Vous êtes sur la page 1sur 80

^º$m_a àdMZ

lr_X² _mZVw“mMm`© {da{MV ^º$m_a ñVmoÌ na


AmÜ`mpË_H$gËnwéf lr H$mZOr ñdm_r Ho$ àdMZ

AZwdmXH$, gånmXH$ Ed§ àñVmdZm


AÜ`mË_aËZmH$a npÊS>V aVZMÝX ^m[aëb
emór, Ý`m`VrW©, gm{hË`aËZ, E_.E., ~r.ES>.

{hÝXr nÚmZwdmX
ñd. lr ho_amO nmÊS>o

àH$meH$ …
npÊS>V Q>moS>a_b ñ_maH$ Q—>ñQ>
E-4, ~mnyZJa, O`nwa 302015 (amOñWmZ)
\$moZ : (0141) 2705581, 2707458, \¡$Šg : 2704127
: @ .
2 ^º$m_a àdMZ
àW_ AmR> g§ñH$aU : 31 hOma 400
(31 AJñV 1984 go AÚVZ) àH$meH$s`
Zd_ g§ñH$aU : 2 hOma
(Zd_² g§ñH$aU)
(12 OwbmB©, 2006)
`moJ : 33 hOma 400 ^º$m_a àdMZ H$m `h ZdrZ g§ñH$aU àH$m{eV H$aVo hþE h_| hm{X©H$
àgÞVm H$m AZw^d hmo ahm h¡Ÿ& `h H¥${V O¡Z g_mO _| gdm©{YH$ àM{bV
"^º$m_a ñVmoÌ' na hþE AmÜ`mpË_H$gËnwéf lr H$mZOr ñdm_r Ho$ AmÜ`mpË_H$
àdMZm| H$m {hÝXr ^mfm _| AZwdm{XV g§H$bZ h¡Ÿ&
nyÁ` lr H$mZOr ñdm_r Ho$ "^º$m_a ñVmoÌ' Ho$ àdMZm| H$m g§H$bZ
gd©àW_ JwOamVr ^mfm _| hþAmŸ& Cº$ àdMZm| Ho$ AmYma na ñd. npÊS>V
~§erYaOr emór Zo CgH$m {hÝXr _| AZwdmX àma§^ {H$`mŸ& Hw$N> H$mì`m| Ho$
àdMZm| H$m hr AZwdmX hmo nm`m Wm {H$ npÊS>V ~§erYaOr AñdñW hmo J`o
{\$a AmJo Ho$ H$mì`m| H$m AZwdmX Am¡a gånyU© ñVmoÌ Ho$ àdMZm| H$m gånmXZ
npÊS>V aVZMÝXOr ^m[a„ Zo ñd`§ {H$`mŸ& BZ àdMZm| H$m gd©àW_ Ymamdm{hH$
_yë` : nÝÐh én`o àH$meZ OZdar 1982 go Aàob 1984 VH$ O¡ZnW àXe©H$ _| hmoVm ahmŸ&
~mX _| nmR>H$m| H$s _m§J na nwñVH$ Ho$ ê$n _| àH$m{eV {H$`m J`mŸ&
nyÁ` lr H$mZOr ñdm_r Ûmam {ddo{MV AmÜ`mpË_H$ {df`m| Ho$ àH$meZ Vmo
~hþbVm Ho$ gmW hmoVo aho, naÝVw CZHo$ Ûmam {ddo{MV ì`mdhm[aH$ {df`m| Ho$
àH$meZ ~hþV H$_ hþE, {OgHo$ H$maU g_mO _| Hw$N> ^«mpÝV`m± ^r I‹S>r hþBŸª &
`Ú{n CZHo$ OrdZ H$m ì`dhma EH$ Iwbr {H$Vm~ H$s ^m±{V ñnï> Wm,
VWm{n CZH$s àdMZ e¡br _| AÜ`mË_ H$s _w»`Vm hmoZo go bmoJm| H$mo Eogm bJm
{H$ lr H$mZOr ñdm_r ì`dhma Y_© H$s Cnojm H$aVo h¢Ÿ& Cº$ ^«_m| Ho$ {ZdmaUmW©
`o ^{º$àYmZ àdMZ AË`ÝV Cn`moJr {gÕ hþE h¢Ÿ&
npÊS>V aVZMÝXOr ^m[a„ Zo BgHo$ gånmXZ H$m JwéVa ^ma dhZ H$aVo hþE
_wÐH$ :
{àÝQ> "Amo' b¡ÊS> BgH$s àñVmdZm {bIZo H$m l_ {H$`m h¡Ÿ& EVXW© do YÝ`dmX Ho$ nmÌ h¢Ÿ&
~mB©g JmoXm_, O`nwa ^º$m_a ñVmoÌ Ho$ gå~ÝY _| npÊS>V aVZMÝXOr ^m[a„ Ûmam {bIr JB©
àñVmdZm nmR>H$m| Ho$ {bE AË`ÝV Cn`moJr {gÕ hþB© h¡Ÿ& Bg_| AZoH$ ^«mpÝV`m|
H$m g{dñVma Iwbmgm H$aHo$, CZH$m g_w{MV g_mYmZ H$aZo H$m à`mg {H$`m gånmXH$s`
J`m h¡Ÿ& Amem h¡ à~wÕOZ bm^mpÝdV hm|JŸo & AmÜ`mpË_H$gËnwéf lr H$mZOr ñdm_r Ohm± AÜ`mË_-A_¥V _| AmH$ÊR>
Bg nwñVH$ H$s boOa Q>mBn g¡qQ>J lr lwVoe gmVnwVo emór S>moUJm±d Ûmam {Z_¾ Wo, dht CZH$m öX` ^{º$ag go ^r b~mb~ (^aMH$) ^am hþAm WmŸ& do
H$s JB© h¡ VWm Bg àH$meZ H$mo BVZo gwÝXa T>§J go àH$m{eV H$aZo H$m lo` à{V{XZ àmV: Ed§ _Ü`m• AmYm-AmYm K§Q>m {Z`{_V {OZmb` _| OmH$a {OZoÝÐ
àH$meZ Ed§ àMma {d^mJ Ho$ à^mar lr A{Ib ~§gb H$mo h¡, {OÝhm|Zo _wÐU ^{º$ Ed§ ñVw{V {H$`m H$aVo WoŸ&
ì`dñWm _| H$_ go H$_ IM© _| gwÝXa H$m`© gånÞ {H$`m h¡Ÿ& Bg gh`moJ Ho$ {bE CÝhm|Zo AmÜ`mpË_H$ J«ÝWm| H$s ^m±{V hr "^º$m_a' Ed§ "{dfmnhma' O¡go
Q´>ñQ> CZH$m öX` go Am^mar h¡Ÿ& ^{º$naH$ ñVmoÌm| na ^r CËgmhnyd©H$ gag àdMZ {H$E, Omo CZH$s Xod-
emó-Jwé Ho$ à{V ^{º$^mdZm H$mo àJQ> H$aVo h¢Ÿ&
àñVwV àH$meZ H$s H$s_V H$_ H$aZo hoVw {OZ _hmZw^mdm| Zo AnZm Am{W©H$
`Ú{n do àdMZm| _| {OZoÝÐ ^JdmZ Ho$ JwUJmZ H$aVo-H$aVo ^{º$^mdZm
gh`moJ àXmZ {H$`m h¡, CZH$s gyMr AÝ`Ì àH$m{eV H$s JB© h¡Ÿ& h_ g^r XmZ- go A{^^yV hmoH$a JX²JX hmo OmVo Wo, VWm{n dMZm{^ì`{º$ _| ^º$öX`
XmVmAm| H$m öX` go Am^ma _mZVo h¢Ÿ& ^mdwH$ H${d`m| H$s ^m±{V A{Ve`mo{º$ Zht H$aVo Wo; A{nVw ^{º$àYmZ H$WZm|
AÝV _|, h_ g~Ho$ {eamo_{U AmÜ`mpË_H$gËnwéf lr H$mZOr ñdm_r Ho$ _| Am`o hþE H$V¥Ë© dm{X Ho$ Amamo{nV H$WZm| H$m `WmñWmZ C{MV ñnï>rH$aU
à{V lÕm§O{b A{n©V H$aVm h±,ÿ {OÝhm|Zo VÎdmonXoe Ho$ Ûmam h_| gƒo _moj_mJ© H$aZo _| gXm gmdYmZ ahVo WoŸ&
H$m `WmW© {ddoH$ OmJ¥V H$am`mŸ& h_ g~ CZHo$ ^º$m_a ñVmoÌ na hþE àdMZm| Ho$ ñdm_r g_ÝV^ÐmMm`© H$s ^m±{V JwéXodlr Ho$ ~w{Õnj na CZH$m öX`
_mÜ`_ go AnZo VÎdkmZ H$mo {Z_©b H$a| - `hr ^mdZm h¡Ÿ& hmdr Zht hmo gH$m WmŸ& CZH$s àñVwV gånyU© àdMZ ûm¥I § bm _| Bg ~mV Ho$
Xe©Z hmoVo h¢Ÿ&
- ~«. `enmb O¡Z
CXmhaUmW© ""AmnHo$ ^º$m| H$mo A{¾^` Zht hmoVm'' - BgHo$ ñnï>rH$aU _|
àH$meZ _§Ìr : npÊS>V Q>mSo >a_b ñ_maH$ Q´>ñQ>, O`nwa
JwéXodlr H$m {ZåZ H$WZ Ñï>ì` h¡Ÿ- "àb`H$mb Ho$ Vy\$mZ gÑe dm`wdJo go
àHw${nV àMÊS> A{¾ Vmo nwÊ`moX` go Y_m©Ë_mAm| H$mo ñne© H$aVr hr Zht h¡; {H$ÝVw
Omo Y_m©Ë_m kmZmZÝX AmË_m _| _¾ h¢, CÝh| H$fm`m{¾ ^r ñne© Zht H$aVrŸ&1
nwZíM "H$Xm{MV² Y_u Ordm| H$mo ^r AgmVm Ho$ CX` go ~mø _| Eogm
dmVmdaU (g§`moJ) ~Z ^r Omdo, VWm{n AÝVa _| AH$fm` ñd^mdr AmË_m
H$s eaU boH$a do {Z^©` ahVo h¢Ÿ&'2
BgàH$ma CÝhm|Zo nyU© gmdYmZr nydH© $ gå~pÝYV H$WZm| H$s Z`{ddjm
H$m Amdí`H$ ñnï>rH$aU `WmñWmZ IwbH$a {H$`m h¡Ÿ&
1-2. `hr nwñVH$ (^º$m_a àdMZ), n¥ð> : 131
CZHo$ àñVwV àdMZ O¡ZnWàXe©H$ Ho$ H$hmZ gÝXoe ñVå^ _| OZdar eãXm| H$mo N>mS‹o >-N>mS‹o >H$a grYm {hÝXr H$m AW© n‹T>o Vmo Cgo ^mdmW© n‹T>Zo O¡gm
gZ² 1982 go H«$_e: àH$m{eV hmoVo aho h¢Ÿ& nmR>H$m| Zo BZgo Iy~ bm^ ^r AmZÝX Am`oJm VWm AW© ^br-^m±{V g_P gHo$JmŸ&
{b`m Am¡a gamhm ^rŸ& g_`-g_` na nÌm| Ûmam àmoËgm{hV ^r {H$`m, naÝVw `Ú{n g§ñH¥$V H$m AÝd`mW© {hÝXr go Hw$N> {^Þ hmoVm h¡, VWm{n _¢Zo
gånmXZ H$m`© go _wPo ñd`§ AmË_g§Vmof Zht Wm, Š`m|{H$ _¢ {Og ê$n _| BZH$m OmZ-~yPH$a {hÝXr Ho$ AZwê$n AÝd`mW© {H$`m h¡; Š`m|{H$ `h {hÝXr Ho$
gånmXZ H$aZm MmhVm Wm, H$a Zht gH$m WmŸ& V^r go _oao _Z _| `h Ñ‹T> nmR>H$m| H$mo A{YH$ bm^Xm`H$ Am¡a Cn`moJr ahoJmŸ&
g§H$ën Wm {H$ `{X BZH$m nwñVH$mH$ma àH$meZ hþAm Vmo _¢ ahr-ghr H$ga H$mo Bg J«ÝW H$s àñVmdZm _| {ZåZ {~ÝXwAm| na {deof emoYnyU© gm_J«r
Adí` nyam H$ê±$JmŸ& àñVwV H$s JB© h¡ -
hf© h¡ {H$ _wPo dh Adga ^r {_bm Am¡a _¢Zo n[al_ H$s nadmh Z H$aHo$ 1. àñVwV ñVmoÌ H$s BVZr bmoH${à`Vm Š`m| ? n‹T>-AZn‹T>, kmZr-
_yb JwOamVr à{V Ho$ AmYma na BZH$m nwZ: Z`m g§ñH$ma {H$`m, Z`r àog AkmZr, H${d-gm{hË`H$ma g^r Bgr ñVmoÌ na Š`m| arPo; Bg gå~ÝY _|
H$mnr V¡`ma H$sŸ& BgàH$ma A~ _oar Ñ{ï> _| Bg_| ^mfm Ho$ n[a_mO©Z Am¡a AZoH$ nhbwAm| go VÏ`m| H$mo COmJa {H$`m J`m h¡Ÿ&
{df`dñVw Ho$ ñnï>rH$aU _| n`m©á gwYma hmo J`m h¡Ÿ& 2. A‹S>Vmbrg Vmbo Qy>Q>Zo H$s H$Wm {XJå~am| H$s _mÝ`Vm Zht h¡Ÿ& {XJå~am|
nyÁ` JwéXodlr Ho$ A{^àm` H$mo nyar Vah AjwÊU aIVo hþE {df`dñVw H$s _mÝ`Vm Bggo {^Þ h¡Ÿ&
Ed§ ^mdm| Ho$ ñnï>rH$aU Ho$ gmW àdMZm| H$s ~mobMmb H$s ^mfm H$mo ^r {hÝXr 3. drVamJ H$s ^{º$ _| H$Îmm©dmX H$m Amamo{nV H$WZ Š`m| ? Bg gÝX^©
dmŠ`{dÝ`mg H$s Ñ{ï> go gm{hpË`H$ ê$n XoZo H$m `WmgmÜ` à`mg {H$`m h¡Ÿ& _| ^{º$ Ed§ ñVw{V Ho$ ñdê$n H$m g{dñVma ñnï>rH$aU Am{XŸ&
H$hm± VH$ g\$b hmo gH$m h±,ÿ BgH$m {ZU©` nmR>H$m| na hr N>mS‹o >Vm h±Ÿÿ &
{hÝXr Ho$ nÚ ào{_`m| H$s Ñ{ï> go nmÊS>o ho_amOOr H$m g~go nwamZm {hÝXr
àdMZm| _| {Og nwZamd¥{Îm H$mo JwU _mZm OmVm h¡, gm{hË` _| dhr nÚmZwdmX XoZm hr Cn`wº$ bJmŸ& `Ú{n {hÝXr _| AZoH$ nÚmZwdmX hþE h¢, Omo
"{nï>nfo U' Xmof {JZm OmVm h¡; AV: AZmdí`H$ nwZamd¥{Îm`m| H$mo Hw$N> H$_ EH$ go ~‹T>H$a EH$ h¢; VWm{n àñVwV nÚmZwdmX H$s ^mfm d b` _| Omo
{H$`m h¡, naÝVw ~hþV H$_Ÿ& bm{bË` h¡, dh AÝ`Ì Xwb^© Wm; VWm `h ghO hr g~H$s {Oˆm na M‹T>m
BgVah O¡ZnWàXe©H$ _| àH$m{eV àdMZm| H$m ~hþV Hw$N> H$m`mH$ën hmo hþAm h¡ Am¡a gab ^r h¡Ÿ&
J`m h¡Ÿ& Bg ~mV H$s MMm© H$aZm `hm± Bg{bE Amdí`H$ àVrV hþAm {H$ Omo `Ú{n `h g~ H$m`© nyU© gmdYmZr d gVH©$Vm go hþAm h¡, VWm{n "H$mo Z
^mB© O¡ZnWàXe©H$ _| BÝh| n‹T> MwH$o h¢, do ^r nwZ: n‹T>| Am¡a bm^ b|Ÿ& A~ {d_wø{V emóg_wÐ'o H$s C{º$ Ho$ AZwgma `{X H$ht H$moB© ñIbZ hþAm hmo Vmo
CÝh| nhbo go A{YH$ AmZÝX AmEJm Am¡a AmemVrV bm^ hmoJmŸ& _oam Ü`mZ AmH${f©V H$aZo H$m gmZwamoY AmJ«h h¡Ÿ& Omo gwPmd d g§emoYZ àmá
àË`oH$ H$mì` H$mo Z`o n¥ð> go àmaå^ {H$`m J`m h¡, BgH$maU bJ^J hm|J,o CZ na Jå^raVm go {dMma {H$`m Om`oJm Am¡a `{X Amdí`H$ hþE Vmo
g^r H$mì`m| Ho$ ApÝV_ n¥ð>m| na _hÎdnyU© CÕaUm| H$m ghO hr AÀN>m AmJm_r g§ñH$aU _| gwYma H$aZo H$m à`mg ahoJmŸ&
g§H$bZ hmo J`m h¡Ÿ&
- npÊS>V aVZMÝX ^m[a„
H$mì`m| Ho$ AW© Ho$ gmW eãXmW© H$m ^r kmZ hmo, EVXW© AÝd`mW© {X`m
h¡Ÿ& Bg AÝd`mW© _| ^r EH$ {deofVm `h aIr JB© h¡ {H$ `{X H$moB© g§ñH¥$V Ho$
^º$m_a àdMZ àñVmdZm 9
O¡go \$b go bXo d¥j Ho$ ZrMo Omo Om`oJm, Cgo \$b Vmo {_b|Jo hr; Z MmhVo
àñVmdZm hþE ^r N>m`m ^r ghO CnbãY hmoJrŸ& CgràH$ma drVamJ Xod H$s eaU _|
npÊS>V aVZMÝX ^m[a„ drVamJVm H$s CnbpãY Ho$ gmW nwÊ`~§Y ^r hmoVm hr h¡Ÿ& H$^r-H$^r Y_m©Ë_mAm|
emór, Ý`m`VrW©, gm{hË`aËZ, H$mo nyd© nmnmoX` Ho$ H$maU à{VHy$bVm ^r AmVr h¡; V~ ^r kmZr IoX Zht H$aVo
E_.E., ~r.ES>. Am¡a ^{º$^mdZm Ho$ à{V AlÕm ^r Zht H$aVo, Š`m|{H$ do {Zdm©ÄN>H$ Y_m©amYZm
gånyU© gm{hË` _| ^º$m_a gdm©{YH$ àM{bV ñVmoÌ h¡Ÿ& H$aVo h¢ Am¡a dñVwñdê$n H$mo ghr g_PVo h¢Ÿ&
_w{Z lr _mZVw“mMm`© Ûmam a{MV ^{º$ag H$m `h AZwn_ ñVmoÌ `wJm|-`wJm| gm{hpË`H$ é{Mdmbo Bg H$mì` H$s gm{hpË`H$ gwf_m go à^m{dV Am¡a
go H$mo{Q>-H$mo{Q> ^º$m| H$m H$ÊR>mhma ~Zm hþAm h¡Ÿ& Š`m {XJå~a Am¡a Š`m AmH${f©V hmoVo h¢; Š`m|{H$ BgH$s ghO ~moYJå` ^mfm, gwJ_e¡br, AZwàmgm{X
Ab§H$mam| H$s Xe©Zr` N>Q>m, dgÝV{VbH$m O¡go _Ywa_mohH$ Jo` N>ÝX, CËH¥$ï>
ídoVmå~a - g^r bmoJ Bg ñVmoÌ Ûmam à{V{XZ drVamJr na_mË_m H$s ñVw{V,
^{º$ Ûmam àdm{hV emÝV ag H$s A{d{N>Þ Ymam - BZ g~Zo {_bH$a Bg ñVmoÌ
^{º$ Ed§ AmamYZm H$aHo$ AnZo OÝ_-OÝ_mÝVam| Ho$ nmnm| H$mo jrU H$aVo aho h¢Ÿ&
H$mo O¡gr gm{hpË`H$ gwf_m àXmZ H$s h¡, d¡gr ~hþV H$_ ñVmoÌm| _| {_bVr h¡Ÿ& BZ
bmIm| _mVm`|-~{hZ| Vmo AmO ^r Eogr {_b Om`|Jr, Omo ^º$m_a H$m nmR> {H$`o g~Ho$ gw_b o go `h H$mì` ~hþV hr à^mdembr ~Z J`m h¡Ÿ&
{~Zm Ob-nmZ VH$ Zht H$aVtŸ& Bg H$mì` Ho$ à{V OZ-gm_mÝ` H$s Bg AQy>Q> bm¡{H$H$ {df` dm§N>m H$s é{Mdmbm| H$mo ^r ^Å>maH$s` `wJ Zo Bg H$mì` H$mo
lÕm Am¡a bmoH${à`Vm Ho$ AZoH$ H$maU h¢Ÿ& AmYma ~ZmH$a {d{dY àH$ma Ho$ M_ËH$m[aH$ gm{hË` H$m g¥OZ H$a {X`m h¡,
VÎdkm{Z`m| H$s lÕm H$m ^mOZ Vmo `h Bg{bE h¡ {H$ Bg_| {ZîH$m_ ^{º$ {Og_| _§Ìm|-V§Ìm| Ûmam ZmZm àH$ma H$s F${Õ`m±-{g{Õ`m± àmá hmoZo H$s MMm©`| h¢Ÿ&
H$s ^mdZm {Z{hV h¡Ÿ& Eogm H$ht H$moB© g§H$o V Zht {_bVm h¡, {OgHo$ Ûmam ^º$ Zo H$pënV H$WmAm| Ûmam ^r VmËH$m{bH$ M_ËH$mam| H$mo Iy~ M{M©V {H$`m h¡Ÿ&
^JdmZ go Hw$N> `mMZm H$s hmo `m bm¡{H$H$ {df`-dmÄN>m H$s hmoŸ& gå^d h¡ {H$ VËH$mbrZ n[apñW{V`m| _| BZH$s Hw$N> Cn`mo{JVm Ed§ Am¡{MË`
Ohm± ^` d amoJm{X {ZdmaU H$s MMm© h¡, dh gm_mÝ` H$WZ h¡, H$m_Zm Ho$ ahm hmo, na AmO Vmo H$VB© Amdí`H$Vm Zht h¡; VWm{n dh ^r BgH$s bmoH${à`Vm
ê$n _| Zht h¡Ÿ& O¡go - H$hm J`m h¡ {H$ "ho {OZoÝÐ ! Omo AmnH$s MaU-eaU _| H$m EH$ H$maU h¡Ÿ& BgVah h_ XoIVo h¢ {H$ AmO n‹T>-AZn‹T> g^r àH$ma Ho$
AmVm h¡; CgHo$ ^` d amoJm{X Zht ahVo, g^r àH$ma Ho$ g§H$Q> Xya hmo OmVo h¢Ÿ&'1 bmoJ, Omo Ym{_©H$ {df` H$m H$, I, J ^r Zht OmZVo; do ^r ^º$m_añVmoÌ H$m
BgràH$ma "O~ na_mË_m H$s eaU _| ahZo go {df` H$m {df` Zht M‹T>Vm nmR> `m AIÊS> nmR> H$aVo-H$amVo ahVo h¢Ÿ&
Vmo gn© H$m {df Š`m MrO h¡ ? O~ {_Ï`mËd H$m _hmamoJ {_Q>> OmVm h¡ Vmo ^{º$ Am¡a ñVmoÌ Ho$ ñdê$n H$mo Ñ{ï>JV aIVo hþE `{X ^º$m_a ñVmoÌ H$s
ObmoXam{X amoJm| H$s Š`m ~mV H$a| ?'2 {df`dñVw na {dMma {H$`m Om` Vmo ñVmoÌH$ma Zo Bg ñVmoÌ Ûmam AnZo Bï>Xdo -
drVamJr gd©k na_mË_m H$s AmamYZm H$aVo hþE ^{º$demV² CZ_| H$V¥Ë© d H$m
Bg_| `mMZm H$hm± h¡ ? `h Vmo dñVwñdê$n H$m à{VnmXZ h¡Ÿ& Omo {df`-
Amamon Vmo H$W§{MV² {H$`m h¡, {H$ÝVw {H$gr ^r N>ÝX _| H$ht H$moB© `mMZm Zht H$s,
H$fm` H$s àd¥{Îm N>mS‹o >H$a {ZîH$m_ ^md go drVamJ na_mË_m Ho$ JwU-JmZ Ed§ _mÌ {Zanoj JwUJmZ hr {H$`m h¡Ÿ&
AmamYZm H$aVm h¡, CgH$s _ÝX H$fm` hmoZo go nmn ñd`§ jrU hmo OmVo h¢ Ed§ drVamJr na_mË_m _| H$V¥Ë© d H$m Amamon `Ú{n {damoYm^mg h¡, VWm{n ñVmoÌ
ew^^mdm| go ghO nwÊ` ~±YVm h¡Ÿ& nwÊ`moX` go ~mø AZwH$y b g§`moJ hmoVo h¢ Am¡a gm{hË` _| `h jå` h¡; Š`m|{H$ ñVdZ `m ñVmoÌ H$s n[a^mfm `m ñdê$n ~VmVo
à{VHy$bVm`| ñdV: g_má hmo OmVr h¢Ÿ& `h Vmo dñVwpñW{V h¡Ÿ& hþE AmMm`m] Zo {bIm h¡ - ""^yVm^yVJwUmoX^² mdZ§ ñVw{V:'' AWm©V² AmamÜ` _| Omo
1-2. Xo{IE, H$mì` 45 Ed§ 47, `hr nwñVH$ JwU h¢ Am¡a Omo Zht ^r h¢, CZH$s CX²^mdZm H$m Zm_ hr ñVw{V h¡Ÿ& ^{º$ Ho$
10 ^º$m_a àdMZ àñVmdZm 11
Amdoe _| ^º$ ~hþYm ^JdmZ _| Eogo JwUm| H$m ^r Amamon H$a ~¡R>Vm h¡, Omo Cg_| AmJ_ _| ^r Bg ~mV H$s nw{ï> _| AZoH$ C„oI {_bVo h¢, CZ_| Hw$N> à{gÕ
Zht h¢Ÿ& O¡go na_ drVamJ Aah§V Xod _| H$V¥Ë© d H$m Amamon H$aZm, CZHo$ ñd^md AmMm`m] H$mo à_mUñdê$n `hm± àñVwV H$aVo h¢ -
Ho$ {déÕ CÝh| gwI H$m H$Îmm© `m Xw:I H$m hÎmm© H$h XoZm, CÝh| {g{Õ `m _mojXmVm (1) AahÝV, AmMm`©, CnmÜ`m` Am{X ~hþlVw gÝVm| _| Am¡a {OZdmUr _|
H$h XoZm, CZHo$ gmW ñdm_r-godH$ gå~ÝY ñWm{nV H$aZm, CÝh| ^º$m| H$mo VmaZo ^mdm| H$s {dew{ÕnydH© $ Omo àeñV AZwamJ hmoVm h¡, Cgo ^{º$ H$hVo h¢Ÿ&1
H$m H$Îm©ì`-~moY H$amZm, Cnmb§^ XoZm, XrZVm-hrZVm àJQ> H$aZm Am{XŸ& (2) Ah©Xm{X Ho$ JwUm| _| ào_ H$aZm ^{º$ h¡Ÿ&2
dñVwV: Eogo Am¡nMm[aH$ CX²Jma `{X ^º$ H$s `WmW© lÕm Am¡a {ddoH$ H$mo (3) Omo Ord _mojJV nwéfm| H$m JwU-^oX OmZH$a CZH$s ^r na_^{º$
{dM{bV Zht H$aVo Vmo ñVmoÌ H$s Ñ{ï> go {ZXm}f hr H$ho Om`|J,o {H$ÝVw Ho$db ^{º$ H$aVm h¡, Cg Ord H$mo ì`dhmaZ` go {Zdm©U ^{º$ H$hr h¡Ÿ&3
H$s {dˆbVm Am¡a ^mdwH$Vm _| hr Eogo CX²Jmam| H$m Am¡{MË` h¡Ÿ& {dMmaH$mo{Q> _| (4) ì`dhma go gamJ gå`½X¥{ï>`m| Ho$ n§Mna_oð>r H$s AmamYZmê$n gå`H²$
AmZo na drVamJVm Ho$ gmW BZH$m _ob Zht ~¡R>VmŸ& ^{º$ _| O¡gm dmUr go ~mob,o ^{º$ hmoVr h¡Ÿ&4
d¡gm hr _mZ bo Vmo dh _mÝ`Vm `WmW© Zht h¡Ÿ& (5) ""{ZO na_mË_VÎd Ho$ gå`H²$lÕmZ-Ad~moY-AmMaUê$n ewÕ
^{º$ EH$ {Ì_wIr à{H«$`m h¡, BgHo$ VrZ Ho$ÝÐ{~ÝXw h¢ - ^º$, ^JdmZ Am¡a aËZÌ` n[aUm_m| H$m Omo ^OZ h¡, dh ^{º$ h¡Ÿ& AmamYZ - Eogm CgH$m AW©
^{º$Ÿ& Bg_| ^º$ Am¡a ^JdmZ Ho$ ~rM gå~ÝY Omo‹S>Zodmbo àeñV amJ H$s h¡Ÿ& EH$mXenXr lmdH$ (jw„H$-EobH$) ewÕaËZÌ` H$s ^{º$ H$aVo h¢Ÿ&''5
_w»`Vm ahVr h¡Ÿ& O~ ^º$ AnZo AmamÜ` drVamJr-Xod, {ZJ«Ý© W-kmZr Jwé Ed§
(6) {ZíM`Z` go drVamJ gå`½Ñ{ï>`m| Ho$ ewÕ AmË_VÎd H$s ^mdZmê$n
AZoH$mÝV_`r Y_© go à^m{dV hmoVm h¡, V~ CgHo$ öX` _| CZHo$ à{V ghO
^{º$ hmoVr h¡Ÿ&''6
AZwamJ CËnÞ hmoVm h¡Ÿ& Bg àeñV JwUmZwamJ H$mo hr ^{º$ H$hVo h¢Ÿ&
`Ú{n {OZoÝÐ ^JdmZ H$m ^º$ `h OmZVm h¡ {H$ CgHo$ Bï>Xdo AahÝV
Cg ^{º$ _| bm¡{H$H$ ñdmW©{g{Õ H$s JÝY Zht hmoVr, {H$gr \$b H$s Amem
^JdmZ na_ drVamJr h¢, AV: do {H$gr H$m Hw$N> ^r ^bm-~wam Zht H$aVo, Z
Zht hmoVr, H§$MZ-H$m{_Zr H$s H$m_Zm Zht hmoVr, `e H$s A{^bmfm Zht hmoVr
{H$gr go Hw$N> boV-o XoVo h¢Ÿ&
Am¡a ^`H¥$V ^réVm ^r Zht hmoVrŸ&
dñVwñdmVÝÍ` Ho$ {gÕmÝV _| Ed§ H$_©-{gÕmÝV _| ^r {H$gr AÝ` Ho$
^`, Amem, ñZoh d bmo^ go `m bm¡{H$H$ H$m`m] H$s ny{V© Ho$ {bE H$s JB©
^bm-~wam H$aZo H$s ì`dñWm Zht h¡; VWm{n ì`dhma^{º$ _| drVamJr ^JdmZ
^JdX²^{º$ Vmo AàeñV amJ hmoZo go nmn^md hr h¡, CgH$m Zm_ ^{º$ Zht h¡Ÿ&
H$mo ^r gwI-Xw:I H$m H$Îmm©-hÎmm© H$hZo H$m ì`dhma h¡Ÿ&
`Ú{n J¥hrV {_Ï`mÑ{ï> Ord, Omo bm¡{H$H$ H$m`m] H$s {g{Õ hoVw Hw$Xodm{X H$s
(1) Vm{H©$H$ {eamo_{U ñdm_r g_ÝV^ÐmMm`© Zo {bIm ^r h¡ - ""ho
CnmgZm H$aVo h¢, CZHo$ Hw$Xodm{X H$s CnmgZmê$n AkmZ Ed§ J¥hrV {_Ï`mËd
ZmW ! Z AmnH$mo nyOm go H$moB© à`moOZ h¡ Am¡a Z {ZÝXm go, Š`m|{H$ Amn g_ñV
Nw>S‹ >mZo Ho$ à`moOZ go àW_mZw`moJ _| `m Bg e¡br Ho$ AÝ` emóm| _| BgàH$ma H$s
^{º$ H$s ^r H$Xm{MV² gamhZm hmo gH$Vr h¡, {H$ÝVw CgH$s Am‹S> _| h_| AnZo 1. ""Ah©XmMm`©~hþlwVàdMZofw ^md{dew{Õ`wº$mo@ZwamJ: ^{º$Ÿ&'' - gdm©W©{g{Õ 6/24/239
AkmZ H$s gwajm H$aZm `mo½` Zht h¡Ÿ& 2. ""Ah©Xm{XJwUmZwamJmo ^{º$:Ÿ&'' - ^JdVr AmamYZm {d. 47/159
3. ""_moŠIJ`§ nw[agmU§ JwU^oX Om{UD$U Voqg {n''... - {Z`_gma, JmWm : 135
dh Vmo ñdmW© h¡, na_mË_m go gm¡X~o mOr h¡Ÿ& O~ bmoH$ _| ^r Cgo AÀN>m 4. ""^{º$: nwZ: gå`ŠËd ^Ê`Vo ì`dhmaoU gamJ gå`½Ñ{ï>Zm§ n§Mna_o{ð>MmamYZmê$nmŸ&''
Zht _mZm OmVm h¡ Vmo bmoH$moÎma _mJ© _| Cgo H$m¡Z ^bm H$hoJmŸ? AV: {Z:ñdmW©^md - g_`gma, VmËn`©d¥{Îm Q>rH$m 173/176/243
go {H$`m J`m Y_© d Y_m©`VZm| Ho$ à{V àeñV Ed§ {d{eï> AZwamJ hr `WmW© 5. ""{ZOna_mË_VÎdgå`H²$lÕmZmd~moYmMaUmË_Ho$fw ewÕaËZÌ`n[aUm_ofw ^mOZ§ ^{º$amamYZoË`W©:Ÿ&
EH$mXenXofw lmdHo$fw gd} ewÕaËZÌ`^{º$ Hw$d©pÝVŸ&'' - {Z`_gma, VmËn`©d¥{Îm, n¥ð> : 134
^{º$ H$s H$mo{Q> _| {JZm Om gH$Vm h¡Ÿ& 6.""drVamJgå`½Ñ{ï>Zm§ ewÕmË_VÎd^mdZmê$nm MoqVŸ&'' - g_`gma, VmËn`©d¥{Îm Q>rH$m 173/176/
243
12 ^º$m_a àdMZ àñVmdZm 13
~¡a-{damoY H$m n[aË`mJ H$aHo$ na_ drVamJ hmo J`o hmo, VWm{n AmnHo$ n{dÌ npÊS>V lr {_bmnMÝXOr H$Q>m[a`m Zo AnZo emoYnyU© boI _| {bIm h¡ {H$
JwUm| H$m ñ_aU h_mao {MÎm H$mo nmnm| go _wº$ H$aHo$ n{dÌ H$a XoVm h¡Ÿ&''1 - ""^Å>maH$m| Zo Bg gab Am¡a drVamJ ñVmoÌ H$mo ^r _§Ì-V§Ìm{X Am¡a H$WmAm|
(2) Hw$ÝXHw$ÝXmMm`© Xod ñd`§ {bIVo h¢ - Ho$ Omb go J±Wy H$a O{Q>b Am¡a gamJ ~Zm {X`m h¡Ÿ& BgHo$ {Z_m©U Ho$ gå~ÝY _|
""Omo {ZË` h¢, {Za§OZ h¢, ewÕ h¢ VWm VrZbmoH$ Ho$ Ûmam nyOZr` h¢ - Eogo ^r àm`: _ZJ‹T>V§ H$Wm`| aM S>mbr h¢Ÿ&
{gÕ ^JdmZ kmZ, Xe©Z d Mm[aÌ _| loð> ^md H$s ewÕVm XmoŸ&''2 `o {Z_m©U-H$Wm`| {H$VZr Ag§JV, nañna {déÕ Am¡a Añdm^m{dH$ h¢ -
BgràH$ma Am¡a ^r Xo{I`o - `h {dMmaH$m| go {N>nm Zht h¡Ÿ&
(3) VrW© Am¡a Y_© Ho$ H$Îmm© lr dÕ©_mZ ñdm_r H$mo Z_ñH$ma hmoŸ&3 {H$gr H$Wm _| lr _mZVw“ H$mo amOm ^moO H$m g_`dVu ~Vm`m h¡ Vmo {H$gr
(4) VrZm| bmoH$m| Ho$ Jwé Am¡a CËH¥$ï>^md Ho$ A{ÛVr` H$maU ho {OZda ! _| H$m{bXmg H$m VWm {H$gr _| ~mU, _`ya Am{X Ho$ g_` H$m ~Vm`m h¡, Omo
_wP Xmg Ho$ D$na Eogr H¥$nm H$s{OE {H$ {Oggo _wPo _w{º$ àmá hmo OmdoŸ& ho Xod ! nañna {déÕ h¡Ÿ&
Amn H¥$nm H$aHo$ _oao OÝ_ (g§gma) H$mo ZîQ> H$a Xr{OEŸ&4 `hr EH$ ~mV _wPo amOm Zo Hw${nV hmoH$a _w{Z lr _mZVw“ H$mo Eogo H$mamJ¥h _| ~ÝX H$a {X`m,
Amngo H$hZr h¡Ÿ& My{± H$ _¢ Bg g§gma go A{Vnr{‹S>V h±,ÿ Bgr{bE _¢ ~hwV ~mob {Og_| 48 H$moR>o Wo Am¡a àË`oH$ H$moR>o Ho$ EH$-EH$ Vmbm Wm - Eogm H$Wm _|
J`m h±'ÿ ' - BË`m{XŸ& ~Vm`m h¡Ÿ&
Bg Vah h_ XoIVo h¢ {H$ ì`dhmaZ` Ûmam drVamJr Am¡a gd©Wm AH$Vm©
`hm± gmoMZo H$s ~mV h¡ {H$ EH$ drVamJ O¡Z gmYw H$mo {OgHo$ nmg H$moB©
^JdmZ Ho$ {bE H$Îm©Ë¥ d H$s ^mfm H$m à`moJ ì`dhmaZ` go Ag§JV Zht h¡Ÿ&
eóm{X Zht, H¡$go H$moB© amOm Eogm AX²^Vw XÊS> Xo gH$Vm h¡ ? Am¡a {\$a Eogm
{OZdmUr _o| Eogo à`moJ gd©Ì h¢Ÿ&
{dbjU H$mamJma ^r gå^d ZhtŸ& ghr ~mV Vmo `h h¡ {H$ 48 N>ÝX hmoZo go 48
~mobMmb H$s ^mfm _| Eogm H$hZm ì`dhma h¡; {H$ÝVw O¡gm H$hm, Cgo
d¡gm hr _mZ boZm {_Ï`mËd h¡Ÿ& H$moR>o Am¡a 48 Vmbm| H$s ~mV J‹T>r J`r h¡Ÿ& AJa H$_-Á`mXm N>ÝX hmoVo Vmo H$moR>m|
AmMm`©H$ën npÊS>V Q>mSo >a_bOr {bIVo h¢ - "`Ú{n drVamJr na_mË_m Am¡a Vmbm| H$s g§»`m ^r H$_-Á`mXm hmo OmVrŸ& ídoVmå~a 44 N>ÝX hr _mZVo h¢,
H$mo ^r {OZdmUr _| Ed§ ñVw{V-nmR>m{X _| n{VV-nmdZ, AY_-CÕmaH$ Am{X AV: CÝhm|Zo ~ÝYZ ^r 44 hr ~Vm`o h¢Ÿ& BgVah CZ H$WmAm| _| Am¡a ^r nX-
{deofU H$ho h¢, gmo \$b Vmo AnZo n[aUm_m| H$m bJVm h¡, AahÝV Vmo CZH$mo nX na AZoH$mZoH$ ~oVHw $mnZ nm`m OmVm h¡, Omo WmoS‹ >o go {dMma go hr nmR>H$ g_P
{Z{_Îm_mÌ h¢, Bg{bE CnMma Ûmam do {deofU gå^d hmoVo h¢Ÿ& AnZo n[aUm_ gH$Vo h¢Ÿ&''1
ewÕ hþE {~Zm AahÝV hr ñdJ©-_moj Ho$ XmVm Zht h¢Ÿ&5 A‹S>Vmbrg Vmbo Qy>Q>Zo H$s H$Wm {XJå~amMm`m] H$s _mÝ`Vm Zht h¡Ÿ& `o
^Å>maH$s` `wJ Ho$ {H$gr à^mMÝÐ ^Å>maH$ H$s _ZJ‹T>V§ H$pënV H$Wm h¡Ÿ&
1. Z nyO`mW©ñËd{` drVamJo, Z {ZÝX`m ZmW {ddmÝV d¡aŸo &
VWm{n Vo nwÊ`JwUñ_¥{VZ©: nwZm{V {MÎm§ Xw[aVm‚mZoä`:Ÿ&&57&& - dmgwnyÁ` ñVw{V, d¥hËñd`§^y (5) {XJå~am| Ho$ _VmZwgma - ""½`mahdt gXr (bJ^J 1025 B©.) Ho$
ñVmoÌ {XJå~amMm`© _hmnpÊS>V à^mMÝÐmMm`© Zo "{H«$`mH$bmn' J«ÝW H$s AnZr Q>rH$m
2. qXVw da ^mdewqÕ X§gU UmUo M[aÎmo`Ÿ& - ^mdnmhþ‹S>, JmWm : 163
3. nU_m{_ d–>_mU§ {VËW§ Yå_ñg H$Îmma§Ÿ& - àdMZgma, JmWm : 1
H$s CËWm{ZH$m _| {bIm h¡ {H$ _mZVw“ Zm_H$ ídoVmå~a _hmH${d H$mo EH$
4. {Ì^wdZJwamo {OZoída na_mZÝX¡H$H$maU§ Hw$éîdŸ& {XJå~amMm`© Zo _hmì`m{Y go _wº$ H$a {X`m Vmo CgZo {XJå~a _mJ© J«hU H$a
_{` qH$H$ao@Ì H$éUm§ VWm `Wm Om`Vo _w{º$:Ÿ&&1&& {b`m Am¡a nyN>m {H$ ^JdZ² ! A~ _¢ Š`m H$ê± ? V~ AmMm`© Zo AmXoe {X`m {H$
Anha __ OÝ_ X`m§ H¥$ËdoË`oH$Ì dM{g dº$ì`oŸ&
VoZm{VX½Y B{V _o Xod ~^yd àbm{nËd_²Ÿ&&6&& - lr nÙZpÝX n§Mqde{VH$m, H$éUmï>H$ 1. O¡Z {Z~ÝY aËZmdbr, n¥ð> : 337
5. _moj_mJ©àH$meH$, AÜ`m` : 7, n¥ð> : 222
14 ^º$m_a àdMZ àñVmdZm 15
na_mË_m Ho$ JwUm| H$mo J±Wy H$a ñVmoÌ ~ZmAmoŸ& \$bV: _mZVw“ _w{Z Zo Bg ^º$m_a H$hVo h¢; naÝVw Bggo CZHo$ `hm± Mma àm{Vhm`m] H$m dU©Z Ny>Q> OmVm h¡, O~{H$
ñVmoÌ H$s aMZm H$sŸ&1 ídoVmå~a gåàXm` _| ^r nyao AmR> àm{Vhm`© _mZo J`o h¢Ÿ&
^º$m_a ñVmoÌ _| {OZoÝÐ ^JdmZ Ho$ ê$n-gm¡ÝX`© H$m, CZHo$ A{Ve`m| Am¡a H$ë`mU_pÝXa ñVmoÌ _| ^r ^º$m_a H$s Vah nyao AmR> àm{Vhm`m] H$m dU©Z
àm{Vhm`m] H$m VWm CZHo$ Zm_-ñ_aU Ho$ _mhmËå` go ñdV: {Zdm[aV ^`m| Ed§ h¡ Am¡a Cgo ídoVmå~a gåàXm` ^r A{dH$bê$n go _mZVm h¡Ÿ& V~ {\$a ^º$m_a
CnÐdm| H$m AÀN>m g§V{w bV dU©Z {H$`m J`m h¡Ÿ& Bg_| AZmdí`H$ nmpÊS>Ë` Ho$ Cº$ Mma H$mì`m| H$mo Š`m| Zht _mZVm ? gå^d h¡, H$ë`mU_pÝXa ñVmoÌ _| 44
àXe©Z go ñVmoÌ H$mo ~mo{Pb Zht hmoZo {X`m J`m h¡ Am¡a Z hr g_ÝV^Ð H$s Vah hr H$mì` h¢, AV: ^º$m_a _| ^r 44 hr hmoZo Mm{hE - Bg {dMma go Eogm {H$`m
Vm{H©$H$Vm Ed§ Xme©{ZH$Vm go Xwê$h hmoZo {X`m J`m h¡Ÿ& `Ú{n Xme©{ZH$Vm d hmoŸ&1 AñVw -
Vm{H©$H$Vm Ho$ H$maU g_ÝV^ÐmMm`© Ho$ ñVmoÌ Cƒ-H$mo{Q> Ho$ emó ~Z J`o h¢, ^º$m_a ñVmoÌ Ho$ H$Îmm© _mZVw“ gy[a H$m¡Z Wo, H$~ hþE ? `h {df` B{Vhmg
naÝVw do Xme©{ZH$ Xwê$hVm Ho$ H$maU ^º$m_a H$s Vah à{V{XZ nmR> H$aZo Ho$ {bE H$s emoY-ImoO H$m {df` h¡Ÿ& B©gm H$s àW_ eVmãXr go boH$a 13 dt eVmãXr
OZ-OZ Ho$ {df` Zht ~Z nm`o h¢Ÿ& AmMm`© g_ÝV^Ð H$s Vm{H©$H$ ~w{Õ Am¡a VH$ 10 _mZVw“ gy[a hþE h¢, CZ_| ^º$m_a ñVmoÌ Ho$ H$Îmm© H$m¡Z Wo - `h H$h
Xme©{ZH$ {MÝVZ CZHo$ öX`nj na hmdr ahm, naÝVw Bggo CZHo$ ñVmoÌgm{hË` nmZm H${R>Z h¡Ÿ&
_| ^r `h {deofVm ahr {H$ ^mdwH$Vmde hmoZdo mbo H$Îm©Ë¥ dm{X Ho$ Amamo{nV H$WZ Bg ñVmoÌ Ho$ H$Îmm© _mZVw“ H${d H$mo Hw$N> B{Vhmgk {dÛmZm| Zo hf©dÕ©Z Ho$
CZHo$ ñVmoÌm| _| Zht AmZo nm`oŸ& g_H$mbrZ ~Vm`m h¡Ÿ& My±{H$ g_«mQ> hf©dÕ©Z H$m g_` 7 dt eVr h¡, AV:
XodmJ_ ñVmoÌ, ñd`å^y ñVmoÌ, EH$s^md ñVmoÌ Ed§ H$ë`mU_pÝXa ñVmoÌ _mZVw“ H$m g_` ^r 7 dt eVmãXr hmoZm Mm{hEŸ&2
H$s ^m±{V hr Bg ñVmoÌ H$m Zm_ ^r àW_ N>ÝX Ho$ àW_ nX Ho$ AmYma na hr VÏ`m| go nVm MbVm h¡ {H$ ^º$m_a Ho$ aM{`Vm _ybV: ~«m÷U, Y_m©Z`w m`r
àM{bV hþAm h¡Ÿ& BgH$m Xygam Zm_ Am{XZmW ñVmoÌ `m F$f^ ñVmoÌ ^r h¡Ÿ& Xygao
Am¡a¡ gwH${d WoŸ& ~mX _| AZoH$ n[adV©Zm| Ho$ ~mX {XJå~a O¡Z gmYw hmo J`o WoŸ&
Zm_ Ho$ gÝX^© _| {dMmaUr` ~mV `h h¡ {H$ _mÌ "àW_§ {OZoÝЧ' Am¡a "`wJmXm¡'
CÝht Zo `h ^º$m_a H$mì` ~Zm`mŸ&3
nXm| go hr `h "Am{XZmW ñVmoÌ' H$hm OmVm h¡Ÿ&
{d{^Þ {XJå~a Ed§ ídoVmå~a emó ^ÊS>mam| _| ^º$m_a ñVmoÌ H$s Ed§
""`{X "àW_§ {OZoÝЧ' H$m AW© {OZoÝÐm| (AahÝVm|) _| à_wI AWm©V²
VrWªH$aXod H$a {b`m Om`o VWm "`wJmXm¡' H$m AW© VrWªH$a Ho$ OÝ_ go àmaå^ VËgå~ÝYr AÝ` gm{hË` H$s AZoH$mZoH$ hñV{b{IV à{V`m± {_bVr h¢, {OZ_|
hmoVm h¡ - `h _mZm Om`o Vmo `h gm_mÝ`V`m g^r VrWªH$am| `m {OZoÝÐm| H$s ñVw{V Hw$N> Vmo 12 dt-13 dt B©. eVr VH$ H$s nm`r OmVr h¢Ÿ&4
h¡Ÿ& d¡go ^r ñVmoÌ _| H$ht ^r {H$gr ^r VrWªH$a {deof H$m Zm_m{X n[aM`gyMH$ ^º$m_a ñVmoÌ na ~hþV go àmMrZ {dÛmZ gm{hË`H$mam| Zo {dnwb _mÌm _|
H$moB© ñnï> g§H$o V Zht h¡Ÿ&''2 {d{dY àH$ma Ho$ gm{hË` H$m g¥OZ {H$`m h¡Ÿ& O¡go - ^º$m_a-ñVdZ-nyOZ,
^º$m_a ñVmoÌ Ho$ H$mì`m| H$s g§»`m _| ^r Hw$N> _V^oX h¢Ÿ& Ho$db _pÝXa_mJu ^º$m_añVmoÌ d¥{Îm-Q>rH$m `m dM{ZH$m, nwamVZ {hÝXr nÚmZwdmX, ^º$m_aM[aV
ídoVmå~a O¡Z Bg ñVmoÌ H$s H$mì` g§»`m 44 _mZVo h¢Ÿ& eof g^r {XJå~a O¡Z, H$Wm Am{XŸ& ({dñV¥V OmZH$mar Ho$ {bE XoIŸ| &5)
ñWmZH$dmgr Ed§ Voamn§Wr ídoVmå~a Am{X EH$ _V go 48 H$mì` hr _mZVo h¢Ÿ& 1. npÊS>V aVZbmb H$Q>m[a`m : O¡Z {Z~ÝY aËZmdbr, n¥ð> : 338
44 H$mì`m| Ho$ _mZZodmbo 32 go 35 VH$ Mma H$mì`m| H$mo Zht _mZVo, BÝh| à{já 2. dhr, n¥ð> : 339
3. S>m°. Á`mo{VàgmX O¡Z : ^º$m_a ahñ` H$s àñVmdZm, n¥ð> : 36
1. AZoH$mÝV, A§H$ 1966, n¥ð> : 245 4. dhr, n¥ð> : 37
2. S>m.° Á`mo{VàgmX O¡Z : ^º$m_a ahñ` H$s àñVmdZm, n¥ð> : 28 5. dhr, n¥ð> : 39
16 ^º$m_a àdMZ
^Å>maH$s` `wJ _| _§Ì-V§Ì {d{Y-{dYmZm{X VWm H$pënV H$Wm`| Am{X ^r
Iy~ {bIr JBªŸ& Bg g~ _| gË`mgË` H$m {ZU©` Vmo gå^d Zht h¡, na BVZm Vmo
{gÕ h¡ {H$ BgHo$ à^md go H$moB© ANy>Vm Zht ahmŸ&
^º$m_a àdMZ
BZHo$ A{V[aº$ ^º$m_a H$s nmXny{V© `m g_ñ`mny{V© Ho$ ê$n _| bJ^J 25 (na_ nyÁ` lr _mZVw“mMm`©Xod {da{MV Am{XZmW ñVmoÌ na hþE
g§ñH¥$V H$mì` aMo J`oŸ& AmÜ`mpË_H$gËnwéf lr H$mZOr ñdm_r Ho$ àdMZ)
""nmÊS>o ho_amO H¥$V {hÝXr nÚmZwdmX Vmo gdm©{YH$ àmMrZ, gd©loð> d lr _mZVw“mMm`©Xdo Ûmam a{MV `h Am{XZmW ñVmoÌ EH$ ^{º$naH$ H$mì`
gag aMZm h¡ hr, CÝhm|Zo ^º$m_a na {hÝXr JÚ dM{ZH$m (1652 B©.) ^r h¡, {OgH$m Zm_ F$f^{OZñVw{V AWdm ^º$m_a ñVmoÌ ^r h¡, Bg_| 48 H$mì`
{bIr Wr VWm à{gÕ AmÜ`mpË_H$ {dÛmZ npÊS>V O`MÝXOr N>m~‹S>m (1813 h¢Ÿ& lr Am{XZmW ^JdmZ AWm©V² F$f^Xod à^w Bg Mm¡~rgr Ho$ VrWªH$am| _|
B©.) Zo ^r "^º$m_a M[aV' {bIm h¡Ÿ& Am¡a ^r npÊS>V YZamO Am{X Ho$ àmMrZ àW_ VrWªH$a hmo J`o h¢Ÿ& AmË_ñdê$n H$m ~moY H$aHo$ {nN>bo Vrgao ^d _|
nÚmZwdmX {_bVo h¢Ÿ&1 {OgZo VrWªH$a Zm_H$_© H$m ~§Y {H$`m hmo, dhr ~mX _| Xrjm boH$a VrWªH$a
dV©_mZ H$mb _| àm`: g^r göX` ^º$ H${d`m| Zo ^º$m_a H$mì` Ho$ AmYma hmoVm h¡ - Eogo AZÝV VrWªH$a hþE h¢Ÿ& lr _mZVw“mMm`© Xod Zo `h {Xì` ñVw{V
na {OZoÝÐ ^JdmZ Ho$ MaUm| _| AnZr-AnZr boIZr go àgyV H$mì`-àgyZ A{n©V aMr h¡, {Og_| ì`dhma^{º$ Ho$ gmW {ZíM`-AÜ`mË_e¡br ^r g_m{dîQ> h¡Ÿ&
{H$E h¢Ÿ& ApÝV_ H$‹S>r Ho$ ê$n _| nyÁ` JwéXod lr H$mZOr ñdm_r H$s `h ^º$m_a A{YH$m§e Ord Bg ñVw{V Ho$ Ûmam gm§gm[aH$ \$b H$s dm§N>m H$aVo h¢, `h
àdMZ _mbm CZH$s namoj CnpñW{V _| {OZoÝÐ MaUm| _| g_{n©V H$aHo$ AnZo H$ÊR> AZw{MV h¡Ÿ& AmMm`© lr g_ÝV^Ð VWm lr dm{XamOgy[a Am{X AZoH$ AmMm`m]
_| YmaU H$aVo hþE Am¡a öX` H$m hma ~ZmVo hþE h_ A{V h{f©V h¢Ÿ& Zo BgàH$ma H$s ñVw{V`m| H$s aMZm`| H$s h¢Ÿ& CZ g^r Zo drVamJ ^mdZm Ho$ {bE
àñVwV àñVmdZm Ho$ _mÜ`_ go h_Zo g§jno _| ^º$m_a H$m _mhmËå`, OZgm_mÝ` hr drVamJ H$s ñVw{V H$s h¡Ÿ&
_| BgH$s bmoH${à`Vm Ho$ H$maU, BgH$s {df`-dñVw, AmJ_ Ho$ AmbmoH$ _| ^{º$- {ZíM` go gmYH$ Am¡a gmÜ` VWm ^º$ Am¡a ^JdmZnZm AnZo _| hr h¡Ÿ&
ñVw{V H$m ñdê$n, ì`dhma ^{º$ _| na_mË_m _| H$Îmm©nZ H$m Amamon H$m Am¡{MË`, {ZíM` go h_ ñd`§ hr ^JdmZ h¢ Am¡a gmYH$^md H$s Anojm go ^º$ ^r ñd`§ hr h¢Ÿ&
^º$m_a ñVmoÌ na {d{dY àH$ma Ho$ gm{hË` H$m g¥OZ, ^º$m_a Ho$ aM{`Vm _mZVw“ Zm_ _| Xmo eãX h¢ - _mZ + Vw“Ÿ& _mZ AWm©V² {Ogo D±$Mm gå_mZ
_mZVw“, CZH$m g_`, H$mì`m| H$s g§»`m, ñVmoÌ H$m Zm_, ^º$m_a na ^Å>maH$s` àmá h¡ Am¡a {Og_| ñdVÝÌ e{º$ H$m CN>mbm Am`m h¡ VWm Vw“ AWm©V² CËH¥$ï>Ÿ&
`wJ H$m à^md Am{X {d{dY {df`m| H$m gm_mÝ` n[aM` H$amZo H$m à`mg {H$`m h¡Ÿ& {OgZo CËH¥$ï> ^md go ^mZ ({ddoH$) g{hV ^JdmZ H$s ^{º$ H$s h¡, dh Ord
{deof OmZH$mar Ho$ {bE `WmñWmZ g§X{^©V {Q>ßn{U`m± ^r Xr JB© h¢Ÿ& ñd`§ {ÌbmoH$sZmW VrWªH$a hmoVm h¡ Am¡a BÝÐm| H$m _wH$w Q> CgHo$ MaUm| _| Z_Vm
{dñVma Ho$ ^` go `Ú{n {Q>ßn{U`m| Ho$ AZwgma `hm± nyao A§e Zht Xo gHo$ h¡Ÿ& Eogo lr _mZVw“mMm`©Xdo Zo `h Am{XZmW ñVmoÌ ~Zm`m h¡Ÿ& gd©àW_ H${dda
h¢, VWm{n à`moOZ nyam hmo OmVm h¡Ÿ& npÊS>V ho_amOOr nmÊS>o {hÝXr _§JbmMaU _| ^JdmZ Am{XZmW à^w H$mo
Amem h¡, nmR>H$ Bggo bm^ boH$a h_mao l_ H$mo gmW©H$ H$a|JŸo & ñ_aU Am¡a Z_Z H$aVo h¢Ÿ-
g^r bmoJ Bg J«ÝW Ho$ Ûmam ^{º$ H$m `WmW© ñdê$n g_PH$a ^º$, ^{º$ Am{Xnwéf AmXre {OZ, Am{X gw{d{Y H$aVmaŸ&
Am¡a ^JdmZ H$s {Ì_wIr à{H«$`m H$mo AnZo OrdZ _| gmH$ma H$aHo$ gƒm gwI Ya_ YwaY
§ a na_Jwé, Z_m| Am{X AdVmaŸ&&
àmá H$a| - Bg n{dÌ ^mdZm Ho$ gmW {dam_ boVm h±Ÿÿ & · Bg _§JbmMaU _| Am{XZmW ^JdmZ H$mo Am{X-nwéf, AmXre-{OZ,
1. AJaMÝX ZmhQ>m (l_U, {gVå~a 1970) Ya_-YwaY§ a, na_Jwé Am{X {deofVmAm| g{hV ñ_aU {H$`m J`m h¡Ÿ&
^º$m_a àdMZ H$mì` 1 d 2 19
lr _mZVw“mMm`©Xdo Zo BZ Xmo N>ÝXm| _| Am{XZmW ^JdmZ Ho$ ñVdZ H$aZo
H$mì` 1 d 2 H$m g§H$ën {H$`m h¡Ÿ&
H$mì` 1 d 2 na àdMZ
^º$m_a-àUV-_m¡{b-_{U-à^mUm- ^º$m_a AWm©V² ^º$ A_aŸ& `h CZ Am{XZmW ^JdmZ H$s ñVw{V h¡,
_wÚmoVH§$ X{bV-nmn-V_mo-{dVmZ_²Ÿ&
gå`ŠàUå` {OZ-nmX-`wJ§ `wJmXm- {OZHo$ gm¡ BÝÐ Am¡a Ag§»` XodJU ^º$ h¢Ÿ& gm¡Y_© BÝÐ Ho$ ~Îmrg bmI
dmbå~Z§ ^d-Obo nVVm§ OZmZm_²Ÿ&&1Ÿ&& {d_mZ h¢ Am¡a B©emZ BÝÐ Ho$ AÆ>mB©g bmI {d_mZ h¢ - Eogo gm¡Y_©-B©emZ BÝÐ
`… g§ñVwV… gH$b-dmL²_`-VÎd-~moYm- {OZoÝÐ ^JdmZ Ho$ na_ ^º$ h¢Ÿ& nyd^© d _| {OÝhm|Zo ñd^md H$s é{M go nwÊ` H$s
XwX^
² Vy -~w{Õ-nQw{> ^… gwa-bmoH$-ZmW¡…Ÿ& é{M H$mo ZH$ma H$aHo$ AmË_^mZ H$s ^y{_H$m _| {d{eï> nwÊ`~§Y {H$`m Wm, Cgr
ñVmoÌO
¡ J© pËÌV`-{MÎm-ha¡éXma¡… Ho$ \$bñdê$n CÝh| bmIm| {d_mZm| H$m g§`moJ ^r {_bm; VWm{n CZ gå`½Ñ{ï>
ñVmoî`o {H$bmh_{n V§ àW_§ {OZoÝÐ_²Ÿ&&2Ÿ&& BÝÐm| H$mo BÝÐnX H$m VWm BÝÐgånXm H$m qH${MV² ^r _mhmËå` Zht h¡Ÿ& do BÝÐ
{hÝXr H$mì` H$hVo h¢ {H$ - ""ho à^w ! AmnHo$ nmg Ho$dbkmZ h¡, ñd-naàH$meH$ kmZÁ`mo{V
gwa-ZV-_wH$w Q> aVZ-N>{d H$a¢, AÝVa nmn-{V{_a g~ ha¢Ÿ& nyU© àJQ> hþB© h¡, CgH$s _hmZVm h¡Ÿ& nwÊ`moX` Ho$ H$maU àmá h_mar F${Õ H$m
{OZnX d§Xmo§ _Z-dM-H$m`, ^d-Ob-n{VV CYaZ-ghm`Ÿ&&1Ÿ&& H$moB© _yë` Zht h¡Ÿ& `Ú{n BÝÐnX H$s _hmZ F${Õ h¡, VWm{n dh _oam {ZOñdê$n
lwV nmaJ BÝÐm{XH$ Xod, OmH$s Ww{V H$sZr H$a godŸ& Zht h¡'' - Eogm do ñd`§ _mZVo h¢Ÿ& Xodm| H$s Am`w _Zwî`m| go Ag§»`JwUr
eãX _Zmoha AaW {demb, {Vg à^w H$s daZm| JwZ-_mbŸ&&2Ÿ&& A{YH$ h¡ AWm©V² gmJamon_ H$s hmoVr h¡Ÿ& do A{YH$ bå~o H$mb VH$ ñdJ© _|
AÝd`mW© - (^º$m_a-àUV-_m¡{b-_{U-à^mUm_² CÚmoVH$_²) ahVo h¢, Bg{b`o CÝh| A_a H$hVo h¢Ÿ& Eogo A_a (Xod) ^JdmZ H$s ^{º$ H$aVo
^{º$dÝV XodVmAm| Ho$ Z_«r^yV _wH$w Q>m| H$s _{U`m| H$mo AnZo nXZIm| H$s H$m§{V h¢, CZH$m eara {deof VoO`wº$ hmoVm h¡, {OgH$s H$ënZm gmYmaU _Zwî` Zht
go OJ_JmZodmbo - àH$m{eV H$aZodmbo, VWm (X{bV-nmn-V_mo-{dVmZ_²) H$a gH$VmŸ& {OZHo$ H$mZm| _| _{UaËZ Ho$ Hw$ÊS>b Am¡a _mWo na _wH$w Q> hmoVm h¡ -
nmnê$nr AÝYH$ma Ho$ g_yh H$m Zme H$aZodmbo, (^d-Obo nVVm§ OZmZm_² Eogo ñdJ©bmoH$ Ho$ XodJU {OZoÝÐ ^JdmZ H$s ^{º$ H$aVo h¢Ÿ&
Ambå~Z_²) g§gma-gmJa _| {Jao hþE - n‹S>o hþE OJVOZm| Ho$ AmYma^yV, ""ho à^w ! AmnH$m nwÊ` Am¡a n{dÌVm AZwn_ d CËH¥$ï> h¡Ÿ& Amn AmÚ
(`wJmXm¡ àW_§ {OZoÝÐ_²) `wJ Ho$ Am{X _| - MVwWH© $mb Ho$ àmaå^ _| AdV[aV VrWªH$a hmoŸ& h_| AmË_m H$m ^mZ hþAm h¡, A~ h_mar AYyar Xem ~hþV H$mb
hþE àW_ {OZoÝÐ Am{XZmW ^JdmZ Ho$ ({OZnmX`wJ_²) MaU-`wJb H$mo
VH$ Zht ahoJrŸ& ew^ {dH$ën CR>m h¡, Bg{bE ^{º$ H$aVo h¢; naÝVw `h
(gå`H²$ àUå`) ^br-^m±{V ^{º$nydH© $ àUm_ H$aHo$ ,ZV_ñVH$ hmoH$a
gH$b-dmL²>_`-VÎd-~moYmV²) g_ñV emóm| Ho$ VÎdkmZ go (CX²^Vy -~w{Õ- {dH$ën amJ h¡, AÝVa _| drVamJVmê$n {ZíM`^{º$ hr `WmW© ^{º$ h¡Ÿ&
nQw>{^: gwa-bmoH$-ZmW¡:) {OÝh| ~w{ÕH$m¡eb H$s àm{á hþB© h¡ - Eogo XodÝo Ðm| ñd^md _| nyU© EH$mJ«Vm hmoZo na {gÕXem àmá H$a|Jo Am¡a V~ Aï>H$_© H$s
Ho$ Ûmam (OJpËÌV`-{MÎm-ha¡: CXma¡: ñVmoÌ:¡ ) VrZm| bmoH$m| Ho$ {MÎm H$mo 148 àH¥${V`m± Ny>Q> Omd|Jr'' - BgàH$ma XodJU ñVw{V H$aVo h¢Ÿ& CZH$m
haU H$aZodmbo, _hmZ Jå^ra Ame`dmbo ñVmÌm| Ho$ Ûmam (`: g§ñVwV:) _ñVH$ `Ú{n ^JdmZ Ho$ MaUm| _| PwH$Vm h¡, CZHo$ _wH$w Q>m| H$s _{U`m| H$s à^m
{OZH$s ñVw{V H$s h¡, (V§ àW_§ {OZoÝÐ_²) CÝht àW_ {OZoÝÐXod H$m (Ah§ {Xì` hmoVr h¡, VWm{n AmnHo$ ZIm| H$s H$mpÝV go do Am¡a A{YH$ gwemo{^V hmoVr
A{n ñVmoî`o) _¢ ^r ñVdZ H$ê±$JmŸ& h¢Ÿ& `hm± Xodm| Ho$ nwÊ` H$m _mhmËå` Zht h¡, `hm± Vmo AmnH$s _hmZ n{dÌVm H$m
20 ^º$m_a àdMZ H$mì` 1 d 2 21
_mhmËå` ~VbmZo Ho$ {bE ñVw{V H$s JB© h¡Ÿ& ho à^w ! BÝÐm| Ho$ _wH$w Q> H$s emo^m h¢Ÿ& ew^amJ CR>Vm h¡, Cggo Aew^ H$_© H$m ~§YZ Zht hmoVm Am¡a ewÕVm Ho$
Zht h¡, Š`m|{H$ _wH$w Q> H$s _{U`m| Ho$ àH$meH$ Vmo Amn hr h¢Ÿ& AmnHo$ eara H$m ^mZ _| Vmo {deofV`m Aew^ H$m A^md hr hmo OmVm h¡Ÿ&
VoO CËH¥$ï> h¡Ÿ& AmnHo$ ZIm| _| go Omo na_ C‚db H$m§{V`wº$ {H$aU| {ZH$bVr AmnH$s ^{º$ Ho$ ^md go nmn ^md H$m Zme hmoVm h¡, g§gmaê$nr bVm H$m
h¢, CZgo BÝÐm| Ho$ _wH$w Q> H$s à^m AmÀN>m{XV hmo OmVr h¡Ÿ& VrWªH$a ^JdmZ Ho$ d§e XrK©H$mb VH$ Zht MbVmŸ& AmnH$mo M¡VÝ`-M_ËH$ma H$s nyU© ewÕXem
nX-ZI Eogo gwÝXa hmoVo h¢ {H$ O~ _wH$w Q> g{hV XodJwU CZHo$ MaUm| _| PwH$Vo àJQ> hþB© h¡Ÿ& ho ZmW ! Amn na_ Jwé hmoŸ& AR>mah H$moS‹ >m-H$moS‹ r gmJa VH$
h¢ Vmo CZHo$ _wH$w Q> VrWªH$a Ho$ ZIm| H$s emo^m go gwemo{^V hmo OmVo h¢Ÿ& ZI Ho$
^aVjoÌ _| OwJ{b`m _Zwî`m| H$m gX²^md ahm, Cgg_` _w{ZY_© Zht WmŸ& Amn
na_mUw Eogo gwÝXa n[aU{_V hþE h¢ {H$ CZgo Xodm| Ho$ _wH$w Q> emo{^V hmoZo bJVo
h¢Ÿ& ho ^JdZ² ! AmnH$m nwÊ` Vmo AqMË`, AZwn_ h¡ hr; CgH$s Vmo Š`m ~mV hr Bg Y_©`Jw Ho$ àdV©H$ àW_ VrWªH$a hmo, AmnZo hr AmÚ Y_© H$s ñWmnZm
H$a| ? AmnH$s n{dÌVm ^r AVwë` h¡, AZwn_ h¡Ÿ& H$s h¡Ÿ& h_ Y_© Ho$ gmYH$ h¢, AmnH$s ñVw{V go nmnd§e Zï> hmo OmVm h¡Ÿ& A~
_w{ZJU ^{º$ H$aVo h¢ {H$ AmnZo Vmo nyU© n{dÌVm H$mo AÝVa _| gmY {b`m VH$ g§gma H$s ûm¥I§ bm Mbr, naÝVw A~ Zht MboJrŸ& ^JdmZ F$f^Xod VrZ
h¡Ÿ& nyd-© nwÊ` Ho$ H$maU VrWªH$a Zm_H$_© ~±Ym Am¡a \$bñdê$n A{V gwÝXa kmZ boH$a OÝ_o Wo, O~ amOg^m _| {damO aho Wo; V~ Zrbm§OZm Z¥Ë` H$a ahr
eara àmá hþAm h¡Ÿ& VrWªH$a H$m eara H$m_Xod Ho$ eara go {deof gwÝXa hmoVm Wr, Z¥Ë` H$aVo g_` CgH$s Am`w nyU© hmo OmZo go CgH$m Xoh {db` hmo J`mŸ&
h¡Ÿ& ho ZmW ! XodÝo Ð VWm CZHo$ _wH$w Q>m| H$mo emo{^V H$aZodmbo AmnHo$ ZI h¢Ÿ& a§J _| ^§J Z hmo - `h gmoMH$a BÝÐ Zo VËH$mb CgHo$ ñWmZ na Xygar Xodr I‹S>r
AmnHo$ eara H$s Š`m ~mV ? n{dÌVm Ho$ gmW nwÊ` H¡$gm hmoVm h¡, `h AmnH$m H$a Xr, {H$ÝVw ^JdmZ H$mo ^mZ hmo J`m Am¡a ^JdmZ H$mo {dMma Am`m {H$
eara gy{MV H$aVm h¡Ÿ&
`hm± ^JdmZ H$s ñVw{V H$s ~mV H$aVo h¢Ÿ& ho à^w ! AmnH$s Omo n{dÌVm Ahmo ! `h Vmo d¡am½` àmá H$aZo O¡gm àg§J h¡Ÿ& Cgr g_` CÝh| Om{Vñ_aU
A§Va§J e{º$ _| ì`º$ hþB© h¡ Am¡a Ho$dbkmZ bú_r àJQ> hþB© h¡, CgH$s kmZ hmo J`m Am¡a VwaÝV hr J¥hË`mJr hmoH$a Z½Z {XJå~a _w{Z hmo J`o, ~mX _|
_{h_m Vmo Š`m H$h| ? Aao ! V¥U g_mZ Omo nwÊ` H$m {dnmH$ hþAm, CgHo$ Ho$dbkmZr na_mË_m ~Zo VWm Y_©Xe o Zm XrŸ& AV: ho ZmW ! Amn hr Y_©`Jw
H$maU CËnÞ hþB© AmnHo$ ZIm| H$s emo^m go ^r Xodm| Ho$ _ñVH$ Ho$ _wH$w Q> AmÚ àdV©H$ hmoŸ&
gwemo{^V Am¡a X¡Xrß`_mZ hmo J`oŸ& AmnHo$ MaUm| _| Zht Z_| Vmo {H$gH$mo O~ AmnH$s {Xì`Üd{Z {Iar, V~ AZoH$ _w{Z hmo J`o Am¡a AZoH$ gå`½Ñ{ï>
Z_| ? {ZíM` go Z_Zm Vmo AÝVa _| h¡, kmZr Ho$ AÝ` H$m Vmo ñdßZ _| ^r lmdH$ ~Z J`o VWm {OÝh| `mo½`Vm Zht Wr, CÝhm|Zo _moj_mJ© H$m {damoY {H$`m
Aml` Zht h¡Ÿ& ì`dhma go H$h| Vmo n§Mna_oð>r H$s eaU h¡ Am¡a {ZíM` go Am¡a CZHo$ Ûmam ZaH$m{X J{V`m| H$m ^r _mJ© Iwb J`mŸ& Bggo nyd© g^r Ord
AmË_m H$m Aml` h¡Ÿ&
ñdJ© _| hr OmVo Wo, naÝVw Ohm± nyU© n{dÌVm Ho$ H$maU^yV Y_© H$s KmofUm hþB;©
A~ Xygar ~mV H$aVo h¢Ÿ& ""ho à^mo ! AmnHo$ à{V Omo _oar ^{º$ h¡, `h
ew^^md H$m Eogm CN>mbm h¡ {H$ BgHo$ Ûmam _oao nmnm| H$m Zme hmo OmVm h¡Ÿ& dht CgH$m {damoY H$aZodmbo ^r nmn-àd¥{Îm _| ñdÀN>ÝX hmo J`o, naÝVw CZH$s
XodJU AmnHo$ MaU-H$_b H$s ^{º$ go nmn H$m Zme H$aVo h¢Ÿ& Amn gd©k nmn-àd¥{Îm _| {Z{_Îm ^JdmZ Zht WoŸ& ^JdmZ Vmo {_Ï`mËd Ho$ ZmeH$ hr h¢Ÿ&
na_mË_m hmo, nyU© hmo, Xoh-{db` Ho$ níMmV² Amn gm{X-AZÝV {gÕXem _| AmnH$m CnXoe Vmo AJmY ^d-Ob go {VaZo Ho$ {bE h¡Ÿ& Mmho MH«$dVu hmo,
ah§Jo Ÿo & ho ^JdZ² ! AmnHo$ MaU-H$_b ^ŠVm| Ho$ nmn H$m Zme H$aZo _| {Z{_Îm _Zwî` hmo, amJr-{damJr, YZdmZ-{ZY©Z - g^r H$mo ^d-g_wÐ go {VaZo _| Amn hr
22 ^º$m_a àdMZ

