Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
7,) '$/$0
0$1$-(0(1 %(5%$6,6 6(.2/$+ 0%6
.HWXW %DOL 6DVWUDZDQ
6HNRODK 7LQJJL $JDPD +LQGX 1HJHUL 0SX .XWXUDQ 6LQJDUDMD
( PDLO EDOLVDVWUDZDQ#VWDKQPSXNXWXUDQ DF LG
$%675$&7
6FKRRO EDVHG PDQDJHPHQW LV LQVHSDUDEOH IURP WKH SHUIRUPDQFH RI HGXFDWLRQ LQ D FRXQWU\
EDVHG RQ WKH H[LVWLQJ HGXFDWLRQ V\VWHP 6FKRRO %DVHG 0DQDJHPHQW 6%0 LV WKH SURFHVV RI
LQWHJUDWLQJ FRRUGLQDWLQJ DQG XWLOL]LQJ LW E\ LQYROYLQJ WKRURXJKO\ WKH HOHPHQWV WKDW H[LVW LQ WKH
VFKRRO DV ZHOO DV WKH FRRSHUDWLRQ EHWZHHQ WKH VFKRRO WKH FRPPXQLW\ DQG WKH JRYHUQPHQW ZLWK
WKHLU UHVSHFWLYH UHVSRQVLELOLWLHV WR DFKLHYH WKH REMHFWLYHV TXDOLW\ RI HGXFDWLRQ WKDW H[SHFWHG
HIILFLHQWO\ 7KH UDWLRQDO GHFLVLRQ PDNLQJ PRGHO JRHV WKURXJK VL[ VWHSV QDPHO\ GHWHUPLQLQJ
WKH SUREOHP LGHQWLI\LQJ GHFLVLRQ FULWHULD DOORFDWLQJ ERER RQ FULWHULD GHYHORSLQJ
DOWHUQDWLYHV HYDOXDWLQJ DOWHUQDWLYHV DQG KDYLQJ WKH EHVW DOWHUQDWLYHV ,Q RUGHU IRU GHFLVLRQV
WDNHQ ZLWKLQ WKH IUDPHZRUN RI WKH 0%6 WR SURGXFH PD[LPDO UHVXOWV GHFLVLRQ PDNLQJ PXVW EH
UHDOL]HG LQ WKH SUHVHQFH RI DV FRPSOHWH LQIRUPDWLRQ DV SRVVLEOH
, 3(1'$+8/8$1
/DWDU EHODNDQJ PXQFXOQ\D PDQDMHPHQ WDQJJXQJ MDZDEQ\D PDVLQJ PDVLQJ
EHUEDVLV VHNRODK WDN WHUOHSDV GDUL NLQHUMD EHUNHPEDQJ GLGDVDUNDQ SDGD VXDWX NHLQJLQDQ
SHQGLGLNDQ GLVXDWX QHJDUD EHUGDVDUNDQ VLVWHP SHPEHULDQ NHPDQGLULDQ NHSDGD VHNRODK XQWXN
SHQGLGLNDQ \DQJ DGD VHEHOXPQ\D 'L KRQJNRQJ LNXW WHUOLEDW VHFDUD DNWLI GDQ GLQDPLV GDODP
PLVDOQ\D NHPXQFXODQ 0%6 GLODWDUEHODNDQJL UDQJND SURVHV SHQLQJNDWDQ NXDOLWDV SHQGLGLNDQ
NXUDQJ EDLNQ\D VLVWHP SHQGLGLNDQ SDGD VDDW LWX PHODOXL SHQJHORODDQ VXPEHU GD\D VHNRODK \DQJ
0DQDMHPHQ %HUEDVLV 6HNRODK 0%6 DGD 3HPEHUGD\DDQ VHNRODK GHQJDQ
PHUXSDNDQ SURVHV SHQJLQWHJUDVLDQ PHPEHULNDQ RWRQRPL \DQJ OHELK EHVDU GL
SHQJNRRUGLQDVLDQ GDQ SHPDQIDDWDQ GHQJDQ VDPSLQJ PHQXQMXNNDQ VLNDS WDQJJDS
PHOLEDWNDQ VHFDUD PHQ\HOXUXK HOHPHQ HOHPHQ SHPHULQWDK WHUKDGDS WXQWXWDQ PDV\DUDNDW MXJD
\DQJ DGD SDGD VHNRODK VHUWD DGDQ\D NHUMD VDPD GDSDW GLWXMXNDQ VHEDJDL VDUDQD SHQLQJNDWDQ
DQWDUD VHNRODK PDV\DUDNDW GDQ SHPHULQWDK HILVLHQVL PXWX GDQ SHPHUDWDDQ SHQGLGLNDQ
GHQJDQ WDQJJXQJ MDZDEQ\D PDVLQJ PDVLQJ 6HFDUD XPXP PDQDMHPHQ EHUEDVLV
XQWXN PHQFDSDL WXMXDQ PXWX SHQGLGLNDQ \DQJ VHNRODK 0%6 GDSDW GLDUWLNDQ VHEDJDL PRGHO
GLKDUDSNDQ VHFDUD HILVLHQ 0DVDODK \DQJ DNDQ PDQDMHPHQ \DQJ PHPEHULNDQ RWRQRPL OHELK
GLSXWXVNDQ KDUXV MHODV PHQ\HGLDNDQ EHUEDJDL EHVDU NHSDGD VHNRODK GDQ PHQGRURQJ
DOWHUQDWLI SLOLKDQ GDQ GLVDGDUL VHWLDS SDUWLVLSDVL VHFDUD ODQJVXQJ ZDUJD VHNRODK
NRQVHNXHQVLQ\D JXUX VLVZD NHSDOD VHNRODK NDU\DZDQ GDQ
0HQXUXW 8PDHGL GDODP 6XU\RVXEURWR PDV\DUDNDW RUDQJ WXD VLVZD WRNRK PDV\DUDNDW
0%6 PHUXSDNDQ NRQVHS \DQJ LOPXZDQ SHQJXVDKD GVE XQWXN
PHQDZDUNDQ NHUMD VDPD \DQJ HUDW DQWDUD PHQLQJNDWNDQ PXWX VHNRODK EHUGDVDUNDQ
VHNRODK PDV\DUDNDW GDQ SHPHULQWDK GHQJDQ
S ,661
385:$',7$ 92/80( 1R 0$5(7 H ,661
NHELMDNDQ SHQGLGLNDQ QDVLRQDO VHUWD SHUDWXUDQ EHUKDVLO PHQJDQJNDW NRQGLVL GDQ PHPHFDKNDQ
SHUXQGDQJ XQGDQJDQ \DQJ EHUODNX EHUEDJDL PDVDODK SHQGLGLNDQ GL EHEHUDSD
'HQJDQ RWRQRPL \DQJ OHELK EHVDU PDND QHJDUD PDMX VHSHUWL $XVWUDOLD GDQ $PHULND
VHNRODK PHPLOLNL NHZHQDQJDQ \DQJ OHELK EHVDU 6HEXDK SURJUDP \DQJ GLUHQFDQDNDQ
GDODP PHQJHOROD VHNRODKQ\D VHKLQJJD VHNRODK WLGDN DNDQ EHUMDODQ GDQ EHUKDVLO VHFDUD
OHELK PDQGLUL 'HQJDQ NHPDQGLULDQQ\D PDNVLPDO DSDELOD WLGDN WHUVHGLD EHUEDJDL IDNWRU
VHNRODK OHELK EHUGD\D GDODP PHQJHPEDQJNDQ SHQGXNXQJ )DNWRU SHQGXNXQJ ELVD EHUDVDO EDLN
