a adinnamdu
Aɍppbalbal
A-a
a [a˜] aj. Kalma awo ajabba turuiya bi
fandiya, wuldidǝ. A! Kuama lokkollo
lenǝmi! fa: comment.
a'a [a˜'aˆ] aj. Kam awo wajiya, wuljidǝ. "A'a,
ku kǝraro lekkiwawo!" yeno. fa: non.
aaa [aˆaˆa˜] aj. Kam awo cǝrayiya bi kasacciya,
wuljidǝ. "Aaa, ku kǝraro lekki!" yeno. fa:
oui.
abadaro [aˆbaˆda˜roˆ] nkye. Awo yojiwaworo
wuldidǝ. Kǝri-a buldu-a abadaro na tilon
napcaiwawo. fa: jamais (à).
abǝril [aˆbǝˆrß©l] cu. Kǝndawu nasara mewun
yindindǝn ti dewuyedǝ. Kǝmǝne jarapta
burwoye abǝrillan kidiye. fa: avril.
abǝɍwa1 [aˆbǝˆɍwaˆ] cu. Kǝska tǝngǝɍi, kalu
ngǝwua dawulan tada cakkidǝ.
Kǝryende kannua nangaro, abǝɍwa
cakkiwawo. fa: ananas.
abǝɍwa2 [aˆbǝˆɍwaˆ] cu. Tada abǝɍwaye.
Abǝɍwa bafiya, jauro lelea. fa: ananas.
acca [a¨ccaˆ] cu. Kamu Makkalan leje aji cǝde
isǝnadǝ. Acca nangaro, kullum kǝla
jakkadaa lakkaro leji. bg: ha¨jjaˆ. fa: hadji
(femme).
acca ambe [a¨ccaˆ a¨mbeˆ] cu. Gǝmaje
kamuwaye ngurumngurum
kojiwawodǝ. Jiyero tiro Makkalan acca
ambe cakkudo. fa: robe de chambre.
acca gawara [a¨ccaˆ ga˜wa˜raˆ] cuk. Batta
jauro kamboi kamuwa tilan saraptaidǝ.
Tuworam ngǝwuso lamarro caluwiya,
acca gawaralan tiyinja jakcai. fa: voile.
accadu [aˆccaˆðu˜] kkye2. Accaro waldu. Accaje
kadinniya, koiyanjuro awo Makkalan
curuna ngaa wulyeyeno. fa: hadj (faire
le).
aci balbal [aˆcß™ båˆlbåˆl] cu. Gongon bi mursa
lowonia fitǝrol fijagane cattaidǝ. Kure
aci balbalma fatǝla wo. fa: lampe.
ada [a˜daˆ] cu. Awo kaan kaarinno tǝdidǝ. Ada
mangariyen larusa fǝrro ngojagai. fa:
tradition.
adada [aˆdaˆdaˆ] cu. Ngǝrwo kura ci fadoyedǝ.
Ngǝwusoro amwurawa adadadǝa
lesarambo kalakcai. fa: hangar.
adal [a˜dåˆl] alnj. Kam duwon kamanju
jambaduro bi ndalduro majiwawodǝ.
Adal nangaro, wundu yaye yim
kasuwua tia tassuji. fa: honnête.
Adam [Ašdåˆm] cuf. Kam burwon Kǝmande
kalmaram tǝlamyindia
alakcǝnadǝ. Alaye Adambo Hauwaa
kamuro keno. fa: Adam.
adamgǝna [a˜dåˆmgǝˆnaˆ] cu. Kam. Adamgǝna
Alaro rijǝnama ngǝla wo. fa: humain.
adase [aˆdaˆse˜] cu. Am captane, sa sanin
wuɍi kǝljane, fal fallen wundu yaye
ngojidǝ. Adase laa kǝndawulan ngodi,
laa ye mawulan ngodi. fa: tontine.
adawar [å˜då˜wåˆr] alnj. Koro bi fǝr jiɍi
buwubuwudǝ. Fǝr adawar ngǝwu bawo.
fa: souris (couleur).
adda [aˆdda˜] cu. Su tǝgarǝna, taram
kǝskayea, kǝɍin tiloa tilan kǝskaso
caljaidǝ. Kulonjuro lejiya, addanju-a
firdaiwawo. fa: machette, coupe-coupe.
adǝ [a˜ðǝˆ] fǝl. Fǝledama awo fal karǝnne. Ti
adǝ lokkolma aji yindiye. fa: celui-ci;
celle-ci.
adǝ nangaro [a˜ðǝˆ naˆngaˆroˆ] kǝl. Kalmawa
curo manayen bayinno wuldidǝ. Fannja
kuruwulan; adǝ nangaro lokkollo isiya,
kausu waldiwawo. fa: cause de (à),
pourquoi (c'est).
adǝgai [a˜ðǝˆgå¸i] nkye. Kalma awo jussǝna
wuljidǝ. Jawa sawanjuye curune:
"Adǝgai raakko," cǝne kasuwuro
leyeno. fa: ainsi.
adǝlamdu [aˆdǝˆlåˆmðu˜] kkye2. Diwiro mana
kambe na ti bawolan dio. Tia adǝlamjai
duwon, ise lawala ciyeno. bg: dǝˆlåˆmðu˜.
fa: calomnier, diffamer.
adidu [aˆd߉ðu˜] kkye2. Mana karwuye cǝragǝnni
kambo wuldu. Awo kǝskero tia adije
nansawanja bannajo. mt: laˆnðu˜; raˆðu˜. fa:
insulter.
adim [a˜d߉m] cu. Kam nadimjanadǝ. Maiya
kuye adimso cadanni. fa: eunuque.
adin [aˆdß©n] cu. Jawal gaye Kǝmande
kanjinjuro kamjǝgǝnadǝ. Ala rijǝna
nangaro, adin kalkallo jǝgai. fa: religion.
adinma [aˆd߉nma˜] cu. Kam adin cǝdidǝ.
Adinmaro kam adǝlamdudǝ jussǝnni. fa:
pieux.
adinnam [aˆdß©nnåˆm] cu. Nijerlan kanji
mǝsǝlǝm suwarde saɍijidǝ. Kǝngal
adinnamnin tambi. mt: gǝˆdß™. fa: est.
adinnamdaji [aˆdß©nnåˆmdaˆjß™] cu. Adinnam
kuruwu. Defartema Difaye adinnamdaji
Nijerren kǝrga. fa: extrême est.
adinnamdu [aˆd߉nnåˆmðu˜] kkye2. Kǝla
1
ado
adinnambearo ledu. Maara ciyenniya,
gǝna gǝnayen adinnamje Makkaro
leyeno. fa: aller vers l'est.
ado [a˜do˜] cu. Tiyi bi awo gade candǝnaro
diodǝ. Yim salaa wundu yaye ado cǝde
culuwi. fa: maquillage.
Afǝrika [AŠfǝˆrß™kaˆ] cuf. Yaktu duniaye uwulan
fal na larduwa am cǝlǝmbe ngǝwuadǝ.
Lardunde Nijerre curo Afǝrikayen kǝrga.
fa: Afrique.
afu1 [a˜fuˆ] cu. Kunguna ganaaro diodǝ.
Kantima adǝ yadi afuaro sǝkkǝladǝna. fa:
remise.
afu2 [a˜fuˆ] cu. Kam biwu cǝdǝnaye kurwowu
sawo bi fuludu. Kamceji afu gomnaye
cuwandiwawo. fa: grâce.
afudu [aˆfuˆðu˜] kkye2. Afu2 njo. Barga salaye
nangaro, gomna larduye kosowu laa laa
afujǝna. fa: gracier.
afuno1 [aˆfuˆno˜] cu. Am Nijerlan ngǝwusoro
dawu larduyen kaan kaarinno
dasaanadǝ. Afuno wuɍi madaro na
kuruwuro leji. fa: haoussa.
afuno2 [ˆaˆfuˆno˜] cu. rui: aˆfuˆnoˆaˆfuˆno˜.
afunoafuno1 [aˆfuˆnoˆaˆfuˆno˜] cu. Tǝlam
afunowa jandejaidǝ. Am lardu Nijerre
ngǝwuso afunoafuno fanjai, bi manajai.
bg: aˆfuˆno˜. fa: haoussa.
afunoafuno2 [aˆfuˆnoˆaˆfuˆno˜] cu. Fudu afuno
gairo. Gǝmajenju afunoafunoro
cududǝna. fa: haoussa (manière du).
afunoram [aˆfuˆno˜råˆm] cu. Fero bi kamu
afunodǝ. Sawani afunoram kamuro
ngoyeno. fa: haoussa (fille ou femme).
Agadas [Ašga˜dåˆs] cuf. Agadasdǝ defartema
tulur lardu Nijerre falnju yalan
dǝganadǝ. Defartema Agadasselan
arondisema yakku: Arlit, Bilma, Anu
Araren. fa: Agadez.
agar [å˜gåˆr] cu. Kǝska sosor tilan kǝla ngimbe
cadidǝ. Kǝla ngimnjuye agar findilan
kido. fa: lattis (une).
agaram [aˆgaˆra˜m] cu. Kǝlanga kartaye karta
uwu uwu dagarjane cadidǝ. Yim niya
Moduyea am laa agaram cadi, laa kos
cadi dabduyera. fa: jeu de carte.
Age [AŠge˜] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi katte Maradi-a
Tasawa-ayelan dǝganadǝ. Ageye
yalanjulan arondisema Mayayiye. fa:
Aguié.
agǝl [å˜gǝˆl] cu. Kǝska kajaaye bi
kǝniwusoyedǝ. Agǝl kajaanjuye si
bidoye. fa: hampe.
agǝri [a˜gǝˆr߉] cu. Wuɍi biyanǝme karenǝm
2 kalmaram tǝlamyindia
ajaldu
lǝmannin bi motalan caadidǝ. Ku
Maduro jǝkka uwu agǝri koronjuyeye
cakkudo. fa: location.
agǝridu [aˆgǝˆr߉ðu˜] kkye2. Agǝri dio. Manua
mota agǝrije lakka gadero bǝrdǝna. fa:
louer.
agogo [aˆgo˜go˜] cu. Sa fǝleduma. Agogo jiɍi
kada: mukkoye, ngimbe, motaye. fa:
montre, horloge, pendule, réveil.
agogoma [aˆgo˜go˜maˆ] cu. Kam agogo cassai
bi cǝladidǝ. Agogoma tulyenniya,
agogonju dajiwaworo walyeno. fa:
horloger.
agwagwa [aˆgwaˆgwa˜] cu. Ngudo fadoye, si
fatatalla, na ingia jaumaro cǝragǝnadǝ.
Kuɍi maji cǝne agwagwa fado sammaa
laji. fa: canard de Barbarie.
aiya [å¸iya˜] cu. Kowo kǝjiro dime mana cilan
tuluwumidǝ. Festibal 1982yelan aiya
ferowa Bosoye burwoyero waljo. mt:
b߉kke˜4. fa: chanson.
aiyaduri [å˜iya˜du˜r߉] cu. Bune mauluduyen
yallaye fǝrraro jawane bǝladeyaro
ngǝrǝmbaro ledudǝ. Aiyaduri diye
duwon, sawania fǝr yapkeyeno. fa:
course hippique (nuit de mouloud).
aiyama [å¸iya˜maˆ] cu. Aiya dioma. Kam kowo
kuttua aiyama ngǝlaro waljiwawo. fa:
chanteur.
aja [aˆja¨] cu. Yim laa nangaro wuɍi bi lǝman
gade gǝnadudǝ. Ajanjulan Makka biyaje
leyeno. fa: dépôt, épargne.
ajabba1 [a˜jåˆbbaˆ] alnj. Awo tǝmanǝmmi
wakkajidǝ. Ajabba gǝni, Kǝmandeyen
kadioa. fa: étonnant, bizarre.
ajabba2 [a˜jåˆbbaˆ] cu. Kalma tilan karwukǝji
bi karwukutta bi awo ajapkadasoro
wuldidǝ. Ha! Wua maskalan bansi!
"Ha!" tima ajabba wo. fa: interjection.
ajadu [aˆjaˆðu˜] kkye2. Aja dio. Wuɍinju
ajajǝnadǝlan fe yindi kaiwo. fa: épargner.
ajaja [aˆjaˆja˜] cu. Awo tilan buwu argǝmbeso
cadidǝ. Bare ɍimjǝnniro, goro so, lemǝn
so ajaja yiyapkadalan jakcai. fa: toile de
jute.
ajal1 [a˜jåˆl] cu. Awo kuttu dunialan kambo
Kǝmande gǝnajiyidǝ. Ajalnju cǝne kannu
fannju giwunniya, kanadi ngoyeno. fa:
sort.
ajal2 [a˜jåˆl] cu. Awo ɍiwullalan tǝgarǝna
ngasuro casakkidǝ. Mangarilan fero
ngodǝnni ajal cakkiwawo. fa: bracelet.
ajaldu [aˆjaˆlðu˜] kkye2. Doidoiro awo laa dio.
Musa ajaljǝna, kawu dunia wajiro. mt:
ga˜nðu˜. fa: presser (se), dépêcher (se).
ajama
ajama [a˜jaˆma˜] cu. Ngawuɍi bul fokdǝ.
Kasuwuro lejiya, bǝrabusko dioro
ajama ngalji. fa: sorgho.
ajap [a˜jåˆp] aj. Awo tǝmanǝmmi isiya bi
rumiya, wullǝmidǝ. Ajap! Jiɍi finin
Difalan cije Niamero silan leyeno! fa:
c'est étonnant.
ajaptu [aˆjåˆptu˜] kkye2. Naptu kam awo
ajabba curuna bi fanjǝnaye dio. Dagǝl
yangea kirunniya, ajapce kasusuro
boyeno. fa: étonner (s').
ajaram [aˆjaˆrå˜m] cu. Na aja dioyedǝ.
Ajaramnjuro, bune gǝnia, lejiwawo. fa:
banque, caisse, caisse d'épargne.
ajawu [aˆja˜wuˆ] cu. Jau tiyi kam biwu
cǝdǝnayero gǝnajagaidǝ. Maidilan
barwuro ajawu gǝnajagane na kare
gǝrajǝnadǝa fǝleyeno. fa: torture.
aji1 [a˜j߉] cu. Yakta lokkolledǝ. Lokkol
burwoyedǝ aji arakkuro yakkada. fa:
classe d'âge.
aji2 [a˜j߉] cu. Sala layaye mǝsǝlǝmba captane
Makka-a Madina-alan cadidǝ. Ajidǝ,
mǝsǝlǝm jawalnjuaro wajipcǝgǝna. fa:
hadj.
aji3 [a˜j߉] cu. Kǝndawu mewun yindin
kamcǝlǝmbeye kǝnmewun yindinne.
Curo ajiyen am Makkaro aji dioro lejai.
fa: mois hégirien (douzième).
aji arakkuye [a˜j߉ aˆraˆkku˜yeˆ] cuk. Lokkol
burwoyelan kǝlas yalla sertifika cadidǝ.
Aji arakkuyelan jarapta diye fandǝkkia,
lokkol dawuyero ngaakki. fa: cours
moyen 2ème année.
aji burwoye [a˜j߉ buˆrwo˜yeˆ] cuk. Lokkol
burwoyelan kǝlas yalla ta bǝɍinna kǝra
cadidǝ. Yal saa arakkua bi tulurra aji
burwoyen kǝra cǝdi. fa: cours d'initiation.
aji dewuye [a˜j߉ de˜wu˜yeˆ] cuk. Lokkol
burwoyelan yalla kǝlas aji yakkuye
cadǝna kojaidǝ. Sawani saa yindi aji
dewuyen kidǝnniya, tia lokkollan
duyera. fa: cours élémentaire 2ème année.
aji uwuye [a˜j߉ u˜wuˆyeˆ] cuk. Lokkol
burwoyelan yalla kǝlas aji dewuye
cadǝna kojaidǝ. Aji uwuyen ruwu ngǝwu
curo kayeyen cadi. fa: cours moyen 1ère
année.
aji yakkuye [a˜j߉ yaˆkku˜yeˆ] cuk. Lokkol
burwoyelan tada aji yindiye cǝdiya kǝlas
kojidǝ. Aji yakkuyen yalla nodu naye
kǝradu ngǝssai. fa: cours élémentaire 1ère
année.
aji yindiye [a˜j߉ y߉ndß™yeˆ] cuk. Lokkol
burwoyelan yalla aji burwoye cadiya
kalmaram tǝlamyindia
alaktu
kǝlas kojaidǝ. Tadani kǝrwu wuskuadǝ
aji yindiyelan kǝrga. fa: cours
préparatoire.
ajidu [aˆj߉ðu˜] kkye2. Curo bikkeyen yakku
sǝretkadaro ingi nja bi koro gǝnadudǝ.
Bikka bune dokkorlan yindiro ajiyeno.
fa: gagner.
ajuktuwu [aˆju˜ktu˜wu˜] kkye2. Yakkǝme awo
laa dudu. Wande kambo kǝri
ajukkǝgǝmmi, timi kǝriye diwi. fa:
pousser, inciter à.
akki [a˜kk߉] cu. Wuɍi saa filan kwanga ti-a
kamunju-a yallanju-aye gomnatiro
fijiyidǝ. Wuɍi akkiyelan gomnati lardu
garji. mt: kaˆro˜. fa: taxe, impôt.
akko [a˜kkoˆ] fǝl. Awo karǝnne fǝledama. Akko
mushe isi, kǝlanga cerǝna. bg: n˜goˆ. fa:
voici.
aku [aˆku˜] cu. Ngudo ɍisiwunju jiɍi ngǝwua,
farji, ci dungokkadaa, mana kambe
cingangayidǝ. Aku jauro kolji kǝmboro
cǝragǝna. fa: perroquet.
Ala [Ašlaˆ] cuf. Cidi-a same-a alaktuma. Ala
tima kambo ro ci ye, ngoji ye. mt:
Kǝˆma¨nde˜. bg: Ašllaˆ. fa: Dieu, Allah.
alade [a˜lå˜deˆ] cu. Lǝman fadoye, ci jumumua,
si korikoria kowodo kaniye gaia,
mǝsǝlǝmbo haram. Alade awi yaye
juwui, danju jauro kaisua. fa: porc.
alade neworam [a˜lå˜deˆ neˆwoˆråˆm] cuk. Na
alade caneyidǝ. Na alade neworamlan
kidaji duwon, dunia lǝmgeno. fa:
porcherie.
alai [a˜lå¨i] cu. Batta tududǝna ngawo
lǝmannero ferjagane duwon kare
lapcagaidǝ. Alainju dinjǝna nangaro,
koronjuro laptu kurwowu cǝdiwawo. fa:
couverture.
alaji [aˆla˜j߉] cu. Kwa aji2 cǝdǝnadǝ. Malǝm sala
sadidǝ alaji. fa: hadji.
alajidu [aˆlaˆj߉ðu˜] kkye2. Alajiro waldu. Nema
ngǝwu cuwande kǝmǝne alajiyeno. fa:
hadji (devenir).
alakǝlewa [a˜laˆkǝˆle˜waˆ] aj. Sa firduyen kalma
wundu yaye kamanjuro wuljiyidǝ. Am
fannjayero alakǝlewa cǝne motaro
ngaye leyeno. fa: au revoir.
alakǝlewadu [aˆlaˆkǝˆleˆwaˆðu˜] kkye2.
Alakǝlewa dio. Amina kǝmaskiyanju
sammaa alakǝlewaje fannjuro ngaye
boyeno. fa: dire au revoir.
alakoro [aˆlaˆkoˆro˜] cu. Na Alayen kǝnnasar
mada. Wuɍi fado tandoye cuwandoro,
alakoro jauro cǝdi. bg: aˆlaˆnguˆro˜. fa: prière.
alaktu [aˆlåˆktu˜] kkye2. Alaye dio. Malaiyaa
3
alaktuma
Ala alakco. fa: créer.
alaktuma [aˆlåˆktu˜maˆ] cu. Alakcidǝ. Ala gǝnia,
alaktuma gade bawo. fa: créateur.
alalam [aˆlå˜låˆm] cu. Awo mukkon rojane tilan
ruwu kǝla kakkadu bi alloyen cadidǝ.
Malǝmba alalam kangaleyelan allonja
ruwujai. fa: écritoire.
alam [aˆlå¨m] cu. Batta kǝlanjun jane
larduyeadǝ. Alam Nijerre jane yakkua:
bul-a kimeɍi-a kǝɍi-a, dawu bulledǝn foto
kǝngallea. fa: drapeau.
alama1 [aˆla˜maˆ] cu. Kǝmbo shingawa gai
duwon ti kime, na tuloalan ngǝlaro
cakkidǝ. Burodi rungo alamayen cadi.
bg: aˆlka˜maˆ. fa: blé.
alama2 [aˆla˜maˆ] cu. Awo yindi bi ngǝwu
camunno wuldidǝ. Kawuwa yindi
ngǝwuso alamanja tilo. fa: ressemblance,
sorte, forme.
alama njoma [aˆla˜maˆ njoˆmaˆ] cuk. Kalma
curo alama cidǝ. Fǝr adǝ bul. "Bul" tima
alama njoma wo. fa: adjectif.
alamda1 [aˆlåˆmðaˆ] cu. Alamdu diodǝ. Ku
suwa lǝp kida alamdaye kidiye. fa:
pliage.
alamda2 [aˆlåˆmðaˆ] cu. Kǝra yalla alamduyedǝ.
Ku alamda kǝla daraja amwuraro njoyen
kidiye. fa: éducation civique et morale.
alamdu1 [aˆlåˆmðu˜] kkye2. Awo laaye cinju
yindi fallo bi ngǝwuro kǝkǝldu.
Kalwunǝm tullǝmiya, cinnǝme
alammǝme gǝnanǝmi. mt: kåˆwåˆktu˜. mg:
fe˜fe˜ðu˜. fa: plier.
alamdu2 [aˆlåˆmðu˜] kkye2. Tada gana kawu
wuraje ceriro, jawal ngǝlaro njakko.
Gananjun alamdǝna nangaro,
hangalsango tilan bawo. fa: éduquer.
alanguro [aˆlaˆnguˆro˜] cu. rui: aˆlaˆkoˆro˜.
alasan [a˜laˆså˜n] cu. Kasuwa ciye kam-a
lǝman-a cǝdaiya, lallaɍi ngǝwuro fijidǝ.
Kǝmǝne kǝryenden alasan jauro
lǝmanna basarjǝna. mt: fß™sa˜. fa: maladie.
alau [a˜la¨u] cu. Awo duwon dunia adǝlan
Kǝmandeye alakcǝnadǝ. Ingi so, kǝska
so, samma alau Alaye. mt: aˆlß™ttaˆ. bg: a˜lwuˆ.
fa: créature.
albarra [aˆlba˜rraˆ] aj. Awo tamannju najǝgǝnni
ladoma wuljidǝ, bi tamannju
cǝkkowona njuwoma wuljidǝ.
Dilalmaro: "Kaninǝm jǝkka yindi,"
yeranniya, "Albarra" yeno. fa: dis mieux.
albayi [a˜lbaˆyß™] cu. Awo karawilan tǝdǝna
kandinna dauro lassagaidǝ. Kandinna
curo albayinjayero kunguna casakki. fa:
pochette touareg.
4 kalmaram tǝlamyindia
allo sawo
alewa [aˆle˜waˆ] cu. Suwur ingi bawoaro
dejanadǝ. Kawu kakamjane caladiro,
alewaro laa rungo bul, laa ingi lemǝnne
fijagai. fa: caramel.
alewama [aˆle˜waˆmaˆ] cu. Kam alewa cǝdi bi
cǝladidǝ. Wuɍi tewurre cǝdannidǝro,
alewamaro walyeno. fa: caramel
(vendeur ou fabricant de).
algaida [aˆlgå˜iðaˆ] cu. Kǝska laada kǝla
bongongolla kori cilan fujaidǝ.
Algaidadǝ ganga kuraama kǝji wo. fa:
hautbois (traditionnel).
algaidama [aˆlgåˆiðaˆma˜] cu. Kam algaida
fujidǝ. Mayawanjuro, lamar fin yaye
algaidama adǝa dojai. fa: hautboïste.
algas [a˜lgåˆs] alnj. Fǝr kurnum bi bul gǝna
cǝlǝmjǝgǝnadǝ. Fǝr bǝlamandeyedǝ
algas. fa: isabelle.
alhamdu [aˆlha˜mduˆ] cu. rui: aˆlha˜mduˆl߉la˜h߉.
alhamdulilahi [aˆlha˜mduˆl߉la˜h߉] aj. Alaa
wusedudǝ. Kǝnanju kiluwunniya,
alhamdulilahi cǝne leyeno. bg: aˆlha˜mduˆ.
fa: Dieu merci.
alifa [aˆlß™faˆ] cu. Nawi Mamadu bawojǝna
ngawolan, am karǝnnjuye kǝndonjudǝa
cadǝnadǝ. Alifa dewu anima nodana wo:
Abdulkadǝr, Umar, Aɍi, Usman. fa:
calife.
alitta [aˆlß™ttaˆ] cu. Awo duwon dunia adǝlan
Kǝmandeye alakcǝnadǝ. Ingi so, kǝska
so, samma alitta Alaye. mt: a˜la¨u. fa:
créature.
alkali [aˆlka˜lß™] cu. Kam shara luwuranne
wuljǝgǝnadǝ gairo cǝdidǝ. Mairo shara
laa tiyeriya, alkalia bowoji. mt: lǝˆga˜ɍ߉;
shaˆraˆma˜. fa: juge.
alkama [aˆlka˜maˆ] cu. rui: aˆla˜maˆ1.
Alla [Ašllaˆ] cuf. rui: Ašlaˆ.
allo1 [aˆllo˜] cu. Kǝska so, su so tǝgarǝna
kǝlanjun ruwu tǝdidǝ. Fuwura napkada
fuwu malǝmnjuyen allo kǝraji. fa:
ardoise.
allo2 [aˆllo˜] cu. Kadǝm dede cǝk dewua, dadu
sǝgǝri yindi taruiye tiloadǝ. Curo
kayenjuyen allo kurjǝna. fa: rectangle.
allo kura [aˆllo˜ ku˜raˆ] cuk. Allo kǝlasse tilan
malǝm ruwuje yallaro cǝkkǝraidǝ. Allo
kura yindi kǝlasnden: fal katakoye, fal
garuro bakkaada. fa: tableau.
allo ngawanaye [aˆllo˜ nga˜wa˜naˆyeˆ] cuk. Silla
kura fetetel ngawanalan dǝganadǝ.
Fǝrlan cure allo ngawananjuye jau
fangeno. fa: omoplate.
allo sawo [aˆllo˜ saˆwoˆ] kkyek. Allo gadegade
ruwuwada njadǝne rangǝme kǝradudǝ.
alloallo
Hangal kǝjia nangaro, duwama allo
cǝsayi. fa: mémoriser le Coran.
alloallo [aˆlloˆaˆllo˜] alnj. Naptu alloye. Buji
bǝɍin yiwukkǝnadǝ alloallo. fa:
rectangulaire.
Almasiwu1 [AŠlmaˆsß™wuˆ] cuf. Kaala Nawi
Isaye, maananju mai jama Alaye. Kǝrwu
fiakku gaia Almasiwu kawuɍi Alaye
ambo wulduwu ngǝskeno. fa: Messie
(Jésus Christ).
almasiwu2 [aˆlmaˆsß™wuˆ] cu. Kam adin Nawi
Isaye cǝdidǝ. Asem almasiwuye kawu
fidewu. fa: chrétien.
almeti [aˆlme˜t߉] cu. Kalǝm kǝladǝro awo laa
ɍittǝgǝnaa, kǝrastiya, kannu cambidǝ.
Mawu nguson kannu fuduro almeti fado
yindi cuwi. mt: aˆsha˜na˜. fa: allumette.
almuwar [aˆlmuˆwa¨r] cu. Katako bi su
tǝgarǝna curonjun kare gǝnajaidǝ.
Lokkolndelan kǝlas fi yayen almuwar
yindi yindi mbeji. fa: armoire.
alwasi [aˆlwa˜s߉] cu. Wuɍi kidamaro
kǝndawulan bi sa salan cadidǝ.
Alwasinju cuwandiya, kǝmbo fannjuye
cuwi. mt: bß™yaˆ. fa: salaire.
alwita [aˆlwß™taˆ] cu. Batta ci tududǝnaa
kamuwaso kǝlaro casakkeridǝ. Wande
kanduɍinju kadawu ngojǝnniro, fero adǝ
sawi yaye kǝlan alwitaa. mt: moˆso˜ro˜;
kå˜llåˆwß™. fa: foulard.
alwoɍi [aˆlwoˆɍß™] cu. Kam Alaye galajǝna,
kattuwu kamjiwawo, awo diwi
cǝdiwawo, na awo diwialan ti bawodǝ.
Malǝmba bǝlaye kauri alwoɍiyero
ngǝlaro kissagai. fa: saint.
alwu [a˜lwuˆ] cu. rui: a˜la¨u.
alwusǝr [aˆlwu˜sǝˆr] cu. Kambo mana bi awo
kǝji tǝmanǝmmi kudǝmiya, wullǝmidǝ.
"Alwusǝr" cǝne "Goro" yenniya, "Mai
niro Makka biyanjǝgǝna." fa: bonne
nouvelle.
alwusǝrram [aˆlwuˆsǝˆrrå˜m] cu. Wuɍi bi awo
gade alwusǝr nangaro kambo cadidǝ.
Alwusǝrrambo goro bul yakku sedo. fa:
cadeau.
alwusu [aˆlwu˜suˆ] cu. Kasuwa karawiye
ngǝwusoro nganji bi ngawoyen karawi
gana ganaro cǝsangidǝ. Kajǝmu kam
alwusu cǝdanaye yakkǝmiya, nia njǝdai.
fa: dartre.
am [a¨m] cu. Kam ngǝwudǝ. Kam fal, am
yakku. fa: gens.
amalenke [a˜ma˜le˜nke˜] cu. Kare ngodaram si
motaye yindia, dalo so, koro so
gǝrjaidǝ. Daloma amalenkenjulan nema
kalmaram tǝlamyindia
amida
kulonjuye citteri. mt: shaˆre¨t. fa: charrette.
amalenkema [a˜ma˜le˜nke˜maˆ] cu. Kam
amalenke jujidǝ. Bǝlawuron kadinniya,
amalenkema karenju sammaa fadoro
kittero fa: charretier.
aman [aˆmå¨n] cu. Ardiya njodǝ. Aman
juwuiwawo nangaro, tiro wuɍini
gǝnaduro yikko. fa: confiance.
amando [åˆmaˆndo˜] cu. Am nayi-a tayi-a
raktundo tiloa, bi leduwuram tiloa.
Lenowo amando-a bal bangowo. fa:
semblables.
amanma [aˆmåˆnma˜] cu. Kam tiro aman
cadidǝ. Amanmani bǝlawuro cǝdǝnayen
kǝji fakkǝni. fa: confident.
amar [aˆmå¨r] cu. rui: aˆma˜r߉.
amardu [aˆmåˆrðu˜] kkye2. Amari njo.
Bawanju amarje duwon lardu gadero
kǝraro leyeno. fa: autoriser, permettre.
amari [aˆmå˜r߉] cu. Jawal awo laa dioye
fandodǝ. Bawanju bawojǝnadǝ Musa
bǝlanjaro leduro leje mushenjuyen
amari kiworo bg: aˆmå¨r. fa: permission,
autorisation.
amba1 [a˜mbaˆ] cu. Kǝmbo kambo bi lǝmanno
njodǝ. Curo amba wasǝɍiyayen alamaro
ngǝwu wo bawo. fa: alimentation.
amba2 [a˜mbaˆ] cu. Kuljo nangaro, lǝman na
tilon tunǝme ngǝwuro kǝmbo njodǝ.
Amba nojǝna nangaro, rawanju tiro
ngǝlaronju cukkude tuyeno. fa:
embouche.
ambadu1 [aˆmbaˆðu˜] kkye2. Amba1 njo.
Tadanju ambaje kalkallo kurayeno. fa:
alimenter.
ambadu2 [aˆmbaˆðu˜] kkye2. Amba2 njo.
Fenju ambaje wuɍi ngǝwuro kilado. fa:
engraisser.
ambǝtti [aˆmbǝˆttß™] cu. Awo ngǝlai so, ɍisiwu
sonin tǝdǝna kasam njayedǝ. Ambǝtti
tamussen kasam cai. fa: éventail.
ambǝttu [aˆmbǝˆttu˜] kkye2. Kǝranǝme kǝlan ta.
Hangalkǝjinjuro kǝra duwama ambǝcci.
fa: mémoriser.
ambǝttuwu [aˆmbǝˆttu˜wu˜] kkye2. Kambo
bǝrsǝm njo. Kam ganaye kuraa
ambǝttuwudǝ jauro ngǝla. mt: bǝˆrsǝˆmðu˜;
da˜ra˜jaˆ njoˆ. fa: respecter.
Amerika [Ašmeˆrß™kaˆ] cuf. Lardu anǝm
Kanadayen kǝrye fiwuro yakkadadǝ.
Lardu nasarayen na Amerikaro kam
cǝlǝm ngǝwua wo bawo. fa: États-Unis.
amida [aˆm߉da˜] cu. Kǝlayakku ngodu bǝɍinna
saa findi najǝgǝnnidǝ. Amida suwa
lǝpnin kida fadoye cǝdi. fa: femme.
5
amma
amma [aˆmma˜] kǝl. Kǝlduwuma mana kǝla fal
yindiye bi kalma yindiye. Gǝmaje adǝa
raakkǝna, amma wuɍini bawo. fa: mais.
ampul [aˆmpu¨l] cu. Ngǝwul kannu latǝrikke bi
toshilaye. Korkor fannjuyero ampul jiɍi
jiɍi cakkǝna. mt: kaˆrß©7. fa: ampoule.
amusuram [aˆmuˆsuˆrå˜m] cu. fa: gargoulette.
amwura1 [aˆmwuˆra˜] cu. Kambe ya-a
bawa-adǝ. Was wajiya leje amwuranju
lewaji. bg: aˆmwuˆraˆwa˜. fa: parents.
amwura2 [aˆmwuˆra˜] cu. Am tandiro curo
bǝlayen bi nalan kiariyaro bawodǝ.
Lamar ngǝlajoro amwura capcane
fuwuro casakko. bg: aˆmwuˆraˆwa˜. fa: aînés,
anciens.
amwurawa [aˆmwuˆraˆwa˜] cu. rui: aˆmwuˆra˜.
ana [aˆna˜] cu. Awo kam rakce cǝdidǝ.
Kurwowu nangaro, ananiye kare ania
rakce ngojǝnni. fa: capacité.
anagamba [aˆnaˆga˜mbaˆ] cu. Fǝlada
ngǝwusoro sǝni feye kwanjaso karawi
casakki ye kǝlanja japcai yedǝ.
Anagamba kawa jajiaro bikke yeji. mt:
bo˜ro˜ro˜. fa: peul; peulh.
andǝlǝs [aˆndǝ˜lǝˆs] cu. Batta gǝdǝdǝk
kǝlanjuro sǝrdu gǝnajagaidǝ. Andǝlǝsnju
cana nangaro, fǝrnjun tuno gǝnayeno.
fa: tapis.
andi [åˆndß™] w. Wakkil am ngǝwuye
burwoyedǝ. Andi samma jurwuro leniye
duwon, Musa dayeno. fa: nous.
anǝm [aˆnǝ˜m] cu. Fǝkka gǝdiro yimiya, kanji
mukkonǝm kǝmborambedǝ. Lardu
Najeriyaye anǝm Nijerren kǝrga. fa: sud.
anǝmadinnam [aˆnǝˆmaˆdß©nnåˆm] cu. Katte
anǝm-a adinnam-ayedǝ. Lokkolnde
anǝmadinnam bǝlayen kokkera. mt:
aˆnǝˆmgǝˆdß™. fa: sud-est.
anǝmdaji [aˆnǝ˜mdaˆjß™] cu. Anǝm kuruwu.
Ngada anǝmdaji Difayen koyeno. fa:
extrême sud.
anǝmdu [aˆnǝˆmðu˜] kkye2. Kǝla anǝmninnaro
ledu. Maara ciyenniya, ruiye ngai
anǝmgeno. fa: aller vers le sud.
anǝmfǝde [aˆnǝˆmfǝˆðe˜] cu. Katte anǝm-a
fǝde-adǝ. Kidaramnja anǝmfǝde
kasuwuyen kǝrga. fa: sud-ouest.
anǝmgǝdi [aˆnǝˆmgǝˆdß™] cu. Katte anǝm-a
adinnam-ayedǝ. Lokkolnde anǝmgǝdi
bǝlayen kokkera. mt: aˆnǝˆmaˆdß©nnåˆm. fa:
sud-est.
anǝmyala [aˆnǝˆmyaˆla˜] cu. Anǝmlan cije
yalaro lejidǝ. Kolta bǝlandea
anǝmyalanno reyeno. fa: nord-sud.
angǝrdu [åˆngǝˆrðu˜] kkye2. Jire wuldu wadu.
6 kalmaram tǝlamyindia
arasu
Alkali kidoson, angǝrje napkeno. fa:
nier.
angǝsa1 [aˆngǝ˜saˆ] cu. Damanambudǝ.
Angǝsa laa ku kasuwuro ledu damsuwo.
fa: empêchement.
angǝsa2 [aˆngǝ˜saˆ] cu. Kajǝmuye nanju laa
leyada. Kanam kalwuni juwe angǝsaaro
waljǝna. fa: défaut.
angǝstu1 [aˆngǝˆstu˜] kkye2. Awo laa dio
ragǝmma duwon wadu. Bǝlawuro dio
cǝragǝna duwon angǝskeno. fa:
renoncer.
angǝstu2 [aˆngǝˆstu˜] kkye2. Fandinǝmba
duwon baworo waldu. Kantima adǝ
kure motalan sawurji duwon, angǝsse
korolan cǝdiro walyeno. fa: faillite
(faire).
angur [å˜nguˆr] cu. Bare tada lǝmanne
cǝmbǝnniro, batta bǝɍia tǝgam yanjuye
gerodǝ. Yanju angurra nangaro, kǝnna
adǝ kǝnaro ciri. fa: muselière.
angurdu [åˆnguˆrðu˜] kkye2. Angur njakko.
Reda kaniya bǝrinjuye angurje kajiri
kiam ngǝwu kiwando. fa: muselière
(placer).
ani [a˜n߉] fǝl. Fǝledama awo ngǝwu karǝnne.
Tandi ani nga kambǝɍiwu bǝlandeye. fa:
ceux-ci; celles-ci.
ansi [å˜ns߉] alnj. Kam mana fanjiwawo. Ansi
nangaro, curo kǝlassen wunduma
gǝrenjun napciwawo. fa: récalcitrant.
ansidu [åˆns߉ðu˜] kkye2. Ansiro waldu.
Sawawa diwi cuwandǝna nangaro, ti ye
ansijǝna. fa: récalcitrant (devenir).
Anu Araren [AŠnu˜ Ašra˜reˆn] cuf. Bǝrni karǝn
Agadasselan naptu arondisemaye
cǝdidǝ. Anu Ararenlan curo cidiyen
karwi kibbu laa cattuluwi. fa: Anou
Araren.
ap [a˜p] aj. Kalma awo ajabba bi awo
tangǝmiya wullǝmidǝ. Ap! Tassunǝm
kǝrma duwon kǝlaniro kadio. fa: quoi.
aradu [aˆraˆðu˜] kkye2. Buni cǝdana ra
cǝdanniro, game mui bi kǝɍi ro. Was
wajiya kayenma leje muinju araji. fa:
vérifier.
arakku [aˆraˆkku˜] l. Curo komben uwuro tilo
yirgamiyadǝ. Lokkol burwoyen saa
arakkuro kǝrajai. fa: six.
arasan [åˆråˆså˜n] cu. Njeroram nangǝɍiyelan
ingi gana gana cuduridǝ. Arasanlan
argǝm ngamji. fa: crachin.
arasu [a˜ra˜suˆ] cu. Kǝngal bojiya, kime fitto
waljidǝ. Dǝla bulduro arasu fǝlejiye:
"Lene kannu sakkude dande warniyo!"
arawan
fa: soleil.
arawan [å˜rå˜wåˆn] alnj. Kam nia diwia. Ti
arawan nangaro, sawa ngǝla cǝdanni.
fa: méchant.
arawu [a˜raˆwuˆ] cu. Cǝlǝm-a tada-a tandilan
ruwu cadidǝ. Arawu kura ye mbeji, gana
ye mbeji. fa: lettre.
arawu gana [a˜raˆwuˆ gaˆna˜] cuk. Arawu
tǝngǝɍiro ruwudǝnadǝ. Lokkol
burwoyelan kǝlas aji burwoyelan arawu
gana jur yalla ruwujai. fa: minuscule
(lettre).
arawu kura [a˜raˆwuˆ ku˜raˆ] cuk. Arawu kuraro
ruwudǝnadǝ. Cu fǝlaiye fi yayea arawu
kuralan ruwudu ngǝssai. fa: majuscule
(lettre).
arawuyindia [aˆraˆwuˆy߉nd߉a˜] cu. Bowodu fal
cǝlǝm yindin ruwujaidǝ. Ruwu kanoriyen
sh-a ny-a arawuyindia. fa: digraphe.
arbitǝr [aˆrbß©tǝˆr] cu. Kǝla bikkeye wudama.
Balo bakcaiya, arbitǝr yakku. fa: arbitre.
ardep [aˆrde¨p] cu. Kǝnja tamsuwu-a
suwur-alan dedidǝ. Ardep kǝjijoro, am
lawasar so, kajǝwur so casakki. fa: jus
de tamarin.
ardepma [aˆrdeˆpma˜] cu. Kam ardep
cǝladidǝ. Bejiya, ardepma jauro luwa
cǝdi. fa: jus de tamarin (vendeur de).
ardidu [aˆrd߉ðu˜] kkye2. Ardiya njo. Wua
ardisǝnni nangaro, kasu damseyeno. mt:
kåˆsåˆttu˜; aˆmåˆrðu˜. fa: accepter.
ardiya [aˆrdß™yaˆ] cu. Kasattu. Mushe ardiya
sina nangaro, cuwuram kǝlasse nanilan.
mt: kaˆmbǝ˜rseˆ. fa: confiance.
areya [aˆreˆya˜] cu. Jire wadudǝ. Kaanju cǝne,
areya cǝde allo kǝmaskinjuye kimowo.
fa: mauvaise foi.
areyama [aˆreˆyaˆma˜] cu. Areya diomadǝ.
Areyama nangaro, wunduma gǝre
kaanjuyen karenju gǝnajiwawo. fa:
malhonnête.
argǝm [aˆrgǝ¨m] cu. Kǝmbo ngawuɍi gai sim
sananaa. Ya Bindu bǝlǝm argǝmbe
karjǝna. fa: mil.
argǝmma [aˆrgǝˆmma˜] cu. Kam argǝm
cǝladidǝ. Jakka tuluworo leje
argǝmmayen tiya wusku ngalyeno. fa:
mil (vendeur de).
Arlit [AŠrlß©t] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi yala gǝna fǝdejǝna
Agadassedǝ. Arlitlan curo cidiyen tulo
laa tamanna cattuluwi. fa: Arlit.
armalan [åˆrmåˆlå˜n] cu. Kǝndawu mewun
yindin kamcǝlǝmbeye kǝnlǝgarre. Tadani
karudǝ armalanne kawu dewua
kalmaram tǝlamyindia
asambǝle
katambo. fa: mois hégirien (neuvième).
arom [aˆro¨m] cu. Awo kaluso kǝjijaro
casakkidǝ. Bǝri ladoma adǝ kalunjuro
arom cakki nangaro, wundu yaye cuwi.
fa: arôme.
arondisema [aˆroˆnd߉seˆma¨] cu. Kǝrye
kǝmanda cunodidǝ. Curo defartema
Diwayelan arondisema yakku: Maine,
Diwa, Ngeeme. fa: arrondissement.
arsa [aˆrsa˜] cu. Diwino-a kolji-a kǝljane
gǝwurjaidǝ. Bǝlawuroro ciyenniya, arsa
kansiro ngoyeno. fa: dattes (pilées).
arsasu [aˆrsa¨suˆ] cu. Ngǝwuso su tǝgarǝna
curo bunduwuyero casakke gǝpcaidǝ.
Bunduwu laa arsasu arakku ngoji, laa
arsasu yindi ngoji. fa: cartouche.
arsiyi1 [a˜rs߉yß™] cu. Kǝnda kambedǝ. Arsiyinju
koro fal-a kani yakku-a. fa: richesse,
fortune.
arsiyi2 [a˜rs߉yß™] cu. Ser fandodǝ. Arsiyi cakke
kam tiro dunoa kambǝɍin yapkeyeno.
mt: nu˜waˆ2; sa¨7. fa: chance, veine.
arsiyi curo cidiye [a˜rs߉yß™ cu˜ro˜ cß™dß™yeˆ] cuk.
Awo alama dinarso gai curo cidiyen
dasaanadǝ. Nijer arsiyi curo cidiye
ngǝwu cǝdana: dinar, su cǝlǝm ... fa:
gisement.
arsiyima [aˆrs߉y߉ma˜] cu. Kam arsiyiadǝ. Fado
kura shawa adǝ arsiyima bǝlandeyeye.
fa: riche, fortuné.
arwadǝla [åˆrwå˜dǝ˜la˜] cu. Lǝman koro bi-a fǝr
karwudi-a kǝldane tuwandǝnadǝ.
Arwadǝla cambiwawo. fa: mulet.
aɍiawu [aˆɍia¨wuˆ] cu. Batta sosor kuruwu
kǝlaro kwangawa kǝlejagaidǝ. Mai
galajaiya, aɍiawu kǝlejagai. fa: turban,
couronne.
aɍin [aˆɍß©n] cu. Ingi tilan kajǝmuso daljaidǝ.
Ngǝlainju aɍin jiɍi jiɍin dalje duwon fǝlai
tando badiyeno. fa: teinture.
aɍinma [aˆɍß©nmaˆ] cu. Kam kida aɍinne saniaro
cǝdanadǝ. Aɍinma lakkandeye jauro
daungasiwo nojǝna. fa: teinturier.
aɍinmadi [aˆɍ߉nmaˆdß™] cu. Na aɍinma sanianju
cǝdidǝ. Aɍinmadiro battanju bul cade
kimero dalyera. fa: teinturier.
aɍitta [aˆɍß™ttaˆ] cu. Batta tǝngǝɍi mukkolan taye
tilan wuɍiso cakkeridǝ. Kǝmurjo adǝ
goronju aɍittanin cikkerǝna. fa: pochette.
asala [aˆsaˆla¨] cu. Curo asemben sala rakka
mewu bune fi yaye tǝdidǝ. Asalaro
isǝmiya, curo cǝmbǝɍǝnnima ngǝla wo.
fa: prière (surérogatoire).
asambǝle [aˆsaˆmbǝˆle¨] cu. Kǝwu wakkilla
jama larduye kǝreyadadǝ. Sa sanin
7
asar
asambǝle capte wowom ngoji. mt:
maˆj߉lß©s. fa: assemblée nationale.
asar1 [aˆså˜r] cu. Awo laa njuwatkodǝ. Kannu
ngimnju juwe asar kuraro cakkǝna. fa:
perte.
asar2 [a˜såˆr] cu. Sa ngawo duworre kawu
mauriwu cǝdidǝ. Sala asarre ku sa
dewunin satkera. bg: lå˜såˆr. fa: après-midi.
asar3 [a˜såˆr] cu. Sala asarlan tǝdidǝ. Ku sa
dewunin asar saɍidi. fa: prière
(troisième).
asardu [aˆsåˆrðu˜] kkye2. Asar2 waldu. Dunia
asaryenniya, jǝrwunju njatto badiyeno.
bg: låˆsåˆrðu˜. fa: après-midi (devenir).
asawak [a˜sa˜wåˆk] cu. Kam tasawak
tǝlamnjudǝ. Asawak adǝ tǝlamnju ye
fanji, kandinkandin ye fanji. fa: asawak.
asbǝrin [aˆsbǝˆrß©n] cu. Karwun sǝrǝnnedǝ.
Kǝlanju cǝrǝndi nangaro, asbǝrin cane
nǝmgeno. fa: aspirine.
ase [aˆse˜] aj. Kalma mana ajabbanin wuldidǝ.
Ase, nima banna adǝa dim? fa: ah oui.
asem [aˆse¨m] cu. Kǝnja-a kǝmbo-a adin
nangaro wada. Curo saayen mǝsǝlǝmba
kǝndawu fallo asem jǝmjai. fa: jeûne,
carême.
asem kaldu [aˆse¨m kå˜lðu˜] cuk. Curo
asemben kǝngal curiya, kǝmbo dio. Ingi
kannua-a diwino yakku-an kullum asem
kalji. fa: rompre le jeûne.
asem ngodu [aˆse¨m ngo˜ðu˜] cuk. Asem dio.
Kǝristawa asem ngojaiya, kawu fidewu
cadi. fa: jeûner.
asemma [aˆseˆmma˜] cu. Kam asem cǝdidǝ.
Asemmaro diwino ci fǝrǝmdaye yimiya,
ser kura dimma. fa: jeûneur.
asǝmadu [aˆsǝˆmaˆðu˜] kkye2. Fasallaro dio.
Kala kidǝnniya, argǝmnju asǝmaje
gǝnayeno. fa: organiser.
asǝmu [a˜sǝˆmuˆ] cu. Kasuwa nganjiye kambo
sindu kǝji dapciyidǝ. Am asǝmua laa
bǝrbǝr wajana, laa ye nasam wajana. fa:
asthme.
asǝr1 [aˆsǝ˜r] cu. Awo kollǝme am ngǝwu
nojaiwawo. Ku awo diwi dikkǝna, asǝrni
jange. bg: aˆsß™r. fa: secret.
asǝr2 [aˆsǝ˜r] cu. Tiyinǝm gardaro karwun
kamcǝlǝm njadǝ. Sunuri dalo jau asǝrlan
roje dayeno. bg: aˆsß™r. fa: pouvoir
surnaturel.
asǝrma [aˆsǝˆrma˜] cu. Kam mǝrsanǝmma tiro
rangǝme asǝrnǝm wulgǝmidǝ.
Asǝrmanju bǝlawurojǝnaman,
naptunjuye kǝji fanjiwaworo walyeno.
fa: confident.
8 kalmaram tǝlamyindia
awalaktu
asir [aˆsß™r] cu. rui: aˆsǝ˜r.
askǝr [a˜skǝˆr] cu. Kam kǝriwu cǝdidǝ. Jeneral
Baredǝ askǝr kura. mt: so˜j߉. fa: soldat,
guerrier.
askil [aˆskß©l] cu. Bikke ferowa kanoriye am
caraana congoridǝ. Yim larusaa askil
gǝnajaiya, waras waji. fa: danse.
assha [aˆssha˜] aj. Kalma awo diwi wakkajiya,
wuldidǝ. "Assha!" yeno, lawar kuttu
fangenniya. fa: dommage.
astaafǝrlayi [a˜staˆaˆfǝ¨rla˜y߉] aj. Na Alayen
gawurdudǝ. Manaji duwon talyenniya,
astaafǝrlayi yeno. fa: Pardonne moi.
asu1 [a˜su˜] cu. Kamba bi awoa nodudǝ. Mana
bǝlwuye asu jaua. fa: reconnaissance.
asu2 [aˆsu˜] cu. Kasuwa argǝmsoa sim
bawoaro cǝdidǝ. Mǝnde kuloniro asu
ngaye awima fandǝkkǝni. fa: maladie.
asudu [a˜su˜ðu˜] kkye2. Kam bi awo nodu.
Kuruwuyen bawanju asuje ngǝrǝmbaro
kapkeyeno. fa: reconnaître.
asuduram [a˜su˜ðu˜råˆm] cu. Fuwun noduro
sheda nalan diodǝ. Fado rawanjuyero
isiya, mota dina asuduramnju wo. fa:
marque.
asusu [a˜su˜suˆ] cu. Wuɍi capturam cuwuɍi
tǝngǝɍia suye so, katakoye so. Ya Indi
larusa feronjuye karǝngenniya,
asusunju falyeno. fa: caisse, tirelire.
ashana [aˆsha˜na˜] cu. Kalǝm kǝladǝro awo laa
ɍittǝgǝnaa, kǝrastiya, kannu cambidǝ.
Mawu nguson kannu fuduro ashana
fado yindi cuwi. mt: aˆlme˜t߉. fa: allumette.
atǝmpa [aˆtǝˆmpa˜] cu. Batta masammanno
kamuwa nangaro baktǝne jene yakku
yakkuro kamgadadǝ. Kajǝmu
ngǝmǝriyero ferowanjuro atampa jene
dewu kikkiwo. fa: tissu (pour femme).
atǝmpama [aˆtǝˆmpa˜maˆ] n. Kam atǝmpa
cǝladidǝ. Kare salaye njuworo, yallanju
ngoje atǝmpamayero leyera. fa: tissu
(vendeur de).
attaura [aˆttå˜ura˜] cu. Kitawu uwu curon gala
Nawi Musayeso tuwandidǝ. Wada
mewu Ala Nawi Musaro cinadǝ curo
attaurayen tuwandi. fa: torah.
awaana [aˆwa˜aˆnaˆ] cu. Am bawa tiloadǝ. Fero
adǝ-a tada adǝ-a awaana, amma
nodanni wurayera. fa: frère, sœur.
awagǝnan kurangǝna [aˆwa˜gǝˆna¨n
ku˜raˆngǝˆnaˆ] cuk. Awaanawa yindiye
yalladǝ. Awagǝnan kurangǝna yakku ani
lǝmannja kǝljane kulo gade kesuwo. fa:
cousins.
awalaktu [åˆwåˆlåˆktu˜] kkye2. Tada bi fero na
awalamdu
niyaye najǝgǝnadǝ. Awalakcǝna kalnin
larusa kido. fa: pubère (devenir).
awalamdu [åˆwåˆlåˆmðu˜] kkye2. Kam kiarije bi
kǝmurjoje har hangalnju fuludidǝ. Kaka
Amsa awalamje manama cǝdiwawo. mt:
bǝˆlǝˆktu˜. fa: sénile (devenir).
awaran [å˜wå˜råˆn] cu. Ngawo fula
tuluwummayen kiam gapcidǝ. Tǝgǝraro
awaran fijiye, dije kusottonjuro kiado.
fa: petit-lait.
aware [å˜wå˜reˆ] cu. Jiɍi fǝladaye. Aware
ngǝwu kǝrye Maineyen nansǝni cadi. fa:
peulh; peul.
Awaɍi Butaɍimi [AŠˆwa˜ɍ߉ Buˆta˜ɍ߉m߉] cuf.
Sillowu yalalan daji jauro buldǝ. Bune
am fattagaiya, Awaɍi Butaɍimia majai.
fa: étoile polaire.
awi [aˆwß™] ko. Kalma tilan koro dioye. Awi
manǝmi? fa: qu'est-ce que, quoi.
awima [aˆwß™ma˜] w. Kalma awo laa bawo
wulduma. Bararo leyenniya, awima
cuwandǝnni walyeno. fa: rien.
awo [aˆwo˜] cu. Kalma cu nodǝnniye, bi sa
manayen cu tǝdanniyedǝ. Awo laa
madaro kadinniya, bawanju tia duyeno.
fa: chose, objet.
awo goroye [aˆwo˜ go˜roˆyeˆ] cu. Kam kida
njǝddǝnaro bi awo laa njukkudǝnaro
kunguna bi awo gade yimidǝ. Malǝm
ruwu siddǝnniya, awo goroyero gursu
B - b
ba1 [baˆ] kkye1. Kurulan rungoro kalaktu.
Ngawuɍinju juwane tǝgǝra kido. fa:
pulvériser, broyer.
ba2 [bà] kkye1. Kǝskaro bi awo laaro tattu.
Yalla diwinoro jawane tada kewǝrdo. fa:
monter, grimper.
ba3 [ba¨] kǝl. rui: ba¨woˆ.
ba kǝsai [ba¸ kǝˆså¨i] cuk. Bawa kwayedǝ bi
bawa kamuyedǝ. Ngawo larusanjuyen
Fanta ba kǝsainjua lewaro leyeno. fa:
beau-père.
ba kura [ba¸ ku˜raˆ] cu. Yeiya bawaye. Fanna
banju kurayen wurayeno. fa: oncle.
ba ngimba [ba¸ ngß©mbaˆ] cuk. Kam
kuranǝmbo ngonǝmmadǝ. Banju
ngimba jar ce kanti kayeno. fa: patron.
baa [ba˜aˆ] cu. Ngǝlaji ngǝwu na tilon
capkadadǝ. Ngawo kalayen baa kura
kura yindi masarmiye curo kulonjuyen.
bg: ba˜waˆ. fa: tas (d'épis de mil).
babǝr [baˆbǝ˜r] cu. Su tǝgarǝna ngǝwusoro si
kalmaram tǝlamyindia
badabadama
mia kekko. mt: t߉m߉nja˜. fa: pourboire.
awonambu [aˆwoˆnå˜mbu˜] cu. Naptu kam
mukko deaye. Awonambu cakke
yallaniro kare lokkolle yikkiwukkǝni. fa:
pauvreté.
awulo [a˜wu˜lo˜] cu. Kǝlanǝm njungorodǝ. Na
kambǝɍiyen fuwu gangamayen daada
awulonju cǝdi. mt: jǝˆjǝˆktaˆ; kß™la˜ɍ߉. fa:
flatterie.
aya [a˜yaˆ] cu. Sura luwuranne fisoye
yaktunju lambaadǝ. Njeroram
luwurannen sura ngǝwuso ayanja gana.
fa: verset (du Coran).
ayau [a˜yåˆu] cu. Awo jauro diwidǝ. Ayau
kura cǝde bǝlan duyera. fa: malfaisance.
ayauma [aˆyåˆuma˜] cu. Ayau diomadǝ.
Ayauma ngǝwusoye njeroramnja koso.
fa: malfaiteur, fautif.
ayawa1 [aˆyaˆwaˆ] cu. Kǝska kalu kura kuraa
tada kuruwu kuruwu dungokkada jauro
suwurra cidǝ. Ayawa tada ciya, sai
callǝme ɍijiya duwon gade ci. fa:
bananier.
ayawa2 [aˆyaˆwaˆ] cu. Tada ayawayedǝ.
Kamnasara ngawo bǝri juwunayen sa
laa ayawaso jǝgǝri. fa: banane.
ayawama [aˆyaˆwaˆmaˆ] cu. Kam ayawa
cǝladidǝ. Ayawama adǝ yim nguson riwa
yer yakkuye cǝdi. fa: banane (vendeur
de).
yindia, injilan kidaje leji kam yindi
ngojidǝ. Jauro doi nangaro, babǝr
jandarmaye sadǝman mota biwu
cǝdǝnaa kaduje cǝdai. bg: baˆwǝ˜r. fa: moto.
bacca [baˆcca¨] cu. Dǝlam kǝskayero je
tuwaada naptu kattuye cǝdi bundi
tayedǝ. Bacca tarwuna cǝdane ceje
njaɍejiyi. fa: piège (branche).
bada1 [baˆða˜] cu. Ngudo ɍisiwu bawoa,
sheɍia, kǝska silan cǝdane njaɍejiyidǝ.
Bada kuɍisolan ambadi. bg: baˆðaˆða˜. fa:
chauve-souris.
bada2 [ba˜ðaˆ] cu. Kǝwu am kǝla fǝrren. Fǝrra
bada adǝye ngǝwuso bidu. fa: cavaliers.
bada shalo [baˆða˜ shaˆlo˜] cuk. Bada duwon,
amma jauro kura. Bada shalo tadanju
curo fefedoyen gǝraji. fa: roussette,
rougette.
badabadama [baˆða˜ba˜ða˜maˆ] cu. Kuɍi
tǝngǝɍi fefedo kura kura janejanea.
Badabadama ngǝwuso shawa. bg: maˆla˜
9
badada
baˆða˜ba˜ða˜maˆ. fa: papillon.
badada [baˆðaˆða˜] cu. rui: baˆða˜.
badaɍi1 [baˆðaˆɍß™] cu. Battaso kǝleyada kǝlaro
gǝnajagaiya, kare tiro napciyidǝ.
Kǝmonju kiambe bare curǝnniro, kullum
badaɍinju ngǝlaiye kǝlanna. fa: chiffon.
badaɍi2 [baˆðaˆɍß™] cu. Alama kamatkada badaɍi
gairo kǝlejane kayejanadǝ. Bǝlawuroro
ciyenniya, badaɍi kansiro ngoyeno. fa:
gâteau.
badayina [båˆðåˆyß™naˆ] cu. Kasuwa cakke
karwu kori koriro dǝdǝkcidǝ. Badayina
kambo cijiyiya, sindu kǝji tikkeri. fa:
palpitation.
bade [ba˜deˆ] cu. Kam ngǝwuso cǝlǝm ye,
gurjam ye, yalaadinnam Najeriyayen
curo mangasoyen dǝganadǝ. Badesoye
sanianja buni ta-a shingawa kokta-a. fa:
badé (ethnie).
badǝra [ba˜ðǝ˜ra˜] cu. Ingi jauro sananaro
cuduridǝ. Badǝra tiro kida dapciyiwawo.
mt: nyå˜mnyå˜m. fa: gouttelette.
badidu [båˆd߉ðu˜] kkye2. Burwon dio. Soro
tandǝmiya, bǝlaalan badinǝmi. mt:
ngǝ˜stu˜; saˆðu˜3. fa: commencer.
badiduma [båˆd߉ðu˜maˆ] cu. Kam badijidǝ.
Bune fi yaye fero adǝ tima aiya
badiduma wo. fa: initiateur.
badiduram [båˆd߉ðu˜råˆm] cu. Ciduram.
Sammana adǝ badiduram kǝjia. mt:
ngǝ˜stu˜råˆm. fa: début, commencement.
bafǝna1 [baˆfǝ˜naˆ] alnj. Kuraje na ngǝroye
cǝdǝnadǝ. Gonda bafǝnadǝ jauro
buwucci. bg: baˆfu˜naˆ. fa: mûr.
bafǝna2 [baˆfǝ˜naˆ] alnj. Dede na kǝmboye
najǝgǝnadǝ. Shingawa deje bafǝna,
kalunju kǝla kannuyen. bg: baˆfu˜naˆ. fa: cuit
(aliment).
bafǝna3 [baˆfǝ˜naˆ] alnj. Kam kǝlanju garje
karwun yiddǝmiya, de, koro na wundu
yayero tikkerǝnaro lejidǝ. Kandira adǝ
bafǝna nangaro, dawu karaayen runju
tok. bg: baˆfu˜naˆ. fa: invulnérable.
bafo1 [baˆfoˆ] kkye1. Na kǝmboye naduwu.
Ngaji bafǝnnidǝ curojau ci. fa: mûrir.
bafo2 [baˆfoˆ] kkye1. Kǝla garduro karwun
kamcǝlǝm nja. Sawani bafǝna nangaro,
jena tia juwuiwawo. fa: puissant
(devenir).
bafuna [baˆfu˜naˆ] alnj. rui: baˆfǝ˜naˆ.
bagajau [båˆgåˆjå˜u] cu. Kam kidanju
mandamaro ganga kudodǝ. Jaman
kuyen kǝryenden bagajau ngǝwu gǝni.
fa: salinier.
baibaidu [båˆibåˆiðu˜] kkye2. Sa wuldǝnadǝn
10 kalmaram tǝlamyindia
bala
kǝnsio nambudǝ. Musa lesaro baibaije
kǝnaa wayeno. fa: retard (faire du).
bajebaje [båˆjeˆbå˜je˜] cu. Garasan ngǝwu jiɍi
jiɍiro dallada ci ka tǝngǝɍiyero tuwada
kongwawa tilan bikke farjaidǝ. Yim
ngǝmǝria bajebajenja mukkonna
maidilan bikke algaidaye farjai. fa:
corde.
bajebajedu [bå˜je˜bå˜je˜ðu˜] kkye2. Na nalan
jiɍi fi yayero koldu. Aɍi kareyanju
lokkolle curo fadoyen bajebajejǝna
bawanju jǝkkadi. fa: désorganiser.
bak [ba¨k] cu. Ngawo jaraptayen kakkadu
ilmu liseye tammaro tabbacciyidǝ.
Baknju kiwandǝnniya, Najeriyaro leje
jamiyaro kǝrgawo. fa: baccalauréat.
bakama [baˆka˜maˆ] cu. Kam goro kamje
cǝladidǝ. Bakama laa laa dadajane
goronja caladi. fa: kola (vendeur de).
bakkal [bå˜kkå˜l] cu. Si dunolan wandu.
Moduro bakkal cadde duwon kajayera.
fa: écarter (fait d').
bakkaldu [båˆkkå˜lðu˜] kkye2. Bakkal dio.
Wajǝnama sinju bakkaljane kajayera.
fa: écarter (avec force).
bakta [båˆktaˆ] cu. Injilan kitawu so, jerida so
ngǝwuro tuluwodǝ. Kitawu ruwujǝnadǝ
jauro tǝraana nangaro, bakta gadegade
yakku cado. fa: impression.
baktama [båˆktaˆmaˆ] cu. Kam bakta
kitawusoye sanianjudǝ. Nyari Aɍiyedǝa
baktama kitawu dǝwu yakkuro
bakkeno. fa: imprimeur.
baktama2 [båˆktaˆmaˆ] cu. Kam kitawuro fasal
cidǝ. Kitawu kanorilan ruwuwada
ngǝwusoye Bakoma baktamanju wo. fa:
maquettiste.
baktu1 [bå˜ktu˜] kkye2. Mukkolan bi awo
gadelan jau isafanduwu. Lokkollan yalla
baktu dapcana. fa: frapper.
baktu2 [bå˜ktu˜] kkye2. Silan balo dunoaro
juwadu. Maradona balo bakciya,
kuruwuro leji. fa: shooter, botter.
baktu3 [bå˜ktu˜] kkye2. Ngǝwuro kitawuso
tuluwo. Jerida adǝa dǝwu yindiro
bakkera. fa: imprimer.
baktuwu [bå˜ktu˜wu˜] kkye2. Awo laa
bangǝme cuwuɍi cǝde ngawo. Gǝmaje
lastuwuro kusa garuro bakkeyeno. fa:
enfoncer.
bal bal [baˆl baˆl] cu. Jiɍi jiɍi kǝla
kajǝmusoyedǝ. Kowonaye kajǝmunja
ngǝwuso bal balla fa: multicolore, tache.
bala [baˆla˜] cu. Ganga tǝngǝɍi ci falla tǝlwuro
casakke mukko dea bakcaidǝ. Yim
balalak
larusanjua bala bakcai duwon,
fajaryeno. fa: tam-tam.
balalak [båˆlåˆlå˜k] cu. Kadawu simbe.
Kǝnǝmlan cijǝna fǝkkanju tuljǝnni,
simnju balalakka. fa: orgelet.
balama [baˆla˜maˆ] cu. Kam bala jajidǝ.
Kǝmuwunjua balama ganganju jaji ye,
cǝrandi ye. fa: instrumentiste.
balambalamdu [båˆlåˆmbåˆlå˜mdu˜] kkye2. Na
leduye nodu namburo na naro ledu. Isa
lokkollo ledu waje curo bǝlayen
balambalamji. mt: båˆmbåˆrå˜mðu˜. fa: errer.
balamdu [båˆlå˜mðu˜] kkye2. Jeni bi karwin
sango. Fanna kalunju balamji. fa:
remuer.
balangadi [båˆlå˜ngåˆdß™] cu. Kǝska fafaji tada
kuruwu kuruwua kam juwuiwawodǝ.
Kamuwa tada balangadiye jajaiaro aiya
cadi. fa: plante (espèce).
balangar [ba˜la˜nga˜r] cu. Dǝgǝl kam nuna
ngojaidǝ. Bǝla gana gana ngǝwuson
balangar curo dandallen. fa: brancard.
balani [båˆlåˆnß™] cu. Kasuni dimiye fuwu
kimea ngawo bulla, bi fuwu cǝlǝmba
ngawo bulla, sǝmo kura kuraadǝ. Kasuni
balaniyedǝ jauro kuraji nangaro, ambe
caraana. fa: brebis.
balanima [baˆlaˆnß™maˆ] cu. Sǝni balaniye.
Nangǝɍi karǝnjiya, balanima kǝla
yalannaro lǝmanna cadi. fa: berger.
balas [bå˜låˆs] cu. Wuɍi katte njuwoma-a
ladoma-aye ngawo isawuyen nodudǝ.
Ngawo balas cadǝnayen, koroman tia
wuɍi ngǝwuro jagai. fa: bilan, compte.
balastu [båˆlåˆstu˜] kkye2. Balas dio. Daudu
sǝram kare kasuwulan kiladǝnniya, bune
ti-a banju ngimba-a balaskera. fa:
compte (faire le), bilan (faire le).
balbaldu [bå˜lbå˜lðu˜] kkye2. Gǝna ingiro
njakko. Jenenju bǝrbǝrradǝa
balbalyeno. fa: tremper.
balballa [båˆlbå¨llaˆ] cu. Curo fadoyen bi
bǝlayen fili dǝganadǝ. Balballa lokkolle
kura nangaro, fǝradunju sai jama
mewu. fa: cour.
balde [bå˜lðe˜] cu. Sa alama lǝgarlan tamiya,
mewu tilonno yadedǝ. Balde fi yaye
lokkolwu tusturo caluwi. fa: jour.
baldedu [båˆlðeˆðu˜] kkye2. Baldero waldu.
Dunia baldejiya, kasuwu bǝlandeye
damji. fa: jour (devenir).
baldela [båˆlðeˆla˜] cu. Awi yaye awo balde
tǝdidǝ. Kajiri awo gade cǝdoro, bare
baldela cǝdi. fa: diurne.
bale [baˆle¨] cu. Bikke fasallada kam tilo bi am
kalmaram tǝlamyindia
bambamdu
ngǝwu farjaidǝ. Festiballan ngǝwusoro
saa ngawoye kojanalan bale Dosoyema
burwoye wo. fa: ballet.
balebaleram [baˆle˜baˆle˜råˆm] cu. Fero na
larusaye najǝgǝnadǝ. Kure saa nguson
mai lardundeye balebaleram sammaro
kwa cǝddi. fa: adolescente.
balis [baˆlß©s] cu. Kare gǝnaduram taram falla,
jaktuwuramba. Balisniro kajǝmuwani
yakkǝkke jakkǝgǝkke ngokke tasharo
leyekko. fa: valise.
balka [ba˜lkaˆ] cu. Suno karawiye kinjaa si
tǝgǝmbo jakciwawodǝ. Na ingialan
dadanǝmiya, balkanǝm bannadi. fa:
sandale.
balkama [baˆlkaˆma˜] cu. Kam balka cǝladidǝ
bi cǝdidǝ. Balkama yindiyero
leyenoman, suno sinjun kalkal
cuwandǝnni. fa: chausseur, bottier.
balle [båˆlle˜] kǝl. Kalma kam bi awo
najǝgǝnaro bi najǝgǝnniro wuldidǝ.
Kannanǝmma bare cǝdi, balle ni kuradǝ!
fa: raison (à plus forte).
balo1 [baˆlo¨] cu. Awo tokokor karawiye bi
dangoye curon kasamba silan baktaye.
Pele balo baktaro masku. bg: bo¨l. fa:
football, ballon.
balo2 [ba˜loˆ] cu. Karawilan na tuno
ngajǝnadǝ. Gananjun dokkorlan cure
siyellan jau fanje balo kura kolyeno. fa:
cicatrice.
balo baktaram [baˆlo¨ båˆktaˆråˆm] cuk. Korkor
curonjun bal bakcaidǝ. Bǝlandelan lakka
fin yaye balo baktaram mbeji. fa: terrain
de foot.
balodu [baˆloˆðu˜] kkye2. Baloro waldu.
Tunonju baloje fǝkkanju bannayeno. fa:
cicatriser.
baloma [baˆloˆma˜] cu. Kam balo bakcidǝ. Saa
yindi yindilan balowu Afǝrikaye lardu
falnin kǝla kǝljai. fa: footballeur.
baloram [baˆloˆrå˜m] cu. Na gargada balo
bakcaidǝ. Baloram Niameye am dǝwu
fiakku ngoji. fa: stade.
bam [bå¨m] cu. Kakkadu curonjun awo tǝdǝna
so, cu ambe so, bare faccǝgǝnniro
kidaramsolan ruwujane gǝnajaidǝ.
Batalla kura ise bam kayeranniya, Musa
kawu findiro lokkollo isǝnni. fa: registre.
bam lardu nodoye [bå¨m la¨rduˆ noˆðoˆyeˆ]
cuk. Bam curonjulan wada larduye-a jiɍi
lardu tunodi-a mennadǝ. Bam lardu
nodoye Nijerrea curo tǝlam uwuyen
fisarjana. fa: constitution.
bambamdu [bå˜mbå˜mðu˜] kkye2. Kannuye
11
bambaramdu
kuraro waldu. Cangalan kannu
bambamjiaro fuwurawa kǝranja kedo.
fa: flamber.
bambaramdu [båˆmbåˆrå˜mðu˜] kkye2. Na
leduye nodu namburo na naro ledu. Isa
lokkollo ledu waje curo bǝlayen
bambaramji. mt: båˆlåˆmbåˆlå˜mdu˜. fa: errer.
bambusu [båˆmbu˜suˆ] cu. Tada kǝska fafaji
jǝrwulan tǝnadiye, laa junduk, laa
tokokor. Bambusu bafiya, jauro
buwucci, koro suwurra. fa: melon.
bambusuma [båˆmbuˆsuˆma˜] cu. Kam
bambusu cǝladidǝ. Bambusuma lai lai
jǝgane talla cǝdi. fa: melon (vendeur de).
bamduwu [bå˜mðu˜wu˜] kkye2. Kam nia
konjǝnaro gǝmduwu. Wu kǝlamanǝm
gǝni, bare wuro bamdǝgǝmmi. mt:
gǝ˜mðu˜wu˜. fa: défier.
bamgada [båˆmga˜ðaˆ] alnj. Awo cǝk gǝnidǝ.
Tawǝra ngimnjuye bamgada nangaro,
cinnadǝa ngǝlaro jakciwawo. fa: arqué.
bana [ba˜naˆ] cu. Kam curo lambiyen
dǝganaro awo laa njodǝ. Fannju kannu
giwunniya, am bǝlaye bana tiro
cakkudo. fa: aide.
banadu [ba˜na˜ðu˜] kkye2. Bana njo.
Sawawanju tia banajane kulonju kawu
yindin kalayera. mt: y߉ttåˆmboˆ. fa: aider.
banda [baˆnda˜] cu. Da bi buni wande duwan
landǝnniro warjaidǝ. Banda buniye kalu
isakǝjijiyi. mt: kǝ˜ɍß™no˜. fa: poisson (fumé),
boucan.
banda dio [baˆnda˜ dioˆ] kkyek. Da bi buni
wardu. Bare da njipcǝnniro, banda cǝde
gǝnayeno. fa: fumer (poisson,viande).
bandama [baˆnda˜maˆ] cu. Kam banda cǝdidǝ.
Ci Caduyen bandamaso kajimlan buni
warjai. fa: boucanier.
bande [båˆnðe˜] cu. Batta bi karawi tǝngǝɍi
duwuɍi jakturam. Aɍi bandenju cikkere
kambǝɍiro nguyeno. fa: cache-sexe.
bandǝgǝne [båˆnðǝˆgǝˆne˜] cu. Bǝrbǝr alama
kange gai ngǝwusoro binǝmlan dunia
jakcidǝ. Bandǝgǝne ngojiya, bǝlawuro
kuttua. fa: brume.
bandǝr [ba¨ndǝˆr] cu. Batta jauro kuruwu awo
laaro kǝleyaada kampanilan culuwe
kakamjane caladidǝ. Kantilan shadda
bandǝr kada kǝla tewurren gǝnaada. fa:
bande (de tissu).
bangal [bå˜ngåˆl] cu. Su tǝgarǝna curonjuro
kanduwol casakke shayiso dejaidǝ.
Bangal samma taramba, wande kannu
kamba lejǝnniro. bg: må˜ngåˆl. fa: brasero.
banja [baˆnja˜] cu. Bǝlǝm koskoso bidoye-a
12 kalmaram tǝlamyindia
baradu
rungo gana argǝmbeso-alan tǝdǝnadǝ.
Jaman kǝnayen am banja dejane casai.
fa: bouillie d'acacia.
banki [ba˜nk߉] cu. Kidaram na wuɍi gǝnaduye
so, kasu ngoduye so. Bankilan dinarnju
ranno gǝnaje kasu kedo. fa: banque.
banna [baˆnna˜] cu. Asarro waldudǝ. Kulonju
masarrero dagǝlla ngasaane tiro banna
keddo. fa: dégât.
bannadu1 [baˆnnaˆðu˜] kkye2. Banna dio.
Agogo cassai cǝne tǝgǝmbo bannayeno.
mt: låˆnðu˜. fa: gâter.
bannadu2 [baˆnnaˆðu˜] kkye2. Diwiro yal
alamdu. Gǝnanjun bannaje, ku tadanju
rakce kǝlanju rojiwawo. mt: låˆnðu˜. fa:
éduquer (mal).
bannama [baˆnna˜maˆ] cu. Banna dioma. Curo
jǝrwuyen dagǝl bannama kura. fa:
malfaiteur.
bano [ba˜noˆ] cu. Su tǝgarǝna ka koriro
sipkaada nguwada bare cadidǝ. Bare
banoye katti ngǝlaro cǝsangi. mt: ka˜le˜. fa:
houe.
bano daada [ba˜noˆ daˆaˆða˜] cuk. Su tǝgarǝna
ka kuruwuro sipkaada daada bare
cadidǝ. Bare bano daadaye tima duwa
wo. fa: hilaire.
bano daloye [ba˜noˆ daˆlo˜yeˆ] cuk. Su kura
tǝgarǝna naptu banoye cǝdi dalo gǝrjidǝ.
Bare bano daloyedǝ, tima katti ngǝlaro
cǝsangi wo. fa: charrue.
bar [ba¨r] cu. Na masammanno tassana
napturamnjusoa kǝnja alama mbalso
gai casuwe casaidǝ. Curo bar
lakkandeyen ngǝrwo sǝnana kada
tewurnja-a kurisnja-aa fa: bar.
bara1 [baˆraˆ] cu. Lǝman karaaye taro bi
njejoro madadǝ. Lardunden bara kanjǝr
so, dewu soye dapkada. fa: chasse.
bara2 [baˆraˆ] cu. Awo laa madadǝ. Bara dimi
faccǝgǝnaye jauro leiyaa. fa: recherche.
bara dapkada [baˆraˆ dåˆpka˜ðaˆ] cuk.
Gomnati lǝman karaaye yejo
daptuwudǝ. Ku kawu yakku bara
dapkada, kandira falma culuwiwawo.
fa: chasse interdite.
bara kaada [baˆraˆ ka˜a˜ðaˆ] cuk. Gomnati
lǝman karaaye yejo amarduwudǝ. Bara
kaada yaye, lardunden lǝman
sammasoa gǝni kam ceji. fa: chasse
permise.
baradu1 [baˆraˆðu˜] kkye2. Bara dio. Abdu
kǝrinjua tarwuna barayera ngama,
mukko dea kadio. fa: chasser.
baradu2 [baˆraˆðu˜] kkye2. Madu. Ngim
barakadi
cǝlǝmlan Modu baraje jawanju
ngoyeno. fa: chercher.
barakadi [baˆraˆka˜dß™] cu. Buni alama kadiyea.
Kadi cǝne barakadi kirunniya, dǝgalje
ingilan kiluwo. fa: polyptère.
baram [bå˜råˆm] cu. Bǝlaa laada ingiro
cukkurǝnadǝ. Bǝrnilan baram yayero
pompomma ngǝwu wo. mt: bǝˆlaˆjß™. fa:
puits.
baram fǝɍifǝɍino [bå˜råˆm fǝˆɍ߉fǝˆɍ߉no˜] cuk.
Baram kuruwu fet ci tǝngǝɍia injilan
ingidǝa cattuluwi. Ingi baram
fǝɍifǝɍinoye kadawu bawo. fa: puits
artésien.
barama [baˆraˆmaˆ] cu. Bara dioma. Barama
adǝ masku, mukko dea waldiwawo. fa:
chasseur.
baranda [baˆraˆnda¨] cu. Kasam njaram soro
bunarambo tandǝgǝnadǝ. Baranda
fannjuye kura nangaro, kullum samsu.
fa: véranda.
barasu [bå˜råˆsuˆ] cu. Kasuwa kam cǝdaiya,
ngulondo siye-a mukkoye-a kinja-a
kamjidǝ. Daden lowotordiro lejiya, kam
barasua ngaji. mt: kuˆwu˜ k߉me¨. fa: lèpre.
barat1 [baˆra¨t] cu. Kalwo sakkan gai duwon
tǝngǝɍi tilan shayiso dejaidǝ. Kandin
kusotto cǝdiya, sadǝn barat ngoje shayi
dejiyi. fa: théière.
barat2 [ba˜ra˜t] ono. Kalma fudu awo laa
curǝna wuljidǝ. Kambǝɍilan sinju kandan
bakkenniya, barat leje kauro. fa: coup
(d'un).
bare1 [ba˜re˜] cu. Kida kuloye har kawu nema
bafirodǝ. Diwalan binǝm isiya, bare
tataseye cadi. fa: labour, culture.
bare2 [båˆre˜] kǝl. Kalma awo wakkaji bi tǝdi
wanǝmmadǝ. Bare kalala dimmi,
rawanǝm kǝnǝm cǝdi. bg: wåˆnde˜. fa: il ne
faut pas.
bare3 [båˆre˜] kǝl. Kalma awo wakkajǝnniro bi
tǝdǝnniro wuldidǝ. Bare lǝmanna
ngasaanniro, jǝrwunju garyeno. bg:
wåˆnde˜. fa: pour ne pas que.
barebare [ba˜re˜ba˜re˜] cu. Kida bare wuɍiyedǝ.
Gurjamba barebare maduro bǝla bǝla
jagai. fa: culture payante.
barebarema [ba˜re˜ba˜re˜maˆ] cu. Kam
barebare saniaro cǝdanadǝ. Kulonju
kura nangaro, barebarema uwu
mayeno. bg: baˆreˆma˜. fa: laboureur.
barede [båˆre˜de˜] alnj. Fǝr sǝrdu bawodǝ. Fǝr
barede duwama kam yapciyi. fa: cheval.
baredu [baˆre˜ðu˜] kkye2. Bano bi dalolan cidi
sango. Nangǝɍi isǝna am kulonja
kalmaram tǝlamyindia
barle
barejai. fa: labourer, cultiver, remuer.
bareduwu [båˆreˆðu˜wu˜] kkye2. Kambo
bareya njǝddo. Barenjǝgǝkkǝna, bare
gadero rasǝmmi. fa: avertir.
barekime [baˆreˆk߉me˜] cu. Bare burwo
sallambedǝ. Barekime cambǝɍe
bawoadǝ argǝmbo kǝji. fa: labour.
barema1 [ba˜re˜maˆ] cu. Kam bare saniaro
cǝdana. Musa barema kura nangaro,
kulonju dewu. fa: cultivateur, agriculteur.
barema2 [baˆreˆma˜] cu. rui: baˆreˆba˜re˜maˆ.
bareya [båˆre˜yaˆ] cu. Kam karwunǝm jajǝnaro
hangal gǝnajo wuldudǝ. Bare fanndero
isǝnniro, bareya yiddǝkkǝna. mt:
maˆrmaˆrea¨. fa: remontrance, réprimande.
barga1 [ba˜rgaˆ] cu. Ngǝwusoro na
Kǝmandeyen kambo ser korodǝ.
Makkalan kadinniya, am lakkaye samma
bargaro isana. fa: bénédiction.
barga2 [baˆrga˜] cu. Bikke mukkon kaa
carandidǝ. Yim salaa bikke jiɍi jiɍi alama
bargaso gai carandi duwon, buneyeno.
fa: danse.
barga dǝptuwu [ba˜rgaˆ dǝ˜ptu˜wu˜] kkyek.
Ngǝwusoro na Kǝmandeyen kambo awo
ngǝla koro. Karenju kurwowu cǝmoye
fadoro kiwudǝnniya, tiro kiari laaye
barga dǝpkeyeno. fa: bénir.
barga ngodu [ba˜rgaˆ ngo˜ðu˜] kkyek.
Ngǝwusoro na Kǝmandeyen kambo awo
diwi koro. Biwu kura cǝde rashiduwa
bǝlaye captane barganju ngoyera. mt:
ba˜rgaˆ sa˜ptu˜. fa: maudire.
bargabawo [baˆrgaˆbaˆwo˜] cu. Awo adaye
dapcǝna diodǝ. Bargabawonjuro kaudi
kiariya tussairo leje collo cǝdo. mt:
baˆrgaˆnåˆmbu˜. fa: méconduite, débauche.
bargadu [baˆrgaˆðu˜] kkye2. Karwukǝji
fǝleduwu. Lokkollan burwoyero
kadinniya, yanju tia bargayeno. fa:
féliciter.
barganambu [baˆrgaˆnåˆmbu˜] cu. Awo adaye
dapcǝna diodǝ. Barganambunjuro kaudi
kiariya tussairo leje collo cǝdo. mt:
baˆrgaˆbaˆwo˜. fa: méconduite, débauche.
bargasala [baˆrgaˆsa˜laˆ] cu. Sala nangaro
kamanǝmba lewadudǝ. Yalla wuro
bargasala yeranniya, gursu findi kekko.
bg: baˆrraˆsa˜laˆ. fa: bonne fête.
bariki [ba˜rß™k߉] cu. Kure lakka kidawu
gomnatiyedǝ. Bariki Maineye yala
bǝlayen. fa: quartier (administratif).
barka [ba˜rkaˆ] aj. Kalma lewaye. Barka dioro
kamu kǝmaskinjuyero leyeno. fa: salut.
barle [baˆrle¨] cu. Mota kura tulo so, kau so,
13
barmus
bi kare ngǝwu tilan ngojaidǝ. Fannju
gardaro ciyenniya, kesa barle yakku
cuwo. fa: camion.
barmus [båˆrmu¨s] cu. Kalwu jawa tangadaa
wuluye mukko bawoa kawu nangaro
casakkidǝ. Yim ngǝmǝria malǝmba kura
kura barmus casakke caluwi. bg:
båˆrmu˜suˆ. fa: burnous.
barrasala [baˆrraˆsa˜laˆ] cu. rui: baˆrgaˆsa˜laˆ.
baru [baˆru˜] cu. Kasuwa kamba cǝdaiya, tiyi
nga kolwoɍiaro cǝdidǝ. Baru kamba
cǝdaiya, lowotor kolje wunduma
nanjuro isiwawo. bg: kaˆngeˆbaˆru˜. fa:
variole.
barudu [båˆru˜duˆ] cu. Rungo su laa laaye
bunduwuro casakke bakcaidǝ. Barama
barudu bunduwunjuro fijiye tarwuna
cejo. fa: poudre.
barwu [bå˜rwuˆ] cu. Kam kare kambe
ndaljidǝ. Kam kare barwuye njuwomadǝ
tima barwu. fa: voleur, fraudeur.
barwudu [båˆrwuˆðu˜] kkye2. Barwuro waldu.
Awo namburo, barwuje tia koson keda.
fa: voleur (devenir).
barwuno [båˆrwuˆno˜] cu. Tada kǝska
tǝngǝɍiye, jǝrwulan baredi, bafiya kime
fit tatasero jau wo. Da kanjunne
dejaiya, barwuno ngǝwuro casakki. mt:
nj߉tta˜. fa: piment (rouge ou brûlant).
baɍanda [baˆɍaˆndaˆ] cu. Kare kambe ladǝme
riwa fandodǝ. Musa baɍanda
lǝmannelan kǝlanju cǝdai. fa: vente (avec
agent).
baɍandama [baˆɍaˆndaˆmaˆ] cu. Kam baɍanda
saniaro cǝdanadǝ. Jauro cǝladi nangaro,
na baɍandamayen am ngǝwu kare
casuwiwawo. fa: intermédiaire.
baɍandami [baˆɍa˜nda˜mß™] cu. Bewo tǝngǝɍi
kandirawayedǝ. Kandira karaaro lejiya,
baɍandaminju-a faidaiwawo. fa:
hachette.
baɍi1 [ba˜ɍ߉] cu. Ku kojiya, yim isidǝ. Ku
jǝmma, baɍi sǝbdu. mt: waˆjß™yaˆ. fa:
demain, lendemain.
baɍi2 [båˆɍß™] cu. Curo kawu sardunju cǝdiro
fididǝ. Lawar jauro kuttu cakkudǝne baɍi
kido. fa: fausse couche, avortement.
baɍi dio [båˆɍß™ dioˆ] kkyek. Curo sardunju
cǝdǝnni luwo. Baɍi cǝde mawuro tia
lowotordin royera. fa: avorter.
baɍialaye [ba˜ɍ߉a˜laˆyeˆ] cu. Ngǝrwu dangoye
curonjuro kare fijagaidǝ. Baɍialayero
kare kurwowu yakkǝmiya, duwama
faldi. mt: le˜daˆ. fa: sachet.
baɍimi [ba˜ɍß™m߉] cu. Awi yaye awo alama jena
14 kalmaram tǝlamyindia
batal
so, ka so gai tayilan kǝlanǝm garnǝmidǝ.
Sojidǝ bunduwuma baɍiminju wo. fa:
arme.
baɍiminna [ba˜ɍ߉mß©nnaˆ] cu. Saa fuwuye isidǝ.
Baɍiminna Alaye cǝdia, bǝrebe dikki. bg:
mß©nnaˆ. fa: année prochaine.
baɍingaro [ba˜ɍ߉nga¨roˆ] kǝl. Nima .... yaye.
Baɍingaro nima mai yaye, wua kolsǝmi
diye. fa: même si ....
baɍyi [båˆɍyß™] cu. Tadami dawu
dunonjuyendǝ. Lebǝra adǝ baɍyi
nangaro, daudu jǝwǝt kidaji. fa: jeune.
baɍyidu [båˆɍy߉ðu˜] kkye2. Baɍyiro waldu.
Baɍyije kamu ngoyenniya, tiro bawanju
kulo bareye keno. fa: mûrir.
bas [bå˜s] nkye. Kalma awo runju tokke
wulduma. "Kǝra bas raakko," cǝne
lamar gade ngaa wayeno. fa: seulement,
rien que.
basaduwu [baˆsaˆðu˜wu˜] kkye2. Jire gǝranǝme
awo gade wuldu. Kida sinadǝa dikkǝni
duwon, yani kadinniya, basayeyekko.
mt: gaˆɍß™nðu˜wu˜. fa: dissimuler.
basardu [bå˜så˜rðu˜] kkye2. Kuttu fǝleduwu.
Barwu basarjane duwon wuɍi
ndaljǝnadǝa kittuluwo. fa: maltraiter.
basari [bå˜såˆrß™] cu. Kuttu fǝledadǝ. Kawu
kǝranju ceriro, jauro basari cana. fa:
souffrance.
basasak [båˆsåˆsåˆk] alnj. Awo na ngǝwu
ngojidǝ. Borwonju basasak nangaro,
am yakkuso jaktai. fa: large.
basbasa [baˆsbaˆsaˆ] alnj. Jiɍi gadegade
ngǝwua. Fannjuro lawule basbasa
shawa laa cakko. fa: multicolore.
basi [båˆsß™] cu. Kǝmbo ngaji argǝmben tǝdidǝ.
Bǝlawuroma jawalnin daje, basinjuro
ingi fijiye kapkenniya, kiano. fa: mets (à
base de mil).
basket [baˆske¨t] cu. Kalanga balo mukkoye
caɍinju laskaadaro tia koljagaidǝ.
Basketlan am Amerikayero goni wo
bawo. fa: basket ball.
baskudu [båˆskuˆðu˜] kkye2. Barga kambe
saptu. Nanbarwu cǝde bawanju tia
baskuyeno. fa: maudire.
bastu [baˆstu˜] kkye2. Darajanju bi tamannju
njo nambu. "Awiro lǝmanni bassǝmi?"
cǝne luwadǝa wayeno. fa: dénigrer.
bata [baˆta¨] cu. Dango tǝngǝɍi cia fujaidǝ.
Musa batanju jauro fuyenniya, falladan.
fa: ballon.
batal [båˆtåˆl] cu. Cidiya sǝmoyen njaɍeji
tǝlaladǝ. Fanta batalnju fi yayero sǝmola
yindi cakko. fa: lobe de l'oreille.
batalla
batalla [baˆta¨llaˆ] cu. Tustu lokkolwu-a
malǝmbanja-asoyedǝ. Kǝndawu yakku fi
yaye lokkolwuro batalla cadi. fa: congé.
batalla kura [baˆta¨llaˆ ku˜raˆ] cuk. Tustu saa
saaye lokkolwu-a malǝmbanja-aro
cadidǝ. Saa nguson batalla kura isiya,
bare cǝdi. fa: vacance.
batata [baˆtaˆtaˆ] cu. Tada-a cǝlǝm-a tǝlambe
tandilan ruwu cadidǝ. Batata kanoriyen
arawu gade gade findin wuskun. fa:
alphabet.
batǝr [ba˜tǝˆr] cu. Awo tando jiɍi ngǝwua
mota so, agogo soro casakke kidajaidǝ.
Batǝr motanjuye samjǝna nangaro,
tǝmbaljaiya duwon ciji. fa: pile.
batta [ba˜ttaˆ] cu. Garasan caajane awo
kajǝmu dioye cawandǝnadǝ. Kam
bawojiya, batta bullo casakke canadi.
fa: étoffe, tissu.
battar [bå˜ttåˆr] cu. Ngǝrwu curonjuro
luwuran casakkidǝ. Battar alkaliyedǝa
karawi ngǝlaro cǝlǝmben kedo. fa:
cartable (des marabouts).
batti [baˆttß™] alnj. Awo ngǝla gǝnidǝ. Kǝmbo
njipcǝna nga batti curo fujiyi. fa:
mauvais.
bawa1 [baˆwa˜] cu. Kwa tada fal bi ngǝwu
cambǝnadǝ. Aɍi-a Fanta-a bawanja tilo,
yanja gade. fa: père.
bawa2 [ba˜waˆ] cu. Kamu kanna bi yeiya
bawaye. Rabi na bawanjuyen
wurayeno. fa: tante.
bawa3 [ba˜waˆ] cu. Kamu bawanǝmbe yanǝm
gǝnidǝ. Yani bawoyenniya, fuwu
bawaniyen wurayekko. mt: ya¨ kß™nðaˆ. fa:
marâtre.
bawa4 [ba˜waˆ] cu. rui: ba˜aˆ.
bawa kinda [baˆwa˜ kß™nðaˆ] cuk. Kwa yaye
amma ti gǝni sambodǝ. Bawa fuddǝmia,
bawa kindaro njuttǝgǝmi. fa: parâtre.
bawa ngimba [baˆwa˜ ngß©mbaˆ] cuk. rui: ba¸
ngß©mbaˆ.
bawanrawangǝna [ba˜waˆnra˜waˆngǝˆnaˆ] cu.
Yalla yaana yindiye fal kamu, fal kwa.
Kǝryenden niya katte
bawanrawangǝnayen tǝdi. fa: cousins.
bawǝr [baˆwǝ˜r] cu. rui: baˆbǝ˜r.
bawo [ba¨woˆ] kǝl. Awo cerǝna bi nadǝlan
gǝnidǝ. Musa ku bǝlan bawo, lokkollo
isǝnni. bg: ba¨. fa: il n'y a pas, absent.
bawodu [baˆwoˆðu˜] kkye2. Roye luwo.
Bawanju bawoyenniya, kǝrmai tiro
kedo. mt: noˆ; måˆituˆðu˜. fa: mourir.
bawul [baˆwu˜l] cu. Kǝska kalu
mandamandaa, tada lelea, kaɍiyi
kalmaram tǝlamyindia
beli
cǝdanni kaɍimoso jauro caraanadǝ. Si
bawullen timi jǝkcai. fa: arbre (salvadora
persica).
bayaya [baˆyaˆyaˆ] alnj. Jauro kuraje naa
kojǝnadǝ. Yangenju bayaya nangaro,
ledu kǝjiro cǝdiwawo. fa: démesuré.
baye [bå˜ye˜] cu. Na kurgadaye sǝgǝri
kawuwumadǝ. Baye kulonjuye metǝr
mia. fa: largeur.
bayen [baˆye¨n] cu. rui: baˆyß©n.
bayendu [baˆyeˆnðu˜] kkye2. rui: baˆy߉nðu˜.
bayil [båˆyß©l] alnj. Kam lǝman capci cejiwawo
ye, kambo ciwawo yedǝ. Ti bayil
nangaro, curo kǝramiyanjuyen
wunduma nanjuro isiwawo. mt: sß©mbaˆ;
jo˜kkuˆ. fa: avare.
bayim1 [baˆyß©m] cu. Alau kambo kajiya: laa
sia lejai, laa farjai, laa curo ingiyen, laa
nganjin gǝrdai. Curo bayimbayen
jajǝrmaro doi wo ngǝwu gǝni. fa: animal.
bayim2 [baˆyß©m] alnj. Kam hangal
lǝmanneadǝ. Ti adǝ bayim nangaro, am
bǝlaye tia sawi yaye kokcai. fa: sot, bête.
bayin [baˆyß©n] cu. Fudu dime kam awo laa
kalkallo asujidǝ. Bayin gadegade ce
lokkolwu kǝradǝa asuyera. bg: baˆye¨n. fa:
explication.
bayindu [baˆy߉nðu˜] kkye2. Bayin njo. Jǝmǝla
manaye kǝrayenniya, mushe yallaro
bayinja yeno. bg: baˆyeˆnðu˜. fa: expliquer,
éclaircir.
be [be¨] cu. Curo saayen sa dunia kannuaro
waljidǝ. Belan am ingi ngǝwuro casai. fa:
saison chaude et sèche.
beda [be˜daˆ] alnj. Fǝr buldǝ. Galap fǝrre
kidiyendeya, fǝr bedadǝ juwo. fa: blanc.
bedǝm [be˜ðǝˆm] cu. Beɍilan na jau renǝme
kangadilan bu tuluwodǝ. Fǝrlan
kirunniya, bedǝm yakku gǝnajaa. fa:
corne, ventouse.
bedi [be˜d߉] cu. Su tilan awo kannua ngodidǝ.
Kagǝlma jauro bedilan faidadi. mt:
teˆna¨y߉. fa: pince, tenaille; tenailles.
bedu1 [beˆðu˜] kkye2. Larusawa bǝɍin galadu.
Njudua bune farairo bejai. fa: conseiller
(les jeunes mariés).
bedu2 [beˆðu˜] kkye2. Bero waldu. Dunia
bejiya, ngudu kambe duwan nuiwawo.
fa: saison chaude (devenir).
bel [be¨l] cu. Awo karawi so, batta solan
tǝdǝna yange roduro canjaro cakkeridǝ.
Yange konjǝnaa, bel yakkǝmi. fa:
ceinture.
beli [be˜l߉] cu. Wuɍi yime kǝlanǝm bi kam
mukko wowomben tuluwumidǝ. Jǝkka
15
belidu
fiwu beliro biyaje duwon kǝraminjua
kolyera. fa: caution.
belidu [beˆl߉ðu˜] kkye2. Beli dio. Am fannjaye
tia belijane kosolan kiluwo. fa:
cautionner.
bellam [be˜llå˜m] cu. Su tǝgarǝna taram
kuruwu kǝskayea naptu baɍimiye
cǝdidǝ. Jaman kureyen bellamsolan
kǝriwu cadi. fa: sagaie.
Benen [Beˆne¨n] cuf. Lardu anǝm Nijerren
koro fǝdedaji Najeriyayen dǝganadǝ.
Benenlan teku menna nangaro, kǝmbo
ngǝwu tiyen lardu Nijerrero ngayi. fa:
Bénin.
berni [beˆrnß©] cu. Awo ingiingi laa kamuwa
adoro fǝrgannja daljai, laa katakoro
cinjagaidǝ. Bǝla bǝrnilan kamuwa nalle
yayero berniman faidadai wo. fa: vernis.
beɍi1 [be˜ɍ߉] cu. Su tǝgarǝna taram kǝskayea
bi suyea dungokti tilan kǝla calaridǝ.
Yim cua wanjamma tiyi timalle beɍilan
reje bu diwi culuwi. fa: canif, rasoir.
beɍi2 [be˜ɍ߉] cu. Redu wanjamma fǝkkaro
cǝddidǝ. Kanoriram kusottodǝ fǝkkalan
beɍia. fa: balafre.
bewo [be˜woˆ] cu. Su tǝgarǝna tilan kǝskaso
faljaidǝ. Kǝska callǝmiya, hangal
dimmia, bewo sǝlde nia larunji. fa:
hache.
bewobewoma [be˜woˆbe˜woˆmaˆ] cu. Kuɍi kǝɍi
jǝrǝt kuɍi sanana ngǝroma, sinju fuwuye
bewo gairo dungokkada farjidǝ. Kuɍi
taro bewobewoma bunejiya na
kannuaro isi. fa: mante religieuse.
bǝdadu1 [bǝ˜da˜ðu˜] kkye2. Na tilon cammǝme
nganjilan ngodu. Kajim bǝdaje fǝrnjuro
fiyeyeno. fa: prendre.
bǝdadu2 [bǝˆda˜ðu˜] kkye2. Ingi gǝna rungosoro
figǝme tusadu. Bina bǝdaje kuwuisoro
keno. fa: mélanger.
bǝddo [bǝˆddoˆ] kkye1. Dunon nin kuruwunno
mukkolan juwaduwu. Kau jǝwǝdde kǝla
kamanjuye faljǝna. fa: lancer.
bǝdǝdǝk [bǝˆdǝˆdǝˆk] alnj. Jauro ingiingi gǝni.
Tǝgǝradǝa bǝdǝdǝkko dine se. mt: tǝ˜wuˆr.
fa: compact.
bǝjibǝjima [bǝˆjß™bǝˆjß™maˆ] cu. Curo lǝman
njuwo diomaye kajǝm siwolan duwon
ciro waldǝnaye ngawon na burwo
sallamben lejidǝ. Ingi ngǝwulan gǝni
bǝjibǝjima tulyemba, kadawudǝ
culuwiwawo. fa: feuillet.
bǝl [bǝ˜l] cok. Kalma kalwo ci tǝngǝɍialan
fudu ingi culuwi wuljidǝ. Bǝl bǝl cuwi
duwon ise garguletnju kisango. fa:
16 kalmaram tǝlamyindia
bǝlamaski
jaillir.
bǝla [bǝ˜laˆ] cu. Na jama captana, fannjasoa cu
cadǝna kǝndǝganja duniaye cadidǝ.
Bǝlandelan bǝlama fal-a lakka dewu-a.
mt: ngu˜roˆ. fa: village.
bǝlaa [bǝˆla˜aˆ] cu. Na laadadǝ. Kokkoji
kǝskalan bǝlaa laje fannjuro cǝdi. fa:
trou.
bǝlaama [bǝˆla˜aˆmaˆ] cu. Kam sanianju baram
ladudǝ. Bǝlaama mawulan duwon
baram ingiro kolyeyeno. mt: bǝˆlaˆjß™maˆ. fa:
puisatier.
bǝlaana1 [bǝ˜laˆaˆnaˆ] cu. Tada tambo-a
wuradu-a bǝlaye. Kusottoro isǝmiya,
bǝlaana sawaro ngone. fa: autochtone.
bǝlaana2 [bǝˆlaˆaˆna˜] cu. Dawari kida laa dioro
madidǝ. Mushe foto-a bǝlaananju-a
sadǝne fotodǝa tumoyeyeiye. fa: code.
bǝlaana walduye [bǝˆlaˆaˆna˜ wå˜lðu˜yeˆ] cuk.
Bǝlaana game waldǝmidǝ. Bǝlaana
walduyedǝa fandǝkkǝni nangaro, mushe
wuro lawala sǝddo. fa: code-retour.
bǝlaano [bǝˆlaˆaˆno˜] cu. Redu ngumlan cije
kǝla kinjayero isidǝ. Bǝlaanonjudǝ
fotomalan farak culuwuna. fa: cicatrice,
balafre.
bǝladeya [bǝˆla˜de˜yaˆ] cu. Bǝla tǝngǝɍi.
Bǝladeya yaye bǝlandelan lokkolla. fa:
campagne.
bǝladeyawu [bǝˆlaˆdeˆyaˆwu˜] cu. Am
bǝladeyaye. Bǝladeyawu ngǝwusoro
lamarnja wakkajiya, wundu yaye
bananju cuwudi. fa: campagnards.
bǝladiri [bǝˆlaˆdß™rß™] cu. Maisoye bǝla bǝla
cidinjaye gadǝ. Curo bǝladirinjuyen
kǝmanda mana akkiye jamanjuro
cǝddǝna. fa: tournée.
bǝlaji [bǝˆlaˆjß™] cu. Bǝlaa laada ingiro
cukkurǝnadǝ. Bǝrnilan bǝlaji yayero
pompomma ngǝwu wo. mt: bå˜råˆm. fa:
puits.
bǝlajima [bǝˆlaˆjß™maˆ] cu. Kam sanianju baram
ladudǝ. Bǝlajima mawulan duwon
baram ingiro kolyeyeno. mt: bǝˆla˜aˆmaˆ. fa:
puisatier.
bǝlama [bǝ˜laˆmaˆ] cu. Fuwuma bǝlaye. Cammo
bǝlaye fi yayea cinna fado bǝlamayen
cadi. mt: maˆru˜maˆ; dǝˆgǝˆm; måˆigåˆɍß™. fa: chef
de village.
bǝlamaram [bǝˆlaˆmaˆrå˜m] cu. Fero ngodiya,
kunguna bǝlamaro cadidǝ. Modu kamu
cǝdidǝ, bǝlamarambo jǝkka uwu
kittuluwo. fa: chef (part du).
bǝlamaski [bǝˆlaˆmå˜skß™] cu. Bǝla karǝn bǝla
gadeyedǝ. Lamarnju wakkayenniya,
bǝlan
bǝlamaskiro leje am doyeno. fa: village
voisin.
bǝlan [bǝˆla¨n] cu. Lǝman bi kasuni fandoro
dawu karwudiyayen koljaidǝ. Bǝlan
bǝrinde feyedǝa wundu yaye kasuniro
cǝragǝna. fa: géniteur.
bǝlawuro [bǝˆla˜wu˜ro˜] cu. Na kuruwuro bi
bǝla gadero ledudǝ. Bǝlawuroro
ciyenniya, kawu yakkun duwon leyeno.
fa: voyage.
bǝlawurodu [bǝˆlaˆwuˆroˆðu˜] kkye2. Bǝlawuro
dio. Yim bǝlawurojiya, fannju mukko
sawanjuyero cakki. fa: voyager.
bǝlawuroma [bǝˆla˜wu˜ro˜maˆ] cu. Kam
bǝlawuro diomadǝ. Tajirwa maara
sameye wakkajǝnadǝlan, bǝlawuroma
tilo roa bawo. bg: bǝˆlaˆwuˆroˆma˜. fa:
voyageur.
bǝlbǝldu [bǝ˜lbǝ˜lðu˜] kkye2. Bǝl bǝl fidu. Ingi
kattilan runju bǝlbǝljidǝ kadawu bawo.
fa: couler.
bǝlbǝɍi [bǝˆlbǝˆɍß™] cu. Tǝɍin ngamjǝnadǝ. Bǝlbǝɍi
kinja lunjiya, kǝjiro kam sinjiwawo. fa:
croûte (de morve).
bǝledu [bǝˆle˜ðu˜] kkye2. Hangallan tuluwo.
Kǝnǝm tia bǝleje garuro gǝmgadan. fa:
tourmenter.
bǝlele [bǝˆleˆle¨] cu. Kǝska gǝwurgada
kamuwaye kanduɍinja kimejagaidǝ.
Kǝlanju japkenniya, bǝlele kekko. fa:
poudre.
bǝlǝktu [bǝˆlǝˆktu˜] kkye2. Curo ruwuyen bi
komben bi kǝrayen nonjilan gǝni
ngessǝme kodu. Canji madaro
leyekkǝniya, kantima bǝlǝkce gǝnaro
seno. fa: tromper (se).
bǝlǝm [bǝ˜lǝˆm] cu. Kǝmbo ingiingi rungolan
kardidǝ. Asem jau, bǝlǝm kǝji. fa:
bouillie.
bǝlǝmdu [bǝˆlǝˆmðu˜] kkye2. Bǝlǝmbo waldu.
Gudanju bǝlǝmje boro tiyero. fa: bouillie
(devenir).
bǝlwu [bǝ˜lwuˆ] cu. Kam tǝlam kuttua
mananju ngǝlaro asudiwawodǝ. Bǝlwu
nangaro rakce kalma laa laa kalkallo
bowojiwawo. fa: dyslalie (atteint de).
bǝmbǝm [bǝ˜mbǝˆm] cu. Na kamuwaye tǝmsi
ɍijidǝ. Bǝmbǝmnju cǝlarilan beɍi tia
duwayeno. fa: pubis.
bǝmdu [bǝˆmðu˜] kkye2. Rokuraaro awo
fǝledu. Modu wuɍi cǝde bǝmje amba
ruyeno. fa: enorgueillir (s').
bǝn [bǝ¨n] cu. Ferda awo laaye. Bǝn tekuye
kura nangaro, diriduro mowonjiwawo.
mt: ngå˜nj߉3; feˆrðaˆ. fa: étendue.
kalmaram tǝlamyindia
bǝrdu
bǝna1 [bǝˆnaˆ] cu. Fudu boduyedǝ. Bǝna diwi
cǝde daunju jauji. fa: couchage.
bǝna2 [bǝˆnaˆ] cu. Jatto sadudǝ. Fǝr adǝye
bǝnanju adǝ, dondiro tǝmanǝkkǝna. fa:
position couchée.
bǝna3 [bǝˆnaˆ] cu. Ngudoye kǝla
ngǝwulnjuyero bodudǝ. Kuwui bǝna
kawu findin tilon cǝdiya kalji. fa: ponte.
bǝnaram1 [bǝˆnaˆråˆm] cu. Na lǝman karaaye
bojidǝ. Dunia lǝmjiya, ngudo fi yaye
bǝnaramnjuro leji. bg: buˆnaˆråˆm; bǝˆnnå˜m.
fa: gîte, terrier.
bǝnaram2 [bǝˆnaˆråˆm] cu. Na kam bojidǝ.
Kasuwa wanǝmmaa, bǝnaramnǝm
tayirro waljo. fa: couchette.
bǝndǝktu [bǝˆndǝ˜ktu˜] kkye2. Dadu baworo
ladu. Samsu madaro kǝri bǝlaa bǝndǝkci.
fa: fouir.
bǝndǝlǝs [bǝˆnðǝˆlǝˆs] alnj. Jiɍi buwuyedǝ. Batta
kime yayero bǝndǝlǝs cǝrawo. fa:
cendreux (couleur).
bǝndǝr [bǝ˜ndǝˆr] cu. Bǝɍi lǝmanne. Nema
ngǝwu cuwandoro, saa fi yaye
kulonjuro bǝndǝr jǝjǝrjiyi. fa: fumier.
bǝnnam [bǝˆnnå˜m] cu. rui: bǝˆnaˆråˆm.
bǝp [bǝ˜p] cok. Kalma fudu awo cidiro curi
wuljidǝ. Bǝp curi nunni? Gaawa! fa:
coup (d'un seul).
bǝr [bǝ¨r] cu. Silloye na tǝgǝri ngoɍi
jakcǝnadǝ. Suwurnju nangaro, ingi
bǝrren maana tǝdi. fa: chair (fruit de
doum).
bǝra [bǝˆra˜] cu. Awo alama ngim gai nema
kuloye curodǝn gǝnajaidǝ. Kulonju
kalaje dajiya, bǝra yindi cǝmbǝɍi. mt:
jå˜wu˜; kǝ˜rgå˜n. fa: grenier.
bǝrasa1 [bǝ˜ra˜sa˜] cu. Kajǝm shingawa gai
duwon sim sananaa buldǝ. Na tuloa ingi
bojilan bǝrasa ɍiji. fa: fonio.
bǝrasa2 [bǝˆraˆsaˆ] cu. Kǝnja kamba
sagaranjidǝ. Kam bǝrasa caidǝ nangunju
baworo walji. fa: alcool.
bǝrastu [bǝˆra˜stu˜] kkye2. Ngajingajiro dio.
Koko njoldu nojǝna, amma awonju
bǝrastuye bawo. fa: broyer.
bǝrbǝr [bǝ˜rbǝˆr] cu. Karuwa cijiya, kǝluwu
cidiye samero cijidǝ. Mota dunoaro
kojiya, bǝrbǝr cǝsangi. fa: poussière.
bǝrbǝradu [bǝˆrbǝˆra˜ðu˜] kkye2. Karwu
kammǝme dudu. Tadanju bǝrbǝraje
ngǝrǝmbo kiluwo. fa: chasser.
bǝrbǝrdu [bǝˆrbǝˆrðu˜] kkye2. Karwukutta
gǝnagǝnan manadu. Tia bakkeranniya,
bǝrbǝrjiaro leyeno. fa: pester, maugréer.
bǝrdu [bǝˆrðu˜] kkye2. Na dǝgamma cotto
17
bǝrebe
kollǝme na gadero ledu. Barenju
kerǝnniya, bǝrde bǝlaro kadio. fa:
déménager.
bǝrebe1 [bǝˆreˆbe¨] cu. Jarapta lokkol dawuye
yerǝmiya dimidǝ. Bǝrebe karǝngenniya,
Fanna fadoman culuwiwawo. fa: brevet.
bǝrebe2 [bǝˆreˆbe¨] cu. Kakkadu jarapta lokkol
dawuye lokkolma cuwandidǝ. Bǝrebe
cuwande lisero leyeno. fa: brevet
(diplôme).
bǝrǝm1 [bǝ˜rǝˆm] cu. Ingi bowada cǝgase ingi
gadero cukkuridǝ. Cidi Diwayen bǝrǝm
tilo lok cunju Kǝmǝduwu. mt: nga˜daˆ3. fa:
rivière.
bǝrǝm2 [bǝ˜rǝˆm] cu. Ingi bowada cinju
turuiwawo amma tekuro gana wo. Ingi
bǝrǝmbe taiwawo, mandaa nangaro. fa:
mer.
bǝrǝmdu [bǝˆrǝˆmðu˜] kkye2. Kalwusan
garasanno dio. Mawu fin yaye garasan
bǝrǝmjǝnadǝa caamaro cǝkkǝladi. fa: filer
(coton).
bǝrǝngǝldu [bǝˆrǝˆngǝ˜lðu˜] kkye2. Dunolan
dungoktu. Kambǝɍin mukkonju
bǝrǝngǝljane jau fangeno. fa: tordre.
bǝrǝttu [bǝˆrǝ˜ttu˜] kkye2. Tuno bǝɍinno buaro
dio. Bikkeramlan tunonju bǝrǝtkadan.
fa: égratigner, érafler, écorcher.
bǝrgǝm1 [bǝ˜rgǝˆm] cu. Kǝska ci ingiye tada
tokokor curon susua bafiya kurnumji. Ci
jararayen bǝrgǝmbo ngǝwu wo bawo.
fa: plaqueminier.
bǝrgǝm2 [bǝ˜rgǝˆm] cu. Tada bǝrgǝmbe.
Bǝrgǝmnju cǝladiya, karekalu ciwi. fa:
kaki de brousse.
bǝri1 [bǝ˜r߉] cu. Kǝmbo was wajiya suwa-a
kajiri-a bumidǝ. Ku bǝri kǝji buiye, Fanna
da ngǝwu cuwudǝnadǝ. fa: repas.
bǝri2 [bǝ˜rß™] cu. Kǝwu lǝmanna sǝni tiloye.
Madu kare salaye yallaro dioro, fe
bǝrinjuye fal cǝlado. fa: troupeau, parc.
bǝri3 [bǝ˜rß™] cu. Fado awo leduwuram tiloaye.
Kǝla allo kurayen mushe bǝri yakku
cǝdo: faldǝ bǝri bowu, yindiyedǝ tada
yakkua, yakkuyedǝ tada uwua. fa:
ensemble.
bǝri4 [bǝ˜r߉] cu. Curo siyen awo laa kibbu
culuwidǝ. Sinjulan bǝri ɍijǝna nangaro,
kiaddin leji. fa: tumeur (du pied).
bǝri dedama [bǝ˜r߉ deˆðaˆmaˆ] cuk. Kam kida
bǝriye saniaro ngojǝnadǝ. Kidama
gomnatiye nangaro, Fanna bǝri dedama
ngoyeno. fa: cuisinier.
bǝri kausuye [bǝ˜r߉ kå˜usuˆyeˆ] cuk. Bǝri kausu
kǝla dawu jawuidǝ. Kulum kawu sala
18 kalmaram tǝlamyindia
bǝrongu
duworre cǝdidǝro, bǝri kausuye juwui.
fa: déjeuner.
bǝri lesaye [bǝ˜r߉ leˆsa˜yeˆ] cuk. Bǝri bune
jawuidǝ. Bǝri lesaye sa wuskulan jawui.
fa: dîner.
bǝribǝrima [bǝˆr߉bǝ˜rß™maˆ] cu. Kǝska tǝngǝɍi
nangǝɍijiya curo bǝri lǝmannayen ɍijidǝ.
Bǝribǝrima ngǝwuje bǝrinju kaniye
nadǝa kolyeno. fa: plante (espèce).
bǝrima [bǝˆr߉ma˜] cu. Kam bǝri deje cǝladidǝ.
Tasha Diwayen kamuwa bǝriwu dǝrsuro
napcai. fa: restaurateur.
bǝriram [bǝˆr߉rå˜m] cu. Na bǝri yiwume
bumidǝ. Na naptuye kǝji bawo nangaro,
am ngǝwu bǝriramnjuro isaiwawo. fa:
restaurant.
bǝriye [bǝ˜rß™yeˆ] cu. Bǝriyero waldudǝ. Kom
shekku bawoa adǝn sǝkkal fi yaye
bǝriye, amma kor fi yaye tiye gǝni. fa:
appartenance.
bǝrki1 [bǝ˜rk߉] cu. Jalap. Bǝrnilan fadowa
ngǝwuso bǝrki simintiyelan kedando.
mt: jå˜låˆp. fa: brique.
bǝrki2 [bǝ˜rk߉] cu. Awo raddǝmiya bi tamiya,
mota so, keke so dajaidǝ. Kekenǝm
bǝrki bawoa, bare bammi. fa: frein.
bǝrki3 [bǝˆrkß™] cu. Kǝɍi korworgada yirjaiya
buni cadaidǝ. Bǝrki yiryenniya, buni
ngǝwu cuwandǝnni. fa: épervier (pêche).
bǝrki yirda [bǝˆrkß™ y߉rðaˆ] cuk. Kǝɍi ingiro
gǝpkǝgǝme buniya ngasayiya cammǝme
ngodudǝ. Kǝla maarayen bǝrki yirda cǝdi
cǝne talje ingiro kikkuro. fa: pêche (à
l'épervier).
bǝrna [bǝ˜rnaˆ] alnj. Kam tiyi kurwowuadǝ.
Tada bǝrnadǝ kaduno kuttua. fa:
traînard.
bǝrnastuwu [bǝˆrna˜stu˜wu˜] kkye2. Kattia ingi
cǝdǝnnilan nado. Kulo bǝrnaskǝmiya,
argǝmdǝ ɍimji. fa: semer.
bǝrni [bǝ˜rnß™] cu. Bǝla kura kam jauro ngǝwua.
Damagǝrǝm bǝrni nangaro, silan tia
dirinǝme kǝldu jau. fa: ville.
bǝrni kura [bǝ˜rnß™ ku˜raˆ] cuk. Bǝla na gomna
larduye dǝganadǝ. Niamema bǝrni kura
Nijerre wo. fa: capitale.
Bǝrni Ngawure [Bǝ˜rnß™ Ngaˆwu˜reˆ] cuf. Bǝrni
naptu bǝla kura arondisemaye cǝdi fǝde
Dosoyen dǝganadǝ. Bǝrni Ngawure
kilometǝr mia gai Niameyelan kǝrga. fa:
Birni N'gaouré.
bǝrniwu [bǝˆrn߉wu˜] cu. Am bǝla bǝrniyedǝ.
Bǝrniwu ngǝwuso gǝni caluwe karaalan
bare cadi. fa: citadin.
bǝrongu [bǝˆro˜nguˆ] cu. Kajim kǝla kǝska laa
bǝrsǝm
laayen ɍijidǝ. Lǝmanna jauro bǝrongu
caraana. fa: gui.
bǝrsǝm [bǝ˜rsǝˆm] cu. Kamba kǝjiro tadǝ. Tada
adǝ wundu yayero curo bǝlayen bǝrsǝm
cina. mt: ma˜rta˜waˆ; da˜ra˜jaˆ1. fa: respect,
dignité.
bǝrsǝmdu [bǝˆrsǝˆmðu˜] kkye2. Kambo bǝrsǝm
njo. Lokkolma malǝmnju bǝrsǝmjǝnama
ngǝla wo. mt: aˆmbǝˆttu˜wu˜; da˜ra˜jaˆ njoˆ. fa:
respecter.
bǝrtǝk [bǝ˜rtǝ˜k] cok. Ndaran yayedǝ. Karuwa
koyenniya, bǝrgǝm bǝrtǝk cidilan yalla
cadori. fa: partout.
bǝrtitiyi [bǝˆrtß™tß™y߉] cu. Lǝman ingiye koko gai
amma tiro kura wo koro si ngawoye
kuruwua. Ngǝwusoro bǝrtitiyiya na
samsun tuwandi. fa: grenouille.
bǝrwa [bǝ˜rwaˆ] alnj. Kam wuɍi ngǝwua. Musa
bǝrwa nangaro, saa fi yaye Makkaro leji.
mt: ga˜ɍ߉wuˆ; ta˜jß™r߉. fa: riche.
bǝrwadu [bǝˆrwaˆðu˜] kkye2. Bǝrwaro waldu.
Saa yakkuro dandi cǝde bǝrwaje
bǝlanjan lowotordi kidando. fa: riche
(devenir).
bǝɍǝɍǝm [bǝˆɍǝˆɍǝˆm] cok. Kalma awo kura
wuljidǝ. Bǝlǝm ngǝwuro cane curonju
bǝɍǝɍǝmbo walyeno. fa: grand (très).
bǝɍi1 [bǝ˜ɍ߉] cu. Kǝmbo tuwunayen awo tiyiro
faida bawoa bǝɍingamben culuwidǝ.
Kasuwa tia cǝdane bǝɍinju bua yerji. fa:
excrément.
bǝɍi2 [bǝ˜ɍ߉] cu. Jirenambu wuldudǝ. Bǝɍi
kamda ngǝwua nangaro, wunduma tia
casaranni. mt: ka˜rß™4. fa: mensonge.
bǝɍi kagǝlle [bǝ˜ɍ߉ ka˜gǝ˜lleˆ] cuk. Su sanana
kagǝllan tuwandidǝ. Bǝɍi kagǝlle
ngǝwuje dolenjuro kaskar ngoje
saniaramnju fǝrayeno. mt: bǝ˜ɍ߉ su¨yeˆ;
suˆmbo˜l. fa: ferraille.
bǝɍi suye [bǝ˜ɍ߉ su¨yeˆ] cuk. Su sanana kagǝllan
tuwandidǝ. Bǝɍi suye tia sukce
lowotordiro leyeno. mt: bǝ˜ɍ߉ ka˜gǝ˜lleˆ;
suˆmbo˜l. fa: ferraille.
bǝɍima [bǝˆɍ߉ma˜] cu. Kam bǝɍi2 diomadǝ.
Bǝɍima nangaro, wunduma tiro asirnju
wuljiyiwawo. mt: kåˆttuˆwuˆma˜; kaˆr߉ma˜. fa:
menteur.
bǝɍin [bǝˆɍß©n] alnj. Awo karǝnno tǝdǝna bi
wakkajǝnadǝ. Yim salaa yal fi yaye
kalwu bǝɍin cakki. mg: d߉naˆ. fa: neuf,
nouveau.
bǝɍingam [bǝˆɍ߉ngå˜m] cu. Na bǝɍi culuwidǝ.
Timal bǝɍi yerjǝna yanju bǝɍingamnju
tulji. mt: kuˆɍß™; duˆwuˆɍß™. fa: anus.
bǝɍinno1 [bǝˆɍß©nnoˆ] nkye. Awo culuwuna bi
kalmaram tǝlamyindia
bibǝl
isǝna tussǝnnidǝ. Bǝɍinno kanti kajǝna
nangaro, kare fuluje cǝladi. fa:
récemment.
bǝɍinno2 [bǝˆɍß©nnoˆ] nkye. Gademinno diodǝ.
Soronju wurde, bǝɍinno walde kidando.
fa: de nouveau.
bǝɍiwu1 [bǝ˜ɍß™wuˆ] cu. Kǝla ingiingi laayen sa
laa sa laa turuidǝ. Sawul cakke ingi
bǝɍiwualan gǝmajenju tulyeno. mt:
ku˜mba˜. fa: écume.
bǝɍiwu2 [bǝ˜ɍß™wuˆ] cu. Sawul ingilan
bangǝmiya, awo bul cijidǝ. Kajǝmu
kadawu bawoadǝye bǝɍiwunju bul fok.
mt: ku˜mba˜. fa: mousse.
bǝɍiyer [bǝˆɍ߉ye˜r] cu. Kasuwa cakke kori koriro
bǝɍi ingiingi diodǝ. Bǝɍiyer tia cǝdane
kidaramnjun naptu tiro tiyero. mt:
yaˆngeˆba˜; sß©daˆðaˆ. fa: dysenterie.
bǝɍma [bǝˆɍmaˆ] cu. Kakkadu masammanno
goroye duwon curonjun goro
cattuluwunadǝ. Goro curo bǝɍmayedǝ
duwan ngamjiwawo. fa: paquet (de
cola).
bǝsǝr1 [bǝˆsǝ˜r] cu. Tuno sǝnana sǝnana ci
bǝɍingambe ngajiwawodǝ. Kǝmbo
barwuno ngǝwua juwe bǝsǝrnju naptu
tiro dapkeyeno. fa: plaie.
bǝsǝr2 [bǝˆsǝ˜r] cu. Kuɍi sǝnana casakke argǝm
waskada tatandaidǝ. Bǝsǝr buwu
argǝmbero ngayiya, samma bannadi. fa:
insecte (espèce).
bǝtǝrǝm [bǝˆtǝˆrǝˆm] cu. Kam yekkinnju
bawolan lǝmannju dunon mowodǝ.
Bǝtǝrǝmlan kaɍea kada-a lǝman kada-a
kewudo. fa: razzia.
bǝtǝrǝmdu [bǝˆtǝˆrǝˆmðu˜] kkye2. Bǝtǝrǝm dio.
Bǝtǝrǝmduro mayeranniya, dunoja
kojane tandia duyera. fa: razzier.
bi1 [bß©] cu. Koro balolan casakkidǝ. Mǝnde
balo bakkeranniya, Maradi Dosoro bi
yakku cakko, Doso awima cakkǝnni. fa:
but.
bi2 [bß©] alnj. Lǝman kwangarambadǝ.
Koronju bi cǝlade karwudi kiwo. fa:
mâle.
bi3 [bß™] kǝl. Kalma awo yindi gayirduma.
Lenǝmi bi nammǝmi, ni nonǝm. fa: soit,
ou.
bi4 [bß©] alnj. Kam karwunjuro ridu
ngayiwawodǝ. Bi nangaro, awo jau
wakkajiya, kullum fuwulan. fa: brave.
bi kuloa [bß© ku˜lo˜aˆ] cuk. Kam kamu cǝdannidǝ.
"Bare bi kuloaro dǝgammi," cǝne
bawanju kamu tiro kaino. fa: célibataire.
bibǝl [bß©bǝˆl] cu. Kitawu kura curonjun
19
bibi
kitawuwa bargaa yaudiyaye-a
kǝristawaye-a sammanja mbejidǝ. Curo
bibǝllen attaura so, jawura so, lingila so
tuwandi. fa: Bible.
bibi [b߉bߙ] cu. Tiyi kambelan na katte
ngawana-a njuromi-adǝ. Kawu
kambǝɍiro ngayiro, bibinjuro guru
tuyeyeno. mt: ngå˜su˜. fa: avant-bras.
bidewo [b߉deˆwo¨] cu. Mashin telero
tujagane kaset casakkiya kowo ye fandi
foto ye turuidǝ. Bǝladeyalan bidewoma
sinemanja wo. fa: vidéo.
bido1 [bß™ðoˆ] cu. Kǝska tadanju cujundi,
bǝlǝm tǝdi, koro susunjun nawu tǝdidǝ.
Kaɍiyi bidoye sunnjiya, jau. fa: acacia.
bido2 [b߉do¨] cu. Kalwo ngǝwusoro dangoye
jakturamba ye kǝndaramba yedǝ.
Bidonju litǝr dewua ajajalan kǝrje, ingi
samsu cai. fa: bidon.
bidowor [b߉doˆwo˜r] cu. Lǝman si dewua
ngarwumaro kura wo kǝla karjǝmsoyen
wajidǝ. Baralan awima cuwandǝnni
waldilan bidowor ceje fadoro kiwudo.
fa: rat palmiste.
bidu [b߉du˜] alnj. Fǝr jiɍi bul-a cǝlǝm-adǝ. Fǝrni
bidudǝ tada yindi cip cambo. fa: gris.
bik [bß©k] cu. Alalam tadduwanjua curo
kayeyen ruwu cadidǝ. Lokkolmaro bik
kurnum-a kime-a cando. fa: bic.
bikir [bß™k߉r] cu. Fero ngalte kwa-a bojannidǝ.
Kamunju bikir nangaro, karwukǝjiro sisi
dinarre yakku tiro kaino. bg: bß™gǝˆr. fa:
vierge.
bikka [bß™kkaˆ] cu. Yim kawu ti curonjun
dǝgammaro isidǝ. Aɍi bikka kida dunoye
cǝdǝnadǝro, ku cǝmbarǝna. fa: hier.
bikkando [b߉kka˜nðoˆ] cu. Yim kawu bikkaro
isidǝ. Bikkando bǝrebe yalla badiyera,
bikka ye kedo, ku duwon kesero. fa:
avant-hier.
bikkandomi [b߉kkaˆnðoˆmß™] cu. Awo bi lamar
bikkando tǝdǝnadǝ. Bǝri bikkandomi
njipce wundu yaye wayeno. fa: avant-
hier (d').
bikkandowa [b߉kkaˆnðoˆwa˜] cu. Yim kawu
bikkandoro isidǝ. Sala bikkandowa
badijǝnadǝ, ku yim dewuyea dayeno. fa:
il y a 4 jours.
bikke1 [b߉kke˜] cu. Awo runǝm bi curo
jamayen dime karwu kǝjiji bi hangalnǝm
farakko waljidǝ. Sǝbdu kajiri fi yaye
lokkolwu bikke baloye cadi. fa:
amusement.
bikke2 [b߉kke˜] cu. Kalkallo ganga bi aiya tiyi
gǝndǝmiaro gadǝ. Yim larusa Binduyea
20 kalmaram tǝlamyindia
binǝmdu
bikke cadi ngai wayera. fa: danse.
bikke3 [b߉kke˜] cu. Awo lawarre jama lejane
caruidǝ: saka yen kal, balo yen kal,
ganga yen kal. Yim salaa bikke
kambǝɍiye lakkanden jauro damjǝna. fa:
spectacle.
bikke4 [b߉kke˜] cu. Kowo kǝjiro dime mana
cilan tuluwumidǝ. Festibal 1982yelan
bikke ferowa Bosoye burwoyero waljo.
mt: å¸iya˜. fa: chant, chanson.
bikkedu [b߉kke˜du˜] kkye2. Bikke dio. Sa
tustuyen yalla kǝwu kǝwulan bikkejai.
fa: s'amuser.
bikkeduwu [b߉kke˜ðu˜wu˜] kkye2. Kambo
bikke njǝddo. Bikkenjǝgǝkkǝna nangaro
wuro gǝrgaseyem? fa: plaisanter.
bikkema [b߉kke˜maˆ] cu. Bikke dioma bi
randoma. Kalanga baloyelan kǝwu fi
yayen bikkema mewun tilon. fa: joueur,
danseur.
bikkeram [b߉kke˜råˆm] cu. Na bikke tǝdidǝ. Fili
kura dawu bǝlayedǝ tima bikkeram wo.
fa: danse (lieu de).
Bilma1 [Bß™lmaˆ] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi yalaadinnam
Agadassedǝ. Jama Bilmaye diwino
kokcai, koro kida mandaye cadi. fa:
Bilma.
bilma2 [b߉lma˜] cu. Tǝlam kanori am
Bilmayedǝ. Bilma manaji nangaro,
ngǝlaro awo wuljia asukkiwawo. fa:
bilma.
bilmawu [b߉lmaˆwu˜] cu. Kam bilmaye. Yim
kasuwua bilmawu kaɍimo casuwi. fa:
Bilma (habitant de).
bilmawuram [b߉lmaˆwu˜råˆm] cu. Fero bi
kamu bilmawudǝ. Bilmawuram diwino
njattoro culuwuna. fa: habitant de Bilma.
bilwu [bß™lwuˆ] cu. Bǝɍiwu ci lǝmanna laa
laayen culuwidǝ. Fǝr ngǝwuro
cǝgasǝnadǝ cin bilwua. fa: bave.
bim [bß™m] cok. Kalma awo fujǝna wuljidǝ.
ɍiwa kawu faldiro bim fuji. fa:
grandement.
bina [bß™na˜] cu. Argǝmso tustiya kǝluwu
tuwandidǝ. Ngǝlaronjuro was wajiya
bina kǝlwua ci. fa: son.
binegǝr [b߉ne˜gǝˆr] cu. Awo laa ingiingi
tǝlambo gǝnagǝmiya jau fit lemǝnne gai.
Binegǝr curo salatten ngǝwujiya,
kǝmboro kuttu. fa: vinaigre.
binǝm [bß™nǝ˜m] cu. Sa kakuye. Binǝm isiya,
ingi gǝcce duwon kasaldi. fa: saison
sèche et froide.
binǝmdu [b߉nǝˆmðu˜] kkye2. Binǝmbo waldu.
bir
Binǝmjiya, Bilmalan ingi lecci. fa: saison
froide (devenir).
bir1 [bß©r] cu. ɍiwura kura kǝskaye bi suye
tilan ngimso cadudidǝ. Jedǝ naptu
garasan birre cǝdi. fa: aiguille.
bir2 [bß©r] cu. Kǝla gǝnaduram. Birlan bǝna
diwi dimiya, daunǝm jauji. fa: coussin.
bis [bß©s] cu. Su tǝgarǝna kǝla fatatalla tilan
katakoso cakkeridǝ. Tabǝlle bis
tuluwumiya, loloji. fa: vis.
bisap [b߉sa¨p] cu. Ardep fǝɍe karasuyen
tǝdidǝ. Aɍi was wajiya bisap cai. fa:
bissap.
bisimilla [b߉s߉mß©llaˆ] aj. Kamba bǝri boro dodu.
Bǝri fuwuro kekkǝnniya, kusottonjuro:
"Bisimilla" yeno. fa: invitation.
bisirandi [b߉s߉rå˜nd߉] cu. Batta tududǝna
tamanna kǝla sǝrduyero ferjagaidǝ.
Bisirandinju dinjǝna nangaro, napciya,
sǝrdu tia juwui. fa: tapis.
bitamin [b߉taˆmß©n] cu. Awo laa curo
kǝmboyen tiyi garjidǝ. Awo kiambo
bitamin ngǝwua wo bawo. fa: vitamine.
bitti [bß™tt߉] cu. Su tǝgarǝna taramba tilan su
kannuaso cadaidǝ. Kagǝlma bittilan su
kannua kǝla kagǝllero gǝnajiyi. fa:
tenailles.
bittu [b߉ttu˜] kkye2. Sǝsǝktu lǝmanne. Lǝman
kǝnanju bawoadǝ bicci. fa: gambader.
biwu [bß™wuˆ] cu. Awo dapkada bi diwi diodǝ.
Biwu kura cǝde tia koso saa uwuyero
kesakko. fa: infraction, faute.
biwuma [b߉wuˆma˜] cu. Kam biwu diomadǝ.
Biwumadǝ sawiso jujurin. fa: malfaiteur,
fautif.
biya [bß™yaˆ] cu. Wuɍi kidamaro kǝndawulan bi
sa salan cadidǝ. Biyanju cuwandiya,
kǝmbo fannjuye cuwi. mt: aˆlwa˜s߉. fa:
salaire.
biyadu1 [b߉yaˆðu˜] kkye2. Biya njo.
Kǝndawulan biyajaiya, kǝmbo fannjuye
cuwi. fa: payer, rémunérer, rétribuer.
biyadu2 [b߉yaˆðu˜] kkye2. Kunguna jamaro
kamgaada njo. Karo wu-a yallani-aye
biyakkǝna. fa: verser (impôt).
biyadu3 [b߉yaˆðu˜] kkye2. Wuɍi taman awoye
njo. Kare cuwunadǝa mawua duwon
biyaji. fa: payer.
biyadu4 [b߉yaˆðu˜] kkye2. Awo tagǝrnǝmma bi
kasuro ngonǝmma kalaktu. Kidawu
kǝndawu nune alwasinja cawandiya,
kasunja biyajai. fa: rembourser.
biyila [bß™yß™laˆ] cu. Kawu binǝm isiro sa
kalayedǝ. Biyilan jairowa bǝla bǝlaro
kambǝɍiro lejai. fa: moisson (période de).
kalmaram tǝlamyindia
bokaboka
biyiladu [b߉y߉laˆðu˜] kkye2. Biyilaro waldu.
Biyilajiya, kala cǝde argǝmnju bǝraro
cakki. fa: période de la récolte (devenir).
biyiɍi [bß™yß™ɍß™] alnj. Fǝr jiɍi buwubuwuadǝ. Fǝr
biyiɍi yayero algasma ragǝkko. fa: bai.
bo1 [boˆ] kkye1. Kǝmbo njǝganǝme njundo.
Kausu dawu fadoro isiya, bǝri juwui. fa:
manger.
bo2 [boˆ] kkye1. Kǝnnasar fando. Balo
diyenadǝn, bi yindi yakkiye Maradia
buiyena. fa: vaincre.
bo3 [boˆ] kkye1. Ingiye ngǝwuje na kaanju
gǝniro iso. Kǝmǝne dǝlawu ngǝwuje
Kǝmǝduwu kulo kada juwuna. fa:
inonder.
bo4 [boˆ] cu. Ingiye ngǝwuje na kaanju gǝniro
isodǝ. Dǝlawu ngǝwujiya, bǝrǝm fado bo
so, kulo bo so cǝdi. fa: inondation.
bodo [bo˜doˆ] cu. Kajim kalu kura kuraa kǝla
ingiyen fafaji tadanju tǝgǝridǝ. Tada
bodoye jauro kǝndawua. mt:
kå˜reˆkå˜reˆråˆm. fa: nénuphar.
bodoyi [bo˜do˜y߉] cu. Kanoriya yala Bornoyen
dasaana ngǝwuso sǝnidǝ. Bawanju
bodoyi nangaro, tia sǝniro bowojai. fa:
bodoyi.
bodu1 [boˆðu˜] kkye2. Kǝnǝm dio. Bojǝna
duwon, barwu ngaye radiyonju
ngoyeno. fa: dormir.
bodu2 [boˆðu˜] kkye2. Tiyi sadu. Karwunju
jajane bojǝna bune farai kǝnǝm dio
tiyero. fa: coucher (se).
bodu3 [boˆðu˜] kkye2. Bune kodu. Boje
wayenniya, bǝlanjuro koyeno. fa: passer
la nuit.
bodu4 [boˆðu˜] kkye2. Ingiingiye kibburo
waldu. Kǝndawu bojiya, kannuro
gǝnagǝmiya duwon, faji. mt: le˜ttu˜. fa:
solidifier (se).
bodu5 [boˆðu˜] cu. Moji dio nambu awo
ingiingisoyedǝ. Binǝm fula feye bodu
kǝskea. fa: solidification.
boduwu [boˆðu˜wu˜] kkye2. Ngǝwul tadaro
waljoro kǝlanjun bodu. Kuwui
ngǝwulnjuro bojǝgǝnnia, cokkaro
waljiwawo. fa: couver.
bojo [bo˜jo˜] cu. Batta ferjane kǝlanjulan caja
cadidǝ. Bojonja ferjane kalnin folis
tandia nayeyeno. fa: nappe.
boka [bo˜ka˜] cu. Kam kǝska kǝskalan karwun
dio saniaro cǝdanadǝ. Boka bǝlandero
ise karwun kǝlanjiye kimowokko. mt:
gå¨u. fa: féticheur.
bokaboka [boˆkaˆbo˜ka˜] cu. Bokasoye
karwun njo bi diodǝ. Kandiralan ngalte
21
bokkola
bokaboka cerǝnni. fa: fétiche.
bokkola [boˆkkoˆla˜] cu. Fartamani karawiye.
Bokkola kaje dal cuwunadǝa biyayeno.
fa: porte-monnaie.
bokokol [boˆkoˆkoˆl] alnj. rui: buˆkuˆkuˆl.
bokoti [bo˜ko˜t߉] cu. Kalwo suye taramba
ingiso tilan ngojaidǝ. Lokkolwu
bokotilan jurwu casatti. fa: seau.
bol [bo¨l] cu. rui: baˆlo¨.
bol baktaram [bo¨l båˆktaˆråˆm] cuk. Na baloso
bakcaidǝ. Bol baktaram bǝlanjayen na
ngǝrǝmbe yindi dǝga. fa: stade.
bola [boˆlaˆ] alnj. Fǝr kime duwon ngum-a si
dewu-a nga buldǝ. Fǝrnju boladǝa cǝlade
kaɍimo kaiwo. fa: alezan.
bolbolo [bo¨lbo˜loˆ] cu. Ngudo bul fok ngawo
feyaye jǝgaidǝ. Bolbolo bǝlawurojiya,
fado kuwui bullen jǝpci. fa: pique-bœuf.
bolebol [boˆleˆbo¨l] cu. Kǝlanga balo mukkoye
kǝlakaji kǝɍiyen cakkoyidǝ. Bolebol
tǝdiya, kǝwu filan yaye am arakku
arakku. fa: volley-ball.
bolebole [bo˜le˜bo˜le˜] alnj. Jiɍi ngǝwua. Batta
bolebole yayero bul fokma cǝrawo. mt:
joˆleˆjo˜leˆ. fa: tacheté, multicolore.
bollo [boˆllo˜] cu. Argǝm tuwana, suwurra,
mǝkkada dedǝnnin tuwuidǝ. Kam
bawojiya, bollo sadakcai. mt: dǝ˜na˜maˆ. fa:
boule.
bololo [boˆloˆloˆ] cu. Bǝɍi ingiingidǝ. Mongoɍo
langada cane bǝɍinju bololoro walyeno.
fa: excrément.
bomboɍo1 [boˆmboˆɍo˜] cu. Su tǝgarǝna ciro
casakke timilan raccaiya bikke kǝji
cadidǝ. Musa bomboɍo kǝjiro bǝladǝn
kiluwo. fa: guimbarde.
bomboɍo2 [boˆmboˆɍo˜] cu. Awo ngǝlailan
tǝdǝna tilan argǝmso catteridǝ.
Bomboɍoma kida kǝjia wo cǝne jowo
gǝnaje argǝmnju bǝraro tero ngǝskeno.
fa: sac.
bonambu [boˆnå˜mbu˜] cu. Kǝmbo bummiro
dǝgadǝ. Bonambu cakke dunonju cotto
kero. fa: jeûne.
bonbo [boˆnbo¨] cu. Awo laa tokokor suwurra
casǝmbidǝ. Jaawu ngǝla mushero
kenniya, tiro bonbo yindi keno. mt: mߙnt߉.
fa: bonbon.
bone1 [bo˜neˆ] cu. Kuttu fǝledadǝ. Kawu
kǝranju ceriro, jauro bone cana. fa:
souffrance.
bone2 [boˆne˜] cu. Na kurgadaye sǝgǝri
kawuwudǝ. Bone kulonjuye metǝr mia.
fa: largeur.
bonewane [boˆneˆwaˆne˜] cu. Ku ise koji baɍi
22 kalmaram tǝlamyindia
Boso
ye ise koji ngaidǝ. Bonewanen bawo,
soronju cerǝna. fa: durée.
bongo [bo˜ngo˜] cu. Ngim fǝrdunju tuloye
kǝlanju suwuyedǝ. Bǝrnin yayero
bǝladeyan bongo ngǝwua wo. fa: case.
bongongol [boˆngoˆngoˆl] alnj. Lǝman kǝna
bawoadǝ. Layaro lǝman bongolgolma
ngǝla wo. bg: buˆngoˆngoˆl; buˆngoˆl. fa: gros.
bor [bo¨r] cu. Kina kuttu tiyi am laa laayen
cijidǝ. Ti borra nangaro, sawiso kawudi
cakki. fa: puanteur (du corps).
bordu [boˆrðu˜] kkye2. Nanguro kamba
njakko. Curo jamayen tia borje lawala
ciyeno. fa: humilier.
bore [bo˜re˜] cu. Karwukuttanǝm kalala
dimiaro fǝledadǝ. Borenjuro, wunduma
tia lejiwawo. fa: jaser (fait de).
boredu [boˆre˜ðu˜] kkye2. Bore dio. Sawi yaye
yallanju jagadiya, bawanja tayia boreji.
fa: jaser.
borema [bo˜re˜maˆ] cu. Kam bore cǝdidǝ.
Boremalan asir bawo. fa: jaseur.
bori1 [bo˜r߉] cu. Bǝla kayenwuye. Cadu
waldiya, bori laan am baworo walji. fa:
cabane (de pêcheurs), village (de
pêcheurs).
bori2 [bo˜r߉] cu. Bǝla kam bawoadǝ. Nangǝɍi
kojiya, bǝla kuloye boriro walji. fa:
inhabité.
borko [boˆrko˜] cu. rui: boˆrwo˜.
Borno [Boˆrno˜] cuf. Cidi kanoriyaye yala
Najeriyayen tai adinnamdaji Nijerrero
kude. Adinnam Nijerre nga kure cidi
Bornoye. fa: Bornou.
boro [bo˜ro˜] cu. Bare tǝdiya na ladǝnadǝ.
Bare nojǝnni nangaro, boronju samma
cambǝɍea. fa: sillon.
bororo [bo˜ro˜ro˜] cu. Fǝlada ngǝwusoro sǝni
feye kwanjaso karawi casakki ye
kǝlanja japcai yedǝ. Bororo kawa jajiaro
bikke yeji. mt: aˆnaˆga˜mbaˆ. fa: peul; peulh.
borwo [boˆrwo˜] cu. Awo gǝdǝdǝk ngǝwuso
wululan tǝdǝna kakuro faidaadǝ.
Binǝmjiya, taman borwoye tǝrgai. fa:
couverture.
boɍi [boˆɍß™] cu. Bikke duwon kamba karuwa
bakcidǝ. Boɍiro tacciya, awo ajabba
ngǝwu cǝdi. fa: état d'extase.
boɍima [boˆɍß™maˆ] cu. Kam boɍi dioma.
Boɍima-a adin-a jawalnja gade. fa:
extatique.
boɍwo [bo˜ɍwo˜] cu. Awo curo sillayen kaisu
gaidǝ. Boɍwo nja ngǝwu cakke duwan
gurjamgeno. mt: bu˜ɍß™. fa: moelle.
Boso [Boˆso¨] cuf. Bǝla kǝmanda ganaa curo
boubouma
arondisema Diwayen dǝganadǝ.
Kǝmǝduwu bǝla Bosoyen karǝn
maidiyen koji. fa: Bosso.
boubouma [bo¨ubo¨umaˆ] cu. Lǝman karaaye
sǝmo kura kuraa ci njutta ngaware
busaa kesakesa fannju bǝlaayedǝ. Ku
kelnjuye boubouma cǝda. mt: kǝˆluˆwu˜1. fa:
fennec.
bowada [boˆwa˜ðaˆ] alnj. Jatto saadadǝ.
Kadǝm cǝdǝnadǝ kur bowada yindia. fa:
couché.
bowodu1 [bo˜wo˜ðu˜] kkye2. Kam nanǝmbo
isoro mana dio. Kuruwujǝna nangaro,
bowojai nga fanjiwawo. fa: appeler.
bowodu2 [bo˜wo˜ðu˜] cu. Bowodudǝ. Bowodu
jujuyero isǝnni nangaro, tia jakkera. fa:
appel.
bowodu3 [bo˜wo˜ðu˜] kkye2. Cilan wuldu. Kǝra
cǝdiya, kalmawa ngǝlaro bowoji. fa:
prononcer.
bowodu4 [bo˜wo˜ðu˜] cu. Fudu kalma
wuljaidǝ. Bǝri awo kǝmboyedǝ-a bǝri
kasuwadǝ-a bowodunja tilo. fa:
prononciation.
bowodu5 [bo˜wo˜ðu˜] cu. Kowo koworo
kakamdu kalmaye. Kǝra cǝɍi nangaro,
lokkolma adǝ kalma sammaa bowodu
bowoduro kǝraji. fa: syllabe.
bowu [bo˜wu˜] alnj. Awima bawoadǝ. Kǝnaa
kadinniya, tasa kayenniya, bowu. mt: de¨.
fa: vide.
bowu fat1 [bo˜wu˜ få˜t] alnj. Curodǝn awima
bawo. Bido bowu fatdǝa jǝkka yindiro
sǝkkǝlado. mt: de¨ su˜l. fa: vide
(totalement).
bowu fat2 [bo˜wu˜ få˜t] alnj. Tiyi ndaranjuma
jaktǝna bawodǝ. Joɍi laa bowu fat
dadaji kirukko. mt: de¨ su˜l. fa: nu.
bowu fatto2 [bo˜wu˜ få˜ttoˆ] alnj. Awima
cakkǝnniro. Biwunju bawo bowu fatto
tia maskalan bakkem? mt: de¨ su˜llo; de¨roˆ.
fa: gratuitement.
bu [bu¨] cu. Ingiingi kime curo jar tiyiyen
cǝgasidǝ. Kǝlangalan kolwa tia duwaje
bu ngǝwuro fiyeno. fa: sang.
bu fida [bu¨ f߉ðaˆ] kkyek. Juwaptu nangaro ro
lǝmanne jenalan ngodudǝ. Nangǝɍi ngǝla
iso nangaro, bu fida kedo. fa: sacrifice.
bu fidu1 [bu¨ fß™ðu˜] kkye2. Jenalan ro tuluwo.
Sala layayen ngǝlaro yindiye bu fiyekko.
fa: sacrifier, immoler.
bu kamboia [bu¨ kaˆmbo¨iaˆ] cuk. Kam
duwama awo cǝdidǝ. Bu kamboia
nangaro, mushe tia sawi yaye kǝlas
gadero cunodi. fa: énergétique, rapide.
kalmaram tǝlamyindia
buduma
bu kǝjia [bu¨ kǝˆjß©aˆ]alnj. Kam am ngǝwusoye
tia caraanadǝ. Ti bu kǝjia nangaro,
sawiso sawaa. fa: attrayant.
bu kurwowua [bu¨ kuˆrwo¨wuˆaˆ] alnj. Kam
rakce duwaro cǝdiwawodǝ. Bu
kurwowua nangaro, kida kawu falle
kawu yindin cǝdi. fa: lent, nonchalant.
bu kuttua [bu¨ ku˜ttuˆaˆ] alnj. Kam am
ngǝwusoye tia wajanadǝ. Bu kuttua, na
kǝreyen wunduma tia ngojǝnni. fa:
vilain, désagréable.
bu ngodu [bu¨ ngo˜ðu˜] cuk. Bu tiyilan
tuluwodǝ. Kǝndawu yakku samma bu
ngoduro lowotordiro isi. fa: prélèvement
(sang).
bu njakko [bu¨ njåˆkkoˆ] cuk. Bu tiyiro
fiduwudǝ. Dondiyenniya, bu njakkoro
tiyere, wosu cuwandǝnni. fa: transfusion.
bua [bua¨] cu. Karuwa dunoa kǝla samennaro
cijidǝ. Bua kasuwuro isiya, kare kamboi
ngaa cadi. fa: tourbillon.
buda [buˆða˜] cu. Kalwo kǝmoye tilan ingi so,
kansi so ngojaidǝ. Fuwura cangaro
lejiya, budanju-a faidaiwawo. mt: j߉wߙ.
fa: gourde.
budadu [bu˜ða˜ðu˜] kkye2. Buduro waldu.
Jaman kǝnayen lǝman budaji. fa: baisser
de prix.
budǝradu [buˆðǝˆra˜ðu˜] kkye2. Kuruwuyen
bakturo madu. Kambu tadanju kanin
budǝrayenniya, cuwande bakcǝnni. fa:
viser.
budu1 [bu˜du˜] cu. Awo faida bawoa. Wande
budu cinna kǝlasndeyen finuwwi. mt:
ja˜mboˆ. fa: ordure.
budu2 [bu˜ðuˆ] alnj. Taman ganaadǝ. Sa
kalayen argǝm budu. fa: abordable.
budu3 [bu˜ðuˆ] alnj. Awo leiya baworo tǝdi bi
tuwandidǝ. Jaraptalan mushe andiro
fanǝmruwune budu sedo. fa: simple,
facile.
bududu [buˆðu˜ðu˜] cu. Kuɍi si ngǝwua bǝɍi
tǝmbarjidǝ. Nangǝɍijiya, ngǝwul
bududuye kalje caluwi. fa: scarabée
sacré.
budukambu [buˆduˆkå˜mbuˆ] cu. Agogo sadǝa
lambalan ruwujidǝ. Tadanju aji
dewuyedǝro budukambu kikkuwo. fa:
montre digitale.
buduma1 [buˆdu˜maˆ] cu. Kam cǝlǝm sǝni
feye-a kayen-a bas saniama
adinnamdaji Nijerren curo cukkuyen
dǝganadǝ. Kure Cadu kuradǝn,
budumawa kadailan sawur cadi. fa:
boudouma.
23
buduma
buduma2 [buˆdu˜maˆ] cu. Tǝlam
budumawayedǝ. Buduman: "Aw!"
yenniya, awimaro nokkǝni, ase "Are!"
yeno. fa: boudouma.
budumaram [buˆdu˜maˆråˆm] cu. Fero bi kamu
buduma. Budumaram njollada fe kuri
ganji. fa: boudouma (fille ou femme).
bufe [buˆfe¨] cu. Katako tǝgarǝna kanta
najǝgǝnni curonjun finjal so, tasa so
gǝnajaidǝ. Kawu niya cǝdiro, bufe-a
dǝgǝl-a kiwo. fa: buffet.
bui [buß©] cu. Nuwa nambudǝ. Sadaa cerǝna
kalnin kadinniya, bui tia cǝda cane
kasusu ngoyeyera. fa: poisse, malchance.
buia [buß©aˆ] alnj. Kam nuwa bawoamadǝ. Ti
buiadǝro, alalam mushe dagarjǝna
samma ruwujai, kaanjudǝ gǝnia. fa:
malchanceux, guignard.
Buja [Bu˜jaˆ] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi curo defartema
Tawayen. Bujalan am bǝranja tulolan
cadi. fa: Bouza.
buje [bu˜jeˆ] cu. Yange ngǝwusoro lawurjea
cidiya kuraadǝ. Kiariyenniya, buje gǝnia,
yange gade cakkiwawo. fa: pantalon.
buji [bu˜j߉] cu. Ngǝlai bi dango kǝlanjun naptu
so, bodu so nangaro tǝdandǝnadǝ. Lesa
ngawon amwurawa kǝla bujiyen
napkada jandejai. fa: natte.
buji jo [bu˜j߉ jo¨] cuk. Buji jiɍi ngǝwuadǝ. Buji
jo tamannin buji bulla kojǝna. fa: natte.
buji korkor [bu˜j߉ ko˜rko˜r] cuk. Buji cinju
korkor ye, gana cijǝna yedǝ. Bare budu
ngaanniro, buji korkorlan rungonju
tarji. fa: natte.
bujima [buˆj߉ma˜] cu. Kam buji dio saniaro
cǝdanadǝ. Bujima ngǝlainju isakapciye
kidanju badiji. fa: nattier.
bukukul [buˆkuˆkuˆl] alnj. Awo alama baloye
cǝdanadǝ. Tada curo bukukulla adǝ
mana fanjiwawo. bg: boˆkoˆkoˆl. fa: rond.
bul1 [bu¨l] alnj. Jiɍi kiambedǝ gaiadǝ. Kaa
Modu kiarijǝna, ngisinju samma bul. fa:
blanc.
bul2 [bu˜l] cok. Kalma tiyiye nanju laa fujǝnaro
wuldidǝ. Ngumnju garuro
gǝmgeyenniya, nadǝ bul ciyeno. fa:
gonflé.
bul fok [bu¨l fo˜k] alnj. Jauro bul. Ngǝmǝriro
kare bul fok cududo. fa: blanc (très).
bula [bu˜laˆ] cu. Kǝluwu ɍiwulla curo
kakkaduyen caladidǝ. Kalwunju gari bul
tulyenniya, ingi bulaan suwalyeno. mt:
jeˆrkß™naˆ. fa: bleu de lessive.
buldu1 [bu˜lðuˆ] cu. Lǝman karaaye, kǝriro
24 kalmaram tǝlamyindia
bulusu
kura wo, ngawo bakkaadaa, damsaɍia,
karawi tǝrok tǝrokka, ngǝwusoro ɍiwa
juwui. Buldu ciriya, kǝri dajiwawo. fa:
hyène.
buldu2 [buˆlðu˜] kkye2. Bullo waldu.
Kiariyenniya, kanduɍi kǝlanjuye
bulyeno. fa: blanchir.
buldugǝre [buˆlðuˆgǝ˜re˜] cu. Gǝrenǝme
ledudǝ. Wunduma kamanjua
mǝrsajǝnni, buldugǝre lejai. fa: côte à
côte.
bule [bu˜leˆ] cu. Kalwo tuloye tilan ingi
catteridǝ. Jaman kuyen kamuwa bule
yayero solan ingi ngodu carawo. fa:
canari.
bulju [bu˜ljuˆ] cu. Kǝska tǝngǝɍi tada jauro
cǝmbadǝ. Jaman kǝnayen tada buljuye
kodajane kǝlamjiya jawui. fa: anza.
bullam [bu˜llåˆm] cu. Ngudo juwudu-a camun
amma tiro gǝna wodǝ. Yalla kattu
tujane bullam yindi cadana. fa:
tourterelle.
bullara [buˆllaˆra˜] alnj. Jiɍi bul karǝnjǝgǝnadǝ.
Yadi bul kantin cerǝnadǝro, bullara ciwe
gǝmaje cududo. fa: blanchâtre.
bullo [bu˜llo˜] cu. Na kajim so, kǝska so
ngǝlaro ɍijǝnadǝ. Sǝni lǝmannanju-a
bullo cawandiya, nadǝn jauro tussai. fa:
endroit fertile.
bulongu [buˆlo˜nguˆ] cu. Kǝska kura ci ingiye
tadanju kuwa gai njaɍejiyidǝ. Tada
bulonguyelan sagawu kulolan argǝm
ngǝwujoye cadi. fa: arbre (kigella
africana).
bulu [bu˜lu˜] cu. Kalu larjidǝ. Yani bulu kuwa
so, bulu kaskasi so, bulu guwaldo so
kardu ngǝlamaro nojǝna. fa: sauce.
bulu guwaldo [bu˜lu˜ guˆwaˆlðoˆ] cu. rui:
guˆwaˆlðoˆ.
bulu kaskasi [bu˜lu˜ kå˜skå˜sß™] cuk. rui: kå˜skå˜sß™.
bulu kuwa [bu˜lu˜ ku˜waˆ] cuk. Kalu kuwaye.
Bulu kuwa ngamdu yayero kǝɍima larji
wo. fa: baobab (feuille).
bulubulu [buˆluˆbuˆluˆ] cu. Lallaɍi ci fe so,
kaɍimo soyen culuwidǝ. Ci fenjuyen
bulubulu ngǝwu isidǝ, dondijo wa cǝne
lowotor feyero kiado. fa: bave.
bulungustu [buˆluˆnguˆstu˜] kkye2.
Kǝmbosoye bannadu. Na diwin
gǝnayenniya, bǝrinju bulunguskeno. fa:
moisir.
bulusu [buˆlu˜su˜] cu. Fero na tadawayen
mayawa cǝdanni, bi tada na ferowayen
mayawa cǝdannidǝ. Bulusu nangaro,
saanju fidewuma kamu cǝdǝnni. fa:
buma
apathique.
buma [buˆma˜] cu. Kam bundo tilo. Kawu
kajajairo, buma bowojane kadio. fa:
parent.
bumma [bu˜mma˜] cu. Kalwo tǝmdi gairo
fǝɍiyada ngudowa cidiyanjuro
ngasayiya je kassaiya, tǝmdidǝ.
Bummalan ngudo ngǝwuma kǝla tilonna
tami. fa: piège.
buna [buˆnaˆ] cu. rui: bǝˆnaˆ.
bunaram [buˆnaˆråˆm] cu. rui: bǝˆnaˆråˆm.
bundi [bu˜nd߉] cu. Lǝman karaayedǝ. Kure
karǝn bǝlandeyen bundi ngǝwu tuwandi.
fa: animal sauvage, bête sauvage.
bunduwu [bu˜ndu˜wuˆ] cu. Baɍimi arsasu
gǝpturam. Yim difilea soji fi yaye
bunduwunju mukkonna. fa: fusil.
bune [bu˜ne˜] cu. Sa kǝngal cukkuriya har
kawu culuwidǝro. Bune farsamlan yalla
bikkejai. fa: nuit.
bunedu [buˆneˆðu˜] kkye2. Bunero waldu.
Bunejiya, bǝlawuro cǝragǝnni. fa: nuit
(devenir).
bungoi [bu˜ngoˆi] cu. Kuɍi jauro kinaji kǝla ya
kǝmoyen napcidǝ. Bungoi dudaro, ya
kǝmoyedǝro karwun jǝjǝryeyeno. fa:
insecte (espèce).
bungol [buˆngoˆl] alnj. rui: boˆngoˆngoˆl.
bungongol [buˆngoˆngoˆl] alnj. rui: boˆngoˆngoˆl.
buni [bu˜n߉] cu. Lǝman ingiye, si cǝdanni, laa
kambǝlea, ngǝwul fiji, ingin tuluwumiya
rakce sinjiwawo, nui. Lulu so, karwa so,
kǝmudo so samma buni. fa: poisson.
buni kǝndama [bu˜n߉ kǝˆnða¨maˆ] cuk. rui: bu˜n߉
taˆmaˆ.
buni njakko [bu˜n߉ njåˆkkoˆ] kkyek. Ingiro
kasuni buniye fiduwu. Falwu kuradǝro
buni casakke saa yindiro kǝnda dapkera.
fa: empoissonner.
buni tama [bu˜n߉ taˆmaˆ] cuk. Kam kayen
saniaro cǝdanadǝ. Mawu nguson buni
tama banda kasuwuro cuwudi. mt:
kaˆye¨nmaˆ. bg: bu˜n߉ kǝˆnða¨maˆ. fa: pêcheur.
bunima [buˆn߉ma˜] cu. Kam buni cǝladidǝ.
Bunima adǝ kayejiya duwon, cǝladi. fa:
poisson (vendeur de).
bunjairam [bu˜njå˜iråˆm] cu. Loiloiram
ngimbe dungokkadadǝ. Bunjairam
ngimnjuyen ngudo ise fado kido. fa:
bout du toit.
buram [buˆrå˜m] cu. Tiyi kamben bi lǝmannen
awo curonjulan bu lejidǝ. Buram
kamdǝnnia, bu fidiwawo. mt: jå¨r bu¨yeˆ. fa:
veine.
burdu1 [bu˜rðu˜] kkye2. Buduro waldu. Nangǝɍi
kalmaram tǝlamyindia
burwo sallammin
ngǝlaje kǝmbo burjǝna. fa: déprécier.
burdu2 [bu˜rðu˜] kkye2. Kam kamnju bawoaro
waldu. Burjǝna nangaro, diwi
wakkajiya, tiro kǝrjagai. fa: être sans
soutien.
Burkina [Buˆrkß™naˆ] cuf. Lardu fǝde cǝk
Nijerren dǝganadǝ. Niamelan am
Burkinaye gǝnagǝni dasaa. fa: Burkina
Faso.
buro1 [buˆro¨] cu. Tewur kidama napce
kidanju cǝdidǝ. Fuwu buronjuyen kuris
kusottowaye yindi gǝnaada. fa: bureau.
buro2 [buˆro¨] cu. Kidaramlan ngim fi yaye na
kida cadidǝ. Kidaramnjalan buro
sammasolan fanka fal fal mbeji. fa:
bureau.
buro3 [buˆro¨] cu. Kǝwu ambe fuwuwu kungiya
so, parti soyedǝ. Buro amwurawa
lokkolwuyedǝ am mewu. fa: bureau
(d'une association).
burodi [bu˜ro˜d߉] cu. Kǝmbo jǝndǝr rungo
alamayen tǝdidǝ. Niamelan burodi ka fal
gursu fiakku. fa: pain.
burodi deduram [bu˜ro˜d߉ deˆðu˜råˆm] cuk.
Ngim tǝngǝɍi laa tuloyeso kannu
cattane burodi bafidǝ. Burodi deduram
bǝrniye ngǝwuso latǝriklan kida cadi. fa:
four.
burodiburodi [buˆroˆd߉buˆroˆdß™] cu. Burodi jiɍi
jiɍi lele burodi deduramlan alamalan
tǝdǝnadǝ. Bǝri juwunaye ngawon,
burodiburodi jǝgǝri. fa: pâtisserie.
buruji [buˆru˜j߉] cu. Su tǝgarǝna ci kuraa
ngǝwusoro sojiya fujaidǝ. Was wajiya
sojiya buruji fujaiaro alam tujai. fa:
clairon.
bururu [bu˜ru˜ruˆ] alnj. Lǝman tiyinjuro kǝna
ngaye jauro dunonju fuludǝnadǝ.
Bururu nangaro, kasuwuro cadǝnama,
wunduma fenjudǝa taijǝnni. fa: affamé
(animal).
bururudu [buˆruˆruˆðu˜] kkye2. Burururo waldu.
Fenju bururuje dawu karaayen ledu
tiyero. fa: être affamé (animal).
burustu [bu˜ru˜stu˜] kkye2. Warnǝme ngodu.
Tadunju bawolan karenju burusse
kiyaso. fa: arracher.
burwo1 [buˆrwo˜] cu. Na awo bi lamar
ngǝssidǝ. Burwolan kasaldǝmiya,
kalwunǝm yakke. fa: début.
burwo2 [bu˜rwo˜] cu. Fudu dime mǝradunǝm
galdidǝ. Kambǝɍi duno gǝni, sai burwoa
kǝllǝmiya. fa: ruse.
burwo sallammin [buˆrwo˜ sa˜llå˜mm߉n] cuk.
Ngǝsturam burwoyedǝ. Kǝlasso
25
burwoa
kadinniya, burwo sallammin mushe
lewaje duwon leje napkeno. fa: au tout
début.
burwoa [bu˜rwo˜aˆ] alnj. Kam burwo
cǝdanadǝ. Burwoa nangaro, kambǝɍilan
tia yaptuwu jau. fa: rusé.
burwodu [buˆrwoˆðu˜] kkye2. Burwolan iso.
Lokkol cǝragǝna nangaro, kullum am
burwoji. mt: naˆmuˆðu˜. fa: devancer.
burwoye [buˆrwo˜yeˆ] cu. Tima fuwuyedǝ.
Jarapta diyenadǝn wuma burwoye wo.
fa: premier.
burwu1 [bu˜rwuˆ] cu. Fuwu sharayelan
kuttunǝm wuldu. Kwanju naptu kuttua
nangaro, Bindu burwunju na maiyero
kiado. mt: so¨2; så˜ɍß™wuˆ. fa: plainte.
burwu2 [bu˜rwuˆ] cu. Kowo dunoaro sangodǝ.
Goni curǝna, am burwu casakki. fa: cri.
burwu njakko [bu˜rwuˆ njåˆkkoˆ] kkyek. Kowo
dunoaro sango. Balo cadi duwon bi
kesakkǝnniya, burwu njakko ngǝskera.
fa: crier.
burwudu [buˆrwuˆðu˜] kkye2. Kamba fuwu
sharayelan bowodu. Kǝla kuloyen Musa
Isaa maidin burwuyeno. fa: convoquer.
buryet [buˆrye¨t] cu. Su tǝgarǝna curoa, si
falla, taram yindia, tuloso fijagaiya
sapcane tǝmbaljaidǝ. Na katti bawolan
buryet tǝmbaldu kǝji. fa: brouette.
buɍi [bu˜ɍß™] cu. Awo curo sillayen kaisu gaidǝ.
Buɍi nja ngǝwu cakke duwan
gurjamgeno. mt: bo˜ɍwo˜. fa: moelle.
buɍubuɍuram [buˆɍu˜bu˜ɍu˜råˆm] cu. Kalǝm kura
curon bǝɍiadǝ. Kani duwayenniya,
buɍubuɍuramdǝa kowuro gǝpkeyeno. fa:
gros intestin, côlon.
buɍuɍu [buˆɍuˆɍuˆ] alnj. Curo jauro kuraadǝ.
Curo buɍuɍua nangaro, kǝmbo gana tia
cǝdiwawo. fa: ventru.
busa [buˆsaˆ] alnj. Kalma ngaware kuruwu
kanduɍiaro wuldidǝ. Kǝnnari ngaware
busaa kǝri curuna cǝgasi. fa: poilu, velu.
bustu [bu˜stu˜] kkye2. Kajim naye banosolan
tuluwo. Cotto kulonju busse duwon
argǝm kinado. fa: désherber.
butaɍi [bu˜tåˆɍß™] cu. Kalwo ingi bi ingiingi
fidaaram dau siririadǝ. Butaɍinju
kǝndawu feye koltalan cure falladano.
mt: ko˜lwa˜. fa: bouteille.
buto [buˆto¨] cu. Awo cuwuɍi yindi bi dewua
kalwuso jakturo caddudiyidǝ. Aɍiye
buto samma kamdana, nganji dea
dadaji. mt: maˆraˆkaˆljß™. fa: bouton.
buttu1 [buˆttu˜] kkye2. Si-a mukko-alan dawari
dime curo ingiyen ledu. Karenju kǝlanna
26 kalmaram tǝlamyindia
buwul
daada bucce ngada falyeno. fa: nager.
buttu2 [buˆttu˜] kkye2. Dunolan kajimso
mǝktu. Yim baɍi lokkolla yalla isane
kajim sammaa bussane nadǝa farakko
kedo. fa: arracher (une plante avec force).
bututu [bu˜tu˜tu˜] cu. Ngudo tǝngǝɍi ci
kuruwua kǝlan koyoadǝ. Kattu tuje
bututu yindi kida. fa: huppe.
buwaam [buˆwaˆa˜m] cu. Kasuwa karawiye
jauro kambo kǝɍiɍim cidǝ. Buwaam tia
cǝdane tiyinju jǝgambe har bu kadio. fa:
dermatose.
buwamdu [bu˜wå˜mðu˜] kkye2. Kannulan
gǝna laa wardu. Kuwuinju cǝwurde
buwamje ɍisiwu cotto baworo kido. fa:
flamber.
buwat [búwa¨t] cu. Fado masammanno
bikke farduro tǝdandǝnadǝ. Sǝbdu fi
yaye dǝrdu yindi buneyen buwatto
nanjairoro leji. fa: boîte de nuit.
buwo [bu˜woˆ] cu. Jakturam gǝmdosoye.
Gǝmdonju buwo bawo kolje budu
ngaye ingi langeno. fa: couvercle.
buwo kǝlaye [bu˜woˆ kǝˆla¨yeˆ] cuk. Silla kǝla
jakcidǝ. Tajirwa wakkaje am yindiye
buwo kǝlaye fallada. fa: crâne.
buwo ngurumngurumbe [bu˜woˆ
nguˆruˆmngu˜ruˆmbeˆ] cuk. Silla tǝngǝɍi kǝla
ngurumngurumbedǝ. Langalan buwo
ngurumngurumnjuye jau fangeno. fa:
rotule.
buwu1 [buˆwu˜] cu. Awo tududǝna curonjuro
kǝmboso fijagaidǝ. Kala kerǝnniya,
ngalonju sammaa curo buwu kilo mia
miayero cakke kidudo. fa: sac.
buwu2 [bu˜wu˜] cu. Kannuye juwe ceriya,
kǝluwu fandǝmidǝ. Kamuwa kulonja
wande cǝlǝmjǝnniro buwulan samjai. fa:
cendre.
buwu3 [bu˜wuˆ] alnj. Galdǝnnidǝ. Jena buwu
adǝ da kamjiwawo. fa: émoussé.
buwubuwu [buˆwuˆbu˜wu˜] alnj. Jiɍi
buwuyeadǝ. Kidaramnjan wundu yaye
yim kidaa gǝmaje bul-a yange
buwubuwu-a cakki. fa: cendreux.
buwudu [bu˜wu˜ðuˆ] cu. Awo karawilan tǝdǝna
kagǝlmarilan kanduwal fujagaidǝ.
Kagǝlmarin kidanju buwudu fudu. fa:
soufflet.
buwudu [buˆwuˆðu˜] kkye2. Buwuro waldu.
Taki fandoro buduro kannu cakke kolje
buwujo. fa: cendre (devenir de la).
buwul [bu˜wuˆl] cu. Su tǝgarǝna tokokor tia
gǝpcane kǝwu kǝwuro bi katte am
yindiyen bikkejaidǝ. Kam mukko
buwuru
kǝjiama kǝlanga buwullero cando. fa:
pétanque.
buwuru [bu˜wu˜ru˜] cu. Kalwo bǝriye kǝska
bidoyen tǝdandidǝ. Am kureye buwurun
bǝri jawui. fa: écuelle.
buwurwo [bu˜wu˜rwoˆ] cu. Argǝm tuwana,
suwurra, mǝkkada dedǝnnin tuwuidǝ.
Jǝmma suwa fi yaye ci fannjuyen
buwurwo sadakci. fa: boule.
buwuttu [bu˜wu˜ttu˜] kkye2. Kala kǝji sango.
C - c
ca1 [ca¨] kǝl. Kalma awo yoji bi yojiwawo
wulduma. Ca bikka isǝmmaa, bǝri kǝji
bumi! fa: si.
ca2 [ca¨] cu. Awo ngawolan wakkajǝnadǝ.
Kamuwa caye kǝla kǝlliyenadǝye curon
faldǝ kakke. fa: avant.
ca3 [ca¨] aj. Kalma mana ajabbanin wuldidǝ.
Ca, nima banna adǝa dim? fa: ah oui.
caa [ca˜a˜] cu. Fudu dime garasan battaro
kalaktadǝ. Caa jamannelan kawu falnin
yadi bandǝr bandǝr injilan bakcai. fa:
tissage.
caada [caˆaˆðaˆ] cu. Caa diodǝ. Jaman kuyen
inji caadaye jiɍi kada mbeji. fa: tissage.
caadu1 [ca˜a˜ðu˜] kkye2. Caa dio. Kuren gaawa
mukkolan caajai. fa: tisser.
caadu2 [ca˜a˜ðu˜] kkye2. Silan moji dime injia
kidaro njakko. Keke kare dudoye laa
caadi, laa latǝriklan kidaji. fa: pédaler.
caama [ca˜a˜maˆ] cu. Kam caa cǝdidǝ.
Jabǝɍmarin caama ngǝwu. fa: tisserand.
caamari [caˆaˆmaˆrß™] cu. Na caawu sanianja
cadidǝ. Caamarilan garasan jiɍi jiɍi
tutuwada. fa: tissage, quartier (des
tisserands).
caara [caˆa˜raˆ] cu. Fartamani karawiye dauro
casakkidǝ. Kungunanju curo caarayero
fijiye dauro lassiye kasuwuro leyeno. fa:
porte-monnaie.
caawi [caˆaˆwß™] cu. Kari je jero lǝpkaada
kamuwa canjanjaro cakkeridǝ. Kamuwa
kanoriyaye ngǝwuso caawia. mt:
kå˜igå˜doˆ. fa: ceinture.
cacadu [caˆcaˆðu˜] kkye2. Yalle ro isaboduwu.
Yal ciridǝa cacaje kǝnǝmbe ngoyeno. fa:
consoler.
caccau1 [cå˜ccå˜u] alnj. Tiyi ganaadǝ. Modu
caccau yaye, lawala rijiwawo. fa: petit.
caccau2 [cåˆccå˜u] cu. Kǝska tǝngǝɍi kal kadaa
curo ingiyen ɍijidǝ. Kǝska caccauyelan
kǝniwu cadi. fa: roseau.
kalmaram tǝlamyindia
caja
Kawudi cakkǝna gǝmajenju jauro
buwucci. fa: embaumer.
buwuttuwu [buˆwuˆttu˜wu˜] kkye2. Kannu no
badijǝna sango. Kǝskanju kǝɍi nangaro,
kiaddin kannunju buwucciye bǝri
deyeno. fa: souffler (feu).
buwuwu [bu˜wu˜wuˆ] cu. Karwudi
cambiwawodǝ. Buwuwu nangaro,
kaninju kilado. fa: stérile.
cade [cå˜deˆ] cu. Bǝɍiyer tada timi tuluwo
badijiya cǝdidǝ. Yal cade ngǝssiya, ingi
suwurra-a mandaa-a karwunno cadi. fa:
diarrhée.
Cadu1 [Ca˜duˆ] cuf. Cu larduye kanji
adinnamlan Nijer-ra kǝmaskidǝ.
Tumbalbayi gomna dina Caduye. fa:
Tchad.
Cadu2 [Ca˜duˆ] cuf. Ingi kura katte Nijer-a
Najeriya-a Cadu-a Kamerun-ayedǝ.
Curo Caduyen cuku kada mbeji. fa: lac
Tchad.
cagade [cåˆgå˜de˜] cu. Awo ngǝlailan tǝdǝna
ingi mandaa saktuye. Manda
dedarambo lenǝmiya, cagade kada
rumi. fa: filtre.
cagam [cå˜gåˆm] cu. Fado kuwuiye.
Bǝladeyan cagam ngǝwuso suwulan
cadi. fa: poulailler.
cagamnin luwo [cå˜gåˆmn߉n luˆwoˆ] cuk.
Mairo aɍiawu kǝleduwudǝ. Yim mai
cagamnin culuwiya, sala kura. fa:
intronisation.
cagaran [cåˆgåˆrå¨n] alnj. Kǝlado. Fǝrnidǝ jauro
cagaran, duwama kamba timin cǝdai.
bg: såˆgåˆrå¨n. fa: indocile.
cagayi [cåˆgå˜yß™] cu. Kamba awo laa diwi
cuwandoro, tiro karwun njǝddodǝ.
Kǝlado gǝnia, kam karwu ngǝlaa cagayi
cǝdiwawo. fa: sort, sortilège.
cagǝldu [caˆgǝ˜lðu˜] kkye2. Mana maana
bawoa dio. Joɍi adǝ cagǝlji nangaro,
awo wuljidǝa nodu tikkero. fa: mélanger.
caidu [cå˜iðu˜] kkye2. Ingiingi bi ingi yirdu.
Kajǝmunju tulje kerǝnniya, ingi
kadawuadǝa caiyeno. fa: verser.
caiwa [cå˜iwaˆ] cu. Je yakkularo tattǝnadǝ.
Caiwa tando budua. fa: corde.
caja [ca˜ja˜] cu. Bikke wuɍi janǝme ngǝwujoro
bi awo gade fandoro. Caja saniaro
ngonǝmia, ngudi dǝgami. fa: jeu de
27
caja jadu
hasard.
caja jadu [ca˜ja˜ ja˜ðu˜] kkyek. Wuɍi ngǝwu
fandoro, wuɍilan bikke dio. Kantinjua
duwon, caja jaje ngudiyeno. fa: jouer.
cajadu [caˆjaˆðu˜] kkye2. Lǝmanna hangallayen
ga. Fǝrnju cajaje duwon kǝlanjuro giwa.
fa: calmer (un animal).
cajama [caˆjaˆma˜] cu. Caja dioma. Cajama
adǝ lema kamunjuye cajaro jayeno. fa:
joueur.
cakka [ca˜kka˜] cu. Karta jiɍi cǝlǝm kǝla
yakkuadǝ. Tiyatiyan coke dikke kwa
cakkaye-a kubbiye-a ngoyekko. fa:
trèfle.
cal [cå¨l] cu. Nema kangalea fǝrdunjuyen
caldudǝ. Ngawo callen sai kala. fa:
coupe.
cala [ca˜la˜] cu. Kǝmbo argǝmbe tukukur curo
fula ngǝwuyen kajaidǝ. Fanna sawi yaye
cala kajiya, kǝndawu litǝr yindi ciwi. fa:
beignet de mil.
calalau [cå˜lå˜lå˜u] alnj. Kam dadunju-a
tiyinju-a samma kalkaldǝ. Fero adǝ fǝkka
diwia yaye, calalau nangaro, jauro
mayawaa. fa: svelte.
caldu1 [cå˜lðu˜] kkye2. Bewolan bi awo
gadelan kamdu. Gǝradǝna kǝska kǝɍi
calji duwon, gardifore tia kida. fa:
abattre.
caldu2 [cå˜lðu˜] kkye2. Diwi kambe na gadelan
wuldu. Na kuranjuyen caljane kidalan
kittuluwo. fa: calomnier.
caldu3 [cå˜lðu˜] kkye2. Lǝman laasoye kamba
timilan ta. Sinju kadiye caljǝna fujǝna.
fa: piquer, mordre.
calduram [cåˆlðuˆrå˜m] cu. Awo tilan cal
cadidǝ. Bewo so, adda so, dawi so,
samma calduram. fa: outil.
calicali [caˆlß™caˆlß™] cu. Kam awo kasusua jur
cǝdidǝ. Yim kambǝɍia calicaliya
kambǝɍiwua cangangayi. fa: bouffon.
calli [cå˜ll߉] cu. Goro namgada tǝngǝɍidǝ.
Goronju tilodǝa calli kadaro cǝde
jamaro samgeyeno. fa: kola (morceau
de).
caman [ca¨ma¨n] nkye. Kureman. Caman kida
wadama, awiro tia manǝmi? fa:
auparavant.
cambaldu [cåˆmbå˜lðu˜] kkye2. Ingi bi ingiingi
moji cǝdiaro fidu. Ganjǝna nangaro, ingi
ngaa cambalje fidǝna. fa: verser.
cambǝɍe [caˆmbǝˆɍe˜] cu. Bare kajim samma
baredǝnnidǝ. Ti adǝ barema ngǝla gǝni,
cambǝɍe jur cǝdi. fa: intervalle.
cambu [cåˆmbu˜] cu. Awo ngǝlailan tǝdǝna ci
28 kalmaram tǝlamyindia
canji
lǝmannero casakke bare kamba timin
cǝdanni bi kǝmbo juwunniro. Koro
cagaranno cambu casakki, wande kam
larujǝnniro. fa: muselière.
camdu [caˆmðu˜] kkye2. Kare kambe tǝmanju
bawolan mowo. Barwu ngǝrwu kamu
laaye camje ngǝrǝmbo kiluwo. fa:
arracher (brusquement).
cammo1 [cå˜mmo˜] cu. Jama mewu
captanadǝ. Yim salaa cammo kura
maidilan tǝdi. fa: foule.
cammo2 [cå˜mmo˜] cu. Tado jama mewuye.
Am siyasa tiloa cammo buronja falduye
cadi. fa: réunion.
camun [ca˜muˆn] alnj. Awowa alama tiloadǝ.
Asan-a Useini-a kawuwa nangaro, jauro
camun. fa: semblable.
camundu [caˆmuˆnðu˜] kkye2. Camunno
waldu. Camunjana nangaro, rangǝme
tayi yindi ania gayirnǝmbawo. fa:
ressembler.
cancammo [cåˆncåˆmmo˜] cu. Wundu
yayeye bananju kudodǝ. Alanguro
nangaro, bǝlalan cancammo cado. fa:
collection.
canga [caˆngâ] cu. Fuwuraso ngim
kangaleye cadidǝ. Nangǝɍi karǝnjiya,
malǝm-a fuwurawanju-a canga wurjane
bǝlanjaro waldai. fa: case.
cangacanga [ca˜nga˜ca˜nga˜] cu. Kau yindi
kalwusannin kǝleyada kǝrallǝmiya kannu
tuwandidǝ. Kandirawa karaalan
cangacangalan kannu fujai. fa: briquet.
cangaljam [cåˆngå˜ljåˆm] cu. Jawu sanana
kanji fal ngaworo leji, fal fuwuro isi
kamuwa kanoriyedǝ. Fero kǝlayakku
kǝlanju cangaljambo kǝrjiwawo. fa:
tresse (kanouri).
cangam [cå˜ngåˆm] cu. Su tǝgarǝna taram
kǝskayea daadalan baram lajaidǝ. Ngor
adǝye cididǝ jauro kibbu nangaro,
baramma kiaddin cangamlan cuwande
bǝlaa layeno. fa: outil.
cangau [cå˜ngåˆu] cu. Kasuwa diwi fufu
kambe cǝdane kam kosokcidǝ. Kam
cangaua gǝrenǝmiya, ni yea njǝdai. fa:
tuberculose.
canja1 [caˆnja˜] cu. Na siya-a curo-a kǝldaidǝ.
Langanin kirukkǝniya, canjayen jau
fangekko. fa: hanche.
canja2 [caˆnja˜] cu. Korkor tiyiye na yange
casakkeridǝ. Kambǝɍima layanju-a
kiɍinju-a canjaro cikkere farsambo
culuwi. fa: taille.
canji1 [ca˜nj߉] cu. Ngawo luwayen gaptuwo
canji
wuɍinǝmbe. Bikka agogo kiwukkǝniya,
canjini kalakseyera. fa: monnaie.
canji2 [ca˜nj߉] cu. Wuɍi yime sanana tin kalkal
njadidǝ. Jǝkka mewu canji jǝkka
jǝkkayero kidǝkko. fa: monnaie.
canji3 [ca˜nj߉] cu. Kidamaa nanjulan sangodǝ.
Mushende canji cuwande bǝlande kolje
Niamero lejǝna. fa: affectation.
canjidu [caˆnj߉ðu˜] kkye2. Kidamaa nanjulan
sango. Bagaralan saa arakkuro kida
kidǝkkǝniya, canjisera. fa: remplacer,
affecter.
canjima1 [caˆnj߉ma˜] cu. Kam canji wuɍiye
diomadǝ. Na canjiwuyen wuɍi lardu
ngǝwuye fandǝmi. fa: monnayeur.
canjima2 [caˆnj߉ma˜] cu. Kidama casangǝne
kam nanjuro cawudǝnadǝ. Ku
kǝndawunju yindi casangǝnama,
canjimanju isǝnni nangaro, lejǝnni. fa:
remplaçant.
cap1 [cå˜p] cok. Kalma lǝman sǝttu falnin
kǝskaro tacciro wuldidǝ. Dagǝl cap
kǝskaro juwane buldua kolyeno. fa:
adroitement.
cap2 [ca˜p] cok. Kalma awo jauro cǝmbǝɍǝnaro
wuldidǝ. Buwunju argǝmlan cap
cǝmbǝɍǝna geroro kuttu. fa: totalement
(remplir).
captadu [cåˆpta˜ðu˜] kkye2. Awonǝm laa
wanǝmma lado. Motanju captaje gade
bǝɍin kaiwo. fa: débarrasser (se), vendre.
captu1 [cå˜ptu˜] kkye2. Na tilon gǝnadu. Jalap
ngamjiya, na tilon capcai. fa: entasser.
captu2 [cå˜ptu˜] kkye2. Na tiloro bowodu.
Bǝlama am capcǝna sawari cadi. fa:
rassembler.
captu3 [cåˆptu˜] kkye2. ɍiwu kambero awo laa
madaro mukko njakko. Agogonju
faccǝgǝna maji cǝne ɍiwunde capkeno.
fa: fouiller.
captuwu [cå˜ptu˜wu˜] kkye2. Na tiloro fokta.
Mariama kǝska kannuro capciyi. mt:
ju˜ðu˜wu˜. fa: attiser.
cardu [cå˜rðu˜] kkye2. Karwuye dǝdǝktu.
Karwunju carjidǝ, doidoiro lowotordiro
leyeno. fa: palpiter.
care [ca¨reˆ] nkye. Jǝm tǝdǝna. Careyen
gurenjǝkki, sai kǝrma kadim. fa: il y a peu
de temps.
carno [cåˆrno˜] cu. Sǝrǝn dunoa. Carno curoye
tia cǝdane bowada ciri. fa: douleur
pulsative.
carwo [cå˜rwoˆ] cu. Kadi jiɍi kurnum laa.
Gudowom karaaye carwo cejǝna ngǝro
cǝdi. fa: serpent (espèce).
kalmaram tǝlamyindia
cǝgaptu
caɍema [cå˜ɍe˜ma˜] nkye. Kalma awo laa madi
duwon wakkajiya wuldidǝ. Caɍema
kadim, na manjǝkki nokkǝni. fa:
heureusement.
caɍi1 [ca˜ɍß™] cu. Awo ngǝlai tattǝnalan tǝdǝna
cuwuɍi cuwuɍia. Kolema caɍiro karenju
cakke koronju lapce kasuwuro leyeno.
fa: sac.
caɍi2 [caˆɍß™] cu. Ingi argǝmso curonjun duwon
wajǝnadǝ. Kanini nansǝnin isiya, caɍiro
ingi gade yirgakke yikke cai. fa: eau
(fermentée blanchâtre).
caɍicaɍi1 [caˆɍ߉ca˜ɍß™] cu. Garasan bi je cuwuɍi
cuwuɍiaro tattǝnadǝ. Caɍicaɍilan am
laaso buni cadai. fa: filet.
caɍicaɍi2 [caˆɍ߉ca˜ɍß™] cu. Kadǝm fado fadoadǝ.
Ku caɍicaɍiya jiɍi gadegade dalyeiye. fa:
quadrillage.
catkadu [ca˜tka˜duˆ] cu. Ngudo cǝlǝm tǝngǝɍi
kalala ngǝwuadǝ. Catkadu fannju
kaɍiyilan cǝdi. fa: oiseau.
cau [cå˜u] cok. Kalma lǝman kamboi
ngǝrǝmjiro wuldidǝ. Towo dǝla cau cau
cǝgasi. fa: habilement.
cawak [cå˜wåˆk] cu. Keyera kumbal bi
kǝngallo dǝmba tǝmjǝgǝnadǝ. Cawak
dunia ngaa cǝlǝm pǝtto cǝdǝna. fa:
nuage.
cawal [cå˜wå˜l] cu. Na ingi dǝlawuye bojǝnadǝ.
Nangǝɍijiya, cawal motasoro ledu kǝji
dapciyi. fa: flaque.
cawaldu [cåˆwå˜lðu˜] kkye2. Kam bi lǝman ingia
cakke moji dio. Feya falwuro ingi njaro
isaiya, ngasaane cawaljai. fa: agiter
(eau).
cawane [cåˆwåˆne˜] cu. Kǝmbo kambo yime
niro jiɍi gade njodǝ. Bǝladeyalan cawane
jauro cadi; kiam yimia, ngaskuno njadi.
fa: troc.
cawulǝktu [cå˜wu˜lǝ˜ktu˜] kkye2. Mana
gadegade kǝla bawoa dio. Folis tia
cuworidǝn, cawulǝkce jire bawoaro
asuyeno. fa: divaguer, délirer,
déraisonner.
cejedu [ce˜je˜ðu˜] kkye2. Ingi-a awo diwi
curonjuye-a faidu. Modu ingi
dǝrsusuadǝa cejeje duwon kiano. fa:
décanter.
cejeno [ceˆjeˆno˜] cu. Ingi cejeyadadǝ. Na
pompo bawoalan cejenoma njaro ngǝla
wo. fa: liquide décanté.
ceu [ce˜u] cu. Na kǝlanjulan mana tǝdidǝ.
Baram bǝlandeye ceu lokkollen kǝrga.
mt: kåˆnjß™3. fa: direction.
cǝgaptu [cǝˆgå˜ptu˜] kkye2. Awo gǝmnjaana
29
cǝjǝktu
kawu curiro mukkolan ta. Goliye balo
cǝgapci. fa: attraper.
cǝjǝktu [cǝ˜jǝ˜ktu˜] kkye2. Raratkǝgǝme
ngǝwuro ngawo. Cǝjǝnge ngalo ngǝwu
buwudǝ ngojo. fa: tâter.
cǝjunguma [cǝˆju¨nguˆmaˆ] cu. Kam kǝla
hangallayen kǝmbo juwui bi ingi caidǝ.
Cǝjunguma dawu kam ngǝwuyen
kǝnanju nuiwawo. fa: traînard.
cǝk1 [cǝ˜k] alnj. Awo kǝridǝnniro daadadǝ.
"Garunǝm adǝ cǝk gǝni nangaro,
duwamaro wurdi," yeno. fa: fixe.
cǝk2 [cǝ˜k] alnj. Yestu bawoadǝ. "Jawal cǝk
adǝa rumma gǝna? Tia gamiya, bǝriro
lenǝmi," yeno. fa: droit.
cǝk3 [cǝ˜k] alnj. Awo ganama kǝridǝnnidǝ.
Curo kayenjuyen kǝla kur cǝkken ruwu
cǝdi. fa: rectiligne.
cǝlǝm1 [cǝ˜lǝ˜m] alnj. Alama karwiyea. Allo
kura kǝlassedǝ cǝlǝmbo dallada. fa: noir.
cǝlǝm2 [cǝ˜lǝ˜m] cu. Curo batatayen tadaro
kajiya arawuwa gapcanadǝ. M, c, d, ani
nga cǝlǝm fa: consonne.
cǝlǝmcǝlǝm [cǝˆlǝˆmcǝ˜lǝ˜m] alnj. Cotto
cǝlǝmjǝgǝnnidǝ. Fajar kadu badijiya,
duniadǝ cǝlǝmcǝlǝm. fa: noirâtre.
cǝlǝmdu [cǝˆlǝˆmðu˜] kkye2. Cǝlǝmbo waldu.
Kǝngal cukkuriya, dunia cǝlǝmji. fa:
assombrir (s'), obscurcir (s').
cǝlǝmduwu [cǝˆlǝˆmðu˜wu˜] kkye2. Cǝlǝmbo
kalaktu. Keyera cawak cijiya, dunia
cǝlǝmjiyi. fa: noircir.
cǝm [cǝ¨m] alnj. Awo ngaa gai, kǝji gǝnidǝ.
Karwun adǝ cǝm, tiro suwur figǝne yai.
bg: cß©m. fa: amer.
cǝm fak [cǝ¨m få˜k] alnj. Jauro cǝm. Kalu
ganyaye cǝm fak. bg: cǝ¨m fo˜k. fa: amer
(très).
cǝm fok [cǝ¨m fo˜k] alnj. rui: cǝ¨m få˜k.
cǝmram [cǝˆmrå˜m] cu. Fado curon ingi kǝɍia
kǝmatkǝmbo tangaada cǝm fakdǝ.
Cǝmram daro fidiyiya, kǝmboro kuttu.
mt: njß™tkǝˆɍß™. fa: bile.
cǝnjǝme [cǝ˜njǝ˜meˆ] cu. Jande maanaa kaan
kaarinne tǝdǝna gairo ngowada. Bune fi
yaye Kaka Amsa yallaro cǝnjǝme cǝddi.
mt: ngß™sß™meˆ. fa: conte.
cǝnjǝme taramba [cǝ˜njǝ˜meˆ taˆråˆmbaˆ] cuk.
Mana kori koroa ye, jaawua ye.
Terereyada Ala lowoji: ngǝrwo fa:
devinette.
cǝp [cǝ˜p] cok. rui: cß™p.
cǝptu [cǝ˜ptu˜] kkye2. Tuno ngajiwaworo
ɍiwura bi kattan kannua gǝnadu
ngajoro. Tuno ngajiwawodǝ cǝpcane
30 kalmaram tǝlamyindia
cibuji
sadǝn nǝmgeno. fa: transpercer.
cǝptuwu [cǝ˜ptu˜wu˜] kkye2. Kǝlan ta nambu.
Tassunǝmdǝa cǝpkǝkke dikkǝni. mt:
ngeˆstu˜. fa: oublier.
cǝr [cǝ˜r] cok. Kalma kǝlewanju saraia
wuldidǝ. Nganju cǝr duwon, lokkollo
kǝndero wayenniya, mushe fannjaro
kam juwayeyeno. fa: sain.
cǝramdu [cǝˆråˆmðu˜] kkye2. Tada kǝskaye
yanjulan tuluwo. Lemǝn yanjulan
cǝramje kadio. fa: cueillir.
cǝrattu [cǝˆra˜ttu˜] kkye2. Curo kǝmosoye
kaastu. Curo kuru bǝɍinnedǝa cǝracce
sǝmǝllo faldǝna. fa: curer.
ci1 [cß©] cu. Tiyi kamben na tiyen kǝmbo
cakkidǝ. Ci kam kurayen timi fiakkun
yindin dǝga. fa: bouche.
ci2 [cß©] cu. Na tiyen ngudo kǝmbo kokcidǝ.
Agwagwaye ci fetetel. fa: bec.
ci3 [cß©] cu. Tiyi lǝmannen na tiyen kǝmboso
ngoje cundidǝ. Ngambadu ci tasaro
cakkǝna kiam nja cǝdi. fa: museau.
ci4 [cß©] cuk. Ngoda ciye faldǝ. Bǝri mandaa
nangaro, ci yindima ngoyekko. fa:
bouchée.
ci5 [cß©] cu. Awo laaye nanju daduramdǝ. Ci
baramben lǝmanna ingi njaro isana
kada. fa: bord.
ci6 [cß©] cu. Jakturam kalwoye. Tasa
kǝmboyedǝ ciama ngǝla wo. fa:
couvercle.
ci7 [cß©] cu. Sa awo laa dioye kambo
kamgaadadǝ. Yim cinju gadiyea dondi
cǝne kǝnde wayeno. fa: tour.
ci kamboia [cß© kaˆmbo¨iaˆ] alnj. Kam duwan
kambo mana wuljiyidǝ. Ti ci kamboia
nangaro, duwama kam-a jagadi. fa:
bavard.
ci kurwowua [cß© kuˆrwo˜wuˆaˆ] alnj. Kam
duwan kambo mana wuljiyiwawodǝ. Ci
kurwowua nangaro, kuttumanju bawo.
fa: lent (dans la parole).
ci ngaa [cß© nga¨aˆ] cuk. Cinga dioma. Ci ngaa
nangaro, rashiduwa tia wayera. fa:
grossier.
ci tiloa [cß© t߉lo˜aˆ] alnj. Am kǝlanja foktǝnadǝ.
Jama ani ci tiloa nangaro, mǝnafǝk tayia
firjiwawo. fa: unis, complices, ensemble.
ci tiloro [cß© t߉lo˜roˆ] nkye. Kǝla tilonnaro.
Argǝm kulonjuyedǝa ci tiloro motaye
ngoyeno. fa: fois (en une seule).
cia [cß©aˆ] alnj. Kam mana ngǝwua. Kam cia
ngǝwuso karima. fa: bavard, verbeux.
cibuji [c߉buˆjß™] cu. Ngǝlai tǝdandǝna ci bujiyero
caddudidǝ. Cibuji ngǝwusoro cǝlǝm. fa:
ciccilwo
rebord (de la natte).
ciccilwo [cß™ccß™lwo˜] cu. Ngudo tintin gai
duwon ti buwubuwudǝ. Ku kattulan
ciccilwo yindi takko. fa: bec d'argent.
cidi1 [cߙdߙ] cu. Lardulan na ingi bowada
bawodǝ. Ngor bǝlandeye cidinju kǝlwua
nangaro, kajim ɍijiwawo. fa: sol.
cidi2 [cß™dß™] cu. Na mai cunodidǝ. Mainde
cidinju jǝgana naptu jamanjuye curui.
fa: canton.
cidi3 [cß™dß™] cu. Lardu bi kǝryenju laadǝ. Cidi
mangariyen ngor ngǝwu. fa: territoire,
région.
cidi kǝri ngǝwua [cß™dß™ kǝˆrß© ngǝ˜wuˆaˆ] cuk.
Cidi na kǝri kǝriadǝ. Yala Ngeemeyelan
cidi kǝri ngǝwua mbeji. fa: erg.
cidi kime [cß™dß™ k߉me¨] cuk. Cidi kime ye, kibbu
yedǝ. Cidi kimelan awima ɍijiwawo. fa:
latérite.
cidiya [cß™dß™yaˆ] cu. Fǝrdu. Motama cidiya
motanjuyen bowada njassayi cǝdi. fa:
en dessous de.
cidu [c߉ðu˜] kkye2. Dadu njǝrgai. Modu kǝriye
dujǝna, curi cijiaro leyeno. fa: relever
(se), décoller.
cidu2 [c߉ðu˜] kkye2. Ingi kǝla kannuyen bi
golgoldu, bi findu, bi loro. Yekkinnju
bawo duwon, shayinju cije samma
fiyadan. fa: bouillir.
ciduram [c߉ðu˜råˆm] cu. Na tilan badididǝ.
Ciduram ngǝrǝm fǝrre bullan dallada. fa:
ligne de départ.
cijidu [cß™jß™ðu˜] kkye2. Kanduwallo awo laa
figǝme kange sango. Ngimnde buwucco
nangaro, yande kaajilan cijiji. fa:
encenser.
cijino [c߉j߉no˜] cu. Kǝska tilan fado cijijaidǝ.
Cijino tuwoye-a mangaye-a buwuttunja
gade. fa: encens.
cikǝɍi [c߉kǝˆɍß™] cu. Mana kuttu. Ni rashiduro,
dawu yallayen cikǝɍi diodǝ candǝnni. mt:
c߉nga˜. fa: grossièreté.
cikuru [cß™kuˆruˆ] cu. Je ci kaɍimosoyero
cakkere naptu jarre cǝdidǝ. Cikurulan
kaɍimo isabojagane kare lapkeyera. fa:
bride.
cim [cß©m] alnj. rui: cǝ¨m.
cima [cß©maˆ] cu. Kadunoma maiyedǝ. Cima
kǝla fǝrren bǝla bǝla jǝgana kawuɍi maiye
cǝdi. fa: porte-parole du chef.
cinda1 [c߉nðaˆ] cu. Cindu2 diodǝ. Cinda
nonǝmmia, karenǝm kannu cǝdai. fa:
repassage.
cinda2 [c߉nðaˆ] cu. Cindu4 diodǝ. Cinda ngǝla
cuwandǝnni nangaro, soronju shawa
kalmaram tǝlamyindia
cingom
gǝni. fa: crépissage.
cindaram [c߉nðaˆråˆm] cu. Awo tilan cindu1
cadidǝ. Tulduma adǝ cindaramlan
kadawu kajǝmuye cuttuluwi. fa: brosse,
grattoir.
cindu1 [cß™nðu˜] kkye2. Kadawu so, bǝrbǝr so
kesosolan tuluwo. Kawu kida ngǝssiro,
kurisnju cinje napkeno. fa: essuyer.
cindu2 [cß™nðu˜] kkye2. Kajǝmu murjokkada su
cinduram kannualan jatto dio. Tulduma
kare tuljiya, sammaa cinji. fa: repasser.
cindu3 [cß™nðu˜] kkye2. Baworo dio. Ruwu
allonjuyedǝa cinje kom shekku bawoa
badiyeno. fa: effacer.
cinduram1 [c߉nðuˆrå˜m] cu. Su masammanno
tǝgarǝna tilan jena so, adda so, bewo so
galjaidǝ. Sunuri jenanju buwuro
waljiya, cinduramnin timiaro cǝdi. mt:
da˜rsoˆ. fa: grattoir (lime).
cinduram2 [c߉nðuˆrå˜m] cu. Awo tilan ruwu
kǝreyoye baworo cadidǝ. Cinduram
ngǝla gǝni fandǝmba, kakkadunǝm
cǝlǝmbo kalakci. fa: gomme.
cinduram3 [c߉nðuˆrå˜m] cu. Awo allo kuraso
tilan cinjaidǝ. Lokkolma adǝye
cinduramnju njango katifaye. fa:
éponge.
cinduram4 [c߉nðuˆrå˜m] cu. Su tǝgarǝna tilan
kajǝmu murjokkada jatto cadidǝ.
Cinduram takkǝni nangaro, kajǝmuni
kawangǝkke fǝrdu birrero kekkǝkko. fa:
fer à repasser.
cinduwu [cß™nðu˜wu˜] kkye2. Tulolan bi
simintilan jalap turuiwaworo dio. Garu
tuloye cindǝgǝnnidǝ, nangǝɍijiya,
duwama curi. fa: crépir.
cinǝme dadu [cß™nǝˆmeˆ daˆðu˜] kkyek. Ngǝlaro
dabbardu. Cinǝme danǝmmia, kida adǝa
duwan yerǝmbawo. fa: préparer (se).
cinǝmɍiwe [c߉nǝˆmɍ߉we˜] cu. Buni sananadǝ.
Cinǝmɍiwe kayeyadadǝa sai sillanju-a
kǝllǝme ngǝrǝmi. fa: sardine.
cinga [c߉nga˜] cu. Mana kuttu. Ni rashiduro,
dawu yallayen cinga diodǝ candǝnni. mt:
c߉kǝˆɍß™. fa: grossièreté.
cingal [c߉ngå¨l] cu. Su bul gǝna ɍiwulla gai
duwon kattiye juwuiwawo. Motaso
cadandiya, cingalsolan faidadai. fa: zinc.
cingaldu [cß™ngå˜ldu˜] kkye2. Sananaro
kakamdu. Kawu kalu karjiro, lawasar
so, guwaldo so cingalje gǝnaji. fa:
émietter.
cingom [cß™ngo¨m] cu. Bonbo suwurra
tǝgǝriya, dango gairo waljidǝ. Tasanju
ingiye suktǝnadǝ cingomlan ɍitkeno. fa:
31
cinna
chewing-gum.
cinna [cß©nnaˆ] cu. Ngaworam awo laaye.
Cinna kǝlasndeye tawara cǝdanni. fa:
porte.
Cintabaraden [Cß™nta˜ba˜ra˜deˆn] cuf. Bǝrni
naptu bǝla kura arondisemaye cǝdi curo
defartema Tawayen. Cidi
Cintabaradenne cidi kandinna-a
shuwawa-aye. fa: Tchintabaraden.
cip [cß™p] cok. Har adǝ gai. Ngǝmǝriro
kamunjuro atǝmpa yakku cip kaino. bg:
cǝ˜p. fa: jusqu'à.
cira [cß™raˆ] cu. Kau sanana njisso fafaldǝnadǝ.
Bǝri ciraadǝ timi laruji. fa: gravier,
gravillon.
ciraram [c߉raˆrå˜m] cu. Curo ngudosoyen da
tukukur curon cirasoadǝ. Bǝrnilan
ciraram jur ciɍero tǝdǝna caladi. fa:
gésier.
ciɍe [c߉ɍe˜] cu. Da kakamgada sǝɍiro
sipkaadadǝ. Ciɍero kulikuli fakcagaiya
duwon warjai. fa: brochette.
ciɍidu [cß™ɍß™ðu˜] kkye2. Kangelan cijidu. Kannu
ngǝlaro cambiwawoa, kange ciɍiji. fa:
enfumer.
cit [cߙt] alnj. Kalma awo jauro kimero
wuldidǝ. Boɍima gai gǝmaje kime cit
cakke kiluwo. bg: fß™t. fa: rouge (très).
citilo [cß™t߉loˆ] cu. Ardiya jamayedǝ. Jama
bǝlaye citilolan tia fuwuma bǝlayero
ngoyera. fa: accord, résolution.
ciwet [cß™we˜t] alnj. Awo tǝngǝɍiro kamgada ye
kamboi yedǝ. Batta ciwet laa ngoje
ngulondonju jaudǝa kǝleyeno. bg:
cß™we˜we˜t. fa: petit, léger.
ciwewet [cß™we˜we˜t] alnj. rui: cß™we˜t.
ciya [c߉ya˜] cu. Awo kangalelan bi suwulan
tǝdǝna tilan ngim jakcaidǝ. Ngimnju
ciyan jakkeno. fa: porte.
ciyale [c߉ya˜leˆ] cu. Kutti kangale argǝmsoye.
Ciyale tuje kaji kida. fa: piège.
ciyalo [c߉ya˜lo˜] cu. Na kaudialan kǝngal cuwuɍi
cuwuɍilan kojidǝ. Asemmaro kaudi
ciyalo ngǝwuadǝ kuttu. fa: lumière.
ciyama1 [cß™yaˆmaˆ] cu. Najeriyalan kaala
maidiye kam kusottowaro kissiyiye.
Gashuwaro leyekkǝniya, ciyama maidiro
sado. fa: notable.
ciyama2 [cß™yaˆmaˆ] cu. Najeriyalan kam naptu
kǝmandaye cǝdidǝ. Kǝndawu yakku fi
yaye ciyama kǝryenju leje diriji. fa: sous-
préfet.
coccoɍi [coˆccoˆɍß™] cu. Kǝska dadu koriadǝ.
Tarwuna ngǝwusoro na coccoɍialan
tuwandi. fa: buisson, arbuste.
32 kalmaram tǝlamyindia
colloram
coccoɍimi [coˆccoˆɍß™mß™] cu. Njolladan
gǝptǝme kǝlanǝm katte siyanǝmben
njukkowodǝ. Dagǝl bikkejiya, coccoɍimi
cǝdi. fa: se rouler (fait de).
coccoɍin ngoda [coˆccoˆɍß©n ngoˆðaˆ] kkyek.
Tada ngawanaro gǝnaduwudǝ. Bawani
wua coccoɍin ngose duwon, bikke kǝjiro
kirukko. fa: porter (sur les épaules).
cojodu [coˆjoˆðu˜] kkye2. Awo samjǝgǝnaa
gǝna kannuaro dio. Kaku wadaro,
ngimnjuro kanduwal cakke cojoji. fa:
réchauffer.
cok [co˜k] cok. Moji dio nambudǝ. Tada adǝ
kǝla kibbua, cok napciwawo. fa:
immobilité.
coke [co˜ke˜] cu. Cajan nambarwu diodǝ.
Coke sǝdde sutta ngoyeno. fa: tricherie.
cokka [co˜kkaˆ] cu. Tada kuwuiye. Kuwui
ngǝlaro ambaadadǝ cokka ngǝwu kalji.
bg: co˜kkǝˆnaˆ. fa: poussin.
cokkǝna [co˜kkǝˆnaˆ] cu. rui: co˜kkaˆ.
cokkol1 [coˆkko˜l] cu. Lǝman tǝngǝɍi si dewua
ngaware kuruwua sǝmo daadaa karaan
dǝganadǝ. Ngambadu cokkol cǝdana
ngǝro cǝdi. fa: souris.
cokkol2 [co˜kkoˆl] cu. Su, kǝska bi dango
tǝgarǝna curo tǝngǝɍia, taramba tilan
masǝna ngojane ciro casakkidǝ.
Lowotor cokkollan karwun ngalje timal
dondiro ci. bg: bilma = kaˆfu¨n. fa: cuillère.
coktu1 [coˆktu˜] kkye2. Sisi kambero ngulondo
njakko. Kam cokkadadǝ njǝrakci. fa:
chatouiller.
coktu2 [coˆktu˜] kkye2. Awo laa ngulondolan
ngodu. Manda gǝna cokce kaluro
fiyeyeno. fa: pincée (prendre une).
coktu3 [coˆktu˜] cu. Ngulondolan awo gǝna laa
ngodadǝ. Shayinjuro suwur coktu fal
fiyeyenniya, fanjǝnni gade yindi kirra. fa:
pincée.
colcol [co˜lco˜l] alnj. Kawuwu ye tiyi ganaa
yedǝ. Ti colcol nangaro, yalla tia
lawalaro korjai. fa: petit (taille).
collo [coˆllo˜] cu. Ingiingi wale tiyiro faida
baworo kwangaramben bi kamuramben
culuwidǝ. Jene colloadǝ kinaji. mt:
nå˜måˆsuˆ. fa: urine.
collokoro [coˆlloˆko˜ro˜] alnj. Jiɍi collo koroyea.
Lemǝn cotto bafiya, collokoro. mt:
ku˜rnuˆm. fa: jaune.
colloram1 [coˆlloˆrå˜m] cu. Curo kamben bi
lǝmannen na collo captidǝ. Lǝman
kajaiya, colloramdǝa gǝpcai. fa: vessie.
colloram2 [coˆlloˆrå˜m] cu. Na masammanno
collo dioro tǝdǝnadǝ. Bǝrni ngǝwuson
comcom
colloram jamala cadandǝna. fa: urinoir.
comcom [coˆmcoˆm] alnj. Tambǝmiya, lemǝn
gaidǝ. Kiam jau so, tamsuwu so
comcom nangaro, kam laa caiwawo, bi
cǝmbiwawo. fa: aigre.
con [co˜n] cok. Kalma awo kǝmboye jauro
kǝjia wuljaidǝ. Waina kǝmagǝnna kǝji
con sukkudo. mt: fß™t. fa: bon (très).
concon [co˜nco˜n] alnj. Tǝlamba. Kǝska ci
conconna dewu ngoje kokce namuse
tuyeyeno. fa: pointu.
conge [co˜nge˜] cu. Bano tǝngǝɍi. Kagǝlma
congelan kǝska jenaye sǝrakci. fa:
hachette, daba.
cot [co˜t] nkye. Awima koldǝnniro. Bǝrinjudǝa
cot juwe dayeno, kannanju awima
cuwandǝnni. bg: co˜ttoˆ. fa: complètement.
cotto [co˜ttoˆ] nkye. rui: co˜t.
cu1 [cu¨] cu. Kalma duwon kam bi lǝman bi
awo laa tilan bowojaidǝ. Aɍi, kǝri, kǝska;
ani samma cu. fa: nom.
cu2 [cu¨] cu. Yim cu1 tada tambǝnaro cadidǝ.
Yim fado Isayen cu tadanjuye cadǝnaa
kamuni kembo. fa: baptême.
cu fǝlaiye [cu¨ fǝ˜låˆiyeˆ] cuk. Cu masammanno
kambo bi lǝmanno bi awo laaro cadidǝ.
Nijer cu fǝlaiye larduye. fa: nom propre.
cu jamala [cu¨ jaˆmaˆla˜] cuk. Cu awo
ngǝwuro tidǝ. Dimi so, kǝska so, kam
so, samma cu jamala. fa: nom commun.
cu kamula [cu¨ kaˆmuˆla˜] cuk. Cu lǝman
karwudiye bi kamuye. Fero Musaye.
"Fero" tima cu kamula wo. fa: féminin.
cu kwala [cu¨ kwaˆla˜] cuk. Cu lǝman biye bi
kongwaye. Dal adǝ Fannaye. "Dal" tima
cu kwala wo. fa: masculin.
cu ngǝwula [cu¨ ngǝˆwuˆla˜] cuk. Awowa jiɍi
tiloa ngǝwu fudu bowodi bi ruwudidǝ.
Tadawa kǝriye. "Tadawa" tima cu
ngǝwula wo. fa: pluriel.
cu tilola [cu¨ t߉loˆla˜] cuk. Cu awo falledǝ.
Kamu, kwanga, ani nga cu tiloa. fa:
singulier.
cua [cu¨aˆ] alnj. Kam kǝla awo cǝdiyen na
ngǝwulan nowadadǝ. Mandela gomna
dinadǝ jauro cua. mt: goni, kura. fa:
célèbre.
cudi [cuˆdß™] cu. Na cu2 tǝdidǝ. Cudin buji kura
kura so, kuris kada so jama nangaro
majana. mt: cuˆrå˜m. fa: baptême (lieu de).
cuju1 [cu˜juˆ] cu. Na awo laayero gade
njakkodǝ. Cuju fǝrnju cǝladǝnayedǝro
kaɍimo kaiwo. fa: remplaçant.
cuju2 [cu˜juˆ] cu. Ngawo fǝrsoyen na kam
kǝnyindiye napcidǝ. Modua cuju
kalmaram tǝlamyindia
curo
koroyen ngojane lokkollo kewudo. fa:
croupe (en).
cujumdu [cu˜ju˜mðu˜] kkye2. Cunguldǝme kǝla
cidiyaro yakkǝme naptu. Kawua
nangaro, tada adǝ cujumdǝna loloji. fa:
replier (se).
cujundu [cu˜ju˜nðu˜] kkye2. Tǝlamlan gana
ganan nja. Abdu bido cujunji. fa: sucer.
cukkul [cu˜kku˜l] cu. Ndǝwu canjayedǝ. Kǝla
fǝrren cure cukkulnju kiluwo. fa:
articulation (hanche).
cuktu1 [cu˜ktu˜] kkye2. Kǝla cidiyaro kudo.
Dokkor dikki duwon, kǝlacǝjǝmbo
cukkadakko. fa: incliner (s').
cuktu2 [cu˜ktu˜] kkye2. Kaɍimo isaboduwu.
Kaɍimoro kandaryi gǝnagǝmiya, sai tia
cungǝmiya. fa: baraquer.
cuku [cu˜ku˜] cu. Cidi ingi dirije kǝljǝnadǝ.
Cukulan na laaro lenǝmiya, sai maararo
ngaamiya. fa: île, îlot.
culdu [cu˜lðu˜] kkye2. Kunjoro ingi fiduwu.
Kajiri fi yaye kulonju ngaloye culji. fa:
irriguer.
culuktu [cuˆluˆktu˜] kkye2. Awo laa kalan bi
kangadilan gǝna ledu. Fǝrdu kolollen
daada kango kaskarlan culukci. fa:
encorner.
cungo [cu˜ngoˆ] cu. ɍiwulla kunguna gairo
tokorro tǝgarǝna tamannjuadǝ.
Rakkanju cungo uwulan kiyaro. fa: pièce
(d'argent).
cungulcungul [cuˆnguˆlcu˜ngu˜l] cu. Awo
nangua dimma ngawolan gǝradudǝ.
Kani ndaldu cǝdi kedanniya,
cungulcungul dio ngǝskeno. fa: gêne,
embarras.
cunguldu [cu˜ngu˜lðu˜] kkye2. Dadu fuludu.
Kambǝɍi diye duwon, wua cungulsane
yamseyera. fa: courber.
cungum [cuˆngu˜m] cu. Ngudoye nanju
ngawolan jul culuwuna ɍisiwu
kuruwuadǝ. Malǝm kuwui warje sadaa
kidǝnniya, cungum nuwaniro walyeno.
fa: sot-l'y-laisse, croupe.
curam [cuˆrå˜m] cu. Na cu2 tǝdidǝ. Curamlan
buji kura kura so, kuris kada so jama
nangaro majana. mt: cuˆdß™. fa: baptême
(lieu de).
curo1 [cu˜ro˜] cu. Tiyi kamben bi lǝmannen na
katte nganji-a canja-an dǝganadǝ.
Ngalo ngǝlaro bafǝnni juwe curonju
fuyeno. fa: ventre, abdomen.
curo2 [cu˜ro˜] cu. Awo kalwo rakce ngojidǝ.
Gǝmdo kǝlasndeye curo kuraa, litǝr fiwu
gai ngoji. fa: capacité, contenance.
33
curo
curo3 [cu˜ro˜] cu. Sa kamuye njambo gurejidǝ.
Curo kamuye kalkalnjudǝ kǝndawu
lǝgarro dǝgai. fa: grossesse.
curo4 [cu˜ro˜] cu. Awo kalma bi mana kǝla falle
wuldu cǝragǝnadǝ. Mushe kalma dewu
kǝla allo kurayen ruwuje fal fallen yalla
curonja majai. fa: signification.
curo5 [cu˜ro˜] nkye. Na awo laa dǝganadǝ.
Bǝrinju curo tasayero cakke jakkeyeno.
fa: dans.
curo bakta [cu˜ro˜ båˆktaˆ] cuk. Fudu dime
kambe asirnju wulnjiyidǝ. Curo
baktalan juju kam jǝrenju bawoa noji.
fa: tester, enquêter.
curo fida [cu˜ro˜ f߉ðaˆ] cuk. Curo fidudǝ. Curo
fida ngǝwunjun cambiwaworo walyeno.
fa: avortement.
curo fidu [cu˜ro˜ fß™ðu˜] kkyek. Nonjilan tada
curolan dǝganaa njejo. Curo fije
mawuro tia lowotordin royera. fa:
avorter.
curo kuruwua [cu˜ro˜ kuˆru˜wuˆaˆ] cuk. Kam
kuttunju bi kǝjinju kolje am
nojaiwawodǝ. Curo kuruwua nangaro,
kasuwanju gǝraje tia laruyeno. fa:
discret, cachottier.
curo mukkoye [cu˜ro˜ mu˜kko˜yeˆ] cuk.
Mukkoye na awo laa ngojidǝ. Curo
mukkoye jaujiya, karwi gudo jau. mt:
kåˆrå˜d߉. fa: paume.
curo siye [cu˜ro˜ sß©yeˆ] cuk. Silan nasha cidi
guwaccidǝ. Curo siye kaɍiyi sukciya,
ledu kuttua. fa: plante du pied, plante.
curo tiloa [cu˜ro˜ t߉lo˜aˆ] alnj. Kam aman
juwuiwawodǝ. Curo tiloa nangaro,
wundu yaye tia mǝrsajǝna. fa: honnête.
curo yindia [cu˜ro˜ y߉ndß™aˆ] alnj. Kam aman
bomadǝ. Curo yindia nangaro, kanti
ladolan tia kittuluwo. fa: malhonnête.
curoa [cu˜ro˜aˆ] alnj. Curon tadaadǝ. Kanini
curoadǝ tada yindi cambo. fa: enceinte.
curoadu [cuˆroˆaˆðu˜] kkye2. Curoaro waldu.
Kamunju curoayenniya, kida dunoye
dapkeyeno. fa: être en état de grossesse.
curobambam [cuˆroˆba˜mba˜m] cu. Kasuwa
curo isafujiyidǝ. Curobambam tia
cǝdane kǝlwu cane kǝji fangeno. fa:
constipation.
curocuroma [cu˜ro˜cu˜ro˜maˆ] cu. Kam kǝmbo
ngǝwuro juwuidǝ. Curocuromaa lesa ta
kuttu. fa: gourmand.
curofak [cu˜ro˜fåˆk] cu. Karawi bel gai tilan
sǝrdu fǝrsoro curoyen cakkeridǝ. Fǝrlan
galapci duwon, curofak kamde fǝɍide
kauro. fa: sous-ventrière.
34 kalmaram tǝlamyindia
cuwuɍi kinjaye
curojau [cuˆroˆjå˜u] cu. Kasuwa curo jaujiyidǝ.
Bune curojau tia kidanniya, yerji ngai
wayeno. fa: colique, ulcère.
curokarawi [cu˜ro˜kåˆråˆw߉] cu. Da curo
jakcidǝ. Curokarawi da gadero kibbu
wo. fa: chair qui couvre l'estomac.
curokǝri [cuˆroˆkǝˆrß™] cu. Curojau dama
bawoadǝ. Mongoɍo kǝɍi jǝgǝre curokǝri
tia cǝdane lowotordiro leyeno. fa:
colique.
curoma [cu˜ro˜maˆ] cu. Kamgǝna maiye. Mai
bawoa, curoma shara kamji. fa: notable.
curongowa [cu˜ro˜ngoˆwaˆ] cu. Kasuwa
karawi ngurrero ingi tapciye kuraro
cǝdidǝ. Kwa curongowaye cǝdanadǝ si
targadaaro leji. fa: hernie.
curotilo [cu˜ro˜t߉loˆ] cu. Aman bonambudǝ.
Curotilonju nangaro, tia tassuro
caraana. fa: honnêteté.
cuwaldu [cu˜wå˜lðu˜] kkye2. Keyeraye sa
salan wastu. Dunia cǝlǝm pǝt cuwaldiya
duwon, kam fuwunjuma curui. fa: éclairs
(faire des).
cuwu [cu˜wu˜] cu. Awo kǝmboye kibbu
kiamlan tǝdidǝ. Fǝladaram cuwu kǝɍi
kǝla sagǝnnen tarjǝna ingi cuwi. fa:
fromage.
cuwulwuɍi [cuˆwu˜lwuˆɍ߉] cu. Ngudo ingiye
agwagwaro gana wo kime. Kandira
bunduwulan ku cuwulwuɍi yindi bakco.
fa: sarcelle.
cuwuna1 [cuˆwu˜naˆ] cu. Kam cunǝm tiro
casakkǝnadǝ. Kamu sawaniye
kembǝnniya, cuwuna kiwandǝkko. fa:
homonyme.
cuwuna2 [cuˆwu˜naˆ] cu. Am cu tiloadǝ.
Mangarilan cu Aɍiro cuwuna ngǝwuaro
bawo. fa: homonyme.
cuwuna3 [cuˆwu˜naˆ] cu. Kalmawa bowodu
tiloadǝ. Koko lǝman-a koko jakturam-a
cuwuna. fa: homonyme.
cuwuram [cu˜wu˜råˆm] cu. Su tǝgarǝna tilan
awo laa jakcai bi kajaidǝ. Injiye
cuwuramnju fakkenniya, motanju
kaduro tiyero. fa: clef, clé.
cuwuramma [cu˜wu˜råˆmmaˆ] cu. Kam
cuwuram ajaram kǝmboye maidiye
nanjundǝ. Mai wu-a cuwuramma-a
kǝlsane buwu argǝmbe fal seno. fa:
intendant.
cuwuɍi [cu˜wu˜ɍß™] cu. Na sukkadadǝ. Tasa adǝ
cuwuɍia nangaro, ingi rojiwawo. fa:
trou.
cuwuɍi kinjaye [cu˜wu˜ɍß™ kß™njaˆyeˆ] cuk.
Kinjaye na tiyen kasam ngayidǝ. Ti
da
kasamba nangaro, cuwuɍi kinjayenju
D - d
da1 [da¨] cu. Lǝman duwanǝme kanǝmiya,
awo kime sillaro tangaadadǝ. Sunuri
kasuwulan da feye cǝladi. fa: viande.
da2 [da¨] cu. Tiyi lǝman bi kamben awo kime
sillaro tangaadadǝ. Kulje fǝkkanju da
ngojǝna. fa: chair.
da3 [da¨] cu. Tada kǝskayen na katte
ngoɍiso-a karawi-alan dǝgana. Mongoɍo
adǝ danjua nangaro andi yindisoa sedo.
fa: chair.
da ngǝroma [da¨ ngǝˆroˆmaˆ] cuk. Lǝman da
kǝɍinin ambadidǝ. Jajǝrma da
ngǝromadǝro, ngǝri tia curuiya,
dajiwawo. fa: carnivore, carnassier.
daa1 [da¨aˆ] alnj. Kam bi lǝman kulladadǝ.
Layaro ngǝlaro daa duwayeno. fa: gras.
daa2 [da¨aˆ] alnj. Tada kǝskaye jauro da3
ngǝwuadǝ. Mongoɍo daa madaro,
kasuwu diriji. fa: charnu (fruit).
daada [daˆa˜ðaˆ] alnj. Kǝla samenna cijǝnadǝ.
Mushe daada lokkolwuro kǝra cǝkkǝrai.
fa: debout.
dabba [då˜bbaˆ] alnj. Lǝman kǝna bawoadǝ.
Layaro lǝman dabbama ngǝla wo. fa:
gras.
dabbarda [dåˆbbåˆrðaˆ] cu. Dabbardu diodǝ.
Kawu yakku dabbarda kuloro leduye
cǝdi. fa: préparatif.
dabbardu [då˜bbå˜rðu˜] kkye2. Kawu lamar
wakkajiro bi sa cǝdiro, awi yaye na tilon
manǝme gǝnadu. Karenju dabbarjǝna
mota gureji duwon, kǝnǝm tia ngoyeno.
fa: préparer.
dabdab [då˜bdåˆb] cu. Tulo tǝgaptǝnadǝ.
Lǝman dabdab cǝdanadǝ duwan
culuwiwawo. fa: boue.
dabdu [då˜bduˆ] cu. Kǝngal cije har kawu
cukkuridǝ. Dabdu sǝrambo bare cǝdi
mauriwuyeno. bg: då˜uduˆ. fa: journée.
dabdudu [dåˆbduˆðu˜] kkye2. Dabdu dio. Yim
kǝra bawoa jurwulan dabduji. bg:
dåˆuduˆðu˜. fa: passer la journée.
dadadu [daˆdaˆðu˜] kkye2. Na naro ledu.
Bakama goro ngowada curo kasuwuyen
dadaji. fa: promener (se), circuler.
dadaktu [då˜då˜ktu˜] kkye2. Karwuye moji dio.
Ngǝrǝm kidǝnniya, karwunju dadakci. fa:
palpiter.
dadaptuwu1 [då˜då˜ptu˜wu˜] kkye2. Kornǝme
jawal njo wadu. Cirima, tia
kalmaram tǝlamyindia
dagar
yindisolan tǝɍinna. fa: narine.
dadapcagane cadane bawanjuyero
kesado. mt: koˆrðu˜wu˜. fa: acculer.
dadaptuwu2 [dåˆdå˜ptu˜wu˜] kkye2. Awo
kamatkada kǝla kamanjuyero
gǝnagǝnaduwu. Kanamso katti
dadapcagane ngatkǝm cadi. fa: empiler.
dadardu [då˜då˜rðu˜] kkye2. Sa salan lenǝme
awo laa kuro. Nangǝɍi kojiya, gomna
lardu nga dadarji. fa: superviser.
daddala [då˜dda˜laˆ] cu. Je dawu kanisoyero
cakkere tujaidǝ. Daddala kamje kaninju
cǝgase leyeno. fa: corde.
dadema [daˆðe˜ma˜] cu. Kawu sa cǝdiro. Aɍi ku
dadema lokkollo leyenniya, wunduma
bawo. fa: tôt.
daden [daˆðe¨n] nkye. Kawu sa cǝdidǝro.
Kǝngal cukkuriya, daden kawu lesa
cǝdidǝro, are; adǝ gǝnia, nasǝgǝmbawo.
fa: de bonne heure, tôt (très).
dadu1 [daˆðu˜] kkye2. Ledu koldu. Agogoni ku
kawu yindi kidajiwawo, dajǝna. fa:
arrêter (s').
dadu2 [daˆðu˜] kkye2. Kǝla samenna
nankuruwu cotto tumoduwu. Cinna
fannjuye danǝme ngaworo yojiwawo,
sai ngunǝmiya. fa: tenir debout (se).
dadu3 [daˆðu˜] kkye2. Dadurambo iso. Bareni
dajiya duwon, bǝlawuronǝkki. fa: finir.
dadu4 [daˆðu˜] cu. Curo leduyen na laan tustu.
Sawurro ciyenniya, bǝla gadegade
yindinin daje duwon koyeno. fa: escale.
dadu5 [da¨ðuˆ] cu. Nankuruwu bi nankori.
Dadunju cakke sai ngujiya ngimnjuro
ngayi. fa: taille.
daduram [daˆðu˜råˆm] cu. Na awo daji bi
ceridǝ. Daduram bǝlawuronjuyero isi,
kansinju ye daji. fa: fin, terminaison.
daduwu1 [daˆðu˜wu˜] kkye2. Curo leduyen
kam bi na gade daldu. Lokkollo dajiye
lawar tadanjuye cuwore duwon
kulonjuro koyeno. fa: escale (faire).
daduwu2 [daˆðu˜wu˜] kkye2. Kaminno
saɍiduwu. Saɍijiwawo nangaro,
malǝmba tiro dajaganni. fa: prier (sur le
mort).
dagam [dåˆgå˜m] alnj. Lǝman kangadi jussǝna
duwon cǝdannidǝ. Ngǝlaronju dagam
nangaro, taman ngǝwu kasuwulan
cǝdǝnni. mt: duˆnguˆluˆm. fa: sans corne.
dagar1 [dåˆgå˜r] cu. Dagardudǝ. Sa kǝnayen
35
dagar
gomnati dagar argǝmbe mawu mawun
cǝdi. fa: distribution.
dagar2 [dåˆgå˜r] cu. Curo samdayen awo kam
cuwandidǝ. Kǝnani bawo nangaro,
dagarni wainaye sawaniro kekko. mt:
nu˜waˆ. fa: part.
dagardu1 [dåˆgåˆrðu˜] kkye2. Dagar dio. Kawu
kǝra ngǝssiro, mushe kaye yindi yindi
dagaryeno. fa: partager.
dagardu2 [dåˆgå˜rðu˜] kkye2. Tada kalwusanne
tuluwo. Kalwusan dagarjane ceriya,
tadadǝa lǝmanno cadi. mt: saˆlðu˜1. fa:
égrainer.
dagarduram [dåˆgå˜rðu˜råˆm] cu. Inji tilan
kalwusan saljaidǝ. Dagarduram
kureyedǝ su tǝngǝɍilan tǝdǝna. fa:
égreneuse.
dagarduwu1 [dåˆgåˆrðu˜wu˜] kkye2. Curo awo
ngǝwuyen laa laa ngonǝme kam kambo
njo. Was wajiya suwur yallaro sadaaro
dagarjiyi. fa: distribuer.
dagaɍi [dåˆgåˆɍß™] cu. Fadoye bi ngimbe ciye
cidiyanju kalkaldǝ. Dagaɍi ngimnjuyero
bare ingi ngaanniro karjǝm gǝnayeyeno.
fa: seuil.
dagǝl1 [da˜gǝˆl] cu. Lǝman karaaye, awonju
ngǝwuso kambe gai, amma tiyi nga
kanduɍia, laa ngawarea, tada kǝskayen
ambadi, kǝskama fannju wo. Dagǝl sawi
yaye tiyinju jǝgambi. fa: singe, guenon.
dagǝl2 [daˆgǝ˜l] alnj. Fǝr kime ngumlan
bulladǝ. Fǝr dagǝl tiro kedǝnniya, waje
kilado. fa: alezan-pie.
dagǝra [da˜gǝˆraˆ] cu. Kanoriya yala Gureyelan
dasaanadǝ. Dagǝra ngǝwuso curo
kauyen kasarga. fa: dagara.
dagǝranji [daˆgǝˆra˜nj߉] cu. Tǝlam dagǝraye.
Dagǝranji jandeji nangaro, kuwuri adǝ
ngǝlaro fanjiwawo. fa: parler dagara.
dagǝraram [da˜gǝˆraˆråˆm] cu. Fero bi kamu
dagǝradǝ. Dagǝraram argǝm neduro
culuwuna. fa: dagara (fille ou femme).
daji [daˆjß™] kǝl. Kalma tilan manaro mana gade
tǝrgaidǝ. Fado fǝrayenniya, daji ingi
maduro barambo leyeno. fa: puis.
dakkam [dåˆkkå˜m] cu. Kasuwa si fǝrre
cǝdaidǝ. Dakkam fǝrnjua cǝdane sala
layaye kǝmǝneye ngǝrǝm cǝdǝnni. fa:
maladie.
Dakoro [Daˆko˜roˆ] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi yala Maradiyelan
dǝganadǝ. Dakoroye yaladǝn sǝni cadi,
anǝmdǝlan bare cadi. fa: Dakoro.
daktu [då˜ktu˜] kkye2. Ardidu nambu. Ca kasu
ci duwon, dakce dapkeno. fa: craindre.
36 kalmaram tǝlamyindia
dam
dal1 [da¨l] cu. Lǝman fadoye dadu koria, si
dewua, kangadia, ngaware koria,
ngǝwuso ngisia. Bannanju nangaro,
fadon dal roda jau. fa: bouc.
dal2 [då¨l] cu. Sharalan jǝre fandodǝ.
Manakǝjinjuro bikka jujurin dal
cuwando. fa: procès (fait de gagner un).
dal3 [da¨l] cu. Yakkuro niya namdu katte
kamu-a kwa-aye. Dal ngayiya, sai
kamudǝ kwa gade cǝde culuwiya, kwa
burwoyero waldi. fa: divorce.
dala1 [da˜laˆ] cu. Tama bul uwu. Lokkollo
lejiya, bawanju tiro dala uwu ci. mt:
gu˜rsuˆ2. fa: pièce de cinq francs.
dala2 [daˆla˜] cu. Kǝmbo tǝrǝm capkadadǝ.
Kǝmǝne nema ngǝwu cuwande
fannjulan dala cǝdǝna. fa: pyramide.
Dala Nasimi [Da˜laˆ Na˜s߉m߉] cuf. Sedan jawal
diwiro kam njakkomadǝ. Dala Nasimi
dawunjaro ngaye luwala kǝljǝna. fa:
Satan.
daladǝmmǝr [daˆlaˆdǝ˜mmǝˆr] cu. Batta
gǝdǝdǝk tududǝna fǝrdu sǝrduyero
ferjagaidǝ. Bare sǝrdu fǝrnjuro tuno
gǝnajǝgǝnniro, daladǝmmǝr yindi ferjiyi.
fa: coussin.
daldu1 [da˜lðu˜] kkye2. Jiɍi njo. Aɍinma batta
bul dalje ɍiwullaro kido. fa: colorer.
daldu2 [da˜lðu˜] kkye2. Jiɍi njakko. Lokkolwu
ajindeye foto motaye cade laa kime-a
kǝɍi-aro dalyera. fa: colorier.
daldu3 [da˜lðu˜] kkye2. Kamba kuroro nanjuro
lenǝmiya kodu. Was wajiya kaanju dalji,
ti ye kǝji fanji. fa: visiter.
daldu4 [då˜lðu˜] kkye2. Sharalan jire fando.
Jujurin dalyenniya, sǝrǝm cuwando. fa:
gagner (un procès).
dalduwu [da˜lðu˜wu˜] kkye2. Curo ingiye bi
awo ingiingiyero yakkǝme tuluwo.
Burodi kiambo daljiye jǝgǝri. fa: tremper.
dalil [dåˆlß©l] cu. Awo cakke lamar bi awo laa
wakkajidǝ. Dalil fi cakke ku na cuyero
isǝmmidǝ. fa: mobile, cause.
dalo1 [daˆlo˜] cu. Lǝman kura sǝniye,
kangadia, njuwoma, feye binju. Bare
daloye tima duwa wo. fa: bœuf.
dalo2 [daˆlo˜] cu. Kare ngodaram si motaye
yindia, dalo so, koro so gǝrjaidǝ.
Daloma dalonjulan nema kulonjuye
citteri. mt: a˜ma˜le˜nke˜; shaˆre¨t. fa: charrette.
daloma [daˆlo˜maˆ] cu. Kǝma daloye. Daloma
dalonju njattoro barambo lejǝna. fa:
propriétaire (du bœuf).
dam [då˜m] cok. Kalma kare yilayen
gǝnanǝmiya wullǝmidǝ. Ngaye ngimbo,
dama
radiyodǝa dam gǝnane luwe. fa:
doucement.
dama [da˜ma˜] cu. Sa awo laa dioye fandodǝ.
Bikka dama fandǝkke curambo lekkǝni.
fa: disponibilité.
dama bawo [da˜ma˜ ba¨woˆ] alnj. Isawuro
gǝnagǝni bi awo na damaa ngojidǝ.
Bǝrnilan mota so, keke so, dama bawo.
fa: beaucoup.
damaa [da˜ma˜aˆ] alnj. Awo ngǝwu. Bikka ingi
damaa cuduro. fa: beaucoup.
Damagǝrǝm [Daˆma˜gǝˆrǝ˜m] cuf. Defartema
tulur lardu Nijerre falnju katte
defartema Diwaye-a Maradiye-alan
dǝganadǝ. Dagǝraso curo defartema
Damagǝrǝmbelan kasarga. fa: Zinder.
damanambu [daˆmaˆnåˆmbu˜] cu. Sa awo laa
dioye fandonambu. Damanambu sakke
bare yerǝkkǝni. fa: inopportunité.
dambe [då˜mbe˜] cu. Bikke bi lawala mukko
kǝmgadan kam bakcaidǝ. Cidi
afunowayen ngawo kalayen jauro
dambe cadi. fa: boxe.
dambu1 [då˜mbu˜] cu. Kǝmbo alama ngaji gai
duwon kawudolan deyadadǝ. Dambu
masarmiye yayero shingawayema tǝlala
wo. fa: couscous.
dambu2 [dåˆmbu˜] cu. Kǝla kǝrda jiɍi laa
mangariye. Kamu kanduɍi ngǝwua
dambu candǝna. fa: tresse.
dambuduwu [daˆmbu˜ðu˜wu˜] kkye2. Kuraro
yildu. Sǝmo kuruwua nangaro,
dambujagane tia bowojai. fa: hurler.
dambula [daˆmbu˜laˆ] cu. Kasuwa kam bǝɍi
cǝdiya bǝɍingamnju kime fit culuwidǝ.
Kǝmbo kǝndawu ngǝwua juwui
nangaro, dambulanjulan bu fiji. fa:
hémorroïde.
dambusu [dåˆmbuˆsu˜] cu. Damsaɍi sim fǝrre
bi koroye jakcidǝ. Koroni jau fanje
dambusunju wailaye kamgadano. fa:
crinière.
damdu1 [dåˆmðu˜] kkye2. Nalan ambe
ngǝwudu. Kasuwu Diwaye yim talawua
jauro damji. fa: animer (s').
damdu2 [då˜mðu˜] kkye2. Ingi jamboa
isaboduwu. Kolle damjiya duwon,
cejene yai. fa: décanter.
dame1 [då˜meˆ] cu. Ngǝlaji ngǝwu tikkerǝnaye
kǝla faldǝ. Kǝmǝne kuloni argǝmbelan
dame findi fandǝkko. fa: botte.
dame2 [dåˆme˜] cu. rui: dåˆwe˜.
damedu1 [daˆmeˆðu˜] kkye2. Hangal kambe
sango. Wua damese kidani fandǝkke
dikkǝni. mt: jǝ˜ktu˜3. fa: ennuyer.
kalmaram tǝlamyindia
danǝmwalle
damedu2 [dåˆmeˆðu˜] kkye2. Curo ngimsoyero
tulo yakkǝme kibburo dio. Soro cǝdande
jakce curo sammaa damejǝna. fa:
plâtrer.
damga [då˜mgaˆ] cu. Ngudo cokkaso warjidǝ.
Damga ngudo da ngǝroma. mt: kåˆdå˜u. fa:
épervier.
damittu [dåˆmß™ttu˜] kkye2. Dunoaro cidiro
koldu. Buwu argǝmbe damicce
mukkolan jau fangeno. fa: jeter.
damsaɍi [då˜mså˜ɍ߉] cu. Kanduɍi kuruwu
kuruwu jiɍi dau fǝrre gaidǝ. Saa nguson
Modu damsaɍi fǝrnjuye gǝrǝpci. fa:
crinière.
damudǝram [daˆmu˜ðǝ˜råˆm] cu. Su kura
tǝgarǝna, kǝla bokokolla tilan kagǝlma
su kannua bakcidǝ. Damudǝramlan
kagǝlma suro alama ci. fa: marteau.
danau [då˜nåˆu] cu. Awo Ala dapcǝgǝna
lǝmanno bi kambo caddidǝ. Kǝrinjua
kǝnaa kolje danau ngojǝna. fa: péché.
danau ngoda [då˜nåˆu ngoˆðaˆ] kkyek. Kam bi
lǝmanno awo Ala dapcǝgǝna njǝddo.
Leje na kuraniyen wua ngadarse
danauni ngoyeno. fa: pécher.
danauma [dåˆnåˆuma˜] cu. Kam kǝlan
danauadǝ. Danauma leiran kannu
nuwanju wo. fa: pécheur.
dandal [då˜ndåˆl] cu. Na masammanno sala
dioro gargadadǝ. Am lakkaye kunguna
capcane dandal kedo. mt: må˜sß™d߉. fa:
mosquée.
dandal jǝmmaye [då˜ndåˆl jǝ˜mmaˆyeˆ] cuk.
Masidi jǝmma saɍijaidǝ. Dandal
jǝmmayero ferowa lejaiwawo. fa:
mosquée.
dandal kǝristaye [då˜ndåˆl kǝ˜rß™staˆyeˆ] cuk.
Masidi am adin nawi Isaye gawuye.
Dandal kǝristaye ladu fi yayen damji. fa:
église.
dandallam [dåˆndåˆllå˜m] cu. Yim lamarra
kunguna ɍimanno cadidǝ. Larusa
kedǝnniya, ɍimanno dandallam kedo. fa:
somme (d'argent).
dandamdu [då˜ndå˜mðu˜] kkye2. Ingiye
kadawu baworo waldu. Ingi
dandamjǝnni bare kam canni. fa: limpide
(devenir).
dandi [daˆndß™] cu. Arsiyi madaro na dǝgamma
koldudǝ. Dunia biyilajiya, jairowa
ngǝwuso dandiro lejai. fa: exode.
danǝmwalle [daˆnǝˆmwå˜lle˜] cu. Lenǝmi
duwon kǝla ngawonna waldudǝ.
Danǝmwalle ngǝwunjuro, wunduma tia
njadduwo cǝragǝnni. fa: volte-face.
37
danga
danga1 [da˜nga˜] cu. Sǝddi kangaleye. Cinna
fannjuye dangalan jakci. fa: palissade.
danga2 [daˆnga˜] cu. Dadu katte si yindiye
curo leduyedǝ. Fannde-a fannja-a
katten danga mewuma cǝdǝnni. fa: pas.
dangaram [daˆngaˆrå˜m] cu. Caja
ngangalaye. Ku dangaramnin tia
jawuna. fa: jeu de hasard.
dangaɍi1 [dåˆngå˜ɍ߉] cu. Kǝska fafaji tada doya
gaia duwon lele fǝrdulan cakkidǝ.
Kǝmǝne jurwunilan dangaɍi-a doya-ama
kekkǝkko. fa: patate douce.
dangaɍi2 [dåˆngå˜ɍ߉] cu. Tada dangaɍiye. Kamu
adǝ dangaɍi kayeje cǝladi. fa: patate
douce.
dangaɍi nasara [dåˆngå˜ɍ߉ naˆsaˆra˜] cuk. Tada
kǝska fafajiye tokokor tokokor curo
cidiyen ɍijidǝ. Dangaɍi nasara kǝɍi
tǝgǝriwawo. fa: pomme de terre.
dangǝr [då˜ngǝˆr] cu. Su tǝgarǝna ka
bewoyeso tilan sukcaidǝ. Dangǝr jauro
kannulan kimejǝnadǝ duwama ka sukci.
fa: outil.
dango1 [då˜ngoˆ] cu. Awo kassǝmiya, njǝgaidǝ.
Karwi dangolan tǝdǝnadǝ duwan
kardiwawo. mt: la˜nð߉. fa: caoutchouc.
dango2 [då˜ngoˆ] cu. Dango1 kǝskaro
tudǝgǝna tilan dongur gǝpcaidǝ. Ku
dangolan ngudo kada yejǝkko. fa: lance-
pierre.
dango3 [då˜ngoˆ] cu. Awo dango1 gai awo
gǝnagǝni tilan cadandi. Kasuwulan tasa
so, jeni so, sakkan so dangoye kada. fa:
plastique.
dangoa [då˜ngoˆaˆ] alnj. Duwama awo gadero
ndaktiyidǝ. Tǝlala dangoadǝro, ngirima
tilan faidadi. fa: collant.
dankiki [da˜nkß™k߉] cu. Gǝmaje kwangawaye
mukko bawoa ngǝwusoro curo
kalwuyero casakkidǝ. Kasam njaro, kwa
adǝ dankiki cakke kiluwo. fa: chemise
sans manches.
dantofi [da˜ntoˆfß™] cu. Jene tǝngǝɍi kamuwa
fǝrdu jenenja kurayero casakkeridǝ.
Jaman kuyen kamuwa dantofi yayero
mukkuru casakki. mt: faˆtaˆɍß™. fa: jupon.
daptu1 [dåˆptu˜] kkye2. Tada gana laa
kurajǝnaro tǝgam njǝmbo daptuwu.
Feronju kǝrwu yindi kidǝnniya, tia
dapkeno. fa: sevrer.
daptu2 [dåˆptu˜] kkye2. Tada nanǝmnin
wurajoro yanjuyen mowo. Kawu tia
dapcanaman, yanjua curunni. fa:
adopter.
daptuwu [dåˆptu˜wu˜] kkye2. Jawal awo laa
38 kalmaram tǝlamyindia
