COURS 5

BITA O BIO

Bita o Bomboma eli likambo la bapele. Wete bunene bubokaba eli « Mwandi »
Mwandi mumisiya na ndenge ya moto atali pole pe apeli nguba na likongo.
Bukoningiaka bato ba likundu. Bomeki omokolo olokana ele kpangabu.
Ngongo eliko te. Mwandi mukoki bo mwa ilia mboka mobimba na boyoli
bo omoteleini o mokolo.

Wabaka banga mengu imaya mosenza, babaka kina na « mongai ». Eli wete na ndenge
bo bo bita bitokoi mosenza, bo agami alimua pe atoko epike enoko.
Mongai mukoningiaka nzamo. Tina mengu « bakali » bakobaka banigia bogami, nzamo.
Bo mwana agami mosenza, ayoka wale pe amogamele na buli akolo.

Biyotu ba bita binene eli « likongo » na « nyadengo ». Be ndoma bapela « nguba » po ya

bomibateli na makongo o banga. Bo babuna na nyadengo bakolalaka na nguba te.
Ikoyeba bo babaka bake kina na likpangola (lowango), ngolo, nyenye o bita.
Nabaka iyene ngolo na nyenye buge epika ya bikondo ba mboka.

Wabaka banga mengu imaya mosenza, babaka kina bainda « mitepa » mwa ebenge na
mboka. Bamiliba na ndenge bo moto akoyeba bo mili o amengu. Bobayei bakpa oyobe ;
oyaba babayola bekuma oyobe ya mitepa.

Banga ya baka buge bio na ngombe, bobo, na ebengeli ya mundele.

Ngombe mengu ili lolo o Bobeyi, Boso-kololo, Boso-mbubu, Mazata, Bodibwa, …Na ba
bekuma, Bobeyi balokani « likayi », wale. Bakobaka baningia misala ma mundele. Bo
mundele ayei basila o bimbangu (ngondo enene)

O waila bita, yatoko « bolanga ». Elanga aboka wete bo akasia bo ye ali nabuli.
Bokoi o Bobeyi, moto akokibo akatomba mana na nyadengo akake aluka onoko bo
bamwa mana muma mengu bakombo na ba nyadengo ; wabuli ayola kweneye.

Nga nayene molika nga Bazenge aliba nzela ; abele mokoloto onzela na ndenge bo
omeka bolokami bamana ba nyadengo. Bo azwiko moto, amibele pota ifoko mwa buge o
eboko ; boboki mwandi okokiko bo kaimbola nyadenga bo malongo matangi ko.
Banoko o Liwa, Kokoko na Mbongo, babaka baboma basoda kobi ya bowei na moto.

Lolo eigali « asa » o makuma mayala bio. Buge akolo epike ya babengela bio « gbu »
Ikanisa lolo banga eigaleliko ya banyadengo. Etokoyi ya mokanda, lota likitia motema,
boyebi bomikitei, boyebi bokei monoko moko.
Libolani matoi : kombo ya buli wa lolo « mbo » na « bobongeli mboka »
Kombo ya mwandi mwa lolo « association »
Oli na matoi akayoka ; oli na motema akabomba.

A. MO.BE.MBU.