Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
Périodique
N° 123 1974 (III)
Extraits de BOULIFA,
transcrits et traduits par Madeleine ALLA1N
A\T-\GH\L Mohan
( Algérie )
tri
an*crit8 r°its Oc
etti
Par 4.
Me im*7\n BeH«
PB S F A CB
Cette plaquette e s t la présentât ion d'un extrait
du l i v r e METHODE DE LANGUE KABYLE, cours de deuxième
*
Madeleine Allain.
(S-^. Louis de Vincennes)
(.:....)
Parole et honneur :
7 dg atfflurt-annsan , k r a t_taddart y a l l a n , a t - t a -
fad t a r s f y i y i l , gVg°araKan aelayan. ma y a l l a t t i -
h l i g i n - a n n i d a n , t i d i a-yazgaa dag luda nay $jgam-
Kan yahnadqan, h a s b - i t a t t ggamrabdan , bVid tkaba-
8 ran maddan,ur yattawad hadd ma t a k k a r , y a l l a imanyi
gar tuddar nay gar l e a r s d-w-ayad. v
- *
dg alwaqt-anni ulamma y a t £ i l i l b a t a l y a f yafflda-
eufa , mKûl yiwan yaqqim da£jfamKan-is ; d a l h i r
nay d as's'arr , u r t-iljaddam walbaed hasa win i s - i -
zamran ; u l a d awal s almizan; ama dag tazmaet ama
dagljg abrid u r a-yatqa,r waljaed awal hasa ma y a z r a .
0
i; v - AGRICULTURE' >
LABOURS D'HIVER -s LNSTRTJMENTS - CEREMONIES
- • *
La charrue ;
L ' i n s t i t u t e u r - S a l u t à toute la compagnie !
jju'ést-cè que t u f a i s , ami Mezyan ?
Mezyan - J e t a i l l e une charrue; je voudraia l a mon-
t e r ce s o i r , l a terminer;demain, si Dieu le veut,
nous irons labourer.
A G R IC UL ? URE
• 3 3 •
- Qu'appelle-t-on "tâzoult" ?
- C'est une parcelle de terrain donnée à u n pauvre
et où il peut faire ce qui lui plaît: par exemple
y semer des fèves ou "arhoul ". Tu sais ce que c 'est
"arkou} " ? Dis-mot un peu ...
.Farine d'orge grillée :
- Je ne sais pas. De ma vie je .n'ai entendu ce mot
jusqu'à ce jour. Cesse de rire de moi !
-r Tu connais l'orgie ?
- Ah l Qui ne cannait l'orge , ?
- JJcoute donc, je vais t'expliquer ce qu'on appelle
"arhoul ". - *
C'est de la farine d'orge qui a été cuite en
grains à la vapeur dans la couscoussière. Cette or-
ge pour faire "arhoul"est c u e i l l i e avant que l e s é-
pis ne soient trop mûrs; on les dépique a u pilon, on
les débarasse de tous les débris de paille,puis on
met c e s grains à outre à la vapeur dans la couscous-
sière jusqu'à ce qu'ils éclatent sous l'effet de la
c u i s s o n . On les< verse alors sur une n a t t e , on l e s ,
é t a l e a u s o l e i l pour q u ' i l s sèchent p u i s on l e s
moud.
• • •
i y asan-yat^akanàyan dg a r a h a dm an * t a e a z z u l t t_tm-
z i n naY ibawan. t _ t a f a l l a h t igallilan.
- as*u iwmi taqqaram t a e a z z u l t ?
- taeazzult, t * t a i a r w i t b'o'akal yattunafkan i walba-
ed i g a l l i l a n , dg a r a yahdam ayn i s-yahwan, a t-yaz-
raë d ibawan naY d * a r K u l , tassnad asu ay d a r k u l ?
mmaslay t r a n .
- u r s s i n Y a r a ; dag laemr-iw s l i y awal-a smanyir
* »
a s s - a . t u r a barka t a d s a f a l l - i .
- yak tassnad as" ay t timzin ?
u
f i a q r a t t afc s i tiDC?i, ad a t t f a n a t a t t - s s u r g a n dg
atgartilt, a t a t t - f a s r a n i y i t i z alamma qquratt, i -
miran a tatt-.azdan. d awarn- annsatt iwmi naqqar a r -
K u l . dagi dg atmurt-annay, ayag*i ak i k - d - a n n i y , d
aséay°l a t t i l a w i n . yur- ak aeni a n d i s- taqqarada
c. /
i )
A ¥ a GG aB
mzyan - hass ad ak- ahKuy ddaewa, leada-nnay akkan
talla. amjnakkan i k-anniy ussan ieaddan, asmi a r a
y- i n i n yaks'am l a h l a l , mKul yiwan ad ihaggi y a f y i -
m a n - i s , y a r t y a r z a . ass amazwaru dg a r a nabdu tayar-
z a s a z z a r r i e a , naqn.ar-as *awag^fab. a s s uwag^ab
mahsub yur-nay d a l f a r h amaqran, am-min dg a r a uq-
man tamayra tamazyatt. n f a r r a h s wakal iwakkan , i n
s a l l a h , ad a y - d - y a r r l f a r h s a r r a z q - i s , a rabbin
arrbah syur-ak ay d - y a t t a s ..
- a l u iwmi taqqaram u f t i y a n ?
- uftiyan, d ibawan d-yirdan yab'b'an dag t a s i l t dag^_
g aman d- almalh; ttaKan-tan i warras a tn-ac^an.
- i wayagi akka i d-yassufay u f a l l a h y a r tazmaet ,
iwmi-t ?
20
-ruh, a q l - i y i a fen-arguy d a g i .
( )
42
ms a l h i r a dda mzyan .
- rasai h i r l e a f y a .
- thawlam k r a dag t y a r z a a s s - a ?
- ddaqs-annay. nakraz ayn iqasraan. d aymi trawlad ,
tug°adad anda k-naqqar e i w n - a y . . .