darwo
dioye bi njoye wadu. Bikkero luwo
bikka bune yani damseyeno. fa:
empêcher.
dara1 [daˆra˜] cu. Jawa wuluye koyoa, cidi
wasǝɍiyayen cadǝnadǝ. Am lardundeye
dara kimema ngǝwuro casakki wo. fa:
chéchia.
dara2 [da˜raˆ] cu. Na tilon tustu bawodǝ.
Nangǝɍi kojiya, sǝniya dararo lejai. fa:
nomadisme.
daradu [da˜ra˜ðu˜] kkye2. Awo laa taro mukko
sadu. Kambu kanju daraje ngoje cije
dayeno. fa: détendre (se).
daraja1 [da˜ra˜jaˆ] cu. Kamba kǝjiro tadǝ. Tada
adǝ wundu yayero curo bǝlayen daraja
cina. mt: bǝ˜rsǝˆm; ma˜rta˜waˆ. fa: respect,
dignité.
daraja2 [da˜ra˜jaˆ] cu. Wundu yaye niro bǝrsǝm
njinaro waldudǝ. Nawiya adin duniaro
cawudǝna nangaro, daraja cawandǝna.
fa: gloire.
daraja njo [da˜ra˜jaˆ njoˆ] kkyek. Kambo
bǝrsǝm njo. Kam ganaye kuraro daraja
njodǝ jauro ngǝla. mt: aˆmbǝˆttu˜wu˜;
bǝˆrsǝˆmðu˜. fa: respecter.
darajaa [da˜ra˜jaˆaˆ] alnj. Kam daraja
cǝdanadǝ. Kam darajaadǝ sawi yaye
nanjun kam ngǝwua. fa: respectueux,
glorieux.
darasu [då˜råˆsuˆ] cu. Kǝra kǝɍioye. Ku kǝlaslan
darasu kǝla gǝrgam Bornoyelan kidiye.
fa: leçon.
darasuram [dåˆråˆsuˆrå˜m] cu. Na kǝra bi ilmu
kǝɍioyedǝ. Darasuramnjulan allo so, buji
so, tadduwa so gǝnaada. fa: cours (lieu
des).
darni [då˜rnß™] cu. Nanga malǝmba cade kam
jambajaidǝ. Arsiyima adǝye darnilan
wuɍinju ngaa kemowo. fa: maraboutage
(faux), escroquerie.
darnima [då˜rnß™maˆ] cu. Kam darni diomadǝ.
Jaman kuyen malǝmba jireye yayero
darniwuma ngǝwu wo. fa: charlatan,
marabout truand.
darso [da˜rsoˆ] cu. Su masammanno tǝgarǝna
tilan jena so, adda so, bewo so galjaidǝ.
Sunuri jenanju buwuro waljiya,
darsolan timiaro cǝdi. mt: c߉nðuˆrå˜m. fa:
grattoir, aiguisoir.
daruda [daˆru˜daˆ] cu. Awo hangalnǝm
jajǝnadǝ. Daruda ngǝwunjuro, ngamdu
cǝrro waljǝna. mt: kaˆrwuˆngå˜i. fa: souci.
darwo [då˜rwoˆ] cu. Su tǝlamba, taram
kǝskayea tilan buni jajaidǝ. Ingi nja
ngǝssiya, am ngǝwu darwolan buni
darye
ceyesi. fa: harpon.
darye [dåˆrye˜] nkye. Tǝdǝna bi wakkajǝna
ngawon. Fatiya cadǝne cerǝna duwon,
cudiro darye kadio. fa: après.
daryedaji [dåˆrye˜dåˆjß™] cu. Kam tilan yanjuye
njambo dajǝnadǝ. Yande tada jur
cuwando duwon, daryedajiyedǝ fero.
mt: kaˆlǝˆmdaˆjß™. fa: benjamin.
daryedu [dåˆryeˆðu˜] kkye2. Daryen iso. Wundu
yaye isǝna duwon, mai daryeje kadio.
fa: venir (en dernier lieu).
daryeram [dåˆryeˆrå˜m] cu. Tilan gade
bawodǝ. Sa lokkollan luwo karǝnjiya,
daryerambo ngal kidaye saddi. fa:
dernier lieu (en).
daryeye [dåˆrye˜yeˆ] cu. Sammasolan tima
ngawoyedǝ. Ngǝrǝm kedǝnniya, duwan
cǝmbare daryeyero walyeno. fa: dernier.
daryi [daˆryß™] cu. Ci ingiye. Bandamaso
daryilan buni capcana njuwoma gurejai.
fa: rive.
daɍa nja [da˜ɍaˆ njaˆ] kkyek. Karwukǝjiro ni-a
kam-a mukkondo yindi baktu. Sawawa
yindi asǝrnja tataptagane daɍa casane
wundu yaye fannjuro leyeno. fa: taper
(les mains amicalement).
daɍimi [daˆɍ߉mß™] cu. Na kasala so, collo so
dioyedǝ. Jaman kuyen curo soroyeman
daɍimi cadandi. fa: douche.
daɍma [då˜ɍmaˆ] cu. Su kannu fanjiya duwan
siji, tilan suwa gade tanjaidǝ. Daɍmalan
su radiyonjuye tanjane mana ngǝskeno.
fa: plomb.
daɍo [da˜ɍoˆ] cu. Kalwo kura suye bi
dangoyedǝ. Daɍolan argǝm neduro cadi.
fa: bassine.
dau1 [då˜u] cu. Na kǝla-a tiyi-a kǝljidǝ. Kanjǝr
kaɍimoro dau kuruwua wo. fa: cou.
dau2 [då˜u] cu. Ingi cǝgasi ise gadero kǝldiyidǝ.
Kǝmǝduwu dau Caduye. fa: affluent.
dau bǝrǝmbe [då˜u bǝ˜rǝˆmbeˆ] cuk. Bǝrǝmbe
na yesse falwu gǝnajǝnadǝ. Ingidǝ bare
bǝla juwunniro jama captana dau
bǝrǝmbe cekkeri. fa: bras de mer.
dau kalwuye [då˜u kå˜lwu˜yeˆ] cuk. Kajǝmulan
na dau dirije kǝljidǝ. Dau kalwu gariyedǝ
alloallo. fa: encolure.
dau kuluwuye [då˜u kuˆlu˜wuˆyeˆ] cuk.
Kuluwuye na yesse falwu gǝnajǝnadǝ.
Dau kuluwuye jurwunju doyaye
juwuna. fa: bras du fleuve.
dau mukkoye [då˜u mu˜kkoˆyeˆ] cuk. Ndǝwu
katte mukko-a wollorambe-adǝ.
Coccoɍimi cǝdi duwon, dau mukkonjuye
kiluwo. fa: poignet.
kalmaram tǝlamyindia
dawe
dau njo [då˜u njoˆ] kkyek. Kamba kasattu.
Kuranjuro dau cinni nangaro, tia kidalan
duyera. fa: accepter.
dau siye [då˜u sß©yeˆ] cuk. Ndǝwu si-a
siyel-ayedǝ. Tǝngǝrǝsse dau siyenju
kiluwo. fa: cheville.
daudaa [dåˆudaˆa˜] cu. Karekalu cǝlǝm kala
cijiadǝ. Daudaa ngǝwujiya, kalua
kutturo cǝdi. fa: soumbala.
daudu [då˜uduˆ] cu. rui: då˜bduˆ.
daududu [dåˆuduˆðu˜] kkye2. rui: dåˆbduˆðu˜.
dauduwada [dåˆuduˆwaˆða˜] cu. Ngudo
tǝngǝɍi daunju na duwaada gaiadǝ.
Ngambadu mǝlasse dauduwada cǝdana.
mt: nåˆw߉duˆwaˆða˜. fa: cou-coupé.
daufu [dåˆufu˜] cu. Kasuwa sǝmoye feɍi
isafujiyidǝ. Kam daufua karǝnnǝmiya,
kasuwanju ngonǝmi. mt: fuˆwuˆno˜. fa:
oreillon.
daukǝri [dåˆukǝˆrß™] cu. Kasuwa kam cǝdaiya
dau kǝrijidǝ. Bejiya, kasuwa daukǝriye
isi. bg: dafukǝri. fa: méningite.
daungasiwo [dåˆungaˆs߉wo˜] cu. Batta
ɍiwulla nanju laa bulladǝ. Jairowa
daungasiwo casakkǝna bikke farjai. fa:
tissu (sorte de).
dauram [dåˆurå˜m] cu. Awo njando nangaro
dauro casakkidǝ. Daurambo sǝrsǝr
dinarre cǝda. mt: jǝ¨mma˜. fa: collier.
dausǝrǝn [dåˆusǝ˜rǝˆn] cu. Sǝrǝn dauye. Diwiro
boje dausǝrǝn cǝdana. fa: torticolis.
dawana1 [daˆwaˆna˜] cu. Kwa-a kamu kam
gadeye-a bi kwa kamu laaye-a kamu-a
bi am yindi samma niyaa-a kǝnjǝna cadi
tadǝ. Dawana cadane maidiro kesado.
fa: flagrant délit.
dawana2 [daˆwaˆna˜] cu. Kam curo biwu
cǝdiyen tadǝ. Fe ndalji duwon, dawanan
cadane jujuyero keado. fa: flagrant délit.
dawardu1 [dåˆwåˆrðu˜] kkye2. Awo dioro
manǝmmaa dionambu. Buni njuworo
nodǝkkǝna duwon, dawarnǝkke
kungunani kimowokko. mt: faˆsaˆðu˜. fa:
décommander.
dawardu2 [dåˆwåˆrðu˜] kkye2. Awo laa
nianǝmma duwon koro wadu. Larusa
kannanjuye cakke bǝlawuronju
dawaryeno. fa: renoncer.
dawari [dåˆwå˜r߉] cu. Hangal gǝnanǝmiaro awo
laa diodǝ. Fǝrnju hangal kuttuadǝro,
dawarilan lalassi. fa: précaution.
dawarima [dåˆwåˆr߉ma˜] cu. Kam dawaria.
Dawarima nangaro, ngalte awo
kǝmboye fuccǝnni. fa: débrouillard.
dawe [dåˆwe˜] cu. Jawal cidi raraccane
39
dawi
cadǝnadǝ. Dawe ngǝwuson bǝrbǝrra. bg:
dåˆme˜. fa: route (en latérite).
dawi1 [då˜w߉] cu. Kǝska gadegade
kandirawaye dejane kǝniwunja daljane
bu lǝmannero ngayiya cejidǝ. Kǝniwu
dawia gana duwon, kam sukciya, ceji.
fa: poison.
dawi2 [då˜w߉] cu. Sum lǝmanna laa laa jiɍi
kadisoyedǝ. Dawi kǝlanji Bilmayedǝ
kamba roro ceji. fa: venin.
dawi3 [dåˆwß™] cu. Su tǝgarǝna timia bano gai
duwon kura taram kuruwu kǝskayea
tilan na kibbu casangidǝ. Barema
dawinjun kulonju calji. fa: daba, bêche.
dawi4 [då˜wß™] cu. Tada daptudǝ. Sa dawinjuye
cǝdǝnni dapkera nangaro, dondiyeno.
fa: sevrage.
dawu1 [da˜wuˆ] cu. Awo korre na kattenju
samma dadu tiloadǝ. Kǝniwu
gǝpkenniya, dawu kandanne kiwando.
fa: centre.
dawu2 [da˜wuˆ] nkye. Na awo laa curo awo
gade ngǝwuyen dǝganadǝ. Tasa ingiye
dawu kusottowayen gǝnaje leyeno. fa:
parmi.
dawude [daˆwuˆde˜] cu. Kǝmbo alamalan
tǝdǝna dawu deadǝ. Kusottowaa
nangaro, ku fannden dawude dejana. fa:
macaroni.
dawudi [daˆwuˆdß™] cu. Bǝlaa tǝngǝɍi dawu
curoyen dǝganadǝ. Dawudi bǝɍinno
kamdǝnadǝa mǝkcai. fa: nombril.
dawufarga1 [da˜wuˆfaˆrgaˆ] cu. Tiyi kambelan
na dawudi dǝganadǝ. Kalwunju
dawufarganjulan dayeno. fa: mi-corps à.
dawufarga2 [daˆwuˆfaˆrga˜] cu. Dawu awo
laaye kalkaldǝ. Lakǝre dawufargan
namje redadǝa wuro so. fa: axe médian.
dawureda [daˆwuˆreˆða˜] cu. Dawu kalkal.
Kasuwu bǝlandeye dawureda lakka
anǝmbe-a yalaye-alan kǝrga. fa: moitié
(de distance ou de temps).
dawuwu [då˜wu˜wuˆ] alnj. Kǝlayakku na
ngoduye najǝgǝnadǝ. Kamu yindiyero
fero dawuwu ngoyeno. fa: pubère (fille).
dawuwudu [dåˆwuˆwuˆðu˜] kkye2. Dawuwuro
waldu. Fero dawuwujiya, na kwayero
lejiyama, curo ngoji. fa: devenir pubère.
dayina1 [daˆyß™na˜] cu. Fǝrgami jiɍi ngawo si
gudowomben ɍijidǝ. Gudowom tilo
gǝni, kǝrima dayina cǝdana. mt: jǝˆga˜na˜.
fa: ergot.
dayina2 [daˆyß™na˜] cu. Su tǝgarǝna tǝlamba
guduguduro cakkere fǝrso cokcaidǝ.
Koro dayina fanjiya, duwaduwa leji. fa:
40 kalmaram tǝlamyindia
dekalk
éperon.
dayindu [daˆy߉nðu˜] kkye2. Kam bi Alalan
tǝmadu. Ni mairo mana wulgǝmidǝ, awi
dayinnǝm? fa: compter sur.
de1 [de¨] alnj. Awima bawoadǝ. Bǝri maji cǝni
tasa kayenniya, de. fa: vide.
de2 [de¨] alnj. Tiyi jaktǝnnidǝ. Tiyi dea
lokkollo isaiwawo. fa: nu.
de3 [de¨] alnj. Awo madaro lenǝme fandǝmmi
waldudǝ. Bararo leyenniya, de kadio. fa:
bredouille.
de sul [de¨ su˜l] alnj. Tiyi jaktǝnnidǝ. Tiyi de
sulla lokkollo isaiwawo. fa: nu.
de sullo [de¨ su˜llo] nkye. Bowu fatto. Awima
cǝdǝnni, de sullo tia bakkeno. fa:
gratuitement.
deda [deˆðaˆ] cu. Kalworo awo laa yakkǝme
kannuro gǝnanǝme bafodǝ. Kusottowa
isaidǝro, kamuwa maidiro bǝri dedaro
isana. fa: cuisson.
dedaram [deˆðaˆråˆm] cu. Su tǝgarǝna bi kau
yakku kǝlanjun kulo gǝnajane kǝmbo
dejaidǝ. Bare kǝska bannajanniro,
dedaram jamannelan bǝri dejai. mt:
fu˜kkoˆ. fa: foyer.
dede1 [de˜deˆ] cu. Kǝska tǝlam yindia
kattenjan kulladǝ. Ngurwo dimiya, dede
gǝnanju dewu manǝmi. mt: sǝ˜moˆ2. fa:
fourche.
dede2 [de˜deˆ] cu. Kul na kur yindi tadǝnayedǝ.
Kǝrkǝmyakku dede yakku cǝda. mt:
kǝ˜rkǝˆm. fa: angle.
dedu [de˜ðu˜] kkye2. Kǝmbo kannulan
yakkǝme tuwuiro dio. Suwa-a kajiri-a
yani bǝrinde deji. fa: préparer, cuisiner,
bouillir, cuire.
deduwu [de˜ðu˜wu˜] kkye2. Kǝla kannuyero
gǝnaduwu. Kamu kǝndewu suwa lǝp
kulo ingiye kannuro dejiyi. fa: poser.
defartema [deˆfaˆrteˆma¨] cu. Yaktu yaktu na
fǝrefeadǝ. Kǝmǝduwu defartema
Difayen koji. mt: lå¨rduˆ2. fa: département.
dekagǝram [deˆkaˆgǝˆra¨m] cu. Ngalduram
nankurwowuye gǝram mewudǝ.
Dekagǝram uwudǝ gǝram fiwu. fa:
décagramme.
dekalitǝr [deˆkaˆlß©tǝˆr] cu. Ngalduram curoye
litǝr mewudǝ. Litǝr mewu fandǝmiya,
dekalitǝr fal fandǝmi. fa: décalitre.
dekalk [deˆka¨lk] cu. Kakkadu cǝlǝm katte
kakkadu yindiyero casakke awo
kakkadu sameyedǝa ti cidiyayedǝro
fijagaidǝ. Mushe dekalk dagarsagane,
foto shawaye kurdunju fi yaye gaiye
kakkadudǝro falyeiye. fa: décalque.
dekametǝr
dekametǝr [deˆkaˆme¨tǝˆr] cu. Ngalduram
daduye metǝr mewudǝ. Dekametǝr
mewun yindindǝ metǝr yer falnin findin.
fa: décamètre.
dekel [de˜keˆl] cu. Awo kǝlangaye mukkolan
bangǝmiya, samero cidudǝ. Basketlan
dekel jur cadi duwon, balodǝa caɍidǝro
koljagai. fa: rebond.
deldu [deˆlðu˜] kkye2. Kajǝmuye nanju laa
ɍiwulan dudo. Gǝmajeniye mukko
kardǝnadǝa dellǝkki. mt: få˜ktu˜2. fa:
raccommoder.
demokǝrasi [deˆmoˆkǝˆraˆsß©] cu. Fasal lardu
nodoye parti gǝnagǝniadǝ.
Demokǝrasilan kǝrgaiye nangaro, awo
ronde cǝragǝna wulliye. fa: démocratie.
denderu [deˆndeˆru˜] cu. Ngǝlaro bi lǝman
tǝngǝɍi gade bǝlaa kanduwol ngǝwuaro
yakkǝme bafǝnadǝ. Kusotto kura isiya,
mai lardundeye denderu ngǝlaroye
juwajiyi. fa: méchoui.
denderuram [deˆndeˆru˜råˆm] cu. Bǝlaa
denderu dioram. Jaman kǝrmayen
tulolan denderuram cadi. fa: four.
dengerdu [deˆnge˜rðu˜] kkye2. Dunoaro awo
laa baktu. Kagǝlma damudǝram ngoje
su kannua dengerji. fa: battre fort.
deradu [de˜ra˜ðu˜] kkye2. Da tiyiye fidu. Sida tia
cakke deraje asudiwaworo walyeno. fa:
maigrir.
deri1 [deˆrß™] l. Lamba kombe katte mewu
wuri-a mewun yakkun-a dǝganadǝ.
Kuwuini mewu wuri duwon, fal
ngambadu kejǝnniya, kǝrma tayi
derima. fa: quatorze.
deri2 [deˆrß™] l. Fi firo dewu yirgayidǝ. Fiakku
deridǝ fiakku-a dewu-a. fa: quatre (plus).
deri3 [de˜r߉] alnj. Kam bi lǝman da ngǝwu
cǝdannidǝ. Kam deri sapturo budu. fa:
maigre.
dero [de¨roˆ] nkye. Bowu fatto. Kida
kuloyedǝa Modu dero Aɍiro kiddo. fa:
gratuitement.
desambǝr [deˆsa˜mbǝˆr] cu. Kǝndawu nasara
kǝnmewun yindinnedǝ. Saa fi yaye
desambǝrre kawu findi wuria, sala
tambo Nawi Isaye tǝdi. fa: décembre.
desigǝram [deˆs߉gǝˆra¨m] cu. Ngalduram
nankurwowuye mewu duwon gǝram
faldǝ. Gǝram tulurdǝ desigǝram fitulur.
fa: décigramme.
desilitǝr [deˆs߉lß©tǝˆr] cu. Ngalduram curoye
mewu duwon litǝr faldǝ. Lǝgǝdǝr bǝɍin
adǝ desilitǝr yindima ngoji. fa: décilitre.
desimetǝr [deˆs߉me¨tǝˆr] cu. Ngalduram
kalmaram tǝlamyindia
dǝgǝl
daduye mewu duwon metǝr faldǝ.
Kurduram adǝye dadunju desimetǝr
yakku. fa: décimètre.
dewu1 [deˆwu˜] cu. Ngudo karaaye, tiro kura
wo bawo, jauro doi, rakce farjiwawo.
Dewu kurajiya, metǝr yindi redaa gai
cǝdi, nankurowunju ye kilo mia cǝdi. fa:
autruche.
dewu2 [de˜wu˜] l. Lamba kombe katte uwu-a
yakku-ayen dǝganadǝ. Kani si dewu
cǝda. fa: quatre.
dewula [deˆwuˆla˜] cu. Awo kam dewulan
gǝnia, tǝdiwawodǝ. Ngawo kidanjayen
kare dewula cadi duwon, sa bǝri boye
kido. fa: quatre (ce qui consiste en).
dewuram [de˜wu˜råˆm] cu. Tadoram jawal
dewuye. Dewuram bǝrniye ngǝwuson
kannu jawal njoyea. fa: carrefour.
deya [deˆya˜] cu. Curo ngimbe bi awo laaye
gǝnidǝ. Sa kasam njaye cǝdiya,
lokkolwu deyaro caluwi. fa: dehors.
dǝbbo [dǝ˜bbo˜] cu. Kuɍi tǝngǝɍi kǝska
bomadǝ. Dede ngurwoniye dǝbbo juwe
namdǝna. fa: insecte (espèce).
dǝdǝktu [dǝ˜dǝ˜ktu˜] kkye2. Awo laa ngǝwuro
baktu. Modu koronju lapkada ledu
wajǝnadǝa kalan dǝdǝkci. fa: taper.
dǝga1 [dǝˆgaˆ] kkye1. Roa naptu. Kakani
dunialan saa fiskuro dǝgane duwon
bawoyeno. fa: vivre.
dǝga2 [dǝ˜gaˆ] cu. Su tǝgarǝna tǝlam yindia,
taram kǝskayea, tilan cidi casangidǝ.
Ingi kǝjiro cidiro ngaworo, barema
dǝganin kulonju tapci. fa: bêche.
dǝga3 [dǝ˜gaˆ] cu. Bǝlaa baram gai laada cidǝ
jakkada curodǝn buji cadandidǝ. Ngǝlai
wande duwan ngamjǝnniro, curo
dǝgayero casakke, buji konda cadi. fa:
galerie.
dǝgaji [dǝ˜gå˜j߉] cu. Gala mai wanjammaro
cidǝ. Kaja cadiya, dǝgaji kangadi fuji. fa:
chef des coiffeurs.
dǝgal [dǝˆgå¨l] cu. Kam kamba rawoma, bi
mukko kibbua gǝnidǝ. Aɍi dǝgal
nangaro, sawi yaye cinna fannjuyen
amba. fa: gentil, généreux.
dǝgaldu [dǝˆgaˆlðu˜] kkye2. Duwaduwan ledu.
Mota wande tia koljǝnniro, Bintu
dǝgalji. fa: trotter, trottiner.
dǝgaptu [dǝˆgå˜ptu˜] kkye2. Dǝgalan kida dio.
Dǝgalan dǝgapce kau curo cidiyedǝa
kittuluwo. fa: piocher.
dǝgǝl [dǝ˜gǝ˜l] cu. Awo laa kǝskalan bi sulan
tǝdǝna kǝlanjun bojaidǝ. Indi larusa
feronjuyero dǝgǝl kura katakoye
41
dǝgǝl kǝɍidu
cuwuna. fa: lit.
dǝgǝl kǝɍidu [dǝ˜gǝ˜l kǝ˜ɍß™ðu˜] kkyek. Dǝgǝlla
kǝlanjun bǝnaro yojiwaworo dio.
Motama karaalan bojǝnadǝ dǝgǝl kǝɍije
jawalnju kida. fa: défaire (le lit).
dǝgǝlji [dǝˆgǝˆljß™] cu. Cidiya dǝgǝl rowadaye.
Kamuwa laa kareyanja dǝgǝljin gǝrajai.
fa: espace.
dǝgǝm1 [dǝˆgǝˆm] cu. Fuwuma bǝlaye cidi
badesoye. Cammo bǝlaye fi yayea cinna
fado dǝgǝmben cadi. fa: chef du village
(des régions bade).
dǝgǝm2 [dǝˆgǝˆm] cu. Kǝska fǝrdunju-a
dǝlamnju-a kamgadadǝ. Dǝgǝm
karauyen kuru cadi. mt: dǝˆngǝˆɍǝˆm. fa:
tronc.
dǝgǝndu [dǝˆgǝ˜nðu˜] kkye2. Sǝgǝri fallo
ngugǝmiaro ledu. Bol baktaramnin Isa
jau fanjǝna dǝgǝnji. fa: boitiller.
dǝgǝsu [dǝ˜gǝˆsu˜] alnj. Jauro samsu gǝni ye,
jauro kannua ye gǝni. Shayi lalaje
dǝgǝsuro walje kiano. fa: tiède.
dǝla1 [dǝ˜la˜] cu. Lǝman karaaye, kǝri-a jauro
camun, amma tiro gana wo, karawi
kesakesaa, kani njejoma. Na dǝlaan sǝni
hangalnju bojiwawo. fa: chacal.
dǝla2 [dǝ˜la˜] cu. Yal tambǝna kawu tulur
cǝdǝnnidǝ. Kǝndewu bargaduro
kadinniya, tiro dǝladǝa ngoje sajiye
kaino. fa: nouveau-né.
dǝladǝla [dǝ˜la˜dǝ˜la˜] cu. Awo laa tussiwawo,
sa sa laa ngulondo siye bi siyel kambe
cǝdane kamdǝ jau fanjidǝ. Dǝladǝla
ngulondo sini wailaye cǝdane ledu
damsǝgǝna. fa: crampe.
dǝlajo [dǝˆlaˆjo˜] cu. Lǝman karaaye, kǝri gai
da ngǝroma karawi cǝlǝmcǝlǝm
walewalea. Kaniso so dǝlajoye fanjaiya,
ngǝrǝmbo caluwi. fa: loup.
dǝlam1 [dǝ˜låˆm] cu. Kalwo kǝmoye tǝngǝɍi
tilan fǝladawa kiam ngaljane caladidǝ.
Ya Boddoye dǝlamdǝ kura nangaro,
kiamnju duwama ceri. fa: calebasse.
dǝlam2 [dǝˆlå˜m] cu. Mukko kǝskaye. Karuwa
dunoa laa dǝlam kǝskaye ngǝwu
namjǝna. fa: branche.
dǝlamdu [dǝˆlåˆmðu˜] kkye2. rui: aˆdǝˆlåˆmðu˜.
dǝlanduwu [dǝˆlå˜nðu˜wu˜] kkye2. Kalu tǝwurro
dio. Rungo dije kalu karasuye
dǝlangeyeno. fa: épaissir (la sauce).
dǝlawu [dǝ˜la˜wuˆ] cu. Keyera ngojiyiya, ingi
cuduridǝ. Lardunden ngǝwusoro
nangǝɍima dǝlawua wo. fa: averse, pluie.
dǝlwu1 [dǝ˜lwuˆ] cu. Mǝradu fandoro jiɍi
dioyedǝ. Kida jau adǝa dǝlwu dioye
42 kalmaram tǝlamyindia
dǝnama
wuro tikkero. mt: fu˜ðuˆ3; jå˜wå˜l2. fa: moyen.
dǝlwu2 [dǝ˜lwuˆ] cu. Si lǝmanna lejanaye.
Ngawo bǝladeyayero luwumiya, dǝlwu
rumi. fa: trace.
dǝlwu3 [dǝ˜lwuˆ] cu. Awo cakke lamar bi awo
laa wakkajidǝ. Dǝlwu fi nangaro ku na
cuyero isǝmmidǝ. fa: raison, mobile.
dǝlwu dewuson [dǝ˜lwuˆ de˜wu˜so¨n] nkkye.
Fǝde-a anǝm-a yala-a adinnam-ason. Sa
lokkolle cǝdiya, dǝlwu dewuson yalla
caluwi. fa: directions (des quatre).
dǝlwu fi [dǝ˜lwuˆ fß™] ko. Dǝlwu1 noduro koro
tǝdidǝ. Dǝlwu fi yeiyanǝm cǝde
Niameyedǝ baɍi isi. fa: comment.
dǝmba1 [dǝ˜mbaˆ] cu. Tulo so, cidi so
capcane ingiro kodu dapciyidǝ. Bare so,
kayen soro dǝmba cade ingi rojai. fa:
digue, barrage.
dǝmba2 [dǝˆmba˜] cu. Kǝmo kura. Argǝm tiya
mewu dǝmbaro fijiye injiro neduro
leyeno. fa: calebasse.
dǝmba3 [dǝˆmba˜] cu. Kǝngal culuwiya bi
cukkuriya kuraje kime citto waldǝnadǝ.
Kǝngal dǝmba tǝmjǝna kime cit. fa: soleil
(forme du).
dǝmbǝl [dǝ˜mbǝˆl] cu. Kǝska kura wande joɍi
na gadero lejǝnniro tiro casakkeridǝ.
Joɍi kam baktamaa dǝmbǝllo tujagai. fa:
bois.
dǝmbǝldu [dǝˆmbǝˆlðu˜] kkye2. Ganga kǝjijoro,
dadu baworo dunoaro babaktu.
Gangakura fi yayea gangama falma
dǝmbǝlje kǝjijiyi. fa: taper (tam-tam),
rythmer.
dǝmbǝlduwu [dǝˆmbǝˆlðu˜wu˜] kkye2. Jiɍi
dǝganadǝ gairo koro gade dio. Jene
kawakkadadǝa tǝngǝɍi dioro dǝmbǝljiyi.
fa: plier.
dǝmbǝr [dǝˆmbǝ˜r] cu. Kambe bi lǝmanna laa
laaye na daa tilan napcaidǝ. Dagǝlle
dǝmbǝr kime fit. fa: fesse.
dǝmbo njuwoma [dǝˆmboˆ njuˆwoˆmaˆ] cuk.
Kam kare ngǝwu gǝnia, gana
cuwiwawodǝ. Kasuwuwu duno ganaadǝ
na dǝmbo njuwomayen kare casuwi. fa:
grossiste.
dǝmdu [dǝˆmðu˜] kkye2. Gǝna gǝnayen
ngǝwudu. Baram dǝmjiya, gudo kǝjia.
fa: accumuler (s').
dǝmsi [dǝ˜ms߉] cu. Sillowu tulur na tilon
capkadadǝ. Dunian keyera bawoa, bune
laa laa dǝmsi culuwi. fa: pléiade.
dǝnama [dǝ˜na˜maˆ] cu. Argǝm tuwana,
mǝkkada dedǝnnin tuwuidǝ. Kam
bawojiya, dǝnama sadakcai. mt: boˆllo˜. fa:
dǝndǝmdu
boule.
dǝndǝmdu [dǝˆndǝˆmðu˜] kkye2. Na laan dǝga.
Malǝm Isa dawu bǝlayen na cuwandǝnni
nangaro, ngawo bǝlayen dǝndǝmji. fa:
habiter.
dǝngal [dǝˆngå˜l] cu. Jakturam kangaleye
cinna fadoyedǝ. Jaman kuyen dǝngal
yayero tawarama tǝragǝna wo. fa: porte.
dǝngaɍi [dǝ˜ngåˆɍ߉] cu. Kuɍi cǝlǝm siriri
fanjiwawo si camun gǝnagǝni. Tiyi
dǝngaɍiye duno bawoa nangaro,
duwama namdi. fa: mille-pattes.
dǝngǝl [dǝ˜ngǝˆl] cu. Siyelle nanju da
ngǝwuadǝ. Baloma laasoye dǝngǝlnja
dǝladǝla cǝdai. fa: mollet.
dǝngǝlǝs1 [dǝˆngǝˆlǝˆs] cu. Kajǝmso tokokorro
tǝdǝna kǝla ngimbe rojidǝ. Ngimnjuro
dǝngǝlǝs dǝlambe cǝddo. fa: rond (de la
case).
dǝngǝlǝs2 [dǝˆngǝˆlǝˆs] cu. Kau bi kǝska
takkallo gǝnaadadǝ. Katti karaaye
kalduro dǝngǝlǝs cinna ngimben
gǝnayeno. fa: obstacle.
dǝngǝngǝm [dǝˆngǝˆngǝˆm] alnj. Jauro kura2.
Fǝrdu kǝska dǝngǝngǝm laayen napkada
kare cadi. fa: énorme.
dǝngǝngǝr [dǝˆngǝˆngǝˆr] alnj. Dadu kuruwua
ye, daa ye. Ti dǝngǝngǝr nangaro, daada
soro cinjiyi. fa: géant, colossal.
dǝngǝɍǝm [dǝˆngǝˆɍǝˆm] cu. Kǝska fǝrdunju-a
dǝlamnju-a kamgadadǝ. Dǝngǝɍǝm
karauyen kuru cadi. fa: tronc.
dǝp kamduwu [dǝ˜p kå˜mðu˜wu˜] kkyek.
Dunoaro ta. Kam dǝrsisidǝ barwuro dǝp
kamdiye kikkero. fa: attraper (bien).
dǝpta [dǝˆptaˆ] cu. Niya namda. Naptukuttu
tima dǝpta cuwudi. fa: divorce.
dǝptu1 [dǝ˜ptu˜] kkye2. Niya namdu. Hal
diwinjuro, Amadu kamu yindi dǝpco. mt:
du˜ðu˜2. fa: divorcer.
dǝptu2 [dǝ˜ptu˜] kkye2. Curo leduyen am
gadea kolduro fuwuro kodu. Ngǝrǝm
fǝrre tǝdiya, fǝr doidǝ gapcǝnadǝa dǝpci.
fa: distancer.
dǝptuwu [dǝ˜ptu˜wu˜] kkye2. Kawuɍi bi lawar
laa am gadero isanoduwu. Makkalan
kadinniya, lewa sawaniye dǝmsǝgǝna.
fa: transmettre.
dǝr [dǝ¨r] cu. Na kǝska jauro ngǝwuadǝ. Cidi
dǝr ngǝwuadǝn dǝlawu ngǝwuro cuduri.
fa: forêt.
dǝrdu yindi [dǝ˜rðuˆ y߉ndß™] cuk. Bune jauro
bunejǝnadǝ. Dǝrdu yindi buneyen moji
awiyema fanǝmbawo. bg: dǝ˜rsuˆ y߉ndß™. fa:
nuit (milieu de la).
kalmaram tǝlamyindia
dǝwu
dǝrǝmdu [dǝˆrǝˆmðu˜] kkye2. Am bi lǝman
kada je bi awo gaden yikkero. Jaman
kureyen kaɍeawaa sulan dǝrǝmjai. fa:
enchaîner.
dǝrmǝs [dǝˆrmǝˆs] alnj. Gǝna cǝlǝm. Jene
dǝrmǝs laa kwani seno. fa: sombre.
dǝrsadu [dǝ˜rsa˜ðu˜] kkye2. Duniaye dǝrsuro
waldu. Bune bǝlaro ngayiya, dǝrsajiya
duwon ise boji fa: nuit (faire tard la).
dǝrsisi [dǝˆrs߉s߉] alnj. Kura ye, candǝnni ye.
Fero dǝrsisi laa kamuro kedǝnniya,
wayeno. fa: difforme.
dǝrsu [dǝ˜rsuˆ] cu. Bune jauro bunejǝnadǝ.
Dunia dǝrsuro waljiya, moji awiyema
fanǝmbawo. fa: nuit (tard la).
dǝrsu yindi [dǝ˜rsuˆ y߉ndß™] cu. rui: dǝ˜rðuˆ y߉ndß™.
dǝrsusu [dǝˆrsuˆsuˆ] cu. Jambo awo
ingiingiyen fǝrdulan bojidǝ. Ingi baram
kadawu ngǝwuaye ngǝwuso dǝrsusua.
fa: dépôt, lie.
dǝɍi [dǝ˜ɍ߉] cu. Karaa bowu fat bǝla-a
kuruwudǝ. Karaa dǝɍiro leyekkǝniya,
kǝlani geyadan. fa: brousse.
dǝɍima [dǝˆɍ߉ma˜] cu. Kam kasuwa ngulondo
mukkoye-a siye-a kamjidǝa cǝdanadǝ.
Dǝɍima adǝ rakce kida cǝdiwawo
nangaro, lowo cǝdi. fa: lépreux.
dǝɍyi1 [dǝ˜ɍyß™] cu. Awo katakosolan tǝgarǝna
kǝla ingiyen lejidǝ. Bandama adǝ
dǝɍyilan kasuwuro buni cadi. mt: maˆaˆra˜.
fa: pirogue.
dǝɍyi2 [dǝ˜ɍyß™] cu. Kǝska laada tilan lǝmanna
casattidǝ. Dǝɍyi kuruwu gǝnia, feya
duwan yatto bawo. fa: abreuvoir.
dǝɍyi3 [dǝ˜ɍyß™] cu. Awo bikkeye, laadǝ kakkadu
so, kangale son tǝdǝna tiro garasan
tuwaada gǝpcaiya, samero lejidǝ.
Lokkol bawoa, yalla kalanga dǝɍyiye
cadi. fa: cerf volant.
dǝɍyi cidiye [dǝ˜ɍyß™ cß™dß™yeˆ] cuk. Motawa inji
bawoa jeɍeyaada mota fal injiaro
tangaada tayia kǝla suyen gǝrjidǝ. Dǝɍyi
cidiye nankuruwunjuro am ngǝwu
ngoji. fa: train.
dǝɍyi ingiye [dǝ˜ɍyß™ ߉ngß©yeˆ] cuk. Dǝɍyi kura
injia kǝla bǝrǝmben leduma nasaradǝ.
Dǝɍyi ingiye jiɍi kada: laa buni taye, laa
sawurre. fa: bateau.
dǝɍyi sameye [dǝ˜ɍyß™ så˜meˆyeˆ] cuk. Su
tǝdandǝna, fefedoa, injia, kare so, kam
so ngodama ngudo gai farjidǝ. Jaman
kuyen am ngǝwuso ajiro dǝɍyi sameyen
lejai. fa: avion.
dǝwu [dǝ˜wu˜] l. Mia mia fado mewudǝ bi
mewu mewu fado miadǝ. Bǝlandelan
43
dǝwuram
kamuwa-a kwangawa-a dǝwu arakku
gai. fa: mille.
dǝwuram [dǝ˜wu˜råˆm] cu. Awo njaye bi
cijiduye bi tiyilan roduye kasuwa
ngǝwuye karwun cǝdidǝ. Kǝla
kasuwaniye nokkǝnidǝ, bawani
dǝwuram ingiro koljiye cuttuluwe
ingidǝa se kiakko. fa: médicament.
di [dß©] cu. Kanduɍi bul. Bawa kiarijǝna,
kǝlanju ngalan dia. fa: cheveu(x) blanc(s).
diben [d߉be¨n] cu. Mbal ingi inabben tǝdǝnadǝ.
Mǝsǝlǝmbo diben haram. fa: vin.
didu [d߉ðu˜] kkye2. Kakamaddǝme ingi ingiro
kalaktu. Lebǝra tuloro ingi fijiye fel-a
si-alan diji. fa: pétrir, malaxer.
Difa [D߉fa˜] cuf. rui: D߉wa˜.
difile [dß™fß™le˜] cu. Am sǝrettane fal ngawo
fallen ledudǝ. Yim ngǝmǝri nasarayea
sojiya difile cadi. fa: défilé.
difite [d߉f߉te¨] cu. Kam walawalan kǝredǝna
majilislan jamaa wakkiljidǝ. Defartema
Difayen difite dewu, Niame yeyen
dewu. fa: député.
digǝr [dß™gǝˆr] cu. Kǝra Ala-a nawinju-a
yasararo cadidǝ. "Kam nuiya, digǝr de,"
cani. fa: credo islamique (récitation du).
digǝrdu [d߉gǝˆrðu˜] kkye2. Digǝr dio. Kam
nuiya, so yayero digǝrnǝmmama ngǝla
wo. fa: réciter le credo islamique.
dikǝter [d߉kǝˆte¨r] cu. Fuwuma am kida jiɍi tilo
cadiye, bi kidaram fallan dasaanaye.
Lokkol fi yayea dikǝter cunodi. fa:
directeur.
dilal [d߉lâl] cu. Nansheda katte ladoma-a
njuwoma-ayen. Mota yuwukkidǝn
Koloma dilal cǝdo. fa: intermédiaire (fait
de faire l').
dilallam [d߉laˆlla˜m] cu. Wuɍi dilalmaro cadidǝ.
Musa mota kiwunniya, jǝkka fiakku
dilallambo kaino. fa: commission.
dilalma [d߉la¨lmaˆ] cu. Kam kida dilalle cǝdidǝ.
Kare jau yuwumiya, dilalma mane. fa:
commissionnaire.
dimbi [d߉mbߙ] cu. Mukko kam bakturo
kǝmgadadǝ. Bikka kemini dimbin banse
kirukko. fa: crochet.
dimi [dß™m߉] cu. Karwudi ngǝlaroye. Cuwu
dimiye jauro suwurra. fa: brebis.
din [d߉n] alnj. rui: d߉naˆ.
din dinami [dß©n dß™naˆmß™] alnj. Jauro kawu
juwuna. Ku sǝnǝmnde din dinamidǝa
diye. fa: ancien.
dina1 [d߉naˆ] alnj. Awo bǝɍin gǝni tussǝnadǝ.
Yangeni dina nangaro, kassǝmiya,
kardi. mg: bǝˆɍß©n. bg: d߉n. fa: vieux; vieil.
44 kalmaram tǝlamyindia
diwino
dina2 [d߉naˆ] alnj. Awo jamanne gǝnidǝ.
Motanju adǝ dina nangaro, sunju
tuwandiwawo. fa: ancien.
dinar [dß™nåˆr] cu. Su curo cidiyen tuwandi,
wale, yiyilji, diwuram cijiyiwawo,
tamannadǝ. Baluye ngoduro sisi dinarre
yakku yanju kǝljuwo. fa: or.
dindu [d߉nðu˜] kkye2. Dinaro waldu. Kare
dinjǝnadǝ taman ngǝla cǝdiwawo. fa:
abîmer (s').
dio [dioˆ] kkye1. Awo laa nia ngonǝmmaye
njeroramnju kuro. Kuloro lekke bare
dikke kadikko. fa: faire.
dioma [dioˆmaˆ] cu. Sawiso awo cǝdidǝ. Kida
ngǝnǝwuadǝ dioma ngǝwu cǝdanni. fa:
faiseur.
dirdu [dß™rðu˜] kkye2. Siriri siririro kardu. Da
ngǝlaroye dirnǝkke, tarnǝkke ngamji. fa:
déchirer.
diridiridu [d߉r߉dß™rß™ðu˜] kkye2. Nanmǝnafǝk
dioro, na laan lenǝmwalle dio. Barwu
karǝn fado Moduyen diridirijima,
cuwande awima ngojǝnni. fa: rôder,
errer.
diridu1 [dß™rß™ðu˜] kkye2. Ngawoyen kodu.
Jawal kuloyen falwu dirinǝkke koyekko.
fa: contourner.
diridu2 [dß™rß™ðu˜] kkye2. Awo laa kuroro ledu.
Dagǝl ngǝwu menna nangaro, kawu
yindi fi yaye kulonju diriji. fa: vérifier.
dirinǝmkǝlle1 [d߉r߉nǝˆmkǝ˜lle˜] cu. Tuwumbo
diridudǝ. Yalla dirinǝmkǝlle lokkolledǝn
kǝska kokkera. fa: pourtour.
dirinǝmkǝlle2 [d߉r߉nǝˆmkǝ˜lle˜] cu. Dadu ci
korkoriyedǝ. Ku lokkollan musheye
wundu yaye kakkadunjun korkori
dirinǝmkǝlle santimetǝr dewu dewua
fadon diyo yeno. fa: circonférence.
dirino [d߉r߉no˜] cu. Jawal kǝriyada. Bǝlandero
isi cǝne dirino jǝgane kimbaro. fa:
contour.
Diwa [D߉wa˜] cuf. Defartema tulur lardu
Nijerre falnju adinnamdaji larduyen
dǝganadǝ. Nijerlan Diwaman kanori
ngǝwu wo. bg: D߉fa˜. fa: Diffa.
diwi1 [dߙw߉] alnj. Kuro so, dio so, fandu so,
ngǝro soro ngǝla gǝni. Diwino kuɍiadǝ
ngǝroro diwi. fa: mauvais.
diwi2 [dߙw߉] alnj. Awo kadawua. Mushe
yallaro kǝmbo kalwo diwilan bo
dapcǝgǝna. fa: sale, impropre.
diwino1 [d߉wß™noˆ] cu. Karjǝm tada sanana
lele cakkidǝ. Ngǝlai diwinoyen buji
shawa laa cǝdǝna. fa: dattier.
diwino2 [d߉wß™noˆ] cu. Tada diwinoye. Diwino
diwiro
yakkun asem kalji. fa: datte.
diwiro [dß™w߉roˆ] nkye. Ngǝlaro gǝni. Yangeni
diwiro cadudǝna rangǝkke
yakkǝkkiwawo. fa: mal.
diwu1 [dß™wuˆ] cu. Tada bi fero tadanǝmbe bi
feronǝmbe. Fero karuro yambǝmiya,
diwu duwama fandǝmi. fa: petit-fils;
petite-fille.
diwu2 [dß™wuˆ] cu. Nangǝɍiye jauro karǝnno
kǝndedǝ. Kǝngal diwuye jauro jau. fa:
hivernage (période juste avant).
diwudu [d߉wuˆðu˜] kkye2. Diwuro waldu.
Dunia diwujǝna, barewu kulonja
dabbarjai. fa: période juste avant
l'hivernage (devenir).
diwuram [dß™wuˆråˆm] cu. Cidiye su bodǝ. Su
diwuram cijǝgǝnadǝ duwama namdi. fa:
rouille.
diwuri [d߉wuˆrß™] cu. Diwuye tada bi fero. Kam
samma gǝni diwurinju curui. fa: arrière-
petit-fils, arrière-petite-fille.
diye [d߉ye˜] aj. Kalmaro duno njo. Modu diye
fǝrnidǝa catto. fa: affirmation d'une
action.
dodok [do˜do˜k] alnj. Tǝngǝɍi. Tadanjuro tasa
dodoklan bǝlǝm ci. fa: petit.
dodu1 [doˆðu˜] kkye2. Lamarro isoro bowodu.
Larusa feronjuyero Isa dosǝna. fa:
inviter.
dodu2 [doˆðu˜] cu. Lamar tǝdiya, am
bowodudǝ. Kamunju cambǝnadǝro,
Sherif kakkadu doduye sawawanjuro
samjiyi. fa: invitation.
doi [do¨i] alnj. Duwama lejidǝ. Fǝrndedǝ doi
nangaro, ngǝrǝm cadiya, tima sawi yaye
fuwun wo. fa: rapide.
doidoiro [do¨ido¨iroˆ] nkye. Duwa duwanno.
Mota kǝrmama isi; doidoiro lene
ngǝrwudǝa kude. fa: rapidement.
dokkor [doˆkko¨r] cu. Bikke yallaye, yal fi yaye
sinju fal mukkon cǝdane si faldǝn lejidǝ.
Dokkorlan yakkuro ajiyeno. mt: laˆnga˜. fa:
cloche-pied.
doko [do˜ko˜] cu. Kare kǝlan ngonǝme na
gadero njadodǝ. Doko cǝde kǝlanju
cǝdai. fa: portage.
dokoma [do˜ko˜maˆ] cu. Kam doko saniaro
cǝdanadǝ. Karenǝm ngǝwu mota
tammia, dokoma manǝmi. fa: porteur,
docker.
dole [do˜leˆ] cu. Karwu cǝragǝna bi wajǝnama
tǝdidǝ. Kambi nokkǝnidǝ, dole maararo
ngaakke ingi fallǝkke kokki. fa:
obligation.
doledu [doˆleˆðu˜] kkye2. Dolero waldu. Awo
kalmaram tǝlamyindia
doɍoa
kǝmboye takkǝni nangaro, fado koldu
dolesǝgǝna. fa: obligatoire (devenir).
dolero [do˜leˆroˆ] nkye. Awo wanǝmmama
tǝdidǝ. Mǝsǝlǝm dolero kawu fi yaye sala
uwuro cǝdi. fa: obligatoirement.
dondi [do˜nd߉] alnj. Kamben kal, lǝmannen kal,
tiyinju kǝji fanjiwawodǝ. Kam dondidǝa
lowotordiro njadoma ngǝla wo mg: nga¨.
fa: malade.
dondidu [doˆnd߉ðu˜] kkye2. Dondiro waldu.
Musa mongoɍo ngǝwuro cane
dondiyeno mg: ngaˆðu˜. fa: tomber malade.
dondila [doˆnd߉la˜] alnj. Dondidu ngǝwua. Aɍi
dondila nangaro, sawi yaye lowotordin.
fa: maladif.
dongo [doˆngo˜] cu. Sinǝmlan si kam laaye
kǝlenǝme moji tiro daptuwudǝ. Kambǝɍi
cadi duwon, Aɍi Moduro dongo cakke
bakkalje yapkeyeno. fa: empêcher (fait
d').
dongol [do˜ngoˆl] cu. Je kuruwu kǝskaro
tuwaada, lǝmanna tiro cakkeridǝ.
Kasuwu lǝmannero lenǝmiya, kani so,
dimi so dongollo tuwaada rumi. fa:
corde.
dongoldongol [do˜ngo˜ldoˆngoˆl] alnj. Awo
kuraro mǝtkadadǝ. Nakiya Ya Damaye
dongoldongol nangaro, duwama ceri.
fa: gros.
dongur [do˜nguˆr] cu. Tulo bi kau mǝtkada.
Isa dangonjuro dongur gǝnajiye ngudo
taraji. fa: pierre.
dore [doˆre˜] cu. Lǝman sǝni bawoa. Dimiya
ani dore nangaro, fal fallen barwu tayia
ngoyeno. fa: animaux (sans berger).
doro1 [doˆroˆ] kkye1. Tadawa kǝskaye
casurǝna ngodu. Kajiri fǝrdu karauyero
lekke toɍo dorǝkke kaniro yikki. fa:
ramasser.
doro2 [doˆroˆ] cu. Tada kǝskaye bafǝna game
kamdadǝ. Tatase bafiya, dororo
kamuwa isai. fa: cueillette.
dorsumdu [doˆrsuˆmðu˜] kkye2. Kunguna
fandoro kam jajaktu. Larusadin ngulu
dorsumse jǝkka fal takkǝnadǝa kekko.
fa: flatter.
doɍedu [doˆɍeˆðu˜] kkye2. Fal kǝla fallero
gǝnaduwu. Ya Fanna kǝla kantayero
tasawa doɍeji. mt: kaˆraˆptu˜1. fa: empiler.
doɍo [do˜ɍo˜] cu. Ngawo am laasoyen cidiya
mudinjayen na bul cijǝnadǝ.
Tǝngǝɍinǝmnin nguwada lenǝmiya, doɍo
dimi. fa: bosse.
doɍoa [do˜ɍo˜aˆ] alnj. Kam doɍo cǝdanadǝ.
Kiari doɍoa adǝ kǝskaro njucciye leji. fa:
45
dosǝm
bossu.
dosǝm [do˜sǝˆm] cu. Kǝwu am bi awo mewun
yindinne. Bikka kasuwulan ngǝwul
dosǝm fal redaa yuwukko. fa: douzaine.
Doso [Doˆso˜] cuf. Defartema tulur lardu
Nijerre falnju tima Niamea kori wodǝ.
Dosolan lokkol jabǝɍma jandejai mbeji.
fa: Dosso.
dowo [doˆwo˜] cu. Jamaro bune luwo
daptuwu. Sojiya kǝrmai camowone
dowo bakcana. fa: couvre-feu.
dowodowo [do˜wo˜doˆwoˆ] cu. Awo ajabba
ajabba fudu laan am laaso cadidǝ. Ci
kajǝna dowodowo curui duwon,
sanema ɍiwunju kamgeno. fa: magie.
dowodowoma [do˜wo˜doˆwoˆmaˆ] cu.
Dowodowo dioma. Dowodowoma kalu
kǝskayen kunguna cǝdo. fa: magicien.
dowol [do˜woˆl] cu. Da tukukurro
kamgadadǝ. Curo kaluyen dowol yindi
njon fandǝkko. fa: viande (morceau de).
dowoɍe [doˆwoˆɍe˜] cu. Kangadilan bakta.
Ngǝlaro dowoɍelan banse jau fangekko.
fa: coup de corne.
dowoɍi [do˜wo˜ɍ߉] cu. Kadunoma maiye. Mai
dowoɍiyanju fuwunna idiro lejai. fa:
messager, valet.
dowuma [doˆwuˆma˜] cu. Kamuwa kwa tiloa.
Fanna-a dowumanju-a kǝri-a
ngambadu-a gai. mt: ke˜m߉. fa: coépouse.
doya [do˜yaˆ] cu. Kǝska tǝngǝɍi tada fǝrdulan
njakkoma, kǝɍi bi deyada jawuidǝ.
Bindu doya deyada kulikulia kasuwun
cǝladi. mt: gåˆɍß™saˆ. fa: manioc.
doya busa [do˜yaˆ buˆsaˆ] cuk. Doya gai
duwon kura kǝɍi tǝgǝriwawodǝ. Doya
busa kalasse gudanju kido. fa: igname.
Duci [Du˜c߉] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi adinnam Dosoyelan
dǝganadǝ. Cidi Duciyen kau ngǝwua. fa:
Doutchi.
duda [du˜daˆ] cu. Kuɍi cidi boma curo cidiyen
dǝganadǝ. Kuwui duda curuiya,
koljiwawo. fa: ver, ver de terre.
dudǝmfede [duˆðǝˆmfe˜ðe˜] cu. Kida deye.
Dudǝmfedelan kam fuwu juwuiwawo.
fa: travail vain, activité vaine.
dudo1 [duˆðoˆ] kkye1. Batta so, karawi so, awo
gade so ɍiwura-a garasan-an mukkolan
bi kekelan kǝldu. Argǝm buwuro
tapcaiya, masillan cadudi. fa: coudre.
dudo2 [duˆðoˆ] cu. Garasan-a ɍiwura-alan batta
so, bi karawi so kǝldadǝ. Dudo jawaye
garasan ngǝwu juwui. fa: couture.
dudu1 [du˜ðu˜] kkye2. Yakkǝme na dǝgana
46 kalmaram tǝlamyindia
duniama
koldu. Dagǝl jǝrwunin banna cǝdi
duwon, duyekko. fa: chasser.
dudu2 [du˜ðu˜] kkye2. Kamu koldu. Modu-a
kamunju-a fandaiwawo nangaro, Modu
tia duyeno. mt: dǝ˜ptu˜. fa: répudier.
dudu3 [du˜ðu˜] kkye2. Yakkǝme nanǝm koldu.
Kǝri fanniro kǝrgaanniya, tia duyekko.
fa: renvoyer.
dudu4 [du˜ðu˜] kkye2. Ngawo ga. Dune tai,
wande gǝradǝnni. fa: poursuivre.
dui [du¨i] cu. Kǝska siriri kǝla sǝmowayero
gǝnajagaidǝ. Ngǝrwo dimiya, sai
sǝmowa-a duiya-a manǝmiya. fa: poutre,
traverse.
dulo [du˜loˆ] cu. Lǝman ngǝwu je fallo
yikkerodǝ. Sǝni kaninju yindi-a
ngǝlaronju yakku-a duloro kikkero. fa:
attacher (fait d').
dulodu [duˆloˆðu˜] kkye2. Dulo dio. Siwo ngǝwu
cǝdanni nangaro, kaniyanju duloyeno.
fa: lier (animaux).
dun [du¨n] cu. Kasuwa kam kamuyen bi kamu
kwangayen ngoji, duwama kam kam
gadero cidǝ. Yange kam dunnaye
yakkǝmiya, dun nia njǝdai. mt: g߉då¨m;
juˆwuˆrnå˜m. fa: syphilis.
dungoktu [duˆngoˆktu˜] kkye2. Awo jat
daadaa kǝridu. Kusaa na jauro kibburo
bakkǝgǝmiya, dungokci. fa: courber.
dungoldu [duˆngoˆlðu˜] kkye2. Kangusu ngawo
ngulondoyen njejo. Fero adǝye kǝlan
kangusua nangaro, yanju kǝlanjudǝa
dungolji. fa: tuer (pou).
dungu [duˆngu˜] alnj. Kam bi lǝman jat
daadaro lejiwawo, sǝgǝri fallo duno
cinalan lejidǝ. Dungu laaso kǝla jawallen
lowo cadi. fa: boiteux.
dungudu [duˆnguˆðu˜] kkye2. Dunguro waldu.
Kaniniye si fal namde dunguyeno. fa:
boiteux (devenir).
dungudungu [duˆnguˆduˆngu˜] cu. Dungu
yingangadǝ. Wande tia asujanniro,
dungudungu cǝde koyeno. fa: boiteux
(faire le).
dungulum [duˆnguˆluˆm] alnj. Lǝman kangadia
duwon kangadi cǝdanni. Gau wuro
karwun sǝddoro, kambudu fe
dungulumbe sukkoro. mt: dåˆgå˜m. fa: sans
corne.
dunia [duˆnia¨] cu. Na roa dǝgaiyenadǝ. Kam
bawojiya, dunia kolji. fa: monde.
duniadu [duˆniaˆðu˜] kkye2. Duniaye bannadu.
Dunia duniajǝna gǝna kwangawa
sǝmoram casakki? fa: monde (devenir).
duniama1 [duˆniaˆma˜] cu. Kam manǝmbuiro
duniama
na naro lejidǝ. Duniamaro walje har
lardu gaden bawa ngimba cuwande
napkeno. fa: aventurier.
duniama2 [duˆniaˆma˜] cu. Kam adinno duno
cinnidǝ. Duniama adǝ sai mbal, sai
kajǝmu shawa shawa njakko. fa: viveur,
mondain.
duniasuwol [duˆniaˆsuˆwo˜l] cu. Jǝktu
duniaye. Duniasuwol tiro bǝlan naptu
dapciye dandiro leyeno. fa: souci, tracas.
duno1 [du˜no˜] cu. Lǝman duwaadaye si
ngawoye kamgadadǝ. Tiyi kaniyen na
dunoro daa wo bawo. fa: gigot.
duno2 [du˜no˜] cu. Da-a silla-a katte canja-a
ngurumngurumbelan dǝganadǝ. Kaku
bawodǝro, yange dunonjun daji kekko.
fa: cuisse.
duno3 [du˜no˜] cu. Awo kurwowuso ngodu
raktudǝ. Modu duno cǝdana nangaro,
buwu argǝmbe falma ngoji. fa: force.
duno dio [du˜no˜ dioˆ] kkyek. Dunoaro waldu.
Kangelan cikkǝna kawu kada duwon
duno kidǝkko. fa: force (prendre de la).
dunoa1 [du˜no˜aˆ] alnj. Dǝlawu ngǝwuro
cuduridǝ. Dǝlawu dunoa laa kǝska kada
yapcǝgǝna. fa: dru.
dunoa2 [du˜no˜aˆ] alnj. Duno cǝdanadǝ. Kannani
dunoadǝro, tia lawalaro korjaiwawo. fa:
fort.
dunoaduwu [duˆnoˆaˆðu˜wu˜] kkye2. Dunoaro
dio. Sǝmo kǝskaye lolojidǝa,
gademinnaro lajagane dunoayeyera. fa:
fort (rendre), renforcer.
dunoaro [du˜no˜aˆroˆ] nkye. Duno cǝdanaro
diodǝ. Kǝskadǝa dunoaro gere, wande
tarjǝnni. fa: fortement.
dunoduno [duˆnoˆdu˜no˜] cu. Dunolan diodǝ.
Dunodunon Isa sakke kida kidǝkko. fa:
de force.
dunogana [duˆnoˆgaˆna˜] cu. Duno nambudǝ.
Dunogana fǝlesiye kǝreyoni kimowo. fa:
faiblesse.
dunu [du˜nu˜] cu. Jiwi jakkada gangaro
jajaidǝ. Dunua mukkolan jajai. fa:
tambour.
dur [du¨r] cu. Kam buyen bi kiamben
kǝlduwwadǝ. Fero kaariniyedǝ durni. mt:
kǝ˜ra˜m߉. fa: parent.
dur durre [du¨r du¨rreˆ] cu. Dur kuruwuye. Dur
yani kindayedǝ dur durreni. fa: parent.
durdari [du˜rdaˆrß™] cu. Kadawu naa kojǝna.
Kam kasaldiwawodǝ tiyinjun durdaria.
fa: saleté.
durdu [du˜rðu˜] kkye2. Ingiye yilayen kǝla awo
laayen ledu. Keyera ngojiye ingi durje
kalmaram tǝlamyindia
duwaro
kajǝmuni bannayeno. fa: couler
lentement.
duro [duˆroˆ] kkye1. Keyera ngojiye ingi
tardu. Dunia nangǝɍijiya, ingi cuduri. fa:
pleuvoir.
durudu [duˆruˆðu˜] kkye2. Lǝman ngǝwu bi am
je bi saɍga fallan tudu. Kure kaɍeawa
saɍgalan wande ngǝrǝmjanniro durujai.
fa: enchaîner.
dusa [du˜saˆ] cu. Kartaye jiɍi cǝlǝm karwu
fǝrǝmgada gǝnaadadǝ. Curo kartayen
kwa dusaye tilo lon. mt: saˆwa˜taˆ. fa:
pique.
duwa [du˜waˆ] cu. Juwaptu nangaro ro
lǝmanne jenalan ngodudǝ. Kam cu
cǝdiro duwa dio napcǝgǝna. fa: sacrifice.
duwadu1 [duˆwaˆðu˜] kkye2. Jenalan ro
tuluwo. Sala layayen ngǝlaro yindi
duwakko. fa: égorger, abattre.
duwadu2 [duˆwaˆðu˜] kkye2. Awo laan tiyiye
na laa kamdu. Lawasar gǝralji duwon,
jena ngulondonju duwayeno. fa:
écorcher.
duwaduwan [duˆwa˜duˆwa¨n] nkye. Baibaidu
bawolan tǝdǝnadǝ. Kudǝ kasuwulan
duwaduwan kadio. fa: rapidement.
duwal [duˆwå¨l] cu. Je sǝrdu-a fangami-a
kǝljidǝ. Dawu ngǝrǝmben duwal
kǝmborambe kamde fangami kiro. fa:
étrivière.
duwama [duˆwa˜ma˜] nkye. Baibaidu bawolan
tǝdǝnadǝ. Kudǝ kasuwulan duwama
kadio. fa: vite.
duwan1 [duˆwa¨n] cu. Kidaram gomnatiye
kunguna kǝla kare larduro ngayi bi
culuwiyen mowomadǝ. Karenǝm
kakkadu duwanne cǝdanaa, wunduma
tia cǝmoyiwawo. fa: douane.
duwan2 [duˆwa¨n] cu. Kidama duwanne.
Duwan soji gai bunduwua jawal kalji.
fa: douanier.
duwan3 [duˆwa¨n] nkye. Tussǝnnin diodǝ bi
wakkadudǝ. Keyera wande
ngojǝgǝnniro, duwan bareni yerǝkke
fadoro wallǝkki. fa: vite.
duwani [duˆwaˆnß™] cu. Kǝmbo boje wajǝna
kannuro waldane dejaanadǝ. Ku duwani
guda guwaldoaye bukke kadikko. mt:
jǝˆjǝˆga˜. fa: réchauffé.
duwaram [duˆwaˆrå˜m] cu. Na lǝmanna
duwaduye. Was wajiya, duwarambo
sunuriya da maduro lejai. fa: abattoir.
duwaro [duˆwa˜roˆ] nkye. Nagatto. Kidanǝm
adǝa duwaro dimmia, dunia lǝmji. fa:
vite.
47
duwomdu
duwomdu [duˆwoˆmðu˜] kkye2. Awo dioro
nianǝmma wadu. Yani isǝna nangaro,
bǝlaro ledudǝa duwommǝkkǝna. fa:
renoncer.
duwon [duˆwo¨n] kǝl. Awo tia wujǝna gǝni
tǝdoa, gadero kodiwawodǝ. Musa
kasaldiya duwon, wolloje saɍiji. fa:
d'abord.
duwor [du˜woˆr] cu. Dunia waje sa sala
yindiye dioye isǝnadǝ. Kidarammi
kuruwun nangaro, duwor cikke jawallo
ngaakki. fa: après-midi.
duwor2 [du˜woˆr] cu. Sala duwor1 tǝdidǝ.
Wolloje duwor saɍije kasuwuro leyeno.
fa: prière (deuxième).
duworu [duˆwoˆru˜] alnj. Kam mana kambe
fanjiwawodǝ. Kolo duworu nangaro,
sawa ngǝlama cǝdanni. mt: f߉ro˜n;
moˆwoˆru˜; muˆna˜fǝˆk. fa: voyou.
duwu1 [du˜wuˆ] cu. Nur bawodǝ. Duwu
wadaro, sawi yaye fatǝla waskadaa
boji. fa: obscurité.
duwu2 [du˜wuˆ] cu. Kam mukkolan awo laa
jadu saniaro ngojǝnadǝ. Bǝlanden duwu
ngǝwu: kumbiye mbeji, ganga kuraye
mbeji. fa: instrumentiste.
duwuduwudu [duˆwuˆdu˜wu˜ðu˜] kkye2.
Gǝradǝme kodu bi ledu. Duwuduwukke
luwo dikki duwon, yani sure bowoseno.
E - e
eker [eˆke¨r]cu. Awo alama kǝrkǝmyakkuyea
tilan kǝrkǝm kurjaidǝ. Aji burwoyelan
yalla ekerlan kida cadiwawo. fa: équerre.
ektogǝram [eˆktoˆgǝˆra¨m] cu. Ngalduram
nankurwowuye gǝram miadǝ.
Kasuwulan argǝm ektogǝram dewu
ciwe kadio. fa: hectogramme.
ektolitǝr [eˆktoˆlß©tǝˆr] cu. Ngalduram curoye
litǝr mia ngojidǝ. Lokkol burwoyelan
ngalduram curoye ektolitǝrra nankuran
kojǝna kǝrajai bawo. fa: hectolitre.
ektometǝr [eˆktoˆme¨tǝˆr] cu. Ngalduram
daduye metǝr miadǝ. Kǝlasnde-a
baram-a kattenja ektometǝr uwuma. fa:
F - f
faada [fa˜a˜ðaˆ] alnj. Kǝnǝm gǝni cǝdidǝ. Kǝri jau
faadadǝa wundu gǝreji? fa: éveillé.
fadike [faˆd߉ke˜] cu. Kǝska awo laa roduro
kokcaidǝ. Fadikenjua kanam juwe
48 kalmaram tǝlamyindia
fado
fa: illusionner, tromper.
duwun [duˆwu˜n] cu. Awo diwi njaddǝna
karwun rodadǝ. Gadiyena nangaro,
sawani nunsiyiwawo duwun sǝddi. fa:
rancune.
duwundu [duˆwuˆnðu˜] kkye2. Duwun njǝddo.
Kuttu yiddǝkkǝnadǝro, Modu wua
duwunsi. fa: garder (rancune).
duwungumi [duˆwu˜nguˆmß™] cu. Fǝrdu kǝskaye
cidilan dǝganadǝ. Curunnilan
duwungumiro baktiye jau fangeno. mt:
goˆggo˜. fa: souche.
duwunma [duˆwu˜nmaˆ] cu. Duwun dioma.
Duwunma-a naptu na tilon kuttu. fa:
rancunier.
duwuram [du˜wu˜råˆm] cu. Na kulo so, bule so
cadandidǝ. Duwurambo lenǝmiya,
ngada so, bǝɍi feye so ngǝwu rumi. fa:
poterie.
duwuramma [du˜wu˜råˆmmaˆ] cu. Kamu kulo
tandoso sanianjudǝ. Duwuramma tulo
kamacce sǝndal cǝde kannun warji. fa:
potière.
duwuɍi [duˆwuˆɍß™] cu. Na bǝɍi culuwidǝ. Timal
bǝɍi yerjǝna yanju duwuɍinju tulji. fa:
anus.
duwuwur [du˜wu˜wu˜r] alnj. Jauro tǝngǝɍi. Kau
duwuwur se dango gǝmmǝkke. fa: petit
(très).
hectomètre.
etiket [eˆt߉ke¨t] cu. Karero kakkadu tǝngǝɍi
kǝlan ruwua bi shedaa laa tujagaidǝ.
Kanti kura adǝn kare fi yayero etiket
tamannjuye tudǝgǝna. fa: étiquette.
etiket cu [eˆt߉ke¨t cu¨] cuk. Etiket cu
karedǝyeadǝ. Modu allo kuralan kuru-a
etiket cunju-a kǝlyeno. fa: étiquette-nom.
etiket hal [eˆt߉ke¨t ha¨l] cuk. Etiket kare alama
bi jiɍi bi kunguna tiloaro tudiyidǝ. Etiket
haldǝ kare ngǝwu awonja laa tiloaro
tujagai, amma etiket cudǝ ti awo falle.
fa: étiquette-propriété.
sǝddinju kauro. fa: piquet.
fado1 [fa˜ðoˆ] cu. Na ngim so soro so
dasaanadǝ. Fannilan kamuni-a yallani
dewu-a kǝrgaiye. fa: concession,
fado
domicile.
fado2 [fa˜ðoˆ] cu. Awo masammanno
tǝdandǝna curonjuro awo kǝɍin tiloa bi
yindia casakkidǝ. Jena fannjulan
tuluwukke duwa dikki. fa: fourreau.
fado3 [fa˜ðoˆ] cu. Kalwo kakkadusoye
curonjuro awo laa casakkidǝ. Almeti
fado fadolan tǝladi. fa: paquet, carton.
fado4 [fa˜ðoˆ] cu. Awo na tilon capkadadǝ.
Kamu adǝ mongoɍonju fado fadoro
gǝnajǝna cǝladi. fa: tas.
fado5 [faˆðo˜] alnj. Fadolan dǝganadǝ.
Tarwuna adǝ fado, am rijǝnni. mt: gǝˆnde˜.
fa: domestique.
fado6 [fa˜ðoˆ] cu. Kartibbe curon na
faifaiyadadǝ. Kartip bikkaye diyenadǝlan
fado samma yakku. fa: colonne.
fado ngudoye [fa˜ðoˆ ngu˜doˆyeˆ] cuk.
Bǝnaram ngudoye. Kǝla karau
fanniyedǝn fado ngudoye kada. fa: nid.
fado tattawarre [fa˜ðoˆ tå˜ttå˜wåˆrreˆ] cuk.
Bǝnaram tattawarre. Jalap-a tulo-a
makke fado tattawarre tandǝkki. fa:
pigeonnier.
fadoma1 [faˆðoˆma˜] cu. Kǝma fadoye.
Fadomama kǝmbo fadoye madama wo.
fa: chef de famille.
fadoma2 [faˆðoˆma˜] cu. Kamu kǝlan niyaadǝ.
Kidalan kadikkǝniya, fadomani ingi se
kiakko. fa: épouse.
fadu1 [fa˜ðu˜] kkye2. Kǝnǝmlan cidu. Fakkiya,
kasaldǝkke kidaro lekki. fa: réveiller (se).
fadu2 [fa˜ðu˜] kkye2. Ingiingiro waldu. Fula
feye kausulan gǝnanǝkke faje bǝriro
fiyeyekko. fa: fondre.
fadu3 [fa˜ðu˜] cu. Awo turuiwawo kasam gaia
ingiingiro kalaktudǝ. Fula feye
fǝrijiderlan cattuluwunadǝ fadu cǝdi. fa:
liquéfaction.
fadudu1 [fåˆdu˜ðu˜] kkye2. Awo laaye curo
nodu. Difite jǝktu jamanjuye faduje
majilisso isanojiyi. fa: renseigner (se),
enquérir (s').
fadudu2 [fåˆduˆðu˜] kkye2. Na awo laa dǝgana
nodu. Kanini na lejǝnadǝa fadunǝkkǝna.
fa: repérer.
fafadu [fa˜fa˜ðu˜] kkye2. Kǝla cidiyen lejiaro
bodu. Ya dangaɍiye kǝla samennaro
cijiwawo fafaji. fa: ramper, étaler (s').
faida [få¨idaˆ] cu. Ser awo laaye. Kitawu adǝa
yiwe, faidanju rumi. fa: utilité.
faidaa [få¨idaˆaˆ] alnj. Faida cǝdanadǝ. Jena da
kamduro faidaa. fa: utile.
faidadu1 [fåˆidaˆðu˜] kkye2. Faidaaro waldu.
Kaku isiya, borwo jauro faidadi. fa:
kalmaram tǝlamyindia
faldu
servir.
faidadu2 [fåˆidaˆðu˜] kkye2. Awo laan mǝradu
fando. Mushe jawal allo kurayen ruwu
dioyen lakǝrelan faidadi. fa: servir (s'en).
faidu1 [få˜iðu˜] kkye2. Awowa kǝlladaa
kattenjan naaro dio. Yalla yindi
jagadiya, faiduma ngǝla wo. mt: fß™rðu˜.
mg: tå˜nðu˜. fa: séparer.
faidu2 [få˜iðu˜] kkye2. Kambe karwu bojoro tiro
mana kǝji wulduwu bi lǝman sasamdu.
Kawu fǝrnju wuijiro, tia faiyeno. mt:
la˜la˜stu˜. fa: amadouer.
fajar [få˜jåˆr] cu. Sa kǝngal luwo karǝnjǝnadǝ.
Fajar cǝdiyama, gudowom ciri. fa: aube,
aurore.
fajardu [fåˆjåˆrðu˜] kkye2. Fajarro waldu.
Fajarjiya, asemwu kǝmbo jawui. fa:
aube (devenir).
fajarra [få˜jåˆrraˆ] aj. Kalma bune kamba
alakǝlewaduro wuldidǝ. Njadduwo
cǝde: "Fajarra!" cǝne fannjuro walyeno.
fa: bonne nuit.
fajarram [fåˆjåˆrrå˜m] cu. Kǝmbo asem diowu
fajar jawuidǝ. Ku fajarram dikkǝni
nangaro, kǝna fakki. fa: repas.
faktu1 [få˜ktu˜] kkye2. Awowa karǝnno
kudǝme ledairo dio. Latǝrikke su yindi
fangǝmia, kannu fandǝmbawo. mt: kǝ˜lðu˜;
lå˜mðu˜. fa: joindre.
faktu2 [få˜ktu˜] kkye2. Kajǝmuye nanju laa
ɍiwuralan dudo. Gǝmajeniye mukko
kardǝnadǝa fangǝkki. mt: deˆlðu˜. fa:
raccommoder.
fal [få˜l] l. Awo runju lok. Ku kasuwu
kuttajǝna kuwui fal lon ladǝkko. fa: un.
fala [fa˜la˜] cu. Ingi cǝgasiye ngǝwuje
bǝlaanjulan luwodǝ. Mǝnde fala tarje
kulo ngǝwu juwuna. fa: crue.
fala tarda [fa˜la˜ tåˆrðaˆ] cuk. Ingi ngǝrǝmjiye
bǝlaanjun luwodǝ. Fala tarda asar kura
jurwuwuro cǝddi. fa: crue.
fala tardu [fa˜la˜ tå˜rðu˜] kkyek. Ingi
ngǝrǝmjiye bǝlaanjun luwo. Saa 2001lan
Kǝmǝduwun fala tarje banna ngǝwu
tǝdǝna. fa: déborder.
faldu1 [fa˜lðu˜] kkye2. Ci fal bǝrǝmben todǝro
kodu. Kambilan kuluwu falji cǝne tada
adǝa kaiwa ngojo. fa: traverser.
faldu2 [fåˆlðu˜] kkye2. Kare yime gade ngodu.
Fǝlada kiamnju argǝmlan falji. fa:
troquer, remplacer.
faldu3 [fåˆlðu˜] kkye2. Kare yime jiɍinju gai
ngodu. Fǝrnidǝa fǝr gadelan falyekko. fa:
échanger.
faldu4 [fa˜lðu˜] kkye2. Awo kibbua bangǝme
49
falfallo
tǝngǝɍi tǝngǝɍiro dio. Kau fallǝkke
mukkoni ingi rapcǝna. fa: concasser.
falfallo [fåˆlfåˆllo˜] cu. Kare karen faldudǝ. Yalla
yindi falfallo yange-a suno-aye cado. mt:
njo˜kkß™lo˜. fa: troc.
fallo1 [fåˆllo˜] cu. Kǝla ngimbe titidǝnni. Kǝska
dunoa dadua makke fallo ngimmiye
dikki. fa: charpente.
fallo2 [faˆllo˜] cu. Awo faldǝnaye gaptuwo laa.
Fallo bulenjuyen na kǝmaskinjuyen
kanduwal ngoje kannu fuyeno. fa:
morceau.
falwu [få˜lwu˜] cu. Nangǝɍijiya, na ingi boje
tussidǝ. Nangǝɍi kojiya, ingi falwuyen
jalap kamjai. fa: marigot, mare, étang.
falwu mandaa [få˜lwu˜ maˆndaˆa˜] cuk. Falwu
duwon inginjudǝ mandaadǝ. Ingi falwu
mandaayen manda tuwandi. fa: marais
salant.
fandi [få˜ndß™] cu. Kida laa bi luwa laa dime
kunguna fandǝmmadǝ. Kasuwu kuye
yayero mawuyemalan fandi ngǝwu
fandǝkkǝna wo. fa: gain.
fando1 [fåˆndoˆ] kkye1. Awo madin nasardu.
Kǝjini, kǝmǝne bǝrebe fandǝkkǝna. fa:
trouver, obtenir.
fando2 [fåˆndoˆ] kkye1. Kaanǝmbo waldu. Ku
alwasini fandǝkke kǝmbo kiwukko. fa:
recevoir.
fandonambu [fåˆndoˆnåˆmbu˜] cu. Awo madi
fando tiyerodǝ. Fandonambu cakke Aɍi
kǝraro duno kaino. fa: échec.
fandu1 [faˆnðu˜] kkye2. Tiyilan awo laa menna
nodu. Bikka suwa jauro kaku fakkǝna.
fa: sentir.
fandu2 [faˆnðu˜] kkye2. Sǝmolan kowo awo
laaye asudu. Fado kǝmaskiniyen sawani
jandeji fakkǝna. fa: entendre.
fandu3 [faˆnðu˜] kkye3. Tǝlam jandejaiya, awo
wuljaidǝa nodu. Kandinkandin gǝna
gǝna fakki. fa: comprendre.
fanefane [faˆne˜faˆne˜] cu. Mana am
wulwuljagaidǝ. Fanefane ngonǝmiya,
ɍigǝjiro kǝla yakkǝmi. fa: rumeur.
fanǝmruwune [faˆnǝˆmruˆwuˆne˜] cu. Mana
fanǝme kǝla kakkaduyen ruwunǝmidǝ.
Fanǝmruwune diyenadǝn konda falma
dikkǝni. fa: dictée.
fangami [få˜ngåˆmß™] cu. Su tǝgarǝna sǝrduro
tujagane talarji, tilan fǝrro taccagaiya,
curon si dǝgaidǝ. Je fangamiye dadu
gadegadealan kǝla sǝrduyen naptu
kǝjijiwawo. fa: étrier.
fanka [fa˜nkaˆ] cu. Awo su-a dango-alan
tǝdǝna, korworde kasam cidǝ. Kǝmuwu
50 kalmaram tǝlamyindia
farmalak
wadaro, fanka yakkǝkki. fa: ventilateur.
fankasu [fåˆnkaˆsu˜] cu. Waina alamaye. Cu
Fannayero Inna fankasu kaje kiwudo. fa:
galette de blé.
fanke [faˆnke˜] cu. Fankasu gai duwon
tukukur. Cala yayero fankema kǝndawu
ngǝwu bawoa wo. fa: beignet de blé.
farafaradu [faˆraˆfaˆraˆðu˜] kkye2. Awo laa
maduro mukko saadaro na na ledu.
Kambu farafaraje kiaddin kanju
kiwando. fa: tâtonner.
farai [få˜rå˜i] alnj. Kalma sardu buneye wuldidǝ.
Dondi nangaro, bune farai kǝnǝm
cǝdǝnni wayeno. fa: entier.
farak1 [få˜rå˜k] alnj. Jǝkka gǝni, kura.
Kǝlasndedǝ farak nangaro, yal ngǝwu
ngoji. bg: få˜rå˜ng. fa: spacieux.
farak2 [få˜rå˜k] cok. Kalma awo dawuyen
faldiro wuldidǝ. Kǝskanju ngamdudǝa
farak yindiro falyeno. fa: fendre
entièrement.
farakko [få˜rå˜kkoˆ] nkye. Naaro dio. Dandal
bǝlayedǝa farakko maso kidando. bg:
få˜rå˜nnoˆ. fa: espacé.
faraktu [fåˆråˆktu˜] kkye2. Awi-a awi-a samma
turuiro waldu. Dunia farakciya duwon,
kuloro lekki. rui: wåˆråˆktu˜. fa: éclairer.
faral [fa˜raˆl] cu. Adinlan awo kambo
wajǝpcǝgǝnadǝ. Mǝsǝlǝmbo laya
duwadu faral. fa: obligation religieuse.
faran [få˜rå˜ng] alnj. rui: få˜rå˜k.
faranno [få˜rå˜nnoˆ] nkye. rui: få˜rå˜kkoˆ.
Faransa [Faˆra˜nsaˆ] cuf. Lardu nasarawa
lardunde canodǝnadǝye. Kǝraro
Faransaro leyeno. fa: France.
faranti [fåˆrå˜nt߉] cu. Kalwo fetetel alama ci
tasa bǝriye gai, tilan kam runju bǝri
juwuidǝ. Larusa feronjuyero faranti
suye so, dangoye so, kauye so kǝljuwo.
fa: assiette.
fardu1 [fåˆrðu˜] kkye2. Lǝmanne fefedonjun
faidade cidu. Tattawar fefedo
gǝrǝpkadaa rakce farjiwawo. fa: voler,
envoler (s').
fardu2 [fåˆrðu˜] kkye2. Bikke2 dio. Sa
tustuyen yalla kǝwu kǝwulan bikke
farjai. mt: råˆndoˆ. fa: danser.
fardu3 [få˜rðu˜] kkye2. Kare tiwunaa
kalangǝme kunguna yimmadǝa mowo.
Fatǝladǝ ngǝla gǝni, yade farne gade
yuwe. fa: rembourser (se faire).
farduma [fåˆrðu˜maˆ] cu. Bikke randoma.
Farduwu gangakuraye Ngeemeye cunja
culuwuna. fa: danseur.
farmalak [fa˜rmaˆlaˆk] cu. Gǝmaje kwangaye
farmasi
tǝngǝɍi mukko bawoa fuwu kaadaa kǝla
gǝmaje gadeyero lujagaidǝ. Lardunden
kanoriyama farmalak ngǝwuro casakki
wo. fa: gilet.
farmasi [faˆrmaˆsß©] cu. Karwun nasara
ladoram. Tadanjuro karwun kasambe
njuworo farmasiro lejǝna. fa: pharmacie.
farmaso [få˜rmå˜so˜] cu. Amari kida kawu
ganaro kolduye fandodǝ. Kidarammilan
farmaso kawu mawuye sade larusa
sawaniyero leyekko. fa: permission.
farmika [faˆrm߉ka¨] cu. Awo tewur so, kanta
so sǝmǝlmǝllo waljaro ndakcagaidǝ.
Tewur farmikaadǝ tima tamanna wo. fa:
formica.
faro [faˆroˆ] kkye1. Kambe lenǝme diwinju na
gaden wuldu. Wua suware na
yeiyaniyelan nanguni baworo walyekko.
fa: médire.
farsa [fa˜rsaˆ] cu. Goro ngǝla gǝni kuɍiasodǝ.
Wuɍinju goro ngǝla njuwoye cǝdannidǝ,
farsa cuwo. bg: ma˜rsaˆ. fa: cola; kola.
farsam [fåˆrsåˆm] cu. Na kura bowu curo
bǝlayen wusǝrso jama captane nadǝn
cadidǝ. Bune jǝmmaye fi yaye farsamlan
ferowa-a tadawa-a bikke farjai. fa: place
(publique).
fartamani [faˆrtaˆmaˆnß™] cu. Ngǝrwu tǝngǝɍi
dangoye, battaye bi karawiye curodǝro
wuɍi casakkidǝ. Yalla jamanne
kungunanja curo fartamaniyero
fijagane ɍiwu ngawoyero casakki. fa:
porte-monnaie.
farwardu [få˜rwå˜rðu˜] kkye2. Wosu fando.
Dondi bowada duwon, farwarje
kidaramnjuro lejǝna. fa: rétablir (se).
faɍi1 [fa˜ɍß™] cu. Tada kǝska laa fafajiye, ngawo
kǝɍia curo kimea, suwurra, kura casaidǝ.
Na ingi bawoalan faɍi karwun nguduye
cǝdi. fa: pastèque.
faɍi2 [fa˜ɍ߉] cu. Reda goroye. Fannjuro
leyekkǝniya, goro faɍi seno. fa: moitié
(de cola).
fasadu [faˆsaˆðu˜] kkye2. Awo dioro
manǝmmaa dionambu. Ku Mainero
ledudǝa fasanǝkkǝna, sai mawua. mt:
dåˆwåˆrðu˜1. fa: décommander.
fasal1 [få˜såˆl] cu. Jiɍi kida sawiyadaro dioye.
Curo fasal kidaramndeyen kidawu
kuran ganan. fa: organisation.
fasal2 [få˜såˆl] cu. Sawi kidarambe. Kawu
kidaram kajaimaro, fasalnju cattuluwi.
fa: organigramme.
fasalla [få˜såˆllaˆ] alnj. Ngǝlaro sawiyada. Bikke
bikkayedǝ jauro fasalla. fa: organisé.
kalmaram tǝlamyindia
fayadǝram
fasanja [fa˜så˜njaˆ] cu. Kam kunguna biyaje
motalan bi dǝɍyi sameyen, bi cidiyen, bi
ingiyen bǝlawurojidǝ. Fasanja mewun
yindin gǝni fandǝkkoa, lekkiwawo. fa:
passager.
fasari [få˜så˜r߉] cu. Tǝlam gadero kalaktaadǝ.
Musa kitawu nasaraye fasari tǝlam
kanoriyen yalla lokkollero cǝddi. fa:
traduction, interprétation.
fasfor [faˆsfo¨r] cu. Kakkadu shedaye kǝladǝn
fotonǝm-a cunǝmso-a, ti bawoa,
rangǝme lardu laasoro lenǝmbawodǝ.
Bawani Makkaro lejidǝro, fasfor
yiddǝkki. fa: passeport.
fataɍi [faˆtaˆɍß™] cu. Jene tǝngǝɍi kamuwa fǝrdu
jenenja kurayero casakkeridǝ. Jaman
kuyen kamuwa fataɍi yayero mukkuru
casakki. mt: da˜ntoˆfß™. fa: jupon.
fatatal [få˜tå˜tå˜l] alnj. rui: fe˜te˜te˜l.
fatǝla [fåˆtǝ˜laˆ] cu. Awo tiro kanandǝr
casakkiya, kannu wassaidǝ. Bǝladeyalan
latǝrik namburo, jama samma bune
fatǝla wassai. fa: lampe.
fatiya1 [fa˜tß™yaˆ] cu. Cu sura burwo sallambe
luwurannedǝ. Fatiyadǝ badiduram
luwurannelan tuwandi. fa: fatiya
(sourate).
fatiya2 [fa˜tß™yaˆ] cu. Mana curo sura burwo
sallambe luwurannelan dǝganadǝ.
Fatiya kǝradu nonǝmmia, nilan sala
bawo. fa: fatiya (récitation).
fatiya3 [fa˜tß™yaˆ] cu. Malǝmbaso sura kǝrajane
jama camoyidǝ. Sǝbdua fatiya saanduri
kakaniye cadi. fa: cérémonie religieuse.
fatkema [få˜tke˜maˆ] cu. rui: fe˜tke˜maˆ.
fattuwu1 [få˜ttu˜wu˜] kkye2. Na dǝgamma
nodu nambu. Bintu karaaro leyenniya,
waldidǝn fattiye bǝla Amaduyesoro
kadio. fa: désorienter (se).
fattuwu2 [få˜ttu˜wu˜] kkye2. Na awo laa
dǝgana nodu nambu. Kanini
faccǝgǝnadǝa mayekko ngama,
fandǝkkǝni. fa: perdre (se), égarer (s').
fattuwu3 [få˜ttu˜wu˜] kkye2. Ro futtu. Kange
nangǝɍiram cakke tada ngǝwu faccaana.
fa: mourir.
fattuwu4 [fa˜ttu˜wu˜] kkye2. Banna kam laayen
fandoro nanjulan dǝga. Mairo fattiye
fannju roji. mt: nju˜ttu˜wu˜2. fa: appuyer (s').
faya [fa˜yaˆ] cu. Cidi jat bowada barero kǝjidǝ.
Fayalaman argǝm kǝjiro cakki wo. mt:
saˆwaˆða˜. fa: plaine.
fayadǝram [faˆya˜ðǝˆråˆm] cu. Awo tuloye bi
suye kǝla soroyero tangaada tiyen ingi
nangǝɍiye koje fididǝ. Ingi bare kǝla
51
fe
fannjuyen bojǝnniro, Musa fayadǝram
dewu cakko. mt: ndo˜ro˜ro˜. fa: gouttière.
fe [fe¨] cu. Karwudi daloye. Kiam feye
kanjunnǝmiya, kǝndǝrmu kǝji fit
fandǝmi. fa: vache , génisse.
fe bul [fe¨ bu¨l] cuk. Kalanga koskoso koljiyen
bi kangalelan yalla cadidǝ. Fe bullan fe
findi-a koro mewu-a fandǝkko. fa: jeu de
tiges.
fe karaaye [fe¨ kaˆra˜aˆyeˆ] cuk. Lǝman fe-a
jauro camun karaalan dǝganadǝ. Fe
karaaye ngalte sǝni cǝdanni. fa: buffle.
fe kuri [fe¨ ku˜r߉] cuk. Fe kangadi kuraa doɍo
cǝdannidǝ. Fe kuri ngǝwusoro ci
Caduyen kǝrga. fa: vache.
febǝriye [feˆbǝˆrß™yeˆ] cu. Kǝndawu mewun
yindin nasarayedǝye kǝnyindiye.
Kamuni kǝndawu febǝriyeye kawu
yakkua tada kembo. fa: février.
feda [feˆda¨] cu. Awo sulan tǝdǝna tiyi kekeyen
bi babǝrsoyen cakke tilan lejaidǝ.
Kekeniye feda fal namdǝna, rangǝkke
kasuwuro tilan lekkiwawo. fa: pédale.
fedo [feˆðoˆ] kkye1. Awo tattǝna fefedu.
Jawunju dinjǝna nangaro, feronjua
bowoje kiwedo. fa: défaire.
fefedo [fe˜fe˜ðoˆ] cu. Awo tiyi ngudo-a
kuɍi-aye tilan faidadane farjaidǝ.
Bullambe fefedo fǝrdǝmiya, rakce
farjiwawo. fa: aile.
fefedo tawudu [fe˜fe˜ðoˆ taˆwuˆðu˜] kkyek.
Fefedon moji njǝddo. Tada ngudoye
fardu cǝɍidǝ fefedo tawuji. fa: battre les
ailes.
fefedu [fe˜fe˜ðu˜] kkye2. Tattǝnniro dio. Bujilan
napce caiwa fefeyeno. fa: défaire.
fel1 [fe¨l] cu. Su fatatal tǝgarǝna taram
kǝskayea tilan kattiso caloridǝ.
Lebǝrawa motaro fellan cira fijagai. fa:
pelle.
fel2 [feˆl] alnj. Bǝlaa ye bawo, kǝri ye bawo.
Kǝla tasa fel laayero waina gǝnajǝgǝne
seno. mt: fe˜te˜te˜l. fa: plat.
fele [fe˜le˜] cu. rui: fß™lß™.
felle [fe˜lleˆ] alnj. Sim kǝriyada. Kǝlayakku adǝ
tǝngǝɍinjulan dondije sim fellearo
walyeno. fa: anomalie (d'un œil).
fenalti [feˆnaˆltß©] cu. Biwu njassayi nangaro,
fuwu goliyeyen wunduma bawo duwon
balo baktudǝ. Balo bikkayedǝn, bi
yakkudǝn yindidǝa fenaltilan kesakko.
fa: penalty.
ferda [feˆrðaˆ] cu. Awo bowada kǝla fuwunna
lejǝnadǝ. Ferda tekuye kura nangaro,
diriduro yojiwawo. mt: bǝ¨n. fa: étendue.
52 kalmaram tǝlamyindia
fewedu
ferdu [fe˜rðu˜] kkye2. Awo laa kǝriyadaa kadu.
Deyalan buji ferje boji. fa: étaler.
fermi [feˆrmß©] cu. Kakkadu ti bawoa, rangǝme
mota so, babǝr laa so kǝrinǝmbawodǝ.
Fermi cǝdanni mota kǝriji duwon, folis
tia cǝdane saayeno. fa: permis de
conduire.
ferno [feˆrno˜] cu. Na sǝgǝri fi yaye kaɍangiaye
curodǝ. Ilmu kadǝmbelan ferno maraba
cǝksoye ngalliye. fa: surface.
fero [fe˜roˆ] cu. Yal kamurambadǝ. Tadani kani
njatto banasiyi, feroni ye tasa yanjuye
tulji. fa: fille.
fero koro [fe˜roˆ koˆroˆ] kkyek. Fero kamuro
njadoro amwurawanju kuro. Jene
yindi-a suno yindi-a sawulso-a fero
kororo yikke kesado. fa: demander en
mariage.
fero ngimba [fe˜roˆ ngß©mbaˆ] cuk. Fero fǝrdu
kamu gadeyen bananju cuwudidǝ.
Kamuni feronju ngimbaro sǝmoram
kaino. fa: protégée, apprentie.
feroduwu [feˆroˆðu˜wu˜] kkye2. Fero ngalte
kwa nojǝnni-a bonuwe buye tiyinjun
luwo. Aɍi kamunju ferojǝgǝna ganga
jajai. mt: fu˜wuˆ ngo˜ðu˜. fa: déflorer.
ferowana [fe˜roˆwaˆnaˆ] cu. Fero tǝngǝɍidǝ.
Ngo ferowana laa kaniya gaccǝna ledu
cǝdi. fa: fillette.
feɍi [fe˜ɍß™] cu. Fǝkkaye kanji sǝmo-a njuwuɍi-a
mennadǝ. Banna dikkǝnadǝro, yani feɍini
maɍin bakkeno. fa: joue et pommette.
festibal [feˆst߉ba¨l] cu. Cammo kura aiya so,
bikke sakaye so, kambǝɍi so, balo so
cadidǝ. Festibal 82 Agadassen ferowa
Bosoye aiyan kǝntilomiyero walyera. fa:
festival.
festu [fe˜stu˜] kkye2. Argǝmso-a bina-a fǝlailan
faidu. Ngawuɍi fesse, caɍiro fijiye
duwon rungo gudaye kido. mt: såˆwoˆ. fa:
vanner.
fetetel [fe˜te˜te˜l] alnj. Bǝlaa ye bawo, kǝri ye
bawo. Kǝla tasa fetetel laayero waina
gǝnajǝgǝne seno. mt: feˆl. bg: få˜tå˜tå˜l. fa:
plat.
fetke [fe˜tke˜] cu. Kare ladoye ngonǝme na
naro ledudǝ. Fetkema fetke cǝdi
nangaro, na tilon tussiwawo. mt: ko˜leˆ;
taˆllaˆ. fa: colportage.
fetkema [fe˜tke˜maˆ] cu. Kasuwuma kare jiɍi
jiɍi ladoma, laanja bǝla bǝla jagai.
Fetkema ngǝwuso cidilan awo laa ferje
kareyanju kǝladǝn gǝnaje cǝladi. mt:
ko˜leˆmaˆ; taˆllaˆmaˆ. fa: colporteur.
fewedu [fe˜we˜ðu˜] kkye2. Awo kǝleyadaa
fǝde
kǝledǝnniro dio. Bujidǝa fewene namme
duwon isǝkki. fa: dérouler.
fǝde [fǝˆðe˜] cu. Kanji kǝngal bojidǝ. Amerika
fǝde Afǝrikayen kǝrga. fa: ouest.
fǝdedaji [fǝˆðe˜daˆjß™] cu. Fǝdenju cot. Kolta
fǝdedaji bǝlandeyen koyeno. fa: extrême
ouest.
fǝdedu [fǝˆdeˆðu˜] kkye2. Fǝdero ledu. Dunia
kajirijiya, kǝngal fǝdeji. fa: aller vers
l'ouest.
fǝdeyala [fǝˆðeˆyaˆla˜] cu. Yala gǝna fǝdejǝnadǝ.
Baram bǝlandeye fǝdeyalan kǝrga. fa:
nord-ouest.
fǝdǝk [fǝ˜dǝ˜k] cok. Kalma awo sadǝman ci
tilan tundǝnaro wuldidǝ. Kǝri da dowol
yindi fǝdǝk cunde napkeno. fa: avaler
(d'un seul coup).
fǝkka1 [fǝ˜kkaˆ] cu. Tiyi kamben bi lǝmanne na
sim so, kinja so, ci so, sǝmo so
dasaanadǝ. Fero adǝ fǝkka tuljǝnni
lokkollo ku kadio. fa: face, visage.
fǝkka2 [fǝ˜kkaˆ] cu. Janejane garasanne
mukkolan bi kekelan adoro kajǝmuro
caddidǝ. Fǝkka fida mukkoye kawu
ngǝwu juwui. fa: broderie.
fǝkka3 [fǝ˜kkaˆ] cu. Soroye na cinna
ngaworamnju dǝganadǝ. Masidi adǝye
fǝkkadǝ janejanea shawa laa. fa: façade.
fǝkka kǝldu [fǝ˜kkaˆ kǝ˜lðu˜] kkyek. Lewa
karwukǝjiye dioro kam laaro
kamdǝgǝme fǝkkayen ledu. Nasarawa
laa tattadiyama, lewaro fǝkka kǝljai. fa:
embrasser.
fǝktu [fǝˆktu˜] kkye2. Cidiro bi awo laaro awo
gade fiduwu. Ingi kadawuadǝa yakke
ngawo bǝlayen fǝngǝkki. fa: verser.
fǝktu [fǝ˜ktu˜] kkye2. Kǝska kalu bawoaye kalu
bǝɍinno fando. Karaudǝ sai binǝm
duwon fǝkci. fa: reverdir.
fǝlada1 [fǝ˜la˜ðaˆ] cu. Kam, nangima kanoriye,
ngǝwusoro sǝni, shaɍau cǝdidǝ. Nijerlan
fǝlada ndaran yaye tuwandi. fa: peul;
peulh.
fǝlada2 [fǝˆlaˆða˜] cu. Tǝlam fǝladaye. Fǝlada
lokkol laa laan yallaro casakkarai. fa:
fulfuldé.
fǝladaram [fǝ˜la˜ðaˆråˆm] cu. Kamu bi fero
jiɍiro fǝladadǝ. Fǝladaram kǝlan dǝmbaa
kiam cǝladi. fa: peulh (fille ou femme).
fǝlai1 [fǝ˜låˆi] cu. Awo ngǝlailan tǝdǝna, tilan
argǝmso fessaidǝ. Buwurunju fǝlai
shawa laan jakce ngoje kiluwo. fa: van.
fǝlai2 [fǝ˜låˆi] cu. Awo tokokor dangoye
garmoforo gǝnagǝmiya, bikke yejidǝ.
Garmoforo fǝlai Shataye gǝnajaana
kalmaram tǝlamyindia
fǝrdo
Isaka kǝrǝnji. fa: disque.
fǝlai3 [fǝ˜låˆi] cu. Siye na cidi lejidǝ. Fǝlai
sinjuye kaɍiyi sukcǝna bu fiji. fa: plante,
plante du pied.
fǝledama [fǝˆleˆðaˆmaˆ] cu. Kalma cu fǝlejidǝ.
Fǝrra ani kakke. "Ani" tima fǝledama
wo. fa: démonstratif.
fǝledu [fǝ˜le˜ðu˜] kkye2. Am caro nangaro, awo
laa kǝla samenna saptu. Lardunja balo
juwunaye Pele kop fǝleji. fa: brandir.
fǝleduwu1 [fǝ˜le˜ðu˜wu˜] kkye2. Awo
karwunǝmbe am gadero isanoduwu.
Alwasi cawandǝnnidǝro, kidawu
caluwune jamaro karwukuttanja
fǝlejagai. fa: manifester.
fǝleduwu2 [fǝ˜le˜ðu˜wu˜] kkye2. Kamba
yakkǝme awo laa kuro. Barwu nguldǝna
koji duwon, folisso fǝleyeyekko. fa:
montrer.
fǝr [fǝ¨r] cu. Lǝman si dewua, damsaɍi
kuruwua, ngaware kuruwua, tilan
sawur tǝdidǝ. Sala filan yaye am ngǝrǝm
fǝrre cadi. fa: cheval, jument, étalon.
fǝr galappe [fǝ¨r ga˜laˆppeˆ] cuk. Fǝr
masammanno ngǝrǝm dioyedǝ.
Faransalan fǝr galappe jauro tamanna.
fa: coursier.
fǝr kǝlanjiye [fǝ¨r kǝˆlå˜nj߉yeˆ] cuk. Kuɍi tattau
gai duwon gana kura jauro doidǝ. Fǝr
kǝlanjiye kirunniya, kiyaso. fa: insecte.
fǝradu [fǝ˜ra˜ðu˜] kkye2. Fǝraduramlan faidadu.
Baɍi suwa wuma kǝlasnde fǝranǝkki. fa:
balayer.
fǝraduram [fǝˆraˆðu˜råˆm; fǝ˜ra˜ðu˜råˆm] cu. Awo
kalǝm gai tikkerǝna tilan jambo
capcaidǝ. Fǝraduram jiɍi yindi kiwukko:
fal ngim fǝraduye, fal deya fǝraduye. fa:
balai.
fǝraldu [fǝ˜ra˜lðu˜] kkye2. Fudu kore kannulan
culuwi. Kǝska kǝɍi kannuro yakkǝmiya,
kore fǝralji. fa: jaillir.
fǝralma [fǝˆraˆlmaˆ] cu. Keyera gǝrje mǝlǝkciya
kannu gǝpcidǝ. Fǝralma fadoro cukkure
kam yindi cejo. fa: foudre.
fǝrdaktu [fǝ˜rðå˜ktu˜] kkye2. Ro culuwiro si
gǝptu. Kuwui adǝ nune cerǝnni fǝrdakci.
fa: agoniser.
fǝrdi [fǝˆrdß™] cu. Fǝr tudaram. Fǝrdilan fǝrni
suwungǝkke ngawo bǝlayen
maryiyekko. mt: muˆɍ߉dß™. fa: écurie.
fǝrdo1 [fǝˆrðoˆ] kkye1. ɍisiwu tuluwo. Kuwui
ingi kannuaro yakkǝkke fǝrdǝkke
kakammǝkke dekki. fa: déplumer.
fǝrdo2 [fǝˆrðoˆ] kkye1. Tada bi kalu kǝskaye
yanjulan njaktu. Kuloniro leje karasu
53
fǝrdo
cǝwurde kadio. fa: cueillir.
fǝrdo3 [fǝˆrðoˆ] kkye1. Kajǝm kamdu. Kajǝm
tayidanjulan cǝwurde koronju lapce
kasuwuro kiado. fa: couper (l'herbe).
fǝrdu1 [fǝ˜rðuˆ] cu. Si kǝskaye. Kǝska fǝrdunju
ingilan awi lambonju kausuro? mt: sß©4.
fa: racine.
fǝrdu2 [fǝ˜rðuˆ] cu. Cidiya awo laaye. Dimiya
fǝrdu kǝskayen bowada njuwo cadi. fa:
amont.
fǝrdu3 [fǝ˜rðuˆ] cu. Soro bi garu cadandiya,
bǝlaa lajane jalap casakke rǝpcaidǝ.
Garu fǝrdu ngǝla cǝdannidǝ duwama
wurdi. fa: fondation, base.
fǝrdu4 [fǝ˜rðuˆ] cu. Na kaan kaarinjan cijanadǝ.
Kanoriyaye fǝrdunja Borno. fa: origine.
fǝrdu5 [fǝ˜rðuˆ] cu. Tiyilan na kwangaram so,
kamuram so, duwuɍi so mennadǝ.
Wande fǝrdunju carunniro, sawi yaye
yangea. fa: toilette intime.
fǝrdugǝrgǝr [fǝˆrðuˆgǝ˜rgǝ˜r] cu. Kam awo laa
dioro casakkiya, duwan cǝdiwawodǝ.
Fǝrdugǝrgǝrnjuro, wunduma tia nodo
cǝragǝnni. mt: gǝ˜rgǝ˜r߉. fa: nonchalance.
fǝredu [fǝ˜re˜ðu˜] kkye2. Awo curo ingiyero
ngaanaye kǝla ingidǝyero luwo. Tada
ingiro cukkurǝnadǝ ngonju fǝreji. fa:
émerger.
fǝrefe [fǝˆreˆfe¨] cu. Kidama gomnati
wakkilduma defartema cunodidǝ. Fǝrefe
defartema Difaye kǝryenju kuroro
culuwuna. fa: préfet.
fǝrǝm1 [fǝˆrǝ˜m] cu. Awoye samenju fǝrduro
waldu, bi fǝrdunju samero waldu, bi
curonju ngaworo kalaktudǝ. Kǝra
nojǝnni nangaro, kitawu fǝrǝmbo kida.
fa: inversé.
fǝrǝm2 [fǝˆrǝ˜m] cu. Diwi ngǝlanjua bi ngǝla
diwinjua sks. Gaɍiwu-a ngudi-a fǝrǝm.
fa: antonyme.
fǝrǝmdu1 [fǝˆrǝ˜mðu˜] kkye2. Awo jakkada
kadu. Kǝlas fǝrǝmmǝkke, ngaakke kǝra
dikki. mt: ka˜ðu˜. fa: ouvrir.
fǝrǝmdu2 [fǝˆrǝ˜mðu˜] kkye2. Kidaro njakko.
Suwa radiyo kaje lawar kǝrǝnji. mt: ka˜ðu˜.
fa: mettre en marche.
fǝrǝmdu3 [fǝˆrǝ˜mðu˜] kkye2. Fǝrǝmbo dio.
"b"a fǝrǝmmǝmiya, "p"ro walji. fa:
inverser.
fǝrǝs [fǝ˜rǝˆs] cu. Awo laa borko gai duwon
cuwuɍi yindia sǝrduro gǝnajagaidǝ.
Sǝrdu fǝrǝssadǝ napturo kǝji. fa: tapis.
fǝrǝstu [fǝ˜rǝ˜stu˜] kkye2. Tǝma bawolan
mukkon luwo. Kajini duwaduro
kidakkǝniya, fǝrǝsse faryeno. fa:
54 kalmaram tǝlamyindia
fi
échapper (s').
fǝrgami [fǝ˜rga˜m߉] cu. rui: fǝ˜rgå˜n.
fǝrgan1 [fǝ˜rgå˜n] cu. Awo kibbu tǝlamba
daduram si lǝmanna laa laayen bi
ngulondo kambelan ɍijidǝ. Kadau
fǝrgannjun cokka ngoji. bg: fǝ˜rga˜m߉. fa:
griffe, ongle.
fǝrgan2 [fǝ˜rgå˜n] cu. Curo ruwuyen mana kam
gadeye bi kasaddǝmmiro yakkǝmi.
Musheye: "Aɍi, are njunodǝkke," cǝne
tia bowoyeno. Mana kǝla fal adǝn awo
Musa wuljǝnadǝ katte fǝrgannen. bg:
fǝ˜rga˜m߉. fa: guillemet; guillemets.
fǝrganna [fǝˆrgaˆnna˜] cu. Kuɍi curoye sanana
curo bǝɍisoyen culuwidǝ. Tada adǝ
fǝrgannaa nangaro, bǝɍingamnju
mukkon jǝgambi. fa: oxyure.
fǝrida [fǝˆr߉ðaˆ] cu. Fudu dime kalwusansoa
garasanno kalangǝmidǝ. Kampani
atǝmpayen na masammanno garasan
fǝridaye mbeji. fa: filature.
fǝridu [fǝ˜rß™ðu˜] kkye2. Kalwusansoa garasanno
dio. Jaman kuyen injilan kalwusan
fǝrijane garasan cawandi. fa: filer.
fǝrigo [fǝ˜rß™goˆ] cu. Su tǝgarǝna gǝlasso tilan
cadi. Curo fǝrigoyero kǝmbo yakkǝmiya,
duwan bannadiwawo. fa: réfrigérateur.
fǝrijider [fǝˆr߉j߉de¨r] cu. Su masammanno
tǝdandǝna ingiso samsuro dioyedǝ.
Fǝrijider fitǝrolle mbeji, latǝrikke mbeji.
mt: saˆmsu˜råˆm. fa: réfrigérateur.
fǝrimari [fǝ˜rß™maˆr߉] cu. Lokkol yalla saa
arakkun tai tulurro yade kǝra badijaidǝ.
Fǝrimarilan aji gadegade arakku. fa:
primaire (école).
fǝɍe [fǝˆɍe˜] cu. Awo kǝskalan ɍiji laa shawa,
laa buwucci, tussiya tadaro waljidǝ.
Jaman kuyen am fǝɍe dangolan tǝdǝna
casuwe adoro ngimlan gǝnajai. fa: fleur.
fǝɍe fǝktu [fǝˆɍe˜ fǝ˜ktu˜] kkyek. Fǝɍeye luwo. Ya
mongoɍoye fǝɍe fǝkcǝna, fuwulan tada
ngoji. fa: fleurir.
fǝɍidu [fǝˆɍß™ðu˜] kkye2. Mota so, maara soye
njuro. Ngurusu kǝladojiya, maara fǝɍiji.
fa: chavirer,renverser, incliner.
fǝsandu [fǝˆsa˜ndu˜] kkye2. Awo laa madaro
adǝa ledu todǝa ledu. Ngimmi sǝrambo
fǝsangekkoma, tasiwini fandǝkkǝni. fa:
fouiller.
fǝtku [fǝ˜tkuˆ] alnj. Tiyi jaktǝnnidǝ. Fǝtku
lokkollo isaiwawo. fa: nu.
fi1 [fß©] cu. Kǝwu am bi awo mewuye.
Kangale findidǝlan fi fi yindi dǝga. fa:
dizaine.
fi2 [fß™] ko. Kalma awo kǝreduye koroma.
fiakku
Fǝrra anin fi kaanǝm wo? mt: nda˜soˆ. fa:
lequel.
fiakku [fia˜kkuˆ] l. Mewu mewu fado yakku.
Kǝmǝne kǝrwuni fiakku cǝp. fa: trente.
fiattu [fiaˆttu˜] kkye2. Kirwon bi awo gaden
awo laa baktu. Yalla yindi lawala
cadidǝa malǝm dangolan fiatkeno. fa:
fouetter.
fida [f߉da˜] cu. Kamu kwanjua wajǝna
nangaro, kunguna karwusambe
kwadǝro cidǝ. Fado kwanjuyen naptu
wajǝnadǝro, jǝkka fiwu fidaye gǝnajaa.
fa: compensation (au mari).
fidewu [fß™deˆwuˆ] l. Mewu mewu fado dewu.
Sadaa kam nunaye kawu fidewu cǝdiya
cadi. fa: quarante.
fidu1 [fß™ðu˜] kkye2. Ingi bi ingiingi bi awo gade
kalwon dǝganadǝa fǝɍinǝme koldu.
Dawu laiyen ingi kadawua fikki duwon,
maigaɍiye wua wusaseno. fa: verser.
fidu2 [fß™ðu˜] kkye2. Ngǝwul koldu. Tattawar
ngǝwul yindi koji fijiwawo. fa: pondre.
fidu3 [fß™ðu˜] kkye2. Kasuni yirdu. Aɍi
jǝrwunjulan alama fiji. mt: jǝ˜jǝ˜rðu˜. fa:
semer (à la volée).
fidu4 [fß™ðu˜] kkye2. Awo bummaa bi yammaa
ciyen tuluwo. Kiari adǝ kangea nangaro,
bǝlǝm canadǝa fiyeno. mt: ju˜stu˜. fa:
vomir, régurgiter.
fiduwu1 [fß™ðu˜wu˜] kkye2. Kunguna jamaro
kamgaada njo. Karo wu-a yallani-aye
bǝlamaro figǝkkǝna. fa: verser (impôt).
fiduwu2 [fß™ðu˜wu˜] kkye2. Kalma kamba kange
cǝdaiya wuldidǝ. Kasuwanju adǝ sawi
yaye kajiri kajiri tiro kange fijiyi. fa:
avoir (la fièvre).
fildu [fß™lðu˜] kkye2. Awo laaye ngawo gǝna
gǝnayen kassǝmiaro tuluwo. Kaila
fillǝkke kare gerǝkki. fa: amincir.
Filenge [Fß™le˜nge˜] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi curo defartema
Tilaberiyen. Lardu Nijerrelan lokkol
burwo sallammin Filengelan nasarawa
kokkera. fa: Filingué.
filfildu [fß™lfß™lðu˜] kkye2. Kirwon kowodu.
Koronju ciduro wayenniya, filfilyeno. fa:
cravacher.
fili [fß™lß™] cu. Na de tǝngǝɍi kasam njaye bi
lamar dioye bi bikkeye. Fili fanniyen
ngǝrwo lapkekko. bg: fe˜le˜. fa: cour,
terrain.
filim [fߙl߉m] cu. Foto ambeso kojai waljai
telesolan caruidǝ. Bikka telelan filim
folissa-a barwuwa-aye casakko. mt:
s߉neˆma¨2. fa: film.
kalmaram tǝlamyindia
fit
findi [fß™nd߉] l. Mewu yindi. Kuwui mewu lǝgari
takko duwon, fal kiwukkǝniya, findiro
walyera. fa: vingt.
findu [f߉nðu˜] kkye2. Ingi bi ingiingiye kannu
jauro fanje curo kalwo dǝganadǝyen
luwo. Kulo deyekkǝnadǝ finje fiyadan.
fa: bouillir (en débordant).
finjal [f߉nja¨l] cu. Kalwo kolwaye tǝngǝɍidǝ.
Shayi deji duwon, finjal fal namgeno. fa:
verre.
Fira'auna [Fß™raˆ'a˜unaˆ] cuf. Kaala mai Masarre
jaman kureye. Fira'auna yaudiyaro
Masar koldu dapcǝgǝnadǝ, Ala ti-a
jamanju-aro ajawu mewu gǝnayeyeno.
fa: pharaon.
firakku [fß™råˆkkuˆ] l. Mewu mewu fado arakku.
Ajinde andi lokkolwu firakku. fa:
soixante.
firdu [fß™rðu˜] kkye2. Awowa kǝlladaa
kattenjan naaro dio. Yalla yindi
jagadiya, firduma ngǝla wo. mt: få˜iðu˜. fa:
séparer.
firi [f߉rß™] cu. Ngudo cǝlǝm ngaware kuruwua
curo baramsoyen fado cǝdidǝ. Bikka
baram adinnamben tada firiye fal takko.
fa: pie.
firon [f߉ro˜n] alnj. Kam mana kambe
fanjiwawodǝ. Kolo firon nangaro, sawa
ngǝlama cǝdanni. mt: duˆwoˆru˜, moˆwoˆru˜,
muˆna˜fǝˆk. fa: voyou.
fis [fß©s] cu. Su tǝngǝɍi tǝgarǝna kadi ye, jakti
ye, tilan kare rojaidǝ. Marakaljinju
kamgadanniya, fisnin kalwunju kida. mt:
ɍ߉wuˆra˜. fa: épingle.
fisa [fß™sa˜] cu. Kasuwa ciye kam-a lǝman-a
cǝdaiya, lallaɍi ngǝwuro fijidǝ. Kǝmǝne
kǝryenden fisa jauro lǝmanna basarjǝna.
mt: a˜laˆså˜n. fa: maladie.
fisardu [f߉såˆrðu˜] kkye2. Fasari dio. Nasara adǝ
kanori fanjiwawo nangaro, bǝlama
kanori cǝdiya, tiro nasaran fisargǝkki. fa:
traduire, interpréter.
fisarduma [f߉såˆrðu˜maˆ] cu. Kam fisardu
saniaro cǝdanadǝ. Jaman kureyen
nasara-a fisarduma-a faidaiwawo. fa:
traducteur, interprète.
fisku [fß™skuˆ] l. Mewu mewu fado wusku.
Kiari fanndeyedǝye kǝrwu fisku
nangaro, karo njuttiyiaro leji. fa: quatre-
vingt; quatre-vingts.
fit1 [fß™t] cok. Kalma awo jauro jauro wuldidǝ.
Mongoɍo kǝɍi jau fit laa yakke timini
kejo. fa: aigre (très).
fit2 [fß™t] cok. Kalma awo kǝmboye jauro kǝjia
wuljaidǝ. Waina kǝmagǝnna kǝji fit
55
fit
sukkudo. mt: co˜n. fa: bon (très).
fit3 [fߙt] alnj. rui: cߙt.
fitǝna [fß™tǝ˜naˆ] cu. Naptu am hangalnja
cijǝnayedǝ. Kǝriwu fitǝna cuwude am
ngǝwu bǝrdane lardu koljana. fa: trouble.
fitǝnama [f߉tǝˆnaˆma˜] cu. Fitǝna dioma.
Fitǝnama nangaro, fanniro isidǝa
raakkǝni. mt: håˆngåˆlsåˆngo˜maˆ. fa:
belliqueux, batailleur.
fitǝrol [f߉tǝˆro¨l] cu. Ingiingi fatǝlaro fijagaiya
wassaidǝ. Ti resho fitǝrollen bǝri deji.
mt: kaˆnaˆndǝ¨r. fa: pétrole.
fitulur [fß™tuˆluˆr] l. Mewu mewu fado tulur.
Tadanju lokkol cǝdo nangaro, jǝkka
fitulur biyajo. fa: soixante-dix.
fiwidu [fß™wß™ðu˜] kkye2. Bonǝme sǝgǝriro
suwardu. Kajiri fi yaye bawani ngawo
fǝrnde cattǝnayen cakke fiwidi. fa: rouler
(sur le côté).
fiwu [fß™wuˆ] l. Mewu mewu fado uwu.
Bǝlandelan mǝnde am fiwu sertifika
cawando. fa: cinquante.
foda [fo˜daˆ] cu. Awo rungo gai bul tiyiro
kǝmuwu njejoro samjagaidǝ. Dunia
bejiya, foda mayawa cǝdi. fa: talc.
fofou [fo˜fo˜u] cu. Awo samelan ngǝwujaiya
keyeraro waljaidǝ. Dunia mǝkce fofou
ngojiye keyera tarjǝna. fa: nuage.
folis [foˆlß©s] cu. Kidama gomnatiye, kajǝmu
soji gaia bǝrnilan dǝgana kam wowom
jǝgannia cǝdane shararambo cadidǝ.
Dewuramnin kannu kime duwon
koyekkǝniya, folis kakkadu babǝrniye
kimowo. fa: police, policier.
fomda [foˆmðaˆ] cu. Fomdu diodǝ. Batalla
kura karǝnjiya, andi-a musheyande-a
fomdaro karaaro leniye. fa: promenade.
fomdu [fo˜mðu˜] kkye2. Na naro ledu. Yim sala
asembea fommǝkke tǝlǝs kimbarǝkko.
fa: promener (se), balader (se).
fonko [foˆnko˜] cu. Fado awo laa laaye
bowudǝ. Fonko adǝa se, almetini yindi
ania yakkǝkki. fa: boîte.
foraji [foˆra˜j߉] cu. Bǝlaa injilan ladǝna suyen
ingi cuttuluwidǝ. Baram gai gǝni,
forajilan karwilan ingi jawudiwawo. fa:
forage.
forso [fo˜rsoˆ] cu. Lǝman ngǝri gai duwon kura
kangadi yindi kuruwu kuruwuadǝ.
Barama forso ceje dadǝa ambo
cǝkkǝladi. bg: fo˜rtoˆ. fa: addax.
forto [fo˜rtoˆ] cu. rui: fo˜rsoˆ.
foɍido [fo˜ɍß™doˆ] cu. Kasam curoye ci gana laa
kaadan tuluwumidǝ. Bune foɍido
fukkǝna nangaro, bawani raraseno. fa:
56 kalmaram tǝlamyindia
fukko
sifflement.
fos [fo¨s] cu. Kidaram tangarauye. Wotiyani
fossen kakaniro juwagǝkki. fa: poste.
fososo [foˆsoˆsoˆ] alnj. Kibbu ye gǝni, kurwowu
ye gǝni, ingi ye ngoji, bi kasam ye ngoji.
Cinduram allo kuraye fososodǝ curo
tasayen. fa: poreux.
foto [foˆto˜] cu. Alama awo laaye kǝla
kakkaduyen. Fasfor dioro, foto dewu
sanana dikki. fa: illustration, photo,
image.
foto kurdama [foˆto˜ kuˆrðaˆmaˆ] cuk. Kam
mukkolan foto dio saniaro cǝdanadǝ.
Kitawuni cǝnjǝmeye foto sammaa foto
kurdama cǝdo. fa: illustrateur.
foto kurgada [foˆto˜ ku˜rga˜daˆ] cuk. Alama
awo laaye tiyi kauyen tǝdǝna. Jaman
kureyen am tiyi kauwayen foto kurgada
ngǝwu cadǝna. fa: gravure.
foto maanaa [foˆto˜ maˆaˆna˜aˆ] cuk. Lamar
tǝdǝna laa foto fotoalan am asujaro
cadǝnadǝ. Curo kitawu Kǝrane Ruwune
Aji Yindiye nasha 73nin kida kuloye foto
maanaalan fǝlejana. fa: histoire (en
images).
fotoma [foˆto˜maˆ] cu. Foto ngoduma. Na
cuyen fotoma foto ngoji. fa:
photographe.
fudǝr [fu¨dǝˆr] cu. Awo rungo gai laa karwun,
laa takisodǝ. Kulonju kuɍia nangaro,
fudǝr tayia njejoye madaro leyeno. fa:
poudre.
fudu1 [fu˜ðu˜] kkye2. Kasam yakkǝme cidu.
Balo fuje baktu kǝjiaro walyeno. fa:
gonfler.
fudu2 [fu˜ðu˜] kkye2. Tiyiye nanju laa jauje
kuraro waldu. Kǝlanju kǝskaro bakciye
fujǝna. fa: avoir (une excroissance).
fudu3 [fuˆðu˜] kkye2. Kasam njo. Sa lokkolle
cǝdiya, mushe sifile fuji. fa: souffler.
fudu4 [fu˜ðuˆ] cu. Mǝradu fandoro jiɍi dioyedǝ.
Kida jau adǝa fudu dioye wuro tikkero.
mt: dǝ˜lwuˆ1. fa: moyen.
fudu ruwuye [fu˜ðuˆ ru˜wuˆyeˆ] cuk. Jiɍi
kalmaso ruwuduyedǝ. Fudu ruwuye
kidiyendeya, wusku curo mewuyen
kiwandǝkko. fa: orthographe.
fuduwu [fuˆðu˜wu˜] kkye2. Kannuro kasam
njo. Kannu adǝa fugǝne ngǝlaro cambo.
fa: attiser, souffler.
fufu1 [fuˆfu˜] cu. Awo yindi fososo curo
nganjiyen karwua dawuro casakkǝnadǝ.
Bu cǝlǝm curo fufuyero ngayiya, kime cit
culuwi. fa: poumon.
fukko [fu˜kkoˆ] cu. Su tǝgarǝna bi kau yakku
fukkoji
kǝlanjun kulo gǝnajane kǝmbo dejaidǝ.
Bare kǝska bannajanniro, fukko
jamannelan bǝri dejai. mt: deˆðaˆråˆm. fa:
foyer.
fukkoji [fuˆkkoˆjß™] cu. Na fukko dǝganadǝ.
Nangǝɍi karǝngenniya, Ya Bindu ngim
dodok fukkoji kidando. mt: kåˆnnuˆjß™. bg:
fuˆkkoˆjß™råˆm. fa: cuisine.
fukkojiram [fuˆkkoˆjß™råˆm] cu. rui: fuˆkkoˆjß™.
ful [fu¨l] cu. Ingi kannua kǝndewu tilan
kasaldidǝ. Bǝladeyalan kamu fullan
culuwunnidǝ lamarro lejiwawo. fa:
lavage.
fula1 [fu˜laˆ] cu. Awo ingiingi tilan kayeduso
tǝdidǝ. Fula koljiyen fankasu kajaiya,
jauro kǝji. mt: kǝˆnda˜wuˆ3. fa: huile.
fula2 [fu˜laˆ] cu. Awo kǝndawua kanduɍi so, tiyi
soro samjagaidǝ. Bǝlawuron isǝkkidǝ,
fula kǝlaye-a tiyiye-a yallaniro
yikkudǝkko. fa: pommade.
fula feye [fu˜laˆ fe¨yeˆ] cuk. Kiam kǝndǝrmu
jagandǝne awo kǝndawua samenjun
kiaccaidǝ. Fularo bǝr-a lawasar-a
kǝljagane dejaiya, jauro buwucciro
walji. mt: kǝˆnda˜wuˆ fe¨yeˆ. fa: beurre.
fuldu [fu˜lðu˜] kkye2. Ful dio. Ingi kodaje
ganya cakke fuldi. fa: laver (se).
fulu [fu˜luˆ] cu. Caye cǝdǝnniro dio. Jenedǝ jau
nangaro, fulu majima cuwandǝnni,
walde kadio. fa: réduction.
fuludu1 [fuˆluˆðu˜] kkye2. Gǝna ngodu bi tuluwo.
Taman kaninjuyedǝn jǝkka fal fulujo. mt:
gǝˆrðoˆ1. fa: diminuer.
fuludu2 [fuˆluˆðu˜] kkye2. Tǝngǝɍiro dio.
Yangenju tiro kurajǝgǝnadǝa cade
kekema fulujǝna. mt: gǝˆrðoˆ2. fa: rétrécir.
furoje [fuˆroˆje¨] cu. Mǝradu laa fandoro
kidaram kokcaidǝ. Karaa sǝɍiwoduro,
furoje kolol kada kokcǝna. fa: projet.
fusi [fu˜s߉] cu. Kadi kǝla kǝrkǝmyakku gaia na
kǝngallan dǝgana timi yindia dawi
diwiadǝ. Fusi kam caljiya, duwan
karwun madǝnnia, kamdǝ nui. fa: vipère.
futi [fu˜tß™] cu. Caja kartayen sutta dawun
baworo findin tilon kojǝnadǝ.
Mukkonjun toliaro nojǝnni, yakku ngoje
futi cǝdo. fa: surnombre.
futtu1 [fu˜ttu˜] kkye2. Awo laa fando nambudǝ.
Bǝlawuro dio raakkǝnama, mota
fuddǝkkǝnadǝro, napkekko. fa: manquer.
futtu2 [fuˆttu˜] kkye2. Gǝna kǝɍiro dioro, ingi
cilan awo laaro fiduwu. Ngǝlainju
wande namdǝnniro, bujima ingi fucci.
kalmaram tǝlamyindia
fuya
fa: asperger.
fuwu1 [fu˜wuˆ] nkye. Fǝkkaye todǝn. Tadani
fuwu ngimben napkada rukkidǝ bikkeji.
fa: devant.
fuwu2 [fu˜wuˆ] cu. Kamu ngalte kwa nodu
nambudǝ. Fuwunju cǝɍiwo nangaro,
fero adǝ na kwangaaro isiwawo. fa:
virginité.
fuwu bo [fu˜wuˆ boˆ] kkyek. Burwoye kojǝnaro
waldu. Lardu kǝla kǝlda bawodǝn fuwu
juwuiwawo. fa: progresser.
fuwu ngodu [fu˜wuˆ ngo˜ðu˜] kkyek. Fero
ngalte kwa nojǝnni-a bonuwe buye
tiyinjun luwo. Aɍi kamunjuye fuwu
ngojǝna ganga jajai. mt: feˆroˆðu˜wu˜. fa:
déflorer.
fuwua [fu˜wuˆaˆ] alnj. Fero ngalte kwa-a
bojannidǝ. Kamunju fuwua nangaro,
karwukǝjiro sisi dinarre yakku tiro
kaino. fa: vierge.
fuwudu [fuˆwuˆðu˜] kkye2. Burwoye kojǝnaro
waldu. Cidi hangalsangoadǝ
fuwujiwawo. fa: progresser.
fuwuma [fuˆwu˜maˆ] cu. Kam jamaye
fuwunjaro casakkǝnadǝ. Fuwuma
majilisse difiteya cammoro dojǝna. fa:
dirigeant.
fuwumbui [fuˆwuˆmbuß™] cu. Fuwu bodǝ.
Fuwumbui larduye jama sammaa
wujǝna. mt: sǝ˜rgåˆi2. fa: développement.
fuwun kaduwunno [fu˜wuˆn kaˆdu˜wuˆnnoˆ]
nkye. Kam fal ngawo fallen sǝretkada
lejai. Yalla fuwun kaduwunno kǝlasso
ngasayi. fa: l'un après l'autre.
fuwuno [fuˆwuˆno˜] cu. Kasuwa sǝmoye feɍi
isafujiyidǝ. Kam fuwunoa karǝnnǝmiya,
kasuwanju ngonǝmi. mt: dåˆufu˜. fa:
oreillon.
fuwura [fuˆwuˆra˜] cu. Tada kǝra malǝmbe
diomadǝ. Ku lamisu kǝra bawo, fuwura
lalla dororo karaaro lejǝna. fa: talibé.
fuwuram [fu˜wu˜råˆm] cu. Ngim bi soro
bǝnaram fadoma kwaye. Kamuwani
yakku samma soronjaa, wu ye
fuwurammia. fa: chambre (à coucher).
fuwuwu [fu˜wu˜wu˜] cok. Kalma lǝman laaso
(kam caruiya) cilan kasam cattuluwiaro
wuldidǝ. Kadi wua sirunniya, kǝla
cǝsange fuwuwu fuwuwu yeno. fa:
bruit.
fuya [fuˆyaˆ] cok. Kalma kam ledu kǝla bawoa
cǝdiro wuldidǝ. Fuya fuya ledu cǝdi
duwon, talje kauro. fa: gaillardement.
57
ga
G - g
ga [gaˆ] kkye1. Ngawo awo laayen ledu.
Bawania gakke bararo leniye isiye. fa:
poursuivre, suivre.
gaawa [gaˆaˆwa˜] cu. Batta kalwusanne caama
cǝdandǝnadǝ. Kure gaawaro kajiya
batta gade fando jau kǝryenden. fa:
cotonnade.
gabdidi [gaˆpd߉d߉] alnj. Tiyi kuraa. Burodi
gabdidi laa kiwukkǝniya, tuwumbo
ngǝro tikkero. fa: épais.
gada [ga˜daˆ] cu. Koduram simintisoye kǝla
ingiyen tǝdǝnadǝ. Motawu so, korowu
so kǝla gadayen kojane kasuwuro lejai.
mt: koˆtoˆɍwo˜. fa: pont.
gadadawi [gaˆdaˆdå˜w߉] cu. Kuɍi tiyin kulum
kulumba kalu kǝskaye boma
badabadamaro waljidǝ. Kwa adǝa
gadadawi lejǝna tiyinju ɍiɍimji. fa:
chenille.
gadangaɍe [gåˆdå˜ngå˜ɍeˆ] cu. Lǝman nganjin
gǝrdi si dewua, kuɍi boma kǝla
garusoyen dadajidǝ. Karǝn latǝrikken
gadangaɍe daada kawiso cǝdane jǝgǝri.
fa: margouillat.
gade [gåˆde˜] alnj. Adǝ gǝni. Wu gǝni kam
gade ise kidadǝa cǝdo. fa: autre.
gadegade [gåˆdeˆgåˆde˜] alnj. Jiɍi tiloa gǝni.
Yallanjuro kareya gadegade kada
cukkudǝna. fa: différent.
gademinnaro [gåˆdeˆmß©nnaˆroˆ] nkye. Wallǝme
koro diodǝ. Kida dimmadǝ diwi,
gademinnaro de! fa: encore.
gadero [gåˆde˜roˆ] nkye. Adǝ fuwun. Gadero
wande baɍimi lokkollo kudǝmmi. fa:
encore.
gadi [ga˜d߉] cu. Kare bi awo gadeye kǝla
kurodǝ. Kam adǝ bune fi yaye kanti
yeiyanjuyen gadi cǝdi. fa: garde.
gadima [gaˆd߉ma˜] cu. Kam masammanno
awo laa guredu saniaro cǝdanadǝ.
Barwu ridaro gadima yindi fannjulan
cǝda. mt: guˆre˜ðu˜maˆ. fa: gardien.
gado [gåˆdoˆ] kkye1. Lawala dio. Jagadi
duwon, folis tayia cǝdane jakkeyeno. fa:
quereller (se), disputer (se).
gadu [gåˆdu˜] cu. Lǝman karaaye alade gai,
damsaɍia, timinju yindi deyalan kǝla
samennaro dungokkada. Kure karaa
Ngeemeyen gadu ngǝwu. fa:
phacochère, sanglier.
gai [gå¸i] kǝl. Jiɍi bi nankura bi awonja gade
58 kalmaram tǝlamyindia
gallo
tiloa. Bikka kam laa Musa gai kodu cǝdi
rukkǝna. fa: comme.
gaiya [gåˆiya˜] cu. Banaro jama captane kida
cadidǝ. Kuloniro gaiya yakkǝkke bare
cot cerǝna. fa: travail (collectif).
gajawa [gaˆjaˆwa˜] cu. Tulo ingia, dangoadǝ.
Motaa curo gajawayero
kǝrgayiyendeya, luwo tiyero. fa: boue.
gaji [gaˆjß™] cu. Yalla fado fallen
tǝngǝɍimanjadǝ. Fannden wuma gaji
nangaro, awo raakkǝna sammaa
fandǝkki. fa: cadet.
gala1 [ga˜laˆ] cu. Jawal ngǝlaro njakkodǝ. Kǝra
dikkoro, kakani napkada gala si. fa:
conseil.
gala2 [ga˜laˆ] cu. Kǝrmai njodǝ. Gala cuwande
kǝrye tǝrǝm cunodiro walyeno. fa:
nomination.
gala3 [ga˜laˆ] cu. Jiɍi kida laa dimiye jawal
fǝlenjagaidǝ. Kom shekku bawoalan
gala gambawoa, kida ngǝla dimbawo.
fa: consigne.
galadu1 [gaˆla˜ðu˜] kkye2. Gala njo. Fado
kwanjuyen napcoro, feroni galanǝkki.
fa: conseiller.
galadu2 [gaˆla˜ðu˜] kkye2. Aɍiawu kam kǝrmai
cuwandǝnaro kǝleduwu. Mai bǝlandeye
wua wajiriro galasǝna. fa: introniser.
galama [ga˜laˆmaˆ] cu. Kam gala njo kidaro
cǝdanadǝ. Gomna fi yaye galawu
cǝdana. fa: conseiller.
galap [gå˜låˆp] cu. Ngǝrǝm fǝr gaisoyedǝ.
Galap cǝdi duwon, korolan kauro. fa:
galop.
galaptu [gåˆlå˜ptu˜] kkye2. Lǝmanne fǝr
gaisoye ngǝrǝmdu. Yim ngǝmǝria fuwu
maidiyen am kǝla fǝrren galapcai. mt:
ngǝˆrǝ˜mðu˜2. fa: galoper.
galdu [gå˜lðu˜] kkye2. Su tǝgarǝnaa timiaro
dio. Nangǝɍi karǝnjiya, barema fi yaye
jenanju so, kalenju so galji. fa: aiguiser.
galgalda [gåˆlgåˆlðaˆ] cu. Kambo duno njodǝ.
Kidanju ngǝlaro cǝdi nangaro,
fuwumanju tiro galgalda kiddo. fa:
encouragement.
galgaldu [gaˆlgaˆlðu˜] kkye2. Kambo duno njo.
Kǝraminjua galgalje sawanjudǝa
lawalaro kida. fa: inciter.
gallo [gåˆllo˜] cu. Tada kǝskaye ngǝlaro
bafǝnnidǝ. Mongoɍo gallo curojauro ci.
fa: fruit vert.
gama
gama [gaˆmaˆ] cu. Kam adin jǝgaidǝ. Ti Nawi
Isaa gama nangaro, ladu fi yaye sala
jama-a cadi. fa: adhérant, adepte.
gambala [gaˆmbaˆla˜] alnj. Kam kadawuadǝ.
Gambala nangaro, wundu yaye tia
njujǝna. fa: crasseux (personne).
gambo1 [gåˆmboˆ] kkye1. Ngulondo bi awo
gaden tiyiye na ɍiɍimjidǝa gamiaro ledu.
Gadadawi dauni lejǝna, tia gambǝkki. fa:
gratter.
gambo2 [gåˆmbo˜] cu. Tada bi fero ngawo
kawuwayen tambǝnadǝ. Tadawanju
kawu yindiye ngawon gambo feroye
kiwando. fa: enfant.
gana1 [gaˆna˜] alnj. Kawu ngǝwu juwunni. Isa
gananjun lawala ngǝwua. mt: tǝ˜ngǝ˜ɍß™. bg:
gǝˆna˜. fa: jeune.
gana2 [gaˆna˜] alnj. Awo kura gǝnidǝ. Yange
yikkǝnadǝ, ti gana nangaro, tiro
kurajǝgǝna. mt: cå˜ccå˜u; tǝ˜ngǝ˜ɍß™. bg: gǝˆna˜.
fa: petit.
gana3 [gaˆna˜] alnj. Awo ngǝwu gǝnidǝ. Yani
bǝri gana sio nangaro, kullǝkkǝni. bg:
gǝˆna˜. fa: peu.
ganadu [gaˆnaˆðu˜] kkye2. rui: gǝˆnaˆðu˜.
gando1 [gåˆnðoˆ] kkye1. Ngulondo awo laa
gapcǝnaro cingǝgǝme mǝlattu. Kalu
kuyedǝye nankǝjiro, tasadǝa gandǝkki.
fa: lécher.
gando2 [gåˆnðoˆ] kkye1. Awo laa fando.
Lǝmanni gandǝkkǝnadǝa shara wuro
seno. fa: posséder.
gandu1 [gå˜nðu˜] kkye2. Tǝgam lǝmannen kiam
yakkǝme kǝnsio. Kajiri fi yaye kamuwa
kiam kǝɍi ganjane kanjunjai. fa: traire.
gandu2 [ga˜nðu˜] kkye2. Doidoiro awo laa dio.
Musa ganjǝna, kawu dunia wajiro. fa:
hâter (se), dépêcher (se).
ganga1 [gaˆnga˜] cu. Kǝska curo laadaa
karawilan jakkada jajaiya nukcidǝ.
Shetima ganga jaji duwon, saddunju
namgadan. fa: tam-tam.
ganga2 [gaˆngaˆ] cu. Kalu karjǝmbe ngamjiya
curidǝ. Jurwunju ganga diwinoyen
dirije kǝljǝna. fa: feuille (pennée).
ganga shayiye [gaˆnga˜ sha˜y߉yeˆ] cuk. Kalwo
katakolan tǝdǝna shayi casakkidǝ.
Ganga shayiye cuwiya, finjal finjallo
cǝladi. fa: caisse de thé.
gangadaro [ga˜nga˜ðaˆroˆ] nkye. Tussǝnnin
diodǝ bi wakkadudǝ. Keyera wande
ngojǝgǝnniro, gangadaro bareni yerǝkke
fadoro wallǝkki. fa: rapidement.
gangakura [gaˆngaˆkuˆra˜] cu. Ganga-a
algaida-a kǝla tilonna bikkejaidǝ. Idiro
kalmaram tǝlamyindia
gari
mai gangakuraa leji. fa: tam-tam.
gangama [gaˆnga˜maˆ] cu. Kam ganga jajidǝ.
Larusanjun Modu gangawu dewu
dojǝna. fa: tam-tam (joueur de).
gangu [gaˆnguˆ] cu. Kadi cǝlǝm cǝlǝm-a kime
kime-a dawi bawoadǝ. Yalla gangu
rijanni nangaro, ta majai. fa: couleuvre.
ganima [gåˆnß™maˆ] cu. Fandi basari baworo
tuwandǝnadǝ. Kure am kǝriwu jawuiya,
kawu ngǝwuro curo bǝladǝyen
ganimanja casai. fa: butin.
ganya [gå˜nya˜] cu. Kǝska bǝlalan kaudinjuro
kokcai kalu cǝmbadǝ. Kǝndawu tada
ganyayen karwun kuɍi ngaloye cadi. fa:
neem.
gapto [gåˆpto˜] cu. Ngodǝna ngawon awo fal
dǝganadǝ. Gapto gudayedǝa ngone
fuwuraro ye! bg: gåˆptu˜wo˜. fa: résidu.
gaptowo [gåˆpto˜wo˜] cu. Gapto curo kalwo
yindiyen bi ngǝwuyen. Gaptowo
kusottowayedǝa ngone fuwuraro ye! fa:
résidus, reliefs.
gaptu [gåˆptu˜] kkye2. Tǝmodǝgǝnni koldu.
Rangǝkke tuwumbo bukkiwawo, gǝna
laa gammǝkki. fa: rester, laisser.
gar [gå¨r] cu. Ngawo newoyen na lǝmanna
casakkǝne jakcaidǝ. Bǝladeyan gar
ngǝwuso kaɍiyiye. mt: sa˜ra˜. fa: clôture.
garasan [gåˆråˆså˜n] cu. Kalwusanso fǝrijane
jero cadǝne kekemaso tilan kajǝmu
cadudidǝ. Garasan diwilan jawa
dudǝmiya, taman cǝdiwawo. fa: fil.
garasan njakko [gåˆråˆså˜n njåˆkkoˆ] kkyek.
Cuwuɍi ɍiwurayesoro garasan
isakoduwu. Kawu dudo ngǝssiro, ɍiwura
kekenjuyero garasan cakki. fa: enfiler.
garda [ga˜rda˜] cu. Kǝlakibburo jawal ga
wadadǝ. Sakkan sukkudo yekkǝniya,
curima gardaro bawo cǝne kadio. fa:
refus d'obéir.
gardama [ga˜rda˜maˆ] cu. Garda dioma.
Gardama nangaro, koronjua kowojima,
cidu wayeno. fa: têtu.
gardifore [gaˆrd߉foˆre¨] cu. Kidama gomnatiye
sǝɍiwo karaayero kistuwumadǝ. Dewu
cejǝnadǝro, gardifore tia saayeno. fa:
forestier.
gardu [gå˜rðu˜] kkye2. Gar njǝddo. Wande
kaniya kǝɍijuwoni jawunniro, jurwuni
kaɍiyilan garnǝkki. fa: délimiter, clôturer.
gargulet [gaˆrguˆle¨t] cu. Kalwo tuloye bule
gai duwon, laa ci yindia, taramba. Ingi
garguletto figǝmiya, duwan samsuji. fa:
gargoulette.
gari [gaˆr߉] cu. Kajǝmu kura sǝgǝri yindi
59
garmofo
kaadaa, mukko bawoa, fǝrduyen
tududǝnadǝ. Gari laa fuwu-a ngawo-aso
fǝkkaa. fa: boubou.
garmofo [gaˆrmoˆfo¨] cu. Fǝlai2 kǝriduye
kowordama. Yim bune salayea fero-a
tada-a garmofolan bikke faryera. fa:
électrophone, gramophone.
garu [gaˆru˜] cu. Jalap fal kǝla kamanjuyen cije
daje na yindi faidǝnadǝ. Sǝddi katte
fanni-a kǝmaskiniye-ayedǝa tuluwukke
garu dikki. fa: mur.
garuda [gåˆru˜daˆ] cu. Awo tilan kare daljaidǝ.
Garunju buldǝro garuda cakke
kurnumbo waljǝna. fa: peinture.
garwa [gå˜rwaˆ] cu. Kam koronju-a bi
kaɍimonju-a kare ladoro bǝla bǝla
jǝgaidǝ. Garwa korowanju gaccǝna
kasuwu kasuwuro leji. fa: marchand
ambulant, colporteur.
gaɍinduwu [gaˆɍß™nðu˜wu˜] kkye2. Jiɍi gǝranǝme
awo gade wuldu. Kida sinadǝa dikkǝni
duwon, yani kadinniya, gaɍingeyekko.
mt: baˆsaˆðu˜wu˜. fa: dissimuler.
gaɍisa [gåˆɍß™saˆ] cu. Kǝska tǝngǝɍi tada
fǝrdulan njakkoma, kǝɍi bi deyada
jawuidǝ. Bindu gaɍisa deyada kulikulia
kasuwun cǝladi. mt: do˜yaˆ. fa: manioc.
gaɍiwu [ga˜ɍ߉wuˆ] cu. Kam wuɍi ngǝwua. Musa
gaɍiwu nangaro, saa fi yaye Makkaro
leji. mt: bǝ˜rwaˆ; ta˜jß™r߉. mg: ngu˜d߉. fa: riche.
gaɍiwudu [gaˆɍ߉wuˆðu˜] kkye2. Gaɍiwuro
waldu. Alaji Abdu gaɍiwuje fado kada
ciwuna. mg: nguˆd߉ðu˜. fa: enrichir (s').
gasai [gå˜så˜i] cu. Awo dau kambe bi lǝmanne
da gai duwon kibbu tǝgǝriwawodǝ. Da
cǝne gasai ngoyenniya, kassi nga
kamdiwawodǝ, gǝpkeno. fa: tendon (du
cou).
gasingo [gaˆsß™ngoˆ] cu. Lǝman gadangaɍe gai
duwon, jiɍi jiɍi falji koro duwan
lejiwawodǝ. Gasingo alama diwia
nangaro, am ngǝwu tia rijana. fa:
caméléon.
gasiptu [ga˜sß™ptu˜] kkye2. Curo kambiwuyen
kǝla awo laaye fando. Difiteya
gasipkeranniya, wadadǝa wayera. fa:
discuter, débattre.
gato [gaˆto¨] cu. Awo kǝmboye burodi gai
curonjun ngǝwul so, suwur soadǝ. Isa
nasara gai gato jauro cǝragǝna. fa:
gâteau.
gattu [gåˆttu˜] kkye2. Lǝmanne ngaworo
konǝme tia yakkǝme kǝla fuwunna ledu.
Dimiya gaddǝkke barambo yadǝkke
yattǝkki. mt: yo˜ktu˜. fa: conduire.
60 kalmaram tǝlamyindia
gǝmaje
gau [gå¨u] cu. Kam kǝska kǝskalan karwun
dio saniaro cǝdanadǝ. Gau bǝlandero ise
karwun kǝlanjiye kimowokko. mt: bo˜ka˜.
fa: féticheur.
gawara [ga˜wa˜raˆ] cu. Biwu cinda korodǝ.
Kam adǝro nangubawo yiddǝkkǝnadǝ,
gawara korǝkki. fa: pardon.
gawurdu [gaˆwuˆrðu˜] kkye2. Gawara kasattu.
Ala korǝmiya, gawurnji. fa: pardonner.
Gaya [Gaˆya¨] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi anǝm Dosoyen
dǝganadǝ. Gaya-a kaɍangi Benenne-a
kori. fa: Gaya.
gayirdu [ga˜yß™rðu˜] kkye2. Adǝ rawon todǝa
kodu. Mushende wua gayirsǝna
nangaro, yalla gade wua ngunsana. fa:
discriminer.
gege [ge˜geˆ] cu. Kanduɍi feɍiyedǝ. Mushende
gege cǝlare ngisi kolyeno. bg: ge˜yeˆ. fa:
favoris.
gel [ge¨l] cu. Juluma curonju santilitǝr
fiakkun yakkunna. Kǝndawu koljiye gel
gellan cǝladi. bg: maˆtaˆge¨l. fa: bouteille de
33cl.
gero1 [geˆroˆ] kkye1. Jelan bi awo laan ta.
Musa kajǝmunju dunoaro cikkerǝna. mg:
wuß™ðu˜. fa: attacher, visser.
gero2 [geˆroˆ] cu. Awo tikkerǝna tǝladiye faldǝ.
Are lene nda karas gero yindi yuwe. fa:
paquet.
gero3 [geˆroˆ] kkye1. Kamba wowombe cǝdane
kosoro njakko. Fe ndalje saa uwuro
cekkero. fa: emprisonner.
geye [ge˜yeˆ] cu. rui: ge˜geˆ.
gǝdǝdǝk [gǝˆdǝˆdǝˆk] alnj. Awo tǝnene gǝnidǝ.
Katako gǝdǝdǝk laan wuro kuris dunoa
sǝddo. fa: épais.
gǝdǝmsa [gǝˆdǝ˜msaˆ] cu. Jambo argǝmbe
tuloro kǝljagane dijaidǝ. Tulonju duno
cǝdoro, maso adǝ gǝdǝmsa leje ngawo
bǝlayen maje kiwudo. fa: épis.
gǝdi [gǝˆdß™] cu. Nijerlan kanji mǝsǝlǝm
suwarde saɍijidǝ. Kǝngal gǝdin tambi.
mt: aˆdß©nnåˆm. fa: est.
gǝktu [gǝ˜ktu˜] kkye2. Katakoa yakkǝme
sǝmǝllo waldu. Kawu farmika cakkiro,
kafinta katako gǝkci. fa: raboter.
gǝlagǝladu [gǝˆlaˆgǝˆlaˆðu˜] kkye2. Kǝnsio am
laaye ambo isanoduwu. Ganga kuran
luwo maiye gǝlagǝlajai. fa: annoncer
(l'arrivée).
gǝlas [gǝˆla¨s] cu. Ingi jauro samje kibbu mafi
gairo waljǝnadǝ. Tǝgǝra gǝlassadǝ njaro
kǝji. fa: glace.
gǝmaje [gǝˆma˜jeˆ] cu. Kajǝmu daulan tamiya
gǝmajemanga
cidiyaro jǝpciyidǝ. Gǝmaje mukko koria
ye mbeji, kuruwua ye mbeji. fa: chemise.
gǝmajemanga [gǝˆmaˆjeˆmaˆnga˜] cu. Kajǝmu
kamuwaye kura, dau siyero isi, mukko
kuruwuadǝ. Gǝmajemanga dudo budua.
fa: blouse.
gǝmdo [gǝˆmdo˜] cu. Kalwo tuloye kura fadon
gǝnaada ingi kǝnjaye fijagaidǝ. Ingi
gǝmdo bǝɍinne duwama samsuji. fa:
jarre.
gǝmduwu [gǝ˜mðu˜wu˜] kkye2. Awo laaro
isǝme baktuwu. Ngǝwul kauro
gǝmdiyiya, timaro kuttu wo. fa: heurter,
percuter.
gǝmsu [gǝˆmsu˜] cu. Kamu maiye burwoye.
Awo laa maidiro cawudiya, gǝmsu
kemiyanjuro samjiyi. fa: épouse (du
chef).
gǝna [gǝˆna˜] alnj. rui: gaˆna˜.
gǝnadu1 [gǝˆna˜ðu˜] kkye2. Na laan dam koldu.
Kǝra yerǝmiya, kitawunǝm kǝla tabǝllen
gǝnane. fa: poser.
gǝnadu2 [gǝˆna˜ðu˜˜] kkye2. Bankiro wuɍi
fiduwu. Bare ndaljanniro, wuɍini
bankilan gǝnayekko. fa: déposer.
gǝnadu3 [gǝˆna˜ðu˜] kkye2. Bikke dio. Bikke
gǝnajana tussǝnni, amma kamdǝro na
daduyema bawo. fa: jouer.
gǝnadu4 [gǝˆnaˆðu˜] kkye2. Tǝngǝɍiro waldu.
Was wajiya, masarmi buwuniye gǝnaji.
bg: gaˆnaˆðu˜. fa: peu (devenir).
gǝnagǝni [gǝˆna˜gǝˆnß™] alnj. Tilo gǝni, ngǝwudǝ.
Sǝni lǝman gǝnagǝni gacce karaaro
neworo cadi. fa: beaucoup.
gǝnano [gǝˆnaˆno˜] cu. Fuwulan faidadu
nangaro sǝgǝriro njakkodǝ. Saa dirije
kadinniya, gǝnano kantima adǝye jǝkka
mia. fa: dépôt.
gǝnde1 [gǝˆnde˜] cu. Fadolan dǝganadǝ.
Tarwuna adǝ gǝnde, am rijǝnni. mt:
faˆðo˜5. fa: domestique.
gǝnde2 [gǝˆnde˜] cu. Reda sǝndendiye. Ku
lokkollan korkori tandiye gǝndenju
kuryeiye. fa: rayon.
gǝndedu [gǝˆndeˆðu˜] kkye2. Lǝman karaayea
fadoyero kalaktu. Tamus karaan takke
gǝndǝkke fannin dǝgai. fa: domestiquer.
gǝndo [gǝˆndoˆ] kkye1. Fuwuro yadǝme
ngaworo kalaktu. Fula tuluworo
fǝladaram kiam jiwilan jǝgǝndi. fa:
balancer.
gǝni [gǝˆnß™] kǝl. Awo mananju tǝdidǝ curon
bawo. Ruwu adǝa Musa gǝni cǝdo. fa: ce
n'est pas.
gǝptu1 [gǝˆptu˜] kkye2. Dunon kuruwuro
kalmaram tǝlamyindia
gǝrdu
mukkolan juwadu. Kau gǝpce kǝla
kamanjuye faljǝna. mt: ru˜ðu˜. fa: lancer,
jeter.
gǝptu2 [gǝˆptu˜] kkye2. Dunoaro kǝla kǝrinnaro
cidu bi na fallan cinǝme sinǝm cidi
lejiwaworo na gadero kodu. Kǝri tia
duyenniya, garudǝyen gǝpte koyeno. fa:
sauter.
gǝradu1 [gǝˆraˆðu˜] kkye2. Na wunduma
curuiwawolan gǝnadu. Tamani
dinarredǝa cidiya sanduwuyen
gǝranǝkki. fa: cacher.
gǝradu2 [gǝˆraˆðu˜] kkye2. Wande njarunniro
na laaro ngawo. Bare dio wadaro, Mele
kawu yindi bǝlan gǝradǝna carunni. fa:
cacher (se).
gǝraduaram [gǝˆraˆðu˜a˜råˆm] cu. Bikke yallaye
laa gǝradaiya, laa tayia majai. Bikka
bune gǝraduaramlan Modu yakkuro ingi
ca. fa: cache-cache.
gǝraduram [gǝˆraˆðu˜råˆm] cu. Na gǝraduye.
Barwu fǝrǝssǝnadǝa gǝraduramnjun
cawande cadana. fa: cachette, abri.
gǝragǝra [gǝˆraˆgǝ˜raˆ] cu. Ngudo kura, si siriri
kuruwua, dau kuruwua, ci kuruwuadǝ.
Karaan gǝnia, gǝragǝra bǝlan ngai ngaro
tuwandiwawo. fa: héron.
gǝraldu [gǝˆrå˜lðu˜] kkye2. Sananaro kakamdu.
Kawu kalu karjiro, lawasar so, guwaldo
so gǝralje gǝnaji. fa: découper.
gǝram [gǝˆra¨m] cu. Ngalduram
nankurwowuye desigǝram mewudǝ.
Sisi dinarre gǝram dewu. fa: gramme.
gǝrastu [gǝ˜rå˜stu˜] kkye2. Dunoaro kastu. Jar
fǝrre gǝrasse kamgeno. fa: tirer.
gǝrdǝmǝs [gǝ˜rdǝ˜mǝˆs] cu. Kuɍi kuwuiye tiyiro
tandiye tia cejidǝ. Cagam kadawualan
gǝrdǝmǝs bawojiwawo. fa: insecte
(espèce).
gǝrdo1 [gǝˆrðoˆ] kkye1. Gǝna ngodu bi tuluwo.
Taman kaninjuyedǝn jǝkka fal jǝgǝrdo.
mt: fuˆluˆðu˜1. fa: diminuer.
gǝrdo2 [gǝˆrðoˆ] kkye1. Ganaro dio.
Gǝmajenǝm kurayenoa, kekemaro yime
jǝgǝrdi. mt: fuˆluˆðu˜2. fa: rétrécir.
gǝrdu1 [gǝ˜rðu˜] kkye2. Kassǝme na raammaro
yado. Yalla ɍiwa gǝrjane karaaro
casadǝna. fa: traîner.
gǝrdu2 [gǝ˜rðu˜] kkye2. Fufuro njakkoro
mattu. Kiari adǝ napce lofe gǝrje kange
cuttuluwi. fa: aspirer.
gǝrdu3 [gǝˆrðu˜] cu. Kowo kura fandidǝ. Gǝrdu
keyeraye fangekkǝniya, kasǝkke fadoro
leyekko. fa: grondement.
gǝrdu3 [gǝˆrðu˜] kkye2. Curo keyerayen fofou
61
gǝre
ingia gǝmdǝgǝme kowo kura tuluwo.
Keyera cǝlǝm pǝt ngojǝgǝna gǝrji. fa:
gronder.
gǝre [gǝ˜reˆ] alnj. Kuruwu gǝni. Lokkolnde gǝre
lowotordiyen kǝrga. mt: kaˆrǝ¨n. fa: côté
(à).
gǝredu [gǝ˜re˜ðu˜] kkye2. Gǝre awo laayero iso.
Barwu tia gǝreje tǝmanju bawolan
ɍiwunju kamgeno. fa: approcher de (s').
gǝrǝptu [gǝ˜rǝ˜˜ptu˜] kkye2. Awo ɍije
kuruwujǝna kammǝme fuludu. Aɍi kǝla
tadanjuye gǝrǝpci. fa: tondre.
gǝrǝpturam [gǝ˜rǝ˜ptu˜råˆm] cu. Su tǝgarǝna
latǝriklan bi mukkolan faidadǝme
kanduɍi so, kajǝm so gǝrǝmmǝmidǝ.
Mowosu yayero gǝrǝpturamma duwa
wo. fa: tondeuse.
gǝrǝptuwu [gǝˆrǝ˜ptu˜wu˜] kkye2. Kam
tǝmbaldu. Curo bikkeyen Aɍia
gǝrǝpcagane jau fanjǝna. fa: bousculer.
gǝrgada [gǝˆrgaˆðaˆ] cu. Karwu bannadadǝ.
Gǝrgadama lawala cuwudi wo. fa:
colère.
gǝrgadu [gǝ˜rga˜ðu˜] kkye2. Awo karwu wajǝna
fǝkkan fǝledu. Bindu wuɍi lokkolle
cuwandǝnni nangaro, gǝrgajǝna. fa:
fâcher (se), emporter (s').
gǝrgadu kau kannuarambe [gǝ˜rga˜ðu˜
kå¨u kåˆnnuˆaˆrå˜mbeˆ] cuk. Kau
kannuaramlan kannuye luwodǝ.
Gǝrgadu kau kannuarambe sajiya,
banna ngǝwu tǝdi. fa: éruption.
gǝrgam [gǝˆrgå˜m] cu. Lawar awo kure
tǝdǝna bi sajǝnayedǝ. Gǝrgam nawiyaye
Malǝm Ibrahimso kanorilan ruwujana.
mt: laˆwa¨r1. fa: histoire.
gǝrgǝri [gǝ˜rgǝ˜r߉] cu. Kam awo laa dioro
casakkiya, duwan cǝdiwawodǝ.
Gǝrgǝrinjuro, wunduma tia nodo
cǝragǝnni. mt: fǝˆrðuˆgǝ˜rgǝ˜r. fa:
nonchalance, lenteur.
gǝrnedu [gǝˆrneˆðu˜] kkye2. Awo laa awo
gadelan ratkǝgǝme sananaro dio.
Tǝgǝraro suwur figǝkke jenin suwurdǝa
gǝrnekke kiakko. fa: écraser, moudre.
gǝtto [gǝˆttoˆ] kkye1. Kannuye kannunju
fandu. Kaku dudaro, kannu kakani
jǝgǝtti. fa: réchauffer (se).
gǝttu [gǝ˜ttu˜] kkye2. Gǝna kannuaro dio.
Kalunju gǝcce burodia giwo. fa:
réchauffer.
gǝwurdu [gǝˆwu˜rðu˜] kkye2. Kurulan
kǝluwuro kalaktu. Gurumbel gǝwurje
ardep kǝjijoro fiyeyeno. fa: piler.
gibda [gß™bdaˆ] cu. Lǝman si dewua ngambadu
62 kalmaram tǝlamyindia
gomna
gai cǝlǝm bǝɍinju buwuccidǝ. Na gau
laasoyen bǝɍi gibdaye karwunno
tuwandi. fa: civette.
gidam [g߉då¨m] cu. Kasuwa kam kamuyen bi
kamu kwangayen ngoji, duwama kam
kam gadero cidǝ. Yange kam
gidambaye yakkǝmiya, gidam nia
njǝdai. mt: du¨n; juˆwuˆrnå˜m. fa: syphilis.
Gidanrumji [Gß™da˜nru˜mj߉] cuf. Bǝrni naptu
bǝla kura arondisemaye cǝdi anǝm
arondisema Dakoroyen dǝganadǝ.
Maradilan cinǝme Niamero lenǝmiya,
arondisema burwoye ngaamidǝ tima
Gidanrumjiye wo. fa: Guidan-Roumji.
gido [g߉do¨] cu. Taram kekeye bi babǝrre. Kam
gido ta nojǝnni rakce kekelan lejiwawo.
fa: guidon.
Gine [G߉ne¨] cuf. Lardu fǝdedaji Afǝrikayen
tilan Nijer cije larduwa gadero lejidǝ.
Bǝrni kura Gineyedǝ Konakǝri. fa:
Guinée.
giyina [gß™yß™naˆ] cu. Karjǝm tada kura kura
buwuccai cakkidǝ. Kala tada giyinaye
cakke kadi nadǝro isi. fa: rônier.
gofa [go˜faˆ] cu. Tada ya gofaye lemǝn gai
duwon tǝgǝri tada curonjulan
ngǝwuadǝ. Gofa ngǝwu jǝgǝre curonju
cikkere kawunju yindi bǝɍi cǝdǝnni. fa:
goyave.
goge [goˆge˜] cu. Awo kuwu2 gai duwon gana
tiro kura wo. Goge gǝnajaiya, boɍiwu
bǝlaye samma captai. fa: violon.
gogema [goˆge˜maˆ] cu. Goge jaduma.
Gogema kajǝmu cǝlǝm cakke, wuɍi
dǝmbu kǝlaro fijiye kalangaro culuwuna.
fa: violoniste.
goggo [goˆggo˜] cu. Fǝrdu kǝskaye cidilan
dǝganadǝ. Curunnilan goggoro baktiye
jau fangeno. mt: duˆwu˜nguˆmß™. fa: souche.
goigoi [goˆigo˜i] cu. Sedan kamba karaaro
cakkidǝ. Isaa goigoi ngoje na lejǝnama
noniyende. fa: esprit.
golgoldu1 [goˆlgoˆlðu˜] kkye2. Ingi kannuaye
cidu. Ingi ngǝlaro golgoljiya duwon,
shingawadǝa figǝne. mt: koˆlkoˆlðu˜. fa:
bouillir.
golgoldu2 [go˜lgo˜lðu˜] kkye2. Gǝna gǝnayen
loro. Kulonju kǝla kannuyen golgolji, ti
ye kidanju cǝdi. mt: ko˜lko˜lðu˜. fa: mijoter.
goliye [goˆlß™yeˆ] cu. Balo baktaramnin baloma
curo fadoyen daada baloro mukko-a
si-alan kodu dapciyidǝ. Goliye asǝrnde
jakci, adǝ gǝnia, ku bi dewu sasakki. fa:
gardien de but.
gomna [go˜mnaˆ] cu. Fuwuma larduye.
gomnadu
Gomna lardundeyea kida saa uwuye
dioro kǝreyera. fa: président.
gomnadu [goˆmnaˆðu˜] kkye2. Gomnaro
waldu. Walawala kǝnyindiyelan Tanja
gomnayeno. fa: président (devenir).
gomnari [goˆmnaˆrß™] cu. Fado bi kidaram
gomnaye. Gomnari lardundeye bǝrni
Niameyelan kǝrga. fa: présidence.
gomnati [go˜mna˜t߉] cu. Kǝwu ambe laa
lardu cunodidǝ. Gomna gomnati wurje
bǝɍin galayeno. fa: gouvernement.
gomnatila [goˆmnaˆt߉la˜] alnj. Gomnati ci bi
cǝdidǝ. Argǝm gomnatila buwu yindi
cuwando. fa: publique.
gonda1 [go˜ndaˆ] cu. Kǝska tada bambusu-a
camun nganjin njakkoma, kǝskanju-a
kalunju-an kiambadǝ. Gondaro kawu
mawu ingi figǝkkǝni, ngamdu cǝdi. fa:
papayer.
gonda2 [go˜ndaˆ] cu. Tada gondaye.
Kasuwulan gonda yuwukke bǝri
bukkǝna ngawon tia kiakko. fa: papaye.
gongi [goˆngß™] cu. Kasuwa kam kamlan ngoji,
yalla tama tiyiye na na kimero cǝde curo
kawu mewuyen kimedǝ baworo waljidǝ.
Melea gongi cǝdanadǝ, baru cǝne
karwunju jauro kamgadan. mt: ngoˆyß™maˆ.
bg: goˆngß™maˆ. fa: varicelle.
gongima [goˆngß™maˆ] cu. rui: goˆngß™.
gongon [go˜ngo˜ng] cu. Fado suye awo laa
njakkoro tǝdǝnadǝ. Yani gongon kafeye
de cuwe kaajilan tapci. mt: taˆna¨. fa: boîte.
goni1 [goˆnß™] cu. Gala kam jauro kǝra
nojǝnaye. Curo malǝmba ngǝwuyen mai
tia goniro galayeno. fa: titre (marabout).
goni2 [goˆnß™] cu. Kam aworo tabbattǝgǝna.
Kantu goni kambǝɍiye, uwuro kashagar
juwo. fa: champion.
goni3 [goˆnß™] cu. Kam awo cǝdǝna samma
ngǝladǝro wuljagai. Kagǝlma adǝ goni
nangaro, kamuwa rakkanja nanjun
caari. mt: må˜skuˆ. fa: expert.
gonja [goˆnja˜] cu. Buduro ladodǝ. Sa salan
kanti kura bǝlandeyen kare
tuwuiwawodǝa gonjaro bakcai. fa:
solde.
goro [go˜roˆ] cu. Tada kǝskaye laa kime, laa
bul, faɍia, gǝna cǝm, na lamarren
samjaidǝ. Cu feroniyero goro kǝmo uwu
yuwukko. fa: kola.
gorwo [goˆrwoˆ] cu. Tada kǝskaye tokokor
jurwulan baredi kamuwaso timinja
kimero tilan daljaidǝ. Kǝrye laason kalu
gorwoyelan kalu karjai. fa: aubergine
(sorte d').
kalmaram tǝlamyindia
gurasa
goɍa [go˜ɍaˆ] cu. Ka ɍeke gai kal kalla, kǝla
dungokkadaa dunoadǝ.
Bǝlawuronǝkkiya, goɍani-a
faidiyewawo. fa: bambou.
goɍaɍa [goˆɍa˜ɍa˜] cu. Su bul kamboi, dungoktu
budua, diwuram cijiyiwawo, tilan jeniso
cadidǝ. Kagǝlma goɍaɍaye kida cǝdiya,
kullumbo gǝni kannuro cakki. fa:
aluminium.
gosa [go˜sa˜] cu. Tada kǝska fafaji laaye,
dangaɍi gai duwon tiro tǝngǝɍi wo, kǝɍi
tǝgǝriwawodǝ. Fanna gosa ingilan deje
bafiya, kulikulinjua cǝladi. fa: taro.
guda [guˆda˜] cu. Rungo argǝmsoye ingi
kannuro dedǝgǝnaro fijagane bǝlǝmje
duwon bǝriro cadǝnadǝ. Guda bǝri ngaji
gai gǝni, daulan dajiwawo. mt: tǝˆlaˆla˜. fa:
pâte.
gudo [guˆðoˆ] kkye1. Ingi karwilan tuluwo.
Suwa fi yaye baramlan ingi gudǝkke
koroni yattǝkki. fa: puiser.
gudowom [guˆdoˆwo˜m] cu. Ngudo fadoye
kǝlan laraa, silan dayinaa, farjiya,
kuruwuro lejiwawo. Fajar fin yaye
gudowom ciri. fa: coq.
gudugudu [guˆduˆguˆdu˜] cu. Siye nanju
ngawodajin dǝgana kakusoro reredidǝ.
Suno cakkiwawodǝro, kam adǝye
gudugudu kanjiɍi rejǝna. fa: talon.
guduru [guˆðuˆru˜] cu. Tada kǝriye. Guduruma
kawu juwuiya, kǝriro walji. fa: chiot.
guktu [gu˜ktu˜] kkye2. Mǝndǝllan karawi
njassa. Mǝndǝlma karawi kapkada
kururo gǝnajiye gukci. fa: tanner.
guladu [guˆla˜ðu˜] kkye2. Tǝlam gade jandedu.
Faransalan kadio cǝne nasara jur gulaji.
fa: parler.
gumki [gu˜mk߉] cu. Kǝskalan bi dangolan bi
awo gadelan kam bi lǝman gade
tǝdandǝna Alanjaro ngojanadǝ. Jaman
kuyeman am gumki gawu mbeji. fa:
statue.
guna [gu˜naˆ] cu. Kǝska fafajiaro ɍiji tada
tokokor kǝlam cakkidǝ. Karaalan guna
doriye malliye gigǝriye. fa: melon.
gunda [gu˜nda˜] cu. Ganga katte duno
yindiyen jajaidǝ. Am laa gunda yindi
ludagane jajai. fa: tam-tam.
gundama [gu˜nda˜maˆ] cu. Kam gunda jajidǝ.
Gundama-a kollomanju-a yim larusaa
bikke cadi duwon, wayeno. fa: tam-tam.
guntu [gu˜ntu˜] cu. Awo laaye nanju tǝngǝɍi.
Joɍi adǝ tawa guntu gǝpkadadǝa ngoje
cai. fa: morceau.
gurasa [guˆra˜saˆ] cu. Burodi shuwasoye
63
gurdo
feteteldǝ. Shuwaso gurasa kalu daaa sa
laa laa jawui. fa: pain (arabe).
gurdo [gu˜rdoˆ] cu. Kasuwu kam duno
ganaaye. Gurdo dimmin kasuwuma
kuraro waldu jau. fa: commerce de détail.
gurdoma [gu˜rdoˆmaˆ] cu. Gurdo dioma. Aisa
gurdoma, kare cǝladi samma gursu mia
kojǝnni. mt: kåˆmjǝˆnaˆmß™; taˆreˆre˜maˆ. fa:
détaillant, revendeur.
Gure [Guˆreˆ] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi adinnamdaji
defartema Damagǝrǝmbelan dǝganadǝ.
Gureye yalanjun dagǝrawa, anǝmnjun
mangaso. fa: Gouré.
guredu1 [guˆre˜ðu˜] kkye2. Kǝla ro. Anagamba
lǝmannanju gureji, wande buldu
lejǝnniro. fa: surveiller.
guredu2 [guˆre˜ðu˜] kkye2. Kam bi awo gade
isoro dadu. Tǝn suwayen jama ci
jawallen gomna gurejai duwon, kajiri
kadio. mt: wu˜ðu˜wu˜. fa: attendre.
gureduma [guˆre˜ðu˜maˆ] cu. Kam
masammanno awo laa guredu saniaro
cǝdanadǝ. Barwu ridaro gǝreduwu yindi
fannjulan cǝda. mt: gaˆd߉ma˜. fa: gardien.
gurjam [gu˜rjaˆm] alnj. Kam tiyia ye, dawu
dunonjuyen ye. Gurjam nangaro, runju
buwu argǝmbe ngoje motaro cakki. bg:
gu˜rsaˆm. fa: gaillard.
gurjamdu [guˆrjaˆmðu˜] kkye2. Kǝna culuwe
tiyi dio. Roni boje gurjammǝkke
yangeni samma tǝngǝɍisaana. mt: ku˜lðu˜2;
tß™y߉ dioˆ. bg: guˆrsaˆmðu˜. fa: grossir.
gurmance1 [guˆrmaˆnce˜] cu. Jiɍi mewu ambe
Nijerredǝn fal kaɍangi Burkinayelan
dǝganadǝ. Kamuwa gurmanceyayedǝ
kǝlanja sullo calari. fa: gourma.
gurmance2 [guˆrmaˆnce˜] cu. Tǝlam
gurmanceyayedǝ. Curo tǝlamba mewu
Nijerren gurmanceye dawun mbeji fa:
goulmantchéma.
gurmanceram [guˆrmaˆnce˜råˆm] cu. Fero bi
kamu gurmance. Gurmanceram adǝ
tǝmaji cǝdanni nangaro, bandea dadaji.
H - h
hadisu [haˆdß™suˆ] cu. Kitawu curon bayin nawi
mǝsǝlǝmbaye kǝla luwuranne-a fudu
mǝsǝlǝmba dasayi-a ruwuwadadǝ.
Malǝm adǝ hadisu nojǝnadǝro, jauro am
tamsirinju isane kǝrjai. fa: hadith.
haiya [ha¨iyaˆ] aj. Tabbat. Malǝm Musa bikka
isǝnadǝ haiya. mt: tå˜bbå˜t. fa: certain
64 kalmaram tǝlamyindia
hal
fa: gourma (fille ou femme).
gursam [gu˜rsaˆm] alnj. rui: gu˜rjaˆm.
gursamdu [guˆrsaˆmðu˜] kkye2. rui: guˆrjaˆmðu˜.
gursu1 [gu˜rsuˆ] cu. ɍiwulla tǝgarǝna tokokor
tamannadǝ. Rakkanju gursu arakkulan
kedo. fa: pièce (d'argent).
gursu2 [gu˜rsuˆ] cu. Tama bul uwu. Lokkollo
lejiya, bawanju tiro gursu uwu ci. mt:
da˜laˆ. fa: pièce (de cinq francs).
guru [gu˜ru˜] cu. Kiɍi tǝngǝɍi bibiro tujagaidǝ.
Kambǝɍima guru yindi bibinju fi yayero
cikkere culuwuna. fa: amulette.
guruktu [guˆru˜ktu˜] kkye2. Kason bǝlaalan
babaktu. Bǝlaa kǝnnariye gurukciso,
luworo wayeno. mt: jǝˆrǝ˜ptu˜. fa: tisonner.
gurumbel [guˆru˜mbeˆl] cu. Fǝɍe kǝska laaye
kusa-a camun, buwucci nangaro
kamuwaso jawane tiyinjaro
samjagaidǝ. Shayinju buwuccoro,
gurumbel curo baratdǝyero kolyeyeno.
fa: clou de girofle.
gusowon [guˆsoˆwo˜n] cu. Ngudo ngasiwo gai
duwon kura dau kimea. ɍisiwu
gusowonnen am laa awo adoye cadi. fa:
calao.
guwaldo [guˆwaˆlðoˆ] cu. Kǝska tǝngǝɍi
jurwulan bi kulolan kokcane tadanjua
gǝraljane kalu cadidǝ. Guwaldo kǝɍi ye
dejai, ngamdu ye dejai. bg: bu˜lu˜ guˆwaˆlðoˆ.
fa: gombo.
guwattu [guˆwå˜ttu˜] kkye2. Silan kam bi awo
gadeye kǝlaro tattu. Nangǝɍi kojǝnadǝn,
koro yamsiye guwanse laruseno. fa:
piétiner.
guworu [guˆwoˆru˜] cu. Ngudo kura si
kuruwua kǝlan koyoa karaalan
dǝganadǝ. Kǝrye Difayen jerida karaa
sǝɍiwodǝye guworu cani bakcai. fa: grue
couronnée.
guwurdu [gu˜wu˜rðu˜] kkye2. Mukko cidiro
gǝnaadalan ngurumngurumlan ledu.
Timal adǝ naptu cǝɍe gurwurjiro
waljǝna, sai banna. fa: marcher (à quatre
pattes).
(c'est).
hajja [ha¨jjaˆ] cu. rui: a¨ccaˆ.
hakki [ha˜kk߉] cu. Awo wowom amarjǝna.
Walawala diodǝ kǝla tada larduyen
hakki. mt: haˆla¨l3. fa: droit.
hal [ha¨l] cu. Awo kambe karwun cǝdana-a
cǝdi-adǝ. Karekaluma adǝ hal diwia
halaktu
nangaro, wunduma nanjulan kare
ciwiwawo. fa: caractère, comportement.
halaktu [hå˜lå˜ktu˜] kkye2. Nasha cidiyayedǝa
kǝla samenna kalaktu. Wande kannu
juwunniro, kamu adǝ wainanju kolje
tussiwawo halakci. fa: renverser.
halal1 [haˆla¨l] alnj. Yal fado niyaalan
tambǝnadǝ. Kam halal gǝni nanɍiman
cǝdiwawo. fa: légitime.
halal2 [haˆla¨l] alnj. Awo adin dapcǝgǝnnidǝ. Da
kani mǝsǝlǝm duwajǝnaye ngǝrodǝ halal.
fa: légitime.
halal3 [haˆla¨l] cu. Awo wowom amarjǝna.
Walawala diodǝ kǝla tada larduyen
halal. mt: ha˜kk߉. fa: droit.
haldiwi [haˆld߉wß™] cu. Niadiwi diodǝ.
Haldiwinjuro ser kambe cǝragǝnni. fa:
méchanceté.
halngǝla [haˆlngǝˆla˜] cu. Awo ngǝla bas diodǝ.
Halngǝlanju nangaro, sawi yaye
fannjulan kamba. fa: bonté.
hamada [haˆma˜daˆ] cu. Na kǝska so, kajǝm so
bawo, katti bowu dǝgana dǝlawu
ngǝwuro cuduriwawodǝ. Yala lardu
Nijerren hamada kura mbeji. mt:
kaˆlaˆnga˜sa˜. fa: désert.
hamma [ha˜mmaˆ] cu. Kasam curoye
culuwiaro ci kuraro kadudǝ. Bǝri
juwunni, hamma sa salan cǝdi. fa:
bâillement.
hamma dio [ha˜mmaˆ dioˆ] kkyek. Kasam
curoye culuwiaro ci kuraro kadu. Kida
cǝde cǝmbarǝna, napkada hamma cǝdi.
fa: bâiller.
hangal1 [hå˜ngåˆl] cu. Kǝlan awo laa roda bi
kǝɍio bi gayirdudǝ. Modu Musaa
hangalnin kojǝna. fa: intelligence.
hangal2 [hå˜ngåˆl] cu. Hangal nga kanji fallo
kalaktuwudǝ. Yal adǝro hangal gǝnane,
wande kannu lejǝnni. fa: attention.
hangal3 [hå˜ngåˆl] cu. Karwun gamidǝ. Kawu
tadanju lowotordin cadanaman,
hangalnju bojǝnni. fa: esprit.
hangal bodu [hå˜ngåˆl boˆðu˜] kkyek. Awo
fuwuro yakkǝmma njero. Bargani,
hangalni bojǝna, feroni kwa
cuwandǝnadǝ. mt: ro¨ boˆðu˜. fa:
tranquilliser (se).
hangal cidu [hå˜ngåˆl c߉ðu˜] kkyek. Karwun
awo laa ga. Tadawanju lokkollan
isannidǝ, hangalnju cijǝna. fa: inquiéter
(s').
hangal gǝnaadaa [hå˜ngåˆl gǝˆna˜a˜daˆaˆ] alnj.
Kam awo laa tǝdiya kǝla hangallen
curuidǝ. Musa hangal gǝnaadaa
kalmaram tǝlamyindia
hau
nangaro, awo mushe wulji sammaa
kǝlan roji. fa: attentif.
hangal jadu [hå˜ngåˆl ja˜ðu˜] kkyek. Kamba
suwollǝme awonju cǝdi nagastu. Kǝla
hangalniyen kǝrani dikki duwon, Adam
ise hangalni jaje kolyekko. fa: déranger,
ennuyer, perturber.
hangal sango [hå˜ngåˆl såˆngoˆ] kkyek.
Kamba karwuro ngoduwu. Duwu
hangalni cǝsange gǝmaje ɍinnǝkke
kambǝɍiro kǝrgaakko. fa: inciter.
hangalkǝji [håˆngåˆlkǝˆjß™] cu. Kǝlaaro waldadǝ.
Hangalkǝjiniro, aji fiman saa yindi
dikkǝni. fa: intelligence.
hangalkǝske [håˆngåˆlkǝˆske˜] cu. Hangal kǝji
nambudǝ. Tada adǝ hangalkǝskenjuro,
wunduma tiro tassu ciwawo. fa: idiotie.
hangalkutta [håˆngåˆlkuˆtta˜] cu. Awo kalkal
gǝni bi candǝnnidǝ. Hangalkutta jiɍi fi
argǝm kǝm fal fal nadodǝ? fa: sottise.
hangalla [hå˜ngåˆllaˆ] alnj. Hangal kǝjia.
Hangalladǝro, ngalte kǝlas fal yindiro
cǝdǝnni. fa: intelligent.
hangalsango [håˆngåˆlsåˆngo˜] cu. Naptu am
hangalnja cijǝnayedǝ. Kǝriwu
hangalsango cuwude am ngǝwu
bǝrdane lardu koljana. fa: dérangement,
panique.
hangalsangoma [håˆngåˆlsåˆngo˜maˆ] cu. Kam
kamba karwuro ngojiyidǝ.
Hangalsangoma nangaro, fanniro isidǝa
raakkǝni. mt: f߉tǝˆnaˆma˜. fa: belliqueux,
batailleur.
har [ha˜r] kǝl. Na laan duwon sa laa diodǝ.
Bikka wu lokkollan duwon, har duwor
kido. fa: jusqu'à.
har abada [ha˜r aˆbaˆda˜] nkye. Awo duniaman
yojiwawo. Fǝr adǝa har abada
fandǝmbawo. mt: tǝ˜mma˜roˆ. fa: jamais.
haram [haˆra¨m] alnj. Awo adinne
dapcǝgǝnadǝ. Diben mǝsǝlǝmbo haram.
fa: illégitime, interdit.
haramdu [haˆraˆmðu˜] kkye2. Harambo waldu.
Kuwui adǝa bakce ceje bu fidǝnni
haramjǝna. fa: illicite (devenir).
hardu [ha˜rðu˜] kkye2. Ingi baworo dio.
Kalwuni tullǝkke tarnǝkke harjǝna. mt:
ngåˆmðu˜. fa: sécher.
hargada [ha˜rga˜ðaˆ] alnj. Awo harjǝna. Tatase
hargada tussi bannadiwawo. fa: séché.
harmu [ha˜rmu˜] cu. Feɍiye sǝgǝri karwua
cidiyayedǝ. Tada adǝye harmunju
wailaye fujǝna. fa: mâchoire inférieure.
hau [ha¨u] cu. Kuttu kamsoa cuwandidǝ. Kam
ngǝla adǝa hauye leje mbal njaro
65
hauma
kǝrgawo. fa: malheur.
hauma [ha¨umaˆ] cu. Kam da lado saniaro
cǝdanadǝ. Hauma bǝlandeye da kaniye
warje cǝladi. mt: su˜nu˜r߉. fa: boucher.
haumadi [hauˆmaˆdß™] cu. Na hauma sanianju
cǝdidǝ. Haumadin da wargada ye
tuwandi, kǝɍi ye tuwandi. mt: suˆnuˆr߉dß™. fa:
boucherie.
Hauwa [Ha˜uwaˆ] cuf. Kamu burwon Kǝmande
I - i
ibada [߉ba˜daˆ] cu. Awo kam Ala jǝganaro
wajǝpcǝgǝnadǝ. Ibadadǝro, wande awo
diwi cǝdǝnniro, malǝm adǝ curo
dandallen dabduji. fa: devoir religieux.
idi [ß™d߉] cu. Sala ngǝmǝri nangaro jama
captane cadidǝ. Sala layayen sai idi
cadiya duwon, ngǝlaro duwajai. fa:
prière (des fêtes).
idiram [߉d߉rå˜m] cu. Na idi cadidǝ. Mai fǝrro
juwana idirambo jamanju-a lejai. fa:
prière (place de la).
ikama [߉ka˜maˆ] cu. Kǝra sala sangoyedǝ.
Idilan ikama kǝrajaiwawo. fa: prière
obligatoire (parole ouvrant la).
Ilela [߉le˜laˆ] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi anǝm gǝna fǝdejǝna
bǝla Tawaye-adǝ. Fǝdeyen arondisema
Ilelaye kaɍangi defartema Dosoyea cǝdi.
fa: Illela.
ilmu [ß©lmuˆ] cu. Nodu. Malǝm adǝ ilmu
kǝrajǝna nangaro, wundu yaye nanjuro
kororo isi. fa: connaissance, savoir,
science.
ilmu kadǝmbe [ß©lmuˆ ka˜dǝˆmbeˆ] cuk. Ilmu
tilan kadǝmso kǝrajaidǝ. Kǝrkǝm so,
korkori so ilmu kadǝmbelan kǝrajai. fa:
géométrie.
ilmu kalma kǝndoye [ß©lmuˆ ka˜lmaˆ
kǝˆndo¨yeˆ] cuk. Ilmu tilan ruwu kalma
kǝndoyeso kǝradidǝ. Ilmu kalma
kǝndoyelan kǝndo tǝdǝna-a tǝdǝnni-a
kǝraniyena. fa: conjugaison.
ilmu lambaye [ß©lmuˆ la˜mbaˆyeˆ] cuk. Ilmu tilan
tuluwo so, kǝlda so, kawakta so, yaktu
so tǝkkǝraidǝ. Ilmu lambayelan kadǝm
kǝradiwawo. fa: arithmétique.
ilmu ngalle [ß©lmuˆ ngå¨lleˆ] cuk. Ilmu tilan
ngalduram kǝradidǝ. Ilmu ngallelan
kǝmǝne litǝr so, metǝr so, gǝram so
kǝraniyena. fa: système métrique.
ilmua [ß©lmuˆaˆ] alnj. Kam ilmu cǝdanadǝ. Ilmua
nangaro, lardu gadelan bowojane leje
66 kalmaram tǝlamyindia
ingi nja
alakcǝnadǝ. Alaye Hauwaro Adamba
kwaro co. fa: Ève.
haya [ha˜yaˆ] cu. Awo laa tilan faidadǝmi
nangaro kunguna yimidǝ. Fanni hayaro
yakkǝkkǝnadǝa ladǝkki. fa: location.
hayadu [haˆyaˆðu˜] kkye2. Hayaro ngodu.
Motani faldǝa Musa hayaje bǝlanjaro
leje isi. fa: louer.
kǝra cǝkkǝrai. fa: savant, érudit.
ilmuma [߉lmuˆma˜] cu. Kam ilmu cǝdanadǝ.
Ilmuma nangaro, lardu gadelan
bowojane leje kǝra cǝkkǝrai. fa: savant,
érudit.
imani [߉ma˜n߉] cu. Ala gadǝ. Kǝmaskini imania
nangaro, lakkanden tia darajaaro
cadana. fa: foi, croyance.
inawu [߉na˜wuˆ] cu. Kuɍi tataseye bi ngaloye.
Jǝrwuniro inawu ngaye tataseni samma
ngamjǝna. fa: parasite.
Ingǝla [I•ngǝˆlaˆ] cuf. Lardu lardu Faransaye
fǝdelan dǝgana bǝrninju kura Londǝr
caniadǝ. Ingilis kǝɍioro, Ingǝlaro saa
yindi dioro leyeno. fa: Angleterre.
ingǝlǝs [ß™ngǝˆlǝˆs] cu. Tǝlam am Ingǝlaye
jandejaidǝ. Lardundelan lokkol
dawuyelan ingǝlǝs kǝɍio ngǝssai. fa:
anglais.
ingi1 [߉ngß©] cu. Awo yame ngudunǝm cejidǝ.
Sawiso am bǝlawuron isaiya, ingi yowo
casa. fa: eau.
ingi2 [߉ngߩ] cu. Awo keyera ngojiya ingiingi
cuduridǝ. Kǝmǝne ingi cudure fado
ngǝwu wurdana. fa: pluie.
ingi3 [߉ngß©] cu. Bikkelan na fandǝmiya,
kamanǝmbo koro gǝnagǝmmadǝ.
Dokkor diyeya, karau kura cinna
maidiyedǝ ingi wo. fa: but.
ingi4 [߉ngߩ] cu. Ngawolan daduma curo
dokkorren. Ingi ingi karǝnjǝna duwon,
kiro. fa: pivot (d'une équipe de langa).
ingi cǝgasi [߉ngß© cǝˆgåˆsß©] mkf. Kǝla cidiyen
ingi bowada lejidǝ. Kǝmǝduwudǝ ingi
cǝgasi sa saye. fa: cours.
ingi cǝlǝm [߉ngß© cǝ˜lǝ˜m] cuk. Ingi curonjulan
awima bawoadǝ. Kǝnanjua ingi cǝlǝm
kianniya, juskeno. fa: eau plate.
ingi ngodu [߉ngß© ngo˜ðu˜] kkyek. Ingiye kam bi
lǝman laa njejo. Kambi nojǝnni nangaro,
ingiye tia ngoyeno. fa: être noyé.
ingi nja [߉ngß© njaˆ] cuk. Ingiye kam bi lǝman
ingi nja
laa ngodudǝ. Aɍimi ingi nja cǝdi duwon,
am tia kettuluwo. fa: noyade.
ingi nja [߉ngß© njaˆ] kkyek. Ingiye kam bi lǝman
laa ngodu dio. Aɍimi ingi cai duwon, am
tia kettuluwo. fa: boire (l'eau).
ingi njo [߉ngß© njoˆ] kkyek. Curo balo dioyen
kamba jambadu. Baloma cua ngǝwuso
ingi njo nojana. fa: feinter.
ingi simjiyiwawo [߉ngß© s߉mjß™y߉wa˜woˆ] mkf.
Ingi tiyen kojiwawo. Ingi cuduri
nangaro, kalwuni ingi simjiyiwawodǝa
yakkǝkke luwukki. fa: imperméable.
ingidu [߉ng߉ðu˜] kkye2. Ingiro waldu. Gǝlasdǝ
ingije kannuajǝna. fa: liquéfier (se).
ingiingi [߉ng߉߉ngß™] alnj. Awo ingi gaidǝ.
Kanandǝr ingiingi nangaro, mukko
bowulan taro yojiwawo. fa: liquide.
ingilis [ß™ng߉lß™s] cu. Tǝlam am Ingǝlaye
jandejaidǝ. Kidawu barikiye Najeriyaye
ingilis jandejai. fa: anglais.
inginambu [߉ng߉nåˆmbu˜] cu. Dǝlawuye
maududǝ. Kǝmǝne inginambu cakke
nema kuloye ngǝlaro tuwandǝnni. fa:
sécheresse.
inginja [߉ng߉nja˜] cu. Sa awo wakkaduye
kǝndenju. Aɍi-a kamunju-a inginjanja
daje fardana. fa: terme.
ingiro gǝptuwu [߉ngß©roˆ gǝˆptu˜wu˜] kkyek.
Sǝttǝme curo ingiyero njukkuro. Kam
kambi nojǝnni ingiro gǝptiyiya, ingi cai.
fa: plonger.
ingiya [߉ng߉ya˜] cu. Kunguna yime kǝlanjun
riwa fandodǝ. Jǝktu sakke kunguna
ingiya ngokke kǝmbo kiwukko. fa: usure.
ingiyama [߉ng߉ya˜maˆ] cu. Kam ingiya
diomadǝ. Ingiyama larasu ambe
cǝragǝnni. fa: usurier.
ingiye ngodu [߉ngß©yeˆ ngo˜ðu˜] kkyek. Kam bi
lǝman ingiye yejo. Dǝɍyi ingiye fǝɍije am
kada ingiye ngoje sanuna. fa: noyer.
inji [ß™nj߉] cu. Awo sulan tǝdǝna, kǝndawu
motayelan bi latǝriklan faidadi,
casangiya kalala cǝdidǝ. Inji motaniye
lande mota cidu wayeno. mt: moˆte¨r. fa:
moteur.
inji ingiye [ß™nj߉ ߉ngß©yeˆ] cuk. Inji tilan ingi
gǝrjane jǝrwuso casattidǝ. Inji ingiyen
kida dikkoro, kǝndawu motaye njuworo
lekki. fa: motopompe.
inji kalduram [ß™nj߉ kåˆlðuˆrå˜m] cuk. Inji
ngǝwul tiro fijagaiya kaljidǝ. Inji
kalduram takkǝna nangaro, kuwuiyani
ngǝwullo bojagaiwawo. fa: couveuse.
inji neduram [ß™nj߉ neˆðu˜råˆm] cuk. Inji tilan
argǝm so, ngawuɍi so nejaidǝ. Inji
kalmaram tǝlamyindia
isanoduwu
neduram bǝlandeyedǝn bune fi yaye
ngalo nejai. fa: moulin.
inna [߉nna˜] cu. Kanna yaye kamudǝ. Yanju
bawoyenniya, innanjuyen wurayeno. fa:
tante (maternelle).
Irak [I•ra¨k] cuf. Lardu wasǝɍiyaye yala
Makkayen bǝrninju kura Bagdaddadǝ.
Saa 1990lan sojiya Irakke kǝriwuro
Kowetta keda. fa: Irak; Iraq.
isaboduwu [߉saˆboˆðu˜wu˜] kkye2. Yakkǝme
bodu. Tadanjua kǝnǝm ngoyenniya, kǝla
bujiyen isabojiye bǝrinju deyeno. fa:
endormir, coucher.
isaciduwu [߉saˆc߉ðu˜wu˜] kkye2. Awo injia
sango. Cuwuram cakke korworje
motanju isacijiye leyeno. fa: démarrer.
isadaduwu [߉saˆdaˆðu˜wu˜] kkye2. Yakkǝme
dadu. Folis motama laa isadajiye
kakkadunju kuroro kiworo. fa: stopper,
arrêter.
isadondiduwu [߉saˆdoˆnd߉ðu˜wu˜] kkye2. Awo
laaye cakke dondidu. Bǝri barwuno
ngǝwua bukke isadondiseyeno. fa:
malade (rendre).
isafaduduwu [߉saˆfåˆdu˜ðu˜wu˜] kkye2. Lawar
njo. Karmo kakayedǝa wuma bawaro
isafaduwukko. mt: ߉saˆfaˆnðu˜wu˜;
߉saˆnoˆðu˜wu˜. fa: informer.
isafaduwu1 [߉saˆfa˜ðu˜wu˜] kkye2. Kǝnǝmlan
sango. Agogoni sa uwulan ku
isafaseyeno. fa: réveiller.
isafaduwu2 [߉saˆfa˜ðu˜wu˜] kkye2. Yakkǝme
ingiingiro waldu. Kagǝlma kannulan
gursu isafajiye mukkoram cǝdi. fa:
fondre.
isafanduwu [߉saˆfaˆnðu˜wu˜] kkye2. Lawar njo.
Karmo kakayedǝa wuma bawaro
isafangǝgǝkko. mt: ߉saˆfåˆdu˜ðu˜wu˜;
߉saˆnoˆðu˜wu˜. fa: informer.
isaloloduwu [߉saˆlo˜lo˜ðu˜wu˜] kkye2. Yakkǝme
lolodu. Dǝlam kasuluye isalolojiye
tadawadǝ cidiro fidane kidoro. fa:
trembler (faire).
isangaduwu [߉saˆngaˆðu˜wu˜] kkye2. Karwun
yiddǝme nanlewa fando. Kǝndawu yindi
gairo lowotor ɍiwura sǝddi duwon,
isangaseyeno. fa: guérir.
isangamduwu [߉saˆngåˆmdu˜wu˜] kkye2. Awo
laa yakkǝme tiyinjun ingi baworo waldu.
Gǝmajeni tullǝkkǝnadǝa isangamgǝkke
duwon, kawakkekko. fa: sécher.
isanoduwu [߉saˆnoˆðu˜wu˜] kkye2. Lawar njo.
Karmo kakayedǝa wuma bawaro
isanowokko. mt: ߉saˆfåˆdu˜ðu˜wu˜;
߉saˆfaˆnðu˜wu˜. fa: informer.
67
isaptu
isaptu [߉såˆptu˜] kkye2. Kom dio. Kantima
kunguna kare cǝladǝnaye isapci. fa:
compter.
isariduwu [߉saˆr߉ðu˜wu˜] kkye2. Yakkǝme
karwu kam laaye kamdu. Banna
kidǝkkǝniya, yani isarisiye fannde
kolyekko. fa: angoisser.
isataktuwu [߉saˆtåˆktu˜wu˜] kkye2. Awo laa
fanjǝna kambo waldǝme wulduwu. Kida
diyedǝa isatansǝgǝne diye, wande
cǝpkǝgǝmmi. fa: rappeler.
isawu [߉sa˜wuˆ] cu. Isaptu diodǝ. Kidawu
bankiye laa sawi yaye isawu kungunaye
cadi. mt: ko¨m. fa: compte.
isawua [߉saˆwuˆa˜] cu. Lamba kombe. Lamba
J - j
ja1 [ja¨] cu. Ngalduram daduye
nankuruwunju njuromilan tamiya
mukko jakkadaro kude gaidǝ. Kure am
ngǝwuso jalan nankuruwu jesoye
ngaljane nojai. fa: coudée.
ja2 [ja¨] cu. Ngalduram daduye
nankuruwunju ngulondo bǝlan-a
fǝleduram-a kaadaye kattenjadǝ. Si
kamunjuye ja fal redaa ngalje
sunomaro keno. fa: empan.
jaa [ja˜aˆ] cu. Kalwo ngǝlailan tǝdǝna argǝmso
fijagaidǝ. Jakkaro ngawuɍi jaa yakku
kǝmǝne tuluwukko. fa: panier.
jaawu [jaˆa¨wuˆ] cu. Koro dimiya awo
kalannjagaidǝ. Kǝra tǝdǝnadǝa yalla
kǝlan rojana ra rojanniro, mushe koro
cǝde tiro jaawu cadi. fa: réponse, avis.
jabǝɍma1 [ja˜bǝ˜ɍma˜] cu. Kam fǝde lardu
Nijerrelan dǝganadǝ. Jabǝɍma kalu
kǝska ngǝwuye deje awo gade-a kǝlje
juwui. fa: zarma.
jabǝɍma2 [jaˆbǝˆɍma˜] cu. Tǝlam curo tǝlamba
mewu Nijerren jabǝɍmaso jandejaidǝ.
Lokkol fǝde larduye laa laan jabǝɍma
casakkarai. fa: zarma.
jabǝɍmaram [ja˜bǝ˜ɍma˜råˆm] cu. Fero bi kamu
jabǝɍmadǝ. Jabǝɍmaram kajǝmu kime
cakkǝna, bikke boɍiye cǝrandi. fa: zarma
(fille ou femme).
jabǝɍmari [jaˆbǝˆɍmaˆrß™] cu. Lakka bi cidi
jabǝɍmaye. Bǝlandelan jabǝɍmarilan
bune fi yaye boɍi cadi. fa: zarma (région
ou quartier).
jabiya [ja˜b߉ya˜] cu. Kamu aiya saniaro
cǝdanadǝ. Jabiya Gaji jauro kowo kǝjia.
fa: cantatrice.
68 kalmaram tǝlamyindia
jairo
12 isawua yindi cǝda: 1-a 2-a. fa: chiffre.
isǝp [߉sǝ˜p] cu. Luwuran ci firakkuro
dagargada cinju faldǝ. Hangal kǝjia
nangaro, curo kǝndawu yakkuyen isǝp
fal noyeno. fa: Coran (soixantième du).
islam [߉sla¨m] cu. Adin mǝsǝlǝmbaye.
Lardundelan am ngǝwu islam jagai. fa:
islam.
iso [߉soˆ] kkye1. Lenǝmi duwon na laa
naduwu. Kǝmǝne gomna bǝlandero ise
jawawi cǝdǝna. fa: venir.
Israyel [Israˆye¨l] cuf. Lardu yaudiyaye
Palestinna kǝmaskidǝ. Jerujalem
fǝdeyedǝ Israyellan kǝrga. fa: Israël.
jadu1 [ja˜ðu˜˜] kkye2. Cuwuɍi dio. Ngirima
karawi jaje duwon cududi. mt: su˜ktu˜. fa:
percer.
jadu2 [ja˜ðu˜˜] kkye2. Ganga baktu. Ganga jaji
duwon, saddu namgadano. fa: taper.
jadu3 [ja˜ðu˜˜] kkye2. Kuruwunin awo laa
juwagǝme tiyi awo laa gadero leje
ngawo. Kandira bundiya kǝniwulan jaje
ceje cuwudǝna. fa: tirer.
jadu4 [ja˜ðu˜˜] kkye2. Kunguna kunguna ngǝwu
fandoro njo. Ngǝwu cuwandi cǝne
wuɍinju sammaa cajaro jayeno. fa:
parier.
jadu5 [ja˜ðuˆ] cu. Silan tamiya kǝlaro yade
kambedǝ. Nguwada duwon, dalje
jadunju tumoyeyeno. fa: taille.
jaduma [jaˆdu˜ma˜] cu. Kasuwa ngulondo
kambea cakke bowu fatto jaujidǝ.
Jaduma ngulondoni jaje kawuni kada
simmia wanǝkkidǝ. fa: panaris.
jaduwu [ja˜ðu˜wu˜] kkye2. Bakkǝgǝme ngawo.
Kurisniro kusa jagǝkke lolojiwaworo
walji. fa: enfoncer.
jagaptu [jå˜gå˜ptu˜] kkye2. Mǝradu fando.
Kǝmǝne konkurnin jagaptǝkkǝna. bg:
ju˜wå˜ptu˜. fa: satisfaire (se).
jaija [jå˜ijaˆ] cu. Kam kamba rawoma, bi
mukko kibbua gǝnidǝ. Aɍi jaija nangaro,
sawi yaye cinna fannjuyen amba. mt:
kǝˆre¨; dǝˆga¨l. fa: généreux.
jairo1 [jå˜iro˜] cu. Kongwa adǝma nantadan
culuwunadǝ. Kida dunoye ngǝwusoa
jairowa bǝlandeye cadi. fa: adolescent.
jairo2 [jå˜iro˜] cu. Kam kuroro shawa. Fero
jairodǝa wundu yaye cǝragǝna. fa: beau;
belle.
jaitun
jaitun1 [jåˆitu˜n] cu. Kǝska bi coccoɍi
kǝskanjulan tasiwi cadidǝ. Lardunden
jaitun barejaiwawo. fa: olivier.
jaitun2 [jåˆitu˜n] cu. Tada jaitunne. Jaitun
mandamanda nangaro, jaumaro tia
cǝragǝna. fa: olive.
jajaktu1 [jå˜jå˜ktu˜] kkye2. Kambo awo ronju
cǝraana wuwulduwu. Duwu wua
jajanse hangallan luwukke gǝmajeni
tuluwukke kekko. fa: flatter.
jajaktu2 [jå˜jå˜ktu˜] kkye2. Nanngǝla
karenǝmbe jamaro isanoduwu.
Atǝmpama karenju cǝladoro daada
jajakci. fa: vanter.
jajaktuma [jå˜jå˜ktu˜maˆ] cu. Kam kambo
mana kǝji kǝji wuljiyidǝ. Jajaktuma
kǝrǝnji kǝrǝnji duwon, cije kunguna tiro
kaino. fa: flatteur.
jaje1 [ja˜je˜] cu. Karwukuttanǝm kam kamnju
laa bawojǝnaaro fǝledaa. Kakani
bawojǝnadǝ, sawani bǝla kuruwunin
jaje sǝddoro kadio. fa: condoléance,
lamentation.
jajǝrma [jaˆjǝ¨rmaˆ] cu. Lǝman karaaye, da
ngǝroma, ngam gai duwon damsaɍi
cǝdanni. Jajǝrma lǝman cejiya, kǝla
kǝskayen cade juwui. bg: jaˆjß©rmaˆ. fa:
panthère.
jajirma [jaˆjß©rmaˆ] cu. rui: jaˆjǝ¨rmaˆ.
jakka1 [jaˆkka˜] cu. Curo kǝnda saa fal cǝdǝna
ledǝnniyen laa ngojane am duno
ganaaro cadidǝ. Saa fi yaye gaɍiwu
bǝlandeyedǝ jakka lǝmannanjulan
cuttuluwi. mt: sa˜da˜aˆ. fa: dîme.
jakka2 [ja˜kkaˆ] cu. Ngalduram argǝmsoye
tasaye gǝram yer tulur fiwua gai
ngojidǝ. Kam duno ganaa rakce buwu
ciwiwawodǝ jakkalan ngal cǝdi. fa:
mesure de céréale.
jaktu1 [jåˆktu˜] kkye2. Awo laa kǝla awo
gadeyero gǝnaduwu. Dunia lǝmjiya,
kawua nangaro, tadani borwolan
jangǝkki. fa: couvrir.
jaktu2 [jåˆktu˜] kkye2. Curo awodǝye
turuiwaworo dio. Kuloro lejidǝ, ngimnju
jakkeno. fa: fermer.
jakturam1 [jåˆktu˜råˆm] cu. Awo laa wande
turuiro waldǝnni bi fidǝnniro awo
gǝnajagaidǝ bi tǝmjagaidǝ. Bǝrini wande
kiyi jaanniro jakturamlan buwurudǝa
tǝmgekko. fa: bouchon, couvercle.
jakturam2 [jåˆktu˜råˆm] cu. Awo laa wande
turuiro bi culuwiro waldǝnniro awo
faccagaidǝ. Jakturam cagam
kuwuiyaniye su caɍicaɍilan tǝdǝna. fa:
kalmaram tǝlamyindia
jaman kǝrmaye
porte.
jakturam3 [jåˆktu˜råˆm] cu. Awo tilan kam
jaktidǝ. Kaku isiya, jakturammi kura
borwoyedǝn faidadǝkki. fa: couverture.
jaladu [jaˆla˜ðu˜] kkye2. Awo tulladaa waldǝme
tuldu. Tasa gǝnaadadǝa jalanǝkke
duwon tiro kǝmbo figǝkki. fa: rincer.
jalap [jå˜låˆp] cu. Awo tulon bi simintilan
tǝdǝna naptu alloyea fal kǝla fallero
gǝnajagane tando cadidǝ. Jalap
simintiye kammǝkke garu dikki. mt:
bǝ˜rk߉1. fa: brique.
jaldu [jaˆlðu˜] kkye2. Awo argǝmso gai ingiro
figǝme tuldu. Tiya fal ngawuɍiye bǝri
tǝlala dioro jallǝkki. fa: rincer.
jalla [ja˜lla˜] cok. Ti gai gǝnia gade bawodǝ.
Kulonjulan argǝm jalla cǝnado. mt: ju˜r.
fa: rien que.
jallabiya [jåˆllåˆbß™yaˆ] cu. Kajǝmu mukkoa dau
siyero jǝpciyidǝ. Salaro jallabiya
shaddaye fǝkka fiyadaa kaiwo. fa:
djellaba.
jallasa [jaˆlla˜saˆ] cu. So ngǝwu. Jallasanju
nangaro, awo gana yayero sai kalala. fa:
plainte.
jallasama [jaˆllaˆsaˆma˜] cu. Kam kuttu
rakcǝnnidǝ. Kantima adǝ jallasama
nangaro, kasu nanjulan ngojaiwawo. fa:
pleurnicheur, pleurnichard.
jallastu [jåˆllåˆstu˜] kkye2. Jallasa dio. Awoni
tiro dapkǝgǝkkǝna nangaro, leje wua
fannden jallasseno. fa: critiquer.
jama [jaˆma¨] cu. Am ngǝwu na laayedǝ. Jama
bǝlaye captane lokkol cadando. fa:
communauté, public.
jama larduye [jaˆma¨ lå¨rduˆyeˆ] cuk. Awo
ambo curo larduyelan dasaanadǝ. Jama
lardu Nijerre nanngǝwunja miliyo mewu
gai. fa: population.
jama mewu [jaˆma¨ meˆwu˜] cuk. Am ngǝwu.
Jama mewu banasagane soroni
kidandǝkko. fa: peuple.
jamala [jaˆmaˆla˜] cu. Awo jama sammaye.
Jawal dio adǝ kida jamala, kam falle
gǝni. fa: communautaire.
jaman [jåˆmå˜n] cu. Sa awo laa tǝdǝnaye bi
sajǝnayedǝ. Jaman andi lokkol diyedǝn,
lamisua kǝra bawo. fa: ère.
jaman fuwuye [jåˆmå˜n fu˜wuˆyeˆ] cuk. Jaman
fuwulan isidǝ. Andi lokkolwu kuyedǝma
kidawu jaman fuwuye wo. fa: futur.
jaman kǝrmaye [jåˆmå˜n kǝ˜rma˜yeˆ] cuk.
Jaman curonjun dǝgaiyenadǝ. Jaman
kǝrmayen wu lokkolma aji dewuye. fa:
présent.
69
jaman ngawoye
jaman ngawoye [jåˆmå˜n nga˜woˆyeˆ] cuk.
Jaman tǝde kojǝnadǝ. Jaman ngawoyen
nasarawa lardunde canodo. fa: passée.
jaman tiloa [jåˆmå˜n t߉lo˜aˆ] cuk. Am bi awo
jaman falle. Andi njuɍiya fanndeye
samma jaman tiloa. fa: génération.
jamanne [jåˆmå˜nneˆ] alnj. Awo jaman
curonju dǝgaiyenayedǝ. Bǝlandelan
mainde soro jamanne tǝdandǝna shawa
laa. fa: moderne.
jamara [ja˜ma˜raˆ] cu. Karuwa samsu ɍit
kǝskaso isangamjiyidǝ. Kǝmǝne jamara
kojǝnadǝ, kani so, dimi so, kada sano.
fa: vent.
jamba [jaˆmba˜] cu. Kamba jawal diwiro
njakkodǝ. Jambalan gau lǝman maji. fa:
arnaque, tromperie.
jambadu [jaˆmbaˆðu˜] kkye2. Jamba dio.
Jambasane agogo diwi sakkalado. fa:
tromper.
jambama [jaˆmba˜maˆ] cu. Jamba dioma.
Kolema adǝ jambama nangaro, am
nanjun kare casuwiwawo. fa: arnaqueur,
trompeur.
jambiye [jaˆmbß™yeˆ] cu. Kǝndawu mewun
yindin nasarayedǝn burwoyedǝ. Saa
nasara jambiyelan ngǝssi. fa: janvier.
jambo [ja˜mboˆ] cu. Awo faida bawoa.
Wande jambo cinna kǝlasndeyen
finuwwi. mt: bu˜du˜. fa: ordure.
jamboram [jaˆmboˆrå˜m] cu. Na jambo fijaidǝ.
Jambodǝa ngone yade jamboramdǝro
figǝne are. fa: dépotoir.
jamburiya [jåˆmbu˜rß™yaˆ] cu. Lardu walawalan
jamanju gomna tia nodoma kǝrejǝnadǝ.
Jaman kǝrmamayen larduwa ngǝwuso
jamburiya. fa: république.
jamburta [jaˆmbu˜rtaˆ] cu. Ngǝrwu battaye bi
dangoyedǝ. Lokkolwu ngǝwuso
kakkaduwanja curo jamburtayero
casakki. fa: sac.
jamfa [jå˜mfaˆ] cu. Kajǝmu jallabiya gai duwon
ngurumngurum kojiwawodǝ. Kanoriya
ngǝwusoro curo garinjayen jamfaa. fa:
chemise.
jamiya [ja˜mß™yaˆ] cu. Lokkol kura gǝnanju kǝra
saa mewun yakkunne dimiya tiro
ngaamidǝ. Mushe liseyero walduro,
jamiyan kǝra saa uwuye kidǝkko. fa:
université.
Jamus [Ja˜muˆs] cuf. Lardu yalaadinnam
kalkal Faransaye kuradǝ. Radiyo
Jamussen lawar afunoafunolan cadi. fa:
Allemagne.
jandarma [ja˜nda˜rmaˆ] cu. Kidama gomnatiye
70 kalmaram tǝlamyindia
jar buye
kida folis gai karaalan cǝdidǝ. Barwuwa
yindi kaɍimoye jandarma cǝdane
cuwudǝna. fa: gendarme.
jande1 [jå˜nde˜] cu. Mana. Ti talaa yaye, jande
bowuye cǝdiwawo nangaro, fǝrdunjun
amba. fa: causerie.
jande2 [jå˜nde˜] cu. Kalmawa so, mana kǝla fal
fal so wulwuljai kakalakcagaidǝ. Bikka
jande kǝla bareyen kidiye. fa: langage,
expression orale.
jandedu [jåˆnde˜ðu˜] kkye2. Jande dio. Kakaa
fadon dawu diwuwanjuyen jandeji
kolyekko. fa: causer.
jandekǝji [jåˆndeˆkǝˆjß™] cu. Mana kǝji wuldu
nodudǝ. Jandekǝjinjuro, wundu yaye
shiɍiu cǝdana tia kǝrǝnji. fa: éloquence.
janderam [jåˆndeˆrå˜m] cu. Na jande dioyedǝ.
Masǝna ceriya, janderambo leje
sawawanjua najiyi. fa: causerie (lieu de).
jane [jaˆne˜] cu. Kur kur kǝla awo laayen
shawaro kalakturo cadidǝ. Am laa
kajǝmu janeama caraana wo. fa: raie.
janedu [jaˆneˆðu˜] kkye2. Jane dio. Afunowa
kǝmo janejane shawaro cadi. fa:
décorer, orner.
janejane [jaˆne˜jaˆne˜] cu. Jane ngǝwua.
Janejane gǝmajenjuyedǝ kura kura. fa:
rayure.
janejanea [jaˆne˜jaˆne˜aˆ] alnj. Jiɍi gǝnagǝnia,
alama kime so, kǝɍi so, kurnum so.
Bikka gǝmaje janejanea yakkǝkke
kasuwuro leyekko. fa: rayé.
janna [ja˜nnaˆ] cu. Leiralan na kǝji kam biwu
bawoa nangaro Kǝmande cǝdǝnadǝ.
Janna maduro am ngǝwu adinno duno
cadǝna. fa: paradis.
jannama [jaˆnnaˆma˜] cu. Kam Ala kasacce
jannaro ngayidǝ. Ala tilonju jannama
nojo. mg: kåˆnnuˆma˜. fa: destiné au paradis.
Japon [Jaˆpo¨n] cuf. Cuku cuku kǝldane lardu
fallo waldana adinnam jauro kuruwu
Faransayelan dǝganadǝ. Toyota
tandodǝa lardu Japonnelan ngǝskera.
fa: Japon.
japtu [jåˆptu˜] kkye2. Jawu dio. Bindu kawu
falnin kǝla yindi japci. fa: tresser.
jar1 [jå¨r] cu. Wuɍi bi lǝman njade tilan
kasuwu badinǝmidǝ. Jar namburo
kasuwu wuro tiyero. mt: ya¨6. fa: capital.
jar2 [jå¨r] cu. Awo bul kibbu da-a silla-a
kǝljidǝ. Jar guduguduye kamdiya, ledu
bawo. mt: kia˜wuˆ. fa: tendon.
jar buye [jå¨r bu¨yeˆ] cuk. Tiyi kamben bi
lǝmannen awo curonjulan bu lejidǝ. Jar
buye kamdǝnnia, bu fidiwawo. mt:
jar sǝmoye
buˆrå˜m. fa: veine, vaisseaux sanguins.
jar sǝmoye [jå¨r sǝ˜moˆyeˆ] cuk. Je bul sǝmoa
cakke awo tǝdi sammaa fanjidǝ. Abduye
jarnju sǝmoye kamde muwayeno. fa:
nerf (auditif).
jar simbe [jå¨r sß©mbeˆ] cuk. Je bul simbo
tuwaada cakke simlan faidadiyedǝ. Jar
simbe kamdiya, kuro bawo. fa: nerf
(optique).
jarapta1 [jåˆråˆptaˆ] cu. Kitawu tuluwo. Kitawu
adǝ jarapta burwoye. fa: version.
jarapta2 [jåˆråˆptaˆ] cu. Ilmu yallaye nodudǝ.
Hangal kǝjia nangaro, sawi yaye
jaraptalan tima burwoye wo. fa:
examen.
jaraptu1 [jå˜rå˜ptu˜] kkye2. Gǝnan fando. Ngǝri
kǝniwulan gǝpkekkǝniya, fandǝkkǝni,
jarapkekko. fa: rater.
jaraptu2 [jå˜rå˜ptu˜] kkye2. Ganalan moudu.
Balo diyedǝn, bi njakkoro
jarammǝkkǝna. fa: faillir.
jarara [jaˆraˆraˆ] cu. Kǝrye ci ci
Kǝmǝduwuyedǝ. Jarara ngǝwuson
moworra dasaa. fa: Komadougou Yobé
(long de la).
jarduwu [jåˆrdu˜wu˜] kkye2. Je kaɍauji
kaɍaujiro tuduwu. Kadau wande
cokkǝna warjǝnniro, je kaɍaujiro
jarjagane leda tuyeyera. fa: aligner.
jarmu ingia [jå˜rmu˜ ߉ngß©aˆ] cu. Joro curonjun
jǝrwuso cadidǝ. Jarmu ingia laa
Ngudomariyayen am kǝlwu fǝrajai. mt:
ngo¨r. fa: bas-fond.
jat [jå˜t] cok. Kalma awo kǝridǝnniro
wuldidǝ. Cǝmbarǝna jat bowada kǝnǝm
cǝdi. fa: allongé.
jau1 [jå¨u] alnj. Sǝrǝnna. Kasuwadǝ jau
nangaro, kǝnǝm wuro tiyero. fa:
douloureux.
jau2 [jå¨u] alnj. Tǝlambo gǝnagǝmiya, comcom
fanǝmidǝ. Kiam adǝ lemǝn gai jau fit. fa:
aigre.
jau3 [jå¨u] alnj. Taman ngǝwua. Mota bǝɍin jau
nangaro, dina kaiwo. fa: cher.
jau4 [jå¨u] cu. Tiyiye nanju laan kasuwa bi
awo gade cakke kuttu dunoa fandudǝ.
Garuro gǝmdǝgǝkke kǝlani jau fanjǝna.
fa: douleur.
jaudu1 [jåˆuðu˜] kkye2. Jauro waldu. Wande
kiam jaujǝnniro, kimba koljagai. fa:
aigrir.
jaudu2 [jåˆuðu˜] kkye2. Jauro waldu. Nangǝɍi
karǝnjiya, kasuni jauji. fa: apprécier (s').
jaudu3 [jåˆuðu˜] kkye2. Jau fandu. Mukkoni
jena kamjǝna jauji. mt: rǝˆndoˆ. fa: mal
kalmaram tǝlamyindia
jawu
(faire).
jauro [jå¨uroˆ] cok. Kalma kǝndoyero bi alama
njoyero duno njomadǝ. Kasuwanjudǝ
jauro jau nangaro, lowotordilan tia
keda. fa: très.
jawa [jå˜wa˜] cu. Batta tududǝna ngǝwuso
kwangawa kǝlaro gǝnajagaidǝ. Yim
kajalan luwoa yal fi yaye kǝlan jawaa. fa:
bonnet.
jawal1 [jå˜wå˜l] cu. Na game leduye. Kǝla
fǝrniyen jawal gakke Bagararo lekki. fa:
route, piste, chemin.
jawal2 [jå˜wå˜l] cu. Mǝradu fandoro jiɍi
dioyedǝ. Kida jau adǝa jawal dioye wuro
tikkero. fa: moyen.
jawal3 [jå˜wå˜l] cu. Na game leduye. Kom
shekku bawoalan jawal gakke cu kam
curo ngimbedǝye kiwandǝkko. fa:
itinéraire.
jawal ingiye [jå˜wå˜l ߉ngß©yeˆ] cuk. Na gǝna laa
laada ingi jǝgaidǝ. Curo jǝrwuyen jawal
ingiye kada. fa: rigole, canal.
jawallo njakko [jå˜wå˜lloˆ njåˆkkoˆ] kkyek. Kam
na dǝgana nojǝnniro kanji lejidǝa
fǝleduwu. Kam adǝ ku jawallo
sakkǝnnia, bǝla gadero jawal
ngokkǝnadǝ sadi. fa: orienter.
jawalnguro [jåˆwåˆlnguˆro˜] cu. Kam nanǝmbo
kǝnde cǝdiye naro ledu dimi duwon
tadonambu. Kai! Care jawalnguro gǝna
diye nasǝgǝmmidǝ. fa: passer (sans se
rencontrer).
jawar1 [jå˜wåˆr] cu. Kamu ngojane koljanadǝ.
Kamu yindiyero jawar niyayeno. fa:
femme libre, divorcée.
jawar2 [jå˜wåˆr] cu. Kamu kǝlan niya bawoa
kǝnjǝna saniaro ngojǝnadǝ. Bǝrni
kuralan bune fi yaye jawarra kǝla laiyen
napcai. fa: prostituée.
jawardu1 [jåˆwåˆrðu˜] kkye2. Jawarro waldu.
Kǝlayakkunjun kamuro kiragǝkkǝniya,
fandǝkkǝni, sai jawaryenniya duwon. fa:
être divorcée.
jawardu2 [jåˆwå˜rðu˜] kkye2. Awo mukkon
tame njaɍeduwu. Dagǝl kǝla kǝskayen
mukko fallan tadanju jawarji. fa:
balancer.
jawawi [jåˆwå˜w߉] cu. Mana dabbargada
jama capkadaro wulgǝmidǝ. Baɍi
saladǝro, gomna larduye radiyolan
jawawi cǝdi. fa: discours.
jawe [jåˆwe˜] cu. Walawala diodǝ. Jawe
difiteyero jama tǝrǝm caluwuna. mt:
kǝ˜reˆ2. fa: élection.
jawu1 [jå˜wu˜] cu. Kanduɍi kǝrdadǝ.
71
jawu
Mangarilan dambuma jawu nowada
wo. fa: tresse.
jawu2 [jå˜wu˜] cu. Awo alama ngim gai nema
kuloye curodǝn gǝnajaidǝ. Kulonju
kalaje dajiya, jawu yindi cǝmbǝɍi. mt:
bǝˆra˜; kǝ˜rgå˜n. fa: grenier.
jawu3 [ja˜wuˆ] cu. Je kǝskaro tikkerǝna kam
napce tǝmbaljaiya, leje isidǝ. Balu jawu
cai duwon, je kamde bǝp kauro. fa:
balançoire.
jawu dio [jå˜wu˜ dioˆ] kkyek. Kanduɍi kǝlaye
kǝrdu. Kǝlani fedǝkke Ya Wano jawu
sǝddǝna. fa: tresser.
jawudu [jaˆwuˆðu˜] kkye2. Awo njaɍejiyiro
moji dio. Yalla kǝskaro je cakkere
kamanjaa jawujai. fa: balancer.
jawuma [jå˜wu˜maˆ] cu. Kamu jawu diomadǝ.
Larusa feronjuyero jawuma doje kadio.
fa: tresseuse.
jawura [jaˆwu˜ra˜] cu. Kitawu aiyawa Ala
njungoroye Nawi Daudasoye. Curo
salanjayen yaudiya-a kǝristawa-a
aiyawa laa jawuraye yejai. fa: livre des
psaumes.
jayil [ja˜y߉l] alnj. Kam ilmu bawoadǝ. Ti jayil
nangaro, awi wuljagaiya yaye, jǝrero
ngoji. fa: ignorant.
je1 [je¨] cu. Awo ngǝlailan bi awo gadelan
tǝdǝna sosor kare geroro faidaadǝ. Je
ɍijam fǝrniye kamde dadu wayeno. fa:
corde.
je2 [je¨] cu. Je sosor cuwuɍi kare laa laa yero
casakke cakkeridǝ. Balowu wande
sunonja culuwunni nangaro, jedǝa
ngǝlaro kassane cakkeri. fa: lacet.
je3 [je¨] cu. Soji gǝna-a kura-a gayirduma.
Kǝriwulan nankwa cǝdǝnadǝro, je
jeneralle kedo. fa: galon.
je suye [je¨ su¨yeˆ] cuk. Su sosor kuruwu
faida jesoye cǝdidǝ. Je suyelan latǝrik
fado fadoro samjagai. fa: fil de fer.
je tuduwu [je¨ tu˜ðu˜wu˜] kkyek. Kambe kida
ngǝlaro noduro su darajaa tiro tuduwu.
Fuwu gomnayen tiro je tuyeyera. fa:
décorer.
jedu [je˜ðu˜] kkye2. Awo laan lǝman bi kam
tame nia ga. Tadadǝ bawanju kambudǝa
kalan jeji. fa: conduire.
jena [jeˆna˜] cu. Su tǝgarǝna tilan lǝman yaye
duwajai, bi awo gade yaye kamjaidǝ.
Kagǝlma adǝ kawu kasuwu fi yaye
dirijiro, jena ngǝwu cǝgari. fa: couteau.
jendu [jeˆnðu˜] cu. Awo junguru gai duwon
kuruwudǝ. Kamuwa napkada fal jendu
jaje yejiya, gapcǝnadǝ cakkamoyi. fa:
72 kalmaram tǝlamyindia
jǝgana
instrument.
jendujendu [jeˆnðuˆjeˆnðu˜] cu. Ngudo
ngaware jauro kuruwuadǝ. Kattulan ku
jendujendu takko. fa: veuve (oiseau).
jene [je˜neˆ] cu. Batta kamuwa canja casakkeri
bi kǝlanja jakcaidǝ. Tǝɍmi fal jene yakku.
fa: pagne.
jeneral [jeˆneˆra¨l] cu. Je sojiye mareshalle
gǝnia tia kojǝna bawodǝ. Gomna lardu
Nijerre kǝnyindiyedǝ je jeneralle cǝda.
fa: général.
jeni [jeˆnß™] cu. Su, kǝska bi dango tǝgarǝna
curoa, taramba tilan bǝlǝmso casaidǝ.
Kadawu wadaro, tǝgǝranju jenin diji. fa:
louche.
jerida [jeˆrß™daˆ] cu. Kakkadu kǝladǝn lawar jiɍi
jiɍia sa salan bakcaidǝ. Larusa
sawaniyedǝa kǝla jeridayen kǝrayekko.
fa: journal.
jeridama [jeˆrß™daˆmaˆ] cu. Kam lawar
radiyosolan njoma bi jerida ruwuduma.
Jeridama isǝna ministǝr ilmuyero kǝla
lokkollen koro dio cǝddi. fa: journaliste.
jerkina [jeˆrkß™naˆ] cu. Kǝluwu ɍiwulla curo
kakkaduyen caladidǝ. Kalwunju gari bul
tulyenniya, ingi jerkinaan suwalyeno.
mt: bu˜laˆ. fa: bleu de lessive.
Jerujalem [Jeˆruˆjaˆle¨m] cuf. Bǝrni curonjulan
masidi darajaa mǝsǝlǝmbaye
kǝnyakkuye dǝganadǝ. Jerujalemdǝ
yindiro dagargada; fǝdeye-a
adinnambe-a. mt: Ku˜duˆs. fa: Jérusalem.
jeɍe1 [jeˆɍe˜] cu. rui: jeˆɍß™.
jeɍe2 [jeˆɍe˜] cu. Fal ngawo fallen sǝrettudǝ.
Yalla kǝlasso ngasayiya, jeɍe cadi. fa:
ligne, rang, colonne.
jeɍeduwu [jeˆɍeˆðu˜wu˜] kkye2. Fal kǝla fallero
gǝnaduwu. Pompomlan tasanju jeɍejiye
cinju gureji. fa: aligner, ranger.
jeɍi [je˜ɍ߉] cu. Kajaa tǝngǝɍi. Jeɍi gǝpcaiya,
kuruwuro leji. bg: jeˆɍe˜. fa: lance.
jetko1 [jeˆtko˜] cu. Kanoriya sǝni feye
ngǝwunjaso kǝrye Diwayen dasaanadǝ.
Tǝlam kǝɍioro, jetko sawaro ngoyeno.
fa: jetko.
jetko2 [jeˆtko˜] cu. Tǝlam jetkoyedǝ. Jetko
manaji yaye, sawanju bilmawu rakce tia
asuji. fa: jetko.
jetkoram [jeˆtko˜råˆm] cu. Fero bi kamu
jetkodǝ. Jetkoram fe gandu cǝdi
kirukko. fa: jetko (fille ou femme).
jǝgana [jǝˆga˜na˜] cu. Fǝrgami jiɍi ngawo si
gudowomben ɍijidǝ. Gudowom tilo
gǝni, kǝrima jǝgana cǝdana. mt: daˆyß™na˜.
fa: ergot, éperon.
jǝjǝga
jǝjǝga [jǝˆjǝˆga˜] cu. Kǝmbo boje wajǝna
kannuro gǝccaanadǝ. Was wajiya,
kǝmullo namduro, jǝjǝga bukki. mt:
duˆwaˆnß™. fa: réchauffé.
jǝjǝkta [jǝˆjǝˆktaˆ] cu. Jǝjǝktu diodǝ. Jǝjǝkta
nguluye fanǝmiya, kungunaa
dǝgambawo. fa: flatterie.
jǝjǝkta cidiye [jǝˆjǝˆktaˆ cß™dß™yeˆ] cuk. Cidiye
jǝjǝktudǝ. Jǝjǝkta cidiye banna ngǝwu
cǝdi. fa: séisme.
jǝjǝktu [jǝˆjǝˆktu˜] kkye2. Isaloloduwu. Sǝni
kǝska jǝjǝkce lǝmannanjuro kǝmbo ci. fa:
secouer.
jǝjǝrdu [jǝ˜jǝ˜rðu˜] kkye2. Kasuni yirdu. Aɍi
jǝrwunjulan alama jǝjǝrji. mt: fß™ðu˜3. fa:
semer (à la volée).
jǝjǝrduwu [jǝ˜jǝ˜rðu˜wu˜] kkye2. Kǝla awo
laayero gana ganan awo laa fiduwu.
Tǝrgawua nangaro, fannjuro fudǝr
jǝjǝryeyeno. fa: saupoudrer.
jǝkka1 [jǝ˜kkaˆ] alnj. Faran gǝni, bi curo ganaa.
Soro adǝ jǝkka nangaro, kam dewu koji
curodǝn bojaiwawo. fa: serré, étroit.
jǝkka2 [jǝˆkka˜] cu. Kunguna tamannju gursu
yer yindidǝ. Alwasi kidamaniye jǝkka
uwu. fa: mille francs.
jǝkka3 [jǝˆkka˜] cu. Naira yer yindidǝ. Bikka
kanini kuradǝa jǝkka yakkuro kiladǝkko.
fa: deux cents naira.
jǝkkǝr [jǝ˜kkǝˆr] cu. Ala takturo moduwa
cadidǝ. Tadanju bawoyenniya, malǝmba
bowoje bune farai jǝkkǝr cadi wayera.
fa: rappel (de Dieu).
jǝktu1 [jǝˆktu˜] kkye2. Jiɍi dime kadawu timiye
bi tiyiye tuluwo. Was wajiya timini
jǝngǝkki. fa: brosser (se), frotter.
jǝktu2 [jǝˆktu˜] kkye2. Katako rabolan sulsullo
dio. Kafinta kawu katako dǝgǝllo
cǝdidǝro, sai ngǝlaro jǝkciya. fa: raboter.
jǝktu3 [jǝ˜ktu˜] kkye2. Mǝradu laaro hangal
kambe sango. Kasuni ngoyenniya, tia
jǝngǝkke duwon biyaseno. mt: daˆmeˆðu˜1.
fa: presser.
jǝktu4 [jǝ¨ktuˆ] cu. Kuttuye kamba fandodǝ.
Jǝktu cuwande kaninju yindidǝmaa
kilado. fa: problème.
jǝkturam [jǝˆktu˜råˆm] cu. Awo tilan faidadane
awo laa jǝkcaidǝ. Sunoniro kǝndawu
jǝkturamnin samgǝgǝkki. fa: brosse.
jǝm [jǝˆm] cok. Sa gana laa. Lene! Jǝm cǝdiya,
kam juwanjǝgǝkki. fa: instant (un).
jǝmada gaji [jǝˆma˜da˜ ga˜j߉] cuk. Kǝndawu
mewun yindin kamcǝlǝmbeye
kǝn'arakkuye. Saani tulurra duwon,
jǝmada gajilan wua kajasera. fa: mois
kalmaram tǝlamyindia
jǝngǝna
hégirien (sixième).
jǝmada lowal [jǝˆma˜da˜ lo˜wåˆl] cuk. Kǝndawu
mewun yindin kamcǝlǝmbeye
kǝn'uwuye. Ku saa yakkua jǝmada
lowallan sawani Libilan kadio. fa: mois
hégirien (cinquième).
jǝmbǝlǝm [jǝ˜mbǝ˜lǝ˜m] alnj. Kam kajadǝnnidǝ.
Adin mǝsǝlǝmbayen jǝmbǝlǝmbe sala
tumojiyiwawo. mt: jǝ˜mbu˜lu˜. fa:
incirconcis.
jǝmbulu [jǝ˜mbu˜lu˜] alnj. Kam kajadǝnnidǝ.
Adin mǝsǝlǝmbayen jǝmbuluye sala
tumojiyiwawo. mt: jǝ˜mbǝ˜lǝ˜m. fa:
incirconcis.
jǝmdu [jǝ˜mðu˜] kkye2. Asem dio. Malǝm adǝ
lamisu fi yaye jǝmji. fa: jeûner.
jǝmǝla [jǝ˜mǝˆlaˆ] cu. Samma kǝldiya, awo
tuwandidǝ. Kani yindiro yakku
yirgamiya, jǝmǝladǝ uwu. fa: total.
jǝmǝla manaye [jǝ˜mǝˆlaˆ ma˜naˆyeˆ] cuk. Mana
kǝla fal falla maanaadǝ. Jǝmǝla manaye
nodu cidiyedǝa kakkadundon
ruwunowo. fa: texte.
jǝmǝladu [jǝˆmǝˆlaˆðu˜] kkye2. Jǝmǝla dio.
Kasuwu tardu cǝdi, kolema kare
cǝladǝnadǝa jǝmǝlaji. fa: totaliser.
jǝmjǝm [jǝˆmjǝˆm] alnj. Jauro samsu gǝni ye,
jauro kannua ye gǝni. Shayi lalaje
jǝmjǝmbo walje kiano. fa: tiède.
jǝmma1 [jǝ¨mma˜] cu. Kari taman jaua
kamuwaso dauro cakkeridǝ. Kamu adǝ
jǝmma kǝɍiye dauro cikkerǝna. fa: pierre
(précieuse).
jǝmma2 [jǝ˜mmaˆ] cu. Yim katte lamisu-a
sǝbdu-ayen dǝganadǝ. Jǝmmaa kajiri
lokkollan waldiyeya, sai lǝtǝɍinna suwa.
fa: vendredi.
jǝmma3 [jǝˆmma˜] cu. Sala rakka yindia yim
jǝmmaayedǝ. Masidi kuralan am kada
captane jǝmma cadi. fa: prière (du
vendredi).
jǝmmagaji [jǝˆmmaˆgaˆjß™] cu. Curo kǝndawu
asembelan jǝmma daryeyedǝ.
Jǝmmagaji mǝndeye cu tadaniye
kidǝkko. fa: vendredi (dernier du
Ramadan).
jǝndǝr [jǝ˜ndǝ˜r] alnj. Alama kayea. Ngawo
bǝlayen bǝɍi jǝndǝr cǝlǝm pǝt kollada. fa:
allongé.
jǝndǝrjǝndǝr [jǝ˜ndǝ˜rjǝˆndǝˆr] alnj. Kam jauro
kuruwu ye gurjam yedǝ. Ti jǝndǝrjǝndǝr
nangaro, lawalamanju bawo. fa: énorme
(être vivant).
jǝngǝna [jǝˆngǝ˜naˆ] cu. Kare tamanna na
kambelan gǝnanǝme awo mǝradunǝmbe
73
jǝp
mowodǝ. Kǝmbo takkǝni nangaro,
kalwuni jǝngǝnaro yikke argǝm jakka
dewu sedo. mt: ra¨n. fa: gage.
jǝp [jǝ˜p] cok. Kalma awo na tilon ngǝwuro
capkadaro wuldidǝ. Kulonjulan argǝm
ndaran yaye jǝp jǝp ɍijǝna. fa: sur.
jǝptu1 [jǝˆptu˜] kkye2. Samelan cidiyaro kǝnsio.
Tada kǝla kǝskayedǝ jǝpcǝna. fa:
descendre.
jǝptu2 [jǝˆptu˜] kkye2. Ngudo bi dǝɍyi sameyeye
kǝla cidiyen naptu. Maara sameye ise
bǝlandelan jǝpcǝna. fa: atterrir.
jǝptu3 [jǝˆptu˜] kkye2. Kida gomnatiye saa
kamnjaanadǝa dime yero. Bawani
mushe lokkolle duwon, kǝrwunju fiwu
wuri kidǝnniya, jǝpkeno. fa: retraite
(prendre sa).
jǝptu4 [jǝˆptu˜] cu. Ngudo bi dǝɍyi sameyeye
kǝla cidiyen naptudǝ. Bikka dǝɍyi
sameye tǝngǝɍi kǝla jawallen jǝptu cǝdi
kirukko. fa: atterrissage.
jǝptu5 [jǝˆptu˜] cu. Kidalan cidu. Jǝptu kajiriyen
jǝrwuro lekki. fa: descente.
jǝpturam [jǝˆptu˜råˆm] cu. Fado kusotto
sawoye. Difaro leyekkǝniya, otellan na
bawodǝ, jǝpturam sarusiyen sasawo. fa:
case de passage.
jǝpturam dǝɍyiye [jǝˆptu˜råˆm dǝ˜ɍyß™yeˆ] cuk.
Fili dǝɍyi sameye jǝpcidǝ. Jǝpturam
dǝɍyiyero bawania kaptuwuro lekki. mt:
jǝˆptu˜råˆm maˆaˆra˜yeˆ. bg: dǝ˜ɍyß™ jǝˆptu˜råˆm. fa:
aéroport, aérogare.
jǝpturam maaraye [jǝˆptu˜råˆm maˆaˆra˜yeˆ]
cuk. rui: jǝˆptu˜råˆm dǝ˜ɍyß™yeˆ.
jǝre [jǝ˜reˆ] cu. rui: jß™reˆ.
jǝrǝptu [jǝˆrǝ˜ptu˜] kkye2. Kason bǝlaalan
babaktu. Bǝlaa kǝnnariye jǝrǝpciso,
luworo wayeno. mt: guˆru˜ktu˜. fa: tisonner.
jǝrǝt [jǝ˜rǝ˜t] alnj. Kalma awo jauro kǝɍiro
wuldidǝ. Kullum catti nangaro, jǝrwunju
kǝɍi jǝrǝt sawi yaye. bg: tǝ˜rǝ˜t. fa: vert
(treˆs).
jǝrwu [jǝ˜rwu˜] cu. Na gargada curodǝn
kǝɍijuwo barejaidǝ. Injilan jǝrwuni
tataseye yattǝkki. bg: ju˜rwu˜. fa: jardin.
jǝwǝt [jǝ˜wǝ˜t] alnj. Kalma bune bi dabdu awo
laa tǝgǝmbo tǝdǝnaro wuldidǝ. Bikkando
bare dabdu jǝwǝt dikke kuloni
tumoyeyekko. mt: sǝ˜ra˜m. fa: entier.
ji [jß©] cu. Kartaye jiɍi kime lojanji gai
kurgadadǝ. Tiyatiyan kwa jiye-a mewu
dusaye-an amba giwukko. fa: carreau.
Jibǝrilla [J߉bǝˆrß™llaˆ] cuf. Malaiya Ala na
nawiyayero cunodidǝ. Nawi Mamadu
kǝrwunju fidewu duwon, Jibǝrilla
74 kalmaram tǝlamyindia
joro
nanjuro ise: "Kǝrane!" yeno. fa: Gabriel.
jido [j߉dô] cu. Kambǝɍi nasara, kamba
yapkǝgǝmiya moji dapkǝgǝmi. Karate
gai jido dimiya, gala jiɍi jiɍi fandǝmi: bel
bullan ngǝssǝmiya, cǝlǝmlan yerǝmi. fa:
judo.
jire [jß™reˆ] cu. Mana tabbatdǝ. Suwa fi yaye
kǝngal adinnamlan culuwidǝ jire. bg: jǝ˜reˆ.
fa: vérité.
jiredu [j߉reˆðu˜] kkye2. Jireyero waldu. Fitǝrol
tuluwo lardundelan jirejiya, lardu fuwu
juwui. fa: réaliser (se).
jiɍi1 [jß™ɍ߉] cu. Camun awo laaye. Jene jiɍi
Aɍimi kamunjuro cǝkkuwunadǝa raakko.
fa: variété, sorte.
jiɍi2 [jß™ɍ߉] cu. Am tǝlam tiloa ye, ada tiloa ye.
Andi jiɍinde kanori. mt: kaˆbß™laˆ. fa: ethnie.
jiwado [jß™wa˜ðoˆ] cu. Kadi siriri kuruwu dawia
bul gaidǝ. Ledu dikki duwon, jiwado
kǝla cǝsange wua duseno. fa: serpent
(espèce).
jiwi [j߉wߙ] cu. Tada kawedoye budaro kura
wo. Fǝladaram napkada jiwinjun kiam
jǝgǝndi. mt: buˆða˜. fa: gourde.
jiyana [j߉ya˜na˜] cu. Su tǝlamba guduguduro
tujagane fǝr tilan cokcaidǝ. Ngǝrǝm
tǝdiya, am ngǝwuso fǝrnja jiyanan
cokcai. mt: toˆwoˆwa˜. fa: éperon.
jiye [j߉ye˜] cu. Bǝlawuron waldǝmiya, awo
kǝjimanǝmbo yikkudǝmidǝ. Modu
Makkalan kadinniya, tasiwi jiyero
sukkudo. fa: cadeau de voyage.
jokaye [jo˜ka˜yeˆ] cu. Kam lǝman ambe gacce
na gadero njado saniaro cǝdanadǝ.
Jokaye feya gaccǝna Najeriyaro ledu
cǝdi duwon, duwan kimowo. fa:
conducteur de bestiaux.
jokku [jo˜kkuˆ] alnj. Kam lǝman capci cejiwawo
ye, kambo ciwawo yedǝ. Ti jokku
nangaro, curo kǝramiyanjuyen
wunduma nanjuro isiwawo. mt: båˆyß©l;
sß©mbaˆ. fa: avare.
jolejole [joˆleˆjo˜leˆ] alnj. Jiɍi ngǝwua. Batta
jolejole yayero bul fokma cǝrawo. mt:
bo˜le˜bo˜le˜. fa: tacheté, multicolore.
jonjoɍi [joˆnjoˆɍß™] cu. Kalu da bawoaro
kargadadǝ. Bikka ngaji kalu jonjoɍia
bukko. fa: sauce.
Jordani [Joˆrda˜n߉] cuf. Lardu wasǝɍiyaye
adinnam Israyellen dǝganadǝ. Bǝrǝm
kura ti yero Jordani canidǝ naptu
kaɍangi katte larduwa Israyel-a
Jordani-aye cǝdi. fa: Jordanie.
joro [joˆro˜] cu. Na samelan cidiyaro isǝnadǝ.
Yalla kǝrilan sǝrjaiaro jororo jǝpcagai.
joɍi
fa: ravin.
joɍi [joˆɍß™] alnj. Kam hangal kuttuadǝ. Joɍi adǝ
bowu fat dadaji. fa: fou.
joɍidu [joˆɍ߉ðu˜] kkye2. Joɍiro waldu. Isa joɍije
kam bakciro waljǝna. fa: perdre la raison.
joɍijoɍi [joˆɍ߉joˆɍß™] cu. Kam alama joɍiye gaiadǝ.
Joɍijoɍi adǝa lowotordiro casadǝnnia,
tuwumbo joɍiji. fa: toqué.
jowo [joˆwo˜] cu. Kalwo ngǝlailan tǝdǝna curo
kuraa, taram yindiadǝ. Kala cadiya,
argǝmdǝa jowolan baaro capcagai. fa:
corbeille.
jowu [jo˜wuˆ] cu. Fado kǝniwuye. Kandira
kura kuraye jowudǝ kǝniwu miama
ngoji. fa: carquois.
judu1 [ju˜ðu˜] kkye2. Kǝla fuwunna tǝmbaldu.
Motanju langadanniya, jairowa jujane
ciyeno. fa: pousser.
judu2 [ju˜ðu˜] kkye2. Naro njado. Juwom
ngojǝna maara juji duwon, talje ingiro
kikkuro. fa: appareiller.
judu3 [ju¨duˆ] cu. Kulo tuloye tǝngǝɍi curonjun
kagǝlma su isasijiyidǝ. Judulan sisi
isafajiye kulum cǝgarǝna. fa: pot.
juju [ju¨juˆ] cu. Kidama gomnatiye saniaro
shara kamdu cǝdanadǝ. Barwu adǝa juju
saa uwuro tuyeno. fa: juge.
jujuri [juˆjuˆrß™] cu. Kidaram jujuye. Am ani
lawala kedǝnniya, jujuriro tayia kesado.
fa: palais de justice.
jul [ju˜l] cok. Kalma awo tǝlamba kǝla
cuttuluwunaro wuldidǝ. Jenani fannju
sukce jul culuwuna. mt: ju˜t. fa: visible (de
façon).
jula [juˆla˜] cu. Wuɍi saa fi yaye kwanga ti-a
kamunju-a yallanju-aye gomnatiro
fijiyidǝ. Wuɍi julayelan gomnati lardu
garji. fa: taxe.
juluma [juˆlu¨maˆ] cu. Kolwa dadua kǝndawuso
fijagaidǝ. Juluma litǝr falle mbeji. fa:
bouteille.
jumu [juˆmu¨] cuk. Yalo duwon alama
junguruye gaia cǝlǝmdǝ. Jumu curo
kaluyero casakki. mt: ya˜lo˜ naˆsaˆra˜. fa:
aubergine.
jumumu [juˆmuˆmuˆ] alnj. Kǝla fuwunna
culuwunadǝ. Gadu ci jumumua nangaro
candǝnni. fa: allongé.
junduk [ju˜ndu˜k] alnj. Alama ngǝwul gaiadǝ.
Bambusu junduk laa ciwe kasuwulan
kadio. mt: juˆnguˆru˜2. fa: ovale.
jungoɍi [juˆngoˆɍß™] cu. Ngawo kǝlaye na jut
culuwunadǝ. Gasingo jungoɍi kuruwua.
bg: njuˆngoˆɍß™. fa: occiput.
junguru1 [juˆnguˆru˜] cu. Kǝmo junduk
kalmaram tǝlamyindia
juwurnam
kamuwaso tilan nalle mukkoro
casakkidǝ. Kasuwulan kolema junguru
janejanea kada ladoro cuwudǝna. fa:
calebasse.
junguru2 [juˆnguˆru˜] alnj. Alama ngǝwul
gaiadǝ. Bambusu junguru laa ciwe
kasuwulan kadio. mt: ju˜ndu˜k. fa: ovale.
jungurujunguru [juˆnguˆruˆjuˆnguˆru˜] alnj.
Alama junguru gaia. Kulonjulan sagadu
jungurujunguru jur caluwo. mt: juˆnguˆru˜2.
fa: ovale.
jur [ju˜r] cok. Ti gai gǝnia gade bawodǝ.
Kulonjulan argǝm jur cǝnado. mt: ja˜lla˜.
fa: uniquement.
juri [ju˜rß™] cu. Curo mukko kaadaye fal.
Argǝm juri fal tattawarranjuro fijiyi. fa:
poignée.
juru [ju˜ruˆ] alnj. Fǝr kanduɍi bul-a kime
ngǝwua-aro tusaadadǝ. Fǝrnju jurudǝa
barwu ndaljo. fa: aubère.
jurwu [ju˜rwu˜] cu. rui: jǝ˜rwu˜.
justu1 [ju˜stu˜] kkye2. Kǝmbo curon dǝgana
samma kalangǝme cilan fidu. Isa curo
bǝrinjuyen kiyi cunde juskeno. mt: fß™ðu˜4.
fa: vomir, régurgiter.
justu2 [juˆstu˜] kkye2. Nia njando. Gǝmaje adǝ
nimaro jusso, kannanǝmbo
tǝngǝɍijǝgǝna. fa: convenir.
jut [ju˜t] cok. Kalma awo tǝlamba kǝla
cuttuluwunaro wuldidǝ. Jenani fannju
sukce jut culuwuna. mt: ju˜l. fa: visible (de
façon).
juwa1 [ju˜waˆ] cu. Batta cinna ngimbe bi taka
jakcidǝ. Batta shawa metǝr yindi
yiwukke kekema juwaro kidudo. fa:
rideau, voilage.
juwa2 [ju˜waˆ] n. Bare kǝnyindiyedǝ. Kulo
baredǝna ngawon, juwa fal yayero
tǝdǝnama ngǝla wo. fa: désherbage.
juwadu1 [juˆwaˆðu˜] kkye2. Yakkǝme naro
njado. Fadoro wallǝmiya, tadanǝm
juwane iso. fa: expédier.
juwadu2 [juˆwa˜ðu˜] kkye2. Juwa dio. Kulonin
kajim walde ɍijǝna juwakki. fa:
désherber, biner.
juwaptu [ju˜wå˜ptu˜] kkye2. rui: jå˜gå˜ptu˜.
juwom [ju˜wo˜m] cu. Ka kuruwu tilan maara
jujaidǝ. Na ingi jauro kuruwualan
juwom maara jujiwawo. fa: perche.
juwudu [juˆwuˆðu˜] cu. Ngudo tattawar gai
duwon karaaladǝ. Juwudu kul soro
lokkolndeyen fado cǝdǝna. fa: pigeon
ramier, palombe.
juwurnam [juˆwuˆrnå˜m] cu. Kasuwa kam
kamuyen bi kamu kwangayen ngoji,
75
juye juyen

