVDERQGLPEXODELWDSLQ\RQVR\DEDQGLOX\DNXQJLODQDOX]RORQD
boya kusala kisalu bo mosi.

MT1.6 : KISALU YA KUTUNGA NZO


7DWD:HWVKLNHQDQIXQX\DXWXQJDQ]RQD\DQGL\DQGLNHVDODELVDOXVDPEXQDNX-
OXQJLVDQNDQXQD\DQGL<DQGLPHEDNDPDWDGLEDEULNLEDVDNL\DVLPDQ«\DQGLNHOH
na maboko na bandilu ya kutungila, nkasi yandi e zaba ve inki yandi lenda sala na bima
yayi nyonso. Yandi me binga diaka longi ya Mayele ya kusadila ya bana na yandi, Loma
QD 1NDVD EDORQJRNL \D ,QVWLWXW 1NR\L \D .ROH QD H (% VDPEX QD EDND ED QJLQGX
ya mbote. Longi me tubila yandi nde, yo ke mbote na kuvandz na muntu ya kutunga
PDoRQ \DPERWHVDPEXQDNX\DQWLNDNLVDOX

MT1.7 - LUDI

.XPDWLVDELEDND\DQ]R\D1GRQJDODPHPDQD%RIHWHNXWXODOXGL7DQGXQD/DQGXPH
kwenda kusosa longi na bo Mayele ya kusadila sambu na dikambu yayi, longi me ndima
kunata bo na kisika ya bisalu ya muntu kesala ludi, na ya muntu ke bulaka manzanza,
yayi me sogisa bo inki utinda kusala.
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page45

45

MT 1.8 : KIELO
O NA FENETRE

<D
DQWLND ELVDOX \D NXWXQJD NXPDQDND 3DSD .DQGD QD GLEXWD QD \DQGL PH NRWDND QD
nzo ata bo me tula ntete ba fenetre na ba akielo. Mabulu yayi,
y y , bo ka
angaka
g yo ntete na
PDED\D\DWULSOH[$ZDQWDQJX\D\L3DSD.DQGDNH]RODNXVDGLODPERQJRQD\DQGL\D
QJRQGD \D  VDPEX NXWXOD EDIHQrWUH QD EDNLHOR .DQVL D NXNRQGD NX]DED \DQGL PH
kwenda kusosa lusadisu na longi ya Mayele ya kusadila ya mwana na yandi ke kokota-
NDQDQ]RNDQGD\DH(%\D,QVWLWXWLQGXVWULHOGH%XPEX/RQJLPHQDWDEDORQJRNLQD
\DQGLQDNLVLND\DNLVDOX\DPXQWXNHODNDPDED\D PpQXLVLHXU QD\DPXQWXNHVDODND
ELEHQGH DMXVWHXU VDPEXQDNX]DEDLQNL\RNHORPEDND,QNLPXWLQGXERIHWHVDODVDP-
EXQDNXVDODEDIHQHWUHQDEDNLHOR"

MT 1.9 : KUSHANGULA

Dibuta ya Mwamba me mona nde masa ya mvula ke kota na nzo na nzila ya


babriki kisika botungilaka, kibaka me buta bipola, nzo me kuma madidi. Na ku-
sosa nzila ya kuyidika nzo, yandi me kwenda kusosa longi mosi ya Mayele ya ku-
sadila. Longi me ona nde yo kele na nfunu sambu na yandi na kuyidika kutambu-
la na bisika bantu kesalaka bisalu. Bantu yayi me lomba na bo na kushangula nzo.

MT 1.10 : KULWATISA NZO NT OT O


Dibuta ya Mbuta me manisa kushangula bibaka ya nzo, kansi bo ke mona nde ntoto
masa-masa. Ya ayi ke dikambu ke pesa dibuta mpasi. Papa Mbuta me baka lukanu ya
NZHQGDWLQDQVXNDQDELVDOX\DQVXND\DQ]RQD\DQGL.XNRQGDNX]DEDLQNLPXWLQGX
yandi lenda sala, yandi me kwenda kusosa longi ya Mayele ya kusadila ya nzo-kanda
\D H (% QD ,QVWLWXW 1JROR \D /LVDOD VDPEX QD NXEDND QVDQJX /RQJL PH EDND EDORQ-
JRNLPHQDWDERQDNLVLNDEDQWXNHVDODNDELVDOX\DNXWXODNDUR FDUUHOHXU ,QNLPXWLQGX
NXVDOD"
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page46

46

MT1.11 - PLAFON
,QVWLWXW .XVDGLND \LQD ER PH NDWXND QD
NX\LGLND NH \DPED EDORQJRNL \D H (% QD
kati ya nzo-kanda yina ke na plafon ve. Ecole
me sosa muntu ke salaka plafon, yandi me
pesa mabanza na longi. Longi me kumisa
\R PDORQJL \D 0D\HOH \D NXVDGLOD .XWXOD
plafon me kuma kima ya kukanga mwini na
kati ya nzo-kanda na kukanga tia. Yandi me
lomba na balongoki na kuyidika na kukukisa
mabanza yina.