- a w l i d i , maêdi J_J>irswlin ay d-rawlay ; ur u$ady a-
r a ; t a z r i d ayagi, ur y a i l 1 a r a d a4lay°l-iw.
la d almalh u r e a d i s-arriy.
ikih -• i kamm a lalla,qarrb at técSad; ur nazmir ara
aj_naW ak annast agi wahhad-nay. -
- rabhat nakk aééiy; yarna a-1-a mazal ma yahwa-yi,
ad rakmay ad addaY'Yaf yiman-iw.
I )
ssih - akka ay d almaKla . aeti-Kam sahha, a lalla;
dag laemr-iw éciy ahaddur yasban wa; lukan d ur yi^_
egib ara, yalli ur tatty ara anhast acciy umbaed i-
mansi i d-acéiy sag^jfahljam qabl ad affyay. ad awan-
ibarak rabbi. akkar tran, a mzyan, wans- iyi syit d-
wabrid al_lakul.
nagga*Ran di lh,ir u leafya, a lalla; ad ig rabbi n
s'a llah, arrbah ur itaffy ara ahfyam- annwan. . .
tansaw aelahir . ad awan ibarak rabbi.
ayya-n, zwir-an zdat-i, d kaéé ag_guyan tannumi
28
Y a f U f a 1 1 a h
L B SAB CLA GB
L'inst. - Dieu vous aide, vous qui sarclez !
L'ouvrier - .Merci et toi de même ! Sois le bienvenui
- Où est ton associé ? Je croyais que vous sarcliez
dans le champ de * taghaout-temgradh, 1 ?
35
l l i h - rabbi a k n - i e i n , a y imsusay.
a f a l l a h - amin azmacin. leaslama.
- anda y a l l a w a l r i k - i k ? yak y i l l a y di*tayzut
**
pour ulal ?
34
Sécheresse et sauterelles ï
-C'est vrai, l'armée est mauvaise pour tout la
pays, pas seulement ici. Tout est sec, de Mouîay
Abderrahmane jusqu'à Tunis.
J'ai tu ce matin dans le journal que les sauterel-
les arrivent de l'est. Il y en à de plusieurs cô^é
tés : dans le secteur de Biskra, de Laghouat,de la
rivière du Chélif et dans le département d'Oran.
t*•*tmatfrad
• • ara tassusuyam.?
- $_fida$, aql-ay akkan kan i d-naff ay sag- s, i t-
i& nakfa s wusay; sag_jjmi nwala mazal lhal,nusa-d
yar da, yr ibawn-a; ulamma ulas dag-s an lah£is,lam-
kayan bas ad asan-narz ak°arra, a tan- nhammar iwakkan
•• • •
i » w
$_$idaj , d yir sagffas di mkul tamurt, madci .has &&;
taqqur afc ddunnit si mula eabdarrahman alamma t_Ju-
n a s . Yriy ssabh-a dg a]g*arnan, nnan- ak :*azrad la d-
j • » - • • •
42
n u f a d r u s a y a z a n - d - i h u s i , a d - n a r n u m i a r a nawad s
arjrjam k r a * i k u n t a l ^ l e a d r a sg * a t m a z i r t . j
- âéiïi - a i u iwmi taqqaram l e a d r a ? dag laemar dayan
sliy s umaslay- a.
mzyan - J _ J i m z i n z a r r e a n maddan d g a t m i z a r z i k , q a b l
attahlal, i l a h s i s , dagLg*amkan d a g y a l l a * l a V b a r a- i
tas; yarna y a l l a n y a f ufus, yeqrab ahham. asagV&s
dag t a l l a t a s m a t , leadra izarean z i k da£_g°araKan 1_
leali, tajarahus'su t l a t a , r a b e a i b a r d a n .
57 y a r n a n n a q a l n n i y - ae a d avdâY a r t y a n i m t y a l l a f l a n i
a t-astaqsiy ma m a z a l k r a Dcfakal y u r - as dg a r a 5-^jad-
may a r a b s i , ad i y i - t î y a a s a k r u n y ad i y i - t - * y a s q à d a 6 î
ur seiy and* ara karzay lbasna.
- aâu aâu ? a g _ g a b y u n issiney-t, k r a V_tikkàlt g a-
r a tmmaslayad y i d - i , î | » t t t i l f t r a l dg u r z r i y anda
58 z z a t t v a l a anda r y a t t . (. )
59 • ayn iwmi naqqar * * q a d a e * a k a l , mahsub d a s s u q a r a
y i l i n g a r s i n yamdanan: y i w a n y u r - s a k a l , *aearqub ;
wayad. y a s e a t a y u g a . a d-yàs bab ët_tyuga d-bab bcfa-
kal a d âarkan* w i n a d y a f k a k a l , w i n a a - y a w i tayu. \
ga, ad k a r z a n aearqub. n a j j a y a s q u d e - i y i a k a l , nakk
.4*
LABOURS DE PRINTEMPS
'Anet. - Où é t a i s - t u p a s s e c e s j o u r s - c i que t u n e
p a r a i s s a i s p a s ? J e t ' a i cherché p a r t o u t . Combien de
j ° p i s ai-je demandé de t e s n o u v e l l e s ; je s u i s même
allé jusque chez t o i , e t t u n ' é t a i s j ' o r n a i s là.
Paysans et fonctionnaires
Méàyan - Que faire ! Noué Sommes d e s p a y s a n s , n o u s som-
mes,pria par nos soucis.
ÀU«GGAL d-URaB£I
k a l i ufiY ulas-iK.
mzyan - a j u a r a thadmad . n u k n i d i f a l l a h a n n a l l h a
d-alhamm-annaf} taswiet-agi naé/al d-umaggal; la
nhaddam t i m a y r u s i n a r a Y u - y a £ K a n i a i z ' a * * .
