Yeilagsbucliandlung von 0.

A, SOHWETSC BKE

TMD S O M m Branns<iweig,
-

-~ Gegrndet 1738. =L

A nos abonns.
Nous aurions pu clore la prsente publication les Oeuvres de Calvin avec ce..65e volume et y ajouter de suite les Tables de matires trs-dtailles qui sont peu prs termines (Rpertoire thologique et aominatif, rpertoire des passages bibliques, des expressions hbraques et grecques, rpertoires alpha3tique et chronologique des Oeuvres, et bibliographie de tous les travaux relatifs Calvin). Mais loua avons pens que, pour tre complte, notre publication devait comprendre galement le texte des critures Saintes, tel que F utilisait le rformateur, ;e que nous appellerons la Bible de Calvin. Pour la reconstituer, M. Reuss a pris les textes ls Ecritures qui figurent dans les Commentaire! de Mvin et dans ses Sermons. Il n'a reproduit cepenlant que ceux d'entre les livres de l'Ancien et du Nouveau Testament dont on est sr que le rforma-' eur les a traduits ou reviss lui-mme; ce sont les inq litres de Mose et celui de Josu, les Psaumes, ob, saie et Ose, les Evangiles, les Actes des ,ptres, les Eptres, D'innombrables notes marginales indiquent les aidantes de la Bible d'Olivetan de 1585 et de celles ,e Gfirard 1546, Crespn 1554, Barbier et Courteau 559, et des autres ditions de la Bible antrieures . la mort de Calvin. Ce dernier travail qui nous a t demand de lusieurs cts et qui prsente un intrt majeur our l'histoire des traductions de la Bible, de l'exse et de la langue, remplira deux forts volumes t couronnera dignement, nous l'esprons, cette diion des Oeuvres compltes. Strasbourg et Brunswick, mars 1816. Legs diteurs,

An unsere Abonnenten.
Wir htten die Herausgabe der Opera Calvini . mit dem nunmehr vorliegenden 55. Band abschliessen und auf denselben gleich die bereits zum allergrssten Theil fertig gestellten Indices folgen lassen knnen (Index nominum et remm. Index locoruvn S, S.. Index hebraieus. Index graems. Index operum secundum ordinem Imius edionis. Index &pemm alpftabetieus. Index operum ehronohgicus- Index bibliographicus). Die Erwgung jedoch, dass zu einer Vervollstndigung dieses grossartigen Unternehmens der von Calvin selbst benutzte Text der Heiligen Schriften, was man kurzweg die BiMe d Calvin nennen kann, nicht fehlen drfe, und ermuthigt dureh : die mannigfach an uns gerichteten Wnsche, haben wir uns entschlossen, diese Bible, in zwei starken Bnden^ der. Gesamtausgabe einzufgen. Um diesen calvinisehen Text der Heiligen Schriften herzustellen, hat Prof. D. Reuss die in den Kommentaren des Reformators und in dessen Predigten bersetzten biblischen Stellen gesammelt. Wiedergegeben werden hier jedoch nur solche Bcher Alten und Neuen Testaments, deren Ueberstzung oder Revision ganz sicher von Calvin selber herrhrt: die fnf Bcher Mosis und Josua, die Psalmen, Hib, Jesaja, und Hosea, die Evangelien, die Apostelgeschichte, die Episteln. Unzhlige Randglossen geben die verschiedenen Lesearteh der zu Lebzeiten Calvins erschienenen Bibeln an. Wir hoffen, durch diese Verffentlichung, die fr die Gesehichie der Bibelbersetzungen, der Exegese sowie fr die Entwickelung der Sprache grosses Interesse darbietet, dem ganzen Werk .einen wrdigen Abschluss zu geben. Strassburg und Braunschweig, im Mrz ISO'S. H e r a u s g e b e r u n d "Verleg-er.

CORPUS IEFORMATORM.
VOLUMEN LXXXIIL

IOANNIS CALYINI
OPERA QUAE SUPERSUNT OMNIA.
EDIDERUNT

GMLIELMS BAUM EDARDS CNITZ EDUARDS RESS

THEOLOGI ABGENTOBTENSES.

VOLUMEN LV.

BRUNSVIGAE,
APUD 0. A, SCHWET80HKE BT MLIUM. 1896.

oM'-lf & #

IOANNIS CALVIN!
OPERA QUAE SUPERSUNT OMNIA.
AD FIDEM

EDITIONM PRINCIPUM ET AUTHENTIC AR UM

EX PARTE ETIAM

CODICUM MANU S C R I P T O R M
ADDITIS PROLEGOMENIS LITER ARIES ANNOTATIONIBUS CRITIGIS, ANN ALIBUS CALVINIANIS INDICIBUSQUE NO VIS E COPTOSISS1M1S
EDIDERNT

GILIELMS BAUM EDUARDS CNITZ EDARDS RESS

THEOLOGI ARGENTORATENSES.

Y0LMEN LT.

BRUNSVIGAE,
APUD C. A. SOHWETSOHKE ET FILIM. 1896.

IOANNIS CALVINI
3PERA EXEGETICA ET HOMILETICA
AD FIDEM

EDITIONUM AUTHENTICARUM
CUM PROLEGOMENIS LITERARIIS ANNOTATIONIBUS CRITICIS ET INDICIBUS
EDIDERUNT

EDARDUS RESS ALFREDUS ERICHSON

THEOLOGI ARGENTORATENSES.

VOL. XXXIIL

CONTINENTR HOC VOLMINE:

COMMENTARIS IN EPISTOLAM AD HEBRAEOS. COMMENTARIS IN EPISTOLAS CATHOLICAS.
COMMENTARIS IN EPIST. PETRI I. COMMENTAKIDS IN EPIST. IOHANNIS. COMMENTARIS IN EPIST. IACOBI. COMMENTARIS IN EPIST. PETRI H. COMMENTARIS IN EPIST. IDAE.

COMMENTAIRE SUR L'EPITRE DE IUDE 1542.

COMMENTARIUS
IN

EPISTOLAM AD HEBRAEOS.

Tahiti opera. Vol. LV.

AEGtlMBNTUM.

Nos tantum de autore huius epistolae varie gotio refellitur, Ut enim alios locos, qui ex scripa disputatum fait, sed ipsa quoique vir Sero re- tufa citantur, praeterearn : si hebraice scripta fuisset ta fait in latinis ecclesiis. Suspectam habebant epistola, nulla in nomine testamenti fuisset allusio, si Novato suffragaretur in neganda lapais Tenia : in qua soriptor immortur Nonpotuit inquam ex quam Tana fuerit ilia suapicio, suis locis tracta- alio fonte hauriri quod de iure testamenti capite ir. Ego vero earn inter apostolicas sine contro- nono disputt, quam ex graeca Tce. Nam SWCSNJXYJ ia ampleetor: nee dubito Sataoae artifieio fuisse ambiguam apud raecos significationem habet ndam factum ut Uli autoritatem quidam detra- ffla' autem Hebraeis non nisi foedus significat. ent. Nullus enini est ex sacris libris qui de Haee una ratio sani iudicii hominibus sufficiet ad isti sacerdotio tain luculente disserat, unici quod probandum quod dixi, graeoo sermone scriptam te sua obtulit sacrificii vim digaitatemque tarn fuisse epistolam. Quod autem obiieitur ex adverse, fnifice extollat, de caeremoniarum tam usu quam probabilius esse Iudaeis nonnisi sua lingua apostojgatione uberius trautet: qui denique plenius ex- . lum scripsisse, nihilo plus habet ponderis. Quotas et Christum esse finem legis. Quare ne patia- enim quisque tunc fuit qui ayitam linguam intelli Dei ecclesiam et nos ipsos tanto bono spoHari: geret? quam quisque regionem ineolebat, eius idioma eius possessionem constanter nobis asseramus. didicerat. Porro lingua graeca latius patehat quam s porro earn composuerit, non magnopere cu- alia,e omnes. lam Tenio ad argumentuta, Principio, ium est, Putarunt alii Paulum esse, alii Lucam, non hic est status causae, ut Iesuin filium Mariae Barnabam, alii dementem, ut refert Hierofly- Iudaeis persuadeat esse Christum et redemptorem u Quamquam Lucae tantum et dementis Bu- illiS promissum. Quia enim ad eos Scribit qui iam U8 meminit, libro sexto ecolesiasticae Etistoriae. Christo nomen dederant, caput illud pro confesso > ChryBOstomi tempore passim inter paulinas a somit. Sed in hoc oardie Tersatur, ut probet ecis fuisse receptam. Sed Latini aliter sense- quale sit officium Christi ; unde pateat, eius adventn esse caeremoniis impositum. Hanc distincc; praesertim qui propriores fuerunt apostolorum finem tionem notaro operae pretium est. Nam sieuti aposporibus. Ego ut Paulum agnoscam autorem, tolo supervacuus fuisset labor, hunc esse Christum aei nequeo Nam qui dicunt nomen fuisse de qui exhibitus fuerat, apud eos probare qui iam ita istria suppressum, quod odiosum esset Iudaeis, persuasi erant : sic eos doceri qualis esset oportuit, 1 afferunt. Cur enim mentionem fecisset Ti- quia finem, rim et fructum adventus eius nondum hei, si ita esset? Hoe enim indicio se prode- tenebant, sed falsa legis interpretatione occupati, Sed ipsa doeendi ratio et stylos alium quam umbram prehensabant pro corpore. Eiusmdi hodie lum esse satis testantur: et soriptor ipse unum negotium nobis est cum papistis. Nobiscum enim x apostolorum discipulis profitetur, capite se- fatntur Christum esse filium Dei, qui redemptor lo: quod est a paulina consuetudine longe alie- mundo promissus fuerat: Bed quam ad rem Tentum i. Praeterea quae de catechismi consuetudine est, eum plusquam dimidia virtutis suae parte nuicit capite 6, Pauli aetata minus eon|ruereut. dant. Orditur autem a Christi dignitate: quia Iu, sunt quae sais locis adnotabimus. Scio qualis daeis absurdum Tidebatur, legem CTangelio posttylo excusatio adduoi soleat : non posse scilicet haberi. Ac primum quidem illud statuit de quo ium inde fieri, eo quod epistolam banc ex he- erat disceptatio, allatam a Christo doctrinam primas ea lingua in graecam vel Lucas, vel alius quis- teuere, quia sit omnium prophetiarum clausula. Sed l transtulerit. Atqui ea conieetura nullo ne1*

ARGUMENTUM.

quoniam revereiitia, quam Mosi deferebant, obstare quod qui eo fungitnr, Aaronem et reliquos 01 poterat, docet Christum longe omnibus praecellere. ex gnre levitioo, honore superet. Quorum Ac postquam summatim attigit quibus nominibus nium adumbratam fuisse imaginem in persona praecellat, noininatim angelos illi submittit, ut cum chisedec ostendit. Quo autem certius abrog Ulis reliquos omnes cogat in ordinem. Prudenter esee legis caeremonias probet, in alium finem i autem hac ratione progreditur: nam si a Mose coe- tutas una cum tabernaculo fuisse commemt pisset, magis odiosa fuisset comparatio. Ubi autem nempe ut coelesti prototypo servirent. TJnde s< ex scripturis constat, coelestes quoque principatus tur, non esse in illis manendum: nisi relimus subsidere infra Christum : non est cur reouset Moses, tempta meta in medio viae desidere. Ad vel ullus quispiam mortalium, illis aggregari: ut Ieremiae locum adduoit, ubi promittitur no supra omnes tarn homines quam angelos filius Dei testamentum, quod nihil aliud est quam veteris emineat. Itaque postquam angelos apostolus sub rectio. Unde sequitur, infirmum illud fuisse et Christi dominium et potestatem redegit, mox quasi ducum. Postea de similitudine congruentiaque sumpta fiducia, quanto inferior sit Moses, pronuntiat: brarum et veritatis in Christo exhibitae dispul nempe quantum differt servus a domino. Quod concluait, unioo Christi sacrificio abrogatos ft ergo tribus primis cpitibus Christum in summo ritus omnes a Mose institutos: quia perptua gradu principatus colloeat, hc tendit, ut eo loquente huius eacrificii efficacia, et in eo non modo abso omnes sileant, nee quidquam nos impedit quomi- sit novi testamenti sanotio, sed verum et spirit nus eius doctrinae solidam audientiam praestemus. complementum externi illius saeerdotii, quod Quamquam secundo eapite eum nobis fratris loco lege viguit. Doctrinae rursus exhortationm in came nostra proponens, hoo modo nos allicit, ut nectit instar stimuli: ut impediments omnibusv libentius nos totos illi deyoveamus ac trdamus. iussis, Christum quadeoet reverentia exoipiant. Et siml exhdrtationes minasque admiseet, si quia patrum exempla, quae recenset eapite undec vel ad obsequendum sit tardior, vel contumaeiter mihi videntur in huno finem esse addueta, repugnet: idque agit prope ad finem usque quarti agnscerent Iudaei, si a Mose tradueti essenf capitis: Inde transit ad explicandum Christi saeer- Christum, adeo se a Sanctis patribus non discet dotium: cuius vera et pura cognitio omnes legis ut hac maxime in re illis coniuncti forent. Na caeremonias abolet. Sed ubi breviter tantum indi- praeeipua in illis virtus fuit fides, radixque cavit quam debeat nobis illud esse amabile, et quam nium virtutum: sequitur, hanc esse praecipue suaviter acquiescere in eo liceat, pulisper ad incre- censeantur Abrahae et prophetarum filii. Coi pandos Iudaeos digreditur, eo quod in primis de- dgnres esse Omnes qui patrum fidem non mentis, tanquam pueri, haesitarent, ubi etiam gravi quuntur. Hoc ad vangelii oommendationem et severa denuntiatione eos terret. Periculum enim parum valet, quod nobis in eo cum uuiversa < esse ne si ad proficiendum adeo sint segnes, tandem ab initio mundi fuit ecclesia consensus est ac s abiiciantur a Domino. Verum hanc asperitatem tas. Duo quae supersunt capita, varias formai mox temprt, quum dicit meliora se sperare: ut vitae praeceptiones continet, de spe, de tolre eorum ptius animos erigat ad Studium profectus crucis, de perseverantia, de gratitudine erga Di quam diicit. Postea ad saeerdotii traetationem de obedientia, de misericordia et oaritatis off redit: in qua docet primo, differre ipsum a veteri de castitate, et similibus. Demum epistolam sacerdotio quod sub lege fuit, deinde esse praestan- catione claudit: nisi quod spem illis faoit ad tius, quod in ius locum succdt, et iureiurando tus sui. sanciatur: quod aeternum sit, semperque vigeat:

>

imperfectionis notam. Porro has duas voces ita accipio, ut multifariam referam ad diversas tempo1. Deus olim multifariam multisque modis lo- rum vices. Est enim graece uoXufjtepw : quod lioebit utus patribus per prophtes, 2. Extremis hisce ad verbum transferre, per mnltas partes. Quemadmodum fieri solet, quum in posterum plenius loqui ojyus loquutus est nobis per filium, quern constituit eredem omnium, per quern etiam saecula condidit. instituimus. lolutpn& vero diversitatem (meo iudicio) in forma ipsa dsignt. Quum nobis lo1. Deus olim, etc. Hoc exordium ad commen- quutum esse dicit, his postremis temporibus, itionem doctrinae Christi pertinet. Neque enim significat non amplius esse causam cur exspectatione verenter tantum excipiendam esse docet, sed in novae revelationis simus suspensi. Neque enim sola acquiescendum. Quo id melius intelligatur, particularis est sermo quem attulit Christus,, sed it and a est singulorum membrorum antithesis. Pri- extrema clausula. Hoc sensu, novissimum tempus am, filium Dei prophetis opponit: deinde nos et dies novissimos accipiunt apostoli. Atque id tribus: tertio variam ac multiplioem loquendi ra- etiam est quod intelligit Paulus quum scribit (1. Cor. >nem, quam Deus apud patres tenuit, postremae 10, 11), in nos fines aetatum incidisse. Quod si velationi, quae nobis per Christum allata est. Sed nunc postremum loquutus est Deus, hue usque prohac diversitate unum tarnen Deum nobis pro- gredi convenit: quemadmodum etiam quum eo pernit : ne quia putet legem cum evangelio pugnare, veneris, sistendus est gradus. Quorum utrumque 1 alium esse huius, quam illius autorem. Itaque cognitu valde necessarium est. Nam et Iudaeis summam huius propositionis teneas, haec tibi magnum erat impedimentum quod non reputabant Deum in aliud tempus distulisse pleniorem doctri;ura pingenda est: nam. Itaque lege sua oontenti non properabant Deus loquutus est ad metam. Ex quo autem Christus apparuit, conOlim per prophetas: Nunc per filium. trarium malum grassari coepit in mundo. Appetunt Tunc patribus: Nunc autem nobis. enim homines ultra Christum pergere. Quid enim Tunc multifariam : Nunc ut in fine temporum. est aliud totus papatus quam huius limitis transHoc iacto fundamento, consensus inter legem gressio, quern figit apostolus? Proinde siouti omnes eyangelium statuitur: quia Deus qui semper est invitt hoc loco spiritus Dei ut ad Christum usque i similis, et cuius sermo constans est, ac immobil perveniant: ita novissimum sermonem cuius meritas, utrisque communiter est loquutus. Sed no- minit, transsilire prohibet. Denique sapientiae nostrae ndum est inter nos et patres disorimen : quia terminus hie in evangelio looatur. iter olim apud eos sermonem temperavit quam idie apud nos. Ac primum quidem apud illos 2. Quern constituit haeredem. His encomiis ornat ophetis usus est: nobis vero proprium filium le- Christum, ut nos in eius reverentiam adducat. Nam tum constituit. Conditio igitur nostra in hac quum illi omnia subiecerit pater, ad eius imperium rte iam potior est. Porro in ordine prophetarum nos quoque pertinemus. Et simul indicat, nihil nsetur et Moses: ut sit unus ex eorum numro, inveniri posse extra ipsum boni, quum haeres sit li filio sunt longe minores. In modo quoque re- universalis. Unde sequitur, nos et miserrimos esse, lations exoellimus. Nam visionum et reliqui re- et bonorum omnium inopes, nisi ille nos suis opibus minis diversitas, quae fuit sub veteri testamento, iuvet. Porro hune honorem iure deberi filio Dei gumento erat, nondum statum esse, fixumque re- addit, ut omnium habeat potestatem, quia per ipsum men, quale rebus optime oompositis esse decet. omnia sint condita: quamquam haec duo Christo uo pertinet quod dicit, multifariam multisque tribuuntur diverso respectu. Per ipsum enim creatus od is. Eandem enim formam perpetuo usque in est mundus, quatenus aeterna est Dei sapientia: lern proBequutus esset Deus, si fuisset ilia numeris quae omnium eius operum ab initio directrix fuit. inibus absoluta. Sequitur ergo, varietatem fuisse Atque hinc colligitur Christi aeternitas. Fuisse

CAPUT I.

11

EPIST. AD HEBRAEOS

canam Dei maiestatem transfertur. Sed tarnen h) quae sensibus nostris conspicua sunt, apte ad Dei accommodantur, ut sciamus quid in Christo qu rendum sit, et quid nobis utilitatis afferat. N hoc quoque notandum est, non hie doceri frivo speculationes : sod tradi solidam fidei doctrina Quare debemus in usum nostrum haec Christi eloj applicare: sicuti ad nos relationem habent. Di igitur audis filium esse splendorem. paternae glori sic apud te cogita, gloriam patris esse tibi inrisibil donee in Christo refulgeat: ideo vocari character substantiae, quod patris maiestas sit recondita doi se veluti in imagine impressam ostendat. Qui 1 relatione non observata, altius philosophantur, frus se macrant, quia non tenent apostoli consiliu Neque enim hie tradere voluit quid simile in habeat pater cum filio: sed quemadmodum di fidem nostram aedificare cum fructu voluit: ut c camus, non aliter Deum nobis patefieri quam Christo. Tarn enim in Dei essentia immensus fulgor, ut oculos nostros perstringat donee irrad nos in Christo. Unde sequitur, nos caecutire lircem Dei, nisi in Christo nobis affulgeat. H: vere utilis est philosophia, ex serio fidei sensu experimento discere Christi excellentiam. Idem iam dixi) et de charactere sentiendum est. N; quum Deus per se nobis sit incomprehensibilis, filio demum eius forma nobis apparet. Ergo <TO yaa|xa hie nihil aliud significat quam lumen visib aut a refulgentiam, cuius oculi nostri sint capaci et x Paxt*)Pj vivam formam ocoultae substanti Priore voce admonemur, extra Christum nihil ei lucis, sed meras tenebras. Nam quum Deus un lux sit, qua nos omnes illuminari oportet, hao ta tum irradiatione (ut ita loquar) se in nos diffuni Secundo admonemur, vere et solide Deum in Chri cognosci. Neque enim obscura est vel adumbri 3. Qui quum sit splendor gloriae, et character eius imago duntaxat: sed expressa effigies qi substantiae eius, portetque omnia verbo suo potenti, ipsum refert, quemadmodum nummus matricem cut peccatorum nostrorum purgatione per se ipsum facta, quo percussus est, formam. Quamquam plus etii consedit in dextera magnific&ntiae in excelsis. dicit apostolus: nempe patris substantiam quoda modo Christo insculptam esse. Nomen orcoaxaaei 3. Qui quum sit splendor gloriae. Haec partim quod ego alios sequutus, verti substantiam (u de divina Christi essentia, partim de ipso carne iudicio) non esse vel essentiam patris dnott, e nostra induto praedicantur. Nam quod vocatur personam. Nam illud absurde diceretur, Dei ess< splendor gloriae, et c h a r a c t e r s u b s t a n t i a e , di- tiam in Christo impressam esse: quum eadem i vinitatis est proprium: alia ad humanam quoque et quidem simplex utriusque essentia. Sed v < naturam pertinent. Omnia tarnen ad commendan- apteque dicitur, quidquid proprium habet pater, dam Christi dignitatem sunt posita. Porro eadem Christo expres8um esse: ut qui hunc tenet, qu: ratione filius splendor gloriae dicitur, et substantiae quid in patre est, simul teneat. Atque in hac sig: character. Utraque loquutio translatitia est. Nam ficatione orthodoxi patres hypostasin usurpant: de tantis rebus tamque reconditis nihil potest dici, triplex in Deo sit, unica vero obda. Et Hilari nisi similitudine a creaturis mutuo sumpta. Quare passim latinum nomen substantiae pro perso non est quod nimis subtiliter disputemus qualiter accipit. Caeterum etsi hic non est propositus ape filius qui unam cum patre essentiam habet, splendor tolo, disserere qualis in se sit Christus, sed quale sit ex illius lumine refulgens. Fatendum est, im- se nobis re ipsa declaret: tarnen Arianos et Sabi proprium quodammodo esse quod a creaturis ad ar-

eniin prius oportet quam per ipsum mundus crearetur. Quod si diuturnitas temporis quaeritur, nullum invenietur principium. Neque hoc eius derogat potestati, quod per ipsum dicitur creatus mundus: quasi non ipse creaverit. Haec usitata est loquendi ratio, patrem vocari creatorem : quod autem quibusdam locis additur, per sapientiam, vel sermonem, vel filium, perinde valet ac si ipsa sapientia creatrix nominaretur. Sed interea personalis distinctio notatur, non tantum respectu hominum, sed ut est in Deo ipso, inter patrem et filium. Unitas ergo essentiae facit ut quidquid essentiale in Deo est, tarn patri quam filio competat: deinde ut quidquid Bimpliciter Deo competit, utrique sit commune. Sed hoc non impedit quin utrique personae sua sit proprietae. Nomen vero h a e r e d i s Christo in carne manifestato tribuitur. Nam quaterius homo factus eandem nobiscum induit naturam, haereditatem hanc accepit : idque, ut nobis recuperaret quod pordideramus in Adam. Hominem enim quasi filium Deus constituerat initio, bonorum omnium suorum haeredem. Sed per peccatum a Deo alienatus primus homo, se et posteritatem suam, tarn Dei benedictione quam bonis omnibus privaverat. Tunc ergo incipimus iure frui Dei bonis, quum nos Christus, qui universalis est haeres, in societatem suam admittit. Nam ideo ille haeres, ut non suis opibus ditet. Quin hoc elogio nunc eum ornat apostolus ut sciamus nos sine ipso bonorum omnium esse inopes. Si omnium in masculino genere accipias, hue spectabit membrum istud: debere nos Christo subiectos esse, quia illi a patre dati simus. Sed ego potius in neutro genere lego: ut significet lgitima coeli et terrae omniumque creaturarum possessione nos arceri, nisi Christo communicemus.

CAPUT I. nos satis confutat, quum Christo vendicat quae ius sunt Dei, et simul duas in patre et filio tinctas hypo8ta8eis nott. Nam hinc oolligimus, am esse unum cum patre Deum, et proprietate lilominus distiogui: ita ut sua cuique subsistentia
istet.

14

Portetque omnia. Portare hic pro tueri acciur, facereque ut in suo statu maneant oreatu. Intelligit enim omnia mox oasura, nisi eius tute sustinerentur. Quamquum pronomen denstrativum atoc tarn de patre quam de filio >oui potest: verti enim potest, vel ipsius, vel. e. Quia tarnen secunda expositio magis est reta, et optime quadrat contextui: ego earn libenamplector. Ad verbum est, verbo potentiae. 1 genitivus more hebraico epithetum valet. Nam id n.onnulli ita torquent, Christum omnia sustie verbo patris, hoc est, se ipso qui verbum est: il habet coloris. Deiude nihil opus est tarn eta expositione. Neque enim solet Christus voi ^jJia, sed X6yo. Quare verbum hie simpliir nutum significat. Et sensus est, Christum, solo nutu totum mundum conservt, non tarnen usasse munus peragendae nostrae purgationis. Lue hoc secundum est membrum doctrinae, quae hac epistola tractatur. Status enim totius disationis in his duobus capitibus versatur: Chris, quia summa autoritate praeditus est, prae libus aliis esse audiendum: et quia morte sua patri reconciliavit, veteribus sacrificiis finem i06uis8e. Ideo prima haec sententia, quum sit eralis propositio, etiam bimembris est. Porro im dicit, per se i p s u m , subaudienda est antisis : quod legis mosaicae umbris ad id non fuerit tus. Praeterea discrimen inter ipsum et levi8 sacerdotes ostendit. Nam et hi dicebantur cata expiare: sed haue vim aliunde mutuabantur. ique excludere voluit omnia alia media, vel linicula, quum purgationis et pretium et virtui in Christo statuit. Consedit in dextera. Ac si diceret, salute hoibus parta in mundo, receptus est in gloriam lestem, ut omnia gubernet. Hoc autem subiocit, indicaret non esse temporariam salutem, quam is acquisivit. Nam alioqui potestatem metiri imus ex praesenti adspectu. Christum ergo non ) minoris faciendum admonet quia oculis non latur: sed potius hune esse cumulum eius gloi, quod receptus est ac evectus in summum: i .imperii fastigium. Nam dextera per similiinem ad Deum transfertur, qui neque inclusus loco, nee latus habet vel dextrum vel sinistrum. sio itaque Christi nihil aliud est quam regnum, d illi a patre datum est, ac poteetas ilia cuius iinit Paulus (Philip. 2, 10), ut in nomine eius ie genu flectatur. rgo sedere ad patris dex-

teram, nihil aliud est quam gubernare vice patris: qualiter soient principum legati, quibus libera rerum omnium potestas est concessa. Et ideo additum est epithetum t n a g n i f i c e n t i a e : deinde, in excel s is: ut significet collocatum esse in excelso throno Christum, unde maiestas Dei refulgeat. Ergo sicuti amandus est redemptionis nomine, ita in hac magnificentia adorandus. 4. Tanto praestantior angelis foetus, quanto excellentius prae ipsis sortitus est nomen. 5. Oui enim unguam angelorum dixit: filius meus es tu, ego hodie genui te? Et rursus: ero Uli in patrem, et ipse erit mihi in fflium ? 6. Kursus autem quum introducit im in orbem, dicit: et adorent eum oinnes an- * gli Dei. 4. Tanto praestantior. Postquam Christum Mosi et reliquis omnibus praetulit, nunc angelis; etiam comparando, gloriam eius magis amplificat. Tritum erat apud Iudaeos, legem per angelos esse datam: audiebant quae passim de ipsis in scriptura leguntur honorifice dicta: et ut mire in superstitionem proclivis est mundus, angelos nimium extollendo, Dei gloriam obscurabant. Ergo, opportuit ipsos cogi in suum ordinem, ne Christi splendori obstarent. Ac primum ex nomine argumentatur, Christum longe supra eos excellere, quia vocetur filius Dei. Hoc autem titulo Christum fuisse insignitum probat duobus scripturae testimoniis: quorum utrumque excutiendum nobis est: deinde summam rei colligemus. 5, Filius meus es tu. Non est negandum quin de Davide hoc praedreetur: nempe quatenus Christi personam sustinuit. Ergo quae habentur in hoc psalmo, in Davide oportuit adumbrari: sed in Christo sunt expressa. Nam quod multis hostibus circumciroa domitis, regni sui fines ampliavit ille: fuit aliqua huius promissionis adumbratio, Dabo tibi gentes in haereditatem. Sed quantulum hoc fuit prae amplitudine regni Christi, quae ab oriente in occidentem usque patet? Eadem ratione filius Dei Tocatus fuit: hoc est, peculiariter a Deo selectus ad res egregias gerendas. Sed haec viz modica scintilla fuit eius gloriae, quae in Christo refulsit, cui pater imaginem suam insculpsit. Ita nomen filii eingulari praerogativa in solum Christum cornpetit: nee potest in alium quem vis transferri quin profanetur. Hunc enim et neminem alium signavit pter. Sed parum adhuc firmum etiam hoc modo videtur argumentum apostoli. Unde enim Christum superiorem esse angelis con tendit, nisi quia nomen habet filii? Quasi vero non sit hoc illi commune cum principibus, et quicunque potestate eminent: de quibus scriptum est: vos dii estis, et filii excelsi omnes. Quasi non honorificentius de toto Israele

15

EPIST. AD HEBRAEOS imperium filio cuius illic fit mentio, destioatu asseritur imperii perpetuitas. Constat autem ex verso, regnum Solomonis angustis finibus fu inclusum: et adeo non fuisse diuturnum, ut sti post eius mortem accisum, aliquanto post tern] conciderit. Atqui in psalmo citantur testes sa luna, iuratque Dominus, quamdiu in ooelo fulgeb regnum illud staturum incolume. Contra vero : num Davidis brevi temporis spatio collapsum, dem promis interiit. Deinde ex compluribus phetarum locis colligere promptum est, illam missionem nunquam aliter quam de Christo fi aeeeptam: ut cavillari nemo queat, esse istud no< commentum. Nam et inde invaluerat vulgo s Iudaeos hie usus, ut Christum appellarent fil Davidis. 6. JRursus autem quum introducit filium. N alia ratione Christum supra angelos attollit: < iubeantur angeli ipsum adorare. Sequitur ei ipsorum esse caput ac prineipem. Verum vi possit perperam hoc ad Christum torquere ( simpliciter de Deo praedioatur. Si respondea ' Christum esse Deum aeternum, ideoque iure eum eompetere- quaeeunque Dei sunt: nondum nibus satisfactum erit. Parum enim ad rei du probationem valeret, ex oommunibus Dei elogii hac causa argumentari. Agitur enim de Chi in oarne manifestato : et nominatim dicit apostt ita loquutum spiritum, quum introducitur in orb quod non esset vere dictum, nisi proprie psal de Christi manifestatione disserat. Et sane ita exordium enim psalmi exhortatio est ad laetiti Neque Iudaeos alioquitur David: sed totam ter usque ad insulas: hoc est, transmarinas regio Ratio ponitur: quia Dominus regnabit. Si de totum psalmum percurras, nihil aliud videbis q regnum Christi, quod ab evangelii publicatione pit. Neo aliud est argumentum psalmi quam vi solenne diploma, quo in eius regni possessio mittitur Christus. Porro quae laetitiae materit eius regno, nisi toti mundo salutare foret, hoc tarn gentibus quam Iudaeis? Quamobrem apte apostolus quum dicit ipsum introduoi in ort quia scilicet illic eius ad homines adventuB dei bitur. Caeterum vox hebraica, pro qua hie ang reddidit, est Elohim, quae et deos signifioat. minime dubium quin de angelis loquatur propl quia sensus est, nullam esse tarn sublimem pc tiam quae non subiici debeat huius regis imp cuius adventus totum orbem exhilarare debet. 7. Et ad angelos quidem dicit. Qui facit am suos spiritus, et ministros suos flammam ignis. 8. Filium vero, Tkronus tuus o Deus in saeeulum sae, virga directionis, virga regni tui. 9. Bikxisti i

loquuius Bit propheta, quum dixit (lerem. 31, 9), Primogenitum Dei. Nam filii appellatio passim ill! tribuitur. Quin etiam angelos ipsos David alibi nominat Dei alios, Psal. 89, 7; Quis similis, inquit, lebovae inter alios Elohim? Responsio est facilis, principes secundum quid vocari hoc nomine: in Israele designari communem electionis gratiam: angelos vocari deorum filios figurate, propterea quod spiritus sint ooelestes, et qui in beata immortalitate gustum aliquem habent divinitatis. Yerum quum David sine adiectione se in Christi persona Dei filium appellat, singulare quiddam dsignt, et honore tarn angelorum quam principum, nedum totius Israelis excellentes. Alioqui impropria esset ac inepta loquuti, si per excellentiam vocaretur Dei filius qui nihilo plus, haberet quam alii. Eximitur enim ex grege et numro aliorum. Quum itaque exclusive hoc dictum sit de Christo: Filius meus es tu: sequitur nulli angelorum con venire talem honorem. Si quis rursum excipiat Davidem quoque hoc modo supra angelos evehi: respondeo, nihil esse absurdi si angelis praeferatur, quatenus imago est Christi: quemadmodum nulla fiebat angelis injuria, quum summ us sacerdos, mediator vocabatur qui peccata expiaret. Neque enim id habebant proprio iure: sed quum referrent Christi regnum, nomen quoque ab ipso mutuabantur. Quin etiam sacramenta, quum res sint per se mortuae, insigniuntur titulis quos angeli sibi absque sacrilegio non arrogarent. Hinc apparet validum esse argumentum a lii nomine. De generatione sie breviter habendum est: relative hoc loco aeeipi. Frivola enim Augustini argutia est, qui hodie aeternum et continuum fingit. Christus certe aeternus est Dei filius: quia sapientia eius est ante tempus genita. Sed hoc nihil ad praesentem locum, ubi respectus habetur ad homines : a quibus agnitus fuit Christus pro filio Dei, postquam eum pater manifesta vit. Haeo igitur declaratio, cuius etiam Paulus meminit ad Romanos cap. 1, 4, species quaedam fuit aeternae (ut ita loquar) generationis. Nam arcana ilia et interior, quae praecesserat, hominibus erat incognita: nee in rationem venire poterat, nisi earn pater visibili revelatione approbasset. Ero Uli in patrem. In hoc etiam secundo testimonio valere debet ilia observatio: tametsi designetur hie Solomo, qui alioqui erat angelis inferior, tarnen ipsum ex communi omnium ordine segregari, quum Deus se promittit illi fore in patrem. Neque enim illi in patrem futurus erat tanquam uni ex Abrahae filiis, aut uni ex principibus : sed tanquam ei qui reliquos omnes supereminet. Privilegio igitur eodem, quo filius constituitur, omnes alii excluduntur a pari honore. Porro non aliter id de Solomone esse dictum, nisi quatenus Christum figurabat, patet ex loci contextu. Nam et totius mundi

CAPUT I. m et odisti iniquitatem, propterea unxit te Deus, us tuus, oleo laetitiae prae consortiums tuis. 7. Ad anglos guident. Ad angelos, pro de felis. Sed locus, quem citt, videtur in alienum s um trahi. Nam quum illic David ordinem cribat, quem in mundi administratione cernimus, il certius est quam hic fieri mentionem ventoD, quos dicit a Domino fieri nuntios, quia pro soribus illis utatur: quemadmodum fulminibus D terram perlustrat, quam celeres et expedites obeunda sua iussa ministros habeat, ostendit. lil hoc ad angelos pertinet. Quidam ad allegoriam fugiunt, quasi apostolus apertum et literalem (ut ant) sensum allegorice de angelis exponeret. autem magis placet hoc testimonium sic adtum esse, ut per similitudinem angelis accomletur, hoc modo, David angelis compart ventos, hic in mundo idem exerceant officium quod in o angeli : sunt enim venti quasi visibiles spiritus. sane quemadmodum Moses in creatione mundi turn ea commmort quae sub sensus nostras ant, et tarnen vnlt superiora etiam intelligi: sic rid in ilia mundi et naturae descriptione, quasi abula nobis depingit quod etiam ex ordine coeL intelligendum est. Quare argumentum a simili i puto, quum ad angelos transfert apostolus quod prie de ventis dictum est. 8. Ad filium vero. Fatendum est quidem de >mone hune psalmum fuisse compositum instar halamii: quia illic celebratur eius coniugium i filia regis Aegypti. Sed negari rursus non ist quod hic refertur, multo esse excelsius quam in Salomonem competat. Iudaei ne cogantur Dscere Christum esse Deum, cavillantur dici mum Dei, vel snbaudiendum esse verbum stabi. Ita secundum priorem expositionem, nomen > N vertendum foret t h r o n u s tuus, in genitivo . thronus Dei. Altera expositio fingifc orationem otivam. Yerum apparet eos quaerere mera efa. Quisquis ergo composito animo, et citra ndi Studium hunc versum leget, non infitiabitur siam vocari Deum. Nee est quod exoipias nomen poni angelis et iudicibus promiscuum. Nusquam i legitur uni et simplioiter attributum, nisi soli Praeterea ut de voce non pugnem, cuius nus in perpetuum stabilis praedicabitur, nisi IB Dei: Ergo regni perpetuitas testimonium est initatis. Postea sceptrum regni Christi vocatur trum reotitudinis. Cuius rei in Solomone quaefuerunt lineamenta, sed obscura: quatenus cet iustum et aequitatis studiosum regem se istitit. Sed rectitudo in regno Christi latius t; quia scilicet evangelio suo, quod sceptrum est ituale, nos in Dei iustitiam reformat. Idem et ' Calvini opera. Vol. LV.

18

de directione iustitiae sentiendum. Ideo enim quia diligit, facit ut in suis regnet. 9. Propterea unxit. Hoc quidem vere de Solomone dictum fuit: qui ideo rex creatus est quod Deus ipsum reliquis fratribus praetulit, qui alioqui aequales erant, et perinde ut ipse, regis filii. Sed hoc in Christum magis proprie competit, qui nos sibi adopta vit consortes, tametsi iure proprio non eramus. Unctus autem fuit supra nos omnes, quia sine mensura, nos autem ad certam quisque portionem, prout singulis ipse dietribuit. Deinde nostra causa unctus fuit, ut hauriamus omnes ex eius plenitudine. Quare ipse Christus, nos ab eo Christian!, quasi rivuli a fonte. Quia vero unctionem hanc in came sua recepit Christus, ideo dioitur hie unctus a Deo suo. Absurdum enim esset Deo subiici, nisi humanae naturae respectu. 10. Et tu ab initio, Domine, terrain fundasti: et opera manuum tuarum sunt coeli. 11. Jpsi peribunt, tu autem permanes: et omnes quasi vestimentum veterascent, 12. Et tanguam amktum involves eos, et tnutbuntur: tu autem idem es, et anni tui non deficient. 13. Ad quern vero angelorum dixit unquam: Sede a dextris meis, donee ponam inimicos tuos seabellum pedum tuorum? 14. Annon omnes sunt administratorii spiritus, qui in Ministerium emittuntur, propter eos qui haereditatem capiunt salutis? 10. Et tu ab initio. Hoc testimonium prima specie ad Christum inepte trahi videri posset, praesertim in causa dubia qualis hie tractatur. Neque enim disputatio est de gloria Dei, sed quid proprie Christo conveniat. Atqui nulla illic Christi mentio, sed nuda proponitur Dei maiestas. Fateor quidem, toto psalmo non nominari Christum: sed palam est ita designari, ut nemo dubitet, ex professo nobis commendari eius regnum. Itaque accommodanda sunt eius personae quaecunque illic habentur. Non enim hoc nisi in Christo impletum est, Tu exsurgens misereberis Sion, ut timeant gentes nomen tuum, et omnes reges terrae gloriam tuam. Item, quum populi congregati fuerint simul, et rgna ut serviant Domino. Frustra certe hunc Deum per quern totus mundus in unam fidem ac Dei oultum coaluit, nisi in Christo quaeremus. Ergo reliqua etiam, quae in psalmo continentur, apte quadrant Christi personae: atque hoc inter alia, quod Deus est aeternus, coeli et terrae creator: quod illi perpetuitas tribuitur ab omni mutatione exempta, quo et eius maiestas extollitur in summum fastigium, et ipse ab ordine omnium creaturarum eximitur. Quod David coelos perituros docet, ita quidam resolvunt, etiamsi ita contingeret: quasi nihil affirmet. Verum quid opus est hac coacta expositione, quum sciamus creaturas omnes vanitati esse subiectas? Quorsum enim re2

19

EPIST. AD HEBRAEOS Nam hac parte superiores sunt corporeis oreal Sed XeiToupyfa quam ipeis continuo post assij cogit eos in ordinem: utpote quae opposita est minio. Idque expressius dclart quum dici ministerium. Prius enim epithetum perinde ac si dixisset esse officiarios. Ministri vero ne humilius est ac abieotius. Est quidem hono servitus quam iniungit Deus angelis: hoc ti ipso quod serviunt, patet longe dispares esse Ch qui Dominus est omnium. Si quis obiieiat, Chri similiter vocari compluribus locis et servum ef nistrum, nee Dei modo, sed nostrum quoque, so in promptu est, non esse hoc naturae, sed vi tariae exinanitionis, quemadmodum testatur Pi (Philipp. 2, 7) : et interea manere illi nihilon illibatum su um principatum. Contra autem an in hune finem creatos esse ut serviant, total eorum conditionem ministerio contineri. Ergo num est discrimen: quia quod his naturale Christo est quasi adventitium, carnis nostrae ( induit respectu. Quod illis est necessarium, sponte subiit. Praeterea sic minister est Chr ut nihil illi ex imperii maiestate decedat etia carne. Ex praesenti loco eximiam consolatii percipiunt fidles, quum ministros sibi attribu diunt coelestes exercitus, ut salutem ipsorum curent. Est enim non vulgare divini in nos ai pignus, habere illos nostra causa assiduos in o Hinc etiam manat rara fidei confirmatio, quod nostra talibs praesidiis munita sit extra periov Optime ergo infirmitati nostrae consulit Deus c tales dat nobis adiutores qui Satanae nobisour sistant, suamque operam modis omnibus imper ad nos tuendos. Sed hoc benefioio electos peculiariter dignatur. Ergo ut angeli nostri Christi membra nos esse oportet. Quamquam sent exadverso obiici scripturae testimonia: constat reproborum etiam causa angelos intei emitti. Nam apud Danielem (10, 20) comm rantur angeli Persarum et Graecorum. Sed spondeo, ita angelorum ope illos fuisse adiuto Dominus hoc modo populi sui salutem promoi Successus enim et victoriae, quas obtinebant, se ad ecclesiam tanquam ad scopum suum refereba Hoc certum est, quia exsulamus a regno De peccatum, nullam nobis cum angelis esse cornu cationem, nisi reconciliatione per Christum f idque in scala, quae in visione patriarohae ] proposita fuit, cernere licet.

novatio, quam coeli quoque veluti parturientium desiderio exspectant, nisi quod ad interitum nunc inclinant? Caeterum perpetuitas Christi, quae bio commendatur, eximiam affert pus consolationem, quos eius fore participes psalmus tandem concludit. Quemadmodum Christus se et sua corpori suo communicat. 13. Ad quern vero angelorum. Rursus alio testimonio Christi praestantiam extollit: ut in de pateat quantum emineat supra angelos. Locus est ex Psalmo 110,1, qui nonnisi de Christo exponi potest. Nam quum regibus nefas fuerit attingere sacerdotium, teste Uziae lepra: et constet neque Davidem, neque alium quempiam ex regni successoribns sacerdotem fuisse ordinatum: sequitur, tarn novum, regnum quam novum sacerdotium hie induci, quum idem rex et sacerdos constituitur. Praeterea aeternitas sacerdotii in solum Christum competit. lam initio psalmi collocatur ad Dei dexteram. Quae loquutio (ut iam dixi) perinde valet ac si daretur illi secundus a patre locus. Est enim metaphora, quae significat ilium patris esse vicarium, et primarium legatum in potestate exercenda, ut pater* regnet par manum eius. Nemo est angelorum qui tarn honorificam personam sustineat. Ergo longe omnibus praecellit Christus. Donee ponam. Quoniam nunquam desunt hostes Christo qui regnum eius oppugnent, videri posset non esse extra periculum : praesertim quum polleant magnis viribus qui illud evertere moliuntur, varias habeant artes, furioso rursum impetu omnia conentur. Certe si reputemus quae sunt ante oculos, "videtur subinde ruiturum Christi regnum. Sed haec promissio metum nobis omnem adimit, quod nunquam detrahetur Christus ex sua sede: quin potius hostes suos omnes prosternet. Duo igitur haec notanda sunt, nunquam quietum fore Christi regnum, sed multos fore illi infestos a quibus turbetur: deinde quidquid agant hostes, nunquam praevalituros : quia Christi sessio ad patris dexteram non est temporaria, sed usque ad finem mundi. Itaque omnes qui eius imperio se non submiserint, proterendos esse et pedibus eius calcandos. Si quis autem roget an tunc finiendum sit Christi regnum quum hostes suos proBtraverit : respondeo, perpetuum quidem fore, sed eo modo quem Paulus dclart prioris ad Corinthios capite 15, 25. Sic enim habendum est, Deum tunc nobis in se ipso appariturum, qui nunc in Christo tntum vult cognosci. Neque tarnen desinet Christus caput esse hominum et anglorum: neo propterea quidquam ex eius honore minuetur. Verum huius quaestionis solutio ex eo loco petenda est. 14. Annon omnes. Quo melius eluceat comparatio, nunc subiicit qualis sit conditio angelorum. Quod S p i r i t u s vocat, id quidem est excellentiae.

CAPUT IL
1. Quamobrem oportet nos magis atiender quae audivimus, ne quando diffluamus. 2. Si qui per angelos enuntiatus erat sermo, firmus fit

CAPUT IL

22

ris transgressio et indbedientia instant accepit re-poenis additur, expositive intelligi debet, quia doctrinonem mercedis: 3. Quomodo nos effugiemus tarda nam minime inanem vel irritam esse constat, cuius ecta sahtte? quae quum initio coepisset enarrari Deus vindicem se ostendit. Dominum, ab Us qui audierant, erga nos confvrmata 3. Tanta neglecta salute. Non tantum evangelii : 4. Simul attestante Deo, signis et prodigiis et reiectio, sed etiam neglectus gravissimam poeuam ubus variis et distributionibus spirus sandi, meretur: nempe pro magnitudine gratiae quae illio ndum eins voluntatem. offertur. Ideo dicit, tanta salute. Deus enim dona sua vult a nobis pro dignitate aestimari. Ergo quo 1. Quamobrem oportet. Iam dclart quorsum pretiosi ora sunt, eo foedior est nostra ingratitudo, tenus spectaverit, Christum cum angelis com- si pretium suum apud nos non habent. Denique indo: nempe ut eius doctrinae summam autori- quantus est Christus, tarn severa erit Dei vindiota m comparet. Nam si lex, quae per angelos data in omnes evangelii contemptores. Et observa salutis non debuit contemptim recipi, et eius trans- nomen hie metonymice ad doctrinam transferri. isio graribus poenis sancita fuit: quid futurum Quia sicuti non aliter Dominus salvos vult fieri inquit, evangelii contemptoribus, quod et filium homines quam per evangelium: ita ipso neglecto habet autorem, et tot miraoulis fuit confirma- respuitur omnis Dei salus: potentia enim Dei est ? Haec summa est, quo maior est Christi in salutem credentibus. Ergo qui alibi salutem litas quam angelorum, eo plus reverentiae deberi quaerit, vult earn consequi alia quam Dei virtute: igelio quam legi. Ita ab autoris persona doc- quod nimiae est dementiae. Hoc vero encomium am oommendat. Si cui autem videatur ab- non modo ad evangelii commendationem valet, sed lum, quum utraque dootrina, tarn legis quam est eximia fidei nostrae fultura: quia testatur verigelii, ex Deo sit, alteram alteri praeferri, quasi bum minime esse inane, sed in eo contineri certam posthabita imminuatur Dei maiestas: responsio salutem. is est, semper quidem aeque audiendum quoties Quae quum initio. Hie filium Dei primum itur: quo tarnen plenius se nobis manifestt, evangelii praeconem angelis opponit, et simul antilum esse ut pro modo revlationis simul crescat cipatione utitur ad tollendam dubitationem, quae >r, et obediendi studium. Non quod Deus se multi8 obrepere poterat. Neque enim edocti erant minor sit uno tempore quam alio: sed quia ore Christi ipsius: quern magna ex parte nunquam eius magnitudinem non aequaliter semper agno- viderant. Si ergo solos homines intuiti essent, quoiU8. Exoritur etiam hie quaestio, annon lex rum magisterio adducti erant ad fidem, minoris n data sit per manum Christi. Quod si ita est, fecissent quod ab Ulis didicerant. Ergo admonet tur absurdum esse argumentum apostoli. Re- apostolus, a Christo nihilominus profectam esse ideo, in hac comparatione haberi rationem hinc doctrinam, quae sibi per aliorum manus fuit traltae, illinc manifestae revlationis. Iam quum dita. Dicit enim fuisse Christi discipulos, qui a ege ferenda Christus obscure se et quasi sub Christo sibi mandata fideliter pertulerint. Ideo verIuoris insinuaverit : non mirum est si praeterita bum c o n f i r m a n d i usurpt: ac si diceret, non mentione, dicatur per angelos allata. Neque fuisse rumorem sparsum sine capite, vel a dubiae l palam illio apparuit. At vero in evangelii fidei testibus, sed qui graves habeat autores. CaeQulgatione conspicua fuit eius gloria, ut iure terum hie locus indicio est, epistolam a Paulo non fuisse compositam. Neque enim tarn humiliter loqui eatur eius autor. Ne quando diffluamus. Si mavis, praeterfluamus. solet ut se unum fateatur ex apostolorum discipulis: mquam in ea re parum est momenti: quia ex neque id ambitione, sed quia improbi eiusmodi ;heto verus sensus colligi potest. Nam a t t e n - praetextu, tantundem detrahere eius doctrinae moliee et praeterfluere sunt opposita. Prius significat bantur. Apparet igitur non esse Paulum qui ex inere, secundum vero instar cribri aut pertusi auditu se habere evangelium scribit, non autem ex effundere quidquid iniectum est. Neque enim revelatione. 4. Simul attestante. Praeterquam quod habem opinionem probo qui pro interire accipiunt, iter dicitur seoundi Samuelis 14, 14, Omnes bant a alio Dei apostoli quod praedicarunt, Dominus nus, et quasi aqua dilabimur. Potius (ut dixi) etiam miraculis tanquam solenni subscriptione, eorum ideranda est antithesis inter retentionem et pro- praedicationem approbavit. Ergo iniuriam faciunt mem. Nam attenta mens similis est vasi bene non tantum verbo Dei, sed etiam operibus, qui non reverenter amplectuntur evangelium quod taliructo: vaga autem et ignava, perforato. 2. Firmus fuit. Hoc est, obtinuit pondus suum : bus testimoniis commeudatur. Tribus nominibus Deus fidem illi asseruit. Quod ex sanctionibus miracula dsignt ad maiorem amplificationem. Porro us patet: quia nemo impune oontempsit legem. s i g n a ideo vocantur, quod hominum mentes exJ firmitas haec autoritatem significat: et quod d citant ad considerandum altius quiddam quam quod
2

'-

23

EPIST. AD HEBRAEOS

verum sua defectione promeruit ut dominio hex dicaretur. Haec enim iusta in beneficiario ing tudinis poena est, ut Dominus, quem agnoscei dbita fide colre rcust, iure prius a se oon< eum spoliet. Ergo simul atque Adam se per catum a Deo alienavit, bonis omnibus, quae aeeep merito privatus est. Non quod usum perdid sed quia ius legitimum retinere non potuit postq Deum reliquerat. In usu etiam ipso Dens e exstare privationis voluit: quale est quod be] ferociter in nos insurgunt, et quae nostrum spectum revereri debuerant, sunt nobis formidab quod ad obsequium aliae nunquam, aliae vix suescunt: quod nocent varus modis: quod 1 culturae non respondet: quod coelum, aer, mar alia nobis saepe infesta sunt. Verum ut oi creaturae in offioio snbiectionis manerent, quid tarnen usurpant fllii Adae, illis in furtum imput: Quid enim suum esse dicent, quum ipsi Dei sint? Hoc iaoto fundamento, patet istam Dei l ficentiam nihil ad nos pertinere, donee per Chris restitutum fuerit ius quod in Adam perdidi Qua ratione docet Paulus (1. Tim. 4, 5), sancti I nobis cibos per fidem. Et alibi pronuntiat infi bus nihil esse mundum, quia pollutam hab conscientiam. Hoc est quod habuimus initio h epistolae, Christum a patre ordinatum esse haere 5. Non enim angelis subiecit orbem futurum, de universorum. Certe totam uni haereditatem v < quo loquimur. 6. Testatus est autem quidam alicubi, cando, reliquos omnes excluait tanquam alii dicens: Quid est homo quod memor es eius? aut Et merito: exsulamus enim omnes a regno filius hominis, quod visitas eum? 7. Minuisti eum Quae ergo suis domesticis alimenta destinavit paululum ab anglis: gloria et honore coronasti eum, nos rapere fas non est. At Christus, per quei et constituisti eum super opera manuum tuarum: familiam cooptamur, simul in societatem iuris 8. Omnia subiecisti sub pedUms eius. Subiiciendo nos admittit, ut toto mundo cum Dei benedict certe Uli omnia, nihil reliquit non subiectum. Atqui fruamur. Unde et Paulus fide docet (Rom. 4, nunc nondum videmus Uli omnia subiecta: 9. Iesum Abraham factum esse haeredem mundi: quat autem qui pendulum imminutus fuit ab angelis, in- scilicet in Christi corpus insitus fuit. Quod e tuemur propter passionem mortis gloria et honore coro-omni Dei beneficentia arcentur homines, donee natum: ut gratia Dei pro omnibus gustaret mortem. Christum facti compotes fuerint: sequitur, domii illud, cuius psalmus meminit, nobis periisse in Ac 5. Non enim angelis. Alio argumento rursus ideoque de integro oportere nobis donationem probat obediendum Christo esse: quia illi pater staurari. Porro instauratio a Christo tanqua: totius orbis imperium, contulit, a quo honore procul capite inoipit. Non est ergo dubium quin respi absunt angeli. Unde sequitur, nihil angelicum de- in ipsum debeamus quoties agitur de hominis ] bere esse impedimento quominus is, qui primatum cipatu in omnes creaturas. Hue quoque per solus tenet, emineat. Bed primo loco excutiendus quod nominatim dixit apostolus, orbem f u t u r est psalmus quern adducit: quia videtur inepte ad accipit enim pro renovato. Quod ut olarius Christum trahi. Commmort illic David bnficia, concipiamus animis duplicem mundum: prie quibus humanuni genus prosequitur Deus. Post- vetnstum qui peccato Adae corruptus est: alte quam enim in coelo et stellis consideravit Dei po- ordine posteriorem, ut est per Christum instaur: tentiam, ad homines descendit, in quibus peculiariter Status enim primae creationis obsolevit, et una apparet mirabilis eius bonitas. Ergo non de uno homine ceoidit quoad ipsum hominem. Ergo qi quopiam homine loquitur, sed de universis. Re- nova fiat restitutio per Christum, psalmus hie lo spondeo, hoc totum non obstare quominus restringi non habebit. Nunc apparet non vocari orbem debean-t istae sententiae ad Christi personam. Pateor turum duntasat qualem e resurrectione sperai quidem initio collooatum fuisse hominem in posses- sed qui coepit ab exordio regni Christi: com sione muhdi, ut omnibus Dei operibus praeesset: apparet: p r o d i g i a autem, quod novum aliquid et inusitatum continent: virtutes, quod Dominus in illis singulare et extraordinarium virtutis suae specimen edit. In vocabulo attestandi, notatur rectus miraculorum usus, nempe quod stabiliendo evangelio servire debent. Fere enim omnia quibuscunque saeculis dita fuerint miracula, hunc finem habuisse reperiemus, ut verbi Dei essent sigilla. Quo magis praepostera est papistarum superstitio, qui fictitia sua miracula ad veritatem Dei labefactandam detorquent. Goniunctio at>v vel simul, hunc habet sensum, nos in fide evangelli confirmari sjmphonia quadam Dei et hominum: quoniam miracula Dei quasi testimonii vice cum hominum voce consentiant. Addit s p i r i t u s s a n c t i d i s t r i b u t i o n e s , quibus etiam ornata fuit evangelii doctrina, cuius appendices fuerunt. Quorsum enim distribuit Deus spiritus sui dona, nisi partim ut illius prmulgandae adiumenta essent, partim vero ut admiratione pernio verent hominum animos ad obsequendum? Unde Paulus dick, linguas esse in sign urn infidelibus. Farticula, s e c u n d u m eius v o l u n t a t e m , admonet virtutes istas, quarum meminit, non posse adscribi nisi Deo: nee temere fuisse ditas, sed certo eius consilio, ut evangelii fidem obsignarent.

CAPUT II. mtum vero snum habebit in ultima redemptione. leterum cur nomen Davidis suppresserit, mihi non nstat. Gerte q u e n d a m non contemptim, sed noris causa, tanquam unum ex prophtie vel issicis scriptoribus appellat. 7. Minuisti eum paululum ab angelis. Nunc in rborum expositione emergit nova difficultas. lam idem ostendi locum apte exponi de filio Dei: ] nunc videtur apostolus verba trahere in diverm sensum quam intollexerit David. Nam pax& videtur ad tempus referre, ut sit paulisper, et minutionem intelligit quum exinanitus fait Chris3: et gloriam ad resurrectionis diem restringit, urn David generaliter extendat ad totam hominis ;am. Respondeo, non fuisse propositum apostolo, Duinam verborum expositionem referre. Nihil im est incommodi, si allusiones in verbis quaerat ornandam praesentem causam. Quemadmodum ulus quum Bom. 10, 6, testimonium citat ex )se: Quis ascendet in coelum, etc. statim non erpretationem, sed exornationem attexit, de coelo inferis. Mens Davidis haec est, Domine, eo rnitatis extulisti hominem, ut parum dietet a vino vel angelico honore: quandoquidem praeitus est toti mundo. Hunc sensum noluit evertere ostolus, neque alio deflectere: sed tantum in iristo considerare iubet diminutionem quae ad iguum tempus apparuit, deindo gloriam qua in rpetuum coronatus est. Idque facit alludens igis ad verba quam exprimons quid intellexerit ivid. M e m o r e m e s s e et v i s i t a r e pro eodem ;ipit, nisi quod secundum aliquanto plenius est: ia Dei praesentiam ab effectis dsignt. 8. Sbiiciendo certe Uli omnia. Posset aliquis tare tale esse argumentum, Homini, de quo loitur David, omnia subiiciuntur. Atqui humano Deri non sunt omnia subiecta. Ergo non de olibet homine sermo est. Verum non staret hoc rumentum, quia minor etiam Christo convenit. m ne huic quidem subiecta sunt adhuc omnia: uti Paulus tractt prioris ad Corinthios 15, 2 8 : Eire alius est contextus. Nam postquam illud mit, Christum sine exceptione dominari omnibus laturis, vice oontrariae obieotionis addit: tqui dum omnia parent Christ imperio. Cui ut satisiat, docet, in Christo tarnen iam cerni completum od continua post sequitur de g l o r i a et h o n o r e . ; si dixiaset: Tametsi nondum universalis ilia subiecnobi8 patet, contenti simus quod morte obita in premum honoris gradum fuerit evectus. Nam od adhuc deest, tandem suo tempore complebitur. d primum hoc quosdam offendit, quod nimis *ute colligit apostolus, nihil esse non subiectum iristo, quoniam generaliter omnia comprehendat ivid. Nam species, quas postea enumerat, nihil tale ndunt: nempe agrestia animalia, pisces maris, et

26

aves ooeli. Respondeo, generalem sententiam non debere ad istas species restringi: quia nihil aliud voluit David quam dominationis illius specimen monstrare in rebus maxime conspicuis: vel certe extendere ad res usque infimas, ut sciamus nihil esse nostrum nisi Dei beneficio et Christi participatione. Quare sic orationem resolvere liceat, Omnia subiecisti, non modo quae ad aeternam beatitudinem faoiunt, sed usque ad haec minuta quae serviunt corporis usibus. Quidquid sit, inferius istud in animalia dominium ex supriore pendet. Quaeritur iam quomodo neget videre nos omnia Christo subesse. Sed huius quaestionis solutionem invenies in loco Pauli nuper citato. Et primo capite huius epistolae aliquid attigimus; Quia assiduum cum varus hostibus bellum gerit Christus: nondum illi certe constat tranquilla regni sui possessio. Quam quam necessitate non oogitur ad- bellandum, sed hoc fit eius voluntate quod non subiguntur hostes eius usque ad extremum diem: ut nos talibus exercitiis probemur. 9. Iesum autem qui paululum imminutus fuit. Quia ambigua est huius particulae significatio pax& xi, rem ipsam qualis exstitit in Christi persona, magis intuetur quam germanam verborum expositionem, ut iam dixi. Et gloriam in resurrectione considerandam proponit, quam David extendit ad omnes dotes quibus Dei beneficentia ornatus est homo. Verum nihil in hac exornatione est absurdi, quae sensum liter aie m integrum relinquit. P r o p t e r p a s s i o n e m m o r t i s , tantundem valet ac1) si dictum esset, Christum bita morte ad hanc gloriam, quam adeptus est, fuisse evectum: sicut et Paulus docet ad Philip, capite 2, 8. Non quod sibi quidquam privatim acquisierit Christus, sicut sophistae fingunt, primo sibi vitam aeternam fuisse promeritum, deinde nobis. Medium enim (ut ita loquar) obtinendae gloriae tandummodo indicatur. Porro in hoc coronatus gloria Christus est, ut omne genu coram eo flectatur. Itaque a causa finali ratiocinari licet, omnia illi in manum esse data. Ut gratia Dei. Causam fructumque mortis Christi refert, ne quid putetur eius dignitati detrahere. Nam quum audimus tantum boni nobis partum esse, nullus despectui locus relinquitur: quia totum occupt Divinae bonitatis admiratio. Quum dicit, p r o o m n i b u s , non tantum intelligit ut aliis exemplo esset: quemadmodum Chrysostomus similitudinem medici adducit, qui potionem amaram praegustat, ne recuset aegrotus bibere: sed intelligit Christum pro nobis esse mortuum, quia vicem nostram subeundo a mortis maledictione nos redemit. Et ideo additur: Gratia Dei id esse factum: quia redemptionis causa fuit immensus ille erga nos ') mortem patiendo.

27

EPI8T. AD HEBRAEOS

hoc filio tribuitur quasi proprium, quod per ipsi creata sint omnia: sed hio nihil aliud signifii apostolus quam stare omnes oreaturas, vel consi vari in suo statu Dei virtute. Ubi nos cons c r a r e vertimus, alii reddunt perficere. Sed qui verbum teXecaac, quo usus est, ambiguae sit sig ficationis, perspicunm esse arbitror quam posui D 10. Decbat enim eum propter quern omnia, et lius oontextu quadrare. Nam solennis quaedam per quern omnia, quum multosfiliosgloriam adduceret, lgitima ordinatio notatur, qua initiantur filii Dei gradum suum obtineant, adeoque separentur a relk ducem salutis eorum per passiones consecrare. 11. Nam qui sanctificat, et qui sanctificantur, ex uno omnes: mundo: et mox subiioitur mentio sanctificationis.. 11. Nam qui sanctificat. Probat quod dixei propter quam causam non erubescit fratres ipsos vocare, 12. Dicens: Nuntiabo nomen tuum fratribus decuisse impleri in Christi persona, propter coniui meis: in medio ecclesiae canam te. 13. Et rursum: tionem ipsius cum membris. Et interea docet s Ego ero fidens in ipso. Et rursum : Ecce ego et gulare hoc esse specimen divinae bonitatis, qt carnem nostram induit. Dicit ergo ex uno es pueri quos mihi dedit J)eus. hoc est, ex una natura (ut ego quidem interpret 10. Decbat enim. Hie status est, ut Christi autorem sanctitatis, et nos qui sumus eius pai humilitaionem apud pios gloriosam reddat. Nam cipes. Communiter intelligunt ex uno Adam: n< quum induisse carnem nostram dicitur, videtur nulli ad Deum referunt, neque absurde. Sed ( vulgo hominum aggregari. Crux autem infra omnes potius eandem naturam designari existimo, et uni homines eum deiicit. Ergo cavendum ne minor intelligo in neutro genere: ac si diceret ex i censeatur Christus, quia sponte se propter nos ex- -massa nos esse compositos. Hoc vero ad augend; inanivit: quod nunc agitur. Nam ostendit apostolus nostram fiduciam non parum valet, nos cum hoc ipsum debere filio Dei esse honorificum, quia Dei tarn arcto necessitudinis vinculo cohaerere, ita consecratus sit dux salutis nostrae. Principio sanctitatem, qua indigemus, reperire in natura nos istud pro confesso sumit, standum esse Dei decreto: liceat. Neque enim tantum quatenus Deus est, i quia sicuti eius virtute sustinentur, omnia ita illius sanctificat, sd humanae quoque naturae vis sane gloriae servi re debeant. Ergo non alia melior causa ficandi inest: non quod earn habeat a se ipsa, i investiganda est quam ita placuisse Deo. Hue quod solidam plenitudinem sanctitatis in earn effu pertinat periphrasis qua utitur, p r o p t e r quern Deus, ut inde hauriamus omnes. Quod pertii et per quern omnia. Poterat uno verbo Deum ilia sententia: Ego propter eos sanctifico me ipsi appellare: sed admonere voluit pro optimo id ha- (Iohan. 17, 19). Ergo si nos profani et immun bendum quod statuit ipse, cuius et voluntas et glo- non procui quaerendum est remedium quod no ria rectus est omnium finis. Nondum tarnen videtur offertur in carne nostra. Si de unitate spirit constare quod intendit, decuisse Christum hoc modo accipere quis malit, quae alia est piis cum consecrari: sed hoc pendet ex ordinaria ratione Dei, quam sit hominibus vulgo inter se: non quam Deus in tractandis suis tenet. Vult enim pugno. Libenter tarnen sequor quod magis reci eos varus aerumnis exerceri, totamque vitam sub turn est, ubi non est a ratione dissentaneum. cruce degere. Christum ergo ut est primogenitus, Non erubescit fratres ipsos vocare. Locus opportuit cruce inaugurari in suum primatum: sumptus est ex Psalmo 22, 23. Christum aut quando ista est communis omnium lex et conditio. illic, vel Davidem in Christi persona loquent Haec est oonformatio capitis cum membris, de qua induci, testes primum sunt evangelistae, qui plu disserit Paulus ad Romanos capite 8, 29. Haec versus inde citant: nempe, partiti sunt sibi vet autem est eximia consolatio ad mitigandam acerbi- menta. Item, Dederunt in escam meam fel. Ite tatem crucis, quum audiunt fidles miseriis et tri- Deus meus, Deus meus utquid me dereliquis bulationibus se una cum Christo sanctificari in glo- deinde res ipsa idem ostendit. Nam in histo riam: adeoque vident causam esse cur amanter passionis oernere licet vivam rerum omnium, q < osculentur potius crucem quam horreant. Id porro illic narrantur, effigiem. Et psalmi clausula qi fieri nequit quin opprobrium crucis Christi proti- est de vocatione gentium, nonnisi uni Christo i nus absorbeatur, et gloria refulgeat. Quis enim tari potest: Convertentur ad Dominum unive vilipendt quod sacrum est, imo quod Deus sancti- fines terrae: adorabuot ooram eo cunotae famil ficat? Quis ignominiosum ducat quo praeparamur gentium. Domini est regnum, et ipse dominabi ad gloriam? Atqui utrumque hie de Christi morte gentibus. Horum omnium Veritas in solo Chri praedioatur. ex8tat, qui non exiguis spatiis (ut David) amplia Per quern omnia. Quum de creatione agitur, regnum Dei, sed extendit per totum mundu

Dei amor, quo factum est ut ne proprio quidem filio pepercerit. Quod Chrysostomus g u s t a r e mortem exponit, quasi summis labris delibare, eo quod Christus victor e morte emerserit, non refello, neque improbo. Quamquam nescio an adeo subtiliter loqui voluerit apostolus.

CAPUT II.

30

mm ante oertis finibus quasi conclusum foret, jare non dubium quin haec quoque sit vox ipsius ae hoc loco adducta est. Proprio autem et signianter dicit eum non erubescere. Quantum enim ter nos et ipsum interest? Multum ergo se deittit, quum nos dignatur fratrum nomine: alias igni sumus quos infra servos habeat. Atque ne tantam eius erga nos dignationem amplificat 'cumstantia: loquitur enim Christus non amplius >rtalis homo in specie servi, sed indutus immori gloria post resurrectionem. Itaque perinde let hic titulus ac si nos secum in coelum eyeret. Et nos quoties audimus fratres nos a Christo cari, meminerimus eum hao (ut ita dicam) quali:e vestire, ut simul cum fraterno nomine beatam am et quidquid est coelestium bonorum, apprendamus. Praeterea notandum est quas sibi partes mat Christus: hoc est, praedicandi nominis Dei. lod fiere coeptum est promulgate evangelio, et quotidie ministerio pastorum. Unde colligimus, hunc finem offerri nobis evangelium, ut in Dei titiam nos adducat, quo bonitas eius inter nos ceiretur. Deinde Christum esse evangelii autorem, iunque offeratur per homines. Atque hoc est od dicit Paulus (2. Corin. 5, 20), se et alios pro iristo legatione fungi, et tanquam Christi nomine hortari. Quod non parum addere debet reverene evangelio: si quidem non tarn homines ipsos [ui reputandum est, quam Christum ipsorum ore. ,m quo tempore praedicaturum se hominibus Dei men promittit, desiit versari in mundo: neque nen frustra hoc sibi officium vendicat. Ergo re hoc per discipulos suos praestitit.

ret. G/loriatur se caput fuisse constitutum gentibus, et quidem alienos et incognitos ultro ad solam nominis famam in deditionem venisse David paucas gentes sibi vicinas et notissimas vi armorum subegit ac tributarias reddidit. Sed quid hoc aliorum multorum regum amplitudinem ? Deinde ubi voluntaria subieotio? ubi populi tarn remoti ut eos non cognosceret? Ubi denique solenne gratiae Dei praeconium inter gentes, cuius mentionem facit Psalmi clausula? Christus ergo est qui populis diversis in caput praeficitur, cui se alienigenae subiiciunt ab ultimis usque terrae finibus, et quidem solo auditu exciti: quia non armis coguntur ad suscipiendum iugum, sed doctrina subacti in spontaneum obsequium se offerunt. Perspicitur etiam in ecclesia simulata ilia et mendax obediendi professio quae ibidem notatur, quia multi quotidie dant nomen Christi non ex corde. Si igitur extra controversiam, Psalmum apte de Christo exponi. Sed quid hoc ad praesentem causam? Neque enim videtur sequi, nos et Christum ex uno esse, ut maxime ipse in Deum fidat. Respondeo, valere argumentum: quia nisi homo esse necessitatibus humanis obnoxius, nequaquam opus haberet tali fiducia. Ergo quum ab auxilio Dei pendeat, communis illi nobiscum est conditio. Non frustra certe aut de nihilo in Deo dimus: sed quia destituti eius gratia, miseri et perditi essemus. Fiducia ergo, quam reponimus in Deo, nostrae inopiae testimonium est. Quamquam in hoc differimus a Christo, quod infirmitatem, quae necessitate nobis est imposita, sponte ipse subiit. Porro non leviter hoc animare nos debet ad fidendum Deo, quod Christum habemus ducem et magistrum. Quis enim vereatur 12. In medio ecclesiae. Hinc melius etiamnum eius vestigia sequendo ne erret? Perioulum, inquam, tet, semper in evangelii doctrina contineri laudum non est ne fides nostra sit irrita quam habemus ii praeconium: quia simulatque innotescit nobis cum Christo communem, quern soimus non posse IUS personant in cordibus et auribus nostris infinitae falli. is laudes. Ac interea suo exemplo nos hortatur ristus ad eas publice canendas, ita ut a quamEcee ego et pueri. Certum est quidem Iesaiam irimis exaudiantur. Neque enim satis fuerit, (Iesa. 8, 18) de se loqui. Nam quum ipse spem umquemque apud se Deo esse gratum pro ac- liberationis daret populo, et promissio null am inve)tis beneficiis, nisi gratitudinis nostrae testimo- niret fidem: ne tarn obstinata vulgi incredulitate im palam edentes, mutuo alii alios invitemus ad fractus deficiat, iubet Dominus ilium obsignare m agendum. Atque haec doctrina acerrimi stimuli inter pauoos fidles doctrinam quam annantiat: ac e nobis est, quo ferventiore studio feramur ad si diceret: Etiamsi a multitudine respuatur, fore idandum Deum, quum audimus Christum nobis tarnen aliquos quamvis paucos, qui recipiant. Hoc tecinere, et primum esse hymnorum modula- responso fretus Iesaias animum oolligit: seque et em. disoipulos, qui sibi dati sunt, testatur fore semper 13. Ero fidens in ipso. Quando haec sententia promptes ad sequendum Deum. Nunc videndum cur betur Psalmo 18, 3, credibile est inde hue fuisse sententiam hanc apostolus ad Christum trahat. iuctam. Praeterquam enim quod Paulus ad Bom. Primum, quod ibidem legitur, Dominum fore in >ite 15, 9, alium versum de gentium vocatione petram soandali et lapidem offensionis regno Israel ;no Christi accommodt, ipsa argumenti series et Iuda, in Christo impletum esse nemo sanus is demonstrat Davidem sub alina persona illic negat. Et sane sicuti restitutio ab exilio babylonico ui. Si quidem tautae amplitudinis quae illic magni- praeludium quoddam fuit praecipuae redemptionis 9 praedicatur, vix tenuis umbra in Davide appa- quae nobis simul et patribus, Christi manu, fuit

31

EPIST. AD HEBRAEOS Quis tali custode fretus secure perioula omnia i contemnat? Et sane quum dicit Christus: ego et pueri: implet re ipsa quod alibi (10, promittit, se non passurum ut quisquam ex iis, q a ptre aocepit, pereat. Postremo hino notand est, etiamsi mundus furiosa contumacia resp evangelium, oves tarnen semper agnituras vo< Pastoris. Quare ne ordinum fere omnium et ai tum et gentium impietas nos conturbet, modo s colligat Christus, qui eius fidei commissi sunt, ruunt in mortem sua impietate reprobi, eradicac hoc modo plantae, quas Dens non plantavit. Inte sciamus suos illi notos esse, et obsignatam a] eum omnium salutem, ne quis excidat. Hoo sig content! simus. 14. Quano igitur pueri carni et sanguini & municant, ipse quoque similiter eorundum fuit pa ceps, ut per mortem aboleret eum qui habebat mo imperium, hoc est, diabolum: 15. et redimeret t eunque metu mortis per totam vitam obnoxii et servituti.

comparata: ita etiam quod tarn pauci ex Indaeis illo Dei beneficio usi sunt, ut pauxillae tantum reliquiae salvae fuerint, praesagium fuit excaecationis futurae: qua factum est ut Christum reiicieutes, ipsi vicissim a Deo reiecti prirent. Obserraudum est enim, quae de instauratione ecclesiae apud prophetas exstant promissiones, a tempore quo reducti sunt ab exilio Iudaei ad regnum usque Christi pertinere. Quemadmodum hune reducendi populi finem habuit Dominus, ut staret ecolesia ad filii sui adventum, per quern vere demum constitueretur. Quum ita sit, non solum Iesaiam alloquitur Deus, quum iubet obsignare legem et testimonium: sed in eius persona omnes suos ministros, quibus futurum erat certamen cum populi incredulitate. Ideoque Christum in primis, quern maiore contumacia impetituri erant Iudaei quam superiores omnes prophetas. Et nunc videmus qui in locum Israelis subrogati sunt, non modo repudiare eius evangelium, sed furiose quoque in ipsum ruere. Verum utcunque evangelii doctrina ecclesiae domesticis lapis sit scandali: non vult tarnen Deus ipsam intercidere, quin potius obsignari iubet inter discipulos, et Christus doctorum omnium nomine tanquam eorum caput, imo unicus doctor qui eorum ministerio nos regit: pronuntiat, in tarn deplorata mundi ingratitudine semper tarnen fore aliquos qui se Deo obsequentes reddant. En quomodo locus Iesaiae Christo recte aptetur. Hinc colligit apostolus nos cum eo unum esse, quia se nobis aggregat, dum se et nos pariter offert Deo patri. Unum enim corpus efficiunt qui sub eadem fidei rgula Deo obsequuntur. Quid aptius ad fidei commendationem dici posait quam in ea nos esse alio Dei comits, qui suo exemple nos hortatur ac viam praemonstrat? Ergo si verbum Dei sequamur, certo scimus nos habere Christum ducem: quemadmodum nihil ad Christum pertinent qui a verbi obedientia deflectunt. Quid, obsecro, magis optabile quam ut consentiamus cum filio Dei? Hic autem consensus fide constat. Ergo infidelitate ab eo dissidemus: quo nihil est magis dete8tabile. Nomen pueri, quod servum multis locis significat, hic pro discipulo capitur.

14. Quano igitur pueri. Conclusio est si riorum, et simul plenior causae redditio quam pi breviter attigerat, cur oportuerit filium Dei care nostram induere: nempe ut eadem nobiscum pa ciparet natura, et mortem subeundo nos ab ea dimeret. Locus hie abservatu dignus est: quia i tantum reritatem humanae in Christo naturae at rit, sed quia fruetum quoque ostendit qui inde nos mant. Factus, inquit, homo est filius Dei conditionis eiusdem ac naturae nobiscum esset j tieeps. Quid ad fidei nostrae confirmationem api dici poterat? Inaestimabilis enim erga nos < amor hic apparet. Sed cumulus exstat in eo, qi naturam nostram induit ut moriendi condition] subiieeret: mortem enim subire Deus non pote Quamquam autem breviter fruotum mortis attic est tarnen in hac verborum brevitate viva in ] mis et efficax rei expressio: nempe quod nos a i boli tyrannide ita asseruerit, ut iam simus ab securi: et ita a morte redemerit, ne amplius n < Quos ddit. Hic notatur prima obedientiae causa : sit timenda. Caeterum quia pondus habent singt nempe quod Deus sibi nos adoptavit. Nullos adducit particulae, diligentius paulo excutiendae sunt. ] Christus ad patrem, nisi ab ipso sibi datos. Hanc mum, ista diaboli abolitio, de qua loquitur, hue i vero donationem ex aeterna electione pend ere sci- tinet, ne quid in nos possit. Tametsi enim vi mus: quia quos pater destinavit ad vitam, eos in adhuc diabolus, et nobis assidue exitium molit custqdiam filio suo tradit ut ipsos tueatur. Hoc est tarnen exstinetae vel retusae sunt eius vires ad quod dicit apud Iohannem (6, 37), Quidquid' ddit cendum. Haec ingens est consolatio, quod soin mihi pater, ad me veniet. Quod ergo nos Deo cum eo nobis hoste esse negotium qui nihil in subiieimus in obsequium fidei, discamus hoc totum potest. Nam id dictum esse respectu nostri, ce eius misericordiae acceptum ferre: quia nunquam gre licet ex proximo membro, a b o l e r e t e aliter ad eum adduceremur Christi manu. Prae- qui h a b e b a t m o r t i s i m p e r i u m . Signif terea raram fiduciae materiam suppedit haec doctrina. enim apostolus abolitum esse diabolum quatenue Quis enim sub fide tutelaque Christi trepidet? nostrum exitium regnabat. Nam ab effeotu sic

CAPUT II. tur, eo quod nobis Bit exitiale et mortiferum. in ergo tantum abrogatam morte Christi fuisse set Satanae tyrannidem, sed ipsum quoque ita istratum ut pro nihilo habendus sit ao si nullus et. De d i a b o l o in singulari numro loquitur, tato soripturae more: non quia unus tantum sit, 1 quia omnes simul corpus unum efficiunt quod ;e oapite non potest cogitari. 15. Quicunque metu mortis. Hio locus optime primit quam misera sit eorum vita qui mortem rrent: ut necesse est omnibus sentiri horribilem, L earn extra Christum considrant: nam tunc in nihil apparet nisi maledictio. Unde enim mors i ex ira Dei adversus peccatum? Hinc ista serus per totam vitam: hoc est, perptua anxietas a constringuntur infelices animae. Nam semper peccati conscientia Dei iudicium obversatur. Ab B metu nos Christus liberavit, qui maledictionem stram subeundo sustulit quod in morte formidae erat. Tametsi enim nunc quoque morte defunQur, vivendo tarnen et moriendo tranquilli sumus securi, ubi Christum habemus nobis praeeuntem. lod si quis animum pacare non potest mortis conaptu, is scit parum se adhuc profecisse in Christi e. Nam ut nimia trepidatio ex ignorantia grae Christi nasoitur: ita certum est infidelitatis num. Mors hic non separationem modo animae sorpore significat, sed poenam quae ab irato Deo sis infligitur: ut aeternum exitium comprehendat. i enim coram Deo reatus, protinus etiam inferi ostendunt.

34

ad prosternendum Marcionem, Manichaeum et eiusmodi deliros homines, qui Christum negant verum hominem ex semine humano procreatum, abunde sufficit. Si enim hominis figuram gestavit duntaxat : prius etiam sub angeli specie saepius apparuit itaque nullum esset discrimen. Sed quia dici non potest, vere unquam angelum fuisse Christum, angelica natura vestitum: ideo dicitur hominem potius assumpsisse quam angelos. Loquitur autem apostolus de natura: ac significat Christum carne indutum, verum fuisse hominem: ut in duabus naturis sit personae unitas. Neque enim hie locus Nestorio suffragatur qui duplicem fingebat Christum, ac si filius Dei non verus fuisset homo, sed tantum in hominis carne habitasset. Videmus longe aliud fuisse consilium apostoli: docere enim vult in persona filii Dei nos fratrem, propter societatem communis naturae invenire. Quare hominem vocare non contentus, dicit ex humano semine progenitum. Nominatim exprimit s e m e n A b r a h a e , quo plus fidei habeat quod dicit, quia ex scriptura sumptum. 17. Unde fratrbus. In humana Christi natura duo consideranda sunt, essentia carnis et affectus. Quare apostolus docet, non carnem modo hominis ipsum induisse, sed affectus quoque omnes qui sunt hominum proprii. Fructum quoque inde manantem ostendit. Quae vera est fidei dootrina, dum in nobis sentimus cur nostras infirmitatos susceperit filius Dei. Friget enim sine hoc fructu omnia scientia. Porro obnoxium fuisse Christum docet passionibus humanis, ut m i s e r i c o r s esset ac fidelis pontifex. Quae verba sic interpretor: 16. Nusquam enim angelos assumit: sed semen ut misericors esset, ideoque fidelis. Nam in sacerrahae assumit. 17. Unde fratrbus debuit per omnia dote, cuius partes sunt iram Dei placare, opitulari ? similis, ut misericors esset et fidelis pontifex in miseris, erigere lapsos, sublevare laborantes: miseriquae sunt erga Deum, ut peccala expiet populi. cordia in primis requiritur, quam in nobis generat Ex quo enim ipsi coniigit tentari, potest et iis, communis sensus. Barum enim est ut tangantur aliorum aerumnis qui perpetuo beati fuerunt. Certe tentantur, succurrere. hoo Yirgilianum ex quotidiana hominum consue16. Nusguam enim angelos. Hac comparatione tudine sumptum est: plificat beneficium ac honorem, quo nos dignatus Non ignara mali, miseris succurrere disco.1) Christus carnem nostram induendo: quia nunNon quod experimentis necesse habuerit filius im angelis tantum praestitit. Quo igitur magis Dei formari ad misericordiae affectum: sed quia essarium erat singulare remedium tarn horren- non aliter persuaderi nobis posset, ipsum esse ' hominis ruinae, voluit exstare alius Dei incom- dementem et propensum ad nos iuvandos, nisi abile quoddam amoris erga nos sui pignus quod exercitatus fuisset in nostris miseras. Hoc enim angelis quidem esset commune. Quod ergo ut alia, nobis datum est. Itaque quoties nos uri angelis praetulit, non factum est excellentiae gent quaevis malorum genera, mox succurrat, nihil trae, sed miseriae respectu. Quare non est nobis accidere quod non in se expertus sit filius > d nos esse angelis superiores gloriemur: nisi Dei, ut nobis condolescat: nec dubitemus ipsum a ampliore misericordia, qua indigebamus, nos nobis perinde adesse ac si nobiscum angeretur. sequutus est coelestis pater, ut tan tarn boni- Fidelis, verum et legitimum significat. Ficto enim, ;m in terras effusam angeli ipsi ex alto suspi- aut partes suas non implenti opponitur. Experienent. Praesens verbi tempus ad scripturae testir tia nostrarum miseriarum ita ad compassionem. nia refero, ac si ante oculos statueret quod ante a phetis testatum fuerat. Caeterum hie locus unus 0 Aen. 1. 630. Ccdvini opera. Vol. LV.

35

EPIST. AD HBBRAEOS

esBe potest piorum vocatio, quam si totos se Christum convertant. Ideo non debemus existimi hoc Iudaeis solis dioi: sed generalem proponi c nibus doetrinam qui in regnum Dei perven oupiunt, ut sedulo attendant ad Christum: quia unicus fidei nostrae magister est, et earn sacrifi suo aaneivit. Confessio enim pro fide hie capit Ac si diceret: fidem, quam profitemur, vanam nihili esse nisi in Christum referatur. 2. Qui fidelis est. Commendatio est apostola Christi, ut tuto acquiesant in eo fidles. Ac dap quidem nomine eum oommendat: quod pater e nobis doctorem praefeoerit: et Christus ipse iunctum sibi munus fideliter exsequutus sit. E haec semper neoessaria sunt ad comparandam d trinae autoritatem. Deus enim solus audieni est, ut tota scriptura clamt. Ideo testatur Chris (Iohan. 7, 16), non suam esse doctrinam qu CAPUT III. profert, sed patris. Et alibi (Luc. 9, 48) : Qui 1. Unde fratres sancti, vocationis coelestis parti- recipit, eum recipit qui misit me. Loquimur er cipes, considerate apostolum et sacerdotem confessionis de Christo, quatenus carne nostra indutus pal nostrae, Christum Iesum, 2. qui fidelis est ei qui minister est ad perferenda eius mandata. Ad 1 constituit ipsum: quemadmodum et Moses in tota -vocationem accedit fidelis sinceraque in Chri domo eius. 3. Maiore quippe gloria hie dignus ha- administratio, quae in veris ministris requiritur, bitus est quam Moses, quanto maiorem habet honorem fidem in ecclesia obtineant. Quod si utrumque architectus domus quam ipsa. 4. Omnis enim domus Christo invenitur, contemni certe non potest q consiruitur ab aliquo. qui autem omnia construxit, Deus in ipso spernatur. Deus est. 5. Et Moses quidem fidelis in tota domo Quemadmodum Moses. Omissa paulisper sac eius tanquam minister, in testimonium eorum quae dotii mentione, de apostolatu hie disserit. N post dieenda erant. 6. Christus autem tanquam filius quum duae sint partes foederis Dei, promulg: supra domum ipsius: cuius nos domus sumus, si dootrinae, et realis (ut ita loquar) confirmatio: i fiduciam et gloriationem spei ad finem usque firmam aliter constaret solida foederis perfectio in Chri tenuerimus. nisi utrumque ius in eum competeret. Postqu ergo utriusque meminit soriptor epistolae, tand 1. Unde fratres sancti. Claudit superiorem quoque breri exhortatione attentionem excita' doctrinam utili exhortatione, ut attente agnosoant Nunc vero longiorem tractationem ingreditur. Iudaei qualis et quantus sit Christus. Quia enim a doctoris quidem officio inoipit: ideo cum M prius eum doctorem et pontificem nominando, bre- tan tum nunc Christum compart. Quod aut vitr contulit cum Mose et Aarone, nunc utrumque dicit, in t o t a d o m o , ad Mosen posset referri. I membrum complectitur. Duobus enim elogiis ipsum tarnen ad Christum malo: ut dicatur fidelis pi ornat, sicuti duplicem sustinet personam in ecclesia in tota domo administranda. Unde sequitur, nul Dei. Moses prophetae et doctoris officio, Aaron ex ecclesia Dei esse nisi qui Christum agnoscn sacerdotio functus est. At Christo utrumque munus 3. Maiore quippe. Ne videatur parem fac est impositum. Proinde si volumus eum rite susci- Christum Mosi, admonet quanto sit excellent] pere, considerare oportet qualis sit: sua inquam Idque duobus argumentis probat: quia Moses virtute induendus est ne pro ipso inanem eius um- praefuit ecolesiae, ut tarnen pars eius ac membn bram apprehendamus. Principio verbum con ai- esset: Christus vero architectus est toto aedifi der and i pondus habet: significat enim singularem superior. Ille alios regendo, simul regebatur, q attentionem requiri, quia impune contemni nequeat: servus: hie autem, quia filius est, principatum i et simul veram Christi notitiam discutiendis om- tinet. Erequens. est et scripturae familiaris me nium errorum tenebris sufficere. Quo autem magis phora, ut vooetur ecclesia domus Dei. Quia aut eos animet ad hoc studium, admonet suae ipsorum ex fidelibus componitur, ideo singuli nominan Tocationis. Ac si dioeret: Deus non vulgari gratia vivi lapides: interdum etiam vasa quibus instrui TOS dignatus est, quam in regnnm suum vocavit. domus. Nemo ergo unus sic eminet quin membn Nunc restt ut in Christum tanquam viae ducem sit, et sub corpore universo contineatur. So coniectos habeatis oculos. Neque enim aliter rata Deus architectus supra opus suum collocandus <

Christum flectit, at de imploranda nobis Dei ope sit sollicitas. Quid praeterea? Peccatorum expiationem facturas, naturam nostram induit, ut reconciliationis pretium haberemus in came nostra: denique ut communis naturae iure nos secum in Dei sanotuarium introduceret. Ta npb xv ftev intelligit quae hue speetant ut conciliet homines Deo. Quia autem primus ad Deum [accessus est fidei libertas, mediatore opus est qui omnem dubitationem eximat. 18. Ex quo ipsi coniigit. ExercitatuB, inquit, malis nostris, propensus est ad opem ferendam. Nam hie t e n t a t i o , nihil aliud quam experimentum vel probationem significat: et posse pro Idoneum esse, vel proclivem, vel accommodatum.

CAPUT III. rro Deus in Christo habitat : ut in earn competat idquid de Deo praedicatur. Si quia obiiciat, ristum quoque esse partem aedificii, quia fundamtum est, quia frater nos ter, quia societatem bisoum habet: deinde non esse architectum, quia ipse a Deo formatus sit: prompta est solutio, am nostram ita in eo fundatam esse, ut nihiloQus nobis praesideat: sic esse fratrem nostrum, sit interea et dominus : sic formatum esse a Deo tenus homo est, ut spiritu BUO vivificet tarnen nia et instauret quatenus aeternus est Deus. riis translationibus utitur scriptura ad exprimerai erga nos Christi gratiam: sed nulla est quae roget ipsius honori, de quo nunc disserit apostolus, c enim status est, ideo cogendos esse omnes in linem, quia subesse debent capiti: solum Chrisn eximi hac conditione, quia caput est. Si rursus icitur, Mosen non minus fuisse architectum quam ulum qui hoc titulo gloriatur: respondeo, transri ad prophetas et doctores hoc nomen, sed im)prie: quum sint duntaxat Organa et quidem mori, nisi Dominus e coelo efficaciam inspiret : deinde eos laborare in exstruenda ecclesia, ut ipsi quoque aedificium accdant: at Christi diversam esse ;ionem. Ipsum enim propria spiritus sui virtute nper aedificasse ecclesiam: praeterea eum exstise supra communem sortem: quoniam ita erat rum Dei templum, ut simul Deus esset inbitans. 4. Qui autem omnia construxit. Quamquam ad ius mundi creationem extendi possunt haeo verba, nen ad praesentem causam restringo. Ut intellimus nihil fieri in ecolesia quod non Dei virtuti jeptum ferri debeat. Is enim est solus qui manu i fundavit earn, Fsalmo 87, 5. Et de Christo ,ulus dicit (Ephes. 4, 15), eum esse caput ex quo urn corpus compactum et connexum per omnem icturam subministrationis, secundum effectum in msura cuiusque membri augmentum sumit. Quare ministerii sui successum illius esse opus saepe ledicat. Denique si vere reputemus, utcunque minum opera utatur in ecclesiae aedificationem, us tarnen ipse peragit omnia: nam instrumentum ifici nihil derogat. 5. Moses fidelis ut minister. Secundum dismen, quod Mosi commissa fuit doctrina, cui ipse oque una cum aliis subesset. Christus vero tamii personam servi induit, magister tarnen est ac minus cui subesse omnes oportet. Constitutus est inium haeres, ut habuimus capite 1, 2. I n s t i m o n i u m e o r u m quae post d i c e n d a a n t , simpliciter interpretor, ut Moses dum est is doctrinae praeco, quae pro temporis ratione teri populo erat publicanda:1) simul testimonium
l

38

evangelio, cuius nondum matura praedicatio erat, reddidit. Nam certe constat, finem et complementum legis esse hano perfectionem sapientiae quae evangelio continetur. Alque hanc exposiiionem exigere videtur futurum participa tempus. Summa vero est,*) Mosen scilicet fideliter populo tradidisse quae illi Dominus mandaverat: sed mensuram illi praescriptam fuisse, quam excedere fas non fuerit. Multifariam multisque modis loquutus est olim Deus per prophetas: ita ut differret in tempus plenitudinis solidam evangelii revelationem. 6. Cuius nos sumus domus. Quemadmodum Paulus ubi se gentibus destinatum esse apostolum praefatu8 est (Rom. 1, 6), addit ex earum numro esse Romanos quibus scribit, ut fidem sibi apud eos conciliet: ita nunc autor epistolae Iudaeos hortaturr qui iam Christo nomen dederant, ut persvrent in fide, quo in Dei familia censeantur. Dixerat prius Christi imperio domum Dei subiectam esse. Huic sententiae commodum additur haec admonitio, tunc eos in Dei familia locum habituros si Christo pareant. Porro quum iam coepissent evangelium amplecti, conditionem apponit, Si in e i u s fide p e r s t i t e r i n t . Nam spei vocabulum, pro fide accipio : et profecto spes alioqui nihil aliud est quam fidei constantia. F i d u c i a m e t g l o r i a t i o n e m ponit, ad vim eius magis exprimendam. Atque nine colligimus, eos, qui trpide et vacillantium instar assentiuntur Evangelio, nihil minus quam credere. Fides enim sine composita animi tranquillitate esse non potest, unde secura gloriandi audacia emergit. Adeoque isti sunt duo perpetui fidei effectua, fiducia et gloriatio, ut diximus in quintum caput ad Romanos et tertium ad Ephesios. Quibus quum tota Papistarum doctrina sit adversa, hoc ipso etiamsi nihil aliud haberet mali, Dei ecclesiam diruit potius quam aedificat. Certitudinem enim, qua sola nos in templa Deo consecrari docet apostolus, non obscurant modo suis commentis, sed palam temeritatis damnant. Praeterea qualis confidentiae firmitudo esse potest, ubi ignorant homines quid credendum sit? Atqui monstrum illud fidei implicitae quod comminiscuntur, nihil aliud est quam errandi licentia. Hie locus admonet semper ad mortem usque esse progrediendum : quia tota vita quidam est veluti cursus. 7. Quare (sicut dicit spiritus sanctus: Hodie si vocem eius audieritis, 8. ne obduretis corda vestra, sicut in exacerbatione in die tentationis in deserto, 9. ubi tentaverunt me paires vestri, probaverunt me, et viderunt opera mea .. 10. quadraginta annis. Quamobrem infensus fui generationi Uli, et dixi, Semper errant corde. Ipsi vero non cognoverunt vias meas:
l

) Alii trahunt ad evangelium. Et fateor quidem

) Sed aliud voluit apostolus,

3

39

EPIST. AD HEBRAEOS

8. Sicut in exacerbatione. Duplici ratione uti 11. sieut iuravi in ira mea, Si ingressuri sint in requiem meam). 12. Videte fratres, ne quando sit in fuit eos de patrum suorum inobedientia common ullo vestrum cor joravum incredulitatis, deficiendo a fieri. Nam quum stulte generis sui gloria infls Deo vivcnte: 13. sed exJiortamini vos ipsos quotidie, essent, patrum vitia saepe imitabantur pro virtu quamdiu vocatur dies hodierms: ne quis ex vbis in- bus, et ab eorum exemplis defensionem oaptabai Deinde quum audiebant patres Deo fuisse tarn ii duretur deceptione peccati. morigeros, melius inde agnosoebant quam non supi Pergit in sua exhortatione, ut Christo loquenti vacua foret ista admonitio. Quoniam tempore qi obediant. Ac quo plus gravitatis habeat, confirmt que apostoli utraque ratio valebat, libenter accoi earn Davidis testimonio. Nam quum acrius pun- modat quod olim dictum erat a Davide in sui gendi essent, melius fuit yitandae offensionis causa usum: ne patribus nimium addicti sint isti quoq opponere alienam personam. Si simpliciter illis ex- quos alloquitur. Atque hinc colligenda est genera probrasset patrum incredulitatem, minus benigne doctrina, quousque patrum autoritate deferendi fnisset auditus. At quum Davidem adducit, res sit, ne scilicet nos ab uno Deo abduoat. Nam si minus est odiosa. Summa autem est: Sicut ab unquam patres fuerunt honore digni, Iudaei ce initio Deus voci suae obediri yoluit, peryicaciam inter alios prinoipatum obtinent. Atqui nominat autm ferre non potuit quin severe ulcisceretur : ita filiis praecipit David cavendum esse ne sint illori hodie nisi dociles nos illi praebeamus, non leviores similes. Non dubium autem mihi est quin hic de nostra contumacia poenas sumpturum. Gaeterum historiam respiciat, quae legitur Exod. cap. '. suspensa est oratio usque ad illam partem ubi dicit, Nam duobus hie nominibus utitur David, quae It Videte fratres, ne quando sit in ullo, etc. Ideo ut fuisse ex re imposita, narrt Moses. HD1D, qu melius contextus fluat, reliqua in parenthesin in- iurgium aut exacerbationem significat: FIDO, qu cludere conveniet. Nunc singula ordine tractemus. perinde valet ac tentatio. Nam et Deum tentaru: 7. Sicut dicit spiritus. Hoc longe plus afficien- ilium negantes in medio sui esse, propterea qu dis animis valet, quam si Davidem nomine citaret. aquae penuria laborabant: et eundem exacerbaru: Et his loquutionibus utile est assuescere, ut me- cum Mose rixando. Porro quum plurima suae i minerimus, Dei, non hominum esse voces quae ex credulitatis exempla edidissent, hoc praecipue elij prophetarum libris proferuntur. Porro quia haeo David, quia prae aliis memorabile erat. Dein sententia: H o d i e si vocem e i u s a u d i e r i t i s , quoniam reliqua, magna saltern ex parte, tempo pars est superioris versus, quidam non male vertunt, ordine subsequtum est, quemadmodum ex qua: utinam. Certum quidem est, quum David Iudaeos libro Mosis melius constat: ubi perptua multari appellaaset Dei populum et oves, inde statim inferre, tentationum species contexitur a capite decimo, ha audiendam ergo ab illis esse Dei vocem. Illic enim autem habentur vicesimo. Quae circumstantia n quos ad canendas Deo laudes bonitatemque eius parum sceleris indignitatem auget. Nam quod tot celebrandam invitt, simul admonet obedientiam experti Dei virtutem, ad hue tarn proterve cum praecipuum esse cultum quern exigit, et sacrificiis disceptant, et omnem illi fidem derogant, quani omnibus potiorem. Hoc ergo primum est, ut se est ingratitudinis ? Ergo speciem unam posuit i Dei verbo subiiciant. Sequitur deinde, Ne obdu- omnibus. T e n t a n d i verbum in malam parti r e t i s corda: quibus verbis indicatur non ex alio capitur, pro eo quod est superbe et quasi per con fonte manare nostram adversus Deum rebellionem, meliam provocare: quod gallice dicimus, defi quam ex voluntaria improbitate, dum illius gratiae comme en d e s p i t a n t . Nam quum saepius i aditum obstruimus. Natura quidem iam cor habemus auxilium Deus tulisset, omnium immemores, ] lapideum : estque omnibus ingenita haec durities ab ludibrium quaerebant ubinam esset eius potentia. utero, quam solus Deus emollire et corrigere potest. 9. Probaverunt. Ita resolvi debet hoc me Quod tarnen respuimus Dei vocem, id fit spontanea brum : Quum tarnen probassent et vidissent opt contumacia, non extraneo impulsu. Cuius rei quis- mea. Nam impietatis crimen exaggerat, quod que sibi testis est. Froinde merito spiritus omnes experimentis edocti tarn male profecerant. M incredulos accust quod Be Deo opponant, et pervi- enim socordia fuit ac stupiditas, quod Dei virtuti caciae sibi magistri sint ac autores, ne forte culpam tarn solide oomprobatam nihil aestimabant. Qu alio drivent. Inde tarnen perperam colligitur, penes sequitur de q u a d r a g i n t a a n n i s , apud Davidi nos vici8sim esse liberam formandi in Dei obsequium cum sequentibus coheret. Scimus autem aposto cordis facultatem. Quin potius id perpetuo acoidere in citandiB testimoniis magis attendere ad summi hominibus necesse est, ut cor suum obdurent, donee rei, quam de verbis esse solicitos. Et certe id aliud e coelo datum fuerit. Nam ut sumus ad mali- populum hunc annis quadraginta molestum s tiam propensi, nunquam desinemus Deo resistere, fuisse Deus conqueritur, quod tot bnficia nihil donee eius manu domiti subactique fuerimus. eum erudiendum profecerint. Quum enim assid

CAPUT III. ignis benefaceret Deus, in earn insurgera non inebant. Hinc continua indignatio. Ae si diceret : l semel ant exiguo tempore me provooarunt : sed iduis per annos quadraginta soeleribus. G e n e ;io aetatem sonat, vel unis saeculi homines. 10. Et dioci. Sententia Dei, qua eos pronuntiat a mente alienatos esse: et rationem addit, Quia ,s suas non c o g n o r e r i n t . In summa, pro peratis ipsos habet, quia sensu et ratione careant. we hie personam hominis suscipit qui post longa um exprimenta se agnoscere dieu obstinatam mtiam dicit enim eos semper errare, quia nulla i resipiscentiae appareat. 11. Sicut iuravi. Amentiae poena, quod prosa sibi requie fuerunt privati. Porro Dominus [uiem suam appellat terram ubi illis debuerat i esse sedes. Peregrinati enim erant in Aegypto, desertum vagabantur. At terra Ghanaan illis promissione perptua esse haereditas debebat. promis8ionis respectu Deus suam vocat, quia quam stabilis est nobis sedes, nisi ubi sumus i manu collocati. lus autem certae possessionis eo fundatum erat, quod Abrahae dixerat Deus: aini tuo dabo terram hanc. Quod Deus iurat, olarius et yehementius exprimitur atrocitas mali. enim signum irae magis inflammatae. Si ingressuri sint. Formula est iuramenti in aliquid subaudiendum est: ut imprecatio, Tel uid simile quum homines loquuutur: ubi autem litur Deus ipse, perinde valet ae si diceret: Ne itimer verax, aut nulla posthac fides habeatur ii, nisi ita sit. Defectiva tarnen loquutio timorem reverentiam commendat: ne temere prosiliamus inrandum, quemadmodum multi horrendas exationes subinde effutire soient. Sed quod ad ssentem locum attinet, non debemus existimare, ; primum Dei inreiurando fuisse deiectos a terrae essu quum eum tentassent in Baphidim. iam to ante exclusi fuerant: ex quo scilicet auditis loratoribus ultra progredi detrectaverant. Non > assignat hio Deus tentationi, tanquam primae sae, depulsionem a terra: sed nulla castigatione anam mentem reyocari potuisse significat, quin res offensas novis subinde cumularent. Atque dignissimos fuisse ostendit quos tarn severe ctaret, quia non cessaverint iram eius varus satis magis ac augere: ac si diceret: Haeo est Bratio oui negavi promissae terrae possessionem, $ per totos postea quadraginta annos innumeria satis obstinatam suam amentiam prodidit. 12. Videte frobres ne quando.1) Eetinere malui I ad verbum posuit apostolus, quam periphrasin rsere, nempe cor pravutn incredulitatis: significat cniunetam cum pravitate et malitia 0 Ad verbum est: cor pravum infldelitatis.

42

fore incredulitatem, si percepto Christi gustu ab eius fide disoedant. Eos enim alloquitur qui imbuti erant Christianismi rudimentis. Ideo mox subiioit, d e f i c i e n d o : nam defectionis crimen perfidia non caret. Bemedium quoque hoe esse ostendit ne labantur in hanc pravitatem : ut scilicet exhortentur se mutuo. Nam ut natura sumus ad malum proclives, opus habemus varus adminiculis quae nos in Dei timor retineant. Nisi subinde erigatur fides nostra, iacet : nisi calefiat, congelasoit : nisi excitetur, torpet. Vult ergo ut se mutuis hortationibus acuant, ne in eorum corda obrepat Satan, et suis fallaciis a Deo abducat. Quae ratio loquendi notanda est. Neque enim primo statim impetu ruimus in hunc furorem ut Deo reluctemur: sed obliquis artibus sensim nos adoritur Satan, donee irretitos suis imposturis teneat. Turn vero excaecati, in manifestam rebellionem erumpimus. Ergo mature occurrendum est. Et omnibus imminet periculum: quia nihil facilius est quam decipi. Atqui ex deceptione demum nascitur cordis durities. Hinc videmus quam necessarium nobis sit assiduis exhortationum stimulis incitari. Nee tantum in Universum praecipit apostolus ut sibi omnes caveant: sed vult ita de salute cuiusque membri esse sollicitos, ne quem omnino ex iis, qui semel vocati fuerint, sua negligentia perire sinant. Atque in eo boni pastoris officium facit, qui ita excubare pro totius gregis salute debet ut nullam ovem negligat. 13. Quamdiu vocatur. Iam proprius ad suum institutum sententiam Davidis accommodt. Nam illud hodie cuius mentio fit in psalmo, admonet non debere ad saeculum Davidis restringi : sed complecti totum tempus quo nos Deus compellat. Ergo quoties et quamdiu sacrum os aperit ad nos docendos, veniat istud in mentem, hodie si vocem eius audieritis. Eadem ratione Paulus, quum nobis praedicatur evangelium, tempus esse illud acceptum docet quo nos Deus exaudit, et diem salutis quo adiuvat. Porro hac opportunitate utendum est: quia si per nostram socordiam elabi passi fuerimus, frustra postea deplorabimus ablatam. Quemadmodum Christus dicit (Iohan. 12, 35), Ambulate dum lucem habetis: veniet brevi nox. Ergo particula quamdiu, subindicat non semper fore commodum si pigri fuerimus ad sequendum ubi Dominus nos vocabat. Pulsat nunc Deus ad ostium nostrum. Nisi illi aperiamus, fiet ut vioissim regni sui ianuam nobis olaudat. Denique seri erunt eorum gemitus, qui oblatam hodie gratiam contemnunt. Ergo quia nescimuB an Deus in crastinum usque protendere vocationem suam velit, ne differamus. Hodie vocat, quamprimum respondeamus. Neque enim fides est nisi ubi talis est ad obsequendum promptitudo. 14. Participes enim facti sumus Christi: si qui-

43

EPIST. AD HEBRAEOS

dem initium fiduciae adfinemusquefirmumtenuerimus, poni verbum ut omnes obediant uno consensu: at 15. in hoc quod dicitur: hodie si vocem eius audie- merito damnari incredulitatem in toto populo ritis, ne obduretis corda vestra, sicut in exacerbatione. magnae partis defectione lacerum est ac mutit 16. Quidam enim -quum audissent, exacerbarunt: at corpus. Caeterum quod dicit quosdam exaci non omnes qui egressi fuerant ex Aegypto per Mosen. basse, quum tarnen longe maior haec fuerit n 17. Quibus autem infensus fuit quadraginta annis? titudo: id facit non tantum vitandae offensic annon iis qui peccaverant, quorum membra cecideruntcausa, sed ut Iudaeos animet ad eorum imitatior in deserto ? 18. Quibus autem iuravit, non ingressuros qui crediderunt: ao si dioeret: Sicuti vos patr in requiem suam, nisi incredulis? 19. Et videmus incredulitatem sequi Deus vetat, ita patres a non potuisse ingredi propter infidelitatem. vobis proponit in medium quorum fides sit ex< plo. Ita mitigatur quod alioqui nimis durum 14. Participes enim. Laudat quod bene coepe- speciem videri poterat, si in totum iussi missen rint. Sed ne praetextu gratiae quam consequuti patribus recedere. E g r e d i per Mosen, signif sunt, carnis indulgeant securitati, dicit opus esse per manum Mosis: quia fuit minister liberatio perseverantia. Nam plerique delibato tantum evan- Est autem tacita comparatio eius beneficii, q gelio, quasi ad summum pervenerint, de profectu illis Deus contulerat per Mosen, et partioipatit non cogitant. Ita fit ut non modo in medio stadio, Christi cuius prius meminit. adeoque prope ipsos carceres desideant, sed alio 18. Quibus autem infensus. Significat nunqi vertant cursum suum. Speoiosa quidem est ista iratum fuisse Deum populo suo, nisi iustis de c obiectio, Quid ultra volumus postquam adepti sumus sis: quemadmodum et Paulus monet prioris ad Christum? Verum si fide possidetur, in ea per- rinthios cap. 10, 5. 6. Ergo quot Dei animadi standum est ut nobis perptua maneat possessio. siones leguntur in populum veterem, tot reperiei Ergo hae lege se nobis fruendum dedit Christus, gravissima peccata, quae Dei vindictam provocs ut eadem qua in eius participationem admissi su- runt. Quamquam hue redeundum est semper, mus fide, tantum bonum conservemus usque ad credulitatem malorum omnium esse caput. mortem. Ideo dicit i n i t i u m , significans fidem quamvis hanc posterius recenseat, intelligit tai duntaxat esse inchoatam. Quum hypostasis fidu- primam fuisse maledictionis causam. Et certe ciam interdum significet, posset hie in eo sensu quo semel fuerunt increduli, non destiterunt a accipi. Non tarnen displicet nomen substantias ex alio peccare, et ita nova subinde flagella quod alii reddiderunt. Quamquam paulo secus in- accersere. Iidem ergo illi, qui per diffident terpreter. Uli enim sic dici fidem putant, quia respuerant oblatam sibi terrae possessionem, n totum esse hominis absque ea, nihil aliud sit quam concupiscendo, nunc murmurando, nunc scortai vanitas. Ego autem, quia in earn recumbamus: nunc profanis superstitionibus se polluendo, co sicuti nulla est alia fultura in qua possimus stare. maciam suam prosequuti sunt, quo magis tes Et convenit epitheton f i r m i : stabiles enim et extra esset eorum pravitas. Ilia igitur incredulitas, qi vacillandi periculum erimus, modo in fide simus ab initio prodiderunt, illis obstitit quominus f fundati. Summa igitur est, ut fides cuius initia rentur Dei bnficie : quia verbi contemptus eos duntaxat nobis constant, usque in finem constans et peccandum semper incitavit. Ac sicut increduli firma progrediatur. primum sua meriti sunt ut requie promissa I 15. In hoc quod dicitur. Significat proficiendi eos privaret: ita quidquid postea peccarunt ex eo< occasionam quamdiu vivimus, nunquam cessare, fonte manavit. Porro quaeritur an Moses et Aa quia nos quotidie Deus vocat. Nam quum evan- ac similes, in hoc numro comprehendantur. ] gelii praedicationi respondeat fides: sicuti continuus pondeo, apostolum de universo magis corpore qi est praedicationis usus toto vitae cursu, ita in fidei de singulis membris loqui. Certum est compli incrementis pergendum est. v xq> Xyeadm perinde fuisse pios qui vel communi impietate non fuei valet ao si dixisset: Quandoquidem loquendi finem impliciti, vel mox resipuerunt. Mosis quidem se nunquam Deus facit, non satis fuerit prompto animo tantum concussa fuit fides, idque ad moment fuisse amplexos eius doctrinam, nisi eadem dooili- Quare in verbis apostoli est synecdoche, cuius E tate eras et perendie illi nos obsequentes. prae- frequens est usus quoties de aliqua multitudine beamus. corpore populi habetur sermo. 16. Quidam enim quum audissent. Ita loquitur David de patribus ac si tota ilia aetas fuisset incredula. Atqui constat fuisse aliquos malis permistos CAPUT IV. qui Deum vere timerent. Hoc commmort Apostolus temperans quod asperius fuerat dictum a 1. Timeamus ergo ne derelicta promissione Davide, ut sciamua in hunc finem omnibus pro- troeundi in requiem eius, videatur quispiam nost

CAPUT IV. : frustratus. 2. Nobis enim annuntiata est promisquemadmodum et Ulis, at Ulis nihil profuit sermo itus, quia non fuit cum fide coniunctus in Us qui ierant. 1. Timeamus ergo. Concluait timendum esse priventur Iudaei, ad quos scribit, benedictione oblata. Et iterum dicit, Ne quis, significans hoc esse in animo at omnes ad unum Deo uoat. Quemadmodum boni pastoris officium est, im gregem curando ita intentum esse singulis ras, nequa omnino pereat: imo sic nos quoque erga alios vicissim affecti esse debemus, ut 3que proximis perinde ac sibi timeat. Caeterum nobis commendatur timor, non qui fidei certiinem excutiat, sed tantam incutiat sollioitudinem securi torpeamus. Metuendum ergo, non quia idare aut diffidere nos oporteat quasi incertos exitu, sed ne Dei gratiae desimus. Quum dicit, d e s t i t u a m u r relicta p r o m i s s i o n e , signit neminem destitui nisi qui gratiam respuendo, >r se a promissione abdicaverit. Adeo enim a uitentia benefaciendi abest Oeus, ut sua dona tinenter prosequatur, nisi quum eius vocationem temnimus. Illativa particula significat, aliorum iu nos ad humilitatem et vigilantiam erudiri. smadmodum et Paulus loquitur, Isti per incretatem corruerunt : tu ergo noli superbire, sed 3 (Rom. 11, 20). 2. Nobis enim. Eandem esse dootrinam admo, qua hodie nos ad se Deus invitt, et quam patribus destinarit. Quorsum hoc dicitur? ut mus nihilo plus nobis profuturam Dei vocatiol quam illis profuit, nisi earn fide ratam faciamus. igitur hoc per modum concessionis additum, lis quidem evangelium proponi: sed ne frustra emur, mox ezcipit incredulos quos tantorum orum participatione Deus olim dignatus est, um inde tarnen fructum sensisse. Proinde nos que expertes fore benedictionis, nisi fide earn piamus. Ideo auditionem secundo repetit, ut mus auditum esse inutilem, etiamsi verbum ad dirigatur, nisi fides accdt. Caeterum hie obr anda est relatio inter verbum et fidem, quae ) est ut fides a verbo separari nequeat: verbum m a fide separatum nihil confrt. Non quod )i efficacia nobis pendeat. Neque enim si totus ldus sit mendax, ideo verax esse desinet qui itiri non potest. Sed vim suam non aliter proverbum erga nos, quam ubi fides aditum facit. enim potentia Dei in salutem, sed credentibus. eo revelatur Dei iustitia, Bed ex fide in fidem. sit ut perpetuo sit effioax verbum Dei et saluhominibus si ex se aestimetur ac sua nai, sed fructus non sentiatur nisi a credentibus. d ad prius membrum attint, ubi dixi nullam

46

amplius esse fidem ubi deest verbum: et qui tale divortium facere oonatur, fidem prorsus exstinguere redigereque in nihilum: res est observatu digna. Nam hinc apparet fidem esse non posse nisi in filiia Dei, quibus solis offertur adoptionis promissio. Qualm enim fidem haberent diaboli, quibus nulla salus promittitur? Qualem etiam omnes impii qui verbum ignorant? Ergo fidem semper praecedere debet auditus: et quidem ut sciamus Deum loqui, non homines. 3. Ingredimur enim in eius requiem postquam eredidimus: sicut dixit: Itaque iuravi in ira mea, si introbunt in requiem meam: tametsi operibus a creatione mundi perfectis. 4. Dixit enim alicubi sic de die septimo: Et requievit Deus septimo die ab omnibus operibus suis. 5. Et im, hoc rursum: Si introibunt in requiem meam. 6. Quando igitur reliquum fit ut quidam ingrediantur in ipsam, et quibus prius evangelisatum fuit, non intrarunt propter incredulitatem : 7. rursum quendam praefinit diem hodiernum in David dicens post tantum temporis (quemadmodum dictum est): hodie si vocem eius audieritis, ne obduretis corda vestra. 8. Nam si Iesus requiem illis praestitisset, non de alia loqueretur post iUos dies. 9. Ergo relinquitur sabbathismus populo Dei. 10. Nam qui ingreditur in requiem eius, requievit et ipse ab operibus propriis, quemadmodum a suis Deus. lam locum ilium, quem citaverat ex Davide, exornare incipit. Hactenus eum tractavit secundum literam, ut loquuntur: hoc est in genuino sensu: nunc autem expoliendo amplificat, ideoque alludit magis ad verba Davidis quam interpretetur. Eiusmodi nelepyaaioc est apud Paulum, ad Rom. capite 10, 6, iu tractando Mosis testimonio, Ne dicas, Quis adscendet in coelum? Nee vero absurdum est, ut ad praesentem usum accommodetur scriptura, similitudinem (ut ita dicam) coloribus illustrare quod illic simplicius dioitur. Porro summa omnium hue redit, ad nos quoque pertinere quod de privatione requietis suae minatur Deus in psalmo: sicuti nos ad quandam requiem hodie quoque invitt. Praecipua huius loci difficultas hinc provenit, quod violenter a multis torquetur: quum apostolus nihil aliud velit quam requiem nobis quandam asserendo, eius desiderio nos aouere, et simul metu pungere, ne per incredulitatem ab ea prohibeamur. Interea tarnen longe pluris esse requiem istam docet, in quam nunc ingressus nobis patet, quam fuerit terrae Chanaan. Sed veniamus ad singula. 3. Ingredimur postquam eredidimus. Argumentum est a contrariis. Sola inoredulitas arcet, ergo fide patet ingressus. Bepetendum enim memoria quod iam exposuit, Deum incredulis iratum iurasse, non fore illius boni compotes. Intrant ergo quos

47

EPIST. AD HBBRAEOS

non impedit incredulitas: si modo Deus invitet. Sed externi typi quibus dirigerentur: nobis non il in prima persona loquendo, maiori eos dulcedine alli- Nee sane opus fuit: quum res ipsa nuda pom ante ooulos. Nam etsi in spe adhuc posita cit, ai alienis ipsos separans. Salus nostra, tarnen quod ad doctrinam spe Tametsi operibus. TJt definiat qualis sit nostra recta nos in coelum ducit. Nee Christus mai requies, revocat HOB ad id quod refert Moses, Deum ideo nobis porrigit, ut nos per figuras ciroumdu statim a creatione mundi requievisse ab operibus suis. Et tandem concluait hanc esse veram fide- sed ut e mundo abduotos in coelum erigat. Q lium requiem quae omnibus saeculis durt si Deo autem umbram separat apostolus a veritate, id i sint conformes. Et sane ut haec summa est homi- quia illi cum Iudaeis erat negotium qui in exte nis flicitas Deo suo adhaerere: ita ultimus finis rebus nimium haerebant. Concluait, relinqui poj esse debet quo consilia omnia et actiones referantur. Dei sabbathismum, hoc est, esse quandam spiritua Hoc probat, quia Deus, qui requievisse dicitur, longo requiem ad quam nos quotidie Deus invitt. 10. Nam qui requievit. Est illius perp post tempore incredulis requiem suam negat. Quod sabbathi definitio, in quo summa hominum b < frustra faceret, nisi exemplo suo fidles vellet quiescere. Ideo dicit, reliquum fieri ut quidam tudo consistit, ubi quaedam est inter illos et Di i n g r e d i a n t u r . Nm si non intrare, poena est similitudo, qua cum ipso cohaereant. Quidc incredulitatis, ut iam dictum est: credentibus in- enim unquam de summo bono disputarunt pi gressus patet. Sed paulo plus habet difficultatis sophi, insipidum ac nugatorium fuit, quia homij quod subiicit continuo post, alium nobis diem ho- in se ipso detinebant: quum necesse sit extra diernum statui in psalmo, quia priores exclusi fuc- exire ut felicitatem reperiamus. Summum < rint. Nihil enim tale exprimere videntur verba hominis bonum nihil aliud est quam cum '. Davidis: tantum enim hoc sonant quod Deus infi- coniunctio. Eo pervenitur quum ad eius exem delitatem populi ultus sit, eum terrae possessione sumus compositi. Porro istam conformatioi abdicando. Respondeo, valere consequentiam: nobis apostolus in eo sitam esse docet, si ab operi offerri quod illis ablatum est, quum admoneat Spiri- nostris quiescamus. Unde tandem sequitur, homii tus sanctus, non esse committendum nostra culpa se abnegando beatum fieri. Quid enim aliud est ut eodem poenae gnre mulctemur. Quid enim? satio ab operibus notris quam carnis Mortificatio, < si nobis hodie nihil promitteretur, an locum haberet sibi homo renuntiat ut vivat Deo ? Nam hinc sea haec admonitio: Videte ne vobis idem quod patri- faciendum est exordium, quum de rgula pie sancte bus contingat? Proinde merito dicit apostolus, vivendi agitr, ut homo sibi quodammodo morl quia patrum infidelitas vacuam et desertam posses- Deum patiatur vivere : ferietur ab operibus prop sionem reliquit, filiis renovari promissionem, ut ob- ut locum Deo agenti concdt. Fateri enim nee tineant quod ab illis neglectum fuit. est, tunc recte demum constitutam esse vitam qi Deo subiecta est. Atqui propter ingenitam pr: 8. Nam si Iesus requiem. Non vult negare tatem hoc nunquam fit, donee a propriis operi quin per requiem David terram Chanaan intelligat, supersedemus. Talis inquam repugnantia est ii in quam Iosue populum induxit: sed hanc fuisse Dei gubernationem et nostros affectus, ut in m ultimam requiem negat ad quam adspirant fidles: agere, nisi otiosis, nequeat. Quia vera hi quae illius etiam saeculi fidelibus nobiscum fuit quietis complementum nunquam exstat in hac \ communis. Gertum est enim, altius eos respexisse semper eo nitendum est. Ita fidles ingrediunl quam ad terram illam. Imo terra Chanaan non sed hac conditione, ut currendo assidue profici aliunde tanti aestimabatur nisi quod spiritualis Caeterum non dubito quin ad sabbathum data oj haereditatis imago erat ac symbolum. Ergo posses- alluserit apostolus, ut Iudaeos revocaret ab exte sionem adepti non debuerunt quiescere ac si ad eius observatione. Neque enim aliter potest i summam votorum perventum foret : sed potius abrogatio intelligi quam cognito spirituali i meditari quod erat in ea spirituale. Possessione Proinde duo simul agit: nam et gratiae excel! fruebantur illi quibus David psalmum dicta vit: sed tiam commendando, nos ad earn fide recipient admonebantur de quaerenda meliori requie^ Vide- stimult: et obiter interea ostendit quaenam \ mus ut terra Chanaan fuerit requies: sed umbra- sit sabbathi ratio : ne praepostere Iudaei in exte tilis, et ultra quam fidles progredi oportuit. Hoc caeremonia haereant. De abrogatione quidem sensu negat apostolus requiem fuisse praestitam a aperte disserit: quia non hoc agit ex professo: Iosue: quia ipsius auspiciis ideo terram promissam quum alio spectasse docet illam caeremoniam, p ingressus est populus, ut in coelum alacriore studio latim ita eos a superstitiosa opinione abducit. < contenderet. Atque hinc colligere promptum est enim alium fuisse finem praecepti tenet, quam quale sit inter nos et illos discrimen. Nam quum ternum otium vel cultum terrestrem, is in Christ utrisque idem scopus sit praefixus, illis additi sunt respiciendo mox facile eius adventu caeremoi

CAPUT IV. ii abolitum esse perspicit. Corporis enim asu umbrae protinus eraaescimt. Ergo hoc primo per agendum eat ut Christum doceamus esse i finem.