duwama kam kam gadero cidǝ. Yange Lardundelan ngǝwusoro batalla kura
kam juwurnambaye yakkǝmiya, juyelan badidi. fa: juillet.
juwurnam nia njǝdai. mt: du¨n; g߉då¨m. fa: juyen [juˆye¨n] cu. Kǝndawu mewun yindin
syphilis. nasarayedǝye kǝn'arakkuyedǝ. Nijerlan
juye [juˆye¨] cu. Kǝndawu mewun yindin juyen isiya, jarapta lokkolwuye ngǝssai.
nasarayedǝye kǝntulurredǝ. fa: juin.

76 kalmaram tǝlamyindia
ka
K - k
ka1 [ka¨] cu. Kǝska sosor awo anisoro
faidajidǝ: baɍimi, njuttuwume ledu,
kambu jedu ... Ya Bintu kǝmurjo, karo
njuttiyia leji. fa: bâton.
ka2 [ka¨] cu. Gursuye sǝgǝrinju fotoadǝ. Lam
kayekkǝniya, ti ka kaje siwo. fa: face.
ka ciye [ka¨ cß©yeˆ] cuk. Da sameye-a cidiya-aye
ci jakcidǝ. Tuworam ngǝwuso ka cinjaye
adoro cǝlǝmbo cadi. fa: lèvre.
ka kǝrmaiye [ka¨ kǝˆrmå¨iyeˆ] cuk. Ka maiya laa
laa mukkon rojaidǝ. Ka kǝrmaiye
ngǝwuso sowowua fa: bâton de
commandement, sceptre.
ka nganjiye [ka¨ ngå˜nj߉yeˆ] cuk. Kundǝra
tǝdǝna ngawolan ngǝlaro dajoro kǝska
casakkidǝ. Sunoma kundǝra ngamje
cerǝnnin ka nganjiye cakki. fa:
embauchoir.
kaa [kaˆa˜] cu. rui: kaˆka˜.
Kaaba [Ka˜a˜baˆ] cuf. Fado Alaye Makkalan
dǝganadǝ. Mǝsǝlǝmba ajiro lejaiya,
Kaaba dirijai. fa: Kaaba.
kaadu [ka˜a˜ðu˜] kkye2. Kuwui ngǝwul koldu
badijǝnaye so dio. Kuwui yuwukkǝnadǝ
kaaje ngǝwul koljǝna. fa: caqueter.
kaaji [kaˆa˜j߉] cu. Kǝska jiɍi laa gǝwurgada
kanduwallo cokkǝgǝmiya, kangenju
buwuccidǝ. Magariwu fi yaye kakani
Fanna kaaji ngimnjuro cakki. fa: encens.
kaajiram [kaˆaˆj߉rå˜m] cu. Kalwo kaaji
njakkoye. Kaajirammidǝa kagǝlma
cǝgaro. fa: encensoir.
kaan kaarinno [kaˆa¨n kaˆaˆrß©nnoˆ] nkye. Kuren
bi kureye. Adande kaan kaarinno
tǝdidǝa kǝmǝne ye diyena. fa: ancestral.
kaande [kaˆa˜ndeˆ] wkǝ. Andi ngǝwuye
karende niye wulliyedǝ. Andi fǝrra
kaande curo aniyen bawo. fa: nôtre (le).
kaando [kaˆa˜ndoˆ] wkǝ. Kam gadeye am gade
ngǝwuro karenja cǝni wuljidǝ. Nayi fǝrra
kaando karaan isanni. fa: vôtre (le).
kaanǝm [kaˆa˜nǝˆm] wkǝ. Kam fallo karenǝm
wuldudǝ. Ni fǝr buldǝ kaanǝm. fa: tien
(le).
kaanja [kaˆa˜njaˆ] wkǝ. Am ngǝwuro karenja
nǝme wuldudǝ. Tayi fǝrra kaanjaro
jawane saptana. fa: leur (le).
kaanju [kaˆa˜njuˆ] wkǝ. Kam fallo karenju nǝme
wuldudǝ. Ti ye fǝr cǝlǝmdǝ kaanju. fa:
sien (le).
kaari [kaˆaˆrß™] cu. Kam kakanǝm cambǝnadǝ.
Kawu tambǝkkiro, kaarini Abdu kano.
kalmaram tǝlamyindia
kadawu baworo dio
fa: arrière-grand-père, arrière-grand-mère.
kaastu1 [ka˜a˜stu˜] kkye2. Ngawo awo laaye
tuluwo. Ya Fanna ngawo kulonjuye
mawu mawun kaassi. fa: enlever.
kaastu2 [ka˜a˜stu˜] kkye2. Kambǝle buniye
tuluwo. Karwa kaastǝnnia, boro kuttu.
fa: écailler.
kaasu [kaˆa˜suˆ] cu. rui: kaˆsu˜suˆ.
kaasu dio [kaˆa˜suˆ dioˆ] kkyek. Karwukǝji bi
nankǝlado kowoaro fǝledu. Samero
ngojane yapkeyeranniya, am kaasu
kedo. fa: rire.
kaasua [kaˆaˆsuˆa˜] cu. Mana kamba kasusuro
cidǝ. Kaasua jur cǝde amso tiro kunguna
cadi. fa: plaisant, amusant.
kaasuama [kaˆaˆsuˆa˜maˆ] cu. Kam kaasua
cǝdidǝ. Kaasuama nangaro, sawi yaye
nanjulan yallaa. fa: amusant.
kaawu [kaˆa¨wuˆ] alnj. Kam hangal gǝna laa
maujǝnadǝ. Kaawudǝro, wunduma tiro
tassu njo cǝragǝnni. fa: idiot.
kabbi [kå˜bbß™] cu. Ka kagar tikkerǝnaa tilan
kǝniwu gǝpcaidǝ. Kabbi kǝska kasuluyen
tǝdǝnadǝ duwan namdiwawo. fa: arc.
kabila [kaˆbß™laˆ] cu. Am tǝlam tiloa ye, ada
tiloa ye. Andi kabilande kanori. mt: jß™ɍ߉2.
fa: ethnie.
kada1 [kaˆðaˆ] cu. Karawi lǝmanne tuluwodǝ.
Sunuri ngǝlaro kaje da kakamje kilado.
fa: dépouiller (fait de).
kada2 [kaˆda˜] alnj. Isawu gǝnagǝni bi awo na
damaa ngojidǝ. Bǝrnilan mota so, keke
so kada mbeji. mt: ngǝ˜wuˆ. fa: beaucoup.
kadai [kåˆdå¨i] cu. Maara ingiye kayelan
tǝdǝnadǝ. Kure curo kadaiyen am
Cadulan buni cadai. fa: pirogue.
kadara [ka˜da˜raˆ] cu. Awo Ala kambo
gǝnajiyidǝ. Bare karwunso manuwwi,
adǝma kadaranju wo. fa: destin.
kadardu [kåˆdåˆrðu˜] kkye2. Alaye kambo awo
gǝnaduwu. Ala Kǝmande awo kadarji.
fa: prédestiner.
kadau [kåˆdå˜u] cu. Ngudo cokkaso warjidǝ.
Kadau ngudo da ngǝroma. mt: då˜mgaˆ. fa:
épervier.
kadawari [kå˜då˜wåˆr߉] cu. Na awo tulolan
tǝdǝna warjaidǝ. Kange ngǝwuro ciji
nangaro, kadawari ngǝwuso ngawo
bǝlayen. fa: foyer.
kadawu [kaˆda¨wuˆ] cu. Awo tayir gǝni.
Kadawu kasuwa cuwudi. fa: saleté.
kadawu baworo dio [kaˆda¨wuˆ ba¨woˆroˆ
77
kadawu njakko
dioˆ] kkyek. Ingilan kadawu tuluwo. Ku
kǝra bawo, kajǝmuni kadawu baworo
dikki. mt: tu˜lðu˜. fa: propre (rendre).
kadawu njakko [kaˆda¨wuˆ njåˆkkoˆ] kkyek.
Kadawuaro dio. Yal adǝa wande kollǝme
tasadǝro kadawu cakkǝnni. fa: salir.
kadawua1 [kaˆda¨wuˆaˆ] alnj. Awo kadawu
ngojǝnadǝ. Kajǝmunǝm kadawuadǝa
tuluwe gade ngǝla yakke. fa: sale,
impropre.
kadawua2 [kaˆdaˆwuˆa˜] alnj. Awo sawi yaye
kadawuadǝ. Fero adǝ kadawuadǝro,
sawi yaye kǝlan kangusua. fa: sale,
crasseux.
kadawunambu [kaˆdaˆwuˆnåˆmbu˜] cu. Naptu
kadawu wadayedǝ.
Kadawunambunjuro, wundu yaye
nanjun kǝmbo cuwi. mt: nåˆnngǝ˜la˜. fa:
propreté.
kadǝm [ka˜dǝˆm] cu. Kur kur kǝllada alama
alloso gai kom shekku bawolan tilan
faidadaidǝ. Kǝrkǝmyakku so,
kǝrkǝmdewu so, samma kadǝmba. fa:
figure.
kadi [ka˜dß™] cu. Lǝman si bawoa, nganjin gǝrdi
ngǝwuso dawiadǝ. Kadi dawiadǝ kamba
roro ceji. fa: serpent.
kadi curoye1 [ka˜dß™ cu˜ro˜yeˆ] cuk. Kuɍi curoye
nankuruwunju metǝr falmaa kojǝnadǝ.
Umbadu kadi curoye cǝdanadǝro,
kullum kǝnaa. fa: ténia.
kadi curoye2 [ka˜dß™ cu˜ro˜yeˆ] cuk. Kuɍi curoye
nankuruwunju santimetǝr findi wuɍi gai
curo kalǝm amben bi lǝmannen
dǝganadǝ. Tada adǝ bǝɍi yeryenniya,
kadi curoye kiluwo. fa: ascaride.
kadikadi [kaˆd߉ka˜dß™] alnj. Alama kadiyea.
Mukkorammǝm kǝriyada kadikadidǝa
njuworo raakkǝna. fa: serpent (en forme
de).
kadikǝɍi [kaˆd߉kǝˆɍß™] cu. Kadi jiɍi kǝriadǝ. Curo
ngǝlaiyen kadikǝɍi cure ngǝrǝmgeno. fa:
serpent.
kadiyi1 [kaˆðß™y߉] cu. Awo da lǝmanne so,
kambe so jakcidǝ. Tadaana ingi
kannuaro cukkure kadiyi mukkonjuye
sǝldǝna. mt: kåˆrå˜w߉. fa: peau.
kadiyi2 [kaˆðß™y߉] cu. Awo tiyi koljisoyen
dǝganadǝ. Kolji mandaaye kadiyi
cuttuluwe bul fokko walje julumaro
fiyeyeno. fa: enveloppe.
kadu1 [ka˜ðu˜] kkye2. Karawi lǝmanne tuluwo.
Fuwura jena galje ngǝlaro layaye
kayeno. fa: dépouiller.
kadu2 [ka˜ðu˜] kkye2. Awo jakcidǝa tuluwo.
78 kalmaram tǝlamyindia
kagalmu
Sǝni bǝri kaje lǝmannanju kasargawo.
mt: fǝˆrǝ˜mðu˜. fa: ouvrir.
kadu3 [ka˜ðu˜] kkye2. Kidaro njakko. Suwa
radiyo kaje lawar kǝrǝnji. mt: fǝˆrǝ˜mðu˜. fa:
mettre en marche.
kadu4 [kaˆðu˜] kkye2. Awo laaro kǝla daptuwu.
Borwo yindin jakte duwon kawuro
kayeno. fa: éviter, échapper.
kadu5 [ka˜du˜] cu. Kamba naduwuro ngawonju
gadǝ. Lǝmannanju barwuwaye
dalyeranniya, am nga baɍimiaro kaduro
keluwo. fa: poursuite.
kadudu [ka˜du˜ðu˜] kkye2. Kadu dio.
Ngǝrǝmmǝkke tia kadunǝkke tassuni
yikki. fa: poursuivre.
kaduno [kaˆðuˆno˜] cu. Kawuɍi bi awo gade
kambe na laaro njadoyedǝ.
Kǝlakuttunidǝ, kaduno Musayedǝa
dikkǝni kadikko. fa: commission.
kadunoma [kaˆðuˆno˜maˆ] cu. Kam kaduno
cadidǝ. Kadunomani nanjǝgǝna wa? fa:
messager.
kaduram [kaˆðuˆrå˜m] cu. Na awo laa
kaduyedǝ. Tele kiwunniya, kaduramnju
nojǝnni, wuma tiro fǝlegǝkko. fa: touche.
kaduwu [kaˆdu˜wuˆ] cu. Yal so, diwu so,
diwuri so kambedǝ. Sheruwusodǝ
kaduwu Nawi Mamaduye. fa:
descendant.
kafe [kaˆfe¨] cu. Awo kǝnjaye, kǝluwu tada ya
kafeyelan dejaidǝ. Yimbarǝkkǝna adǝ,
kafe gǝni yakkoa, rangǝkke kida
dikkiwawo. fa: café.
kafinta [kaˆfß™ntaˆ] cu. Kam sania katakoye
cǝdidǝ. Kafinta kanta shawa laa
sǝddǝna. mt: ka˜tå˜ko˜maˆ. fa: charpentier,
menuisier.
kafintari [kaˆf߉ntaˆrß™] cu. Kidaram kafintaye.
Kafintarilan kusa so, katako so kada. mt:
kaˆtåˆkoˆmaˆrß™. fa: menuiserie.
kafiya1 [kaˆfß™yaˆ] cu. Deyalan na kǝngal
kaldǝna kausu bawodǝ. Bare cǝde
cǝmbariya, kafiyalan boji. mt: kåˆudß™. fa:
ombre.
kafiya2 [kaˆfß™yaˆ] cu. Sǝddi so, tol solan kaudi
kare gǝnaduso nangaro tǝdandǝnadǝ.
Kagǝlma adǝ sanianju kǝjiro dioro kafiya
kura lapcǝna. mt: ngu˜rwo˜. fa: hangar.
kagaktu [kå˜gå˜ktu˜] kkye2. Bǝrbǝr tuluwo.
Jenenǝm bǝrbǝrra nangaro, kagange
duwon tilan jaktǝne. fa: épousseter,
dépoussiérer.
kagalmu [kåˆgå˜lmu˜] cu. Karekalu lawasar
gai duwon tǝngǝɍi koro jaudǝ. Kagalmu
ngǝrǝmiya, tiyinǝm ngalan ciji. fa: ail.
kagar
kagar [kå˜gå˜r] cu. Je kabbiye. Kure kandirawa
ngǝwuso jar ngǝriyen kagarnja cadi. fa:
corde d'arc.
kagǝl [ka˜gǝ˜l] cu. Su kura kǝla fatatalla
kagǝlmarilan kokcane kǝlanjun su
kowojaidǝ. Suro alama njoro, kagǝlma
kǝla kagǝllen gǝnaje damudǝramlan
baktu cǝdi. fa: enclume.
kagǝlma [ka˜gǝ˜lmaˆ] cu. Kam sania kagǝlle
cǝdidǝ. Kagǝlma jena so, bewo so
cǝgari. fa: forgeron.
kagǝlmari [kaˆgǝˆlmaˆrß™] cu. Kidaram
kagǝlmaye. Kagǝlmarilan buwudu so,
bǝɍi suye so mbeji. fa: forge.
kai [kå˜i] aj. Kalma kam cunju nodǝnniye
tilan bowojaidǝ. Yalla lejai duwon, kai!
yenniya, wundu yaye meyeno. fa: hé.
kaigado [kå˜igå˜doˆ] cu. Kari je jero lǝpkaada
kamuwa canjanjaro cakkeridǝ. Kamuwa
kanoriyaye ngǝwuso kaigadoa. mt:
caˆaˆwß™. fa: collier porté autour des hanches.
kaila [kåˆila˜] cu. Awo katte ngawasi-a
kǝska-ayelan dǝganadǝ. Am laa kailalan
kare casakkeri. fa: écorce (fraîche).
kaime1 [kå¸imeˆ] cu. Kaudi alama awoye cǝdi
gaidǝ. Bǝlawuro cǝdi duwon, cidilan
kaime laa curune rije kǝla ngawonna
walyeno. fa: silhouette.
kaime2 [ka¨ime˜] cu. Sedan kam nunaye kam
jǝgaidǝ. Kakanju bawoyenniya,
kaimenju jǝgane hangal kuttuaro
walyeno. fa: larve.
kaimi [kå¸imß™] cu. Su tǝdandǝna cuwuɍi
cuwuɍi samma kulumba bikkewu siro
tujagaidǝ. Bune salaye jairowa bǝlaye
samma kaimi silanna bikke carandi. fa:
anneau (de cheville).
kaino [kå˜inoˆ] cu. Kala kuttudǝ. Curo ngimben
ngarwuma nune kaino njǝn. fa: odeur
(mauvaise).
kaisu [kå˜isu˜] cu. Awo bul daro tangaada
lǝman kǝna bawoayedǝ. Kaisu
denǝmiya, kǝndawuro walji. fa: graisse.
kaisua [kå˜isu˜aˆ] alnj. Da kaisu ngǝwuadǝ.
Layaro wundu yaye lǝman kaisua
cǝrawo. fa: gras.
kaiwa [kå˜iwa˜] cu. Duno ingi cǝgasiyedǝ.
Kamba ingi ngojiya, kaiwaye cadi. fa:
courant.
kaiwa kambidu [kå˜iwa˜ kaˆmb߉ðu˜] kkyek.
Kanji kaiwa isiro mbanǝme ledu. Kam
maara ingiye judu ngǝlaro nojǝnni rakce
kaiwa kambijiwawo. fa: ramer (à contre
courant).
kaiya [kå˜iya˜] aj. Kalma awo laa daptuye.
kalmaram tǝlamyindia
kajirila
Kaiya! Wande agogoni bannanǝmmi. fa:
attention.
kaja [kaˆja¨] cu. Karawi kwangarambeye ci
kamdudǝ. Yim kajaa wanjammaso
kangadi fujai. fa: circoncision.
kajaa [kaˆja˜aˆ] cu. Su tǝgarǝna taram kǝskayea
kǝladǝ kǝniwu-a camun amma kura,
baɍimiro ngojai, mukkon gǝpcaidǝ.
Jaman kureyen kajaasolan kǝriwu cadi.
fa: lance.
kajadu [kaˆjaˆðu˜] kkye2. Kaja dio. Bǝrni laason
yalla lowotordilan kajajai. fa: circoncire.
kajai [kåˆjå¨i] cu. Tada kajim fafaji laaye kaɍiyi
kaɍiyiadǝ. Na kajaialan si bowua dadadu
kuttu. fa: ronce.
kajalla [kaˆja˜llaˆ] cu. Maidilan kam kura
kǝriwuyero galaadadǝ. Kǝriwu cijiya,
kajalla amnju dabbarji. fa: chef de
guerre.
kajama [kaˆjaˆma˜] cu. Yal yim kajajanan tai
yim kajan cattuluwiro yade. Kǝryenden
kajama cǝraanaa, kuwui ambema ceje
ngoji. fa: circoncis (jeune).
kajǝm [kaˆjǝ¨m] cu. rui: kaˆjß©m.
kajǝmu [kaˆjǝ˜muˆ] cu. Atǝmpa so, yadi so
tududǝna tiyiro njakkoyedǝ. Suwa
kasaldǝkke, kajǝmuni kadawu bawoa
yakkǝkke lokkollo leyekko. fa: habit,
vêtement.
kajǝwur [kåˆjǝˆwu¨r] cu. Fǝrdu kǝska laaye
fatatal, bul karekaluro kǝljagaidǝ.
Kajǝwur-a karekalu gade-a kǝljane yaji
cadi. fa: gingembre.
kaji [ka˜j߉] cu. Ngudo fadoye, dadu kuwuiye
gaia, ɍisiwunju cǝlǝm-a bul-a. Nangǝɍi fi
yaye kaji ngǝwul fiji. fa: pintade.
kajikaji [kaˆj߉kaˆjß™] alnj. Jiɍi kaji gaia. Kalwu
kajikaji ku mushende cakko. fa: pintade
(couleur de).
kajim [kaˆjß©m] cu. Kǝmbo lǝmanne nangǝɍi
ɍijidǝ. Fe kuri kajim ngamdu
juwuiwawo. bg: kaˆjǝ¨m. fa: verdure, paille.
kajim boma [kaˆjß©m boˆmaˆ] cuk. Lǝman da
jǝgǝriwawo, sai kajimlan ambadidǝ.
Kani so, dimi so, koro so kajim bowu.
fa: herbivore.
kajiri [kaˆjß™rß™] cu. Kǝngal dawu kǝlaye kojiya.
Sala duworre kajiri saɍijai. fa: après-
midi.
kajiridu [kaˆj߉r߉ðu˜] kkye2. Kajiriro waldu.
Kasuwun dabduje kajirijiya fannjuro
waldi. fa: après-midi (devenir).
kajirila [kaˆj߉r߉la˜] cu. Kajiriyedǝ. Suwa kidani
yerǝkkiya, kajirilaro kasuwu bukki. fa:
vespéral.
79
kajirokuwui
kajirokuwui [kaˆj߉roˆkuˆwuß™] cu. Ngudo kaji ye
gǝni, kuwui ye gǝnidǝ. Ngǝwul
kajirokuwuiye tadaro waljiwawo. fa: mi-
poule mi-pintade.
kak [ka˜k] cok. Kalma awo fallo namdiro
wuldiro. Nankǝladonjuro kǝreyoni kak
namje gǝpkeno. fa: coup (d'un seul).
kaka [kaˆka˜] cu. Kam ya bi bawa cambǝnadǝ.
Yani fado kuroro kakawani Bindu-a
Musa-ayero lejǝna. bg: kaˆa˜. fa: grand-
père, grand-mère.
kakamdu [kåˆkå˜mðu˜] kkye2. Ngǝwuro
kamdu. Aɍi ɍeke cuwe kakamje yallaro
cina. fa: découper.
kakǝr [ka˜kǝˆr] cu. Bǝri kalu bawoa. Kakǝr
masarre dau kambelan daji. fa: plat sans
sauce.
kakǝrdu [kaˆkǝˆrðu˜] kkye2. Kakǝrro waldu.
Bǝrini kakǝrje sǝdǝnnin kolyekko. fa:
assécher (s').
kakkadu1 [kå˜kkåˆduˆ] cu. Awo ruwuye kǝluwu
kǝskayen tǝdǝna, tilan kitawu so,
kunguna so cadidǝ. Malǝm kǝla
kakkaduyen ruwu cǝde layaro jakci. fa:
papier, feuille.
kakkadu2 [kå˜kkåˆduˆ] cu. Kakkadu janejanea
naptu kungunaye cǝdidǝ. Alwasi ngodu
leyekkǝniya, kakkadu dina jur sedo. fa:
billet.
kakkadu akkiye [kå˜kkåˆduˆ a˜kk߉yeˆ] cuk.
Kakkadu kǝladǝn nanngǝwu am
fadoye-a lǝmannaye-a ruwuwadadǝ.
Kǝla kakkadu akkiyenilan andi yakku
kaninde dewua. fa: carte de famille.
kakkadu kamdu [kå˜kkåˆduˆ kå˜mðu˜] kkyek.
Kakkadu sheda kunguna tinaye ambo
cadidǝ. Balorambo kadinniya, kakkadu
kamjǝnni nangaro ngawo dapkeyera. fa:
ticket (prendre le).
kakkadu lokkolmaye [kå˜kkåˆduˆ
loˆkkoˆlma˜yeˆ] cuk. Kakkadu kibbu
kǝlanjulan kida lokkolma kǝra filan yaye
cǝdǝna ruwujaidǝ. Jarapta cadiya,
amwura kakkadu lokkolmayero mukko
casakki. fa: livret de scolarité.
kakkadu nanlewaye [kå˜kkåˆduˆ nåˆnleˆwa˜yeˆ]
cuk. Kakkadu kibbu kǝlanjulan suktaso
kambo caddǝna sammaa ruwujaidǝ.
Tininǝmba nangaro, wundu yaye
kakkadunju nanlewaye ngoje
lowotordiro leyeno. fa: fiche sanitaire.
kakke [kaˆkke¨] wkǝ. Karero wuye nǝme
wuldudǝ. Fǝr kime leji todǝ kakke. fa:
mien (le).
kaku [ka˜kuˆ] cu. Duniaye samsuro waldudǝ.
80 kalmaram tǝlamyindia
kalangaduwu
Kakua nangaro, bune fi yaye curo
ngimben kannu fuji. bg: ka˜wuˆ. fa: froid.
kal1 [kå¨l] cu. Lon jowo gairo tattǝna tilan
buni cadaidǝ. Kal cuwuɍi kuraa buni
sanana cǝdaiwawo. fa: nasse.
kal2 [ka¨l] cu. Awo tiyi jiɍi ɍekeso gaiyen na
kamduro kǝji kǝjidǝ. Bawani taanda
kiwunniya, kal yindi kamje seno. fa:
tranche.
kal3 [kå˜l] alnj. Samma tilo. Wuro sem yen kal,
kamuniro kem yen kal, fandodǝma
mǝradu wo. fa: pareil.
kal4 [ka¨l] cu. Awo kambo kodu kǝjiro bi sam
dapciyidǝ. Motanjuye ci fal faljidǝ,
wande fuwuro lejǝnniro, kal kekko. fa:
obstacle.
kal kurre [ka¨l ku¨rreˆ] cuk. Kur cǝk
dadurambadǝ. Kal kurre dadu
santimetǝr mewua kǝla kakkaduyen
kidǝkko. fa: segment.
kala1 [kaˆla˜] cu. Awo kǝji bi kuttu kinjalan
fandidǝ. Ngim kayekkǝniya, kala kaajiye
kamsuwo. fa: odeur.
kala2 [ka˜la˜] cu. Nema kuloye kamda bi
dorodǝ. Argǝm bafiya, wundu yaye kala
cǝdi. fa: moisson.
kaladu [kaˆla˜ðu˜] kkye2. Kala dio. Kawu
yakkun kulonju kalaje baa tǝmgeno. fa:
récolter.
kalaji [kaˆlaˆjß™] cu. Kǝmbo. Kalaji cǝdǝnni
nangaro, kǝmullo juskeno. fa: repas.
kalaktu1 [kå˜lå˜ktu˜] kkye2. Nanju buwoyero
njado. Sunoni ngonǝmmadǝa baɍi
kalange. fa: ramener, retourner, remettre.
kalaktu2 [kå˜lå˜ktu˜] kkye2. Jiɍi gadero dio.
Ruwunjudǝa kǝradiro kalakce duwon,
maananju noyekko. fa: transformer.
kalaktuwu [kå˜lå˜ktu˜wu˜] kkye2. Mana
njaddǝnaro jaawu njo. Mana kuttu
wulseyenniya, wu ye kuttu
kalakkeyeno. fa: répondre.
kalala [kaˆla˜laˆ] cu. Mana ngǝwu kowo
dunoaro tuluwo. Yalla tusturo
caluwuna kalala cadi. fa: bruit.
kalan [kaˆla¨n] cu. Kamuramlan awo laa tada
diwinoye gai daadadǝ. Lardu laason
kalan kamjai. fa: clitoris.
kalanda [kaˆla˜ndaˆ] cu. Kakkadu kǝndawu
saaye tilan ruwuwadadǝ. Kalanda adǝn
yim ngǝmǝriye samma kimelan
ruwuwada. fa: calendrier.
kalanga [kaˆla¨ngaˆ] cu. rui: kǝˆla¨ngaˆ.
kalangadu [kaˆlaˆngaˆðu˜] kkye2. rui: kǝˆlaˆngaˆðu˜.
kalangaduwu [kaˆlaˆngaˆðu˜wu˜] kkye2. rui:
kǝˆlaˆngaˆðu˜wu˜.
kalangaram
kalangaram [kaˆlaˆngaˆråˆm] cu. rui:
kǝˆlaˆngaˆråˆm.
kalangasa [kaˆlaˆnga˜sa˜] cu. Na kǝska-a
kajǝm-a ingi-a bawo, cidi bul fok. Bare
kalangasa bǝlande juwunniro, kǝska
ngǝwu kokcana. mt: haˆma˜daˆ. fa: désert.
kalangasaa [kaˆlaˆnga˜sa˜aˆ] alnj. Na kalangasa
mennadǝ. Na kalangasaalan dǝlawu
ngǝwuro cuduriwawo. fa: désertique.
kalaɍi1 [kåˆlå˜ɍ߉] cu. Na sim argǝmbe so,
shingawaye so tandagaidǝ. Argǝm
wassaiya, am laa kalaɍidǝn tulo dijai. fa:
balle.
kalaɍi2 [kåˆlå˜ɍ߉] alnj. Kǝlado gǝni. Kǝri adǝ
kalaɍi nangaro, yal fima tia rijǝnni. fa:
docile.
kalaɍidu [kåˆlåˆɍ߉ðu˜] kkye2. Kalaɍi2ro waldu.
Fǝr adǝ kalaɍijǝna nangaro, yalla
kǝlanjuro taccai. fa: docile (devenir).
kalastu [kå˜lå˜stu˜] kkye2. Rungoro ingi figǝme
ba. Jǝmma fi yaye yande dǝnama
kalasse ambo samjiyi. fa: battre (la pâte).
kalda [kåˆlðaˆ] cu. Curo ngǝwullen tadaye
luwodǝ. Kawu findin tilon cǝdiya
duwon, kalda ngǝwul kuwuiye yoji. fa:
éclosion.
kaldu1 [kåˆlðu˜] kkye2. Koduro daptu. Wande
curo jǝrwunjuyen am kojanniro,
kaɍiyilan jawaldǝa kalyeno. fa: barrer.
kaldu2 [kå˜lðu˜] kkye2. Ngǝwullan luwo. Kajini
tada mewu wuri kaljo. fa: éclore.
kaldu3 [kå˜lðu˜] kkye2. Awo kibbu sanana
sananaro dio. Kau kalje siminti-a kǝlje
garunju kessa. fa: concasser.
kale [ka˜le˜] cu. Su kǝla fetetella tǝgarǝna
taram kǝskayea bare diodǝ. Kalenju
ngoje kuloro leje juwa kido. mt: ba˜noˆ. fa:
houe.
kale jǝrwuye [ka˜leˆ jǝ˜rwu˜yeˆ] cuk. Kale
tǝngǝɍi jǝrwu njassayedǝ. Kale
jǝrwuyelan fǝrdu tataseyelan kajim
ɍijǝnadǝa barekki. fa: binette.
kalekale1 [kå˜le˜kå˜le˜] cu. Ngudo tǝngǝɍi bidǝ
kurnum karwudidǝ bǝndǝlǝs kǝwu
kǝwuro farjane kulo argǝmbeson banna
cadidǝ. Kǝmǝne kalekale kulonjuro
fidagane argǝm buwu yakkuma
cuwando. fa: mange-mil.
kalekale2 [kå˜le˜kå˜le˜] cu. Caja yallaye gursu
ngawo mukko kamanjuyero
doɍejagaiaro cadidǝ. Ku kalekalelan
kawo mewu bukko. fa: jeu de hasard.
kalǝm1 [kåˆlǝ¨m] cu. Kal suwuye. Kalǝmbo
kannu cǝttane fatǝlanju waskeno. fa:
brindille.
kalmaram tǝlamyindia
kalu
kalǝm2 [kaˆlǝ¨m] cu. Kare curoye siriri kuruwu,
tilan kǝmbo tuwunadǝ buro kojiya laa
bǝɍiro waljidǝ. Yani kalǝm kaniye njicce
kǝkǝleje kayeno. fa: intestin.
kalǝm kǝrkǝm kǝldama [kåˆlǝ¨m kǝ˜rkǝˆm
kǝˆlðaˆmaˆ] cuk. Curo kǝrkǝmdewuyen kur
kǝrkǝm yindi kǝljidǝ. Maraba cǝkke
kalǝm kǝrkǝm kǝldama yindidǝa
kurnǝmiya, dawuyen tadi. fa: diagonale.
kalǝmdaji [kaˆlǝˆmdaˆjß™] cu. Kam tilan yanjuye
njambo dajǝnadǝ. Yande tada jur
cuwando duwon, kalǝmdajiyedǝ fero.
mt: dåˆrye˜dåˆjß™. fa: benjamin.
kalkal [kå˜lkå˜l] alnj. Jiɍi tǝragǝnadǝ. Kalwuni
adǝ wulan kalkal. fa: juste.
kalkaldu [kåˆlkåˆlðu˜] kkye2. Kalkallo dio. Kǝla
banoniye dungokkadanniya, kagǝlma
cǝsange kalkalyeno. fa: redresser.
kalkalduwu1 [kåˆlkåˆlðu˜wu˜] kkye2. Kalkallo
kalaktu. Katakoma kuris cǝdiya, dadu
siyayedǝa kalkaljiye kamji. fa: ajuster.
kalkalduwu2 [kåˆlkåˆlðu˜wu˜] kkye2. Lamba
fuwuye kaldǝa ngodu. 19,7 adǝa 20ro
kalkalgǝiye. fa: arrondir.
kalkallo [kå˜lkå˜lloˆ] nkye. Jiɍi tǝragǝnaro
tǝdǝnadǝ. Kekema yangeni wulan
kalkallo kidudo. fa: exactement.
kallawi [kå˜llåˆwß™] cu. Batta ci tududǝnaa
kamuwaso kǝlaro casakkeridǝ. Wande
kanduɍinju kadawu ngojǝnniro, fero adǝ
sawi yaye kǝlan kallawia. mt: moˆso˜ro˜;
aˆlwß™taˆ. fa: foulard.
kallo [kå˜lloˆ] nkye. Ti bi tayin kundenno.
Wu-a sawani-a kallo bǝla adǝro kadiye.
fa: ensemble.
kalma [ka˜lmaˆ] cu. Arawuwa kǝllada
maanaa. Kalmawa ruwuje mana kǝla fal
kido. fa: mot.
kalma kamduma [ka˜lmaˆ kå˜mðu˜maˆ] cuk.
Curo ruwu nasarayen njeroram
naryeyen kalma kamduro katte bowodu
yindiyero casakkidǝ. Curo ruwu
kanoriyen kalma kamdumalan
faidadaiwawo. fa: coupure de mot.
kalma kǝndoye [ka˜lmaˆ kǝˆndo˜yeˆ] cuk.
Kalma awo tǝdi tilan wuldidǝ. Isa bare
cǝdi. "Cǝdi" tima kalma kǝndoye wo. fa:
verbe.
kalmaram [kaˆlmaˆrå˜m] cu. Kitawu
kalmawa-a maananja-ayedǝ. Bindu
maana kadǝmbe nojǝnnidǝ, kalmaram
kaje kiro. fa: lexique, dictionnaire.
kalu1 [ka˜lu˜] cu. Tiyi kǝskayen awo kǝɍi
dǝlamlan ɍijidǝ. Dunia bejiya, kǝska
ngǝwuso kalunja fijai. fa: feuille.
81
kalu
kalu2 [ka˜lu˜] cu. Awo ingiingi karekalu-a
kǝkǝljane dejane bǝriro fijagane
jawuidǝ. Kalu manda ngǝwua kasuwa
kambo ci. fa: sauce.
kalul [kaˆlu¨l] cu. Kǝska kǝrye dǝr bawoye kalu
kuruwu kuruwu fatatal fatatalladǝ.
Kaudi madaro balballa fannjuyen kalul
kada kokco. fa: arbre (piliostigma
reticulatum).
kalwo [kaˆlwo˜] cu. Awo curonjuro kǝmbo so,
ingi so figǝmidǝ. Fanna mǝletmaro
kalwonju njassaro cadǝna. fa: récipient.
kalwu1 [kå˜lwu˜] cu. Kajǝmu dauro casakke
tiyi jakcidǝ. Kalwu dawudi jakciwawodǝ
rashiduro candǝnni. fa: chemise.
kalwu2 [kå˜lwu˜] cu. Karawi lǝmanna laa laa
faljaidǝ. Ngo kalwu kadiye laa kollada.
fa: mue.
kalwu luda [kå˜lwu˜ luˆðaˆ] kkyek. Cammo
jamayelan gala kambo tina
tabbattuwudǝ. Kalwu luda maiyero
amwurawa kada isana. fa: intronisation.
kalwu ɍindu [kå˜lwu˜ ɍß™nðu˜] kkyek. Lǝmanna
laa laaye karawi falda. Saa fi yaye kadi
kalwu ɍinji. fa: muer.
kalwusan [kaˆlwu˜såˆn] cu. Awo bul tada
kǝndǝrrero kǝllaada tilan battaso cadidǝ.
Kalwusanlan karwun tunoro cinjagai.
fa: coton.
kam [ka¨m] cu. Alau si yindia hangalkǝjilan
gade sammaa kojǝnadǝ. Kam adinnadǝ
karwu ngǝlaa. fa: personne.
kam cǝlǝm [ka¨m cǝ˜lǝ˜m] cuk. Kam soji
gǝnidǝ. Soji ɍindǝnnia, walawala
difiteyero rakce dajiwawo. fa: civil.
kamanǝm [kåˆmaˆnǝ˜m] cu. Kam ni-a ti-a
raktundo tiloa. Kambǝɍilan kamanǝm
tai, bare kam dunonǝm kojǝna tammi.
mt: kǝˆlaˆma˜3. fa: égal, semblable, pareil.
kamattu [kåˆmåˆttu˜] kkye2. Awo-a ingi-a
kǝllǝme, tusanǝme, tǝrmassǝme tǝlalaro
dio. Burodi cadiya, burwon rungo
kamaccane gǝnajai. fa: pétrir, malaxer.
kamba1 [ka˜mbaˆ] cu. Kamu kwanju
bawojǝnadǝ. Modu bawoje kamba yindi
yalla dewua kolyeno. fa: veuve.
kamba2 [ka˜mbaˆ] cu. Kǝndǝga kambayedǝ.
Kǝndawu dewu kawu mewua cǝdiya
duwon, kamba ceri. fa: veuvage, viduité.
kambe [kaˆmbe¨] cu. Kam kaɍea gǝnidǝ.
Bǝlanjan, kambe gǝnia, fuwumaro
galajaiwawo. fa: homme libre.
kamberam [ka¨mbe¨råˆm] cu. Fero kambeye.
Kaɍearo kamberam niyadu jau. fa: fille
(d'un homme libre).
82 kalmaram tǝlamyindia
kamboi
kambǝladu [kåˆmbǝ˜la˜ðuˆ] cu. Lǝman
duwaadaye si fuwuye kamgadadǝ.
Kambǝladu yayero dunoma tamanna
wo sunuridin. fa: membre antérieure,
épaule.
kambǝle [kaˆmbǝ˜leˆ] cu. Awo laa kibbu tǝngǝɍi
tǝngǝɍi ngawo bunisoyen mennadǝ.
Kambǝle kaassaiya duwon, buni
kayejai. fa: écaille.
kambǝrse [kaˆmbǝ˜rseˆ] cu. Kasattu. Mushe
kambǝrse sina nangaro, cuwuram
kǝlasse nanilan. mt: aˆrdß™yaˆ. fa: confiance.
kambǝɍi [kaˆmbǝ˜ɍß™] cu. Bikke katte am
yindiye, wundu yaye kamanjua
yaptuwuro majidǝ. Kambǝɍi lakka
fǝdeye-a anǝmbe-a cadǝnadǝn Aɍi
Modua yapcuwo. mt: nga˜wa˜. fa: lutte.
kambǝɍima [kaˆmbǝˆɍ߉ma˜] cu. Kam kambǝɍi
dioma. Shetima Talwa kambǝɍima kura
Difaye. mt: mǝ˜lðu˜maˆ. fa: lutteur.
kambi [ka˜mbß™] cu. Si-a mukko-alan dawari
dime curo ingiyen ledudǝ. Maara
fǝɍiyadanniya, Aɍimi kambilan kǝlanju
kittuluwo. fa: nage.
kambi bowada [ka˜mbß™ boˆwaˆða˜] cuk.
Bowadan kambi diodǝ. Kambi
bowadalan nagatto ngada falyeno. fa:
crawl.
kambi daada [ka˜mbß™ daˆaˆða˜] cuk. Daadaro
kambi diodǝ. Wande karenju ingiye
lejǝnniro, kambi daada cǝde koyeno. fa:
brasse.
kambi dio [ka˜mbß™ dioˆ] kkyek. Si-a
mukko-alan dawari dime curo ingiyen
ledu. Karenju kǝlanna kambi daada cǝde
ngada falyeno. mt: mba˜ðu˜. fa: nager.
kambiwu [kaˆmbß™wuˆ] cu. Kǝla awo laayen
kasattu namburo mana ngǝwu diodǝ.
Balo adǝa wundu yaye cǝragǝna
nangaro, kǝlanjulan kambiwu cadi. fa:
dispute, querelle.
kambiwua [kaˆmb߉wuˆa˜] alnj. Awo kǝlanjun
kambiwu tǝdi bi tǝdǝnadǝ. Bare kulo
adǝlan nado dimmi, kambiwua nangaro.
fa: litigieux.
kambiwudu [kaˆmb߉wuˆðu˜] kkye2. Kambiwu
njǝddo. Kida dikkǝnaye kǝlan
kambiwuse giyadiye. fa: contrarier.
kamboi1 [kaˆmbo¨i] alnj. Duwama lejidǝ.
Fǝrndedǝ kamboi nangaro, ngǝrǝm
cadiya, tima sawi yaye fuwun wo. fa:
rapide.
kamboi2 [kaˆmbo¨i] alnj. Ngoduro bududǝ.
Sanduwuni adǝa feronima rakce ngoji,
kamboi nangaro. fa: léger.
kambu
kambu [kå˜mbuˆ] cu. Kam bi lǝman
curuiwawodǝ. Kambu kǝskalan faidade
leji. fa: aveugle.
kambudu1 [kåˆmbuˆðu˜] kkye2. Kamburo
waldu. Kakani jauro kiarije kambujǝna.
fa: aveugler.
kambudu2 [kaˆmbu˜duˆ] cu. Kanduɍi kibbu ye,
kuruwu ye, dau bi ngaware lǝmanna laa
laayen ɍijidǝ. Kambudulan yalla kattu
cadǝne ngudo cadai. mt: ka˜ttu˜. fa: poil,
crin.
kambuldu [kaˆmbuˆlðu˜] n. Kam sowowu
tǝmajaana bulduro waljidǝ. Kango
madaro karaaro kiluwunniya, kambuldu
cure ngǝrǝmje kadio. fa: loup-garou.
kambuwu [kåˆmbu˜wuˆ] cu. Kuɍi cǝlǝm kǝmaɍi
gai duwon sanana. Kǝmbo adǝro bawo
kambuwu captaana. mt: kåˆngu˜wuˆ. fa:
fourmi.
kamceji [kaˆmceˆjß™] cu. Kam kamba roro
cejǝnadǝ. Kamceji koso saa ngǝwuye
cǝdi. fa: meurtrier.
kamcǝlǝm [kaˆmcǝˆlǝ˜m] alnj. Awo kaan
kaarinne kam cǝlǝmbe. Simkǝɍi karwun
kamcǝlǝmlan gǝnia ngajiwawo. fa:
traditionnel.
kamdu1 [kå˜mðu˜] kkye2. Jenasolan awo tilo
duwon yindiro dio. Karwi kamde
barambo kikkuro fa: couper, trancher.
kamdu2 [kå˜mðu˜] kkye2. Silan jǝngǝme awo
falla yindiro bi ngǝwuro dio. Katako
kuruwudǝa kafintama kamje si tabǝlle
cǝdo. fa: scier.
kamdu3 [kå˜mðu˜] kkye2. Yadi njuwo. Larusa
sawanjuyero shadda metǝr tulur kamje
gari caddudo. fa: acheter (un tissu).
kamdu4 [kå˜mðu˜] kkye2. Kare dǝm ngǝwuro
njuwo. Bǝrnilan leje suwur kamje
cuwude karto karto cǝladi. fa: acheter en
gros.
kamdu5 [kaˆmðu˜] kkye2. Kambe wuradu.
Ajap! Bawo diye, Umbadu kamji! fa:
grandir.
kamdu6 [kaˆmðu˜] kkye2. Kambo waldu. Ti
adǝma mbalso waje adinno ngaye
kamjo. fa: assagir (s').
kamduwu [kå˜mðu˜wu˜] kkye2. Kajǝmuye
nanju laa kamgadaro batta gǝnagǝme
dudo. Kekelan cure yangenju
suktǝnadǝa kamjiye kessa. fa:
raccommoder.
Kamerun [Kaˆmeˆru¨n] cuf. Lardu adinnam
kalkal Najeriyayen dǝganadǝ. Yala
Kamerunnen kanoriya mbeji. fa:
Cameroun.
kalmaram tǝlamyindia
kana
kamgǝna [kaˆmgǝˆna˜] cu. Kam duwon
kawulan bi kǝrmailan ngawo kalnin
isidǝ. Mushe aji yindiyedǝ kamgǝna
dikǝterre. bg: kaˆmgǝˆna˜maˆ. fa: adjoint.
kamgǝnama [kaˆmgǝˆna˜maˆ] cu. rui: kaˆmgǝˆna˜.
kamin [kaˆmß©n] cu. Kam nuna. Kamin
sawaniye balangarro gǝnajagane
kawarlaro kesado. bg: kaˆwß©n. fa: dépouille
mortelle.
kamjǝnami [kåˆmjǝˆnaˆmß™] cu. Gurdo dioma.
Aisa kamjǝnami, kare cǝladi samma
gursu mia kojǝnni. mt: gu˜rdoˆmaˆ;
taˆreˆre˜maˆ. fa: détaillant.
kamjikamji [kåˆmj߉kå˜mjß™] cu. Kamu
kǝnjambi katte karǝnna cǝdidǝ. Wu
kamjikamji nangaro, yal dewu curo saa
arakkuyen kembǝkko. fa: fertile (très).
kamkam [kaˆmka˜m] cu. Kǝska kalwu
lujagane kam gairo cadidǝ. Kulonjulan
wande dagǝlso banna cadǝnniro,
kamkam kokkeno. fa: épouvantail.
kamma [kaˆmma˜] cu. Kam kam cǝraanadǝ.
Kammadǝro, yim wusǝrnjua am dǝwu
capkadara. fa: aimable.
kamnasara [kaˆmnaˆsaˆra˜] cu. Kam hal
nasarayeadǝ. Kamnasara nangaro, bǝri
cokkollan gǝnia juwuiwawo. fa:
européanisé.
kampai [kaˆmpå˜i] cu. Yange tǝngǝɍi si bawoa
curo yange gadeyero casakkidǝ. Isa
tǝngǝɍi nangaro, kampaia dadaji. fa:
caleçon.
kampani [ka˜mpaˆnß™] cu. Kidaram na awo jiɍi
tiloa jalla tǝrǝm cadandidǝ. Niamelan
kampani sawulle so, bonboye so,
atǝmpaye so mbeji. fa: usine.
kamu1 [ka˜mu˜] cu. Kam kamurambadǝ. Ngo
kamu laa napkada bǝri deji. fa: femme.
kamu2 [ka˜mu˜] cu. Kamu kwaadǝ.
Bǝladeyalan kam kurajiyama, kamu
ngoji. fa: épouse.
kamu3 [ka˜mu˜] cu. Karta lamba yakku
gǝnadǝgǝnadǝ. Hangal gǝnane, kamu-a
kwa-a nga mukkonjun. fa: dame.
kamudu [kaˆmuˆðu˜] kkye2. Kamuro waldu.
Bawo diye, ferodǝ wuraje kamuji! fa:
femme (devenir).
kamukamu [kaˆmuˆka˜mu˜] alnj. Alama
kamuyea. Modu kamukamu nangaro,
sawi yaye jene cikkeri. fa: efféminé.
kamuram [kaˆmuˆrå˜m] cu. Kamuye bi lǝmanne
na tada culuwidǝ. Wande kamuramnju
carunniro, fero adǝ kampai cakko. fa:
vagin.
kana [ka˜naˆ] cu. Kasuni kǝmoye. Kasuwulan
83
Kanada
kana cuwe jurwunjulan kinado. fa:
calebassier (semence de).
Kanada [Kaˆnaˆda¨] cuf. Lardu nasaraye
Amerikan yalan dǝganadǝ. Kǝmǝne
yallanju yindi kǝraro Kanadaro
juwayeyeno. fa: Canada.
kanadi [kå˜nå˜dß™] cu. Kam karwukibbunjuro
rakce kuttunju curon roji, bi awo laa
dioro cǝmbariwawodǝ. Kanadinju
nangaro, Fati lakkanjan kuttuma
cǝdanni. fa: patience.
kanadidu [kåˆnåˆd߉ðu˜] kkye2. Kanadi ngodu.
Kanadine namme bare luwummi. fa:
patienter.
kanadinambu [kåˆnåˆd߉nå˜mbu˜] cu. Kanadi
ngodu nambudǝ. Kanadinambunjuro,
kamunju-a fargadara. fa: impatience.
kanam [kaˆna¨m] cu. Kuɍi kǝskaa curoyen
juwui fado kura ngatkǝm caniyen
dǝganadǝ. Karjǝm soroniye kanam juwe
namde curǝna. fa: termite.
kanandǝr [kaˆnaˆndǝ¨r] cu. Ingiingi fatǝlaro
fijagaiya wassaidǝ. Ti resho
kanandǝrren bǝri deji. mt: f߉tǝˆro¨l. fa:
pétrole.
kanda1 [kaˆnda˜] cu. Kalu kǝskaye lǝman tilan
ambajaidǝ. Kanda ngaloyen ngǝlaronju
layaye ambaji. fa: feuille.
kanda2 [kaˆndaˆ] cu. Si kambe silan ngoda.
Curo ngǝrǝmben Aɍi Musaa kandan
fǝrayenniya, njin kauro. fa: tacle.
kandan [ka˜nda˜n] cu. Awo bi lǝman fuwuro
yakkǝme bakturo bi jaduro manǝmidǝ.
Mukko kǝjia nangaro, kandandǝa gǝptu
fallan kiwando. fa: cible.
kandan baktu [kaˆndaˆn bå˜ktu˜] kkyek. Silan
si kam laaye baktu. Ngǝrǝm diye duwon,
Mele kandan banse kirukko. fa: tacler.
kandana [kaˆnða˜naˆ] cu. Kuɍi fefedoa, si
kuruwua bu kambe bi lǝmanne caidǝ.
Kandana wadaro bune fi yaye curo
namuseyen bokki. fa: moustique.
kandaryi [kåˆndåˆryß™] cu. Sǝrdu kaɍimoye.
Tuwo kaɍimonjuro kandaryi gǝnajiye
juwane leyeno. fa: selle (de chameau).
kandǝgǝna [kåˆnðǝ˜gǝ˜naˆ] cu. Curo ngǝwullen
awo waledǝ. Ngǝwul deyada
kuwulyenniya, na buldǝa jǝgǝre
kandǝgǝnadǝa tadanjuro keno. fa: jaune
d'œuf.
kandil [kåˆndß©l] cu. Kǝska kaɍiyia, gǝna kura
kǝrye dǝlawu ngǝwu cuduriwawoyelan
ɍijidǝ. Fǝlada kalan tada kandille
karapce kaniyanju ambaji. fa: arbre
(accacia raddiana).
84 kalmaram tǝlamyindia
Kangalekori
kandin [kåˆndß©n] cu. Kam yala lardu
Nijerreman ngǝwu wo, laanja kime,
laanja cǝlǝm, ngǝwuso sǝni kaniye so,
kaɍimoye sodǝ. Kandin kaɍimo kasse
kashagar ludiye culuwuna. fa: touareg.
kandinkandin [kåˆnd߉nkåˆndß™n] cu. Tǝlam
kandinne. Curo kandinnayen dǝgamiya,
kandinkandin jandedu ɍimi. fa: tamajaq.
kandinnam [kåˆndß©nnåˆm] cu. Kamu bi fero
kandindǝ. Kandinnam tawa kǝleje ciro
cakkǝna. fa: targui (fille ou femme).
kandira [kaˆndß™raˆ] cu. Kam bara saniaro
cǝdanadǝ. Kandira bararo culuwiya, sai
dowodowo cǝdiya. fa: chasseur.
kandulo [kaˆndu˜loˆ] cu. Bǝɍi feye.
Duwuramma kandulolan kulonju warji.
bg: kaˆndu˜wu˜loˆ. fa: bouse.
kanduɍi1 [kåˆndu˜ɍ߉] cu. Awo kǝla son, tulwu
solan ɍijidǝ. Kanduɍi kǝlaniye
ngǝwujǝna, lekke wanjamma cǝlari. fa:
cheveu, poil.
kanduɍi2 [kåˆndu˜ɍ߉] cu. ɍisiwu. Ngudo ingi
kannuaro yakkǝmiya, kanduɍinju fǝrdo
budua. fa: plumage.
kanduɍi3 [kåˆndu˜ɍ߉] cu. Ingi curo ciyen captidǝ.
Asemba nangaro, Aɍi kanduɍi jur tǝwaji.
mt: lå˜llå˜ɍ߉; njß™le˜le˜; tǝ˜le˜le˜. fa: salive.
kanduɍi4 [kåˆndu˜ɍ߉] alnj. Kam kamunjua
wunduma gǝreji cǝragǝnni, bi kam
kwanju-a kamu gade-a kuro
cǝragǝnnidǝ. Kamu adǝ jauro
kanduɍidǝro, fero fima kwanjua
lewajiwawo. fa: jaloux.
kanduɍidu [kåˆnduˆɍ߉ðu˜] kkye2. Kanduɍiro
waldu. Kamu kidǝnniya, kanduɍije
wunduma fannjuro lejiwaworo
walyeno. fa: jaloux (devenir).
kanduɍinambu [kåˆnduˆɍ߉nåˆmbu˜] cu. Kanduɍi
nambu. Kanduɍinambunju cakke kamu
adǝ kǝla kwa gaia candǝnni. fa: chauve
(fait d'être).
kanduwal [kåˆnðu˜wåˆl] cu. Kǝska kannuye
cotto juwe buwuro waljǝnnidǝ.
Kaɍimiro kannu yittamiya, kanduwallo
walji. fa: braise.
kanduwulo [kaˆndu˜wu˜loˆ] cu. rui: kaˆndu˜loˆ.
kangadi [kåˆngå˜d߉] cu. Awo kibbu kǝska gai
kǝla lǝmanna laa laayen ɍijidǝ. Ngǝlaro
kangadi namgadaan laya tǝdiwawo. fa:
corne.
kangale [kåˆngå˜leˆ] cu. Ya argǝmsoye nanja
kal kalladǝ. Kangalelan dǝngalso kassai.
fa: tige.
Kangalekori [Kåˆngåˆleˆkoˆrß™] cuf. Kǝna kura
dunia ngaye saa 1914lan tǝdǝnadǝ.
kangani
Kangalekorilan am argǝm madaro fado
kanguwuyesoma lajana. fa: famine (de
1914).
kangani [ka˜nga˜n߉] cu. Curo ciye samenju
kibbudǝ. Karwuni jaujidǝ, kanganinilan
kaɍi kido. fa: palais dur.
kangar1 [kå˜ngå˜r] cu. Kǝska ngǝwusoro na
ingi bowadaye, tiyi cǝlǝmba, nangǝɍijiya
fǝɍe kurnum cakkidǝ. Curo ngorren katti
kalduro gardifore kangar gǝnagǝni
kokcǝna. fa: arbre (gonakier).
kangar2 [kå˜ngå˜r] cu. Tada kangarre.
Mǝndǝlma kangar juwane karawi
lǝmanne tilan kidaji. fa: tanin; tannin.
kange1 [kaˆnge¨] cu. Kasuwa tiyi kambe
kannuaro cǝdidǝ. Nangǝɍijiya, kam
kangea jauro ngǝwu. fa: fièvre.
kange2 [kaˆnge¨] cu. Kannu fujaiya awo cǝlǝm
ciɍijidǝ. Kakani ngimbo kaaji cakke
kange tǝɍǝn cijǝna. fa: fumée.
kange nangǝɍiram [kaˆnge¨ nåˆngǝˆɍ߉rå˜m] cuk.
Curo nangǝɍiyen kange kandana kamba
jǝgǝriya cidǝ. Kange nangǝɍiram
sidanniya, ɍiwura arakku sadde duwon
ngayekko. fa: paludisme.
kangebaru [kaˆngeˆbaˆru˜] cu. rui: baˆru˜.
kangeciji [kaˆngeˆcß™jß™] cu. Kǝmbo kina
kangeyeadǝ. Buninju maljidǝa
kirukkǝniya, kangecijidǝa njuworo
wayekko. fa: nourriture (enfumée).
kangedu [kaˆnge¨duˆ] cu. Kajim suwu gai
duwon kalǝm kibbua. Kasar so, sagǝn
so kangedulan cadi. fa: plante (espèce).
kango1 [kå˜ngo˜] cu. Ingiingi dangoa kǝska
laasolan culuwe kasambe bakciye
kibbajidǝ. Kango kǝska gadeye yayero
kolollema lele wo. fa: gomme arabique.
kango2 [ka˜ngoˆ] cu. Bǝlǝm bido susunjuaro
deyadayedǝ. Kango ngǝwuro kǝnja
kamba bǝɍiyerro ci. fa: bouillie (de fruit
d'acacia).
kango3 [ka˜ngoˆ] kǝl. Kalma awo yoji bi
yojiwawo wulduma. Kango bikka
isǝmmaa, bǝri kǝji bumi! fa: si.
kangu1 [kå˜ngu˜] cu. Redu tiyi awo laayedǝ.
Buledǝ kangua, yilayen ngone. fa:
crevasse.
kangu2 [kå˜ngu˜] cu. Na awo laa faldu majiro
redǝnadǝ. Garu soro adǝye kangua;
cindǝnnia, nangǝɍi isiya curi. mt: na˜rye˜.
fa: fissure.
kangui [kåˆngu¨i] cu. Fallo buwuruye. Jaman
fel bawodǝn kanguilan bǝlaa lajai. fa:
écueil (morceau de).
kangurno [kaˆngu˜rnoˆ] cu. Kamba rawodǝ.
kalmaram tǝlamyindia
kanjundu
Kangurnoro mai saa fi yaye tiro fǝr fal
fal ci. mt: ngu˜rnoˆ. fa: bienfaisance.
kangusu [kåˆngu˜suˆ] cu. Kuɍi tiyi kam
kadawuayen dǝgaidǝ. Kǝla kam
kadawuayen kangusua fa: pou.
kanguwu [kåˆngu˜wuˆ] cu. Kuɍi cǝlǝm kǝmaɍi
gai duwon sanana. Kǝmbo adǝro bawo
kanguwu captaana. mt: kåˆmbu˜wuˆ. fa:
fourmi.
kani [kaˆnß©] cu. Karwudi dalle. Kani
Maradiyedǝ, karawinju nangaro tia
kerawo. fa: chèvre.
kanjǝr [kå˜njǝˆr] cu. Lǝman karaaye, dau jauro
kuruwua, kǝla tǝngǝɍi kangadi sanana
yindia, tiyi tǝrok tǝrok kime-a bul-a. Am
laa tiro kaɍimo karaaye cani. Sinju
kuruwu nangaro, kanjǝr ingi caiya, sai
sinju tererejiya. fa: girafe.
kanji1 [kå˜nj߉] cu. Kam duwon naptu kamben
dǝganadǝ. Kam kuren amwurawanju
casuwunadǝa kanjin bowojai. fa:
esclave.
kanji2 [kå˜njß™] cu. Kuɍi sanana daso
njǝpkadayen turuidǝ. Kǝmboro kanji
ngayiya, sai fidu. fa: vers.
kanji3 [kåˆnjß™] cu. Na awo bi kam dǝganaa
wuljidǝ. Baram bǝlandeye kanji
lokkollen kǝrga. mt: ce˜u. fa: sens,
direction.
kanji Alaye [kå˜nj߉ Ašlaˆyeˆ] cuk. Kam. Kanji
Alayedǝ awi hangalkuttanju yaye
lǝmanna kojǝna. fa: humain.
kanjimaɍi [kåˆnjß™måˆɍß™] cu. Kam bi lǝman
njunodudǝ. Ngudijǝna nangaro,
kanjimaɍinju fakke suwa-a kajiri-aro
bǝri tiro yikki. mt: kaˆnjß™noˆ. fa: pitié.
kanjino [kaˆnjß™noˆ] cu. Kam bi lǝman
njunodudǝ. Ngudijǝna nangaro,
kanjinonju fakke suwa-a kajiri-aro bǝri
tiro yikki. mt: kåˆnjß™måˆɍß™. fa: pitié.
kanjiɍi [kaˆnjß™ɍß™] cu. Curo binǝmben si bi ka
ciye kambe na redǝnadǝ. Sinin kanjiɍia,
kiaddin lekki. fa: gerçure.
kanjun1 [kå˜nju˜n] cu. Ingiingi jau kiamba
cakke kǝndǝrmuro waljidǝ. Kiam kǝɍiro
kanjun tǝlakciye boje wayenniya,
kǝndǝrmuro waljǝna. fa: liquide aigre.
kanjun2 [kå˜nju˜n] cu. Da deyada kamu
cambǝnaro bunju kalaktuworo cade
juwuidǝ. Kanjunno bawani ngǝlaro kura
laa yani cambǝnaye kawu yakkua
duwayeno. fa: repas cérémoniel.
kanjundu [kåˆnjuˆnðu˜] kkye2. Kiambo kanjun
fiduwu. Kiam kanjundǝnni duniaman
kǝndǝrmuro waljiwawo. fa: yaourt
85
kanna
(rendre).
kanna [ka˜nnaˆ] cu. Tada bi fero, yando-a
bawando-a tilo, bi yando bi bawando
tiloa duwon, tima niro tǝngǝɍi wodǝ.
Wu-a kannani-a kattende saa yindi. fa:
frère (cadet), sœur (cadette).
kanna deida [ka˜nnaˆ de˜idaˆ] cuk. Sa larusayen
fero nankanna njuduye cǝdidǝ. Larusa
ceriya, njudu kanna deidanju salamji.
fa: sœur cadette (de la jeune mariée).
kannu1 [kå˜nnu˜] cu. Yambo kawudoa, nurra.
Kannun bǝri dedi. fa: feu, flamme.
kannu2 [kå˜nnu˜] cu. Lǝmanno su kannualan
asuduram tǝdǝnadǝ. Sǝni adǝ feyanju
samma kannua. fa: marque.
kannu3 [kå˜nnu˜] cu. Leiralan na kam biwu
ngǝwuaye. Kannuro kaduro dunialan
awo ngǝla de. fa: enfer.
kannu4 [kå˜nnu˜] cu. Nanjau kǝngalle bi
kannuye tiyi fanjidǝ. Dunia bejiya,
kannu wadaro kaudi manǝmi. fa:
chaleur.
kannu5 [kå˜nnu˜] cu. Awo laa ampul so, inji so
je suyen faidadaidǝ. Bǝrni kurasolan lai
ngǝwuso kannua. fa: électricité, courant.
kannu fudu [kå˜nnu˜ fuˆðu˜] kkye2. Kannua
kasamlan yakkǝme ngǝlaro ta. Kagǝlma
kannu fuje su isafajiyi. fa: allumer.
kannu fuduwu1 [kå˜nnu˜ fuˆðu˜wu˜] kkye2.
Kannua yakkǝme ngǝlaro ta. Kagǝlma
buwudulan kannu fujiye sanianju cǝdi.
fa: attiser.
kannu fuduwu2 [kå˜nnu˜ fuˆðu˜wu˜] kkye2.
Mana tǝngǝɍia yakkǝme kuraro waldu.
Nandiwinjuro, kannu fujiye bikkendedǝ
lawalaro walyeno. fa: envenimer.
kannu jawal njoye [kå˜nnu˜ jå˜wå˜l njoˆyeˆ]
cuk. Kannu dewuram bǝrni laasoyen
mennadǝ. Kannu jawal njoye kime
wassiya, motawa dajai; kǝɍi wassiya,
saptai. fa: feu optique.
kannu ta [kå˜nnu˜ taˆ] kkyek. Awo laa kannuye
bo. Dadǝa kannu cǝdane cǝlǝmjǝna. fa:
cramer.
kannu tiyiye [kå˜nnu˜ tß™y߉yeˆ] cuk. Tiyiye
nandǝgǝsu bi nansamsunjudǝ. Aɍi
kangea, lowotor kannu tiyinjuye ngalji.
fa: température.
kannua [kå˜nnu˜aˆ] alnj. Awo kawudoa bi
nurra. Bǝlǝm kannua cakke tǝlammi
fujǝna. fa: chaud.
kannuadu [kåˆnnuˆaˆðu˜] kkye2. Kannu ngodu.
Ngessǝkke bǝrini kannuaje har kulo
kida. fa: chauffer.
kannuaduwu [kåˆnnuˆaˆðu˜wu˜] kkye. Awo laa
86 kalmaram tǝlamyindia
kantima
kannuaro dio. Kagǝlma sua kannuajiyiya
duwon, alama ci. fa: chauffer.
kannuji [kåˆnnuˆjß™] cu. Na fukko dǝganadǝ.
Nangǝɍi karǝngenniya, Ya Bindu ngim
dodok kannuji kidando. mt: fuˆkkoˆjß™. fa:
cuisine.
kannuma1 [kå˜nnu˜maˆ] cu. Kida latǝrikke
diomadǝ. Fado bǝɍin tandǝmiya,
kannuma manǝme latǝrik cakki. fa:
électricien.
kannuma2 [kåˆnnuˆma˜] cu. Kam jawal Alaye
jǝgaiwawodǝ. Hal kannumaye sai ti. fa:
pécheur.
kannuram [kåˆnnuˆrå˜m] cu. Na fukko
dǝganadǝ. Nangǝɍi karǝngenniya, Ya
Bindu ngim dodok kannuram kidando.
fa: cuisine.
kanori1 [kaˆno˜r߉] cu. Am fǝrdunja cidi Bornoye
amma koro adinnam Nijerren mbeji,
yala Kamerunnen mbeji, anǝm Caduyen
mbeji, Kawarlan mbeji fǝkkan
simkuretta. Bǝri ngajidǝ kǝmbo
kanoriye. fa: kanouri.
kanori2 [kaˆnoˆrß™] cu. Tǝlam kanoriyaye. Batata
kanoriyen arawu findin arakkun. fa:
kanouri.
kanorikanori [kaˆnoˆr߉kaˆnoˆrß™] alnj. Jiɍi
kanoriya cadi gaidǝ. Kǝla japta
kanorikanori feroni cǝdo. fa: kanouri
(typiquement).
kanoriram [kaˆno˜r߉råˆm] cu. Fero bi kamu
kanoridǝ. Kanoriram ngimnjuro kaaji
njakko cǝdi. fa: kanouri (fille ou femme).
kansi1 [kå˜nsß™] cu. Bǝlawuro dimiya, kǝmbo
jawallan boye ngonǝmidǝ. Kolo saino
kansiro ngoyeno. fa: provision.
kansi2 [kå˜nsß™] cu. Awo laa nangaro sattudǝ.
Kansi kattuwumayero wande duno
yimmi. fa: serment.
kansi bo [kå˜nsß™ boˆ] kkyek. Kam laa awo laa
cǝdǝna bi cǝdiro shedadu. Tima balodǝa
ndaljoro kansi giwukko. fa: jurer.
kanta1 [ka˜ntaˆ] cu. Awo sulan bi katakolan
tǝgarǝna ngǝwuso jakturam yindia
curonju fado fadoro kamgada kare
gǝnaduyedǝ. Mushe kitawuwa curo
kantayero cakke jakciyi. fa: armoire.
kanta2 [ka˜ntaˆ] cu. Awo kanta gai duwon
tǝngǝɍi kare gǝnadayedǝ. Larusa
tasawanju sammaa curo kantayelan
gǝnaji. fa: buffet.
kanti [kaˆntß™] cu. Soro bi sudok kare ladoram.
Kanti Moduyen tisso bawo. fa: boutique.
kantima [kaˆntß™maˆ] cu. Kam kantia. Kam adǝ
bikka tewurma, ku kantima. fa:
kantu
boutiquier.
kantu [ka˜ntuˆ] cu. Suwur mǝkkada jutdǝ.
Shuwa suwur kantu gǝna laa namje
shayiro koljuwo. fa: pain de sucre.
kaptu1 [kåˆptu˜] kkye2. Lǝman nanǝmbo isiye
ta maduro kanjinjuro ledu. Kamme tai
kani adǝa, wande kollǝme kojǝnni. fa:
intercepter.
kaptu2 [kå˜ptu˜] kkye2. Tǝlalaro waldu.
Ngirima njiri ingiro cakke kapciya
duwon, kida ngǝssi. fa: tendre (devenir).
kaptuwu1 [kå˜ptu˜wu˜] kkye2. Awo kibbua
tǝlalaro dio. Mǝndǝlma karawi ngamdua
kapciye gukci. fa: ramollir.
kaptuwu2 [kåˆptu˜wu˜] kkye2. Kam kǝnde
cǝdiye kanjiro ledu. Gomnaa kilo fiakku
bǝlandeyelan kapkǝiye kallo kadiye. fa:
aller à la rencontre, accueillir.
kar [ka¨r] cu. Mota kura tuwumbo jakkada
am kada ngojidǝ. Baɍi karlan Difaro andi
fitulur leniye. fa: car.
kara [ka˜ra˜] cu. Karamaye kam tadǝ. Karama
wande sǝgǝrǝnniro, laya karaye makki.
fa: sorcellerie.
karaa [kaˆra˜aˆ] cu. Na bǝla bawoadǝ.
Lǝmannanju ngǝwu nangaro, leje dawu
karaayen napkeno. fa: brousse.
karaa bul fok [kaˆra˜aˆ bu¨l fo˜k] cuk. Karaa
awima bawoadǝ. Ngeemelan yalaro
luwumiya, karaa bul fok nagǝmi. mt:
kaˆra˜aˆ cǝ˜lǝ˜m pǝ˜t. fa: pleine brousse.
karaa cǝlǝm pǝt [kaˆra˜aˆ cǝ˜lǝ˜m pǝ˜t] cuk.
Karaa awima bawoadǝ. Ngeemelan
yalaro luwumiya, karaa cǝlǝm pǝt
nagǝmi. mt: kaˆra˜aˆ bu¨l fo˜k. fa: pleine
brousse.
karaala [kaˆraˆaˆla˜] alnj. Lǝman karaan
dǝgana. Lǝman karaala laadǝ am rijǝna.
fa: sauvage.
karaama [kaˆraˆaˆma˜] cu. Kam ngǝwusoro na
fadoan bawodǝ. Yal karaamaro waljiya,
hal ngǝla ngojiwawo. fa: aventurier.
karadi [kåˆrå˜d߉] cu. Curo mukkoye. Barema
dabdu sǝrambo bare kidǝnniya, karadi
mukkonjuyen ingi tapkeno. mt: cu˜ro˜
mu˜kkoˆyeˆ. fa: paume.
karaka [ka˜ra˜kaˆ] cu. Am lǝmannanja lapkadaa
jeɍeyaada sawurjai. Saa nguson karaka
kandinnaye Bilmaro kǝmbo cadi. bg:
kå˜rå˜pkaˆ. fa: caravane.
karam [kå˜rå˜m] cu. Lǝman ingiye si dewua,
ngaware kuruwua, sheɍi ngǝwua
bunison ambadidǝ. Karam ingilan
culuwiya, nganjin gǝrdi. fa: crocodile,
caïman.
kalmaram tǝlamyindia
kardu
karama1 [kaˆra˜maˆ] cu. Ngǝwul fidaram kuɍi
kǝmagǝnne. Ngǝwul kuɍi kǝmagǝnne
curo karamayen kalji. fa: cire.
karama2 [ka˜ra˜maˆ] cu. Kam kaime kambe bi
lǝmanne cǝdaidǝ. Karama ngǝlaroni
kuradǝ cejǝna. fa: sorcier.
karamga [kåˆrå˜mgaˆ] cu. Kǝska kime kura
ngorlan tuwandidǝ. Karamgaye kaɍiyi
bidoye gai kura. fa: arbre (espèce).
karamsi [kåˆrå˜msß™] cu. Ngǝlaiye nanju kibbu
sǝgǝriyedǝ. Karamsilan fǝraduram cadi.
fa: fibre.
karapka [kå˜rå˜pkaˆ] cu. rui: ka˜ra˜kaˆ.
karaptu1 [kaˆraˆptu˜] kkye2. Fal kǝla fallen
gǝnadu. Kasuwu tardu cǝdi, Ya Bindu
tasawanju karapci. mt: doˆɍe˜ðu˜. fa:
empiler.
karaptu2 [ka˜ra˜ptu˜] kkye2. Tada kǝskaye
baktu madu. Yalla dongurlan bido
karapcai. fa: tomber (faire).
karas1 [ka˜raˆs] cu. Kajǝm si kime cǝdanadǝ.
Jǝrwunjulan kasuni karasse fije ɍijǝna.
fa: carotte (plante).
karas2 [ka˜raˆs] cu. Tada karasse. Karasdǝ kǝɍi
ye tǝgǝri, deyada ye tuwui. fa: carotte.
karasu [kåˆråˆsu˜] cu. Kǝska kalu comcombadǝ.
Kalu karasuye dejaiya, kǝlwu casakki.
fa: oseille de guinée.
karate [kaˆraˆte¨] cu. Fudu mǝlduye Japonnin
culuwuna si-a mukko-alan tǝdidǝ.
Karatedǝ lawala nangaro gǝni tia caɍi,
tiyinǝm sǝɍiworo ɍimi. fa: karaté.
karau1 [kå˜rå˜u] cu. Mana kǝla fal dodok kaan
kaarinne jire tabbattuwuma. Akko
karau nowada laa: "Tawanǝmiya,
kausuro kanǝmma." fa: proverbe.
karau2 [kåˆrå˜u] cu. Kǝska kura nangǝɍijiya
kalu fijidǝ. Kulo karau ngǝwua nema
ngǝwu cakki. fa: gao.
karawi1 [kåˆrå˜w߉] cu. Awo da lǝmanne so,
kambe so jakcidǝ. Tadaana ingi
kannuaro cukkure karawi mukkonjuye
sǝlǝkcǝna. mt: kaˆðß™y߉. fa: peau.
karawi2 [kåˆrå˜w߉] cu. Ngawo lǝmanna laaye.
Karawi ngǝlaroye so, feye so, kaniye
solan jamburtaso cadi. fa: cuir.
kardu1 [kå˜rðu˜] kkye2. Kalu bi bǝlǝm dedu.
Gambo kalu karasuye karji. fa: cuisiner.
kardu2 [kå˜rðu˜] kkye2. Kakkadu so, batta so
cotto bi ganaro redu. Mushe
lokkolwuro kitawu kardu dapcǝgǝna. fa:
déchirer, griffer.
kardu3 [ka˜rðu˜] kkye3. Curo ngǝwuyen awo
tǝragǝna ngodu. Buni kura kuradǝa karje
sananadǝa ingiro kolyeyeno. fa: trier.
87
kare
kare1 [ka˜re˜] cu. Bikke cidilan fado fado
cadiya, kamuwaso sususo koljagaidǝ.
Dunia balde kamuwa kawu kulonja
dejagairo kare cadi. fa: jeu.
kare2 [ka˜re˜] cu. Bikke cidilan fado fado
cadiya, ngoɍi so, kangale so
kongwawaso koljagaidǝ. Ngoɍi mewun
yindin-a kangale kori kori mewun
yindin-alan Modu-a sawanju-a kare
cadi. fa: jeu.
kare3 [kå˜reˆ] cu. Awi yaye awo tilan kida
tǝdidǝ. Baremadǝ banoma karenju
kidaye wo. fa: outil.
kare4 [kå˜reˆ] cu. Awi yaye awo sawurro
cinǝmiya ngonǝmidǝ. Karenju kǝlanna
tasharo ledu cǝdi. fa: bagage.
kare5 [kå˜reˆ] cu. Awi yaye awo kǝnda
kambedǝ. Kǝnǝm cǝdi duwon, karenju
ngaa barwu ndalyeno. fa: affaires.
kare6 [kå˜reˆ] cu. Ngawo kibbu lǝman
laasoyedǝ. Kuduye ngawodǝ karea. fa:
carapace.
kare7 [kå˜reˆ] cu. Ngawo kǝmbo laasoye. Kolji
so, ngangala so, samma kǝmbo karea.
mt: koˆskoˆso˜1. fa: coque.
kare curoye [kå˜reˆ cu˜ro˜yeˆ] cuk. Kalǝm
kalǝmso curolan dǝganadǝ. Am laa da
kime yayero kare curoyemaa carawo. fa:
tripes.
karekalu [kåˆreˆkaˆlu˜] cu. Awi yaye awo
duwon kalu karjaiya curoro casakkidǝ.
Karekalu njuworo fero adǝ kasuwuro
leji. fa: ingrédient.
karekaluma [kåˆreˆkaˆlu˜maˆ] cu. Kam karekalu
cǝladidǝ. Na karekalumayen leje daudaa
ciwe kadio. fa: épicier.
karekare [kåˆreˆkåˆre˜] alnj. Awo jauro
dinjǝnadǝ. Motanju karekare nangaro,
am ngawo caraanni. fa: usé.
karekareram [kå˜reˆkå˜reˆråˆm] cu. Kajim kalu
kura kuraa kǝla ingiyen fafaji tadanju
tǝgǝridǝ. Tada karekarerambe jauro
kǝndawua. mt: bo˜doˆ. fa: nénuphar.
karere [kaˆre˜reˆ] cu. Silla daulan tai canjaro
kude ngawo kambe bi lǝmannedǝ. Silla
sisiye laa karerero tangaada. fa: colonne
vertébrale.
karǝn [kaˆrǝ¨n] alnj. Kattenja kastǝnni. Baram
bǝlayedǝ karǝn fannjayen. mt: gǝ˜reˆ. mg:
kuˆru˜wuˆ1. fa: près, côté (à).
karǝndu [kaˆrǝˆnðu˜] kkye2. Karǝn awo laayero
iso. Kuruwun dǝla gai, karǝngenniya,
kǝri. fa: rapprocher (se).
kari1 [ka˜rß™] cu. Tiyilan jawal buye. Bu kari
jǝgane karwuro leji. mt: kuˆwu˜1. fa:
88 kalmaram tǝlamyindia
karo
vaisseau (sanguin).
kari2 [ka˜rß™] cu. Kuɍi lǝmannasoro tandiye bu
caidǝ. Lǝman karia fudǝrlan sammǝmiya,
samma fidai. fa: tique.
kari3 [ka˜rß™] cu. Kasam curoye bǝɍingamben
culuwidǝ. Ngalo bafǝnni bumiya, kari
ngǝwuro finǝmi. mt: tu˜saˆ. bg: ka˜ryß™. fa: pet.
kari4 [ka˜rß™] cu. Jirenambu wuldudǝ. Kari
kamda ngǝwua nangaro, wunduma tia
casaranni. mt: bǝ˜ɍ߉2. bg: ka˜ryß™. fa:
mensonge.
kari5 [kaˆrß©] cu. Kau tamanna kamuwa
kanoriye kanduɍi fuwu kǝlayero
tujagane talarjidǝ. Kari kamuwa kura
kura gǝnia, ferowa casakkiwawo. fa:
pierre (semi-précieuse).
kari6 [kaˆrß©] cu. Lema kauye tamannadǝ. Yim
lamarra kamuwa laa kari casakki. fa:
collier (de pierres semi-précieuses).
kari7 [kaˆrß©] cu. Ngǝwul kannu latǝrikke bi
toshilaye. Korkor fannjuyero kari jiɍi jiɍi
cakkǝna. mt: aˆmpu¨l. fa: ampoule.
karijo [kaˆr߉jo˜] cu. Kuɍi kǝriro tandiye bu caidǝ.
Kǝriniro karijo captiye derajǝna. fa:
tique.
karima [kaˆr߉ma˜] cu. Kam kari4 diomadǝ.
Karima ngalte jire wuljǝnni. mt:
kåˆttuˆwuˆma˜; bǝˆɍ߉ma˜. bg: kaˆry߉ma˜. fa:
menteur.
karisu [kaˆrß™su˜] cu. Mana curon gana
ruduadǝ. Karisunju cakke ti-a am-a
fandaiwawo. mt: ngå˜rß™. fa: ironie.
karjǝm [kå˜rjǝ˜m] cu. Kǝska kuruwu diwino gai
duwon sillo cakkidǝ. Ngor ngǝwuson
karjǝmba. fa: doumier.
karjiwu [kåˆrjß™wuˆ] cu. Lǝman karaaye, kajǝm
boma ngǝri gai duwon jauro doidǝ.
Jajǝrma karjiwu curuiya, awo kǝmboye
cuwandǝna. fa: gazelle.
karmo [kå˜rmoˆ] cu. Roye luwodǝ. Yim karmo
bawanjuyea ngǝwuro kiro. mt: ku¨ttuˆ3. fa:
décès.
karmoram [kåˆrmoˆrå˜m] cu. Lowotordin na
kam nuna kawu sittǝrajairo rojaidǝ.
Lowotordi kura kura ngǝwuson
karmoram mbeji. fa: morgue.
karo1 [kaˆroˆ] kkye1. Awo laa kidanǝme alama
njo. Modu mawu fi yaye kuru yindi
cǝgari. mt: tåˆndoˆ. fa: fabriquer, forger.
karo2 [kaˆroˆ] kkye1. Redu dio. Wanjamma yim
cua fero laaye fǝkka cǝgaro. fa: balafrer.
karo3 [kaˆro˜] cu. Wuɍi saa fi yaye kwanga ti-a
kamunju-aye gomnatiro fijiyidǝ. Wuɍi
karoyelan gomnati lardu garji. mt: a˜kk߉.
fa: impôt.
karo karwukibbu