- asu t a -
bYid) t t a ay d a l h a l a - n n a Y ; a q b a y l i ma y a l l a iruh
iearq-ak, n a d i f a i l - as smuq.1 a r s addaw t n a q l a t ,
naY s addaw t z a m m u r t ; * a r a b b i d a k - k u l a â ââakk, a >
t - t a f a d d i h n a l'a yasKarKuJ, l a i^abbaâ, l a yathaa-
mir dag-satt iwakkan ma y a l l a k r a a r a s-d-afkett
dg a r a ieis* n a ^ t a d-warraw-is.
b a g a i e a à a n as s s w a s s ; d n a k k n » Y d w a y a d , s wass-
a, ma yammut y i w a n d a g - n a y u l a d lafcfan, a rabbi ,
* * •
wi s s a n ma a d a f an y a ^ a - S a z a l - i s . y u r - ak y a e n i
anda i K - y a t y u r r u s s i t a n , a K - t a e ^ a b d d u n n i t , l h a l a
a n d a y a l l a a r m i u l a d aman h a s a s l a b i é , K u l l aâ
s yadriman"-d- almizan . /
langage enfantin
46
wi ssan w i ssan a r a b b i ma a d a s - d - d a f k , a d a s - d - d a r r
a ï q u t - i s , aft d - w i n i h a d d m a n a r b a y l a K , s a f f j f a g g u r ar
ma y a l l a d b a b t t f a l l a n t m a s K i n , a s s aft d ihabbi-
wanag b u l b a g a y a i l an d ammi s m _ B a y l a k , a z a l 1_
b a g a : u l a nacida n a l s a , s w a s s - a ma y a l l a yattah-
ad y i l i rabbi yid-as. s w a s s - a ma y a l l a y a y l i y a h -
n i y y i w a n w a w a l , a s f u f a i l - a s : ahmad r a b b i i K- i & -
48
natjat ay d a q a r r u n d d u n n i t * k r a a r a y i l i mazal i -
yili.
l h a s u n a s s - a u l a i lrjadma y u r - i , s t u f a y * laei-yi-d
• • •
m* a r a d - d r a f d a d yal_lahla a naddukal, ar * u r t i a
** langage enfantin
50
Le b é t a i l e n saison, chaude *
Ltnst. - Vous voilà prêts à partir pour labourer,
mais où sont les boeufs ?
- Nous les trouverons dans le champ de figuiers ;
ils y sont depuis ce matin; mon fils les a emmenés
paître très tôt dans le champ de "ârqoubbwagou
- Qu'est ce qu'on appelle " dhehhi" ?
- "dhehhi Imal" veut dire mener paître le bétail
de très b o n matin jusqu'au moment où il fait chaud
(vers S ou 10 heures) ; alors on le ramène: les b ê -
t e s g u i d o i v e n t labourer vont au travail, celles
qui ne labourent pas comme vaches, brebis, et au-
tre petit bétail, sont emmenées à la maison pour
passer le temps de la grosse chaleur; quand c e l l e -
c i : e s t u n p e u t o m b é e ^ v e r s trois heures, on l e s r a -
mène a u p â t u r a g e ; _ c e l a se j ° a i t e n printemps et en
été. La r o s é e d u m a t i n e s t tonique, c'est elle qui:
redonne vie à notre bétail épuise par les,.privations.
ét le froid de l'hiver; nous rentrons ainsi le bé-
tail au m i l i e u du jour pour que le soleil ne lui
fasse p a s d e m a l , d e p u i s l e m o i s de mai jusque, la
fin de la s a i s o n d e s figues,aux labours d'automne.
(..:.:.) . '
;' ''L
G Mohand
51
ay l l - y a j j a r r a n t a r w i h t d g aima}.-ajonay ya^Jantarrayan
m a d d i d k r a d g asâatwa s a g l a z d - u s a r a m i d ; ma y a l l a
a r a m a d i sag° _g°a^ljam; a s m a r a t a k f u
< 1 tyuga *arwa, a j r
a d abdun d a y a n tayarza.
- i h i u l à é a s t a e f u m e h s u b . saig^gasm 1 a r a y a b d u usa§-
g°as alamma y a K f a , l a t _ J a y a r z a ?
- a n s i i d - y a k k a i y i m i ? y u r - n a y d ameggal a k k a a-
• *
** d = d spirant .
52
S i ; on l e c u l t i v e d a n s d e s terres d'alluvionS, i l
e s t s u p e r b e ; m a i s d a n s ; u n e terre légère, parfois il
ne donne rien, il dégénère.
----- *
l h a s n a z a r r e a n - J dag°jfakalamaqran, dag*gtof3-»*
t h a m m a l d a y a n a k a l l ^ l m a r g a a n d a y a l l a d*àruv|ïïj d|t
n a t a j j a n k a r - a d am u y a n i m . y a l l a ag_graashuran,ag_gi-
fan lbasnabVasif, ji-saeid. J ^ i a iwmi naqqar "lbas-
n a taéamit*; aezizatyùr-riay b a z z a f a e l a h a t a r t a s -
* • • • • •
sam/ar a k u b a b d- u e a q q a ; t a s b a h , m a l l u l a t am a l f a t t a :
w i d i , J - i l j a d d m a n dg, a n n t i l , t a j a f f y - ad d l e a l i j ma
y a l l a d8g°_g°akal a h a r l a w t i k w a l t r j a s s a r , thass'ad. d ay
m i w i d u r n a s e * a,ra a k a l l^JLmarg^a, Jhibbin lbasna *_
tmurt; ulamaa tazzamzay takabbust, u r tajsrab a r a ,
u r tnaqqd a r a , t a t t a r a w mlih.
qabl ad yatwazrae uearqub, a d r u h a n y u r - as a t -
karzan, a t-arzan, a d a s - a f k a n tag°arsa n a y s n a t , d
wa i w m i n a q q a r arzu. Akkn a r a K f u n a r z u , ad
t as t spiront
1 4
d-azzarriea.
- i ma y a l l a u r d - y a l l i w a r a , Ur d - y a f K 1 ara rabbi
aman ?
- i h i , a t t b a t t l a m , u r thaddamm a r a l b a s n a ?
a d ak t a r j s a r , aJ_JarKu.
da t a l l a r r w a d - y i t i z " .