EH$ {Z{_Îm H$maU hmo, ^ì`Ordm| H$mo {VaZo _| AmnH$m hr ghmam h¡Ÿ& Amn km`H$ñdê$n
hmo, nyUm©ZX§ ñdê$n hmoŸ& AmnH$s eaU boZdo mbm| Ho$ g§gma Zht ahVmŸ& BÝÐ ñVw{V H$mì` 3
H$aVo h¢ {H$ - ho ZmW ! AmË_m H$m ewÕ lÕm-kmZ-a_UVmê$n aËZÌ` Xem AmnZo ~wÕçm {dZm{n {d~wYm{M©V-nmX-nrR>
nyU© H$s h¡, AmnHo$ CnXoe _| AmË_{hV H$s `WmW© Üd{Z {ZH$br h¡Ÿ& ñVmoV§w g_wÚV-_{V{d©JV-Ìnmo@h_²Ÿ&
{H$VZo hr AkmZr Ord ^º$m_a ñVmoÌ H$mo YZ H$s BÀN>m go n‹T>Vo h¢Ÿ& ~mb§ {dhm` Ob-g§pñWV{_ÝXw-{~å~-
^JdmZ H$s ^{º$ go n¡gm Am¡a gwI {_boJm - Eogm Omo _mZVo h¢, do ^yb _| h¢Ÿ& _Ý`: H$ BÀN>{V OZ: ghgm J«hrVw_Ÿ² &&3&&
Eogr bm¡{H$H$ H$m_Zm go Vmo nmn~§Y homVm h¡Ÿ& _yT‹ > Ord eara H$m amoJ Vmo Q>mbZm {hÝXr H$mì`
MmhVo h¢, {H$ÝVw Cggo {^Þ AmË_m H$m kmZ H$aHo$ gå`½kmZ Ûmam amJ-Ûof- {d~wY-d§Ú-nX _¢ _{V-hrZ, hmo {Zb‚m Ww{V-_Zgm H$sZŸ&
AkmZ H$m ^«_amoJ Zht Q>mbVoŸ& ho ZmW ! AmnHo$ MaU-H$_b ^dg_wÐê$nr Ob-à{Vq~~ ~wÕ H$mo Jh¡, e{e-_§S>b ~mbH$ hr Mh¡Ÿ&&3&&
AJmY Ob _| n‹S>o hþE ^ì`Ordm| H$mo VmaZo _| AmYma h¢Ÿ& O¡go N>V na M‹T>Vo hþE AÝd`mW© - ({d~wYm{M©V-nmXnrR> !) gwaÝo Ðm| Ûmam ny{OV h¡ nmXnrR>
(MaU) `m qghmgZ {OZH$m - Eogo ho {OZoídaXod ! (~wÕçm {dZm A{n)
hmW _| añgr nH$‹S> aIr hmo Vmo ZrMo Zht {JaVo, d¡go hr h_H$mo AmË_m H$m
~w{Õ{dhrZ hmoZo na ^r (Ah§ ñVmoV§w g_wÚV-_{V:) _¢ (AmnH$s) ñVw{V H$aZo
`WmW© ^mZ h¡ Am¡a ew^amJ Ho$ g_` AmnH$m Amb§~Z h¡Ÿ& g§gma H$m, eara H$m Ho$ {bE VËna hþAm h±ÿ (B{V __-{dJV-Ìn:) `h _oar {Zb©‚mVm `m Y¥ï>Vm
Am¡a ^moJm| H$m Amb§~Z {~bHw$b Zht h¡; AV: h_| ^d-gmJa _| Sy>~Zo H$m S>a hr h¡Ÿ& (Ob-g§pñWV§ BÝXw{~å~_²) Ob _| n‹S>o hþE MÝÐ Ho$ à{V{~å~ H$mo
Zht h¡Ÿ& (~mb§ {dhm` AÝ`: H$: OZ: ghgm J«hrVw§ BÀN>{V) ZmXmZ ~mbH$ Ho$
gƒm ^º$ Eogm g_PH$a hr ^JdmZ H$mo gå`H²$ àH$ma go Z_Z H$aVm h¡Ÿ& {gdm` AÝ` H$m¡Z J«hU H$aZm MmhoJm, AWm©V² H$moB© ^r g_PXma ì`{º$ MÝÐ-
J à{V{~å~ H$mo nH$‹S>Zo H$s BÀN>m Zht H$aoJmŸ&
H$mì` 3 na àdMZ
Ahm hm ! AmË_m H$m ñd^md Vmo ewÕ M¡VÝ`_` A_¥Vñdê$n h¡, Xod-XodÝo Ðm| Ûmam ny{OV h¢ MaU-H$_b {OZHo$ - Eogo ho {OZoída Xod !
{H$ÝVw AkmZr H$mo BgH$m H$^r AZw^d Zht hþAmŸ& BgH$maU "_¢ kmZ ~w{ÕhrZ hmoZo na ^r _¢ AmnH$s ñVw{V H$aZo Ho$ {bE VËna hþAm h±,ÿ `h _oar
hr h±'ÿ - Eogm Zht OmZVm, {H$ÝVw "_¢ amJdmbm `m Ohadmbm h±'ÿ - {Zb©‚mVm d Y¥ï>Vm hr h¡Ÿ& ^bm Ob _| Ñí`_mZ MÝÐ_m Ho$ à{V{~å~ H$mo
Eogm _mZVm h¡Ÿ& BgrH$maU dh amJ-{dH$ma _| ñdê$nnZo àdV©Z nH$‹S>Zo H$s BÀN>m EH$ A~moY ~mbH$ Ho$ A{V[aº$ Am¡a H$m¡Z H$a gH$Vm h¡ ?
H$aVm h¡; naÝVw ^mB© ! amJ Vmo Oha h¡Ÿ& ~mny ! Oha nrVo-nrVo A_¥V AWm©V² H$moB© ZhtŸ&
H$m ñdmX Zht Am`oJmŸ& amJ amoJ h¡ Am¡a "amJ _oam h¡' - Eogr {_Ï`m `hm± _w{Zda lr _mZVw“mMm`© H$hVo h¢ {H$ - ho {OZoÝÐ Xod ! Amn na_
nyÁ` Xodm{YXod h¢Ÿ& V^r Vmo XodJU AmnHo$ nmdZ MaUm| H$s ^{º$nydH© $ AM©Zm
_mÝ`Vm _hmamoJ h¡Ÿ& - nyÁ` lr H$mZOr ñdm_r H$aVo h¢Ÿ& bmoH$-ì`dhma Vmo Eogm h¡ {H$ {Og H$m`© _| AnZr ~w{Õ H$s nhþM
± hmo,
àdMZaËZmH$a, ^mJ : 3, n¥ð> : 34 dhr H$m`© H$aZm C{MV h¡; naÝVw AmnH$s ^{º$-ñVw{V H$aZo H$m AXå` CËgmh
24 ^º$m_a àdMZ H$mì` 3 25
h_mao _Z _| BVZm à~b hmo ahm h¡ {H$ AnZr e{º$ H$s _`m©Xm VmoS‹ >H$a ^r ewÕ M¡VÝ` AmË_m ^JdmZ ñdê$n h¡ - Eogr YmaUm {OgZo H$s Vmo CgZo
AmnH$s ^{º$ H$aZo H$mo h_mam _Z VËna hþAm h¡Ÿ& ì`dhma _| gd©k ^JdmZ H$mo _mZm - Eogm H$hm OmVm h¡Ÿ& g_`gma _| EH$ àíZ
ho ^JdZ² ! AmnHo$ Ohm± MaU n‹S>Vo h¢, dh ^y{_ n{dÌ hmo OmVr h¡ - Eogo {H$`m J`m h¡ {H$ Ho$dbr ^JdmZ H$s ñVw{V {H$gZo H$s ? Vmo dhm± (JmWm 31,
dU©Z _| AmnHo$ hr JwUm| H$s ñVw{V H$s ~mV h¡Ÿ& O~ Amn ewŠbÜ`mZ _| Wo, Cg 32, 33 _|) H$hm J`m h¡ {H$ Omo ^oXkmZ Ûmam ko`-km`H$ g§H$a-Xmof Xya H$a
H$mb Am¡a Cg joÌ H$s ^y{_ ^r AmnHo$ MaU-H$_bm| Ho$ ñne© Ho$ H$maU AmO {OVopÝÐ` hþE h¢, CÝhm|Zo hr Ho$dbr ^JdmZ H$s `WmW© ñVw{V H$s h¡Ÿ&
^r n{dÌ _mZr OmVr h¡; V~ AmnHo$ JwUm| H$s Š`m ~mV !'' Omo Ðì`opÝÐ`m|, ^mdopÝÐ`m| Am¡a BpÝÐ`m| Ho$ {df`m| go {^ÞVm Am¡a kmZñd^md
gd©àW_ MaU-H$_b Ho$ àVmn H$s ~mV H$hr WrŸ& A~ H$hVo h¢ {H$ ""ho H$s EH$mJ«Vm H$aVm h¡, dh ^JdmZ H$s ñVw{V H$aVm h¡Ÿ& Xygam| Zo ^JdmZ H$s
ZmW ! {Og qghmgZ na Amn {damO_mZ hmoVo h¢, Xod CgH$s nyOm H$aVo h¢; BÝÐ ñVw{V H$s hr ZhtŸ&
^r Cg qghmgZ H$mo nyÁ` _mZVo h¢Ÿ& VrWªH$a Am¡a {ZJ«Wª _w{ZamO Ohm±-Ohm± h_mar lÕm _| Vmo Agbr ñdê$n H$m hr AmXa h¡, Bg{bE {ZíM`-Ñ{ï>
MaU aIVo h¢, drVamJVm H$s é{Mde Y_m©Ë_m Ord CZ-CZ ñWmZm| H$mo go Vmo _wº$ hr h¢, {H$ÝVw lr _mZVw“mMm`© H$mo {dH$ën CR>m {H$ _wPo H¡$X _| S>mb
nyOZr` _mZVo h¢Ÿ& Ohm±-Ohm± AmnHo$ MaU n‹S>Vo h¢, dhm±-dhm± H$s Yyb Ed§ {X`m, Bggo O¡ZY_© H$s {ZÝXm hmoJrŸ& Bg {dH$ën Ho$ H$mb _| {dH$ën _oQ>Zo Ho$
AmgZ ^r nyÁ` h¢ - Eogr drVamJVm H$m AmXa H$aHo$ Y_u Ord Y_© H$m {bE _w{Z Vmo ^{º$ag _| brZ hmoVo h¢ Am¡a Cgr H$mb _| H$mamJma Ho$ Vmbo Qy>Q>
_mhmËå` ~‹T>mVo h¢Ÿ&'' OmVo h¢ Am¡a do _w{Z H$mamJma go ~mha {ZH$b AmVo h¢, {H$ÝVw dh g~ nwÊ` H$m
Ohm± Xodm{YXod Ho$ MaU n‹S>Vo h¢, dh ñWmZ VrW© hmo OmVm h¡Ÿ& ho à^w ! à^md WmŸ& Omo amJ hþAm, Cg_| kmZr H$mo H$Îm¥Ë© d~w{Õ Zht h¡Ÿ& `{X H$moB© Eogm
AmnZo nyU© na_mZÝX ñdê$n H$mo n`m©` _| àJQ> {H$`m h¡, AV: AmnHo$ AZÝV _mZo {H$ Eogm amJ H$aZo `mo½` h¡ Vmo dh {_Ï`mX¥{ï> h¡Ÿ&
AmZÝX Xem àJQ> hþB© h¡Ÿ& ho ZmW ! _¢ AmnHo$ JwUm| H$s ñVw{V H$aZo _| AË`ÝV Y_m©Ë_m AmnH$mo {ZË` `mX H$aVo h¢ Ed§ ^{º$-ñVw{V H$aVo h¢Ÿ& ~‹S>-o ~‹S>o
g_W© h±Ÿÿ & "d¥f' H$m AW© "n{dÌY_©' hmoVm h¡ Am¡a "CËH¥$ï>' ^r hmoVm h¡Ÿ& AV: Xod ^r AmnHo$ MaUm| H$s godm H$aVo h¢ VWm H$hVo h¢ {H$ à^w ! AmnHo$
{OÝhm|Zo AnZr e{º$ go n`m©` _| n{dÌVm àmá H$s, do ^JdÝV F$f^Xod h¢Ÿ& Ho$dbkmZ h¡, _oao Zht h¡Ÿ& lr_X² amOMÝÐOr Zo ^r H$hm h¡ -
d¡go H$_©^{y _ Ho$ àmaå^ _| F$f^Xod Zm_ Ho$ àW_ VrWªH$a ^r hþE h¢Ÿ& `hr na_nX àmá H$a gHy±$$ Ü`mZ _|,
ho ZmW ! Y_u Ordm| _| O~ VH$ nyU© drVamJVm àJQ> Z hmo, V~ VH$ _ZZ {MÝVdZ AmË__ZmoaW ê$n H$moŸ&
AmnH$s godm H$aZo H$m ew^amJ AmVm h¡Ÿ& Cg g_` ^{º$de Z_Z Am{X ê$n Vmo `h {ZíM` "am`MÝÐ' _Z _| Yamo,
Xoh H$s {H«$`m, Xoh Ho$ `mo½` na_mUwAm| Ho$ H$maU AnZo ñdH$mb _| ñdV: hmoVr à^w Amkm go nmD±$, ñd`§ ñdê$n H$moŸ&
h¡, Ord H$m amJ Am¡a `moJm| H$m H$ånZ {Z{_Îm_mÌ h¡Ÿ& amÁ` Ho$ H$mb _| amJ `hr _mJ© OrdZ H$mo g\$b ~Zm`oJm,
ñdV: AmVm h¡ - Eogm dñVw H$m ñdV§Ì {Z{_Îm-Z¡{_{ÎmH$ gå~ÝY h¡Ÿ& Anyd© Adga Eogm H$~ à^w Am`oJmŸ&&
hR> Am¡a {dnarV A{^àm`a{hV VrWªH$a na_mË_m Ho$ à{V ~hþ_mZ bmZodmbr ho gd©k ^JdZ² ! AmnZo Omo na_nX XoIm, Cgo àJQ> H$aZo H$m _oam Anyd©
^{º$ ñd`§ CN>bVr h¡, V~ AZoH$ {deofU`wº$ Ab§H$mam| go ñVw{V H$s OmVr Adga H$~ Am`oJm ? Cg Adga H$m _mÌ AZÝVdm± ^mJ hr dmUr Ho$ g§H$o Vm|
h¡Ÿ& VrWªH$a ^JdmZ Vmo nyÁ` h¢ hr, {H$ÝVw {ZíM` go AnZo AÝVa§J _| {ZO Ûmam ì`º$ {H$`m Om gH$Vm h¡Ÿ& `h àñVwV {df` gå`½Ñ{ï> _w{Z H$m h¡, {H$ÝVw
26 ^º$m_a àdMZ H$mì` 3 27
^º$ H$m _ZmoaW Ho$dbkmZ àmá H$aZo H$m h¡Ÿ& AmnHo$ Ûmam {Z{X©ï> _moj_mJ© _| Aml` go Zht hmoVm; {ZMbr Xem _| amJ-Ûof Vmo hmoVm h¡, {H$ÝVw CgH$mo Jm¡U
_oar lÕm h¡Ÿ& n§M_H$mb _| Bg joÌ _| Ho$dbkmZr H$m Vmo A^md h¡, Bg{bE H$a nyU© ñd^md H$s Va\$ bú` H$ao Vmo Ho$dbkmZ H$s àVr{V hmoŸ&
na_nX H$s ^mdZm Ûmam Ho$dbkmZ H$m JmZm JmVo h¢Ÿ& Ho$dbkmZ lwVkmZ go Ho$dbkmZ H$m {ZU©` H$ao Vmo AnZo kmZñd^md H$s _{h_m H$m ^mZ hmoŸ&
AZÝV JwZm h¡Ÿ& _¢ AmnH$s ñVw{V H$aZHo$ H$s {hå_V Vmo H$aVm h±,ÿ {H$ÝVw Cg_| ñd Am¡a na H$s AdñWm H«$_~Õ hmoVr h¡ - Eogm {ZU©` H$aZo go AZÝV nXmWm]
b‚mm AmVr h¡; Š`m|{H$ CgH$m AW© h¡ {H$ O~ _oao AënkVm {_Q>H$a Ho$dbkmZ H$m Ah§H$ma g_má hmo OmVm h¡Ÿ& "_¢ kmVm-Ñï>m h±'ÿ - `h {ZU©` H$aZm
hmoJm, V~ AmnHo$ g_mZ hmo OmD±$Jm; {H$ÝVw dV©_mZ _| _mÌ lÕm h¡, A^r gå`½Xe©Z h¡Ÿ& n`m©` _| Ho$dbkmZ Zht h¡, Cg Anojm go _¢ ~mbH$ h±Ÿÿ & n`m©`
Mm[aÌ _| BVZr gm_Ï`© Zht h¡Ÿ& _wPo AnZr n`m©` H$s VwÀN>Vm d bKwVm Am¡a _| H$_Omoar h¡; AV: VrZ H$mb, VrZ bmoH$ Ho$ kmVm Ho$dbkmZ H$s _¢ AnZo
Ðì` H$s à^wVm H$m ^mZ h¡Ÿ& AnZr nm_aVm H$mo Ü`mZ _| aIH$a hr AmnH$s AmË_Ka _| ñWmnZm H$aVm h±Ÿÿ &
à^wVm H$m dU©Z {H$`m h¡Ÿ& ho {OZoÝÐ ! {OgàH$ma b‚mma{hV ~mbH$ Ob _| à{V{~på~V MÝÐ_m H$mo
nH$‹S>Zm MmhVm h¡, CgràH$ma _¢ b‚mm Ed§ {ddoH$a{hV AmnH$s ñVw{V H$aZo H$s
ho ZmW ! _oar ~w{Õ ~hþV Aën h¡, VWm{n AmnH$s ñVw{V _| CÚ_r hþAm h±Ÿÿ & Moï>m H$aVm h±Ÿÿ & lÕm _| Ho$dbkmZ H$m `WmW© ñdê$n h¡, {H$ÝVw dh n`m©` _|
_oao nmg Vmo VrZ kmZ ^r Zht h¢, {\$a ^r _¢ AmnH$m ñVdZ H$aZo I‹S>m h±Ÿÿ & _oar àJQ> Zht hþAm h¡; Bg{bE AmnH$s ñVw{V H$m `h Ag\$b à`ËZ {H$`m h¡Ÿ&
~w{Õ nyUñ© d^md H$m Aml` H$aZo H$mo CÚV hþB© h¡, Bg{bE AmnHo$ àJQ> lr am_MÝÐOr Zo ~më`H$mb _| MÝÐ_m H$mo XoIm, CÝhm|Zo Cgo nH$‹S>Zm
nyUñ© d^md H$s ^{º$ H$aVm h±Ÿÿ & O¡go ~mbH$ MÝÐ{~å~ H$mo nH$‹S>Zo H$s Moï>m Mmhm; na dh hmW _| Z Am`m, V~ do amoZo bJoŸ& amOm AnZo _§Ìr go H$hVo h¢ {H$
H$aVm h¡, CgràH$ma AmnH$s ñVw{V H$aZo H$s _oar Moï>m ^r hmñ`mñnX h¡Ÿ& _¢ _§ÌrOr ! `h nwéfmoÎm_ Ma_earar am_ Š`m| amoVm h¡ ? CgH$m g_mYmZ H$amoŸ&
Ho$dbkmZ H$s Anojm ~mbH$ hr h±,ÿ {\$a ^r _¢ Ho$dbkmZ-àH$me H$s ñVw{V _§Ìr Zo Ü`mZ go XoIm {H$ am_MÝÐOr MÝÐ_m H$mo gm_Zo XoIH$a CN>bVo h¢ Ed§
Ûmam AmnH$s à^wVm Ed§ n{dÌVm H$m JmZm JmVm h±Ÿÿ & H$moB© _wPo A{dMmar H$ho Vmo amoVo h¢Ÿ& Bggo _§Ìr g_P J`m {H$ lr am_ MÝÐ_m H$mo ZrMo CVmaZm MmhVo h¢Ÿ&
^bo hr H$hmo, _wPo BgH$s nadmh Zht h¡; Š`m|{H$ gd©k ñd^md _oao gÝ_wI hr CÝhm|Zo lram_ H$mo Xn©U _| MÝÐ_m H$m à{V{~å~ {XImH$a Oo~ _| aI {X`m, V~
h¡, _oar AÝVa AmË_m _| Eogr Ñ‹T>Vm H$m`© H$a ahr h¡Ÿ& _wP_| Ho$dbkmZ H$s lr am_MÝÐOr emÝV hmo J`oŸ&
e{º$ h¡, n`m©` _| nyUV© m Zht hþB;© Bg{bE n`m©` _| nyUV© m àJQ> H$aZo Ho$ {bE CgràH$ma kmZr H$hVm h¡ {H$ ^mB© ! Voam AmË_m {gÕna_mË_m g_mZ h¡Ÿ&
_¢ Ho$dbkmZ H$s ñVw{V H$aZo Ho$ {bE CÚV hþAm h±Ÿÿ & `Ú{n {gÕ ^JdmZ D$na go ZrMo Zht AmVo, {H$ÝVw CZH$s àVr{V H$ao, lÕm
àíZ : AmË_m _| Ho$dbkmZ H$s e{º$ _mZ boZo na ^r h_mar n`m©` _| go H$ao Vmo Voao kmZ _| Ho$dbkmZ H$m à{V{~å~ ^mgZo bJoJm Am¡a CgH$s bJZ Ho$
AkmZ Xya Š`m| Zht hmoVm ? ~b go Vy AZ§VmZ§V {gÕ na_mË_mAm| Ho$ nmg nhþM ± Om`oJmŸ& J
CÎma : àH$me hmoZo na ^r AÝYH$ma aho - Eogm H$^r Zht hmoVmŸ& Ì¡H$m{bH$
{OZJwUa`U§ _hm{U{h bÕ U {d qH$ U OmB {_ÀN>Îm§Ÿ&
gd©kñd^mdr AmË_m Ho$ gÝ_wI hmoH$a "{Og g_` Omo hmoZm h¡, dh hmoJmŸ&' Ah boho{d {UhmUmo {H$dUmU§ nwUmo {d Xm[aÔ§Ÿ&&25Ÿ&&
BgH$m {ZU©mamrag`
` {OgZo Zht {H$`m, Cg_| Ho$dbkmZ H$s AlÕmê$n AkmZXem {OZoÝÐ ^JdmZ Ho$ JwUê$nr aËZm| H$m _hm ^§S>ma àmá H$aHo$ ^r {_Ï`mËd H¡$go
H$maU h¡Ÿ& Bg OJV _| Ho$dbkmZ h¡, BgH$m {ZU©` {Ogo H$aZm hmo, Cgo CgHo$ Zht OmVm ? `h _hmZ AmíM`© h¡ ! AWdm {ZYmZ àmá H$aHo$ ^r H§$Oyg _Zwî` Vmo X[aÐ
ñdê$n H$m {ZíM` hmoZm Mm{hEŸ& Ho$dbkmZ H$m {ZU©` AënkVm Am¡a amJ Ho$ hr ahVm h¡ - Bg_| ^r Š`m AmíM`© h¡Ÿ& - CnXoe {gÕm§V aËZ_mbm, JmWm 25
28 ^º$m_a àdMZ H$mì` 4 29
nma nmZo _| g_W© Zht hmoVm h¡; CgràH$ma ho ZmW ! Amn AZÝV JwUm| Ho$ gmJa
H$mì` 4 hmo, AmnHo$ JwUm| H$m nma nmZo _| H$m¡Z g_W© hmo gH$Vm h¡ ?
O~ àb`H$mb O¡gr hdm MbVr hmo, g_wÐ S>m±dmS>mob hmoH$a AmH$me
dŠVw§ JwUmÝJwU-g_wÐ-eem‘>-H$mÝVmZ² _| CN>mbo bo ahm hmo, ~‹S>o-~‹S>o _Ja_ÀN> _w±h \$m‹S>o ~¡R>o hm| - Eogo g_wÐ H$mo
H$ñVo j_… gwa-Jwé-à{V_mo@{n ~wÕ`mŸ& AnZr {Z~©b ^wOmAm| go V¡aZo _| H$m¡Z g_W© hmo gH$Vm h¡ ? {OgàH$ma Eogm
H$ënmÝV-H$mb-ndZmoÕV-ZH«$-MH«$§ g_wÐ VaZm AeŠ` h¡, CgràH$ma ho à^mo ! AmnHo$ JwU-g_wÐ H$mo nma H$aZm
H$mo dm VarVw_b_å~w{ZqY ^wOmä`m_²Ÿ&&4Ÿ&&
^r AeŠ` h¡Ÿ&
{hÝXr H$mì` O~ {_Ï`mËdê$n hR> H$mo N>mo‹S>H$a AÝV_w©I hmoH$a {Z{d©H$ën
JwZ-g_wÐ Vw_ JwZ A{dH$ma, H$hV Z gwa-Jwé nmd¢ nmaŸ& {dkmZKZ ñd^md _| R>hao; V~ {ZíM` go AmnH$s ^{º$, godm, AmamYZm
àb`-ndZ-CÕV Ob-OÝVw, Ob{Y {Va¡ H$mo ^wO-~bd§VŸw &&4Ÿ&& hþB© H$hbmVr h¡Ÿ&
AÝd`mW© - (JwU-g_wÐ) ho JwUm| Ho$ g_wÐ ! ho JwUgmJa ! (gwa- {ÛVr` eVmãXr Ho$ _hmZ {X½JO AmMm`© lr g_ÝV^Ðñdm_r ñd`å^y
Jwé-à{V_: ~wÕ`m A{n) ~¥hñn{V O¡go ~w{Õ_mZ ^r (Vo eem‘>-H$mÝVmZ² ñVmoÌ _| H$hVo h¢ {H$ - ho ZmW ! A^ì` Ord AmnH$s ñVw{V Zht H$a gH$Vo,
JwUmZ²) AmnHo$ MÝÐ_m H$s H$mpÝV Ho$ g_mZ {Z_©b JwUm| H$mo (dºw$§ j_:) Š`m|{H$ A^ì` Ord dñVwV: AmnH$mo Z_Z hr Zht H$aVoŸ& `Ú{n A^ì`
H$hZo _| - dU©Z H$aZo _| g_W© Zht h¢ (AÝ`: H$: j_:) Vmo {\$a AÝ` ì`dhma go Z_ñH$ma H$aVo h¢, Xod-emó-Jwé H$mo _mZVo h¢, `{X Zht _mZ| Vmo
{H$gH$s e{º$ h¡, Omo AmnHo$ JwUm| H$m dU©Z H$a gHo$ ? (H$ënmÝVH$mb- Zm¡d| J«¡do`H$ VH$ H¡$go Om gH$Vo h¢ ? naÝVw do AmnH$mo nhMmZVo Zht h¢Ÿ& CÝh|
ndZmoÕV-ZH«$-MH«$_²) àb`H$mb Ho$ VoO ZH«$-MH«$_² AWm©V² Vy\$mZr WnoS‹ >m| ñd^md H$m _mhmËå` Zht AmVm, AV: do ^r dñVwV: ^JdmZ H$s ñVw{V Zht
go CN>b aho h¢ _Ja_ÀN>, K{‹S>`mb Am{X ^`§H$a ObO§Vw {Og_| - Eogo H$aVoŸ& AnZo {_Ï`m A{^àm` H$s hr godm-^{º$ H$aVo h¢Ÿ&
(Aå~w{ZqY) g_wÐ H$mo (^wOmä`m_² VarVw_)² XmoZm| ^wOmAm| go V¡aZo _| (H$: A^ì` d ^ì` {_Ï`mÑ{ï> ^bo hr ½`mah A§J Ho$ nmR>r hm|, ì`dhma
Ab_²) H$m¡Z g_W© h¡ ? AWm©V² H$moB© Zht & n§MmMma H$m nmbZ H$a|, Ðì`qbJr _w{Z hmod|; {\$a ^r AÝVa _| ^oX{dkmZ
H$mì` 4 na àdMZ Zht h¡, {OZ-Amkm H$m ^md^mgZ Zht hþAm h¡; Š`m|{H$ é{M {dnarV h¡,
ho JwUm| Ho$ g_wÐ ! ho ZmW ! Amn Cne_ag go ^ao hþE hmoŸ& AmnHo$ JwUm| {_Ï`m h¡Ÿ&
H$m dU©Z XodVmAm| Ho$ Jwé ~¥hñn{V ^r Zht H$a gH$Vo h¢ VWm amJ Am¡a dmUr `hm± H$moB© nyN>Vm h¡ {H$ nhbo Vmo AmnZo Eogm H$hm Wm {H$ AmË_m Ho$
Ûmam {Z_©bmZÝX M¡VÝ` H$s ñVw{V Zht hmo gH$Vr h¡Ÿ& AnZo kmZñd^md H$m Adbå~Z go gd© nmnm| H$m Zme hmoVm h¡ Am¡a `hm± ^JdmZ H$s ^{º$, ñVw{V,
{ZU©` H$a AÝVa _| R>haZo go AnZr {ZíM`-ñVw{V hmoVr h¡Ÿ& dÝXZm, JwUmZwdmX Am{X {Z{_Îmm| go nmnm| H$m Zme hmoZm H$hm h¡; BgH$m Š`m
{OgàH$ma àb`H$mb H$s Vy\$mZr hdmAm| go CÛo{bV, AmH$me VH$ A{^àm` h¡ ?
Va§{JV bham|dmbo ^`§H$a g_wÐ H$mo ZmXmZ ~mbH$ AnZr H$_Omoa ^wOmAm| go BgH$m CÎma BgàH$ma h¡ -
30 ^º$m_a àdMZ
nhbo {ZíM`^{º$ H$s ~mV H$hr WrŸ& `hm± ì`dhma^{º$ H$s ~mV h¡
Am¡a {_Ï`mÑ{ï> Ho$ Vmo dmñVd _| `WmW© ^{º$ h¡ hr Zht, Bg{b`o CgHo$ H$mì` 5
dmñVd _| nmn Zï> hr Zht hmoVoŸ& {_Ï`mÑ{ï> AnZr A§YlÕm go ^bo hr
gmo@h§ VWm{n Vd ^{º$-demÝ_wZre
^JdmZ H$m Zm_ boVm hmo, na dmñVd _| Vmo dh Amòd d ~ÝY VÎd H$s hr
H$VwªñVd§ {dJV-e{º$a{n àd¥Îm…Ÿ&
CnmgZm H$aVm h¡; AV: g§gma-^moJ Ho$ hoVw^yV AW© H$m hr AmXa H$aVm h¡Ÿ&
àrË`mË_-dr`©_{dMm`© _¥Jr _¥JÝo Ч
dmñVd _| A^ì` `m ^ì` {_Ï`mÑ{ï> Vmo ^JdmZ H$mo Z_Vo hr Zht h¢, {H$ÝVw
Zmä`o{V qH$ {ZO-{eemo… n[anmbZmW©_Ÿ² &&5Ÿ&&
{OÝh| {Z_©b M¡VÝ`ñd^md H$m ~hþ_mZ Am`m h¡, dh hr ^JdmZ H$mo Z_Vm h¡
Am¡a dhr {ZO _{h_m _| a_Vm h¡Ÿ& Omo {ZíM`g{hV ì`dhma^{º$ Ho$ ñdê$n {hÝXr H$mì`
gmo _¢ e{º$hrZ Ww{V H$ê±$, ^{º$^md de Hw$N> Zqh S>ê$± Ÿ&
H$mo OmZVm h¡, ewÕ M¡VÝ` ñd^md H$m {Ogo ^mZ hþAm h¡ AWm©V² Omo drVamJVm
Á`m| _¥{J {ZO-gwV nmbZ hoV, _¥Jn{V gÝ_wI Om` AMoVŸ&&5Ÿ&&
H$s é{M _| drVamJr ^JdmZ H$s ^{º$ H$aVm h¡, dh {Z:g§Xoh go H$hVm h¡ {H$
AÝd`mW© - (VWm{n) {\$a ^r (_wZre !) ho _wZrída ! [ F$f^Xod ]
ho ZmW ! _¢ ^r AmnH$s Vah {ZO-pñWaVm H$aHo$ Ho$dbkmZ àmá H$ê±$JmŸ&
(g:) dh e{º$hrZ (Ah_²) _¢ [ _mZVw“ ] ({dJV-e{º$:-A{n)
J
gm_Ï`©hrZ hmoVo hþE ^r (^{º$demV²) ^{º$de (Vd ñVd§ H$Vªw àd¥Îm:)
kmZ H$s {dZ` AmnHo$ JwUm| H$m H$sV©Z H$aZo Ho$ {bE VËna hþAm h°Ÿ§ÿ & O¡go (_¥Jr àrË`m
AmË_-dr`©_² A{dMm`©) {haUr àr{Vde AnZr e{º$ H$mo {~Zm {dMmao hr
O¡ZY_© Ho$ Mmam| AZw`moJm| Ho$ emóm| H$m VmËn`© drVamJVm h¡Ÿ&
({ZO-{eemo: n[anmbZmW©_)² AnZo ~ƒo H$s ajm H$aZo Ho$ {bE (qH$
Y_u Ord drVamJr VmËn`© ~VbmH$a Mmam| AZw`moJm| H$m àMma H$aoŸ& _¥JÝo Ч Z Aä`o{V) Š`m qgh H$m gm_Zm Zht H$aVr h¡ ? AWm©V² H$aVr hr h¡Ÿ&
àW_mZw`moJ _| VrWªH$am{X _hmZ Y_m©Ë_mAm| Ho$ OrdZ H$s H$Wm, CgràH$ma _¢ ^r AmnH$s ^{º$ _| àd¥Îm hþAm h±Ÿÿ &
MaUmZw`moJ _| CZHo$ AmMaU H$m dU©Z, H$aUmZw`moJ _| JwUñWmZ H$mì` 5 na àdMZ
Am{X H$m dU©Z Am¡a Ðì`mZw`moJ _| AÜ`mË_ H$m dU©Z - BZ Mma
AmMm`© `hm± {ZíM`-ì`dhma H$s ~mV H$aVo h¢Ÿ&
àH$ma Ho$ emóm| _| drVamJVm H$m VmËn`© h¡Ÿ& BZ emóm| H$m ~hþ_mZnydH© $
AkmZr Ord bm¡{H$H$ H$m`m] H$s {g{Õ Ho$ {bE "^º$m_a' n‹T>H$a H$m`©
ñd`§ Aä`mg H$ao, àMma Am¡a àgma H$aoŸ&
H$m Amaå^ H$aVo h¢, XwH$mZ Am{X ImobVo h¢ Am¡a Eogm _mZVo h¢ {H$ ^º$m_a Ho$
OdmhamV Ho$ JhZo `m ~hþ_ëy ` dó Am{X H$mo H¡$go ào_ go Ka _| nmR> go h_mam ì`mnma-YÝYm AÀN>m MboJm, n¡gm {_boJm Am{XŸ& Am¡a ^r Eogr
g±^mbH$a aIVo h¢, BgH$s Anojm {deof ào_ go emóm| H$mo Ka _| hr AZoH$ àH$ma H$s Anojm`| d Amem`| aIVo h¢; bo{H$Z Eogr Amem`| d¥Wm h¢,
{damO_mZ H$ao Am¡a gOm H$aHo$ CZH$m ~hþ_mZ H$ao - `h g~ kmZ Š`m|{H$ nwÊ` Ho$ {~Zm YZm{X AZwH$y b g§`moJ Zht {_bVo Am¡a YZm{X H$s Amem
H$m hr {dZ` h¡Ÿ& - nyÁ` lr H$mZOr ñdm_r go nmR> H$ao Vmo Z`o nwÊ`~ÝY Ho$ ñWmZ na nyd© H$m nwÊ` jrU hmoVm h¡ Am¡a Z`m
lmdH$ Y_©àH$me, n¥ð> : 59-60 nmn hr ~±YVm h¡Ÿ&
32 ^º$m_a àdMZ H$mì` 5 33
{Z`_gma _| lr nÙà^_bYmar Xod H$hVo h¢ - "ho _w{ZOZmo ! XodVmAm| Ho$ {bE qgh Ho$ gå_wI Xm¡S‹ >Vr h¡, CgràH$ma gmYH$ Ord Ho$dbkmZ Ho$
H$s F${Õ VWm d¡^d XoIH$a Š`m Vwåh| ^r CgH$s BÀN>m hmoVr h¡ ?' ew^{dH$ën gå_wI OmVm h¡Ÿ&
H$s d¥{Îm ApñWa h¡, AV: CgH$m VWm CgHo$ \$b H$m AmXa H$aZm `mo½` Zht AkmZr _mZVm h¡ {H$ ^º$m_a ñVmoÌ H$m nmR> H$aZo go n¡gm {_bVm h¡,
h¡Ÿ& Y_u Ord `Ú{n ^momJ{X H$s gm_J«r Zht MmhVo, {\$a ^r CÝh| ghO hr amoJm{X Xya hmoVo h¢; {H$ÝVw ^mB© ! `h XwIXm`H$ AkmZ^md h¡Ÿ& {hV-A{hV
{_bVr h¡Ÿ& Vy AnZo AÝVa Ho$ kmZmZ§X_` gm_«mÁ` H$s _{h_m H$mo N>mS‹o >H$a AnZo ^mdm| Ho$ AZwgma hr hmoVm h¡, `hm± Vmo gƒr g_P g{hV kmZr gmYH$Ord
bm¡{H$H$ bm^ H$s - ^m¡{VH$ gm_«mÁ` H$s BÀN>m _V H$aŸ! nyUk© mZ àJQ> H$aZo _| VËna hmo ahm h¡Ÿ& lr_X² am`MÝÐOr Zo "Anyd© Adga'
lr _mZVw“ H$hVo h¢ {H$ ho _w{ZZmW ! dV©_mZ _| `Ú{n Ho$dbkmZ àJQ> Zm_H$ H$mì` _| nyUñ© dê$n àJQ> H$~ H$ê±$Jm - Eogr ^mdZm H$s h¡Ÿ& Cg_|
hmoZo H$s e{º$ Zht h¡, {\$a ^r h_ Ho$dbkmZ Ho$ JrV JmVo h¢Ÿ& ho na_oe ! ho Ho$dbkmZ Ho$ gÝ_wI hmoZo H$s ^mdZm H$s h¡Ÿ& A^r AënkmZ h¡, Bg{bE nyUV© m
na_mË_m ! Amn na_oð>rnX _| n[anyU© B©ída hmoŸ& h_mar _w{ZXem dV©Vr h¡ Am¡a H$s àm{á Ho$ {bE Ho$dbkmZ H$s ^{º$ H$aVm h±Ÿÿ & e{º$ Z hmoVo hþE ^r AmnH$s
AmnHo$ Ho$dbkmZ dV© ahm h¡Ÿ& Ho$dbkmZ boZo H$s gm_Ï`© dV©_mZ _| h__| Zht (na_mË_m) H$s ^{º$ H$aVm h±;ÿ Bg_| AÝ` H$moB© hoVw Zht h¡Ÿ& Xw{Z`m H$s àe§gm
h¡, {\$a ^r ^{º$de drVamJVm Ho$ à{V h_mam C„mg AmnH$s ñVw{V H$aZo H$mo `m `e H$s Mmh Zht h¡Ÿ& AmË_m Ho$ n[anyU© kmZ H$s àVr{V h¡, Cgr Ho$
ào[aV H$aVm h¡Ÿ& AZwH$aU H$aZo H$s ^{º$ê$n amJ AmVm h¡Ÿ& ho ZmW ! _wPo AmnH$s hr àr{V h¡Ÿ&
{OgàH$ma lr nÙà^_bYmar Xod {Z`_gma emó Ho$ H$be _| H$hVo h¢ ñdJ© `m BÝÐnX H$s BÀN>m Zht h¡Ÿ& nyU© ñd^md àJQ> Zht hþAm h¡, Bg{b`o Bg
- h_mam _Z AmJ_ Ho$ gma H$mo H$hZo _| CÚV hþAm h¡Ÿ& CgràH$ma `hm± lr Om{V H$m amJ AmVm h¡Ÿ& "amJ H$aZo `mo½` h¡' - Eogm _¢ Zht _mZVmŸ&
_mZVw“ AmMm`© H$hVo h¢ {H$ AmnH$s ñVw{V H$aZo _| _oar ~w{Õ gmdYmZ hþB© h¡,
lr _mZVw“mMm`© n§M_H$mb Ho$ _w{Z Wo, do nyUñ© d^md H$mo Ü`o` ~ZmH$a
CÚV hþB© h¡Ÿ& `Ú{n _wP_| e{º$ Zht h¡, {\$a ^r _¢ H$hVm h±Ÿÿ &
Cg Va\$ hr Xm¡S‹ > bJm aho h¢Ÿ& ^º$m_a H$mì` H$s aMZm H$aVo hþE do H$hVo h¢ {H$
{OgàH$ma qgh {haZr Ho$ ~ƒo H$mo _maZo Ho$ {bE Xm¡S‹ >Vm h¡, V~ {haUr
`{X H$moB© _oar ~mV H$s h±gr H$aVm h¡ Vmo H$ao, CgH$s Amoa h_mam Ü`mZ Zht h¡;
AnZr e{º$ H$mo {dMma {H$`o {~Zm hr CgH$m à{VH$ma H$aZo H$mo CÚV hmo OmVr h¡;
Š`m|{H$ g§`moJ Am¡a n`m©` H$s Amoa XoIZodmbo Š`m H$h|Jo ? - `h ~mV h_
CgràH$ma `Ú{n _oar n`m©` _| ~hþV H$_Omoar h¡, VWm{n _¢ AmnH$s ^{º$ H$aZo Ho$
^br-^m±{V OmZVo h¢Ÿ&
{bE CÚV hþAm h±Ÿy & Ho$dbkmZ H$s _{h_m _oao »`mb _| h¡, AV: na_mË_m Ho$ à{V
_oao öX` _| ^{º$ ^mdZm C„{gV hmo ahr h¡Ÿ& {OgàH$ma _¥Jr AnZo ~ƒo H$mo emóm| _| _w{Z`m| Ho$ Ûmam {Og AahÝV-{gÕ Xem H$m dU©Z {H$`m J`m h¡,
~MmZo Ho$ {bE qgh Ho$ gm_Zo OmVr h¡, CgràH$ma ho ^JdZ² ! _oar gmYH$ Xem do AahÝV drVamJ ^JdmZ Vmo dV©_mZ _| `hm± {damO_mZ h¢ Zht, V~ BVZr
~ƒo Ho$ g_mZ h¡, AV: CgHo$ n[anmbZ Ho$ {bE AmnHo$ à{V ^{º$ H$m ào_ A{YH$ ^{º$ Š`m| ? BgàH$ma H$moB© àíZ H$ao Vmo CgH$m {ddoMZ N>R>o íbmoH$ _|
C_‹S>Vm h¡Ÿ& Cg_| Hw$Xod-Hw$Jwé-Hw$emó H$s ^{º$ H$^r Zht AmVr, {H$ÝVw {dH$ën AmJo {H$`m J`m h¡, dhm± go OmZ boZmŸ&
Am`o Vmo _w»`V`m AmnH$s hr ^{º$ H$m {dH$ën AmVm h¡Ÿ& ho ZmW ! _wPo ^{º$ H$m CËgmh AmnHo$ JwUmZwdmX H$aZo Ho$ {bE ào[aV
ho ^JdZ² ! {OgàH$ma e{º$ Z hmoVo hþE ^r {haUr AnZo ~ƒo H$mo ~MmZo H$aVm h¡Ÿ&
34 ^º$m_a àdMZ
AmMm`© _hmamO H$mo ñd`§ ^{º$ H$m CËgmh Am`m h¡, Cg_| do drVamJ Ho$
à{V ~hþ_mZ H$aHo$ ñd`§ H$s drVamJr é{M H$m {dñVma H$aVo h¢, Cg_| ^JdmZ H$mì` 6
Vmo _mÌ {Z{_Îm h¢Ÿ& AmË_m H$m na_mW© ñd^md ewÕ h¡, dh {Ogo éMm h¡, Cgo
AënlwV§ lwVdVm§ n[ahmg-Ym_
^JdmZ Ho$ à{V ^{º$ H$m ^md Am`o {~Zm Zht ahVmŸ&
ËdX²^{º$aod _wIarHw$éVo ~bmÝ_m_²Ÿ&
bmoJ H$hVo h¢ - Amn ^JdmZ H$s ^{º$ H$mo Y_© Vmo H$hVo Zht, _mÌ nwÊ` `ËH$mo{H$b… {H$b _Ym¡ _Ywa§ {dam¡{V
H$hVo h¢ Vmo {\$a kmZr Y_m©Ë_m ^{º$ {H$g{bE H$aVo h¢ ? VÀMm_«-Mmé-H${bH$m-{ZH$a¡H$hoV…w Ÿ&&6Ÿ&&
^mB© ! dh (^{º$) nwÊ` h¡, naÝVw O~VH$ nyU© drVamJ Xem Z hmo, {hÝXr H$mì`
V~VH$ kmZr Y_u Ordm| H$mo AÝVa _| {ZíM`ê$n A^oX ^{º$ H$s _w»`Vm _¢ eR> gwYr h±gZ H$mo Ym_, _wP Vd ^pŠV ~wbmd¡ am_Ÿ&
g{hV ^JdmZ Ho$ à{V ~hþ_mZê$n AmZÝX Am`o {~Zm Zht ahVm, dh ì`dhma^{º$ Á`m| {nH$ A§~-H$br-na^md, _Yw-F$Vw _Ywa H$a¡ AmamdŸ&&6Ÿ&&
h¡Ÿ& {ZíM` Ho$ ^mZ {~Zm AZÝV~ma H$ënd¥j Ho$ nwînm| Am¡a _{UaËZm| Ho$ XrnH$ AÝd`mW© - (Aën-lwV_²) _¢ AënlwV H$m Aä`mgr, AënkmZr h±ÿ
go gmjmV² g_deaU _| OmH$a ^JdmZ H$s nyOm H$s, `hm± CgH$s ~mV Zht h¡; - emóm| H$m {deof OmZH$ma Zht h±ÿ [ AV: ] (lwVdVm_²) {dÛmZm| Ho$ Ûmam
naÝVw AmË_^mZ g{hV ^{º$ H$s ~mV h¡Ÿ& {Ogo {ZíM`^{º$ àJQ> hþB© hmo, Cgo (n[ahmgYm_) h±gr H$m nmÌ ~ZyJ± m [ VWm{n ] (_m_² ËdØ{º$: Ed ~bmV²
^JdmZ Ho$ à{V ^{º$ H$m CËgmh Am`o {~Zm Zht ahVmŸ& _wIarHw$éVo) _wPH$mo AmnH$s ^{º$ hr ~bnydH© $ dmMmb H$a ahr h¡, ^{º$
^{º$ _| {haUr H$s Cn_m Xr h¡ {H$ - O¡go qgh {haUr Ho$ ~ƒo H$mo nH$‹S>o H$aZo Ho$ {bE {dde H$a ahr h¡Ÿ& ({H$b) {ZíM` hr (`V² H$mo{H$b:) Omo
Vmo {haUr AnZr e{º$ H$mo {~Zm {dMmao hr CgH$m gm_Zm H$aVr h¡, CgràH$ma H$mo`b (_Ym¡ _Ywa§ {dam¡{V) dg§V F$Vw _| _Ywa ñda _| ~mobVr h¡, Hy$OVr h¡
h_| ^r AmnH$s ^{º$ H$m ^md OmJ¥V hþAm h¡Ÿ& h_| AnZr AmË_m H$m ^mZ h¡ `m Hw$hþH$Vr h¡ (VV²-Mm_«-Mmé-H${bH$m) Cg_| gwÝXa Am_«dj ¥ m| Ho$ ~m¡a
Am¡a Amn Vmo nyU© M¡VÝ`-à{V_m hmo J`o hmo, Bg{bE AmnHo$ à{V ^{º$^md [ _§Oar ] H$m ({ZH$a-EH$-hoV:w ) g_yh hr EH$_mÌ hoVw h¡ - H$maU h¡Ÿ&
AmVm h¡Ÿ& `Ú{n AmnHo$ AZÝVJwUm| H$m AZwgaU H$aZo H$s gm_Ï`© _wP_| Zht [ AÝ`Wm dh H$mo`b dg§V Ho$ {gdm AÝ` F$Vw _| Š`m| Zht ~mobVr ] O¡go
h¡, {\$a ^r ^{º$ H$m CËgmh ~bnydH© $ AmnH$s ^{º$ H$admVm h¡Ÿ& dhm± nwamZo H$mo`b H$mo Am_«_O § ar _Ywa ~mobZo Ho$ {bE àoaUmHo$ÝÐ h¡, d¡go hr _wPo AmnH$s
nmnm| H$m g§H$« _U hmoH$a ghO nwÊ` hmo OmVm h¡Ÿ& `Ú{n dh nwÊ`mZw~Y§ r nwÊ` ^{º$ hr ñVw{V H$aZo Ho$ {bE ào[aV H$aVr h¡Ÿ&
~m±YVm h¡, {\$a ^r kmZr ^º$ H$s X¥{ï> _| CgH$m H$moB© _yë` Zht h¡, ~pëH$ kmZr H$mì` 6 na àdMZ
H$s Ñ{ï> _| Cg nwÊ` H$m {ZfoY hr dV©Vm h¡Ÿ& ho à^w ! _¢ Aënk h±,ÿ {dÛmZm| Ho$ g_j Cnhmg H$m nmÌ h±ÿ - Eogm H$hZo _|
lr _mZVw“ AmMm`© H$mo ~§YZ _| S>mbZo na CÝhm|Zo O~ ^{º H$s, V~ Vmbo AmMm`© H$s {Z_m©ZVm-{Za{^_mZVm PbH$Vr h¡Ÿ&
Qy>Q>;o CgràH$ma `h AmË_m AÝV_wI © EH$mJ«Vmê$n {ZíM`^{º$ _| Cn`moJ bJmdo ho ZmW ! _¢ AënkmZr h±;ÿ VWm{n _wPo AnZo ñdê$n H$m ^mZ dV©Vm h¡,
Vmo 148 H$_©àH¥${V`m| Ho$ ~§YZê$nr Vmbo Qy>Q> OmVo h¢Ÿ& àW_ dñVwñdê$n H$s AnZo nyUñ© d^md Ho$ à{V AIÊS> ào_ dV©Vm h¡Ÿ& nyU© drVamJr Zht h±,ÿ AV:
`WmW© lÕm hmoZo na hr, AmË_^mZ Ûmam do H$_©-~§YZ Qy>Q>Zo bJVo h¢Ÿ& J _oam CËgmh Vwåhmar Va\$ ^r T>bVm h¡Ÿ& {OgàH$ma dg§V-F$Vw _| Am_«dj ¥ _|
36 ^º$m_a àdMZ H$mì` 6 37
H$mo_b H$m|nb|, _§Oar, ~m¡a AmVo h¢, CÝh| XoIH$a H$mo`b Hy$OZo bJVr h¡Ÿ& {~Zm Zht ahVmŸ& dmUr Vmo dmUr Ho$ H$maU {ZH$bVr h¡Ÿ& {\$a ^r Eogm H$hm OmVm
Am_ Ho$ ~m¡a XoIH$a H$mo`b Ho$ H$ÊR> _| {_R>mg ^a AmVr h¡ Am¡a dh _rR>r- h¡ {H$ h_ dMZ Ûmam ^JdmZ H$s ñVw{V H$aVo h¢ - `h ì`dhma H$hbmVm h¡Ÿ&
_rR>r AmdmO _| Hy$OZo bJVr h¡; CgràH$ma ho ^JdZ² ! _¢ AënkmZr h±,ÿ H$hm± ho ZmW ! {OgàH$ma Amn nyU© drVamJr, gd©kñdê$nñW à{V_mdV² pñWa-
AmnH$s CËH¥$ï> n¡T‹ >r (nXdr) Am¡a H$hm± _¢ nm_a ! AmnH$s n¡T‹ >r na _wZr_ Ho$ A{H«$` hmo J`o h¢; _wPo ^r BgrVah ñdê$n _| R>haZm h¡, naÝVw O~ VH$ nyU©
ê$n _| ^r ~¡R> gH±y - Eogr gm_Ï`© _wP_| H$hm± ? {OgàH$ma Aa~n{V gam©\$ drVamJ Xem Z hmo, V~ VH$ Eogm (^{º$ H$m) ew^amJ Am`o {~Zm Zht ahVm h¡,
H$s n¡T‹ >r na - JÔr na Hw$åhma O¡go {H$gr gm_mÝ`OZ H$mo {~R>m`o Vmo dh h±gr AV: AmnHo$ JwUJmZ (^{º$) H$aVm h±Ÿÿ &
H$m nmÌ hmoJm; CgràH$ma _oar pñW{V h¡, naÝVw Cg AënkVm H$mo _¢ AmnH$s àíZ : O~ n§M_H$mb _| _moj Zht hmoVm Vmo {\$a Eogr _moj H$s ~mV hr
^{º$ Ho$ H$mb _| ^yb OmVm h±Ÿÿ & AmnH$s ^{º$ H$m CËgmh à_moX _wPo ^{º$ Š`m| H$aVo hmo ? Eogm H$moB© H$ho Vmo ^bo H$hmo, {H$ÝVw ^mB© ! M¡Ì_mg _| O~ Am_«
H$aZo Ho$ {bE dmMmb H$a ahm h¡Ÿ& AmnH$m na_mË_-ñd^md nyU© hþAm h¡; \$bVm h¡, V~ H$mo`b Hy$OVr hr h¡; CgràH$ma Bg g_` AmË_m Ho$ Y_© H$s
CgH$s na_ àr{V h_| ~bmV² AmH${f©V H$a ^{º$ H$aZo Ho$ {bE bmMma H$aVr àm{á H$m H$mb nH$m h¡ - BgH$maU AmË_m H$s MMm© `m _moj_mJ© H$s MMm©
h¡Ÿ& XoImo ! Y_u Ordm| H$mo _mZm{X JbmZo H$s, {Za{^_mZr hmoZo H$s Am¡a AÝV_wI © {H$`o {~Zm ^r ahm hr Zht OmVmŸ& ^{º$ Ho$ ^md H$s Vah VÎdMMm© H$m ^md ^r
OmJ¥V ahZo H$s ^mdZm hmoVr h¡, {Oggo Bg Om{V H$m ew^amJ Am`o {~Zm Zht nwÊ` H$m ^md ^bo hr hmo, naÝVw {ZíM` go Vmo M¡VÝ` AmZÝXñdê$n AmË_m
ahVmŸ& ^{º$ H$m amJ ~bnydH© $ AmVm hr h¡Ÿ& lÕm _| ~¡R>m h¡Ÿ& ^JdmZ H$s ^{º$ Ho$ CËgmh Ho$ de hmoH$a Y_u Ord dmUr go
"AmMm`© N>R>d-| gmVd| JwUñWmZ H$s ^y{_H$m _| PybVo h¢Ÿ&' VWm{n do dmMmb hþE {~Zm Zht ahVoŸ& AmMm`© H$hVo h¢ {H$ _wPo `mo½`H$mb _| `mo½`
H$hVo h¢ {H$ ho ZmW ! ^{º$ H$m CËgmh _wPo ~bmV² Eogm H$aZo Ho$ {bE ào[aV {dH$ën AmVm h¡, Bg{bE AmnH$s ^{º$ H$aVm h±Ÿÿ & J
H$aVm h¡Ÿ& ^{º$ H$m ^md - ew^amJ bmZm Zht n‹S>Vm; naÝVw ^y{_H$mZwgma ñd`§ H$moD$ Xodm{XH$ ghm`r Zmht.....
AmVm hr h¡Ÿ& kmZr Cgo ^r kmVm-Ñï>mnZo OmZVo h¢, CnmXo` Zht _mZVoŸ& ...VmV¢ Eogm {ZíM` h¡ - Omo Aew^H$_© H$m Cne_ hþE {~Zm Aa
^{º$ H$s àoaUm hr _wPo dmMmb H$aVr h¡Ÿ& dmUr H$m {ZH$bZm Vmo O‹S> H$s ew^H$_© H$m CX` hþE {~Zm H$moD$ Xodm{XH$ ghm`r Zmht hmo` h¡Ÿ& AnZm Xoh hr
{H«$`m h¡; naÝVw AÝXa _| ew^amJ Am`o {~Zm Zht ahVmŸ& nyU© Mm[aÌXem hþB© Zht, d¡ar hmo Om` h¡Ÿ& IaXyfU Ho$ nwÌ e§~wHw$_ma Zo _hmnwéfmW©H$[a ÛmXe df©
Bg{bE ew^amJ AmVm h¡Ÿ& {OgàH$ma M¡Ì _mg _| gånyU© Am_«dZ _| ~m¡a bJ aho n`ªV ~m±g Ho$ ~t‹S>m _| gy`©hmg IS>²J {gÕ {H$`m, Aa bú_U Zo Cgo ghO
hm|, V~ H$mo`b _rR>-o _rR>o eãX ~mobVr h¡, Cg_| Am_«_O § ar (~m¡a) hr EH$ hr àmá H$a {b`m; Aa Cgr IS²>Jgy± IaXyfU Ho$ nwÌ e§~wHw$_ma H$m hr
_ñVH$ N>oX {X`mŸ&
H$maU h¡; CgràH$ma _wPo Omo ew^amJ AmVm h¡, Cg_| ^r Ho$db AmnH$s ^{º$ hr AnZo {hV Ho$ A{W© gmYZ H$s hþB© {dÚm go Amn hr H$m KmV hþAmŸ& VmV¢
EH$_mÌ H$maU h¡Ÿ& nyU© drVamJXem Zht hþB,© {Oggo `h amJ AmVm h¡Ÿ& {dÛmZ² nyd©H$_© H$m CX`H$[a AZoH$ CnH$ma, AnH$ma àdV¤ h¢Ÿ& H$moD$ Xodm{XH$ H$s
^bo hr A{Ve` Ab§H$ma`wº$ ñVmoÌm| go AmnH$s ^{º$ H$a|, naÝVw _¢ Vmo Aënk AmamYZm H$aZo go YZ, AmOr{dH$m, ór-nwÌm{XH$ XoZo _| g_W© Zht h¢Ÿ& lr
h±,ÿ _¢ AmnH$s ñVw{V H¡$go H$a gH$Vm h±ÿ ? {H$ÝVw Š`m H$ê±$ ? ^{º$ H$m ^md Am`o H$m{V©Ho$`ñdm_r Zo H$m{V©Ho$`mZwàojm _| H$hm ^r h¡ -
{~Zm Zht ahVmŸ& AmnH$s ^{º$ Zo _wPo dmMmb ~Zm {X`m h¡Ÿ& U` H$mo {d Xo {X bŠN>r, U H$mo{d Ordñg Hw$U{X Cd`maoŸ&
O¡go dg§V F$Vw _| H$mo`b Hy$OVr h¡; CgràH$ma Y_m©Ë_m H$mo AmË_m Ho$ ^mZ Cd`ma§ Ad`ma§ H$å_§ {n gwhmgwh§ Hw$U{XŸ&&319&&
H$s ^y{_H$m _| gå`½kmZ H$bm {IbVr h¡Ÿ& dhm± na_mË_m H$s ^{º$ H$m amJ Am`o - npÊS>V gXmgwIXmg : aËZH$aÊS> lmdH$mMma, n¥ð> : 49
^º$m_a àdMZ H$mì` 7 39
bú` g{hV Ho$dbkmZ H$mo ñdrH$ma H$a {b`m, Cgo {Z:g§Xho km`H$ ñd^md
H$s é{M Am¡a AmXa hmoVm h¡Ÿ& gd©k Zo Ho$dbkmZ _| Omo-Omo O¡gm XoIm-OmZm
H$mì` 7 h¡, dh Cgrg_` d¡gm hr H«$_~Õ hmoVm h¡ - Eogr lÕm dmbo Ho$ ^d-^«_U
ËdËg§ñVdoZ ^d-gÝV{V-g{Þ~Õ§ (g§gma) H$m ^md Zht ahVmŸ& {OgZo Ho$dbkmZ H$s gÎmm ñdrH$ma H$s AWdm
nmn§ jUmËj`_wn{¡ V eara^mOm_²Ÿ& H«$_~Õn`m©` H$m {Z`_ gå`H²$ àH$ma g_P {b`m h¡, dh ñd-gÝ_wI kmVm-
AmH«$mÝV-bmoH$_{b-Zrb_eof_mew Ñï>m hmoH$a na H$m AH$Vm© hmo OmVm h¡Ÿ& CgH$s Ñ{ï> {ZË` {Z_©b kmZñd^md _|
gy`mªe-
w {^Þ{_d emd©a_ÝYH$ma_²Ÿ&&7Ÿ&& Mbr JB© h¡, BgH$maU ~§Y^md Ny>Q> J`m h¡ Am¡a CgH$m _moj_mJ© Iwb J`m h¡Ÿ&
{hÝXr H$mì` {Z:g§Xho Bg kmVm^md _| AZÝV nwéfmW© Am OmVm h¡Ÿ& H$moB© H«$_~Õn`m©` H$mo
Vw_ Og O§nV OZ {N>Z_mqh, OZ_-OZ_ Ho$ nmn ZemqhŸ& _mZo, {H$ÝVw CgH$s gd©kVm H$s Ñ{ï> d AÝV_wI © r àd¥{Îm Z hmo - Eogm hmoVm hr
Á`m| a{d CJ¡ \$Q>¡ VËH$mb, A{bdV² Zrb {Zem-V_-OmbŸ&&7Ÿ&& Zht h¡Ÿ& _¢ Xoh-_Z-dmUr `m nwÊ`-nmn H$s ñVw{V Zht H$aVm; {H$ÝVw ho
AÝd`mW© - (ËdV²g§ñVdoZ) AmnHo$ ñVdZ go (eara-^mOm_²) gd©kXod ! AZÝVJwU gånÞ Amn hr Ho$ JmZo JmVm h±Ÿÿ & Amn EH$ g_` _| VrZ
XohYmar-g§gmar àm{U`m| H$m (^d-gÝV{V-g{Þ~Õ§ nmn_²) ^d-^dmÝVam| H$mb Am¡a VrZ bmoH$ H$s g_ñV n`m©`| OmZVo h¢, Eogm {OgH$m {dídmg h¡, dh
Y_u h¡Ÿ& dh ^da{hV ^JdmZ H$m ~hþ_mZ H$a {dZ` go H$hVm h¡ - ho ZmW !
go ~±Ym hþAm nmnH$_© (jUmV² j`§ Cn¡{V) jU^a _| {dZme H$mo àmá hmo
AmnH$s ^{º$ go AZÝV^dm| go ~±Yo hþE nmnH$_© Am¡a {d^mdXem Ho$ g§ñH$ma
OmVm h¡Ÿ& O¡go {H$ (AmH«$mÝV-bmoH$§ ) g_ñV bmoH$ _| \¡$bm hþAm (A{b- g_yb Zï> hmoVo h¢Ÿ& H$^r nyd© Ho$ CX` go nmn H$m g§`moJ hmo; {H$ÝVw O~ gd©k
Zrb_²) ^«_a Ho$ g_mZ H$mbm-KZm (emd©a§ AÝYH$ma_²) am{Ì H$m AÝYH$ma drVamJ H${WV ^oXkmZ Ûmam nyU© kmZñd^md H$m ^mZ hmo Om`o, V~ nmn Zï> hmo
(Aeof§ Amew) gånyU© ê$n go erK« hr (gy`mªe- w {^Þ§ Bd) gy`© H$s {H$aUm| OmVo h¢Ÿ& Bgo AmnH$s ^{º$ H$s _{h_m ~VmZm Xmof Zht h¡Ÿ& {Ogo ñd^md H$m
go {N>Þ-{^Þ hmo OmVm h¡Ÿ& ^mZ hmo, Cg Ord Ho$ `{X ^{º$ H$m {dH$ën hmo Vmo AmnH$s ^{º$ H$m,
AWm©V² ho à^mo ! {OgVah gy`© H$s {H$aUm| H$m ñne© nmVo hr ^«_ag_yh Ho$ drVamJXod H$s ^{º$ H$m hr {dH$ën CR>Vm h¡ Am¡a Cggo nmn Zï> hmoVo h¢Ÿ& O¡go
g_mZ am{Ì H$m H$mbm gKZ A§YH$ma {dbwá hmo OmVm h¡, CgrVah AmnHo$ - gy`© H$s {H$aUm| go am{Ì O¡gm KZm A§YH$ma Zï> hþE {~Zm Zht ahVmŸ&
JwUH$sV©Z go (ñVdZ go) àm{U`m| Ho$ OÝ_-OÝ_mÝVam| go Cnm{O©V Ed§ ~±Yo hþE lr nÙZ§Xr AmMm`© Zo ^r "nÙZpÝX n§M{d§e{VH$m' _| F$f^Xod ^JdmZ H$s
nmnH$_© jU^a _| Zï> hmo OmVo h¢Ÿ& ñVw{V H$s h¡Ÿ& Cggo kmV hmoVm h¡ {H$ AmMm`©lr H$mo Ohm±-Vhm± drVamJ à^w H$s hr
H$mì` 7 na àdMZ _{h_m {XIVr h¡Ÿ& EH$ ñWmZ na CÝhm|Zo H$hm h¡ {H$ - ho ZmW ! O~ Amn _w{ZXem
^da{hV ^JdmZ H$s ^{º$ H$aZo dmbo ^º$ Ho$ AÝVa§J _| AmË_m H$m à^wËd _| Wo, Ü`mZñW I‹S>o Wo, V~ AmnZo ewŠbÜ`mZê$nr àMÊS> Vn go H$_m] Ho$ ~mXb
^m{gV hmoVm h¡, na_mË_m Zo nyU© gd©kXem àJQ> H$s h¡, CZH$m `WmW© {dídmg VmoS‹ > S>mbo Wo; Omo {H$ AmH$me _| {VVa-{~Va hmo J`o h¢Ÿ& {MXmZÝX AmË_m H$m
{OgZo {H$`m, dh drVamJÑ{ï> Ed§ emÝV n[aUm_dmbm Y_m©Ë_m hmoVm h¡Ÿ& AmXa hmoZo go {Z{d‹S>-gKZ H$_© AmdaUê$nr ~mXb Zï> hmo OmVo h¢Ÿ& nyd© _| Omo
bmoJ H$hVo h¢ {H$ `{X Ho$dbkmZ Ho$ AZwgma g~H$s n`m©`| H«$_~Õ hr AZm{X go Ymamàdmh ê$n AI§{S>V Wo, AQy>Q> Wo, do AmnHo$ na_mW©nW§ ê$nr ndZ
hmoVr h¢, V~ Y_© H$m nwéfmW© H$hm± ahmŸ? Ho$ Omoa go Qy>Q> J`oŸ& AmH$me _| C‹S>Vo hþE I§S>-I§S> ~mXbm| H$mo XoIH$a AmMm`©lr
CgH$m g_mYmZ BgàH$ma h¡ - {OgZo gd©k ñd^mdr Y«dw AmË_m Ho$ CËàojm Ab§H$ma _| H$hVo h¢ {H$ - ho ZmW ! nhbo AmR> H$_m] Ho$ ~mXb AI§S> Wo,
40 ^º$m_a àdMZ H$mì` 7 41
{H$ÝVw do ~mXb Ü`mZm{½Z Ûmam Qy>Q> J`o h¢Ÿ& ho à^w ! _¢ `h _mZVm h±ÿ {H$ H$_m] Ho$ Hw$emó Ho$ {bE _Z-dMZ-H$m`m go YZm{X IM© H$a H«$moY-_mZ-_m`m-bmo^
Q>Hw $‹S>o hr ~mXb Ho$ ê$n _| {~Iao hþE Ky_ aho h¢Ÿ& Ho$ n[aUm_ H$aVm WmŸ& A~ Cgo O~ gwXdo -gwJéw -gwemó {_b J`o h¢, V~
AmË_m Ho$ ^mZ g{hV A§Va§J _| EH$Vm hmoZm {ZíM` ñVdZ h¡ Am¡a AmnH$s CZHo$ à{V A{YH$ ^{º$ê$n ew^amJ Z Am`o Am¡a e{º$-AZwgma YZm{X IM©
^{º$ ì`dhma ñVdZ h¡Ÿ& Eogo ñVdZ `m ^{º$ go nmn H$_© Vmo Zï> hmoVo hr h¢Ÿ& H$a ^{º$-nyOm, à^mdZm Am{X _| àr{VnydH© $ ag Z boVm hmo Vmo dh Hw$bQ>m ór
A§Va§J _| ^oX{dkmZ Ûmam gd©àH$ma Ho$ amJm{X H$mo ho` _mZH$a O~ go AmË_m Ho$ g_mZ nŠH$m {_Ï`mÑ{ï> h¡Ÿ&
OmJ¥V hþAm, V~ go ñdml` H$s A^oX ^{º$ Vmo h¡ hr, gmW hr ì`dhma^{º$ Ho$ `hm± AmMm`© H$hVo h¢ - A~ _¢ AmË_kmZnydH© $ A§Va§J brZVm _| VWm
^md go H$_© {dH$ma Zï> hmo OmVo h¢Ÿ& O¡g¡ o - gy`© go AÝYH$ma Zï> hmoVm h¡Ÿ& `hm± `h {ZOna_mË_m H$s godm-^{º$ _| gmdYmZ hþAm h±ÿ Am¡a O~ {dH$ën AmVm h¡,
~Vm`m h¡ {H$ _¢ {ZË` {MXmZÝXKZ AmË_m h±Ÿÿ & Ohm± Cg AmË_m H$m gËH$ma {H$`m V~ ho ^JdZ² ! AmnH$mo hr AnZm gd©àH$ma {hVmonXoeH$ OmZH$a AmnH$s hr
{H$ H$_© jU^a _| Zï> hmo OmVo h¢Ÿ& _w{ZamO Ho$ ^{º$ H$m ew^amJ hþAm h¡, {OgHo$ ^{º$ H$aVm h±Ÿÿ & _wPo Xygao H$m ñdßZ _| ^r AmXa Zht h¡, Bg{bE AënH$mb _|
\$b _| do ñdJ© Omd|J,o {H$ÝVw Bg nj H$mo Jm¡U H$a drVamJÑpîQ> Ho$ Omoa _| `hm± hr _oam H$_©_b gd©Wm Xya hmoZdo mbm h¡Ÿ&
`h H$hm J`m h¡ {H$ ^{º$ go h_mao H$_© Zï> hmoVo h¢Ÿ& e§H$m : H«$_~Õn`m©` H$s lÕmdmbo Ho$ AënH$mb _| _moj H$s ~mV H$hm±
O~ A^oX ^{º$ AWm©V² AI§S> kmZñd^md H$s nw{ï>ê$nr H$sV©Z-ñVdZ go bm`o !
hmo, Cg g_` Vmo ì`dhma ^{º$ H$m {dH$ën Zht hmo Am¡a amJ H$m H$sV©Z ^r g_mYmZ : ^mB© ! H«$_~Õn`m©` H$m {ZU©` H$aZodmbo Ord H$mo AH«$_ñdê$n
dñVwV: lÕm _| Zht Amdo - Eogr Ñ‹T>Vm hmoVo hþE ^r O~VH$ drVamJ Z hmo, V~ Omo {ZË` Ðì` ñd^md gd©k ñd^md h¡, _w»`ê$n go CgH$m AmXa Am¡a é{M h¡Ÿ&
VH$ amJ Am`o {~Zm Zht ahVmŸ& AZÝV^d YmaU {H$E, {H$ÝVw A~ Vmo ^d H$m {Ogo Bg kmVm ñd^md H$s é{M d Ñ{ï> hþB© h¡, Cgo Aën H$mb _| hr _w{º$ hmoVr h¡Ÿ&
A^md H$aZo dmbm Ðì` ñd^md _oar A§Va§J é{M _| OJ J`m h¡, Bg{bE H$_m] ho ZmW ! "Amn Vmo VrZ H$mb Am¡a VrZ bmoH$ Ho$ _mÌ kmVm h¢, {H$gr Ho$ H$Vm© Zht
H$m Zme hmoJm hrŸ& ñd^md Am¡a {d^md XmoZm| H$m ^oXkmZ hmo J`m h¡, Bg{b`o h¢Ÿ&' - `h OmZVo hþE _wPo `h ^r {ZU©` h¡ {H$ _¢ ^r VrZ H$mb-VrZ bmoH$ H$m
AënH$mb _| ~§YZ Ze Om`|JŸo & kmVm h±ÿ Vmo _¢ Aënk Š`m| ah±ÿ ? amJ AmVm h¡, {\$a ^r H$aZo `mo½` Zht - Eogr Ñ{ï>
AmMm`© lr _mZVw“ n§M_H$mb Ho$ _w{Z Wo, Bg{bE XodbmoH$ _| Omd|JŸo & hþB© h¡Ÿ& ^{º$ Ho$ ew^amJ _| nmn Xya ahVo h¢Ÿ Am¡a nyU© n{dÌ ñd^md H$s V„rZVm _|
Ag§»` df© H$m EH$ në`mon_ Am¡a Xg H$moS‹ >m-H$moS‹ >r në`mon_ H$m EH$ gmJamon_ nwÊ`-nmn XmoZm| Xya hmo OmVo h¢Ÿ& _¢ AÝV_wI
© hþAm h±,ÿ Bg{bE Ho$dbkmZ ì`º$ hmoZo
H$mb hmoVm h¡, Eogo gmJamon_ H$s b§~r Am`w ñdJ©-bmoH$ _| hmoVr h¡Ÿ& {OÝh| amJ H$m ñdH$mb _oar n`m©` Ho$ H«$_ _| Aën H$mb _| AmZo dmbm h¡Ÿ&
H$m EH$ H$U ^r AmXaUr` Zht Wm Am¡a Xoh H$s {H«$`m go AnZo H$mo {^Þ _mZVo AÝVa§J Ñ‹T>Vm H$s ~mV ~mha _| Z H$aVo hþE ^r ñVw{V _| {Z_m©ZVm go
Wo VWm ^oX{dkmZ Ûmam AmO ^r kmVm-Ñï>mñdê$n hr h¢ Ed§ Omo ñdJ© _| A_¥V {Z:g§Xho lÕm H$s P§H$ma Am JB© h¡Ÿ{H$ ho ZmW ! AmnHo$ ^{º$nyU© ñZoh go hr _oao
Ho$ ^moOZ go V¥á h¢Ÿ& ñdJ© Ho$ ^d Ho$ ~mX WmoS‹ >o hr g_` _| ewŠbÜ`mZ Ûmam AZoH$ ^dm| Ho$ BH$Æ>o hþE H$_© Zï> hmoVo h¢Ÿ&
H$_m] H$m Zme hmoJm, Eogm ^md Y_m©Ë_m H$mo Am`o {~Zm Zht ahVmŸ& `h {ZíM` ^{º$ g{hV ì`dhma ^{º$ H$s ~mV h¡Ÿ& AkmZr ì`dhma Ho$
nhbo Hw$Xod-Hw$Jwé-Hw$emó H$m amJ AmVm Wm, A~ (Ñ{ï> ~Xb OmZo Ho$ Aml` go bm^ _mZVm h¡, Bg{bE CgZo ^JdmZ H$mo g_Pm Zht h¡; {H$ÝVw
~mX) CgHo$ ñWmZ _| gwXdo m{XH$ H$m ew^amJ Z Amdo Vmo Hw$bQ>m ór O¡gm CgZo Vmo amJ H$mo {hVê$n g_Pm h¡Ÿ& kmZr H$mo Vmo na_mW© Ho$ Aml`ê$n ñd^md
Xwï>^md h¡Ÿ& "gÎmmñdê$n' J«W§ _| gd©kXod H$s gÎmm H$m {ZU©` H$amH$a J¥hrV H$s ^{º$ go nwÊ`-nmn H$m Zme hmoVm h¡ Am¡a ew^amJ go Am§{eH$ nmn H$m Zme
{_Ï`mËd Ho$ Ë`mJ H$s àoaUm Xr JB© h¡Ÿ& `{X Ord nhbo AkmZ _| Hw$Xod-Hw$Jwé- hmoVm h¡Ÿ& J
^º$m_a àdMZ H$mì` 8 43
ì`dhma _| AmnH$m ñVdZ H$aVm h±Ÿÿ & O¡go - lr Hw$ÝXHw$ÝXmMm`© Zo H$hm h¡ -
H$mì` 8 "_¢ Ðì`-^md H$s ñVw{V H$aVm h±'ÿ ; d¡go hr `hm± H$hm h¡ {H$ _¢ AmnH$m ñVdZ ewê$
H$aVm h±Ÿÿ & AmnH$s ^{º$ Ho$ à^md go àgÞ {MÎmdmbm| H$mo `h _oam ñVmoÌ Adí`
_Îdo{V ZmW Vd g§ñVdZ§ _`oX- hr é{MH$a hmoJm, `{X CZH$mo drVamJ ñd^md H$s é{M hmoJrŸ& Aao, {Ogo na_mË_m
_maä`Vo VZw-{Y`m{n Vd à^mdmV²Ÿ& H$s ^{º$ H$s A{^bmfm hþB© h¡, Cgo drVamJ ñd^md H$s é{M Š`m| Z hmoJr ? hmoJr
MoVmo h[aî`{V gVm§ Z{bZr-Xbofw hrŸ& Ahmo ! AmMm`© Ho$ öX` _| ^{º$ H$m ào_ CN>bm h¡ Am¡a do Cn_m XoVo h¢ {H$ O¡go
_wº$m-\$bÚw{V_wn{¡ V ZZyX-{~ÝXw…Ÿ&&8Ÿ&& - nmZr H$s ~yX± H$_b Ho$ nÎmo na _moVr H$s Vah bJVr h¡ - `h H$_b Ho$ nÎmo H$m
{hÝXr H$mì` àVmn h¡, CgràH$ma _oar ^{º$ nmZr H$s ~yX± Ho$ g_mZ h¡, {H$ÝVw AmnHo$ à{V hmoZo
Vd à^mdV¢ H$hÿ± {dMma, hmogr `h Ww{V OZ-_Z-hmaŸ& go _wº$m\$b O¡gr H$mpÝVdmbr hmoJrŸ& `Ú{n ^{º$ H$aZo _| amJ hmoVm h¡; VWm{n
Á`m| Ob-H$_b-nÌn¡ na¡, _wŠVm\$bH$s Xw{V {dñVa¡Ÿ&&8Ÿ&& `h _wº$m\$b H$s Vah gwemo{^V hmoJrŸ&
AÝd`mW© - (ZmW !) ho ZmW ! ho ñdm{_Z² ! (B{V _Ëdm) Eogm _mZH$a ho ZmW ! H$_bnÌ na nmZr _moVr H$s Vah gwÝXa bJVm h¡, CgràH$ma
{H$ "àm{U`m| Ho$ AZoH$ OÝ_m| _| Cnm{O©V {H$`o hþE nmnH$_© AmnHo$ gå`H²$ _wP Aënk Ûmam H$s hþB© ñVw{V AmnHo$ àVmn go g‚mZm|-Y_m©Ë_mAm| Ho$ {MÎm _|
ñVdZ go VËH$mb g§nU y V© `m Zï> hmo OmVo h¢' (VZw-{Y`m-A{n) _ÝX~w{Õ _wº$m\$b H$s Vah gwemo{^V hmoJrŸ& J
hmoZo na ^r (_`m BX§ Vd g§ñVdZ_²) _oao Ûmam `h AmnH$m ñVdZ (Amaä`Vo) lmdH$ H$m CËgmh
àmaå^ {H$`m Om ahm h¡Ÿ& (ZZw) {ZíM` hr [ `h ñVdZ ] (Vd à^mdmV²)
Y_u Ho$ Wmo‹S>o ew^^md H$m ^r _hmZ \$b h¡ Vmo BgH$s ewÕVm H$s _{h_m
AmnHo$ à^md go (gVm§ MoV: h[aî`{V) gËnwéfm| Ho$ {MÎm H$mo AmH${f©V H$s Vmo Š`m ~mV ! {Ogo AÝVa _| drVamJ-^md éMm, Cgo drVamJVm Ho$ ~mø
H$aoJmŸ& [ {OgàH$ma ] (CX-{~ÝXw:) Ob H$s ~yX± (Z{bZr-Xbof)w H$_{bZr {Z{_Îmm| Ho$ à{V ^r {H$VZm CËgmh hmoŸ& drVamJr {OZ_mJ© Ho$ à{V lmdH$ H$m
Ho$ nÎmm| na (_wº$m-\$b-Úw{V_²) _moVr H$s H$mpÝV H$mo (Cn¡{V) àmá H$aVr h¡Ÿ& CËgmh H¡$gm hmoVm h¡ Am¡a CgH$m Š`m \$b hmoVm h¡, dh H$hVo h¢ -
H$mì` 8 na àdMZ {~å~mXbmoÞ{V `dmoÞ{V_od ^ŠË`m `o H$ma`pÝV {OZgÙ {OZmH¥$qV MŸ&
nwÊ`§ VXr`{_h dmJ{n Z¡d eŠË`m ñVmoV§w nañ` {H$_w H$ma{`Vw: Û`ñ`Ÿ&&
AmMm`© H$s Ñ{ï> _| Vmo AÝVa _| {dÚ_mZ na_-à^wVm H$s AWm©V² AnZo
""Omo Ord ^{º$ go ~ob Ho$ nÌ {OVZm N>moQ>m {OZ_pÝXa ~ZdmVm h¡
km`H$ ñd^md H$s hr EH$Vm Am¡a _{h_m h¡; {\$a ^r do na_ {dZ_«Vm g{hV, Am¡a Omo Om¡ Ho$ XmZo {OVZr {OZ-AmH¥${V ({OZà{V_m) ñWm{nV H$amVm h¡,
VrWªH$a ^JdmZ H$mo AnZo öX` _| ñWm{nV H$aVo h¢; AmMm`© Xod {gÕ CgHo$ _hmZ nwÊ` H$m dU©Z H$aZo Ho$ {bE Bg bmoH$ _| gañdVrdmUr ^r
na_mË_m H$mo AnZo gÝ_wI hr _mZVo h¢Ÿ& do H$hVo h¢ - h¡ M¡VÝ` Ho$ gmJa ! g_W© Zht; Vmo {\$a Omo Ord D±$Mo-D±$Mo {OZ_pÝXa ~ZdmVm h¡ Am¡a A{Ve`
ho na_ n{dÌmË_m ! H$hm± _oar _ÝX~w{Õ Am¡a H$hm± AmnH$m Ho$dbkmZ ? ^ì` {OZà{V_m ñWm{nV H$admVm h¡, CgHo$ nwÊ` H$s Vmo Š`m ~mV !
(nÙZ§{X n§Mqde{VH$m)
`Ú{n _oao nmg _{V-lwVkmZ H$s VwÀN>~{w Õ h¡, VWm{n _¢Zo Cgo AÝV_wI ©
- AmÜ`mpË_H$gËnwéf lr H$mZOr ñdm_r : lmdH$Y_©àH$me, n¥ð> : 104
{H$`m h¡, Omo Ho$dbkmZ H$m ~rO h¡Ÿ&
^º$m_a àdMZ H$mì` 9 45
Omo AmnHo$ Bï>mno Xoe H$m `WmW© ^md g_Po, CgZo hr AmnH$s H$Wm gwZr
H$mì` 9 - Eogm H$hm Om gH$Vm h¡Ÿ& Omo `WmW© lÕm-kmZ-Mm[aÌ Ûmam Bgr ^d _|
AmË_m H$s _mojXem àJQ> H$ao, CgH$s Vmo ~mV hr Š`m H$aZr; {H$ÝVw {OgZo
AmñVm§ Vd ñVdZ_ñV-g_ñV-Xmof§
A{dH$mar lÕm-kmZ Am¡a AmZÝX_` ñd^md H$s _mÌ ~mV hr gwZr h¡, {Z_©b
ËdËg§H$Wm{n OJVm§ Xw[aVm{Z hpÝVŸ&
M¡VÝ`ñd^md Ho$ Aml` go H$ë`mU H$m _mJ© ~VmZodmbr drVamJr H$Wm hr
Xyao ghò{H$aU… Hw$éVo à^¡d
gwZr, dh ^r Aën H$mb _| Xmofm| H$m Zme H$aZodmbm h¡Ÿ& {Z{_ÎmmYrZ Ñ{ï> Am¡a
nÙmH$aofw ObOm{Z {dH$mg^mpÄOŸ&&9Ÿ&&
amJ-Ûof H$s àd¥{Îm Nw>S‹ mH$a M¡VÝ`ñd^md H$s Va\$ àd¥{Îm H$amZodmbr dmVm© hr
{hÝXr H$mì` gå`H²$ H$Wm h¡Ÿ& gd©k-drVamJ nX nmZo H$s ~mV hr gË`H$Wm h¡Ÿ& Omo {Z{_Îm go
Vw_ JwU-_{h_m hV-XwI-Xmof, gmo Vmo Xya ahmo gwI-nmofŸ& `m nwÊ` go bm^ ~VmVm h¡, dh drVamJ H$Wm Zht h¡Ÿ& dh Vmo AZÝV g§gma Ho$
nmn-{dZmeH$ h¡ Vw_ Zm_, H$_b-{dH$mgr Á`m| a{d-Ym_Ÿ&&9Ÿ&&
~ÝYZê$n nmn H$s nw{ï> H$aZodmbr {_Ï`mËd H$m H$sV©Z H$aZodmbr {dH$Wm h¡Ÿ&
AÝd`mW© - ho ZmW ! (Vd) AmnH$m (AñV-g_ñV-Xmof_²) {ZXm}f Omo ì`{º$ na_mZÝX_y{V© M¡VÝ` gÎmm H$mo ^ybH$a AënkVm Am¡a amJ-Ûof
-g_ñV Xmofm| go a{hV, n{dÌ (ñVdZ_²) JwU-H$sV©Z (Xyao AmñVm_²) Vmo Xya
_| brZ h¡, Cggo H$hVo h¢ {H$ VwP _| {ZË`-{ZaÝVa nyUm©ZÝX ñd^md h¡Ÿ& `{X
hr aho, (ËdV² g§H$Wm A{n) AmnH$s gX²dmVm© - MMm© _mÌ go hr (OJVm§
Cg_| Ñ{ï> Ed§ àd¥{Îm H$ao Vmo Voao nmn H$m Zme hþE {~Zm Zht ahoŸ&
Xw[aVm{Z hpÝV) àm{U`m| Ho$ nmn Zï> hmo OmVo h¢Ÿ& O¡go {H$ (ghò{H$aU:) gy`©
(Xyao AmñVm_²) Vmo Xya aho (Vñ` à^m Ed) CgH$s {H$aUm| H$s H$mpÝV hr AkmZr Ordm| Zo gƒr H$Wm Zht gwZr& {OgZo ì`dhma-naml`-{Z{_Îm
(nÙmH$aof)w gamoda _| (ObOm{Z) H$_bm| H$mo ({dH$mg^m{ÄO) à\w${„V Am¡a nwÊ` go bm^ _mZm h¡; CgZo drVamJ H$s H$Wm Zht gwZrŸ& ho à^w ! AmnH$s
(Hw$éVo) H$a XoVr h¡Ÿ& gV² H$Wm OJV² Ho$ Ordm| Ho$ {_Ï`mËd H$m Zme H$aZo dmbr h¡Ÿ& O¡go - hOmam|
{H$aUm| go `wº$ gy`© joÌ H$s Anojm go Xya h¡, d¡go hr ^md Am¡a ñdH$mb Anojm
H$mì` 9 na àdMZ
go Ho$dbkmZ Xya h¡; VWm{n O¡go - àmV: hmoVo hr (gy`© àH$me _|) hmW H$s
Bg H$mì` _| `h {M{ÌV {H$`m J`m h¡ {H$ drVamJr Xod Ho$ JwUm| H$m ñ_aU
g~ Xmofm| H$m Zme H$aZodmbm h¡Ÿ& lr _mZVw“mMm`© H$hVo h¢ {H$ ho {OZoœa aoIm`| {XIVr h¢, d¡go hr ho ZmW ! VmpÎdH$ AÝVÑ©{ï> Ho$ AdbmoH$ZnydH© $
^JdZ² ! Amn gånyU© Xmof a{hV Vmo h¢ hr, AmnH$m ñVdZ ^r Xmof {dZmeH$ h¡; AmnHo$ ñVdZ Am¡a nyUm©ZÝX H$s a_UVm H$s Vmo ~mV hr AX²^Vw Am¡a {Zambr
Bg ~mV _| H$moB© A{Ve`mo{º$ Zht h¡Ÿ& {ZíM` hr, AmnH$m `h {ZXm}f ñVdZ h¡; {H$ÝVw Voar H$Wm AWm©V² drVamJ ñd^md H$s dmVm© ^r {Ogo éMo, CgHo$
g~ Xmofm| H$m Zme H$aZodmbm h¡Ÿ& ho ZmW ! AmnZo drVamJVm H$m _§WZ H$a {_Ï`mËd H$m Zme hmoVm h¡ Am¡a Omo AZm{XH$mb go àJQ> Zht hþAm - Eogm
AZÝVe{º$ _| go gd©kVm Am¡a drVamJVm àJQ> H$s h¡Ÿ& Bg{b`o AmnH$s dmUr Ho$dbkmZê$nr gy`© àJQ> hmoVm h¡Ÿ& gy`© H$m àH$me àJQ> hmoVo hr H$_b Ho$ \y$b
_| ^r drVamJVm hr àJQ> hmoVr h¡Ÿ& AV: _¢ AmnH$s drVamJVm H$s H$Wm H$mo {IbVo h¢Ÿ& {OgàH$ma {dH${gV hmoZo H$s `mo½`Vm dmbo H$_b Ho$ \y$b gy`m}X`
g_ñV Xmofm| Ho$ Zme hmoZo _| H$maU _mZVm h±Ÿÿ & gwH$Wm AWm©V² Omo drVamJVm Ed§ Ho$ CfmH$mb _| ñd`§ {dH${gV hmoVo h¢Ÿ& Cgr àH$ma AmnH$s dmVm© gwZZo go
gd©kVm àH$Q> H$aZo _| {Z{_Îm hmo, dh gƒr H$Wm h¡Ÿ& ^ì`Ord {dH${gV hmoVo h¢Ÿ& AmnH$s drVamJ H$Wm gwZZo go h_mam amo_-amo_
46 ^º$m_a àdMZ H$mì` 9 47
nwb{H$V hmo OmVm h¡ Am¡a Anyd© àgÞVm Ûmam Ag§»` {ZOàXoem| _| AmZÝX Ho$ Zme hmoVm h¡; Cg_| AmnH$s hr ^{º$ {Z{_Îm h¡Ÿ& {Z_©b ~w{ÕYmaH$ MVwa BÝÐ
Z`o nwînm§H$w a àñ\w${Q>V hmoVo h¢Ÿ& ^r AmnH$s ^{º$ _| gam~moa ahVm h¡Ÿ& BÝÐ ^r, Omo EH$ ^dmdVmar h¡, _Zwî`
Y_u Ord AZÝV {Xì` e{º$_mZ drVamJ à^w Ho$ {ZXm}f ñVdZ H$mo hmoH$a AënH$mb _| hr _w{º$Xem àmá H$aoJmŸ, dh ^r AnZr bKwVm àJQ>
AmË_-{dH$mg Ho$ {bE gX²{Z{_Îm _mZVo h¢Ÿ& ho à^w ! Voar H$Wm _| naml`- H$aVm hþAm Z_«VmnydH© $ à^w Ho$ MaUm| _| AmH$a CËH¥$ï> ^{º$ H$aVm h¡Ÿ&
ì`dhma-amJ H$m AmXa Zht h¡, {H$ÝVw AHo$bo drVamJ ñd^md H$m hr AmXa Omo drVamJr hmo J`o h¢, CÝh| {H$gr Ho$ à{V ^{º$ H$m ^md Zht hmoVm Am¡a
h¡Ÿ& na H$s Amoa H$s àd¥{Îm M¡VÝ` H$s OmJ¥{V H$mo amoH$Zodmbr h¡; amJ OmJ¥VXem {_Ï`mÑ{ï> H$mo ^r `WmW© ^{º$ Zht hmoVrŸ& gå`½Xe©Z hmoZo Ho$ ~mX hr ^JdmZ
Zht h¡Ÿ& ñdgÝ_wI hmoVo hr kmZ H$s Xem OmJ¥V hmo OmVr h¡Ÿ& ho à^w ! {ZXm}f H$s nyOm Am¡a ^{º$ `WmW© hmoVr h¡Ÿ& ñdJ© H$m ñdm_r BÝÐ ^r {OZoÝÐ Xod H$s
ñVdZ _| AZÝV e{º$ h¡Ÿ& Omo gV²néw f AÝVa§J _| EH$mJ« hmoH$a n{dÌVm _| ñVw{V, ^{º$ Am¡a nyOm H$aVm h¡Ÿ& dh 1008 Zm_ boH$a ^JdmZ H$s CÎm_
a_Vm h¡, CgH$s Vmo Š`m ~mV ? {H$ÝVw Omo AmnH$s n{dÌ H$Wmê$n gËemóm| H$m àH$ma go ñVw{V H$aVm h¡Ÿ& AVrpÝÐ` kmZ_` AZÝVJwUgånÞ nyU© {MXmZÝX
ñdmÜ`m` H$ao, CgHo$ ^r ^dVmn H$m Zme hmoVm h¡; Š`m|{H$ gd©k drVamJ ñdê$n ^JdmZ AmË_m H$m nyU© dU©Z BZ Zm_m| go ({deofUm| go) ^r Zht hmoVmŸ&
H${WV emóm| H$m VmËn`© drVamJVm hr h¡Ÿ& n§MmpñVH$m` emó _| emóVmËn`© {ZO M¡VÝ` ñdê$n _| pñWa hmoZo go hr `WmW© ñVw{V hmoVr h¡Ÿ& CgH$m gmYZ
H$m AW© ~Vbm`m h¡ {H$ Mmam| AZw`moJm| H$m gma drVamJVm h¡Ÿ& AÝVa§J _| h¡Ÿ& {ZO H$maU-na_mË_m H$m Aml` AWm©V² ^yVmW© km`H$-ñd^md
Omo amJ Am¡a {Z{_Îm go bm^ _mZVm h¡, Cgo Vmo emó n‹T>Zm hr Zht AmVmŸ& H$m A^oX Aml` hr EH$_mÌ _w{º$ H$m gmYZ h¡Ÿ& `{X `h h¡ Vmo AÝ` H$mo
g~ OJh Ðì`-JwU-n`m©` H$s ñdV§ÌVm Am¡a gd©k ñd^md H$m hr AmXa {Z{_Îm _mÌ H$hm OmVm h¡Ÿ& Eogm {ZU©` {OÝhm|Zo àmaå^ _| hr H$a {b`m h¡, CZ
H$aZm Mm{hEŸ& Omo gd©k ^JdmZ Zo {H$`m AWm©V² CÝhm|Zo drVamJÑ{ï> Ed§ km{Z`m| Ho$ hr `WmW© ^{º$ hmoVr h¡Ÿ&
kmZnydH© $ amJ H$mo amoH$m h¡Ÿ& ~g, dhr _oao H$aZo `mo½` h¡; àW_ hr go Eogr lÕm dh ñVw{V H¡$gr h¡ ? _hmMVwa Xodm§JZmAm| H$m M§Mb {MÎm ^r {Ogo
H$aZr Mm{hEŸ& gwZH$a ñV§{^V hmo OmVm h¡Ÿ& ~mah A§Jê$n emñÌ Ho$ kmVmAm| Ho$ Ûmam H$s JB©
àW_, ì`dhma `m amJ H$aZo H$mo H$hm Omdo Vmo {\$a H$moB© amJ H$mo Xya Š`m| dh ñVw{V VrZ bmoH$ Ho$ Ordm| Ho$ {MÎm H$m Šboe Xya H$aVr h¡ Am¡a CÝh| àgÞVm
H$aoJm ? ^mB© ! ew^amJ ^r qH${MV² AmXa H$aZo `mo½` Zht h¡Ÿ& CngJ© H$mb _| XoVr h¡Ÿ& BÝÐ ^{º$nydH© $ drUm ~OmVm h¡; V~ ^{º$-ag _| _½Z {OgH$s lÕm _|
_w{Z _m¡Z ahVo h¢, CnXoe Zht XoVo h¢Ÿ& AV: lr _mZVw“ AmMm`© Ho$ AÝXa EH$ drVamJVm hr CnmXo` h¡, CZ g~H$m {MÎm àgÞVm Ûmam ñV§{^V hmo OmVm
^{º$ê$n ñVdZ H$s ^mdZm OJr Ed§ nwÊ` Ho$ CX` go 48 Vmbo Q>Qy >Ÿo & amOm H$mo h¡Ÿ& Y_m©Ë_m Ohm±-Vhm± drVamJ ^JdmZ H$s _{h_m hr _{h_m XoIVm h¡Ÿ& `Ú{n
{dídmg Zht hþAm, CgZo CZH$mo nwZ: Oob _| S>mb {X`m, _O~yV nham bJm`m; lr nÙZpÝX AmMm`© Z½Z {XJ§~a gÝV Wo, VWm{n ^{º$ _| {MÎm C_‹S> n‹S>m h¡Ÿ&
{H$ÝVw {\$a ^r Vmbo Qy>Q> J`oŸ& V~ amOm Zo Vrgar ~ma H$‹S>o nhao Ho$ gmW MÝÐ_m H$mo XoIH$a H$moB© H$hVm h¡ {H$ Cg_| h[aU H$m {M• {XI ahm h¡,
{damo{Y`m| H$mo ^r dhm± aIm, {\$a ^r Vmbo Qy>Q> J`oŸ& {Ogo kmZñd^md _wº$ê$n go H$moB© H$hVm h¡ {H$ H$b§H$ h¡; naÝVw ho ZmW ! `h MÝÐ_m na H$b§H$ H$m {M•
Ñ{ï> _| Am`m, Cgo H$moB© ^r Zht amoH$ gH$VmŸ& Zht h¡, A{nVw ñdJ© Ho$ Xod na_ ^{º$ go AmnHo$ JwU JmVo h¢, Cgo g§JrV_`
h_mao ñd^md H$s `mo½`Vm go ñd^md {dH${gV hmo OmVm h¡ Am¡a nmn H$m {déXmdbr H$mo gwZZo Ho$ {bE hr _mZmo `hm± go h[aU J`m h¡, dhr dhm± {XImB©
48 ^º$m_a àdMZ H$mì` 9 49
n‹S> ahm h¡Ÿ& BgàH$ma H${d Zo dhm± ^r AmnH$s n{dÌ ^{º$ hr XoIr h¡Ÿ& ho ZmW ! Bg{bE _¢ AmnH$s ^{º$ H$aVm h±,ÿ eV-eV ~ma Z_ñH$ma H$a àW_ {OZoída
BÝÐ Ûmam H$s JB© ^{º$ H$mo H$m¡Z ngÝX Zht H$aoJm ? AWm©V² g~ hr H$aVo h¢Ÿ& Xod lr Am{XZmW ^JdmZ H$s ñVw{V H$aVm h±Ÿÿ &
`{X AÝVa§J _| {ZíM`^{º$ H$m A§e àJQ> hþAm hmo Vmo ew^amJ ì`dhma^{º$ BÝÐ 1008 Zm_m| Ho$ Ûmam AmnH$s ñVw{V H$aVm h¡, CZ_| Zm_ Vmo H«$_dVu
H$hbmVr h¡Ÿ& AmË_m gXm {Z{d©H$ma kmZmZÝX_` h¡, CgH$m gËH$ma H$a Cg_| h¢Ÿ& AmnHo$ Ho$dbkmZ H$s n`m©` H$mb-Anojm EH$ Ho$ ~mX EH$ H«$_e: hmoVr
EH$mJ« hmoZm hr {ZíM`^{º$ h¡Ÿ& kmZr H$mo Bg {ZíM`^{º$ g{hV ì`dhma^{º$ h¡, {H$ÝVw ^md Anojm AmnH$m kmZ Vmo AH«$_ (`wJnV²) g~H$mo EH$ g_` _|
hmoVr h¡Ÿ& "gd©k VrZ H$mb, VrZ bmoH$ H$m ñdê$n OmZVo h¢, _¢ ^r d¡go hr OmZVm h¡Ÿ& AmnZo bmoH$mbmoH$ H$mo AH«$_ ê$n go OmZm, {H$ÝVw nXmWm] H$s
kmZñd^md dmbm h±;ÿ ñd^md Ho$ gÝ_wI hmoH$a Eogm {ZíM` H$aZm {ZíM`^{º$ AdñWm Vmo H«$_e: hmoVr h¡Ÿ& n`m©`| EH$ Ho$ ~mX EH$ hmoVr h¢Ÿ&
h¡Ÿ&' VXZ§Va Y_m©Ë_m H$mo ew^amJê$n ^{º$ hmo, Cgo ì`dhma^{º$ H$hr h¡Ÿ& bmoJ H$hVo h¢ {H$ H«$_~Õn`m©` H$s ZdrZ ~mV H$hm± go bmE ? ^mB© ! `h
ho ^JdZ² ! Xod AmnHo$ ^º$ h¢Ÿ& CÝhm|Zo AmnHo$ MaU-H$_bm| H$s BgàH$ma ZdrZ Zht h¡ - gd©kñd^md Ho$ {ZU©` Ho$ gmW `h H«$_~Õn`m©` H$m {ZU©`
AmamYZm H$s h¡ {H$ CZHo$ _wH$w Q> Ho$ _{U`m| H$s emo^m AmnHo$ MaU-H$_bm| na AmVm hr h¡Ÿ& Cg_| hr H$Îmm©nZo H$s AmHw$bVm {_Q>H$a ñdgÝ_wIVm H$m, kmVmnZo
hr {Z^©a H$aVr h¡Ÿ& AmË_m H$m ñd^md O¡gm h¡, d¡gm OmZZo go AkmZ H$m Zme H$m gƒm g_mYmZ H$aZodmbm gË` nwéfmW© ^r AmVm h¡; "H«$_~Õ' eãX
hmoVm h¡Ÿ& Cg g_` Omo ew^amJ hmoVm h¡, dh Aew^ H$m ZmeH$ h¡Ÿ& gmoZJ‹T> H$m Zht h¡Ÿ& Bg ñVmoÌ Ho$ 39 Zå~a Ho$ íbmoH$ _| H«$_~Õ H$s ~mV
Mm¡amgr bmI `mo{Z`m| _| ^Q>H$Zo dmbo Ord H$mo AmnH$m CnXoe hr VaZo _| Am`oJrŸ& dhm± "H«$_' eãX H$m AW© "nJ' h¡Ÿ&"n§MmÜ`m`r' J«W§ _| "H«$_~Õn`m©`'
AmYma^yV Ed§ {hVê$n h¡, BgàH$ma AmnH$m CnXoe ghm`H$ h¡Ÿ& ho ZmW ! Ho$ {bE (n`m©`| H«$_^mdr h¢, Eogm H$hZo Ho$ {bE) H«$_ _| nJ H$m Ñï>mÝV h¡Ÿ&
lwVkmZ _| nyU© {ZnwU lwVHo$dbr ^r AmnH$s hr ^{º$ H$aVo h¢, {\$a _¢ H$ê±$ Vmo O¡go n¡a EH$ Ho$ ~mX EH$ aIm OmVm h¡, d¡go hr AmnH$m Ho$dbkmZ H«$_ _|
Š`m AmíM`© h¡ ? ~mah-A§J-emó Ho$ kmVm jm{`H$ gå`½Ñ{ï> BÝÐ H$mo dV©Vm h¡; Am¡a bmoH$mbmoH$ H$s AdñWm H«$_ê$n h¡, CgH$mo Amn EH$ gmW
ew^amJ hmoVm h¡, Bg{bE dh AmnH$s ^{º$ H$aVm h¡Ÿ& (AH«$_-`wJnV²) OmZVo h¢Ÿ& _hmH${d ~ZmagrXmgOr H¥$V "{OZghòZm_'
kmZmZÝX ñd^md Ho$ ^mZ _| drVamJ ñdê$n H$s ^{º$ H$m C„mg hþAm, ñVmoÌ _| ^JdmZ H$m EH$ Zm_ H«$_dVu h¡Ÿ& ñd-na H$s n`m©`| H«$_~Õ hmoVr h¢Ÿ&
Cggo AÝ` g_ñV _hmZ gå`½Ñ{ï> AmnH$s ^{º$ _| gmdYmZ h¢ - Eogm _¢ {OgZo Eogm {ZU©` H$a {b`m, Cgo ew^amJ Ho$ H$mb _| gd©k ^JdmZ H$s ^{º$
XoIVm h±Ÿÿ & do AÝVa§J _| ewÕñd^md Ho$ à{V VÝ_` hmoVo h¢Ÿ& H$m doJ AmVm h¡Ÿ& AV: _¢ ^r AmnH$s ^{º$ H$aVm h±Ÿÿ &
lwVHo$dbr gmYw ^r A{V AmXa ^md Ho$ gmW AmnH$s ñVw{V H$aHo$ {OgàH$ma AmnH$s ñVw{V H$aZodmbm| H$mo qgh Zht _ma gH$Vm, CgràH$ma
{Xì`-^{º$ H$m àdmh ~hmVo h¢Ÿ& {OZoÝÐ ^JdmZ Xodm| Ho$ Ûmam ny{OV VWm {dH$mar n[aUm_ ñd^md H$s EH$Vm H$mo Zht VmoS‹ > gH$VoŸ& J
nmng_yh Ho$ ZmeH$ h¢, do ^ì`Ordm| Ho$ hoVw {hVH$mar CnXoe H$aVo h¢Ÿ& AnZo 1. JwUr Jwá JwUdmhH$ ~br, OJV {XdmH$a H$moVyhbrŸ&
AmË_m go hr CËnÞ hmoZdo mbo gwI Ho$ Cnm` - _moj_mJ© H$m CnXoe XoVo h¢, H«$_dVu H$éUm_` j_r, XemdVmar XraY X_rŸ&&2&&
^º$m_a àdMZ H$mì` 10 51
dñVwñdê$n OmZm Zht Om gH$VmŸ& lr_X² amOMÝÐ H$hVo h¢ {H$ "`h bmoH$ VrZ
H$mì` 10 àH$ma Ho$ Vmn_mZ go Vám`_mZ hmo ahm h¡, Cg_| Omo WmoS‹ >r gr empÝV h¡ Vmo dh
gËnwéf H$s `m{Z na_mË_m H$s ^{º$ H$m \$b h¡; dmñV{dH$ kmVm gËnwéf Ho$
ZmË`X²^Vw § ^wdZ-^yfU ^yV-ZmW CnXoe {~Zm Hw$N> Zht g_Pm Om gH$VmŸ&
^yV¡Jw©U¡^w©{d ^dÝV_[^ïw>dÝV…Ÿ&
ho ZmW !Amn Vmo gånyU© OJV Ho$ Ab§H$ma ñdê$n hmoŸ& N>h Ðì`ñdê$n
Vwë`m ^dpÝV ^dVmo ZZw VoZ qH$ dm
{díd H$mo Z H$moB© ~ZmVm h¡, Z H$moB© {H$gr H$mo Hw$N> XoVm h¡; {H$ÝVw {dZ`-^md
^yË`m{lV§ ` Bh ZmË_g_§ H$amo{VŸ&&10Ÿ&&
go Ed§ CnMma go BgàH$ma ñVw{V H$s OmVr h¡ {H$ - ho ZmW ! Omo Hw$N> {_bm h¡,
{hÝXr H$mì` dh AmnHo$ bú` go {_bm h¡Ÿ& ZmW H$m AW© h¡ - `moJjo_ H$aZodmbo, AWm©V²
Zqh AMå^ Omo hmoqh VwaÝV, Vw_-go Vw_ JwU daUV g§VŸ& Omo àmá H$m g§ajU H$ao Ed§ Aàmá H$s àm{á H$amdo, Cgo ZmW H$hVo h¢Ÿ&
Omo AYrZ H$mo Amn-g_mZ, H$a¡ Z gmo qZ{XV YZdmZŸ&&10Ÿ&& BgàH$ma ^º$ AmnHo$ JwUJmZ _| AZoH$ Ab§H$mam| H$m à`moJ H$aVm h¡Ÿ& ho
AÝd`mW© - (^wdZ-^yfU !) ho {díd Ho$ ^yfU ñdê$n na_mË_Z² ! ho ZmW ! Amn VrZ bmoH$ Ho$ àm{U`m| H$s nr‹S>m haU H$aZo dmbo hmo Ed§ g§gma Ho$
Ì¡bmoŠ` {VbH$ ! ho(^yV-ZmW !) ho OJÞmW ! (^yV:¡ JwU:¡ ) {dÚ_mZ ^` go ajm H$aZo dmbo hmoŸ&
{dnwb Ed§ dmñV{dH$ JwUm| Ho$ Ûmam (^dÝV_²) AmnH$mo (A{^ïw>dÝV:) ho ZmW ! AmnHo$ bú` go _wPo AmË_m H$m ^mZ hþAm h¡, Bg{bE _mZmo
^OZodmbo ^ì` nwéf (^w{d) n¥Ïdr na (^dV:) AmnHo$ (Vwë`m:) gX¥e `m AmnZo hr _wPo g~ Hw$N> {X`m h¡Ÿ& ewÕVm d¥qÕJV hmoZo _| ^r Amn hr H$maU h¢,
g_mZ (^dpÝV) hmo OmVo h¢ (B{V A{V AX²^Vw § Z) `h ~hþV AmíM`©OZH$ Bg{bE _¢ AmnH$mo hr AnZm ZmW _mZVm h±Ÿÿ & AmnZo gå`H²$ Xe©Z-kmZ-
Zht h¡Ÿ& (dm) AWdm (ZZw) {ZíM` go (VoZ) Cg ñdm_r go ({H$_²) Š`m Mm[aÌm{X JwU ({Z_©b n`m©`ê$n) àJQ> {H$`o h¢, Bg{bE Amn g‚mZm| Ûmam d§XZr`
[à`moOZ§ ApñV] bm^ h¡ ? (`:) Omo ñdm_r (Bh) Bg bmoH$ _| (Am{lV_²) h¢Ÿ& ho ZmW ! AmnH$s ñVw{V H$aZodmbo kmZr nwéf AmnH$s hr Vah Bg OJV _|
AnZo AmYrZ godH$ H$mo (^yË`m) {d^y{V go, YZ-gån{Îm-Eoíd`© go VrWªH$a hm|J,o O¡gm {H$ "Vwë`m: ^dpÝV' H$hH$a AmMm`©Xdo Ûmam {gÕ {H$`m
(AmË_g__²) AnZo g_mZ (Z) Zht (H$amo{V) H$aVm h¡Ÿ& J`m h¡Ÿ& AmnHo$ JwUm| H$mo nhMmZZodmbm Omo H$moB© AmnH$s ñVw{V H$aVm h¡, dh
H$mì` 10 na àdMZ Bgr A‹T>mB©Ûrn _| Amn O¡gm hmo OmVm h¡Ÿ& {H$gr H${d Zo C{MV hr H$hm h¡ -
lr _mZVw“ AmMm`© H$hVo h¢ {H$ ho ^wdZ-^yfU ! AmnHo$ H$maU hr OJV nmag_{U Aé gÝV _|, ~‹S>mo Am§Vamo OmZŸ&
H$s emo^m h¡Ÿ& Amn Ho$dbkmZr na_mË_m h¢Ÿ& AmnHo$ kmZm{X AZÝV MVwï>` àJQ> EH$ bmoh H§$MZ H$ao, XyOmo Amn g_mZŸ&&
hþE h¢Ÿ& OJV Ho$ àmUr Omo Hw$N> empÝV H$m AZw^d H$aVo h¢, dh g~ AmnHo$ H$maU bmohm nmag_{U Ho$ ñne© go gmoZm ~Z OmVm h¡, {H$ÝVw nmag_{U Zht
hr h¡Ÿ& AmnH$s ^{º$ go hr nwÊ` ~±YVm h¡, nwÊ` go emo^mñnX AZwH$y b g§`moJ ~ZVmŸ& nmag_{U Am¡a na_mË_m _| `hr ~‹S>m AÝVa h¡Ÿ& Amn (na_mË_m) ^ì`m|
{_bVo h¢, Bg{bE dh g~ emo^m Amn hr H$s h¡Ÿ& ho ZmW ! Omo Hw$N> nwÊ` `m H$mo ñd`§ ^JdmZ ~Zm XoVo h¢Ÿ& gå`½X¥{ï> Ûmam H${WV AmnH$s ñVw{V _| Omo Hw$N>
n{dÌVm OJV _| h¡, dh g~ AmnH$s ^{º$ H$m \$b h¡; nyUk© mZr Ho$ {~Zm `WmW© amJm§e h¡, CgHo$ \$bñdê$n dh VrWªH$aVwë` nwÊ` Am¡a n{dÌVm àmá H$aHo$
52 ^º$m_a àdMZ H$mì` 10 53

