TOKOYEKOLA

LINGALA

BuKU VA Yambo

ir£res de saint-gabriei,
EcoLK NohmajjK
BONDO
Uele
 UTILISATION DU MANUEL

Voici un premier fascicule d'lirie petite grainniaire lingala

que nous avons vouhi rendre le plus simple et le plus attrayariL
possible. Nous avons essaye dc realiser dans ce manuel les
grands prineipes dont s'lionoro la pedagogic moderiie mc- :

thodes actives, eeole pour la vie, concentration de I'enscigne-

ment.
Voila pourquoi Ton trouvera ici en plus des notions grani-
inaticales elementaires, dcs lectures, des causeries, de nom-
lireux exercices d'application, des dictees, dcs morceaux de
diction et des cliants.
Chaque chapitre repriisente unc serie de lerons pivotant
IMPHIMATUR autour d'un meme « centre d'iriteret » choisi aiitant que pos-
sible dans le milieu on vit Tenfant.
Bondo. die 8 martii 1937
Pour faciliter I'emploi du present mannel nous indiquons
brievement notre lat^'on de pixxreder.
Fr. BLESsiNfi, O.S.C
La premiere lecon consistera, la oil il y a possibilite, en une
Praej. A p.
le^on promenade (Ex. I'eglise, Ic village, la riviere, le maga-
:

sin, etc.). Le role du maitre se borncra a faire observer. Ren-

tre en classe il synthetisera le tout en quelqnes mots an ta-
bleau, cc qui donnera ample matiere a de nombreux exercices
d'elociition, de vocabulaire et de phraseologie. Une autre le§on
sera consacree a la lecture suivra une causerie sur les cro-
;

quis. Les exemples granimaticanx etant extraits de la lec-

ture et illusLres par la causerie, la le^on de grammaire perdra
beauconp de sa sechercsse, Les applications se feront autant
que possible oralement et par 6crit. Fant-il ajouter que
chaque nouveau devoir appelle une coiirle repetition des
notions grammaticales antertcurement etndiees? En outre
on engagera le maitre a multiplier iui-mfime les exercices.
propri^tS Nos eleves n'en leront jamais assez. Les applications etaut
terminees, la diclee servira de controle. Le morceau de diction
ou le chant sera enseigne au coiirs dc la quinzaine, temps
moyeii accorde a chacun des chapitres.
LITE YA I

Nous nous sommes boriics, dans le present livret aux bran-

ches de langue maternelle. Mais il serait a soiihaiter que le
meme centre d'iuterft s'eLcnde aux autres branches Lclles que
Mboka
le calcul et le dessin. Ici nous choisirons nos exemples, la nous 1. BOTANGI: L o h i o mboka.
dessinerons des objeLs en rapport avec le ceiiLre d'interet. Lobi na mpokwa tojalaki o mboka, bisu elongo na tata,
Procedant de la sorte il nous semble que le mannel donncra mama mpe bandeko basatu. Mama aLuLaki fufu ya nsongo
son plein rendcmcnt. Loin de nous cependant la pensee de mpe bandeko tobetaki ma-
tata amelaki kanianga. Bisu na
vouloir imposer notre fa^on de voir. C'est pour gtre utile a lope, Nzoto ya bisu mobele njiingwa.
tous que nous avons dresse ce petit schema, a chacun de Mwcse mokomi motane kuna o likoln lia mbira.
I'adapter a son propre milieu. Nsoso na niasweiswei malingaki kulala.
S. G. Sasa, Sangbayo », mbwa ya bisu, etelemi na mbangu
<(
;

ebalani o jamba ebandi kugama. Suhi, nyama ejalaki pene-

;

pene.
Na kubangatokimi epai ya mama. Tata, ye mobaii mpenza,
atiki nkonango yaycye o meza. Akamati, likonf>a. Alingi
NoMENCLATUnE. akei o jamba.
Sesepi, ngiima, nyoka cncne, ebimi o matiti. Ekangi« Sang-
Bomoko = singulier Bomingi = pluriel byao c Elingi kumela ye. Kasi tata abeti nguma mbala mingi
Botangi == lecture Botej'i = grammaire na bkonga lia yeye.
Bosakeb= dietee Botangeli — recitation Nguma etiki mbwa. liwci bowi.
Nkombo — nom Bobakemi = adjeetif Na mbisa tosepelaki mingi o mboka. Tokabolaki mosuni
...

Verebe = verbe Ejalela = sujet bitcni biteni mpe tosalaki hmpati linene.

Boyemi = dessin

K^v^i i^ .^oV.
TATA NYOKA MBIRA
2. BOTEYI : Mpo ya nkombo
 .

L I TEYA II
2. BOTEYI: Kelasi ya yamho : mo-ba.
Batu ba Kongo Mobeli, mosali, moindu bajali banso batu
.

1. BOTANGI: R n t „ ba Kongo. Moindu mojali na mo o bomoko, mokokomata

Kongo nyele enene, mobele jamba to uma.
Nzambe atiyaki kuna nyama ndenge na ndenge iambi ba o bomingi.
na kuleisa batu. Mosali mojali na mo o bomoko, mokokamata
Baindu bakobika Kongo. Kalakala bajalaki basenji,
o
ba o bomingi.
kasi sasaivi maycle ma baiigo makola
noki. Tokomona lokola
mosolo kubima o maboko ma basali. Baindu
basusu babongi
Moindu mojali na mo o bomoko, mokokamata
kusomba kinga na mpe masiiii na kusona. ba o bomingi.
Kasi mosolo mwa mokiri mojali nkula
mpamba o misu O kelasi ya yambo tokokutela mobele
ma Nzambe. Bamope bakomi o mboka ya baindu jambi na
kulakisa na basenji mpo ya Nzambe. Baindu
baike bandimi
nkombo ya batu.
liteya lia bango. Koboyo tokomona scsepi o Kongo bakristu Ijali na mo o bomoko ikokamata ba o bomingi.
balamu na kuLanga te.
Bamope baliogamisa molimu mwa baindu mindele basusu ;

nkombo ya bango banj-anga, baliogamisa nzoto

ya babeli
3. MISALA :

o ndako ya dawa. 1 Botiya o bominj/i ;

Na solo mpenza use ya Kongo ekotambola malamu mobali jinokarc mojimi

o njila monuna mokitani
ya bokolisi. mwasi mosantu moinpaya moninga mosenji
Tokotondo Nzambe jambi atindaki Ba-Belje o
nycle ya 2. Botiya o bomoko
bisu. :

bakonji baumbn batuli banuna balakisi

bana bavibi basi baloki batu
3. Bosilisa :

Motu alingi kukosa motu ajali ...

Motu ameli mingi ajali ...
Motu akobika o ndakn ya dawa ajali
Mobali akokamala .... o bolongani bwayeye.
Mwana ainmi bobele poso yoko, topcsi vo nkombo....
asili
Mope akopesa Loli ya Nzambe na .... banso.
MOINDU MOSALI MOBELI -t. Bondiina :

BAINDU BASALI BABELI Tokokutela banani o ndako ya Nzambe".'

 :

10
11

Tokokutela banani o ndako ya dawa?

Tokojwa banganga Tokojwa basoda
Tokokutela hanani o nycleya Kongo?
Bakoyamba * Yenda * Bakobenga batu
Tokokutela banani o mboka ya misio?
« Mbiti » soko « Banga » ndako cindu
Tokokutela banani o mboka ya Leta?
Tokokutela l)anani o mabongo ma mai?
IV
5. Boluka nkombo ya batu ,">
mpe bokoma yango o bomingif
mboka ya mokonji
6. Bobenda njila o use ya nkombi} ya bulu :
Rampaya kuna bakolala
nsala mwana maliba baumbu ndako mboka ya mokonji
bakonji mboka ejibeli monuna basaleli Tokojwa bampaya
bomoi basantu Yozefu moyekoli Ravo Bakomi kutala
Bandeko o mboka.
1. BOSAKELI
nyele ya Kongo tokokutela batu mingi.
Baindu baliki batu basusu.
LITKY:V III
Ntina ya batu ijali katikati na bango ndenge na ndenge,
Baindu mingi bajali bapaganu,
Basusu bajali bakristu.
Luanga Karolo ajali beato moindu. Batu ba Kongo
5. LOYEMBO : mboka ya mo ko n j i 1. BOTANGI: Kongo, kalakala....
Kalakala Kongo cjalaki te lokola sesepi.
5^S _\ r J"-
p i'^-^H-^
^
Baindu babikaki na nsomo copusi jambi na
Barabu.
bobe bwa

O- mboka jjii myr.konj. Banu-na kuna bakolala o

Rango bakamataki baindu baumbu.
i J / J J
mboka ^a mokonji
\-^i-^h~-f-\-^jfr^f^
T" - ko-jws bsnuna
p W^
Bakoaoka ns£i-
Rarabu basangani soko nkama ibale mpe batambob
pete o likoio lia mai. RatamboUkina katikati na butu. Na
nsima baluboli o libongo bajongi mboka mpe babongoli

tt±l—t'-^^ ^ ±± ndako inso. Rabomi batu basusu, bakangi basusu baumbu.