- • • *
am makkan t e d r a y i d - i a s a ^ a s i e a d d a n : a s s an ag -
g a r u dg i d - n a s s a l i zzarriea,yafka-d s i d i rabbi lhir
bcmman, t a i t ayyam u r tab°tfi. d a e n a t ^ a k r a d i n aR y a r -
Kâ; tin i d-yamyin, t a f k a - d J ; _ r ^ i h a l l a l am t i s s a g n a -
t i n j lammar d u r a s - n e a w d a r a , y a l l i u r d-najtàwi
sag- s u l a taeaqqayt.
- amak ? teawadm-as ?
- naqqim k r a bbussan n a s s f a q d - i j ; akkan nwala u r
56
- Quand i l e s t e n c o r e v e r t , e n l a i t , l a l i n o t t e , l a
j°auvette, l e c h a r d o n n e r e t ; quand i l e s t p r e s q u e mur,
p r ê t à c o u p e r , ce ôènt l e s mOiné&j^
r e l i e s q u i s'y mettent.De plus certaines années i l
y a le sanglier.
On surveille àlorë même la nuit car aucune bête ne
fait pïfUS d e r a v a g e , q u e %ui. dans le sorgho ;
s ' i l entre dans un champ de sorgho ou de maïs, il
mange à s a g u i s e e t lîè lendérnâin m a t i n o n t r o u v e
t o u t e l a r é c o l t e couGhée à t e r r e .
Quand i l a mangé tout son saoul, il s e met à tout
casser jusqu 'à ce qu 'il n 'ait laissé un pied debout
aelahater u l a l w i _ t t a k a n amhih i l b a s n a am n a t | , a ; ma
y a l l a yak-Sam a e a r q u b a l _ _ l b a i n a naY b l j a k b a l j y a k s a d g
aly»rd-ïsv a z a k k a - y - an s s b a h , k r a d i n a t - t a f ad y a s s a
•• •• • *
dg a l q a e a ; m i yaéda a r d y a r w u , i m i r a n ad yabdu asaq-
SÔ< 1» f ^ a y u z i alamma u r yaggM u l a yiwan *uyaryun i -
badd; l a k i n d a g lèèwam-a i r u h y a n q j d ^ y i l a f d g atmujfe»
enney a e l a h a t a r ulas imuday am z i k , y e r n a i z a d n n a f t
dg atmurt.
58
~ , Autrefois
k on faisait la gç^r^ avec des' fusils ;
maïs maintenant depuis que le gouvernement nous les
a retirés, nous éloignons Tes sanglièré avec des
(lance-pierre s. Dès que le- gardien sent qu'un sang -
l i e r va entrer dans le sorgho, il s'installe sur
q u e l q u e m o n t i c u l e e t commence à faire pleuvoir les'
c a i l l o u x avec son instrument.
- Et s i l e sanglier entre dans le champ et fonce
siir lé gardien ? i l n ' a p a s pieur d'être mordu ?
De là i l s e m e t a u s s i t ô t à l u i l a n c e r des pierres
jusqu'à c e que l ' a n i m a l sorte du sorgho et s'en
aille.
- Qu'est-ce que cette hutte f.
-.C'est un abriguf font ceux qui ont des champs de
sorgho ou des jardins, pour la surveillance; on l ' é -
l è v e a u d e s s u s a u é o l s u r des pieux, fichés en ter-'
re ; oni le construit assez haut à u n endroit décou-
vert dans un jardin ou un champ.
La garde de nuit se fait a u s s i à cause des v o l e u r s
q u i v i e n n e n t a v e c d e s filets et des sacs pour cou-
per les épis i surtout les annèos où le pays sauf -
fre de la famine.
yawear i t e a s s a s t a l a b a e d a i d dg u l a s tiziri.
- zifc n a t e a s s a - 1 s a l b a r u d , ma y a l l a t _ J u r a sag^_gas-
it s * y a l d i d-wazru. a k k n a r a s- i h u l f u u e a s s a s iru--
t tyaltin ad y a b d u f a i l - a s a z a r z a r b°b°azru s y a l d i .
- i ma y a l l a i k a l m - i t - i f l , idahm-ad f a i l - a s yilaf, ur
yajjag ° a d a r a a t-yac!<ï ?
- ulamak, aelahatar i l a f ur yazri ans 1 i d-_dakka t j i -
ta; Yar w i d yuyan y i d - a s tannumi, yassnan ttbiea- s
akkan t a l l a , sagm 1 a r a d-yakéam a d q a d e a n a n t a q : a -
m a s l a y nY amb°iwal d a y n u r n a l l i ; i s a l l d lae^ab .
y a r n a ma y a l l a h u l f a n - as i r u h - a d , i q a d d m - a d yur-
- aâu ay d a s s i w a n ?
- d yiw»t_ta&hamt tjuqaman a t l a b s a n i d - a t _ J a b h i r i n
t a m u r t - a n n a y £__Jamurt a l _ l K a f f a r , d g a i l an ttuqq-
l a m k a y a n w i n i h a d d m a n d"ag^_g°annait-a,yattabaean l a h -
ram,arrbah f a i l - a s ur d - y a j j i l 1 a r a ; t i s snat, annast
tabyu t a k k - i t , a y a n t h a d m a d aj__$waqead d a g - s ama d
a l h i r ama d a s s a r r . sidi r a b b i d bab a l l h a q q .
lhasun ad ay-yawi r a b b i d - w a b r i d ; yassabead fall-
ay i m i u m a n u r h r a b b a h l a d g a d d u n n i t l a d a g laijart.
* *
a k k r a y a s r i k , yahma u z a l f a l l - a y , q r i b a j _ _ j a d d a n
t t h u r u r n a q q i n . ma d kadé a l i i b , a e n u t i l i t a q q i m a d :
»• • •
tag°ra-d a l b a s n a , a s m 1 a r a d - d a w a d tab°t?a, a nkammal a-
wal f ail-as; ma y a l l a d a s s - a , ay d - y a l K a rabbi J _ f i -
mayrusin a tatt-nahdam.
ilih - ('.....) a s r i k - i k a-1-an yaqfae f a i l - a y ; a s-
t i n i d u r d-yafdîr a r a ssabh-a. éwit Kan akka, a t-_ta-
f a d yahâar.