SURJUDP SURJUDP \DQJ WHQWX VDMD OHELK EHUGD\D GDUL LQWHUQDO PDXSXQ HNVWHUQDO 'DODP
GDODP PHQJHPEDQJNDQ GDODP LPSOHPHQWDVL 0%6 VHFDUD OXDV GDQ PHQGDVDU
PHQJHPEDQJNDQ SURJUDP SURJUDP \DQJ WHQWX \DQJ DPDW GLSHUOXNDQ DGDODK GXNXQJDQ SROLWLN
VDMD OHELK VHVXDL GHQJDQ NHEXWXKDQ GDQ SRWHQVL EDLN LWX VHNHGDU SROLWLFDO ZLOO PDXSXQ GDODP
\DQJ GLPLOLNLQ\D 'HQJDQ IOHNVLELOLWDV EHQWXN SHUDWXUDQ GDQ SHUXQGDQJ XQGDQJDQ
NHOXZHVDQ NHOXZHVDQQ\D VHNRODK DNDQ OHELK IRUPDO 'XNXQJDQ ILQDQVLDO GXNXQJDQ VXPEHU
OLQFDK GDODP PHQJHOROD GDQ PHPDQIDDWNDQ GD\D PDQXVLD EHVHUWD SHPLNLUDQQ\D GDQ VDUDQD
VXPEHUGD\D VHNRODK VHFDUD RSWLPDO 'HPLNLDQ GDQ SUDVDUDQD ODLQQ\D MXJD PHQMDGL IDNWRU
MXJD GHQJDQ SDUWLVLSDVL SHOLEDWDQ ZDUJD VHNRODK SHQGXNXQJ \DQJ SHQWLQJ
GDQ PDV\DUDNDW VHFDUD ODQJVXQJ GDODP .HWLND 0%6 EDUX WDKDS WDKDS DZDO
SHQ\HOHQJJDUDDQ VHNRODK PDND UDVD PHPLOLNL GLODNVDQDNDQ GL $PHULND 6HULNDW IDNWRU
PHUHND WHUKDGDS VHORODK GDSDW GLWLQJNDWNDQ SHQGXNXQJ VXPEHU GD\D PDQXVLD EHOXP
3HQLQJNDWDQ UDVD PHPLOLNL LQL DNDQ PHPDGDL :DOXSXQ 6LWH %DVHG 0DQDJHPHQW
PHQ\HEDENDQ SHQLQJNDWDQ UDVD WDQJJXQJ WHODK SRSXOHU GL $PHULND 6HULNDW PDQIDDWQ\D
MDZDE GDQ SHQLQJNDWDQ UDVD WDQJJXQJ MDZDE EHOXP EDQ\DN GLPHQJHUWL VHFDUD EDLN ROHK SDUD
DNDQ PHQLQJNDWNDQ GHGLNDVL ZDUJD VHNRODK GDQ SHODNX SHQGLGLNDQ 'L EDQ\DN GLVWULN GDQ
PDV\DUDNDW WHUKDGDS VHNRODK ,QLODK HVHQVL VHNRODK \DQJ PHQJLQLVDVL 6LWH %DVHG
SDUWLVLSDVL ZDUJD VHNRODK GDQ PDV\DUDNDW 0DQDJHPHQW PHPLOLNL DVXPVL EDKZD
GDODP SHQGLGLNDQ %DLN SHQLQJNDWDQ RWRQRPL SHQHUDSDQ VWUDWHJL LQL DNDQ PHPELPELQJ NH
VHNRODK IOHNVLEHOLWDV SHQJHORODDQ VXPEHUGD\D DUDK SHUEDLNDQ NXDOLWDV NHSXWXVDQ GDQ
VHNRODK PDXSXQ SDUWLVLSDVL ZDUJD VHNRODK GDQ PHQLQJNDWNDQ SURJUDP VHNRODK 1DPXQ
PDV\DUDNDW GDODP SHQ\HOHQJJDUDQ VHNRODK EDQ\DN GLDQWDUD PHUHND \DQJ EHOXP PHQJHUWL
WHUVHEXW NHVHPXDQ\D GLWXMXNDQ XQWXN SURVHV SHQFDSDLDQ WXMXDQ 0%6 LWX
PHQLQJNDWNDQ PXWX VHNRODK EHUGDVDUNDQ $NKLUQ\D EDQ\DN ZDNWX GDQ WHQDJD
NHELMDNDQ NHELMDNDQ SHQGLGLNDQ QDVLRQDO GDQ \DQJ GLFXUDKNDQ ROHK SDUD SDUWLVLSDQ VHNRODK
SHUDWXUDQ SHXQGDQJ XQGDQJDQ \DQJ EHUODNX GDODP LPSOHPHQWDVL 0%6 \DQJ EHOXP NRPSOHW
6DPSDL VDDW LQL SHUPDVDODKDQ XPXP WHUVHEXW .RQVHNXHQVLQ\D DGDODK PXQFXOQ\D
\DQJ PHQMDGL NHQGDOD XWDPD EDJL NHIUXVWDVLDQ NHWLGDNSXDVDQ PHQJKDELVNDQ
SHQ\HOHQJJDUDDQ VHNRODK DGDODK SHUVRDODQ WHQDJD GDQ DNKLUQ\D VHJHUD NHPEDOL NHSDGD
PDQDMHPHQ 6HKLQJJD SHUVRDODQ LQL WHUPDVXN SROD VHEHOXPQ\D 'DPSDN GDUL NHVDODKDQ
EDJLDQ GDUL PDVDODK \DQJ SHND GDQ UDZDQ VHPDFDP LQL DGDODK PHQXUXQNDQ NHSHUFD\DDQ
.DUHQD LWX PXQFXOODK VHEXDK SHPLNLUDQ NH OHPEDJD XQWXN PHQJXEDK GLULQ\D PHQXMX PDVD
DUDK SHQJHORODDQ SHQGLGLNDQ \DQJ PHPEHULNDQ GHSDQ
NHOXDVDQ NHSDGD VHNRODK XQWXN PHQJDWXU GDQ 2OHK NDUHQD LWX SDGD WDKDS DZDO LQLVLDVL
PHODNVDQDNDQ EHUEDJDL NHELMDNDQ VHFDUD OXDV 0%6 KDUXV GLSHUVLDSNDQ SURJUDP VRVLDOLVDVL
*DJDVDQ WHUVHEXW SDGD DNKLUQ\D GLVHEXW \DQJ PDWDQJ DJDU EHUEDJDL SLKDN \DQJ WHUNDLW
PDQDMHPHQ EHUEDVLV VHNRODK 0%6 DWDX GHQJDQ SHODNVDQDDQ SHQGLGLNDQ GL VHNRODK
VFKRRO EDVHG PDQDJHPHQW 6%0 \DQJ WHODK PHQ\DGDUL DNDQ DUWL SHQWLQJQ\D LPSOHPHQWDVL
3(1*$0%,/$1 .(38786$1 <$1* ()(.7,) .HWXW %DOL 6DVWUDZDQ
0%6 6HWHODK WLPEXO NHVDGDUDQ LWX PDND MXJD VHGDQJ GLXSD\DNDQ UHIRUPDVL V\VWHP
ODQJNDK VHODQMXWQ\D DGDODK PHPEHULNDQ DGPLQLVWUDVL \DQJ GLNHQDO GHQJDQ V\VWHP
SHODWLKDQ WHNQLV LPSOHPHQWDVL 0%6 SHPHULQWDKDQ GDHUDK PHOHOXL 88 1R WDKXQ
'DODP VXDVDQD VHSHUWL LQL WDPSDNQ\D QDPXQ VHEHQDUQ\D ODQGDVDQ KRNXP 0%6
\DQJ GLSHUOXNDQ DGDODK SHQJHWDKXDQ GDQ EXNDQODK 88 WHUVHEXW NDUHQD GHVHQWUDOLVDVL