Boyo o gala yoko babongoJaki batu nkoto nkoto.
mho e-pai lUa mokg-tc Rakangi basi mpe bana bake lokola.
11 III Batambwisi baumbu esiii. Kuna baLckisaki bango na Bara-
mboka ya mokonji mboka ya mokonji bu basuHu. Ratckisaki mobali soko bafaranka nluku ibalc
Banganga kuna bakolala Basoda kuna bakolala. mpe mwana mpata ibale.

mboka ya mokonji mboka ya mokonji Nsoni enene na Barabu !

Kasi Bula-Matari atindaki basoda bayeye o Kongo jambi

 : !

12
13
iia kukosola baumbu. Mindele babundaki bitumba biike 2. Botiya o homoko
bafukisaki Barabu mpe baindu J)ajaliscsepi gulu na bonsomi! Basoda bakomaiida bakub bapaganu bamama
banzambc baboi babuba bandeko bakoi
3. Botiya o bomolio :

baloki batata basenji bandoi bakangcmi

basenjeri mindele basali baumbu bangoingoi
4. Nkombo na nsima, nini'l
nyango Nzambe mobomi papa wa Uoma
mojahsi soda zuzi nkolo
baboti mobeli mowaki mokengeli
SODA ARABU MONDEI.E
BASODA 5. Boluka o kelasi ya yambo nkombo 5 na mpo ya uambo
BARABU MINDELE te mpe nkombo 5 na mpo ya yambo ?
2. BOTEYI K e : I a .s i ij a yambo (n.Uma). 6. Boluka nkombo ya bakrisiu, babali 5, basi 5?
4. BOSAKELI B : <, t „ ba Kongo.
Soda, arabu bajali na mo o bomoko te.

Soda, arabu bakokamata o bomiiigi

Kongo bakomona lokola mindele.
ba (basoda, Bango bauti o Mputu.
baarabu) Mindele bafukisaki Rarabu o nse ya
bisu.
Kasi mondele mojali o bomingi Barabu bakangaki baindu mpamba kalakala.
miiidele.
Batekisaki ibango baumbu.
Nkombo ya batu isusu ijali na mo o bomoko Solo ! Bula-Matari agamisaki bisu mingi.
te, ikokomata lokola ba o bomingi. Elongoli
5. BOTANGELI Mope
« mondele », o bomingi «
mindele ».

Katikati ya jamba
Basenji bajalaki
Na kukembisa Yenda
3. MISALA :

Baloki basepeli .'

« »

1. BoUija o bomingi :
Kasi mope akomi
Arabu yango sango kabinda Ayebisaki Yezu
mondelo
mama katoliku iiknio nkaja Apesi batisimu....
likwangola
Mpe moloki alongwi
14 15

LITEYA IV 2. BOTEYI : Ke, lasi ya ibale : mo- m i

Monjubc
Mokiri
l.BOTANGI: M okiii mwa Samba la.
Gala
eliki, Sambala asili akomi kulala o mhoka ya
mokonji mpc na mwasi wayeye.
Aluki peneperie na iijila esika elamu iia kutonga iidako.
Aponi esika wapi mabelc majali makasi tc.
Etele ekobima csi eke.
Na bosepeli abandi kukata jamba. Micte miiiene mijalaki
kuna te, kasi etundaki na minjube.
Baposo babale na nsima iidako ejalaki, Sambala" elongo
na bandeko apakolaki potopoto. Gala ebandaki koboyo
potopoto ekaoki noki. Kasi bipai binso minkaka mlnene
mibimaki. Sanja yoko na nsima hapakolaki gutu ndako
mpe ebiki malainu.
Sambala akobika na esengo o ndako yayeye.
Mwasi wayeye akosukola mokolo na mokolo mpembeni
ya ndako ntina tc nyama ya jamba ikoyingela ndako te.

MONJUBE MONKAKA MWETE

MINJUBE MINKAKA MIETE
 :

16
17

5. Botifja bomingl :
L I TEYA V
Moindu na mondele.
Mokonji na mosaleli.
Komanda na boi.
Santa Maria, saiita ndoi ya nkaja wangai. Bokila
Moluka na inongala. BOTANGI:
1. Hokila.
Anjelu na 'mosantu.
Mo-babua mpe Mo-2aiide. Ntangii ya gala ebandi. Tokende bokila. Tokataki kwanza
bilanga jambi na mobu tnokoya.
6. Boluka nkombo ya baiu mpe ya biloko bijall Banani bakokoma liulobo?
a) o kelasi. Batu ba mboka bandhni Tningi nsango eye. Bakamati njila
b) ndako ya Nzambe. ya mai, bakweli o bwaLu, bakei epai ya, ngeie. Basili
c) o mboka. bakomi pencpene na maeta, batiki bwatu, liabeti ndobani.
a) o kelasi. Na mpokwa babutwi na bwaLu botundi na J)asaraaki.
Kasi batu basusu ba. mboka bakei o mai te, balingi boopusi
4. BOSAKELI :
bokila o Jamba.
Bakamati makonga na bodzanga bwabango. Batambofi
Nzambe ajali mojalisi wa lora mpe wa molongo.
ka, ka, ka.
Ye mpcnza abimisaki batu o mokiri, basamaki o mai,
Ekomi baiigo katikaU ya jamlia batandaki .nkamba.
ndeke, mampata na mwese, o etando ya likolo. =,
Bakila elongo na mbwa ya bango bayingeli jamba. Moko
Mwcse akotanisa mokiri.
akangi njolo yayeye mpe amcki kugama bo ngandi. Mbwa
Tokotondo Nzambe mojalisi,
ekoluka bipai binso. Sasa mboloko ebalani. Mbwa ekofukisa
BOTANGELI yango kin'o nkand)a. Yakomaki yango kuna bakila basusu.
5. : Monoko solo I

Tata asili akufi

Alobaki na Qjana bayeye :

« Soko bokoma banene

Bopanda ndunda o gadi.

Ndebojwi mosolo mingi ! »

Mbisa bana batosaki.

Rapandaki ndunda mingi
Batekisaki na nsima
Mpe sesepi basepeli.

BONDOKl BODZANGA BWATU

MANDOKI MAD2ANGA MAATU
 :

18
19

baiigo batikalaki peiiepene na Ijodzanga, babcti nyama na 4, Bosilisa na liupono nkombo :

bondoki mpe makonga.

be jambi Minoko na kupono : mwasi, mope, baboti, bondeko,
Baiigo lokola babiitwi na mpokwa. Basepcli
bakangaki nyama njike : mboloko, ngandi, iigulubc inpc bokoti, batu.
isusu ndenge na ndenge,
Bula-Matari ajali na .... Itonene.
Astirida, .... wa Leopoie HI, aslli akufi o lingumisa.
2. BOTEYI Ke lasi : y a i s a t n : b o - ma . Yczu akosolaki .... banso.
.... akogamisa molimu mwayo.

Linga .... bayo.

Bondoki mokobanda na bo o bomoko, na ma o bomingi,
Kukata .... na bana balanm, malamu be.
Bodzanga mokobanda na bo o bomoko, na ma o bomingi.
;i. Boloba nkombo ijali o kelasi kani :

Bwatu mokobanda na bo (bw = bo) o bomoko, na ma botamboli Fibpo mokiri bana

bobuLwi moknli molinga mompaya
o bomingi.
basamba mobu bodzanga bokonji
O kelasi ya isatu nkombo ijali na mpo ya yambo bo milangi bwatu bondoki basi

o bomoko ikokamata ma o bomingi-

6, Bobenda njila 1 ya nkombo ya kelasi ya 1
o nse ;

njila 2 o nse ya nkombo ya kelasi ya 2 ;

3. MISALA njila 3 o nse ya nkombo ya kelasi ya 3 ;

1. Boiiga o bomingi: baba mobimbi episkopu bokila maloji

mojalisi koi m*)kongo misala malangiti
bokaboli bokila boloni I>ondoki bopo
bontulu Nzambe moluka boso bandoi
bosakeli bwatu boumbu bwembo botambob
miloli mongongo bondoki Maria Roza
2. Botiya o bomoko : 7.Bolnka nkombo 5 ya kelasi ya yambo, 5 ya kelasi ya 2
bayibi maseke maswani mapak'li mabina mpe 5 ya kelasi ya 3.
malangiti makaboH mantulu matn maloji
!. BOSAKELI Bokila
3. Botiya o bomingi
Batu bakokende bokila sok'o mai sok'o jamba.
sango motcma bolangiti bwatu molangi O jamba babeti nyama na bondoki to na makonga.
nkaja bopo mokiki l)okiki mokristu Bodzanga bokokaiiga nyama.
mojaka bondoki motuya mondeie mompila mai bakamati basamaki.
Basusu bakendaki na bwatu kina maeta.
 :

20

21
5. XOYEMBO : BOKILA
Mokolo mwa
lomingo ndako ya Nzambe etondi kutonda

iyj ' } } J^ H
[okei bandeKo
i
^ £E
o bo Ki - U
e
k.i b<,
t
bundok, mpcKVion^^
^
iia Nsima ya evangelio mope apesi tob ya Nzarabe.
bakristu.
Tokondima miagi monoko move jambi Yczu apesakina
basaserdoti ngwfu ya kukoiisa bokonji bwa Yeye aw'o nse.
Esilaki yeye toli mope akobonzeia misa santa.
g^nrtTrF^Hi^tf ^fes s ntangu ya kosekrasio bakristn baaso bakwei o mabongo
bakokanga makata ma bango mpe bakokumisa Mokosoli
to buja na tc mbwa mpt bod^dng^ bbusana U mb»ii mpt bn<Ji«iji
asili akomi o likolo Iia ,altari uta bolingi bwa
batu.
II Kukende o misa santa mokolo mwa lomingo ejali mobeko
Tokopesa J)iiiu baiiinj>a mwa Eklezia,
Mbole mingi o_iitoi ya mboka.
Ndetobutwi iia nkoi soko tambva
Ndctolmtwi iia nkoi soko tambwa.
Ill

Ndetoyei iia escnj^o mingi

Janibi ndetokumbi mosuni
Ndetosali na nsima limpati.
Ndetosali na nsima Jimpati.