MT1.12 - KUTULA BAKITI NA NZO

7DWD\DORQJRNL0SLD\DH(%\D,QVWLWXWPROHQGHQD%XPEDNH]RODNXNRWLVD
EDNLWLQDQ]R%RQVRELPDNHPLQJLQD]DQGX PHVDNLWL\DQGLNH]DEDYHLQNL
yandi lenda pona. Yandi ke na nfunu ya kuzaba na inki ya muntu fete tadila sam-
bu na kusumba bakiti. Yandi me kutana na longi ya Mayele ya kusadila ya bana
QD\DQGL\DH(%VDPEXQDNXEDNDEDQVDJX/RQJLPHPRQD\RNHOHPDNDPEX
\DPERWH\DQGLPHQDWDEDORQJRNLQDPXQWXNHODNDNLVDOX\DPDED\D PHQXLVL-
HU VDPEXQDNXEDNDVDQJXPHWDODNLVDOX\D\L

MT1.13 – KUYIDIKA
%LPD\DQVXNDQDQ]R\D0DPD0XVDZXPHPDQD.DQVLQDQWZDOD\DNXNRWDQDQ]R
yandi ke zola nde nzo kuvanda dekore. Yandi me sosa mayele na longi ya Mayele ya
kusadila ya mwana na yandi ya bakala. Longi me nata balongoki sambu na kutala. Nzo
\DQJRQ]R\DNXVROXOD VDORQ NH\D¿RWLEDIHQHWUHQDEDNLHORPSL3ODIRQNHQDQVL
Mwini na nzo kele ya kulunga na ntwadisi ya longi, balongoki fete songa na mama yayi
dekorasion yina ata bumba mbi ya nzo.
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page47

47

MT1.14 : KUYITA NA KUKAWUSA MBISI


Mama tshala me yamba dibuki ya nene me atuka na mbaza ya Mbandaka. Mpangi na
\DQGL PH WLQLGLOD \DQGL PELVL \D ¿QGD QD PELVL \D PDVD \D PXEHVX NLWHVR \D PLQJL
1D.DUWLHQD\DQGLOXWLGLNLNHPRQDQDNDYH,QNLPXWLQGXNXEXPEDPLVXQLQDEDPELVL
"0ZDQDQD\DQGL\DQNHQWR\LQDNHORQJXNDNDQDH(%QD,QVWLWXW7XPEDPHSHVD
yandi mayele ya kusosa longi ya Mayele ya kusadila. Longi na simu na yandi kubinga
EDORQJRNLERPHNZHQGDQDQ]R\DPDPD7VKDOD/RQJLPHWXEDQGHNDQDOXWLGLNLNHOH
ve sambu na kubumba bima na kifulu ya madidi, bo fete kausa yo. Longi me lomba na
balongoki na yandi na kusala nswalu-nswalu sambu na kubebisa bima ve.

MT1.15 - KUBUMBA BIMA NA MADIDI NA KU-


SADILA MUNGWA NA KUBUMBA BIMA

0DPD.DPDNH]RODNXEXPEDELPDQDQ]R<DQGL
ke kudiyulu inki mutindu kusala sambu na kubum-
ba madia. Yandi me lomba na bana na yandi zole
Loma na Esawu na nukwenda kutala longi na bo
\D 0D\HOH \D NXVDGLOD \D H (% \D ,QVWLWXW 'MHNR
sambu na kubaka mayele na makambu ya kubumba
bima. Sesepi yayi, longi me lomba na balongoki na
yandi na kusosa mvutu na dikambu ya mama.

MT1.16 : KUBUMBA BILELE

7DQWHQNHWR\DORQJRNL0ERPHNDWXNDQD+ROODQGH\DQGLPH
NZLVDNXYXQGD FRQJp QD.LQVKDVD<D\LNHOHQJRQGD\D
NXPLELOXPEX\D\LWDQJXNHQJRORWLDNHOHQJROR7DWDNHQWR
kele na ngemba ve, sambu yandi me lwata bilele ke na tia
mingi mpi yandi me lomba na mwana kazi na yandi na kus-
adisa yandi ya kupona bilele yina me lunga sambu na tangu
FOLPDW \D.LQVKDVD<R\LQD0ERPHNZHQGDNXNXWDQDQD
bantu ke tekaka bilele na bantu ya ke tunganka bilele sabu na
kuzaba bilele yina me lunga climat ya tia na yina me lunga na
FOLPDW\DPDGLGL7XEDQDLQNLQVLQJDPZDQGDPEX\DELOHOH
me salamaka na yna tata kento vandaka kulwata na mputu
QDNXWDODQD\LDQD\DQGLPHOZDWDDZDQD.LQVKDVD"

MT1.17 : BISALU NA BISADILU NA YO

1DQVZD\D,QVWLWXW1GHQJHMD\D0EXML0D\LQD\DELEXWLORQJL\D0D\HOH\DNXVDGLOD
PH\LGLNDNXEDVLNDVDPEXQDNXWDODQDOXSDQJX\D0LED 0LQLqUHGH%DNZDQJD 
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page48