Amn g_mZ hmo Om`oJmŸ& ho ZmW ! AmnHo$ ì`º$ JwUm| H$s gƒr ñVw{V H$aZodmbm EH$ Jar~ AmX_r goR> Ho$ nmg OmH$a EH$ én`m _m±JVm h¡, Cg én`o go
lÕm-Anojm Vmo VwaV§ ^JdmZ g_mZ hmo OmVm h¡ Am¡a Mm[aÌ Anojm WmoS‹ >o g_` ì`mnma H$aVo-H$aVo dh H$amoS‹ >n{V hmo OmVm h¡Ÿ& g§gma _| nwÊ` A{YH$ hmoZo na
~mX Amn O¡gm hmo Om`oJmŸ& AV: `h _hmZ nX AmnH$s H¥$nm H$m \$b h¡ - nydd© Vu goR> H$s nyO± r go ^r A{YH$ nyO
± r hmoZm g§^d h¡, V~ ^r dh {dZ`dmZ
Z`m goR> Cg goR> H$mo AnZo ~±Jbo na ~wbmH$a H$hVm h¡ {H$ - ho AÞXmVm ! `h
Eogm H$hhZo _| AmVm h¡Ÿ&
_hb AmnH$m hr h¡Ÿ& AmnHo$ nmg go _¢Zo EH$ én`m {b`m Wm, dhr ~‹T>V-o ~‹T>Vo
ho ZmW ! AmnZo gd©k nX àmá {H$`m, qH$Vw A^r _oao Ho$dbkmZ àm{á H$m H$mb H$amoS‹ >m| Ho$ ê$n _| \${bV hþAm h¡Ÿ& `h g~ Amn hr Ho$ àVmn go hþAm,
Zht h¡; {\$a ^r AmnH$m {ZX}e h¡ {H$ {OgHo$ ñd^md _| EH$mJ«Vm hmo, Cgo Ho$dbkmZ BgràH$ma {ZË` Y«dw ñd^md Ho$ Aml` go ì`dhma _| na_mË_m Ho$ Aml` go
hþE {~Zm Zht ahVmŸ& ho ZmW ! AmnH$s AmamYZm H$a Amn O¡gm ~ZZm h¡Ÿ& Ho$dbkmZê$n bú_r H$s àm{á hmoVr h¡Ÿ& kmZr Bgr ~mV H$mo OmZVm h¡, AV:
^JdmZ Am{XZmW Zo AmË_m Ho$ kmZmZÝX H$m ^mZ Ed§ ewÕVm H$s nyUV© m Cgo ^JdmZ Ho$ à{V ^{º$ C_‹S>Vr h¡ Am¡a H$hVm h¡ {H$ ho ZmW ! AmnH$mo
H$a Y_©VrW© H$m AmÚ àdV©Z {H$`mŸ& Bg na_nX Ho$ ahñ` H$mo OmZZo dmbm _¢ Ho$dbkmZ H$s àm{á hþB© h¡Ÿ& AnZo godH$ H$mo Amn AnZo O¡gm Z H$amo Vmo AÝ`
^r na_mË_m hmoZo dmbm h±Ÿÿ & AmË_-Ðì` nyU© kmZmZÝX e{º$ H$m {nÊS> h¡Ÿ& _¢ H$m¡Z H$aoJm ? nwÊ` go Zm¡H$a ^r goR> hmo OmVm h¡; CgràH$ma AmnH$m ^º$
CgHo$ {ZaÝVa {MÝVZ _| d¥{Õ H$a Amn O¡gm VrWªH$a hmoD$± Jm Ed§ VËníMmV² AÝVa§J H$s n{dÌVm go Amn O¡gm hmo Omdo, Vmo Bg_| AmíM`© H$s Š`m ~mV h¡?
_moj OmD±$JmŸ& AmnH$s gƒr ñVw{V H$aZo dmbm Bg n¥Ïdr na Amn O¡gm ~Zo - lr Hw$ÝXHw$ÝXmMm`© a{MV emóm| _| {ZíM`Z` H$s _w»`Vm h¡Ÿ& H$moB© H$hVo
h¢ {H$ XmoZm| Z` g_H$jr h¢ Ed§ g_mZ H$m`©H$mar h¢, {H$ÝVw CZH$m `h H$WZ
Bg_| H$moB© ~‹S>m AmíM`© Zht h¡Ÿ& AmË_m Ho$ na_nX Ho$ g_j VrWªH$a nX
`WmW© Zht h¡Ÿ& AÜ`mË_emó _| {ZíM` _w»` h¡ Ed§ ì`dhma Jm¡U h¡; {H$ÝVw
AmíM`©H$mar nX Zht h¡Ÿ- `h X¥T‹ >Vm H$s ~mV h¡; Bg_| H$moB© A{Ve`mo{º$ Zht Ohm± ^{º$ H$m dU©Z hmo, dhm± {dZ`^md ~VmZm h¡, AV: ì`dhma H$s Anojm
h¡Ÿ& {gÕ ^JdmZ g_mZ e{º$ H$m ^amogm H$aZo dmbm Adí` hr na_mË_ nX ~mV H$s OmVr h¡Ÿ& AV: Amn `hm± H$hVo h¢ {H$ - ho à^w ! AmnHo$ àVmn go
àmá H$aoJmŸ& Amn O¡gm hmoZo _| gÝXoh Zht h¡Ÿ&
Amn go Š`m _m±JZm ? {Og Vah Am_ H$m noS‹ > \$b Ho$ ^ma go PwH$ OmVm J {OZoÝÐ nyOZ H$m A{MÝË` à^md
h¡, V~ N>mQo >m ~ƒm ^r Am_ VmoS‹ > boVm h¡; CgràH$ma ho ZmW ! AmnHo$ AZÝV ""J¥hmMma _| gdm}Îm_ eaU, n[aUm_m| H$s {dewÕVm H$aZodmbm H$m`©
MVwï>` H$s gÎmm H$s lÕm _oao öX` _| hþB,© V~ _wPo Amn O¡gm hmoZm hr h¡, Bg_| {ZË` nyOZ H$aZm hr h¡Ÿ& .... ~hþ[a nyOZ H$aZm, H$amdZm, H$aVo H$mo ^bm
H$moB© ~‹S>r ~mV Zht h¡Ÿ& A^oX gmÜ`-gmYZ H$m AZw^d hmoZo na _oao na_mË_m OmZZm, gmo g_ñV nyOZ hr h¡Ÿ& .... _Z go, dMZ go, H$m` go, YZ go, {dÚm
go, H$bm go - O¡go ^r Aah§V Ho$ JwUm| _| AZwamJ ~‹T>¡, d¡gm H$aZm; Š`m|{H$
g_mZ hmoZo _| H$moB© A{VaoH$ Zht h¡ Am¡a Aì`m{á XyfU ^r Zht h¡Ÿ&
{OZ_pÝXa H$s d¡`md¥{Îm gå`ŠËd H$s àm{á H$a¡ h¡Ÿ& VWm {_Ï`mkmZ,
AnZo na_mË_-ñd^md H$s àVr{V, Cgr _| X¥T‹ >VmnydH© $ AÝVa§J _| - {_Ï`mlÕmZ H$m A^md H$a¡; ñdmÜ`m`, g§`_, Vn, d«V, erbm{X JwU
^md-lwVkmZ _| `WmW© ^md H$m ^mgZ hmo Am¡a gmW _| àeñV amJ hmo Vmo {OZ_pÝXa H$m godZ V¢ hr hmo`, ZaH$-{V`ªMm{X J{V{Z _| n[a^«_U H$m
VË\$bñdê$n VrWªH$a Zm_H$_© àH¥${V ~±YVr h¡ - Bg g~H$s Anojm Amn A^md hmo`Ÿ& {OZ_pÝXa g_mZ H$moD$ CnH$ma H$aZodmbm OJV _| XyOm Zmht
O¡gm hmoZo H$s ~mV H$hr JB© h¡Ÿ& h¡Ÿ&'' - n§{S>V gXmgwIXmgOr, Q>rH$m-aËZH$a§S>lmdH$mMma, n¥îR> : 221
54 ^º$m_a àdMZ H$mì` 11 55
^y{_H$mZwgma ì`dhma ^r ahVm hr h¡ - Bg_| {H$go Amn{Îm hmo gH$Vr h¡ ?
H$mì` 11 AWm©V² {H$gr H$mo ^r ZhtŸ& Omo Eogm Zht _mZVm, dh {ZíM`-ì`dhma XmoZm| H$mo
Zht OmZVmŸ&
X¥ï²>dm ^dÝV_{Z_of - {dbmoH$Zr`§
à^w ! OÝ_ Ho$ g_` AmnH$m ê$n BVZm gwÝXa Wm {H$ VrZ kmZ H$m Ymar
ZmÝ`Ì Vmof_wn`m{V OZñ` Mjw…Ÿ&
eH«$o ÝÐ ^r AmnH$mo XoIH$a V¥á Zht hmoVm Wm, V~ AmnHo$ AmË_m H$s Vmo ~mV
nrËdm n`… e{eH$a-Úw{V-Xw½Y-{gÝYmo…
hr Š`m H$aZr ? {Ogo ew^amJ H$m ^r AmXa Zht h¡, _mÌ M¡VÝ`ñd^md H$m hr
jma§ Ob§ Ob-{ZYoa{gVw§ H$ BÀN>Vo Ÿ² &&11Ÿ&&
AmXa h¡; Eogo kmZr nwéfm| H$mo Hw$Xod-Hw$Jwé Am¡a Hw$emó go gÝVmof H¡$go {_b
{hÝXr H$mì` gH$Vm h¡ ?
BH$Q>H$ OZ Vw_H$mo A{dbmo`, Ada{df¢ a{V H$a¡ Z gmo`Ÿ& ho ZmW ! AmnH$s ~mømä`ÝVa gwÝXaVm ~hþV h¡Ÿ& nyU© n{dÌVm àH$Q> hmoZo
H$mo H$[a N>ra-Ob{Y Ob-nmZ, jma Zra nrd¡ _{V_mZŸ&&11Ÿ&& H$m H$mb AmZo Ho$ nyd© ew^amJ AmVm h¡Ÿ& Cg g_` Ho$ ~±Yo H$_m] Ho$ CX`H$mb
AÝd`mW© - [ho à^w] (A{Z_of-{dbmoH$Zr`§) {~Zm nbH$ PwH$m`o _| eara na_ Am¡Xm[aH$ hmoVm h¡Ÿ& VrWªH$a ^JdmZ Ho$ Eogo eara H$mo XoIH$a BÝÐ
{ZaÝVa Xe©Z H$aZo `mo½` (^dÝV§ X¥ï>d² m) AmnH$mo XoIH$a (OZñ` Mjw:) ^r V¥á Zht hmoVmŸ& ho {ÌbmoH$ {eamo_{U ! {OgZo gå`½kmZ ê$nr ZoÌm| go AmnH$mo
_Zwî` Ho$ ZoÌ (AÝ`Ì Vmof_²) Am¡a H$ht na g§Vmof H$mo (Z Cn`m{V) àmá EH$mJ«Ñ{ï> go XoI {b`m h¡, Cgo ñdßZ _| ^r g§gma, eara Am¡a ^moJm| _|
Zht H$aVo (e{eH$a-Úw{V: Xw½Y-{gÝYmo n`: nrËdm) MÝÐ_m H$s {H$aUm| Ho$ CnmXo`nZm Zht hmoVmŸ& O~ ^º$ _moj_mJ© H$s {ZíM` AmamYZm H$m AmamYH$
g_mZ jragmJa H$m C‚db Ob nrH$a (H$: Ob{ZYo: jma§ Ob§ A{gVw§ hmoVm h¡, V~ ghMmar hmoZo go ì`dhma aËZÌ` na {Z{_ÎmËd H$m Amamon {H$`m
BÀN>Vo )² Eogm H$m¡Z nwéf hmoJm - Omo g_wÐ Ho$ Imao nmZr H$mo nrZm MmhoJm ? OmVm h¡, {H$ÝVw AÝ` {H$gr na ZhtŸ&
H$mì` 11 na àdMZ ho ZmW ! AmnH$m ^º$ AmnH$mo hr EH$Q>H$ XoIVm h¡Ÿ& CgràH$ma O¡go {H$
ho ZmW ! {OgZo EH$Q>H$ hmoH$a `mZr Q>H$Q>H$s bJmH$a AmnH$mo EH$ ~ma ZmQ>H$ H$s é{Mdmbm ZmQ>H$ XoIVo g_` _§M H$s Amoa hr XoIVm h¡Ÿ& {Og_| ag
^r XoI {b`m h¡, CgHo$ ZoÌ AÝ`Ì g§Vmof àmá Zht H$aVoŸ& Omo AmnH$mo EH$ ~ma h¡, Cgr _| EH$mH$ma d¥{Îm H$m_ H$aVr h¡; CgràH$ma {OgH$mo drVamJ-ñd^md _|
XoI boVm h¡, nhMmZ boVm h¡; dh {\$a {ZaÝVa AmnH$mo hr XoIZm MmhVm h¡Ÿ& é{M h¡, CgH$s Eogr hr d¥{Îm hmoVr h¡Ÿ&
dh AmnH$m gƒm ^º$ hmo OmVm h¡Ÿ& AmnHo$ ^º$ H$mo `h ^mZ h¡ {H$ àË`oH$ ho ZmW ! h_ Vmo Ho$db AmnH$mo hr {Z{Z©_fo XoIVo h¢Ÿ& {dH$ën CR>o Vmo ^r
AmË_m kmZmZÝXñd^mdr h¡, AV: CgH$m Xe©Z H$aZm ^r g\$b H$hm OmVm h¡Ÿ& h_mam {MÎm AÝ`Ì Zht Xm¡S‹ >Vm, AÝ` {H$gr amJr Xod H$m AmXa Zht H$aVmŸ& ho
^º$ Ho$ A§Va§J _| AmamYZm H$m Aà{VhV ^md h¡, Omo H$^r Zï> Zht hmoVmŸ& à^w ! h_mam _Z AmnHo$ {gdm` AÝ`Ì pñWa Zht hmoVmŸ& _wPo Amn _| gÝVmof
`Ú{n Cgo nwÊ` Ed§ {Z{_Îm H$s CnmXo`Vm {~bHw$b Zht h¡, VWm{n gX²{Z{_Îmm| {_bm, AV: A~ _wPo amJ _| `m AÝ`Ì g§Vmof Zht {_bVmŸ& M[aÌ H$s
H$m ~hþ_mZ Am`o {~Zm ^r Zht ahVmŸ& Omo ñd^md H$mo Jm¡U H$ao Am¡a ì`dhma H$_Omoar go amJ H$s d¥{Îm CR>Vr h¡, {H$ÝVw _Z H$mo dhm± g§Vmof Zht {_bVmŸ& _oao
H$mo _w»` H$ao, dh Vmo AmnH$m ^º$ hr Zht h¡; {H$ÝVw ñd^md H$mo _w»` aIH$a {MÎm H$mo V^r g§Vmof {_bVm h¡, O~ nyU© ñd^md na Ñ{ï hmoŸ& àdMZgma Ho$
56 ^º$m_a àdMZ

Q>rH$mH$ma lr A_¥VMÝÐmMm`© H$hVo h¢ {H$ ^JdZ² ! Amn _moj_mJ© Ho$ àUoVm


h¢Ÿ& Ahmo ! {H$VZr {Z:e§H$ Ñ‹T>Vm h¡Ÿ& H$mì` 12
AmMm`© lr _mZVw“ H$m ^º$ öX` H$hVm h¡ {H$ ho ZmW ! _¢Zo AmnH$mo hr
`¡… emÝV-amJ-é{M[^… na_mUw{^ñËd§
AnZm ZoVm ~Zm`m h¡ Ed§ AmnH$mo hr ñdm_r Ho$ ê$n _| ñdrH$ma {H$`m h¡Ÿ& Eogo _wP
{Z_m©{nV{ó^wdZ¡H$-bbm_-^yVŸ&
godH$ H$mo AÝ`Ì g§Vmof Zht hmoVmŸ& jrag_wÐ A‹T>mB©-Ûrn go ~mha h¡Ÿ& dhm± XyY VmdÝV Ed Ibw Vo@ß`Ud… n¥{Wì`m§
O¡gm nmZr h¡Ÿ& dh _N>br, _¡b Am{X go a{hV hmoVm h¡Ÿ& A‹T>mB©Ûrn Ho$ ~mha H$moB© `Îmo g_mZ_na§ Z {h ê$n_pñVŸ&&12Ÿ&&
_Zwî` Zht hmoVm, Bg{bE Cg_| H$moB© ñZmZ Zht H$aVmŸ& BÝÐ Cg Ob go ^JdmZ
H$m OÝ_m{^foH$ H$aVo h¢Ÿ& `{X {H$gr H$mo jrag_wÐ H$m Eogm loð> Ob nrZo H$mo {_bo {hÝXr H$mì`
Vmo dh Cgo N>mS‹o >H$a bdUg_wÐ H$m Imam Ob Š`m| nrZm MmhoJm ? à^w ! Amn à^w Vw_ drVamJ JwZ-brZ, {OZ na_mUw Xoh Vw_ H$sZŸ&
h¢ {VVZo hr Vo na_mZw, `mV¢ Vw_-g_ ê$n Z AmZwŸ&&12Ÿ&&
Cne_ag Ho$ H$ÝX h¢, AV: AmnHo$ ^º$m| H$mo Hw$Jwé-Hw$Xod-Hw$emó _| g§Vmof Zht
{_bVmŸ& XyY-nmH$ O¡gm {_ð>mÞ {Ogo {_bo, dh bmb Ádma H$s ^ygr H$s amoQ>r AÝd`mW© - ({Ì^wdZ EH$-bbm_-^yV) ho Ì¡bmoŠ` {eamo_{U !
Š`m| Im`o ? CgràH$ma {OgZo AmnH$m ~mø Am¡a Aä`ÝVa {ZXm}f gwÝXa ê$n XoI (`¡: emÝV-amJ-é{M{^: na_mUw{^:) {OZ àemÝV ag go `wº$ gwÝXa amJ
{b`m h¡, dh AÝ` {H$gr bm¡{H$H$ gwÝXaVm _| g§Vmof Zht nm gH$VmŸ& a{hV na_mUwAm| go (Ëd§ {Z_m©{nV:) AmnH$m na_m¡Xm[aH$ eara {Z{_©V hþAm
h¡, (Vo AUd: A{n Ibw VmdÝV: Ed) do na_mUw ^r dñVwV: CVZo hr
J
(AmgZ²) WoŸ& (`V:) Š`m|{H$ (n¥{Wì`m§ Vo g_mZ_²) g_ñV n¥Ïdr Vb na
drVamJ nyOm H$m \$b AmnHo$ g_mZ (Ana§ ê$n§ Z {h ApñV) AÝ` {H$gr H$m Eogm gwÝXa ê$n hr
bmono Xw[aV ha¡ Xw:I g§H$Q>; Xodo amoJ a{hV ew{M XohŸ& ZOa Zht AmVmŸ&
nwÊ` ^§S>ma ^a¡ Oe àJQ>¡; _wH${V n§W gm¢ H$a¡ gZohŸ&& H$mì` 12 na àdMZ
aM¡ gwhmJ Xo` emo^m OJ; na^d nhþ±Mmdo gwa JohŸ& VrWªH$aXod H$s n{dÌ Xem H$s Vmo Š`m ~mV H$a| ? CZH$m Vmo nwÊ` ^r
XwJ©{V ~ÝY Xb_b{h "~Zma{g' drVamJ nyOm \$b EohŸ&&
CËH¥$ï>V_ hmoVm h¡ Am¡a eara ^r na_ Am¡Xm[aH$ hmoVm h¡Ÿ& AV: CZHo$ Xe©Z _mÌ
• • • go à_moX hmoVm h¡Ÿ& ho ZmW ! Amn hr VrZ bmoH$ Ho$ n{dÌ Am^yfU hmoŸ& AmnH$m
XodbmoH$ VmH$mo Ka Am±JZ; amO[a{Õ god¡ Vgw nm`Ÿ& AmË_m amJa{hV, A{dH$mar, na_ emÝV ag go ^anya h¡Ÿ& dh na_ Cne_ ag
VmHo$ VZ gm¡^m½` Am{X JwZ; Ho${b {dbmg H$a¡ {ZV Am`Ÿ&& AmnHo$ eara Ho$ na_mUwAm| H$s N>m`m _| ^r PbH$Vm h¡Ÿ& Xe©H$ CZHo$ nmg
gmo Za VwaV Va¡ ^d gmJa; {Z_©b hmo` _moj nX nm`Ÿ& AmVo h¢ Vmo CZHo$ à^m _ÊS>bm| _| Xe©H$m| H$mo AnZo gmV ^d Ñ{ï>JmoMa hmo OmVo
Ðì`^md {d{Y g{hV "~Zma{g'; Omo {OZda nyO¡ _Zbm`Ÿ&&
h¢ (nhbo Ho$ VrZ ^d, EH$ dV©_mZ ^d Ed§ AmJm_r VrZ ^d) Am¡a `{X
- npÊS>V ~ZmagrXmgOr : ~Zmagr{dbmg, n¥ð> : 22
^{dî` _| H$_ ^d ah J`o hm| Vmo CVZo H$_ {XIm`r XoVo h¢Ÿ&
58 ^º$m_a àdMZ H$mì` 12 59
dñVwV: Vmo `h AmË_m Ho$ drVamJ, gd©k ñd^md H$s ^{º$ h¡, {H$ÝVw A{YH$ AmZÝX AÝ` Ho$ Zht hmoVmŸ& AmnHo$ eara Ho$ aOH$Um| _| emÝVag
VrWªH$a Zm_H$_© Ho$ {Z{_Îm go CÝh| na_m¡Xm[aH$ eara {_bm h¡Ÿ& Cg eara Ho$ ^mgVm h¡Ÿ- Eogm A‹T>mB©Ûrn _| AÝ`Ì Zht hmoVmŸ& AmnH$mo n{dÌVm, nwÊ` Am¡a
AUw-AUw _| ^r na_ em§{V {XIVr h¡Ÿ& `Ú{n kmZr H$mo nwÊ` Ho$ \$bñdê$n nwÊ` Ho$ \$b H$m kmZ Vmo h¡, {H$ÝVw CZHo$ à{V Hw$N> ^r amJ Zht h¡Ÿ& AmnH$s
CËH¥$ï> g§`moJ {_bVo h¢, {H$ÝVw do CZH$s àm{á H$s Amem Zht H$aVoŸ& {OgVah Cn_m {H$gr go Zht Xr Om gH$Vr, Š`m|{H$ AmnHo$ Ho$dbkmZm{X Xem àJQ>r,
Odmham| go O{‹S>V Am^yfUm| go {ó`m± gwemo{^V hmoVr h¢; CgrVah ^JdmZ ^r Cggo A{YH$ {Z_©bVm {H$gr Ho$ Zht hmoVr h¡Ÿ&
VrZbmoH$ H$s emo^m ~‹T>mZodmbo CËH¥$ï> Am^yfU h¢Ÿ& ^JdmZ Ho$ eara Ho$ na_mUw nwÊ` H$s nyUV© m nyU© n{dÌVm hmoZo go ^bo hmo, na Amn nwÊ` N>mS‹o >H$a
^r amJa{hV h¢ Am¡a CZH$m AmË_m ^r amJ a{hV hþAm h¡Ÿ& na_mË_m hþE hmoŸ& nmn H$m ag Ed§ pñW{V _moj_mJ© _| MbZodmbo Y_u Ord Ho$
O¡go g_wÐ _| {H$VZr ^r dfm© hmo, V~ ^r A{VH«$_U Zht hmoVm, dh J§^ra KQ>Vr OmVr h¡ Am¡a ew^m`w Ho$ Abmdm nwÊ` H$s pñW{V ^r KQ>Vr h¡, {H$ÝVw
ahVm h¡; d¡go hr ^JdmZ h_oem J§^ra ahVo h¢Ÿ& do Ho$dbkmZ hmoZo Ho$ nyd© OÝ_ go hr nwÊ` H$m ag ~‹T>Vm h¡Ÿ& nwÊ` H$m AZw^mJ ewÕ Cn`moJ go KQ>Vm Zht, {H$ÝVw
VrZ kmZ Ho$ Ymar hmoVo h¢, VWm{n {H$gr Ho$ nyN>o {~Zm ~mobVo Zht h¢; {H$gr H$mo ~T>Vm h¡Ÿ& O¡g-o O¡go kmZ, Xe©Z, gwI, dr`©, Mm[aÌ Am{X H$s d¥{Õ hmoVr h¡;
nyN>Zm ^r hmo Vmo CZH$s J§^raVm XoIVo hþE H$moB© nyN>Zo H$s {hå_V Zht H$aVmŸ& O~ d¡g-o d¡go nwÊ` H$m ag ~‹T>Vm h¡Ÿ& {Og Ord Ho$ VrWªH$a àH¥${V Z hmo, CZHo$
lrH¥$îU Ho$ nwÌ àÚwåZHw$_ma H$mo H$moB© haU H$aHo$ bo OmVm h¡, V~ éŠ_Ur Am{X Voahd| JwUñWmZ _| kmZm{XH$ H$s nyUV© m hmoVr h¡ Am¡a V^r eara na_m¡Xm[aH$
_mVm`| {dbmn H$aVr h¢Ÿ& ^JdmZ Zo{_ZmW Ho$ AË`ÝV {ZH$Q> hmoVo hþE ^r àÚwåZ hmoVm h¡Ÿ& CZHo$ na_mUwAm| _| CËH¥$ï> gmVm Am¡a {Xì` AZw^mJ H$m n[anyU© \$b
H$s Vbme Ho$ {bE ZmaX H$mo {dXohjoÌ _| gr_ÝYa à^w Ho$ nmg ^oOm J`mŸ&
AmVm h¡ Am¡a dh ^r Mm¡Xhd| JwUñWmZ _| Ny>Q> OmVm h¡Ÿ&
Zo{_ZmW ^JdmZ g_wÐdV² J§^ra Wo, do g§gma _| hmoVo hþE ^r J§^ra Wo Vmo {\$a
{OZHo$ Ho$dbkmZ Xem àJQ> hþB© hmo, CZHo$ A§Va§J _| Cne_ag H$m Š`m H$hZm ? ho {OZoÝÐ ! {OZ na_mUwAm| go AmnHo$ eara H$s aMZm hþB© h¡, do na_mUw
`{X h_| do emÝVag go nyU© na_mË_m {XI| Vmo Bg_| Š`m AmíM`© ? OJV _| CVZo hr WoŸ& O~ nwÊ`d§V Ord hm|, V~ nËWam| _| ^r hrao-Zrb_
{_bVo h¢Ÿ& CÝh| J¥hñWmdñWm _| AnZr àOm na H$a (Q>Š¡ g) Zht bJmZm
^aVjoÌ _| Xg H$moS‹ >m-H$moS‹ >r gmJamon_ H$mb _| 24 VrWªH$a CËH¥$ï> nwéf
hmoVo h¢Ÿ& CZHo$ OÝ_ Ho$ g_` Á`mo{Vf Ho$ CËH¥$ï> ew^J«hm| H$m g§`moJ hmoVm h¡Ÿ& n‹S>Vm, Š`m|{H$ do gm{Ve` nwÊ` H$s gån{Îm g{hV OÝ_ boVo h¢Ÿ& Bg{bE do
CZHo$ eara _| O¡go nwÊ` Ho$ CËH¥$ï>, emÝV, gwÝXa na_mUw EH${ÌV hmoVo h¢; d¡go àOm Ho$ nmg go Hw$N> Zht boV,o ~pëH$ gwI-gån{Îm XoVo hr h¢Ÿ& CZHo$ nwÊ` H$s
AÝ` {H$gr H$mo Zht hmoVŸo & Eogm AZwn_ eara Ed§ gwÝXa ê$n VrWªH$a ^JdmZ Ho$ _{h_m CZH$s n{dÌVm Ho$ H$maU _mZZo _| AmVr h¡, Š`m|{H$ CZHo$ hr nwÊ` H$s
hmoVm h¡Ÿ& g§gma _| {OVZo ^r CËH¥$ï>, emÝV, C‚db Ed§ CÎma na_mUw Wo, do nyUV© m h¡Ÿ& O~ nyUV© m hþB,© V~ nwÊ` nyUê© $n hmoH$a Ny>Q> OmVm h¡Ÿ& ho à^mo !
emÝVag hmo earaê$n hmoH$a CZHo$ nmg AmVo h¢Ÿ& A‹T>mB©Ûrn Ho$ _Zwî`joÌ _| AmnH$mo {\$a H$^r g§gma _| Zht AmZm h¡, Amn ~bXodm| H$s Anojm {deof
A{YH$ go A{YH$ 170 VrWªH$a hmoVo h¢Ÿ& CZHo$ earaê$n na_mUwAm| H$s CËH¥$ï> nwÊ`dmZ h¢; Bg{bE bmoH$ _| A{ÛVr` h¢Ÿ& AmnHo$ AZÝV MVwï>` H$s ~am~ar
ew^Xem hþB,© dh AnZo CnmXmZ Ho$ H$mb _| hr hþB© h¡Ÿ& OJV _| ^JdmZ Ho$ eara H$moB© AÝ` Zht H$a gH$VmŸ& AmnHo$ eara H$s VwbZm _| Am¡a {H$gr H$m eara
Ho$ `mo½` na_mUw BVZo hr WoŸ& Zht {Q>H$ gH$VmŸ& Eogr ñVw{V H$aZo go ~§YZ Ho$ Vmbo ñd`§ Qy>Q>Vo h¢ Am¡a AmnHo$
AmnHo$ kmZ, Xe©Z, gwI Am¡a dr`©ê$n AZÝV MVwï>` àJQ> hþAm, Cggo ^º$ AmnH$s ñVw{V H$aHo$ ~ÝYZ-_wº$ hmo OmVo h¢, {H$ÝVw Y_m©Ë_m kmZ Am¡a
60 ^º$m_a àdMZ
nwÊ` H$mo {^Þ-{^Þ OmZH$a kmZ H$mo hr CnmXo` _mZVo h¢, nwÊ` H$mo ZhtŸ&
^JdmZ Ho$ eara H$s H$moB© Cn_m Zht h¡Ÿ& gd©k H$s gÎmm H$mo ñdrH$ma H$mì` 13
H$aZodmbm ^JdmZ Ho$ {gdm AÝ` {H$gr H$mo Zht XoIVmŸ& M¡VÝ` kmZmZÝX
ñd^md _| go nyUX© em àJQ> hþB© h¡, Eogo {OZoÝÐXod H$mo {H$gr H$s Cn_m R>rH$ Zht dŠÌ§ Šd Vo gwa-ZamoaJ-ZoÌ-hm[aŸ&
bJVrŸ& Amn ~mø _| nwÊ` go Am¡a AÝVa _| n{dÌVm go _hmZ bJVo h¢Ÿ& Bg {Z…eof - {Z{O©V -OJpËÌV`mon_mZ_²Ÿ&
pñW{V H$mo XoIH$a h_ ñV§{^V hmoVo h¢Ÿ& OJV Ho$ gdm}ËH¥$ï> na_mUw AmnHo$ {~å~§ H$b‘>-_{bZ§ Šd {ZemH$añ`
eara _| g_m{dï> h¢Ÿ& AÝVa§J _| empÝV ì`má h¡Ÿ& CgH$s N>m`m AmnH$s {Xì` `Ûmgao ^d{V nmÊSw> nbme-H$ën_²Ÿ&&13Ÿ&&
Xoh na n‹S>Vr h¡, Bggo AmnH$s _{h_m ì`º$ hmoVr h¡Ÿ& O¡go gamoda Ho$ nmg H$s {hÝXr H$mì`
hdm _| erVbVm hmoVr h¡, d¡go hr AmnHo$ eara Ho$ AdbmoH$Z _mÌ go empÝV H$h± Vw_ _wI AZwn_ A{dH$ma, gwa-Za-ZmJ-Z`Z-_ZhmaŸ&
àmá hmoVr h¡Ÿ& J H$hm± MÝÐ-_ÊS>b gH$b§H$, {XZ_| T>mH$-nÌ g_ a§H$Ÿ&&13Ÿ&&
AÝd`mW© - (gwa-Za-CaJ-ZoÌ-hm[a) Xod, _Zwî` Am¡a ^dZdmgr
ZmJHw$_ma Om{V Ho$ XodÝo Ð (YaUoÝÐ) Am{X Ho$ ZoÌm| H$mo haU H$aZodmbm ({Z:eof-
gmo XodZ H$mo Xod {Z{O©V-OJV² {ÌV`-Cn_mZ_²) gånyU© ê$n go VrZm| bmoH$m| Ho$ Cn_mZm| H$mo
OJV _| gmo XodZ H$mo XodŸ...& OrVZodmbm AWm©V² Cn_m a{hV (Vo dŠÌ§ Šd) Vwåhmam _wI-_ÊS>b H$hm± Am¡a
Omgw MaZ nag| BÝÐm{XH$, hmo` _wH${V ñd`_odŸ&&1&&Q>oH$Ÿ&& (H$b‘>-_{bZ§ {ZemH$añ` {~å~§ Šd) H$b‘> go _{bZ MÝÐ_m H$m {~å~
Omo Z jw{YV, Z V¥{fV, Z ^`mHw$b, BÝÐr{df` Z dodŸ& H$hm± ? (`V² dmgao) Omo {XZ _| (nmÊSw>-nbme-H$ën§ ^d{V) OrU-erU©
OZ_ Z hmo`, Oam Zqh ì`mf¡, {_Q>r _aU H$s Q>odŸ&&2&& hþE Q>go y Ho$ nÌ Ho$ g_mZ \$sH$m Am¡a nrbm n‹S> OmVm h¡Ÿ&
OJV _| gmo XodZ H$mo XodŸ...& H$mì` 13 na àdMZ
OmHo$ Zqh {dfmX, Zqh {dñ_`, Zqh AmR>m| Ah_odŸ& ho ^JdZ² ! gd©kna_mË_m ! Xodm{YXod ! AmnH$m _wI _ÊS>b XodÝo Ðm|-
amJ-{damoY-_moh Zqh OmHo$, Zqh {ZÐm nagodŸ&&3&& {dÚmYam| Ho$ _wI go ^r A{YH$ gwÝXa h¡Ÿ& AmnHo$ _wI Ed§ eara H$s Anyd©
OJV _| gmo XodZ H$mo XodŸ...& gwÝXaVm H$s VwbZm {H$gr go Zht H$s Om gH$Vr h¡Ÿ& Eogm {Z`_ h¡ {H$ VrWªH$am|
Zqh VZ amoJ, Z l_, Zqh qMVm, Xmof AR>mah ^odŸ& Ho$ nwÊ` H$m AZw^mJ CËH¥$îQ> hmo OmVm h¡Ÿ&
{_Q>o ghO OmHo$ Vm à^w H$s, H$aV "~Zmagr' godŸ&&4&&
ho ZmW ! AmnH$m _wI-_ÊS>b BVZm AmH$f©H$ h¡ {H$ Xod, _Zwî` Am¡a
OJV _| gmo XodZ H$mo XodŸ...&
YaUoÝÐ Ho$ ZoÌ ^r AmnH$mo Q>H$Q>H$s bJmH$a {ZaÝVa XoIVo ahVo h¢Ÿ& ho ^JdZ² !
- npÊS>V ~ZmagrXmg : ~Zmagr{dbmg, n¥ð> : 232 AmnHo$ eara Ho$ na_mUw na_em§V h¢Ÿ& bmoJ ~mø nXmWm] H$m dU©Z BgàH$ma
62 ^º$m_a àdMZ