LITEYA VI
LININISA LIltAT.V I.IUONZA
MANINISA MAKATA MABOMZA
Ndako ya Nzanbe
2. BOTEYI K c las i ya i ii e i : I i - in a .

l.BOTANGI: Ndako ya Niambe.

Ndako lya "Nzambe, esika wapi basaserdoli bakobonzela
misa Santa. EjaJi ndako kitolco be, molai soko Lni. 60.
IJninisa mokobanda na li o homoko, na ma o boiiiingi.

Ejibeli ejali entne eopusi mpo maninisa majaH na kutanga Likata mokobanda na li o bomoko, na ma o bomingi.
te. Libonza mokobanda na li o bomoko, na ma o Iiomingi.
Nalibanda tokomona kuruse o likolo Iia moLondo,
iVIokolo na mokoh) bakrisLu bakoyingela ndako eye
'jambi O kelasi ya inei nkombo ijali na mpo ya yambo li o
na kukembisa Nzambe. liajali 'kuna na limemie mpe baso-
loli nsoki te. Basusu bakei konfcsio
bomoko ikokamata ma o bomingi.
basusu bakuli nzolo ya
Mokonji.
 : : .

22 23

3. MISALA :
I. BOSAKELI:
1. Botiya o bomingi
Yezu ajali o ndako ya Nzambe.
IJtoi liseke iitungulu lisala liyane Mokolo na niokolo bamope hakobonzela misa santa.
lisumu Hpapu likei liyebu limpata Bakristu balaiuu balei nzoto ya Mokonji mbala mingi.
lisangu Jititi litambala lilita likaiiisi lomingo tokopesa libonza bke, soko likuta soko meya.
2. Botiya o bomoko :

mateya mandoki matu ma tufane minoko

,-). LOYEMBO : Santa Mahia

3.
mayane
matiti

Bosilha
baraama
maliile
milangi maninisa
madzanga matita
maseke
masenginya

nk 6
^ ^z^t^ f
Tibe na ijo
^
e Maria I
^-0 >
yo
> --F-ff^
moimdi ws m am bCr
fe£s
mpeni-a.nK*-

Minoko na kopoiio lingcnda, matoi, hana, maseke,

likundu. ^^jjgj^^trto'^ri jg
^
X-

mbo na Ko e Maf"! a -^o ""ama ws Hi. am be M wana.

Mboloko na mabale,

^^:^=E^^^_i:^t^:^^E^^
cjali ....

Motu ajali na .... mabale.

Elena abotaki .... banei.
moLema
Santa Maria rialio^; o-Kotiia mwangfl.
Ravo abomaki nguma na ....
Rapagami bakoyamba nkula ya .... ^-±^
4. Bondima : no II mi la rnadi mi n^i a me mi la e d ' e la i .

Maninisa boni o kelasi ya yo?

ndako ya baindu, motondo mokangemi na nini? £^^^ EE^^ ^^^^ ^
faranka yoko, makuta boni? iSnta.ssnts Mai-ia okao-ibs ngai.okambe n^Bi'..

Baindu bakokende bokila na nini?

II III
Molakisi apcsi nini na bayekoH bakosolola o kelasi?

5. Boluka nkombo ineA o kelasi ya 3 mpe inei o kelasi ya 1? Ngai, mwana wayo lokola na basantu
Bisii baiiso

Otala ngai na boboto ! Elongo tokembisa yo !

6. Xkombo na nsima, nini'7

Ngai mwana wayo lokola Bisu banso na basantu
malule lisumu bowi nioumbu lisasi
Obutisa ngai esengo ! Tolingi yo na lobiko !...

moula niokristu mongala lisu moyekoli

mwese bwembo litoi lipole nyango
7. Botiya o molongo moko moko nkombo ya batu, ya nyama,
ya biloko.
lisu nena lisweiswci sango mokumbusu
matiti molangi noko palanga ligbololo
mboloko lisanzu lipalela litufane moturaolo
 !

24
25

L TEYA
I VII 2. BOTEYI Kelasi
: ij a iiann : e-bi

Kelasi Efelo mokobanda na e o bomoko, na bi o bomingi,

1 . BOTANGI : Mo ;; o k o in w a Mar lino .

Elilimbimokobanda na e o bomoko, na bi o bomingi.
Etanda mokobanda na e o bomoko, na bi o bomingi.
<i Martiiio, oliiij^i kchisi mingi hoyn jambi nini?i> Mokolo
mosusu mama \va mwana ascnfjaki bongo na yeye. O kelasi ya itanu nkombo ijali na mpo ya yambo e
Mwana anoli « E mama namoni yaiigo malamu oyebi
: !
o bomoko ikokamata bi o bomingi.
kelasi ya bisii tc. Najali na mposa na kukoma mwana
maycic mpc eye ejali makasi tc o mboka eye.
Sokn toyiiigeli kelasi tosepeli be. Tofungoli maninisa manso .^. MISALA :

Ritandaka bijali semba o molonj^o mpe nse bosoto bojali

soko moke Le. bifelo molakisi abimisakl bililimbi bonzenga
mpe akosenza byango mikolo misusu,
Molakisi akopesa lokola mateya malamu. Ayebi nsambo na
kutanga te. Mikolo mingi akosala boyemi o eLando cindu.
Solo, solo, Lojali na mawa kuiia te
Lokuta te, mateya masusu majali makasi, kasi na monoko
mwa mango noki.
molakisi tokoyoka
Kelasi ekosala bisu malamu jambi tokosala misala ininso
niiabisu mpo ya Nzambe.

EFELO ELILIMBI
BIFELO BILILIMBI
2fi
27

6, BokokuUla wapi'? I. ITEYA Vni

ebuka o .... matoi o ...

ejibcii
epumba
o
o
libongo o
bisende o
Nyama
basantu o matu o ...
1. BOTANGI Mboka ya Paolo.
:

moiidclc o etoko o ...

bitwaki o biyika o .. Mboka ya Paolo ejalaki esi mingi na mboka isusu. Ekolula
misu ma mai pcnepene na iiraa. Nyama ijali kuna na
I. BOSAKELI: KEL.\SI kutanga le.
Namoni o kelasi inaninisa manene inanei. Paolo abangi nyama iye nsoki te. Ajali mo]>ali solo.
Ajali na nyama isusu o mboka yayeye nsoso, maswei-
Kuru.se ejaii katikati ya bililimbi bia Bula - Matari mpe :

mwasi wayeye. o ya boso. elelo swci, mbwa, ntaba na mpala. Atongeli yango ndako jambi

Molakisi apcsi ndenge na ndengc.

toli na kubatela yango na butu.
Mwana moko ajali o ctando eindu. Mokolo mosusu na nla ntongo amoni o nse, nsima ya
Toyekolaki lero kwanza kalckisimu na mituya. tambwa penepene na cjibcli ya ndako ya nyama yaycyc.
Sesepi bosakeli bosili. Na mpokwa atiyi senjeri Va nkamba mpe akei kulala
lokola alalaka.
n. BOTANGELI: Mwana ngoingoi ntei ya butu alongoli o mpongi nliua ya bogami bokasi
penepene ya ndako. Atelemi na bobangi nsoki Lc akaraaii ;
Ngbo ajali mwana ngoingoi
makonga mayeye ; abinii o libanda.
Alingi kelasi nsoki te.
Mwana wayeye, Yowanc, aleli na nsomo.
Alobi Nse !.. kelasi ebe,
; «
I.okuta te senjeri ya nkamba ekangi tambwa.
Buku ebe, bana babe,
Paolo atuboli yango likonga lioko.
Nalingi nkula yoko te!...)>
— Kasi tata abengi ye
Abendi matoi mayeye
Alobi : « Ojali ngoingoi,
Meka moke kuyekoia
Mpe na nsima osepela ! »

NKOSI MBWA NDAKO

NKOSl MBWA NDAKO
 28 2!)

Nyama ej'oki nkaiida eopusi e.lingi kubalana mpe kukanga •1. Boluka nkombo 10 ya nyama, nkombo igc ijala o kelasi
mokila, kasi mpamba. Mobali atuboli nyama eye inbala ija 6.
njikc, kina nzoto yayaiigo ejala bipai binso mpoLa. Nkosi
ckwei o nso, cwei. D. Boluka njila na nkombo yango.
Mpe Paolo ayoki esengo mingi.
ndunda Yozciu ndcke mpio ngandi
" BOTEYI K matu ndoi ndoto nganzi Roza
: p. I a s i y a s i I a : n - ii ; m-m .