NHWUDPSLODQ WHQWDQJ SHUXEDKDQ RUJDQLVDVL DWDX EHUGDVDU 88 LWX KDQ\D VDPSDL SDGD WLQJNDW
GLQDPLND RUJDQLVDVL 3HUXEDKDQ RUJDQLVDVL LWX SHPHULQWDK NDEXSDWHQ DWDX NRWD 6HPHQWDUD LWX
PHQMDGL SHQWLQJ XQWXN GLNHPXNDNDQ NDUHQD GHVHQWUDOLVDVL SHQGLGLNDQ PRGHO 0%6 ODQJVXQJ
RUDQJ VHULQJ PHOXSDNDQQ\D GHQJDQ DVXPVL NH WLQJNDW VHNRODK
VXDWX SURJUDP EDUX GDSDW ODQJVXQJ 0XQFXOQ\D 88 1R WDKXQ
GLODNVDQDNDQ WDQSD PHQJXEDK NHELDVDDQ WHUVHEXW PHPEDZD GDPSDN \DQJ SRVLWLI
LQGLYLGX NHORPSRN GDQ RUJDQLVDVLQ\D 7HWDSL DWDXSXQ QHJDWLYH 3HUWDPD GDPSDN SRVLWLI DNDQ
NHWLND SURJUDP LWX PHQFDNXS VHVXDWX KDO \DQJ WHUMDGL DSDELOD ZDOLNRWD DWDX EXSDWL NHPXGLDQ
DPDW PHQGDVDU GDQ PHQ\HOXUXK PDND DNDQ PHQJHUWL GHVHQWUDOLVDVL PRGHO 0%6 LQL
PHQJKDGDSL NHQGDOD ELOD WLGDN GLODNXNDQ VHKLQJJD EHUVHGLD PHOLPSDKNDQ NHNXDVDDQ GDQ
SHUXEDKDQ RUJDQLVDVLQ\D NHZHQDQJDQQ\D NHSDGD VHNRODK VHFDUD
%HUGDVDUNDQ SHQJDODPDQ 5H\QROGV ODQJVXQJ 'HQJDQ GHPLNLDQ ELURNUDVL
GDODP PHQHUDSNDQ 0%6 GL $PHULND SHQ\HOHQJJDUD SHQGLGLNDQ DNDQ VHPDNLQ
6HULNDW \DQJ SDOLQJ PHPDNDQ ZDNWX DGDODK SHQGHN \DLWX VHNRODK GHQJDQ NDEXSDWHQ DWDX
GDODP PHPEDQJXQ WLP WLP ORNDO EXLOGLQJ VLWH NRWD VDMD EXNDQ GHQJDQ SHPHULQWDK SXVDW
WHDPV \DQJ WHUSXVDW SDGD WLJD KDO \DLWX LVX .HGXD GDPSDN QHJDWLIQ\D DNDQ WHUMDGL DSDELOD
LVX \DQJ EHUNDLWDQ GHQJDQ RUJDQLVDVL WLP ORNDO EXSDWL DWDX ZDOLNRWD PHQJJXQDNDQ DML
GDQ XSD\D XQWXN PHQGHILQLVLNDQ WXMXDQQ\D LVX PXPSXQJ DWDV NHNXDVDDQQ\D GDODP ELGDQJ
LVX \DQJ EHUNDLWDQ GHQJDQ PDQDMHPHQ GL SHQGLGLNDQ VHKLQJJD LQJLQ PHQJXDVDL
VDPSLQJ LVX SHQJDMDUDQ GDQ XVXODQ \DQJ VHSHQXKQ\D SHQ\HOHQJJDUDDQ SHQGLGLNDQ GL
GLWRODN ROHK WLQJNDW \DQJ OHELK WLQJJL GL GDODP GDHUDK WHUVHEXW $SDELOD KDO LWX WHUMDGL PDND
VXDWX GLVWULN SHQ\HOHQJJDUDDQ GDQ SHQJDWXUDQ SHQGLGLNDQ
%HUGDVDUNDQ ODWDU EHODNDQJQ\D 0%6 GL DNDQ GLNHQGDOLNDQ SDGD WLQJNDW NDEXSDWHQ DWDX
,QGRQHVLD PXQFXO NDUHQD IDNWD PHQXQMXNNDQ NRWD %LOD GHPLNLDQ PDND 0%6 WLGDNDNDQ GDSDW
EDKZD NXDOLWDV SHQGLGLNDQ GL ,QGRQHVLD UHQGDK EHUMDODQ VHFDUD HIHNWLI NDUHQD VHNRODK VHNRODK
5HQGDKQ\D NXDOLWDV SHQGLGLNDQ LQL GLWDQGDL WLGDN DNDQ PHPLOLNL NHNXDVDDQ GDQ ZHZHQDQJ
GHQJDQ DGDQ\D EHEHUDSD LQGLFDWRU VHSHUWL GDODP PHQJDWXU GLULQ\D VHQGLUL
SHODMDU GDQ PDKDVLVZD ,QGRQHVLD WLGDN GDSDW 6WXGL OLWHUDWXUH LQL GLDPELO GDUL WXOLVDQ
EHUVDLQJ GL WDUDI LQWHUQDVLRQDO WLGDN VDQJJXS 2VZDOG WHQWDQJ 6FKRRO %DVHG
EHUNRPSHWLVL GDODP PHUHEXW SDVDUDQ NHUMD 0DQDJHPHQW .XELFN WHQWDQJ 6FKRRO
QDVLRQDO DWDXSXQ LQWHUQDVLRQDO GDQ \DQJ SDOLQJ %DVHG 0DQDJHPHQW 3HWHUVRQ WHQWDQJ
SDUDK ODJL OXOXVDQ SHQGLGLNDQ NLWD WLGDN GDSDW 6FKRRO %DVHG 0DQDJHPHQW DQG 6WXGHQW
PHPEHQWXN PDQXVLD \DQJ EHUWDQJJXQJMDZDE 3HUIRUPDQFH :RKOVWHWWHU GDQ 0RKUPDQ
'HQJDQ PXQFXOQ\D GHVDNDQ GDQ NULWLNDQ GDUL WHQWDQJ 6FKRRO %DVHG 0DQDJHPHQW
PDV\DUDNDW OXDV PHPDNVD SHPHJDQJ RWRULWDV 6WUDWHJLHV IRU 6XFFHV GDQ :RKOVWHWWHU GDQ
SHQGLGLNDQ XQWXN PHUHIRUPDVL GLULQ\D VHQGLUL 0RKUPDQ :RKOVWHWWHU GDQ 0RKUPDQ
6HEDJDLPDQD GXQLD SHQGLGLNDQ GHZDVD LQL WHQWDQJ $VVHVVPHQW RI 6FKRRO %DVHG
PHPDNDL FDUDQ\D GHQJDQ SLOLKDQ PRGHO 0%6 0DQDJHPHQW
6HLULQJ GHQJDQ XSD\D UHIRUPDVL GL
ELGDQJ SHQGLGLNDQ WHUVHEXW VHFDUD QDVLRQDO
S ,661
385:$',7$ 92/80( 1R 0$5(7 H ,661
3DGD GDVDUQ\D WLGDN DGD VDWX VWUDWHJL PHQJNRRUGLQDVLNDQ GDQ PHQJHYDOXDVL VHJDOD
NKXVXV \DQJ MLWX GDQ ELVD PHQMDPLQ DNWLYLWDV SHQGLGLNDQ
NHEHUKDVLODQ LPSOHPHQWDVL 0%6 GL VHPXD 'DODP PDQDMHPHQ SHQGLGLNDQ PRGHUQ
WHPSDW GDQ NRQGLVL 2OHK NDUHQD LWX VWUDWHJL WHUXWDPD \DQJ GLNHPEDQJNDQ GL QHJDUD QHJDUD
LPSOHPHQWDVL 0%6 GL VXDWX QHJDUD GHQJDQ PRGHUQ %DUDW VHMDN ODPD WHODK PHQHUDSNDQ