• • •
mzyan - ulamma n h a d d a r K a n . wanag ma y a r f a / m a e d u r ;
• • •
aelahatar k r a y a l l a n umaggal,d i r i - s ay d - y a g g u n i ;
te
a r a bunadam. t e a d d a t t h u r u r n a q q i n . . .
•• •
d kunwi ag_gallhan d-umaslay. aâhal d a b r i d ày k - i n -
s a w l a y ma a d aqqnay, u r i y i - d ^ d a r r i d u l a d aurai,
mzyan - i m m i , a n d a y a l l ? i r u h maqqar s ahham n a y ma-
z a l - t dagi l a yatra^u u l a d natta ?
- yaqqim a r t u r a . sgallinm 1 i d-nab°t)ad ag g a n h a r
tafunast iruh yarra azal. i h i , awï.'k-yannan,qrib a
d-yuyal.aelahatar aql-ay d azizwu t u r a . a j u mazal ?
- ayya-n y « r d i h i n , d a g i u r ead takkaw, d uâéud. a b -
d u d y a ssy* a g i , a y n ï F anmaggal at_tnaq1in d atas .
m a k k n - i y i - d san taqabaât ad f a r s a y k r a t _ t n a q l i n s i
laedil a tatt-id-dharrad s tyarza
- i u i a n g a r - i b i n , amk a r a s-nahdam ? a d ay-yaewaq;
u l a m k a r a e a d d i n y a z g a r an s addasrr- a s . a - 1 - a n a y l i n
ak i f urKam- i s Yal_lqaea.
- a n f as t i k k a l t - a , yaâqa.- y - a y - d ; a n n d - as- d s a l m a e u n
barK; azakka a d-awiy *tisulal a t-narfad; imiran a
t - i d n a q l a y d annqaê s ugalzim. a, aâu y a f a k k a yad-
l a s wazgaur-anni ?
- awi-d, agaizim, a w i - d ; d almaeun a g ^ k a s m a n dag _ ?
i d a l l s a n d a f f . j f a d r a f ; a d q°ablay m k u l l e i b dag'jfazgar,
ai* aya u r t - q a b b a l y ara; has a t - a f a y b a t a l ; s u s u r -
di ur t-ajjawiy ara, ur t-ajjayy ara. amadlus, yas-
sekrah-iyi-t r a b b i am q a d r a n .
• • *
a f a l l a h - u r a s - q q a r a r a d a t t b i e a nay d i h i n nay d
ihin; a z g a r y u r u f a l l a h ay t a l l a ; w i n y a l l a n d a b u -
Zad, ag^jgabyun t f akd-as, a t-yassahsar a t-yassah-
sar; h a f ad i g r a b b i y a l l a w a z g a r y a h r a t , ad y u y a l
d *aman u n ; ma y a l l a d w i n y u y a n t a n n u m i d a i m a i ,
yassnan i t f a l l a h t akkan t a l l a , bas afk-as, awi-y-
as-d tayuga g g i l f a n , a tan-yassahrat, a tan-yarr d
izgaran i m a e n a n a k k a n y a b y a w u l , amzun d a k r a r a n ;
kull al d atrabga.
sJih - t r a b r f a tftfazgar a t t f a l l a h t , J u b a y - t am t i n
b V a q s i l mazal mazzi. yazga-d gr i f a s s an b b u a g i f , f i à s -
b - i t ad y a f f a y d ungif; ma y a l l a y a k k r - a d y a j J u r a b -
ba-d d-wudrif, a - t - a n ad y i l i , ad y a f f a y d .udrif an
Qï^a. am a i m a i am y a m d a n a n ; l h a l a d g i d;-_daj$urab -
b a d a J _ _ J . i l i d dag- s , d abnadam n a y d aimai,
mzyaa - J _ _ J i d a t , d a w a l y u q m a n ; l a m k a y a n g a r - as an
y i w a t l a m b a l f a : y i w a n d bunadam, w a y a d d a i m a i , b u -
nadam y a g g a - y - a s - d r a b b i l a f h a m a , y ass an aâu ay
Jabassart, aâu ay d lawqama. w a n a g aimai, u r yazmir
a r a ad y a f r a q g a r wayan iwaqman d - w a y a n ihasran.yas-
sahsar, u r t - i q a r r h a r a w u l - i s am bnadam.
srfih - l l a h yahdi-k,ssnan. ay y a f ur ssinn ara . ta-
z r i d a q z u n - îw, k r a ara s - i n i y , a t-yafham ; mi ara
66
y a l l a n d a h l - i s . d a y r u m n a y d aksum, a d a s - 1 - i d - i yuan
s alkayad, ad a s - t - i d - y a f k dag^jgdalle- a n n i ; i m i r a n
a- t - i d - y a r f a d s y i m i - s ad y a f f a Y q b a l a s ahham, yiwn
u r y a z m i r ad i q a r r a b y u r - a s . d g a l e a m r - i s y a s r u h a l - -
haga.
68
a s h a l d a b r i d a _ n i l i naqqim dg alqahwa, n a l l h a d-
u m a s l a y n a y d- a l l e a b , a - 1 - a y a t o t o s q ' b a l a a r bab- i s ,
ad v a b d u a d y a f f i i n z i ^ a t - i é a b b a d s a g _ g i a t t i d a n , sa£.
g°fus, a t-yawi amzun d bunadam a r a s - y a q q a r a n : a r w a h
s ahham l a k - d - s s a w a l a n , I a K - t r a g u n . lhasun a-y-agi
a k d ayan t a z r a t i t - i w , y u r - w a t a d i y i - t a s k i d d b a m
datf  n h a i t - a ; u l l a n w i y i d i y a l b a n wa.
airik- ur y a j j i l i laKdab dag'.jfa-ya . nakk y u r - i az-
LA MOISSON
L'inst. - D'où venez-vous avec ces jfauciL.les ? .