50

tas: nee aliter possunt lucem divinae sapientiae percipere, nisi exstincta carnis prudentia. In reprobis nihil tale apparet: nam vel secure despiciunt loquentem Deum, adeoque subsannant: vel obstrepunt eius doctrinae, ac contumaciter in earn insur11. Studeamus ergo ingredi in illam requiem, gunt. Denique siouti verbum Dei malleus est, ita uis eodem cadat incredulitatis exemple 12. Vivus cor illi habent incudis instar, ut ictus quantumvis i sermo Dei et efficax, et penetrantior quovis gla- validos sua duritia repellat. Ergo mult urn abest utrinque scindente, et pertingens usque ad divi- quin verbum Dei penetret in ipsos ad d i v i s i o em animae et Spiritus, compagumque et medulla- nem usque a n i m a e et s p i r i t u s . Unde videtur , ac discretor cogitationum et intentionum cordis. hoc elogium restringendum ad solos fidles, quando Nee ulla est creatura quae non apparent coram soli ita ad vivum examinantur. Verum contextus : imo omnia nuda et resupina in oculis eius cum apostoli ostendit hanc sententiam esse universalem, nobis est ratio. et quae ad reprobos quoque ipsos patet. Nam utcunque non emolliantur, sed ferreum cor aut chalyFostquam scopum ostendit quo tendere debemus, beum verbo Dei opponant: necesse est tarnen ipsos 3 ut viam ineamus admonet: quod fit dum ass- reatu suo constringi. Rident quidem, sed risum imus ad nostri abnegationem. Quia autem 8ardonium, quia intus se quasi strangulari sentiunt: essum in requiem compart recto cursui, huic tergiversantur varus modis, ne ad Dei tribunal m opponit: atque ita utroque membro meta- accdant : sed inviti ab hoc ipso verbo, oui proterve am continut. Quamquam simul alludit ad insultant, protrahuntur: ut apte rabidis canibus >riam, quam ex Mose retulit, de iis qui cecide- conferri possint, qui mordentes, vel unguibus appe; in deserto quia fuerant Deo rebelles. Ideo tentes catenam cui sunt allegati, nihil tarnen pro; xtj) aottp orcoSefyu-aTt, significans quasi in ta- ficiunt, quia nihilominus manent constricti. Deinde nobis illic depictam representari poenam infi- etiamsi non primo statim die . exstet hie verbi ;atis et contumaciae: neo vero dubium esse quin effect us, tandem ex eventu iudicare licebit, non l nos maneat exitus, si reperietur in nobis simi- frustra cuiquam fuisse praedicatum. Generale certe ncredulitas. Ergo cadere pro perire accipitur: est quod Christus pronuntiat, spiritus quum venerit ut clarius dicam, non pro pecoato, sed pro arguet mundum (lohan. 16, 8). Atqui spiritus hoc ta. Sed tarn priori verbo Ingrediendi translatio iudicium per evangelii praedicationem exercet. ondet, quam tristi excidio patrum, quorum Postremo etiamsi hanc vim non semper exserat nplo terrere voluit Iudaeos. erga homines verbum Dei, habet tarnen in se quod12. Vivus enim, etc. Quidquid hic de verbi ammodo inolusam. Apostolus autes hic de eius acia disserit, hue pertinet, ut sciant impune non natura proprioque officio disputt in huno tantnm e contemni. Ac si dioeret: quoties nos Domi- finem, ut soiamus conscientias nostras, simul atque voce sua compellat, serio agit nobiscum, ut auribus insonuit, reas ad Dei tribunal citari. Ac es interiores sensus nostros affioiat. Itaque si diceret: Si quis putet aerem inani sonitu vera est pars animae quam non oporteat permo- berari quum profertur Dei verbum, valde errat: . Caeterum antequam ultra progredimur, viden- res enim viva est, et occultae energiae plena, quae L est loquaturne generaliter apostolus de verbo, nihil in nomine intaotum relinquat. Haec ergo >eculiariter ad fidles hoc referat. Constat enim summa est, simul atque sacrum os aperuit Deus, peraeque in omnibus efficax esse Dei verbum. debere sensus omnes nostros recipiendo eius verbo I erga eleotoa vim suam exserit, ut vera sui patefieri : quia non veut frustra voces spargere quae itione humiliati ad Christi gratiam confugiant. aut evanescant, aut neglectae in terram cadant: d fieri nequit quin usque ad intimum cor pene- sed efficaoiter compellare hominum conscientias, ut : excutienda est enim hypoerisis, quae miros imperio suo subiioiat: itaque hanc vim indidisse 3t ac plusquam flexuosos reoessus in cordibus verbo suo, ut omnes animae partes exoutiat, examinet inum: deinde non leviter nos pungi vel lanci- cogitationes, affectus diiudicet, se denique iudicem , sed penitus vulnerari oportet, ut mortis aeter- ostendat. Sed hie exoritur nova quaestio, de legene sensu prostrati nobis mori disoamus. Denique an de evangelio hoc sit intelligendum. Qui de lege quam renovabimur tota mente (quod tarnen apostolum loqui putant, adducunt ilia Pauli testilus praecipit) donee huius spiritualis gladii aoie monia: Ministerium esse mortis, literam esse quae 'ectus fuerit vetus noster homo. Unde fidles ocoidat, nihil praeter iram afferre, et reliqua eiusi (Phil. 2, 17) Paulus dioit Deo immolari per modi (2. Cor. 3, 6. 7; Rom. 4, 15). Sed hie diigelium: quia non possunt aliter in obsequium versos etiam effectus apostolus nott: est enim (ut redigi, quam si intereat propria ipsorum volun- diximus) vivifica quaedam occisio animae, quae fit
Calvini opera. Vol. LV.

51

EPIST. AD HEBRAEOS Anima mea desideravit te noctu, spiritu meo q sivi te. Hoc certe intelligit, se ita quaerendo intentum esse, ut mentem simul et cor illuc appl Scio alios secus interpretari : sed mihi facile on sani, ut spero, assentientur. Nunc veniamue praesentem locum. Pertingit verbum Dei ad sionem animae et spiritus: hoc est, examen h de tota hominis anima: inquirit enim in cogitatk voluntatem cum suis omnibus desideriis scrut; Eodem pertinet quod subiieit de c o m p a g i b u i m e d u l l i s . Significat enim nihil esse tam du aut solidum in nomine, nihil tam reconditum non perveniat haec verbi efficacia. Hoc est < dicit Paulus, 1. ad Corinthios capite 14, 24, V prophetiam ad coarguendos et diiudicandos horn ut occulta cordis in lucem prodeant. Et quum cium Christi sit retegere, proferreque in met cogitationes ex cordis latebris : id per evange magna ex parte efficit. Est igitur sermo Dei > %b, quia mentem hominis quasi ex labyrintho, prius tenebatur implicita, in lucem cognitionis ed Nullae enim densiores sunt tenebrae quam infi tatis: et hypocrisis horrendum in modum nos caecat. Tenebras illas discutit sermo Dei, hypoc profligat. Hinc discretio vel diiudicatio haec, c meminit apostolus: quoniam vitia, quae sub virtutum specie latebant, cognosci incipiunt abel fuco. Quod si in suis latebris ad tempus ma reprobi, sentiunt tarnen demum illuc quoque \ lucem pntrasse, ut non effugiant Dei iudic Hinc fremitus eorum, adeoque furor : quia nisi v perculsi essent, non ita proderent suam insan ouperent enim eludre, vel tergiversando effu vim ipsius. Dissimulare etiam cuperent: hoc Deus non permittit. Ergo quoties vel obloquui vel excandescunt adversus Dei verbum, vim quamlibet invitos ac rpugnantes, intus sentii fatentur. 13. Nec ulla est creaiura, etc. Copula hic I iudicio) causalem particulate valet: nam ut firmet illud, verbo Dei quidquid in homine abt ditum est diiudicari, argumentum a natura sumit. Nulla, inquit, creatura est quae lateat oc Dei. Ergo nihil tam profundum erit in anima minis quod non extrahatur in lucem eius v quod autorem suum refert. Sicuti enim offii Dei est scrutari corda:, ita hanc cognitionem v suo exercet. Hoc dum non considrant interpr verbum Dei scilicet instar conti esse, quo expei et inquirit quid in cordibus nostris lateat: viole torserunt hunc totum locum, nec tarnen se expedi At omnem difficultatem tollit ratiocinatio ista, v Dei sincere et serio cordis affeotu esse obediend quia Deus, qui cordium est cognitor, has p: assignaverit verbo suo, ut penetret ad intimas u cordis cogitationes. Fefellit etiam interprtes

per evangelium. Sciamus ergo apostolum de universa Dei doctrina concionari, quum dicit vivam esse et efficacem. Ita Paulus testatur (2. Cor. 2, 16), ex sua praedicatione prodire odorem mortis in mortem incredulis, vitae in yitam fidelibus: ut Deus nunquam frustra loquatur quia alios ad salutem adducat, alios praecipiter in exitium. Haec est ligandi et solvendi potestas qua Dominus apostolus suos instruxit. Haec est spiritualis potentia de qua Paulus gloriatur, 2. ad Corinthios cap. 10, 4. Et sane nunquam in Christo salutem nobis promittit quin ex adverso vindictam incredulis denuntiet, qui Christum respuendo mortem sibi accersunt. Praeterea notandum est apoBtolum hic de verbo Dei disserere quod hominum ministerio ad nos affertur. Delirae enim sunt illae cogitationes, atque etiam perniciosae, internum quidem verbum esse efficax: sed quod prodit ex ore hominis esse mortuum, omnique carere effectu. Fateor sane efficaciam non pro venire ex lingua hominis, nee in sonitu ipso residere : sed totam spiritui sancto debere acceptam ferri: hoc tarnen non impedit quominus spiritus virtutem suam profrt in verbo praedicato. Deus enim quia non per se loquitur, sed per homines, sedulo hue incumbit, ne ideo contemptim excipiatur sua doctrina quod homines sint eius ministri. Sic Paulus, quum evangelium nominat potentiam Dei, data opera ornat hoc titulo suam pradicationem, quam aliis probrosam videbat esse, ab aliis contemni. "Et quum alibi (Rom. 10, 8) docet salutem nobis conferri per fidei doctrinam, nominatim earn esse exprimit quae praedicatur. Yidemus ut semper Deus ex professo doctrinam, quae nobis hominum opera administratur, commendet, quo nos contineat in eius reverentia. Porro quum vivus s e r m o vocatur, subaudienda est relatio ad homines, quod melius patet ex secundo epitheto: ostendit enim qualis haec sit vita, quum efficacem deinde nominat. Nam apostoli consilium est docere qualis sit erga nos verbi usus. Metaphoram g l a d i i aliis etiam in locis scriptura usurpt: sed apostolus simplici comparatione non contentus sermonem Dei q u o v i s g l a d i o p e n e t r a n t i o r e m esse dicit, et quidem u t r i n q u e s c i n d e n t e s quia tunc frequens erat gladiorum usus, qui partem unam obtusam habentes, altera tantum scindebant. Pertingens usque, etc. Nomen a n i m a e saepe idem valet quod s p i r i t u s : sed quum simul iunguntur, prius comprehendit sub se affectus omnes: posterius facultatem quam vocant intellctualem, eignificat. Ita Paulus, 1. Thessal. capite 5, 23, quum Deum precatur ut integrum eorum spiritum et animam et corpus conservet usque in adventum Christi, nihil aliud sibi vult quam ut intellectu et voluntate externisque actionibus puri et casti maneant. Similiter Iesaias, cap. 26, 9, quum dicit:

CAPUT IV. a loquutio, mp 8v lijjAfv 6 X6yo: nam verterunt, }uem nobis est sermo. Atqui potius vertendum , cum quo nobis est ratio: cuius orationis hie sensus, Deum esse qui nobiscum agit: rel cum nobis est negotium, ideoque non esse ludendum ii cum homine mortali. Sed quoties verbum nobis proponitur, contremiscendum esse: quia I ip8um latcat.

54

levitico sacerdotio assueverant: illic cernebant hominem mortalem unum ex aliis electum qui sanctuarium ingrediebatur, ut sua deprecatione reconciliaret fratres suos Deo. Hoc magnum est, quum mediator, qui placare erga nos Deum potest, unus est ex nobis. Haec illecebra poterat Iudaeos illaqueare, ut sacerdotio levitico semper essent addicti, nisi ocenrreret apostolus, ac ostenderet filium Dei non modo excellere gloria, sed aequa bonitate et 14. Habenies igitur pontificem magnum qui coelosindulgentia erga nos esse praeditum. In hoc igitur essus est, lesum filium Dei, teneamus confessionem.capite versatur quum dicit ilium exercitatum esse Neque enim habemus pontificem qui compati nonnostris infirmitatibus, ut nobis condoleat. Quod ad it infirmitatibus nostris: sed in omnibus tentatum, au|X7tt&8-eiav pertinet, nolo subtilius de ea disputare. ndum similitudinem, absque peccato. 16. Acceda- Privola enim non minus quam curiosa est ista igitur cum fiducia ad thronum gratiae, ut ob- quaestio, num obnoxius sit nunc Christus nostris imus misericordiam, et gratiam inveniamus in miseriis. Nee vero apostolus talibus *argutiis et Mum opportunum. otiosis speculationibus fatigare nos voluit: sed tantum docere, non procul quaerendum esse media14. Habentes igitur. Hactenus disseruit de torem, quum nobis Christus ultro manum porrigat: isti apostolatu, nunc ad secundum eius munus non esse causam cur Christi mai estate absterreamur, sit. Diximus enim duplicem personam filio Dei quum nobis sit frater: non esse timendum ne quasi se impositam quum ad nos missus fuit, nempe malorum expers nullo tangatur humanitatis sensu oris et sacerdotis. Itaque postquam hortatus ad opem nobis ferendam, quum infirmitates nostras apostolus Iudaeos ut obedienter amplectantur susceperit, quo esset ad succurrendum propensior. isti doctrinam: nunc demonstrat quern fructum Tota igitur apostoli oratio ad fidei sensum referenda sacerdotium attulerit. Atque hoc secundum est: quia non disputt qualis sit in se Christus, ex duobue membris disputationis quam tractt, sed qualem se nobis ostendat. Similitudinem naturae osite autem sacerdotium connectit cum aposto- intelligit: quo significat Christum simul cum came , quum admonet hunc utriusque esse finem, ut nostra affectus quoque induisse, ut non modo se reniamus ad Deum. Illatione utitur, quia prius verum hominem comprobaret, sed ipso experimento etiam caput attigerat, Christum esse nobis pon- ad iuvandos miseros erudiretur : non quia opus taliem: sed quia sacerdotii vis non percipitur nisi bus rudimentis habuerit filius Dei: sed quia nos doctrina, hanc viam sterni oportuit, ut animos aliter quam de salute nostra curam gerit, mente Christum audiendum praepararet. Nunc restt, apprehendere non possumus. Quoties ergo sub car|ui magistrum eum agnoscunt, seque dociles illi nis nostrae infirmitatibus laboramus, nobis in mentem ibent discipulos, disoant quoque ex ore eius vel veniat, easdem filium Dei expertum esse: ut nos ila, quaenam sit utilitas sacerdotii eius, et qualis sua virtute erigat ne illis obruamur. Sed quaeri i ac finis. Primo dioit, habentes pontificem potest quid per i n f i r m i t a t e s intelligat: varie urn filium D e i , confessionem teneamus. enim aeeipitur hoc nomen. Quidam frigus et cafes8io hie, ut antea, pro fide capitur metony- lorem, famem, et alias corporis necessitates: deinde 3. Quia autem sacerdotium ad sanciendam doc- contemptum, inopiam, et reliqua eius generis inam valere debet, hinc colligit apostolus, non telligunt, 8icuti apud Paulum multis locis: ac praecur haesitemus aut vacillemus in fide evangelii, sertim 2. ad Corinthios cap. 12, 10. Sed verius m filius Dei comprobavit ac sancivit. Quisquis sentiunt qui simul cum externis aerumnis comprea ratam non habet hanc doctrinam, detrahit filio hendunt animi affectus, quales sunt metus, tristitia, , ac sacerdotis honore ipsum spolit: tale inquam, horror mortis, et similes. Et certe frustra alioqui tantum pignus fiduciam addere nobis debet, ut addita esset restrictio, absque p e c c a t o : nisi de Bpide recumbamus in evangellum. affectibus sermo esset, qui semper in nobis vitiosi 15. Neque enim habemus, etc. In nomine filii sunt propter naturae pravitatem: in Christo autem, , quod posuit, subest ea maiestas quae nos ad in quo summa rectitudo et absoluta puritas fuit, )rem et obsequium adigat. Verum si nihil in immunes fuerunt ab omni vitio. Paupertas certe, isto aliud consideremus, nondum pacatae erunt et morbi, et quae extra nos sunt, in peccatum non icientiae. Quis enim non reformidet filii Dei imputantur. Ergo quum de infirmitatibus loquitur ipectum, praesertim quum reputamus qualis sit quae peccato sunt affines, minime dbium est quin ra conditio, nobisque in mentem veniunt peccata affectus animi designet, quibus obnoxia est hominum ;ra? Deinde Iudaeis aliud obstare poterat, quia natura, idque propter infirmitatem suam. Nam
4*

55

EPIST. AD HEBRAEOS

potior in eo est angelorum conditio quam nostra, quandoquidem Deus throno suo quasi insigne gra quod non dolent, non metuunt, non torquentur paternique erga nos amoris praefixit, non est q varus curis, mortem non formidant. Has infirmi- ab aditu nos arceat eius maiestas. Summa tates ultro Christus suscepit, et cum illis certare tuto nos invocare Deum, quum nobis propiti voluit: non modo ut de illis victoriam nobis ac- esse scimus : id autem fieri Christi beneficio, qu quireret, sed etiam ut certo simus persuasi illum admodum habetur ad Ephesios capite 3, 12. (j nobis prope adesse quoties illas experimur. Ita non dum in suam fidem ac clientelam nos Christus essentia tan tum factus est homo, sed humanae etiam cipit, Dei maiestatem, quae formidabilis alioqui i naturae qualitates in se recepit. Restrictio tarnen poterat, bonitate velat, ne quid illic apparet, prai additur, absque peccato: quia semper tenendum est gratiam paternumque favorem. hoc discrimen inter afFectus Christi et nostros : quod Ut obtineamus misericordiam, etc. Hoc non i illi recte semper compositi fuerunt ad veram iustitiae magna causa additur, ut nominatim eos confir regulam : nostri autem qui ex turbido fonte manant, qui misericordia indigent, ne quis miseriae s semper resipiunt originis suae naturam, quia turbu- sensu deiectus viam sibi sua diffidentia obstr lenti sunt et effraenes. Loquutio haec : Ut obtineamus misericordiam, pr 16. Aaxdamus igitur cum fiducia, etc. Conclu dit, suavissimam doctrinam continet: quicunque Chi accessum omnibus ad Deum patere qui freti media- patrocinio subnixi Deum precati fuerint, de o tore Christo ad eum accedunt: imo hortatur fidles nenda misericordia oertos fore. Omnibus tai ut se in Dei conspectum offerre sine ulla dubitatione qui hano viam non tenuerint, oblique min: audeant. tque hic praecipuus est spiritulis doc- apostolus, ac Deum illis fore inexorabilem signifi trinae fructus, certa invocandi Dei fiducia: sicuti quia unicam eius placandi rationem contempsei rursum concidit ac prit tota religio quum eripitur Addit, in a u x i l i u m o p p o r t u n u m : hoc est haec certitudo conscientiis. Unde colligere promp- 'velimus impetrare quaecunque sunt in salu tum est, in papatu exstinctam fuisse evangelii lucem, nostram necessaria. Opportunitas autem ista ubi iubentur miseri homioes dubitare sintne pro- tempus vocationis respicit, secundum illud les: pitium Deum an infensum habituri. Praecipiunt (lsa. 49, 8) quod Paulus ad evangelii publicatioi quidem ut Deus quaeratur: sed neque via ostenditur accommodt (2. Corin. 6, 2). Ecce nunc tern qua perveniri ad eum possit, et obseratur ianua acceptum, etc. Respicit enim apostolus ad ill qua sola ingredi licebat. Verbo fatentur Christum diem hodiernum quo Deus nobiscum loquitur. Q mediatorem, sed re ipsa sacerdotii eius virtutem si Deo hodi loquente in crastinum differin aboient, ipsumque honore spoliant. Nam ita sta- veniet nox intempesta, qua non amplius lie tuendum est, Christum vere mediatorem non co- quod iam licet, frustraque ostio clauso pulsabin gnosci quin eximatur hominibus dubitatio, an adir ad Deum necne ipsis liceat. Alioqui non staret haec consequential Habemus pontificem qui ad nos CAPUT V. iuvandos voluntarius est : ergo secure et citra ullam haesitationem adeundum nobis esse t h r o n u m Dei. 1. Omnis namque pontifex ex hominibus assu Et sane si ita persuasi essemus, Christum ultro tus, pro hominibus constituUur ad ea quae ad Di nobis manum protendere, quis non plenam adeundi pertinent, ut offerat dona et sacrificia pro pecct fiduciam conciperet? Verum est igitur quod dixi, 2. qui possit placabilem se praebere ignorantibu Christi sacerdotio suam adimi virtutem, quamdiu errantibus: quando ipse quoque circumdatus est haesitant homines et anxii sunt in quaerendis me- firmitate. 3. Et propter hanc debet, quemadmoc diatoribus: quasi unus ille non sufficiat, cuius patro- pro populo, ita et pro se ipso offerre pro pecct cinio quiounque vere suffulti sunt (quemadmodum 4. Ac nemo sibi usurpt honorem: sed qui vocatu hic apostolus praecipit) certo constituunt exaudiri Deo, sicut et Aaron. 5. Quare nee Christus se ipt suas preces. Fundamentum huius fiduciae est, quod glorificavit ut esset pontifex: sed qui loquutus est Dei thronus non maiestate nuda insignitur quae eum: Flius meus es tu, ego hodie genuite. 6. Qu nos obstupefaciat: sed ornatur novo titulo, nempe admodum et alibi dicit, Tu es sacerdos in aetert g r a t i a e , qui semper nobis in memoriam venire secundum ordinem Melchisedec. debet quum Dei conspectum refugimus. Nam fieri non potest quin Dei gloria, si earn solam mente 1. Omnis namque pontifex. Compart Christ apprehendamus, nos protinus desperatione absorbeat: cum sacerdotibus leviticis: ac docet quid cum i ita thronus eius erit formidabilis. Apostolus ergo simile habeat vel diversum. Hue autem spect: ut diffidentiae medeatur, omnique trepidatione mentes tota disputatio ut probe intelligatur officium Chri nostras liber et, illum vestit gratia, nomenque illi deinde quidquid sub lege institutum fuit, eius ca imponit quod suavitate nos sua alliciat : ac si dicer et, fuisse institutum. Hinc tandem sibi transitum fat

CAPUT V. stolus ad docendam veteris sacerdotii abrogatioi. Primo dicit, a s s u m i ex h o m i n i b u s eacer58. Deinde non rem privatam, sed totius populi re. Tertio non debere inanes accedere ad pladum Deum, sed sacrificiis instructos. Quarto rmitatum nostrarum non debere esse expertes, libentius succurrant laborantibus. Postremo i temere ad munus obeundum debere prosilire : tunc demnm honorem esse legitimum, ubi a > electi sunt et comprobati. Nunc de singulis nbris breviter tractemus. Prius tarnen coargua est eorum inscitia qui baec trahunt ad tempus brum, quasi idem hodie esset sacerdotum usus victimas offerendas: quamquam non longa refuDne opus habet. Quid enim apertius quam verim, quae in Christo est, cum figuris conferri: e ut tempore fuerunt priores, ita nunc cessarunt ? ie id melius ex contextu patebit. Quare plus m ridiculi sunt qui missae sacrificium stabilire mt ex hoc loco. Redeo ad verum apostoli senl. Sacerdotes ex hominibus dicit assumi: hinc litur Christum oportuisse verum esse hominem. a quia longe a Deo distamus, in eius conspectu iammodo sistimur in Sacordotis persona: quod fieret nisi unus esset ex nobis. Itaque quod munem nobiscum habet naturam alius Dei, adeo non minuit eius dignitatem, ut magis nobis mendet. Nam ideo ad conciliandum nobis Deum idoneus, quia homo est. Ideo nominatim Paulus psum mediatorem esse probet, hominem vocat: idoquidem si ex angelis vel aliunde assumptus t, quia ad nos usque non pertingeret, non posseper ipsum Deo coniungi. Pro hominibus. Secundum membrum: Quod sibi privatim ministret Saoerdos, sed in comte populi bonum sit institutus. Atque hoc notare ae pretium est, ut sciamus nostram omnium tern agi ac verti in Christi sacerdotio. Speoiem tatis exprimunt haec verba : O r d i n a t e a q u a e Deum p e r t i n e n t : quamquam hic potest esse lex lectio, quia verbum xaaKaxatac, tarn passivam n activam significationem habet. Qui passive piunt ita vertunt : Constituitur in his : atque ita iudiunt praepositionem quae serviat articulo TGC. i altera interpretatio non minus placet: Curat ;ifex vel ordinat quae ad Deum pertinent: nam tructio melius fluit, et sententia est plenior. vis tarnen modo accipere libeat, hue tendit itolus, nobis cum Deo nihil esse nisi adsit sacerNam quum profani simus, quid nobis cum is? Denique alieni sumus a Deo eiusque oultu, )c se interponat sacerdos, vicesque nostras suait. Ut offerat dona. Tertium quod in sacerdote t, est donorum oblatio. Duae tarnen hic sunt s, dona et victimae: quarum prior (meo iudicio)

58

complectitur varias sacrificiorum species: ita est quasi genus. Secunda autem expiationis sacrificia specialiter dsignt. Summa tarnen est, sacerdotem nonnisi intercedente victima, pacificatorem esse inter Deum et homines, quia sine sacrificio non expiantur peccata, nee placatur ira Dei. Proinde quoties de reconciliatione Dei et hominum agitur, praeeat semper hoc pignus necesse est. Ita videmus angelos impetrando Dei favori minime pares esse, quia sacrificio nullo instructi sunt. Idem et de prophetis atque apostolis sentiendum. Solus ergo Christus est qui sublatis per sacrificium suum peccatis Deum nobis exorat. 2. Qui possit. Quartum hoc membrum nonnullam habet cum primo affinitatem : distingui tarnen debet. Nam illic docebat apostolus, in unius hominis persona coniungi Deo genus humanum: quia ex eadem came et natura omnes homines constent. Nunc aliud attingit, Sacerdotem peccatoribus aequum et facilem esse debere, quia socius sit infirmitatum, MsTpLorcaftstv, quod verbum hie apostolus usurpt, varie, exponunt tarn graeci quam latini interprtes. Ego tarnen simpliciter idem valere puto, ac si dictum esset, accommodare se ad aufircctd-scav. Non omnia quidem, quae hic de leviticis sacerdotibus praedicantur, Christo conveniunt. Scimus enim Christum ab omni peccati contagione fuisse immunem. Quare in hoc differt ab aliis, quod non opus habuit sacrificium pro se offerre. Verum satis est quod infirmitates nostras ipse quoque sustinuerit, tametsi a peccato vacuas et puras. Ergo quod ad veteres illos et leviticos pertinet, dicit apostolus infirmitati humanae fuisse obnoxios. Et ideo propria quoque peccata expiasse sacrificiis, ut aliorum erratis non tantum aequiores essent, sed etiam condolescerent. Haec pars ad Christum eatenus debet accommodari, ut inseratur ilia exceptio cuius prius meminit: nempe quod sine peccato expertus sit nostras infirmitates. Quamquam autem peccati semper expers fuerit: solus tarnen ille infirmitatum sensus, de quo dictum est, abunde in eo valet, ut propen8us sit ad nos iuvandos, clemens et facilis ad ignoscendum, sollicitus de malis nostris. Summa haec est, Christum non modo propter carnis et naturae unitatem nobis fratrem esse : sed infirmitatum nostrarum societate ad indulgentiam et facilitatem induci et quasi formari. Participium Suv(ievo plus valet quam in communi nostro sermone. Sumitur enim pro idoneo vel adto. E r r a n t e s et i g n o r a n t e s pro peccantibus accepit, more hebraico. Nam FIZXP pro quovis delicti genere Hebraei accipiunt: de qua re erit paulo post dicendi locus. 4. Et nemo sibi honorem. In hoc membro partim similitudo, partim diversitas notanda est. Munus legitimum facit Dei vocatio: ut nemo rite et ordine illo fungatur nisi a Deo creatus. Hoc

59

EPIST. AD HEBRAEOS

Christo et Aaroni commune est, quod utrumque in ipso gnre officii : quum scilicet comminiscunl Deus vocavit. In hoc differunt, quod quum secun- a se ipsis homines quod nusquam Deus praecej dum novam et diversam rationem successerit Chris- Quo minus ferendi sunt sacrifici romanenses, < tus, et constitutus fuerit perpetuus Sacerdos: inde nihil quam suos titulos crpant ut sacrosancti ha patet, temporale fuisse Aaronis sacerdotium, quod antur: quum tarnen se ipsi legerint Deo inconsul cessare debuerit. VidemuB quorsum tendat apostolus, meus es tu. Yideri posset longe petiti lus sacerdotii yendicandum erat Christo. Id facit hoc Filius testimonium. Neque enim si a Deo pa ostendens Deum esse autorem. Sed hoc non sut'fi- genitus fuit Christus, ideo et sacerdos ordinat cit, nisi constet, ut illi sit locus, finem veteri fuisse si reputamus ad quid revelatus fuerit Chris impositum. Id probat, quia respicienda est conditio Verum mundo, facile constabit, illi qualitatem hanc i qua institutus fuit Aaron (neque enim nostrum est cessario Primo tarnen memoria repett longius extendere quam ferat Dei decretum): Mox dum est convenire. quod primo capite diximus, hanc Chri autem palam faciet quousque durare priorem illum genituram, de qua psalmus loquitur, fuisse tee ordinem Deus voluerit. Christus ergo legitimus est monium quod illi pater reddidit apud homin eacerdos : quia Dei autoritate constitutus fuit. Quid Itaque non est hie mutua inter patrem filii de Aarone et reliquis-eius successoribus dicendum? relatio: sed potius hominum respectus et habet nempe tan tum habent iuris quantum illis a Domino apud quos lustratus est. Nunc qualem no concessum est: non quantum illis sua opiniono filium manifesta vit Deus: At nullo honore, nulla homines deferunt. Caeterum tametsi hoc pro causae facultate praeditum? Imo ut inter se et homii praesentis circumstantia dictum est, licet tarnen mediator esset. Ergo sacerdotium continet genitu generalem doctrinam inde colligere: nullum in eccle8ia regimen erigendum esse hominum arbitrio, 6. Quemadmodum et alibi. Hic clarius exprit sed exspectandum esse Dei iussum. Deinde certam 'tur quod apostolus intendit. Locus est Celebris, eligendi regulam sequendam esse, ut se nemo pro- totus etiam psalmus unde sumptus est: quia i pria libidine ingerat. Utrumque distincte notandum aliud exstat luculentius vaticinium de aeterno Chri est. Neque enim hie de personis tantum disserit tarn sacerdotio, quam regno. Et tarnen lud apostolus, sed de ipso officio. Negat inquam, pro- modis omnibus cavillari student ut obscurent Chri bum et sanctum esse munus quod sibi homines gloriam: sed nihil proficiunt. Nam quod ad Da finxerint absque Dei mandato. Ut enim Dei pro- dem trahunt, quasi is sit quem Deus ad dexter prium est ecclesiam regere : ita sibi uni hoc asserit, suam sedere iubeat: nimis crassae impudentiae c ut modum rationemque administrationis praescribat. Seimus nefas fuisse regibus sacerdotium attinge Unde constituo papale sacerdotium adulterinum esse, Quar Usias hoc solo crimine quod se immisc quia in hominum officina fabricatum est. Nusquam in alienum munus, iram Dei provoeavit ut le] iubet Deus ut sibi nunc sacrificium offeratur ex- percuteretur. Proinde certum est, neque Davide piandis peccatis : nusquam mandat ut in hunc usum neque alium quempiam ex regibus hie design; instituantur sacerdotes. Quum ergo suos sacerdotes Si excipiant, D'OTD interdum vocari principes : fat papa ad sacrificandum inauguret, pro legitimis esse id quidem, sed nego praesenti loco quadrare. Com habendos negat apostolus. Nisi forte novo quodam ratio enim nihil ambiguitatis relinquit. Melchise privilegio supra Christum se efferant, qui ultro sus- sacerdos fuit Dei. Psalmus teBtatur hunc reg cipere honorem ausus non est, sed patris vocem quem in dextera Dei collocavit, fore Ti"D s ecu exspeetavit. Hoc quoque in personis valere debet: d u m o r d i n e m M e l c h i s e d e c . Quis non vi ne sibi quisque privatus hominem arripiat, sed ut de sacerdotio hoc debere intelligi? Nam quia rar praecedat publica autoritas. Loquor de offieiis alio- et prope singulare exemplum erat, ut idem rex es qui divinitus ordinatis. Quamquam fieri interdum ac sacerdos, saltern in populo Dei erat inusitatu poterit ut qui a Deo non erit vocatus, sit tarnen ideo Melchisedec proponit Messiae exemplar. tolerandus, utcunque minus probetur : modo sanctum si diceret: Non fore impedimento regiam dignitat et Deo probatum sit munus. Multi enim saepe aut quominus sacerdotio quoque fungatur, quia hu ambitione, aut maus artibus obrepunt, quibs suae rei typus in Melchisedec praecesserit. Et ce vocationis ratio minime constat: neque tarnen, pro- quicunque inter Iudaeos sunt aliquantum verecur tinus reiiciendi erunt: praesertim ubi id publico tum de Messia sermonem hic haberi concedu ecclesiae iudicio fieri nequit. lam ducentis ante ad- tum etiam sacerdotium eius commendari non du ventum Christi annis foedissimae corruptelae re- tant. JJbi Grraeci verterunt xax, hebraice legit gnaverant in occupando sacerdotio. In ipso tarnen VnaT ?]), quod significat instar, vel pro ratioi officio ius honoris manebat ex Dei vocatione. Ho- quo confirmatur illud quod iam dixi, quia res e mines ipsi, quia oppressa erat ecclesiae libertas, minime usitata in populo ut idem regis et sac tolerabantur. Unde apparet summum defectum esse dotis personam sustineret, vtus illud prop<

CAPUT V. smplar, quo Messias fuit adumbratus. Reliqua atilius apostolus ipse edisseret iu contextu.

62

Quum preces. Secundum hoc in Christo ponit, ipsum ubi decebat, remedium quaesiisse ut a malis liberaretur. Atque hoc dicit ne quis imaginetur 7. Qui in dibus carnis suae quum et precationes, Christum ferreo fuisse animo, qui nihil senserit. supplicationes obtulisset cum clamore valido et Semper enim spectandum cur quidque dicatur. Si rymis, ei qui poterat eum ex morte servare, et nullo dolore tactus fuisset Christus," nulla ex eius luditus esset ex suo metu: 8. tametsi filius erat, passionibus consolatio ad nos rediret. At quum licit ex iis, quae passus est, dbedientiam: 9. et audimus acerbissimoB ipsum quoque animi cruciatus ictificatus, omnibus qui Uli obediunt, factus fuit pertulisse, similitudo iam nobis constat. Christus, isa aeternae salutis, 10. cognominatus a Deo sacer-inquit, non ideo mortem et reliquas aerumnas subiit, i, secundum ordinem Melchisedec: 11. de quo nobis quia contemneret, vel nullo mali sensu premeretur: Mus sermo, et difficilis explicatu: quandoquidem deprecatus est enim cum lacrymis, quibus summum di facti estis auribus. animi sui angorem testatus est. Ergo per lacrymas et validum clamorem apostolus vehementiam doloris 7. Qui in dibus. Quia cruce ut plurimum exprimere voluit: ut satis usitatum est, rem a siibrmatur Christi species, dum non considrant gnis notare. Nee dubito quin de ilia precatione mines quem in finem humiliatus fuerit: iterum loquatur quam evangelistae referunt: Pater, si set apostolus quod prius attigerat, refulgere in fieri potest, tollatur a me calix iste. Item de ali parte miram illius bonitatem, quod in bonum tera, Deus meus, Deus meus, ut quid dereliquisti strum se infirmitatibus nostris subiecerit. Unde me? Nam in secunda mentio fit apud evangelistas jaret, confirmari ndem nostram : non imminui validi clamoris: in priore non est credibile siccos s honorem, eo quod mala nostra subierit. Duas fuisse oculos, quum prae ingenti moestitia guttae tern causas, cur oportuerit Christum pati, dsignt, sanguineae ex toto corpore fluerent. Certum qui)ximam et ultimam. Haec proxima est, ut obe- dem est, in extremas angustias tunc fuisse coactum. ntiam disceret: ultima, ut in salutem nostram Ergo et veris doloribus pressas fuit, et serio oravit a modo consecraretur sacerdos. D i e s c a r n i s , patrem ut sibi opem ferret. Quorsum hoc pertinet? nini dubium est hie accipi pro praesenti vita, nempe ut quoties nos urgent ac excruoiant nostra de sequitur, carnis nomine non substantias mala, in memoriam nobis redeat filius Dei qui iis;ari, Bed qualitatem. Quemadmodum 1. Corinth. dem laboravit: quamdiu autem ille nos praeit, non >. 15, 50, caro et sanguis regnum Dei non possi- est deficiendi causa. Simul tarnen admonemur, non )unt. Desipiunt ergo fanatici homines qui nunc aliunde in malis salutem esse petendam quam ab ristum somniant came sua exutum, quia dicatur uno Deo. Quae enim nobis melior orandi rgula >erasse dies carnis. Aliud enim est, esse verum quam Christi exemplum? Ille autem recta ad paninem, tarn etsi beata immortalitate praeditum: trem se contulit : atque ita debere fieri indicat aposld esse obnoxium humanis aerumnis et infirmi- tolus, quum dicit obtulisse preces ei, qui eripere a ibus quas sustinuit quamdiu in mundo versatus morte poterat. Nam his verbis significat, rite eum , nunc vero in coelum receptus deposuit. Nunc orasse, quia ad unum Deum liberatorem confugerit. a inspiciamus. Christus qui alius erat, qui re- L a c r y m a e et c l a m o r ardorem et intentius predium quaesivit apud patrem, qui fuit exauditus: candi studium nobis commendant. Neque enim deaen mortem passus est ut hoc modo erudiretur functorie, sed ardentibus votis orandus est nobis obedientiam. Singulis inest magnum pondus, Deus. m per Dies carnis significat tempus nostris miseEt exauditus. Quod transtulerunt alii : Pro sua i finitum esse: quod non exiguam levationem reverentia: mihi nequaquam placet. Primum, sim)rt. Et certe dura esset ac minime tolerabilis pliciter eActetav ponit, non suam: deinde est 6mb, iditio si nullus patiendi finis ostenderetur. Tria non Ttp, aut aliquid simile quod causam designet. im, quae sequuntur, non parum addunt consola- Quum igitur suXceeia Graecis plerumque sit metus iis. Filius erat Christus, quem sua dignitas vel sollicitudo, non dubito quin significet apostolus amuni sorte eximebat: et tarnen hue se nostra exauditum fuisse Christum ex eo quod timebat: ne isa demisit. Quis nunc mortalium eandem re- scilicet malis obrutus succumberet, vel morte absoriare conditionem audeat? Accedit altera ratio, beretur. Nam ad hoc quoque certamen descendit filius )d si rebus adversis premimur, non expungimur Dei, non quod diffidentia lboraverit. ex qua proveiliorum Dei numro : quum praeeuntem cerna- niunt omnes nostri metus, sed quod sensu carnis suss eum qui solus natura filius erat. Nam quod tinuerit Dei indicium, cuius terror sine arduo conatu i filii censemur, id fit adoptionis duntaxat bene- vinci non poterat. Chrysostomus Christi dignitatem o, quatenus nos in Bocietatem suam admittit qui interpretatur, quam reveritus quodammodo fuerit as iure suo hunc eibi honorem vendicat. pater: quod est absurdum. Alii pietatem intelligunt :

63

EPIST. AD HEBRABOS nostrae voluntati afferenda est, ut velimus quidq Deo placet, in eo demum obedientia nostra se v prodit. Hoc inquam illustre est perfectae sub: tionis documentum, quum mortem, ad quam D vocat, tametsi horrori est, praeferimus tarnen v quam natura expetimus. 9. Et sanetificatus. Finis ultimus vel remoi (ut vocant) cur pati Christum necesse fuerit: net quod in suum sacerdotium hoc modo fuit inau ratus. Ac si deceret apostolus, crucis toleranti et mortem solenne fuisse eonseorationis genus Christo. Quo significat omnes eius passiones salutem nostram spectasse. Dnde sequitur, a nihil obesse eius dignitati, ut potius gloriosae s Nam si pretiosa nobis est nostra salus, quam norifice de eius causa sentiendum? Neque ei hic de exemplo tantum disputt, sed altius consc dit: nempe quod sua obedientia Christus delev nostras transgressiones. Factus ergo fuit ca salutis, quia iustitiam nobis oomparavit apud Dei quum inobedientiam Adae contrario remedio susti Sanetificatus melius quadrat contextui, quam I feetus. Est graece TeXewoO-elc, quod utrumque sij ficat. Sed quia hic de sacerdotio sermo est, a et eleganter sanctificationis meminit. Et ita a (Iohan. 17, 19) loquitur Christus ipse: Propter sanctifico me ipsum. Unde constat hoc ad hm nam eius naturam proprie referendum esse, in sacerdotis officio functus est, sicuti etiam passus Omnibus qui Uli obedimt. Ergo si prod nobis volumus Christi obedientiam, nos earn i temur : hoc enim apostolus significat, non pervei ad alios eius fruotum, quam qui obediunt. P< hoc dicendo, fidem nobis commendat. Neque ei noster fit, neque eius bona, nisi quatenus haec ipsum fide amplectimur. Quamquam videtur ai suisse universalem notam omnibus, ut indicaret minem ab hac salute arceri, qni modo se evang Christi docilem obsequentemque praebeat. 10. Cognominaius a Deo. Quia operaepret est fusius per8equi quam attigit oomparatioi Christi et Melchisedec, erigendae autem Iudaeoi mentes ad maiorem attentionem: sic ad digres nem transit, ut tarnen hoc argumentum sibi retin Itaque praefatur multa sibi esse dicenda: sed ij esse praeparandos, ne frustra dicantur. Diffici fore sermonem admonet: non ut ipsos absteri sed magis ut acuat. Nam ut nos segniores faoil reddere solet, ita acrius ad audiendum intenti sun si quid obscurum proponitur. Causam tarnen d oultatis, non rei, sed ipsis assignat. Et certe clare semper nobiscum agit Dominus, et e: omnes ambages, ut eius verbum merito vocetur nostra: sed eius splendor tenebris nostris suffoca Hoc fit partim nostra hebetudine, partim socor Nam quum pluequam hebetes simus ad intellig

verum expositio quam adduxi, multo aptior est, nee longa confirmafcione indiget. Porro hoc tertium addidit, ne putemus Christi preces fuisse repudiatas, quia non statim exemptus a malis fuerit: nunquam enim illi Dei misericordia auxiliumque defuit. Atque hinc colligendum, saepe a nobis Deum exorari, etiam quum minime apparet. Tametsi enim neque nostrum est, certam quasi formulam illi praescribere, neque ilium votis nostris, qualiacunque mente vel lingua concipere libuerit, obtemperare decet: quocunque tarnen modo consulat saluti nostrae, se precibus annuisse ostendit. Ita quum in speciem videmur repulsam ferre, plus longe impetramus quam si penitus nobis indulgeret. Sed quomodb exauditus fuit Christus e suo metu, quum mortem, quam horrebat, subierit? Bespondeo, finem timoris spectandum esse. Cur enim mortem refugiebat, nisi quod in ea cernebat maledictionem Dei, quod cum scelerum omnium reatu, ipsisque adeo inferis luctandum erat? Eine trepidatio et anxietas, quod Dei iudicium plusquam formidabile est. Ergo quod volebat obtinuit, ut e mortis doloribus victor emergeret, ut salvifica patris manu sustineretur, ut post breve certamen de Satana, peccato, et inferis gloriosum triumphum ageret. Ita saepe fit ut hoc vel illud petamus, sed in alium finem. Ipse vero Deus quod petieramus non concedens, interea modum invenit quo nobis succurrat. 8. Dicit dbedientiam. Proximus finis passionum Christi, quod assuefactus hac ratione fuit ad obsequium. Non quod vi cogendus esset, vel opus haberet talibus exercitiis: sicuti bovum vel equorum ferocia domatur. Satis enim superque voluntarius fuit ad praestandam Patri obedientiam quam debebat Verum id factum est nostri respectu, ut experimentum specimenque ederet suae subiectionis ad mortem usque. Quamquam vere hoc dioi potest, Christum morte sua ad plenum didicisse quid sit obedire Deo: quando tunc maxime ad sui abnegationem adductus est. Nam abdicata voluntate propria, eousque se patri addixit, ut mortem, ad quam expave8cebat, sponte libenterque obierit. Sensus ergo est, passionum experientia Christum fuisse edoctum quousque Deo nos subiici ac parre oporteat. Quare nos quoque eius exemplo, varus aerumnis, et tandem morte ipsa erudiri formarique convenit ad Dei obedientiam. Imo nos multo magis, qui ingenio sumus contumaci et indomito, nisi Dominus ad ferendum iugum suum talibus rudimentis nos subigat. Haec utilitas quae ex cruce provenit, debet eius acerbitatem in animis nostris lenire. Quid enim optabilius est quam nos obsequentes reddi Deo? Id autem fieri nequit nisi cruce: nam in rebus prosperis quasi laxato fraeno exsultamus: imo plerumque excusso prorsus iugo, protervit carnis nostrae lascivia. Ubi autem vis

CAPUT V. i Dei doctrinam, acoedit ad boo vitium, affectuum que nostrorum pravitas. Nam ad vanitatem poadiicimus animos quam ad veritatem Dei. Et vel contumacia, vel huius mundi ouris, vel carcupiditatibus subinde impedimur. De quo, refert Christum, Bed Melchisedeo: quamquam refert ut hominem privatum, sed quatenus isti typus fuit, et quodammodo eustinet eiua ooam.

66

malitia. Ergo qui adeo teneri sunt ut altiorem doctrinam non recipiant, vocantur per ignominiam pueri. Hie enim verus est dootrinae usus, nos coaptare ut adolesoamus in virum perfectum, in mensuram plenae aetatis: nee simus pueri qui fiuctuemus et circumferamur quovis vento dootrinae, ad Epbesios 4, 14. Ignoscendum quidem est iis qui nondum Christum gustarunt si adhuc solido cibo sunt impares. Verum qui per tempus crescere debuit, si puer semper maneat, venia indignus est. Vide12. Nam quum dbeatis esse doctorespro ratione mus enim Iesaiam reprobis hanc notam inurere, quod pueris sint similes reoens a mamma abstraotis, )oris, rursum opus habetis, ut quis vos doceat ele(a initii sermonum Dei: et facti estis ii quibus cap. 28, 9. Dootrina quidem Christi tarn pueris opus sit, et non solido cibo. 13. Nam quisquis lac subministrat, quam adultis firm urn cibum. Sed s est particeps, imperitus est sermonis iustitiae: quemadmodum lact nutricis alitur infans, non ut ns est enim. 14. Perfectorum vero est solidus semper a mamma pendeat, sed ut paulatim formes, qui propter assuetudinem sensus habent exer- tur ad robustiorem victum : sic etiam initio lac e scriptum sugendum est, et eius pane deinde vescaos ad discretionem boni et mali. mur. Caeterum ita inter lac et firmum cibum dia12. Quum dbeatis. Obiurgatio haec non parvos cernit, ut sanam doctrinam utroque nomine intellieos continet, quibus ab ignavia sua excitentur gat. Sed aliter incboantur rudes, aliter qui iam lei. Absurdum esse dicit et pudendum, ut adhuc docti sunt confirmantur. lentarii sint, quum doetores esse deberent. Vos, 13. Qui lactis est particeps. Eos intelligit qui lit, aliis magistros esse decuerat: atqui ne dis- ob teneritudinem solidam adhuc doctrinam respuunt : li quidem estis mediocris dootrinae capaces: nam alioqui a lact non abhorret qui adultus est. dum enim probe tenetis prima Christianismi Sed pueritiam sensus hie reprehendit, qua fit ut men ta. Quo tarnen plus incutiat pudoris, dicit cogatur Deus perpetuo nobiscum balbutire. Tales m e n t a i n i t i i , perinde ac si quis alphabetum ergo pueros negat esse idoneos ad percipiendum ret. Discendum quidem est tota vita: quia is i u s t i t i a e s e r m o n e m : Iustitiae nomine perfeoi demum sapit, qui agnosoit quantum a perfecta tionem intelligens, de qua paulo post loquetur. lligentia distet. Sed ita proficiendum est dis- Neque enim, meo iudicio, apostolus hie disputatiolo, ne semper in prineipiis haereamus. Nee com- nem nott quomodo iustificemur coram Deo: sed endum est ut in nobis impleatur illud Iesaiae Bimplicius acoipit hoc nomen pro integritate cogni10), Erit vobis praeceptum ad praeceptum, prae- tionis, quae nos ad perfectionem duoit. Quod offium ad praeceptum, etc. Quin potius danda cium attribuit evangelio Paulus, ad Coloss. cap. 1, 'a, ut progressus nostri tempori respondeant. 28, ac si diceret, eos, qui ruditati suae indulgent, a ;e non anni modo, sed dies singuli ad calculum sincera Christi cognitione excludi. Et ideo infrucindi erant, ut se quisque ad profeotum urgeret: tuosam illis esse evangelii doctrinam, eo quod ad pauci sunt qui praeteriti temporis rationem a metam nunquam pertingunt, ac ne proprius quidem eposoant, vel se in posterum sollicitent. Itaque accedunt. 14. Perfectorum vero, etc. Perfectos vocat adulis ignaviae nostrae poenas damus, quod maxima i in puerilibus elementis subsistit. Admonemur tos. Nam infantibus opponit : quemadmodum prioris iterea, uniusouiusque officium esse, quo plus in- ad Corinthios capite 2, 6 et 14, 20: item ad Ephegentiae oonsequutus est, studere fratribus im- sios oap. 4, 13. Media enim ac virilis aetas, est iri, ut nemo sibi privatim sapiat, sed singuli in quasi humanae vitae status: sed figurate viros in Christo appellat qui spirituales sunt. Tales autem nam aedificationem. Quibus lade opus sit. Eadem metaphora utitur vult omnes Christianos esse, qui habitum quendam lus prioris ad Corinthios capite 3, 1, quum illis ex continuo usu contraxerint ad boni et m a l i l quoque vitium exprobrat, vel saltern non mul- d i s c r e t i o n e m . Neque enim aliter in veritate dissimile. Dicit enim quia carnales Bint, eos rite sumus edooti, quam si eius praesidio muniamur ferre solidum cibum. Lac ergo est elementaris adversus Satanae mendaoia. Nam et ideo gladius rina initiandis rudibus. Alio sensu Petrus ao- spiritualis dicitur. Et Paulus hunc sanae doctrinae ;, quum iubet nos concupisoere lac absque fraude usum nott quum dicit (Eph. 4, 14): Ne circum?et. 2, 2). Quemadmodum etiam duplex est pue- feramur quovis vento, etc. Et sane qualis erit fides i, nempe malitiae et sensus. Sic enim alibi si inter verum et falsum suspensa nutet? Annon Ins (1. Cor. 14, 20) : Ne sitis sensibue pueri, sed singulis momentiB labefactari poterit? Neo contenCalvmi opera. Vol. LV. 5

67

EPI8T. AD HEBRAEOS

statim ab exordio promulgati eyangelii scrip esse, sed quum iam aliquam politiae rationeu ecclesiis constitutam haberent: ea erat ut catei menus priusquam admitteretur ad baptismum, I suae confessionem ederet. Erant autem oerta ca de quibus pastor eatechumenum interrogabat: qu admodum ex varus patrum testimoniis com Praesertim de symbolo, quod apostolicum voc examen habebatur: ille primus quasi ingressus in ecclesiam iis, qui iam adulti Ghristo nomen bant, quum prius alieni fuissent ab eius fide. Hi moris ideo meminit apostolus, quia breve tea catechumenis praefixum erat, quo ita initiarei in pietatis doctrina, quemadmodum pueros magi in alphabeto instituit, ut statim altius eos tri mittat. Sed expendamus quae dicit. P o e n i t t i a m et fidem nominat, quibus constat tota ei geiii perfectio. Quid enim aliud apostolis suis a dat Christus, quam ut fidem et poenitentiam p dicent? Itaque quum testari vult Paulus se of: 8uo fideliter esse perfunctum, suam in his duc CAPUT VI. inculcandis diligentiam et assiduitatem allegat. 1. Quare omisso sermone principi: Christi, ad stlrdum ergo videtur quod apostolus poenitenl perfectionem feramur, non iacientes rursum fundamen- et fidem omitti iubet, in quibus pergendum turn poenitentiae b operibus mortuis et fidei in Deum, toto vitae cursu. Verum quum addit, ab oper 2. (baptismatum doctrinae, et itnpositionis manum) et mortuis, signifieat se de initiali poenitentia lo resurrectionis mortuorum, et iudicii aeterni. Tametsi enim omne peccatum est opus, vel < mortem gnrt, vel quia ex spirituali animae m 1. Quare omisso, etc. Obiurgationi subiioit hor- procedit: tarnen fidles qui iam spiritu Dei re tationem, ut praeteritis initiis progrediantur ad sunt, non dicuntur proprie resipiscere ab oper metam. Nam s e r m o n e m p r i n e i p i i , prima tyro- mortuis. Begeneratio quidem in illis est incho cinia vocat, quibus imbuendi sunt rudes dum reci- sed quamlibet exiguum novae vitae semen hoc piuntur in ecclesiam. Iubet autem omitti eiusmodi tern tacit ut non amplius mortui censeantur co rudimenta: non quod eorum oblivisoi unquam de- Deo. Ergo non generaliter totam poenitent beant fidles, sed quia in Ulis minime est haeren- comprehendit apostolus, cuius meditatio usque dum. Quod melius patet ex f u n d a m e n t i simili- finem vigere debet: sed initium tantum poeni tudine quae mox sequitur. Nam in exstruenda domo tiae nott, quo auspicantur vitae novitatem nunquam a fundamento discedere oportet. In eo nuper, imo iam primum ad fidem conversi s tarnen iaciendo semper laborare, ridioulum. Nam Ita et fidei nomen breve illud compendium si quum fundamentum aedificii causa ponatur, qui in float pietatis doctrinae quod vulgo artieulos i illius structura occupa tus ad superficiem non trans- nominant. Hue pertinet m o r t u o r u m re s u r r Bcendit, stulto et inutili se labore fatigat. Denique t i o , et i u d i c i u m a e t e r n u m . Sunt enim 1 sicuti a fundamento inchoandum est, sic properare ex Buminis coelestis sapientiae mysteriia: imo debet labor architecti ad domum erigendam. Si- totius religioni8 nostrae scopus est, ad quern milis est Christianismi ratio: nam in rudimentis vita intenti esse debemus. Verum quia res ea quasi fundamur: sed continuo post sequi debet aliter rudibus traditur, aliter iis qui iam aliqi altior doctrina quae aedificium perficiat. Itaque turn proftcerint: apostolus vulgarem interrogand praepostere faciunt qui subsidunt in primis elemen- turn nott: Credisne mortuorum resurrection tis, quia nullum habent finem propositum. Ac si credis vitam aeternam? Haec pueris convenii architectus totam operam in fundamento consu- et quidem semel. Ergo ad ea iterum revolvi, i meret, relicta aedificandi cura. Ergo sic fidem nostram Tult initio fundari, ut sursum se attollat, aliud quam retrocedere est. 2. Baptismatum doctrinae. Aliqui disiuni doneo quotidianis incrementis tandem absolvatur. legunt baptismatum, et doctrinae. Ego conium Poenitentiae ab operibus mortuis. Bio respexit malo: quamquam secus interpretor quam alii, nei ad usitatam catechismi formulam. Unde proba- ut sit appositio quam grammatioi vooant, hoc se bilis coniectura sumi potest, epistolam hanc non Non i a c i e n t e s r u r s u s f u n d a m e n t u m p tus mentem uno verbo dicere, sensus omnes ponit, ut ostendat nunquam cessandum esse, donee undique verbo Dei instructi armatique ad pugnandum simus, ne qua suis fallaciis Satan obrepat. Atque hinc apparet qualis sit Christianismus in papatu, ubi non tantum simplicitatis nomine commendatur crassissima ignorantia: sed a solidae intelligence studio populus severissime arcetur. Iudicare inquam promptum est quo spiritu agantur qui vix attingefe permittunt quod assidue tractari praecipit apostolus: qui laudabilem incuriam esse fingunt quam hie tantopere reprehendit : qui verbum Dei unicam recte discernendi regulam tollunt, quum hie discretionem pronuntiet Christianis omnibus esse necessarian}. Apud quos vero diabolioa ilia prohibitione abrogata discendi viget libertas, tarn audiendo quam legendo nihilominus est torporis. Ita exercitationis expertes, stupidi sumus, omnique iudicio vaoui.

CAPUT VI. e n t i a e , fidei in D e u m , m o r t u o r u m r e r e c t i o n i s : quae doctrina est baptismi et imitionis manuum. Itaque si parenthesi includas c duo membra, baptismatum doctrinae et manuum lositionis, contextus melius fluet. Nisi enim apitive legas, hoc erit absurdi quod bis idem repeQuae enim baptismalis est doctrina, nisi quam recenset de fide in Deum, de poenitentia, et de icio, ac similibus? Caeterum baptismos plurali aero Chrysostomus dici putat, quia priorem baplum, redeundo ad principia, quodammodo abomt. Cui ego non assentior: neque enim pluribaptismis destinata est haec doctrina: sed tismos nominat solennes ritus vel statos baptidi dies. Manuum impositionem cum bapio coniungit : quia ut duo erant catechumenorum ines, ita duplex erat caeremonia. Nam qui erant ranei, non ante perveniebant ad baptismum m dita fidei professione. In illis ergo catechesis tismum praecedere solebat. At liberi fidelium, niam ab utero adoptati erant, et iure promisiis pertinebant ad corpus eoolesiae, infantes bapbantur: transacta vero infantia, postquam instierant in fide, se quoque ad catechesin offerebant, e in illis baptismo erat posterior. Sed aliud bolum tunc adhibebatur, nempe manuum impo). Hie unus locus abunde testatur huius caereliae originem fluxisse ab apostolis: quae tarnen tea in superstitionem versa fuit: ut mundus iper fere ab optimis institutis ad oorruptelas deerat. Finxerunt enim esse sacramentum quo itus regenerationis conferatur. Quo figmento tismum lacerarunt: nam quod erat eius prom, ad impositionem manuum transtulerunt. amus ergo, a primis autoribus institutum fuisse esset solennis precandi ritus, quemadmodum m Augustinus nuncupat. Fidei quidem proionem, quam adulescentes pueritiam egressi edet, voluerunt approbare hoc symbolo: sed nihil tus oogitarnnt quam Tim baptismi disoerpere. imobrem hodie retinenda pura institutio est: erstitio autem corrigenda. Atque hie locus ad dobapti8mi approbationem facit. Quorsum enim em doctrina in aliis vocaretur baptismi doctrina, aliis vero impositionis manuum, nisi quia posores accepte iam baptismo in. fide erudiebantur : non aliud restaret quam illis manus imponere?

70

3. Hoc faciemus. Horribilis est ista denuntiatio: sed ita fulmint apostolus, ne Iudaei, dum sibi nimium indulgent in sua osoitantia, Dei gratiae illudant. Ac si diceret, non esse hie procrastinandum, quia non semper futura sit progrediendi opportunitas. Neque enim hoc in hominis manu positum, ut quoties libuerit, a carceribus ad metam transsiliat: sed singulare esse Dei donum cursus nostri confectionem. 4. Nam impossibile. Hie locus oooasionem multis praebuit repudiandae epistolae: praesertim quum inde se armarent Novatiani ad negandam lapsis veniam. Ideo Occidentales potius fidem epistolae abrogarunt, quod illis infesta erat Novati secta: nee tantum valebant doctrina, ut refellendo argumento pares forent. Sed patefacta apostoli mente, mox patebit nihil hie esse quod tarn deliro errori suffiragetur. Alii quibus sancta erat epistolae autoritas, dum absurditatem conantur diluere, nihil quam cavillis eifugiunt. Nam impossibile nonnulli pro raro et arduo aocipiunt: quod a verbi significations longe est alienum. Flures ad poenitentiam restringunt, qua solebant in veteri ecclesia catechumeni ad baptismum praeparari. Quasi vero apostoli ieiunium aut tale quiddam baptizandis indicerent. Deinde quid magnum diceret apostolus, si negaret iterari poenitentiam quae baptismi est appendix? Severissimam Dei vindictam omnibus minatur qui receptam semel gratiam abiecerint. Ad ineutiendum securis et oscitantibus terrorem quid haberet haec sententia gravitatis, si admoneret primae poenitentiae non esse amplius locum? hoc enim ad quodvis delioti genus pateret. Quid ergo dicendum est? Nam quum omnibus sine exceptione Dominus spem misericordiae faciat: absurdum est, quemquam omnino ulla de causa arceri. Nodus huius quaestionis est in verbo: p r o l a p s i sunt. Ergo quisqnis vim eius intellexerit, facile se omni difficultate expediet. Porro notandum est, duplicem esse lapsum: alter est particularis, alter universalis. Qui in specie aliqua, aut etiam pluribus modis deliquit, a ohristiani hominis statu lapsus est. Itaque omnia peccata totidem sunt lapsus. Yerum apostolus non de fnrto, aut periurio, aut caede, aut ebrietate, aut adulterio hic disputt: sed nott universalem ab evangelio defectionem, ubi non una aliqua in parte Deum offendit peccator, sed eius gratia se penitus abdicat. Atque ut hoc melius intelligatur, subaudienda est antithesis inter Dei gratias quas recen3. Et hoc faciemus, si quidem permiserit Deus. suit, et hunc lapsum. Labitur enim qui deficit a Nam impossibile est eos, gui semd fuerunt Ulutni- verbo Domini, qui lucem eius exstinguit, qui se i, gustaveruntque donum codeste, et participes facti gustu doni coelestis privat, qui participationem spirunt spiritus sancti, 5. ac gustarunt bonum Dei ritus deserit. Hoc autem est in totum Deo renunbum, virtutesque futuri saeculi, 6. et prolapsi sunt: tiare. Nunc videmus quosnam a spe veniae exoluurn renovari ad poenitentiam, rursum crucifigentesdat: nempe apostatas, qui se a Christi evangelio quod prius amplexi erant, et a Dei gratia alina ipsis filium Dei, et ostentui habentes.
5*

71

EPIST. AD HBBRAEOS et in hoc diseerni a reprobis, quia reformantur illius imaginem, et arrham spiritus acoipiunt spem futurae haereditatis, et eodem spiritu ot gnatur in eorum cordibus spiritus accipiunt in sp futurae haereditatis, et eodem spiritu obsignatur eorum eordibus evangelium. Sed hoc obstare n < quominus reprobos etiam gustu gratiae suae asp gat, irradiet eorum mentes aliquibus lucis suae sc tillis, afficiat eos bonitatis suae sensu, verbum suum utcunque eorum animis insoulpat. Alio ubi esset ilia ternporaria fides cuius meminit Mar (4, 17)? Est igitur aliqua etiam in reprobis gnitio quae postea evanesoit: vel quia minus al radices quam oportebat egit, vel quia suffocata generat. Atque hoc fraeno in timor et humilit nos Dominus retinet: et certe videmus quam j clive alioqui sit hnmanum ingenium ad securital stultamque confidentiam: quamquam talis debet e nostra solicitudo quae conscientiae pacem non t bet. Nam Dominus simul fidem in nobis eriyit carnem domat: ideoque illam vult tranquillam qt in tu to portu manere et quiescere: hanc exei varus certaminibus ne otio lasoiviat. 6. Benovari ad poenitentiam. Tametsi dui hoe videtur, non est tarnen cur Deum insimi orudelitatis quisquis talem dat defectioois suae f nam. Neque hoc pugnat oum aliis soripturae lo ubi Dei misericordia pecoatoribus offertur sin atque ingemuerint. Illic enim requiritur poeniten qua nunquam vere tangitur qui ab evangelio pi sus semel defecit. Tales enim Dei spiritu prii ut merentur, coniiciuntur in sensum reprobum, diabolo mancipati rueri in suum exitium pergi Ita fit ut non desinant aliud ex alio peccare, do obstupefacti Deum contemnant, vel desperatoi in morem furiose oderint. Hune habent exil omnes apostatae, ut vel stupore percussi n timeant: vel Deum exseerentur iudioem, quia fug nequeunt. Denique admonet apostolus, poenii tiam non esse in hominis arbitrio: sed iis a 1 solis dari qui non prorsus exciderint a fide. Q admonitio perquam nobis utilis est, ne in crastin subinde differendo, magis ae magis nos a Deo 9 nemus. Hie quidem proverbiis ludunt impii: s fore si inter Ultimos spiritus ipsos soeleratae v poeniteat. Sed quum eo ventum est, diris consci tiae tormentis excruciati, documeoto sunt quam vulgare sit opus hominis convereio. Ergo qt Dominus nullis veniam promittat nisi qui ab quitate resipisount: non mirum est si pereant vel desperatione, vel eontemptu fuerunt obstinat suum internum. Quod si quis a lapsu resur inde colligendum est, a defeotione abfuisse, qui libet graviter alias pecearit. Bursum crucifigentes sibi. Hoc quoque ad ut Dei severitatem vindicet ab hominum ealumi

runt: quod nemini contingit quin peccet in spiritum sanctum. Nam qui secundam legis tabulam violt, vel primam ignorantia transgreditur, nondum reus est huius defectionis : nee certe Deus alios ita gratia sua spolit nisi reprobos, ut illis nihil faciat residuum. Si quis roget our talis apostasiae mentionem hie faciat apostolus, quum fidles oompellet qui procul aberant a tarn scelerata perfidia: respondeo, mature ab eo indicari periculum, ut sibi praecaveant. Quod notatu operaepretium est: nam quum a recta via deflectimus, non tan tum excusamus ad alios nostra vitia, sed nobis quoque ipsis imponimus. Furt im Satan obrepit, sensim nos allicit clandestinis artibus: ita ut errando nesoiamus nos errare. Ita grdatim delabimur, donee tandem ruimus praecipites. Hoc quotidie animadvertere in multis licet. Proinde non immerito apostolus omnibus Christi discipulis praedicit, ut sibi in tempore caveant: nam diuturnus torpor fere veternum gnrt, quem sequitur mentis alienatio. Gaeterum obiter notandum est quibus elogiis evangelii Cognitionen! insigniat. Vocat i l l u m i n a t i o n e m : unde sequitur, oaecos esse homines donee Christus, qui lux est mundi, illis affulgeat. Yocat gust urn doni c o e l e s t i s : quo significat, supra naturam et mundum esse quae nobis in Christo conferuntur: et tarnen fide gustari. Yooat p a r t i o i p a t i o n e m s p i r i t u s : quia is est qui uniouique distribuit prout Tult quidquid est lucis et intelligence: sine quo nemo potest dicere Dominum Iesum, qui nobis aperit OCUIOB mentis, qui patefacit Dei arcana. Yocat g u s t u m boni Dei v e r b i : quo significat, non quovis modo illic manifestari Dei voluntatem : sed quae suaviter nos delectet. Denique hoe epitheto notatur disorimen legis evangelii: quoniam ilia nihil praeter severitatem et iudicium continet: hoc autem suave est divini erga nos amoris et paternae indulgentiae testimonium. Yocat postremo g u s t u m v i r t u t u m f u t u r i s a e c u l i : quo significat nos fide quasi admitti in regnum coeleste, ut beatam immortalitatem, quae sensus nostros latet, spiritu cernamus. Sciamus ergo evangelium non aliter rite oognosci quam illuminatione spiritus: et ita ut e mundo abdueti erigamur in eoelum, ct agnita Dei bonitate in eius verbum recumbamus. Sed hie oritur nova quaestio, qui fieri possit ut qui semel eo pervenerit, postea cadat. Neque enim Dominus efficaoiter vocat nisi electos: et Paulus testatur (Bom. 8, 24) vere esse eius alios qui aguntur eius spiritu : docetque hoc certum esse pignus adoptionis, si quern spiritus sui partieipem Christus feoerit. Atqui electa sunt extra exitialis lapsus periculum. Pater enim qui eos Christo filio servandos dedit, xnaior omnibus est: et Christus curae sibi omnes fore promittit ne quis pereat. Respondeo, solos quidem electos Dei spiritu regenerationis dignari:

CAPUT VI. enim indignum ut Deus ignoscendo defectoribus, im snum ludibrio esponat. Indigni ergo sunt misericordiam consequantur. Porro haec ratio cur iterum dicat Christum crucifigi, quia nos conditione illi commorimur, ut meditemur pertuam vitae novitatem. Qui ergo in mortem remt, opus habent secundo sacrificio: ut oapite imo habebimu8. Crucifigentes sibi, hoc est quanl in se est. Nam hoc fieret, quasique in triumi traduoeretur Christus, si hominibus liberum )t, post defectionem ad eum redire.

74

ad tempus, posterior ad qualitatem referenda erit. Sensus allegoricos, quibus hic ludunt interprtes, omitto, quia a mente scriptoris procul absunt. 9. Persuasi autem sumus. Quia superiores sententiae quasi fulmina fuerunt, quibus exanimari poterant lectores, temperanda fuit ilia asperitas: ideo nunc dicit non ita se loquutum, quasi talem de ipsis opinionem concepefit. Et certe quisquis docendo prodesse cupit, sic tractare debet suos discipulos, ut animum illis semper addat potius quam diminut. Nihil enim est quod nos magis alienet ab audienda doctrina, quam dum videmus nos ha7. Si quidem terra, quae imbrem saepius in se ben pro desperatis. Testatur ergo apostolus se lentem combibit, et progignit herbam commodam iis ideo monere Iudaeos, quia de illis bene speret, i-a quorum et colitur, recipit benedictionem a Deo.atque ad salutem adducere cupiat. Hinc colligimus, Ai quae produxerit spinas et tribuos, reproba est, non reprobos tantum aspere et aori vehementia ibnoxia maledictioni, cuius exitus tendit ad com- obiurgandos esse, sed electos quoque ipsos, et quos lionem. 9. Caeterum persuasimus nobis de vobis in filiis Dei censemus. cti, quae sint iis meliora, et cum salute coniuncta: 10. Non enim iniustus. Haec verba tantundem etsi sie loquamur. 10. Non enim iniustus est valent ac si diceret, ex bonis principiis se bonum is, ut obliviscatur operis vestri, et laboris in can- finem sperare. Sed hinc nascitur difficultas, quod m impensi: quam ostendistis erga nomen eius, videtur homiuum officiis Deum obstringere. Ego, i ministrastis Sanctis, et ministratis. inquit, de salute vestra sum persuasus, quia Deus operum vestrorum non potest oblivisci: hoc modo 7. Si quidem terra. Aptissima similitudo ad videtur eorum salutem in operibus fundare, et itandum mature proficiendi Studium. Nam sicut Deum statuere illis debitorem. Sophistae etiam, qui a bonam segetem proferre in messe nequit, nisi operum mrita opponnnt Dei gratiae, exagitant c semente facta germinaverit: ita si pervenire hano partem, Non est iniustus Deus. Nam inde bonam frugem volumus, simulatque verbum colligunt iniustum fore nisi praemium aeternae sam serit Dominus, radices in nobis agere debet lutis operibus rependat. Ego breviter respondeo, e statim emergant. Neque enim sperandum est apostolum non hic ex professo disputare quaenam fructificet, si Tel suffocatur vel dgnrt. Sed sit salutis nostrae causa. Ideo non debere ex hoc madmodum valde propria est similitudo: ita loco iudicium fieri de operum meritis, neque hinc denter ad inetitutum apostoli accommodanda posse statui quid operibus debeatur. Soriptura ubiTerra, inquit, quae pluviam sugendo, statim que non alium salutis fontem ostendit quam graitione non degenerem herbam profert, Dei bene- tuitam Dei misericordiam. Quod autem passim ione tandem ad segetis maturitatem perducitur. Deus mercedem operibus promittit, pendet id a graqui concipiunt evangelii semen in cordibus suis, tuita promissione qua nos adoptt in filios, nosque ;enuinam inde herbam proferunt, semper auges- sibi rconcilit, peccata non imputando. Merces ; in melius, donee maturum fructum edant. Ex ergo reposita est operibus, non ex merito, sed niera erso, terra, quae post oulturam et irrigationem Dei liberalitate. Quamquam ne haec quidem beil affert praeter spinas, spem nullam messis re- raus operum retributio locum habet nisi postquam uit : imo quo magis crescit quod illic natum est, Christi beneficio recepti sumus in gratiam. Hinc magis est desperata. Ideo unioum remedium colligimus, Deum non solvere nobis quod debeat, ut vitiosis ac inutilibus herbis cultor ignem sed praestare fidem ultro datam : et ideo praestare, iiciat. Ita qui evangelii semen corrumpunt vel quoniam et nobis et nostris operibus ignoscat: imo lore suo, vel pravis affeetibus, ut nullum boni non tarn opera intuetur, quam suam in operibus ectus signum in vita sua edant: se reprobos gratiam. Hinc fit ut non obliviscatur operum, quia i ostendunt, ut nulla inde messis speranda sit. se et opus spiritus sui in illis agnoscit. Haec etiam i ergo hio de solo evangelii fructu apostolus est iustitia quam apostolus intelligit, quia se ipsum lutat: sed exhortationem suam prosequitur ut non potest abnegare. Itaque respondet hio locus up to alaorique animo ampleotamur evangelium. Pauli sententiae: Qui ooepit in vobis opus bonum, nde ut moz post sementem factam herba appa- perfioiet (Philipp. 1, 6). Quid enim alind reperiet :. Tertio, ut quotidianas seqnatur incrementum, in nobis Deus quo provocetur ad nos amandoe, V T ] V eQ-etov, alii opportunam vertunt, alii com- nisi quod prius nobis contulit? In summa, fallunlam. Utraque significatio convenit: sed prior tur sophistae, qui mutuam relationem imaginantur

75

EPIST. AD HEBBAEOS

inter Dei iusitiam et operum nostrorum mrita: quum potius Be et sua dona respiciat Dens, ut prosequatur usque in finem quod sponte, nullo nostra officio provocatus, in nobis coepit. Haec inquam Dei iustitia est in compensandis operibus, quia fidelis est ao verax: se autem nobis debitorem feeit, non aliquid a nobis accipiendo, sed omnia liberaliter promittendo, ut Augustinus inquit. Laboris in caritatem. Ad verbum est, labor oaritatis: quo nomine signifieat labori non esse paroendum, si offioiosi esse volumus erga proxiinos. Neque enim pecunia modo iuvandi sunt, sed oonsilio, opera, et rebus varus. Multa igitur adhibenda est Bedulitas, devorandae multae molestiae, subeunda etiam interdum multa discrimina. Ita qui se volet exercere in officiis caritatis, ad laboriosum vitae genus se comparet. Caritatem eorum probat ex eo quod Sanctis ministraverint, ac ministrent. Unde admonemur non esse recusandum quin fratribus nostris serviamus. Quum sane to s exprimit, non signifieat his solis nos esse debitores: Caritas enim nostra patere et diffundi ad Universum humanuni genus debet. Sed quia nobis praecipue oommendantur domestici fidei, horum peouliaris habenda est cura. Nam quum Caritas ut ad benefaciendum provocetur, partim Deum respiciat, partim communem naturam: quo propius quisque ad Deum aocedit, eo dignior est qui a nobis iuvetur. Denique ut quemque agnoscimus Dei filium, ita fraterno eum amore amplecti decet. Quum dicit, m i n i s t r a s s e et a d h u c m i n i s t r a r e , perseverantiam laudat, quae hac in parte maxime necessaria est. Nihil enim proclivius est quam benefaciendo fatigari. Itaque quum satis multi reperiantur prompti ad iuvandos fratres: adeo tarnen rara est virtus constantia, ut bona pars mox quasi refrigerato oalore flaccescat. Atqui vel haec una vox assidue stimulare nos debebat, quum testatur apostolus, caritatem, quae exhibetur Sanctis, ostendi erga nomen Domini. Nam signifieat Deum nobis acceptum ferre quidquid impendimus proximis: seoundum illam sententiam, Quod uni ex minimis istis fecistis, mihi fecistis (Matth. 25, 40). Item, Qui largitur pauperi, foeneratur Domino. (Prov. 19, 17.)

11. Desideramus autem, etc. Quemadmodu laudes permiscuit exhortationi, ne immodioe exi peraret eorum amnios: ita ne quid assentatioi habeat ilia comitas, libre quid adhuc illis des admonet. Caritatem, inquit, vestram multis ex{ rimentis testatam fecistis: superest tarnen ut fie respondeat. Sedulo ne deessent hominibus vesl officia, laborastis: sed non minore studio incumbe vos decet ad fidei profectum, ut firmam plenamq eius certitudinem approbetis Deo. tque his verl ostendit apostolus duas esse Christianismi pari quae duabus legis tabulis respondeant. Itaque c alteram ab altera separat, nihil habebit nisi mi lum et lacerum. Atque hinc apparet quales s magistri qui praeterita fidei mentione, solam urge innocentiam et probitatem erga homines. Haec quam profana est philosophia, quae in externae i titiae larva subsistit. Si tarnen philosophia c meretur, quae adeo perperam officia sua distribi ut Deum qui primas tenebat, iure suo fraudet. minerimus ergo, non aliter constare suis partil christianam vitam, quam si Studium nostrum fidem simul et oaritatem conferamus. Ad certitudinem spei. Qua fidem christian profess!, varus opinionibus distrahebantur, vel m tis adhuc superstitionibus impliciti erant: iubet oerta fide ita esse fixos, ut amplius non vacille neque suspensi inter alternos dubitationum ven agantur. Omnibus tarnen commune est hoc pr ceptum. Nam ut stabilis est Dei Veritas : ita fid quae illi innititur, ut vera sit, certam et omni < bitatione snperiorem esse orportet. Haec est it pocpopt'a, indubia scilicet persuasio, ubi seoum mens oonstituit, fas non esse vocare in controv siam, quae Deus, qui fallere aut mentiri nequit, quutus est. Spei nomen hie pro fide capitur, pr ter affinitatem. Videtur tarnen data opera aposto posuisse, quia de perseverantia sermo erat. H etiam colligere licet quantum a fide distet gener ilia apprehensio, quae impiis etiam et diabolis C ( munis est. Nam et illi Deum esse credunt tust et veracem : nihil tarnen inde conoipiunt bonae sj quia paternam eius gratiam in Christo non app hendunt. Soiamus ergo veram fidem cum spe si per coniunotam esse. Dicit, u s q u e in finem, 11. Desideramus autem unumquemque vestrum perfeotionem : ut sciant nondum se metam attigi idem ostendere stadium ad certitudinem spei usque in ideoque de ulteriore progressu cogitent. Memi finem, 12. ne segues reddamini: sed potius imitatores s t u d i i , ut sciant non segniter desidendum e eorum qui per fideni et patientiam haereditario obti- sed serio nitendum. Neque enim parva res nuerunt promissiones. 13. Abrahae enim promittens supra coelos conscendere, praesertim vix humi i Deus, quandoquidem maiorem, per quern iuraret, non tantibus. Accdant innumera obstacula. Nihil v habebat, iuravit per se ipsum, 14. dicens: Nisi be- diffioilius quam mentes in coelo tenere eleva quum tota naturae nostrae vis deorsnm inolinet, nedicens benedixero tibi, et muUiplicavero te. 15. Atque ita quum patienter exspectasset, consequutus est pro- nos infinitis machinis Satan in terram retral Ideo segnitiem vel mollitiem animi cavere praeoi missionem. 12. Sed imitatores eorum. Torpori hano imi

CAPUT VI. lern opponit. Ergo priode est ae si diceret coniti animi alaoritate opus esse. Sed hoc longe i habet ponderis, quam admonet, patres non nisi icta fidei fortitudine compotes promissionum esse os. Nam exempla rem nobis melius exprimunt. nuda doctrina proponeretur, non ita afficeret, madmodum ubi cernimus in persona Abrahae iletum quod a nobis exigitur. Porro exemplum ahae adducitur: non quia unioum sit, sed quia B aliis illustre. Habuit enim Abraham hoo comae cum omnibus pus: sed non immerito constiis fuit pater fidelium. Quare non mirum est si 1 peculiariter apostolus deligat ex omnibus in m lectorum ooulos convertat, ubi de clarissimo i speculo agitur. F i d e s e t p a t i e n t i a per allagen, pro fide constanti, et quae patientiam item secum habet. Nam fides primum requiritur: quia multi qui fidem initio mirificam prae se rant, mox fatiscunt, vera fidei non fluxae neo aidae probatio est tolerantia. Quum fide o b eri dioit p r o m i s s i o n e s , tollit opinionem merum: sed multo id clarius quum dicit, haerediobvenire. Neque enim alio quam adoptionis i haeredi s sumns. 13. Abrahae enim. Vult probare, frustra nobis rri Dei gratiam, nisi fide amplexi promissionem, enter earn foveamus in cordis nostri sinu. Proautem hoo argumento, quia quum Deus immenAbrahae sobolem pollicitus est, videri poterat ineredibilis. Sara toto vitae suae decursu stefuerat: ambo ad effoetam senectutem pervenet: quum sepulcro fere propiores essent quam o coniugali, nullus esset ad generandum vigor, ae vulva, quae vegeta aetate sterilis fuerat, iam t emortua: quia crederet gentem ex illis prodiim quae numerum stellarum aequaret, ac par t arenae mafia? Id vero abhorrebat ab omni ine. Abraham nihilominus exepeetat: nee frusionem veretur, quamdiu ab ore Dei pendet. Nola ergo est ista temporis circumstantia, ut conapostoli ratiocinatio. Atque hue pertinet quod licit, compotem huius benedictionis esse factum: postquam exa pect asset quod nemo putasset unm fore. In hunc modum danda est Deo gloria, juieti speremus quod nondum sensibus nostris ndit: sed occultt et in longum tempus difiert, nostra tolerantia exerceatur. Cur Dens per psum iuret, statim videbimus. Quid valeat haec ,ndi formula, N i s i b e n e d i c e n s b e n e d i x e r o , osuimus in tertium caput. Neque enim expriir hie Dei nomen, sed subaudiendum est: quia prae8tet quod promittit, se veracem non habeni testator. 16. Nam homines quidem per eum iurant gui or est, et omnis ipsis controversion finis est ius-

78

iurandum, in confirmationem. 17. In quo Deus volens uberius ostendere haeredibus promissionis immutabilem consii sui firmitudinem, interposuit iusiurandum : 18. Ut per duas res immutabiles, in quibus impossibile sit Deum mentiri, validam consolationem habeamus nos qui confugimus ad obtinendam prqpositam spent, 19. quam velut ancoram kabemus tutam et firmam, et quae ingreditur ad ea quae intra velum sunt: 20. quo praeeursor noster ingressus est Iesus, secundum ordinem Melckisedec, factus in aeternum pontifex. 16. Nam homines. Argumentatur a minori ad maius, Si homini, qui natura mendax est, iuranti habetur fides, quia intercedit confirmatio per Dei nomen: quanto plus fidei meretur Deus ipse qui aeterna est Veritas, quum per se ipsum iurat ? Pluribus autem verbis exornat banc sententiam. Ac primum quidem dicit, homines i u r a r e per m a i o rem. Quo significat, eos, quia iusta autoritate apud se carent, aliunde mutuari. Addit tantum religionis subesse iuramento, ut ad confirmationem sufficiat, finemque imponat omnibus controversiis, ubi desunt hominum testimonia et aliae probationes. Ergo quern omnes testetn advocant, annon sibi ipse idoneus erit testis? Qui sua autoritate dubitationem omnem tollit inter alios, annon suis dictus fidem faciet? si tantum habet praestantiae Dei nomen, hominis lingua pronuntiatum : quanto plus habere debet, ubi Deus ipsi per nomen suum iurat? Hoc quantum ad principalem causam. Sed hie obiter duo notanda sunt : iurandnm esse per Dei nomen, quum usus postulat ut iuremus : deinde iuramentum Christianis permitti, quia legitimum est dirimendis litibus remedium. Iubet Deus claris verbis per nomen suum iurare: si admisceantur alina nomina, iurisiurandi profanationem esse testatur. Huius rei tree potissimum sunt causae. Nam ubi nos proferendae in luoem veritatis deficit ratio: non alio eius asserendae causa fas est oonfugere quam ad Deum, qui ipse est aeterna Veritas. Deinde quum solus sit cordium cognitor, eripitur illi suum officium, si in rebus oocultis et quae hominum iudicium latent, provooamus ad alium iudicem. Tertio, quia iurando, non ipsum modo citamus testem, sed etiam obtestamur ut sit periurii vindex si fallimus. Quare non mirum est si tarn vehementer excandescat adversus eos qui per aliud nomen iurant. Tantundem enim illi adimitur ex suo honore. Quod autem diversae interdum formulae usurpantur in soriptura, nihil cum hao dootrina pugnat. Neque enim iurant per coelum et terram, quasi numen illis aliquod dfrant, vel minimam divinitatis partem illis attribuant: sed hao obliqua (ut ita dioam) obtestatione in unum Deum respiciunt. Sunt enim variae obtestationis species. Praecipua ilia, dum iudicem

79

EPIST. AD HEBRAEOS Dei affectu esse depromptam. Sed potius ce statuant fidles, quoties audiunt evangelii vocem, p mulgari sibi arcanum Dei consilium quod apud & latebat: atque hinc palam fieri quid de salute nos\ ante mundi creationem decreverit. 18. Per duos res immutabiles. In Deo ti dicere quam iurare, immutabile est: hominum lot alia esset ratio. Facit enim eorum vanitas ut j rum firmus sit eorum sermo. At Dei sermo elogiis ornatur, quod purus sit et castus aim auro septies purgato. Quin et Balaam quum p fessus hostis esset, testimonium hoc illi reddi oogitur: non est Deus similis filiis hominum < mentiatur: neo instar hominum ut variet. Di ergo, et non faoiet? loquutus est, et non impleb Nume. 23, 19. Ergo sermo Dei certa est verit ml aTOftcsroc: quum vero additur iusiurandu quasi cumulus ad plenam mensuram accedit. H nobis valida consolatio, quod Deus qui fallere quendo non potest, promittere non contentus, eti iurat. Nos qui confugimus. Hoc verbo significat, r -aliter Deo vere nos fidere, quam dum praeaic omnibus aliis destituti ad solidam eius promission confugimus, et statuimus illic nobis unicum asyk Ergo in participio xaTayevte, exprimitur nos inopia.et ncessitas: quia non confugimus ad De nisi ea ooaoti. Sed quum addit, ad p r o p o s i t i s pern, significat non procul quaerendum esse s sidium quo indigemus, quia Deus sponte occur: et nobis quasi in manum porrigat fidendi materia Sicuti autem hac sententia animare voluit Inda ad amplectendum evangelium, ubi illis salua offe batur: ita incredulis excusationem sustulit qui t praesentem gratiam respuerent. Et certe hoc ver dici potuit post evangelii revelationem quam promulgatione legis, Non est quod dicas ampli quid adacendet in coelum, aut quis desoendet in ab sum, aut qui8 traiiciet mare? prope est verbum ore tuo et in corde tuo (Deut. 30, 12; Bom. 10, Caeterum in vocabulo spei est metonymia, effeo enim pro causa accipitur. Nam ego promission intelligo cui spes nostra innititur. Neque enim assentior qui apem accipiunt pro re sperata: imo hoc simul addendum est, non loqui apostolum promissione nuda vel in aere suspensa, sed qi fide a nobis recipitur : aut si mavis uno verbo, s] hie significat promissionem fide apprehensam. verbo xpaxfjaai, sicut in nomine spei, eandem qui prius constantiam nott. 19. Quam veluti ancoram. Elegans similitu dum fidem verbo Dei innixam ancorae compai Nam certe quamdiu peregrinamur in hoc mun non stamus in firma terra : sed quasi in met mari, et quidem valde turbulente fluotuamur. D bolus enim innumeras procellas exoitare non cese

appellamus, et recta provocamus ad eius tribunal. Altera est, dum nominamus res maxime nobis caras, ut vitam nostram, aut caput, aut aliquid simile. Tertia, dum creaturas statuimus testes coram Deo. Sed his omnibus modis proprie non per alium quam per Deum iuratur. Quare suam improbitatem non minus quam inscitiam produnt qui licitum esse contendunt, sanotos mortuos Deo adiungere, ut ius illis puniendi deferatur. Praeterea bio locus (ut dictum est) docet aliquem inter Ghristianos iurisiurandi usum esse legitimum. Quod observandum est contra homines fanaticos qui regulam sancte iurandi quam Deus lege sua praescripsit, libenter abrogarent. Nam apostolus certe hic de ratiooe iurandi tanquam de re pia et Deo probata disserit. Porro non dicit olim. fuisse in usu, sed adhuc vigere pronuntiat. Sit ergo hoc subsidium asserendae veritatis ubi nos aliae probationes deficiunt. 17. Deus volens uierius. En quam indulgenter, ut optimum patrem decet, se Deus accommodet nostrae tarditati. Quia nos videt simplioi suo sermoni non acquiescere, ut eum plenius sanciat in cordibus nostris, addit iusiurandum. Unde etiam apparet quautopere nostra intersit, tantam exstare certitudinem eius erga nos benevolentiae, ut nulla sit amplius vacillandi aut trepidandi ocoasio. Nam ut Deus vetat nomen suum nulla vel levi de causa sumi, severamque omnibus ultionem denuntiat qui eo temere abusi fuerint, ut reverentiam deferri praeoipit eius maiestati: ita sibi in summo esse pretio ac honore docet. Necessaria ergo res est salutis certitudo, cuius fulciendae causa iurare dignatur is qui temere iurare prohibet. Atque etiam bine colligere licet quanti sit illi nostra salua: cui ut consulat, non modo incredulitati nostrae ignosoit, Bed iure suo cedens, nobisque longe plus tribuens quam oportuerat, comiter medetur. Haeredibus. Videtur peculiariter designare Iudaeos. Tametsi enim ad gentes quoque tandem pervenit haereditas, illi tarnen sui et primi legitimique haeredeB fuerunt : hi autem extranei et seoundi, ac praeter ius naturae facti. Sic Petrus Act. 2, 29, Iudaeos alloquens in prima sua conoione; vobis, inquit, et filiis vestris facta est promissio, et iis qui longe sunt quos Dominus advocaverit. Adventitiis quidem haeredibus reliquit locum, sed Iudaeos statuit in primo ordine. Quemadmodum et capite 3, 25 : vos estis filii prophetarum et testamenti, etc. Sic et hoc loco apostolus, ut promptiores habeat Iudaeos ad recipiendum foedus, eorum maxime causa iureiurando interposito sanoitum fuisse docet. Quamquam hodie ad nos quoque pertinet haec sentential quia in looum ipsorum incredulitate relicturn sumus ingressi. Observa c o n s i l i u m Dei vocari, de quo nobis testimonium in evangelio redditur. Ne quia dubitet hano dootrinam ex intimo

CAPUT VIL

82

e navem nostrain protinus everterent ac sub- timendum non est, ne clausus sit fidei nostrae ooegerent nisi anchoram in fundo penitus figere- lorum additus, quae a Christo nunquam disiungitur. i. Neque enim usquam oculis nostris statio ap- Quia autem nos praeeuntem Christum sequi decet, 3t: sed quaquaversum se extendant sensus ideo p r a e c u r s o r vocatur. tri, eola aqua se ostendit, imo undae etiam in?unt ac minantur. Quemadmodum autem auCAPUT VII. ra per mediae aquas proiicitur in locum obscu1. Hie enim erat Melchisedec rex Salem, pontil et abditum, et dum illic latet, navem fluotibus fex Dei altissimi, qui occurrii Abrahae revertenti a ositam retinet in statu ne obruatur: ita in Deo caede regum: et benedixit Uli. 2. Gui et dcimas ex isibili spes nostra agenda est. Hoc interest, d anchora in mari deorsum iacitur, quia fundum omnibus impartitus est Abraham, qui primum quidem terra babet: spes autem nostra sursum attollitur ex interpretatione dicitur rex iustitiae: deinde etiam jvolat, quia in mundo nihil cui insistt, reperit: rex Salem, quod est rex pacis: 3. sine ptre, sine baerere debet in creaturis, sed in solo Deo matre, sine gnre, nec initium dierum, ne vitae sscit. Quemadmodum autem funis, ex quo pen- nem hbens, sed assimilatus filio Dei manet sacerancbora, per longum et caecum intervallum dos in perpetuum. em ipsam coniungit cum terra: sic Dei Veritas 1. Hic enim erat. Hactenus Iudaeos stimulavit nos cum ipso colligandos vinculum est, nt nulla suis exhortationibus, ut attente, expenderent quid rum distantia, nulla caligo impediat quominus valeat Christ comparatio cum Melchisedec. In fine adhaereamu8. Sic cum Deo colligati, etiamsi proximi capitis, ut ex digressione illa rediret ad dictandum nobis sit cam assiduis procellis, sumus suum institutum, rursus citavit locum ex Fsalmo. en extra naufragii periculum. Ideo dicit, a n - Nunc ergo sermonem, quem leviter attigerat, copiose iram hanc t u t a m esse ac firmam. Fieri prosequitur. Nam singulatim enumerat quae sint n potest ut fluctuum impetu aut revellatur an- consideranda in Melchisedec, in quibus similis sit ra, aut rumpatur funis, aut navis concussa dig- Christo. Porro mirum non est quod tarn accurate it. Hoc in mari accidit. Sed alia est Dei vir- in hoc sermone insistit. Non erat certe res vulad nos fulciendos, alia est vis spei, alia verbi garis, in regione tot superstitionum corruptelis re> firmitas. ferta inveniri hominem qui purum Dei eultum tueQui ingreditttr ad ea. Quemadmodum diximus retur. Erat enim hinc Sodomae et Gomorrhae, eo ad Deum perveniat fides, nihil nisi instabile inde Chananaeis vicinus. Ita undique septus erat iuxum reperit. Ergo necesse est ut in coelum impiis hominibus. Deinde sie totus mundus ad ae penetret. Sed quia negotium habet apostolus impietatem prolapsus erat, ut vic credibile esset i Iudaeis, alludit ad vetus tabernaoulum, ac Deum alibi sincere coli quam in familia Abrahae. t non debere in iis quae videntur, immo- Nam huius pater et avus, apud quos summa inte, sed penetrare in ultima adyta quae post gritas esse debuerat, iam pridem ad idololatriam dgim latent. Ac si dioeret, superandas esse nra verant. Ergo fuit hoc memorabile, adhuc irnas omnes ac veteres figuras, ut fides in regem aliquem manere qui non tantum verae reliChristo sistatur. Et haec ratio diligenter no- gioni serviret, sed obiret ipse munus sacerdotis. Et la est: quia Christus coelum ingressus est, fidem sane oportuit in eo, qui typus erat filii Dei, omnia tram illuc quoque esse dirigendam. Num hinc esse praeclara. Christum vero fuisse hoc typo adBmur non alio coniiciendum esse fidei intuitum. umbratum patet ex psalmo. Neque enim hoc temere certe frustra Deum in sua maiestate quaererent Davidi excidit: tu es saoerdos aeternus secundum unes, quia nimis procul ab ipsis est remota: ordinem Melchisedec: quin potius hac voce sublime Christus nobis manum porrigit ut nos in coe- mysterium ecclesiae commendatum fuit. Nunc sini ducat: atque hoc etiam olim sub lege adum- gulas partes videamus, in quibus apostolus Christum ;um fuit. Nam pontifex non suo tantum, sed ipsi Melchisedec facit similem. Prima similitudo uli etiam nomine in sanctum sanctorum ingre- est in nomine. Neque enim mysterio caret quod >atur: utpote qui duodecim tribus quodammodo rex i u s t i t i a e vocatus est: quia et si hoc honoria pectore et humeris gestabat, quum in eorum tribuitur regibus qui moderate et ex aequitate donoriam contexti essent in pectorali duo- minantur: hie tarnen titnlus vere in solum Chrish m lapides, et in duobus onychinis lapidibns in- tum competit, qui non modo iustum imperium exIpta essent super numros, eorum nomina, ut in ercet ut alii, sed Dei iustitiam nobis communicat, us hominis persona omnes sanctuarium simul partim dum efficit ut gratuita reconciliatione iusti rederentur. Bene ergo apostolus quum ponti- oenseamur, partim dum nos rnovt spiritn suo, ut m nostrum coelos ingressum esse admonet: quia pie saneteque vivamus. Ergo rex iustitiae dicitur sibi tantum ingressus est, sed nobis. Et ideo ab effectu, quia in omnes suos iustitiam diffundit. 6 Cahini opera. Vol. LV.

83

EPIST. AD HEBRAEOS
Christi typus, consideratur. Neo vero fortuito per incogitantiam id videri omissum debet, q nulla Uli cognatio tribuitur, nullus habetur de m sermo: verum id potius consulte fecit spiritus nos supra vulgarem hominum ordinem attollt Ideo non videtur probabilis eorum coniectura, Melchisedec tradunt fuisse Sem tilium Noah. 1 si ad hominem certum ao notum ventum fu non stabit haec tertia similitudo Melchisedec Christi. Assimlatus. Nempe quod ferebat signifiai ratio: semper enim analogia inter rem et sigi tenenda est. Nam ridieuli sunt qui e coelo de sum comminiscuntur, ut re ipsa assimilent. est quod lineamenta Christi in eo conspioimus : uti vivi hominis effigies in tabula oerni potest tarnen procul distat homo a sua pictura. Befu eorum deliria qui vel Christum tunc iam appan 8omniant, vel spiritum sanctum, vel angelum, videtur operae pretium esse. Nisi forte quis s< hominis esse existimet, cum Postello et simii phreneticis disputare. Neque enim minore supet se nebulo ille Melchisedec esse asserit, quam olin sani Uli spiritus (quorum meminit Hieronp Christum esse fingebant. 4. Considerate autem quantus sit hie, cui et cimas ddit de spoliis Abraham patriarcha. 5. A ii quidem qui sacerdotium accipiunt, qui scilicet ex filiis Levi, praeceptum habent a populo dec sumendi iuxta legem, hoc est, a fratribus suis egressis ex lumbis Abrdhae. 6. Cuius autem g non recensetur ex ipsis, dcimas sumpsit ab Abrai et habentes promissiones benedixit. 7. Porro controversia quod minus est a potiore benedic 8. Atque hie quidem homines qui moriuntur, dec accipiunt: iUic autem is de quo testatum est vivat: 9. et ut ita loquar, in Abraham decimatu ipse Levi, qui dcimas solet accipere. 10. Nai adhuc in lumbis patris erat quum occurreret Abr
Melchisedec.

Unde sequitur, extra eius regnum nonnisi peccatum in hominibus regDare. Itaque Zacharias (2, 10), quum eum velut solenni Dei edicto in regqi sui possessionem mittit, hoc elogio ipsum ornat: Laetare, filia Sion, ecce rex tunc venit tibi iustus: significans iustitiam quae alioqui nobis deest, adferri Christi adventu. Secundo similitude quam apostostolus nott, est in regno pa eis. Haec vero pax fructus est illius iustitiae cuius meminit. Hinc sequitur, quaquaversum patet regnum Christi, illic debera esse pacem: ut habetur Iesaiae secundo et nono capite, ac similibus locis. Caeterum quum pax Hebraeis etiam prosperum ac felicem statum significet, posset hoc loco sic accipi. Mihi tarnen magis placet ut intelligatur pax interior quae conscientias tranquillas .coram Deo et securas reddit. fiuius autem boni praestantia satis pro merito aestimari nequit, nisi .exadverso considres quam miserum sit assidua inquietudine torqueri : quod necesse est nobis omnibus accidere, donee per Christum reconciliati Deo consoientias habenmus pacatas. 3. Sine patre. Ita malo quam ignoti patris. Expressius enim quiddam voluit dicere apostolus, quam genus Melchisedec obscurum fuisse vel ignotum. Nee me mo vet obiectio, quod ita non respondeat figurae Veritas, quia patrem in coelis habeat Christus, matrem vero in terris. Nam apostolus uno verbo mentem suam mox explicat, ubi addit, s i n e genere. Eximit ergo ipsum Melchisedec a communi nascendi lege. Quo significat aeternum fuisse, ut recens ejus origo in hominibus quaerenda non sit. Certum quidem est, a parentibus fuisse progenitum. Sed hic de eo tanquam privato homine apostolus non disputt: quin potius ilium induit persona Christi. Itaque nihil aliud sibi in eo intueri permittit quam quod scriptura docet. Nam in omnibus, quae ad Christum pertinent, tractandis, ea adhibenda est religio, ut nihil sapiamus nisi ex verbo Domini. Nunc quum spiritus sanctus regem sui temporis praestantissimum inducens, de ortu eius taceat, nee postea mentionem ullam faeiat mortis: nonne hoc perinde valet ac si commendata esset eius aeternitas? Quod autem in Melchisedec fuit adumbratum, vere in Christo exhibitum est. Ergo hao mediooritate contentos esse nos decet, quod dum scriptura Melchisedec talem nobis proponit, quasi qui nunquam vel natus sit, vel mortuus: velut in pictura demonstrat, nullum Christo esse neo principium nee finem. Caeterum hino quoque discimus quanta requiratur in spiritualibus Dei mysteriis reverentia et sobrietas. Nam quod nusquam scriptum legitur, non tantum libenter ignort apostolus, sed a,, nobis etiam nesciri vult. Et sane de Chriso nihil ex sensu nostro tetnere proferre fas est. Atqui Melchisedec non hic in privta (ut aiunt) qualitate, sed quatenus sacer est

4. Considerate autem. Quarta notatio in < paratione Christi et Melchisedec, quod illi dee: obtulerit Abraham: Porro quum pluribus de c: institutae fuerint decimae, hie earn duntaxat n cit apostolus quae praesenti causae servit. Una causa fuit cur decimae solverentur Levitis, qui ipsi filii Abrahae erant, cuius semini promissa terra. Ergo iure haereditario, terrae portio attribuenda erat. Quoniam possessione privai fit in decimis compensatio. Altera etiam haec causa, quod quum in Dei oultu et publico eccli ministerio occuparentur, aequum fuit ipsos comr popnli Bumptu ali. Dcimas ergo illis reliqui Is litae debebant, tanquam iusta muneris stipendia.