48

.RPSDQL\D\LPHSHVDQ]LODQDEDORQJRNLQDNXWDODEDQ]RQDER\DNLVDOX/RQJPH
NDELVDQ]RNDQGDQD\DQGLQDNLPYXNDL\D.LPYXND\DQWHQWHIHWLNZHQGDNXWDOD
JDUDJHQDEDPDVKLQLNHVDODNDQDPRWHU PRWHXU \D]ROHPHNZHQGDQDQ]R\D
NLVDOX\DPDED\D\DWDWXPHWLQGDPDQDQDNLVLNDERNHVDODNDELPD FKDQWLHUGH
FRQVWUXFWLRQ PSLQDL\DPHNZHQGDQDQ]R\DNX\LGLNDQDNXVXGHUPDEHQGH
%DNDSLWDQ\RQVR\DNLVDOXEDNDND\DQWLNDNDQWDPDQVZD\DNX\DPEDERELHQPSL
NXSHVDPYXWXQDEDQJXLYXOXQ\RQVR\DEDQD/RQJLPHORPEDQDQDEDORQJRNLQD
QDNX\XODVDPEXQDNX]DEDNXZDNDQD\DNLVDOXQDNLVDOXQDDWHOLHU\DNLVDOXQDELPD
ERNHVDGLODND\RQDEDPDVKLQL\DERNHVDGLODND1DQLPD\DNXWDPEXOD\D\LORQJL
Q\RQVRNHORPEDQDORQJRNLQDNX\LGLNDVDQJX\DQGLEDNDNDQDYLVLWHPSLQDNXWD\R
QDQWZDOD\DQ]RNDQGD\DPYLPEDQDELVDOXQDELVGLOXQ\RQVR\DQGLPRQDND
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page49

Nzo-kanda ya nana
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page50
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page51

51

MT2.1 : KUTUNGA DIBULU YA MASA

1D Q]RQNDQGD \D ORQJRNL 1JR\L \LQD NHYDQGDND QD .LPERQ-


do, bo ke na ba wc ya kitoko, yina bo ke sadilaka na masa, kisi
ve, bo kele na masa ve. Dikambu yayi nd ke pesa mvindu sam-
bu balongoki ke kwisaka kunena kaka na ntoto. Longi ya 8e EB
me baka lukanu ya kunata bo na nzo-kanda ya kutambula kutala
IHUPH PRVL \D ¿RWL NLVLND ZDSL 21* NXVDODND GLEXOX \D PDVD
%DORQJRNLNHWDODNXNHEDPLQJLGLEXOX\DPDVD.LOXPEXNXODQGD
na molombi ya longi, mfumu ya ntete, Préfet me pesa bo bima
VDPEXEDORQJRNLVDODNLVDOX\DPDERNR 73 GLEXOXERQVR\LQD
na nzo-nkanda. Ba longoki ke kudiyula inki mutindu boa ta sala..

MT2.2 : POMPI YA MASA YA KUSADILA NA NZO


6DPEXQDNXNXPLVDEDVRPEL FOLHQWqOH QD\DQGLPLQJLEDQWXNHEDNDNDPDVDQDEDWH-
NLPDVD]LQDQDER©EDNDPSDQ]HXUªQDPEDQ]D\DWVKLNDSD7DWD9LFWRU/XSXQJX
ke zola kutula pompi ya dibulu na yandi. Na kukona kuzaba inki yandi fete sala, yandi
me kwenda kusosa mayele na longi ya Mayele ya kusadila ya 8e EB, yandi na simu na
yandi na balongoki na yandi me kwenda kusosa muntu ya mayele sambu na kulonguka
mpila yo lenda salama na mpila pompi ke tambulaka.

MT2.3 : KUTUNGA, KUKANGULA NA


KUYIDIKA KILANGA-LANGA (VELO)

1DEDODEDOD/XPELQD.RPLQH\D.LPEDQVHNHEDORQJRNL\D,QVWLWXW1JZDQ]DNHVDOD
QVDNDNXSXVDYHORGLORQJL\D%DQVDND\DQLWX.LODQJDODQJD\DORQJRNL.LNRQJRQD7DGL
PHEHEDQDPDVKLQL\DNXNLQJLVD IUHLQ PSL\DQNDNDQDNXEHED\DPDVKLQL\DWUDVPLV-
sion. Longi ya Bansaka ya nitu me kwenda kutuba na nduku na yandi longi ya Mayele
\DNXVDGLOD\DH(%VDPEXQDNX\LGLNDELODQJDODQJD YHOR \D\L/RQJL\D0D\HOH\D
kusadila me binga nzo-kanda ya mvimba sambu na kuyidika bilanga-langa yayi mpi na
zikisa mpila minda ke sadilaka na kintwadisi ya ba muntu ke yidikaka ya bilanga-langa.

