Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
D’où ¯ ¯
¯∑n ¯ ∑
n
¯ ¯
∀n ∈ N, n Ê 2, ∀z 1 , z 2 , ..., z n ∈ C, ¯ z k ¯ É |z | .
¯k=1 ¯ k=1 k
Solution 2. Rappels :
( )
cos α ± β = cos α. cos β ∓ sin α. sin β
( )
sin α ± β = sin α. cos β ± cos α. sin β.
1. Posons
z 1 = r 1 (cos θ1 + i sin θ1 ) où r 1 = |z 1 | et θ1 = arg (z 1 )
z 2 = r 2 (cos θ2 + i sin θ2 ) , où r 2 = |z 2 | et θ2 = arg z 2 .
On a
z 1 .z 2 = r 1 r 2 (cos θ1 + i sin θ1 ) (cos θ2 + i sin θ2 )
= r 1 r 2 ((cos θ1 . cos θ2 − sin θ1 sin θ2 ) + i (sin θ1 cos θ2 + cos θ1 sin θ2 ))
= r 1 r 2 (cos (θ1 + θ2 ) + i sin (θ1 + θ2 )) ,
donc
r 1 r 2 = |z 1 .z 2 | et arg (z 1 .z 2 ) = θ1 + θ2 = arg (z 1 ) + arg (z 2 ) .
2. Soient z 1 , z 2 ∈ C, avec (z 2 ̸= 0) . On a
z1 r 1 (cos θ1 + i sin θ1 ) r 1 cos θ1 + i sin θ1
= = .
z2 r 2 (cos θ2 + i sin θ2 ) r 2 cos θ2 + i sin θ2
r1
= (cos θ1 + i sin θ1 ) (cos θ2 − i sin θ2 )
r2
r1
= (cos θ1 cos θ2 + sin θ1 sin θ2 + i (sin θ1 cos θ2 − cos θ1 sin θ2 ))
r2
r1
= (cos (θ1 − θ2 ) + i sin (θ1 − θ2 )) ,
r2
donc ¯ ¯ ( )
¯ z1 ¯ r 1 z1
¯ ¯=
¯ z ¯ r et arg z = θ1 − θ2 = arg (z 1 ) − arg (z 2 ) .
2 2 2
3) Montrons que ( )
( )
∗
n n ∑
n
∀n ∈ N , Π z k = Π r k exp i θk ,
k=1 k=1 k=1
Indication : +
cos θ + i sin θ = e i θ .
On raisonne par récurrence, pour n = 1,
z 1 = r 1 (cos θ1 + i sin θ1 ) = r 1 e i θ1 ,
et on démontre que ( )
( )
n+1 n+1 ∑
n+1
Π z k = Π r k exp i θk .
k=1 k=1 k=1
On a ( ) ( ) ( )
n+1 n n ∑
n ( )
Π z k = Π z k .z n+1 = Π r k exp i θk . r n+1 exp (i θn+1 )
k=1 k=1 k=1 k=1
D’après la première question de l’exercice, on obtient
( ) ( )
n+1 n ∑
n ( )
Π zk = Π rk exp i θk . r n+1 exp (i θn+1 )
k=1 k=1 k=1
(( ) ) ( )
n ∑
n
= Π r k .r n+1 exp i θk + i θn+1
k=1 k=1
( ) ( )
n+1 ∑
n+1
= Π rk exp i θk .
k=1 k=1
D’où ( ) ( )
∗
n n ∑
n
∀n ∈ N , Π z k = Π r k exp i θk .
k=1 k=1 k=1
En déduire que
(cos θ + i sin θ)n = cos (nθ) + i sin (nθ) , ∀n ∈ Z, ∀θ ∈ R.
Posons
z k = cos θ + i sin θ, ∀k = 1, ..., n,
donc
|z k | = r k = 1, ∀k = 1, ..., n.
On a ( ) ( )
n
n n ∑
n
(cos θ + i sin θ) = Π zk = Π r k exp i θ
k=1 k=1 k=1
D’où
(cos θ + i sin θ)n = cos (nθ) + i sin (nθ) , ∀θ ∈ R, ∀n ∈ Z.
4 KERAI BOUDJEMAA - NOMBRES COMPLEXES
p
3+i
Solution 3. 1-a) La forme algébrique de z , où z = . On a
1−i
p p (p ) (p )
3+i 3+i 1+i 3−1 +i 3+1
z = = . =
1−i 1−i 1+i 1−i2
(p ) (p ) p p
3−1 +i 3+1 3−1 3+1
= = +i
2 2 2
( ( ) ( ))
p 5π 5π
= 2 cos + i sin .