CAPUT VIL

86

e causae nihil ad praesentem disputationem : ideo teret sacerdotio Melchisedec. Perspicere igitur licet s praeterit apostolus. Una haeo in rationem quantus hie sit cui duabus in rebus cessit Abraham, ic venire debet, quod quum dcimas populus et quod se benedioi ab eo passus est, et quod dciisi sacrum vectigal offerret Deo, eas Levitae re- mas obtulit quasi Dei vicario. ebant. Unde apparet, non parvum fuisse hono7. Quod minus est. Primo sciendum est quid l, quia in locum suum Deus eos quodammodo hoc loco significet B e n e d i o t i o n i s nomen. Est rogabat. Ergo quod Melchisedec sacerdoti pri- autem solennis precatio, qua is qui praeditus est rius Dei servus et propheta Abraham obtulit insigni aliquo et publico honore, privatos et suae im as, eo oonfessus est, honoris gradu supra se administrationis homines Deo commandt. Est aliud ellere. Quod si prae illo in ordinem cogitur benedicendi genus dum vicissim alii pro aliis prer a h a m P a t r i a r c h a , raram et eximiam illius camur: quod piis omnibus est promiseuum. Sed nitatem esse oportet. Epithetum patriarohae ad haec benedictio, cuius apostolus meminit, maioris plificationem positum est. Est enim hoc in pri- est potestatis symbolum. Ita Isaac benedixit filio honorificum, quod Abraham in ecclesia Dei suo Iacob, et Iacob ipse benedixit suis nepotibus Br nominatur. Tale igicur est argumentum, Ephraim et Mariasse. Neque enim fuit illud mutuum, raham qui reliquos omnes antecellit, ipso tarnen ut par referret filius patri: sed maior autoritas ad chisedec est inferior. Ergo Melchisedec sum- legitimam benedictionem requirebatur. Quod meu honorem obtinet, ac Leritis omnibus praefe- lius constare potest ex sexto Numerrum capite dus est. Antecedens probatur. Nam quod (v. 23), ubi postquam sacerdotibus datum est manebat Abraham Deo, solvit in manum Melchi- datum benedicendi populi, statim promissio additur, BC. Decimarum ergo solutione se minorem pro- benedictos fore quibus benedixerint. Hoc inquam as est. iure subnixa est sacerdotalis benedictio, ut non tarn 5. Qui scilicet sunt. Hoc aptius est quam ita hominis sit quam Dei. Nam ut sacerdos in victitere: Eo quod sint ex numro filiorum. Neque mis immolandis Christi vices gerebat, ita in populo m causam reddit apostolus, ao si dcimas ideo benedicendo, nihil quam minister et legatus erat srdotea accipiant, quod sint ex filiis Levi: sed summi Dei. In hunc sensum aeeipi debet quod im illam tribum confert cum Melchisedec, in refert Lucas (24, 50), Christum sublatis manibus ic modum, Quum Levitis Deus concessit eius apostolos benedixisse. Bitum illum tollendi manus gendi a populo dcimas, ita Israelitis omnibus proeul dubio a sacerdotibus mutuatus est, ut se ostenpraefecit, tametsi ex eodem parente essent deret eum esse per quem Deus Pater nobis beneses simul progeneti. Atque Abraham qui om- dicat. De hac quoque benedictione mentio fit Psalni pater est, sacerdoti alienigenae solvit deci- mo 116, 17, et 118, 1. Nunc istam sententiam 9. Ergo huio sacerdoti omnes posteri Abrahae aecommodemus ad id quod apostolus tractt. Beneieoti sunt. Ita ius Levitis delatum particulare dictio sacerdotalis quum divinum sit opus, simul in reliquos fratres: sed Melchisedec sine excep- maioris est honoris testimonium. Ergo Melchisedec te 8ummo loco statuitur ut sibi omnes subiiciat. Abrahae benedicendo superiorem locum sibi sumpidam apostolum loqui putant de decimis deci- sit. Non fecit hoc temere, sed pro iure saoerdotali um, quas maioribus sacerdotibus Levitae solve- ergo eminet supra Abraham. Atqui Abraham is t: sed nulla est ratio cur generalem sermonem est cum quo dignatus est Deus salutis foedus parestringamus. Ergo probabilius est quod attuli. cisci. Ergo quum reliquis omnibus praecellat, a solo 6. JBenedix. Hoc quintum est quod in com- Melchisedec superatur. atione Christi et Melchisedec apostolus obser8. De quo testatum, est quod vivat. Silentium Sumit autem quasi unum ex confessis prin- de morte (ut iam prius dixi) pro vitae testimonio is, Quod minus est benedici a maiori. Subiicit aeeipit. Non valeret hoc quidem in aliis: sed in ide Melchisedec benedixisse Abrahae. Unde Melchisedec quatenus imago est Christi, merito vaficitur, Abraham esse minorem. Sed amplifi- lere debet. Nam quia hic agitur de spirituali Christi ai causa iterum Abraham ornat singulari elogio. regno et sacerdotio, nihil loci humanis ooniecturis n quo praestantior est Abraham, eo altius eve- relinquitur: neo scire aliud fas est quam quod lr dignitas ipsius Melchisedec. In hunc finem soripturis proditum legimus. Neque vero hinc colt Abraham promissiones habuisse: quo significat ligas, hominem illum qui Abrahae ocourrit, adhuc m esse primum aanctae autorem, quocum Deus vivere: sicuti pueriliter quidam nugati sunt. Nam lus aeternae vitae pepigit. Haec enim non vul- hoc ad alienam personam quam sustinebat, nempe is fuit dignatio, quod unum elegit Deus ex om- filii Dei, refertur. Caeterum his verbis apostolus us, apud quem ius adoptionis et amoris sui contenait, dignitatem sacerdotii Melchisedec perpmonium deponeret. Atqui hoc totum non ob- tuant esse, levitioi vero temporalem. Sic enim rait quominus se cum tota sua excellentia submit- tiocinatur, Hi quibus dcimas lex assignat, homines
6*

87

E P I S T . AD H E B K A E O S . disseret : de hoc novo sacrificio panis et vini nul] faoiet verbum. Unde ergo hoc in mentem vi ecclesiasticis scriptoribus ? Certe ut error erroi trahere solet, quum ipsi sacrificium in Christi co nullo eius mandato finxissent, adeoque coenam ai terassent addito sacrificio: colores postea hinc i accersere conati sunt, qui bus errorem suum fi rent. Arrisit haeo panis et vini oblatio, et n iudicio protinus arrepta est. Nam quis oonec homines illos perspicaciores spiritu Dei fuie Atqui si recipimus quod tradunt, damnandus il gitantiae erit Dei spiritus a quo res tanta non e animadversa : praesertim quum hanc quaestioi tractaret ex professe Hinc constituo, veteres finxisse sacrificium, de quo nunquam Moses cog verat. Neque enim scribit Melchisedec panem vinum obtulisse Deo, sed potius Abrahae et co tibus. Haeo eius verba sunt: Egressus est illi viam Melchisedec rex Salem, ac protulit panea vinum: et erat idem sacerdos Dei altissimi, et nedixit illum. Prius illud quod narrt, regium i lassos ex praelio et itinere reficere: beoedictio munus sacerdotale pertinebat. Ergo si quid i sterii habuit oblatio, non aliter in Christo com tur, nisi dum esurientes nos et lassitudine confei pascit. Caeterum bis ridiculi sunt papistae, postquam negarunt, in missa esse panem et vin de panis et vini sacrificio garriunt. 11. Ferro si consummatio per leviticum sa dotium erat (populus enim sub eo legem aeeipit), i adhuc opus fuit secundum ordinem Melchisedec alte1, exoriri sacerdotem, et non secundum ordinem At dici? 12. Etenim dum transfertur sacerdotium, cessario etiam fit legis translatio. 13. Gerte is quo haec dieuntur, aerius fuit tribus partkeps, qua nemo adstitit altari. 14. Ciarum enim est g ex tribu Iuda natus sit Dominus noster, de qua h nihil loquutus est Moses, quod ad sacerdotium spe< 11. Si consummatio. Ex eodem testimonio ligit apostolus, abrogatum fuisse Christi adve vetus testamentum. Hactenus de officio persona sacerdotis disseruit. Sed quia sacerdotium Deus stituprat sancienda legis causa, illo abolito, sei tur banc quoque cessare. Hoc ut melius intelliga tenendum est axioma, Nullum foedus inter De et homines firmum ratumque esse nisi sacerd fuleiatur. Ideo dicit apostolus, legem fuisse ve populo impositam sub levitico sacerdotio: quo si) ficat non modo illud regnasse tempore legis, eius stabiliendae causa, ut diximus, fuisse institut' Iam sic ratiocinatur : Si perfecta fuisset ecolei administrate sub ordine Aaron, quorsum oportuii ad diver sum ordinem redire? Nam in perfect! nihil mutatur. Sequitur ergo, administration

sunt mortales : quo indicatum fuit abrogandum esse aliquando ius sacerdotii, quemadmodum finem habebat eorum vita. Scriptura autem nullam commmort mortem Melchisedec, quum narrt solutas illi fuisse dcimas: ita ius sacerdotii illi us nullo temporis spatio termint, quin potius subindicat aeternae esse durationis. Hoc autem ideo additum est ne videatur posterior lex (ut moris est) priori quidquam derogasse. Excipi enim alioqui poterat, ius illud, quo potitus olim erat Melchisedec, esse iam obsoletum: quia aliam legem Deus per Mosen tulisset, qua illud transferebat ad Levitas. 8ed occurrit apostolus quum dicit, ad tempus dcimas Levitis solutas fuisse, quia non semper virrent, Melchisedec vero, quia immortalis sit, retinere usque in finem quod a Deo semel illi datum est. 9. Decimatus est ipse Levi. Longius procedit, ne ipsum quidem Levi qui tunc i n l u m b i s A b r a h a e e r a t , immunem ab eadem subiectione fuisse: quia Abraham dcimas solvendo se et posteros sacerdotio Melchisedec subiecerit. Sed hie exadverso posset obiici, eadem ratione Iuda quoque, ex cuius semine genitus fuit Christus, fuisse decimatum. Yerum hic nodus facile solvetur, si quis duo expendat quae inter Ohristianos extra controversiam constituta esse debent. Neque enim simpliciter Christus, unus quilibet hominum inter Abrahae Alios censetur, sed privilegio singulari eximitur a communi ordine. Atque hoc est quod dicebat (Matth. 22, 42): Si filius est Davidi8, quomodo eum David Dominum appellat? Yidemus ergo iam ut argumentum perperam a Levi ad Christum ducatur. Deinde quum Melchisedec Christi sit figura, minime consentaneum esset rationi, ilium quasi committi cum hoc in certamen. Tenendum est enim illud vulgare dictum: Quod subordinatur, non pugnat. Itaque figura quum infra veritatem suam subsidat, illi nequaquam opponi debet, aut potest. Parium enim est talis confiiotus. His quinque membris apostolus comparationem Christi et Melchisedec absolvit: quo refellitur eorum commentum qui praecipuam in oblatione panis et vini similitudinem quaerunt. Videmus apostolum singula hie accurate et propemodum scrupulose excutere. Nomen hominis, sedem regni, perpetuitatem vitae, ius decimarum, benedictionem persequitur. In his certe minus erat momenti quam in oblatione. Dicemus ne oblivione lapsum esse Dei spiritum, ut dum rebus minutis immoratuf, quod praecipuum erat et maxime ad causam valebat, omiserit? Quo magis tot veteres ecclesiae doctores hac opinione occupatos fuisse miror, ut in oblationem panis et vini insistrent. Sic autem loquuntur, Christus sacerdos est secundum ordinem Melchisedec. Atqui panem et vinum Melchisedec obtulit. Ergo panis et vini sacrificium Christi sacerdotio convenit. Copiose posthac de sacrifions veteribus apostolus

T VII. is non fuisse perfectam: quia no vus ordo erigen) fuit de quo loquitur David. Poplus enim sub eo legem accepit. Haeo parentis ideo inseritur ut soiamus annexam fuisse em sacerdotio. Vult apostolus probare, in lege sis non fuisse ultimum scopum in quo baerendum et. Id probat ex sacerdotii abrogatione in hunc dum: Si ea fuisset vis sacerdotii veteris, ut legi solidum confirmandae sufficeret: nunquam Deus id subrogasset novum et diversum. Nunc quia bigere quispiam poterat an ex fine sacerdotii sequerentur legis abolitio, dicit non modo sub hanc fuisse latam, sed per Mud quoque confirtam fuisse. 12. Dum transfertur sacerdotium. Quum eadem legis et sacerdotii conditio, Christus non sacermodo, sed legislator etiam creatur. Ita non tum ius Aaronis, sed Mosis quoque ad eum asfertur. Summa est, non minus temporale fuisse sis quam aronis ministerium : ideoque abrogari risti adventu utrumque oportuisse, quia alterum 9 altero stare non potuerit. L e g i s nomine inigimus quod proprie ad Mosen spectabat. Lex m et regulam bene vivendi, et gratuitum vitae ius continet: illicque passim occurrunt multae ignes sententiae quibus tum ad fidem, tum ad orem Dei instituimur. Horum nihil abolitum a Christo, sed tan tum pars ilia quae cum vei sacerdotio implicita erat. Nam hic confertur ristus cum Mose. Itaque quidquid commune est sr eos, in rationem non venit, sed ea tantum in bus alter differt ab altero. Commune est ambooffere nobis Dei misericordiam, regulam pie oteque vivendi praescribere, tradere Verum Dei tum, ad fidem, ad patientiam, ad omnia pietatis cia nos hortari. Hoc autem diversum a Christo mit Moses, quod nondum patefacta evangelii elate, sub involucris populum continuit: quod re idum exhibita, in figuris et umbris gustum prouit Christi: quod denique ad rudis populi captum ittemperans, non ultra puerilia rudimenta conidit. Meminerimus ergo legem dici partem illam listerii quam propriam habuit Moses, et a Christo aratam. Ea quum veteri sacerdotio subieota sit, abolito simul cesst. E t Christus dum instiur sacerdos, legislatoris etiam potestate instruitur, Qovi testamenti minister sit ac interpres. Quamm improprie ad evangelium transfertur legis aen. Sed haec oatachresis adeo nihil habet abii, ut propter antithesin gratiam orationi conci, sicuti ad Romanos capite septimo. Porro nimis terva fuit papae improbitas qui in suis Dcrtais hoc caput inseruit, se nunc eadem praeditum > potestate quam olim Aaron habuerit, quia lex l sacerdotio ad ipsum sit translata. Videmus inam agat apostolus. Caeremonias desiisse con-

90

tendit ex quo prodiit Christus cum mandato novi foederis publicandi. Perperam inde colligemus, ad Christi ministros quidquam transiisse. Sola enim Christi persona Mosi et Aaroni opponitur. Quo igitur praetextu aliquid sibi iuris Antichristus arrogabit? Neque hio refellendae tarn crassae impudentiae causa disputo. Sed hanc sacrilegam audaciam lectoribus indicari operaepretium fuit, ut agnoscant bonum huno servum servorum Christi susque deque habere magistri honorem, foede soripturas lacerare ut suae tyrannidi qualemcunque fueum inducat. 13. De quo haec dieuntur. Quia apud eos verba facit apostolus, qui lesum filium Mariae fatentur esse Christum: veteri sacerdotio finem esse impositum probat, quia hic novus sacerdos qui subrogatur, ex alia sit tribu quam Levi. Nam secundum legem, manere in ilia tribu, sDgulari privilegio debuit sacerdotii dignitas. Porro d a r u m e s s e dicit, quod ex tribu Iuda progenitus sit Christus: quia tunc vulgo res nota erat. Praecipua tarnen certitudo in promissione fundata erat. Ergo quum agnoscerent eum esse Christum, simul necesse erat ut persuasi essent esse filium Davidis. Nam is, qui promissus erat, non poterat aliunde ducere originem. 15. Idque magis etiam liquet: si quidem ad similitudinem Melchisedec exoritur sacerdos alius, 16. qui non iuxta legem mandati carnalis foetus fuit, sed secundum potentiam vitae insolubilis. 17. Testatum enim ad hunc modum: tu sacerdos in aetermm secundum ordinem Melchisedec. 18. Abrogatio enim fit prioris mandati, propter imbecillitatem et inutilitatem. 19. Nihil enim lex perfecit, sed accessit introductis ad spem potiorem per quam appropinquamus Deo: 20. atque hoc potiorem, quod non absque iureiurando res acta sit. Nam Uli quidem citra iusiurandum sacerdotes facti sunt: 21. his vera cum iureiurando, per eum qui dixit Uli: tu sacerdos in aeternum secundum ordinem Melchisedec. 22. Tanto potioris testamenti sponsor foetus est Iesus. 15. Idque magis liquet. Alio argumento probat abolitam esse legem. Prius a sacerdotis persona ratiocinatus est: nunc a natura sacerdotii, et a ratione qua institutum fuit. Sacerdotium vetus, inquit, externis ritibus institutum fuit: in Christi sacerdotio nihil nisi spirituale est. Inde apparet illud fluxum fuisse et caducum: huius vero perpetuitas monstratur. Mandatum carnale pro corporeis, hoo est, extends, oaeremoniis accipitur. Scimus quomodo inaugurates fuerit Aaron cum filiis suis. Quod arcana et coelesti spiritus virtute impletum est in Christo, illio oleo, multiplici vestitu, sanguinis adspersione, aliisque terrenis oaeremoniis adumbratum fuit. Porro haec institutio sacerdotii naturae con-

4 91 E P I S T . AD H E B R A E O S

gruebat. Unde sequitur, sacerdotium ipsnm fuisse tium erat. Nam ut ad Christum referebantur fij obnoxium mutuationi. Quamquam ut postea vide- rae omnes, ita ab eo mutuabantur vim suam bimiiB, non sic fuit, carnale sacerdotium quin simul effect um. Imo per se nihil poterant, vel ageba spirituale esset: sed hie tantum respioit apostolus sed tota vis a Christo uno pendebat. Porro qui quid hic diversum a Christo Aaron habuerit. Ergo Iudaei perperam eas Christo opponerent, aposto uteunque spiritualis esset umbrarum significatio, um- sermonem, eorum opinioni accommodans, eas q brae tarnen ipsae, utpote quae huius mundi elemen- que a Christo discernit. Atqui simulac spara sunt a Christo, nihil illis fit reliquum, praeter h: tis constarent, terrenae merito dicuntur. 16. Secundum potentiam. Quia Christus perpe- infirmitatem de qua loquitur. Denique nulla tuus est sacerdos, discerni ab Aarone ipsum insti- caeremoniis veteribus reperietur utilitas, donee tutions ritu oportuit. Hoc factum est, quia non Christum ventum fuerit: adeoque sic Iudaeos r Moses homo mortalis ipsum consecravit, sed Spiri- debant certiores de gratia Dei, ut suspensos qu tus sanctus: idque non oleo, nee sanguine hircorum, -ammodo tenerent. Meminerimus ergo inutilem nee externa vestium pompa, sed coelesti virtute cari legem quum Christo vacua est. Hoc quoc quam hie apostolus infirmis elementis opponit. Vi- ad confirmationem huius doctrinae facit, quod vo demus ergo ut aeternitas sacerdotii in Christo oom- p r i u s m a n d a t u m . Nam tritum illud ao vulg est, priores leges posterioribus abrogari. Loi mendata fuerit. 17. Tu sacerdos in aeternum. In una tantum ante Davidem promlgata lex fuerat, tunc erat voce perpetuitatis hoc loco insistit apostolus: con- suo regno quum vaticinium istud proferret de c firmt enim quod dixit de v i t a i n s o l u b i l i . Dif- ando novo sacerdote, est igitur nova lex quae pi ferre ergo Christum a toto genere levitico ostendit, rem antiquat. 19. Nihil enim perfecit. Quia paulo durius quia sit creatus in perpetuum sacerdos. Sed hie posset obiici (quemadmodum Iudaei etiam obiiciunt) "quutus erat de lege, nunc asperitatem illam miti et quasi corrigit. Concedit enim illi utilitat DTIJ??, non semper aeternitatem sonare: sed potius saeculi unius spatium, aut certe longum tempus. quandam, quod viam praemonstraverit, quae tand Hue accedit, quod quum Moses de veteribus sacri- ad salutem duceret. Ea tarnen fuit eiusmodi, ficiis agit, saepe hao loquutione utitur: Erit haeo multum a perfectione distaret. Sic ergo argum observatio in saeoulum. Bespondeo, quotis de le- tatur apostolus: lex inchoavit duntaxat: ergo aliq galibus saorifieiis fit mentio, saeoulum ad tempus perfectius sequi necesse fuit. Neque enim filios 1 legis restringi. Neque id absurdum videri debet: semper in rudimentis puerilibus haerere decet. ] Christi enim adventu facta est quaedam mundi re- t r o d u c t i o n i s 1 ) nomine significat quandam fui novatio. Quoties ergo de ministerii sui statu loqui- in lege praeparationem : ut pueris traduntur i tur Moses, longissimum tempus non extendit nisi menta quae ad altiorem doctrinam illis deinde vi ad Christum. Quamquam simul observandum est, Bternant. Sed2) quia praepositio tzl consequenli non tarn externae caeremoniae respectu, quam prop- significat, ubi uni alterum succedit, ideo vertend Nam duas, meo iudicio, ter mysticam significationem, saeculi durationem censui: Sed accessit. attribui veteribus sacrificiis. I n praesentia tarnen troductiones ponit: prior em in figura Melchisedec, sufficere nobis debet ea ratio, suum Mosi eiusque cundam in lege, quae posterior tempore fuit. Pc ministerio saeculum fuisse : cui finem attulit regnum legis nomine sacerdotium leviticum dsignt, q Christi, sub quo renovatus fuit mundus. Nunc ubi sacerdotio Mlchisedec fuit superadditum. Per sp< consurgit Christus, et ei defertur perpetuum sacer- p o t i o r em intelligi tur conditio fidelium sub reg dotium, finem in eius saeculo non reperiemus, ut Christi. Sed respectum habet ad patres, qui pr certo temporis spatio terminari queat. Ita nihil hac senti Buo statu non poterant esse oontenti quin 1 voce quam aeternitas intelligi debet: nam ex hac gius adspirarent. Unde illud, Multi reges et p oircumstantia semper iudicandum est quid valeat phetae optarunt videre quae vos videtis (Luc. 10, 1 Ergo legis paedagogia manuducebantur, ut ul partieula D7)J?7. 18. Abrogatio fit. Quoniam in hoc cardine nunc tenderent. versatur apostoli oratio, legem una cum sacerdotio Per quam apprcpinquamus. Subest tacita ai -cessasse: causam exponit cur hanc oportuerit abo- thesis inter nos et patres. Hac enim dignitate leri: nempe quia infirma et inutilis fuerit. Sic antecellimus, quod Deus se iam nobis familiari autem loquitur oaeremoniarum respectu, quae in se communicat : quum eminus tantum illis et obsoi nihil habebant solidum, neo per se quidquam ad apparuerit. Et est allusio ad formam tabernac salutem valebant. Quod enim gratiae promissio illis erat annexa, quod passim testatur Moses pla') Subintroductionis nomine (id enim meo iudicio v catum iri Deum sacrificiis, et expiatum iri pecoata: compositio in voce graeca. neioaro>Y^) id proprie non competebat sacrificiis, sed adventi*) Haec iam in edit. a. 1551.

CAPUT VII 1 templi. Nam populus in atrio prooul stabat, c cuiquam propior sanctuarii accessus patebat si sacerdotibus: interius vero sanctuarium ingrejbatur summus sacerdos. NUDC autem sublato lernaculo, Deus nos in familirem sui conspectum mittit, a quo prohibiti fuerunt patres. Ergo qui ;is umbros adhuc retinet vel restituit, non tantum scurat Christi gloriam, sed nos fraudt ingenti no: quia interstitium inter nos et Deum ponit, quern appropinquandi libertas per evangelium bis conce8sa est. Et quisquis in lege haeret, ens ao volens se privat Dei propinquitate. 20. Quod non absque iureiurandp. Aliud argumtum, cur cedere lex evangelio debeat: quia Deus serdotium Christi Aaronis sacerdotio praetulerit, ando in illius honorem iurare dignatus est. Nam urn veteres sacerdotes institueret, nullum iusiundum interposuit. De Christo autem dicitur, Iurit Dominus: quod procul dubio fit eius ornandi isa. Yidemus in quern finem psalmum rursus ducat: nempe ut sciamus, iurante Deo, plus diationis attribui Christi sacerdotio quam reliquis. rro memoria repetendum est principium illud, jerdotem creari ut sit sponsor foederis. Ideo conidit apostolus, foedus quod per manum Christi bi8cum Deus pepigit, illo veteri, cuius interpres t Moses, longe esse praestantius.

94

sacerdotii, nempe salus nostra: sit tarnen fructum huno fide colligimus ut oportet. Nam ubi interitus est vel mutatio, illic salutem frustra quaeras: ideo qui in veteri sacerdotio haerent, ad salutem nunquam pervenient. Quum dicit, eos qui a p p r o p i n q u a n t D e o , hac periphrasi fidles dsignt qui soli fruuntur salute per Christum parta. Sed interea tarnen indicat quid in mediatore spectare debeat fides: hoc summum est hominis bonum, ut Deo suo sit coniunctus, apud quern fons vitae est ac omnium bonorum. Sed omues arcet sua indignitas ab accessu. Ergo proprium mediatores officium, nobis hie succurrere, manumque porrigere ut in coelum nos dedncat. Et semper ad veteres legis umbras alludit. Tametsi enim pontifex nomina duodecim tribuum in humeris gestabat, et symbola in pectore: solus tarnen sanctuarium ingrediebatur, quum populus in atrio staret. Nunc vero Christo mediatore freti fide in coelum usque penetramus: quia nullum est amplius velum quod nobis obstet, sed Deus palam nobis apparet, blandeque ad familirem accessu m nos invitt. Semper vivens ut intercdt. Quale hoc et quantum amoris erga nos pignus est: quod nobis Christus non sibi vivit, quod receptus est in beatam aeternitatem ut in ooelo regnet: id causa nostra factum apostolus pronuntiat. Ergo et vita, et regnum, et gloria Christi in salutem nostram, tan23. Et Uli guident plures facti fuerunt sacerdotes, quam in suum scopum, destinantur: nee quidquam jd prohiberentur morte permanere : 24. hie autem habet Christus quod non in usum nostrum accomla perpetuo manet, immutabile habet sacerdotium. modare liceat: quia hac conditione semel nobis a , nde et servare in aeternum potest eos qui per patre datus est, ut omnia illius nostra sint. Simul urn Deo appropinquant: semper vivens ut intercdtab effectu Christum docet fungi saoerdotis officio, ) nobis. 26. Talis enim nos decebat pontifex, sanc- quia proprium sacerdotis est interoedere ut populo apud Deum conciliet. Hoc semper facit , innocens, impoUutus, segregatus a peccatoribus, gratiam et xlsior coelis foetus, 27. qui non necesse habeat Christus, quia in huno finem resurrexit a mortuis. itidie, quemadmoduni sacerdotes, primum pro suisErgo iure propter assiduum intercedendi munus, 'catis hostias o/ferre, deinde pro populi, hoc enim sacerdotii nomen sibi vendicat. nel fecit, quum se ipsum obtulit. 28. Lex quidem 26. Talis enim pontifex. Ab annexis ratiocinines constitua sacerdotes habentes infirmiiatem: natur. Conditiones istae vel qualitates (ut vulgo mo autem iurisiurandi quod lege posterius est, appellant) necessario requiruntur in sacerdote ut urn in aeternum perfedum. iustus sit, innocens et purus omni macula. In solum Christum competit hie honor. Ergo legis sacer23. Et Uli quidem. lam prius attigerat hano dotibus defuit quod ad munus vere. obeundum renparationem : sed quia res maiori animadversione quirebatur. Unde sequitur, non constare perfectionem jna est, iterum plenius explicat: quamquam alius levitico sacerdotio: ao ne per se quidem fuisse legi> disputationis sensus quam antea. Tunc enim timum, nisi quatenus Christi subserviebat. Et sane serdotium vetus aliquando debuisse interire colli- externus ornatus pontificis defectum hunc indicabat. bat, quod illi praeessent homines mortales: nunc Quorsum enim pretiosae ac splendidae illae vestes ipliciter ostendit cur Christus maneat perpetuo quibus Aaronem in saoris peragendis ornari Deus serdos. Id facit argumento a disparatis sumpto. iubebat, nisi ut sanctitatis ac in omni virtutum itres ideo plures fuerunt, quia mors sacerdotium genere praestantiae plus quam humanae essent symiebat: nulla est mors quae impediat Christum a bola? Ideo autem adhibebantur figurae illae, quia i functione. Ergo unus est ac perpetuus. Ita res non aderat. Apparet igitur Christum solum esse idoneum sacerdotem. Membrum istud, segreisae diversitas di versos facit effectus. 25. Unde et servare, etc. Hie fructus aeterni g a t u s a p e c c a t o r i b u s , reliqua comprehendit.

95

EPIST. AD HEBRAEOS hominum ordine, sed filius Dei non ulli vitio noxius, sed ornatus et instructus summa perfeotic Iusiurandum lege posterius esse, iterum admoi ut significet Deum legali sacerdotio non contenti melius aliquid voluisse statuere. Nam in Dei in tutis quod succedit, priora in meliorem statum j movet, vel etiam abolet quae nonnisi ad tern vigere debebant.

Fuit enim aliqua Aaronis sanctitas et innocentia et puritas, sed nonnisi ad exiguum duntaxat modulnm: muitis enim maculis foedatae erant. Christus autem, qui exemptus est e vulgo hominum. solus est a peccato immunis. Ideo vera sanctitas et innocentia in eo solo reperietur. Neque enim segregate a nobis dicitur, quod nos a sooietate sua repellat: sed quia hoc habet prae nobis eximium, ut vacuus sit omni immunditia. Atque hinc oolligimus, repudiari omnes preces, quae non sufFultae sunt intercessione Christi. Quaeri tarnen posset de angelis, an illi quoque a peccatoribus sint segregati. Quod si ita est, quid obstat quominus sacerdotio fungantur, et mediatore8 nostri sint apud Deum ? Responsio facilis est: nemo enim legitimus sacerdos est nisi mandate Dei ordinatus. Nusquam hunc honorem angelis Deus detulit. Ergo sacrilega esset usurpatio, si vocatione destituti illuc se ingrrent. Deinde ut statim videbimus initio proximi capitis, hominem esse oportet qui Dei sit et hominum mediator. Quamquam postrema conditio, quam apostolus hie recenset, abunde sola sufficeret ad solvendam hanc quaestionem, nos enim coniungere Deo non potest nisi qui ad Deum pertingit: hoc ne angelis quidem datum est, quia non leguntur supra omnes coelos evecti. Proinde solius Christi est conciliare nobis Deum: quandoquidem supra omnes coelos conscendit. Porro haec loquutio perinde valet ac si diceretur Christus supra omnes creatnrarum ordines collocatus, ita ut supra angelos emineat. 27. Qui non necesse habeat. Prosequitur antithesin inter Christum et sacerdotes leviticos: in qua duos maxime (ut ita loquar) defectus nott veteris sacerdotii, ex quibus constet non fuisse suis numeris abeolutum. Atque hie quidem summam breviter perstringit, sed postea singulas partes fusius exponit: praesertim vero alteram de quotidianis sacrificiis, sicut de ea praecipuum erat certamen. Ego quoque singula capita breviter attingam. Hie unus fuit veteris sacerdotii defeotus, quod pontifex pro suis peccatis sacrificium offerebat. Quo modo autem aliis Deum plaoasset qui ipse sibi iure infensum habebat? ergo illi expiandis peccatis minime pares fuerunt. Alter defeotus, quod varia quotidie sacrifia offerebant. Unde sequitur, nullam fuisse expiationem, quia ubi repetitur purgatio, roanent peccata. Diversa Christi est ratio. Nam neque sacrificio ipse indiget, utpote qui nullo peccati naevo sit adspersus, et tale fuit eins sacrificium cuius unioa oblatio sufficeret ad finem mundi: se ipsum enim obtulit. 28. Lex quidem. Ex hominum vitiis colligit sacerdotii infirmitatem, ao si diceret, Quando lex non constituit veros sacerdotes, aliunde hoc vitium corrigi necesse est. Corrigitur autem per sermonem iurisiurandi: creatur enim Christus non ex communi

CAPUT VIII.
1. Porro eorum, quae dicuntur, summa est: ta habemus pontificem qui consedit in dextera th maiestatis in coelis: 2. sanctorum minister, et ta naculi veri quod fixit Dominus, et non homo. 3. i wis enim pontifex ad offerendum dona et 3acri) constituitur. Unde necesse est, hunc quoque ha quod offerat. 4. Sane si in terra esset, ne pont quidem esset quamdiu essent sacerdotes qui secunt legem offerrent dona, 5. qui in exempari et un ministrant coelestium: quemadmodum oraculo ad nitus fuit Moses, quum tbernaculum esset perfectu Vide, mquit, ut facias omnia secundum typum tibi ostensus fuit in monte. 6. Nunc autem excei tius obtinuit ministerium, quanto et potioris testan. mediator, quod super praestantioribus promission promulgatum fuit. 1. Porro eorum. Ut sciant leotores qua d < disputetur, admonet se hoc agere, ut probet sj tuale esse Christi sacerdotium quo illud legale i leatur. Pergit quidem in eodem argumento: quia varus rationibuB pugnat, ideo hanc adm tionem inseruit, ut intentos ad scopum lect teneret. Iam evioit, Christum esse pontificem: n contenait coeleste esse eius sacerdotium. U sequitur, eius adventu evanescere illud quod M < sub lege instituerai quia terrenum fuit. Quia au passus est Christus in humilitate carnis, et assun etiam servi forma exinanitus fuit in mundo: eius ascensum nos apostolus revocat, quo non i tum absorpta fuit crucis ignominia, sed abiecta et ignobilis conditio quam simul cum carne no induerat. Nam ex ilia spiritus virtute quae in surrectione ascensusque Christi effulsit, aestima est sacerdotii eius dignitas. Sic ergo dispu Quum ad dexteram Dei conscenderit Christus magnifie in coelo regnet, non est terreni sanctt minister, sed coelestis. Genitivus s a n c t o r u m in neutro gnre accipitur. Et apostolus se ipi explioat quum addit, v e r i t a b e r n a c u l i . Sec quaeri potest, an tbernaculum a Mose exstruct falsum ac temere conetructum fuerit. Subest ei taoita oppositio in istis verbis. Respondeo, h veritatem, de qua loquitur, non mendaoio sed fig

CAPUT VIII. um opponi, quemadmodum Iohan. cap. 1, 17; per Mosen data est, gratia et veritas per Iesum istum facta est. Ergo vetus illud tabernaculum, inane hominis commentum fuit, sed effigies astis tabernaculi: quia tarnen umbra differt a ore et significatio a reipsa, idea verum fuisse rnaculum negat apostolus. Ac si diceret fuisse ;axat umbratile. 2. Quod fixit Dominus. Quidnam sibi vult apols quod sacerdotium Christi locat in colo? ) certe in terris passus est: et sanguine terreno d ex semine Abrahae originem traxerat) pecnostra expiavit: sacrificium mortis eius visifuit: denique ut se patri offerret, e coelo deslere in terram, et hominem, mortalis vitae mnis ac tandem morti obnoxium fieri ipsum >rtuit. Bespondeo, quidquid terrenum in Christo ta facie apparet, spiritualiter fid ei oculo consindum esse. Ita caro eius quae ex semine ihae or ta erat, quum Dei templum esset, vivifuit, imo Christi mors totius mundi fuit vita: l certe supra naturam est. Proinde apostolus humanae tantum naturae proprietatem, sed poarcanam vim Spiritus respicit : quo fit ut mors sti nihil terrenum sapiat. Ideo quum de Christo r, discamus sensus omnes nostros attollere in mm Dei: ita nihil scrupuli in nobis restabit. lundem fere modum loquitur Paulus, 2. ad Colios capite quinto. Deum huius tabernaculi cem nominat, ut notet stabilem ac perpetuum eius statum, quemadmodum econverso quae ibus hominum exstruuntur, oaduca sunt, vel im ruinae snbiecta. Hoc autem ideo dicit, quia divinum fuit opus redemptio morte Christi a: et illic so mirifice Christi potentia exseruit. 3. Omnis enim pontifex. Hoc intendit apostonon posse Christi sacerdotium cum veteri illo ;ico stare, Ratio probandi est: Instituit lex saotes ut sacrificia Deo offerant: unde liquet, inn fore sacerdotii titulum sine sacrificio. Christus m nullam habet hostiam, quales sub lege usi) fuerunt: hinc conficitur, non terrenum aut ale esse eius sacerdotium, sed praestantioris iris. Nunc excutiamus siogulas sententias. Prima i observatu digna est, quae docet nullum instisacerdotem nisi ad dona offerenda. Nam hinc tat non posse gratiam impetrari hominibus apud m nisi interoedente sacrificio. Itaque ut preces rae exaudiantur, in sacrificio fundatas esse cont: ut sit prorsus exitialis eorum audacia qui iterito Christo, et a mortis eius memoria aversi, )ei conspectum perrumpunt. Nos autem si preutiliter velimus, discamus semper in medio stae Christi mortem quae preces nostras sanctificet. quam enim Deus nos exaudiet nisi propitius, i placari ante oportet, quoniam peccata nostra Ccdvini opera. Vol. LV.

98

eum nobis infensum reddunt : sie praeeat sacrificium nece8se est, ut sit aliquis orationis profectus. Hinc praeterea colligendum est, nullum vel ex hominibus vel ex angelis idoneum esse paeificando Deo, quia omnes sacrificio quod ad placandum Deum offerant, sibi proprio carent. Quo abunde refellitur papistarum impudentia, quia apostolos et martyres promiscue oum Christo intercessionis mediatores faoiunt. Frustra enim illis eiusmodi partes assignant nisi instruant eos victimis. 4. Sane si in terra esset. Iam extra controversiam est, Christum esse pontificem. Atqui sicut iudiois munus sine legibus et iudioiis non constat : sic in Christo cum s a o e r d o t i s nomine saorificandi officium coniungi debet. Atqui nullum habet terrenum aut visibile sacrificium: terrenus ergo sacerdos esse non potest. Tenendum est semper illud axioma, Quum de Christi morte disserit apostolus, non externam actionem, sed spiritualem fruetum ab ipso respioi. Mortem vulgari hominum more patiebatur, sed divinitus expiabat peccata mundi ut sacerdos: externa erat sanguinis effusio, sed interior ac spiritualis erat purgatio: in terra denique moriebatur, sed vis et efficacia mortis ex coelo manabat. Quod continuo post sequitur, alii sie vertunt: Ex eorum numro qui secundum legem, etc. Sed aliud sonant apostoli verba. Proinde sic malo resolvere: quamdiu sunt, vel quum sint sacerdotes. Yult enim alterutrum ex his duobus evincere, aut non esse Christum sacerdotem, si legis sacerdotium vigeat, quia sacrificio destituitur: aut cessare legis sacrificia, simul ac prodit in medium Christus. Priua membrum absurdum est, quia nefas est spoliare Christum honore sacerdotii. Restt ergo ut fateamur leviticum ordinem nunc esse abolitum. 5. Qui in exemplari, etc. Aaxpetteiv hie aooipio pro sacra peragere: ideo in contextu graeco subaudienda est particula Iv vel Im.. Hoc certe longe melius quadrat, quam quod alii vertunt: Umbrae et exemplari serviunt coelestium : et syntaxis graeca sensum nunc faoile patitur. In summa, docet verum Dei eultum non contineri legalibus caeremoniis: ideoque leviticos saoerdotes, dum funetionem suam exercent, nonnisi umbram habere et seeundarium exemplar quod prototypo est inferius. Hoc enim significat nomen 7io5efy|j,aTo. Atque ita antevertit quod contra obiiei poterat, docet enim non supervacuum fuisse Dei eultum in sacrifieiis veteribus, quia altius speetabat: nempe ad coelestem veritatem. Quemadmodum oraculo, etc. Exstat hie locus Exodi capite 25, 40, quem hoc consilio hue apostolus adducit, ut probet totum legalem eultum nihil quam picturam fuisse, quae adumbraverit quod spirituals est in Christo. Iubet Deus ut omnes tabernaculi partes primario exemplari, quod MoBi osten7

99

EPIST. AD HEBRAEOS derent. Dicit autem apostolus, aequum esse Moses et aron Christo, tanquam praestantiori, dant: quia et evangelium foedus sit excellen lege, et mors Christi sacrificium multo nobilius galibus victimis. Sed difficultate non caret q adiicit, foedus evangelii super melioribus promis nibus fuisse promulgatum. Nam certum est, pa bus, qui sub lege vixerunt, eandem vitae aetei spem fuisse propositam, sicuti communis fuit a< tionis gratia. Iisdem ergo promissionibus subni) fuisse oportet eorum fi dem. Verum haec apoi comparatio ad formam potius quam ad mater referenda est. Nam uteunque eandem illis salu Deus promiserit quam hodie nobis promittit: eadem tarnen, nee aequalis fuit revelationis mensura, vel species. Qua de re si quis plura sideret, petat ex quarto et quinto capitibus Epist ad Galatas, et ex nostra Institutione. 7. Si enim primum illud reprehensione carui non fuisset secundo quaesitus locus. 8. Porro i, sans eos, dicit: Ecce dies veniunt, dicit Demi quum perficiam super domum Israel et super dort Iuda foedus novum. 9. Non secundum foedus, i feci cum patribus eorum, in die quo appreh manum eorum, ut educerem eos e terra Aegypti, < ipsi non perstiterunt in foedere meo, et ego net, eos: dicit Dominus. 10. Quia hoc est foedus i disponam domui Israel illis diebus, dicit Domi ponam leges meas in mente ipsorum, et in cord eorum scribam eos: et ero Ulis in Deum, et ipsi e mihi in populum, 11. et non docebunt unusqui civem suum et unusquisque fratrem suum, dice, Cognosce Dominum, quia omnes me scient, a p> inter eos usque ad magnum. 12. Quoniam prop ero iniustitiis eorum, et peccatorum eorum et ini tatum non recordabor amplius. 13. Dicendo not aniiquavit prius: quod autem antiquatur et vetera prope est ut evanescat. 7. Si enim primum. Confirmt quod dixit foederis praestantia, quod nobiscum Deus pepigit manum Christi: confirmt autem, quia foedus 1 non fuerit firmum nee stabile. Nam si nihil defuisset, quid attinebat aliud subrogari? A 8ubrogatum est. Unde patet vtus illud non fu omni ex parte absolutum. Ad id probandum < testimoniam Ieremiae, quod mox excutiemus. hoc parum videtur consentaneum, quod postqi praefatus est non fuisse quaerendum secundo deri locum, si prius reprehensione vacasset: c populum reprehendi, et hac causa remedium afi novi foederis. Atqui iniquum est, si quid vitii rit in populo, eius culpam in foedus Dei confc Videtur ergo non stare argumentum. Quia ut < ties Deus populum accuset, non tarnen propte

sum fuerat in monte, respondeant. Quod si alio refertur forma tabernaculi, eadem est rituum et totius sacerdotii ratio. Unde sequitur, nihil in illis esse solidi. Insignis est hie locus, quia trs sententias observatu dignas continet. Inde enim primum discimus, veteres ritus non te m ere fuisse confictos, ut in illis Deus populum suum quasi in lusu puerili occuparet: nee inanem fuisse tabernaculi structuram quae tantum externo splendore spectantium alliceret oculos ao teneret. Yera enim et spiritualis fuit omnium significatio, quum omnia exigere iussus fuerit Moses ad primum exemplar quod coeleste erat. Quare nimis profana est eorum opinio, qui caeremonias in hoc tantum commendataB fuisse volunt, ut essent quasi retinacula ad cohibendam populi lasciviam, ne sibi extraneos gentium ritus accerseret. Hoc quidem est nonnihil, sed non totum. Nam quod longe pluris est omittunt, exercitia fuisse ad retinendum in fide mediatoris populum. Non est tarnen quod hie ultra modum simus curiosi, ut in singulis clavis ac similibus minutiis quaeramus sublime aliquod mysterium, quemadmodum hac in re anxie laboravit Hesychius, et bona pars veterum scriptorum. Nam dum argute philosophari in rebus sibi ignotis volunt, pueriliter hallucinantur, seque ineptiendo faciunt ridiculos. Quare tenenda hie est mediocritas: quod Set si non plus appetamus scire quam quod in Christo nobis fuit revelatum. Secundo hic docemur, perversos esse omnes cultus et adulterinos, quos sibi proprio ingenio et citra Dei mandatum comminisci homines permittunt. Nam quum praescribat Deus ut fiant omnia secundum suam regulam, nihil penitus alienum facere licet. Idem enim valent istae duae loquutiones, V i d e ut f a c i a s omnia s e c u n d u m t y p u m , et, Tide ne quid praeter typum facias. Ergo traditam a se regulam urgendo, prohibet ne ab ea vel minimum declinemus. Hao ratione concidunt cultus omnes ab hominibus proditi: item quae vocantur sacramenta, et tarnen a Deo profecta non sunt. Tertio hinc discendum est, nulla esse vera religionis symbola nisi quae ad Christum conformantur. Sed cavendum est ne dum volumus figmenta nostra Christo aptare, ipsum (ut papistae faciunt) transfiguremus: ita ut iam non sit sui similis. Neque enim nostrum est fingere quidquid libuerit, sed Dei solius est monstrare s e c u n d u m e x e m p l a r , inquit, quod o s t e n s u m fuit. 6. Nunc autem excellentius, etc. Quemadmodum prius ex sacerdotii dignitate praestantiam foederis colligebat, sic etiam nunc contendit excellentius esse Christi sacerdotium, quia potioris foederis interpres sit ac mediator. Utrumque fuit necessarium, quoniam abstrahendi erant Iudaei a superstitiosa caeremoniarum observatione, qua impediebantur ne ad sinceram nudamque evangelii veritatem recta ten-

CAPUT VIII.

102

iosum erit foedus. Huius obiecti facilis est soio. Tametsi enim crimen violati foederis populo e imputatur, qui sua perfidia desciverat a Domino : uen simul notatur infirmitas foederis, quia cordij insoriptum non esset : ergo ut sanotum ac ratum p corrigi oportere pronuntiat Deus. Quare non I re apostolus contenait, quaerendum fuisse saldo locum. 8. Ecce dies veniunt. De futuro tempore loitur propheta. Populum arguit perfidiae, quod it accoptam legem in fide non stetisset. Lex ;o foedus est illud quod a populo ruptum Deus queritur. Ut medeatur huio malo, foedus novum ab hoc diyersum promittit, cuius vaticinii commentum, veteris testamenti est abrogatio. Sed peram torquere videtur apostolus hoc vaticinium, ad institutum suum trahat. Hie enim agitatur caeremoniis quaestio : propheta autem de tota e concionatur. Quid hoc ad caeremonias, si ream pie sancteqne vivendi hominum voce et uteris ditam Deus cordibus inscribit? Bespondeo, arnentum esse a toto ad partem. Non dubium est n propheta totum Mosis ministerium comprehen, quum dicit: Pepigi vobiscum foedus quod non vastis. Porro lex caeremoniis quodammodo vestieur. Nunc post corporis interitum quis vestium is erit? Tritum est illud vulgi proverbium, acsorium sequi naturam sui principalis. Non rum igitur si caeremoniae, quae nihil sunt quam >endices veteris testamenti, simul cum toto Mosis listerio finem habeant. Neque hoc apostolis est olitum, ubi de caeremoniis est controversia, susare generalem disputationem de tota lege. Ergo etsi latius patet hoc Ieremiae vaticinium quam caeremonias : quia tarnen eas includit sub nomine eris testamenti, apte ad praesentem causam acimodatur. Caeterum per dies istos, quorum merit propheta, fatentur omnes designari Christi num: unde sequitur, Christi adventu corrigenn fuisse vetus testamentum. Domum I s r a e l do m urn I u d a nominat, quod posteri Abrabae duo regna divisi erant. Ita promissio est de nibus electis in unum corpus iterum colligendis, unque prius segregati fuerint. 9. Non secundum foedus. Hoc verbo exprimitur crimen inter foedus, quod tunc vigebat, et novum, us spem facit: alioqui tantum dixisset propheta: dus, quod vestra culpa concidit, instaurabo : nunc o fore dissimile nominatim pronuntiat. Quod it foedus percussum quo die manum eorum aphendit ut eos e Servitute assereret, tanti beneficii amemoratione crimen defectionis exaggerat. Quamim non accust unius saeculi ingratitudinem, sed im illi ipsi, qui liberati fuerant, protinus defecet, subinde in eadem exempla relapsi sunt posteri : ire tota gens foedifraga fuit. Quum dicit se

n e g l e x i s s e vel amplius non curasse ipsos, significat nihil hoc profuturum quod semel in populum adoptati essent, nisi novo remedii genere ipsis subveniat. Quamquam aliud hebraice dicit propheta: sed hoc ad praesentem quaestionem parum interest. 10. Foedus quod disponam. Duo praeoipua sunt huius foederis capita: prius est de gratuita peccatorum remissione, alterum de interiori cordium reformatione: tertium ex secundo pendet, de illuminandis in Dei notitiam mentibus. Hie multa sunt notatu dignissima. Primum est, quod nullo profectu ad se nos Deus vocat, quamdiu nonnisi hominum vooe loquitur. Docet quidem ac praeoipit quid rectum sit: verum apud surdos verba faoit. Quod si quid videmur exaudire, tantum feriuntur aures externo sonitu : cor autem pravitatis et contumaciae plenum sanam omnem doctrinam respuit. Denique sermo Dei nunquam in corda nostra pntrt quum ferrea sint aut lapidea, donee ab ipso emolliantur: imo contrariam legem insculptam habent: regnant enim illic perversi affectus qui ad rebellandum nos impellunt. Frustra ergo legem suam voce hominis Deus promulgat, nisi earn spiritu suo insoribat cordibus nostris: hoc est, nisi in obedientiam nos formet ac componat. Unde patet quid valeat liberum arbitrium, et quae sit naturae rectitudo, priusquam nos Deus regeneret. Yolumus quidem et eligimus, idque sponte: sed furioso prope impetu voluntas fertur ad repugnandum Deo, nee se eius iustitiae submittere ullo modo potest. Ita fit ut lex exitialis nobis sit ac mortifera, quamdiu in tabulis lapideis scripta manet, quemadmodum etiam docet Paulus posterions ad Corinth, cap. 3, 3. Denique tunc obedienter amplectimur quod Deus iubet, quum suo spiritu nativam cordium pravitatem mutt et corrigit: alioqui nihil in nobis quam vitiosos affectus et totum cor malo addictum reperiet. Clara enim est sententia, percutiendum esset novum foedus quo leges suas cordibus Deus insculpat: quia alioqui futurum sit irritum. Secundum caput est de gratuita peccatorum venia. Etiamsi peccaverint, inquit Dominus, tarnen ignoscam. Hoc quoque caput plusquam necessarium est: neque enim sic unquam in obedientiam iustitiae suae Deus nos format, quin supersint multi vitiosi carnis affectus: imo tantum aliqua ex parte corrigitur naturae nostrae vitiositas. Ita subinde ebulliunt malae cupiditates. Atque hinc certamen illud de quo Paulus conqueritur (Rom. 7, 13), ut pii non obsequantur Deo ut decebat, sed varus modis offendat. Qualecunque ergo iuste vivendi sit in nobis desiderium: rei tarnen aeternae mortis coram Deo erimus, quia semper procul abest vita nostra a legis perfectione. Nulla ergo foederis erit stabilitas, nisi gratuito nobis pecoata Deus ignoscat. Caeterum hoc singulare Privilegium est fidelium, qui semel oblatum in Christo foedus am-

103

EPIST. AD HEBRAEOS

plexi sunt, quod Deum certo sciunt sibi propitium compotes firent. Quare non absurde aposto esse: neo sibi obstare pecoatum cui sunt obnoxii, evangelium cum lege eonferendo, huic adimit q quia promissionem veniae habent. Ac notandum illius est proprium. Interea tarnen nihil obi est, non in unum diem tantum hoc illis promitti, quominus novi foederis gratiam Deus ad pal sed usque in finem vitae, ut quotidiana sit ipsorum extenderit. Haec vera est solutio. cum Deo reconciliatio. Nam ad totum Christi re11. Et non docbunt, etc. Diximus hoc terti gnum extenditur haec gratia. Quod etiam satis caput esse quasi secundi partem, ubi hahet demonstrat Paulus 2. ad Corinth, capite quinto. Et ponam leges meas in mente i p s o r u m . certe hoc unicum fidei nostrae asylum est: quo enim opus spiritus Dei, illuminare mentes nost nisi confugiamus, manet nos assidua desperado. ut sciamus quid Deus velit: et corda in obsequi Tenemur enim omnes sub reatu: nee aliter possu- flectere. Nam recta Dei cognitio sapientia est, q mus explicari, quam si ad Dei misericordiam con- humani ingenii captum longe exsuperat: ideo < fugiamus, quae nos absolvat. adipisci nemo potest, nisi arcana spiritus revelatic Et ipsi erunt mihi, etc. Hie fructus est foederis, Quamobrem Iesaias, quum de ecclesiae instaurati quod nos Deus in populum cooptat, seque salutis concionatur, dicit filios Dei omnes eius fore di nostrae fore praesidem asserit. Id enim valet haec puloB (Iesa. 28, 16). Eodem sensu propheta nos loquendi forma, ero i l l i s in Deum. Quia non quum Deum ita loquentem inducit: cognoscent est mortuorum Deus, nee in tutelam suam nos re- Neque enim Deus promittit quod est in facul cipit quin iustitiae et vitae nos faciat participes: ut nostra positum, sed quod ipse solus nobis praee merito exclamet David (Psal. 144, 15), beatum esse Denique tantundem valent haeo prophetae ve populum cui Dominus est Deus. Porro minime ac si dixisset, mentes nostras caeoas esse, recta dubium est quin ad nos pertineat haec doctrina. intelligentia vacuas, donee spiritu Dei illustn Tametsi enim primas tenent Israelitae, et propra fuerint. Ita ab iis solis rite Deus cognoscitur, < sunt ac legitimi foederis haeredes: eorum tarnen bus se peculiari gratia patefacere dignatus praerogativa non impedit quominus locus nobis Quum dicit, a p a r v o ad m a g n u m : prim etiam pateat. Denique quam longe lateque patet significat in omnes ordines effusum iri Dei grati Christi regnum, simul viget salutare hoc foedus. ita ut nullum sit hominum genus illius exp Sed quaeritur an sub lege nulla fuerit certa et Deinde admonet, neque rudes ac plebeios homi efficax salutis promissio, an spiritus gratia destituti prohiber! a coelesti sapientia, et magnos ac nob fuerint patres, an nullum paternae Dei indulgentiae ad earn sua perspicacia vel doctrinae adiumentis in remittendis peccatis gustum habuerint. Imo con- pervenire. Sic infimos et ignobiles summis E stat eos sincero corde, puraque conscientia coluisse coniungit, ut neque illos sua ruditas impediat, Deum, et ambulasse in eius mandatis. Quod fieri que hi proprio acumine tarn alte conscendant: non poterat, nisi intus edocti fuissent a spiritu. unus peraeque omnium magister sit spiritus. Q Constat etiam quoties reputabant peccata sua, gra- autem fanatici homines hinc occasionem arripi tuitae veniae fiducia fuisse ereotos. Atqui apostolus abolendae externae praedicatiouis, ac si sub Chi prophetiam Ieremiae reiiciendo in Christi adventum, regno esset supervacua: facile eorum insania videtur utroque bono illos privare. Bespondeo, non felhtur. Haeo eorum est obiectio, post Christi 8impliciter negari quin Deus olim suorum cordibus ventum non debet quisque proximum suum doci legem inscripserit, et illis condonaverit peccata: sed facessat igitur externum ministerium, ut inter comparationem esse maioris et minorie. Quia ergo Dei inspirationi detur locus. Atqui praeterc multo uberius sub Christi regno potentiam spiritus quod imprimis animadversione dignum erat, sui exseruit pater, suamque misericordiam in ho- que enim in totum propheta negat quin doc mines effudit: haec eminentia facit ut ilia exigua sint alii alios, sed haec sunt verba: non doceb gratiae portio, qua patres sub lege dignatus est, in dicendo: Cognosce Dominum. Ac si dioeret, I rationem non veniat. Videmus etiam ut obscurae ainplius occupabit hominum mentes ignorantia qu et involutae fuerint tunc promissiones, ut tantum antehac, ut nesciant quis sit Deus. Soimus au emicarent instar lunae et stellarum, praeut est duplicem esse doctrinae usum, primo, ut qui pen evangelii claritas quae nobis affulget. Si quis ob- rudes sunt, a primis elemantis incipiant: deinde, iiciat, ita excelluisse Abrahae fidem et obediential, qui iam sunt initiati, maiores faciant progrs ut par hodie in toto mundo exemplum invenire non Quum ergo Christianis quamdiu vivunt, profici liceat: respondeo, hic non disputari de personis, dum sit, certum est, neminem usque adeo sa{ sed de oeconomia regendae ecclesiae. Praeterea quin doceri opus habeat, ut pars non postrema quidquid spiritualium donorum consequuti sunt pa- pientiae nostrae sit docilitas. Quae autem pr tres, quasi aocidentale fuisse eorum saeculo. Necesse ciendi sit ratio si vehmus Christi esse discip nim erat oculos in Christum coniicere, ut eorum Paulus ostendit ad Ephesios capite 4, 11, Consti

CAPUT I X tores et dootores, etc. Hinc apparet nihil minus phetae venisse in mentem, quam spoliare eccleii tarn necessario bono. Tantum indicare voluit, am parvis ac magnis se patefacturum, quemaddum et Ioel praedicit capite 2, 28. Est autem ter hoc quoque notandum, peculiariter hanc sanae alligentiae lucem ecolesiae promitti. Quare hio us nonnisi ad domesticos fidei pertinet. 13. Bicendo novum. Ab unius contrarii posi\e alterius eversionem colligit: etc., ex nomine veteris tarnend, argumentum assumit, oportuiese ipsum ogari. Vetustas enim ad interitum propendet. inde quia novum substituitur, necesse est ut as illud desinat: quia hoc secundum, alterius est leris, quemadmodum dictum est. Quod si totum sis ministerium, quatenus Christi ministerio opitur, interit: cessant etiam caeremoniae.

106

CAPUT IX.
1. Hbbat quidemprius illud iustificationes culet sanctum mundanum. 2. Tabernaculum enim mum compositum erat, in quo candelabrum et isa, et panum propositio, quod dicitur sancta. Post secundum autem velum, tabernaculum quod da sanctorum dicitur, 4. aureum habens thuribui, et arcam foederis undique coopertam auro, in i urna aurea habens manna, et virga Aaron quae uerat, et tabulae testamenti. 5. Supra autem ipsam, rubim gloriae obumbrantes propitiatorium: de quinon attinet nunc dicere sigillatim. 1. Habebat quidem prius. Postquam in genera ibrogatione veteris testamenti loquutus est, nunc cialiter ad oaeremonias sermonem ilium accomiat. Consilium autem eius est, ostendere nihil c fuisse in usu cui finem non impoBuerit Christi entus. Principio dicit in veteri testamento cerl fuisse Divini cultus regulam, et quae pecculiariter ipori congrueret. Postea ex comparatione patequales fuerint omnes illi ritus qui in lege praeipti erant. Quaedam exemplaria habent upturn] |W), primum tabernaculum, sed mendum existimo tabernaculi nomine: nee dubito quin aliquis intus lector, quum adiectivum sine substautivo 3ret, pro sua inscitia ad tabernaculum referons id de foedere dictum erat, ax7]v)v perperam addiit. Invaluisse vero crrorem ilium, ut magno con5 M iia legatur apud Graecos, valde quidem mir or: ncessitas cogit vetustam lectionem sequi. Nam1) stolus (ut iam dixi) loquutus de veteri testaoto, nunc ad caeremonias descendit quae erant us veluti accessiones. Significat ergo, ritus
) Atqui.

omnes legis mosaicae partem esse veteris testamenti: et eandem sapere vetustatem, ut interire ipsos oporteat. Aarpefa multi in accusativo plurali accipiunt. Ego iis potius assentior qui Sixaijiaxa AaxpeJa simul cooiungunt. Nam instituta vel ritus quos Hebraei D^ID vocant, Graeci 8ixai6u.<xxa verterunt. Sensus est, veteri testamento annexam fuisse totam illam rationem colendi Dei, quae sacrificiis, ablutionibus, et reliquis symbolis constabat, una cum sanctuario. E t s a n c t u m m u n d a n u m vocat, quia illis nondum suberat coelestis Veritas. Quamquam enim imago erat primi exemplaris quod Mosi erat ostensum, tarnen imago a reipsa differt: praesertim vero ubi inter se conferuntur tanquam res oppositae, sicuti hoc loco. Quare sanctuarium in se quidem terrenum fuit, et iure censetur inter mundi elementa: coeleste tarnen fuit quoad significationem. 2. Tabernaculum enim, etc. Quia hie apostolus tabernaculi structuram leviter tantum attingit, neque plus in ea immoratur quam ferat argumenti ncessitas: ego etiam ab ea subtilius explicanda consulto supersedeo. Ergo quod ad praesentem locum satis est, tabernaculum dividamus in trs partes: quarum prima sit atrium populi: media sit sanctuarium communiter appellatum: postrema sanctuarium interius, quod s a n c t a s a n c t o r u m xax' o)(?]v vocant. Quod ad prius sanctuarium attinet, quod atrio populi contiguum erat, dicit illic fuisse c a n d e l a b r u m , e t m e n s a m in qua p a n e s erant collocati sed locum ilium in plurali vocat x <2yia. Subsequebatur adytum illud quod sancta sanctorum vocabant, magis remotum a populi conspectu : imo etiam sacerdotum qui in priore sanctuario ministrabant. Nam quum interposito velo clauderetur prius sanctuarium, alterum velum sacerdotes a Sanctis sanctorum arcebat. Illic apostolus dicit fuisse o-uuxomljpiov, quo nomine altare suffitus vel thymiamatis potius intelligo, quam t h u r i b u l u m . Deinde a r c a m f o e d e r i s cum suo operculo, duos Cherubim, urnam auream manna refertam, virgam a r o n e t du as t a b u l a s . Hucusque apostolus in tabernaculi descriptione propreditur. Caeterum quod urnam ubi manna reposuerat Moses, et virgam Aaron quae floruerat, dicit in area fuisse cum duabus tabulis, videtur pugnare cum sacra historia quae priore Regum libro, capite 8, 9, refert nihil in area fuisse praeter duas tabulas. Sed facilis est horum locorum conoiliatio : urnam et virgam Aaron Deus iusserat coram testimonio reponi. Quare probabile est, in area simul cum tabulis fuisse inclusas. Quum autem templum exstructum est, tunc ordine singula digeruntur. E t oerte. historia hoc quasi novum commmort, quod area nihil praeter duas tabulas habuerit. 5. Be quibus non attinet nunc, etc. Quoniam

107

EPIST. AD H E B R A E O S

Simplicem quidem (ut vocant) ignorantiam non telligit apostolus, quia potius voluntaria etiam { cata comprehendit hoc nomine: sed (ut iam d nullum unquam peccatum errore vacat. Nam maxime sciens ac volens quis pecoet, excaecat tarnen sua cupiditate esse oportet ne recte iudi imo ut se ac Deum obliviscatur. Nunquam ei cousulto in suum exitium rurent homines, : Satanae fallaciis impliciti a recto iudicio abei rent. 9. Quae similitudo erat, etc. Graece est na olrj: quod nomen hic, meo iudicio, tantum v: ac si dixisset vTTOTOV. Intelligit enim taberna lum illud, secundarium fuisse exemplar quod pri 6. His vero sic compositis, in prius tabernaculum respondeat. Sic enim conferri debet hominis im semper ingrediuntur -sacerdotes qui sacra peragunt. cum ipso homine, ut ilia conspecta mentes nos) 7. At in secundum semel quotannis solus pontifex, protinus ad hune se rfrant. Fracterea dioit ill non sine sanguine quern offert pro suis et populi igno- similitudinem fuisse in tempus praesens, net rantiis: 8. hoc dclarante spiritu sancto, nondum quamdiu vigebat externa observatio, ut eius ne manifestatam esse sanctorum viam, stante adhuc priore ac durationem restringat ad aetatem legis. N tabernaculo. 9. Quae similitudo erat in praesens idem valet atque quod addit paulo post, caeremoi tempus, quo dona et hostiae offeruntur quae non pos- omnes impositas fuisse usque ad tempus correotio sunt secundum conscientiam sanctificare cultorem: ' Nec obstat quod usurpt praesens tempus, qu 10. solum in cibis et potbus, et diversis blutionibus, dicit offer ri h o s t i a s : nam quia Uli negotium et sanctificationibus carnis usque ad tempus correc- cum Iudaeis, per concessionem loquitur, quasi u tionis imposita. 11. Christus autem superveniens esset ex eorum numro qui sacrificant. D o n a pontifex futurorum bonorum, per maius et perfectius h o s t i a e inter se differunt ut genus et species. Secundum conscientiam sanctificare. Hoc tabernaculum non manufactum, hoc est non huius creationis, 12. neque per sanguinem hircorum et vitu- quae non penetrant in animas ut veram confer lorum, sed per proprium sanguinem intravit semel in sanctitatem. Alii legunt perficere: quod ego i reiicio: Sanctificandi tarnen verbum contextui sanda, aeterna redemptione inventa. tius mihi visum est. Porro ut apostoli mem melius teneant lectores, notanda est antithesis it 6. His vero sic compositis. liis omissis sibi carnem et conscientiam. Sacrificiis legalibus ne tractandum sumit de quo maxima controversia erat. spiritualiter vel intus mundari potuisse culto Dicit sacerdotes, qui sacrificia peragunt, quotidie in Rationis vice additur, quia illi omnes ritus cai prius tabernaculum ingredi solitos: at in sancta fueriut, vel carnaies. Quid ergo residuum : sanctorum quotannis summum pontificem cum sofacit? Vulgo intelligunt, utilem duntaxat it lenni sacrificio ingredi. Hinc colligit, stante illo homines fuisse paedagogiam quae honestate t a b e r n a c u l o legali sanctuarium adhuc fuisse claudecoro serviret. Sed qui ita sentiunt, non exp suni: nec aliter quam illo everso viam nobis in dunt satis pro merito additas promissiones. Qu regnum Dei apertam fuisse. Yidemus ut ipsa taberhoc commentum prorsus repudiandum est. E t ] naouli veteris forma Iudaeos monuerit alio adspiranperam ac imperite iustificationes oarnis inter] dum esse. Stulte ergo faciunt qui umbras legis tantur, quae corpus tantum purgant vel sanctifies retinendo sponte sibi obviam obstruunt. npxrjv quum apostolus hac voce terrena esse symt ojwjvjv alio sensu hic posuit quam nuper. Nam intelligat quae ad animam usque non pervenii prius significabat sanctuarium commune, nunc vero Nam utounque vera fuerint perfeotae sanctit totum tabernaculi corpus. Opponitur enim spirituali testimonia, earn tarnen minime in se contineb sanotuario Christi, cuius statim mentionem faciet. vel conferre poterant hominibus. Oportuit ei Gontendit illud ooncidisse nostro summo bono: quia talibus adminiculi8 fidles ad Christum manu d per eius ruinam stratus nobis fuit ad Deum magis ut ab eo peterent quod symbolis deerat. Si quae familiaris accessus. quispiam, cur tarn parum honorifice et quasi c 7. Pro suis et populi ignorantiis. Quum 331^ temptim de saoramentis divinitus institutis loqua Hebraeis errare significet, inde nomen litf dedu- apostolus, vimque eorum extenuet: id fit quoni cunt, quod proprie errorem dnott: sed tarnen ea a Christo separat. Scimus autem quum per generaliter pro quovis peccato sumitur. Et certe aestimantur, egena esse mundi elementa, sic nunquam peccamus nisi Satanae illecebris decepti. nihil satis est curiosis hominibus, argutiis praesenti institute non congruentibus ansam apostolus praecidit, ne longior harum rerum tractatio lum disputationis abrumpat. Quare intempestive faeiet si quis hie contempta apostoli admonitione, sorupulosius immoretur. Esset fortassis alibi locus, sed nunc 8atius est intendere ad causam quam agit. Tametsi ultra iustum modum philosophari (quod nonnulli faciunt) non inutile modo, sed etiam periculosum est. Quaedam sunt non obscura, et apta ad fidei aedificationem : sed delectus adhibendus est ac sobrietas, ne plus sapere appetamus quam revelare Domino placuit.

CAPUT I X

110

am Paulus vocafc (Galat. 4 , 9). Quum dicit m p u s c o r r e c t i o n s , alludit ad vaticinium emiae (1er. 31, 37). Novum enim testamentum teri instar correctionis successit. Nominatim 90s ao p o t u s recenst, ac similia quibus minus rat momenti: quia ex levibus istis observatiunlis certius iudicium fieri poterat, quam procul ab ingelii perfectione lex distaret. 11. Christus autern superveniens, etc. Iam.veriem earum rerum, quae sub lege fuerunt, in mem profert, quae ab Ulis ad se oculos convertat. m qui vere in Christo exhibita fuisse credit quaeaque tune fuerunt adumbrata, non amplius in ibris haeret, sed corpus ipsum et solidam veri:em amplectitur. Notandae autem Bunt diligenter es, in quibus Christum cum veteri pontifice mparat. Dixerat, unioum pontificem semel quo3nis in sanctuarium ingredi cum sanguine quo ccata expiaret. Hoc simile Christus habet cum ) veteri, quod solus dignitatem et munus pontificis tinet: hoc vero diversum quod supervenit, et ;erna bona secum adfert quae perpetuitatem eoniant eius sacerdotio. Secundo hoc simile est inter terem pontificem et hunc nostrum, quod uterque r sanctuarium ingreditur ad sancta sanctorum: i in hoc differunt, quod Christus solus in coelum rressus est per templum corporis sui. Quod nel tantum quotannis sancta sanctorum aperieQtur pontifici ad peragendam solennem expianem, id iam obscure figurabat unicam Christi ationem. Ambobus igitur illud semel commune , sed terreno fuit anniversarium : coelesti autem ernum est usque ad fin em mundi. Ambobus nmunis est sanguinis oblatio: sed magnum in iguine discrimen, quia non pecuinum, sed proum sanguinem Christus obtulit. Ambobus cornmis expiatio: sed legalis ilia, quia inefficax erat, rtannis repetebatur: expiatio autem per Christum rta semper viget, et perpetuae nobis salutis causa . Ita singulis prope verbis magnum inest pon3. Quod alii vertunt, Christus assistons, non re exprimit mentem apostoli : significat enim postim munere suo ad praefixum tempus defuncti it levitici sacerdotes, Christum fuisse subrogatum, ati supra septimo capite habuimus. Futura n a pro aeternis accipe. Nam sicuti [lXAoav xaipg veaxTjxin opponitur, ita futura bona praesenus. Summa est, Christi sacerdotio nos in coeleste i regnum perduci, nosque spiritualis iustitiae et ernae vitae sic fieri compotes, ut quidquam apere melius fas non sit. Solus igitur Christus jet quo nos in se retineat ac sistat. Per mains et perfictius. Etiamsi varie exponitur locus, mihi non dubium est quin Christi corpus slligat. Sicuti enim accessus erat olim pontifici itico in sancta sanctorum per sanctuarium com-

mune: ita per corpus suum Christus in coelestem gloriam ingressus est. Quia dum induit carnem nostram, et in ea passus est: hanc sibi praerogativam comparavit, ut coram Deo nunc pro nobis mediator appareat. Primo sanctuarii nomen apte et congruenter ad corpus Christi transfertur: est enim templum, in quo tota Dei maiestas habitavit. Dicitur autem per corpus suum iter fecisse ut in coelum ascenderet, quia in corpore illo se Deo consecravit: in eo fuit sanctificatus in veram iustitiam, in eo se praeparavit ad peragendum saorificium: denique quia in eo se exinanivit, et mortem crucis pertulit, ideo extulit ilium pater, et dedit illi nomen quod sit supra omne nomen, cui flectatur omne genu, etc. Itaque per corpus suum coelos ingressus est, quia ideo nunc sedet ad patris dexteram: ideo in coelo pro nobis intercedit, quod carne nostra indutus earn Deo patri in templum consecravit: et in ea sanctificavit se ipsum ut nobis aeternam iustitiam, facta peccatorum expiatione, aoquireret. Mirum tarnen videri possit cur neget corpus Christi huius fuisse creationis. Nam certe creatum fuit ex Abrahae semine, et passionibus mortique obnoxium. Respondeo, non hic agi de corporis substantia, vel etiam corporea qualitate, sed de virtute spirituali, quae inde ad nos manat. Quatenus enim est vivifica Christi caro, et coelestis cibus ad pascendas animas, quatenus spiritualis potus est et lavacrum eius sanguis, nihil in illis terrenum vel elementale imaginari licet. Deinde meminerimus hoc dici veteris tabernaculi respectu, quod ex ligno, aere, pellibus, varus texturis, auro et argento compositum erat, hoc est ex rebus mortuis. At Christi carnem, ut vivum sit et spirituale templum, Dei potentia inspirt. 12. Nee per sanguinem hircorum. Hue spectant ista omnia, tantopere excellere quae in Christo sunt, ut merito in nihilum redigant omnes legis figuras. Quale enim sanguinis Christi pretium erit, si brutorum sanguini accenseatur? qualis erit expiatio morte eius parta, si legales purgationes vigorem suum retineant? Simul ergo atque in medium prodit Christus cum effectu mortis suae, figuras omnes cessare necesse est. 13. Si enim sanguis taurorum et hircorum et cinis vitulae adspersus, eos qui communicant, sanicat ad carnis puritatem, 14. quanio magis sanguis Christi qui per spiritum aeternum se ipsum obtlit irreprehensibem Deo, mundabit conscientiam vestram a mortuis operibus, ad serviendum Deo viventi? 15. Acpropterea testamenti novi mediator est, ut morte intercedente in redemptionem transgressionum quae sub priore testamento erant, qui vocati sunt, promissionem accipiant aeternae haereditatis. 16. Nam ubi est testamentum, illic necesse est mortem testatoris intercdere. 17. Testa-

Ill

EPI8T. AD HEBRAEOS

conciliatio. Deinde quia nullum opus ita purum < omnique macula vacuum, ut per se Deo place neces8e est purgationem ex sanguine Christi int 13. Si enim sanguis taurorum. Hie locus multis venire quae maculas omnes deleat. Et elegans errandi occasionem praebuit, quia non reputabant antithesis inter Deum vivum et opera mortua. de sacramentis traotari, quorum spiritualis est signi15. Ac propterea novi testamenti. Conclu ficatio. Garnis emundationem exponunt quae tan- non iam amplius alio sacerdote opus esse, q tum inter homines valeat: sicuti profani homines Christus sub novo testamento has partes impie habebant sua piacula quibus scelerum infamiam de- Neque enim Christo vendicat honorem mediatoris lerent. Haec vero expositio nimis profana est. alii cum eo interea maneant, sed contendit al Nam ininria ft Dei promissionibus, si earum effectuai omnes esse abdicatos quum iniunctum fuit mui restringimus ad politiam duntaxat. Subinde occurrit Christo. Sed quo plenius id confirmt, simul haec sententia apud Mosern: Quum sacrificium rite censet quo juodo mediatoris officio defunctus perfeotum fuerit, expiabitur iniquits. Haec certe nempe morte intercedente. Si hoc in solo Chri spiritualis est fidei doctrina. Praeterea quum hue reperitur, aliis omnibus deest : sequitur, ipsum soli destinatae fuerint omnes victimae, ut ad Christum iustum esse mediatorem. Commmort praete: duoerent: quemadmodum aeterna est in Christo vim et effectum mortis eius, quum dicit soluti animae salus, ita ilia vera huius salutis testimonia esse pro peocatis pretium, quae sub priore tes erant. Quid ergo sibi vult apostolus quum de carnis mento deleri pecudum sanguine non poterant: q purgatione meminit? Nempe symbolicum intelligit, bus verbis Iudaeos a lege ad Christum traduci vel sacramentalem : hoc sensu: Si pecudum sanguis voluit. Nam si tanta est legis imbecillitas, ut qu verum fuit purgationis symbolum, ita ut sacramen- cunque expiandis peccatis remdia adhibet, mini tali modo purgaret: quanto magis Christus ipse, qui prae8tent quod figurant: quis in ea tanquam Veritas est, purgationem non modo externo ritu portu quiescat? Hoc inquam unum abunde i testabitur, sed re ipsa conscientiis praestabit ? Itaque stimulare debuit ad expetendam legis correctione argumentum est a signis ad rem signatam, quia rei quia fieri non poterat quin perpetuo anxii esse effectus longo intervallo praecedit signorum veri- Contra ubi ad Christum ventum est, quia in ij tatem. obtinemns plenam redemptionem, nihil est qi nos amplius sollicitet. Ergo his verbis legem 14. Per spiritum aetemum. Nunc clare osten- fir mat, ut in earn reoumbere Iudaei desinant: dit unde aestimanda sit mors Christi, non ab ex- stare Christo docet, quia in ipso reperitur qu terno actu scilicet, sed a spiritus virtute. Passus quid in pacandis conscientiis expeti potest. Si q enim est Christus, ut homo, sed ut mors ilia nobis autem roget annon remissa fuerint patribus pecc salvifica esset, proveniebat ex efficacia spiritus. etiam sub lege, tenenda est solutio quam ante di Sacrificium enim expiationis aeternae opus fuit plus fuisse remissa, sed Christi ergo quod quam humanuni. Et ideo spiritum vooat aetemum, externas expiationes, semper beneficio: tenebantur reatu allig ut sciamus, reconciliationem, cuius est effector, Hao ratione Paulus dicit (Coloss. 2, 14), legem fui aeternam esse. Quum dicit i r r e p r e h e n s i b i l e m , chirographum nobis contrarium. Nam quum prodi tametsi alludit ad legales victimas, quae mutilae aut in medium peccator, seque Deo obnoxium pal vitiosae esse non debebant: tarnen significat, Chris- profiteretur, et innoxium animal mactando, se digm tum solum legitimam esse victimam ac idoneam aeterna morte esse agnosceret: quid consequeba placando Deo. Semper enim in aliis fuit quod de- ex sua victima, nisi quod mortem suam hoc qu eiderari iure posset : unde et prius dixit legale foedus chirographo obsignabat? Denique tunc demum non fuisse dSo-eujcTov. Haec autem una nihil habet peccatorum remissione acquiescebant, quum respi nisi summe perfectum. M o r t u a o p e r a intellige rent in Christum. Quod si solus Christi respeo vel quae mortem gnrant, vel quae fructus sunt peccata abstulit, nunquam Uli fuissent liberati, mortis. Nam quum animae vita sit nostra cum in lege restitissent. Pronuntiat quidem Da\ Deo coniunctio: qui alienati sunt per peccatum, beatum esse hominem cui non imputantur pecc vere censentur mortui. Notandus est autem purga- (Psal. 2): sed ut huius beatitudinis sit comp tionis finis, ut s e r v i a m u s Deo. Neque enim necesse32, habet, lege, coniicere ooulos abluimur a Christo, ut in novas subinde sordes nos Christum. Nam relicta si in lege haereat, nunquam re: immergamus: sed ut nostra puritas Dei gloriae eximetur. serviat. Praeterea docet, nihil posse a nobis prodire quod Deo gratum sit, donee Christi sanguine Qui vocati sunt, promissionem, etc. Hue spec purgati simus. Nam quum inimici Deo simus omnes ante reconciliationem, exosa quoque opera divinum erga nos foedus, ut in filios adoptati vi nostra habet. Quare initium legitimi cultus est re- aeternae tandem simus haeredes. Hoc Christi bei ficio nos consequi docet apostolus: unde patet, mentuni enim in mortuis fvrmim est, quia nunquam validum est quamdiu vivit testator.

CAPUT IX esse foederis complementum. Promissio autem reditatis, pro haereditate promissa capitur. Ac lixisset : Promissio vitae aeternae non aliter nobis etat ut ea fruamur quam per Christi mortem, a guidem patribus olim promissa fuit, et eadem initio fuit filiorum Dei haereditas: sed in posiionem non aliter ingredimur quam praeeunte isti sanguine. Loquitur autem de vocatis, ut aeos, qui huius vocationis erant participes, magis siat. Singularis enim est haec gratia, quum isti cognitione donamur. Itaque eo magis cavena est ne tarn inaestimabili thesauro neglecto ii vagentur mentes nostrae. Vocatos quidam pro ;tis accipiunt: sed perperam meo iudicio. Idem en hie docet apostolus quod habetur Rom. capite 25, iustitiam et salutem Christi sanguine partam 3, fide vero a nobis percipi. 16. Nam ubi est testamentum. Vel hie unus is argumento est, epistolam hebraice scriptam fuisse, rrna enim foedus Hebraeis, non testat u m significat: sed quia apud Graecos Si&xj imque comprehendit, apostolus ad secundam ificationem alludens, promissiones non aliter iisse ratas ac validas esse disputt, quam si 'isti morte obsignatae essent. Idque probat ex imuni iure testamentorum : quorum vis suspensa usque ad eorum mortem qui testantur. Quamm videtur apostolus nimis infirmae rationi inniti, nullo negotio refutari queat quod dicit. Neque n testamentum condidit Deus sub lege, sed lus pepigit cum,veteri populo: ita neque ex re, ue ex nomine colligre potuit necessariam fuisse isti mortem. Nam si ex re infrt, oportuisse istum mori, quia testamentum nonnisi morte atoris ratum sit: prompta est exceptio, JH3 (quo line passim utitur Moses) foedus esse quod inter >s percutitur, nee de re ipsa aliud sentiendum Quod ad nomen spectat, simpliciter (ut iam ) ad ambiguam graecae vocis significationem sit. Quare in rem ipsam praecipue insistit. obstat quod Deus cum populo suo foedus pacisitur. Quia foedus hoc simile testamento erat, >pe quod sanguine sanciebatur. Hoc axioma indum est, Nulla unquam symbola temere vel re a Deo fuisse usurpata. Atqui Deus in staindo legis foedere sanguinem interposuit. Ergo fuit contractus inter vivos (ut loquuntur), sed mortem postularet. Porro haec propria est litio testamenti, ut a morte effectum suum are incipiat. Si ex re cogitemus apostolum aare, non ex verbo: deinde si reputemus ilium confesso sumere (quod iam dixi) nihil frustra eo fuisse institutum: non multum erit difficulSi quis obiiciat, gentes in alium sensum era sacrificiis maotasse: id quidem verum esse )r, sed Deus ritum sacrificandi ex gentium conCalvini opera. Vol. LV.

114

suetudine mutuatus non est : quin potius omnia gentium sacrificia dgnres fuerunt corruptelae, quae tarnen initium traxerunt a Dei institutis. Proinde semper hue redeundum est, foedus Dei quod sanguine percussum fuit, apte conferri testamento, quia eiusdem conditionis ac naturae fuerit. 18. Unde neque primum illud sine sanguine dedicatum fuit. 19. Nam postquam exposuisset Moses secundum legem totum mandatum universo populo, accipiens sanguinem vitulorum et hircorum, cum aqua et lana coccinea, et hyssopo, librum et totum populum adspersit, 20. dicens: hie est sanguis testamenti, quod Deus mandavit vobis omnibus. 21. Quin et tabernaculum, et omnia vasa ministerii, sanguine similiter adspersit: 22. et propemodum sanguine omnia purgantur secundum legem, nee sine sanguinis effusione fit remissio. 23. Necesse igitur est, exempla eorum quae sunt in coelis, istis purgari: ipsa vero coelestia melioribus quam illae fuerint hostiis. 18. Neque primum illud. Hinc apparet rem praecipue urgeri, non autem verbi quaestionem esse: etsi in suum commodum apostolus vocem inflexerit sibi oblatam in ea lingua qua scribebat. Quemadmodum si quis de eodem Dei foedere disserens, quod saepe {lapxopia graece vocatur, inter alia ipsum hoc elogio commendet. Vere sane |iapxupa est cui testimonium e coelo angeli reddunt : cuius tot locupletissimi fuerunt in terris testes, nempe omnes sancti prophetae, apostoli et ingens martyrum turba : cuius se demum sponsorem interposuit ipse Dei filius. Nemo in tali sermone quidquam reperiet absurdi. Et tarnen hehraici verbi Tfiyn proprietas id non evincit: sed quia nihil dicitur nisi rei ipsi consentaneum, non tarn scrupulosa habetur vocabuli ratio. Itaque dicit apostolus vetus testamentum s a n g u i n e d e d i c a t u m fuisse. Unde colligit, iam tunc admonitos fuisse homines, non aliter stabile et efficax esse posse, quam si mors interveniret. Nam quod tunc pecudum sanguis fuit effusus, id valuisse negat ad aeterni foederis confirmationem. Quod ut clarius pateat, observandus est adspersionis ritus quern hic rcitt ex Mose. Primo tradit foedus fuisse dedicatum: non quod profanum in se quidquam haberet, sed quia nihil tarn sanctum est quod non homines sua immunditia profanent, nisi Deus ipse facta omnium innovatione occurrat. Quare dedicatio fit in hominum gratiam, qui ea soli indigent. Addit postea, t a b e r n a c u l u m c u m o m n i b u s v a s i s , adeoque l i b r u m i p s u m l e g i s f u i s s e a d s p e r s u m . Qua caeremonia iam tunc populus edocebatur, non aliter Deum posse in salutem quaeri vel adspici, nee aliter rite coli posse, quam si ubique fides in sanguinem intermedium intueretur. Nam et Dei maiestas merito

115

EPIST. AD HEBRAEOS

nobis est formidabilis : et via ad earn nihil quam exitialis est labyrinthus, donee Christi sanguine placatum nobis eciamus esse, et idem sanguis facilem nobis accessum praebeat. Omnes etiam oultus vitiosi sunt ac impuri, nisi Christus sanguinis sui adspersione eos mundet. Nam tabernaeulum visibilis quaedam imago Dei fuit : v a s a m i n i s t e r i i u t a d eum oolendum erant destinata, sie veri cultus symbola erant. Quod si nihil eorum populo salutare erat sine sanguine, hinc facile oolligimus, ubi Christus cum sanguine suo non apparet, nihil nobis esse cum Deo. Sic neque doctrina ipsa, utcunque immutabilis sit Dei voluntas, nobis ac in usum nostrum efficax erit, nisi sanguine dedicata: quemadmodnm hoc verbo melius exprimitur. Scio alios secus interpretari. Nam illis tabernaeulum est corpus ecclesiae: vasa singuli fidles, quorum Deus ministerio utitur. Bed illud quod dixi, longe aptius est. Nam quoties invocandus erat Deus, ad sanctuarium se vertebant. Et trita est ilia loquutio, sistere se coram facie Domini, quum in templo apparerent. 20. Sanguis testamenti quod mandavit. Si ille sanguis testamenti: ergo nee testamentum sine sanguine ratum est, nee sanguis sine testamento ad expiationem valet. Ideo necesse est utrumque coniungi. Et videmus nonnisi exposita lege additum fuisse symbolum. Quale enim sacramentum foret, nisi praeeunte verbo? Proinde symbolum quaedam ad verbum accessio est. Et observa hoc verbum non ad magicam incantationem susurrari, sed clara voce proferri: quemadmodum populo destinatur, ita verba sonant foederis : Q u o d D e u s m a n d a v i t v o b i s . Quare perversus est sacramentorum abusus, adeoque impia corruptela, ubi nulla auditur mandati expositio, quae est velut sacramenti anima. Quare papistae, qui a signis veram rerum intelligentiam tollunt, mortua duntaxat elementa retinent. Locus hie admonet, omnes Dei promissiones tunc demum utiles nobis esse, dum ex Christi sanguine accessit confirmatio. Nam quod in Christo Paulus omnes Dei promissiones Etiam et Amen esse testatur (2. Cor. 1, 20), id fit quum eius sanguis, instar sigilli, cordibus nostris insculptus est: vel quum non tantum audimus loquentem Deum, sed Christum cernimus se offerentem in pignus eorum quae dicuntur. Haec tantum cogitatio si in mentem nobis veniret, non tam atramento quam fiii Dei sanguine scriptum esse quidquid legimus: quum evangelium praedicatur, una cum voce sacrum ilium sanguinem stillare: longe maior nostra esset tum attentio, tum reverentia. Huius rei symbolum fuit adspersio ilia, cuius mentio fit apud Mosern. Quam quam plus hic habetur quam Mosis verba exprimant. Neque enim librum, sed populum fuisse adspersum narrt : neque hircos nominat, neque lanam coccineam, neque hyssopum.

Quod ad librum spectat: etsi clare non potest evil eius adspersio, probabili tarnen coniectura elicit ex eo quod dicitur Moses eum protulisse in medii postquam sacrifieaverat, idque ut solenni stipu tione populum Deo obstringeret. Quod ad reliq attinet, videtur mihi apostolus varias expiation quarum eadem erat ratio, permiseuisse. Nee sa in eo quidquam est absurdi: quum general quaestionem tractet de veteris testamenti purgatioi quae per sanguinem fiebat. Quod autem ex hysso adspergillum fiebat, et lana cooeinea, non dubii est quin mysticam adsperginem quae fit per spi tum, repraesentaverit. Seimus hyssopum singuli purgandi et exeoquendi efficacia pollere: ita Chr tus spiritu suo vice adspergilli utitur ad nos sa guine suo abluendos, dum serio poenitentiae sec nos afficit, dum exeoquit pravas carnis nosti cupiditates, dum pretioso iustitiae suae colore i tingit, neque enim de nihilo hoc Deus instituer Hue quoque allusit David Psal. 51, 9, quum die Adsperges me Domine hyssopo, et mundabor. HE sufficient quibus sobrie philosophari animus est. 22. Et propemodtim omnia. Quum dicit pro] modum, videtur indicare aliter quaedam purga Et certe aqua se et alias res immundas sae] numro abluebant. Verum et aqua ilia vim s luendi habebat ex saorifieiis, ut vere apostolus ts dem pronuntiet, nullam sine sanguine fuisse i missionem. Proinde imputabatur immundities, don sacrificio esset expiata. Et quemadmodum ex! Christum non est puritas neque saluB, ita nihil si sanguine vel purum, vel salutare esse potuit: qi nunquam a mortis suae sacrificio separandus i Christus. Sed apostolus simplioiter dicere vok fere semper adhibitum fuisse hoc symbolum. Qu siquando non fiebat purgatio, nihilominus erat sanguine: quandoquidem omnes ritus vim sus quodammodo ex generali expiatione mutuabant Nam neque singuli ex populo adspersi fuerunt (qi modo enim modica sanguinis portio ad tantam mul tudinem sufficere poterat?), purgatio tarnen p veniebat simul ad omnes. Ergo particula pro] modum, tantundem valet ac si dixisset, freque tissimum huius caeremoniae usum fuisse, ut ea rs abstinerent in purgationibus. Nam quod Chrysos mus improprietatem ita notari putat, quia figui tantum illic fuerint: alienum est a mente apost( Non fit remissio. Hoc modo prohibiti su homines a Dei conspectu: quia cum illis omnit iure infensus sit, non est cur ullam sibi gratis apud eum promittant, donee placatus fuerit. Poi una est ratio placandi per sanguinis expiationei proinde nulla peocatorum venia speranda est n sanguinem afferamus. Hoc fit dum fide confugim ad Christi mortem. 23. Exempla eorum. Ne quis obiiceret alii

CAPUT IX ise quam testatoris sanguinem quo vetus testaatum dedicatum fuit : anticipt apostolus, ac dicit i esse mirum si pecudum victimis consecratum rit tabernaculum illud quod terrestre erat: anaiam enim ac similitudinem fuisse inter purgaem et res purgatas. At coeleste istud, de quo ierit, exemplar longe alio modo consecrari oporise: hie locum non habere hircos aut vitulos, le sequitur, testatoris mortem esse necessariam. ; ergo sensus est, Quum in lege terrestres dunat rerum spiritualium imagines fuerint, expiandi ique ritus carnalis et figurativus (ut ita loquar) At quum coeleste exemplar nihil terrenum aittat, alium postulat quam pecudum sanguinem eius respondeat praestantiae : sic mors testatoris itatur, ut vera fiat testamenti consecratio. C o e tia vooat regnum Christi quod spirituale est, damque habet veritatis revelationem : potior es st im a s pro victima, quia tan turn una est: sed pter antithesim plurali numro libre abusus est.

118

vere offert ac sistit ad impetrandam nobis gratiam : ut iam nulla sit causa cur fugiamus tribunal Dei, ubi tarn bonum habemus patronum, cuius fide ac tutela salvi ac tuti sumus. Erat quidem iam tunc advocatus noster Christus quum in terris ageret: sed hoc praeterea infirmitati nostrae concessum est, ut coelos conscenderet ad subeundum patroni munus. Ita quoties de eius in coelum adsoensu fit mentio, debet haec utilitas nobis venire in mentem, quod illic coram Deo apparet, ut nos suo patrooinio defendat. Stulte ergo et intempestive a quibusdam quaeritur an non semper apparuerit, quia hie tantum de intercessione apostolus disputt, cuius causa coeleste sanctuarium ingressus est. 25. Neque ut saepe offerat. Quomodo igitur scerdos, dicet quispiam, si abstinet a sacrificiis? Respondeo, in officio vel persona saoerdotis non requiri continuum sacrifieandi actum. Nam et in lege praecipuis sacrificiis stati erant quotannis dies : quotidiana etiam suas horas mane et vesperi prae24. Neque enim in manufacta sancta ingressus scriptas habebant. Quum autem unicum illud sacriChristus, exempta verorum: sed in ipsum coelum, ficium quod semel Christus obtulit, semper vigeat, tunc appareat coram facie Dei pro nobis. 25. Ne- adeoque perpetuum sit quod ad efficaeiam: non wt saepe offerat se ipsum, quemadmodum pontifex mirum est si eius virtute quae nunquam excidit, 'editor in sancta quotannis cum sanguine alieno: fulciatur aeternum Christi sacerdotium. Atque hio (quandoquidem oportuisset ilium saepius pati a rursum quid et quibus in rebus diffrt Christus a itione mundi) nunc autem in consummatione saecu-levitico sacerdote, ostendit. De sanctuario iam m, semel in destructionem peccati, per victimam dictum est prius: sed unum discrimen nott in ipsius apparuit. 27. M quatenus constitutum est saorificii genere: quia se ipsum Christus, non bruiinibus semel mori, post hoc vero, iudicium: 28. ita tum animal, obtulerit. Deinde alterum, quod sacrificium hoc non rptt, quemadmodum sub lege Christus semel dbldtus ut multorum auf err et peccata : mdo absque peccato conspicietur iis qui eum ex- frequens repetitio fuit, et prope assidua. 26. Alioqui oportuisset. Ostendit quanta setant in salutem. quatur absurditas, si non satis habeamus expiari 24. Neque enim, etc. Est confirmatio superioris uno Christi sacrificio. Inde enim saepius mori ;entiae. Loquutus erat de ver sanctuario, hoc oportui8se colligit, quia mors cum sacrificio semper coelesti: nunc addit, Christum illuc ingressum sit coniuncta. Hoc autem posterius est absurdissii, unde sequitur requiri etiam confirmationem mum. Sequitur ergo, virtutem unius sacrificii B congruat. S a n c t a pro sanctuario accipit. aeternam esse, et ad omnia saecula extendi. Dicit at non manu factum quod inter creaturas autem, a m u n d i o r i g i n e : quia omnibus saeoulis uptioni obnoxias censeri non debet. Neque enim ab initio fuerunt peccata quae expiatione indigebant. 1 urn hie intelligit quod oculis cernimus, et in Nisi ergo tunc efficax fuisset Christi sacrificium, stellae lucent: sed gloriam regni Dei quae coelos nemo ex patribus salutem consequutus esset. Nam les superat. Sanctuarium vetus avrfrurcov veri, quum irae Dei obnoxii per se fuerint, deficeret eos est spiritualis, appellat: quia externae omnes liberationis remedium, nisi Christus semel patiendo, rae, quasi in speculo repraesentant quod alioqui quantum ad reconciliandam hominibus Dei gratiam, sensus corporeos non cadit. Eodem verbo in- a mundi origine usque in finem passus esset. Ergo um utuntur scriptores graeoi quum de sacra- nisi plures mortes exspectamus, contenti simus unico tis nostris disputant: idque scite et congruenter, sacrificio. Atque hinc patet quam frivola sit distinctio i omne sacramentum visibilis est rerum invisi- ilia, in cuius argutia sibi tantopere placent papistae, im imago. quum dicunt immolationem Christi in cruce fuisse Ut nunc apparet. Sic olim sacerdos leviticus sanguineam: missae vero sacrificium quod offerri ili nomine se in Dei conspectum sistebat, sed quotidie Deo fingunt, esse ineruentum. Nam si igura: in Christo autem solida Veritas et plenus subtile illud effugium valeat, incogitantiae argaenrae effectue. Area enim symbolum erat divinae dus erit spiritus Dei cui non venit in mentem. isentiae. At Christus se in Dei conspectum Quandoquidem hoc pro confesso apostolus sumit,
8*

119

EPIST. AD HEBRAEOS

non esse absque morte sacrificium. Nihil moror rum et similes: expedita est solutio, apostolum 1 quod sic loquantur vetusti scriptores. Neque enim de ordinaria hominum conditione disputare, qi est in hominum arbitrio, cuiusmodi ipsis libuerit sacri- etiam ab hoc ordine eximuntur quos subita imnc ficia fingere. Stat hoc spiritus sancti axioma, non ex- tatio corruptione exuet: quia non comprehendit n piari sacrificio peccata quin sanguis fundatur. Quare eos qui diu in pulvere corporum suorum redempt diabolicum est commentum, saepius Christum offerri. nem exspectant. Nunc autem in consummations. Perfectionem Secundo absque peccato. Hoc unum aposto' saeculorum vocat, quae ad Galatas cap. 4, 4, Pleni- urget, non debere nos inquietari inanibus pravisq < tudo dicitur. Fuit enim ista quaedam temporis novarum expiationum desideriis, quia una m maturita8 quam Deus aeterno suo decreto statuerat. Christi nobis abunde sufficiat. Ideo dicit, sei: Atque hoc modo ansa praeciditur hominum curiosi- apparuisse cum sacrificio ad delenda peccata: i < tati, ne inquirere audeant cur non citius, cur ilia cundo adventu palam facturum quid efficaciae m potius aetate. Nos enim arcano Dei consilio ac- sua habuerit, ut amplius non sit peccato vis quiescere decet: cuius ratio tametsi. nobis non est nocendum. A u f e r r e p e c c a t a est liberare s perspicua, illi tarnen constat. In summa, significat satisfactione a reatu eos qui peccarunt. M u l t apostolus tempestivam fuisse Christi mortem, quum dicit, pro omnibus: sicuti ad Romanos oapite 5, '. a ptre hac de causa missus fuit in mundum, penes Certum quidem est, non omnes ex Christi mo quern lgitima, ut rerum omnium, ita et temporum fructum percipere: sed hoc ideo fit, quia eos i gubernatio est: quum eorum seriem summa, etsi pedit sua incredulitas. Quamquam hie de nib nobis saepe abscondita, sapientia ordinet. Praeterea agitaretur illa quaestio. Quia non disputt apostol haec consummatio anteacti temporis imperfectioni quam paucis, vel quam multis prosit mors Chris opponitur. Sic enim suspensum tenuit Deus popu- sed intelligit simpliciter, aliis, non sibi esse mi lum veterem, ut facile iudicari posset, nondum ad ,tuum. Itaque multos uni opponit. Sed quid fixam conditionem ventum esse. Ideo prioris ad quod sine peccato appariturum tradit? Quidf Corinthios cap. 10, 11, Paulus fines saeculorum in piaculum aut victimam peccati expiatricem ex] nos incidisse tradit. Quo significat, regnum Christi nunt, sicuti ad Romanos cap. 8, 3, et 2. ad Corin omnibus rebus complementum attulisse. Quod si cap. 5, 21, ac pluribus locis apud Mosern: sed e quiddam (meo iudicio) dicere voluit: nem haec fuit temporum plenitudo quum ad peccata ex- pressius Christum, quum veniet, patefaoturum quam v pianda apparuit Christus, atrocem illi iniuriam abstulerit peccata, non alio ad plaoandum Dei faciunt qui volunt ronovari sacrificium, ac si morte sacrificio iam opus ut sit. Ac si diceret : ubi ad Chri eius nondum complta essent omnia. Semel ergo tribunal ventum fuerit, sentiemus nihil eius mo apparuit: quia si fieret iterum rel tertio, aliquid defuisse. Quo etiam pertinet quod continuo pi ad primam oblationem deesset quod plenitudini r- adiieit, in s a l u t e m iis qui eum e x s p e o t a i pugnt. Alii secus contexunt, hoc scilicet modo, qui ei In destructionem. Congruit hoc cum Danielis exspectant in salutem. Sed alter ille sensus aptii vaticinio (9, 14), quo postquam obsignatio et abolitio significat enim eos plenam salutem sensuros scelerum promissa est, finis sacrificiis indioitur. Christi morte qui tranquillis animis in earn reu Quorsum enim piacula destructis sceleribus? Porro bunt. Nam exspeetatio haec ad circumstantit destructio haec in eo consistit, quod iam non im- praesentis causae refertur. Hoc quidem in commu putantur peccata iis, qui ad Christi sacrificium con- fidelibus alibi tribuit scriptura (1. Thes. 1, 10), qu fugiunt. Nam quam vis petenda sit quotidie venia, adventum Domini exspectent, ut eos ab impiis d ut quotidie iram Dei provocamus: quia tarnen non cernt, quibus formidabilis est eius mentio : sed qi alio quam unicae Christi mortis pignore reconcilia- nunc apostolus contendit debere nos quiesoere mur Deo, merito dicitur per earn destructum esse unico Christi sacrificio, exspeetationem Christi voc peccatum. quum unica illa redemptione contenti, nova remei 27. Quatenus constitutum est. Sensus est: Quum vel subsidia non appetimus. patienter a morte hominis exspectemus iudicii diem, quia haec communis sit lex naturae oui reluctari fas non est: cur minus esset patientiae in exspectando secundo Christi adventu? Nam si in CAPUT X. hominum vulgo, beatae resurrectionis spei nihil derogat longum temporis intervallum: quam absur1. Umbram enim hbens lex futurorum bonoru dum esset minus honoris deferri Christo? Minus non ipsam vivant imaginem rerum, sacrificiis qu autem deferemus, si eum vocemus ad secundam quotannis eadem continenter offeruntur, nunquampot mortem, quum una in perpetuum defunotus Bit. eos qui accedunt, percere. 2. lioqui annon desi Si quis obiiciat, bis quosdam esse mortuos, ut Laza- sent offerri? propterea quod nullam amplius consc

CAPUT X.

122

i peccatorum haberent cultures semel purgati. abunde valet ad refutandam papistarum argutiam, Atqui in his fit quotannis commemoratio peccato- qua sibi ingenise videntur effgere absurditatem i. 4. Impossible enim est ut sanguis taurorum in excusando missae sacrificio. Nam quum illis it peccata. obiicitur, supervacuam esse repetitionem sacrificii, quum perpetuus sit illius vigor quod semel Christus 1. Umbram enim, etc. Similitudinem hanc mu- obtulit : protinus exoipiunt non aliud esse sacrificium ;us est ab arte pictoria. Nam umbra hic aliter quod peragitur in missa, sed illud idem. Haec m ad Colossenses capite 2, 17, accipitur: ubi eorum est solutio: sed quid exadverso apostolus? emonias veteres sic appellat, quia solidam rerum, Sacrificium quod iterato offertur, etiamsi idem sit, 3 figurabant, substantiam intus non habuerint. efficax aut idoneum ad expiationem esse negat. lc vero similes fuisse dicit rudibus lineamentis, Nunc ut millies clament papistae, idem non aliud 3 sunt veluti adumbratio vivae picturae. Soient esse sacrificium quod semel in oruce peregit Chrisn pictores, antequam vivos colores penicillo in- tus, et quod ipsi quotidie pergunt: semper ex ore rot, carbone adumbrare quam sibi proponunt apostoli contendam, si ad placandum Deum valuit rimendam. Haec obscurior pictura Graecis oxta- Christi oblatio, non tantum aliis finem esse impofix vocatur: quasi latine dicas, umbratilem. situm, sed illam iterari nefas esse: unde constat iti efov illis est expressa effigies. Unde et sacrilegam esse in missa Christi oblationem. aicae imagines etiam Latinis dictae, quae ad 3. Quotannis fit commemoratio. Quum evangeim repraesentabant vel hominum, vel animalium, lium nostrae cum Deo reconciliationis legatio sit, locorum faciem. Hoc ergo discrimen inter legem, nunc etiam quotidie peccata inter nos oommemorari vangelium statuit apostolus, quod sub ilia rudi- necesse est. Sed apostolus significat, proferri in duntaxat et inchoatis lineis fuerit adumbratum medium peccata ut remedio praesentis sacrificii toli hodie vivis et graphics distinctis coloribus latur reatus. Non igitur quamlibet memoriam desBum est. Hoc modo iterum confirmt quod signt: sed quae talem reatus confessionem affert s dixit, non otiosam fuisse legem, nee inanes coram Deo, ut sacrificio sit opus ad medieinam affecaeremonias. Nam etsi non fuit illic rerum rendam. Tale est missae sacrificium apud papistas. 9stium effigies, quasi extrema (quod aiunt) arti- Nam illic mortis Christi gratiam nobis applicari manu absoluta: tarnen ilia qualiscunque indicatio fingunt ut deleantur peccata. Quod si legis sacriibus non parum utilis fuit, etiamsi nostra con- ficia inde apostolus scite oolligit infirma fuisse, quia i sit potior. c notandum est, easdem illis res quotannis repetebantur ad impetrandam veniam: lus fuisse ostensas quae nunc sub oculis nobis eadem prorsus ratione colligi poterit, infirmum fuisse intur. Idem itaque Christus utrisque, eadem mortis Christi sacrificium, si quotidie peragendum tia, sanctificatio et salus. Tantum in modo est ut vis eius nobis applicetur. Quibuscunque endi est dissimilitudo. F u t u r a bona pro ergo fucis missam suam colorent, nunquam poterunt rnis dici puto. Fateor quidem, futurum Christi atrocis in Christum blasphemiae crimen effugere. um, quod nobis praesens est, olim annuntiatum 4. Impossibile enim. Confirmt superiorem sene. Sed apostoli verba sonant, vivam nos ha- tentiam eadem, quam prius adduxit, ratione, quod futurorum bonorum effigiem. Intelligit ergo sanguis pecudum animas non purgarit. Habebant tuale illud exemplum, cuius plena fruitio usque quidem Iudaei illic verae purgationis symbolum ac esurrectionem et futurum saeculum differtur. pignus, sed alio respectu: nempe quatenus vituli mquam fateor, rursus ab exordio regni Christi sanguis Christi sanguinem figurabat. Hic vero disbona revelari coepta esse. Sed hoc nunc putt apostolus quid per se valuerit sanguis pecur, non veteris modo testamenti respeotu futura dum. Proinde merito vim illis purgandi detrahit. > dici : sed quia a nobis adhuc quoque sperantur. Est autem subintelligenda oppositio quae non exQuae quotannis eaem. Maxime de anniversario primitur : ac si dixisset, veteres hostias non mirum ficio loquitur, cuius mentio fit Levit. capite 17 : est fuisse invalidas, ut continenter illas offerri >tsi genus totum sub specie comprehenditur. Sic oportuerit: illic enim nihil erat quam pecudum oa argumentatur : ubi nulla est amplius peccati sanguis qui usque in animas non pntrt. At cientia, illic oblationis usus non est. Atqui sub vero sanguinis Christi longe alia virtus est. Oblaeiusdem victimae oblatio subinde repetebatur. tionem ergo ab ipso peractam ex prioribus illis ) nee Deo satisfactum erat, nee sublatus reatus, metiri non convenit. paoatae erant conscientiae : alioqui finis sacrifii factus esset. 'Porro diligenter observandum 5. Quaprcpter ingrediens in mundum, dicit: sacri. easdem appellat victimas quarum similis erat ficium et oblationem noluisti, corpus autem aptasti . Nam ab eodem Dei instituto potius aestima- mihi. 6. Holocausta et victimas pro peccato non pro~ ur quam a diversis pecudibus: quod unum basti: 7. tunc dixi: ecce adsum: in capite libri scrip-

123

EPIST. AD HEBRAEOS

tum est de me ut faciam, o Deus, voluntatem tuam. David certe, quum legi subiectus esset, sacrifies 8. Quum prius dixisset, sacrificium et oblationem, morem negligere non debuit. Interiore cordis fectu Deum, fateor, debuit colore: sed praete holocausta et victimas pro peccato noluisti, neque com1 probasti quae secundum legem offeruntur: 9. tunc quod ill! Deus mandaverat, fas non fuit. Ha dixit : ecce adsum ut faciam o Deus, voluntatem tuam. autem commune una cum reliquis omnibus saoi ToUit prius ut secundum statut: 10. in qua volun- candi mandatum. Ita colligimus, longius quam tate sanctificati sumus per oblationem corporis Iesu aetatis suae rationem ipsum respexisse, quum dice sacrificium noluisti. Istud quidem etiam tern] Christi semel. Davidis verum aliqua ex parte fuit, Deum sacrii 5. Quapropter ingrediens. Hie in mundum in- non morari. Sed quia adhuo sub iugo paedagoj gressus, fuit manifestatio Christi in came. Nam tenebantur omnes: oultum Deo integrum praes quum hominis naturam induit ut redemptorem mundo non poterat David nisi eiusmodi forma (ut ita praestaret, et apparuit hominibus: tune dioitur in quar) vestitum. Ergo ad Christi regnum ve: mundum venisse, sicut alibi descendisse ex coelo. necesse est, ut penitus verum sit, Deum m Fsalmus tarnen quadragesimus, quern citat, videtur Similis est locus Psal. 16, 10, non sines sane ad Christum violenter torqueri: nam in eius per- tuum videre corruptionem. Nam etsi aliquouE sonam minime competit quod illic habetur: iniqui- Davidem a corruptione Deus eripuit, non fuit tai tates meae comprehenderunt me, nisi quod mem- hoc nisi in Christo vere completum. Multum ] brorum vitia Christus ultro in se recipit. Totum deris hoc habet, quod quum se profiteatur factui certe argumentum proprie Davidi convenit: sed Dei voluntatem, sacrificiis locum nullum assig quia notum est, Davidem Christi fuisse typum, Nam inde colligimus, citra ilia perfectam nihil absurdi est si in Christum transferantur quae obedientiam constare: quod nonnisi abrogata '. de se praedicat David : ac praesertim ubi mentio fit verum fuit. Neque tarnen inficior, Davidem, de abrogandis sacrificiis legalibus, sicuti hoc loco. hoc loco quam Psal. 51, 18, externa sacrificia Quamquam non conoedunt omnes hunc verbis sen- extnuasse, ut quod praeoipuum erat praefei sum inesse. Putant enim non simplioiter hie re- Sed non dubium est quin utroque loco oculos < pudiari sacrificia : sed refutari superstitiosam opi- iecerit in regnum Christi. Atque adeo in hoc Psa nionem quae vulgo invaluerat, quod vulgo in illis iure Christum loquentem induoi testis est apostc statueretur totus Dei cultus. Quod si ita esset, ubi inter Dei mandata ne infimus quidem locus parum valeret hoc testimonium ad praesentem cau- linquitur sacrificiis quae Deus sub lege tarn sei sam. Quare hunc locum propius excutere operae exigebat. pretium est, ut constet an apposite eum hue apostoCorpus aptasti. Yerba Davidis aliud son lus adduxerit. Passim apud prophetas occurrunt aurem mihi. Quam loquutionem nom istae sententiae, sacrificia non placere Deo, nee ab ductamperforasti putant ab legis ritu. Nam si < eo requiri, nee quidquam pretii habere: imo potius contempla iubilaei antiquo manumissione, perpeti abominationi esse. At tunc non vitium quod haereat servitutom addicere se volebat, illi inauris sul sacrificiis a natura, sed adventitium potius notatur. perforabatur. Hunc itaque sensum esse vol Nam quum hypocritae alioqui in sua impietate Domine tu me servum habes perpetuo tibi ad obstinati, Deum sacrificiis placare vellent, hoc modo tum. Ego tarnen aliter accipio, pro eo quod arguendi fuerunt. Quare prophetae sacrificia reii- docilem et obsequentem reddere. Surdi enim sui ciunt: non quatenus instituta erant a Deo, sed ut donee aures nobis Deus aperiat: hoc est, pe a sceleratis hominibus vitiata erant et profanata ob corrigat quae in nobis haeret. Quamqi impuras consoientias. Hie diversa est ratio. Neque caciam inter promiscuum et crassum vulgus (oui sacrii enim sacrificia per hypocrisin oblata, vel alias non tantum spectra erant sine virtute) et inter Davi< rite propter hominum pravitatem et nequitiam per- cui subtilius ostenderat Deus spiritualem et le\ acta, damnt: sed negat a piis et sinceris Dei cul- mum UBum, subest tacita antithesis. Aposfc toribus requiri. De se enim verba faoit qui ilia autem Graeoos sequutus dixit: corpus aptasti. mundo corde priusque manibus offerebat: et tarnen que enim in verbis recitandis adeo religiosi fuer Deo non placere dicit. Si quis excipiat, non per modo ne scriptura in suum commodum a se, neque dignitate propria accepta esse, sed propter terentur. Semper hoc spectandum est, falso quori alienum finem: rursus dico, intempestive hoc loco testimonia: nam in soopo ipso diligei ingeri eiusmodi sermonem. Tunc enim ad spiri- litent cavent scripturam trahant in alienum sensi tualem cultum revocantur homines, si externis cae- sed tarnne in quam in aliis, quae praese remoniis plus aequo tribuerint. Tunc caeremonias institute non verbis, sunt, sibi liberius indulgent. nihil apud Deum esse pronuntiat spiritus sanctus, quum praeter modum efferuntur hominum errore. 7. In capite lihri. Verbum hebraioum pro] volumen significat. Scimus enim libros antiqu

CAPUT X. orem cylindri fuisse complicates. Porro libri noi legem intelligi, quae regulam sancte vivendi om3 Dei filiis praescribit, absurdum non est. Quami mihi genuina magis videtur haec expositio, icat se in eorum oatalogo censeri qui se Deo )ent obsequentes. Lex quidem iubet nos omDeo obedire. Sed intelligit David, se inter eos srari qui vocati sunt ut Deo obediant. Deinde tur se vocationi obtemperare, quum addit: i. Quod in Christum peculiariter competit. utcunque ad Dei iustitiam sancti omnes adspiunus tarnen et Christus qui plane sit ad faam Dei voluntatem compositus. Hie tarnen nos omnes ad obsequii promptitudinem stimuiebet. Nam ideo Christus perfectae obedientiae plar est, ut quicunque eius sunt, certatim ad imitationem contondant: ut simul respondeant rocationi, totaque eorum vita hanc vocem eomit, Ecce ad s urn. Eodem pertinet quod ser, scriptum esse in libro ut Dei faciamus itatem. Quemadmodum alibi dicitur, hunc onis nostrae esse finem, ut sancti et irreprebiles simus in eius conspectu (Coloss. 1, 22). ). Tollit prius. En cur et quorsum citetur hie : nempe ut sciamus plenam solidamque iustisub regno Christi sacrificiis legalibus non ere. Nam Dei voluntas quoad perfectionis am illis sublatis statuitur. Sequitur itaque, risti sacerdotio removendas esse pecudum vic: quia commune nihil cum eo habent. Non , ut diximus, causa erat cur sacrificia reiiceret er accidentale vitium: quia non agit cum hytis, nee superstitionem reprehendit cultus praeri, sed ab homine pio riteque instituto postunegat usitata sacrificia, perfecteque obediri testatur illis praeteritis. 10. In qua voluntate. Postquam Davidis testiam causae suae accommodavit, nunc per occam verba quaedam inflectit ad suum commodum: : ezornandi magis quam explicandi causa, tetur David non tarn in sua quam Christi na, se ad faciendum Dei voluntatem paratum Id ad omnia Christi membra extenditur: alia enim est doctrina Pauli, quum dicit, liess. 4, 3), Haec voluntas est Christi, sancti) vestra, ut quisque ab immunditia abstineat. juia in Christo hoc illustre prae aliis obedienipecimen fuit, offerre se ad mortem crucis, et potissimum de causa induit servi personam: apostolus, Christum se offerendo, patris mansatisfecisse, atque ita nos fuisse sanctificatos. i addit, per oblationem corporis, alludit E t m Psalmi partem, Corpus aptasti mihi: saltern aece habetur. Ita significat Christum in se reperisse quod Deum placaret, ut externis adulis minime opus habuerit. Nam si leviticuB

"

126

sacerdos corpus habuisset aptatum, supervaouae fuissent pecudum victimae. Christus autem solus siifficit, ac per se idoneus est ad praestandum quidquid Deus requirit. 11. Et omnis quidem sacerdos quotidie ad ministrandum adstat, et easdetn saepius offerendum victimas, quae nunquam possunt tllere peccata. 12. Ipse autem una pro peccatis dblata victima, perpetuo sedet in dextera Dei, 13. quod reliquum est exspectans, donee ponantur inimici sui scabeMum pedum suorum. 14. Una enim blatione consecravit in perpetuum eos qui sanctificantur. 15. Testimonium autem reddit nobis etiam spiritus sanctus. Nam postquam praedixerat, 16. hoc est testamentum quod staiuam cum ipsis, post dies illos, dicit Dominus, ut ponam leges meas in corda iUorum, et in mentibus eorum inscribam ilas, 17. et peccatorum et iniqnitatum eorum non recordbor amplius. 18. Porro ubi fit Jiorum remission non est amplius ablatio pro peccato. 11. Omnis quidem sacerdos. Hie est coaclusio totius disputationis, dissentaneum esse et alienum prorsus a Christi sacerdotio quotidianum offerendi morem. Ideoque post eius adventum abdicates officio esse leviticos sacerdotes, quorum ratio et institutum est quotidie offerre. Haec enim est repugnantium natura, ut uno posito, alterum conoidat. Hactenus satis superque laboravit in asserendo Christi sacerdotio: restt igitur ut oesset antiquum illud quod cum eo non congruit. Plenam enim consecrationem habent sancti omnes in unica Christi oblatione. Quamquam verbum TexeAefwxe, pro quo reddidi, c o n s e c r a v i t : posset exponi, perfecit. Mihi altera significatio magis plaouit, quia nunc de sacris agitur. Quum dicit, Eos qui s a n c t i f i c a n t u r , comprehendit hoc nomine omnes Dei filioa : et admonet frustra aliunde peti sanctificationis gratiam. Sed ne otiosum nunc in coelo Christum iacere sibi fingant homines, iterum rpetit eum s e d e r e ad p a t r i s d e x t e r a m . Qua locutione (ut alibi visum est) designatur imperium et potestas. Quare timendum non est ne vim mortis suae exstingui patiatur vel sepultam iacere sinat, qui ideo vivit ut virtute sua impleat coelum et terram. Deinde admonet ex verbis psalmi, quousque durare hie status debeat: nempe donee inimicos omnes suos Christus prostraverit. Ergo si fides nostra Christum in dextera Dei sedentem quaerat, et quieta recumbat in hanc sessionem: tandem potiemur fructu huius viotoriae: una inquam cum capite nostro, profligatis hostibus, Satana, peccato et morte, et toto mundo, carnis cornis corruptione exuti triumphabimu8. 15. Testimonium reddit spiritus. Quod secundo adducit testimonium Ieremiae, non abs re, nee super-

127

BPIST. AD HEBRAEOS

vacuum est. Prius in alium finem citavit, ut ostenderet abrogari vetus testamentum oportuisse: quandoquidem novum aliud promissum erat, idque ad corrigendam veteris infirmitatem. Nunc autem alio respicit. Pugnat enim tantum ex illo verbo, I n i q u i t a t u m non r e c o r d a b o r . Ac inde colligit nullum amplius esse sacrificii usum quum deleta sint peccata. Videri quidem possit haec parum firma illatio. Nam quum olim innumerae exstarent in lege et prophetis de pecoatorum remissione promissiones, victimas tarnen pro illis offerre non desinebat ecclesia. Proinde remissio peccatorum sacrificia non excludit. Verum si singula propius considres, habebant etiam patres sub lego easdem, quas hodie habemus, de peccatorum remissione promissiones. Ulis freti Deum invocabant, et de impetrata venia gloriabantur. Atqui propheta, quasi novum quiddam et prius inauditum adferat, promittit nullam sub novo foedere peccatorum fore memoriam coram Deo. Hinc colligere, licet diverso modo nunc remitti peccata quam olim. Haec porro diversitas non in verbo nee in fide sita est, sed in ipso pretio remissioni8. Nunc ergo pecotorum Deus non recordatur, quia omnium semel facta est expiatio. Alioqui frustra diceretur a propheta, fore hoc novi testamenti beneficium, quod Deus peccatorum non recordabitur. Porro quando ad finem disputationis ventum est quae hic habita est de sacerdotio Christi: breviter admonendi sunt lectores, non magis hie abrogari legis sacrificia, quam papistarum commentum de sacrificio missae refutari. Missam suam asserunt sacrificium esse expiandis vivorum et mortuorum peccatis: apostolus iam sacrificio locum esse negat, ex quo impletum est Ieremiae vaticinium. Cayillantur illi, non esse novum aut aliud a Christi sacrificio, sed idem. At exadverso contendit apostolus, idem repeti non debere: nee unum Christi sacrificium modo pronuntiat, sed semel peractum. Adde quod saepius uni Christo vendicat honorem sacerdotii, ut nemo ad eum offerendum sit idoneus nisi solus ipse. Aliud effugium papistae haben t, quum sacrificium vafyiaxov appellant. Atqui apostolus sine exceptione affirmt, morte opus esse ad sacrificium. Tergiversantur etiam papistae, dum excipiunt missam unius sacrifioii, quod peregit Christus, applicationem esse. Atqui apostolus contra docet, ideo morte Christi abolita fuisse legis sacrificia quod illic peccatorum recordatio fiebat. . Unde apparet, genus hoc applicandi, quod sibi fingunt, cessasse. Denique, ut se in omnes formas vertant papistae, elabi nunquam poterunt quin praesens apoBtoli disputatio missam ipsorum pluribus scatere Bacrilegiis planum faciat. Primum enim, teste apostolo, unuB Christus ad se offerendum idoneus fuit: in mi8sa per alinas manus offertur. Secundo, non

unicum modo sacrificium Christi apostolus asse sed nonnisi semel peractum, ut iterari sit nefas: missa utcunque idem sacrificium esse garria tarnen quotidie fieri aparet, et ipsi fatentur. Apof lus nullum sine sanguine et morte sacrifici agnoscit: isti ergo frustra negantur sacrificii quod offerunt, esse incruentum. Apostolus qu de impetranda peccatorum venia agitur, confug nos iubet ad unum illud sacrificium quo defunc est Christus in oruce: et nos hac nota disoerni patribus, quod assiduus sacrificandi ritus Chi adventu obsolevit. Isti, ut mors Christi nobis effioax, quotidianas per sacrificium applicatio requirunt, ut nihil nisi in externo symbolo diffei a Iudaeis Christiani. 19. Habentes itaque fratres, fiduciam ingredi in sana per sanguinem Jesu, 20. via quam d cavit nobis recentem ac vivam per velum, hoc est mm suam, 21. et sacerdotem magnum super don Dei: 22. accedamus cum sincero corde in certitu fidei, adspersi cordibus a conscientia mala, et at corpore aqua munda, 23. teneamus confessionem inflexibilem. Fidelis enim qui promisit. 19. Habentes itaque fratres. Superioris doctr epilogum vel summam colligit, cui deinde opporl subiicit gravem exhortationem, et severe iis min qui Christi gratiam abiecerint. Summa autem caeremonias omnes, quibus sub lege patefiebat cessus in sahctuarium Dei, in Christo habere dam veritatem: ut Christum habenti superfluuf ao inutilis earum usus. Id quo melius expri allegorice describit accessum quem nobis CI tus patefacit. Coelum enim compart veteri s tuario: et quae in Christo spiritualiter impleta t sub typicis loquutionibus proponit. Obscurant qui magis rem interduin allegoriae quam illusti Sed haec non parum habet gratiae, nee pa lucis affert, quum veteres legis figuras ad Chrif apostolus transfert: ut in eo recognosceamus nunc esse exhibita quaecunque lex adumbr Sicut autem singulis pene verbis pondus inet, meminerimus subesse antithesin, ut Veritas qua Christo conspicitur, veteres figuras aboleat. P: dicit, nos fiduciam h a b e r e i n g r e d i e n d sa n e t a. Hoc iuris patribus nunquam conces fuit sub lege: populo enim aditus in sanctuai visibile prohibebatur, nisi quod nomina trib pontifex in humeris, et duodecim lapides in ec memoriam ante pectus gestabat. Nunc vero L alia ratio est. Non enim symbolice tantum, re ipsa in coelum ingressus nobis patet, Christ neficio: quia nos fecit regale saoerdotium. ] per s a n g u i n e m I e s u , quia ad solennem p ficis ingressum non aperiebatur ostium sanct nisi sanguine interposito. Sed postea discri

CAPUT X. it inter hune et pecudum sanguinem. Nam udum sanguis quum statim tabesceret, non lit diu vigorem suum retinere: at Christi sani qui nullo tabo corrumpitur, sed puro semper ire fluit, nobis in finem usque mundi sufficiet. il mirum si caesae pecudum viotimae vivificandi ltate non pollebant, quum essent mortuae. At istus qui a morte resurrexit, ut nobis vitam ferat. suam in nos diffundit. Haec est perptua ; dedicatio, quod coram facie patris semper dammodo stillat sanguis Christi ad irrigandum lum et terram. 20. Per vlum. Sicuti velum operiebat arcana ctuarii, et tarnen aditum illuc reserabat: sic m in Christi carne divinitas latuerit, nos tarnen joelum usque perduoit: nec quisquam Deum iniet, nisi cui via et ostium erit homo Christus. admonemur, non aestimandam esse Christi gloQ ab extern o carnis adspectu, nec despiciendam > camera, quia Dei maiestatem quasi velum ocet: quum eadem nobis ad fruenda omnia Dei a sit directrix. 21. Et sacerdotum magnum. Quaecunque prius eruit de abrogatione reteris sacerdotii, nunc noria repetere docet. Nam aliter Christus sacereese non potest quin priores illi munere abditur, quum alius fuerit ordo. Significat igitur aquenda esse ilia omnia quae suo adventu Chrismutavit. Ac ideo ipsum praeficit universae Dei mi, ut quisquis locum in ecclesia habere cupit, isto se subiieiat, eumque sibi ducem ac praesidem at, non alium. 22. Accedamus cum sincero corde. Sicuti in isto eiusque sacrificio nihil nisi spirituale, aut este esse ostendit: ita quae ex parte nostra rimus, vulfc congruere. Olim Iudaei varus adsperlibus se purgabant, ut essent ad cultum Dei parati. Ritus purgandi carnales fuisse, nihil um est, quum ipse Dei cultus umbris involutus em adhuc quodammodo separet. Sacerdos enim 'talis ex peccatoribus eligebatur qui ad tempus 'a faceret: ornatus erat pretioso quidem vestitu, tarnen mundano, ut se in Dei conspeotum Bret: tantum ad arcam foederis aocedebat, ut in98um sanctificaret : viotimam bruti animalis ex ento vel grege mutuabatur. In Christo omnia ;e praecellunt. Ipse non modo purus et innoi, sed fons omnis sanctitatis et iustitiae coelesti ;ulo constituitur sacerdos, non ad brve mortalis e spatium, sed perpetuo. Sanotionis causa iusndum interponitur. Frodit in medium omnibus itus sancti donis ad summam perfeotionem oris: sanguine suo Deum propitiat, eumque pacit cum hominibus: supra coelos consoendit, ut im Dei pro nobis appareat mediator. Itaque ssim nihil, a nobis afferendum est quod non Catvmi opera. Vol. LV.