H$aVo h¢ {H$ h_mam _H$mZ AÀN>m h¡, h_mar ór gwÝXa h¡; {H$ÝVw gd©k ^JdmZ
H$s VwbZm _| do Hw$N> ^r Zht h¢Ÿ& H$mì` 14
ho ZmW ! AmnZo gånyU© ê$n go VrZ bmoH$ H$s g_ñV Cn_mAm| H$mo OrV
{b`m h¡Ÿ& AmnHo$ _wI Zo ^r OJV H$s emo^m H$mo OrV {b`m h¡Ÿ& AkmZr eara g§nyU©-_ÊS>b-eem‘>-H$bm-H$bmn-
Ho$ Ad`dm| H$s BgàH$ma Cn_m XoVo h¢ {H$ ZmH$ Jé‹S> O¡gr, Am±I| {haU ew^«m JwUm{ó^wdZ§ Vd b”`pÝVŸ&
O¡gt, Xm±V AZmaXmZo O¡go h¢; na§Vw à^w ! Vwåhmao eara H$mo XoIZo go `o g~ `o g§{lVm{óOJXrída - ZmW_oH§$
Cn_m`| nam{OV hmo OmVr h¢Ÿ& ^JdmZ H$m gm{Ve` nwÊ` {^Þ Om{V H$m h¡Ÿ& H$ñVm{Þdma`{V g§MaVmo `Woï>_Ÿ² &&14Ÿ&&
{H$gr ^r nXmW© go CgH$s Cn_m Zht Xr Om gH$VrŸ& gwI Ho$ {bE H$_b H$s {hÝXr H$mì`
Cn_m ^r C{MV àVrV Zht hmoVrŸ& gy`© {XZ _| Ed§ MÝÐ_m am{Ì _| àH$m{eV
nyaZ-MÝÐ-Á`mo{V N>{dd§V, Vw_ JwZ VrZ OJV b§KV§ Ÿ&
hmoVm h¡, O~{H$ AmnH$m _wI {XZ-amV àH$me_mZ ahVm h¡Ÿ& O~ dmgwXdo Ho$
EH$ ZmW {Ì^wdZ AmYma, {VZ {dMaV H$mo H$a¡ {ZdmaŸ&&14Ÿ&&
eara H$m ~b hOma qgh Ho$ ~am~a hmoVm h¡ Vmo {\$a VrWªH$a Ho$ ~b H$s Vmo
Š`m ~mV H$aZr ? do Vmo AVwë` ~b Ho$ YZr hmoVo h¢ Am¡a Mm¡~rgm| KÊQ>>o AÝd`mW© - (OJXrída !) ho {ÌbmoH$s ZmW ! (gånyU- © _ÊS>b-
gm¡ÝX`©dmZ ahVo h¢Ÿ& eem‘>-H$bm-H$bmn-ew^m« ) nyU_© mgr Ho$ MÝÐ_ÊS>b H$s H$bmAm| Ho$
AmnHo$ nyU© n{dÌVm àJQ> hþB© h¡, Bg{bE AmnH$m eara ^r CVZm hr gÑe g_w‚db (Vd JwUm:) AmnHo$ JwU ({Ì^wdZ§ b”`pÝV) VrZm| bmoH$m|
CÎm_ hmoVm h¡Ÿ& dñVwV: AmnHo$ _wI H$mo MÝÐ_m H$s Cn_m XoZo dmbm ^yb H$mo C„§KZ H$aVo h¢; Š`m|{H$ (`o EH§$ ZmW§ g§{lVm:) {OÝhm|Zo EH$, A{ÛVr`,
H$aVm h¡Ÿ& MÝÐ_m H$b‘> g{hV {XIVm h¡, O~{H$ ^JdZ² ! Amn Ma_ {ÌbmoH$sZmW H$m Aml` {b`m h¡, (VmZ²) CÝh| (`Woï>§ g§MaV: H$:
earar hmoZo Ho$ H$maU {ZîH$b§H$ h¢Ÿ& AmnH$s AmË_m Ed§ H$m`m _| ^r {H$gr {Zdma`{V) ñdoÀN>mZwgma gd©Ì {dMaU H$aZo go H$m¡Z amoH$ gH$Vm h¡ ! H$moB©
àH$ma H$m H$b‘> Zht h¡Ÿ& J ^r ZhtŸ& Bgr H$maU _mZmo AmnHo$ AZÝV JwU {Ì^wdZ _| gd©Ì \¡$b aho h¢,
ì`má hmo aho h¢Ÿ& VmËn`© `h h¡ {H$ {ÌbmoH$sZmW {OZoídaXod H$m JwUmZwdmX
H$mo {ZH$g¡ {ZO ^m¡Zgm¢
gd©Ì gX¡d hmoVm ahVm h¡ VWm CZHo$ Ûmam à{Vnm{XV dñVwñdê$n gd©Ì gX¡d
h_ ~¡R>o AnZr _m¡Zgm¢,
{XZ Xe Ho$ _{h_mZ OJV OZ ~mo{b {~Jma¢ H$m¡Zgm¢Ÿ&&1&&Q>oH$Ÿ&& O`d§V dV© ahm h¡Ÿ&
J`o {dbm` ^a_ Ho $ ~mXa, na_maW-nW nm¡ Z gm¢ Ÿ &
A~ A§VaJ{V ^B© h_mar, naM¢ amYm-am¡Zgm¢Ÿ&&2&& H$mì` 14 na àdMZ
àJQ>r gwYm-nmZ H$s _{h_m, _Z Zqh bmJ¡ dm¡Zgm¢Ÿ& ho ZmW ! Amn nyU© MÝÐ_m H$s H$bmAm| Ho$ g_mZ ñdÀN> hmo, AmnH$s
{N>Z Z gwhm` Am¡a ag \$sHo$, a{M gm{h~ Ho$ bm¡Zgm¢Ÿ&&3&&
aho AKm` nm` gwIg§n{V, H$mo {ZH$g¡ {ZO ^m¡Zgm¢Ÿ& n`m©` ^r {Z_©b h¡Ÿ& AmnH$s H$s{V© g_ñV bmoH$ _| \$b ahr h¡Ÿ& AmnHo$ A§Va
ghO^md gX² J w é H$s g§ J {V, gw a P¡ AmdmJm¡ Z gm¢ Ÿ &&4&& _| g_ñV JwU {dH${gV hmo MwH$o h¢Ÿ& AmnHo$ OÝ_-H$ë`mUH$ Ho$ g_` VrZmo
- npÊS>V ~ZmagrXmgOr : ~Zmagr {dbmg, n¥ð> 232 bmoH$m| Ho$ g_ñV Ordm| H$mo Xmo K‹S>r Ho$ {bE em§{V {_bVr h¡Ÿ& gmVd| ZaH$dmgr
64 ^º$m_a àdMZ H$mì` 14 65
Ordm| H$mo AË`ÝV AgmVm H$m `moJ hmoVm h¡, VWm{n AmnHo$ OÝ_ Ed§ {Zdm©U h¡ Am¡a nwÊ` ~‹T>Vm h¡Ÿ& OJV _| CZH$s H$s{V© ^bo ~‹T>,o {H$ÝVw do B©ída H$s H¥$nm go
OmZo Ho$ g_` CÝh| ^r gmVm hmoVr h¡Ÿ& AmnHo$ Ho$dbkmZ hmoZo na, BÝÐ H$m ^r Va Omd| - Eogm Zht h¡Ÿ&
AmgZ H$ånm`_mZ hmoVm h¡Ÿ& V~ dh Ad{YkmZ go OmZVm h¡Ÿ {H$ Ahmo ! VrZ kmZ Ho$ Ymar, EH$ ^dmdVmar, VoVrg gmJa H$s Am`wdmbo gdm©W{© g{Õ
^JdmZ VrWªH$a Ho$ Ho$dbkmZ hþAm h¡Ÿ& Cg g_` Mm¡Xh ~«÷mÊS> _| hf© H$s Ho$ Xod ^r AmnH$m JwUJmZ H$aVo h¢Ÿ& Omo _Zwî` hmoH$a AënH$mb _| ñd`§ ^r
bha N>mVr h¡Ÿ& ho ZmW ! AmnH$s n{dÌVm H$s Š`m ~mV ? AmnHo$ BVZm nwÊ` h¡ _moj OmZodmbo h¢Ÿ& AmnHo$ Ho$dbkmZ H$ë`mUH$ Ho$ g_` gmVd| ZaH$ _| ^r
{H$ dh gd©bmoH$ _| àJQ> hmoVm h¡Ÿ& Amn O~ _m± Ho$ J^© _| AmVo h¢, V~ Xod em§{V hmoVr h¡, V~ `mo½` Ord H$mo »`mb hmoVm h¡ {H$ Bg g_` ^JdmZ Ho$
J^©-H$ë`mUH$ H$m CËgd _ZmVo h¢ Am¡a AmnHo$ OÝ_ Ho$ g_` XodbmoH$ _| Mma Ho$dbkmZ hþAm h¡Ÿ& Bg{bE Vy ^r ^JdmZ H$m ^º$ ~Z Am¡a g§gma, eara VWm
àH$ma ~mOo ~O CR>Vo h¢Ÿ& ho à^w ! AmnHo$ JwUm| H$s H$s{V© OJV _| ì`má h¡Ÿ& ^moJm| H$s ^mdZm N>mS‹o > XoŸ& dh ^JdmZ H$m gƒm ^º$ h¡, {OgHo$ A§Va _| nyU©
ho ZmW ! AmnHo$ nm±M H$ë`mUH$ OJV _| _§Jbê$n h¢Ÿ& AmnHo$ A§Va§J JwU gmÜ`-ñdê$n na_mË_-e{º$ Ho$ Ü`o` H$m Aà{VhV ^md OmJ¥V hþAm h¡Ÿ&
OJV _| ì`má h¢Ÿ& AmnHo$ H$ë`mUH$ Ho$ g_` OJV Ho$ _w»` Am¡a à{gÕ Ord hr ho ^JdZ² ! {OgVah amÁ`m| _| nañna `wÕ Ho$ g_` g§{Y H$amZodmbo
Š`m, A{nVw g^r Ord OmZVo h¢ {H$ OJV CÕmaH$ VrWªH$a H$m OÝ_ hþAm h¡Ÿ& Cg gmhgr, MVwa, hmo{e`ma XyV Ho$ AmdmJ_Z H$mo H$moB© amoH$ Zht gH$VmŸ& O~
g_` H$ëndmgr Xodm| Ho$ `hm± AZhX K§Q>m, Á`mo{Vfr Xodm| Ho$ `hm± qghZmX, ^aV H$m XyV ~mhþ~br H$s g^m _| OmVm h¡, V~ H$moB© Cgo amoH$ Zht nmVmŸ&
^dZdmgr Xodm| Ho$ `hm± nQ>h Zm_H$ ~mOo Ed§ ì`§Va Xodm| Ho$ Vw`© Zm_H$ ~mOo ñdV: dh AnZo AmnH$mo ^aV H$m XyV ~VmVm hþAm Iy~ Z_«VmnydH© $ Am¡a Ñ‹T>Vm go
~O CR>Vo h¢Ÿ& V~ g^r Xod nañna nyN>Vo h¢ {H$ `h Š`m hþAm ? V~ BÝÐ AnZo ~mhþ~br go {ZdoXZ H$aVm h¡ {H$ ""^aV MH«$dVu AmnH$m ^mB© h¡, dh
Ad{YkmZ H$m Cn`moJ H$aHo$ OmZVm h¡ {H$ Ahmo ! VrWªH$a ^JdmZ H$m A_wH$ AmnH$mo Iy~ MmhVm h¡; {H$ÝVw dh N>: IÊS> H$m ñdm_r h¡, AV: AmnH$mo
H$ë`mUH$ hþAm h¡Ÿ& BÝÐ Cgr g_` AnZo AmgZ go CVa H$a H$ë`mUH$ H$s Cgo Z_ñH$ma H$aZm Mm{hEŸ&'' `Ú{n `h gwZVo hr ~mhþ~br CJ« hmo OmVo h¢
{Xem _| gmV H$X_ AmJo ~‹T>H$a Z_ñH$ma H$aVm h¡Ÿ& g§gmar-Ord H$hVo h¢ {H$ _oar Am¡a CZH$s Am±I| bmb hmo OmVr h¢, VWm{n MVwa XyV Bg à{V{H«$`m H$mo
B‚mV H$amo, _oao _aZo Ho$ ~mX gå_mZ _| ^moO H$amo, {H$ÝVw `hm± `h ~mV Zht h¡Ÿ& XoIH$a ^r AmJo H$hVm h¡ {H$ ""^aV MH«$dVu H$s Amkm h¡ {H$ Amn CÝh|
^JdmZ Ho$ Ho$dbkmZ `m H$moB© H$ë`mUH$ hmoZo na g_ñV Ordm| Ho$ ñdV: _hmoËgd Z_ñH$ma H$a|Ÿ&'' ~mhþ~br Bgo AnZm An_mZ g_PH$a XyV H$mo _maZo H$s
hmoVm h¡Ÿ& ^JdmZ ! dñVwV: AmnH$s H$s{V© g_ñV g§gma _| ì`má h¡Ÿ& CgH$s Amkm XoVo h¢, V~ XyV nwZ: {ZdoXZ H$aVm h¡ {H$ ""_¢ Vmo XyV h±,ÿ _¢ ^aV
VwbZm _| bm¡{H$H$ amOm H$s H$s{V© WmoWrŸ h¡Ÿ& h_| Eogm Zht bJVm {H$ H$moB© ^ì` MH«$dVu H$s Amkm go Am`m h±,ÿ _wPo Amn amoH$ Zht gH$VoŸ&'' BgràH$ma ho
Ord Eogm ^r hmoJm {OgZo AmnHo$ JwUJmZ Z {H$`o hm|Ÿ& AmnH$s H$s{V© VrZ bmoH$ _| ZmW ! AmnHo$ ^º$ H$mo ^r H$moB© AmnH$s ^{º$ H$aZo go amoH$ Zht gH$Vm VWm
Z hmo - Eogm Zht ~ZVm; dh ñdV: hmoVr h¡, CgHo$ {bE {H$gr H$mo à`ËZ Zht O¡go AmnH$s H$s{V© na H$moB© à{V~§Y Zht h¡; d¡go hr AmnHo$ godH$ H$s H$s{V©
H$aZm n‹S>VmŸ& bm¡{H$H$ _| gå_mZ d emXr Am{X Ho$ {bE Obgo (CËgd) H$aZo H$mo ^r H$moB© H¡$go amoH$o ? ho à^w ! _¢ Ohm± H$ht OmVm h±,ÿ dht AmnHo$
n‹S>Vo h¢, {H$ÝVw AmnHo$ {bE Obgo Zht H$aZo n‹S>VŸo & g~H$mo ñdm^m{dH$ ê$n go Ho$dbkmZ Am¡a nwÊ` H$s _{h_m XoIVm h±Ÿÿ & ñd-na àH$meH$ gå`½kmZ _| ^r
CËgmh hmoVm h¡Ÿ& AmnHo$ ^º$m| Ho$ JwUm| H$m {dH$mg AnZr `mo½`Vm go ñdV: hmoVm Bgr H$m {ZaÝVa JwUJmZ hmoVm h¡Ÿ& J
^º$m_a àdMZ H$mì` 15 67
{bE gwÝXa Aßgam`| ^r _moh-amJ-Ûof CËnÞ H$aZo _| g_W© Zht h¢ AWm©V²
H$mì` 15 Amn_| na `m {Z{_Îm Ho$ H$maU _moh-amJ-Ûof CËnÞ hr Zht hmoVmŸ& {Og Vah
H$ënmÝV-H$mb _| MbZodmbr àMÊS> dm`w ^r _oénd©V H$mo Zht {S>Jm gH$VrŸ&
{M̧ {H$_Ì `{X Vo {ÌXem“Zm{^- dh Agå^d H$m`© ^bo hr gå^d hmo Om` AWm©V² gw_éo nd©V {hbo Vmo {hb
ZuV§ _ZmJ{n _Zmo Z {dH$ma-_mJ©_²Ÿ& Omdo, VWm{n AmnHo$ _Z H$mo Vmo H$moB© ^r Zht {S>Jm gH$VmŸ&
H$ënmÝV-H$mb-_éVm M{bVmMboZ gå_oX{eIa emídV VrW© joÌ h¡, CgH$m H$^r A^md Zht hmoVmŸ& CgHo$
qH$ _ÝXam{Ð-{eIa§ M{bV§ H$Xm{MV²Ÿ&&15Ÿ&& ZrMo ñ\${Q>H$ H$m gm±{W`m h¡Ÿ& AZÝV Mm¡~rgr Ho$ A{YH$m§e VrWªH$a dht go
{hÝXr H$mì` _moj OmVo h¢Ÿ& ^{dî` _| ^r AZÝV VrWªH$am| H$m _mojYm_ gå_oX{eIa hmoJmŸ&
Omo gwa-{V` {d^«_ Amaå^, _Z Z {S>½`mo Vw_ Vm¡ Z AM§^Ÿ& BÝÐ dhm± _mojH$ë`mUH$ H$m CËgd Am`mo{OV H$aVo h¢Ÿ& nd©VamO _| `pËH¨${MV²
AMb Mbmd¡ àb` g_ra, _oé-{eIa S>J_J¡ Z YraŸ&&15Ÿ&& \o$a-\$ma ^bo hr hmo Omdo, {H$ÝVw ñWmZ Zht ~XbVmŸ& CgH$m emídVê$n Zht
AÝd`mW© - ^JdZ² ! (`{X Vo _Z:) AJa Vwåhmam _Z ({ÌXem“- ~XbVm, CgH$m emídVê$n h_oem ñWmB© ahVm h¡Ÿ& ^aVjoÌ Ho$ AÝ` nd©Vm| _|
Zm{^:) Xodm“ZmAm| Ûmam AWm©V² XodbmoH$ H$s AßgamAm| Ûmam (_ZmH²$ A{n) n[adV©Z hmoVm ahm h¡ VWm H$^r-H$^r Zï> ^r hmo OmVo h¢, {H$ÝVw A^r VH$
Oam ^r, WmoS‹ >m ^r ({dH$ma-_mJ©_)² ~wao ^md H$s Amoa AWm©V² {dH$ma_mJ© H$s _oénd©V Ho$ {eIa H$mo Zï> H$aZo H$s ~mV Vmo Xya ahr, Cgo H$moB© {hbm ^r Zht
Amoa (Z ZrV_²) Zht ItMm Om gH$m (AÌ qH$ {MÌ_²) Vmo Bg_| AmíM`© hr gH$mŸ& Cg nd©VamO _| aËZ_`r emídV à{V_m`| h¢Ÿ& MÝÐ, gy`© Ho$ {d_mZê$n
Š`m h¡ ? (M{bVmMboZ) nhm‹S>m| H$mo ^r Mbm`_mZ H$a XoZdo mbr (H$ënmÝV- Xoe H$m H$^r Zme Zht hmoVmŸ& ho ^JdZ² ! O¡go _oénd©V H$m {eIa H$^r
H$mb-_éVm) àb`H$mb H$s ndZ Ûmam (qH$-_ÝXam{Ð-{eIa_²) Š`m
Mbm`_mZ Zht hmoVm, d¡go hr Amn AnZr A{dH$mar Xem _| gwÝXaV_ AßgamAm|
go ^r Mbm`_mZ Zht hmoV,o AmnH$m _Z {S>JVm Zht h¡Ÿ&
gw_éo nd©V H$s MmoQ>r (H$Xm{MV² M{bV_²) H$^r Mbm`_mZ H$s JB© h¡ ?
OJV _| AkmZr OZ ^º$m_a ñVmoÌ go bm¡{H$H$ bm^ H$s H$m_Zm H$aVo h¢,
(A{nVw Z M{bV_²) AWm©V² H$^r ZhtŸ&
{H$ÝVw `h CZH$m ^«_ h¡Ÿ& dmñVd _| gƒm ^º$ Vmo bm¡{H$H$ dñVw H$s H$m§jm hr
H$mì` 11 na àdMZ Zht H$aVmŸ& gå`½Ñ{ï> AnZo AmJm_r eof ^dm| _| Cƒ JmoÌ Ed§ CÎm_ eara _|
"ho ZmW ! AmnH$s {MÎmd¥{Îm àmaå^ go AS>mb o WrŸ&' AmnZo nyU© {Z{d©H$mar OÝ_ boVm h¡Ÿ& AJa H$moB© Ord Zo gå`ŠËd Ho$ nyd© Jar~ Ka _| OÝ_ {b`m hmo
ñdê$nXem àJQ> H$s& CgHo$ nhbo O~ Amn J¥hñWXem _| Wo, V~ ^r XodbmoH$ Vmo gå`½Xe©Z hmoZo na CgHo$ AÝVa VWm ~mø _| ^r gånÞVm hmo OmVr h¡Ÿ&
H$s Aßgam`| AmnH$mo {dM{bV Zht H$a gH$s WtŸ& dñVwV: XodbmoH$ H$s ho à^w ! AmnH$m Ü`o` AMb h¡Ÿ& Amn {ZË`, em§V Ed§ A{dH$mar h¢,
BÝÐmUr `m AßgamAm| _| AmnH$mo {dM{bV H$aZo H$s e{º$ hr Zht h¡Ÿ& ho à^w ! AmnHo$ AZÝV JwU àH$Q> hþE h¢, AmnHo$ Hw$N> ^r CÕVVm (à`ËZ) Zht h¡Ÿ&
Amn Vmo em§Vag _| nyUV© : {Z_½Z h¢Ÿ& AmnH$mo VrZ bmoH$ Ho$ g_ñV nXmW© AmnZo AnZo _Z H$mo nyUV© : de _| H$a {b`m h¡Ÿ& Omo AmË_m gå`H²$ lÕm, kmZ
ko`_mÌ h¢, Š`m|{H$ {Z{_Îmm| _| {dH$ma CËnÞ H$aZo H$s e{º$ Zht h¡Ÿ& Ed§ Mm[aÌ _| brZ ahVo h¢, Cgo H$_© `m à{VHy$b g§`moJ ^r Zht {S>Jm gH$VoŸ&
ho ZmW ! Amn gX¡d {Z{d©H$mar ñdê$n _| _½Z ahVo h¢, Bg{bE AmnHo$ J
68 ^º$m_a àdMZ H$mì` 16 69
Bg{bE {H$gr ^r Anojm AmnH$mo bm¡{H$H$ XrnH$m| H$s Cn_m Zht Xr Om
H$mì` 16 gH$Vr h¡; Š`m|{H$ Amn _| H$mOb O¡gm H$moB© Xmof Zht h¡, namYrZVm ^r Zht
h¡ Am¡a H$^r Zï> Zht hmoVŸo &
{ZYy©_ - d{V©and{O©V - V¡bnya… H$moB© Eogm _mZo {H$ O~VH$ XrnH$ ObVm h¡, V~VH$ Cg_| ñd-na
H¥$ËñZ§ OJËÌ`{_X§ àH$Q>rH$amo{fŸ& àH$meH$nZo Ho$ gmW H$mOb {ZH$bVm h¡ VWm CgHo$ ~wP OmZo na H$mOb
Jå`mo Z OmVw _éVm§ M{bVmMbmZm§ CËnÞ Zht hmoVmŸ& CgràH$ma XrnH$ H$s ^m±{V O~VH$ AmË_m ñd-na H$mo
Xrnmo@nañËd_{g ZmW! OJËàH$me…Ÿ&&16Ÿ&& OmZVm h¡, V~VH$ amJm{X hmoVo h¢ Am¡a _moj _| OmZo na ñd-na àH$meH$nZm
{hÝXr H$mì` Ed§ amJm{XH$ g~ Zï> hmo OmVo h¢ AWm©V² amJm{XH$ Ho$ gmW ñd-naàH$meH$ kmZ
Yy_a{hV dmVr JV Zoh, naH$me¡ {Ì^wdZ Ka EhŸ& ^r Zï> hmo OmVm h¡; naÝVw Eogm _mZZm gd©Wm {_Ï`m h¡Ÿ& Bgr{bE Amn bm¡{H$H$
dmV-Jå` Zmht naMÊS>, Ana Xrn Vw_ ~bmo AIÊS>Ÿ&&16Ÿ&& XrnH$ H$s Cn_m go nma h¢Ÿ& AmnHo$ Vmo ñd-na àH$meH$ emídV kmZ ahZo na
^r amJm{XH$ ^mdm| H$s gÎmm H$m Zme hmo OmVm h¡; Š`m|{H$ Bg AdñWm _| BZHo$
AÝd`mW© - (ZmW ! Ëd§ {ZYy_© -d{V©:) ho ñdm{_Z² ! Amn YwAm± Am¡a
BÀN>m H$m hr A^md nm`m OmVm h¡Ÿ&
dmVr go a{hV (And{O©V-V¡bnya:) gånyUV© `m Vob go a{hV (H¥$ËñZ§ BX§
OJËÌ`§ àJQ>rH$amo{f) gånyU© bmoH$mbmoH$ H$mo àH$m{eV H$aZodmbo Amn {ZXm}f Am¡a ñdmYrZ h¢Ÿ& bmoH$ _| XrnH$ Ho$ {bE Vmo Vob (ñZoh) ~Îmr
(M{bVmMbmZm§ _éVm_²) nhm‹S>m| H$mo S>mdm±S>mb
o H$aZodmbr hdmAm| go ^r Am{X H$s Amdí`H$Vm hmoVr h¡, d¡go AmnHo$ Ho$dbkmZ Ho$ {bE amJm{XH$
(OmVw Jå`: Z) H$^r ^r à^m{dV Zht hmoZdo mbo (OJËàH$me: Ana: Xrn: (ñZoh) H$s Amdí`H$Vm Zht h¡Ÿ& AmnHo$ Vmo BÀN>m_mÌ H$m Zme hþAm h¡ VWm
A{g) {díd^a _| kmZ H$m àH$me \¡$bmZodmbo Abm¡{H$H$ kmZXrn$ hmoŸ& OJ_JmVr Ho$dbkmZ Á`mo{V àJQ> hþB© h¡Ÿ& AmnHo$ Ho$dbkmZ H$s na_ AX²^Vw
_{h_m h¡, Amn {d{eï> àH$ma H$s AZmoIr kmZ Á`mo{V àH$Q> H$aZodmbo Abm¡{H$H$
H$mì` 16 na àdMZ XrnH$ h¢Ÿ& AmnHo$ kmZ XrnH$ Ho$ gm_Zo AÝ` XrnH$ VwÀN> ^m{gV hmoVo h¢Ÿ&
`hm± AmMm`©, ^JdmZ H$mo bm¡{H$H$ XrnH$ H$s VwbZm H$aVo hþE ^JdmZ XrnH$ Ho$ {bE ~Îmr, Vob Am{X hm|, V~ Cg_| go VwÀN> Á`mo{V àJQ> hmoVr h¡,
H$mo hr gdm}ËH¥$ï> Abm¡{H$H$ XrnH$ {gÕ H$aVo h¢Ÿ& O~{H$ AmnH$m Ho$dbkmZê$nr XrnH$ amJ-Ûof a{hV, VrZ H$mb Am¡a VrZ
ho ZmW ! Amn A{dMb emídV M¡VÝ`Á`mo{V h¢Ÿ& à^w ! Amn OJV Ho$ bmoH$ H$mo EH$ gmW àH$m{eV H$aVm h¡Ÿ&
g_ñV XrnH$m| go {^Þ Om{V Ho$ Ana XrnH$ h¢Ÿ& bmoH$ _| nwÌ Ho$ {bE Hw$b- ho ZmW ! AmnZo ñdê$n gmYZ Ûmam Ho$dbkmZ àH$Q> {H$`m h¡Ÿ& XrnH$
XrnH$ H$hm OmVm h¡, Š`m|{H$ dh ~‹S>m hmoH$a n¡gm H$_mH$a Hw$Qw>å~ H$m ^aU- gr{_V dñVwAm| H$mo gr{_V joÌ-H$mb VH$ hr àH$m{eV H$a gH$Vm h¡, naÝVw
nmofU H$aVm h¡, Hw$b H$m Zm_ C‚db H$aVm h¡; {H$ÝVw Cg_| Hw$N> ^r AmnH$m Ho$dbkmZ Agr_-VrZ bmoH$ VWm VrZ H$mb Ho$ g_ñV nXmWm] H$mo
{deofVm Zht h¡Ÿ& VWm bm¡{H$H$ XrnH$ Ho$ {bE ~Îmr, Vob Am{X H$s namYrZVm EH$ gmW àH$m{eV H$aVm h¡Ÿ& dh _mÌ emó Ho$ _mÜ`_ go OmZm Om` - Eogm
h¡; dh hdm-Vy\$mZ go ~wP OmVm h¡ Am¡a Cg_| go H$mOb {ZH$bVm h¡, Zht h¡; CgràH$ma _oam AmË_m ^r amJ, ì`dhma `m {Z{_Îm _mÌ go OmZm Om`o -
70 ^º$m_a àdMZ
Eogm Zht h¡Ÿ& AmnH$s Ho$dbkmZ Á`mo{V ì`dhma aËZÌ` go Jå` Zht h¡Ÿ&
AmnHo$ kmZ H$s _{h_m AX²^Vw h¡Ÿ& AmnHo$ kmZ H$mo H$m¡Z Zï> H$a gH$Vm h¡Ÿ? H$mì` 17
hdm bm¡{H$H$ XrnH$ H$mo {hbmVr h¡ Ed§ ~wPm XoVr h¡; {H$ÝVw AZÝV kmZmZÝX
XrnH$ H$mo H$m¡Z ~wPm gH$Vm h¡ ? Ho$dbkmZ AZÝVH$mb VH$ emídV ahVm h¡Ÿ& ZmñV§ H$Xm{MXwn`m{g Z amhþ-Jå`:Ÿ
Ahm hm ! na_mË_ñd^md H$s ì`º$Vm H¡$gr AX²^Vw AmZÝX_` h¡ ? ñnï>rH$amo{f ghgm `wJn‚mJpÝVŸ&
Zmå^moYamoXa-{ZéÕ-_hm-à^md:
^JdmZ nwZ: OÝ_ Zht boV,o Š`m|{H$ àW_ drVamJÑpîQ> hmoVo hr CÝhm|Zo
gy`m©{Vem{`-_{h_m{g _wZrÝÐ bmoH$o Ÿ&&17&&
amJ H$m AmXa H$aZm gd©Wm N>mS‹o > {X`m WmŸ& {\$a drVamJr Mm[aÌ hmoZo go amJ
H$m nyUV© `m A^md hþAmŸ& dh Eogo na_ nwéfmWu hþE, CZHo$ Xmof Am¡a Xmof Ho$ {hÝXr H$mì`
H$maUm| H$m gd©Wm A^md hþAmŸ& O¡go Obm hþAm ~rO nwZ: CËnÞ Zht hmoVm, {N>nhþ Z bwnhþ amhþ H$s N>mq± h, OJ-naH$meH$ hmo {N>Z _mqhŸ&
d¡go hr Ho$dbkmZr Am¡a {gÕ na_mË_m {\$a OÝ_ Zht boV,o Š`m|{H$ OÝ_-_aU KZ AZdÎm© Xmh {d{Zdma, a{dV¢ A{YH$ Yamo JwUgmaŸ&&17&&
Ho$ ~rOê$n amJ-Ûof H$m gd©Wm A^md hmo J`mŸ& AÝd`mW© - (_wZrÝÐ ! Vd gy`m©{Vem{` _{h_m ApñV) ho
AmnH$s drVamJ, A{dH$mar n[aU{V _| qH${MV²_mÌ ^r amJ-Ûof Zht h¢ _wZrída ! AmnH$s _{h_m gy`© go A{YH$ A{Ve`dmbr h¡Ÿ& [Š`m|{H$]
VWm {H$gr H$s ghm`Vm H$s Amdí`H$Vm ^r Zht h¡Ÿ& {OgàH$ma XrnH$ Vob (Ëd_² H$Xm{MV² AñV§ Z Cn`m{g) Amn H$^r ^r AñV [AÑí`] Zht
Am{X H$s ghm`Vm H$s Anojm Zht h¡Ÿ- `hr BgH$s _{h_m h¡Ÿ& bm¡{H$H$ XrnH$ hmoVŸo & (Z amhþ-Jå`: A{g) amhÿ Zm_H$ J«h Ho$ Ûmam H$^r J«{gV Zht
{H$gr ^r ~mYm Ho$ hmoZo go ~wP OmVo h¢, {H$ÝVw AmnH$m Ho$dbkmZ XrnH$ hmoVo (ghgm `wJnV² OJpÝV ñnï>rH$amo{f) VWm EH$ gmW EH$ g_` _|
A{dZmer h¡Ÿ& ghOVm go VrZm| bmoH$m| H$mo àH$m{eV H$aVo hmo, (Z Aå^moYa-CXa-
AJbo H$mì` _| `h ~Vm`m h¡ {H$ XrnH$ H$s Cn_m Vmo Xya ahr; naÝVw {ZéÕ-_hm-à^md:) AmnH$m _hmà^md ~mXbm| Ho$ CXa _| AdéÕ
gy`© H$s Cn_m ^r Amn na bmJy Zht n‹S>Vr h¡Ÿ& gy`© àmV:H$mb CX` hmoVm h¡ Zht hmoVmŸ& AV: AmnH$s Cn_m gy`© go ^r Zht Xr Om gH$VrŸ& gy`© EH$
Ed§ gÝÜ`mH$mb AñV hmo OmVm h¡, {H$ÝVw AmnH$m Ho$dbkmZ CX` hmoZo na Vmo CX` hmoH$a AñV hmo OmVm h¡, Cgo amhÿ J«g boVm h¡Ÿ& gy`© AnZm
AñV Zht hmoVmŸ& bmoJ gy`© H$mo Z_ñH$ma H$aHo$ gwIr hmoZo H$s àmW©Zm H$aVo
àH$me Jwhm-H$ÝXamAm| VH$ Zht nhþM ± m nmVm, CgH$m àVmn ~mXbm| H$s
h¢; {H$ÝVw gy`© Eogm Zht H$a gH$VmŸ& O~{H$ M¡VÝ` gy`© H$mo Z_ñH$ma {H$`m
AmoQ> _| Nw>n OmVm h¡Ÿ& BgàH$ma gy`© H$s _{h_m gr{_V h¡ Am¡a Amn H$s
Om` Vmo AZÝV gwI H$s àm{á hmoVr h¡Ÿ& M¡VÝ` gy`© AZÝV {H$aUm| Ûmam
Ho$dbkmZê$n go àJQ> hþAm h¡Ÿ& dh AZwn_o` h¡, OJV _| H$moB© nXmW© CgH$s _{h_m Agr_ h¡Ÿ& AV: Amn H$s Cn_m gy`© go Zht H$s Om gH$VrŸ&
Cn_m `mo½` Zht h¡Ÿ& J H$mì` 17 na àdMZ
ho à^w ! AmnH$mo gy`© H$s H¡$go Cn_m Xr Omdo ? Š`m|{H$ dh Vmo O‹S> -
AMoVZ h¡ Am¡a Amn g_-ñd^mdr M¡VÝ` gy`© hmoŸ& dh gy`© AñV hmo OmVm h¡Ÿ&
72 ^º$m_a àdMZ H$mì` 17 73
AmnHo$ Ho$dbkmZ Xem àJQ> hþB,© M¡VÝ` gy`© H$m CX` hþAm, Omo H$^r ^r h_mam ñd^md e{º$ê$n go n[anyU© h¡Ÿ& ho ZmW ! h_ AnZo A§Va§J H$s à^wVm Ho$
AñV Zht hmoVmŸ& gy`© Vmo Vmn dmbm h¡, {H$ÝVw Amn ñd^md go erVb h¢Ÿ& Cg_| ñVdZ go hr AmnH$m ñVdZ H$aVo h¢Ÿ&
ahZodmbo EHo$pÝÐ` Ord d XodJU Vmo _¥Ë`w H$mo àmá hmoVo h¢, {H$ÝVw AmnH$m ho ^JdZ² ! AÝ` g^r Cn_m`| Amn Ho$ {b`o AmoN>r n‹S>Vt h¢, Amn
Ho$dbkmZ_` M¡VÝ` gy`© A{dZmer h¡Ÿ& AV: AmnHo$ {bE gy`© H$s Cn_m
AZwn_o` h¢Ÿ& Hw$N> bmoJ AmnHo$ Ho$dbkmZ H$mo gy`© H$s Cn_m XoVo h¢, naÝVw
g_rMrZ Zht h¡Ÿ&
dh Cn_m ^r VwÀN> h¡; Š`m|{H$ gy`© gÝÜ`mH$b Ho$ g_` AñV hmo OmVm h¡,
{OgH$mo {ZaÝVa àH$me_mZ M¡VÝ`ñd^md H$m A§Va§J _| Amb§~Z Ed§
naÝVw AmnH$m Ho$dbkmZ A{dZmer h¡Ÿ& gy`© H$mo amhy J«g boVm h¡, naÝVw
lÕmZ hmo, Cgo {ZO-ñd^md H$s ^{º$ hmoVr h¡Ÿ& ho ZmW ! _¢ AnZo ñd^md H$m
AmnHo$ kmZ H$mo H$moB© J«g (Amd¥Îm) Zht gH$VmŸh¡Ÿ& H$^r-H$^r KZo ~mXbm| _|
Aml` boH$a Ho$dbkmZ àJQ> H$aZo Ho$ _mJ© na Mb n‹S>m h±,ÿ A~ H$_© {d¿Z
gy`© Ho$ T>H$ OmZo go gy`© {XImB© Zht XoVm, O~{H$ AmnH$m kmZ {ZË`-
Zht S>mb gH$Vo h¢Ÿ& gmYH$ Xem _| g_-ñd^mdr {ÌH$mbr, M¡VÝ`gy`© Ho$
CÚmoVê$n hr ahVm h¡, H$_© H$m AmdaU Zht ahVm h¡Ÿ& Eogo VrZ Xmofm| go `wº$
^mZnydH© $ ^{º$ H$m ew^-amJ hmoZo go nwÊ` ~±YVm h¡, Cggo XodJ{V {_bVr h¡
gy`© go AmnH$s Cn_m H¡$go Xr Om gH$Vr h¡ ? AWm©V² Zht Xr Om gH$Vr h¡Ÿ&
VWm Yrao-Yrao A§Va§J _| amJ H$m A^md hmoV-o hmoVo nyU© Xem H$s àm{á hmoVr h¡Ÿ&
gy`© Vmo Oå~yÛrn Ho$ AÕ©^mJ H$mo hr àH$m{eV H$aVm h¡; naÝVw AmnH$m
àíZ : drVamJVm H$s ^{º$ H$aZo H$m A{YH$mar H$m¡Z h¡ ?
Ho$dbkmZ EH$ hr g_` _| VrZ bmoH$ H$mo àH$m{eV H$aVm h¡Ÿ& gy`© Vmo ~mar-
CÎma : lr _mZVw“ AmMm`© Zo ^º$m_a _| Am{XZmW ^JdmZ H$s ñVw{V H$s
~mar go joÌ n[adV©Z H$aVm hþAm gr{_V joÌ H$mo àH$m{eV H$aVm h¡, naÝVw
h¡, Omo Bg ^aV-joÌ _| dV©_mZ `wJ _| hþE Mm¡~rg VrWªH$am| _| go àW_ VrWªH$a AmnH$m M¡VÝ` ñdê$n gd©Ì, gd©Xm, g~H$mo, EH$ gmW àH$m{eV H$aVm h¡Ÿ&
WoŸ& {OZH$m kmZ, Xe©Z, lr, gwI, dr`©ê$n AZÝV MVwï>` go n[anyU© ñd^md Bg bmoH$ _| {H$gr H$mo Xod {XImB© Xo Vmo AmíM`© bJVm h¡, naÝVw Ho$dbkmZ
àJQ> hmo MwH$m WmŸ& {OZH$s Ñ{ï> Ed§ pñWaVm go amJa{hV Xem àJQ> hþB,© Cg Ho$ gå_wI Xod H$s Š`m _hÎmm ?
drVamJ ^JdmZ H$m ^º$ H$m¡Z hmo gH$Vm h¡ ? dmñVd _| Vmo Omo AmË_ñd^md
_mÌ ì`dhma, amJ Ed§ g§`moJ H$mo _w»`Vm XoZo dmbo JrV ^JdmZ H$s ^{º$
H$m ^º$ h¡, dhr Eogo ^JdmZ H$m gƒm ^º$ hmo gH$Vm h¡Ÿ& Omo nwÊ`-nmn H$m
Ho$ JrV Zht h¢, `o Vmo nm_aVm Ho$ JrV h¢Ÿ& Omo dó Ed§ eó g{hV Xodm| H$s
^º$ h¡ AWm©V² {Ogo nwÊ`-nmn H$s _hÎmm ^m{gV hmoVr h¡, dh drVamJr ^JdmZ
ñVw{V H$aVm h¡, dh g§gma-n[a^«_U H$s é{M H$s ñVw{V H$aVm h¡Ÿ& {OZHo$ nyU©
H$m gƒm ^º$ Zht h¡Ÿ& EH$ g_` VrZ bmoH$ H$mo OmZZodmbo kmZ-ñd^md H$s
Xem àJQ> hþB© VWm qH${MV² ^r amJ Zht ahm - Eogo drVamJXod Ho$ eó, ór,
_hÎmm OmZ boZo na nwÊ`-nmn H$s Jm¡UVm hmo hr OmVr h¡Ÿ& dmñVd _| dhr Eogo
dóm^yfUm{X H$m ûm¥J§ ma Zht hmoVm h¡Ÿ& {Ogo Eogo drVamJ à^w H$m »`mb h¡,
na_mË_m H$s ^{º$ H$a gH$Vm h¡, {Ogo `h Ñ‹T> {ZíM` hmo Om`o {H$ na_mW© go
AnZo ñd^md H$m ^mZ h¡; dh hr ^{º$ _| brZ hmoH$a drVamJ à^w H$m ñVdZ
nwÊ`-nmn _oao ñd^md _| Zht h¢Ÿ&
H$aVm h¡Ÿ& J
ho ZmW ! h_ Vmo AmnHo$ ~mbH$ h¢Ÿ& h_Zo AmnH$mo AnZm ZoVm ~Zm`m h¡Ÿ&
^º$m_a àdMZ H$mì` 18 75
na_mË_m H$s Xem XoImo ! Ho$dbkmZ Xem _| bmIm| df© eara g{hV ahZo
H$mì` 18 na ^r VrWªH$a ^JdmZ H$mo Amhma-nmZr H$s Amdí`H$Vm Zht hmoVrŸ& Omo
drVamJ Xod H$mo Amhma-nmZr boZdo mbm _mZVm h¡, Cgo n{dÌVm Ed§ nwÊ` H$s
{ZË`moX`§ X{bV-_moh-_hmÝYH$ma§ g_P Zht h¡Ÿ& Omo drVamJr 18 Xmof a{hV, AZÝVdr`©dmZ ^JdmZ H$mo eara Ho$
Jå`§ Z amhþ-dXZñ` Z dm[aXmZm_²Ÿ& ajU Ho$ {bE Amhma-nmZr boZo dmbm _mZo, Cgo {ZíM`-ì`dhma H$s I~a
{d^«mOVo Vd _wImãO_ZënH$mpÝV… Zht h¡Ÿ& bm¡{H$H$ OZ AhªV Xodm{YXod Ho$ ñdê$n H$mo {dH¥$V ê$n _| _mZVo h¢,
CÚmoV`ÁOJXnyd- © eem‘>-{~å~_²Ÿ&&18Ÿ&& {H$ÝVw dh d¡gm Zht h¡Ÿ& {OZHo$ nyU© drVamJVm Ed§ Ho$dbkmZ àJQ>,o CZHo$ ~mø
{hÝXr H$mì` _| na_ Am¡Xm[aH$ eara hmoVm h¡ Am¡a CngJ© Zht hmoVmŸ& do O_rZ na Mb| `m
gXm C{XV {dX{bV _Z_moh, {dK{Q>V Zoh amhþ AdamohŸ& `j_pÝXa _| R>hao `m Hw$å^H$ma H$s XwH$mZ _| R>hao - Eogm _mZZodmbo dmñV{dH$Vm
Vw_ _wI-H$_b Anya~ M§X, OJV-{dH$mgr Omo{V A_ÝXŸ&&18Ÿ&&
H$mo hr Zht g_PVoŸ& gå`½Xe©Z-kmZ Ho$ AmamYH$ Ord H$m nwÊ` ^r AX²^Vw
AÝd`mW© - (^JdZ²) ho {OZoÝÐ Xod ! (Vd _wImãO§ {ZË` CX`§) hmoVm h¡, naÝVw dV©_mZ _| Vmo Eogo nwÊ`dmZ amOm ^r {XImB© Zht n‹S>VŸo & àOm go
AmnH$m _wI_ÊS>b {ZË` C{XV ahZodmbm {dbjU MÝÐ_m h¡, {OgZo (X{bV- H$a Z bo, {H$ÝVw gån{Îm Am{X H$m XmZ H$aZodmbm amOm ^r dV©_mZ _| Zht
_moh-_hmÝYH$ma§) _mohê$nr AÝYH$ma H$mo Zï> H$a {X`m h¡, (AZënH$mpÝV:)
{_bVm Vmo [\$a gd©kXod Am¡a CZH$s Y_©g^m (g_deaU) Ho$ Xe©Z H¡$go
Omo AË`ÝV Xr{á_mZ h¡, (Z amhþdXZñ` Jå`§ Z dm[aXmZm§ Jå`_²) {Ogo Z
gwb^ hm| ?
amhþ J«g gH$Vm h¡ Am¡a Z ~mXb {N>nm gH$Vo h¢ VWm Omo (OJV² CÚmoV`V²)
OJV H$mo àH$m{eV H$aVm hþAm (Anyd-© eem‘>-{~å~§ {d^«mOVo) Abm¡{H$H$ VrWªH$a ^JdmZ Ho$ g_deaU (Y_©g^m) _| qgh, gn© VWm ñdJ©bmoH$
MÝÐ_ÊS>b H$s Vah gwemo{^V hmoVm h¡Ÿ& Ho$ BÝÐ d Ag§»` Xod CnpñWV hmoVo h¢Ÿ& ^JdmZ Ho$ Ho$dbkmZ hmoZo go nyd© hr
`hm± Bg H$mì` _| bm¡{H$H$ MÝÐ_m H$s hrZVmAm| Ed§ {OZoÝÐ Xod Ho$ Š`m - CZHo$ OÝ_ go ^r nyd,© CZH$s _mVm Ho$ _hb Ho$ Amgnmg aËZm| H$s dfm©
A{ÛVr` _wIMÝÐ H$s {deofVmAm| H$m VwbZmË_H$ {díbofU {H$`m h¡ Am¡a hmoVr h¡& do _w{ZXem _| Ohm± Amhma b| dhm± Xodm| Ûmam n§MmíM`© àJQ> {H$E OmVo
{OZoÝÐ Xod Ho$ _wIMÝÐ Ho$ kmZmbmoH$ H$mo A{ÛVr`, AZwn_, Abm¡{H$H$ Am¡a h¢ {H$ - `h H¡$gm _hmXmZ h¡Ÿ& `h g~ VrWªH$a àH¥${V Ho$ n[aUm_ h¢Ÿ& VrWªH$a
ñVwË` ~Vm`m J`m h¡Ÿ& _| n{dÌVm Vmo nyU© hmoVr h¡, CZH$m nwÊ` ^r AZwn_ d AOmoS‹ > hmoVm h¡Ÿ&
H$mì` 18 na àdMZ {Ogo Eogo gm{Ve` nwÊ` H$m ~ÝY Zht h¡ Am¡a Omo Ho$dbkmZr Ho$ ñdê$n _|
ho ZmW ! AmnZo kmZñd^md H$s gmdYmZr go AkmZê$nr AÝYH$ma H$m e§H$m H$aVm h¡, Cgo n{dÌVm H$s I~a Zht h¡ Am¡a nwÊ` Ho$ CËH¥$ï> ñdê$n H$s
Zme {H$`m h¡ Am¡a dh kmZñd^md AÝ` ^ì`Ordm| Ho$ _mohê$nr AÝYH$ma Ho$ lÕm ^r Zht h¡Ÿ& VrWªH$a Ho$ OÝ_H$mb _| {OZ aËZm| H$s dfm© hmoVr h¡, do
Zme H$aZo _| {Z{_Îm h¡Ÿ& JhZ ~mXbm| go Amd¥Îm MÝÐ_m Vmo {XImB© Zht n‹S>Vm; gmYmaU aËZ Zht hmoVŸo & Xodm| Zo lr Zo{_ZmW ^JdmZ Ho$ OÝ_ Ho$ g_` Anma
{H$ÝVw AmnH$m kmZmZÝX ñd^md nyU© {dH${gV hmo J`m h¡, dh H$^r {H$gr go aËZ ~agm`o WoŸ& H$moB© ì`mnmar CZ_| go Hw$N> aËZm| H$mo amOm OamgÝY Ho$ nmg bo
Amd¥Îm Zht hmoVm; AV: AmnHo$ AmË_m Ed§ eara H$s OJV Ho$ {H$gr ^r nXmW© J`m Am¡a CgZo AmíM`©M{H$V amOm H$mo ~Vm`m {H$ Zo{_ZmW ^JdmZ Ho$ OÝ_
go Cn_m Zht Xr Om gH$VrŸ& Ho$ g_` Eogo aËZm| H$s d¥{ï> hþBŸ© & amOm Zo _§Ìr go nyN>m {H$ {OZHo$ OÝ_ Ho$ g_`
76 ^º$m_a àdMZ
aËZm| H$s dfm© hmo - Eogm nwÊ`dmZ H$m¡Z Ord h¡ ? Š`m H¥$îU _oao go A{YH$
g_W© hmo J`o ? _§Ìr Zo H$hm - ""_wPo Bg ~mV H$m kmZ hmo Vmo J`m Wm, {H$ÝVw
AmnH$mo ~Vm`m Zht Wm; Š`m|{H$ ~VmZo na Amn CZHo$ gmW _wH$m~bm H$aZm
H$mì` 19
MmhVo, {H$ÝVw Amn CZH$s VwbZm _| g\$b Zht hmoV;o Š`m|{H$ BÝÐ Am¡a XodVm qH$ ed©arfw e{eZm{• {ddñdVm dm
^r CZHo$ ghm`H$ h¢Ÿ&'' `wî_Ý_wIÝo Xw-X{bVofw V_:gw ZmWŸ&
amOm H$mo B©î`m© hþB© {H$ _¢ VrZ IÊS> H$m A{Yn{V h±ÿ Am¡a hOmam| XodVm {ZînÞ-em{b-dZ-em{b{Z Ord-bmoH$o
^r ghm`H$ h¢, {\$a ^r _oao `hm± Eogo aËZm| H$s dfm© Zht hþBŸ© & XoImo ! O~ H$m`ª {H$`‚mbYa¡Ob© -^ma-Z_«:¡ Ÿ&&19&&
VrWªH$a Ho$ OÝ_ Ho$ g_` hr Eogo nwÊ` H$m CX` hmoVm h¡, V~ Ho$dbkmZ Ho$ {hÝXr H$mì`
g_` H$s Š`m ~mV ? {Ze-{XZ e{e-a{d H$mo Zqh H$m_, Vw_ _wI-M§X ha¡ V_-Km_Ÿ&
ho ^JdmZ ! Y_©g^m _| AmnH$s _wI_wÐm EH$ê$n pñWa ahVr h¡ Am¡a Omo ñd^mdV¢ CnO¡ ZmO, gOb _oK Vmo H$m¡Zhþ H$mOŸ&&19&&
{dhmaH$mb _| ^r Eogr hr pñWaVm Ho$ Xe©Z hmoVo h¢Ÿ& `h g~ Cg Ho$dbkmZ AÝd`mW© - (ZmW !) ho ñdm{_Z² ! (`wî_Z²-_wIÝo Xw-X{bVof- w V_:gw)
ñd^md H$s _{h_m h¡, Omo ñd^md H$s EH$mJ«Vm go _moh H$m A^md àJQ> hmoZo na AmnHo$ _wIê$nr MÝÐ_m Ho$ Ûmam _mohmÝYH$ma Zï> hmo OmZo na (ed©arfw e{eZm
àJQ> hþAm h¡Ÿ& AmnZo AÝVa H$s à^wËd e{º$ Ho$ AmYma go Ho$dbkmZ Am¡a {H$_²) am{Ì _| MÝÐ_m go Š`m à`moOZ ? (dm) AWdm (A{•-{ddñdVm
na_ AmZÝX àJQ> {H$`m h¡Ÿ& AmnHo$ _wI H$m àH$me hOmam| MÝÐ_m Ho$ àH$meVwë`
{H$_²) {XZ _| gy`© go Š`m à`moOZ ? [ O¡go {H$ ] ({ZînÞ-em{b-dZ-
h¡Ÿ& nwÊ` Ho$ n[aUm_ñdê$n Xodm| H$m eara ~hþV à^mdmZ hmoVm h¡, {H$ÝVw AmnHo$
em{b{Z) YmÝ` Ho$ dZm| (IoVm|) H$s \$gb nH$ OmZo na AWm©V² n[anŠd
eara H$s emo^m Ho$ gm_Zo CZH$s à^m \$sH$s n‹S> OmVr h¡Ÿ& J
AZmO go gwemo{^V dZm| (IoVm|) Ho$ {bE (OrdbmoH$o ) n¥ÏdrVb na (Ob-
eH$aH$ÝXdV² AmË_m AmZÝXH$ÝX h¡ ^ma-Z_«:¡ ObYa¡: {H$`V² H$m`©_)² nmZr Ho$ ^ma go bXo hþE `m ZrMo H$mo PwH$o
hþE ~mXbm| go Š`m à`moOZ h¡ ?
O¡go eH$aH$ÝX Ho$ D$na H$s N>mb eH$aH$ÝX Zht h¡Ÿ& N>mb H$mo H$mì` 19 na àdMZ
{ZH$mbZo na AÝXa Omo {_R>mg H$m {nÊS> h¡, dh eH$aH$ÝX h¡Ÿ& ho ZmW ! AmnH$m Ho$dbkmZ Vmo gdm}Îm_ h¡ hr, AmnHo$ _wI-MÝÐ H$m
CgràH$ma ^JdmZ AmË_m _| Omo ew^mew^^md hmoVo h¢, do D$na H$s àH$me ^r gdm}Îm_ h¡Ÿ&
N>mbdV² h¢, do AmË_m Zht h¢Ÿ& ew^mew^^md go {^Þ AÝXa Omo AmZÝXH$ÝX ho ZmW ! AmnH$m Ho$dbkmZê$nr M¡VÝ` gy`© C{XV hmo J`m h¡Ÿ& Aghm`-
à^w {damOVm h¡, dh AmË_m h¡Ÿ& ew^mew^^md H$m bú` N>mS‹o >H$a AÝVÑ©{ï> jm{`H$ kmZ H$s {H$gr go VwbZm Zht H$s Om gH$Vr & ho {ÌbmoH$sZmW ! O¡go
H$aZo na Omo AmË_mZw^{y V àJQ> hmoVr h¡ - dhr gå`½Xe©Z h¡, Y_© h¡Ÿ& AZmO nH$ OmZo Ho$ ~mX _oK-dfm© H$s Oê$aV Zht h¡; d¡go hr O~ AmnHo$
_wI-MÝÐ H$s H$mpÝV Ûmam AÝYH$ma H$m Zme hmo J`m, V~ gy`-© MÝÐ go Š`m
- AmÜ`mpË_H$ gËnwéf lr H$mZOr ñdm_r à`moOZ ahm ? VWm O¡go ^moJ^y{_ _| H$ënd¥jm| Ho$ àH$me _| BVZr M_H$ hmoVr
àdMZ aËZmH$a, ^mJ : 4, JmWm : 102 h¡ {H$ CZH$s M_H$ Ho$ H$maU gy`-© MÝÐ_m {XImB© hr Zht XoV,o CZgo H$moB©
78 ^º$m_a àdMZ
à`moOZ hr Zht ahVm; CgràH$ma AmnHo$ _wI-MÝÐ Ho$ AmJo gy`-© MÝÐ H$m
VoO \$sH$m n‹S> J`m h¡Ÿ& emóm| _| H$WZ AmVm h¡ {H$ ^aVjoÌ _| O~ _Zwî`m| H$m
nwÊ` jrU hmoZo na H$ënd¥jm| H$m àH$me H$_ hmoZo bJm, V~ gy`m©ñV Ed§
H$mì` 20
MÝÐmoX` Am{X H$mo XoIH$a bmoJ ^`^rV hmoZo bJo {H$ `h Š`m hmo J`m h¡ ? kmZ§ `Wm Ëd{` {d^m{V H¥$VmdH$me§
V~ F$f^Xod Ho$ {nVm Zm{^am` Zo CÝh| g_Pm`m - ""^mB© ! H$ënd¥j Ho$ nyU© Z¡d§ VWm h[a- ham{Xfw Zm`Ho$fwŸ&
VoOpñdVm Ho$ H$mb _| gy`-© MÝÐ H$m àH$me {N>n OmVm Wm, Bg{bE do {XIVo VoO…ñ\w$aÝ_{Ufw `m{V `Wm _hÎd§
Zht WoŸ& A~ nwÊ` jrU hmoZo na H$ënd¥jm| H$m VoO KQ>Zo go do gy`-© MÝÐ {XIZo Z¡d§ Vw H$mM-eH$bo {H$aUmHw$bo@{nŸ&&20Ÿ&&
bJo h¢Ÿ& emídV ^moJ^y{_ _| ahZodmbo `wJ{b`m Ordmo§ H$mo Vmo gy`-© MÝÐ Ho$ {hÝXr H$mì`
àH$me H$s Amdí`H$Vm hr Zht hmoVr, Š`m|{H$ CÝh| àH$medmZ H$ënd¥j gwb^ Omo gw~moY gmoh¡ Vw_ _mqh, h[a Za Am{XH$ _| gmo ZmqhŸ&
hmoVo h¢Ÿ& `hm± lr _mZVw“mMm`© CËàojm Ab§H$ma _| H$hVo h¢ {H$ VrWªH$a F$f^Xod Omo Xw{V _hm-aVZ _| hmo`, H$mM-IÊS> nmd¡ Zqh gmo`Ÿ&&20Ÿ&&
Ho$ _wI-_§S>b H$s H$m§{V go hr _mZmo gy`-© M§Ð H$m àH$me \$sH$m n‹S> J`m h¡Ÿ& AÝd`mW© - (H¥$VmdH$me_²) AZÝV JwU-n`m©`mË_H$ nXmWm] H$mo
ho ZmW ! O~ AmnHo$ Ho$dbkmZê$nr gy`© H$m àH$me nyUê© $n go àJQ> hþAm àH$m{eV H$aZodmbm (kmZ§ `Wm Ëd{` {d^m{V) Ho$dbkmZ {OgàH$ma Amn_|
h¡ V~ gy`-© MÝÐm{X H$s Š`m Amdí`H$Vm ? VWm AmË_m Ho$ Ag§»` àXoem| _| gwemo{^V hmoVm h¡ (VWm h[a-ham{Xfw Zm`Ho$fw Z Ed_²) d¡gm h[a-ham{XH$
O~ lÕm-kmZ-Mm[aÌ H$m ~rO A§H$w [aV, nwpînV d \${bV hmoH$a Ho$dbkmZ AWm©V² {dîUw-~«÷m-_hoe Am{X bm¡{H$H$ Xodm| _| h¡ hr ZhtŸ& (ñ\w$aÝ_{Ufw
H$m YmÝ` nH$ J`m h¡, V~ ~mø AZwH$y bVm ê$nr _oKm| H$s Š`m Amdí`H$Vm ? VoO: `Wm _hÎd§ `m{V) ñ\w$am`_mZ _hmaËZm| _| O¡gm VoO hmoVm h¡ ({H$aU-
h_mao AmË_ñd^md Ho$ {gdm AÝ` {H$gr nXmW© go h_| H$moB© à`moOZ Zht h¡Ÿ& AmHw$bo A{n H$mM-eH$bo Vw Z Ed_²) {H$aUm| H$s am{e go ì`má hmoZo na ^r
N>Æ>o JwUñWmZdVu ^mdqbJr _w{ZamO H$s e§H$m H$m g_mYmZ J¥hñW Xem H$m±M Ho$ Qw>H$‹S>m| _| d¡gm VoO Zht hmoVmŸ&
_| VrWªH$a Xod H$mo XoIZo go hmo OmVm h¡Ÿ& VrWªH$a Ho$ nwÊ` H$s H${UH$m ^r H$mì` 20 na àdMZ
A{MÝË` Ed§ AZwn_ h¡Ÿ& AZÝV Ðì`m| H$s VrZm| H$mb H$s AZÝV n`m©`m| H$mo `hm± Ho$dbkmZ H$s _{h_m H$aVo hþE H$hVo h¢ {H$ ho ZmW ! AmnH$m kmZ
EH$ gmW OmZZodmbm kmZ AmnH$mo àJQ> hþAm h¡Ÿ& Eogr e{º$ H$s àJQ>Vm AÝ` g_ñV {díd H$m kmVm hmoZo go nyU© emo^m H$mo àmá h¡Ÿ& AmnHo$ kmZ H$s nyUV© m _|
{H$gr H$s Zht hmoVrŸ& J g_ñV {díd H$s g_ñV n`m©`| n[ab{jV hmoVr h¢Ÿ& XoImo Ho$dbkmZ H$s _{h_m !
Ho$dbkmZ OmZVm h¡ {H$ AZÝV nXmWm] H$s A_wH$ ñWmZ _| A_wH$ n`m©`| hm|JrŸ&
{OZda H$s Amkm Ho$ {déÕ ~mobZm _hmnmn h¡
Eogr CËH¥$ï> nyU© n`m©` H$mo àmá Ho$dbkmZr g~ Ðì`m| H$s g_`-g_` H$s
H$fm` Ho$ der^yV hmoH$a `{X H$moB© {OZda H$s Amkm Ho$ {déÕ EH$
Aja ^r H$ho Vmo Cggo BVZm nmn hmoVm h¡ {H$ {Oggo dh Ord {ZJmoX Mbm
g_ñV n`m©`m| H$mo OmZ boVo h¢Ÿ& AmnHo$ kmZ Ho$ g_j AÝ` {H$gr H$s Hw$N> ^r
OmVm h¡Ÿ& {ZJmoX _| OmZo Ho$ níMmV² {OZY_© H$mo àmßV H$aZm A{Ve` H${R>Z _hÎmm Zht h¡Ÿ& VrZ bmoH$ Am¡a VrZ H$mb _| Ho$dbr Ho$ {gdm AÝ` {H$gr H$mo
hmo OmVm h¡Ÿ& Bg{bE AnZr nÕ{V ~‹T>mZo Ho$ {bE d _mZm{X H$fm` H$m nmofU Hw$N> ^r Eogm kmZ Zht hmoVmŸ&
H$aZo Ho$ {bE {OZdmUr Ho$ {déÕ a§M_mÌ ^r CnXoe XoZm `mo½` Zht h¡Ÿ& {Ogo Ho$dbkmZ hmoVm h¡; CgHo$ nmg ór, dó-nmÌ, _mbm, Am^yfU,
- H${dda lr ^mJMÝXOr N>mOo‹S> h{W`ma Am{X Hw$N> Zht hmoVŸo & {Ogo Ho$dbkmZ hmo, CgHo$ eara H$s Xem Z½Z hr
CnXoe {gÕmÝV aËZ_mbm hmoVr h¡ VWm Cgo Z amJ hmoVm h¡ Am¡a Z amoJ hmoVo h¢, Z jwYm-V¥fm{X 18 Xmof hmoVo
80 ^º$m_a àdMZ
h¢Ÿ& {OgHo$ ór, amoJ, CngJ© h¡, dh {Xì`-e{º$ dmbm Ho$dbkmZr Zht hmoVmŸ&
ho ZmW ! dh Vmo AmnHo$ gm_Zo H$m±M Ho$ Qw>H$‹S>o O¡gm h¡Ÿ& ^JdmZ H$s BÀN>m {~Zm
AZjar {Xì`Üd{Z hmoVr h¡Ÿ& àJQ> ê$n go H$ÊR>, Amoð> Am{X {hbo {~Zm gdmªJ
H$mì` 21
go dmUr {ZH$bVr h¡Ÿ& CZHo$ H«$_ go ~mobr OmZo dmbr ^mfm Zht hmoVrŸ& {OgHo$ _Ý`o da§ h[a - hamX` Ed X¥ï>m
H«$_e: IÊS>-IÊS> ^mfm hmo, Cgo IÊS>-IÊS> kmZ hmoVm h¡Ÿ& {OgHo$ AIÊS>kmZ X¥ï>ofw `ofw öX`§ Ëd{` Vmof_o{VŸ&
hmo, CgH$s dmUr ^r AIÊS> hr hmoVr h¡Ÿ& CZH$s dmUr _| EH$ g_` _| ½`mah qH$ dr{jVoZ ^dVm ^w{d `oZ ZmÝ`…
A§J Mm¡Xh nyd© H$m ahñ` g_m{hV hmo OmVm h¡Ÿ& O¡go _{U Ho$ gm_Zo H$m±M H$s H$píMÝ_Zmo ha{V ZmW ^dmÝVao@{nŸ&&21Ÿ&&
Hw$N> ^r emo^m Zht h¡, d¡go hr AmnHo$ n[anyU© AZÝV Ho$dbkmZ Ho$ gm_Zo AÝ` {hÝXr H$mì`
dm{X`m| H$s H$moB© _hÎmm Zht h¡Ÿ& O¡go H$moB© nwÊ`dmZ ~bembr amOm qgh H$s (ZmamM N>ÝX)
gdmar H$ao Vmo Bg_| CgH$s Š`m _hmZVm h¡ ? BgràH$ma H$moB© Xodr qgh na gamJ Xod XoI _¢ ^bm {deof _m{Z`mŸ&
gdmar H$ao Vmo ^r Š`m ? {H$gr Ho$ hmW _| {Ìeyb hmo, H$moB© Hw$b, Om{V `m Zm_ ñdê$n Om{h XoI drVamJ Vy {nN>m{Z`mŸ&&
go Xod hmo Vmo BZ H$maUm| go H$moB© dmñV{dH$ Xod Zht hmo gH$VmŸ& {Ogo {Xì` H$Nw> Z Vmo{h XoI Ho$ Ohm± Vwhr {deo{I`mŸ&
drVamJVm àJQ>r hmo, dhr gƒm Xod h¡Ÿ& {OgZo nyUm©ZÝX Xem na gdmar H$s h¡ _ZmoJ {MÎm-Mmoa Am¡a ^yb hÿ± Z no{I`mŸ&&21Ÿ&&
Am¡a {OgHo$ qH${MV² ^r amoJ Ed§ {dH$ma Zht h¡, {OgHo$ AZjar dmUr {~Zm AÝd`mW© - (ZmW !) ho ^JdZ² ! (_Ý`o) _¢ gmoMVm h±ÿ {H$ (h[a-
{H$gr Ho$ bú` go hmoVr h¡, dhr gƒm Xod h¡Ÿ& hamX`: Ñï>m:) {dîUw Am¡a _hmXod Am{X bm¡{H$H$ Xod h_mao Ûmam nhbo XoI
{H$VZo hr AkmZr Ord Aå~mOr, MH«$o ídar, ^dmZr, ^yVZr, erVbm {b`o J`o, nhMmZ {b`o J`o (Ed§ da_²) `h AÀN>m hr hþAm [ `V: ] Š`m|{H$
Am{X H$mo _mZVo h¢ Am¡a VH©$ XoVo h¢ {H$ bm¡{H$H$ _mÝ`Vm Ho$ {bE Eogm H$aZm (`ofw Ñï>fo w öX`§ Ëd{` Vmof§ E{V) {OZHo$ XoI boZo na h_mam öX` Amn _|
Amdí`H$ h¡Ÿ& H$moB© ~ƒm| H$s ~r_mar Ho$ {bE erVbm _mVm H$s _Zm¡Vr H$aVo h¢, gÝVmof H$mo àmá hmo OmVm h¡Ÿ& (^dVm drjVoZ {H$_²) AmnH$mo nhbo XoIZo go
H$moB© d§Ü`mnZ Xya H$aZo Ho$ {bE _Zm¡Vr H$aVo h¢Ÿ& Eogo bmoJ Zmg_P h¢Ÿ& H$moB© Š`m bm^ Wm ? (`ofw ^w{d AÝ`: H$píMV²) {H$ {OgHo$ XoIZo na ^y_ÊS>b _|
ì`ÝVa Xodm| H$mo dÝXZ H$aVo h¢, O~{H$ Xod ñd`§ {_Ï`mÑ{ï> h¢Ÿ& AÝ` H$moB© ^r [ Xod ] (^dmÝVao A{n _Z: Z ha{V) OÝ_-OÝ_mÝVam| _| ^r
Omo {H$gr H$mo OJV H$m H$Vm©, ajH$ Am¡a g§hmaH$ _mZVm h¡; dh ^r _Z H$mo Zht ^mVm AWdm öX` H$mo AmH${f©V Zht H$a nmVmŸ&
{_Ï`mÑ{ï> h¡Ÿ& CgH$s Eogr _mÝ`Vm {_Ï`m Ed§ ^«_nyU© h¡Ÿ& Omo nwÊ` go gwI hmoZm ({deof - Bg H$mì` _| ã`mOmo{º$ Ab§H$ma h¡Ÿ& Bg_| {damoY O¡gm
_mZVm h¡, dh M¡VÝ` ñd^md H$mo Zht OmZVmŸ&
Am^mg hmoVm h¡Ÿ& `h ^r ñVw{V H$aZo H$m EH$ àH$ma h¡Ÿ&)
{OgHo$ amJ-Ûofm{X Ho$ {M• àË`j {XIVo h¢Ÿ& Omo eÌw H$mo _mao Ed§ ^{º$
H$aZodmbo H$mo nmbo, dh àË`j hr amJr-Ûofr h¡Ÿ& B©ída na_mË_m H$m `h ñdê$n H$mì` 21 na àdMZ
Zht h¡Ÿ& ho gd©k ! ñd-na àH$meH$, {Z_©b kmZ O¡gm Amn _| h¡; d¡gm ~«÷m, ho ZmW ! `h R>rH$ hr hþAm {H$ _¢Zo Hw$Xodm{XH$ H$m ñdê$n nhbo go OmZ
{dîUw, _hoe Am{X {H$gr AÝ` Xod _| Zht h¡; Š`m|{H$ VoO H$s gƒr emo^m {b`m, AÝ`Wm AZW© hmo gH$Vm Wm; Š`m|{H$ CZ_| amJ-Ûof _m¡OXy h¢, CZH$mo
_hm_{U _| hr hmoVr h¡, H$m±M _| Zht - Eogr hmoVr h¡ {ddoH$s ^º$ H$s g_PŸ& Ho$dbkmZ àJQ> Zht hþAm h¡Ÿ& _¢Zo Eogo h[a, ham{X H$mo nhbo naI {b`m h¡Ÿ&
J Bg H$maU A~ _wPo {dnarV ñdê$n _| gË`Vm H$m ^«_ Zht hmoJmŸ& nyU© drVamJr
82 ^º$m_a àdMZ H$mì` 21 83
hr gd©k hmoVm h¡ Am¡a Cgr Ho$ OÝ_, Oam, ^yI, ß`mg, {dñ_`, Aa{V, IoX, A~ h_| AmnH$s {Xì`e{º$ H$m {Xì` àH$me {_b OmZo Ho$ ~mX EH$ ^d
amJ, Ûof, _yN>m,© {ZÐm, K_ÊS>, _moh, ngrZm, amoJ, _aU Ed§ ^` Zm_H$ `m Xmo ^d hm| Vmo hm|; A{YH$ H$mb g§gma _| Zht ahZm h¡Ÿ& h_| A~ AÝ` Xod-
AR>mah Xmof Zht hmoVo h¢Ÿ& Omo EH$ g_` _| CËnmX-ì``-Y«dw ñdê$n VrZ bmoH$, Jwé-emó H$mo dÝXZ H$aZm Zht gwhmVmŸ&
VrZ H$mb Ho$ g_ñV Ðì` d CZHo$ ^mdm| H$mo OmZ bo, dh Ho$dbkmZr h¡Ÿ& ho ZmW ! _¢Zo Anyd© Ñ{ï> go AmnH$mo XoIm Am¡a gwZm, AmnZo hr nyUV© m H$s
CgH$m {Xì`kmZ Ed§ {Xì`dmUr Abm¡{H$H$ h¡, CZH$m eara ^r Abm¡{H$H$ h¡ - ~mV H$s h¡ {H$ h_mao _| n[anyU© e{º$ h¡Ÿ& _¢ A~ Cg nyU© àÀN>Þ e{º$ H$mo
Eogm AÝ` N>ÙñW Ordm| Ho$ Zht hmoVmŸ& n`m©` _| àJQ> H$ê±$JmŸ& A~ AnyU© Ed§ AmnHo$ {déÕ dmVm© ~VmZo dmbm| Ho$ à{V
Xw{Z`m± H$hVr h¡ {H$ ^JdmZ Zo OJV² H$s aMZm H$s, {H$ÝVw Cgo {ÌH$mb d _oar lÕm Zht h¡Ÿ&
{ÌbmoH$ H$m kmZ Wm `m Zht ? `{X CgHo$ kmZ _| dñVw nhbo go _m¡OXy Wr Vmo ho ZmW ! AmnZo _oao _Z na H$moB© AX²^Vw OmXy H$a {X`m h¡Ÿ& A~ _¢ {H$gr
CgZo {H$gH$s aMZm H$s ? `{X dñVw _m¡OXy Zht Wr Vmo dh {H$gH$m kmVm Wm ? ^r g_` amJ, nwÊ` `m {Z{_Îmm{X _| gÝVmof _mZH$a Zht AQ>H$±y Jm Am¡a Hw$Xod-
`{X CgZo dñVw H$mo ~ZmH$a ~mX _| Cgo OmZm Vmo Cg ^JdmZ H$mo Ho$dbkmZr Hw$Jwé-Hw$emó H$m g§ñH$ma Zht AmZo XyJ± m Am¡a Aà{VhV ^md go AënH$mb _|
_mZZo _| ~mYm AmVr h¡Ÿ& AV: _¢Zo gd©k drVamJ ^JdmZ H$s ^bràH$ma `w{º$ Ho$dbkmZ àmá H$a Amn O¡gm ~ZyJ± m - Eogm _oam Ñ‹T> g§H$ën h¡Ÿ& J
d Ý`m` go narjm H$aHo$ Hw$Xodm{X H$mo Ed§ bm¡{H$H$OZm| Ho$ Ûmam _mÝ` h[a-ham{X
^JdmZ AmË_m H$s bJZ
H$mo ^r AÀN>r Vah OmZH$a {ZU©` {H$`m h¡, AV: A~ _oam _Z AÝ`Ì Zht O¡go {MÎmm¡‹S> Ho$ amUm Ho$ gmW _ram~mB© H$s emXr hþB©; na§Vw gmYwAm| Ho$ gËg§J
R>haVm h¡Ÿ& H$aZo go Cgo d¡am½` hmo J`m Am¡a dh d¡am{JZ hmoH$a dht ahZo bJrŸ& amUm Zo _ram Ho$
O¡Z na_oída H$s _hmZVm `h h¡ {H$ do bmoH$ _| AZÝV AmË_mAm| H$m nmg g§Xe o ^oOm -
ApñVËd _mZVo h¢Ÿ& do àË`oH$ AmË_m H$mo n[anyU© hmoZo `mo½` ~VmVo h¢Ÿ& AÝ` ""_ram ! Vw_ Ka Am OmAmo, _¢ Vwåh| nQ>amZr ~ZmD±$JmŸ&'' bo{H$Z _ram H$mo Vmo
_Vm| _| H$Wm AmVr h¡ {H$ `hm± XmZ H$amo Vmo d¡H$w ÊR>bmoH$ _| ^JdmZ Ho$ nmg B©ída H$s bm| bJ JB© Wr, AV: CgZo amUm H$mo Odm~ _| H$hm -
""_¢Zo Vmo _oao ZmW (B©ída) Ho$ gmW b½Z H$a br h¡, bm| bJm br h¡Ÿ& Bg{bE
OmAmoJ,o dhm± ^moOZ Ho$ {bE fQ²>ag go n[anyU© ì`§OZ {_b|J;o {H$ÝVw `h g~ A~ _oam Xygam n{V Zht hmo gH$VmŸ&''
H$m_, ^moJ, ~§YZ H$s hr H$Wm h¡Ÿ& O~{H$ O¡Z emó _| _wº$Xem H$s ~mV h¡Ÿ& BgràH$ma gå`½Ñ{ï> Y_uOrd H$s n[aU{V A§Xa amJ go {^Þ hmoH$a ewÕ M¡VÝ`
{OgZo nyU© kmZXem àJQ> H$s Am¡a g~H$s ñdV§ÌVm CX²Kmo{fV H$s {H$ g~ Ho$ gmW Ow‹S> JB© h¡Ÿ& Bggo dh H$hVm h¡ {H$ _oar {Z_©b M¡VÝ` n[aU{V H$m _¢ hr
AmË_m`| n[anyU© h¢Ÿ& àË`oH$ Ord _| n[anyU© e{º$ h¡Ÿ& `Ú{n dV©_mZ ^y{_H$mZwgma ñdm_r h±ÿ, amJ H$m Zht; Am¡a amJ _oam ñdm_r ZhtŸ& ew^mew^^md hmoVo h¢, {H$ÝVw dh
^{º$ H$m amJ Ed§ nwÊ` H$m ^md hmoVm h¡, {H$ÝVw dh Y_© Zht h¡Ÿ& ho ZmW ! Amn AmË_m H$m {dH$ma h¡Ÿ& _¢ CZH$m g§J Zht H$ê±$JmŸ& Ahm hm ! _¢ Vmo {ZË`mZ§Xñdê$n
M¡VÝ`_y{V© km`H${~§~ à^w h±Ÿÿ & BgàH$ma M¡VÝ`ñdê$n {ZO {MXmZ§X ^JdmZ AmË_m
hr gd©k drVamJ h¢ - `h _¢Zo ^bràH$ma OmZ {b`m h¡Ÿ& AV: _wPo ì`dhma go
H$s {OZH$mo bJZ bJr h¡ - Eogo Y_u Ord {Z_©b kmZ d AmZ§X H$s n[aU{V Ho$ H$Vm©
Amn_| Ed§ {ZíM` go AnZo _| hr nyU© gÝVmof h¡, Bg{bE _oam _Z AÝ`Ì H$ht h¢; qH$Vw amJ Ho$ H$Vm© Zht h¢Ÿ& Ohm± amJ H$m ^r H$Vm© Ord Zht h¡, dhm± na Ho$ H$Vm© hmoZo
^r Zht R>haVmŸ& Bg{bE _oam g§gma A~ A{YH$ Zht h¡Ÿ& _wPo AÝ` {H$gr H$s H$s ~mV hr H$hm± ahr ?
_{h_m Zht h¡, _oam AmnHo$ {gdm` AÝ` ñdê$n dmbo {H$gr ^r Xod na bú` - AmÜ`mpË_H$gËnwéf lr H$mZOr ñdm_r : àdMZ aËZmH$a, ^mJ : 4
Zht OmVmŸ& (JmWm 104 H$s Q>rH$m Ho$ àdMZ go)
^º$m_a àdMZ H$mì`-22 85
OJV _| g¡H$‹S>m| _mVm`| g¡H$‹S>m| nwÌm| H$mo OÝ_ XoVr h¢; naÝVw ho ZmW! Bg
OJV _| Amn O¡go A{ÛVr` nwÌ H$mo CËnÞ H$aZodmbr AmnH$s _mVm AZÝ` h¢Ÿ&
H$mì` 22 AÝ` _mVm`| Amn O¡go nwÌ H$mo CËnÞ H$aZodmbr Ñ{ï>JmoMa hr Zht hþBŸª &
órUm§ eVm{Z eVemo OZ`pÝV nwÌmZ² AmnH$s _mVm Zo Ho$db AmnH$mo hr OÝ_ {X`m h¡Ÿ& Amn AZwn_-AmZÝX Am¡a
ZmÝ`m gwV§ ËdXwn_§ OZZr àgyVmŸ& empÝV Ho$ gmJa h¢Ÿ& AmnZo nyU© n{dÌVm Ed§ nyU© empÝV àmá H$s VWm AmË_m Ho$
gdm© {Xemo XY{V ^m{Z ghòapí_¨ bú` go {Xì`kmZ H$s àm{á H$s h¡Ÿ&
àmÀ`od {X½OZ`{V ñ\w$aX§eO
w mb_²Ÿ&&22Ÿ&& Amn O¡go dra nwÌ H$mo OÝ_ XoH$a AnZr Hy$± I H$mo g\$b {H$`m h¡Ÿ&
bmoH$ _| ^r `h H$hm OmVm h¡ {H$ …-
{hÝXr H$mì` OZZr OU Vmo ^º$ OU, `m XmVm `m eyaŸ&
AZoH$ nwÌd§{VZr {ZV§{~Zr gnyV h¢Ÿ& Zht Vmo ahOo ~m±PS‹ >r, _V Jw_mOo ZyaŸ&&
Z Vmo g_mZ nwÌ Am¡a _mVV¢ àgyV h¢Ÿ&& ho _m± ! Vy H$m`a ~mbH$ H$mo OÝ_ XoH$a AnZo `m¡dZ Ho$ VoO H$mo ~a~mX
{Xem Ya§V Vm[aH$m AZoH$ H$mo{Q> H$mo {JZ¡Ÿ& _V H$aZmŸ& Vy na_mZÝX ñdê$n AmË_m H$s ^{º$ H$aZodmbo ~mbH$ H$mo OÝ_
{XZoe VoOd§V EH$ nyd© hr {Xem OZ¡Ÿ&&22Ÿ&& XoZmŸ& A~VH$ VyZo nwÊ` go ào_ H$aZodmbo ~mbH$ AZÝV ~ma n¡Xm {H$`oŸ& AmË_m
AÝd`mW© - (órUm§ eVm{Z) g¡H$‹S>m| {ó`m± (eVe… nwÌmZ² OZ`pÝV) n[anyU© g{ƒXmZÝX ñdê$n h¡, CgH$m Aml` boZo _| hr {hV h¡, Bg{bE Vy ^r
g¡H$‹S>m| nwÌm| H$mo OÝ_ XoVr h¢Ÿ& [ {H$ÝVw ] (AÝ`m OZZr) AmnH$s _mVm Ho$ Bgr H$m AmXa H$aZm Am¡a Eogo hr nwÌ H$mo n¡Xm H$aZmŸ&
nwÊ`-nmn AmXa H$aZo `mo½` Zht h¢, Bg{bE ho _m± ! Vy ^r Eogo gnyV H$mo
A{V[aŠV Xygar _mVm`| (ËdV² Cn__²) AmnHo$ g_mZ (gwV§ Z àgyVm) nwÌ
OÝ_ XoZm, Omo {dH$ma H$m AmXa Zht H$ao, {_Ï`m _mÝ`Vm H$m AmXa Zht H$aoŸ&
H$mo CËnÞ Zht H$a gH$s¨, Zht OZ gH$s¨Ÿ& [ `Wm ] O¡go (gdm©… {Xe… ^m{Z n{dÌVm H$m AmXa H$aZodmbo BÝÐ Eogm H$hVo h¢ {H$ ho _m±, Amn Eogo A{dZmer
XY{V) g^r {Xem`| ZjÌm|-VmamAm| H$mo YmaU H$aVr h¢ [ {H$ÝVw ] (àmMr Ed ñdê$n H$s lÕm, kmZ Am¡a Cgr _| pñWa hmoZdo mbo VWm AmZÝX H$mo CËnÞ
{XH$²) Ho$db nyd© {Xem hr (ñ\w$aV² A§eO w mb§ ghòapí_¨ OZ`{V) ñ\w$am`_mZ H$aZodmbo nwÌ H$mo OÝ_ XoZmŸ&
{H$aUm| Ho$ g_yhdmbo gy`© `m {XZH$a H$mo OÝ_ XoVr h¡, C{XV H$aVr h¡; AÝ` ZhtŸ& bmoH$ _| YZm{X Ho$ XmZ XoZdo mbo AZoH$ h¢, CZH$s MMm© `hm± A^rpßgV
H$mì` 22 na àdMZ Zht h¡Ÿ& AmË_m Ho$ AIÊS>, ewÕkmZ, AmZÝX_` ñdê$n H$m `WmW© ^mZ H$aHo$
AÝVa§J e{º$ _| go ewÕVm H$m AmXmZ-àXmZ H$aZodmbm ñd`§ AmË_m hr h¡ -
Bg OJV _| AZoH$ {ó`m± AZoH$ ~ƒm| H$mo OÝ_ XoVr h¢, {H$ÝVw ^JdZ² ! Eogo XmVma AmË_m H$s hr _{h_m kmZr H$mo hmoVr h¡Ÿ& dra dh h¡, Omo AnZo ñd-
AmnH$s _mVm Eogr AZwn_ h¡ {H$ CgZo Amn O¡go VrZbmoH$ _| CËH¥$ï> nwéf H$mo gm_Ï`© H$s aMZmê$n AmË_-~b ñddr`© Ûmam AmË_m _| AVrpÝÐ` AmZÝX H$m
hr OÝ_ {X`m h¡Ÿ& AV… ñdJ©bmoH$ H$m ñdm_r BÝÐ ^r Cg _mVm H$s ñVw{V H$aVm {dñVma H$a AZ§VkmZ, Xe©Z, gwI Am¡a dr`© H$mo àH$Q> H$aVm h¡ - Eogo
h¡Ÿ& dh H$hVm h¡ {H$ - "VrWªH$a O¡go nwÌaËZ H$mo YmaU H$aZodmbr _mVm YÝ` Abm¡{H$H$ ^º$, XmVma Am¡a dra H$mo OÝ_ XoZdo mbr ho _mVm ! Vy YÝ` h¡,
h¡, CZH$mo h_mam Z_ñH$ma h¡Ÿ&' VrZkmZ Ho$ YmaH$ VrWªH$a _m± Ho$ J^© _| AmVo d§XZr` h¡Ÿ& bmoH$ _| ^r H$hm OmVm h¡ {H$ hrZ AmMaUdmbo b‹S>H$o H$mo OÝ_ XoZo
h¢, Bg{bE BÝÐm| Zo "aËZYm[aUr' H$hH$a Cg _mVm H$m A{^dmXZ {H$`m h¡Ÿ& Ho$ ~Om` ~m±P ahZm R>rH$ h¡Ÿ& Cgr Ho$ AZwê$n `hm± g_PZm {H$ nwÊ` H$s é{M
86 ^º$m_a àdMZ H$mì`-22 87
dmbm| H$mo OÝ_ XoZo Ho$ ~Om` Vmo nwÌ Z OZZm hr R>rH$ h¡; `{X OZo Vmo h¢Ÿ&
n§MH$ë`mUH$ H$m ñdm_r ~ZZodmbo nwÌ H$mo hr OÝ_ XoZm lo`ñH$a h¡Ÿ& Eogo ho ZmW ! Amn hr na_nwéf h¢, Amn hr nwéfmoÎm_ h¢, amÁ` `m XodËd
drVamJXod H$mo OÝ_ XoZdo mbm| H$s ñVw{V drVamJVm Ho$ é{MdÝV ì`{º$`m| Ûmam {_bZo go H$moB© na_nwéf Zht hmoVm, ~pëH$ nyUV© m àmá H$aZodmbm hr na_nwéf
hr hmo gH$Vr h¡Ÿ& h¡Ÿ& AkmZr Ord AnZo AmnH$mo _hmZ g_PVm h¡, {H$ÝVw ñVmoÌH$ma AmMm`©
lr _mZVw“mMm`© Zo ^JdmZ Ho$ Eogo ^ì` ñVdZ H$s aMZm H$s h¡Ÿ& {Og_| lr _mZVw“ H$hVo h¢ {H$ Amn hr _hmZ h¢; Š`m|{H$ AmnZo na_mË_ e{º$ H$m
gƒm _moVr hmo, dh grn ^r CƒH$mo{Q> H$s hmoVr h¡; d¡go hr ho à^w ! Amn O¡go {dH$mg {H$`m h¡; eara hmoVo hþE _wº$ nX (Aah§V AdñWm) àH$Q> H$s Ed§
nwÌ H$mo gmYmaU _mVm OÝ_ Zht Xo gH$VrŸ& VrWªH$a OÝ_ Ho$ g_` hr _{V,
AZÝV AmZÝX àH$Q> {H$`m h¡Ÿ& Amn {dXoh-_wº$ Xem ^r àmá H$a MwH$o h¢, A~
lwV, Ad{Y VrZkmZ Ho$ Ymar hmoVo h¢Ÿ& BÝÐ CÝh| OÝ_m{^foH$ _hmoËgd Ho$ {bE
gw_éo nd©V na bo OmVo h¢Ÿ& do jra-gmJa Ho$ Ob go n[anyU© AmR>-AmR> `moOZ nwZ… g§gma _| Z`m eara YmaU Zht H$a|JŸo &
Ho$ 1008 H$bem| go ^mdr VrWªH$a ~mbH$ H$m A{^foH$ H$aVo h¢, ~mX _| {Ogo AmË_m Ho$ AZÝVJwUm| H$s é{M hþB,© dh AmË_m na_mË_m ~ZZo `mo½`
CZH$mo dóm{X nhZmH$a _mVm H$mo gm¢nVo h¢ Am¡a _mVm H$s ñVw{V H$aVo h¢ {H$ - h¡ - Eogr Ñ{ï>dmbm hr AÝVa _| nyU© na_mË_e{º$ H$m Adbå~Z boVm h¡ Am¡a
Vwåhmam nwÌ h_mam VmaUhma h¡Ÿ& `h CZH$m ApÝV_ OÝ_ h¡, CZHo$ Ho$dbkmZ dhr ñVw{V H$m {ZíM` Ed§ ì`dhma ñdê$n OmZVm h¡Ÿ& Omo AmO VH$ na_mË_m
àJQ> hmoJm Am¡a ›H$ma_` {Xì`Üd{Z {IaoJr, do _moj_mJ© Ed§ ñdV§ÌVm H$m hþE h¢, do g~ AÝVañd^md H$m Adb§~Z boZo go hr hþE h¢Ÿ& {Ogo na_nX H$s
CX²>Kmof H$a|JŸo & Ahmo ! h_ AmË_m H$s F${Õ g_P|, Bg_| VrWªH$a {Z{_Îm h¢Ÿ& é{M h¡, dh VXZwê$n hr ñVw{V H$aVm h¡Ÿ& na_oída nX H$s é{M dmbm Ord
ho _mVm ! Vw_ _hm^m½`dVr hmo, {ÌbmoH$sZmW H$s _m± hmoŸ& ZmW Cgo H$hVo g§`moJ Ed§ {dH$ma H$s é{M go a{hV hþAm h¡, AV… dh VrWªH$a H$s gƒr ñVw{V
h¢, Omo Agwa{jV H$s ajm H$aVm h¡ Am¡a AewÕ H$mo ewÕ ~ZmVm h¡ - Bg H$a gH$Vm h¡Ÿ& ho ZmW ! AmnZo nyUV© m àmá H$aZo H$m Cnm` AÝVa _| nyU©
Anojm go gmYH$ AnZo gmÜ`ê$n na_oída AmË_m H$mo bú` _| aIH$a AmnH$s ñd^md H$m gmYZ ~Vm`m h¡, AV… _¢ AmnH$mo gdm}Îm_ _mZVm hÿŸ± & AmnH$s
dÝXZm H$aVm h¡ {H$ - ho ZmW ! Amn _oar {Z_©bVm H$s d¥{Õ _| {Z{_Îm hmo, ñVw{V go _oam _Z O¡gm g§Vïw > hmoVm h¡, d¡gm AÝ`Ì H$ht Zht hmoVm h¡Ÿ& J
Bgr{bE hr _mZmo AmnH$s _mVm Zo _mÌ AmnH$mo hr OÝ_ {X`m h¡Ÿ& AmnHo$ dh Ka YÝ` h¡ !
MaUm| H$s dÝXZm Mmho BÝÐ H$ao `m JUYa H$ao, {H$ÝVw AmnH$mo CgH$m Jd© Zht Aao ^mB©! VwPo AmË_m Ho$ Vmo Xe©Z H$aZm Zht AmVm Am¡a AmË_m Ho$
hmoVmŸ& Amn Vmo A§Va§J _| g_^md H$m Aml` H$aVo hþE, {ZJ«Ý© W na_oð>rnX ñdê$n H$mo XoIZo hoVw Xn©U Ho$ g_mZ {OZoÝÐXod Ho$ Xe©Z ^r Vy Zht H$aVm
àH$Q>H$a, nyU© na_mË_nX H$mo àmá H$aZodmbo hmo; AÝ` _V _| H$moB© Eogm Vmo Vy H$hm± Om`oJm? ^mB©! {OZoÝÐ ^JdmZ Ho$ Xe©Z-nyOZ ^r Z H$ao Am¡a
na_mË_m Zht h¡Ÿ& O¡go AmH$me _§S>b _| AQ²>R>mB©g ZjÌ {^Þ-{^Þ {XemAm| AnZo H$mo O¡Z H$hbmdo - `o Voam O¡ZnZm H¡$gm? {Og Ka _| à{V{XZ
go C{XV hmoVo h¢, {H$ÝVw hOmam| {H$aUm| go `wº$ gy`© H$mo Vmo nyd© {Xem hr àJQ> ^{º$nyd©H$ Xod-Jwé Ho$ Xe©Z-nyOZ hmoVo h¢, _w{Zdam| Am{X Y_m©Ë_mAm| H$mo
H$aVr h¡, CgràH$ma Mma J{V _| ^«_U H$aZodmbo Ordm| H$mo OÝ_ XoZdo mbr Vmo
AmXanyd©H$ XmZ {X`m OmVm h¡; dh Ka YÝ` h¡ ! BgHo$ {~Zm Ka Vmo
AZoH$ _mVm`| h¢, {H$ÝVw Amn O¡go nwÌ H$mo OÝ_ XoZdo mbr _m± Vmo {dab hr h¢Ÿ&
í_emZVwë` h¡Ÿ& Eogo Y_©a{hV J¥hñWml_ H$mo Vmo ho ^mB©! g_wÐ Ho$ Jhao
AmnHo$ g_mZ hr AmnHo$ _mVm-{nVm ^r _hmZ hmoVo h¢, do ^r {ZH$Q> _mojJm_r
nmZr _| {VbmÄO{b Xo XoZm, Zht Vmo `h VwPo Sw>~mo XoJmŸ&
hmoVo h¢Ÿ& {nVm Vmo Cgr ^d _| `m AJbo Xmo ^dm| _| _moj Mbo OmVo h¢ Am¡a _mVm
H$mo Xmo ^d Am¡a YmaU H$aZo n‹S>Vo h¢, Amn ^m½`embr _mVm Ho$ A{ÛVr` aËZ - AmÜ`mpË_H$gËnwéf lr H$mZOrñdm_r : lmdH$ Y_©àH$me, n¥ð> : 92
88 ^º$m_a àdMZ H$mì`-23 89
gåàXm` {deof H$m doe YmaU H$aZo _mÌ go _w{ZËd H$s àm{á Zht hmo
OmVrŸ& kmZmZÝX ñdê$nr ^JdmZ-AmË_m H$s `WmW© AZw^{y Vñdê$n {ZíM`-
H$mì` 23 gå`½Xe©Z g{hV AVrpÝÐ` AmZÝX H$m godZ H$aZodmbo hr gƒo _w{Z h¢Ÿ&
Ëdm_m_ZpÝV _wZ`… na_§ nw_m§g- AÝVa _| {ZOnX _| a_U H$aZodmbo hr gƒo gmYw h¢Ÿ&
_m{XË`-dU©__b§ V_g… nañVmV²Ÿ& {XJå~a O¡ZY_© hr _w{º$ H$m _yb_mJ© h¡Ÿ& Eogo Y_© _| Xr{jV {XJå~a
Ëdm_od gå`Jwnbä` O`pÝV _¥Ë`w§ doeYmar gd© ~møn[aJ«h Ho$ Ë`mJr gmYw ^r `{X ~mø{H«$`m _| Y_© _mZ|, nwÊ`
ZmÝ`… {ed… {ed-nXñ` _wZrÝÐ! nÝWm…Ÿ&&23Ÿ&& `m ì`dhma _| AmË_H$ë`mU _mZ| Vmo do ^r gƒo gmYw Zht h¢Ÿ& nÄM _hmd«V H$m
{hÝXr H$mì` ^md ew^mòd h¡, ~ÝY H$m H$maU h¡; M¡VÝ` H$s OmJ¥{V H$mo amoH$Zodmbm h¡,
nwamZ hmo nw_mZ hmo nwZrV nwÊ`dmZ hmoŸ& g_`gma _| Vmo BÝh| {dfHw$å^ H$hm h¡Ÿ& _¢ AÝV_wI© r EH$mJ«Vm go Vmo kmVm hr hÿŸ± &
H$h¢ _wZre AÝYH$ma-Zme H$mo gw^mZ hmoŸ&&
_h§V Vmo{h OmZHo$ Z hmo` dí` H$mbHo$Ÿ& ew^mew^ ^md Amòd h¡, Omo Bg Amòd H$m AmXa N>mS‹o >Vm h¡, dhr gƒm
Z Am¡a _mo{h _moIn§W Xoh Vmo{h Q>mbHo$Ÿ&&23Ÿ&& _w{ZnZm àJQ> H$aVm h¡& Eogo _w{Z Ho$ dó-nmÌ Zht hmoVŸo & CZHo$ 28 _ybJwUm| H$m
ew^{dH$ën hmoVo hþE ^r CZH$s _w»`Vm Zht hmoVrŸ& Eogr {ZíM`-ì`dhma H$s
AÝd`mW© - (_wZrÝÐ !) ho _w{Z`m| Ho$ AmamÜ`, _w{ZZm`H$ ! (_wZ`…)
g§{Y g{hV drVamJ^md ê$n hr _moj_mJ© h¡Ÿ& VrWªH$a ^JdmZ Eogo hr _moj_mJ©
_w{ZOZ, kmZrnwéf (Ëdm_²) Vw_H$mo (Am{XË`dU©_)² gy`© Ho$ g_mZ X¡Xrß`_mZ Ho$ ZoVm h¢Ÿ&
(A_b_²) Xmof a{hV, {Z_©b (V_g… nañVmV²) AkmZ-AÝYH$ma go nao ho VrWªH$a ^JdmZ ! Amn _w{Z`m| Ho$ ZmW H$hbmVo h¢Ÿ& Omo dó-nmÌ
(na_§ nw_m§g_²) na_nwéf, bmoH$moÎmanwéf (Am_ZpÝV) _mZVo h¢, H$hVo h¢Ÿ& g{hV hm|, do Vmo _w{Z h¢ hr Zht; {H$ÝVw Omo _mÌ Z½Z ah|, do ^r _w{Z Zht h¢Ÿ&
[ Am¡a ] (Ëdm_² Ed gå`H²$ Cnbä`) Vw_H$mo hr ^{b^m±{V ^{º$nydH© $ àmá "eara H$s {H«$`m _oao AYrZ Zht h¡, na go _oam {hV-A{hV Zht h¡, _¢ Vmo {ZË`
H$aHo$ AnZo OÝ_-_aU H$mo OrVVo h¢ AWm©V² OÝ_-_aU H$m A^md H$aVo h¢, kmVm hÿ'± - Eogr lÕm-nydH© $ ñdgÝ_wIVm `m AmË_brZVm Ûmam hr _w{ZXem Ho$
[ `V² ] Š`m|{H$ ({ed-nXñ` AÝ`… {ed… nÝWm… Z) _mojnX àmá H$aZo `mo½` ew{Õ àH$Q> hmoVr h¡, CgHo$ g§ajU H$aZo Ed§ nyU© H$aZo _| Amn {Z{_Îm h¢;
H$m Xygam H$moB© àeñV nW Zht h¡Ÿ& Bg{bE _¢ AmnH$mo AnZm Hw$eb-jo_ H$aZodmbm _mZVm hÿŸ± & Amn AZ§VkmZ
H$mì` 23 na àdMZ Ho$ Ymar gd©k h¢Ÿ&
ho VrWªH$a Xodm{YXod ! ho _w{ZZmW ! _w{ZJU AmnH$s AmamYZm H$aVo hþE ho ZmW ! AmnH$mo amJm{X H$m {dH$ën Zht h¡Ÿ& _w{Zg§K H$m Š`m hþAm?
{H$VZm| Zo Y_© àmá {H$`m d {H$VZo Y_© àmá Zht H$a gHo$ - Eogm {OZ emgZ
H$hVo h¢ - {H$ ho ^JdmZ ! Amn gy`© Ho$ g_mZ VoOñdr h¢, Amn {Z_©b,
H$m {dH$ën ^r AmnH$mo Zht h¡Ÿ& dmUr, dmUr Ho$ H$maU go àH$Q> hmoVr h¡Ÿ& nmÌ
{Z_m}hr, na_nwéf h¢Ÿ& AmnZo AnZo ñdê$n H$mo àmá H$aHo$ _¥Ë`w na {dO` àmá Ord AnZo H$maU go Y_© àmá H$aVm h¡Ÿ& O~ Ord AnZo H$maU go Y_© àmá
H$s h¡; AV… Amn hr gƒo _¥Ë`wÄO` h¢Ÿ& AmnHo$ {gdm` AÝ` _V-_VmÝVam| H$aoJm Vmo {OZdmUr H$mo Cg_| {Z{_Îm H$hm Om`oJmŸ& dmUr H$m Š`m \$b hþAm?
Ûmam àê${nV _moj_mJ© {hVH$a Zht h¡, AmnHo$ Ûmam ~Vm`m J`m _w{º$_mJ© hr `h XoIZo Ho$ {bE ^JdmZ Zht éH$Vo h¢Ÿ& g§gma _| AH$mb n‹S>,o b‹S>mB© hmo,
{hVH$a h¡, Amn hr gƒo {hVH$a h¢Ÿ& AV… _w{ZOZ AmnH$mo hr _moj_mJ© H$m ~r_mar hmo Vmo ^r AmnH$mo H$éUm H$m {dH$ën Zht hmoVm; Š`m|{H$ Amn _moh
A{ÛVr` ZoVm _mZVo h¢Ÿ& a{hV {Z{d©H$mar, nyU© drVamJr ~Z J`o hmoŸ&
90 ^º$m_a àdMZ H$mì`-23 91
Omo Xw{Z`m Ho$ Xw…I go Xw…Ir hmo, amJr hmo, dh na_mË_m Zht h¡Ÿ& Omo Xw{Z`m gd©k H$s lÕm AnZr em{ÝV _| {Z{_Îm hmoVr h¡Ÿ& _mÌ "U_mo AahÝVmU§' OnZo
Ho$ {bE AdVma bo, dh ^JdmZ Zht h¡Ÿ& Omo VrZbmoH$ H$m kmVm-Ñï>m aho Ed§ H$s ~mV Zht h¡Ÿ&
nyU© AmZÝX H$m AZw^d H$ao, dhr ^JdmZ h¡Ÿ& drVamJr na _| gmdYmZr aI| - O¡Zm| _| "Aah§Vo gaU§ nìdÁOm{_' ê${‹T> go ~mobm OmVm h¡, {H$ÝVw Š`m
Eogm Zht hmoVmŸ& Ordm| H$mo Xw…Ir XoIH$a, CZH$s ghm`Vm H$aZo H$m {dH$ën ^r drVamJ ^JdmZ eaU XoVo h¢, Š`m CZHo$ nmg AmO VH$ {H$gr H$mo eaU {_br
{OZoÝÐ^JdmZ H$mo Zht hmoVmŸ& _moh go Xya ahZodmbo 18 Xmofm| go a{hV hr Xod h¡? Zht, Zht {_brŸ& `h Vmo {dZ` go ~mobZo H$m ì`dhma h¡Ÿ& CÝhm|Zo Vmo AmË_m
H$hbmVo h¢Ÿ& Amn VrZm| H$mb Ho$ kmVm h¢, Bg{bE AmnZo H$hm - "_¢ {OgVah H$s nyU© e{º$ H$m kmZ H$am`m h¡Ÿ& VwPo Voar AmË_m H$m `WmW© kmZ hmo Vmo
nyU© hmo J`m, CgrVah Vw_ ^r nyU© hmoZo `mo½` hmoŸ&' Amn {H$gr ^r {dH$ma go
AahÝV H$m kmZ hþAm H$hbm`oJmŸ& ho ZmW ! Amn ñd`§ _¥Ë`w H$mo OrVH$a A_a
naoemZ Zht h¢Ÿ& AmnH$mo A~ H$moB© ^d YmaU Zht H$aZm h¡Ÿ&
drVamJXod H$m dmñV{dH$ ñdê$n g_Po {~Zm gmÜ` H$m ñdê$n Zht hþE Am¡a OJV H$mo A_aVm H$m g§Xoe {X`mŸ& {ed AWm©V² CnÐd a{hV
g_Pm Om gH$VmŸ& H$ë`mUH$mar _mJ© H$m AÝ` H$moB© amñVm Zht h¡Ÿ& {ZíM` go àË`oH$ AmË_m nyU©
gd©kXod kmZr H$mo {Z{_Îm hmoVo h¢Ÿ& kmZr CÝh| na_nwéf _mZVm h¡Ÿ& {XJå~a e{º$_mZ na_mË_m h¡Ÿ& Omo CgH$m {dMma H$a AÝVa _| gmdYmZ hmo Vmo CgH$s
_w{Z N>R>-o gmVd| JwUñWmZ H$s ^y{_H$m _| PybVo h¢Ÿ& do AmnH$mo hr AmamÜ`nZo _¥Ë`w Zht hmo Am¡a dh _mojXem H$mo àmá H$ao, BgHo$ {gdm` AÝ` H$moB© _moj H$m
ñdrH$maVo h¢, do H$hVo h¢ {H$ - ""ho ZmW! AmnH$s nyUe © {º$, AZ§VkmZ, _mJ© Zht h¡Ÿ&
AmZÝX_` h¡; Cg e{º$ _| go hr AmnH$m {dH$mg hþAm h¡Ÿ& _wPo ^r Cgr Cnm` gm§»` _Vdmbo AmË_m H$mo nyUV© … {Z_©b Ed§ An[aUm_r _mZVo h¢; {H$ÝVw
H$m hr AmXa h¡, `hr dmñV{dH$ _¥Ë`wÄO` Omn h¡Ÿ& AkmZr Ord AÝ` ZmZmàH$ma `{X Eogm hmo Vmo {\$a AdVma AWm©V² OÝ_ Zht hmoZm Mm{hEŸ& Omo AmË_m H$mo
Ho$ _¥Ë`wÄO` Omn OnVo h¢Ÿ& EH$ O_tXma Ho$ eara _| doXZm hþB© Vmo _¥Ë`wÄO` H$m gd©Wm ewÕ _mZo Am¡a g§gma amJm{X H$mo O‹S>H$_© Ûmam {H$`m OmZo dmbm H$ho -
Omn Onm J`m, {H$ÝVw dh AÝV _| MrI _maVo hþE _a J`m; CgH$m A{YH$ma, `h ~mV `WmW© Zht h¡Ÿ&
amÁ`, n¡gm Cgo Zht ~Mm gHo$Ÿ& ho ^JdmZ ! Amn na_nwéf hmoŸ& nwéf Cgo H$hVo h¢, Omo AnZo JwU _| aho,
ho ZmW! _¢Zo gå`½kmZ Ûmam AmnH$s eaU br h¡ Vmo _oam ~oS‹ >m nma hmoZo hr Omo AnZo kmZ Am¡a AmZÝX _| a_o dh nwéf h¡ - Eogm "nwéfmW©{gÕ`wnm` J«ÝW
dmbm h¡Ÿ&
_| H$hm h¡Ÿ& ho ^JdZ² ! Amn na_nwéfmW© Ûmam AnZo ñd^md H$mo OmZH$a H¥$V-
ho ZmW ! Amn (gd©k na_mË_m) H$s dmUr nmÌ Ordm| H$mo _moj_mJ© _|
{Z{_Îm h¡Ÿ& `mo½` Ord hr gƒo _¥Ë`wÄO` H$m Omn OnVo h¢Ÿ& kmZmZ§X ñd^md H$m H¥$Ë` hmoVo hþE AmË_m Ho$ na_em§V ag _| brZ h¢Ÿ& gå`½Ñ{ï> AnZr lÕm
^mZ H$aZodmbm hr _¥Ë`w H$mo OrVVm h¡Ÿ& `h g^r H$hVo h¢ {H$ h_mao Aah§V Xod Anojm H¥$V-H¥$Ë` hmoH$a AnZo JwU _| Am§{eH$ ê$n go brZ hmoVm h¡, Bg{bE
VrZH$mb H$mo OmZVo h¢; {H$ÝVw Š`m CÝh| Ho$dbkmZ Ho$ ñdê$n H$s I~a h¡? A{daVgå`½Ñ{ï> ^r gËnwéf h¡Ÿ& Omo nwÊ`-nmn _| é{M bo Am¡a CZgo AmË_m
Omo-Omo XoIr drVamJ Zo gmo-gmo hmogr dram aoŸ& H$m bm^ _mZo, dh Vmo nwéf hr Zht h¡Ÿ& O¡go Znwg§ H$ Ho$ nwÌ Zht hmoVm, d¡go hr
AZhmoZr H$~hÿ± Zht hmogr, H$mho hmoV AYram aoŸ&& nwÊ` go AmË_H$ë`mU Zht hmo gH$Vm h¡Ÿ& Y_© H$m OÝ_ Vmo Y_u AmË_m go hr
gd©k^JdmZ-na_mË_m Ho$ nyU© kmZ àH$Q> hþAm h¡, Eogo AZÝVkmZr hmo hmoVm h¡, Bg{bE nwÊ` go Y_© _mZZodmbo Ho$ A§e_mÌ ^r Y_© Zht hmoVm h¡Ÿ&
J`o h¢Ÿ& CZH$m ñdê$n OmZH$a AÝVa _| AnZo nyU-© ñdê$n H$s n{hMmZ H$ao Vmo gÝVm| Zo Bg H$Qw> gË` H$mo gd©Ì S>H§ $o H$s MmoQ> àH$Q> {H$`m h¡Ÿ&
92 ^º$m_a àdMZ JmWm-16 93
AmMm`© lr _mZVw“ Zo `hm± Bg H$mì` _| gË` H$mo àH$Q> {H$`m h¡Ÿ& do
H$hVo h¢ - {H$ Amn na_nwéf h¢; Š`m|{H$ AmnZo na_nwéfmW© Ûmam H¥$V-H¥$Ë`
hmoH$a AmË_m H$m CnXoe {X`m h¡Ÿ& Omo AmnHo$ A{^àm`mZwgma na_nX H$m H$mì` 24
Ü`mZ H$aVm h¡, CgHo$ OÝ_-_aU Zht hmoVmŸ& {Og ^md Ho$ H$aZo go OÝ_ hmo, Ëdm_ì``§ {d^w_{MÝË`_g§»`_mÚ§
Cgr ^md Ho$ H$aZo go OÝ_-_aU Xya Zht hmo gH$Vm, `m{Z CgH$m nwZ… OÝ_- ~«÷mU_rída_ZÝV_Z“Ho$Vw_Ÿ² &
_aU Adí` hmoVm h¡Ÿ& nwÊ`-nmn XmoZm| g§gma Ho$ H$maU h¢, nwÊ` go bm^ `moJrída§ {d{XV-`moJ_ZoH$_oH$§
_mZZodmbm Amn (^JdmZ) go Xya ahVm h¡Ÿ& {Ogo {Z_©b na_mË_m H$s e{º$ H$m
kmZ-ñdê$n__b§ àdXpÝV gÝV…Ÿ&&24Ÿ&&
AmXa Zht h¡, dh {dH$ma H$m AmXa H$aVm h¡, Bg{b`o CgH$s _w{º$ Zht hmoVrŸ&
ho ^JdZ² ! AmnH$s AmË_m _| kmZ, Xe©Z, AmZÝX, dr`© Am{X gd© {hÝXr H$mì`
e{º$`m| H$m {dH$mg EH$ gmW hmo J`m h¡, BgràH$ma àË`oH$ AmË_m _| gd©ke{º$
AZÝV {ZË` {MÎm H$s AJå` aå` Am{X hmoŸ&
gd©X{e©Ëd e{º$, AH$maUH$m`© e{º$ Am{X AZÝV e{º$`m± h¢Ÿ& CZ g~H$m
Ag§»` gd©ì`m{n {dîUw ~«÷ hmo AZm{X hmoŸ&&
AmYma EH$ AnZm AmË_m hr h¡, AV… Bgr H$m ^mZ d lÕmZ H$a ! {OÝhm|Zo
_hoe H$m_Ho$Vw `moJ B©e `moJ kmZ hmoŸ&
AnZo AmË_r` JwUm| H$s nyU© Xem àH$Q> H$s h¡ - do hr Aah§V na_mË_m h¢Ÿ&
CZH$m Zm_ ñ_aU H$aZodmbm ^r H$mbmÝVa _| AnZo H$mo nhMmZ boVm h¡, AZoH$ EH$ kmZê$n ewÕ g§V_mZ hmoŸ&&24Ÿ&&
AmË_ ^mZ H$a boVm h¡Ÿ& AmË_m Ho$ ^mZ-lÕmZ {~Zm H$moB© gwIr Zht hmo AÝd`mW© - ho à^w ! (gÝV…) gÝVOZ, gÁOZnwéf (Ëdm_²) AmnH$mo
gH$VmŸ& `{X gwIr hmoZm hmo Vmo AnZo AmË_m Am¡a gƒo na_mË_m H$s n{hMmZ (Aì``_²) Aì`` Aj` ({d^w_)² ì`mnH$, CËH¥$ï> {d^y{V go gwemo{^V
H$aZm Mm{hEŸ& J (A{MÝË`_²) A{MÝË`, _Z Ho$ AJmoMa (Ag§»`_²) JUZmVrV (AmÚ_²)
gå`½Xe©Z hmoZo na ....... Am{XVrWªH$a (~«÷mU_²) AmË_brZ, gH$b H$_©a{hV {gÕ na_oð>r `m ewÕmË_Z²
gå`½Xe©Z hmoZo na Y_u H$mo {gÕ-g_mZ AnZm ewÕ AmË_m lÕm, (B©ída_²) gd©e{º$ gånÞ (AZÝV_²) AZÝVJwU g§`ºw $, AZÝV MVwï>`YmaH$
kmZ Ed§ ñdmZw^d _| ñnï> Am OmVm h¡; CgH$s J{V-n[aU{V {d^mdm| go (AZ“Ho$Vw_)² H$m_ Ho$ {bE Ho$VwdV² H$m_O`r `m Aearar (`moJrída_²)
{d_wI hmoH$a {gÕnX H$s Amoa MbZo bJVr h¡, dh _moj_mJu h¡Ÿ& níMmV²
_w{ZZm`H$ ({d{XV`moJ_²) `moJdoÎmm, aËZÌ`ê$n `moJ Ho$ kmVm (AZoH$_²)
Á`m|-Á`m| pñWaVm Am¡a ewÕVm ~‹T>Vr OmVr h¡, Ë`m|-Ë`m| lmdH$Y_© Am¡a
_w{ZY_© àJQ> hmoVm OmVm h¡Ÿ& lmdH$nZm VWm _w{ZnZm Vmo AmË_m H$s ewÕ- AZÝVJwUYmaH$, ghòZm_m| go ñVw{V `mo½` (EH$_²) A{ÛVr` (kmZñdê$n_²)
Xem _| ahVo h¢, do H$moB© ~mha H$s dñVw Zht h¢Ÿ& O¡ZY_© _| VrWªH$aXod Zo kmZ_y{V©, Ho$dbkmZ ñdê$nr (A_b_²) H$_©_b a{hV {ÌH$mbewÕñd^mdr
_moj_mJ© H¡$gm H$hm h¡, CgH$s I~a Z hmo Am¡a {dnarV_mJ© _| Ohm±-Vhm± Am{X AZoH$ Zm_m| go (àdXpÝV) gå~mo{YV H$aVo h¢, ñ_aU H$aVo h¢Ÿ&
_ñVH$ PwH$mVm hmo - Eogo Ord H$mo O¡ZËd Zht hmoVmŸ& Omo O¡Z hþAm, dh
{OZdaXod Ho$ _mJ© Ho$ {gdm` AÝ` H$mo ñdßZ _| ^r Zht _mZVmŸ& H$mì` 24 na àdMZ
- AmÜ`mpË_H$gËnwéf lr H$mZOrñdm_r : lmdH$ Y_©àH$me, n¥ð> 54 ho gd©k Xod ! gÝVOZ AmnH$m Aì`` (Aj`), {d^w, A{MÝË`,
94 ^º$m_a àdMZ H$mì`-24 95