QHJDUD ODLQ ELVD EHUODLQDQ DQWDUD VDWX GDHUDK VLVWHP SHQGLGLNDQ EHUEDVLV VHNRODK VFKRRO
GHQJDQ GDHUDK ODLQ MXJD ELVD EHUEHGD EDKNDQ EDVHG PDQDJHPHQW 0DQDMHPHQ EHUEDVLV
DQWDU VHNRODK GDODP GDHUDK \DQJ VDPD SXQ ELVD VHNRODK 0%6 PHUXSDNDQ SDUDGLJPD EDUX
EHUODLQDQ VWUDWHJLQ\D SHQGLGLNDQ \DQJ PHPEHULNDQ RWRQRPL OXDV
0HQXUXW ( 0XO\DVD EDKZD SDGD WLQJNDW VHNRODK SHOLEDWDQ PDV\DUDNDW
0%6 DGDODK SDUDGLJPD EDUX SHQJHPEDQJDQ GDODP NHUDQJND NHELMDNDQ SHQGLGLNDQ VHNRODK
SHQGLGLNDQ \DQJ EHURULHQWDVL SDGD NHEXWXKDQ 3DGD VLVWHP 0%6 VHNRODK GLWXQWXW
PDV\DUDNDW VHNLWDUQ\D GHQJDQ WHNDQDQ SDGD VHFDUD PDQGLUL PHQJJDOL GDQ PHQJDORNDVLNDQ
SHQLQJNDWDQ PXWX WHUSDGX DWDX WRWDO TXDOLW\ PHQHQWXNDQ SHULRULWDV PHQJHQGDOLNDQ VHUWD
PDQDJHPHQW 740 8QWXN NHSHQWLQJDQ PHPSHUWDQJJXQJMDZDENDQ SHPEHUGD\DDQ
WHUVHEXW 0%6 PHUXSDNDQ NHELMDNDQ VWUDWHJLV VXPEHU VXPEHU EDLN NHSDGD PDV\DUDNDW
GDODP LPSOHPHQWDVL SHQGLGLNDQ \DQJ SXEOLN PDXSXQ SHPHULQWDK
GLSUDNDUVDL ROHK VHWLDS VHNRODK GDQ GDHUDK VHUWD .HZHQDQJDQ \DQJ WHUWXPSX SDGD
GLWLQGDNODQMXWL ROHK VHWLDS WLQJNDWDQ VHNRODK PHUXSDNDQ LQWL GDUL 0%6 \DQJ
PDQDMHPHQ GLDWDVQ\D VDPSDL WLQJNDW SXVDW GLSDQGDQJ PHPLOLNL WLQJNDW HIHNWLILWDV WLQJJL
'DODP PDQDMHPHQ SHQGLGLNDQ PRGHUQ VHUWD PHPEHULNDQ EHEHUDSD NHXQWXQJDQ GL
GLVDGDUL DWDXSXQ WLGDN KDNLNDW VHJDOD VHVXDWX DQWDUDQ\D NHELMDNDQ GDQ NHZHQDQJDQ VHNRODK
\DQJ WHUJHODU GL GXQLD LQL SHUOX GLDWXU PHPEDZD SHQJDUXK ODQJVXQJ NHSDGD SHVHUWD
3HQJDWXUDQ GLPDNVXG PHQJDUDK NHSDGD XVDKD GLGLN JXUX GDQ RUDQJWXD EHUWXMXDQ
NHODQFDUDQ NHWHUDWXUDQ NHGLQDPLVDQ GDQ PHPDQIDDWNDQ VXPEHU GD\D ORNDO HIHNWLI
NHWHUWLEDQ VXDWX XVDKD VHKLQJJD EHUMDODQ VHFDUD GDODP PHODNXNDQ SHPELQDDQ SHVHUWD GLGLN
HIHNWLI GDQ HIHVLHQ &KDUOHV $ %HDUG SHUQDK VHSHUWL NHKDGLUDQ KDVLO EHODMDU WLQJNDW
EHUNDWD VHSHUWL \DQJ GLNXWLS ROHK $OEHUW SHQJXODQJDQ WLQJNDW SXWXV VHNRODK PRUDO JXUX
/HSDZ]OH\ GDODP EXNXQ\D ³$GPLQLVWUDWLRQ´ GDQ LNOLP VHNRODK 7XMXDQ EHUEDVLV VHNRODK
GLNXWLS NHPEDOL 6LDJLDQ EDKZD ³WLGDN DGD VDWX 0%6 PHUXSDNDQ VDODK VDWX XSD\D SHPHULQWDK
KDO XQWXN DEDG PRGHUQ VHNDUDQJ LQL \DQJ OHELK XQWXN PHQFDSDL NHXQJJXODQ PDV\DUDNDW EDQJVD
SHQWLQJ GDUL DGPLQLVWUDVL DWDX PDQDMHPHQ ´ GDODP SHQJXDVDDQ LOPX GDQ WHNQRORJL
'HQJDQ GHPLNLDQ PHQGDODPL WHQWDQJ +DO WHUVHEXW GLKDUDSNDQ GDSDW GLMDGLNDQ
PDQDMHPHQ VHNRODK VHFDUD OXDV GLKDUDSNDQ ODQGDVDQ GDODP SHQJHPEDQJDQ SHQGLGLNDQ GL
WHUGDSDW NHOXDVDQ KRUL]RQ SHPDKDPDQ WHUKDGDS ,QGRQHVLD \DQJ EHUNXDOLWDV GDQ EHUNHODQMXWDQ
DNWLYLWDV GL GDODPQ\D 6HEDJDLPDQD GLNHWDKXL EDLN VHFDUD PDNUR PHVR PDXSXQ PLNUR
EDKZD PDQDMHPHQ SHQGLGLNDQ PRGHUQ 'DODP PDQDMHPHQ EHUEDVLV VHNRODK
PHQGXGXNNDQ IDNWRU PDQXVLD GDODP SXQFDN SHPHULQWDK PHQMDPLQ EDKZD VHPXD XQVXU
KLHUDUNKL VHKLQJJD PHQMDGL IDNWRU \DQJ XQVXU SHQGLGLNDQ DNDQ PHPEHULNDQ ZDZDVDQ
PHQHQWXNDQ 6HMDUDK PDQXVLD GDODP EDUX WHUKDGDS VLVWHP \DQJ VHGDQJ EHUMDODQ
EHURUJDQLVDVL PHQXQMXNNDQ EDKZD WLDGDQ\D VHODPD LQL 0HUHND VHNRODK WLGDN SHUOX KDQ\D
SHUDQ PDQXVLD DNDQ PHQJKDQFXUNDQ VLVWHP PHQXQJJX WHWDSL PHOLEDWNDQ GLUL GDODP
PDQDMHPHQ DWDX DGPLQLVWUDVL 0DQXVLDODK \DQJ GLVNXVL GLVNXVL WHQWDQJ SHQJHPEDQJDQ PXWX
PHPEXDW SROLF\ PHODNVDQDNDQ PHQDWD EHUEDVLV VHNRODK GDQ EHULQLVLDWLI XQWXN
3(1*$0%,/$1 .(38786$1 <$1* ()(.7,) .HWXW %DOL 6DVWUDZDQ
SROD SULODNX GDQ VWUDWHJL \DQJ GLVXNDL GDQ VHULQJ SHPLPSLQ .HGXD EHUGDVDUNDQ SHQGHNDWDQ
GLWHUDSNDQ ROHK VHRUDQJ SHPLPSLQ 3HPLPSLQ WLQJNDK ODNX EHKDYLRU SHPLPSLQ .HWLJD
GDODP EHULQWHUDNVL WHUKDGDS SHQJLNXWQ\D *D\D EHUGDVDUNDQ SHQGHNDWDQ VLWXDVLRQDO