130

respondeat : quandoquidem mutuus inter sacerdotem et populum consensus esse debet. Proinde facessant externae oarnis lotiones, ac esset totus ille caeremoniarum apparatus. Nam externis illis figuris apostolus sincerum cor opponit, et fidei certitudinem et abstersionem omnium vitiorum. Atque hinc colligimus qualiter nos comparatos esse deoeat, ut fruamur Christi beneficiis. Neque enim ad eum aoceditur, nisi integro corde seu veraci, certaque fide ac pura conscientia. Porro cor verax aut sincerum fucato ac duplioi opponitur. In voce TtXrjpoyopla fidei naturam dsignt apostolus: et simul nos admonet non posse percipi Christi gratiam, nisi ab lis qui fixam et indubiam persuasionem afferunt. Abstersionem cordis a mala conscientia appellat, vel quum impetrata peccatoram venia puri censemur coram Deo, vel dum cor ab omnibus pravis affectibus purgatum, carnis stimulis non pungit. Ego libenter utrumque comprehendo. Quod sequitur de corpore aqua pura abluto, plerique de baptismo accipiunt: sed mihi probabilius videtur, apostolum alludere ad veteres legis caeremonias: atque ita sub aquae nomine designare spiritum Dei, quemadmodum Ezechiel loquitur (36, 25), Effundam super vos aquas mundas, etc. Summa est, nos fieri Christi participes si corpore et anima sanetificati ad eum accedimus. Hanc porro sanotificationem esse, non quae visibili caeremoniarum pompa constat, sed firmam fidem, puram conscientiam, corporis et animae munditiem, quae in spiritu Dei manat ac perficitur. Ita Paulus 2. ad Cor. cap. 7, 1, fidles hortatur ut se purgent ab omni inquinamento oarnis et spiritus, quum sint adoptati a Deo in filios. 23. Teneamus confessionem spei. Quoniam hie Iudaeos ad perseverantiam hortatur, spem potius quam fidem nominat. Nam spes sicuti ex fide nascitur, ita earn ad extremum usque alit ac sustinet. Confessionem praeterea requirit, quia non est vera fides nisi quae se exserit ad homines. Et videtur oblique perstringere eorum simulationem qui in gentis suae gratiam legales ritus nimis religiose servabant. Non ergo tantum corde credere, sed re ipsa quoque ostendere ac profiteri eos iubet quantum Christo dfrant. Diligenter autem notanda est ratio quam subiicit, Deum, qui prom isit, fide 1 em esse. Nam inde primum docemur, hoc fundamento niti fidem nostram, quod Deus verax sit. Porro haec Veritas promissione continetur: nam ut credamu8, praeire Dei vooem oportet. Nec quaelibet vox ad gignendam fidem erit idonea : sola promissio est in quam fides recumbit. Adeoque ex hoc loco mutua inter fidem hominum et Dei promissionem ratio colligi potest : nisi enim promittat Deus, nemo erit qui credat.
9

EPIBT. AD HEBRAEOS 24. Et consideremus nos miduo in aemulationem videntur in re aliqua excellere, inferiores sibi aeq caritatis et bonorum operum: 25. neque deseramus nonnisi aegre patiuntur. Deinde tanta est fer aggregationem nostri, quemadmodum mos est quibus- omnibus morositas, ut sibi libenter proprias ecol dam: sed exhortemur, idque eo magis, quia videtis singuli facturi sint si liceat, quia difficile est qpprqpinquantem diem. 26. Voluntarie enim peccan- aliorum mores se accommodare. Divites intei tibus nobis post aeeeptam veritatis notitiam, non am- invident. Yix centesimus quisque divitum reperi plius relinquitur pro peccatis hostia: 27. sed terribilis qui pauperes dignetur fratrum nomine et nun ezspectatio iudicii, et zus ignis qui devorabit ad- Nisi morum similitudo et aliae blanditiae, vel c versaries. moditates nos alliciant, diffioillimum est alere petuam inter nos concordiam. Quare plus q 24. Consideremus nos mutuo. Non dubito quin necessaria nobis omnibus est ista admonitio, ut Iudaeos peouliariter compellet hac exhortations. caritatem potius quam invidiam stimulemur: ne Soitur quanta fuerit gentis illiua arrogantia. Quia ab iis faciamus divortium, quos nobis Deus posteri erant Abrahae, gloriabantur se solos, excluais iungit: sed fraterna benevolentia amplectamur reliquis omnibus, in foedus vitae aeternae a Domino omnes, qui se fidei consensu nobis associant, esse eooptatos. Tali .praerogativa inflati quum prae certe eo nos ad Studium unitatis magis intentos se omnes alios populos despicerent, soli in Dei ec- decet, quo aorius advigilat Satan ut nos ab eocl clesia censeri volebant: imo superciliose sibi vendi- quo vis modo vel avellat, vel furtim abduoat. cabant ecclesiae titulum. In hoc fastu oorrigendo, net si nemo sibi plus aequo placeat, sed unum multum operae sumere apostolos oportuit: idque propositum habeamus omnes, ut mutuo nos im nunc, meo iudicio, agit apostolus, ne aegreferant mus ad caritatem: neque alia inter nos quam 1 Iudaei sibi associari gentes, et in idem ecolesiae agendi aemulatio vigeat. Nam certe fratrum corpus secum coalescere. Ac primum quidem dicit: temptus, morositas, invidia, immodica nostri a consideremus nos mutuo : nam tunc Deus ecolesiam matio, et aliae pravae punctiones, aut friger colligebat ex gentibus et Iudaeis, inter quos semper nobis caritatem, aut nullam prorsus esse testas fuerat magnum dissidium: ut haec societas esset Quum dixit: non deserentes aggregationem, subi veluti ignis et aquae coniunctio. Itaque Iudaei re- sed e x h o r t a n t e s . Quo significat, debere siliebant, quod putarent indignum esse gentes sibi omnes, quibus possunt modis, ad colligendam u comparari. Huic perversae aemulationis stimulo, qui que ecclesiam eniti: nam hac conditione vooami eos pungebat, alium contrarium opponit apostolus, Domino, ut postea studeat unusquisque alios nempe c a r i t a t i s . Nam napouqib, quo nomine ducere, errantes in viam reducere conetur, mai utitur, contentionis ardorem significat. Ergo ne lapais porrigat, alienos acquirat. Quod si tan Iudaei invidia aocensi ad certamen efferantur, eos impendere debemus operae erga eos, qui ad ad piam aemulationem hortatur: nempe ut se vi- extranei sunt a grege Christi, quanto maior in cissim ad caritatem exstimulent. Hanc expositionem hortandis fratribus requiritur sedulitas, quos confirmt quod proximo sequitur, ne d e s e r a m u s , nobis Deus adiunxit? inquit, a g g r e g a t i o n e m . Notanda est nominis 25. Quemadmodum mos est. Hinc apparet graeci compositio: nam r accessionem significat. mam schismatum omnium originem hano fu Ideo imauvaytoy) tantundem valet ac congregatio quod superbi homines cum aliorum contemptu novis inorementis aucta. Tunc pariete diruto eos, plus iusto placuerint. Sed quum audimus, iai qui alieni ab ecclesia fuerant, Deus ad filios suos saeculo apostolorum fuisse perfidos homines qui aggregabat: ita gentes novum erant et insolitum ecclesia discederent: minus percelli nos ao tur ecclesiae augmentum. Id Iudaei sibi contumeliosum convenit similibu sdefeotionum exemplis, quae hi esse ducebant: ut multi ab ecclesia discessionem cernere licet. Est quidem haec non levis offei facerent, honestum se ex tali mistura praetextum quum homines qui aliquod pietatis signum deder habere putantes. Neque enim facile adduci poterant et eandem nobiscum fidem erant professi, defio ut iure suo cdrent. Porro ius adoptionis peculiare a Deo vivo: sed quia nihil novum contingit, mi ao proprium sibi esse arbitrabantur. Monet igitur (ut iam dixi) oommoveri nos decet. Porro eos apostolus ne aequalitas ilia ad deserendam ec- membrum inseruit apostolus, ut ostenderet se clesiam ipsos incitet: ac ne videatur frustra eos abs re ita loqui: sed morbo iam grassanti nece monere, commmort hoc multis esse commune riam medicinam afferre. vitium. Tenemus nunc consilium apostoli, et quae Idque eo magis. Nonnulli locum hunc congri eum ncessitas impulerit ad hanc exhortationem. putant cum illo Pauli (Rom. 13, 11): Hora est i Nobis tarnen hinc colligenda est universalis doctrina. gendi e somno. Nunc enim propior nobis est s; Regnat enim hie morbus passim in humano genere, quam quum credidimus. Ego vero potius sei ut se quisque aliis praeferat: ac praesertim ut qui hic mentionem de ultimo Christi adventu fieri, ci

CAPUT X.

134

pectatio maxime acuere nos debet tarn ad sanctae le meditationem, quam ad curam et ardentem latum ecolesiae colligendae. Quorsum enim venus est Christus, nisi ut nos omnes ex hac, in i nunc vagamur, dispersione in unum colligat? que quo propior est eius adrentus, eo magis borandum ut qui dissipati sunt, coeant et coaduitur, fiatque unum ovile et unus pastor. Si s roget quomodo dicat apostolus eos qui tarn cul adhuc aberant a Christi revelatione, vidisse pinquum diem, ac iam fere instantem : respondeo, ab initio regni Christi constitutam fuisse ecclen, ut quasi mox venturum iudicem sibi proponere uerint fidles. Nee vero fallaci imaginatione defuerunt, quum ad excipiendum Christum sinis fere momentis parati essent. Talis enim ab ngelii promulgatione fuit ecclesiae status, ut vere proprie totum illud tempus vocetur extremum. linde qui iam a multis saeculis sunt mortui, non uB quam nos, sub novissimis diebus vixerunt. )sannant hac in parte simplicitatem nostram vafri nasuti homines, quibus fabulosum est quidquid carnis resurreotione et ultimo iudicio credimus. I ne suis ludibriis fidem nostram labefactent, dyerso nos spiritus sanctus admonet, primum le annos coram Deo instar diei unius esse, ut ties de regni coelestis aeternitate cogitamus, lum nobis tempus videri longum debeat. Deinde quo Christus expletis omnibus salutis nostrae tibus in coelum ascendit, aequum esse ut cona secundae eius revelationis exspectatione sussi, unumquemque diem perinde reputemus ac tremum. 26. Voluntarie enim. Ostendit quam severa ultio manet eos omnes qui a Christi gratia ciunt: quia privati unioa salute, iam quasi certo do devoti sint. Hoc testimonio se olim armavit ratus cum sua factione, ut omnibus post baptisai lapsi8 promiscue spem veniae tolleret. Qui tere eius calumniam non poterant, fidem huic itolae derogare maluerunt quam tantae absurdisubscribere. Atqui genuina loci expositio quamalieno suffragio non adiuta, satis per se ad reBndam Novati impudentiam yalebit. P e c c a n t e s at apostolus: non qui in quovis genere delinquunt, qui pror8us dserta ecclesia se a Christo alinant, enim hic de hoc vel illo peccati genere tractat, eos nominatim arguit, qui ultro se ab ecclesiae etate abdicabant. Porro multum interest inter ticulares lapsus et universalem eiusmodi defeclem, qua fit ut a Christi gratia in totum excidas. Quia autem nemini hoc contingere potest qui iam illuminatus fuit: ideo dixit, voluntarie t acceptam veritatis notitiam peccantibus. Ac si ret, qui soiens ac volens gratiam, quam adeptus t, abiecerit. Nunc videre est quantum haec

doctrina a Novati errore dissideat. Quod autem solos apostatas hie comprehendat apostolus, patet ex contextu: hoc enim agit, ne ecclesiam deserant qui semel in earn fuerant cooptati, quemadmodum soliti quidam essent. Nunc tlibus nullam restare amplius hostiam pronuntiat, quia voluntarie peccent post acceptam veritatis notitiam. Atqui pecoatoribus qui uno aliquo in genere lapsi sunt, Christus se quotidie offert: ut non alia hostia quaerenda sit expiandis eorum peccatis. Hostiam ergo iis residuam esse negat, qui a Christi morte discedunt: quod non fit particulari aliquo delicto, sed abiecta in totum fide. Haec Dei severitas tametsi horrenda est, et ideo proponitur ut terrorem inoutiat: non potest tarnen insimulari saevitiae. Nam quum mors Christi unicum sit remedium quo ab aeterna morte liberamur: qui vim illius ac beneficium, quantum in se est, aboient, nonne digni sunt quibus praeter desperationem nihil reliquum fiat? Qui in Christo manent, eos ad quotidianam reconciliationem Deiis invitt, quotidie irrigantur Christi sanguine, quotidie expiantur eorum peccata perpetuo eius sacrificio. Si extra eum non est quaerenda salus, ne miremur omnes, qui eum sponte relinquent, omni spe veniae privari. Hoc sibi vult adverbium Ixi, vel amplius. Christi enim sacrificium usque ad mortem piis est efficax, etiamsi subinde peccent. Imo propterea vigorem suum semper retinet : quia fieri non potest ut vacui sint peocato, quamdiu in came habitant. Eos igitur solos nott apostolus, qui Christum impie deserendo mortis eius beneficio se privant. Membrum illud, post a c c e p t a m v e r i t a t i s n o t i t i a m , exaggerandae ingratitudinis causa positum est. Nam qui sponte ac deliberata improbitate lucem Dei in corde suo accensam exstinguit, nihil habet quod ad se excusandum Deo obiiciat. Proinde discamus non modo oblatam nobis veritatem reverenter promptaque animi docilitate amplecti, sed in eius notitia constanter perstare, ne tarn atroces eius contemptae poenas demus. 27. Sed terribis exspectatio. Cruciatum malae conscientiae significat quern sentiunt impii, qui non modo guetum gratiae nullum habent, sed percepto eius gustu, sua culpa in perpetuum se abdicatos esse norunt. Tales non pungi tantum ac morderi, sed horrendum in modum torqueri ac laniari necesse est. Hinc fit ut adversus Deum contumaciter freinant, quoniam tarn severum iudicem ferre nequeunt. Tentant quidem omnia ut sensum irae Dei a se amoliantur: sed frustra id faciunt. Nam simul ac breves illis indutias Deus concessit, mox ad tribunal suum retractos, tormentis quae maxime fugiunt, eos exagitat. Addit i g n i s z e l u m : quo posteriore nomine vehementem impetum, atit violentum ardorem (meo iudicio) significat. In voce ignis trita est metaphora. Quemadmodum enim nunc impii di9*

135

EPIST. AD HEBRAEOS

sermonem haberi. Interea tarnen observanda ilia aequitas quam sequuti sunt politici fere omi ne quis nisi duorum testimonio convictus damne 29. Qui ium Dei conculcaverit. Hoc simile inter legis et evangelii apostatas, quod utrique t misericordia pereunt. Sed genus interitus est di\ Bum : nam contemptoribus Christi non corporis i turn mortem denuntiat apostolus, sed aeternum i tium. Itaque hos deterius supplicium manere di Tribus autem loquendi formulis christianismi sertionem exprimit. Dicit enim hoc modo ooncul filium Dei, profanari eius sanguinem, et s p i r i t g r a t i a e c o n t u m e l i a affioi. Gravius autem conculcare quam abiicere: et longe alia est Chi dignitas quam Mosis. Adde quod non simplio 28. Qui abiecerit legem Mosis, sine misericordia evangelium legi, sed Christi et spiritus sancti ] sub dubus aut tribus testibus moritur. 29. Quanto sonam unius Mosis personae opponit. putatis graviore dignus iudicabitur supplicio qui filium Sanguinem testamenU. Comparatione benefi Dei conculcaverit, et sanguinem testamenU, per quern rum ingratitudinem auget. Yalde indignum fuerat sanctifieatus, profanum duxerit, et spiritum sanguinem Christi, qui sanctificationis nostrae i gratiae contumelia affecerit? 30. Novimus enim quis teria est, profanare. Hoc vero faciunt qui descisc dicat, mihi vindictam, et ego rependam, die Do- a fide. Nam fides nostra non in nudam doctrii minus. Et rursum, Dominus iudicabit populum suum respicit, sed in sanguinem quo sancita est no 31. Horribe est, incidere in manus Dei viventis. salus. Ideo vocat sanguinem testament!, quia t demum ratae sunt nobis promissiones quum ace 28. Qui abiecerit. Argumentum a minori ad pignus illud. Sed modum confirmationis nc maius. Nam si capitale fuit legem Mosis violare, quum dicit nos sanctificatos : quia nihil prode quanto graviorem meretur poenam Evangelii re- fusus sanguis nisi nos per spiritum sanctum eo : iectio, quae tot ac tarn atrocibus sacrilegiis est im- garemur. Unde et expiatio et sanctitas. Simul tai plioita? Aptissima porro ad Iudaeos permovendos alludit apostolus ad veterem adspersionis ritum, haec ratiocinatio fuit. Ilia tarn severa in legis ad veram sanctificationem non valebat, sed apostatas animadversio neque noya illis, neque tantum umbra erat vel imago. aequo durior videri poterat. Ergo iustam agnoscere Spiritum gratiae. Spiritum gratiae vocat debent quantumvis severam ultionem, qua hodie effectu, per quem et cuius virtute oblatam in Chi evangelii sui maiestatem Deus sancit. Caeterum gratiam percipimus. Nam is est qui fide mei hinc confirmatur quod iam prius dixi, non de parti- nostras illustrt, qui Dei adoptionem obsignat cularibus peccatis apostolum disputare, sed de uni- dibus nostris, qui nos rgnrt in vitae novitat versali abnegatione Christi. Neque enim lex quasvis qui nos in Christi corpus inserit ut vivat in nc transgressiones morte puniebat, sed apostasiam, si et nos in ipso. Merito itaque spiritus gratiae quis prorsus a religione descisceret. Rospexit enim pellatur, per quern noster fit Christus cum omni apostolus ad sententiam illam quae habetur Deut, suis bonis. Hunc vero contumelia afficere, a cap. 17, 2, si quis violet pactum Dei tui, ut ser- tot tantisque beneficiis affecti sumus, nimis seel viat diis alienis, educes eum extra portam, et lapi- est impietas. Hinc collige, in spiritum Dei coi dibus obrues. Quamquam autem lex a Deo pro- melioses esse omnes qui gratiam eius, qua do fecta est, neo autor eius fuit Moses, sed minister erant, sponte inutilem reddunt. Quare nihil mil duntaxat: apostolus tarnen legem Mosis appellat, si eiusmodi sacrilegia Deus tarn acriter vindi quia per manum eius tradita fuit: ut magis ampli- nihil mir urn si inexorabilem se iis praebeat, ficet evangelii dignitatem quod a filio Dei pro- Christum mediatorem pedibus calcarunt qui s ditum est. eum nobis exorat: non mirum si viam salutis p Sub duobus aut tribus. Hoc nihil ad praesen- cludat iis, qui unicum ducem spiritum sanctum tem locum facit, sed pars est politiae mosaicae, quod pulerunt. duo vel trs flagitantur testes ad reum peragendum. 30. Novimus enim quis dicat. Uterque locui Inde tarnen certius colligimus quale crimen notare Deut. cap. 23, 35, sumptus est. Quum autem apostolus voluerit: nisi enim hoc fuisset additum, Moses Deum illatas populo suo iniurias ultui aperta fuisset fenestra pluribus falsis coniecturis. promittat, videtur improprie ac violenter hue Nunc autem extra controversiam est, de apostasia queri quod meminit de vindicta. Quid enim n vinae irae formidine aestuant, ita praesenti sensu tunc "conflagrabunt. Nee me latet, sophistas argute de hoc ign philosophait : sed eorum commenta nihil moror : quum palam sit, dum scriptura ignem cum verme coniungit (Sir. 7, 19), eandeni esse loquendi rationem. Atqui nemo dubitat quin metaphorice vermem appellet dirum illud conscientiae tormentum quo roduntur impii. Qui devorabit adversaries. Sic vorabit ut perdat, Don consumt : quia inexstinguibilis erit. Atque ita admonet, in Christi hostibus censeri quicunque datum sibi inter fidles locum tenere recusaverint. Neque enim media est conditio. Quin Satanae se abdicant qui ab ecclesia discedunt.

CAPUT X.

138

it apostolus? nempe eorum impietatem non fore esse suo iudici rationem. Inde concluait, h o r r e n punitam qui Deo illuserint. Et Paulus ad Bom. dum esse i n c i d e r e in man us D e i v i v e n t i s : , 19, genuinam loci intelligentiam sequutus, alio quia mortalis homo, ut sit infestissimus, non potest ommodat. Nam dum vult ad patientiam nos tarnen ultra mortem saevire : at Dei potentiam tarn rtari, iubet ut Deo locum demus ad vindictam angustis limitibus finita non est. Praeterea saepe mendam, quia hae sint eins partes : atque id pro- eludimus homines: Dei iudicium effugere non licebit. t hoc Musis testimonio. Verum nihil obstat quo- Itaque quisquis sibi cum Deo esse negotium repunus speciales sententias transferamus ad doctrinam tabit, eum (nisi valde sit stupidus) serio trepidare iversalem. Tametsi ergo consilium Mosis est et expav68cere necesse est. Imo fieri nequit quin eles consolari, quia Deum habituri sint iniuria- ille Dei sensus totum hominem absorbeat: ut nulli m suarum yindicem: tarnen ex eius verbis colli- dolores vel cruciatus cum eo sint conferendi. Dere semper licet, proprium Dei officium esse poe- nique quoties nobis delitias facit caro nostra, vel B sumere de impiis. Nee eius testimonio abutitur nobis ullo modo in peccatis blandimur: haec sola i inde probat non impunitum fore contemptum admonitio sufficere ad nos excitandos debet, quod )i, quia ipse iustus sit iudex qui munuB vindi- horribile sit incidere in manus Dei viventis: cuius idi sibi asserat. Quamquam posset hie etiam ira tot ac tarn horrendis in aeternum exitium poeostolus ratiocinari a minori ad maius, hoc modo, nis armata est. Videtur tarnen vox ilia Davidis tus se passurum negat ut populus suus impune cum hac sententia pngnare, dum melius esse exidatur: seque profitetur certum fore ultorem. Si clamt incidere in manus Dei quam hominum iltas hominum iniurias non sinit, an suas ipsius (2. Sam. 24, 14). Sed huius quaestionis facilis erit si cogitemus Davidem fiducia misericordiae o vindicaret? An adeo parvam habebit vel nul- solutio, Dei fre tum, potius eligere ipsum iudicem quam ho gloriae suae curam ac rationem, ut, quum pro- mines. Tametsi Deum sibi iure iratum esse ) afficitur, dissimulet ac negligat ? Sed illud sim- noverat, placatumenim tarnen iri confiait: quia in se cius est ac minus coactum, ut apostolus tantum- prostratas, nihilominus promissions gratiae erigeido ostendat Deum non impune ludibrio habitum batur. Ergo quum exorabilem sibi Deum statut, quum eius proprium sit munus, impiis rependere non inirum est si eius iram minus reformidet quam od meriti sunt. hominum. Hie autem apostolus iram Dei formidaIudicabit populum suum. Hie eadem aut maior bilem reprobis esse pronuntiat, qui spe obtinendae tur difficultas: quia non videtur congruere Mosis veniae destituti, nihil praeter extremam severitatem (sus cum praesenti instituto. Videtur apostolus exspectant, quia iam gratiae Dei aditum praeclucitare hunc locum, ac si Iudicare poneret Moses serint. Scimus autem Deum varie describi pro ra> punire. Atqui quum expositionis vice continuo tione hominum ad quos sermo habetur. Atque hoc it addat, Erga sanctos suos erit misericors: inde est quod vult David Psal. 18, 27, Cum benigno beuet, illud iudicandi verbum accipi pro guberna- nignus eris, cum perverso perversus. em agere: ut frequens est linguae hebraicae is. Videtur autem id parum facere ad praesen32. Becordamini dierum superiorum, quibus illua causam. Verum qui omnia reote expenderit, ac quoque locum apte et commode adduci agnos- minati multum certamen sustinuistis passionum, . Neque enim gubernare potest Deus ecclesiam 33. partim dum probis et afflictionibus fuistis traim quin earn purget, ac quae illic confusa sunt, ducti, partim dum socii facti estis eorum qui sic conordinem restitut. Proinde haec gubernatio hy- versabantur. 34. Etenim vinculis meis compassi estis, sritis merito formidabilis esse debet, qui tunc da- et rapinam bonorum vestrorum suseepistis cum gaudio, i sunt poenas, quod locum sibi inter pios usur- scientes vos habere mliorem substantiam in coelis et rerint, et sacro Dei nomine perfide fuerint abusi : manentem. 35. Ne abiieiatis igitur fiduciam vestram am ipse paterfamilias oonstituendae domus suae quae remunerationem magnam habet. am suscipiet. Hoc sensu dicitur Deus exsurgere populum suum iudicandum, quum vere pios ab 32. Becordamini. Ut stimulus illis addat, et pooritis discernit, Psal. 50, 1. Et Psal. 125, 3, alacritatem excitet ad pergendum: revocat illis in de exterminandis hypocritis loquitur propheta, ne memoriam quae prius ediderant pietatis speeimina. plius gloriari audeant, quia ipsis Deus indulget, Turpe enim est quum bene coeperis, in medio cursu ex eccksia esse: pacem Israeli denuntiat, postquam fatigari : turpius vero retrocedere, quum iam magnos iudicium completum fuerit. Non ergo intempes- feceris progressus. Haec demum utilis est antee apostolus, dum admonet Deum ecclesiae suae aetae militiae recordatio, si fideliter ac strenue nos leesse, ac nihil omittere quod ad legitimam guber- sub Christo gessimus: non ut praetextum quaeraionem faoiat, quo sollicite se continere discant mus ignaviae, quasi defuneti iam essemus: sed ut nes sub eius imperio, ac meminerint reddendam ad cursum, qui nobis restt, perfioiendum reddamur

139

EPIST. AD HEBRABOS et m a n e n t e m . Laeti ergo, bonorum suorum reptionem tolerabant : non quod libenter illis spol se vidrent, sed quia animis intenti compensation facile conoeptum ex praesentis mali sensu doloi oblivisoebantur. Et sane ubicunque viget coelesti bonorum gustus, non usque adeo sapit mundus c suis illeoebris, ut vel paupertatis, vel ignomii sensus dolore amnios obruat. Ergo si patiente: aequis animis quidvis pro Christo velimus ferre, frequentem eius felioitatis meditationem aBSi camus, prae qua quisquiliae sunt omnia mundi b( Nee praetereundum est quod dicit, s e i e n t e s i h a b e r e : nisi enim quis statut ad se pertir quam Deus haereditatem filiis suis promisit, frig universalis cognitio. 35. Ne biiciaiis igitur. Ostendit quid maxime ad perseyerantiam confirmet: nempe fiduciam nostram retineamus: quandoquidem abiecta, ipsi nos proposita mercede fraudams. U apparet, ipsam pie sanoteque vivendi fundament esse. Quod autem r e m u n e r a t i o n i s nomine tur, eo nihil diminuit de gratuita salutis promisse Sic enim norunt fidles suum laborem in Don non esse frustraneum, ut sola Dei misericordia tantur. Sed hao de re alibi saepius dictum quomodo scilicet mercedis nomen cum graft iustitiae imputatione non pugnet. 36. Patientia enim opus habetis: ut quum vq totem Dei feceritis, obstineatis promissionem. 37. hue enim pustttum temporis, quando qui venturus veniet, et non" tardabit. 38. Iustus autem etc vivet. Et si subductus fuerit, non obtestbitur an mea in eo. 39. Nos autem non sumus subducti in perditionem, sed fidei in acquisitionem animae.

paratiores. Neque enim hao conditione nos Christus adsoivit ut post aliquot annos, tanquam milites emeriti, petamus missionem : sed ut nostra stipendia ad finem usque persequamur. Forro exhortationem amplificat quum dicit, egregia stratagemata iam tunc edidisse ipsos quo tempore adhuc novitii erant tyrones: quo magis pudendum esset, si nunc longo usu ezercitati deficiant. Nam participium i l l u m i na t i , ad tempus illud restringitur quo prim urn cooprant Christo nomen dare. Ac si diceret, simul atque initiati fuistis in fidem Christi, subiistis dura arduaque oertamina: nunc usus ipse confirmare vos debuit, ut sitis animosiores. Et tarnen simul admonet, hoc Dei beneficio consequutos, ut crediderint non proprio marte. Illuminantur enim qui et ante in tenebris erant demersi: nee oculis praediti sunt quibus videant, nisi lux aliunde affulgeat. Ergo quoties nobis in mentem veniunt quae egimus, vel sumus passi pro Christo, totidem sint nobis stimuli qui nos ad meliorem profectum acuant. 33. Partim dum probris. Videmus quos compelled nempe quorum fides non vulgaribus experimentis probata fuerat: et tarnen hortari eos ad maiora non desinit. Quare nemo se perversa adulatione fallat, ao si metam attigisset, vel non opus haberet alienis stimulis. Dicit autem ipsos fuisse t r a d u o t o s p r o b r i s et a f f l i c t i o n i b u s , ac si in theatrum producti essent. Undo colligimus insignes fuisse persequutiones quas sustinuerant. Sed posterius membrum diligenter notandum est, ubi dicit sooios fuisse piorum in persequutionibus. Nam quum Christi sit causa pro qua certant pii omnes, et inter eos sit communis: quidquid unus eorum patitur, quasi in suam personam transferre debent reliqui omnes. Atque omnino sic agendum est, nisi velimus nos a Christo ipso disiungere. 34. Suscepistis cum gaudio. Non dubium est quin ut homines erant affectibus obnoxii, moerorem illis attulerit bonorum suorum iactura. Verum talis fuit eorum tristitia quae gaudium hoc, de quo loquitur apostolus, non impediret: quia paupertas inter - res advereas censetur, bonorum direptio in se considerata dolore eos tangebat: sed quum altius respicerent, gaudii materiam oonoipiebant, quo illud quidquid erat doloris, leniebatur. Sic enim sensus nostros coelestis remunerationis adspectu a mundo abduci convenit. Neque aliud dioo quam quod experiuntur pii omnes. Et certe laeti amplectimur quod persuasi sumus cessurum nobis in salutem; nunc autem proouldubio sensum habent filii Dei de certaminibus, quae pro Christi gloria suscipiunt. Itaque nunquam in illis dolore obruendis ita praevalet oarnis affeotus, quin erectis in coelum mentions emergant in spirituale gaudium. Atque hoc dsignt ratio quam subiicit, seien t e s , inquit, vos h a b e r e m e l i o r e m s u b s t a n t i a m in coelis

CAPUT XL
1. Porro fides est rerum sperandarum substm demonstratio eorum quae non videntur. 36. Patientia enim opus. Patientiam dicit cessariam esse, non tantum quia in finem ue duraudum est, sed quia innumeras artes hi Satan quibus nos obturbet. Itaque nisi mira i rantia essemus instructi, millies frangeremur a quam ad dimidium cursus nostri spatium ven esset. Haereditas quidem vitae aeternae iam c nobis est: sed quia vita haeo instar stadii est, < ad metam oportet. In ipsa autem via plurima stacula et difficultates ocourrunt, quae non tarn nos morentur, sed oursum nostrum prorsus abn pant, nisi ingens adsit animi fortitudo ad eluc!

CAPUT XI.

142

ii. Molestias omnegenus astute ingerit Satan bus nos exanimet. Denique nunquam duos isus confioient Christiani absque fatigatione, nisi tolerantia sustentent. Proinde haec sola ratio qua constanter pergamus: aliter neque parebis Deo, neque unquam potiemur haereditate proisa, quae hie metonymice p r o m i s s i o vocatur. 37. Adhuc enim pusittum temporis. Ne molesi nobis sit tolerare, admonet non longum fore pus. Porro nihil est quod magis ad sublevan; animos valeat si quando labascant, quam dum s datur brevis ac propinqui exitue. Quemadium si imperator non procul esse finem belli itibus ostendat, modo paululum adhuc sustineant: apostolus modo animi nostri per mollitiem non cidant, breyi Dominum venturum admonet, qui eripiat ex omnibus malis. Porro ut plusfideiet auitatis habeatconsolatio, testimonium prophetae Haue adducit ex capite 2, 4. Sed quum graecam Qslationem sequutus, aliquantum discedat a proitae verbis, primum breviter exponam quid dicat pheta: deinde conferemus quae apostolus hie reit. Quum de horribili gentis suae clade dislisset propheta, expavefactus sno vaticinio, nihil et reliquum nisi ut quasi mundum egressus, in Bulam se recipiat. Specula autem nostra Dei bum est, quo in coelum usque erigimur. Sic in ione sua collocatus, iubetur novam prophetiam bere, quae salutis fiduciam piis asserat. Quon tarnen natura importuni sunt homines, ac i sua usque adeo praecipitant, ut semper tardum i Deum putent, quamvis maxime festinet: prosionem sine mora venturam dicit. Quamquam ul addit: Si moram fecerit, illam exspecta. Quo lificat, non tarn cito futurum quod Deus probit quin videatur nobis aero venire, sicut fertur tri proverbio: Etiam celeritas in desiderio mora Sequitur postea: Ecce, eius qui se erigit, non anima in ipso stabilis: at iustus per fidem suam it. Quibus verbis denuntiat, impios, quibuslibet sidiis muniti sint, aut confidant, non staturos: : solida vita nonnisi in fide consistt. Muniant > se increduli ut libuerit, nihil in toto mundo oaducum reperient, ut necesse habeant identii trepidare. At pios fides sua nunquam frnstrar, quia in Deum reoumbit. Hie prophetae senest. Nunc apostolus quod de promissione dicit cue, ad Deum transfert. Verum quia Deus nissiones suas implendo, se ipsum quodammodo ndit : ideo quantum ad rei summam parvum est rimen. Yenit inquam Dominus quoties manum a exserit ad nos iuvandos. Brevi hoc futurum ; apostolus post prophetam : quia Deus auxilium n non longius differt quam expedit. Neque a- tempus extrahendo, frustra nos lactat, sicuti lines soient: sed Opportunitten! suam novit,

quam effiuere non patitur quin subveniat in ipso articulo. Dicit autem, qui v e n t u r u s e s t , ven i e t , et non t a r d a b i t . Cuius sententiae duo sunt membra. Priore docemur adfuturum nobis Deum, quia promisit: secundo, id facturum tempestive, nee serius quam oportet. 38. Iustus autem. Signifioat tolerantiam ex fide nasci: quod verum est. Neque enim ad sustinenda oertamina pares unqum erimus nisi fide suffulti. Sicuti econverso Iohannes (1. Ep. 5, 4) vere pronuntiat victoriam esse nostram quae vincit mundum. Haec est qua in altum conseendimus : haec est qua transsilimus omnia praesentis vitae discrimina, omnesque miserias et molestias: haec nobis in mediis procellis et tempestatjbus quieta est statio. Ergo apostolus exprimere voluit, quicunque iusti censentur coram Deo, non aliter quam fide vivere. Caeterum in verbo v i v e n d i , futurum tempus, vitae perpetuitatem dsignt. Reliqua ex primo ad Romanos cap. 1, 17, et ad Galatas 3, 11, petant lectores, vM idem citatur locus. Et si subductus fuerit. Pro eo quod dicit propheta FDSy: hoc est, ubi fuerit elatio vel munitio, recta hominis anima in eo non manebit: Graeci reddiderunt quod hie refert apostolus. Quod partim cum mente prophetae congruit, partim vero ab ea est alienum. Nam subductio haec nihil aut parum differt ab elatione qua turgent impii. Si quidem quod praefracte adversus Deum insurgunt, ideo fit quia perversa confidentia inebriati se eximunt ab eius potestate, tranquillumque sibi et ab omni malo immunem statum promittunt. Subduci ergo dicuntur, dum falsas eiusmodi munitiones opponunt, quibus a se procuisent omnem Dei timorem ac reverentiam. Itaque hoc verbo non minus fidei vis quam impietatis ingenium exprimitur. Superba enim ideo est impietas, quod debitum Deo honorem non tribuit, ut illi hominem subiiciat. Ex hac seouritate, ferooia et oontemptu fit ut quamdiu bene est iniquis, nubibus, ut inquit ille, oppedere audeant. Quod si fidei nihil magis contrarium est quam subductio, haec eius natura est ut hominem a se ipso abduotum Deo in obsequium tradat. Membrum illud: non placebit animae meae: vel (ut ego plenius reddidi) non o b l e c t a b i t u r in eo a n i m a mea, perinde aocipiendum est ac si ex suo sensu apostolus proferret hanc sententiam. Neque enim illi propositum fuit exacte recitare prophetae verba, sed duntaxat locum notare, ut ad propiorem intuitum invitaret lectores. 39. Non sumus subdudionis. Libenter apostolus graeca translatione usus est quae superiori, quam tractavit, dootrinae aptissime quadrabat, sicut earn nunc eleganter accommodt. Prius admonuit ne ecclesiam deserendo se tandem a fide et gratia Christi alienarent. Nunc ita vocatos esse docet, ut

143

EPIST. AD HEBRAEOS

se nunquam aubducant. Atque iterum fidem et subductionem inter se opponit, sicuti acquisitionem animae eiusdem exiti. Notemus autem, hanc sententiam ad nos quoque pertinere : nos enim quoB semel dignatus est Deus evangelii sui lace, quia in salutem vocati sumus, hunc agnoacere debemus voeationis nostrae finem, ut proficiamus magis ac magis in Dei obedientia, et assidne propius ad eum aocedere conemur. Haec vera est animae acquisitum quia sio agendo effugimus aeternum interitum. 1. Porro fides est. Quisquis hie fecit initium capitis undecimi, perperam contextum obrupit. Nam apostoli consilium est probare quod dixerat, opus scilicet esse patientia. Citavit testimonium Habacuc, qui dicit iustum fide sua vivere. Nunc quod restabat ostendit, non magis a patientia fidem avelli quam a seipsa posse. Quare talis est orationis series. Nunquam perveniemus ad salutis metam nisi patientia simus instruct!. Propheta enim iustum fide vioturum asserit. Atqui fides ad res prooul remotas nos vocat, et quibus nondum potiraur. Necessario igitur patientiam in se continet. Itaque in syllogismo haec minor propositio erit: F i d e s est s u b s t a n t i a , etc. Unde etiam apparet longe falli eos qui iustem fidei definitionem hie poni existimant: neque enim hic de tota fidei natura disserit apostolus, sed partem elegit suo institute congruentem : nempe quod eum patientia semper coniunota sit. Nunc verba expendamus. Hypostasin vocat r e r u m q u a e s p e r a n t u r . Scimus autem sperari non quae nobis ad manum sunt, sed quae adhuc latent: vel quorum saltern fruitio in aliud tempus reiicitur. Idem ergo nunc docet apostolus quod Paulus ad Romanos oapite 8,24. Postquam enim dixit: Non videri quod speratur: ex eo infert, per patientiam exspectari. Sic apostolus noster admonet, non haberi Deo fidem de praesentibus, sed quorum exspectatio adhuc suspensa est. Nee vero gratia caret antilogiae species. Fides, inquit, est hypostasis, hoc est fultura vel possessio, in qua pedem figimus. Sed quarum rerum? absentium, quae -adeo pedibus nostris non subiacent, ut longe superent ingenii noBtri oaptum. Eadem est ratio secundi membri, ubi elenchum, id est, demonstrationem vocat rerum non apparentium. Demonstratio enim faoit ut res appareant, neo vulgo pertinet nisi ad ea quae sub sensus nostros cadunt. Itaque pugnant haec duo in speciem: et tarnen optime oonveniunt ubi de fide agitur. Res enim absonditas nobis demonstrat spiritus Dei, quarum nulla ad sensus nostros pervenire potest cognitio. Nobis vita aeterna promittitur, sed mortuis : nobis sermo fit de beata resurrectione, interea putredine sumus obvoluti: iusti pronuntiamur, et habitat in nobis peocatum : audimus nos esse beatos, interea

obruimur infinitis miseras: promittitur bonor omnium affiuentia, prolixe vero esurimus et s mus: clamt Deus, statim se nobis adfuturum, i videtur surdus esse ad clamores nostros. Q fieret nisi spei inniteremur, ac mens nostra prae cente Dei verbo ac spiritu per mdias teneb supra mundum emergeret? Quare merito fi subsistentia vocatur rerum, quae in ape adhuc sitae sunt, et evidentia non apparentium. Qi Augustinus pro elenoho aliquoties coniunction transtulit, non displicet: nam fideliter apostoli m tem exprimit. Sed ego demonstrationis aut evid tiae nomen malo: quia minus est coactum. 2. Per hanc enim testimonium consequuti i seniores. 3. Fide intelligimus aptata esse set verbo Dei, ut non apparentium spectacula fier 4. Fide Abel praestantiorem hostiam quam Gain tulit Deo: per quam testimonium obtmuit, quod iui esset, testimonium reddente Deo eius donis: et ipsam mortuus adhuc loquitur. 2. Per hanc enim testimonium. Tractabit argumentum usque ad finem capitis: non aliu: salutem adeptos esse patres, aut Deo gratos fu quam ex fide. Erat aliqua ratio cur Iudaei pa bus suis multum dferrent : sed praepostera quaed patrum admiratio sic inter eos obtinuerat, ut magn impedimentum esset quominus se totos Christi gui nandos permutrent: sive hoc ambitio faciebat, i superstitio, sive utrumque. Nam quum audit benedictum ac sanctum esse Abrahae semen: elegio inflati, in homines potius quam in De coniiciebant oculos. Deinde accedebat pervc aemulatio, quia non considerabant quid in patri maxime imitatione dignum esset: ita fiebat caeremoniis veteribus insistrent, ac si tota reli perfectaque sanctitas illis constaret. Hunc erroi refellit apostolus, ac docet quid in illis fuerit pi cipuum: ut intelligant posteri quomodo vere fui sint illorum similes. Ergo meminerimus hunc < statuta et quasi cardinem, in quo versatur on apostoli. Patres quicunque ab initio mundi ] probati fuerunt, non aliter quam fide Uli fuisse c iunctos: ut sciant Iudaei sola fide se colligari c patribus in sanctam unitatem : simul vero atqu fide discesserint, se abdicari ab ecclesia, nec i legitimus esse Abrahae filios, sed dgnres spurios. 3. Fide intelligimus. Optima proximae sent tiae haec probatio est. Nihil enim a brutis s malibus differimue, si. non tenemus mundum a 1 esse conditum. Quorsum enim ratione ac intelle praediti sunt homines, nisi ut creatorem suum agn oant? Atqui sola fide percipimus mundum es Deo creatum. Ergo nihil mirum si fides in pa

CAPUT XI.

146

s emineat prae aliis virtutibus. Verum hic quaeri teBt cur fide intelligi asserat apostolus quod indes ipsi cogno8cunt. Nam impios etiam cogit eli ac terrae adspectus, ut opificem aliquem agnosnt. Atque hinc Paulus reos ingratitudinis omnes ragit: quia postquam Deum cognoverint, debitum i honorem non tribuant (Bom. 1, 21). Et certe n ita semper viguisset inter omnes populos reli), nisi hac persuasione occupatae fuissent homim mentes, Deum esse mundi conditorem. Vider itaque extra fidem locum habere haec cognitio am apostolus in fide includit. Bespondeo, aliam semper fuisse eiusmodi opinionem inter gentes od mundus a Deo esset conditus, sed evanidam. mul enim ac Deum aliquem imaginati sunt, mox anescunt in suis cogitationibus, ut umbram inrti numinis palpent in tenebris potius, quam verum tum teneant. Praeterea quum fluxa tantum sit inio quae in eorum mentibus volitat, procul distat intelligentia. Adde quod in mundo gubernando *num fortunae assignant: providentiae Dei, quae a est moderatrix, nulla mentio. Caecutiunt itae hominum mentes ad hanc naturae lucem quae creaturis omnibus refulget, donee irradiatae a iritu Dei fide intelligere incipiant quod alioqui nquam caperent. Quare verissime apostolus, qui em fidei intelligentiam adscribit: nam fidles non Hum leviter opinantur Deum esse mundi archiitum, sed perBuasionem penitus animis infixam bent, ac verum Deum intuentur. Deinde potenm verbis eius apprehendunt, non quae se ad imentum in creando mundo ostenderit, sed quae rpetuo in eius conservatione se profrt: nee tentiae modo sensum concipiunt, sed bonitatis et entiae et aequitatis: unde ad Dei cultum, amo, ac reverentiam incitantur. Ut non apparentium. In hoc membro halluciti sunt, meo iudioio, omnes interprtes. Hinc tern natus est error quod praepositionem lx eerant a participio cpaivouivtov. Ita exponunt, Ut rent visibilia ex non apparentibus. Atqui ex his rbis vix ullus sensus elici potest: saltern nisi Ide ieiunus. Deinde orationis contextus hoc non titur. Dicendum enim erat, ix (if) cpaivouivtov. ia autem apud apostolum est series. Quare ter, si quis verbum e yerbo transferre veut, a potest hoc membrum exponi quam sic : Ut non parentium firent visa, hoc est speotacula: ut lepositio x sit composita cum participio. Contint porro haec verba optimam doctrinam: quod in c mundo conspicuam habeamus Dei imaginem. leoque idem hoc loco docet apostolus noster quod ulus ad Bomanos capite 1, 20, quum tradit inlibilia Dei nobis patefieri ex mundi creatione, m in operibus cernuntur. Aeternae enim suae tientiae, bonitati, potentiae Dens luculentum Calvini opera. Vol. LV,

testimonium reddit in tota mundi architectura: et quum in se sit invisibilis, nobis quodammodo in suis operibus apparet. Quare eleganter mundus divinitatis speculum nominatur: non quod satis sit hominibus perspicaoiae ad Deum ex mundi adspectu cognoscendum: sed ita se impiis patefacit, ut excusatione careat eorum ignorantia. Fidles autem, quibus oculos dedit in singulis creaturis, velut einicantes gloriae eius scintillas cernunt. Certe in hunc.finem conditus est mundus, ut esset divinae gloriae theatrum. 4. Fide Abel. Posthae disputabit, quaecunque unquam eximia fuerunt sanctorum opera, pretium suum, dignitatem, et quidquid habuerunt praestantiae, a fide mutuata esse. Unde conficitur quod iam prius dixit, patres sola fide placuisse Deo. Porro duplici nomine fidem hie commendat: propter obedientiam scilicet, quia nihil nisi ex praescripto verbi Dei aggreditur aut suscipit: deinde quia Dei promis8ionibu8 innixa, pretium ac dignitatem operibus ex mera Dei gratia concilit. Ita quoties inculcabitur hoc oapite fidei nomen, meminerimus apostolum hoc agere ut Iudaei non aliam habeant fidei regulam quam Dei verbum: deinde ut a solis eius promissionibus pendeant. Principio dicit hostiam Abel non alia ratione potiorem fuisse quam fratris, nisi quod fide sanctificata fuit: nam certe adeps brutorum animalium non ita suaviter olebat, ut odore suo placare Deum potuerit. Et scriptura facile ostendit cur Deus gratas habuerit eius hostias. Yerba enim Mosis sunt: Bespexit Deus ad Abel et ad munera eius. Ex quibus colligere promptum est, ideo placuisse eius hostias quia ipse gratio8us esset Deo. Unde porro ilia gratia, nisi quod habuit cor fide purgatum? Testimonium perhtbente. Confirmt quod iam dixi, nulla a nobis proficisci opera quae Deo placeant, donee ipsi in gratiam recepti simus. Vel (ut brevius loquar) nulla censeri coram Deo iusta opera nisi iusti hominis. Sic enim rationatur, Deus testimonium muneribus Abel reddidit : ergo iustitiae laudem coram Deo obtinet. Utilis est haec doctrina, et eo diligentius notanda, quod non facile nobis persuadetur: nam in quocunque opere splendor aliquis affulget, statim admiratione rapimur, nee putamus posse a Deo iure improbari. Atqui Deus qui internam tantum cordis puritatem respicit, non moratur externas operam larvas. Discamus ergo nullum a nobis prodire rectum opus, donee iustificati simus coram Deo. Per ipsam mortuus. Hoc etiam fidei fert acceptant, quod Deus Abelem sibi curae esse testatus est non minus post mortem quam in vita. Nam quum dicit ipsum clamasse mortuum, significat quod refert Moses, Deum indigna eius morte fuisse commotum ut vindictam sumeret. Quod ergo vel
10

147

EPIST. AD HEBRAEOS

Abel, vel eins sanguis clamare dicitur, utrumque apostolus quo modo gratiam nobis conciliet fid figuratum est. Porro singulare [divini erga eum nempe quia nobis ad colendum verum Deum i amoris hoc testimonium fuit, quod Deus curam gistra est. Deinde quia nos de eius voluntate c habuit mortui: atque inde patet reputari inter Dei tiores reddit, ne frustra nobis videamur eum quaen Haec duo membra non leviter praetereunda su sanct08, quorum mors illi pretiosa est. nempe ut ipsum esse Deum oredamus: secundo, 5. Fide Enoch translatas est ne videret mortem: persuasi si mus, non frustra ipsum a nobis qua neque inventus est, propterea quod Heus ilium trans- Yidetur quidem nihil hie magnum dici, quum j tulerat. Nam ante translationem suam testimonium tulat apostolus ut oredamus esse Deum. Yeruu adeptus erat quod placuisset Deo. 6. Sine fide autem propius attendas, reperies huberem hie ac rec impossibile est placere Deo: nam qui ad Deum acce- ditam sublimemque dootrinam contineri. Tarn dit, eum credere oportet quod sit, et quod remuneratorenim Deum esse, extra controversiam ab omni sit Us qui eum quaerunt. fere ponitur: nisi tarnen nos Dominus in firm a 5. Fide Enoch. Paucos deligit ex vetustissimis, cognitione retineat, subinde obrepunt variae di ut sibi ad Abraham et eiuB posteros transitum fa- tationes quae totum divinitatis sensum excuti: ciat. Fidei beneficio factum esse docet ut Enoch Ad hanc certe vanitatem propensum est horn translatais fuerit. In primis vero tenenda est causa ingenium, ut facile Deum obliviscatur. Quamqu cur insolito modo eum Deus e terra subduxerit. In- non hoc tantum vult apostolus, ut certo persuas signe hoc fuit specimen, unde omnes cognoscerent habeant homines esse aliquem Deum: sed hoc quam carus esset Deo. Impietas et omnes corrup- vero Deo praedicat. Non sufficiet inquam si qu tees ubique tunc grassabantur. Si vulgari homi- libet apprhendas Deum, nisi discernas quisn num more mortuus fuisset, nemini venisset in men- verus sit Deus. Quid enim proderit idolum fingi tern, ita servatum esse Dei Providentia, ne contagione cui Dei gloriam transscribas? lam tenemus q infioeretur: sed quum rapitur sine morte, palam se hoc membro apostolus significet. Negat ad De ostendit e coelo Dei manus, ut eum quasi ex in- nobis esse accessum, nisi penitus hoc in ani cendio eripiat. Quare non vulgare hoc honoris nostris infixuoi habeamus, ipsum esse Deum: signum est quo Deus eum dignatur. Id apostolus varus opinionibus hue et illuc circumferamur. Ui fide consequutum esse affirmt. Refert quidem patet, frustra homines in colendo Deo fatigari ; Moses iustum huisse hominem, et coram Deo ambu- rectam viam teneant. Nee vanas modo, sed vitic lasse: sed quoniam iustitia a fide incipit, merito quoque esse omnes religiones, quae oertam Dei hoc fidei tribuitur, quod dilectus fuerit Deo. Ar- titiam ooniunctam non habent: quoniam a Dei gutas quaestiones, quibus se curiosi homines torquere cessu prohibentur omnes qui eum ab idolis i soient, negligere satius est. Quaerunt quid his discernunt. Denique nulla est religio nisi in i duobus factum fuerit, Enoch et Elia. Postea ne regnat Veritas. Quod si vera Dei cognitio cordi videantur frustra quaesiisse, servari divinant usque nostris insideat, fieri non poterit quin nos affi ad ultimum ecolesiae tempus: ut tunc repente pro- reverentia et timor. Deus enim sine maiesi deant in mundum. Ad hanc rem citatur Apcalyp- sua non vere cognoscitur. Hino Studium eius sis Iohannis. Hanc aeream philosophiam levibus lendi, hinc fit ut ad eum veluti scopum tota i ingeniis relinquamus, quae in solido stare nequeunt. dirigatur. Secundum membrum est, ut persi Nobis sufficiat quod eorum raptus mors quaedam simuB Deum non frustra quaeri. Quae persus fuerit extraordinaria : neo dubitemus quin exuendi salutis vitaeque aeternae spem in se complecti sint mortali et oorruptibili came, ut cum aliis Christi Nemo enim, nisi percepto divinae bonitatis sei ita ut salutem ab eo speret, ad eum quaerend membris in beatam immortalitatem renoventur. erit animo comparatus. Fugimus enim vel c 6. Sine fide autem. Haec propositio exemplis temnimus Deum ubi nulla salus apparet. Me omnibus, quae apostolus hoc capite reoenset, com- nerimus autem id credendum esse, non opinandi munis est: sed quoniam nonnihil obscuritatis habet, quia impii etiam si quid tale interdum concipit operae pretium est eius sensum propius excutere. non tarnen ad Deum propterea accedunt, quia I Nemo autem nobis melior erit interpres, quam is utuntur firma et stabili fide. Haec altera est p ipse qui loquitur. Itaque probatio quam continuo fidei qua gratiam consequimur apud Deum: nee post subiicit, nobis vice expositionis esse potest. dum certo statuimus salutem apud eum nobis e Haec inquam ratio est cur citra fidem nullus Deo repositam. Sed hoc membrum calumniose mi placeat: quia nullus ad Deum unquam accedet nisi dpravant, dum inde operum mrita et mere qui credet Deum esse, et statuet remuneratorem fiduoiam elioiunt. Sic enim ratiocinantur : si ii esse omnibus qui eum quaerunt. Si accessus ad fide placemus Deo, quia ilium credimus remune Deum non patet nisi fide, sequitur, extra illam torem : ergo fides respectum habet ad operum mer exosos Deo esse omnes. Primum hino ostendit

CAPUT XL

150

c error non aliter melius poterit refutari, quam oonsideremus quaerendi modum : neque enim si tra viam quia vagetur, Deum quaerere putandua :. Haue porro quaerendi Dei rationem assignat iptura, ut homo in se prostratus, perculsusque ternae mortis reatu, ac de se desperans, ad iristum, tanquam unicum salutis asylum, confugiat. isquam oerte hoc reperiemus, afferendum esse um operis meritum Deo quod nos apud eum in itiam ponat. Ergo qui hane definitionem quaeadi Dei probe tenebit, expeditUB erit omni diffiitate: quia remuneratio non ad operum dignitatem i pretium, sed ad fidem refertur. Ita coneidunt sjidae illae sophistarum glossae: per fidem placets Deo, quia merendo intentionem habemus plaldi. Longe altius nos apostolus evehere voluit: cope ut certo secum statut conscientia, in quaedo Deo non irritum esse cursum. Quae certitudo ige captum nostrum superat, praesertim quum in quisque descendit. Neque enim hoc in medio [endum est, Deum iis esse remuneratorem qui um quaerunt: sed privatim ad se quisque usum fruetum eius doetrinae aecommodare debet, nempe sciamus nos a Deo respici: tantae illi ourae utem esse nostram, ut nobis nunquam sit deurus: preces ab eo nostras exaudiri: ilium nobis petuum fore liberator em. Quum vero nihil rum sine Christo nobis constet, necesse est ut aper se in eum fides nostra referat, et in eo D haereat. Ex his duobus membris colligere ac licet quomodo et cur impossibile sit hominem e fide plaoere Deo. Nam omnes nos iure exosos )et quum maledicti simus natura: nee vero in estate nostra est remedium. Quare necesse est nos Deus gratia sua praeveniat. Id fit dum um cognoscimus Deum esse, ut nulla prava ierstitio nos alio abducat : deinde quum certam >is ab eo salutem promittimus. Si quia pleniorem us argumenti traotationem desideret, hino faciendi erit exordium, nos frustra tentare omnia et liri, nisi in Deum respicimus. Hino enim unicus rectae vitae finis, eius gloriae servire. Id nunim fiet nisi praecedat eius cognitio. Sed haec turn fidei dimidia est pars, parumque prodesset L accederet fiduoia. Ergo tunc demum suis nuris absoluta est fides, ut gratiam nobis apud am com paret, quum oerto confidimus, non frustra ipsum quaerere, adeoque certam ab eo salutem lis promittimus. Porro nemo nisi exoaecatus erbia, perversoque sui amore faseinatus, Deum i meritis remuneratorem fore confidet. Ergo icia haec, de qua loquimur, non in opera neque propriam hominis dignitatem, sed in solam Dei tiam recumbet. Quum autem Dei gratia nonin Christo inveniatur, is unus est in quern licere debet fides.

7. Fide Noe, divinus admonitus de iis quae nondutn videbantur, veritus apparavit arcam in salutem domus suae: per quam condemnavit mundum, et eius (quae secundum fidem est) iustiae factus est haeres. 7. Fide Noe. Hoc admirabile virtutis exemplum fuit, quod quum totus mundus impunitatem sibi promittens, secure et licenter delitiis indulgeret: solus Noe vindictam Dei, quae diu tarnen adhuc differenda erat, sibi ante oculos proposuit: quod centum et viginti annos misre se fatigavit in construenda area: quod inter tot impiorum subsannationes stetit infractus : quod in totius mundi interitu se salvum fore non dubitavit, imo sibi vitam statuit in sepulcro, hoc est in area ipsa. Bern breviter attingo : ciroumstantias per se quisque expendere melius potest. Huius tarn praeclarae virtutis laudem apostolus fidei assignat. Haotenus disseruit de patrum fide qui sub prima mundi aetate vixerunt : haec vero quaedam palingenesia fuit, dum Noe cum sua familia emersit ex diluvio. Hinc conficitur, omnibus saeculis non aliter homines probatos fuisse Deo, nee quidquam laude dignum edidise, quam per fidem. Nunc, videamus quid in Noe considerandum proponat: nempe quod do futuris, necdum manifestis rebus admonitus timuit: deinde quod construxit arcam : tertio quod mundum ea structura condemnavit: quarto quod iustitiae, quae secundum fidem est, fuerit haeres. Quod ordine primum posui, fidei vim maxime exprimit. Semper enim ad principium illud nos revocat, quod fides evidentia sit rerum non apparentium. Et certe proprium eius est, quae latent, atque a sensibus nostris remota sunt, in verbo Dei intueri. Quum ante vero diluvium post centum et viginti annos futurum denuntiaretur, primum temporis longitudo poterat metum demere : deinde res erat inoredibilis : impios interea cernebat secure delitiari: denique terribilis ille diluvii nuutius inane terriculamentum videri poterat. Atqui tantum defert Noe Dei verbo, ut oculos a praesenti rerum adspeotu advertens, in* teritum, quern Deus minatur, quasi praesentem timeat. Fides ergo, quam habet verbo Dei, ipsum ad Dei obedientiam format: cuius postea documentum praebet in fabricanda area. Sed hie obiicitur quaestio, cur fidem timoris causam faoiat apostolus, quum gratiae promissiones potius quam minas respiciat. Qua ratione Paulus evangelium, quo iustitia Dei nobis offertur in salutem, verbum fidei nunoupat (Rom. 10, 8). Improprie ergo dictum hoc videtur, quod Noe inductus fide fuerit ad timendum. Respondeo, proprie quidem ex promissionibus fidem nasci, in illis esse fundatam, in illas collimare. Ideo dicimus Christum esse verum fidei scopum, in quo nobis propitius est pater ooelestis, et in quo
10*

151

EPIST. AD HEBRAEOS

obsignatae ac ratae sunt omnes salutis promissiones. Neque tamen id obstat quominus fides Deum respiciat, ac reverenter excipiat quidquid ipse loquitur. Aut si brevins habere mavis, proprium fidei est loquentem audire Deum, et quidquid ex sacro eius ore prodit, sine dubitatione amplecti. Ita fides praeoeptis ao minis, non secus ao gratuitis promissionibus, subiioitur. Sed quia nemo unquain ut deoet, ao quantum satis est, Dei praeceptis ad parendum afficitur, nee minis commovetur ad deprecandam eius iram, nisi qui gratiae promissiones iam apprehendit, ut ilium benevolum patrem agnoscat salutisque autorem : ideo a praecipua parte evangelium per synecdochen vooatur verbum fidei: et relatio inter hanc et illud mutua statuitur. Fides tamen utcunque recta in Dei promissiones Be confrt, ad minas nihil omnius intenta est quatenus nos ad Dei timorem ac obsequium erudiri necesse est. Apparavit arcam. Hie obedientia notatur quae ex fide manavit, tanquam ex fonte aqua. Longum erat et laboriosum opus structura arcae : quotidianis impiorum ludibriis impediri, adeoque millies abrumpi poterat: nee dubium quin undique sancto viro insultaverint. Quod ergo protervos eorum insultus infracto animo sustinuit, in eo prodidit non vulgare obsequendi studium. Sed unde id quod tam oonstanter obedivit Deo, nisi quod in promissione, quae spem illi salutis dabat, prius acquievit, et in hac fiducia perstitit usque ad extremum? Neque enim ad Bubeundas sponte tot molestias fuisset animatus, nee tot obstaoulis vincendis par fuisset, nee tamdiu firmuB stetisset in suo instituto, nisi praeunte fiducia. Sola igitur fides obedientiae magistra est. Unde exadverso colligere licet, incredulitatem nobis obstare quominus Deo pareamus. Atque hodie horrendum in modum hac in parte se prodit mundi incredulitas, quod tam pauci Deo sint obsequentes. Per quam daninavit mundum. Durum esset ad Noe salutem referre quod mundum damnaverit: de fide intelligi oontextus vix patitur. Ergo de area intelligamus. Duplici autem nomine dicitur mundum per arcam damnasse. Nam quod in ea construenda tamdiu occupatus fuit, id excusationem reprobis abstulit: et eventus, quisequutus est, iustum mundi exitium comprobavit. Our enim area salutis custodia fuit uni familiae, nisi quod viro iusto parcit ira Domini, ne una cum impiis pereat? Ergo nisi reliquus superfuisset, non tam conspicua esset mundi damnatio. Quod ergo Dei mandato obtemprt Noe, mundi contumaciam suo exemplo damnt: quod mirabiliter eripitur ex media morte, id documento est, iuste perire totum mundum, quern proculdubio servaret Deus, nisi indignus esset salute. Quae secundum fidem est, iustitiae. Hoc ulti-

mum est quod observandum admonet apostolus persona Noe. Moses refert ilium fuisse iusti Causam ac radicem huius iustitiae fidem fuisse q ille historie non refert, ex re ipsa apostolus tes tur. Quod non ideo tantum verum est quia ne unquam ee Deo in obsequium sincere addit, i qui paternae eius benevolentiae promissionibus fre acceptam illi suam vitam fore oonfidit: sed q nullius quamlibet sancti hominis vita, quum ad 1 regulam exigitur, placere sine venia potest. Ei necesse est ut in fidem iustitia recumbat. 8. Fide Abraham, quum vocatus esset, obedivit exiret in locum quern accepturus erat in haereditaU et exivit nesciens quo veniret. 9. Fide peregrina est in terra promissa quasi alina: in tabernact habitans cum Isaac et Iacob cohaeredibus eiusa promissionis. 10. Exspectabat enim civitatem hab tern fundamenta, cuius architectus et opifex est De 11. Fide et ipsa Sara facultatem ad conception seminis accepU, et praeter tempos aetatis pepei quiafidelemextstimavit eum qui promiserat. 12. Fr terea etiam ex uno geniti sunt, et quidem emort multitudine tanquam astra coli, et quasi arena q\ est iuxta marginem maris innumerabis. 8. Fide Abraham. Iam ad ipsum Abrah descendit, qui praecipuus est in terris eoclesiae 1 pater: et cuius nomine gloriabantur Iudaei, qu hoe solo titulo exempti essent a communi homim ordine, quia erant sancta Abrahae progenies. Qi autem potissimum habere debeant admonet, ut putentur inter Abrahae filios: atque ita eos fidem revooat, quia nihil habuerit eximium i] Abraham quod non ex fide processerit. Princi docet, fidem fuisse causam cur statim paruerit quum iussus esset ex patria migrare: deinde ead fide fuisse factum ut constanter in vocatione sua finem usque pergeret. His duobus testimoniis oulente comprobata fuit Abrahae fides, obsequei promptitudine et pergendi constantia. Quum vocatus esset. Yetus interpres et Er mus ad nomen referunt: quod nimia dilutum est frigidum. Ego potius de oraculo interpretor q evooatus fuit extra patriam. Ita enim sibi voh tarium exilium sponte indixit, ut tamen nihil fece nisi Dei mandato. Et certe hoc unum est ex fi principiis, ne pedem moveamus nisi viam no praemonstret Dei verbum, ac instar luoernae no praeluceat, quemadmodum inquit David (Psal. 1 105). Quare hoc observare discamus tota vita, quid aggrediamur nisi vocante Deo. Ut exiret in locum. Ad mandatum accee promissio, quod terram illi daturus esset Deus haereditatem. Hanc promissionem extemplo a plectitur, nec aliter festinat quam si in possessioni

CAPUT XI.

154

iul mittendus esset. Hoc rarum est fidei experi11. Fide et ipsa Sara. Ut sibi non minus iQtum, relinquere quod sub manu est, et quam viris mulieres hanc doctrinam communem esse le procul sunt et nobis incognita, quaeramus. intelligant, Sarae exemplum adduoit: quam ideo m quam Deus ilium migrare iubet, non dsignt prae aliis nominat, quod omnium fidelium sit mater. am in quo velit eum degere: eed suspensum per- Sed mirum est commendari eius fidem quae inerexumque animi relinquit. Yeni, inquit, in locum dulitatis palam arguitur: quia angeli vocem velut 9m monstrabo tibi. Quoreum loci notationem fabulosam rideat. Neque enim admirationis risus 'ert, nisi ut magis ac magis exerceatur eius fides? ille fuit: alioqui non tarn severe reprehensa fuisset poterat natalis soli amor non modo retardare ab angelo. Fatendum est diffidentia mixtam fuisse rahae alacritatem, sed prorsus tenere ligatum eius eius fidem: sed quoniam monita diffidentiam suam mum, ne domo exiret. Non vulgaris ergo fuit corrigit, nihilominus agnoscitur a Deo et laudatur a fides, quae ita omnibus abruptis impedimentis eius fides. Quod ergo initio reiicit quasi incredibile, a rapuit quo Dominus vocabat. simulatque audit ex ore Dei profectum, obedienter 9. Fide peregrinates est. Hoc est secundum reoipit. Atque hinc utilem doctrinam colligimus: mbrum: quod terrain ingressus, vix tanquam quod etiam siqua in parte vacillet aut claudicet migena et inquilinus excipitur. Ubi ilia haere- fides nostra, non desinit probari Deo, modo ne ia quam speraverat? Protinus certe in mentem diffidentiae nostrae indulgeamus. Summa autem venire potuit, se fuisse a Deo delusum: maior .. est, miraculum quod tunc edidit Deus quum Isaac im ilia frustrations species quam apostolus omit- genitus fuit, fructum fidei Abrahae et uxoris fuisse quod paulo post eum inde fames expellit, quod qua Dei virtutem apprhenderont. ando etiam cogitur fugere in terram Gerar. Quia fidelem. Diligenter notandae sunt istae i apostolus satis habuit uno verbo commendare rationes, quae vim naturamque fidei exprimant. Si ) perseverantiam, quum dixit fuisse inquilinum quis tantum audiat Saram fide peperisse nondum ae promissae : nam inquilini conditio promissioni quid hoc sibi velit assequetur: sed haec expositio ; contraria. Quod ergo fortitr banc tenta- quam apostolns attexuit, tollit omnem difficultatem. lem sustinuit Abraham, insignia virtus fuit: Bed Hanc enim fuisse Sarae fidem praedicat, quod vee prodiit ex sola fide. racem iudicavit Deum, idque in suis promissionibus. Cum Isaac et Iacob. Non significat sub iisdem Cuius sententiae duo sunt membra. Primum enim rnaculis vel eodem tempore eos habitasse, sed hinc docemur, nullam absque verbo Dei esse fidem: ites Abrahae adiungit filium et nepotem, quia quia de eius veritate persuasi non erimus donee jgrinati fuerint in haereditate sibi promissa, loquutus sit. Quod unum abunde valet ad refuue tarnen defecerint, utcunque in longum tempus tandum sophistarum commentum de fide implicita: Deus extraheret. Nam quo longior fnit mora, semper enim tenenda est mutua inter verbum Dei magis crevit tentatio: nisi opposito fidei olypeo et fidem nostram relatio. Sed quia in Dei beneies dubitationem insultus repulissent. volentia praecipue (ut iam dictum est) fundatur 10. Exspectabant enim. Reddit causam cur fides, ideo non quodlibet verbum, quamvis profectum i adscribat eorum tolerantiam: nempe quia in ex eius ore, sufficeret: sed requiritur promissio urn respicerent. Hoc vero fuit videre quae non gratiae testis. Quamobrem dicitur Sara veracem intur. Quamquam enim hoc iam magnum erat, iudicasse Deum qui promiserat. Haec inquam vera errae posaessione fidem sibi a Deo datam fovere est fides, quae et Deum loquentem audit et proinimis, donee post aliquot saecula res ipsa exhi- mi8sione eius nititur. )tur: tarnen quum ne illic quidem subeidunt, sed 12. Ex uno geniti sunt. Iudaeos etiam nunc etrant usque in coelum, in eo luculentius fidem admonet, fide esse factum ut sint Abrahae soboles. m demonstrate. Coelum vocat urbem fun- Erat enim iam quasi semimortuus Abraham : Sara ;am, cuius status perpetuus est: quum in mundo uxor, quae in flore aetatis sterilis fuerat, iam senio il sit nisi fluidum et caducum. Hoc autem ab- effoeta. Citius ergo oleum ex lapide fluere debelum videri posset, quod Deum facit coeli condi- bat, quam ex illis prodire aliquis populus. Atqui m, quasi non terram quoque creaverit. Respon- innumera multitudo nascitur. Si nunc origine sua , quia in terrenis structuris ad materiem accedunt superbiunt Iudaei, causam attendant. Certe quidlinum manus, illis Dei opificium non inepte quid sunt, fidei Abrahae et Sarae tribuendum est. oni. Quidquid autem ab hominibus construitur, Undo sequitur, non aliter quam fide retinere ac >res suos ipsa instabilitate refert: sicuti coelestis tueri posse ipsos quern consequuti sunt atatum. e perpetuitas Dei conditoris naturae convenit. s porro exspectatione sublevari omne taedium 13. Secundum fidem mortui sunt isti omnes non it apostolus, ne unquam Deum sequendo fati- acceptis promissionibus: sed quum procul eas vidislur. sent, et credidissent, et salutassent, et confessi essent

155

EPIST. AD HEBRAOS

quod hospiies et peregrini erant super terram. 14. Sane secum attollat ? Si illos non detinuit terra Chan: qui haee dicunt, ostendunt se patriam inquirere. 15. Et quanto magis expediti esse debeinus, quibus n si quidem illius meminissent a qua exierant, Mbebant ostenditur certa statio in mundo? tempus revertendi: 16. nunc vero meliorem appetunt, 15. Si quidem illius meminissent. Praevenit id est coelestem. Quare non erbescit Deus, vocari iectionem quae contra opponi poterat: nempe i Deus ipsorum: paravit enim Ulis civitatem. fuisse alienigenas, qui patriam reliquissent. Exc apostolus, quum se peregrinos vooabant, de Mi 13. Secundum fidem. Comparatione ampliflcat potamia non cogitasse: quia si eius tcti fuisi fidem patriarcharum : quia quam Dei promissiones desiderio, integrum illis erat eo reverti. A tantum libaseent, tanquam ill arum dulcedine satiati, sponte ab ea exsulant, imo earn abnegant, q quidquid in mundo erat spreverunt: nee unquam nihil ad se pertineat. Aliam igitur patriam illarum gustum, quantum vis tenuem, obliti sunt rel signant, quae sit extra mundum. in vita vel in morte. Quamquam particula, Secun16. Quare non erbescit. Respioit ad illam dum fdem, bifariam exponitur. Quidam simpli- tentiam: Ego sum Deus Abrahae, Deus Isaac, citer intelligunt, secundum fidem esse mortuos, quia Deus Iaoob. Rarus hio honor, quum Dominu in hac Tita nunquam promiseis bonis potiti sint. hominum nominibus insignit, et hac veluti i Sicuti hodie quoque sub spe nobis abscondita est discerni vult ab idolis. Hano quoque praerogatr salus. Ego tarnen iis potius assentior, qui hie no- apostolus fide niti docet: quia quum sancti Pa tari inter nos et patres discrimen putant: atque ita ad coelestem patriam adspiraverint, Deus vicie expono: Quum Deus gratiam, quae in nos large suorum civium ordine illos censeat. Sed hinc effusa est, patribus duntaxat gustandam praebuerit, ligendum est, nobis inter Alios Dei locum non i quum eminus illis ostenderit obscuram Christi ima- nisi mundo renuntiemus: nee fore nobis in o ginera, qui nunc se conspiciendum quasi sub oculos haereditatem, nisi peregrinemur in terra. Caetei nostras offert : tarnen acquieverunt, nee unquam ex- apostolus ex verbis illis, Ego sum Deus Abra ciderunt a sua fide: quanto nobis hodie amplior Isaac et Iacob, iure oolligit ipsos esse coeli haere datur perseverandi materia? Si deficimus, bis sumus quoniam qui sic loquitur, non Deus est mortuoi inexcu8abiles. Haeo ergo circumstantia plurimum sed vivorum. auget, quod procul intuiti sunt patres spirituale Christ: regnum, cuius hodie tarn propinquus est ad17. Fide Abraham obtulit Isaac, quum tent spectus: quod procul salutarunt promissiones, quae esset: ac unigenitum obtulit, quum promissiones t tarn familiariter nobiscum habitant. Nam si illi pisset: 18. ad quern dictum erat, In Isaac vocal hihilominus ad mortem usque sustinuerunt: quantae tibi semen: 19. quum reputasset Deum etiamex i nunc ignaviae erit fatigari credendo, quum Dominus tuis posse suscitare. Unde eum quoque in si/mi tot adminiculis nos fulciat? Si quis obiiciat, non dine recuperavit. 20. Fide Isaac de futuris benec potuisse eos credere nisi acceptis promissionibus, in Iacob et Esau. 21. Fide Iacob moriens singuhs f quibus necessario fundanda est fides : respondeo, hoc loseph benedixit, et adoravit ad summitatem vi per comparationem dici. Procul enim ab hoc gradu eius. 22. Fide loseph moriens de exitu filiorum abfuerunt, in quern nos Deus erexit. Proinde tam- rael meminit, et de ossbus suis mandavit. etsi eadem illi salus fuit promissa, promissionum tarnen claritatem, qua sub Christi regno fruimur, 17. Fide Abraham. Prosequitur quod de A non habebant: sed contenti fuerunt earn procul ham restabat. Refert enim filii immolationem. adspicere. autem hoc tarn singulare virtutis exemplum, ut Et eonfessi quod hospites. Hoc Iacob confitetur aliud simile reperire lioeat. Ideo amplifioandi os quum Pharaoni respondet tempus peregrinationis addit, Quum t e n t a t u s esset. Iam multis ' suae breve fuisse prae tempore peregrinationis pa- dem experiments ostenderat Abraham qualis et trum suorum, plenumque multis aerumnis, Genes. Hanc tarnen probationem, sicut reliquis omni 47, 9. Si Iacob peregrinum se agnosoit in ea terra, longe excellit, ita apostolus prae omnibus vult a< quae illi in perpetuam haereditatem promissa erat: mari. Perinde ergo hoc valet ac si dixisset : Sun satis ptet, minime in mundo fuisse defixum, sed Abrahae virtus fuit filii immolatio, quia tune mentem supra ooelos extulisse. Ideo infert aposto- xime Deus probasse eum dicitur. Atqui hoc o lus, patres, ita loquendo, palam ostendisse sibi esse ex fide manavit. Ergo nihil habuit Abraham meliorem in coelo patriam: nam si hie peregrinan- praestantius, quae tarn praeclarum fruotum ed: tur, alibi patria est ac fixa sedes. Quod si illi inter Yerbum t e n t a t i o n i s nihil quam probationem obscuras nubes in coelestem patriam animis evola- gnifioat. Quod Iacobus (1, 13) negat nos a ] runt, quid hodie nobis agendum est? Quibus e tentari, alium sensum habet: nempe quod nos oelo conspicuam manum Christus porrigit, ut nos malum non sollicitet. Hoc enim vere fieri tests

CAPUT XI.

158

uniuscuiasque concupiscentia : neque tarnen in- cogitationes emergit, ut quod iussus est exsequatur. ea negat quin experimentum capiat Deus nostrae Si haec admirabilis fuit virtus, per tot ac tarn arBgritatis et obedientiae. Quamquam non ita nos dua obstacula eluctari: merito summam laudem riorat Dens, quasi alias ignoret quid in corde habet fides, quae sola fecit ut invictus Abraham itro latest. Nulla inquam probatione indiget perstaret. Sed hic exoritur non parva difficultas: us, ut nos cognoscere inoipiat : sed quum in lucem quomodo laudetur Abrahae fides, dum a promissione i producit ut operibus palam testemur quod ante discedit. Nam sicuti ex fide obedientia, ita ex proconditum erat, dicitur nos experiri aut probare: missione fides nascitur. Ubi ergo promissione desnde quod re ipsa palam fit, Deo innotescere di- tituitur Abraham, concidat eius fides necesse est. ir. Haec enim satis familiaris est ac frequens Porro mors Isaac, ut iam dictum est, omnium proipturae loquutio, ut quod in homines competit, mi88ionum quidam veluti interitus fuit: neque enim as in se transfrt. Immolatio Isaac ab animi quasi unus aliquis ex vulgo hominum consideranictu censetur: quia per Abraham non stetit quo- dus est Isaac, sed qui inclusum in se Christum ius quod sibi mandatum erat, perageret. Haec habet. Hanc quaestionem, quae difficilis alioqui ad untas obsequendi perinde valet ac si immolasset solvendum esset, expedit apostolus, quum mox subim. iicit, Abraham tribuisse hoc honoris Deo, quod filium Ac unigenitum obtulit. Hie circumstantiis no- posset ex mortuis excitare. Ergo datam sibi proi Toluit quanta fuerit et quam acris probatio missionem non abiicit: sed vim eius ac veritatem rahae. Quamquam aliae etiam ex Mosis histo- extra filii vitam extendit, quia Dei potentiam tarn petendae sunt, quae eodem pertinent. Iubetur angustis finibus non limitt, ut mortuo Isaac vel raham accipere filium suum, unigenitum suum alligata sit vel exstincta. Hoc modo promissionem sibi dilectum Isaac, ducere in locum qui postea retinuit, quia Dei potentiam non affixit vitae Isaac : astrandus erat, ibique manu propria eum mac- sed persuasum habuit, in eius mortui cineribus non ). Blandas illas appellationes data opera con- minus quam in vivo et spirante fore efficacem. it Deus, ut intimum sancti viri cor perfodiat to19. Unde eum quoque. Ac si diceret: Neque rn vnlneribus. Deinde quo magis eum excruciet, haec spes frustrata est Abrahamum, quia haec quaeit eum conficere iter tridui. Quam acre illi tor- dam resurrectionis fuit species, quod subito liberatus tum fuisse putamus, quod filium semper habet fuit ex media morte. Nomen parabolae quod hie sonspectu, quern iam cruentae neci destinarit? ponitur, varie exponunt interprtes. Ego simpliciter am ad locum ventum est, novo adhuc vulnere accipio pro similitudinis nota. Tametsi enim vere bus eius Isaac transfigit, dum interrogat ubinam non resurrexit Isaac, quodammodo tarnen videtur hostia. Quaelibet mors filii nimium acerba fuis- resurrexisse quum repente ac mirabiliter, inexspecmors sanguinaria maiorem habuisset luctum: tata Dei gratia, eripitur. Neque tarnen displicet d autem sua eum manu iubetur mactare, id vero quod alii in ariete, qui subrogatus est in locum cius est, quam ut paterno animo sit tolerabile. Isaac, carnem noetram designari putant, quae morti lies exanimari potuit, nisi fides cor eius extra subiicitur. Fateor etiam verum esse quod alii traadum sustnlisset. Ergo non abs re commmort dunt, in hac immolatione pictam fuisse Christi imastoluB tunc fuisse tentatum. Quaeritur tarnen ginem. Sed nunc quid senserit apostolus, non quid Isaac unigenitus vocetur, quum ante eum ge- vere dici posait, disputo. Hie autem, meo iudicio, ts esset Ismael, qui adhuc superstes erat. Res- genuinus est sensus: quod Abraham non aliter deo, quum Dei oraculo abdicatus esset ex fami- filium suum recepit, quam si illi ex morte restiquasi instar mortui fuisse habitum: ut saltern tutus esset in novam vitam. r filios Abrahae locum non teneret. 10. Fide Isaac. Hoc etiam fidei opus fuit, de Quum promissiones accepisset. Quacunque hac- futuris benedicere, quia ubi res non exstat, sed is retulimus, utcunque animum Abrahae penitus nudum verbum apparet, necesse est solam fidem jeraverint, prae hac tarnen tentatione quasi levs regnare. Sed primo loco notandum est quid valeat ctiones fuerant, quod acceptis promissionibus benedictio de qua loquitur: nam saepe generaliter >tur filium suum Isaac interficere. Omnes enim b e n e d i c e r e pro bene precari accipitur. Sed longe ooissiones in hac fundatae erant: In Isaac voca- alia ratio fuit benedictionis Isaac: erat enim quasi r tibi semen : quoniam hao sublata, nulla spes missio in possessionem eius terrae quam Deus illi edictionis aut gratiae reliqua fiebat. Hie nihil et posteris promiserat. Atqui in ea nihil habet enum reniebat in quaestionem: sed aeterna prorsu8 nisi ius sepulcri. Ridiculae ergo videntur ahae salus, imo totius mundi. Quantis angus- magnificiae illae voces, Serviant tibi populi, et tribus districtum fuisse putamus sanctum hominem, te adorent (Gen. 27, 29). Qulern enim dominium m illi in mentem veniret, in filii persona spem tradere potuit, qui ipse vix liber erat? Yidemus irnae vitae exstingui? et tarnen fide supra has itaque hanc benedictionem fide niti, quia nihil praeter

159

EPIST. AD HEBRAEOS parvae fidei argumentum est. Unde enim t: animi magnitudo, ut quidquid in mundo est f lime, despiciat, quidquid pretiosum est, ducat nihilo, nisi quod in coelum conscenderat? Q 08sa sua iubet exportari, in eo sui rationem habet, quasi sepulcrum ei dulcius futurum e vel melius in terra Chanaan quam in Aegy sed tantum voluit gentis suae desiderium act: ut vehementius ad redemptionem adspirarent. V( et fidem confirmare, ut certo sperarent se tan liberatum iri. 23. Fide Moses, quum natus esset, occult fuit trs menses a parentibm suis, quia vide elegantem pueUum, et non tvmuerunt edictum r 24. Fide Moses iam grandis renuit vocarifiliusf Pharaonis. 25. Potius eligens malts affici cumpo Dei, quam temporales habere peccati delitias : 26. iores existimans divitias probrum Christi q Aegypti thesauros. Intuebatur enim in remut tionem. 27. Fide reliquit Aegyptum, nee ti, furorem regis: quasi enim invisibilem vidisset, duruerat. 23. Fide Moses. Fuerunt etiam alii, et qui profani homines, qui non Dei timor, sed tan sobolis propagandae studio liberos suos non abi periculo servarunt. Sed apostolus alia ratione pulsos fuisse docet parentes Mosis ut eum se rent : nemp, quia Deus promiserat, quum servi oppressi essent, vindicem aliquando se fore: fiducia freti infantem saluti suae praetulerunt. videtur hoc fidei naturae contrarium, quod eos formae elegantia adduotos. Scimus enim prehensum fuisse Isai, quum filios suos off< Samueli, prout quisque forma excellebat. Et < Deus nos in externis larvis non detinet. Res deo, non illectos fuisse pulchritudine parentes M ut misericordia tangerentur ad eum servanc qualiter vulgo soient affici homines: sed aliq veluti notam futurae excellentiae fuisse inscul{ in puero, quae rarum nescio quid de eo promitt Non ergo dubium est quin adspectu ipso in s propinquae liberationis excitati fuerint, eo < puerum magnis rebus gerendis confiderent des tum esse. Porro hoc multum ponderis apud lud habere debuit, quum audirent Mosen redempti suae ministrum mirabiliter ex morte fuisse erep fidei beneficio. Notandum tarnen est, fidem, < hic laudatur, valde fuisse imbecillam. Nam q posthabito mortis suae metu Mosen deberent care, eum exponunt. Patet igitur illorum fi brevi non tantum vacillasse, sed fuisse collap saltern partes suas deserunt, ubi infantem proiic ad ripam fluminis. Sed eo magis nos animari venit, dum audimus fidem, licet infirmam,

Dei verbum habet Isaac quod ia filios suos confrt. Dubitari tarnen potest an ulla fuerit in benedictione Esau fides, quum reprobus esset atque a Deo abdicatus. Solutio facilis est, quia in eo maxime enituit fides, quum gemellos ex se genitos discrevit: etjita quidem ut minori tribuerit priorem locum. Nam Dei oraculum sequutus, primogenito ordinarium ius naturae ademit. Hinc autem pendet totius gentis conditio, quod electus a Deo fuit Iacob, atque ea electio patrie benedictione sancita fuit. 21. Fide Iacob. Quaecunque memoratu digna acciderunt in populo, apostoli consilium est fidei adscribere. Quia tarnen omnia recensera nimis longum fuisset, pauca ex multis eligit: quale hoc est. Nam tribus Ephraim ita reliquas superavit, ut quodammodo laterent sub eius umbra. Saepe enim decern tribus comprehendit scriptura sub hoc nomine. Atqui Ephraim ex duobus filiis Ioseph minor natu fuit. Quo tempore ipsum et fratrem Iacob benedicebat, ambo erant pueri. Quid in minore cernebat Iacob cur primogenito eum praeferret? Quinetiam id dum facit, oculos habet senio obtusos* et hebetes: nee fortuito dextram manum imponit capiti Ephraim : brachia enim decussatim componit, ut dextram manum in sinistram transfrt. Praeterea duas illi portiones assignat, ac si iam eius terrae esset dominus unde eum fames abegerat. Nihil hio rationi consentaneum, nisi fides dominetur. Ergo si quid esse volunt Iudaei, non alibi quam in fide glorientur. Adoravit ad summitatem. Hie unus est ex iis locis unde coniecturam facere licet, puncta olim apud Hebraeos non fuisse in usu: quia non ita hallucinari poterant graeci interprtes, ut virgam pro lecto redderent, si eadem tunc fuisset quae hodie scribendi ratio. Non dubium est quin Moses de lectuli capite loquatur, quum dicitfltODPlttWT7y. Graeci autem, quasi scriptum esset, Matthah, transtulerunt caput virgae. Quod vulgo receptum erat apostolus non dubitat suo instituto accommodare. Iudaeis quidem scribebat, sed qui in varias regiones dispersi patriam linguam graeca mutaverant. Scimus autem apostolus hac in parte non adeo fuisse scrupulosos, quin se rudibus attemperarent, quibus adhuc lacte erat opus. Et in ea re nihil est periculi, modo semper revocentur lectores ad sinceram nativamque scripturae lectionem. Caeterum in re ipsa parum est discriminis : quia quod adoravit Iacob, id fuit gratiarum actionis symbolum : quare fide adductus est ut se filio submitteret. 22. Fide Ioseph. Hoc ultimum est quod ex patriarcharum gestis Moses, ut certe dignum est, narrt. Nam quod ilia opulentia, delitiae, honores, promissionis oblivionem sancto viro non inducunt, neque eum in Aegypto remorantur: id vero non

E P I 8 T . AD H E B R A E O S

162

len sic probari, ut vitam Mosis impetrefc, ex qua idebat eoclesiae liberatio. 24. Mosis iam grandis. Memorabile prae aliis id Iudaeos esse debuit Mosis exemplum, per us manum fuerant ex Servitute manumissi, foedus i cum illis renovatum, status ecclesiae publicata e constitutus. Quod si fides iu Mose praecipue consideranda: nimis absurdum erit si inde ipsos ) abducat. Unde sequitur, male in lege proficere nee qui ab ipsa non diriguntur ad fidem. Nunc endum est quibus iu rebus Mosis fidem praedicet. nc ordine primam virtutem ponit, quod iam tudis natu adoptionein filiae Pkaraonis contempsit. tatis meminit, quia si puer hoc fecisset, levitati , ignorantiae posset imputari: quandoquidem enim pueris nondum viget consilium aut ratio, temere quovis proiiciunt: adolescentes etiam saepe hue illuo rapit inconsideratus fervor. Ergo ut scias, nihil nisi consulto factum fuisse, et quod go iam tempore meditatus erat: refert apostolus ic fuisse grandem natu: quod etiam ex historia net. Porro adoptionem sprevisse dicitur, quia jm inviseret fratres suos, quum sublevare ipsos deret, quum vindicaret eorum iniurias, hue ictabant omnia ut rediret potius ad genus suum, \m in aula regis maneret. Ergo perinde id uit, ac si ultro se abdicasset. Id fidei adscribit stolus: quia multo satius erat in egypto mae, nisi genus Abrahae benedictum esse persuasus et: cuius benedictionis sola testis erat Dei proisio. Nam oculis nihil tale cernebat. Hinc apet fide esse intuitum quod longe a conspectu Qotum erat. 26. Maiores existimans divitias, probrum Christi. lulo notanda est haeo loquutio, qua docemur, tar letalis veneni fugiendum esse quidquid oberi nequit quin Dei offensa redimatur. D e l i t i a s m p e c c a t i vocat illecebras mundi omnes, quae i a Deo eiusque vocatione abducunt. Nam comda vitae terrenae quibus pura consoientia et Dei -missu frui licet, ea hoc numro non censentur, are semper meminerimus discernere quid nobis us permittat. Sunt autem quaedam per se licita, >rum U8um nobis prohibent vel temporis vel loci aliarum rerum oiroumstantiae. Quare in omus praesentis vitae commodis semper id specidum, ut nobis ad sequendum Deum adminicula t, non impedimenta. Et temporales quidem dea8 peccati vocat, quae cito evanescunt simul n vita. His opponit probrum Christi, quod lilter in se Buscipere debent pii omnes. Nam )8 elegit Deus, eos etiam praeordinavit at fiant igini filii sui conformes: non quod ad eundem nes modum probris aut alio orucia gnr exer,t, sed quod omnes ita comparatos esse decet ut icis Bocietatem cum Christo subire non rcusent. Calvini opera. Vol. LV.

Reputet igitur quisque apud se quatenus ad hanc communioationem vocetur, ut obstaoula (omnia abrumpat. Nee praetereundum est quod Christi probris annumerat quascunque ignominias fidles ab initio mundi pertulerunt. Nam sicuti membra fuerunt eiusdem corporis, ita nihil habebant a nobis separatum. Sunt quidem omnes aerumnae, sicut praemia peccati, ita etiam maledictionis fructus, quae primo homini fuit imposita: sed quascunque iniurias Christi nomine sustinemus ab impiis, eas ipse suas ducit. Unde gloriatur Paulus se supplere quod passionibus Christi deest. Id si rite expenderemus, non tarn molestum nobis esset atque aoerbum, pro Christo pati. Melius etiam hoc membra dclart quid significet per probrum Christi, ubi dicit: malis affici cum Dei populo. Non poterat aliter Moses se unum esse ex Dei populo profited, nisi gentis suae miseriis adiungeret se comitem. Ergo ubi hie finis est ne discedamus a corpore eoclesiae: quidquid patimur, soiamus capitis nomine esse consecratum. Ita exadverso t h e s a u r o s A e g y p t i vooat, quos aliter possidere nemo potest quin ecclesiae renuntiet. Intuebutur enim in remunerationent. Probat, illam animi magnitudinem fuisse fidei affectum, ex descriptione quam posuit: quia Moses oculos in Dei promi8sionem defixos habebat. Neque enim sibi melius fore sperasset cum populo israelitioo quam apud Aegyptios, nisi sola promissione confisus. Porro si quis inde inferat, fidem non in solam Dei misericordiam recumbere, quia praemii respeotum habeat: respondeo, non hic disputari de iustitia aut salutis causa: sed apostolum generaliter complecti quidquid fidei convenit. Ergo fides, quatenus quaerenda est iustitia coram Deo, non remunerationem, sed gratuitam Dei bonitatem, non opera nostra, sed Christum solum intuetur. Sed fides extra iustificationis causam, quia generaliter se extendit ad quodvis Dei verbum, remunerationis quae promittitur respectum habet. Fide inquam amplectimur quidquid Deus promittit: atqui operibus promittit remunerationem : ergo hanc apprehendit fides. Sed hoc totum in causa gratuitae iustificationis looum nullum habet: quia nulla operum remuneratio sperari potest, nisi gratuita iustitiae imputatio praecedat. 27. Fide reliquit Aegyptum. Tarn de priore exitu hoc posset exponi quam de secundo, quum scilicet secum populum eduxit. Tunc enim proprie reliquit Aegyptum, quum ex domo Pharaonis aufugit. Hue accedit quod ante celebrationem paschatis hie egres8us recensetur ab apostolo. Yidetur ergo de Mosis fuga loqui. Nee obstat quod addit, n o n t i m u i 8 s e f u r o r e m r e g i s : quum Moses ipse narret terrore se fuisse compulsum. Nam si initium spectamus, non timuit quum se populi vin11

163

CAPUT XI.

dicem profiteretnr. Omnibus tarnen expensis, ad secundum exitum referre malo. Tune enim intrpide regis ferociam despexit, tanta spiritus Dei yirtute armatus, ut furiosam illam bestiam ultro subinde laoesseret. Haeo certe mira fuit vis fidei, quod imbellem multitudinem secum trahens ae multis impedimentis onustam, iter sibi per innumeras difficultates, Dei manu patefactum iri speravit. Yidebat potentissimum regem impotenter frere : sciebatque finem non faoturum donee extrema quaeque tentasset. Verum quia autorem suae profectionis Deum esse novit eventum illi commendat, neo dubitat quin omnes Aegyptiorum impetus in tempore cohibiturus sit. Quasi enim invisibilem. Imo Deum viderat in medio rubi ardentis: quare improprie hoc videtur dici, et parum apte ad causam praesentem. Fateor sane, visione ilia confirmatum prius fuisse Mosen, quam praeclarum illud liberandi populi facinus aggrederetur. Sed nego talem fuisse Dei oonspectum, qui eum exueret sensu carnis, et extra mundi pericula educeret. Signum duntaxat quoddam praeBentiae suae tunc illi Deus ostendit : sed multum. abfuit quin Deum qualis est, videret. Apostolus autem intelligit non seous obduruisse Mosen, quam si in coelum raptus Deum solum haberet ante oculos, negotium vero cum hominibus non haberet, non subiiceretur huius vitae periculis, nullum cum Pharaone haberet certamen. Atqui certum est, eum tot difficultatibus fuisse obrutum, ut posset animo inter dum concipere Deum procul abesse: aut certe superiorem tandem fore regis contumaciam, tot praesidiis instructam ad resistendum. Denique ita se Deus Mosi videndum praebuerat, ut fidei tarnen locum reliquerat: at Moses quum undique multi terrores instarent, omnes in Deum sensus suos convertit. Adiutus quidem fuit ad earn rem visione ilia quam diximus: sed tarnen plus in Deo vidit, quam ferebat signum illud visibile. Potentiam enim eius apprehendit, quae metus omnes omniaque discrimina absorberet. Promissione fretus certo statuit populum, tametsi Aegyptiorum tyrannide premebatur, iam terrae promissae esse dominum. Hinc colligimus, veram fidei naturam esse, Deum semper habere prae oculis. Secundo, fidem altiora et magis recondita in Deo intueri, quam quae sub sensus nostros cadant. Tertio, solum Dei conspeotum sufficere ad mollitiem nostram corrigendam: ut simuB contra omnes Satanae insultus plusquam saxei. Unde sequitur, quo quisque mollior est ac minus virili animo, eo minus habere fidei.

conciderunt moenia Iericho, circumdata per sepi dies. 31. Fide Bahab meretrix non periii cum im dulis, quum excepisset ezploratores cum pace.

28. Fide pascha. Hoc ad fidei commendation multum valere debuit apud Iudaeos, quibus prat puum et maximae venerationis sacriticium pas erat. Porro fide celebratum fuisse dicit, non q agnus ille figura fuit Christi: sed quia quum pot adspergeret sanguine, nondum exstabat profect Quare ubi Veritas ipsa adhuc latebat, fide exspeel necesse fuit. Imo ridiculum videri poterat, qi Moses paucas sanguinis guttulas Dei vindictae remedium opponeret: sed solo tamen Dei ve contentus immunem fore populum a plaga, q Aegyptiis instabat, non dubitavit. Unde non imi rito fidem eius apostolus hac in parte laudat. < fide celebratum fuisse pascha interpretantur, q Moses in Christum respexerit, utrumquidem dieu sed apostolus simpliciter hie fidei meminit, quate in solo Dei verbo acquiescit, ubi res ipsa non paret. Ideo intempestivum est subtilius hoc 1 philosophari. Quod autem Mosen solum fee pascha commmort, haeo causa est, quod per < manum Deus pascha instituit. 29. Fide transierunt. Certum est, oomplures ilia multitudine fuisse incredulos: at Dominus p corum hoc fidei concessit, ut sicco pede per m transiret tota multitudo. Nam in eadem re magn inter Israelitas et Aegyptios discrimen fuit, q quum alii incolumes transiissent, alii paul.o j demersi sunt. Unde hoc discrimen? nisi quia ' bum Dei priores amplexi sunt, quo destituebai Aegyptii. Argumentum igitur est a contrariis, qu dicit A e g y p t i o s fuisse s u b m e r s o s . Nam felix ille eventus poena fuit temeritatis : quem modum ex adverso salutem consequuti sunt Is: litae, quod verbo Dei freti inter mdias aquai moles iter facere non reousarunt. 30. Fide conciderunt moenia Iericho. Si prius fide abrumptum fuisse servitutis iugum doc ita nunc eadem fide commmort populum ha ditatis sibi promissae possessionem fuisse adept Nam primo terrae ingressu obiecta erat urbs richo, munita et fere inexpugnabilis, quae ] gredi ultra vetaret, quum nulla esset illius es gnandae ratio. Praecipit Dominus ut semel quot omnes viri bellicosi muros circumeant: sept autem die septies. Puerilis erat circuitus ille nusque ludibrio. Parent nihilominus manriato '. neque ludunt operam: fliciter enim succedit promissum illis fuerat. Certum est non homii 28. Fide fecit pascha et adspersionem sanguinis, olamore, vel strepitu, nee clangore tubarum mot ut qui perdebat primogenita, non tangeret eos. 29. Fide corruisse: sed quia speravit populus quod se transierunt mare rubrum quasi per terram siccam: turum Dominus promiserat. Haec quoque in uf quod quum tentassent Aegyptii, absorpti sunt. 30. Fide nostrum accommodare licet: quia neque aliter qi

EPJST. AD HEBRAEOS i ex diaboli tyrannide asserimur in libertatem : eadem fide hostes nostros profligamus, omnesi inferorum munitiones concidunt. 31. Fide Rahab. Tametsi primo adspectu videhoc exemplum ob personae ignobilitatem minus stre, ac prope indignum esse quod in hoc ordine anseatur: congruenter tarnen neque abs re citaab apostolo. Hactenus ostendit, patriarchas, bus Iudaei plurimum honoris ao reverentiae dejbant, nihil gessisse laude dignum nisi per fidem: .ecunque Dei bnficia erga eos memoratu digna titerunt, fuisse eiusdem fidei effectus. Nunc 0 docet, mulierem alienigenam, et apud suos non mae tantum conditionis, sed quae meretrix rat, in ecclesiae corpus per fidem fuisse insitam. de sequitur, eos qui maxime excellunt, nullius am Deo pretii esse, nisi ex fide aestimentur: tra vero in sooietatem angelorum adoptari qui ar profanos et reprobos vix prius locum nabelt. Porro fidei Rahab Iacobus quoque testimom reddit (2, 25): et facile est ex sacra historia collie, mulierem hano vera fide fuisse praeditam. Sibi m certo persuasum esse profitetur quod Deus lelitis promiserat: et quasi victores iam essent is metus ab accessu terrae prohibebat, veniam 1 ac suis dari petit: neque ea in re homines siderat, sed Deum ipsum. Huius fidei testimom est, quod non sine vitae periculo exploratores pitatio recipit. Ergo fidei beneficio, a communi is suae interitu salra evadit. Nomen m e r e eis ad amplificandam Dei gratiam positum est. it qui niTf vertunt hospitam, quasi quaestum ex pona fecerit: sed quum hoc nomen ubique scripa pro meretrice usurpet, nulla est ratio cur aliter ; loco interpretemur. Rabini, quia hoc absurdum peque suae genti esse putabant, si dicerentur exratores meretricis hospitio nsi esse: coactam etylogiam excogitarunt. Sed inanis fuit ille timor: 9 enim in historia Iosuae nominatim epithetum i ruifn additur, ut soiamus exploratores clanculum lisse in urbem Ierioho, et ibi in domo meretricia lisse. Quamquam hoc ad anteactam vitam rei certum est : resipiscentiae enim testis est fides. 32. Et quid amplius dico ? deficiet enim me tem; narraniem de Gedeon, Barac, et Samson, et hte, et David, et Samuel, et prophetis: 33. qui fidem expugnaverunt regna, operati sunt iustitiam, pti sunt promissiones, obturarunt oraleonum, 3i.ex\xerunt vim ignis, effugerunt aciem gladii, robusti % sunt ex infirmitate, fortes redditi sunt in proeprofligarunt exercitus alienorum. 32. Et quid amplius dico? Quia timendum t ne singula exempla referendo fidei laudes ad icos homines restringeret, praeoccupat, ac dicit,

"

166

nullum fore finem si singulis insistt: quum id ipsum, quod de paucis narravit, ad totam Dei ecclesiam pertineat. Ac primum quidem medium illud tempus inter Iosue et Davide m dsignt, quo Dominus iudices excitavit ad gubernandum populum: quales fuerunt quatuor isti de quibus meminit, G e deon, B a r a c , S a m s o n et I e p h t e . Ridioulum sane erat, Gedeonem cum trecentis hominibus ingentem hostium exercitum aggredi : lagenas manibus coneutere, plus quam inane erat terriculamentum. Barac longe impar erat hostibus, et tantum mulieris unius consilio regebatur. Samson homo rustioanus, et qui non aliis quam agriculturae armis se exerouerat, quid poterat contra tarn superbos victores, quorum potentia subaotus fuerat totus populus? Quis Iephte facinus initio temeritatis non damnasset, qui vindicem populi iam deplorati se profitetur? Sed quoniam Deum omnes sequuntur ducem, et eius promissione animati iniunetum sibi munus suseipiunt, spiritus sanoti testimonio ornantur. Ergo quidquid laudabile gesserunt, fidei apostolus tribuit, quamquam nullus est eorum cuius fides non olaudicaverit. Gedeon ad arma sumenda tardior est quam par sit, nee se Deo committere, nisi difficult^ audet. Barac initio trpidt, ut fere convitiis Delborae sit cogendus. Samson concubinae blanditiis victus suam et totius populi ealutem inconsiderate prodit. Iephte in concipiendo stulto voto praeceps, in solvendo nimis pertinax, puloherrimam victoriam crudeli filiae suae morte dformt. Ita in omnibus Sanctis semper invenietur aliquid reprehensibile. Fides tarnen etiamsi mutila sit ac imperfecta, Deo probari non desinit. Quar non est quod nos frangant vel exaniment vitia quibus laboram us, modo fide pergamus in vocationis nostras stadio. De David. Sub nomine Davidis compleotitur omnes pios reges, quibus Samuelem et prophetas adiungit. Proinde in summa docere vult, regnum Iuda in fide fuisse fundatum, et fide ad extremum 8tetisse. Yulgo notae erant plurimae Davidis victoriae, quas de hostibus reportaverat. Nota erat Samuelis integritas, et summa virtus in gubernando populo. Nota erant Dei bnficia quibus sanctos prophetas ac reges prosequutus fuerat. Apostolus affirmt nihil horum esse, quod non fidei acceptnm referri debeat. Porro ex innumeris Dei beneficiis quaedam duntaxat attingit, ut inde generaliter colligant Iudaei, quemadmodum semper Dei manu conervata fuit ecclesia per fidem, sic neque hodie liam rationem esse qua ilia erga nos beneficum sentiamus. David toties victor rediit domum, Ezechias ab infirmitate convaluit, Daniel ex fovea leonum salvus et intactus emersit, socii eius in camino ardenti, non secus ac in rosido prato, laeti amblarunt. Horum omnium si causa fuit fides,
11*

167

CAPUT XI. quae saeculis omnibus enituit, fidei esse opus: qu maior sit nostra imbecillitas quam ut malis supi andis simus idonei, nisi nos fides sustineat. Atq hinc colligimus, quicunque vere Deo fidunt, virtu qua oportet, instructos esse ad resistendum, quib cunque ipsos modis impetat Satan: ao praesert ferendis malis nunquam nobis patientiam defore, adsit fides. Proinde infidelitatis nos convinci l in persequutionibus et cruce deficimus. Eadi enim hodie est fidei natura quae olim apparuit Sanctis patribus, quos hie apostolus commemot Quare si eorum imitaremur fidem, nunquam turpiter ob ignaviam concideremus. In verbo xi uavfa&Tjaav sequutus sum Erasmum: tametsi t interpretantur carceratos fuisse. Sed hoc (meo dicio) simp] ici us, quod distracti fuerint, quemi modum corium in tympano distenditur. Quod di fuisse tentatos, videtur esse superfluum : nee dub quin similitudo duarum vocum npCohjaav et in pceaJbjaav, in causa fuerit ut secunda male ab i perito quopiam lectore addita, paulatim obrepse in textum: sicuti etiam Erasmus divinat. I ovillas et caprinas pelles, non tam puto design tentoria quae ex pellibus conficiebantur, quam vi et asperos piorum amictus, quibus induebani quum in dserta fugerent. Tametsi autem lapi tum fuisse Ieremiam tradunt, Esaiam vero diss tum, et sacra historia narrt, Eliam, Elisaeum atc alios prophetas in montibus et speluncis oberras non tarnen dubito quin saevas illas persequutioi designet, quibus grassatus est Antiochus in populi Dei, et quae postea sequutae sunt. Non amplexi redemptionem. Aptissime loquit brevem enim huius vitae usuram eos redimi oportuisset, Deum abnegando. Euisset autem 1 nimi8 indignum pretium. Ergo ut perpetuo in co< viverent, vitam in terra repudiarunt quae ta illis constitisset: nempe abnegatione Dei, ut di mus, suaeque vocationis desertione. Audimus aut quid Christus dicat: si animas nostras servi cupimus in hoc mundo, nos in perpetuum eas p dere. Proinde si verus futurae resurrectionis an sedem in cordibus nostris occupt: facile nos mortis contemptum adducet. E t sane non ali vivendum est quam ut Deo vivamus: simul atc Deo vivere non licet, libenter aut non aogre m nobis oppetenda est. Porro hac sententia confire apostolus quod dixit, sanctos fide superasse om tormenta: nisi enim spe beatae resurrectionis tenti fuissent eorum animi, statim collapsi fuisse Hinc praeterea colligenda est utilis exhortatio, c nos in rebus adversis muniamus. Neque enim cusandum est ut Dominus tot Sanctis hominil nos aggreget, quos scimus tot miseriis fuisse ex citatos et vexatos. Neque vero hic nobis paucori hominum miseriae narrantur, sed communes

statuendum est non aliter quam fide locum Dei bonitati dari, ut se erga nos exserat. Praecipue notandum est membrum illud, ubi dicitur fide adeptos esse promissiones. Tametsi enim verax manet Deus, etiamsi omnes simus increduli: infidelitas tarnen nostra facit ut promissiones nobis sint irritae, hoc est, effeotu careant. 34. Bbusti facti sunt ex infirmitate. Chrysostomus alio retert: nempe quod reducti sint Iudaei ab exsilio, in quo erant quasi desperati. Mihi de Ezecbia hoc accipi non displicet. Quamquam possemus latius extenders: quod Dominus in altum manu sua extulerit eanctos, quoties prostrati erant, opemque tulerit eorum infirmitati, ut pleno robore vigerent. 35. Beceperunt mulieres resurrectione mortuos suos: alii vero distenti fuerunt, non amplexi redtmptionem, ut meliorem resurrectionem obtinerent. 36. Alii autem ludibria et flagella experti sunt: praeterea vinculo, et carceres. 37. Lapidati sunt, dissecti sunt, tentati sunt, occisione gladii mortui sunt, oberrarunt in pellibus ovillis, in tergoribus caprinis, destituti, afflicti, rnalis affecti: 38. quibus mundus non erat dignus: in desertis errantes, in montibus, et speluncis, et cavernis terrae : 39. Et hi omnes testimonium consequuti per fidem, non consequuti sunt promissionem : 40. Beo quiddam pro nobis providente, ne sine nobis perficerentur. 35. Beceperunt, etc. Nuper prosperos successus recensuit quibus muneratuB est Dens suorum fidem: nunc diversum argumentum tractt : nempe, sanctos, quum ad extremas quasque miserias redacti essent, fide tarnen eluctatos esse, ut etiam ad mortem usque JDvicti perstiterint. Haec quidem primo adspectu multum inter se differunt: quod alii de victis hostibus magnifie triumphant, varus miraculis conservantur a Domino, eruuntur no vis et insolitis modis ex media morte: alii autem probrose tractantur, et prope conspuuntur a toto mundo, conficiuntur inopia, exosi sunt omnibus, ut cogantur in latebras ferarum se abdere, trabuntur denique ad saeva et truculenta supplicia. Nam hi posteriores destituti prorsua videntur Dei auxilio, quum ita eos exponit superbiae et crudelitati impiorum. Multum ergo videntur a prioribus distare. Fides tarnen in utrisque regnat, et in utrisque perinde est efficax: imo in secundis melius vis eius relucet. Nam in mortis contemptu splendidior est fidei victoria, quam si vita in quintum saeculum propagetur. Hie praestantior est fidei effectua, dignusque maiori laude, probra, inopiam, et extremas aerumnas perferre aequo et constanti animo, quam miraculo recuperare sanitatem, vel aliquod simile Dei beneficium consequi. Summa est, fortitudinem sanctorum,

EPI8T. AD HEBRABOS liae persequutiones : et hae quidem non unius alterius anni, Bed quae ab avis usque ad nes interdum grassatae sunt. Quare nihil mimm isdem hodie experimentis fidem nostram probare j placeat: nec cogitandum est nos ab eo deseri, scimus fuisse curae sanctos patres qui eadem e nos passi sunt. 38. Quibus mundus non erat dignus. Quum ita fugi inter feras vagabantur sancti prophetae, sri poterant indigni quos terra sustineret. Qui enim ut inter homines locum non inreniant? [ apostolus in contrariam partem hoc retorquet : ape quod mundus illis non esset dignus. Nam ounque veniant servi Dei, eius benedictionem, si fragrantiam boni odoris, secum afferunt. Sic ins Putiphar benedicta fuit in gratiam Ioseph: odoma salva futura erat, si in ea inventi fuist decern iusti homines. Utcunque ergo mundus ros Dei quasi excrementa a se proiiciat: hoc ten inter eius poenas deputandum est, quod illos e non potest: quia simul cum illis resideret ua Dei benediotio. Proinde quoties e medio untur iusti, sciamus totidem adversa nobis esse ssagia: quoniam indigni simus eorum conturnio, ne simul nobiscum pereant. Interea habent amplam consolationis materiam, si eos mundus si catharmata eiiciat, quando vident idem aocie prophetis, qui in feris animalibus plus ezperti t clementiae quam in hominibus ipsis. Hac se itatione erexit Hilarius, quum videret a sanguinis tyrannis occupari ecclesiam, qui tunc impe>rem romanum, velut carnificem, in manu habet. Tunc inquam sanctus vir memoria repetebat e hic de prophetis rcitt apostolus. Montes et r ae, dicebat, et lacus et carcerea mihi tutiores t quam magnus templorum splendor: nam in prophetae aut manentes, aut demersi, Dei itu prophetabant. Sic etiam nos animatos esse eenit, ut mundum intrpide spernamus, et si evomat, sciamus nos ab exitiali gurgite exire, imque ita prospicere nostrae saluti, ne eodem gamur exitio. 39. M hi omnes. Argumentum est a minori maius. Nam si illi quibus nondum tanta lux iae affulserat, tanta constantia in malis toleranexcelluerunt: quid efficere in nobis debet plenus Qgelii fulgor? Illos exigua lucis scintilla in urn duxit: quum sol iustitiae nobis luceat, quo praetextu excusabimus si haereamus ad hue in a? Haeo est genuina mens apostoli. Scio ysostomum et alios quosdam secus exponere: orationis contextus facile ostendit, hie notari tiae discrimen qua Deus sub lege proeequutus fidles, et qua nos hodie dignatur. Nam quum rior in nos effusa sit gratia, minus esse in nobis i valde absurdum esset. Dioit ergo, patres illos

170

qui tarn eximia fide praediti fuerunt, nondum habuisse tarn uberem eredendi materiam quam nos habemus. Bationem continuo post addit : quia Deus voluerit nos omnes coadunare in unum corpus: ideoque exiguam illis gratiae portionem distribuent, ut Bolidam perfectionem in tempus nostrum, hoc est in adventum Christi, differ ret. Atque hoc singulare Dei erga nos benevolentiae est documentum, quod tametsi liberalem se ab initio mundi ostenderit suis filiis, sic tarnen gratiam suam attemperavit, ut totius corporis saluti prospiceret. Quid amplius desiderare quisquam nostrum posait quam in omnibus beneficiis, quibus Deus Abraham, Mosen, Davidem et omnes patriarches, prophetas et pios reges proeequutus est, habitam esse sui rationem, ut cum illis in ChriBti corpus coalescat? Sciamus ergo nos bis ac ter ingratos esse Deo, si minus in nobis fidei sub Christi regno appareat, quam se habere patres sub lege tarn insignibus patientiae exemplis probarunt. Quod dicit, nondum adeptos fuisse promissionem: de ultima promissionum clausula intelligi debet, quae nobis promulgata fuit in Christo. Qua de re aliquid iam ante dictum est.

CAPUT XII.
1. Proinde, nos quoque quum tanta circumdati simus nube testium, deposito omni onere et peccato quod nos ci/rcumstat, per patientiam curramus in proposito nobis certamine: 2. intuentes in principem et perfectorem fidei Iesum, qui pro gaudio sibi proposito pertulit crucem, ignominia contempta, et in dextra throni Dei consedit. 3. Ac reputate quis hie fuerit qui tantam in se sustinuit ab impiis contradietionem, ut ne fatigemini animabus vestris soluti. 1. Proinde nos quoque. Haeo conclusio est quasi epilogus proximi capitis : ubi demonstrat quorsum recitaverit ilium Banctorum catalogum, quorum fides sub lege excelluit: nempe ut se quisque comparet ad eorum imitationem. Et metaphorice copiosam multitudinem vocat nubem. Densum enim raro opponitur. Si pauci essent numro, tarnen suo exemplo incitare nos deberent: sed ubi ingens est turba, acriores stimulos addere nobis debet. Praeterea dioit, nos densitate ilia vel copia oircumdari, ut quocunque oculos vertamus, statim occurrant multa fidei exempla. Nomen t e s t i u m non accipio generaliter, ac si martyres Dei nuncuparet: sed refero ad praesentem causam. Ac si diceret, satis eorum testimonio comprobatam esse fidem, ut non sit haesitandum. Sunt enim virtutes sanctorum quasi testimonia quae nos confirment, ut illis vel ducibus vel sociis freti, aiaorius ad Deum pergamus.

171

CAPUT XII.

Deposito omni onere. Quia similitudinem cursus usurpt, simul expedites esse iubet. Festinationi enim nihil magis adversum, quam si sarcinis onusti simus. Forro varia sunt onera, quae spiritualem cursum nostrum morantur ac impediunt: ut amor vitae praesentis, mundi delitiae, cupiditates carnis, ourae terrenae, divitiae etiam ac honores, et quaecunque sunt eiusdem generis. Quisquis ergo vult in Christi stadio currere, primum se omnibus impedimentis abdicet: quia iam plus satis tardi sumus, ut non aliunde accdant remorae. Neque tarnen iubemur divitias simplioiter abiicere, aut alia vitae commoda, nisi quatenus cursum nostrum retardant: quia Satan illis, quasi tricis, nos retinet atque implicat.. Porro metaphora cursus satis frequens est in scripturis. Hic vero non quemlibet cursum dsignt, sed cursorium certamen, quod studia magis eolet accendere. Summa igitur est, nos certamen ingressos esse, et quidem in celeberrimo stadio, undique circumstare multos testes, praesidem Dei filium, qui ad praemium nos invitt et hortatur: turpissimum igitur fore si in medio spatio fatigemur vel torpeamus. Quamquam autem sancti homines, de quibus meminit, non testes modo sunt, sed eiusdem cursus socii, qui viam nobis praemonstrant : testes tarnen vocare maluit quam cursores, ut significaret non aemulos esse qui palmam nobis praeripiant, sed approbatores potius, qui plaudant et gratulentur nostrae victoriae. Quemadmodum etiam Christus non tantum agonotheta est, sed manum nobis porrigit, viros ao strenuitatem suppeditat: denique nos ad inohoandum cursum praeparat atque idoneos reddit, et sua virtute nos perducit usque ad metam.

omni molestia, vitamque felicem et bonis omnit affluentem degere: ipsum tarnen ultro subiisse m < tern aoerbam et plenam ignominia. Nam, pro g! dio, idem valet atque Loco gaudii: et gaudii genus omne commoditatis comprehendit. Propositi autem dicit quod in manu Christi erat, ut si libu set, facultas esset utendi. Quamquam si quis pi ticulam vxc causam finalem notare putet, non m tum reclamo: ut sit sensus, Christum non rcusai mortem crucis, quia videbat felicem eius exitu Ego tarnen priorem expositionem retineo. Dup] porro nomine, Christi nobis tolerantiam comme dat, quod mortem acerbissimam pertulerit, et qu ignominiam despexerit. Finem deinde mortis g riosum commmort, ut sciant fidles in salutem gloriam cessura sibi mala omnia quae sustine modo Christum sequantr. Sic etiam Iacobi Patientiam lob audistis, et finem nostis (Iac. 5, 1 Significat ergo apostolus, eundem fore miserai nostrarum finem qui cernitur in Christo : secundi illud Pauli: Si compatimur, simul cum eo reg] bimus (Rom. 8, 17). 3. Beputate quis hie. Amplifioat suam exhr tionem, Christum nobiscum conferendo: nam alius Dei, quem ab omnibus adorari deeuit, spoi subiit tarn dura certamina, quis nostrum reus: audeat iisdem se cum illo subiieere? Una en haec cogitatio ad vincendas bmnes tentationes su cere debet, quum intelligimus nos filii Dei e comits: et eum qui supra nos adeo minet voluisse ad conditionem nostram descendere, ut i nos exemplo animaret. Ita, inquam, colligin animos, qui alioqui liqueseunt et quasi in despe tionem solvuntur.