karo4 [kaˆro¨] cu. Kau sulsul ngǝwusoro naptu guda kawakcai. fa: calebasse (morceau
kǝrkǝm cǝk dewuaye soro tilan de).
damejaidǝ. Kasalaram mushendeyen karwe [kå˜rwe˜] cu. Su bi dango
karoa. fa: carreau. masammanno kidaada tilan sinǝm suno
karta1 [ka¨rtaˆ] cu. Kakkadu bikkeye fiwun jakkadaro yakkǝmidǝ. Kundǝra cakki
yindin kǝlan lambaa janejaneadǝ. nangaro, sawi yaye karwenju
Larusa Aɍimiyen am napkada karta dangoye-a faidaiwawo. fa: chausse-pied.
bikkejai. fa: jeu de cartes. karwi1 [kå˜rw߉] cu. Kǝska kannuye juwe
karta2 [ka¨rtaˆ] cu. Kakkadu kǝladǝn lardu so, buwujǝnni duwon nunadǝ. Kaku wadaro
kǝrye so kurgadadǝ. Kǝla karta Ya Kǝmurjo karwi maje ngimnjuro
defartema Difayedǝn Kǝmǝduwu-a kannu cakki. fa: charbon.
Cadi-a Tal-a. fa: carte. karwi2 [kå˜rwß™] cu. Kalwo je tuwadaa ingi
karta ɍiwuraye [ka¨rtaˆ ɍß™wuˆraˆyeˆ] cuk. tilan jawudidǝ. Kasuwu bǝlandeyen
Kakkadu lowotordiye kǝladǝn ɍiwǝra-a karwi dangoye-a karawiye-a samma
sardunju-a ruwuwada. Kam bǝlawuro tuwandi. fa: puisette.
cǝdiya, karta ɍiwurayenjuaro leji. fa: karwilo [kåˆrwß™loˆ] cu. Kalwo sa baram lajaiya
carte de vaccination. katti tilan cattuluwidǝ. Kǝryenden
kartip [kaˆrtß©p] cu. Kakkadu laa fado fadoro karwilo ngǝwuso ngǝlaiye. mt:
kamgada fado fi yayen lawar maˆttaˆsaˆmbo˜. fa: panier.
gadegadea. Kitawunde kǝraye karwu1 [ka˜rwuˆ] cu. Tiyi awo roayen da katte
njeroramdǝn kartip awo curon dǝgana fufuyen dadakce bu samjidǝ. Kasuwa
fǝlejiyi mbeji. fa: table. karwuyedǝ duwama kam ceji. fa: cœur.
kartip ngaworam yindia [kaˆrtß©p karwu2 [kå˜rwu˜] cu. Timi kǝla fetetella tilan
ngaˆwoˆråˆm y߉ndß™aˆ] cuk. Kartip ngaworam kǝmbo jǝgakcaidǝ. Fero adǝ diwino
fal bowadaa fal daadaadǝ. Kartip ngǝwuro jǝgǝri nangaro, karwunjuro
ngaworam yindia faldǝn cu ambea, kuɍi ngaana. fa: molaire.
faldǝlan kajǝmuwaa tandiye. fa: tableau karwubul [kaˆrwuˆbu˜l] cu. Karwu ngǝladǝ.
à double entrée. Karwubulnjuro, wundu yayero banajiyi.
karto [kaˆrto¨] cu. Kakkadu gabdidilan fado fa: bonté.
kare njakkoye tǝdǝnadǝ. Kitawuwanju karwucǝlǝm [kaˆrwuˆcǝˆlǝ˜m] cu. Karwu
dinadǝa curo kartoyero cakke diwidǝ. Karwucǝlǝmdǝro, dama
gǝnayeno. fa: carton. cuwandiya, fado kambemaro kannu
karu [kå˜ruˆ] cu. Tada burwo sallammin tussiyi. fa: méchanceté.
fandǝmmadǝ. Ya Fannaye karunju fero. karwudi [kåˆrwu˜d߉] alnj. Lǝman
mt: ma¨j߉. fa: premier-né, aîné. kamurambadǝ. Fǝr karwudi ciwe tada
karuwa1 [kåˆru˜waˆ] cu. Kasam cǝgasidǝ. madaro kolyeno. fa: femelle.
Karuwa cijiya, bǝla nga bǝrbǝrra karwudiwi [kaˆrwuˆd߉wi™] cu. Nia diwi diodǝ.
kǝryenden. fa: vent. Karwudiwinjuro, ser kambe cǝragǝnni.
karuwa2 [kåˆru˜waˆ] cu. Alau Alaye kambe fa: méchanceté.
curuiwawo, kǝndo diwi bas sanianjudǝ. karwui1 [kåˆrwuß©] cu. Kudu tǝngǝɍi karawi
Boɍi cadi duwon, karuwa tia bakce kiro. simbelan culuwidǝ. Simnju falnin
mt: seˆðå˜n. fa: esprit. karwui culuwuna jauji. fa: orgelet.
karuwakime [kaˆruˆwaˆk߉me˜] cu. Karuwa karwui2 [kåˆrwuß©] cu. Kǝska sosor
kime katti cadidǝ. Karuwakime fuje masammanno bǝri raworo tǝdǝnadǝ.
kalwuni buldǝa kime citto cǝdǝna. fa: Karwui bǝri gudayedǝ kǝla fetetella. fa:
vent. palette.
karuwama [kåˆruˆwaˆma˜] cu. Kam sa salan karwukam [kaˆrwuˆkå˜m] cu. Awo cakke
hangalnin culuwidǝ. Tada adǝ karwu rijidǝ. Buldu kirunniya,
karuwama nangaro, koljane barambo karwukam tia cǝdane lolodu badiyeno.
lejiwawo. fa: possédé. fa: peur.
karwa [ka˜rwa˜] cu. Buni fetetel kambǝleadǝ. karwukǝji [kaˆrwuˆkǝˆjß™] cu. Awo karwua kǝjiro
Karwa yayero nawuɍima daa wo. fa: cǝdidǝ. Balo bakcai duwon bi
carpe. kesakkǝnniya, karwukǝjiro burwu
karwai [kå˜rwå˜i] cu. Kǝmo masammanno kesakko. fa: joie.
tassana tilan bǝri samjaidǝ. Karwailan karwukibbu [kaˆrwuˆk߉bbu˜] cu. Kanadi curo