Mezyan-Et alors ! D'où peut-on venir maintenant
si ce n'est de la moisson ? Quand tu vois un Kaby-
le avec son grand chapeau et son fusil (a'eat à di-
re sa faucille),tu peux être sûr que c'est l'été,
•l'époque de la moisson, de la récolte.
T A M a G R A
< ;
77
Exhortation d'ouverture :
Venez ici, c'est plat, l'endroit est bien. Que cha-
cun prenne la place gui lui conuientet s'assoie.
Maintenant, ô gens de bien, écoutez : salut sur Véri-
voyé de Dieu ! Tournons-nous vers Dieu qui nous a
j°ait8 mortels.
En cette vie où nous sommes,nous ne faisons que
passer ; heureux celui qui y reçoit sa part ! Mainte-
nant, je vous en prie,vous allez évoquer pour nous
quelques-unes des misères et épreuves de cette mau-
vaise vie qui ne traite pas les gens avec égalité .*
elle comble l'un,dépouille l'autre,comme si ce n'é-
tait pas l' unique qui nous a tous créés.
Maintenant allez ! Entrez dans le jeu ! Espérons que
vous arriverez à enlever la tristesse qui pèse sur
le coeur des gens. Chacun de nous a Sa part de pei-
ne. Plaisirè et rtfe.ne viennent-ils pas du ciel ?
- C'est vrai ! Oui ! D'accord ! C'est bien de se sou-
venir. Approche-toi, Idir,mon frère, chante-nous
donc quelques-uns de ces poèmes du temps jadis^de
ceux qui seraient capables de réveiller même~~le
coeur d'un mort.
( ;
Idir - (...... ) Notre confiance est en toi qui
a créés l *»
Je te supplie, ô j^aucon., toi que nous surnommons
'celui aux jolis sourcils noirs*,
d'écouter la parole,que j*e t'adresse.
Aie soin de mes confidences,
je désire qu'elles soient tenues au secret ;
à la belle amie seule,tu dois aller les raconter;
Salue-la,la fille de nobles et vrais seigneurs,
qu'ellejau moins,elle soit heureuse;
quant à moi, je suie habitué aux peines et à la
misère.
Et il poursuivit :
Ce siècle commence par nous viser,
li nous avilit et nous rend sans valeur,
C'est pourquoi l'on me raille et me méprise.
ul-iw i n a d f - aft
eaéqay dg azzhu a t u l l a a .
d a g g a f r f - . i w a k k a ag glarrad
d azzahr ulabadd
mannay a w i z h a n y i l f t f a s s .
isife - ad f a l l - a k y a e f u rabbi yaefu i win i t a n - y as-
safran, a fcn-ig r a b b i n a t alg'annat. d a k k a ay d i -
Yaf taktabt.
- a n d a a r a y i l i w i t - y a f an w a h s a y s i , uzawali 1 lhaam?
A v a n t l a m o r t de s o n père, il a v a i t d e s b i e n s e t
n e manquait .de rien;, i l a même étudié le Coran.
Depuis la mort de son père, le torrent a tout empor-
té; tout son héritage a .été v e n d u , p a r c e l l e d e t e r -
r a i n o u champ; même le p e t i t j a r d i n o ù s a mère j ° a i -
s a i t d e s légumes est parti. •• • ••
Je suis i c i , a b a n d o n n é e t r e p o u s s é de tous;
- 0 gens sensés et nobles -
Je me trouve comme étranger,même dans mon pays.
- u r atâ&Y l e a r
t u r a yanguga v u l - i w .
88
47 Je m*adre8sé à t o i , 6 e e n s e ; é c o u t e - » m Ô i êtréfléàké: *
-Llh 9&t pénVçlô de se jèéjpaœr-
Dans cette u i e , a i » n t gué l a m o r t ne nous fjçappe.
a l l a h ls.9éé d a r a z z a q
yassidiran inaqq
K u l y i w a n i e a â dag tmurt-is.
albaed t a f K i d - a s larzaq
t a s a k k u r t da<£ tfahbam- i s .
albaed t a r r i t - t i lamsaq
d azzalt u laelaq v. . .
ras\laY-K a l f a h a m h a q q a q
yaseab alfiraq
di lhayaj qabl alfflu£-is.
s adrafa tahdaq
* 9 9
w i -1« y è s e a n l l a h a t - y a r z a q
* 9 * mm
f i n a l ma i s a w w a q
d i l a r b a h yazg*a u m u r - i s .
*
Ce qui se trouve'entre parenthèses doubles (( ))
correspond aux notations ou c o r r e c t i o n s s u g g é r é e s
par l a t r a d u c t r i c e .
91
E R f a r r a h , , $ f a r r i l ] , a f a r r a j j produire, éclore; se
multiplier (animaux),
g F RK t a f a r K a , p l . t i f a r K i w i n b a n d e d e terre rectang-
ulaire délimitée avec la charrue pour être
ensemencée; parcelle,petit champ.
F T ï u f t i y a n ( p l . ) blé,fève et pois chiche cuits
d o n s d e l'eau et d u ael,.C®cri ,se j ° a i t à l ' o c -
c a s i o n d ' u n événement heureux' survenu dans
la vie ordinaire de la j°amil l e ; c ' e s t u n sym-
bole de bonheur,de prospérité,de multiplica-
tion.
G L Z M agalzim,pl.igalzyam pioche
tagalzimt (diminutif) hachette.
G N t a r a n t , p l » t a g n i n grosse mouche à dard; taon.
fCtagunt,pl.tagimin ?)j
^ • O i g a r , p l . i g r a n champ l a b o u r é e t e n s e m e n c é ;
champ d e céréales.
tigert, pl.tigratin:diminutif.
G R ugur, pl.uguran p e i n e , chagrin; réflexion, i n -
quiétude.
G R S tag°arsa, p l . i i g ^ a r s i w i n sop . v.^
G Z R i g z i r , p l . i g z i r a n b a n d e de terre ,non toucbéf
par la charrue ((ou a w z i r ? a c t u e l l e m e n t
s e u l connu)) •
% tigzirt,pl.tigzirin île,îlot.