Peccato quod nos circumstat. Hoc gravissimum est onus quad nobis obstat. Dicit autem nos esse 4. Nondum ad sanguinem restitistis adver implicitos, ut sciamus, neminem currendo aptum peccatum certando. 5. Et obliti estis exhortatic esse, nisi qui exuerit hos laqueos. Non loquitur quae vobis tanquam filiis loquitur: Fili mi, ne di autem de externis vel actualibus (ut vocant) pec- plinam Domini negligas, et ne deficias dum ab catis: sed de ipso fonte, hoc est conoupiscentia, argueris. 6. Quem enim deligit Dommus castig quae ita omnes nostri partes occupt ut undique flagellt omnem filium quem suseipit. 7. Si disc% sentiamus nos teneri eius laqueis. nam sustinetis, Dens tanquam filiis offrtur. Q Per patientiam. Hac voce semper monemur enim est filius quem pater non castiget? 8. Quo quid praecipue in fide considerari velit apostolus: diseiplinae expertes estis, cuius participes sunt omn nempe, ut regnum Dei, quod carni est invisibile spurw, igitur estis, non filii. sensusque omnes nostros superat, spiritu quaeramus. Nam qui in hac meditatione oocupantur, facile ter4. Nondum ad sanguinem. Ultra progredit rena omnia contemnunt. Ita Iudaeos non poterat admonet enim, etiam quum nos impii persequun melius abstrahere a suis oaeremoniis, quam si eos pro Christi nomine, tune nos certare contra pec ad vera fidei exercitia revocaret, ex quibus discerent tum. In hanc luotam descendere Christus i spirituale esse Christi regnum, et huius mundi ele- potuit, qui purus et immunis erat ab omni pecc: mentis longe superius. At nos hac in parte illi sumus dissimiles, q 2. Pro gaudio sibi proposito. Tametsi latina semper in nobis habitat peccatum: oui domando loquutio nonnihil habit ambiguitatis, tarnen in verbis profligando conveniunt affiietiones. Principio, seim graecis perspicue apparet sensus apostoli. Signi- quidquid malorum est in hoc mundo, ex pecc ficat enim, quum integrum esset Christo se eximere provenire, ac in primis mortem ipsam. Yerum

EPIST. AD HEBRAEOS

174

ac non agit apostolus: tantum docet, persequuaes, quas pro eyangelio sustinemus, alio quoque mine esse nobis utiles: quia remdia sint ad itruendum pecoatum. Nam hoc modo Deus sub ciplinae suae iugo nos retinet, ne caro nostra oiviat : interdum etiam ferooientes coercet: deliota erdum nostra punit, ut in posterum nos reddat itiores. Sive ergo vitiis nostris medeatur, sive tequam peccemus, occupet, ita nos exercet in hac, us meminit apostolus, contra peccatum lucta. ic quidem honore nos dignatur filius Dei, ut quae ) evangelio suo patimur, minime inter poenas icati deputet. Nostrum tamen est agnoscere quod i audimus ex apostolo, sic nos agere ao defendere rersus impios Christi causam, ut interea cum scato, hoste intestino, bellum geramus. Haec plex erga nos est Dei gratia : quod remdia, quae -andis vitiis nostris adhibet, in evangelii sui 'ensionem convertit. Meminerimus autem quos ) compellet: nempe qui laeto animo bonorum >rum iaoturam fecerant, passique fuerant multas tumelias. Et tamen ignaviae eos insimulat, od in medio oertaminum cursu defessi, non enue pergant ad mortem usque. Quare non est id missionem nobis petamus a Domino, qualiaque militia perfuncti simus: quia nullos habere it Christus emeritos milites, nisi qui mortem am vicerunt. 5. Et dbliti estis. Interrogative lego. Quaerit m an obliti sint: significans nondum esse oblicendi tempus. Hie vero ingreditur in illam strinae partem, quod utile nobis sit cruce erudiri. . earn rem utitur testimonio Solomonis: cuius o sunt membra: prius est, non reiiciendam esse rrectionem Domini: in secundo causa redditur, ia Dominus quos diligit castigat. Quoniam autem lotn'on sio praefatur: Fili mi: monet apostolus, 3 tarn suavi blandaque appellatione debere nos ici ut haec exhortatio penitus in animos nostros letret. Caeterum Solomonis argumentum hoc , Si flagella Dei eius erga nos amorem testan: indignum est fastidio vel odio ipsa haberi. isquam enim ingratos esse oportet qui in suam utem a Deo castigari non sustinnt: imo qui ;ernae eius benevolentiae signum respuunt. 6. Quern diligit Dominus. Haec ratio videtur rum fir m a esse. Promiscue enim animadvertit us tarn in reprobos quam in electos : et eius flala iram eius saepius quam amorem declarant, i enim et scriptura loquitur, et experientia etiam lfirmat. ' Verum ubi sermo ad pios habetur, non rum est eum duntaxat castigationis usum attingi 3m illi sentiunt. Nam utcunque severum se et tum iudicem erga reprobos Deus ostendat quoties ! punit: in electis tarnen suis non alium flnem ietat, quam ut eorum consulat saluti. Haec

paterni amoris demonstratio est. Deinde reprobi quum se Dei manu gubernari ignorent, fortuito ut plurimum putant se affligi. Quemadmodum si quis puer contumax, relicta patris domo, longe er ret: lame et frigore vel aliis malis confectus, dabit quidem iustas stultitiae suae poenas: suisque malis discet quid sit. esse patri morigerum ac obsequentem: sed tarnen hanc esse paternam oastigationem non agnoscet. Ita impii, quum se a Deo eiusque familia quodammodo maneiparint, non intelliguntDei man um ad se usque pervenire. Meminerimus ergo, divini erga nos amoris gustum aliter a nobis percipi non posse in castigationibus, quam dum illud. nobis persuasum est, paternas esse ferulas, quibus pecoata nostra castigat. Nihil tale reprobis erenire potest, quorum fugitivae sunt mentes. Hue accedit quod iudicium ineipere oportet a domo Dei. Proinde etiamsi communiter alienos et domesticos feriat, sie tamen manum suam erga posteriores exserit, ut demonstret se peculiarem habere eorum coram. Sed ilia est vera solutio, quod quisquis a Deo se castigari novit et persuasus est, gradum protinus facere debet ad hanc cogitationem : id aeeidere, quoniam a Deo ametur. Nam quum Deum in poenis medium sentiant fidles, certum habent benevolentiae eius pignus, quia nisi amaret, non esset sollicitas de eorum salute. Ideo concludit apostolus, Deum . omnibus offerri patrem qui oorrectionem sustinent Nam qui calcitrant, ut equi froces soient, vel qui praefraote reluctantur, minime pertinent ad hune ordinem. Quare in summa docet tunc nobis demum paternas esse Dei correctiones, quum illi nos obedienter subiieimus. 7. Quis enim est filius. A communi hominum more ratiocinatur, minime esse consentaneum ut filii Dei a orucis disciplina sint immunes. Nam si nemo inter homines invenitur, prudens saltern sanique iudicii, qui non liberos suos corrigat, quoniam sine disciplina ad bonam frugem adduoi nequeunt: quanto minus hoc tarn necessarium remedium Deus, qui optimus et sapientissimus est pater, negliget? Si quis obiiciat, cessare inter homines eiusmodi correctionem simulatque ex adolescentia egreesi sunt liberi: respondeo, nos, quamdiu vivimus, Dei respectu esse magis quam pueros : atque hanc causam esse cur tergo noBtro ferulam semper haerere conveniat. Quare merito infert apostolus, quisquis immunitatem a cruce apptit, eum se veluti abdicare e numro filiorum Dei. Unde sequitur, non aestimari a nobis, ut decet adoptionis beneficium, totamque Dei gratiam repudiari quum nos ab eius ferulis subducere volumus. Quod faciunt quicunque aequo animo afflictiones non tolerant. Cur autem spurios potius quam alienos vocat qui correctionem rfugiant? nempe, quia eos alloquitur qui in ecclesiam cooptati erant: ideoque filii Dei. Quare significat,

175

CAPUT XII.

10. Et itti quidem ad paucos dies. Haec cunda est amplificatio, ut dixi, quod Dei oastiga ns carni domandae et mortificandae destinent ut renovemur in coelestem vitam. Unde appa 9. Quum carnis nostrae patres habuerimus casti- fructum. esse perpetuum: idem ab hominibus i qatores, et reveriti simus Mos: annon mtdto magis esse sperandum, quum hominum disoiplina pars gubiiciemur patri spiruum, et vivemus ? 10. Et Uli ordinis politici, ideoque proprie ad praesentem vit guident ad paucos dies pro suo arbitratu nos casti- spectet. Unde sequitur, ill as longe plus utilit sarunt: hic vero ad utilitatem, ut nobis impertiat adferre, quauto scilicet spiritualis Dei sanotimo sanetimoniam suam. 11. Porro, omnis castigatio in corporis commodis praestat. Si quis obiioiat, patr praesens non videtur gaudii esse, sed tristitiae: in munus esse filios instituere in timor et cultu I posterum tarnen, frucium pacatum iustitiae offert exer- ac propterea eorum disciplinam ad tam brve te pus restringendam non videri: respondeo, id quid citatis. esse verum: sed hio de oeoonomia apostolus loq 9. Quum carnis nostrae. Haec comparatio mul- tur quemadmodum de politia solemus vulgo loc tas habet partes. Prima est, si patribus ex quibus Nam etsi magist ratuum est religionem tueri, eor progeniti su m us secundum carnem, tantum detuli- tarnen officium huius vitae finibus dicemus coi mus reverentiae ut passi fuerimus eorum discipli- neri : quia aliter civilis ac terrena gubernatio a t nais : multo plus honoris deberi Deo, qui spiritualis rituali Christi regno distingui non posset. Po est pater. Altera, disciplinam, qua patres liberos quod correctiones Dei dieuntur utiles esse ad ol suos erudiunt, ad usum praesentis vitae utilem esse nendam eius sanetimoniam, hoc non ita aeoipi duntaxat : Deum vero longius respicere, ut scilicet dum est quasi nos proprie sanetificent: sed qi in vitam aeternam nos sanotificet. Tertia, mortales adminioula sint ad nos praeparandos, quia per homines liberos suos ut illis visum est castigare: Dominus nos exercet ad mortificationem carnis. Deum vero temperare suam disciplinam optima ra11. Omnis castigatio. Hoc addit, ne Dei ca tione summaque sapientia, ut nihil in ea sit nisi gationes praesenti sensu metiamur. Nos enim p moderatum. Hoc ergo primo loco inter Oeum et ris similes esse docet, qui ferulam horrent ao re homines diversum ponit, quod hi quidem, patres giunt quantum in se est : quia nondum per aetal sint carnis, ille autem, spirituum: idque ampificat, iudicant quantum sibi sit utilis. Hue ergo tei carnem cum spiritu conferendo. Sed quaeritur annon admonitio, non recte aestimatum iri castigatio carnis etiam pater sit Deus : neque enim frustra ho- ex praesenti carnis nostrae sensu: ideo coniicien minis creationem inter praecipua Dei miracula com- esse oculos in finem : ita apprehendemus tranquill mmort historia lob. Quare hac quoque parte m- h une iustitiae fructum. F r u c t u s autem i u s t i t i rite patris nomen sibi vindicat. Si dicamus patrem dicitur timor Domini, et pia sanctaque vita: cu vocari spirituum, quia solus animas crt et rg- crux magistra est. P a c a t u m 1 ) vooat, quoniam nrt, sine hominis opera: rursus excipere licebit, rebus adversis trepidamus et sumus inquieti. T Paulum non frustra gloriari, se spiritualem esse tamur enim impatientia, quae semper tumultu eorum patrem, quos in Christo per evangelium ge- est: castigati autem, composita mente agnoscit nuit. Bespondeo, tarn animae quam coporis patrem quam utile nobis fuerit quod ante acerbum et i esse Deum, et quidem unicum, proprie loquendo : lestum videbatur. ac nomen hoc quadam veluti concessione transferri ad homines, sive de corpore sive de anima agatur. 12. Quare manus remissas et genua soluta s Quoniam tarnen in creandis animabus non adhibet hominum operam, et eas etiam spiritus sui virtute rigite: 13. et rectas facite vias pedibus vestris: mirabiliter reformat: peculiariter %on ifyyty pater claudicatio aberret, sed magis sanetur. 14. Pa spirituum vooatur. Quum dicit, Et reveriti simus sectamini cum omnibus, et sanetimoniam: sine illos: affectum nott qui nobis a natura insitus est, nemo videbit Dominum. 15. Curam agentes ne c ut patres, etiam quum aspere nos tractant, honore deficiat a gratia Dei, ne qua radix amarudinis i w s prosequamur. Quum dicit, subiioiemur patri spiri- sum pullulans obturbet, et per earn inquinentur 16. Ne quis scortator vel prof anus, ut Esau, qui tuum : significat, hoc aequum esse, ut Deo Imperium permittamus quod patris iure in nos obtinet. uno edulio vendidit primogenituram suam. 17. No Quum dicit, E t v i v e m u s , causam dsignt vel enim quod, quum postea vellet haereditariam obtit finem, itaque copula resolvenda est in partioulam benedictionem, reprobatus sit. Poenitentiae enim hi ut. Monemur autem hoc verbo, nihil esse nobis non invenit, etiamsi cum lacrymis quaesiisset earn, magis exitiale quam si nos in Dei obsequium tradere recusemus. ) Tranqulum

falsam et ementitam fore Christi professionem, si se a patris disciplina eximant, ut spurii magis sint quam legitimi.

CAPUT XII. 12. Quare mams remissas. Postquam doouit, am salati nostrae prospicere dum nos oastigat, e nos ad alacritatem hortatur: nihil enim est )d nos magis debilitet adeoque exanimet prorsus, un quam falsa imaginations occupati nullum gra) Dei gustum habemus in rebus adversis. Ideo il est ad nos erigendos hac signifioatione effica9, Deum nobis adesse etiam quum nos afigit, ac nobis esse sollicitum. Caeterum his verbis tantum ad ferendas magno animo afflictiones tatur, sed admonet non esse causam cur resides pigri simus ad faciendum officium. Nam plus is experimur quantum nos impediat metus crucis Deo, 8icuti par erat, serviamus. Libenter multi fiterentur suamfidem: sed quia sibi a persequutione ent, manus et pedes pium ilium animi affectum tituunt. Libenter certarent multi pro Dei gloria, ciperent bonas ac iustas causas privatim et pub, officia sua Deo et fratribus impenderent: sed a periculum est ab odiis improborum, quia moins complures sibi esse paratas vident, quasi aibus complicatis, otiosi quiescunt. Ergo si semel rectus fuerit in nobis nimius ille crucis timor, ad tolerantiam compositi simus: nulla erit pars tri quae non apta sit ac format ad munus suum 3 praestandum. Hoc est ergo quod intelligit stolus. Manus, inquit, remissas ideo habetis, ua vestra ideo labascunt, quia non agnosoitis e vera sit in rebus adversis consolatio: ideo ad jium tardi estis. Nunc vero quum ostenderim m utilis sit vobis crucis disciplina, debet haec trina excitare novum in omninus vestris memi vigorem, ut manibus ac pedibus ad sequendam vocationem alacres ac prompti sitis. Porro locum Esaiae alludere videtur, qui habetur . 35, 3. Praecipit illic propheta piis dootoribus, >roposita spe gratiae genua trepidantia et debiles lus confirment. Apostolus universos fidles iubet facere: nam si hic usus est consolationum quas is Dominus proponit: quemadmodum doctoris aus est totam ecclesiam erigere, ita unusquisque trinam peculariter sibi destinando, se ipsum eriatque animt. 13. Bectas vias facite. Hactenus docuit nitena esse Dei consolationibus, ut simus ad bene ndum fortes ac strenui: atque illam esse fulim nostram. Nam secundum adiungit: nempe, prudenter ambulemus ac teneamus rectum curi. Nihilo enim minus vitiosus est inconsideratus or quam inertia et mollities. Quamquam haec j rectitudo, quam commendat, inde procedit quum is hominis omni metu superior tantum quid ) probetur reputat: nam timor ad quaerenda articula ingeniosus est plus satis. Quemadmodum o perverso metu impliciti flexuosas nobis vias erimus, ita econverso, quisquis se ad tolerantiam Calvini opera. Vol. LV,

178

malorum comparavit, recta pergit quocunque Dominus vocat, neque vel ad dexteram, vel ad sinistram defiectit. In summa, hanc bene agendi rgulant praescribit ut ad Dei voluntatem gressus nostros dirigamus, ne vel metus, vel mundi illeoebrae, vel alia nos inde abducant. Ideo subiicit, Ne c 1 a u d i c a t i o a b e r r e t : hoc est, ne claudicando, tandem a via longius recedatis. Claudicationem vocat, quum mentes hominum alternant, nee sincere Deo se addieunt. Sic alloquebatur Elias illos duplices, qui eultum Dei superstitionibus suis miscebant: Quousque claudicatis in utramque partem (1. Reg. 18, 21) ? Est autem elegans haec loquutio: multo enim deterius est errare quam claudicare. lam, qui claudicare inoipiunt, non statim avertunt se a via, sed paulatim magis ac magis ab ea recedunt, donec in errorem abrepti in medio Satanae labyrintho impliciti haereant. Monet igitur apostolus ut sanandae olaudicationi mature demus operam: quia si illi indulgeamus, longius nos a Deo tandem avertet. Posset etiam verti, Ne claudicatio degeneret, aut discedat: manebit tarnen idem sensus: quoniam significat apostolus, eos qui rectum cursum non tenent, sed paululum per ineuriam hue vel illuc deflectere sibi permittunt, temporis successu penitus a Deo alienari. 14. Pacem seclamini. Ita nati sunt homines nt videatur unusquisque fugitare pacem: sibi enim privatim singuli student, mores suos volunt ferri, aliorum moribus se aecommodare non dignantur. Ergo nisi magno labore sectemur pacem, earn nunquam retinebimus: multa enim quotidie accident quae ooeasionem praebeant dissidiis. Haec ratio est cur iubeat apostolus pacem seetari : ac si dioeret, non colendam esse duntaxat quoad nobis erit commodum, sed enitendum esse summo studio ut salva inter nos maneat. Quod fieri non potest nisi multas offensas obliviscamur, atque alii aliis in multis rebus mutuam demus veniam. Quia tarnen pax ab impiis alia conditione non potest impetrari, quam si eorum vitiis ac sceleribus assentiamnr: ideo protinu8 addit apostolus, s a n c t i m o n i a m una cum pace sectandam esse: ac si nobis eum hac exceptione pacem commendaret, ne malorum amicitia nos inquinet aut pollut. Sanotimonia enim Deum proprie respicit. Quare etiamsi totus mundus bello flagrare debeat, non est deserenda sanotimonia, quae vinculum est nostrae cum Deo coniunctionis. Denique placide foveamus cum hominibus concordiam, sed usque ad aras, ut habet proverbium. Negat quemquam posse Deum videre sine sanotimonia : quoniam non aliis oculis videbimus Deum, quam qui reformat! fuerint ad eius imaginem. 15. Ouram agentes ne quis, etc. Vl, attente providentes. His verbis indicat proclivem esse lapsum a Dei gratia: neque enim frustra attentionem re12

179

BPIST. AD HEBRAEOS

quirit in hac parte, quia simulatque securos esse : admodum profani sumus donee separemur a mue aut remissos videt Satan, momento nos circumvenit. < ita si revolvimur in mundi sordes, a sanctifioatic Denique contentione et vigilantia opus est, si veli- gratia desciscimus. mus perseverare in Dei gratia. Porro g r a t i a e Ut Esau. Hoc cxemplum vice expositio nomine, totam nostram vocationem comprehendit. esse nobis potest, quantum ad p r o f a n i nomen Si hinc quispiam infrt, non esse igitur efficacem tinet: nam quum Esau pluris edulium unum qu Dei gratiam, nisi nos proprio motu cooperemur, primogenituram suam fecisset, benedictione priva frivolum erit argumentum. Scimus quanta sit carnis fuit. Profani ergo sunt in quibus ita regnat mu nostrae pigritia: continuis itaque stimulis indiget. amor ac praevalet, ut coelum obliviscantur : ut Sed quum Dominas monendo et exhortando nos ambitione abrepti, addicti pecuniae et divitiis, gu stimult, simul etiam oorda nostra afficit ne vanae dediti, vel aliis delitiis irretiti, spirituale Chr sint exhortationes, vel sine effectu diffluant. Ergo regnum inter suas curas vel nullo vel postremo 1 a praeceptis et exhortationibus colligendum non est habent. Aptissimum porro hoc exemplum est : n quid per se valeat homo, aut quae sit liberi arbitra quum Dominus vim amoris, quo populum su facultas : nam certe attentio, quam hic apostolus re- prosequitur, vult exprimere, primogenitos vo quirit, donum Dei est. omnes quos ad spem vitae aeternae vocavit. Ne qua radix. Non dubito quin ad locum aestimabilis sane hie honor est quo nos dignat Mosis respexerit, qui legitur Deut. capite 29. Nam ad quern si conferantur omnes mundi opes, om promulgata lege Moses cavendum esse docet ne qua commoda, honores, delitiae, et quaecunque ad beat radix fei et absynthium germinans in populo Dei vitam pertinere vulgo existimantur, erunt ins pollulet. Postea interpretatur quid sibi velit, ne vilis edulii. Quod autem ea, quae prope nihili st quis scilicet animae suae in peccato benedicens, et habemus in tanto pretio, id. fit quia prava cupidi quemadmodum ebrii sitim suam acuere soient, pra- nobis perstringit oculos, adeoque nos excaecat. E: vam cupiditatem irritans, impunitatis illecebra Dei si velimus locum in Dei sanctuario tenere, conte contemptum inducat. Idem nunc agit apostolus: nere disoamus eiusmodi edulia, quibus inescare praedicit enim fore ut si talem radicem altius cres- probos 80let Satan. cere sinamus, multos corrumpat ac depravet. Nee 17. Quum vellet benedidionem. Initio ludicr tantum iubet singulos eradicare ex cordibus suis ducebat factum illud, quo primogenituram v talem pestem, sed prohibet etiam ne patiamur inter diderat, ac si puerilis fuisset lusus: sero tand nos crescere. Fieri quidem non potest quin radices quid damni fecisset sensit, quum benediotio in la istae haereant in ecclesia Dei: quia bonis semper a ptre translata illi abiudicaretur. Ita, qui i mixti sunt hypocritae et impii: sed ubi erumpunt, cebris huius mundi capti se a Deo alinant, resecari debent, ne crescendo suffooent bonum semen, salutem suam vendunt ut se ingurgitent terre Amarulentiam ponit pro eo quod Moses dicit fei et edulii, non putant sibi quidquam perire, imo qu absynthium: sed uterque yenenosam ac mortiferam tune maxime beati essent, sibi placent ac plaudi radicem exprimere voluit. Quum ergo tarn exitiale Sero Ulis Dominus aperit oculos, ut mali sui c sit hoc mali genus, eo acriore studio occurrere decet, spectu admoniti, etiam iacturae quam negligeb ne longius surgat vel serpat. sensu tangantur. Quamdiu famelicus est Es 16. Ne quis scortator vel prof anus. Sicuti prius nihil curat nisi ut ventrem habeat bene refertu ad sanctimoniam hortatus est. ita ut a contrariis satur ridet, ac fratrem qui se edulio sponte priva' inquinamentis revocet, speciem unam ponit: ne quis fatuum iudicat. Talis, inquam, est impiorum stuf sit scortator. Sed mox ad genus ipsum descendit: quamdiu pravis desideriiis aestuant, vel intern ne quis sit profanus. Nam hoc nomen proprie ranter se demergunt in suam laetitiam. Post t sanctimoniae opponitur. In hunc finem Dominus pus, intelligunt quam exitiale sibi fuerit quidq nos vocat ut in suum obsequium sanctificet. Id fit tarn avide expetebant. Quod dicit r e p r o b a t u dum mundo renuntiamus. Quisquis autem in suis perinde valet ac si dixisset repudiatum, vel rej sordibus sibi ita placet ut in eas subinde revolvatur, sam passum esse. se profant. Quamquam generaliter profanos defiPoenitentiae oeum non invenit. Hoc est, ni nire licet, quicunque non tanti aestimant Dei gra- profecit vel consequutus est sera sua poenitent tiam, ut ad earn, contempto mundo, adspirent. etsi cum lacrymis quaereret benedictionem, qu Quoniam autem varus modis profanescunt homines, sua culpa amiserat. Quia autem omnibus grat eo maior danda est opera ne Satanae rima pateat Dei contemptoribus idem periculum denuntiat: qua ad nos suis corruptelis inquinandos. Et quemad- potest an si contemptim reeepta fuerit Dei grai modum sine consecratione nulla est vera religio, et posthabitum mundo eius regnum, nulla 8] semper in timor Dei, mortificatione carnis, totaque veniae supersit. Respondeo, non praecise veni pietati8 exercitatione proficiendum est. Nam quem- talibus negari: sed admoneri ut sibi cayeant,

CAPUT XII. m Ulis quoque accidat. Et certe quotidie multa eritatis Dei exempla cernere licet, quibus ludia et sannas profanorum hominum vindicat. Nam im sibi crastinum semper promittant, novo et )roviso mortis genere saepe eoa repente e medio it : quam fabulosum esse ducant quidqnid audiunt Dei iudicio, eos ita persequitur ut cogantur oscere iudicem : quum stupidas kabeant conscieni, diros postea cruciatus sentiunt huius stuporis dices. Tametsi autem non accidit hoc omnibus: a tarnen periculum est ne accidat, merito omnes net apostolus ut caveant. Altera etiam quaestio urrit: an poenitentia sua nihil proficiat peccator squis ea praeditus erit. Videtur enim hoc inire apostolus, quum tradit nihil ipsi Esau proise suam poenitentiam. Respondeo, poenitentiam non pro sincera ad Deum conversione accipi: tantum pro terrore quo Dominus impios perlit, postquam diu in sua nequitia delitiati sunt, rro mirum non est si inutilis dicatur hie terror: a interim neque resipiscunt, neque oderunt sua ia, sed tantum poenae sensu cruciantur. Idem de lacrymis dicendum est: Quoties ingemuerit cator, paratus est Dominus ad dandam veniam: : frustra unquam quaeritur Dei misericordia, iniam pulsanti aperietur. Verum quia laorymae tu desperati hominis fuerant, non dirigebantur Deum : sie impii utcunque dplorent sortem m, conquerantur, eyulent, non tarnen puisant ad i ianuam: quia hoc fieri non potest nisi fide. ]ui quo gravius pungit eos conscientia, eo magis r ersus Deum fremunt, illique sucoensent. Cuperent dem accessum sibi dari ad Deum : sed quia noni eius iram apprehendunt, eius conspeotum fugit. Ita saepe videmus, eos qui per iocum dictit satis opportunam inter extremos spiritus poenitiam fore, quum eo ventum est, inter saeva aenta clamitare non iam esse obtinendae gratiae ipus: se enim exitio esse devotoa, quia nimis ) Deum quaesierint. Interdum quidem erumpunt aas voces, O si, o si: sed moi desperatio omnia rum vota abrumpit, faucesque illis praecludit, ne *ius procdant.

182

iustorum consecratorum, 24. Et mediatorem novi testamenti Iesum : meliora loquentem quam loquebatur sanguis Abel.

18. Non enim accessistis. Alio argumento nunc pugnat. Nam praedicat magnitudinem gratiae quae nobis patefacta fuit per evangelium, ut reverenter earn excipere discamus. Secundo, eius nobis suavitatem commendat, ut alliciat in eius amorem ac desiderium. Pondus utrique addit ex comparatione legis et evangelii. Nam quo altius supra Mosis admini8trationem excellit Christi regnum et splendidior est nostra quam veteris populi vocatio: eo foedior nostra ingratitudo et minus excusanda, nisi qua decet religione tantum bonum nobis oblatum amplectimur, ac humiliter suspioimus tantam Chriti maiestatem, quae hic apparet. Deinde quum non se nobis formidabilem, ut olim Iudaeis, Deus praebeat: sed tarn amice et comiter nos ad se invitet: ita quasi duplicatur ingratitudinis crimen, nisi tarn benignae invitationi ultro studiose oocurrimus. Primum ergo meminerimus hie evangelium cum lege conferri: deinde, huius comparationis duas esse partes, quod se Dei gloria illustrius in erangelio profrt quam in lege, et quod, amabilis hodie sit eius vocatio, quum olim nihil praeter meros terrores habuerit. Ad montem qui tangitur. Yarie exponunt hunc locum: sed ergo terrenum montem spirituali opponi arbitror: atque hue spectant quae postea sequuntur de i g n e a c c e n s o , de t u r b i n e et p r o c e l l a , et reliquis. Haec enim signa, quae Dous edidit ut legi suae fidem conciliaret ac reverentiam, si in se considerentur, magnifica sunt ac vere coelestia: sed quum venitur ad regnum Christi, quae illic Deus nobis proponit, ooelos omnes superant. Unde fit ut tota legis dignitas quasi terrena esse ineipiat. Ita mons Sinai manibus palpari potest, mons vero Sion nonnisi spiritu comprehenditur. Quaecunque Exodi decimo nono referuntur, fuerunt visibiles figurae: quae autem habemus in regno Christi, a sensu carnis sunt obseondita. Si quis obiiciat, spiritualem illorum omnium significationem fuisse, et hodie etiam externam esse pietatis exercitia quibus in 18. Non enim accessistis ad mortem qui tangatur, coelum evehimur: respondeo, apostolum loqui seignem accensum, ac turbinem, et caliginem, et pro- cundum maius et minus. Nemini autem dubium est, ubi in certamen veniunt lex et evangelium, %m, 19. et tubae sonitum, et vocem verborum: quam audierant, excusarunt, ne illis proponeretur sermo. quin praeponderet in hac parte quod spirituale est: in ilia autem priore, terrena symbola magis emiNon enim ferebant quod edicbatur, Etiamsi bestia jerit montem, lapidabitur, aut iaculo congetur. neant. 19. Qui audierant, excusarunt. Hoc secundum Ac sic terribile erat visum quod apparuit, Moses it: Expavefactus sum, et tremefactus. 22. Sed ac- membrum est, in quo tractat legem evangelio valde istis ad Sim montem, civitatem Dei viventis, leru- fuisse dissimilem, quia quum promulganda fait, omnia terroribus varus plena erant. Hue enim m coelestem, 23. Et ad conventum innumerabilium elorum, et ecclesiam primogenitorum qui scripti spectant quaecunque legimus Exodi decimo nono, t in colis, et iudicem omnium Deum, et spiritus ut sciat populus Deum tribunal conscendere, quo
12*

183

EPIST. AD HEBRAEOS.

severum iudicem se ostendat. Si innoxium animal propius forte accssisset, iubebat illud confodi. Quanto durior poena imminebat peccatoribus qui sibi male conscii erant, imo qui se noverant reos mortis aeternae agi per legem? Evangelium au tern nihil nisi amabile continet, si quidem fide recipitur. Reliqua pete ex 2. ad Corinthios capite 3. Caeterum quod dicit populum excusasse: non ita debet accipi, quasi populus renuerit audire Dei verba, sed depreoatus est ne Deum ipsum loquentem audire oogeretur. Persona enim Mosis interposita horrorem nonnib.il mitigabat. Torquet tarnen interprtes quod Mosi haec verba apostolus tribuit; E x p a v e f a o t u s sum et t r e m e f a c t u s : quae nusquam legimus Mosen protulisse. Verum solutio non erit difficilis, si consideremus Mosern nomine populi sic loquutum, cuius mandata, quasi Internuntius, ad Deum referebat. Fuit igitur haec communis totius populi quaerimonia: sed Moses inducitur, qui fuit veluti commune os omnium. 22. Ad mordem Sion. Respicit ad eas prophetias quibus olim Deus promiserat evangelium inde proditurum, ut Iesaiae secundo, et similibus locis. Ergo montem Sion committit cum monte Sinai: deinde I e r u s a l e m coelestem. Et nominatim coelestem vocat, ne Iudaei in ilia terrena haereant, quae sub lege floruerat: nam quum pertinaciter sub servili legis iugo manere appeteret, conversa erat in montem Sinai, sicut Paulus docet ad Galatas capite 4. Coelestem ergo Ierusalem intelligit, quae per totum mundum exstruenda erat, quemadmodum angelus apud Zachariam funioulum eius ab oriente usque in occidentem extendit. 23. Conventum angelorum. Significat nos angelis associari, cooptari in patriarcharum ordinem, et collocari in coelo inter omnes beatos spiritus, quum per evangelium nos ad se Christus vocat. Hic vero inestimabilis est honor quo nos dignatur coelestis pater, ut angelis et Sanctis patribus nos accenseat. Quod autem myriadas angelorum dicit, ex Daniele sumptum est. Quamquam ego Erasmum sequutus, i n n u m e r a b i l e s verti. P r i m o g e n i t o s , non quosvis Dei filios nominat, ut aliquando spiritu solet: sed peculiariter honoris causa patriarchas, et reliquos veteris ecclesiae proceres ornat hoc titulo. Dicit in coelis soriptos, quia electos omnes Deus conscriptos habere dicitur in libro suo vel in arcano catalogo, ut Ezechiel loquitur. Ad iudicem omnium. Hoc dictum videtur ut metum incutiat: ac si diceret, ita nobis offerri gratiam, ut cogitandum tarnen sit, nobis cum iudice nostro esse negotium, cui reddenda sit ratio, si polluti ac profani temere in eius sanctuarium irrumpimus. Addit s p i r i t u s i u s t o r u m , ut significet nos aggregari ad sanctas animas, quae corporibus exutae omnes mundi sordes reliquerunt: ideoque

vocat c o n s e o r a t o s vel perfeotos: quia carnis : firmitatibus non sint amplius obnoxii, deposita i\ came. Atque hinc certo colligimus, pias anim postquam a corporibus sunt separatae, vivere tam apud Deum: quia aliter non possemus Ulis adiui comits. Tandem subiioit Iesum m e d i a t o r e quoniam is solus est per quern nobis placatur pat et qui serenum atque amabilem eius vultum no reddit, ne metuamus ad ipsum acoedere. Sin tarnen exprimit qualiter se nobis mediatorem prael Christus: nempe suo sanguine: quern a d s p e s i o n i s , hebraico more, pro adsperso nominat: qi ut semel pro nobis fusus est in expiationem, ita nunc animas nostras irrigari per fidem oporf Quamquam apostolus interim ad veterem legis riti alludit, cuius ante facta fuit mentio. 24. Meliora loquentem. Nihil prohibet quomit in adverbium resolvas, ut sit meliora pro meli hoc sensu: Christi sanguinem efficacius olamare melius exaudiri a Deo quam sanguinem Abel. gis tarnen placet sine figura accipere, ut vox i] sonat: et meliora dicitur loqui, quoniam ad imj . trandam nobis peccatorum veniam efficax est. P prie non olamabat sanguis Abel, sed ipsum par oidium vindictam exigebat coram Deo: sang autem Christi clamt, quia facta per ipsum expia quotidie exauditur. 25. Videte ne adspernemini loquentem: nam Uli, quia adspernati sunt eum qui loqubatur in ter non effugerunt, multo magis nos si aversemur loqut tern e coelis: 26. cuius vox tunc terram concust nunc autem denuntiavit, dicens, Adhuc semel 'ego veo non solum terram, sed etiam coelum. 27. Ill autem: Adhuc semel, significat eorum quae concutit tur translationem, ut maneant ea quae non concutit tur. 28. Quare regnum quod non concutiiur app hendentes, habemus gratiam: per quam colamus Deu placentes iUi cum reverentia et religione. Deus en noster ignis consumens est. 25. Videte ne adspernemini, etc. TJtitur eod< verbo quo prius, quum dicebat populum excusas ne Deus verba sibi faceret. Aliud tarnen intellig meo iudicio, hoc est, ne repudiemus sermonem nobis destinatur. Porro hie ostendit quid spec verit proxima comparatione : nempe gravissims poenam manere evangelii contemptores, quum le{ contemptum veteres impune non tulerint. Et pi sequitur suum argumentum a minori ad mail quum dicit, Deum vel Mosen tunc in terra loqu turn esse: nunc eundem Deum vel Christum loq e coelo. Quamquam ego utrumque ad Deum i ferre malo. Dicitur autem Deus in terra loquuti quia humilius loquebatur. Semper meminerim de externa legis administratione tractari : quae ta fuit (si cum evangelio conferatur) ut terrenum qui

CAPUT XIII. i saperet: nondum supra coelos eveheret homiQ mentes ad perfectam sapientiam. Quamquam m eandem lex doctrinam continebat: quia tarnen dagogia tantum fuit, perfectio semper illi detrar.

186

26. Cuius vox terram. Quum Deus terram conjerit in lege publioanda, probat nunc, magnifitius ipsum loqui, quia terram simul et coelum sutiat. In earn rem citat testimonium prophetae jai (2, 7). Neque tarnen singula verba refert, quia propheta conoussionem terrae et coeli fuim praedicit, hoc sumit apostolus, ut doceat Qgelii vocem non in terra solum tonare, sed etrare supra coelos. Porro illic agi de Christi no, extra controversiam esse debet: nam mox jontextu sequitur; Commorebo omnes gen tes, et iet desiderium cunctarum gentium, et implebo mm istam gloria. Atqui certum est neque tes omnes collectas fuisse in unum corpus, nisi isti auspiciis: nee aliud esse desiderium in quo CAPUT XIII. niescamus omnes quam ipsum Christum: nee plum Solomonis fuisse gloria superatum, nisi 1. Fraterna Caritas maneat. 2. Hospitalitatis m eius magnitudo per totum orbem diffusa fuit, ne sitis immemores: per hanc enim quosdam latuit ire tempus Christi procul dubio dsignt propheta. id si exoriente Christi regno, non inferiores quum recepissent angelos. 3. Memores estote vmctorum, bum mundi partes concuti, sed vim eius in coe- tanquam una vindi: eorum qui affliguntur, tanquam usque pervenire oportuit: merito colligit apos- ipsi quoque sitis in corpore. 4. Honorbile in omnibus s, sublimiorem esse erangelii doctrinam, et quae coniugium et thorus impdllutus: scortatores autem et aduteros iudicabit Deus. 5. Sint mores sine avaritia.Dmnibus oreaturis clarius exaudienda sit. 27. Ittud autem, adhuc semel. Ad verbum sic Contenti sitis iis quae adsunt: ipse enim dixit, non te dtur propheta: Adhuc unum modicum. Signi- desero neque te derelinquo: 6. ut fidentes dicamus, ; autem non diuturnam fore calamitatem populi, Dominus mihi adiutor, neque tirnebo quid faciat i Dominus sucourrat. Sed apostolus in hac mihi homo. ) non insistit: tantum ex concussione coeli et 1. Fraterna Caritas. De amore fraterno forte ae infert totius mundi statum debere Christi jntu mutari. Nam quae creata sunt, corruptioni ideo praeeip, quia obscura ex fastu Iudaeorum siacent. At Christi regnum aeternum est. Ergo multas ecclesias scindere poterat. Quamquam in gturas omnes in melius reformari necesse est. nre haeo praeceptio valde est necessaria, quia nihil 3 sibi transitum facit ad aliam exhortationem, faoilius diffluit quam Caritas: dum sibi quisque plus Bgnum apprehendamus quod concuti non potest : aequo addictus, aliis minus tribuit. Deinde quotidie liam ideo nos movet Dominus, ut vere et per- interveniunt multae offensae quae nos sparent. o apud se stabiliat. Quamquam magis probo Fraternam appellat, non tantum ut singulari et rsam lectionem quam vetus interpres reddidit: intimo amoris affectu debere nos mutuo esse oonpientes regnum, habemus gratiam. Si affir- iunctos doceat: sed etiam ut meminerimus, non ive legas, sensus optime fluet: nos, dum am- aliter nos Christianos esse posse quam si fratres timur evangelium, donari Christi spiritu, ut simus. Nam de amore loquitur quern inter se renter et pie colamus Deum. Si in modo hor- colre debent domestioi fidei: quemadmodum Doi legas: Habeamus: coacta et obsoura ,erit lo- minus communi adoptionis vinculo arctius eos simul ;io. In summa hoc, meo iudicio, vult apostolus, devinxit. Itaque utilis in prima ecclesia fuit loo fide ingrediamur in Christi regnum, nos firma quendi consuetudo, quod se Christiani fratres vociia potituros, quae. nos efficaciter in Dei cultu tabant: nunc una cum re nomen ipsum fere obeat: quia sicuti Christi regnum, ita et donum solevit, nisi quod usum eius ab aliis relictum monerationi8 mundo sit superius. Quum dicit, nachi ad se rapuerunt, suis interea discordiis et Deum euaporw cum reverentia et timor, etsi intestinis factionibus testantes se ex ptre diabolo iptitudinem et gaudium exigit in nostris obsequiis, omnes esse natos. tarnen nullum illi probari cultum significat, 2. Hospitalitatis, etc. Hoc quoque humanitatis

nisi cum humilitate et modestia coniunotum. Ita damnt tarn praeposteram carnis fiduciam, quam desidiam, quae inde gigni solet. 28. Deus enim noster ignis. Quemadmodum blande nuper Dei gratiam proposuit : ita severitatem denuntiat: ac videtur hano sententiam mutuatus ex Deuter, capite 4. Ita videmus Deum nihil omittere, quo nos ad Be trahat: quia a dulcedme quidem incipit, quo libentius sequamur: quod si alliciendo parum proficit, terret. Et sane expedit, nunquam a Deo nobis promitti gratiam, quin minae admisceantur. Nam (ut nimium ad indulgendum nobis proclives sumus) nisi hi stimuli admoverentur, frigeret apud nos mitior doctrina. Ergo Dominus, ut timentibus se propitius est ao miserioors in mille generationes : ita zelotes est ac iustus vindex in tertiam et quartam generationem, ubi contemnitur.

187

EPIST. AD HEBRAEOS.

l:

officium prope coli inter homines desiit *) : quia ilia de scortatoribus sumpturum, praefatur quae sit ve effugiendae huius vindictae ratio: nempe si hone* vetus hospitalitas, quae historiis celebratur, nobis ignota est: et cauponae hodie sunt pro hospitiis. Caeterum in coniugio vivamus. Sit ergo unum hoc mei non tantum loquitur de iure hospitii quod tunc inter brum, scortationes non fore impunitas, quia Dei divites erat usitatum, sed potius iubet excipi miseros habeant vindicem. Et certe quum societatem v atque egentes, ut tunc multi domo profugi erant et uxoris a se institutam Deus benedixerit : sequit propter Christi nomen. Atque ut hoc officii genus quamlibet ab ea diversam ab eo damnari et ma magis commendet, addit, receptos aliquando fuisse dioi. Quare non adulteris tantum, sed scortatorib angelos hospitio ab iis qui putabant se homines quibuslibet poenam denuntiat : quia utrique a sane recipere. Non dubito quin de Abraham et Loth Dei institute discedunt, imo illud violant atq hoc sit intelligendum. Nam quum ex quotidiano evertunt, promiscue se miscendo, quum una more hospitalitatem colerent, inscii et nihil tale coniunctio lgitima, quae Dei nomine et auspic cogitantes in angelos inciderunt: ita non vulgariter sancitur. Sed quoniam sine coniugii remedio pi ornata fuit illorum domus. Et certe Deus probavit, miscuae ac vagae libidines coerceri nequeunt, id hospitalitatem sibi in primis cordi esse, quum tale nobis ipsum commendat, vocans honorabile. Qu praemium Abrahae et Loth rependit. Si quis ob- addit de thoro impolluto, libenter hue refero iiciat, rarum illud fuisse: responsio in promptu est, sciant coniugati non quidvis sibi licere, sed usi non angelos tantum recipi, sed Christum ipsum, thori legitimi debere esse moderatum, ne qt quum pauperes in eius nomine recipi mus. In voci- alienum a coniugii pudore et castimonia admitta: bus graecis elegans est allusio, quae latine exprimi Quum dicit, in o m n i b u s : intelligo nullum e: ordinem qui a coniugio prohibeatur. Nam qu non potest. 3. Memores vinctorum. Nihil est quod nos serio Deus generi humano in Universum concessit, omr misericordiae sensu magis afficiat, quam si eorum sine exceptione decet. Omnes intelligo, qui co qui affliguntur personam in nos transferamus. Ideo iugio apti sunt, eoque opus habent. Hoc auto dioit perinde cogitandum de vinctis ac si essemus disertis verbis exprimi oportuit, ut superstitk eorum loco. Quod postea in altero membro se- occurreret, cuius tunc iam forte semina oocu qui tur, t a n q u a m ipai quoque s i t i e in c o r - iaciebat Satan, coniugium rem profanam esse, p o r e , varie exponunt. Quidam generaliter, hoc certe a Christiana perfectione procul remotam. NJ modo: vos quoque iisdem estis malis obnoxii, ut spiritus illi impostores, de quibus vaticinatus ei fert communis humanae naturae conditio. Alii Paulus, moi exstiterunt, prohibentes coniugiu autem sic restringunt: ac si in corpore eorum Ergo ne quis stulte imaginaretur, coniugium vu] essetis. Mihi neutrum placet: refero enim ad ec- duntaxat hominum permitti, qui autem in eccle clesiae corpus, ut sit sensus, quandoquidem estis excellunt, debere eo abstinere: omnem exception! eiusdem corporis membra, communiter vos affici tollit apostolus: neque tantum dooet per ind decet alios aliorum malis, ne quid inter vos sit gentiam concedi (sicuti cavillatur Hieronymus), E honore dignum esse asserit. Hac tarn praecisa < separatum. 4. Honorabile coniugum. Nonnulli exhortationem nuntiatione non fuisse territos qui matrimonii pi esse putant ad coniuges, ut pudice et qua decet hibitionem invexerunt mundo, plusquam mirum e honestate matrimonium inter se colant: ut vir cum nisi quod fraenum ita Satanae laxari oportuit uxore temperanter et caste habitet, nee thorum puniendam eorum ingratitudinem qui Deum aud maritalem indignis lasciviis profanent. Ita sub- abnuerant. 5. Mores sine avaritia. Dum avaritiam v audiendum esset hortandi verbum, sit coniugium honorabile. Quamquam indicativus etiam modus oorrigere, recte et prudenter simul iubet nos pri non male congrueret: dum enim audimus honora- sentibuB esse contentos. Hie enim verus est ] bile esse coniugium, simul in mentem venire debet, cuniae contemptus, vel saltern magnanimitas honorifice et reverenter in eo versandum esse. Alii recto et moderato illius usu, dum eo conte per concessionem dictum accipiunt, hoc modo: sumus quod Dominus dedit, sive illud multum i quamvis honorabile sit coniugium, non tarnen scor- sive exiguum. Nam hoc certe raro contingit, tari fas est. Quern sensum vident omnes frigidum avaro quidquam sufficiat. Quin potius quibus n esse. Ego vero2) potius sentio, apostolum hie con- satis est mediocritas, etiamsi maximis opibus abi iugium scortationi, tanquam remedium morbo, op- dent, semper plus appetunt. Haec est doctrii ponere: et contextus clare ostendit hanc fuisse eius quam se Paulus didioisse praedioat: nempe qu mentem. Nam priusquam Dominum minetur poenas noverat abundare et penuriam pati. Ergo qui si cupiditati modum imposuit, ut aequo animo i quiescat in sua sorte, is pecuniae amorem ex e Porro. animo expulit. atqni.

CAPUT XIII.

190

Ipse enim dixit. Citat hie duo testimonial locus, ex quo discimus non aliam recte sapiendi us sumptum putant ex Iosue capite 1. Ego esse regulam, quam ut sistamus omnes nostras sensus o magis arbitror sententiam hanc adductam esse in solo Christo. Caeterum quia cum Iudaeis agebat, commuai scripturae doctrina. c si dixisset: docet, Christum semper eundem principatum tenuisse sim Dominus se nobis nunquam defuturum polli- quern hodie tenet: ac semper sui fore similem usque ar. Ex hac promissione infert quod habetur ad finem mundi. H e r i , inquit, e t h o d i e , i d e m ilmo 118, nobis suppetere timoris vineendi ma- e t i a m i n s a e c u l a . Quibus verbis signifioat, am, quum de auxilio Dei certi sumus. Hie Christum, qui nunc mundo fuit exhibitus, ab initio o morbum a radice ipsa evellit: sicuti necesse mundi regnasse: nee ulterius fas esse progredi, si volumus hominum animos eo vere purgatos postquam ad eum perventum est. Heri ergo totum i. Fontem avaritiae certum est esse diffidentiam. veteris testamenti tempus complectitur. Ac ne quis n quisquis hoc animo infixum habebit, nunquam subitam paulo post mutationem exspectaret, quia a Domino relictum iri, non erit ultra modum recens adhuc erat evangelii promulgatio, pronuntiat, icitus: quia pendebit ab illius Providentia. Pra- sic nuper revelatum esse Christum, ut perpetuo ter ergo apostolus, nos ab avaritiae morbo curare duret eadem eius cognitio. Hinc apparet non de 3ns, ad Dei promissiones revocat : quibus testatur aeterna Christi essentia apostolum disputare, sed de nobis praesentem fore. Postea inde colligit, eius notitia, quae omnibus saeculis viguit inter pios, mdiu talis nobis est adiutor, nullam esse timendi ac perpetuum ecclesiae fundamentum fuit. Certum aam. Ita enim fiet ut nullae nos pravae cupi- quidem est, prius fuisse Christum quam virtutem tes sollicitent, quia sola fides est quae pacare 8uam exsereret. Sed nunc quaeritur quid tractet inum mentes possit : quarum alioqui plus satis apostolus. Ideo dico ad qualitatem (ut ita loquar) ', est inquietudo. referri hunc sermonem, non ad essentiam: quia non disputatur an aeternus fuerit apud patrein, sed qualis fuerit eius notitia inter homines. Caeterum 7. Memores estote praefectorum vestrorum qui manifestatio Christi, quantum ad externam speciem ',uti sunt vobis sermonem Dei, quorum intuentes xm conversationis, imitamini fidem. 8. Iesus et modum, diversa, quidem fuit sub lege, ab ea quam istus fieri et hodie, idem etiam in saecula. 9. Doc- hodie habemus : sed id non obstat quominus vere et is variis et peregrinis ne circumferamini. JBonum proprie dicat apostolus, eundem semper esse Chrisi gratia cor confirmari, non cibis, qui nihil pro- tum in quern respiciunt fidles. 9. Doctrinis variis. Colligit non esse fluctuanunt Us qui in Ulis versati sunt. dum: quandoquidem fixa est Christi Veritas, in qua nos consistere oportet. Et certe hinc opinionum 7. Memores estote. Quae sequuntur, non tarn Veritas, hinc omne superstitionum genus, hinc ommores quam ad doctrinam pertinent. Primo nia errorum monstra, hinc denique omnes religionis Iudaeis exemplum eorum proponit a quibus corruptelae, quum in solo Christo non statur. Neque :ti fuerant: ac videtur peculiariter de iis loqui, enim frustra docet Paulus, ipsuni nobis esse datum doctrinam a se traditam proprio sanguine ob- a Deo in sapientiam. Ergo huius loci summa est, averant. Quiddam enim memorabile dsignt ut nobis constet firma Dei Veritas in solo Christo n dicit, i n t u e n t e s e x i t u m c o n v e r s a t i o n i s . acquiescendum esse. Unde colligimus, omnes, qui tetsi nihil impedit quominus generaliter hoc in- Christum ignorant, omnibus Satanae fallaciis esse *amus de iis, qui in sana fide ad extremum expositos: quia extra eum nulla est fidei stabilitas, te perstiterant, et tarn in morte quam tota vita, sed innumerae agitationes. Mirum ergo papistarum e sanae doctrinae testimonium reddiderant. Hoc acumen, qui contrarium remedium profligandis errom non parum valet, quod suos illis doctores ribus excogitarunt: nempe si extincta sit vel sepulta imitandum proponit. Nam qui nos in Christo Christi cognitio. Verum haec spiritus sancti admolerunt, quasi patrum loco esse nobis debent. nitio cordibus nostris insideat, non aliter extra perim ergo eos vidissent partim inter saevas perse- culum nos fore, quam si Christi adhaereamus. Porro ;iones, partim inter varia certamina, constantes doctrinas, quae a Christo nos abducunt, varias apfractos, merito debebant plus moveri. pellate quoniam non alia est simplex ac sincera 8. Iesus Christus heri. Haec unica est ratio Veritas quam Christi cognitio. Peregrinas antem, in recta fide perstemus, si retinemus funda- quoniam quidquid extra Christum est, Deus pro suo tum, neque ab eo vel tantillum discedimus. non agnoscet. Quo etiam monemur quorsum tenenim Christum non tenet, etiamsi coelum et dere nos deceat, si rite volumus in scriptura profiim compreheodat, nihil sapit nisi meram vani- cere. Peregrinatur enim quisquis non recta in n. In Christo enim inclusi sunt omnes coe- Christum collimat. Significat praeterea apostolus, 3 sapientiae thesauri. Proinde hie est insignia ecclesiae Dei semper fore certamen cum peregrinis

191

EPIST. AD HEBRAEOS

Per ministros vero tabernaculi, intelligit om caeremoniarum cultores. Ergo ut Christo comi nicemus, tabernaculo renuntiandum esse signifi Nam siouti altaris nomen immolationem et host oomprehendit: sic tabernaculum externas om figuras quae cum illo coniunctae erant. Proi sensus est, Nihil mirum si hodie cessant legis ri nam illud figuratum fuit in sacrificio quod e: castra efferebant Levitae, ut illic cremarent. Nei quia sicuti nihil inde gustabant tabernaculi minie ita si tabernaculo servimus, id est, retinemus i caeremonias, non erimus participes eius sacri quod semel Christus obtulit, nee eius expiatii quam semel perfecit suo sanguine. Sanguii enim suum, ut mundi peccata expiaret, in coel sanctuarium intulit. 13. Proinde exeamus ad eum. Ne frigeat si rior allegoria, vel anagogica eimilitudo, coniui 8erium exercitium, quod a Christianis oi bus requiritur. Et nunc similiter docendi o nem tenere Paulus solet, ut fidelibus ostendat bus in rebus Deus exerceri eos velit, dum a frh oaeremoniis eos abducere studet. Perinde ac diceret: Hoc est quod a vobis exigit Deus: illud in quo frustra vos fatigatis. Ita nunc apostolus. Nos enim dum relicto tabernaculo sequendum Christum invitt, longe aliud a n postulari monet, quam ut in umbra Deum cola sub magnifico templi splendore: quia per ex fugas, probra, et omne genus aerumnas pergenc sit. Hanc militiam, in qua usque ad sanguii sudandum est, umbrosis meditationibus opponit, c solas iactabant caeremoniarum magistri. 14. Non enim habemus. Longius extendit turn cuius meminerat: nempe ut in hoc mundo 10. Habemus altare, de quo edendi non habent regrini ac vagi, nobis nusquam esse fixam statior potestatem qui tabernaculo serviunt. 11. Quorum enim nisi in coelo, cogitemus. Itaque quoties vel p animalium infertur sanguis pro peccato in sancta per mur ex aliquo loco, vel aliqua nobis mutatio : sacerdotem, eorum corpora cremantur extra castra. dit, meditemur quod hie apostolus docet, non 12. Quare et Iesus, ut sanctificaret per proprium san- nobis certam in terra sedem, quia coelum sit n guinem populum, extra portam passus est. 13. Proinde haereditas: magisque ac magis exercitati ad ultin exeamus ad eum extra castra, probrum eius ferentes. semper exitum nos comparemus. Nam quibus n: 14. Non enim habemus hie manentem civitatem, sed quieta est vita, nidum sibi fere in hoc mundo futuram inquirimus. 15. Per ipsum ergo offeramus gunt. Quare nobis qui ad talem segnitiem prop semper hostiam laudis Deo, hoc est, fructum labiorum sumus, saepe hue illuc agitari prodest, ut in coe confttentium nomini eius. convertere oculos disoamus, qui nimium ali deorsum inclinant. 10. Habemus ltare. Elegans est anagoge a 15. Offeramus hostiam laudis. Redit ad spc veteri legis ritu ad praesentem ecclesiae statum. lern illam doctrinam, quam attigerat, de abrogatis ca Solenne erat saorincii genus, cuius mentio fit Le- moniis veteribus- Praevenit autem quod contra o vitici 16, unde nulla portio ad sacerdotes et levitas poterat. Nam quum sacrificia tabernaculo subi redibat. Hoc nunc impletum fuisse in Christo con- quasi appendices: illo abolito, sequitur haec que cinna allusione docet, quoniam hac lege immolatus desinere. Atqui apostolus doouerat, quum e: fuit, ut eo non vescantur qui tabernaculo ministrant. portam passus sit Christus, nos quoque illuo voi atque ideo ipsum sequi volentibus, deserendum tabernaculum. Hie oriebatur quaestio, nun< ') Ambulare. doctrinis: nee aliud esse cavendi remedium, quam ut pura Christi cognitione munita sit. Sonum enim gratia. Nunc a generali principio ad speoiem descendit. Nimirum familiaris, ut notum est, Iudaeis superstitio erat in habendo ciborum delectu, quae multis rixis ac dissidiis occasionem praebebat. Erat autem haec una ex peregrinis doctrinis: quia oriebatur ex ignorantia Christi. Ergo postquam fidem nostram in Christo fundavit, ciborum observationem ad summam salutis veramque sanctitatem pertiner negat. Quum c i b i s opponit gratiam, non dubito quin spiritualem Dei cultum et regenerationem intelligat hoc nomine. C o r d i s confirm a t i o n e m ponit, alludens ad verbum c i r c u m f e r e n d i : ac si diceret, spiritualis Dei gratia vere nos stabiliet, non ciborum observatio. Quod sequitur, n i h i l p r o f u i s s e cibos iis qui in i l l i s v e r s a t i s u n t : incertum est ad quos referat. Nam certe patribus, qui sub lege vixerunt, utilis fuit paedagogia, cuius pars erat ciborum discrimen. Yidetur ergo hoc potius de superstitiosis intelligi, qui revelato evangelio perperam adhuc in veteribus caeremoniis haerebant. Quamquam si de patribus dex-tere exponas, nihil erit absurdi. Profuit quidem illis, impositum a Domino iugum subire, et se obedienter continere sub communi piorum et totius ecclesiae disciplina: verum apostolus significat, per se nihil valuisse ciborum abstinentiam. Et certe nihili reputanda est, nisi quatenus rudimentum fuit, quo tempore similes pueris 1 erant filii Dei quoad externum regimen. Versari ) in cibis, capitur pro habere illorum rationem, ut discrimen sit inter mundum et immundum. Caeterum quod de cibis tradit, licebit ad alios legis ritus extendere.

CAPUT XIII. istianis nulla supersint sacrifioia. Nam hoc urdum foret, quum instituta fuerint ad profeslem divini oultus. Mature itaque apostolus iirrit, ao dioit aliam eacrificandi formam nobis otam esse, quae Deo non minus placeat: nempe illi vitulos labiorum offeramus, quemadmodum litur Oseas propheta (14, 3). Porro sacrificium lis non tantum peraeque gratum esse Deo, sed ris etiam quam omnia externa, quorum usus sub lege, satis aperte ex Psalmo 50 constat, n Deus ilia omnia repudians tanquam nihili, laudis sacrificium offerri iubet. Videmus ergo, c praestantissimum esse Dei cultum, et qui ito alas quibuslibet exeroitiis praeferendus sit, m Dei bonitatem gratiarum actione celebramus. , inquam, sacrificandi ritus est, quem Dominus ie nobis commendat. Quamquam non dubium quin tota nominis Dei invocatio hie notetur sub parte. Neque enim gratias illi agere possui, nisi ab eo exauditi. Nihil autem impetrat, qui precatur. In summa, significat sine brutis nalibus nos habere quod offeramus Deo, et eum modo rite ac perfecte a nobis coli. Gaeterum ipostoli consilium est docere qualis sit sub novo amen to lgitima colendi Dei forma, sic obiter tonet, non posse a nobis pure invocari Deum, slebrari eius nomen, nisi per mediatorem Ohris. Ille enim solus est qui labia nostra, quae jui polluta sunt, ad canendas Deo laudes sancat : qui preoibus nostris dat aditum : qui denique rdotis munus peragit, ut se in conspectum Dei it nostro nomine.

194

nunc non supervacua modo, sed noxia esse appareat, quando a vera saorifioandi rgula nos abstrairont. Summa haec est, si Deo sacrifioare libeat, ipsum esse invooandum, et cum gratiarum actione praedioandam esse eius bonitatem, deinde fratribus nostris benefaciendum esse: haec esse vera saorificia in quibus oooupari veros Christianos deoeat: aliis iam non esse tempus vel locum. Et quum dicit, t a l i bus d e l e o t a t u r D e u s , subest taoita antithesis, quod nunc Vetera ilia quae mandaverat usque ad legis abrogationem, amplius non postulet. Oaeterum huic dootrinae annexa est exhortatio, quae vehementer stimulare nos debet ad exercendam erga proximos beneficentiam. Neque enim haec vulgaris est dignatio, quod quae hominibus impendimus, Deus in saorificiis sibi oblatis dputt: et quod nostra officia, quae nullius erant pretii, tantopere ornat ut sacra esse pronuntiet. Quare ubi inter nos Caritas non viget, non homines tantum fraudamus iure suo, sed Deum ipsum, qui solenni elogio sibi dicaverat quidquid iubebat hominibus impendi. C o m m u n i c a t i o n i s nomen latius patet quam Beneficentiae. Omnia enim officia complectitur quibus se mutuo iuvant homines: atque haec vera est caritatis nota, quum inter se communicant qui Dei spiritu simul sunt coniuncti. 17. Parete. Non dubito quin de pastoribus loquatur et reliquis eoclesiae gubernatoribus. Nam neque tunc christiani magistratus erant: et quod v i g i l a r e eos dicit pro a n i m a b u s , ad spirituale regimen proprie pertinet. Primo obedientiam, deinde honorem illis deferri iubet. Haec duo neoessario requiruntur, ut plebs fidem ac simul reverentiam 16. Benecentiae autem et communicationis ne pastoribus habeat. Sed notandum est simul, apostoimmemores. Talibus enim hostiis deleciatur lum de iis tantum agere qui munus suum fideliter s. 17. Parete praefectis vestris, ac deferte. Ipsi exercent. Nam qui nihil habent praeter titulum, i vigilant pro animabus vestris, tanquam rationem imo qui pastorum titulo abutuntur ad perdendam lituri: tit cum gaudio hoc faciant, et non gementes. eoclesiam, parum reverentiae merentur, et aliquanto enim vdbis non expedit. 18. Orate pro nobis, minus fidei. Et hoc etiam diserte exprimit apostoditnus enim quod bonam habemus conscientiam, lus, quum dicit eos pro animabus vigilare: quod entes in omnibus honeste versari. 19. Magis autemnon pertinet nisi ad eos qui vere praesunt, ac re hortor ut id faciatis, quo celerius vobis restituar. ipsa sunt quod vocantur. Bis igitur stulti papistae, qui sui idoli tyrannidem bine stabiliunt. Iubet 16. Beneficentiae. Hie alteram quoque rite spiritue, piorum ao fidelium episcoporum doctrinam ie ordine sacrificandi rationem ostendit: nempe obedienter amplecti, sanisque consiliis obtemperare. 1 omnia caritatis officia, totidem sint hostiae. Iubet etiam honore illos prosequi. Quid hoc epissignificat, stulte ac perperam cupidos esse qui coporum larvis sufiragatur? Atqui non modo tales aliquid desse putant, nisi pecudes Deo secun- sunt omnes qui sub papatu vocantur episcopi, sed i legem offerant, quum tarn uberem ac multi- truculenti animarum oarnifices, atque immans lupi. > m saorifioandi materiam nobis Deus suppeditet. Yerum ut taceam quales sint, hoc tantum in praeletsi enim nihil habere a nobis commodi potest, sentia dico, dum pastoribus nostris iubemur subesse, m nominis sui invocationem in sacrificium de- sedulo ac prudenter esse distinguendum quinam >t: et quidem sic praeoipuum, ut unum pro om- sint veri ac fidi praefecti: quia si quibuslibet huno s sufficiat. Deinde quidquid in homines bene- honorem promisoue deferimus, primum iniuria bonis rum conferimus, sibi ipsi fert impensum, et fiet, deinde non valebit ratio quae hie additur, ideo ifioii etiam nomine dignatur, ut legis rudimenta honore esse dignos, quia pro animabus vigilant.
Jalvini opera. Vol. LV. 13

195

EPIST. AD HEBRAEOS

Proinde ut hoc testimonio iuvetur papa cum suis, non tarn sibi uni privatim, quam illis omnil necesse prius habebunt omnes, probare Be ex eorum utiles fore preces quas pro ipso coneipient. Ac esse numro qui pro salute nostra vigilant Hoc si diceret: Non tarn mihi consulo quam vobis om eonstet: nihil iam erit controversiae quin reverenter bus: quia in hoc commune omnium bonum agil ut vobis restituar. Hinc oolligi forte posset pro ab omnibus piis colantur. Ipsi enim vigilant. Quo plus oneris sustinent, bilis conieetara, epistolae autorem tune fuisse eo maiori honore dignos significat. Nam quo quis- negotiis implicitum, aut detentum persequutic que plus laboris suscipit nostra causa, et quo maiori metu, quominus sistere se tarn cito coram pot difficultate vel periculo se nobis impendit, eo sumus quibus scribebat. Quamquam fieri potest ut libei illi magis obstricti. Talis autem episcoporum est expeditus sie loquatur, quia reputet hominis gres funotio, ut summas in se molestias, praeter sum- in manu Bei 1 esse. Idque verisimilius apparet mum periculum, comprehendat. Yix ergo, si grati fine epistolae. ) esse volumus, licebit quantum illis debetur, repen20. Porro Dens pacis, qui eduxit ex mori dere. Praecipue vero quum *) rationem de nobis reddituri sint Deo, indignum esset nullam apud pastorem ovium magnum in sanguine testamenti aete, nos haberi eorum rationem. Admonet praeterea, Dominum nostrum Iesum, 21. confirmet vos in os quanta in re nobis eorum opera prosit. Nam si opere bono, ut faciatis eius voluntatem: faciens pretiosa nobis est animarum nostrarum salus, mi- vobis quod aeeeptum sit coram ipso, per Iesum Ch nime viles erunt qui pro ilia excubant. Ideo autem tum, cui gloria in saecula saeclorum. Amen. 22. nos dociles esse iubet promptosque ad obsequendum, tor autem vos, fratres, suseipite sermonem exhorta ut quod pro officii necessitate faciunt pastures, nis. Et enim brevbus vobis scripsi. 23. Sei libenter quoque et alacri animo faciant. Nam si fratrem Timotheum solutum esse, cum quo, si cela restrictum moestitia vel taedio animum habeant, ut- venerit, videbo vos. 24. Salutate omnes qui praes alias probi sint ao fidi, reddentur tarnen pigriores: vobis et omnes sanetos. Salutant vos Bali. 25. Gr< quia una cum hilaritate concidet in agendo vigor. cum omnibus vobis, Amen. Ideo inutile fore plebi denuntiat apostolus, si in20. Heus pads. Ut mutuo faciat quod pro gratitudine sua pastoribus dolorem ao gemitum afferat: ut significet nos sine propriae salutis iaotura, fieri cupit, epistolam claudit precatione. Petit aul non fore pastoribus molestos vel immorigeros. Quum Deo ut illos in omni opere bono confirmet, vix decimus quisque hoc cogitet, hinc apparet quan- aptet, vel perficiat. Id enim valet xaxapxfoat. U tus vulgo sit salutis neglectus. Nee mirum est si colligimus, nos ad bene agendum minime aj tarn pauci hodie reperiantur qui strenue pro ecclesia fore, donee a Deo formati simus: nee in bono Dei vigilent. Praeterquam enim quod paucissimi staturos, nisi nos confirmet. Est enim propri sunt similes Paulo, qui os apertum habeant clausis eius donum perseverantia. Nee dubium est, qu populi auribus, et constricto populi corde, suum iam in illis non vulgaria lucerent dona spiritus, ipsi dilatent: Dominus etiam ingratitudinem vin- visum est, non primam formam qua inchoentur, dicat quae ubique fere invaluit. Quare memineri- expolitionem qua perfecti reddantur, optari. Iam mus de nostra pervicacia poenas sumi, quoties fri- finitionem bonorum operum ponit, quum Dei vol gent in officio pastures, vel minus sunt seduli quam tatem statuit pro rgula. Nam ita significat, i alia esse habenda bona opera, nisi quae ad ' expediret. exiguntur, sicuti etiam Paulus ad ] 18. Confidirnus enim. Postquam se eorum pre- voluntatem manos 12, 2, et pluribus aliis locis docet. Memi cibus commendavit, ut eos ad precandum incitet, ergo hanc esse bene et sancte vive praedicat se bonam habere conscientiam. Quamvis rimus perfectionem, dum vita ad eius obedientiam est & enim totum muudum complecti debeant preces posita. Quod proximo sequitur membrum, ad nostrae, sicuti Caritas ex qua manant: peculiariter plicationem valet. F a c i e n s , inquit, quod i tarnen nos de piis et Sanctis hominibus convenit c e p t u m sit coram illo. Loquutus erat de vol esse sollicitos, quorum nobis comporta est probitas, tte, quae in lege patefacta est: nunc ostendit, frui aut aliae virtutis notae. In hunc ergo finem con- Deo obtrudi quod non praecepit, quia sua pla scientiae suae integritatem commmort, ut eos pluris facit quam omnes mundi inventions. Qu magis commoveat ad susoipiendam sui curam. Quum dicit P e r I e s u m C h r i s t u m , bifariam hoc pol dicit: Persuasus sum, vel confido, partim hoc mo- exponi: vel, faciens per Iesum Christum: vel, qi destiae servit, partim fiduciae. Partioula in om- illi placeat per Iesum Christum. Ac uterque s n i b u s , tarn ad res quam ad homines referri potest: sus optime oongruit. Scimus enim et spiritum itaque in medio relinquo. Aliud argumentum addit, ') ergo. *) Haec exstcmt iam in edit. a. 1541.

CAPUT XIII.

198

lerationis et omnes gratias nobis conferri Christi camus ergo non ideo traditam nobis scripturam, ut eficio. Deinde oertum est, quum nihil omni ex sileat inter nos vox pastorum : nee simus fastidiosi, rte absolutum a nobis prodeat, nihil posse gra- quum eaedem subinde auribus nostris exhortationes n esse Deo sine venia, quam per Christum ob- insonant : Sic enim moderatus est Spiritus Dei quae emus. Ita fit ut nostra opera gratiae Christi prophtie et apostolis scripta diotabat, ut instituto >re perfusa, suavem fragrantiam spirent coram a se ordini nihil derogaret. Hie autem ordo est, ut o, alioqui foeteant. Mihi non displicet ad utrum- assiduae in eccleaia exhortationes ex ore pastorum 3 simul extendi. Clausulam hanc preoationis: audiantur. Fortassis et hac de causa exhortationis i g l o r i a , ad Christum libenter refero. Quum sermonem commendat, quod quum natura discendi :em hie tribuat Christo quod in solum Deum cupidi sint homines, semper novum aliquid dooeri npetit, luculentum hoc modo testimonium reddit malunt, quam de rebus notis et saepius auditis mos dirinitati. Quamquam si quia de patre malit neri. Accedit etiam quod quum sibi indulgeant in erpretari, non repugno. Alterum potius am- sua pigritia, aegre se pungi et castigari sustinent. ctor, quia minus est remotum. 23. Scitote fratrem. Quoniam terminatio verbi Qui eduxit ex mortuis. Hoc epithetum ad con- graeci yivwaxete utrique modo conrenit: legi potest nationem additum est. Significat enim, tunc rite Scitis, vel Scitote. Atque haeo posterior lectio mihi num a nobis Deum invocari, ut nos ad perfection placet, tametsi priorem non reiioio. Probabile enim n adducat, quum eius potentiam agnoscimus in est, Iudaeis transmarinis indicari quod nondum scieristi resurrectione, Christumque ipsum agnoscimus bant. Caeterum si hie est Timotheus nobilis ille itorem. In summa, vuit nos in Christum respi- Pauli comes (quod ego libenter recipio) verisimile e, ut bene de auxilio Dei speremus. Nam ideo est Lucam vel dementem esse autorem huius episjitatus est Christus a morte, ut nos eadem Dei tolae. Paulus quidem filium magis vocare solet. tute renovemur in vitam aeternam. Et magnus Deinde, quae mox subiicit, Paulo non convenirent. omnium pastor, ut sibi a patre commissas oves Apparet enim hunc qui scribit, liberum fuisse ac latur. Ubi transtuli in s a n g u i n e , alii reddunt suae potestatis, ac praeterea alibi potius tunc fuisse sanguinem : sed quum 2 plerumque sumatur pro quam Romae. Imo verisimile est circumisse per n, in eo sensu hic accipere magis placet. Vide- varias urbes, et tunc paratum fuisse ad traiiciendum enim mihi apostolus hoc velle, Christum ita re- mare. Haec autem omnia vel Lucae vel Clementi rexisse a mortuis, ut mors tarnen eius non sit post Pauli mortem accidere potuerunt. 24. Salutate. Quum Hebraeis communiter omilita, sed aeternum rigorem retineat. c si dixit, Deus filium su urn excita vit, sed ita ut san- nibus hanc epistolam scribat, mirum est cur iubeat s, quern semel in morte fudit, ad sanotionem foe- aliquos, quasi e numro segregates, salutari. Sed is aeterni, post resurrectionem vigeat, fructum- praefectis, meo iudicio, salutationem hanc peouliariter adscribit, honoris causa, ut eos sibi oonoiliet, ) suum profrt, perinde ac si semper flueret. 22. Mortor autem vos. Quidam ita accipiunt ac placidiusque ad consensum dootrinae adducat. Quum audientiam sibi fieri peteret: ego aliter. Nam addit s a n c t o s omnes: vel fidles intelligit qui 9 iudioio, se pauois aut breviter soripsisse comme- erant ex praeputio, ut colre inter se discant unint, ne videatur minuere quidquam voluisse ex tatem Iudaei et gentiles: vel hue spectat, ut qui tidiano more docendi: praesertim tarnen de ex- hanc epistolam habuerint primi, cum aliis commutationibus loquitur, in quibus fuit brevior. Dis- nicant.

13*

COMMENTARIUS
IN

EPISTOLAS CATHOLICA8.

EPISTOLA PETRI APOSTOLI PRIOR.

TUM.

Consilium Petri est in hac epistola, fidles ad tarnen Christianis quasi fatale est, utcunque paoem abnegationem mundique contemptum hortari, quaerant, multis iniuriis non raro vexari, mundumiberi carnis affeotibus, terrenisque omnibus im- que sibi nulla de causa habere infestum: hortatur mentis soluti, ad coeleste Christi regnum toto ut aequis animis Bustineant persequutiones, quas 10 adspirent: ut spe erecti, suffulti patientia, sciunt sibi in salutem cessuras. In earn rem addutudine et constantia muniti, tentationes omne cit Christi exemplum. Ex adverso admonet quam is superent, atque hoc stadium et meditationem infelix exitus impios maneat interea dum ecclesiam vita prosequantur. Itaque statim a prinoipio, suam Dominus mirabiliter per mortem a morte libpotest verborum amplitudine, Dei gratiam nobis rt. Longius deinde profert Christi exemplum, hristo patefaotam praedicat. Simul aulem addit, nempe ad carnis mortificationem. Huio exhortarecipi ipsam, et spe possideri, ut mentes et tioni snbnectit varias et breves sententias : sed paulo a pii supra mundum attollant. Inde ad sanoti- post redit ad patientiae dootrinam, ut coneolatione B hortatur, ne inane reddant pretium quo re- mala sua temprent fidles, dum reputant utile sibi pti sunt: et ne inoorruptibile verbi semen, quo esse paterna Dei manu castigari. Initio quinti caniti sunt in vitam aeternam, corrumpi vel emori pitis, seniores officii sui admonet, ne imperium usurintur. Quia autem verbo Dei renatos dixerat, pent in Ecclesiam, sed moderate sub Christo praeil mentionem facit spiritualis infantiae. Porro sint. Iuvenibus modestiam ac docilitatem commendat. racillet aut titubet eorum fides, quia Christum Tandem brevi exhortatione addita, epistolam precato fere mundo Tel contemni, vel reiici vident, tione claudit. Unde autem scribat, non convenit onet hoc modo impleri quod de eo scriptum inter omnes: nee tarnen causam video cur dubiteipsum tum fuisse Babylone, diserte enim hoc fore lapidem scandali. Sed rursus docet stabile mus affirmt. Sed quoniam invaluerat persuasio, ipsum iis qui in eum credunt salutis fundamentum. ntiochia Komam migrasse, et Romae fuisse mors iterum commmort in quantum honorem ipsos tuum: hoc solo argumento adduoti veteres, Babylos extulerit, ut pristini sui status commemora- nem allegorice Romam vocari finxerunt. Caeterum i, et praesentis beneficii sensu animentur ad pie quum nulla probabili coniectura temere persuasum ndi Btudium. Postea delabitur ad particulares habuerint quidquid tradunt de romano Petri episirtationes: ut modeste et obedienter sub prin- copatu: pro nihilo quoque ducendum est hoc allem imperio se contineant: ut servi dominis sint goriae figmentum. Multo sane verisimilius est, Pescti : uxores pareant maritis suis, pudice et con- trum, ut ferebat apostolatus ratio, peragrasse eas iter se grant: ac vicissim mariti uxores hu- regiones in quibus plures habitabant Iudaei. Seimus iter tractent. Deinde praecipit ut mutuam inter autem Babylone et in illis partibus magnam fuisse squitatem colant: quod ut libentius faciant, fruc- copiam. illis proponit prosperam vitam et quietam. Quia

ab electis discerni, prout quisque hao vel ilia soi dignus est. Scriptura autem ubique Dei propositu 1. Parus apostolus Iesu Christi, lectis inquilinis in quo fundata est nostra salus, meritis nost qui dispersi sunt per Pontum, Galatiam, Cappa- opponit. Quum ergo Petrus electos vocat seou dociam, Asiam, et Sithyniam, 2. secundum prae- dum praecognitionem Dei, significat non aliun cognitionem Dei patris, in sanctificatione spiritus, inpendere eius causam, sed in solo Deo quaerend: obedientiam et adspersionem sanguinis Iesu Christi: esse: quia ipse sibi sponte ad nos eligendos aul fuerit. Ergo Dei praecognitio submovet omni gratia vobis et pax multiplieetur. humanae dignitatis respectum. Qua de re diffusi 1. Petrus apostolus. Quidquid commune habet tractavimus Ephesiorum primo oapite, et aliis haec salutatio cum Paulinis, novam expositionem locis. Quemadmodum tarnen in electione nosl non desiderat. Qnum Paulas gratiam et paoem primas gratuito Dei beneplacito assignat: ita rursi preoatur, verbum subticet: Petrus autem addit ut vult earn ex effectu a nobis cognosci. Nihil en m u l t i p l i e e t u r , sed eodem sensu. Neque enim perioulosius ac magis praeposterum.est, quam omit gratiae aut paois initium fidelibus Paulus optt, vocatione, electionis nostrae certitudinem quaeri sed augmentum, donee absolrat Deus quod in illis in abscondita Dei praescientia. Hie enim nil profundus est labyrinthus. Quare ut huic perici eoepit. Electis. Quaeri potest unde hoc compertum occurrat Petrus, optimum temperamentum adhib habuerit: nam arcana est Dei electio, nee aliter Quamquam enim primo loco vult considerari I cognosoitur quam singulari spiritus revelatione. consilium, cuius causa nonnisi in ipso est: m Atqui ut suae quisque electionis certior fit spiritus tarnen ad effectuai nos re vocat, quo election testimonio, ita de aliis nihil oerti tenet. Respondeo, nostram nobis dclart ac testatur. Effectus i de fratrum electione non esse anxie quaerendum, est spiritus sanctificatio, hoc est, vooatio effic: sed a vocatione potius aestimandam: ut pro electis dum ad externam evangelii praedioationem acce habeantur quicunque per fidem in ecclesiam sunt fides, quae ex interiore spiritus motu nascitur. cooptati. Eos enim Deus a reliquo mundo segregat, Inquilinis. Qui metaphorice sic vocari put: quod electionis signum est. Nee obstat quod pleri- quoslibet pios, quia in mundo peregrini sint < que defioiunt, in quibusdam mera est dissimulatio : ad coelestem patriam contendunt, longe fallunti est enim hoc caritatis, non fidei indicium, quum et satis refelli potest eorum error ex dispersio electos censemus omnes in quibus divinae adoptionis nomine quod proximo sequitur. Nam in solos 1 nota apparet. Quod autem eleetionem eorum non daeos competit, non tantum quia hue et illuc disie petat ex abscondito Dei consilio, sed ex effectu exsulabant a patria, sed quoniam eiecti erant ex earn oolligat, patet ex contextu. Nam paulo post, terra, quae illis in perpetuam haereditatem a earn in s a n c t i f i c a t i o n e s p i r i t u s locat. Qua- mino promissa erat. Omnes quidem fidles posi tenus ergo prae se ferebant se Dei spiritu regenitos, vocabit inquilinos, quia in terra peregrinantur: t in electis Dei ipsos numerat: quia non sanctificat hie alia est ratio. Ideo itaque inquilini erant, qn Deus nisi quos prius elegit. Simul tarnen admonet pars in Pontum, pars in Galatiam, pars in Bitb unde fluat electio qua segregamur in salutem, ne niam dispersa erat. Nee mirum quod Iudaeis ha cum mundo pereamus: dioit enim secundum p r e - epistolam proprie destinet : quia sciebat illis se ci c o g n i t i o n s m. Hie inquam fons et haec prima stitutum apostolum, quemadmodum Paulus doi causa est, quod Deus apud se ante oreatum mun- secundo ad Galatas oapite (v. 8). Sub regionib dum cognovit quos eligere vellet in salutem. Sed quas enumerat, comprehendit totum Asiae mino prudenter notandum est qualis sit haec praecognitio. tractum, a Ponto Euxino usque in Gappadooiam. Sophistae enim ut Dei gratiam obscurent, cuiusque In obedientiam. Quum sanctificationi duo ha mrita a Deo praevideri fingunt : atque ita reprobos subiiciat, videtur obedientiae nomine intelligere vit

CAPUT I.

CAPUT I. itatem : per adspersionem vero sanguinis Christi, issionem peocatorum designare. Quod si istae t partes vel effectua sanotificationis, aliter hic otifioatio eapitur quam saepe apud Paulum, hoc magis generaliter. Sanotificat ergo nos Deus, jaciter nos vooando. Id autem fit dum renovar in obedientiam iustitiae eius, et Christi snne adspersi mundamur a peocatis. c videtur ta esse allusio ad yeterem adspersionis ritum, sub lege utebantur. Quemadmodum enim non s tunc fuisset mactari hostiam et fundi sanguii, nisi adspersus fuisset populus : ita nihil hodie is prodesset fusum Christi sanguinem fuisse, ipso consoientiae nostrae abluerentur. Subienda igitur est antithesis, quod siout olim sub ) manu sacerdotis fiebat sanguinis adspersio : ita c spiritus sanctus animas nostras Christi sanie in expiationem adspergit. Nunc colligenda summa, salutem nostram manare ex gratuita tione Dei: sed earn simul considerandam esse i experientia, in eo quod spiritu suo nos sanctit. Postremo duos esse vocationis nostrae effectus fines: nempe ut reformemur in obedientiam , et Christi sanguine abluamur : praeterea utrunes8e opus spiritus eancti. Unde oolligimus nec itionem a vooatione, nec gratuitam fidei iustitiam itae novitate separandam esse.

210

vocando, hac nota a dus omnibus fictitiis discerni voluit: ita postquam se manifestavit in filio suo, non aliter quam in ipso vult cognosoi. Itaque qui nudam Dei maiestatem extra Christum mente concipiunt, idolum habent loco Dei: sicuti Iudaei et Turoae. Proinde quisquis verum Deum vere cognosoere cupit, hoc patris Christi titulo ipsum vestiat. Nisi enim quoties mens nostra Deum quaerit, Christus occurrat, vaga et oonfusa errabit, donec prorsus defioiat. Simul etiam indicare Petrus voluit quomodo tarn beraus et beneficus erga nos sit Deus. Nisi enim mdius statuatur Christus, nunquam illius bonitas serio a nobis sentiri poterit. Qui regenuit nos. Signifioat vitam supernaturale esse donum: quia filii irae nascimur. Nam si in spem vitae geniti essemus secundum oarnem, supervacuum esset nos regigni a Deo. Dooet itaque Petrus, nos qui natura morti aeternae eramus destinati, in vitam Dei miserioordia restitutos esse. Haec autem veluti secunda est creatio: quemadmodum Ephesiorum primo habetur. S pes viva pro spe vitae capitur: quamquam videtur tacita esse antithesis inter spem, quae in regno Dei incorruptibili defixa est, et inter spes hominum fluxas ac evanidas. Secundum multam misericordiam. Primo causam efficientem ponit: deinde medium (ut loquuntur) dsignt. Deum inquam nul lis nostris meritis fuisse 3. Benedidus Deus et pater Domini nostri Iesu provocatum docet, ut nos regeneraret in spem vivam: isti, qui secundum multam suam misericordiam quia hoc totnm eius misericordiae assignat. Atque nuit nos in spent vivam, per resurrectionem Iesu ut melius operum mrita redigat in nihilum, dicit isti ex mortuis, 4. in haereditatem incorruptibem multam misericordiam. Fatentur quidem omnes ncontaminatam et immarcescibilem, repositam in Deum esse unicum salutis nostrae autorem: sed E s erga vos, 5. qui vvrtute Dei custodimini per extraneas causas postea affingunt, quae tantundem n in salutem quae parata est revelari tempore eius misericordiae detrahant. Petrus vero solam no. misericordiam commendat, sed modum protinus adscribit, nempe resurrectionem Christi. Neque 3. Benedidus Deus. Diximus praecipuum esse enim alibi aut aliter suam erga nos misericordiam um epistolae, ut nos supra mundum erectos, explicat Deus: ideo semper ad huno scopum soriplustinenda militiae spiritualis certamina comparet tura nos dirigit. Quod autem praeterita Christi ie animet. Ad earn rem non parum valet bene- morte, solam resurrectionem commmort, in eo irum Dei agnitio. Nam quum pretium suum nihil est absurdi. Ilia enim sub hac inoluditur, d nos obtinent, facile reliqua omnia vilesount: quia perfectio non constat sine suo initio: resurssertim quum reputamus quanti sit Christus rectionem vero potius adduxit, quia de nova vita i suis bonis, quidquid extra ipsum est, nobis agebat. 4. In haereditatem. Tria epitheta, quae seinstar stercoris. Hac de causa magnifie hio Hit ingentem Dei gratiam in Christo, ne mo- quuntur, ad gratiae Dei amplificationem posita sunt. urn nobis sit nos ipsos et mundum abnegare, ut In hoc enim laborat Petrus (quemadmodum prius amur inaestimabili vitae futurae thesauro. De- dixi) ut eius exoellentiam animis nostris bene ac 3 ne frangamur praesentibus aerumnis: sed pa- penitus infigat. Porro haec duo membra, in h a e r e ter eas feramus, in aeterna felicitate acquiescentes. d i t a t e m i n c o r r u p t i b e m , et in s a l u t e m ro quum gratias agit Deo, fidles ad spiritualem quae p a r a t a e s t r e v e l a r i , appositive lego, ut itiam invitt, quae omnes absorbeat contrarios posterius sit prioris expositio. Nam rem unam duobus modis exprimit. Singulis verbis, quae selis affectus. Et pater Domini. Sic resolve, Deus qui pater quuntur, suum inest pondus. Haereditas dicitur Iesu Christi. Nam sicuti olim se Deum Abrahae in coelis conservata, ut soiamus earn esse extra CcUvini opera. Vol. LV. 14

211

EPIST. PETRI I

2:

periculum. Nisi enim in manu Dei esset, infinitis 6. In quo exsultatis paulisper nunc, si opus e. periculis esset obnoxia: si esset in hoc mundo, contristati in variis tentationibus : 7. ut probatio fw quomodo securi esse possemus inter tarn varias in- vestrae multo pretiosior auro quod perU, et tarn clinationes? Ergo nt nos omni trepidatione liberet, per ignem probatur, reperialur in laudem et honort Balutem nostram extra Satanae iniurias in tuto et gloriam, quum revelabitur Iesus Christus. 8. Qut positam esse affirmt. Sed quia salutis certitudo quum non videritis, diligitis: in quern nunc credent parum nobis afferret consolationis, nisi earn unus- quum eum non adspicitis, exsultatis gaudio inenart quisque nostrum ad se pertinere eciret, addit Petrus, bili et glorificato: 9. Reportantes finem fidei vestn e r g a TOS. Hue enim placide recumbunt con- salutem animarum. soientiae, quum Dominus e coelo clamt, En vestra salus in manu mea est, vobisque servatur. Caete6. In quo exsultatis. Tametsi ambigua < rum quia non omnium promiscue est salus, ad graeci verbi terminatio, sensus tarnen postulat fidem nos revocat: ut quiounque fide praediti sunt, legamus exsultatis potius quam exsultate. Articul a reliquis se discernant: nee dubitent quin veri ac in quo, refert totum illud complexum de spe E legitimi sint regni Dei baeredes. Nam ut fides in lutis in coelo repositae. Caeterum non tarn e coelos usque pntrt: ita et quae in coelo sunt laudat, quam hortatur. Consilium enim eius < bona, nobis applicat. docere quisnam ex spe salutis fructus nobis pi 5. Qui vvrtute Deicustodimini. Notanda est relatio, veniat: nempe spirituale gaudium, quo non tante quum dicit, nos in mundo custodiri, sicuti haere- mitigatur malorum omnium acerbitas, sed omi < ditas nostra in coelo servatur: alioqui statim ob- etiam tristitia vincitur. Quamquam exsultandi v reperet haec cogitatio, Quid iuvat salutem nobis bum plus exprimit, quam gaudere. Sed hoc nc esse in coelo repositam, quum nos in mundo tan- nullam habet repugnantiae speciem, dum fidles, c quam in turbulento mari iactemur? Quid iuvat gaudio ex8ultant, simul tristes esse dicit. Su salutem nostram statui in tranquillo portu, quum enim contrarii affectus. Yerum melius experimei inter mille naufragia fluctuemur? Praevenit igitur norunt fidles, illos simul consistera, quam verl apostolus eiusmodi obiectiones, quum docet nos exprimi queat. Et tarnen ut paucis expediatur ha etiam in mundo inter media discrimina fide tarnen quaestio, sic habendum est, fidles non esse tru custodiri: atque ita morti esse propinquos ut tarnen cos, nee humanum sensum ita exuisse quin dole sub fidei custodia tuti simus. Caeterum quia in tangantur, quin pericula metuant, quin molesta hac carnis infirmitate saepe labascit ipsa fides, paupertas, quin difficiles ac durae persequution possemus semper esse de crastino anxii: nisi hie Tristitiam ergo ex malis sentiunt: sed quae i nobis quoque Dominus succurreret. c videmus ut lenitur fide, ut gaudere propterea non desinant. 1 in papatu obtinuerit diabolica opinio, De finali per- non impedit tristitia ipaorum gaudium, sed poti severantia dubitandum esse, quia incerti sumus an locum illi cedit. Kursus gaudium tametsi tristitia staturi crassimus in eadem gratia. Atqui non ita superat, earn tarnen non abolet: quia nos humai nos Petrus suspensos relinquit: nam ideo vir tu te tte non spolit. tque hinc patet quae sit ve Dei stare nos affirmt, ne qua ex propriae infirmi- patientia. Initium eius et quasi radix est bene tatis conscientia haesitatio nos sollicitet. Quam- ciorum Dei agnitio, praesertim dum gratuitam, q libet igitur infirmi simus, salus tarnen nostra non nos dignatus est, adoptionem reputamus. Nam q est instabilis, quia Dei virtute fulcitur. Ergo siouti cunque mentem hue attollunt, iis facile est placi fide protegimur, ita fides ipsa suam in Dei virtute mala omnia devorare. Unde enim fit ut moerc stabilitatem habet. Unde non in praesens modo, animi opprimantur, nisi quia nullum spiritualii bonorum gustum habent? Yerum qui omnes aeru sed etiam in futurum seouritas. nas statuunt exercitia esse sibi utilia in salute In salutem. Quia natura impatientes sumus, non tantum supra illas se erigunt, sed etiam vi morae et statim taedio succumbimus : ideo salutem tunt in occasionem gaudii. admonet non differri quod nondum parata sit, sed quia nondum advenerit iustum revelationis tempus. Contristati. nnon etiam reprobis commui Haec doctrina ad spem nostram alendam ac susti- est tristitia? neque enim a malis sunt immun nendam pertinet. Porro u l t i m u m t e m p u s diem Yerum Petrus fidles spontaneam tristitiam sus iudicii vocat, quia non ante speranda sit rerum pre intelligit : quum fremant impii, et contumaoii omnium instauratio. Medium enim tempus est ad- obluotentur Deo. Tristantur ergo pii, quemadmodi huc in progressu. Quod alibi totum a Christi ad- bos domitus iugum suscipit, vel equus subactus fri ventu tempus ultimum dicitur, id fit superiorum nari se etiam a puero sustinet, Tristitia Deus : aetatum comparatione : Petrus autem totum mundi probos afficit, quemadmodum equo ferooi ac : curriculum adspexit. fractario violenta manu fraenum imponitur. Cal trant enim et contra nituntur : sed frustra. Laue

CAPUT I. 9 fidles Petrus, quia aponte, non au tern necessii ooacti, se tristitiae subiiciant. Quod dioit u l i s p e r n u n c , ad consolationem valet. Nam iporis brevitas, mala quantumvis alioqui dura, parum temprt. Praesentis autem vitae du0 instar momenti est. Si opus est. Conditio pro causa hie capitur. endere enim voluit, non temere fieri quod ita is suos exerret. Nam si nulla causa nos affli3t Deus, id toleratu grave esset. Petrus ergo amentum consolationis sumpsit ex Dei consilio: i quod semper ratio nobis appareat, sed quia 3ua8um nobis esse debet sic fieri oportere, quia ) placet. Notandum quod non unam tentationem it, sed plures: neque unum tentationis genus, diversa. Quamquam huius loci expositionem us est ex primo capite Iacobi petere. 7. Pretiosior auro. Argumentum est a minori malus. Nam si aurum, quod metallum est cortibile, tanti ducimus ut velimus igne probari, i suum apud nos pretium obtiaeat: quid mirum Deus in fide eandem exigat probationem, quum ta sit apud eum fidei excellentia? Tametsi autem er sonant verba, fidem tarnen auro compart, et 1 auro magis pretiosam facit: ut inde inferat nam esse quae probe examinetur. Porro incerl est quousque extendat verbum Soxiu-ceCeaOm, nomen Soxfyuov. Si quidem bifariam probatur urn igni: primo quum repurgatur a scoria: ade quum de eius probitate faciendum est iudiD Q . Uterque probandi modus fidei optime conit. Nam quum multae incredulitatis faeces in is resideant, dum varus afflictionibus quasi exuimur in fornace Dei, purgantur fidei nostrae riae, ut pura et nitida sit coram Deo. Simul lerimentum eius capitur, veraoe an ficta sit. -amque speciem libenter amplector: atque hue etat quod mox sequitur. Nam ut suus argento lor non ante habetur, quam purgatum fuerit: fidem nostram honorifice habendam esse et onandam apud Deum significat, ubi rite examia fuerit. Quum revelbitur. Hoc additum est ut animos s in ultimum usque diem suspendere fidles dist. Nunc enim abscondita est vita nostra in risto, latebitque velut sepulta, donee e coelo ristus apparuerit: et totus vitae nostrae cursus interitum externi hominis inclint: et quaeique patimur, quasi mortis sunt praeludia. Ergo lesse est ut in Christum coniiciamus oculos, si afflictionibus gloriam et laudem intueri volumus. m tentationes in nobis probri et pudoris sunt nae, in Christo autem gloriosae sunt: sed gloria nondum in Christo plene conspioitur, quia nonn advenit consolationis dies. 8. Quern quum non videritis. Duo ponit, Quod

214

Christum, quern non viderunt, diligant: in eum, quern non conspiciunt, oredant. Sed prius ex posteriore nascitur. Dilectionis enim causa est fides, non ideo tantum quia nos beneficiorum quibus nos Christus prosequitur, cognitio ad eum redamandum provooat: sed quia perfeotam felioitatem offerendo, nos ad se rapit. Laudat ergo Iudaeos quod in Christum credaut quern non adspiciunt: ut cogitent hanc esse fidei naturam, in bonis, quae oculos nostros latent, acquiescere: nam eius rei aliquod habebant experimentum. Quamquam magis laudando praecipit. Atque hoc prius ordine membrum est, non metiendam esse fidem adspectu. Nam quum misera in speciem sit Christianorum vita, nisi flicitas eorum in spe sita esset, protinus conciderent. Habet quidem et fides suos oculos, sed qui in regnum Dei invisibile penetrant, et qui speculo verbi contenti sunt. Est enim demonstratio rerum invisibilium, ut habetur in Epistola ad Hebraeos (11, 1). Quare verum est illud Pauli (2. Corin. 5, 6), nos peregrinari a Domino quamdiu hac came sumus circumdati, quia per fidem ambulamus, et non per adspectum. Secundum membrum est, Fidem non frigidam esse notitiam, sed quae corda nostra inflammat.in amorem Christi. Neque enim (ut sophistae garriunt) fides confuse et implicite Deum apprehendit (quia hoc est vagari per invios errores), sed Christum pro scopo habet. Porro non arripit nudum Christi nomen, aut nudam essentiam: sed qualis sit nobis, et quid afferat bonorum, considrt. Quia fieri non potest quin eo feratur hominis affectus, ubi felicitatem su'am statuit: secundum illud: ubi thesaurus tuus, ibi cor tuum (Matth. 6, 21). Exsultatis. Iterum repetit fructum ilium fidei cuius meminerat, nee immerito: est enim incomparabile hoc bonum, quod non modo pacatae sunt coram Deo conscientiae, sed iam vitae aeternae fiducia secure exsultant. Yocat autem g a u d i u m i n e n a r r a b i l e , quia pax Dei sensum omnem exsuperat. Quod hie addit g l o r i f i c a t u m , bifariam potest exponi: vel ut magnificum ac gloriosum significet: vel ut inani fluxoque opponatur, cuius homines paulo post pudet. Ita glorificatum perinde valebit atque solidum et stabile, et extra periculum frustrationis. Qui hac laetitia non efferuntur supra coelos, ut solo Christo contenti mundum despiciant, frustra iactant se habere fidem. 9. Reportantes finem. Admonet quorsum sensus omnes suos dirigere fidles debeant, nempe in salutem aeternam. Mundus enim hie affectus nostros suis illecebris irretitos tenet: vita haec et quaeounque ad corpus pertinent, magna sunt impedimenta, ne animus noster ad futurae et spiritualis vitae cogitationem se applioet. Hanc ergo nobis toto studio meditandam proponit apostolus : et tacite
14*

215

EPIST. PETRI I functionem referenda sunt. Verum ut singula i lius pateant, digerendus est hie locus in cer propositiones. Sit itaque haec prima: quod p phetae qui de gratia, quam nobis exhibuit Chris 8uo adventu, vaticinati sunt, sedulo intenti fuen ut tempus plenae revelationis cognoscerent. I cunda: quod spiritus Christi per eos praedixit fu rum regni Christi statum, qualis partim iam cer tur, partim vero speratur adhuo: nempe qi Christo et universo eius corporis destinatus sit j varias passiones ad gloriam ingressus. Tert quod prophetae nobis uberius quam suo saeoi ministrarunt: idque divinitus illis patefactum ft quia in Christo demum est solida earum ren exhibitio, quarum tunc obsouram imaginent D< adumbrabat. Quarta: quod non tantum in evi gelio continetur luculenta propheticae doctrinae c < firmatio, quando idem spiritus est qui loquitur, i longe plenior et m agis familiaris explicatio: q salutem, quam eminus olim per prophetas indicab nunc palam et quasi ooulis demonstrat. Ulti est: inde satis constare quam admirabilis sit sak per evangelium nobis promissae gloria, quod ang quoque ipsi, licet Dei conspectu in coelis fruant illius tamen visendae desiderio ardeant. Om vero in unum scopum tendunt, ut Christiani, d in suae felicitatis altitudinem efferuntur, om mundi obstacula superent. Quid enim est quod i extenuet incomparable hoc beneficium? 10. De qua salute. Annon patribus et no communis eademque est salus? Cur ergo pat quaesiisse dicit, quasi non adepti sint quod ho nobis offertur? Facilis solutio est, salutem ] conspicua manifestatione accipi, quae nobis obti Christi adventu. Neque aliud sibi volunt haec Pe verba, quam ilia Christi (Matth. 13, 16): mi reges et prophetae optarunt videre quae vide nee tamen viderunt: beati igitur oculi vestri, c Quum ergo prophetae non nisi tenuem haber gustuin allatae per Christum gratiae, quantum revelationis modum attinet, merito ultra votis s tendebant. Dum Simeon post Christi conspect placide et animo pacato se ad mortem compai se prius inquietum et anxium fuisse ostendit. Ti fuit omnium piorum sensus. Et modum inqui tionis dnott, quum addit, in q u e r n a u t c u i u m o d i t e m p o r i s a r t i c u l u m . Erat enim dii rentia legis et evangelii, quasi interpositum veil ne propius ea, quae ooulis nostris exposita su adspicerent. Neo sane aequum erat, absente adl sole iustitiae, Christo, plenam luoem tanquam meridie fulgere. Tametsi autem ipsis necesse i intra praescriptos fines se continere: nulla tan: religio fuit ingemiacere propioris adspectua i siderio. Neque enim quum acoelerari redemption et quotidie earn videre cuperent, votum illud i

subindicat susque deque habendam aliorum iacturam, modo salvae sint animae. Quum dicit R e p o r ' t a n t e 8, dubitationem illis eximit, quo alacrius contend ant dum certi sunt de salute obtinenda. Interea tamen hunc finem esse fidei docet, ne anxii sint quod adbuc differtur. Nunc enim sufficere nobis debet nostra adoptio: nee petendum est ut ante tempus mittamur in haereditatis possessionem. Posset etiam pro fine, legi merces : sed eodem sensu. Colligimus enim ex apostoli verbis, non aliter nos quam fide consequi salutem. Scimus autem fidem sola gratuitae adoptionis promissione niti. Quod si ita est, certe neque operum meritis debetur salus, neqne inde speranda est. Car autem animas tantum nominat, quum et corporibus promissa sit resurrectionis gloria? Quoniam immortalis est anima, proprie salus illi attribuitur: quemadmodum et Paulus interdum loqui solet, Ut spiritus salvus sit in die Domini (1. Corint. 5, 5). Atque hoc perinde valet ac si diceretur, salus aetema. Est enim taoita comparatio vitae mortalis et caducae, quae ad corpus pertinet. Interea tamen non excluditur a gloriae societate corpus, quatenus animae est an-nexum. 10. De qua salute exquisierunt et scrutati sunt prophetae, qui de futura erga vos gratia vaticinati sunt: 11. scrutantes in quern aut cuiusmodi temporis articulum significaret qui in illis erat spiritus Christi: prius testificans venturas in Christum afflictiones, et quae sequuturae erant, glorias. 12. Quibus relevatum est quod non sibi ipsis, sed nobis ministrabant haec, quae nunc annuntiata sunt vobis per eos qui vobis praedicarunt evangelium, per spiritum sanctum missum e coelo : in quae desiderant angeli prospicere. Salutis huius pretium inde commendat, quod in earn toto studio intenti fuerunt prophetae. Rem enim magnam et singularis excellentiae fuisse oportet, quae prophetas ita ad sui inquisitionem accenderit. Clarius vero etiamnum in eo relucet ingens erga nos Dei bonitas, quod multo plus nobis patefactum hodie est, quam olim diu et sollicite quaerendo consequuti Bint prophetae omnes. Interea certi tudinem salutis confirmt ab ipsa vetustate: quoniam ab initio mundi legitimum a spiritu sancto testimonium habuerit. Duo haec distincte notanda sunt: quod nobis plus datum esse quam antiquis patribus affirmt, ut hac comparatione evangelii gratiam amplificet: deinde quod de salute nobis praedicatur, non posse aliqua novitate esse suspectum, quia iam olim testatus de ea fuerit spiritus per prophetas. Ergo quum dicit prophetas sciscitatos esse, et sedulo inquisiisse, hoc ad eorum scripta aut doctrinam non pertinet, sed ad privatum desiderium quo quisque aestuavit. Quae postea sequuntur, ad publicam

CAPUT I.

218

tit, qnin patienter sustinerent, quamdiu earn difre Domino plaoebat. Porro in vatioiniis notanem temporum quaerere, mihi supervacuum vitur, quando hie non quid docuerint prophetae, 1 quid optarint, agitur. Ubi latini interprtes rternnt, de fntura gratia: ad yerbum legitur, de itia quae erga vos est. Verum quia idem manet isus, nolui quidquam mutare. Hoc magis obvatu dignum, quod prophetas non dicit proprio isu scrutat08 esse quo temporis articulo adveniret iristi regnum, sed tantum applicasse sua studia revelationem spiritus. Ita nos suo exemplo cendi sobrietatem doeuerunt, quia non ultra pro)ssi sunt, quam eos spiritus ducebat. Et certe llus humanae curiositatis erit modus, nisi spiritus i ingnus praesideat: ne quid aliunde quam ab o discere appetant. Atque etiam res altior est rituale Christi regnum, quam ut in eius investiiione quidquam mens humana profioiat, nisi spirin habeat directorem. Quare nos quoque huius eni moderationi subiicere docet. 11. Qui in Ulis erat spiritus Christi. Primum, i in Ulis e r a t : deinde t e s t i f i e a n s , hoc est, reddendum testimonium. Qua loquutione, praeos spiritu intelligence fuisse prophetas significat, quidem non vulgarem in modum, utpote qui bis m agis tri et testes fuerint: nee tarnen lucis ius, quae nobis manifestata est, fuisse compotes, terea haec eximia est doctrinae eorum laus, dum satur spiritus saneti testimonium. Nam quamvis mines praecones ac ministri, ille tarnen autor t. Nee temere Christi spiritum tunc dominatum sse tradit: evangelii autem doctoribus spiritum teficit e coelo emissum. Significat enim evangem a Deo profectum esse, et veteres prophetias Christo dietatas. Venturas in Christum afflictiones. Ut aequiore mo suas afflictiones ferant, iam olim a spiritu ledictas fuisse admonet. Sed multo plus comotitur: docet enim, hoc christianae ecclesiae reuen ab initio divinitus fuisse constitutum, ut ix praeparatio esset ad triumphum: et mors, nsitus ad vitam: idque clare fuisse testatum, are non est cur nos afflictiones ultra modm iciant, quasi in Ulis essemus miseri: quandodem spiritus Dei nos beatos pronuntiat. Hic lo notandus est, quod passiones statuit priore o: deinde addit sequuturas glorias. Significat m non posse hanc rationem mutuari vel praeti, quin gloriam praecedant afflictiones. Ita dux 8ubest in his verbis sententia: quod prius litis aerumnis premi Christianos oporteat, quam ria fruantur: et miseras non esse eorum afflicQes, quia proximam gloriam sibi annexam kamt. Quum hune contextum Deus ordinaverit, aram partem ab altera divellere nostrum non est.

Atque hoc rarae consolationis est, quod nostra conditio, qualem experimur, tot ante saeoulis praediota fuit. Nam inde colligimus, non frustra felicem eius exitum nobis promitti. Deiode agnoscimus non fortuito nos, sed certa Dei Providentia affligi. Denique prophetiae instar speculi sunt, ad repraesentandam nobis in tribulationibus coelestis gioriae imaginem. Dioit quidem Petrus, de Venturis in Christum afflictionibus spiritum fuisse testificatum: sed Christum a suo corpore non separat. Itaque non debet hoc restringi ad Christi personam : sed initium faciendum est a capite, ut membra sua ordine sequantur: quemadmodum Paulus docet oportere nos ei configurari qui primogenitus est inter fratres (Rom. 8. 29). Denique non tractt Petrus quid Christo sit proprium, sed de universali ecclesiae statu disserit. Sed hoc ad fidei nostrae confirmationem multo aptius, dum nostras afflictiones in Christo considerandas proponit: quia melius in eo cernimus connexionem mortis et vitae inter nos et ipsum. Et certe hoc ius atque haec ratio est sacrae unitatis, quod in membris suis quotidie patitur, ut postquam in nobis absolutae fuerint eius passiones, suum vicissim complementum habeat gloria. Qua de re plura ad Coloss. 3. cap. et 1. ad Timoth. 4. 12. Bevelatum est quod non sibi. Hunc locum perperam arripiunt fanatici homines, ut patres, qui sub lege vixerunt, excludant a spe aeternae salutis. Neque enim simpliciter negat quin saeculo suo utiliter ministraverint prophetae, atque ecclesiam aedificaverint : sed tantum docere vult, utilius nobis esse eorum ministerium, quia in saeculorum fines incidimus. Yidemus quam magnifie Christi regnum extollant, quam sint in illo ornando assidui, quam studiose ad illud quaerendum omnes stimulent. Atqui praesenti eius adspectu privati sunt per mortem. Quid hoc aliud fuit, quam mensam sternere, ut cibis appositis alii postea vescerentur? Fide quidem delibarunt quae nobis per eorum m an urn Dominus fruenda transmisit: quin etiam in solidum animae eibum Christi fuerunt participes. Sed nunc de rei exhibitione agitur. Scimus autem his quasi finibus inclusum fuisse munus prophetioum, ut se et alios in spem venturi Christi alerent. Ergo eum non nisi absconditum, et quasi absentem possidebant. Absentem dico, non virtute aut gratia: Bed quia nondum in came manifestatus erat. Quare et regnum eins sub involuoris adhuc latebat. Denique in terram descendons, quodammodo coelos nobis aperuit, ut spirituales divitias, quae non nisi sub figuris procul ostendebantur, prope cernere liceat. Haec igitur Christi manifestati fruitio discrimen inter nos et prophetas ostendit. Unde colligimus quomodo nobis potius quam sibi ministraverint. Caeterum quum divinitus admoniti essent prophetae, differri in aliud saeculum quam praedicabant gra-

219

EPIST. PETRI I

Ex magnitudine et excellentia deducit exh tationem: ut certe eo magis intentos esse nos de ad excipiendam Dei gratiam, quo se liberalius nos effundit. Ac notandus est contextus. Dixe tantam esse regni Christi altitudinem, ad qu nos vocat evangelium, ut coelestes quoque angeli eius prospeotum assurgant: quid ergo nobis, q in mundo versamur, agendum est? Certe quami in terra vivimus, tanta est inter nos et Christi distantia, ut frustra nos ad sei nvitet. Ergo nece exuere imaginem Adae, et totum saeculum omr que impedimenta abiieere, ut soluti sursum Christum feramur. Praecipit autem iis ad qi scribit, ut expediti et sobrii in oblatam sibi grati sperent: deinde ut renuntiantes mundo et pri vitae, se Deo conforment. Hoc ergo prius est > hortationis membrum, ut lumbis mentis suocii animos adiiciant ad spem gratiae sibi allatae. secundo modum praescribit, ut mutato ingenio imaginem Dei formen tur. 13. Suceincti lumbis. Similitudo ex more tusto sumpta, nam quum oblongas haberent vesl neque iter faoere, neque quidquam operis commi suscipere poterant, nisi suceincti. Undo istae quutione8, accingere se ad iter, vel ad opus et gerendas. Ergo impedimenta tolli iubet, ut sol ad Deum contondant. Qui in lumbis subtil philosophantur, quasi praeciperet libidines restri debere et arceri, disced un t a genuina apostoli mer Neque enim aliud sibi volunt haeo verba qu ilia Christi (Luc. 12, 35): Sint lumbi vestri pr cincti et lucernae ardentes in manibus versti nisi quod Petrus metaphoram duplicat, quum me lumbos attribuit. Significat autem mentes nost fluxis huius mundi curis, et supervacuis cupiditi bus implicitas teneri, ne sursum ad Deum tends Ergo quisquis vere sperare cupit, in primis se tricare discat, mentemque suam astringere, ne evanidos affectus diffluat. Eodem et sobrietas p tinet, quam mox subiicit. Neque enim temperanti solum in eibo et potu commendat, sed spiritual potius sobrietatem, quum sensus omnes nost continemus, ne se huius mundi illecebris inebrie Nam si vel minimus earum gustus furtim not Deo abduoit, quisquis se in illas ingurgitt, nece est ut sopitus et stupidus Deum et quae Dei si obliviscatur. 13. Quare suceincti lumbis mentis vestrae, soibrii, Perfecte sperate. Subindicat eos, qui men perfecte sperate in earn, quae ad vos defertur, gratiam, suas laxant ad vanitatem, non solide, ut decet in revelatione Iesu Christi: 14. tanquamfiliiobedien-et sincere in Dei gratiam sperare. Etsi enim sp tes, non conformati pristinis, quae in ignorantia vestra aliquam gratiae concipiunt: quia tarnen vacilli regnarunt, cupiditatibus : 15. sed quemadmodum is, et fluctuantur in mundo, nulla est in spe eon qui vos vocavit,, sanctus est, ita ipsi sancti in tota soliditas. Dicit autem in g r a t i a m quae deft conversation reddamini. 16. Propterea quod scrip- t u r , quo sint ad earn recipiendam promptioi Procul quaerendus esset Deus: ipse autem obvii tum est: sancti estote, quia ego sanctus sum. ultro accurrit. Quanta igitur nostra ingratitu

tiam, nihilo tarnen segniores in eius in praedicatione fuerunt, tantum abest, ut fracti taedio fuerint. Quod si tanta fuit illorum patientia, nos certe bis et ter ingrati, nisi gratiae, quae illis negata fuit, fruitio, nos in omnibus quae patiendae sunt aerumnis erectos sustineat. Quae annuntiata sunt- Iterum discrimen nott inter veterem dootrinam et evanglii praedicationem Nam quemadmodum iustitia Dei in evangelio revelatur, testimonium habens a lege et prophtie, ita et coelestis Christi gloria, de qua olim testificatus est spiritus, nunc palam annuntiatur. Simul autem certitudinem evangelii inde comprobat, quod nihil continet nisi iampridem. a spiritu Dei testatum. Deinde admonet, eiusdem spiritus auspiciis, adeoque ipso dictante et praeeunte, promulgatum esse evangelium, ne quid hichumanum cogitent. In quae desiderant angeli. Hoc vero maximum evangelii encomium est, quod thesaurum sapientiae continet, angelis ad hue clausum et occult um. Sed obiiciet quispiam, minime esse consentaneum, nobis aperta et nota esse quae angelos lateant, qui semper vident faciem Dei, et in regenda ecclesia, omnium-, que bonorum administratione, eius ministri sunt. Respondeo aperta nobis esse quatenus ea in speculo verbi intuemur. Nee vero nostra altior notitia praedicatur, quam angelorum. Tantum intelligit Petrus ea nobis promitti, quorum complementum angeli videri oupiunt (Ephes. 3, 8). Dicit Paulus in gentium vocatione innotuisse angelis admirabilem Dei sapientiam. Nam hoc illis novum erat spectaculum, quod Christns mundum perditum, et tot saeculis a spe vitae alienatum aggregabat ad suum corpus. Ita quotidie cum admiratione cernunt magnifica Dei opera in ecclesiae gubernatione: quanto igitur magis stupebunt ad supremum illud divinae iustitiae, bonitatis ad sapientiae specimen, dum Christi regnum complebitur? Illud est igitur arcanum, cuius revelationem adhuc exspectant, et merito exoptant. Tametsi duplex huius loci potest esse sensus: vel quod referatur nobis thesaurus in evangelio, qui in sui desiderium rapit ipsos angelos, quia illis hoc maxime laetum est spectaoulum: vel quod regnum Christi, cuius viva in evangelio effigies expressa est, cupide videre appetunt. Atque hie seoundus magis videtur congruere.