NHSHPLPSLQDQ \DQJ EHUNDLWDQ GHQJDQ 0%6 FRQWLQJHQF\ .HHPSDW SHQGHNDWDQ NHPEDOL
DGDODK EHUNDLWDQ GHQJDQ SURVHV PHPSHQJDUXKL NHSDGD VLIDW DWDX FLUL SHPLPSLQ \DQJ PHQMDGL
DQWDUD SDUD SHPLPSLQ GHQJDQ SDUD SHQJLNXQ\D DFXDQ RUDQJ ODLQ
6HFDUD NKXVXV JD\D NHSHPLPSLQDQ DGDODK 'DODP 88 1R WDKXQ WHQWDQJ
JD\D NHSHPLPSLQDQ SDULVLIDWLI \DLWX 3URJUDP 3HPEDQJXQ 1DVLRQDO
NHFHQGHUXQJDQ NHSHPLPSLQDQ RWRNUDWLI XQWXN VHFWRU SHQGLGLNDQ GLVHEXWNDQ DNDQ SHUOX
GHOHJUDWLI SHODNVDQDDQ\D PDQDMHPHQ RWRQRPL
.HSHPLPSLQDQ GLSDKDPL GDODP GXD SHQGLGLNDQ 3HUXEDKDQ PDQDMHPHQ SHQGLGLNDQ
SHQJHUWLDQ \DLWX VHEDJDL NHNXDWDQ XQWXN GDUL VHQWUDOLVWLN NH GHVHQUDOLVWLN PHQXUXW SURVHV
PHQJJHUDNDQ RUDQJ GDQ XQWXN PHPSHQJDUXKL SHQJDPELODQ NHSXWXVDQ SHQGLGLNDQ PHQMDGL
RUDQJ .HSHPLPSLQDQ DGDODK VHEXDK DODW OHELK WHUEXND GLQDPLN GDQ GHPRNUDVL
VDUDQD DDX SURVHV XQWXN PHPDMXNNDQ RUDQJ 'DODP PHODNVDQDNDQ 0%6 PHQXUXW
DJDU EHUVHGLD PHODNXNDQ VHVXDWX VHFDUD .RPLWH 5HIRUPDVL 3HQGLGLNDQ NHSDOD VHNRODK
VXNDUHOD $GD EHUPDFDP PDFDP NHNXDWDQ SHUOX PHPLOLNL NHSHPLPSLQDQ \DQJ NXDW
NHNXDVDDQ \DQJ GLPLOLNL XQWXN PHQJJHUDNDQ SDUWLVLSDVL GDQ GHPRNUDWLV 'DODP SHQHUDSDQ
RUDQJ ODLQ \DLWX NDUHQD DQFDPDQ SHQJKDUJDDQ NHSHPLPSLQDQ WUDQVIRUPDVLRQDO SDGD HUD 0%6
RWRULWDV GDQ EXMXNDQ 3UDNWLN NHSHPLPSLQDQ LQL
EHUNDLWDQ GHQJDQ PHPSHQJDUXKL WLQJNDK ODNX .HSDOD VHNRODK KDUXV PHQJHPEDQJNDQ
GDQ SHUDVDDQ RUDQJ ODLQ EDLN VHFDUD LQGLYLGXDO YLVL VHNRODK \DQJ MHODV .HSDOD VHNRODK KDUXV
PDXSXQ NHORPSRN GDODP DUDKDQ WHUWHQWX PHQJDMDN VWDNHKROGHU XQWXN PHPEDQJXQ
.HSHPLPSLQDQ PHQXQMXN SDGD SURVHV XQWXN NRPLWPHQ VHFDUD EHUVDPD VDPD XQWXN
PHPEDQWX PHQJDUDKNDQ GDQ PHEROLVDVL RUDQJ PHQFDSDL YLVL PLVL WXMXDQ SHQGLGLNDQ .HSDOD
DDX LGH LGHQ\D 'HQJDQ GHPLNLDQ GDSD VHNRODK KDUXV EDQ\DN EHUSHUDQ VHEDJDL
GLLGHQWLILNDVL DGDQ\D EHEHUDSD NRPSRQHQ SHPLPSLQ GLGDVDUNDQ DWDV NHNXDVDDQ $SDQLOD
GDODP NHSHPLPSLQDQ \DLWX D DGDQ\D NRQVHS 0%6 DNDQ GLODNVDQDNDQ VHLDS NHSDOD
SHPLPSLQ GDQ RUDQJ ODLQ \DQJ GLSLPLPSLQ DDX VHNRODK KDUXV EHQDU EHQDU VHRUDQJ \DQJ
SHQJLNXWQ\D E DGDQ\D XSD\D DWDX SURVHV PDPSX PHQMDZDE WDQWDQJDQ ORNDO VHEDJDL
PHPSHQJDUXKL GDUL SHPLPSLQ NHSDGD RUDQJ NRPSRQHQ VHHPSDW DWDXSXQ QDVLRQDO GDODP
ODLQ PHODOXL EHUEDJDL NHNXDWDQ F DGDQ\D UDQJND PHQFHUGDVNDQ NHKLGXSDQ EDQJVD
XMXDQ DNKLU \DQJ LQJLQ GLFDSDL EHUVDPD GHQJDQ .HSDOD VHNRODK ZDMLE PHPLOLNL ZDZDVDQ \DQJ
DGDQ\D NHSHPLPSLQDQ LWX G NHSHPLPSLQDQ VXQJJXK OXDV FDNXSQ\D 'LD GLKDUDSNDQ
ELVD WLPEXO GDODP VXDWX RUJDQLVDVL DWDX WDQSD PHQMDGL SHQJDPELO NHSXXVDQ \DQJ MLWX GDQ
DGDQ\D RUJDQLVDVL WHUWHQWX H SHPLPSLQ GDSDW ELMDNVDQD .DUHQD VHNRODK DNDQ PHQMDGL VHEXDK
GLDQJNDW VHFDUD IRUPDO DDX GLSLOLK ROHK SDUD GDHUDK \DQJ ZDMLE PHQDPSXQJ NHSHQWLQJDQ
SHQJLNXQ\D I NHSHPLPSLQDQ DGD GDODP NHSHQWLQJDQ VHWHPSDW PXODL GDUL SHQJHPEDQJ
VLWXDVL WHUWHQX EDLN VLWXDVL SHQJLNXW PDXSXQ NXULNXOXP DWDXSXQ SROLWLVL GDQ NHORPSRN
OLQJNXQJDQ HNVWHUQDO NHORPSRN NHSHQWLQJDQ VHPXDQ\D SHUOX
7HRUL WHQWDQJ NHSHPLPSLQDQ WHUXV GLGHQJDU GDQ GLEHUL WHPSDW GDODP 0%6
EHUNHPEDQJ GDQ KLQJJD NLQL VHWLGDNQ\D
WHUGDSDW HPSDW IDVH SHQGHNDWDQ 3HUWDPD E 3HQJDPELODQ .HSXWXVDQ \DQJ (IHNWLI
SHQGHNDWDQ EHUGDVDUNDQ VLIDW VLIDW WUDLW 3HQJDPELODQ NHSXWXVDQ KDUXV
NHSULEDGLDQ XPXP \DQJ GLPLOLNL VHRUDQJ GLODNXNDQ GHQJDQ KDWL KDWL DJDU LPSOHPHQWDVL
3(1*$0%,/$1 .(38786$1 <$1* ()(.7,) .HWXW %DOL 6DVWUDZDQ
0%6 GDSDW EHUMDODQ GHQJDQ EDLN $SDELOD VDODK FULWHULD PHQJHPEDQJNDQ DOWHUQDWLYH
GDODP SURVHV SHQJDPELODQ NHSXWXVDQ PDND PHQJHYDOXDVL DOWHUQDWLYH GDQ PHPLOLNL