6. Bokangisa o nkombo isatu :

Nkosi mokobanda na bomoko bo o bomiiigi. ii o

nyama,
Mbwa mokobanria na o bomoko bo o bomingi. m .. ijali

ijali nkombo ya bakristn.

Ndako mokobanda na n o bomoko bo o bomingi. .. bijali biloko bia mboka.
Tokomona o etalisi ya ibale Ictele sasaivi na nsima ya .. ijali mai.
m ejali b. .. bijali o ndako ya Nzambe.
O kelasi ya sita nkombo ijali mikolo minso na
7. Bobenda njila o nse ya mpo ya yambo ya nkombo inso
mpo ya yambo n to m o bomoko bo o bomingi.
:

Bakokoma mo boso bwa baletele p to b.

Nakuti mboloko o njila.
Ebalani mpembeni na mama wayango.
lyingeli o matiti.

3. MISALA :
Batu bamonaki yango.
Bakamati likonga, bondoki na mbcli yabango.
1. Boiiiia bomingi: Bayingeli esobe, bakati jamba, babeti nyama
monoko nguUibc bondoki mpcmbe Babeti mboloko mwana yambo, ewei.
nyanffo liseke ndoi mboka Batu bascpeli mpe basilisi mosuni mobimba.
nkaja nsoso ndeko nyoka
2. Rosilisa :
4. BOSAKELI: Kyama
Minoko na kupono : ndongc, nkoli, nzia. mosolo, ntako
Tokokutela o Kongo nyama ndenge na ndcngc, isusu
nyama, nswei.
ilamu isusu ibe.
Okcnde kunyanya ti; o mai wapi ijali mingi. Nkoi,tambwa na nkoli ikolia batu.
Mpata ciingi kulo])a nkula ibalo, soko soko Nyoka akokata makolo ma batu mikolo mingi.
Baindu balei miiigi. Batu bakokende bokila jambi na kukanga nyama.
Ofuta na Leta. Baling! nkcma, ngandi, ngulube ya jamba to nzale, basu-
I'^^ta yayo sanja na sanja ntina tc ikomi kuna la. su babete ndeke.

3. Boluka nkombo .5 ibundemi na N mpe 5 ibandemi na

mijali o kelasi ya G.
 I !

30 31

5. LOYEMBO Pusxj Mobeli alali bobele o ndako yayeye. Nzoto yayeye arum-

bi,Jomposo bosoto, nkiki ikangcmi na bosoto.

n% i^^
\
^ I
J
/ I
J J' ^-tT-jE
^ Mpo ya nini kukcnde o ndako ya dawa Lc? Mayele wapi
Mwana oyo ajali na mposa ya batisimu. KatekisLe wa
mope akomi kutala yc mikolo miikc.

^T^fT^rajS
tnpenibfi fnobimba nalin^i jio nasepela.
±±L
Tika tosambela mpo ya mobeli oyo ntina te Nzambe aga-
misa molimu mwaycyc soko nzoto yayc abika gutu malamu
te.

Pnsu - mama : « Nakopcsa bile, niokti,

Mwana waiigai, lia malamu !

Konia mafuta be
iioki
Mbahii aseki na vo te!... *

L I TEYA IX

LOKIKl LOP AM J LOMPOSO

MPANJI MPOSO
Nzoto NKIKI

1. BOTANGI: Mwana m obeli. 2. BOTEYI : Kelasi ya saba : lo-n to lo-m

Nayebi mwana moko akobela makasi o mboka. n

Lokiki mokobanda na lo o bomoko, na o bomingi.
Yambo ajalaki palanga na nzoto damn, mafuta be. Se'sepi
kofokofo esali yc ntangu elai. Nzoto yayeye ekundi mingi.
m o bomingi.
Lopanji mokobanda na lo o bomoko, na
Akangi bontulu bwayeye jambi na kumcka kupema ma- Lomposo mokobanda nalo o bomoko, na m o bomingi.
lamu. Tala m mikolo minso o boso bwa ^ awa.
ejali
Mokolo mosusu makjia mabimi o monoko mwayeye. Nzala
ejali gutu te. Mwana oyo ajali na bokono bwa mpanji. O kelasi ya saba nkombo ijali na mpo ya yambo lo
Balobelaki ye mikolo mingi kukcnde o ndako ya dawa. o bomoko ikokamata n to m
(libo&u lia b to ^) o
Kasi alingi t.e. Mpo eye ejali cbe mingi jambi na ye. Kuna bomingi.
monganga na bamasorc babongi'kubokolo ye malamu. Ba-
pesa ye dawa na kubika noki,
Mpe tala o mboka bandeko batiki ye. Babangi ntina ya 3. MISALA :

bokono bona bokanga nzoto yabango lokoJa. 1. Bohika nkombo 4 ya kelasi ija 7 mpe bobimisa yantjo o
njila.
 ! !

32

33
2. Boliya o bomoko :

likolo, motu, tala.

Batu ba Kongo bajali na niposo njindu.
Babumbi maycle, kuna
ndako ya dawa tomonaki babeli ba mpanji. !

Mpe awa monso mobimbi

Mama ajali na mbeki.
MoLcma o katikati I
Tata ajali na makonga.
Totambola na makolo
Olonjrolaki nsala ya ndeke eye? Mpc tosala na maboko
Tokokoma na rapembe o bitanda biindu.
!

Kasi esili kwanza te.

3. Bohimisa kdasi ya nkombo mpc boliya o bmiingi : Nkula yoko ])amoni le
ndeko ndako Jobcse bwatii Ekopesa nzoto ngufu.
lokasa
mbula esika Ccrmano inbwa Nkombo ya yango molimu
Luwisa ;

4. Bobenda njila o use ya nkombo ya kclasi ya 6 :

molimu nyoiigo loyembo

nsoso likuta ntaba
nsa ntiiku LITEYA X.
mbese mposo
mbula iigembu mpembe nsala nzale

5. Botiya o njila ;
Nzoto (nsima)
lopanji motema misu inakata losako 1. BOTANGI: Germano.
lora nkoni losambo loj'ina
Germano, mwana wa yambo wa kclasi
yabisu.
Ajalimwana molamu mpc na maycle iningi.
4. BOSAKELI :
Nzoxo
Motu moko moko akelami na nzoto mpe na molimu.
Nzambe ajalisaki bisii.
Nzoto yabisu ekokufa, molimu mokobika na
lobiko.
Rana, tika tobatcla molimu mwahisu
na kukimisa
masumu.

o. BOTANGELI YOKA MAMA 1

Yoka mama mwa liteya

Toyckoli Icro kuna
O eskola ya misio
Likopesa eseiigo LOHOKO LOKOLO
MABOKO MAKOLO
 :

34

kelasi akoyekola na bokasi ; o libanda akosana malamu

lokola.
Germano na nzoto petwa, bosoto nsoki tc.\ Na ntongo
ajali
akosukola makolo na inaboko maycye. Libosu ba
elon}>i,
kulia akosopa mai moke o lobcki, akososa makata mayeye,
Akokcla elenibo ya kurusc mpe akolia.Ksib yeye kulia ako-
sukula maboko mayeye gulu mpc akokeiule.
Mikolo mibale U> misatu o poso yoko yoko Germano ako-
kende kusosa nzoto o mai.
Germano ajali petwa akobela mingi te.;

Tika tosala banso lokoia ndcko wabisu Germano.

2. BOTEYI Kelasi y a sab a (nsi m a).

I.oboko mokobanda na lo o bomoko, mokokamata

ma bomingi (maboko)
Lokolo mokobanda na lo o bomoko, mokokamata
ma o bomingi (makolo)

Nkomko Ibale o kelasi ya saba ijali na bomingi gudi,

nkombo yango loboko na lokolo.

3. MISALA:
1, Botiya o bomoko.
nsala nzala mandoki
njete bilongi
matu makolo
nsango mpanji

2, Boluka nkomko ilanu bileni bia moto mpe bobirnisa biango

o njila.

3, Bosilisa.

Minoko na kupono : longongo, ndenge, mpanji, nse, nknni,

iora, moto.
 36
37

mafiazini loboiigi kusomba Ijaseniisi, hakapitula, mata- ;}. MISALA

mbala, mimpila, usi, balmzi, inbeli mpc lokola bamasini iia
iiiosolo mingi bo kin«a to masini na kusona.
1. Boliya o
Moiidele akosomba nkaran<(a, loso, ndika, inafuta ma inbira
maboko ba baindu. AkoLiiida biloko o MpiiLii wapi bako-
sala biloko bisusu epai yabiango Jokola saboni.
Biloko bisu tokosomba o iiiagaziiii biuti mingi o nyele ya
Mputu soko o nyele ya Yapani.
Tika losomba o magazini biloko bikolala ntangu elai.

SABONI SEMISI MASUWA

RASABONI BASEMISI BAMASUWA

2. BOTEYI : Ke last y a mwambi : — - ba .

Saboni ejali na mpo ya yambo te o bomoko, ekokamata

'ha bomingi (basaboni)
Scmisi ejali na mpo ya yambo te o bomoko, ckokamata
ba o bomingi (basemisi)
Masuwa ejali na mpo ya yambo te o bomoko. ekokamata
ba o bomingi (baraasuwa)

O mwambi nkombo ijali na mpo ya yambo

kelasi ya
te o bomoko ikokamata ba o bomingi.
 !