Ag§»`, Am{Xnwéf, ~«÷m, B©ída, AZÝV, AZ“Ho$Vw, `moJrída, {d{XV`moJ, _oar àW_ d A§{V_ n`m©` H$m¡Z-gr h¡? BgH$m g_mYmZ `hr h¡ {H$ Omo dñVw
EH$, AZoH$, kmZ-ñdê$n, A_b Am{X {deofUm| go dU©Z H$aVo h¢Ÿ& h¡, CgH$m àmaå^ {H$g {XZ go hþAm, `h àíZ hr Zht ~ZVmŸ& Omo h¡, CgH$m
(1) Aì`` (Aj`, A{dZmer) …- gÁOZ-nwéf, gå`½kmZr g§V àmaå^ Ed§ Zme H¡$gm? Omo h¡, dh AnZo ñdê$n H$s gÎmm N>mS‹o >o {~Zm _mÌ n`m©`
Omo AmnH$mo OmZVo h¢, do AmnH$mo Aì`` (A_a) H$hVo h¢; Š`m|{H$ AmnH$m Omo ~XbVm ahVm h¡Ÿ& AZm{XH$mb go àË`oH$ dñVw CËnmX, ì`` Ed§ Y«dw ê$n h¡Ÿ&
ñdê$n nyU© ê$n go àH$Q> hþAm h¡, CgH$m H$^r Zme Zht hmoVmŸ& g§gma _| àË`oH$ dñVw {ZË` Ed§ A{ZË` h¡Ÿ& dh Ðì`Ñ{ï> go {ZË` Ed§ n`m©`Ñ{ï> go
bm¡{H$H$ OZ ñdJ© Ho$ XodVmAm| H$mo "A_a' H$hVo h¢, {H$ÝVw `h H$WZ _Zwî`- A{ZË` h¡Ÿ&
{V`ªMm| H$s Anojm CZH$s A{YH$ Am`w hmoZo Ho$ H$maU h¡, AÝ`Wm do XodVm ^r (3) A{MÝË` …- Amn _Z H$s H$ënZm `m ew^mew^ Ho$ {dH$ën Ûmam
Am`w nyU© hmoZo na _aVo hr h¢Ÿ& {H$ÝVw ho ^JdZ² ! Amn _moj OmZo Ho$ ~mX {\$a OmZo Om gH|$ - Eogm AmnH$m ñdê$n Zht h¡Ÿ& AmË_m _Z, dMZ Am¡a H$m` Ho$
H$^r H$ht OÝ_ Zht boVŸo & O¡go - _ŠIZ go Kr ~Zm`m OmVm h¡, {H$ÝVw Cg Kr amJ Ho$ Amb§~Z Ûmam Zht OmZm Om gH$VmŸ& dh ew^amJ ê$n ì`dhma go ^r
go {\$a _ŠIZ Zht ~Zm`m Om gH$Vm; d¡go hr na_mË_m H$m {\$a OÝ_ Zht J«hU Zht {H$`m Om gH$VmŸ& AmË_m H$m ñdê$n nyUk© mZ KZ h¡, AV… dh
hmoVmŸ& AnyU© Xem _| Aën nwéfmWu H$mo ^r amJ Ho$ à{V AmXa ^md Zht hmoVm ñdg§dXo Z kmZ go hr OmZm Om gH$Vm h¡Ÿ& AmË_m ñdmZw^d go ñd-àH$meH$
Vmo nyU© Xem hmoZo Ho$ ~mX AmnH$mo amJ ^md Am`o, `h g§^d Zht h¡; AV… Amn
kmZ àmá H$ao, V^r dh AnZm ñdê$n OmZVm h¡Ÿ& amJ, ê$n, ^{º$ `m {MÝVdZ
A{dZmer hr h¢Ÿ&
Ûmam ñd^md H$m {MÝVdZ Zht hmo gH$Vm, Bg{bE Amn A{MÝË` h¢Ÿ&
(2) {d^w …- AmnH$m kmZ g_ñV Ðì`, joÌ, H$mb, ^md H$mo OmZVm
(4) Ag§»` …- ho ^JdZ² ! Amn VrZH$mb Am¡a VrZbmoH$ H$mo OmZVo
h¡; AV… Amn "{d^w' h¢ AWdm AmnHo$ AnZo Ag§»` àXoem| _| AmnHo$ JwU
h¢, AmnH$m kmZ g§»`m H$s gr_m _| gr{_V Zht h¡; Amn n`m©`m| H$mo AZÝV ê$n
Am¡a CZ_| AmnH$s AmË_m ì`mnH$ h¡, Bg{bE Amn {d^w h¢Ÿ& Š`m Amn AmË_m
hr OmZVo h¢, Bg{bE CZH$s g§»`m Zht h¡; AV… Amn Ag§»` h¢Ÿ&
H$s Am{X (àmaå^) Zht OmZVo? Am¡a Zht OmZVo h¢ Vmo Š`m AmnH$m kmZ
AnyU© h¡? Zht; Š`m|{H$ dñVw hr AZm{XH$mb go gV² h¡, Amn Cgo Cgr ê$n _| (5) Am{Xnwéf …- ho Am{XZmW! AmnZo Bg Adg{n©Ur H$mb _| Y_©H$mb
OmZVo h¢Ÿ& Omo kmZ AZm{Xñdê$n dñVw H$mo Am{X ñdê$n OmZo Vmo dh kmZ ê$n `wJ (H$mb) Ho$ àmaå^ _| OÝ_ {b`mŸ& AmnZo `moJ^y{_ Ho$ H$mb Ho$ ~mX
{dnarV h¡Ÿ& Omo AZm{X Ed§ AZÝV H$mo AZm{X-AZÝV ê$n hr OmZVm h¡, dhr Y_©VrW© H$m àdV©Z {H$`m; Bg{bE Amn Y_©`Jw Ho$ Am{Xnwéf h¢Ÿ&
gƒm kmZ h¡Ÿ& AmË_m-na_mË_m AZm{XH$mb go h¡, dñVw ZB© Zht hmoVr, hm± (6) ~«÷m …- ho ^JdZ²! AmnZo nyU© AmZÝX àmá {H$`m; Bg{bE Amn
CZH$s n`m©` ~ZVr {~J‹S>Vr ahVr h¡; {H$ÝVw ho ^JdZ² ! AmnZo g_ñV nXmWm] ~«÷m h¢Ÿ& {OgHo$ amJ-Ûof-_moh Am{X aho Am¡a Omo ór Am{X Ho$ amJ go {dM{bV
H$s VrZm| H$mbm| H$s n`m©`m| H$mo OmZ {b`m h¡Ÿ& AmnHo$ kmZ _| Hw$N> ^r Ako` hmo Om`o, dh ~«÷m Zht h¡Ÿ& Amn ~«÷m Adí` h¢; {H$ÝVw {H$gr Ho$ Ðì`-JwU-
Zht h¡Ÿ& AkmZr e§H$m H$aVm h¡ - ""`{X ^JdmZ Ho$ gd©kVm (Ho$dbkmZ) h¡ Vmo n`m©` Ho$ a{M`Vm Zht h¢Ÿ&
96 ^º$m_a àdMZ H$mì`-24 97