MT2.4 : MAKAMBU ME TADILA YA KILANGA-LANGA (VELO)


– MASHINI YA KUSALA LUTIDIKI (ALTERNATEUR)

Na tangu ya dilongi yina me tala kusala courant, longi ya Mayele ya kusadila ya 8e EB


NH VRQJLVD QD EDORQJRNL QD \DQGL .LODQJDODQJD \LQD NH QD PDVKLQL NH VDODND OXWLGLNL
JpQpUDWHXU
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page52

52

MT2.5 : BANZILA YA KUKABISA LUTIDIKI


1D .LQVKDVD WL QD ELVLND \D QNDND QD 5' &RQJR PDEXWD Q\RQVR NRPSDQL Q\RQVR
ke vandaka na nfunu ya kusadila lutidiki yina SNEL ke tindaka, kukatuka na kibamba
EDUUDJH \DPDVDQDPSLNXOXWDQDNXEDOXNDPLQJL6DPEX\DNX\LGLNDPDORQJL\DPH
tadila makambu yayi, longi ya Mayele ya kusadila ya 8e EB me lomba na balongoki na
yandi na kubaka ba nsangu na bantu ke salaka bisalu ya lutidiki mpi diaka na internet
na nima, kuta yo na nzo-kanda na kutadisa banzila na dessin.

MT2.6 : BIMA BOKE SADILAKA SAMBU NA KUKOTISA LUTIDIKI

0XIZLGLEDNDOD.LQ\LNDNHQDQIXQX\DNXNRWLVDOXWLGLNL\D61(/QDNXNRQGDNX]DED
inki kusala, yandi me kwenda kusosa lusadisu ya longi ya Mayele ya kusadila ya 8e EB.
Longi me lomba na balongoki na yandi na kukotisa lutidiki na kintwadisi ya muntu ke
salaka lutidiki mosi ya SNEL.

MT2.7 : KUSADILA MUTINDU YA LUTIDIKI KE KATU-


KA NA MWINI (SYSTEME PHOTOVOLTAIQUE)

,QVSHFWULFH 'DPDULV 1GMRNR PH NDWXND NXWDOD Q]RQNDQ-


da mosi na Maluku kuna longi ya Mayele ya kusadila na
balongoki na yandi me katuka kukotisa, na kintwadisi ya
PXQWX\DNHVDODNDOXWLGLNLNHNDWXNDNDQDQVHPR SKRWR-
Maison
YROWDwTXH <DQGLPHOXQJLVDQ]DODQD\DQGL\DNXYDQGDQD
nzo na yandi na kinkole kuna bansiga ya lutidiki me kotaka
ntama kansi lutidiki ke pelaka ve. Yandi me lomba lusadisu
ya longi na balongoki na yandi sambu na na kukwisa kutu-
la ba pano ya ntangu yina ata vanda na ngolo ya kupedisa
PLQGDWDQXOXPZHQX WpOpYLVLRQ IULJR\D¿RWLQDIHOR\D
kugoma
PanneauVRODLUH

MT2.8 : POMPI YA KILANGA-LANGA (VELO) – MASHINI YA MUPEPE


Na kuyidika malongi me tadila mupepe yina bo mekanga kisika mosi, longi Ngoma ya 8e
(%\D,QVWLWXW6DLQW0XNDVDQD.LQVKDVD1JDOLHPDPH\LGLNDNXNZHQGDNXWDODTXDGR
NLVLNDERNH\LGLNDNDEDSLQpNXQDSRPSL\D.LODQJDODQJDNHOHQDPDVKLQLNHVDODNDPSL
ke bumbaka mupepe. Longi me lomba bo na kutuba mpila bo me mona kisadilu ya bima
yayi zole..
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page53

53

MT2.9 : APAREY YA FOTO YA FILM (APPAR-


EIL PHOTOGRAPHIQUE ARGENTINE)

3UpIHW QIXPX\DQ]RQNDQGD .KHOHPER\D,7$6KDPEZDQGD


QD.LVDPEDQD.DVDLPHNDWXNDQDNXEDQGDNLVDOXERPHELQ-
JD©PX]RPEL\DELIZDQLVX FKDVVHXUG¶LPDJHV ªQDNXSHVD
nzo-nkanda na yandi ba-apparey kumi ya foto, sambu na ku-
kanga foto na tangu ya nkinzi ya nzo-kanda na bankizi ya nka-
ND.LVDOX\D\LERPHSHVD\RQDORQJL\D0D\HOH\DNXVDGLOD
ya 8e EB, yandi me baka tangu yayi sambu kulonga balongoki
na yandi kukanga foto.

MT2.10 : APAREY YA FOTO YINA KE SALA-


KA BONSO ORDINATER (NUMERIQUE)

3UpIHW QIXPX\DQ]RQNDQGD .KHOHPERPHNDWXNDQDNXEDQGD


ya mbala ya zole kisalu bo me binga « bashaser ya image » na
kupesa nzo-nkanda na yandi ba-apparey ya foto yina ke salaka
ERQVRRUGLQDWHXUNXPL.LVDOX\D\LERPHSHVD\RGLDNDQDORQJL
ya Mayele ya kusadila ya 8e EB, yandi me baka tangu yayi sam-
bu kulonga balongoki na yandi kusadila na aparey foto yina ke
salaka bonso ordianter.
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page54
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page55

MAYELE YA KUSADILA BASANGU NA KUSOLULA NA BANTU


BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page56
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page57