CAPUT I. gratiam nobis ita benigne expositam negligis? Haeo igitur amplificatio ad spem nostram endam plurimum valet. Quod addit in r e v e i o n e C h r i s t i , bifariam exponi potest. Nam ngelii doctrina Christum nobis revelat: et tarnen a adhuc eum per speculum et in aenigmate viQus, differtnr plena revelatio usque in ultimum m. Prior sensus magis Erasmo placuit, neque ilium improbo: secundus tarnen videtur melius id rare. Consilium enim Petri est, evocare nos extra ndum: ad earn rem aptissima est adventus risti memoria. Nam si illuc dirigimus oculos, ndus hie nobis crucifixus est, et nos mundo, inde in hao significatione nuper accepit Petrus, jue novum est apostolis particulam v pro e ipere. Sic itaque interpretor, Non est vobis etiendum Ion gum iter, ut perveniatis ad Dei gran: praevenit enim De us, dum earn ad vos defert. I quoniam fruitio non constat, donee appareat e lo Christus, in quo abscondita est salus piorum, interea opus est: quoniam frustra alioqui nunc irtur nobis Christi gratia, nisi patienter usque Christi adventum sustineamus. 1 4 Tanquam filii obedientes. Primum significat in eius honoremque adoptionis vocari a Domino evangelium. Deinde hac lege nos adoptari, ut vicissim obsequentes sibi filios habeat. Tametsi m filios non facit obedientia, quum gratuitum sit ptionis donum: eos tarnen ab alienis discernit. ousque vero haec obedientia se extendat Petrus et, quum vetat Dei filios huius saeculi desideriis figurari, vel se accommodare: sed hortatur ut se ius Deo conforment. Summa totius legis et omni, quae a nobis exigit Deus, hue spectat, ut in lis reluceat eius imago, ne simus filii dgnres. B vero fieri non potest quin renovemur, et exua9 imaginem veteris Adae. Hinc colligimus quern tota vita scopum proponere sibi Christiani dent: nempe ut sanctimonia et puritate Deum re.nt. Sed quoniam omnes carnis nostrae sensus > repugnant, totumque mentis nostrae ingenium ersus eum inimicitia est: ideo Petrus a mundi ega'tione incipit. Et certe quoties de instauone imaginis Dei in nobis agit scriptura, inde itur, ut aboleatur vetus homo cum suis desiiis. Quae in ignorantia. Tempus ignorantiae vocat equam in fidem Christi vocati essent. Unde iimus incredulitatem malorum omnium fontem j. Neque enim ignorantiae nomen usurpt ut imu8 vulgo. Falsum enim illud est platonioum ma, sola ignorantia peccari. Verum utcunque argut infidles conscientia, errant nihilominus quam caeci in tenebris: quia neque viam tenent, luce vera privati sunt. In hunc sensum dicit ilus (Eph. 4, 17), Ne posthac ambuletis, quem-

222

admodum et gentes in vanitate mentis suae: quae mentem habent obtenebratam, alienatae a vita Dei propter ignorantiam quae in illis est. Ubi non viget Dei notitia, illic regnum occupant tenebrae, error, vanitas, privatio luois et vitae. Neque tarnen haec impediunt quominus male sibi conscii sint impii peccando, suumque in coelo iudicem, et intus apud se carnificem sentiant. In summa, quoniam regnum Dei regnum est lucis: quiounque ab eo alieni sunt, caecos esse, et in labyrintho errare necesse est. Interea monemur, ideo nos illuminatoa esse in Dei notitiam, ne amplius vagis desideriis circumferamur. Itaque quantum quisque progressus est in vitae novitate, tantum profecit in Dei notitia. Verum hic exoritnr quaestio: quum Iudaeos alloquatur, qui semper in lege versati erant, et qui in unius Dei cultu fuerant educati, cur illos tanquam profanos homines, ignorantiae et caecitatis damnet. Respondeo, hino optime constare quam insipida sit extra Christum omnis scientia. Merito Paulus, dum refellere vult eorum ostentationem qui sine Christo sapere volebant, uno verbo dicit, ipsoB non tenere caput (Coloss. 2, 19). Tales erant Iudaei, qui innumeris alias corruptelis imbuti, velum habebant oppositum oculis, ne Christum in lege cernrent. Erat quidem vera lux ea doctrina in qua instituti erant: sed caecutiebant in luce, qnamdiu sol iustitiae illis erat absoonditus. Quod si literales quoque legis discipulos, quamdiu Christum ignorant unicam Dei sapientiam, Petrus tanquam profanos homines in tenebras ablegat: eo maiore studio ad eius notitiam eniti nos decet. 15. Qui vos vocavit, sanctus est. A fine vocations argumentatur. Deus nos sibi in peculium segregat: ergo inquinamentis omnibus puros esse oportet. Et sententiam citt, quae sapius a Mose repetitur. Nam quia populus Israel undique profanis gentibus cinctus erat, ex quibus pessima exempla et innumeras corruptees haurire promptum erat, subinde eum ad se revooat Dominus: ac si diceret, Mecum vobis negotium est: vos mei estis: ergo a gentium pollutionibus abstinete. Est hoc nobis nimium proclive, respicere in homines, ut communem eorum vitam sequamur. Ita fit ut alii alios turmatim ad omne malum rapiant, donee sua vocatione nos Dominus separet. Quod autem Banctos instar sui esse iubet, non est comparatio aequalium: sed quantum ferfe captus noster, hue tendere debemus. E t quoniam longe a scopo semper absunt etiam perfectissimi, magis ac magis quotidie enitendum est. Meminerimus autem, non tantum nobis praecipi quid officii nostri sit: sed Deum quoque simul addere, Ego sum qui sanctifico. Addit in t o t a c o n v e r s a t i o n e , ut nulla sit pars vitae, quae non hunc bonum sanctitatis odorem redoleat. Videmus enim ut in rebus

223

EPIST. PETRI I

non quo sensu Iudaeos, quibus scribit, vooavit ini epistolae inquilinos: sed quia pii omnes in h mundo peregrinantur, Heb. 11, 13, 38. 18. Scientes. Aliud argumentum a redemptioi 17. Et si patrem invocatis eum, qui sine personae nostrae pretio, quod nobis semper in memorii acceptione secundum cuiusque opus iudicat: in timor venire debet quum de salute nostra agitur. Ni qui evangelii gratiam rpudit aut spernit, ei n conversantes, tempus incolatusvestritransigite: 18. scientes quod non corruptbilibus argento vel auro redemptimodo vilis est et abiecta sua salus, sed etiam sa suis a vana vestra conversatione a patribus tradita, guis Christi, quo earn aestimavit Deus. Scim 19. sed pretioso sanguine velut agni immaculati et in- autem quam horrend um sit sacrilegium, sanguin contammati Christi: 20 qui praeordinatus quidem filii Dei profanare. Quare nihil est quod nos fuerat ante conditum mundum, manifestatus autem est sanetitatis Studium acrius stimulare debeat qui extremis teniporibus propter vos, 21. qui per ipsum huius pretii memoria. A u r u m et a r g e n t creditis in Deum qui eum suscitavit ex mortuis, et amplificandi causa opponit ex ad verso: ut soiam gloriam iUi dedit, ut fides vestra et spes sit in Deum: totum mundum et quaecunque hominibus pretu 22. purificantes animas vestras in obedientia veritatis sunt, ad huius pretii excellentiam nihil esse. Di per spiritum, in frdternam caritatem non fictam, ex autem r e d e m p t o s a vana conversatione: ut so: mus totam hominis vitam exitialem esse errori puro corde digite vos mutuo impense. labyrinthum, donee ad Christum conversus fuei 17. M si patrem invocatis. Invocare Deum Deinde signifioat, non meritis nostris fieri ut patrem hie dicuntur, qui se profitentur eius filios. viam reduoamur: sed quia Deus pretium, quod p quemadmodum dicit Moses, Gen. 48, 16, invocan- salute nostra impendit, vult in nobis esse effici dum esse nomen Iaoob super Ephraim et Menas- .. Ergo sanguis Christi non modo salutis nosti sem, ut in eius filiis censeantur. Quo sensu etiam pignus est, sed vooationis etiam nostrae cau gallioe dicimus r c l a m e r . Bespioit autem ad id Porro monet Petrus cavendum esse ne ipsum i quod prius dixerat, Tanquam lii obedientes. Atque oredulitas nostra exinaniat, vel irritum reddat. Qui ex patris ipsius natura dclart quale obedientiae iaotet Paulus se pura consoientia Deum colre usq genus praestandum Bit. I u d i c a t , inquit, a b s q u e a proavis: et idem Timotheo ad imitationem co; i n t u i t u p e r s o n a e , hoc est, non ducitur externa mendet pietatem a viae Loidos et matris Eunici larva, quemadmodum homines: sed cor intuetur, dicat etiam Christus de Iudaeis, ipsos scire qui 1. Samuel. 16, 7. Et oculi eius in fidem respiciunt, Deum adorent: videri potest hoc absurdum, qu 1re. 5, 3. Hoo etiam est quod sibi vult Paulus, Petrus Iudaeos sui temporis nihil ex patrum im Bom. 2, 2, quum Dei iudicium docet secundum tutione didioisse asserit praeter meram vanitate veritatem esse. Nam illio in hypooritas inrehitur, Respondeo, Christum, quum Iudaeis rationem, > qui Deum inani colore ludi posse sperant. Summa scientiam religionis quam tenent, oonstare praedic est, nos minime erga Deum defungi, si ei ad ocu- respicere ad legem potius et mandatum Dei qu: lum obsequamur: non enim hominem mortalem ad vulgus hominum. Quia enim templum n esse, oui satisfaoiat persona: sed intus legere in temere erectum fuerat Ierosolymis, neque illic 1 corde nostro quales sumus : non pedimus aut mani- minum arbitrio, sed iuxta legis praescriptum co bus leges praescribere, sed spiritualem requirere batur Deus: ideo dicit Iudaeos non errare in 1 iustitiam. Quum autem dicit s e o u n d u m o p u s , legis observatione. Quantum ad Pauli proav hoc nihil vel ad meritum, vel ad mercedem. Hio Loidem, Eunicen, et similes, non dubium est qi enim non est de operum meritis disputatio, neque exiguas saltern reliquias in populo illo Deus sem( de salutis causa: sed tantum admonet Petrus, apud habuerit, in quibus sinoera pietas manebat: intei Dei tribunal personae respectui non esse locum, corpus ipsum populi mire corruptum erat, et c sed veram cordis sinceritatem aestimari. Hoc loco fluxerat in omne errorum genus. Begnabant i fides etiam sub operis nomine comprehenditur. Hinc numerae superstitiones, invaluerat hypoorisis, salu facile liquet quam inepta sit et puerilis consequen- fiduoia ad nugas nescio quas traducta erat: n tial Deus qualis sit quisque nostrum, ex intgra modo pravis opinionibus imbuti erant, sed eras epnsoientia, non ex speoie externa iudicat: ergo etiam deliriis fascinati. Qui vero in diversas mui operibus salutem consequimur. Porro t i m o r , cuius plagas dispersi erant, maioribus corruptelis era meminit, securitati opponitur: qualis obrepere solet implioiti. Denique maxima ex parte gens ilia ubi spes est impune fallendi. Nam quum tarn vera pietate vel defecerat prorsus, vel multum c perspicax sit Dei oculus, ut in abditos usque cordis generaverat. Quum ergo patrum institution recessus penetret, sollicite non perfunotorie cum eo damnt Petrus, separat earn a Christo, qui sol ambulandum. I n c o l a t u m vocat praesentem vitam, est legis anima et Veritas. Hinc vero colligimi

minutie et prope nihili Dominus populum suum ad hano meditationem aseuefecerit, quo magis sollicite sibi caveret.

CAPUT I.

226

iul atque discedunt homines a Christo, eos exitiar errare. Frustra hic vel patrum antoritas, vel s antiquus praetexitur. Iudaeis enim olamabat pheta Ezechiel (10, 18), In iustitiis patrum trorum ne ambulate. Hoc quoque non minus lie inter nos valere debet. Nam ut efficax et etuosa nobis sit Christi redemptio, pristinae vitae untiandum est, utcunque ex patrum institutione cerit. Ter ergo stulti papistae, qui nudum patrum aen ita sibi ad omnium superstitionum defenlem sufficere putant, ut hae fiducia secure respuant iqnid ex verbo Dei adducitur. 19. Velut agni. Significat hac similitudine, in risto nos habere quidquid veteribus sacrificiis imbratum fuit. Quamquam praecipue alludit ad ium paschalem. tque hinc discendum est quid is prodest legis leotio in hac parte. Tametsi m abolitus est saorificandi ritus, non tarnen am hoc fidem nostram iuvat, veritatem conferre a figuris: ut quidquid illae coutinebant, in hac eramus. Agnum, qui immolandus erat in Fesah, ebat Moses integrum et sine macula deligi. Idem pius de sacrificiis repetitur: ut Levitioi 3 et 22, merorum 28, et aliis locis. Hoc dum Petrus ad ristum accommodt, ideo legitimam fuisse et Deo batam vitimam docet, quia integer et omni aula prus fuit. Nam si quid habuisset in se i, non poterat rite Deo offerri, nedum iram eius ;are. 20. Qui praeordinatus. Rursum ex comparate, Dei gratiam amplificat, qua peculiariter eius uli homines dignatus fuerat. Neque enim aut gare aut parvum est, quod Christi manifestatioi Deus in illorum usque aetatem distulit, quum ten ilium aeterno suo consilio in mundi salutem inasset. Simul tarnen admonet, non esse hoc urn vel subitum Dei respectu, quod Christus in item apparuit: quae res in primis cognitu nelaria est. Praeterquam enim quod suspecta est iper novitas : qualis posset stabilitas fidei nostrae ), pi crederemus, post aliquot annorum millia rete tandem venisse Deo in mentem remedium succurreret hominibus? Denique non possu3 tranquilla fiducia recumbere in Christum, quin uamuB aeternam in eo esse salutem, semperque se. Praeterea Iudaeos alloquitur Petrus, qui olim promissum fuisse audierant: et quamquam il veri, aut liquidi, aut certi de eius virtute et :io tenebant: residua tarnen inter eos manebat c persuasio, redemptorem patribus a Deo esse missum. Quaeritur tarnen, quum ante mundi itionem nondum lapsus esset Adam, quomodo tinatus fuerit Christus redemptor: remedium n malo posterius esse debuit. Bespondeo, hoc Dei praescientiam referri. Nam certe Deus squam hominem creasset, non diu staturum in CaJvini opera. Vol. LV.

sua integritate praevidit. Ergo pro admirabili sua sapientia et bonitate Christum ordinavit liberatorem, qui perditum genus humanum ab interitu eriperet. Nam in eo melius reluoet inoomparabilis Dei bonitas, quod malum nostrum gratiae suae remedio anteverterit: ao prius vitae restitutionem statuit, quam in mortem ceoidisset primus homo. Si quid praeterea desideret lector, ex Institutione nostra petat. Manifestatus. Sub hac voce tarn exhibitionem ipsius Christi, quam evangelii Promulgationen! comprehendi puto. Nam Christi adrentu exsequutus est Deus quod statuerat : et quod obscurius indicaverat patribus, ad liquidum et plenum evaDgelii doctrina nobis patefeoit. Dicit hoc esse factum in his temporibus, eodem sensu quo Paulus ad G-alatas capite 4, 4, dicit, Tempore plenitudinis. Haec enim matura est opportunitas, et vera perfectio, quam Deus suo deoreto praefixit. Propter vos. Non excluait patres, quibus inutilis fuit promissio: sed quia nos illis praetulit Deus, quo maior erga nos est gratiae amplitudo, eo plus reverentiae, ardoris, et studii a nobis exigi significat. Addit autem, qui c r e d i t is: quia non ad omnes promiscue pertinet Christi manifestatio, sed eorum est propria quibus per evangelium illucet. Notanda autem est haec loquutio, q u i p e r i p s u m c r e d i t i s in D e u m , qua breviter fidei natura exprimitur. Nam quum incomprehensibilis sit Deus, nunquam ad eum perveniet fides, nisi in Christum recta se confrt. Imo duae sunt rationes cur nulla posait esse fides in Deum, nisi Christus quasi mdius interveniat. Nam primo consideranda est divinae gloriae magnitudo, et simul ingenii nostri tenuitaB. Multum certe abest quin acies nostra tarn alte conscendere possit, ut Deum apprhendt. Omnia itaque cogitatio de Deo extra Christum immensa est abyssus quae sensuB omnes nostros protinus absorbeat. Huius rei luculentum exstat specimen non in Turcis modo et Iudaeis, qui sub Dei titulo somnia sua adorant: sed etiam in papistis. Tritum est illud soholarum axioma, Deum esse obiectum fidei. Ita de abscondita eius maiestate, praeterito Christo, prolixe et argute philosophantur : sed quo successu? Miris deliriis se intricant, ut nullus sit errandi finis. Fidem enim nihil esse putant nisi imaginariam speculationem. Ergo meminerimus non frustra Christum vocari invisibilis Dei imaginera: sed ideo hoc nomen illi esse impositum, quia Deus nisi in ipso cognosoi nolit. Altera ratio est, quod quum fides coniungere nos Deo debeat, omnem accessum refugimus et horremus, nisi occurrat mediator qui nos metu liberet. Peccatum enim, quod regnat in nobis, et nos Deo exosps reddit, et ilium vicissim nobis. Ergo simnlatque mentio Dei facta est, necesse est nos horrore
15

227

EPI8T. PETEI I dientiam addioimus. Y e r i t a t e m aooipit pro gula, quam nobis Dominus in evangelio praescri Neque tantum de operibus agitur: quin potius fides primatum tenet. Ideo specialiter Paulus t esse tradit, qua obedimus Deo, Bom. primo et timo oapite, et Petrus in Act. 15, hoc elogium tribuit, quod per earn Deus corda purifioet. In fraternam carittem. Breviter admonet q praecipue in vita nostra exigat Deus, et in qi scopum studia omnia dirigenda sint. Sic Pau quum de fidelium perfeotione conoionatur, ad Ep sios primo, earn in caritate statuit. Quod eo c gentius notandum est, quia mundus suam sanct tern in nugis nescio quibus oonoludens, hoc summ oaput fere negligit. Videmus ut papistae in m commentitiis superstitionibus se absque modo i gent: interea ultima est Caritas, quam in pri Deus commendat. Haeo ergo causa est our nos eius Studium revocet Petrus, quum de vita rite stituenda agitur. Prius de carnis mortificatione quutus est, et nostra cum Deo oonformatione : n autem admonet qua in re exerceri nos velit D tota vita : nempe ut mutuam inter nos dilectioi colamus: nam ea testamur nos Deum quoque c gere. Atque hoc experimento probat Deus quii ipsum vere diligant. Yooat earn vuitxpitov, s: Paulus prioris ad Timotheum, oap. 1, 5, quia n difficiliu8 quam sincere animum applicare ad pri mos diligendo8. Regnat enim amor nostri, qui ] nus est simulatione : deinde suum quisque amor quo alios prosequitur, proprio commodo met: potius quam pio oommunicandi studio. Addit, i p e n s e , nam quo sumus natura segniores, eo mi ad fervorem et contentionem acuere se quia debet: neque id semel duntaxat, sed in dies mi ac magis. 23. RegenUi non ex semine corruptibi, sed corruptibili, per sermonem viventis Dei et mane in aeternum. 24. Quandoquidem omnis caro tamp herba, et omnis gloria eius tanquamftosherbae. 1 mit herba, et flos eius decide: 25. Verbum at Domini manet in aeternum. Hoc autem est veri quod annuntiatum est vobis. 23. Begeniti, etc. Aliud exhortationis argun turn, quod quum novi sint homines et a Deo r< niti, vitam Deo et spiritali regeneratione digi ipsos instituere deceat. Videtur autem conn hoc debere cum sententia quae proximo sequi de rationali lacte appetendo, ut vivendi ratio niturae respondeat. Potest tarnen lathis exte ut cohareat etiam cum superioribus. Nam in nere colligit Petrus quae ad stadium rectae et s tae vitae incitare nos possunt. Hoc ergo est P consilium, ut doceat nos non sine regeneratione <

corripi. Quod ai appropinquamus, iustitia eins instar ignis est qui nos penitus consumt. Hinc apparet, non posse nos Deo credere, nisi per Christum, in quo se Deus quodammodo parvum facit, ut se ad captum nostrum submittat: et qui solus tranquillas reddit oonscientias, ut familiariter ad Deum accedere audeant. 21. Qui mm suscitavit. Addit, Christum fuisse excitatum a mortuis, ut firmain haberent fulturam fides et spes nostra, qua niterentur. Quo rursus commentum de universali et confusa in Deum fide refellitur. Nam ut nulla sit Christi resurrectio : Deus nihilominus in coelo manet. Atqui Ptrus negat in eum credi posse, nisi Christus resurrexit. Constat ergo, fidem aliud quam nudam Dei maiestatem intueri. Et merito ita Petrus loquitur: fidei enim est in coelos penetrare, ut illic Patrem inveniat. Quomodo id poterit, nisi Christum habeat ducem? Per ipsum (inquit Paulus) habemus adeundi fiduciam, Eph. 3, 12. Item Hebr. 4, 16: Freti nostro Pontifice, accedere possumus ad thronum gratiae cum fiducia. Spes est ancora animae, quae ad interius sanctuarii adytum intrat: sed nonnisi praeeunte Christo, Hebr. 6, 19. Fides victoria est nostra ad versus mundum, 1. Iohan. 5, 4. Quid autem ita earn reddit victricem, nisi quod Christus, coeli et terrae Dominus, nos in fide tutelaque sua habet? Quoniam ergo in Christi resurrectione et Bummo imperio sita est nobis salus, illic fides et spes inveniunt quo se fulciant. Nisi enim resurgendo, de morte triumphasset, ac nunc summum principatum teneret ad nos sua virtute protegendos, quid nobis fieret in tanta hostium potentia, et inter tarn violentos insultus? Discamus itaque in quern scopum collimare nos oporteat, ut vere fidamus Deo. 22. Purificantes animas vestras. Erasmus male vertit, Qui purifioastis. Non enim praedicat apostolus quales sint, sed quales debeant esse, admonet. Est quidem participium praeteriti temporis: sed quod in gerundium resolvi potest, animas purificando, etc. Sensus autem est, non fore capaces gratiae animas nostras, doneo purgatae fuerint, quo immundities nostra arguitur. Sed ne vim purificandi animas videatur nobis adscribere: mox correctionem addit, per s p i r i t u m, ao si dioeret : Purgandae sunt animae: sed quia id non potestis, offerte eas Deo, ut per spiritum suum tollat earum immunditiem. Animas tantum nominat : quamquam a carnis etiam inquinamentis nos mundari oportet: quemadmodum iubet Paulus 2. Corinth. 7, 1, sed quia praecipua est interior mundities,' et externam seoum necessario trahit, eius tantum mentionem facere satis habuit Petrus: ac si dixisset, non externas modo aotiones corrigi oportere, sed corda ipsa penitus reformari. Modum postea dsignt: nam in eo sita est animae puritae, si nos Deo in obe-

CAPUT I. istianos: quia non praedicatur evangelium at am audiatur a nobis, sed ut animas nostras, [uam immortalis vitae semen, penitus refingat. ro semen e o r r u p t i b i l e ideo opponit verbo ut sciant fidles priori naturae renuntiandum , ac ut melius pateat quantum sit discrimen r Adae filios, qui tantu min mundum nascuntur lines, et filios Dei qui renovantur in coelestem tn. Caeterum quia ambigua est graeoae orais syntaxis, possumus legere tarn s e r m o n e m entern D e i , quam Dei v i v e n t i s . Quia sn minus coacta est haec posterior lectio, earn as amplector. Quamquam notandum est, haec leta Deo attribui pro loci circumstantia. Nam ti ad Heb. cap. 4, 12, ex eo quod Deus omnia picit, ac nihil est illi absconditum, ratiocinatur itolus, sermonem ipsius Dei ad intimas usque ullas penetrare, ut cogitationes et affectus disiat: ita quum hoc loco Petrus eum viventem linat et semper manentem, hoc ad sermonem rtur, in quo ilia Dei perpetuitas relucet, tann in vivo speculo. 24. Quandoquidem omnis caro. Locum Iesaiae 6) apte citt ad probationem utriusque membri : est, ut constet quam fluxa et misera sit prima linis nativitas, et quanta regenerationis gratia, l quia illic propheta de restitutione ecolesiae sionatur, ut locum illi faciat, homines redigit in lum, ne sibi placeant. Scio a quibusdam tori haec verba in alium sensum. Quidam enim ^.ssyriis exponunt, ac si diceret propheta, non : cur Iudaei sibi a came tantopere metuant, quae lis est flori aduco. Alii inanem fiduciam relendi putant, quam Iudaei locabant in humanis isidiis. Sed utrumque sensum refellit propheta , dum subiicit: Utique herba est populus. DiB enim vanitatis Iudaeos damnt, quibus proit instaurationem a Domino. Hoc itaque est 1 iam dixi, donee ostensa fuerit hominibus sua titas, non esse ad recipiendam Dei gratiam com,tos. In summa, talis est prophetae contextus, niam Iudaeis exilium instar mortis cuiusdam , novam de integro consolationem illis promittit. m enim adhuc prophetas missurum cum eiusi mandato : Adhuc dicet Dominus, inquit, conmini populum meum : ac in deserto et vastitate Lominus vox prophetica resonabit, ut via Do3 sternatur. Quoniam autem purgari animos ersa superbia, qua turgent, necesse est, ut Deo us pateat, subiicit quod hie refert Petrus de lida carnis gloria. Quid est homo? inquit, gra. Quid est hominis gloria? flos herbae. Nam difficile, persuasu erat, hominem, in quo tanpraestantiae apparet, esse herbae similem, quaconoessionis specie, utitur propheta : ac si dit, Sit sane aliqua carnis, gloria: sed ne ea

230

vobis oculos perstringat, soitote emarcidum esse florem. Postea ostendit qualiter subito evanesoat quidquid hominibus concilit gratiam: nempe Spiritus Dei flatu. Quo significat, hominem videri aliquid, donee ac Deum accdt, sed totum eins fulgorem nihil esse coram Deo: denique eius gloriam in mundo residere, locum non habere in regno coelesti. Exaruit herba. Putant multi hoc non nisi ad externum hominem pertinere, sed falluntur: spectanda est enim comparatio verbi Dei cum nomine. Nam si corpus tantum et ea quae sunt praesentis vitae intelligeret, dicendum secundo loco fuerat, animam longo exoellentiorem esse. Atqui flori et herbae non nisi sermonem Dei opponit: sequitur ergo, in homine solam vanitatem inveniri. Ideo quum de carne et eius gratia loquitur Iesaias, totum hominem, qualis et quantus in se est, oomprehendit, nam quod verbo Dei quasi proprium adscribit, vult homini detrahere. Denique idem agit propheta quod Ohristus Iohan. 3, 3, hominem prorsns a regno Dei esse alienum, nihil nisi terrenum, oaduoum et inane habere, nisi renatus fuerit. 25. Verbum autem Domini. Non docet propheta quale sit in se verbum Dei: sed quale a nobis sentiatur. Postquam enim exinanitus est homo in se ipso, restt ut alibi quaerat vitam. Hanc ergo vim atque efficaciam tribuit Petrus verbo Dei ex autoritate prophetae, ut esse solidum et aeternum nobis confrt. Hue enim respicit propheta, non esse stabilem vitam nisi in Deo: earn vero nobis communioari per verbum. Quamlibet ergo caduca sit hominis natura, aeternus tarnen per verbum efficitur, quia refingitur in novam creaturam. Verbum quod annuntiatum est vobis. Primum admonet, quum verbi Dei fit mentio, perperam nos facere, si illud in aere aut in coelo a nobis remotum imaginamur: debere enim agnosci ut nobis patefactum est a Domino. Quid est igitur sermo Domini, qui nos vivificat? Nempe lex, prophetae, evangelium. Extra hos revelationis fines qui vagantur, pro verbo Domini non nisi Satanae impostures et sua deliria apprhendent. Quod eo diligentius notandum est, quia impii et luoinianici homines astute relinquentes verbo Dei suum honorem, interea nos a scripturis abducere conantur: ut impurus ille canis Agrippa, dum verbi Dei aeternitatem magnifie extollit, scurriliter illudit prophetis et apostoliSj atque ita oblique verbum Dei subsannat. In summa, quemadmodum iam admonui non fieri hic de verbo mentionem quod in pectore Dei clausum lateat, sed quod ab ore eius profectum, ad nos manavit: ita rursus habendum est,. Deum per apostolos et prophetas voluisse nobis loqui, et illorum ora os unius Dei esse. Deinde quum elicit
15*

231

EPI8T. P E T R I I

telis assuefacti haec vitia imbiber tint: infant sincera et omni dolo pura simplicitas oonvei Homines diu vivendo imbuuntur invidia, disci obtrectare alii aliis, erudiuntur ad nocendi art denique ad omne mali genus veteratores fiunt: fantes, nondum per aetatem capiunt quid sit videre, nocere, et similia. Yitia ergo in quit exeroitata est carnis vetustas, robustis cibis co parat: lac autem vocatur oonsentanea innoxiae i turae et simplioi infantiae vivendi ratio. 1. Omni malitia. Non est intgra omnii enumeratio quae deponi a nobis oportet: sed qui de veteri homine disputant apostoli, quaedam vi proponunt in exemplum, quibus totum illius : genium dsignant. Nota sunt carnis opera, inq Paulus (Gal. 5, 19): neque tarnen omnia illio co git, sed in paucis illis, quasi in speoulo conspici licet immensam oolluviem quae ex carne nos scaturit. Ita et aliis loois, ubi reformare vult tots hominis vitam, pauoas tarnen species duntaxat tingit, unde intelligi posait genus Universum. P inde ergo valet quod dicit: Atque depositis pria vitae fructibus, quales sunt, malitia, dolus, simu tiones, invidiae, et eiusmodi reliqua, addioite \ CAPUT II. contrariis studiis: bonitatem, sinoeritatem, modestii 1. Proinde deposita omni malitia, et omni dolo, colite. Denique hoc contendit, ut novam vitam et simulationibus, et invidiis, et omnibus obtrectationir quantur novi mores. bus, 2. ianquam modo geniti infantes, lac rationale 2. Lac rationale. Vulgo exponunt hunc locu et dolo vacuum appetite, ut per Mud subolescatis : qualiter Erasmus transtulit, lac non corporis, t 3. Si quidem gustastis quod benignus sit Dominus: animae: quasi apostolus hoc verbo se metaphor 4. Ad quem accedentes, qui est lapis vivus, ab ho- loqui admoneat. Ego potius hoc verbum existii minibus quidem reprbatus, apud Deum vero electus convenire cum ilia Pauli sententia (1. Cor. 14, 2 < ac pretiosus: 5. ipsi quoque tanquam vivi lapides Ne sitis pueri sensu, sed malitia. Ne quis en aedificamini, domus spiritualis, sacerdotium sanctum, putaret intelligentiae expertem infantiam, fatuita ad offerendas spi/rituales hostias, acceptas Deo per vero plenam ab eo laudari, mature occurrit: ita '. Iesum Christum. dolo vacuum iubet appetere, ut tarnen recta inte gentia conditum sit. Nunc videmus quorsum hi Postquam fidles doouit verbo Dei esse regeni- duo epitheta simul connectt, Aoyixov xal 8oA tos, nunc hortatur ad ducendam vitam quae geni- Sunt enim res in speciem diversae, simplicitas turae respondeat. Si enim spiritu vivimus, etiam perspicientia : verum simul misoeri oportet, ut spiritu ambulandum est, ut inquit Paulus (Gal. 5, 25). insipida sit simplicitas: nee pro intelligentia, mt Ergo non sufficit nos semel a Domino renovatos tio8a vafrities obrepat. Sic bene temperata c esse, nisi vivamus ut novas creaturas decet. Haeo conditura, iuxta illud Christi, estote prudentes summa est. Verum quod pertinet ad verba, meta- serpentes, et simplices ut columbae (Matth. 10, phoram suam continut apostolus. Nam quia sumus Atque hoc modo solvitur quaestio, quae alio regeniti, puerilem a nobis vitam exigit: quo signi- obiioi poterat. Paulus exprobat Corinthiis, qi ficat exuendum esse cum operibus suis veterem pueris sint similes, ideoque solidum cibum fe hominem. Ideo congruit haec sententia cum ilia nequeant, sed lacte alendi sint (1. Cor. 3, 1). Ead Christi (Matth. 18, 2): nisi efficiamini sicut par- fere sententia habetur in epistola ad Heb. 5, vulus iste, non intrabitis in regnum Dei. Et i n - Yerum illic pueris comparantur, qui in pieti f a n t i a haec, carnis vetustati, quae ad corruptionem doctrina semper novitii sunt ac rudes tyrunc tendit, a Petro opponitur. L a c t i s vero nomine, qui in primis elementis haerent, neo unquam pe affectu8 omnes spiritualis vitae comprehendit. Est trant in altiorem Dei notitiam. L a c vooatur cr enim in hac quoque parte antithesis inter vitia, sior et puerilis dooendi forma, quum ultra pri quae recenset, et lac rationale. Ac si dixisset, rudimenta nunquam fit progressus. Merito itac malitia et simulatio eorum est, qui mundi corrup- hoc vitio vertunt tarn Paulus quam autor episto Petrus, v o b i s a n n u n t i a t u m est, significat, ver* bum non alibi quam in praedicatione, quae nobis offertur, quaerendum esse: et sane non aliter vim illam aeternitatis sentimus quam fide. Atqui nulla erit fides, nisi verbum destinari nobis sciamus. Eodem pertinet quod dicebat Moses populo (Deut. 30, 12): ne dixeris in corde tuo, quis adscendet in ooelum, etc. Prope est verbum in ore tuo et in corde tuo. Illam enim concionem cum hac Petri congruere Paulus ostendit, Bom. 10, 6, quum tradit illud esse fidei verbum quod praedicabat. Praeterea hic non vulgari elogio externa praedioatio ornatur, quum Petrus illam esse vivificam pronuntiat. Solus quidem est Deus qui nos rgnrt, sed ad earn rem utitur hominum ministerio. Qua ratione gloriatur Paulus Corinthios spiritualiter a se genitos (1. Cor. 4, 15). Certum quidem est eos qui plantant et rigant, nihil esse: sed quoties Dominus benedicere vult eorum labori, spiritus sui virtute faoit ut efficax sit eorum doctrina: et vox quae per se mortua est, vitae aeternae sit Organum.

CAPUT II. Eebraeos. Hic vero lac, non elementaris est rina, ut perpetuo quis disoat, nunquam ad veriperveniat notitiam : sed vitae ratio quae novam turam sapiat, quam nos permittimus Deo edulos. Similiter i n f a n t i a , non virili et plane tae Christi aetati (ut alibi Paulus vocat [Eph. $]), sedvetustati carnis et prioris vitae opponitur. o siouti perptua est noyae vitae infantia, ita inuum lactis alimentum Petras commendat: enim nos ipso educatos grandescere. 3. Si quidem gustastis. Alludit ad illud Psal. 34: tte et videte, etc. Hunc vero gustum in Christo ipi significat: ut certe nullam unquam extra stum requiem animae nostrae invenient. Duxit m exhortationis argumentum a Dei bonitate, I eius suavitas, quam in Christo sentimus, allinos debeat. Nam quod subiicitur: ad quem e d e n t e s , non simpliciter ad Deum refertur: ipsum dsignt qualis patefactus est in persona sti. Iam vero fieri nequit quin nos ad se totos it Dei gratia, suique amore inflammet, ex quo im eius sensum conoepimus. Hoc si Plato de >ulchro affirmt, eu iusumbratilem duntaxat ideam ul intuebatur: multo verius in Deum competit. ergo notandum, quod Petrus accessum ad Deum bonitatis eius gustu coniungit. Sicuti enim ssario Deum horret ao fugit mens humana, idiu rigidum ao severum sibi fingit: ita simul laternum suum amorem patefeoit ipse fidelibus, restt nisi ut posthabitis omnibus, seque adeo i obliti, ad eum properent. In summa, profecit imum in evangelio, qui corde ad Deum accedit. im simul ostendit in quem finem, et qua conae acoedere nos ad Christum oporteat: nempe i ipso fundemur. Nam quam in lapidem contus sit: hanc vim erga nos profrt oportet, rustra et inutiliter quidquam illi a patre in;um sit. Occurrit autem scandalo, quum fatetur ominibus reprobatum. Nam quia bona pars li Christum respuit,. multi etiam ab ipso ab3nt: posset hao ooeasione a nobis contemni. nadmodum videmus quosdam imperits alienari vangelio, quia non sit ubique plausibile, nee am suis professoribus oonoiliet. Atqui Petrus ris Christum a nobis fieri vetat, uteunque sit io oontemptibilis: quia nihilominus suum coram pretium honoremque retineat. 5. Tanquam vivi lapides aedifteamini. Yerbum tarn indicativi quam imperativi modi esse potest. apud G-raecos quoque ambigua est terminatio. arum utrovis modo sumatur, non dubium est hortari Petrus velit fidles, ut se in spirituale templum oonsecrent. Nam a fine vooationis, ) nostrum sit officium, apte ratiooinatur. Porro ldum est quod ex universo fidelium numro im unam construit. Nam etsi quisque nostrum

234

Dei templum est ac dicitur, omnes tarnen coadunari in unum, et mutua caritate conglutinari neoesse est, ut unum ex omnibus templum fiat. Ergo siouti verum est singulos esse templa, in quibus Deus per spiritum suum habitat: ita. singulos inter se aptari necesse est, ut ad structurant universalis templi conveniant. Hoc fit dum sua quisque mensura contentus, intra officii sui terminos se continet: omnes tarnen quidquid habent faoultatis in commune confrant. Quod nos l a p i d e s v i v o s appellat, et s p i r i t u a l e aedificium, sicuti prius dixerat Christum, vivum lapidem: in eo subest taoita comparatio veteris templi: atque id valet ad gratiae amplificationem. Eodem pertinet quod subiicit de hostiis spiritualibus. Quanta enim figuris praestantior est Veritas: eo magis excellunt omnia sub Christi regnum. Habemus enim coeleste illud exemplar, cui subserviebat vtus sanctuarium, et quidquid Moses in lege instituit. Sacerdotwm sanctum. Haec singularis est dignatio, quod Deus non modo nos sibi in templum consecrat in quo habitet ac colatur, sed vult simul esse sacerdotes. Atque hunc duplicem honorem ideo commmort Petrus, ut nos ad Dei cultum acrius stimulet. Inter hostias spirituales primum locum obtinet generalis nostri oblatio, de qua Paulus ad Roman. 12, 1. Neque enim offerre quidquam possumus Deo, donee illi nos ipsos in sacrificium obtulerimus: quod fit nostri abnegatione. Sequuntur postea preces et gratiamm actiones, eleemosynae, et omnia pietatis exercitia. Acceptas Deo. Hoc quoque non parum alacritatis addere nobis debet, quum scimus Deo placere quern illi praestamus cultum: sicuti dubitatio pigritiam secum necessario trahit. Ergo hie tertius est exhortationis stimulus, quod testatur accepta esse Deo nostra offioia, ne trepidatio segniores nos reddat. Magno quidem fervore idololatrae feruntur ad fictitios suos cultus : sed hoc ideo fit, quia Satan inebriat eorum mentes, ne in operum suorum considerationem veniant. Quoties autem in examen vocantur eorum conscientiae, labascere incipiunt Certum quidem est fieri non posse ut quisquam serio et ex animo se Deo addicat, nisi certo persuasus sit non frustra 3e laborare. Sed addit apostolus, p e r C h r i s t u m . Nunquam enim ea reperietur in saorificiis nostris puritas, ut per se Deo grata sint: nunquam intgra ac plena est nostri abnegatio: nunquam tarn sincerus precandi aflectus, ut decebat: nunquam tarn ardenter et strenue incumbimus ad bene agendum, quin mutila sint ac multis vitiis implicita nostra opera. Sed Christus nihilominus illis gratiam concilit. Diffidentiae igitur, quam de operum nostrorum aoceptione conoipere possemus, hie Petrus occurrit, quum dicit accepta esBe non praestantiae suae merito, sed

235

EPIST. PETRI I

deflectit, pro fultura praecipitium inveniet. Qu propheta non tantum lapidem angularem ips vocat, cui praecipua aedificii moles incumbit; lapidem probationis, ad quern exigi debet atque tari structurae modus : deinde fundamentum solid quod structuram universam continet. Proinde est lapis anguli, ut sit totius aedificii rgula, ut unicum fundamentum. Sed Petrus ex prophe verbis sumpsit quod praesenti instituto max quadrabat, nempe quod sit electus lapis, honoris et praestantiae plenus: deinde quod in eo nos f 6. Propterea etiam continet scriptum: ecce pono dari oporteat. Honor hue pertinet, ne Chris in Sion lapidem anglarem, electum, pretiosum: et uteunque mundo sit contemptibilis, a nobis sper qui crediderit in illo, non pudefiet. 7. Vobis ergo tur, quando apud Deum summo in pretio est. Qu qui creditis, pretiosus: incredulis vero, lapis, quem autem vooat l a p i d e m a n g u l i , significat eos i reprobaverunt aedificantes, hie positus est in caput lam habere suae salutis curam qui in Christum : anguli: 8. et lapis impactionis, et petra offendiculi recumbunt. Quod aliqui in voce anguli subti iis qui impinguht in sermonem, nee eredunt in quod philosophantur, quasi hoc ideo dictum sit, q Christus Iudaeos et gentes, tanquam duos pari etiam ordinati fuerant. diversos, simul coniungat, non satis firmum 6. Continet scriptura. Qui verbum neptxetv ad Contenu ergo simus simplioi expositione, ideo Christum referunt, et exponunt oomplecti, quia per vocari, quia aedificii pondus illo nititur. Obi ipsum inter se hi omnes cohaereant, procul disce- vandum praeterea est, quod propheta Deum ind dunt a mente apostoli. Nihilo magis reoipienda hie loquentem. Solus enim ipse opifex ecclesiae s est altera expositio, Christum excellere. Simplioiter est ac arohiteotus: quemadmudum in Psalmo(48 enim scripturae testimonium citare yoluit Petrus. habetur, quod manus eius Sionem fundavit. Ut Significat ergo proditum a spiritu sancto in scrip- quidem hominum opera ad hano structuram, et turis, vel (quod idem valet) illio comprehendi quod nisterio: sed hoc non obstat quin suum unius o subiicit. Nee vero supervacua fait proximae sen- esse, vere asserat. Christus ergo nobis salutis tentiae confirmatio. Videmus enim quam levibus fundamentum, quia in hunc finem nobis ordins de causis ac prope nullis abhorreant multi a Christo, est a patre. Dicit autem in S i o n , quia illuo nonnulli vero deficiant. Sed hoc offendiculum prae ohoari oportuit spirituale Dei templum. Quan aliis maxime quosdam impedit: abducit alios quod solide fides nostra Christo nitatur, veniendum est Christum non modo vnlgus hominum oontemnit ac legem et prophetas. Tametsi enim totum orbem ad respuit, sed qui constituti sunt in aliquo dignitatis tremos usque angulos ocoupat hie lapis : primo tai gradu, videnturque inter alios excellere. Hic error in Sion locari necesse fuit, ubi tunc erat eocle semper fere viguit in mundo, et hodie nimium sedes. Tunc enim positus fuisse dioitur, quum pi grassatur, ut bona pars Christum aestimet ex eum manifestavit, ut ecclesiam suam restitue perverso mundi iudioio. Porro, quae hominum Denique sic habendum est, eos Christo niti s( est ingratitudo et impietas, passim contemnitur qui ecclesiae unitatem eolunt: quia non nisi in Christus. Ita fit, dum alii alios respiciunt, positus est lapis fulturae. Quia autem ex Si ut pauci iustum honorem illi habeant. Ideo prodiit ecclesia quae nunc quaquaversum dif admonet Petrus quid de Christo praedictum fuerit, est, illino quoque fides nostra habet exordi ne eius oontemptus aut reiectio a recta fide nos sicut dicit lesaias: E Sion exibit lex, et verbum dimoveat. Caeterum primus locus, quern addu- mini e Ierusalem (les. 2, 3). Gui respondet i cit, sumptus est ex Iesaiae cap. 28, 18, ubi, post- Psalm. 110, 2, Sceptrum vvrtutis tuae emitiet Di quam invectus est propheta in deploratam gentis nus e Sion. suae malitiam, tandem subiioit, Non efficiet vestra Qui crediderit.Froj)het& non exprimit in ip perfidia quin deus ecclesiam suam instauret, quae sed generaliter dicit: Credens non festinabit. (j nunc per vos tota iacet in minis. Modum repa- tarnen non dubium est quin Deus Christum rations adscribit: Ponam in Sion lapidem. Unde nobis proponat in scopum fidei: fides de qua ] colligimus, sine Christo nullum esse eoclesiae aedi- pheta loquitur, in hunc solum intueri debet, ficium: neque enim alibi quam in ipso fundari certe nemo rite credere potest, nisi qui Chris potest, sicuti Paulus testatur (1. Cor. 3, 11). Nee sibi statuit in quo tota mente consistt. Caetei mirum : in eo enim comprehenduntur omnes salutis prophetae sententia bifariam potest exponi: nei nostrae partes. Ergo quisquis vel minimum ab eo ut sit vel promissio, vel exhortatio. Futurum t propter Christum. Atque hoc studii nostri ardorem magis accendere debet, quum audimus Deum tarn indulgenter nobiscum agere, ut in Christo aestimet nostra opera quae in se ipsis nihil merebantur. Quamquam particula haee, per C h r i s t u m , apte coniungi posset cum verbo offerendi. Nam similis loquutio habetur ad Hebraeos oap. 13, 15, per ipsum offeramus hostiam laudis Deo. Idem tarnen manebit sensus, quia per Christum offerimus, ut Deo eacrificium placeat.

CAPUT II. usurpt: Non festinabit, Bed quod pro imperativo >e oapitur apud Hebraeos: Ne festinet. Ita ius esset : Nolite in animis vestris tumultuari, sed ide sustinete yestrum desiderium: et cohibete ;ros affectus, donee praestet Dominus quod profit. Quemadmodum alibi dicit (les. 30, 15): In itio et quiete erit fortitudo vestra. Sed quon altera lectio propius ad Petri Interpretationen! idere videtur, earn magis amplector. Et sensus male oonveniet, Credens non nutabit, aut va,bit: quia firmam ac stabilem fulturam habet, ne haeo insignia est doctrina, quod Christo sub-. , extra lapsus periculum simus. Porro idem t p u d e f i e r i quod trepidare. Quare genuinum um prophetae retinuit Petrus, utcunque graeversionem sequutus sit. 7. Vobis ergo qui creditis. Quum Deus Chrispronuntiet lapidem esse pretiosum et electum, u nobis fore oolligit apostolus. Nam certe illic ribitur Christus, qualem ipsum apprehendimus sensu, et qualem se veris experimentis probat, re diligenter notanda est illatio, Christus coram electus est lapis: ergo fidelibus talis est. Sola l est fides, quae pretium ac excellentiam Christi s patefacit. Quoniam autem apostoli consilium >bviare scandalo quod nobis multitudo impiorum lit, statim alteram membrum subiicit de ipsis edulis, quod Christum respuendo non auferant m honorem illi a patre datum. In earn rem ur versus ex Psal. 118, quod lapis, quern repront aedificantes, statuatur nihilominus in caput ili. Unde sequitur, Christum, invitis hostibus, ere tarnen in suo gradu, in quo pater ilium rit. Quamquam duae sententiae hio notandae . Prior est, Christum oportuisse reiici ab iis regimen in ecclesia Dei obtinebant. Altera , inanes fore ipsorum conatus : quia impleri teat quod Deus decrevit, ut tanquam lapis anris sustineat aedificium. Porro locum hune de sto vere et proprie debere intelligi, non modo tus sanctus testis est, et Christus ipse Matth. 12) qui sic exposuit: sed ex eo etiam colligi at,' quod antequam Christus veniret in mundum, o ita receptum erat. Nee dubium quin a patriquasi per manus tradita esset haec expositio. ae videmus pueris quoque ipsis quasi vulgarem e de Messia cantilenam. Quare ego de hac re longius disputabo. Sumamus itaque pro coni, Davidem sio fuisse aetate sua lapidem reprom, ut Christi personam gesserit. Bedeamus s ad prius membrum. Christus ab arohitectis itur: hoc in Davide fuerat prius adumbratum. ; qui rerum potiebantur, um habebant pro aato et perdito. Idem in Christo impletum Nam qui praeerant gubernandae ecclesiae, m quoque reprobarunt, quantum in ipsis fuit.

238

Hoc valde percellere infirmos poterat, quum vidrent totidem esse Christi hostes, quot erant sacerdotes, presbjteri et doctores, in quibus solis conspicua erat imago ecclesiae. Huic scandalo dum mederi vult Petrus, Davidis testimonio praedictum fuisse admonet quod tunc cernebant fidles. Praesertim autem Iudaeos alloquitur, ad quos propie hoc pertinebat. Quamquam non minus hodie utilis nobis est haec admonitio. Nam qui sibi primatum arrogant in ecclesia, infestissimi sunt Christi hostes, ac diabolica rabie persequuntur eius evangelium. Papa se vicarium nominat: videmus autem quam atrociter illi adversetur. Simplices ac imperitos consternt hoc speotaculum. Cur istud? Nempe quia non reputant accidere quod David praedixit. Meminerimus itaque hoc vaticinio non tantum admonitos fuisse qui viderunt Christum a scribis et Pharisaeis reiici: sed nos etiam muniri adversus quotidiana scandala, quae fidem nostram alioqui labefactare possent. Quoties inquam videmus eos qui praesulum titulo gloriantur, insurgere adversus Christum, veniat hoc nobis in mentem, reprobari lapidem ab arohitectis, sicuti a Davide praedictum est. Quemadmodum autem trita est metaphora aedificii, quum de politico, yel spiritual! regimine agitur: ita David architectes vocat quibus commissa est gubernandi cura et potestas: non quod recte aedificent, sed quia nomen habent, et ordinaria potestate sunt praediti. Unde sequitur, non semper fidles ac veros Dei ministros esse, qui sunt in officio constitute Bis ergo ridioulus est papa cum suis, dum sibi hoc solo praetextu sunimam et indubiam autoritatem arrogant, quod ordinarii sunt ecclesiae praesides. Primum nihilo iustior aut magis lgitima est illorum vocatio ad regendam ecclesiam, quam Heliogabali ad regendum imperium. Yerum ut illis demus quod impudenter obtendunt, rite vocatos esse: videmus tarnen quid de ordinariis ecclesiae praesulibus David pronuntiet, Christum scilicet ab ipsis reiici: ut porcis haram magis quam Deo templum aedificent. Sequiritur altera pars, quod non efficient magni omnes qui potentia et dignitate sua superbiunt, quin maneat Christus suo loco. 8. Lapis impdetionis. Postquam fidles consolatus est, quod in Christo habituri sint fun dam entum solidum et stabile, quamvis maior pars, adeoque primores ipsi nullum illi in aedificio locum assignent: nunc poenam denuntiat quae manet omnes incredulos, ut horum exemplo illi terreantur. In hunc finem oitat Iesaiae testimonium ex capite 8, 14. Illic propheta Dominum minatur fore Iudaeis in lapidem offensionis et petram soandali. Hoc proprie in Christum competere, colligi potest ex textu: et Paulus ad Christum accommodt, Bom. 9, 32. Nam in eius persona Deus exercituum se plene

239

BPIST. PETRI I

manifestavit. Hie ergo terribilis Dei ultio denun- gens sancta, populus in acquisitionem, ut virt ciator omnibus impiis, quod Ulis Christus in offen- enarretis eius qui vos ex tenebris vocavit in adm diculum et impactionem futurus sit, quia in eo bile lumen suum. 10. Qui aliquando non popv fundari renuunt. Qualis enim est Christi firmitudo nunc autem populus Dei: qui non consequuti er ad sustinendos omnes qui fide in ipsum recumbunt, misericordiam, nunc misericordiam consequuti estit talis est durities ad frangendos et conterendos omnes qui illi resistunt. Nihil enim inter ista duo medium 9. Vos genus electum. Iterum eos ab incred est quin vel super eum nos exstrui, vel ad ipsum separat, ne eorum exemplo in transversum acti collidi oporteat. plerumque fieri solet) a recta fide deficiant. C J Qui impingunt in sermonem. Modum hic d- niam ergo absurdum est ut se impiorum sooie signt quo in offendiculum Christus cedit: nempe involvant quos Deus a mundo segregavit, fid dum se pervioaciter opponunt homines verbo Dei. hie Petrus admonet in quantum honorem ev Hoe feoerunt Iudaei : quia tametsi Messiam se relie fuerint: deinde quorsum et ad quid vocati. P< ampleeti profitebantur, ipsum tarnen a Deo sibi ob- iisdem elogiis, quae in eos confert, veterem popu latum, furiose repellebant. In eadem hodie causa ornabat Moses: sed docere vult, ipsos Christi be sunt papistae: adorant nudum Christi nomen, evan- ficio tantam dignationem, a qua exciderant, de gelii doctrinam audire non sustinent. Significat tegro rcuprasse. Quamquam simul verum ergo Petrus, omnes qui Christum evangelio suo terrenum duntaxat bonorum istorum gustum p: vestitum non reoipiunt, Dei esse adversarios, et buisse Deum patribus, solidam exhibitionem eius verbo reluctari: deinde Christum nullis esse Christo oonstare. Perinde igitur valet haec i exitio, nisi qui caeco malitiae et obstinationis impetu tentia, ac si dixisset, patres vestros olim M < adversus Dei verbum irruunt. Atque hoc notatu gentem sanotam, regnum sacerdotale, et Dei p< in primis utile est, ne vitii nostri culpa Christo Hum vocabat: nunc maiori iure in vos compet imputetur. Nam quum nobis in fundamentum datus isti omnes tituli: quare videndum est ne vos sit, illi accidentale est esse petram soandali; In spoliet vestra incredulitas. Interea tarnen t summa, proprium eins munus est nos in spirituale maior pars gentis incredula erat, Iudaeos fid Deo templum aptare: fit autem hominum vitio, ut apostolus reliquis omnibus tacite opponit, tarn in ipsum impingant: quia scilicet incredulitas ho- numro praevalebant: ac si dieeret, eos den mmes cum Deo in certamen committit. Itaque Petrus, genuinos esse filios Abrahae, qui in Christum i ut conflictum exprimeret, dixit esse incredulos. dunt: eosque solos possessionem retinere bonoi In quod etiam ordinati. Bifariam exponi potest omnium, quae Deus singulari quodam privilgie hie locus. Certum quidem est Petrum de ludaeis totam gentem contulerat. G e n u s electum vc loqui. Vulgo autem interpretantur, quod positi quod sibi Deus, praeteritis aliis, tanquam max fuerint ad credendum, quia illis destinata erat sa- eximium adoptavit: g e n t e m sanotam, quam die: lutis promissio: sed alter sensuB peraeque quadrare sibi et destinavit in puritatem vitae ac sanotimoni potest, quod ad ineredulitatem ordinati fuerint: p o p u l u m in acquisitionem, ut illi sit quasi quemadmodum Pharao dicitur in hoc positus ut culium et haereditas. Sic enim simplioiter acci Deo rsistt, et reprobi omnes in suum finem desti- quod Dominus nos vocavit, ut tanquam vere s nati sunt.1) Atque ut m hunc sensum mclinem, facit et sibi addietos possideat. Quern sensum com] particula xal mterposita. Quod si tarnen prior ex- bant verba Mosis: si custodieritis pactum me positio magis arridet, vehemens exprobratio est. Nam eritis mihi in thesaurum peculiarem prae CUD mde Petrus ineredulitatem populi a Deo electi ex- populis. In s a c e r d o t i o regali elegans est vei agger at, quod salutem peculiariter sibi ordinatam rum Mosis inversio. Is enim dicit regnum sa respuerit. Et eerte haec oircumstantia bis eos red- dotale: quod idem valet. Itaque hoc vult Pet dit inexcu8abiles, quod prae aliis vocati Deum patres vestros Moses vocabat sacrum regnum, c audire recusaverint. Caeterum quod dieit positos totus populus quasi regia libertate praeditus e fuisse ad credendnm, ad externam duntaxat voca- et ex eius corpore electi erant saoerdotes. Proi tionem refertur: nempe intuitu foederis quod Deus utraque dignitas simul permista erat. Nunc promiscue cum tota genie pepigerat. Quamquam (ut estis sacerdotes regii, et quidem praestantiore m< dictum est) satis conviota est hominum ingrtitudo, quia singuli in Christo consecrati estis, ut sitii quum verbum sibi propositum reiioiunt. regni sooii, et saoerdotii participes. Tametsi e aliquid vobisoum simile habuerint patres, illis tai ffc Vos autem genus electum, regale sacerdotium, longe praestatis. Caeterum postquam diruta es Christo maoeria, ex quacunque simus gente, *) Ego tarnen magis in priorem sensum incline Vide- omnibus titulis nos Dominus insignit, dum populo suo acoenset. Porro in his omnibus be tur enim

CAPUT IL is consideranda est antithesis inter nos et reliim genus humanuni: unde melius apparet quam omparabilis sit erga nos Dei bonitas, qui nos ctifioat, quum polluti simus natura : elegit, qunm il inveniat in nobis nisi foedum et reprobum: ex nihili sordibus peculium suum facit: prois saoerdotii honorem oonfert: Satanae, peecati, mortis manoipia in regiam libertatem erehit. Ut vwtutes enarretis. Sedulo finem vooationis ulcat, nt eos stimulet ad dandam Deo gloriam. lima autem est, Deum immensis benefioiis nos natum esse, et assidue prosequi, ut per nos stretur sua gloria. Nam per v i r tu tes sapienn, et bonitatem, et potentiam, et iustitiam intelt, et quidquid tale est in quo refulget Dei gloria. TO has virtutes non lingua modo narrare nos et, sed tota vita. Haee doctrina quotidie medida est, ae singulis momentis debet in memoriam arrere, hue tendere omnia Dei bnficia quibus afficit, ut per nos eius gloria praedicetur. Nodum etiam quod dioit, v o c a t o s esse ex tenebris admirabile Dei lumen. Nam his verbis gratiae srnitudinem amplificat. Si Dominus in itinere lis occurreret lumen quaerentibus, hoe mediocre at beneficium: sed hoc multo excellentius, quod ; ex labyrintho caecitatis et tenebrarum abysso it. Unde discendum est qualis sit hominum ditio, antequam in regnum Dei transferantur. lue hoc est quod ait Isaias (60, 2): Tenebrae trient terrain, et caligo populos: super te autem ebitur Dominus, et gloria illius in te refulgebit. sane fieri aliter nequit quin simus in profundis ebris demersi, postquam a Deo discessimus, qui nostra est. Qua de re fusius Ephes. cap. 2. 10. Aliquando non populus. Locum Oseae adsit in confirmationem : et optime instituto sno ommodat. Nam postquam Oseas Dei nomine udium Iudaeis indixit, spem illis facit futurae Dnoiliationis. Hoc Petrus suo saeculo impletum ise admonet: nam hue illuc dispersi erant Iudaei, >si laceri corporis membra: imo videbantur reti esse ex Dei populo: nullus apud eos cultus tabat : gentium corruptelis erant impliciti. Aliud 0 dici non poterat, quam esse a Domino reputes. Quum autem in Christo colliguntur, vere non populo fiunt populus Dei. Paulus ad Bom. i. 9, 26, hoe vaticinium ad gentes quoque trahit, i immerito: ex quo enim ruptum est foedus mini, quo solo Iudaei excellunt, gentibus sunt uales. Unde sequitur, communiter ad ntrosque tinere quod Deus promittit, ut faciat sibi popu1 ex non populo. Non consequuti misericordiam. Hoc ideo addil fuit a propheta, quo melius exprimeret gra;um esse Dei foedus, quo nos in populum assumit: si dixisset, non aliam esse causam cur Dominus Cevini opera. Vol. LV.

242

nos pro suis reputet, nisi quia nostri misertua, gratis nos adoptt. Sola igitur est gratuita Dei bonitas quae nos facit ess non populo, Dei populum, vel aUenatos concilit. 11. Amid, adhortor vos tanquam inquilinos et peregrmos, ist abstineatis a carnalibus desideriis, quae militant adversus animam. 12. Gonversationem vestram inter gentes bonam habentes: ut in quo detrahunt de vobis tanquam maleficis, ex bonis operibus aestimantes, glorificent Deum m die visitatimis. 11. Tanquam inquilinos. Duae sunt huius exhortationis partes: ut animi intus pravis et vitiosis cupiditatibus vaoui ao puri sint: deinde at honeste versentur inter homines: ac bonae vitae exemplo non tantum confirment pios, sed infidles quoque Deo lucrifaciant. Primum autem ut a cupiditatibus carnis eos revocet, hoc argumento utitur, quod advenae sint et peregrini. Sic autem eos appellat, non quia a patria exsularent, ac dissipati essent in diversis regionibua: sed quia filii Dei ubicunque terrarum agant, mundi sunt hospites. Priore quidem sensu, initio epistolae eos vooavit inquilinos, quemadmodum ex circuinstantia loci apparet: sed quod hie dicit, iis omnibus commune est. Ideo enim nos carnis desideria implicitos tenent, quia mente in mundo residemus, nee cogitamus coelum esse patriam : qui autem tanquam peregrini per hanc vitam transeunt, carni nunquam erunt addicti. C a r n i s autem d e s i d e r i a intelligit, non tantum crassos et eum pecudibus communes appetitus, sicuti sophistae exponunt: sed omnes animae nostrae affeotus, ad quos natura ferimur ac duoimur. Certum enim est cogitationem omnem carnis, hoc est naturae non correctae, inimicitiam esse adversus Deum, Borna. 8, 7. Quae militant adversus animam. Aliud argumentum, quod non possint carnis desideriis morem genere, nisi in suam perniciem. Neque enim oertamen hic nott quale describitur a Paulo, septimo ad Bom. oapite, et quinto ad Galatas, nt animam statut tanquam antagonistam : sed hoc dioit, carnis affectus, utounque illis anima consentiat, in eius exitium tendere. Socordiam enim nostram in eo arguit, quod quum anxie intenti simus ad cavendos hostes a quibus timemus corporis perioulum : ita sponte admittimus sontioos animae hostes, ut nos interimant: imo quasi iugulum illis porrigimus. 12. Conversationem vestram. Alteram exhortations membrum, nt se honeste grant apud homines. Hoc quidem ordine praecedit, ut animi coram Deo purgati sint: sed habenda deinde est hominum ratio, ne scandalo illis simus. Nominatim autem dicit i n t e r g e n t e s q u a e d e t r a h u n t . Erant enim ubique Iudaei non tantum exosi, sed
16

243

EPIST. PETRI I

conoiliat. Tenemus nunc Petri consilium: nem quod necessariis de causis Iudaeos hortatus fue ad colendum politiae ordinem. Omni humanae ordinationi. Alii verterunt cr< turam: sed in loquutione nimis obscura et ambig multu se torquent ut sensum aliquem elioiant. E autem non dubito quin Petrus distinctam ration notare voluerit, qua Deus gubernat humanum gern Graecis enim verbum xxJetv (unde nomen octfae deducitur) fabrioare ac aedifioium struere signifie Couvenit ergo nomen o r d i n a t i o n i s , quo admoi Petrus, Deum mundi opifioem non reliquisse l manum genus confusum, ut belluino more vivi sed velut in aedificio rite disposito singulas pari suo loco esse distributas. Et hum ana dicit o r d i n a t i o , non quod humanitus inventa fuer sed quod propria hominum est digesta et ordini vivendi ratio. Sive regi. Oaesarem ita appellat, meo iudic cuius imperium regiones illas continebat, quari mentionem fecit initio epistolae. Tametsi en nomen hoc odiosissimum erat Romanis: apud Gri cos tarnen in usu erat. Vocabant quidem sae aTOxpxopa, sed in ter dum etiam aotXeoc illis di< batur. Quod autem rationem subiicit, ideo par dum illi esse quia excellit vel eminet, non i 13. Subditi ergo estate omni humanae ordinationi comparatio Caesaris cum aliis magistratibus. Tei propter Dominum: sive regi, tanquam supereminenti : bat quidem ille summum imperium: sed ista en 14. sive praesidibus, tanquam iis qui per ipsum nentia, quam Petrus commendat, omnibus commui mittuntur, in vindictam quidem malefkorum, laudem est qui publicam potestatem exercent. Itaque Paul vero bene agentium. 15. Sic enim est voluntas Dei, 13. ad Romanos oapite ad oinnes magistrates e ut benefaciendo obstruatis ignorantiam stultorum ho- tendit. Sensus autem est, deberi omnibus qui pri minum. 16. Ut lheri, et non quasi praetextum ha- sunt obedientiam, quia non fortuito eveoti sunt bentes malitiae libertatem: sed tanquam servi Dei. honorem, sed Dei Providentia. Solent enim pleriq nimium scrupulose inquirere quo quisque iure adc 13. Subditi ergo estate, etc. Nunc ad particu- tus sit imperium: atqui hoc solo contentos ei l a r s exhortationes descendit. Et quoniam obedientia decet, quod videmus eos praesidere. Ideo Paul erga magistratus, pars est honestae conversationis, ansam supervacuis obiectionibus praecidit, dum pi ideo ex hac colligit, subditi ergo estote. Nam im- nuntiat, non esse potestatem nisi a Deo. Et b perii iugum detrectando, non parvam obloquendi ratione scriptura toties commmort, Deum es occasionem gentibus ddissent. Et sane hoc potissi- qui reges aocingit balteo, qui erigit ipsos in si mum nomine odiosi et infames erant Iudaei, quod lime, qui rgna transfert quocunque voluerit. Pri propter suam pervicaoiam, indomiti habebantur. Et sertim quum de imperatore romano ageret Petri quoniam motus, quos in provinciis exoitabant, magna- hano admonitionem addi necesse fuit. Certum en rum calamitatum causae erant: ut quisque quieto est Romanos malis artibus potius quam legitit ac pacato erat ingenio, ita ab illis tanquam a peste causa pntrasse in Asiam, et sibi regiones ill aliqua abhorrebat. Haec etiam causa Petrum im- subegisse. Deinde Caesares, qui tunc rerum pot pulit ut de subieotione tarn sedulo praeciperet. Adde bantur, monarchiam vi tyrannica ad se rapuerai quod evangelium multi putabant tale esse prae- Petrus itaque haeo omnia in disceptationem voc: conium libertatis, ut se quisque a Servitute eximere prohibet: quoniam subditi absque controversia c posset. Indignum esse videbatur, servire Dei filios, edire praefectis suis debeant, quia non eminent, n et mundi haeredes ne corporis quidem sui liberam Dei manu in sublime evecti. habere potestatem. Accedebat tunc alia tentatio, 14. Sive praesidibus. Quoslibet magistratus c quod magistratus omnes Christi erant adversarii, signt, ac si dioeret nullam esse speciem praefectur suoque imperio abutebantur: ita nulla in illis re- oui non subiicere se debeant. Hoc confirmt, qi lucebat imago Dei, quae praecipuam reverentiam Dei sint ministri. Nam qui pronomen eum,

fere detestabiles. Eo itaque magis studendum erat, ut sancta vita et moribus reote compositis, odium ae infamiam nominis sui delerent. Tenenda enim est ilia Pauli admoiiitio, ne detur occasio iis qui earn captant (2. Cor. 11, 12). Itaque impiorum maledicentiae et sinistri sermones, stimuli nobis esse debent ad recte vivendum. Neque enim secure oscitandi tempus est, dum illi ad observandum quidquid delinquimus, acriter vigilant. Ghrificent Deum. Significat non esse nostra causa laborandum, ut bene de nobis sentiant bomines ac loquantur: sed quaerendam esse Dei gloriam: quemadmodum et Christus docet. Mod um autem ostendit Petrus: nompe quod bonis nostris operibus adducti infidles, se quoque Deo subiicient: atque ita in suae conversionis ratione dabunt Deo gloriam. Hoc enim significat dies v i s i t a t i o n i s . Soio quosdam ad extremum Christi adventum refer re: sed ego aliter accipio: quod soilicet Deus sanota et honesta suorum vita, tanquam praeparatione utetur, ut in viam errantes reducat. Hoc enim conversionis nostrae initium est, quum Deus paterno oculo respicere nos dignatur: si autem adversa est eius a nobis facis, periimus. Quare dies visitationis merito dicitur, dum nos ad se revocat.

CAPUT II. em referont, multum falluntur. Est igitur haec imunis ratio ad commendandam omnium maratuum autoritatem, quod mandato Dei praesunt ib eo mittuntur : unde sequitur (quemadmodum Paulus docet) Deo resistere qui. potestati ab eo inatae non se obedienter submittunt. In vindidam. Secunda ratio est cur politicum inem reverenter ampleoti et colre deceat: quia commune bonum bumani generis constitutus eat omino. Nimium enim feri et belluini sumus, nobis cordi sit publica utilitas. Hoc itaque in ima vult Petrus, quum Deus mundum conservet ristratuum ministerio, quicunque eorum imperium ectant, eos esse humani generis bostes. Sumit sm duo ilia membra, quibus reipublicae statum tineri tradit Plato, bonorum honorem scilicet, malorum poenam. Nam antiquitus non modo stitutae erant poenae improbis, sed bonis etiam smia. Gaeterum quamvis saepe contingat non ,e distribui honores, nee rependi bene meritis smia: bic tarnen non poenitendus est honor, d boni saltern sub fide et tutela magistratuum mt, quod non expositi sunt im probor um violentiae niuriis, quod inter leges et iudicia multo quietius mt, suamque existimationem retinent melius, m si 8inguli nullo fraeno cohibiti ad suum arium viverent. In summa, haec singularis est benedictio, quod improbis non licet quidquid t. Obiioi tarnen hic posset, reges et alios maratus saepe sua potentia abuti, et tyrannica ritia grassari magis quam legitimum imperium roere. Tales fere erant magistratus, quum scripta haec epistola. Bespondeo, tyrannos et similes facere suo abusu quin maneat semper firma ordinatio: quemadmodum non evertitur pera coniugii institutio, si uxor vel maritus aliter gerat quam decet. Ergo utcunque aberrent hoes, non tarnen suo loco movetur fixus a Deo >us. Si quis iterum excipiat, non obediendum ) principibus qui sacrum Dei ordinem, quantum se est, pervertunt, adeoque immanes sunt belluae, m magistratus imaginem Dei referre debeant. ipondeo, tanti debere fieri a nobis ordinem a > positum, ut tyrannis etiam, qui imperium obmt, honor habeatur. Quam quam alia est clarior ttio, nullam unqnam fuisse vel posse cogitari D saevam et effraenem tyrannidem, in qua non areat aliqua aequitatis species. Deus enim nunm hominum improbitate ordinem istum sic ex;ui patitur, quin lineamenta quaedam semper areant : deinde genus regiminis quamvis deforme corruptum, melius tarnen sit et utilius quam PXfe. 15. Sic enim est voluntas. Redit ad superiorem m doctrinam, ne detur incredulis maledicendi isio: tametsi minus exprimit quam prius dixerat.

246

Tantum enim dioit os obstruendum esse stultis. Summa est, sic vivendum esse, ut increduli qui obloqui nobis volunt, obmutesoere cogantur. Loquutio quam usurpt, o b s t r u e r e i g n o r a n t i a m , quamvis propter novitatem dura sit, sensum tarnen non obscurat. Praeterquam enim quod inoredulos appellat s t u l t o s , notare vult quam habeant causam maledicendi: nempe quia Deum ignorant. Gaeterum quod mente et ratione inoredulos privat, inde colligimus, reotam intelligentiam non esse nisi in Dei notitia. Ergo quantumvis sibi in suo aoumine placeant increduli, et aliis etiam prudentes videantur: spiritus tarnen Dei, stultitiae ipsos damnt: ut discamus non alibi quam in Deo sapere, sicuti extra ipsum nihil est solidi. Modum autem praesoribit cohibendae infidelium maledioentiae: nempe b e n e faciendo. Quo verbo complectitur omnia hmanitatis officia, quibus defungi nos oportet erga proximos. In his continetur obedientia erga magistratus, sine qua unitas inter homines coli non potest. Si quis obiiciat, nunquam adeo studiosos fore benefaciendi fidles quin male audiant ab incredulis: prompta est responsio, apostolum hic eos minime eximere a calumniis et probris: sed intelligit non habituros inoredulos obloquendi materiam, utcunque maxime cupiant. Porro ne quis exciperet, inoredulos nequaquam dignos esse ad quorum nutum vitam oomponant filii Dei: Petrus nominatim admonet, obstringi nos Dei mandato, ad os illis obstruendum. 16. Ut liberi. Est prolepsis qua occupt quae a nonnullis de libertate filiorum Dei obtendi solebant. Nam ut ingeniosi natura sunt homines in suis commodis captandis: multi, evangelii initio liberos se putabant, ut sibi tantum viverent. Hoc ergo delirium corrigit Petrus, breviter ostendens quantum ab effraeni licentia diffrt Ghristianorum libertas. Ac primo velum aut praetextum malitiae esse negat: quo significat, non ideo esse datam ut proximos laedamus, aut quidquam illis afferamus incommodi. Haec igitur vera est libertas, quae nemini damnosa est vel noxia. Ut hoc confirmet, eos pronuntiat liberos qui Deo serviunt. Unde colligere promptum est, huno esse finem nostrae libertatis, ut promptiores et magis expediti simus ad obsequium Dei. Neque enim aliud est quam manumissio a peccato: atqui peccato dominium tollitur, ut se in subiectionem iustitiae domines addicant. In summa, est libera servitus, et serva libertas. Nam sicuti servos Dei esse nos oportet, ut hoc bono fruamur: ita moderatio requiritur in ipsius usu. Hoc modo liberae quidem sunt conscientiae, sed hoc non obstat quin Deo serviamus, qui etiam hominibus nos subiicit.
16*

247

EPIST. PETRI I

2 <

17. Omnes honorate, fraternitatem diligite, Deum tatem fremant servi, parati iugum exoutere si timete, regem honorate. ceret, proprie timere non diountur. In summa, l timor ex officii cognitione nascitur. Tametsi aute Est brevis conclusio superiorum, significat enim, nulla exceptio additur hoc loco, tarnen ex aliis lo< nee Deum timeri, nee suum ins reddi hominibus, subaudienda est. Neque enim eo usque se extenc nisi ordo politicus inter nos vigeat, et ius imperii quae hominibus debetur subiectio, ut Dei imperii] sui magistratus teneant. Quod honorem omnibus minuat. Ergo subiecti sint domino famuli, sed haberi iubet, sic interpretor, nullos esse negligendos. Deo, et usque ad aras, ut loquuntur. Oaeteru Est enim generale praeceptum quod ad fovendam quoniam non hic habetur SoXoi sed obcxac, poss hominum societatem spectat. Honoris nomen He- mus intelligere libertos una cum servis: quamqua braeis late patet. Scimus autem apostolus, licet in ea re parum est momenti. graece scriberent, eius linguae phrasim sequutos Non solum bonis. Tametsi eatenus parre c esse. Quare mihi non aliud sonat haec loquutio, bent servi dominis, ne quid praeter conscientiai quam ut omnium ratio habeatur : quandoquidem si tarnen iniuste tractantur, quantum ad ipsos spe pacem cum omnibus et amioitiam, quantum in nobis tat, non debent recusare imperium. Qualescunq est, coiere debemus: concordiae vero nihil m agis itaque sint domini, nulla est servis excusatio qu adversum quam contemptus. Quod subiieit de fra- fideliter illis obsequia sua praestent. Nam superi trum amore, speciale est, prioris respectu. Loquitur si potestate sua abutitur, rationem quidem oli enim, de singulari amore, quo domesticos fidei pro- reddet Deo, non tarnen in praesentia ius suu sequi iubemur: quia magis arcta necessitudine cum amittit. Haec enim conditio servis imposita e illis sumus coniunoti., Hos itaque gradus Petrus ut dominis serviant, licet indignis. P r a v o s aeqi noluit omittere : sed tarnen admonet, utcunque prae- opponit vel humanis: atque hoc verbo saevos ferendi sint fratres, hoc tarnen non obstare quin intractabiles dsignt, vel qui nihil humanitatis Caritas nostra ad totum humanum genus se exten- clementiae habent. Hirum quid interpretem moi dat. Nomen f r a t e r n i t a t i s collective accipio pro rit, ut pro graeco nomine alterum graecum re ipsis fratribus. deret: vertit enim dysoolos. Tacerem de tui Deum timete. lam dixi has omnes sententias Sorbonicorum insoitia, qui dysoolos vulgo intel ad praesentem causam acoommodari a Petro. Si- gunt dissolutos vel irregulres : nisi ex tarn absun gnificat enim, honorem, qui regibus defertur, ex interpretation fidei articulum struere nobis vellei timor Dei et hominum caritate oriri, atque ideo quod papae et cornutis eius bestiis obediendum s esse cum ipsis coniunctum: ac si dixisset, Quis- quantumvis gravem et minime ferendam tyrannide quis Deum timet, fratres suos amat, et totum hu- exerceant. Hie ergo locus ostendit quam seou manum genus quo decet affectu complectitur, is verbo Dei illuserint. regibus quoque honorem habebit. Atque interim 19. Haec enim est gratia. Idem valet nom Caesarem nominat, quia haec imperii species prae gratiae quod laudis. Intelligit enim nullam gratia aliis erat odiosa, et sub ea reliquae continebantur. vel laudem conciliari nobis coram Deo, si poena sustinemus quam nostris delictis simus promeri 18. Famuli subiecti sint cum omni timor domir Bed qui patienter ferunt iniurias, eos laude dign nis suis: non solum nous et humanis, sed etiam pra- esse, et opus facere Deo acceptum. Quod gratu vis. 19. Haec enim est gratia, si propter conscien- hoc fore Deo testatur, si quis propter Dei consoie tiam Bei quispiam molestias ferai, patiens iniuste. tiam retineatur in officio, etiamsi iniuste et indig 20. Qualis enim gloria, si quum peccantes lapis cum eo agant homines: valde necessarium fuit il caedimini, suffertis? Sed si bene facientes et malis tempore. Erat enim perquam dura servorum co affecti suffertis, haec gratia apud Deum. ditio: contumeliose habebantur non seous ao peo des: talis indignitas ad desperationem eos adige 18. Famuli subiecti. Tametsi haec est parti- poterat : hoc itaque unum reliquum fuit, ut in Deu cularis admonitio, cohaeret tarnen cum proxima, respicerent. Hoc enim valet c o n s c i e n t i a De sicuti aliae quae sequentur. Nam quod servi iu- dum quis non hominum, sed Dei respectu, offi< bentur parre dominis, uxores item maritis, partes suo fungitur. Nam si uxor morigera sit et mari sunt subiectionis politicae. Primum servos vult obsequens, ut se illi commendet, habet in mun esse cum omni t i m o r : quo nomine significat mercedem suam; quemadmodum Christus de ai purum et voluntarium reverentiae affectum: quia bitiosis loquitur, qui hominum favorem specta id se ex officio debere agnosoant. Ergo timorem (Matth. 6, 16). Idem de reliquis sentiendum. tarn simultationi quam violentiae coactioni opponit. filius ut patrem habeat benevolum ao sibi faventei Nam <p-X|xoSouXefa (ut Paulus vocat Colos. 3, 12) illi obsequitur, meroedem habebit a ptre, non timori contraria est. Deinde si adversus necessi- Deo. Denique haeo generalis est sententia, proba

CAPUT II.

250

D nostra officia, si hunc finem habemus propoira, ut illi serviamus: non autem movemur solo uinum respectu. Porro qui sibi negotium esse a Deo reputat, necesse est ut studeat malum 10 vincere. Neque enim tantum exigit a nobis as ut tales erga unumquemque simus, qualem se vicissim erga nos praebuerit: sed etiam beneamus indignis, et qui nos persequuntur. Hoc ien difficult ate non caret, quod negat ullam ientiae laudem fore, si quis iuste plectitur. Nam te quamvis Dominus peccata nostra puniat: paitia tamen nostra sacrificium illi est boni odoris, loenae aequo unimo ferimus. Bespondeo, Petrum non simpliciter, sed comparative loqui: quoniam c tenuis et obscura laus sit, iustam poenam uo animo ferre, praeut est hominis innoxii, qui i rcust ferre hominum iniurias, tantum quia im timet. Quamquam videtur finem quoque te notare: quod hominum metu oogantur, qui ictorum suorum poenas luunt. Sed ilia quam uxi solutio sufficit. 21. In hoc enim vocati estis, quoniam Christus que passus est pro vobis, relinquens vobis exempt, ut sequeremini vestigia eius. 22. Qui quum latum non feeisset, nee inventus esset dolus in ore i: 23. quum probro afficeretur, non regerebat bra: quum pateretur, non comminabatur: causam commendabat ei qui iuste iudicat. 21. In hoc vocati. Tametsi de servis erat no, non tamen adeo restringi debet haeo senna. Nam oommuniter pios omnes admonet stolus, qualis sit Ghristianismi conditio: ac si iret, nos ea lege a Domino vocatos, ut patienter mus iniurias: quemadmodum alibi dicit, nos ad ordinatos esse. Porro ne id nobis sit molestum, mplo Christi noa consolatar. Nihil magis indim videtur ideo minus tolerabile, quam pati 3ter meritum. Sed quum in filium Dei conimus oculos, mitigatur ilia acerbitas. Quis n ipsum praeeuntem sequi renuat? Notanda tm est particula r e l i n q u e n s v o b i s e x e m m. Nam quum de imitatione agitur, discernere s est quid nobis in exemplum Christus propoit. Ambulavit siccis pedibus super mare, munit leprosos, mortuos suscitavit, caecis restituit m: si eadem nos tentemus, praepostera erit ulatio. Neque enim quum signa potentiae suae lit, nobis proponere voluit quod imitaremur. c factum est ut ieiunium quadraginta dierum ere in exemplum traherent. tqui longe alius finis. Quare iudicium adhibendum est: sicuti en alicubi monet Augustinus, dum locum ilium Dnit: Discite a nue quod mitis sum et humilis le. Atque id ex Petri verbis colligi potest:

disoretione enim opus esse nott, quum nominatim dicit, Christi patientiam nobis in exemplum statui quod Bequamur. Hoc argumentum fusius tractat Paulus, ad Romanos cap. 8, 29, quum omnes Dei filios praeordinatos esse docet ut conformes fiant Christi imagini, quo sit ipse primogenitus inter multos fratres. Ergo ut cum eo vivamus, prius nos commori oportet. 22. Qui quum peccatum non feeisset. Hoc ad praesentem causam pertinet. Nam si quis innocentiam suam iactet, Christus certe malefactorum poenam non sustinuit. Quamquam simul ostendit quantum a Christo distemus, quum dicit, n e dolnm quidem i n v e n t u m in o r e e i u s . Nam qui lingua non delinquit, hie perfectus est, ut inquit Iacobua (3, 2). Snmmam ergo innocentiae perfectionem in Christo fuisse nott, quam nemo nostrum arrogare sibi ausit. Hinc melius apparet quam iniuste passus sit prae aliis omnibus. Proinde non est cur recuaet quisquam nostrum exemplo eius pati : quandoquidem nemo adeo sibi bene consoius est, quin vitio aliquo laboret. 23. Quum probro afficeretur. Hic dsignt Petrus quid nos in Christo deceat imitari: nempe ut placide feramus iniurias, nee de illis vindicandis cogitemus. Ita enim fert ingenium nostrum, ut accepta iniuria, protinus animi ebulliant ad cupiditatem vindietae: at Christus ab omni talione abstinuit. Fraenandi igitur sunt animi, ne malum pro malo rependere appetant. Gausam vero commendabat. Nomen causae non exponitur, sed facile subintelligi potest. Addit autem hoc Petrus ad piorum consolationem, quod, si patienter ferant impiorum probra et violentiam, Deum babituri sint vindicem. Esset enim istud valde durum, subiioi nos improborum libidini, et Deo curae non esse nostras miserias. Ideo insigni hoc epitheto Deum ornat Petrus, quod iuste iudicet: ac si diceret: Nostrum est aequo animo mala tolerare: Deus interea partes suas non negliget, quin se iustum iudicem ostendat. Ergo uteunque ad tempus laseiviant improbi, non tamen impune illis cedet, quod nunc Dei filiis molesti sint. Nee est quod sibi pii metuant, quasi destituti essent omni praesidio. Nam quum Dei officium sit tueri eos, et ipBorum causam susoipere, in patientia sua possidebunt animas suas. Porro siouti non parum congelationis affert haec doctrina: ita ad placandos et domandos carnis impetus plurimum valet. Nemo enim in fidem ac patrocinium Dei recumbere potest, nisi qui mansueto animo exspeetat eius iudicium. Nam qui ad vindietam prosilit, occupt ipse Dei vices, nee patitur Deum quod sui officii est, agere. Quo respicit etiam illud Pauli: Date locum irae (Rom. 12, 9). Signifioat enim quasi viam praecludi Deo ne ipse iudioet, quum ipsi antevertimus. Ita-

251

EPIST. PETRI I

<

que dictum illud confirmt Mosis testimonio (Deut. l i g n u m : quia non potuit tale piaculum imp] 32, 35): Mihi vindictam. Denique hoc vult Petrus, nisi in cruce. Ergo optime expressit Petrus, m nos Christi exemplo moderatos fore ad tolerandas tern Christi fuisse sacrificium expiandis pecct iniurias, si tribuamus Deo suum honorem: nempe nostris: quoniam cruoi affixus, et se hostiam ; si ilium statuentes esse iustum iudicem, ius nostrum nobis offer ens, reatum nostrum et poenam in ac causam Uli permittamus. Quaeritur tarnen quo- susoeperit. Iesaias (53, 5), ex quo summam e modo causam suam patri Christus commendaverit. doctrinae sumpsit Petrus, pluribus utitur loque: Nam si vindictam ab eo postulabat, hoc ipse nobis formis: quod percussus fuerit manu Dei prop licere negat. Iubet enim benefacere iis qui nos scelera nostra, vulneratus fuerit propter iniquita laedunt, precari pro iis qui maledicunt. Respondeo, nostras: quod affiictus et contritus nostra ca satis ex evangelica historia constare, Christum ita fuerit: quod castigatio paois nostrae illi fuerit : se retulisse ad iudicium Dei, ut tarnen de hostibus posita. Sed Petrus idem exprimere voluit ] suis vindictam non posceret; quin potius depreca- verbo: nempe, hac lege nos fuisse rconcilia torem se pro illis constituit: Pater, inquit, ignosce. Deo, quia apud eius tribunal Christus se vad Et certe multum abest quin carnis nostrae affectus ac reum pro nobis constituit, ut poenam solve cum iudicio Dei consentiant. Ergo ut causam quia cui obstricti eramus. Hoo beneficium sophistae suam iuste iudicanti permittat, necesse est ut prius suis scholis, quantum possunt, obscurant: n fraenum sibi imposuerit, ne quid alienum a iusto mortis Christi saorificio nos tantum a culpa p Dei iudicio exposcat. Nam qui sibi ad expetendam baptismum liberari garriunt, poenam vero sai vindictam indulgent, non iudicis officium Deo con- factionibus redimi. Sed Petrus, quum dicit ips cedunt, sed quodammodo facere volunt suum carnipeccata nostra, non modo culpam illi im fioem. Qui ergo sic animo compositus est, ut tulisse fuisse intelligit, sed poena quoque defunoti cupiat amioos sibi fieri qui nunc adversarii sunt, - tatam reducere eos in viam conetur: is causam suam rite ut vere hoc modo esset expiatrix victima: seeund Deo tradet, sic precando, tu Domine animum meum illud prophetae : Castigatio paois nostrae super ei nosti, ut salvos optem qui me perditum volunt. Si excipiant, hoo duntaxat ante baptismum vale Si conversi fuerint, illis gratulabor : quod si obstinati circumstantia loci eoB refellit, quia sermo ad fide in malitia perstiterint, quia scio .te excubare pro dirigitur. Caeterum hoc membrum, et quod proxi salute mea, causam tibi meam relinquo. Hanc sequitur, l i v o r e eius s a n a t i e s t i s , praese modestiam tenuit Christus: ergo haeo nobis quoque quoque institute accommodari potest: quod scili humeros nostras ferendis aliorum peccatis suppon rgula servanda est. nos deceat, non ad peragendam eorum expiation sed tantum ut onus nobis impositum feramus. 24 Qui peccata nostra ipse pertulit in corpore Peccatis mortui. Alterum finem prius notavei suo super lignum, ut peccatis mortui iustitiae viva- nempe tolerantiae exemplum: sed hie (ut diet mus: cuius livore sanati estis. 25. Eratis enim tan- est) latius patet, ut sancte et iuste vivamus. Utri quam oves errantes: sed conversi estis nunc ad que mentionem aliquoties facit scriptura: nen pastorem et episcopum animarum vestrarum. quod aerumnis et rebus adversis nos Dominus ex ceat, ut configuremur morti Christi: deinde qi Si in morte Christi nihil commendasset praeter in morte Christi crucifixus sit vetus homo nos! exemplum, hoc nimis frigidum fuisset: ideo fruotum ut in novitate vitae ambulemus. Quamquam '. eius longe excellentiorem praedicat. Tria igitur finis, de quo loquitur, non tantum a priore diffi consideranda sunt in hoc contextu. Primum est, ut genus a specie. Nam in patientia simplex e quod nobis patientiae exemplum Christus morte exemplum. Quum autem passum esse Christi sua prodidit. Alteram, quod a morte redemptos dicit, ut peccatis mortui, iustitiae vivamus. Hi restituit in vitam: unde sequitur, nos ita illi ob- vim subesse morti Christi signifioat, ut earn striotos esse, ut eius exemplum libenter sequi de- nostram mortifioet, quemadmodum fusius trac beamus. Tertio finem mortis magis generalem Paulus, ad Romanos capite 6. Neque enim 1 commmort, ut peccatis mortui, iustitiae vivamus. tantum boni nobis contulit, quod Deus gratis I Haec autem omnia proximam exhortationem con- iustificat, non imputando peccata: sed quod mut firmant. et carni morimur, ut resurgamus in novam vita 24. Peccata nostra pertulit. Haeo loquutio ad Non quod mortem istam dies unus perfioiat: f vim mortis Christi exprimendam apta est. Siouti quia ubicunque viget mors Christi ad expiai enim sub lege, peccator ut reatu solveretur, vioti- peccata, simul in carnis mortificatione est effici mam substituebat suo loco: ita Christus maledic25. Eratis enim tanquam oves. Hoc etiam n tionem peccatis nostris debitam in se susoepit, ut tuatus est Petrus ex Iesaia: nisi quod prophi ea coram Deo expiaret. Et diserte addit, super i universalem sententiam ponit: omnes quasi oi

CAPUT III.

254

ivimus. Caeterum in ovium nomine nulla est quantumvis a recta fide alieni, dum vident ita compria notatio: nam pecudibus nos compart: sed posites fidelium mores. Nam quia Christi doctrinam vis est in epitheto, quod propheta exponit, non tenent, earn aestimant ex vita nostra, fieri 9ns, unumquemque dclinasse in suam viam. ergo non potest quin Christianismum laudent, qui sus est igitur, nos omnes alienos esse a via ad puritatetn et timorem instituit. tis, et tendere in exitium, donee Christus nos 3. Quorum ornatus. Alteram exhortationis dissipatione colligat. Idque melius patet ex membrum: ut mulieres parce et modeste se ornent. abro opposito, quum dicit conversos esse ad Soimus enim in hao parte plus iusto curiosas esse to rem. Quicunque enim a Christo non re- ac oupidas: quare non abs re Petrus hanc in ipeis tur, eos tanquam dvias pecudes in errore va- vanitatem corrigera studet. Tametsi autem sumppronuntiat. Ita erroris damnatur tota mundi tuosum ornatum in gnre reprehendit: species entia, quae se Christo regendam non submittit. tarnen quasdam dsignt: ne capillos arte crispent gnes autem sunt isti duo tituli, quod Christus vel torqueant, ut solebant ad earn rem calamistro aarum sit episoopus et pastor. Neque enim uti: aut alias componant in cincinnos. Deinde ne m dum est quin fideliter vigilet pro eorum sa- aurum oiroumponant capiti: in his enim praecipue , qui in eius ovili et custodia BO continebunt. luxus eminet. Nunc quaeritur an simpliciter usum autem eius officium est, nos integros corpore et auri damnet apostolus in ornatu corporis. Si quia m praestare: Petrus tarnen animas exprime, verba urgeat, non minus pretiosas vestes quam spirituai suo praesidio nos custodit hic colestis aurum prohibet: subiicit enim continuo post, amictum palliorum. Atqui immodioi rigoris esset, omor in vilam aeternam. nem in vestibus nitorem et elegantiam simpliciter vetare. Si materia nimis sumptuosa dicitur, earn Dominus creavit. Artificia etiam scimus ab ipso CAPUT III. prodiisse. Non igitur quemvis cultum reprehendere 1. Similiter mulieres subiectae sint propriis ma- voluit Petrus: sed morbum vanitatis, quo mulieres : ut etiam si qui sunt increduli sermoni, per laborant. Duo in vestitu spectanda sunt, commoum conversationem absque sermone lucrifiant. ditas et decorum: partes autem decori sunt, medio'onsiderantes puram vestram in timor conversa-critas et modestia. Proinde si lascive pex et m. 3. Quorum ornatus sit non externus, in compta inoedit mulier, si luxum et pompam ostenitura capiUorum et circumpositione auri, aut pdlr tat, excusari non potest eius vanitas. Qui obiiciunt, \m amictu: 4. sed interior cordis homo, qui in rem esse indifferentem ac liberam hoc vel illo modo Tuptione situs. est placidi et quieti spiritus : qui se vestire, nullo negotio refelli possunt. Nimia tus coram Deo pretiosus est. enim elegantia et superfluus splendor, omnis denique exoessus, ex animi vitio oritur. Porro ambitio, Alteram subiectionis ordinem nunc persequitur, superbia, luxus affectatio, et alia huiusmodi, non ii iubet uxores viris suis subesse. Et quoniam sunt res mediae. Quorum igitur animi ab omni coloris ad excutiendum iugum habere videntur vanitate purgati erunt, rite temperabunt omnia, ut i viris infidelibus coniunctae sunt, nominatim modum non excdant. admonet officii : ac peculiarem esse causam 4. Sed interior cordis homo. Haec autithesis adit cur magis sedulo parre debeant, nempe diligenter notanda est. Dicebat Cato, qui anxie )robitate sua viros allioiant ad fidem. Quod si oecupantur in corporis eultu, animi cultum ngliitis impiis mulieres obedientiam debent, multo ger e: ita Petrus cohibendae mulierum oupiditati optiores ad obsequium esse convenit, si maritos hoo remedium affert, ut excolendis animis Studium sant fidles. Sed absurdum videri possit quod potius suum addicant. Cordis nomine, non dubium it Petrus, l u c r i f i e r i posse virum Domino quin totam animam significet. Simul ostendit in que sermone. Ubi enim erit illud: fides ex quo spiritualis mulierum ornatus consistt, nempe tu (Rom. 10, 17)? Respondeo, non sic intelli- in spiritus mansueti et quieti inoorruptione. I n la esse Petri verba, quasi sola vitae sanctitas c o r r u p t i o (meo iudicio) rebus fluxis et oaduois, adulos adduoat ad Christum: sed quia mollit quae ad corporis ornatum serviunt, opponitur. emperat eorum animos, ut a pietate minus ab- Itaque Erasmi versio a genuino sensu dissidet. In eant. Nam sicuti mala exempla offendiculo summa, intelligit Petrus animae ornatum non simi: sic bona non parum adiuvant. Signifioat lem esse flori emareido, nee in evanido splendore Petrus, mulieres Bancte et honeste vivendo hoc posit um, sed esse incorruptibilem. Quum dioit e consequi, ut etiam tacentes, maritos praepa- s p i r i t um tranquillum et q u i e t u m , proprias mulierum virtutes nott: nihil enim est quod hunc ad amplexandam Christi fidem. 2. Considrantes puram. Franguntur enim animi sexum magis deceat, quam placidum et sedatum

255

EPIST. PETRI I

7. Vvri cohabitent. A viris exigit prudentit Neque enim illis dominum in uxores permissum < nisi hac lege ut eas prudenter gubernent. Mei nerint ergo mariti, sibi ad officium praestand opus esse prudentia. Et sane multae ineptiae i ferendae sunt, devoranda multa taedia, et sin cavendum ne sua indulgentia stultitiam fovea Quare non supervacua est Petri admonitio, scienter cohabitent viri. 5. Sic enim aliquando et sanctae midieres, quae Tanquam infirmiori. Patrem eius prudenti sperabant in Deum, ornabant se ipsas, subiectae pro- de qua meminit, hic dsignt, ut viri in hon priis mantis: 6. quemadmodum et Sara obediebat habeant suas uxores. Nihil enim est quod ma Abrahae, dominum ipsum appelions, cuius filiae dirimat vitae societatem quam contemptus: : estis factae, si benefeceritis, et non terreamini ullo possumus vere amare nisi quos habemus in prt pavore. ut sit amor oum reverentia coniunctus. Porro i plici argumento utitur, ut viris persuadeat, hone Piarum mulierum exemplum illis proponit, quae et comiter tractandas esse uxores. Prius est spiritualem potius ornatum seotatae sint, quam ex- infirmitate sexus: alterum, ab honore quo digna terni cultus lenooiniis deditae fuerint. Saram vero illas Deus. Yidentur quidem haec quodammi prae aliis nominat: quae quum fidelium omnium contraria: impendi honorem debere mulierib sit mater, praesertim apud suum sexum honore et quod infirmae sint, et quod excellant: sed opti imitatione digna est. Porro iterum ad subiectionem inter se consentiunt, ubi viget Caritas. Hoc redit, eamque confirmt Sarae exemplo: quae (ut confesso est, Deum oontemni in suis donis, i habetur apud Mosern) maritum vooabat dominum honore affioimus quibus aliquid praestantiae con (Gen. 18, 12). Non moratur quidem Deus istos lit: verum dum reputamus non eiusdem esse c titulos: et fieri interdum potest, ut quae maxime poris membra, discimus nos sufferre et obteg petulans fuerit et immorigera, banc appellationem mutuo nostras infirmitates venia. Hoc est qi lingua usurpet: sed intelligit Petrus, Saram ita sibi vult Paulus quum dicit membris infirmiori loqui solitam esse, quia hanc sibi legem a Domino maiorem honorem circumdari (1. Cor. 12, 23) : q impositam esse noverat, ut viro subesset. Subiicit scilicet magis solliciti simus de protegendo ipsor Petrus, filias eius fore, hoc est, locum inter fidles pudore. Non ergo absurde Petrus, dum mulier habituras, quae eius probitatem imitatae fuerint. curam ideo haberi, et eas liberali tractatione cc 6. Et non terreamini. Sexus imbeclitas facit nestari iubet, quia infirmae sunt. Deinde ut fi ut magis suspiciosae ac timidae sint mulieres, ideoque lius pueris ignoscimus, si quid per aetatis imperiti magis morosae: quia verentur ne, si viris se subii- delinquunt: ita sexus infirmitas facere debet ciant, magis contumeliose ab illis tractentur. Hue tarn rigidi et austeri simus erga uxores. Y a respicere videtur Petrus, quum retat ne turbentur nomine, quodvis Organum in soriptura design ullo pavore. Ac si diceret: Libenter subiicite vos satis notum est. virorum imperio, nee vos timor ab obsequio impeCohaeredes gratiae vitae. Alii codices habe diat, quasi deterior futura sit vestra conditio, si 1 patientes sitis. Posset magis generalis esse sen ten- Multiplies gratiae ): alii, loco vitae, habent epithe tia, Ne turbas domi concitent. Nam ut sunt ad vivae. Quidam in dativo legunt cohaeredibus: q con8ternationem proclives, saepe ob rem frivolam varietas de sensu nihil mutt. In aliis interpon tumultuantur, seque et familiam frustra turbant. copula inter gratiam muUiplicem et vitam. Q Alii putant in genere corrigi mulierum timiditatem, lectio optime congruit. Nam quum Dominus v: quae fidei contraria est: quasi Petrus eas hortetur communiter et mulieres iisdem gratiis digne ad obeundam forti et intrepido animo suam vooa- illos ad colendam cum his aequalitatem invi tionem. Mihi tarnen prima expositio magis pla- Scimus autem multiplies esse gratias, in qui cet: quamquam ab hac postremo non multum mulieres virorum sunt sociae. Nam aliae ad c < differt. munis vita usum, aliae ad coeleste Dei regn pertinent. Postea subiicit, esse etiam vitae col 7. Viri similiter cohabitent secundum scientiam, l tanquam infirmiori vasi muUebri impertientes hono) et vitae.

ingenium. Seimus enim quam importunum sit animal imperiosa et refractaria mulier. Deinde nihil ad corrigendam vanitatem, de qua Petrus loquitur, aptius est quam placida quies spiritus. Quod postea sequitur pretiosum id esse coram Deo, tarn ad totum complexum, quam ad nomen spiritus referri potest: idem tarnen manebit sensus. Unde enim mulier i bus tan ta se ornandi cura, nisi ut in se hominum ooulos convertant? Petrus autem contra magis sollicitas esse iubet ut in pretio sint apud Deum.

rem: tanquam etiam cdhaeredes gratiae, ne pre vestrae interrumpantur.

CAPUT III. 3s: quod est praecipuum. Tametsi autem aliquae pe 8alutis alieDae sunt, quia tamen ipsis non us ao viris, a Domino offertur, hoe ad sexus orem suffioit. Ne prees vestrae. Nam rite invocari Deus ne;, nisi tranquillis ac sedatis animis. Inter iurgia ites precibus non est loons. Alloquitur quidem rus maritum et uxorem, dam iubet concordes ) ut simul Deum uno animo precentur. Sed c colligi potest generalis doctrina, neminem ad im posse accedere, nisi qui fratribus suis conjtus est. Ergo sicuti haeo ratio domesticas les turbas et iurgia debet componere, at in sinis familiis invocetur Deus: ita in oommuni ornai vita ad rixas omnes cobibendas, quasi fraea esse debet. Sumus enim plusquam insani, si n nobis ad invocadum Deum scientes ac volonts scludimus: quum sit hoc unicum salutis nostrae [um. Nonnulli exponunt: Parce et temperanter re utendum esse, ne freqnens coitus precandi lium impediat: iuxta illud Pauli (1. Cor. 7, 5), vos fraudetis mutuo, nisi ex consensu ad tempus, vacetis ieiunio et precationi. Sed latius patet o Petri doctrina: deinde Paulus non intelligit 368 abrumpi mutna cohabitatione. Ergo retitur expositio quam attuli.

258

amioitiae vinculum, quum de se quisque modeste et submisse sentit: sicut rnrsum nihil est quod plures parit discordias, quam dum nimium placemus nobis. Prudenter ergo Petrus, qui nos tanetvcppova esse iubet, ne superbia et animorum altitudo ad proximorum contemptam nos stimulet. 9. Non reddentes malum pro malo. His verbis prohibetur omnis vindiota. Nam ut salva maneat Caritas, necesse est multa ferre. Qaamquam hic non de mutua benevolentia concionatur: sed nos iniuriarum vult esse patientes ubi impii homines nos laoessunt. Tametsi autem vulgo existiment pusilli hoc et abiecti esse animi, non ulcisci iniurias: summa tamen magnanimitas coram Deo censetur, qaemadmodum superius dictum est. Nec vero sufficit abstinere a vindiota: sed hoo quoque Petrus postulat, ut iis bene precemur qui nos probris affichait. B e n e d i c e r e hic pro bene precari acoipitur: quia opponitur secundo membre Sed in gnre hoc docet Petrus, mala beneficiis vinoenda esse. Hoc quidem valde arduum: sed patrem nostrum coele8tem in eo nos imitari decet, qui solem suum oriri faoit super indignos. Quod autem sophistae consilium esse fingunt, futile est cavillum. Simul enim atque hoc dixit Christus: Diligite inimioos, doctrinam suam confirmt, ut sitis filii Dei. Scientes quod in hoc vocati estis. Significat hano 8. Denique sitis omnes idem sentientes, compa- legem impositam esse fidelibus, quum a Deo vooati tes, fraterne vos diligentes, misricordes, humiles: sunt, at se non eatenus tantum mansuetos praeion reddentes malum pro malo, vel convicium pro beant, ne retalient illatas sibi iniurias: sed etiam >ido: imo potius benedicentes, scientes quod in ut maledicentibus benedioant. Quia autem dura et vocati suis, ut benedictionem haereditate consepropemodum iniqua videri posset haeo conditio, ad mini. praemium eos revocat. Ac si diceret, non esse car fidles querantur: quia in suum bonum remittant Sequuntur nuno gnrales praeceptiones quae iniurias. In summa, ostendit quantum sit patientiae miscue ad omnes pertinent. Porro summatim lucrum: quia si aequo animo sustinemus iniurias, edam recenset, quae maxime ad fovendam ami- Dominus nos sua benediotione prosequitur. Verbum un et caritatem necessaria sunt. Primum est, xX]povofj,ev positum videtur ad exprimendam peridem omnes s e n t i a m u s . Tametsi enim petuitatem: ac si dixisset Petrus, nobis non ad eis liberum est diversa sentire: est tamen haeo breve tempos modo bene fore, sed semper, si in it nubecula, quae amorem obsourat: imo ex hoc ferendis iniuriis moderati simus. Porro alio modo ine facile odium nasoitur. Sup-rcafreia ad omnes benedicit Deus quam homines. Nostrum enim est ms extenditur, quam ea inter nos viget con- vota ad enm concipere: ipse effectuai in manu lia, ut quisque proximorum malis non seous ao habet. Ex ad verso autem significat Petras, qui uli oondoleat, prosperis rebus laetetur: non se cisci iniurias volent, illis infeliciter cessurum quidim modo caret, sed alios etiam compleotatur. quid tentabunt: quia hoc modo se Dei benedictione )d proximo sequitor, f r a t e r n e vos d i l i - abdicant. i t e s , peculiariter inter fidles valet. Nam ubi is agnoscitur pater, illio demum vere regnat 10. Qui enitn vult vitam diligere, et videre dies ernitas. M i s e r i o o r d i a , quam subiicit, non bonos, contineat lingmm suam a malo, et labia sua lo ad iuvandos fratres, levandasque eorum ne loquantur dolum. 11. Declmet a malo, et faeiat erias nos sollicitt: sed etiam ad tolerandas bonum: quaerat pacem, et persequatur earn. 12. Quoam infirmitate8 nos instituit. In eo quod se- niam oculi Domini super iustos, et awes ems in prtur, duplex est lectio apod Graecos: mihi tamen ces eorum. VuUus autem Domini super facientes babilior videtur ilia quam posai in contextu: mala. 13. Et quis est qui vobis mole faeiat, si boni ndoquidem scimus hoc praecipuum conservandae aemuli suis? 14. Verum etiam si patiamini propter
Calvini opera. Vol. LV. 17

259

BPI8T. PETRI I

iustitiam, beati. Timorem vero eorum ne tvmueritis, non semper passurus sit impiorum proterviam gn neque turlemini: lb. Sed Dominum exercituum sane- sari. Et simul dennntiat quid futurum sit, si viti nostram maleficiis velimus tueri : nempe quod Dei tificate in cordibus vestris. habituri simus nobis adversum. Atqui obiici com 10. Qui mm, etc. Confirmt proximam sen- posset, nos longe aliud quotidie experiri. Nam q tentiam Davidis testimonio. Locus ex Psal. 34, quisque iustior est, pacisque amantior, eo maj sumptus est, ubi spiritus testatur bene omnibus fore, vexatur a sceleratis. Respondeo, neminem ad qui sibi temperabunt ab. omni maleficio et noxa. esse aequitatis et pacis studiosum, quin pecoet i Communis quidem sensus longe aliud dictt: nam terdum aliqua in parte. Sed hoc praecipue obs homines se inimicorum proterviae expositos fore van dum est, promissioneB huius vitae non long: putant, nisi strenue Be vindicent. At spiritus Dei extendi, quam quoad nobis expedit praeetari qu non aliis felicem vitam promittit, nisi mansuetis, et continent. Saepe ergo turbatur pax nostra ci malorum patientibus. Neque enim aliter bene ha- mundo, ut oaro nostra in Dei obsequium dornet bere pbssumus, nisi Dominus vias nostras prospe- et alias ob causas, ut nihil nobis depereat. red Atqui bonis et beneficis, non truculentis et fe13. Et guis est qui vobis, etc. Bursas confira rocibus, vult adesse. Sequutus est autem Petrus Buperiorem sententiam argumente a communi i graecam versionem : quamquam in sensu parum est perientia sumpto. Hoc enim ut plurimum usu vex discriminis. Ad verbum sic habet David, Qui dili- ut nobis improbi negotium facessant, vel lacessiti git vitam, et cupit dies videre bonos. Est autem nobis, vel quia illis demerendis operam non imp< hoc optabile, quum Deus in hoc mundo nos collo- dimus, ut decebat. Nam qui benefioentiae stude caverit, cursum nostrum in pace transigere. Modum etiam ferreos alioqui animoB emolliunt. 1 Eandi ergo huius boni obtinendi indicat, si iuste et inno- rationem adduoit Plato libro 1. deRepub: ) axda xie cum omnibus nos geramus. Ac primum nott .ydp nou ^ ye dcStxfoc xal p,foj xal (icfyac v aXX^X quae linguae vitia oavenda sint: nempe ne contu- napxet' V ) Se Scxaioavvj |x6votav xa cptXCav. meliosi ac ptulantes simus: deinde ne fraudulenti est, seditiones et odia et pugnas iniustitia exoit ac duplices. Hinc ad facta descendit, ne quem lae- concordiam vero et amicitiam iustitia. Hoc tam damus, vel ne cui inferamus damnum : sed studea- etsi communiter acoidit, non est tarnen perpetuu mus erga omnes esse benefici, ac humanitatis offi- Nam filii Dei quantum vis improbos plaoare bei cia exeroeamu8. ficus studeant, adepque erga omnes beneficos 11. Quaerat pacem. Neque enim satis est obla- praestent: saepe tarnen immerito a multis im] tam amplecti,- sed dum fugere a nobis videtur, tuntur. Ideo addit Petrus, Si p r o p t e r ius seotanda est. Baepe etiam accidit, ut dum earn tiam p a t i a m i n i , etc. Summa est, fidles quaerimus quantum in nobis est, alii non dent. tranquillum vitae statum obtinendum plus benefit Propter has diffioultates et obstacula, iubet earn profecturos, quam violentia et ulciscendi prompti qnaerere et persequi. dine. Caeterum ubi nihil ad pacem comparand) 12. Quoniam oculi Domini super iustos. Hoc omiserint, si oontingat ipsos pati, hoc ipso bea ad mitiganda quaevis mala satis efficax solatium esse, quia patiuntur propter iustitiam. Hoc quid esse debet, nos a Domino respici, ut in tempore posterius membrum longe a carnis nostrae set opem ferat. Summa ergo est, quod prosperitas ilia, dissidet: sed non temere ita Christus pronuntiav cuius meminit, ex Dei pendeat tutela. Nisi enim neo temere Petrus ex ore magistri rcitt. Ade suis prospiceret Dominus, essent veluti oves lupis enim tandem Deus liberator, ac turn palam cons in praedam expositae. Et sane quod tarn leviter bit quod nunc incredibile videtur, felices fuisse p tumultuamur, quod subito accendimur ad iracun- rum miserias qui patienter sustinuerunt. Pati pr< diam, quod ardemus vindictae libidine, hino fit quia ter iustitiam, non modo significat damni aliquid ' non reputamus nos curae esse Deo, neo in eius inoommodi propter bonae causae patrocinium Bubi; auxilio acquiescimus. Itaque frustra docebitur tole- sed iniuste pati, ubi quis innocenter sub tim< rantia, nisi prius imbuti hac doctrina animi fuerint, Dei versatus sit inter homines. Deum nostri curam gerere, ut in tempore suceur14. Timorem vero eorum. Iterum fontem rat. Oontra ubi hoc nobis persuasum est, iustorum causam impatientiae dsignt : nempe quod uli causam Deum patrocinio suo tueri velle, primum modum turbamur, dum in nos insurgunt im] innocentiae simpliciter studemus : deinde quum mo- Talis enim consternatio vel nos exanimat, vel lesti et infesti sunt improbi, ad Dei praesidium con- gradu deiicit, vel in nobis accendit vindictae li fugimus. Nam quum dioit, a u r e s Domini precious dinem. Interea non acquiescimus in Dei praesid apertas, ad precandi Studium nos incitt. hoc igitur ad turbulentos animorum motus co VuUus autem Domini super, etc. Hoc membro Dominum significat, nostrum fore vindicem, quia ) Cap. 22 fin. pag. 351 D.

CAPUT III. ios optimum erit remedium, si immodioos ter18, divini auxilii fiducia vioerimus. Porro non ium est quin alludere Petrus ad locum Iesaiae lerit, qui habetur cap. 8. Nam quum Iudaei araus Dei prohibitionem profanis mundi opibus lire se appeterent, prophetam suum admonet is, ne illorum exemplo trepidet. Quamquam rug timoris nomen videtur in dirersum sensum 1re. Passive enim aocipitur a propheta, qui alum inoredulitatis ideo accust, quod quum ilio Dei fretus, fortiter deberet perioula contem), metu sio prostratus et fractus erat, ut undi-. illicita subsidia accerseret. Atqui Petrus aliter >rem accipit, nempe pro formidine, quam sua sntia et truculentis minis impii nobis inoutere at. Ergo a prophetae sensu reoedit: sed in eo 1 est absurdi. Neque enim eius consilium fuit, mere prophetae locum: tantum indicare voluit, I ad pa tien tiam-es8e aptius, quam quod Iesaias iscribit: nempe ut Deo tribuamus suum hono, tota animi fiducia in eius potentiam recumtes. Si quia tarnen interpretari malit Petri verba t i m u e r i t i s eorum t i m o r e m , ac si dixisset, ite quemadmodum infidles, vel filii huius mundi at, expavescere, quia de Providentia Dei nihil nt: non valde repugno, nisi quod (meo iudioio) ita expositio foret. Nee vero de ea re laborani est, quando hie Petrus singula prophetae verba rpretari noluit: sed tantum in ea parte insistere, 1 intrpide stabunt fidles, nee ulla perturbatione re metu a recta officii sui linea dimoveri unn poterunt, si Dominum exercituum sanctificent. ro haec sanotificatio ad circumstantiam praeseniausae restringi debet. Unde enim fit ut metu amur, et putemus nos esse perditos, dum ali. periculi impendet, nisi quia plus potentiae ad indum homini mortali deferimus, quam Deo ad andum? Salutis nostrae custodem se fore proit Deus: earn contra evertere impii oonantur. nos sustentet Dei promissio, annon eum affiis iniuria et quodammodo profanamus? Docet ir propheta, honorifice sentiendum esse de Doj exercituum, quod utcunque omnia maohinentur ii ad nos perdendos, et magnis etiam viribus ucti sint, ipse unus ad salutem nostram satis irque sit potehs. Ideo addit Petrus, in cor dives t r i s . Nam si penitus animis nostris init haec persuasio, opem a Domino promissam s sufficere, optime ad repellendos omnes infideis metus erimus muniti.

262

pudefiant, dum infamant bonam vestram in Christo conversationem.

Tametsi haec nova praeceptio est, pendet tarnen ex superioribus. Nam exigit a fidelibus earn constantiam, ut adversariia intrpide respondeant de fide sua. Haec autem pars est eius sanctifioationis cuius nuper meminit : quia tunc yere suum honorem exhibemus Deo, quum nee metus nee pudor a recta fidei professione nos impedit. Caeterum non praecise iubet Petrus ut ubique et semper, et apud omnes promisoue asseramus ac publioemus quidquid nobis a Domino datum est. Nam in hunc finem Dominus suos spiritu discretionis instruit, ut iudioent quando, et quousque, et apud quos loqui expdit. Tantum iubet paratos esse ad responsionem, ne sua sooordia vel ignavo carnis metu Christi doctrinam impiorum ludibriia silendo exponant. Summa ergo hue tendit, debere nobis in promptu esse fidei confessionem, ut earn proferamus quoties opus est, ne inoreduli ex nostro silentio totam religionem quam sequimur damnent. Porro notandum est, Petrum hic non mandare ut, quacunque de re agitata fuerit quaestio, parati ad earn solvendam simus. Neque enim omnium est de quovis argumente disserere. tqui haec generalis est doctrina, quae ad rudes et idiotaa pertinet. Ergo.non aliud sibi vult Petrus, nisi ut infidelibus palam faoiant Christiani, se Deum pure colre, et religionem habere sanotam ac rectam. Atque in eo nihil est difficultatis. Esset enim nimis absurdum, quum de fide nostra quispiam inquirit, nihil nos proferre ad eius defensionem. Danda enim semper opera est ut omnes agnosoant nos Deum timere, pieque ac reverenter sentire de legitimo eius oultu. Hoc etiam exigebat temporis ratio. Perquam odiosum et infame erat christianum nomen: multi nefariam multisque sacrilegiis refertam esse sectam putabant. Summa igitur in Deum perfidia fuisset, si rogati neglexissent pietatis suae testimonium reddere. Idque (meo iudicio) signifioat apologiae nomen quo Petrus utitur: nempe ut Christiani testatum mundo facerent, se procul ab omni impietate, veraeque pietatis oorruptela abesse: quo nomine imperitis suspeoti erant. S pes hie per syneodoohen pro fide capitur. Neque tarnen (ut dictum est) requirit Petrus ut distincte et subtiliter sciant de singulis fidei artioulis disputare: sed tantum ut ostendant fidem in Christum verae pietati esse consentaneam. Hinc vero colligimus, perperam Christianorum nomine omnes abuti, qui nihil oerti tenent, nee quidquam habent quod respondeant de fide sua. Sed rursum Parati autem sitis semper ad responsionem cuivis expendi sedulo debet quod dioit, e i u s q u a e . i n mti a vdbis rationem eius, quae in vdbis est, spei, vobis est spei. Significat enim earn demum confessionem probari Deo, quae ex corde manat: turn mansuetudine et timor, conscientiam habentes m: ut in quo vobis obtrectant, tanquam tnaleficis,quia nisi intus resideat fides, frustra garriet lingua:
17*

263

EPIST. P E T B I I

ergo radices in nobis agat, ut deinde profrt confessionis fructum. 16. Cum mansuetudine. Valde necessaria admonitio. Nisi enim ad modestiam compositae sint mentes, statim contentiones ebulliunt. Mansuetudo autem tain soperbiae et ventosae ostentationi, quam nimio fervori opponitur. Huio merito timorem coninngit: nam ubi obtinet Dei reverentia, omnem animorum ferociam domat: praesertim vero efficit ut placide tract em us Dei mysteria. Nam inde oriuntur contentiosae disputationes, quod bona pars minus honorifice quam decebat, de coelestis sapientiae magnitudine sentiens, profana audaoia effertur. Quare si Deo fidei nostrae oonfessionem probare Tolumus, absit omnis iactantia, facessat omsis oontentio. Conscientiam habentes. Quia parum autoritatis habet sermo absque vita, ideo fidei professioni bonam conscientiam adiungit. Videmus enim plerosque satis prompta esse lingua, et multa libre effutire, nullo tarnen profectu, quoniam vita non respondet. Deinde sola est conscientiae integritas, quae nobis dat fiduciam loquendi ut oportet. Nam qui multa garriunt de evangelio, vita autem disBOluta coargui possunt impietatis, non modo se faciunt ridiculos, sed doctrinam ipsam prostituunt impiorum calumniis. Cur enim nuper iubebat nos ad defensionem paratos esse, si quis fidei nostrae rationem postulet: nisi quod Dei doctrinam nostrum est vindicare a sinistris suspicionibus quibus earn gravant imperiti? Atqui parum bio valebit linguae patrocinium, nisi vita simul respondeat. Ideo dicit, ut p u d e f i a n t qui vituprant bonam vestram in Christo conversationem, quia tanquam maleficis obloquuntur. Ac si diceret, si nihil habent adversarii quod carpant in vobis, nisi quia Christum sequimini, tandem ipsos malitiae suae pudebit : vel saltern innocentia vestra ad eos refutandos suffioiet.

quuti aunt illi animose, sed tunc demum vere fo erit animus, si in Deum respiciat. Ideo hanc ceptionem addidit Petrus, si i t a ferat v o l u m Dei. Nam his verbis admonet, si quid ink patimur, id non fortuito accidere, Bed certo pol Dei arbitrio: Deum autem nihil velle aut statu nisi optima causa, pro confesso assumit. Qu hoc solatii semper habent in sais miseras fide quod sciunt se Deum habere testem: deindei agnoscunt ab eo se in arenam deduci, ut sub c auspiciis fidei suae specimen edant. 18. Quia et Christus semel. Alia consola quod si in affiictionibus nostris sumus nobis bi consoii, exemplo Christi patimur: unde sequif nos beatos esse. Simul autem probat a fine moi Christi, minime consentaneum eBse ut ob male nostra pleotamur. Christum enim passum esse do ut nos adduceret Deo. Quid hoc sibi vult, i nos Christi morte ita fuisse Deo consecrates, ut vivamus et moriamur? Sunt igitur duo hu sententiae membra. Prius est, ferendas esse aec animo persequutiones, quia filius Dei nobis vi mon8tret. Alteram vero, quod quum in Dei ob quium addicti simus Christi morte, non ob deli nostra, sed ob iustitiam pati deoeat. Hie tan moveri potest quaestio : Annon fidles castiget D quoties alicunde affligi patitur. Respondeo, sa quidem fieri ut Deus poenas ipsis, quas meriti si irroget. Neque, hoc Petrus negat: sed admo quantum hoc sit solatii, habere coniunctam o Deo causam. Quomodo autem peocata Deus in non puniat, qui persequutionem sustinent prop iustitiam, et quo sensu vocentur innocentes, proxi cap. videbimus. Mortificatus quidem. Hoc iam magnum ei nos filio Dei esse conformes, quum sine causa timur: sed accedit aliud consolationis argument! felicem mortis Christi exitum fuisse : quia etsi pas est propter infirmitatem carnis, resurrexit in virt 17. Praestat enim benefaciendo (si ita fert vo- Spiritus. Ergo Christo nihil obfuit crux, net luntas Dei) pati, quam malefaciendo. 18. Quin et mors, quum vita palmam obtinuerit. Hoc aut Christus semel pro peccatis passus est, iustus pro ideo dictum est, ut soiamus (quemadmodum eti iniustis, ut nos adduceret Deo, mortificatus quidem Paulus admonet [2. Cor. 4, 10]) nos in corp nostro ferre mortificationem Christi, quo vita c came, vivificatus autem spiritu. manifestetur in nobis. Caro hie pro externo 17. Praestat enim. Hoc non ad proximam mine capitur, spiritus pro divina potentia, i modo sententiam, sed ad totum complexnm pertinet. Christus victor a morte emersit. Loquutus est de fidei professione, quae illo tempore periculosa erat : nunc dicit multo esse melius si 19. In quo et iis qui in specula erantspir quid incommodi pro bonae causae defensione susti- profectus praedicavit: 20. quum increduli fuist neant, sic iniuste pati, quam si ob sua flagitia olim, quum semel exspedabatur Dei patientia in die plectantur. Haec consolatio arcana potius medita- Noe: dum apparabatur area, in qua paucae, hoc tione quam longo verborum circuitu percipitur. octo animae servatae sunt per aquam. 21. Cu Passim quidem hoc apud profanos scriptures occur- figurae respondens baptismus, nos quoque salvos t rit, satis esse praesidii in bona conscientia, quid- dit: non abiectio sordium carnis, sed bonae conscieni quid malorum acoidat, et perferre necesse sit. Lo- examen apud Deum per resurrectionem Iesu hri

CAPUT III.