(7) B©ída …- ho ^JdZ² ! AmnZo nyU© {dH$mg àmá H$a {b`m h¡, A~ {bE Bg_| {Z{_Îm h¢Ÿ&
Hw$N> ^r H$aZm eof Zht h¡Ÿ& Amn H¥$V-H¥$Ë` hmo J`o; Bg{bE Amn B©ída h¢Ÿ& (11) AZoH$ …- AmË_m EH$ hmoVo hþE ^r AZÝV JwUm| Ed§ AZÝV
lr_X² am`MÝÐOr Zo AmË_{g{Õ _| H$hm h¡ …- n`m©`m| g{hV h¡; Bg{b`o Amn AZoH$ h¢Ÿ& Xmo df© Ho$ ~mbH$ H$mo AnZo ~‹S>o H$s
H$Îmm© B©ída h¡ Zqh, B©ída ewÕ ñd^mdŸ& emXr Ho$ JmZo-~OmZo Am{X _| _Om Zht AmVm; Omo ZmZm {_R>mB`m± ~ZVr h¢,
AWdm àoaH$ Vo JÊ`o B©ída Xmof à^mdŸ&& CZHo$ ñdmX go ^r dh An[a{MV h¡Ÿ& BgràH$ma Omo AmË_m H$s e{º$ go
An[a{MV h¡, dh {Okmgmd¥{Îm go ^r a{hV h¡, Cgo AmË_m H$s MMm© _| AmZÝX
B©ída {H$gr H$m H$Îmm© Zht h¡, dh drVamJr, gd©k, nyUm©ZÝX ñdê$n h¡Ÿ& Zht AmVmŸ& {Z{d©H$ma ñd^md Ho$ Aml` go hr n`m©` H$m {dH$ma Zï> hmoVm h¡Ÿ&
`{X CgH$mo {H$gr AÝ` H$m H$Îmm© _mZ| Vmo CgHo$ AnyUV© m, dmgZm, {dH$maê$n AmnZo `h g~ Hw$N> kmZ àH$Q> {H$`m h¡Ÿ& AZoH$ ^ì`-Ordm| Zo Bg kmZ H$mo
Xmof {dÚ_mZ h¢ - Eogm ^r _mZZm n‹S>Jo mŸ& {\$a CgH$s Cg Xem H$mo nyU© ewÕ OmZH$a _moj-_mJ© na MbH$a _mojXem nmB© h¡; AV… Amn CZH$s _mojàm{á
Xem Zht H$h gH$VoŸ& Bg{bE AÝ` _Vm| _| H$Îmm©ê$n H$pënV B©ída, gƒm _| {Z{_Îm h¢Ÿ&
B©ída Zht h¡Ÿ& ho ^JdmZ ! dmñV{dH$ ê$n go Vmo Amn hr gƒo B©ída h¢Ÿ& (12) EH$ …- Amn dñVw H$s Ñ{ï> go EH$ h¢Ÿ& `h AmnZo hr ~Vm`m {H$
(8) AZÝV …- Amn AZm{XH$mb go h¢ Ed§ AZÝV H$mb ah|J,o Amn àË`oH$ AmË_m H$m AnZo _| hr EH$ d AZoH$nZm h¡Ÿ&
(13) kmZ-ñdê$n …- AmË_m _mÌ kmZ H$m {nÊS> h¡Ÿ& O¡go b|S>r-
AZÝV e{º$ Ed§ JwUm| Ho$ YmaH$ hmo, AmnZo àË`oH$ Ðì` H$m AZm{X AZÝVñdê$n
nrnb _| go (ManamnZm) VrúUVm CgH$s e{º$ _| go àH$Q> hmoVr h¡; d¡go hr
~Vm`m h¡; Bg{bE Amn AZÝV h¢Ÿ& AmË_m nyUV© … kmZñdê$n h¡Ÿ& Omo AÝV_wI © hmoH$a Eogr AmË_m H$s nhMmZ H$ao,
(9) AZ“Ho$Vw …- Amn nm±Mm| earam| Ho$ g§`moJ H$mo Xya H$aZo _| {Z{_Îm CgH$mo gd©kXod H$s nhMmZ hmoVr h¡Ÿ&
h¢; Bg{b`o Amn AZ§JHo$Vw h¢Ÿ& AmnZo Ho$dbkmZ àH$Q> H$a {Xì` CnXoe (14) {d{XV`moJ …- aËZÌ`ê$n `moJ Ho$ kmVm hmoZo go AWdm AnZo
{X`m, AZoH$ Ordm| Zo AmnH$s {Xì`Üd{Z H$mo gwZH$a AnZm g§e` Zï> {H$`m nyUk© mZ ñdê$n hmoZo go AmnZo g~Hw$N> OmZ {b`m h¡, Hw$N> ^r OmZZm eof Zht
Am¡a AÝV _| kmZmZÝX H$s brZVm Ûmam do H$m_-^moJm{X gd©àH$ma H$s BÀN>m ahm; Bg{bE Amn {d{XV`moJ AWm©V² kmZ-ñdê$n hmoŸ&
Zï> H$aVo h¢ - CZ g~ _| Amn {Z{_Îm h¢Ÿ& (15) A_b …- H$moB© H$ho - VrZH$mb H$m kmZ hmoZo go _moj Zht;
Š`m|{H$ g§gma _| A{YH$ kmZdmbo H$mo A{YH$ amJ AmVm h¡, V~ ^JdmZ Vmo
(10) `moJrída …- ho ^JdZ² ! Amn nwÊ`-nmn H$m gå~ÝY VmoS‹ >H$a EH$ gmW VrZH$mb H$mo OmZVo h¢ Vmo CZH$mo amJ hmoVm hmoJm Z? Zht; CÝh| {H$gr
{Z_©b kmZ ñd^md _| brZ hmoZdo mbo `moJrída h¢ AWdm _w{Z`m| Ho$ ñdm_r hmoZo àH$ma H$m WmoS‹ >m gm ^r amJ-Ûof Zht h¡, Bg{bE do A_b h¢Ÿ&
go Amn `moJrída h¢Ÿ& AmnHo$ _Z-dMZ-H$m` Ho$ H§$nZ d à_mX H$m A^md h¡Ÿ& BgàH$ma AmnHo$ ^ŠV gÝVOZ AmnH$mo ZmZmàH$ma go ñ_aU H$aHo$
Amn AnZo ñd^md H$s brZVm H$mo OmZVo h¢ Am¡a Amn hr Ho$ AZwgma ^ì`Ord AmnHo$ à{V ^{º$ àJQ> H$aVo h¢Ÿ& J
na-gÝ_wIVm H$s Ñ{ï> H$mo N>mS‹o >H$a ñd-gÝ_wI hmoVo h¢; Bg{bE Amn CZHo$
98 ^º$m_a àdMZ H$mì`-25 99
_mZVo h¢ - Bg{bE do gd©k Zht h¢; do AmË_m H$mo dñVwê$n {ZË` Zht _mZVo h¢Ÿ&
CZHo$ _V _| H$moB© gd©k Zht h¡Ÿ& CÝh| gd©k Ho$ ñdê$n H$s I~a hr Zht h¡Ÿ& do
H$mì` 25 d¥ÕmdñWm, amoJ, _aUm{X H$mo Xw…I _mZH$a CXmg hmoZo Ho$ {bE H$hVo Wo - Eogo
~wÕñËd_od {d~wYm{M©V-~w{Õ-~moYmV² j{UH$nZo H$s _mÝ`Vmdmbo H$mo Ho$dbkmZ Zht hmo gH$VmŸ& ho ZmW ! AmnZo
Ëd§ e‘>amo@{g ^wdZ-Ì`-e§H$aËdmV²Ÿ& àË`oH$ dñVw H$mo {ZË`-A{ZË` Am{X gånyU© Y_m] go OmZm h¡; Bg{bE Amn hr
YmVm{g Yra-{ed-_mJ©-{dYo{d©YmZmX² ~wÕ h¢ Am¡a gå`½kmZr AmnH$mo hr Xodê$n _| nyÁ` _mZVo h¢; Bg{bE Amn hr
ì`ŠV§ Ëd_od ^JdÝnwéfmoÎm_mo@{gŸ&&25Ÿ&& gƒo "~wÕXod' h¢Ÿ&
{hÝXr H$mì` e‘>a …- ho ZmW ! Amn hr gƒo gwI Ho$ àmá H$aZo _| {Z{_Îm h¢, Bg{bE
Vwhr {OZoe ~wÕ h¡ gw~w{Õ Ho$ à_mZV¢Ÿ& Amn e‘>a h¢Ÿ& Omo OJV H$m Zme H$ao, dh e‘>a Zht h¡Ÿ& nwÊ`-nmn, {_Ï`mËdm[X
Vwhr {OZoe e§H$amo OJËÌ`o {dYmZV¢Ÿ&& gd©Xmof Ed§ {dH$ma H$m g§hma H$a Amn nyU© ewÕXem àH$Q> H$aZodmbo h¢;
Vwhr {dYmV h¡ ghr gw_moIn§W YmaV¢Ÿ& Bg{b`o Amn hr dñVwV… "e‘>a' h¢Ÿ&
ZamoÎm_mo Vwhr à{gÕ AW© Ho$ {dMmaV¢Ÿ&&25Ÿ&& Yra …- ho ZmW ! Amn BVZo Y¡`d© mZ h¢ {H$ VrZH$mb Ho$ AZÝVmZÝV
AÝd`mW© - ({d~wY A{M©V) Xodm|, JUYam| Ed§ {dÛÁOZm| Ûmam nXmWm] H$mo AZÝVH$mb VH$ OmZVo hþE ^r Amn Y¡`© Zht N>mS‹o >Vo h¢Ÿ& bmoJm| Ho$
ny{OV ho à^w ! (~wÕ: Ëd_od) Amn hr dmñVd _| ~wÕ hmo; (~w{Õ~moYmV²) Xw…Im| H$mo XoIH$a ^r AmnH$m Y¡`© Zht Ny>Q>Vm h¡Ÿ& VrZbmoH$ Ho$ gd© nXmW© ñd`§
Š`m|{H$ AmnZo Ho$dbkmZ àmá {H$`m h¡ AWdm ({ddwYm{M©V ~w{Õ~moYmV² ~wÕ: AnZo H$maUm| go n[ad{V©V hmoVo ahVo h¢Ÿ& Amn OJV Ho$ Ordm| H$s ghm`Vm H$aZo
Ëd_² Ed) AmnHo$ Ho$dbkmZ H$s nyOm Xodm|, JUYam| Ûmam H$s JB© h¡ Bg{bE Amn H$s amJ~w{Õ Zht H$aVo; AV… Amn nyU© gƒr empÝV YmaU H$aVo h¢; Bg{bE
hr dmñVd _| ~wÕ hmoŸ& (Ëd§ e‘>a: A{g ^wdZÌ` e‘>aËdmV²) VrZm| bmoH$m| H$mo Amn "Yra' h¢Ÿ&
gwI-empÝV _| {Z{_Îm hmoZo go Vw_ hr e‘>a hmoŸ& (Yra ! {ed-_mJ© {dYo… ~«÷m …- AÝ` _V _| _mÝ` OJV H$m H$Vm© ~«÷m dñVwV… H$moB© Zht h¡Ÿ&
{dYmZmV² Ëd_² Ed YmVm A{g) ho Y¡`© YmaH$ na_oída ! _moj_mJ© H$s {d{Y naml` H$s lÕm N>mS‹o >H$a nyUm©ZÝX ñd^md Ho$ Aml` go _moj_mJ© H$m Cnm`
~VbmZodmbo hmoZo go Amn hr {dYmVm hmo, _mojê$nr gwI H$s g¥{ï> H$aZodmbo hmoZo hmoVm h¡ - Eogo _moj_mJ© H$s {d{Y ~VmZodmbo hmoZo go Amn hr "~«÷m' h¢Ÿ& Omo
go Amn hr ~«÷m hmoŸ& (Ëd_² Ed ì`º§$ nwéfmoÎm_… A{g) Amn hr àJQ> nwéfmoÎm_ {VbmoÎm_m Zm_H$ Aßgam Ho$ ê$n go AmH¥$ï> hmoH$a Vnñ`m go ^«ï> hmo J`o; dh
({dîUw) hmoŸ& dmñV{dH$ ~«÷m Zht h¡Ÿ&
H$mì` 25 na àdMZ nwéfmoÎm_ …- ho ZmW ! Amn àH$Q> ê$n go nwéfm| _| CÎm_ h¢Ÿ& g§gmarOrd
XoImo ! {Ogo drVamJ, gd©k Xem àJQ> hþB© h¡, {Xì` na_mË_Xem àJQ>r Za-ZmaH$-{V`ªM-Xod Zm_H$ Mmam| J{V`m| _| _moh Ho$ H$maU ^«_U H$aVo h¢Ÿ&
h¡, dh Xod h¡Ÿ& ho ZmW ! AZoH$ JUYa {dÛmZ AmnH$mo nyÁ` _mZH$a ñVdZ AmnZo CÝh| Za go Zmam`U (à^wËd) H$s àm{á H$m Cnm` ~Vm`m - Bg{bE
H$aVo h¢Ÿ& AmnH$s ~w{Õ Ho$dbkmZ ñdê$n hmo JB© h¡, Bg{bE Amn ~wÕ hmoŸ& Omo kmZrOZ AmnH$mo hr nwéfmoÎm_ _mZVo h¢Ÿ& AmË_m Ho$dbkmZñdê$n h¡, dh AZmgº$
nyU© drVamJ hmo, dhr gd©k hmoVm h¡ - Eogm hþE {~Zm {H$gr H$mo ~wÕ _mZZm ì`W© ^md go ^r na H$m Hw$N> Zht H$a gH$VmŸ& AÝ` H$m "Hw$N>' H$aZo Am¡a AZmg{º$
h¡Ÿ& ^JdZ² ! AmnZo Ho$dbkmZ ê$n ~w{Õ àmá H$s h¡; Bg{bE Mma kmZ (_{V, aIZo H$s _mÝ`Vm hr {_Ï`m h¡Ÿ& AmnZo gå`H²$ àH$ma go {Og {d{Y go {MXmZÝX
lwV, Ad{Y Ed§ _Z…n`©`) Ho$ YmaH$ JUYa ^r AmnH$s nyOm H$aVo h¢; ñdê$n H$s lÕm, kmZ Ed§ brZVm Ûmam AnZm {dH$mg H$a na_nX àmá {H$`m,
Bg{b`o Amn ~wÕ h¢Ÿ& Xw{Z`m± {Ogo ~wÕ H$hVr h¡, do Vmo AmË_m H$mo j{UH$ hr dhr {d{Y Am¡am| H$mo ^r ~VmB© h¡; Bg{bE Amn hr "nwéfmoÎm_' h¡Ÿ& J
100 ^º$m_a àdMZ H$mì`-26 101
kmZr ^{º$ H$aVo hþE H$hVo h¢ {H$ - ho ZmW ! AmnHo$ AmË_m _| nyU© e{º$
Wr, AmnZo Cgo AmË_m Ho$ Adbå~Z go àH$Q> {H$`m Bg{bE Amn ZmW h¢Ÿ&
H$mì` 26 AmnH$s {Xì`Üd{Z _| `h àH$Q> hþAm {H$ - ""Amn Omo na_mË_m ~Zo, ~pëH$
Vwä`§ Z_{ó^wdZm{V©ham` ZmW! AmnHo$ dh ~mha Ho$ {H$gr H$maU go Zht ~Zo, AÝVa _| nyU© kmZñd^md e{º$ê$n
Vwä`§ Z_… {j{V-Vbm_b-^yfUm`Ÿ&
Vwä`§ Z_{óOJV… na_oídam` go {dÚ_mZ h¡, dhr EH$mJ«Vm Ûmam ì`º$ Xem H$mo àmá hþB© h¡Ÿ& `{X ^ì` Ord
Vwä`§ Z_mo {OZ ! ^dmoX{Y emofUm`Ÿ&&26Ÿ&& AnZr AmË_m H$m Adbå~Z H$a bo Vmo dh AmV©Ü`mZ H$m Zme H$a gH$Vm h¡Ÿ&''
{Ogo AÝVa§J _| gmÜ`-gmYH$ H$m ^mZ hþAm, dh ^º$ {dZ` go H$hVm h¡
{hÝXr H$mì` {H$ ho ZmW ! _oar àmá {Z_©b Xem Ho$ Amn ajH$ h¢, Amn Aàmß` {Z_©b Xem
Z_m| H$ê±$ {OZoe Vmo{h AmnXm {Zdma hmoŸ&
Z_m| H$ê±$ gw ^y[a ^y{_-bmoH$ Ho$ qgJma hmoŸ&& H$mo àmá H$amZo _| {Z{_Îm h¢, Bg{bE Amn _oao ZmW h¢Ÿ& _oao emÝV ñdê$n Ho$
Z_m| H$ê±$ ^dmpãY-Zra-am{e-emof-hoVw hmoŸ& àJQ> hmoZo _| Amn hr {Z{_Îm h¢, Bg Anojm go Amn _oam `moJjo_ H$aZodmbo h¢Ÿ&
Z_m| H$ê±$ _hoe Vmo{h _moIn§W XoVw hmoŸ&&26Ÿ&& gmYH$ Ord nyU© ñd^md àmá ^JdmZ H$s ñdm_r Ho$ ê$n _| dÝXZm H$aVm
AÝd`mW© - (ZmW !) ho ZmW ! ({Ì^wdZ A{V©ham`) VrZm| bmoH$m| H$s h¡Ÿ& dh H$hVm h¡ {H$ - nwÊ`-nmn _oao ñdm_r Zht h¢Ÿ& _oao ñdm_r Vmo drVamJ
nr‹S>m-ì`Wm-doXZm-H$ï> H$mo haU H$aZodmbo (Vwä`§ Z_…) AmnHo$ {bE Z_ñH$ma ñdê$n H$mo YmaU H$aZodmbo h¢; _oam ñdê$n nyU© h¡, ñdmYrZ h¡ - Eogm hr AmnZo
hmo ({j{VVb A_b ^yfUm` Vwä`§ Z_…) Amn CÜd©bmoH$, _Ü`bmoH$ VWm ~Vm`m h¡Ÿ& Amn hr VrZH$mb Ho$ Xw…I H$mo Xya H$aZo _| {Z{_Îm h¢Ÿ& M¡VÝ`
AYmobmoH$ Ho$ A_b-{Z_©b-_Zmok-n{dÌ _§S>Z-Ab§H$ma ñdê$n hmo; AVEd {Z_©bmZÝX ñd^md Ho$ Adbå~Z go VrZbmoH$ H$m Xw…I Xya hmo gH$Vm h¡Ÿ&
AmnHo$ {bE ~maå~ma Z_ñH$ma h¡Ÿ& ({ÌOJV… na_oídam` Vwä`§ Z_…) Amn à^wËd-YZ-g§nXm Am{X _| Xw…I h¡, ew^-amJ ^r Xw…I h¡; ñdJ© Ho$ BÝÐ ^r
{Ì^wdZ Ho$ na_oída h¢, OJXrída h¢, à^w h¢; AV… AmnHo$ {bE ~maå~ma Xw…Ir h¢, ZmaH$s Ord {dnarV nwéfmW© go Xw…Ir h¢, dñVwV… do g~ g§`moJ go
Z_ñH$ma h¡ ({OZ ! ^dmoX{Y-emofUm` Vwä`§ Z_…) ho {OZoída! Amn Xw…Ir Zht h¢; A{nVw do g§`moJ _| brZ hmoZo Ho$ H$maU Xw…Ir h¢Ÿ&
^dê$nr g_wÐ H$m emofU H$aZodmbo hmo; AV… AmnHo$ {bE ~maå~ma Z_ñH$ma h¡Ÿ& g§`moJ _| Xw…I Zht h¡, CgH$m Adbå~Z boH$a a{V-Aa{V H$aZm (AÀN>m-
~wam _mZZm) Xw…I h¡Ÿ& M¡VÝ` ñd^md Ho$ Adbå~Z go Xw…I Zï> hmoVo h¢Ÿ&
H$mì` 26 na àdMZ ho ZmW ! _¢ _mohj` _| {Z{_Îm Ed§ Xw…I Ho$ ZmeH$ hmoZo go AmnH$mo _oam ñdm_r
AmMm`©lr _mZVw“ _w{Z na CngJ© hþAmŸ& CÝh| Oob _| ~ÝX H$a {X`mŸ& _mZVm hÿ,± {Z{_Îm _mZVm hÿ;± _¢ Xmof`wº$ Xod H$mo Z_ñH$ma Zht H$aVm, _¢
CÝh| ñVw{V H$aZo H$m ^md hþAm, Š`m|{H$ CZHo$ A§Va§J _| ^{º$ Wr; nyd© nwÊ` Ho$ nyUñ© d^md àmá H$mo hr Z_ñH$ma H$aVm hÿŸ± & ho ZmW ! ho à^w ! Amn gd©k hmoZo Ho$
CX` go Vmbo Iwb J`oŸ& Bg KQ>Zm H$mo {Z{_Îm ~ZmH$a AkmZr Ord bm¡{H$H$ H$maU gH$b n¥Ïdr _ÊS>b Ho$ Am^yfU h¢, Amn VrZbmoH$ Ho$ àm{U`m| H$s
AmemnydH© $ ^º$m_a H$m nmR> H$aZo bJoŸ& do YZm{XH$ ~mø AZwH$y b Bï> nXmWm] {dn{Îm Ho$ ZmeH$ hmo, Amn g§gmaê$nr g_wÐ H$mo gwIm XoZo _| gj_ h¢; Bg{b`o
Ho$ g§`moJ `m àm{á H$s Amem go Bg ñVmoÌ H$mo n‹T>Vo h¢Ÿ& {H$ÝVw Y_m©Ë_m kmZr Z_ñH$ma hmoŸ& AmnZo h_| ~Vm`m h¡ {H$ {ZíM` gå`½Xe©ZnydH© $ AÝVa§J _|
Ord Ho$ Eogr Amem - BÀN>m Zht hmoVr h¡Ÿ& brZVm go AmË_m MÝÐ_m H$s 16 H$bmAm| Ho$ g_mZ {dH${gV hmo OmVm h¡Ÿ&
102 ^º$m_a àdMZ H$mì`-26 103
Am^yfUm|, _m{UH$-_mo{V`m| Am¡a ñdU© Wm{b`m| go OJV H$s emo^m Zht ^JdmZ H$m ^º$ H$hVm h¡ {H$ _wPo VrZbmoH$ _| AmnHo$ {gdm` AÝ` Hw$N>
h¡Ÿ& {ZO M¡VÝ` ^JdmZ Ûmam Ho$dbkmZ H$mo àmá H$aZo _| hr MoVZ Am¡a OJV emo^m`_mZ Zht {XIVmŸ& ewÕ M¡VÝ` _y{V© AmË_m Ho$ Ho$dbkmZ hr _mÌ
H$s gƒr emo^m h¡Ÿ& ho à^mo! AYmobmoH$, _Ü`bmoH$ Ed§ CÜd©bmoH$ _| Amn hr Am^yfU h¢Ÿ& _oao Z_ñH$ma H$s d¥{Îm hmo Vmo AmnH$mo (^JdmZ H$mo) hr Z_ñH$ma
gƒo Am^yfU h¢; Š`m|{H$ Amn Ho$dbkmZ H$mo nmH$a AZ§V gwIr Am¡a OJVnyÁ` H$ê±$; {H$ÝVw Hw$Xodm{X H$m amJ ñdßZ _| ^r Zht Am`oŸ& `{X WmoS‹ >r H$_Omoar go
hþE hmoŸ& OJV Amn go hr gwemo{^V hmoVm h¡Ÿ& OJV _mÌ AmË_m H$s nyUe © {º$ go g§gma g§~Y§ r amJ hmo Vmo ^r ñd H$mo ^ybH$a amJ H$s A{YH$Vm Zht hmoŸ&
gwemo{^V hmoVm h¡Ÿ& OdmhamV, Am^yfU, Pmba Am{X _| emo^m Zht h¡Ÿ& {ó`m| go VrZbmoH$ _| nyU© B©ídanZm _mÌ AmnHo$ hr àJQ> h¡Ÿ& Ho$dbkmZr, VrZH$mbdVu,
^r Ka H$s Am¡a OJV H$s emo^m Zht h¡Ÿ& nwamUm| _| ^JdmZ Zo{_ZmW H$m àg§J VrZbmoH$ H$mo OmZVo h¢; {H$ÝVw CÝh| Ho$db OmZZm h¡, H$aZm Hw$N> ^r Zht h¡ -
Am`m h¡ {H$ Zo{_ZmW O~ {ddmh Ho$ {bE Om aho Wo, V~ dmgwXdo , ~bXod `hr gd©kVm h¡Ÿ&
Am{X CZHo$ gmW WoŸ& BÝÐm| Zo CÝh| {Xì` hma ^|Q> _| {X`oŸ& CZHo$ Cgg_` Omo na H$m Hw$N> H$aZm MmhVm h¡, dh gd©k Zht h¡Ÿ& ^º$ AmnH$mo na_oída
Mm[aÌXem Zht Wr, {H$ÝVw h[aU-~H$ao Am{X newAm| H$s H$éU MrËH$ma Ho$ ê$n _| Z_ñH$ma H$aVm h¡ - ""ho A{dH$mar-nyUm©ZÝX à^w! Amn g§gmaê$nr
gwZH$a CÝhm|Zo gmaWr go MrËH$ma H$m H$maU nyN>m, V~ gmaWr Zo ~Vm`m {H$ g_wÐ H$mo gwImZo dmbo h¢Ÿ& AmnZo n`m©`JV ^«mpÝV Am¡a amJÛof H$mo {Z^«mÝ© V
""H$nQ>-nydH© $ newAm| H$mo ~§X {H$`m J`m h¡Ÿ&'' Zo{_ZmW H$mo VwaÝV ^mZ hþAm ñd^md Ho$ Aml` go Zme {H$`m h¡Ÿ& Bg{b`o _¢ AmnH$mo Z_ñH$ma H$aVm hÿŸ± & Omo
amJ go Y_© hmoZm _mZo dh Xod Zht h¡Ÿ& ho {OZ! AmnHo$ g§`moJ Ed§ amJ H$m Aml`
{H$ Eogo Xw…I_`, H$nQ>_` g§gma Ed§ ^moJm| H$mo {YŠH$ma h¡Ÿ&
Zht h¡, AmnH$s B©ídaVm CËH¥$ï> h¡ Bg{b`o _¢ AmnH$mo Z_ñH$ma H$aVm hÿŸ± &
VrWªH$a Vmo J¥hñWXem _| ^r - Am^yfU, dó, ^moOZ Am{X Ho$ ^moJ _|
AmnH$s _{h_m Ho$dbkmZ go h¡, AmnH$mo _mÝ`Vm-_hÎmm XoZo dmbm amJ H$mo
é{M Zht boVo h¢, {H$ÝVw ñdJ© Ho$ Xod BÝh| ^{º$de ^|Q> H$a OmVo h¢Ÿ& CZHo$ ^r _mÝ`Vm-_hÎmm Zht XoVmŸ& AmnZo ewÕ ñd^md H$mo àH$Q> {H$`m h¡, AmnHo$ Hw$N>
Eogm Agr_ nwÊ` hmoVm h¡Ÿ& Bg H$nQ>nU y © ì`dhma H$m »`mb AmVo hr do gmaWr ^r ~mH$s Zht h¡Ÿ& _¢ AnZm g§gma g_wÐ gwImZo _| AmnH$mo H$maU _mZVm hÿ,±
H$mo aW dmng H$aZo H$mo H$hVo h¢Ÿ& VrWªH$a Ho$ _Z H$s {daŠVVm H$s Š`m ~mV Bg{bE AmnH$mo Z_ñH$ma H$aVm hÿŸ± & J
H$aZr? do {ZíM` H$aVo h¢ {H$ _¢ erK« hr J¥hdmg N>mS‹o >H$a ^JdVr {OZXrjm
YmaU H$ê±$Jm, do Cgr g_` {Xì` ZdrZ aËZhma, ~mOy~Y§ Am{X H$mo CVma XoVo gmoZo H$s Wmbr .....
h¢, {OZH$s M_H$ gy`,© MÝÐ Ho$ àH$me go ^r A{YH$ h¡Ÿ& amOwb_Vr Xya go O¡go Wmbr Mmho gmoZo H$s hmo, naÝVw `{X Cg_| Oha ^am hmo Vmo dh Zht
emo^Vm Am¡a ImZodmbm ^r _aVm h¡; CgràH$ma H$moB© Ord Mmho nwÊ` Ho$ R>mR> Ho$
XoIVr h¡ {H$ Zo{_ZmW dmng Om aho h¢Ÿ& Zo{_ZmW H$mo AnZo ñdê$n H$m ^mZ Wm,
_Ü` _| n‹S>m hmo, naÝVw `{X dh {_Ï`mËd ê$nr Oha g{hV h¡ Vmo dh Zht
CZHo$ {deof {Z_©b Xem àH$Q> hmoVo hr bm¡H$mpÝVH$ Xod AmH$a d¡am½`dY©H$ emo^Vm, dh g§gma _| ^md_aU H$a ahm h¡Ÿ& Am¡a {OgàH$ma Wmbr Mmho bmoho
dMZ H$hVo h¢, BÝÐ nmbH$s go CÝh| O§Jb _| bo OmVo h¢, do Z½Z {XJå~a hmoH$a H$s hmo, naÝVw Cg_| A_¥V ^am hmo Vmo dh emo^m nmVr h¡ Am¡a ImZodmbo H$mo ^r
Ho$ebm|M H$aVo h¢Ÿ& BÝÐ ^r CZHo$ d¡am½` H$s àe§gm H$aVo h¢ - BgàH$ma ór, V¥{á XoVr h¡; CgràH$ma Mmho à{VHy$bVm Ho$ g_yh _| n‹S>m hmo, naÝVw Omo Ord
Am^yfU _m{UH$-_moVr Am{X ^moJ gm_J«r - g^r dñVw`| ^JdmZ Zo jU-^a gå`½Xe©Z ê$nr A_¥V go ^am hþAm h¡, dh emo^Vm h¡, dh AmË_m Ho$ na_
_| Ë`mJ Xt, Š`m|{H$ BZ_| H$moB© emo^m Zht h¡Ÿ& EH$ Ho$dbkmZ hr emo^m H$s dñVw gwI H$mo AZw^dVm h¡ Am¡a A_¥V O¡go {gÕnX H$mo ^r àmá H$aVm h¡Ÿ&
h¡; {Ogo nmZo Ho$ {bE Zo{_ZmW ^JdmZ Zo {OZ Xrjm bo brŸ& - AmÜ`mpË_H$gËnwéf lr H$mZOrñdm_r : lmdH$ Y_©àH$me, n¥ð> 16
104 ^º$m_a àdMZ H$mì`-27 105
Ho$dbkmZr h¢; Bg{bE Amn h_mao ZmW h¢, AÝ` Hw$Xodm{X _| h_mar é{M Zht
h¡Ÿ& Amn_| AZÝV JwUm| (e{º$) H$m nyU© {dH$mg hmo J`m h¡, CZ JwUm| H$m
H$mì` 27 A§e_mÌ ^r Hw$Xod-Hw$Jwé _| Zht h¡; Š`m|{H$ CZ_| Xmof {dÚ_mZ h¡, Bg{bE
H$mo {dñ_`mo@Ì `{X Zm_ JwU¡aeof¡-
ñËd§ g§{lVmo {ZadH$meV`m _wZreŸ& Xmofm| H$mo AmnHo$ nmg AmZo H$m AdH$me hr Zht h¡Ÿ&
Xmofé¡ nmÎm{d{dYml`-OmV-Jd£… AkmZ OÝ` {OVZo ^r amJ-Ûof-_moh ê$n Xmof h¢, CÝh| g~ AÝ` XodVmAm|
ñdßZmÝVao@{n Z H$Xm{MXnr{jVmo@{gŸ&&27Ÿ&& d AZÝV AmË_mAm| _| Aml` àmá h¢, Bg{bE Xmofm| H$mo A{^_mZ h¡Ÿ& AV…
{hÝXr H$mì` XmofYmar A^ì` Vwë` {_Ï`mÑ{ï> Ordm| H$mo AmnH$s ({OZXod H$s) XaH$ma Zht
Vw_ {OZ nyaZ JwZ-JZ ^ao, Xmof Jd©H$[a Vw_ n[ahaoŸ& h¡Ÿ& Omo Hw$Xod Am¡a gwXdo H$m A§Va OmZH$a AmË_m H$m nyU© {dH$mg H$aVm h¡,
Am¡a Xod-JU Aml` nm`, ñdßZ Z XoIo Vw_ {\$a Am`Ÿ&&27Ÿ&& CgH$m nwZO©Ý_ Zht hmoVm h¡; Bg{b`o Amn _| {H$gr ^r Xmof H$s pñW{V Zht h¡Ÿ&
AÝd`mW© - (_wZre !) ho _wZrída ! (`{X Zm_) h_| Eogm bJVm h¡ d¡go Xmofm| Ho$ AmYma ~hþV go h¢Ÿ& naml` go, amJ go, {Z{_Îm go H$ë`mU
{H$ ({ZadH$meV`m) AÝ`Ì Aml` Z nm gH$Zo go (Aeof¡… JwU¡… Ëd§ _mZZodmbo ~hþV Ord h¢Ÿ& do gXmof Ord AmnH$m AmXa Zht H$aVo h¢Ÿ& Omo `h
g§{lVm) g^r JwUm| Zo AmnH$m hr Aml` bo {b`m h¡ VWm (CnmÎm{d{dYml`- _mZVm h¡ {H$ na Hw$N> H$a gH$Vm h¡, dh Z AmnH$s dmUr g_PVm h¡ Am¡a Z
OmV-Jd£… Xmof…¡ ) AZoH$ ñWmZm| na Aml` {_b OmZo go {OÝh| K_ÊS> hmo J`m AmnH$mo nhMmZVm hr h¡Ÿ&
h¡ Eogo Xmof (H$Xm{MV² A{n) H$Xm{MV² (ñdßZmÝVao A{n) ñdßZmdmñWm _| Omo AmË_m H$s na_mZÝX Xem Ho$ ì`º$ hmo gH$Zo H$s e{º$ H$mo OmZVm h¡,
^r AmnHo$ nmg (Z B©{jV… A{g) {XImB© Zht X| Vmo (AÌ H$: {dñ_`…) dh AÝVa _| e{º$ ê$n nyU© ñd^md H$m Adb§~Z boH$a {ZíM` ^JdmZ H$mo
Bg_| Š`m AmíM`©? AWm©V² Bg_| H$moB© AmíM`© Zht h¡Ÿ& AÝVa _| XoIVm h¡Ÿ& dh ^ì`Ord hr ^JdmZ H$mo {Z{_Îm ê$n _| XoIVm h¡Ÿ&
VmËn`© `h h¡ {H$ gd©k-drVamJVm O¡go g_ñV JwUm| H$mo amJr XodVmAm| Ho$ AmË_m kmVm ñdê$n hr h¡, dh na H$m Hw$N> H$a Zht gH$VmŸ& AÝV©_I w r d¥{Îm go
nmg ñWmZ Zht {_bm; AV… do AmnH$mo N>mS‹o >H$a H$hm± OmVo VWm H$m_, H«$moY, hr H$ë`mU hmo - Eogm dñVwñd^mdê$n Y_© {Ogo é{MH$a Zht h¡, g_ñV Xmof
_mohm{X Xmofm| H$mo O~ AmXanydH© $ AnZmZodmbo AÝ` XodJU _m¡OXy h¢ Vmo do CgHo$ nmg nhþM ± OmVo h¢Ÿ& Amn gd©àH$ma go {ZXm}f h¢, Bg{bE AmnH$s dmUr
AZmXa Am¡a Cnojm Ho$ nmÌ ~ZZo Ho$ {bE Amn O¡go drVamJr Ho$ nmg AmVo hr ^r nyUV© … {ZXm}f h¡Ÿ&
Š`m|? Bgr{bE _mZmo g§nU y © JwUm| Zo Vmo AmnH$m hr Aml` {b`m Am¡a Xmof EH$ Ahmo ! nam{lV ~w{Õdmbm ^º$ g§`moJ Ed§ nwÊ` go H$ë`mU _mZVm h¡ -
^r AmnHo$ nmg Zht Am`mŸ& Eogm Xmof {OZoÝÐ Ho$ ^º$ _| Zht hmoVmŸ& ^JdmZ Xw{Z`m± H$mo Xw…Ir XoIH$a
H$mì` 27 na àdMZ AdVma Zht boVŸo & VrWªH$a ^JdmZ Ho$ g_deaU _| AmR> àm{Vhm`© h¢, Y_©
d¡^d H$s gyMH$ AmR> àH$ma H$s gm_J«r hmoVr h¡Ÿ& Amn JwUm| _| nyU© hmo, Eogm
ho JwU{ZYmZ ! g_ñV {díd Ho$ g_ñV CÎm_ JwUm| Zo Amn_| BgàH$ma
nwÊ` AÝ` {H$gr g§gmar Ho$ Zht hmoVmŸ& Bg AmË_m H$m g_-ñd^mdr M¡VÝ`
{Zdmg {H$`m h¡ {H$ AÝ` Ho$ {bE A~ H$moB© ñWmZ ~mH$s Zht ahmŸ& Bgr VÏ` gy`© nyU© {dH${gV ê$n _| àH$Q> hmo, V~ AÝVa§J n{dÌVm H$s {d^y{V nyU©
H$m {dMma H$a H$moB© ^r Xmof AmnH$s Va\$ Zht XoIVo h¢, Vmo do Xmof Cno{jV hmo àH$m{eV hmoVr h¡ Am¡a ~mø _| AmR> àH$ma H$s {d^y{V hmoVr h¡; {H$ÝVw do CZgo
h_mao drVamJr {OZda Xod Ho$ nmg H¡$go Am`|? BgàH$ma ho ZmW ! Amn_| na H$m Hw$N> Zht H$aVoŸ& J
gånyU© JwUm| H$m IOmZm h¡ Am¡a Xmofm| H$m Zm_-{ZemZ Zht h¡Ÿ& ho ZmW ! Amn
104 ^º$m_a àdMZ H$mì`-28 107
{X`m Vmo {\$a nwÊ` go Y_© hmoZo H$s ~mV H$m¡Z H$ao? Ho$dbkmZr ^JdmZ Ho$
g_deaU _| AemoH$ d¥j h¡, dh ^JdmZ Ho$ eara go 12 JwZm A{YH$ D±$Mm
H$mì` 28 hmoVm h¡, CgHo$ ZrMo ^JdmZ hmoVo h¢Ÿ& VrWªH$a ^JdmZ {H$gr Ho$ Ka _|, XwH$mZ
CÀM¡aemoH$-Vé-g§{lV_wÝ_`yI- _| `m `j _pÝXa _| Zht ahVoŸ& Ho$dbkmZr H$m eara ñ\${Q>H$ O¡gm na_
_m^m{V ê$n__b§ ^dVmo {ZVmÝV_²Ÿ& Am¡Xm[aH$ eara hmo OmVm h¡Ÿ& g_deaU _| OmH$a CZHo$ eara H$mo XoIZodmbo
ñnï>mëo bgpËH$aU_ñV-V_mo-{dVmZ§ H$mo gmV ^d H$m kmZ hmo OmVm h¡Ÿ& BgàH$ma ho _w{ZZmW! Amn ~mø Ed§
{~å~§ ado[ad n`moYa-nmíd©d{V©Ÿ&&28Ÿ&& Aä`ÝVa emo^m _| CËH¥$ï> h¢Ÿ&
{hÝXr H$mì` ho ^JdZ² ! Amn g_deaU _| AemoH$d¥j Ho$ ZrMo ñd{U©_ qghmgZ na
Vé AemoH$-Va {H$aZ CXma, Vw_ VZ emo{^V h¡ A{dH$maŸ& Mma A§Jb w D±$Mo {~Zm {H$gr AmYma {damOVo h¢Ÿ& AmnHo$ eara H$s {Xì`
_oK {ZH$Q> Á`m| VoO \w$a§V, {XZH$a {Xn¡ {V{_a {ZhZ§VŸ&&28Ÿ&&
AÝd`mW© - (Cƒ¡: AemoH$Vé… g§{lV_²) A{V CÞV Iy~ D±$Mo C‚dbVm gy`© Ho$ g_mZ gwemo{^V hmoVr h¡, AmnH$m ê$n AVwbZr` h¡Ÿ&
AemoH$ d¥j H$o$ Aml` _| {damO_mZ (CÝ_`yI_²) D$na H$s Amoa AnZr O¡go gy`© H$mbo ~mXbm| _| gwemo{^V hmoVm h¡, d¡go Amn gwemo{^V hmoVo h¢Ÿ&
{H$aUm| H$mo {~IoaVm hþAm ^dV… A_b§-ê$n_²) AmnH$m CÁÁdb ê$n (ñnï> dV©_mZ _| g_deaU XoIZo H$m `moJ Zht h¡Ÿ& nwÊ`embr hr g_deaU H$m
CëbgV² {H$aU_²) ñnï> ê$n go D$na H$s Amoa M_H$Vr-X_H$Vr hþB© Xrá_mZ Xe©Z H$aVo h¢Ÿ& gwJpÝYV nXmW© Am¡a H$ñVyar ~moar _| Zht aIr OmVr, gwÝXa Ed§
{H$aUm|dmbm h¡, (AñV V_mo-{dVmZ_²) VWm g_ñV AÝYH$ma g_yh H$mo _O~yV ~Šgm| _| hr aIr OmVr h¡; CgràH$ma AmnHo$ na_mË_-e{º$ nyU© àH$Q>
AñV H$aZodmbm h¡Ÿ& (n`moYa nmíd©d{V© ado… {då~§ Bd) Ed§ gKZ ~mXbm| hmoZo go AmnH$m$ nwÊ` ^r CƒH$mo{Q> H$m hmoVm h¡, VËn[aUm_ ñdê$n AmnH$m
Ho$ g_rn ahZodmbo gy`{© ~å~ Ho$ g_mZ ({ZVmÝV_² Am^m{V) AË`{YH$ eara ^r gwÝXa Ed§ _O~yV hmoVm h¡Ÿ& Ho$dbkmZ àH$Q> hmo OmZo Ho$ ~mX AmnH$m
emo^m`_mZ hmoVm h¡Ÿ& eara O_rZ go nm±M hOma YZwf D±$Mm AemoH$ d¥j Ho$ ZrMo hmoVm h¡Ÿ& Ho$dbkmZr
n¥Ïdr na Zht MbVmŸ& Omo CÝh| n¥Ïdr na MbZodmbm _mZo, Cgo 13d| JwUñWmZ
(Bg H$mì` _| AemoH$d¥j Ho$ Vb _| pñWV VrWªH$a ^JdmZ Ho$ àW_
Ho$ {ZíM`-ì`dhma H$s pñW{V H$m kmZ Zht h¡Ÿ&
àm{Vhm`© H$m dU©Z Amb§H$m[aH$ e¡br _| {H$`m J`m h¡Ÿ&)
^JdmZ hmWr, KmoS‹ >m, nmbH$s Am{X dmhZm| na Zht ~¡R>VŸo & lr _mZVw“
H$mì` 28 na àdMZ
AmMm`© H$hVo h¢ {H$ ho ZmW! Amn AemoH$ d¥j Ho$ ZrMo gwemo{^V hmoVo h¢Ÿ&
ho {Z_©b A{Ve`ê$n à^mo ! D±$Mo Am¡a hao AemoH$ d¥j Ho$ ZrMo AmnH$m OrdZ_wº$ ^JdmZ ~mø Am¡a AÝVa H$s emo^m _| H¡$go CËH¥$ï> hmoVo h¢, BgH$m
gånyU© CÁÁdb ê$n Eogm gwÝXa {XIVm h¡ - _mZmo H$mbo-H$mbo _oKm| Ho$ ZrMo dU©Z {H$`m Om ahm h¡Ÿ& Bg CËH¥$ï> n{dÌVm Ed§ nwÊ` _| Ý`yZVmdmbm ì`{º$
nrVdU© gy`_© ÊS>b hr hmo VWm gy`_© ÊS>b H$s Vah hr Amn OJV Ho$ AkmZ VrWªH$a Zht H$hbmVmŸ&
ê$nr A§YH$ma H$m Zme H$aVo h¢Ÿ& Y_u Ordm| H$mo AmË_m H$m ^mZ h¡Ÿ& AmË_m BgàH$ma AemoH$ d¥j Ho$ ~hmZo VrWªH$a ^JdmZ H$s _{h_m H$m dU©Z
kmZm{X AZ§V e{º$`m| H$m Ym_ h¡Ÿ& AmnZo Cg kmZ-H$mof H$mo ImobZo H$s Mm~r {H$`m J`m h¡Ÿ& AmMm`© Xod Eogo ^JdmZ Ho$ ñdê$n H$mo OmZZodmbm| H$mo AmË_m
g~H$mo ~Vm Xr h¡, Hw$N> ^r {N>nmH$a Zht aImŸ& AmnZo ~Vm`m {H$ àË`oH$ H$s à^wVm H$m n[akmZ H$amVo h¢ {H$ ho ^mB©! M¡VÝ` à^w H$s g_ñV e{º$ H$s
AmË_m e{º$ ê$n go na_mË_m h¡Ÿ& AmnZo AmË_m H$mo OmZH$a CgHo$ Ðì` nyUV© m Am¡a nwÊ` H$s `mo½`Vm {Zambr Om{V H$s h¡, Bg{bE na_mË_m H$m
ñd^md H$s é{M Ed§ brZVm ê$n _moj-_mJ© ~VmH$a ^ì`Ordm| H$mo H¥$VmW© H$a AmXa H$amoŸ& J
108 ^º$m_a àdMZ H$mì`-29 109
H$m ag hmo, V~ S>R§ >b _| ^r d¡gm hr ag hmoVm h¡; d¡go hr O~ AmË_m H$s nyU©
n{dÌVm àH$Q> hmoVr h¡, V~ nydH© $mbrZ nwÊ`moX` go CZH$m eara Am¡a qghmgZ
H$mì` 29 Am{X ^r {^Þ Om{V Ho$ hmoVo h¢Ÿ&
qghmgZo _{U-_`yI-{eIm-{d{MÌo O~ n{dÌVm àH$Q> hmoVr h¡ - V~ nwÊ` H¡$gm hmoVm h¡? `h dU©Z drVamJ
{d^«mOVo Vd dnw… H$ZH$mdXmV_²Ÿ& H$s _{h_m ~VmZo Ho$ {bE {H$`m J`m h¡Ÿ& BgHo$ AmJo H$s ~mV `h h¡ {H$ Omo
{~å~§ {d`{ÛbgX§eb w Vm-{dVmZ§ VÎdÑ{ï>ndy H© $ AmnH$mo ^OVm h¡, dh Amn O¡gm hmo OmVm h¡Ÿ&
Vw“moX`m{Ð {eagrd ghò-aí_o…Ÿ&&29Ÿ&&
nmag_{U Am¡a g§V _|, ~‹S>mo Am§Vamo OmZŸ&
{hÝXr H$mì` EH$ bmohm H§$MZ H$ao, XyOmo H$ao Amn g_mZŸ&&
qghmgZ _{Z-{H$aZ-{d{MÌ, Vmna H§$MZ-daZ n{dÌŸ& {Og bmoho _| O§J bJr hþB© hmo, dh bmohm nmag Ho$ ñne© go gmoZm Zht
Vw_ VZ emo{^V {H$aZ-{dWma, Á`m| CX`mMb a{d V_hmaŸ&&29Ÿ&& ~Zm`m Om gH$Vm; {H$ÝVw AmnHo$ {Z{_Îm go h_ amJr-Ûofr ^r AmnHo$ g_mZ hmo
AÝd`mW© - (_{U _`yI {eIm {d{MÌo qghmgZo) _{U`m| H$s hr Om`|JŸo & `h {Zg§Xho nyU© gË` h¡Ÿ&
{H$aUm| Ho$ AJ«^mJ go {d{dY a§Jdmbo - {MÌ-{d{MÌ qghmgZ na (H$ZH$ "U_mo Aah§VmU§' nX _| VrWªH$a _w»` h¡Ÿ& O¡go - gy`© nd©V na gwemo{^V
AdXmV_²) ñdU© O¡gm gwÝXa (Vd dnw…) AmnH$s {Xì` Xoh `m gwÝXa eara hmoVm h¡, d¡go hr Amn qghmgZ na gwemo{^V hmoVo h¢Ÿ& ì`dhma _| ^JdmZ {Z{_Îm
(Vw“ CX`m{Ð {ea{g) CÞV CX`mMb Ho$ {eIa na ({d`V² {dbgV² A§ew ê$n go H¡$go hmoVo h¢? `h àg§J Mb ahm h¡Ÿ& ^JdmZ Ho$ amoJ `m CngJ© Zht
bVm-{dVmZ_²) {OgH$s {H$aUm| H$m dëb[a-{dñVma AmH$me _| emo^m`_mZ hmoVŸo & {Ogo Xdm boZr n‹S>o `m Amhma-nmZr boZm n‹S>,o dh ^JdmZ Zht h¡Ÿ&
hmo ahm h¡ - Eogo (ghò-aí_o…) gy`© Ho$ ({~å~§ Bd {d^«mOVo) {~å~ Ho$ Mm¢gR> `wJbXod ^JdmZ H$mo M±da T>mao Vo h¢, `h g~ VrWªH$a Ho$ nydH© $¥ V
g_mZ gwemo{^V hmo ahm h¡Ÿ& nwÊ` n[aUm_ H$m \$b h¡Ÿ& ^JdmZ Ho$ AZÝV AmZÝX àH$Q> hþAm h¡, do Cg
[Bg H$mì` _| {ÛVr` àm{Vhm`© (qghmgZ) H$m dU©Z h¡Ÿ&] AVrpÝÐ` AmZÝX H$m n[anyU© AZw^d H$aVo h¢Ÿ&
H$mì` 29 na àdMZ AmnHo$ boe_mÌ ^r BÀN>m, amJ-Ûof Zht h¢Ÿ& Amn Ohm± {damOVo h¢, dhm±
A~ qghmgZ H$s emo^m ~VmVo h¢Ÿ& g_deaU _| aËZ_` qghmgZ na Xod M±da T>mao Vo h¢Ÿ& AmË_m H$s A_yë` gånXm H$s VwbZm _| Bg ~mø gånXm
H$_b H$s AmH¥${V ahVr h¡ Am¡a VrWªH$a ^JdmZ Cg H$_b go ^r Mma A§Jb w H$s H$moB© H$s_V Zht h¡Ÿ& AkmZr H$mo n{dÌVm Ed§ nwÊ` H$m ^mZ Zht h¡, dh Vmo
{ZamYma {damO_mZ hmoVo h¢Ÿ& CZHo$ {bE O_rZ `m gmYmaU nmQ> na ~¡R>Zo H$s Ho$db nwÊ` H$s hr àe§gm H$aVm h¡Ÿ&
qH$dXÝVr àm_m{UH$ Zht h¡Ÿ& gm_mÝ` Ho$dbr ^r O_rZ na Zht ~¡R>Vo h¢Ÿ& ~obm Ho$ nwîn ~hþV CÁÁdb hmoVo h¢, {H$ÝVw AmnHo$ M±da CZgo ^r A{YH$
ídoVmå~a emóm| _| H$WZ AmVm h¡ {H$ O~ Ho$dbkmZr _moj _| OmZo H$s V¡`mar g\o$X hmoVo h¢Ÿ& VrWªH$a ^JdmZ H$m n[aM` H$amZo Ho$ {bE ì`dhma _| `h g~
_| hm| - V~ do g§K H$mo nmQ> Am{X dmng gm¢nVo h¢, {H$ÝVw `h ~mV `WmW© Zht Hw$N> ~Vm`m OmVm h¡; naÝVw gd©k drVamJXod H$m `WmW© ñdê$n OmZo {~Zm
h¡Ÿ& nwÊ`hrZ H$mo gm_J«r OwQ>mZr n‹S>Vr h¡Ÿ& ^JdmZ nwÊ`hrZ Zht h¢Ÿ& ^JdmZ Ho$ AmË_m Zht OmZm Om gH$VmŸ& Omo AmË_m H$mo OmZo, dh gƒo Xod H$mo OmZVm h¡Ÿ&
nwÊ``moJ go qghmgZm{X ghO gwb^ hmoVo h¢Ÿ& O¡go - O~ AZmO H$s \$gb gå`½Ñ{ï> H$m ew^amJ ^r nwÊ` h¡ - Y_© Zht h¡Ÿ& ^JdmZ A{dH$mar AVrpÝÐ`
AÀN>r hmo, V~ S>R§ >b ^r D±$Mr Om{V H$m hmoVm h¡Ÿ& {Og AZmO _| CƒH$mo{Q> AmZÝX H$m AZw^d H$a aho h¢ - Eogo na_mË_m H$m `hm± dU©Z {H$`m OmVm h¡Ÿ&
110 ^º$m_a àdMZ JmWm-18 111
H$moB© H$mo{hZya hram XoIZo J`m, CgZo CgH$s _{h_m H$m ~ImZ H$aZodmbo
go nyN>m - ""hram H$s H$s_V A{YH$ `m ZoÌ H$s?'' O¡go ZoÌhrZ H$mo hram H$s
H$s_V g_P _| Zht AmVr, d¡go hr gå`½kmZ ê$nr ZoÌ {~Zm gd©k H$s dmUr H$mì` 30
~moYJå` Zht hmoVrŸ& EH$ AÝYo H$mo XyY nrZo Ho$ {bE H$hm, CgZo nyN>m {H$ XyY Hw$ÝXmdXmV-Mb-Mm_a-Mmé-emo^§
H¡$gm hmoVm h¡? CgZo a§J _| CÎma {X`m {H$ ~Jwbo O¡gmŸ& CgZo {\$a àíZ {H$`m {d^«mOVo Vd dnw… H$bYm¡V-H$mÝV_²Ÿ&
{H$ ~Jwbm H¡$gm hmoVm h¡? CgZo Bg àíZ H$m CÎma AmH¥${V _| XoVo hþE hmW H$s CÚÀN>em§H$-ew{M{ZP©a-dm[a-Yma
_wÀM¡ñVQ>§ gwa{Jao[ad emVH$m¡å^_²Ÿ&&30Ÿ&&
Q>T‹o >r AmH¥${V ~ZmH$a ~VmB©Ÿ& V~ A§Yo AmX_r Zo H$hm - ""^mB© gmh~! Eogo
~Jwbo O¡gm XyY Vmo _oao Jbo _| Zht CVaoJm, {H$ÝVw AÝYm Bg VÏ` H$mo Zht {hÝXr H$mì`
OmZVm h¡ {H$ Omo AmH$ma h¡, dh a§J Zht h¡Ÿ& CgràH$ma Omo gd©k drVamJ Ho$ Hw$ÝX-nwhnþ -{gV-M_a Tw>aV§ , H$ZH$-daZ Vw_ VZ emo^V§ Ÿ&
nyU© ñdê$n H$mo Zht OmZVm, dh VrWªH$a Ho$ nwÊ` H$mo ^r Zht OmZ gH$Vm; Á`m| gw_éo -VQ> {Z_©b H$m§{V, PaZm Pa¡ Zra C_Jm§{VŸ&&30Ÿ&&
Bg{bE dh AÝYo _Zwî` H$s Vah h¡Ÿ& AÝd`mW© - (Hw$ÝX AdXmV-MbMm_a-Mmé-emo^_²) Hw$ÝX Zm_H$
gw_Z Ho$ g_mZ ew^ Ydb, Tw>aVo hþE M±dam| go d¥qÕJV hþB© h¡ emo^m {OgH$s
bmoJm| Zo AmË_m Am¡a n{dÌVm H$s ~mV hr Zht gwZr h¡Ÿ& ^JdmZ Ho$ CËH¥$ï>
VWm (H$bYm¡V-H$mÝV_²) ñdU© Ho$ g_mZ h¡ H$mpÝV {OgH$s - Eogm AmnH$m
nwÊ` _| AmË_m H$s n{dÌVm {Z{_Îm hmoVr h¡Ÿ& ho ZmW! AmnH$m eara gwÝXa hmoVm eara (CÚV² eem‘>e{w M{ZP©a-dm[a-Yma_²) CXr`_mZ MÝÐ_m Ho$ g_mZ-
h¡Ÿ& O~ CZHo$ M±da {H$`o OmVo h¢, V~ Eogm bJVm h¡ {H$ _mZmo nd©V _| go Ydb-C‚db-ídoV-ew^« ObànmV H$s Ymam Ohm± {Ja ahr h¡ - Eogo {ZP©a
C‚mdb Ob H$s Ymam ~hVr hmoŸ& _mZñVå^ na 250 _Z H$m nËWa M‹T>mZo H$m `wº$ (gwa{Jao…) gw_éo nd©V Ho$ (emVH$m¡å^_²) ñd{U©_ (Cƒ¡… VQ>_² Bd
{dídmg gmYmaU AmX_r Zht H$a nmVmŸ& Ohm± n{dÌVm Am¡a nwÊ` H$s nyUV© m {d^«mOVo) CÞV VQ>m| Ho$ g_mZ emo^m XoVm h¡Ÿ&
hmo, dhm± Hw$N> ^r AmíM`©H$mar Zht h¡Ÿ& AkmZr H$mo Bg_| AmíM`© hmoVm h¡Ÿ& AWm©V² g_deaU _| `joÝÐm| Ûmam O~ EH$ gmW Mm¡gR> M±da AmnHo$
XodVm M±da Tw>amVo h¢, `h nwÊ` H$m dU©Z h¡Ÿ& Bg dU©Z go CZH$s n{dÌVm H¡$gr D$na T>mao o OmVo h¢, V~ CZH$s CÁÁdb H$mpÝV go AmnHo$ gm¡å` gwÝXa eara H$s
Wr, BgH$m ^mZ hmoVm h¡Ÿ& Y_u H$hVm h¡ {H$ _wPo {Z{_Îm-amJ-Ûof H$m _mhmËå` emo^m Am¡a ^r A{YH$ ~‹T> OmVr h¡Ÿ&
Zht h¡; {H$ÝVw {Z_©b ñd^md H$m _mhmËå` h¡Ÿ& BgàH$ma ^JdmZ H$s ñVw{V _| ñd{U©_ H$mpÝV `wº$ AmnH$s {Xì` Xoh Hw$ÝXnwîn Ho$ g_mZ Ydb Am¡a
{ZíM` go AnZo AmË_m H$s ñVw{V h¡Ÿ& Mbm`_mZ-Tw>aVo hþE M±dam| Ho$ ~rM _| Eogr bJVr h¡ {H$ O¡go gw_éo nd©V Ho$
~hþJU
w {dÁOm{Ub`mo, CñgyÎm^mgr Vhm {d_wÎmìdmoŸ&
CÞV VQ> na {JaVm hþAm PaZm hmoŸ& Cg PaZo H$s {Z_©b Ymam CJVo hþE MÝÐ_m
Oh da_{UOwÎmmo {dhþ{d, {d½K`ar {dgYamo bmo`oŸ&& Ho$ g_mZ ew^« h¡Ÿ&
{OZdmUr go {déÕ (Cëb§KZ H$aHo$) CnXoe XoZodmbm nwéf ^bo hr H$mì` 30 na àdMZ
j_m{XH$ ~hþV go JwUm| Am¡a ì`mH$aUm{X AZoH$ {dÚmAm| H$m ñWmZ hmo, Vmo AmXrída ^JdmZ dV©_mZ Mm¡~rgr Ho$ àW_ VrWªH$a hþE h¢Ÿ& Bg H$mì` _|
^r dh CgràH$ma Ë`mJ XoZo `mo½` h¡ - {OgàH$ma bmoH$ _| loð> _{U g{hV CZHo$ gwÝXa eara H$m dU©Z Ab§H$m[aH$ e¡br _| {H$`m h¡Ÿ& `Ú{n VrWªH$a H$m
^r {dfYa gn© {d¿ZH$mar hmoZo go Ë`mÁ` hr hmoVm h¡Ÿ& eara A{V gwÝXa hmoVm h¡, {H$ÝVw AmË_m H$s n{dÌVm Ho$ AmJo `h gwÝXaVm ^r
- CnXoe {gÕmÝV aËZ_mbm, íbmoH$ 18 gm_mÝ` h¡Ÿ& AmË_m nyU© kmZñd^mdr h¡, Eogr lÕm hmo OmZo na ew^amJ go Eogo
112 ^º$m_a àdMZ JmWm-19-20 113
nwÊ` H$m ~ÝY hmoVm h¡, {OgHo$ \$bñdê$n CgH$m OÝ_ ew^ joÌ _| hmoVm h¡Ÿ&
gmYmaU Ord H$mo Eogm nwÊ` Zht hmoVm h¡Ÿ& Omo dV©_mZ _| Bg joÌ _| OÝ_ boVo
h¢, do nyd© _| AmË_m Ho$ {damYH$ Ord hmoVo h¢Ÿ& `hm± dV©_mZ _| _Zwî` hmoZdo mbm H$mì` 31
Ord nyd^© d _| {Z`_ go {_Ï`mÑ{ï> Wm, {OgHo$ gå`½Xe©Z hmoZo na VrWªH$a N>Ì-Ì`§ Vd {d^m{V eem‘>-H$mÝV-
Zm_H$_© H$m ~ÝY hmoVm h¡, CgHo$ nwÊ` H$m AZw^mJ {d{eï> àH$ma H$m hmo OmVm _wƒ…¡ pñWV§ ñW{JV-^mZw-H$a-àVmn_²Ÿ&
h¡ Am¡a nmn H$m AZw^mJ Am¡a pñW{V H$_ hmoVo OmVo h¢, nwÊ` H$s pñW{V ^r H$_ _wº$m-\$b-àH$a-Omb-{dd¥Õ-emo^§
hmo OmVr h¡; {H$ÝVw CgH$m AZw^mJ ~‹T>Vm OmVm h¡Ÿ& à»`mn`pËÌOJV… na_oídaËd_²Ÿ&&31Ÿ&&
`{X VrWªH$a ^JdmZ H$s dmUr _| {H$gr Ho$ {bE AënH$mb _| _w{º$ OmZo
H$m H$WZ Am`o Vmo `h Cg àmUr H$m A{ÛVr` gå_mZ h¡, Omo VrZbmoH$ Ho$ {hÝXr H$mì`
AÝ` g^r gå_mZm| go loð> h¡; {H$ÝVw `{X CZH$s dmUr _| {H$gr Ho$ {bE A^ì` D±$Mo ah¢ gya Xw{V bmon, VrZ N>Ì Vw_ {Xn¢ AJmonŸ&
hmoZo H$m H$WZ hmo Vmo Cggo ~‹T>H$a H$moB© AÝ` An_mZ Zht h¡Ÿ& bm¡{H$H$ _| _mZ VrZ bmoH$ H$s à^wVm H$h¢, _moVr-Pmbagm¡¢ N>{~ bh¢Ÿ&&31Ÿ&&
{_bo `m Z {_bo, CgHo$ AmYma na {H$gr H$m _yë`m§H$Z Zht h¡Ÿ& AÝd`mW© - (eem‘> H$mÝV_²) MÝÐ_m Ho$ g_mZ gwÝXa H$mpÝV `wº$
{OgHo$ AÝVa§J _| M¡VÝ` ñd^md H$m ^mZ hmoVm h¡, dh A§Va§J _| (_wº$m\$b-àH$a-Omb{dd¥Õ-emo^_²) _{U-_wº$mAm| H$s Pmbam| go ~‹T>
A{^_mZ a{hV hmoVm h¡ Am¡a CgHo$ gƒo Xodm{X Ho$ à{V {dZ`^{º$ Am{X H$m JB© h¡ emo^m {OZH$s - Eogo AmnHo$ _ñVH$ na bJo hþE - bQ>H$o hþE VrZm| N>Ì
amJ ahVm h¡, CgHo$ \$b _| A{MÝË` nwÊ` H$m ~ÝY hmoVm h¡Ÿ& Omo VÎdkmZnydH© $ gwemo{^V hmo aho h¢Ÿ VWm (ñW{JV-^mZwH$aàVmn_²) gy`© H$s {H$aUm| Ho$
_mZ N>mS‹o >Vm h¡, CgH$mo CËH¥$ï> gå_mZ {_bVm h¡Ÿ& VrWªH$a H$m dmñV{dH$ dU©Z AmVn (à^md) H$mo amoH$Vo hþE do _mZmo ({ÌOJV…) VrZm| bmoH$m| Ho$
Eogm hr hmoVm h¡, Bg{bE CZH$s nhMmZ H$aZr hmo Vmo CÝh| n{dÌ ^md go XoImo, (na_oídaËd_²) na_oídanZo H$mo `m à^wVm H$mo (à»`mn`V²) àJQ> H$aVo hþE
V^r gƒo Xod H$s nhMmZ hmo gH$Vr h¡Ÿ& AnZr H$ënZm go CZH$s `WmW© ({d^m{V) gwemo{^V hmo aho h¢Ÿ&
nhMmZ Zht hmoVrŸ& J
H$mì` 31 na àdMZ
à_mXr hmoZm `mo½` Zht ^JdmZ Ho$ D$na aËZO{‹S>V VrZ N>Ì hmoVo h¢, CZH$m nwÊ` g~ àH$ma go
{J{h dmdma {d_wŠH$mo, ~hþ _w{U bmoE {d UpËW gå_Îm§Ÿ& CÎm_ h¡Ÿ& CZHo$ eara _| nwÊ` àH¥${V H¡$gr hmoVr h¡, `h ~VmVo h¢Ÿ&
Amb§dU {Ub`mU§, gÕmU§ ^m` qH$ ^{U`moŸ&& Omo VrWªH$a ^JdmZ H$mo amJ hmoZm, CngJ© hmoZm, Xdm, Amhma Am{X J«hU
H$B© AkmZr Ord AnZo H$mo gå`½Ñ{ï> _mZH$a A{^_mZ H$aVo h¢,
CZgo AmMm`© H$hVo h¢ - ho ^mB©! n§M _hmd«V Ho$ Ymar _w{Z ^r Amnm-na H$aZm _mZo, dh Aah§VXem _| hmoZdo mbo nwÊ`moX` H$mo Zht OmZVm h¡Ÿ&
H$mo OmZo {~Zm Ðì`qbJr hr ahVo h¢ Vmo {\$a J¥hñWm| H$s Vmo ~mV hr Š`m ídoVmå~a gåàXm` Ho$ njdmbm| H$mo gd©k ^JdmZ Ho$ ñdê$n H$m ^mZ
H$h|? Bg{bE {OZdmUr Ho$ AZwgma VÎd-{dMma _| CÚ_r ahZm `mo½` h¡Ÿ& Zht h¡Ÿ& VrWªH$a ^JdmZ Ho$ à{VHy$bVm `m amoJ H$m g§`moJ Zht hmoVm h¡Ÿ&
Wmo‹S>m-gm kmZ H$aHo$ AnZo H$mo gå`ŠËdr _mZH$a à_mXr hmoZm `mo½` ZhtŸ& O¡go - N>Var gy`-© {H$aUm| Ho$ g§Vmn go ~MmVr h¡, d¡go hr AmnHo$ VrZ N>Ì
- CnXoe {gÕmÝV aËZ_mbm, íbmoH$ 64 ^ì`OZm| H$mo g§gma Ho$ AmVmn go ~MmZo _| {Z{_Îm h¢Ÿ& nwÊ` H$m dU©Z nwÊ` H$s
114 ^º$m_a àdMZ JmWm-19-20 115
_{h_m ~VmZo Ho$ {bE `m nwÊ` {hVH$mar h¡ - Eogm ~VmZo Ho$ {bE Zht {H$`m
OmVm; {H$ÝVw OJV nyÁ` {ÌH$mbdoÎmm gd©k Ho$ VrWªH$aËd H$m ^mZ H$amZo Ho$
{bE {H$`m OmVm h¡Ÿ& VrWªH$a Ho$ VrZ N>Ì CZHo$ VrZ OJV H$m na_oídanZm H$mì` 32
~Vm aho h¢Ÿ& gmYmaU _Zwî` N>Ì H$mo hmW go nH$‹S>H$a MbVm h¡, {H$ÝVw AmnH$mo Jå^ra-Vma-ad-ny[aV-{X[½d^mJ-
Eogm Zht H$aZm n‹S>Vm h¡, AmnHo$ ñdm^m{dH$ nwÊ` `moJ go N>Ì {Zambå~r hmoVo ó¡bmoŠ`-bmoH$-ew^-g§J_-^y{V-Xj…Ÿ&
gÕ_©amO-O`-KmofU-KmofH$… gZ²
h¢Ÿ& jm{`H$ gå`ŠËdr BÝÐ ^r AmnH$s dÝXZm H$aVo h¢Ÿ& ^JdmZ² ! VrZ N>Ì Io XwÝXw{^Üd©Z{V Vo `eg… àdmXrŸ&&32Ÿ&&
Amngo Eogo gwemo{^V hmo aho h¢, _mZmo Amn hr VrZ bmoH$ Ho$ ñdm_r h¢Ÿ& BgàH$ma {hÝXr H$mì`
AmR> à{Vhm`m] _| go Mm¡Wo àm{Vhm`© "VrZ N>Ì' H$m dU©Z {H$`mŸ& XwÝXw{^-eãX Jha Jå^ra, Mhþ± {X{e hmo` Vwåhma¡ YraŸ&
ho ZmW! AmnH$s dmUr ~hþV Jå^ra h¡ & dñVwñdê$n H$m `WmW© kmZ H$amZo {Ì^wdZ-OZ {edg§J_ H$a¢, _mZy± O`-O` ad CÀMa¡Ÿ&&32Ÿ&&
_| EH$ _mÌ gX²>{Z{_Îm h¡, AmZÝXXm`H$ h¡Ÿ& AVEd XodJU hf©{d^moa hmoH$a AÝd`mW© - ho ^JdmZ² ! (Jå^ra-Vma-adny[aV-{Xp½d^mJ…) AnZr
AmnH$s dmUr g~H$mo gwZmZo Ho$ {bE hr _mZmo XwX§ {w ^ ~mOo ~Om-~OmH$a Am_§ÌU Jå^ra-ñnï> Am¡a _Ywa Üd{Z go {X½_ÊS>b H$mo JwO
± mVm hþAm (Ì¡bmoŠ` bmoH$
Xo aho h¢Ÿ& J ew^g“_ ^y{V-Xj) VrZm| bmoH$m| Ho$ àm{U`m| H$mo gËg_mJ_ H$m d¡^d àmá
H$amZo H$s KmofUm H$aVm hþAm (gÕ_©amO-O`-KmofUKmofH$… gZ²) g_rMrZ
_hm_w{Z H$s ar{V … bm¡{H$H$-ar{V go {déÕ {OZY_© Ed§ CgHo$ àUoVm VrWªH$a Xodm| H$s O`-O`H$ma H$aVm hþAm (XwÝXw{^…)
· bmoH$ nmn {H«$`mAm| _| Amgº$ hmoH$a àdV©Z H$aVm h¡, _w{Z nmn {H«$`m ZJm‹S>m (Vo) AmnHo$ (`eg…) `e H$m (àdmXr) {deXH$WZ H$aVm hþAm
H$m qMVdZ ^r Zht H$aVoŸ& (Io) JJZ _| (ÜdZ{V) JyO ± ahm h¡Ÿ&
· bmoH$ AZoH$ àH$ma go eara H$s g±^mb Am¡a nmofU H$aVm h¡, naÝVw
_w{ZamO AZoH$ àH$ma go eara H$mo narfh CËnÞ H$aHo$ CÝh| ghZ
H$mì` 32 na àdMZ
H$aVo h¢Ÿ& A~ Xod-XwÝXw{^ H$m dU©Z H$aVo h¢Ÿ& O¡go - emXr Ho$ g_` ~mOo ~OmVo h¢
· bmoH$ H$mo BpÝÐ`-{df` AË`ÝV {_ï> bJVo h¢, O~{H$ _w{ZamO {df`m| Am¡a H$hVo h¢ {H$ `h Z`m àg§J h¡, Bg{bE CËgd _ZmZm h¡; d¡go hr Xod
H$mo hbmhb {df g_mZ OmZVo h¢Ÿ& ^JdmZ Ho$ g_deaU _| {Xì` XwÝXw{^ ~OmVo h¢ Am¡a H$hVo h¢ {H$ ho Ordm| ! `{X
· bmoH$ H$mo AnZo nmg OZ-g_wXm` é{MH$a bJVm h¡, _w{ZamO Xygam| gËg_mJ_ H$aZm MmhVo hmo Vmo `hm± AmAmoŸ& AmË_m H$s F${Õ XoIZr hmo Vmo `hm±
H$m g§`moJ hmoZo na IoX _mZVo h¢Ÿ&
· bmoH$ H$mo ~ñVr gwhmdZr bJVr h¡, {H$ÝVw _w{Z H$mo {ZO©Z ñWmZ hr
AmAmoŸ&
{à` bJVm h¡Ÿ& H$hm± VH$ H$h|? _hm_w{Z H$s ar{V bm¡{H$H$-ar{V go O¡go nhbo g^m BH$Q²>R>r H$aZo Ho$ {bE Wmbr ~OmH$a KmofUm H$s OmVr
{déÕ hmoVr h¡Ÿ& Wr; d¡go hr Xod ZJm‹S>o ~OmVo h¢Ÿ& CZH$s AmdmO Xem| {XemAm| _| JyO
± Vr h¡Ÿ&
- nwéfmW©{gÕçwnm` … n¥ð> 22 ^JdmZ H$s {Xì`Üd{Z Ordm| H$mo gwI-gån{Îm àmá H$amZo _| g_W© h¡Ÿ& Eogm
g_mJ_ AZÝV H$mb _| {_bm h¡Ÿ& bmI H$m_ N>mS‹o >H$a Bg dmUr H$mo gwZZo H$mo
AmAmo Eogm {Z_§ÌU Bg Xod-XwÝXw{^ Ûmam {X`m OmVm h¡Ÿ& O¡go - {ddmh H$s
116 ^º$m_a àdMZ JmWm-19-20 117
{Z_§ÌU n{ÌH$m _| {bIm OmVm h¡ {H$ Ka H$m H$m_ N>mS‹o >H$a nYma|, {ddmh H$s
emo^m ~‹T>md|; d¡go hr ^JdmZ Ho$ g_deaU _| lr _ÊS>n hmoVm h¡, Cg_| ~mah
g^m`| hmoVr h¢, AÝVa§J ñdê$n bú_r H¡$gr h¡ - `h OmZZm, gwZZm hmo Vmo H$mì` 33
_ÊS>n _| (g_deaU _|) nYma|Ÿ& VrZ bmoH$ Ho$ Xod Ed§ _Zwî` ^r dhm± Amd| Vmo _ÝXma-gwÝXa-Z_oé-gwnm[aOmV-
OJh H$s H$_r Z hmo - Eogr CZH$s nwÊ` àH¥${V h¡Ÿ& ho ZmW ! Amn hr gƒo gÝVmZH$m{X-Hw$gw_moËH$a-d¥{ï>éÕmŸ&
O¡ZY_© H$s KmofUm H$aZodmbo h¢Ÿ& Amn hr KmofUm H$aVo h¢ {H$ AmË_Y_©, JÝYmoX-{~ÝXw-ew^-_ÝX-_éËà`mVm
nwÊ`a{hV, g§`moJa{hV h¡ Am¡a àË`oH$ AmË_m _| gd©kËd-e{º$ h¡Ÿ& Bg nwÊ`- {Xì`m {Xd… nV{V Vo dMgm§ V{Vdm©Ÿ&&33Ÿ&&
nmna{hV, g§`moJa{hV kmZ-ñd^md Ho$ Aml` go hr Y_© hmoVm h¡ - "Eogr {hÝXr H$mì`
XoeZm g_deaU _| hmoVr h¡ {H$ Omo Xoh H$s {H«$`m go `m nwÊ` go Y_© hmoZm _mZVm
_ÝX ndZ JÝYmoXH$ Bï>, {d{dY H$ënVé nwhn gwdï¥ >Ÿ&
h¡ dh ^JdmZ H$mo Zht g_PVm h¡Ÿ&
XwÝXw{^ g~H$mo {Z_§ÌU XoVr h¡ {H$ ^JdmZ H$s XoeZm gwZZo Ho$ {bE nYma|Ÿ& Xod H$a¢ {dH${gV Xb gma, _mZm¢ {ÛO-n§H${V AdVmaŸ&&33Ÿ&&
^JdmZ dmUr Ho$ H$Îmm© Zht h¢, CZHo$ CnXoe H$aZo H$s BÀN>m ^r Zht h¡, CZHo$ AÝd`mW© - [ ho ZmW! ] (JÝYmoX-{~ÝXw-ew^-_ÝX-_éËà`mVm)
dmUr ghO hr àH$Q> hmoVr h¡Ÿ& O¡gm CZH$m drVamJ nX h¡, d¡gr hr CZH$s dmUr gwJpÝYV ObH$Um| go g{hV gwIX-_m§JbrH$ _ÝX-_ÝX g_ra, Yr_r-Yr_r
hmoVr h¡Ÿ& CgHo$ Adbå~Z go empÝV {_bVr h¡, Bg{bE Cgo gwZZo Ho$ {bE ndZ Ho$ Pm|H$m| Ho$ gmW {JaZodmbr$ (CÕm {Xì`m) D$Õ©_I w r-CËH¥$ï>, _Zmoha
g_deaU _| Amd|Ÿ& O¡go - g§gma _| Xe df© H$m_ H$aZodmbo H$m gå_mZ g_mamoh XodmonZrV-ñdJu`, (_ÝXma-gwÝXa-Z_oé-gwn[aOmV-gÝVmZH$m{X) _ÝXma,
H$aVo h¢, d¡go hr ^JdmZ H$s à^wVm - H$s{V© ~VmZo Ho$ {bE XwÝXw{^ àH$Q> hmoVr h¡Ÿ& gwÝXa, Z_oé, nm[aOmV VWm gÝVmZH$ Am{X d¥jm| Ho$ (Hw$gw_moËH$a) gw_Zm| H$s
{OgHo$ Eogr nwÊ`-àH¥${V H$m CX` hmo, CgHo$ Amhma-nmZr H$s Amdí`H$Vm Zht (d¥{ï>…) dfm© ({Xd… nV{V) AmH$me go {JaVr h¡Ÿ& (dm) VWm (Vo dMgm§
hmoVr h¡Ÿ& Ho$dbkmZ Ho$ nyd© VH$ Amhma hmoVm h¡ Am¡a _b-_yÌm{X Zht hmoV;o {H$ÝVw V{V… nV{V) AmnHo$ dMZm| H$s n§{º$ AWm©V² {Xì`Üd{Z {IaVr h¡Ÿ&
Ho$dbkmZ hmo OmZo Ho$ ~mX Aah§V H$mo H$dbmhma ^r Zht hmoVm Ed§ ^JdmZ
Ho$ aº$m{Vgma Áda hmo Ed§ Xdm boZr n‹S>o - Eogm ^r Zht hmoVm h¡Ÿ& O~ ñdJ© Ho$ Xodm| H$mì` 33 na àdMZ
Ho$ hr amoJ Zht hmoVm Vmo drVamJr Xod Ho$ amoJ hmoZo H$m Vmo àíZ hr H$hm±? Bgr àH$ma ho ZmW ! nwînd¥{ï> Am¡a gwJpÝYV Obdfm© ~mø Am¡a Aä`§Va àgÞVm H$s
Xodm| Ho$ amoQ>r, Xmb, ^mV Am{X H$m Amhma Zht hmoVm, V~ drVamJr ^JdmZ Ho$ ÚmoVH$ h¡Ÿ& O¡go bmoH$ _| gmYmaU OZ Ho$ ñdmJV _| \y$b {~Ioao OmVo h¢,
Amhma H$s ~mV H¡$go hmo gH$Vr h¡? ñdJ© Ho$ Xodm{X {Og nyU© drVamJ à^w H$m CgràH$ma ^JdmZ Ho$ g_deaU _| {Xì`nwînm| H$s d¥{ï> hmoVr h¡Ÿ& gwJ{§ YV Ob-
JwUJmZ H$aVo h¢, Cg à^w Ho$ Amhma, amoJ, CngJ© Am{X AR>mah Xmof Zht hmoVo h¢Ÿ& {~ÝXw Am¡a _§X-_§X hdm Ho$ gmW \y$b {JaVo h¢, {H$ÝVw Bggo ^JdmZ H$mo Hw$N>
J à`moOZ Zht h¡Ÿ& `h g~ Vmo XodVm AnZr ^{º$de H$aVo h¢Ÿ& gÝVm| Ho$ öX` _|
{_Ï`mËdê$nr _hmamoJ ^r AmË_m H$m AmZÝX {hbmoa| boVm h¡ Am¡a VrWªH$a ^JdmZ Vmo gmjmV² nyU©
O¡Z dMZ A§OZdQ>r, Am±O¡ gwJwé àdrZŸ& na_mZÝX ê$n h¢Ÿ& CZHo$ g_deaU _| Omo {Xì` \y$b ~agVo h¢, CZH$s S>S§ >r Ed§
amJ{V{_a VD$ Zm {_Q>¡, ~‹S>mo amoJ b{I brZŸ&& _wI D$na H$s Amoa ahVm h¡Ÿ& `h ^JdmZ Ho$ Bg CnXoe H$m àVrH$ h¡ {H$ A§Va
- H${dda ^yYaXmg … O¡Z eVH$, N>ÝX 36 _| d¥qÕJV hmoAmo Ed§ n{dÌVm _| D$Üd©_I w r ~ZmoŸ&
118 ^º$m_a àdMZ JmWm-19-20 119
ho ^JdmZ ! Amn nyU© {dH${gV hþE h¢ Am¡a Amn hr ^ì`ê$nr H$_bm| H$mo
{dH${gV H$aZo _| H$maU h¢Ÿ& Bg ^{º$ _| ew^-^md AmVo h¢, {H$ÝVw CZ_| amJ
H$s _w»`Vm Zht h¡Ÿ& eara VWm dMZ H$s {H«$`m go nwÊ`-nmn Zht h¡, {H$ÝVw H$mì` 34
ew^-^md go nwÊ` h¡Ÿ& Jm` H$mo har Kmg S>mbZo _| Omo AZwH$ånm H$m ^md h¡, ewå^Ëà^m-db`-^y[a-{d^m {d^moñVo
bmoH$Ì`o Úw{V_Vm§ Úw{V_m{jnÝVrŸ&
dh ew^-^md h¡, d¡go hr ^JdmZ H$s ^{º$ H$m ^md ew^ h¡Ÿ& àmoÚ{ÔdmH$a-{ZaÝVa-^y[a-g§»`m
Xod ^{º$-^md go nwînd¥{ï> H$aVo h¢Ÿ& do nwîn _ÝXma, gwÝXa, nm[aOmV XrßË`m O`Ë`{n {Zem_{n gmo_-gm¡å`m_²Ÿ&&34Ÿ&&
Am{X H$ënd¥jm| Ho$ h¢Ÿ& do _mZmo AmnHo$ n{dÌ dMZm| Ho$ {dñVma Ho$ ÚmoVH$ h¢Ÿ&
^º$ H$hVm h¡ {H$ ho à^w ! OJV _| Omo ^r gwÝXaVm {XImB© XoVr h¡, _¢ Cg_| {hÝXr H$mì`
Vw_ VZ-^m_ÊS>b {OZMÝX, g~ Xw{Vd§V H$aV h¡ _ÝXŸ&
AmnHo$ {à` dMZm| H$s {Xì`Vm hr XoIVm hÿ,± AÝ` {H$gr H$s _hÎmm Ñ{ï>JmoMa
H$mo{Q>eI
§ a{d VoO {N>nm`, e{e {Z_©b {Z{e H$a¡ AN>m`Ÿ&&34Ÿ&&
Zht hmoVr h¡Ÿ& ho ZmW! _¢ nwînd¥{ï> H$mo AmnHo$ dMZm| Ho$ àdmh H$m hr ê$n _mZVm
AÝd`mW© - ({d^mo… Vo) ho à^mo ! AmnHo$ (ewå^Ëà^m-db`-
hÿ± AWdm Eogm bJVm h¡ {H$ dfm© H$s Ymam OmZH$a njrJU AmnH$s n{dÌ
^y[a-{d^m) AË`ÝV emo^ZrH$ à^m_§S>b H$s A{Ve` OJ_JmVr Á`mo{V
dmUr gwZZo Ho$ {bE n§{º$~Õ hmoH$a AmVo h¢Ÿ&
(àmoÚV² {XdmH$a-{ZaÝVa-^y[a-g§»`m) àH¥$ï> ê$n go CXr`_mZ Ag§»`
AmnHo$ _Zmoha dMZm| go A{Ib {díd à^m{dV Ed§ Jm¡admpÝdV hmoVm h¡Ÿ&
gy`© H$mo gKZ-A{dab OJ_JmVr hþB© VoO`wŠV H$mpÝV Ho$ gÑe h¡Ÿ& (bmoH$Ì`o
_¢ AmnH$s AX²>^Vw _{h_m AnZr Ag_W© dmUr go H¡$go H$hÿ± ? _oam AmË_m
Úw{V_Vm§ Úw{V_²) VrZm| bmoH$m| _| {OVZo ^r XoXrß`_mZ nXmW© h¢ CZH$s Úw{V H$mo
AÝVa _| {IbH$a O~ Amn O¡gm nyU© {dH${gV hmo, V~ H$ht _wPgo AmnH$s
(Am{jnÝVr) bpÁOV H$aVr hþB,© {VañH¥$V H$aVr hþB© (gmo_-gm¡å`m_² A{n)
nyU© AmamYZm hmo gHo$JrŸ& _hmd«VYmar ^mdqbJr g§V lr _mZVw“ AmMm`© Ho$
MÝÐ_m gwÑe gm¡å`-erVb hmoZo na ^r (XrßË`m) AnZr H$mpÝV go ({Zem_²
^{º$ Ho$ {dH$ënê$n _| Bg AX²>^Vw ñVw{V H$s aMZm hþB© h¡Ÿ& J
A{n) am{Ì H$mo ^r (O`{V) OrVVr h¡Ÿ&
Ho$dbkmZr H$s _{h_m H$mì` 34 na àdMZ
Ho$dbr {OZoe nadñVw H$mo Z Jh¡ VO¡, Bg H$mì` _| ^JdmZ Ho$ ^m_ÊS>b H$m H$WZ h¡Ÿ& à^w Zo gd©k nX àmá
VWm naê$n Z àZd¡ {Vhw± H$mb _|Ÿ&& {H$`m h¡Ÿ& CZHo$ eara H$s H$mpÝV CËH¥$ï> VoO`wº$ hmoVr h¡Ÿ& _mZmo dh ñd`§ hr
OmV¢ Vm{H$ kmZOmo{V OJr h¡ AH§$nê$n, ^m_ÊS>b ~Z JB© hmoŸ& CZHo$ AÝVa _| M¡VÝ` YmVw {dH${gV hmo JB© h¡, Cggo
N>m`H$ ñd^mdgwI dod¡ gd© hmb _|Ÿ&&
gmoB© gd© dñVw H$mo {dbmoH¡$ OmZ gad§J,
eara ^r ~Xb J`m h¡; AV… eara _| àH$me H$m _ÊS>b à^mVH$mbrZ àH$me
a§M hÿ Z ~mH$s ah¡ kmZ Ho$ COmb _|Ÿ& H$s AgmYmaU emo^m g{hV hmoVm h¡Ÿ&
Amagr H$s BÀN>m {~Zm O¡go KQ>nQ>m{XH$, ho à^w! hOmam| gy`m] Ho$ g_mZ AmnHo$ ^m_ÊS>b H$s A{Ve` emo^m VrZ
hmoV à{Vq~{~V Ë`m| kmZr JwZ_mb _|Ÿ&& bmoH$ Ho$ g_ñV H$mpÝV_mZ nXmWm] H$s VwÀN>Vm Ed§ AmnH$s _hmZVm àH$Q> H$a
- H${dda d¥ÝXmdZXmg … àdMZgma na_mJ_, N>ÝX 136 ahr h¡ VWm MÝÐ Ho$ g_mZ gwÝXa hmoZo go am{Ì H$m ^r A^md H$aVr h¡Ÿ&
120 ^º$m_a àdMZ àdMZgma JmWm-19-20 119
{OgH$s VwbZm _| g_ñV H$mpÝVdmZ nXmWm] H$m {VañH$ma hmo Om`o Eogm
àH$me_mZ ^m_ÊS>b ^JdmZ Ho$ _ñVH$ Ho$ nrN>o gwemo{^V hmoVm h¡Ÿ& CgHo$
gm_Zo gy`,© MÝÐ H$m VoO ^r \$sH$m bJVm h¡Ÿ& à^w! AmnHo$ eara H$s H$mpÝV H$mì` 35
Ed§ àH$me go Eogm bJVm h¡, _mZmo AZoH$ CJVo hþE gy`© hr h¢Ÿ& Bggo nyUm©ZÝX ñdJm©ndJ©-J_-_mJ©-{d_mJ©Uïo >…
H$s àm{á hmoVr h¡Ÿ& {OgZo nyd© ^d _| `m Bg ^d _| VrWªH$a Zm_H$_© H$m ~ÝY gÕ_©-VÎd-H$WZ¡H$-nQw>{óbmoŠ`m…Ÿ&
{H$`m hmo, CgHo$ eara H$s Xem Eogr hmoVr h¡Ÿ& ^JdmZ Ho$ eara Ed§ ^m_ÊS>b {Xì`Üd{Z^©d{V Vo {deXmW©-gd©-
^mfm-ñd^md-n[aUm_-JwUà¡ `© moÁ`…Ÿ&&35Ÿ&&
H$mo gy`© H$s Cn_m Zht Xr h¡, Š`m|{H$ CZ_| gy`© O¡go AmVmn Zht h¡Ÿ& BgràH$ma
CÝh| MÝÐ_m H$s Cn_m ^r `w{º$-`wº$ Zht h¡; Š`m|{H$ Ohm± ^JdmZ h¢, dhm±
{hÝXr H$mì`
ñdJ©-_moI-_maJ g§Ho$V, na_-Ya_ CnXoeZ hoVŸ&
AkmZê$nr am{Ì Zht {XIVr h¡Ÿ& Bg{bE ho ZmW! AmnH$mo gy`© Am¡a MÝÐ_m H$s {Xì` dMZ Vw_ {Ia¢ AJmY, g~ ^mfmJ{^©V {hV gmYŸ&&35Ÿ&&
Cn_m Zht Xr Om gH$Vr - Eogm AmnH$m ^m_ÊS>b h¡Ÿ& AmnHo$ eara H$s Eogr AÝd`mW© - [ ho {OZoÝÐ ! ] (Vo {Xì`Üd{Z…) AmnH$s Abm¡{H$H$
hr `mo½`Vm h¡Ÿ&
dmUr (ñdJ©-AndJ©) XodbmoH$ d {Zdm©UbmoH$ H$mo (J_-_mJ©) OmZo Ho$ {bE
AmnHo$ AÝVadVu kmZñdê$n H$s Š`m ~mV H$aZr? ho à^w! AmnH$s à^m
({d_mJ©U-Bï: ^d{V>) AZwgY § mZ H$aZo _| AWdm _mJ©Xe©Z H$aZo _| A^rï>
VoOñdr hmoVo hþE ^r AmVmnH$mar Zht h¡, dh MÝÐ_m O¡gr erVbVm àXmZ
H$aZo dmbr h¡Ÿ& ^JdmZ Ho$ g_deaU _| am{Ì-{Xdg H$m H$moB© ^oX Zht h¡Ÿ& O~ h¡, ghm`H$ h¡Ÿ& [ VWm ] ({ÌbmoŠ`m…) VrZm| bmoH$m| H$mo (gÕ_©-VÎd-
AmnH$mo gd©k nX àH$Q> hþAm, V~ VrWªH$a àH¥${V H$m \$b {_bmŸ& `h àH¥${V H$WZ-EH$-nQw>…) g_rMrZ Y_©-dñVwñdê$n `m Y_© Ho$ VÎdm| Ho$ à{VnmXZ
Ü`mZñW Xem _| ~±YVr h¡, {H$ÝVw CgH$m CX` 13d| JwUñWmZ _| hmoVm h¡Ÿ& O~ H$aZo _| gj_ h¡, {ZnwU h¡Ÿ& [ Ed§ ] ({deXmW©-gd©-^mfm-ñd^md-
nyU© n{dÌVm àH$Q>r, V~ Eogm nwÊ` hmoVm h¡Ÿ& Omo `h Z g_Po, dh VrWªH$a Xod n[aUm_-JwU…¡ à`moÁ`…) gånyU© Ðì`-JwU-n`m©`m| Ho$ Am¡a CZHo$ ^mdm| H$mo
H$mo hr Zht g_PVm h¡Ÿ& J àJQ> H$aZo _| gj_ h¡ Am¡a gd©^mfm _| n[aUV hmoZo H$s gm_Ï`©dmbr hmoVr h¡Ÿ&
AWm©V² ho {Xì`^mfmnVo ! AmnH$s H$ë`mUH$mar {Xì`Üd{Z ñdJ© d _moj
{OZ_wI Ðhgm¢ {ZH$gr A^§J .......
H$m _mJ© {XImZodmbr h¡ VWm VrZm| bmoH$m| Ho$ àm{U`m| H$mo g_rMrZ Y_© `m
na-n[aU{Vgm¢ AË`ÝV {^Þ, {ZO n[aU{Vgm¢ A{V hr A{^ÞŸ&
AË`ÝV {d_b g~ hr {deof, _b boe emoY amImo Z eofŸ&&2Ÿ&& Ordm{X VÎdmW© VWm Ðì`-JwU-n`m©` H$m ñdê$n g_PmZo _| g_W© h¡ Ed§
_w{Z-_Z-_pÝXa H$mo AÝYH$ma, {Vg hr àH$megm¢ ZeV gmaŸ& AmnH$s Abm¡{H$H$ {Xì`dmUr H$m `h _hmZ A{Ve` h¡ {H$ dh {^Þ-{^Þ
gmo gwb^ ê$n nmd¡ Z AW©, {Og H$maU ^d-^d ^«_o ì`W©Ÿ&&4Ÿ&& ^mfmAm| _| n[aU_Z H$aZo Ho$ ñdm^m{dH$ JwU go `wŠV h¡Ÿ&
Vw_ JwU gw{_aU gmJa AWmh, JUYa garI Zht nma nmhŸ&
Omo ^dX{Y nma A^ì` amg, nmd¡ Z d¥Wm CÚ_ à`mgŸ&&6Ÿ&& H$mì` 35 na àdMZ
{OZ-_wI Ðhgm¢ {ZH$gr A^§J, A{V ~oJ ê$n {gÕmÝV J§JŸ& ho ^JdZ² ! AmnH$s {Xì`Üd{Z AZjar h¡Ÿ& gd©k ^JdmZ H$s dmUr H$mo
Z`-gá-^§J-H$„mob _mZ, {Vhþ± bmoH$ ~hr Ymam à_mZŸ&&7Ÿ&& hr {Xì`Üd{Z H$hm OmVm h¡Ÿ& Aah§V ^JdmZ H$s g_deaU g^m _| `h
- H${dda gÝVbmb … {gÕMH«${dYmZ, n§M_ nyOm H$s O`_mbm {Xì`Üd{Z ^ì` Ordm| Ho$ ^m½` go à{V{XZ VrZ ~ma Xmo-Xmo K‹S>r {Iam H$aVr h¡,
122 ^º$m_a àdMZ H$mì`-35 123