57

%ඉඖඓඑඡඉඕඉඓඉඕඊඝ
Dibuki ya makambu Mbandu ya makambu

Dibuki ya makambu kele x /XNXWDNDQXQDOX]DEX\D,QIRUPDWLNLOX]DEX\LQDNHVD-


tala kusadila ordinater GLODNDEDVDQJX\LQDPHSHVDPD GRQQpHV QDPDVKL-
QLERNHELQJDRUGLQDWHU ,QIRUPDWLTXH  07,&
x PD\HOH\DNXVDGLOD\LQDPHSHVDPD GRQQpHV QDQ]L-
OD\DRUGLQDWHUVDPEXQDQWRWR\DPYLPED 07,&
x kupedisa ordinater na nima ya kuvukisa bima ke kan-
JDPDNDQD\R 07,&
x NXNHELVDNLJRQVD 07,&
x kusadila ordinater
x kusadila bima ya nganda
x OXNXWDNDQXQD:LQGRZV 07,&
x NXVRVDQDNX\LGLNDED¿VKLpQDRUGLQDWHU 07,&

Dibuki ya makambu kele x  NXPHNDPDODQ]LOD\DLQWHUQHW 07,&


tala internet na kusolula x  PD\HOH\DNXVDGLOD\DPSD 07,& 
FRPPXQLFDWLRQ x - kubaka na internet nsiku ya nene ya
5'&RQJR
x NXEXPEDNLVLNDQDQGHNH]XOX DYLRQ
x - kusonika zina na ndonga ya bantu
VDPEXNXEDNDNDEDVDQJX DERQQHPHQWGDQVXQQHZV
OHWWHU
x Dibundu na internet ya bantu ke kabiVDEDVDQJX
EDIRWREDILOP« 07,&
x - kukatula na dititi ya internet longoki
yina kele bulemfu ve na bansiku
x - kusadila bima ke tambusaka na interQHW
x - kukangula kisika ya kutinda na kubaka

PLNDQGDQDLQWHUQHW DGUHVVHPDLO

x - kutanga, kusonika na kutinda basangu QD


LQWHUQHW
x - kusolula ya balongoki bo-na-bo 07,&

x  NXVDGLODPLNDQGD\DNX\LND SLHFHMRLQWH 

x - kutinda mikanda na internet 07,&


BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page58

58

Dibuki dia mianda idi x .XVRQLNDQDNXSHVDNLIZDQLVL\DPERWHQDPDVRQXNZD


misuikakaja dia malu ne na « word »
dimanyishangana malu x 1
 VDQJX\DNXYXQGD FRQJp  07,&
ne dienzela dia mangi x .
 XVDGLODEDQ]LOD\DQNX¿QDFODYLHU
x .
 X\LGLNDPDVRQLNL 07,&
x .
 X]LNLVDVDPEXQDNXWDODPSLODEDQWXNHVDGLODLQWHU-
QHW 07,&
x .X]LNLVDVDPEXQDNX]DEDNLNDOXOX\DPDGLD\DEDQWX
na kisika nge me vandila na nzila ya internet
x .
 X]LNLVDVDPEXQDNX]DEDELPEHIX\LQDNHOHPLQJLQD
kisika na beto ya kuzinga
x .XVDGLODNLWDQGDWDEORQDELIZDQLVX
x .XIZDQLVDEDQWDOX\DEDQWX\DQ]RQNDQGDPRVLQDED
nzo-nkanda ya nkaka ya pene pene
x .XVRVD\LQDPHSHVDPD GRQQpHV QDNXVDGLOD\R 0-
7,&
x Mabanza ya kusala basanduku

Dibuki ya makambu kele x Nzo ya kusosa-sosa ya informatik sambu na kububa


tala mpila ya kubumba PDNDPEXQDELGLPEX 07,&
makambu na bidimbu x 0DVKLQLNHVDODNDPDNDPEXERQVRPXQWX URERW
FRGDJH 07,&
x 0DVKLQLNHNXGLVDLODPDNDPEX\RPRVL $XWRPDWLVDWLRQ
GHVWUDLWHPHQWV
x Mpila ya kukotila nzo-nkanda ya munganaga ya mbuta
PpGHFLQ
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page59

Nzo-kanda ya sambwadi
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page60
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page61

61

MTIC 1.1 : LUKUTAKANU NA ORDINATER


/RQJL%RODPHEDNDOXNDQX\DNXQDWDEDORQJRNLQD\DQGL\DH(%QDELUR\DDYRND
DYRFDW  \D QHQH <DQGL ]RODND QGH EDORQJRNL NXPRQD LQNL PXWLQGX LQIRUPDWLN NHOH
GLDPEX\DQIXQXQDNLVDOX\DDYRND DYRFDW 1DEDQJXLYXOX\DNX]LNLVDEDORQJRNLPH
bingama, na nima ya kutala ba mvutu, na kutendula nfunu ya kulonguka informatik na
kusala kuwakana na yo nabisalu ya nkaka.