G voir Z
H ¥ H ihwah m a l , v i l e n i e , r e p r é h e n s i b i l i t é . e : c . :
d i h w a h f a i l - i c ' e s t v i l a i n , c ' e s t , m a l d e ma
part,je suis repréhensible.
ifyaddam a l a darf g i h w a h i l n e commet que des
actes repréhensible8. ihwah e s t souvent c o n -
s i d é r é comme un terme unipersonnel signifiant
"être de petite valeur,de moindre importance^
de q u a l i t é a u - d e s s o u s d e l a moyenne ex. :
ihwah- i y i , ihwah- i K e t s u r t o u t ihwah- i t i l e s t
de q u a l i t é médiocre fse d i t des c h o s e s ) .
B S I D I I hartadam époque des l a b o u r s d ' h i v e r (oc-
t o b r e et novembre).
\
92
(nom d'unité)
93
L Y i l a y , p l . i l y a n t i g e de c é r é a l e s ; anneau
. . d'oreilles. ^
L S ... a l l u s ( n o n d ' a c t i o n d u u e r b e a l a s ) être
labouré ; l a b o u r e r u n e d e u x i è m e o u une t r o i -
s i è m e fois,donner un autre coup de charrue
aune terre récemment labourée".
M D Y a m a d a y , p l . imuday b r o u s a i l l e haute,épaisaa
]| 6 L m a g g a l t a a g g i l a m a g g a l l a b o u r e r d e s fir~
^ guiers.
a m a g g a l l a b o u r d e champ d e figuiers
Il L M m l ama j ^ a m l a a a a m i ama t o u c h e r , chercher à
saisir, a tenir; s'apprêter, être sur l e .
point de, essayer de faire.
M N F S voir N F S
. • • • •
II S 8 L imsuhal v o i r S H L sahal
• • • .•. »
M Z t i m z i n ( p l ) l ' o r g e en général
timzat un grain d'orge
q/^ M Z R t a m â z i r t , p l i t i m i z a r champ d e c u l t u r e situé
à p r o x i m i t é de l ' h a b i t a t i o n .
94
M £ N l r a i e u a ( ( lmaeun)) v o i r fi U N
N F S ' mnasaf d e m o i t i é , à m o i t i é , e n deux p a r t i e s .
(invariable)
a m n a s a f , p l . i t m u s a f s o c i é t a i r e ayant droit
à la'moitié. *
N H L a n h a l n a n n a l a n h a l être en pleine maturité ;
contenir beaucoup de fruits mûrs
N L t a n a l t g o Q ^ e r ' , p e t i t r e p a s qui se prend vers
lâçer(3 ou 4 heures de l'après-midi).
^ N Q è t a n a q q a s * t , p l . t i n e q ^ i n p a r c e l l e d e terre ,
renfermant cftslques arbres fruitiers.
. ' / ( o u t a n e q q a s t ?))
H T l a n n t i l dépôt de limon,de Sable fin; terre
meuble et humide.
Z L a n z a l , p l . i - a n aiguillon; long bâton ave§
'lequel l&s^fellahs * j ^ o n i m a r c h e r l e s boeujlfi.
L o c u t i o n .'ssars dag-s a n z a l a d m i n i s t r e r à
quelqu'un unebonne,j°Qrte c o r r e o t i o n .
y 1 8 l a V b a r fumier,engrais, terreau.
V H T N a y a r y u n , p l . i - a n t i g e , p i e d de c e r t a i n e ^
p l a n t e s f b e c h n a , ma Es, j * è v e , s a i n f o i n ) .
Y Z t a y z u i » , p l . t i y u z a c h a m p , t e r r à i h p l a t formé
, d'alluviorï; li.fimsmv-%))': •• . u
y Z R i y z a r , p l v i y a z r w r e n • 1ten*mm,t, ravin.
JR M t i r a m t , p l , t i r a m repas;temps,partie de la
journée pendant laquelle on prend le repas.
R U N rramman grenadj^^p^adq^
t f L x a n m a n t , p l , t i - i n "nom d ' u n i t é (arbre, fruit\
rramman IJLj^xlu grwaàs douce
- , r r a n m a n 4_^â^a6_&%maâe. amère
; - rranœan l _ l m u a - * grenade douce-arrière.
hâbb arramman, p l . h a b b a t g r a i n , d e c o r a i l p l a -
c é , sur 'un bijou. *,,
•;... .*
t a.bu ramroan figuier dont le fruit est à l'in-
, térièur de couleur sanguine.
R N tirni c o n t i n u i t é ; p a r t i e d j ° a i r e ; c e g u i res-
te à exécuter.
R S i r a s terre glaise,argile, akal ggiras terre
argileuse.
96
B T u x t i , p l . . u r t s ^ U * t . h o x t u a ) champ d e figu^re^.
H ¥ a r r a {nom verbal de9iw9t)à^iquage,battage.
S Y a m r a humidité„du s o l .
B Z a r z u fnom û e H b a l . d é a r » ) l a b o u r s * p r é p a r a -
* * toires.
arz oosser, b r i s e r , rompre/j^aire l é s premiers
lâo'oure.
B Z H a r z ah r a z z a h a r z a h o u a r r z a h ê t r e m a l h e u r e u x ,
ê t r e " o r i s é p a r d e s privations, manquer d u n é -
cessaire.
z z a r z a h z z a r z a h a z a r z a h priver de bonheur,
rendre'malheureux.
S 1) ¥ s a d w i sadway asadwi filer,partir brusque <-
ment, s ' e n a l l e r p r é c i p i t a m m e n t , j ° i i e r comme
l a lumière.
S 9 J a s r f ; p l v i s * f f an r i v i è r e , a s i f n s e i d l e JTfJ^T
l e b a s J I T i l , l e d e l t a d u JITi-1.
S B L a s a h l i , p l . i - an o r i g i n a i r e , h a b i t a n t d e i ' o u -
e d âahel, Région Q'fjfrçtkzfoy* dm* Chanteurs)
imsuhal ( p l . d e amsahal)origfinaire,habitant
d u Sâhel,de l a p a r t i e basse de l a £ a b y l i e ;
p a r a p p o s i t i o n à i m e s d u r a r . Dono habitants
de l a . - p l a i n e . . . .^.-y
S I a s u k i t e r r e l a i s s é e en jachère.
t a s v k i t , p l ; t i a d k i y i n femelle qui n'a p a e
o o r e m i s bas (vache,brebis).