kalmaram tǝlamyindia 89
karwukutta
jauyen fǝledudǝ. Karwukibbunjuro,
bune ledu rijǝnni. fa: courage.
karwukutta [kaˆrwuˆkuˆtta˜] cu. Awo karwua
kutturo cǝdidǝ. Jaraptalan daryeyero
walyenniya, karwukuttaro kiro. fa:
tristesse.
karwulalam [kaˆrwuˆla˜la˜m] cu. Justu mada.
Kiyi curo kiamben cure tia karwulalam
kida. fa: nausée.
karwun1 [kaˆrwu¨n] cu. Awo kasuwa bi jau
gade isangaduwuye. Nibakin karwun
kangeye. fa: médicament, remède.
karwun2 [kaˆrwu¨n] cu. Fudu kamba jawallo
njakkoye nodudǝ. Tada mǝnafǝk adǝye,
ni gǝnia, kam karwunju nojǝna bawo. fa:
correction.
karwun3 [kaˆrwu¨n] cu. Awo kuttu kam bafǝna
kam gadero cǝddidǝ. Malǝm laa tiro
karwun cǝdde joɍiyeno. mt: så˜gå˜wuˆ2. fa:
sort.
karwundu [kaˆrwuˆnðu˜] kkye2. Faidaaro
waldu. Bare bano adǝa runǝmmi, yim laa
karwunji. fa: utile (devenir).
karwunduwu [kaˆrwuˆnðu˜wu˜] kkye2.
Faidaaro waldu. Baɍi karwunsiyi cǝne,
kitawudǝa sanduwuro kekko. fa: servir.
karwungai [kaˆrwuˆngå˜i] cu. Awo hangalnǝm
jajǝnadǝ. Karwungai ngǝwunjuro,
ngamdu carro waljǝna. mt: daˆru˜daˆ. fa:
souci.
karwunma [kaˆrwuˆnma˜] cu. Kam karwun
cǝdanadǝ. Na karwunmayen lekke
karwun simkǝɍiye kiwukko. fa:
guérisseur.
karwusam [kaˆrwuˆså˜m] cu. Karwu
isaboduwudǝ. Kemi keddǝnniya,
karwusambo jǝkka fiwu kedo. fa:
apaisement.
karwuwada [kaˆrwuˆwaˆða˜] cu. Awo karwua
kutturo cǝdidǝ. Jaraptalan daryeyero
walyenniya, karwuwadaro kiro. fa:
mécontentement.
karyi [ka˜ryß™] cu. rui: ka˜rß™3; ka˜rß™4.
karyima [kaˆry߉ma˜] cu. rui: kaˆri‰ma˜.
kaɍangi [kåˆɍå˜ngß™] cu. Kǝlduram na yindiyedǝ.
Kaɍangi kuloniye-a kǝmaskini yalaye-a
kaɍiyilan gargada. fa: frontière.
kaɍapciya [kaˆɍaˆpcß™yaˆ] cu. Suno karawiye
gudugudu bawoadǝ. Kaɍapciyadǝ suno
kam duno bawoaye. fa: chaussure.
kaɍauji [kåˆɍåˆujß™] cu. Kǝska ngimso dioyedǝ.
Kaɍauji karamgaye jauro dunoa. fa:
piquet.
kaɍea [kaˆɍea¨] cu. Kwanga duwon naptu
kamben dǝganadǝ. Kam kuren
90 kalmaram tǝlamyindia
kasala
amwurawanju casawunadǝa kaɍean
bowojai. fa: esclave (homme).
kaɍeakaɍea dio [kaˆɍeaˆkaˆɍea˜ dioˆ] kkyek. Hal
kaɍeaye ngodu. Kaɍeakaɍea cǝde
nuwanju karaaro kekko. fa: esclave (se
comporter en).
kaɍga [kå˜ɍgaˆ] cu. Tulo bul fok tilan lakǝreso
cadidǝ. Lardu afunowayen kamuwa
cinna fannjaye shawajoro kaɍgan
cinjagai. fa: calcaire.
kaɍga kime [kå˜ɍgaˆ k߉me¨] cuk. Tulo kibbu
kimedǝ. Jalap kaɍga kimeye jauro
dunoa. fa: argile rouge.
kaɍi1 [ka˜ɍ߉] cu. Awo bul tǝwur tunolan
culuwidǝ. Tuno kaɍiadǝ cǝrǝndi. fa: pus.
kaɍi2 [kå˜ɍ߉] cu. Lamar tǝdiya, kunguna
duwusoro cadidǝ. Bikkero
kǝrgaakkǝniya, sawani ise kaɍi sǝddo. fa:
argent distribué.
kaɍidu [kaˆɍ߉ðu˜] kkye2. Kaɍiaro waldu.
Tunonju kaɍijǝnadǝa ngicci. fa: infecter
(s').
kaɍimbo [kaˆɍß™mbo˜] cu. Kǝska jauro
kurajiwawo tiyi bulla kalu kuruwu
kuruwua na kesaalan ɍijidǝ. Kaɍimboye
kalua am laa dejane karwunno casai. fa:
plante (espèce).
kaɍimi [kå˜ɍß™m߉] cu. Kanduwol duwon katti so
ingi sonin ceyesǝnadǝ. Kaɍimi bidoyelan
malǝmba tadda cadi. fa: charbon.
kaɍimo [kaˆɍß™moˆ] cu. Lǝman si fatatal dewua,
dau kuruwua, njuwurea, sawur tilan
cadi. Curo lǝmannayen kaɍimoro ngudu
rakcǝna wo ngǝwu gǝni. fa: chameau,
dromadaire.
kaɍimo ngwaana [kaˆɍß™moˆ ngwaˆaˆna˜] cuk.
Tada kaɍimoye. Kaɍimo ngwaana
laptiwawo. fa: chamelon.
kaɍimoma [kåˆɍ߉moˆma˜] cu. Kǝma kaɍimoye.
Argǝmmi kalayekkǝniya, kaɍimoma adǝ
fadoro kittero. fa: chamelier.
kaɍitunoram [kaˆɍ߉tu˜no˜råˆm] cu. Dawu kǝla
yallayen na lok lok cǝdidǝ. Kaɍitunoram
nangaro kǝla yalle baktu ngǝla gǝni. fa:
fontanelle.
kaɍiwi [kå˜ɍß™wß™] cu. Taram banosoye. Kǝska
calji duwon, kaɍiwi bewonjuye
namgadano. fa: manche.
kaɍiyi [kaˆɍß™y߉] cu. Awo tǝlamba dǝlam kǝska
laayen ɍijidǝ. Modu suno bawoa fomji
duwon, kaɍiyi tia sukkeno. fa: épine.
kasa [ka˜sa˜] cu. rui: kå˜su˜wa˜.
kasala [ka˜sa˜laˆ] cu. Ingi tiyiro figǝme kadawu
baworo diodǝ. Kǝnǝmlan cikkiya, kasala
dikki. bg: kaˆsa˜laˆ. fa: bain.
kasalaram
kasalaram [kaˆsaˆlaˆrå˜m] cu. Na kasalaye. Ku
sawulni kasalaramnin ngeskekko. fa:
cabinet de toilette.
kasaldu [kåˆsåˆlðu˜] kkye2. Ingi runjun bi
sawullan kadawu tuluwo. Kawu
lokkollo lekkidǝ, kasaldǝkki. fa: douche
(prendre une), laver (se), baigner (se).
kasam1 [kaˆsa¨m] cu. Awo alitta sinji dunia
ngaa dirije kǝljǝnadǝ. Kam ingiro
lǝptiyiya, rakce kasam sinjiwawo. fa: air.
kasam2 [kaˆsa¨m] cu. Kasuwa sa kakuye kam
cǝdaiya kinjan tǝɍin culuwidǝ. Modu
kasamba, ku kidaro lejǝnni. fa: rhume.
kasamram [kaˆsaˆmrå˜m] cu. Na tiyen kasam
ngayidǝ. Soro simintiye cadandiya,
kasamram ngǝwu cadi. fa: air (passage
d').
kasar [kå˜så˜r] cu. Lawule suwuye. Kandana
waduro, kasar cinnanjuro kekko. fa:
rideau (de roseau).
kasattu [kåˆsåˆttu˜] kkye2. Awo laa karwuye
ngodu. Buji gursu miayedǝa kasacce
fitulurro kilado. mt: aˆrd߉ðu˜. fa: accepter,
consentir.
kasattunambu1 [kåˆsåˆttuˆnåˆmbu˜] cu.
Hangalle ngodu bawodǝ. Kawuɍi
kiwudǝnniya, kasattunambunde
kalakkeyeiye. fa: désapprobation.
kasattunambu2 [kåˆsåˆttuˆnåˆmbu˜] cu.
Wadudǝ. Tayia cammǝkke manadǝa
wulyeyekkǝniya, kasattunambunja
fǝleduwuro burwu kesakko. fa: refus.
kasau [kåˆså˜u] cu. Yasara ngǝwudǝ.
Kasambe tia basarje kasauro keno. fa:
toux.
kaset [kaˆse¨t] cu. Awo teppo yakkǝme aiya bi
mana kǝrnǝmi bi ngonǝmidǝ. Modu
kaset kǝji kǝji Malǝm Barkaye yakku cip
cǝda. fa: cassette.
kasǝmba [kå˜sǝ˜mba˜] cu. Tiyiye njǝmbarodǝ.
Daudu sǝrambo kida kidǝkkǝniya,
kasǝmba sida. fa: fatigue.
kasǝrǝn [kaˆsǝ˜rǝˆn] cu. rui: sǝ˜rǝˆn.
kaskar [kaˆska¨r] cu. Kǝska bi su ngulondowaa
taram kuruwua daadan kajimso
fǝrajaidǝ. Was wajiya, Mala muɍidi
kaskarlan fǝraji. fa: râteau.
kaskasi1 [kå˜skå˜sß™] cu. Kǝska tǝngǝɍi kalunju
dejai bi kalunjun kǝla tuljaidǝ. Kalu
kaskasi jauro larji. bg: bu˜lu˜ kå˜skå˜sß™. fa:
plante (ceratotheca sesamoïdes).
kaskasi2 [kåˆskåˆsß™] cu. Ngawo kǝskaye
ngamjǝnadǝ. Kaskasi kǝska laasoyen
karwun cadi. fa: écorce.
kasko [kå˜sko˜] cu. Kalwo tuloye ci kuraa
kalmaram tǝlamyindia
kasuwa
tilan kasaldaidǝ. Duwuramma kaskonju
duno cǝdoro, kalaɍi-a kandulo-alan
ngǝlaro warji. mt: nga˜daˆ1. fa: pot.
kaskun [kaˆsku¨n] cu. Kasuwa karawiye kam
bi lǝman cǝdaidǝ. Isa kaskunna, tiyinju
nga ɍiɍimji fa: gale.
kaso1 [kåˆsoˆ] kkye1. Doidoiro si ngonǝme
gǝnanǝme ledu. Tarwuna ye cǝgasi, kǝri
ye tia duji. fa: fuir, courir.
kaso2 [kåˆsoˆ] kkye1. Karuwaye ledu. Na
kalangasaan kullum karuwa cǝgasi. fa:
souffler.
kaso3 [kåˆsoˆ] kkye1. Ingiye ledu. Dǝlawu
cuduriya, na laa laan ingi cǝgasi. fa:
ruisseler.
kaso4 [kåˆsoˆ] cu. Ingi ledudǝ. Ingiye kasodǝ
cidi laji. fa: ruissellement.
kaso5 [kåˆsoˆ] cu. Doidoiro si ngonǝme
gǝnanǝme ledudǝ. Bikke tiyi sangoyelan
ku kaso diye. mt: ngǝ˜rǝˆm. fa: course.
kaso buye [kåˆsoˆ bu¨yeˆ] cuk. Ledu buye curo
tiyiyedǝ. Kaso buye tiyilan kǝjiro tǝdoro,
am laa tiyi sango cadi. fa: circulation
sanguine.
kasoma [kåˆsoˆmaˆ] cu. Kam ngǝrǝm dioma.
Festibal kojǝnadǝn kasoma Maradiye
juwo. fa: coureur.
kastu1 [kå˜stu˜] kkye2. Dunon kanjinǝmbo
kudo. Aɍimi karwi kassi duwon, jedǝ
kamgadan. fa: tirer.
kastu2 [kå˜stu˜] kkye2. Lǝmannaro sǝrdu
gǝnaduwu. Muɍima fǝrnju kasse
bǝlawuroro leyeno. fa: seller.
kasu [kaˆsû] cu. Wuɍi kamba gami bi
njagaidǝ. Awo kǝmboye cǝdanni
nangaro, leje kasu argǝmbe ngoyeno.
fa: crédit, dette.
kasulu [kåˆsu˜luˆ] cu. Kǝska kaɍiyi
dungokkadaa, tadanju tokokor tokokor
bafiya kime gana comcom. Kasululan
manduwulu cadi. fa: jujubier.
kasuni1 [kåˆsu˜n߉] cu. Awo tǝnadiya ɍijidǝ.
Kawu nangǝɍi isiro, ngǝlaji ngǝla ngǝla
kasuniro kǝrejane gǝnajai. fa: semence.
kasuni2 [kåˆsu˜n߉] cu. Am tǝlam tiloa ye, ada
tiloa ye. Andi kasuninde kanori. fa:
espèce.
kasusu [kaˆsu˜suˆ] cu. Karwukǝji bi nankǝlado
kowoaro fǝledadǝ. Dawu kamuwayen
kirukkǝniya, kasusu ngoyera. bg: kaˆa˜suˆ.
fa: rire.
kasuwa1 [kå˜su˜wa˜] cu. Kam ngaa dondiro
dioma. Kukuwuidǝ kasuwa yallaye. bg:
ka˜sa˜. fa: maladie.
kasuwa2 [kåˆsuˆwa˜] cu. Kam bawo duwon
91
kasuwu
mananju diodǝ. Kasuwa kambe adinne
dapcǝgǝna. fa: critique.
kasuwu1 [kaˆsu˜wuˆ] cu. Na kamgada wundu
yaye ise cuwi bi cǝladidǝ. Barwan
kasuwu lǝmannaye adinnam bǝlayen. fa:
marché.
kasuwu bo [kaˆsu˜wuˆ boˆ] kkyek. Kasuwun
kare njuwo bi lado. Garwa bǝlandeye
kasuwu katte karǝnne ngaa juwui. fa:
achats (faire des), vendre.
kasuwu saniaye [kaˆsu˜wuˆ saˆnia¨ye] cuk.
Cammo kare lado-a fǝleduwu-aye
saniawuyedǝ. Kasuwu saniaye bǝrni
Niameyelan tǝdǝnadǝro fe kuri
cawudǝna. fa: foire.
kasuwula [kaˆsuˆwuˆla˜] cu. Na kasuwu
koktǝnadǝ. Kasuwu tardiya, kasuwula
fǝrajai. fa: marché (place du).
kasuwuma [kaˆsuˆwuˆma˜] cu. Kare bi lǝman
ladoma. Kasuwuma kurayen fetkema
kare kamje cǝladi. fa: marchand,
commerçant.
kasuwuram [kaˆsuˆwuˆrå˜m] cu. Kunguna yim
kasuwua kamusoro cadidǝ. Kamunjuro
fallo kasuwuram cinni nangaro,
gǝrgayeno. fa: somme (donné pour le
marché).
kashagar [kåˆshå˜gåˆr] cu. Su tǝgarǝna jenaro
kura wo fadoa, baɍimiro tia ngojaidǝ.
Kandinna ngǝwuso kashagar luwada
dadajai. fa: épée, sabre.
kashea [kaˆshea¨] cu. Kajim curo ingiyen
baredi tadanju sanana kǝmboro
faidaadǝ. Am laa kǝmbo suwurra
wadaro kasia jawui. fa: fonio.
kashi [kå˜sh߉] cu. Kare ladoye fado fadoro
gǝnaadaye falnjadǝ. Kolji Fannaye kashi
fal gursu uwu. fa: tas (de marchandise).
katako [ka˜tå˜ko˜] cu. Kǝska injiye cassane fel
fello cǝdǝnadǝ. Tabǝl lokkolle ngǝwuso
katakoye. fa: planche, contre-plaqué.
katako kamdaram [ka˜tå˜ko˜ kåˆmðaˆråˆm]
cuk. Su fel sheɍi sheɍia taramba tilan
katako kamjaidǝ. Kafinta kida cǝdi
duwon, katako kamdaramnin
ngulondonju laruyeno. fa: scie.
katakoma [ka˜tå˜ko˜maˆ] cu. Kam kida
katakoye cǝdidǝ. Bufe tandodǝ kida
katakomaye. mt: kaˆfß™ntaˆ. fa: charpentier,
menuisier.
katakomari [kaˆtåˆkoˆmaˆrß™] cu. Kidaram
katakomaye. Kurisni namgadanniya,
katakomariro kiadǝkko. mt: kaˆf߉ntaˆrß™. fa:
menuiserie.
katifa [kåˆtß™faˆ] cu. Awo lǝmǝs dadu kambe
92 kalmaram tǝlamyindia
kau kursasi jǝkturam
gaia kǝlanjulan kam bojidǝ. Larusa
feronjuyero katifa jiɍi kura na yindia
cuwo. mt: taˆra˜aˆ. fa: matelas.
kattan [kå˜ttå˜n] cu. Su tǝgarǝna taram
kǝskayea tǝlamba kamuwa tilan kǝlanja
japcaidǝ. Jowunju dinjǝna kǝlanju
kattanlan cǝwedi. fa: alêne.
katte [kå˜tteˆ] nkye. Dawu awo yindiyedǝ.
Katte bǝlanja-a bǝlande-an falwua. fa:
entre.
kattekatte [kåˆtteˆkåˆtte˜] cu. Na karǝn
karǝnnedǝ. Kattekatte bǝlandeye
sammalan kololsoa. fa: alentours.
katti [kaˆttß©] cu. Awo sanana cidi ngaa
cǝmowonadǝ. Dunialan katti yayero
ingima na ngǝwu cǝmowona wo. fa:
sable.
katti tuluwo [kaˆttß© tuˆluˆwoˆ] kkyek. Katti
baworo dio. Kuluwunin ingi tussoro, sa
salan katti cattuluwi. fa: désensabler.
kattia [kaˆtt߉a˜] alnj. Katti ngǝwua. Jawal
kattian suno kundǝraa ledu kuttu. fa:
sablonneux.
kattu1 [ka˜ttu˜] cu. Kanduɍi kibbu ye, kuruwu
ye, dau bi ngaware lǝmanna laa laayen
ɍijidǝ. Yalla kattu fǝrren ngudo cadai. mt:
kaˆmbu˜duˆ. fa: crin.
kattu2 [kaˆttu˜] cu. Ngudo taram kattulan
tǝdǝnadǝ. Yalla na ngudo ngǝwuan kattu
tujana. fa: piège.
kattuwu [kåˆttu˜wuˆ] cu. Mana fǝrdu bawoa.
Malǝm bowosi cane kadikkǝniya, ase
kattuwu. fa: mensonge.
kattuwuma [kåˆttuˆwuˆma˜] cu. Kattuwu
kamdama. Kattuwuma sawa gǝni. mt:
kaˆr߉ma˜; bǝˆɍ߉ma˜. fa: menteur.
kau1 [kå¨u] cu. Katti mǝkkada kibbudǝ. Kida
koltaye cadiya, kau majai. fa: pierre,
caillou.
kau gǝpturam [kå¨u gǝˆptu˜råˆm] cuk. Je bi
dango tilan kau gǝpcaidǝ. Jaman
kureyen kau gǝpturamnin lǝman ceyesi.
fa: fronde.
kau jeɍeyaada [kå¨u jeˆɍeˆya˜a˜ðaˆ] cuk. Na kau
kura kura kuruwu fetto lejǝnadǝ. Na kau
jeɍeyaadan jawal motaye dio jau. fa:
chaîne de montagne.
kau kannuaram [kå¨u kåˆnnuˆaˆrå˜m] cuk. Kau
kannu sa sanin cuttuluwidǝ. Karǝn kau
kannuaramben bǝla koktu dapkada. fa:
volcan.
kau kursasi jǝkturam [kå¨u kuˆrsa˜sß™
jǝˆktu˜råˆm] cuk. Kau cǝlǝm cuwuɍi cuwuɍia
kursasi tilan jǝkcaidǝ. Mawuso kau
kursasi jǝkturamnin sini yassakki. fa:
kau kuruwu
pierre ponce, ponce.
kau kuruwu [kå¨u kuˆru˜wuˆ] cuk. Kau dadu
kuruwuadǝ. Kǝla kau kuruwuyen kǝska
ɍiji. fa: montagne.
kau ngǝwua [kå¨u ngǝ˜wuˆaˆ] cuk. Na kau
kuruwu ngǝwuadǝ. Nijerlan kǝrye
Agadassero na kau ngǝwua wo bawo.
fa: montagneux.
kau sijǝna luludi [kå¨u s߉jǝ˜naˆ lu˜lu˜ð߉] mkf.
Awo curo kau kannuarambe luluje
culuwi samjiya kibburo walji. Kau sijǝna
luludidǝ banna ngǝwu cǝdi. fa: lave.
kaua [kå¨uaˆ] alnj. Na kau sanana ngǝwuadǝ.
Na kauan bikke dio kuttu. fa: caillouteux.
kaudi [kåˆudß™] cu. Deyalan na kǝngal kaldǝna
kausu bawodǝ. Bare cǝde cǝmbariya,
kaudilan boji. mt: kaˆfß™yaˆ1. fa: ombre.
kauladu [ka˜ula˜ðu˜] kkye2. Kalwo daryerambo
ingi cǝlǝmlan tuldu. Kǝmonju ingilan
kaulaje gǝnajǝna. mt: sǝˆra˜lðu˜; suˆwaˆlðu˜. fa:
rincer.
kauri [kå¨ur߉] cu. Bǝlaa kam nuna rǝpcaidǝ.
Mairi ngǝwuson kauri maiyaye mbeji.
mt: kå˜wåˆr. fa: tombeau, tombe.
kaurila [kåˆur߉la˜] cu. Na masammanno
kauriya laduro tǝdǝnadǝ. Nangǝɍi isiya,
am captane kaurila barejai. mt: kåˆwåˆrla˜.
fa: cimetière.
kausu [kå˜usuˆ] cu. Kannu kǝngalledǝ.
Kausun ngǝwuro dadanǝmiya, ngudu
njǝdai. fa: chaleur.
kausu dawu [kå˜usuˆ da˜wuˆ] cuk. Sa kǝngal
dawu kǝlayero cǝkko isǝnadǝ. Dunia be
kausu dawu cǝdiya, am na kaudia majai.
fa: midi.
kausua [kå˜usuˆaˆ] alnj. Kǝngalle kannuaro
cǝdǝnadǝ. Sunonǝm yakke, ku jauro
kausua. fa: chaud.
kausudu [kåˆusuˆðu˜] kkye2. Duniaye kausuro
waldu. Binǝm kausujiya duwon
kasaldǝkki. fa: chaud (devenir).
kawa [ka˜wa˜] cu. Karwukǝjiro mukko yindi
baktadǝ. Gomna isǝna kawa gǝrji. fa:
applaudissement.
kawa jadu [ka˜wa˜ ja˜ðu˜] kkyek. Karwukǝjiro
mukko baktu. Jawawi gomnaye jamaro
kǝji nangaro, am kawa jayera. fa:
applaudir.
kawakta [kåˆwåˆktaˆ] cu. Kawaktu diodǝ.
Bikka suwa ilmu lambayelan kawakta
diye. fa: multiplication.
kawaktu1 [kåˆwå˜ktu˜] kkye2. Awo tǝwur kalwo
laan ngodu. Bǝri tǝlala kawakce
buwururo kekko. fa: prendre.
kawaktu2 [kåˆwåˆktu˜] kkye2. Awo laaye cinju
kalmaram tǝlamyindia
kawo
yindi fallo bi ngǝwuro kǝkǝldu.
Kalwunǝm tullǝmiya, cinnǝme
kawangǝme gǝnanǝmi. mt: aˆlåˆmðu˜. mg:
fe˜fe˜ðu˜. fa: plier.
kawaktu3 [kåˆwåˆktu˜] kkye2. Lambaro lamba
laa gǝnagǝniro kǝlduwu. 5 x 6 = 30 uwu
arakkuro kawangǝmiya, fiakku fandǝmi.
fa: multiplier.
kawaktuma [kåˆwåˆktu˜maˆ] cu. Lamba tilan
kawakcaidǝ. 5 x 6 = 30: 6dǝma
kawaktuma wo. fa: multiplicateur.
kawakturam [kåˆwåˆktu˜råˆm] cu. Lamba
kawaktuyedǝ. 5 x 6 = 30: 5dǝma
kawakturam wo. fa: multiplicande.
kawakyindi [kåˆwåˆky߉ndß™] cu. Awo laaro ti
gai fal kǝlduwudǝ. Uwuye
kawakyindinju mewu. fa: double.
Kawar1 [Kaˆwa¨r] cuf. Lardu Agadasse
yaladajin kesa ngǝwuadǝ. Kawarlan
diwino ngǝla ngǝla barejai. fa: Kawar.
kawar2 [kå˜wå˜r] cu. Ngudo tǝngǝɍi kurnum
janejane cǝlǝmbeadǝ. Kawar fado tando
jauro nojǝna. fa: tisserin.
kawar3 [kå˜wåˆr] cu. Bǝlaa kam nuna rǝpcaidǝ.
Mairi ngǝwuson kawar maiyaye mbeji.
mt: kå¨ur߉. fa: tombeau, tombe.
kawarla [kåˆwåˆrla˜] cu. Na masammanno
kawarra laduro tǝdǝnadǝ. Nangǝɍi isiya,
am captane kawarla barejai. mt: kåˆur߉la˜.
fa: cimetière.
kawe1 [kaˆwe¨] cu. Na kǝska kǝskaa fǝrdunjan
ingi gǝna laa bowadaadǝ. Lǝman laa laa
gǝnia, rakcane kawen dasayiwawo. fa:
marécage.
kawe2 [kaˆwe¨ˆ] cu. Na kibbu kajǝm rakce
ɍijiwawodǝ. Nangǝɍi kawe ngawo
bǝlandeyen ingi boji. fa: terrain.
kawe3 [ka˜we˜] cu. Bikke kamuwaye yim
lamarra yejaidǝ. fa: conseil.
kawedo [kaˆwe˜ðoˆ] cu. Kǝska fafaji kǝmo
cakkidǝ. Lardu afunoyen kawedo
barejai. fa: calebassier.
kawi [ka˜wß™] cu. Kuɍi fefedoa fafarji kalu
kǝskaye koljiwawodǝ. Mǝnde kuloni
argǝmbea kawi juwe awima fandǝkkǝni.
fa: criquet, sauterelle.
kawin [kaˆwß©n] cu. rui: kaˆmß©n.
kawiro [kaˆwß™ro˜] cu. Ngudo tǝngǝɍi kawar gai
ngǝwusoro kǝwu kǝwun farjaidǝ. Yim
laa argǝm kulondeye cotto kawiro juwo.
fa: mange-mil.
kawo [kå˜woˆ] cu. Kunguna suye kime taman
lawua mia duwon naira faldǝ. Ku
kawolan awima yuwumbawo. fa:
monnaie (kobo).
93
kawu
kawu1 [kaˆwu˜] cu. Kǝngal tambe cukkure
walde tambiya. Kawu faldǝ sa findi deri.
fa: jour.
kawu2 [kaˆwuˆ] kǝl. Kalma awo ngawon
tǝdǝna wulduyedǝ. Kidani adǝa kawu
dunia lǝmjidǝro yerǝkki. fa: avant.
kawu3 [ka˜wu˜] cu. Kam bi lǝman curo fallan
kawu fal tasambǝnadǝ. Kanini adǝ
bargaa, kawu jar cambi. bg: kaˆwuˆka˜wu˜.
fa: jumeau.
kawu4 [ka˜wuˆ] cu. rui: ka˜kuˆ.
kawu5 [kaˆwuˆ] cu. Sa kojǝna bi gǝna
cǝdǝnadǝ. Kawu isǝnaman, cinju
kajǝnni. fa: depuis.
kawudi [kaˆwu˜d߉] cu. Awo ingiingi buwucci
tiyiro bi kajǝmuro fijagaidǝ. Kǝji
nangaro, kawudi mushendeye kuruwun
fandi. fa: parfum.
kawudo [kaˆwu˜doˆ] cu. Ingi culoriya kasam
kannua tilan cijidǝ. Kawudolan wasa
dejai. fa: vapeur d'eau.
kawuji [kaˆwu˜jß™] alnj. Fǝr bul tiyin cǝlǝm
cǝlǝmba. Malǝm laa fǝr kawujia bǝlaro
isǝna. fa: pie-noir.
kawukawu [kaˆwuˆka˜wu˜] cu. rui: ka˜wu˜3.
kawul kura [kaˆwu¨l ku˜raˆ] cuk. Agwagwa jiɍi
kura karaaladǝ. Kawul kura jauro
kambiro masku. fa: canard.
kawuɍi [kaˆwu˜ɍß™] cu. Mana kam gadero
wulduwuro wulnjaanadǝ. Kawuɍi
kamunju cambǝnaye jamanjuro
yadǝkki. fa: commission.
kawuɍidu [kaˆwuˆɍ߉ðu˜] kkye2. Kawuɍi dio.
Suleye wua kawuɍisǝna, amma
ngeskekko. fa: commissionner.
kawuske [kaˆwu˜skeˆ] cu. Bikke so, aiya so
kǝnja diosodǝ. Ti adǝ kurajima, kawuske
fuwunjuro kojǝna fa: ambiance.
kawuskema [kaˆwuˆskeˆma˜] cu. Kam
kawuske cǝraanadǝ. Kawuskema
nangaro, sawi yaye ti na bikkealan. fa:
fêtard, viveur.
kawuwu [kaˆwu˜wuˆ] alnj. Dadu ganaa. Aɍi
kawuwu nangaro, rakce fǝrro
tacciwawo. mt: koˆrß™. fa: court.
kayau [kåˆyå¨u] cu. Kǝska kiamba kalu kura
kuraa tadanju kura curon kasambadǝ.
Kǝska kayauyen na laa laan soro jakcai.
fa: pomme de Sodome, euphorbe.
kaye [kåˆye¨] cu. Kakkadu kǝlkǝllada curon
ruwu cadidǝ. Lokkol badiyeranniya,
mushe andiro kaye tilo tilo samseyera.
fa: cahier.
kayedu [kaˆye˜ðu˜] kkye2. Kǝmbo curo
kǝndawu kannuayen isabafo bi dedu.
94 kalmaram tǝlamyindia
keɍe
Yim layaa kamuwa ngǝwuso da kayejai.
fa: cuire, frire.
kayen [kaˆye¨n] cu. Buni kǝndadǝ. Kayen
jamannen maaralan buni kada cadai. fa:
pêche.
kayenma [kaˆye¨nmaˆ] cuk. Kam kayen
saniaro cǝdanadǝ. Mawu nguson
kayenma banda kasuwuro cuwudi. mt:
bu˜n߉ taˆmaˆ. bg: bu˜n߉ kǝˆnða¨maˆ. fa: pêcheur.
kek [ke˜k] cok. Kalma awo jauro cǝmbǝɍǝnaro
wuldidǝ. Asem badidiya, kǝsainjuro
buwu argǝmbe kek cǝmbǝɍǝna ci. fa:
jusqu'au bout (remplir).
keke1 [keˆke˜] cu. Mashin tilan dudo cadidǝ.
Dudo kekeyema duwa wo, koro tussi
wo, mukkoye yayero. fa: machine à
coudre.
keke2 [keˆke˜] cu. Awo kǝmbaye sulan
tǝgarǝna si yindia fuwuye-a ngawoye-a
silan caajane lejidǝ. Kǝla kekeye ta
nonǝmmia, duwama yurǝmi. fa:
bicyclette, vélo.
kekema [keˆke˜maˆ] cu. Kam kekelan kare
dudo saniaro cǝdanadǝ. Kekema batta
kakamjiya duwon, kǝkǝlje cududi. mt:
te˜laˆ. fa: tailleur.
kekemari [keˆkeˆmaˆrß™] cu. Na kekewu
sanianja cadidǝ. Kekemari kasuwu
bǝlandeyen kekewu uwu. fa: quartier
(des tailleurs).
kekko [ke˜kkoˆ] nkye. Kalma awo na baworo
cǝmbǝɍǝnaro wuldidǝ. Curonju kekko
cǝmbǝɍe cidu tiyero fa: pleinement.
kel1 [ke˜l] cu. Su tǝgarǝna lǝman taye.
Ngimnjun ngarwuma ngǝwuyenniya,
kel tuyeno. fa: piège, souricière.
kel2 [ke˜l] cok. Kalma awo ngamdu bi kibbu
namjaiya wuldidǝ. Kurdurammi kel
namje gǝpkenniya, mushe tia
kowoyeno. fa: sec.
kemi1 [ke˜m߉] cu. Kamuwa kwa tiloa. Fanna-a
keminju-a kǝri-a ngambadu-a gai. mt:
doˆwuˆma˜. fa: coépouse.
kemi2 [ke˜m߉] cu. Am awo fal caraana duwon,
kamanju cuwandiya, wundunjuma
cǝraannidǝ. Kida jauro nojǝna nangaro,
kuranju tia kemiro ngoyeno. fa: rival.
ken [ke˜ng] cok. Kalma kajǝmu jauro tiyi
kambero napcǝgǝnaro wuldidǝ. Kalwuni
adǝ wua ken sidana nangaro, kargada.
fa: serré (habit).
kera [ke˜raˆ] cu. Fǝr bi koro cǝlǝmdǝ. Mainde fǝr
kera fal-a beda fal-a cuwuna. fa: noir.
keɍe [ke˜ɍeˆ] cu. Curo jǝrwuyen na kakamgada
curonjan kǝskaso kokcaidǝ. Jǝrwu
kes
Isayen keɍe tutǝmbulle-a salatte-a bas
dǝga. fa: planche.
kes [ke¨s] cu. Awo dangoye curodǝro juluma
casakkidǝ. Sharetlan kes arakku barro
cadǝna. fa: casier.
kesa [ke˜saˆ] cu. Katti bul bǝrbǝr bawoadǝ. Na
kesa ngǝwuan ingi bojiwawo. fa: sable.
kesakesa [keˆsaˆke˜sa˜] alnj. Jiɍi kesaye gai
duwon gana kime. Ngǝmǝriro shadda
kesakesa kidudo. fa: marron-rouge.
keso [ke˜soˆ] cu. Batta dina faida bawoadǝ.
Joɍi adǝ keso cakkǝna dadaji. fa: haillon.
Keta [Ke˜taˆ] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi curo defartema
Tawayen. Ketalan furoje kǝska kada
kokcǝna. fa: Keita.
kewulu [keˆwu˜lu˜] cu. Kaskasi kǝska laayedǝ.
Mangarilan mukko-a dau-a njuduyero
kewulu tujagaiya, sardu niyaye
karǝnjǝna. fa: écorce (d'un certain arbre).
keyera [ke˜ye˜ra˜] cu. Sa samelan fofou gǝnaje
ingi dio majidǝ. Ku keyeraye kuloro ledu
dapcuwo. fa: orage, tornade.
keyera ngoduwu [ke˜ye˜ra˜ ngo˜ðu˜wu˜] kkyek.
Dǝlawuye duro madu. Keyera ngojiyiya,
wunduso na fadoa maji. fa: ennuager.
kǝgǝndu [kǝˆgǝˆnðu˜] kkye2. Mana kakamdiaro
cilan tuluwo. Modu kǝgǝnji nangaro,
kalma fal yindi yakku yayero bowoji. fa:
bégayer.
kǝgǝrdu [kǝ˜gǝ˜rðu˜] kkye2. Awo ndaranjuma
koldǝnniro jaktu. Isa wainanju
kakkadun kǝgǝrje fadoro kiado. fa:
emballer.
kǝji [kǝˆjß©] alnj. Awo ro-a tǝlam-a caraanadǝ.
Ku lawar kǝji faniyena, baɍi batallaa. fa:
bon, délicieux.
kǝji fanda [kǝˆjß© faˆnðaˆ] cuk. Kǝndǝga curo
kǝjiyen. Kǝji fandaro soro sameye
kidando. fa: réjouissance.
kǝji fandu [kǝˆjß© faˆnðu˜] kkyek. Curo kǝjiyen
dǝga. Kǝji fanje kamu yindiye ngoyeno.
fa: réjouir (se).
kǝjidu [kǝˆj߉ðu˜] kkye2. Kǝjiro waldu. Kambǝɍi
kǝjijǝna kamuwa wulwuɍi casakki. fa:
agréable (devenir).
kǝjikǝji [kǝˆj߉kǝˆjß™] cu. Kǝmbo kǝji jiɍi jiɍi.
Kǝjikǝji rawonjuro, was wajiya ti curo
kasuwuyen. fa: recette délicieuse.
kǝjima [kǝˆj߉ma˜] cu. Kam kattendo kǝji
asǝrnǝm laa yaye rangǝme wulgǝmidǝ.
Kawarlan kadinniya, kǝjimanju ngaro
diwino samgeyeno. mg: kuˆttuˆma˜. fa:
copain, collègue.
kǝjiro [kǝˆjß©roˆ] nkye. Jiɍi tǝragǝnaro. Mota
kalmaram tǝlamyindia
kǝla rodu
bǝɍin sawaniyedǝlan kǝjiro andi yindi
bǝlawuro diyena. fa: agréablement.
kǝkǝledu [kǝˆkǝ˜le˜ðu˜] kkye2. Ngǝwuro kǝledu.
Bǝrbǝrra nangaro, kǝlanju aɍiawulan
kǝkǝleje duwon kiluwo. fa: bander
plusieurs fois.
kǝla1 [kǝˆla¨] cu. Tiyi awo roayen na sim so,
kinja so, sǝmo so dasaanadǝ. Kǝlanju
cǝlarǝna. fa: tête.
kǝla2 [kǝˆla¨] cu. Same fadoye. Soro cǝdandǝna,
amma kǝladǝa jakcǝnni. fa: toit.
kǝla3 [kǝˆla¨] cu. Yakturam kitawuye. Kitawu
Aɍimiyedǝ kǝla uwu cǝda. fa: chapitre.
kǝla4 [kǝˆla¨] cu. Kam bikke juwunadǝ. Kantu
tima kǝla kambǝɍiye Nijerre burwoye
wo. fa: champion.
kǝla5 [kǝˆla¨] nkye. Same awo laaye. Musheye
kitawuwanju kǝla buroyen gǝnaada. fa:
sur.
kǝla fakta [kǝˆla¨ fåˆktaˆ] cuk. Hangalndo tiloro
waldudǝ. Kǝla faktanja cakke kidanja
ngǝlayeno. mt: kǝˆla¨ kǝˆlðaˆ. fa: entente,
union.
kǝla faktu [kǝˆla¨ få˜ktu˜] kkyek. Hangal tiloro
dio. Kǝla faktǝnnia, lardu fuwujiwawo.
mt: kǝˆla¨ kǝ˜lðu˜. fa: unir (s').
kǝla gardu [kǝˆla¨ gå˜rðu˜] kkyek. Sǝɍiwo
kǝlanǝmbero karwun nja bi laya njakko.
Kǝlanju garji cǝne gau gau jǝgai. fa:
protéger (se).
kǝla gedu [kǝˆla¨ ge˜ðu˜] kkyek. Na dǝgamma
nodu bawo. Kaninju maduro leyenniya,
kǝlanju gede karaaro kǝrgawo. fa: égarer
(s').
kǝla gǝrǝptama [kǝˆla¨ gǝˆrǝˆptaˆmaˆ] cuk. Kam
kanduɍi gǝrǝptu bi laro saniaro
ngojǝnadǝ. Kidaram kǝla gǝrǝptamayen
sawiso kanduɍia. fa: coiffeur.
kǝla kǝlda [kǝˆla¨ kǝˆlðaˆ] cuk. Hangalndo tiloro
waldudǝ. Kǝla kǝldanja cakke kidanja
ngǝlayeno. fa: union, entente.
kǝla kǝldu [kǝˆla¨ kǝ˜lðu˜] kkyek. Hangal tiloro
dio. Kǝla kǝldǝnnia, lardu fuwujiwawo.
fa: unir (s').
kǝla mowo [kǝˆla¨ moˆwoˆ] kkyek. Jǝktulan
luwo. Kǝri tia duje kiaddin kǝlanju
kimowo. fa: sortir (s'en).
kǝla ngimbe kadu [kǝˆla¨ ngß©mbeˆ ka˜ðu˜]
kkyek. Kǝla ngimbe fefedu. Nangǝɍi
karǝnjiya, kǝla ngimnjuye kaje cassai.
fa: défaire (le toit).
kǝla rodu [kǝˆla¨ ro˜ðu˜] kkyek. Kǝndanǝmlan
mǝradunǝm galdu. Kwanga kǝlanju
rojidǝma rashidu wo. fa: charge (se
prendre en).
95
kǝla ta
kǝla ta [kǝˆla¨ taˆ] kkyek. Kǝndanǝmlan
mǝradunǝm galdu. Kwanga kǝlanju
cǝdaidǝma rashidu wo. fa: prendre en
charge (se).
kǝlabul [kǝˆlaˆbu˜l] cu. Kasuwa kanduɍi fije kǝla
bullo cǝdidǝ. Fannaa kǝlabulle cǝdana
nangaro, kurajǝnama kanduɍi ngǝwu
cǝdanni. mt: koˆjoˆkoˆjo˜. fa: teigne.
kǝlacǝjǝm [kǝˆlaˆcǝ˜jǝ˜m] cu. Kǝla burwonno
cidiro njuro. Kambǝɍi cadidǝn, Aɍia
Modu ngoje kǝlacǝjǝmben yapkeyeno.
fa: culbute.
kǝladiri [kǝˆlaˆdß™rß™] cu. Kǝji fandunambu cakke
duno kambe fulude har sa laa laa curidǝ.
Kǝmullo cakke tia kǝladiriye yapkeyeno.
fa: vertige.
kǝlado1 [kǝˆla˜doˆ] alnj. Kam nia diwia. Ti kǝlado
nangaro, sawa ngǝla cǝdanni. fa:
méchant.
kǝlado2 [kǝˆla˜doˆ] cu. Kam kattendon awo diwi
gǝnia, ngǝla bawo. Na lawalayen
kǝladonju tia roro kejo. fa: ennemi.
kǝladodu [kǝˆlaˆdoˆðu˜] kkye2. Kǝladoro waldu.
Fǝr adǝ kǝladojǝna, kamba sheɍilan
cǝdai. fa: méchant (devenir).
kǝlafǝrǝm [kǝˆlaˆfǝˆrǝ˜m] cu. Fudu dime kambe
awo laa asujidǝ. Lowotordin kamuwaro
kǝlafǝrǝm kǝla yallaro ngistuwuyen
caddi. fa: animation, sensibilisation.
kǝlakaji [kǝˆlaˆkaˆjß™] cu. Gǝre kǝlaye. Ti kǝnǝm
cǝdi, kǝlakajinjun radiyo nukci. fa:
chevet.
kǝlakǝla [kǝˆlaˆkǝ˜la˜] cu. Mana curo gǝraadaa
kambo wulgǝmidǝ. Ti-a keminju-a
sawiso kǝlakǝla gǝptagai. fa: indirect.
kǝlakibbu [kǝˆlaˆk߉bbu˜] n. Mana kam gadeye
ngodu nambudǝ. Kǝlakibbunjuro sawari
caddiwawo. fa: entêtement.
kǝlakuttu [kǝˆlaˆkuˆttu˜] cu. Hangalkutta.
Kǝlakuttu jiɍi fi argǝm kǝm fal fal
nadodǝ? fa: inintelligence, stupidité.
kǝlam [kǝˆla¨m] alnj. Awo duwon lele gǝnama
cǝdanni. Kalu manda bawoadǝ kǝlam. fa:
insipide, amer, fade.
kǝlama1 [kǝˆlaˆma˜] cu. Kam kǝrwunja tilo bi
jauro karǝndǝ. Ti-a sawanju-a kǝlama
nangaro yim fal kajayera. fa: congénère.
kǝlama2 [kǝˆlaˆma˜] cu. Kǝska ci ci muiyen
kokcaidǝ. Mui nawuɍi kura cǝdane kar
kǝlama faldǝ mǝkkada. fa: piquet (pour
filet de pêche).
kǝlama3 [kǝˆlaˆma˜] cu. Kam ni-a ti-a raktundo
tiloa. Kambǝɍilan kǝlamanǝm tai, bare
kam dunonǝm kojǝna tammi. mt:
kåˆmaˆnǝ˜m. fa: égal, semblable.
96 kalmaram tǝlamyindia
kǝlda gǝnano bawoa
kǝlamdu [kǝˆlaˆmðu˜] kkye2. Kǝlambo waldu.
Karwun adǝro ingi figǝkke kǝlamje
kiakko. fa: affadir.
kǝlan ta [kǝˆla¨n taˆ] kkyek. Ngestu nambu.
Tada adǝ hangalla nangaro, kǝranju
duwama kǝlan cǝdai. fa: mémoriser.
kǝlan tarduwu [kǝˆla¨n tå˜rðu˜wu˜] kkye2. Kǝlan
ta nambu. Tassunǝmdǝa kǝlaniro
tardiye dikkǝni. fa: oublier.
kǝlanga [kǝˆla¨ngaˆ] cu. Awo runǝm bi
jamayen dime karwu kǝjiji, bi
hangalnǝm farakko waljidǝ. Sǝbdu kajiri
fi yaye lokkolwu kǝlanga baloye cadi. bg:
kaˆla¨ngaˆ. fa: amusement.
kǝlangadu [kǝˆlaˆngaˆðu˜] kkye2. Kǝlanga dio.
Sa tustuyen yalla kǝwu kǝwulan
kǝlangajai. bg: kaˆlaˆngaˆðu˜. fa: amuser (s').
kǝlangaduwu [kǝˆlaˆngaˆðu˜wu˜] kkye2. Kambo
kǝlanga njǝddo. Tiro kǝlangagǝkki
duwon, gǝrgayeno. mt: sǝ˜ɍß™ðu˜wu˜;
se˜kka˜ðu˜wu˜. bg: kaˆlaˆngaˆðu˜wu˜. fa:
plaisanter.
kǝlangaram [kǝˆlaˆngaˆråˆm] cu. Na
masammanno bikke dioro tǝdǝnadǝ.
Bune kǝlangaramlan ferowaso
gǝraduaram cadi, tadawa ye dokkor
cadi. bg: kaˆlaˆngaˆråˆm. fa: terrain de jeu.
kǝlangu [kǝˆlå˜ngu˜] cu. Nangǝɍin ingi suwa bi
kajiri kǝla kajǝmsoyen bojidǝ. Kǝlangua
nangaro, curo ngimben boyeno. fa:
rosée.
kǝlanji [kǝˆlå˜nj߉] cu. Kuɍi dawia, si wuskua
kamba "ngawarenjun" sukcidǝ. Kǝlanji
kǝrye Agadasse kamba roro ceji. fa:
scorpion.
kǝlas [kǝˆla¨s] cu. Soro bi ngǝrwo curonjulan
kǝra caɍidǝ. Lokkolnde koktu bǝɍinna
nangaro, kǝlas tiloa. fa: classe.
kǝlasǝrǝn [kǝˆlaˆsǝˆrǝ˜n] cu. Kasuwa cakke kǝla
jaujidǝ. Yim kǝlasǝrǝnnju cijiya, simnju
nga kimeji. fa: migraine.
kǝlastu [kǝ˜la˜stu˜] kkye2. Su timiaro dio.
Kagǝlma jena cǝgariya, darsolan kǝlassi.
fa: aiguiser.
kǝlayakku1 [kǝˆlaˆyaˆkku˜] cu. Fero ngalte
larusa cǝdǝnnidǝ. Kǝlayakku kamuro
ngoyeno. fa: fille (jeune).
kǝlayakku2 [kǝˆlaˆyaˆkku˜] cu. Cidi kanoriyen
jawu fero ngalte larusa cǝdǝnniye.
Larusa koinjuyero kǝlayakku japkeno.
fa: tresse.
kǝlda gǝnano bawoa [kǝˆlðaˆ gǝˆnaˆno˜
ba¨woˆaˆ] cuk. Kom kǝldaye tǝdiya
curonjun mewu najǝgǝnni tuwandidǝ.
Findin tilonno yakku kǝlgǝkkiya, findi
kǝlda gǝnanoa
deri fandǝkki. Kǝlda dikkǝna adǝ gǝnano
bawoa. fa: addition (sans retenue).
kǝlda gǝnanoa [kǝˆlðaˆ gǝˆnaˆno˜aˆ] cuk. Kom
kǝldaye tǝdiya curonjun mewua kojǝna
tuwandidǝ. Aji burwoyelan kǝlda
gǝnanoa cadiwawo. fa: addition (avec
retenue).
kǝldu1 [kǝ˜lðu˜] kkye2. Awowa karǝnno
kudǝme ledairo dio. Latǝrikke su yindi
kǝllǝmia, kannu fandǝmbawo. mt: lå˜mðu˜;
få˜ktu˜. fa: joindre.
kǝldu2 [kǝ˜lðu˜] kkye2. Lambaro lamba gade
yirga. Mewuro dewu kǝlgǝkkiya, mewu
deri fandǝkki. fa: additionner.
kǝldu suye [kǝ˜lðu˜ su¨yeˆ] cuk. Su gadegade
kǝllǝme fallo diodǝ. Kulumnju kǝldu
suyen tǝgarǝna. fa: alliage.
kǝlduma [kǝ˜lðu˜maˆ] cu. Kalma cuwa bi mana
kǝla fallaso kǝljidǝ. Aɍi ye isǝna, Musa ye
isǝna. "Ye" tima kǝlduma wo. fa:
conjonction.
kǝlduram [kǝˆlðuˆrå˜m] cu. Na awo yindi
tadidǝ. Kǝlduram kur yindiyelan kǝrkǝm
mbeji. fa: point de rencontre.
kǝleda [kǝˆleˆðaˆ] cu. Battasolan awo laa
kǝledudǝ. Kǝledadǝ ngǝlaro tǝdǝnni
nangaro, battadǝ ciyeno. fa: bandage,
pansement.
kǝledu [kǝ˜le˜ðu˜] kkye2. Tiyi awo laayero
kǝrinǝmiaro battaso njakko. Lowotor
tunoro karwun cinjiye kǝleji. fa: bander.
kǝleduwu [kǝ˜le˜ðu˜wu˜] kkye2. Awo laaro
kǝledu. Kǝlanjuro aɍiawu kǝlejiye
bǝlawuroro kiluwo. fa: enrouler.
kǝlekǝledu [kǝ˜le˜kǝ˜le˜ðu˜] kkye2. Ngǝwuro
kǝledu. Kǝlekǝleje koljǝnadǝ, feweduro
tiyero. fa: entrelacer.
kǝlele [kǝˆle˜leˆ] cu. Lamar nangaro kunguna
am ngǝwuye capcane kam fallo cadidǝ.
Larusa feronjuyen kǝlele jǝkka yer
uwuye cuwando. mt: nja˜yeˆ. fa: cotisation.
kǝlewa [kǝˆle˜waˆ] alnj. Tiyi ngaa. Modu kǝlewa
nangaro, ngalte lowotordiro lejǝnni. fa:
sain.
kǝlewa salai [kǝˆle˜waˆ så˜lå˜i] alnj. Nga cǝr.
Kǝlewani salai duwon, kandana sǝgǝre
kange fiseyeno. fa: santé (en bonne).
kǝlǝɍi [kǝ˜lǝ˜ɍ߉] cu. Lǝman karaaye, ngambadu
gai duwon tǝngǝɍi kari cǝmbadǝ. Kǝlǝɍi
cagambo kari koljiye kuwui samma
sano. fa: putois.
kǝlǝsu [kǝˆlǝ˜su˜] cu. Awo borwo gai janejanea
candǝna garuro bakcagaidǝ. Sala
karǝnjǝna nangaro, yanju Binduye
ngimnjuro kǝlǝsu kada bakciye shawaro
kalmaram tǝlamyindia
kǝmatkǝm
cǝdǝna. fa: tapis.
kǝluwu1 [kǝˆluˆwu˜] cu. Lǝman karaaye sǝmo
kura kuraa ci njutta ngaware busaa
kesakesa fannju bǝlaayedǝ. Ku kelnjuye
kǝluwu cǝda. mt: bo¨ubo¨umaˆ. fa: fennec.
kǝluwu2 [kǝˆluˆwu˜] alnj. Naptu rungoye cǝdidǝ.
Suwur kǝluwu kilo kilon caladi. fa: en
poudre.
kǝlwu [kǝ˜lwuˆ] cu. Tulo jiɍi laa na ngorsolan
fǝrajai gana cǝmdǝ. Karasunju
kǝlamjoro, kǝlwu kolyeyeno. fa: natron.
kǝm [kǝ¨m] cu. Curo mukko kǝmgadaye fal.
Yallaro kolji kǝm fal fal sadakcuwo. fa:
poignée.
kǝma1 [kǝˆma¨] cu. Bowodu kam karenjuaye.
Fǝr dondi adǝye wundu kǝmanju? fa:
propriétaire.
kǝma2 [kǝˆma¨] cu. Bowodu kam
kaɍeanjuaye. Kǝmanju tia sǝniro kekko.
fa: maître.
kǝmagǝn1 [kǝˆma˜gǝˆn] cu. Lǝman karaaye,
sǝmo buji gai kura kuraa, mukkoa,
kǝskalan ambadi, lǝman karaaye tiro
kura wo bawo. Kǝmagǝn kǝrwu miama
juwui. fa: éléphant.
kǝmagǝn2 [kǝˆma˜gǝˆn] cu. Awo ingiingi jauro
lele kuɍi kǝmagǝnne cǝdidǝ.
Suwurnamburo kǝmagǝn tǝgǝraro fijiye
cai. fa: miel.
kǝmanda1 [kǝˆmaˆnda¨] cu. Kidama gomnatiye
galaada kǝrye cunodidǝ. Kǝmanda
bǝlamasoa bowojǝna kǝla jande
akkiyero. fa: sous-préfet.
kǝmanda2 [kǝˆmaˆnda¨] cu. Wakkil gomnaye
kǝrye cunodidǝ. Ku kǝmanda kǝrye
diriduro culuwuna. fa: commandant.
kǝmanda gana [kǝˆmaˆnda¨ gaˆna˜] cuk.
Kidama gomnatiye kǝmandaro gana wo
kǝrye laa curo arondisemaye cunodidǝ.
Kǝmanda ganaro shara kamdu
tikkeriya, kǝmandayero amdǝa juwajiyi.
fa: chef de poste administratif.
Kǝmande [Kǝˆma¨nde˜] cu. Cidi-a same-a
alaktuma. Kǝmande tima kambo ro ci
ye, ngoji ye. mt: Ašlaˆ. fa: Seigneur.
kǝmaɍi [kǝˆma˜ɍß™] cu. Kuɍi cǝlǝm sǝnana kam
jǝgǝriya jauro jaudǝ. Kǝmaɍi curo
gǝmajenjuyero ngaye na yindin tia
gigǝro. fa: fourmi.
kǝmaski [kǝˆmå˜skß™] cu. Kam kattendo
karǝndǝ. Yim salaa kǝmaskiyanjua
lewaji. fa: voisin.
kǝmatkǝm [kǝˆma˜tkǝˆm] cu. Curo awo roayen
da kime njitkǝɍi tangaadadǝ. Simkǝɍia
nangaro, kǝmatkǝm wargada kǝmboro
97
kǝmbafi
cadi. fa: foie.
kǝmbafi [kǝˆmba˜fß™] cu. Awi yayero tiyerodǝ.
Kǝmbafi cǝdana nangaro, awima rijǝnni.
mt: så˜gå˜wuˆ. fa: pouvoir (surnaturel),
puissance (surnaturelle).
kǝmbaram [kǝˆmbaˆrå˜m] cu. Na tiyen samero
taccaidǝ. Soro sameye ngan
kǝmbaramba. fa: escalier.
kǝmbo [kǝˆmbo¨] cu. Awi yaye awo kambe
juwui bi cai tiyiro faidadiyidǝ. Kiam
kǝmbo tiro faidaa wo bawo. mt: måˆsǝˆna˜.
fa: aliment, nourriture, manger, mets.
kǝmboram [kǝˆmboˆrå˜m] cu. Kanji mukko bǝri
boyedǝ. Curo kayenjuyen kǝmboramdǝn
ruwu cǝde, wailadǝn foto kurji. fa:
droite.
kǝmboramma [kǝˆmboˆrå˜mmaˆ] cu. Kam
mukko kǝmboramlan awi yaye cǝdidǝ.
Mukko wailan kida rangǝkke tussǝnaro
dikkiwawo, wu kǝmboramma nangaro.
fa: droitier.
Kǝmǝduwu [Kǝˆmǝ˜du˜wuˆ] cuf. Curo lardu
Nijerrelan ingi cǝgasi kǝrye Difayelan
dǝganadǝ. Kǝmǝduwu nangǝɍi isiya,
dunia bejiya cai. fa: Komadougou Yobé.
kǝmǝne [kǝ˜mǝ˜ne˜] cu. Saa curon
dǝgaiyenadǝ. Kǝmǝne jauro cidi
Diwayen tatase cawandǝna. fa: année en
cours.
kǝmǝɍi [kǝˆmǝ˜ɍß™] cu. Buwu kannua. Gaɍisanju
kǝmǝɍilan warje gigǝro. fa: cendre
chaude.
kǝmǝstu [kǝ˜mǝ˜stu˜] kkye2. Mukkolan
tǝrmassǝme sananaro dio. Karasu
ngamdu kǝmǝsse kuloro fiyeyeno. fa:
écraser (avec les doigts).
kǝmǝt [kǝ˜mǝ˜t] cu. Sim duwan jangǝme
kadudǝ. Kǝmǝt falnin culuwunadǝ,
wunduma tia curunni. fa: clin d'œil.
kǝmo [kǝ˜mo˜] cu. Tada kawedoye. Kalwo
kǝmoyen tǝgǝra dijai. fa: calebasse.
kǝmudo [kǝˆmu˜doˆ] cu. Buni kuruwu,
ngǝwusoro cǝlǝm kǝla fetetella. Kǝmudo
kambǝle cǝdanni nangaro, mukkon
tamiya sǝɍicci. fa: silure.
kǝmullo [kǝˆmu˜llo˜] cu. Ingi kǝɍi kam curo dea
jussidǝ. Dondi nangaro, kǝmullo tia
kida. fa: suc gastrique.
kǝmullo namdu [kǝˆmu˜llo˜ nåˆmðu˜] kkyek.
Kǝmbo suwaye dio. Ngǝwusoro
wainalan kǝmullo nammǝkki. mt: kǝˆmu˜llo˜
tuˆluˆwoˆ. fa: petit déjeuner (prendre le).
kǝmullo tuluwo [kǝˆmu˜llo˜ tuˆluˆwoˆ] kkyek.
Kǝmbo suwaye dio. Ngǝwusoro
wainalan kǝmullo tuluwukki. mt: kǝˆmu˜llo˜
98 kalmaram tǝlamyindia
kǝndawu
nåˆmðu˜. fa: petit déjeuner (prendre le).
kǝmumu [kǝˆmu˜muˆ] cu. Kam kǝgǝnjidǝ.
Kǝmumu rakce kalkallo kǝra cǝdiwawo.
fa: bègue.
kǝmurjo [kǝˆmu˜rjoˆ] cu. Kamu saa ngǝwuadǝ.
Kǝmurjowa ngǝwuso karo njuttagaia
lejai. fa: femme (vieille).
kǝmurjodu [kǝˆmuˆrjoˆðu˜] kkye2. Kǝmurjoro
waldu. Kǝmurjoje diwuriso cuwandǝna.
fa: vieillir.
kǝmuwu [kǝˆmu˜wu˜] cu. Kida dunoye cǝdiya,
ingiingi mandamanda tiyi kambelan
culuwidǝ. Abdu kausulan kadio,
tiyinjulan kǝmuwu sakci. fa: sueur.
kǝmuwu fiduwu [kǝˆmu˜wu˜ fß™ðu˜wu˜] kkyek.
Tiyilan kǝmuwu luwo. Kausun ngǝwuro
dadayenniya, kǝmuwu fidiye gǝmajenju
kǝɍiro kido. fa: transpirer.
kǝna1 [kǝˆna¨] cu. Awo, curonǝm dea,
fanǝmidǝ. Bikkayen bǝri bukkǝni kǝna
fakki. fa: faim.
kǝna2 [kǝˆna¨] cu. Kǝmbo tiyiro faidaa
bonambuye awo kambo cǝddidǝ. Kǝna
cakke tadanju lowotordin rojana. fa:
sous-alimentation.
kǝna3 [kǝˆna¨] cu. Kǝrye bi lardun
kǝmbonambu tussidǝ. Kangalekorin
kǝna am ngǝwu cejǝna. fa: famine.
kǝnaa [kǝˆna¨aˆ] alnj. Kam bi lǝman curo deadǝ.
Kani adǝ kǝnaa nangaro, kaisu cǝdǝnni.
fa: affamé.
kǝnama [kǝˆnaˆma˜] cu. Kam kǝna sawisoro
fanjidǝ. Kǝnama nangaro, na lesaa jur
jǝgai. fa: affamé.
kǝnda [kǝˆnða˜] cu. Awo karero bi lǝmanno bi
kungunaro tammadǝ. Kǝndani samma
jǝkka mewu njon. fa: avoir.
kǝndai [kǝˆndå¨i] cu. Kalwo ngǝlailan tǝdǝna
alama kǝmoye gaiadǝ. Kamuwa
kanoriye kǝndairo goronja fijagai. fa:
panier.
kǝndaram [kǝˆnðaˆrå˜m] cu. Tiyi kalwoyen na
tia kǝjiro taro cadǝnadǝ. Lǝgǝdǝr
cǝmbǝɍǝna ngoyenniya, kǝndaramdǝ
fitte kare curoyedǝ fiyadano. mt: taˆråˆm.
fa: anse.
kǝndawu1 [kǝˆnða˜wuˆ] cu. Kumbal bǝɍinno
tambǝnadǝ. Kǝndawu caruna, baɍi
asem. fa: croissant de lune.
kǝndawu2 [kǝˆnða˜wuˆ] cu. Saaye kamdunju
mewun yindindǝye faldǝ. Kǝndawu
nuiya, kidawu alwasinja cawandi. fa:
mois.
kǝndawu3 [kǝˆnda˜wuˆ] cu. Awo ingiingi tilan
kayeduso tǝdidǝ. Kǝndawu koljiyen
kǝndawu asembe
fankasu kajaiya, jauro kǝji. mt: fu˜laˆ1. fa:
huile.
kǝndawu asembe [kǝˆnða˜wuˆ aˆse¨mbeˆ] cuk.
Kǝndawu curonjun asem cadidǝ.
Kǝndawu asemben bune fi yaye
malǝmba tamsiri cadi. fa: Ramadan.
kǝndawu feye [kǝˆnda˜wuˆ fe¨yeˆ] cuk.
Kǝndawu curo kiamben cattuluwidǝ.
Kǝndawu feye na samsun gǝnanǝmiya,
boji. mt: fu˜laˆ fe¨yeˆ. fa: beurre.
kǝndawu motaye [kǝˆnda˜wuˆ mo˜taˆyeˆ] cuk.
Kǝndawu fi yaye injiro fijagane kidajidǝ.
Kǝndawu motaye laadǝa duwama kannu
cǝdai. fa: carburant.
kǝndawu sunoye [kǝˆnda˜wuˆ su˜no˜yeˆ] cuk.
Kǝndawu suno cindaye. Kǝndawu
sunoye kimelan suno kime cinjai. fa:
cirage.
kǝndawuram [kǝˆndaˆwuˆrå˜m] cu. Kǝndawu
motaye ladoram. Kǝndawuramlan na
motaso tuldaye mbeji. fa: station-
service.
kǝnde [kǝˆnde¨] cu. rui: kǝˆnsio¨.
kǝndewu [kǝˆnde˜wu˜] cu. Kamu curo fullen
dǝganadǝ. Kǝndewuro kǝmbo kǝji kǝjima
ngǝla wo. fa: accouchée.
kǝndǝga [kǝˆndǝ˜gaˆ] cu. Dunialan dǝgadǝ.
Kǝndǝganju dunialan awima ngǝla
cǝdǝnni duwon bawoyeno. fa: existence.
kǝndǝgai [kǝˆndǝ˜gåˆi] cu. Naptu duniaye.
Ngudiyenniya, kǝndǝgainju falladano.
fa: existence.
kǝndǝr [kǝ˜ndǝ˜r] cu. Kǝska kalwusan cidǝ.
Lardunden cidi Tawayen jauro kǝndǝr
barejai. fa: cotonnier.
kǝndǝrmu [kǝˆndǝ˜rmu˜] cu. Kiam kǝɍi awo
comcom fijagane bojǝnadǝ. Musa ngaji
kǝndǝrmua cǝragǝna. fa: yaourt.
kǝndo1 [kǝˆndoˆ] kkye1. Ngaworo gǝnagǝme
gero. Fero adǝ kupe cǝgǝndǝna. fa:
mettre à califourchon.
kǝndo2 [kǝˆndo˜] cu. Diodǝ. Dunian kǝndonǝm
ngǝlaa, leiran na bǝnaye fandǝmi. fa:
action.
kǝndo3 [kǝˆndo˜] cu. Awo diwi kambo
gǝpcagaidǝ. Mushe adǝro kǝndo
caddǝne hangalnjulan gǝni kidanju
kolyeno. fa: sort, sortilège.
kǝndo tǝdǝna [kǝˆndo˜ tǝˆdǝ˜naˆ] cuk. Awo
tǝdǝna wullǝmiya, jiɍi kalma kǝndoye
ruwunǝmidǝ. Lekkǝna wullǝmiya, kalma
kǝndoye ledudǝa kǝndo tǝdǝnaro kidǝm.
fa: accompli.
kǝndo tǝdǝnni [kǝˆndo˜ tǝˆdǝ¨nnß™] cuk. Awo
tǝdǝnni wullǝmiya, jiɍi kalma kǝndoye
kalmaram tǝlamyindia
kǝnja
ruwunǝmidǝ. Lekki wullǝmiya, kalma
kǝndoye ledudǝa kǝndo tǝdǝnniro kidǝm.
fa: inaccompli.
kǝndondi [kǝˆndo˜nd߉] cu. Kǝndǝga kam tiyi
kuttuaye. Kǝndondinju nangaro
lowotordin tia royera. fa: maladie.
kǝnduwo [kǝˆndu˜woˆ] cu. Wowom kam
fuwumaro galaadayedǝ. Kǝnduwo
jujuyero wundu yaye awo diwi dio
rijǝna. fa: autorité.
kǝnduwoma [kǝˆndu˜woˆmaˆ] cu. Kam
fuwumaro galaadadǝ. Naptu sidanni,
kǝnduwoma bowosǝna lekke isǝkki. fa:
autorité.
kǝnǝm [kǝˆnǝ¨m] cu. Ngǝwusoro bune,
bowada sim jangǝme tustudǝ. Ku
yimbarǝkkǝnadǝ, duwama kǝnǝmbe
ngoseno. fa: sommeil.
kǝnǝm dio [kǝˆnǝ¨m dioˆ] kkyek. Kǝnǝmbe nia
ngodu. Kǝra cǝdi wayeno nangaro,
kǝlasnin napkada kǝnǝm cǝdi. fa:
endormir (s').
kǝngal1 [kǝˆngå¨l] cu. Awo dunia wassi, suwa
adinnamnin culuwiya kajiri fǝden bojidǝ.
Nangǝɍin yim laa laa keyera kǝngal jakci.
fa: soleil.
kǝngal2 [kǝˆnga¨l] cu. Kawu1. Kǝngal mai bǝɍin
galajanaa Modu katambo. mt: yß©m. fa:
jour.
kǝngal kǝnda [kǝˆngå˜l kǝˆnða¨] kkyek. Kǝngal
dunia wassǝna duwon jawal kumballero
ngaye dunia cǝlǝmjǝnadǝ. Yim kǝngal
kǝnda tǝdǝnaa katambǝkko. fa: éclipse
solaire.
kǝngalgakki [kǝˆngåˆlga˜kkß™] cu. Kǝska fafaji
fǝɍenju bune ɍimjiya wajiya farwarjidǝ.
Kǝngalgakkiye nanju laa nammǝme
kongǝmiya ɍiji. fa: belle-de-jour.
kǝngayam [kǝˆngå˜yåˆm] cu. Kam kawuɍi
njadoro na laaro canodidǝ. Na tangaɍau
bawolan kǝngayam casangi. fa:
messager.
kǝngǝl [kǝ˜ngǝ˜l] cu. Awo kwangaramlan
culuwe kamurambo fidiye tadaro
waljidǝ. Kǝngǝl laa diwi nangaro, tadaro
waljiwawo. mt: maˆnß©. fa: sperme.
kǝniwu [kǝˆnß™wuˆ] cu. Su tǝgarǝna tǝlamba
sǝɍinjua kabbilan gǝpcaidǝ. Kǝniwu
dawiadǝ duwama ro lǝmanne ngoji. fa:
flèche.
kǝnja1 [kǝˆnja¨] kkye1. rui: yaˆ1.
kǝnja2 [kǝˆnja¨] cu. Ingi kasam jǝgane baworo
waldǝnadǝ. Curo beyeman kǝnja
ngǝwua wo. fa: évaporation.
kǝnja3 [kǝˆnja¨] cu. Awo njaye. Kǝnja laa
99
kǝnjaimu
kamba hangalnin cuttuluwi. fa: boisson.
kǝnjaimu [kǝˆnjå˜imu˜] cu. rui: njå˜imu˜.
kǝnjambi [kǝˆnjå˜mbß™] cu. Tada njambodǝ.
Kamu adǝ kǝnjambi tuwur tuwurra. fa:
accouchement.
kǝnjǝna [kǝ˜njǝ˜naˆ] cu. Kam kattendon niya
bawo bodudǝ. Adin ngǝwuso kǝnjǝna
dapcaana. fa: adultère, fornication.
kǝnjǝnama [kǝˆnjǝˆnaˆma˜] cu. Kam kǝnjǝna
cǝdidǝ. Kǝnjǝnama nangaro kwanjuye
duyeno. fa: fornicateur.
kǝnjini [kǝ˜njß™nß™] cu. Fǝkka kǝrda kuttu
fǝleduyedǝ. Kajai tia sukkenniya,
fǝkkaro kǝnjini kekko. fa: grimace.
kǝnjo [kǝˆnjo¨] cu. Awo laa kambo dero njodǝ.
Makkalan kadinniya, kǝnjo diwinoye so,
tasiwi soye cǝdi. fa: cadeau.
kǝnna [kǝ˜nna˜] cu. Tada feye. Fe Lamidoye saa
fi yaye kǝnna yindi yindi cambi. fa: veau.
kǝnnakǝnna [kǝˆnnaˆkǝ˜nnaˆ] cu. Awo curo
ngoɍi sillo ngamjǝnayen tokokor
kibbudǝ. Yalla sillo faljane kǝnnakǝnna
cattuluwi. fa: amande.
kǝnnara [kǝˆnnaˆra˜] cu. Fe kiambadǝ. Kam fe
kǝnaraa kiam fucciwawo. fa: laitière
(vache).
kǝnnari [kǝˆnnå˜r߉] cu. Lǝman karaaye
cokkollo kura wo, ngaware busaa
fannju bǝlaayeadǝ. Ci kǝnnariyen sheɍi
yindi samen yindi cidiyan. fa: écureuil.
kǝnnasar [kǝˆnnå˜såˆr] cu. Bikke bi luwala
bodǝ. Kambǝɍilan andima kǝnnasar
fandiye. fa: victoire.
kǝnnasarnambu [kǝˆnnåˆsåˆrnåˆmbu˜] cu.
Kǝnnasar fando bawodǝ. Kambǝɍi
yindiro diyenama, kǝnnasarnambu
dikko. fa: défaite.
kǝnnasarra [kǝˆnnå˜såˆrraˆ] alnj. Awo riwaadǝ.
Ku bara kǝnnasarra diyena, tarwuna
yakku fandiyena. fa: fructueux.
kǝnnasi [kǝˆnnå˜s߉] cu. Kǝska karasu gai
duwon nangǝɍi runju ɍijidǝ. Kalu
kǝnnasiye yani dedu nojǝna. fa: plante
(espèce).
kǝnnasim [kǝˆnna˜sß©m] cu. Curo kǝnǝmbelan
awo kada am caruidǝ. Kǝnnasimlan
ngam wua dusi kirukko. fa: rêve.
kǝnsio [kǝˆnsio¨] cu. Awo laaye na ni
dǝgammaro isodǝ. Makkawu lejanaye
kǝnsio gureniye. bg: kǝˆnde¨. fa: arrivée.
kǝntilomi [kǝˆnt߉lo˜mß™] alnj. Burwo sallambe.
Lardu Nijerre nankam kǝlaye
cuwandǝnan, Diorima gomna
kǝntilomiye wo. fa: premier.
kǝnyindiye [kǝˆny߉ndß™yeˆ] alnj. Yindiyero
100 kalmaram tǝlamyindia
kǝredu
isimadǝ. Jarapta burwoye diyenadǝn
wuma kǝnyindiye wo. fa: deuxième.
kǝptuwu [kǝ˜ptu˜wu˜] kkye2. Lǝman karaaye
korkorro njakko. Baralan nandi ngǝwua,
duwama lǝman kǝpkǝgǝwi. fa: traquer.
kǝra1 [kǝ˜raˆ] cu. Awo ruwuwada asududǝ.
Lokkolma bǝɍin allolan kǝra badiji. fa:
lecture.
kǝra2 [kǝ˜raˆ] cu. Ilmu jiɍi jiɍi lokkollan yallaro
tǝkkaraidǝ. Jande so, kida mukkoye,
ilmu kalma kǝndoye so, samma naptu
kǝraye cadi. fa: discipline.
kǝradu [kǝˆraˆðu˜] kkye2. Kǝra dio. Malǝm Isa
luwuran kǝraje cǝsaana. fa: lire, étudier.
kǝraduma [kǝˆraˆðu˜maˆ] cu. Kǝra dioma.
Wotiya fandiyena, kǝraduma maniye. fa:
lecteur.
kǝraldu [kǝ˜ra˜lðu˜] kkye2. Awo kibbu yindi fal
kamanjuro gǝmgǝgǝme kannu fando.
Kau kau gadero gǝmjiye kannu
kǝralyeno. fa: cogner (deux cailloux).
kǝrami [kǝˆra˜m߉] cu. Kam buyen bi kiamben
kǝlduwwadǝ. Fero kaariniyedǝ kǝramini.
mt: du¨r. fa: parent.
kǝraram [kǝˆraˆrå˜m] cu. Na kǝra cadidǝ.
Fuwurawa kǝrarambo allonja ngojane
lejana. fa: étude (lieu d').
kǝrattu [kǝ˜ra˜ttu˜] kkye2. Curo kuloye
gaptowo jenilan ngodu. Kusotto kulo
kǝraccane fanjiya, nuwanju bawo cǝni.
fa: racler.
kǝrawo [kǝˆraˆwo˜] cu. Ardidu karwuyedǝ.
Kamunia kǝrawo dunoalan takkǝna. fa:
amour.
kǝrdu1 [kǝˆrðu˜] kkye2. Awoye kibburo waldu.
Samsu naa kojiya, ingi kǝrji. fa: solidifier
(se).
kǝrdu2 [kǝ˜rðu˜] kkye2. Kare kakkadulan bi
awo laan turuiwaworo dio. Goronju
kakkadulan kǝrje leyeno. fa: envelopper.
kǝrduwu [kǝ˜rðu˜wu˜] kkye2. Kam laaro awo
laa cǝdǝnniro cǝdǝna wuldu. Kam todǝ
wuro nambarwu kǝrsiye tia jujuyen
burwuyekko. fa: accuser.
kǝre1 [kǝ˜reˆ] cu. Ragǝmma ngodadǝ.
Mongoɍo-a ayawa-a fǝleyeyeranniya,
samma kǝji cǝne kǝre tiyero. fa: choix.
kǝre2 [kǝ˜reˆ] cu. Walawala diodǝ. Kǝre
difiteyero jama tǝrǝm caluwuna. mt:
jåˆwe˜. fa: élection.
kǝre3 [kǝˆre¨] alnj. Kam karwu ngǝlaa ser
diomadǝ. Ti adǝ kǝre nangaro, lamar
cǝdiya, am tǝrǝm isai. fa: généreux.
kǝredu [kǝˆre˜du˜] kkye2. Kǝre dio. Kasuwuro
leyenniya, doya kura kura kǝreje kaiwo.
kǝrelkǝreljiram
fa: choisir, sélectionner.
kǝrelkǝreljiram [kǝˆreˆlkǝˆreˆljß™råˆm] cu. Sillaye
kǝla na kǝjiro tǝgǝridǝ. Kǝrelkǝreljiram
rawonjuro, kǝrinjuma silla
cuwandiwawo. fa: cartilage.
kǝreyo [kǝˆreˆyo¨] cu. Awo ruwu dioye kǝska
curon awo laa cǝlǝm kibbuadǝ. Ruwu
kǝreyolan tǝdǝnadǝa cinduramlan
duwama cinjai. fa: crayon.
kǝrǝndu [kǝ˜rǝ˜nðu˜] kkye2. Hangal gǝnanǝme
mana laa fandu. Yalla napkada
mushenja kǝrǝnjai. fa: écouter.
kǝrǝp [kǝ˜rǝ˜p] kkyek. Kalma awo laa ngǝlaro
jaktiro wuldidǝ. Kaku wadaro, ngimnju
kǝrǝp jakciye boyeno. fa:
hermétiquement (fermer).
kǝrgan [kǝ˜rgå˜n] cu. Awo alama ngim gai
nema kuloye curodǝn gǝnajaidǝ.
Kulonju kalaje dajiya, kǝrgan yindi
cǝmbǝɍi. mt: bǝˆra˜; jå˜wu˜. fa: grenier.
kǝrgǝn [kǝˆrgǝ˜n] cu. Curo kǝla awo roayen
awo bul luwuwudǝ. Kam adǝye kǝrgǝn
lede joɍijǝna. fa: cerveau.
kǝri1 [kǝ˜r߉] cu. Lǝman fadoye fǝrgamia, sheɍi
kuruwua, bara-a fado guredu-aro
faidaa. Kǝri kǝmaskiniye nanjaunju
nangaro, wunduma fannjuro
ngayiwawo. fa: chien.
kǝri2 [kǝˆrß©] cu. Kesa karuwa ngǝwuro na fallan
captǝnadǝ. Bǝlande kǝriye dirije kǝljǝna
mota kiaddin ngayi. fa: dune.
kǝri3 [kǝˆrß©] cu. Kǝla toɍinna. Ngudo bul laa kǝri
kǝskayen napkada ciri. fa: en haut.
kǝri walja [kǝ˜r߉ wåˆljaˆ] cuk. Kǝri kasuwaye
cǝdana, deraji, bǝɍiwu fiji, kam caljidǝ.
Kǝri walja kam caljiya, kasuwadǝa ci. fa:
chien (enragé).
kǝridaji [kǝˆrß©daˆjß™] cu. Awo laaye samenjuye
na dajidǝ. Ngudo kǝridaji kalullen
napkadadǝa dangolan bakce kiro. mt:
lo˜ilo˜iråˆm; toˆɍß™. fa: sommet.
kǝridu1 [kǝˆrß™ðu˜] kkye2. Dunodunon alama
gade njo. Si kurisse kǝrije namgeno. fa:
tordre.
kǝridu2 [kǝˆrß™ðu˜] kkye2. Jiɍi dime mota bi
babǝrso yakkǝme ledu. Indi babǝr
kǝrijiya, fuwunju cǝk curui. fa: conduire.
kǝridu3 [kǝˆrß™ðu˜] kkye2. Jiɍi dime maara
sameye yakkǝme ledu. Maara sameyea
kam samma gǝni kǝriji. fa: piloter.
kǝriduma [kǝˆrß™ðu˜maˆ] cu. Kam su injinna
kǝrijidǝ. Bila kǝriduma maara sameye
sojiyayedǝ bawojǝna. fa: conducteur.
kǝrila [kǝˆrß©laˆ] cu. Na kǝla samenna cijǝnadǝ.
Kǝrila samman gǝni ingi boji. fa:
kalmaram tǝlamyindia
kǝrmo
élévation.
kǝrista [kǝ˜rß™staˆ]
cu. Kam Nawi Isaa Tada
Alayero ngojǝnadǝ. Ladu suwa fi yayen
kǝristawa captane sala cadi. fa: chrétien.
kǝriwu [kǝˆrß™wuˆ] cu. Lawala kura katte am
ngǝwuye bi katte larduwayedǝ. Kure
bunduwu bawo am kashagarlan kǝriwu
cadi. fa: guerre , bataille.
kǝriwuma [kǝˆr߉wuˆma˜] cu. Kam kǝriwu
dioma. Rabi kǝriwuma nangaro,
cunjuma riyada. fa: guerrier.
kǝriwuram [kǝˆr߉wuˆrå˜m] cu. Na kǝriwu
dioyedǝ. Kǝriwuramlan kǝwu yindi
kǝriwuye daada tarui. fa: champ de
bataille.
kǝrkǝm [kǝ˜rkǝˆm] cu. Kul na kur yindi
tadǝnayedǝ. Kǝrkǝmyakku kǝrkǝm yakku
cǝda. mt: de˜deˆ2. fa: angle.
kǝrkǝm cǝk [kǝ˜rkǝˆm cǝ˜k] cuk. Kǝrkǝm
sǝgǝrinju faldǝ cǝk daada, faldǝ ye cǝk
bowadadǝ. Ekerlan kǝrkǝm cǝk dikki. fa:
angle droit.
kǝrkǝm cǝk dewua [kǝ˜rkǝ˜m cǝ˜k deˆwuˆa˜] cuk.
Kǝrkǝmdewu sǝgǝrinju sammaye
dadunja tiloa kǝrkǝm dewu cǝkkadǝ.
Karo naptu kǝrkǝm cǝk dewuaye cǝdi. fa:
carré.
kǝrkǝm faran [kǝ˜rkǝˆm fa˜ra˜n] cuk. Kǝrkǝm
jauro kaadadǝ. Kǝla kǝrkǝm farannelan
kam rakce kǝrkǝm cǝkma kurji. fa: angle
obtus.
kǝrkǝm tǝngǝɍi [kǝ˜rkǝˆm tǝ˜ngǝ˜ɍß™] cuk. Kǝrkǝm
ngǝlaro kadǝnnidǝ. Kurduram-a
kǝreyo-alan kǝrkǝm tǝngǝɍi kǝla
kakkaduyen dikki. fa: angle aigu.
kǝrkǝmdewu [kǝˆrkǝˆmdeˆwu˜] cu. Kadǝm
sǝgǝri dewuadǝ. Alloni naptu
kǝrkǝmdewuye cǝdi. fa: quadrilatère.
kǝrkǝmyakku [kǝˆrkǝˆmyaˆkku˜] cu. Kadǝm
sǝgǝri yakkuadǝ. Ilmu kadǝmbelan ku
kǝrkǝmyakku jiɍi yindi ruiye. fa: triangle.
kǝrma [kǝ˜rma˜] cu. Sa curonjun dǝgammadǝ.
Kǝrma wundua gurenuwi? fa:
maintenant.
kǝrmai [kǝˆrmå¨i] cu. Kǝnduwo maiye bi
fuwumasoyedǝ. Kǝmanda bǝɍindǝ
kǝrmai jaua. mt: nåˆnmå¨i. fa: royauté.
kǝrmama [kǝ˜rma˜ma˜] nkye. Sadǝman. Wande
saptǝmmi, kǝrmama isǝkki. fa: tout de
suite.
kǝrmǝsǝlǝm [kǝˆrmǝ˜sǝ˜lǝˆm] cu. Hal bi naptu
mǝsǝlǝmbe. Kǝrmǝsǝlǝmbe kamba radu
dapcǝgǝna. fa: musulman (état du ou fait
d'être).
kǝrmo [kǝˆrmo˜] cu. Kǝska kuruwu sulsullo
101
kǝrndu
tǝdǝna ci fin yaye kǝla fetetella. Bindu
kǝrmo mukkonna argǝm tussi. fa: pilon.
kǝrndu [kǝ˜rnðu˜] kkye2. rui: kǝ˜rǝ˜nðu˜.
kǝrsakǝrsa [kǝ˜rsa˜kǝˆrsaˆ] alnj. Ngulondolan
lenǝmiya sǝmǝl gǝnidǝ. Ngawo kǝska
adǝyedǝ kǝrsakǝrsa, wande larunjǝnni.
fa: rugueux.
kǝrwu [kǝ˜rwuˆ] cu. Jǝmǝla kǝndawu mewun
yindinne. Bawande kǝrwu fi yaye kare
lokkolle bǝɍin sakkiwi. mt: saˆa;˜ ngǝ˜ɍß™. fa:
année.
kǝrwumia [kǝˆrwuˆmia˜] cuk. Jǝmǝla kǝrwu
miayedǝ. Kam dunialan kǝrwumiaro
dǝgaidǝ ngǝwu gǝni. fa: siècle.
kǝrye [kǝ˜ryeˆ] cu. Cidi kamgadaye nanju fal.
Lardunden kǝrye nansǝniye yalan kǝrga.
fa: zone, région.
kǝryembe [kǝˆrye˜mbe˜] cu. Ngǝlaiye
dawunju na kibbudǝ. Kǝryembelan
kǝndai so, fǝlai so, jaa so cadi. fa:
nervure.
kǝɍi1 [kǝˆɍß©] cu. Awo lonnin cuwuɍi cuwuɍiaro
tǝdǝna buni tayedǝ. Kam adǝ kǝɍi baslan
buni cǝdai. fa: filet.
kǝɍi2 [kǝˆɍß©] alnj. Awi yaye ingiye lejǝnadǝ. Allo
kuraa cinduram kǝɍilan cingeno. fa:
humide.
kǝɍi3 [kǝˆɍß©] alnj. Awi yaye bafǝnnidǝ. Mongoɍo
kǝɍi timi kambe ceji. fa: cru.
kǝɍi4 [kǝˆɍß©] alnj. Kiam kǝrmama ganjanadǝ.
Kiam kǝɍiro gongi tǝlakkǝgǝmiya,
kǝndǝrmuro walji. fa: frais.
kǝɍi5 [kǝˆɍß©] alnj. Jiɍi kalu kǝskaye ngamjǝnni
gaidǝ. Alam Nijerre fǝrdunjudǝ kǝɍi. fa:
vert.
kǝɍi6 [kǝˆɍß©] alnj. Fǝr kanduɍi kime-a bul
ngǝwua-aro tusaadadǝ. Bina mǝkce
fǝrnju kǝɍiro lauma cakki. fa: rouan.
kǝɍi7 [kǝˆɍß©] alnj. Kare nambarwuyedǝ. Lǝman
casuwiya, wande kǝɍiro waljǝnniro,
amso dilalma majai. fa: recel.
kǝɍi8 [kǝˆɍß©] alnj. Mowonjiwawo. Manande
gǝnaniyena nga kǝɍi, baɍi bǝlawuro
dikki. fa: caduc.
kǝɍi kainoa [kǝˆɍß© kå˜inoaˆ] cuk. Kǝska tǝngǝɍi
kalunju jaumaro buwucci shayi gairo
dede taidǝ. Kǝɍi kainoa deyadadǝ
karwun kangeye. fa: quinqueliba.
kǝɍidu1 [kǝ˜ɍß™ðu˜] kkye2. Awo ti kǝlanjua bi
garasansolan tia kǝledu. Kǝnǝmnin
cijiya, bujinju kǝɍije gǝnaji. fa: enrouler.
kǝɍidu2 [kǝˆɍ߉ðu˜] kkye2. Tiyilan ingiaro waldu.
Wande buji adǝlan nammǝmmi, ingi
fijagane kǝɍijǝna. fa: mouiller.
kǝɍiduma [kǝˆɍß™du˜maˆ] cu. Kam karawilan kida
102 kalmaram tǝlamyindia
kǝska
dio saniaro cǝdanadǝ. Kǝɍiduma kiɍi so,
laya so jakci. fa: cordonnier.
kǝɍijuwo [kǝˆɍ߉ju˜wo˜] cu. Awo jǝrwulan baredi
alama salat gai samma kǝɍijuwo.
Tutǝmbul so, karas so, shu so, samma
kǝɍijuwo. fa: légume.
kǝɍikǝɍi [kǝˆɍ߉kǝˆɍß™] cu. Tawa ciro casakke
cujunjaidǝ. Kǝɍikǝɍi kǝlwu-a kǝljane
casai. fa: tabac (à chiquer).
kǝɍikǝɍi [kǝˆɍ߉kǝˆɍß™] cu. Riwa ngǝwu fandoro
jawal sharaye ga wadadǝ. Kare
kǝɍikǝɍiye cǝladi nangaro, kasuwuro
cuwudiwawo. fa: fraude.
kǝɍikǝɍima [kǝˆɍ߉kǝˆɍß™maˆ] cu. Kam kǝɍikǝɍi
diomadǝ. Duwan kǝɍikǝɍima gǝrade
kodu cǝdi cǝdana. fa: fraudeur.
kǝɍima [kǝˆɍß©maˆ] cu. Kare kǝɍi bomadǝ.
Kǝɍimadǝ sawi yaye koso juwui. fa:
receleur.
kǝɍin1 [kǝˆɍß©n] cu. Curo ciyen da tiro timi
kokkaadadǝ. Kasusu kidǝnniya, kǝɍinju
nga turui. fa: gencive.
kǝɍin2 [kǝˆɍß©n] cu. Awo jenaso gaiye na
timiadǝ. Kǝɍin kashagarnjuye kagǝlma
galdu cǝdi. fa: lame.
kǝɍino [kǝ˜ɍß™no˜] cu. Buni dungokcane
warjanadǝ. Bandama adǝ kǝɍino bas
cǝdi. mt: baˆnda˜. fa: poisson entier fumé.
kǝɍio [kǝˆɍio¨] kkye1. rui: ɍioˆ.
kǝɍiɍim [kǝˆɍß™ɍ߉m] cu. Awo tiyi gamboro kamba
cidǝ. Nibakin kam laa laa kǝɍiɍimbo ci. fa:
démangeaison.
kǝɍisa [kǝˆɍß™saˆ] cu. Awo tiyi sangoye noduro
manǝmidǝa ngǝwuro diodǝ. Balomaro
waldu maji cǝne kajiri fi yaye kǝɍisa jur
cǝdi. fa: entraînement.
kǝɍiwa [kǝˆɍß™waˆ] cu. Kulo ngǝwuro
baredǝnadǝ. Kǝɍiwadǝ bare kǝjia. fa:
champ (vieux).
kǝsai1 [kǝˆså¨i] cu. Kwa feronǝmbe bi kamu
tadanǝmbedǝ. Yim ngǝmǝria kǝsainju
tiro bǝri cukkudǝna. fa: gendre.
kǝsai2 [kǝˆså¨i] cu. Amwurawa kwanǝmbe bi
kamunǝmbedǝ. Kanori fuwu
kǝsainjuyen kǝmbo juwuiwawo. fa:
beaux-parents.
kǝsǝrdu [kǝ˜sǝ˜rðu˜] kkye2. Ngaji-a rungo-a
firdu. Napkada tamelan argǝmnju
kǝsǝrji. mt: sǝ˜rðu˜4. fa: tamiser.
kǝska1 [kǝˆska˜] cu. Awo ɍije kalu cakkidǝ.
Kǝska adǝ kuraje dǝlam ngǝwuaro
waljǝna. fa: arbre.
kǝska2 [kǝˆska˜] cu. Kǝska kamgada. Kǝska
ngamdulan kannu fujai. fa: bois.
kǝska3 [kǝˆska˜] cu. Kǝska kasuwa
kǝska
isangajiyidǝ. Kǝskalan kasaldǝna
nangaro, awima rijǝnni. fa: médicament.
kǝska3 [kǝˆska˜] cu. Awo kǝɍi ɍijidǝ. Ngalo so,
kajǝm so, samma kǝska. fa: plante.
kǝska kombe [kǝˆska˜ ko¨mbe] cuk. Kom
ruwuwada tǝdiya, kǝska cadi gailan
tǝdidǝ. Bikka kom shekku bawoalan
kǝska kombe diye. fa: arbre de calcul.
kǝska sasaktuma [kǝˆska˜ så˜så˜ktu˜maˆ] cuk.
Kam kǝska sasakce alamaro cǝdidǝ.
Kǝska sasaktuma adǝ ngǝri shawa laa
cǝdǝna. fa: sculpteur.
kǝskaɍiwu [kǝˆska˜ɍß™wuˆ] cu. Ngudo karaaye,
tolotoloro kura wo, da jauro kǝjia,
ɍisiwu cǝlǝm-a bul-a, kango kǝmboro
cǝragǝnadǝ. Kǝskaɍiwu rakce farje
kuruwuro lejiwawo, duwama cǝmbari.
fa: outarde.
kǝske1 [kǝˆske¨] alnj. Dioro jau gǝni. Kida
kuyedǝ kǝske nangaro, duwama keriye.
fa: facile.
kǝske2 [kǝˆske¨] alnj. Faida ngǝwu bawoadǝ.
Barero kuttu, banoni adǝye faidanju
kǝske. fa: insignifiant.
kǝski [kǝ˜skß™] cu. Bǝlaa kasuni nadoye. Na cidi
kibbuan dawilan kǝski lajai. fa: poquet.
kǝwu [kǝ˜wuˆ] cu. Cammo am leduwuram
tiloaye. Mushe lokkolwu kǝwu yindiro
yakce, fal jambo cudori, fal kǝlas fǝraji.
fa: équipe, groupe.
kiaddin [kia¨dd߉n] nkye. Ngǝnǝwulan
tǝdǝnadǝ. Cididǝ kibbudǝro, kiaddin
jǝrwunjudǝa tapkeno. fa: peine (à).
kiam [kia¨m] cu. Awo ingiingi bul tǝgamlan
culuwidǝ. Koro tadanjua kiamlan
isawurajiyi. fa: lait.
kiam kǝɍi [kia¨m kǝˆɍß©] cuk. Kiam adǝma
gandǝnadǝ. Kiam kǝɍi laa dedǝnnidǝ
kambo kasuwa ci. fa: lait frais.
kiari [kia˜r߉] cu. Kwanga kǝrwu ngǝwuadǝ.
Kiari todǝye timinju samma fidana. fa:
vieux, vieillard.
kiaridu [kiaˆr߉ðu˜] kkye2. Kiariro waldu.
Kiarijǝna, rakce fadoman culuwiwawo.
fa: vieillir.
kiattu [kia˜ttu˜] kkye2. Awo laan cinnǝme
tuluwo. Bǝɍi tadanjuye kangalelan
kiacci. fa: enlever, nettoyer.
kiatturam [kia˜ttu˜råˆm] cu. Buleso sulsullo
dioramdǝ. Duwuramma kiatturamlan
gǝmdo kǝɍi cassai. fa: outil.
kiawu [kia˜wuˆ] cu. Awo bul kibbu da-a silla-a
kǝljidǝ. Kiawu guduguduye kamdiya,
ledu bawo. mt: jå¨r2. fa: tendon.
kibbadu [kß™bba˜ðu˜] kkye2. Kibburo waldu.
kalmaram tǝlamyindia
kil
Ngǝlai ngǝwuro cakke jenju kibbayeno.
fa: durcir.
kibbaduwu [kß™bba˜ðu˜wu˜] kkye2. Kibburo
dio. Je todǝ kudǝme adǝro kǝlgǝme
kibbagǝmiya, karwidǝro yikkeriye. fa:
durcir.
kibbu1 [kß©bbuˆ] alnj. Awo tǝlala gǝni dunoadǝ.
Kau samma kibbu. fa: solide, dur.
kibbu2 [kß©bbuˆ] alnj. Tartibba. Alan nguron
mai bawo! Mana adǝa kibburo tai. fa:
sûr.
kida [kß™daˆ] cu. Awo curo sanianǝmben
dimidǝ. Kayenma suwa kida buni taye
cǝdiya, kajiri kida bandaye cǝdi. fa:
travail.
kida jamala [kß™daˆ jaˆmaˆla˜] cuk. Kida am
ngǝwuye kǝldane cadidǝ. Bǝla fǝradadǝ
kida jamala. fa: travail (collectif).
kida mukkoye [kß™daˆ mu˜kkoˆyeˆ] cuk.
Lokkollan yallaro kida mukkoye
cakkaraidǝ. Ku sa kida mukkoye
dioyedǝlan kasuni jurwulan fiyeiye. fa:
activités pratiques et productives.
kida tuloye [kß™daˆ tu˜lo˜yeˆ] cuk. Kida soroso
tandoyedǝ. Tada adǝ ilmu kida tuloye
dioye cuwandǝna. fa: maçonnerie.
kidadu [k߉daˆðu˜] kkye2. Kida dio. Suwa lǝp
leje kulolan kidaje duwon, walde kadio.
fa: travailler.
kidama [k߉daˆma˜] cu. Kida dioma. Kidama
gomnatiye kǝndawu nguson alwasia. fa:
travailleur, ouvrier.
kidama gomnatiye [k߉daˆma˜ go˜mna˜t߉yeˆ]
cuk. Kam kida gomnatiye diomadǝ.
Jandarma kidama gomnatiye. fa:
fonctionnaire.
kidaram1 [k߉daˆrå˜m] cu. Na kida cadidǝ.
Kidaram Madu kafintayen dǝgǝl dina so,
kuris namgada so njassaye capkada. fa:
travail (lieu de), atelier, bureau.
kidaram2 [k߉daˆrå˜m] cu. Na kida dioyedǝ.
Kidaramnjan tima wakkil ministǝrre wo.
fa: service.
kidaram lokkol burwoye [k߉daˆrå˜m loˆkko¨l
buˆrwo˜yeˆ] cuk. Kidaram am kǝla musheya
lokkol burwoye kuromayedǝ. Kidaram
lokkol burwoyero mushe leje kitawuwa
maji. fa: inspection.
kidi [kß™dß™] cu. Kǝndawu mewun yindin
kamcǝlǝmbeye kǝnmewun tilonne.
Kidilan lǝmannani ladǝkke sawǝra
Makkaro leduye dikki. fa: mois hégirien
(onzième).
kil [kß™l] cok. Kalma kasusu kam cǝdiya
culuwidǝ. Awo ajabba kirunniya, kil kil
103
kilaɍi
kil kasusu cǝdi. fa: hi.
kilaɍi [kß™la˜ɍ߉] cu. Kǝlanǝm njungorodǝ. Na
kambǝɍiyen fuwu gangamayen daada
kilaɍinju cǝdi. mt: a˜wu˜lo˜; jǝˆjǝˆktaˆ. fa:
flatterie.
kilishi [kߙl߉shߙ] cu. Da filfillada kausulan
tarjane ngamjidǝ. Am laa kilishi kulikuli
babakkadaadǝ yayero ngai
mandaadǝma carawo. fa: viande
(boucanée).
kilo [k߉lo¨] cu. Ngal nankurwowuye gǝram
dǝwuadǝ. Buwu argǝmbe kuradǝye
nankurowunju kilo mia. fa: kilogramme.
kilometǝr [k߉loˆme¨tǝˆr] cu. Ngalduram daduye
metǝr dǝwuadǝ. Maine-a Difa-a kattenja
kilometǝr fitulur. fa: kilomètre.
kimba [kß™mba˜] cu. Tada kǝskaye cǝlǝm siriri
kalusoro casakkidǝ. Kiam bare
jaujǝnniro, kimba koljagai. fa: poivre.
kime [k߉me¨] alnj. Jiɍi buye gai. Kǝngal dǝmba
tǝmjiya, kimero walji. fa: rouge.
kimedu [k߉meˆðu˜] kkye2. Kimero waldu.
Tǝmatǝm bafiya, kimeji. fa: rougir.
kimeduwu [k߉meˆðu˜wu˜] kkye2. Kimero dio.
Kannu sua kimejiyi. fa: rougir.
kimekime [k߉meˆk߉me˜] alnj. Jauro kime
gǝnidǝ. Salaro gǝmaje kimekime
cududo. fa: rouge clair.
kimeɍi [k߉meˆɍß™] alnj. Kime gana buljǝnadǝ.
Tuldu ngǝwu cakke kalwuni kimeɍiro
walyeno. fa: rougeâtre.
kimidu [kß™mß™ðu˜] kkye2. Kalu laa mukkolan
tǝrmassǝme kǝluwuro dio. Karasu
kimije kaluro fiyeyeno. fa: écraser.
kimilduwu [kß™mß™lðu˜wu˜] kkye2. rui:
ngß™mß™lðu˜wu˜.
kimittuwu [kß™mß™ttu˜wu˜] kkye2. Kamba
rakkǝgǝme kǝji fandu daptu. Tiyini nga
jauji, curo motayen jauro kiminsaana
kadiye. mt: ngß™mß™lðu˜wu˜. fa: serrer, coincer.
kimo [kß™mo˜] cu. Lǝman karaaye ngarwumaro
kura wo tiyin kaɍiyia. Kimo lenǝmiya,
mǝkti. fa: hérisson.
kimo tuksima [kß™mo˜ tuˆksß™maˆ] cuk. Lǝman
karaaye kimo gai duwon kura kaɍiyi
cǝlǝm-a bul-a kuruwu kuruwuadǝ. Kimo
tuksima kambo kaɍiyinju gǝpciyi. fa:
porc-épic.
kina [kß™na˜] cu. Awo sinnǝmiya kuttudǝ.
Ngarwuma curo ngimben nuiya, kina
amba koljiwawo. fa: odeur (mauvaise).
kinadu [k߉naˆðu˜] kkye2. Kina dio. Da kǝɍidǝ
njǝpcǝna kinaji. fa: puer.
kinja1 [kß™njaˆ] cu. Na tiyen kam bi lǝman roa
sinjidǝ. Kala kǝji-a kuttu-a samma
104 kalmaram tǝlamyindia
koduram
kinjalan nodi. fa: nez.
kinja2 [kß™njaˆ] cu. Na je ndǝptǝnadǝ. Kinjadǝa
ngǝlaro dimia, lǝman tunǝmiya jedǝ
suwutti. mt: ndǝ˜wu˜1. fa: nœud.
kinjale [k߉njaˆle˜] cu. Su tǝgarǝna kamuwa
kinja sukcane casakkidǝ. Tuworam
ngǝwuso kinjale dinarrea. fa: anneau
nasal.
kir [kß©r] cu. Kamu duwon naptu kamben
dǝganadǝ. Kamuwanju napkada kirnju
kida sammaa cǝdi. fa: esclave (femme).
kirwo [kß™rwo˜] cu. Ka bi awo gade fǝrso tilan
bakcaidǝ. Kirwo ridaro, lokkolwu
ajindeye samma kǝlan kǝranja rojai. mt:
nga¨r. fa: cravache.
kiɍi [kß™ɍ߉] cu. Awo je gai karawilan jakkada
sǝɍiwo tiyiye nangaro canjaro
tujagaidǝ. Kambǝɍima kiɍi cǝdannidǝ
ngǝwu gǝni. fa: amulette.
kisakisa [k߉saˆkß™saˆ] cu. Kuɍi kǝmaɍi gai duwon
sanana kimedǝ. Bǝriniro kisakisa
captaana. fa: fourmi.
kistuwu [kß™stu˜wu˜] kkye2. Hangalnǝm awo laa
ngǝlajoro gǝnaduwu. Yallanǝmbo
kiskǝgǝne lokkol ngǝlaro cado! bg:
ngß™stu˜wu˜. fa: occuper de (s').
kitawu [k߉ta¨wuˆ] cu. Kakkadu ngǝwu bakkada
kǝrayedǝ. Kitawu kombe mbeji, kǝraye
ye mbeji. fa: livre.
kiyi [kß™yß™] cu. Kuɍi fefedoa ngǝwusoro awo
kinaaro napciyidǝ. Kiyi awi yayero
napciyi nangaro, kasuwa kambo ci. fa:
mouche.
kiyidu [kß™yß™ðu˜] kkye2. Awo laa timialan jǝktu.
Silan katako kiyije kamgeno. fa: scier.
koba [ko˜baˆ] cu. Katako tǝgarǝna fado fadoa.
Curo kobanjuyen tasa so, kop so shawa
shawa gǝnaada. fa: bibliothèque.
kod [ko¨d] cu. Fudu jawal game motaso
kǝriduye curo kitawu masammanne
bayindǝnadǝ. Kod gambawoa, lenǝme
mota gadero baktǝgǝmi. fa: code de la
route.
kodadu [koˆda˜ðu˜] kkye2. Curo ingi culoriyen
ngǝwuro dǝga. Kǝɍikainoa kodaje
karwunno kiano. fa: bouillir.
kodu1 [ko˜ðu˜] kkye2. Curo leduyen nagǝme
fuwunjuro ngawo. Ngǝrǝm fǝrren am
sammaa kokke burwoyero walyekko. fa:
dépasser.
kodu2 [ko˜ðu˜] kkye2. Ci falnin cinǝme fallo
ledu. Maara ingiyen ngada fallǝkke
koyekko. fa: traverser.
koduram [koˆðuˆrå˜m] cu. Jawal lǝmanna
nangaro tǝdǝnadǝ. Nangǝɍi ngǝwusolan
Koduwar
lǝmanna koduramlan caluwe kuloro
ngasaane banna cadi. fa: couloir de
passage.
Koduwar [Ko¨duˆwa¨r] cuf. Lardu Afǝrika
fǝdeye kafe barejai. Bǝrni kura
Koduwarredǝye cunju Abijan. fa: Côte
d'Ivoire.
koferatip [koˆfeˆraˆtß©p] cu. Kǝwu fasalla am
sania tiloaye. Barewu koferatip kokcane
nemanja kǝjiro caladi. fa: coopérative.
koi1 [ko¨i] cu. Kamu sawa kamu gadeyedǝ.
Asirni ngaa koiniro wulgǝgǝkki. bg: koˆida˜.
fa: amie.
koi2 [ko¨i] cu. Fero sawa larusayedǝ. Koiya
larusaniye gǝmaje jiɍi tilo cadudo. bg:
koˆida˜. fa: fille d'honneur.
koida [koˆida˜] cu. rui: ko¨i.
koiwu [ko¨iwuˆ] alnj. Kam ridu buduadǝ.
Koiwu nangaro, bune culuwiwawo. fa:
peureux.
kojokojo [koˆjoˆkoˆjo˜] cu. Kasuwa kanduɍi fije
kǝla bullo cǝdidǝ. Fannaa kojokojoye
cǝdana nangaro, kurajǝnama kanduɍi
ngǝwu cǝdanni. mt: kǝˆlaˆbu˜l. fa: teigne.
koka [ko˜kaˆ] cu. Tada karjǝmbe silloro kura
wo kǝnnakǝnnanju tǝgǝridǝ. Koka
sananaro kakamje kayeje kilado. fa:
noix de coco.
kokkola [kôkko˜laˆ] cu. Su tǝgarǝna alama
kattan gai tilan karawi sukcaidǝ.
Kǝɍiduma laya jakciya, kokkolan faidadi.
fa: alêne.
koko1 [ko˜ko˜] cu. Lǝman ingiye tǝngǝɍi si
fetetella sim rulla kuɍilan ambadidǝ. Na
ingian koko ambo kǝnǝm dapciyi. fa:
grenouille, crapaud.
koko2 [ko˜ko˜] cu. Su tǝgarǝna cuwuramnjua
cinnaso jakcaidǝ. Koko fi yaye
cuwuramnju gade. fa: cadenas.
kokoyoram [ko˜ko˜yoˆråˆm] cu. Lǝman ingiye
tǝngǝɍi ngawo karea. Ngawo
kokoyoramben ngawo kuloye kaassai.
fa: moule.
koktu1 [ko˜ktu˜] kkye2. Na tilolan isadaduwu.
Kajǝmu lastaaro, ngimnjuro kusa
kokcǝgǝna. fa: fixer.
koktu2 [ko˜ktu˜] kkye2. Kǝska bi kǝɍijuwo
ɍijǝnadǝa mǝngǝme bǝɍinno kattiro
njakko. Tatase kokcǝnnidǝ tada ngǝla
cakkiwawo. fa: repiquer, planter.
koktu3 [ko˜ktu˜] kkye2. Kowodo fǝrre bi koroye
njassa. Fǝr kowodo koktǝnniadǝ ledu
kǝji cǝdiwawo. fa: tailler (sabots).
koktu4 [ko˜ktu˜] kkye2. Lawalaro kordu.
Kǝmaskinjua kokce lawala badiyera. fa:
kalmaram tǝlamyindia
kollo
taquiner.
kokturam [ko˜ktu˜råˆm] cu. Su tǝgarǝna timia
tilan kowodo kamjaidǝ. Wanjamma
kowodo fǝrniye kokturamlan kamji. fa:
lame.
kola [ko˜laˆ] cu. Batta tǝngǝɍi dau kalwuyero
caddudiyidǝ. Dudo nasara ngǝwuso
kolaa. fa: col.
koldu1 [koˆlðu˜] kkye2. Mukkolan luwo. Ngudo
takkǝna duwon, kollǝkke faryeno. fa:
lâcher, affranchir.
koldu2 [koˆlðu˜] kkye2. Na faldu. Fe ngǝwu
cǝdana nangaro, bǝla kolje leje karaan
napkeno. fa: quitter.
koldu3 [koˆlðu˜] kkye2. Kida laa bi awo gade
amardu. Kwani kolse larusarambo lekke
kadikko. fa: autoriser, permettre.
koldu4 [koˆlðu˜] kkye2. Kamu dǝptu. Koljanaye
kǝndawu yakkua kwa gadeye tia
niyayeno. fa: répudier.
kole [ko˜leˆ] cu. Kare ladoye ngonǝme bǝla bǝla
gadǝ. Dunoganaro, kǝlan kole cǝdi. mt:
fe˜tke˜; taˆllaˆ. fa: colportage.
kolema [ko˜leˆmaˆ] cu. Kasuwuma kare jiɍi jiɍi
ladoma, laanja bǝla bǝla jagai. Kolema
ngǝwuso cidilan awo laa ferje kareyanju
kǝladǝn gǝnaje cǝladi. mt: fe˜tke˜maˆ;
taˆllaˆmaˆ. fa: colporteur.
kolera [ko˜le˜ra˜] cu. Kasuwa justu-a
bǝɍiyer-ayedǝ. Koleradǝ kasuwa na
kadawuaye. fa: choléra.
kolji [ko˜lj߉] cu. Tada kǝskaye karea curo
cidiyen bafidǝ. Koljilan kǝndawu so,
kulikuli so cadi. fa: arachide.
kolji mandaa [ko˜lj߉ maˆndaˆa˜] cuk. Kolji
kuwullada kayeyadadǝ. Kamu adǝ kesa
maje, kolji mandaa cǝdi. fa: cacahuète.
kolkoldu1 [koˆlkoˆlðu˜] kkye2. Ingi kannuaye
cidu. Ingi ngǝlaro kolkoljiya duwon,
shingawadǝa figǝne. mt: goˆlgoˆlðu˜. fa:
bouillir.
kolkoldu2 [ko˜lko˜lðu˜] kkye2. Gǝna gǝnayen
loro. Kulonju kǝla kannuyen kolkolji, ti
ye kidanju cǝdi. mt: go˜lgo˜lðu˜. fa: mijoter.
kolkolma [ko¨lko¨lmaˆ] cu. Kidama metǝra so,
damudǝram solan kida cǝdidǝ. Kolkolma
sunoni kamdǝnadǝro kusa bakcuwo. fa:
chaudronnier.
kolkuala [ko˜lkua˜laˆ] cu. Su tǝlamba taram
kǝskayea tilan karawi sukcaidǝ. Sunoma
karawiro kolkualalan cuwuɍi cǝdde
ɍiwura cakke cuduri. fa: alêne, poinçon.
kollo [ko˜llo˜] cu. Ganga tǝngǝɍi kuraa
cadduwidǝ. Gangakuran kollo
jajaiwawo. fa: tam-tam.
105
kollom
kollom [ko˜lloˆm] cu. Ka kayenwu tilan buni
ceyesidǝ. Buni kura kura nangaro
kollomdǝa kayenwu carawo. fa: bâton
(pour cogner poisson), gourdin.
kolloma [ko˜llo˜maˆ] cu. Kam kollo jajidǝ.
Dunia lǝmjǝne kolloma cǝmbare bikke
taryera. fa: instrumentiste.
Kolo [Ko˜lo˜] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi curo defartema
Tilaberiyen. Kolo kilometǝr fiakku
Niameyelan kǝrga. fa: Kollo.
kolol [ko˜lo˜l] cu. Kǝska kaɍiyi dungokkadaa
kangonjuro tǝragǝnadǝ. Kǝskaɍiwu
ngǝwusoro na kolollan tuwandi. fa:
gommier.
kolta1 [koˆlta¨] cu. Kǝndawu cǝlǝm jawalsoro
fijagaidǝ. Soronju wande cuwunniro
kolta kǝladǝro fiyeyeno. fa: goudron.
kolta2 [koˆlta¨] cu. Jawal kolta fiyadaadǝ.
Jawal katti yayero koltama motaro kǝji
wo. fa: goudron.
kolwa [ko˜lwa˜] cu. Kalwo ingi bi ingiingi
fidaaram dau siririadǝ. Kolwanju
kǝndawu feye koltalan cure falladano.
mt: bu˜taˆɍß™. fa: bouteille.
kolwoɍi [ko˜lwo˜ɍ߉] cu. Tiyilan na totoljǝnadǝ.
Tussǝna kǝmba cǝdǝnni nangaro, ku
jakka arakku tuskenniya, mukkonjulan
kolwoɍi kiluwo. fa: ampoule.
kom [ko¨m] cu. Lamba fal ngawo fallen
wuldudǝ. Kom awiye napkada dimidǝ?
mt: ߉sa˜wuˆ. fa: compte.
kom kǝlaye [ko¨m kǝˆla¨yeˆ] cuk. Kom ruwu
bawolan kǝlalan tǝdidǝ. Ilmu lambaye
ngǝstiya, kom kǝlaye cadi. fa: calcul
mental.
kom kǝldaye [ko¨m kǝˆlðaˆyeˆ] cuk. Lamba
lambaro kǝldudǝ. 17 + 11 = 28; 8 + 9
= 17; ani samma kom kǝldaye. fa:
addition.
kom kǝldaye na bowu bowua [ko¨m
kǝˆlðaˆyeˆ na¨ bo˜wu˜ bo˜wu˜aˆ] cuk. Kom
kǝldaye duwon na laa laa bowu
njǝmbǝɍoyeadǝ. 19 + ... = 36 adǝ kom
kǝldaye na bowu bowua. fa: addition à
trou.
kom shekku bawoa [ko¨m she˜kkuˆ ba¨woˆaˆ]
cuk. Ilmu tilan awo kom wujǝna
tǝkkǝraidǝ. Kom shekku bawoalan kur
so, kǝrkǝm so, kadǝm so, lamba so
cakkarai. fa: mathématique.
komdu [koˆmðu˜] kkye2. Kom dio. Kantima
kunguna kare cǝladǝnaye komji. mt:
tåˆm߉stu˜. fa: compter.
komosho [ko˜mo˜shoˆ] cu. Kam wuɍi agǝri
106 kalmaram tǝlamyindia
kor
motaye capcidǝ. Komosho kunguna
capciya, nuwanju cadi. fa: convoyeur.
kompa [koˆmpa¨] cu. Awo taramba na yindia,
faldǝn kǝreyoa korkori tilan cadidǝ.
Kompa ngǝlaro ta nonǝmmia, korkori
ngǝlaro dimbawo. fa: compas.
komsaria [koˆmsaˆria¨] cu. Kidaram folissaye.
Shara bǝlaye ngǝwusoro komsarian
tǝdi. fa: commissariat.
komser [koˆmse¨r] cu. Fuwuma
komsariayedǝ. Komser tima folissa na
naro gadiro juwajiyi. fa: commissaire.
konda [koˆnda˜] cu. Biwu curo ruwuyedǝ.
Fanǝmruwune diyenadǝn konda falma
bawo. fa: faute.
Konger [Ko˜nge˜r] cuf. Kǝna kura dunia
ngaye saa 1948lan tǝdǝnadǝ. Kongerlan
lǝman ngǝwu sanuna. fa: famine (de
1948).
kongoɍi [koˆngoˆɍß™] cu. Mukko kǝmgada
duwon ngulondolan kǝla baktudǝ.
Kongoɍin banse kǝlani fuyeno. fa: coup.
kongwa1 [ko¨ngwa¨] cu. Kam
kwangarambadǝ. Kǝryendelan kongwa
jene cikkeriwawo. bg: kwa¨nga¨. fa: mâle.
kongwa2 [ko¨ngwa¨] alnj. Kam karwuadǝ.
Kam adǝ kongwa; awima rijǝnni. bg:
kwa¨nga¨. fa: brave.
kongwakongwa [koˆngwaˆkoˆngwa˜] alnj.
Kamu alama kwangayea. Fero ade jauro
candǝna duwon, ledunju
kongwakongwa. bg: kwaˆngaˆkwaˆnga˜. fa:
masculin, hommasse.
kongwaram [koˆngwaˆrå˜m] cu. rui:
kwaˆngaˆrå˜m.
koni [ko¨n߉] cu. Tuno siye duwan
ngajiwawodǝ. Fǝlai sinjuyen koni
culuwe kawu gǝnaro suno njakko
dapkeyeno. fa: plaie.
konkur [koˆnku¨r] cu. Jarapta nanngǝwu am
tǝragǝnaye nodǝna tǝdidǝ. Konkur
lowotorre kidiyendeya, andi uwumaa
ngosa. fa: concours.
Konni [Koˆnnß™] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi anǝm Tawayen
dǝganadǝ. Konnilan kare Najeriyaye
kada caladi. fa: Birni N'Konni.
kop1 [ko¨p] cu. Su tǝgarǝna cuwuramba
mukko kosomayero casakke jakcaidǝ.
Kopdǝa kam biwu bawoaro
casakkiwawo. fa: menottes.
kop2 [ko¨p] cu. Bikkewu nasardanaro kalwo
laa cadidǝ. Mǝnde balolan kǝwunde kop
cuwando. fa: coupe.
kor1 [ko¨r] cu. Awo alama fǝlai gaiadǝ. Ilmu
kor
kadǝmben mushe yallaa cakke kayenjan
kor kedo. fa: rond.
kor2 [ko¨r] cu. Fele na gargadaye. Yalla kor
lokkollen bikkejai. fa: cour.
kora [ko˜raˆ] cu. Kannu karaa juwuidǝ. Kora
ciyenniya, banna ngǝwu kido. fa: feu de
brousse.
kordom [ko˜rdo˜m] cu. Kiawu guduguduye.
Kordom kamdiya, ledu bawo. fa: tendon
d'Achille.
kordu1 [koˆrðu˜] kkye2. Awo laa dirinǝme
kǝldu. Lǝmanna wadaro, kulonju
kaɍiyilan koryeno. fa: entourer.
kordu2 [koˆrðu˜] kkye2. Kamba kambǝɍi bi
lawalaro bowodu. Kambǝɍiro
korsenniya, ngokke tia yapkeyekko. fa:
défier.
kore [ko˜re˜] cuk. Kannu cambilan fal fal
samero gǝptaidǝ. Kau yindi dunoaro
gǝmmǝmiya, kore fǝralji. fa: étincelle.
kori1 [koˆrß™] alnj. Dadu ganaa. Aɍi kori nangaro,
rakce fǝrro tacciwawo. mt: kaˆwu˜wuˆ. fa:
court.
kori2 [koˆrß™] alnj. Awo tussiwaworo tǝdidǝ. Am
bǝla adǝyedǝ alakoro kori korin cadi. fa:
bref, éphémère.
korikori [koˆrß™koˆrß™] alnj. Dadu ganaa. Aɍi
korikori nangaro, rakce fǝrro
tacciwawo. fa: court.
korkor [koˆrko¨r] cu. Dirinǝmkǝlle awo laaye.
Korkor lokkolndeye metǝr yer yakku. fa:
périmètre.
korkori [ko˜rkoˆrß™] cu. Kur bi awo alama
korreadǝ. Kompalan yalla korkori kǝla
kakkaduyen cadi. fa: cercle.
korkorra [koˆrko¨rraˆ] alnj. Tiyin kor ngǝwua.
Yadi korkorra yuwukkǝna. fa: ayant des
taches ronde.
koro1 [ko˜ro˜] cu. Lǝman fǝr gai duwon tiro
kori wo, sǝmo kuraa. Fetkema
koronjulan kasuwu kasuwu juwui. fa:
âne.
koro2 [ko˜ro˜] cu. Kǝlangayen kǝnnasar
fandodǝ. Karelan koro yakkua, yindialan
keriye. fa: point, but.
koro3 [koˆroˆ] kkye1. Kǝmbo njuworo ragǝmma
wuldu. Kǝna fakkidǝ, ku shingawa bunia
korǝkko. fa: commander (repas).
koro4 [koˆroˆ] kkye1. Mananǝme kamlan awo
madu. Kuranjuyen batalla cuwore
bǝlanjaro leyeno. fa: demander.
koro5 [koˆroˆ] cu. Mana awo laa noduro bi
jaawu fandoro tǝdidǝ. Yim kǝraa fi yaye
mushe koro kǝla awo ruiyenayen saddi.
fa: question.
kalmaram tǝlamyindia
kos
koro6 [koˆro˜] nkye. Bǝɍinno. Kǝreyo njikke
koro kaye njikki? fa: encore.
koro gǝnaduwu [ko˜ro˜ gǝˆna˜ðu˜wu˜] kkyek.
Kǝlangan kamba bodǝ. Karelan koro
yindi gǝnasaa. fa: vaincre, gagner.
koro karaaye [ko˜ro˜ kaˆra˜aˆyeˆ] cuk. Lǝman
karaaye koro gai duwon janejane
cǝlǝm-a bul-adǝ. Koro karaaye cidi
Afǝrika adinnamben tuwandi. fa: zèbre.
koro mowo [ko˜ro˜ moˆwoˆ] kkyek. Awo
njaddǝna kalaktu. Ku mawua
kambǝɍilan yamseyenniya, ku fandǝkke
koroni kimowokko. fa: venger (se).
korokoro1 [ko˜ro˜ko˜ro˜] cu. Dinar tǝngǝɍi
tǝgarǝna junguru gai kamuwaye dauro
tujagaidǝ. Korokoro fero adǝro sisi
yakkulan kekkaro. fa: pendentif.
korokoro2 [ko˜ro˜ko˜ro˜] cu. Kǝska bi su
tokokor cuwuɍia kǝladǝn je gǝrjaidǝ.
Sǝniya korokorolan ingi cattuluwe
lǝmannanja casatti. fa: poulie.
korokoro3 [ko˜ro˜ko˜ro˜] cu. Caamarin bi
kekemarin kǝskaso garasan kǝlejagaidǝ.
Kekema fǝkka fidaamayero lenǝmiya,
korokoro garasan jiɍi jiɍia kada rumi. fa:
canette.
koroma1 [koˆroˆma˜] cu. Kǝma koroye. Koroma
koronju lapce jawal kasuwuyero
ngaana. fa: ânier.
koroma2 [koˆroˆmaˆ] cu. Kalma tilan koro
tǝdidǝ. Kǝri wa tia dujo? "Wa" tima
koroma wo. fa: interrogatif.
koroman [koˆro˜ma¨n] nkye. Koro yayeson.
Gurekkima, koroman isǝnni. fa: jusqu'à
présent.
korro njakko [ko¨rroˆ njåˆkkoˆ] kkyek. Dawuro
njakko. Barwu korro casakkǝne cadane
komsariaro kesado. fa: encercler.
korwordu1 [ko˜rwo˜rðu˜] kkye2. Sǝgǝri falla
samero kudo. Wande kannu cǝdanniro,
wainadǝa korworyeno. mt: su˜wo˜rðu˜1. fa:
pivoter.
korwordu2 [ko˜rwo˜rðu˜] kkye2. Kǝla bi tiyi
samma kanji gadero kalaktu.
Jirebawoma korwordiaro leji. mt:
su˜wo˜rðu˜2. fa: retourner (se).
koɍe [ko˜ɍeˆ] cu. Kǝska ngamdu. Cinna
fannjuyen koɍe kǝlanjun naptu nangaro
cuwude koljǝna. fa: bois mort.
koɍi [ko˜ɍ߉] cu. Kǝska sǝrakkada suno bǝɍinno
tududǝna bi jawa tulladaro casakkidǝ.
Jawanǝm niro gǝnaa, koɍi kuraro
yakkǝmi. fa: embauchoir.
kos [kôs] cu. Kǝlanga kartaye am bil bawoa
kǝwu kǝwun cadidǝ. Kos diye duwon,
107
kosai
kamudǝa gǝpce wu kwa kolgǝkke
niyayekko. fa: jeu de carte.
kosai [ko˜så˜i] cu. Waina ngaloye. Bune
ngalonju neje wajiya suwa kosai kaji.
fa: beignet de haricot.
koskoso1 [koˆskoˆso˜] cu. Ngawo kǝmbo
laasoye. Kolji so, ngangala so, samma
koskosoa. mt: kå˜reˆ7. fa: coque.
koskoso2 [koˆskoˆso˜] cu. Ngawo ngǝwulle.
Cokka koskoso falje culuwi. fa: coquille.
koso [ko˜soˆ] cu. Fado am biwua rojaidǝ. Kam
ceje kosolan saanju findi duwon kiluwo.
bg: koˆsoˆrå˜m. fa: prison.
kosoktu [koˆso˜ktu˜] kkye2. Kasau dio.
Nganjiye tia cǝdane kosokci. mt: yåˆsåˆraˆ1.
fa: tousser.
kosoma [koˆsoˆma˜] cu. Kam koso cǝdidǝ.
Wowom kosomaro walawala dio
dapcǝgǝna. fa: prisonnier.
kosoram [koˆsoˆrå˜m] cu. rui: ko˜soˆ.
kosu [ko˜su˜] cu. Kǝska tǝngǝɍi sǝrakkada
buniye kǝla-a ngaware-a kǝljidǝ. Kosun
kǝɍino cadi. fa: bois (morceau de).
koshe [ko˜she˜] cu. Silla mudiyedǝ. Lawalalan
koshenju kalan bakkeranniya, kano. fa:
os occipital.
kota [koˆta˜] cu. Na lǝman duwajane, kajane,
cassaidǝ. Kota ngǝwuson lowotor
nanlewa daye kuroma mbeji. fa:
abattoir.
kotoɍwo [koˆtoˆɍwo˜] cu. Jawal kǝla ingiye.
Katte Difa-a Duci-an kotoɍwoa. mt: ga˜daˆ.
fa: pont.
kotte [ko˜tte˜] cu. Awo yalla cidin korworjane
kalanga cadidǝ. Kotten mukkoni
bakkenniya, bu kiluwo. fa: toupie.
Kowet [Koˆwe¨t] cuf. Lardu wasǝɍiyaye anǝm
Irakkelan dǝganadǝ. Bǝrni kura Kowette
cunju Kowet. fa: Koweït.
kowo1 [ko˜woˆ] cu. Kasam ngowoljolan
culuwe manaro waljidǝ. Aishatu kowo
kǝjia nangaro, bune fi yaye tima aiya
yeji. fa: voix.
kowo2 [ko˜woˆ] cu. Nukta kam bi lǝmanne. Ya
fi yaye kowo tadanjuye nojǝna. mt: sô.
fa: cri.
kowodo [koˆwo˜ðoˆ] cu. Awo lǝmanna laa laa
alama fǝr so, fe soro naptu fǝrgamiye
cǝdidǝ. Congelan wanjamma kowodo
fǝrre sǝrakci. mt: kuˆloˆrå˜m. fa: sabot.
kowodu1 [ko˜wo˜ðu˜] kkye2. Dunoaro baktu.
Banna kidǝnniya, bawanju tia
kowoyeno. fa: battre.
kowodu2 [ko˜wo˜ðu˜] kkye2. Ngur lǝmanne
babangǝme nambinju tuluwo. Dalo
108 kalmaram tǝlamyindia
kudǝra
kowowada duwan tiyi cǝde dunoaro
walji. mt: yeˆsåˆktu˜. fa: castrer.
kowokowo [koˆwo˜koˆwo˜] cu. Kasuwa na
kanduɍi ɍijiye cakke kanduɍidǝ fidi. Kǝla
kowokowoadǝn kanduɍi ngǝwujiwawo.
fa: teigne.
kowollo [koˆwoˆllo˜] cuk. Bǝlaa na sim
dǝganadǝ. Kowollo simbenju fal bowu
nangaro, sim kudǝrambe cǝlǝm sawi
yaye cakki. fa: orbite.
kowona [ko˜wo˜na˜] cu. Kadunoma maiye. Mai
kowonawanju fuwunna idiro lejai. fa:
valet.
kowono [koˆwoˆno˜] cu. Lǝman kowowada.
Kowono laya cǝdiwawo. fa: castré.
koworo [koˆwoˆro˜] cu. Kasuwa kam cǝdaiya,
duwaduwan karwun tǝdǝnnia, kam
maskinno cǝdidǝ. Bǝlanden kam yindi
koworoye dunguro kido. fa:
poliomyélite; polio.
kowu [ko˜wuˆ] cu. Ngudo kadauro kura wo
ɍiwa bomadǝ. Kota bǝlandeyen sawi
yaye kowua. fa: charognard.
kowu ngarmu [ko˜wuˆ ngå˜rmu˜] cu. Kowu
jiɍi kuradǝ. Kowu gai kowu ngarmu
ɍiwan ambadi. fa: vautour.
koyo [koˆyo¨] cu. Kǝla calariya, kanduɍi jǝp
koljaidǝ. Sawi yaye kǝla tadanjuyen
koyo yindi kolji. fa: touffe (de cheveux).
koyo ngimbe [koˆyo¨ ngß©mbeˆ] cu. Daduram
kǝla ngimbe na jut tikkerǝnadǝ. Koyo
ngimnjuyen ngǝwul dewuye gǝnayeno.
fa: sommet (du toit), cime (du toit).
ku [ku¨] cu. Yim curonjun dǝgammadǝ. Ku
bǝla adǝn bokkiya, baɍi lekki. fa:
aujourd'hui.
kua [kua¸] nkye. Sa curonjun dǝgammadǝ.
Kua wundua gurenuwi? fa: maintenant.
kuami [kua¸mß™] nkye. Koro yayeson.
Gurekkima, kuamima isǝnni. bg:
kua¸mß™so¨n; kua¸so¨n. fa: jusqu'à présent.
kuamison [kua¸mß™so¨n] nkye. rui: kua¸mß™.
kuason [kua¸so¨n] nkye. rui: kua¸mß™.
kub [ku¨b] cu. Kadǝm fǝkka kalkal arakkua;
fǝkka fi yaye naptu kǝrkǝm cǝk dewuaye
cǝdidǝ. Mushe yalla cakke kub curo
kayenjayen kedo. fa: cube.
kubbi [ku˜bb߉] cu. Kartaye jiɍi kime karwu
gǝnaadadǝ. Karta samgenniya, kubbi
jalla seno. fa: cœur.
kudǝra1 [ku˜ðǝˆraˆ] cu. Awo diwi kamba
cuwandidǝ. Derajidǝ, kudǝra fi tia
cuwando? bg: ku˜tǝˆraˆ. fa: malheur.
kudǝra2 [ku˜ðǝˆraˆ] aj. Awo tǝmanǝmmi isiya bi
rumiya, wullǝmidǝ. Kudǝra! Jiɍi fin
kudǝram
Diwalan cije Niamero silan leyeno! bg:
ku˜tǝˆraˆ. fa: étonnement.
kudǝram [ku˜ðǝˆråˆm] cu. Awo tilan turumidǝ.
Kudǝram duwama faldi. fa: miroir.
kudǝram simbe [ku˜ðǝˆraˆm sß©mbeˆ] cuk. Awo
simbo gǝnaduwuye: laa ngǝlaro kuroye,
laa nanjairoye, laa kausuro kaduye.
Bunejiya, mushe Musa kudǝram simbe
cakkǝnnia rakce kǝra cǝdiwawo. fa:
lunettes.
kudo [kuˆðoˆ] kkye1. Naro njado. Ingi kude
yakke. fa: amener.
kudu1 [ku˜du˜] cu. Lǝman si dewua ngawon
karea. Ngǝwusoro kudu na ingian
tuwandi. fa: tortue.
kudu2 [ku¨duˆ] cu. Awo tiyi kamben culuwe
kuraje kaɍi cǝdidǝ. Kudu kaɍinju
culuwunnia, kamba kangero ci. fa:
furoncle.
kudukarea [ku˜du˜kå˜reˆaˆ] cu. Kudu bǝrǝmbe
jiɍi jauro kuradǝ. Kudukarea kam rakce
ngoje leji. fa: tortue de mer.
kudukkuduk [kuˆduˆkku˜du˜k] cu. Kida gana
ganadǝ. Kudukkuduk cǝde fannju cǝdai.
fa: métier.
Kudus [Ku˜duˆs] cuf. Bǝrni curonjulan masidi
darajaa mǝsǝlǝmbaye kǝnyakkuye
dǝganadǝ. Kudusdǝ yindiro dagargada;
fǝdeye-a adinnambe-a. mt: Jeˆruˆjaˆle¨m. fa:
Jérusalem.
kui [kuß©] cu. Cidi ngamdulan kasuni nadodǝ.
Kǝmǝne yigǝl gǝni dikko, kui. fa: semis.
kui dio [kuß© dioˆ] kkyek. Cidi ngamdulan
kasuni nado. Kui kidǝnniya, kasuninju
bannaadan. fa: semer (à sec).
kuikui [ku߉kuߙ] cu. Kam cok napciwawo.
Yalnǝm kuikuia daden salamme. fa:
taquin.
kukuwui [ku˜ku˜wu߉] cu. Kasuwa yalla kǝrwu
uwun kǝla cidiyannaye: yal kosokcǝne
har sindunju kamdiyi. Kukuwui kam
kura cǝdaiwawo. fa: coqueluche.
kul [ku¨l] cu. Na jǝkkadǝ. Gǝmdonja kul
kǝlassen gǝnaada. fa: coin.
kul kauye [ku¨l kå¨uyeˆ] cuk. Bǝlaa curo
kauyedǝ. Lǝmanna laa kul kauyen
fannja. fa: grotte.
kulastu [ku˜la˜stu˜] kkye2. Cidilan awo laa
madu. Kalanga cǝdi duwon, gursunju
fatkeyenniya, cidi kulassi nga
cuwandǝnni. fa: fouiller.
kuldu1 [ku˜lðu˜] kkye2. Kǝna luwo. Modu bǝlǝm
canaman, kuljǝnni yeno fa: rassasier.
kuldu2 [ku˜lðu˜] kkye2. Kǝna culuwe tiyi dio.
Roni boje kullǝkke yangeni samma
kalmaram tǝlamyindia
kuma
tǝngǝɍisaana. mt: guˆrjaˆmðu˜; tß™y߉ dioˆ. fa:
grossir.
kuleccam [kuˆle˜ccåˆm] cu. Kawudi tǝwur
gurumbelsoa kamuwa kuleccane
samdaidǝ. Larusa fannjuyero kuleccam
buwucci laa cassane kiwudo. fa: parfum.
kulettu1 [kuˆle˜ttu˜] kkye2. Ngulondolan bi awo
gadelan awo laa gana ngodu. Kuleccam
kulecce tiyinju ngaro samgeyeno. fa:
prendre.
kulikuli [ku˜lß™ku˜lß™] cu. Koljilan kǝndawu
cattuluwiya awo gapce mǝkcaidǝ.
Napkadanju salat kulikulia fuwuro
cakkǝna bo cǝdi. fa: tourteau.
kulit [ku˜lß™t] cok. Kalma awo sadǝman
wakkajǝnaro wuldidǝ. Kǝnnari kulit
bǝlaaro kǝrgawo. fa: coup (d'un seul).
kullo [ku˜lloˆ] cu. Su kǝllada kurnum.
Kamuwaso kuru kulloyen samdǝram
jawai. fa: bronze.
kullum [ku˜llu˜m] cu. Was wajiyaso. Kullum
silan lokkollo leji. fa: toujours.
kullumbo [ku˜llu˜mboˆ] nkye. Was wajiyaso.
Kullumbo silan lokkollo leji. fa: toujours.
kulo1 [ku˜loˆ] cu. Cidi kamgada bare dioyedǝ.
Kulonju argǝmbe bǝrtǝk ɍijǝna. fa:
champ.
kulo2 [ku˜lo˜] cu. Kalwo kǝndaramba bǝri so,
kalu so dedaye. Kulonju dejiye tustunju
ngǝskeno. fa: marmite.
kulo kayeduram [ku˜lo˜ kaˆye˜ðu˜råˆm] cuk.
Kalwo fel kǝmbo kayeduye. Kulo
kayeduramnin waina ngǝwulle cǝdi. fa:
poêle.
kuloktu [kuˆlo˜ktu˜] kkye2. Awo laa kamdǝgǝna
tuluwo. Tongulan kaɍiyi sinjuye kulokci.
fa: enlever.
kulokturam [kuˆlo˜ktu˜råˆm] cu. Awo tilan awo
laa kuleccaidǝ. Kulokturamlan kaɍiyi
sinjuye tuluwo cadi. fa: instrument.
kuloram [kuˆloˆrå˜m] cu. Awo lǝmanna laa laa
alama fǝr so, fe soro naptu fǝrgamiye
cǝdidǝ. Congelan wanjamma kuloram
fǝrre sǝrakci. mt: koˆwo˜ðoˆ. fa: sabot.
kulum [kuˆlu¨m] cu. Su tǝgarǝna
ngulondosoro casakkidǝ. Tama
kagǝlmaro ce kulum kikkaro. fa: bague.
kuluwu [kuˆlu˜wuˆ] cu. Ingi bowada cǝgasi
tekuro kǝldiyidǝ. Ingi kuluwuye cotto
ceriwawo. fa: fleuve.
kuma1 [kuˆma¨] cu. Kǝska kura kaɍiyi bawoa
nangǝɍi karǝnjiya fǝkci tadanju jaitun
gaiadǝ. Kuma curo kuloniye fǝrdudǝlan
sawi yaye kaniyaa. fa: arbre (scelerocarya
birrea).
109
kuma
kuma2 [kuˆma¨] cu. Tada kumaye. Yalla laa
kuma cujundu caragǝna. fa: fruit.
kumba [ku˜mba˜] cu. Kǝla ingiingi laayen sa
laa sa laa turuidǝ. Sawul cakke ingi
kumbaalan gǝmajenju tulyeno. mt:
bǝ˜ɍß™wuˆ. fa: écume.
kumbal [ku˜mbåˆl] cu. Awo kǝngal gai bune
dunia wassidǝ. Bune adǝ kalangaro
kuttu, cǝlǝm pǝt, kumbal
culuwunnidǝro. fa: lune.
kumbal deria [ku˜mbåˆl deˆrß™aˆ] cuk. Kumbal
tambǝna kawu mewu deriadǝ. Kumbal
derian yalla kǝji gǝraduarambe
fanjaiwawo. mt: sß™wo˜loˆ. fa: lune (pleine).
kumbal kǝnda [ku˜mbåˆl kǝˆnda¨] kkyek.
Kumbal leji duwon, cidiye tia gǝraje
dunia cǝlǝmbo waljidǝ. Lardunden
kumbal cadaiya, malǝmba dandallan
kǝra cadi. fa: éclipse lunaire.
kumballa [ku˜mbåˆllaˆ] alnj. Bune kumballe bul
fokko wassǝnadǝ. Dunia kumballa yalla
tai dajane bikke cadi. fa: clair de lune.
kumbi [ku˜mb߉] cu. Kǝmo karawin jakkada ka
sipkaadaa je yindia ngulondon jadi.
Malǝm Barka kumbi jajiaro aiya yeji. fa:
guitare (traditionnel).
kumbu [ku˜mbu˜] cu. Diwino dorodǝ. Bilmawu
saalan fallo kumbu cadi. fa: récolte (des
dattes).
kumbuɍa [ku˜mbu˜ɍa˜] cu. Ngǝrwu wanjamma
karenju kidaye cakkidǝ. Wanjamma
kumbuɍanju ludiye wusǝrrambo leji. fa:
sac (de coiffeur).
kun baɍin [ku¨n ba˜ɍ߉n] nkye. Ku ise koji baɍi ye
ise koji ngaidǝ. Soronjua kun baɍin
bawo cerǝna. fa: jour au lendemain (du).
kun kundenno [ku¨n ku¨nde¨nno] nkye. Koro
yayeson. Kun kundenno gurekkima,
isǝnni. fa: jusqu'à présent.
kundǝra [ku˜ndǝˆraˆ] cu. Suno jakkada
ndaranjuso karawiyedǝ. Kanjiɍi wadaro
kam adǝ sawi yaye kundǝra cakki. fa:
chaussure, soulier.
kungiya [ku˜ng߉ya˜] cu. Kǝwu am kǝlanja bi
jamanja bi awo gade caɍiwiyedǝ. Ku
kungiya amwurawa lokkolwuyeye
gomnaro kuttunja wulyeyera. fa:
association.
kunguna [ku˜ngu˜naˆ] cu. Kakkadu bi su
masammanno tǝdǝna tilan kasuwu
tǝdidǝ. Najeriyaye kungunadǝ nairaro
bowojai. mt: wu˜ɍ߉2. fa: argent.
kunjo [ku˜njoˆ] cu. Kasuni ɍidu bǝɍinnadǝ.
Kajǝm ngǝwujiya, kunjo ngǝlaro
ɍijiwawo. fa: pousse.
110 kalmaram tǝlamyindia
kura
kunodu [ku˜no˜ðu˜] kkye2. Kamba rudu. Kam
kura tadaro bikkejiya, tia kunoji. fa:
moquer de (se), ridiculiser.
kup [ku¨p] cu. Su tǝgarǝna cuwuramba
mukko kosomayero casakke jakcaidǝ.
Kupdǝa kam biwu bawoaro
casakkiwawo. fa: menotte.
kupe [kuˆpe¨] cu. Kam tǝngǝɍi dangoye. Mina
napkada kupenjuro kalwu lujiyi. fa:
poupée.
kur [ku¨r] cu. Na tǝdǝnadǝ. Curo kayeyelan
kur gakke ruwu dikki. fa: ligne.
kur bowada [ku¨r boˆwa˜ðaˆ] cuk. Kur cunju
wuljǝnadǝ gai jat bowadadǝ. Curo
kayeyelan kǝla kur bowadayen yalla
ruwu cadi. fa: ligne horizontale.
kur cǝk [ku¨r cǝ˜k] cuk. Kur ndaranjuma
kǝridǝnnidǝ. Kur cǝk jiɍi yakku: daada,
bowada, sǝgǝrigǝre. fa: ligne droite.
kur ci kǝldǝnnia [ku¨r cß© kǝ˜lðǝˆnnß™aˆ] cuk. Kur
cinju yindidǝ kǝldannidǝ. Kur ci
kǝldǝnniaro na ngawoye menna. fa: ligne
ouverte.
kur ci kǝlladaa [ku¨r cß© kǝ˜lla˜ðaˆaˆ] cuk. Kur
cinju yindidǝ kǝlladadǝ. Kur ci kǝlladaaro
kaɍangiyen ngaami. fa: ligne fermée.
kur daada [ku¨r daˆa˜ðaˆ] cuk. Kur cunju
wuljǝnadǝ gai daadadǝ. Kǝrkǝm cǝk
kurnǝmiya, sai kur daada dimiya. fa:
ligne verticale.
kur dawuye [ku¨r da˜wuˆyeˆ] cuk. Kadǝmlan
kur cǝk dawu kalkal kur laayen kojidǝ.
Curo kadǝm adǝyen kur dawuye de. fa:
médiatrice.
kur dungokkada [ku¨r duˆngoˆkka˜ðaˆ] cuk.
Kur cǝk gǝni gǝna kordǝ. Kur
dungokkada jiɍi yindi: kǝllada-a
kǝldǝnni-a. fa: ligne courbe.
kur kalkallo kawaktuma [ku¨r kå˜lkå˜lloˆ
kåˆwåˆktu˜maˆ] cu. Kur dawu awo laaye
kalkallo koje tiyen awodǝa kalkallo
kawakcaidǝ. Korkori kǝla kakkaduyen
diye kur kalkallo kawaktuma kuryeiye.
fa: axe de symétrie.
kur kǝrikǝriyada [ku¨r kǝˆr߉kǝˆrß™ya˜ðaˆ] cuk. Kur
bǝlaa bǝlaaro tǝdǝnadǝ. Ci fal siyedǝ kur
kǝrikǝriyada gai. fa: ligne brisée.
kura1 [ku˜raˆ] alnj. Dadu kuruwuadǝ. Fǝrdu
kǝska kurayen am captai. fa: grand.
kura2 [ku˜raˆ] alnj. Curo farakka. Kamu adǝ
curoa nangaro, gǝmaje kura cakkǝna. fa:
ample.
kura3 [ku˜raˆ] alnj. Kawu ngǝwuadǝ. Tima kura
wo nangaro, mana cǝdiya dajǝna. fa:
âgé.
kurabari
kurabari [kuˆraˆbaˆrß™] cu. Buji jauro kuradǝ.
Curamlan am napcaro kurabari ferjana.
fa: natte.
kuradu1 [kuˆraˆðu˜] kkye2. Dadu kuruwuaro
waldu. Kǝji kǝji juwui nangaro, duwama
kurayeno. fa: grandir.
kuradu2 [kuˆraˆðu˜] kkye2. Kawu bo. Kurakke
ledu wuro tiyero. fa: vieillir.
kuraduwu [kuˆraˆðu˜wu˜] kkye2. Nanju
burwoyea kojǝnaro dio. Yangeni
sǝdanadǝa kekema kurayeyeno. fa:
élargir, agrandir.
kuraidu [kuˆrå˜iðu˜] kkye2. Curo kuloye
gaptowo jenilan ngodu. Kusotto kulo
kuraijane fanjiya, nuwanju bawo cǝni.
fa: racler.
kurdu [ku˜rðu˜] kkye2. Kur dio. Curo kayeniyen
kur daada-a bowada-a kurnǝkki. fa:
tracer.
kurduram cu. Awo masammanno kur
kurdu nangaro cadǝnadǝ. Kurduram
ngokke kǝrkǝmyakku kǝla alloyen dikki.
fa: règle.
kure [ku¨re˜] cu. Jaman tussǝna kojǝnadǝn.
Kure bundiso karǝn bǝlayen kasarra. mt:
mǝˆnde˜2. fa: autrefois.
kurestu [ku˜re˜stu˜] kkye2. Timiaro dio.
Jenanju buwudǝa kuresse da kamjiro
waljǝna. fa: aiguiser.
kuret [ku˜re˜t] cu. Curo ruwuyen tustu koriro
casakkidǝ. Mana kǝla faldǝ kuruwu
nangaro, kuret cakke kamgeno. fa:
virgule.
kuris [ku˜r߉s] cu. Su, katako bi dango
tǝdandǝna kǝlanjun napcaidǝ. Lamar
sajiya, kuris gǝnagǝni cawudǝne
sireccai. fa: chaise, fauteuil.
kuris kǝrmaiye [ku˜r߉s kǝˆrmå¨iyeˆ] cuk. Kuris
mai larduma kǝlanjun napcidǝ. Mai kuris
kǝrmaiyelan napkada shara ambo cǝddi.
fa: trône.
kurkurra [ku˜rku˜rraˆ] alnj. Tiyin kur kur
ngǝwua. Mushende kalwu kurkurra
cakke lokkollo kadio. fa: rayé.
kurna1 [ku˜rnaˆ] cu. Kǝska kura kaɍiyia tada
tokokor kurnum cakkidǝ. Jararalan
kurna ngǝwu mbeji. fa: jujubier.
kurna2 [ku˜rnaˆ] cu. Tada kurnaye. Kurna
cǝmbǝna nangaro, ingi caiya cǝm fanji.
fa: jujube.
kurno [kuˆrno˜] cu. Awo karwua kǝjiro cǝdidǝ.
Balo bakcai duwon bi kesakkǝnniya,
kurnoaro burwu kesakko. fa: joie.
kurnum [ku˜rnuˆm] alnj. Jiɍi collo koroyea.
Lemǝn cotto bafiya, kurnum. mt:
kalmaram tǝlamyindia
kuruwu
coˆlloˆko˜ro˜. fa: jaune.
kurnumdu [kuˆrnuˆmðu˜] kkye2. Kurnumbo
waldu. Lemǝn adǝ ngǝlaro bafe
kurnumjǝnni. fa: jaunir.
kuro1 [kuˆro¨] cu. Simlan wududǝ. Kuronǝm
adǝye awi maananju? fa: regard.
kuro2 [kuˆro¨] cu. Awo wakkaji wuldudǝ. Kuro
cǝdi nangaro, kamuwa nanjuro isai. fa:
voyance.
kuro3 [kuˆrô] kkye1. rui: roˆ3.
kuro4 [kuˆro¨] cu. Awo karwuye curunadǝ.
Wuye kuronilan nima awo ngǝla dimmi
wo. fa: point de vue, avis.
kurodu [ku˜ro˜ðu˜] kkye2. Tada tasiwiye tilo
tiloyen kastu. Ngawo saɍijǝnayen tasiwi
sawi yaye kuroji. fa: égrainer, égrener.
kuroma [kuˆroˆma˜] cu. Kam kuro cǝdidǝ.
Kuroma ngǝwuso jambawu. fa: voyant.
kuronambu1 [kuˆroˆnå˜mbu˜] cu. Kam-a
tadonambu. Serro manjǝkkǝnama,
kuronambunǝm cakke njikkǝni. fa: voir
(fait de ne pas).
kuronambu2 [kuˆro¨nåˆmbuˆ] cu. Simlan
faidadu nambudǝ. Kuronambuye tia
cǝdane kaa leji. mt: nåˆnkå˜mbuˆ. fa: cécité.
kuroram [kuˆroˆrå˜m] cu. Ndol dawu cǝlǝm
simbedǝ. Kuroram lediya, kam
curuiwawo. fa: pupille.
kursasi [kuˆrsa˜sß™] cu. Karawi tiyiye cijidǝ.
Gudugudunju kursasia. fa: durillon.
kursasia [kuˆrsa˜sß™aˆ] alnj. Awo mukkolan
lenǝmiya, sǝmǝl gǝni kǝrsakǝrsadǝ.
Kadawu tiyi kamben ngǝwujiya,
kursasiaro walji. fa: rugueux.
kuru [ku˜ruˆ] cu. Kǝska sasakkada curodǝn
kǝmbo tussaidǝ. Inna kurulan tǝgǝra
juwai. fa: mortier.
kurudu [kuˆru¨duˆ] cu. Kiawu siyel-a duno-a
kǝljidǝ. Kambǝɍin kurudunjun jau
fangeno. fa: tendon (du jarret).
kurukta [kuˆruˆktaˆ] cu. Jamaro isafanduwudǝ.
Am konkur cadǝna kurukta radiyoye
gurejai. fa: diffusion.
kuruktu [kuˆru˜ktu˜] kkye2. Jamaro
isafanduwu. Lamar wakkajiya, ngulu
kurukci. mt: maˆwoˆðu˜. fa: diffuser.
kurumdu [kuˆru˜mðu˜] kkye2. Kalwolan ingi
curo awo laayen dǝgana ngodu.
Gǝmdolan ingi kurumme kude yai. fa:
puiser.
kuruwu1 [kuˆru˜wuˆ] alnj. Katte kaskadaa.
Ngeeme-a Bilma-a kattenja kuruwu. mg:
kaˆrǝ¨n. fa: loin.
kuruwu2 [kuˆru˜wuˆ] alnj. Dadu naa kojǝna.
Kuruwu nangaro, Modu diwinodǝa
111
kuruwu fet
mukkon kamji. fa: élancé.
kuruwu fet [kuˆru˜wuˆ fe˜t] alnj. Kalma awo
jauro kuruwuro wuldidǝ. Je kuruwu fet
yallaro kǝska tujagane jawu kedo. bg:
kuˆru˜wuˆ pe˜t. fa: élancé (très), loin (très).
kuruwu pet [kuˆru˜wuˆ pe˜t] alnj. rui: kuˆru˜wuˆ
fe˜t.
kuruwudu [kuˆruˆwuˆðu˜] kkye2. Kuruwuro
ledu. Kai! Ti todǝ kuruwujǝna, bowodu
fanjiwawo. fa: s'éloigner.
kurwowu1 [kuˆrwo˜wuˆ] alnj. Kamboi gǝnidǝ.
Buwu argǝmbe kurwowu nangaro,
ngodumanju fando jau. fa: lourd.
kurwowu2 [kuˆrwo˜wuˆ] cu. Jǝktu kambo
gǝnaduwudǝ. Kudukkuduk cǝdi duwon,
yeiyanju-a yallanju yindi-a isane tiro
kurwowu gǝnayeyera. fa: charge,
fardeau.
kuɍanga [kuˆɍa˜nga˜] cu. Kǝmbaram kǝskaye bi
suyedǝ. Maso kuɍangaro juwane soro
cinjiyi fa: échelle.
kuɍi1 [ku˜ɍß™] cu. Alitta tǝngǝɍi, laa fefedoa, laa
siadǝ. Kiyi so, kǝmaɍi so, kandana so,
samma kuɍi. fa: insecte.
kuɍi2 [ku˜ɍß™] cu. Alitta ngǝwusoro curo
cidiyen bi tada kǝskayendǝ. Ngalo so,
goro so, diwino soro kuɍi ngayi. fa: ver,
ver de terre.
kuɍi3 [kuˆɍß™] cu. Na bǝɍi culuwidǝ. Timal bǝɍi
yerjǝna yanju kuɍinju tulji. mt: bǝˆɍ߉ngå˜m;
duˆwuˆɍß™. fa: anus.
kuɍikǝmagǝn [kuˆɍ߉kǝˆma˜gǝ˜n] cuk. Kuɍi
kǝmagǝn cǝdidǝ. Kuɍikǝmagǝn kam
jǝgǝriya, jau fit. fa: abeille.
kusa [ku˜saˆ] cu. Su tǝgarǝna ci fallan tǝlamba
faldǝ fetetel katakoso kǝljaidǝ. Kamu
adǝ kǝlǝsu ngimnjuro kusa sananan
jajiyi. fa: pointe, clou.
kusedu [kuˆse˜ðu˜] kkye2. Awo laa madaro
cidi kulastu. Kuwui cidi kuseje kuɍi
cuwandi. fa: chercher.
kusotto [kuˆso˜ttoˆ] cu. Kam bi lǝman na
gadero ledudǝ. Baɍi sala bǝlandero
kusottowa ngǝwu isai. fa: étranger.
kusotto sawo [kuˆso˜ttoˆ saˆwoˆ] kkyek.
Kusottoro jǝpturam njo. Jawalnjua
nangaro, kusotto ndawu yaye cǝsayi. fa:
héberger.
kusottoram [kuˆsoˆttoˆrå˜m] cu. Na kusotto
sawoye. Kusottoramnjun katifa so,
kuris so sawi yaye mbeji. mt: saˆwoˆråˆm.
fa: case de passage.
kusul [ku˜suˆl] cu. Jawal jauro tǝngǝɍidǝ.
Lakkande din nangaro, kusul ngǝwu. mt:
tu˜lo˜loˆ. fa: ruelle.
112 kalmaram tǝlamyindia
kuwuldu
kushungur [kuˆshu˜nguˆr] cu. Ngǝlaiye dawu
na kibbudǝ. Kushungurlan fǝlai cadi. fa:
bords durs d'une palme.
kutǝra [ku˜tǝˆraˆ] cu; aj. rui: ku˜ðǝˆraˆ.
kutki [ku˜tkß™] cu. rui: ku˜ttß™.
kutta [ku˜ttaˆ] cu. Tada fǝrre bi koroye wuraje
dajǝnnidǝ. Kutta kastiwawo. fa: poulain.
kuttadu [ku˜tta˜ðu˜] kkye2. Kutturo waldu.
Bǝrini njǝpce kuttayeno. fa: gâter.
kutti [ku˜ttß™] cu. Je sǝrǝttǝnaaramba lǝman
karaaye tayedǝ. Nasardǝkke ku ngǝri
kuttilan takkǝna. bg: ku˜tkß™. fa: piège.
kuttu1 [ku¨ttuˆ] alnj. Awo ciro yakkǝmiya kǝji
gǝnidǝ. Bǝri dejǝna kuttu, wundumaye
juwunni. fa: insipide.
kuttu2 [ku¨ttuˆ] cu. Jǝktu karwun madimadǝ.
Kuttu laa suwande babǝrni kiladǝkko.
fa: problème.
kuttu3 [ku¨ttuˆ] cu. Karmo. Kamu laa kǝlan
dǝmba argǝmba ciriaro na kuttuyero
ledu cǝdi. mt: kå˜rmoˆ. fa: décès.
kuttuma [kuˆttuˆma˜] cu. Kam sernǝm
cǝragǝnnidǝ. Kuttumani nangaro, wua
kajǝmu bǝɍinna kuro cǝragǝnni. mg:
kǝˆj߉ma˜. fa: ennemi.
kuwa1 [ku˜waˆ] cu. Kǝska kura kalunju kaluro
karjaidǝ. Kalu kuwaye cǝwurde tarje
ngamje kaluro karji. fa: baobab.
kuwa2 [ku˜waˆ] cu. Tada kuwaye. Yalla kuwa
casǝmbi. fa: pain de singe.
kuwu1 [kuˆwu˜] cu. Tiyilan jawal buye. Bu
kuwu jǝgane karwuro leji. mt: ka˜rß™1. fa:
vaisseau (sanguin).
kuwu2 [ku˜wu˜] cu. Kǝmo karawin jakkada ka
sipkaadaa kattu tuwaadaa jǝkcaiya
nukcidǝ. Karawi kǝnnariye yayero kuwu
karawi morowonnen jaktǝnamaa
raakko. fa: violon.
kuwu3 [kuˆwu˜] cu. Kasuwa karawiye na
culuwunadǝn karawi ɍiɍimjidǝ. Ingi
ngerayen kuwunju isangayeyeno. fa:
dermatose.
kuwu kime [kuˆwu˜ k߉me¨] cuk. Kasuwa
karawi kambe na laa laa kime kimero
cǝdidǝ. Kuwu kime kamba dǝɍimaro
cǝdi. mt: bå˜råˆsuˆ. fa: lèpre.
kuwui [kuˆwuß©] cu. Karwudi gudowombe.
Lǝmjiya, kuwuiya curo cagamben wajai.
fa: poulet, poule.
kuwui neworam [kuˆwuß© neˆwoˆråˆm] cuk. Na
masammanno kuwui neworo tǝdǝnadǝ.
Kuwui neworam bǝlandeyedǝn was
wajiya ngǝwul mia cadori. fa: ferme
(avicole).
kuwuldu [ku˜wu˜lðu˜] kkye2. Ngawo awo
kuwuri
laaye mukkolan tuluwo. Ngǝwul
kuwulje gigǝro. fa: éplucher, décortiquer.
kuwuri1 [ku˜wu˜r߉] cu. Kanoriya kǝrye
Ngeemeyen dasaana kuwuri jandejaidǝ.
Kuwuri ngǝwuso sǝni feye. fa: kouwouri.
kuwuri2 [kuˆwuˆrß™] cu. Tǝlam kuwuriye.
Kuwuri jandejaiya, mangaso gǝna gǝna
fanjai. fa: parler kouwouri.
kuwuriram [ku˜wu˜r߉råˆm] cu. Kamu bi fero
kuwuridǝ. Kuwuriram kasuwuro argǝm
njuworo isǝna. fa: kouwouri (fille ou
femme).
kuwustu1 [ku˜wu˜stu˜] kkye2. Awo kibbu
jǝngǝme rungoro dio. Timinamburo
goro kuwusse jǝgǝri. fa: râper.
kuwustu2 [ku˜wu˜stu˜] kkye2. Ngawo awo
laaye tuluwo. Karas kuwusse kayeje
giwo. fa: enlever.
kuyadu [kuˆya˜ðu˜] kkye2. Ado njuduye
tuluwo. Kuyajane kawu yakkua duwon
kasalyera. fa: démaquiller.
kuye1 [ku˜yeˆ] cu. Ngudo karaaye kaji gai
duwon ganadǝ. Barama ku kuye jalla
cuwudo. fa: perdrix.
kuye2 [kuˆye˜] cu. Buni tǝngǝɍi timi kura kuraa
sa laa fujidǝ. Karawi kuyeyen kumbi
jakcai. fa: tétrodon.
kuyedu [kuˆye˜ðu˜] kkye2. Dirinǝme kǝldu.
Kǝska kokce kani wande juwunniro
kaɍiyilan kuyeyeno. fa: entourer.
kuyettu [kuˆye˜ttu˜] kkye2. Tiyi awo laayen
tǝngǝɍi laa kamdu. Gororo
kiworǝkkǝniya, kuyecce cinima cǝdǝnni
L - l
la1 [la¨] cu. rui: la˜yaˆ.
la2 [la¨] kǝl. rui: ra¨.
la la la [la˜ la˜ la˜] aj. Kalma kasattunambu
fǝleduwuro wuljaidǝ. Kalwunju
mǝndeyedǝa ngǝmǝriro lujo yeranniya,
"La la la, bǝɍin raakko!" yeno. fa: non!
non! non!.
laa [la˜a˜] alnj. Kalkallo nodǝnnidǝ. Kam laa
isǝna, ni bawo. fa: certain.
laada [laˆa˜daˆ] cu. Awo laa yuwumma
ngawonin wuɍi shedaro yimidǝ. Luwa
kǝɍiro waljiya, kam laada juwunaa
majai. fa: commission.
laan [laˆa¨n] cu. rui: laˆwa¨n.
lada [la˜da˜] cu. Ser Kǝmande kam awo ngǝla
cǝdǝnaro cidǝ. Lada fandoro,
maskinnaro sadaa cǝddi. mt: muˆko˜waˆ. fa:
récompense (divine).
kalmaram tǝlamyindia
ladu
seno. fa: enlever.
kwa1 [kwa¨] cu. Kam kamuadǝ. Kwa
Fannayema lowotor bǝlaye wo. fa: mari,
époux.
kwa2 [kwa¨] cu. Adamgǝna kwangarambadǝ.
Lokkolnden musheyande samma kwa.
fa: homme.
kwa3 [kwa¨] alnj. Kam awima rijǝnnidǝ. Kwa
nangaro, bune yaye bǝlawuro cǝdi. fa:
brave.
kwa3 [kwa¨] cu. Karta lamba fal
gǝnadǝgǝnadǝ. Bikke kossen kwa
dusayero daraja wo bawo. fa: as.
kwakwamet [kwaˆkwaˆme¨t] cu. Koka
cingallada suwur-a kǝljane kayejanadǝ.
Sa tustuyen kwakwamet gursu uwua
kiwo. fa: coco frit.
kwanga [kwa¨nga¨] cu. rui: ko¨ngwa¨.
kwangakwanga [kwaˆngaˆkwaˆnga˜] alnj. rui:
koˆngwaˆkoˆngwa˜.
kwangaram [kwaˆngaˆrå˜m] cu. Kwangaye bi
lǝman biye nanju tiyen collo so, mani so
caluwidǝ. Wanjamma karawi
kwangaramnjuye kamje tia kajajǝna.
mt: ngǝ˜ɍ߉. fa: pénis.
kwatara [kwaˆta˜raˆ] cu. Kǝska tǝdandǝna ci
faldǝro karwi tuwadaa tilan jǝrwu
casattidǝ. Jaman kuyen inji ingiye na
kwataraye cǝmowona. fa: chadouf.
kwatarama [kwaˆtaˆraˆma˜] cu. Kam jǝrwu
cǝdanadǝ. Kwatarama jǝrwunjuro taki
fiduwu cǝdi. fa: jardinier.
ladan [laˆda¨n] cu. Kam sala saccidǝ. Fajar
ladan sacciya, saɍinǝkke moduwa dikki.
fa: muezzin.
lado1 [låˆdoˆ] kkye1. Lǝman yime wuɍi mowo.
Dalo fal ladǝmiya, mǝradunǝm ngǝwu
galji. fa: vendre.
lado2 [låˆdoˆ] cu. Lǝman yime wuɍi mowodǝ.
Lado fenjuyero kasuwuro leyeno. fa:
vente.
ladoma [låˆdoˆmaˆ] cu. Kam kare cǝladidǝ.
Kasuwulan karekalu ladowuye nanja
runju. fa: vendeur.
ladu1 [la˜ðu˜] kkye2. Bǝlaa dio. Kokkoji
kǝskalan bǝlaanju laji. fa: creuser,
déterrer.
ladu2 [la¨duˆ] cu. Yim katte sǝbdu-a
lǝtǝɍin-ayedǝ. Ladua almasiwuwa
salanja kura cadi. fa: dimanche.
113
lagaran
lagaran [låˆgå˜råˆn] cu. Kam nuna nangaro,
kawu gǝnaro karwu kuttuaro dǝgadǝ.
Sawanju kanunniya, kawu uwuro
lagaranna kǝrga. fa: deuil.
lai [lå¨i] cu. Jawal curo bǝlayedǝ. Lokkolnde
ci laiyen kǝrga. fa: rue.
laidu [lå˜iðu˜] kkye2. Kamba ardidu.
Lainjǝkkǝna nangaro, lǝmanni
mukkonǝmbo kekkǝkko. mt: mǝ˜rsa˜ðu˜. fa:
avoir confiance.
lakǝre [laˆkǝˆre¨] cu. Kaɍga lokkollan allolan
ruwu cadidǝ. Mushe lakǝre jiɍi jiɍi
wundu yayero samgeyeno. fa: craie.
lakka [la˜kkaˆ] cu. Bǝlaye na naro dagardadǝ.
Lokkolnde lakka adinnamlan kǝrga. fa:
quartier.
lakkama [la˜kkaˆmaˆ] cu. Kam ngǝwusoro
fadon bawodǝ. Kamunju lakkama
nangaro, dǝpkeno. fa: vagabond.
laladu1 [la˜la˜ðu˜] kkye2. Finǝmiaro karuwan
faidadǝme firdu. Daada argǝm
wassǝnadǝa lalaji. fa: éventer.
laladu2 [la˜la˜ðu˜] kkye2. Kalwo fallan gadero
samjo nangaro fiduwu. Shayi lalaje
dǝgǝsuro waljiya duwon, samji. fa:
transvaser.
lalamdu [la˜la˜mðu˜] kkye2. Justu madu. Kiyi
curo bǝriyen kirukkǝniya, karwuni
lalamgeno. fa: avoir des nausées.
lalastu [la˜la˜stu˜] kkye2. Kambe karwu bojoro
tiro mana kǝji wulduwu bi lǝman
sasamdu. Kawu fǝrnju wuijiro, tia
lalaskeno. mt: få˜iðu˜2. fa: amadouer.
lale [laˆle¨] aj. Lewa kam nanǝmbo isǝnaye.
"Lale!" cǝne buji ce napkeno. fa: salut.
laledu [laˆleˆðu˜] kkye2. Karta laa kǝla
kamanjayero gǝnaduwu. Kartadǝ
ngǝlaro laledǝnnidǝro, wua siwo. fa:
battre les cartes.
laleduwu [laˆleˆðu˜wu˜] kkye2. Kam kuttuye
cuwandǝnaro lenǝme karwukuttanǝm
fǝleduwu. Tadanju bawoyenniya, am
gǝnagǝni isane tiro laleyeyera. fa:
compatir.
lallaɍi [lå˜llå˜ɍ߉] cu. Ingiingi curo ciyen captidǝ.
Asem cǝdi nangaro, lallaɍi tǝwaji. mt:
kåˆndu˜ɍ߉; njß™le˜le˜; tǝ˜le˜le˜. fa: salive.
lam [la˜m] cu. Gursu sǝgǝrinju lambaadǝ. Ku
arsiyini cijǝnadǝro, lam kǝridajin
kayekkǝniya, har fǝrduro kiadǝkko. fa:
pile.
lamar1 [lå˜måˆr] cu. Kǝji yen kal, kuttu yen kal,
awo cammoa kambo wakkajiyidǝ. Ku
lamar larusa Aɍiye am kada captana. mt:
wu˜sǝˆr. fa: cérémonie.
114 kalmaram tǝlamyindia
lamdu
lamar2 [lå˜måˆr] cu. Awo kambo wakkajiyi;
kǝji yen kal, kuttu yen kal. Lamar yindiro
fannilan kidǝkkoma, falmaro isǝnni. fa:
affaire.
lamarram [låˆmåˆrrå˜m] cu. Na lamar tǝdidǝ.
Lamarramlan ganga gǝrji ngai
dabduyeno. mt: wuˆsǝˆrrå˜m. fa: cérémonie
(lieu de).
lamba1 [la˜mbaˆ] cu. Ruwu isawuaye.
Sunoniye lambanju 36. fa: nombre.
lamba2 [la˜mbaˆ] cu. Tasaye na dallada
cijǝnadǝ. Tasa lamba ngǝwua, ingi
figǝme tussiya, kimeji. fa: marque.
lamba3 [la˜mbaˆ] cu. Sheda kare bi awo laa
gayirduro gǝnadiyidǝ. Mota bǝɍin
bawani cuwunadǝye lamba Toyota. fa:
égratignure.
lamba bilbawo [la˜mbaˆ b߉lbaˆwo˜] cuk.
Lamba ci yindiro yakcaiya, awima
gapciwawodǝ. 24 yindiro dagardiya,
12-a 12-a fandǝmi nangaro, tidǝ lamba
bilbawo. fa: paire.
lamba billa [la˜mbaˆ bß™llaˆ] cuk. Lamba ci
yindiro yakcaiya, awo laa gapcidǝ. 11 ci
yindiro yangǝmiya, 5 fado 2 fandǝmi ye,
1 gapci ye; adǝ cakke 11 lamba billa
cani. fa: impair.
lamba lokkuye [la˜mbaˆ lo˜kku˜yeˆ] cuk. Lamba
isawuaalan isawua kǝmboram dajiyedǝ.
Lamba 46lan 6ma lamba lokkuye wo. fa:
chiffre des unités.
lamba mewuarambe [la˜mbaˆ
meˆwuˆaˆrå˜mbeˆ] cuk. Lamba isawuaalan
isawua kǝmboramlan cinǝme wailaro
lenǝmiya kǝnyindiyedǝ. 291lan 9ma
lamba mewuarambe wo. fa: chiffre des
dizaines.
lamba miarambe [la˜mbaˆ miaˆrå˜mbeˆ] cuk.
Lamba isawuaalan isawua
kǝmboramlan cinǝme wailaro lenǝmiya
kǝnyakkuyedǝ. 408lan 4ma lamba
miarambe wo. fa: chiffre des centaines.
lambi1 [lå˜mbß™] cu. Jǝktu kambedǝ. Kam
lambia sadaaro cando. bg: lå˜mbo˜. fa:
nécessité.
lambi2 [lå˜mbß™] cu. Awo fandoro bi boro
ragǝmmadǝ. Ku adǝ lambi ngaji
kǝnnasiaye fakki. mt: ndǝˆla˜m. fa: envie.
lambima [lå˜mbß™maˆ] cu. Kam lambiadǝ.
Lambimadǝro, awo gǝnaye tia
cǝdiwawo. fa: nécessiteux.
lambo [lå˜mbo˜] cu. rui: lå˜mbß™1.
lamdu1 [la˜mðu˜] kkye2. Fǝkka tulda. Kǝnǝmnin
cikkiya, lamdǝkki. fa: débarbouiller (se).
lamdu2 [lå˜mðu˜] kkye2. Ci yindi awo laaye
lamin
kǝldu. Sanduwunjuye ci sameye-a
fǝrduye-a lamje kokon kǝrǝp jakkeno.
mt: få˜ktu˜; kǝ˜lðu˜. fa: joindre.
lamin [la˜m߉n] cu. Sardu gapto wuɍi awo
yuwummaye ngodadǝ. Lamin kawu
mawuye ngoje leyeno. fa: prêt, emprunt.
lamindu [laˆm߉nðu˜] kkye2. Lamin njo. Wuɍinju
fe njuworo cǝdǝnni tia lamingera. fa:
prêter, emprunter.
lamisu [laˆmß™suˆ] cu. Curo mawuyen yim katte
larawa-a jǝmma-adǝ. Lamisu ku mawua
cu tadanjuye cadi. fa: jeudi.
landi [la˜nð߉] cu. Awo kassǝmiya, njǝgaidǝ.
Karwi landilan tǝdǝnadǝ duwan
kardiwawo. mt: då˜ngoˆ1. fa: caoutchouc.
landu1 [laˆnðu˜] kkye2. Mana karwuye
cǝragǝnni kambo wulduwu. Awo
kǝskero tia lanje nansawanja bannajo.
mt: aˆd߉ðu˜; raˆðu˜. fa: insulter.
landu2 [låˆnðu˜] kkye2. Banna dio. Agogo
cassai cǝne tǝgǝmbo langeno. mt:
baˆnnaˆðu˜. fa: gâter.
landu3 [la˜nðu˜] kkye2. Gǝnaro kadu. Kare curo
sanduwuyea lanje wuɍi ndalyeno. fa:
ouvrir.
landu4 [la˜nðu˜] kkye2. Dangoso gai kastu.
Kabbinju dunoaro langenniya, kagardǝ
kamgadan. fa: tirer.
langa [laˆnga˜] cu. Bikke si fal daadan tǝdidǝ.
Langalan yakkuro ajiyeno. mt: doˆkko¨r. fa:
cloche-pied.
langalanga [laˆngaˆla˜ngaˆ] alnj. Su cǝlǝm fel
dungoktu kǝjiadǝ. Langalangalan ganga
shayiye cakkeri. fa: fil de fer.
lanna [la¸nnaˆ] cu. Kambo mana karwu wajǝna
wulduwudǝ. Lanna diwia nangaro,
wunduma nanjuro isiwawo. fa: insulte.
laptu [låˆptu˜] kkye2. Kare lǝmansoro bi
motasoro gǝnaduwu. Garwa koronju
lapce kasuwu boro lejǝna. fa: charger.
lara [la˜ra˜] cu. Awo da gai kime jiɍi kǝla
gudowomben ɍijidǝ. Gudowom yindi
jagadiya, wundu yaye lara kamanjuye
taro maji. fa: crête.
larasu [lå˜råˆsuˆ] cu. Nema ngǝwuro fandodǝ.
Ngawo nangǝɍiyen nema ngǝwuro
cawandǝna nangaro, bǝlaso curo
larasuyen dǝga. fa: abondance.
larawa [la˜ra˜waˆ] cu. Curo mawuyen yim
katte talawu-a lamisu-an dǝganadǝ.
Larawaa kajiri lokkol diyewawo. fa:
mercredi.
lardu1 [lå¨rduˆ] cu. Korkor kamgada gomna
cunodidǝ. Lardu Nijerre kǝmaski tulur
cǝda. fa: pays, état.
kalmaram tǝlamyindia
lauma
lardu2 [lå¨rduˆ] cu. Cidi kamgada jama naptu
tiloaye fǝrefe cunodidǝ. Lardu Diwayen
njitta ngǝwuro barejai. mt: deˆfaˆrteˆma¨. fa:
région.
lardu3 [lå˜rðu˜] kkye2. Sǝɍittiro waldu. Bulu
kaluro kargǝmiya, larji. fa: gluant
(devenir).
laro1 [laˆroˆ] kkye1. Beɍilan kanduɍi tiyeye
sǝlatto tuluwo. Sala karǝnjiya, am
ngǝwu kǝlanja-a ngisinja-a calari. fa:
coiffer, raser.
laro2 [laˆroˆ] cu. Kanduɍi kǝlaye njassadǝ.
Laronǝm adǝ nia njandǝna. fa: coiffure.
laru [låˆru¨] cu. rui: loˆru¨.
larudu [låˆruˆðu˜] kkye2. rui: loˆruˆðu˜.
larusa1 [låˆru˜saˆ] cu. Kwa kamu bǝɍinno
cǝdǝnadǝ. Ku larusa-a sawawanju-a
gangaaro kǝsai lewaduro lejai. fa: marié
(jeune).
larusa2 [låˆru˜saˆ] cu. Kamu kwa bǝɍinno
cǝdǝnadǝ. Larusa kǝla jawuro lejǝna. mt:
nju˜duˆ. fa: mariée (jeune).
larusa3 [låˆru˜saˆ] cu. Kamu bi kwa diodǝ.
Larusaniro am kada isana. fa: mariage.
larusadi [laˆruˆsaˆdß™] cu. Na larusa tǝdidǝ.
Kajǝmu kadawu bawoa cakke
larusadiro leyeno. fa: mariage (lieu de).
larusadu [låˆruˆsaˆðu˜] kkye2. Larusa dio.
Kǝramini larusaje fado kwanjuyero
leyeno. fa: marier.
las [la˜s] cok. Kalma sa kǝngal njukkuro
karǝnjǝnaro wuldidǝ. Kajiri las cǝdiya,
lekke bǝrilan fe gannǝkki. fa: après-midi
(tard l').
lasar [lå˜såˆr] cu. rui: a˜såˆr2.
lasardu [låˆsåˆrðu˜] kkye2. rui: aˆsåˆrðu˜.
lastuwu [la˜stu˜wu˜] kkye2. Awo laaro
njaɍejiaro roduwu. Kalwunju kusaro
lassiyi. fa: accrocher.
lastuwuram [la˜stu˜wu˜råˆm] cu. Na awo laa
lastuwuyedǝ. Kǝska dawu fannjuyedǝ
tima lastuwuram jiwinjuye wo. fa:
accrocher (qui sert à).
lasho [laˆsho¨] cu. Kaɍga tilan garuso daljaidǝ.
Curo soronjuye lasho bullan cingeno.
fa: chaux.
latǝrik1 [laˆtǝ˜rß©k] cu. Kannu je suyen
tuwandidǝ. Radiyonju latǝriklan kida
cǝdi. fa: électricité.
latǝrik2 [laˆtǝ˜rß©k] cu. Su kuruwu kuruwu kǝlan
karia lai wassidǝ. Bǝrnilan lai kura kura
nga latǝrikka. fa: lampadaire.
lauma [lå¨umaˆ] cu. Mǝktu fal kǝmboye.
Bǝridǝ kuttu nangaro, lauma falma
ngokko. fa: bouchée.
115
lawala
lawala1 [laˆwa˜laˆ] cu. Curo karwuwadayen
kalala fidudǝ. Lawala diye asirni kajana.
bg: luˆwa˜laˆ. fa: querelle.
lawala2 [laˆwa˜laˆ] cu. Curo karwuwadayen
wundu yaye kamanjua baktudǝ. Lawala
cǝde jau fangeno. bg: luˆwa˜laˆ. fa: bagarre.
lawaladu [laˆwa˜la˜ðu˜] kkye2. Marmarea
njǝddo. Biwu kidǝnniya, bawanju tia
lawalayeno. fa: sermonner.
lawalama [laˆwaˆlaˆma˜] cu. Lawala dioma.
Fero adǝ lawalama nangaro, koi
cǝdanni. bg: luˆwaˆlaˆma˜. fa: bagarreur.
lawan [laˆwa¨n] cu. Fǝrdu maiyen kam bǝlama
ngǝwu cunodidǝ. Lawanno shara
tiyeriya, maidiro cadi. bg: laˆa¨n. fa: chef de
secteur.
lawandi [laˆwaˆndß™] cu. Fado bi lakka
lawanne. Jama bǝlaye lawandin
captane mai kapcagai. fa: domicile ou
quartier (du chef de secteur).
lawar1 [laˆwa¨r] cu. Jande awo kure tǝdǝna bi
sajǝnayedǝ. Lawar nawiyaye Malǝm
Ibrahimso kanorilan ruwujana. mt:
gǝˆrgå˜m. fa: histoire.
lawar2 [laˆwa¨r] cu. Awi yaye bǝɍin fandudǝ.
Baɍi alwasi fandiye; ku lawar kǝji fakki!
fa: information.
lawardu [laˆwaˆrðu˜] kkye2. Awo ro. Kambǝɍi
lawarje fadoro walde kadio. fa: observer.
lawarduma [laˆwaˆrðu˜maˆ] cu. Kam bikke
lawarduro dǝganadǝ. Bǝrnin balo
bakcaiya, lawardumaso kunguna
cattuluwiya duwon wujai. fa: spectateur.
lawasar [låˆwå˜såˆr] cu. Karekalu kainoa
tokokor kǝndawu-a fula-a tilan
kayejaidǝ. Tininǝm kamba cǝdaiya, ingi
lawasarre simnjuro koljagai. fa: oignon.
lawasarma [låˆwå˜såˆrmaˆ] cu. Kam lawasar
cǝladidǝ. Lawasarma adǝ lawasarnju
buwu buwun gǝnia, cǝladiwawo. fa:
oignon (vendeur d').
lawi lakiri [laˆwu˜ la˜kß™r߉] cuk. Kǝndawu mewun
yindin kamcǝlǝmbeye kǝndewuye.
Mǝnde lawi lakirilan dandiro Najeriyaro
leyekko. fa: mois hégirien (quatrième).
lawi lowal [laˆwu˜ lo˜wåˆl] cuk. Kǝndawu
mewun yindin kamcǝlǝmbeye
kǝnyakkuye. Saa fi yaye lawi lowallan
sala kuwuiye cadi. fa: mois hégirien
(troisième).
lawu1 [la¨wuˆ] alnj. Kam kida wajǝnadǝ. Lawu
nangaro, tia kidan duyera. fa: paresseux.
lawu2 [la¨wuˆ] alnj. Kam karwu bawoadǝ. Lawu
nangaro, wundu yaye tia rujǝna tia
lawalaro korji. mt: sǝˆlwå˜i; su˜mbaˆ; tǝ˜skǝˆn.
116 kalmaram tǝlamyindia
leduwuram
fa: lâche.
lawu3 [la¨wuˆ] alnj. Kam duno cǝdannidǝ. Ti adǝ
silla ganaa nangaro, lawuro walyeno. fa:
faible.
lawudu [laˆwuˆðu˜] kkye2. Lawuro waldu. Soji
adǝ lawuje tia duyera. fa: paresseux
(devenir).
lawule [la˜wu˜le˜] cu. Batta tududǝna
cinnasoro tujagaidǝ. Ciyalo wadaro,
lawule cinna-a taka-aro tuyeyeno. fa:
rideau, voilage.
lawurje [laˆwuˆrje˜] cu. Je battaye tilan yange
cekkeridǝ. Lawurjenju dunoaro
kaskenniya, kamgadano. mt: tǝ˜mǝˆr. fa:
cordelière.
laya1 [la˜yaˆ] cu. Kare kǝlanǝm ɍiwo nangaro,
tiyinǝmlan ronǝmidǝ. Modu kandira
bararo lejiya, layanju-a firdaiwawo bg:
la¨. fa: amulette, gris-gris.
laya2 [lå˜ya˜] cu. Ngǝmǝri ngǝlaro duwaduye
asem kojǝnaye kawu fitulurra cadidǝ.
Layaro fannden ngǝlaro yindi duwaja.
fa: tabaski.
lebǝra [le˜bǝˆraˆ] cu. Kam kida dunoye cǝdidǝ.
Mota isǝna, lebǝra kare sawo cǝdi. fa:
ouvrier.
leda1 [le˜daˆ] cu. Awo dango1 gai awo
gǝnagǝni tilan cadandi. Kasuwulan tasa
so, jeni so, sakkan so ledaye kada. fa:
plastique.
leda2 [le˜daˆ] cu. Ngǝrwu dangoye curonjuro
kare fijagaidǝ. Ledaro kare kurwowu
yakkǝmiya, duwama faldi. mt: ba˜ɍ߉a˜laˆyeˆ.
fa: sachet.
ledu1 [le˜ðu˜] kkye2. Tiyiye na laa awo laaro
gǝnaduwu. Wande kadi mukkon
lenǝmmi. fa: toucher.
ledu2 [leˆðu˜] kkye2. Na laan cinǝme na gadero
iso. Diwalan cije bǝlanjaro silan leyeno.
fa: aller.
ledu3 [leˆðu˜] cu. Na koldudǝ. Yim kǝraro
ledunjuyea jǝgane am alakǝlewayeno.
fa: départ.
ledu kokoye [leˆðu˜ ko˜ko˜yeˆ] cuk. Bikke tiyi
sangoyen njoldǝme canja mukkon
tamman ledudǝ. Yalla fili lokkollen
jǝmmaa kajiri fi yaye ledu kokoye cadi.
fa: marche de canard.
leduma [leˆðu˜maˆ] cu. Kam napturo gǝni
isǝnadǝ. Leduma laa kadioa, tassunidǝa
ye. fa: passager.
leduram [leˆðu˜råˆm] cu. Na leduye. Ise fannin
dabduje leduramnjuro leyeno. fa:
destination.
leduwuram1 [leˆðu˜wu˜råˆm] cu. Na lenǝmidǝ.
leduwuram
Sai ledu kawu yakkuye cǝdiya duwon,
leduwuram najiyi. fa: destination.
leduwuram2 [leˆðu˜wu˜råˆm] cu. Na naduwu
manǝmidǝ. Daden ciniyende nangaro,
leduwuramnde fando jau. fa: but.
leduwuram3 [leˆðu˜wu˜råˆm] cu. Curo bǝri
laayenno waldudǝ. Tadawa bǝriye yindi
ani leduwuramnja tilo. fa: appartenance.
leduwuram tiloa [leˆðu˜wu˜råˆm t߉lo˜aˆ] cuk.
Awo yindi yindiro kǝlduro yojidǝ.
Leduwuram tiloalan ferowa-a tadawa-a
na tilo tilon kǝlyeiye. fa: correspondance
terme à terme.
leima1 [le˜imaˆ] cu. Batta bi karawi bi dango
tududǝna kafiyaro lapcaidǝ. Turisso na
bǝnanjayen leima kokcai. fa: tente.
leima2 [le˜imaˆ] cu. Batta bi dango tududǝna
taramba dǝlawuro kaduyedǝ. Keyera
ngojǝgǝna kirunniya, leimanju ngoje
kiluwo. bg: le˜imaˆaˆnaˆ. fa: parapluie.
leimaana [le˜imaˆaˆnaˆ] cu. rui: le˜imaˆ2.
leira [le˜iraˆ] cu. Na kam nunaye kaime lejidǝ.
Ser kidǝmba, leiralan jannaro ngaami.
fa: l'au-delà.
leiya1 [le¨iyaˆ] cu. Duno tiyiye fuludunjudǝ.
Kida ngǝwu kidǝnniya, leiya tia
yapkeyeno. mt: ngǝ˜nǝ˜wuˆ. fa: fatigue.
leiya2 [le¨iyaˆ] cu. Kuttu fǝledadǝ. Kawu
kǝranju ceriro, jauro leiya cana. mt:
bå˜såˆrß™. fa: peine.
leiyadu1 [leˆiyaˆðu˜] kkye2. Leiya nja. Tamanju
faccǝgǝnadǝ, leiyade kiaddin kiwando.
fa: souffrir.
leiyadu2 [leˆiyaˆðu˜] kkye2. Kam laa yakkǝme
leiya nja. Bare yiddǝkko cǝne ku wua
jaumaro leiyasǝna. fa: affliger.
lele [le˜le˜] alnj. Awo tambǝmiya suwurra
gaidǝ. Bambusu bafiya, lele. fa: sucré.
leledu [le˜le˜ðu˜] kkye2. Lelero waldu.
Mongoɍo bafiya, leleji. fa: sucrer.
leleno [leˆleˆno˜] cu. Kasuwa tiyi kambe
fujiyidǝ. Leleno fǝkkanju isafujiye
lowotordiro lejǝna. fa: dermatose.
lema [le˜ma˜] cu. Dauram kau tamannan
lǝpkada. Yim salaa kamuwa ngǝwu daun
lemaa. fa: collier.
lemǝn1 [leˆmǝ¨n] cu. Kǝska kaɍiyia, gǝna kura,
tada tokokor comcom ingia kǝɍi bi
kurnum cakkidǝ. Jǝrwunjun kǝska gade
yayero lemǝnma ngǝwu wo. bg: ya¨
leˆmǝ¨nneˆ. fa: citronnier.
lemǝn2 [leˆmǝ¨n] cu. Tada lemǝnne. Tadaana
adǝ lemǝn ciro kekkǝnniya, fǝkka
kǝryeno. fa: citron.
lemǝn nasara1 [leˆmǝ¨n naˆsaˆra˜] cuk. Kǝska
kalmaram tǝlamyindia
lǝgari
lemǝn gai duwon kaɍiyi bawoa, tada
lemǝn gai duwon kura cakkidǝ.
Lardunden lemǝn nasara yayero
lemǝnmaa ngǝwuro kokcai wo. bg: ya¨
leˆmǝ¨n naˆsaˆra˜yeˆ. fa: oranger.
lemǝn nasara2 [leˆmǝ¨n naˆsaˆra˜] cuk. Tada
lemǝn nasaraye. Lemǝn nasara lemǝnno
lele wo. fa: orange.
lemǝnma [leˆmǝ¨nmaˆ] cu. Kam lemǝn bas
ladomadǝ. Lemǝnmayen canjinju
ngesse leyeno. fa: citron et orange
(vendeur de).
lenǝmare [leˆnǝˆmaˆre˜] cu. Ledu-a waldu-a
ngǝwudǝ. Awi njuwando, lenǝmare bas
dimidǝ? fa: va-et-vient.
lenǝmwalle [leˆnǝˆmwå˜lle˜] cu. Lenǝme na
laan danǝme waldudǝ. Diwa-a
Bagara-an lenǝmwalle yindi kidǝkkǝniya,
tǝlǝs kimbarǝkko. fa: aller-retour.
lengelenge [le˜nge˜le˜nge˜] cu. Mota kura
sawurre lejiya kanji kanjiro fǝɍidiye
lejidǝ. Lardu mangariye cidia nangaro,
lengelengelan kǝlwuso sawurjai. fa:
camion (Unimog).
lesa1 [leˆsa˜] cu. Sala daryeyedǝ. Lesanju
saɍiyenniya, na jandeyero kadio. fa:
prière (cinquième).
lesa2 [leˆsa˜] cu. Bǝri buneye. Ti-a yallanju-a
lesanja tilo. fa: dîner.
lesama [leˆsa˜maˆ] cu. Kam kallo lesa2 tawidǝ.
Ku lesamani isǝnnidǝ, runi bǝri giwukko.
fa: convive.
lesaram [leˆsa˜råˆm] cu. Na lesa2 cǝdidǝ.
Lesaramnin buwuru ragǝmmaro mukko
yakkǝmi. fa: restauration (lieu de).
leshi [le˜sh߉] cu. Batta fǝkka fiyadaa laa
cuwuɍia laa cuwuɍi bawoa bakcaidǝ.
Jau nangaro kamunjuro saa saan
duwon leshi cǝkkiwi. fa: tissu.
lettu [le˜ttu˜] kkye2. Ingiingiye kibburo waldu.
Kǝndawu lecciya, kannuro gǝnagǝmiya
duwon, faji. mt: boˆðu˜4. fa: solidifier (se).
lewa [le˜waˆ] cu. Nga kambe korodǝ. Suwa
saɍijiya, lewaro culuwi. fa: salutation.
lewa darajaye [le˜waˆ da˜ra˜jaˆyeˆ] cuk. Fǝkka
kǝlladaro lewadudǝ. Kamnasara cǝne
sawawanju sammaro lewa darajaye
cǝddi. fa: accolade.
lewadu [leˆwaˆðu˜] kkye2. Nga koro.
Kǝmaskinju lewaje kuloro leyeno. fa:
saluer.
lǝgar [lǝˆgå˜r] l. Lamba kombe fuwu wuskuye
kaldǝn isidǝ. Wuskuro fal kǝlgǝmiya,
lǝgar. fa: neuf.
lǝgari [lǝˆgåˆrß™] l. Fi firo lǝgar yirgayidǝ.
117
lǝgaɍi
Kǝndawu nuiya, jǝkka filǝgar lǝgari cǝp
biyaro cuwandi. fa: neuf (plus).
lǝgaɍi1 [lǝˆga˜ɍ߉] cu. Kam shara luwuranne
wuljǝgǝnadǝ gairo cǝdidǝ. Mairo shara
laa tiyeriya, lǝgaɍia bowoji. mt: aˆlka˜lß™;
shaˆraˆma˜. fa: juge.
lǝgaɍi2 [lǝˆgå˜ɍß™] cu. Kaala malǝmbaye. Malǝm
luwuran kalkal nojǝnnidǝa lǝgaɍiro
galajaiwawo. fa: titre (de marabout).
lǝgda [lǝ˜gdaˆ] cu. Ngalo yanjulan cotto
bafǝnnidǝ. Lǝgda kalaskada kulikuliadǝ
jauro kǝji. fa: haricot.
lǝgǝdǝr [lǝˆgǝ˜dǝˆr] cu. Kalwo suye ingi
ngodayedǝ. Lǝgǝdǝrlan ingi ngoje
kasaldi. fa: seau.
lǝktu [lǝˆktu˜] kkye2. Tada kǝskaye ingiye
landu. Lawasar lǝkce ngim nga kinaji. fa:
détériorer.
lǝlǝpta [lǝˆlǝˆptaˆ] cu. Kura kuraro dudodǝ.
Kekema lǝlǝpta kalkallo jǝgannia,
kajǝmu ngǝla cuwandiwawo. fa:
faufilage.
lǝlǝptu [lǝ˜lǝ˜ptu˜] kkye2. Kura kuraro dudo.
Kekema laa yadi lǝlǝpciya duwon
cududi. fa: faufiler.
lǝman1 [lǝˆma¨n] cu. Alau kambo kajiya: laa sia
lejai, laa farjai, laa curo ingiyen, laa
nganjin gǝrdai. Curo lǝmannayen
jajǝrmaro doi wo ngǝwu bawo. mt:
baˆyß©m. fa: animal.
lǝman2 [lǝˆma¨n] cu. Kǝnda kambedǝ.
Mbalmaro walje lǝmannju ngaa
fatkeyeno. fa: richesse, fortune.
lǝman fadoye [lǝˆma¨n fa˜ðoˆyeˆ] cuk. Lǝman
bǝlalan surro dǝganadǝ. Kani so, kuwui
so, kǝri so, samma lǝman fadoye. fa:
animal domestique.
lǝman karaaye [lǝˆma¨n kaˆra˜aˆyeˆ] cuk. Lǝman
duwon karaalan dǝganadǝ. Buldu lǝman
karaaye. fa: animal sauvage.
lǝman nganjin gǝrduma [lǝˆma¨n ngå˜nj߉n
gǝ˜rðu˜maˆ] cuk. Lǝman laa sia, laa si
bawoa, nganjin lejaidǝ. Kadi so, ndaɍimi
so, samma lǝmanna nganjin gǝrduwu.
fa: reptile.
lǝman ngǝwua [lǝˆma¨n ngǝ˜wùaˆ] cuk. Karaan
na da karaaye ngǝwuadǝ. Ngor yalami
bǝlandeyedǝ lǝman ngǝwua. fa:
giboyeux.
lǝman taram [lǝˆma¨n taˆråˆm] cuk. Awi yaye
awo tilan lǝman cadaidǝ. Kel so, je so,
bumma so, samma lǝman taram. fa:
piège, trappe, nasse, traquenard.
lǝmanna karaaye [lǝˆmaˆnna˜ kaˆra˜aˆyeˆ] cuk.
Awo lǝmanno karaalan dasaanadǝ. Curo
118 kalmaram tǝlamyindia
lise
lǝmanna karaaye Difayelan kanjǝr bawo.
fa: faune.
lǝmdu1 [lǝˆmðu˜] kkye2. Bune madu. Dunia
lǝmgenniya, kidanju kolyeno. fa: tendre
(vers la nuit).
lǝmdu2 [lǝˆmðu˜] kkye2. Jauro bunedu. Dunia
lǝmjǝna, kolle fadoro lekki. fa: tard (se
faire).
lǝmǝmǝs [lǝˆmǝˆmǝˆs] alnj. Awo kibbu ye gǝni,
tǝlala ye gǝnidǝ. Borwoni lǝmǝsǝs adǝ
jaumaro karwun kakuye. fa: tendre.
lǝmǝs [lǝ˜mǝ˜s] cok. rui: lu˜mu˜s.
lǝp [lǝ˜p] alnj. Kalma awo jauro kǝluwu bi
bafunaro wuldidǝ. Argǝmnju lǝppo
gǝwurje bǝri tǝlala cǝdo. fa: fin (très).
lǝptama [lǝˆptaˆma˜] cu. Kam kitawu sawuije
baktamayero cadidǝ. Kitawu Kǝrane
Ruwune Aji Yindiyedǝye lǝptamanju
Hasana. fa: éditeur.
lǝptu1 [lǝ˜ptu˜] kkye2. Awo laa kǝska bi susoro
siptuwu. Kiari napkada tasiwinju lǝpci.
fa: embrocher.
lǝptu2 [lǝ˜ptu˜] kkye2. Ingiro ndaranǝmma
turuiwaworo ngawo. Kam ingi nojǝnadǝ
lǝptiya, kuruwun culuwi. fa: plonger.
lǝptu3 [lǝ˜ptu˜] kkye2. Ingiye awo laa
turuiwaworo dio. Maara ingi lǝpce am
sanuna. fa: immerger.
lǝptu4 [lǝ˜ptu˜] kkye2. Kakkaduwa ruwuwada
kǝllǝme kitawuro dio. Kitawu yallaye
ruwunǝkkǝnadǝa bawo lǝpcane
kasuwuro yakkǝkkǝna. fa: éditer.
lǝptu5 [lǝ˜ptu˜] kkye2. Awowa cuwuɍi cuwuɍia
je bi garasanno njakko. Kakani bujin
napkada tasiwinju kamdǝnadǝa lǝpci. fa:
enfiler.
lǝrǝt [lǝ˜rǝ˜t] cok. Kalma awo kǝridǝnniro
wuldidǝ. Argǝm caljane lǝrǝt fijana. fa:
complètement étalé.
lǝrwadu [lǝ˜rwa˜ðu˜] kkye2. Awo laa curo
ingiyero bi awo ingiingiyero njakko.
Lakǝre ingiro lǝrwanǝmiya, finji. fa:
tremper.
lǝtǝɍin [lǝˆtǝˆɍß©n] cu. Yim katte ladu-a
talawu-adǝ. Kasuwu bǝlandeye lǝtǝɍinna
juwui. fa: lundi.
Libi [L߉bß©] cuf. Lardu shuwasoye kaɍangi
Nijer-a Cadu-a cǝdanadǝ. Bǝrni kura
Libiyedǝro Tǝripoli cani. fa: Libye.
lingila [l߉ngß™la˜] cu. Awowa Isa Almasiwua
wujana kǝngayambanju kitawuwalan
ruwujanadǝ. Kaduno Isa Almasiwuyea
manǝmiya, curo lingilayen fandǝmi. fa:
Évangile.
lise [l߉se¨] cu. Lokkol aji yakkua nadǝn bak
litǝr
cadidǝ. Lise dikke bak fandǝkke
jamiyaro leyekko. fa: lycée.
litǝr [lß©tǝˆr] cu. Ngalduram awo ingiingiye
santilitǝr mia ngojidǝ. Kǝndawu motaye
litǝr findi motanjuro fijiye kulonjuro
leyeno. fa: litre.
lodo [loˆðo˜] cu. Kauri timalle. Bǝlanden lodo
ngǝwusoa fadon lajai. fa: tombe (d'un
enfant).
lofe [lo˜feˆ] cu. Tawa njaram tulosolan
tǝdǝnadǝ. Kiari adǝ tawa lofenjuro
cǝjǝkciye gǝrdu cǝdi. fa: pipe.
Loga Lo˜gaˆ. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi yala Dosoyen
dǝganadǝ. Logalan mǝnde kida sarusiye
kidǝkko. rui: cuf. fa: Loga.
loiloiram [lo˜ilo˜iråˆm] cu. Kǝridaji awo laaye.
Towo ngudo loiloiram bidoyen
napkada. mt: toˆɍß™. fa: sommet, crête.
lojanji [loˆja˜nj߉] cu. Kǝrkǝmdewu sǝgǝrinju
dewu sammaye dadunja kalkaldǝ.
Lojanji kǝrkǝm cǝk cǝdanni. fa: losange.
lok1 [lo˜k] cok. Kalma kam tilonjuro wuldidǝ.
Wunduma tia banajǝgǝnni, runju lok
kulonjudǝa bareyeno. mt: lo˜ng. fa: seul.
lok2 [lo˜k] cok. Kalma tiyiye nanju laa runju
moji cǝdiro wuldidǝ. Kaɍitunoram tada
tǝngǝɍiye lok lok cǝdi. fa: bouger
faiblement.
lokkol [loˆkko¨l] cu. Na ilmu yalla ngǝwuro
musheya casakkaraidǝ. Lokkolnden
kǝlas arakku. fa: école.
lokkol burwoye [loˆkko¨l buˆrwo˜yeˆ] cuk.
Lokkol yalla saa arakkulan tamiya saa
mewun yindinsoyedǝ. Yal kǝrwu arakku
cǝdiya duwon, lokkol burwoyero ngayi.
fa: école primaire.
lokkol dawuye [loˆkko¨l da˜wuˆyeˆ] cuk. Lokkol
yalla kǝrwu mewun yakkunnaso lejaidǝ.
Kam lokkol dawuye ceriya, bǝrebe
cuwandi. fa: école secondaire.
lokkol tǝlamyindia [loˆkko¨l tǝˆlaˆmy߉nd߉a˜] cuk.
Lokkol tilan tǝlam yindi kǝradidǝ.
Defartema Diwayen lokkol tǝlamyindia
yakku kokcana. fa: école bilingue.
lokkoldi [loˆkkoˆldß™] cu. Na lokkol koktǝnadǝ.
Lokkoldinden baram kuruwu laaa. fa:
école (lieu de l').
lokkolma [loˆkkoˆlma˜] cu. Kam lokkol cǝdidǝ.
Lokkolwu deyalan balo bakcai. fa: élève.
lokkolram [loˆkkoˆlrå˜m] cu. Na lokkol
koktǝnadǝ. Lokkolrambo leje feledǝlan
balo bakci. fa: école (place de l').
loktu [lo˜ktuˆ] cu. Awo laaye dionjuye bi
wakkadunjuye isodǝ. Loktu salaye
kalmaram tǝlamyindia
lowotordi
cǝdǝna, wunduso wollo cǝdi. mt: sa¨3;
so˜kkuˆ. fa: temps.
lolodu1 [lo˜lo˜ðu˜] kkye2. Tiyi kambe runju moji
diodǝ. Aishatu kangea far far loloji. fa:
grelotter, trembler, frissonner.
lolodu2 [lo˜lo˜ðu˜] cu. Cidiye jǝjǝktu. Cidi
lolojiya, banna ngǝwu cǝdi. fa:
tremblement de terre, séisme.
lon1 [lo¨n] cu. Garasan dangoyedǝ. Je lonnero
mui cikkere buni taro leyeno. fa: nylon.
lon2 [lo˜ng] cok. Kalma kam tilonjuro wuldidǝ.
Karaan ti tilonju lon kaniyanju-a dasaa.
mt: lo˜k1. fa: seul.
loro1 [loˆroˆ] kkye1. Awo capkada ngodu.
Lokkolwu mawu nguson fǝradu cadiya,
jambo calore bǝlaaro fijagai. fa:
ramasser.
loro2 [loˆroˆ] kkye1. Ingi kannu fanje golgoldu.
Yekkinnju bawo duwon, shayinju culore
giwo. fa: bouillir.
loru [loˆru¨] cu. Tiyiye na jau fanjǝnadǝ. Loru
simbedǝ kamba kamburo cǝdi. bg: låˆru¨.
fa: blessure.
lorudu [loˆruˆðu˜] kkye2. Loru gǝnaduwu.
Surunnilan kǝskan wua loruseno. bg:
låˆruˆðu˜. fa: blesser.
lottuwu [loˆttu˜wu˜] kkye2. Dau sagǝme awo
laa kuro. Garuyen locciye fado
kǝmaskinjuye curui. fa: regarder.
lowo [loˆwo˜] cu. Sadaa mada. Maskinna-a
fuwurawa-aro kajiya, kam ngaro lowo
candǝnni. fa: mendicité.
lowodu [loˆwo˜ðu˜] kkye2. Lowo dio. Fuwura
am lowoje bǝri cuwande juwuna. fa:
mendier.
lowoma [loˆwo˜maˆ] cu. Kam lowo cǝdidǝ.
Nanlusurro lowomaro waljǝna. fa:
mendiant.
lowoni [loˆwoˆnß™] cu. Je garasanne tilan
fatǝlaso wassaidǝ. Reshonjuro kanandǝr
fijiye lowoniro kannu cǝttane bǝri
deyeno. fa: mèche.
lowotor [loˆwoˆto¨r] cu. Kam ilmu jamanne
nasha kasuwa-a nanlewa-ayea rakce
kam isangajiyidǝ. Mota lowotorre
bǝlandero kam dondi ngodaro isǝna. fa:
médecin, infirmier.
lowotor bǝlaye [loˆwoˆto¨r bǝ˜laˆyeˆ] cuk. Tada
bǝlaye naptu lowotorre cǝdidǝ. Lowotor
bǝlaye kasuwa kǝske kǝskero karwun
cǝddi. fa: secouriste.
lowotor feye [loˆwoˆto¨r fe¨yeˆ] cuk. Lowotor
lǝmannaye. Lowotor feye-a amnju-a bǝri
bǝri jaane lǝman sukcai. fa: vétérinaire.
lowotordi [loˆwoˆtoˆrdß™] cu. Na kam dondi bi
119
lowotordi feye
jau fanjǝnaro karwun njǝddoye. Modu
kangeye cǝdane lowotordiro lejǝna. fa:
hôpital, dispensaire.
lowotordi feye [loˆwoˆtoˆrdß™ fe¨yeˆ] cuk.
Kidaram lǝmannaro kistuwuyedǝ.
Kaninǝm dondijiya, lowotordi feyero
yade. fa: élevage (service de l').
lowotordin rodu [loˆwoˆtoˆrdß©n ro˜ðu˜] kkyek.
Kam dondia lowotordin karwun
njǝddoro ta. Mota cure am namdanaa
lowotordin rojana. fa: hospitaliser.
lowowon [loˆwo˜woˆn] cu. Batta bul kamin
jakcaidǝ. Tadanju bawoyenniya,
lowowon madaro kasuwuro leyeno. fa:
linceul.
ludu [lu˜ðu˜] kkye2. Kajǝmu njakko. Kalwuni
bǝɍin lukke lamarro leyekko. fa: vêtir
(se).
luduwu [lu˜ðu˜wu˜] kkye2. Kambo kajǝmu
njakko. Wajiriro galasane kalwu
luseyera. fa: habiller.
luduwuram [lu˜ðu˜wu˜råˆm] cu. Batta
sucensoye ngawanayen koje tikkeridǝ.
Tadaana adǝ yange shawa laa
luduwuramba cakke lokkollo leyeno. fa:
bretelle.
lukko [lu˜kkoˆ] l. Kalma lambaro lamba gade
tǝrgaiya wuldidǝ. Dimiyanju fidewun
lukko yakkun cade Najeriyalan kilado.
fa: et.
lulu [luˆlu˜] cu. Buni ci kuruwua ngawo
sosorra kǝndawu ngǝwuadǝ. Ya Fanna
lulu kayeje kǝndawu cuwande gǝnaji. fa:
poisson (alestes baremoze).
luludu [lu˜lu˜ðu˜] kkye2. Awo ingiingiye fidu.
Gǝmdo sukte ingi samma luluyeno. fa:
couler.
lumbu1 [lu˜mbuˆ] alnj. Ngǝlaji sim bawoa bi
ngǝla bawoadǝ. Kawu kala ceriro,
ngǝlaji lumbu ngaa fǝrnjuro kaino. fa:
sans grains.
lumbu2 [lu˜mbuˆ] alnj. Kam sim kalkallo rakce
kajiwawodǝ. Modu lumbu yaye, awo
kuruwuye rakce curui. fa: amétrope.
lumus [lu˜mu˜s] cok. Jauro tǝlala. Katifa
lumus laan bikka boyekko. bg: lǝ˜mǝ˜s. fa:
mou (très).
lundu [lu˜nðu˜] kkye2. Cuwuɍi jaktu. Kinjanju
kasam lunjǝna. fa: boucher.
lusur [lu˜suˆr] alnj. Kam kida wajǝnadǝ. Lusur
nangaro, tia kidan duyera. fa: paresseux.
lusurdu [luˆsuˆrðu˜] kkye2. Lusurro waldu.
Lusurje kamu rodu tiyerǝna. fa:
paresseux (devenir).
luwa1 [luˆwa¨] cu. Kare njuwo. Gurdoma
120 kalmaram tǝlamyindia
luwuranma
mawu nguson kasuwulan luwa cǝdi. fa:
achat.
luwa2 [luˆwâ] cu. Fulu madaro jande katte
ladoma-a njuwoma-ayen. Luwa
kuttunju nangaro, kasuwuma adǝ
karenju tussi kawu cǝladiro. fa:
marchandage.
luwa dio [luˆwa¨ dioˆ] cuk. Kǝla taman awo
laayen tawaktu madudǝ. Kantima adǝ
kanadi bawoa nangaro, nanjun luwa dio
kǝji gǝni. fa: marchandage.
luwadu [luˆwaˆðu˜] kkye2. Luwa dio. Wajiya
ngǝmǝria kaji laa luwayekko samma,
jǝkka yindiro kolduwu wayeno. fa:
marchander.
luwala [luˆwa˜laˆ] cu. rui: laˆwa˜laˆ.
luwalama [luˆwaˆlaˆma˜] cu. rui: laˆwaˆlaˆma˜.
luwama [luˆwaˆma˜] cu. Kam sawiso na
ladoma fallen luwa cǝdidǝ. Kungunanju
bawoma, luwamani nangaro, kasuro
yikki. fa: client.
luwo1 [luˆwoˆ] kkye1. Deyaro ledu. Ngimlan
luwukke barambo leyekko. fa: sortir.
luwo2 [luˆwoˆ] kkye1. Kǝla sillaye na koldu.
Ngulondonju culuwe kassane
kalakkera. fa: déboîter.
luworam [luˆwoˆråˆm] cu. Na luwoye.
Kǝlasnde luworam yindia. fa: porte,
sortie.
luwoɍi [lu˜wo˜ɍ߉] cu. Kam fuwuro koje niya
cadidǝ. Luwoɍi feroye-a tadaye-a
mennan niya ndǝpcai. fa: parrain.
luwoɍiram [luˆwoˆɍ߉rå˜m] cu. Kunguna
luwoɍiro cadidǝ. Fannaye luwoɍiramdǝa
rawanjuro kekkado. fa: somme
(d'argent).
luwudi [luˆwu˜d߉] cu. Karwun am arsiyi
madaro casaidǝ. Luwudi cane
gaɍiwujǝna, amma mukko kibbuaro
walyeno. fa: médicament.
luwuran [luˆwuˆra¨n] cu. Kitawu kura Ala Nawi
Mamaduro cǝsaanadǝ. Wollo tammia,
luwuran lenǝmbawo. fa: Coran.
luwuran sawo1 [luˆwuˆra¨n saˆwoˆ] kkyek.
Luwuran kǝranǝme tǝmoduwu. Yim cu
tadanjuyea malǝmba capce luwuran
kesawo. fa: lire (entièrement le Coran).
luwuran sawo2 [luˆwuˆra¨n saˆwoˆ] kkyek. Allo
gadegade ruwuwada njadǝne rangǝme
kǝradudǝ. Hangal kǝjia nangaro,
duwama luwuran cǝsayi. mt: aˆllo˜ saˆwoˆ.
fa: connaître le Coran par cœur.
luwuranma [luˆwuˆraˆnma˜] cu. Kam luwuran
juwunadǝ. Luwuranma nangaro, wundu
yaye tiro mukko njo cǝragǝnni. fa: Coran
luwuwu
(qui a juré sur le).
luwuwu [luˆwuˆwuˆ] alnj. Jauro tǝlala.
M - m
maana1 [maˆa˜naˆ] cu. Ingi bǝrre deyadadǝ.
Waina kalua yayero maanaama
raakkǝna wo. fa: jus (palmier doum).
maana2 [maˆaˆna˜] cu. Awo kalma bi mana
kǝla falle wuldu cǝragǝnadǝ. Mushe
kalma dewu kǝla allo kurayen ruwuje fal
fallen yalla maananja majai. fa:
signification, sens.
maana tiloa [maˆaˆna˜ t߉lo˜aˆ] cuk. Kalmawa
maana falladǝ. Baɍi-a wajiya-a maana
tiloa. fa: synonyme.
maara1 [maˆaˆra˜] cu. Awo katakosolan
tǝgarǝna kǝla ingiyen lejidǝ. Bandama
adǝ maaran kasuwuro buni cadi. mt:
dǝ˜ɍyß™. fa: pirogue.
maara2 [maˆaˆra˜] cu. Dǝgǝl tǝngǝɍi am kǝlanjun
ngojaidǝ. Lowotorso kam dondi maaran
ngojane motaro casakki. fa: civière.
maara cidiye [maˆaˆra˜ cß™dß™yeˆ] cuk. Motawa
inji bawoa jeɍeyaada mota fal injiaro
tangaada tayia kǝla suyen gǝrjidǝ.
Maara cidiye nankuruwunjuro am
ngǝwu ngoji. mt: dǝ˜ɍyß™ cß™dß™yeˆ. fa: train.
maara sameye [maˆaˆra˜ så˜meˆyeˆ] cuk. Su
tǝdandǝna, ngǝwuso fefedoa, injia, kare
so, kam so ngodama ngudo gai farjidǝ.
Jaman kuyen am ngǝwuso ajiro maara
sameyen lejai. mt: dǝ˜ɍyß™ så˜meˆyeˆ. fa: avion.
maaram [ma˜a˜råˆm] cu. Kamu galaada tima
fuwuma lamar kamuwayedǝ.
Kusottowa maiye isai nangaro, maaram
bǝri deduro ferowa capci. fa: responsable
(des femmes).
maarama [maˆaˆra˜maˆ] cu. Kam maara judu
saniaro cǝdanadǝ. Bune ci ngadayero
kadikkǝniya, maarama tiloma
nagǝkkǝni. fa: piroguier.
maarandi [ma˜a˜rå˜ndß™] cu. Na fuwuraso kǝra
cadidǝ. Bune fuwuraso maarandin
kannu fujane kǝra cadi. fa: école
coranique.
Madarunfa [Ma˜daˆru˜nfaˆ] cuf. Bǝrni naptu
bǝla kura arondisemaye cǝdi defartema
Maradiyen anǝmnin dǝganadǝ.
Madarunfa-a Najeriya-a kaɍangi. fa:
Madarounfa.
Madawa [Ma˜da˜wa˜] cuf. Bǝrni naptu bǝla
kura arondisemaye cǝdi defartema
Tawayen adinnam Konniyen dǝganadǝ.
kalmaram tǝlamyindia
Magariya
Mongoɍo luwuwu laa giwukkǝniya,
curojauro seno. fa: mou.
Madawalan kilishi kakkadulan kǝleyada
caladi. fa: Madaoua.
madewu [ma˜deˆwuˆ] cu. Lǝman karwudi sa
njamboye cǝdǝnnidǝ. Jǝktu gǝni
suwandoa, kǝnna madewuni
ladǝkkiwawo. fa: animal (n'ayant jamais
mis bas).
madǝrǝsa [maˆdǝˆrǝ˜saˆ] cu. Lokkol
shuwashuwa-a nasara-a yalla sananaro
cakkaraidǝ. Kannani madǝrǝsalan kǝra
cǝdǝna nangaro, shuwashuwa ruwudu
ngǝlamaro nojǝna. fa: medersa; madrasa.
Madina [Maˆdß™naˆ] cuf. Bǝla Saudiyaye na
kauri Nawi Mamaduye dǝganadǝ.
Saudiyaro yim Ala sadiya, Madinaro sai
lekkiya. fa: Médine.
madu1 [ma˜ðu˜] kkye2. Awo laa fandoro cidu.
Wuɍi maji cǝne lardunja kolyeno. fa:
chercher, rechercher.
madu2 [ma˜ðu˜] kkye2. Dio rawo. Careyen
cidu makki, tiyero. fa: avoir l'intention.
maduma [ma˜ðu˜maˆ] cu. Kam madu cǝdidǝ.
Nangǝɍi kojiya, maduma bǝladeyaye
ngǝwu bǝrniro lejai. fa: chercheur de
pitance.
mafǝndi [ma˜fǝ˜nd߉] alnj. Jauro kura2. Fǝrdu
kǝska mafǝndi laayen napkada kare
cadi. fa: énorme.
mafi [ma˜f߉] cu. Dǝlawu cuduriya, awo tǝngǝɍi
tǝngǝɍi bul curidǝ. Mafi tussiya, ingiji. fa:
grêle.
magariwu [må˜gå˜rß™wuˆ] cu. Sa kǝngal
cukkurǝna kaldǝ. Kasuwu bǝlandeye
kawu magariwu cǝdidǝ tardi. bg:
må˜irß™wuˆ; må˜urß™wuˆ. fa: crépuscule.
magariwudu [måˆgåˆr߉wuˆðu˜] kkye2.
Magariwuro waldu. Asemgu
magariwujiya duwon, ingi casai. bg:
måˆir߉wuˆðu˜; måˆur߉wuˆðu˜. fa: crépuscule
(devenir).
magariwuma [måˆgåˆr߉wu˜maˆ] cu. Sillowu
jauro bul magariwu bi fajar turuidǝ. Ku
dunia farak, magariwuma bul fok. bg:
måˆir߉wu˜maˆ; måˆur߉wu˜maˆ. fa: étoile du
berger, Vénus.
Magariya [Ma˜ga˜rß™ya˜] cuf. Bǝrni naptu bǝla
kura arondisemaye cǝdi curo defartema
Damagǝrǝmben. Kure kǝrye
Magariyayelan kolji jauro cakki. fa:
121
magaɍi malamala