MTIC1.2 : BIMA YA INFORMATIKI

Sambu na kulonguka ordinater na bima na yo nyonso, longi ya informatique ya


H(%PHWLQGDEDORQJRNLQDEDNRPSDQLQDEDEDELUR\DSHPEHQLVDPEXQD
kusosa baordinater ya ntama yina bo kesadilaka diaka ve..

MTIC1.3 : KUKEBISA KIGONSA

/RQJL \D LQIRUPDWLTXH \D H (% PH QDWD EDORQJRNL QDNXVDOD NLVDOX \D NXNHELVD ED-
mashine na kigonsa na ba kompani ya pene pene. Yandi me yidika a kimvuka ya bantu
tatu tatu na kusala ordinnater mosi.

MTIC 1.4 : LUKUTAKANU NA WINDOWS

Na nima ya kilumbu ya kinzi, Directeur ya nzo-nkanda « la Rosée »me pesa


DSDUH\\DIRWR\LQDNHVDODNDERQVRRUGLQDWHUQDEDORQJRNL\DH(%<DQGLPH
lomba bo na kubaka ba foto mpi kutula yo na ordinater ya secrétariat. Longi me
SHVDERQVDSL\D86%ÀDVKGLVNVDPSX\DQGLNHQDQIXQX\DNXEDNDEDIRWR

MTIC1.5 : KUSOSA NA KUYIDIKA BAFISHIE

Babandi kukotaka na Nzo-kanda Ebondo na Semendwa na mpipa. Directeur me kwisa


na suka kumona bima me beba mpi yandi me baka lukanu ya kusongisa banfumu ya
NL]XQJD\D0Dw1GRPEHQD,QRQJR'LUHWHXUPH\LQGXODQGH\DQGLNHQD¿VKLHU3')\LQD
NHQDED]LQDQDEDQLPHUR\DEDQIXPX\DSXOXVX\D0DwQGRPEH.DQVL'LUHFWHXUNH
PRQDYH¿VKLpNLVLND\RNHYDQGDNDQDELUR\DZLQGRZV<DQGLPHELQJDEDORQJRNL\DH
(%VDPEXQDNXVDGLVD\DQGLQDNXPRQD¿VKLp\LQD<DQGLPHORPEDGLDNDQDEDORQJRNL
QDNX\LGLNLOD\DQGLED¿VKLpQ\RQVR\LQDNXYDQGDND\DNXSDQ]DQDQDQGRQJD\D©0HV
Documents »

MTIC1.6 : KUMEKAMA (EXAMEN) NA INTERNET


0LQVLWqUH\D(363NHOHVDODNXPHNDPDQDPDNDPEXPHWDGLODGLVROR KLVWRLUH \D1WR-
WR JpRJUDSKLH \D5'&VDPEX\DNXSHVDPDWDELVLQDPERQQJR\DQ]RNDQGD ERXUVH 
na balongoki ya mbote ya EB ya RD Congo. Sambu a kusala yo, balongoki fete kun-
sonika mpi kupesa ba mvutu na nzila ya internet na banguifula yina bo me tudila bo na
GLWLWL VLWH \D0LQLVWqUHQDLQWHUQHWVDPEXQDNXPHNDPD\D\L
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page62

62

MTIC1.7 : MAYELE YA MPA YA KUSADILA


L
%LEXWL\DORQJRNL0XGLVKL\DH(%NH\LGLNDYR\DJHVDPEXQDNXNZHQGDQDPEDQGDND
QDELOXPEX\DNXSHPD\DQHQH1DNX]DEDQGHEDWNp\DQGHNH]XOX\DQWDOX\D¿RWLNH
tekamaka na internet, bo me lomba na Mudishi na kutala na basite ya kubumbisa bisika
na ndeke-zulu na internet na mukanda ya banki na yandi..
LL
'LUHFWHXU\DQ]RQNDQGD7LQJLPHODQGDQD5),VDQJX\DPD\HOH\DPSD\DNXVDGLOD
ELPD1DQVXND\DHPLVVLRQ\DQGLPHZDQGHEDVDQJX\D¿RWL¿RWLPHWDGLODELPD\LQD
NHQDVLWH\D5),QDQGRQJD6FLHQFHVª\DQGLPHORPEDQDEDORQJRNL\DH(%QD
NXEDNLOD\DQGLEDVDQJX\DELPDERWXELODNDQDQGRQJDQDVLWH\D5),

MTIC1.8 : DIBUNDU YA BANTU KE KABISA BASANGU, BA-


FOTO, BAFILM… NA INTERNET (RÉSAU SOCIAL)

Sambu na tambusa basangu ya nzo-nkanda nswalu nswalu kati na nzo-nkanda na


EDORQJRNL EDORQJRNL \D ,QVWLWXW 'LWXWX \D 'LPEHOHQJH 1WZDGLVL \D QWHWH 'LUHFWHXU 
PH ORPED QD NXNDQJXOD NLPYXND JURXSH  QD NDWL \D GLEXQGX \D LQWHUQHW \LQD EDQWX
Q\RQVROHQGDNRWDQD]LQD\DQ]RQNDQGDPSLNXVDODGLDNDNLPYXND\D¿RWLQD]LQD\D
nzo-kanda nyonso.