DNLEDWQ\D DPD OXDV 3HUWDPD WHRUL NHSXWXVDQ DOWHUQDWLYH WHUEDLN $JDU NHSXWXVDQ \DQJ
DGDODK PHWRGHORJL XQXN PHQVWUXNWXU GDQ GLDPELO GDODP NHUDQJND 0%6 PHPEHUL KDVLO
PHQJDQDOLVL VLXDVL \DQJ LGDN SDVWL DWDX \DQJ PDNVLPD SHQJDPELODQ NHSXWXVDQ KDUXV
EHUHVLNR .HGXD SHQJDPELODQ NHSXWXVDQ GLVDGDUL SDGD DGDQ\D LQIRUPDVL VHOHQJNDS
DGDODK SURVHV PHQWDO GLPDQD VHRUDQJ PXQNLQ 0DVDODK \DQJ DNDQ GLSXWXVNDQ KDUXV
SHPLPSLQ PHPSHUROHK GDQ PHQJJXQDNDQ GDWD MHODV PHQ\HGLDNDQ EHUEDJDL DOWHUQDWLI SLOLKDQ
GHQJDQ PHQD\DNDQ KDO ODLQQ\D PHQJJHVHU GDQ GLVDGDUL VHWLDS NRQVHNXHQVLQ\D .HSXWXVDQ
MDZDEDQ XQWXN PHQHPXNDQ LQIRUPDVL \DQJ \DQJ GLEXD SDGD WLQJNDW VHNRODK GDODP
UHOHYDQ GDQ PHQJDQDOLVLV GDWD NHUDQJND 0%6 DGDODK WHUGDSDW HPSD ODQJNDK
'DODP LPSOHPHQWDVL 0%6 MXJD GDODP SURVHV SHQJDPELODQ NHSXXVDQ
GLKDGDSL EHEHUDSD PDVDODK VHSHUWL EHUEDJDL 0XOD PXOD VHNRODK PHPEHQWXN 'HZDQ
SLKDN WHUNDLW KDUXV EHNHUMD OHELK EDQ\DN 6HNRODK \DQJ WHUGLUL GDUL NHSDOD VHNRODK
GDULSDGD VHEHOXPQ\D NXUDQJ HILVLHQ GDODP SHUZDNLODQ JXUX RUDQJ WXD VLVZD DQJJRD
MDQJND SHQGHN NDUHQD VDODK VDWX WXMXDQ 0%6 PDV\DUDNDW VWDI VHNRODK GDQ VLVZD 'HZDQ
DGDODK WHUMDGLQ\D HILVLHQVL SHQGLGLNDQ NLQHUMD 6HNRODK PHODNXNDQ SHQJXNXUDQ NHEXXKDQ
NHSDOD VHNRODK \DQJ WLGDN PHUDWD QHHG DVVHVVPHQW VHNRODK 'HZDQ 6HNRODK
PHQLQJNDWQ\D NHEXWXKDQ SHQJHPEDQJDQ VWDI PHQJHPEDQJNDQ SHUHQFDQDDQ WLQGDNDQ \DQJ
WHUMDGLQ\D NHELPEDQJDQ NDUHQD SHUDQ GDQ PHQFDNXS WXMXDQ GDQ VDVDUDQ \DQJ WHUXNXU
WDQJJXQJMDZDE EDUX NHVXOLWDQ GDODP /DQJNDK VHODQMXWQ\D DGDODK PHQJDPELO
PHODNXNDQ NRRUGLQDVL GDQ PDVDODK NHSXWXVDQ \DQJ ELVD GLODNXNDQ GHQJDQ GXD FDUD
DNXQWDELOLWDV \DLWX D 'HZDQ 6HNRODK PHPEHUL VDUDQ VDUDQ
0DVDODK ODLQ \DQJ PXQFXO DGDODK SDGD NHSDGD NHSDOD VHNRODK \DQJ VHODQMXWQ\D NHSHOD
RWRULWDV SHQJDPELODQ NHSXWXVDQ 6HNRODK VHNRODK PHPXWXVNDQQ\D GDQ E 'HZDQ
PHQJLQJLQNDQ GLPLOLNLQ\D RWRULWDV GDODP 6HNRODK PHQJDPELO NHSXWXVDQ .HSDOD VHNRODK
SHQJDPELODQ NHSXWXVDQ QDPXQ SHPHULQWDK PHPLOLNL SHUDQ \DQJ EHVDU GDODP SHQJDPELODQ
SXVDW DWDX GDHUDK VHULQJ NDOL WHWDS NHSXWXVDQ $GDSXQ EXGD\D VHNRODK \DQJ
PHQJLQJLQNDQ RWRULWDV NHSXWXVDQ EHUDGD GL PHQGXNXQJ LPSOHPHQWDVL 0%6
SLKDNQ\D 'DODP 0%6 GLWXQWXW DGDQ\D SHUXEDKDQ
3HQJKDPEDW ODLQ \DQJ VHULQJ PXQFXO EXGD\D RUJDQLVDVL \DQJ GLDUDKNDQ SDGD
DGDODK NXUDQJQ\D SHQJHWDKXDQ EHUEDJDL SLKDN SHQFDSDLDQ PXWX SHQGLGLNDQ RUJDQLVDVL \DQJ
WHQWDQJ EDJDLPDQD 0%6 GDSDW EHNHUMD GHQJDQ GLDUDKNDQ SDGD SHQFDSDLDQ PXWX SHQGLGLNDQ
EDLN -XJD PDVDODK NHNXUDQJDQ NHWUDPSLODQ DVSHN EXGD\D PHPLOLNL SHUDQ \DQJ FXNXS
XQWXN PHQJDPELO NHSXWXVDQ NHWLGDNPDPSXDQ SHQWLQJ GDODP PHQFDSDL PXWX EHUNHODQMXWDQ
GDODP EHUNRPXQLNDVL NXUDQJQ\D NHSHUFD\DDQ 7HUGDSDW GXD SHQGHNDWDQ SHQJDPELODQ
DQWDU SLKDN NHWLGDN MHODVDQ SHUDWXUDQ WHQWDQJ NHSXWXVDQ GDODP RUJDQLVDVL
NHWHUOLEDWDQ PDVLQJ PVLQJ SLKDN GDQ 3HUWDPD <DQJ GLGDVDUNDQ SDGD PRGHO PRGHO
NHHQJJDQDQ SDUD DGPLQLVWUDWRU GDQ JXUX XQWXN UDVLRQDO HNRQRPL GHQJDQ PDNVXG
PHPEHULNDQ NHSHUFD\DDQ NHSDGD SLKDN ODLQ XQWXN PHQGDSDWNDQ NHSXWXVDQ \DQJ
GDODP PHQJDPELO NHSXWXVDQ LGHDO
0RGHO SHQJDPELODQ NHSXWXVDQ UDVLRQDO .HGXD 0RGHO DGPLQLVWUDWLI \DLWX GHQJDQ
PHODOXL HQDP ODQJNDK \DLWX PHQHWDSNDQ PHQJHNVSORUDVL NHWHUEDWDVDQ
PDVDODK PHQJLGHQWLILNDVL FULWHULD NHWHUEDWDVDQ UDVLRQDOLWDV PDQXVLD
NHSXWXVDQ PHQJDORNDVLNDQ ERERW SDGD
S ,661
385:$',7$ 92/80( 1R 0$5(7 H ,661
3HQJJXQDDQ VXPEHU GD\D \DLWX GDODP 0%6 H 6HNRODK PHPLOLNL ³WHDPZRUN´ \DQJ
GLSHUVLODNDQ EDJL VHNRODK XQWXN NRPSDN FHUGDV GDQ GLQDPLV
PHQJJXQDNDQ VXPEHU GD\DQ\D VHFDUD HIHNWLI I 6HNRODK PHPLOLNL NHZHQDQJDQ