Magaria. kedo. mt: noˆ; baˆwoˆðu˜. fa: mourir.

magaɍi [må˜gå˜ɍß™] cu. Karwun dawi namjidǝ.
Kandira ngǝwuso magaɍi cadana. fa:
contrepoison.
mai [må¨i] cu. Kam galaada fuwuma
kǝryeyedǝ. Mai lardundeye bǝlamawa
capce mana akkiye cado. fa: chef de
canton.
mai samaɍi [må¨i saˆmaˆɍß™] cuk. Fuwuma
jairowa bǝlaye. Mai samaɍi jama dojǝna
jalap kamjai. fa: responsable (des jeunes).
maidi [måˆidß™] cu. rui: måˆirß™.
maidu [måˆiðu˜] kkye2. Mairo waldu. Bawanju
maituyenniya, maiyeno. fa: chef
(devenir).
maiduwu [måˆiðuˆwu˜] cu. Tada yeiya bi kanna
maiye kamuyedǝ. Na mainaalan
maiduwu maijiwawo. fa: neveu.
maigaɍi [måˆigåˆɍß™] cu. Fuwuma bǝlaye.
Cammo bǝlaye fi yayea cinna fado
maigaɍiyen cadi. mt: bǝ˜laˆmaˆ. fa: chef de
village.
maila [måˆila˜] cu. Nuwa maiyedǝ. Kure bǝla
fin yaye bare cadiya, maila cattuluwi. fa:
chef (part du).
maina [må¨inaˆ] cu. Tada maiye. Mai
bawojǝna, mainawa kǝrmai majai. fa:
prince.
mainaram1 [måˆinaˆrå˜m] cu. Fero mainaye.
Mainaram ngoji cǝne kunguna kada
cejo. fa: princesse.
mainaram2 [måˆinaˆrå˜m] cu. Nuwa mainaye.
Mainarambo argǝm buwu fal
cuttuluwo. fa: prince (part du).
Maine [Må¨ine˜] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi fǝde Diwayen
dǝganadǝ. Mainelan manga-a
fǝlada-ama ngǝwu wo. fa: Maïné Soroa.
mairam [må¨iråˆm] cu. Fero maiye. Kamu
burwoyero mairam ngoyeno. fa:
princesse.
mairi1 [måˆirß™] cu. Fado maiye. Mairin kirso
kida cadi. bg: måˆidß™. fa: palais royal.
mairi2 [måˆirß™] cu. Fuwu fado maiye. Mairin
sawi yaye jamaa. bg: måˆidß™. fa: cour du
chef.
mairiwu [må˜irß™wuˆ] cu. rui: må˜gå˜rß™wuˆ.
mairiwudu [måˆir߉wuˆðu˜] kkye2. rui:
måˆgåˆr߉wuˆðu˜.
mairiwuma [måˆir߉wu˜maˆ] cu. rui:
måˆgåˆr߉wu˜maˆ.
maitu [må¨ituˆ] cu. Kam bawojǝnadǝ. Maitu
Aɍia tangǝkke kirǝkko. fa: défunt.
maitudu [måˆituˆðu˜] kkye2. Roye luwo.
Bawanju maituyenniya, kǝrmai tiro
majama [maˆja˜maˆ] cu. Lǝman karaaye, si
dewua, ngambaduro gǝna kura wo.
Majama na tilon bǝɍi capci. fa:
mangouste.
maji [ma¨j߉] cu. Tada burwo sallammin
fandǝmmadǝ. Ya Fannaye majinju fero.
mt: kå˜ruˆ. fa: aîné, premier-né.
majilis [maˆj߉lß©s] cu. Kǝwu wakkilla jama
larduye kǝreyadayedǝ. Sa sanin majilis
capte wowom ngoji. mt: aˆsaˆmbǝˆle¨. fa:
assemblée.
Makka [Ma˜kkaˆ] cuf. Cidi Saudiyayen bǝla na
fado Alaye dǝganadǝ. Alajiduro am
Makkaro lejai. fa: Mecque.
makkar [må˜kkåˆr] cu. Awo wuldǝna
kaasuaro wuldudǝ. Makkarnju nangaro,
wundu yaye fuwunjun awo nangua dio
cǝragǝnni. fa: humour.
makkardu [måˆkkå˜rðu˜] kkye2. Kam awo
wuljǝnaa wallǝme kaasuaro wuldu.
Sawanjua kǝriye duje ise makkarje
gǝnagǝniro kasusu kidiye. fa: plaisanter.
makkawu [maˆkkaˆwu˜] cu. Am Makkalan
lejane aji cade isanadǝ. Kǝmǝne
makkawu dǝɍyi gadegade uwulan
kadira. fa: pèlerin.
mala [maˆla¨] cu. Kwa mairambe. Malaro
walyekkǝniya, mai wuro ngor kǝlwuye
seno. fa: époux d'une princesse.
mala badabadama [maˆla˜ baˆða˜ba˜ða˜maˆ]
cuk. rui: baˆða˜ba˜ða˜maˆ.
malabibido [maˆlaˆbß™bß™ðoˆ] cu. Kuɍi canja
siriria fado tuloye cǝdandidǝ.
Malabibido kamba sukciya, jau. fa:
guêpe maçonne.
malafa [ma˜la˜faˆ] cu. Buji kor ci cijǝnaadǝ.
Malafalan rungoso tarjai. fa: natte.
malaiya [maˆlå˜iyaˆ] cu. Kǝngayam Alaye
turuiwawodǝ. Nawi Yakuba kǝnnasim
cǝde kǝmbaram cidin kokkada har
samero lejilan malaiyawa taccai jǝpcai
kiro. fa: ange.
malakani [maˆlaˆka˜nß™] cu. Sala kamin
mǝsǝlǝmbero caddidǝ. Ngalte saɍiji
carunni nangaro, malakani caddǝnni. fa:
prière (mortuaire).
malala koyoa [maˆlaˆla˜ koˆyo¨aˆ] cuk. Ngudo
dodok bul koyoadǝ. Malala koyoaa kǝski
kulastu nangaro, barewu wajana. fa:
oiseau.
malamala [maˆlaˆmaˆla˜] cu. Ngǝrwu jauro
kura kaɍimoro lapcagaidǝ. Tuwo
sawurro cijiya, malamalanju ngoji. fa:
sac.

122 kalmaram tǝlamyindia

Malamoudu
Malamoudu [Maˆlaˆmo¨uduˆ] cuf. Malaiya ro
tuluwoye. Ni Malamoudu yaye
rinjǝkkiwawo. fa: ange de la mort.
maldu [ma˜lðu˜] kkye2. Kannulan buwuro dio.
Jambo adǝa ngone yade malle. fa:
brûler.
malǝm1 [ma˜lǝˆm] cu. Kam luwuran kǝraje
cǝsaanadǝ. Malǝmma ɍimanno cando. fa:
marabout.
malǝm2 [ma˜lǝˆm] cu. Kam kǝra cǝkkǝraidǝ.
Lokkolnden malǝmba uwu. fa: maître,
enseignant, professeur.
malǝmram [maˆlǝˆmrå˜m] cu. Curo lǝman
njuwo diomayen na siworo tuwaada
kajǝm siwolan culuwe ciro lejiya tiyen
kojidǝ. Malǝm duwa cǝdǝnadǝro
malǝmram curon da gadea cadi. fa:
bonnet.
malǝmsi [ma˜lǝ˜ms߉] cu. Kam lǝman newoma.
Malǝmsi feyanju gaccǝna barambo cadi.
mt: sǝ˜nß™. fa: berger.
Mali [Maˆlß©] cuf. Lardu fǝde yalajǝna lardu
Nijerrelan dǝganadǝ. Bǝrni kura Maliye
cunju Bamako. fa: Mali.
Maliya [Ma˜lß™yaˆ] cuf. Bǝrǝm kura katte
Makka-a Masar-ayen dǝganadǝ. Bǝla
Jeddayedǝ ci Maliyayen kǝrga. fa: mer
rouge.
mallam kojoworo [må¨lla˜m ko˜joˆwoˆro˜] cuk.
Ngudo bullam gai duwon tǝngǝɍi
ngaware kuruwua kǝla cǝlǝmbadǝ.
Mallam kojoworo kǝska sukce fannju
cǝdi. fa: tourterelle du Cap.
mana [ma˜naˆ] cu. Cilan wuldudǝ. Radiyolan
gomna mana cǝdi fangekko. fa: parole,
mot.
mana kamuye [ma˜naˆ ka˜mu˜yeˆ] cuk. Kǝska
kǝla ingiyen ɍijidǝ. Mana kamuye sinju
katti lejiwawo nangaro, ingi jǝgane leji.
fa: jacinthe d'eau.
mana kǝla fal [ma˜naˆ kǝˆla¨ få˜l] cuk. Mana
ruwuwada arawu kuralan badije
ndollan cerǝnadǝ. Modu kǝra cǝdi. Adǝ
mana kǝla fal. fa: phrase.
manadiwi [maˆnaˆd߉wß™] cu. Mana kuttu
wuldudǝ. Manadiwinjuro tia wayekko.
fa: grossièreté.
manadu [maˆnaˆðu˜] kkye2. Mana dio. Manane
awo njuwudǝnadǝa fakke. fa: parler.
manakǝji [maˆnaˆkǝˆjß™] cu. Mana karwu
cǝragǝna diodǝ. Manakǝjinjuro kam
adǝa kiragǝkko. fa: éloquence.
manakǝɍi [maˆnaˆkǝˆɍß™] cu. Mana candǝnni
manadudǝ. Fuwu yallayen manakǝɍi dio
ngǝla gǝni. fa: grossièreté.
kalmaram tǝlamyindia
mangamanga
manakuttu [maˆnaˆkuˆttu˜] cu. Mana karwu
wajǝna wuldudǝ. Manakuttu ngǝwujiya,
lawala cuwudi. fa: insulte.
manaram [maˆnaˆrå˜m] cu. Kor curon mana
ruwuwadaadǝ. Kitawu kǝrayelan
manaram kada. fa: bulle.
manda [ma˜nda˜] cu. Awo cira gai bul kalua
kǝjiro cǝdidǝ. Kalu manda bawoadǝ
kǝlam. fa: sel.
manda coktuwuma [ma˜nda˜ coˆktu˜wu˜maˆ]
cuk. Kalma gadea dunoajiyidǝ. Aɍi
tilonju lon kadio. "Lon" tima manda
coktuwuma wo. fa: idéophone.
manda mǝlakta [ma˜nda˜ mǝˆlaˆktaˆ] cuk.
Lǝmannanja ngǝlajaro, sǝniya sa salan
captaidǝ. Saa fi yaye Ingallan sala
manda mǝlaktaye cadi. fa: cure salée.
mandama [ma˜nda˜maˆ] cu. Manda ladoma bi
dedumadǝ. Mandama Bilmalan
mandanju kaɍimon lapce Ngeemero
cuwudi. fa: salinier, paludier.
mandamanda [maˆndaˆma˜nda˜] alnj. Curon
mandaa gaidǝ. Kǝska mandamanda
lǝmanne tiyi cassai. fa: salé.
mandǝna [måˆndǝˆna˜] cu. Awo tuwandiya,
tǝraanadǝ. Ku mandǝna motaye fakki.
fa: envie.
mandǝnama [måˆndǝˆna˜maˆ] cu. Kam
mandǝna ngǝwuadǝ. Mandǝnama
nangaro, awi curui yaye cǝragǝna. fa:
envieux.
manduwulu [måˆnduˆwu˜luˆ] cu. Kasulu
tuwana mǝkkadadǝ. Kǝmurjo laa
napkada manduwulu gursu uwu uwuro
cǝladi. fa: beignet de jujube.
manǝmbui [maˆnǝˆmbu˜i] cu. Kida maduro
bǝlanǝm kollǝme bǝla gadero ledudǝ.
Nangǝɍi kojiya, manǝmbuiro leji. fa: pain
quotidien (recherche du), pitance.
manǝmbuima [maˆnǝˆmbu˜imaˆ] cu. Kam
manǝmbui cǝdidǝ. Bǝrnin manǝmbuima
gǝnagǝni lowo cadi. fa: débrouillard.
manga1 [maˆngaˆ] cu. Kanori anǝm Gureye-a
yala Difaye-ayen dasaanadǝ. Mushende
manga duwon, manga fanjiwawo. fa:
manga.
manga2 [maˆnga˜] cu. Tǝlam mangaye.
Mushende bǝɍindǝ manga fanji. bg:
maˆngaˆmaˆnga˜2. fa: manga.
mangal [må˜ngåˆl] cu. rui: bå˜ngåˆl.
mangamanga1 [maˆngaˆmaˆnga˜] alnj. Ada
mangaye. Jawu mangamanga cǝdǝna.
fa: manga (typiquement).
mangamanga2 [maˆngaˆmaˆnga˜] cu. rui:
maˆnga˜.
123
mangar
mangar [ma˜ngaˆr] cu. Awo laa karwuye
rawodǝ. Mangarnǝm adǝa kolle, radiyo
adǝa fandǝmbawo. fa: désir.
mangaram [maˆngaˆråˆm] cu. Kamu bi fero
mangadǝ. Mangaram kamuro ngojǝna.
fa: manga (fille ou femme).
mangardu [maˆngaˆrðu˜] kkye2. Mangar dio.
Awi yaye bǝɍin keminjuyen curuiya,
mangarji. fa: désirer.
mangari [maˆngaˆrß™] cu. Cidi mangaye. Maine
mangarilan kǝrga. fa: région manga.
mangum [ma˜ngu˜m] cu. Kangadi fujaidǝ.
Yim kajaa wanjamma mangum fuje
yalla cawudǝna. fa: cor.
mani [maˆnß©] cu. Awo kwangaramlan culuwe
kamurambo fidiye tadaro waljidǝ. Mani
laa diwi nangaro tadaro waljiwawo. mt:
kǝ˜ngǝ˜l. fa: sperme.
maraba cǝk [ma˜raˆba˜ cǝ˜k] cuk. Kǝrkǝmdewu
sǝgǝri yindi kuruwu-a yindi sanana-a
kǝrkǝm cǝk dewu-aadǝ. Allo kura
kǝlassedǝ alama maraba cǝkkea. fa:
rectangle.
Maradi [Ma˜ra˜dß™] cuf. Maradidǝ defartema
tulur lardu Nijerre falnju katte
defartema Tawaye-a
Damagǝrǝmbe-alan dǝganadǝ. Kǝrye
Maradiyen ngangala jauro barejai. fa:
Maradi.
maradu [maˆraˆðu˜] kkye2. Bakturo bi taro
awo laa madu. Ngudo kalan
marayekkǝniya, fandǝkkǝni. fa: guetter.
marai [ma˜rå˜i] ko. rui: ma˜re˜.
marakalji [maˆraˆkaˆljß™] cu. Awo tǝngǝɍi
dangosolan tǝdǝna kajǝmusoro ado bi
jaktu nangaro tujagaidǝ. Marakalji
kamdiya, yange curi. mt: buˆto¨. fa: bouton.
marama [ma˜raˆmaˆ] cu. Janejane sa
keyeraalan samelan turuidǝ. Marama
fofou sammaa tarjǝna. mt: ta˜rwa˜maˆ
߉ngß©yeˆ. fa: arc-en-ciel.
marasin1 [ma˜ra˜s߉n] cu. Kǝska tǝngǝɍi
tadanju kasuni tǝmatǝmbe gaidǝ. Cidi
Tasawayen marasin barejai. fa: sésame.
marasin2 [ma˜ra˜s߉n] cu. Tada marasinne.
Tasawalan marasin mandaa-a
suwurra-a caladi. fa: sésame.
mare [ma˜re˜] ko. Ngaidǝma gǝna? Kadunoni
dimmi mare, wallǝme kadim? bg: ma˜rå˜i.
fa: n'est-ce pas.
mareadu [maˆreaˆðu˜] kkye2. Samelan
ngudosoye diridiridu. Asar laa
ngasiwoso mareajai. fa: planer.
mareshal [maˆreˆsha¨l] cu. Soji tiro kura wo
bawodǝ. Mareshal kadinniya, jeneralma
124 kalmaram tǝlamyindia
masaɍi
gapcǝnniro cijane dayera. fa: maréchal.
marǝs [ma˜rǝˆs] cu. Kǝndawu mewun yindin
nasaraye kǝnyakkuyedǝ. Marǝsse kawu
25a batalla kǝnyindiye ngǝssi. fa: mars.
marmarea [maˆrmaˆrea¨] cu. Sǝmo kastudǝ.
Lawala cadidǝro, ise amwurawanjaro
marmarea kiddo. mt: båˆre˜yaˆ. fa:
remontrance, réprimande.
marne [maˆrne˜] kkye. Kalma kamba
lowojaiya wuljaidǝ. Marne wuro
fǝrnǝmdǝa sarusǝgǝne bǝlawuronǝkki.
bg: maˆrtǝ˜gǝ˜ne˜. fa: s'il te plaît.
marsa [ma˜rsaˆ] cu. rui: fa˜rsaˆ.
martawa [ma˜rta˜waˆ] cu. Kamba kǝjiro tadǝ.
Tada adǝ wundu yayero curo bǝlayen
martawa cina. mt: bǝ˜rsǝˆm; da˜ra˜jaˆ1. fa:
dignité, respect.
martǝgǝne [maˆrtǝ˜gǝ˜ne˜] kkye. rui: maˆrne˜.
maruma [maˆru˜maˆ] cu. Fuwuma bǝlaye.
Cammo bǝlaye fi yayea cinna fado
marumayen cadi. mt: bǝ˜laˆmaˆ; dǝˆgǝˆm. fa:
chef de village.
maryi [må˜ry߉] cu. Je sǝrǝttǝnaaramba si yindi
fuwuye lǝmanne cakkeridǝ. Koroni
maryinju kamje kiyaso. fa: entrave (pieds
devant).
maryidu [måˆry߉ðu˜] kkye2. Maryi njakko.
Garwa na jǝpcǝnan koronju wande
kuruwujǝnniro maryiji. fa: entraver.
maɍi1 [maˆɍß™] cu. Ngulondo yindilan karawi
kambe tadǝ. Malǝm adǝ kam kǝranju
nojǝnnia maɍin cǝdai. fa: pincement.
maɍi2 [ma˜ɍ߉] cu. Curo mukkoyen feɍi kambe
baktadǝ. Mushende maɍi jaua nangaro,
yallaye rijana. mt: ma˜ska˜laˆ. fa: gifle.
maɍin baktu [ma˜ɍ߉n bå˜ktu˜] kkyek. Curo
mukkoye feɍi kambero gǝnaduwu.
Maɍin bansǝne kaurǝkko. fa: gifler.
maɍiɍi [maˆɍß™ɍ߉] alnj. Jiɍi maanayea. Gǝmaje
maɍiɍi cakke kasuwuro leyeno. fa:
marron.
masammanno [måˆsa˜mmaˆnno] nkye. Awo
ti bas nangaro tǝdǝnadǝ. Masammanno
ni nangaro kadikko. fa: spécialement.
Masar1 [Må˜såˆr] cuf. Lardu shuwasoye yala
adinnamjǝna Afǝrikaye adinnamlan
kaɍangi maliyaa cǝdidǝ. Bǝrni kura
Masarre tima Alkahira wo. fa: Egypte.
masar2 [må˜såˆr] cu. rui: må˜såˆrm߉.
masarmi [må˜såˆrm߉] cu. Kǝmbo ngawuɍi gai
duwon tada kurnum kura kuraadǝ. Guda
masarmiye samjiya, kibbaji. bg: må˜såˆr2.
fa: maïs.
masaɍi [ma˜sa˜ɍß™] cu. Kǝska cidiya bokokolla
kalwusan tilan fǝrijane garasan
masǝna
cawandidǝ. Kure kǝmurjowa masaɍilan
garasan cadi. fa: quenouille.
masǝna [måˆsǝˆna˜] cu. Awi yaye awo kambe
juwui bi cai tiyiro faidadiyidǝ. Kiam
masǝna tiro faidaa wo bawo. mt: kǝˆmbo¨.
fa: aliment, nourriture, manger, mets.
masǝnama [måˆsǝˆna˜maˆ] cu. Kǝm masǝna
cǝdidǝ. Bǝri careyen gǝnaada,
masǝnama fima isǝnni. fa: convive.
masidi [må˜sß™d߉] cu. Na masammanno sala
dioro gargadadǝ. Am bǝlaye kunguna
capcane masidi jǝmmaye kedo. mt:
då˜ndåˆl. fa: mosquée.
masilla [maˆsß™lla˜] cu. ɍiwura kura tilan bujiso
cadudidǝ. Argǝm wassane buwu
casǝmbǝɍiya, masillan cadudi. fa:
aiguille.
masiwa [maˆsß™waˆ] cu. Awo jauro kuttu
wakkajidǝ. Masiwa jiɍi fi jǝpco, lǝman
samma sanuidǝ? fa: catastrophe.
masiwama [maˆs߉waˆma˜] cu. Kam
hangalsango cuwudidǝ. Masiwama
nangaro, wunduma tiro fattiyiwawo. fa:
semeur de troubles.
masiya [måˆs߉ya˜] cu. Kasuni karasuye.
Masiyan daudaa cadi. fa: semence
(d'oseille).
maskala [ma˜ska˜laˆ] cu. Mukkolan feɍi kam
laaye baktu. Kǝranju nojǝnnidǝ, mushe
tia maskalan bakkeno. mt: ma˜ɍ߉. fa: gifle.
maskaru [måˆskaˆru˜] cu. Bǝri larusa tǝdǝnaye
kawu yindia dejane samjaidǝ. Maskaru
samdu kǝmaskiyanjuyen badiyeno. fa:
festin de noce.
maskin [måˆskß©n] cu. Kam tiyinjuye na laa
kalkal gǝnidǝ. Motalan cure maskinno
waljǝna. fa: handicapé.
maskindu [måˆsk߉nðu˜] kkye2. Maskinno
waldu. Maskinje rakce kureyedǝ gai na
naro lejiwawo. fa: handicapé (devenir).
masku [må˜skuˆ] alnj. Kam awo cǝdǝna
samma ngǝladǝro wuljagai. Kagǝlma
adǝ masku nangaro, kamuwa rakkanja
nanjun caari. mt: goˆnß™3. fa: agile (doigt),
habile, adroit, expert.
maso [maˆso¨] cu. Kam soro tando saniaro
cǝdanadǝ. Garuni curǝna, lekke maso
makki. fa: maçon.
masu [ma˜su˜] cu. Ka kǝrmaiye. Kǝmanda adǝ
masu mukkonna fomji. fa: sceptre.
mashikǝlam [maˆsh߉kǝˆla¨m] cu. Jena kǝɍin
yindiso timia taramba cidi Difayen
caaridǝ. Mashikǝlamlan kaninju kadu
cǝdi. fa: couteau.
mashin [maˆshß©n] cu. Su tǝdandǝna kida
kalmaram tǝlamyindia
mauriwudu
cǝdidǝ. Mashinlan kitawu bakcai. fa:
appareil mécanique.
mashin kawaktaye [maˆshß©n kåˆwåˆktaˆyeˆ]
cuk. Mashin tilan kawakta tǝdidǝ. 5
mashin kawaktaye "x 3"ro yakkǝmiya,
15 fandǝmi. fa: machine multiplicative.
mashin lusur [maˆshß©n lu˜suˆr] cuk. Mashin
awo yakkǝmmadǝa cuttuluwidǝ. Mashin
"+ 0"dǝ mashin lusur. fa: machine
paresseuse.
matafǝrǝm [maˆtaˆfǝˆrǝ˜m] cu. Karwun
kamcǝlǝm tiyi gardaye. Matafǝrǝm cana
nangaro, ci duniaye rijǝnni. fa:
médicament.
matafiɍo [maˆtaˆf߉ɍo˜] cu. Ngudo kadau gai
duwon ngaware kuruwua ngudosolan
ambadidǝ. Matafiɍo ngarwuma warje
cejǝna ngǝro cǝdi. fa: milan.
matagel [maˆtaˆge¨l] cu. rui: ge¨l.
Matamai [Ma˜ta˜ma¨i] cuf. Bǝrni naptu bǝla
kura arondisemaye cǝdi curo defartema
Damagǝrǝmben. Kǝrye Matamaiyelan
ɍeke ngǝwuro barejai. fa: Matamèye.
mattam [må˜ttåˆm] cu. Je sǝrǝttǝnaaramba si
fuwuye fal-a ngawoye fal-a cakkeridǝ.
Fǝrnjuro mattam cakke barambo jeje
kiado. fa: entrave.
mattamdu [måˆttåˆmðu˜] kkye2. Mattam
njakko. Fǝrnǝm mattamme, wande
kuruwuro lejǝnni. fa: entraver.
mattasambo [maˆttaˆsaˆmbo˜] cu. Kalwo sa
baram lajaiya katti tilan cattuluwidǝ.
Kǝryenden mattasambo ngǝwuso
ngǝlaiye. mt: kåˆrwß™loˆ. fa: panier.
mattu1 [ma˜ttu˜] kkye2. Tame rattuwu.
Madde, kuduni culuwo. fa: presser.
mattu2 [ma˜ttu˜] kkye2. Kasamlan faidadǝme
awo laa gǝrdu. Kǝndawu curo
tonoyedǝa tiyolan macce bidoro
fiyeyeno. fa: aspirer.
mau [må˜u] cok. Kalma manda curo kǝmboyen
jauro ngǝwujiya wuljaidǝ. Ngaji bulu
manda mau fanjǝnaa bukke kidarambo
leyekko. fa: salé (très).
maudu [må˜uðu˜] kkye2. Mǝradu galduro
gaptu. Shadda yuwukkǝna, kunguna
dudoye mauso. bg: mo˜uðu˜. fa: manquer.
mauludu [måˆulu¨duˆ] cu. Sala ngawareye
kojǝnaye kǝndawu yindi kawu mewun
yindinna sala cadidǝ. Bune mauluduyea
mǝsǝlǝmba kǝra cadi ngai wajai. fa:
mouloud; mulud.
mauriwu [må˜urß™wuˆ] cu. rui: må˜gå˜rß™wuˆ.
mauriwudu [måˆur߉wuˆðu˜] kkye2. rui:
måˆgåˆr߉wuˆðu˜.
125
mauriwuma
mauriwuma [måˆur߉wu˜maˆ] cu. rui:
måˆgåˆr߉wu˜maˆ.
mawodu1 [maˆwoˆðu˜] kkye2. Jawal laan
jamaro isanoduwu. Am konkur
cawandǝnaye cu jeridalan mawojana.
mt: ku˜ru˜ktu˜. fa: publier.
mawodu2 [maˆwoˆðu˜] kkye2. Jawal laan lawar
jamaro isafanduwu. Yim konkur dioye
radiyolan ambo mawojana. mt: ku˜ru˜ktu˜.
fa: annoncer.
mawu [ma˜wuˆ] cu. Jǝmǝla kawu tulurredǝ.
Batalla kawu mawuye sado. fa: semaine.
mayafi [ma˜ya˜fß™] cu. Batta ci tududǝnaa tilan
am jaktai bi dǝgǝllo ferjagaidǝ. Binǝm
kojiya, am mayafilan jaktai. fa: drap.
mayawa [ma˜ya˜waˆ] cu. Kam bi awo laa
wundu yaye cǝraanadǝ. Mayawanjua
nangaro, walawala kedǝnniya, tia mairo
ngoyera. fa: popularité.
mayawaa [ma˜ya˜waˆaˆ] alnj. Kam mayawa
cǝdanadǝ. Mayawaa nangaro, tia
difitero ngoyera. fa: populaire.
Mayayi [Ma˜ya˜yß™] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi defartema Maradiye
yalan dǝganadǝ. Arondisema Mayayiye
adinnam arondisema Dakoroyen kǝrga.
fa: Mayahi.
mayira [maˆyß™ra˜] cu. Ya maiye. Jǝmma
nguson kamuwa bǝlaye isane mayira
lewajai. fa: mère du chef.
mbadu [mba˜ðu˜] kkye2. Kambi dio. Maara
bawo nangaro mbaje ingi falyeno. fa:
flotter, nager.
mbaduma [mba˜ðu˜maˆ] cu. Awo lonno
tujagai ingiye lǝpciwawodǝ. Mui tujiya,
wande nadǝa ngessǝnniro, mbaduma
tujiyi. fa: flotteur.
mbal [mbåˆl] cu. Kǝnja kamba hangalnju
cuttuluwidǝ. Kam adǝ mbal cana
tataljiaro leji. fa: alcool.
mbalma [mbåˆlmaˆ] cu. Kam mbal caidǝ.
Mbalma nangaro, wunduma mananju
ngojiwawo. fa: ivrogne.
mbeji [mbe˜jß™] kkye. Awo dǝganadǝ. Bǝla adǝn
lokkol mbeji. bg: me˜nnaˆ. fa: il y a.
mbǝktu [mbǝ˜ktu˜] kkye2. rui: mǝ˜ktu˜5.
me [me¨] cu. Kǝndawu mewun yindin
nasaraye kǝn'uwuyedǝ. Kǝngal meye
jau nangaro, amso ngurwo lapcai. fa:
mai.
medo [meˆðoˆ] kkye1. Simbe moji kori koriro
dio. Simnǝm cǝmediya, kam tussǝna
rummi rumi. mt: njǝ˜mǝ˜ttu˜. fa: cligner.
medu [meˆðu˜] kkye2. Kǝla suwarnǝme awo laa
kuro. Awinǝm ngokkǝnaro menǝme wua
126 kalmaram tǝlamyindia
mǝdǝmbadu
surumidǝ? fa: retourner (se).
mekaniki1 [meˆka˜nß™k߉] cu. Njassama injiye.
Inji babǝrniye mekaniki cassane sina. fa:
mécanicien.
mekaniki2 [meˆka˜nß™k߉] cu. Inji njassadǝ. Sule
mekaniki inji neduyeye cǝɍi. fa:
mécanique.
melo [meˆlo¨] cu. Kǝska fafaji tada bambusu
gai duwon tokokor cakkidǝ. Melo sai na
ingian baredi. fa: melon.
memedu [meˆmeˆðu˜] kkye2. Kǝla kanji
kanjiro suwardu. Karaaro runju lejiya,
memeji rijǝna. fa: regarder, retourner
(se).
menna [me˜nnaˆ] kkye. rui: mbe˜jß™.
mer [me¨r] cu. Kam kǝreyada bǝlaro kissiyidǝ.
Mer culuwe naptu bǝlaye curui. fa:
maire.
mere [meˆre¨] cu. Ngawuɍi jiɍi kimedǝ. Kure
mere ci Caduyen barejai. fa: sorgho.
meri [meˆrß©] cu. Kidaram merre. Motawa
meriye jambo ngawo bǝlayero casadi.
fa: mairie, hôtel de ville.
merudu [meˆruˆðu˜] kkye2. Ran sango.
Kekenju meruje tiro kekko. fa: lever un
gage, dégager.
mesa [me˜saˆ] cu. Kadi kura ye, kuruwu ye,
dawi bawoadǝ. Mesa rakce kam cundi.
fa: boa.
metǝr1 [me¨tǝˆr] cu. Ngalduram daduye
nankuruwunju santimetǝr miadǝ. Yadi
metǝr fal redaa yuwukke yange seddo.
fa: mètre.
metǝr2 [me¨tǝˆr] cu. Ngalduram dangolan
tǝdǝna nankuruwunju santimetǝr
miaadǝ. Kekema kare cǝdiya, metǝrlan
ngalji. fa: mètre à ruban.
metǝra [me˜tǝ˜ra˜] cu. Su tǝgarǝna taram
kǝskayea tilan kusaso jajagaidǝ.
Kolkolma metǝralan tame cassai. fa:
marteau.
metǝrama [me˜tǝ˜ra˜maˆ] cu. Kam baram ladu
bas saniaro cǝdanadǝ. Metǝramaso
sǝnǝm cadiya duwon, barambo ngasayi.
fa: puisatier.
metǝrkare [me¨tǝˆrkaˆre˜] cu. Ngalduram
misalle ferno ngalduye. Kuloniye
fernonju metǝrkare yer dewu. fa: mètre
carré.
mewu [meˆwu˜] l. Lamba fuwu lǝgarren isidǝ.
Lǝgarro fal kǝlgǝmiya, mewu fandǝmi.
fa: dix.
mǝdǝmbadu [mǝˆðǝˆmba¨ðuˆ] cu. Baɍimi
kǝriwuye koljane curiya, gǝrje kannu
cǝsangidǝ. Saa 1945lan Japonlan
mǝktu
mǝdǝmbadu am gǝnagǝni cejǝna. fa:
bombe.
mǝktu1 [mǝˆktu˜] kkye2. Tiyiye na fujǝna
jaujidǝro awo laa kannua gǝnaduwu.
Koro yamsiye dauni fuyenniya, kawu
mawuro ingi kannualan mǝkcai ngai
duwon ngayekko. fa: masser.
mǝktu2 [mǝˆktu˜] kkye2. Na jauro awo laa
kannua gǝnaduwu. Dawudi tadanjuye
mǝkci. fa: chauffer.
mǝktu3 [mǝˆktu˜] kkye2. Kǝmbo rungorungo
ciro fiduwu. Tiyi cǝdi cǝne napkada ngaji
ngamdu mǝkci. fa: avaler (qqch en
poudre).
mǝktu4 [mǝ˜ktu˜] kkye2. Rungoa mukkolan
kǝkǝmmǝme tokokorro dio. Tǝgǝranju
juwane kerǝnniya, napce mǝkkeno. bg:
mǝ˜ttu˜. fa: compresser.
mǝktu5 [mǝ˜ktu˜] kkye2. Dunolan cidi-a faidu.
Jǝmmaa kajiri jurwu lokkollen karas
mǝkcai. bg: mbǝ˜ktu˜. fa: arracher.
mǝladoma [mǝˆlaˆdo˜maˆ] cu. Kasuwa kanduɍi
kamuwaye fijidǝ. Kure kamu adǝ
dambunjua jairo duwon, mǝladoma
cakke kǝla jakkadaa kǝrga. fa: maladie.
mǝlastu [mǝ˜la˜stu˜] kkye2. Nguldǝme awo laa
ta. Ngambadu ngudo mǝlasse kida. fa:
guetter.
mǝlattu1 [mǝ˜la˜ttu˜] kkye2. Tǝlamlan gando.
Wande kǝri tasanǝm mǝlaccǝnni. fa:
lécher.
mǝlattu2 [mǝˆlaˆttu˜] kkye2. Kanduɍiye fidu.
Kanduɍi kǝlanjuye mǝlacci. fa: tomber
(cheveux).
mǝldu1 [mǝ˜lðu˜] kkye2. Kambǝɍi dio. Yalla
mǝldai duwon, falnja jau fangeno fa:
lutter.
mǝldu2 [mǝ˜lðu˜] kkye2. Awo laa fandoro
ngǝnǝptu. Mǝlde kiaddin bak kiwando.
fa: effort (fournir).
mǝlduma [mǝ˜lðu˜maˆ] cu. Kam kambǝɍi
dioma. Shetima Talwa mǝlduma kura
Difaye. mt: kaˆmbǝˆɍ߉ma˜. fa: lutteur.
mǝletma [mǝ˜le˜tmaˆ] cu. Kam awo dangoye
ɍittu saniaro ngojǝnadǝ. Sunoni
kamdǝnadǝa bikka mǝletma jena
kannualan ɍiccǝna. fa: chaudronnier.
mǝlǝkta [mǝˆlǝˆktaˆ] cu. Kori koriro
wawastudǝ. Keyeraye mǝlǝktadǝ,
bunea, dunia ngaa wassi. mt: wuˆlǝˆktaˆ. fa:
éclair.
mǝlǝktu [mǝ˜lǝ˜ktu˜] kkye2. Wawastu. Mǝlleram
mǝlǝkci. mt: wu˜lǝ˜ktu˜. fa: éclairer.
mǝlmǝldu [mǝˆlmǝˆlðu˜] kkye2. Kǝmǝɍilan
wardu. Napkada njaimu mǝlmǝlji. fa:
kalmaram tǝlamyindia
mǝɍimǝɍia
mijoter.
mǝmǝlǝktu [mǝˆmǝ˜lǝ˜ktu˜] kkye2. Ngǝwuro
mǝlǝktu. Keyera bikkaye adǝ jauro
mǝmǝlǝkcǝna. fa: clignoter, scintiller.
mǝmǝstu [mǝ˜mǝ˜stu˜] kkye2. rui: mu˜mu˜stu˜.
mǝnafǝk [mǝˆna˜fǝˆk] alnj. Kam niadiwiro awo
karwunjuye-a cinjuye-a gadedǝ.
Mǝnafǝkko hangaldǝne, kamba jawal
diwiro cakki. bg: muˆna˜fǝˆk. fa: hypocrite.
mǝnde1 [mǝ˜nde˜] cu. Saa koje curo
dǝgaiyenaro ngayiyenadǝ. Kǝmǝne
yayero mǝndema nangǝɍi ngǝlajǝna wo.
fa: année passée.
mǝnde2 [mǝˆnde˜] nkye. mt: ku¨re˜. fa: autrefois.
mǝndendo [mǝ˜nde˜ndoˆ] nkye. Ku saa
yindiadǝ. Mǝndendo wu aji burwoyen,
kǝmǝne aji yakkuyen. fa: deux ans avant.
mǝndendowa [mǝˆndeˆndoˆwa˜] nkye. Ku saa
yakkuadǝ. Mǝndendowa kida lokkolle
ngǝskeno. fa: ans (trois auparavant).
mǝndǝl [mǝ˜ndǝ˜l] cu. Kida karawi njassayedǝ.
Mǝndǝl jamanne injilan cadi. fa: tannage.
mǝndǝlma [mǝ˜ndǝ˜lmaˆ] cu. Kida mǝndǝlle
diomadǝ. Mǝndǝlma kangarlan ngǝwuro
faidadi. fa: tanneur.
mǝndǝlmari [mǝˆndǝˆlmaˆrß™] cu. Na mǝndǝlma
sanianju cǝdidǝ. Kinaji nangaro,
mǝndǝlmari kuruwu bǝlayen. fa:
tannerie.
mǝradu1 [mǝˆra¨duˆ] cu. Awo karwunǝmbe
cǝragǝnadǝ. Mǝraduni kura faldǝ fado
simintiye fando. fa: désir.
mǝradu2 [mǝˆra¨duˆ] cu. Awo madidǝ. Mǝradu
kǝra adǝye yal fi yaye arawu cǝlǝm
kǝradu nojo. fa: objectif.
mǝradu galdu [mǝˆra˜duˆ gaˆlðu˜] kkyek. Awo
ronǝmbe fando. Yani Makkaro
yadǝkkiya, mǝraduni galdǝna. fa:
satisfaire (se).
mǝrdi [mǝ˜rdß™] cu. Kasuwa lǝmannaa bǝleji,
lǝmandǝ kam jǝgǝrǝnadǝro cidǝ. Kǝrinia
mǝrdiye cǝdana kǝmbo juwuiwawo. fa:
rage.
mǝrdu [mǝˆrðu˜] kkye2. Kanadi ngodu. Jau
yaye, mǝrne kida adǝa tumogǝne. fa:
patienter.
mǝrsadu [mǝ˜rsa˜ðu˜] kkye2. Kamba ardidu.
Mǝrsanjǝkkǝna nangaro, lǝmanni
mukkonǝmbo kekkǝkko. mt: lå˜iðu˜. fa:
avoir confiance.
mǝɍimǝɍi [mǝˆɍ߉mǝ˜ɍ߉] cu. Kuɍi fefedoa jauro
sanana fǝrso damejidǝ. Na ingian
mǝɍimǝɍi kambo kǝnǝm dapciyi. fa:
insecte (espèce).
mǝɍimǝɍia [mǝ˜ɍß™mǝ˜ɍß™aˆ] alnj. Kam ngǝwusoro
127
mǝs
tiyi kuttuadǝ. Ti mǝɍimǝɍia nangaro, kida
dunoyedǝa wajǝna. fa: maladif.
mǝs [mǝ˜s] cok. Kalma kǝska bi kajǝm falma
ɍijǝnniro wuljaidǝ. Kasuni tataseye
fikkǝnadǝ mǝs ɍijǝnni nangaro, gade
fiyekko. fa: ne pas pousser.
mǝs [mǝ˜s] cok. Kalma ngambadu
bowoduyedǝ. Mǝs cǝniya, ngambadunju
gǝrenjuro isi. fa: minou.
mǝsǝk1 [mǝ˜sǝ˜k] cu. Suno jakkada
kamuwayedǝ. Kure kamuwa ngǝwuro
mǝsǝk casakki. fa: soulier.
mǝsǝk2 [mǝ˜sǝˆk] cu. Awo tokokor bul kibbu
buwuccidǝ. Sanduwunjuro mǝsǝk cakke
kajǝmunju samma buwucci. fa: musc.
mǝsǝlǝm [mǝ˜sǝ˜lǝˆm] cu. Kam adin Nawi
Mamaduye jǝgaidǝ. Mǝsǝlǝm was wajiya
sala uwu cǝdi. fa: musulman.
mǝstu [mǝˆstu˜] kkye2. Awo kǝmboye landu.
Mongoɍoni mǝssǝna njaro yojiwawo. fa:
détériorer.
mǝstu awo kureye [mǝˆstu˜ aˆwo˜ ku¨reˆyeˆ]
cuk. Awo kureye curo cidiyen
mǝssǝnadǝ. Curo Tenereyen mǝstu awo
kureye kada. fa: fossile.
mǝttu [mǝ˜ttu˜] kkye2. rui: mǝ˜ktu˜4.
mia [miâ] l. Mewu mewu fado mewudǝ.
Kasuwa laa kani-a ngǝlaro-a mia cejo.
fa: cent.
miaram [miaˆrå˜m] cu. Kǝwu am bi awo
miaye. Dǝwulan miaram mewu. fa:
centaine.
micco [m߉cco˜] cu. Ngucci kimejǝnadǝ. Yalla
karjǝmlan micco cattuluwi duwon, kadi
carune ngǝrǝmgera. fa: fruit (de doum).
midi [m߉dߩ] cu. Sa mewun yindin kausuye.
Midi cǝdiya, lokkolwu fadoro lejai. fa:
midi.
mil [mß©l] cu. Nankuruwu kilometǝr fal redaa
gǝna kojǝnadǝ. Bǝlanja-a kaande-a
kattenjalan mil yakku. fa: mile.
miligǝram [m߉l߉gǝˆra¨m] cu. Ngalduram
nankurwowuye tima jauro tǝngǝɍi
wodǝ. Miligǝram dǝwu duwon, gǝram fal
wo. fa: milligramme.
mililitǝr [m߉l߉lß©tǝˆr] cu. Ngalduram curoye
tima jauro tǝngǝɍi wodǝ. Mililitǝr dǝwu
duwon, litǝr fal wo. fa: millilitre.
milimetǝr [m߉l߉me¨tǝˆr] cu. Ngalduram daduye
tima jauro tǝngǝɍi wodǝ. Milimetǝr dǝwu
duwon, metǝr fal wo. fa: millimètre.
miliyo [m߉l߉yo¨] l. Dǝwu fado dǝwu. Jama
Nijerre miliyo mewuma cadǝna. fa:
million.
milleram [mß™lle˜råˆm] cu. Kuɍi tǝngǝɍi farjiya
128 kalmaram tǝlamyindia
mittuwu
wassidǝ. Dunia jauro cǝlǝmba, mǝlleram
kuruwuman turui. fa: luciole.
mimidu [mß™mß™ðu˜] kkye2. Fǝrre yiro. Fǝr
kǝmanju kirunniya, mimiyeno. fa:
hennir.
mina [m߉na˜] cu. Curo ngisimeyesolan bundi
kura laa riyada. Yim laa mina kambǝɍi
dawu karaayen kokce dǝlaa tada
ngimbaro ngoyeno. fa: animal mythique.
minadu [mß™na˜ðu˜] kkye2. Katti-a kalkallo dio.
Jambo fannjuye bǝlaaro fijiye
minayeno. mt: sa˜na˜ðu˜. fa: remblayer.
mindo [m߉nðoˆ] kkye1. Sim kalaɍilan tuluwo.
Kulon waldǝna njaimu cǝmindi. fa:
enlever.
ministǝr [m߉nß©stǝˆr] cu. Kam curo gomnatiyen
dǝganadǝ. Ministǝr ilmuye yim wajiya
lokkolla jawawi cǝdo. fa: ministre.
ministǝrdi [m߉n߉stǝˆrdß™] cu. Kidaram na
ministǝr kura wodǝ. Ministǝrdi
lardundeye samma bǝla Niamelan
kasarga. fa: ministère.
minna [mß©nnaˆ] cu. rui: ba˜ɍ߉mß©nnaˆ.
minti1 [mߙnt߉] cu. Sa fal firakkuro yaktiya, ci
faldǝ. Segond firakku minti fal ci. fa:
minute.
minti2 [mߙnt߉] cu. Awo tokokor bul suwurra
casambidǝ. Minti yimbǝmiya, nana
fanǝmi. mt: boˆnbo¨. fa: bonbon.
minti3 [mߙnt߉] cu. Yadi kesakesa
kalwusannedǝ. Mǝsǝlǝmba kamin batta
mintiyen jakcai. fa: tissu (sorte de).
miris [mß™r߉s] cu. Karawi ngǝlaro kanduɍi
kuruwuaye adaro sǝrduro gǝnajagaidǝ.
Mirisnju sai yim salaa duwon fǝrnjuro
ferjiyi. fa: peau (d'harnachement).
Miriya [Mß™rß™ya˜] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi curo defartema
Damagǝrǝmben. Miriyalan kamuwa
ngǝwu kida duwurammaye cadi. fa:
Mirriah.
misal [m߉sa¨l] cu. Kam asujoro camun
wulduwu bi fǝledaadǝ. Misal
ngoyenniya duwon, yallanju asuyera.
fa: exemple.
misandu1 [m߉saˆnðu˜] kkye2. Simlan ngǝlaro
ngaldu. Ngǝri misanje kǝniwu
kolyenniya, kǝladǝa cuwando. fa: viser.
misandu2 [m߉saˆnðu˜] kkye2. Sikelsolan
ngaldu. Sikellan misangenniya,
nankurwowunju kilo mia. fa: peser.
miskil [mߙsk߉l] cu. Kuttu katte ambero
ngayidǝ. Kattenjaro miskil ngaana,
yassaiwo. fa: litige.
mittuwu [m߉ttu˜wu˜] kkye2. Ngǝwuro dio.
model
Keyera bikkayedǝ jauro ingi micciye
fado ngǝwu juwuna. fa: déverser.
model [moˆde¨l] cu. Awi yaye awo rume
jiɍinju dimidǝ. Yalla model musheyedǝa
carune jiɍinju cadi. fa: modèle.
moduwa [moˆdu˜waˆ] cu. Alakoro tasiwi
gǝrdudǝ. Dǝlawu cuduroro, malǝmba
moduwaro captana. fa: imploration.
moduwa dio [moˆdu˜waˆ dioˆ] kkyek. Alakoro
tasiwi gǝrdu. Masidin saɍiyenniya,
napce moduwa cǝde duwon kiluwo. fa:
égrainer (le chapelet).
mongoɍo1 [mo˜ngoˆɍoˆ] cu. Kǝska kura, kalu
kuruwua kaɍiyi bawoa, tadanju daa
curon susuadǝ. Mongoɍo jauro ingi
cǝragǝna. bg: ya¨ mo˜ngoˆɍoˆyeˆ. fa: manguier.
mongoɍo2 [mo˜ngoˆɍoˆ] cu. Tada mongoɍoye.
Kai! Ku mongoɍo lele yakkǝna. fa:
mangue.
mongoɍoma [moˆngoˆɍoˆma˜] cu. Kam
mongoɍo bas cǝladidǝ. Mongoɍoma
adǝyen luwa kidǝkkǝniya, mongoɍo yindi
sǝrga. fa: mangues (vendeur de).
monima [moˆnß©maˆ] cu. Kǝlangalan kam
nando tiloadǝ. Kambǝɍi cijiya, lardu fi
yaye monima mewu mewu
kambǝɍiwuye cuwudi. fa: partenaire.
mordom [mo˜rdoˆm] cu. Bǝlǝm ngaji ngajia
tǝwur gǝni argǝmbe. Ya Fanna bikka
mordom kǝji laa karjǝna. fa: bouillie de
mil.
morowon [moˆroˆwo˜n] cu. Lǝman karaaye,
nganjin gǝrdi, si dewua alamanju
gadangaɍe gai duwon kura tǝgǝridǝ.
Morowon bǝlaalan ngǝwulnju fiji. fa:
varan.
moɍimoɍi [moˆɍß™moˆɍß™] cu. Tiyikuttu.
Moɍimoɍinju cakke aji fallan saa yindi
cǝdo. mt: t߉y߉kuˆttu˜. fa: malaise.
mosoro [moˆso˜ro˜] cu. Batta ci tududǝnaa
kamuwaso kǝlaro casakkeridǝ. Bǝrbǝr
waduro, mosoro kǝlaro cikkerǝna. mt:
aˆlwß™taˆ; kå˜llåˆwß™. fa: foulard.
mota [mo˜taˆ] cu. Su gǝnanjuma si dewua
injilan kidaje lejidǝ. Mota kasuwuyen
bǝlawuro kido. fa: automobile.
motama [moˆtaˆma˜] cu. Kam mota kǝridu
saniaro ngojǝnadǝ. Fermi cuwande
motamaro walyeno. fa: chauffeur.
moter [moˆte¨r] cu. Awo sulan tǝdǝna,
kǝndawu motayelan bi latǝriklan
faidadi, casangiya kalala cǝdidǝ. Moter
motaniye lande mota cidu wayeno. mt:
ߙnj߉. fa: moteur.
moudu [mo˜uðu˜] kkye2. rui: må˜uðu˜.
kalmaram tǝlamyindia
mujingoro
mowo1 [moˆwoˆ] kkye1. Awonǝm na kamben
ngodu. Gakke kasuni mowokke
kadikko. fa: récupérer.
mowo2 [moˆwoˆ] kkye1. Mukkolan ta. Sadaa
sayeranniya, mukko yindilan kimowo.
fa: prendre.
mowondu [moˆwoˆnðu˜] kkye2. Awoye yodu.
Kunguna fandǝkkǝnadǝ, bǝlawuroni
mowonji. mt: yo˜ðu˜. fa: possible (devenir).
mowor1 [mo˜woˆr] cu. Kanori ci jarara
Kǝmǝduwuyen dasaanadǝ. Adinnam
Diwayen mowor ngǝwu. fa: mobeur.
mowor2 [mo˜woˆr] cu. Tǝlam moworre.
Lokkol Bagarayen mowor jandejai. fa:
mobeur.
mowordi [moˆwoˆrdß™] cu. Cidi moworrayedǝ.
Mowordilan jararalan tatase barejai. fa:
mobeur (région ou quartier).
moworram [mo˜woˆrråˆm] cu. Kamu bi fero
mowordǝ. Moworram tatase cudori. fa:
mobeur (fille ou femme).
moworu [moˆwoˆru˜] alnj. Kam mana kambe
fanjiwawodǝ. Kolo moworu nangaro,
sawa ngǝlama cǝdanni. mt: duˆwoˆru˜, f߉ro˜n,
muˆna˜fǝˆk. fa: voyou.
mowosu [mo˜wo˜suˆ] cu. Su yindi tǝgarǝna
kǝllada taramba tilan battaso kamjaidǝ.
Wanjamma mowosulan kǝla gǝrǝpci. fa:
ciseau.
mudi [mu˜dß™] cu. Ngawo kǝlaye. Mudiyen tia
bakkeranniya, muwayeno. fa: nuque.
mudu [mu˜ðu˜] kkye2. Sa gǝna laaro na laa
tiyiye no. Diwiro boje mukkonju
muyeno. fa: engourdir (s').
muharram [muˆha˜rraˆm] cu. Kǝndawu
mewun yindin kamcǝlǝmbeye
kǝnburwoye. Muharramlan am jakka
cattuluwi. fa: mois hégirien (premier).
mui [mu¨i] cu. Su tǝngǝɍi dungokkada
tǝlamba kǝɍiro tujagane buni cadaidǝ.
Mui bowu ingiro kolgǝmiya, duwan buni
tambawo. fa: hameçon.
mui kaa [mu¨i ka¨aˆ] cuk. Mui tilo karo jelan
tuwaadadǝ. Muinju kaa kuruwu gǝpciye
buni kida. fa: hameçon (long filet à).
muje [muˆje¨] cu. Na gargada curonjulan awo
kuroye kadaadǝ. Muje Niameyedǝlan
ngam so, buldu so, suno shawa shawa
so mbeji. fa: musée.
muji1 [muˆjß™] cu. Ngawuɍi kime. Ku fannden
guda mujiye bukko. fa: sorgho.
muji2 [muˆjß™] cu. Koro kimekimedǝ. Kolema
koronju fal muji, fal cǝlǝm. fa: rougeâtre.
mujingoro [mu˜j߉ngo˜roˆ] cu. Jiɍi goro duwon,
tǝngǝɍi cǝm fokdǝ. Ti adǝ mujingoro
129
mukko
gǝnia, goro gade cǝragǝnni. fa: kola.
mukko1 [mu˜kkoˆ] cu. Tiyinǝmbe na
ngulondoa awi yaye tamidǝ. Mukkolan
kǝreyo cǝdana ruwu cǝdi. bg: nu˜kkoˆ. fa:
main.
mukko2 [mu˜kkoˆ] cu. Gǝmajelan na mukko
kojidǝ. Larusaro gǝmaje yindi cududo:
fal mukko koria, fal mukko kuruwua. bg:
nu˜kkoˆ. fa: manche.
mukko3 [mu˜kkoˆ] cu. Tiyi kambe na
ngawanan cije ngulondoro isidǝ.
Kambǝɍilan mukkonju ngasuyen
namgadan. bg: nu˜kkoˆ. fa: bras.
mukko4 [mu˜kkoˆ] cu. Wuɍi fannǝmbo ni na
gaden juwanǝmidǝ. Sa salan mukkonju
kamunjuro juwajiyi. bg: nu˜kkoˆ. fa:
mandat.
mukko kamboia [mu˜kkoˆ kaˆmbo¨iaˆ] alnj.
Kam duwama kambo mukko gǝnajiyidǝ.
Mukko kamboia nangaro, yalla sammaa
soro cakki. fa: rapide, prompt.
mukko kǝmagǝnne [mu˜kkoˆ kǝˆma˜gǝˆnneˆ]
cuk. Kǝla kǝmagǝnnen, na kuruwu
njaɍejiyidǝ. Mukko kǝmagǝnne faidaa;
tilan kajim ngoje cinjuro cakki. fa:
trompe.
mukko kibbua [mu˜kkoˆ kß©bbuˆaˆ] alnj. Kam
awonju kambo ciwawodǝ. Mukko
kibbua nangaro, yallanjuma dinaa
dadajai. fa: pingre, avare, chiche,
économe.
mukko kuttua [mu˜kkoˆ ku˜ttuˆaˆ] alnj. Kam
awo misanjiya ngǝwusoro
cuwandiwawodǝ. Jauro mukko kuttua
nangaro, sojiro ngojanama, kolyera. fa:
maladroit.
mukko njakko1 [mu˜kkoˆ njåˆkkoˆ] kkyek.
Cunǝm ruwunǝme sheda kǝla
kakkaduyen gǝnadu. Kakkaduro mukko
cakke alwasinju kimowo. fa: signer.
mukko njakko2 [mu˜kkoˆ njåˆkkoˆ] cuk. Sheda
dioro kakkadu kurdudǝ. Alwasinju
cuwandiwawo, kakkadulan mukko
njakko bawoa. fa: signature, visa.
mukko nodo [mu˜kkoˆ noˆðoˆ] cuk. Waila-a
kǝmboram-a nodudǝ. Mukko nodo
diyedǝn, wailaro leniyeya, kǝmborambo
leniye ngai, har kimbariye. fa:
latéralisation.
mukkoa [mu˜kkoˆaˆ] alnj. Kam awo misanjiya,
cuwandidǝ. Kandira adǝ mukkoa
nangaro, lǝman karaaye kada cuwudi.
bg: nu˜kkoˆaˆ. fa: adroit.
mukkobǝlaa [mu˜kko˜bǝˆlaˆaˆ] cu. Bǝlaa dadu
mukkoyea kojǝnnidǝ. Mukkobǝlaa laje
130 kalmaram tǝlamyindia
mumusta
kanduɍinju rǝpkeno. fa: trou.
mukkode [muˆkkoˆde˜] cu. Awonambudǝ.
Mukkode cakke fannju kilado. fa:
pauvreté.
mukkodoi [muˆkkoˆdo˜i] cu. Kida mukkoye
duwama tǝdidǝ. Mukkodoinjuro, kamu
adǝ kǝla dewu rakce yim fal japci. fa:
agilité.
mukkokamboi [muˆkkoˆkaˆmbo˜i] cu. Duwan
kambo mukko gǝnaduwudǝ.
Mukkokamboinjuro, wunduma tia
kambiwudu cǝragǝnni. fa: main (fait de
porter la).
mukkokǝji [muˆkkoˆkǝˆjß©] cu. Awo
misannǝmma ngǝwuso fandodǝ.
Mukkokǝjinjuro, yim baraa tia fuwuro
casakki. fa: adresse.
mukkokibbu [muˆkkoˆk߉bbu˜] cu. Kambo
awonǝm njo wadadǝ.
Mukkokibbunjuro, rumiya, ti ngudi gai.
fa: avarice.
mukkokuttu [muˆkkoˆkuˆttu˜] cu. Awo
misannǝmma ngǝwuso fandǝmbawodǝ.
Mukkokuttunjuro, awo karǝnnjuyema
rakce bakciwawo. fa: maladresse.
mukkon ta [mu˜kkoˆn taˆ] kkyek. Kam bi awo
laa rǝp tadǝ. Kuwuinju wande
farjǝnniro, mukkon ngǝlaro cǝdane
leyeno. fa: empoigner.
mukkoram [muˆkkoˆrå˜m] cu. Awo ado
nangaro mukkoro casakkidǝ.
Kolemayen mukkoram suye-a
dangoye-a mbeji. mt: wo˜ɍo˜wo˜ɍo˜. fa:
bracelet, gourmette.
mukkuru [muˆkkuˆru˜] cu. Batta
jungurujungururo tududǝna tǝmǝrra bi
dangoa kamuwaso fǝrdu jenenjayero
casakkidǝ. Mukkuru ngǝwuso yadi
kamboilan tǝdǝna. fa: jupon.
mukowa [muˆko˜waˆ] cu. Ser Kǝmande kam
awo ngǝla cǝdǝnaro cidǝ. Mukowa
fandoro, maskinnaro sadaa cǝddi. mt:
la˜da˜. fa: récompense (divine).
mukowadu [muˆkoˆwaˆðu˜] kkye2. Mukowaro
waldu. Ser sǝddǝmma adǝa Ala
mukowajo! fa: bénédiction.
mul [mu¨l] cu. Katako bi su masammanno
jalap dioro tǝdǝnadǝ. Jalap simintiye
mul suyen cadi. fa: moule.
mumin [mu˜m߉n] cu. Kam Ala rijǝnadǝ. Mumin
nangaro, kasuwa kambe gǝnama
cǝdiwawo. fa: pieux.
mumusta [muˆmuˆstaˆ] cu. Mumustu diodǝ.
Mumustanju cakke wundu yaye tia
gǝreji. bg: mǝˆmǝˆstaˆ. fa: sourire.
mumustu
mumustu [mu˜mu˜stu˜] kkye2. Karwukǝjinǝm
ka ciyen fǝledu. Kǝnanjua duwon bǝri
kirunniya, mumuskeno. bg: mǝ˜mǝ˜stu˜. fa:
sourire.
munafǝk [muˆna˜fǝˆk] alnj. rui: mǝˆna˜fǝˆk.
munduwulu [muˆndu˜wu˜luˆ] cu. Rungo
kasuluye mǝkkada. Tusturo caluwiya,
yalla munduwuluso casuwe jagari. fa:
pain (de jujube).
munoktu [muˆnoˆktu˜] kkye2. Su awo laan
rangǝme bi bangǝme bǝlaa dio.
Lǝgǝdǝrnju kauro cukkure munokkada.
fa: enfoncer.
murjoktu [mu˜rjo˜ktu˜] kkye2. Kare ndaranju
yaye jat gǝniro dio. Kajǝmunju
tulyenniya, cinjǝnni nangaro,
murjokkada. fa: plisser.
mursa [mu˜rsa˜] cu. Kolwa kǝndawu tiyi
samdayeyedǝ. Larusanjuro mursa jiɍi
jiɍi kaiwo. fa: pot de pommade.
mursam [muˆrså¨m] cu. Kari kime lǝpkada
adoro dauro kamuwaye casakkidǝ.
Mukkode ti kiwandǝnniya, mursamnju
kilado. fa: collier (de perles).
muɍi1 [mu˜ɍ߉] cu. Bǝɍi koroye bi fǝrredǝ. Tulo
duno cǝdoro, muɍi maje fiyeyeno. fa:
crottin.
muɍi2 [muˆɍß™] cu. Sim njaimu mǝlmǝlladaye.
Bǝlawuroro ciyenniya, muɍi kansiro
ngoyeno. fa: céréale grillée.
muɍidi [muˆɍ߉dß™] cu. Fǝr tudaram. Muɍidilan
fǝrni suwungǝkke ngawo bǝlayen
maryiyekko. mt: fǝˆrdß™. fa: écurie.
muɍikǝji [muˆɍß™kǝˆjß©] cu. Ngudo agwagwa gai
duwon jauro dau kuruwuadǝ. Bikka
N - n
na1 [na¨] cu. Kǝndǝgairam kambe bi awoye
nowadadǝ. Na adǝn napcǝna duwon,
kadikkǝniya, nagǝkkǝni. fa: espace, lieu,
endroit, place.
na2 [na¨] cu. Kom shekku bawoalan na
gargada kaɍangiadǝ. Mushe andiro na
yakku yakku gadegade kǝla kakkaduyen
diyo yeno. fa: domaine.
na asudu [na¨ a˜su˜ðu˜] cuk. Ilmu kadǝmbe
ferno tilan kǝradidǝ. Lǝtǝɍin fin yaye na
asudu suwa lǝp kǝraniye. fa: topologie.
naam [na˜aˆm] aj. Kalma bowodu mowoyedǝ.
Kam kura bowonjiya, naam wulduma
ngǝla wo. fa: oui.
naasa [naˆa˜saˆ] cu. Bǝɍi kambe. Naasa dioro,
salanga jamanne cǝdǝna. fa: excrément.
kalmaram tǝlamyindia
nado
kandira ci ingiyen muɍikǝji kabbilan jaje
cuwude waryeno. fa: dendrocygne veuf.
musu [muˆsu˜] alnj. Awo namdu budua.
Ngǝlaro tai, awodǝ musu. fa: fragile.
mushe1 [muˆshe¨] cu. Kam lokkol
njǝkkǝraimadǝ. Lokkolndelan musheya
yakku, kǝlas yakku. fa: enseignant.
mushe2 [muˆshe¨] cu. Kam lokkol cǝde kida
badijǝnadǝ. Bǝlandelan mushe kuloye-a
feye-a mbeji. fa: fonctionnaire.
mushuwar [muˆshu˜wa¨r] cu. Batta bi
kakkadu tǝngǝɍi tǝlala tilan tǝɍinso
tinjaidǝ. Kamnasara masǝna cere
mukko tuljiya, mushuwarlan tia cinji. fa:
mouchoir.
muwa [muˆwa˜] cu. Kam rakce mana
fanjiwawo, koro jandejiwawodǝ.
Niamelan lokkol muwawaye mbeji. fa:
sourd-muet.
muwadu1 [mu˜wa˜ðu˜] kkye2. Hangallan kam
culuwe awo tǝdi nodu nambu. Babǝrlan
jauro cǝgasi duwon, cure muwaje sa
lowotordiro casadǝnama nojǝnni. fa:
évanouir (s').
muwadu2 [muˆwaˆðu˜] kkye2. Muwaro waldu.
Mushe lokkolle duwon, muwaje
kettuluwo. fa: perdre l'ouïe.
muwamuwa [muˆwaˆmuˆwa˜] cu. Fudu muwa
awo karwunjuye kambo isanojiyidǝ.
Muwamuwa siddǝnniya, asunǝkkǝni. fa:
langage (du sourd-muet).
muwu [muˆwu˜] cu. Buni curo ingiyen lenjiya,
latǝrik lenjo gaidǝ. Kambi dikki duwon,
muwu lesǝne tiyini muyeno. fa: poisson
(espèce).
nadi [na˜dß™] cu. Diwiro nonǝmma diodǝ. Nadin
agogoni ingiro kolyeyeno. mt: noˆnjß™. fa:
exprès.
nadimdu [nåˆd߉mðu˜] kkye2. Ngur kambe
kowonǝme kwa gǝniro dio. Kure maiya
amba nadimjane curo fannjayen koljai.
fa: castrer (homme).
nado1 [naˆðoˆ] kkye1. Bǝlaa lanǝme awo laa
yakkǝme sanadu. Yim wajiya ngǝmǝria,
jambo fannjuye sammaa cǝnadǝna. fa:
enterrer.
nado2 [naˆðoˆ] kkye1. Kasuni cidiro njakko.
Nangǝɍi kojǝnadǝn, argǝm kulonjun
kinado. fa: semer.
nado3 [naˆðoˆ] kkye1. Kamin curo cidiyero
njakko. Mǝsǝlǝmdǝa fǝkka adinnambaro
131
nado
canadi. fa: inhumer.
nado4 [naˆðoˆ] cu. Curo cidiyero yakkǝme
sanadudǝ. Ingi burwoye toljiyama,
wundu yaye kulo nadoro leji. fa:
ensemencement.
naduwu1 [naˆðu˜wu˜] kkye2. Dǝmnjǝnaa ta.
Tiyi kurwowua nangaro, wundu yaye tia
najiye koji. fa: rattraper.
naduwu2 [naˆðu˜wu˜] kkye2. Na kam laa
dǝganaro iso. Sǝbdua rawania fannjulan
nagǝkke lewanǝkke kasuwuro koyekko.
fa: rejoindre.
naduwu3 [naˆðu˜wu˜] kkye2. Ti gairo waldu.
Yeiyanjua dadun najǝgǝna fa: atteindre.
nafila [na˜fß™laˆ] cu. Sala faral gǝni duwon
cadidǝ. Kawu ɍiman isiro, sawi yaye
nafila cǝdi. fa: prière (surérogatoire).
nagal [nåˆgå˜l] cu. Nawu kumaye. Kuma
yimbǝkkiya, koro nagal tuluwukke
ngǝrǝkki. fa: amande.
nagastu1 [nåˆgåˆstu˜] kkye2. Kambe lenǝme
diwinju na gaden wuldu. Wua nagasse
na yeiyaniyelan nanguni baworo
walyekko. mt: aˆngǝˆstu˜. fa: calomnier.
nagastu2 [nåˆgåˆstu˜] kkye2. Kida duwan dio
nambu. Wua nagasse kida kawu
yakkuyedǝa mawu duwon kidǝkko. fa:
traîner.
nagastu3 [nåˆgåˆstu˜] kkye2. Kambe awo laa
fuwuji duwon ngaworo kalaktu.
Niyanja karǝnjǝna duwon, tia nagasse
baworo kedo. fa: échouer (faire).
nagatto [nå˜gåˆttoˆ] nkye. Gangadaaro diodǝ.
Kidanǝm adǝa nagatto dimmia, dunia
lǝmji. fa: rapidement.
nahau [na˜ha¨u] cu. Jawal game kalkallo
tǝlamba jandenǝmi bi ruwunǝmidǝ. Yalla
tǝlamnja kalkallo jandejaro, nahau
lokkollan casakkarai. fa: grammaire.
naira [na˜iraˆ] cu. Kunguna lardu
Najeriyayedǝ. Yim Najeriyaro lejidǝ,
wuɍinju sammaa nairaro canjiyeno. fa:
naira.
Najeriya [Naˆje˜r߉yaˆ] cuf. Lardu anǝm Nijerre
kǝmaskidǝ. Najeriyalan ingǝlǝs lokkollan
cakkarai. fa: Nigeria.
nakiya [nåˆkß™yaˆ] cu. Kǝmbo rungo argǝmbe bi
shingawaye deyada suwurra
mǝtkadadǝ. Buwuccoro, nakiyanjuro
gurumbel kekko. fa: boule.
naktuwu [nåˆktu˜wu˜] kkye2. Karwi cǝmbǝɍoro
ingiro kokolduwu. Karwinju nakciyi
duwon, je kamgadan. fa: remplir (une
puisette).
naldu [nå˜lðu˜] kkye2. Awo laa timilan bi
132 kalmaram tǝlamyindia
nan'adal
fǝrganlan ganaro kamdu. Simba
nangaro, goronju nalje ambo ci. fa:
casser.
nalle1 [na˜lleˆ] cu. Kǝska kalunjulan kamuwaso
sinja-a mukkonja-a daljaidǝ. Nalle
ngǝwua nangaro, Difaa Difa nallean
bowojai. fa: henné.
nalle2 [na˜lleˆ] cu. Kalu nalleye. Larusanjulan
nalle buwucci kǝryeyera. fa: henné.
namasu [nå˜måˆsuˆ] cu. Ingiingi wale tiyiro
faida baworo kwangaramben bi
kamuramben culuwidǝ. Jene
namasuadǝ kinaji. mt: coˆllo˜. fa: urine.
nambarwu [nåˆmbåˆrwu˜] cu. Kare ndaldudǝ.
Nambarwunju ngǝwuje curo kosoyen
kiariyeno. fa: vol.
nambǝɍin [nåˆmbǝˆɍß©n] cu. Naptu bǝɍinne
diodǝ. Nambǝɍinnjuro, tamannju gana.
fa: nouveauté.
nambi [nåˆmbß©] cu. Naptu biye diodǝ.
Nambinju fǝlejǝnni nangaro, sǝni adǝ
bǝlan gade mayeno. fa: virilité.
nambu [nåˆmbuˆ] cu. Bawodǝ. Wuɍi nambu
cakke gǝmajenju kekemayen
cǝmowonni. fa: manque.
namdu1 [nåˆmðu˜] kkye2. Kare tamannjun
cidiyaro lado. Jairo laa kamu ngoduro
babǝrnju namje cǝlado. fa: solder.
namdu2 [nåˆmðu˜] kkye2. Awo kibbu tiloa
yindiro dio. Dunoaro ratkenniya,
lakǝredǝa namgeno. fa: casser.
namdu3 [nåˆmðu˜] cu. Awo kibbu tiloye
yindiro waldudǝ. Namdunjudǝ jauro tia
leiyajǝna. fa: cassure.
namdu4 [nåˆmðu˜] kkye2. Jawaro alama
tǝragǝna njo. Kalwu gari cakke jawanju
kanorikanoriro namje kǝlaro gǝnajiye
kiluwo. fa: donner la forme à un bonnet.
namudu [naˆmuˆðu˜] kkye2. Burwolan iso.
Lokkol cǝragǝna nangaro, kullum am
namuji. mt: buˆrwoˆðu˜. fa: devancer.
namuse [naˆmuˆse¨] cu. Batta dede dewuaro
tududǝna kandanaro kaduro am curon
bojaidǝ. Ci ingiyen am namuse tujane
bojai. fa: moustiquaire.
nana [naˆna¨] cu. Kajǝm buwucci kǝnjaro
casakkidǝ. Ardeppo nana yakkǝmiya,
kǝjiro yami. fa: menthe.
nana salangama [naˆna˜ sa˜la˜nga˜˜maˆ] cuk.
Kuɍi kime fefedoa ngǝwuso na
salangaan dǝganadǝ. Karwun fijiye nana
salangama ngaa kejo. fa: cafard.
nan'adal [nåˆn'a˜dåˆl] cu. Naptu kam adalle.
Nan'adalnju cakke wundu yaye tia
sawaro cǝragǝna. fa: honnêteté.
nan'alaji nankam

nan'alaji [nåˆn'aˆla˜j߉] cu. Naptu kam aji
cǝdǝnayedǝ. Nan'alaji fanji cǝne sawi
yaye aɍiawu Makkaye kǝlanna. fa: état de
hadji.
nanamdu [nåˆnåˆmðu˜] kkye2. Ngǝwuro
namdu. Motalan cure sinju nanamgada.
fa: morceler, émietter.
nanardu [nå˜nå˜rðu˜] kkye2. Timin gana ganan
ngǝro. Tarwuna karas nanarji. fa:
grignoter.
nancomcom [nåˆncoˆmcoˆm] cu. Naptu awo
comcombe. Lemǝn
nancomcomnjuro njaro tikkero. fa:
aigreur, acidité.
nancurowu [nåˆncu˜ro˜wuˆ] cu. Kǝmbo naa
kojǝnaro bodǝ. Nancurowuro lesama
falma cǝdanni. fa: gourmandise.
nandǝgǝsu [nåˆndǝ˜gǝˆsu˜] cu. Naptu awo
dǝgǝsuye. Nandǝgǝsunju nangaro,
mordomdǝa caima, kǝjinju fanjiwawo.
fa: tiédeur.
nandǝɍi [nå˜ndǝˆɍß™] cu. Hal kam kanduɍiye.
Nandǝɍinjuro, awi kambe curui yaye
cǝragǝna. fa: jalousie.
nandi [nåˆndß™] w. Wakkil am ngǝwuye
yindiyedǝ. Nandi lenowo kidadǝa dewo,
kawu isǝkkiro. bg: nåˆyß™. fa: vous.
nandoi [nåˆndo¨i] cu. Naptu awo doiyedǝ.
Nandoinjuro, ngǝrǝmlan sawi yaye tima
burwoye wo. fa: allure, vitesse.
nanga1 [nå˜ngaˆ] cu. Fudu dime mǝradunǝm
galdidǝ. Kambǝɍi duno gǝni, sai nangaa
kǝllǝmiya. bg: nǝ˜ngaˆ. fa: astuce, ruse.
nanga2 [naˆngaˆ] kǝl. rui: naˆngaˆroˆ.
nangadǝro [naˆngaˆðǝ˜roˆˆ] kǝl. rui: naˆngaˆroˆˆ.
nangaro [naˆngaˆroˆ] kǝl. Kalma curo manayen
bi ruwuyen dalil awo laaye wuljidǝ. Baɍi
bǝlawuro dikki nangaro, ku lekke rawani
alakǝlewakki. bg: naˆngaˆ; naˆngaˆðǝ˜roˆˆ. fa: à
cause de.
nangǝdi [nåˆngǝˆdß™] cu. Na kasala so, collo so
diodǝ. Jaman kuyen curo soroyeman
nangǝdi cadandi. mt: ngaˆwoˆdß™. fa: salle
d'eau.
nangǝɍi1 [nå˜ngǝ˜ɍß™] cu. Curo saayen sa dǝlawu
cuduridǝ. Nangǝɍi am ngǝwuso bare
argǝmbe cadi. fa: hivernage.
nangǝɍi2 [nå˜ngǝ˜ɍß™] cu. Kajim tǝngǝɍi kǝla
kuraa ngǝwusoro nangǝɍi isiya ɍijidǝ.
Lardu laa laan nangǝɍi sum cǝdannidǝa
jawui. fa: champignon.
nangǝɍidu [nåˆngǝˆɍ߉ðu˜] kkye2. Nangǝɍiye
naptu. Nangǝɍijiya, batalla kura sadi. fa:
hivernage (devenir).
nangǝɍiram [nåˆngǝˆɍ߉rå˜m] cu. Nangǝɍi ɍiji bi
nangǝɍi isidǝ. Kajǝm nangǝɍiram fǝraje
capce, bejiya lǝmanno ci. fa: hivernage
(propre à l').
nangi [na˜ng߉] cu. Bikke katte
bawanrawangǝnayen bi katte jiɍi
yindiyen. Nangi kattenjan mbeji
nangaro, awi tiro cǝddiyama,
gǝrgajiwawo. fa: plaisanterie.
nangi rǝpta [nå˜ng߉ rǝˆptaˆ] cuk. Sa salan
kamnǝmba daldudǝ. Mawu fi yaye nangi
rǝptaro kakaniyero lekki. fa: visite (faire
adǝ une).
nangima [nåˆng߉ma˜] cu. Katten nangiadǝ.
Nangimanju nangaro, mana jiremaa
bikkero kalakci. fa: cousin (à
plaisanterie).
nangu [nå˜nguˆ] cu. Awo candǝnni diodǝ.
Nambarwu kidǝnniya, nangu fanje bǝla
kolyeno. fa: honte.
nangubawo [nåˆnguˆbaˆwo˜] cu. Awo nangua
diodǝ. Nangubaworo nanngudi ngalwo.
fa: effronterie.
nangudu [nåˆnguˆðu˜] kkye2. Bǝrsǝm njo.
Kǝsainju nangujǝna nangaro, fuwunjun
kǝmbo cǝdiwawo. fa: respecter.
nangune [nåˆnguˆne˜] alnj. Kam nangu
nojǝnnidǝ. Nangune nangaro,
amwurawaro mana kalakciyi. mt:
nåˆnguˆsß™n. fa: éhonté.
nangusin [nåˆnguˆsß™n] alnj. Kam nangu
nojǝnnidǝ. Nangusin nangaro,
amwurawaro mana kalakciyi. mt:
nåˆnguˆne˜. fa: éhonté.
nanjairo1 [nåˆnjå˜iro˜] cu. Naptu jairoyedǝ.
Shayi nja so, tawa nja so, anima kida
nanjairoye. fa: adolescence.
nanjairo2 [nåˆnjå˜iro˜] cu. Kǝndo jairoyedǝ.
Nanjairoro bune farai lakka lakka jǝgai.
fa: jeunesse.
nanjau1 [nåˆnjå¨u] cu. Naptu kam karwuaye.
Nanjaunjuro awima rijǝnni. mt: nåˆnkwa¨.
fa: bravoure.
nanjau2 [nåˆnjå¨u] cu. Naptu awo
kannuayedǝ. Nanjaunju nangaro, su adǝ
leduro yojiwawo. fa: ardeur.
nanjoɍi [nåˆnjoˆɍß™] cu. Naptu joɍiye.
Nanjoɍinju cijiya, bune farai kǝnǝm
cǝdiwawo. fa: folie.
nankalkal [nåˆnkå˜lkå˜l] cu. Awo yindi bi
ngǝwuye tiloro waldunja. Ku kom
shekku bawoalan kǝra kǝla nankalkallen
kidiye. fa: égalité.
nankam [nåˆnka¨m] cu. Hal kam kamba
njunojǝnaye. Nankamnjuro, jama fi
yaye tia dojai. fa: humanisme.

kalmaram tǝlamyindia 133

nankam kǝlaye nanngǝni

nankam kǝlaye [nåˆnka¨m kǝˆla¨yeˆ]
Naptu kǝla fandodǝ. Saa 1960lan lardu
Nijerre nankam kǝlaye kiwando. fa:
liberté, indépendance.
nankambe [nåˆnkaˆmbe¨] cu.
kambeyedǝ. Nankambenju dayinje fero
maiye cǝrawo. fa: homme libre (état de).
nankamboi [nåˆnkaˆmbo¨i] alnj. Naptu awo
kamboi2yedǝ. Nankamboinjuro, karuwa
kesoa ngoje cadi. fa: légèreté.
nankamboi1 [nåˆnkaˆmbo¨i] cu. Naptu awo
kamboi1yedǝ. Nankamboinju nangaro,
wundu yaye tia nodo cǝragǝna. fa:
rapidité.
nankamboi2 [nåˆnkaˆmbo¨i] cu. Naptu awo
kamboi2yedǝ. Nankamboinju cakke
buwudǝa mukko falnin ngoyeno. fa:
légèreté.
nankambu [nåˆnkå˜mbuˆ] cu. Kuronambudǝ.
Nankambunju nangaro, tia kalan jejai.
mt: kuˆro¨nåˆmbuˆ. fa: cécité.
nankamu [nåˆnka˜mu˜] cu. Hal ngǝla kamuye.
Nankamunju cakke dǝpkeranniya,
jamaye kalakkera. fa: féminité.
nankanna [nåˆnka˜nnaˆ] cu. Larusa tǝdiya,
fero bi tada naptu kanna njuduye bi
kwadǝye cǝdidǝ. Fannaye nankanna
kidǝkkǝniya, salamseno. fa: fraternité.
nankaɍea [nåˆnkaˆɍea¨] cu. Kǝndǝga
kaɍeayedǝ. Jaman kuyen nankaɍea
dapkada. fa: esclavage.
nankemi1 [nåˆnke˜m߉] cu. Naptu kamuwa kwa
tiloayedǝ. Nankemi wadu nangaro, kwa
kamu bawoa ngoyeno. fa: coépouse (état
de).
nankemi2 [nåˆnke˜m߉] cu.
kemiya2yedǝ. Nankemi cakke tandi
yindi lewadaiwawo. fa: rivalité.
nankǝji [nåˆnkǝˆjß©] cu. Naptu awo kǝjiyedǝ.
Mongoɍo jǝrwu ba Maduye nankǝjinjuro
kullum tia yuwukki. fa: succulence.
nankǝrista [nåˆnkǝ˜rß™staˆ] cu.
kǝristayedǝ. Kǝrmǝsǝlǝm-a
nankǝrista-alan Ala tilo jagai. fa:
christianisme.
nankura1 [nåˆnku˜raˆ] cu. Na fernoye ngojidǝ.
Nankura lokkolndeye metǝrkare dǝwu
yindi gai. fa: superficie.
nankura2 [nåˆnku˜raˆ] cu. Naptu awo kuraye.
Nankuranjuro, maara adǝ am yer fal
ngoji. fa: grandeur.
nankuruwu1 [nåˆnkuˆru˜wuˆ] cu. Naptu dadu
bǝlaaye. Baram bǝlandeye
nankuruwunju metǝr mewu.
profondeur.
cuk. nankuruwu2 [nåˆnkuˆru˜wuˆ] cu. Naptu awo
kuruwuyedǝ. Nankuruwu garunjuye
metǝr yindi redaa. fa: longueur.
nankurwowu [nåˆnkuˆrwo¨wuˆ] cu. Naptu awo
Naptu kurwowuye. Ngǝwusoro buwu argǝmbe
nankurwowunju kilo mia. fa: poids.
nankusotto [nåˆnkuˆso˜ttoˆ] cu. Kǝndǝga
kusottoye. Bǝla kam nonǝmmin
nankusotto kuttu. fa: étranger (fait
d'être).
nankwa [nåˆnkwa¨] cu. Naptu kam karwuaye.
Nankwanjuro, awima rijǝnni. mt: nåˆnjå¨u.
fa: bravoure.
nanladan [nåˆlaˆda¨n] cu. Naptu ladanne.
Kowo kuranjuro, nanladan cǝdi. fa:
muezzin (fonction du).
nanlarusa [nåˆnlåˆru˜saˆ] cu. Naptu
larusayedǝ. Nanlarusanju dajǝnni
nangaro, cinna fannjuyemaro
culuwiwawo. fa: état du marié(e).
nanlawan [nåˆnlaˆwa¨n] cu. Naptu lawanne.
Kawu nanlawan cuwandǝnaman, cinna
fannjuyen am bawojǝnni. fa: chef de
secteur (fait d'être).
nanlewa [nåˆnleˆwa˜] cu. Kǝndǝga tiyi awo
roaye kidanju kǝjiro cǝdidǝ. Mawu
nguson Aɍi leje nanlewa kakanju
kǝmurjoye curui. fa: santé.
nanlǝgaɍi [nåˆnlǝˆga˜ɍ߉] cu. Naptu lǝgaɍiye.
Tima malǝm kura bǝlaye nangaro,
nanlǝgaɍi cǝdi. fa: juge (fonction du).
nanlusur [nåˆnlu˜suˆr] cu. Naptu lusurredǝ.
Nanlusur fǝleje kidaramnjulan tia
duyera. fa: paresse.
nanmai [nåˆnmå¨i] cu. Kǝnduwo maiye bi
Naptu fuwumasoyedǝ. Kǝmanda bǝɍindǝ
nanmai jaua. mt: kǝˆrmå¨i. fa: royauté.
nanmuwa [nåˆnmuˆwa˜] cu. Kǝndǝga
muwaye. Hangal kǝjia, nanmuwanju tia
angǝsso. fa: surdité.
nanngǝla1 [nåˆnngǝ˜la˜] cu. Naptu kadawu
Naptu wadayedǝ. Nanngǝlanjuro, wundu yaye
nanjun kǝmbo cuwi. fa: propreté.
nanngǝla2 [nåˆnngǝ˜laˆ] cu. Naptu ser
diomayedǝ. Maskin curuiya,
nanngǝlanjuro, mukko dea koljiwawo.
fa: bonté.
nanngǝlanambu [nåˆnngǝˆlaˆnåˆmbu˜] cu.
Naptu kam kadawuayedǝ.
Nanngǝlanambunju nangaro, wunduma
wainanju cuwiwawo. fa: malpropreté.
nanngǝni [nåˆnngǝ˜n߉] cu. Kǝndǝga ngǝniye.
Yal adǝ tǝngǝɍinjun nanngǝniye
fa: cuwandǝna nangaro, awo kanjinoye. fa:
orphelin.