266

. Qui est in dextera Bei, profectus in coelum, sub- ad pios spiritus pervenisse, atque ita vitali spiritus effioaoia esse perfusos. Quare timendum non est its sibi angelis, et potestatibus, et virtutibus. ne ad nos usque emanet. Sed quaeri potest our nam 19. In quo et iis. Hoc addidit Petrus, ut scia- piorum animas, postquam e oorporibus migrarnnt, is vivificm illam, de qua loquutus est, spiritus in oarcere collocet. Mihi quidem epuXax^ potius rtutem non exsertam fuisse in sola Christi per- speculam significat in qua aguntur' vigiliae, vel aa, sed in nos etiam diffundi: quemadmodum et ipsum excubandi actum. Nam saepe ita oapitur lulus docet ad Borna, capite 5, 5. Dicit ergo, apud GraecoB, et sensus optime fluet, pias animas n sibi modo Christum resurrexisse, sed ut vim in spem salutis promissae fuisse intentas, quasi adem spiritns sui aliis patefaceret : adeoque ipsam eminus earn considerarent. Neque enim dubium jue ad mortuos pntrasse. Unde sequitur, nos est quin ad hunc scopum sancti patres tarn in vita, m non minus sensuros, ut quidquid in nobis quam post mortem, suas cogitationes direxerint. >rtale est, vivificet. Caeterum quia loci huius Verum sicui placeat retinere carceris nomen, non curitas varias expositiones (ut fieri solet) nobis male conveniet. Sicuti enim dum vivebant, lex perit, priore loco quae ab aliis afferuntur, refellam: illis (teste Paulo [Gal. 3, 23]) quaedam arotior fuit inde genuinum et verum sensum quaeremus. Trita custodia, in qua detinebantur: ita post mortem sollivulgaris opinio fuit, hic narrari Christi descen- cita Christi desiderio constringi oportuit: quia nonm ad inferos: sed verba aliud sonant. Neque dum spiritus libertatis plene exhibitus erat. Ergo im animae Christi fit mentio, sed tantum quod exspectationis anxietas illis fuit veluti career. Haoiritu venerit. Sunt autem haeo longe diversa, tenus apoBtoli verba cum re ipsa et filo argumenti imam Christi venisse, et Christum praedicasse belle oongruunt: sed quod sequitur nonnihil habet iritus sui potentia. Nomination ergo s p i r i t u m difficultatis. Neque enim hic fidles, sed inoredulos primit Petrus ut imaginationem tollat realis (ut solos commmort. Quo videtur tota ilia superior cant) praesentiae. Alii de apostolis exponuht, expositio everti. Hac ratione adducti quidam, putaod scilicet eorum ministerio mortuis apparuit, id runt nihil hie dici aliud, nisi inoredulos, qui olim ; infidelibus. Fateor quidem Christum per apos- piis molesti infestique fuerant, spiritum Christi iuos spiritu suo venisse ad eos qui in came de- dicem expertos esse. Quasi hoc argumento conebantur. Sed haec expositio multis rationibus soletur Petrus fidles, quia Christus etiam mortuus sa coarguitur. Primum dicit Petrus, ad spiritus poenas de ipsis sumpserit. Sed eorum errorem iri8tum venisse: quo nomine signifioat animas a convincet quod proximo capite videbimus, mortuis rporibus separatas. Yivos enim homines spiritus evangelium praedicatum, ut vivant secundum Deum sari nusquam receptum est. Deinde quod 4. cap. spiritu : quod peculiariter in fidles competit. Porro eundem sensum repetet Petrus, allegoriam non oertum est, idem quod nunc dicit, illic repetere. mittit. Ergo de mortuis proprie verba intelligi Deinde non animadvertunt hoe praecipue velle Peartet. Tertio hoc valde absurdum est, Petrum trum, quemadmodum potentia spiritus Christi viviapostolis agentem, mox quasi sui oblitum trans- ficm se in ipso ostendit, et talis a mortuis fuit re ad tempus Noe. Certe nimis intempestive cognita, talem etiam erga nos fore. Yidendum s modo abrupta esset oratio. Falsum ergo est tarnen quorsum hoc spectet, quod inoredulos tantum id commentum. Porro eorum delirium qui pu- nominat. Yidetur enim dicere, Christum in spiritu tt inoredulos, Christi adventn, post mortem suam, apparaisse iis qui olim fuerant increduli. Atqui reatu liberatos esse, longa refutatione non indiget. ego aliter distinguo: tunc quoque permistos fuisse rta enim scripturae dootrina est, nos salutem incredulis puros Dei cultures, imo eorum multitudine a consequi in Christo, nisi fide. Ergo qui ad fere opertos. Discrepat (fateor) ab hoc sensu graeca irtem usque obstinati fuerunt, his nulla spes re- syntaxis: debuerat enim Petrus, si hoc vellet, genitiquitur. Probabilius aliquanto loqunntur, qui re- vum absolutum ponere. Sed quia apostolis novum non nptionem a Christo partam profuisse diount mor- est liberius casum unum ponere alterius loco, et vides, qui tempore Noe diu fuerant increduli : tarnen mus"Pet/rumhie confuse multas res simul coacervare: ipuerant demum, paulo ante quam diluvio mer- nee vero aliter aptus sensus elici poterat : non dubitavi rentur. Illos ergo intelligunt poenas contumaciae ita resolvere orationem implicitam: quo intelligerent le ddisse in carne, servatos tarnen Christi bene- lectores, alios vocari inoredulos, quam quibus praeo, ne aeternum prirent. Sed haec parum firma dicatum fuisse evangelium dixit. Postquam ergo1) divinatio : deinde pugnat cum orationia contextu. dixit C h r i s t u m se mortuis manifestasse, mox true enim uni duntaxat familiae Noe salutem addit: quum i n c r e d u l i f u i s s e n t olim. Quo ribuit : exitio autem addicit omnes qui extra significat nihil noouisse Sanctis patribus, quod imam fuerunt. Ego itaque non dubito quin genauer dioat Petrus, gratiae Christi manifestationem >) enim

267

EPIST. PETRI I

piorum multitudine pene obruti fuerint. Nam (meo iudioio) dubitationi ocourrit, quae fidles eius temporis angere poterat. Yidebant totum fere mundum ocoupari ab ineredulis, illos potiri rerum, penes illot) esse vitam. Haec tentatio omnem fiduciam B exoutere poterat qui veluti sub morte conelusi erant. Eos itaque admonet Petrus, non aliam fuisse patrum conditionem : et tarnen quum tunc impiorum multitudo totam terram operiret, illorum vitam Dei virtute salvam fuisse. Hoc modo solatur pios, ne propter suam pauoitatem fracto sint vel abiecto animo. Exemplum vero ex tota yetustate prae aliis illustre deligit : nempe quum diluvio submersus fuit mundus. Nam tunc in communi generis humain interitu sola Noe familia evasit. c modum dsignt, speciem baptismi fuisse dicens: quare in hao etiam parte nihil est absurdi. Summa est, mundum semper fuisse plenum ineredulis: ideo ingenti eorum numro non debere terreri pios. Qmadmodum Noe, tametsi undique obsidebatur ab impiis, et tarn paucos, secum habebat: non tarnen abreptus fuit a recto fidei suae cursu. 20. Quum semel exspedabatur. Hoc ad impios referri debet, quos Dei patientia segniores reddebat. Nam si ultionem suam differt Deus, neo statim exsequitur, minas omnes secure eludunt impii : contra vero Noe oraculo monitus, diluvium multo ante habebat prae oculis. Hinc sedulitas in construenda area, quod Dei iudioio tremefactus torporem omnem excusserat. 21. Cuius figurae. Omnino relativum in dativo casu legendum arbitror: ac errore factum esse ut p in locum co subierit. Sensus tarnen minime ambiguus est, quod Noe per aquam servatus quandam baptismi speciem habuerit. Et hoc commmort apostolus, ut melius constet inter ilium et nos similitudo. lam dictum est hue spectare membrum istud, ne pravis exemplis abducti a timor Domini, et recta salutis via, nos cum mundo misceamus. Hoc in baptismo liquido patet, ubi Christo consepelimur, ut mundo et carni mortui Deo vivamus. Hac ratione baptismum nostrum avtfcurcov esse dicit baptismo Noe: non quod baptismus Noe primarium fuerit exemplar, noster vero inferior sit figura: qualiter hoc nomen usurpt apostolus in epistola ad Hebraeos (9, 24), quum legis oaeremonias &YZIT U T O X vooat rerum ooelestium. Similiter graeoi scriptores id sacramentis attribuunt : ut quum dicunt mysticum sacrae ooenae panem, esse corporis Christi Avxixuitov. Sed hic non fit maioris aut minoris comparatio. Tantum significat apostolus mutuam similitudinem esse, ac (ut vulgo loquuntur) oorrespondentiam. Forsan magis proprie loquutus foret vtfcrcpocpov vocando: qualiter Aristoteles dialeotieam facit ivxfatpocpov rhetoricae. Sed de verbis non est laborandum ubi de re convenit. Ergo sicuti Noe vitam

adeptus est per mortem, quum in area non sec atque in sepuloro inolusus fuit, et toto mun pereunte servatus fuit cum exigua familia: hodie mortifioatio, quae in baptismo figuratur, no ingressus est in vitam: nee salus speranda est, D a mundo simus segregati. Non abiectio sordium. Hoc ideo additum e quoniam fieri interdum potest ut maior pars hoc num Christi nomen profiteatur: ao eodem nobisct baptismo initiati sunt fere omnes in ecclesiae soc tatem. Hoc modo non conveniret quod prius d paucos hodie servari per baptismum : sicuti o < solum animas Deus per aroam liberavit. Ha obieotionem Petrus occupt, quum testatur se n loqui de nudo signo, sed simul coniungere effectu Ac si diceret, semper futurum quod saeculo N oontigit, ut humanum genus in suum exitium rui pu8lum vero gregem mirabiliter eripiat Domini Videmus nunc quid sibi velit haec correctio. F terat enim quispiam obiicere, baptismo Noe nostrt esse longe dissimilem, quia plerosque hodie bap zari oontingat. Respondet autem, non sufficere e .ternum symbolum, nisi vere et efficaciter bapt mum susoipiant. Atqui eius Veritas in paui reperietur. Unde sequitur non debere nos circui spicere quid agat vulgus hominum, ut ab exemp pendeamus nee debere nos metuere, si pauoi sim numro. Caeterum hoc testimonium perperam c torquent fanatioi homines (ut Sohvincfeldius) d sacramentis omnem vim et effeotum detrahe volunt. Neque enim hie docere voluit Peti inane et ineffioax esse Christi institutum, sed ta tum exoludere hypooritas a spe salutis, qui bapt mum, quantum in se est, dpravant ac corrumpui Porro quum de sacramentis agitur, duo sunt oc sideranda, signum et res. Ut in baptismum signt est aqua: res autem, ablutio animae per sanguin Christi, et carnis mortificatio. Horum utrunq sub se complectitur Christi institutum. Quod autc saepe ineffioax et absque fructu signum apparet, fit hominum abusu, qui sacramenti naturam n tollit. Diecamus ergo rem signatam a signo m divellere. Quamquam simul a diverso vitio cave dum est, quale inter papistas regnat. Quia eni inter rem et signum non distinguunt ut oport consistunt in externo elemento, et illic locant s lutis fiduciam. Itaque aquae conspectus, eoru mentes a Christi sanguine et gratia spiritus absti hit. Christum non cogitant bonorum omnium, qu illic offeruntur, unioum esse autorem, gloriam mc tis eius ad aquam transfrant, arcanam spirit virtutem alligant visibili signo. Quid ergo age dum est? Ne separemus quae a Domino ooniunc sunt. Debemus in baptismo agnosoere spiritua lavacrum debemus illic testimonium remission peooatorum, et renovationis nostrae pignus amplecl

CAPUT IV. tarnen relinquere et Christo et spirited saneto m honorem, ut nulla pars salutis ad Signum isferatur. Gerte quum Petrus facta baptismi itione mox excipit, non esse depositionem sorn earnis, satis ostendit, baptismum aliquibus i duntaxat literalem: ideoque externum signum se nihil valere. Sed bonae conscientiae. Primum i n t e r r o g a t i o vice responsionis Tel testimonii capitur. Brer autem vim usumque baptismi dfinit Petrus m ad oonseientiam revocat, et nominatim fidua requirit quae sustineat Dei conspectum, et d eius tribunal consistt. Nam his verbis dooet tismum praecipua sui parte spiritualem esse: ide pecoatorum remissionem et reformationem iris hominis in se complecti. Quomodo enim i et pura esse conscientia poterit, donee correcfuerit vetus homo noster, et in iustitiam Dei >vati simus? Et quomodo respondebimus coram , nisi gratuita peccatorum venia freti ac suffulti? lumma, baptismi effectuai indicare voluit Petrus, quis nudo et emortno signo glorietur, quemadum hypocritae soient. Sed notandum est quod t, per r e s u r r e o t i o n e m C h r i s t i . Quibus is docet non esse in elemento aquae haereni: sed a Christo solo fluere, et ab eo petendum quidquid illic figuratur. Porro quum resurrecsm nominat, respieit ad superiorem doctrinam n tradidit, Christum spiritu vivificatum esse. ) resurrectio, mortis fuit victoria, et salutis rae complementum. TJnde oolligimus, mortem isti, non excludi, sed potius. contineri sub reectione. Ergo non aliter in baptismo proficimus, n si sensus nostri omnes in Christi morte ac rreetione consistant. 22. Qui est in dextera. Christi in coelos adsum nobis commendat, ne eum oouli nostri in ido quaerant: idque fidei maxime interest. SesBm in dextera patris commendat, ne dubitemus in eo potentiae esse et praesidii ad nos serlos. Porro quid loquutio ista valeat, sedere latris dexteram, alibi exposuimus: quod scilicet istus ubique summum imperium, tanquam Dei tus, exerceat. Ad cuius rei explioationem fat quae mox sequuntur, s u b i e o t u s sibi a n ts, etc. Quod v i r t u t e s et p o t e s t a t e s adtantum ad amplificationem speotat. Nam ttum est angelos his omnibus designari. Magniaem ergo imperii, quod optinet Christus, hic iis ornare Petrus voluit.

270

est in came, destitit a peecato: 2. ne amplius hominum concupiscentiis, sed voluntati Dei, quod residuum est temporis in carne, vivat. 3. Satis enim nobis est quod anteacto vitae tempore vdkmtatem gentium patraverimus, quum ambularemus in lasciviis, concupiscentiis^ vinotentiis, comessationibus, potationibus, et nefariis idololatriis. 4. Quod Ulis videtur insolens, quod non concurratis in eandem luxus profusionem, ideoque male loquuntur: 5. qui reddtturi sunt rationem ei qui paratus est iudicare vivos et mortuos.

1. Christus igitur, etc. Quum nuper Christum proponeret, tantum de cruois tolerantia disserebat: nam interdum crux mortifioatio vocatur, quia, afflictionum exeroitiis oorrumpitur homo exterior, caro etiam nostra domatur. Nunc autem altius conscendit: tractat enim de totius hominis reformatione. Duplicem hanc mortis Christi similitudinem scriptura nobis oommendat: nempe ut illi configuremur in probris et aerumnis: deinde ut nobis mortui, et extincto veteri homine, renovemur in spiritualem vitam. Tametsi non simpliciter considerandis est nobis Christus tanquam exemplum, ubi de earnis mortificatione agitur : sed spiritu eius vere inserimur in eius mortem, ut ipsa in nobis sit efficax ad crucifigendam carnem nostram. In summa, sicuti Petrus in fine proximi capitis, nos Christi exemplo hortatus est ad patientiam, quia mors illi transi tus ad vitam fuerit: ita nunc ex eadem morte ducit altiorem doctrinam, quod scilicet carni et mundo nos mori oporteat. Siouti ad Romanos capite 6, ubi fusius hoc argumentum prosequitur Paulus. Ideo dicit a r m a m i n i , eignificans, vere et effioaciter nos invictis armis instrui ab subigendam carnem, si vim mortis Christi percipimns ut decet. Quod scilicet qui passus. Particulars 8ti non puto hie notare causam, sed potius expositive oapi. Dclart enim Petrus quaenam sit ilia cogitatio qua mors Christi nos armt: nempe quod abolitum pecoati regnum in nobis esse debeat, ut Deus in vita nostra reget. Male Erasmus, meo iudioio: qui vertit patiebatur, ad Christum referons. Nam est indefinita oratio, quae generaliter ad omnes pios extenditur: atque omnino eundem habent sensum haeo verba, quern ilia Pauli ad Romanos cap. 6, 7, Qui mortuus est, iustificatus est, vel absolutus a pecoato. TJterque enim apostolus significat, ex quo mortui sumus in oarne, nihil esse nobis amplius cum peocato negotii, ut vigeat in nobis, ac suam vim in vita nostra exerceat. Obiici tarnen poterit, improprie hie loqui Petrum, dum nos in eo conCAPUT IV. formes Christo facit, quod in came patimur. Cer1. Christo igitur passo pro nobis carne, vos quoque tum enim est, nihil fuisse in Christo vitiosum m cogitatione armamini: quod scilicet qui passus quod corrigi debuerit. Verum facilis est solutio,

271

EPIST. PETRI I

quod necesse non sit banc similitudinem per omnia congruere: sufficit ergo quod aliquatanus configuramur morti Christi. Quo sensu etiam non inepte ezponitur illud Pauli (Rom. 6, 5), nos inseri in similitudinem mortis eius: quia non eadem prorsus sit ratio, sed quia mors eius typus sit modo ac exemplar mortinoationis nostrae. Proinde notandum est, earn is nomen hic diverso sensu bis esse positum. Nam quum passum came Christum dicit, naturam humanam, quam a nobis sumpserat Christus, morti subiectam fuisse docet: hoc est, Christum, quatenus homo erat, naturaliter fuisse mortuum. In secundo autem membro, quum de nobis sermo est, oaro est naturae nostrae corruptio ac vitiositas. Ita passio in carne significat nostri abnegatieuem. Nunc videmus quid inter Christum et nos simile, quid diversum sit: nmpe quod sicut passus est in carne a nobis sumpta, sic totam oarnem nostram crucifigi oporteat. 2. Ne amplius. Hie modum exprimit desistendi a pecoato: ut scilicet renuntintes hominum ooncupiscentiis, vitam nostram studeamus ad Dei voluntatem componere. Itaque duas renovationis nostrae partes hie comprehendit, carnis interitum, et vivificationem Spiritus. Ab illo itaque inchoandus est bene vivendi cursus: ad hano vero pergendum. Porro hic dfinit Petrus quae sit bene vivendi rgula: quum scilicet a Dei voluntate pendet homo. Undo sequitur, nihil in vita esse rectum nee compositum, simulac inde aberrat. Praeterea notanda est antithesis inter Dei v o l u n t a t e m et hominum c o n c u p i s c e n t ! as. Unde intelligimus quanta sit nostra pravitas, et quantopere luctaudum sit, ut Deo reddamur obsequentes. Quum dicit, r e l i q u u m t e m p o r i s in c a r n e , caro pro vita praesenti accipitur, sicuti ad Hebraeos capita 5, 7. 3. Satis enim nobis. Non intelligit Petrus, taedio nos voluptatum affioi debere, quemadmodum soient qui ad satietatem illis sunt expleti: sed potius vitae praeteritae memoria ad poenitentiam eos stimult. Et certe hic acerrimus nobis stimulus esse debet ad bene currendum, dum reputamus nos magna parta vitae extra viam errasse. Admonet autem Petrus, absurdum fore, si a Christo illuminati vitam in melius non mutent. Nam hic inter ignorantiae et fidei tempora discernit: se si diceret aequum esse ut novos et alios se homines praebeant, ex quo Christus eos vooavit. Caeterum pro hominum concupiscentiis, nunc ponit g e n tium v o l u n t a t e m : in quo Iudaeis exprobat quod gentibus in omni pollutionis genere permisti essent, quum eos Dominus segregasset. In posterum vero docet exuenda esse vitia quae caecitatem ao Dei ignorantiam in hominibus arguunt. Pondus etiam habet haec particula quod r e s i d u u m e s t v i t a e .

Significat enim ad finem usque perseverandui sicuti quum dicit Paulus (Rom. 6, 9) Christum mortuis excitatum, iam amplius non mori. NB ideo redempti sumus a Domino, ut illi serviam omnibus diebus vitae nostrae. In lasciviis. Non recenset integrum catalogui sed tantum quasdam species attingit ex quib summatim, colligere liceat, quidnam appetant, quorsum propensi sint homines spiritu Dei n regniti. Crassiora autem vitia nominat, ut fieri proferendis exemplis solet. In verborum inti pretatione non immorabor, quia nihil habent dil cultati8. Sed hie exoritur quaestio: quia videt multis iniuriam facere Petrus, quum omnes las viae, dissolutionis, libidinum, ebrietatis, et conn sationum reos facit. Certum est enim non fuit omnes his vitiis implicites. Imo in gentibus qui dam scimus honeste et citra infamiae notam vixis Respondeo, Petrum non sic tribuere gentibus hs vitia, quasi omnium damnet singulos homines, s quasi sic ad malum natura proolives sumus: neq id modo, sed etiam pravitati addioii, ut necessa: .isti fructus, quos enumerat, ex mala radice prodea Nemo quidem est qui non inclusum in se hab< vitiorum omnium semen: sed non omnia in singu germinant atque emergunt. Sic tarnen per tott humahum genus sparsa est ac diffusa contagio, appareat totum corpus innumeris malis referti esse: nullum vero membrum a communi corrupti esse immune vel purum. Postremo quoque me: brum aliam quaestionem gignere potest. Iudat enim alloquitur Petrus: et tarnen in nefariis idol latriis versatos esse dicit. Atqui Iudaei ubiounq terrarum agerent, sollicite sibi cavebant ab idol Duplex solutio afferri potest: vel quod per sym dochen oommuniter de omnibus pronuntiet qu tantum ad paucos spectabat (neque enim dubii est quin ex Iudaeis promiscue a gentibus composi fuerint ecolesiae ad quas scribebat) vel quod i< latrias appellet quasi superstitiones quarum tv pleni erant Iudaei. Quamquam enim se Dei Israel colre profitebantur, scimus tarnen null divini cultus partem apud eos synceram fuis Et quanta in regionibus barbarie ac in turmis c sipatis oonfusio esse poterat, quum ipsa Ierosolyn ex cuius radiis lucem suam mutuabantur, ad ext mum impietatis prolapsa esset. Scimus enim il omne genus deliria impune grassata esse, ut su mum quoque sacerdotium et praeoipuum coles regimen penes Sadducaeos esset. 4. Quod illis vietur. Ad verbum sic Peti habet, In quo peregrinantur, non concurrent^ vobis in eandem luxus profusionem, blasphmant Sed p e r e g r i n a r i capitur pro morari ut in nova et insolita. Qua loquutione et Latini int dum utuntur: ut quum Cicero dicit, se hospiti

CAPUT IV. in urbe, quia quae illic aguntur non cognosCaeterum hoc loco munit Petrus fidles, ne ersis impiorum iudiciis vel sermonibus turbari rel corrumpi sinant. Est enim haec non levis atio, quum ii, inter quos versamur, vitam nos insimulant quasi a communi humanitate abentem. Istis, inquiunt, fabricandus esset novus idus, quoniam ita ab humano gnre dissident, filios Dei accusant, quasi orbis divortium moiur. Praevenit ergo apostolus, ac fidles vetat ms probris vel calumniis frangi. Fulturam m illis proponit, Dei iudicium. Hoc enim est 1 nos contra omnes insultus sustinet, quum diem a patienter exspectamus, quo vindioabit Chriseos omnes qui nunc temere nos damnant: [ue nos ac causam nostram probari ostendet, t autem nominatim v i v o s ao m o r t u o s : ne I putemus nos damni pati, si morientibus nobis leant illi superstites: quia non propterea manum effugient. Porro quo sensu vivos et mortuos t, discere licebit ex 15. prioris ad Corinth. 6. In hoc enim et mortuis evangelizatus fuit, ut centur quidem secundum homines carne, vivant m secundum Deum spvru. 7. Porro omnium propinquus est, sdbrii itaque estate, et. vigilantes precandum. 8. Ante, omnia vero caritatem inter intentant habentes'. quia Caritas operiet multitum peccatorum. 9. Invicem hospitaes sine murationibus. 10. TJt quisque accepit donum ministes illud inter vos, tanquam boni dispensatores \iplicis gratiae Dei. . 11. Si quis loquitur, loquatanquam eloquia Dei: si quis ministrat, tanquam irtute quam suppeditat Deus: ut in omnibus gloriw Deus per Iesum Christum: cui est gloria et wiumin saecula saeclorum. Amen. 6. Mortuis evangelisatus. Videmus in quem mm accommodet superiorem sententiam, quam te 3, habujmus: nempe mortem nihil obstare Christus semper nihilominus sit vindex noster. gnis itaque est piorum consolatio, quod eorum ti mors nihil affert iacturae. Ergo utcunque bac vita non appareat Christus liberator, non en inanis est aut irrita eius redemptio: quia mortuos usque extenditur eius virtus. Caetei quod graeca vox ambigua est, tarn in mascugenere quam in neutro verti potest, sed eodem sensu: nempe quod Christus mortuis patefactus it redemptor: vel quod illis salus per evange patefacta fuerit. Quod si gratia Christi semel etravit ad mortuos, non dubium est quin earn aorte quoque sensuri simus. Itaque nimis antos limites illi statuimus, si restringimus ad prae;em vitam.
Ccdvmi opera. Vol. LV.

274

Ut iudicentur. liorum expositiones omitto, quia mihi videntur a mente apostoli procul remotae. Hoc enim (meo iudioio) per anticipationem dictum est: quia obiici poterat, nullum exstare evangelii erga mortuos profectum, quos minime restituit in vitam. Partem huius obiectionis concedit Petrus: sic tarnen, ut salute a Christo parta non priventur. In priore itaque membro quum dioit, ut iudicentur carne secundum homines, concessio est: ac Iudicari hic pro damnari oapitur, ut saepe alias : Caro autem pro externo homine: ut sit sensus, quam vis secundum rationem mundi, interitum patiantnr mortui in carne sua: et damnati, quoad externum hominem, habeantur: vivere tarnen apud Deum non desinunt, idque spiritu: quia Christus eos spiritu suo vivifioat. Nunc addendum quod Paulus ad Bom. cap. 8, 10, docet, spiritum esse vitam : ac proinde futurum ut mortis reliquias, quae adhuo haerent in nobis, tandem absorbeat. Summa est, utcunque deterior sit mortuorum conditio in carne secundum homines, suffioere tarnen quod eos spiritus Christi vivificat, qui aliquando eos ad perfectionem vitae adducet. 7. Porro omnium finis. Tametsi audiunt fidles, alibi quam in mundo suam felicitatem esse: quia tarnen diu se victuros putant, haec prava imaginatio pigros, imo socordes reddit, ne studia sua applicent ad regnum Dei. Quamobrem apostolus ut eos excitet a sopore carnis, admonet, propinquum esse rerum omnium finem. Quo significat non desidendum esse in hoc mundo, unde paulo post migrare nos oporteat. Quamquam non de privato tantum ouiusque fine loquitur, sed de universa mundi repar atione: ac si diceret, venturum brevi Christum qui finem omnibus imponet. Non mirum igitur si nos obruant mundi curae, sopitosque teneant: si oculos perstringat praesentium rerum adspectus: quia omnes fere nobis aeternitatem in mundo promittimus: saltern nunquam finis venit in mentem. Quod si auribus nostris insonaret Christi tuba, sensus omnes nostras acriter percelleret, neque ita torpere pateretur. Caeterum obiici posset, longam aetatum seriem fluxisse ex quo hoc scripsit Petrus, neodum tarnen finem conspioi. Bespondeo, nobis ideo longum videri tempus, quia longitudinem metimur caducae huiusce vitae spatiis: verum si in perpetuitatem futurae vitae respicere possemus, multa saecula nobis instar momenti fore: quemadmodum et proxima epistola dicet. Praeterea tenendum est illud principium, ex quo semel apparuit Christus, nihil fidelibus reliotum esse, nisi ut suspensis animis semper ad secundum eius adventum intenti essent. Vigilantia et sobrietas, ad quas eos hortatur, mentis sunt potius quam corporis, meo iudicio. Congruunt enim haec verba cum illis Christi (Matth. 25, 13): Vigilate, quia nescitis diem neque horam. Nam
18

275

EPIST. PETRI I

sicuti crapulae et somnii indulgentia gravatur corpus ne sit ad officia sua ezpeditum: ita vanae huius mundi curae aut delitiae mentem inebriant, redduntque somnolentam. Quum addit ad p r e c a n d u m , vel ad preoes, maxime necessarium exercitium dsignt, in quo fidles praesertim oooupari decet, quum tota eorum fortitudo a Domino pendeat: ac si diceret, quando nimium a vobis infirmi estis, petite a Domino ut TOS confirmet. Interea Ticissim admonet, serio non perfunctorie precandum esse. 8. Ante omnia. Caritatem in primis commendat, quia vinculum sit perfectionis. Et i n t e n t a m esse iubet, aut vehementem, quod idem est : quia quisque amore sui ultra modum fervens, alios frigide amat. Commendat autem earn a fructu: quia innumera peccata sepeliat : quo nihil es t optabilius. Est autem ex Solomone haec sumpta sententia, cuius verba sunt Proverb. 10, 12, odium convicia detegit : Caritas autem operit multitudinem peccatorum. Quid velit Solomon satis clarum est. Membra enim antitheseos inter se respondent. Quum itaque priore membro dicat odium in causa esse ut mutuo se traducant ac infament homines, et quidquid probri est ac dedecoris, in medium profrant: sequitur tribui caritati contrarium effectuai: nempe quod dum inter Be amant homines, benigne et humaniter multa invicem condonant: unde fit ut sepultis ultro citroque vitiis, alter alterius honorem salvum esse cupiat. Hac ratione suam exhortationem confirmt Petrus, quod nihil ipsis utilius sit, quam fovere mutuam caritatem. Quis enim non multis vitiis laborat? Proinde Tenia opus habent omnes, et nemo est qui non sibi parci cupiat. Hoc singulare bonum nobis afiert Caritas, dum inter nos viget, ut innumera mala oblivione contegantur. Contra, ubi fraenum odio laxatur, necesse est ut homines invicem mordendo et lacerando, se consumant: quemadmodum Paulus dicit (Galat. 5, 15). Et notandum est quod non pauca tantum peccata obtegi tradit Solomon, sed multitudinem, iuxta Christi sententiam, qua iubet ignoscere fratribus septuagies septies (Matth. 18, 22). Caeterum quo pluribus peccatis medetur Caritas, eo latius patet eius utilitas ad conservationem humani generis. Hie simplex est verborum sensus. Unde apparet quam ridiouli sint papistae, qui suas satisfaotiones elicere hinc volunt: quasi eleemosynae, et alia caritatis officia, compensationis loco sint apud Deum in delendis peccatis. Crassam eorum inscitiam obiter notasse sufficiat: quia in re perspicua pluribus disputare supervaouum foret. 9. Invicem hospitales. Postquam in genere adhortatus est ad caritatem, unum eius officium specialiter commmort. Erat illo tempore in usu communi hospitalitas, et sacra quodammodo species humanitatis fuit habita, ut alibi diximus. Iubet ergo ut earn mutuo exerceant: ne quis ab aliis

plus requirat, quam ipse praestare Bit parati Addit, s i n e m u r m u r a t i o n i b n s . Quia ran est exemplum ut quis proximo se ac sua impend quin maligne obtrectet. Vult ergo apostolus, lil raliter et hilari animo beneficentiam a nobis coli. 10. Ut quisque accepit. Admonet quid no sit considerandum, quum benefaoimus proxim Nihil enim ad oorrigendas mnrmurationes apti quam dum reputamus non largiri nos de propi sed tantum dispensare quod a Domino commissi est. Quum ergo dioit : Administrantes quod quisq accepit donum, significat hac lege singulis dist butum quod habent facultatis, ut in iuvandis f tribus Dei sint ministri. Itaque secundum me brum prioris est expositio : nam loco ministerii po oeconomiam. Pro eo quod dixerat: ut quisq donum accepit, commmort multiplies grati quas varie distribuit nobis Deus, ut in comme singuli portiones suas confrant. Proinde si q pollemus facnltate snpra alios, meminerimuB i eatenus oeconomos esse Dei, ut comiter impartial! proximis, prout eorum ncessitas vel usus postul Ita fiet ut ad communicationem propensi simus faciles. Sed haec quoque consideratio multum va] quod sic Dominus multiplies gratias inter homii divisit, ut nemo se uno et suis faoultatibus contentus, sed quisque fratris sui ope auxilioq indigeat. Hoc inquam vinculum retinendae in homines societatis statuit Deus, quod sine mut auxilio vivere nequeant. Ita fit ut qui fratri opem multis in rebus implort, libentius quod ; cepit, cum Ulis communicet. Hoo fovendae unite vinculum a profanis hominibus animadversum fu sed Petrus hic docet Deum hoo consulto feoisse, alios aliis obligaret. 11. Si quis loquitur. Quia de recto puroc donorum usu loquutus erat, species duas, exem causa, rcitt: et eas quidem elegit in quibus p est praestantiae, vel quae sunt prae aliis illusti Docendi munus in ecclesia, est eximiae gratiae 1 distributio: praecipit ergo nominatim, ut qui illud vocati sunt, fideliter se grant. Quamqu hic non tantum quid debeamus hominibus, trad sed quid etiam Deo: ne scilicet eum frauden sua gloria: qui loquitur ergo, hoc est, qui publ autoritate rite ordinatus est, l o q u a t u r ut el quia D e i : hoc est, reverenter in timor ] sinceroque affectu defungi iniuncta sibi cura studc reputans se in gerendis Dei negotiis versari: verbum Dei esse, non suum, quod ministrat. Adl enim insistit in ilia doctrina, quum aliquid confc mus in fratres nostros, Dei mandato nos illis I nistrare quod in eum finem apud nos deposuit. sane si hoc unum expenderent quiounque se d tores ecclesiae profitentur, maior in illis fides religio esset. Quantum enim hoc est, quod

CAPUT IV. itandis Dei eloquiis, Christi personam sustinent? e igitnr tanta securitas. et licentia, quod paucis meutern venit sacrosanota verbi Dei maiestas: que tanquam in profana villicatione sibi indult. Interea colligimus ex Petri verbis, non aliud re iis qui ad docendum praesunt, nisi ut fideliter sptam a Deo doctrinam aliis per m anus tradant. at enim quemquam in medium prodire, nisi qui sermone instructus, tanquam ex eius ore certa sula profrt. Itaque nullum humanis oommentis im relinquit. Genus enim dootrinae quod eciae tradendum est, breviter dfinit. Nee vero ;icula similitudinis, minuendi causa hie posita quasi profited sufficiat, verbum esse Dei quod litur. Nam hoc olim pseudoprophetis tritum : et hodie videmus quam arroganter papa cum hoc titulo praetexat impias omnes suas tradies. At Petrus non voluit ad hypoorisim pastores ituere, ut tantum a Deo se habere praetenderent mcunque ipsis libuerit proferre doctrinam: sed reipsa argumentum sum it, ut eos ad sobriam lestiam, ad Dei timorem, attentumque agendi lium hortetur. Si quis ministrat. Haec secunda species latius >t, imo sub se continet docendi officium. Sed aiam singula ministeria recensere nimis longum set, summatim de omnibus simul pronuntiare uit: ao si dixisset: quamcunque oneris partem ineas in ecclesia, scias te nihil praestare posse quod a Domino datum est: nee te aliud esse m Dei Organum. Cave igitur ne Dei gratia ad ifferendum abutaris: cave ne Dei virtutem suplas, quae se exserit ac profert in tuo ministerio ratrum salutem. Ministret ergo t a n q u a m ex i vir tu t e , hoo est, nihil sibi proprium esse itans, humiliter Deo eiusque ecclesiae suum oblium impendat. Ut in omnibus glorificetur. Quum dicit in omis, tarn masculinum genus quam neutrum esse et: atque ita vel ad dona, vel ad homines rei, perinde utrumque convenit. Sensus est, Deum ideo nos ornare suis donis, ut se ipsum spoliet, te velut inane idolum faciat, suam in nos glol transferendo : sed potius ut sua gloria ubique ceat. Proinde sacrilegam esse donorum Dei ationem, quum aliud sibi homines proponunt, m ut Deum glorifioent. Dicit per C h r i s t u m , , quidquid habemus ad ministrandum virtutis, s ipse nobis suggerit. Est enim caput, ex totum corpus per iuncturas et nexus compacorescit Domino, prout singulis membris vim irat. Cui gloria. Nonnulli ad Christum referunt: im circumstantia loci postulat ut ad Deum poreferatur. Confirmt enim proximam exhortaem, quod Deus iure suo omnem gloriam sibi

278

vindicet: ideoque ill! soelerate eripiant homines quod suum est, dum eius gloriam ulla in re aut parte obscurant. 12. Diledi, ne miremini quum exphramini per ignem ad probationem vestri, perinde ac si novum aliquid vobis dbtingat: 13. Sed quatenus consortes estis passionum Christi, gaudete: ut in revelatione quoque gloriae eius gaudeatis exsultantes. 14. Si probris afcimini in nomine Christi, beati estis: quoniam spiritus gloriae et Dei super vos re quiescit. Secundum ipsos quidem contumelia afcitur : secundum vos autem glorificatur. 15. Ne quis enim vestrum patiatur ut homicida, aut fur, aut maleficus, aut cupide rebus alienis inhians. 16. Si autem ut Christianus, ne pudefiat, imo glorified Deum in hoc parte. 17. Quandoquidem et tempus est ut indicium incipiat a domo Dei. 12. Dilecti, ne miremini. Frequens in hac epistola affiictionum fit mentio : causam alibi exposuimus. Sed observandum est discrimen: quod interdum ubi ad patientiam hortari vult fidles, de communibus vitae humanae aerumnis in genere loquitur : hoo autem loco sermonem habet de iniuriis, quas sustinent fidles propter Christi nomen. Ac primum quidem admonet, non debere ipsos tanquam in re subita vel inopinata mirari : quo siguificat, eos prius longa meditatione ad ferendam crucem debere esse comparatos. Quisquis enim hoc sibi proposuit, militandum sub Christo esse, si qua persequutio incident, non consternabitur: sed tanquam assuefaotus, patienter earn fere t. Ergo at praesenti simus animo, quum excipiendi sunt persequutionum fluctus, mature assuefieri nos oportet ad meditationem assiduam crucis. Porro, duobus argumentis utile nobis esse crucis exercitium probat: quod scilicet hoc modo fidei nostrae experimentum Deus capit : deinde quod sumus Christi consortes. Primo itaque loco hoc nobis in mentem veniat, examen hoo, quo probatur fides nostra, esse plusquam necessarium: itaque libenter obtemperandum esse Deo, dum sluti nostrae consulit. Praecipua tarnen oonsolatio ex Christi societate petenda est. Ideo non tantum mirari vetat Petrus, quum earn nobis proponit: sed gaudere etiam iubet. Est quidem et ilia gaudii materia, quod Deus ad fidei nostrae probationem, persequutionibus nos exercet: sed haec altera gaudii species longe exsuperat, quod in suum ordinem nos aggregat filius Dei, ut in beatam coelestis gloriae societatem nos secum adducat. Tenendum est enim axioma illud, nos mortificationem Christi in came nostra ferre, ut vita eius manifestetur in nobis. Plurimas quidem afflictiones etiam reprobi sustinent : sed quia separati sunt a Christo, nihil praeter iram Dei et maledictionem concipiunt. Ita fit ut eos tristitia et horror penitus absorbeat. Hinc igitur tota
18*

279

EPIST. PETRI I quo praediti sunt filii Dei in suis conscientiis, rum temeritati opponit. In hunc modum ia Paulus (Gal. 6, 17) se ferre Christi stigmata, catenis suis gloriatur : quum tarnen satis comper haberet quale de illis esBet mundi iudicium. terea subindioat perperam sentire, et cum mu esse excaecatos, quibus ignominia carnis glor non est. 15. Ne guis enim vestrum. Hie quoque ob tionem praevenit. Hortatus erat fidles ad tle; tiam, si contingeret ipsos ob Christi causam ff nunc Bubiicit cur tantum loquutus sit de illo af tionum genere: quia scilicet abstinere ab omni leficio debeant. Itaque hie inclusa est altera hortatio, ne committant ut merito videantur pl< Itaque partioula causalis hic supervaoua non quum velit apostolus causam reddere cur tan ad Bocietatem passionum Christi hortatus sit fide et simul per oooasionem eos monere ut iuste et noxie vivant, ne iustas sibi poenas accersant pria culpa. Ao si diceret, Christianorum esse omnibus bene mereri, et interea male ac inhu niter traetari a mundo. Si quis obiieiat, nemii adeo insontem posse inveniri, quin tarnen ob m deliota fiagellis Dei dignus sit: respondeo, Peti hic de sceleribu8 loqui, a quibus nos prorsus t nos esse decet, ut sunt furta, et homicidial dei respondeo, Christianis apostolum praeeipere qu esse debeant. Non mirum est igitur, si discrii inter eos et huius mundi filios statuit, qui Dei ritu destituti ad omne flagitii genus se prostitu Filios Dei in eadem esse causa non vult, ut ini vivendo iustas legum poenas in se provooent. P< alibi iam diximus, utcunque semper in electis m sint peccata, quae Deus punire iure possit, ipi tarnen pro paterna sua indulgentia filiis suis ; cere, ne poenas quas meriti sunt, exigat: int vero, honoris causa, suis et Christi sui insign eos ornare, dum affiigi ob evangelii testimon patitur. Nomen aXkoxpi.otniay.ouoc videtur i alieni oupidos designare. Nam qui ad rapinas fraudes inhiant, limis oculis (ut inquit Horat in res alinas inquirunt. Pecuniae autem conte tor (ut idem alibi loquitur) auri ingentes oculo i torto spectat acervos. 16. Si autem ut Christianus. Postquam ab o laesione et iniuria Christianos prohibuit, ne pai cum inoredulis ob sua maleficia mundo sint ex nunc Deo iubet gratias agere si persequuti< propter Christi nomen sustineant. Et sane hoc vulgare est Dei benefioium, quod nos communi pecoatorum poenis solutos et exemptos, ad hon ficam militiam vocat, ut pro evangelii sui testii nio, vel exsilia, vel oarceres, vel probra, vel mor ipsam subeamus. Ergo ingratos Deo esse signifi qui in persequutionibus fremunt vel murmur

piorum consolatio, quod cum Christo communicant: idque in eum finem, ut aliquando gloriae sint consortes. Semper enim considerandus est transitus ille a cruoe ad resurrectionem. Sed quia hie munduB labyrintho similis est, in quo nullus malorum exituB us apparet, Petrus futuram gloriae Christi reyelationem commmort: ac si dioeret, non ideo spernendam esse, quia sit nuno abscondita : sed exspeotandum esse revelationis diem. Duplex autem gaudium ponit, alterum, quo iam fruimur in spe: alterum, cuius plenam fruitionem nobis adferet Christi adventus. Quia prius illud cum dolore et tristitia mistum est, secundum cum exultatione coniungit. Neque enim gaudium in mediis afflictionibus imaginari convenit, quod nos omnis molestiae expertes reddat: sed malorum sensum temprant Dei consolationes, ut simul tarnen gaudeamus. 14. Si probris afficimini. Probrorum meminit, quoniam plus saepe acerbitatis in se habent quam bonorum iactura, vel etiam tormenta et cruciatus corporis. Itaque nihil est quod ingenuos animos magis frangant. Videmus enim multos ad ferendam inopiam fortes, animosos in tormentis, imo ad mortem quoque oppetendam intrepidos, ignominiae succumbere. Huio malo ut occurrat Petrus, beatos iuxta Christi sententiam pronuntiat, qui probris afficiuntur ob evangelium. Quod a communi hominum sensu abhorret. Sed causam reddit: quia Bpiritus Dei, qui idem est gloriae spiritus, super eos quieBcit. Quidam disiunctim legunt, id quod g l o r i a e e s t : ao si dictum esset, gloria et spiritus Dei. Sed ilia prior lectio ad sensum aptior est, et quoad linguae proprietatem, simplioior. Ostendit ergo Petrus hoc nihil obesse piorum felioitati, si quid ignominiae propter Christi nomen sustineant: quia integram nihilominus gloriae possessionem retinent coram Deo, dum in illis habitat spiritus, qui gloriam secum perpetuo coniunctam habet. Ita quod carni videtur paradoxum, spiritus Dei certo sensu in eorum animis comprobat. Secundum ipsos quidem. Proximae sententiae confirmatio. Significat enim debere hoc piis sufficere, quod spiritus Dei illis testatur, beata et plena gloriae esse probra quae Evangelii causa sustinent: utcunque reprobi longe aliud moliantur. c si diceret, Potestis secure impiorum contemnere proterviam, quia intus fixum manet apud vos gloriae testimonium, quod vobis reddit Dei spiritus. Dicit autem s p i r i t u m Dei probris affici, quia ludibrio habent infidles quidquid nobis ad consolationem suggerit ac dictt. Atque hoc xat 7ip6Xj<Jiv : nam utcunque mundus pro sua caeoitate nihil in probris Christi nisi probrosum cernt, non vult piorum OCUIOB falsa hao opinione perstringi: quia potius in Deum respicere debeant. Ita non dissimult quid vulgo sentiant homines: sed arcanum fidei sensum,

CAPUT IV.

282

asi indigne traotentur : quum potius hoc in lucro putare, et Dei gratiam agnoscere debeant. Caerum quum dioit, ut Christianus, non tarn nomen am causam respicit. Certum est, nihil omittere iristi adversaries ut evangelium infament: ergo ascunque probrosas voces comminiscantur, suffiit fidelibus quod non nisi pro evangelii defensione )orant. In hac parte. Nam quum omnes afflictionee iginem trahant a peccato, haec cogitatio in menii venire piis debet. Ego quidem dignus eram i Dominus et has et maiores poenas irrogaret o peccatis : nunc autem vult me pati ob iustitiam, si essem innocens. Utcunque enim suam culpam noscant sancti, quia tarnen in persequutionibus rersum finem considrant quem illis Dominus oponit, reatum suum deletum coram Deo et aboum esse sentiunt. In hac parte causam habent irificandi Dei. 17. Quandoquidem et tempus est. Consolationem am amplifioat, quam nobis affert causae, pro qua timur, bonitas, dum afigimur pro Christi nomine, im haec, inquit, ncessitas totam Dei ecclesiam met, ut non tantum communibus hominum minis subiaceat, sed peculiariter et praeoipue Dei inu castigetur: tanto igitur aequiore animo feadae sunt pro Christo persequutiones. Nisi enim pungi e numro fidelium velimus, Dei ferulis s tergum aptare convenit. Suave1) autem istud adimentum est, quod non ut in alios passim Deus i in nos iudioia exercet, sed filii sui personam bis imponit, ut non nisi eius causa et nomine toremus. Porro hanc sententiam ex trita et pertua scripturae doctrina sumpsit Petrus: idque hi probabilius est, quam quod alii putant, oertum quern locum notari. Hoc Domino iam olim fuisse itatum, testes sunt omnes prophetae, ut prima itigationum exempla in populo suo ederet: quemmodum paterfamilias in suos potius quam in enos animadvertit. Quamquam enim totius mundi lex est Deus, speoialiter tarnen in regenda sua ilesia providentiam suam vult cognosci. Itaque am surrectnrum se totius mundi iudicem denunt, hoc fore subiicit postquam totum opus suum npleverit in monte Sion. Promisoue quidem in )s et alienos exserit manum suam : utrosque enim lemus communiter rebus adversis subiici: verum fiat comparatio, videtur quodammodo reprobis rcere, prae ut in electos severus est. Unde illae irum querelae, quod reprobi vitam in continuis itiis transigunt : quod vino et cithara se oblectant, tandem momento absque dolore descendunt in racrum: quod pmguedo tegit oculos eorum : quod ilestiia exempt!, secure et suaviter, aliis con*) Inane

temptis, beata vita fruuntur, ita ut in ooelum os suum efFerre non dubitent. Denique sic Deua iudioia sua in hoc saeoulo temprt, ut reprobos saginet usque ad diem mactationis. Multa igitur eorum scelera praeterit, quasi conniveat. Interim filios Buos, quorum curam habet, simul atque lapsi sunt, correctionibus in viam revocat. Secundum banc rationem dicit Petrus iudioium inoipere a domo Dei. Nam iudioii nomine poenas omnes compleotitur quas Dominus infligit hominum peccatis, et quidquid ad mundi reformationem spectat. Cur autem nunc dicit tempus esse? Significat (meo iudicio) quod de suo saeculo prophetae affirmant, in regnum Christi maxime competere, ut initium correctionis ab ecclesia fiat. Ideo dicit Paulus (1. Cor. 15, 19), Christianos sublata fide resurrectionis, omnium hominum miserrimos fore. Et merito: quia dum alii absque metu sibi indulgent, assidue ingemiscnnt fidles: dum aliorum pecoata dissimult Deus, et alios torpere sinit, suos sub crucis disciplina multo rigidius exercet. Si autem primum a nobis: quis finis eorum qui non dbediunt evangelio Dei? 18. Et si iustus vix servatur, wnpius et peccator ubi apparebuni? 19. Itaque qui patiuntur secundum Dei voluntatem, tanquam fideli possessori commendent animas suas benefaciendo. Quum fidles malis bene esse vident, fieri non potest quin aemulatione tangantur : atque haec valde periculosa tentatio est. Omnibus enim cordi est praesens flicitas. Itaque in hoc sedulo incumbit spiritus Dei, cum multis in loois, turn Psal. 37, Ne fidles prosperis rebus impiorum invideant. Idem nunc agit Petrus: docet enim afflictiones filiis Dei moderate ferendas esse, si aliorum sortem cum sua confrant. Sumit autem illud pro oonfesso, Deum esse mundi iudicem : ideoque neminem posse impune effugere ex eius manu. Hinc colligit, horrendam ultionem iis instare quorum nunc potior videtur conditio. Summa (quemadmodum dixi) hue spectat, ne filii Dei praesentium malorum acerbitate offensi, defioiant: quin potius afflictiones ad exiguum tempus placide ferant, quarum salutaris est exitus: quum prosperitatem fiuxam et caducam impii redimant aeterno interitu. Porro argumentum est a minori ad maius: quia si filiis suis quos diligit, et quos sibi obsequentes habet, non paroit Deus: adversus inimicos et rebelles plusquam formidabilis erit eius severitas. Nihil ergo melius quam obedire evangelio, ut nos Deus clementer in salutem paterna manu oorrigat. 18. Et si iustus. Putarunt hanc sententiam ex Proverb, cap. 11, 31, sumptam esse. Atque ita Graeci verterunt quod dioit Solomon: si iustus in terra plectitur, quanto magis impius? Sive autem

283

EPIST. PETRI I

28

locum ilium adduoere voluerit Petrus, sive tritam ac proverbialem sententiam (quod mihi probabilius est) eitaverit, sensus est, formidabile Dei fore iudicium adversus impios, quum tarn spinosa et diffioilis sit electis. via ad salutem. Hoc autem ideo diotum est, ne secure delitiemur, sed in peragendo oursu nostro simus solliciti : deinde ne molle ac delicatum iter appetamus, cuius finis erit horrendum praecipitium. Porro quum dicit iustutn vix s e r v a r i , hoc ad praesentis vitae difficultates referri debet. Nam eursus noster in mundo, tanquam periculosa navigatio est inter multos scopulos, multisque procellis ac tempestatibus infesta. Nemo itaque ad portum pervenit, nisi qui effugerit ex mille mortibus. Interea oertum est nos rgi Dei manu, nee esse nobis periculum a naufragio, quamdiu ilium habemus gubernatorem. Quare absurdi fuerunt interprtes, qui putarunt nos aegre ac difficulter servandos esse, ubi ad Dei iudicium ventum fuerit. Praesens enim tempus, non futurum Petrus dsignt: nee Dei rigorem praedioat, sed dooet quot et quam ardua discrimina superanda eint homini ohristiano, priusquam ad metam pertingat. P e c c a t o r hie pro scelerato capitur: quemadmodum iustos nominat, non qui penitus absoluti sint in iustitia, sed qui recte vivere student. 19. Itaque qui patiuntur. Concludit, aequo animo ferendas esse persequutiones, quia in illis facilior multo est piorum conditio quam infidelium, quum prosperis rebus ad votum fruuntur. Reduoit tarnen in memoriam, nihil nisi Dei permissu nos pati: quod multum ad consolationem valet. Quum dicit, a n i m a s s u a s Deo c o m m e n d e n t , perinde est ac si dixisset, se ipsos ao vitam suam tradant in fidem Dei. Porro eum vocat fid urn possessor e m , quia fideliter servat ac tuetur quidquid in tutelam suam vel dominium recepit. Alii oonditorem vertunt: et XTCJTJ utrunque Graecis significat. Sed prior sensus mihi magis placet: quia dum vitam nostram deponi iubet apud Deum, ipsum eius custodem facit. Addit, in b e n e f a c i e n d o , ne fidles illatas sibi iniurias retalient, sed potius benefaciendo oertent cum improbis a quibus laeduntur.

Dum pastores ad officium hortari vult, tri potissimum vitia nott quae plurimum obesse soient pigritiam scilicet, luori captandi cupiditatem, e licentiam dominandi. Primo vitio opponit alacri tatem aut roluntarium Studium, secundo liberaler affeotum, tertio moderationem ac modestiam, qu se ipsos in ordinem cogant. Dicit ergo pastore non debere sollicitos esse de grege Domini, quan turn ncessitas cogit duntaxat. Nam qui non plu praestare student quam necesse est, defunctorie t negligenter ad opus se applicant. Vult ergo quo agunt, sponte ipsos agere, ut sedulo ad munu suum intenti sint. Ut avaritiam corrigat, iube ipsos propenso affectu facere officium. Quisqui enim hune finem non habuerit propositum, ut e et operam suam ingenue et libenter ecclesiae im pendat, non Christi minister erit, sed ventris an crumenae mancipium. Tertium vitium, quod taxa est dominandi libido. Sed quaeritur quale domi nationis genus intelligat. Verum hoc mihi ex oi posito membro posse colligi videtur, ubi iubet ipso esse formam gregis vel exemplar, Perinde enii est ac si diceret, eos praeesse in hunc finem, v sanotitate emineant: quod fieri non potest, nisi e ac suam vitam modeste subiiciant communi rgulai Huic virtuti opponitur tyrannica superbia, dui pastor, se ipsum omni subiectione eximens, ecclesiai Servitute opprimit. Hoc pseudoprophetis Ezechi (34, 4) exprobrat, quod austere dominentur et cut imperio. Christus etiam Pharisaeis (Matth. 23, 4 quod onera importabilia populi humeris imponan quae ne digito quidem volunt attingere. Ergo no aliter corrigi potest imperiosus ille rigor quern ma pastores in ecclesiam exercent, nisi quum hue re stringitur eorum autoritas, ut praesint honesto vita exemplo. 1. Presbyteros. Hoc nomine pastores dsigna et quicunque ad ecclesiae regimen constituti eran Vocarunt autem presbyteros vel seniores honori causa, non quod aetate omnes essent senes: se quia ex senibus praecipue eligebantur. Seneotu enim ut plurimum et prudentiae et gravitatis < experientiae plus habet. Caeterum quia interdui (ut graeco proverbio fertur) non est canities ss pientia, et reperiuntur iuvenes magis idonei, quali fuit Timotheus: hos quoque vocari presbyteros, post CAPUT V. quam sunt in ordinem cooptati, usu reoeptum es I. Presbyteros qui inter vos sunt, hortor ego qui Quum Petrus se p r e s b y t e r u m similiter nomina simul sum presbyter, et testis passionum Christi, et hinc apparet commune fuisse nomen: quod etiai gloriae quae revelabitur, particeps: 2. pascite, quan- ex compluribus locis clarius patet. Porro hoc titul tum in vobis est, gregem Dei: episcopatu fungentes autoritatem sibi conoiliat: ac si diceret se iure su non coacte, sed voluntarie: neque turpis lucri causa, monere pastores, quia nnus sit ex ipsis : debet enii sed liberaliter: 3. wee tanquam dominium exercentes mutua haeo libertas inter collegas esse. Quod i adversus derost sed ut suis exemplaria. gregis. 4. Et iuB primatus habuisset, poterat illud obtenderc quum apparuerit, princeps pastorum, reportabitis im- idque ad praesentem causam aptius fuisset. Verm I quamvis apostolus esset, sciebat tarnen minime de marcessibilem gloriae coronain.

CAPUT V. im sibi esse Imperium in eollegas: Bed potius ietate officii se reliquis esse coniunotum. Testis passionum. Potet hoc de doctrina exi, malo tarnen ad vitam referre: quamquam amque probabile est, sed posterius hoc ideo magis pleotor, quia melius inter se cohaerent haec duo mbra, quod Christi passiones in came sua reesentet Petras, et futurus sit etiam gloriae con9. Convenit enim haeo sententia cum illa Pauli Timo. 2, 12), Si compatimur, etiam conregnabis. Deinde hoc ad faciendam verbis fidem non um valet, quod per crucis tolerantiam fidei, suae lerimentum dedit. Nam hinc constat serio eum ai. Et Dominus quum suos hoc modo probat, ;8i obsignat eorum ministerium, ut plus dignis et reverentiae habeat apud homines. Hue si dem spectat Petri consilium, ut audiatur tan,m fidus Christi minister : cuius rei documentum ponit in persequutionibus quas passus erat, et spe futurae ritae. Observandum autem quod rus intrpide se consortem gloriae praedicat, e nondum revelata est. Haeo enim est fidei ura, acquiescere in bonis absconditie. 2. Pascite, quantum m vobis est. Hinc colliiU8 quid valeat nomen presbyteri: nempe quod se contineat pascendi munus. Longe in alinm m suos presbyteros crt papa, ut scilicet quoe Christum immolent : in eorem ordinatione nulla cendi mentio. Proinde meminerimus Christi inem a papae oonfusione discernere, tanquam 3m a tenebris. Tenenda est quoque verbi defio: quia pasoi grex Christi non potest, nisi pura trina, quae sola spirituale est pabulum. Quare tores non sunt vel mutae larvae, vel qui sua nenta, quasi mortifera venena, ad necandas anii spargunt. Particula q u a n t u m in vobis , tantundem valet ac si dixisset, Hue intendite aes nervs, et quidquid facultatis vobis contulit is, impendite. Yetus interpres reddiderat: Qui robis est: atque hic potest esse verborum sensus: ior tarnen est Erasmi interpretatio, quam seitus sum: et si alteram illam non refello, neque irobo. G-regem Oei, an Domini, an Christi is, parum refert. Nam haec tria leguntur in arsis codicibus. Episcopatu fungentes. Erasmus reddidit: Curam is agentes: sed quum sit graece moxoitoOvte, i dubito quin Petrus ipsum episcopatus officium nomen exprimera voluerit. Colligi etiam potest aliis 8cripturae locis, haeo duo esse Synonyma, icopum et presbyterum. Praecipit ergo quomodo uns pastorale recte exerceant. Quamquam. verci raaxoTtetv alias generaliter significat praesse, inspectionem habere. Ubi posui, non coacte: verbum est, non necessario: quia dum agimus

286

ad necessitatis praescriptum, lente et frigide, tanquam coacti, in opre progredimur. 3. Dominium exercentes. Quia Graecs propositi xax fere in malam partem oapitur, taxt hic Petrus praeposteram dominationem : qualis est eorum qui se ministro8 esse Christi et eoclesiae non reputantes, plus aliquid appetunt. Cl er os autem appellat partioulares ecclesias. Nam quum Universum ecclesiae corpus haereditas Bit Domini: ut per oppida et pagos distributae sunt ecclesiae, totidem sunt veluti praedia, quorum culturam singulis presbyteris assignat. Nimis imperite quidam de clericis (quos vocant) hoc dictum putant. Vetustus quidem fuit ille loquendi modus, ut totum ordinem ministrorum, clerum vocarent: Bed utinam patribus nunquam venisset in mentem ita loqui: quia quod toti ecclesiae scriptura communiter tribuit, minime consentaneum fuit ad paucos homines restrlngere. Et hic loquendi modus aduliermus fuit, vel saltern a recto apostlorum usu degener. Nominatim vero Petrus ecclesias hoc titulo oommendat, ut soiamus Domino eripi quidquid ad se homines trahunt: sicuti multis locis peculium suum et virgam haereditatis suae ecclesiam nominat, dum integrum sibi dominium mit asserere. Neque enim regnum pastoribus tradit, sed curam iniungit duntaxat, ut ius illi suum interea salvum maneat. 4. Quum apparuerit. Nisi in hune finem inten ti sint pastores, fieri nullo modo potest ut gnaviter in cursu vocationis suae pergant: quin potius subinde deficerent. Nam innumera sunt offendicula quae exanimare possent etiam optime cordatos. Saepe cum ingratis hominibus negotium est, a quibus rependitur indigna merces : longi et immensi labores saepe irriti: Satan perversis suis machinationibus interdum praevalet : ergo ne frangatur pius Christi servus, unicum hoc remedium habet, ut in Christi adventum oculos convertat. Ita fiet ut suum laborem, qui carere profectu videtur apud homines, gnaviter quisque obeat, cui tanta merces apud Dominum sit reposita. Porro ne longior exspectatio languorem gignat, simul praedicat amplitudinem mercedis, quae ad moram compensandam valere debet. Vos, inquit, i m m a r c e s s i b i l i s g l o r i a e c o r o n a manet. Notandum etiam quod Christum vocat p a s t o r u m principem: quia non nisi sub ipso eiusque nomine ecclesiam regimus, ut sit nihilominus ipse in solidum pastor. Itaque prin ceps hic non praecipuum modo significat, sed eum cuius potestati rcliquos omnes subesse oportet : sicuti non nisi eius mandata et nomine personam hanc sustinent. 5. Similiter iuniores subiecti estote senioribus: sic et omnes alii aliis subiieiamini. Humititatem animi induite: propterea quod Deus superbis resistit,

287

BPIST. PETRI I

humilibus vero dot gratiam. 6. Humiamini ergo sub potenti manu Dei, ut vos extollat quum erit oportunum: 7. Omni cura vestra m eum coniecta: quoniam Uli cura est vestri. 5. Iuniores. Seniores alio sensu hic ponit quam priue. Necesse enim est, quum antithesis sit inter eos et iuniores, ut membra inter se respondeant. Ergo aetate senes vocat, quum prius de officio loquutus sit: atque ita a specie conscendit ad genus. Iubet autem in summa, unumquemque, ut est aetate inferior, parre maiorum consiliis, seque docilem et modestum praebere. Est enim iuvenum praesertim lubrioa aetas, quae fraeno opus habet. Deinde non poterunt officium faoere pastores, nisi vigeat ac colatur haec reverentia, ut minores patiantur se gubernari. Nam si nulla est subieotio, eversa est politia. Ubi eorum qui vel iure vel naturae ordine praeesse debent, nulla est autoritas, statim proterve omnes lasciviunt. Et omnes. Finem ostendit cur iuvenes senibus obtemperare debeant : ut scilicet inter omnes constet aequabilitas et temperatura. Neque enim quum senibus defertur autoritas, ius vel licentia illis datur excutiendi fraeni: sed ipsi quoque in ordinem coguntur, ut mutua sit subiectio. Sic maritus caput est uxoris: sed tarnen illi aliquo modo vicissim subieotus est. Sic pater imperium habet in filios: nee tarnen omni subiectione eximitur, quin ipsis aliquid debeat. Idem et de reliquis sentiendum. Denique omnes gradus politici ad tuendum uniyersi corporis statum pertinent. Quod fieri non potest, nisi membra omnia mutuo subiectionis nexu inter se cohaereant. Sumilitatem animi induite. Nihil humano ingenio magis adversum est quam subiectio. Vere enim illud olim dictum est : regis animum quemque intra se habere. Donee ergo subaoti fuerint alti illi Spiritus, quibus turget hominum natura: nemo alteri cedere volet: quin potius singuli, aliis contemptis, omnia sibi arrogabunt. Quare prudenter apostolus, ut modestia inter nos locum habeat, fastum et superbiam corrigit. Elegans autem est metaphora qua utitur, ac si diceret : omni ex parte amplectimini humilitatem, siouti vestis totum corpus tegit. Interea significat nullum pulchriorem esse ornatum aut decentiorem, quam ubi nos submittimus. Propterea quod. Est gravissima comminatio, quod quicunque se efferre cupient, hostem habituri sint Deum, qui eos prosternet : contra vero humiles, propitium et faventem. Fingendae sunt nobis duae manus Dei: altera quae sursum, veluti malleus, deiiciat ac conterat qui se attollunt: altera quae humiles, qui sponte se demittunt, excipiat, veluti stabilis fultura ad eos sustinendos. Hoc si vere

persuasum et animis nostris infixum esset, qi superbiendo auderet bellum cum Deo susoiper Nunc spes impunitatis facit ut in coelum usq cornu attollere non horreamus. Sit igitur ha Petri sententia, quasi coeleste fulmen ad humilia dos homines. Gaeterum h u m i l e s vocat qui om propriae virtutis, sapientiae, et iustitiae fidut exinaniti, quidquid boni est, in solo Deo quaerui Si non nisi hac via ad Deum pervenitur, qi non propriae gloriae oblitus, libenter submitte se debet? 6. HumUiamini ergo. Semper tenendum e in quern finem nos coram Deo humiles esse iubei ut scilicet faciles atque humani fratribus simus, n recusemus nos illis subiicere quantum postulat cai tatis ratio. Ergo qui fastuosi sunt vel praefra erga homines, eos dicit adversus Deum protervi: Proinde hortatur omnes pios, ut Dei potentiae subiiciant. Et m a n u m D e i p o t e n t e m voc quo plus incutiat terroris. Tametsi enim perpetuv est manus Dei epithetum: hie tarnen ad praesen causae circumstantiam accommodatur, caeterum qi .timere vulgo solemus, ne damno sit nobis nost humilitas, et alii hac ocoasione magis insolescai occurrit Petrus, ac eminentiam promittit omnib qui se submiserint. Sed addit in t e m p o r e , nimiae festinationi simul obviam eat. Significat er opus esse ut humilitatem ad tempus discamus: I minum vero satis teuere quando nos attolli expedi Ita eius consilio permittere nos deoet. 7. Omni cura vestra. Expressius adhuc nol commendat Dei providentiam. Unde enim ha proverbia, ululandum esse inter lupos: item, stull esse qui ovibus sunt similes, quia lupis se vorand exponunt: nisi quia putamus nostra modestia fn num laxari impiorum audaoiae, ut petulantius nol insultent? Porro hic motus ex divinae provident] ignorantia nascitur. Contra autem simul atque 1 constitutum fuerit, curam nostri esse Deo, facile patientiam et mansuetudinem compositi erunt anil Ergo ne hominum improbitas ad ferooiam nos so citet, hoc remedium praescribit apostolus, sicut David psalmo tricesimoseptimo, ut cura nostra Deum reiecta interim quiescamus. Nam qui Dei providentiam non recumbunt, eos omnes assid secum tumultuari necesse est, et violento imp adversus alios mere. Quo magis in hano medi tionem incumbere nos oportet, Deum habere curi nostri: primum ut pax nobis interne constet: dein ut erga homines modesti mansuetique simus. C: terum non ita iubemur coniicere omnem in Dei curam, quasi nos lapideis cordibus praeditos, om: que sensu privatos esse Deus veut: sed ne tre datio vel anxietas nimia ad impatientiam nos i pellat. Similiter divinae providentiae cognitio n ita omni cura librt, ut secure sibi homines ind

CAPUT V. it. Neque enim cartas torporem, sed quietem nobis afferre debet.

290

a Christi corpore nos separat. Audimus qualiter animum lob peroellere oonatus sit : respioe ad sanctos, an ullua eorum tale aliquid passus sit (lob. 5, 1). 8. Sobrii estote, vigilate, quia adversarius vester E converso hio apostolus nos monet, nihil nobis olus, tanquam leo rugiens, circuit, quaerens quern aooidere, quod non in reliquis ecolesiae membris ret. 9. Cut resistite firmi fide, scientes easdem cernamus. Porro minime reousanda nobis est oum iones vestrae quae in mundo est fraternitati d- Sanctis omnibus societas, rel similis conditio. Quum ert. 10. Deus autem omnis gratiae, qui nos vo- dioit a d i m p l e r i easdem p a s s i o n e s , significafc ' in aeternam suam gloriam per Christum lesum, quod dioit Paulus ad Colos. 1, 24, perfioi quotidie isper afflictos ipse vos perficiat, confirma, corro- in fidelibus quae desunt passionibus Christi. Parti, stdbUiat. 11. JEi gloria et Imperium in saecula oula, q u a e in m u n d o e s t , bifariam potest exponi: vel quod promisoue ubique gentium Deus ilorum. Amen. fidles suos exerceat : vel quod militandi ncessitas, 8. Sobrii estote. Haec exhortatio latius patet: quamdiu in mundo sumus, nos maneat. Notandum pe quia Ulis bellum est cum hoste aoerrimo et autem quod quum prius dixisset nos a Satana opntissimo, ut ad resistendum intenti sint. Du- pugnari, statim omne genus affiiotionum compreautem metaphora utitur : ut sobrii sint, et ex- hendit. TJnde colligimus, semper oum spirituali 18 agant. Ignaviam et somnum crapula generat: hoste nobis esse negotium, undecunque prodeant res morbi, sive agrorum itiam qui se terrenis curia aut voluptatibus in- adversae: sive nos premant 1 steritas famem rninetur, sive ) nobis molesti sint stant, spirituali veterno oppressi, nihil cogitant, c tenemus apostoli mentem. Nobis in hoc homines. do militandum esse dioit: ac negotium esse ad10. Deus autem omnis gratiae. Postquam satis et cum hoste non vulgari, sed qui instar leonis inoubuit in monitiones, nunc se ad precationem illuo cursitet, paratus ad vorandum. Hinc convertit. Nam frustra in aerem fundetur dootrina, lo excubandum esse colligit. Eodem argumento nisi Deus per spiritual suum operetur. Atque hoc ium nostrum acuit Paulus sexto ad Ephesios exemplum sequi debent omnes Dei ministri, ut ;e, quum dicit non esse nobis certamen cum sucoessum det ipse eorum laboribus: quando alias e et sanguine, sed cum spiritualibus nequitiis, plantando aut rigando nihil profioiunt. Nonnulli Pace enim ut plurimum ad desidiam abutimur: codices habent futurum tempus, ac si esset proe hino fit ut nos subinde hostis circumveniat missio: sed altera lectio magis recepta est. Quampprimat: quia tanquam extra periculum con- quam apostolus Deum precando, simul eos confirmt ti, pro oarnis libitu delitiamur. Leoni diabolum quibus soribit. Nam quum Deum o m n i s g r a t i a e jarat, ac si diceret truculentam esse belluam. autorem nuncupat, et Ulis revooat in memoriam oui re dioit ad devorandum, ut nos ad cavendi quod in gloriam aeternam vocati sint: hue prooulium excitet. A d v e r s a r i u m piorum nominat, dubio intendit, ne dubitent, opus salutis suae ab eo, csiant hac lege se Deum colre, et Christi fidem qui coepit, perfectum iri. D e u s o m n i s g r a t i a e , teri, ut cum diabolo continuum bellum habeant. ab effectu, more hebraico. Et omnem g r a t i a m e enim membris parcet, qui cum capite proe- nominatim exprimit: primum ut discant quidquid est bonorum referre acoeptum Deo: deinde alias r. 9. Cut resistite. Sicuti hostis potentia nos cumalus gratias coniungere, ut earum, quae sibi re, et magis sollioitos reddere debet: ita peri- adhuo desunt, aooessionem in futurum sperent. oa esset ne ocoupati immodico terrore animi Qui vocavU nos. Hoc (ut dixi) ad augendam iderent, nisi spes victoriae ostenderetur. Id fiduciam valet: quia Deus non bonitate modo sua, nunc agit apostolus, ut sciamus prosperum Bed benefioiis etiam provocatur ad nos magis ac belli eventum, si quidem militemus sub Christi magis iuvandos. Nee simpliciter vooationis me10. Quisquis enim fide instruotus in certamen minit, sed docet quorsum vocati sint: nempe ad sndet, eum fore certo victorem pronuntiat. aeternam gloriam. Praeterea vocationis fundameni s t i t e , inquit. Si quis obiiciat: quomodo? tum statuit in Christo. Utrunque ad perpetuitatis ondet, in fide satis esse firmitudinis. Paulus fiduciam valet. Nam si vooatio nostra in Christo uem nuper citavi loco (Epb.es. 6, 13) singulas fundata est, et pertingit ad coeleste Dei regnum et iturae partes recenset. Idem tarnen est sensus: beatam immortalitatam: hino sequitur, non fluxam , teste Iohanne, una fides victoria nostra est esse nee caduoam. Obiter etiam observare convenit, quum dicit in C h r i s t o nos vocatos esse, primum rsus mundum. Scientes easdem passiones. Altera consolatio, stabiliri vocationem, quia probe fundata sit: deinda nobis oum omnibus filiis Dei commune est ,men. Nam periculose nos tentt Satan, quum *) utcunque
Cdvimi opera. Vol. LV. 19

291

EPIST. PETRI I

omnem nostrae dignitatis ao meriti respectum exeludi. Nam quod Deus per evangelii praedieationem nos ad se invitt, id iam est gratuitum, maioris etiam gratiae, quod efficaoiter corda nostra afficit, tit voci suae obediamus. Fidles antem peculiariter alloquitur Petrus : ideo cum externa doctrina, Spiritus efficaciam coniungit. Pro tribus verbis, quae sequuntur, alii codices habent tria nomina ablativi easus, quae possunt in gerundia resolvi, fulciendo, roborando, stabiliendo. In eo tarnen parum est momenta, quod ad sensum attinet. Caeterum quod pluribus verbis rem unam dsignt Petrus, nempe fidelium confirmationem, hoc ideo facit ut sciamus rarae esse difficultatis cursum nostrum persequi, et proinde eingulari Dei gratia opus esse. Partioula p a u l i s p e r a f f l i c t o s , quae hie inserta est, signifioat breve esse afflictionum tempus. Atque haec quoque non levis est consolationis materia. 11. M gloria. Quo plus fiduciae piis addat, statim prorumpit in gratiarum actionem. Qnamquam hoc tarn indicativo, quam optandi modo legi potest: eodem tarnen fere sensu.

ad vanitatem propensione. Porro quia firmai perptuas habere radioes nulla doctrina potes hominum cordibus, si qua dubitatione sit impli oertam Dei veritatem esse testatur, in qua ec sunt. Et oerte nisi animis nostris constet ] certitudo, necesse erit subinde vaeillare, et f biles esse ad quemvis novae doetrinae venl Per Dei g r a t i a m , fidem cum suis effeotis et I tibus intelligit. 13. Quae in Babylone. Multi ex veter Romam aenigmatiae putarunt notari. Hoc ( mentum Papistae libenter arripiunt, ut vide Petrus romanae ecclesiae praefuisse. Neque e deterret eos nominis infamia, modo sedis aposto' titulum praetexere ipsis liceat : nee Christum ma; pre curant, modo Petrus ipsis relinquatur. ( etiam modo retineant oathedrae Petri nomen, s Romam in profundis inferis collooare non rec bunt. Atqui vetus illud commentum nihil h coloris: nee video our Eusebio et aliis plaou nisi quia illo errore iam occupati erant, Pel Romae fuisse. Adde quod seoum ipsi pugt Maroum octavo Neronis anno Alexandriae mort 12. Per SUvanum vobis fidum fratrem (ut ar- esse tradunt: Petrum vero sex annis postea finj bitror) paucis scrvpsi, exhortons et testificans hanc Romae a Nerone fuisse ocoisum. Si alexandri esse veram gratiam in qua statis. 13. Salutat vos ecclesiam Marcus (ut volunt) constituit, diuque quae m Babylone est ecclesia simul vobiscum electa,episcopatu functus est, nunquam potuit Romae et Marcus filius meus. 14. Salutate vos mvicem in cum Petro. Nam quod Eusebius et Hieronv osculo caritatis. Gratia vobis omnibus, qui estis in romanam Petri sessionem in vigintiquinque a: extendunt, id facile refellitur ex primo et seci Christo Iesu. ad Galat. cap. Quum itaque Maroum tunc se 12. Per SUvanum. Hac epistolae clausula eos Petrus comitem habuerit, quum soripsit hanc ep Babylone fuisse probabilius est. Atqu ad fidei oonstantiam hortatur: imo hoc scribendi lam: eius vooationi fuit consentaneum. Sei consilium sibi fuisse asserit, ut eos in doetrinae, quoque enim peculiariter fuisse apostolum lud quam amplexi erant, obedientia retineret. Sed primo quare eas pracipuedatum regiones lustrabat, in qt epi8tolam a brevitate commendat, ne illis molesta maior erat gentis suae frequentia. Quod eccle sit lectio: deinde addit brevem nuntii commenda- illic esse dioit eiusdem eleotionis partioipem, tionem, ut viva etiam vox ad scriptum accdt. spectat, ut inde alii magis ac magis in fide se Hue enim spectat testimonium quod reddit eius firment. Erat enim hoc magnum, Iudaeos ex fidei. Caeterum exceptio haec ut a r b i t r o r vel remotis mundi plagis in unam ecclesiam collig modestiae causa addita est, vel ut certo sciant eum ex animi sui sensu loqui. Erat au tern absurdum Filius meus. Sic Marcum appellat hoi causa: ratio tarnen est, quod eum in fide genu ip80s tanti apostoli iudicio non subscribere. Exhortons et testificans. Quam difficile sit in sicut Timotheum Paulus. De osculo alibi dii auscepta fide perstare, testes sunt quotidianae mul- est. Vult autem hoc osculum esse caritatis torum defectiones: neo vero id mirum est in tanta animi sinceritas externae oaeremoniae respondei hominum levitate et inconstantia, deinde in tanta

COMMENTARIUS
IN

IOHANNIS APOSTOLI EPISTOLAM.

19*

ARGUMENTUM.

Haec epistola prorsus digna est eius discipuli ritu, qui prae aliis ideo dilectus a Christo fuit, ipsum nobis familirem redderet. Forro doctrim ezhortationibus mistam continet. Disserit enim aeterna Christi deitate, simul et incomparabili, am mundo patefactus secum attulit, gratia: tum omnibus in genere beneficiis: ao praesertim initimabilem divinae adoptionis gratiam comment atque extollit. Inde sumit exhortandi materiam :

et nunc quidem in genere pie et sanote vivendnm admonet: nunc de oaritate nominatim praeoipit. Verum nihil horum continua srie facit. Nam sparsim docendo et exhortando varias est: praesertim vero multus et in nrgenda fraterna dilectione. Alia quoque breviter attingit: ut de cavendis impostoribue, et Bimilia. Verum singula obserrari suis lociB poterunt.

est. Caeterum particula haec, quod e r a t ab in t i o , ad Christi divinitatem prooul dubio referti Neque enim ab initio erat Deus in came manife 1. Quod erat ab initio, quod audivimus, quod tatus: sed is qui semper vita fuit, et aeternuB E vidimus oculis nostris,-quod intuiti sumus, quod manus sermo, in plenitudine temporum homo apparu nostrae contrectaverunt de sermone vitae: 2. et vita Rursum quae sequuntur de intuitu et palpatio manifestata est, et vidimus, et testamur, et annuntia- manuum, magis ad humanam naturam speotai mus vobis vitam aeternam, quae erat apud patrem, Yerum quia duae naturae personam unam cons tuunt, et unus est Christus, qui a patre prodiit et manifestata est nobis. carnem nostram indueret, merito apostolus eunde Initio proponit exhibitam nobis fuisse in Christo et semper fuisse invisibilem, et postea visum est vitam : quod ut est bonum incomparabile, ita sensus communiter praedicat. Quo refeUitur putidum Si omnes nostras miro sui desiderio et amore rapere veti caviMum, unam esse deitatis naturam et essentic et inflammare debet. Faucis quidem et simplicibus cum carne: adeoque verbum in carnem transformatu verbis hoc dictum est, vitam esse manifestatam : quia Me sermo vwificus in carne visus fuerit. M verum si reputamus quam misera et horrenda sit minerimus ergo hanc asseri evangelii dootrina mortis conditio: rursum quid Dei regnum et im- quod is qui in carne vere se fi Hum Dei esse pi mortalis eins gloria valeant : aliquid hie magnificen- bavit, ao pro filio Dei fuit agnitus, semper invii tius sentiemus, quam ullis verbis exprimi quoat. bilis fuerit Dei sermo. Neque.enim mundi initio Ergo hoc consilium est apostoli, proposito ingenti hic dsignt: sed altius conscendit. bono, imo summa et unica beatitudine, quam nobis Quod audivimus, quod vidimus. Non rumo: in filio suo Deus contulit, animos nostras sursum fuit hic auditus, oui parum fidei haberi solet: s attollere : sed quia rei magnitudo postulabat ut certa intelligit Iohannes, se de iis, quae docuit, pri esset ac oomprobata Veritas, hac in parte multum fuisse a magistro probe edootum, ut nihil temere insistit. Nam ista omnia, quod v i d i m u s , q u o d medium protulerit. Et certe nemo erit in ecolei a u d i v i m u s , quod s u m u s i n t u i t i , etc. adsan- idoneus doctor, qui non filii Dei ante fuerit dis ciendam evangelii fidem valent. Nee vera tantum pulus, ac rite institutus in eius schola : quando si asseverandi Studium frustra adhibet. Quum in eius autoritas valere debet. Quod dioit se ooul evangelio salus nostra consistt, res plusquam ne- vi d i s s e , non est pleonasmus, sed maior exprs cessaria est eius certitudo: nos vera quam simus ad amplificationis causa. Imo non contentus simp] credendum difficiles, propria experientia plus nimio adspectu, addit o o n t e m p l a t i s u m u s , et mai quisque nostrum agnoscit. Credere appello, non nostrae palparunt. Quibus verbis testatur nihil leviter opinari, aut assentiendo tantum probare docuisse quod non solide perspeotum habuerit. ^ quod dicitur : sed firma indubiaque persuasione am- detur tarnen ad praesentem causam parum vali pleoti, ut audeamus tanquam compertae veritati sub- sensuum approbatio. Neque enim vel oculis ' Boribere. Hac ratione tarn multa in evangelii con- manibus comprehendi potuit virtus Christi. R firmationem hio apostolus oongerit. pondeo, hie idem dici quod primo evangelii capi 1. Quod erat ab initio. Quoniam abrupta est Vidimus gloriam eius, gloriam unigenito Dei fi et confusa oratio, ut sensus reddatur clarior, ita dignam. Neque enim ab externa corporis figi verba resolvere oportet, Nos verbum vitae, quod agnitus fuit Dei filius: sed ex eo quod illustria erat ab initio, et nobis vere modis omnibus testatum vinae suae potentiae documenta edidit : ita ut in fuit, vobis annuntiamus, ut vita in eo manifestata tanquam viva et expressa imagine, refulserit pat fuerit. Vel si aliter mavis: Quidquid de verbo maiestas. Quum verba sint pluralis numeri, et : vitae annuntiamus vobis, ab initio erat, et nobis apostolis omnibus peraeque oonveniat, libenter palam ostensum fuit: quia vita in eo manifestata illis interpretor: praesertim quia de testimonii au

CAPUT I.

CAPUT I.

302

ate agitnr. Caeterum *) non minus frivola {ut per attiffi) quam pudenda est Serveti improbitaa, i haec verba urget, quo probet sermonem Dei ese visibilem ac palpabilem. Impie duplicem in iristo naturam 2) vel destruit, vel miscet. Figmenoi itaque nescio quod comminiscitur, Christi huinitatem sie deificans, ut veritatem naturae humae prorsus illi adimat, negans interea alia ratione iristum esse Dei filium, nisi quia ex matre conptus est spiritus sancti virtute, et propriam illi bsistentiam in Deo auferens. Unde sequitur, nee Deum esse, neque hominem : licet videatur canjam ex utroque massam conflare. Verum quoniam bis indubia est mens apostoli, canem ilium omit-

sermonem proferre coepit, vis ilia, quae prius abscondita latebat, sese in creaturas diffudit. lam haec aliqua fuit manifestatio: sed apostolus alio respicit, nempe quod tunc demum manifestata fuerit vita in Christo, quum ipse oarne nostra indutus partes redemptionis implevit. Tametsi enim eiusdem vitae patres, etiam sub lege, sooii ac consortes fuerunt: soimuB tarnen sub spe, quae revelanda erat, fuisse conolusos. Necesse illis erat, vitam a morte et resurrectione Christi petere : atqui res erat non solum procul rmora ab oculis, sed mentibus etiam abscondita: pendebant igitur a spe revelationis, quae suo demum tempore subsequuta est. Non poterant quidem vitam obtinere, nisi sibi aliquo modo manifestatam : sed inter nos et illos maDU8. gnum est discrimen: quia quern ipsi obscure sibi De serrnone vitae. Genitivus loco epitheti ca- promissum in figuris quaerebant, nos iam exhibitum ;ur pro vivifico : quia (ut primo evangelii capite quasi manibus tenemus. Caeterum consilium aposcet), In ipso vita erat. Quamquam titulus hie toli est, tollere opinionem novitatis, quae minuere filium Dei duplici iure competit: et quod vitam evangelii dignitatem poterat. Qua ratione dioit, uderit in omnes creaturas, et quod nunc vitam non coepisse nunc demum vitam, utcunque nuper nobis reparet, quae per Adae pecoatum exstincta apparuerit: quia perpetuo fuit apud patrem. rierat. Quin etiam ipsum quoque sermonis nomen ariam potest exponi : vel de Christo, vel de evan3. Quod vidimus et audivimus, annuntiamus lii dctrina: nam et per hanc salus nobis afferr. Caeterum quia eius substantia est Christus: vobis : ut et vos societatem hbeatis ndbiscum, et soque aliud continet, quam hominibus tandem fuisse cietas nostra sit cum ptre et cum filio eius Iesu befactum, qui semper fuerat apud patrem: mihi Christo. 4. Et haec scribimus vobis, ut gaudium uplicior et m agis genuina videtur prior expositio. vestrum sit completum. 5. Et haec est promissio rro sermonem vocari sapientiam in Deo residen- quam annuntiamus vobis, quod Deus lux est, et tenebrae in eo non sunt uttae. 6. Si dixerimus quod D, melius ex evangelio constat. societatem habemus cum eo, et in tenebris ambulamus, 2. Et vita manifestata est. Copula explicationis mentimur et veritatem non facimus. 7. Si autem in le hie ponitur. Ac si diceret: Nos de serrnone luce ambulamus, sicut ipse in luce est, societatem haifico testimonium reddimus, quemadmodum mani- bemus inter nos mutuam : et sanguis Iesu Christi fiUi tata fuerit vita. Quamquam potest adhuc du- eius emundat nos ab omni peccato. tx esse sensus : vel quod exhibitus fuerit Christus, L vita est ac fons vitae: vel quod vita nobis in 3. Quod vidimus. Iam tertio repetit illud suum iristo fuerit palam oblata. Hoc quidem posterius vidisse et audisse, ne quid desit ad solidam suae cessario sequitur ex priore. Quantum tarnen ad rborum significationem, diffrant inter se haec doctrinae certitudinem. Atque id diligenter notan3, ut causa et effectue. Ubi secundo reperit, an- dum est, delectos esse a Christo evangelii praeoones, n t i a m u s vitam a e t e r n a m , non dubito quin qui idonei ac fidi eorum omnium, quae dioturi erant, effectu loquatur: nempe quod annuntiet, bene- testes esse possent. Simul etiam de animi sui o Christi partam nobis esse vitam. Unde colli- affectu testatur: quia non alia ratione moveri se ous, non posse Christum nobis praedicari, quin dicit ad soribendum, nisi ut eos, quibus scribit, ad riatur nobis regnum coeleste, ut a morte exoi- sooietatem inaestimabilis boni invitet. Unde patet quantam habeat salutis ipsorum euram. Quod ad i vivamus Dei vitam. oonoiliandam fidem non parum valet: nimis enim Quae erat apud patrem. Hoc verum est, non ingrati sumus, si eum recusamus audire, qui feliciitum ex quo conditus fuit mundus: sed etiam ab tatis, quam adeptus est, partem communioare nobisima aeternitate. Semper enim Deus vitae fons oum optat. Fructum deinde exprimit qui ex evant. Tis autem et faoultas viviticandi penes aeter- gelio percipitur: nempe ut coniunoti simus Deo et m eius sapientiam fait: sed earn aotu non exsere- filio eius Christo : in quo summum bonum consistit. t ante mundi creationem. Ex quo autem Deus Hoc secundum membrum addi oportuit, non modo ut pretiosam et amabilem redderet evangelii doctrinam, sed etiam ut ostenderet, non in alium finem ') mira 2 ) dsignt eos sibi cupere socios, nisi ut Deo adduceret, atque

303

EPI8T. IOHANNIS

31

ita omnes in ipao unum essent. Nam habent improbi quoque mutuam inter se coniunctionem, sed extra Deum: imo ut se a Deo magis ac magis alinent: quod malorum omnium extremum est. Haec vero (siouti iam dictum est) unica nostra est beatitudo, a Deo reoipi in gratiam, ut vere illi in Christo uniti simus: de qua Iohan. 17. eapite. In summa, pronuntiat Iohannes, quemadmodum adoptati sunt a Christo apostoli in fratres, ut collecti in unum corpus Deo simul adhaereant: ita se hoc cam reliquis collegis agere, ut sacrae huius ao beatae unitatis multi sint oonsortes. 4. Ut gaudium vestrum. Nomine pleni gaudii melius integram et perfectam beatitudinem exprimit, quam ex evangelio consequimur. Simul admonet fidles ubinam defixos habere debeant omnes suos affectus. Verum est proverbium illud, ubi est thesauruB noster, ibi esse oor nostrum (Matth. 6, 21). Qui8quis ergo vere percipit quid valeat ilia cum Deo 80oietas, hac una abunde oontentus est, nee amplius varus desideriis aestuat. Dominus calix meus (inquit David [Psal. 16, 5]) et haereditas mea. Funes mihi ceciderunt in praeolaram sortem. Eodem modo Paulus (Philip. 3, 8) sibi omnia pro sterooribus esse praedioat, ut possideat unum Christum. Quare is demum in evangelio profeoit, qui se Dei communioatione beatum existimans, in ea sola acquiesoit: sicque earn praefert toti mundo, ut eius causa omnia relinquere sit paratus. 5. Et haec est promissio. Non minus probo quod reddidit vetus interpres : haec est annuntiatio. Quamvis enim enayyeXta Graecis promissionem saepius signifioet: quia tarnen generaliter hie loquitur Iohannes de testimonio cuius paulo ante meminit, videtur contextus potius exigere alterum ilium sensum: nisi forte sic resolvas: promissio, quam vobis afferimus, hoc secum trahit, vel hano conditionem habet annexam. Hoc modo nobis constabit mens apostoli. Neque enim hie vult complecti totam evangelii doctrinam: sed ostendit hoc requiri, si Christo et eius bonis frui volumus, ut Deo simus in iustitia et sanctitate conformes. Quemadmodum et Paulus dicit seoundo ad Titum eapite: apparnit gratia Dei salutifera omnibus, ut abnegata impietate, et mundanis desideriis, sobrie et iuste et sanote vivamus in hoc saeoulo. Nisi quod hie metaphorice in luce ambulandum esse dooet, quia Deus lux est. Porro quum Deum nunc vocet l u c e m , nunc dioat e s s e in luce, non sunt nimis urgendae voces. Cur Satan vocetur princeps tenebrarum, satis notum est: ergo quum Deus ex adverso pater lucis et lux vocatur, primum intelligamus, nihil in eo esse nisi liquidum, purum, et sincerum : deinde qui suo fulgore sio omnia illustrt, ut nihil vitiosum aut oontortum, nullas maculas vel sordes, nullam hypoorisim vel fraudem latere

patiatur. Proinde haec summa est : quum nul sit consensio inter lucem et tenebras, quamdiu tenebris ambulamus, nobis cum Deo esse dissidiui illam ergo, cuius meminit, sooietatem aliter ni oonstare, quam si nos quoque puri et luoidi simi Tenbrae in eo non sunt. Haec loquendi fore valde est Iohanni familiaris, ut quod affirmav contraria negatione amplificet. Ergo sensua e Deum eiu8modi lucem esse, ut nullas tenebras a mittat. Undo sequitur, eum odisse malam consoie tiam, pollutos ac perversos mores, et quidqid ten bras sapit. 6. Si dixerimus. Est quidem argumentum repugnantibus, dum alienos a Deo esse oolligit q in tenebris ambulant. Pendet tarnen haec se dootrina ex altiore principio: nempe quod De suos sanctificet. Neque enim nudum est praecepti quo sanctam a nobis vitam exigat: sed potius ostc dit, ad hoc quoque valere Christi gratiam, ut d cussis tenebris lucem Dei in nobis accendat. . si dioeret, quod Deus se nobis oommunioat, n est inane figmentum: sed necesse est ut vis effectua huius sooietatis in vita reluceat: alioc mendax erit evangelii professio. Quod addit, ni facimuB v e r i t a t e m , perinde valet ac si dixiss non agimus veraciter: vel, non oolimus verum rectum. Est autem phrasis illa, quam prius am tavi esse illi in frequenti usu. 7. Si autem in luce ambulamus. Nunc di certum hoc esse symbolum nostrae cum Deo oc iunctionis, si illi simus conformes. Non quod vil puritas Deum nobis conciliet tanquam prior oauc sed intelligit apostolus, ab effectu constare nos E esse unitos, si eius puritas in nobis luoeat. sane ita res habet, quoounque aoeedit Deus, : eius sanctitate omnia perfundi, ut sordes omr abstergat: extra eum vero nihil praeter immunditii et tenebras nos habere. Hino patet, neminem rei vivere, quin simul Deo adhaereat. Qnod di< s o c i e t a t e m esse nobis m u t u a m , non simp citer ad homines refertur, sed Deum in una par nos autem in altera statuit. Quaeri tarnen poti quisnam hominum lucem Dei sio exprimere pos in sua vita, ut exstet ista similitudo quam requi Iohannes. Nam hoc modo necesse foret teneb omnino purum esse ao vacuum. Respondeo, hui generis loquutiones ad captum hominum attemj randas esse. Itaque similis Deo esse dicitur, ad eius similitndinem adspirat, uteunque longe ea adhuc absit. Non aliunde petendum est exei plum quam ex praesenti loco. In tenebris ambul quisquis non regitur timor Dei, neo pura consoien nunc finem spectat, ut se Deo totum addicens ei gloriam promovere studeat. Ergo ex adverso, sinoero cordis affectu vitam suam omnesque ei partes exigeas ad Dei timorem et obsequium, pu

CAPUT I. im colit, etiamsi in multis delinquat, gematque carnis onere, in luoe ambulare censetur: quia tarn viam tenet. Sola igitur est consoientiae egritas, quae lucem a tenebris disoernit. Et sanguis Iesu Christi. Postquam docuit quale noBtrae cum Deo unitatis vinculum, fructum que inde manantem demonstrat: nempe quod ic gratuito nobis remittuntur peccata. Haec autem illa beatitudo, quam David psalmo trioesimoundo desoribit: ut soiamus nos esse miserrimos, lec spiritu Dei regeniti puro corde illi servias. Quid enim miserius homine fingi potest, imDeus odio et abominationi habet, cuius capiti ml cum ira Dei incumbit mors aeterna? Iniis est hie locus, ex quo primum discimus, tunc nos proprie pertinere expiationem Christi morte tarn, quum iustitiam recto cordis affectu colimus. jue enim redemptor est Christus, nisi iis qui ab luitate conversi, novam vitam instituunt. Quare Deum cupimus habere propitium, ut peooatis oscat, non debemus ipsi nobis ignoscere. Denique oenitentia non potest avelli peccatorum remissio, pax cum Deo potest esse consoientiis, ubi non nat Dei timor. Docet secundo hic locus, gram peccatorum veniam non semel tantum nobis i, Bed hoc beneficium perpetuo in ecolesia reire, et quotidie offerri fidelibus. Nam apostolus alloquitur fidles: ut certe nemo unquam fuit, futurus est qui possit aliter placere Deo, quum ies sint reatus obstricti apud Deum. Qualeque enim in nobis sit recte agendi Studium, iper claudicando ad Deum tendimus. Porro quidi dimidium est, laudem apud Deum non meretur. jrea novis subinde peooatis, quantum in nobis abdioamus nos a Dei gratia: ita fit ut quotia peccatorum remissione opus habeant sancti les, quia haec sola in Dei familia nos retinet, im dioit ab omni pecoato, signifioat multis linibus coram Deo nos esse reos : ut certe nemo qui non pluribus vitiis laboret : oaeterum piis Deum timentibus nulla peccata obstare docet minus Deo placeant. Modum etiam impetrandae iae, et purgationis causam demonstrat: nempe i peccata nostra Christus sanguine Suo expiavit. pios omnes indubie huius purgationis fore par>es affirmt. Haec tota pars dootrinae impie upta fuit a sophistis: gratuitam enim peccaim veniam nobis tantum in baptismo dari fint. Mio solum Christi sanguinem valere fatentur : a baptismo non aliter nos Deo reoonciliari trat quam per satisfactiones. Relinquunt et hic lern sanguini Christi partem aliquam : sed quum ibus vel ex minima parte laudem assignant, >us expiandi peccata Deumque plaoandi prorsus tunt, quod hio dicit Iohannes. Nunquam enim ; inter se convenient, mundari nos Christi sanCafoini opera. Vol. LV.

306

guine, et opera esse ablutiones: quia Iohannes non dimidium hio, sed totum Christi sanguini assignat. Haec igitur summa est, ut certo statuant fidles se aoceptos esse Deo, quia sacrifioio mortis Christi Ulis placatus est. Saorificium vero, purgationem, expiationem, et satisfaotionem sub se continet : quare horum omnium vis et effectus in solum Christi sanguinem competit. Quo refellitur saorilegum papi8tarum commentum de indulgentiis. Nam quasi non suffioiat Christi sanguis, martyrum quoque sanguinem et mrita in subsidium advocant. Quamquam haec blasphemia apud eos longius patet. Nam quum suas claves, quibus remissionem peccatorum inclusam tenent, partim ex martyrum sanguine et meritis, partim ex supererogationis operibus, quibus se quisque peccator redimit, conflatas esse dioant: nulla illis manet pecoatorum remissio quae non sanguini Christi deroget. Nam si locum habeat eorum doctrina, non purgabit nos Christi sanguis, sed tanquam adminiculum partiale concurret. Hoc etiam modo pendebunt consoientiae, quas hie in solida fiduoia consistere apostolus iubet. 8. Si dixerimus quod peccatum non habemus, nos ipsos decipimus, et Veritas non est in nobis. 9. Si confitemur peccata nostra, fidelis est et iustus, ut nobis peccata remittat, et purget nos ab omni iniustitia. 10. Si dixerimus quod non peccavimus, mendacem facimus eum, et sermo eius non est in nobis. 8. Si dixerimus. lam a necessitate commendat gratiam illam. Quia enim a peccato nemo est immunis, nos omnes perditos esse ac desperatos signifioat, nisi Dominus nobis succurrat veniae remedio. Haec ratio est cur tantopere urgeat, neminem esse innoxium, quo melius sciant omnes, indigere se misericordia, quae ipsos ab exsilio liberet: atque ita magis ad obtinendum hoe tarn necessarium bonnm incitentur. Nomine p e c o a t i non tantum prava et vitiosa inclinatio hie notatur: sed culpa quae vere nos efficit reos coram Deo. Porro quum sit universalis sententia, sequitur, neminem sanctorum qui sunt, fuerunt, vel futuri sunt, eximi ab hoc numro. Quare apposite Augustinus hoc testimonio. Pelagianorum oavillum refellit: prudenter etiam expendit non exigi reatus confusionem humilitatis causa, sed ne mentiendo nos fallamus. Quum addit, V e r i t a s non est in n o b i s , suo more priorem sententiam iterando confirmt. Quamquam non est simplex iteratio (ut alibi), sed eos falli dicit, quia in mendacio glorientur. 9. Si confitemur. Iterum fidelibus promittit propitium illis Deum fore, modo se peooatores agnoscant. Magni enim interest, ut certo persuasi simus, promptam paratamque nobis esse cum Deo reoonoiliationem, ubi peccavimus: alioqui semper infernum.
20

307

EPIST. IOHANNI8

31

in nobis inclusum ferimus. Pauci hoc quidem expendunt, quam misera et infelix sit consoientiae vacillatio: sed ita res habet, infernum regnare ubi non est pax cum Deo. Quo magis amplecti toto animo banc promissionem decet, quae certam omnibus pecoata sua confitentibus veniam offert. Porro hanc in Dei fide et iustitia fundatam esse doeet: quia Deus, qui promisit, verax est ac rectus. Nam qui i u s t u m vocari putant quia nos gratis justificet, nimium argute (meo iudicio) philosophantur. Iustitia enim haec a fide pendet: utraque vero promissioni annexa est. Posset enim alioqui iustus esse Deus, et tarnen summo iure nobiscum agere: sed quia se verbo suo nobis constrinxit, iustus censeri non vult, nisi ignoscat. Caeterum confessio haec quum ad Deum refcratur, sincerum cordis affectum requirit: cor autem loqui Deo non potest absque vitae novitate: ergo veram in se poenitentiam continet. Gratuito quidem remittit Deus, sed ita, ut misericordiae facilitas non sit illecebra peccandi. Purget nos. Purgandi verbum videtur alio sensu capere quam prius. Nam Christi sanguine purgari nos dicebat, quia eius beneficio peccata non imputantur: nunc vero postquam de venia loquutus est, addit etiam, Deum nos purgare ab iniustitia: ut hoc secundum membrum diversum sit a priore. Ita duplicem ex confessione fructum ad nos redire signifioat: quod Deus Christi sacrifioio placatus, nobis ignoscit, et quod nos corrigit ao reformat. Si quia obiiciat, nunquam, dum in mundo peregrinamur, ab omni iniustitia nos purgari: quantum ad reformationem spectat, verum id quidem est: sed Iohannes non docet quid Deus nunc perficiat in nobis. Fidelis est, inquit, ut nos mundet: non hodie scilicet, nee eras. Nam quamdiu came circumdati sumus, nos in continuo profectu esse oportet : sed quod semel coepit quotidie pergit facere, donee tandem absolvat. Sic Paulus dicit (Colos. 1, 22), nos electos esse, ut irrprhensibles appareamus coram Deo. Et alibi (Ephes. 5,7), Mundatam esse ecclesiam, ut sit absque omni ruga et macula. Quamquam si quis praesentem locum secus interpretari malit, quasi idem bis dicat, liberum id relinquo. 10. Mendacem facimus. Ultra progreditur, quod Deum blasphment qui sibi puritatem arrogant. Videmus enim ut passim totum genus humanum peccati damnet: quare bellum cum Deo suscipit quisquis effugere tentt hanc damnationem: ipsumque arguit mendacii, quasi immeritos premat. Confirmationis causa addit, s e r m o n e m D e i non esse in nobis: ac si diceret nos tantem eius doctrinam reiicere, quae sub reatu omnes includit. Undo colligimus, nos tunc demum rite profecisse in verbo Domini, dum vere humiliati sumus: ut gementes sub vitiorum onere, confugere discamus ad Dei misericordiam : neo alibi quam in paterna Dei indulgentia aoquiescamus.

CAPUT II.
1. Fioli mei, haec scribo vobis ut non pecceti quod si quis peccaverit, advocatum habemus apud p trem, Iesum Christum, iustum: 2. Et ipse est proj. tiatio pro peccatis nostris, non pro nostris autem solw sed etiam pro totius mundi. 3. Fioli mei. Est haec non modo, devaxeep Xafaat superioris doctrinae, sed totius fere evang lii summa, ut abstineamus a peccatis: et tarnen qu semper obnoxii sumus Dei iudicio, certi sim Christum cum sacrifioio mortis suae interoedere, patrem nobis propitiet. Interea occupatione etia utitur, ne quis putet eum peccandi licentiam dai quum de misericordia Dei concionatur, et earn doc nobis omnibus esse expositam. Duas ergo evange partes simul coniungit, quas separando, praepostc homines illud lacrant ac mutilant. Praeterea semp dootrina gratiae, obnoxia fuit improborum calumni Quum proponitur in Christo peccatorum expit: peccandi licentiam concedi iactant. His malis occurrat apostolus, primo testatur hunc esse doctrin suae finem, ut homines pecoare desinant. Na quum dicit, u t non p e c o e t i s , hoc tantum vi ut pro humanae infirmitatis modo abstineant a pe catis. Atque hue speotat quod iam tractavi < societate cum Deo, ut conformes illi simus. Inter tarnen de gratuita peccatorum remissione non tace quia etiamsi, coelum ruere, et omnia misceri del ant, haec pars dootrinae nunquam omittenda: qu potius clare et diserte praedioandum est Chrii officium. Sic etiam hodie nos agere decet. Qi proclivis est caro ad lasciviam, sedulo monendi su homines, iustitiam et salutem morte Christi id partam esse, ut simus sacrum Dei. peoulium. T cunque tarnen multos Dei misericordia proterve abi contingat, multi etiam canes calumniose nos trad cant, quasi vitiis fraena laxemus: fortiter in as: renda Christi gratia pergendum est, in qua maxii Dei gloria refulget, totaque hominum salus consist Spernendi sunt inquam isti impiorum latratus, qi bus impetitos videmus fuisse apostolus. Hao causa secundum mmbrum mox subiioit, advoc turn nobis esse, ubi peccavimus. Quibus verl confirmt quod iam prius habuimus, quia longe s sumus a perfecta iustitia, imo quotidie reatum nol accersimus: esse simul in promptu remedium D plaoando, si ad Christum confugimuB. Atque b solum est, in quo acquiescere possunt conscientii in quo oontinetur hominum iustitia, in quo funds est spes salutis. Conditionalis particuia si qui debet in causalem resolvi : nam fieri non potest qu peccemuB. Denique significat Iohannes, non mo nos revocari a peccatis per evangelium, quia il nos ad se Deus invitt, et spiritum regeneratioi

)9

CAPUT. IL

310

Fert: Bed etiam consuli miseris peocatoribus, ut eum semper propitium habeant: nee peccata, quits obstricti tenentur, obstare quominus iusti sint, lia mediatorem habent qui ipsos Deo rconcilit, orro dum ostendere vult quomodo redeamus cum eo in gratiam, dicit Christum esse nobis a d r o it urn. Nam in hoc apparet coram facie Dei, ut orificii sui vim et efficaciam erga nos exserat. Quo elius hoc possit intelligi, crassius loquar. Interssio Christi continua est mortis eius applicatio in lutem nostram. Quod ergo Deus peccata nobis m imputt, hoc fit quia Christum deprecatorem spicit. Caeterum duo tituli, quibus postea Christum signit, proprie ad circumstantiam huius loci specnt. Vocat i u s t u m et p r o p i t i a t i o n e m . Utroque aeditum esse oportet, ut munus personamque Ivocati sustineat. Quis enim pecoator nobis Dei atiam conoiliet. Nam ideo arcemur omnes ab icessu, quia nemo purus est ac vacuus a pecoato: >mo itaque idoneus pontifex, nisi innocens et a iccatoribus segregatus: quemadmodum etiam haber ad Hebraeos 7, 26. Additur p r o p i t i a t i o , quia jmo absque sacrificio idoneus est pontifex. Itaque ib lege nunquam sanctuarium ingrediabatur saoer)8, nisi praeeunte sanguine : et victima in precibus nasi solenne sigillum, solebat ex Dei instituto adberi. Quo symbolo testatum esse Deus voluit, ut lis gratiam nobis impetret, oportere instructum ise sacrificio. Nam ubi offensus est Deus, ad ipim placandum satisfaotionis pretium exigitur. Hinc iquitur, opus habere advocato sanctos omnes qui erunt ac futuri sunt: neminem vero praeter unum hristum huic muneri obeundo parem esse. Et irte nominatim duo haec epitheta adscripsit ihannes Christo, ut unioum esse advocatum tenderet. Siouti autem eximia inde consotio ad nos redit, quum audimus Christum non mel modo esse mortuum, ut nobis patrem placaret: d assidue intercedere pro nobis, ut aditus nobis . eius nomine ad Deum pateat, ut preces nostrae caudiantur: ita summopere cavendum ne honor, li illi proprius est, alio transferatur. Atqui soimus papatu promiscue Sanctis attributum fuisse hoc unus. Nunc sunt anni triginta, quum hoc tarn signe fidei nostrae caput fere sepultum erat, hristum esse advocatum. Hodie fatentur unum lidem esse ex multis, sed non solum. Qui inter ipistas paulo plus habent verecundiae, non negant hristum eminere: sed postea ingentem comitum irbam illi associant. Atqui verba clare sonant, non )sse advocatum esse qui non sit idem saoerdos. icerdotium porro nonnisi in Christum solum oom)tit. Interea non tollimus mutuas sanctorum interissiones, quibus inter se caritatem exercent: sed )c nihil ad mortuos qui ex hominum contubernio igrarunt: nihil etiam ad ea patrocinia quae sibi

confingunt, ne sint unius Christi clientes. Nam etsi fratres orant pro fratribus, unum tarnen patronum omnes sine exceptione respiciunt. Dubium itaque non est quin totidem Christo idola opponant papistae quot sibi patronos comminiscuntur. Obiter vero notandum est, nimis crasse errare eos qui patris genibus Christum advolvunt, ut pro nobis oret. Tollendae sunt eiusmodi imaginationes, quae coelesti Christi gloriae derogant: ac retinenda simplex doctrina, fructum mortis eius recentem ac perpetuum nobis constare, quod sua interoessione Deum nobis propitiet, precesque nostras tarn sacrificii sui odore sanctificet, quam patrocinii favore adiuvet. 2. Non pro nostris solum. Amplifications causa hoc addidit, at certo persuasi sint fidles, expiationem a Christo partam ad omnes extendi qui evangelium fide amplexi fuerint. Sed hie movetur quaestio, quomodo mundi totius peccata expientur. Omitto phreneticorum deliria, qui hoc pratextu reprobos omnes, adeoque Satanam ipsum in salutem admittunt Tale portentum refutatione indignum est. Qui hane absurditatem volebant effugere, dixerunt, sufficienter pro toto mundo passum esse Christum: sed pro electis tantum efficaciter. Vulgo hae solutio in scholis obtinuit. Ego quamquam verum esse illud dictum fateor: nego tarnen praesenti loco quadrare. Neque enim aliud fuit oonsilium Iohannis, quam toti ecclesiae commune facere hoc bonum. Ergo sub omnibus, reprobos non comprehendit: sed eos dsignt qui simul credituri erant, et qui per varias mundi plagas dispersi erant. Tunc enim vere, ut par est, illustratur Christi gratia, quum unioa esse mundi salus praedicatur. 3. Aique in hoc cognoscimus quod cognovimus eum, si praecepta ems servamus. 4 Qui dicit, Novi eum, et praecepta eius non servat, mendax est, et in eo Veritas non est. 5. Qui vero servat eius sermonem, vere in ipso Caritas Dei perfecta est. In hoc cognoscimus quod in ipso sumus. 6. Qui dicit se in eo manere, debet, sicuti iUe ambulavit, ita et ipse ambulare. 3. Aique in hoc. Postquam dootrinam illam de gratuita peccatorum remissione tractavit, iterum ad exhortationes redit illi annexas, et quae ab ea dependent. Ac primo quidem admonet, non otiosam esse Dei notitiam, quae ex evangelio conoipitur: sed parre ex se obedientiam. Postea ostendit quid maxime a nobis Deus flagitet, quid sit in vita praeoipuum: nempe ut Deum amemus. Quod de viva Dei oognitione hic legimus, non temere scriptum passim repetit. Mundo enim nihil magis tritum est, quam pietatis dootrinam trahere ad frigidas speculationes. In nunc modum a sorbonicis sophistis adulterata fuit theologia, ut ex tota eorum
20*

311

EPIST. IOHANNIS

31

scientia ne minima quidem scintilla pietatis emicare queat. Et passim curiosi homines tantum discunt ex verbo Dei, quod garriant ostentationis causa. Denique nimis vulgare hoc fuit saeoulis omnibus malum, nomenDei frustra iaotare. Sumit ergo lohannes hoc principium, quod Dei cognitio sit efficax. Unde colligit, minime Deum cognoscere qui praecepta eius non servant. Plato licet in tenebris palpitans, suum tarnen illud pulohrum, quod imaginatur, cognosci posse negat, quin hominem rapiat in admirationem sui: in Fhaedro, et aliis locis. Deum ergo qui fieri potest ut cognoscas, et nullo affectu tangaris: Nee vero hoc tantum ex Dei natura manat, ut cognitum statim amemus: sed idem spiritus, qui mentes nostras illumint, inspirt etiam crdibus conformem scientiae affectum. Quamquam hoc secum fert Dei cognitio, ut eum timeamus et amemus. Neque enim Dominum et patrem, ut se ostendit, possumus agnoscere, quin praebeamus nos illi vicissim morigeros filios, et servos obsequentes. Breviter evangelii dootrina vivum est speculum, in quo Dei effigiem contemplantes, in earn transfiguramur : quemadmodum Paulus docet 2. ad Cor. 3, 18. Quare ubi non adest pura consoientia, non nisi inane scientiae spectrum esse potest. Notandus est hic ordo, quum dicit, nos c o g n o s c e r e quod n o v e r i m u s . Significat enim, Dei obedientiam sic coniunctam esse soientiae, ut tarnen haec ordine sit prior: sicuti necesse est causam effeotu suo esse superiorem. Si praecepta eius. Atqui nemo est qui omni ex parte servet: ita nulla esset Dei cognitio in mundo. Respondeo, apostolum minime secum pugnare. Quum ergo nuper omnes reos statuent coram Deo, non intelligit servare mandata, qui legi penitus satisfaoiant (quod exemplum nusquam inveniri potest in mundo), sed qui pro humanae infirmitatis captu vitam suam formare student ad Dei obsequium. Nam quoties de fidelium iustitia soriptura loquitur, adeo peccatorum remisaionem non excluait, ut potius ab ea faoiat exordium. Nee vero inde colligendum est, fidem in opera recumbere. Tametsi enim suae quisque fidei testimonium habet ab operibus: non tarnen sequitur illic fundatam esse, quum posterior haec probatio instar signi accdt. Gertitudo itaque fidei in sola Christi gratia residet: sed pietas et sanctitas vitae veram fidem a ficta et mortua Dei notitia disoernit: quia haec Veritas est in Christo (ut ait Paulus COIOB. 3, 9) exuisse veterem hominem, etc. 4. Qui dicit, Novi eum. Unde probat mentiri, qui fidem iactant absque pietate: nempe a contrario, quia iam illud posuit, quod Dei cognitio res sit efficax. Neque enim nuda imaginatione cognoscitur Deus: sed quum se intus oordibus nostris per spiritum patefaoit. Caeterum quia multi hypo-

critae fidei titulo frustra superbiunt, tales mendai damnt apostolus. Nam quod dicit, supervacuu foret, nisi per multorum ora volitaret falsa et inan christianismi professio. 5. Qui vero servat. Nunc dfinit quaenam ve: sit legis Dei observatio: nempe Deum amare. L eus hic perperam (meo iudicio) ab iis exponitr qui intelligunt, vere Deo placere qui sermone eius servant. Potius sie resolve, Diligere since cordis affectu Deum, est mandata eius servai Breviter enim (ut iam admonui) indicare voir quid a nobis Deus exigat: et in quo posita sit fid Hum sanctitas. Idem Moses quoque dioebat, qua legis summam colligeret: Nunc Israel, quid pel abs te Dominus, nisi ut timeas ipsum, et diligs ambulesque in praeoeptis eius: Deuteronom. capi 10, 12. Item capite 30, 19 : Elige vitam, nem] ut diligas Dominum Deum tuum, servias illi, adhaereas, etc. Neque enim lex, quae spiritual est, de externis tantum operibus praecipit: sed h praecipue nobis commendat, ut Deum ex toto con diligamus. Quod nulla hic fit hominum menti pro absurdo haberi non debet: continuo enim < Dei amore fluit fraterna Caritas, ut postea videbimi Quisquis itaque vitam suam Deo probare cup ad hunc scopum omnes eius partes dirigat. quis obiiciat, neminem unquam fuisse repertu qui Deum ita perfeote diligeret: respondeo, suffice modo quisque pro gratiae sibi datae mensura, i hanc perfectionem adspiret. Interim constat de nitio, quod perfectus Dei amor sit lgitima sermoi eius observatio. In ea nos progredi, sicut in notit proficere decet. Cognoscimus quod in ipso. Redit ad ilium eva gelii fructum, cuius meminerat, nempe sooietate cum Deo et filio eius: atque ita confirmt superi rem sententiam a consequentibus. Nam si evange finis est ut Deo communicemus: communicatio aute nulla esse potest absque amore: nemo rite in fi< profeeit nisi qui Deo ex corde adhaeret. 6. Qui dicit se in eo manere. Quemadmodu prius lucem Dei nobis in exemplar proposuit: nui quoque ad Christum nos vocat, ut eius simus in tatores. Quamquam non simpliciter hortatur i imitationem Christi: sed ab unitate, quam habom cum eo, arguit nos illi esse debere similes. Vitt inquit, et operum similitudo probabit nos in Chris manere. Porro iis verbis ad proximum membrui quod mox de amandis fratribus subiioiet, transitu sibi facit. 7. Fratres, non mandatum novum scribo vofo sed mandatum vetus, quod Mbuistis ab initio. Ma datum vetus est sermo quem audistis ab init 8. Bursum mandatum novum scribo vobis: quae < Veritas in ipso et in vobis: quia tenebrae transeunt,

CAPUT II. ten verum iam lucet. 9. Qui dicit se in luce esse, "ratrem suum odit, in tenebris est adhuc. 10. Qui git fratrem suum, in luce manet, et offendiculum 30 non est. 11. Qui vero fratrem suum odit, m ibris est, et m tenebris ambulat, nee seit quo vadat: a tenebrae excaecarunt oculos eius. Fratres, non mandatum etc. Explicatio superioris trinae, quod eoilicet amare Deum sit servare 3 mandata. Non temere autem pluribus verbis hoc insistit. Primum scimus ut semper odiosa vel suspecta novitas : deinde non facile insuetum am suscipimus: ad haec, ubi certum aliquod trinae genus sumus amplexi, quidquam in ea tari rel novari, nobis molestum est. His de sis admonet Iohannes, nihil se docere de caritate, i quod iam ab initio auditum fidelibus, usu ipso eteraverit. Alii vetustatem secus exponunt : quod icet non aliam nunc in evangelic* vivendi reguL praescribat Christus, quam Dens olim sub lege, ue verissimum est. Nee repugno quin hoc sensu ilo post evangelii sermonem appellet vetus manam. Verum hoc tantum nunc Telle arbitror, BC prima esse evangelii rudimenta, sic ipsos a icipio fuisse institutos: non esse cur rfugiant si insolitum, quo pridem imbutos esse oportebat. ii relativum causae loco poni apparet: v e t u s 0 nominat, non quod ante multa saecula traditum rit patribus: sed in quo edocti fuerant statim mmo religionis ingressu. Id autem plurimum fidem asserendam valet: quia statuere debent ;ores, ab eodem Christo profeotum esse, a quo ngelium habent. Mandatum vetus est. Vetustatis nomen hoc ) longius extendi probabile est. Flenior enim oratio, quum dicit, s e r m o , quem a u d i s t i s ab tio, est v e t u s m a n d a t u m . Ac (meo quidem ioio) significat non debere accipi evangelium isi doctrinam nuper natam: sed quae a Deo dierit, sitque aeterna eius Veritas. Ac si diceret, 1 debetis evangelii antiquitatem metiri temporis tio, quo Tobis allatum est: si quidem illic patea vobis fuit aeterna Dei voluntas. Non solum o hano pie vivendi regulam vobis tradidit Deus, im Tocati primum estis ad Christi fidem: sed em semper illi fixa probataque fuit. Et Bane c demum antiquitas censeri debet, fidemque et erentiam meretur, quae originem habet a Deo. m hominum figmenta, quantumvis longa annorum escriptione, non tantum autoritatis acquirent, ut uant Dei veritatem. 8. Bursum mandatum novum. Non videntur ii interprtes, apostoli mentem assequuti esse. TU m enim dicit, quod Deus quotidie suggerendo nti rnovt, ut se in eo tota vita exerceant les: quia nullum sit illis praestantius expoten-

314

dum. Nam quae pueri disount rudimenta, postea locum cedunt altiori et solidiori doctrinae. Contra Iohannes negat eiusmodi esse doctrinam de fratribus diligendis, quae tempore obsolesoat: sed perpetuo vigere, ut non minuB sit ultima perfectio, quam tyrocinium. Forro hoc necesse fuit addi: quia, ut curiosi plus iusto sunt homines, bona pars semper novi aliquid cupide apptit. Hinc simplicis doctrinae fastidium, quod innumera errorum portenta gignit: dum quisque novis subinde arcanis inhiat. Ubi autem hoc constitutum est, Dominum in eodem pergere tenore, ut in eo quod didicimus, tota vita nos retineat: iniectum est huiusmodi cupiditatibus fraenum. Ergo qui ad sapientiae metam pertingere cupit, quod ad vitam recte instituendam attinet, ille in caritate proficiat. Quae est Veritas. Probat ratione quod dixit: quia hoc uno caritatis mandato, quod ad institutionem vitae spectat, constat tota Christi Veritas. Quae porro exspeotanda est alia maior revelatio? Nam Christus certe omnium finis est ao oomplementum : proinde veritatis nomen hue spectat, ut subsistant quasi in meta. Nam pro complemento vel absoluta statu accipitur. Christum illis coniungit, ut membrie caput : ac si diceret, corpus eoclesiae non aliam habere perfectionem : vel tunc solide Christo unitos fore, si sanctus amor inter ipsos mutuo vigeat. Alii secus exponunt, Quod est Veritas in Christo, etiam in vobis est, sed non video quorsum id speotet. Quia tenebrae transeunt. Praesens tempus loco praeteriti. Significat enim, simul ac Christus illuxit, nos habere plenum intelligence fulgorem. Non quod sapiat quisque fidelium primo die quantum oportet (nam et Paulus se eniti testatur ut apprhendt quod nondum assequutus est (Philip. 3,12), sed quia Christi notitia ad discutiendas tenebras sola sufficit. Ergo necessarii sunt quotidiani progressus: et prius suam auroram habet cuiusque fides, quam ad meridiem perveniat. Sed quia eiusdem doctrinae tenorem continut Deus, in qua proficere nos iubet: merito evangelii cognitio verum lumen dicitur, ubi Christus sol iustitiae affulget. Ita via praecluditur hominum audaoiae, qui evangelii puritatem corrumpere suis figmentis tentant: ao tuto universam papae theologiam anathemate damnare licet, quae hoc verum lumen prorsus obscurat. 9. Qui dicit se in luce. Prosequitur suam metaphoram. Dixit caritatem unicam esse regulam ad quam exigenda sit vita: dixit hanc legem nobis in evangelio praescribi: dixit postremo illic esse quasi meridianam lucem, quae oculos nostros intuitu sui retinere debet. Nunc ex adverso colligit, caecutire omnes ac in tenebris errare qui a caritate alieni sunt. Quod autem prius amorem Dei posuit, nunc fratrum, nihilo plus est repugnantiae quam inter

315

EPIST. IOHANNIS

effeotum et causam: deinde ita inter se connexi Mox quidem speciales sententias accommodabit e sunt, ut divelli nequeant. Dicet postea Iohannes gulis aetatibus. Falluntur tarnen qui hinc faoi oapite tertio, falso nos iactare dilectionem Dei, nisi initium. Quin potius ne superior exhortatio gratui proximos diligimus : atque id verissimum est. Nunc peocatorum remissioni obsouritatem induceret, d vero caritatem erga proximos, tanquam testimonium trinam hanc, quae fidei propria est, iterum inculc aumit, quo probamus Deum a nobis diligi. In ut certe hoc fundamentum semper retinendum > summa, quum Caritas sic Deum respiciat, ut in Deo in sola Christi gratia nobis salutem esse reposit: oomplectatur homines: nihil in eo absurdi, quod de Urgenda quidem vitae sanctitas, sedulo praecipi caritate disputans apostolus promiscue nunc ad dum de timor Dei, acriter stimulandi ad poe Deum, nunc ad fratres refert. Atque hie familiaris tentiam homines, commendanda vitae novitas c est scripturae usus. Saepe tota vitae perfectio sta- suis fructibus: semper tarnen cavendum ne BU: tuitur in amore Dei: rursum Paulus docet totatn cetur fidei doctrina, quae Christum unioum salt legem implere, qui proximum diligit (Rom. 13, 8): bonorumque omnium autorem statuit. Quin pot et Christus pronuntiat haec esse legis praecipua, servanda est haec moderatio ut primas semper fi iustitiam, iudicium, et veritatem (Matth. 23, 13). obtineat. Hanc legem nobis praescribit Iohani Utrumque verum est, ac optime convenit: quia et quum de bonis operibus sedulo concionatus, amor Dei nos ad homines diligendos instituit: et tarnen plus illis dare videatur quam oportet, ai re ipsa testamur nostram in Deum pietatem, homi- sollicite nos ad Christi gratiam revocat. nes ex iussu eius amando. Quidquid sit, fixum hoc Bemittuntur vobis peccata. Sine hao fiducia semper maneat, caritatem esse dirigendae vitae nisi fluxa et umbratilis erit pietatis species. I scopum. Quod eo diligentius notandum, quia quid- qui gratuita peccatorum remissione posthabita, vis potius omnes fere eligunt, quam unioum hoc Dei sistunt in aliis partibus, sine fundamento aedifict mandatum. Eodem pertinet quod sequitur, Non Interea Iohannes significat, nihil stimulandis e s s e o f f e n d i c u l u m ubi est Studium caritatis. timorem Dei hominibus aptius esse, quam d Nam qui vitam suam ita format, nunquam im- rite edocti sunt quid illis bonorum attulerit Ch pinget. tus: quemadmodum Paulus (Philip. 1, 8) obsec 11. Fratrem suum odit. Rursum admonet, per viscera misericordiae Dei. Unde apparet qu quamlibet praeclaram virtutis speciem ostentes, improba sit papistarum calumnia, qui frigere b nihil tarnen esse non vitiosum ubi abest Caritas. agendi Studium oausantur, dum ea extollitur q Gonferatur hie locus cum 13. oapite prioris ad Co- sola obsequentes Deo filios reddit. Nam inde su rinthios : et longa expositione non indigebit. Verum hortandi materiam, quod tarn benevolum nc ideo obscura est mundo haeo doctrina, quod bona Deum esse novimus, ut peccata non imputet. pars in larvis nesoio quibus obstupesoit. Ita ficta Propter nomen eius. Causa materialis ads sanctitas omnibus fere oculos perstringit: interim bitur, ne quaeramus alia media quae nos Deo negleota Caritas, aut saltern in postremum angulum concilient. Neque enim satis fuerit tenere, De reiicitur. nobis ignoscere peccata, nisi recta veniamus Christum, et pretium illud quod in cruce nobis ] solvit. Idque eo magis observandum, quod v: 12. Scribo vobis, ili: quoniam remiMuntur vobis peccata vestra propter nomen eius. 13. Scribo vobis, mus Satanae astu et pravis hominum figmentis h patres: quoniam novistis eum qui est ab initio. Scribo viam obstruotam esse: dum varus satisfaction] vobis, adolescentes, quoniam vicistis malum lum. placare Deum conantur stulti homines, et innum 14. Scribo vobis, pueri: quoniam novistis patrem. expiationum genera excogitant ad se redimen Scripsi vobis patres: quoniam novistis eum qui est ab Nam quot promerendae veniae media Deo ing initio. Scripsi vobis, adolescentes: quia fortes estis, mus, tot abstaculis arcemur ab eius accessu. Proi et verbum Dei manet in vobis, et vicistis malum Iohannes non oontentus hac simplici doctrina, q nobis peccata Deus remittat, nominatim addit, ] ilium. pitium nobis esse Christi respeotu, ut alias om 12. Filioli. Haec adhuc generalis est sententia. rationes excludat. Nos quoque ut hoc benel Neque enim teneram modo aetatem compellat, sed fruamur, omnia alia nomina omittere et obliv communiter filiolos intelligit omnium aetatum necesse est, solumque Christi nomen ampleoti. homines: quemadmodum primo capite, et hoc ipso 13. Scribo vobis patres. lam ad aetatum e paulo post. Hoc ideo dico, quod interprtes per- merationem descendit, ut ostendat singulis convei peram restringunt ad pueros. Atqui Iohannes quod docet. Nam generalis sermo interdum mi quum de pueris loquetur, TtaiSfoc vocabit, quod nomen affioit: imo, quae nostra est malignitas, pauci s aetati congruet: hie autem tanquam spiritualis pater, qui putent ad se pertinere quod simul ad omnes r. non sns minus quam pueros xexvfa appellat. gitur. Senes BO ut plurimum subducunt, quasi

CAPUT IL lerint discendi aetatem: pueri, quasi nondum uruerint, recusant audire: mediae aetatis homiquoniam aliis studiis occupantur, non adiiciunt animum. Ergo ne qui se eximant, evangelium singulorum usus aooommodat. Designat autem aetates: quae magis recepta est humanae vitae titio. Unde et Celebris ille Lacedaemoniorum rus trs ordines habebat, quorum primus cane: Quod estis, erimus: postremus, Quod estis, aus: mdius vero: Sumus quod alteri fuerunt, ilteri futuri sunt. In hos trs gradus Iohannes lanae vitae curriculum distribuit: ac inoipit lern a senibus, et illis congruere dicit evangei, quia inde aeternum Dei filium discant. Nota senum morositas: praesertim vero quia annoi multitudine metiuntur sapientiam, redduntur )ciles. Praeterea hoc vitii1 merito in illis not Horatius in Arte poetica ), quod tempus puele suae laudantes, respuunt quidquid fit aut tur. Huic vitio prudenter medetur Iohannes, m in evangelio non antiquam modo scientiam tineri admonet, sed quae nos deducit usque ad m Dei aeternitatem. Unde sequitur, nihil hie i quod fastidiant. Quod dicit Christum fuisse i n i t i o , tarn ad divinam eius praesentiam, in coaeternus est patri, quam ad virtutem refero, [ua apostolus loquitur ad Hebraeos (13, 8), quum t fuisse heri, sicuti est hodie, ac si diceret: Si iet vetustas, habetis Christum, qui est omni istate superior: quare ne pudeat eius esse disci>s qui in se omnia saecula comprehendit. Interea indum quaenam sit vere antiqua religio, nempe e in Christo fundata est. Nam alioqui parum bit quantumvis longa annorum series, si ori> m ab errore ducat. Scribo vous, adolescentes. Tametsi diminutivo ur, veavfoxoi: non tarnen dubium est quin serem. ad omnes dirigat qui sunt in aetatis flore statu. Scimus porro aetatem illam sic addictam i inanibus mundi curis, ut de regno Dei parum tet. Nam ingenii. rigor et corporis robur illos dammodo inebriant. Proinde apostolus eos adiet ubi situm sit verum robur: ne amplius pro e suo in carne exsultent. Yos, inquit, f o r t e s is, quia v i c i s t i s S a t a n a m . Copula enim jalem particulam valet. Et sane ea est fortitudo m appetere decet: nempe spiritualis. Et simul aliunde haberi indicat quam a Christo, bona n, quae ex evangelio percipimus, commmort, isse dicit qui adhuc sunt in actu ipso bellandi: nostra conditio longe alia est quam eorum, sub hominum vexillis militant. Mars enim illis ius, et even tus belli anceps: nos, priusquam ;rediamur cum hoste, iam sumus victores: quia ) Vtde an respiciat v. 173 ss.