S L T tisilaj,pl.tisiltinnianchérm;prinqipaie par-
t i e d e l a c h a r r u e comprenant le mancheron
et la partie gghiflporte le soc.
S L L tasalalt,pl.iiaùlajp«roh0 fourchue servant
d e support à la branc&jmy û ' u n a t % r e ; p i g u e t ,
• tuteur.
S ¥ N ssiwan, p l . ssiwanat hutte,plate-j*orme p l a c é e
s u r . t r o i s o u q u a t r e piquets à deux ou trois
m è t r e s d u s o l (pour l a g a r d e d a n s l e s champs
d e b e o h r o ou de pastèques). • -
S T usay s a r c l a g e , binage
1
97
S L F J a l l a f d d a l l i f asallaf voler,prendre la
p l u s b e l l e p a r t i e d'une r é o o l t e encore sur
p i e d ; c o u p e r assez haut, pour n e , prendre que
des é p i s . .
t a i a l l a f t , p l . t i - i n r a p t d e réoolte sur p i e d
(céréales)
a s a l l a f - , p l . i - an v o l e u r d e r é c o l t e .
S* B K a s r i k , p l . i - an a s s o c i é a g r i c o l e , d o m e s t i q u e ^
serviteur ^fellah.
^ Tflf) asatwi labours d ' h i v e r , r é c o l t e obtenue (blé
et orge).
TU a t m u n , p l . 1 * an t i m o n , â g e , . f l è c h e .
I I t t u k k i t t u k k u y a t u k k i prendre mouche, fui-
r e l e s mouches ( a n i m a u x ) .
¥ Z iwizi,pl.iwaziwan celui qui aide,qui Offre
- ses Tsraè poxSF' aider.N 'a d r o i t qu'aux deux
o u t r o i s r e p a s de l a journée.
t i w i z i a i d e donnée par différents indivi-
dus à une tierce personne pour exécuter un
t r a v a i l manuel. .
Y Z B a w » é é » b , p l . i - a n cérémonie,fête du premier
•jour des labours (octobre et novembre).
v a ^ a b Jwa&fjib a w a & a b J H M j f t o r à l a c é r é -
m o n i e d u premier j o u r dôè labours ; c o m m e n -
cer les laboura d'automne.
Y G t a y u g a , p l . t i y u g i w i t t p a i r e d e boeufs; paire,
Qoupite.ex. t a y u g a n as4layam p a i r e d e m o u s -
taches.
Z i z i , p l . i z a a mouche , •
t i z i } moucheron,moustique.
t i z i , p l . (rare) t i z i w a c o l , p o i n t élevé d'où
; l ' o n domine l e s régions environnantes.
Z t i z i t b a r b e d ' é p i de c é r é a l e s .
i z £ , b i l e , poche biliaire
* pl.izaa excréments.
Z Q h azaglu,pl. izugla joug
tazaglu},pl.tizugla diminutif.
Z L azal quantité, v a l e u r , p r i x , équivalence; cha-
Z N t a z a n a j , p l . t i z a n t i n chêne zéen,palmier-dat-
; tier. '
z z a n ( o o l l . s i n g . ) c h ê n e aréen;
t a m u r t n azzan
Z Y S azoyar,pl.iztfyarplaine,vallée. .
Z É zzàrzér zzarzir'àzarzar lancer un p r o j e c t i l e
de façon a l e j ° a i r e gémir, à lui faire produi-
re un Bon d a n s eon t r a j e c t o i r e .
Z E F z a r r a f z z a r r i f a z e r r e f lancer un p r o j e c t i l e
d e façon à lui faire produire un b r u i t , un
ôij^flement done l ' a i r .
a z a r r a f , lancement, j e t de p i e r r e s , d e p r o j e c -
t i l e a v e c l a m a i n o u une fronde.
Z Z ¥ a z i z w u , i z i z w u moment de l'après-midi, où l e
s o l e i l commence e n été à devenir moins chaud
( t r o i s e t quatre heures)
Z a i u l j T O y e j c B o i a : ( e s p è c e ) ; a e e q q a b°oazul u n e
>
n o i x . ((nJuXi a e e q q a b b u z u l ) )
t t a z u i a j , p l . t i - i n u n noyer
Z U Z a z a n £ a r , p l . i z u n g a r v a r i é t é de . f i g u i e r à j ° r u i t
noir. ' ' • '
t * z a n g a r t (nom d ' u n i t é ) . f i g u i e r . "*""-..
ZR amastaiar,imestuiarjoumalier,salarié (mis
p o u r amaârtaiar)
Z R D . .M r *4 ( e o l l . s i n g . ) s a u t e r e l l e s , c r i q u e t .
^ 1 1 9 taiarwit,pl.ti-din lambeau,bande de t e r r e ;
( d i m i n . de a i a n r i d )
C l h t a e d i l t , p l , t i - i n u n d e s c ô t é s du panier dou-
ble : t a e d i l t b°b aswari 0
a e a r q u b , p l . i e « r q a b champ, t e r r a i n e n p e n t e
de labour.
K lmaeun, p l . l m u e a n ) ) c h a r r u e
taeazzult,pl.ti-in p e t i t champ e n s e m e n c é
p o u r s o i , à p a r t , r é s e r v é ; chose réservée,
personnelle.
Numéro 123 du F I C H I E R
— 27 année —
e 3 trimestre 1974
e
Rédaction - Administration :
5, Chemin des Glycines, A L G E R (ALGÉRIE)
C.C.P. : « L e Fichier Périodique », N° 4775-75 Alger
Gérant : P. K E E S I N K , 5, Chemin des Glycines, ALGER
— IMPRIME E N ALGERIE —
Atelier de l'Ecole Second. D i o c , E L - H A R R A C H