134 kalmaram tǝlamyindia

nanngǝwu
nanngǝwu [nåˆnngǝ˜wuˆ] cu. Naptu awo
ngǝwuye. Nanngǝwunja cakke kulo
maiyedǝa kawu fal bareyera. fa:
abondance.
nanngudi [nåˆnngu˜d߉] cu. Naptu ngudiyedǝ.
Nanngudi tia loworo cakko. fa: pauvreté.
nanrashidu [nåˆnrå˜sh߉duˆ] cu. Kǝndǝga kam
rashiduye. Nanrashidunjuro, lamar
lakkaye fi yayero tia dojai. fa: sagesse.
nanrokura [nåˆnroˆkuˆra˜] cu. Hal kam ro
kuraaye. Nanrokuranjuro, wundu yayea
kojǝna fanji. fa: vantardise.
nansamsu [nåˆnsa¨msu˜] cu. Naptu awo
samsuyedǝ. Nansamsunju na koje
ardepdǝ kǝnjaro wuro tikkero. bg: naˆsa˜m.
fa: fraîcheur.
nansawa [nåˆnsa˜waˆ] cu. Kam-a naptu
sawaye diodǝ. Nansawanja kuraje
tarunni napcaiwawo. fa: amitié,
camaraderie.
nansǝni [nåˆnsǝ˜nß™] cu. Kida sǝniye. Nansǝni
sania kam lusurre gǝni. fa: élevage.
nantada1 [nåˆntaˆða˜] cu. Naptu tadayedǝ.
Nantada tia cakke awo ada wajǝna
ngǝwu cǝdi. fa: enfance.
nantada2 [nåˆntaˆða˜] cu. Hal tadaanaye
diodǝ. Ti ye kura koro yaye yal gai
nantada koljǝnni, bikke farji. fa:
enfantillage.
nantayir [nåˆnta˜y߉r] cu. Naptu kadawu
wadayedǝ. Nantayirnjuro, wundu yaye
nanjun kǝmbo cuwi. fa: propreté.
nantǝlala [nåˆntǝ˜la˜laˆ] cu. Naptu awo tǝlalaye.
Katifa adǝye nantǝlalanjuro, ngulondo
gǝnagǝmiya, lumus leji. fa: mollesse.
nanwura [nåˆnwuˆra˜] cu. Naptu kam dunian
tussǝnaye. Nanwuranjuro, naro isiya,
wundu yaye darajaaro tia lewaji. fa:
vieillesse.
napkada [nå˜pka˜ðaˆ] alnj. Kǝla dǝmbǝrren
naptudǝ. Sinju fal kamgada nangaro,
napkada saɍiji. mg: daˆa˜ðaˆ. fa: assis.
napkadagoni [nåˆpkaˆðaˆgoˆnß™] cu. Kam awo ti
ye nojǝnni, kam gade yea rujǝnadǝ ye
kǝndodǝ. Napkadagoninju cakke
wunduma tiro kissǝgǝnni. fa: faux
connaisseur.
naptu1 [nå˜ptu˜] kkye2. Dǝmbǝr kǝla awo
laayen gǝnadu. Kǝla kurissen napce kǝra
badiyeno. fa: asseoir (s').
naptu2 [nå˜ptu˜] kkye2. Dunialan ni mennaro
waldu. Rawani ise fannin kǝndawu
yakkuro napce bǝlanjaro walladan. fa:
vivre.
naptu3 [nå˜ptu˜] cu. Fudu awo laa dǝgaidǝ.
kalmaram tǝlamyindia
nasaradi
Lokkol ajiya jauro ngǝwuan naptu
dikǝterre diodǝ kǝske gǝni. fa: état.
naptu falnin3 [nå˜ptu˜ få˜ln߉n] nkye. Dadu
baworo awo laa diodǝ. Bikka je yindi
naptu falnin kettǝkko. fa: traite (d'une
seule).
naptu kareye noda [nå˜ptu˜ kå˜reˆyeˆ noˆðaˆ]
cuk. Fernolan na kare dǝgana nodudǝ.
Kom shekku bawoalan naptu kareye
noda jǝmma fi yaye diye. fa:
spatialisation.
naptu karmoye [nå˜ptu˜ kå˜rmoˆyeˆ] cuk.
Kawu mawuro na karmo tǝdǝnalan
napcaidǝ. Naptu karmoye kakaniye
cerǝna kaldǝn, kamuni cambo nangaro
ngessǝkkiwawo. fa: deuil.
naptu kǝjia [nå˜ptu˜ kǝˆjß©aˆ] alnj. Kam kamba
kǝndǝga nojǝnadǝ. Naptu kǝjia nangaro,
na napcǝna samman sawawanjua. fa:
vivable.
naptu kuttua [nå˜ptu˜ ku˜ttuˆaˆ] alnj. Kam
kamba kǝndǝga nojǝnnidǝ. Naptu kuttua
nangaro, na napcǝna sammalan
kǝmaskinju-a jagadi. fa: invivable.
naptukǝji [nåˆptuˆkǝˆjß™] cu. Kǝndǝga kǝji katte
ambe. Naptukǝjinju cakke tia lesamaro
ngoyekko. fa: compatibilité.
naptukuttu [nåˆptuˆkuˆttu˜] cu. Kǝndǝgai
kǝjiro lejiwawodǝ. Naptukuttunju
nangaro, kǝmaskinju bǝrdo. fa: non
convivialité.
napturam [nå˜ptu˜råˆm] cu. Awo kǝlanjun
napcaidǝ. Motanjulan napturam uwua.
fa: siège.
naptuwu1 [nå˜ptu˜wu˜] kkye2. Kǝndǝgai niya
bawoa kamu-a kwa-a dio. Leje kamuro
napciye amwurawanju barganju
ngoyera. fa: vivre (en concubinage).
narye [na˜rye˜] cu. Na awo laa faldu majiro
redǝnadǝ. Garu soro adǝye naryea;
cindǝnnia, nangǝɍi isiya curi. mt: kå˜ngu˜2.
fa: fissure.
nasam [naˆsa˜m] cu. rui: nåˆnsa¨msuˆ.
nasara1 [naˆsa˜ra˜] cu. Kam karawi bulladǝ.
Lardu Nijerrea nasara Faransaye
burwon cunodo. fa: blanc.
nasara2 [naˆsaˆra˜] cu. Tǝlam nasaraye.
Nasaran lokkol casakkarai Nijerlan. fa:
français.
nasara3 [naˆsaˆra˜] alnj. Fudu nasara gairo.
Gǝmaje nasara cakke difilero leyeno. fa:
européen (typiquement).
nasaradi [naˆsaˆraˆdß™] cu. Cidi nasarawaye
yala Afǝrikayelan dǝganadǝ. Faransa-a
Ingǝla-a nasaradilan kasarga. fa: Europe.
135
nasaradu
nasaradu [naˆsaˆraˆðu˜] kkye2. Hal nasaraye
ngodu. Saa mewu Ingǝlalan kidǝnniya,
nasaraje kadio. fa: européaniser (s').
nasaranasara [naˆsaˆraˆnaˆsaˆra˜] cu. Hal
nasaraye. Bǝladeyalan kam
nasaranasara cǝdiya, ajapcana. fa: blanc
(manière du).
nasardu [nåˆsåˆrðu˜] kkye2. Kǝnnasar fando.
Balo diyenadǝn, nasardiye bi yindi
yakkiye. fa: gagner.
nastu [na˜stu˜] kkye2. Daraja fuludu.
Kuranjuyen tia nassane kidan
kettuluwo. fa: dévaloriser.
nasha1 [na˜shaˆ] cu. Na kǝlanjulan mana
tǝdidǝ. Baram bǝlandeye nasha
lokkollen kǝrga. fa: direction.
nasha2 [na˜shaˆ] cu. Curo bi ngawo
kakkaduyedǝ. Kitawu Kǝrane Ruwune
Aji Yindiyedǝ nasha filǝgar arakkunna.
fa: page.
nasha3 [na˜shaˆ] cu. Kitawusoye mǝradu
mǝraduro yaktadǝ. Kitawu Kǝrane
Ruwune Aji Yindiyedǝ nasha kura kura
yakkuro yakkada. fa: partie, section.
nawi [nå˜w߉] cu. Kam Alaye kawuɍinju
jamaro isanoduwuro kǝrejǝnadǝ. Nawi
kǝristawaye cunju Isa, ti nawi
mǝsǝlǝmbayedǝ cunju Mohamed. fa:
prophète.
Nawi Mamadu [Nå˜w߉ Må˜måˆduˆ] cuf. Cu
nawi mǝsǝlǝmbaye. Awo Nawi Mamadu
cǝdǝnadǝa mǝsǝlǝmba jaanama ngǝla
wo. fa: Prophète Mohamed.
Nawi Musa [Nå˜w߉ Mu˜saˆ] cuf. Nawi
yaudiyayedǝ. Nawi Musa yaudiya
Masarlan dasaanaa Israyello kiado. fa:
Prophète Moïse.
nawidu [nåˆw߉ðu˜] kkye2. Mana kambe ti
bawolan dio. Na napcǝna ngalan Indi
keminju nawiji. fa: critiquer.
nawiduwada [nåˆw߉duˆwaˆða˜] cu. Ngudo
tǝngǝɍi daunju na duwaada gaiadǝ.
Ngambadu mǝlasse nawiduwada
cǝdana. mt: dåˆuduˆwaˆða˜. fa: cou-coupé.
nawu [na˜wuˆ] cu. Awo curo susu bidoyen
tuwandidǝ. Yani nawu dejiya, laadǝa
kimero dalji. fa: amande.
nawuɍi [nåˆwuˆɍß™] cu. Buni kambǝlea jauro
kurajidǝ. Danju nangaro, nawuɍia
kerawo. fa: capitaine.
nayi [nåˆyß™] w. rui: nåˆndß™.
nda [n˜daˆ] ko. Kalma ngǝwusoro tilan koro
tǝdidǝ. "Nda sawanǝm Modu?" cǝne tia
kiworo. fa: où, comment.
ndaktuwu [ndå˜ktu˜wu˜] kkye2. Kangolan bi
136 kalmaram tǝlamyindia
ndǝwu
awo gadelan awo laa kamanjuro bi awo
gadero tanduwu. Mushe kǝlasndero
foto shawa shawa ndakcǝgǝna. fa:
coller.
ndaldu [ndåˆlðu˜] kkye2. Kare kambe nojǝnnin
ngonǝme kaanǝmbo dio. Kam awo
kambe ndaljidǝ yim laa kosolan waji. fa:
voler.
ndara [nda˜ra˜] ko. Kalma na koroye. Bikka
kidaramlan njurukkǝnidǝ, ndara leyem?
fa: où.
ndara-a ndaraye-a [nda˜ra˜-aˆ nda˜ra˜yeˆ-aˆ]
nkye. Na fi yaye. Ndara-a ndaraye-a
mayenoman, agogo jiɍi sawanjuyedǝ
cuwandǝnni. fa: n'importe où.
ndaɍimi [ndaˆɍ߉mß™] cu. Lǝman nganji gǝrdi si
dewua, tǝngǝɍi tiyi sulsulla, janejanea.
Ndaɍimi kuɍilan ambadi. fa: lézard.
ndaɍiɍi [ndaˆɍ߉ɍ߉] alnj. Jauro tǝnene duno
cǝdannidǝ. Tada adǝ ndaɍiɍi nangaro,
dawu kǝlamanjusoyen wundu ye tia
kokci. fa: frêle.
ndaso [nda˜soˆ] ko. Kalma awo kǝreduye
koroma. Curo atǝmpa yakku aniyen
ndaso ragǝm? mt: fß™. fa: lequel.
ndasoma [nda˜soˆma˜] w. Kalma awowa fima
kasaddǝmiya wullǝmidǝ. Bulu-a
guwaldo-a ndasoma kǝmboro
cǝragǝnni. fa: aucun.
ndasoso [nda˜soˆso˜] w. Kalma awo samma
ragǝmmaa wullǝmidǝ. Kiam-a da-a
ndasoso kǝmboro ragǝkkǝna. fa:
n'importe lequel.
ndawu [ndaˆwu˜] ko. Taman bi nanngǝwu
koroma. Kolji adǝ buwunju ndawu? fa:
combien.
ndawula [ndåˆwuˆla˜] cu. Kuɍi si arakkua,
cǝlǝm, farjiwawo, ngawo kibbuadǝ.
Suwa kǝnǝmlan ciyekkǝniya, ndawula
kada cidiya bujiniyedǝn. fa: coccinelle.
ndayilan [ndaˆyß™laˆn] ko. Kalma fudu dioye
koroma. Ndayilan awo dunonǝm kojǝna
adǝa kidǝm? fa: comment.
ndǝlam [ndǝˆla˜m] cu. Awo fandoro bi boro
ragǝmmadǝ. Ku adǝ ndǝlam ngaji
kǝnnasiaye fakki. mt: lå˜mbß™2. fa: envie.
ndǝlamma [ndǝˆlaˆmma˜] cu. Kam
ndǝlambadǝ. Ti ndǝlamma nangaro,
wundu yaye karenju tiro gǝrajiyi. fa:
envieux.
ndǝptu [ndǝ˜ptu˜] kkye2. Kinja dio. Jenǝm
kamdu karǝnjǝna adǝa, kamme
ndǝmme. fa: nouer.
ndǝwu1 [ndǝ˜wu˜] cu. Na ndǝpkadadǝ. Wande
sǝɍiccǝnniro, ci je karwinjuyero ndǝwu
ndǝwu
kiddo. mt: kß™njaˆ2. fa: nœud.
ndǝwu2 [ndǝ˜wu˜] cu. Na silla yindi kǝldai
dungoktidǝ. Mukko kambelan ndǝwu
yakku: dau mukkoye-a njuromi-a
ngawana-a. fa: articulation.
ndokca [ndoˆkca˜] cu. Lema kauye
tamannadǝ. Kamu adǝa noyekkoman,
sawi yaye ndokca daunna. fa: bijou de
pierre précieuse.
ndol1 [ndo˜l] alnj. Kalma awo tǝngǝɍiro
wuldidǝ. Da kayeyada curo tasa ndollen
sikkudo. fa: petit (tout).
ndol2 [ndo˜l] cu. Curo ruwuyen njeroram
mana kǝla fallero casakkidǝ. Jǝmǝla
manaye ndol bawoadǝ kǝra kuttua. fa:
point final.
ndol kǝlan kaa [ndo˜l kǝˆla¨n ka¨aˆ] cuk. Curo
ruwuyen njeroram mana kǝla fal
ajabbaro casakkidǝ. Kai! Ku kǝji fakki!
Mana kǝla fal adǝlan ndol kǝlan kaa
yindi. fa: point d'exclamation.
ndol kǝlan tayidaa [ndo˜l kǝˆla¨n tå˜yß™daˆaˆ] cuk.
Curo ruwuyen njeroram mana kǝla fal
koroyero casakkidǝ. Ni ndara lenǝmi?
Mana kǝla fal adǝye njeroramnjulan
ndol kǝlan tayidaa. fa: point
d'interrogation.
ndol kuretta [ndo˜l ku˜re˜ttaˆ] cuk. Curo
ruwuyen tustu gǝna laa kuretta
kojǝnaro casakkidǝ. Mushe
nonǝmruwunenjuro ndol kuretta nanja
nanjaro cakke kǝra kǝjiaro kalakkeno. fa:
point-virgule.
ndol yakku [ndo˜l yaˆkku˜] cuk. Curo ruwuyen
mana cerǝnni fǝleduro casakkidǝ. Ndol
yakku mana kǝla faldǝro cakkǝna yaye,
wunduso awo karwunjuye asujana. fa:
points de suspension.
ndol yindi [ndo˜l y߉ndß™] cuk. Curo ruwuyen
tustu koriro casakke bayinso cadi. Curo
ruwuyen ngawo ndol yindiyen arawu
gana casakki. fa: deux points.
ndolndol [ndo˜lndo˜l] alnj. Jauro tǝngǝɍi.
Nakiya ndolndollo kidǝnniya, njuwoma
tiyero. fa: petit.
ndoro [ndoˆro˜] cu. Awisoye curonju noduro
madudǝ. Suwa cijiya, ndororo fado
fadoro leji. fa: intrusion.
ndoroma [ndoˆro˜maˆ] cu. Kam ndoro dioma.
Ndoroma asǝr kǝmaskinjuye ngǝwu
nojǝna. fa: intrus.
ndororo [ndo˜ro˜ro˜] cu. Awo tuloye bi suye
kǝla soroyero tangaada tiyen ingi
nangǝɍiye koje fididǝ. Ingi bare kǝla
fannjuyen bojǝnniro, Musa ndororo
kalmaram tǝlamyindia
ngada
dewu cakko. mt: faˆya˜dǝˆråˆm. fa: gouttière.
nduɍi [nduˆɍ߉] cu. rui: njuˆɍ߉.
nedu1 [neˆðu˜] kkye2. Awo laa rungoro kalaktu.
Lene argǝm adǝa nene are! fa: écraser,
moudre.
nema [ne˜maˆ] cu. Ngawo bareyen awo
kulonǝmlan fandǝmmadǝ. Modu lusurje
nema kulonjuye buwu yindi njan. fa:
vivres (les).
nema curo cidiye [ne˜maˆ cu˜ro˜ cß™dß™yeˆ] cuk.
Arsiyi curo cidiyen dǝganadǝ. Nijerlan
nema curo cidiye ani mbeji; dinar,
karwi, kaɍga, siminti ... fa: minerai.
nemanambu [ne˜maˆnåˆmbuˆ] cu. Kalalan bi
dorolan kǝmbo jauro ganaro fandodǝ.
Mǝnde kawi kuloro fidagane
nemanambu lardu ngaa leyeno. fa:
récolte (mauvaise).
nettu1 [ne˜ttu˜] kkye2. Kanadi ngodu. Jau
yaye nedde, lowotor iso. fa: patienter.
nettu2 [ne˜ttu˜] cu. Kanadi ngodadǝ. Nettunju
nangaro, keminju-a lawala cadiwawo.
fa: patience.
newo [neˆwoˆ] kkye1. Lǝman karaa kajimbaro
njado. Dawu karaayen anagamba
lǝmannanju cǝneyi. fa: paître, élever.
nǝmdu1 [nǝ˜mðu˜] kkye2. Mana dio wadu.
Nadǝ kutturo curuiya, nǝmje sapti. fa:
taire (se).
nǝmdu2 [nǝ˜mðu˜] kkye2. Jau gǝna gǝnayen
baworo waldu. Kǝlasǝrǝn nǝmgenniya,
kǝnǝm kiwando. fa: calmer (se).
nǝmu [nǝ˜muˆ] cu. Kajǝm barediya, fǝrdulan
tada sanana kada koskoso bawoa
cakkidǝ. Nǝmu mandaa kayeje cǝladi. fa:
souchet.
nǝnga [nǝ˜ngaˆ] cu. rui: nå˜ngaˆ.
nga1 [nga¨] alnj. Tiyi kǝlewaa. Sojiro kam nga
gǝnia, ngojaiwawo. mg: doˆndß™. fa: bien-
portant.
nga2 [nga˜] alnj. Kalma ngǝwu fǝledaye. Nayi
ani nga cinuwe kaduw? mt: sa˜mma˜. fa:
tous.
ngaa1 [nga˜a˜] cu. Kǝska fafajiaro ɍiji, tada
guna gai duwon cǝm fak cakkidǝ. Na
ngaaa karǝnnǝmiya, kina fanǝmi. fa:
coloquinte.
ngaa2 [nga˜a˜] cu. Tada ngaaye. Nancǝmnjuro,
lǝman samma gǝni ngaa juwui. fa:
coloquinte.
ngabdula [ngåˆbduˆla˜] cu. Na jambo bi
kadawu ngawo bǝlayen fijaidǝ. Yalla
bǝladeyaye ngabdularo lejane bǝɍi cadi.
fa: dépotoir.
ngada1 [nga˜daˆ] cu. Kalwo tuloye ci kuraa
137
ngada
tilan kasaldaidǝ. Duwuramma ngadanju
duno cǝdoro, kalaɍi-a kandulo-alan
ngǝlaro warji. mt: kå˜sko˜. fa: pot.
ngada2 [nga˜daˆ] cu. Kalwo tuloye
fafaldǝnadǝ. Na duwuramma kidajilan
ngada kada tuwandi. fa: canari (morceau
de).
ngada3 [nga˜daˆ] cu. Ingi bowada cǝgase ingi
gadero cukkuridǝ. Cidi Difayen ngada
tilo lok cunju Kǝmǝduwu. mt: bǝ˜rǝˆm1. fa:
rivière.
ngada kaajiram [nga˜daˆ kaˆaˆjß™råˆm] cuk.
Kalwo tuloye tilan kaaji cijijaidǝ. Dunia
binǝmjiya, kamuwa jauro ngada
kaajiramlan faidadai. fa: encensoir.
ngada wainaram [nga˜daˆ wåˆina˜raˆm] cuk.
Kalwo tuloye tilan waina kajaidǝ. Ngada
wainaramlan tilo tiloyen waina kajai. fa:
poêle.
ngadar [ngå˜dåˆr] cu. Kam kuraro biwu dimma
kam gadeye wulduwudǝ. Ngadar
ngǝwua nangaro, na ambero isiya, amdǝ
fal fallen tardai. fa: accusation, délation,
calomnie.
ngadardu [ngå˜då˜rðu˜] kkye2. Ngadar dio.
Biwu kulolan kidǝkkǝniya, wua na
bawayen ngadarseno. fa: dénoncer.
ngadarma [ngåˆdåˆrma˜] cu. Kam kamba
ngadardu ngǝwuadǝ. Amso kowona
ngǝwuso ngadarma cane rijana. fa:
calomniateur.
ngadu [ngaˆðu˜] kkye2. Nanlewa fando.
Lowotordin kǝndawunju yakku duwon,
ngaje kadio. mg: doˆnd߉ðu˜. fa: guérir.
ngagaram [ngå˜gåˆråˆm] cu. Kasuwa kamba
bune curuiwaworo cǝdidǝ. Ngagaramba
nangaro, Ya Fanna bunejiya fannjun
culuwiwawo. fa: cécité.
ngai [ngå˜i] nkye. Kalma mana bi awo kalkal
wulduma. Boniyena ngai duwon, sa laa
buldu nukkenniya, wundu yaye sinjun
cije dayeno. bg: ngå˜iroˆ. fa: ainsi.
ngai ngaro [ngå˜i nga˜roˆ] nkye. Kalma awo
ngǝwuro bawo bi ngǝwuro
wakkajiwawo fǝlejidǝ. Kusotto adǝ ngai
ngaro curo bǝlayen dadajiwawo. fa: pas
jusqu'à ce point.
ngaido [ngå˜idoˆ] cu. Silla ciye moji cǝdidǝ.
Ngaido kam kurayen timi mewun
arakkun. fa: mâchoire inférieure.
ngaima [ngå¨ima˜] kǝl. Kalma fudu awo
tǝdǝna bi tǝdi fǝlejidǝ. Kawunju yakku
tia gureji ngaima isǝnnidǝ, cǝmbare bǝla
kolyeno. fa: ainsi (c'est).
ngainin [ngå˜in߉n] nkye. Kalma fudu awo
138 kalmaram tǝlamyindia
ngalduram
wakkajǝna fǝlejidǝ. Karauro juwai jǝpci
ngainin, toɍo sammaa kiwurdo. fa: façon
(de cette).
ngairo [ngå˜iroˆ] nkye. rui: ngå˜i.
ngaji1 [nga˜j߉] cu. Argǝm so, ngawuɍi so
sananaro neyadadǝ. Argǝmdǝa ngajiro
yade nene kude. fa: brisure.
ngaji2 [ngaˆjß™] cu. Bǝri ngajilan tǝdǝnadǝ. Ngaji
karasua tima kǝmbo mangaye wo. fa:
couscous de mil.
ngajibuldu [ngaˆj߉buˆlðu˜] cu. Coccoɍi awo laa
bul kalwusan gai cakkidǝ. Bir so, katifa
so ngajibuldulan tuccai. fa: arbre
(espèce).
ngajingaji [ngaˆj߉ngaˆjß™] alnj. Alama
ngajiyeadǝ. Karwundǝa ngajingajiro
cǝde duwon kindo. fa: semoule.
ngajiram [nga˜jß™råˆm] cu. Gǝmdo kura curo
ngimben gǝnaada kǝmbo fijagaidǝ.
Jaman kuyen bǝladeyan gǝnia, ngajiram
tuwandiwawo. fa: jarre.
ngal1 [ngå¨l] cu. Nanga kasuwa jiɍi firo
noduye. Lowotor gǝnia, kam ngal kalkal
nojǝna bawo. fa: diagnostic.
ngal2 [ngå¨l] cu. Dadu, nankurwowu bi curo
ngalduramnin nodudǝ. Ngal baram
bǝlandeye kedǝnniya, nankuruwunju
nganji mewu. fa: mesure.
ngal kidaye [ngå¨l kß™daˆyeˆ] cuk. Koro mushe
lokkolwuro cǝdde ruwujaidǝ. Kawu sa
ngal kidaye cǝdiro, lokkolma nangaadǝ
jauro kǝra cǝdi. fa: examen.
ngaladi [ngåˆlåˆdß™] cu. Sawa larusa
kwangaye. Yim larusanjua ngaladi
mewu ngojo. fa: garçon d'honneur.
ngaldǝm [ngåˆldǝ˜m] cu. Kamu bi kwa niya
kattenjan bawo duwon naptu kwa-a
kamu-aye cadi. Kamu kidǝnniya, ti-a
ngaldǝmnju-a firgadara. fa: concubin(e).
ngaldu1 [ngå˜lðu˜] kkye2. Lowotorre jiɍi cǝde
kasuwa nodu. Kam ngaljannia, karwun
cadiwawo. fa: diagnostiquer.
ngaldu2 [ngå˜lðu˜] kkye2. Ngal dio. Karwun
kǝnjaye yallo yimiya, sai ngallǝmiya. fa:
mesurer, peser.
ngalduno [ngåˆlðuˆno˜] cu. Ngal kǝmboye was
wajiyayedǝ. Banna ridaro, ngalduno
kullum cǝdi. fa: achat en détail.
ngalduram1 [ngåˆlðuˆrå˜m] cu. Awo tilan ngal
cadidǝ: metǝr, litǝr, kilo... Kǝndawu
ladomaye ngalduramnju litǝr. fa: unité
(mesure).
ngalduram2 [ngåˆlðuˆrå˜m] cu. Kalwo bi awo
gade tilan ngal cadidǝ. Argǝm nanjulan
yuwukkiwawo, ngalduramnjudǝ tǝngǝɍi
ngalduram misalle
nangaro. fa: mesure (instrument).
ngalduram misalle [ngåˆlðuˆrå˜m m߉sa¨lle]
cuk. Ngalduram tima misallo ngodǝnadǝ.
Gǝram ngalduram misalle nankurwowu
noduye; metǝr ngalduram misalle dadu
noduye. fa: unité principale.
ngalngal [ngå˜lngåˆl] cu. Silla ngawanaa
nganjiro kǝljiyidǝ. Babǝrlan cure
ngalngalnju namgadano. fa: clavicule.
ngalo1 [nga˜loˆ] cu. Kǝska fafaji, tuwui,
baredi, tada kuruwu sim kadaa cakkidǝ.
Kǝmǝne kulonjulan argǝm ye ɍiji, ngalo
ye ɍiji. fa: haricot, niébé.
ngalo2 [nga˜loˆ] cu. Tada ngaloye. Ngalon
kosai cadi. fa: haricot, niébé.
ngalongalo [ngaˆloˆngaˆlo˜] cu. Awo jau
fanǝmiya, tiyinǝmlan tukukur fujidǝ.
Dunonjun ngalongalo culuwe ledu
dapkeyeno. fa: ganglion.
ngalte [ngåˆlte˜] nkye. Kalma awo kuamison
wakkajǝnni bi tǝdǝnni fǝlejidǝ. Ngalte
maara sameyero ngaanni nangaro,
kawu cijiro loloji. bg: ngåˆlte˜ma˜. fa: jamais.
ngaltema [ngåˆlte˜ma˜] nkye. rui: ngåˆlte˜.
ngalwo1 [ngå˜lwo˜] alnj. Nanlewa fando
ngǝstudǝ. Ku tiyinju gana ngalwo,
kange bawo. mt: woˆsu˜. fa: mieux.
ngalwo2 [ngå˜lwo˜] alnj. Jauro ngǝladǝ.
Mongoɍo ngalwodǝa ngoyenniya,
gapcǝnadǝ yallaro samgeyeno. fa:
meilleur.
ngalwodu [ngåˆlwoˆðu˜] kkye2. Ngalwo
fando. Kǝndondinjudǝ kǝrma ngalwoje
kida ngǝssǝna. fa: porter mieux (se).
ngam [nga¨m] cu. Lǝman karaaye kura, bidǝ
dau samma damsaɍia, ngaware
kuruwua danin ambadidǝ. Ngam
nukciya, lǝman ngǝwu gǝni dajai. fa:
lion.
ngamasim [ngå˜må˜s߉m] cu. Kanduɍi kǝla
simbedǝ. Ngamasimnju kilarǝnniya,
shawa gǝniro walyeno. fa: sourcil.
ngamattu [ngåˆmåˆttu˜] kkye2. rui: kåˆmåˆttu˜.
ngambadu [ngaˆmbaˆðu˜] cu. Lǝman fadoye
tǝngǝɍi, lawalaro fǝrgami cuttuluwi,
kǝskaro tacci. Fado ngambadualan
ngarwuma bawo. fa: chat.
ngamdu1 [ngå¨mduˆ] alnj. Awo tiyinjun ingi
bawoadǝ. Kǝska ngamdulan bǝri deji. fa:
sec.
ngamdu2 [ngå¨mduˆ] alnj. Kam tiyi bawoa.
Kam adǝ ngamdu nangaro, kambǝɍiro
ngayiwawo. fa: maigre.
ngamdu3 [ngåˆmðu˜] kkye2. Ngamduro
waldu. Kalwuni tarnǝkke ngamjǝna. fa:
kalmaram tǝlamyindia
ngarema
sécher.
ngamdula [ngåˆmduˆlaˆ] cu. Dǝlawu
nambudǝ. Saa yindi kojǝna ani
ngamdulaa nangaro, nema falma
tuwandǝnni. fa: sécheresse.
ngamduwu [ngåˆmðu˜wu˜] kkye2. Ngamduro
kalaktu. Kǝngal jau adǝ kalwuni
ngamjǝgǝna. fa: sécher.
ngamuram [nga˜mu˜råˆm] cu. Lǝman ingiye,
mukko wuskuadǝ. Fǝr ingi cairo
ngamuram tandiye kejo. fa: pieuvre.
ngandarma [ngåˆndåˆrmaˆ] cu. Gadangaɍe
karwudi. Ngadarma ngǝwulnju curo
bǝlaayen rǝpciya, runju kalji. fa: lézard.
ngangala [ngaˆngaˆlaˆ] cu. Kǝska kolji gai
fǝrdulan tada jiɍi jiɍi cakkidǝ. Yalla
napkada caja ngangalaye dio cadi. fa:
voanzou, pois de terre.
nganji1 [ngå˜nj߉] cu. Tiyilan na katte dau-a
curo-ayedǝ. Nganjinju bakce kauro. fa:
poitrine.
nganji2 [ngåˆnjß™] cu. Kasuwa nganjiye kamba
cǝdaiya, kosokciya bu culuwidǝ. Nganjia
sindulan ngonǝmi. fa: tuberculose.
nganji3 [ngå˜nj߉] cu. Ferda awo laaye. Nganji
tekuye kura nangaro, diriduro
mowonjiwawo. mt: bǝ¨n; fǝˆrðaˆ. fa:
étendue.
nganji4 [ngå˜nj߉] cu. Dadu katte mukko yindi
saadayedǝ. Curo jǝrwunjuyen baram
nganji yakkua laje duwon ingi kiwando.
fa: mesure de longueur.
nganji5 [ngå˜nj߉] cu. Kur kadi cidin lejiya
cǝdidǝ. Cinna fannjuyen nganji
kirunniyama, kadi ngaanaro noyeno. fa:
trace (serpent).
nganji kǝlda [ngå˜nj߉ kǝˆlðaˆ] cuk. Kam-a tiyi
kǝldudǝ. Nganji kǝlda cadǝna adǝ, kǝrma
wundunja curi wo? fa: corps à corps.
nganjin gǝrdu [ngå˜nj߉n gǝ˜rðu˜] kkyek.
Nganji cidi lejiaro ledu. Kadi nganjin
gǝrdi. fa: ramper.
ngar [nga¨r] cu. Ka bi awo gade fǝrso tilan
bakcaidǝ. Ngar ridaro, lokkolwu
ajindeye samma kǝlan kǝranja rojai. mt:
kß™rwo˜. fa: cravache.
ngaragan [ngå˜rå˜gåˆn] cu. Lǝman karaaye
ngǝri gai duwon kangadinju ɍiɍijidǝ.
Ngaragan kǝrye kǝska ngǝwualan
tuwandi wo. fa: cerf.
ngardu [ngåˆrðu˜] kkye2. Ciyen kasam curoye
tuluwo. ɍeke cane ngaryeno. fa: roter.
ngarema [ngåˆreˆmaˆ] cu. Awo laa
tussiwawo, sa sa laa ngulondo siye bi
siyel kambe cǝdane kamdǝ jau fanjidǝ.
139
ngari
Ngarema ngulondo sini wailaye cǝdane
ledu damsǝgǝna. fa: crampe.
ngari [ngå˜rß™] cu. Mana curon gana ruduadǝ.
Ngarinju cakke ti-a am-a fandaiwawo.
mt: kaˆrß™su˜. fa: ironie.
ngarkime [ngåˆrk߉me˜] cu. Su kime dungokti
layasoro tanjagaidǝ. Curo suwa
sammayen ngarkimema kǝjiro kannu
latǝrikke cadi wo. fa: cuivre.
ngarmo [nga˜rmo˜] cu. Bǝlaa bǝrǝmbe na ingi
bojidǝ. Dǝlawu ngǝwuje ngada
ngarmonju koje bǝla giwo. fa: lit.
ngarwuma [ngå˜rwu˜maˆ] cu. Lǝman tǝngǝɍi si
dewua, cokkol gai duwon gana kuradǝ.
Ngarwuma buwu masarminiye sukce
banna sǝddo. bg: ngå˜rgǝ˜maˆ. fa: rat.
ngarwuma [ngå˜rgǝ˜maˆ] cu. rui: ngå˜rwu˜maˆ.
ngasiwo [nga˜sß™woˆ] cu. Ngudo cǝlǝm-a bul-a
kǝska curo bǝlayen fannju cǝdidǝ.
Lardunden ngasiwo rumiya, nangǝɍi
isǝna bi karǝnjǝna. fa: cigogne.
ngaskuno [ngåˆskuˆno˜] cu. Bǝri dediya,
fǝrdunjulan awo kuloro tangaadadǝ.
Kǝna fanje ngaskuno kiamba kiano. fa:
gratin.
ngasu [ngå˜su˜] cu. Tiyi kambelan na katte
ngawana-a njuromi-adǝ. Kawu
kambǝɍiro ngayiro, ngasunjuro guru
tuyeyeno. mt: b߉bߙ. fa: avant-bras.
ngatkǝm [ngå˜tkǝˆm] cu. Fado kanamsoye
tulon cadidǝ. Ngatkǝm karǝngenniya,
kadi cure kiyaso. fa: termitière,
fourmilière.
ngawa1 [nga˜waˆ] cu. Awo karawilan tǝdǝna
taramba baɍimi tilan kaljaidǝ. Kure am
kǝriwuro caluwiya, baɍiminja-a
ngawanja-a ngojai. fa: bouclier.
ngawa2 [nga˜wa˜] cu. Bikke katte am yindiye,
wundu yaye kamanjua yaptuwuro
majidǝ. Ngawa lakka fǝdeye-a anǝmbe-a
cadǝnadǝn Aɍi Modua yapcuwo. mt:
kaˆmbǝ˜ɍß™. fa: lutte.
ngawai [ngåˆwå˜i] cu. Kajǝm kǝkǝljane tawa
gairo casaiya kamba hangallan
cuttuluwidǝ. Ngawai nja ngǝwunjuro,
joɍijǝna. fa: chanvre indien.
ngawana [nga˜wa˜naˆ] cu. Na mukko tiyiro
tandiyidǝ. Kǝla kaɍimoyen cure
ngawananju jau fangeno. fa: épaule.
ngaware [ngåˆwåˆreˆ] cu. Awo laa kori, laa
kuruwu, dǝmbǝr lǝmanna laaye bi
cungum ngudoyero tuwaadadǝ.
Kambudu ngaware fǝrrema katturo
ngǝla wo. fa: queue.
ngawasi [ngaˆwaˆsß™] cu. Ngawo kǝskaye
140 kalmaram tǝlamyindia
ngestuwu
ngamjǝnadǝ. Ngawasi kǝska laaye
karwunno faidaa. fa: écorce (séchée).
ngawo1 [ngaˆwoˆ] kkye1. Curoro kodu.
Karuwa cijǝna, wundu yaye ngimbo
ngayi. fa: rentrer, pénétrer.
ngawo2 [nga˜woˆ] cu. Tiyi kamben bi
lǝmannen na karere dǝganadǝ. Feronju
ngawolan tǝgǝndǝna kǝnde cǝdi. fa: dos.
ngawo3 [nga˜woˆ] nkye. Kalma na-a sa-a
fǝleduye. Lokkol bǝlaye ngawo
fannjayen kǝrga. fa: derrière, après.
ngawo kalkal [ngaˆwoˆ kå˜lkå˜l] cuk. Awo fal
ngawo falle jǝgailan kida tǝdidǝ. Ngawo
kalkallan jiɍi jiɍi lema curo kitawuyedǝro
kekkiye. fa: suites logiques.
ngawo ta [nga˜woˆ taˆ] kkyek. Duno njo. Balo
bakcaiya, wundu yaye ngawo am
bǝlanjaye cǝdai. fa: supporter.
ngawo tawu [nga˜woˆ taˆwuˆ] cuk. Duno
njowu. Sa am bǝlanjaye koro
gǝnajagaiya, ngawo tawu karwukǝjiro
burwu casakki. fa: supporters;
supporteurs.
ngawodaji [nga˜woˆdaˆjß™] cu. Ngawonjulan
gade bawodǝ. Lokkolma ngawodajiyedǝ
gǝmaje kimea. fa: extrémité.
ngawodi [ngaˆwoˆdß™] cu. Na kasala so, collo
so diodǝ. Jaman kuyen curo soroyeman
ngawodi cadandi. mt: nåˆngǝˆdß™. fa: douche.
ngawodu [ngaˆwoˆðu˜] kkye2. Ngaworo
waldu. Kai! Awi rinǝme ngawonǝmidǝ?
fa: reculer.
ngawu [nga˜wu˜] cu. Ngudo gana kura ɍisiwu
samma cǝlǝmba, laa dau bulladǝ.
Kǝryenden am da ngawuye jawuiwawo.
fa: corbeau.
ngawuɍi [ngaˆwu˜ɍ߉] cu. Kǝmbo sim gana kura
kura, laa bul, laa kime. Cidi tuloalan
ngawuɍi ngǝlaro ɍiji. fa: sorgho.
ngawuɍi masarmi [ngaˆwu˜ɍ߉ må˜såˆrm߉] cuk.
Kǝmbo ngawuɍi gai duwon tada
kurnum kura kuraadǝ. Guda ngawuɍi
masarmiye samjiya, kibbaji. fa: maïs.
Ngeeme [Nge˜e˜meˆ] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi adinnam Diwayen
dǝganadǝ. Ngeemelan tumari so,
kuwuri so jandejai. fa: N'guigmi.
ngera [nge˜raˆ] cu. Kǝska dǝlam sananaa kǝska
gadero kǝlediye taccidǝ. Kalu ngeraye
dejane kulikulia jawui. fa: liane.
ngestu [ngeˆstu˜] kkye2. Kǝlan ta nambu.
Tassunǝmdǝa ngessǝkke dikkǝni. mt:
cǝ˜ptu˜wu˜. fa: oublier.
ngestuwu [ngeˆstu˜wu˜] kkye2. Kǝlanga dio.
Sa tustuyen yalla kǝwu kǝwulan
ngestuwuram
ngessagai. fa: distraire.
ngestuwuram [ngeˆstu˜wu˜råˆm] cu. Bikkeso
diodǝ bi lawardudǝ. Yim ladua fi yaye
bidewoma ngestuwuramnju wo. fa:
distraction.
ngǝdan [ngǝ˜då˜n] cu. Je kaɍiyia wande
kǝnna kiam canniro cinjuro cakkeridǝ.
Yim kiam ngǝwu fando cǝragǝnaa, sǝni
adǝ kǝnnanju sammaro ngǝdan tujiyi. fa:
muselière (veau).
ngǝla1 [ngǝ˜laˆ] alnj. Faidaa bi kalkaldǝ.
Borwodǝ tiro ngǝla cǝne taman ngǝwuro
kaiwo. fa: bon.
ngǝla2 [ngǝ˜la˜] alnj. Kadawu wadama. Kamu
adǝye fado sawi yaye kadawu bawo, ti
ngǝla nangaro. mg: gaˆmbaˆla˜. fa: propre.
ngǝladu [ngǝˆlaˆðu˜] kkye2. Ngǝlaro waldu.
Kekenju casassane ngǝlayenniya,
kilado. fa: améliorer (s').
ngǝlai [ngǝ˜lå˜i] cu. Kalu karjǝmbe. Ngǝlai
diwinoyen napkada buji cǝdandi. bg:
ngǝ˜le˜. fa: feuille.
ngǝlaji [ngǝ˜la˜j߉] cu. Kǝla kǝmboye na sim
ɍijidǝ. Kǝmǝne ngǝlaji kuloniye samma
sim bawoa. bg: ngǝ˜la˜nj߉. fa: épi.
ngǝlaro1 [ngǝ˜la˜roˆ] cu. Lǝman fadoye dadu
koria, si dewua, kangadia, ngaware
kuruwua. Cu tadanjayero mǝsǝlǝmba
ngǝlaro duwajai. fa: mouton, bélier.
ngǝlaro2 [ngǝ˜laˆroˆ] nkye. Jiɍi karwuye
cǝragǝnaro. Tulduma adǝ ngǝlaro
kidanju cǝdi. fa: bien.
ngǝle [ngǝ˜le˜] cu. rui: ngǝ˜lå˜i.
ngǝmǝri [ngǝ˜mǝ˜r߉] cu. Lamar karwukǝjiye
jawal adinnen bi awo gadeyen sa sanin
kamgaada tǝdidǝ. Yim ngǝmǝria wundu
yaye karenju shawa shawa cakki. mt:
sa˜laˆ3. fa: fête.
ngǝmǝri jamburiyaye [ngǝ˜mǝ˜r߉
jåˆmbu˜rß™yaˆyeˆ] cuk. Sala cidi jamburiyaro
waldǝnaye. Saa fi yaye lardunden
ngǝmǝri jamburiyaye desambǝrre kawu
mewun wuskunna tǝdi. fa: fête de la
République.
ngǝmǝri karmo-a cidu-a Nawi Isaye
[ngǝ˜mǝ˜r߉ kå˜rmoˆ-aˆ c߉ðu˜-aˆ Na˜w߉ I•saˆyeˆ]
cuk. Sala kǝristaye karmo-a cidu-a Nawi
Isaye takturo saa nguson tǝdidǝ. Yim
ngǝmǝri karmo-a cidu-a Nawi Isayea
masidi kǝristawaye jauro cǝmbǝɍi. fa:
Pâques.
ngǝmǝri lokkolwuye [ngǝ˜mǝ˜r߉ loˆkkoˆlwu˜yeˆ]
cuk. Ngǝmǝri saa nguson kawu batalla
kuraro lokkolwu cadidǝ. Yim ngǝmǝri
lokkolwuyea aji fi yayen yalla kida ngǝla
kalmaram tǝlamyindia
ngǝra
cadǝnaro kare cadi. fa: fête scolaire.
ngǝmǝri nankam kǝlaye fandoye
[ngǝ˜mǝ˜r߉ nåˆnka¨m kǝˆla¨yeˆ fåˆndoˆyeˆ] cuk.
Lardu tima kǝlanju cunodi takturo
ngǝmǝri saa nguson tǝdidǝ. Lardunden
ngǝmǝri nankam kǝlaye fandoye saa fi
yaye kawu yakku kǝndawu utten tǝdi.
fa: fête de l'indépendance.
ngǝmǝri nasara [ngǝ˜mǝ˜r߉ naˆsaˆra˜] cuk.
Ngǝmǝri jamannedǝ. Lardunden
kǝndawu abǝrille kawu 24ayedǝ curo
ngǝmǝri nasarayen kǝrga. fa: fête
moderne.
ngǝmǝri saa bǝɍinne [ngǝ˜mǝ˜r߉ saˆa˜
bǝˆɍß©nneˆ] cuk. Sala yim saa bǝɍin kǝristaye
ngǝssiayedǝ. Yim ngǝmǝri saa bǝɍinnea
kǝristawa fado fado jaane amnja
lewajai. fa: fête du nouvel an.
ngǝmǝri sǝniyaye [ngǝ˜mǝ˜r߉ sǝˆn߉ya˜yeˆ] cuk.
Sala sǝniya Nijerre kǝrye fi yayea
Ingallen saa nguson captane cadidǝ.
Ngǝmǝri sǝniyayen ngǝrǝm
kaɍimoyesoma cadi. fa: fête des éleveurs.
ngǝmǝri soloye [ngǝ˜mǝ˜r߉ soˆlo¨yeˆ] cuk.
Kǝriwu katte gomnati-a tuɍuwu-a
cerǝnaa takturo ngǝmǝri saa fi yaye yim
abǝrille findi deria tǝdidǝ. Yim wajiya
ngǝmǝri soloyea gomna larduye jawawi
cǝdi. fa: fête de la concorde.
ngǝmǝriram [ngǝˆmǝˆr߉rå˜m] cu. Kare ngǝmǝri
nangaro kamuro yikkuwumidǝ.
Ngǝmǝrirambo tǝmajinjuro atǝmpa
tamanna kikkiwo. fa: habit.
ngǝmme [ngǝ˜mmeˆ] cu. Su tǝgarǝna
taramba kǝski tilan jajaidǝ. Kulonjuye
cididǝ kibbu nangaro, taram
ngǝmmenjuye namgadano. fa: pioche.
ngǝnǝptu [ngǝˆnǝ˜ptu˜] kkye2. Ngǝnǝwu nja.
Kajim ngǝwuje jauro ngǝnǝpte duwon
barenju kero. fa: fatiguer (se), épuiser (s').
ngǝnǝwu [ngǝ˜nǝ˜wuˆ] cu. Duno tiyiye
fuludunjudǝ. Kida ngǝwu kidǝnniya,
ngǝnǝwu tia yapkeyeno. mt: le¨iyaˆ1. fa:
fatigue.
ngǝnǝwuram [ngǝˆnǝˆwuˆrå˜m] cu. Awi yaye
kǝla ngǝnǝwunjuyero kambo cadidǝ.
Kam kulo kǝsainjuye barejiya, ardiyama
ngǝnǝwuramnju wo. fa: récompense.
ngǝni [ngǝ˜n߉] cu. Kam yanju bi bawanju bi
yindiso faccaanadǝ. Niamelan fado
ngǝniya nangaro cadandǝna mbeji. fa:
orphelin.
ngǝra [ngǝ˜ra˜] alnj. Kam bi fǝr bi kaɍimo jauro
dunoadǝ. Ti ngǝra nangaro, wunduma
tia lejiwawo. fa: colosse.
141
ngǝrǝktu
ngǝrǝktu [ngǝˆrǝ˜ktu˜] kkye2. Kǝla sillaye
bǝlaanjulan luwo. Silla mukkonjuye
ngǝrǝkte mota kǝridu tikkero. fa:
déboîter.
ngǝrǝm [ngǝ˜rǝˆm] cu. Kaso. Yim ngǝmǝria
ngǝrǝm fǝrre bǝlanden cadi. mt: kåˆsoˆ5. fa:
course.
ngǝrǝm takkalla [ngǝ˜rǝˆm ta˜kkaˆllaˆ] cuk.
Ngǝrǝm kǝla jawaldǝyen awo sǝsǝttuyea
tǝdidǝ. Ngǝrǝm takkalla tǝdiya, fǝr laa laa
casuri. fa: course d'obstacles.
ngǝrǝmdu1 [ngǝˆrǝ˜mðu˜] kkye2. Ngǝrǝm dio.
Dǝladǝ awiro ngǝrǝmjiya yaye, fǝrdu
kasuluye kojiwawo. fa: courir.
ngǝrǝmdu2 [ngǝˆrǝ˜mðu˜] kkye2. Lǝmanne fǝr
gaisoye ngǝrǝmdu. Yim ngǝmǝria fuwu
maidiyen am kǝla fǝrren ngǝrǝmjai. mt:
gåˆlå˜ptu˜. fa: galoper.
ngǝrǝmdu3 [ngǝˆrǝ˜mðu˜] kkye2. Wowom
rinǝme kaso. Barwuwa yakkudǝn tilo
cuwande ngǝrǝmjǝna. fa: évader (s').
ngǝrǝmdu4 [ngǝˆrǝ˜mðu˜] kkye2. Kambǝɍimaye
ngaworo waldu. Sawanju kambǝɍiyedǝa
rijǝna nangaro, ngǝrǝmgeno. fa: reculer
(lutte).
ngǝri [ngǝ˜rß™] cu. Lǝman karaaye, kani gai
duwon dau kuruwua, kangadia,
karawinju curoyen bul, ngawoyen
kesakesa. Ngǝri doi nangaro, nangalan
gǝnia, tǝdaiwawo. fa: gazelle, antilope,
biche.
ngǝro1 [ngǝˆroˆ] kkye1. Timilan kǝmbo
njǝgammǝme tǝlala lǝmǝsso dime
duwon njundo. Sawiso bǝri juwuiya,
goro jǝgǝri. fa: croquer.
ngǝro2 [ngǝˆroˆ] kkye1. Lǝmanna tǝngǝɍi laa
laaye kam bi lǝman gadea sukcane jau
isafanduwu. Kǝlanji wua sǝgǝrǝna, nadǝ
jauji. fa: piquer (insectes).
ngǝro3 [ngǝˆroˆ] kkye1. Timin ta. Kulolan suno
bawoa dadaji duwon, kadi tia gigǝro. fa:
mordre.
ngǝro4 [ngǝˆroˆ] kkye1. Cilan kǝmbo
njǝgaddǝme curoro njukkowo. Bǝri
juwe, da jǝgǝre kidaro leyeno. fa:
manger.
ngǝro5 [ngǝˆroˆ] kkye1. Jiɍi karamaye kamba
cǝde njejoro madu. Karama tia jǝgǝre
karwun caddǝne ngayenniya, karasu
mayeno. fa: ensorceler.
ngǝro6 [ngǝˆroˆ] kkye1. Kǝla kannuyen ingi bi
ingiingi deyadaye nja. Shayi kannuro
dejiye cǝpciye tuskenniya, kayenniya,
bawo jǝgǝrǝna. fa: brûler.
ngǝrwo [ngǝ˜rwo˜] cu. rui: ngu˜rwo˜.
142 kalmaram tǝlamyindia
ngǝwuro
ngǝrwu [ngǝ˜rwuˆ] cu. Karawi curoaro
tududǝna dodok kare njakkoye.
Bǝladeyalan fǝrro ngǝrwulan argǝm cadi.
fa: gibecière, sac.
ngǝrwu kakkaduram [ngǝ˜rwuˆ
kåˆkkåˆduˆrå˜m] cuk. Ngǝrwu fartamani gai
duwon kura curonjuro kakkaduso
casakkidǝ. Musheya ngǝwuso ngǝrwu
kakkaduramnjaa dadajai. fa:
portefeuille.
ngǝɍi1 [ngǝ˜ɍ߉] cu. Kwangaye bi lǝman biye
nanju tiyen collo so, mani so caluwidǝ.
Wanjamma karawi ngǝɍinjuye kamje tia
kajajǝna. mt: kwaˆngaˆrå˜m. fa: pénis.
ngǝɍi2 [ngǝ˜ɍß™] cu. Jǝmǝla kǝndawu mewun
yindinne. Bawande ngǝɍi fi yaye kare
lokkolle bǝɍin sakkiwi. mt: kǝ˜rwuˆ; saˆa˜. fa:
année.
ngǝɍiduwuram [ngǝ˜ɍß™du˜wu˜råˆm] alnj. Awi
yaye awo jaumaro kawu juwuidǝ.
Kuluwu Nijer canidǝ ngǝɍiduwuram. fa:
permanent.
ngǝstu [ngǝ˜stu˜] kkye2. Burwon dio. Soro
tandǝmiya, bǝlaalan ngǝssǝmi. mt:
båˆd߉ðu˜; saˆðu˜3. fa: commencer.
ngǝsturam [ngǝˆstuˆrå˜m] kkye2. Na awo laa
ngǝstǝnadǝ. Sammana adǝ ngǝsturam
kǝjia. fa: début, commencement.
ngǝsu [ngǝ˜su˜] cu. Awo tuno gai kibbu tiyi
kamben culuwidǝ. Daunjulan ngǝsu
kiluwunniya, lowotordiro kamduro
leyeno. fa: kyste.
ngǝwu1 [ngǝ˜wuˆ] alnj. Isawu gǝnagǝni bi awo
na damaa ngojidǝ. Bǝrnilan mota so,
keke so, jaumaro ngǝwu. mt: kaˆda˜. fa:
beaucoup.
ngǝwu2 [ngǝˆwu˜] cu. Kǝɍi tǝdandǝna tilan
buni cadaidǝ. Kǝmǝduwulan am laa
ngǝwulan kayen cadi. fa: nasse.
ngǝwu gǝnada [ngǝˆwu˜ gǝˆnaˆðaˆ] kkyek.
Ngǝwu tududǝ. Bunima adǝ kajiri las
ngǝwu gǝnadaro leji. fa: poser (la nasse).
ngǝwudu [ngǝˆwuˆðu˜] kkye2. Ngǝwuro waldu.
Yalla ngǝwujane bǝlanden lokkol bǝɍin
kayera. fa: croître.
ngǝwul1 [ngǝ˜wu˜l] cu. Awo karwudi lǝmanna
laa laaye-a ngudowaye-a koljaiya,
tadaro waljidǝ. Kuwui ngǝwul koljiya,
mawu yakkuro bojiyi. fa: œuf.
ngǝwul2 [ngǝ˜wu˜l] cu. Kolwa kannu
wastuyedǝ. Ngǝwul fatǝlanjuye nune
bǝɍin njuworo leyeno. fa: ampoule.
ngǝwuro [ngǝ˜wuˆroˆ] nkye. Gǝnagǝniro. Musa
kǝmǝne ngǝwuro bǝlawurojǝna. fa:
plusieurs fois.
ngǝwusoro
ngǝwusoro [ngǝ˜wuˆsoˆroˆ] nkye. Kalma awo
ngǝwuro tǝdiro wuldidǝ. Am bǝlandeye
ngǝwusoro kulolan dabdujai. fa:
souvent.
ngim1 [ngß©m] cu. Fado kajimbe. Kalanga
kannuye curo ngimben dimiya, duwama
kannu ciji. fa: case.
ngim2 [ngß©m] cu. Curo soroyen bǝnaram
kamgadadǝ. Yallanju yakku samma curo
soronjuyen wundu yaye ngimnjua. fa:
chambre.
ngim tǝmdu [ngß©m tǝ˜mðu˜] kkyek. Ngim
tando. Larusa cǝdi nangaro, sawawanju
doje ngimnju tǝmgera. fa: construire
(case).
ngimilduwu [ngß™mß™lðu˜wu˜] kkye2. Awo roa
rakkǝgǝme kǝji fandu daptu. Tiyini nga
jauji, curo motayen jauro ngimilsaana
kadiye. mt: kß™mß™ttu˜wu˜. bg: kß™mß™lðu˜wu˜. fa:
serrer, coincer.
ngimsuri [ng߉msu˜r߉] cu. Kamu bǝɍinno
dǝpkadadǝ. Ngimsuri adǝ tussǝnnin kwa
gade kiwando. fa: divorcée.
ngiri [ngß™rß™] cu. Karawi lǝmanne kangar bi awo
gaden kidaadadǝ. Mushendeye
kitawuwa curo ngǝrwu ngiriyen. fa: cuir.
ngirima [ngß™rß™maˆ] cu. Kam ngirilan faidade
sanianju cǝdidǝ. Kasuwulan ngirima
napkada layaso jakci. fa: cordonnier.
ngisi [ngß™s߉] cu. Kanduɍi ngisiramlan ɍijidǝ.
Ngisi ngǝwujiya, laro kuttua. fa: barbe.
ngisime [ngß™sß™meˆ] cu. Jande maanaa kaan
kaarinne tǝdǝna gairo ngowada. Bune fi
yaye Kaka Amsa yallaro ngisime cǝddi.
mt: cǝ˜njǝ˜meˆ. bg: njß™ðß™meˆ. fa: conte.
ngisiram [ng߉s߉rå˜m] cu. Fǝrdu ciyen na jutto
culuwunadǝ. Ngisinju cǝlari cǝne
ngisiramnju duwayeno. fa: menton.
ngistuwu [ngß™stu˜wu˜] kkye2. rui: kß™stu˜wu˜.
ngittu [ngß™ttu˜] kkye2. Mukkon faidadǝme
ingi tiyi battasoye tuluwo. Yangenju
tulje ngicci duwon taryeno. bg: njß™ttu˜. fa:
presser.
ngiwi [ngß™w߉] cu. Kajim nangǝɍi ɍiji, tadanju
bafiya, kaɍiyi ngǝwua kambo tandiyidǝ.
Nangǝɍi kojiya, am laa ngiwi fǝrajane
capcai. fa: cram-cram.
ngo [n˜goˆ] fǝl. Awo karǝnne fǝledama. Ngo
mushe isi, kǝlanga cerǝna. rui: a˜kkoˆ. fa:
voici.
ngodo [ngo˜do˜] cu. Ala nangaro na kamben
awo laa bi ardiyanju madudǝ.
Maskinna-a fuwurawa-aro kajiya, kam
ngaro lowo candǝnni. fa: mendicité.
ngododu [ngo˜do˜ðu˜] kkye2. Ngodo dio.
kalmaram tǝlamyindia
ngudidu
Fuwura am ngodoje bǝri cuwande
juwuna. fa: quémander.
ngodoma [ngo˜do˜maˆ] cu. Kam ngodo cǝdidǝ.
Nanlusurro ngodomaro waljǝna. fa:
mendiant.
ngodu1 [ngo˜ðu˜] kkye2. Mukkon bi awo gaden
tame, sammǝme rodu. Buwu argǝmbe
ngoje kǝla koroyero gǝnajiyi. fa: prendre,
porter.
ngodu2 [ngo˜ðu˜] kkye2. Kangeye bi dǝlawuye
baworo waldu. Kangero lolokki duwon,
karwun kiakkǝniya, ngoyeno. fa: arrêter
(s').
ngoduram [ngoˆðuˆrå˜m] cu. Na kalwo tame
kǝjiro ngonǝmidǝ. Ngoduram sakkaniye
namde sakkan gade kiwukko. fa: anse.
ngor [ngo¨r] cu. Joro curonjun jǝrwuso
cadidǝ. Ngorra laa Ngudomariyayen am
kǝlwu fǝrajai. mt: jå˜rmu˜ ߉ngß©aˆ. fa: vallée,
cuvette.
ngoɍi [ngo˜ɍ߉] cu. Tada karjǝmbe bǝr
tuluwumiya, tokokor gapcidǝ. Ngoɍi
fallǝmiya, kǝnnakǝnna fandǝmi. fa: noyau
de doum.
ngoskoɍi [ngoˆskoˆɍß™] cu. Ngowoljoye na jul
culuwunadǝ. Ingi caiya, ngoskoɍinju
moji cǝdi. fa: pomme d'Adam.
ngosoma [ngo˜soˆmaˆ] cu. Kamu duwon
kamuwa curoaro kissiyidǝ. Bǝladeyan
kamu lokkol cǝdǝnnima ngosomaro
walji. fa: sage-femme, matrone,
accoucheuse.
ngowoljo [ngoˆwoˆljo˜] cu. Curo ciyen na
kǝmbo curoro kojidǝ. Ngowoljoyen
sidanniya, sindu tikkero. fa: gorge.
ngoyi [ngoˆyß™] cu. Kiam jiwin jagandǝne fula
cattuluwunadǝ. Ngoyi mordombo fijiye
cai. fa: lait caillé.
ngoyima [ngoˆyß™maˆ] cu. Kasuwa kam
kamlan ngoji, yalla tama tiyiye na na
kimero cǝde curo kawu mewuyen
kimedǝ baworo waljidǝ. Melea ngoyima
cǝdanadǝ, baru cǝne karwunju jauro
kamgadan. mt: goˆngß™. fa: varicelle.
ngucci [ngu˜ccß™] cu. Tada karjǝmbe kǝɍi curon
ingiadǝ. Ngucci faljane bǝri cattuluwe
jagari. fa: fruit (de doum).
ngude [nguˆde˜] cok. Curo dea. Fuwura adǝ
bikka ngude boyeno. fa: jeun (à).
ngudi [ngu˜d߉] cu. Kam awima kǝlanjuye
cǝdannidǝ. Kolo ngudi nangaro,
wunduma tiro kasu ciwawo. mt: ta˜la˜aˆ2.
mg: ga˜ɍ߉wuˆ. fa: pauvre.
ngudidu [nguˆd߉ðu˜] kkye2. Ngudiro waldu.
Modu ngudije fannjuma cǝladǝna. mg:
143
ngudingudi
gaˆɍ߉wuˆðu˜. fa: appauvrir (s').
ngudingudi [nguˆd߉nguˆdß™] cu. Hal ngudiye
ngodudǝ. Ngudingudinjuro, tǝmajinju
tia wayeno. fa: avarice.
ngudingudima [nguˆd߉nguˆdß™maˆ] cu. Kam
ngudingudi cǝdidǝ. Bǝladǝn sania ngǝla
bawo nangaro, ngudingudima-a
cajama-a jur dasaa. fa: avare, radin.
ngudo [ngu˜doˆ] cu. Alitta tiyi samma
ɍisiwua, ngǝwul fije kaljidǝ. Ngudowa
laa farjane na kuruwuro lejai. fa: oiseau.
ngudobul [nguˆdoˆbu˜l] cu. Ngudo jiɍi tǝngǝɍi
bul argǝm bo diwiadǝ. Kǝmǝne ngudobul
ngǝwu isanadǝro, argǝm ngǝla
tuwandǝnni. fa: moineau.
Ngudomariya [Nguˆdo˜maˆrß™yaˆ] cuf. Bǝla
kǝmanda ganaa curo arondisema
Maineyen dǝganadǝ. Cidi
Ngudomariyayen ngor kǝlwua ngǝwu.
fa: Goudoumaria.
ngudu1 [nguˆðu˜] kkye2. Tiyi kǝla fuwunnaro
dungoktuwu. Cinna ngimbe kori, ngune
ngaye. fa: incliner (se), pencher (se).
ngudu2 [ngu˜duˆ] cu. Ingi kǝnja rawodǝ.
Kausulan dadaje ngudu tia kida. fa: soif.
nguktu [ngu˜ktu˜] kkye2. Wadu. Naptu kuttua
nangaro, kidaramnjun am tia ngukcana.
fa: haïr.
nguldu [ngu˜lðu˜] kkye2. Wande njarunniro na
laaro ngawo. Barama nguldǝna ngǝri
gureji. fa: blottir (se), cacher (se).
ngulondo [nguˆloˆndo˜] cu. Mukko bi si kambe
na fǝrgannadǝ. Mukkoni fi yayen
ngulondo uwu. fa: doigt, orteil.
ngulondo bǝlanmi [nguˆloˆndo˜ bǝˆla˜nmß™] cuk.
Ngulondo mukkoyen ti sammaro kura
wodǝ. Mukkolan ngulondo bǝlanmi ti
runju sǝgǝrin. fa: pouce.
ngulondo fǝledama [nguˆloˆndo˜ fǝˆleˆðaˆmaˆ]
cuk. Ngulondo karǝn bǝlanmiyedǝ.
Ngulondo fǝledamaa simmiro cakki
gairo lawala siddo. fa: index.
ngulondo gaji [nguˆloˆndo˜ gaˆjß™] cuk.
Ngulondo mukkoyelan ti sammaro gana
wodǝ. Inji neduye ngulondonju gaji tǝn
kamgeno. fa: auriculaire.
ngulondo kulumram [nguˆloˆndo˜
kuˆluˆmrå˜m] cuk. Ngulondo gǝre ngulondo
gajiyedǝ. Kulum dinarre shawa laa
ngulondo kulumramnjuro cakkǝna. fa:
annulaire.
ngulondon kuruwu [nguˆloˆndo˜ kuˆru˜wuˆ]
cuk. Ngulondo mukkoyelan ti dawuyedǝ.
Ngulondonju kuruwu jauji nangaro,
bune farai kǝnǝm cǝdǝnni. fa: majeur.
144 kalmaram tǝlamyindia
ngurumngurum fidu
ngulu [ngu˜lu˜] cu. Kam amba cilan njungoro
saniaro ngojǝnadǝ. Na lamarren ngulu
amba kaan kaarinno cungore kunguna
cuwandi. fa: griot, crieur.
ngulumdu [nguˆlu˜mðu˜] kkye2. Ingi gana ciro
yakkǝme ci tuldu. Masǝna cerǝna, cinju
ngulumji. fa: rincer (la bouche).
ngum [ngu¨m] cu. Kǝlalan na same
ngamasimbe kaldǝ. Sala dimiya, sai
ngum cidiro gǝnagǝmiya. fa: front.
ngumsa [ngu˜msaˆ] cu. Ngudo tattawar gai
duwon ɍisiwu buwubuwu tǝrok
tǝrokkadǝ. Kǝla fannjayen ngumsa fado
cǝdande ngǝwul fiyeno. fa: pigeon
ramier, palombe.
ngur [ngu¨r] cu. Awo tokokor yindi karawiye
jakcǝna kwangarambo tangaadadǝ.
Wande nanbǝlan cǝdǝnniro, sǝni ngur
dalnjuye kowoyeno. fa: testicule.
ngurdiyi [ngu˜rd߉yß™] cu. Kam rakce sinjulan
cije dajiwawodǝ. Ngurdiyi nangaro,
kuris siaro kam adǝa gǝnajagane
tǝmbaljai. fa: perclus.
ngurji [nguˆrjß™] cu. Tada kǝska fafajiye, kǝɍi
bi janejanea, kǝɍi tuwuidǝ. Ngurji
kulikulia kalasse gigǝro. fa: concombre.
ngurno [ngu˜rnoˆ] cu. Kamba rawodǝ. Kǝlado
nangaro, ngurnonju jau. mt: kaˆngu˜rnoˆ.
fa: bienfaisance.
ngurnodu [ngu˜rno˜ðu˜] kkye2. Curo am
ngǝwuyen fal bi laanja ngǝlaro rawo.
Wua ngurnose kantinju ladomaro
ngoseno. fa: préférer.
nguro [ngu˜roˆ] cu. Na jama captana,
fannjasoa cu cadǝna kǝndǝganja
duniaye cadidǝ. Ngurondelan bǝlama
fal-a lakka dewu-a. mt: bǝ˜laˆ. fa: village.
ngurodin [ngu˜ro˜d߉n] cu. Bǝla am bǝrdane
koljanadǝ. Ngurodin karǝn
bǝlandeyedǝn ngadaso kada. fa:
habitation (ancienne).
nguron [nguˆroˆn] alnj. Ti gǝnia, gade
bawodǝ. Alan nguron mai gade bawo.
fa: excepté.
Ngurti [Nguˆrtß™] cuf. Bǝla kǝmanda ganaa
curo arondisema Ngeemeyelan
dǝganadǝ. Kǝrye Ngurtiyen kǝri ngǝwua.
fa: N'gourti.
ngurudu [ngu˜ru˜ðuˆ] cu. rui: ngu˜ru˜suˆ.
ngurumngurum [nguˆruˆmngu˜ruˆm] cu. Na
duno-a siyel-a kǝldaidǝ. Cǝgasi duwon,
cure ngurumngurumnjulan jau fangeno.
fa: genou.
ngurumngurum fidu [nguˆruˆmngu˜ruˆm
fß™ðu˜] kkyek. Ngurumngurum cidilan
ngurusu
gǝnadu. Ngurumngurum fije kǝsainju
lewayeno. fa: agenouiller (s').
ngurusu [ngu˜ru˜suˆ] cu. Lǝman ingiye kura
kajim kǝɍi boma, amma njuwo
cǝdiwawo, si dewua. Ngurusu Cadulan
maara fǝɍijǝna. bg: ngu˜ru˜ðuˆ. fa:
hippopotame.
nguruwu [ngu˜ru˜wuˆ] cu. Ngudo sim kura
kuraa ngǝwusoro bune turui. Nguruwu
burwon rumiya, rinǝmi. fa: hibou.
ngurwo [ngu˜rwo˜] cu. Sǝddi so, tol solan
kaudi kare gǝnaduso nangaro
tǝdandǝnadǝ. Kagǝlma adǝ sanianju
kǝjiro dioro ngurwo kura lapcǝna. mt:
kaˆfß™yaˆ2. bg: ngǝ˜rwo˜. fa: hangar.
nguso [nguˆso˜] alnj. Fi yaye. Musheye
lokkolma ngusoro kaye yindi kaino. fa:
chaque.
nguwado [nguˆwa˜ðoˆ] cu. Curo kowodoye.
Wanjamma nguwado fǝrre kaassi. fa:
sole.
nguwu1 [nguˆwu˜] cu. Kasuwa karawi
ngurrero ingi tapciyi kuraro cǝdidǝ.
Nguwudǝ kasuwa kwaye. fa: hydrocèle.
nguwu2 [ngu˜wu˜] cu. Jǝktǝmiya, bana
manǝmidǝ. Barwu fannjuro kǝrganniya:
"Arowo nguwuniro ngawowo!" cǝne
yilyeno. fa: secours.
ni [nß™] w. Wolodi cuye kǝnyindiye kam
tilonjuye. Ni, wundu cunǝm? fa: toi.
nia [nia¨] cu. Awo kambe cǝdi bi cǝdiwaworo
karwuro cakkǝnadǝ. Abdu nia lokkol
falduye ngojǝna. fa: intention.
niadiwi [niaˆd߉wß™] cu. Nia awo diwi dioyedǝ.
Niadiwinjuro wunduma tia sawaro
ngojiwawo. fa: intention (mauvaise).
Niame [Niaˆme¨] cuf. Bǝrni kura lardu Nijerre
koro naptu defartema gai cǝdidǝ.
Gomna lardu Nijerre Niamelan kǝrga. fa:
Niamey.
nibakin [n߉baˆkß©n] cu. Karwun kangeye bul
sanana cim fakdǝ. Dondi nangaro, Musa
ku kawu yakku nibakin arakku arakku
caidǝ. fa: nivaquine.
Nijer1 [N߉je¨r] cuf. Fal curo larduwa Afǝrika
fǝdeye, jamanju miliyo mewu, bǝrninju
kura Niame. Nijer nankam kǝlaye
cuwandǝnan, gomnanju burwoyedǝ
Diori Hamani. fa: Niger.
Nijer2 [N߉je¨r] cuf. Kuluwu kura Niameyelan
kojidǝ. Nijer Ginelan cije Najeriyaro leje
tekuro fidiyi. fa: Niger (fleuve).
ninidu [nß™nß™ðu˜] kkye2. Kuruwuro ro. Bǝrniro
isǝna awo nojǝnni ngaa niniji. fa: fixer.
niya [n߉ya¨] cu. Fatiya larusaye. Yim niya
kalmaram tǝlamyindia
njando
Aɍimiyea jama kada captana. fa:
cérémonie religieuse de mariage.
niya tudu [n߉ya¨ tu˜ðu˜] kkyek. Kamua kwaro
kǝlduwu ngawo sadawu cinayen. Niya
tujagane bǝla kwanjuyero kesado. fa:
célébrer (le mariage).
niyadu [n߉yaˆðu˜] kkye2. Kwaye kamu ngodu.
Ku saa fal fero rawanjuye niyajǝnadǝ. fa:
marier, épouser.
nja [njaˆ] kkye1. rui: yaˆ.
njadda [njaˆddaˆ] kkye1. rui: yaˆddaˆ.
njaddayi [nja˜ddaˆyß™] cu. Njadda diodǝ.
Mekaniki lakkandeyedǝ jauro mota
njaddayi nojǝna. mt: nja˜ssaˆyß™. fa:
réparation.
njaddayima [nja˜ddaˆyß™maˆ] cu. Kam awo laa
njaddayi saniaro ngojǝnadǝ. Kekeni
landǝnadǝa njaddayimayero yadǝkki. mt:
nja˜ssaˆyß™maˆ. fa: réparateur.
njadduwo [njåˆdduˆwoˆ] kkye1. rui: yåˆdduˆwoˆ.
njadduwoma [njå˜dduˆwoˆmaˆ] cu. Kam
njadduwo cǝdidǝ. Njadduwomani
sǝgane har na mil fal gai duwon
walyeno. fa: accompagnant.
njadduwoma kǝndoye [njå˜dduˆwoˆmaˆ
kǝˆndo˜yeˆ] cuk. Kalma duwon na bi
nanngǝwu bi fudu awo laa tǝdǝnaye bi
tǝdiye fǝlejiyidǝ. Duwan are! "Duwan"
tima njadduwoma kǝndoye wo. fa:
adverbe.
njado [njaˆðoˆ] kkye1. rui: yaˆðoˆ.
njaimu [njå˜imu˜] cu. Kǝla argǝmbe bafe
ngamjǝnnidǝ. Kǝmǝɍin kǝnjaimu warjai.
bg: kǝˆnjå˜imu˜. fa: épi.
njakko [njåˆkkoˆ] kkye1. rui: yåˆkkoˆ.
njaktu1 [njå˜ktu˜] kkye2. Awo laaye na
kamdu. Goro njakce gǝna seno. fa:
arracher (une partie).
njaktu2 [njå˜ktu˜] kkye2. Tada kǝskaye yanjun
tuluwo. Kulonjuro wua sade tǝmatǝm
gǝnagǝni njakce so. fa: cueillir.
njambo1 [njåˆmboˆ] kkye1. rui: yåˆmboˆ.
njambo2 [njåˆmboˆ] cu. Duniaro kǝnsiodǝ. Yim
njambo tadaniyea dǝlawu kura kiduro.
fa: naissance.
njamboram [njåˆmboˆrå˜m] cu. Lowotordi na
kamuwa rojane casambidǝ. Kawu yindi
njamboramlan cǝdo duwon, kǝlanju
kiwando. fa: maternité.
njambudo [njåˆmbuˆðoˆ] kkye1. rui: yåˆmbuˆðoˆ.
njan [njå˜ng] cok. rui: njo˜ng.
njando1 [njåˆndoˆ] kkye1. Kamba bi awoa
shawaro dio. "Kajǝmu kurama wua
sando," cǝne, kekemayero leyeno. fa:
convenir.
145
njando
njando2 [njåˆndoˆ] kkye1. Shawaro waldu.
Kalwuni kurnum adǝa yakkǝkkiya, wu
jaumaro yandǝkkǝna. fa: beau (se faire).
njango1 [njaˆngo˜] cu. Awo njakkadadǝ.
Njango battayelan gǝmajenju kessa. fa:
morceau.
njango2 [njaˆngo˜] cu. Tǝgam tǝngǝɍi kamuye.
Kǝrye laa laan ferowa njango dealan
dadajai. fa: sein.
njari [njaˆrß™] cu. Kasuwa karawi simbe cǝdaidǝ.
Njari tia cǝdane lowotor karwun keno.
fa: maladie.
njaryi [njå˜ryß™] cu. Da didirjane tarjane
ngamjǝnadǝ. Njaryi curo karasuyedǝ
jauro kǝji. mt: mǝˆrye˜. fa: viande boucanée.
njaɍedu [njåˆɍe˜ðu˜] kkye2. Samero rowada,
kanji kanjiro ledu. Ngudo dudaro keso
kǝskaro tujǝgǝna njaɍejai. fa: pendre.
njaɍgaɍo [njaˆɍgaˆɍoˆ] kkye1. rui: yaˆɍgaˆɍoˆ.
njasara [njåˆsåˆraˆ] kkye1. rui: yåˆsåˆraˆ.
njassa [njaˆssaˆ] kkye1. rui: yaˆssaˆ.
njassayi [nja˜ssaˆyß™] cu. Njassa diodǝ.
Mekaniki lakkandeyedǝ jauro mota
njassayi nojǝna. mt: nja˜ddaˆyß™. fa:
réparation.
njassayima [nja˜ssaˆyß™maˆ] cu. Kam awo laa
njassayi saniaro ngojǝnadǝ. Kekeni
landǝnadǝa njassayimayero yadǝkki. mt:
nja˜ddaˆyß™maˆ. fa: réparateur.
njatkino [njåˆtkß™noˆ] cu. Kambo kuttu
gǝnaduwudǝ. Njatkino ambo cǝkkadi
nangaro, nangunju bawo. fa:
humiliation.
njatto [njåˆttoˆ] kkye1. rui: yåˆttoˆ.
njaye1 [nja˜yeˆ] cu. Lamar nangaro kunguna
am ngǝwuye capcane kam fallo cadidǝ.
Larusa feronjuyen njaye jǝkka yer
uwuye cuwando. mt: kǝˆle˜leˆ. fa: cotisation.
njaye2 [nja˜ye˜] cu. Ado nangaro kare
tamanna kamuwaye tiyinjaro
casakkidǝ. Yim ngǝmǝria kamuwa
kasaldane njaye casakke caluwi. fa:
parure.
njayema [njaˆyeˆma˜] cu. Kam kattendon
njaye1adǝ. Njayemanju nga yim larusa
feronjuyea tiro tasawa cakkudo. fa:
cotisant.
njejo [njeˆjoˆ] kkye1. rui: yeˆjoˆ.
njejonambu [njeˆjoˆnåˆmbuˆ] cu. Roa koldu.
Njejonambu lǝmanna ania cakke jauro
ngǝwujane banna tǝrǝm cadi. fa:
épargne.
njero [njeˆroˆ] kkye1. rui: yeˆroˆ.
njeroram [njeˆroˆråˆm] cu. Daduram mana
ciye bi ruwuwadaye. Njeroram
146 kalmaram tǝlamyindia
njǝraktu
kitawuyen ambo gala keno. fa: fin,
conclusion.
njǝgattu [njǝˆgåˆttu˜] kkye2. Karwulan ngǝlaro
ngǝrǝme tǝlalaro dio. Da kibbu njǝgacce
duwon kindo. bg: njǝˆgå˜ptu˜; njǝˆgåˆktu˜;
njǝˆga˜ðu˜. fa: broyer.
njǝkkado [njǝ˜kkåˆdoˆ] kkye1. rui: y߉kkåˆdoˆ.
njǝkkawo [njǝ˜kkaˆwoˆ] kkye1. rui: y߉kkaˆwoˆ.
njǝkkayima [njǝ˜kkaˆyß™maˆ] cu. Curo jǝktuyen
kam kamba tuluwomadǝ. Kandiraa
ngam duyenniya, njǝkkayima falma
karǝnlan bawo. fa: sauveur, bienfaiteur.
njǝkkowo [njǝˆkkoˆwoˆ] kkye1. rui: y߉kkoˆwoˆ.
njǝlaktu [njǝˆlåˆktu˜] kkye2. Yila yilayen
gǝradǝme mojinǝm fandiwawolan ledu.
Ngambadu njǝlakce ndaɍimi kida. fa:
marcher (à pas feutrés).
njǝmbaro1 [njǝˆmbaˆroˆ] kkye1. rui: y߉mbaˆroˆ.
njǝmbaro2 [njǝ˜mbaˆroˆ] cu. Ngawo
ngǝnǝwuyen awo tiyi fanjidǝ.
Njǝmbaroa nangaro, kǝla fǝrren bǝladǝro
lekkiwawo. bg: yß™mbaˆroˆ. fa: fatigue.
njǝmbǝɍo1 [njǝˆmbǝˆɍoˆ] kkye1. rui: y߉mbǝˆɍoˆ.
njǝmbǝɍo2 [njǝ˜mbǝˆɍo˜] cu. Yimbǝɍodǝ.
Birnjuye njǝmbǝɍoro keso kada maje
cuwudǝna. fa: garniture.
njǝmbǝɍo3 [njǝ˜mbǝˆɍo˜] cu. Awi yaye awo
kalwusanso gai birsoro cijaro
casakkidǝ. Njǝmbǝɍo katifanjuye
ngajibuldun kido. fa: bourre.
njǝmbo [njǝˆmboˆ] kkye1. rui: y߉mboˆ.
njǝmdu [njǝˆmðu˜] kkye2. Kuttu fǝledaro ci
kanǝmilan kori koriro siyedu. Kangea
nangaro, bune farai njǝmji wayeno. fa:
gémir.
njǝmǝttu [njǝ˜mǝ˜ttu˜] kkye2. Simbe moji kori
koriro dio. Simnǝm njǝmǝcciya, kam
tussǝna rummi rumi. mt: meˆðoˆ. fa:
cligner.
njǝn1 [njǝ˜ng] cok. Kalma awo jauro kinjalan
fanduro kutturo wuldidǝ. Tada laa
waneye tusa cǝdǝna, kǝlasndelan kaino
njǝn fakki. fa: mauvaise (odeur).
njǝn2 [njǝ˜ng] cok. Kalma kam bakcaiya cidu
tiyeridǝro wuldidǝ. Lawala cadi duwon
bakkeranniya, njǝn cure muwayeno. fa:
K.O..
njǝnganga [njǝˆngaˆngaˆ] kkye1. rui: y߉ngaˆngaˆ.
njǝptu [njǝ˜ptu˜] kkye2. Bannade kina
kuttuaro waldu. Kǝmbo njǝpcǝna kam
juwuiya, dondiji. bg: njß™ptu˜. fa: pourrir,
détériorer (se), décomposer (se).
njǝraktu1 [njǝ˜rå˜ktu˜] kkye2. Karwunǝm
kamde tiyilan moji dio. Bunduwu
nukkenniya, njǝrakkeno. fa: sursauter.
njǝraktu
njǝraktu2 [njǝ˜rå˜ktu˜] kkye2. Dunoaro luwo.
Ngǝlaro duwajaiya, bunju njǝrakci. fa:
jaillir.
njǝrgai [njǝ˜rgåˆi] cu. Bǝɍin bi gade kǝldaadǝ.
Gǝmajenju ganajǝnadǝ batta maje
njǝrgai cǝdi. bg: sǝ˜rgåˆi. fa: rajout,
augmentation.
njǝrgayi [njǝ˜rgåˆyß™] kkye1. rui: yß™rgåˆyß™.
njǝttaro [njǝˆttaˆroˆ] kkye1. rui: y߉ttaˆroˆ.
njidime [njß™ðß™meˆ] cu. rui: ngß™sß™meˆ.
njilele [njß™le˜leˆ] cu. Ingiingi curo ciyen
captidǝ. Asem cǝdi nangaro, njilele
tǝwaji. mt: kåˆndu˜ɍ߉; lå˜llå˜ɍ߉; nju˜lu˜luˆ; tǝ˜le˜leˆ.
fa: salive.
njimaldu [njß™må˜lðu˜] kkye2. Kam bi lǝman laa
curo jǝktuyen bi dondiye kuttu fandu.
Kǝri todǝ kawunju yindi kǝmbo juwunni
nangaro, tia njimallǝkkǝna. mt: nju˜no˜ðu˜.
fa: apitoyer (s'), compatir.
njin [njߙng] cok. Kalma kam cure hangalnin
culuwiro wuldidǝ. Dambe cadi duwon,
sa laa njin cure ingi fiyeyeranniya,
ciyeno. fa: être knock-out.
njiptu [njß™ptu˜] kkye2. rui: njǝ˜ptu˜.
njiro [nj߉roˆ] kkye1. rui: y߉roˆ.
njis [njߙs] cok. Kalma awo jauro sananaro
wuldidǝ. Da adǝ njǝpce kanji njis
cakkǝna. fa: vrac (en).
njitkǝɍi [njß™tkǝˆɍß™] cu. Fado curon ingi kǝɍia
kǝmatkǝmbo tangaada cǝm fakdǝ.
Njitkǝɍi daro fidiyiya, kǝmboro kuttu.
mt: cǝˆmrå˜m. fa: bile.
njitki [njß™tkß™] cu. Kuɍi tǝngǝɍi cǝlǝm rakce
farji, jauro so ngǝwuadǝ. Bune ngimlan
boyenniya, njitki tiro kǝnǝm dapkeyeno.
fa: cigale.
njitta [nj߉tta˜] cu. Tada kǝska tǝngǝɍiye,
jǝrwulan baredi, bafiya kime fit tatasero
jau wo. Da kanjunne dejaiya, njitta
ngǝwuro casakki. mt: båˆrwuˆno˜. fa:
piment.
njittu [njß™ttu˜] kkye2. rui: ngß™ttu˜.
njiwo [nj߉woˆ] kkye1. rui: yuˆwoˆ.
njiyalo [njß™yaˆloˆ] cu. Keyera gǝrje mǝlǝkciya
kannu gǝpcidǝ. Njiyalo fadoro cukkure
kam yindi cejo. mt: ra¨duˆ; fǝˆraˆlmaˆ. fa:
éclair.
njo [njoˆ] kkye1. rui: yoˆ.
njokkilo1 [njo˜kkß™lo˜] cu. Kare karen faldudǝ.
Yalla yindi njokkilo yange-a suno-aye
cado. mt: fåˆlfåˆllo˜. fa: troc.
njokkilo2 [njo˜kkß™lo˜] cu. Kalanga susu cidilan
fiyada ngodilan tǝdidǝ. Kǝrye laan
njokkilo kau sananalan cadi. fa: jeu.
njoldu [njo˜lðu˜] kkye2. Guduguduro
kalmaram tǝlamyindia
njuwo
naptuwu. Karaan njoljǝna bǝɍi cǝdi. fa:
accroupir (s').
njon [njo˜ng] cok. Kalma awo gǝna rudǝnaro
wuldidǝ. Tǝgǝra jeni dewu njon adǝma
nuwani wo? bg: njå˜ng. fa: seulement.
njudu [nju˜duˆ] cu. Kǝlayakku kwa bǝɍinno
cǝdǝnadǝ. Njudu kǝla jawuro lejǝna. mt:
låˆru˜saˆ2. fa: jeune mariée.
njudu2 [njuˆðu˜] kkye2. Roye kamba wadu.
Kamu adǝa njujǝna nangaro, bǝrinju
juwuiwawo. fa: dédaigner.
njudu3 [njuˆðu˜] kkye2. Roye kǝmbo wadu.
Awo njujǝna curuiya, jussi fa: dégoûter.
njukkuro1 [njuˆkkuˆroˆ] kkye1. rui: yuˆkkuˆroˆ.
njukkuro2 [njuˆkkuˆroˆ] cu. Wurdudǝ. Soro
adǝye njukkuronju kuruwulaman
fandǝna. fa: effondrement.
njululu [nju˜lu˜luˆ] cu. Ingiingi curo ciyen
captidǝ. Asem cǝdi nangaro, njululu
tǝwaji. mt: njß™le˜leˆ. fa: salive.
njundo [njuˆndoˆ] kkye1. rui: yuˆndo.
njungoro [njuˆngoˆroˆ] kkye1. rui: yuˆngoˆroˆ.
njungoɍi [njuˆngoˆɍß™] cu. rui: juˆngoˆɍß™.
njunodu [nju˜no˜ðu˜] kkye2. Kam bi lǝman laa
curo jǝktuyen bi dondiye kuttu fandu.
Kǝri todǝ kawunju yindi kǝmbo juwunni
nangaro, tia njunokkǝna. mt: njß™må˜lðu˜.
fa: apitoyer (s'), compatir.
njuro1 [njuˆroˆ] kkye1. rui: yuˆroˆ.
njuro2 [njuˆroˆ] cu. Samelan duwon cidi
kadududǝ. Njuro maara sameye jauro
diwi; am kada sanui. fa: chute.
njuromi [njuˆro˜mß™] cu. Cidiya ngasuye na
mukko kǝrididǝ. Na bikkeyen sawanju
nonjin njuromilan tia bakkeno. fa:
coude.
njuɍi [njuˆɍ߉] cu. Kam awalakcǝnnidǝ. Na
njuɍian kalala bawojiwawo. mt: ya¨l. bg:
nduˆɍ߉. fa: enfant.
njut [njuˆt] alnj. Kalma awo kǝla fuwunna
culuwunaro wuldidǝ. Gaduye ci njut. fa:
allongé.
njuttuwu1 [nju˜ttu˜wu˜] kkye2. Njuromi awo
laaro gǝnaduwu. Koɍero njutkaada
sawanju-a jandejai. fa: accouder (s').
njuttuwu2 [nju˜ttu˜wu˜] kkye2. Kambo
fattuwu duno fandoro. Mairo
njuttǝgǝna nangaro, awo cǝragǝna cǝdi.
mt: fa˜ttu˜wu˜4. fa: appuyer (s').
njuwatko [njuˆwåˆtkoˆ] kkye1. rui: yuˆwåˆtkoˆ.
njuwo1 [njuˆwoˆ] kkye1. rui: yuˆwoˆ.
njuwo2 [nju˜woˆ] cu. Sa tustunjuyen lǝman
kǝmbo cundǝnadǝa kalakce njǝgaje
walde cundidǝ. Lǝmanna fadoyelan
tandi ani njuwo cadi: kaɍimo, dal,
147
njuwodu
ngǝlaro, fe. fa: rumination.
njuwodu [njuˆwoˆðu˜] kkye2. Njuwo dio. Feya
kaudilan bowada njuwojai. fa: ruminer.
njuwoma1 [njuˆwoˆmaˆ] cu. Kam njuwo
cǝdidǝ. Kantima adǝye kare budu
nangaro, njuwoma ngǝwu cǝda. fa:
client.
njuwoma2 [nju˜woˆmaˆ] cu. Lǝman njuwo
diomadǝ. Ngǝri njuwoma. fa: ruminant.
njuwure [nju˜wuˆreˆ] cu. Awo bungongol
ngawo lǝmanna laa laayen ɍijidǝ. Lardu
laa laayen kaɍimo njuwure yindia
tuwandi. fa: bosse.
njuwuɍi [njuˆwuˆɍß™] cu. Fǝkkalan da katte
sǝmo-a ci-ayen dǝganadǝ. Algaida
fujiya, njuwuɍinju ciji. fa: joue.
no [noˆ] kkye1. Roye luwo. Bawanju
kanunniya, kǝrmai tiro kedo. mt: baˆwoˆðu˜;
måˆituˆðu˜. fa: mourir.
nobambǝr [noˆba˜mbǝˆr] cu. Kǝndawu mewun
yindin nasaraye kǝnmewun tilonnedǝ.
Mǝnde nobambǝrlan kaku badiyeno
lardunden. fa: novembre.
nodo1 [noˆðoˆ] kkye1. Kǝla kuro. Lardundea
gomna cunodi. fa: commander.
nodo2 [noˆðoˆ] kkye1. Awo laaro kamba
yakkǝme ledu. Tadani nodǝkke waina
cuwe kadio. fa: envoyer.
nodu1 [noˆðu˜] kkye2. Kǝla awo laaye fando. Tia
nokkǝna nangaro, na bikkeyen gǝrenjun
napkekko. fa: connaître.
nodu2 [noˆðu˜] kkye2. Dio raktu. Ti tadaana,
amma mota kǝridu nojǝna. fa: savoir.
nodu cidiye [noˆðu˜ cß™dß™yeˆ] cuk. Ilmu tilan
awo kǝla cidiyen dasaana sammaa
kǝrajaidǝ. Bikka nodu cidiyelan jama
lardundeye ruiye. fa: géographie.
nodu naye [noˆðu˜ na¨yeˆ] cuk. Ilmu awowa na
dǝgammaye kǝrajaidǝ. Nodu naye
bikkayedǝlan defartema Diwaye kiruiye.
fa: étude du milieu.
nodubawo [noˆðuˆbaˆwo˜] cu. Nodu nambudǝ.
Nodubawo kasuwa diwi ti gai bawo. fa:
Ny
nyamaldu [nyåˆmå˜lðu˜] kkye2. Kǝmbo
bannadu. Bo wajane nyamaljane
kolyera. fa: détériorer, abîmer.
nyamǝttu [nyåˆmǝ˜ttu˜] kkye2. Ingiro kajǝmu
yakkǝme mukkolan kadawu tuluwo.
Tulduma kare nyamǝcce, salje tarji. fa:
froisser.
nyamnyam [nyå˜mnyå˜m] cu. Ingi jauro
148 kalmaram tǝlamyindia
nyari
ignorance.
nonǝmruwune [noˆnǝˆmruˆwuˆne˜] cu. Mana
maanaa kalkallo ilmunǝmlan
ruwunǝmidǝ. Kǝlasnden nonǝmruwune
kidiyendeya, Fannayema ngǝla wo. fa:
rédaction, expression écrite.
nonji [noˆnjß™] cu. Diwiro nonǝmma diodǝ.
Nonjin agogoni ingiro kolyeyeno. mt:
na˜dß™. fa: exprès.
noso [noˆsoˆ] cu. Nankǝɍi nayedǝ. Na nosoadǝ
koriro lanǝmiyama, ingi nagǝmi. fa:
humidité (du sol).
nukko [nu˜kkoˆ] cu. rui: mu˜kkoˆ.
nuktu1 [nu˜ktu˜] kkye2. Mana kalaktuwu. Koro
keddǝnniya, nukcǝnni. fa: répondre.
nuktu2 [nu˜ktu˜] kkye2. Kowo tuluwo. Goni
kambǝɍiye culuwuna kalnin, ganga
nukkeno. fa: tonner.
nuktu3 [nu˜ktu˜] kkye2. Mana ngǝstu. Gǝm
cǝdǝnama, sa laa tia nukci fangekko. fa:
parler.
nuktu4 [nu˜ktu˜] kkye2. Ngambe so dio. Ngam
nukciya, lǝman daji bawo. fa: rugir.
nur [nu¨r] cu. Duniaye bullo waldu. Dunia
cǝlǝm pǝt duwon, wadu karǝngenniya,
nur kadio. fa: lumière.
nuwa1 [nu˜waˆ] cu. Curo samdayen awo kam
cuwandidǝ. Kǝnani bawo nangaro,
nuwani wainaye sawaniro kekko. mt:
dåˆgå˜r. fa: part.
nuwa2 [nu˜waˆ] cu. Ser fandodǝ. Nuwa cakke
kam tiro dunoa kambǝɍin yapkeyeno.
mt: a˜rs߉yß™2; sa¨7. fa: chance veine.
nuwa3 [nu˜waˆ] cu. Lamba yakta tǝdǝna
ngawon tuwandǝnadǝ. 15 : 3 = 5 yakta
adǝlan, nuwadǝ 5. fa: quotient.
nuwadu [nuˆwaˆðu˜] kkye2. Yilearo ledu.
Nuwaji duwon, kǝri tia duje ngǝrǝm
ngǝskeno. fa: marcher.
nuwama cu. Nuwa2 cǝdanadǝ. Ti adǝ
nuwama, yindiro ngǝrwonju kauroso, ti
curonjun bawo. fa: chanceux.
sananaro cuduridǝ. Nyamnyam tiro kida
dapciyiwawo. mt: ba˜ðǝ˜ra˜. bg: nyß™mnyß™m.
fa: gouttelette, pluie.
nyamnyami [nyåˆmnyåˆmß™] cu. Dǝlawu gana
ganan cuduridǝ. Deyalan nammiyena
duwon, nyamnyami dusera. fa: pluie.
nyari [nyaˆrß™] cu. Awo kuren tǝdǝna kaanǝm
kaanǝmbo mananǝmidǝ. Kǝmurjo
nyei
napkada diwuwanjuro nyari cǝddi. fa:
légende, fable.
nyei [nye˜i] cok. Kalma awo turuiro wuldidǝ.
O - o
oktobǝr [oˆkto˜bǝˆr] cu. Kǝndawu mewun
yindin nasaraye kǝnmewuyedǝ.
Lardundelan saa fi yaye oktobǝrlan
lokkol ngǝsti. fa: octobre.
omilet [oˆm߉le¨t] cu. Waina ngǝwulle. Am laa
omiletlan kǝmullo cattuluwi. fa:
omelette.
P - p
Palestin [Paˆleˆstß©n]cuf. Lardu wasǝɍiyaye
kǝmaski Israyelledǝ. Tussǝna Palestin-a
Israyel-aye kattenja kuttu. fa: Palestine.
parti [paˆrtß©] cu. Am siyasa tiloadǝ. Curo
demokǝrasiyen parti ngǝwu cadi. fa:
parti.
patanti [paˆta˜nt߉] cu. Wuɍi gomnatiro saa
saalan kasuwuwu cadidǝ. Patanti
biyajǝnnidǝro, kantinju jakkera. fa:
patente.
pǝt [pǝ˜t] cok. Kalma awo jauro cǝlǝmbo
R - r
ra [ra¨] kǝl. Awo burwoye wuldǝna bi
fuwuye wuldidǝ. Diwino ra alewa
njukkudǝkki raam? bg: la¨. fa: ou bien.
raamde [raˆaˆmde˜] cu. Jande karwunǝmbe
diodǝ. Raamdenjuro, farsambo
culuwiya, am nga tia kǝrǝnjai. fa:
bavardage.
raammanane [raˆaˆmmaˆnaˆne˜] cu. Mana
cinǝmbo isǝna ngaa wuldudǝ. Kam
raammanane cǝdidǝ rashiduro
waljiwawo. fa: divagation, délire.
raayi1 [ra˜aˆyß™] cu. Awo ronǝmbe curuna
wullǝmidǝ. Cammo siyasayen wundu
yaye raayinju rakce wulji. fa: opinion,
point de vue.
raayi2 [ra˜aˆyß™] cu. Kida tǝdǝnaye kǝlan
kuronǝm ruwunǝmidǝ. Kǝla kitawu
lokkolmayen amwura raayinja ruwujai.
fa: appréciation.
rabo [raˆbo¨] cu. Kare kidaye katakoye
cidiyanjun sua kafinta katako tilan
sulsullo cǝdidǝ. Kawu farmika katakoro
kalmaram tǝlamyindia
radu kalduram
Kǝri adǝa kalan bakkenniya, nyei koje
kiro. fa: visible.
nyimnyim [nyß™mnyß™m] cu. rui: nyå˜mnyå˜m.
otel [oˆte¨l] cu. Fado masammanno tǝdandǝna
kam wuɍi biyaje curodǝn bojidǝ.
Burkinaro leyenniya, otellan kawu uwu
cǝdo. fa: hôtel.
otelma [oˆteˆlma˜] cu. Kam otel cunodidǝ.
Otelma nangadǝro, yim yim duwon bǝri
fadoye juwui. fa: hôtelier.
wuldidǝ. Dǝrsu cǝlǝm pǝt colloro
luwukkiwawo, rikkǝna. fa: noir (très).
pompo1 [po˜mpoˆ] cu. Awo masammanno
kasam mukkolan bi silan njakkoro
tǝdǝnadǝ. Yalla balonjaro pompolan
kasam kesakko. fa: pompe à air.
pompo2 [po˜mpoˆ] cu. Su kokkada tiyen ingi
isidǝ. Pompolan ingi ngodu kǝske. bg:
po˜mpoˆm. fa: robinet.
pompom [po˜mpoˆm] cu. rui: po˜mpoˆ2.
ndakcagaidǝro, sai rabolan ngǝlaro
jǝkcaiya. fa: rabot.
radi [raˆdß©] cu. Kǝɍijuwo tǝngǝɍi bul bi kime
lawasar gairo ɍijidǝ. Radi ngǝrǝmiya,
cinǝmlan barwuno gai fanǝmi. fa: radis.
radiyo [raˆd߉yo¨] cu. Awo lawarso kǝrduro
masammanno tǝdǝnadǝ. Napkada
radiyonjulan bikke sakaye kǝrdu cǝdi. fa:
radio.
radiyo kasetta [raˆd߉yo¨ kaˆse¨ttaˆ] cuk. Radiyo
tiyinjun na kaset njakkoyeadǝ. Aiya
Mariama Kaluye radiyo kasettan kǝrǝnji.
mt: te¨p. fa: radiocassette.
radu1 [raˆðu˜] kkye2. Mana karwuye cǝragǝnni
kambo wuldu. Awo kǝskero tia raje
nansawanja bannajo. mt: aˆd߉ðu˜; laˆnðu˜. fa:
insulter.
radu2 [ra¨duˆ] cu. Keyera gǝrje mǝlǝkciya
kannu gǝpcidǝ. Radu fadoro cukkure
kam yindi cejo. mt: fǝˆraˆlmaˆ; njß™yaˆloˆ. fa:
foudre.
radu kalduram [ra¨duˆ kåˆlðu˜råˆm] cuk. Su
149
raduwu
radu kapciyidǝ. Bǝrnin na ngǝwulan radu
kalduram kokkada. fa: paratonnerre.
raduwu [ra˜ðu˜wu˜] kkye2. Kamba karwu
kǝjiaro kaptuwu. Fannjuro leyekkǝniya,
rasiye kusottoram ngǝlan sisawo. fa:
accueillir.
rajap [ra˜jaˆp] cu. Kǝndawu mewun yindin
kamcǝlǝmbeye kǝntulurre. Rajaplan
asem amwuraye cadi. fa: mois hégirien
(septième).
rakka1 [raˆkka¨] cu. ɍiwulla tǝgarǝna kamuwa
siro casakkidǝ. Salaro Ya Fanna rakka
bǝɍin cuwuna. fa: anneau (de cheville).
rakka2 [ra˜kkaˆ] cu. Curo salayen rukku fal-a
sujada yindi-adǝ. Curo sala suwayen
rakka yindi dasaa. fa: prière (partie de la).
raktu [rå˜ktu˜] kkye2. Dioro yodu. Fero adǝ
gana, amma rakce bǝri deji. fa: pouvoir.
ran [ra¨n] cu. Kare tamanna na kambelan
gǝnanǝme awo mǝradunǝmbe mowodǝ.
Kǝmbo takkǝni nangaro, kalwuni ranno
yikke argǝm jakka dewu sedo. mt:
jǝˆngǝ˜naˆ. fa: gage.
rando [råˆndoˆ] kkye1. Bikke2 dio. Yim larusa
Binduyea bikke carandi ngai wayera. mt:
fåˆrðu˜2. fa: danser.
rapkana [ra˜ka˜naˆ] cu. Kǝlda bi kawakta bi
tuluwo dimiya, awo fandǝmidǝ. 4 + 2 =
6; 17 - 13 = 4; 8 x 7 = 56; 6, 4, 56 ani
samma rapkana. fa: produit, résultat.
raptu [råˆptu˜] kkye2. Curon kalkallo fiduwu.
Fajar fi yaye gǝmdonde ingilan
rammǝkki. fa: remplir.
rashidu1 [rå˜sh߉duˆ] cu. Kam fado garjǝnadǝ.
Rashiduro waljǝna nangaro, kulo kura
bareye bawanju tiro keno. fa:
responsable.
rashidu2 [rå˜sh߉duˆ] cu. Kam awo diwiro kaje,
ngǝla cǝdidǝ. Raammanane hal
rashiduye gǝni. fa: sage.
rattaldu [rå˜ttå˜lðu˜] kkye2. Naptu gananju
yaye katte awo yindiye nodu. Kǝndawu
fin yaye mushe yallanju rattalje curui.
fa: comparer.
rattu [raˆttu˜] kkye2. Dunoaro mukko bi si
gǝnaduwu. Are ngawoni cǝrǝndidǝa
silan radde. fa: appuyer.
rau [rå˜u] cok. Kalma manda curo kǝmboyen
jauro ngǝwujiya wuljaidǝ. Ngaji bulu
manda rau fanjǝnaa bukke kidarambo
leyekko. fa: piquer.
rawa [ra˜waˆ] cu. Yeiya bi kanna yayedǝ.
Rawanju tia dapce lokkol nanjun kido.
fa: oncle.
rawaram [raˆwaˆrå˜m] cu. Awo rawaro cadi bi
150 kalmaram tǝlamyindia
rǝmbo
ti rawadǝ ci sa lamar laa sajiya. Yim
kajaa rawarambo dalo co. fa: cadeau.
rawo1 [råˆwoˆ] kkye1. Rungo kuloro figǝme
karwilan gana ganayen suwordu.
Mariama bǝri tǝlala rawo cǝdi. fa:
remuer.
rawo2 [raˆwoˆ] kkye1. Karwulan tamtambaro
ngodu. Lokkol cǝragǝna nangaro,
kullum suwa lǝp isi. fa: aimer.
rawoma [raˆwoˆma˜] cu. Kam kamba bi awo
laa cǝragǝnadǝ. Fero adǝ rawomanju
cuwandiya, larusadai. fa: amoureux.
rawonambu [raˆwoˆnåˆmbu˜] cu. Kam bi awo
laa ronǝmbe wadu. Awo yiddǝkkǝnama
nokkǝni, wuro rawonambu fǝlesiyi. fa:
détester.
reda1 [reˆðaˆ] cu. Lowotor tiyi kambe reje
karwun cǝddidǝ. Tiyinju rejane arsasu
kettuluwo. fa: opération.
reda2 [re˜ðaˆ] cu. Awo tilo kalkallo ci yindiro
yakkadaye ci faldǝ. Wuɍinju gana
nangaro, reda buwu argǝmbe kaiwo. fa:
moitié.
redu1 [re˜ðu˜] kkye2. Beɍi gǝnaduwu. Fero
kiwandǝnniya, wanjamma ise
kanorikanori fǝkkadǝa reyeno. fa:
balafrer.
redu2 [re˜ðu˜] kkye2. Tiyi kambe bi lǝmanne
karwun dioro duwadu. Njambo tiyere
curonju lowotor reyeno. fa: opérer.
redu3 [re˜ðu˜] kkye2. Tiyi tǝgaialan faldu.
Garunju sameyen rede cidiyaro
jǝpcǝgǝna. fa: fendre (se).
redu3 [re˜ðu˜] cu. Na fǝkkasoye beɍilan
kardǝnadǝ. Kanoriram adǝye redunjudǝ
jauro sanana. fa: cicatrice.
regǝl [re˜gǝˆl] cu. Ci bi na awo laa dajǝnadǝ.
Kǝndawu wuro juwasǝgǝnadǝ regǝlnju
reda litǝrre. fa: niveau.
resho [reˆsho¨] cu. Su tǝdandǝna laa lowonia
tilan kǝmboso dejaidǝ. Bǝrnilan kamuwa
ngǝwu kǝla reshoyen bǝri dejai. fa:
réchaud.
rǝgan [rǝˆga¨n] cu. Karwun lowotordilan ambo
caddidǝ. Ngo rǝgan lowotordilan
saddǝnadǝ: ngalsane ɍiwura yindi
saddo. fa: traitement, soin(s).
rǝm [rǝ˜m] cok. Kalma awo tuwumbo cejiro
wuldidǝ. Kǝnnari kaulan bakce rǝm ceje
ngoje kadio. fa: complètement (tuer).
rǝmbo1 [rǝˆmboˆ] kkye1. Awo tagǝrnǝmma bi
kasuro ngonǝmma kalaktadǝ. Kidawu
kǝndawu nune alwasinja cawandiya,
kasunja carǝmbi. fa: rembourser.
rǝmbo2 [rǝˆmboˆ] kkye1. Awo yuwatkǝmma so,
rǝmbo
bannanǝmma so, ti gai kalaktu. Modu
kǝreyo Aɍiye namgenniya, sadǝman
kirǝmbo. fa: restituer.
rǝmbo3 [rǝˆmboˆ] kkye1. Kuttu njaddǝna
kalaktuwu. Maɍin banse, wu ye
kirǝmbǝkko. fa: venger (se).
rǝmǝs [rǝ˜mǝ˜s] cok. Kalma awo tuwumbo
kannu juwunaro wuldidǝ. Kora cije
nema kulondeye sammaa rǝmǝs juwe
koyeno. fa: complètement (détruire).
rǝmumu dio [rǝˆmuˆmu˜ dioˆ] kkyek. Kam
kǝnǝm cǝdi gai dio. Kida waduro, kowo
bawanjuye fangenniya, rǝmumu kido.
fa: dormir (faire semblant de).
rǝndo [rǝˆndoˆ] kkye1. Jau fandu. Kǝlanju
cǝrǝndi nangaro, kidaro ku lejǝnni. mt:
jåˆuðu˜. fa: mal (faire).
rǝp [rǝ˜p] cok. Kalma awo ngǝlaro curo
mukkoyen tǝdanaro wuldidǝ. Cǝgasǝna
kodu cǝdi duwon, tia rǝp takke lokkollo
kiadǝkko. fa: empoigner.
rǝptu [rǝˆptu˜] kkye2. Cidi capkǝgǝme
turuiwaworo dio. Kinaji nangaro, ɍiwa
kǝriyedǝa rǝpkera. fa: enterrer.
rǝsǝk [rǝ˜sǝ˜k] alnj. Isawuro gǝnagǝni bi awo
na damaa ngojidǝ. Jǝrwunjulan
mongoɍo tada rǝsǝk cakkǝna. fa:
beaucoup.
ridu1 [rß™ðu˜] kkye2. Karwukambe ta. Mushea
rijǝna nangaro, daden lokkollo isi. fa:
peur (avoir).
ridu2 [rß©ðuˆ] cu. Karwukambe tadǝ. Koiwu!
Kǝri kalle, nia riduro njakki? fa: peur,
crainte.
rijaptu [rß™jå˜ptu˜] kkye2. Awolan faidadǝme
kuro. Mota adǝa ngokke rijammǝkke
duno injinjuyedǝa rukki. fa: essayer.
riwa [rß™waˆ] cu. Kare ladǝme kunguna ngawo
yayen fandǝmmadǝ. Nangǝɍi karǝnjiya,
kasuwuwu tataseye riwa ngǝwu
cawandi. fa: bénéfice, plus-value.
ro1 [ro¨] cu. Awo cakke alitta sinji, cai,
juwuidǝ. Dunian ronǝmbaa, awo ngǝwu
rumi. fa: vie.
ro2 [ro¨] cu. Karwuye rawodǝ. "Awo
ronǝmbe de!" cǝne tiro jǝkka mewu
kaino. fa: désir.
ro3 [roˆ] kkye1. Simlan asudu. Gomna carui
cane am ngǝwu lairo caluwuna. bg:
kuˆro¨3. fa: voir.
ro bodu [ro¨ boˆðu˜] kkyek. Awo fuwuro
yakkǝmma njero. Bargani, roni bojǝna,
feroni kwa cuwandǝnadǝ. mt: hå˜ngåˆl
boˆðu˜. fa: tranquilliser (se).
ro isaboduwu [ro¨ ߉saˆboˆðu˜wu˜] kkye2.
kalmaram tǝlamyindia
rul
Karwuye samdu. Lenǝkke kamuni
lowotordin cambǝnadǝa rukke roni
isabogǝkke duwon, kǝnǝm kiwandǝkko.
fa: calmer.
roa1 [ro¨a] alnj. Awo ro1 cǝdanadǝ. Awo roa
sammaa Kǝmande alakco. fa: vivant.
roa2 [ro¨a] alnj. Awo jauro dunoadǝ. Fǝrnju
adǝ roa nangaro, wunduso gǝni
kǝlanjuro juwai. fa: puissant.
rodu1 [ro˜ðu˜] kkye2. Nanǝmlan sǝɍiwodu.
Mushende tima cuwuram kǝlasse roji.
fa: garder.
rodu2 [ro˜ðu˜] kkye2. Mukkon ta. Jamburta
bawanjuye roje fadoro kadira. fa: tenir.
rofuɍi [roˆfu˜ɍ߉] cu. Roye luwo madudǝ. Curo
rofuɍiyen tia lowotordiro kesado. fa:
agonie.
rofuɍi dio [roˆfu˜ɍ߉ dioˆ] kkyek. Roye luwo
madu. Ngudo bakkada adǝ rofuɍi cǝdi.
fa: agoniser.
rokko [ro˜kko˜] nkye. Tilon awo laa diodǝ bi
madudǝ. Sawawa yakku ani rokko
lokkollo lejai. fa: ensemble.
rokura [roˆkuˆra˜] cu. Hal kam kǝlanju wundu
yayea kojǝna curuidǝye. Rokuranju
nangaro, wundu yaye tia sawaro
wayeno. fa: vantardise.
rokurama [roˆkuˆra˜maˆ] cu. Kam rokura cǝdidǝ.
Rokurama nangaro, ledunjuma falji. fa:
vantard.
rowondilmi [roˆwoˆndß™lmß™] cu. Lǝman
ndaɍimi gai duwon kesakesadǝ. Karwu
rowondilmiye kamdiya, cidiro ngayi. fa:
margouillat.
rudu1 [ru˜ðu˜] kkye2. Dunon nin kuruwunno
mukkolan juwaduwu. Kau ruje kǝla
kamanjuye faljǝna. mt: gǝˆptu˜. fa: lancer,
jeter.
rudu2 [ruˆðu˜] kkye2. Tiyi bi hal bi kǝndo kambe
kǝskero ngodu. Kam runjǝnadǝ ndaran
yaye nia lawalaro manji. fa: moquer de
(se), mépriser.
rudu3 [ruˆðu˜] cu. Tiyi bi hal bi kǝndo kambe
kǝskero ngodudǝ. Tiro rudu gǝnajǝgǝna
nangaro, sawi yaye lawalaro korji. fa:
mépris, moquerie.
rukku [ru˜kkuˆ] cu. Curo salayen ngunǝme
ngurumngurum mukkon tadǝ. Ngawo
rukkuyen cinǝme danǝmiya duwon,
sujada dimi. fa: inclination (dans la
prière).
rul [ru˜l] cok. Kalma sim kura kaadaro
wuldidǝ. Tada adǝ banna cǝdǝna
nangaro, sim rulla wua surui. fa: yeux
(gros).
151
rungo
rungo [ru˜ngoˆ] cu. Kǝluwu lǝp kǝmbo
neyadaye bi gǝwurgadayedǝ. Rungo
argǝmben bǝri tǝlala deje cǝladi. fa:
farine.
rungorungo [ruˆngoˆru˜ngoˆ] cu. Awo alama
rungoyeadǝ. Doya adǝn rungorungoro
cǝde waina kayeno. fa: copeau.
runju [ru˜nju˜] cu. Ti tilo. Was wajiya runju
barambo leji. fa: seul.
ɍ - ɍ
ɍeke [ɍeˆke˜] cu. Kǝska suwur dio nangaro
baredidǝ. Kǝrye Gidimuniyelan ɍeke
jauro cakki. fa: canne à sucre.
ɍeno [ɍeˆno˜] cu. Yallo kistuwudǝ. Kidama
nangaro, tadanju ɍenoro fado gadero
cadi. fa: baby-sitting.
ɍenodu [ɍeˆnoˆðu˜] kkye2. Yallo kistuwu.
Yanju kidaro lejiya, tadanjua fero laa
ɍenoji. fa: baby-sitting (faire du).
ɍenoma [ɍeˆno˜maˆ] cu. Kamu tada ɍenojidǝ.
Kamuwa kidawu gomnatiye ngǝwuso
ɍenomanjaa. fa: nourrice.
ɍidu [ɍß™ðu˜] kkye2. Cidin bi tiyin luwo. Argǝm
cǝnadǝnadǝ jauro ɍijǝna. fa: pousser.
ɍigǝji [ɍ߉gǝ˜jß™] cu. Mana madadǝ. ɍigǝjinjuro,
wundu yaye tia rijǝna. fa: histoire,
problème.
ɍijam [ɍ߉ja¨m] cu. Su tǝgarǝna je tuwadaa
cinjuro casakkiya, fǝr tilan rojaidǝ. ɍijam
bawoa, fǝr salamduro yojiwawo. fa:
mors.
ɍiman [ɍ߉ma¨n] cu. Kam fuwuro koje sala
ambo cidǝ. Sala layayen ɍiman duwa
cǝdiya duwon, jama gade cadi. fa: imam.
ɍimdu [ɍß™mðu˜] kkye2. Ingi namburo kǝskaye
ngamduro waldu ngǝstu. Fǝɍe adǝa
kausulan koljane ɍimjǝna. fa: faner.
ɍinda [ɍ߉nða˜] cu. Awo ngǝssǝmiya, koldu
wadadǝ. ɍindanju nangaro, sharanju
duwan ceriwawo. fa: entêtement.
ɍindama [ɍ߉nða˜maˆ] cu. Kam ɍinda ngǝwuadǝ.
ɍindama lawala kuttua. fa: entêté.
ɍindo [ɍß™ndoˆ] cu. Kambo awo kǝrduwudǝ.
ɍindo nambarwuye gǝnasiye mairiro
leyeiye. fa: accusation.
ɍindu1 [ɍß™nðu˜] kkye2. Kare tiyiye tuluwo.
Gǝmaje ɍinje bǝlaa ladu ngǝskeno. fa:
déshabiller.
ɍindu2 [ɍß™nðu˜] kkye2. Kamba kǝrmainjun
tuluwo. Kura sojiyaye biwu cǝde
ɍinjana. mt: sǝ˜lðu˜2. fa: limoger.
ɍindu3 [ɍß™nðu˜] kkye2. Lǝmanna laa laaye
152 kalmaram tǝlamyindia
ɍiwulla
runo [ruˆno˜] cu. Kǝska kura Afǝrikaye
kalunjusolan karwun cadidǝ. Tada
runoyelan daudaa cadi. fa: néré.
ruwu [ru˜wuˆ] cu. Arawulan faidadǝme mana
kurdu. Lokkolwu curo kayenjayen ruwu
cadi. fa: écriture.
ruwudu [ruˆwuˆðu˜] kkye2. Ruwu dio. Mushe
kǝrajiya, yalla kǝla allonjayen ruwujai.
fa: écrire.
karawi faldu. Kadi sa sanin ɍindi. fa:
muer.
ɍio1 [ɍioˆ] kkye1. Nodu madu. Ferowanju
madǝrǝsanin kǝra caɍi. bg: kǝˆɍio¨. fa:
apprendre.
ɍio2 [ɍioˆ] kkye1. Kamba gǝredu. Sǝɍina
nangaro, wua risǝnni. bg: kǝˆɍio¨. fa:
habituer à (s').
ɍio3 [ɍioˆ] kkye1. Awo laa ngǝlaro noduro
ngǝnǝptu. Mota cǝɍi cǝne leje kǝskaro
gǝmgaada. bg: kǝˆɍio¨. fa: entraîner (s').
ɍiɍimdu [ɍß™ɍß™mðu˜] kkye2. Karawi kambe
gambo madu. Nibakin yakkǝna, tiyini
samma ɍiɍimji. fa: démanger.
ɍisiwu [ɍß™sß™wuˆ] cu. Awo lǝmǝmǝs kanduɍi gai
tiyi ngudoye jakcidǝ. Ngudo ingi
kannuaro yakkǝmiya, ɍisiwunju fǝrdo
budua. fa: plume.
ɍit [ɍß™t] cok. Kalma awo jauro samsuro
wuldidǝ. Ingi samsu ɍit caidǝro, kasam
tia kida. fa: fin (très).
ɍittu1 [ɍß™ttu˜] kkye2. Awo yindi kǝldu. Si
kurisnjuye namgadanniya, cade ɍitkera
mt: tå˜nðu˜. fa: coller.
ɍittu2 [ɍß™ttu˜] kkye2. Cuwuɍi jaktu. Tasani
sukkadadǝa kolkolma ɍiccǝna. mt: tå˜nðu˜.
fa: souder.
ɍiwa [ɍß™waˆ] cu. Lǝman nunadǝ. Ngawo
fanndeyen ɍiwa koroye kina njǝn. fa:
cadavre (animal).
ɍiwo [ɍ߉woˆ] kkye1. Wande awo laa tia
cuwandǝnni bi landǝnniro guredu.
Lǝmannanju wande barwuwa
ngojanniro cǝɍiwi. fa: protéger, conserver.
ɍiwu [ɍß™wu˜] cu. Kajǝmulan na laa tududǝna
kare njakkoyedǝ. Kajǝmu sojiye ɍiwu
ngǝwua. fa: poche.
ɍiwulla1 [ɍ߉wu˜llaˆ] cu. Su bul kurwowu
tamanna tilan awo gǝnagǝni caaridǝ.
Sǝmola ɍiwullaye salaro kagǝlma tiro
cǝkkarǝna. fa: argent.
ɍiwulla2 [ɍ߉wuˆlla˜] alnj. Jiɍi bulaye. Gǝmaje
ɍiwura
ɍiwulla-a yange bul-a cakkǝna. fa: bleu.
ɍiwura1 [ɍß™wuˆraˆ] cu. Su tǝngǝɍi siriri cinju
faldǝn cuwuɍiadǝ. ɍiwura-a garasan-a
ngojǝna buto kalwunjuro tujiyi. fa:
aiguille.
ɍiwura2 [ɍß™wuˆraˆ] cu. Su dangoro sipkaada
tilan lowotor kam dondi sukcidǝ. Kange
nangǝɍiram sidanniya, kawu mawuro
ɍiwura seddo. fa: seringue.
ɍiwura3 [ɍ߉wuˆra˜] cu. Su tǝngǝɍi tǝgarǝna kadi
ye, jakti ye, tilan kare rojaidǝ.
Marakaljinju kamgadanniya, ɍiwuran
S - s
sa1 [sa¨] cu. Kawuye yaktu findi deriro
tǝdǝnaye ci fal. Bikka suwa sa yindiro tia
gureyekko, isǝnni. fa: heure.
sa2 [sa¨] cu. Yaktu saaye ci ciro dunia hal
faljidǝ. Curo sa sammayen nangǝɍima
am caragǝna wo. fa: saison.
sa3 [sa¨] cu. Loktu. Sa salaye cǝdiya, wundu
yaye masidiro leji. mt: lo˜ktuˆ. fa: temps.
sa4 [sa¨] cu. Jaman awo laa wakkajǝnaye. Sa
kǝnayen am ngǝwu bǝla koljana. fa:
période.
sa5 [sa¨] cu. Tustu awo laaye. Mota adǝye
njassayinju sa ngǝwu ngoji. fa: durée.
sa6 [sa¨] kǝl. Awo laaye sokkunju dioyedǝ. Sa
kida cǝdidǝn, amwurawanjua
banajǝgǝna. mt: so˜kkuˆ2. fa: lorsque,
quand.
sa7 [sa¨] cu. Ser fandodǝ. Sa cakke kam tiro
dunoa kambǝɍin yapkeyeno. mt: nu˜waˆ2;
a˜rs߉yß™2. fa: chance, veine.
sa saye [sa¨ sa¨yeˆ] cuk. Loktu loktunin tǝdi bi
wakkajidǝ. Kida sa sayero tia ngoyera.
fa: temporaire.
saa1 [saˆa˜] cu. Sa nangǝɍi kojǝna ngawon
walde isǝnadǝ. Bawande saa fi yaye kare
lokkolle bǝɍin sakkiwi. mt: kǝ˜rwuˆ; ngǝ˜ɍß™.
fa: année.
saa2 [sa˜a˜] cu. Biwumaro kunguna
gǝnajagaidǝ. Kaninde kulo ambe
giwunniya, saa jǝkka yakkuye gǝnasaa.
fa: amende.
saadu [sa˜a˜ðu˜] kkye2. Saa gǝnaduwu. Jawal
gaye gǝni babǝr giyakkǝniya, folis
saaseno. fa: amender.
saanduri [saˆaˆnduˆrß™] cu. Lamar wakkajǝnaye
saa dirije isǝnadǝ. Mainde bawojǝnaye
saandurinju ku sadakcai. fa:
anniversaire.
saaɍi [saˆa˜ɍ߉] cu. Kam bi lǝman
kalmaram tǝlamyindia
safi
kalwunju kida. mt: fß©s. fa: épingle.
ɍiwuram [ɍß™wu˜råˆm] cu. Ngǝwul tadaro
waljǝnnidǝ. Kuwuini ngǝwul fiyenniya,
ɍiwuram fal lok curodǝn dǝga. fa: œuf
(non fécondé).
ɍiyau [ɍß™ya˜u] cok. Kalma ingi bul fok
bowadaro wuljaidǝ. Ingi ɍiyau bowada
adǝa njaro mangarjǝna. fa: clair.
ɍungumi [ɍu˜ngu˜mß™] cu. Ganga kura daadan
bakcaidǝ. ɍungumi bakcaiya, kuruwun
fanǝmi. fa: tam-tam.
ngurumngurum kǝllada lejidǝ. Koro
saaɍi ngǝwuso ngurumngurumnju si
ngawoye sǝlǝkkada. fa: cagneux.
sabban [så˜bbå˜n] cu. Bǝlǝm shingawaye.
Sabban koljiaro kǝmbo ragǝkkǝna wo
bawo. fa: bouillie de riz.
sadaa1 [sa˜da˜aˆ] cu. Mukowa fandoro kambo
awo laa njodǝ. Jǝmma fi yaye sadaa
wainaye yallaro cǝddi. fa: aumône.
sadaa2 [sa˜da˜aˆ] cu. Curo kǝnda saa fal cǝdǝna
ledǝnniyen laa ngojane am duno
ganaaro cadidǝ. Saa fi yaye gaɍiwu
bǝlandeyedǝ sadaa lǝmannanjulan
cuttuluwi. mt: jaˆkka˜. fa: dîme.
sadaktu [saˆdaˆktu˜] kkye2. Sadaa dio. Was
wajiya diwino sadakci. fa: donner
l'aumône.
sadawu [saˆda˜wuˆ] cu. Niya nangaro feroro
shedaaro cadidǝ. Feroniye sadawu
jǝkka fiwu bikka kewudo. fa: dot.
saddu [så˜ddu˜] cu. Ka tilan ganga jajaidǝ.
Kollonju saddulan dunoaro bakkenniya,
sukkadan. fa: baguettes de tambour.
sadǝman [sa¨ðǝ˜ma¨n] nkye. Dadu bawoaro.
"Bawa bowonji," yeranniya, sadǝman
cije leyeno. fa: immédiatement.
sadu1 [sa˜ðu˜] kkye2. Jatto dio. Su
dungokkadadǝa saje duwon jena
kiyaro. fa: étendre.
sadu2 [sa˜ðu˜] kkye2. Jatto bodu.
Yimbarǝkkǝna kǝla bujiyen sadǝkki. fa:
étendre (s'), allonger (s').
sadu3 [saˆðu˜] kkye2. Burwon dio. Soro
tandǝmiya, bǝlaalan sanǝmi. mt: båˆd߉ðu˜;
ngǝ˜stu˜. fa: débuter.
sadu4 [saˆðu˜] kkye2. Awo laaye sanju dioye
iso. Kǝriwu saje am ngǝwu lardu
koljana. mt: wåˆkkaˆðu˜. fa: avoir lieu.
safi [sa˜f߉] cu. Kǝnnasar fandoro mana bi awo
153
sagadu
gade jawal kǝrmǝsǝlǝmbe gǝni diodǝ.
Kandira laa kawu culuwiro safi cǝdi. fa:
incantation, rituel.
sagadu [så˜gå˜duˆ] cu. Kǝska fafaji kalunju-a
tadanju-a samma jaumaro kuradǝ.
Kamuwa ngǝwuso sagadu kaluro
casakki. fa: courge.
sagaran [såˆgåˆrå¨n] alnj. rui: cåˆgåˆrå¨n.
sagarandu1 [såˆgåˆråˆnðu˜] kkye2. Kǝnjaye
kamba hangallan tuluwo. Mbal tia
sagaranje am sammaa rayeno. fa:
enivrer.
sagarandu2 [såˆgåˆråˆnðu˜] kkye2. Mbal bi awo
gade yame hangallan luwo.
Sagarandǝne tataljiya, fannjuro kiaddin
kadio. fa: soûler (se).
sagawu1 [så˜gå˜wuˆ] cu. Awo kamba
bafǝnaro cǝdidǝ. Sagawu madaro malǝm
so, gau so jǝgai. mt: kǝˆmba˜fß™. bg: so˜wo˜wuˆ.
fa: puissance (surnaturelle), pouvoir
(surnaturel).
sagawu2 [så˜gå˜wuˆ] cu. Awo kuttu kam
bafǝna kam gadero cǝddidǝ. Malǝm laa
tiro sagawu cǝdde joɍiyeno. mt: kaˆrwu¨n3.
fa: sort.
sagǝn [saˆgǝ˜n] cu. Awo masammanno kalǝm
kangeduyen tǝdǝna tilan cidi-a jambo-a
firjaidǝ. Balbalnju fǝrajiya, sagǝnlan
kattidǝa sǝrji. fa: tamis.
Sahara [Saˆha˜raˆ] cuf. Na ngamdu kǝska-a
kajim-a kam-a lǝman-a ngǝwu bawodǝ.
Nijerre yaladajinju nga Sahara. fa:
Sahara.
sai [så˜i] kǝl. Kalma awo laa doleman
tǝdǝnniro yojiwaworo wuljaidǝ.
Barwudǝa kolliyewawo, sai karende
cǝrǝmbiya! fa: il faut (que).
saino1 [såˆino˜] cu. Rungo argǝmbe bǝrra.
Bǝlawuro kuruwu kǝla fǝrren cǝdi
nangaro, saino yanju tiro kiddo. fa: mets
(à base de mil).
saino2 [såˆino˜] cu. Mui kaalan buni tadǝ.
Saino cǝdidǝro, kullum gǝni kayenma
adǝ buni ngǝwu cǝdai. fa: pêche (à la
perche).
saiwa [så˜iwaˆ] cu. Kasuwa tuno
bǝjibǝjimayedǝ. Ti saiwaa nangaro,
kǝmbo barwunoa juwuiwawo. fa: ulcère
(de l'estomac).
saka [sa˜kaˆ] cu. Bikke yingangaye. Saka
Difaye festiballan tǝdǝnadǝn Aɍimi
naptu maiye cǝdo. mt: teˆya¨tǝˆr. fa: théâtre.
sakala [saˆkaˆla˜] cu. Awo borwo gai
janejanea mukkolan caadadǝ. Garu
ngimnjuye samma sakala shawa
154 kalmaram tǝlamyindia
sala layaye
shawaa. fa: couverture.
sakata [sa˜ka˜taˆ] cu. Su tǝgarǝna kǝla
dungokkadaa, cinnaso jakcagaidǝ.
Barwu wadaro cinna fannjuye samma
sakataa. fa: crochet.
sakkan [saˆkka¨n] cu. Kalwo suye bi dangoye
tilan wolloso cadidǝ. Malǝm-a
sakkannju-a firdaiwawo. fa: bouilloire.
saktu1 [såˆktu˜] kkye2. Ingi bi ingiingi
sakturambelan koduwu. Ingi ngadaye
saktǝnni kam caia, dondiji. fa: filtrer.
saktu2 [såˆktu˜] kkye2. Ingiye tol tollan fidu.
Dǝlawu kidurǝnniya, soroni sakce
bǝnarammi kǝɍiyeno. fa: égoutter.
saktu3 [såˆktu˜] kkye2. Tǝma koldu.
Tǝmajinjuro am ngasaana nangaro,
sakce karenju moworo ciyeno. fa:
désespérer, décourager (se).
sakturam [såˆktu˜råˆm] cu. Kalwo cuwuɍi
cuwuɍia ingi bi ingiingi-a awo gade-a
faijidǝ. Shayinju bafiya, sakturamnin
kaludǝa firje cuttuluwi. fa: filtre.
sala1 [sa˜laˆ] cu. Curo kawu fallen loktu
gadegade uwuro curo sujada-a
rukku-alan Ala korǝmidǝ. Mǝsǝlǝmba
kanji Kaabayero fǝkkanja kalakcaiya
duwon saɍijai. fa: prière (rituelle).
sala2 [sa˜laˆ] cu. Jawal adinnen jiɍi kǝristawa
so, yaudiya so captane Alaa cangori ye,
cawori ye. Kǝristawa ladua sala cadi,
yaudiya sǝbdua sala cadi. fa: culte.
sala3 [sa˜laˆ] cu. Lamar karwukǝjiye jawal
adinnen bi awo gadeyen sa sanin
kamgaada tǝdidǝ. Yim salaa wundu
yaye karenju shawa shawa cakki. mt:
ngǝ˜mǝ˜r߉. fa: fête.
sala4 [sa˜la˜] cu. Waina argǝmbe tǝngǝɍi
tǝngǝɍidǝ. Kǝmaskini suwa suwa cinna
fannjuyen sala kaji. fa: beignet de mil.
sala asembe [sa˜laˆ aˆse¨mbeˆ] cuk. Sala
mǝsǝlǝmba asem ceseriya, cadidǝ. Yim
sala asembea mǝsǝlǝmba suwa idiro
lejai. fa: fête du Ramadan, Aïd-El-Fitr, Aïd-
El-Séghir.
sala kidawuye [sa˜laˆ k߉daˆwu˜yeˆ] cuk. Sala
kidawu duniaye samma kǝndawu meye
yim burwoyea cadidǝ. Yim sala
kidawuyea kida bawo, wundu yaye
karwukǝji fǝleji. fa: fête du travail.
sala kuwuiye [sa˜laˆ kuˆwuß©yeˆ] cuk. Saanduri
tambo Nawi Mamaduye takturo sala
cadidǝ. Yim wajiya sala kuwuiyea fado
ngǝwuson kuwui duwajai. mt: sa˜laˆ
måˆulu¨duˆyeˆ. fa: mouloud, mulud.
sala layaye [sa˜laˆ lå˜ya˜yeˆ] cuk. Sala
sala mauluduye
mǝsǝlǝmba asem kojǝna kǝndawu yindi
kawu mewua ngawonin ngǝlaro
duwajaidǝ. Yim sala layayea leje idilan
kadinniya, ngǝlaronju duwayeno. fa: fête
de Tabaski, Aïd-El-Kébir, Aïd-El-Adha.
sala mauluduye [sa˜laˆ måˆulu¨duˆyeˆ] cuk.
Saanduri tambo Nawi Mamaduye
takturo sala cadidǝ. Yim wajiya sala
mauluduye fado ngǝwuson kuwui
duwajai. mt: sa˜laˆ kuˆwuß©yeˆ. fa: mouloud,
mulud.
sala ngawareye [sa˜laˆ ngåˆwåˆreˆyeˆ] cuk. Sala
layaye koje kǝndawu fal kawu mewun
tilonna sala tǝdidǝ. Sala ngawareyen
wamakǝral yalla cadi. fa: fête.
sala sango [sa˜laˆ såˆngoˆ] kkyek. Sala ngǝstiya
ikama kǝradidǝ. Sauro ngayiye ladan
sala cǝsange malǝm sala sedo. fa: ouvrir
la prière.
sala tambo Nawi Isaye [sa˜laˆ tåˆmboˆ
Nå˜w߉ I•saˆyeˆ] cuk. Lamar karwukǝjiye
kǝristawa saa nguson yimbe findi wuri
kǝndawu desambǝrren barga tambo
Nawi Isayero cadidǝ. Kǝmǝne sala
tambo Nawi Isayero sawani Jan
tadanjuro keke bǝɍin kikkiwo. fa: fête de
Noël.
salaadu [saˆlaˆaˆðu˜] kkye2. Sa laaye tio.
Nammǝkkǝna tia gurekki duwon,
salaayenniya, tǝma kolyekko. fa: durer.
salaktu [sa˜la˜ktu˜] kkye2. Yalla ngonǝme
samero yadǝme kudo. Tadanju ciri
nangaro, tia ngojǝna salakci. fa: bercer.
salala [saˆlaˆla˜] cu. Kunguna saniawu kida
cadǝna nangaro kuranjaro cadidǝ.
Salala kurandero yikkiwawo nangaro,
kida wakkajiya bowosiwawo. fa: somme
(d'argent).
salaladu [saˆlaˆla˜ðu˜] kkye2. Kǝmbo bumi bi
awo laa yami duwon, sa laa
karwunǝmlan luwo. Ku fǝrni salalaje ingi
wayeno. fa: dégoûter, ôter l'envie de.
salam [saˆla¨m] cu. Kalma lewaye. Wotiyanju
salamlan badije wuselan kero. fa: salut.
salamdu1 [saˆlåˆmðu˜] kkye2. Lǝmanna kalaɍiro
dio. Fǝr salamdǝnni mukko yallero
njakko ngǝla gǝni. fa: dresser.
salamdu2 [saˆlåˆmðu˜] kkye2. Kidanin tuluwo.
Nambarwu cǝde tia kuranju salamgeno.
fa: licencier.
salamdu3 [saˆlåˆmðu˜] kkye2. Kam kida
cǝdǝnaro kunguna njo. Garu fanniye
kerǝnniya, masoa salammǝkke leyeno.
fa: récompenser.
salamduwu1 [sa˜la˜mðu˜wu˜] kkye2. Jawawi
kalmaram tǝlamyindia
samdu
dio. Barga salayero gomna larduye
jamaro salamjǝgǝna. fa: discourir.
salamduwu2 [sa˜la˜mðu˜wu˜] kkye2.
Kǝnsionǝm isanoduwu. Salamjiyi
samma wunduma nukcǝnnidǝ, walyeno.
fa: annoncer (s').
salanambu [saˆlaˆnåˆmbu˜] cu. Kamuye sa
salan kamuramnjun buye kǝnsiodǝ.
Kamu curoa salanambu cǝdiwawo. fa:
menstruation.
salanga [sa˜la˜nga˜] cu. Bǝlaa masammanno
bǝɍi dioro lajanadǝ. Bikka bǝɍiyer tia
cǝdane salangaro sinju uwu. fa: latrine.
salaram [saˆlaˆrå˜m] cu. Awo duwon sala
kǝlanjun tǝdidǝ. Makkaro leyenniya,
salaram kǝlǝsuye sukkudo. fa: tapis.
salat [saˆla¨t] cu. Kǝɍijuwo fafajiwawo kalu
kura kuraadǝ. Salat cassaiya, kǝjijoro,
arom so, lemǝn so casakki. fa: salade.
saldu1 [saˆlðu˜] kkye2. Tada kalwusanne
tuluwo. Kalwusan saljane ceriya,
tadadǝa lǝmanno cadi. mt: dåˆgå˜rðu˜. fa:
égrainer.
saldu2 [saˆlðu˜] kkye2. Kajǝmu tuldǝna
ngawon ingi sawul baworo njakko.
Kalwu ngǝlaro saldǝnnidǝ kala sawulle
cǝdi. fa: rincer (du linge), essorer (du
linge).
sallo [sa˜lloˆ] cu. Je si ngawoye lǝmannero
kiam ganduro cekkeridǝ. Sallo bawoaro
fe ganji duwon, silan bakce fiyeno. fa:
entrave.
sallodu [saˆlloˆðu˜] kkye2. Sallo njakko. Fenju
salloje kiam kǝjiro ganji. fa: entraver.
sam [sa˜m] cok. Tǝmmaro. Tia mayeiye nga,
sam ruiyende. fa: tout (du).
sam [saˆm] cok. Kalma awo tussiwaworo
wuldidǝ. Nammǝkke sam kidǝkkǝniya,
isǝnnidǝ leyekko. fa: court moment.
samda [saˆmðaˆ] cu. Dagardu diodǝ. Na
kǝmbo samdayero am ngǝwu captaana.
fa: distribution.
samdǝram [så˜mðǝˆråˆm] cu. Kau cǝlǝm yiyilji
kamuwa gǝwurjane simbo cinjagaidǝ.
Samdǝram curo kalwonjuyen fetkema
cǝladi. bg: så˜msǝˆråˆm. fa: antimoine.
samdu1 [sa˜mðu˜] kkye2. Kannu baworo dio.
Kare kannua ingi samsuro kolgǝmiya,
duwama samji. fa: refroidir.
samdu2 [sa˜mðu˜] kkye2. Batǝrre kannu
baworo waldu. Batǝr motaniye samjǝna
nangaro, cidu wayeno. fa: décharger.
samdu3 [saˆmðu˜] kkye2. Am gade gadero
njo. Mushe yallanjuro lakǝre samjiyi. fa:
distribuer.
155
samdu
samdu4 [sa˜mðu˜] kkye2. Fula bi awo gade
ingiingi tiyiro cinduwu. Sa karuwaalan
fulan samdǝmmia, tiyinǝm bulji. fa:
enduire.
samdu5 [sa˜mðu˜] kkye2. Tiyi kambe bi
lǝmanne mukkolan gǝna gǝnan ledu.
Ngambadua sammǝmiya, nin
kuruwunno lejiwawo. fa: caresser.
samdula [saˆmðuˆla˜] cu. Awo jamaro
samduwuye. Kǝnaa nangaro, gomnati
kǝrye fi yayero samdula juwajǝgǝna. fa:
don.
samduma [saˆmðu˜maˆ] cu. Kam samdu
diomadǝ. Kǝmbo samduma kadinniya,
am cijane dayera. fa: distributeur.
samduwu [sa˜mðu˜wu˜] kkye2. Samsuro dio.
Bǝrinju ambǝttilan samjiyiaro giwo. mt:
saˆmsuˆðu˜wu˜. fa: refroidir, rafraîchir.
same1 [så˜meˆ] cu. Na njeroram bawoa kǝla
kǝrinna lejǝnadǝ. Ku same farak, fofou
falma bawo. fa: ciel.
same2 [så˜meˆ] cu. Kǝri. Jauro samelandǝro,
wunduma rakce kango adǝa
njakciwawo. fa: haut.
same3 [saˆme˜] cu. Kalwo curon kǝndawu-a
lowoni-a naptu fatǝlaye cǝdidǝ. Jaman
kureyen bǝla ngǝwun samen kannu
wassai. fa: lampe.
samedu [såˆmeˆðu˜] kkye2. Kǝla samenna ledu.
Baɍialayeni karuwa ngoje sameje
fandǝkkǝni. fa: altitude (prendre de l').
samma [sa˜mma˜] alnj. Kalma ngǝwu
fǝledaye. Falma koljǝnniro sammaa
ngoje leyeno. mt: nga˜. fa: tout; tous.
sammana [saˆmmaˆna˜] cu. Awo kuren
tǝdǝna wuljaidǝ. Napkada sammana
mainja burwoye cadi. fa: fable, légende.
samsǝram [så˜msǝˆråˆm] cu. rui: så˜mðǝˆråˆm.
samsu [sa¨msu˜] alnj. Kǝndǝga awo
samjǝnaye. Ingi samsu curo ledayen
cǝladi. fa: frais, froid.
samsudu [saˆmsuˆðu˜] kkye2. Samsuro waldu.
Ingi fǝrijiderro yakkǝmiya, duwama
samsuji. fa: rafraîchir (se).
samsuduwu [saˆmsuˆðu˜wu˜] kkye2. Samsuro
dio. Fǝrijiderni latǝrikko sipkǝgǝkke ingi
samsujiyi. mt: sa˜mðu˜wu˜. fa: rafraîchir,
refroidir.
sanadu [sa˜na˜ðu˜] kkye2. Cidin bǝlaa-a kǝri-a
baworo dio. Bukar keɍenju sanaje
duwon salatnju kokkeno. mt: mß™na˜ðu˜. fa:
niveler.
sanana [sa˜na˜na˜] alnj. Awo gana gana
ngǝwu. Lemǝnma adǝ sananadǝa kǝreje
buduro cǝladi. bg: sǝ˜na˜na˜. fa: petit.
156 kalmaram tǝlamyindia
santigǝram
sanda [saˆnda˜] cu. Jene yakku. Sala
asemben feronjuro sanda fal kikkiwo.
mt: tǝ˜ɍmß™. fa: pagne.
sando [såˆndoˆ] kkye1. Sagǝnnin faidadu.
Wasturamlan Ya Fanna argǝmnju
cǝsande ngoje fadoro kadio. fa: tamiser.
sanduwu [såˆndu˜wuˆ] cu. Kare njakkoram
suye bi katakoye cinjua kokon jakcaidǝ.
Wande kuɍi kareyanju bannajǝnni cǝne
mǝsǝk sanduwunjuro kolyeyeno. fa:
malle, caisse.
sanema [saˆne˜maˆ] cu. Barwu ɍiwu kamjidǝ.
Ganga jajai kadi kǝlangajai duwon,
sanema ɍiwu kamje kungunani
ngoyeno. fa: voleur (à la tire), pickpocket.
sango1 [såˆngoˆ] kkye1. Samero ngodu.
Kambǝɍima bǝlanjaye samero
casangǝne duwon yapkeyera. mt: så˜ptu˜.
fa: soulever.
sango2 [såˆngoˆ] kkye1. Awo ɍitkada faidu.
Farmika dǝgǝlnjuye cǝsange gade
cakko. fa: décoller.
sango3 [såˆngoˆ] kkye1. Inji kidaro njakko.
Kwatarama injinju cǝsangǝna kulo catti.
fa: démarrer.
sango4 [såˆngoˆ] kkye1. Awo ingiingi tusadu.
Bǝlǝmdǝro suwur figǝne sange yai. fa:
remuer.
sango5 [saˆngoˆ] kkye1. Kǝnǝmlan isafaduwu.
Suwan tadanǝm sange lokkollo lejo! fa:
réveiller.
sango6 [såˆngoˆ] kkye1. Kǝla samennaro
ngodu. Sanduwu sangiyenadǝye
fǝrdudǝn kǝlanji bowada. fa: hisser.
sania [saˆnia¨] cu. Kida kam cǝde kǝlanju
cǝdaidǝ. Kam sania cǝdannidǝ lawu. fa:
métier.
saniama [saˆniaˆma˜] cu. Kam sania cǝdanadǝ.
Saniama nangaro, kidaramnjulan sawi
yaye amba. fa: professionnel.
saniama mukkoye [saˆniaˆma˜ mu˜kkoˆyeˆ] cu.
Kam saniaro kare tando bi karo bi dudo
cǝdidǝ. Kafinta so, ngirima so, samma
saniawu mukkoye. fa: artisan.
sanianambu [saˆniaˆnåˆmbu˜] cu. Kida fima
dioye nambudǝ. Sanianambu cakke
lardunju kolje dandiro leyeno. fa:
désœuvrement.
saniaram [saˆniaˆrå˜m] cu. Na sania dioyedǝ.
Kullum sa wusku suwayen
saniaramnjuro leji. fa: atelier.
santigǝram [saˆnt߉gǝˆra¨m] cu. Ngalduram
nankurwowuye mia duwon gǝram faldǝ.
Sǝmolanjuye nankurwowunju
santigǝram yer yakku kalkal. fa:
santilitǝr
centigramme.
santilitǝr [saˆnt߉lß©tǝˆr] cu. Ngalduram curoye
mia duwon litǝr fal cǝdidǝ. Kungunani
litǝrre cǝdǝnniro, kǝndawu santilitǝr
firakkuma kiwukko. fa: centilitre.
santimetǝr [saˆnt߉me¨tǝˆr] cu. Ngalduram
daduye mia duwon metǝr faldǝ.
Dekametǝr yindidǝ santimetǝr findi. fa:
centimètre.
santola [saˆnto˜laˆ] cu. Buwu ledaye
tǝngǝɍidǝ. Kungunanju buwu kuraye
bawodǝ, argǝm santola fal kaiwo. fa:
sac.
saptu1 [sa˜ptu˜] kkye2. Samero ngodu.
Kambǝɍima bǝlanjaye samero sapcane
duwon yapkeyera. mt: såˆngoˆ1. fa:
soulever.
saptu2 [såˆptu˜] kkye2. Sadǝman ledu.
Salamgenniya, kawu luwukkimaro,
saptǝna. fa: aller (s'en).
saptuwu [sa˜ptu˜wu˜] kkye2. Isafanduwu.
Fero niya cǝdiya, jamanjuro sapciyi. fa:
informer.
sar1 [sa¨r] cu. Kuɍi kanji gai duwon cǝlǝm
dason turuidǝ. Da layaye ajayenniya, sar
ngaye bannaadan. fa: asticot.
sar2 [så˜r] cu. Ambe fal gǝre fallen dadudǝ.
Sar yakkuro dajane duwon, kǝlasso
kasargawo. fa: alignement.
sara [sa˜ra˜] cu. Ngawo newoyen na lǝmanna
casakkǝne jakcaidǝ. Bǝladeyalan sara
ngǝwuso kaɍiyiye. mt: gå¨r. fa: enclos.
sarai1 [så˜rå˜i] alnj. Nanlewa fando ngǝstudǝ.
Ku tiyinju gana sarai, kange bawo. mt:
ngå˜lwo˜1. fa: mieux.
sarai2 [så˜rå˜i] alnj. Gana damaa bi ngǝwu. Bǝri
sarai sakkude, buiye sado. fa: assez.
saraidu [såˆråˆiðu˜] kkye2. Ngalwo fando.
Kawunju mawu dondi bowada duwon,
ku saraije kiluwo. fa: sentir mieux (se).
saraptu [sa˜ra˜ptu˜] kkye2. Jenelan tiyi ngaa
jaktu. Kamu adǝ sarapte kiluwunniya,
tia nodu tiyero. fa: draper (se).
sararaamben [saˆraˆraˆa˜mbeˆn] nkye. Jat
daadayen. Mushe allo kuraa
sararaamben yakkuro yakkeno. fa:
verticalement.
sardu1 [så˜rðu˜] kkye2. Sarduramlan kanduɍi
njassa. Kasaldǝnaye ngawon kǝlanju
sarji. fa: peigner.
sardu2 [så˜rduˆ] cu. Sa kamgaadadǝ. Kasuni
ngojǝna sardu kawu mewuye tiro
kekko. fa: délai.
sarduram [så˜rðu˜råˆm] cu. Awo tilan kanduɍi
sarjai bi caama garasan cassaidǝ.
kalmaram tǝlamyindia
satǝra gǝptu
Kanduɍinǝm ngǝwua, sai sarduram kura.
fa: peigne.
sarduwu [sa˜rðu˜wu˜] kkye2. Tiyiye na jau
raraddǝme ngalwo fando. Ngummi
kauro bakkekkǝniya, sarjagane duwon
kǝji fangekko. fa: masser.
sarsarra [sa˜rsa˜rraˆ] alnj. Tiyin kurkurradǝ.
Koro karaaye tiyilan sarsarra. fa: zébré,
rayé.
saru [saˆruˆ] cu. Kare korǝme sa laaro tilan
faidadudǝ. Kulonju njattoro saru injiye
kido. fa: prêt.
sarudu [saˆruˆðu˜] kkye2. Saruro mowo. Babǝr
sawanjuye saruje bǝlawuroyeno. fa:
emprunter.
saruduwu [saˆruˆðu˜wu˜] kkye2. Kambo
karenǝm sarduaro njo. Kekeni tiro
saruyeyekkǝniya, bannaje kiwudo. fa:
prêter.
sarusi [saˆru˜s߉] cu. Kidaram gomnatila. Kajiri
sarusilan cijiya, fannjuro isi. fa: service.
sarwai1 [såˆrwå˜i] cu. Kur yindi dawunjayen
kamdanadǝ. Lǝmannanju ngaro lamba
sarwaiye cǝddo. fa: croix.
sarwai2 [såˆrwå˜i] cu. Kǝska sosor kǝladǝn
kǝska tǝngǝɍi yindi takkallaadadǝ.
Kǝndǝrmunju sarwailan tusajiya
duwon, kambo cǝkkǝladiyi. fa: fouet.
saɍga [sa˜ɍgaˆ] cu. Su kulum kulumbo tǝgarǝna
ndǝndǝpkada. Kel bulduyero saɍga kura
tuwaada. mt: geˆgǝ˜r. fa: chaîne.
saɍidu [saˆɍ߉ðu˜] kkye2. Sala dio. Ngǝwusoro
bawani masidilan saɍiji. fa: prier.
saɍiwu [så˜ɍß™wuˆ] cu. Fuwu sharayelan
kuttunǝm wuldudǝ. Kwanju naptu
kuttua nangaro, Bindu saɍiwunju na
maiyero kiado. mt: so¨; bu˜rwuˆ. fa: plainte.
saɍiwudu [såˆɍ߉wuˆðu˜] kkye2. Kam awo laa
cǝdǝnniro cǝdǝna wulduwu. Gǝmdonju
falladanniya, wuma fallǝkko cǝne wua
saɍiwuseno. fa: blâmer, soupçonner.
sasaktu [så˜så˜ktu˜] kkye2. Kǝska kaassǝme
alama njo. Modu kawu yindiro kǝska
sasakce kuru cǝgaro. fa: sculpter.
sasi [sa˜s߉] cu. Lǝman karaaye, karwua, danin
ambadi, ngambadu-a camun, amma tiro
dadua wo. Sasi kanduɍi nangaro, awi
curui yaye lawalaji. fa: lynx.
satǝra [så˜tǝ˜ra˜] cu. Lǝmanna laa laaye baktu
si fal bi yindi ngawoyedǝ. Amadua
koroye yapciye satǝran bakkeno. fa:
ruade.
satǝra gǝptu [så˜tǝ˜ra˜ gǝ˜ptu˜] kkyek. Lǝmanne
si ngawoyen baktu. Koro satǝra gǝpce
nganjini kiwando. fa: ruer.
157
satki
satki [sa˜tk߉] cu. Karawi lǝman tǝngǝɍiye
tududǝna ingi fijagaidǝ. Bǝlawuro
cadiya, kaɍimowu satkinja ingilan
casǝmbǝɍe kaɍimowanjaro lapcagai. fa:
outre.
sattu1 [saˆttu˜] kkye2. Kam laa awo laa
cǝdǝnaro shedadu. Tima balodǝa
ndaljoro saddǝkki. fa: témoigner.
sattu2 [saˆttu˜] kkye2. Jama salaro bowodu.
Ladan sacci fakkiya, dandallo lekki. fa:
appeler (à la prière).
sau [så˜u] cu. Sar am salaro dajanayedǝ. Sala
cadidǝn, sau fuwuyero kǝrgaakko. fa:
rangée (à prière).
sauda [så˜uda˜] cu. Nanlusur kǝlaro ngodudǝ.
Ku kuloro lekkiwawo, sauda fakki. fa:
paresse.
saudadu [såˆudaˆdu˜] kkye2. Sauda njo. Kida
adǝa dio wua saudaseno. fa: abattre.
Saudiya [Saˆudß™yaˆ] cuf. Lardu wasǝɍiyaye
curonjun Makka-a Madina-adǝ. Saa fi
yaye mǝsǝlǝmba Saudiyaro lejane ajinja
cadi. fa: Arabie Saoudite.
sawa1 [sa˜waˆ] cu. Kam naptu serre diwidǝ.
Yim gaiyanjua sawawanju samma
isana. fa: camarade.
sawa2 [sa˜waˆ] cu. Kam kallo naro lenuwidǝ.
Bǝlawuro ciyekkǝniya, sawa yindi
fandǝkko. fa: compagnon.
sawa3 [sa˜waˆ] cu. Kam duwon kattendon
amannadǝ. Sawawa yindi
noyekkoman, ngalte jagadi rukkǝni. fa:
ami.
sawada [saˆwaˆða˜] cu. Cidi jat bowada
barero kǝjidǝ. Sawadalaman argǝm
kǝjiro cakki wo. mt: fa˜yaˆ. fa: plaine.
sawadu [saˆwaˆðu˜] kkye2. Sawaro waldu.
Kawu sawadiyenaman, diwinju rukkǝni.
fa: lier une amitié.
sawan [saˆwa˜n] cu. Kǝndawu mewun yindin
kamcǝlǝmbeye kǝnwuskuye. Sawanlan
mǝsǝlǝmba asem fal bi yindi cadi. fa:
mois hégirien (huitième).
sawani [saˆwa˜nß™] cu. Laya kam kuroro
rinǝmma-a tado damnjiyidǝ. Kawu kada
wua masima, sawani takkǝnadǝro, wua
surunni. fa: gris-gris, amulette.
sawar1 [sa˜waˆr] cu. Kǝndawu mewun yindin
kamcǝlǝmbeye kǝnyindinne. Sawarlan
am laa bǝlawuro bi niya cadiwawo. fa:
mois hégirien (deuxième).
sawar2 [sa˜waˆr] cu. Am jagadidǝa faidudǝ.
Am yindi ani jagadiya, sawarnja sai
folis. fa: séparation.
sawardu [såˆwåˆrðu˜] kkye2. Am jagadidǝa
158 kalmaram tǝlamyindia
sawiduma
faidu. Tandia sawarnǝkki duwon,
yurukke jau fangekko. fa: séparer.
sawardu1 [såˆwåˆrðu˜] kkye2. Sawari kambo
njado. Am fannjaye sawarje sardu
larusaye kamgera. fa: consulter.
sawardu2 [såˆwåˆrðu˜] kkye2. Sawari dio.
Feronju kwa cuwandǝna cǝne
kǝramiyanju bowojǝna sawardai. fa:
réfléchir.
sawari [såˆwå˜r߉] cu. Raayi korodǝ. Kamu adǝa
niyaji cǝne amnjuro sawari keddǝnniya,
lawalama cane wayera. bg: soˆwo˜r߉. fa:
consultation.
sawarima [såˆwåˆr߉ma˜] cu. Kam
sawarduyedǝ. Fado njuwo kirawo
duwon, sawarimanjuye dapkeyeno. mt:
s߉moˆma˜. fa: consultant.
sawata [saˆwa˜taˆ] cu. Kartaye jiɍi cǝlǝm
karwu fǝrǝmgada gǝnaadadǝ. Curo
kartayen kwa sawataye tilo lon. mt:
du˜saˆ. fa: pique.
sawǝr [sa˜wǝˆr] cu. rui: sa˜wuˆr.
sawǝra [sa˜wǝˆraˆ] cu. Dabbarda bǝlawuroye
diodǝ. Sawǝranju cerǝnni nangaro,
bikka bǝla koljǝnni. fa: préparatif (du
voyage).
sawǝradu [saˆwǝˆraˆðu˜] kkye2. Sawǝra dio.
Kawu yakkuro sawǝrade duwon
Niamero leyeno. fa: préparer (se),
apprêter (se).
ania sawi1 [saˆwß©] cu. Dabbarda. Bǝlawuro leduro
sawi dikki. fa: préparation.
sawi2 [saˆwß™] cu. Katte ambe njassa. Wu-a
kemini-a gadiyenadǝro, sawiro kadio.
mt: sǝ˜lwuˆ; soˆlo¨. bg: saˆwuß©. fa: arbitrage.
sawi3 [saˆwß™] ko. Kalma sa awo laa tǝdi bi
tǝdǝnaye koroye. Sawi isǝme
kidandedǝa diye? fa: quand.
sawidu1 [saˆwß™ðu˜] kkye2. Sawi dio. Lawala
kidiyendeya, rawande ise sawisera. mt:
soˆloˆðu˜. bg: saˆwuß™ðu˜. fa: arbitrer.
sawidu2 [saˆwß™ðu˜] kkye2. Curo ngǝwuyen laa
runjaro tuluwo. Bǝranju ngǝlaji argǝmbe
ngǝla ngǝla sammaa sawije kasuniro
gǝnayeno. bg: saˆwuß™ðu˜. fa: trier.
sawidu3 [saˆwß™ðu˜] kkye2. Fasallaro dio.
Bǝlawuroro ciyenniya, karenju sawije
duwon leyeno. bg: saˆwuß™ðu˜. fa: arranger.
sawidu4 [saˆwß™ðu˜] kkye2. Kawu kitawuso
baktiro njassadǝ. Jerida sawidǝnni
baktiya, kǝra kuttua. bg: saˆwuß™ðu˜. fa:
mettre en page.
sawiduma [saˆwß™ðu˜maˆ] cu. Kam kawu
kitawuso bakcairo, cure cassaidǝ.
Sawiduma kasacciya duwon, kitawu
sawil
bakta ngǝssai. bg: saˆwuß™ðu˜maˆ. fa: metteur
en page, mis-en-pagiste.
sawil [saˆwß©l] cu. Kǝndawu mewun yindin
kamcǝlǝmbeye kǝnmewuye. Sawil isiya,
saa tulur kalkal kakani bawojǝnadǝ. fa:
mois hégirien (dixième).
sawiso [saˆwß™so˜] nkye. Was wajiyaso. Sawiso
silan lokkollo leji. fa: toujours.
sawisoro [saˆwß™so˜roˆ] nkye. Kullumsoro.
Kǝska adǝ sawisoro fǝrdunjun amba. fa:
toujours.
sawo1 [såˆwoˆ] kkye1. Bina tuluwo. Fero adǝ
argǝm kǝndai yakku kisawo naptu
falnin. mt: fe˜stu˜. fa: vanner.
sawo2 [saˆwoˆ] kkye1. Awo same awo laayen
dǝgana cidiyaro kudo. Bule
kǝlanjuyedǝa banaakke kisawo. fa:
descendre, descendre (faire).
sawo3 [saˆwoˆ] kkye1. Kusottoro na jǝptuye
njo. Kusottoni sagǝkke kǝmbo yikke
kǝnǝmbo boyeno. fa: héberger.
saworam [saˆwoˆråˆm] cu. Na kusotto
sawoye. Saworamnjun katifa so, kuris
so sawi yaye mbeji mt: kuˆsoˆttoˆrå˜m. fa:
case de passage.
sawui [saˆwuß©] cu. rui: saˆwß©.
sawuidu [saˆwuß™ðu˜] kkye2. rui: saˆwß™ðu˜.
sawuiduma [saˆwuß™ðu˜maˆ] cu. rui: saˆwß™ðu˜maˆ.
sawul [saˆwu¨l] cu. Awo kǝlwusolan tǝdǝna
kadawu tiyiye bi kareye cuttuluwidǝ.
Sawul kasalaye ngǝwuso buwucci. fa:
savon.
sawullam [saˆwuˆllå˜m] cu. Awo curonjuro
sawul casakkidǝ. Bǝlawurojiya,
sawullamnju-a faidaiwawo. fa: récipient
savonnier.
sawulsolo [saˆwu¨lso˜lo˜] cu. Sawul karwunno
casaidǝ. Buwulan sawulsolo cadi. fa:
savon (purgatif).
sawun [saˆwu˜n] cu. Kǝndawu mǝsǝlǝmbaye
yindiyedǝ. Sawun isiya, na fadoa makki.
fa: mois hégirien (deuxième).
sawur1 [sa˜wuˆr] cu. Kasuwu diodǝ. Musa
sawur goroye cǝdi. bg: sa˜wǝˆr. fa:
commerce.
sawur2 [sa˜wuˆr] cu. Bǝlawuro diodǝ. Sawur
dioro fǝrnju kasse culuwuna. bg: sa˜wǝˆr.
fa: voyage.
sawurdu [saˆwuˆrðu˜] kkye2. Bǝlawuro dio.
Yim sawurjiya, fannju mukko
sawanjuyero cakki. fa: voyager.
sawure [sa˜wu˜re˜] cu. Bǝri kalwo fal. Aɍimi ku
isi, sawurenju tuluwowo. fa: plat.
sawurma [saˆwuˆrma˜] cu. Kam sawur
diomadǝ. Ti adǝ sawurma nangaro,
kalmaram tǝlamyindia
septambǝr
fannjulan naduwu jau. fa: commerçant.
sayel [saˆye¨l] cu. Cidi na nangǝɍi dunoa
cǝdannidǝ. Sayellan saan bare nangǝɍiye
fallo tǝdi. fa: Sahel.
Sayi [Sa˜y߉] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi curo defartema
Tilaberiyen. Cidi Sayiyelan gurmanceso
kasarga. fa: Say.
sayinna [såˆyß™nnaˆ] cu. Malǝm kǝra ngǝwuro
cǝdǝnadǝ. Na sayinnayero lekke fatiya
si. fa: maître (coranique).
sayir [saˆyß™r] cu. Jiɍi alamaye laa. Sayirlan
mbalso cadi. fa: orge.
sayittu [såˆyß™ttu˜] kkye2. Mukko jǝjǝngǝme
awo tuluwo. Ndaɍimi mukkoniro
tangaadanniya, sayiddǝkke kiro. bg:
se˜ttu˜. fa: jeter.
sedan [seˆðå˜n] cu. Alau Alaye kambe
curuiwawo, kǝndo diwi bas sanianjudǝ.
Boɍi cadi duwon, sedan tia bakce kiro.
mt: kåˆru˜waˆ2. fa: diable.
sedan koroye [seˆðå˜n ko˜ro˜yeˆ] cuk. Kasuwa
kamba sa salan bakce cure hangallan
culuwidǝ. Kam sedan koroyeadǝ kannu
karǝnjiwawo. fa: épilepsie.
sefiya [seˆfß™yaˆ] cu. Si motaye masammanno
fal landiya tilan faljaidǝ. Bǝlawuro cǝdi
duwon, si motanjuye falladanniya,
sefiyanjudǝn faidaadan. fa: roue (de
secours).
segond [seˆgo¨nd] cu. Minti firakkuro yaktiya
ci faldǝ. Ngǝrǝm metǝr miaye kedǝnniya,
ti fuwuyedǝ segond fiakku kekko. fa:
seconde.
seje [seˆje¨] cu. Lokkol aji dawuye fǝrimari
yerǝmma kaldǝn tiro ngaamidǝ. Sejelan
kǝra dikkiya, lisero kokki. fa: collège.
sekka [se˜kkaˆ] cu. Kambo kalangaduwudǝ.
Yalla kattenjan sekka kuttu cadi
duwon, lawalaro walyeno. mt: sǝ˜ɍ߉. fa:
plaisanterie.
sekkaduwu [se˜kka˜ðu˜wu˜] kkye2. Kambo
kǝlanga njǝddo. Tiro sekkagǝkki duwon,
gǝrgayeno. mt: sǝ˜ɍß™ðu˜wu˜; kǝˆlaˆngaˆðu˜wu˜. fa:
plaisanter.
sendika [seˆnd߉ka¨] cu. Kǝwu kidawu kida
tiloaye halalnja sǝɍiwoduro koktidǝ.
Kida cǝdi duwon kettuluwunniya, sonju
sendikaro kiado. fa: syndicat.
Senegal [Seˆneˆga¨l] cuf. Lardu Afǝrika fǝdeye
bǝrninju kura Dakar caniadǝ. Nasarawa
Afǝrika fǝdeyelan burwo sallammin
Senegallan napkera. fa: Sénégal.
septambǝr [seˆpta˜mbǝˆr] cu. Kǝndawu
mewun yindin nasaraye kǝnlǝgarredǝ.
159
ser
Kǝrye laasolan septambǝrlan kala
argǝmbe cadi. fa: septembre.
ser [se¨r] cu. Awo ngǝla kambo yiddǝmidǝ.
Larusanin ser sǝddǝnadǝa
ngessǝkkiwawo. fa: bienfaisance.
serke [se˜rkeˆ] cu. Kidaram kǝmandaye jaman
nasarayen. Kure Ngeeme serke. fa:
arrondissement, cercle (administration).
serma [seˆrma˜] cu. Kam ser diomadǝ.
Sermani suruiya, mukko dea
kolsiwawo. fa: bienfaiteur.
sernambu [seˆrnåˆmbu˜] cu. Ser bawoadǝ.
Sernambunjuro, am lamarnjuro
lejaiwawo. fa: ingratitude.
serser [se˜rse˜r] alnj. rui: so˜so˜r.
sertifika [seˆrt߉f߉ka¨] cu. Kakkadu jarapta
lokkol burwoye lokkolma cuwandidǝ.
Sertifika kiwandǝnniya, konkur
duwanne kido. fa: certificat scolaire.
settu [se˜ttu˜] kkye2. rui: såˆyß™ttu˜.
sǝbbaldu [sǝˆbbåˆlðu˜] kkye2. Bangǝme koldu.
Tia mota sǝbbalje sinju namgeno. fa:
renverser.
sǝbbaɍi [sǝ˜bba˜ɍß™] cu. Kǝska bi su kuruwu
cinna ngimbe jaktuye. Bǝlawuroro
cijiya, cinnanjuro sǝbbaɍi cakki. fa:
traverse.
sǝbdu [sǝ˜bduˆ] cu. Yim katte jǝmma-a
ladu-an dǝganadǝ. Sǝbdua lokkol bawo.
fa: samedi.
sǝddi [sǝ˜ddß™] cu. Suwu tattǝna tilan fadoso
garjaidǝ. Ngurwo kura sǝddilan lapcǝna.
fa: palissade.
sǝfǝli [sǝ˜fǝˆl߉] cu. Lamba kombelan tiro gana
wo bawodǝ. Lamba fi yayero sǝfǝli
kǝlgǝmiya, lambadǝmaa fandǝmi. fa:
zéro.
sǝgai [sǝˆgå˜i] cu. Awo siro yakkǝme kausu so,
kaku so, kaɍiyi soro kanǝmidǝ. Sǝgai
karawiyedǝ dangoyero tamanna wo. mt:
su˜no˜. fa: chaussure.
sǝgaptuwu [sǝ˜gå˜ptu˜wu˜] kkye2. Awo laa
sangǝme nanju cayero kalaktu. Buwu
argǝmbedǝ wande curǝnniro, tia
sǝgapciyi. fa: redresser.
sǝgǝmbu [sǝˆgǝˆmbu˜] cu. Ngǝrwu kura
karawiye sǝniyasoyedǝ. Curo
sǝgǝmbunjuyero kansinju fijiye jawal
kida. fa: sac.
sǝgǝndo [sǝˆgǝ˜ndo˜] cu. Kawi sanana sa
adǝma kaljanadǝ. Kulonju bareji duwon,
sǝgǝndo kittuluwo. fa: larve.
sǝgǝri [sǝ˜gǝ˜rß™] cu. Nasha fal. Maso kareyanju
kidaye sǝgǝri falnin gǝnaje tussi. fa: côté.
sǝgǝridu [sǝˆgǝˆr߉ðu˜] kkye2. Nasha fallo waldu.
160 kalmaram tǝlamyindia
sǝlǝktu
Kambǝɍima sǝgǝrije dajǝna kǝlamanju
gureji. fa: mettre de côté (se).
sǝgǝrigǝre [sǝˆgǝˆr߉gǝ˜reˆ] cu. Kur cǝk bowada
bi daada gǝnidǝ. Kǝrkǝmyakku
kurnǝmiya, sai kur sǝgǝrigǝre dimiya. fa:
oblique.
sǝkkal1 [sǝ˜kkåˆl] cu. Curo ruwu malǝmbelan
ndol so, kur tǝngǝɍi so, same-a cidiya-a
ruwuyero casakkidǝ. Ruwu kidǝkkǝniya,
Ba Malǝm sǝkkal sammaa kessa. fa:
signe diacritique.
sǝkkal2 [sǝ˜kkåˆl] cu. Sheda kur yindi
dawuyelan kamdailan tǝdǝnadǝ. Jaawu
jǝre sammaro sǝkkal cakki. fa: croix.
sǝkkaldu [såˆkkåˆlðu˜] kkye2. Sǝkkal njakko.
Ruwu cǝlǝmlan dikkǝnadǝa kimesolan
sǝkkalyeno. fa: signes diacritiques (mettre
les).
sǝkkǝdu [sǝ˜kkǝ˜duˆ] cu. Sindu kakamgadadǝ.
Tada adǝ suwayen sǝkkǝdu cǝdi. fa:
hoquet.
sǝktu [sǝ˜ktu˜] kkye2. Gǝptǝme same awo
laayen kodu. Kǝri dusenniya, garu
sǝngǝkke fado ambero kikkurǝkko. fa:
sauter.
sǝlaktu [sǝ˜lå˜ktu˜] kkye2. Timallo
kalangaduwuro samero saptu. Tadanju
ciri duwon, sǝlakkenniya, kasusu
ngoyeno. fa: amuser (un enfant).
sǝlatto [sǝ˜la˜ttoˆ] nkye. Kalma awo tǝgǝmbo
baworo waljiya wuldidǝ. Kǝna fanjidǝ,
bǝridǝa sǝlatto giwo. bg: su˜la˜ttoˆ. fa:
complètement.
sǝldu1 [sǝ˜lðu˜] kkye2. Awoye nanju burwoyen
dǝganalan luwo. Kǝska calji duwon,
bewonju sǝlladan. fa: sortir (de).
sǝldu2 [sǝ˜lðu˜] kkye2. Kamba kǝrmainjun
tuluwo. Kura sojiyaye biwu cǝde
sǝljana. mt: ɍß™nðu˜2. fa: limoger.
sǝldu3 [sǝ˜lðu˜] kkye2. Kidalan tuluwo.
Kidaramnjuro sa kalkalnin isiwawodǝro,
tia sǝlyera. fa: licencier.
sǝldu4 [sǝ˜lðu˜] kkye2. Gala fuludu bi kǝrmailan
sawo. Fǝrefendea sǝljane kǝmandaro
kedo. fa: détrôner.
sǝle [sǝ˜le˜] cu. Kanduɍinambu kǝlaye. Mushe
bǝɍindǝ sǝlea nangaro, sawiso jawaa. fa:
calvitie.
sǝlefa [sǝˆle˜faˆ] cu. Suno kaada gudugudu
cǝdannidǝ. Am bǝrniye sǝlefa dangoye
casakke kasaldai. fa: sandale.
sǝlǝktu1 [sǝ˜lǝ˜ktu˜] kkye2. Karawi tiyi kambe
luwo. Ngǝrǝmmǝkki duwon, yurǝkke
ngurumngurummi kau sǝlǝkkeno. fa:
écorcher.
sǝlǝktu
sǝlǝktu2 [sǝ˜lǝ˜ktu˜] kkye2. Kanduɍi karawiye
tuluwo. Mǝndǝlma karawi sǝlǝkce
ngiriro cǝdi. fa: enlever (les poils d'une
peau).
sǝlgǝm [sǝ˜lgǝˆm] cu. Karawi lǝman kuraye
tududǝna kǝmbo fijagaidǝ. Sǝlgǝmnja
argǝmlan casǝmbǝɍe kǝla Bilmalan
leyera. fa: peau.
sǝlladu [sǝˆlla˜ðu˜] kkye2. Sulsullo dio. Kafinta
katako sǝllajiya duwon, farmika
gǝnajiyi. fa: limer, amenuiser.
sǝlwu [sǝ˜lwuˆ] cu. Katte ambe njassa. Wu-a
kemini-a gadiyenadǝro, sǝlwuro kadio.
mt: saˆwß©; soˆlo¨. fa: réconciliation.
sǝmbaktu [sǝˆmbå˜ktu˜] kkye2. Awo laaye
nanju laa tuluwo. Fellan tulo sǝmbakce
buryetto fiyeyeno. fa: décoller.
sǝmǝl [sǝ˜mǝ˜l] alnj. Awo ledu kǝjiadǝ. Katako
gǝkce sǝmǝllo waljiya duwon, tabǝl
cǝdandi fa: lisse.
sǝmǝllo dio [sǝ˜mǝ˜lloˆ dioˆ] kkyek. Ledu
kǝjiaro dio. Tewur sǝmǝllo dioro farmika
ndakcagai. fa: lisser.
sǝmǝlmǝl [sǝ˜mǝ˜lmǝ˜l] alnj. rui: sǝ˜mǝ˜mǝ˜l.
sǝmǝmǝl [sǝ˜mǝ˜mǝ˜l] alnj. Awo tiyinjun kursasi
bi awo gade bawo sǝɍiccidǝ. Kǝlanju
tǝlarǝna ngǝwul gai sǝmǝmǝl. mt: su˜lsu˜l.
bg: sǝ˜mǝ˜lmǝ˜l. fa: lisse.
sǝmo1 [sǝ˜moˆ] cu. Kǝlaro tangaada yindi
tayiyen manaso fandidǝ. Sǝmonju
yindisoa sǝmola njakkoro sukcǝna. fa:
oreille.
sǝmo2 [sǝ˜moˆ] cu. Kǝska tǝlam yindia
kattenjan kulladǝ. Ngurwo dimiya,
sǝmo gǝnanju dewu manǝmi. mt: de˜deˆ1.
fa: fourche.
sǝmo koroye [sǝ˜moˆ ko˜ro˜yeˆ] cuk. Kǝlanga
wunduma kamanjua juwunni cerǝnadǝ.
Kambǝɍi kura bikkayedǝ sǝmo koroyen
kero. fa: match nul.
sǝmo kuruwua [sǝ˜moˆ kuˆru˜wuˆaˆ] cuk. Kam
duwan fanjiwawodǝ. Kakani sǝmo
kuruwua nangaro, tattawi fanjiwawo.
fa: malentendant.
sǝmojau [sǝˆmoˆjå˜u] cu. Kasuwa sǝmo cakke
jaujidǝ. Sǝmojau hangalnju bakce
kǝndawu gana kannua tiro tapcagane
duwon wosu kiwando. mt: sǝˆmoˆsǝ˜rǝˆn. fa:
otite.
sǝmola [sǝˆmoˆla˜] cu. Awo adoro kamuwa
sǝmoro casakkidǝ. Sǝmola dinarre
sǝmonjuro cakke kasuwuro leyeno. mt:
sǝˆmoˆrå˜m. fa: boucle d'oreille.
sǝmoram [sǝˆmoˆrå˜m] cu. Awo adoro
kamuwa sǝmoro casakkidǝ. Makkaro
kalmaram tǝlamyindia
sǝnimatkǝn
leyenniya, sǝmoram yiyilji laa feronjuro
kikkudo. mt: sǝˆmoˆla˜. fa: boucle d'oreille.
sǝmoɍiɍoram [sǝˆmoˆɍß™ɍo˜råˆm] cu. Silla ngawo
sǝmoyedǝ. Sǝmoɍiɍoram fero adǝyen
tuno culuwuna. fa: os.
sǝmosǝrǝn [sǝ˜mo˜sǝˆrǝˆn] cu. Kasuwa sǝmo
cakke jaujidǝ. Sǝmosǝrǝn hangalnju
bakce kǝndawu gana kannua tiro
tapcagane duwon wosu kiwando. mt:
sǝˆmoˆjå˜u. fa: otite.
sǝmsǝm [sǝ˜msǝˆm] cu. Kǝska kura tilan
kǝrmo so, kuru so cadidǝ. Sǝmsǝm caldu
cǝdi duwon, gardifore tia kida. fa: arbre
(espèce).
sǝnadu [sǝˆna˜ðu˜] kkye2. Gǝnanǝme bodu.
Tadanju kǝla bujiyen sǝnaje kidanju
badiyeno. fa: coucher, endormir.
sǝnaktu [sǝ˜na˜ktu˜] kkye2. Na faldu. Koronju
ngawo fannjuyen maryiyenniya,
sǝnakce karaaro kǝrgawo. fa: déplacer.
sǝnana [sǝ˜na˜na˜] alnj. rui: sa˜na˜na˜.
sǝnasǝr [sǝˆna˜sǝˆr] cu. Kǝmbo fetetel fǝlai gai
rungo alama so, shingawa soyen
kajaidǝ. Ya Fanna na lamarrero sǝnasǝr
kalua cado. fa: galette.
sǝndal [sǝ˜ndåˆl] cu. Bule jauro tǝngǝɍi tilan
wolloso cadidǝ. Yim kasuwua yalla
sǝndallan ingi caladi. fa: pot.
sǝndendi [sǝˆnde˜nd߉] cu. Kur ci yindi
korkoriye dawuyen kojilan kǝljidǝ.
Sǝndendiyen kam rakce korkoria
kalkallo yindiro yakci. fa: diamètre.
sǝnǝm1 [sǝ˜nǝˆm] cu. Awo adin dapcǝgǝna
kǝnnasar maduro tǝdidǝ. Difitero
walduro dawu buneyen ɍingada sǝnǝm
cǝdi. fa: fétiche.
sǝnǝm2 [sǝ˜nǝˆm] cu. Awo rumiya, kuttu laa
njuwandiro tǝmanǝmmadǝ. "Suwa lǝp
ngawu kuro wakkǝna," yekkǝniya, "Kai!
Adǝ sǝnǝm dimi," yeno. fa: superstition.
sǝnǝmdu [sǝ˜nǝ˜mðu˜] kkye2. Sǝnǝmbo ngodu.
Nguruwu bune kuro raakkǝni,
sǝnǝmmǝkkǝna nangaro. fa: prendre pour
superstition.
sǝnǝmma [sǝˆnǝˆmma˜] cu. Kam sǝnǝm dio
saniaro cǝdanadǝ. Ti sǝnǝmma nangaro,
kuwui roa bǝlaaro cakke rǝpkeno. fa:
féticheur.
sǝni [sǝ˜nß™] cu. Kam lǝman newoma. Sǝni
feyanju gaccǝna barambo cadi. mt:
ma˜lǝ˜ms߉. fa: berger, éleveur.
sǝnimatkǝn [sǝˆn߉ma˜tkǝˆn] cu. Da fel siworo
ngawoyen tangaadadǝ. Curo
sǝnimatkǝnnen bu ngǝwu. bg: sǝˆn߉sǝ˜nß™maˆ.
fa: pancréas.
161
sǝniram
sǝniram [sǝˆn߉rå˜m] cu. Na karaalan lǝmanna
casade kajǝm jawuidǝ. Kǝmǝne ingi
ngǝwuro cudurǝnadǝro, sǝniram kada.
fa: pâturage.
sǝnisǝnima [sǝˆn߉sǝ˜nß™maˆ] cu. Da fel siworo
ngawoyen tangaadadǝ. Curo
sǝnisǝnimayen bu ngǝwu. mt: sǝˆn߉maˆtkǝ˜n.
fa: pancréas.
sǝniwu [sǝ˜nß™wuˆ] cu. Tulo tǝdandǝna ci yindia;
faldǝ ci buwuduye siptuwuram, faldǝ ye
luworam kasambe. Buwudu sǝniwu
bawoa, duwan su kimejiwawo. fa: pot.
sǝradu [sǝ˜ra˜ðu˜] kkye2. Ngowoljolan
kǝmboye jawal faldu. Goro jǝgǝri
duwon, tia sǝraje kasau dio badiyeno.
fa: étouffer.
sǝraktu [sǝ˜rå˜ktu˜] kkye2. Kǝskaye nanju laa
jenalan bi awo gadelan tuluwo. Kǝreyo
sǝrakce tǝlambaro kido. fa: tailler.
sǝraldu [sǝˆra˜lðu˜] kkye2. Kalwo daryerambo
ingi cǝlǝmlan tuldu. Kǝmonju ingilan
sǝralje gǝnajǝna. mt: ka˜ula˜ðu˜; suˆwaˆlðu˜. fa:
rincer.
sǝram [sǝ˜ra˜m] alnj. Kalma bune bi dabdu
awo laa tǝgǝmbo tǝdǝnaro wuldidǝ.
Bikka bune sǝram kǝnǝm dikkǝni
wayekko. mt: jǝ˜wǝ˜t. fa: entier.
sǝrambo [sǝ˜ra˜mboˆ] nkye. Gǝnama
gapcǝnniro. Tǝgǝra kǝmo faldǝa sǝrambo
kesa. fa: entièrement.
sǝrdo1 [sǝ˜rðoˆ] cu. Kaudi balde bi kajiri fǝrdu
garu so, sǝddi soyen tuwandidǝ. Kida
cǝde kimbarǝnniya, sǝrdo garuyen
napkeno. fa: ombre.
sǝrdo2 [sǝ˜rðoˆ] cu. Kanduɍi simbe. Sǝrdoye
faidanju awo laa simbo cukkuriya kaldu.
fa: cil.
sǝrdu1 [sǝ¨rduˆ] cu. Kǝska-a su-a tǝdandǝna
fǝrro gǝnajagane kǝladǝn kǝjiro
napcaidǝ. Sǝrdu fi yaye fangaminju
yindia. fa: selle.
sǝrdu2 [sǝ˜rðu˜] kkye2. Fǝkka cammǝme kam
laaro bikkeduwu. Kannanju ciridǝa sǝrje
gademinnaro kiro. fa: grimacer.
sǝrdu3 [sǝˆrðu˜] kkye2. Sǝrneduye ngodu.
Kǝska tacci cǝne sǝrje kauro. mt: sǝˆɍ߉ttu˜.
fa: glisser.
sǝrdu4 [sǝ˜rðu˜] kkye2. Ngaji-a rungo-a bi
jambo-a awo gade-a firdu. Napkada
tamelan argǝmnju sǝrji. mt: kǝ˜sǝ˜rðu˜. fa:
tamiser.
sǝrettu1 [sǝˆreˆttu˜] kkye2. Fal ngawo fallero
njakko. Alam tujaiya, mushe yalla
sǝrecci. bg: s߉reˆttu˜. fa: aligner.
sǝrettu2 [sǝ˜re˜ttu˜] kkye2. Kǝla hangallayen
162 kalmaram tǝlamyindia
sǝɍi
ledu. Kange yapcǝgǝnadǝ, kiaddin
sǝrecce lowotordiro leyeno. fa: marcher.
sǝrǝm [sǝ˜rǝˆm] cu. Awo diwi dimma nangaro,
kunguna karwusambo yimidǝ.
Dimiyanju kulo ambero ngasaane maiye
sǝrǝm kimowo. mt: sa˜a˜. fa: dommages et
intérêts.
sǝrǝn [sǝ˜rǝˆn] cu. Jau na laa tiyiyen fandu. Aɍi
sǝrǝn mukkoyeye hangalnju jajǝna. bg:
kaˆsǝ˜rǝˆn. fa: douleur.
sǝrǝptu [sǝˆrǝˆptu˜] kkye2. Kǝla tiyiyen ingi
taptu. Ingi kannua tiyinjuro fijiye
sǝrǝpkeno. fa: ampoules (se faire des).
sǝrǝttǝnaaram [sǝˆrǝˆttǝˆna˜aˆråˆm] cu. Je
kassǝmiya, ngǝlaro cikkeriaro tǝdǝnadǝ.
Fenju kǝladoye daudǝro
sǝrǝttǝnaaramba koljiye kǝskaro
kikkero. fa: nœud.
sǝrǝttu [sǝˆrǝ˜ttu˜] kkye2. Sǝrǝttǝnaaramlan
gero. Jedǝa sǝrǝddǝkke kanini
kikkerǝkko. fa: nœud (faire un).
sǝrǝttuwu [sǝ˜rǝ˜ttu˜wu˜] kkye2. Ragǝmmin
kambe gǝrenǝmlan dǝga. Wuro sǝrǝttiye
kǝlaniman culuwuna. fa: imposer (s').
sǝrgadu [sǝ˜rga˜ðu˜] kkye2. Kambo kǝndo diwi
gǝptuwu. Tia sǝrgaje joɍiro walje
karaaro kǝrgawo. mt: sǝˆrwuˆðu˜. fa:
ensorceler.
sǝrgai1 [sǝ˜rgåˆi] cu. rui: njǝ˜rgåˆi.
sǝrgai2 [sǝ˜rgåˆi] cu. Fuwu bodǝ. Sǝrgai
lardundeyero jama cijane dajana. mt:
fuˆwuˆmbuß™. fa: développement.
sǝrnedu [sǝˆrneˆdu˜] cu. Curo leduyen bi
ngǝrǝmben tulo bi awo laa gade sinǝm
ngoje yamnjiyidǝ. Sǝrnedu ngoje sinju
kak namgadan. fa: glissade.
sǝrsǝr [sǝˆrsǝ˜r] cu. Saɍga duwon tǝngǝɍidǝ.
Kamunjuro sǝrsǝr dinarre Makkan
kikkudo. fa: chaîne.
sǝrwu [sǝ˜rwuˆ] cu. Awo diwi kambe kam
gadero cǝddidǝ. Karwunju jaje sǝrwu
tiro gǝpciye joɍiyeno. fa: sort, sortilège,
malheur.
sǝrwudu [sǝˆrwuˆðu˜] kkye2. Kambo kǝndo
diwi gǝptuwu. Tia sǝrwuje joɍiro walje
karaaro kǝrgawo. mt: sǝ˜rga˜ðu˜. fa:
ensorceler.
sǝɍi1 [sǝ˜ɍ߉] cu. Kǝska bi kangale tiro kǝniwu
kokcaidǝ. Kagarnju dunoaro
kaskenniya, sǝɍi reyadano. fa: tige.
sǝɍi2 [sǝ˜ɍß™] cu. Kam nojǝnnin tia game awo
cǝdi nodudǝ. Folis sǝɍi cǝde kamcejidǝa
kiwando. fa: espionnage.
sǝɍi3 [sǝ˜ɍ߉] cu. Kambo kalangaduwudǝ. Yal
adǝ sǝɍi kuttua nangaro, tia ragǝkkǝni.
sǝɍiduwu
bg: su˜ɍ߉. fa: plaisanterie.
sǝɍiduwu [sǝ˜ɍß™ðu˜wu˜] kkye2. Bikke curonjun
karwuja bawo kambo njǝddo. Fǝlada
kanoriro sǝɍijiyi. mt: se˜kka˜ðu˜wu˜;
b߉kke˜ðu˜wu˜. fa: plaisanter.
sǝɍima [sǝˆɍ߉ma˜] cu. Kam kattendon sǝɍi3adǝ.
Fǝlada sǝɍima kanoriye. fa: cousin (à
plaisanterie).
sǝɍittu [sǝˆɍ߉ttu˜] kkye2. Na sǝmǝmǝlnin ledu
kuttu dio. Dǝlawu cudurǝnaye ngawon
leji duwon, sǝɍicce cure namgadano. mt:
sǝˆrðu˜3. fa: glisser.
sǝɍiwo [sǝ˜ɍß™woˆ] cu. Awo laa ɍiwodǝ. Wande
kalangasa lardu juwunniro, sǝɍiwo
kǝskaye cadi. fa: protection.
sǝɍiwodu [sǝˆɍ߉woˆðu˜] kkye2. Sǝɍiwo dio.
Kǝskawanju kokcǝnadǝa ngǝlaro
sǝɍiwoje kurajana. fa: protéger.
sǝɍiwoma [sǝ˜ɍß™wo˜maˆ] cu. Sǝɍiwo dioma.
Jǝrwu adǝa sǝɍiwomanju bawodǝro,
nguduye kejo. fa: protecteur.
sǝsǝtta [sǝˆsǝˆttaˆ] cu. Kaso gana ganaso tiyi
sangoro am cadidǝ. Jǝmma fi yaye fele
lokkollen sǝsǝtta diye. fa: gymnastique.
sǝsǝttu [sǝˆsǝ˜ttu˜] kkye2. Ngǝwuro sǝttu.
Bawanju curuna, karwukǝjiro sǝsǝtti. fa:
sautiller, gambader.
si1 [sß©] cu. Tiyi kamben bi lǝmannen na
kamdǝ bi lǝmandǝ faidade dadaji bi
dajidǝ. Suno bawo leji duwon, sinju
kaɍiyi giwo. fa: pied.
si2 [sß©] cu. Kam bi lǝman lejiya, na sinju
gǝnajǝnadǝ. Tuwo kaɍimonju facciyiya,
sidǝa jǝgane tia najiyi. fa: trace.
si3 [sß©] cu. Kareso na laaro njado. Barambo
si yakku kidǝnniya duwon, gǝmdonju
kimbǝɍo. fa: voyage.
si4 [sß©] cu. Awo kǝskaa roji curo cidiyen
dǝganadǝ. Kǝska sinju ingilan awi
lambonju kausuro? mt: fǝ˜rðuˆ1. fa: racine.
si5 [sß©] cu. Fuwu-a ngawo-a motaye
cidiyanjun awo korworde kǝlanjun
mota lejidǝ. Motanju karekarelan ledu
cǝdi duwon, si fuwuye fal culuwe kauro.
fa: roue.
si6 [sß©] cu. Su tǝgarǝna sheɍi sheɍinjua
taramba tilan katakoso kamjaidǝ. Si su
kamdayedǝ sheɍi sananaa. fa: scie.
si dǝgǝlle [sß© dǝ˜gǝ˜lleˆ] cuk. Awo kǝlanjun
dǝgǝl rode kalkallo dajidǝ. Si dǝgǝlniye
fal namdǝna. fa: pied (de lit).
si motaye [sß© mo˜taˆyeˆ] cuk. Dango
tǝdandǝna tiyi motayen dǝgana, mota
kǝlanjun lejidǝ. Sefiya falladanniya, si
motaye bǝɍin kiwo. fa: pneu.
kalmaram tǝlamyindia
sillo
sida [s߉da¨] cu. Kasuwa buye duno tiyiye
fuluje kasuwa gadero jawal ce kamba
cejidǝ. Sida tia kidanniya, deraje, jussi,
yerji har kano. fa: sida.
sidada [sß©daˆðaˆ] cu. Kasuwa cakke kori koriro
bǝɍi ingiingi diodǝ. Sidada tia cǝdane
kidaramnjun naptu tiro tiyero. mt:
bǝˆɍ߉ye˜r; yaˆngeˆba˜. fa: dysenterie.
sidǝra [sß™ðǝ˜raˆ] cu. rui: sß™ttǝ˜raˆ.
sidǝradu [s߉ðǝˆraˆðu˜] kkye2. rui: s߉ttǝˆraˆðu˜.
sidu1 [s߉ðu˜] kkye2. Susoye ingiingiro waldu.
Su kannu fanjiya, siji. fa: fondre.
sidu2 [s߉ðu˜] kkye2. Curo ingiyen baworo
waldu. Kǝlwu laa sijiya, ingia kimero
cǝdi. fa: dissoudre.
siduma [s߉ðu˜maˆ] cu. Suktu jau laa
tussiwawo curo sisiyen fandidǝ. Na
kuruwuro ledu cǝdi duwon, siduma
fanje fǝrdu kǝskayen napkeno. fa: point
de côté.
siduwu1 [s߉ðu˜wu˜] kkye2. Su yakkǝme ingi
ingiro waldu. Curo juduyero su kakamje
cakke siyeyeno. fa: fondre.
siduwu2 [s߉ðu˜wu˜] kkye2. Tuwumbo njejo.
Tawawanambu kattenjaro ngaye jama
bǝla faldǝyedǝa siyeyera. fa: exterminer.
sifile [s߉f߉le¨] cu. Su bi dango tǝgarǝna
fujaiya, kowo kuruwulan fandidǝ. Folis
sifile fuje motama dayeno. fa: sifflet.
sikatte [sß©kåˆtteˆ] cu. Katte si yindiyedǝ.
Sikatte kaɍimoyen kokki nǝkke wua
banseno. fa: entre-jambes.
sikel [s߉kêl] cu. Nankurwowu ngalduram.
Maara sameyero ngaamiya, karenǝm
sikello gǝnagǝmi. fa: balance.
siktu [sß™ktu˜] kkye2. Si yangeye bi mukko
kalwuye kǝɍinǝme koriro dio. Wandonju
sikce cawal reje koyeno. fa: retrousser.
sikudo [s߉kuˆðo˜] cu. Kam cidinju kolje cidi
gaden ise napcǝnadǝ. Bǝla adǝ
kaɍangilandǝro, sikudo ngǝwu mbeji. fa:
immigré.
silin [s߉lß©n] cu. Curo sorosoye samedǝ.
Karjǝm-a buji-alan silin ngimnjuye
cǝdandi. fa: plafond.
silla [sß™llaˆ] cu. Awo kibbu ye, dunoa ye, tiyi
kambe-a lǝmanna laa laaye-an tiro da
tangaadadǝ. Sunuri adǝ da silla bawoa
cǝladi. fa: os.
silla buniye [sß™llaˆ bu˜n߉yeˆ] cuk. Silla tiyi
buniyen dǝganadǝ. Buni jǝgǝri duwon,
silla buniye daunjun dayeno. fa: arête.
sillo [sß™llo˜] cu. Ngucci ngamjǝnadǝ. Kamuwa
lejane sillo cawude bǝr bakcai. fa: fruit
(de doum).
163
sillowu
sillowu1 [sß™llo˜wuˆ] cu. Awo bunejiya samelan
ngǝwu tǝngǝɍi yiyilji turuidǝ. Ku keyeraa
nangaro, sillowu falma bawo. fa: étoile.
sillowu2 [sß™llo˜wuˆ] cu. Maana kalmaye
mennaro fǝleduma. Sillowu tǝngǝɍi
fuwu kalma laayen rumiya, maananju
cidiyan mane. fa: astérisque.
sim1 [sß©m] cu. Tiyi awo roayen na tilan
faidade curuidǝ. Simnju jauji nangaro,
kǝnǝm cǝdǝnni. fa: œil.
sim2 [sß©m] cu. Tada kǝmboye. Sim masarmiye
argǝmbo kura wo. fa: graine.
sim fando [sß©m fåˆndoˆ] kkyek. Curuiwawo
duwon, curuiro waljiya. Kiari adǝa
lowotorre reje sim cuwandǝna. fa:
retrouver (la vue).
sim ingiye [sß©m ߉ngß©yeˆ] cuk. Na ingi runju
cidin culuwidǝ. Bilmalan na sim ingiyean
diwino casatti. fa: source.
simalo [sß™ma˜loˆ] cu. Ingiingi sim kamben
karwukǝji bi karwukutta cakke isidǝ.
Yim sawani bawojǝnaa simaloaro
kirǝkko. fa: larme.
simba [sß©mbaˆ] alnj. Kam lǝman capci
cejiwawo ye, kambo ciwawo yedǝ. Ti
simba nangaro, curo kǝramiyanjuyen
wunduma nanjuro isiwawo. mt: båˆyß©l;
jo˜kkuˆ. fa: avare.
simba wadu [sß©mbaˆ waˆðu˜] kkyek. Kǝnǝm
dimmiro har wajiro dǝga. Kǝlasǝrǝn tia
cakke simba wayeno. fa: veiller.
simduwu [sß™mðu˜wu˜] kkye2. Ingiye tiyi awo
laayero gǝna gǝnayen ngawo. Garunju
tuloyero ingi simjiye kauro. fa: infiltrer
(s').
simduwu budua [sß™mðu˜wu˜ bu˜ðuˆaˆ] mkf.
Awi yaye ingi tiyinjuro rakce kojidǝ.
Dǝlawu cuduriya, gǝmajenju simduwu
budua nangaro, tia kolje ledaye ngoji.
fa: perméable.
siminti [sß™mß™nt߉] cu. Jiɍi tuloye ingi figǝmiya,
dangoadǝ. Simintiro kesa fijagaiya
duwon, bǝrki kamjai. fa: ciment.
simjau [s߉mjå˜u] cu. Kasuwa sim
isakimejiyidǝ. Kam simjaua gǝrenǝmia,
duwan ni ye kasuwadǝa ngonǝmi. fa:
conjonctivite.
simkǝɍi [s߉mkǝˆɍß™] cu. Kasuwa kǝmatkǝm
cǝdai, ngaima karawi kambe kurnumbo
cǝdi. Lowotordilan karwun simkǝɍiye
bawo. fa: jaunisse.
simkuret [s߉mkuˆre˜t] cu. Beɍi yindi yindi
kanoriya laa laaye fǝkkalan dǝganadǝ.
Wanjamma fero sawaniyero yim cunjua
simkuret sanana cǝddǝna. fa: balafre.
164 kalmaram tǝlamyindia
sittǝra
simngale [s߉mngå˜le˜] cu. Kamba sǝgǝri
simben kurodǝ. Simngalen wua surui
duwon asuyekkǝniya, kǝla cidiyaro
kekko. fa: lorgner.
simodu [s߉moˆðu˜] kkye2. Jawal ngǝlaro
njakko. Tadanju ngǝlaro simoje naptu
duniaye noyeno. fa: guider, instruire.
simoma [s߉moˆma˜] cu. Kam kamba simojidǝ.
Gomna larduye simoma ngǝwu cǝdana.
mt: såˆwåˆr߉ma˜. fa: conseiller.
sindu1 [s߉nðu˜] kkye2. Kinjayen bi ciyen
kasambe curoro ngawo-a luwo-a. Kam
kasambadǝ kǝjiro sinjiwawo fa: respirer.
sindu2 [sß™nðu˜] kkye2. Kinjalan kala awo laaye
fandu. Kǝri sinje na kǝmanju dǝgana
kiwando. fa: flairer.
sinema1 [s߉neˆma¨] cu. Fado masammanno
filim jamaro fǝleduwuro tǝdǝnadǝ.
Bunejiya, wu-a kamuni-a sinemaro
leniye. fa: cinéma (salle).
sinema2 [s߉neˆma¨] cu. Foto ambeso kojai
waljai telesolan caruidǝ. Bikka telelan
sinema folissa-a barwuwa-aye casakko.
mt: fߙl߉m. fa: film.
singileti [s߉ng߉le˜t߉] cu. Kajǝmu tǝngǝɍi,
mukko bawoa fǝrdu gǝmajeyero
casakkidǝ. Dunia bejiya, am ngǝwuso
singileti casakki. fa: débardeur.
siptuwu [sß™ptu˜wu˜] kkye2. Awo fal curo
gadeyero njakko. Wotiyanju curo
kitawuyero sipkeyeno. fa: insérer.
siraj [sß™ra¨j] cu. Kǝndawu suno karawiye
cindayedǝ. Kundǝra kimedǝ siraj
kimelan cinjai. fa: cirage.
siraj njakko [sß™ra¨j njåˆkkoˆ] kkyek. Kǝndawu
sunoyelan cindu. Was wajiya sunonjuro
siraj cakke yiyilji. fa: cirer.
sirettu [s߉reˆttu˜] kkye2. rui: sǝˆreˆttu˜.
Siri [S߉rß©] cuf. Lardu wasǝɍiyaye yala
Israyellen dǝganadǝ. 1973lan Siri-a
Masar-a Israyello kǝriwu kekkado. fa:
Syrie.
sirindu [s߉r߉ndu˜] kkye2. Awo laa kinjayen
mattu. Karwun kasambe gǝnanju
dewuro yim fal sirinji. fa: aspirer.
siriri [sß™rß™rß™] alnj. Ngai ngaro tiyi cǝdannidǝ.
Fero adǝ siriri duwon, kembǝnniya,
gurjamgeno. fa: fin.
sisi1 [sߙsߙ] cu. Silla nganjiye sosor gana
dungokkadadǝ. Mǝnde kambǝɍilan njuro
diwi cǝde sisinju fal namgeno. fa: côte.
sisi2 [sß™s߉] cu. Su tǝgarǝna tamannju kawo
uwudǝ. Sisi yindidǝ sule fal. fa: pièce (de
cinq kobo).
sittǝra [sß™ttǝ˜raˆ] cu. Kaminno dajagane
sittǝradu
bǝlaaro casakke rǝptudǝ. Kange
nangǝɍiram rawania kejǝnniya,
sittǝranjuro leyekko. bg: sß™ðǝ˜raˆ. fa:
enterrement.
sittǝradu [s߉ttǝˆraˆðu˜] kkye2. Sittǝra dio.
Bǝrnilan was wajiya am sittǝrajai. bg:
s߉ðǝˆraˆðu˜. fa: enterrer.
siwettu [s߉we˜ttu˜] kkye2. Fǝlailan firdu.
Napkada argǝmnju siwecce ingiro fijiyi.
fa: trier.
siwo1 [sß™woˆ] cu. Kǝska masammanno lǝman
gero nangaro koktǝnadǝ. Kanini siwo
namje karaaro kǝrgawo. fa: piquet.
siwo2 [sß™wo˜] cu. Curo lǝmanna njuwo
cadiyen na kǝmbo jawuiya burwon
jǝpciyidǝ. Fe siwo kuraadǝro, kajim
ngǝwu juwui. fa: panse.
siwolo [sß™wo˜loˆ] cu. Kumbal tambǝna kawu
mewu deriadǝ. Siwololan yalla kǝji
gǝraduarambe fanjaiwawo. mt: ku˜mbåˆl
deˆrß™aˆ. fa: lune (pleine).
siyasa [s߉ya˜saˆ] cu. Nǝnga kam cǝde partinju
kǝrmairo isidǝ. Wadu siyasalan
ngojǝnadǝa rǝpcǝgǝna. fa: politique.
siyasama [s߉yaˆsaˆma˜] cu. Kam siyasa cǝdidǝ.
Siyasama nangaro, awo fanduro kǝji
bas manaji. fa: politicien.
siyedu [s߉yeˆðu˜] kkye2. Ngawo kasǝmma bi
yimbarǝmmayen, kori kori ye dunoaro
sindu. Modu kǝriye dujǝna, ise dajǝna
manama tiyerǝna siyeji. fa: haleter.
siyel [sß™ye˜l] cu. Tiyi kamben na katte
ngurumngurum-a dau siye-adǝ. Na
kalangayen siyelnju jau fangeno. fa:
jambe.
so1 [so¨] cu. Kam bi lǝman ciriya, kowo
fandidǝ. Tada adǝ mukkonjun jau
fanjǝna nangaro, sonju kuruwuro leji.
fa: cri, pleur.
so2 [so¨] cu. Fuwu sharayelan kuttunǝm
wuldu. Kwanju naptu kuttua nangaro,
Bindu sonju na maiyero kiado. mt:
bu˜rwuˆ1; så˜ɍß™wuˆ. fa: plainte.
so kǝmagǝnne [so¨ kǝˆma˜gǝˆnneˆ] cuk. Kowo
kǝmagǝnne. So kǝmagǝnne kuruwulan
fandi. fa: barrissement.
soci [so˜c߉] cu. Kajǝmu tǝngǝɍi mukko koria
ngǝwusoro curo kalwuyen casakkidǝ.
Curo dankikinjuyero soci kime cakkǝna
kaku nangaro. fa: tee-shirt.
soji [so˜j߉] cu. Kam bunduwua sanianju lardu
sǝɍiwodǝ. Sa kojǝnadǝn sojiya Irakke
ngǝwu kǝriwun sanuna. mt: a˜skǝˆr. fa:
militaire.
sokku1 [so˜kkuˆ] cu. Loktu. Sa salaye cǝdiya,
kalmaram tǝlamyindia
su buldu
wundu yaye masidiro leji. mt: lo˜ktuˆ; sa¨3.
fa: temps.
sokku2 [so˜kkuˆ] kǝl. Awo laaye sanju dioyedǝ.
Sokku kida cǝdidǝn, amwurawanjua
banajǝgǝna. mt: sa¨6. fa: lorsque, quand.
solo [soˆlo¨] cu. Katte ambe njassa. Wu-a
kemini-a gadiyenadǝro, soloro kadio.
mt: saˆwß©; sǝ˜lwuˆ. fa: réconciliation.
solodu [soˆloˆðu˜] kkye2. Solo dio. Lawala
kidiyendeya, rawande ise solosera. mt:
saˆwß™ðu˜1. fa: réconcilier.
soro [so˜ro˜] cu. Fado tuloye bi simintiyedǝ.
Nema ngǝwu kiwandǝnniya, soro yindi
cǝdando. fa: maison.
soro sameye [so˜ro˜ så˜meˆyeˆ] cuk. Fado
duwon kǝla kamaanjuyedǝ. Bǝrnilan am
ngǝwu nangaro, soro sameye gǝnagǝni.
fa: étage.
sororam [soˆroˆrå˜m] cu. Soro na
masammanno kare capcane gǝnajaidǝ.
Bǝla kuralan kantima ngǝwu sororam
cadana. fa: magasin.
sosadu [so˜sa˜ðu˜] kkye2. Kamba karwu
kǝjiaro kaptuwu. Fannjuro leyekkǝniya,
sosase kusottoram ngǝlan sisawo. fa:
accueillir.
sosama [soˆsa˜maˆ] cu. Kam fannjulan
kusotto cǝsayidǝ. Difaro lekkidǝ, kamu
sosamaniyero atǝmpa yikkadǝkko. fa:
hôte.
soset [soˆse¨t] cu. Yadi tududǝna siro takkidǝ.
Dunia binǝmjiya, am kundǝra njakkowu
ngǝwuso soset casakki. fa: chaussette.
soso [soˆso˜] cu. Awo ngǝlaiye bi dangoye
tilan kasaldai bi kare tuljaidǝ. Was
wajiya Ya Fati soso sawullan yallanju
kasalji. fa: éponge.
sosor [so˜so˜r] alnj. Tiyi bawo. Fanna sosor
nangaro, kare tia jauro candǝna. bg:
se˜rse˜r. fa: svelte.
sowori [soˆwo˜r߉] cu. rui: såˆwå˜r߉.
soworima [soˆwoˆr߉ma˜] cu. rui: såˆwåˆr߉ma˜.
sowowu [so˜wo˜wuˆ] cu. rui: så˜gå˜wuˆ.
su [su¨] cu. Awo curo cidiyen cattuluwi
kagǝlmawa tilan jena so, adda so, bewo
so caaridǝ. Su cidi juwunaye kamba
larujiya, kasuwa karmoyero walji. fa:
fer.
su bul [su¨ bu¨l] cuk. Su cǝlǝm-a awo gade-a
kǝljane su jauro dunoa ye, diwuram
cijiyiwawo ye cawandidǝ. Maara
sameye sammaa su bullan faidadane
caari. fa: acier.
su buldu [su¨ bu˜lðuˆ] cu. Su su kamanjua
cǝdaidǝ. Kolkolma wande kusawanju
165
sucen
faccaganniro, su bulduro tayia tanjiyi.
fa: aimant.
sucen [suˆce¨n] cu. Batta tududǝna laa
ngawanaro luduwuramba kamuwa tilan
tǝgam rojaidǝ. Kamuwa
casuwiya, lamba tayin kalkal majai. fa:
soutien-gorge.
Sudan [Suˆda¨n] cuf. Lardu
adinnambe anǝm Masarren katte ti-a
Makka-ayen Maliya dǝganadǝ. Kure am
Makkaro silan lejaiya, Sudannen kojai.
fa: Soudan.
sudok [su˜doˆk] cu. Kanti tollan tǝdǝnadǝ.
Cinna fannjuyen sudok cǝdǝna karekalu
cǝladi. fa: boutique en tôle.
sujada [suˆja˜daˆ] cu. Curo
ngurumngurum finǝme ngum cidiro
gǝnaduwudǝ. Rukku dimiya duwon,
sujada dimi. fa: prosternation,
prosternement.
suktu1 [su˜ktu˜] kkye2. Cuwuɍi dio. Ngirima
karawi sukce duwon cududi. mt: ja˜ðu˜1.
fa: rabattre, percer, trouer.
suktu2 [su˜ktu˜] kkye2. Awo tǝlamba awo
gadero koktuwu. Lowotor amba
ɍiwuralan sukci. fa: transpercer, piquer.
suktuma [su˜ktu˜maˆ] cu. Kam lǝman gacce
na gadero cadidǝ. Kuruwuro leji
nangaro, suktuma adǝ kǝla fǝrnjuyen
dimiyanju jǝgai. fa: rabatteur.
sukturam [suˆktuˆrå˜m] cu. Su tǝgarǝna
tǝlamba kannu casakke kimejiya, tilan
ka bewosoye sukcaidǝ. Sukturamnin
awo ngǝwuro cuwuɍi caddi: bano,
sǝrdu, kale... fa: outil, perceuse.
sulatto [su˜la˜ttaˆ] nkye. rui: sǝ˜la˜ttoˆ.
sule [su˜leˆ] cu. Kawoye mewu. Jaman kuyen
sule tuwuiwawo. fa: shilling.
sullo [su˜lloˆ] nkye. Tuwumbo. Kangusua
nangaro, kǝlanju sullo kilaro. fa:
complètement.
sulluru [su˜llu˜ruˆ] cu. Soro tǝngǝɍi biwuma
curonjuro casakkidǝ. Kamceji adǝa curo
sulluruyero casakke kǝrǝp jakcaana. fa:
cellule.
sulsul [su˜lsu˜l] alnj. Awo tiyinjun kursasi bi
awo gade bawo sǝɍiccidǝ. Kǝlanju
tǝlarǝna ngǝwul gai sulsul. mt: sǝ˜mǝ˜mǝ˜l.
fa: lisse.
sum [su¨m] cu. Awo duwon kam bi lǝman
juwuiya nuidǝ. Sumdǝ jiɍi kada: kǝluwu,
ingiingi... fa: poison.
sumbol [suˆmbo˜l] cu. Bǝɍi suye. Kagǝlma
sumbollan awima cǝgariwawo. mt: bǝ˜ɍ߉
ka˜gǝ˜lleˆ; bǝ˜ɍ߉ su¨yeˆ. fa: ferraille.
166
suwa lǝp
sunde [suˆnde˜] cu. Duwannen kodu
nambudǝ. Sunde cǝdi duwon, tia
duwanne kida. fa: fraude.
sundema [suˆnde˜maˆ] cu. Sunde dioma.
sucen Sundema nangaro, nanjulan kare budu.
fa: fraudeur.
sunna [su˜nnaˆ] cu. Awo nawi mǝsǝlǝmbaye
Afǝrika wuljǝna-a cǝdǝna-a samma. Jaman
kuyen mǝsǝlǝmba ngǝwuso sunna jagai.
fa: sunna.
suno [su˜no˜] cu. Awo siro yakkǝme kausu so,
kaku so, kaɍiyi soro kanǝmidǝ.
Kasuwulan suno dangoye so, karawiye
so ladoye fandǝmi. fa: chaussure.
sunoma [su˜no˜maˆ] cu. Kam suno cǝdi bi
salayen cǝladidǝ. Sunoma bǝɍindǝ jauro kundǝra
nojǝna. fa: chausseur.
sunu [su˜nuˆ] cu. Kǝska bi awo laa kurwowu
maara tiro tujagaidǝ. Bare kaiwa
cadǝnniro, maaraa sunuro cakkeri. fa:
ancre.
sunuri [su˜nu˜r߉] cu. Kam da lado saniaro
cǝdanadǝ. Sunuri adǝ da ngǝlaroye
gǝnia, gade cǝladiwawo. mt: ha¨umaˆ. fa:
boucher.
sunuridi [suˆnuˆr߉dß™] cu. Na sunuri sanianju
cǝdidǝ. Sunuridin da wargada ye
tuwandi, kǝɍi ye tuwandi. mt: hauˆmaˆdß™.
fa: boucherie.
sura1 [su˜raˆ] cu. Ci fal isǝppe sawiyadadǝ.
Curo isǝp fallen sura ngǝwu. fa: sourate;
surate.
sura2 [su˜raˆ] cu. Kitawusoye ci ciro
yaktunjadǝ. Sura kuruwu kuruwu
findiadǝro, kitawudǝa mawu yindin
kǝrayeno. fa: chapitre.
surro [su¨rroˆ] nkye. Sawisoro. Surro dalse
lewasiya duwon, koji. fa: toujours.
surundu [suˆru˜nduˆ] cu. Deda shingawaye ti-a
karekalunju-a kulo falnin tǝdidǝ. Bikka
na lamarren surundu kǝɍijuwo ngǝwua
dejana. fa: riz au gras.
suɍi [su˜˜ɍ߉] cu. rui: sǝ˜ɍ߉3.
susu [su˜su˜] cu. Awo kibbu nawua curo tada
kǝska laa laayen tuwandidǝ. Kaniya tada
bidoye jagariya, susudǝa cattuluwe
koljai. fa: noyau (d' acacia).
sutta [su˜ttaˆ] cu. Tiyatiyan kwa yindi
fandodǝ. Sutta gǝnia fandǝmba, wande
gannǝme bumma wullǝmmi. fa: deux as.
suwa [su˜waˆ] cu. Sa ngawo kǝngal tambǝna
kawu kausujidǝ. Suwa ti kasalde duwon
lokkollo leji. fa: matin, matinée.
suwa lǝp [su˜waˆ lǝ˜p] cuk. Wajiya, kawu
kǝngal tambirodǝ. Suwa lǝp barema cije
kalmaram tǝlamyindia
suwadu shato

kulonjuro leyeno. fa: bonne heure, bon
matin.
suwadu1 [suˆwa˜ðu˜] kkye2. Nangalan kollǝme
lenjiwawo. Barwu kadujai duwon,
suwade gǝraadan. fa: esquiver.
suwadu2 [suˆwa˜du¨] cu. Suno ngiriye
jakkada tolok cǝdannidǝ.
kǝrgaanniya, suwadu bǝɍin
kasuwun kiwo. fa: chaussure.
suwaldu [suˆwaˆlðu˜] kkye2.
daryerambo ingi cǝlǝmlan
Kǝmonju ingilan suwalje gǝnajǝna. mt:
ka˜ula˜ðu˜; sǝˆra˜lðu˜. fa: rincer.
suwardu [su˜wå˜rðu˜] kkye2. rui: su˜wo˜rðu˜.
suwordu1 [su˜wo˜rðu˜] kkye2. Sǝgǝri falla
samero kudo. Wande kannu cǝdanniro,
wainadǝa suworyeno. mt: ko˜rwo˜rðu˜1. bg:
su˜wå˜rðu˜. fa: pivoter.
suwordu2 [su˜wo˜rðu˜] kkye2. Kǝla bi tiyi
samma kanji gadero
Jirebawoma suwordiaro leji. mt:
ko˜rwo˜rðu˜. bg: su˜wå˜rðu˜. fa: retourner (se).
suwu [su˜wu˜] cu. Kajim tilan sǝddi cadidǝ.
Kǝla ngimnjuye suwulan titiji. fa:
chaume.
suwuktu1 [suˆwu˜ktu˜] kkye2. rui: suˆwu˜ttu˜.
suwuktu2 [suˆwu˜ktu˜] kkye2. Awo tǝdandǝna
fefedu. Soro cǝdandi cǝne ngimnju
suwukkeno. fa: défaire.
suwur [su˜wuˆr] cu. Awo bul kǝmboro
fijagaiya, lelero cǝdidǝ. Bǝlǝm bi tǝgǝraro
suwur figǝmiya, kǝji conno cǝdi. fa:
sucre.
suwur jalap [su˜wuˆr jå˜låˆp] cuk. Suwur
tǝngǝɍi tǝngǝɍi jalap gairo
Binǝm kakamgadadǝ. Kafe cǝdiya, suwur jalap
leje yindi koljiyi. fa: sucre (en morceaux).
suwurnambu [suˆwuˆrnåˆmbu˜] cu. Kǝmbo
Kalwo suwur takkǝnnidǝ. Bǝlǝmnǝmdǝa
tuldu. suwurnambunjuro wayekko. fa: sucre
(manque de).
suwurra [su˜wuˆrraˆ] alnj. Kǝmbo suwur
takkǝnadǝ. Bǝlǝmdǝ suwurra nangaro,
casane dajǝna. fa: sucré.
suwurti1 [su˜wu˜rt߉] cu. Kanori adinnamdaji
defartema Difayen kuwuri gai sǝni
feyedǝ. Dunia bejiya, suwurtiya fenja
gaccane Caduro lejai. fa: souwourti.
kalaktu. suwurti2 [suˆwuˆrtß™] cu. Tǝlam suwurtiyaye.
Bǝladeya Ngeemeyelan tussǝna
nangaro, suwurti jandeji. fa: souwourti.
suwurtiram [su˜wu˜rt߉råˆm] cu. Kamu bi fero
suwurtidǝ. Suwurtiram baramlan ingi
gudo cǝdi. fa: souwourti (fille ou femme).
suwuttu [suˆwu˜ttu˜] kkye2. Tikkerǝnniro dio.
Was wajiya kani suwucce nansǝniro leji.
mt: wuß™ðu˜. bg: suˆwu˜ktu˜. fa: dénouer.