EHUGDVDUNDQ NDUDNWHULVWLN GDQ NHEXWXKDQ J 3DUWLVLSDVL ZDUJD VHNRODK GDQ
VHNRODK PDV\DUDNDW
3HUEHGDQ SHUEHGDDQ SHUDQ \DLWX GDODP K 6HNRODK PHPLOLNL NHWHUEXNDDQ
0%6 GLWXQWXW DGDQ\D SHUDQ DNWLI SLKDN WUDQVSDUDQVL PDQDMHPHQ
VHNRODK DGPLQLVWUDWRU JXUX GDQ RUDQJ WXD L 6HNRODK PHPLOLNL NHPDXDQ XQWXN
VHUWD WHUGDSDW SHUEHGDDQ SHUDQ DQWDU EHUXEDK SVLNRORJL GDQ ILVLN
NRPSRQHQ NRPSRQHQ WHUVHEXW M 6HNRODK PHODNXNDQ HYDOXDVL GDQ
+XEXQJDQ DQWDU PDQXVLD \DLWX GDODP 0%6 SHUEDLNDQ VHFDUD EHUNHODQMXWDQ
GLWHNDQNDQ DGDQ\D KXEXQJDQ DQWDU PDQXVLD N 6HNRODK UHVSRQVLYH GDQ DQWLVLSDWLI
\DQJ FHQGHUXQJ WHUEXND EHNHUMD VDPD WHUKDGDS NHEXWXKDQ
VHPDQJDW WLP GDQ NRPLWPHQ \DQJ VDOLQJ O 6HNRODK PHPLOLNL DNXQWDELOLWDV
PHQJXQWXQJNDQ P 6HNRODK PHPLOLNL VXVWDLQDELOLWDV
.XDOLWDV SDUD DGPLQLVWUDWRU \DLWX GDODP ,QSXW SHQGLGLNDQ \DLWX PHOLSXWL PHPLOLNL
0%6 SDUD DGPLQLVWUDWRU SHUOX EHODMDU GDQ NHELMDNDQ WXMXDQ GDQ VDVDUDQ PXWX \DQJ
WXPEXK VHFDUD WHUXV PHQHUXV XQWXN MHODV VXPEHU GD\D WHUVHGLD GDQ VLDS
PHQHPXNDQ GDQ PHPHFDKNDQ PDVDODK PHPLOLNL VWDI \DQJ EHUNRPSHWHQ GDQ
,QGLNDWRU LQGLNDWRU HIHNWLYLWDV \DLWX GDODP EHUGHGLNDVL WLQJJL
0%6 GLODNXNDQ SHQLODLDQ WHUKDGDS
HIHNWLYLWDV VHNRODK GHQJDQ PHPSHUKDWLNDQ 0DQDMHPHQ %HUEDVLV 6HNRODK 0%6
PXOWLWLQJNDW \DLWX SDGD WLQJNDW VHNRODK VHODLQ DNDQ PHQLQJNDWNDQ NXDOLWDV EHODMDU
NHORPSRN LQGLYLGXDO GDQ LQGLNDWRU PHQJDMDU GDQ HILVLHQVL RSHUDVLRQDO SHQGLGLNDQ
PXOWLVHJL \DLWX PHQFDNXS LQSXW SURVHV GDQ MXJD WXMXDQ SROLWLN WHUXWDPD LNOLP
RXWSXW VHNRODK GL VDPSLQJ SHUNHPEDQJDQ GHPRNUDWLVDVL GL VHNRODK +DQVRQ ,OOULFK
DNDGHPLN VLVZD GDODP )DWWDK PHQJXQJNDSNDQ
NHEHUKDVLODQ 0DQDMHPHQ %HUEDVLV 6HNRLDK
6HODQMXWQ\D 1XUNROLV MXJD 0%6 GL 6SDQ\RO \DLWX PHQFLSWDNDQ NXDOLWDV
PHQMHODVNDQ EDKZD EHUGDVDUNDQ NRQVHS PDQDMHPHQ GDQ SHQGLGLNDQ VHEDJDL VWUDWHJL
030%6 NDUDNWHULVWLN 0%6 PHQFDNXS XQWXN PHPSHUEDLNL NLQHUMD VHNRODK \DQJ
NDUDNWHULVWLN RXWSXW \DQJ GLKDUDSNDQ SURVHV PDPSX PHQLQJNDWNDQ NHPDXDQ GDQ
GDQ LQSXW NHPDPSXDQ NHSDOD VHNRODK XQWXN
2XWSXW \DQJ GLKDUDSNDQ \DLWX SUHVWDVL PHPSHUEDLNL SURVHV EHODMDU PHQJDMDU +DO LWX
VHNRODK \DQJ GLKDVLONDQ ROHK SURVHV GLSDQGDQJ VHEDJDL GHPRNUDVL GL WLQJNDW ORNDO
SHPEHODMDUDQ GDQ PDQDMHPHQ GL VHNRODK VHNRODK +DO VHSHUWL LQL MXJD GDSDW EHUODNX GL
\DQJ GDSDW PHOLSXWL SUHVWDVL DNDGHPLN ,QGRQHVLD
PDXSXQ QRQ DNDGHPLN .HXQWXQJDQ NHXQWXQJDQ VHSHUWL
3URVHV \DLWX PHPLOLNL NDUDNWHULVWLN SURVHV WHUVHEXW GL DWDV DNDQ WHUZXMXG GDODP GXQLD
VHEDJDL EHULNXW SHQGLGLNDQ ,QGRQHVLD MLND GDODP
D (IHNWLILWDV SURVHV EHODMDU PHQJDMDU SHQJLPSOHPHQWDVLDQQ\D GLODNXNDQ VHFDUD WHSDW
WLQJJL %HUEDJDL SHUDQDQ ODLQ GDUL SHQHUDSDQ 0%6
E .HSHPLPSLQDQ VHNRODK NXDW GDODP SHQGLGLNDQ VHFDUD LGHDOQ\D DGDODK
F 3HQJHORODDQ \DQJ HIHNWLI WHQDJD VHEDJDL EHULNXW
NHSHQGLGLNDQ
G 6HNRODK PHPLOLNL EXGD\D PXWX
S ,661
385:$',7$ 92/80( 1R 0$5(7 H ,661
D 6HFDUD SROLWLV 0%6 VHEDJDL EHQWXN K 7LPEXOQ\D UDVD WDQJJXQJ MDZDE \DQJ EHVDU
UHIRUPDVL GHVHQWUDOLVDVL \DQJ PHQGRURQJ GDODP GLUL VHWLDS NRPSRQHQ VHNRODK GDODP
DGDQ\D SDUWLVLSDVL GHPRNUDWLV GDQ NHVWDELODQ PHQMDODQNDQ WXJDVQ\D \DQJ PHUXSDNDQ
SROLWLN +DO LQL WHUNDLW GHQJDQ VWUXNWXU DNLEDW GDUL SHQLQJNDWDQ PRUDOLWDV VXPEHU
SHPHULQWDKDQ VHFDUD OXDV GL PDQD GD\D PDQXVLDQ\D NDUHQD DGDQ\D SHQJDNXDQ
SHPHULQWDK PHPEHUL NHVHPSDWDQ XQWXN NHPDPSXDQ GDQ HNVLVWHQVL VXPEHU GD\D
PHQGHVHQWUDOLVDVLNDQ EHEHUDSD DVSHN PDQXVLD GL VHNRODK
SHQJDPELODQ NHSXWXVDQ GL ELGDQJ
SHQGLGLNDQ 7XMXDQ GDUL SHPEHUODNXDQ 0%6 WLGDN
E 0%6 PHPXQJNLQNDQ WHUMDGLQ\D HILVLHQVL DNDQ EHUKDVLO WDQSD GLLULQJL ROHK ODQJNDK