MTIC1.9 : KUTINDA NA KUYAMBA MIKANDA (CORRESONDANCE)

1DQWDQJX\DNLVDOXPRVL\DNXYXNLVDNDEDQ]RQNDQGDPLQJLEDORQJRNL\DH
EB ya Complexe Scolaire Ndwenga ya Binza me kutana na balongoki ya ban-
zo-nkanda mingi ya mbanza. Na tangu ya kupesa bisika bo lenda kutana kana
ve kubaka bansangu na ba, bo me wa nsoni na kudizaba nde bo mekondaka
kisika na internet. Sambu na kuzenga ve kuwakana na banduku, bo me baka
OXNDQXNRQVXPXQWX\DNXNDQJXODDGUHVVHQDLQWHUQHW HPDLO 

MTIC1.10 : KUTINDA MIKANDA NA NZILA YA INTERNET (MAIL)

Na kikuma ya kupesa bibuti nzila ya kubaka ba nsangu ya nzo-kanda ya bana na bo na


NLWLQL\DQWDQJX\DQWHWH1WZDGLVL\DQWHWH 'LUHFWHX UPHORPEDQDORQJRNLQ\RQVRQD
NXEDNDGLWLWLQD\DQGL\DNXPHNDPDQDOXND\D\DPDWRQVL EXOOHWLQ NXNDQJD\RIRWR
mpi kutinda yo na bibuti na nzila ya internet. Balongoki fete tinda mpi mikanda yina mpi
QDEDQGXNXQDER0LNDQGD\DQNDND  IHWHNDQJDPDQDPXNDQGD\LQDNZHQGD
bantu nyonso.
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page63

63

MTIC1.11 : KUPESSA NSANGU YA KUVUNDA (CONGE)


1D,QVWLWXWERERNROL\D%LQ]D'HOYHDX[ORQJL/XEDQJLPHORPEDQDEDORQJRNL\DH(%
na kusala konso muntu kudisadila sangu ya bilumbu ya kupema na yandi, kuna na kati
bo fete tuba bisalu nyonso bosalaka na bilumbu ya kupema ya nene. Nsangu yayi fete
VDODPDQD©GRFXPHQW:RUGªPSLNXWLQGD\RQDPDLOQDORQJL%RQVRPZDQDQ\RQVR
IHWHYDQGDQDÀDVKGLVNQD\DQGLVDPEXQDELVDOX\D\DQGLPRVL\DPDORQJL\D7,&
longi me lomba na longoki nyonso na kubumba kifwanisu ya nkaka ya nsangu. Longi ke
ORPEDQDEDORQJRNLQDNXVDGLODQ]LOD\DQNX¿QDQWDQJX\DNXVRQLNDQDPDVKLQL VDLVL 

MTIC1.12 : KUYIDIKA MASONUKU YINA KUVANDAKA NTETE


3LHUHWWH.DQNLVKLDQLPDWULFHFXOWXUHOOHQD571&NH\LGLND\DQWLNDEDQJRQGDVDPEDQX
UHSRUWDJHGRFXPHQWDLUH\DEDERQRER0DVRQXNXQD\DQGLNHOHQD¿VKLp:RUGQDPDWLWL
 SDJHV <DQGLPHPRQDQGHPEDODPLQJL\DQGLPHELQJDERQRERQIXPX\DNLPYXND
©.$',ªNLVKLYH\DQGLNHELQJDPDNDQD]LQD©3$',ª0DVRQXNXPLQJLGLDNDPHVRQLND-
PDPEL7DQJX\DQGLNHVDODQDNX\LGLNDED¿OP\DQGLPHELQJD%LGZD\DPXORQJRNL\DH
EB na kusadisa yandi na kuyidika masonuku mpi kumanisa yo. Yandi ke zola nde bisika
nyonso yina bo me sonika bazina ya ntoto ke vandaka babonono, yo sonikama ya nene.
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page64
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page65

Nzo-kanda ya nana
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page66

66
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page67

67

MTIC2.1 : KUJIKISA (ENQUETE) SAMBU NA MPI-


LA YA KUSADILA DITITI YA INTERNET
,QVWLWXW'LWXWX\D'LPEHOHQJHNHQDNLVLND\DNXVROXODQDWLQGDELPDQDNDWL\DGLEXQGX
\DLQWHUQHWNLVLNDERNHNDELVDNDEDQVDQJX/RQJL\D7,&\DQGLPXQWXNHQWZDGLVDND
yo, me mona nde bana mingi ke sadila ve kisika yina. Yandi me lomba na balongoki ya
8e EB na kusala kuzikisa sambu na kuzaba inki kikuma balongoki kele mingi ve na site.
Binvuka zole me salama, mosi sambu na kusosa balongoki nyonso, mpi na kusonika
kilumbu na bo ya nsuka na kukota na internet, ya nkaka sambu na kuzaba kikuma inki
balongoki kele kukota ve na internet na binvuka ya nzo-nkanda mpi kusala rapport
nyonso na longi ti na biro. Nsangu fete vanda na dititi ya mpusu ya nganda na logo
NLGLPEX \DQ]RQNDQGDED]LQD\DEDQWXNXVDODNDQDHNLSLQDIRWR\DEDQWXQ\RQVR
ya ekipi.