38 39

4. BOSAKELI: Ma(/azini.
magazini ya mindele tokomona biloko mingi biuti o
LITEY/V XII.

Mputu.
Bilamba langi ilaiigi mpo ya babali to basi.
Tokomona esombclo to nicza eneno- wapi
bakosomba biloko.
Mokolo mwa kusala moko mpe mokolo mwa kusaia mibalc
O Eskola
mondele akosomba ndika, mafiita ma iikaranga to loso. BOTANGI: Eskola.
Atiyi yango inso o maHmva yayeyc mpe atindi yango na
Mputu epai ya Aketi. Bayckoli balingi knkoma l)ana mayele bakende, o eskola.
eskola yabisu bakclasi bajaii mingi. Bana baike bako-
'). LOYEMBO Mombongo. : lala kuna. Basusu balamu bakozangisa kelasi mbala yoko
te. Kasi basusu, bangoingoi, bakokoma o nsima. Molakisi
akopalela mpe akokambisa baiigo. Na mbisa bakoyoka
esengo te soko bal)oiigi kutikala l)i ntangu baiideko ba-
t D l«] wr,o kosana na matope Lo soko l)ajongi o mboka.

^3 ^f^t^^ S f—^r «=£:

Nalingi
ngoingoi
kuknma niwana molainu. Natambola na nsima ya
te. Nakoyekola mosaia mwangai mokolo na mokolo

go ^oko ntina tc molakisi asepela epai ya ngai. Soko natosa malamu

Nzambe alinga n.t>ai lokola mpe al)enisa boyekoii bwangai.

•ifu t a be'-lu - nfti mii:.olo mmfri

11 Ill
Mpe na nsima, batu bakei Kasi howi boyci noki....
sopo ya magazini. Ndcbatiki magazini.
liakoliika, bakotuna, -Iambi Nzambe akoluta
Hakopoiio, bakomeka ; Mosaia 'mwabango mpenza
Baling! biloko mingi Ndebajwi mosolo kani?
 40
41
I. BOTEYI :
Bakelasi banso. Eloko na kubnnzeia Misa-Santa.
Eloko na kufuta.
molakisi mo - ha Ndelu ya mai.
kelasi ya 1
Eloko jambi na kutambola.
molangi mo - mi kelasi ya 2 Njila clongi ya basciiji.
Eloko na kutiya o motu.
bokaboli ho - ma kelasi ya 3
4. Dosilisa
lininisa ii - ma kelasi ya 4
:

Monganga akopesa mobeli

efelo e - bi kelasi ya 5 Ndete ekopesa ....

ngonga n - n Nsoso ekobota

kelasi ya 6 Mokila akobete
mboka m - m Molakisi akolakisa
Moloki akomeka
lokasa lo - n
Boi akosalela
kelasi ya 7
lomposo lo - m Molinga mokobima o
Ejibcli ekokanga
buku - - ba kelasi ya 8 Moyekoli akoyamba

5. Boliya n" 4 o bominyi.

3. MISALA :

6. Boloba nini ijali :

1. Roloha nkombo ijali nini.
yanzi nganzi ziripoLo iitokia
lora lilita moi limolo
esobc eyano
manteka mwese ekotisi libongo
ndoLo mpembe
nsonge ebutcli mosantii lomingo hatisimu
ostia bomoi liyane
limpati moliii panda masuwa
2. Bohimisa kelasi ya nkombo ijali o n" 1.

3. Bopesa nkombo yoko jambi na :

4. BOSAKELI : Eskola.
Nswei ya udeke, nyele ya Kongo biskola bijall niingi.
Nsiika ya misai. Bisusu bijali mpo ya mpo ya basi.
ba])ali, bisiisu
Bosengi epai ya Nzambe. eskola bakolakisa mpo ya nsango-ndamu, mambi ma
Nyama ekonyanya o mai. Nzambe, bolangi, niituya, ekolongoiiclc, boyemi, mambi
Elcko jambi na kubumba biloko. ma bokoml, loycmbo
nse,
Eloko jambi na kusaml)ela. Nalingi kelasi be jambi ckokola mayelc mpe moteraa mwa
Eloko jambi na kubete. ngai.
Eloko jambi na kutiya o makolo.
 : !

42 43

5. LOYEMBO : BoijeA, bana.. .

— Kiina mboka ya mokoiiji mokolu o kilomcta 5.
— Ojali na iideko kiina?

boiiel
^ bcina
i^ Xtd:
baUe boyei
J.&>r
" eatoU
I
r-^ zUrT-
kusa (a
— Solo najali na noko waiigai moko kuna, tulagamisi bisu
babale na I)ilanm.
bile
— Tika moke, najali kuya
»^
mosdla
&
:p^^=^
na msjele
^e
na bwanirci
j^Uj^
Kukola
^SS
bolsmu

«^ rT^-ri-Hrns-J-^n^ ^

O .
mo te ma nw^i bmu. bsvei ,
bojei banal...

11

IJoyei, bana bake,

Boyci o eskola
Kuluka
Mituya
ardwase
To bwaiiya !

Kukoma
Ma lam u
moiikanda mwabinii
Bovei, bovt'i, bana !....

L ITEYA XTH.

Ntangii eke na nsima l)atali bango o njila. Basepeli be.

Bandeko babale EsJli bango kukoma o njila-panda baling! kuleka kasi

mawa ! bainoni masuwa ekasi ya mondele te o yango.
ELuti Leo, ebwaki ye o nse. Ajoki mpota cnene be.
Ndeko
1. BOTANGI M oko lo in p a m b a .

Ba-
wayeye abandi kulela. Ua-mboka bayei noki kutala.
— Leo, k'-ro cjali niokolo mpaniba, okoina ejiai ya ngai,
kamati Leo bakumbi yo o disi|)asere wapi abiki noki. Tika
tokeiide kiiLambola botamboli, tojala na misu makasi o njila jambi na kiipekisa
mangu-
— Wapi, Karolo !
misa.
 :

44 4.5

•2. BOTEYI Bobake m : i . 3. liokaruja bobakemi o nkombo.

Libonza .... Hondoki .... Mwana ....
1) Karolo ajali motu molai MoLoto .... Misa .... Mbuma ....

2) Loo mwana moke

ajali Libaya .... Dawa .... Makei
3) BakoLainbola o njila semba Njila .... Ndako .... Ndunda ....

Monoko molai moloba boiii boni motu ajali. 4. Boluka nkombo ibale ikukl o mabakemi :

Monoko moke moloba boni boni m.wana ajali. ngolu ...nene semba bosoto ...kiise
...besu ...satu ...tane
Monoko semba moloba boni boni njila ejali. ...tanu ...be

Tokomona lokola molai mpc moke ikokaniiita mpo ya 5. Boliya o borningi.

yambo lokola nkombo motu mpc mwaua kasi semba ;
Mwana ngoingoi Mbeli ekasi
ckoscnza ii.soki te.
Motu moke Meza esanda
Njila eselu Moyekoli mosusu
Molai, moke mpe seiaba ijalj mabakemi.
Elamba etane Motu moimi
Bobakemi bokotalisa boni boni nkombo ejali. Motu molangwa Mokristu petwa
Bokokamata mikolo mingi mpo ya yambo lokola
6. Bosilisa
nkombo. :

Mwana malari ajali

3. MISALA :
Yezu ajali motu
Motu abongi kutala te ajali
1. Bohenda njila o nse ya mabakemi. Mwana akobanga nsoki te ajali
Bondoki bolannu Motu ngolu Mbuma mbesu ijab
Mobcko mobc Mwana mayele Motema mwa mwaua ajwi batisimu sesepi mojali .

Rata banso Mosala inpamba

Mwa nkondoko Mb oka est
Elongi peLwa Bowi mpenza
5. BOSAKELI A m an do n a Sa b i n a .

Amando ajali moLumolo mwa Sabina.

2. Boxilisa : Amando mwana molamu akogamisa nkaja wayeye o njila.
Mabakemi na knpono : ...none, ...saiida, bosoto, tigoin"oi, Bakotambola o misio, mboka elenge.
...tunu.
Bakotala mbira isanda na bafelere langilangi, mpembe,
batane.
Mbeli ekokaLa malaniu te. ndako ya Nzambe bakristu basusu basambeli kwanza.
Bobeli bouti o nzoto .... mikolo niingi.
Bana babale bayingeli ndako ya Nzambe jambi na kusam-
Molakisi akokambisa moyekoli ....
bela losambo la mpokwa.
Mosala .... mokolembisa batu noki.
Nsonge ya ngomba ejali ....
46
47

4. LOYEMBO: Mgbo in pe Sira. yango kiti mpe meza. Tokotikala o bitandaka. fulu
i^tLLnfte Tia. yabiango tokobumba ardwase, bikomcli mpe kaye.
Mbala mingi o moi mnko molakisi akobianga bayekoli o
etaiida. Basusu bakolanga kuna nsanibo, basusu bajab
. 3d ue - U6 li Ngba' ir^pe ^i>4 bd ho td - m bo- la ep4t » knkoma malamu na nipembe.
Soko bakobete ngonga kelasi ekosila. Tokosambela elongo.
Mwana moko akosukola etanda na ndambo ya elamba mpe
nulla ba ko bu I ws ia etkcla. tokokcnde o mboka.
E bandeko kelasi ndako elamu. Tolingi yango
! mpe to-

zanga te kukoma mokolo na mokolo.