12 12
p p ( ) ( )
3−1 3+1 p 5π p 5π
z= +i = 2 cos + i 2 sin ,
2 2 12 12
donc
( ) p ( ) p
p 5π 3−1
5π 3−1
2 cos =
cos = p
12 2
12
8
et =⇒ et
( ) p
( ) p
p 3+1
3+1
5π
5π
2 sin = sin = p
12 2 12 8
KERAI BOUDJEMAA - NOMBRES COMPLEXES 5
(p )24 ( ( ( ) ( )))24
3+i p 5π 5π
= 2 cos + i sin
1−i 12 12
( ( ) ( ))24
(p )24 5π 5π
= 2 cos + i sin
12 12
( )4 ∑
4
e i θ + e −i θ = C 4k e i kθ e −i (4−k)θ
k=0
= C 40 e −i 4θ + C 41 e −i 2θ + C 42 + C 43 e i 2θ + C 44 e i 4θ
.
= e −i 4θ + 4e −i 2θ + 6 + 4e i 2θ + e i 4θ
( ) ( )
= e i 4θ + e −i 4θ + 4 e i 2θ + e −i 2θ + 6
1 ( iθ )4 1 (( i 4θ ) ( ) )
cos4 θ = e + e −i θ = e + e −i 4θ + 4 e i 2θ + e −i 2θ + 6
16 16
( )
1 e i 4θ + e −i 4θ e i 2θ + e −i 2θ
= +4 +3
8 2 2
1 1 3
= cos 4θ + cos 2θ + .
8 2 8
( )3 ∑
3 ( )3−k
e i θ − e −i θ = C 3k e i kθ −e −i θ
k=0
( ) ( )
= C 30 −e −i 3θ +C 31 e −i θ + C 32 −e i θ + C 33 e i 3θ
= −e −i 3θ + 3e −i θ − 3e i θ + e i 3θ
( ) ( )
= e i 3θ − e −i 3θ − 3 e i θ − e −i θ ,
donc ( )
3 1 ( iθ −i θ
)3 1 e i 3θ − e −i 3θ e i θ − e −i θ 1 3
sin θ = − e −e =− −3 = − sin 3θ + sin θ.
8i 4 2i 2i 4 4
( )( )
1 3 1 1
sin3 θ. cos2 θ = − sin 3θ + sin θ + cos 2θ
4 4 2 2
1 1 3 3
= − sin 3θ − sin 3θ cos 2θ + sin θ + sin θ cos 2θ
8 8 8 8
On a
1( ) x+y x−y
sin x + sin y = sin cos ,
2 2 2
donc
1 1
sin θ cos 2θ = (sin 3θ − sin θ) et sin 3θ cos 2θ = (sin 5θ + sin θ) ,
2 2
1 3 3 1
sin3 θ. cos2 θ = − sin 3θ + sin θ + (sin 3θ − sin θ) − (sin 5θ + sin θ)
8 8 16 16
1 1 1
= sin θ + sin 3θ − sin 5θ.
8 16 16
3) Montrons que
sin 5θ = 16 sin5 θ − 20 sin3 θ + 5 sin θ
Première méthode
On a
( )
sin3 θ. cos2 θ = sin3 θ. 1 − sin2 θ = sin3 θ − sin5 θ,
et
sin 3θ = sin (θ + 2θ) = sin θ cos 2θ + cos θ sin 2θ
( )
= 3 sin θ cos2 θ − sin3 θ = 3 sin θ 1 − sin2 θ − sin3 θ = 3 sin θ − 4 sin3 θ
On remplace dans
1 1 ( ) 1
sin3 θ. cos2 θ = sin θ + 3 sin θ − 4 sin3 θ − sin 5θ,
8 16 16
on obtient
5 1 1
sin3 θ − sin5 θ = sin θ − sin3 θ − sin 5θ.
16 4 16
D’où
sin 5θ = 16 sin5 θ − 20 sin3 θ + 5 sin θ.