MTIC2.2 : KUVUKISA NA KUSADILA YINA-MEPESAMA (DONNEES)


.LQWZDGLVL\DQ]RQNDQGDG¶DSSOLFDWLRQ\D831NH]ROHNXWHOHPLVDOX\DOX\DEDORQJRNL
na ntete-tete yandi fete yidika kupona ya bantu ata sala na luyalu yayi. Balongoki ya 8e
EB me kabwana na binvuka mingi kele na bantu ke sala na kimvuka ya kupona mpi bo
nde ke simba bima ya kisalu na yo. Bo ata sadila Mikanda ya balongoki bondo mukanda
\DNXSRQD FDUWHpOHFWRUDOH %DELOHWLQ\DYRWHEDVDQGXNX\DEDPDFDURQQ\RQVRPH
salama na balongoki ya 8e EB. Na mbongo na maboko 200.000 FC, biro me lomba na
balongoki na kubanda bisalu ya kupona.

MTIC2.3 : NZO YA KUSOSA-SOSA YA INFORMATIK SAM-


BU NA BIDIMBU YA KUBUMBA MAKAMBU”

7DWD(EHEQGHQWZDGLVL\D6RFLpWpGH&RPPHUFLDOLWLRQGHV6ROXWLRQV,QIRUPDWLTXHVQD
NLQVKDVDNH]RODNXVDODQ]R\DNXVDOD\D©PD\HOH\DNXVDGLODRUGLQDWHUª ORJLFLHO
DSSOLFDWLRQ <DQGLPHEDNDOXNDQX\DNXNRWLVDPZDQDSDQJLQD\DQGL\LQDNHQDH
EB na kisalu ya mabanza yayi.

MTIC2.4 : MASHINI KE SALAKA BONSO MUNTU (ROBOT)


,133.LQVKDVDNH\LODPDVDPEXQDNXVDODPDVKLQLNHVDODNDELVDOXERQVRPXQWX\D
kusala bisalu ya nzo. Balongoki ya 8e EB ya nzo-nkanda yina ke pene-pene me binga-
ma na kusala liste ya bisalu yina yo lenda kusala na mpila ya kusadila kisalu nyonso.
.XWDODQDOLVWH\LQDQGHERDWDVRQLNDQGDQGDQL SURJUDPPH .LVDOX\DQWHWH\DNXVDOD
kele kukalanga dikie.
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page68

68

Ɇ7,&.86$/$1'(0$6+,1,.8',6$',/$%,6$/8<2026,
1D PEDQ]D ERQVR .LQVKDVD ERQVR QD ED PEDQ]D \D QHQH \D QWRWR NHYDQGDND QD
PDSDPEX \D Q]LOD FDUUHIRXU  EDPDVKLQL \D NXVRQJD EDQWX Q]LOD URERW $WD NXWX ED
PDVKLQL\LQDNHOHEXOXEXOXQDQ]LODNHNRQGDNDYH/RQJL\DH(%\D/\FpH\D.D-
bambare me nata balongoki na yandi sambu na kutala mpila mashini yayi kevandaka
QDEDODEDODEDWHWHODQDERXOHYDUGGX-XLQNHVDGLODNDVDPEXQDNXSHVDPD\HOH\D
kalkil ya kusonga bantu nzila. Na nima ya kutala mbote-mbote, yo ke monika pululu nde
PZLQGDWLQWD\DPZDPEDQJDVL MDXQH NHSHODWDQJX\DQGDQDVLPX\DQ]LOD\R\LQDNH
QDWDEXOXEXOX.XEXPEDELGLPEX\D\LNHOHQDQIXQX
7Y WDQJX\DPZLQGD\DPDVD\DVDNDVDNDNHSHOD
7U WDQJX\DPZLQGD\DPEZDNLNHSHOD
7R WDQJX\DPZLQGD\DWLQWD\DPZDPEDQJDVLNHSHOD
' 'LUHFWLRQ
' 'LUHFWLRQ
Ba direction nyonso zole kekutana, sambu na konso direction, tangu yina mwinda ya
mbwaki ke pela kele mpila mosi na tangu na kuvukisa ya ba tangu ya mwinda masa ya
sakasaka na mwinda ya tinta ya mwamba ngasi ya direction ya kuzenga ke bikala ya
kupela.
1DPDWHPDWLNLEHWXDWDVRQLND\RSLGL\D\L'7U' 7Y'7R'
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page69
BANQUE PHYS KIKONGO A5 .qxp_Mise en page 1 30/08/2017 08:45 Page70

©DIPROMAD/MEPSP, Kinshasa, Juillet 2017


Conception et réalisation : Equipe Technique du Projet d’Education pour la Qualité et la Pertinence
des Enseignements aux niveaux Secondaire et Universitaire
Conçu avec le soutien de « LA BANQUE MONDIALE ».
‹',3520$'(363

Vous aimerez peut-être aussi