II III

Saiigo apesi vakanse, Ndebasali iikula eye.

Alobi bango r^iNdebagaraisi
« Sent' batoto, BaboLi mingi.
Bolikala malamu ])c ! * Ndcbatiki losaml)o te.

IV
Ndebabutwi na misio
Jambi balingi
3]KuUoma noki
2. BOTEYI ; Vereb'.e « K UJALA » .

Bana mayele ba Kongo.

LITRYA XIV.

Biloko bia kelasi

1. BOTANGI Kelasi : y it b i s u .

Kelasi ya bisu solo iidako mpainba tc.

Biloko biilic bijali o sopo. Epai ya bifelo tokomona bili-

limbi ndenge na ndenge : bisusu langilangi 'bijali binene.

bisusu bijab gudi. i-,"! ^ ,
.
[

O bwa 'kelasi
,boso ejali .kunise mpe etando eiiidu wapi
molakisi akokoma iikula njike. Tokomona penepene na
 !! .

48
49
(bisu) kuyekola Lingala.
Naetanga baletele.
(ugai) yanibo o kelasi yaiigai.
Buku ejali etele,
Hayekoli lia kelasiya isatu o bilanga. Etele ya inayele !

Martino moyekoli inoiamu. Ndenabateli yango be,

3. Boliya o bomingi. Buku yangai, buku eke!
Najali iia ckomeli.
Hufina {na Ivona) ajali o kelasi ya bamasere.
Mwana, ojab ngoiiigoi, mabe iniiigi
Nzambe (na basantu) ajali o lora.
LITE Y A XVI.
Mosantu ajali qa escjiigo miiigi.
Mwaiia ajali o etando eindu.
Najali na kaye yoko. o mai
4. Botiya o bomoko.
1. BOTAWGI: Mai Ue I c .

Basenji bajali o kelasi te.

mbnka ya bisu mai manene makotarabola
Bamopc bajali basaserdoti, : nkombo va
mango IJele.
Bojali na ekomeli ya sesepi.
Uele ejali maliba makasi. KkoLambola noki. Matu
Tojali bayekoli ba eskola ya .baraofclele. mako-
leka mango, majafi te lokola masuwa ya mondele
Balakisi bajali bakonji ba bayekoli ba bango o kelasi, ckoLam-
bola likolo lia mai. Maeta makopekisa bamasuwa ba
5. Boiambwisa. mmdele kutambola o Uele.
a) Kujala moyekoli molamu.
b) Kujala na biloko biikc.

4. BOSAKELI :

Najab o kelasi ya ibalc.

Molakisi wangai ajali malamu be.
Tojali kuyekola mingi.
elando eindu moyekoli moko akokoma bosakeb.

5. BOTANGELI: B u k it gangai \

Najali na buku eke

Kasi nalingi yango be
buku, na kelasi
Moi moi ndenayekoli.
 50

Uele elondi kutunda iia basamaki. Bakango bakokanga

bango, basusu baliki ^bakilo iiluku inei.
Nkoli mingi ikobika jlokola p Uele. Ejali bngumisa lineiie
jambi na batu bakososa 'nzoto yabaiigo o mai. Toyoki
mbala njikc kwanza iikoii ikangi batu babngaki kunyanya
o Uele na nta ntongo. Ena mawa te?
Mai manso majali manene bo Uele te. Masusu majali make.
Miluka mijali o mboka inso. Mai make makobima o etele,
makotambola boyo o moluka. Mihika mingi misaiigani
mpe mongala mokobima.
Mai manso makotambola o mbu.

2. BOTEYI Verebe
: « K VJALA »

Eleko ya sesepi : persona ya isatu

52
53
Boloba nkomho ijati nini
5. :

LITEYA XVI.
ndeke iidoi malaiigiti iisete
nkaja ligbololo bwatu inolimu

4. BOSAKELI : mai. Misala

Tokendaki kutamboJa o mai. 1. BOTANGI: Misala.
Tomonaki batu bajalaki kulobo.
Misala mijali ndenge na ndeiige. Tobongi kiisala na maboko
mongala mabaiiga majali min{>i .mpe mai makotambola
to na mayele. Bakal)inda, batiili, Bakango, balifi, bako-
[na bokasi.
sala na maboko.
Mangumisa majali o mai jambi nkoli ijali kuiiampeikolia
Bayekoli, balakisi bakosala na mayele. Kasi batu banso
[batu. ba-
Bamasuwa ba mindele bakotambola o mai manso tc.

Tomonaki masuwa yabango na Aketi, ^s^*#i:4ki

h
.5 LOYEMBO N a Bwaiu. :

6 ?^i J
-
^hl fffr Itff M|jr 5
TDKOTDKH C5Ln&Q TOKOTRMADLH D BWRTU ¥
^XZ TF^fp -
p
-*
J'-J ^5 i:

TQKOIUKB tLOtlbO TOKDTI YOLO n« tIDUfU

II. III.

Tokokiraa mabanga. Tokoyemba nzembo be.

Tokosala na bgcgi. Tokosepela o ntanda.
Tokokoma na mboka. Tokopema nsoki 1c.
Tokopesa mbote mingi. Tokolinga kutambola.
¥
 54

bongi kusala. Nzanibe alobaki na Adamu « Ndosali o

:

njungwa ya yayo
elongi kina bowi bwayo. »

Mwana akosala tc ajali mwana ngoingoi. Moyekoli akoye-

kola sesopi malamii o kelasi tc, iia iisima ya kelasi yayeyc
asala lokola malamu te.

Ejali jisuni enene na ye na kutala lokola bana bake baleki

ye noki na mayele.
Soko mwana akoyckola malamu te. asala nini?
Akokende mikolo mingi kusenga na Yezu ajali o ndako
ya Nzambe ye atanisa raaycle ntina te abongi kuyekola
makasi.
Xzambe agamisa solo bana bakosambela bongo.

2. BOTEYI B at>er ebe

: b a s ti s u .

Eleko ya sesepi-
 .

56 57

5. BOTANGELI N a : I i nij i garasisi Papa wa Roma atiyaki ye mobateli monene wa bayekoli

banso,
Nalingi garasisi
NaJiiigi kusala
Tika tosanribela Santu Aloisi mingi o ntangu ya masengiuya,
ntina te agamisa bisu jambi na kutikala na bopetwi.
Na maboko
Na inakolo
Na motu, iia niobimbi.
2. BOTEYI : Verebe « K UJ A LA »

Nalingi kusala.

Naiiiigi kutambola Eleko eliki

Semba o molongo.
Na cscngo
Na kitoko
Horigo natambola
Motu likolo.

LirRYA XVII

Biyenga
1 BOTANGI Santa Aloisi
: .

— eyenga ya Santu Ndoi wayo.

Aloisi lobi ejalaki
—Solo? Mawa nal)usanaki. Kasi boiii boiii oyebaki
!

cycnga ya Saalii Ndoi waiigai?

Ejali nkiila ekasi te. Natalaki yango o Hyebisi Iia bi-
yenga bia Ekiczia mpe mokikisi apesaki bisu niokoJo lobi
nsambo ya SanUi Aloisi. Ajalaki palanga mobali mponza
Asalaki lisumu bowi te o bomoi moiumba bwayeye.
Kjalaka yeye o mboka lionia, bokouo boiieiii; bobimaki
wana. Batu balingaki kiikiifa na kutanga te. Aloisi akendaki
kubondo babeli kasi malari 3'aiigo ckangi ye lokola. Akufi
ntangu eke na iisima.
 .

58
59

liokosala na lomingo? — ...sala na lomiiigo te jambi ...jali

bakristu
LITEYA XVIII.
3.Nkombo na nsima ijali nini'!
masuwa bandoi eblimbi mbula
sukali ineza kiU ebumbclo
4. Bokanga
Bamartiru ba Uganda
:

Esosoro ...jalaki o jamba. 1. BOTANGI: Bowi b iv a bamarlirn.

Mascke ...jalaki o masuwa ya mondele.
Astirida ...jalaki mwasi wa Biila-MaLari Lcopolo III.
nyelc ya Uganda bakristu bajalaki mingi kwanza te.

Rasenji tomonaki na ntongo ....jalaki na nzoroko,

Eyamba okoli noki noki.
Mokonji Mwanga ajalaki mopaganu. Apekisi batu bayeye
Yezu-Kristu ...jali o ostia.
kundima o litc'va lia basango.
Lifungola ba kelasi ...jalaki o maboko ma yo.
Ajalaki na basalcli baike basusu bajalaki bakristu bali-
Mokango asib akuti lobi ...jalaki na matu manei, ;

ngaki kuboya eyamba iisuki te.

Njoku, tobetaki lobi ...jalaki na maembo ...nene.
Mwanga ayoki nkanda be, ayoki mposa ya niakila. Abwaki
4. BOSAKELIi Bige nga. bango o bloko. l.iianga Karolo, kapita wa baugo, atiki
Yezu bijali Mbotama ya Yezu Lo Noeli.
Bij'enga binene bia :
te kupesa batu bayeye nguiu.