`h dmUr {~Zm BÀN>m Ho$ hr {IaVr h¡, Š`m|{H$ CZHo$ BÀN>m H$m Vmo gd©Wm {H$ÝVw lmoVm H$mo dh gmjar gwZmB© n‹S>Vr h¡Ÿ& CZH$s ›H$ma Üd{Z gwZH$a
A^md hr hmo J`m h¡Ÿ& N>ÙñW (AënkmZr) _Zwî`, Xod Am{X H$s Vah AmnH$s JUYa AW© {dMmaVo h¢Ÿ& CZH$s dmUr H$mo ›H$ma H$s Cn_m AIÊS> EH$mja
dmUr H«$_dmbr AWm©V² H«$_-H«$_ go EH$-EH$ eãX Ho$ ê$n _| _wh± go {ZH$bZo ~VmZo Ho$ {bE Xr h¡Ÿ&
dmbr Zht h¡Ÿ& ""Mmho Omo àíZ H$ao Am¡a ^JdmZ CZH$m CÎma X| - g_deaU _| Jmoå_Q>gma _| Eogm dU©Z h¡ {H$ ^JdmZ H$s AIÊS> {Zajar dmUr {ZH$bVr
Eogm Zht hmoVmŸ&'' gmYmaU _Zwî`, {ó`m± ^JdmZ go grYo àíZ Zht H$aVoŸ& h¡, {H$ÝVw lmoVm AnZr `mo½`VmZwgma Cgo AnZr ^mfm _| g_P boVm h¡Ÿ& BgàH$ma
bmoH$ _| ^r gmYmaU OZ amOg^m _| amOm go grYo àíZ Zht H$a gH$VmŸ& {\$a Cº$ AmR> íbmoH$m| _| ^JdmZ Ho$ AmR> à{Vhm`m] H$m dU©Z {H$`m h¡Ÿ& `o CZH$r
gmjmV² na_mË_m go gmYmaU (nwÊ`hrZ) ór-nwéf àíZ H¡$go H$a gH$Vo h¢? ~mø F${Õ`m± h¢, Omo {H$ CZH$s AmÝV[aH$ n{dÌVm H$s àVrH$ h¢Ÿ&
Zht H$a gH$VoŸ& A~ AmJm_r íbmoH$m| _| ^JdmZ Ho$ A{Ve`m| H$m dU©Z {H$`m Om`oJmŸ&
ho ZmW ! gmYH$ _w_j w w H$mo AmnH$s dmUr Bï> h¡, {H$ÝVw AkmZr {_Ï`mËdr ^JdmZ n¥Ïdr na {~hma Zht H$aVo, do gmYmaU Ordm| H$s Vah n¥Ïdr{ebm na
H$mo Bï> Zht bJVrŸ& Bg n§M_H$mb Ho$ gmYH$ _w{ZJU ^r ñdJ© hr Om`|J,o Bg Zht ~¡R>Vo h¢Ÿ& J
joÌ d H$mb go _w{º$ gå^d Zht h¡, Š`m|{H$ CZHo$ A^r amJ {dÚ_mZ h¡ VWm {ZíM`-ì`dhma … gmW-gmW
_w{º$ Ho$ `mo½` nwéfmW© Zht h¡Ÿ&
dV©_mZ _| ñdJ© Ed§ AënH$mb _| _moj OmZodmbm| H$mo hr AmnH$s dmUr {ZíM` Ho$ g_mZ ì`dhma-_moj_mJ© ^r Ü`mZ _| hr àJQ> hmoVm
Bï> bJVrŸ& drVamJr H$s dmUr drVamJ-ñd^md Am¡a drVamJ-Ñ{ï>ndy H© $ nwÊ` h¡, Bg{bE ì`dhma go {ZíM` _moj_mJ© hmoVm h¡ - `h ~mV hr Zht
H$m ^r `WmW© ñdê$n ~VmZodmbr h¡, {H$ÝVw AÝ` {H$gr H$s dmUr dmñV{dH$ ahVrŸ& Ðì`g§Jh« H$s JmWm 48 _| H$hm h¡ {H$ ""Xw>{dh§{n _moŠIhoC§
ñdê$n Zht ~VmVr h¡Ÿ& ~mbH$, d¥Õ, new-njr, Xod Am{X g~ Cgo AnZr- PmUo nmCU{X O§_Uw r {U`_m' AWm©V² XmoZm| àH$ma Ho$ _moj Ho$ H$maU
AnZr ^mfm _| g_P boVo h¢; Š`m|{H$ dh gd©^mfm_` h¡Ÿ& dmUr H$m gd©^mfm_` (_moj_mJ©) Ü`mZ _| àJQ> hmoVo h¢Ÿ& {ZO M¡VÝ` H$m Aml` H$aZo na
hmoZm nwÊ` Ho$ A{MÝË` `moJ H$m n[aUm_ h¡Ÿ& VrWªH$a H$s dmUr g~ ^mfm ê$n {ZíM` _moj_mJ© àJQ> hmoVm h¡ - Eogm Zht h¡; Š`m|{H$ XmoZm| EH$ gmW
hmo OmVr h¡Ÿ& Omo Ord Cgo g_Po, dh `hr g_PVm h¡ {H$ ^JdmZ _oar ^mfm _| àJQ> hmoVo h¢Ÿ&
~mob aho h¢Ÿ& `h Ord H$s `mo½`Vm h¡ Am¡a nwÊ`moX` Cg_| {Z{_Îm h¡Ÿ&
AmZÝX Ho$ ZmW ^JdmZ AmË_m H$mo Ü`o` ~ZmH$a Ü`mZ H$aZo na
AmMm`©Xdo {Xì`Üd{Z Ho$ Bg dU©Z Ûmam drVamJ ^md H$m H$WZ H$aVo h¢Ÿ&
{ZíM`-_moj_mJ© àJQ> hmoVm h¡; Cgr H$mb _| Omo amJ eof ahVm h¡,
ho ñdm{_Z² ! AmnH$s dmUr _moj_mJ© ~VbmVr h¡, dh gd© Ordm| H$mo {hV
H$m _mJ© ~VmZo _| g_W© h¡Ÿ& AmnH$s dmUr gd©^mfmê$n ~Z OmVr h¡, Cggo Cgo ì`dhma _moj_mJ© H$hm OmVm h¡Ÿ& Bg H$maU {ZíM`-ì`dhma
Am`© AnZr Am`©-^mfm _| VWm AZm`© AnZr AZm`© ^mfm _| AmnH$m AmJo-nrN>o Zht h¢ Am¡a ì`dhma go {ZíM` ^r Zht hmoVm h¡Ÿ&
CnXoe g_P OmVo h¢Ÿ& ^JdmZ Ho$ Or^, Amoð>, H§$R>, Vmbw Am{X Ho$ {hbo - AmÜ`mpË_H$gËnwéf lr H$mZOrñdm_r
{~Zm gdmªJ go dmUr àH$Q> hmoVr h¡Ÿ& dh dmUr Vmo {Zajar hr àH$Q> hmoVr h¡, àdMZaËZmH$a ({hÝXr) ^mJ 2, n¥ð> 413
^º$m_a àdMZ H$mì`-36 125
H$hm J`m h¡ {H$ VrWªH$a O_rZ na MbVo h¢, do dZnmb H$s Amkm boVo h¢; {H$ÝVw
`h H$WZ `WmW© Zht h¡Ÿ& Hw$N> bmoJ nwÊ` H$s AZwH$y bVm nmZo Ho$ {bE ^º$m_a
H$mì` 36 ñVmoÌ H$m nmR> H$aVo h¢, `h ^r R>rH$ Zht h¡Ÿ& ñVw{V H$aZo go Vmbo Qy>Q>o Wo `h Vmo
C{ÞÐ-ho_-Zd-n‘>O-nwÄO-H$mÝVr {Z{_Îm H$m H$WZ h¡, nwÊ`-CX` hmo Vmo Eogm ~Zmd ~Zo, AÝ`Wm ZhtŸ&
n`w„
© gÞI-_`yI-{eIm{^am_m¡Ÿ& ho {OZoÝÐ ! AmnHo$ MaU {Ibo hþE H$_b Ed§ ñdU© O¡go dU© Ho$ h¢Ÿ& ^JdmZ
nmXm¡ nXm{Z Vd `Ì {OZoÝÐ YÎm… Am{XZmW H$m eara ñdU©-dU© H$m WmŸ& ^JdmZ Ho$ gm{Ve` nwÊ` Ho$ \$b H$m nyU©
nÙm{Z VÌ {d~wYm… n[aH$ën`pÝVŸ&&36Ÿ&& dU©Z dmUr go Zht {H$`m Om gH$VmŸ& ^JdmZ O_rZ go 5000 YZwî` D±$Mo
{hÝXr H$mì` AmH$me _| J_Z H$aVo h¢ Am¡a g_deaU _| ^r BVZo hr D±$Mo ahVo h¢Ÿ& VrWªH$aXod
{dH${gV-gwdaZ-H$_b-Xw{V, ZI-Xw{V {_{b M_H$mqhŸ& Ho$dbr gd©k hmoZo Ho$ ~mX H$^r ^r O_rZ na Zht MbVoŸ& Omo Eogm Zht _mZVo,
Vw_ nX nXdr Oh± Yamo, Vh± gwa H$_b aMmqhŸ&&36Ÿ&& CÝh| n{dÌVm H$s à^wVm Ed§ nwÊ` H$s CËH¥$ï>Vm H$m kmZ Zht h¡Ÿ& ^JdmZ Ho$ ZmIyZm|
AÝd`mW© - ({OZoÝÐ !) ho {OZoÝÐ ! (Vd nmXm¡) AmnHo XmoZm| nJ, H$s H$mpÝV gy`© Ho$ g_mZ gwemo{^V hmoVr h¡, CgH$s VwbZm _| BÝÐmgZ H$s H$mpÝV
`wJb MaU (C{ÞÐ-ho_-Zd-n§H$O-nwO § -H$mÝVr) {Ibo hþE ZyVZ ñdU©dU© ^r ZJÊ` h¡Ÿ& ho ZmW ! Ohm±-Ohm± AmnHo$ MaU aIo OmVo h¢, dhm±-dhm± Xod
Ho$ H$_b g_yh Ho$ g_mZ H$mpÝV_mZ h¢ VWm (n`w©„gZ² ZI-_`yI- gwÝXaV_ ñdU© H$_b aMVo OmVo h¢Ÿ& `h g~ AmnHo$ nwÊ`-àVmn go hmoVm h¡Ÿ& Eogo
{eIm{^am_m¡) g~ Amoa go \¡$bZodmbr ZmIyZm| H$s {H$aUm| H$s à^m go _Zmoha ñdU©H$_bmo§ na hr AmnH$m (AYa) {dhma hmoVm h¡Ÿ& Ohm± Amn MaU aIVo h¢,
h¢Ÿ& [do nX-`wJb] (`Ì nXm{Z YÎm:) Ohm±-Ohm± nJ (H$X_) aIVo h¢ (VÌ CgHo$ Mmam| Amoa ñdU©H$_b ~Z OmVo h¢ - Eogm dU©Z emóm| _| h¡Ÿ&
{d~wYm: nÙm{Z n[aH$ën`pÝV) dhm± XodJU AmJo-AmJo ñdU©dU© Ho$ H$_bm| VrWªH$a _w{ZXem _| Ohm± Amhma boZo Om`|, dhm± aËZd¥{ï> hmoVr h¡Ÿ& CZHo$
H$s aMZm H$aVo OmVo h¢Ÿ& AWm©V² - AmË_m _| Eogr e{º$ àJQ> hmoVr h¡ {H$ _w{Z AdñWm _| ^r aËZd¥{ï> hmoVr h¡Ÿ& {OÝh|
ho {OZoÝÐda ! AmnHo$ nmdZ `wJb MaU {Ibo hþE ZdrZ ñdU©dU© Ho$ Ho$dbkmZ `wº$ na_mË_Xem àH$Q> hþB,© CZH$m nwÊ` CX` H¡$gm hmoVm h¡, BgH$m
gamoOg_yh Ho$ g_mZ H$mpÝV_mZ h¢Ÿ& CZHo$ ZIm| go MVw{X©H$² {H$aU| {~Ia ahr dU©Z ^r emóm| _| {bIm J`m h¡Ÿ& {OgZo nwÊ` Am¡a n{dÌVm H$m ñdê$n Zht
h¢Ÿ& Y_m}nXoe Ho$ {bE {dhma H$aVo g_` AmnHo$ Ûmam Ohm±-Ohm± nJ aIo OmVo g_Pm h¡, Cgo AIÊS>mZÝX à^w drVamJ H$m ^mZ Zht h¡Ÿ& {OÝh| Ho$dbkmZ àJQ>
h¢, dhm±-dhm± XodJU H$pënV ñdU©H$_bm| H$s aMZm H$aVo OmVo h¢Ÿ& hmo J`m, CZ VrWªH$a Ho$ nwÊ` H$s Š`m _{h_m H$a| ? dh gm{Ve` nwÊ` hmoVm h¡Ÿ&
ho ZmW ! AmnHo$ {dhma Ho$ g_` AmnHo$ MaUm| Ho$ ZrMo H$_b hmoVo h¢,
H$mì` 36 na àdMZ AmJo-AmJo Xod O`-O`H$ma H$m eãXKmof H$aVo h¢Ÿ& ho {OZoÝÐ ! Amn Y_© Ho$
VrWªH$a Xod _| n{dÌVm H$s nyUV© m, à^wVm Am¡a nwÊ` H$s CËH¥$ï>Vm H$m CnXoe Ho$ {bE {dhma H$aVo h¢, {H$ÝVw Bg_| AmnH$mo {H$gr àH$ma H$s BÀN>m Zht
`moJ drVamJVm g§Xe o gwZmZo Ho$ {bE h¡Ÿ& h¡Ÿ& eara Ho$ n[aU_Z go hr eara MbVm h¡Ÿ& Amn {dhma H$aVo h¢ - Eogm Omo
lr _mZVw“ AmMm`© AnZo Bg ñVmoÌ _| drVamJr na_mË_m H$s ñVw{V H$aVo h¢ H$hm OmVm h¡, dh AmnHo$ {dhma Ho$ g_` ghO gwb^ {Z{_Îmm| H$m kmZ H$amZo
{H$ ho {OZoÝÐ Xod ! Amn AÝV[aj _| AYa hr {dhma H$aVo h¢Ÿ& ídoVmå~a emóm| _| Ho$ {bE H$hm OmVm h¡Ÿ& AZÝV VrWªH$a hþE h¢, hmoVo h¢ Am¡a hm|J,o do g~ EH$ hr
126 ^º$m_a àdMZ
àH$ma Ho$ hmoVo h¢Ÿ& g~H$s ~mø Am¡a AÝVa H$s F${Õ EH$ hr àH$ma H$s hmoVr h¡,
CZH$s BÀN>m Ho$ {~Zm hr {dhma hmoVm h¡Ÿ&
VrWªH$a àH¥${V Ho$ àVmn go g_deaU _| O¡gr {d^y{V d emo^m hmoVr h¡,
H$mì` 37
d¡gr AÝ` {H$gr Ho$ Zht hmoVr h¡Ÿ& ^JdmZ Mma A§Jb w D±$Mo hmo OmVo h¢, ZrMo BËW§ `Wm Vd {d^y{Va^ypÁOZoÝÐ
H$_b ahVo h¢, {H$ÝVw do AYa hr {dhma H$aVo h¢Ÿ& {Z`_gma _| Q>rH$mH$ma Y_m}nXoeZ{dYm¡ Z VWm nañ`Ÿ&
AmMm`© H$hVo h¢ {H$ AmË_m aOH$U H$m H$m`© Zht H$aVm Am¡a amJ ^r Zht `mX¥Šà^m {XZH¥$V… àhVmÝYH$mam
H$aVm, {H$ÝVw drVamJ _mJ© ^wbm {X`m J`m h¡, Bg{bE bmoJm| H$mo àíZ CËnÞ VmX¥ŠHw$Vmo J«hJUñ` {dH$m{gZmo@{nŸ&&37Ÿ&&
hmoVm h¡ {H$ BÀN>m a{hV drVamJ ^JdmZ dmUr H¡$go ~mob gH$Vo h¢ ? {~Zm {hÝXr H$mì`
BÀN>m Ho$ dmUr Zht {ZH$b gH$Vr h¡ ? CgH$m g_mYmZ `h h¡ {H$ dmUr Ho$ Eogr _{h_m Vw_ {df¢, Am¡a Ya¡ Zqh H$mo`Ÿ&
H$maU dmUr {ZH$bVr h¡, BÀN>m go dmUr {ZH$bZo H$s ~mV `WmW© Zht h¡Ÿ& gyaO _| Omo OmoV h¡, Zqh Vmam-JU hmo`Ÿ&&37Ÿ&&
(H$B© ~ma BÀN>m hmoVo hþE ^r dmUr Zht {ZH$bVr h¡Ÿ&) AÝd`mW© - ({OZoÝÐ !) ho {OZoída ! (BËW_²) BgàH$ma nydm}º$mZwgma
AmJo AmMm`©Xdo ~Vm`|Jo {H$ g_deaU H$s F${Õ VrWªH$a Xod Ho$ {gdm` g_deaU _| {damO_mZ hmoH$a (Y_m}nXoeZ-{dYm¡) Y_m}nXoe H$s {H«$`m
{H$gr AÝ` Ho$ Zht hmoVrŸ& J H$aVo g_` (`Wm {d^y{V: A^yV)² O¡gm Eoíd`© AmnH$m Wm (VWm nañ` Z)
d¡gm d¡^d AÝ` bm¡{H$H$ Xodm| _| Zht nm`m OmVmŸ& ({XZH¥$V: à^m `mÑH²$
Omo na_mV_ gmo hr _¢ àhV-AÝYH$mam) gy`© H$s Á`mo{V O¡gr AÝYH$ma H$s ZmeH$ h¡ (VmÑH²$
Joh-H$m`© `Ú{n H$a|, VX{n ñdmZw^d XjŸ& {dH$m{gZ: A{n J«h-JUñ` Hw$V: ?) d¡gr Á`mo{V C{XV hþE - {Q>_{Q>_mVo
Ü`mdo gXm {OZo e nX, hmo ` _w º $ àË`jŸ&&18&& VmamJUm| Ho$ nmg H$hm± go hmo gH$Vr h¡ ? AWm©V² Zht hmo gH$VrŸ&
{OZ gw_amo {OZ {MÝVdmo, {OZ Ü`mdmo _Z ewÕŸ& H$mì` 37 na àdMZ
bhmo na_nX j{UH$ _|, hmoH$a Ho$ à{V~wÕŸ&&19&& ho {OZoÝÐ Xod ! A~ Vmo AmnZo nyU© drVamJ Xem àmá H$a br h¡, {H$ÝVw
{OZda Aé ewÕmË_ _|, qH${MV² ^oX Z OmZŸ& Aënk Xem _| O~ amJ-Ûof Wm, V~ ^r AmnH$mo Cg amJ H$m AmXa Zht Wm;
_moj AW© ho `mo{JOZ ! {ZíM` go `h _mZŸ&&20&& Š`m|{H$ Cg amJ go ^r CËH¥$ï> nwÊ` H$m hr ~§Y hmoVm h¡Ÿ&
gmo {OZ gmo AmV_ {bImo, {ZíM` ^oX Z a#mŸ& O~ Y_m}nXoe hmoVm h¡, Cg g_` g_deaUm{X ~mø {d^y{V H$m g§`moJ
`hr gma {gÕmÝV H$m, N>mo ‹ S >mo gd© àn#mŸ&&21&& hmoVm h¡Ÿ& Eogr {d^y{V AÝ` {H$gr Ho$ Zht hmoVrŸ& AmnHo$ AZÝV Xe©Z, kmZ,
Omo na_mV_ gmo hr _¢, _¢ Omo `hr na_mË_Ÿ& Mm[aÌ Am¡a dr`© H$s nyU© Xem AWm©V² AZ§V MVwï>` àH$Q> hþE h¢Ÿ& ~mø {d^y{V
Eogm OmZ Ow `mo{JOZ, H$[a`o Hw$N> Z {dH$ënŸ&&22&& _| ^r Y_© H$m d¡^d ~VmZodmbr {Xì`Üd{Z g_deaU Am{X Ho$ `mo½` nwÊ` H$m
hr CX` hmoVm h¡Ÿ&
- _w{ZamO `mo{JÝXwXdo : `moJgma nÚmZwdmX
^JdmZ H$s BZ ñVw{V`m| _| ^r AmË_m H$s e{º$ H$m hr dU©Z h¡Ÿ& ho ZmW ! g§`moJ
128 ^º$m_a àdMZ
ê$n _| AmnHo$ O¡gm CËH¥$ï> nwÊ` H$m CX` hmoVm h¡, d¡gm AÝ` {H$gr Xod Ho$ Zht
hmoVmŸ& O¡go {XZ _| EH$ gy`© hr OJV Ho$ A§YH$ma H$m Zme H$aVm h¡, am{Ì _| 88 J«h H$mì` 38
Am¡a 28 ZjÌ {_bH$a ^r A§YH$ma H$mo Xya Zht H$a gH$Vo; d¡go hr AmnHo$ nyU© Ho$ íÀ`moVÝ_Xm{db-{dbmob-H$nmob-_yb-
anyUV© m h¡Ÿ& Aah§VXem _| AmnH$s O¡gr F${Õ hmoVr h¡, d¡gr AÝ` {H$gr H$s Zht _Îm^«_X²^_« a-ZmX-{dd¥Õ-H$mon_²Ÿ&
hmoVrŸ& AmnH$mo g_deaU {_bm, `h {Z{_Îm H$m H$WZ h¡Ÿ& dmñVd _| AmnH$mo EoamdVm^{_^_wÕV_mnVÝV§
drVamJVm hr {_br h¡, AÝ` Xodm| H$mo `h Zht {_bVr h¡Ÿ& O¡go gy`© H$s H$m§{V J«hm{X X¥ï>²dm ^`§ ^d{V Zmo ^dXm[lVmZm_²Ÿ&&38Ÿ&&
_| Zht, d¡go hr AmnHo$ g_j {H$gr Xodm{X H$s H$moB© {JZVr Zht h¡Ÿ& {hÝXr H$mì`
AahÝV Xem _| {Ogo gm{Ve` nyU© nwÊ` Am¡a nyU© n{dÌVm H$m _hmZ `moJ _X-Ad{bá-H$nmob-_yb A{b-Hw$b P§H$ma¢Ÿ&
hmoVm h¡, do VrWªH$a ^JdmZ h¢Ÿ& {VZ gwZ eãX àM§S> H«$moY CÕV A{V Yma¢Ÿ&&
{Ogg_` lr _mZVw“mMm`© na CngJ© hþAm, Cgrg_` CZH$mo Am{XZmW H$mb-daZ {dH$amb H$mbdV² gÝ_wI Amd¡Ÿ&
EoamdV gmo à~b gH$b OZ ^` CnOmd¡Ÿ&&
^JdmZ H$s ñVw{V H$aZo H$m {dH$ën CR>mŸ& VËn[aUm_ñdê$n `h ^º$m_a ñVmoÌ Xo{I J`ÝX Z ^` H$a¡, Vw_ nX-_{h_m N>rZŸ&
aMm J`mŸ& Vmbo Qy>Q>Zo H$m H$mb dhr WmŸ& ew^amJ (^{º$) H$aZo go Vmbo Qy>Q> J`o {dn{V a{hV gån{V g{hV, daV¢ ^ŠV AXrZŸ&&38Ÿ&&
- Eogm Zht h¡, qH$Vw H$WZ _| {Z{_Îm H$mo àYmZ H$a Eogm H$WZ ^r {H$`m OmVm h¡; AÝd`mW© - [ho ^JdZ² !] (^dXm{lVmZm_²) AmnH$s eaU _| Am`o
AÝ`Wm {Ogg_` Omo n`m©` hmoZr h¡, Cg g_` dhr hmoVr h¡, AÝ` ZhtŸ& hþE AmnHo$ ^º$OZm| H$mo (íÀ`moVV²) PaVo hþE (_X) _XOb go (Am{db)
drVamJ-ñd^md H$s Ñ{ï>, kmZ Ed§ brZVm go Ho$dbkmZê$n nyU© Xem H$bw{fV-_{bZ hþAm Am¡a ({dbmob) M§Mb (H$nmob-_yb_²) JÊS>ñWb
àXoe [H$ZnQ>r] na (_Îm) CÝ_Îm-_XmÝY (^«_X²) _±S>amVo hþE (^«_a-ZmX)
hmoVr h¡, {H$ÝVw nhbo {díd H$ë`mU H$s ^mdZm go Omo ew^amJ AmVm h¡, Cggo
^m¡am| H$s JwZ-JwZmhQ> go ({dd¥Õ) ~‹T> J`m h¡ (H$mon_²) H«$moY {OgH$m - Eogm
VrWªH$a Zm_H$_© H$m ~§Y hmoVm h¡Ÿ& VrWªH$a Ho$ nyU© nwÊ` Z hmo Vmo {H$gHo$ hmo ? (EoamdV Am^_²) EoamdV hmWr O¡go AmH$madmbo _moQ>o AWdm EoamdV hmWr H$s
n{dÌVm àH$Q> hmoZo go nwÊ` H$m CËH¥$ï> ag ~‹T> OmVm h¡Ÿ& Am`w H$_© Ho$ A{V[aº$ Vah Am^mdmbo (AmnÝV_²) gm_Zo AmVo hþE (CÕV_²) CÔÊS>, CÀN¥>’b
AÝ` nwÊ` àH¥${V`m| H$s pñW{V H$_ hmo OmVr h¡, {H$ÝVw ewÕ Cn`moJ go CZH$m (B^§ Ñï²>dm) hmWr H$mo XoIH$a ^r (^`§ Zmo ^d{V) ^` CËnÞ Zht hmoVmŸ&
ag ~‹T>Vm h¡Ÿ& ho ZmW ! AmnHo$ n{dÌVm Ho$ gmW nwÊ` H$s ^r nyUV© m h¡Ÿ& VmËn`© `h h¡ {H$ {OgZo AmnH$m Aml` {b`m h¡, Cgo {H$gr ^r àH$ma
Omo VrWªH$a Ho$ nwÊ` _| H$_r `m Xmof ~VmH$a g_deaU _| à{VHy$bVm `m H$m ^` Zht ahVmŸ& `hm± VH$ {H$ H«$moYmoÝ_Îm {dH$amb hmWr {OgHo$ H$nmobm| go
CngJ© hmoZm ~VmVo h¢, CÝh| AahÝVXem Ho$ nwÊ` H$s I~a Zht h¡ Am¡a do _X My ahm hmo Am¡a Cg na ^m¢ao _±S>amZo go {OgH$m H«$moY ^‹S>H$ ahm hmo - Eogm
hmWr ^r AmnHo$ eaUmJV ^º$ H$m Hw$N> ^r Zht {~Jm‹S> gH$VmŸ&
^JdmZ Ho$ ñdê$n H$mo Zht OmZVo h¢Ÿ&
^JdmZ Ho$ ~mø _| M±da, N>Ì Am{X gm_J«r hmoVr h¡; CZH$s AÝVa§J H$mì` 38 na àdMZ
Bg A‹S>Vrgd| H$mì` _| lr _mZVw“mMm`© Xod Zo `h H$hm h¡ {H$ - "ho
n{dÌVm Ho$ gmW nwÊ` Ho$ n[aUm_ñdê$n `o ~mø gm_J«r ^r hmoVr h¡ - Eogm
^JdmZ² ! AZoH$ àH$ma Ho$ ^`m| H$mo Xya H$aZo _| Amn hr {Z{_Îm hmoŸ& Omo AmnH$m
OmZZmŸ& J Aml` boVm h¡, Cgo {H$gr àH$ma Ho$ ^` Zht ahVoŸ&' - Eogm H$hH$a AmMm`©Xdo
àgÞVm d {Z:e§H$Vm go ^{º$ H$m CËgmh ~‹T>mVo h¢Ÿ&
130 ^º$m_a àdMZ
Bg ñVmoÌ _| _w»` ê$n go Vmo A§Va§J JwUm| H$m hr dU©Z h¡Ÿ& {Ogo AmË_kmZ
h¡, AmË_m Ho$ AmZÝX H$m Aml` h¡, dh ñd^md go hr {Z^©` hmoVm h¡Ÿ& Cgo
_XmoÝ_Îm hmWr H$m ^r ^` Zht hmoVmŸ& H$mì` 39
_XmoÝ_Îm hmWr Ho$ _pñVîH$ go _X PaVm h¡, _X H$s J§Y go Cg na ^«_a {^ÝZo^-Hw$å^-JbXwÁÁdb-emo{UVmŠV-
JwO
§ ma H$aVo h¢Ÿ& dh hmWr ñd`§ ^r _X go _{bZ hmo OmVm h¡, Bg H$maU Cgo H«$moY _wº$m-\$b-àH$a-^y{fV-^y{_-^mJ…Ÿ&
Am OmVm h¡, Eogm H«$mo{YV _XmoÝ_Îm hmWr Omoa go h_bm H$ao Ed§ OJV H$mo ~ÕH«$_… H«$_-JV§ h[aUm{Ynmo@{n
Hw$MbVm {\$ao, V~ ^r ho ZmW ! AmnH$m ^º$ Cggo ^`^rV Zht hmoVmŸ& {OgZo ZmH«$m_{V H«$_-`wJmMb-g§{lV§ VoŸ&&39Ÿ&&
AmnH$mo nhMmZH$a {ZíM`-ì`dhmaê$n ^{º$ _| _Z bJm`m h¡, CgHo$ nyd© nwÊ` {hÝXr H$mì`
H$m CX` Amdo `m nmn H$m CX` Am`o, Cggo àmá AZwH$y b d à{VHy$b g§`moJ ^r
A{V _X-_Îm-J`ÝX Hw$å^Wb ZIZ {dXma¡Ÿ&
Am`o VWm{n dh {MXmZÝX ñdê$n H$mo nmZo Ho$ {bE CÚV ahVm h¡Ÿ& dh AZwH$y bVm
_moVr aŠV g_oV S>m[a ^yVb qgJma¡Ÿ&&
`m à{VHy$bVm go jw{^V hmoH$a ñdê$n _| e§H$m Zht H$aVmŸ& Y_m©Ë_m à{VHy$b
g§`moJ H$mo ghZ H$aVm h¡Ÿ& {Ogo EH$ g_` _| km`H$-nyU© ewÕñd^md H$s é{M ~mH$s Xm‹T> {demb dXZ _| agZm bmob¡Ÿ&
hþB© h¡, CgHo$ nyd© H$_© Ho$ CX`mZwgma à{VHy$bVm ^r hmo Vmo Š`m ? ho ^JdZ² ! ^r_ ^`mZH$ ê$n Xo{I OZ Waha S>mob¡Ÿ&&
AmnH$m ^º$ Cggo K~amVm Zht h¡ Am¡a AÝVa _| Y«dw kmVmÑ{ï> H$mo Zht N>mS‹o >Vm h¡Ÿ& Eogo _¥Jn{V nJVb¢, Omo Za Am`mo hmo`Ÿ&
^º$ Ho$ AÝVa _| AnZr AmË_m H$m AIÊS> Aml` h¡, Cgo Cgr H$s eaU J`o Vw_ MaU H$s, ~mYm H$a¡ Z gmo`Ÿ&&39Ÿ&&
_w»`Vm ahVr h¡; VWm{n ^{º$ Ho$ {dH$ën _| {dZ` go gX² {Z{_Îmm| H$m Aml` AÝd`mW© - ({^Þ B^-Hw$å^) {^Þ {H$`o hþE AWm©V² {dXmao hþE hmWr Ho$
H$aVm h¡Ÿ& ho à^w ! Eogo kmZr ^º$OZm| H$mo AmnH$s hr eaU h¡, CgHo$ {gdm JÊS>ñWb go (JbV² C‚db) {ZH$b aho Ydb-ídoV VWm (emo{UV-Aº$)
AÝ` Hw$Xodm{X ì`dhma _| ^r AmXa H$aZo `mo½` Zht h¢Ÿ& {OgH$m AÝVa _| na_ aº$ go {bá (_wº$m-\$b-àH$a) JO_mo{V`m| Ho$ g_yh go (^y{fV) gwemo{^V
emÝV ñd^md h¡, dh Cgr H$s é{M H$aVm h¡; Cgo {H$gr H$m ^` Zht h¡Ÿ& dh H$a {X`m h¡ (^y{_-^mJ:) n¥Ïdr H$m ^mJ {OgZo - Eogm (~Õ-H«$_:) AnZo
~mhar g§`moJm| H$mo Bï>-A{Zï> Zht _mZVm h¡Ÿ& namH«$_ H$mo g_oQ>H$a AmH«$_U H$aZo Ho$ {bE H${Q>~Õ N>bm±J _maVm hþAm
H«$moYr nmJb hmWr A^r AmH$a Koao Ed§ _mao; VWm{n dh {ZË` na_mË_ nX H$s (h[aU A{Yn: A{n) qgh ^r (H«$_-JV_²) AnZo n§Om| Ho$ ~rM n‹S>o hþE,
{Z:e§H$ Ñ{ï> Ed§ g_Vm H$s gmdYmZr dmbm h¡, Cgo nyU© nX boZo H$s V¡`mar h¡Ÿ& kmZr (Vo) AmnHo$ (H«$_-`wJmMb-g§{lV_²) MaU-eaU _| Am`o hþE ^º$ na (Z
^{º$ H$s Aqhgmd¥{Îm H$m ~mha _| Aga n‹S>o hr, `h Amdí`H$ {Z`_ Zht h¡Ÿ& H$B© AmH«$m_{V) AmH«$_U Zht H$aVm h¡Ÿ& qhgH$, H«$y a, {eH$ma H$aZo H$mo CÚV qgh
~ma qgh Am{X gƒo _w{Z na ^r AmKmV H$aVo XoIo J`o h¢Ÿ& `{X ^{º$ Ho$ nwÊ` H$m ^r AmnHo$ ^º$ Ho$ g_j AnZr Z¡g{J©H$ H«$y aVm H$mo N>mS‹o > XoVm h¡Ÿ&
CX` hmo Vmo Cg g_` H«$y a hmWr ^r CgH$m Hw$N> Zht H$a gH$VmŸ& gå`½Ñ{ï> {Z:e§H$ H$mì` 37 na àdMZ
Ed§ {Z^©` ahVm h¡Ÿ& `hm± CgH$s ApñWaVm H$s ~mV| Jm¡U H$s JB© h¢Ÿ& {ZíM` go {ZË`, {Z^©`, {Z:e§H$, gd©g_mYmZñdê$n, {ZOñd^md H$s
{ZË`, {Z^©`, {Z:e§H$, gd©g_mYmZñdê$n ñd^md H$s eaU boZdo mbo eaU boZdo mbo H$mo VWm ì`dhma go n§Mna_oð>r VrWªH$a ^JdÝVm| H$s eaU _|
H$mo Mmho O¡go g~b Hw$VH©$ hm|, H$^r ^«{_V Zht H$aVoŸ& J ahZodmbo H$mo H$moB© ^r ^` `m Hw$VH©$ ^`^rV d ^«{_V Zht H$a gH$VoŸ&
132 ^º$m_a àdMZ H$mì`-39 133
`hm± AmMm`©Xdo H$hVo h¢ {H$ - ho ^JdZ² ! AmnH$m ^º$ H«$y a qhgH$ qgh H$s {OgH$mo Ñ‹T> àVr{V h¡, Cgo KmoaV_ H$_© H$m CX` hmo, g§`moJ _| Kmoa
Ho$ ^` go ^r Zht S>aVm; Š`m|{H$ CgZo AmnHo$ MaU-`wJb H$m Aml` {b`m à{VHy$bVm {XImB© XoVr hmo; VWm{n Eogm Y_u Ord H$^r S>aVm Zht h¡Ÿ&
h¡Ÿ& MaU-`wJb Ho$ {bE `hm± "H«$_' eãX Am`m h¡Ÿ& n§MmÜ`m`r _| - "àË`oH$ Mmam| Amoa go {H$gr Zo Koa {b`m hmo, ~mø _| H$moB© Iy~ {ZÝXm H$aVm hmo,
Ðì` H$s n`m©` H«$_JV, H$_ga `m H«$_~Õ hr hmoVr h¡' - `h ~mV Hw$VH©$ H$aVm hmo, An`e H$aVm hmo, à{VHy$bVmAm| H$m nma Z hmo, VWm{n ho
g_PmZo Ho$ {bE ^r nJ (MaU) H$m Ñï>mÝV Am`m h¡ VWm Aï>ghòr _| àË`oH$ ZmW ! AmnH$m ^º$ {H$gr àH$ma Ho$ ^«_ _| Zht n‹S>VmŸ& ""_¢ (AmË_m)
Ðì` H$s n`m©` g_PmZo Ho$ {bE 28 ZjÌm| H$m Ñï>mÝV {X`m h¡Ÿ& AZÝVdr`© H$m YZr hÿ± - BgH$m Aml` Ny>Q>Zo na Y_© Zht hmo gH$Vm VWm
"H«$_' H$m AW© nJ hmoVm h¡Ÿ& `hm± ^r "H«$_' eãX nJ Ho$ AW© _| à`wº$ {ZË`ñd^md Ho$ Aml` go hr Y_© H$m bm^ hmoVm h¡'' - Eogo Ñ{ï>dÝV nwéf H$mo
hþAm h¡Ÿ& nJ Xm`m±-~m`m± H«$_ go CR>Vm h¡ Z ? Bggo nJ H$mo H«$_ H$hVo h¢Ÿ& dñVw à{VHy$bVm`| à^m{dV Zht H$a gH$VtŸ& dh {ZíM` go AnZo ñd^md H$s Amoa
H$m n[aU_Z ^r H«$_~Õ hmoVm h¡Ÿ& AV: Bg H$md` _| {ZíM` d ì`dhma - Am¡a ì`dhma go _mÌ n§M na_oð>r H$s hr eaU _| ahVm h¡Ÿ&
XmoZm| Z`m| H$s Anojm AW© K{Q>V hmoVm h¡Ÿ& {Z^©` ñd^md hr eaU^yV h¡Ÿ& O~ gwH$m¡eb _w{ZamO H$mo qgh Im ahm
Bg H$mì` _| "VrZ' ~mV| _w»` h¢ - Wm, V~ Š`m gwH$m¡eb _w{ZamO Zo ^JdmZ H$s ^{º$ Zht H$s hmoJr ? `{X _Z
1) AmnHo$ MaUm| H$s eaU boZdo mbo ^º$ H$mo {eH$ma H$s Vbme _| _| Eogm àíZ Am`o Vmo CgH$m g_mYmZ `h h¡ {H$ - ^mB© ! Ohm± Omo O¡gm {OZ
{ZÛ©ÝÛ, CN>bVo-Hy$XVo N>bm§J bJmVo hþE H«$y a ^`§H$a qgh H$m ^r ^` Zht hmoVmŸ& H$maUm| go ~Zmd ~ZZm hmo, H$m`© hmoZm hmo, d¡gm hr ~Zmd ~ZVm h¡ - H$m`© hmoVm
2) H$Xm{MV² dh H«$y a qgh AmH«$_U H$ao Am¡a CgH$s nH$‹S> _| ^r Am h¡; dhm± CgH$mo d¡go hr {dH$ënm{X {Z{_Îm hmoVo h¢Ÿ& n§MmÜ`m`r _| "àË`oH$ Ðì`
Omdo Vmo ^r {OgZo AmnHo$ MaUm| H$s (AmnHo$ Ûmam à{Vnm{XV dñVwñdê$n H$s) H$s n`m©` H«$_-H«$_ _| hmoVr h¡' - Eogm H$hm h¡Ÿ& ho ZmW ! Voar MaU-eaU
eaU br h¡, dh gX¡d {Z^©` ahVm h¡Ÿ&
_| ^r àË`oH$ n`m©` H«$_ go hmoVr h¡ - Omo Eogm {ZU©` H$a ñd^md-gÝ_wI
3) H$_m}X` Ho$ {dnmH$ _| H¡$gr ^r à{VHy$bVm Š`m| Z Am`o, naÝVw Y_u
hmoH$a R>ham h¡, Cgo g§gma _| {H$gràH$ma H$m ^` Zht hmoVmŸ& O¡gm ^JdmZ Zo
H$s Ñ{ï> {ZË`ñd^md na hr ahVr h¡, Cgo AnZo kmZmZÝX ñd^md H$m Aml` d
XoIm hmoJm, d¡gm hr hmoJm Vmo {\$a h_| Š`m H$aZm ? Bg OJV _| Ho$dbkmZ h¡,
AmXa h¡ VWm AmnHo$ MaUm| H$m Amb§~Z h¡, öX` _| AmnHo$ à{V Anma ^{º$
VrZ bmoH$ d VrZ H$mb H$m kmZ h¡, Omo Eogm {ZU©` H$ao; CgH$s Aënk n`m©`
h¡ - Eogo kmZr ^º$m| H$mo qghm{X O¡go H«$y a àmUr ^`^rV Zht H$a gH$VoŸ&
Ohm± qgh d hmWr H$s ^`§H$a b‹S>mB© _| ~bdmZ qgh Zo hmWr Ho$ _ñVH$ H$mo gd©k ñd^md Ho$ gÝ_wI hmoH$a gd©kVm H$mo ñdrH$ma H$aVr h¡ VWm {Z{_Îm, amJ
{dXrU© H$a {X`m hmo, VWm Cg hmWr Ho$ J§S>ñWb àXoe go {Jao hþE CÁÁdb (Ydb) Ed§ AënkVm H$m Aml` Ny>Q>H$a, H$Îmm©nZo H$m Ah§H$ma Zï> hmo OmVm h¡,
Ed§ aº$ go gZo hþE bmIm| _mo{V`m| H$m T>ao n¥Ïdr na {~Ia J`m hmo - Eogo ñWb na ñd^md Ho$ Amb§~Z go CgH$s {Xem hr nbQ> OmVr h¡Ÿ& Ohm± H$Vm©nZo H$s
CN>bVm-Hy$XVm Xhm‹S>Vm hþAm H«$y a qhgH$ qgh nhbo Vmo AmnHo$ ^º$ na AmH«$_U AmHw$bVm JB©, dhm± kmVmnZo H$m nwéfmW© VWm {ZamHw$bVm hmo OmVr h¡Ÿ&
hr Zht H$aVmŸ& `{X H$Xm{MV² H$_m}X`de AmH«$_U H$a ^r Xo Vmo AmnHo$ MaUH$_b "AÝVa _| kmZ AmZ§X ñd^md h¡' - Eogm Ñ{ï> go {OgH$mo Ðì` ñd^md
ê$n nd©Vm| H$s eaU _| Am`m hþAm AmnH$m ^º$ S>aVm Zht h¡Ÿ& H$m Aml` hmo OmVm h¡, CgH$mo OJV _| H$moB© ^`^rV H$aZodmbm Zht h¡Ÿ& na
AIÊS> Ed§ {Z:e§H$ ñd^mdr AmË_m H$s n`m©` _|, Ohm± ñd^md H$m H$s eaU _mZZodmbo Ho$ ^` ahVm h¡Ÿ& km`H$ ñd^md H$s Ñ{ï> hmoZo na AmË_m
Aml` h¡; lÕm, kmZ Ed§ Mm[aÌ hr {OgH$m OrdZ h¡, nyUk© mZr gd©k drVamJr H$m _aU ^` Ny>Q> OmVm h¡; Š`m|{H$ AmË_m _aVm hr Zht h¡Ÿ&
134 ^º$m_a àdMZ
Ho$dbkmZ H$s eaU AWm©V² ñd^md H$s eaU hmoZo na qgh H$m S>a Zht bJVmŸ&
AÝVa _| {Z_©bVm ahVr h¡Ÿ& n`m©` _| H$_© H$m {Z{_Îm h¡Ÿ& do H$hVo h¢ {H$ ho à^w !
AmnHo$ MaUm| H$s eaU boZdo mbm| H$mo dY, ~§YZ `m qghm{XH$ H$m ^` Zht ahVmŸ&
H$mì` 40
Aën ApñWaVm H$mo Jm¡U H$aHo$ Eogm H$hm h¡ {H$ gå`½Ñ{ï> H$mo ^` Zht h¡Ÿ& H$ënmÝV-H$mb-ndZmoÕV-d{•-H$ën§
g§`moJm| na Ñ{ï> aIZodmbm| H$s {Z{_Îmm| H$mo H$Îmm© _mZZo H$s _mÝ`Vm Zht XmdmZb§ Ád{bV_wÁÁdb_wËñ\w$qbJ_²Ÿ&
Ny>Q>VrŸ& {díd§ {OKËgw{_d gå_wI_mnVÝV§
H«$_ AWm©V² nJŸ& O¡go - Xm`m±-~m`m± nJ H«$_-H«$_ go CR>Vm h¡, CgràH$ma ËdÝZm_-H$sV©Z-Ob§ e_`Ë`eof_²Ÿ&&40Ÿ&&
àË`oH$ n`m©` H$m hmoZm H«$_~Õ h¡Ÿ& Cg_| Hw$N> \o$a\$ma H$aZm Zht ahVmŸ&AV: {hÝXr H$mì`
H$Îmm©nZo Ho$ ^oX H$s AmHw$bVm N>mS‹o >H$a ñd`§ kmVm-Ñï>m h¡ - Eogm {ZU©` H$ao àb`-ndZH$a CR>r AmJ Omo Vmg nQ>ÝVaŸ&
Vmo Ho$dbkmZ H$m {ZU©` hmoVm h¡ VWm `WmW© {ZU©` hmoZo na "{Z{_Îm Am`o Vmo ~_¢ \w$qbJ {eIm CV§J na Ob¢ {ZaÝVaŸ&&
CnmXmZ _| H$m`© hmo' - Eogr _mÝ`Vm Ny>Q> OmVr h¡Ÿ& OJV g_ñV {ZJëb ^ñ_H$a XoJr _mZmoŸ&
ñd-na H$s ñdV§ÌVm H$m {ZU©` H$ao Vmo dñVwñd^md H$m {ZU©` hmo VWm V‹S>VS‹ >mQ> Xd-AZb Omoa Mhþ± {Xem CR>mZmoŸ&&
dñVwñd^md H$m {ZU©` hmoZo go àË`oH$ g_` H$s n`m©` H$s ñdV§ÌVm H$m {ZU©` gmo BH$ {N>Z _| Cne_|, Zm_-Zra Vw_ boVŸ&
hmoVm h¡Ÿ& Cggo `h {ZU©` hmoVm h¡ {H$ "{Z{_Îm go H$WZ hmoVm h¡, {H$ÝVw {Z{_Îm go hmo` gamoda n[aZ_¡, {dH${gV H$_b g_oVŸ&&40Ÿ&&
CnmXmZ H$m H$m`© Zht hmoVmŸ&' grVmOr Ho$ nyd© nwÊ` Ho$ H$maU A{½Z go Ob AÝd`mW© - (ËdV² Zm_-H$sV©Z-Ob_²) AmnHo$ Zm_ Ho$ ñ_aUê$nr
hþAm Wm - Eogm Zht h¡Ÿ& VWm{n {Z{_Îm-Z¡{_{ÎmH$ H$m _ob ~VmZo Ho$ {bE emóm| Ob go (H$ënmÝV-H$mb-ndZmoÕV-d{•-H$ën_²) àb`H$mb H$s _hmdm`w
_| Eogm H$WZ AmVm h¡Ÿ& dh Vmo Hw$XaVr d¡gm hr ~ZZo H$m `moJ Wm, AV: A{½Z Ho$ VoO PH$moam| go CÎmo{OV hþB© - YYH$Vr hþB© àMÊS> AmJ Ho$ g_mZ (Ád{bV_²)
nmZrê$n hmo J`r Wr, {H$ÝVw ^{º$de {dZ`^mdZm go ñVw{V _| Eogm H$hVo h¢ {H$ ObVr hþB© (CÁÁdb_²) {ZYy_© (CËñ\w$qbJ_²) Mmam| Amoa \|$H$Vr hþB© {MÝJm[a`m|
ho ZmW ! Omo Voar eaU _| h¡, Cgo Š`m {MÝVm ? J
go `wº$ ({díd_²) g§gma H$mo ({OKËgw_² Bd) _mZmo {ZJb boJr, BgVah
VZ MoVZ {ddhma EH$ go, (gÝ_wI§ AmnVÝV_²) gå_wI AmVr hwB© (XmdmZb_²) XmdmZb H$mo (Adeof§
{ZhM¡ {^Þ {^Þ h¢ Xmo B Ÿ&
e_`{V) nyar Vah go emÝV H$a XoVm h¡Ÿ& AWm©V² àb`H$mb H$s Vah ^`§H$a
VZ H$s Ww{V {ddhma Ord Ww{V,
{Z`V Ñ{ï> {_Ï`m Ww{V gmoBŸ&& AmJ H$mo ^r e_Z H$aZo Ho$ {bE AmnH$m Zm_ ñ_aU Ob Ho$ g_mZ h¡Ÿ&
{OZ gmo Ord Ord gmo {OZda, H$mì` 35 na àdMZ
VZ {OZ EH$ Z _mZ¡ H$moB©Ÿ&
Vm H$maZ VZ H$s g§ñVw{V gm¢, Bg H$mì` _| AmMm`© H$hVo h¢ {H$ ^JdmZ Ho$ ^º$ H$mo ~mø-Amä`§Va
{OZda H$s g§ñVw{V Zqh hmoBŸ&&30&& A{½Z H$m ^` Zht hmoVmŸ& ^JdmZ Ho$ Zm_-H$sV©Z H$s _{h_m ì`º$ H$aVo hþE
- H${dda ~ZmagrXmgOr : g_`gma ZmQ>H$, OrdÛma AmMm`©Xdo H$hVo h¢ {H$ ho ZmW ! AmnHo$ n{dÌ Zm_ H$m H$sV©Zê$n Ob
136 ^º$m_a àdMZ H$mì`-40 137
àb`H$mb Ho$ ndZ go àÁÁd{bV XmdmZb H$mo ^r nyU© emÝV H$a XoVm h¡Ÿ& H$m g_` Am`m V~ dh BÝÐ Am¡a Hw$~oa H$mo ^r Cgo ~MmZo H$m ^md Zht Am`m
^`§H$a Xmdm{½Z Ho$ A§Jmao gwbJ aho hm|, dhm± ^r Vwåhmao ^º$ H$mo ^` Zht hmoVm; AWdm ~Mm Zht gHo$Ÿ& Bggo ñnï> hmoVm h¡ {H$ Omo hmoZm hmoVm h¡, dh hmoVm hr h¡Ÿ&
Š`m|{H$ dh OmZVm h¡ {H$ Añne© ñd^mdr AmË_m H$mo A{½Z H$m ñne© hr Zht Ho$dbkmZr ^JdmZ Zo{_ZmW Zo Omo OmZm Wm Ed§ H$hm Wm, dhr hþAm; Cg_| Hw$N>
hmo gH$VmŸ& gƒo àb`H$mb Ho$ Vy\$mZ gX¥e dm`wdoJ go àHw${nV àM§S> Z`m Zht hþAm - Eogm {dMma H$a g~ Mbo OmVo h¢ Am¡a CZ_| go {H$VZo Vmo Ü`mZ
[ {Og_| hOmam| ñ\w$qbJ ({MZ²Jm[a`m±) {ZH$bVr hm|, Eogr ] A{½Z Vmo nwÊ`moX` _| ~¡R> OmVo h¢ Am¡a A{½Z _| ObVo hþE ^r EH$ ^dmdVmar hmo OmVo h¢Ÿ& ho ^JdZ² !
go Y_m©Ë_mAm| H$mo ñne© H$aVr hr Zht; {H$ÝVw Omo Y_u kmZmZÝX _| _½Z h¢, CÝh| Omo Voar eaU _| Am J`m, Cgo {H$gr àH$ma H$s A{½Z H$m ^` Zht ahVmŸ&
H$fm`-A{½Z ^r ñne© Zht H$aVr h¡Ÿ& n{dÌVm Š`m h¡ ? nwÊ` Š`m h¡ ? gwI-Xw:I Š`m h¡ ? - `h g~ kmZr Ho$
gånyU© OJV H$mo ^ñ_ H$a XoZdo mbr ^`§H$a A{½Z _mZmo h_ g^r H$mo CnXoe Ûmam gwZZo-g_PZo Ho$ {bE {_bVm h¡Ÿ& Bg{bE Omo Hw$N> VÎdbm^ hmoVm
^ñ_ H$a XoJr - Eogm bJVm hmo, VWm{n ho ZmW ! AmnH$m ^º$ ~mb-~mb h¡, dh kmZr Ho$ H$maU {_bVm h¡ - Eogm H$hVo h¢Ÿ& kmZr gƒm kmZ H$amZm MmhVm
~M OmVm h¡Ÿ& O¡go Cgo AÝVa _| {_Ï`mËd Ed§ amJm{X à^m{dV Zht H$a gH$Vo, h¡Ÿ& AkmZr H$mo Vmo gƒm kmZ hr Zht h¡Ÿ& AV: AkmZr Ho$ dMZ go dmñV{dH$ nwÊ`
CgrVah ~mha _| A{½Z ^r Cgo Zht Obm gH$VrŸ& nhm‹S>m| _| go O~ bmdm d nwÊ` H$m \$b OmZZo _| Zht AmVmŸ& kmZr Ho$ dMZ go hr dmñV{dH$ nwÊ`-
{ZH$bVm h¡ Vmo bmoJm| H$mo Xw:I hmoVm h¡ VWm O_rZ _| ahZodmbo Aa~m| H$s‹S>-o n{dÌVm d CgH$m \$b Am{X OmZm OmVm h¡Ÿ& AV: AmË_H$ë`mU Ho$ BÀNw>H$ H$mo
_H$moS‹ >o ~mha {ZH$bVo h¢Ÿ& EH$-EH$ _rb bå~m-Mm¡S‹ >m D±$Mm XbXb {ZH$bVm VÎdkm{Z`m| H$m A{YH$ go A{YH$ gËg§J H$aZm `mo½` h¡Ÿ& J
h¡Ÿ& {Og Jm±d _| bmdm {ZH$bVm h¡, dhm± Ed§ CgHo$ Amg-nmg Ho$ new Ed§
_Zwî` Zht ~M gH$Vo; VWm{n AmnHo$ ^º$m| H$mo H$ï> Zht hmoVmŸ& ì`dhma Š`m ?
H$Xm{MV² Y_u Ordm| H$mo AgmVm Ho$ CX` go ~mø _| Eogm dmVmdaU ^r {_Ï`mX¥{ï> ew^amJ go bm^ _mZVm h¡; CgHo$ ew^amJ H$mo ì`dhma Zht
~Z Om`o; VWm{n AÝVa _| AH$fm` ñd^md H$s eaU boH$a {Z^©` ahVm h¡Ÿ& H$hVoŸ& {_Ï`m A{^àm` a{hV hmoH$a ewÕ AmË_m Ho$ Ambå~Z go gå`½Xe©Z-
ho ZmW ! Omo AmnH$s A{dH$mar eaU _| Am`m, Cgo H$fm` A{½Z ^` CËnÞ kmZ-Mm[aÌ Am¡a ewŠbÜ`mZm{X H$s n`m©` àJQ> hmoVr h¡Ÿ& Nhm| Ðì` ñdVÝÌ
Zht H$a gH$VrŸ& h¢ - Eogm àW_ g_PZm Mm{hE Am¡a Ord _| hmoZdo mbr n`m©` j{UH$ h¡,
O~ Ûm[aH$m ZJar N>h _mh VH$ ObVr ahr, V~ dhm± {H$VZo hr Ord Vmo dh CËnmX-ì``ê$n h¡Ÿ& Y_© n`m©` _| hmoVm h¡, {H$ÝVw n`m©` Ho$ Aml` go
AmË_{hV H$m {dMma H$a aho Wo, AmË_m H$m hr Ü`mZ H$a aho WoŸ& {H$VZm| H$mo Y_© Zht hmoVmŸ& gƒo Xod-Jwé-emó H$m ew^amJ Am`o, CgHo$ AmYma go
_w{Z hmoZo H$m ^md hmo ahm WmŸ& CZ_| go {H$VZm| H$mo Vmo CZHo$ nwÊ`moX` go XodJU Y_© Zht h¡Ÿ& CgH$m ^r Aml` N>mS‹o >H$a ewÕñd^md Ho$ Aml` go Y_© àJQ>
dhm± go CR>mH$a gwa{jV ñWmZ na ^r bo J`o Wo, eof AnZo nyd© _| ~m±Yo hþE H$ao, `h {ZíM` h¡; Bg{b`o {ZíM` àW_ hmoVm h¡Ÿ& {Ogo Eogo {ZíM` H$m
nmnmoX` Ho$ H$maU A{½Z _| ^ñ_ ^r hþE hr hm|Jo Am¡a {H$VZo hr AkmZ Ho$ ^mZ hmo - Eogo Y_u Ord Ho$ ew^amJ H$mo ì`dhma H$hVo h¢Ÿ&
H$maU H$fm` H$s A{½Z _| ^r Obo hm|JŸo & - AmÜ`mpË_H$gËnwéf lr H$mZOr ñdm_r
_moj_mJ©àH$meH$ H$s {H$aU|, n¥ð> : 115
XoImo, BÝÐ H$s Amkm go Hw$~oa Zo Ûm[aH$m ZJar ~ZdmB© Wr VWm O~ ObZo
^º$m_a àdMZ H$mì`-41 139
kmZ e{º$ H$mo Ü`o` ~ZmH$a Eogm JmZm JmVo h¢ {H$ ho ZmW ! AmnH$m ^º$
H$mì` 41 {Z:e§H$nZo H$mbo ^`§H$a gn© H$mo ^r Cbm±K OmVm h¡Ÿ&
XoImo, Bg H$mì` _| ^r "H«$_`wJUo ' eãX Am`m h¡Ÿ& ho ZmW ! {Og nwéf Ho$
aŠVojU§ g_X-H$mo{H$b-H$ÊR>-Zrb§
öX` _| Ho$dbkmZr na_mË_m H$m ñ_aU VWm nyU© AmZÝX_` {ZO-ñdê$n H$m
H«$moYmoÕV§ \${UZ_wË\$U_mnVÝV_²Ÿ&
ñ_aU hmoVm h¡, dh ñd^md gÝ_wI T>b OmVm h¡Ÿ&
AmH«$m_{V H«$_-`wJU o {ZañV-eL²H$
ñËdÞm_-ZmJ-X_Zr ö{X `ñ` nwg § …Ÿ&&41Ÿ&& bmb Am±I dmbm VWm H$mo`b Ho$ H§$R> Ho$ a§J O¡gm H$mbm gn©, H«$moY go
CÕV hwAm hmo VWm _mZmo nwéf Ho$ nJ _| {bnQ> J`m hmo, VWm{n {OgHo$ öX` _|
{hÝXr H$mì` km`H$ ñd^md _w»`ê$n go ~g J`m hmo VWm amJ-Ûof d AënkVm H$m Aml`
H$mo{H$b-H§$R>-g_mZ í`m_-VZ H«$moY Ob§VmŸ& N>mS‹o >m hmo Am¡a Ho$dbkmZr H$s eaU br hmo, Cgo {H$gràH$ma H$s e§H$m Zht hmoVr
aŠV-Z`Z \w§$H$ma _ma {df-H$U CJbÝVmŸ&& Am¡a Eogo Ord H$mo gn© H$m ^` Zht hmoVmŸ& O¡go gn© Ho$ _§Ì H$mo OmZZodmbm
\$U H$mo D±$Mmo H$a¡ doJ hr gÝ_wI Ym`mŸ&
ì`{º$ Xmo nJ go gn© H$mo Cbm±K OmVm h¡, CgràH$ma kmZr H$_© Ho$ CX` H$mo
V~ OZ hmo` {Ze§H$ XoI \${Un{V H$mo Am`mŸ&&
Hw$MbVm hþAm AmJo ~‹T> OmVm h¡Ÿ& Y_m©Ë_m H$mo H$_© H$m S>H§ $ Zht bJVmŸ&
Omo Mm±n¡ {ZO nJVb¢, ì`mn¡ {df Z bJmaŸ&
ZmJ-X_{Z Vw_ Zm_ H$s, h¡ {OZHo$ AmYmaŸ&&41Ÿ&& à{VHy$b g§`moJmo§ _| ^r Y_u Ord {Z^©`-{Z:e§H$ ahVo h¢, CÝh| Z gn© H$m ^`
h¡, Z H$_© ê$n gnm] H$m ^` h¡Ÿ& ho ^JdZ² ! AmnH$m ñ_aU H$aZodmbm| H$mo H$moB©
AÝd`mW© - (`ñ` nwg § : ö{X) {Og nwéf Ho$ öX` _| (ËdV² Zm_-
à{VHy$bVm Zht ahVr AWm©V² Amn Ho$ ^º$m| Ho$ AÝVa _| AmHw$bVm Zht hmoVrŸ&
ZmJ-X_Zr) AmnHo$ Zm_ê$nr ZmJ-X_Zr h¡, (g: {ZañV e‘>:) dh ^` `m
dh AmnHo$ ñd^md H$s e{º$ Ho$ ~b go à{VHy$bVmAm| na ghO {dO` àmá
e§H$m go a{hV hmoH$a {Z^©`Vm go (aŠV-B©jU_²) aº$dU© Ho$ ZoÌm|dmbo (g_X)
H$a boVm h¡Ÿ& J
CÝ_Îm, (H$mo{H$b-H$ÊR>-Zrb_²) H$mo`b H$s J«rdm g_mZ H$mbo (H«$moYmoÕV_²)
H«$moY Ho$ CXÊS> AWm©V² AË`ÝV H«$mo{YV (AmnVÝV_²) gm_Zo AmVo hþE (CË\$U_²) Eog¡ {OZamO Vm{h d§XV ~Zmagr
D$na H$s Amoa \$U CR>m`o hþE (\${UZ_²) gn© H$mo ^r (H«$_`wJU o ) XmoZm| n¡am| Om_¢ bmoH$mbmoH$ Ho$ gw^md à{V^mgo g~,
go (AmH«$m_{V) bm±K OmVm h¡Ÿ& OJr, ½`mZ gH${V {d_b O¡gr AmagrŸ&
Xe©Z CÚmoV br`m¡ A§Vam` A§V H$s`m¡,
AWm©V² {Og nwéf ho öX` _| AmnHo$ Zm_ ñ_aU ñdê$nr ZmJX_Zr (EH$ J`m¡ _hm _mo h ^`m¡ na_ _hmagrŸ&&
àH$ma H$s O‹S>r-~yQ>r) h¡, dh AnZo XmoZm| n¡am| go bmb-bmb Am±Im|dmbo H«$w Õ g§Ý`mgr ghO OmoJr OmoJ gm¢ CXmgr Om_¢,
gn© H$mo ^r {Z^©` d {Z:e§H$ hmoH$a bm±K OmVm h¡Ÿ& àH¥${V nÀMmgr b{J ahr O[a N>magrŸ&
gmoh¡ KQ>-_§{Xa _¢ MoVZ àJQ>ê$n,
H$mì` 41 na àdMZ Eogo {OZamO Vm{h d§XV ~ZmagrŸ&&29&&
ho à^w ! AmnH$s eaU go gånyU© {d¿Z Q>b OmVo h¢Ÿ& AmM`© AÝVa _| nyU© - H${dda ~ZmagrXmgOr : g_`gma ZmQ>H$, OrdÛma
^º$m_a àdMZ H$mì`-42 141
qH$dXpÝV h¡ {H$ AmMm`© lr _mZVw“ H$mo VËH$mbrZ amOm Zo 48 XadmOm|
Ho$ AÝXa Vmbo bJmH$a ~ÝXr ~Zm`m WmŸ& Cg g_` _w{Zda lr _mZVw“ Ûmam
H$mì` 42 `h H$mì`_` ñVw{V ~ZmB© JB©Ÿ& CZH$s AÝXa H$s n{dÌVm Am¡a ~mø _| nwÊ`moX`
dëJÎmwa“-JO-J{O©V-^r_ZmX- Ho$ {Z{_Îm go CZ 48 XadmOm| Ho$ g^r Vmbo Qy>Q> J`oŸ& O~ {OZoídaXod H$s
_mOm¡ ~b§ ~bdVm_[a ^ynVrZm_²Ÿ& {ZíM`-^{º$ go H$_© H$s 148 àH¥${V`m± Qy>Q> OmVr h¢ Vmo nwÊ` Ho$ CX` go 48
CÚ{ÔdmH$a-_`yI-{eImn{dÕ§ Vmbo Qy>Q> J`o Vmo Bg_| Š`m AmíM`© ?
ËdËH$sV©ZmÎm_ Bdmew {^Xm_wn¡{VŸ&&42Ÿ&& `hm± H$hVo h¢ {H$ kmZr g§Jm« _ _| b‹S>mB© Ho$ _Ü` I‹S>m hmo Vmo ^r Cgo ^`
{hÝXr H$mì` Zht hmoVmŸ& dh AmË_m Ho$ Y«dw kmZñd^md Ho$ Aml` go AÝVa§J Ho$ amJm{X
{Og aZ_mqh ^`mZH$ ad H$a aho Vwa§J_& eÌwAm| H$mo OrV boVm h¡ VWm ~mø _| nyd© nwÊ` Ho$ `moJ go g§Jm« _ (b‹S>mB©) OrV
KZ go JO JaOmqh _Îm _mZmo {J[a O§J_Ÿ&& boVm h¡ - `h g~ AmnH$s ^{º$ H$m hr à^md h¡Ÿ& Amn hr drVamJr Xod hmo,
A{V H$mobmhb _mqh ~mV Oh± Zmqh gwZrO¡Ÿ& kmZr AmnHo$ {gdm` AÝ` {H$gr H$s ñVw{V Zht H$aVm; VrWªH$a, dmgwXdo ,
amOZ H$mo naM§S>, XoI ~b YraO N>rO¡Ÿ&& ~bXod Am{X ebmH$m nwéf h¢Ÿ& BÝh| AnZo nyUm©ZÝXñd^md H$m ^mZ hmoZo na ^r
ZmW {Vhmao Zm_V¢, gmo {N>Z_mqh nbm`Ÿ& dV©_mZ H$_Omoar go `wÕ H$aZo H$m ^md Am OmVm h¡, {H$ÝVw öX` _| AmnHo$ à{V
Á`m| {XZH$a naH$meV¢, AÝYH$ma {dZem`Ÿ&&42Ÿ&& ^{º$^md hmoZo go nwÊ`moX` Ho$ \$bñdê$n dhm± ^r OrV OmVo h¢Ÿ&
AÝd`mW© - (ËdV² H$sV©ZmV²) AmnHo$ Zm_ Ho$ H$sV©Z go `m AmnH$m ho ^JdZ² ! AmnH$s ^{º$ H$aZodmbm| H$mo AÝVa§J _| H$_© eÌwAm| na Ed§
ñ_aU H$aZo go _mÌ (AmOm¡) g§J«m_ _| Ohm± (dëJV² Vwa“ JOJ{O©V ~{ha§J _| g§Jm« _ Ho$ eÌwAm| na {dO` àmá hmoVr hr h¡; Š`m|{H$ AmnHo$ ^º$
^r_ZmX_²) CN>b-CN>bH$a {hZ{hZmVo hþE KmoS‹ >m| Am¡a JO©Zm H$aVo hþE hm{W`m| ^{º$ Ho$ ^mdm| go Eogm hr nwÊ` ~m±YVo h¢Ÿ& XoImo ! _w{Zlr _mZVw“ H$mo ^{º$ H$m
H$s ^`§H$a AmdmO hmo ahr h¡, {Og_| Eogr (~bdVm_²) namH«$_r, e{º$embr ew^amJ Am`m h¡Ÿ& do Cg_| drVamJ ^JdmZ H$s ñVw{V H$aVo h¢Ÿ& AÝVa§J _|
goZmAm| go `wº$ (A[a^ynVrZm_²) eÌw amOmAm| H$s (~b_²) goZm`| (CÚV² AmË_JrV (AmË_m Ho$ JmZo) JmVo h¢ VWm ~mø _| drVamJr na_mË_m H$s ñVw{V
{XdmH$a-_`yI-{eIm An{dÕ§) CXr`_mZ gy`© H$s {H$aUm| Ho$ AJ«^mJ go H$aVo XoIo OmVo h¢Ÿ& ho Xod ! AmnH$s Eogr ^{º$ H$aZodmbm Y_m©Ë_m `{X J¥hñW-
^oXo JE (V§ Bd) AÝYH$ma H$s Vah (Amew) erK« ({^Xm_² Cn¡{V) {dZme Xem _| Eogo `wÕ _| OmVm h¡, Ohm± KmoS‹ >o CN>bVo h¢, hmWr JO©Vo h¢, gm_Zo _hm-
H$mo àmá hmoVr h¢Ÿ& namH«$_r amOm bbH$maVo h¢ Vmo dh AmnH$s ^{º$ Ho$ àgmX go Eogr ~bdmZ
H$mì` 42 na àdMZ goZm H$mo ^r OrV boVm h¡Ÿ&
{XJå~amMm`© _w{Zda lr _mZVw“ d¡go Vmo A{YH$m§e AmË_m Ho$ kmZmZÝXag O¡go gy`© H$s {H$aU| AÝYH$ma H$m Zme H$aVr h¢, d¡go hr Y_m©Ë_m kmZñd^md
_| hr gam~moa ahVo Wo, {H$ÝVw CÝh| ^r {OZoÝÐ ^JdmZ H$s ^{º$ H$m CËgmh Ho$ Aml` go AÝVa§J _| amJ H$m Vmo Zme H$aVm hr h¡ Am¡a ~mø _| nwÊ`moX` Ho$
Am`m Am¡a `h ^º$m_aH$mì` Ho$ ê$n _| _hmZ H$mì`ê$n ñVw{V ~Z JB©Ÿ& H$maU g§Jm« _ OrV ^r boVm h¡Ÿ&
Bg{b`o Eogm H$hm OmVm h¡ {H$ lr _mZVw“mMm`© Zo `h H$mì` ~Zm`mŸ& ho ZmW ! AmnH$s ^{º$ {~Zm Eogm nwÊ` Zht hmoVmŸ& AmMm`© H$hVo h¢ {H$
142 ^º$m_a àdMZ
dV©_mZ AdñWm _| Ho$dbkmZ Zht h¡, {H$ÝVw {OgZo Ho$dbkmZ H$s gÎmm H$mo
ñdrH$ma {H$`m, {ZOñd^md Ho$ gÝ_wI hmo "ñd' H$mo ñdrH$ma {H$`m h¡, Cgo _hm H$mì` 43
gm{Ve` nwÊ`~ÝY hmoVm h¡; nmn nbQ> OmVm h¡, Bggo ~mha H$m g§Jm« _ Vmo Š`m Hw$ÝVmJ«-{^Þ-JO-emo{UV-dm[admh-
MrO h¡ ? _moh amOm H$m g§Jm« _ ^r OrV boVm h¡Ÿ& doJmdVma - VaUmVwa - `moY - ^r_oŸ&
^mdmW© `h h¡ {H$ ho ZmW ! O¡go gy`© H$s {H$aUm| go AÝYH$ma Zï> hmo OmVm h¡, `wÕo O`§ {d{OV-XwO`© -Oo`-njm-
CgràH$ma AmnHo$ `emoJmZ go AmnH$m ^º$ ~‹S>r-~‹S>r goZmAm| H$mo OrV boVm h¡Ÿ& ñËdËnmX-n§H$O-dZml{`Umo b^ÝVoŸ&&43Ÿ&&
AnZo AZÝV JwUm| Ho$ g_mO H$s _w»`Vm {Ogo hþB,© CgH$s gd©Ì {dO` hr {dO` {hÝXr H$mì`
h¡Ÿ& `{X ~mø _| ~‹S>r goZm H$mo OrV {b`m Vmo Bg_| Š`m AmíM`© ? _ma¡ Ohm± J`ÝX Hw$å^ h{W`ma {dXma¡Ÿ&
Š`m g_`gma Ho$ ^{º$ A{YH$ma (31, 32, 33 JmWm) _| VWm `hm± H$s C_J¡ é{Ya àdmh ~oJ Ob-g_ {dñVma¡Ÿ&&
hmo` {VaZ Ag_W© _hmOmoYm ~b nyaoŸ&
^{º$ H$s ~mV _| nañna {damoY h¡ ? {ZíM` go ñd H$mo OrVm d ì`dhma go na {Vg aZ _| {OZ Vmoa ^ŠV Oo h¢ Za gyaoŸ&&
H$mo OrVm, Š`m Eogm h¡ ? Zht, na _| Hw$N> OrVZm-hmaZm Zht h¡ & {Z{_Îm Ho$ XwO©` A[aHw$b OrV Ho$, O` nmd¢ {ZH$b§H$Ÿ&
H$WZ _| ~mø-g§`moJm| H$s ~mV AmVr h¡Ÿ& Vw_ nX-n§H$O _Z ~g¡, Vo Za gXm {Ze§H$Ÿ&&43Ÿ&&
AmË_m _| AÝV_wI © hmoZo go {Ogo Anyd© Am‡mX Am`m, dh {_Ï`mËd H$mo AÝd`mW© - (ËdËnmX-n‘> O -dZ Aml{`U:) AmnHo $
OrVZodmbm {OZ hþAm AWm©V² {dO`r hþAm Am¡a dh {dO`r AmË_m AnZo MaUH$_bê$nr CndZ H$m Aml` boZdo mbo ^ì`Ord (Hw$ÝV AJ«) ^mbo Ho$
ñd^md Ho$ hr JwU JmVm h¡, Bggo ~mha _| ^r OrV hmoVr hr h¡ - `h ghO- ZwH$sbo ^mJ go ({^Þ) ^o{XV hþE-jV-{djV hþE (JO-emo{UV-dm[admh)
ñdm^m{dH$ hr h¡Ÿ& BgrH$maU CgZo g§Jm« _ OrVm - Eogm H$hm OmVm h¡Ÿ& J hm{W`m| Ho$ aº$ê$nr Obàdmh _| (doJmdVma-VaU-AmVwa) VoOr go CVaZo
_| VWm V¡aZo _| CVmdbo (`moY) `moÕmAm| go `wº$ (^r_o) ^`§H$a (`wÕ)o `wÕ
{ZíM`m^mgr, ì`dhmam^mgr, C^`m^mgr Ho$ bjU _| ({d{OV-XwO`© -Oo`-njm:) H${R>ZVm go OrVm Om gHo$ - Eogo eÌwnj
H$moB© Za {ZíM` go AmË_m H$mo ewÕ _mZ, H$mo ^r (O`§ b^ÝVo) AmgmZr go OrV boVo h¢Ÿ&
hþAm h¡ ñdÀN>ÝX Z {nN>mZo {ZO ewÕVmŸ& VmËn`© `h h¡ {H$ ho ^JdZ² ! AmnH$m ^º$ `moÕm ~mV H$s ~mV _| XwO`©
H$moB© ì`dhma XmZ Vn erb^md H$mo hr, Xwí_Zm| H$mo namñV H$a XoVm h¡; Š`m|{H$ dh AmnHo$ _§Ob
w MaUê$nr H$_bm| H$s
AmË_m H$m {hV _mZ N>mo‹S>¡ Zht _wÕ>VmŸ&& N>Ì-N>m`m _| Om nhþM ± m h¡Ÿ&
H$moB© ì`dhmaZ`-{ZíM` Ho$ _maJ H$mo, H$mì` 43 na àdMZ
{^Þ-{^Þ nhMmZ H$a¡ {ZO CÕVmŸ&
ho ZmW ! Omo AmnHo$ MaU-H$_bê$nr dZ H$m Aml` boVm h¡, dh ñdê$n
OmZo O~ {ZíM` Ho$ ^oX-ì`dhma g~,
_| EH$ê$n hmoH$a kmZ-empÝV Ho$ ñdmX g{hV erVbVm àmá H$aVm h¡Ÿ& O¡go -
H$maU H$mo CnMma _mZo V~ ~wÕVmŸ&&5&&
hao-^ao-erVb dZ H$s N>m`m H$m Aml` boZdo mbo ì`{º$ H$m AmVmn {_Q>
- npÊS>V Q>moS>a_bOr : nwéfmW© {gÕçwnm`, _“bmMaU
OmVm h¡ Am¡a erVbVm àmá hmoVr h¡; CgràH$ma Omo AmnH$m {Z{_Îm nmH$a
144 ^º$m_a àdMZ
AnZo M¡VÝ` ñd^md H$s eaU _|, erVb N>m`m _| AmVm h¡; dh empÝV d
erVbVm àmá H$aVm h¡Ÿ& H$mì` 44
ho ^JdZ² ! `wÕ _| _ma-H$mQ> hmo ahr hmo, nmZr H$s Vah aº$ àdm{hV hmo
ahm hmo - Eogo `wÕ _| aº$àdmh H$mo MraVm hþAm ^r `{X AmnH$m ^º$ b‹S>mB© _| Aå^mo{ZYm¡ jw{^V-^rfU-ZH«$-MH«$
OmVm h¡ Vmo dhm± ^r nwÊ``moJ go {dO` hr àmá H$aVm h¡Ÿ& nmR>rZ-nrR>-^`-XmoëdU-dmS>dm½Zm¡Ÿ&
amOm _Yw `wÕ H$aZo J`m, Cgo dhm± ^`§H$a Vra bJm, Vra bJVo hr Cgo a§JVa§J-{eIa-pñWV-`mZ-nmÌm-
d¡am½` Am J`m Vmo VwaÝV dht `wÕ^y{_ _| hr eara Am{X go __Vm N>mS‹o >H$a ómg§ {dhm` ^dV… ñ_aUmX² d«OpÝVŸ&&44Ÿ&&
g_m{Y_aU H$mo àmá hmo J`mŸ& Omo _moheÌw OrVZo bm`H$ Wm, CgZo g_m{Y {hÝXr H$mì`
Ûmam Cgo OrV {b`mŸ& BgrVah `{X H$moB© nyd© Ho$ nwÊ` go ~mø `wÕ H$mo OrVVm h¡ ZH«$ MH«$ _Jam{X _ÀN> H$[a ^` CnOmd¡Ÿ&
Vmo dh ^r AmnH$s ^{º$ H$m hr àVmn h¡Ÿ& Om_¢ ~‹S>dm Ap½Z XmhV¢ Zra Obmd¡Ÿ&&
^JdmZ H$s ^{º$ Ho$ H$maU hr empÝV àmá hmoVr h¡ Am¡a ^JdmZ H$s ^{º$ nma Z nmd¡ Omg Wmh Zqh b{h`o OmH$sŸ&
Ho$ H$maU hr OrV {_bVr h¡Ÿ& Ohm± XoImo dht, g~ OJh ^JdZ² ! AmnH$s hr JaO¡ A{VJå^ra bha H$s {JZVr Z VmH$sŸ&&
_{h_m {XImB© XoVr h¡Ÿ& gwIgm| {Va¡ g_wÐ H$mo, Oo Vw_ JwZ gw_amqhŸ&
ho ZmW ! AmnH$m ^º$ AÝVa-~mø XmoZm| g§Jm« _ OrVVm h¡Ÿ& gå`½Ñ{ï> `wÕ bmob-H$bmobZ Ho$ {eIa, nma `mZ bo OmqhŸ&&44Ÿ&&
_| ^r AmË_^mZ - ñd-na {ddoH$ aIVm h¡Ÿ& ñd^md Ho$ AZw_moXZ go nwÊ` _| AÝd`mW© - (^rfU-ZH«$-MH«$-nmR>rZ-nrR>) ^`§H$a _Ja_ÀN>
ag ~‹T> OmVm h¡, AV: `{X ~‹S>r ^mar goZm H$mo OrV bodo Vmo Bg_| H$moB© Ed§ K{‹S>`mbm| Am¡a nmR>rZ Zm_H$ ^r_H$m` _Ë`m| go (jw{^V) AmÝXmo{bV
AmíM`© Zht h¡ - `h g~ AmnH$s ^{º$ H$m hr àVmn h¡Ÿ& AOo` eÌwAm| H$mo (Aå^mo{ZYm¡) gmJa _| (^`-XmoëdU-dmS>dm½Zm¡) [ {Og_| ] ^`§H$a
^r AmnH$m ^º$ jU^a _| OrV boVm h¡Ÿ& {dbjU ~‹S>dmZb gwbJ ahm hmo [ Eogo ] (a“Va“-{eIa-pñWV) Vrd«Vm
^JdmZ Zo{_ZmW J¥hñW Xem _| VrZ kmZ Ho$ Ymar WoŸ& do Oamg§K Ho$ go CN>bVr hþB© bham| Ho$ D$nar gVh na pñWV S>J_JmVo hþE (`mZ-nmÌm:)
gÝ_wI `wÕ _| J`o WoŸ& CZHo$ nmg AZoH$ {dÚm`| WtŸ& BÝÐ Zo ^r CZH$s ajm OhmO Ho$ nwéf (^dV: ñ_aUmV²) AmnH$m ñ_aU H$aZo go (Ìmg§ {dhm`)
H$aZo Ho$ {bE aW g{hV gmaWr ^oOm WmŸ& `Ú{n BÝÐ OmZVm Wm {H$ ^JdmZ Xw:I go _wº$ hmoH$a (d«OpÝV) AmJo ~‹T> OmVo h¢Ÿ&
Zo{_ZmW Bgr ^d go _moj OmZodmbo h¢Ÿ& CZH$m eara dO« O¡gm _O~yV h¡, CÝh| H$mì` 44 na àdMZ
H$moB© namñV Zht H$a gH$Vm; {\$a ^r ^{º$de CgH$mo ajm H$m {dH$ën Am ho ZmW ! g_wÐ _| ~‹S>o _Ja_ÀN> d AÝ` H«$y a ObMa Vmo hmoVo hr h¢ Ed§
J`mŸ& Oamg§K Zo X¡dr Aóm| H$m à`moJ {H$`m, {H$ÝVw Zo{_ZmW lrH¥$îU Ho$ AmJo `{X Cg_| ~‹S>dmZb (g_wÐr A{½Z) ^r àJQ> hmo JB© hmo Am¡a Vy\$mZm| go g_wÐ
I‹S>o hmo J`o Vmo MH«$aËZ emÝV hmoH$a lrH¥$îU Ho$ hmW _| Am J`mŸ& BgàH$ma AmÝXmo{bV hmo ahm hmo, V~ Eogr pñW{V _| g_wÐ H$mo nma H$aZm {H$VZm H${R>Z
lrH¥$îU H$s {dO` hþB© Am¡a Oamg§K `wÕ _| nam{OV hmoH$a _mam J`mŸ& h¡ ! {H$ÝVw AmnHo$ ^º$ gå`½Ñ{ï> Ord AmnHo$ ñ_aU _mÌ go Eogo ^`§H$a g_wÐ
ho ^JdZ² ! {OgZo AmnHo$ MaUH$_b H$m Aml` {b`m, AmnH$s ^{º$ H$mo ^r nma H$a boVo h¢Ÿ& ho ^JdZ² ! `h AmnH$s ^{º$ H$m hr àVmn h¡Ÿ&1 Omo
Ho$ àgmX go CgH$s g§Jm« _ _| ^r OrV hr hmoVr h¡; Š`m|{H$ AmnHo$ MaU gm{ÞÜ`
_| ahZodmbm| H$mo n{dÌVm Ho$ gmW Eogm nwÊ` ^r ~±YVm h¡, {OgHo$ {Z{_Îm go do 1) `Ú{n {ZíM` go Vmo `h Ord AnZo ñdê$n H$s gmYZm Ûmam hr _w{º$ nX àmá H$aVm h¡;
VWm{n CgHo$ öX` _| AmnHo$ à{V AZÝV ^{º$ hmoVr h¡, Bg{bE ì`dhma go Eogm H$hm OmVm h¡
bm¡{H$H$ `wÕ _| ^r OrV OmVo h¢Ÿ& J {H$ AmnHo$ Zm_ñ_aU go nma hmoVm h¡Ÿ&
146 ^º$m_a àdMZ
Ho$db dmUr go ñVmoÌ H$m H$mì`-nmR> H$a boVm h¡, CgH$s `h ~mV Zht h¡;
~pëH$ Omo {ZíM` go M¡VÝ` à^w AmË_m H$m ^º$ h¡ Am¡a ì`dhma go gd©k H$mì` 45
na_mË_m H$m ^º$ h¡, dh g_wÐ Vmo nma hmoVm hr h¡; ^dg_wÐ go ^r nma hmo OmVm
CX²^Vy -^rfU-ObmoXa-^ma-^w½Zm…
h¡Ÿ& "O¡go Amn gd©k hmo, d¡gm hr _¢ ^r gd©kñd^mdr kmVm-Ñï>m hÿ'± - Eogm
AmË_^mZ Omo hþAm h¡ - dh g~ AmnH$s hr ^{º$ H$m àVmn h¡, g§gma-g_wÐ emoÀ`m§ Xem_wnJVmíÀ`wV-Or{dVmem…Ÿ&
nma CVmaZo _| AmnH$s ^{º$ Zm¡H$m Ho$ g_mZ h¡Ÿ& ËdËnmX-n§H$O-aOmo_V¥ -{X½Y-Xohm
VmaUhma ñd^md H$mo OmZZodmbm hr VaZo H$m Cnm` ~VmVm h¡Ÿ& ho à^w ! _Ë`m© ^dpÝV _H$aÜdO-Vwë`ê$nm…Ÿ&&45Ÿ&&
Amn _{h_md§V hmo, _¢ ^r e{º$ê$n go _{h_md§V nXmW© hÿŸ± & Ohm± XmoZm| _{h_md§V {hÝXr H$mì`
{_bo hm|, dhm± Vrgam H$m¡Z BgH$m lo` bo gH$Vm h¡ ? ho à^w ! O~ _wPo _hm ObmoXa amoJ ^ma nr{‹S>V Za Oo h¢Ÿ&
Ho$dbkmZ àmá H$aZm h¡ Am¡a g§gma-g_wÐ VaZm h¡ Vmo {\$a Bg Ob-g_wÐ go dmV {nÎm H$\$ Hw$ð>> Am{X Omo amoJ Jh¡ h¢Ÿ&&
Va OmZo _| Š`m ~‹S>r ~mV h¡ ? O¡go Amn dV©_mZ _| h¢, _wPo d¡gm hmoZm h¡Ÿ& _oao gmoMV ah¢ CXmg Zmqh OrdZ H$s AmemŸ&
nwÊ` H$m ag d¥{Õ H$mo àmá hmoZo go Amn O¡gm VrWªH$a nX ^r àmá hmoJmŸ& A{V {KZmdZr Xoh Ya¢ XwJ©pÝY-{ZdmgmŸ&&
_wPo {ZíM`-ñd^md H$m ñ_aU VWm nwÊ`-nmn d {Z{_Îm H$m {dñ_aU Vw_ nX-n§H$O-Yyb H$mo, Omo bmd¢ {ZO-A§JŸ&
H$aZm h¡Ÿ& {ZË`-ñd^md H$s {Z^©`Vm _| H$moB© ^` Zht h¡Ÿ& O~ _¢ {dH$maê$nr Vo {ZamoJ eara b{h, {N>Z _| hmo` AZ§JŸ&&45Ÿ&&
eÌw H$mo OrVZo Ho$ {bE VËna hÿ± Vmo {\$a ~mhar eÌwAm| H$mo OrV {b`m - Vmo AÝd`mW© - (CX²>^yV-^rfU-ObmoXa-^ma-^w½Zm…) CËnÞ hþE
Bg_| Š`m AmíM`© h¡ ? _¢ g§gma-g_wÐ {H$Zmao na Am J`m hÿŸ± & AÝVa _| ^`§H$a ObmoXa amoJ Ho$ ^ma go Q>S‹o >r hmo JB© h¡ H$_a {OgH$s VWm (emoÀ`m§
{ZOe{º$ go ^am hÿ,± ~mha go ^r e{º$ go ^anya hÿ± - XmoZm| àH$ma go ^am-nyam Xem- _wnJVm…) emoMZr`, X`Zr` Xem H$mo àmá hmo J`m h¡ Omo Ed§
hÿ,± AV: A~ _wPo H$moB© Sw~moZdo mbm Zht h¡Ÿ& J (À`wVOr{dV-Amem…) N>mS‹o > Xr h¡ OrdZ H$s Amem {OgZo - Eogo (_Ë`m©:)
_Zwî` ^r O~ [ ho ^JdZ² ] (ËdV² nmX-n‘>O-aOmo_V¥ -{X½YXohm) AmnHo$
_oamo YZr Zqh Xya {XgÝVa nmX-nÙm| H$s aO (Yy{b) ê$nr A_¥V go AnZo eara H$mo {bá H$a boVo h¢ Vmo do
Ho $ B© CXmg ah¢ à^w H$maU,
Ho$B© H$h¢ C{R> Om§{h H$htH¡$Ÿ& _Zwî` (_H$aÜdO-Vwë`ê$nm…) H$m_Xod Ho$ g_mZ gwÝXa ê$ndmbo (^dpÝV)
Ho$B© àZm_ H$a¢ J{‹T> _ya{V, hmo OmVo h¢Ÿ&
Ho$B© nhm‹S> M‹T>¡ M{‹T> N>tH¡$Ÿ&& ho ^JdZ² ! {OgH$mo A{V H$ï>Xm`H$ ObmoXa O¡gm ^`§H$a amoJ ^r hmo J`m
Ho$B© H$h¢ Ag_mZ Ho$ D$n[a, hmo, {OgHo$ H$maU noQ> _| nmZr ^a OmVm h¡, Cg ~‹S>o hþE noQ> Ho$ ^ma go H$_a
Ho$B© H$h¡ à^w ho{R> O_t H¡$Ÿ&
_oamo YZr Zqh Xya {XgÝVa, Q>T‹o >r n‹S> JB© hmo; {ZVmÝV emoMZr` Xem hmo JB© hmo, OrdZ H$s Amem Ny>Q> JB©
_mohr _| h¡ _mo{h gyPV ZrH¡$Ÿ&& hmo; VWm{n `{X dh AmnHo$ MaUH$_bm| H$s aO H$mo AnZo eara na bJmVm h¡
- H${dda ~ZmagrXmgOr, g_`gma ZmQ>H$, ~ÝYÛma, N>ÝX : 48 Vmo dh gM_wM hr H$m_Xod Ho$ g_mZ ê$ndmZ ~Z OmVm h¡Ÿ&
148 ^º$m_a àdMZ H$mì`-45 149
H$mì` 45 na àdMZ H$s _w»`Vm H$^r Ny>Q>Vr Zht Am¡a nwÊ`-nmn VWm {Z{_Îm H$s _w»`Vm H$^r
Bg H$mì` _| `h H$hm Om ahm h¡ {H$ drVamJ-^JdmZ H$s ^{º$ H$aZo kmZr Ho$ AmVr ZhtŸ& O~ ñd^md Ho$ Aml` go {_Ï`mËd O¡go amoJ {_Q> OmVo h¢
dmbo Y_m©Ë_m Ordm| H$mo {H$gr àH$ma Ho$ amoJ Zht gVmVoŸ& ^JdmZ H$s ^{º$ go Vmo ~mha _| eara Ho$ amoJ {_Q> Om`| Vmo Bg_| Š`m AmíM`© h¡?
Y_m©Ë_mAm| Ho$ amoJm| H$m Zme hmo OmVm h¡Ÿ& {OgZo AmnHo$ MaUm| H$s aO AnZo _ñVH$ na br h¡, dh H$m_Xod g_mZ
ObmoXa O¡go _hmamoJ go eara Ob J`m hmo, noQ> _| nmZr ^a J`m hmo, _hmZ ê$ndmZ hmo OmVm h¡Ÿ& ^{º$ Ho$ ew^amJ H$m AmXa Zht h¡; VWm{n drVamJ-
eara H$s emoMZr` Xem hmo JB© hmo, OrdZ H$s Amem Ny>Q> JB© hmo AWm©V² Ñ{ï> dmbo Ho$ Eogm nwÊ` ghO ~±YVm h¡ {H$ ~møamoJ {_Q> OmVo h¢Ÿ&
_aUmgÞ Xem H$mo àmá hmo J`m hmo; VWm{n Omo Y_m©Ë_m AmnH$s MaU-eaU _| gå`½Xe©Z H$s ^y{_H$m _| Eogm nwÊ` ghO ~±Y OmVm h¡Ÿ& O¡go gd©k
AmVo h¢, ^{º$^md go AmnHo$ MaU-H$_b H$s aO _ñVH$ na YmaU H$aVo h¢, na_mË_m H$m H$m`© ^r _mÌ OmZZm hr h¡, do Hw$N> H$aVo-H$amVo Zht h¢, CgràH$ma
CZHo$ nmn jrU hmo OmVo h¢ VWm nwÊ`moX` H$m gw_b o hmoZo go Eogo ^`§H$a amoJ ^r _oam H$m`© ^r _mÌ OmZZm hr h¡Ÿ& {OgZo Eogm _mZ {b`m, CgHo$ Aä`ÝVa amoJ Vmo
Zï> hmo OmVo h¢ Am¡a do {ZamoJr hmo OmVo h¢Ÿ& Bg{bE AmnH$s _{h_m JmZo H$s Zï> hmo hr OmVo h¢, ~{ha§J amoJ ^r Zme H$mo àmá hmo OmVo h¢Ÿ&
^mdZm hmoVr h¡Ÿ& ho ZmW! Omo dñVw H$m dmñV{dH$ ñdê$n OmZH$a AmnHo$ MaUm| H$m Ü`mZ
kmZmZÝX ñd^mdr AmË_m Ho$ Aml` go O~ ^«mpÝV H$m amoJ Zï> hmo OmVm h¡ H$aVm h¡ AWm©V² {OgH$mo AmË_ñd^md H$s lÕmnydH© $ ^{º$ H$m amJ CR>m h¡,
Vmo AmnH$s ^{º$ go hþE nwÊ` Ho$ \$b _| `{X ~mø amoJ Zï> hmo OmVo h¢ Vmo Bg_| dh gd©k na_mË_m H$m Ü`mZ H$aVm h¡Ÿ& Ohm± AÝVa§J _| {ZamoJVmê$n drVamJ^md
H$moB© AmíM`© Zht h¡Ÿ& ~‹T>Vm h¡, dhm± emar[aH$ amoJ H¡$go ah gH$Vo h¢? Š`m|{H$ dhm± nwÊ` H$m ag ~‹T>Vm
^JdmZ Ho$ MaU-H$_b Ho$ ZrMo H$s n¥Ïdr Ed§ CgH$s Yyb H$s n{dÌVm h¡ Am¡a ObmoXam{X amoJ Zï> hmo OmVo h¢Ÿ&
H$s ~mV H$hH$a AmMm`©Xdo `h H$hZm MmhVo h¢ {H$ - ho ^JdZ² ! _¢ AmnHo$ gÝVm| H$s ^{º$ __© go ^ar hþB© h¡Ÿ& CZHo$ AÝVa§J d ~{ha§J ^` Zht h¡Ÿ&
MaUm| H$s gd©Ì _{h_m XoIVm hÿŸ± & Yyb H$m H$U-H$U AmnHo$ MaUm| Ho$ ñne© go AmMm`©Xdo OmZVo h¢ {H$ h_| AJbo ^d _| ñdJ© OmZm h¡, CgHo$ ~mX h_
_mZmo n{dÌ hmo J`m h¡Ÿ& Omo ^r Cg Yyb H$mo _ñVH$ na YmaU H$aVm h¡, CgHo$ Ho$dbkmZ àmá H$a|JŸo &
g^r àH$ma Ho$ amoJ {_Q> OmVo h¢Ÿ& Omo AmnH$s MaU-eaU _| Am`m, CgH$m Eogr n{dÌVm d CËH¥$ï> nwÊ` H$m ag AmnHo$ emgZ _| hmoVm h¡Ÿ& {_Ï`mÑ{ï>
H$mo Eogr n{dÌVm Zht hmoVr Am¡a Eogm nwÊ` ^r Zht ~±YVmŸ& J
OÝ_-OÝ_mÝVa H$m amoJ ^r Zht ahVmŸ&
{H$gr H${d Zo H$hm h¡ - erK« AZw^d H$s{OE
MbVm-{\$aVm àJQ> à^w XoI±y ao, _¢ H$m¡ Z hÿ ± , Am`m H$hm± go , Am¡ a _o a m ê$n Š`m?
AnZm OrdZ g\$b V~ boI±y ao; g§~§Y Xw…I_` H$m¡Z h¡, ñdrH¥$V H$ê±$ n[ahma Š`m?
_wº$mZÝX Zmo ZmW {~hmar ao, BgH$m {dMma {ddoH$ nyd©H$, emÝV hmoH$a H$s{O`oŸ&
ewÕ h¡ OrdZ Xmoar h_mar aoŸ&& Vmo gd© AmpË_H$ kmZ Ho$, {gÕmÝV H$m ag nr{O`oŸ&&4Ÿ&&
AWm©V² O~ _¢ MbVo-{\$aVo à^w Ho$ Xe©Z H$ê±$Jm, V~ AnZm OrdZ {H$gH$m dMZ Cg VÎd H$s, CnbpãY _| {ed^yV h¡?
g\$b g_PyJ± mŸ& _wº$mZÝX H$m ZmW Vmo M¡VÝ`{dhmar h¡Ÿ& {ZXm}f Za H$m dMZ ao! dh ñdmZw^y{V àgyV h¡Ÿ&&
{ZaÝVa AÝVa§J H$maUe{º$ H$s _{h_m XoIZodmbm na_mË_m Ho$ JmZo Vmamo Ahmo! Vmamo {ZOmË_m, erK« AZw^d H$s{O`oŸ&
JmVm h¡Ÿ& ^º$ H$hVm h¡ {H$ O~VH$ VrZbmoH$ d VrZH$mb H$mo OmZZo H$s e{º$ gdm©Ë_ _| g_Ñ{ï> Úmo, `h dM öX` {bI br{O`oŸ&&5Ÿ&&
àJQ> Z hmo Om`o, V~VH$ AIÊS> kmZñd^md H$s _{h_m Zht Ny>Q>VrŸ& Ðì`ñd^md - lr_X² am`MÝÐ … A_yë` VÎd {dMma
126 ^º$m_a àdMZ JmWm-46 151
_| amJ h¡, BgH$maU H$_© H$m {Z{_Îm h¡; {H$ÝVw O~ A~ÝY ñd^md Ho$ Aml` go
H$mì` 46 amJ H$m A^md hmoJm Vmo H$_© H$m {Z{_Îm-Z¡{_{ÎmH$ gå~ÝY ^r Ny>Q> Om`oJmŸ&
ñd^md _| ^d Am¡a ^d H$m H$maU ({dH$ma) Zht h¡Ÿ& ho ZmW ! AmnHo$ ^d hmo,
AmnmX-H$ÊR>_éw ûm¥I
§ b-do{ï>Vm§Jm
JmT>§ d¥h{ÞJS>-H$mo{Q>-{ZK¥ï>-O§KmŸ& Vmo h_mao ^d hm|Ÿ& O~ AmnHo$ hr ^d H$m A^md hþAm h¡ Vmo AmnHo$ ^º$m| Ho$
ËdÞm_-_ÝÌ_{Ze§ _ZwOm… ñ_aÝV… ^d H$m A^md Š`m| Zht hmoJm? Adí` hr hmoJmŸ& AmnHo$ ^º$m| H$mo ^d H¡$go hmo
gÚ… ñd`§ {dJV-~ÝY-^`m ^dpÝVŸ&&46Ÿ&& gH$Vm h¡? {OgZo A~ÝY ñd^mdr AmË_m H$m Aml` {b`m h¡, CgH$mo g§gma-
{hÝXr H$mì` ~ÝYZê$n _¡b H¡$go ah gH$Vm h¡?
nm±d H§$R>V¢ OH$a ~m±Y gm±H$b A{V ^marŸ& AmnmXH$ÊR> AWm©V² n¡am| go H$ÊR> VH$ H$gH$a ~o{S‹ >`m± ~m±Yr hm|, H$moB© ^r
Jm‹T>r ~o‹S>r n¡a_mqh {OZ Om±K {dXmarŸ&& A§J Iwbm Z hmo, _moQ>r-_moQ>r gm±H$bm| go eara OH$‹S>m hþAm hmo, H$_© Ho$
^yI ß`mg qMVm eara Xw…IOo {dbbmZoŸ& XeH$aUm| _| {ZY{Îm d {ZH$m{MV H$_© ~±Ym hmo, Vmo do ^r _wPo ~mYH$ Zht hmo
gaZ Zmqh {OZ H$mo` ^yn Ho$ ~ÝXrImZoŸ&& gH$VoŸ& gmYH$ H$mo AÝVa§J _| nyU© na_mË_m H$s Ñ{ï> dV©Vr h¡Ÿ& CZH$s Ñ{ï> _|
Vw_ gw_aV ñd`_od hr, ~ÝYZ g~ Iwb OmqhŸ&
AënkVm, amJ-Ûof `m ì`dhma H$s _w»`Vm Zht AmVrŸ& {OZH$mo {Z{_Îm, amJ,
{N>Z_| Vo g§n{V bh¢, qMVm ^` {dZgmqhŸ&&46Ÿ&&
AÝd`mW© - (AmnmX-H$ÊR>_)² MaUm| go boH$a J«rdm VH$ (Céûm¥I§ b- ì`dhma `m AënkVm H$s _w»`Vm Am OmVr h¡, do dñVwV: AmnHo$ ^º$ Zht h¡Ÿ&
do{ï>V A“m:) ~‹S>r-~‹S>r _O~yV gm§H$bm| go OH$‹S> {X`m h¡ - H$g {X`m h¡ AmnH$m jm{`H$kmZ - AIÊS>kmZ àJQ> h¡Ÿ& AmnH$s dmUr _| Am`m {H$ -
A§J-A§J {OgH$m, (JmT>_)² Iy~ A{YH$ _O~yV ê$n go (~¥hV² {ZJ‹S>- "_oam ñd^md gd©k h¡Ÿ& _¢ Eogo ñd^md H$m ñ_aU H$aVm hÿ,± Bggo erK« _w{º$nX
H$mo{Q>-{ZK¥ï>-O§Km) ~‹S>r-~‹S>r bmoh ûm§I
¥ bmAm| Ho$ AJ«^mJ go aJ‹S>H$a àmá H$ê±$JmŸ&'
{N>b JB© h¢ Om±K| {OZH$s, do _Zwî` (ËdV² Zm__ÝÌ_²) AmnHo$ Zm_ê$nr _§Ì `hm± H$moB© àíZ H$aoJm {H$ - O~ gånyU© n[aU_Z H«$_~Õ hr hmoVm h¡ Vmo
H$mo (A{Ze_² ñ_aÝV…) {XZ-amV ñ_aU H$aZo go, OnZo go (gÚ…) VËH$mb "erK«' _w{º$ nX nmZo H$s ~mV H$hm± go Am`r?
(ñd`§) AnZo Amn ({dJV-~ÝY-^`m: ^dpÝV) ~ÝYZ Ho$ ^` go _wº$ hmo kmZr H$mo ^d H$s e§H$m Zht h¡, dh Vmo A~ÝYnZm gmYVm h¡Ÿ& {Og
OmVo h¢Ÿ& kmZr H$mo kmZñd^md H$s àVr{V hþB© h¡, CgHo$ H«$_ _| _moj erK« hr -
VmËn`© `h h¡ {H$ - ho ^JdZ² ! {OgH$m eara EoS‹ >r go boH$a MmoQ>r VH$ AënH$mb _| hr àH$Q> hmoZdo mbm h¡ VWm CgHo$ nwÊ`mZw~ÝYr nwÊ` ~±YVm h¡Ÿ&
~‹S>r-~‹S>r gm±H$bm| go OH$‹S>H$a H$g {X`m J`m hmo, gm±H$bm| H$s aJ‹S> go dñVwñdê$n H$s gƒr lÕm hmoZo go kmZr H$mo ~ÝYZ H$m ^` Zht hmoVmŸ& "h_mao
{OgH$s O§KmE± {N>b J`r hm| - Eogo H$mamJma _| ~ÝXr nwéf, AmnHo$ Zm_ Ho$ ^d hmoJm.........' - Eogr e§H$m ^r Zht hmoVrŸ& àdMZgma H$s 80dt JmWm _|
ñ_aUê$nr _§Ì H$m Omn H$aZo go VwaÝV hr ~ÝYZ Ho$ ^` go _wº$ hmo OmVo h¢Ÿ&
H$hm h¡ {H$ - ""Omo gd©k Ho$ Ðì`-JwU-n`m©` Ho$ ñdê$n H$mo OmZVm h¡,
H$mì` 46 na àdMZ
Bg H$mì` _| AmMm`©Xdo ^JdmZ H$s ^{º$ H$aVo hþE AmË_m Ho$ A~ÝY CgH$m _moh Zï> hmo OmVm h¡Ÿ& {OgZo gd©k H$mo AnZr Ñ{ï> _| {b`m VWm
ñd^md H$m dU©Z H$aVo h¢Ÿ& do H$hVo h¢ {H$ - ho ZmW ! dV©_mZ _| h_mar n`m©` {Z{_Îm, AënkVm d amJ Ho$ Aml` go bm^ hmoZo H$s {dnarV _mÝ`Vm N>mS‹o >
152 ^º$m_a àdMZ H$mì`-46 129