Deuxième méthode
Comme
( ) ( )2
cos2 θ = 1 − sin2 θ et cos4 θ = 1 − sin2 θ = 1 − 2 sin2 θ + sin4 θ,
on obtient
( ) ( )
sin 5θ = sin5 θ − 10 1 − sin2 θ sin3 θ + 5 sin θ 1 − 2 sin2 θ + sin4 θ
donc
π π π π( 4π 2π
)
16 sin5 − 20 sin3 + 5 sin = 0
sin 16 sin − 20 sin + 5 =0
5 5 5
5 5 5
et ⇐⇒ et
( )
2π 2π 2π
2π 2π 2π
16 sin5 − 20 sin3 + 5 sin =0 sin 16 sin 4
− 20 sin2
+5 = 0
5 5 5 5 5 5
Donc
π π
16 sin4 − 20 sin2 + 5 = 0
5 5
et
2π 2π
16 sin4 − 20 sin2 +5 = 0
5 5
π 2π
On remarque que sin , sin sont des solutions de l’équation
5 5
16x 4 − 20x 2 + 5 = 0.
2π π
Comme sin > sin > 0, donc
5 5
√ p √ p
2π 5+ 5 π 5− 5
sin = , sin = .
5 8 5 8
D’où
√ p √ p √ p √ p
2π 5+ 5 3− 5 π 5− 5 3+ 5
cos = 1− = , cos = 1 − = .
5 8 8 5 8 8
4) La racines cubiques de l’unité. Résolvons l’équation z 3 = 1. Posons
On 1 = e i 0
r =1
r3 =1
z 3 = 1 ⇐⇒ r 3 e i 3θ = e i 0 ⇐⇒ ⇐⇒
3θ = 2kπ, k = 0, ..., 2
2kπ
θ= , k = 0, ..., 2
3
Donc les solutions de cette équation ce sont
2kπ
zk = e i 3 , k = 0, ..., 2.
z 0 = 1,
2π 2π 2π ( π) ( π)
z1 = e i 3 = cos + i sin = cos π − + i sin π −
3 3 3 3
p
π π 1 3
= − cos + i sin = − + i ,
3 3 2 2
4π 4π 4π ( π) ( π)
z2 = e i 3 = cos + i sin = cos π + + i sin π +
3 3 3 3
p
π π 1 3
= − cos − i sin = − − i .
3 3 2 2
Calcul de z 0 + z 1 + z 2 . On a
(p p )
1 1 3 3
z0 + z1 + z2 = 1 − − + i − = 0.
2 2 2 2
5) Résolvons l’équation
z 2 + (−3 + i ) z + 4 − 3i = 0.
On a
∆ = (−3 + i )2 − 4 (4 − 3i ) = 9 − 1 − 6i − 16 + 12i = −8 + 6i .
Donc
δ1 = 1 + i 3 et δ2 = −1 − i 3.
D’où
3 − i − 1 − i 3 2 − 4i 3 − i + 1 + i 3 4 + 2i
z1 = = = 1 − 2i , z 2 = = = 2+i.
2 2 2 2
Solution 4.
a) Montrons que
it i nt
sin (n+1)t
2 ni t
1 + e + ... + e = e 2 .
sin 2t
On a
1 − e i (n+1)t
1 + e i t + ... + e i nt = , somme des termes d’une suite géométrique de base r = e i t
1 − ei t
( n+1 )
+ n+1
it i nt 1 − e i (n+1)t 1 − ei 2 2 t
1 + e + ... + e = = ( )
1 − ei t 1−e i 2t + 2t
= t
( t t
) =e 2 ( t t
)
e i 2 e −i 2 − e i 2 e −i 2 − e i 2
( ( n+1 ) ( n+1 ) )
ni t
e i 2 t − e −i 2 t sin (n+1)t ni t
2
=e 2 = e 2 .
sin 2t
t t
e i − e −i
2 2
e i t = cos t + i sin t .
sin (n+1)t
2 sin (n+1)t
2
= cos nt
2 +i sin nt
2 ,
sin 2t sin 2t
D’où
sin (n+1)t
2 nt
1 + cos t + ... + cos nt = cos .
sin 2t 2
10 KERAI BOUDJEMAA - NOMBRES COMPLEXES
Solution 5. 1) Posons z = u − 1. On a
(z + 1)3 = z 3 + 3z 2 + 3z + 1
(a + b)3 = 3ab (a + b) + a 3 + b 3 .
u 3 = 18u + 35
z 3 + 3z 2 − 15z − 52 = 0.
D’où
a =1
b=7
c = 13
On a :
∆ = 49 − 52 = −3.
Les solutions de cette équation ce sont
p p
−7 − i 3 −7 + i 3
z2 = , z3 =
2 2
D’où, les solutions de l’équation complète (E ) est
p p
−7 − i 3 −7 + i 3
z 1 = 4, z 2 = , z3 = .
2 2