Pascka loButcmisi bwa Yezu, na mpcMbiita ya Yezu o lora. Mokolo mosusu eyenga ya Mbnta ya Yezu ejalaki, mo-
Eyenga eneiie ya Santa Maria ejab mokolo iriwa 15 inwa konji alingaki kul)ongo]a bango. Asalaki vango enene.
sanja Augiisti.
motema basantu banso mokolo mwa
Eklezia ekokondola o
yambo mwa Novembe, Mokolo mwa mibale mwa sanja
eye tokokanisa milimu mia epongeli.

;') BOTAJJGELI Eyenga. :

Nzambe alingisi
Soko tosalaki
Poso yoko mobimba,
Moi moko tokopema.

Tobongi kukende
ndako ya Nzambe,
Kuyoka misa sanla
M|)o ya kumokumisa.

Tobusana te.
Tosepela be!
 »

60

Babimisi bakangemi na nkamba o nkingu mpe maboko o

mokongo.
Bamartiru basepeli ; balobi : « Nzambe abatcli bisu ma-
lamu, Nzambe ajafi malamu. ->

Senkole, kapita wa babomi, akamati Lwaiiga a'obi « Ngai :

mpenza iiabongola yo. » Karolo agami na bantleko bayeye :

« Bandeko seiiene. nsa yoko tojwaiia bisu giitu o lora».

Basiisii bandimaki : « Lokuta te ! epai ya N'zambc!,.. »

Sesepi bakangi bamartiru banso o soli moto. mpe bapelisi

Mopaganu moko aseki bango « Tokeridc kutala soko Nza- :

mbe wabinu akoma kukoso!a binu !» Buruno aiioli :« Obon-

gi kutumba nzoto yabisu, kasi molimu, wapi mokende !

o paradisu. »

Mbisa Senkole abongoli Luanga mpcmbeni ya njila. Atu-

mbi nzoto yayeye petepete. Senknie alobi yc : « Sambela
malamu ntina te Nzambe wayo akosola yo. » Karolo
alobi : « I.igboma ! 0\-eb! te olobi iiini Moto mwango mo-
!

jali lokola mai mpio

makolo mangai, kasi kcba ntina
o te
Nzambe oyo, otuki sesepi, akambisa yo te na nsiina.
Ntaugu eke'iia nsima Luanga asili awei.

'2. BOTEYI Bauer ebe basusti.

:

Eleko
 : » !

62 63

1. BOSAKELI: B a m a r li r u o mo to .

Bomonaka bamartiru nkoiii l)al()baki bango le « esika :

LITEYA XIX.
yeye ntletonioni Nzambe » Mbisa bakokanga mokristu
!

moko mnko o soli.

Nkekere ekasi ekokan.ga makolo na maboko mabango. Ratu Lora
ba])e babwaki hango o moto.
liwale mingimpcnza !
i . BOTANGI Lora.
:

Martiru moko nkombo yayeyc Buruno aliiigi awei alobi :

Yakufaka batu banso o mokiri, ejala nlangii ya likambo

<iBobongi kiituraba iizolo ya bisii kasi niolimu iisoki tc
liansuka. Yczu aboya bakiti afungoli bango linfelo mpo
Tokokendc o lora !

Tika tosambela bamartiru ba Uganda na kutanga te ntina

te bagamisa bisu.

b. BOTANGELI E pai Uganda...

Kalakala epai Uganda
Nkolu ajalaki mobe.
Baiia .bakrislii na mpc Luanija
Babangaki.ye nsoki te.

Nkolo ayokaki nkanda be

Jambi na batu bakristu.
Bango bakcmbisaki Nzambe
Mpe \zambe apcsi ngufn.

Luanga na bandcko bayeye

}ianso bakufi o moto.
Kasi sasa o misu ma Nzaml)e
Ebandi nkembo ya bango.

Luanga o nyelc ya Kongo

!

Rapaganu badi mingi.

Jora sambeia mpo ya bango
Ntina va vo ndebakoswi. i

:^^^
 64
65
ya lobiko. Nsima atala basantii mpe aloba : iBoyei batu
nipo ya lobiko... » esengo o lora penepene na Nzambe.
ba l)o]ingi Invangai, boyiiigela lora
Soko bakristu bakolambola malamu
Mpe o mwinda moaeiie banso bayingcla na esengo miiigi o njila ya likolo bajala
lora.
mokolo mosusu o lora lokola.
;-,i
Sala malamu ojala mwana wa
Anjelu niobateli atambwisa bisii epai ya Yezii na mpe bolingi bwa Nzambe.
Santa Maria na basantu basusu. Tokata ndeko enene na 2. Botiya o eleko ekoya :

bango na iikembo mingi. Najalaki o mboka na ntongo.

Nzambc ajingi bisu banso ekopi. Aloba « Tala niboka ya :
Marselino ajali na makuta saba.
ngai, cjala inso mpo ya yo, Jambi ojab mwana wangai na Bwatu bajalaki o mai Uele.
lobiko. »
Tojali namandoki mabale o mboka.
Na mbisa tokuta kuna bandeko, baboti, bainofclele, ba- Nkolo wangai ajalaki malari o mbeto.
mascre, bainope, baepiskopu, bapapa ba Roma, bango banso
batambob njila ya lora malamu. Bapcma na esengo, base- 3. Botambwisa verebe « Kujala na nsa » o eleko ya sesepi
pela na kutanga te, na kusila te. eltki mpe ekoya.
Tika tosilisa malamu mibeko minso mia Nzambe aw'o nse
4. Bondima
mokolo mosusu tobongi kuyingela lora mpo ya
:

ntina te,
Ojali na kurusc?
lobiko.
Baboti bajali o ndako ya sesepi'?
2. BOTEYI : Verrhc K V J ALA». Bakiti boni o kelasi ya yo?
Maninisa boni o ndako ya Nzambe?
Nkopi ekobika wapi?
Eleko ekoya
5. Bosilisa epai ya eleko eliki.
mpokwa ngai n a - ndako ya Nzambe.
Na j a ) a o
Basoda — ku.sala - etumba.
Na mpokwa yo o - j a 1 a o ndako ya Nzambe. Santa Maria mpe Saulu Yozefu - kujala - kalakala o mboka
Na mpokwa ye a - j a 1 a o ndako ya Nzambe. Nazarcte, kasi sesepi o mboka ya lora.

Na mpokwa bisu t o - j a I a o ndako ya Nzambe. Mai — kutonda — bwatu.

Na mpokwa binn b o - a 1 a o ndako ya Nzambe.
Mama - — masangu o eboka.
kuttita
Batu banso — kuula-- epai ya Adamu mpe
j

Na mpokwa bango b a - j a I a o ndako ya Nzambe. Eva.

6. Botambwisa o eleko ya sesepi mpe o eleko eleki.
Kukanga monoko o kelasi.
3. MISALA :

Kutosa mibeko mia Nzambe.

1. Boloba soko baverebe bajali o eleko ya sesepi, eliki to

ekoya. 4. BOSAKELI: Ksr,m}.. ya mokonji.

Nzambe ajali o lora.
Mokonji akutaki mokcngeli wa mpata,
Basantu basalaki bitumba bikasi o nse mpe bajali sasaivi na alobi ye : <, Mwana,
ojala na mosolo boni jambi na
mosala mwayo?»
 !

67
66
wangfii. Mama asala bik> mpo
ya ])isu bauso. Mbisa tokenda
Mwana abulisi moiioko : «Ngai!.... najala na mosolo mpila Ejali
kuloijo. sesepi basamaki bajali mingi mpe mai
gaki,
yoko mwayo, mokonji » !
inakaoki manso. Tobiilwa na mpokwa mpe tojala na misio
— « Solo » mpe mokonji aseki.
!
mpo ya losanilx) la mpokwa. Malamu boyo?
*Boyo, alobi mwana, iiakolambwisa mpata yangai ; yo,
— MaJamii be !

okokonja batu mpe elongo tojala na lora to linfelu. »

Mokonji anoli * Lokuta wapi mwana.
: !
ft
Kasi mokolo mwa nsima mbula ebeti mpe bayekolj base-
Mpe apesaki mwana nsima faranka matabisi. pclak) mingi boyo libosu, bajali sesepi na mawa.
Tika tokanisa bobele mpo ya lero, yango na lobi te, jambi
5. BOTANGELI: MOBF.I-I toyebi Le soko lol)i eyei malamu lokola tokanisaki.

mboka ya Rufina
Motu wa kalakala
Ajali na kukufa.
Ajwaki balisimu
Boyo adi mokristu.
Abaiigi kukufa te.

Rufina ye
iasengi :

« Jambi nde obanga te? *

Nsima motu alobi :

«Kubauffa mpo ya nini

Nakentle na esengo
iora na lobiko » !

LITEYA XX.

Botamboli
1. BOTANGI Botamboli
: .

— Randeko bangai nayoki molakisi lobi ejala asili alobi,

mokolo mpamba. Soko totambola botamboli?

— Bisu na Karolo na yo tokenda elongo o mboka ya tata
 68
69
2. BOTEYI Bauerebe basusu
: .