Xr - Eogo Ñ{ï>dÝV H$mo Aà{VhV ^md go g_{H$V hmoVm h¡Ÿ& CgH$mo EH$
Anojm go jm{`H$ O¡gm g_{H$V hmoVm h¡Ÿ& jm{`H$ Ho$ H$mb _| _mohj` hmo H$mì` 47
OmVm h¡ VWm Ho$dbkmZ àJQ> hmo OmVm h¡Ÿ&
_Îm{ÛnoÝÐ-_¥JamO-XdmZbm{h-
Omo {ZO ñd^md go EH$mH$ma hmoH$a {MXmZÝX ñd^md H$m ñ_aU H$aVm h¡,
g§Jm« _-dm[a{Y-_hmoXa-~ÝYZmoËW_²Ÿ&
CgH$s H«$_~Õ H$s lÕm _| na Ho$ H$Vm©nZo H$s Ñ{ï> Ny>Q> OmVr h¡Ÿ&
Vñ`mew Zme_wn`m{V ^`§ {^`od
BgàH$ma {Ogo gd©k ñd^md H$s Ñ{ï> hmoVr h¡, dh gd©k H$m ^º$ h¡Ÿ& Cgo
Ho$dbkmZ H$s lÕm h¡, dñVw-ñd^md H$m {ZU©` h¡Ÿ& dñVw-ñd^md Ho$ {ZU©` `ñVmdH§$ ñVd{__§ _{V_mZYrVoŸ&&47Ÿ&&
dmbo H$mo gƒm nwéfmW© h¡Ÿ& ho ZmW ! Eogo gƒo nwéfmWu Ord AmnH$s eaU _| {hÝXr H$mì`
AmVo h¢ Am¡a AmnH$s eaU go CZHo$ g^r ~ÝYZ Qy>Q> OmVo h¢, Bg_| Oam ^r _hm_Îm JOamO Am¡a _¥JamO XdmZbŸ&
e§H$m Zht h¡Ÿ& J \$Un{V aU naM§S> Zra-{Z{Y amoJ _hm~bŸ&&
~ÝYZ `o ^` AmR> S>anH$a _mZmo Zme¡Ÿ&
emómä`mg H¡$go H$a| ? Vw_ gw_aV {N>Z_mqh A^` WmZH$ naH$me¡Ÿ&&
Bg Anma g§gma _|, eaZ Zmqh à^w H$mo`Ÿ&
VÎdkmZ Ho$ H$maU AÜ`mË_ê$n Ðì`mZw`moJ Ho$ emó h¢ Am¡a
`mV¢ Vw_ nX-^ŠV H$mo, ^pŠV ghmB© hmo`Ÿ&&47Ÿ&&
{H$VZo hr Ord CZ emóm| H$m ^r Aä`mg H$aVo h¢; naÝVw dhm± O¡gm
{bIm h¡, d¡gm {ZU©` ñd`§ H$aHo$ AmnH$mo Amnê$n, na H$mo naê$n AÝd`mW© - (`… _{V_mZ²) Omo ~w{Õ_mZ nwéf (VmdH§$ B__²) AmnHo$
Am¡a Amòdm{X H$m Amòdm{Xê$n lÕmZ Zht H$aVoŸ& _wI go Vmo `WmdV² Bg (ñVd_²) ñVmoÌ H$mo (AYrVo) n‹T>Vm h¡, nmR> H$aVm h¡ (Vñ`) CgH$m
(_Îm{ÛnoÝÐ-_¥JamO) _XmoÝ_Îm hmWr, qgh VWm (XdmZb-A{h-g“J«m_-
{Zê$nU Eogm ^r H$a|, {OgHo$ CnXoe go AÝ` Ord gå`½Ñ{ï> hmo
dm[a{Y-_hmoXa-~ÝYZ) XmdmZb, gn©, g§Jm« _, gmJa, ObmoXa VWm ~ÝYZ
Om`|Ÿ& naÝVw O¡go H$moB© b‹S>H$m ór H$m ñdm§J ~ZmH$a Eogm JmZm Jm`o
go (CËW_²) CËnÞ hþAm (^`_²) S>a ({^`m Bd) _mZmo S>a Ho$ H$maU go hr
{Ogo gwZH$a AÝ` nwéf ór H$m_ê$n hmo Om`|; naÝVw dh Vmo O¡gm
(Amew Zme§ Cn`m{V) erK« hr Zme hmo OmVm h¡Ÿ&
grIm, d¡gm H$hVm h¡, Cgo Hw$N> ^md ^m{gV Zht hmoVm; Bg{b`o
ñd`§ H$m_mgº$ Zht hmoVmŸ& CgràH$ma `h O¡gm {bIm h¡, d¡gm CnXoe H$mì` 47 na àdMZ
XoVm h¡; naÝVw ñd`§ AZw^d Zht H$aVmŸ& `{X ñd`§ H$mo lÕmZ hþAm Bg H$mì` _| `h H$hm h¡ {H$ {OZoÝÐ ^JdmZ Ho$ gƒo ^º$ H$mo gmV àH$ma Ho$
Vmo AÝ` VÎd H$m A§e AÝ` VÎd _| Z {_bmVm; naÝVw BgH$m ^` Zht hmoVŸo & CgHo$ g_ñV ^`m| Ho$ H$maU EH$gmW Zï> hmo OmVo h¢Ÿ& Omo ~w{Õ_mZ
{R>H$mZm Zht h¡, Bg{b`o gå`½kmZ Zht hmoVmŸ& {ÌH$mbr Ðì`ñd^md H$m Ambå~Z boH$a {Z{_Îm Ed§ ì`dhma H$s é{M N>mS‹o >H$a
- npÊS>V Q>moS>a_bOr, _moj_mJ©àH$meH$, n¥ð> 237
VWm {Z{_Îm go bm^ _mZZoê$n ^«mpÝV N>mS‹o >H$a {OZoÝÐ Xod H$m ñ_aU d ^{º$
H$aVo h¢, CÝh| gd© àH$ma Ho$ ^`m| go a{hV {ZÛ©ÝÛ emÝVñd^md H$s àm{á hmoVr h¡Ÿ&
154 ^º$m_a àdMZ JmWm-24-25 131
^JdmZ H$s ñVw{V H$aZodmbo _{V_mZ Omo gw~{w Õ h¢, do gå`½Ñ{ï> nmÌ h¢Ÿ&
Omo nwÊ`-nmn d g§`moJ H$m AmXa N>mS‹o >H$a Ag§J d A{dH$ma ñd^mdr AmË_m
H$m AmXa H$aVo h¢, do hr _{V_mZ h¢, gw~{w Õ h¢; Omo g§`moJ d {dH$ma H$m AmXa
H$mì` 48
H$aVo h¢, do _{V_mZ Zht h¢, gw~{w Õ Zht h¢Ÿ& ñVmoÌòO§ Vd {OZoÝÐ JwU¡{Z©~Õm§
Omo lÕmdmZ hmoH$a {Z^©`ñd^md H$s Ñ{ï>ndy H© $ Bg ñVmoÌ H$mo n‹T>Vo h¢, ^ŠË`m _`m é{Ma-dU©-{d{MÌ nwînm_²Ÿ&
CZH$mo _XmoÝ_Îm hmWr, qgh, ~‹S>dm{½Z, gy`,© `wÕ, g_wÐ, Ob§Ya, dZm{½Z YÎmo OZmo ` Bh H$ÊR>-JVm_Oò§
VWm ~ÝYZ Am{X go hmoZdo mbo ^` Zht hmoVŸo & CÝh| {Z:e§H$Vm, {Z^©`Vm Am¡a V§ "_mZVw§J'-_dem g_wn¡{V bú_r…Ÿ&&48Ÿ&&
ñd^md go hr àgÞVm hmoVr h¡; gå`½Ñ{ï> BhbmoH$^`, nabmoH$^`, _aU^`,
doXZm^`, AH$ñ_mV^`, AZajm^` Am¡a AJw{á^` - BZ gmV ^`m| go
{hÝXr H$mì`
a{hV hmoVo h¢Ÿ& gå`½Ñ{ï> H$mo A^oX ñd^md H$m Aml` h¡, BgH$maU dh `h JwZ_mb {demb ZmW Vw_ JwZZ g±dmarŸ&
AmË_moÞ{V H$aVm hþAm AmR>H$_m] H$m Zme H$aVm h¡Ÿ& gå`½kmZr Y_m©Ë_m {d{dY-dU©_`-nwhnþ JyW ± _¢ ^pŠV {dWmarŸ&&
{Z:e§H$ hmoZo go {Z^©` h¡Ÿ& H$moB© Eogm g_PVm hmo {H$ H$_© S>a go ^mJ OmVo hm|Jo Oo Za n{hao H§$R> ^mdZm _Z _| ^md¢Ÿ&
- gmo Eogr ~mV Zht h¡; H$_© Vmo O‹S> h¢, CÝh| S>a hmoZo H$m àíZ hr H$hm± h¡ ? "_mZVwJ§ ' Vo {ZOmYrZ-{ed-bN>_r nmd¢Ÿ&&
Y_m©Ë_m Ab§H$ma H$s ^mfm _| H$hVo h¢ {H$ AmR> H$_m] H$mo S>a bJVm h¡, ^mfm ^ŠVm_a {H$`mo, "ho_amO' {hV hoVŸ&
BgH$maU do h_mao nmg go Mbo OmVo h¢Ÿ& J Oo Za n‹T>¢ gw^mdgm|, Vo nmd¢ {ed-IoVŸ&&48Ÿ&&
AÝd`mW© - ({OZoÝÐ) ho {OZoÝÐ ^JdZ ! (Bh) Bg bmoH$ _| (`:
VÎdk H$mo kmZr Jwé hr {à` h¢
OZ:) Omo nwéf (^ŠË`m) ^{º$nydH© $ (_`m) _oao Ûmam (Vd JwU:¡ {Z~Õm_²)
{XÇ>m{d Ho${d JwéUmo, {h`E U a_§{V _w{U` VÎmmU§Ÿ&
Ho${d nwU A{XÇ>m, {M` a_§{V {OU d„hmo Oo_Ÿ&&129&&
AmnHo$ JwUm| go JyW± r JB©, ~ZmB© JB© (é{Ma-dU©-{d{MÌ-nwînm_²) _Zmoha
AW© - {H$VZo hr Jwé Vmo Eogo h¢ {H$ {OÝh| XoIo boZo na ^r VÎdkm{Z`m|
ñda-ì`§OZ dUm] Ho$ `_H$-íbof-AZwàmgm{X Ab§H$maê$n {d{dY gw_Zm| H$s
H$m öX` CZ_| a_Vm Zht h¡ AWm©V² do bmoH$ _| Vmo Jwé H$hbmVo h¢; naÝVw (ñVmoÌòO§) Am{XZmW ñVmoÌê$nr _mbm H$mo (AOò_²) gX¡d (H$ÊR>-JVm§
CZ_| JwénZo H$m JwU Zht hmoVmŸ& Eogo Jwé kmZr nwéfm| H$mo éMVo Zht h¢& YÎmo) H$ÊR>ñW H$aVm h¡, Jbo _| YmaU H$aVm h¡ (V§ _mZVw“)§ Cg à{Vð>m àmá
Am¡a H$moB© Jwé Eogo h¢, Omo AÑï> h¢ - XoIZo _| Zht AmVo h¢ - Vmo ^r _hmnwéf H$mo, ñdm{^_mZr g_wÞV nwéf H$mo ^º$m_a Ho$ Ûmam Am{XZmW Ho$ lmoVm
VÎdkmZr nwéfm| Ho$ öX` _| {OZ-d„^ Ho$ g_mZ a_Vo h¢Ÿ& CÝh| O¡go lr _mZVw“mMm`© H$mo (bú_r) _mojbú_r (Adem g_wn{¡ V) {dde hmoH$a
{OZoÝÐ ^JdmZ {à` h¢, CgràH$ma gwJwé ^r {à` h¢Ÿ& kmZrOZ CZH$m daU H$aVr h¡ AWm©V² ñd`_od àmá hmoVr h¡Ÿ&
namoj ñ_aU H$aVo h¢Ÿ& {OgàH$ma JUYa Am{X AmO àË`j Zht h¢ Vmo ^r
kmZrOZm| Ho$ öX` _| do a_Vo h¢Ÿ& H$mì` 48 na àdMZ
- CnXoe {gÕmÝV aËZ_mbm, íbmoH$ : 129 {XJå~a gÝV lr _mZVw“mMm`© Xod gX¡d AmË_m Ho$ kmZ d AmZÝXag _|
156 ^º$m_a àdMZ H$mì`-48 157

_½Z ahVo WoŸ& CÝh| ^{º$ H$m CËgmh Am`m Am¡a `h _hmH$mì` ê$n ñVw{V ~Z ho Xod ! 48 H$mì`ê$n ^{º$-nwînm| Ûmam JyW± r JB© `h ^{º$_mbm h¡, Omo
JB©Ÿ& Bg{bE Eogm H$hm OmVm h¡ {H$ AmMm`©Xdo Zo `h H$mì` ~Zm`mŸ& ^º$m| H$mo gX¡d AmZÝX XoZdo mbr hmoJrŸ& Omo ^ì`Ord BZ 48 H$mì`nwînm| H$s
qH$dXpÝV h¡ {H$ àg§Jde amOm Zo lr _mZVw“mMm`© H$mo Oob (~§XrJ¥h) Ho$ _mbm H$mo AW©g{hV `mX H$aHo$ H§$R> _| YmaU H$a|Jo - nhZ|Jo AWm©V²
AÝXa ~ÝX H$am {X`m WmŸ& Cgg_` AmMm`©Xdo Ûmam AÝ` {dH$ënm| go ~MZo Ho$ AmË_ñd^md _| O_|J,o CÝh| gå`½Xe©Z-kmZ-Mm[aÌ Ho$ Ûmam VrWªH$a O¡gm
{bE Am{XZmW ^JdmZ H$m ^{º$-^md g{hV ñ_aU H$aVo hþE `h ñVmoÌ Cƒ nX H$m gå_mZ {_boJm AWm©V² do VrWªH$a hm|JŸo & _mZVw“ H$m AÝVa§J AW©
~Zm`m J`mŸ& `{X Cgr g_` ~mø nwÊ`moX` Ho$ {Z{_Îm go ~§XrJ¥h Ho$ Vmbo Qy>Q> Cƒ_mZ {_bZm h¡Ÿ& Ohm± n{dÌVm Ho$ gmW nwÊ` H$m ^r nyam d¡^d àmá hmoJm,
J`o hm| Vmo Bg_| H$moB© AmíM`© Zht h¡; Š`m|{H$ {OZoídaXod H$s {ZíM` ñVw{V nwÊ` H$s ^r H$_r Zht ahoJrŸ&
H$aZo go Vmo H$_©àH¥${V`m| Ho$ 148 Vmbo VH$ Qy>Q> OmVo h¢Ÿ& AmMm`© H$hVo h¢ - _wPo ^r g§`moJr Ho$ H$mb _| ñdJ© H$m amÁ` VWm
`hm± Bg H$mì` _| Vmo `h H$h aho h¢ {H$ kmZr H$mo g§Jm« _ _| b‹S>mB© Ho$ _Ü` níMmV² nyUV© m Ho$ H$mb _| {edbú_r-_mojbú_r H$s àm{á hmoJrŸ&
^r ^` Zht hmoVmŸ& dh Y«dw kmZñd^mdr AmË_m Ho$ Aml` go AÝVa Ho$ amJm{X 10d| H$mì` _| ^r H$hm h¡ {H$ - "Vwë`m ^d{V ^dVmo ZZw VoZ qH$ dm'
eÌwAm| H$mo OrV boVm h¡ VWm ~mha _| nyd© nwÊ` Ho$ `moJ go b‹S>mB© OrV boVm h¡Ÿ& AWm©V² _¢ ^r Amn O¡gr hr n{dÌVm d nwÊ` go ^am-nyam VrWªH$a nX àmá
`h g~ AmnH$s ^{º$ H$m à^md h¡Ÿ& H$ê±$JmŸ& J
Amn hr drVamJr Xod hmo, _¢ Amn O¡go drVamJr Xod Ho$ {gdm` AÝ` H$s
ñVw{V Zht H$aVmŸ& VrWªH$a, dmgwXdo , ~bXod ebmH$m nwéf h¢Ÿ& _¢ kmZmZÝX Ahmo ! Eogo ^JdmZ !!
ñd^mdr h±ÿ - Eogm kmZ hmoVo hþE ^r dV©_mZ H$_Omoar go b‹S>mB© H$m ^md AmVm ^JdmZ H$s à{V_m XoIVo hr "Ahmo ! Eogo ^JdmZ !!' BgàH$ma
EH$~ma Omo gd©kXod Ho$ `WmW© ñdê$n H$mo bú`JV H$a bo CgH$m ^d
h¡, b‹S>mB© _| OmVm h¡ Am¡a dhm± OrV OmVm h¡Ÿ&
go ~oS‹ >m nma h¡Ÿ& lmdH$ àmV:H$mb ^JdmZ Ho$ Xe©Z Ûmam AnZo Bï>-
`h Am{XZmW ñVmoÌ H$m ApÝV_ H$mì` h¡Ÿ& Bg_| _hmZ _m§J{bH$ ~mV Ü`o` H$mo ñ_aU H$aHo$ ~mX _| hr Xygar àd¥{Îm H$aoŸ& BgràH$ma ñd`§
H$hr h¡Ÿ& AmMm`© H$hVo h¢ {H$ Omo Bg ñVmoÌ H$m ^md g_P boVm h¡, CgH$mo ^moOZ H$aZo Ho$ nyd© _w{Zdam| H$mo `mX H$ao {H$ Ahm ! H$moB© gÝV-_w{ZamO
AmË_m H$s A§Va§J n{dÌVm H$s _{h_m ~‹T> OmVr h¡Ÿ& Cg_| Cgo AmË_-d¡^dê$n AWdm Y_m©Ë_m _oao Am±JZ _| nYma| Am¡a ^{º$nydH© $ CÝh| ^moOZ H$amHo$
bú_r H$s àm{á Vmo hmoVr hr h¡ VWm Hw$N> H$mb VH$ amJm§e ahZo go CgHo$ \$b nrN>o _¢ ^moOZ H$ê±$Ÿ& Xod-Jwé H$s ^{º$ H$m Eogm àdmh lmdH$ Ho$ öX` _|
go ñdJ© H$s bú_r ^r {_bo Vmo Bg_| Š`m AmíM`© ? _Zwî`^d _| amÁ` H$s ~hZm Mm{hEŸ& ^mB© ! àmV:H$mb CR>Vo hr VwPo drVamJ ^JdmZ H$s `mX
bú_r ^r {_bVr h¡ Am¡a AÝV _| Ho$dbkmZ bú_r Vmo {_bVr hr h¡Ÿ& Zht AmVr, Y_m©Ë_m gÝV-_w{Z `mX Zht AmVo Am¡a g§gma Ho$ AI~ma,
ì`mnma-YÝYm AWdm ór Am{X H$s `mX AmVr h¡ Vmo Vy hr {dMma H$a
ho ZmW ! AmnH$s ^{º$ H$aZodmbm Amn O¡gm hr hmo OmVm h¡Ÿ& ho {OZoÝÐXod !
{H$ Voar n[aU{V {H$g Amoa Om ahr h¡ ?
AmnHo$ JwUê$nr dZ _| go _¢Zo Eogo JwUm| H$s _mbm JyW± r h¡, Eogm A_¥V H$m hma
- AmÜ`mpË_H$gËnwéf lr H$mZOrñdm_r, lmdH$Y_©àH$me, n¥ð> 89
~Zm`m h¡ {H$ {Og_| AmË_m Ho$ AZw^d ê$nr _Ywa-_Ywa JwÀN>o bJo h¢Ÿ&
158 ^º$m_a àdMZ ^º$m_a àdMZ 159
h_mao `hm± àmá _hÎdnyU© àH$meZ ZdbpãY {dYmZ/~rg VrWªH$a {dYmZ
_mojemó/Mm¡~rg VrWªH$a _hmnwamU/g_`gma n§M_oé Z§Xrída {dYmZ/aËZÌ` {dYmZ
~¥hX² {OZdmUr g§J«h gwIr hmoZo H$m Cnm` ^mJ 1 go 8 VH$
aËZH$aÊS>lmdH$mMma/_moj_mJ© àH$meH$ O¡ZVÎd n[aM`/H$aUmZw`moJ n[aM`
_moj_mJ©àH$meH$ àdMZ ^mJ-1, 2, 3, 4 Am. Hw$ÝXHw$ÝX Am¡a CZHo$ Q>rH$mH$ma
àdMZgma H$mbO`r ì`{º$Ëd ~ZmagrXmg
jÌMy‹S>m_{U ~mb~moY ^mJ 1,2,3
g_`gma ZmQ>H$ VÎdkmZ nmR>_mbm ^mJ 1,2
gå`½kmZMpÝÐH$m ^mJ 1 N>hT>mbm (g{MÌ)/^. F$f^Xod/erbdmZ gwXe©Z
~¥hX Ðì`g§J«h/{OZoÝÐ AM©Zm/{Z`_gma à{ejU {ZX}{eH$m/O¡Z {d{Y-{dYmZ
{Xì`Üd{Zgma àdMZ ^mJ 1 H«$_~Õn`m©`/Ñ{ï> H$m {df`
`moJgma àdMZ/VrZ bmoH$ _§S>b {dYmZ ~magmUwdoŠIm/Mm¡~rg VrWªH$a nyOm
g_`gma H$be/{MÝVZ H$s JhamB©`m± JmJa _| gmJa/Amn Hw$N> ^r H$hmo
àdMZaËZmH$a ^mJ 1 go 11 VH$ n§MH$ë`mUH$ à{Vð>m _hmoËgd
Z`àkmnZ/g_m{YV§Ì àdMZ O¡ZY_© H$s H$hm{Z`m± ^mJ 1 go 15 VH$
npÊS>V Q>moS>a_b ì`{º$Ëd Am¡a H$V¥©Ëd Aqhgm Ho$ nW na/{OZdañ` Z`MH«$_²
g_`gma AZwerbZ gånyU© ^mJ 1,2,3,4,5 U_moH$ma _hm_§Ì/drVamJ-{dkmZ àdMZ ^mJ-5
AmMm`© A_¥VMÝÐ … ì`{º$Ëd Am¡a H$V¥©Ëd Mm¡gR> F${Õ {dYmZ/H$maUewÕn`m©`
n§MmpñVH$m` g§J«h/{gÕMH«$ {dYmZ XebjU {dYmZ/AmMm`© Hw$ÝXHw$ÝXXod
kmZñd^md ko`ñd^md n§Mna_oð>r {dYmZ/{dMma Ho$ nÌ {dH$ma Ho$ Zm_
^mdXr{nH$m/H$m{V©Ho$`mZwàojm AmMm`© Hw$ÝXHw$ÝX Am¡a CZHo$ n§M na_mJ_
na_^mdàH$meH$ Z`MH«$
narjm_wI/_w{º$ H$m _mJ©
nwéfmW©{gÕçwnm`/kmZJmoð>r
`wJnwéf H$mZOrñdm_r/gm_mÝ` lmdH$mMma
gy{º$gwYm/AmË_m hr h¡ eaU/AmË_mZwemgZ
AqbJJ«hU àdMZ/{OZY_© àdo{eH$m
g§ñH$ma/BZ ^mdm| H$m \$b Š`m hmoJm
BÝÐÜdO {dYmZ/Ydbmgma _¢ H$m¡Z hÿ±/gÎmmñdê$n/dra {h_mMbV¢ {ZH$gr
am_H$hmZr/JwUñWmZ {ddoMZ g_`gma … _Zr{f`m| H$s Ñ{ï> _|
gwIr OrdZ/{d{MÌ _hmoËgd d«Vr lmdH$ H$s ½`mah à{V_mE±/nXmW©-{dkmZ
gdm}X` VrW© _¢ kmZmZÝXñd^mdr hÿ±/_hmdra d§XZm (H¡$boÊS>a)
gË` H$s ImoO/{~Iao _moVr dñVwñdmV§Í`/^aV-~mhþ~br ZmQ>H$
{Z{d©H$ën AmË_mZw^y{V Ho$ nyd© emóm| Ho$ AW© g_PZo H$s nÕ{V
VrWªH$a ^JdmZ _hmdra Am¡a CZH$m gdm}X` VrW© gwI H$hm± h¡/{gÕñd^mdr Y«wd H$s D$Üd©Vm
lmdH$Y_©àH$me/H$ënÐþ_ {dYmZ _¢ ñd`§ ^JdmZ hÿ±/U_moH$ma _hm_§Ì EH$ AZwerbZ
dr.{d. nmR>_mbm ^mJ 1,2,3 ar{V-Zr{V/Jmobr H$m Odm~ Jmbr go ^r Zht
dr.{d. àdMZ ^mJ 1 go 6 VH$ g_`gma H$be nÕmZwdmX/Aï>nmhþ‹S>
VÎdkmZ Va§JUr/aËZÌ` {dYmZ `moJgma nÕmZwdmX/Hw$ÝXHw$ÝXeVH$ nÕmZwdmX
^º$m_a àdMZ/~mah ^mdZm … EH$ AZwerbZ AM©Zm/ewÕmË_eVH$ nÕmZwdmX
Y_© Ho$ XebjU/{dXmB© H$s ~obm fQ²H$maH$ AZwerbZ/AnZËd H$m {df`

Vous aimerez peut-être aussi