DGPLQLVWUDVL NDUHQD SHQJDORNDVLDQ VXPEHU ODQJNDK VWUDWHJLV VHKLQJJD 0%6 KDQ\D DNDQ
GD\D GLODNXNDQ ROHK VHNRODK LWX VHQGLUL PHQMDGL ZDFDQD VHPDWD 8QWXN PHUHDOLVDVLNDQ
F 3HQHUDSDQ 0%6 MXJD PHPLOLNL SHUDQDQ 0%6 PHPHUOXNDQ SUDV\DUDW NRQGLVLRQDO \DLWX
GDODP KDO ILQDQVLDO NDUHQD 0%6 GDSDW VHEDJDL EHULNXW .XVPDQWR
GLMDGLNDQ DODW XQWXN PHQLQJNDWNDQ VXPEHU $GDQ\D DJHQGD VWUDWHJLV XQWXN
SHQGDQDDQ ORNDO $VXPVLQ\D GHQJDQ SHQJHPEDQJDQ SURIHVL GDQ GLNODW EDJL JXUX
PHQGRURQJ GDQ PHQHULPD NHWHUOLEDWDQ GDQ NRPSRQHQ VHNRODK ODLQQ\D WHQWDQJ
RUDQJ WXD VLVZD GL GDODP SHQJDPELODQ SHQJDMDUDQ SHQJHORODDQ VHNRODK GDQ
NHSXWXVDQ GL WLQJNDW VHNRODK RUDQJ WXD DNDQ SHPHFDKDQ PDVDODK
WHUPRWLYDVL XQWXN PHQLQJNDWNDQ $GDQ\D NHWHUEXNDDQ LQIRUPDVL WHQWDQJ
NRPLWPHQQ\D SDGD VHNRODK NLQHUMD VHNRODK JXQD PHPHQXKL NHEXWXKDQ
G 3HQLQJNDWDQ SUHVWDVL EHODMDU VLVZD WHUMDGL RUDQJ WXD GDQ PDV\DUDNDW VHUWD VXPEHU GD\D
DSDELOD RUDQJ WXD VLVZD GDQ SDUD JXUX GLEHUL VHNRODK JXQD PHPEDQWX NRPSRQHQ VHNRODK
RWRULWDV GDUL VHNRODK PDND LNOLP VHNRODK PHPEXDW NHSXWXVDQ \DQJ WHSDW
DNDQ EHUXEDK GDODP PHQGXNXQJ SHQFDSDLDQ 3HUOX VLVWHP JDQMDUDQ UHZDUG VHEDJDL
SUHVWDVL VLVZD SHQJDNXDQ DWDV XVDKD SDUWLVLSDWLI GDODP
H $NDQ WHUZXMXG DNXQWDELOLWDV VHNRODK \DQJ SHQJHPEDQJDQ GDQ SHQLQJNDWDQ PXWX
GLVHEDENDQ ROHK DGDQ\D NHWHUOLEDWDQ DNWRU NLQHUMD VHNRODK
DNWRU VHNRODK GDODP SHQJDPELODQ NHSXWXVDQ 0HPLOLNL NHSHPLPSLQDQ NHSDOD VHNRODK
GDQ SHODSRUDQQ\D \DQJ FDNDS GDQ WHUVHGLDQ\D SHGRPDQ
I &KDSPDQ GDODP 1XUNROLV PHNDQLVPH XQWXN PHQJDUDKNDQ
EHUSHQGDSDW EDKZD SHQHUDSDQ 0%6 WDN ODLQ SHODNVDQDDQ NXULNXOXP GDQ XSD\D
XQWXN PHQLQJNDWNDQ NXDOLWDV SHQGLGLNDQ LQVWUXNVLRQDO ODLQQ\D
6DODK VDWX FLUL VHNRODK HIHNWLI \DQJ GDSDW 'LUXPXVNDQQ\D GDQ GLZXMXGNDQQ\D YLVL
PHQLQJNDWNDQQ\D DGDODK UHODWLI RWRQRP PLVL WXMXDQ VWUDWHJL VDVDUDQ VHUWD NHJLDWDQ
PHPLOLNL NHPDPSXDQ XQWXN PHQ\HOHVDLNDQ SDGD VHNRODK WHUVHEXW
PDVDODKQ\D VHQGLUL GDQ NHSHPLPSLQDQ
NHSDOD VHNRODK \DQJ NXDW 0HQXUXW 'KDUPD GDODP
J 5H\QROGV GDODP 1XUNROLV \DNLQ SHQHUDSDQ 0%6 PHQV\DUDWNDQ KDO KDO DZDO
EDKZD 0%6 GDSDW PHPEDZD NHPDMXDQ VHEDJDL EHULNXW EHULNXW
GDODP GXD DUHD \DQJ VDOLQJ WHUJDQWXQJ \DLWX D 0%6 KDUXV PHQGDSDW GXNXQJDQ VWDI
D NHPDMXDQ SURJUDP SHQGLGLNDQ GDQ VHNRODK
SHOD\DQDQ NHSDGD VLVZD RUDQJ WXD VLVZD E 0%6 OHELK PXQJNLQ EHUKDVLO MLND GLWHUDSNDQ
GDQ PDV\DUDNDW GDQ E NXDOLWDV OLQJNXQJDQ VHFDUD EHUWDKDS NHPXQJNLQDQ GLSHUOXNDQ
NHUMD XQWXN VHPXD DQJJRWD RUJDQLVDVL
3(1*$0%,/$1 .(38786$1 <$1* ()(.7,) .HWXW %DOL 6DVWUDZDQ
OLPD WDKXQ DWDX OHELK XQWXN PHQHUDSNDQ XQWXN PHQHPXNDQ LQIRUPDVL \DQJ UHOHYDQ
0%6 VHFDUD EHUKDVLO GDQ PHQJDQDOLVLV GDWD
F 6WDI VHNRODK GDQ NDQWRU GLQDV KDUXV 'DODP VLWXDVL \DQJ NRPSOHNV GDQ WDN
PHPSHUROHK SHODWLKDQ SHQHUDSDQQ\D SDGD WHUVWUXNWXU VHRUDQJ GDSDW PHQJHOXDUNDQ
VDDW \DQJ VDPD MXJD KDUXV EHODMDU DUJXPHQWDVL \DQJ PH\DNLQNDQ QDPXQ KDQ\D
PHQ\HVXDLNDQ GLUL GHQJDQ SHUDQ GDQ VDOXUDQ VHGLNLW NHVHVXDLDQQ\D GHQJDQ NHQ\DWDDQ GDQ
NRPXQLNDVL \DQJ EDUX GDSDW PHPEDKD\DNDQ PDV\DUDNDW .LWD
G +DUXV GLVHGLDNDQ GXNXQJDQ DQJJDUDQ XQWXN KDUXV PHQHUDSNDQ VWDQGDU HWLND WHUWHQWX
SHODWLKDQ GDQ SHQ\HGLDDQ ZDNWX EDJL VWDI SDGD SURVHV SHQJDPELODQ NHSXWXVDQ
XQWXN EHUWHPX VHFDUD WHUDWXU .HPDPSXDQ PHUHQFDQDNDQ KDO KDO \DQJ
EHOXP GLNHWDKXL GHQJDQ PHPSHUKLWXQJNDQ
3HPHULQWDK SXVDW GDQ GDHUDK KDUXV SHUXEDKDQ PHQHUDSNDQ GLPDQD SHUXEDKDQ
PHQGHOHJDVLNDQ ZHZHQDQJ NHSDGD NHSDOD LWX DNDQ PXQFXO GDQ PHPXWXVNDQ XQWXN
VHNRODK GDQ NHSDOD VHNRODK VHODQMXWQ\D EHUEDJL PHQHWXNDQ WLQGDNDQ
NHZHQDQJDQ LQL GHQJDQ SDUD JXUX GDQ RUDQJ
WXD PXULG '$)7$5 3867$.$