Sh - sh
shadda [shå¨dda˜] cu. Yadi kalwusanne luwuranne wuljǝgǝnadǝ gairo cǝdidǝ.
janejanea wundu yaye cakkidǝ. Mairo shara laa tiyeriya, sharamaa
Larusanjuro gari shaddaye shawa laa bowoji. mt: aˆlka˜lß™; lǝˆga˜ɍ߉. fa: juge.
cududo. fa: basin. shararam [shaˆraˆrå˜m] cu. Na shara kamjaidǝ.
shal [shå˜l] cok. Kalma awo turuiwaworo Shedanju yindia shararambo leyeno. fa:
waljǝnaro wuljagaidǝ. Ngawonju justice, tribunal.
gakkima, bawo shal karaaro sharet [shaˆre¨t] cu. Kare ngodaram si
ngaanadǝro, tia rukkǝni. fa: motaye yindia, dalo so, koro so
complètement disparu. gǝrjaidǝ. Daloma sharetnjulan nema
shampuyen [shaˆmpuˆye¨n] cu. Sawul kulonjuye citteri. mt: a˜ma˜le˜nke˜; daˆlo˜2. fa:
ingiingi kanduɍi tulduye-a njassaye-adǝ. charrette.
Kadawu kǝlanjuye ngǝlaro culuworo, shaɍau [shå˜ɍåˆu] cu. Bikke fǝladawaye kanin
shampuyen mayeno. fa: shampoing; kamanjaa jajaidǝ. Yim kasuwu
shampooing. bǝlandeyea dunia asarjiya, shaɍau
shara [shaˆra¨] cu. Kǝla lamar laayen wuldu gǝnajai. fa: jeu.
wowombedǝ. Juju shara kamje shato1 [shaˆto¨] cu. Kalwo simintiye bi suye
kamcejia koso saa findiyero cakko. fa: kura ingi samjidǝ. Bǝrni kuralan shato
jugement. ngǝwu lakka fisoro ingi cadi. fa: château
sharadu [shaˆraˆðu˜] kkye2. Shara kamdu. d'eau.
Kosowu ngǝwu koroma sharajanni. fa: shato2 [shaˆtô] cu. Bikke yallaye fadowa
juger. cidin kurgada, dongur gǝpcaiya, silan
sharama [shaˆraˆma˜] cu. Kam shara sǝsǝkcai. Kawu sa kǝraye cǝdiro, ferowa

kalmaram tǝlamyindia 167

shawa
bikke shatoye cadi. fa: marelle.
shawa [sha˜waˆ] alnj. Kuroro candǝna. Yalla
foto shawa shawa kǝlasso bakcaana. fa:
joli, beau; belle.
shawadu [shaˆwaˆðu˜] kkye2. Shawaro waldu.
Soronjuro sakalaso bakciye shawajǝna.
fa: joli (devenir).
shayi1 [sha˜y߉] cu. Kǝska tǝngǝɍi kalunju
nangaro kokcaidǝ. Lardu Maliyen shayi
jaumaro cakki. fa: théier.
shayi2 [sha˜y߉] cu. Kalu shayiye. Shayi laa
ganga gangalan caladi. fa: thé.
shayi3 [sha˜y߉] cu. Kalu shayiye curo ingiyen
kodaadadǝ. Kausu bǝri bukkiya, shayi
finjal fal yakki. fa: thé.
sheda1 [she˜daˆ] cu. Awo kam nojǝna bi
curuna bi fanjǝna isanoduwudǝ. Fuwu
alkaliyen sheda cǝde, fǝrnju kedo. fa:
témoignage.
sheda2 [she˜daˆ] cu. Kam rakce awo laa
tabbacciyidǝ. Sheda bawo nangaro, tia
juju kolyeno. fa: témoin.
sheda3 [she˜daˆ] cu. Kur maanaadǝ. + sheda
kǝldaye. fa: signe.
shedadu [sheˆdaˆðu˜] kkye2. Sheda dio.
Shedaje luwuran leje jire kiwando. fa:
confirmer, témoigner.
shedakambu [sheˆdaˆkaˆmbu˜] cu. Awo
rummiye sheda diodǝ. Shedakambu
cade biwunju bawoalan kosoro
kesakko. fa: faux témoignage.
shekku [she˜kkuˆ] cu. Tabbat gǝniro tadǝ.
Kamnjudǝ shekkuadǝro, walde bǝɍinno
kido. fa: doute.
shektu [sheˆktu˜] kkye2. Shekku njakko.
Sosamanju woneye bawo cǝne shekte
bǝlawurojǝnni. fa: hésiter, douter.
sheruwu [sheˆru˜wuˆ] n. Kam kannu
fanjiwawodǝ. Ngimnin kannu ciyenniya,
sheruwu ngaye kare tamanna
kittuluwo. fa: insensible (au feu).
sheɍi1 [she˜ɍ߉] cu. Curo ci lǝmannen bi kamben
timi kuruwu tiro tǝlamba wo bawodǝ.
Awo kibbu sammaa sheɍilan nammǝmi.
fa: canine, croc.
sheɍi2 [she˜ɍ߉] cu. Siye sǝgǝrinju fal na
tǝlambaye tǝlam faldǝ. Sinju sheɍi ngǝla
T - t
ta1 [taˆ] kkye1. Awo laa mukkolan bi awo
gaden faidadǝme rodu. Kǝreyo
ngulondo yakkulan takke ruwu kidǝkko.
fa: attraper.
168 kalmaram tǝlamyindia
ta
cǝdanniro, rakce katako kamjiwawo. fa:
dent (d'une scie).
sheɍi kǝmagǝnne [she˜ɍ߉ kǝˆma˜gǝˆnneˆ] cuk.
Sheɍi yindi ci kǝmagǝnnen ɍijane
kuruwuro waljaidǝ. Sheɍi kǝmagǝnne
tamanna nangaro, kǝmagǝnna ceyesi.
fa: défense.
shewu [she˜wuˆ] cu. Kam kaala dunoa mai
laasoa cunodidǝ. Shewu El Kanemi
ngǝwuro cidi Bornoye cunodǝna. fa:
sultan.
shewuri [sheˆwuˆrß™] cu. Fado shewuye. Yim
wajiya salaa shewurin tǝmbal nukci. fa:
sultanat.
shingawa1 [sh߉nga˜wa˜] cu. Kajǝm ingi ngǝwu
rawoma, kokti ci kuluwusoyen
barejaidǝ. Shingawa Moduye bafǝna,
kamdu cǝdi. fa: riz.
shingawa2 [sh߉nga˜wa˜] cu. Tada
shingawaye. Ku yani shingawa ngaloa
kǝji con dejo. fa: riz.
shiɍi [shß™ɍ߉] cu. Dabbardu diodǝ. Kawu yakku
shiɍi kuloro leduye cǝdi. fa: préparatif.
shiɍiadu [sh߉ɍiaˆðu˜] kkye2. Kawu lamar
wakkajiro bi sa cǝdiro, awi yaye na tilon
manǝme gǝnadu. Karenju shiɍiajǝna
mota gureji duwon, kǝnǝm tia ngoyeno.
fa: préparer.
shiɍiu [shß™ɍiu˜] cok. Kalma kalala bawodǝro
wuldidǝ. Kalala diye duwon, mushe
kadinniya, kǝlas nga shiɍiu. fa: silence.
shu [shu¨] cu. Kǝɍijuwo salat gai duwon
bongongol capkada. Kalu kime dejiya,
sawiso shu cakki. fa: chou.
shushaina [shu˜shå¨inaˆ] cu. Kam sunoro
kǝndawu cinduwu sanianjudǝ. Bǝla
bǝrnilan shushaina laa ci otellesonin
napcai. fa: cireur.
shuwa [shuˆwa˜] cu. Kam kime wasǝɍi-a
camun ngǝwusoro Najeriya-a Sudan-a
Cadu-alan kasarga. Kajiri fi yaye
kǝmaskini shuwayen shayi yakki. fa:
arabe choua.
shuwashuwa [shuˆwaˆshuˆwa˜] cu. Tǝlam
shuwaye. Shuwashuwa manajiya,
wasǝɍi curodǝn fandi. fa: arabe choua.
ta2 [taˆ] kkye1. Kajǝmuye tiyi kambero jauro
kimittuwu. Gǝmajeni adǝ jauro sǝdana
nangaro, tussǝnni kargada. fa: serrer.
ta3 [taˆ] kkye1. Sǝɍiwonǝmiaro rodu. Fannjun
taamdu
nammǝkkǝnadǝ, wua jauro ngǝlaro
sǝdana. fa: entretenir.
taamdu [taˆaˆmðu˜] kkye2. Diwi kambe na kam
gadeyen manadu. Hal diwinjuro, kam
sammaa taamji. fa: critiquer.
taamduma [taˆaˆmðu˜maˆ] cu. Kam kam
taamjidǝ. Taamdumadǝro, wundu yaye
tia wajǝna. fa: calomniateur.
taanda [taˆaˆnda˜] cu. Ngawuɍi kangalenju kǝji
nangaro, barejaidǝ. Taanda yakki
duwon, cini duwayeno. fa: sorgho.
taasa [taˆa˜saˆ] cu. Awo laa dimi duwon, takkal
ise ngayidǝ. Dabbardǝkkǝna Mainero
lekki duwon, sittǝra kurukcane taasa
siwando. fa: interruption.
tabbat [ta˜bbaˆt] aj. Awo wakkaji bi
wakkajǝnadǝ. Tabbat kǝmǝne aji
uwuyero koji. mt: ha¨iyaˆ. fa: certain (c'est).
tabbattuwu [ta˜bba˜ttu˜wu˜] kkye2. Tabbatto
waldu. Bak cuwandǝna adǝ, jamiyaro
ledunju tabbaccǝgǝna. fa: confirmer.
tabǝl [ta¨bǝˆl] cu. Napturam lokkolmayedǝ.
Kǝlas Abdusoyen tabǝl fi yayen
lokkolwu yindi. fa: table-banc.
tada1 [taˆða˜] cu. Yal kwanga. Tadani kǝmǝne
kajayekko. fa: fils, garçon, enfant.
tada2 [taˆða˜] cu. Awo fǝɍe kǝskaye waljidǝ.
Mongoɍo curo fanniyedǝ tada rǝsǝk
cakkǝna. fa: fruit.
tada3 [taˆða˜] cu. Arawu cǝlǝmbo kǝldiyiya
bowodu tuwandidǝ. a, ǝ, i, u, o, e ani
samma tada. fa: voyelle.
tada bǝriye [taˆða˜ bǝ˜rß™yeˆ] cuk. Awi yaye
curo bǝriyedǝ. Bǝri dewo, curonjuro
tada bǝriye tulur tulur yakkowo. fa:
élément (d'un ensemble).
tada ngimba [taˆða˜ ngß©mbaˆ] cuk. Kam fǝrdu
kam gadeyen bananju cuwudidǝ.
Feronju karudǝa tada ngimbanjuro
ngoje kamuro kaino. fa: protégé,
apprenti.
tada rodaye [taˆða˜ roˆðaˆyeˆ] cuk. Tada
nanǝmnin tame wurajǝnadǝ. Rawani
wuro tada rodaye sukkude lokkollo
kekkǝkko. fa: fils adoptif.
tadaana [ta˜ðaˆaˆna˜] cu. Kam sanju awo
ngǝla-a diwi-a gayirduye cǝdǝnni.
Tadaana adǝa tai duwon, mota kojo. fa:
fiston.
tadakasuwu [taˆðaˆkaˆsuˆwu˜] cuk. Kam kare
lado bas sanianjudǝ. Kure tadakasuwu
duwon, ngudije dilalmaro walyeno. fa:
commerçant.
tadami [taˆðaˆmß™] cu. Kam tambǝna curo
dunonjuyendǝ. Tadami nangaro,
kalmaram tǝlamyindia
tajiri
kaduno sammaa ti cǝdi. fa: jeune.
tadda [taˆdda˜] cu. Ingiingi cǝlǝm tilan
malǝmso ruwu cadidǝ. Kaɍimi kǝska
bidoyen fuwura tadda cǝdo. bg: taˆddu˜waˆ.
fa: encre.
tadduwa [taˆddu˜waˆ] cu. rui: taˆdda˜.
tadi [tå˜dß™] cu. Asarro waldudǝ. Kulonju
masarrero dagǝlla ngasaane tiro tadi
kedo. mt: baˆnna˜. fa: dégât.
tado [tåˆdoˆ] kkye1. Kam-a na laan kǝla fakta.
Bikka kajiri na kambǝɍiyen wu-a ti-a
tadiyena. fa: rencontrer (se), croiser (se).
tadonambu [tåˆdoˆnå˜mbu˜] cu. Kam kuronju
manǝmi duwon fandǝme rumbawodǝ.
Tadonambunde cakko gǝnia,
tassunǝmdǝa se kudǝkkǝna. fa:
rencontrer (fait de ne pas se).
tadoram [tåˆdoˆråˆm] cu. Na kur yindi bi
ngǝwu tadidǝ. Tadoram bǝri yindiyedǝa
kimelan dalle. fa: interception.
tadu [ta˜ðu˜] kkye2. Kǝmbo lande
tuwuiwaworo waldu. Mongoɍo tajǝna
cane curonju jauyeno. fa: pourrir, moisir,
détériorer (se).
taga [tå˜gaˆ] cu. rui: ta˜kaˆ.
tagari [tå˜gåˆr߉] cu. Wuɍi kambe sarduaro
mowodǝ. Tagari kalaktu bawoadǝ
haldiwiro waljǝna. fa: emprunt.
tagaridu [tå˜gå˜rß™ðu˜] kkye2. Tagari dio. Aɍimi
ise wuɍi nanin tagarije kasuwuro
leyeno. fa: emprunter.
tai dadu [tå˜i daˆðu˜] kkyek. Ngǝwuro dio.
Kǝmǝne tai daje bare kido. fa: efforcer
(s').
taidu [tåˆiðu˜] kkye2. Taman burwoye njo.
Atǝmpa adǝa jǝkka uwulan taiyenniya,
kantima kasatkeno. mt: tǝˆmðu˜2. fa:
donner le premier prix.
taikwondo [tåˆikwoˆndo¨] cu. Jiɍi karateye
ngǝwusoro silan faidadaidǝ. Mushenja
taikwondoye tandiro lawala dapcǝgǝna.
fa: taekwondo.
taimama [tåˆima˜maˆ] cu. Wollo ingi baworo
tǝdidǝ. Curo bǝlawuroyen inginju
gǝnaro kirunniya, taimama cǝde
saɍiyeno. fa: ablution.
taji [ta˜j߉] cu. Kam karmo wakkajǝgǝnaro
karwukuttanǝm wulduwudǝ. Tajiro cije
bǝlawuro kawu yakkuye kido. fa:
condoléance.
tajidu [taˆj߉ðu˜] kkye2. Taji dio. Rawanju
bawojǝna nangaro, sawanju leje tia
tajiyeno. fa: présenter ses condoléances.
tajiri [ta˜jß™r߉] cu. Kam wuɍi ngǝwua. Musa
tajiri nangaro, saa fi yaye Makkaro leji.
169
tajirwa
mt: bǝ˜rwaˆ; ga˜ɍ߉wuˆ. fa: riche.
tajirwa [ta˜jß™rwaˆ] cu. Awo diwi tǝmanǝmmin
njuwandidǝ. Tajirwa jawal Dosoyen
tǝdǝnadǝn, am ngǝwu sano. fa: accident.
tak [ta˜k] cok. Kalma kam si tilo tiloyen
ngojiro wuldidǝ. Awi fanjoro, ku ledu
tak tak cǝdidǝ? fa: hop.
taka [ta˜kaˆ] cu. Kasam nja nangaro cuwuɍi
tǝngǝɍi sorosoro caddidǝ. Sa kakuyen
taka sammaa jakcai. bg: tå˜gaˆ. fa: fenêtre.
taki [ta˜k߉] cu. rui: ta˜y߉.
takkal [ta˜kkaˆl] cu. Awo kambo kodu kǝjiro bi
sam dapciyidǝ. Motanjuye si fal faljidǝ,
wande fuwuro lejǝnniro, takkal kekko.
mt: ka¨l. fa: obstacle.
takkaldu [taˆkkaˆlðu˜] kkye2. Takkal njakko.
Cinna bǝriyedǝa kǝskan takkalje kaniya
rakcane caluwiwaworo walyeno. fa:
obstacle (mettre un).
taksi [taˆksß©] cu. Mota tǝngǝɍi curo bǝrniyen
am biyajane na caragǝnaro lejaidǝ.
Kidaramnju kuruwun nangaro, kullum
taksiro ngayi. fa: taxi.
taktu [tåˆktu˜] kkye2. Kǝlaro kudo. Takkekko
samma, kakkaduni na gǝnakkǝnadǝa
nodu tikkero. fa: rappeler (se).
Tal [Ta¨l] cuf. Kalangasa kǝrye Ngeemeyedǝ.
Katti Talle bul fok bǝrbǝr bawoa. fa:
désert (Est Niger).
talaa1 [ta˜la˜aˆ] cu. Kam kǝrmai cǝdannidǝ. Kǝna
kadinniya, kǝmanda talaawanjuro
argǝm samgeyeno. fa: administré.
talaa2 [ta˜la˜aˆ] cu. Kam awima kǝlanjuye
cǝdannidǝ. Kolo talaa nangaro,
wunduma tiro kasu ciwawo. mt: ngu˜d߉.
fa: pauvre.
talardu [taˆlå˜rðu˜] kkye2. Samero rowada,
kanji kanjiro ledu. Bada shalo kǝskan
napciya, talarji. fa: balancer (se).
talawu [taˆla¨wuˆ] cu. Fal curo kawu tulur
mawuyen, katte lǝtǝɍin-a larawa-ayedǝ.
Talawu fi yaye leje kasuwulan kare
kamje cǝladi. fa: mardi.
taldu1 [taˆlðu˜] kkye2. Curo leduyen takkal
fando. Baloma cǝgasi duwon, talje
kauro. fa: trébucher.
taldu2 [taˆlðu˜] cu. Awo kalkal gǝni diodǝ. Taldu
kura dikkǝna nangaro, gawara korǝkki.
fa: défaut.
tale [ta˜leˆ] cu. Tonowa kǝlanjaro katako
siretkaadaa naptu maara ingiye cǝdidǝ.
Talelan rakcane motama cakkoyi. fa:
radeau.
taliya [taˆlß™yaˆ] cu. Rungo alamaye diyada
fǝriyadadǝ. Fanna na lamarrero taliya
170 kalmaram tǝlamyindia
tamaɍi
bǝrra deje kiado. fa: spaghettis.
talla1 [taˆllaˆ] cu. Kare ladoye ngonǝme
dadadudǝ. Fero adǝ koljinju kǝlan
ngojǝna talla cǝdi. mt: fe˜tke˜; ko˜leˆ. fa:
colportage.
talla2 [taˆllaˆ] cu. Kare ladoye jamaro
isanoduwu. Kantima laa atǝmpa bǝɍin
cuwudǝna telelan talla caddi. fa:
publicité.
tallama1 [taˆllaˆmaˆ] cu. Kam talla cǝdidǝ.
Kasuwuro ngaamiya, tallama ngǝwu
kare kǝlanna dadajai. mt: fe˜tke˜maˆ;
ko˜leˆmaˆ. fa: colporteur.
tallama2 [taˆllaˆmaˆ] cu. Kam talla cǝdidǝ.
Tallama karenju jajakci fanǝmiya, tiro
ngǝla wo bawo gai fanǝmi. fa:
publicitaire.
tama1 [ta˜ma˜] cu. Sisi dinarre. Yim salaa fero
kǝmaskiniye tama mewu dauro cakko.
fa: pièce (d'or).
tama2 [ta˜ma˜] cu. Nijerlan kunguna suye tiro
taman gǝnaa wo bawodǝ. Nijernin
taman rangǝme awima yuwumbawo. fa:
franc (1).
tama3 [ta˜maˆ] cu. Tada dimiye yimbo koljǝnni.
Dimi Hammaye tama yindi cǝkkǝmbi. fa:
agnelle.
taman [tå˜maˆn] cu. Kunguna awoye. Kanti
kuraro ngaamiya, kare fi yaye tamannju
ruwuwadaa. fa: prix, valeur.
taman cijǝnaye [tå˜maˆn c߉jǝ˜naˆyeˆ] cuk.
Jǝmǝla taman njuwoye so, agǝri so,
duwan so, doko soye. Buwu argǝmbe
jǝkka mewun yuwukke jǝkka fal yikke
fadoro kesado. Taman cijǝnaye: jǝkka
10 + jǝkka 1 = jǝkka 11 fa: prix de
revient.
taman ladoye [tå˜maˆn låˆdoˆyeˆ] cuk.
Kunguna kare ladǝmmayedǝ. Koronidǝa
jǝkka 15ro kiladǝkko. Jǝkka 15dǝ taman
ladoye. fa: prix de vente.
taman njuwoye [tå˜maˆn njuˆwoˆyeˆ] cuk.
Kunguna awo laa njuworo yejǝmmadǝ.
Ku agogo jǝkka uwulan kiwukko. Jǝkka
uwudǝ taman njuwoye. fa: prix d'achat.
tamanna [tå˜maˆnnaˆ] alnj. Awi yaye kunguna
ngǝwu gǝni tuluwumba,
fandǝmbawodǝ. Dinar ndaran yaye
tamanna. fa: cher.
tamarmaɍi [tåˆmå˜rmåˆɍß™] cu. Dawu sorosoyen
jalap gǝnagǝnajane sameje kǝladǝa
njuccǝnadǝ. Masididǝ kura nangaro,
curonjulan tamarmaɍi kada. fa: colonne,
pilier.
tamaɍi [taˆmaˆɍß™] cu. Tada kalwusanne.
tamaɍi marem
Ngǝlaronjuro tamaɍi ci nangaro, jauro
kulyeno. fa: grain (de coton).
tamaɍi marem [taˆmaˆɍß™ maˆre¨m] cuk. Ngudo
cǝlǝm tǝngǝɍi curo bulla, ngaware
targadaa, fannju kul fadosoyen cǝdidǝ.
Bǝɍi ngǝwua cǝne fado tamaɍi marembe
wuryeno. fa: hirondelle.
tambila [tå˜mbß™laˆ] cu. Tada buljuye. Jaman
kǝnayen tambila dejane kǝlamjiya,
jawui. fa: fruit d'anza.
tambo1 [tåˆmboˆ] kkye1. Kǝmbolan gana
ngonǝme tǝlambo gǝnagǝme alamanju
nodu. Kamu jenilan kalu cǝdambe
manda kirga. fa: goûter.
tambo2 [tåˆmboˆ] kkye1. Duniaro iso. Yim
kawuwa tasambǝnadǝ, dǝlawu kura
cuduro. fa: naître.
tambo3 [tåˆmboˆ] cu. Duniaro isodǝ. Yim
tambonjuyen ingi kura laa cudurǝna. fa:
naissance.
tame [taˆme¨] cu. Su caɍicaɍi kǝskaro bi su
gadero tangaada kǝmboso kǝsǝrjaidǝ.
Kamu adǝ tame ngajiye-a rungoye-a
cǝdana. fa: tamis.
tamistu [tåˆm߉stu˜] kkye2. Kom dio. Kantima
kunguna kare cǝladǝnaye tamissi. mt:
koˆmðu˜. fa: compter.
tamisturam [tåˆm߉stu˜råˆm] cu. Kakkadu
gabdidi kombe kǝlanjulan fado
dewuadǝ. Tamisturamlan kani mewu
fandǝmiya, koro fallan fallǝmi fa: boulier.
tampo [taˆmpo¨] cu. Kǝska bi dangoso
tǝgarǝna kǝlan cu kǝmanjuyea bi
kidaramnjuyeadǝ. Yim kida ngǝssǝnaye
kakkaduro dikǝternju tampo bakciye
tiro kaino. fa: cachet.
tampol [taˆmpo¨l] cu. Batta kibbu tilan kafiya
lapcaidǝ. Fannjulan baɍi suwa cua
nangaro, tampol leje cuwudǝna. fa:
bâche.
tamsiri [tåˆmsß™r߉] cu. Adin ambo isanoduwu bi
njǝkkǝraidǝ. Am captana tamsiri kǝrǝnjai
duwon, dunia wayeno. fa: prêche.
tamsuwu1 [taˆmsu˜wuˆ] cu. Kǝska jauro kura,
kalu sǝnanaa tada comcom curo
fadoyennadǝ. Kǝrye Difayen tamsuwu
ngǝwu. fa: tamarinier.
tamsuwu2 [taˆmsu˜wuˆ] cu. Tada tamsuwuye.
Ya Bindu ardep tamsuwulan cǝdi. fa:
tamarin.
tamtam [tå˜mtåˆm] cu. Naptu curo kǝjiyen.
Tamtamndema dajǝnni duwon,
batallanju daje leyeno. fa: joie.
tamtamba [tå˜mtåˆmbaˆ] alnj. Awo
tamtamlan tǝdidǝ. Larusa kannaniyedǝa
kalmaram tǝlamyindia
Tanut
tamtamba kedo nangaro, duwan am tia
ngessaiwawo. fa: joyeusement.
tamtambaro [tå˜mtåˆmbaˆroˆ] nkye. Awo
karwukǝjiaro tǝdǝnadǝ. Tamtambaro
kusottonju kisawo. fa: joyeusement.
tamus [ta˜muˆs] cu. Ngudo dadunju tolotolo
gai, ngaware jauro kuruwua, ɍisiwu
jauro shawaa, ciriya kowonju kuruwuro
leji. ɍisiwu tamusselan ambǝtti cadi. fa:
paon; paonne.
tana [taˆna¨] cu. Fado suye awo laa njakkoro
tǝdǝnadǝ. Yani tana kafeye de cuwe
kaajilan tapci. mt: go˜ngo˜ng. fa: boîte.
tanda [ta˜ndaˆ] cu. Kam duwon mana
fanjiwawodǝ. Lokkolma adǝ tandadǝro,
mushe tia kǝlasnin duyeno. fa: voyou.
tandi [tåˆndß™] w. Wakkil am ngǝwuye
kǝnyakkuye. Ferowa ani tandi samma
kǝrwunja tilo. bg: tåˆyß™. fa: ils; elles.
tando1 [tåˆndoˆ] kkye1. Dio. Niamelan fado
gomna larduye bǝɍin cadandǝna. fa:
construire.
tando2 [tåˆndoˆ] cu. Diodǝ. Maso tando fado
rawaniye kerǝnniya, kakkeye ngǝskeno.
fa: construction.
tandu1 [tå˜nðu˜] kkye2. Awo yindi kǝldu. Si
kurisnjuye namgadanniya, cade
tangera mt: ɍß™ttu˜. fa: joindre.
tandu2 [tå˜nðu˜] kkye2. Awo yindi bi ngǝwu
faidaiwaworo dio. Kawu lokkol isiro,
tabǝlla nanamdana sammaa tanjai. mt:
ɍß™ttu˜. fa: souder.
tandu3 [tå˜nðu˜] kkye2. Silla namgada nanjuro
kalaktuwu. Lowotor sisinju tangenniya,
jaudunju fuluyeno. fa: remettre (os).
tandu4 [taˆnðu˜] kkye2. Tiyi kastu. Lusur adǝ
bare cǝdiya, minti falma cǝdiwaworo
cije tandi. fa: étirer (s').
tandu5 [taˆnðu˜] kkye2. Duno ngodu. Tandǝkke
bangǝkkǝnadǝ, leje kauro. fa: élan
(prendre de l').
tangarau [ta˜ngaˆrå¨u] cu. Awo tilan kam na
gaden dǝgana-a ranguwe jandenuwidǝ.
Kamunju cambǝnadǝa Modu bawanjuro
tangaraulan isanoyeyeno mt: toˆlfo¨. fa:
téléphone.
tanji [ta˜nj߉] cu. Fudu adin wuljǝnayen,
fǝrduso tuldudǝ. Tanji bawoa, wollo
bawo. fa: toilette.
tanjidu [taˆnj߉ðu˜] kkye2. Tanji dio. Kawu
wollojiro, sakkan ngoje tanjiyeno. fa:
toilette (faire la).
Tanut [Ta˜nuˆt] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi yala
Damagǝrǝmbelan dǝganadǝ.
171
tapiyoka
Lardundelan jaman kureyen na cidi
Tanuttero argǝm cakki wo bawo. fa:
Tanout.
tapiyoka [taˆp߉yoˆka¨] cu. Ingi doya njitkadaye
dejane awo bul ngamjiya, kibbu
cawandidǝ. Yim laa laa cijiya, tapiyoka
kiamba cai. fa: tapioca.
taptu1 [tåˆptu˜] kkye2. Cidi sango. Jǝrwunju
dawilan tapce gaɍisa kokkeno. fa:
bêcher, remuer.
taptu2 [tå˜ptu˜] kkye2. Kalwo gadero fiduwu.
Juluma uwu kiam kǝɍilan tapce
kasuwuro leyeno. fa: transvaser, remplir.
taraa [taˆra˜aˆ] cu. Awo lǝmǝs dadu kambe gaia
kǝlanjulan kam bojidǝ. Larusa
feronjuyero taraa jiɍi kura na yindia
cuwo. mt: kåˆtß™faˆ. fa: matelas.
taradu [ta˜ra˜ðu˜] kkye2. Baktu madu. Ngudo
farjǝnadǝa kalan tarayekkǝniya,
fandǝkkǝni. fa: viser.
tarai dadu [tå˜rå˜i daˆðu˜] kkyek. Duno njakko.
Tarai gǝni dayekkoa, kidani adǝ
ceriwawo. fa: mieux (faire).
taram [taˆråˆm] cu. Tiyi kalwoyen na tia kǝjiro
taro cadǝnadǝ. Lǝgǝdǝr cǝmbǝɍǝna
ngoyenniya, taramdǝ fitte kare
curoyedǝ fiyadano. fa: anse.
tardu1 [tåˆrðu˜] kkye2. Ngamjo nangaro, kǝla
awo laayen gǝnadu. Gǝmajenju tulje
tarje lokkollo leyeno. fa: étaler.
tardu2 [tåˆrðu˜] kkye2. Awo kattenja kori
kuruwuro dio. Mukko tarjǝna Ala
cuwori. fa: écarter.
tardu3 [tå˜rðu˜] kkye2. Na gadegadero ledu.
Ganga cere jama tardane farsamdǝ
bowu fatto waljǝna. fa: éparpiller (s'),
disperser (se).
tarduwu [tå˜rðu˜wu˜] kkye2. Jamaro lawar
isanoduwu. Radiyo lawar gomna isiye
bǝlaro tarjǝgǝna. fa: diffuser.
tarerema [taˆreˆre˜maˆ] cu. Gurdo dioma. Aisa
tarerema, kare cǝladi samma gursu mia
kojǝnni. mt: gu˜rdoˆmaˆ; kåˆmjǝˆnaˆmß™. fa:
détaillant.
tartip [tåˆrtß©p] cu. Jire. Walawala cerǝna,
gomnadunju tartibbo waljǝna. fa:
certitude.
taru [ta˜ru˜] cuk. Jiwi kura kǝlanjuro kam
tǝmdiye kǝla ingiyen lejidǝ. Kǝla taruyen
duwon, buni cǝdaiya, curodǝro fijiyi. fa:
gourde.
tarwa [tå˜rwa˜] cu. Ser kambe wadadǝ.
Kunguna ku bawani wuro si duwon,
rawani tarwa sǝddo. fa: médisance.
tarwama ingiye [tå˜rwa˜maˆ ߉ngß©yeˆ] cuk.
172 kalmaram tǝlamyindia
tataldu
Janejane sa keyeraalan samelan
turuidǝ. Tarwama ingiye fofou sammaa
tarjǝna. mt: ma˜raˆmaˆ. fa: arc-en-ciel.
tarwo1 [tå˜rwoˆ] cu. Tiyilan na katte sisi-a
canja-alan dǝganadǝ. Kalangaramlan
kǝska tarwonju sukce bu kadio. fa: flanc.
tarwo2 [tå˜rwoˆ] cu. Feroro bi kamuro kǝrawo
fǝledadǝ. Kusotto kamuyedǝro tarworo
goro bul kǝmo fal kiado. fa: cour.
tarwodu [tåˆrwoˆðu˜] kkye2. Tarwo2 dio. Fero
adǝa tarwoyekkǝniya, waseno. fa: cour
(faire la).
tarwuna [ta˜rwu˜naˆ] cu. Lǝman karaaye,
dadu koria, sǝmo kuruwu kuruwua, si
ngawoye fuwuyea dadun kojǝna,
ngaware koria. Sinju yindi ngawoye
kuruwu nangaro, tarwuna jauro doi. fa:
lapin, lièvre, hase, levraut.
tasa [ta˜saˆ] cu. Kalwo suye bi dangoye
curodǝro kǝmbo so, kǝnja so fijagaidǝ.
Tasa suye lambaadǝro diwuram
duwama cijiyi. fa: tasse.
Tasawa [Ta˜sa˜wa˜] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi defartema
Maradiyen adinnamdajilan dǝganadǝ.
Arondisema Tasawaye-a defartema
Damagǝrǝmbe-a kaɍangi tiloa. fa:
Tessaoua.
tasawak [ta˜sa˜wåˆk] cu. Tǝlam am Ingalle
tusano kandinkandin-a jabǝɍma-ayedǝ.
Nijernin cidi Agadassen gǝnia, na
tasawak manadi bawo. fa: tasawaq.
tasiwi [tåˆs߉wß™] cu. Awo adinne dauram gai
lǝpkada tadawa ngǝwua am kǝra
cadiaro gǝrjaidǝ. Ala tiro kǝnnasar coro,
bune farai tasiwi gǝrji wayeno. fa:
chapelet.
tassu [tå˜ssuˆ] cu. Kam sawurjiro kunguna
yime niro awo laa njukkudodǝ. Yim
Bilmaro lejiya, tassu diwinoye dikki. fa:
commission.
tassudu [tåˆssuˆðu˜] kkye2. Tassu dio.
Sawanju tassuje tiro jawa shawa laa
kikkudo. fa: commissionner.
tastu1 [taˆstu˜] kkye2. Kambe cǝrandiaro
gǝgǝptu. Kawu kambǝɍi ngǝssairo,
kambǝɍiwu tastai. fa: gambader.
tastu2 [ta˜stu˜] kkye2. Jauro dinje runjuma
kardu. Gǝmajenju dinje tastǝna. fa:
déchirer (se), déchiqueter (se).
tasha [ta˜shaˆ] cu. Na bǝlawurowu mota
agǝrijaidǝ. Tasha bǝrniyelan lai fi yaye
komoshonjua. fa: gare routière, autogare.
tataldu [taˆtaˆlðu˜] kkye2. Tallǝmiaro ledu. Tia
tǝmbalyenniya, curǝnni tatalje dayeno.
tatamdu
fa: tituber.
tatamdu [taˆtåˆmðu˜] kkye2. Kamba jambadu.
Gau laa wua tatamse kungunani giwo.
fa: berner, abuser.
tataptu [tå˜tå˜ptu˜] kkye2. Kowo
culuwiwaworo manadu. Ti-a sawanju-a
asǝrnja laa tataptai. fa: chuchoter.
tatase1 [taˆtaˆse˜] cu. Kǝska tǝngǝɍi tadanju
barwuno gai duwon kura kalusoro
casakkidǝ. Ci Kǝmǝduwuyen kwataran
tatase catti. fa: piment.
tatase2 [taˆtaˆse˜] cu. Tada tataseye. Kalunju
gǝna kimejoro, tatase ngamdu juwane
fijiyi. fa: poivron.
tattau [tåˆttå˜u] cu. Kuɍi tǝngǝɍi si wuskua
fannju ndara yayen caajidǝ. Ingi
tattauye kamba lejiya, nadǝ totolji. fa:
araignée.
tattawar [tå˜ttå˜wåˆr] cu. Ngudo fadoye
bullam gai amma tiro kura wo, ngǝwul
yindi koji fijiwawo, farji. Wande fado
koljǝnniro, was wajiya, tattawarniro
ingi suwurra yikki. fa: pigeon.
tattawi [tåˆttåˆwß™] cu. Kowo gǝnaaro
manadudǝ. Sawanjuro tattawi cǝdde
cijane leyera. fa: chuchoterie.
tattu1 [taˆttu˜] kkye2. Kǝriro ba. Yalla kǝskaro
taccane bikkejai. fa: grimper, monter.
tattu2 [taˆttu˜] cu. Kǝriro badǝ. Kǝska adǝye
tattunju yayero jǝptunjuma jau wo. fa:
montée.
Tawa [Taˆwa˜] cuf. Defartema tulur lardu
Nijerre falnju yala fǝdejǝnalan kaɍangi
Mali-a cǝdi, koro anǝmbelan kaɍangi
Najeriya-a cǝdidǝ. Defartema Tawaye
yalanjudǝ na nansǝniye. fa: Tahoua.
tawa1 [taˆwa¨] cu. Kǝska tǝngǝɍi kalu kura
kuraa barejaidǝ. Kange tiyiro diwi
nangaro, lardu laan tawa barejaiwawo.
fa: tabac.
tawa2 [taˆwa¨] cu. Kalu tawaye ngamjǝna. Kiari
adǝ tawanju kimije lofero fijiye cai. fa:
tabac.
tawa3 [taˆwa¨] cu. Kalu tawaye ngamdu
kakkadulan kǝleyadadǝ. Tawanju macce
kinjayen kange cuttuluwi. fa: cigarette.
tawa4 [ta˜waˆ] cu. Awo kǝlanjun ruwua bi
lamba laaa kakkaduro shedaro
bakcagaidǝ. Kǝla kakkaduni tamboyero
juju tawa gǝnajuwo. fa: tampon, cachet.
tawa futtu [taˆwa¨ fuˆttu˜] kkyek. Tawaro
kannu yittame kangenju mattu. Tawa
fucci nangaro, tia kasuwa kida. mt: taˆwa¨
njaˆ. fa: fumer.
tawa nja [taˆwa¨ njaˆ] kkyek. Tawaro kannu
kalmaram tǝlamyindia
tayir
yittame kangenju mattu. Kullum tawa
ngǝwuro cai nangaro, dondiyeno. mt:
taˆwa¨ fuˆttu˜. fa: fumer.
tawadu [taˆwaˆðu˜] kkye2. Suwa lǝplan cidu.
Barama tawaje karaaro leyeno. fa:
réveiller (se).
tawaduwu [taˆwaˆðu˜wu˜] kkye2. Kamba suwa
lǝpnin naduwu. Kǝlewama ku
tawasǝgǝmmadǝ? fa: rejoindre (de bon
matin), retrouver (de bon matin).
tawaktu [tåˆwåˆktu˜] kkye2. Hangalndo tiloro
waldu. Tayi yindi ani tawaktai nangaro,
sawi yaye kallo kalangajai. fa: entendre
(s'), accorder (s').
tawar [tåˆwå˜r] alnj. Kam tiyinju-a
karenju-aro kissiyiwawodǝ. Fero adǝ
tawar cane rawomanju bawo. fa: sale,
impropre.
tawara [ta˜wa˜ra˜] cu. Jakturam cinnayedǝ.
Barwu wadaro, tawara kantinjuye koko
yakkua. bg: ta˜wǝ˜ra˜. fa: porte, battant.
tawasa [taˆwaˆsa˜] cu. Kǝska tǝngǝɍi
kǝɍikainoa gai kalunju dejane jawuidǝ.
Tawasa deyadaro kulikuli so, manda so,
tǝmatǝm so kǝljiye giwo. fa: plante
(espèce).
tawawa [taˆwa˜waˆ] cu. Kam yindi bi ngǝwuye
tawaktudǝ. Modu-a sawanju-a
kattenjan tawawaa nangaro, kanti
kayera. fa: entente.
tawawanambu [taˆwa˜waˆnåˆmbuˆ] cu.
Hangalndo tiloro waldu nambu. Kemiya
yindi aniye tawawanambunja cakke
fannja kolyekko. fa: mésentente.
tawǝra [ta˜wǝ˜ra˜] cu. rui: ta˜wa˜ra˜.
tawiska [tå˜wß™skaˆ] cu. rui: tå˜wu˜skaˆ.
tawurdu [taˆwu˜rðu˜] kkye2. Jande curo
kǝnǝmben dio. Buldu kirunniya, bune
farai tawurji ngai wayeno. fa:
cauchemarder.
tawuska [tå˜wu˜skaˆ] cu. Waina alamaye.
Jǝmmaa fi yaye fado Moduyen tawuska
kajane sadakcai. bg: tå˜wß™skaˆ. fa: beignet
de blé.
tayi1 [ta˜y߉] cu. Awo kuloro fijagane cidi duno
cǝde nema ngǝwujidǝ. Nema ngǝwu
cuwandoro, jǝrwunjuro tayi kekko. bg:
ta˜k߉. fa: engrais.
tayi2 [tåˆyß™] w. rui: tåˆndß™.
tayida [tå˜yß™daˆ] cu. Su tǝgarǝna dungokkada,
laa taram kǝskayea, kajim tilan
kamjaidǝ. Shingawa so, alama so
basawiya, tayidalan kamjai. fa: faucille.
tayir1 [ta˜y߉r] alnj. Kanji adin wujǝnayen
ngǝladǝ. Sala na tayirlan tǝdi. fa: sain.
173
tayir
tayir2 [ta˜y߉r] alnj. Kadawu bawoadǝ. Kam
tayir gǝniro luwuran ngodu ngǝla gǝni.
fa: propre.
teku [teˆku˜] cu. Ingi dunia dirije kǝljǝnadǝ.
Afǝrikalan cinǝme Amerikaro lenǝmiya,
sai teku fallǝmiya. fa: océan.
tela [te˜laˆ] cu. Kam kekelan kare dudo saniaro
cǝdanadǝ. Tela batta kakamjiya duwon,
kǝkǝlje cududi. mt: keˆke˜maˆ. fa: tailleur.
tele [teˆle¨] cu. Awo radiyo gai duwon ti
fotoma fǝleji. Balowu Nijerre telelan
bikke cadi fǝlejaana. fa: télévision.
tembǝr [te¨mbǝˆr] cu. Kakkadu dodok
wotiyasoro tanjagaidǝ. Lardu gadero
wotiya juwanǝmiya, gananju yaye
tembǝr gursu miaa yuwumi. fa: timbre.
tenayi [teˆna¨y߉] cu. Su tǝgarǝna taram yindia
kare tilan cadaidǝ. Katakoma tenayilan
kusa mǝkci. mt: be˜d߉. fa: tenaille; tenailles.
Tenere [Teˆneˆre¨] cuf. Yala Agadasselan karaa
bul fok dǝganadǝ. Kǝska tilo Tenerelan
dǝganadǝ cure mujero cawudǝna. fa:
Ténéré.
tenis [teˆnß©s] cu. Bikke tiyi sangoye balo
tǝngǝɍi awo fǝlai gailan bakcaidǝ.
Lardunden tenis yayero kambǝɍima
mayawaa wo. fa: tennis.
tep [te¨p] cu. Radiyo tiyinjun na kaset
njakkoyeadǝ. Aiya Mariama Kaluye
teplan kǝrǝnji. mt: raˆd߉yo¨ kaˆse¨ttaˆ. fa:
radiocassette.
Tera [Teˆra¨] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi curo defartema
Tilaberiyen. Kǝrye Terayen amso dinar
lajai. fa: Téra.
tereredu [teˆreˆreˆðu˜] kkye2. Si kaadaro dadu.
Terereyada daada Ala lowojidǝ awi?
Ngurwo. fa: écarter (les jambes).
tero1 [teˆroˆ] kkye1. Awo ngǝwu na fallan
ngonǝme na gadero njado. Kala cerǝna
argǝm kulonjuye cǝdere fadoro cuwudi.
fa: transporter.
tero2 [teˆroˆ] cu. Kareya na fallan ngonǝme na
gadero njadodǝ. Kartowa aniye teronja
kawu yindi cǝdi. fa: transport.
tewur1 [te˜wuˆr] cu. Awo katakonin bi susonin
tǝdandǝna ngǝwuso si dewua kare
gǝnadayedǝ. Kǝla tewur musheyen
kaye-a kitawu-a mbeji. fa: table.
tewur2 [te˜wuˆr] cu. Awo katakoye bi suye
kǝlan kare ladoyeadǝ. Na tewurran
bonbo so, tawa so bawojiwawo. fa:
étalage.
tewurma [teˆwuˆrma˜] cu. Tewur ladoma.
Tewurma kasuwulan leje kare kamji. fa:
174 kalmaram tǝlamyindia
tǝlam
détaillant.
teyatǝr [teˆya¨tǝˆr] cu. Bikke yingangaye.
Teyatǝr Difaye festiballan tǝdǝnadǝn
Aɍimi naptu maiye cǝdo. mt: sa˜kaˆ. fa:
théâtre.
tǝbǝk [tǝ˜bǝ˜k] alnj. Diyada ingi ngǝwu
bawoadǝ. Tǝgǝra tǝbǝk nja kuttua. fa:
condensé.
tǝgam1 [tǝ˜gåˆm] cu. Awo yindi nganji kwa-a
kamu-ayen mbeji kamu tilan tadanjuro
kiam cidǝ. Tǝgam kamuyen kiam
ngǝwujiya, cǝrǝndi. fa: sein.
tǝgam2 [tǝ˜gåˆm] cu. Tiyi lǝmannen na talarji
tilan kiam tadanjuro cidǝ. Wande kǝnna
kiam canniro, tǝgam fenjuyero angur
kekko. fa: pis.
tǝgam njo [tǝ˜gåˆm njoˆ] kkyek. Kiam
tǝgamben tadaro yime nja. Timal
kǝnǝmlan fajiya, yanju tǝgam ce cǝmbi.
fa: allaiter.
tǝgǝmbo [tǝ˜gǝ˜mboˆ] nkye. Gǝnama
gapcǝnniro. Tǝgǝra kǝmo faldǝa
tǝgǝmbo kesa. bg: tu˜wu˜mboˆ. fa:
complètement.
tǝgǝra [tǝ˜gǝ˜raˆ] cu. Argǝm bi ngawuɍi
gǝwurjane dejane kalassanadǝ. Tǝgǝra
kiamba-a suwurra-a dije kusottonjuro
kaino. fa: boule.
tǝlaktuwu [tǝ˜lå˜ktu˜wu˜] kkye2. Gana laa
fiduwu. Masǝnaro kǝndawu feye
tǝlakciye bo ngǝskeno. fa: verser.
tǝlala1 [tǝ˜laˆlaˆ] alnj. Awo ngulondon
raddǝmiya ngayidǝ. Lemǝn
tǝrmassǝmiya, tǝlalaro walji. mg: kibbu.
fa: mou; molle.
tǝlala2 [tǝ˜laˆlaˆ] alnj. Kam kanjimaɍiadǝ.
Malǝmnja tǝlaladǝro, yalla na tilon
napcaiwawo. fa: tolérant.
tǝlala3 [tǝˆlaˆla˜] cu. Rungo argǝmsoye ingi
kannuro dedǝgǝnaro fijagane bǝlǝmje
duwon bǝriro cadǝnadǝ. Tǝlala bǝri ngaji
gai gǝni, daulan dajiwawo. mt: guˆda˜. fa:
pâte.
tǝlaladu [tǝˆlaˆlaˆðu˜] kkye2. Tǝlalaro waldu.
Ngǝlairo ingi cilan fucciye tǝlalajiya, je
catti. fa: ramollir (se).
tǝlam1 [tǝ˜låˆm] cu. Curo ciyen da tilan kǝmbo
tambǝmidǝ. Nibakin tǝlammiro
gǝnayeyekkǝniya, cǝm fok. fa: langue.
tǝlam2 [tǝ˜låˆm] cu. Ngǝwusoro am fǝrdu tiloa
mana cade kattenjan fandaidǝ. Nijerlan
tǝlam gadegade mewu am manajai. fa:
langage.
tǝlam3 [tǝ˜låˆm] cu. Daduram awo laaye na
kamba sukcidǝ. Kandira adǝ tǝlam
tǝlam kannuye
kǝniwunjuye sammaro dawi cakkǝna. fa:
bout, pointe.
tǝlam kannuye [tǝ˜låˆm kå˜nnu˜yeˆ] cuk. Kannu
cambidǝ. Tǝlam kannuye fatǝlayedǝ bul
nangaro, fadoa bullo cǝdi. fa: flamme.
tǝlamba [tǝ˜låˆmbaˆ] alnj. Awi yaye awo rakce
sukcidǝ. Jena tǝlambaro kalangajiyi
duwon, tia sukkeno. fa: pointu.
tǝlamyindia [tǝˆlåˆmy߉nd߉a˜] alnj. Awo tǝlam
yindilan tǝdidǝ. Lokkol Gagamariyen
kanori-a nasara-a casakkarai. Lokkoldǝ
tǝlamyindia. fa: bilingue.
tǝlele [tǝ˜le˜leˆ] cu. Ingiingi curo ciyen captidǝ.
Asem cǝdi nangaro, tǝlele tǝwaji. mt:
kåˆndu˜ɍ߉; lå˜llå˜ɍ߉; njß™le˜leˆ. fa: salive.
tǝlwu [tǝ˜lwuˆ] cu. Cidiya ngawanayen na
bǝlaa kanduɍi ɍijidǝ. Napkada beɍilan
tǝlwunju cǝlari. bg: tu˜lwuˆ. fa: aisselle.
tǝma [tǝˆma¨] cu. Woneye wakkajiro kambe
gurejidǝ. Ngudijǝnama,
Makkaro leduye mbeji. fa: espérance,
espoir.
tǝmadu [tǝˆmaˆðu˜] kkye2. Tǝmaro ngawo.
Tǝmajǝnni duwon, rawanju tiro babǝr
kikkuwo. fa: espérer, penser.
tǝmaduwu [tǝˆmaˆðu˜wu˜] kkye2. Awo kambe
cǝdo bi cǝdiro gǝnaduwu. Nambarwu
tiro tǝmagǝkkǝni cǝdǝna fangekko. fa:
soupçonner, attendre à (s').
tǝmaji [tǝˆmaˆjß™] cu. Fero ngodumanju
nojǝnadǝ. Tǝmajinjuro kare salaye
cǝkkadǝna. fa: fiancée.
tǝmatǝm [tǝˆma˜tǝˆm] cu. Kǝska tǝngǝɍi
tadanju tokokor bafiya kimejidǝ.
Kalunju kǝjijoro, tǝmatǝm cakki. fa:
tomate roma.
tǝmbal [tǝ˜mbåˆl] cu. Ganga maidiye yim
lamar kuraa jajaidǝ. Tǝmbal nukce ambo
asem wajiya ngǝssi isanojaa. fa:
tambour (royal).
tǝmbaldu [tǝˆmbå˜lðu˜] kkye2. Dunon yakkǝme
nanju koldu. Bikkelan tia tǝmbaljane
kauro. fa: pousser.
tǝmbalduwu [tǝˆmbå˜lðu˜wu˜] kkye2. Kamba
nojǝnnin jawal ngǝla bi diwiro njakko.
Musaa tǝmbalgǝkke bǝrniro leyeno. fa:
manipuler.
tǝmbaltǝmbaldu [tǝˆmbåˆltǝˆmbå˜lðu˜] kkye2.
Ngǝwuro tǝmbaldu. Sadaa moworo,
fuwuraso tǝmbaltǝmbaldai. fa: bousculer
(se).
tǝmbardu [tǝˆmbå˜rðu˜] kkye2. Korwornǝmiaro
tǝmbaldu. Akko tada laa si motaye
tǝmbarji. fa: rouler.
tǝmbaɍi [tǝ˜mbåˆɍß™] cu. Ingi tekusoye karuwa
kalmaram tǝlamyindia
tǝngǝrǝstu
cakke kǝla samennan cijidǝ. Tǝmbaɍi
tekuyedǝ maara kurama fǝɍiji. fa: vague.
tǝmbaɍi gana [tǝ˜mbåˆɍß™ gaˆna˜] cuk. Ingi
tekuye kǝla fuwunna cidunambunjudǝ.
Ku tǝmbaɍi ganaa nangaro, kǝjiro maara
ingiyen leniye. fa: basse marée.
tǝmbaɍi kura [tǝ˜mbåˆɍß™ ku˜raˆ] cuk. Ingi tekuye
kǝla fuwunnaro cijidǝ. Tǝmbaɍi kura sa
salan buniya taɍiaro gǝpciyi. fa: haute
marée.
tǝmbǝltǝmbǝl [tǝ˜mbǝ˜ltǝˆmbǝˆl] alnj. Kam bi
lǝman kǝna bawoadǝ. Ngǝlaro
tǝmbǝltǝmbǝl tima duwaro ngǝla wo. fa:
embonpoint.
tǝmdu1 [tǝ˜mðu˜] kkye2. Awo kanji sameyedǝa
cidiyaro kudo. Tuldu kerǝnniya, daɍodǝa
tǝmje kolyeno. fa: retourner.
tǝmdu2 [tǝˆmðu˜] kkye2. Taman burwoye njo.
Atǝmpa adǝa jǝkka uwulan tǝmgenniya,
tǝmanju kantima kasatkeno. mt: tåˆiðu˜. fa: donner
le premier prix.
tǝmǝr [tǝ˜mǝˆr] cu. Je battaye tilan yange
cekkeridǝ. Tǝmǝrnju dunoaro
kaskenniya, kamgadano. mt: laˆwuˆrje˜. fa:
cordelière.
tǝmmaro [tǝ˜mma˜roˆ] nkye. Awo duniaman
yojiwawo. Fǝr adǝa tǝmmaro
fandǝmbawo. mt: ha˜r aˆbaˆda˜. fa: jamais.
tǝmoduwu [tǝˆmoˆðu˜wu˜] kkye2. rui:
tuˆmoˆðu˜wu˜.
tǝmsi [tǝ˜ms߉] cu. Kanduɍi na kwangaramben
bi kamuramben ɍijidǝ. Kasaldǝna
ngawon, tǝmsinju kilaro. fa: poils du
pubis.
tǝn1 [tǝ˜ng] kǝl. Kalma mana awo kojǝnaye
cadiya wuljaidǝ. Kitawu adǝa tǝn mǝnde
kiwukko. fa: depuis.
tǝn2 [tǝ˜ng] cok. Kalma awo tuwumbo
kamdǝnaro wuljagaidǝ. Jedǝ jauro
kuruwu nangaro, yindiro tǝn kamje
faldǝa ngoyeno. fa: complètement
(couper).
tǝnene [tǝ˜ne˜neˆ] alnj. Ngai ngaro tiyi
cǝdannidǝ. Fero adǝ tǝnene duwon
kembǝnniya, gurjamgeno. fa: mince.
tǝngardu [tǝˆngå˜rðu˜] kkye2. Fǝlailan
faidadǝme diwi-a ngǝla-a faidu.
Argǝmnju tǝngarje kauwadǝa
kittuluwo. fa: trier.
tǝngǝldu [tǝˆngǝ˜lðu˜] kkye2. Jawa kǝlalan
kǝriyadaro gǝnadu. Jawa tǝngǝljǝna
bikke cǝrandi. fa: pencher.
tǝngǝrǝstu [tǝˆngǝˆrǝ˜stu˜] kkye2. Curo leduyen
taldu. Ngǝrǝmji duwon, tǝngǝrǝsse
kauro. fa: trébucher.
175
tǝngǝɍi
tǝngǝɍi [tǝ˜ngǝ˜ɍß™] alnj. Awo kura gǝnidǝ. Bǝlaa
nankǝladoyea tǝngǝɍiro lane. mt: cå˜ccå˜u;
gaˆna˜. fa: petit.
tǝngǝɍidu [tǝˆngǝˆɍ߉ðu˜] kkye2. Tǝngǝɍiro waldu.
Bǝri buiye duwon, tǝngǝɍije kannaniro
kolyeyekko. fa: peu (devenir).
tǝngǝɍiduwu [tǝˆngǝˆɍ߉ðu˜wu˜] kkye2.
Tǝngǝɍiro kalaktu. Yangeni kurasiye
kekemaro njassaro kekkǝniya, koro
tǝngǝɍijiye dunoni kek kida. fa: rétrécir.
tǝre [tǝˆre¨] cu. Kalwo farantiro kura wo, am
ngǝwujaiya, masǝna tilan cadidǝ. Kamu
adǝ tasa bǝriye-a kaluye-a ingiye-a kǝla
tǝreyero gǝnajiye lesarambo cuwudǝna.
fa: plat.
tǝrǝm [tǝ˜rǝ˜m] alnj. Jaumaro ngǝwu.
Lokkolnden tadawa tǝrǝm, ferowa
gǝnama. fa: beaucoup.
tǝrǝptu [tǝˆrǝˆptu˜] kkye2. Samen kǝla cidiyanna
si yindi fuwunnaro jǝptu. Kǝskan tǝrǝpce
mukkonju ngǝrǝkkadan. fa: sauter.
tǝrǝt [tǝ˜rǝ˜t] alnj. rui: jǝ˜rǝ˜t.
tǝrgawu [tǝ˜rga˜wuˆ] cu. Kuɍi jauro tǝngǝɍi
kime curo ngimben dǝganadǝ. Tǝrgawu
tiro bikka bune kǝnǝm dapkeyeno. fa:
insecte (espèce).
tǝrmastu1 [tǝˆrma˜stu˜] kkye2. Tiyi kambe
mukkon gana ganan rattu. Kambǝɍin jau
fanje mukkonju tǝrmassane kǝji
fangeno. fa: masser.
tǝrmastu2 [tǝˆrma˜stu˜] kkye2. Mukkolan
raraddǝme tǝlalaro dio. Lemǝnnju
tǝrmasse kiano. fa: ramollir.
tǝrnaa [tǝ˜rnaˆaˆ] alnj. Tiyin kadawua. Tada adǝ
bǝrinju juwe tǝrnaa ise napkeno. fa: sale,
impropre.
tǝrnadu [tǝˆrna˜ðu˜] kkye2. Kattiro tusadu.
Argǝm tattawarraro yikkidǝa yalla
tǝrnajane leyera. fa: ensabler.
tǝrok tǝrok [tǝˆroˆk tǝˆroˆk] alnj. Lǝman bi awo
jiɍi gǝnanjuma yindiadǝ. Batta buldǝro
tǝrok tǝrokkadǝmaa ngojo. fa: tacheté,
multicolore.
tǝruwel [tǝˆruˆwe¨l] cu. Su tǝgarǝna fetetel
taramba maso simintiso fadosoro tilan
cinjiyidǝ. Maso tǝruwelnjua garu cassai.
fa: truelle.
tǝɍǝn cidu [tǝ˜ɍǝ˜n c߉ðu˜] kkyek. Kǝla kǝrinna
ledu. Towo, kannu fujǝna kange tǝɍǝn
ciji. fa: altitude (prendre de l').
tǝɍin [tǝ˜ɍ߉n] cu. Ingiingi kinjalan culuwidǝ.
Kasam tia cǝdane kinjanju ngan tǝɍin isi.
fa: morve.
tǝɍmi [tǝ˜ɍmß™] cu. Jene yakku. Sala asemben
feronjuro tǝɍmi fal kikkiwo. mt: saˆnda˜. fa:
176 kalmaram tǝlamyindia
tininǝm
pagne.
tǝɍwo [tǝ˜ɍwoˆ] cu. Jawal lǝmanne. Ngawo
bǝla laasoyero luwumiya, tǝɍwo rumi. fa:
sentier (animaux).
tǝwadu [tǝˆwa˜ðu˜] kkye2. Kanduɍi bi awo
gade ciyen gǝptu. Kiyi cinjuro ngaye
tǝwayeno. fa: cracher.
tǝwur [tǝ˜wuˆr] alnj. Jauro ingiingi gǝni.
Tǝgǝradǝa tǝwurro dine se. mt: bǝˆdǝˆdǝˆk.
bg: tu˜wuˆr. fa: épais.
tǝwurdu [tǝˆwuˆrðu˜] kkye2. Tǝwurro waldu.
Kalunjuro rungo karjiye tǝwurje duwon
kisawo. fa: épaissir.
ti [tß™] w. Wakkil kam falle kǝnyakkuye. Ti
ye isi, sawanju leji. fa: lui; elle.
ti so, kamanju so (sks.) [tß™ soˆ, kåˆmaˆnjuˆ
so (sks.)] cuk. Curo ruwuyen mana gade
gapcǝna mbeji fǝladaro casakkidǝ. Aɍi
so, Musa so, Modu so, sks. kasuwuro
leyera. fa: etc..
tike [t߉ke¨] cu. Kakkadu agǝri motaye bi lamar
laa laaro ngawoyedǝ. Ti-a kamunju-aye
tike sinemaye yindi bikka bune
kamgeno. fa: ticket.
Tilaberi [T߉la˜beˆrß™] cuf. Defartema tulur lardu
Nijerre falnju fǝdedajilan dǝganadǝ.
Kǝrye Tilaberiyen kuluwu Nijer koji. fa:
Tillabery.
tilo [t߉lo˜] l. Kom dimiya, lamba tilan
ngǝssǝmidǝ. Konkur kedǝnniya, kam tilo
lon cuwando. fa: un.
timal [tß™måˆl] cu. Kam bǝɍinno tambǝnadǝ.
Timal kiam nja cǝdi. fa: nouveau-né,
bébé.
timi [tß™m߉] cu. Awo curo ciyen bul kǝɍinno
kokkaada tilan kǝmbo njǝgaccaidǝ. Na
lawalayen timinju yindi namgadano. fa:
dent.
timia [tß™m߉aˆ] alnj. Awi yaye awo kamjidǝ.
Wande kollǝme tada gana jena timiaro
bikkejǝgǝnni. fa: aiguisé.
timinambu [t߉m߉nåˆmbu˜] cu. timiye baaworo
waldunjudǝ. Timinambunjuro, rakce
silla jǝgǝriwawo. fa: édenté (fait d'être).
timinja [t߉m߉nja˜] cu. Kam kida njǝddǝnaro bi
awo laa njukkudǝnaro kunguna bi awo
gade yimidǝ. Malǝm ruwu siddǝnniya,
timinjaro gursu mia kekko. mt: aˆwo˜
go˜roˆyeˆ. fa: pourboire.
tindu [t߉nðu˜] kkye2. Tǝɍin tuluwo. Tǝɍin tinje
duwon sindu kǝji cuwando. fa: moucher
(se).
tininǝm [t߉n߉nǝ˜m] cu. Kasuwa ngǝwusoro
yallaye tayia cǝdaiya, tiyinja cambidǝ.
Bǝladeyalan kamba tininǝmbe cǝdaiya,
tintin
ingi lawasarre simnju-a kinjanju-aro
casakki. fa: rougeole.
tintin [t߉ntß™n] cu. Ngudo jauro tǝngǝɍi, laa
kime, laa ɍiwulladǝ. Tintin ngǝwusoro
curo ngimben fannju cǝdi. fa: oiseau.
tio1 [tioˆ] kkye1. Awo laa mǝradunǝmnin
kalkallo fando bi dio. Bǝri
sukkudǝmmadǝ sǝde har am gadero
kekko. fa: suffire à.
tio2 [tioˆ] cu. Awo kalwo rakce ngojidǝ.
Lǝgǝdǝr adǝro kǝndawu litǝr yakku
figǝmiya, tionju kalkal fandǝmi. fa:
capacité.
tio3 [tioˆ] kkye1. Awo laaye sa dioye iso. Cine
lene kidarambo, sa cǝdǝna. fa: arriver.
tirwar [t߉rwa¨r] cu. Na tewursoye kassane
kare casakkidǝ. Tirwar tewurnjuye
taramba ye, cuwuramba ye. fa: tiroir.
tisso [t߉sso˜] cu. Tussǝna tǝladǝnnidǝ. Tisso
kantinjuye sammaa gonjaro bakkeno.
fa: ancien, vieux.
tissodu [t߉ssoˆðu˜] kkye2. Awo gǝnaada
tǝladǝnni tustu. Kantima adǝye
atǝmpanju jau nangaro tissoji. fa:
vieillir.
titi [tߙt߉] cu. Kajim jauro timia ngimso tilan
cadandidǝ. Kǝla ngimnjuye titin
titiyeno. fa: paille.
titidu [tß™tß™ðu˜] kkye2. Awo laaro awo gade
kǝlekǝleduwu. Kǝlanju aɍiawulan titije
maidiro leyeno. fa: enrouler.
tiwu [tß™wu˜] cu. Kanna bi yeiya kam kattendon
niyaadǝ. Tiwunju dapce fuwunjun
wurayeno. fa: beau-frère, belle-sœur.
tiya1 [tß™yaˆ] cu. Tasa ingi kǝnjaye tilan kǝmbo
ngaljaidǝ. Kunguna buwu argǝmbe
njuwoye cǝdannidǝ, leje tiya arakku
kiwo. fa: mesure de céréale.
tiya2 [tß™yaˆ] cu. Tiyatiyan findin tilondǝ.
Tiyatiya cadi duwon, Modu tiya
cuttuluwe wundusoa juwo. fa: vingt-et-
un.
tiyatiya [tß™yaˆtß™yaˆ] cu. Caja karta yindi yindi
samjaiya, fal ragǝmmaa, cidin ngonǝme
yakkuro dimiya, kam findin tilon
cǝdanadǝ tima juwo. Tiyatiya diye
duwon, findin tilon kittuluwunniya, wu
kwa yindi fǝlekke bukko. fa: jeu de
hasard.
tiyero [t߉yeˆroˆ] kkye1. Awo laa rangǝme
dionambu. Buwu argǝmbe wuro
ngoduro tiyero. fa: être incapable de.
tiyi [tß™y߉] cu. Kambe bi lǝmanne bi awoye
ndaranjuso. Kamu adǝ acca gawaran
tiyinju ngaa jakcǝna. fa: corps.
kalmaram tǝlamyindia
toli
tiyi deda [tß™y߉ deˆðaˆ] cuk. Ngǝrǝm so, sǝsǝttu
so diodǝ. Tiyi deda yeriyeya, tiyinde
tulliye. fa: éducation physique et sportive.
tiyi dio [tß™y߉ dioˆ] kkyek. Kǝna culuwe tiyiye
kuradu. Fenju tiyi kidǝnniya, kiaddin
lejiro walyeno. mt: ku˜lðu˜2; guˆrjaˆmðu˜. fa:
grossir.
tiyi sango [tß™y߉ såˆngoˆ] cuk. Bikke fi yaye tiyi
kambe farwarjidǝ. Tiyi sangolan baloro
tǝragǝna wo bawo. fa: sport.
tiyikuttu [t߉y߉kuˆttu˜] cu. Tiyiye kuttadudǝ.
Tiyikuttu tia cuwande kidaro ku lejǝnni.
mt: moˆɍß™moˆɍß™. fa: malaise.
tiyo [t߉yo¨] cu. Dango masammanno
cuwuɍiaro tǝdandǝna tiyen ingi bi
ingiingi kojidǝ. Tiyo bǝɍin cuwe kǝska
fannjuye sammaa catti. fa: tuyau.
to1 [to¨] aj. Kalma kambe awo laa cǝdiya
tilan kasattunju fǝlejiyidǝ. To! Wajiya
suwama kidadǝa tǝmowokki. fa: oui.
to2 [to˜] fǝl. Kalma awo fal kuruwuye
fǝleduwuma. "Wundu nia bannjo?"
"Yani, fe to diye!" bg: to˜ðǝˆ. fa: celui-là;
celle-là.
todǝ [to˜ðǝˆ] fǝl. rui: to˜.
tok [to˜k] cok. Kalma awo runjuro wuldidǝ.
Kuwuiyanidǝlan tok tilo gapco. fa: seul.
tok duro [to˜k duˆroˆ] kkye1. Dǝlawuye sim tilo
tilo koldu. Ku suwa lǝplan ingi tok tok
dudo badiyeno. fa: pleuvoir (en gouttes).
tokan [to¨kaˆn] cu. Na fǝlenǝmidǝ. Ngǝrǝmje
leje tokan jamburtanju ngoje kadio. fa:
là-bas.
tokokor [to˜ko˜ko˜r] alnj. Awo alama fǝlai
gaiadǝ. Ilmu kadǝmben mushe yallaa
cakke kayenjan awo laa tokokor kedo.
bg: tu˜ku˜ku˜r; tu˜ku˜r. fa: rond.
tokortokor [toˆko˜rtoˆko˜r] alnj. Alama kor
gaiadǝ. Alewa tokortokor jiɍi jiɍi bǝɍinno
culuwuna. fa: arrondi.
tol1 [to¨l] cu. Su fetetello tǝgarǝna kǝla
sorosoye jakcaidǝ. Tol kura kura ciwe
kafiya lapcǝna. fa: tôle.
tol2 [to˜l] cu. Ingiye bi awo ingiingiye tǝngǝɍi
laa kamde culuwidǝ. Tol kǝndawuye
kalwunju bannayeno. fa: goutte.
toldu [toˆlðu˜] kkye2. Ingiye tol tollan fidu.
Dǝlawu kidurǝnniya, soronin ingi tolje
bǝnarammi kǝɍiyeno. fa: dégouliner.
tolfo [toˆlfo¨] cu. Awo tilan kam na gaden
dǝgana-a ranguwe jandenuwidǝ.
Kamunju cambǝnadǝa Modu bawanjuro
tolfolan isanoyeyeno mt: ta˜ngaˆrå¨u. fa:
téléphone.
toli [to˜l߉] cu. Cajan findiro fal bawo fandodǝ.
177
tollo
Karta samgenniya, toli fandǝkko. fa: dix-
neuf.
tollo [to˜lloˆ] cu. Kangale, su bi dango, sosor
curo laadaa, cuwuɍia, cilan funǝmiya
nukcidǝ. Sǝni napkada lǝmanna curiaro
tollo fuji. fa: flûte.
tolok [toˆlo¨k] cu. Fǝrdu suno laa laaye na
gana kuruwu gudugudu napciyidǝ.
Tolok sunonjuye lande sunoma tiro
gade cakko. fa: talon.
tolotolo [toˆlo˜toˆlo˜] cu. Ngudo fadoye, kajiro
kura wo, tamus gai ngawarenju ferji.
Tolotolo lawala cǝdiya, bim daunju fuji.
fa: dindon, dinde.
tom1 [to¨m] cu. Kǝska kura tadanjulan awo
laa bul tǝlalaadǝ. Tomdǝ na dǝlawu
ngǝwu cudurilan tuwandi. fa: kapokier.
tom2 [to¨m] cu. Tada tombe fallǝmiya, awo
bul tuwandidǝ. Katifa sawaniyedǝ
tomlan tǝmbǝɍǝna. fa: kapok.
tongu [to¨nguˆ] cu. Su tǝgarǝna ci fal tǝlam
kaɍiyi kuletturamba, fal ye tia tame
tuluwoyea. Am kureye bǝlawuro cadiya,
tongu-a faidaiwawo. fa: pincette.
toni [to˜n߉] fǝl. Kalma awo ngǝwu kuruwuye
fǝleduwuma. Am tonima bikka isanadǝ.
fa: ceux-là; celles-là.
tono [toˆno¨] cu. Kalwo suye curonju litǝr yer
yindi gai ngojidǝ. Tono dinjiya,
kagǝlmaro cakkalade kalwo jiɍi jiɍi
cǝgari. fa: tonneau, fût.
tororo [toˆroˆro˜] cu. Cuwuɍi tǝngǝɍi tǝdǝnadǝ.
Tasa tororoaro jakce kiyi kǝmbonjuro
kikkuro. fa: espace.
toɍi [toˆɍß™] cu. Kǝridaji awo laaye. Towo
ngudo toɍi soroyen napkada. mt:
lo˜ilo˜iråˆm. fa: sommet.
toɍila [toˆɍ߉la˜] cu. Awo samelan dǝganadǝ.
Bido toɍilayedǝa tiro njaktu tikkero. fa:
sommet (du), haut (du).
toɍimi [toˆɍß™mß™] cu. Jaumaro samelan.
Mukkokǝjiro, ngudo toɍimi kǝskayedǝa
bakce kiro. fa: sommet, cime.
toɍo [to˜ɍo˜] cu. Tada karauye. Toɍo kasuwulan
ciwe kaniyanjuro ci. fa: gao (fruit de).
toso [toˆso˜] cu. Kasuwa kanduɍi fǝrre mǝkcidǝ.
Fǝrnjua toso cǝdana nangaro, lowotordi
feyero kiado. fa: pelade.
toshila [to˜shß™laˆ] cu. Fatǝla mukkoye
batǝrradǝ. Ngimdǝ cǝlǝm nangaro,
toshila ngoje wasse kǝrgawo. fa: lampe
de poche.
totoldu [to˜to˜lðu˜] kkye2. Kadiyiye ingi taptu.
Bare kidǝnniya, mukkonju totolyeno. fa:
se faire des ampoules.
178 kalmaram tǝlamyindia
tumari
towo [to˜wo˜] fǝl. Kalma awo fǝledaye. Towo
Musa kodu cǝdi. fa: voilà.
toworam [toˆwo˜råˆm] cu. Su tǝgarǝna
gǝdǝdǝp tilan su kannua kamjaidǝ.
Sanduwu caariya, tono toworamlan
kamjane cadi. fa: instrument.
towowa [toˆwoˆwa˜] cu. Su tǝlamba
guduguduro tujagane fǝr tilan cokcaidǝ.
Ngǝrǝm tǝdiya, am ngǝwuso fǝrnja
towowan cokcai. mt: j߉ya˜na˜. fa: éperon.
toyota [toˆyo˜taˆ] cu. Lamba mota Japonne.
Mota toyota laa jaumaro curo kattiyen
lejai. fa: Toyota.
tudu1 [tu˜ðu˜] kkye2. Lǝman gero. Bare
lǝmannanju kuruwujanniro, tayia
tuyeno. fa: attacher, lier.
tudu2 [tu˜ðu˜] kkye2. Kosoro njakko. Kani laa
ndalyenniya, tia saa uwuro tuyera. fa:
emprisonner.
tudu3 [tu˜ðu˜] kkye2. Kel bi kattu gǝnadu. Kel
tuyenniya, kǝri kida. fa: poser (piège).
tukko1 [tuˆkko˜] cu. Ngera gai kǝskaro kǝlediyi
duwon, tada tǝmatǝm gai kime kǝji
cakkidǝ. Kǝskaro juwane tukko najiyi
yenniya, talje kiro. fa: liane.
tukko2 [tuˆkko˜] cu. Tada tukkoye. Nangǝɍi
yalla tukko maduro karaaro lejai. fa:
liane.
tukukur [tu˜ku˜ku˜r] alnj. rui: to˜ko˜ko˜r.
tukur [tu˜ku˜r] alnj. rui: to˜ko˜ko˜r.
tuldu1 [tu˜lðu˜] kkye2. Ingilan kadawu tuluwo.
Ku kǝra bawo, kajǝmuni tullǝkki. fa:
laver, blanchir.
tuldu2 [tu˜lðu˜] cu. Kare ingilan kadawu
bawoaro diodǝ. Ci bǝrǝmben am
gǝnagǝni tuldu cadi. fa: lessive.
tulduma [tu˜lðu˜maˆ] cu. Kam kajǝmu tuldu
saniaro cǝdanadǝ. Tulduma gǝmaje
cindu cǝdi. fa: blanchisseur.
tulo1 [tu˜lo˜] cu. Cidi dunoa dijaiya, jalap so,
kulo so cadidǝ. Yalla tulo dijane mota
so, fǝr so cadandi. fa: banco, argile.
tulo2 [tu˜loˆ] cu. Tǝgam lǝmanne. Dǝla tuloyen
kania cǝdane ceji. fa: mamelle, pis.
tulolo [tu˜lo˜loˆ] cu. Jawal jauro tǝngǝɍidǝ.
Lakkande din nangaro, tulolo ngǝwu.
mt: ku˜suˆl. fa: ruelle.
tulur [tu˜luˆr] l. Isawu tǝdiya, lamba fuwu
arakkuyen isidǝ. Kusotto tulur
bǝlandero lamarro isana. fa: sept.
tuluwo [tuˆluˆwoˆ] kkye1. Turuiro dio. Suwa
lǝpnin fetkema karenju cuttuluwe
ferjǝna. fa: déloger, enlever.
tulwu [tu˜lwuˆ] cu. rui: tǝ˜lwuˆ.
tumari [tuˆmaˆrß™] cu. Tǝlam tumariyayedǝ. Ti
tumari
tumari gǝnia, tǝlam gade fanjiwawo. fa:
toumari.
tumari2 [tu˜ma˜r߉] cu. Kam tǝlam tumari
manajidǝ. Lardundelan kǝrye
Ngeemeyen tumariya kasarga. fa:
toumari.
tumariram [tu˜ma˜r߉råˆm] cu. Fero bi kamu
tumaridǝ. Yeiyani-a tumariramnju-a
bǝlawuro cadi. fa: toumari (fille ou
femme).
tumoduwu1 [tuˆmoˆðu˜wu˜] kkye2. Awo
ngǝstǝnaa njero. Soro tando adǝa
tumojiye kǝrgawo. bg: tǝˆmoˆðu˜wu˜. fa:
achever.
tumoduwu2 [tuˆmoˆðu˜wu˜] kkye2. Cotto
njejo. Kǝriwu kadinniya, am bǝlaye
sammaa tumoyeyeno. bg: tǝˆmoˆðu˜wu˜. fa:
exterminer.
tungurumdu [tuˆnguˆruˆmðu˜] kkye2.
Ngurumngurum cidilan gǝnaduwu.
Bǝrini tungurumje gǝnaje kiluwo. fa:
agenouiller (s').
tuno [tu˜no˜] cu. Tiyiye na jau fanje
kardǝnadǝ. Lowotor tuno siniye tulje
karwun cingeyeno. fa: plaie.
tuno kura [tu˜no˜ ku˜raˆ] cuk. Tuno duwon
ngajiwawo kamba cejidǝ. Tǝgamnjun
tuno kuraa nangaro, kamgera. fa:
cancer.
turdu [tuˆrðu˜] kkye2. Lǝmanna leduro
daptuwu. Wande koronju karaaro
ngaanniro, turje dayeno. fa: arrêter (un
animal).
turis [tuˆrß©s] cu. Kam na bi awo nojǝnni
kuroro bǝlawurojidǝ. Mǝnde turissa
Jamusse lejane Tal caruna. fa: touriste.
turnǝbis [tuˆrnǝˆbß©s] cu. Su tǝgarǝna tilan bis
wuidi bi tikkeridǝ. Turnǝbis babǝr
njassamaye-a agogomaye-a gade. fa:
tournevis.
turno [tu˜rnoˆ] cu. Kadawu cǝlǝm ngawo kulo
kannuro gǝnadǝgǝnayedǝ. Kulo
ngoyenniya, gǝmajenju buldǝa turno
langeno. fa: tache noire.
turu1 [tu˜ru˜] cu. Jiwi kura kǝladǝro bojagane
ingi faljaidǝ. Kayenwu laa kǝla turuyen
muinja carui. fa: gourde.
turu2 [tu˜ruˆ] cu. Tada ngeraye. Turu cǝwurde
kuwulje jǝgǝri. fa: liane.
tururuwu [tu˜ru˜ru˜wu˜] cu. Bǝlaa fado
kanguwuyedǝ. Motalan jawal kolliyena
na gade gaiye duwon, tururuwuro
kikkuro. fa: fourmilière.
tuɍu1 [tuˆɍu˜] cu. Sa kaɍimo nanbǝlan
ngǝssiya, awo laa da gai cinjun
kalmaram tǝlamyindia
tuwadu
culuwidǝ. Kaɍimo tuɍu cǝdidǝ kamba
laruji. fa: ce que le chameau fait sortir en
blatérant.
tuɍu2 [tu˜ɍu˜] cu. Wowom kasattunamburo
baɍimi ngonǝme sǝgǝriro luwodǝ. Saa
gǝnaro lardunden kandinna-a tuwowa-a
tuɍu cadǝna. fa: rébellion.
tuɍuma [tu˜ɍu˜maˆ] cu. Kam tuɍu cǝdidǝ. Lardu
tuɍumaan hangalsango ngǝwu. fa:
rebelle.
tusa [tu˜saˆ] cu. Kasam curoye bǝɍingamben
culuwidǝ. Ngalo bafǝnni bumiya, tusa
ngǝwuro finǝmi. mt: ka˜rß™3. fa: pet.
tusadu [tuˆsa˜ðu˜] kkye2. Awo gadegade kǝldu.
Argǝm-a ngawuɍi-a tusaje ngaji kido. fa:
mélanger.
tusano [tuˆsaˆno˜] cu. Awowa jiɍi gadea
kǝlladadǝ. Bikka bune tusano
shingawaye-a ngaji argǝmbe-a bukko.
fa: mélange.
tussiya [tuˆssß™yaˆ] nkye. Sa gana laa kojǝnaye
ngawon. Tussiya, tasharo sawani
yadduwukki. fa: bientôt, plus tard.
tustu1 [tu˜stu˜] kkye2. Kurulan argǝmso-a
binanja-a firdu. Ngawuɍinju tusse jalje
juwane tǝgǝra kido. fa: piler.
tustu2 [tuˆstu˜] kkye2. Kasǝmba tuluworo kida
koldu. Ngawo kidayen kasaldǝkke
tussǝkke bǝlaro kǝrgaakko. fa: reposer
(se).
tustu3 [tuˆstu˜] cu. Yimbarǝmmaye ngawon
naptudǝ. Ledu kuruwu cǝdi duwon,
kaudi kǝska kura laaye tusturo kǝji
nayeyeno. fa: repos.
tustuwu [tu˜stu˜wu˜] kkye2. Kannu tiyi awo
laayero njakko. Jambo fiyadadǝro
kannu tusiye giwo. fa: mettre (du feu).
tutǝmbul [tuˆtǝˆmbu˜l] cu. Tǝmatǝm jundukdǝ.
Tutǝmbul cingaljiya, kaluro cakki. fa:
tomate roma.
tuttu1 [tuˆttu˜] kkye2. Figǝme kek cǝmbǝɍǝnaro
dio. Birnju ngajibuldulan tucce kibburo
walyeno. fa: bourrer.
tuttu2 [tuˆttu˜] kkye2. Barudu cuwuɍi
bunduwuyero fiduwu. Kure bunduwu
barudulan tuccaiya duwon, awo laa
bakcai. fa: charger (fusil).
tuwa [tu˜waˆ] cu. Gadero diwi dio karwun
tuluwodǝ. Nawi Yahaya ambo kasala
tuwaye curo bǝrǝm Jordaniyen kiddo.
fa: repentance.
tuwadu [tu˜wa˜ðu˜] kkye2. Tuwa dio. Modu
kure mbal jaumaro cai duwon, kǝrma
tuwaje koljǝna. fa: repentir (se),
regretter.
179
tuwal
tuwal [tu˜wa˜l]
cu. Ci ingiye na kattiadǝ. Ti-a
sawanju-a tuwallan napcana teku kuro
ngǝskera. fa: plage.
tuwo [tu˜woˆ] cu. Am Nijerre lardu Gure-a
Difa-a Bilma-aye cǝlǝm kaɍimo newowu
aɍiawu bul kǝledawudǝ. Dawu karaayen
tuwowa napkada shayi nja cadi. fa:
toubou.
tuworam [tu˜woˆråˆm] cu. Fero bi kamu
tuwodǝ. Tuworam kinjalan kulumba
kaaji kajǝmunjuro cakki. fa: toubou (fille
ou femme).
tuwotuwo1 [tu˜wo˜tuˆwoˆ] cu. Kǝra tǝdǝnaye
waldǝme curo nodadǝ. Kawu kǝra bǝɍin
ngǝssiro, malǝmnde tuwotuwo cǝdi. fa:
U - u
ut [u¨t] cu. Kǝndawu mewun yindin
nasaraye kǝnwuskuyedǝ. Mangarilan
ngǝwusoro utlan dǝlawu ngǝwuro
cuduri wo. fa: août.
W - w
waare [waˆa˜re˜] cu. Baɍi kojiyadǝ. "Waare
mbeji," yeno, baɍi ka cane. bg: waˆgǝ˜reˆ.
fa: surlendemain, après-demain.
waarendo [waˆaˆreˆndo˜] cu. Waare kojiya.
Waarendo Faransaro kakani leji. bg:
waˆgǝˆreˆndo˜. fa: surlendemain (un jour
après le).
waarendowa [waˆaˆreˆndo˜waˆ] cu. Kawu
dewu kojǝna ngawon. Wu tambǝkkǝna
waarendowaa Bindu katambo. bg:
waˆgǝˆreˆndo˜waˆ. fa: surlendemain (deux
jours après le).
wada1 [wa¨daˆ] cu. Jawal gaye wowombe
gǝnajǝnadǝ. Lardu fi yayen wadaye
nambarwu dapcǝna. fa: ordre, loi.
wada2 [wa¨daˆ] cu. Jawal awo laa dioye
fandodǝ. Na kuranjuyen wada kawu
mawuye cuwande sawuryeno. fa:
autorisation, permission.
wada3 [waˆðaˆ] cu. Kam wadudǝ. Nema
ngǝwu fandǝkkǝna nangadǝro, wada
wuro fǝlesiyi. mt: nguˆktaˆ. fa: haine.
wada4 [waˆda˜] cu. Kam jauro kawuwudǝ.
Wadaa kuruwunin rumiya, tada nǝmi. fa:
nain.
wadu1 [waˆðu˜] kkye2. Buneye njerodǝ,
kǝngalle tambodǝ. Dunia wajiya, wundu
yaye na kidanjuyero leji. fa: jour (faire).
180 kalmaram tǝlamyindia
waina
révision.
tuwotuwo2 [tuˆwoˆtuˆwo˜] cu. Tǝlam
tuwowayedǝ. Dawu tuwowayen
wurajǝnadǝro, tuwotuwo kalkallo fanji.
fa: toubou.
tuwulwula [tuˆwuˆlwu˜laˆ] cu. Da tukukur curo
kamben bi lǝmannen fal kǝmboramnin,
fal wailan canjayedǝ. Ingi yamiya,
tuwulwularo lejiya duwon, collorambo
koji. fa: rein.
tuwumbo [tu˜wu˜mboˆ] nkye. rui: tǝ˜gǝ˜mboˆ.
tuwur [tu˜wuˆr] alnj. rui: tǝ˜wuˆr.
tuwur tuwur [tu˜wu˜r tu˜wu˜r] alnj. Katte
karǝnna. Nado tuwur tuwurdǝn sim
ngǝla tuwandiwawo. fa: rapproché.
uwu [u˜wuˆ] l. Lamba kombe dewua jǝgaidǝ.
Mukko kamben ngulondo uwu dǝga. fa:
cinq.
wadu2 [wa˜ðu˜] kkye2. Rawonambu. Wande
kam wanǝmmi, yim laa faidanjiyi. fa:
détester, haïr.
wadu3 [wa˜ðu˜] kkye2. Kasattunambu. Bikke
waje runjun napkeno. fa: refuser.
wadu4 [wa˜duˆ] cu. Awo laa kǝlaro ngodudǝ.
Yania Makkaro njadoro wadu
ngokkǝna. fa: engagement, promesse.
waduma [wa˜ðu˜maˆ] cu. Kam sernǝm
cǝragǝnnidǝ. Wadumanju laa
kǝmbonjuro sum fijiye tia kejo. fa:
ennemi.
wagǝre [waˆgǝ˜reˆ] cu. rui: waˆa˜reˆ.
wagǝrendo [waˆgǝˆreˆndo˜] cu. rui: waˆaˆreˆndo˜.
wagǝrendowa [waˆgǝˆreˆndo˜waˆ] cu. rui:
waˆaˆreˆndo˜waˆ.
wai [wa˜i] aj. Kalma awo ajabbe. Wai!
Wundu kareni adǝa bannajo? bg: wo˜i. fa:
hé.
waila [wåˆila˜] cu. Na kanji mukko bǝri
tuwuiwawodǝ. Sinju wailayen balo
bakci. fa: gauche.
wailama [wåˆila˜maˆ] cu. Kam kanjinju
wailayen ngǝwuro faidadidǝ. Wailama
nangaro, mukko kǝmboramlan ruwu
nojǝnni. fa: gaucher.
waina [wåˆina˜] cu. Rungo argǝmbe dijane
kǝndawulan kura kuraro kajaidǝ. Waina
wajaallo
maanaalan suwa fi yaye kalaji cǝdi. fa:
galette de mil.
wajaallo [waˆjaˆa˜lloˆ] nkye. Ngawonǝm cidin
gǝnanǝme bǝnadǝ. Kǝla bujiyen wajaallo
bowada sillowu niniji. fa: couché (sur le
dos).
wajǝnanjua [waˆjǝ˜naˆnju˜aˆ] nkye. Yim
mananju tǝdidǝye kawu falla. Laya
tǝdǝnaye wajǝnanjua da samjai. fa:
lendemain.
wajǝp [wa˜jǝˆp] cu. Karwu cǝragǝna bi
wajǝnama tǝdidǝ. Kambi nokkǝnidǝ,
wajǝp maararo ngaakke ingi fallǝkke
kokki. bg: wa˜j߉p. fa: obligation.
wajǝptuwu [waˆjǝˆptu˜wu˜] kkye2. Wajǝbbo
waldu. Mǝsǝlǝmbo sala diodǝ
wajǝpcǝgǝna. bg: waˆj߉ptu˜wu˜. fa:
obligatoire (devenir).
wajila [wåˆjß™laˆ] cu. Kǝska kura kuruwu sǝmoa
dawu ngimsoyen kokcaidǝ. Wajila
namde ngim wurgadano. fa: pilier.
wajip [wa˜j߉p] cu. rui: wa˜jǝˆp.
wajiptuwu [waˆj߉ptu˜wu˜] kkye2. rui:
waˆjǝˆptu˜wu˜.
wajiri [waˆjß™r߉] cu. Kamgǝna maiye. Mai bǝlan
bawoa, wajiri kura wo. fa: premier
ministre.
wajison [waˆjß™so¨n] nkye. Awo was wajiya
tǝdidǝ. Wajison Bindu kida fadoye cǝdi.
fa: quotidiennement.
wajisoro [waˆjß™so˜roˆ] nkye. Yimbi yaye.
Wajisoro sala uwu kamgaada sammaa
dikki. fa: chaque jour.
wajiya [waˆjß™yaˆ] nkye. Ku kojiya, yim isidǝ. Ku
jǝmma, wajiya sǝbdu. fa: lendemain.
wakkadu [waˆkkaˆðu˜] kkye2. Awo laaye sanju
dioye iso. Kǝriwu wakkaje am ngǝwu
lardu koljana. mt: saˆðu˜4. fa: avoir lieu.
wakkil1 [wå˜kk߉l] cu. Kam kuranju bawo
nangaro nanju ngojidǝ. Mai bǝlawuro
cǝdiya, wakkilnju shara kamji. fa:
représentant.
wakkil2 [wå˜kk߉l] cu. Kalma duwon na cu
gadeye ngojidǝ. Wu wakkil kam mana
diomaye. fa: pronom.
wakkil larduye [wå˜kk߉l lå¨rduˆyeˆ] cuk. Kam
lardu gaden lardunju wakkiljidǝ.
Nijerlan wakkil larduye ani mbeji:
Najeriya, Cadu ... fa: ambassadeur.
wakkildu1 [wåˆkk߉lðu˜] kkye2. Yakkǝme kam laa
wakkilnǝmbo waldu. Mai wua wakkilse
cammo kura larduyero leyekko. fa:
déléguer.
wakkildu2 [wåˆkk߉lðu˜] kkye2. Wakkil kambero
bi larduyero waldu. Maiye:
kalmaram tǝlamyindia
wanadu
"Bǝlawuronǝkkiya, wua wakkilsǝne!"
yeno. fa: représenter.
Walam [Waˆla¨m] cuf. Bǝrni naptu bǝla kura
arondisemaye cǝdi curo defartema
Tilaberiyen. Saa nguson Walamlan
nangǝɍi ngǝla tuwandiwawo. fa:
Ouallam.
walawala1 [wa˜la˜wa˜la˜] cu. Curo
nodubawoyen kǝredudǝ. Tandi yindidǝn
finjaa ngojaimaro nojannidǝ, walawala
cade fal ngoyera. fa: tirage au sort.
walawala2 [wa˜la˜wa˜la˜] cu. Jamaye kǝre
diodǝ. Walawalan gomna larduye
ngoyera. fa: vote.
waldu1 [wå˜lðu˜] kkye2. Na burwoyero iso.
Lejǝnama, walde bǝlaro kadio. fa:
revenir, retourner.
waldu2 [wå˜lðu˜] cu. Na burwoyero isodǝ.
Makkawuye waldunja gureniye. fa:
retour.
waldu3 [wå˜lðu˜] kkye2. Jiɍi naptunǝmbe faldu.
Kǝra dikke mushero wallǝkkǝna. fa:
devenir.
waldu4 [wa˜lðu˜] kkye. Kalwo bawolan
kannulan isabafo. Sunuri da walje
cǝladi. mt: ma˜lðu˜; wa˜rðu˜. fa: griller.
waldu5 [wå˜lðu˜] kkye2. Timalle no. Tadanju
walladanniya, tia kawu yakkuro
lowotordin royera. fa: mourir (d'un
nouveau-né).
wale [wå˜leˆ] alnj. Jiɍi gǝna laa kurnumdǝ.
Caja ngangalayero wale jur yadǝkko. fa:
jaune léger.
walewale [wå˜le˜wåˆleˆ] cu. Jauro kurnumdǝ.
Bǝrinin fe walewale mewu gai mbeji. fa:
jaune foncé.
walja [wå˜ljaˆ] alnj. Kǝri curo nanjoɍinjuyedǝ.
Kǝri walja kam jǝgǝriya, kam nui. fa:
enragé.
waljadu [wåˆljaˆðu˜] kkye2. Waljaro waldu. Kǝri
waljajiya, cinju nga bilwu. fa: rage
(contracter la).
wamakǝral [waˆma˜kǝˆraˆl] cu. Yim sala
ngawarea bune kayau ngamduro kannu
yittame barambo kǝraldudǝ. Wamakǝral
diye duwon, kadi ruiye ngǝrǝmgeiye. fa:
jeu.
wamdu1 [wåˆmðu˜] kkye2. Raktu fǝledu. Jau
cǝne wamdi duwon, kǝri kiluwunniya,
ngǝrǝmgeno. fa: fanfaronner.
wamdu2 [wå˜mðu˜] kkye2. Koroye njiro. Koro
bi karwudi curuiya, wamji. fa: braire.
wanadu [wa˜naðu˜] kkye2. Nganji
tuttuluwuna mukko jawardiaro ledu.
Kalwu bǝɍin shawa laa cakkǝna wanaji
181
wande
curo jamayen. fa: pavaner (se).
wande [wåˆnde˜] kkye. rui: båˆre˜.
wando [waˆndo˜] cu. Kajǝmu si yindiaro
tududǝna, laa tǝmǝrra, laa butoa.
Wandonju kuruwu cǝlǝmdǝ tia candǝnni.
fa: pantalon, culotte.
wandu [wa˜nðu˜] kkye2. Dunolan fǝrǝmdu.
Cinna wanje nambarwu kido. fa:
espacer.
waneye [wå˜ne˜yeˆ] nkye. Wakkaji bi
wakkajiwawodǝ. Waneye ku dǝlawu
cuduri. bg: wo˜ne˜yeˆ. fa: peut-être.
wangara [wa˜nga˜raˆ] cu. Suno karawi
ngǝlaro kidadǝnnin tǝdǝnadǝ. Ngiwi
wadaro, karaaro lekkiya, wangara
yakkǝkki. fa: sandale.
wanjam [waˆnja¨m] cu. Sania bi kida kǝla
larosoyedǝ. Kam lolodu ngǝwua rakce
kida wanjambe cǝdiwawo. fa: coiffure.
wanjamma [waˆnja¨mmaˆ] cu. Kam kida
wanjambe cǝdidǝ. Yim cua wanjamma
kǝla timalle cǝlari. fa: coiffeur.
wanjammadi [waˆnjaˆmmaˆdß™] cu. rui:
waˆnjaˆmmaˆrß™.
wanjammari [waˆnjaˆmmaˆrß™] cu. Lakka bi na
wanjammawayedǝ. Kasuwu kura kura
nguson wanjammari mbeji. bg:
waˆnjaˆmmaˆdß™. fa: raser ou tondre les
cheveux (lieu où), quartier (des coiffeurs).
wano [waˆno˜] alnj. Kam waadadǝ. Jiye
cuwudiya, wano fannjuyedǝro ciwawo.
fa: mal-aimé.
wantere [wa˜nte˜reˆ] cu. Kam wuɍi ngǝwuro
cakkǝnaro njǝkkǝladodǝ. Ku mawua
duwandilan wantere lǝmannaye cadǝna.
fa: vente (aux enchères).
waptuwu [wå˜ptu˜wu˜] kkye2. Kambǝɍilan
kamba sammǝme cidiro baktuwu.
Ngoje tia cidiro wapkeyenniya, am
burwu kesakko. mt: yå˜ptu˜wu˜. fa:
terrasser.
warafifi [waˆraˆfß™fß™] cu. Ci fadoye kaldǝ. Lesa
ngawon amwurawa warafifilan
jandejai. fa: devanture.
warak1 [wå˜rå˜k] alnj. Nurraro waldudǝ. Kannu
waskenniya, ngim samma warak. fa:
clair.
warak2 [wå˜rå˜k] cok. Kalma na nurraro
wuldidǝ. Ku bandǝgǝne bawo, dunia
warak wassǝna. fa: éclairer (s').
waraktu [wåˆråˆktu˜] kkye2. Nurraro waldu.
Kolle dunia warakciya duwon, lene. bg:
fåˆråˆktu˜. fa: éclairer (s').
waras [wå˜rå˜s] nkye. Kam awo laa cǝdi
duwon dunia wajǝnaro wuldidǝ. Shayi
182 kalmaram tǝlamyindia
wasǝɍiram
cǝm cane waras simnjua wayeno. fa:
éveillé.
warasa [wa˜ra˜saˆ] cu. Lǝman kam nuna
yallanjuro koljidǝ. Bawanjuye mota-a
fado-a tiro warasaro koljuwo. fa:
héritage.
warasadu [waˆraˆsaˆdu˜] kkye2. Warasa ngodu
bi fando. Yal cǝdanni nangaro, kannanju
tia warasayeno. fa: hériter.
warasama [waˆraˆsaˆma˜] cu. Kam warasa
ngojidǝ. Warasama tiloma cǝda. fa:
héritier.
wardu1 [wa˜rðu˜] kkye2. Kǝla kannuyen
isabafo. Sunuri da kǝɍi ye cǝladi, warje
ye cǝladi. mt: ma˜ldu˜; wa˜lðu˜. fa: griller,
braiser.
wardu2 [wa˜rðu˜] kkye2. Kannuye bo. Jambo
warje kannuye rǝmǝs giwo. fa: brûler.
wardu3 [waˆrðu˜] kkye2. Nagatto cidu. Kǝlanji
tia jǝgǝre warde fadoro leyeno. fa: lever
(se).
wardu4 [wåˆrðu˜] kkye2. Gangadaro guredu.
Warjǝna kawu lokkol cijiro. fa:
impatienter (s').
wardu5 [waˆrðu˜] kkye2. Tǝma bawoaro ngodu.
Kadau calanju warje samero leyeno. fa:
arracher (par surprise).
waruwaru [waˆruˆwa˜ruˆ] cu. Tada kǝskaye
ngǝlaro bafǝnni kausuye warjǝnadǝ.
Mongoɍo ngǝwu nga waruwaru
nangaro tuwunni. fa: fruit.
warwardu [wå˜rwå˜rðu˜] kkye2. Tiyiye nanju
laan kannu juwuna gai jaudu. Bǝri
barwunoa juwe bǝɍi kidǝnniya,
bǝɍingamnju warwarji. fa: brûler (plaie).
warwari1 [wåˆrwåˆrß™] cu. Kare laa mǝldaiaro
ngodudǝ. Waina samji yenniya,
fuwurawa warwari casakko. fa: partage
désordonné.
warwari2 [wå˜rwåˆr߉] cu. Kasuwa kam
cǝdaiya, collo bua cǝdidǝ. Ingi laa laa
dedǝnni yamiya, warwari njǝdai. fa:
bilharziose.
was wajiya [wå˜s waˆjß™yaˆ] nkye. Dunia
wajiyaso. Was wajiya, lekke bawaniso
lewakki. fa: chaque jour.
wasa [waˆsa˜] cu. Ngaji alamaye kawudolan
dede tardǝnadǝ. Kalu deje wasa
curodǝro fijiye bǝriro kido. fa: couscous.
wasǝɍi1 [wåˆsǝ˜ɍ߉] cu. Kam ngǝwusoro bul
Afǝrika yalayeson dasaanadǝ. Makka
bǝla wasǝɍiyaye. fa: arabe.
wasǝɍi2 [wåˆsǝˆɍß™] cu. Tǝlam wasǝɍiye.
Madǝrǝsalan wasǝɍi jandejai. fa: arabe.
wasǝɍiram [wåˆsǝ˜ɍ߉råˆm] cu. Kamu bi fero
wasǝɍiwasǝɍi
wasǝɍidǝ. Wasǝɍiram kanduɍi ngaworo
fiyadaa yilejiaro ledu cǝdi. fa: arabe (fille
ou femme).
wasǝɍiwasǝɍi [wåˆsǝˆɍ߉wåˆsǝˆɍß™] alnj. Ada
wasǝɍiyaye. Tuwowa bikke
wasǝɍiwasǝɍi carandi. fa: arabe
(typiquement).
wastu1 [wå˜stu˜] kkye2. Sim kǝmboye-a
ngǝlaji-a faiduro ba. Argǝm wasse,
lalaje fadoro kiado. fa: égrainer.
wastu2 [wåˆstu˜] kkye2. Fatǝla bi awo gade
yakkǝme kannu fando. Latǝrik wasse
kitawunju kǝrayeno. fa: allumer.
wasturam [wå˜stu˜råˆm] cu. Na wastu tǝdidǝ.
Korowa wasturamlan kalaɍi jawui. fa:
égrainage (lieu de); égrenage (lieu de).
waya [wa˜yaˆ] cu. Mashin tiyen kam na gaden
dǝgana-a jandenuwidǝ. Tadanju
Makkalan bawojǝnadǝa wayalan tiro
wulyeyera. fa: téléphonie.
waya baktu [wa˜yaˆ bå˜ktu˜] kkyek. Wayan
kambo manaduwu. Sawi yaye yanjuro
waya bakciye nanlewanju noji. fa:
téléphoner.
wo [woˆ] kǝl. Kalma njejoram koroyero bi
tabbattuwuro casakkidǝ. Kusotto bikka
isǝnadǝ, wundu cunju wo? fa: particule.
woi [wo˜i] aj. rui: wå˜i.
wollo [wo˜lloˆ] cu. Kawu saɍinǝmiro, fudu adin
wuljǝnayen tiyinǝmbe na laa laa
tuldudǝ. Collo wollo namji. fa: ablution.
wollodu [woˆlloˆðu˜] kkye2. Wollo dio. Kajǝmu
kadawu bawoa yakkǝkke wollonǝkke
masidiro lekki. fa: ablutions (faire ses).
wolloram [woˆlloˆrå˜m] cu. Na njuromilan tai
dau mukkoyero yadedǝ. Wolloramlan
silla yindi dǝga. fa: bras.
wolodi [woˆloˆdß™] cu. Kam naptunǝmlan
dǝgana kida fi yaye niro njǝddidǝ. Mai
wolodinju fal akki moworo bǝla gadero
kinodo. fa: serviteur.
wolodidu [woˆloˆd߉ðu˜] kkye2. Wolodiro waldu.
Wolodijǝna nangaro, mai tiro fǝr roduye
kaino. fa: serviteur (devenir).
woneye [wo˜ne˜yeˆ] nkye. rui: wå˜ne˜yeˆ.
worawi [wo˜rå˜wß™] cu. Kǝska kokkadaro
kǝska gade cinju faldǝn jea tiro
tuwaada, ngudo kada kǝla tilonna
njejoyedǝ. Worawi kaskenniya, bullam
uwu kǝla tilonna kejo. fa: piège.
worma [woˆrmaˆ] cu. Jamaro isanodaadǝ.
Worma cadiya, wundu yaye hangalnju
kanjidǝn. fa: information.
wormadu [woˆrmaˆðu˜] kkye2. Worma dio.
Karenǝm facciyiya, radiyoro yakkǝme
kalmaram tǝlamyindia
wuda
wormajai. fa: informer.
wormaduma [woˆrmaˆðu˜maˆ] cu. Kam
worma cǝdidǝ. Karenǝm facciyiya, ni
yaye wormadumaro wallǝmi. fa: crieur
public, informateur.
woɍowoɍo [wo˜ɍo˜wo˜ɍo˜] cu. Awo ado
nangaro mukkoro casakkidǝ.
Kolemayen woɍowoɍo suye-a
dangoye-a mbeji. mt: muˆkkoˆrå˜m. fa:
bracelet.
woskaa [woˆskaˆa˜] alnj. Kam mana
fanjiwawodǝ. Tadanju woskaa nangaro,
kolje runju curo ngimben napciwawo.
fa: espiègle.
wosu [woˆsu˜] cu. Ngalwo. Dondi bowada
kawunju yindi duwon, kudǝ wosu. mt:
ngå˜lwo˜1. fa: mieux.
wosudu [woˆsuˆðu˜] kkye2. Wosu fando. Dondi
lǝrǝt bowada duwon, wosujǝne dadajiro
walyeno. fa: porter mieux (se).
wotiya [woˆtß™yaˆ] cu. Lawar kakkadulan
ruwuwada curo kakkadu gadeyero
takkǝna kam gadero juwaduwuyedǝ.
Sawani amanmani wotiya arakku
kǝmǝne juwasuwo. fa: lettre.
wotte [wo˜tteˆ] kǝl. Kalma awo ajabbaye
wuljidǝ. Wotte ni isǝmiro nokkǝni diye.
fa: alors.
wowa [woˆwa˜] cu. Kasuwa lardu nga
cǝdaidǝ. Wowa tininǝmbe ise yalla
ngǝwu kejo. fa: épidémie.
wowaa [woˆwaˆaˆ] cu. Tǝmanǝmmin
mowondudǝ. Jawal adǝa gakkiya,
wowaalan yaye kǝla kǝlliye fa: chance,
coïncidence.
wowoktu [woˆwoˆktu˜] kkye2. Awo
tǝmanǝmmi fando bi naduwu. Ku
wowongǝkke isawulan findi curo
findiyen fandǝkkǝna. fa: coïncider, venir
(à point nommé).
wowom [wo˜woˆm] cu. Awo sharaye dapcǝna
bi ardijǝnadǝ. Wowom nambarwu
dapcǝna. fa: loi.
wowomdu [woˆwoˆmðu˜] kkye2. Wowom
gǝnaduwu. Kaniyanju kulon banna
kedǝnniya, tia wowomgera. fa: imposer
sa loi.
wu [wu˜] w. Kalma kam mana cǝdi
dǝganadǝa wakkilduma. Wu gǝnia, kam
kida adǝa cǝdi bawo. fa: moi.
wuda1 [wu˜daˆ] cu. Fǝlada kime ngǝwuso dimi
caneyidǝ. Nangǝɍi karǝnjiya, wudawa
dimiyanja gaccane lardundero isai. fa:
peul; peulh.
wuda2 [wu˜daˆ] cu. Dimi daduro kura sǝmo
183
wudiwudijannama
kuruwu kuruwuadǝ. Wudani adǝ saa fi
yaye tada yindi yindi cambi. fa: mouton.
wudiwudijannama [wu˜dß™wuˆd߉ja˜nnaˆmaˆ]
cu. Ngudo tǝngǝɍi laa kǝlan koyoadǝ. Ku
kattulan wudiwudijannama yindi takko.
fa: oiseau.
wudu1 [wu˜ðu˜] kkye2. Awo laa kuro. Bikka
bune sinema kǝji laa wunǝkkǝna. fa:
regarder, observer.
wudu2 [wu˜ðu˜] kkye2. Kamba ledu. Awo
wunjǝna de, bare kambero ngaammi! fa:
concerner.
wuduwa [wu˜du˜waˆ] cu. Adin mǝsǝlǝmbayen
tamsiri kawu sala jǝmmayero bi ngawo
idiyen yim sala asembea bi layayea
ɍiman cǝdidǝ. Jǝmma kojǝnadǝn, kǝla
kǝnjayen ɍiman masidindeye wuduwa
kido. fa: sermon.
wuduwu [wu˜ðu˜wu˜] kkye2. Kam bi awo laa
tǝmanǝmmaye jawal ro. Wusǝgǝne curo
kawu yakkuyen isǝkki. mt: gu˜re˜ðu˜2. fa:
attendre.
wufadu [wuˆfa˜ðu˜] kkye2. Curo ingi ngǝwuyen
kodadu. Da kaɍimoye wufaje duwon
kayeyeno. fa: bouillir (dans une grande
quantité d'eau).
wuidu [wuß™ðu˜] kkye2. Tikkerǝnniro dio. Was
wajiya kani wuije nansǝniro leji. mt:
suˆwu˜ttu˜. mg: geˆroˆ. fa: détacher.
wuiduram [wu˜iðu˜råˆm] cu. Na suwuttuye.
Wande kammǝmmi, jedǝa
wuiduramnjuyen suwudde. fa: nœud.
wujiwujima [wu˜jß™wu˜jß™maˆ] cu. Lenǝmare
ngǝwua. Wujiwujima adǝ tǝmmaro
leduro cǝmbariwawo. fa: errant.
wuldu [wuˆlðu˜] kkye2. Cilan manadu bi
kakkadun ruwudu. Radiyolan argǝm
jaujǝna wuljana. fa: dire.
wuletma [wu˜le˜tmaˆ] cu. Hangal leyadaadǝ.
Mana ti adǝyea wunduma ngojiwawo, ti
wuletma nangaro. fa: fou-fou, maniaque.
wulǝkta [wuˆlǝˆktaˆ] cu. Kori koriro
wawastudǝ. Keyeraye wulǝktadǝ,
bunea, dunia ngaa wassi. mt: mǝˆlǝˆktaˆ. fa:
éclair.
wulǝktu [wu˜lǝ˜ktu˜] kkye2. Wassǝme njejo.
Mǝlleram wulǝkci. mt: mǝ˜lǝ˜ktu˜. fa: briller.
wulu [wu˜luˆ] cu. Garasan kanduɍi dimiyaso
lardu samsuyelan fǝrijane cadǝnadǝ.
Wululan kajǝmu kawuye cadi. fa: laine.
wulwuladu [wuˆlwuˆla˜ðu˜] kkye2. Nur tuluwo.
Sunonju kǝndawulan cinjǝna wulwulaji,
cidi guwattuma cǝragǝnni. mt: y߉y߉lðu˜. fa:
briller.
wulwuɍi [wu˜lwu˜ɍ߉] cu. Kowo kamuwa, lamar
184 kalmaram tǝlamyindia
wuɍaam
wakkajiya, karwukǝjinja fǝledaaro
casangidǝ. Yim larusaniyea wulwuɍi
gǝrji! fa: youyou.
wumangalwoma [wu˜ma˜ngå˜lwo˜maˆ] cu.
Kam kǝlanju gǝnia, wundumaa
nojǝnnidǝ. Wumangalwomaye nalan ser
fando jau. fa: égoïste.
wumdu [wuˆmðu˜] kkye2. Inginamburo kajǝm
bi awo gadeye njuro. Argǝmmi wumje
nema falma fandǝkkǝni mǝnde. fa:
tomber (plante).
wundu [wuˆndu˜] ko. Fudu kam koroye.
Wundu bǝridǝa juwo? fa: qui.
wundu yaye [wuˆndu˜ yaˆye˜] w. Kam fi yaye.
Lamar adǝro wundu yaye bananju
cuwudo ngǝlajo. fa: quiconque.
wunduma [wuˆndu˜ma˜] w. Kam ndasoma
gǝni. Wunduma ku lokkollo isǝnni. fa:
personne.
wuptu [wu˜ptu˜] kkye2. Ingi bi awo ingiingi
fallo sǝrǝptu. Bǝlǝm wupkenniya, jauro
kannuadǝ, tǝwayeno. fa: gorgée (prendre
une).
wura [wu˜raˆ] alnj. Am dunialan kawu ngǝwu
jawunadǝ. Kakani yindi samma wura
nangaro, kiaddin lejai. fa: grands, âgés.
wuradu [wuˆraˆðu˜] kkye2. Kuraro waldu.
Kǝska fanniye sammaa yattǝkke
wurajana. fa: grandir.
wurami [wu˜ra˜m߉] cu. Kǝska kǝla fatatalla
tilan maara jujaidǝ. Na juwom ingiye
cundilan wuramilan maara jujai. fa:
pagaie.
wuramidu [wuˆraˆm߉ðu˜] kkye2. Wuramilan
maara judu. Napkadan maara
wuramijai. fa: ramer, pagayer.
wuraptu [wuˆra˜ptu˜] kkye2. Dunoaro baktu.
Gǝmdo falyekkǝniya, yani wua wuramse
kirukko. fa: taper (fort).
wurdu1 [wuˆrðu˜] kkye2. Awo tǝdandǝnaa
yakkǝme fidu. Soronju tuloyedǝa wurje
simintiye kido. fa: démolir.
wurdu2 [wuˆrðu˜] kkye2. Majilis so, gomnati
soye kidanja isadaduwu. Kungiyanja
wurjanaman, gade kokcanni. fa:
dissoudre.
wuri1 [wuˆrß™] l. Lamba kombe katte mewu
deri-a mewun arakkun-an dǝganadǝ.
Kǝndawu daje kawu wuri cǝdiya, dunia
jauro wassi. fa: quinze.
wuri2 [wuˆrß™] l. Fi firo uwu kǝldǝgǝnadǝ. Feya
findi wuri gai kulonjuro ngasaane banna
kedo. fa: cinq (plus).
wuɍaam [wuˆɍaˆa˜m] alnj. Kam timi bawoadǝ.
Wuɍaam nangaro, kasusu cǝdiya, ci
wuɍi
kuraro kajiwawo. fa: édenté.
wuɍi1 [wu˜ɍ߉] cu. Awo bul ingilan tuwandi
kure naptu kungunaye cǝdidǝ. Sǝnǝmgu
laa wuɍi fijane kuro cadi. fa: cauris.
wuɍi2 [wu˜ɍ߉] cu. Kakkadu bi su masammanno
tǝdǝna tilan kasuwu tǝdidǝ. Najeriyaye
wuɍidǝ nairaro bowojai. mt: ku˜ngu˜naˆ. fa:
argent.
wuɍi dǝmbu [wu˜ɍ߉ dǝˆmbu˜] cuk. Jaman
kureyen tilan lǝman casuwi. Boɍima adǝ
jawa kime wuɍi dǝmbua kǝlaro cakke
culuwuna. fa: cauris.
wusadu [wuˆsa˜ðu˜] kkye2. Marmarea kambo
njǝddo. Wua jauro wusasi nangaro,
fannju kolyekko. fa: menacer..
wuse [wu˜seˆ] aj. Kalma kam ser njǝddǝnaro
bi kida laa cǝdǝnaro bi lewaro wuldidǝ.
Bawanju tiro kalwu bǝɍin kenniya, wuse
cǝne bikke ngǝskeno. fa: salut à toi,
merci.
wusedu [wuˆseˆðu˜] kkye2. Wuse wuldu. Kam
Y - y
ya1 [yaˆ] kkye1. Ciyen ingi bi awo ingiingi
curoro njǝkkowo. Jenilan bǝlǝm kannua
cai. bg: njaˆ; kǝˆnja¨. fa: boire.
ya2 [yaˆ] kkye1. Tawa ciyen maddǝme
kinjayen tuluwo. Tawa ngǝwuro cai
nangaro, kasuwa nganjiye tia kida. bg:
njaˆ. fa: fumer.
ya3 [yaˆ] kkye1. Ingi bowadaye baworo
waldu. Nangǝɍi kojiya, ngada
tussiwawo cai. bg: njaˆ. fa: tarir.
ya4 [ya¨] cu. Kamu cambǝnadǝ. Kǝlama
yanǝmbea yalan bowonǝmmama ngǝla
wo. fa: mère.
ya5 [ya¨] cu. Ci ngǝrǝmbe na najagaiya
dajaidǝ. Ya naduwuro gǝnama maujo
duwon kiro. fa: ligne d'arrivée.
ya6 [yâ] cu. Wuɍi bi lǝman njade tilan
kasuwu badinǝmidǝ. Ya namburo
kasuwu wuro tiyero. mt: jå¨r. fa: capital.
ya diwinoye [ya¨ d߉wß™noˆyeˆ] cuk. Kǝska
diwino cakkidǝ. Bilmalan kǝska fi yayero
ya diwinoyema faidaa wo. fa: dattier.
ya gofaye [ya¨ go˜faˆyeˆ] cuk. Kǝska gofa
cakkidǝ. Ya gofaye kaɍiyi cǝdanni. fa:
goyavier.
ya goroye [ya¨ go˜roˆyeˆ] cuk. Kǝska goro
cakkidǝ. Lardundelan ya goroye
kokcaiwawo. fa: kolatier.
ya ingiye [ya¨ ߉ngß©yeˆ] cuk. Dokkor tǝdiya,
kam ngawolan dadumaa gurejidǝ. Ya
kalmaram tǝlamyindia
yaa
niro ser njǝddiya, wusene tia. fa:
remercier.
wusǝr [wu˜sǝˆr] cu. Kǝji yen kal, kuttu yen
kal, awo cammoa kambo wakkajiyidǝ.
Ku wusǝr larusa Aɍiyen am kada
captana. mt: lå˜måˆr. fa: cérémonie.
wusǝrram [wuˆsǝˆrrå˜m] cu. Na lamar tǝdidǝ.
Wusǝrramlan ganga gǝrji ngai
dabduyeno. mt: låˆmåˆrrå˜m. fa: cérémonie
(lieu de).
wusǝɍi [wu˜sǝ˜ɍß™] cu. Na bowu katte timi yindi
fuwuyen am laa laayedǝ. Kasusu cǝdiya,
wusǝɍinju shawa laa turui. fa: écart
(entre les incisives).
wusku [wuˆsku˜] l. Lamba kombe katte
tulur-a lǝgar-ayelan dǝganadǝ. Kani
mewulan yindi ladǝmiya, wusku gapci.
fa: huit.
wuwuldu [wuˆwuˆlðu˜] kkye2. Awo fal
ngǝwuro wuldu. Kwa Bintuye Libilan
isǝnadǝa wuwuljai fakko. fa: ressasser.
ingiye curǝnama, ingidǝa cawande
cadanni, nandoinjuro. fa: défenseur (jeu).
ya kafeye [ya¨ kaˆfe¨yeˆ] cuk. Kǝska tǝngǝɍi tada
kurnaye gai cakkidǝ. Koduwarnin ya
kafeye barejai. fa: caféier.
ya kawudiye [ya¨ kaˆwu˜d߉yeˆ] cuk. Kǝska
kuruwu kalu kuruwu kuruwua
buwuccaidǝ. Kalu ya kawudiyen
kǝndewu fuldai. fa: eucalyptus.
ya kǝsai [ya¨ kǝˆså¨i] cuk. Ya kam kattendon
niyaye. Wundu yaye ya kǝsainjua
nangujǝna. fa: belle-mère.
ya kimbaye [ya¨ kß™mba˜yeˆ] cuk. Kǝska kimba
cakkidǝ. Afǝrika adinnambelan ya
kimbaye barejai. fa: poivrier.
ya kinda [ya¨ k߉nðaˆ] cuk. Kamu bawanǝmbe
yanǝm gǝnidǝ. Yani bawoyenniya, fuwu
yani kindayen wurayekko. mt: ba˜waˆ3. fa:
marâtre.
ya kokaye [ya¨ ko˜kaˆyeˆ] cuk. Kǝska koka
cakkidǝ. Lardu ci tekuyen ya kokaye
barejai. fa: cocotier, cacaoyer.
ya lemǝn nasaraye [ya¨ leˆmǝ¨n naˆsaˆra˜yeˆ]
cuk. rui: leˆmǝ¨n naˆsaˆra˜1.
ya lemǝnne [ya¨ leˆmǝ¨nneˆ] cuk. rui: leˆmǝ¨n1. fa:
citronnier.
ya mongoɍoye [ya¨ mo˜ngoˆɍoˆyeˆ] cuk. rui:
mo˜ngoˆɍoˆ1.
yaa [yaˆa˜] cu. Tada bi fero yando-a
bawando-a tilo bi falnja-a tilo kawulan
185
yaa deida
konjǝnadǝ. Fanndelan andi yakku: wu-a
yaawani Fanna-a Isa-a. mt: yeˆiya˜. fa: frère
(aîné), sœur (aînée), demi-frère, demi-
sœur.
yaa deida [yaˆa˜ deˆidaˆ] cu. Kamu naptu yeiya
larusaye cǝdidǝ. Larusanjulan yaa
deidanjua jǝkka findilan salamgeno. fa:
sœur.
yaadan [yaˆa˜daˆn] cu. Da curo lǝman njuwo
diomayen siworo tangaada cuwu dioro
faidaadǝ. Fǝladaram yaadan curo
kiambero cakke boje cuwu cǝdi. fa:
caillette.
yaana [ya¨aˆnaˆ] cu. Kam yando tiloadǝ.
Fanndelan wu-a yaanawani feroye
yindi-a kwangaye yakku-a kǝrgaiye. fa:
frère (de même mère), sœur (de même
mère).
yadda1 [yaˆddaˆ] kkye1. Awo langada walde
naptunju caye gairo dio. Agogonju
caddana, kǝrma ngǝlaro sa ci. mt: yaˆssaˆ.
bg: njaˆddaˆ. fa: réparer.
yadda2 [yaˆddaˆ] kkye1. Kalkallo dio. Mananǝm
adǝ yaddammi duwon, fuwu
amwurawayen wullǝmia, bonenǝm
cattuluwi. mt: yaˆssaˆ. bg: njaˆddaˆ. fa:
corriger.
yadduwo1 [yåˆdduˆwoˆ] kkye1. Kamba game
na laaro kallo ledu. Fannjuro
leyekkǝniya, tia yadduwukke kasuwuro
leyeiye. bg: njåˆdduˆwoˆ. fa: accompagner,
escorter.
yadduwo2 [yåˆdduˆwoˆ] kkye1. Kam fannǝmbo
isǝnaa cinnaro tuluwo. Modu wua
lewaro kadinniya, yadduwukke taksi
kiwandǝnniya, alakǝlewadiye
walladakko. bg: njåˆdduˆwoˆ. fa:
raccompagner.
yadi1 [ya˜d߉] cu. Ngalduram battaye metǝr
fallo gǝna maujǝnadǝ. Modu yadi yakku
battaye cuwe tadanjuro gǝmaje-a
yange-a kiddudo. fa: yard.
yadi2 [ya˜d߉] cu. Garasan caajane awo
kajǝmu dioye cawandǝnadǝ. Gari
dudoro yadi shaddaye ciwo. fa: tissu,
étoffe.
yado1 [yaˆðoˆ] kkye1. Awo laa ngonǝme na
gadero ledu. Jǝrwuro muɍi cadi. bg:
njaˆðoˆ. fa: apporter, amener, emmener.
yaji [ya˜j߉] cu. Njitta-a karekalu gade-a
gǝwurgadadǝ. Yaji kaluro yakkǝmiya,
kǝjiji. fa: épice.
yakko1 [yåˆkkoˆ] kkye1. Curo awo laayen
gǝnadu. Radiyoniro batǝr yakkǝkki. bg:
njåˆkkoˆ. fa: insérer.
186 kalmaram tǝlamyindia
yalo nasara
yakko2 [yåˆkkoˆ] kkye1. Kalma dǝlwu awo laa
tǝdǝnaye wulduma. Awi cakke tadadǝa
maskalan bakkem? bg: njåˆkkoˆ. fa:
provoquer.
yakko3 [yåˆkkoˆ] kkye1. Kajǝmu ludu. Ku kalwu
bǝɍin cakkǝna. bg: njåˆkkoˆ. fa: porter.
yakko4 [yåˆkkoˆ] kkye1. Sheda gǝnaduwu.
Buwunju noduro lamba kekko. bg:
njåˆkkoˆ. fa: marquer.
yakku [yaˆkku˜] l. Yindiro fal yirgamiya.
Yallanju yakku: tada yindi-a fero fal-a.
fa: trois.
yakkula [yaˆkkuˆla˜] cu. Kom bi kǝlanga awo
yakku yakkun ngodi bi tǝdidǝ. Njokkilon
yakkula tǝdiya, susu yindi ngonǝmiya,
yurǝmma. fa: trois (ce qui consiste en).
yakta [yåˆktaˆ] cu. Yaktu diodǝ. 12 : 3 = 4 adǝ
yakta. fa: division.
yaktu1 [yåˆktu˜] kkye2. Ci ciro dagardu.
Lǝmannju ci yindiro yakce ci faldǝa sǝni
gadero keno. fa: scinder.
yaktu2 [yåˆktu˜] kkye2. Lamba laa curo lamba
gadeyen ndawuro mennaro nodu. 10 : 2
= 5 mewu yindiro yaktiya, uwu
tuwandi. fa: diviser (mathématiques).
yal1 [ya¨l] cu. Kam awalakcǝnnidǝ. Na yallan
kalala bawojiwawo. mt: njuˆɍ߉. fa: enfant.
yal2 [ya¨l] cu. Am fannǝmlan dasaana
ambanǝmidǝ. Yalnju ngǝwu nangaro,
argǝm buwu fal kǝndawu cǝdiwawo. fa:
famille.
yala [yaˆla˜] cu. Fǝkka adinnambo yimiya, kanji
mukkonǝm wailayedǝ. Lokkolnde yala
bǝlayen. fa: nord.
yalaadinnam [yaˆla˜aˆd߉nnåˆm] cu. Katte
yala-a adinnam-aye. Adinnam cǝkko
dane, wande yalaadinnambo
saɍinǝmmi. fa: nord-est.
yaladaji [yaˆla˜daˆjß™] cu. Yala kuruwu. Yaladaji
bǝlandeyen kuloa nangaro, lǝmannaro
nansǝni dapcaana. fa: extrême nord.
yalami [yaˆla˜mß™] alnj. Awo yalaye. Lenǝmiya,
diwino yalami sukkude. fa: nord (du).
yaldu [ya˜lðu˜] kkye2. Awo laaro isǝme
baktuwu. Ngǝwul kauro yaldiyiya,
timaro kuttu wo. fa: cogner (se), heurter
(se).
yalo [ya˜lo˜] cu. Tada kǝskaye tǝmatǝm gai
duwon gǝna cǝmdǝ. Bikka jǝrwunjun
yalo kura kura, laa kime, laa kurnum
sukkudo. fa: aubergine (sorte d').
yalo nasara [ya˜lo˜ naˆsaˆra˜] cuk. Yalo duwon
alama junguruye gaia cǝlǝmdǝ. Yalo
nasaraa curo kaluyero casakki. mt: juˆmu¨.
fa: aubergine.
yambo
yambo1 [yåˆmboˆ] kkye1. Kambe tada curolan
tuluwo. Kamuni lowotordiro yadǝkke
fero cambo. bg: njåˆmboˆ. fa: accoucher,
enfanter.
yambo2 [yåˆmboˆ] kkye1. Lǝmanne tada
curolan tuluwo. Kanini tada yindi
cambo. bg: njåˆmboˆ. fa: mettre bas.
yambo3 [yåˆmboˆ] kkye1. Kǝla tiyiyen kolwoɍi
ngǝwuye luwo. Baru tia cǝdane tiyinju
samma cambǝna. fa: naître (boutons).
yambo4 [ya˜mbo˜] cu. Ingiingi kanduɍia
cǝlǝmbo cǝdidǝ. Kǝlanju di ngǝwua
nangaro, sawi yaye yambo cakki. fa:
colorant.
yambo5 [yåˆmboˆ] kkye1. Kannuye ta. Kannu
cambilan da warnǝmiya, kangecijiro
walji. bg: njåˆmboˆ. fa: flamber.
yambudo [yåˆmbuˆðoˆ] kkye1. Kǝriye so dio.
Kǝri adǝ kusotto curuiya, cambudi. bg:
njåˆmbuˆðoˆ. fa: aboyer.
yange [yaˆnge¨] cu. Kajǝmu si yindiaro
tududǝna laa tǝmǝrra, laa butoadǝ.
Kiariya yange tuloa ngǝwuro casakki. fa:
pantalon, culotte.
yangeba [yaˆngeˆba˜] cu. Kasuwa kamba
cakke bǝɍi ingiingi kori koriro cǝdidǝ.
Yangeba tia cǝdane kidaramnjun naptu
tiro tiyero. mt: bǝˆɍ߉ye˜r; sß©daˆðaˆ. fa:
dysenterie.
yapsa [yå˜psaˆ] alnj. Dina. Awonju bawo
nangaro, kajǝmu yapsaa dadaji. fa: usé.
yaptuwu1 [yå˜ptu˜wu˜] kkye2. Cidiro njado.
Jawal kuloyen Musaa koronju
yapkeyeno. mt: wå˜ptu˜wu˜. fa: terrasser.
yaptuwu2 [yå˜ptu˜wu˜] kkye2. Jire fando. Fuwu
alkaliyen Fanna kwanjua yapkeyeno. fa:
emporter.
yardu [yaˆrðu˜] kkye2. Niya maduro fado
feroyero wuɍi bi kare yado. Saa yindiro
ferodǝa yarjeso, tia wajǝna cǝne kam
gade niyayeno. fa: donner (un cadeau).
yarsǝm1 [yåˆrsǝ¨m] cu. Nia kǝskealan awo laa
diodǝ. Yarsǝmbe cakke bǝrinju kǝjijǝnni.
fa: négligence, paresse.
yarsǝm2 [yåˆrsǝ¨m] cu. Mana diwi kǝla
kamben tǝmanju baworo diodǝ. Yarsǝm
jalla cadidǝro, janderamnjadǝa
wayekko. fa: médisance.
yaɍgaɍo [yaˆɍgaˆɍoˆ] kkye1. Kamba nanǝmlan
ronǝme wuraduwu. Tadawa rawani
bawojǝnaye yindi yeiyani caɍgaɍi. bg:
njaˆɍgaˆɍoˆ. fa: éduquer.
yasara1 [yåˆsåˆraˆ] kkye1. Kasau dio. Nganjiye
tia cǝdane casarai. mt: koˆso˜ktu˜. bg:
njåˆsåˆraˆ. fa: tousser.
kalmaram tǝlamyindia
yekkindu
yasara2 [yåˆsåˆraˆ] kkye1. Jǝrero ngodu.
Mananjudǝa yasarakke cikke
leyekkǝniya, kattuwu. bg: njåˆsåˆraˆ. fa:
croire.
yassa1 [yaˆssaˆ] kkye1. Awo landǝnaa ngǝlaro
dio. Agogoni dajǝnadǝa njassayima
cassane seno. bg: njaˆssaˆ. fa: réparer.
yassa2 [yaˆssaˆ] kkye1. Kǝla gǝrǝptu. Lekke
wanjamma kǝlani cassai. bg: njaˆssaˆ. fa:
coiffer.
yassa3 [yaˆssaˆ] kkye1. Kajǝmuye nanju laa
dudo. Kakani ɍiwura-a garasan-alan
yangeni cassana. bg: njaˆssaˆ. fa:
raccommoder.
yatto1 [yåˆttoˆ] kkye1. Ingi njo. Baramlan
lǝmanna yatto jauro leiyaa. bg: njåˆttoˆ. fa:
abreuver.
yatto2 [yåˆttoˆ] kkye1. Ingi njo. Was wajiya,
jǝrwunju tǝmatǝmbe catti. bg: njåˆttoˆ. fa:
arroser.
yatto3 [yåˆttoˆ] kkye1. Garasan bi ngǝlai bi
dango bi suso kǝkǝledu. Buwu
santolaye cǝwede je dunoa ketto. bg:
njåˆttoˆ. fa: tresser.
yaudi [yå˜udß™] cu. Kaduwu Nawi Yakubaye.
Yaudiya mǝsǝlǝmba gai Ala fal lon jagai.
fa: juif.
yaye1 [yaˆye˜] kǝl. fa: quiconque.
yaye2 [yaˆye˜] kǝl. Kalma awo tima kal bi
ngalworo wuljidǝ. Ngudi adǝro gursu
findi yaye ye lejo! fa: au moins, ou bien.
ye [ye˜] kǝl. Kalma awo gadegade kǝlduye.
Adǝ kakke, todǝ ye kakke. fa: aussi.
yedu [ye˜ðu˜] kkye2. Aiya dio. Amina Suzuki
bikke yejiya, kowonju kǝji. fa: chanter.
yeiya [yeˆiya˜] cu. Yaana bi awaana duwon
kǝrwulan konjǝnadǝ. Ngo yeiyani kǝlan
tasaa kǝnde cǝdi, kasǝkke lekke karedǝa
mowokki. mt: yaˆa˜. fa: frère (aîné), sœur
(aînée), demi-frère, demi-sœur.
yejo1 [yeˆjoˆ] kkye1. Ro tuluwo. Gomnati
wada cuttuluwuna, kanjǝr ceyesiwawo.
bg: njeˆjoˆ. fa: tuer.
yejo2 [yeˆjoˆ] kkye1. Jau isafanduwu. Kǝrani
nokkǝni nangaro, malǝm wua kirwonin
seso. bg: njeˆjoˆ. fa: battre.
yejo3 [yeˆjoˆ] kkye1. Kamba salammǝme
jawallo njakko. Tadani banna kidǝnniya,
ngarlan kejǝkko. bg: njeˆjoˆ. fa: corriger.
yekkin [yeˆkkß©n] cu. Awo wakkajǝna nodu bi
nodu nambudǝ. Isǝmmadǝ, yekkinni
mbeji duwon, fandǝkke nanǝmbo
lekkǝni. fa: information.
yekkindu [yeˆkk߉nðu˜] kkye2. Hangal gǝnadu.
Yekkinne, wande kannu sangǝmmi. fa:
187
yeleye
veiller.
yeleye [yeˆleˆye˜] cu. Lǝman fadoye amba
jauro cǝɍinadǝ. Ndara lekki yaye yeleye
wua sǝgai. fa: animal domestique.
yendu [yeˆnðu˜] kkye2. Buni ta. Yim kǝra
bawoa yalla Bagaraye Kǝmǝduwulan
buni yenjai. fa: pêcher.
yenduma [yeˆnðu˜maˆ] cu. Kam buni ta
saniaro cǝdanadǝ. Yenduma adǝ kǝɍi-a
mui-a ngalan buni cǝdai. fa: pêcheur.
yer [ye¨r] l. Filǝgar lǝgariro fal kǝlgǝmiya.
Gursu yer yindidǝ jǝkka fal. fa: cent.
yerdu [ye˜rðu˜] kkye2. Awo laa cakke bǝɍi
ingiingi bi tuwur kori koriro dio.
Mongoɍo landǝna cane yeryeno. fa:
déféquer.
yero [yeˆroˆ] kkye1. Awo badidǝna tumoduwu.
Kǝranju ceriya duwon, kǝnǝmbo boji. bg:
njeˆroˆ. fa: finir.
yesaktu [yeˆsåˆktu˜] kkye2. Ngur lǝmanne
babangǝme nambinju tuluwo. Dalo
yesakkada duwan tiyi cǝde dunoaro
walji. mt: ko˜wo˜ðu˜2. fa: castrer.
yestu [ye˜stu˜] kkye2. Jawal koldu. Kadi
jawalnjulan cure yeskeno. fa: bifurquer.
yigǝl [yß™gǝˆl] cu. Dǝlawu cudurǝna ngawolan
kasuni nadodǝ. Dǝlawu ngǝwu gǝni
cuduroa, yigǝl dio ngǝla gǝni. fa: semer
(après la pluie).
yikaldu [y߉kaˆlðu˜] kkye2. Kalkallo dio. Je adǝa
todǝro yikalle kamme se. fa: ajuster.
yikkado [y߉kkåˆdoˆ] kkye1. Kam awo diwi
cǝdǝnaro marmarea njǝddo. Bare baɍi
fuwun banna adǝ gai dikkǝniro sǝkkado.
bg: njǝ˜kkåˆdoˆ. fa: gronder.
yikkawo [y߉kkaˆwoˆ] kkye1. Kam curo jǝktuyen
dǝganaa bananǝme tuluwo. "Kutturo
sǝkkǝmoye!" nǝkke sawi yaye Alaa
korǝkki. bg: njǝˆkkaˆwoˆ. fa: sauver.
yikkǝmbo [yß™kkǝˆmbo˜] kkye1. Tǝgam njo.
Tadanju cǝkkǝmbe ɍenomaro ce kidaro
leyeno. fa: allaiter.
yikkǝmowo [y߉kkǝˆmoˆwoˆ] kkye1. Sa jabiya
yeje dajiya, kamuwa ngawonjuye aiya
yedu. Laa aiya cakkamoyi, laa ye
wulwuɍi casakki, bikke kǝjijiya. fa:
chanter le refrain, chœur (faire le).
yikkǝra [y߉kkǝˆraˆ] kkye1. Kǝla awo laayen
kambo ilmu njo. Yeiyani wuro mota
kǝridu sǝkkǝra. fa: apprendre à.
yikkowo [y߉kkoˆwoˆ] kkye1. Ci adǝn ngonǝme
ci gadero njado. Kambi nojǝnni
nangaro, maaralan tia kikkowo. fa:
passer.
yila yilayen [yß™laˆ yß™laˆyeˆn] nkye. rui: yß™laˆyeˆn.
188 kalmaram tǝlamyindia
yiptuwu
yilayen [yß™laˆyeˆn] nkye. Hangallayen. Bare
fanjǝnniro, yilayen isǝkke tia kidakko.
bg: yß™laˆ yß™laˆyeˆn. fa: doucement.
yildu [yß™lðu˜] kkye2. Kowo kuraro tuluwo.
Kuruwunǝkkǝnadǝro, yilji yilji duwon,
kiaddin fangekko. fa: crier.
yile [yß™leˆ] cu. Raambama, wanǝmma gairo
diodǝ. Yile jaudǝro, kwama tiro tiyero.
fa: caprice.
yiledu [yß™le˜ðu˜] kkye2. Yile dio. Nammiyena
duwon, fero shawa laa yilejiaro ise
lewasane koyeno. fa: caprices (faire des).
yileduwu [yß™le˜ðu˜wu˜] kkye2. Kambo yile
njǝddo. Wande yilesǝgǝmmi, radde are
leniye. fa: caprices (faire des).
yim [yß©m] cu. Kǝngal awo laa tǝdǝnaye bi
tǝdiyedǝ. Yim mai bǝɍin galajanaa Modu
katambo. mt: kǝˆngå˜l2. fa: jour.
yim wajiya [yß©m waˆjß™yaˆ] kkyek. Yim awo laa
tǝdiro kawu fal maujǝnadǝ. Yim wajiya
layaa ngǝlaronju kiwo. fa: veille.
yimbaro1 [y߉mbaˆroˆ] kkye1. Duno bi raktu
fuludu. Abdu balo bakce tǝlǝs
cǝmbarǝna. bg: njǝˆmbaˆroˆ. fa: fatiguer (se),
épuiser (s').
yimbaro2 [yß™mbaˆroˆ] cu. Ngawo ngǝnǝwuyen
awo tiyi fanjidǝ. Bune farai lejidǝ,
yimbaro tia cǝdane boyeno. bg:
njǝ˜mbaˆroˆ. fa: fatigue.
yimbǝɍo1 [y߉mbǝˆɍoˆ] kkye1. Figǝme ci kalkallo
iso. Fajar fi yaye gǝmdonde ingilan
yimbǝɍǝkki. bg: njǝˆmbǝˆɍoˆ. fa: remplir.
yimbǝɍo2 [y߉ˆmbǝˆɍoˆ] kkye1. Bir so, sǝrdu so
awo laa cǝjǝkkǝgǝme cidu. Katifani
ngajibuldun yimbǝɍǝkke ngǝlajǝna. bg:
njǝˆmbǝˆɍoˆ. fa: bourrer, fourrer.
yimbo1 [y߉mboˆ] kkye1. Kiam tǝgambe nja.
Timal tambiyama, kiam cǝmbi. bg:
njǝˆmboˆ. fa: téter.
yimbo2 [y߉mboˆ] kkye1. Curo ciyen gana
ganan nja. Abdu bido cǝmbi. bg: njǝˆmboˆ.
fa: sucer.
yindi [y߉ndß™] l. Tiloro tilo kǝllǝmiya.
Kǝlasndelan allo kura yindi. fa: deux.
yindiro [y߉ndß™roˆ] nkye. Fal tǝdǝnaro fal gade
kǝlduwu. Bikka yindiro fannǝmbo
leyekko, nia nanjǝgǝkkǝni. fa: deux fois.
yinedu [y߉ne˜ðu˜] kkye2. Moji dio. Kam adǝ
jauro dondidǝro, rakcema yinejiwawo.
fa: bouger.
yinganga [y߉ngaˆngaˆ] kkye1. Kam awo
cǝdidǝa ni ye dio. Tadaana adǝ bawanju
saɍijidǝa cingangayi. bg: njǝˆngaˆngaˆ. fa:
imiter.
yiptuwu [yß™ptu˜wu˜] kkye2. Cuwuɍiyen awo laa
yirdu
yikkowo. Sunuri napkada da kǝskaro
yipciyi. fa: enfiler.
yirdu [yß™rðu˜] kkye2. Awo tardi gǝptu. Argǝm
yirje kuwuiya gewo. fa: jeter.
yirga [y߉rgaˆ] cu. Gade kǝlduwudǝ. Kom
kǝldayelan yirga lamba lambaye cadi. fa:
augmentation.
yirgayi1 [yß™rgåˆyß™] kkye1. Awo dǝganadǝro
gade kǝlduwu. Kidawu gomnati
alwasinja cǝrga nangaro, lairo
caluwuna. bg: njǝ™rgåˆyß™. fa: augmenter.
yirgayi2 [yß™rgåˆyß™] kkye1. Awo dǝganaro
kudǝme gade njakko. Lambaro lamba
gade yirgamiya, lamba tayi yindi
sammaro kuraro fandǝmi. fa: ajouter.
yiro1 [y߉roˆ] kkye1. Simalo fida. Fati kǝriye
dujǝna ciri. bg: nj߉roˆ. fa: pleurer.
yiro2 [y߉roˆ] kkye1. Lǝmannasoye so dio. Bune
buldu kirǝnniya, am samma curo
ngimbero kasargawo. bg: nj߉roˆ. fa: rugir,
beugler, blatérer, braire, hennir, bêler,
miauler, roucouler, barrir.
yis [yß©s] cu. Awo sim sananaa rungoro
casakke dijaiya isafujiyidǝ. Yaudiyaso
ngǝmǝri burodi yis bawoaye cadi saa fi
yaye. fa: levure.
yitta [y߉ttaˆ] kkye1. Kannu fudu. Kǝskaro
kannu cǝttane kulonju deyeyeno. fa:
enflammer.
yittambo [y߉ttåˆmboˆ] kkye1. Bana njo.
Sawawanju tia cattambe kulonju kawu
yindin kalayera. mt: ba˜na˜ðu˜. bg:
njǝˆttåˆmboˆ. fa: aider.
yittaro [y߉ttaˆroˆ] kkye1. Riduro njakko. Kǝri tia
cǝttariye ngǝrǝmgeno. bg: njǝˆttaˆroˆ. fa:
apeurer, effrayer.
yiwo [y߉woˆ] kkye1. rui: yuˆwoˆ.
yiyapko [y߉yåˆpkoˆ] kkye1. Ingi figǝme tǝlalaro
dio. Ngǝlainju cǝgapke jero ketto. fa:
amollir, mouiller.
yiyaptu [y߉yå˜ptu˜] kkye2. Ingi futtuwu.
Kajǝmunju yiyapce duwon cinduramlan
cinji. fa: tremper, asperger.
yiyildu [y߉y߉lðu˜] kkye2. Nur tuluwo. Kalwunju
yiyiljidǝro, tia kuruwuyen carui. mt:
wuˆlwuˆla˜ðu˜. fa: briller.
yo1 [yoˆ] kkye1. Awonǝm kambo sagǝme
tiyero waldu. Kida yiddǝkke wuɍi ngǝwu
seno. bg: njoˆ. fa: donner.
yo2 [yo¨] aj. Kalma kam awo cǝrayiya bi
kasacciya, wuljidǝ. "Ku kǝraro lene!"
yenniya, "Yo, fakkǝna," yekko. fa: oui.
kalmaram tǝlamyindia
yuwoma
yodu [yo˜ðu˜] kkye2. Tǝdiro waldu. Awo
fuwuro yakkiyena adǝ Ala yojiro waljo.
mt: moˆwoˆnðu˜. fa: possible (devenir).
yoktu [yo˜ktu˜] kkye2. Lǝmanne ngaworo
konǝme tia yakkǝme kǝla fuwunna ledu.
Dimiya yongǝkke barambo yadǝkke
yattǝkki. mt: gåˆttu˜. fa: conduire.
yukkuro1 [yuˆkkuˆroˆ] kkye1. Curo awo laayero
yuro, bi awo laa cidiyan dǝganaro
gǝmduwu. Kiyi bǝriro cukkure wundu
yaye wayeno. bg: njuˆkkuˆroˆ. fa: tomber.
yukkuro2 [yuˆkkuˆroˆ] kkye1. Lawalaro ta.
Kodu dikki wadumani wuro sukkuro. bg:
njuˆkkuˆroˆ. fa: attaquer, foudroyer.
yukkuro3 [yuˆkkuˆroˆ] kkye1. Naro bi kǝla awo
laayero jǝptu. Kǝskalan cure mukkoyen
namgadan. bg: njuˆkkuˆroˆ. fa: jeter (se).
yundo1 [yuˆndoˆ] kkye1. Ciyen curoro
njǝkkowo. Kǝmbo ngǝlaro njǝganǝmmi
yundǝmiya, kǝji curonǝmbe fanǝmbawo.
fa: avaler.
yundo2 [yuˆndoˆ] kkye1. Ndarama
turuiwaworo ingiye awo laa ngodu.
Maara suktiya, ingi tia cundi. bg: njuˆndoˆ.
fa: immerger.
yungoro [yuˆngoˆroˆ] kkye1. Kambo awo
karwunju cǝragǝna wuwuldu. Na
niyayen ngulu amba cungore kunguna
cuwandi. bg: njuˆngoˆroˆ. fa: louer, flatter.
yuro1 [yuˆroˆ] kkye1. Cidi nja. Kambǝɍilan goni
laa kauro. bg: njuˆroˆ. fa: tomber.
yuro2 [yuˆroˆ] kkye1. Tamanju burwoye
tuwandǝnniro lado. Jǝktu tia cuwande
fe jǝkka mian cuwunadǝa cure jǝkka
firakkuro kilado. bg: njuˆroˆ. fa: solder.
yuwatko1 [yuˆwåˆtkoˆ] kkye1. Awonǝm na laa
nonǝmmilan koldu. Biknju cuwatke,
awo ruwuye cǝdanni. bg: njuˆwåˆtkoˆ. fa:
perdre.
yuwatko2 [yuˆwåˆtkoˆ] kkye1. Kom baworo
njejo. Wuɍi ngǝwu cuwatki nangaro,
tiro cadiwawo. bg: njuˆwåˆtkoˆ. fa: gaspiller.
yuwo1 [yuˆwoˆ] kkye1. Kunguna yime awo
mǝradunǝmbe mowo. Tusturo
keluwunniya, Aɍi cala cuwe gigǝro. bg:
njuˆwoˆ; y߉woˆ; nj߉woˆ. fa: acheter.
yuwo2 [yuˆwoˆ] kkye1. Cuwuɍiyen fidu. Ngim
cuwiro kǝmanjuma yekkin wo. bg:
njuˆwoˆ. fa: couler.
yuwoma [yuˆwoˆmaˆ] cu. Kam cuwidǝ.
Wajǝnaman, yuwoma falma ise
dasǝgǝnni. fa: acheteur.
189
zik zik

Z - z
zik [zß©k] cu. Jakturam sǝrsǝrre dangoye bi fermeture à glissière.
suye. Jamburta kamu adǝye zikka. fa:

190 kalmaram tǝlamyindia