5. Botambwisa o eleko ya sesepi.

Eleko ekoya
Poso esusu na-tambola o njila ya jamba. Kupesa mai o maloni,
Kukima manguniisa.
Poso esusu o-tatnbola o njila ya jamba.
Kuyemba loyembo.
Poso esusu a-tamhola o njila ya jamba. Kukondela eyenga o motema,
Poso esusu to-tambola o njila ya jamba,
Poso esusu bo-tambola o njila ya jamba. (j. Botambwisa o eleko eliki.

Poso esusu ba-tambola o njila ya jamba.

Kubokolo buku.
Kukotisa ngufu ya motema.
3. MISALA 1
Kutala ndeke.
1. Boliya o eleko ekoya. Kutuba masumu.
Nakokanisa na escngo botamboli bolamu bwa lobi.

Mwana oyo akotala bipai 'binso. 7. Bolambwisa o eleko ekoya.

Ndombe akaugaki monkanda mwayeye.

Kusambela na mpokwa.
Tokopasa nkasa ya buku.
Kujila moninga.
Akolota nsoki Le.

mpe Kukumba ndeko.

Nakoyemba o kelasi o njila.
Kukita ngomba.
2. Botanihwisa o eleko ekoya :

Kujwa bolingisi na kutambola. 4. BOSAKELI: Mwana u> a ntaba .

Kusomba elamba etane,

Kukosola moninga. Ntaba-mwana iibalanaki penepenc na mama wayeye.
3. Botiya o bomoko :
Kasi alingi kukima esi eke.

bakobumba makuta mabango. Mama amopaleli yeyc tc « Mwana, tika mama wayo
: tc
13ana mayele
ntina tc lingumisa likangi yo te. »
Misu mototo mokristu makobimisa bopetwi bwa molimii.
ma
Mpamba, mwana asili akimi.
Mitema mia bana bake mijaliMokoIa bilamba mpembe.
Atiimboli kutambola ka ka ka kina ,o likolo lia mabanga,
Matu matambola o mai lobi.
Mawa akwei. Bolelaka abuteli penepeue ya mama wayeye.
Sanja ekoya bakristu bakondela o motema eyenga enene.
!

Lomposo layeye mobele makila.

4. Botamhwisa ; s) o eleko ya sesepi. Bana botosa malamu, bokwa o masumu te.
b) o eleko eliki.
c) o eleko ekoya.

Kukumba nkoni o ndako.

 : . !

70 71

5. LOYEMBO: Boianiholi. mboka Nazarete Yozefu elongo na molongani wa yeye

Maria babikaki. Hatosaki sesepi monoko mwa mokonji.

ij Ui^
Batamboli.
f=±i^:r-^- r^-J-^ J 77 Yakomaka bango o mboka Reteleme baliiki esika ya

TDKaKunH-nn
^ ^ ^
])in.Din,i)tn„.

^^
tiflLHnu
to kg 5ft mga ha.

t
ronoBETt

ain,i)in,iim,Diti,Di[i.,
^
e^^
r!Huzai;iii

TOKOaflribflnn:.
knlala, kasi l>ajwi tc. Bakei kubiimba bango o sopo ya ndako
ya nyaioa.
Katikati ya butu Santa Maria aboti knna
Nzambe mpenza, Mokosoli wa batu.
Mwana Yezu,

Sasa anjelu asangeli nsango eye o bakcngeli ba bakandoro

bajalaki penepeiie kukcngele mpata yabango. Na nsima
11
banjelu na kutanga te bayembi nzembo be, bango te « Nkcm-
:

Din, dill, din... tokotambola

bo na Nzambe o lora mpe o nsc boboto na l)atu balamu. »
Tokokcnde. o raoloiigo
Bakengeli bakamwi, Bakei noki kukembisa Mwana Yezu.
Tokopengwa o libonffo
mwa
Bakristu bakokiindola o motema eyenga ena mokolo
Dill, din, din, din din... tokotambola
25 mwa Desembe.

III

Din, din din,... Lokolemba te.

Tokoyembi* banso nzembo.

Tokosepela elonj^o.
Din, dill, diii, din, din... tokoleraba te

LITliYA XXI.

Noeli
1 . BOTANGI \' o e li

ntanj^u ena mokonji wa Homa akonjaki lokola nyele

ya lia-Yiida. Tiherc, ye oyo mokonji atondi na loleiido,
aliiigi kuyeba na solo ak(nijaki batu boni o nyele yayeye.
monkanda bipai biiiso, asenffi boyo
Atindi Batu banso : <<

bakcndc kupesa nkombo ya banjfo o raboka ya batela ba

bango. y>
 » »

73 73

2. BOTEYI: Ejalela. 3. Boloba milima jambi na kiiju)a bijalela

Mbwa, mpala, ntaba nyama ya mboka.

ijali inso
Sanla Maria ajali mama wa Nzambe mpe mama wabisu.
1) Butu ejalaki, Santu Yozefu ajali tata mobateli wa Yezu.
2) Santa Maria aboti Mwaiia Yezu. Bakonji ba monyele bakomaki kukembisa Mwaiia Yezu.
Bakengeli babatcli mpata.
mboka Beteleme ndako ijalaki mingi.
3)
Ba-Yuda bagamisaki mama wa Nzambe te.
1) Mm ejalaki? --BUTU Nkula eye ejali nsoni enene jambi na bango.

2) Nani aboti? —SANTA MARIA 4. Bobenda njila o nse ya bijalela o logembo.

3) Banani babateli ? -BAKENGELI 5. Bokoma o njila bijalela na nsinia :

bile mototo mama mosuni

Biilu ejali ejalela ya d ejalaki »
likonga tambwa mbira elanga
Sanla Maria ejali ejalela ya « aboti ndeke farasa bwatu nkaja
Bakengeli ejale la ya babateli
ejali «
5. BOSAKELI: Mbotama ya Yezu.
Jambi na kuluka ejalela ya verebe bakosenga Noeli eyenga cncne ya bakristu.
libosu lia verebe mituna NANI? soko NINI? :
Bango bakokundola o motema mokolo mona mbotama ya
Yezu.
Bipai binso o molongo bakristu 'basepeli.
3. MISALA :
Bamope basambela bamisa santa basatu mokolo mwa Noeli.
1. Bobenda njila o nse ya bijalela. Bakosambela lokola misa sauta katikati ya butu.
Ngombo ejaii nyama.
Na kutanga te bakristu bakende kujwa nzoto ya Mokonji
mokolo moua.
Santu Yozefu na Santa Maria balukaki ndako ya kulala.
Solo, Noeli eyenga elamu.
Batu balinfji bango te jambi bajalaki basamba
Yezu akonii o nse uta bolingi bwa batu, 6 LOYEMBO Noeli
Mpata ikengelemi na babateli. i
Nzambe atindi banjelu :o nse.
Erode abangi boya bwa Yezu.

2. Bosilisa epai ga ejalela.

ajali mwana wa Nzambe.

bayembaki o misu ma bakengeli
babonzclaki Yezu o tcmpclo.
l^S KUniSa
wflrtfl

^ YEZU

()...
OKaHi

^O- 'KEi
a ri5E

I
nO-'KI
rtPorRBi-su

n
aiiiJ SUn-'^Q
to-ko-

alakisa bisu nsambo ya Yezu.

esika wapi Yezu abotami.
f.H BaUNbi
ffpOT
TOHojEi o nnbanBo.
 !

74

II Ill

O mokiri Xa Maria
Motu moko te Mpe na Yozefu LIYEBISI LIA NKASA
Alaml>eli Solo, hana,
Mokonji iiioneiie Ncletohoiidi Yezii !.

nkasa
MATEYA
1. Mpo ya nkombo 5
2. Kclasi ya yambo : mo ba - . . . 8
3. Kelasi ya yambo : mo - ba (nsima). 11

4. Kclasi ya 2 mo - mi . . .
14
5. Kelasi ya 3 bo - ma . 17
6. Kelasi ya i lima . . . . 20
7. Kelasi ya 5 e - bi . . . . 24
8. Kelasi ya 6 II - n to m m ...
- . 27
9. Kelasi ya 7 lo - n Lo lo m ...
- . 30
10. Kelasi ya 7 loboko mpe lokolo . 33
11. Kelasi ya 8 --ba . 35
12. Bakelasi banso 39
13. Bobakcmi 42
14. Verebe « kujala » : elcko ya sesepi 46
15. Verebe n kujala » : persona ya 3 49
16. Baverebe basusu : eleko ya scscpi 53
17. Verebe* fru/a/a »: elekoeliki 56
18. Baverebe basusu : eleko eliki 59
19. Verebe « kujala » : eleko ekoya 63
20. Baverebe basusu : eleko ekoya 66
'^**
21. Ejalela

NZEMBO
1. mboka ya mokonji '0
2. Bokila ^^
3. Santa Maria 23
1. Pusu 30
0. Mombongo 38
76

6. IJoyei, bana bake..

42
7. Ngbo mpe Sira .
46
8. Na bwalu . .
52
9. Botamboli . .
70
10. Noeli . . .
73

MATANGELI
1. Mboka
2. Mope jq
3. Monoko solo 16
4. Mwana ngoingoi oa
5. Yoka, mama !
qo
6. Buku yangai aq
7. Nalingi garasisi
^g
8. Eyenga '
^g
y. Epai Uganda
g2
10. Mobeli
66

BOBELE f NZAMBE

DE MEESTER, Wetterkn