318

nobis caput nostrum Christus, totum semel mundum vioit. 14. Sribo vobis, pueri. Indigent pueri alieno regimine : itaque pueris optime quadrare evangelium, apostolus colligit, quia illic inveniant patrem. Nunc videmus quam diabolica sit tyrannis papae, quae minaciter ab evangelii dootrina omnes aetates arcet, quas spiritus Dei tarn studiose provocat. Caeterum haec quae in species apostolus distribuit, etiam generalia sunt. Nam toti in vanitatem defluimus, nisi nitatur nostra firmitaB aeterna Dei veritate. Nihil nobis magis fragile et caducum, nisi virtus Christi in nobis habitet : pupilli sumus omnes, donee in gratiam adoptionis per evangelium venimus. Quae ergo de iuvenibus praedicat, etiam senibus sunt communia: sed tarnen voluit singulis aptare quod illis maxime neoessarium est ut sine exceptione omnes indigere evangelii doctrina ostendat. Particula 5xi bifariam exponi potest: sed hie sensus, quern posui, multo melior est: atque ita contextus melius cohaeret. ' Scripsi vobis. Has repetitiones iudico esse supervacuas. Et probabile est, quum falso putarent imperiti lectores bis de pueris loquutum esse, temere alia duo membra supposuisse. Quamquam fieri potest ut Iohannes ipse sententiam de adolescentibus, augendi causa, secundo inseruerit : (illic enim addit, fortes esse, quod prius non dixerat) librarii autem temere numerum implere voluerint. 15. Ne digaiis mundum, neque ea quae in mundo sunt. Si quis iligit mundum, non est Caritas patris in eo. 16. Quia quidquid est in mundo (nempe concupiscentia carnis, concupiscentia oculorum, et superbia vitae) non est ex patre, sed ex mundo est. 17. Atqui mundus transit, et concupiscentia eius: qui autem facit voluntatem Dei, manet in aeternum. 15. Ne diligatis, etc. Antea dixerat hanc esse unicam pie vivendi regulam, Denm amare : sed quia vano mundi amore occupati, sensus omnes nostros alio avertimus, vanitatem istam prius ex nobis revelli oportet, ut in nobis regnet Dei amor. Donee mentes purgatae fuerint, centies nullo profectu iterari posset superior ilia concio: non secus ac si aquam supra globum effundens, ne unam quidem guttam colliges, quia nihil est illic vacuum quo aqua retineatur. Mundi nomine intellige quidquid ad praesentem vitam spectat, ubi separatur a regno Dei et spe vitae aeterna Ita in se comprehendit omne genus corruptelas, et malorum omnium abyssum. In mundo sunt voluptates, delitiae, et illecebrae omnes quibus homa capitur, ut se a Deo subducat. Porro tarn severe damnatur mundi amor: quia ubi nihil quam terram respicimus, neoesse est Deum et nos ipsos oblivisci. Ubi vero perversa eiusmodi

319

EPIST. IOHANNIS

oupiditas dominatur, et hominem ita implioitum Atqui mundus transit. Quia in mundo r tenet ut non cogitct de coelesti vita, illic est belui- est nisi caducum et quasi momentaneum, es nus stupor. colligit quam male et misre sibi oonsulant qui Si guis diligit mundum. Argumenta a oontrariis sibi felicitatem constituunt: praesertim quum probat quam neoesse sit mundi amorem abiicere, beatam aeternae vitae gloriam nos Deus vocet: s si velimus plaoere Deo. Idque postea confirmt diceret: Vera flicitas, quam Deus filiis suis ofi argumento a repugnantibus : quia quae propria sunt aeterna est: indignum est igitur, nos mundo, im mundi, cum Deo prorsus dissideant. Tenendum oari, qui mox cum bonis suis omnibus evanes est quod iam dixi, hie notari profanum vitae insti- G o n c u p i s c e n t i a m hie interpretor metony a tutum, quod nihil habet cum regno Oei commune: quidquid concupiscitur, et hominum desideria ac ubi sic dgnrant homines, ut praesenti vita con- rapit. Sensus est, quidquid in mundo pretiosi tend, nihilo plus de immortali vita cogitent quam mum et maxime optabile ducitur, nihil quam brutae peoudes. Ergo quisquis ita se terrenis oupi- bratile esse spectrum. Quum dicit, p e r p e t u o nere qui faciunt Dei voluntatem: significat perpi ditatibus mancipat, non potest Dei esse. 16. Nempe concupiscentia carnis. Vetus interpres fore beatos qui ad Deum adspirant. Si quia < aliter: nam ex una sententia duas facit. Melius ciat, neminem facere quod Deus praeoipit: res[ Graeci, qui uno contxtu legunt, Non esse ex Deo 8io in promptu est, non de absoluta legis obse quidquid est mundi: et trs conoupiscentiae species tione hic agi, sed de fidei obedientia, quae utoun interserunt, oratione non abrupta. Nam explications perfecta non sit, Deo nihilominus probatur. vice interposuit Iohannes haec quasi tria exempla, luntas Dei primum in lege nobis monstratur: ut 8ummatim ostenderet qualia sunt tudia et quales quia legi nemo satisfacit, nulla illino flicitas i eorum meditationes qui mundo vivunt. Porro an rari potest. Verum desperatis ooeurrit Ghri plena sit et intgra partitio, non magnopere refer t. cum novo subsidio, qui non tantum spiritu nos Quamquam non reperies hominem mundanum, in rgnrt ut obediamus Deo: sed faoit etiam quo non rgnent istae cupiditates, vel saltern una qualiscunque noster conatus plenae iustitiae laui earum. Restt ut videamus quid per unamquamque obtineat. intelligat. Primum membrum generaliter de vitiosis omnibus oonoupiscehtiis exponi solet: quia oaro 18. Fioli, novissima hora est: et sicut aud totam hominis corruptam naturam signifioat. Ego quo Antichristus venturus sit, etiam nunc antich tametsi nolim contendere, dissimulare tarnen nolo, multi coeperunt esse: unde seimus esse novissit, diversum sensum mihi probari. Quum vetat Paulus horam. 19. Ex nobis egressi sunt, sed non eran Bo. 13, 14, carnis curam haberi ad conoupiscentiae, nobis. Nam si fuissent ex nobis, permansissent mihi videtur optimus esse huius looi interpres. que nobiscum : sed ut manifesti firent quod non e Quid est illic oaro : Nempe corpus et eius aooessiones. omnes ex nobis. Quid ergo est carnis cupiditas, nisi quum homines terreni molliter et delioate vivere appetentes, suis 18. Novissima hora. Confirmt fidles advei tantum commodis intenti sunt: Nota est ex Gioerone offendicula quibus poterant turbari. Iam exo et aliis trimembris Epicuri partitio, qua inter cupidierant variae seotae quae et fidei unitatem soii tates disoernit: quum alias facit naturales et necesbant, et dissipabant eoclesias. Apostolus autem sarias: alias naturales, non tarnen neoessarias: alias tantum fidles munit, ne titubent: sed in con nee naturales, nee necessarias. Verum Iohannes, oui nota erat cordis humani aetata, secure damnt rium finem hoc totum vertit. Admonet enim cupiditatem earnis, quia semper intemperanter iam adesse tempus extremum, ideoque eos ad diffluat, nee mediocritatem servet. Postea gradatim iorem vigilantiam hortatur: ac si dioeret, I conscendit ad crassiora vitia. C u p i d i t a s ocu- emergunt errores diversi, potius expergefieri l o r u m (meo iudioio) tarn libidinosos adspeotus com- decet quam obrui. Inde enim colligendum est, prehendit, quam vanitatem quae in pompis et inani procul abesse Christum: ergo intenti simus in splendore vagatur. Sequitur postremo loco fas t u s exspectationem, ne subito nos deprehendat. Eoi aut superbia, cui ooniunota est ambitio, iaotantia, modo hodie quoque nos erigi decet, et propinqi aliorom contemptus, oaeous amor sui, praceps Christi adventum fide apprehendere, dum on confidentia. Summa est, simul ao mundus se offert, misoet Satan, turbandae ecolesiae causa. Haec e appetitus nostras, ut cor nostrum perversum est, sunt ultimi temporis signa. Verum tot saeoula, q quasi effraenes beluas, illuc rapi: ita dominari a morte Iohannis fluxerunt, videntur hoc vatioin varias concupiscentias, quae omnes Deo sunt ad- falsi ooarguere. Bespondeo, apostolum vulgari se versae. Pro v i t a , graece est foc, hoc est vivendi turae more denuntiare fidelibus, nihil iam amp restare, nisi ut Christus in mundi redemptioi genus et ratio. appareat. Quia vero nullu tempus praefigit, ne

CAPUT II. is suae homines lactavit ape inani, neque in rum volait abscindere ecclesiae oursnm, et IB annorum successiones, quibus hue usque dueoclesia in mundo. Et certe si regni Dei aeternobis ante ooulos versatur, nulla erit tarn longa mitas, quae non sit instar momenti. Tenenapostoli consilium est, quod ultimum tempus , in quo sic complentur omnia, ut nihil superraeter ultimam Christi rerelationem. Audistis quod Antichristus. Loquitur tanquam i nota: unde colligere promptum est, edoctos monitos ab initio fuisse fidles de futura eocledissipationem : turn ut sollicite ipsi se contiit in fide suspecta, tum ut posteros instruerent ivendum. Sic enim tentari Deus voluit ecclene quis nisi sciens ac volens falleretur, nee esset ignorantiae excusatio. Atqui videmus i fere orbem misre fuisse deceptum, ac si im nunquam de Antichristo factum esset. Quin in papatu nihil magis clbre ac tritum est, futurus Antichristi adventus: interea tarn stupidi, ut eius tyrannidem cervicibus suis imim non sentiant. Idem scilicet omnino illis lgit, quod Iudaeis: nam quum ii promissiones essia teneant, longius tarnen absunt a Christo, si nunquam illis auditum esset nomen. Nam narius Messias, quem sibi finxerunt, eos a filio >rorsus avertit. Et si quis ex lege et prophetis tum illis ostendere studeat, nihil quam ludet m. Papistae Antiohristum imaginati sunt, qui res annos et dimidium vexaturus sit ecclesiam. 98 notae, quibus Antichristum dsignt spiritus in papa dare apparent; sed ille triennalis Anstus stultos papistas tenet occupatos, ne vii videant. Meminerimus itaque, non modo itum fuisse a spiritu Dei Antichristum, sed adas simul fuisse notas quibus disoerni queat. Etiam nunc multi. Videri posset hoc correotioice additum, quasi falso existiment unum fore id regnum: sed non ita est. Qui unum tanominem putant fore, dlirant illi quidem : sed is quum venturae defectionis meminit (2. Thess. aperte testatur certum fore corpus et regnum. praedicit defectionem quae per totam ecclegrassabitur, ut sit quasi malum universale: 9 apostasiae caput constituit adversarium Christi, l templo Dei sedebit, numen et divinos honobi usurpan8. Nisi velimus sponte errare, ex 'auli descriptione Antichristum agnoscere dis) : quam suo loco exposui, nunc obiter attigisse t. Sed quomodo hoc conveniet cum verbis nis, qui iam multos esse pronuntiat? Reso, Iohannem nihil volle aliud, quam speciales ectas emergere, quae sint futurae dissipationis idia. Cherinthus enim, Basilides, Marcion, tinus, Ebion, Arius, et reliqui, eius regni Calvini opera. Vol. LV.

322

membra erant, quod diabolus postea adversus Christum erexit. Proprie loquendo, nondum Antichristus exstabat: sed arcanum suae impietatis clam moliebatur. Verum Iohannes utitur hoc nomine, ut piorum Studium et sollicitudinem ad repellendas fraudes magis acuat. Quod si iam tunc in excubiis stare fidles iubebat Dei spiritus, quum signa duntaxat venturi hostis procul cernrent: multo minus nunc dormiendi tempus est quando ecclesiam saeva tyrannide oppressam tenet, ac palam Christo insultt. 19. Ex nobis egressi sunt. Alteram obiectionem praevertit, quod pestes illas videbatur genuisse ecolesia, et in sinu suo ad tempus fovisse. Nam certe hoc ad turbandos infirmos plus valet, si unus quispiam nobiscum veram fidem professus, deficiat, quam si mille extranei in nos conspirent. Sic ergo fatetur eos prodiisse ex ecclesiae gremio, ut tarnen neget fuisse unquam ex ecclesia. Porro diducendae obiectionis ratio est, quod semper huic malo obnoxia sit ecolesia, ut multos ferre cogatur hypooritas, qui vere Christum non habent, utcunque eius nomen ore profiteantur ad tempus. Quum dicit, egressos esse a n o b i s , significat locum in ecclesia prius ooeupasse, et habitos esse in piorum numro. Negat tarnen fuisse ex nobis, qui falso nomen obtenderint fidelium: sicuti paleae, licet tritico in eadem area permistae sint 1 ), non tarnen in tritico censentur. Si fuissent ex nobis. Aperte pronuntiat, nunquam fuisse ecclesiae membra qui deficiunt. At oerte sigillum Dei, sub quo suos custodit, firmum manet: ut inquit Paulus (2. Tim. 2, 19). Sed hie oritur difficultas. Multos enim, qui videbantur Christum amplexi, saepe excidere contingit. Bespondeo, trs eorum esse gradus qui evangelium profitentur. Sunt enim qui pietatem simulant, quum tarnen mala conscienta intus eos argut. Aliorum magis fraudulenta hypocrisis: qui non modo fucum hominibuB facere tentant, sed oculos sibi perstringunt, ut sibi videantur recte Deum colre. Tertii vivam habent fidei radicem, ac suae adoptionis testimonium penitus fixum cordibus gerunt. Priores duo ordines nihil stabilitatis habent: de postremis loquitur Iohannes, quum impossibile esse dicit ab ecclesia alienari. Neque enim sigillum, quod Deus spiritu suo insculpsit eorum conscientiis, deleri potest. Semen inoorruptibile, quod radicem egit, non potest evelli, neo aboleri. Neque enim hic de hominum, sed Dei constantia agitur, cuius electionem ratam esse oportet. Quare non immerito dicit, ubi efficax est Dei vooatio, illic certam persererantiam fore. In summa nunquam penitus imbutos fuisse Christi notitia intelligit, qui deficiunt: sed levem duntaxat et evanidum habuisse gustum. *) sunt 21

323

EPIST. IOHANNIS

reote sapere homines, sed illuminatione spirit deinde non aliter quam per Christum nos fieri s ritus participes, qui et verum est sanotuarium, unicus noster sacerdos. 21. Et quia omne mendacium. Concedit il Judicium, quo verum a falso discernant. Neq enim dialeotica est ista propositio, mendacium c ferre a veritate (qualiter in scholia gnrales regu 20. Et vos unctionem habetis a sancto: et novistis traduntur), sed ad praxin et usum accommodai omnia. 21. Non scripsi nobis, quia non noveritis sermo: as si diceret, Non tantum eos tenere qi veritatem: sed quia novistis earn, et quia omne men- verum sit: sed etiam adversus impiorum fallac dacium ex veritate non est. 22. Quis est mendax, nisi et imposturas munitos esse, ut prudenter sibi qui negat Iesum esse Christum? Hie est antichristus, veant. Porro non de una aut altera mendaoii s qui negat patrem et filium. 23. Omnis qui negat filium, cie loquitur: sed quidquid fraudis intentet Sati aut quacunque parte eos adoriatur, lucis et tei neque pat/rem habet. brarum discretionem fore in promptu dicit, qi 20. Et vos unctionem. Modeste excusat apostolus, ducem habeant spiritum. quod eos tarn sollicite admonet: ne putent oblique 22. Quis est mendax. Non asserit solos e se perstringi, quasi rudes ignarosque eorum quae eos mendaces qui negant apparuisse in carne 1 probe tenere debuerant. Sic Paulus (Rom. 1, 14) filium, ne quis in solvendo hoc nodo ultra modi Romanis concedit prudentiam, ut aliis etiam monen- se torqueat: sed alios omnes superare. Quasi di dis sint pares et idonei : simul tarnen ostendit, non ret, nisi hoc censeatur mendacium, aliud nulh posse aliter se munere sibi iniuncto defungi, quin haberi posse. Quemadmodum vulgo solemus loq eos commonefaciat. Neque tarnen adulatorie sic Si perfidia in Deum et homines crimen non < loquuntur apostoli: sed hoc modo prudenter cavent quod amplius crimen vooabimus? Quod autem ne ab ullo hominum genere respuatur sua dootrina : pseudoprophetis in genere attigerat, nunc accomu quum non modo rudibus, sed in sohola Domini eru- dat ad rationem sui temporis. Digito enim osten ditis congruere et utilem esse denuntiant. Usus eos qui ecclesiam turbabant. Quod Cherinthum ipse docet quam fastidiosae sint hominum aures. Garpocratem notari veteres existimant, facile re Tale quidem a piis debet abesse fastidium: boni pio. Caeterum Christi negatio late patet. Neq tarnen ao prudentis doctoris est nihil omittere, quo enim satis est uno verbo fateri Iesum esse Christu sibi audientiam apud omnes faciat. Gertum est nisi talis agnoscitur, qualem eum pater in evange autem, nos minori attentione et reverentia excipere nobis offert. Duo isti, quos nominavi, Christi ti quod dicitur, si putamus eum, qui loquitur, intelli- lum dabant 1 filio Dei: sed purum fingebant hoi gentiam, quae a Domino data est nobis, detrahere. nem. Sicuti ) sunt alii, ut Arius, qui Dei nom: Simul hac laude acuit apostolus lectores, quia minus ilium ornantes aeterna divinitate spoliabant. M excusationis habent qui dono intelligentiae sunt cion spectrum hominis fuisse somniabat. Sabell praediti, nisi alios profectu antecedant. Summa est, nihil a patre differre commentus est. Uli omi quod apostolus eos non docet tanquam rudes et ele- Dei filium negarunt: quia nemo eorum integri mentarios, sed res iam cognitas in memoriam illis Christum sincere agnovit: sed eius veritatem, qui reducit: deinde quod ad excitandas spiritus scin- turn in se erat, adultrantes, idolum sibi pro Ohri tillas eos hortatur, ut plenus in illis fulgor luceat. fabricarunt. Erupit deinde Pelagius, qui certan o se ipsum exponit proximis verbis, se ideo scrip- quidem non movebat de Christi essentia, quin ' siBse negans quod veritatem ignorent, sed quod in rum hominem et Deum esse concederet: sed toti ea probe Bint edocti. Nam si rudes prorsus fuissent fere eius honorem in nos transferebat. Hoc vi ao nvitii, capere non potuissent hanc doctrinam. est Christum in nihilum redigere, quum eius gra Quod autem omnia dicit novisse, non universaliter et vis aboletur. Sic papistae hodie liberum ar capi, sed ad praesentis loci circumstantiam restringi trium spiritus sancti gratiae opponentes, partem i debet. Caeterum quum dicit eos h a b e r e u n c t i o - titiae et salutis locantes in operum meritis, im n e m a s a n c t o , non dubito quin ad veteres figuras meros sibi patronos imaginantes, per quos Dei alludat. Nam e sanotuario petebatur oleum ad un- propitium habeant, factitium nescio quem Christi gendos sacerdotes. Daniel autem adventum Ghristi habent : at vivam genuinamque Dei imaginem, qt tempus proprium esse dfinit ungendo sancto sanc- lucere in Christo debebat, pravis suis commec torum (Dan. 9, 24). Nam ideo unctus a ptre fuit, dformant, virtutem nervant, officium obruunt ut multiplies copias ex sua in nos plenitudine diffundat. flinc sequitur, non acumine propra sensus
') Sequuti

Ut manifesto firent. Utile ac necessarium esse ecclesiae examen docet: unde ex adverso sequitnr non esse iustam perturbationis causam. Quum sit areae similis ecclesia, ventilari paleam oportet, ut triticum purum maneat: hoc facit Deus, quum emittit hypocritas ex ecolesia: earn enim quisquiliis et sordibus purgat.

325

T IL CAP1

326

pervertunt. Nunc videmus negari Christum, quoties quae habet propria, illi detrahuntur. Quemadmodum autem Christus legis et evangelii finis est, ao inolusos in se thesauros omnes habet sapientiae et intelligence: ita scopus est, in quem collimant haeretici omnes, ut sagittas illuc suas dirigant. Quare non immrit apostolus impostorum faeit principes, qui Christum oppugnant: quando plena in eo Veritas noMs est exhibita. Hie est antichristus. Non loquitur d illo de* feetionis principe qui Dei sedem occupaturus erat: sed quicunque Christum evertere conantur, eos in scelerata illa cohorte ponit. tque ut eorutn crimen amplificet, non minus patrem ab litis quam filium negari asserit: ae si dioeret, nullam amplius eos habere religionem, quia Deum penitus abiecerint. Quod ratione mox addita confirmt: quia nequeat pater a filio separari. Est autem baec insignis sententia, et quae inter prima religionis nostrae axiomata censeri debet, Imo postquam confessi sumus unum esse Deum, hoc secundum caput necessario connecti debet: non alium esse nisi qui in Christo cognosoitur. Neque hie argute disputt apostolus de essentiae unitate. Certum quidem est non posse divelli filium a patre, quia sit |ioouaoo, sed aliud nunc agitur; quod scilicet pater, qui alioqui invisibilis est, se in filio tantum patefecerit. Unde et imago patris vocatur, quia nobis repraesentat et exhibet quidquid de patre cognitu utile est. Nuda enim Dei maiestas semper immense suo fulgore oculos nostros perstringet: ergo necesse est in Christum respicere. Hie aecessus est ad lucem, quae alioqui merito inacoessa dioitux Iternnt dito, non hic agitari subtilem disputationem de aeterna Christi essentia quam unam cum patre habet. Abunde quidem ad earn probandam sufficit hie locus: sed Iohannes ad fidei praxin nos voeat: nempe quia Deus se totum nobis in Christo frUendam ddit, frustra alibi quaeri: vol (si quis malit clarius) quoniam in Christo habitat tottt plenitudo dmnitatis, extra earn nihil esse Dei. Unde sequitur, Turoas^ Iudaeos, et similes, Dei loco merum habere idolum. Kam quibuseunque iirsigniant titulie Deum quem adorant: quia tarnen em reiieiunt sine quo ad Deum non pervenitur, et in quo nobis se Deus in solidum manifestt: quid habent praeter suam creaturam, Tel suum figmentum : Blandiantur sibi ut volent in suis specuationibus, qui extra Christum philosopbaatur de rebus divi nis: certum tarnen est nihil quam deaipere, quia non tenent caput, ut Paulus dieit (Colos. 2, 19). Unde colligere promptum est quam necessaria sit Christi cogniti. Haiti codices habent oppositam sententiam: Qui confitetur filium, etc. Sed quia puto annotatam ab aliquo lectore obrepsisse in contextum, omittere non dubitavi. Quod si plaeeat

ipsam inseri, sensus erit, non aliam esse legitimam Dei confessionem, quam dum in filio agnosoitur pater. Si obiioiat quispiam, multos ex v eteribus recte sensisse de Deo, quibus tarnen ignotus erat Christas: fateor non ita semper explicatam fuisse Christi notitiam: illud tarnen semper fuisse verum contendo: quemadmodum solis lumen radiis ad 70s usque diffunditur, ita Dei notitiam nonnisi per Christum communicatam. 24 Ergo quod auistis ab imtia, in vobis maneat. Si in voids m&nserit qod ab initio auistis, et vos in patre 6t filio maneiitis. 2S. Aiqm haec est promissio quam ipse nobis promisit, nempe vita aeterna. 26. Haec scripsi vobis de m qui sedueunt VOS 27. Et undtio, quam aeeepistis ab eo, in vobis manet, neque opus hafretis ut quis vos doceat: sed quemadmodum unetio doeet vos de omnibust et Veritas est, et non est mendacium. Et quemadmodum doeuit vos, mande in eo, 28, Et nunc, filioM, tnanete in eo: ui quum apparuerit, habeamus fidmiam: neque pudefiamus ab eius praesma. 29. Si nostis quod iustus sit, eognoste quod quisquis facti iustitiam, ex W genitus est. 2 4 Ergo quod, etc. Superiori doctrinae ex> hortationem attexit: et quo plus effioaoiae habeat exhortatio, fractum demonstrat quem ex bedientia percipient Ergo ad fidei constantiam eos hortatur, ut fixum in cordibus refcineant quod didicerunt. Porro qum dioit ab i n i t i o , sola antiquitas minime ad probandam quamlibet doctrinam suffioeret: sed quia iam ostendit, rite in puro Christi evangelio fuisse institutos: iure in eo permanendum esse infert. Ao diligenter notandus est hio ordo. Nam si ab eo doctrinae genere, quod semei erimus amplexi, nOlimus disoedere, qualeounque illud sit: non eonstantia, sed perversa erit obstinatio. Quare delectus est habendus, ut nobis fidei nostrae ratio constet ex Dei verbo, tum sequatur infiexibilis eonstantia. Papistae initium iaotant, quia superstitionea suas a pueritia imbiberint. Htoe praetextu apertam. veritatem cantumaeiter repadiare sibi permittunt. Talis pertinaeia nobis documeto est, semper faciendum esse exordium a doctrinae eertitudine. Si in vobis manserit. Hie perseverantiae fruetus est, quod in qibus manet Dei Veritas, illi in Deo manent. TJnde colligimus quid in tota pietatis doetrina sit quaerendum. Quare is demum optime profeoit, qui hue usque progressas est, at Deo penitus adhaereat. In quo autem non habitat pater pet filium, is totus est vanus et inanis, quidquid Boientiae teneat. Porro haec eximia laus sana doctrinae, quod nos Deo eoniungit, ac in ea reperimus quidquid ad veranj Dei fruitionem pertinet. Postremo loco admonet bane esse solidam felicitatem
21*

327

EPIST. IOHANNIS

35

si Deus in nobis habitet. Loquutio, qua utitur, ambigua est : vel quod haec sit promissio qua nobis promisit vitam aeternam : vel appositive, quod haec sit promissio quam nobis dedit, nempe vita aeterna. Quia tarnen utrovis modo accipias, idem manet sensus: libera sit electio. Summa est, non aliter nos vioturos, quam si vitae semen in animis nostris conceptum, usque ad finem alamus. Multus est Iobannes in hoc capite tradendo, in cognitione Christi non modo beatae vitae principium esse situm, Bed etiam perfectionem. Yerum nulla eius repetitio nimia esse potest: quando hano semper hominibus causam fuisse exitii notum est, quod Christo non contenti, extra simplicem evangelii doctrinam evagari gestierunt. 26. Haec scripsi vobis. Iterum excusat apostolus, quod eos admoneat qui intelligentia et iudicio alioqui praediti erant. Hoc autem ideo facit, ut iudicium spiritus adhibeant, ne inutilis sit admonitio. Ac si dixisset: ego quidem meas ago partes: sed interea necesse est ut vos Dei spiritus in omnibus dirigat. Nam frustra voois meae sonitu aures, vel potius aerem verberabo, nisi ille intus loquatur. Quum audimus eum de seductoribus scripsisse," semper observemus, bono et sedulo pastori non modo curam incumbere ut oves aggreget, sed etiam ut lupos abigat. Quid enim profnerit puram evangelii vocem in medium afferre, si ad manifestas Satanae imposturas connivemus ? Nemo itaque fideliter ecclesiam docere poterit, nisi qui profligandis erroribus, si quos spargi a seductoribus videt, erit intentus. Quod dicit, u n c t i o , q u a m ab eo acc e p i s t i s , ego ad Christum refero. 27. Neque opus hbetis. Ridiculus esset Iohannes, quemadmodum supra dixi, si inutilem doctrinam profund er et. Non igitur tantum illis tribuit sapientiae, ut Christi discipulos esse neget. Tantum significat illos minime esse rudes, ut docendi sint tanquam de rebus ignotis: nec se quidquam proponere quod non ultro illis suggrt Dei spiritus. Perperam itaque fanatici homines hoc testimonium arripiunt, ut ab ecclesia usum externi ministerii excludant. Dicit fidles, spiritus magisterio edootos, iam tenere quae tradit: ut non opus habeant, quasi ignota discere. Hoc dicit quo plus autoritatis suae doctrinae conciliet : dum eius subscriptionem quisque in corde suo reperit digito Dei insculptam. Caeterum quum pro fidei mensura quisque intelligat: fides autem in aliis exigua sit, in aliis mediocris, in nemine absoluta : hinc sequitur, neminem tantum scire quin profectui adhuc sit locus. Deinde haec altera est doctrinae utilitas, quod ubi probe tenent homines quod expedit: commonefaoimus tarnen eos et excitamus, ut maior inde confirmatio illis accdt. Nam quod de omnibus eos a spiritu doceri pronuntiat Iohannes, non tarn generaliter accipi debet,

sed ad loci praesentis ciroumstantiam restringi. 1 summa, non alio spectat quam ad stabilienda eorum fidem, dum eos ad spiritus examen revooi qui solus est idoneus doctrinae censor et approbate dum earn cordibus nostris obsignat, ut certo sciami Deum loqui. Nam quum in Deum respicere debei fides, solus ipse sibi testis esse potest, ut cordibi nostris persuadeat, a se profectum esse quod aun nostrae percipiunt. Atque id sibi volunt haec verb q u e m a d m o d u m vos dooet, V e r i t a s e s t : sp ritum scilicet instar sigilli esse, quo nobis testa fiat Dei Veritas. Quum addit non esse mends cium, hac particula alterum spiritus officium d< signt: nempe iudicio et discretione nos regere, i mendacio fallamur, ne haereamus suspensi et pe plexi: ne velut dubiis in rebus vacillemus. Quemadmodum docuit, mande. Dixerat in ill manere spiritum: nunc ut in eius revelatione m nant, hortatur. Et speoiem ipsam revelationis d signt: Manete, inquit, in Christo, quemadmodu: vos spiritus docuit. Scio aliter vulgo expon Manete in ea: ut unctionem referat. Sed quu repetitio, quae mox sequitur, non nisi Christo coi veniat, mihi non dubium est quin de Christo h quoque loquatur: et contextus hoc postulat. Na in eo capite insistit apostolus, ut puram Chris notitiam retineant fidles, utque non alia via i Deum contondant. Interea olare ostendit, non aliu: in finem Dei filios illuminari a spiritu, nisi i Christum cognoscnt. Quod si inde non deflexeric perseverantiae fructum proponit: nempe quod fidi ciam habituri sint, ne pudefiant ab eius conspect Non enim fides nuda est ao frigida Christi appr hensio, sed vivus et efficax potentiae eius sensu qui fiduoiam gnrt. Nec vero aliter staret fide dum tot quotidie fluctibus impetitur, nisi et : Christi adventum respiceret, et eius virtute sufful tranquillum afforret statum conscientiis. Porro o] time fiduciae natura exprimitur, quum intrepii sustineri dicit Christi praesentiam. Nam qui secu in vitiis sibi indulgent, obvertunt tergum Dei neque alibi quam in Dei oblivione pacem inveniui Haec est carnis securitas, quae homines obstup facit: ut a Deo adversi, neque peccatum horreai neque mortem metuant: interea rfugiant Chris tribunal: pia autem fiducia in solum Dei intuitu reoumbit. Unde fit ut placide Christum exspeotei pii, neque eius conspectum reformident. 29. Si nostis quod iustus sit. Iterum ad e: hortationes transit : ut eas doctrinae subinde in to epistola permiscet. Multis autem argumentis prob fidem necessario cum sancta et pura vita coniun tarn esse. Primum est, quod spiritualiter gignimi in Christi similitudinem. Unde sequitur, nemine ex Christo genitum, nisi qui iuste vivit. Quai quam incertum est, Christumne an Deum intelligs

CAPUT III. m dicit ex eo esse genitos qui faciunt iustitiam. certe usitata est loquendi ratio in soripturis, ex Deo gigni in Christo. Sed in hac quoque ra nihil absurdi est: ex Christo gigni qui eius itu renovantur.

330

Propterea mundus. Haec tentatio graviter fidem oppugnat, adeo non reputari nos in filiis Dei, vel ullam tantae praestantiae notam in nobis conspici, ut potius nos totus fere mundus ludibrio habeat. Ergo ex praesenti statu vix colligi potest, Deum esse nobis patrem : sicuti diabolus omnia maohinatur, ut hoc benefioium obsouret. Huic scandalo medetur quum dicit, nos hodie quales sumus nondum agnosci, CAPUT III. quia mundus Deum non cognoscit: itaque non esse 1. Vide qualem caritatem dedit nobis pater, ut mirum, si eius filios oontemnat. Cuius rei illustre Dei nomineniur. Propterea mundus non novit speculum exstitit in Isaac et Iacob. Nam quum , quia non novit ipsum. 2. Dilecti, nunc filii uterque a Deo electus esset, ilium Ismael risu et simus, et nondum apparuit quid erimus. Scimus sannis, hunc Esau minis et gladio persequebatur. m quod si apparuerit, similes ei erimus: quia Ergo utcunque videamur oppressi in mundo, stat bimus eum sicuti est. 3. Et omnis qui habet nihilominus salus nostra recta et incolumis. c spem in eo, purificat se ipsum: quemadmodum 2. Nunc filii Dei sumus. Nunc ad proprium purus est. cuiusque sensum descendit. Nam quamvis impii nos ad spem abiiciendam non sollicitent, praesens 1. Videte, etc. Secundum argumentum, a vo- tarnen nostra conditio a gloria filiorum Dei multum onis nostrae dignitate et praestantia. Non vul- abest. Nam quantum ad corpus spectat, pulvis et i honore, iuquit, nos dignatus est coelestis pater, umbra sumus: mors semper ante oculos Versatur: im in filios adoptavit. Haeo tanta gratia, puri- interea mille aerumnis sumus obnoxii: anima vero s Studium accendere in nobis debet, ut simus innumeris malis subieota: ita in nobis infernum conformes: nee vero fieri potest quin se puri- semper reperiemus. Quo magis necesse est sensus t qui se unum ex Dei filiis agnoscit. Et quo omnes nostros abstrahi a praesenti rerum adspectu, 3 vehementiae habeat exhortatio, Dei gratiam ne miseriae, quibus undique circumdati sumus et jlificat. Nam quod dicit datam esse cari- prope obruti, eius felicitatis, quae adhuc latet, fiduem, significat hoc merae esse liberalitatis, quod ciam nobis excutiant. Hoc enim apostoli consilium Deus pro filiis habet. Unde enim tanta nobis est, perpram nos esse facturos, si ex praesenti aitas, nisi ex Dei amore? Amor porro hie statu aestimemus quid nobis Deus contulerit: sed tuitus praedioatur. Est quidem impropria lo- indubia fide tenendum esse quod nondum apparet. itio: sed maluit improprie loqui apostolus, quam Scimus autem quod si apparuerit. Haec coni exprimere quod necesse cognitu erat. In summa, ditio resolvi debet in adverbium temporis Ubf, vel ifieat, quo amplior effusa est in nos Dei bonitas, Quum. Porro verbum hoc, a p p a r u e r i t , diverso nos eo magis obstrictos esse. Quemadmodum sensu quam prius accipitur. Dicebat nuper aposllus per eius misericordias Romanos obsecrat ut tolus, nondum apparuisse quod simus futuri, quod illi puras hostias offerant (Horn. 12, 1). Interea absconditus sit adoptionis nostrae fructus: quia in emur, gratuitam (ut dixi) esse piorum omnium coelo est nostra flicitas, non autem procul inde in ptionem, nee ab ullo operum respectu pendere. terra peregrinamur: quia haec caduca vita, et cenn quod sophistae dicunt, adoptari quos fore tum assidue mortibus subiecta, longe dissimilis est Q08 praevidet Deus, aperte his verbis refellitur. aeternae gloriae, quae Dei filios decet: quia carpie enim hoc modo gratuitum esset donum. nis ergastulo servilem in modum inclusi, : doctrinae caput tenere in primis operae pretium longe a libero coeli terraeque dominio distamus. Nam quum unica salutis nostrae causa sit Nunc vero ad Christum refert particulam istam, ptio, et earn ex mero soloque Dei amore fluere quum a p p a r u e r i t . Idem enim docet quod Pau;etur apostolus, nihil hie nostrae dignitati vel lus ad Colossences cap. 3, 3, ubi dicit, Yita vestra rum meritis fit reliquum. Cur enim sumus filii? cum Christo abscondita est: ubi vero Christus ap3, scilicet nos coepit gratis amare Deus: quum paruerit vita vestra, tunc et vos cum ipso appare) potius digni simus quam amore. Quum autem bitis in gloria. Neque enim aliter stare fides 'itus adoptionis nostrae pignus sit: hinc sequitur, nostra potest, quam dum in Christi adventum res|uid est in nobis boni, Dei gratiae adeo opponi picit. Nam haec causa est cur Deus gloriae nostrae L debere, ut potius ei referendum sit acceptum. manifestationem diffrt, quia nondum manifestatus m e n , de quo loquitur, inanis esse titulus non sit Christus cum potentia regni sui. Haec inquam st. Nam Deus est qui nos ore suo filios pro- una est sustinendae fidei nostrae ratio, ut patienter itiat: quemadmodum brahae nomen imposuit vitam nobis promissam exspeotemus. Simul ac re ipsa. paululum a Christo quispiam defiexerit, necesse

331

EPIST. IOHANNIS

erit eum deficere. S e i e n d i verbo, fidei certitudinem dsignt, ut earn discernt ab opinione. Nee simplex aut universalis scientia hie notatur: sed quam sibi privatim quisque aptare debet, ut eerto statut se Christo aliquando fore similem. Ergo utounque pendeat gloriae nostrae exhibitio usque in Christi adventum, eius tarnen cognitio optime fundata est. Similes. Non intelligit pares fore. Capitis enim et membrorum discrimen esse aliquod oportet : sed similes ei erimus, quia corpus nostrum humile conforme reddet corpori suo glorioso: ut Paulus quoque docet, ad Philippenses capite 3, 21. Nam breviter ostendere apostolus voluit, hunc ultimum esse adoptionis nostrae finem, ut quod ordine in Christi praecessit, tandem in nobis compleatur. Videtur tarnen infirma esse quae subiicitur ratio, nam si Christi adspectus nos Christo similes faoiet, communis nobiscum erit impiis gloria, qui eum similiter visuri sunt. Respondeo, hunc esse familirem adspeetum, quern impii ferre nequeunt quin expavescant: imo praeterquam quod fugient Dei conspeotum et horrebunt, eius gloria illis ooulos perstringet, ita ut confusi stupeant. Yidemus enim ut Adam sibi male conscius Dei praesentiam reformidet. Et illud generaliter Deus de hominibus pronuntiat apud Mosern (Exod. 33, 20), Nemo me videbit, et vivet. Quia fieri aliter non potest quin Dei maiestas tanquam ignis consumons, Don secus ac stipulam nos consumt: quae scilicet est carnis nostrae imbecillitas. Quatenus autem renovatur in nobis Dei imago, ooulos habemus ad Dei adspeetum compartes. Et nunc quidem Deus imaginem suam instaurare in nobis incipit: sed quantula ex parte? Ergo, nisi omni carnis nostrae corruptione exuti Deum facie ad faciem adspicere non poterimus. Quod etiam exprimitur particula ista, s i c u t i nobis est. Neque enim omnem Dei adspeetum nunc adimit: sed quemadmodum dicit Paulus (1. Cor. 13, 12), Nunc tantum per speculum cernimus in aenigmate. Hunc autem vivendi modum ab oculari intuitu alibi discernit. In summa, Deus nunc se nobis conspiciendum offert, non qualis est, sed qualem modulus noster eum capit. Ita impletur illud quod habetur apud Mosern) nos eum velut a tergo duntaxat videre: quia in eius facie nimius est fulgor (Exod. 33, 23). Notandum praeterea est rationem hanc, quam adduoit apostolus, ab effectu sumptam esse, non a causa. Neque enim docet, similes ideo nos fore, quia fruemur adspectu: sed inde probat nos divinae gloriae fore participes, quia nisi spiritualis, et coelesti beataque immortalitate praedita esset natura, ad Deum nunquam tarn prope accederet. Nee tarnen tanta gloriae erit perfectio in nobis, ut totum Deum adspectus noster comprehendat. Longa enim tunc quoque erit inter

nos et ipsum proportionis distantia. Sed quu dicit apostolus nos eum, qualis est, visuros, novu et ineffabilem videndi modum dsignt, cuius nui sumus expertes. Quamdiu enim per fidem ambi lamus, Paulus nos ab eo peregrinari docet (2. Co 5, 6). Et quoties se visendum patribus praebui non in sua essentia, sed sub symbolis semper visi est. Ergo tunc demum in se videbitur quae nui latet Dei maiestas, ubi ablatum fuerit mortal huius et corruptibilis naturae velum. Ab aliis a gutis disputationibus supersedeo. Videmus eni quantopere se in illis Augustinus torqueat: n tarnen se expedit, cum in epistolis ad Paulinam Fortunatianum, tum libro de Civitate Dei, 22, aliis locis. Quod tarnen illic dicit, observatu dignu est, plus valere in hae inquisitione, vivendi qua loquendi modum : et cavendum esse, ne dum alternant quaerimus quomodo possit Deus videri, pace et sanctificationem perdamus, sine qua nemo eu videbit. 3. Omnis qui habet hanc spent. Nunc concl dit, non ideo debere sanctitatis Studium frigere nobis, quia nondum appareat nostra flicitas: spe enim suffieere. Porro scimus sperari quae su abscondita. Sensus ergo est, utcunque Christu nondum habeamus oculis praesentem, si tarnen ipso speramus, fiere non posse quin spes ista n ad sectandam puritatem excitet ac stimulet: qu ad Christum recta nos dirigit, quern scimus abs lutum esse; puritatis exemplar. 4. Quicunque facit peccatum, etiam iniquitati facit : et peccatum est iniquitas. 5. Porro nostis qu ille apparuit ut peccata nostra tlleret: et peccah in eo non est. 6. Quisquis in eo manet, non pecci quisquis peccat, non vidit eum. 4. Quicunque facit. lam supra ostendit apost lus quam ingrati simus Deo, si parvifacimus ado tionis honorem, quo nos ultro praevenit: ac n < saltern mutuum illi amorem rependimus. Sim admonitionem illam interposuit, non debere affeotu nostrum diminui, quia differtur promissa beatituc Nunc autem quia homines in malis plus aequo si blandiri soient, hanc perversam indulgentiam cc rigit pronuntians iniquos esse, ae legis transgrc sores quicunque peccant. Credibile enim est tu fuisse qui blanditiis istis extenuarent sua vitia, m mirum si pecoemus, quia sumus homines: sed m gnum est peccati et iniquitatis discrimen. Friv lam hanc excusationem illis excutit apostolus, quu peccatum dfinit esse divinae legis transgressionei Nam illi propositum est peccati odium et horrors inducere. Nomen ipsum peeoati lev quibusda videtur: iniquitas autem vel legis transgressio m tarn facile ignosci potest. Caeterum non facit ape

33

CAPUT III.

334

)lu8 aequalia peccata, quum iniquitatis damnt mnes qui peccant: sed simplioiter docere vult, ex intemptu Dei nasci peccatum, et peccando yiolari >gis iustitiam. Qnare nihil commune habet cum eliro Stoicorum paradoxo haec Iohannis doctrina. feinde hic p e c c a r e non signifioat in aliquo opere elinquere: nee peocati nomen pro singulis delic8 capitur: sed peccatum vocat, ubi homines toto ordis affectu ad malum ruunt. Nee alios peccare itelligit, nisi qui addict! sunt peccato. Neque enim deles, qui adhuc carnis ooneupiscentiis laborant, liqui censentur, quamvis a peccato non Bint puri ec immunes: sed quia non rgnt in ipsis peccam, lohannes dicit eos non peccare: ut mox fusius sponam. Summa huius sententiae est, perversam orum vitam qui peccandi licentiam sibi indulgent, soeam esse Deo, nee posse ab eo ferri, quum ipU8 legi sit adversa. Hinc non sequitur, neque otest colligi, fidles iniquos esse, quia subesse Deo ipiunt, sibique in suis vitiis displicent, idque in ingulis delictis. Deinde vitam, quantum in se est, smponunt ad legis obsequium. Verum ubi delierata est peccandi voluntas vel continuus tenor, lie est legis transgressio. 5. Porro nostis quod ille apparuit. Alio argutento demonstrat quantum inter se dissideant pecitum et fides. Christi enim officium est peccata illere, et in hune finem a patre missus est : fide litem pereipimus Christi virtutem: ergo qui in hristum credit, necesse est a peccatis purgari. aeterum quum alibi dicatur Christus peccata tolire, quoniam mortis suae sacrificio ea expiavit, ne >ram Deo nobis imputentur: hoc loco intelligit ihannes vere et ipso actu (ut loquuntur) Christum >llere peccata, quia per ipsum crueifigitur vetus omo noster, et per poenitentiam, oarnem nostram im pravis conoupiscentiis spiritus eius mortificat. eque enim patitur contextus, de remissione exponi. ic enim (ut dixi) ratiocinatur, eos qui peccare non asinunt, irritum facere Christi beneficium: quum leo venerit, ut aboleret regnum peccati. Id autem i spiritus sanctification em refertur. Peccatum in eo non est. Non de Christi per>na hic agit, sed de toto corpore. Quocunque vim am difiundit Christus, negat amplius locum esse eccato. Proinde statim colligit, non peccare qui l Christo manent. Nam si per fidem in nobis abitat, opus illud suum peragit, ut nos a peccatis nrget. Unde apparet quid sit p e c c a r e . Neque aim suo nos spiritu perfecte uno die vel momento hristus rnovt, sed renovationem ex parte coeptm continut tota vita. Fieri ergo non potest quin eccato obnoxii sint fidles, quamdiu in mundo Ejunt. Sed quatenus viget in ipsis Christi regnum, eccatum abolitum est. Interea censentur a praeipua parte: hoc est, iusti esse et iuste vivere di-

cuntur, quia sincero cordis affectu ad iustitiam adspirant. Dicuntur non peccare: quia et si carnis infirmitate labuntur, peccato tamen non oonsentiunt: quin potius gemendo luctantur, ut vere testari cum Paulo (Rom. 7, 19) queant se malum facere quod nolunt. Mane re in Christo fidles dioit, quia fide in eum inserimur, et unum effioimur cum ipso. 6. Quisquis peccat, non vidit eum. Oppositum membrum suo more addidit, ut sciamus falso praetexi Christi fidem et notitiam absque vitae novitate. Nusquam enim otiosus est Christus, ubi regnat: sed spiritus sui virtutem exserit. Proprium autem eius esse dictum est, peccatum fugare, non seous atque sol fulgore suo tenebras dispellit. Atque iterum hoc loco docemur quam viva res sit et effioax Christi cognitio : nempe quae nos in eius imaginem transformat. Ita per affectum et n o t i t i a m , nihil aliud intelligitur quam fides. 7. Filioli, nemo vos decipiat: qui facit iustitiam iustus est, quemadmodum ille iustus est. 8. >ui facit peccatum, ex diabolo est: quia ai initio diabolus peccat. In hoc manifestatus est filius Dei, ut solvat opera diaboli. 9. Quisquis natus est ex Deo, peccatum non facit, quoniam semen eius in ipso manet. Et non potest peccare, quia ex Deo genitus est. 10. In hoc manifesti sunt filii Dei et ii diaboli. 7. Qui facit iustitiam. Docet hie apostolus testandam esse bonis operibus vitae novitatem: nee constare illam, de qua loquutus est, Christi cum suis memoria similitudinem, nisi fructus suos profrt: ac si diceret, quum nos esse Christo conformes deceat, huius rei Veritas et testimonium in vita nostra exstet. Eadem est haec exhortatio cum ilia Pauli, ad Galat. cap. 5, 25, si spiritu vivitis, spiritu et ambulate. Multi enim libenter persuadrent se habere sepultam in cordibus iustitiam, dum pedes, et maims, et linguam, et oculos palam occupt iniquitas. 8. Qui facit peccatum. Hoc quoque f a c e r e , ad externa opera refertur, ut sit sensus, nullam esse Dei et Christi vitam, ubi perverse et sclrate se homines gerunt: sed tales, diaboli potius esse mancipia. Qua loquutione melius exprimit quantopere a Christo dissideant. Quemadmodum enim Christum prius tanquam omnis iustitiae fontem posuit: ita nunc diabolum ex opposito statuit caput pecoati. Negavit quemquam esse Christi, nisi qui iustus sit, talemque operibus se praestet : nunc alios omnes in diaboli societatem ablegat, eiusque imperio subiicit: ut sciamus nihil esse medium quin tyrannidem Satan occupet, ubi primatum non obtinet Christi iustitia. Neque tamen duo adversa principia, cum Manichaeis, fingenda sunt. Diabolum enim scimus non natura nee creationis origine, sed

335

BPIST. 10HANNIS

3;

defections suae vitio malum esse. Scimus praeterea usque veteris hominis reliquiae maneant. Qui non esse Deo aequalem, ut pari iure cum eo con- si nondum plena est ac solida regeneratio, nonni tendat: sed invitum constringi, ne quid nisi creatoris pro modo suo a peocati Servitute nos eximit. Hii sui nutu et arbitrio possit. Fostremo Iohannes apparet fieri non posse quin vitiis laborent fi quum alios ex Deo genitos, et alios ex diabolo esse Dei, et quotidie peocent: quatenus scilicet residuu elicit, nullam fingit traducem, qualem Manichaei adhuc aliquid habent veteris naturae : et man somniabant: sed priores Christi spiritu gubernari tarnen illud fixum quod apostolus contenait, hui significat : alteros autem a Satana abripi : siout hoc esse regenerationis finem, ut peccatum aboleatu ideoque iuste et pie vivere quicunque ex Deo gen illi potestatis adversus incredulos Deus concedit. Quia ab initio diabolus peccat. Sieuti prius sint, quia spiritus Dei peccandi libidinem corrigi non de sola Christi persona loquebatur, quum di- Idque intelligit apostolus per s e m e n Dei. S cebat esse iustum, sed ilium statuebat fontem et enim format Dei spiritus piorum corda ad rect causam iustitiae: ita nunc quum diabolum peccare affectus, ut non praevaleat caro cum suis conoupi dioit, comprehendit totum eius corpus, hoc est re- centiis: sed domita quasi sub iugo cohibeatur. * probos omnes. c si diceret, hoc diabolo proprium summa, superiores partes apostolus in electis spirit esse, ut ad peccandum impellat. Unde sequitur, tribuit, qui virtute sua peccatum reprimat, neqi eius esse membra; et ab eo rgi quiounque pecoato sinat vigere. 91 Et non potest peccare. Hic iam altius coi addioti sunt. Porro initium hoc ouius apostolus meminit, non est aeternitatis : quemadmodum ubi scendit apostolus. Nam clare pronuntiat, effioaeit* docet sermonem initio fuisse. Est enim longe di- piorum corda gubernari a Dei spiritu, ut inflexibi versa ratio in Deo et creaturis. Initium in Deo affectu sequantur eius ductum. Hoc vero a papistii tempus non habet. Quare quum semper apud doctrina longe remotum est. Fatentur quidem Sc Deum sermo fuerit, non reperies aliquod temporis bonici, voluntatem hominis, nisi adiutam a D punctum, quo esse ooeperit: sed necesse est ad spiritu, non posse quod rectum est appetere: si ipsam aeternitatem venias. Hie autem nihil aliud talem spiritus motum esse fingunt, qui libera vult Iohannes,. quam diabolum statim a creatione nobis relinquat boni et mali optionem. Hinc meri mundi fuisse apostatam, et inde nullum spargendi eliciunt: quia spiritus gratiae sponte obsequimi quam in potestate nostra erat reiicere. Deniqi in homines sui veneni finem fecisse. In hoc manifestatus est fiUus Dei. Idem aliis hanc solam spiritus gratiam esse definiunt, ut posf verbis repetit quod prius dixerat, venisse Christum mus bene velle, si libuerit. Iohannes hie Ion; ut tolleret peccata. Hinc duo colligenda sunt: non aliter. Neque enim tantum doeet posse nos n< posse censeri in Christi mem bris, nee ad eius corpus peccare: sed tarn efficacem esse spiritus motum, ullo modo pertinere, in quibus regnat peccatum. necessario nos in oonstanti iustitiae obedientia r Nam ubicunque vim suam exserit Christus, diabolum tineat. Neque hie solus est scripturae locus, q una cum peocato profligat. Quod etiam mox sub- doceat sic formari voluntatem, ut non nisi reo iioit Iohannes. Proxima enim sententia, ubi dicit, esse possit. Testatur enim Deus se oor novu non peccare qui ex Deo geniti sunt, est oonclusio dare filiis suis, et facturum promittit ut in pra Buperiorum. Argumentum ductum est a repugnan- ceptis suis ambulent. Adde quod Iohannes n< tibus, ut iam dixi : quia Christi regnum, quod iusti- solum docet quam efficaciter agat semel Deus tiam necessario seoum affert, stare cum peccato homine: sed clare affirmt, spiritum suam gratia nequeat. Caeterum iam supra attigi quid hie signi- in nobis ad extremum usque persequi, ut ad vit ficet non peccare. Neque enim immunes prorsus novitatem inflexibilis perseverantia aocedat. Qua ab omni vitio facit Dei filios: sed negat hoc titulo ne imaginemur cum sophistis medium alique ver gloriari, nisi qui ex animo vitam suam in motum, quem homini liberum sit vel sequi, v Dei obsequium componere student. Pelagiani quidem respuere: sed sciamus corda nostra rgi a D et Cathari hoc testimonio olim abusi sunt; quum spiritu, ut iustitiae constanter adhaereant. Por fidles angelica puritate fingerent in hoc mundo absurdum quod obiiciunt sophistae, facile refellitu esse praeditos.. Et hoc saeculo quidam ex Ana- Dicunt hoc modo voluntatem tolli ab homine: si baptistis delirium illud renovarunt. Sed quicunque falso. Voluntas enim a natura est : sed quia natur eiusmodi perfeotionem somniant, satis produnt quam corrupto pravos tantum affectus generat, ideo n stupidam habeant conscientiam. Atque haec apostoli cesse est ut earn spiritus Dei reformet, quo boi verba adeo nihil suffragantur eorum errori, ut ad esse inoipiat. Deinde quia statim exciderent h eius refutationem suffioiant. Dicit non p e c c a r e mines a bono, necesse est ut idem spiritus, qui qui ex Deo sunt geniti. Nunc videndum est an coepit, ad finem usque perducat. De merito facil Deus momento uno nos regeneret. Atqui constat est responsio. Neque enim pro absurdo habendu sic inchoari in nobis regenerationem, ut ad mortem est, si nihil homines mereantur: et tarnen boi

CAPUT III. ara censeri non desinunt, quae manant ex gratia ritus, quia voluntaria sunt. Habent etiam merlem, quia gratuito accepta hominibus feruntur, rinde ao si ipsorum essent. Sed hie exoritur aestio, an simul ac regenitus est quispiam Dei rhu, nunquam posait in eo exstingui timor Dei pietas. Hoc enim videntur sonare apostoli verba, li aliter sentiunt, citant Davidis exemplum, qui tempus sic oppressus est beluino stupore, ut 11a scintilla in eo appareat. Quin etiam psalmo 51, in sibi restitui petit. Unde sequitur, fuisse pri:um. Ego tarnen non dubito quin semen illud, 0 eleotos suos rgnrt Deus, ut est incorruptie, ita perpetuam vim retineat. Fieri quidom jse concedo ut interdum suffocetur, quemadmodum Davide: sed tarnen quo tempore videbatur exacta esse omnis in eo pietas, carbo vivus sub eribus latebat. Conatur quidem Satan evellere idquid Dei est in eleotis : sed ubi plurimum illi rmittitur, manet semper occulta radix, quae dele pullult. Caeterum Iohannes non de uno actu ; vocant) hie loquitur: sed de continuo vitae tore. Fanatici quidam aeternum nescio quod nen in electis somniant, quod semper afferant ex itris utero : sed hue plusquam importune torquent annis verba. Neque enim de aeterna electione putat, sed initium a regeneratione facit. Sunt am alii bis furiosi, qui hoc praetextu fidelibus idvis licere volunt, quia Iohannes posse eos peo'e negat. Volunt ergo ut sine discrimine sequair qnocunque nos affectus tulerit: ita soortandi, andi et occidendi licentiam faciunt: quia peccan esse nequeat ubi regnat Dei spiritus. Sed ige alia est mens apostoli. Peccare enim ideo gat fidles quia eorum cordibus legem suam Deus iculpsit, quemadmodum habetur apud prophetam rem. 31, 33).

338

peooatum, sunt hie inter se opposita. Itaque facere iustitiam nihil aliud est quam ex animo Deum timere, et ambulare in eius praeceptis, quantum fert humana fragilitas. Quamquam enim iustitia, si exacte aestimetur, non alia est quam plena legis observatio, a qua multum semper absunt fidles: quia tarnen delicta et lapsus illis Dens non imputt, iustitia vocatur dimidium hoc obsequium quod Deo praestant. Pronuntiat autem Iohannes, non esse ex Deo quicunque non iuste vivunt: quia quoscunque vooat Deus, eos spiritu suo rgnrt. Ergo vitae novitas perpetuum est divinae adoptionis testimonium. Et qui non diligit fratrem. Generalem doctrinaux ad suum institutum accommodt. Haotenus enim ad fraternam oaritatem hortatus est fidles: nunc eodem refert summam verae iustitiae. Quare hoc membrum vice expositionis additum est. Caeterum iam prius dixi qua ratione oomprehendatur sub fraterna caritate tota iustitia. Priores quidem partes obtinet amor Dei: sed quia ex eo pendet fraterna inter homines Caritas, saepe per syneedochen, ille sub hac inoluditur, et vioissim haec sub illo. Ergo ut quisque benefkentiae et humanitati deditus est, ita iustum esse et censeri pronuntiat: quia Caritas est legis complemetitum. Confirmt hanc sententiam quum dicit, i t a edoctos fuisse ab initio fidles. Nam his verbis significat non debere illis novam videri definitionem quam ponit. 12. Non sicut Gain. Altera confirmatio ex contrario sumpta: quia in reprobis et filiis diaboli regnet odium, et quasi principatum in eorum vita teneat: cuius rei speoulum proponit Cain. Interea hoc ad eorum consolationem valet: quemadmodum tandem concludit, ne m i r e m i n i si vos o d i t m u n d us. Haec exegesis diligenter notanda est: semper enim in vitae ratione hallucinantur homines: 10. In hoc manifesti sunt. Paucis verbis oon- quia sanotitatem constituunt in fictitiis operibus: ao dit, frustra sibi locum et nomen arrogare inter dum se macrant in nugis, putant se Deo bis gratos i filios qui non se tales probant pia et sancta esse. Sicuti monaohi suum vivendi genus perfeca: quandoquidem hao nota diffrant a filiis dia- tionis statum superbe nominant. Nee alius in papatu i. Porro non ita manifestos intelligit, ut palam censetur cultus Dei quam superstitionum colluvies. ;nosci a toto mundo queant: sed hoc tantum Atqui apostolus hano demum iustitiam testatur pro It, fructum et effectum divinae adoptionis semper bari Deo, si nos mutuo diligimus: rursus diabolum itare in vita. regnare, ubi odium, simultas, invidia, et inimioitiae grassantur. Simul tarnen memoria tenendum est Quisquis non facit iustitiam, non est ex Deo: et quod nuper attigi, fraternam caritatem, quia ex Dei 1 non diligit fratrem suum. 11. Quia haec est am ore nascitur tanquam effectus ex causa, ideo non ledicatio quam audistis ab initio, ut mutuo nos disiungi: quin potius hoc nomine laudari ab Iohanne, igamus: 12. Non sicut Cain qui ex maligno erat, quod sit nostrae in Deum pietatis approbatio. Quum occidit fratrem suum. Et qua de causa eum oc- dicit, C a i n ad fratris caedem hac causa fuisse imU? Quia opera eius mala erant, fratris autem pulsum, quoniam opera eius mala erant: significat ta. 13. Ne miremini, fratres mei, si vos mun- quod iam monui, ubi regnat impietas, odium omnes ; odit. vitae partes occupare. l u s ta Abelis opera commmort, quo patienter ferre discamus si mundus Qui facit iustitiam. Facere iustitiam, et facere nos gratis, nullaque iniuria provocatus, odio habet, Ccdvini ofera. Vol. LV. 22

339

EPIST. IOHANNIS

14. Nos scitnus quod transieritnus a morte in abstineat: ipsa enim nocendi cupiditas, non alit vitam, quia diligimus fratres. Qui non diligit frctr ac conatus, damnatur coram Deo. Imo etiam trem, manet in morte. 15. Omnis, qui odit fratrem nocere non appetimus, si tarnen aliunde cupim suum, homicida est: et nostis quod omnis homicida malum fratri nostro accidere, tunc quoque homicid non habet vitam aeternam in se manentem. 16. In sumus. Ergo apostolus rem, ut est, simpliciter d hoc cognoscimus caritatem, quod ille pro nobis animam finit, quum h o m i c i d i i nomen tribuit odio. Un suam posuit : et nos debemus pro fratrbus animas convincitur hominum stultitia, quod quum nom ponere. 17. Si quis habeat victum mundi, et videat abominentur, crimen ipsum prope nihili faciui fratrem suum egentem, et claudat viscera sua ab eo, Unde id ? Quia scilicet externa rerum facis sens quomodo Caritas Bei in ipso manet? 18. Fioli mei, omnes nestros occupt, coram Deo interior affect ne diligamus sermone, neque lingua, sed opre et in rationem venit. Quare ne quis amplius ta grave malum extenuet, discamus nostra iudicia veritate. Dei tribunal revocare. 14. Nos scimus. Insigni elogio oaritatem nobis 16. In hoc cognovimus. Nunc quaenam sit ve commendat, quia testimonium sit nostri a morte in Caritas ostendit. Neque enim earn laudare sa vitam transitus. Unde sequitur, si fratres diliga- esset, nisi vis eius teneatur. Perfeotam autem ca mus, nos esse felices: miseros autem si odimus. tatis regulam proponit in Christi exemplo: qc Nemo est qui non a morte liberari et exire cupiat. propriae vitae non parcendo, testatum fecit quai Ergo plusquam stnpidos esse oportet, qui odium opre nos diligeret. Ad hunc ergo scopum tende fovendo, sponte morti suae indulgent. Porro quum iubet. Summa est, in eo probari nostram caritatei dicit apostolus, ex dilectione cognosci quod transieri- si amorem nostri in fratres transferimus, ita ut t mus in vitam: non significat hominem suum esse quisque quodammodo oblitus, aliis consulat. Cert liberatorem, quasi fratres diligendo, a morte se quidem est, nos Christo esse longe impares: s eripiat, sibique ritam comparet. Neque enim hie apostolus imitationem nobis commendat, quia e de salutis causa disputt : sed quum Caritas prae- ipsum non assequimur, procul tarnen eius vestig cipuus sit fructus spiritus, certum quoque est re- sequi convenit. Sane quum apostoli consilium s generationis symbolum. Proinde a signo ratiocinatur inanem hypocritis iactantiam excutere, qui fide apostolus, non autem a causa. Nam quia nemo Christi, sine fraterno amore, se habere gloriantu sincere fratres diligit, nisi qui spiritu Dei regenitus nisi in animis nostris vigeat hoc studium, nihil et est: hinc rite colligitur, spiritum Dei, qui vita est, nobis cum Christo commune, his verbis signifie in omnibus habitare qui fratres diligunt. Sed Neque tarnen (ut dixi) Christi dilectionem nobis i praepostere inde quispiam inferret, caritate vitam proponit, ut aequalem a nobis exigat. Quid eni acquiri, quum sit Caritas ordine posterior. Plus hoc foret, quam ad unum omnes ad desperationc Sed ita vult compositos esse nostros aff< coloris haberet hoc argumentum, si vitae nostrae cogre? tus, ut vitam simul et mortem cupiamus primr certiores facit nos Caritas, salutis igitur fiduciam in Deo, turn etiam proximis impendere. Est alter opera recumbere. Sed eius quoque non difficilis inter nos et Christum discrimen, quod non eade est solutio. Etsi enim omnibus Dei gratiis, tan- mortis nostrae virtus esse potest. Neque eni quam adminiculis, confirmatur fides, non tarnen sanguine nostro placatur ira Dei, nee morte vi Buum in una Dei misericordia fundamentum habere acquiritur, nee dbita aliis poena persolvitur. S desinit. Exempli gratia, quum luce fruimur, certi apostolus in hac comparatione, qualis fuerit i sumus solem lucere: si locum, in quo sumus, sol finis, vel effectus mortis Christi, non speetav irradit, habemus clariorem quemdam adspectum : sed tantum vitam nostram formari voluit ad ei sed tarnen ut non pertingant ad nos visibiles radii, exemplum. hoc ipso contenu sumus, quod sol splendoris sui usum ad nos diffundit. Ita postquam in Christo 17. Si quis habeat victum. Nunc concionat fundata est fides, possunt quaedam accidere quae de communibus caritatis officiis, quae ex sumi illam iuvent: in sola tarnen Christi gratia interim illo fonte manant: ubi scilicet nos ad mortem usq proximis impendere parati sumus. Quamquam i acquiescit. 15. Homicida est. Quo nos melius ad caritatem detur a maiori ad minus argumentari. Nam q stimulet, ostendit quam detestabilis coram Deo res facultatibus suis, sal va et incolumi vita, fratris i sit odium. Nemo est qui non homicidium horreat: opiam levare abnuit, multo minus vitam suam e Imo nomen ipsum exsecramur omnes. Apostolus poneret. Ergo caritatem in nobis esse negat, autem homicidas esse pronuntiat quicunque fratrem proximos ope nostra fraudemus. Caeterum exte odio habent. Nihil dici atrocius potuit: nee tarnen nam beneficentiam sic commendat, ut simul optit hoc est hyperbolicum. Nam quern odimus, velle- exprimt quaenam vera sit benefaoiendi ratio, mus prisse. Nee refert si quis manus suas a noxa qualis earn regere debeat affectus. Sit igitur ha

41

CAPUT i n .

342

rima propositio, neminem vere amare fratrea quin oo reipsa teatetur, quoties usus postulat. Altera, uantum guisque faoultatis habet, eatenus obstringi d fratrea iuvandos: quia Dominus hoc modo nobis ippeditat exeroendae caritatis materiam. Tertia, pectandam esse cuiusque neoessitatem: quia ut uisque cibo et potu indiget, aut aliis rebus quarum obis suppetit copia, ita officium nostrum implort, (uarta, nullam beneficentiam, nisi xfj crufMrafrefec jniuncta, Deo placere. Multi in speoiem sunt berales, qui tarnen fratrum miseras minime tanuntur. Verum apostolus praecipit aperienda esse iscera: quod fit dum induimus fere eundem senam, ut aliorum malis non secus condolesoamus ac ostris. Caritas Dei. Hic de fratribus diligendis agitur. (uoraum ergo amorem Dei nominat? Nempe teendum est illud principium, fieri non posse quin >ei caritas fratrum amorem in nobis generet. itque hoc modo nostri erga se amoris experiment im capit Deus, dum sui respectu homines diligi ibet: quemadmodum Psalm. 16, 2, habetur: Beignitas mea ad te non pertingit: sed erga sanctos ui in terra sunt, voluntas mea et Studium meum. 18. Ne digamus sermone. Conoessio est in oc priore membro. Neque enim lingua tantum iligere possumus: sed quia falso hoc multi iactant, orum simulationi, rei nomen concedit apostolus, t saepe fieri solet. Quamquam altero membro orum yanitatem coarguit, quum yeritatem esse egat, niai in opre. Sic enim resolvi debent verba, on profiteamur lingua nos amare, sed opre id robemus: quia haec demum vera est amoris ratio. 19. Et in hoc cognoscimus quod ex veritate wmus et coram ipso persuadebimus corda nostra. 0. Quod si accuset nos cor nostrum, certe maior st Deus corde nostro, et novit omnia. 21. Diledi, i cor nostrum nos non accuset, fiduciam habemus rga Deum: 22. et si quid petierimus, accipimus ab ; quia praecepta eius servamus, et quae coram eo lacent facimus. 19. Et in hoc cognoscimus. Nomen v e r i t a t i s iverso nunc sensu accipit: sed elegans est prosolomasia, Si vere proximos diligimus, hinc nos Labere testimonium quod simus ex Deo geniti, qui eritas est: vel quod Dei Veritas locum in nobis labeat. Semper autem meminerimus, non habere IOS ex caritate notitiam quam dicit apostolus, [uasi inde petenda sit salutis certitudo. Et certe ion aliunde cognoscimus nos esse Dei filios, nisi [uia gratuitam suam adoptionem cordibus nostris ter spiritum suum obsignat: et nos certum eius tignus in Christo oblatum fide ampleotimur. Est gitur caritas accessio vel adminioulum inferius ad

fidei fulturam: non fundamentum quo nititur. Cur ergo dicit apostolus, P e r s u a d e b i m u s c o r a m Deo c o r d a n o s t r a ? Nempe his verbis admonet, non oonsistere fidem sine bona consoientia. Non quod inde oriatur persuasio, aut pendeat, sed quia tunc demum vere, non fallaciter, de nostra cum Deo ooniunotione persuasi sumus, dum Spiritus sancti efficacia in caritate nostra se profert. Semper enim quid agat apostolus, expendere oonvenit. Quia enim fiotam et fallaoem fidei professionem damnt, non aliter coram Deo solidam persuasionem nobis constare dicit, quam ai eius spiritua fructum caritatis in nobis profrt. Tametsi autem disiungi a fide non potest bona consoientia, nemo tarnen rite inde oolliget respiciendum ad opera nostra esse, ut nobis firma sit persuasio. 20. Quod si accuset. Probat ex contrario, frustra nomen et speoiem habere Christianorum, quos bonae conscientiae testimonium deficit. Nam si quia male sibi oonscius est, et proprio animi sui sensu damnatur, multo minus effugiet Dei indicium : sequitur ergo, malae conscientiae inquietudine subverti fidem. Deum c o r d e n o s t r o maiorem vocat, respectu iudicii: quia scilicet multo acutius videat quam nos, et acrius inquirat, et severius iudioet. Qua ratione dicit Paulus, etiamsi nullius rei sibi conscius sit, non tarnen propterea iustifioari (1. Cor. 4, 4). Agnoscit enim, quantumvis sollicite ad officium intentus sit, in multis tarnen se errare, et sibi ignoscere errata per inoogitantiam, quae Deus animadvertit. Hoc ergo vult apostolus, fieri non posse ut Dei iudioium effugiat, quern urget ac constringit sua ipsius consoientia. Eodem pertinet quod mox subiicit, Deum omnia videre. Quomodo enim laterent quae nos videre cogimur, qui prae illo sumus hebetes, adeoque caeci? Sic ergo resolve, Deus quum omnia videat, longe superior est corde nostro. Copulam enim vice causalis partioulae acoipi novum non est. Nunc sensus clarus est: nempe quum altius penetret Dei oognitio quam conscientiae nostrae sensus, neminem coram ipso posse consistere, nisi quern sustinet conscientiae integritas. Sed hie obiicitur quaestio: Certum est eo stuporis interdum reprobos demergi a Satana, ut mala suae amplius non sentiant, ac sine dolore et metu (quemadmodum dicit Paulus) secure ruant in suum interitum. Certum etiam est, hypocritas solere sibi blandiri, ac superbe contemnere Dei iudicium: quia falsa iustitiae opinione ebrii, peccatis suis non tanguntur. Responsio facilis est, ideo falli hypocritas, quia lucem fugitant: ideo nihil sentire reprobos, quia a Deo recedunt. Imo nulla est nisi in latebris malae conscientiae securitas. Sed apostolus hic de con8oientiis loquitur quas Deus in lucem extracta8, ad tribunal suum oogit, et iudicii aui sensu exercet. Quamquam hoc quoque gene22*

343

EPI8T. IOHANNIS

3^

raliter verum est, nunquam nobis tranquillam constare paoem, nisi quam spiritus Dei purgatis cordibus praestat. Nam quos stupere diximus, ill! tarnen caecas punotiones subinde sentiunt, et in suo veterno torquentur. 21. Si cor nostrum nos non accuset. lam exposui, neque ad hypocrisin, neque ad crassum Dei contemptum hoc pertinere. Nam utcunque reprobis viae suae placeant, Dominus tarnen pondrt corda, inquit Solomon (Prov. 16, 2). Haee Dei trutina suo examine efficit ne quia gloriari queat se mondum habere cor. Hune ergo sensum habent apostoli verba, tunc nos demum tranquilla fiducia venire in conspeotum Dei, quum nobis bene consoii, recti et probi cordis testimonium nobisoum afferimus. Est quidem verum illud Pauli, fide, quae Christi gratia nititur, nobis additum ad Deum cum fiducia patefieri (Ephes. 3, 12). Item, Fide nobis pacem conferri, ut tranquillae coram Deo stent nostrae consoientiae. Sed inter isfca sententias nihil est dissidii. Nam Paulus causam fiduciae ostendit: Iohannes vero tantum aeeidens inseparabile commmort, quod necessario cohaeret, quamvis causa non sit. Hic tarnen oritur maior difficultas, quod nihil videtur relinquere fiduciae in toto mundo, quis enim reperietur, quern nulla in re cor suum argut? Respondeo, pios ita coargui ut se pariter absolvant: nam suis quidem eos peccatis intus serio pungi neeesse est, ut terror ad humilitatem, suique displioentiam erudiat: sed mox ad Christi sacrificium confugiunt, ubi certain pacem habent. Quamquam apostolus alio sensu eos non accusari dioit: quia utcunque se in multis deficere agnoscant, sublevantur, tarnen hoc conscientiae testimonio, quod vere et ex animo Deum timeant, seque subiicere cupiant eius iustitiae. Quiounque hoc pio affectu sunt praediti, et interea sciunt sua studia, quantumvis a perfectione distent, Deo tarnen placere: merito cor sedatum vel pacatum habere dicuntur, quia nulla est interior punctio quae placidam eorum hilaritatem turbet. 22. Et si quid petierimus. Quia res sunt inter se connexae, fiducia et Dei invocatio : quemadmodum prius malam conscientiam docuit repugnare fiduciae ita nunc non posse invocari Deum pronuntiat, nisi ab iis qui eum puro corde timent, et rite colunt. Hoc posterius ex priore sequitur. Est illud generale scripturae axioma, Non exaudiri a Deo impios: quin potius sacrificia eorum et preces abominationi esse. Ergo ianua hic clauditur hypocriti, ne in Dei conspeotum cum eius eontemptu prorumpant. Interea non significat afferendam esse bonam conscientiam, quasi precibus nostris gratiam conciliet. Yae nobis si ad opera respicimus, quae nihil quam trepidationis materiam in se habent. Non aliter igitur quam Christo mediatore freti, ad Dei tribu-

nal adspirant fidles. Sed quia oum fide sempi coniunctus est amor Dei, quo magis hypocritas pe: stringat apostolus, hoc singulari privilegio quo Dei Buos alios dignatur, eos privat: ne scilicet putei aditum esse ad Deum suis precibus. Quum did quia s e r v a m u s e i u s p r a e c e p t a , non intell git fundatam esse in operibus nostris orandi fid ciam: sed in hoc tantum insistit, non posse a fie disiungi pietatem et sincerum Dei oultum. N < absurdum videri debet quod partioulam causalei usurpet, utcunque de causa non disputet: nam a cidens inseparabile, interdum causae loco poni sole Quemadmodum si quis dicat: Quia sol merid supra nos lucet, plus tunc esse caloris. Neque eni sequitur, ex luce oriri calorem. 23. Et hoc est praeceptum eius, ut credatm nomini Filii eius Iesu Christi: et nos diligamus i vicem sicuti praeceptum dedit nobis. 24. Qui serv praecepta eius, in ipso manet, et ipse in eo: atque hoc cognoscimus quod manet in nobis, ex spiritu que nobis dedit. 23. Et hoc est praeceptum. Bursus generale sententiam ad suum propositum accommodt. Snmn est, nobis tale esse cum Deo dissidium, ut ab eii accessu aroeamur, nisi fraterno inter nos amoi simus coniuncti. Quamquam non solam hie cai tatem, ut prius, commendat: sed fidei comitem quasi pedisequam adiungit. Haec verba sophist) suis oommentis dpravant: quasi partim fide, parti operibus nobis comparetur orandi libertas. Quui Iohannes ad legitimam preoandi rationem hoc r quirat, ut servemus Dei mandata: et postea doce fide et caritate hanc observationem constare : colligui ilii, ex his duobus orandi fiduciam conoipi debei Ego autem iam aliquoties monui, hic minime tra tari unde vel quibus modis sibi hoc comparent h mines ut Deum invocare audeant. Hio enim < causa vel dignitate non agitur: tantum ostend Iohannes, Deum oolloqnii sui honore et privileg nonnisi filios suoa, et quidem spiritu suo regenitc dignari. Proinde hie est orationis contextus: U non rgnt timor Dei et reverentia, fieri non pote ut Deus nos exaudiat. Quod si nobis propositu est eius mandatis obedire, videndum est quid pra cipiat. Atqui fidem a caritate non separat: s< utramque uno velut complexu a nobis exigit. Atqt haec ratio est cur nomen m a n d a t i , singula numro posuerit. Caeterum hio locus insignis es quia tarn perspicue, quam breviter dfinit in qt consistt tota sanctae vitae perfectio. Non est erj quod difficultatem causemur, quando nos Deus n nime per longas ambages cirenmagit: sed simp] oiter et uno verbo nobis exponit quid rectum s: et quid sibi placeat. Adde quod nulla in hac br

15

CAPUT IV.

346

tte est obscuritas: quia nobis recte vivendi prinpinm et finem clare demonstrat. Quod autem 1 0 tantum fraternae caritatis fit mentio, praeterito ei amore, ratio est (ut alibi diximus) quod frarna Caritas, sicuti ex solo amore Dei manat, ita irta sit et vera eius approbatio. Nomini filii eius. Nomen ad praedicationem ispicit: atque haeo relatio notanda est, quia pauci lid sit in Christum credere intelligunt. Ex hac item loquutione colligere promptum est, hanc esse mum reotam fidem quae Christum, qualis praecatur in evangelio, amplectitur. Unde etiam consitur, nullam esse absque doctrina fidem: quemImodum et Paulus docet Bom. 10, 14. Simul et )o notandum, quod fidem apostolus in Christi cotitione includit. Est enim viva patris imago, et eo absconditi sunt omnes thesauri sapientiae et ientiae. Quare simulatque ab eo defleximus nihil ssumus quam in errore vagari. 24. Qui servat praecepta. Confirmt quod iam ius dixit, ita patefieri quam habemus cum Deo niunotionem, si nos mutuo diligimus. Non quod de incipiat coniunotio, sed quia otiosa esse nequeat absque effectu, ubicunque esse coepit. tque id obat addita ratione: quia non maneat Deus in ibis, nisi spiritus eius in nobis habitet. Atqui iritus eius ubicunque sit, necesse est ut vim et Scaciam suam exserat. Unde colligere promptum t, non alios manere in Deo, ac illi unitos esse, si qui eius mandata servant. Quum ergo dicit, t i n h o c c o g n o s c i m u s : copula E t , quia o causae redditione ponitur, tantum valet atque im aut Quia. Caeterum expendi debet praesentis usae oircumstantia. Tametsi enim haec sententia rbis oonvenit cum ilia Pauli (Rom. 8, 15), ubi iritum dicit testari cordibus nostris nos esse Dei ios, et nos per eum clamare ad Deum, Abba ter: in sensu tarnen est aliquid discriminis. Nam tulus de gratuitae adoptionis certitudine loquitur, am spiritus Dei cordibus nostris obsignat : Iohans autem hic effectua respicit, quos profert spiritus nobis habitans. Quemadmodum et Paulus ipse, um dicit eos esse Dei filios, qui spiritu Dei agunr. Nam illic quoqne de mortificatione oarnis, et ;ae novitate diseerit. Haec summa est, inde conire an filii Dei simus, si vitam nostram spiritus is moderatur et gubernat. Interea docet Iohans, quidquid est in nobis bonorum operum, pronire ex gratia spiritus: et hune spiritum non aciri nostra iustitia, Bed gratuito nobis donari.

exierunt in mundum. 2. In hoc cognoscite spiritum Dei: Omnis spiritus, qui confitetur Iesum Christum in came venisse, ex Deo est: 3. et omnis spvritus qui non confitetur Iesum Chritum in came venisse, ex Deo non est. Et hic est Antichristus, de quo audiistis quod venturus sit, et nunc iam in mundo sit.

Redit ad superiorem doctrinam, quam attigeratcapite secundo. Plerique enim (ut in rebus novis fieri solet) Christi nomine abutebantur ad serendos suos errores. Alii dimidia ex parte profitebantur Christum: interea quum locum haberent inter domesticos, plus valebant ad nocendum. Praesertim in Christo ipso turbandae ecclesiae materiam captabat Satan. Nam hie est lapis offensionis, ad quern impingere necesse est omnes qui planam viam, ut a Deo nobis monstratur, non tenent. Porro tribus membris constat tota haec apostoli ratio. Nam primo malum ostendit unde periculum fidelibus instabat : atque hac ratione eos ad cavendum hortatur. Cavendi modum praescribit, ut diiudicent inter spiritus. Atque hoc est secundum membrum. Tandem Bpeciem unam dsignt, a qua maximum erat illis periculum. Yetat igitur eos audire, qui filium Dei in carne manifestatum esse negant. Nunc singula ordine tractemus. Tametsi autem in contextu ratio ista subiioitur, quod multi pseudoprophetae in mundum exierint: tarnen inde initium facere convenit. Continet autem haec sententia utilem admonitionem, quia si iam tuno multos impulerat Satan, qui sub Christi nomine suas impostures spargerent : hodie simile exemplum consternare nos non debet. Haec enim perptua est evangelii conditio, ut eius puritatem varus erroribus infioere ac corrumpere moliatur Satan. Hoc nostrum saeculum horrenda quaedam sectarnm portenta protulit: qua occasione multi attoniti haerent, et quorsum se vertere debeant nescientes, omnem pietatis curam abiiciunt. Neque enim melius inveniunt compendium sese extricandi ab errorum perioulo. Stulte id omnino: lucem enim veritatis fugiendo, sese ultro in errorum tenebras coniiciunt. Quare hoc in animis nostris fixum haereat, ex quo publican coepit evangelium, statim exstitisse pseudoprophetas. Muniet etiam nos haec doctrina contra illud offendioulum. Plerosque errorum vetustas quasi vinctos retinet, ne inde emergere audeant. Atqui Iohannes intestinum ecclesiae malum hic dsignt. Quod si iam turn apostolis aliisque fidis doctoribus permisti fuerunt impostures, quid mirum si, iampridem oppressa evangelii doctrina, multae corruptelae in mundo grassatae sunt? Non est igitur quod nos impediat antiquitas, quo minus CAPUT IV. libre veritatem a mendacio discernamus. 1. Dilecti, ne omni spiritui credatis, sed probate 1. Ne omni spiritui credatis. Multi (ut dictum iritus an ex Deo sint: quia multi pseudoprophetae est) quum ecolesia dissidiis et contentionibus vexa-

347

EPIST. lOHANNIS

3<

tar, expavefacti, ab evangelio discedunt. Spiritus tenent. Nam impends, nee lapis lydius, neqi autem longe diversum remedium praescribit: ne ignis usui esse poterit. Ergo nt simus idon temere scilicet et absque delectu quamlibet dootri- iudices, necesse est nos disoretionis spiritu dona nam reoipiant fidles. Gavendum igitur ne opinio- et dirigi. Quia autem frustra hoc nobis praeoiper num varietate offensi, doctores una cum verbo Dei apostolus, nisi iudicandi facultas suppeteret, cer valere iubeamus. Sed hoc temperamentum suffi- statuendam est, pios nunquam destitutum iri spin ciat, non esse promisoue omnes audiendos. Nomen prudentiae, quoad expediet, modo eum a Domii S p i r i t u s , metonymice accipio pro eo, qui Spiri- postulent. Sed ita demum ad veram discretione tus dono se praeditum esse iactat ad obeundum nos spiritus diriget, si omnes nostros sensus ver prophetae munus. Nam quum nemiui permissum 8ubiicimus. Est enim (ut dictum est) instar ly( sit privato suo nomine loqui, nee fides loquentibus lapidis: imo longe pluris esse nobis debet: quonia habenda sit, nisi quatenus spiritus sancti sunt ea demum lgitima est doctrina, quae inde sump Organa: quo plus autoritatis haberent prophetae, est. Sed hie nascitur difficilis quaestio: quia hoc elogio Deus ipsos ornavit, ac si eos eximeret penes singulos ius et arbitrium erit iudicandi, nil ex communi hominum numro. Spiritus ergo voca- unquam certi constitui poterit: quin potius vacill bantur qui linguam tantum praebentes oraculis bit tota religio. Bespondeo, duplex esse doctrin spiritus sancti, ministram eius personam quodam- examen: privatum, et publicum. Privatum, qi modo sustinebant: nihil proferebant ex proprio unusquisque fidem suam stabilit, ut tuto acquiese sensu, nee privato suo nomine prodibant in medium. in ea doctrina quam a Deo novit pro fee tarn esE Hue autem spectabat tarn honorificus titulus, ne Neque enim alibi quam in Deo tutam et tra quid ob ministri eontemptum verbi Dei reverentiae quillam stationem invenient conscientiae. Publicu ad communem ecclesiae consensum decederet. Nam Deus semper verbum suum ex examen TtoXititav spectat. Nam quia perioulum est ne i hominum ore non secus exoipi voluit, quam .si fanatici homines, qui se temere iacte palam ipse e coelo apparuisset. Hic se medium surgant spiritu Dei esse praeditos: necessarium est hoc i inieoit Satan: et quum falsos doctores supponeret medium, ut simul conveniant fidles, et ration ad verbum Dei adulterandum, nomen quoque illis pii purique consensus quaerant. Gaeterum quo imposuit, sub quo melius fallerent. Ita pseudo- vetus illud proverbium nimis verum sit, Quot su prophetae superciliose et plenis bucois semper sibi capita, tot esse sensus: certum est hoe esse sing arrogare soliti sunt quidquid Deus in servos suos lare Dei opus, ut domita omni pervioacia, nos unu honoris contulerat. Videtur autem consulto aposto- sentire, atque in puram fidei unitatem coalesce lus hoc nomine usus esse, ne suis larvis nos de- faciat. Quod autem hoc praetextu quaecunque u cipiant qui falso Dei nomen praetendunt : quem- quam in conoiliis dcrta sunt, pro certis oraou admodum videmus hodie permultos nudo ecclesiae papistae volunt haberi, quia ecclesia semel proba' titulo obstupefieri, ut se in aeternum interitum papae ex Deo esse: id nimis est frivolum. Nam utcunq addicere malint, quam illi quidquam vel minimum ilia sit ordinaria consensus quaerendi ratio, pit autoritatis abrogare. Notanda est igitur ista con- sanctumque concilium oogere, ubi controversiae cessio. Foterat enim dicere apostolus, non esse Dei verbo definiantur : nunquam tarnen Deus cuii quibusvis hominibus credendum: sed quoniam falsi libet coneilii decretis nos alligavit. Nee vero sim doctores spiritus titulum mentiebantur, eum sic ac in unum aliquem locum coierunt episcopi centt ipsis relinquit, ut simul admoneat frivolum ac vel plures, protinus sequitur eos rite invocae nugatorium esse, nisi re ipsa exhibeant quod Pro- Deum, et ex ore eius sciscitatos quidnam veri fiten tur: stultos vero esse qui ad solum honorific! esset. Imo nihil clarius est, quam a sincero I tituli strepitum attoniti, de re inquirere non audeant. verbo saepe eos recessisse. Ergo hie quoque vale Probate spiritus. Quia non omnes verae sunt debet examen quod praescribit apostolus, ut spirit prophetiae, apostolus hie pronuntiat revocandas esse probentur. ad examen. lloquitur autem non modo totum ecclesiae corpus: sed etiam singulos fidles. Sed 2. In hoc eognoscite. Specialem notam appoi quaeritur unde nobis ista discretio. Qui respondent, qua melius discernere veros prophetas a falsis lice verbum Dei regulam esse ad quam exigi oporteat Quamquam hie tantum repetit quod prius habuim quidquid in medium proferunt homines, neque illi Ghristum scilicet, sicuti scopus est ad quern re< nihil dicunt, neque totum. Concedo probandas esse fides collimat, ita scopulum esse ad quern imp: verbo Dei doctrinas: verum nisi adsit spiritus pru- gunt omnes haeretici. Quamdiu itaque in Ghrii dentiae, nihil aut parum proderit verbum Dei manemus, salva res est: ubi autem ab eo discedit habere ad manum, cuius interpretatio nobis non periit fides, et exinanita est omnis Veritas. Cae constabit. Quemadmodum, exempli gratia, aurum rum meminerimus quid haec confessio contine igne aut lydio lapide probatur: sed ab iis qui artem I Nam quum dicit apostolus G h r i s t u m venia

t9

CAPUT IV.

350

no colligimus prius fuisse apud patrem: quo osnditur aeterna eius divinitas. Quum dicit veisse in o a r n e , significat carnem induendo verum >minem esse factum, eiusdem nobiscum naturae, frater noster fieret: nisi quod ab omni vitio et rruptela fuit immunis. Postremo quum dicit vesse, notanda est adventus eius causa : neque enim ustra a patre missus est. Hinc pendet officium bristi ac virtus. Ergo quemadmodum haeretici itres ab hac fide exciderunt, partim divinam tiristi naturam, partim humanam negando, ita hoe papistae, licet Christum fateantur Deum et hoinem, minime tarnen confessionem hanc retinent am requirit apostolus, quia Christum virtute sua oliant. Nam ubi liberum suum arbitrium, operum erita, fictitios cultus, satisfactiones, sanctorum paDcinia statueruDt, quantulum Christo residuum anet? Hoc ergo sentit apostolus, quand o sumam doctrinae pietatis in se complectitur Christi ititia, semper illuc coniiciendos et figendos esse IUIOS, ne fallamur. Et certe Christus legis et proetarum finis est. Nee aliud ex evangelio discius quam eius vim et gratiam. 3. Et hie est Antichrisius. Hoc addidit apostolus, 10 magis detestabiles redderet imposturas quae >s a Christo abducunt. Diximus enim celebrem i tritam fuisse doctrinam de regno Antichristi: ut i futura ecclesiae dissipatione admoniti fidles llicite sibi caverent. Merito igitur tanquam inme et ominosum horrebant istud nomen. Nunc oit apostolus, membra esse huius regni, quicunque tiristo detrahunt. Dicit autem spiritum Antichristi )n tu r u m et iam esse in mundo, diverso sensu, me enim iam in mundo fuisse intelligit: quia oliebatur iniquitatis suae arcanum. Quia tarnen indum oppressa erat Dei Veritas falsis et adulter s dogmatibu8, nondum corrupto Dei cultu induerat superstitio, nondum mundus scelerata perlia a Christo defecerat, nondum se palam extulerat rannis, Christi regno opposita : ideo venturum dicit.

Porro formidinem bonis incutere poterat, quod vixdum exorto Christi regno, iam in acie stare videbant hostes ad illud opprimendum. Ergo utcunque oertandum sit, dicit tarnen eos vicisse: quia felioem habituri sint exitum. c si diceret, in media pugna iam extra periculum eos esse, quia futuri sint superiores. Atque haec doctrina longius extendi debet. Quidquid enim certaminum sustinemns adversus mundum et carnem, coniunctum est cum certa victoria. Nos quidem duri et acres conflictus manent, et alii subinde aliis succedunt: sed quia Christi virtute pugnamus, et instructi sumus Dei armis, pugnando et laborando sumus victores. Quantum ad circumstantiam huius loci pertinet, insignia est consolatio, quod quibuscunque dolis nos adoriatur Satan, tarnen in Dei veritate stabimus. Sed notanda est quae mox subiicitur ratio: quia m ai or, hoc est fortior, sit qui in nobis est, quam qui in mundo. Nam ea est nostra infirmitas, ut antequam manus conseramus cum hoste, succumbere oporteat. Sumus enim impliciti ignorantia, ideoque expositi ad omnes fallacias: Satan autem mirus ad fallendum artifex. Si sustinuerimus ad diem unum, obrepet tarnen animis nostris dubitatio quid eras futurum sit: ita perpetuo erimus anxii. Admonet ergo apostolus non propria nos, sed Dei virtute esse fortes. Unde colligit, non magis nos vinci posse quam Deum ipsum, qui nos sua virtute ad finem usque mundi instruxit. Atque in tota spirituali nostra militia insidere cordibus debet haec cogitatio, actum protinus fore de nobis, si nostris viribus pugnandum esset. Caeterum quia nobis quiescentibus Deus hostes repellit, indubiam esse victoriam. 5. Ipsi ex mundo sunt. Haec non parva est consolatio, quod qui Deum in nobis aggredi audent, tantum mundi praesidiis sunt instructi. Porro mundum intelligit apostolus, qnatenus Satan est eius princeps. Simul additur altera consolatio, quum dicit mundum ampleoti in pseudoprophetis quod suum agnoscit. Videmus quanta sit ad vanitatem 4. Vos ex Deo estis idli, et vicistis eos: quia hominum propensio. Falsae igitur doctrinae facile lior est qui est in vobis, quam qui in mundo. statim penetrant, et longe lateque grassantur. Negat Ipsi ex mundo sunt: propter-ea ex mundo loquuntur,apostolus esse cur propterea turbari nos deceat: mundus eos audit. 6. Nos ex Deo sumus. Qui quia nihil novum sit aut insolens, si mundus, qui vit Deum, audit nos: qui non est ex Deo, non totus est mendax, libenter mendaoium audit. dit nos. In hoe cognoscimus spiritum veritatis et 6. Nos ex Deo sumus. Quamquam hoc vere vritum erroris. in omnes pios competit: proprie tarnen ad fidles evangelii ministros speotat. Nam apostolus ex Spi4. Vos ex Deo. De uno Antichristo loquutus ritus fiducia hic gloriatur, se ao suos collegas sincere it: nunc plu res commmort. Sed pluralis nu- Deo servire, et ab eo sumpsisse quidquid tradunt. srus ad pseudoprophetas refertur, qui iam tunc Idem pseudoapostolos iactare continget, ut mos illia erserant, priusquam caput exstaret. Porro apostoli est sub Dei larva decipere: sed ab illis multum nsilium est, fidelibus addere animos, ut fortiter discrepant fidi doctores, qui nihil de se verbis intrpide impostoribus resistant. Multum enim praedicant, quod non exhibeant re ipsa. Semper icritatis decedit, quum dubio eventu pugnatur. tarnen memoria tenendum est quam causam hio

351

EPIST. IOHANNIS

3!

tractet. Exiguus erat piorum numerus, incredulitas autem omnia fere occupabat: pauci evangelio vere adhaerebant, maior pars ad errores proolivis erat. Hino soandali ocoasio: oui ut ocourrat Iohannes, oontentos esse nos iubet ista fidelium paucitate: quia omnes Dei filii honorem illi dfrant, ao se eius doctrinae subiioiant. Nam contrarium membrum continue post opponit, qui ex Deo non s u n t , puram evangelii doctrinam non audire. Quibus verbis significat, ingentera illam turbam cui non sapit evangelium, ideo non audire probos ac legitimos Dei servos, quia a Deo ipso alina sit: nihil ergo ex evangelii autoritate minui, dum a multis respuitur. Sed huic doctrinae annexa est utilis admonitio, ut fidei obedientia nos esse ex Deo probemus. Nihil f'acilius est quam iaotare nos esse Dei: ideoque nihil inter homines magis vulgare. Quemadmodum hodie papistae superbe se venditant pro Dei cultoribus: interea non minus superbe verbum Dei rpudiant. Nam quamvis se Dei verbo credere simulent: ubi tarnen ad rem venitur, aures habent elausas. Atqui hoc unicum est timoris Dei testimonium, eius verbum revereri. Nee locum hie habet quae a multis obtendi solet excusatio, se ideo fugere evangelii doctrinam, quum illis proponitur, quia non sint ad iudicandum idonei. Fieri enim non potest quin Deum agnosoat in verbo suo quisquis ex animo eum timet, et illi obsequitur. Si quis obiiciat, multos ex electis non statim accedere ad fidem, imo proterve initio calcitrare: respondeo, eo tempore non habendos esse (nostro quidem iudicio) in Dei filiis. Gaeterum hoc reprobi hominis Signum est, quum pertinaciter ab eo reiicitur Veritas. Obiter etiam notandum est, illud a u d i r e , cuius meminit apostolus, de interiore et serio cordis audita, qui fide constat, intelligi. In hoc cognoscimus. Relativum in hoc, duo superiora membra complectitur: ac si diceret, inde veritatem a mendacio discerni, quia alii ex Deo, alii ex mundo loquuntur. Quod autem per spirit u a l v e r i t a t i s et e r r o r i s , quidam, auditores notari putant : ac si diceret, eos qui se impostoribus fallendos tradunt, esse natos ad errorem, et in se habere semen mendacii: eos autem qui verbo Dei consentiunt, hoc specimine monstrari veraces: non recipio. Nam quum apostolus |iT<i)vouxxG> s p i r i t u s hie accipiat pro doctoribus vel prophetis, nihil aliud velle eum existimo quam doctrinae examen esse ad ista duo revooandum, ex Deone, an ex mundo sit. Yidetur tarnen ita loquendo nihil dicere. Nam pmnibus excipere promptum erit, se non nisi ex Deo loqui. Sic hodie papistae sua omnia commenta, spiritus oracula esse, magistrali supercilio iaotant. Nee Mahometus aliunde se hausisse praedicat sua deliria quam e ooelo. Quin etiam Aegyptii sibi olim divinitus revelatas esse mentiebantur putidas

illas ineptias, quibus se et alios infatuabant. S< respondeo, nos verbum Domini habere, quod primis consulendum est. Ergo quum Dei nom obtendunt spiritus fallaces, ex scripturis inquire convenit, an res ita habeat. Modo pium a nob Studium adhibeatur cum humilitate et modesti aderit spiritus discretionis, qui se ipsum in sori turis loquentem, tanquam fidus interpres, expons 7. Diledi, diligamus nos mutuo, quia dileetio < Deo est: et omnis qui diligit, ex Deo genitus est, cognoscit Deum. 8. Qui non diligit, non novit Deut quia Deus dileetio est. 9. In hoc apparuit ded Dei in nobis, quod filium suum unigenitum mil Deus in mundum, ut vivamus per eum. 10. In h est dedio, non quod nos dexerimus Deum, sed qut nos ipse dilexit, et misit filium propitiationem p peccatis nostris. 7. Dilecti, etc. Redit ad illam exhortatione quam tota fere epistola prosequitur. Diximus eni mistam esse fidei doctrina et exhortatione ad cai tatem. In duobus capitibus ita insistit, ut ab ui ad alterum subinde transeat. Quum m u t u u amorem commendat, non intelligit nos officio di funotos esse, si amicos nostros vioissim diligimu quia nos diligunt. Sed quia fidles in commui alloquitur, aliter non debuit loqui quam ut se muti diiigant. Confirmt hanc sententiam ratione iai aliquoties adduota: quia scilicet nemo se filium D probabit, nisi qui proximos diligit : et quia vera D cognitio amorem Dei necessario in nobis genert Opponit etiam contrarium membrum, suo mor quod nulla sit Dei oognitio ubi non viget oarita Sumit autem generale principium, quod Deus E Caritas: hoc est, quod eius natura Bit homim diligere. Scio multos argutius philosophari, s praesertim veteres hoc loco abusos esse, ut spiriti divinitatem probarent. Yerum simplex est apostc sensus, quia Deus sit fons caritatis, hunc affectu: ab eo fluere et diffundi, quocunque pervenit eii notitia. Quemadmodum prius lucem vocavit, qu nihil Bit in eo tenebrosum, sed potius omnia si fulgore illustret. Hie ergo de essentia Dei non 1 < quitur: sed tantum docet qualis a nobis sentiatu Oaeterum duo notanda sunt in verbis apostoli, ha esse veram Dei notitiam quae nos rgnrt et r fingit, ut simus novae creaturae: deinde fieri no posse quin ipsa nos Deo conformet. Facessat igitt stultum illud commentum de fide informi: quia quis fidem a oaritate separat, perinde facit ac calorem a sole auferre conetur. 9. In hoc apparuit. Aliis etiam plurimis doci mentis testatum habemus Dei erga nos amoren Nam si quaeritur cur creatus sit mundus, cur aimi in eo collooati ad obtinendum terrae dominum, ci

CAPUT IV. vemur in hac vita at fruamar bonis innumeris, r simus in epem melioris vitae conditi, our luce intelligentia praediti simus: non alia omnium usa adduci poterit quam gratuitus erga nos Dei lor: sed praecipuum specimen hie deligit apostoi, et quod reliquis omnibus longe praecellit. Hie im non immensus tantum fuit Dei amor, quod oprio filio non pepercit, ut eius morte nos in am restitueret: sed plusquam mirifica bonitas, ae mentes nostras in stuporem rapere debet, 'go Christus tarn illustre est ao singulare divini ga nos amoris documentum, ut quoties ipsum iuemur, hane dootrinam plane nobis confirmet, od Deus Bit dileotio. Quod u n i g e n i t u m apllat, ad auxesin valet. In eo enim olarius osten; quam unice nos amaret, quod unicum filium posuit nostra causa in mortem. Interea qui unus b natura alius, gratia et adoptione multos faoit: oscunque scilicet fide inserit in corpus Buum. nem exprimit, cur missus a patre faerit Christus, i per eum vivamus. Nam extra ipsum snmns mes mortui. drentu autem suo vitam nobis tulit: et nisi obstet nostra incredulitas, hunc atiae eius effeotum in nobis sentimus. 10. In hoc est dilectio. Amplificat alia ratione amorem, quod scilicet filium suum nobis derit, quo tempore eramus inimici: quemadmodum am Paulus dooet ad Romanos cap. 5, 8. Sed is verbis utitur, quod Deus nullo hominum amore ovoeatus eos ultro dilexerit. Quibus verbis docere luit, gratuitum erga nos fuisse amorem Dei. tmetsi autem apostoli consilium est Deum nobis itandum propbnere: non tarnen negligenda est ei dootrina quam simul admiscet. Gratis nos JUS amavit. Cur? quia antequam nati essemus: inde quia in ista naturae pravitate cor habemus eo adversum, et ad rectos piosque affectus mime flexibile. Si locum haberet papistarum artia unumquenque electum esse a Deo prout tore dignum praevidit, non staret haeo dootrina, iorem nos dilexisse. Tunc enim amor erga Deum ster, priores ordine teneret, etiamsi tempore esset sterior. Sed apostolus oonfessum soripturae axioma mit, quod prophani isti sophistae ignorant: nos . corruptos et pravos nasci, ut nobis quasi ingefcum sit Dei odium, ut nihil appetamus nisi quod i displicet, ut singuli oarnis nostrae affectus assium cum eius iustitia bellum grant. Et misit filium. Ergo ex mera Dei bonitate, quam ex fonte, fluxit nobis Christus cum suis inibus bonis. Quemadmodum autem hoc oognitu oessarium est, nos ideo salutem habere in Christo, ia sponte nos dilexit coelestis pater : ita ubi quaeoda est solida et plena divini in nos amoris cerudo, non alio quam in Christum respicere connit. Quare in suum exitium insaniunt quicunque
Ccifomi opera. Vol. LV.

354

omisso Christo, quidnam de se in aroano Dei consilio constitutum sit, inquirunt. Porro iterum causam adventus Christi, eiusque offioium ostendit, quum ideo missum commmort, ut esset propitiatio pro pecoatis. c primum quidem his verbis dooemur, nos omnes per peocatum fuisse alintes a Deo, et manere hoc dissidium, donee interveniat Christus, qui nos reconoiliet. Dooemur secundo, hoc esse vitae nostrae initium, quod Deus morte filii sui placatus, nos in gratiam recipit. Nam quod p r o p i t i a t i o dioitur, hoc proprie ad mortis sacrificium pertinet. Habemus ergo, hoc honoris competere in solum Christum, ut mundi peocata expiet, atque ita inimicitias tollat inter nos et Deum. Sed hie emergit quaedam repugnantiae species. Nam si prius amabat Deus, quam se Christus pro nobis in mortem offerret, quid nova reconoiliatione opus fuit? Ita supervacua videri Christi mors posset. Respondeo, quum dioitur Christus plaoasse nobis patrem, hoc ad sensum nostrum referri. Nam ut sumus male nobis consoii, Deum non nisi iratum et infestum conoipere possumus, doneo a reatu Christus nos absolvat. Deus enim ubicunque apparet peccatum, iram suam et aeternae mortis indicium vult sentiri. Hino sequitur, nihil quam prae8enti mortis adspectu terreri nos posse, doneo peocatum Christus morte sua aboleat, doneo sanguinis sui pretio nos a morte liberet. Rursum Dei amor iustitiam requirit: ergo ut persuasi simus nos amari ad Christum venire necesse est, in quo solo nobis constat iustitia. Nunc videmus loquendi varietatem quae in scriptura ooourrit, secundum diversos respectas, aptis8imam et fidei apprime utilem esse. Ideo filium suum interposuit Deus, ad Be nobis reconoiliandum, quia nos amabat: sed oocultus erat amor ille, quia interea nos Deo eramus hostes, iram eius assidue provocando. Deinde malae conscientiae formido et terror omnem vitae gustum nobis adimebant. Ergo quoad fidei nostrae sensum, Dens nos in Christo amare inoipit. Quamquam autem hie apostolus de prima reconoiliatione traotat, soiamus tarnen hoc perpetuum esse Christi beneficium, ut peccata expiando, Deum nobis propitiet. Hoc papistae quoque aliqua ex parte concedunt: sed postea extnuant hanc gratiam ac fere in nihilum redigunt, fictas satisfactions ingerendo. Atqui si homines se redimunt operum pretio, non erit Christus unica propitiatio, quemadmodum hio vocatur. 11. Dilecti, si ita Deus nos dilexit, nos quoque debemus invicem diligere. 12. Deum nemo vidit unquam. Si diligimus nos invicem, Deus in nobis manet: et dilectio eius perfecta est in nobis. 13. In hoc cognoscimus quod m ipso manemus, et ipse in nobis: quia ex spiritu suo dedit nobis. 14. Et nos
] 23

355

EPIST. IOHANNIS

vidimus, et testamur quod pater misit filium serva- sequitur, fide a nobis percipi. Nam hue ten torem mundi. 16. Qui confessus fuerit quod Iesus apo8toli consilium, nos fide et caritate sic Deo un est filius Dei, Deus in eo manet, et ipse in Deo. ut in nobis vere habitet, et virtutis suae effei 16. Et nos cognovimus et credimus dilectionem quam quodammodo visibilem se praebeat, qui alioque habet Deus in nobis. Deus Caritas est: et qui manet deri non potest. Quum dioit, v i d i m u s et test in caritate, in Deo manet, et Deus in eo. m u r , se et reliquos apostolus dsignt. Et adsp tum non quemlibet intelligit, sed fidei adiunctv Hi Dilecti, etc. Nunc apostolus, quae nuper quo agnoverint in Christo Dei gloriam: quem: docuit de gratuito Dei am ore, ad suum institutum modum et sequitur, missum esse ut sit ser\ accommodt: nempe ut nos Dei ezemplo hortetur tor mundi. Quae notitia ex spiritus illuminati ad fraternum amorem, Sicut etiam Paulos Chris- manat. tum nobis proponit (Ephes. 5, 2), qui se hostiam 15. Qui confessus fuerit. Repetit illud axioi bonae fragrantiae obtulit patri, ut se quisque nos- nos Deo uniri per Christum, nee posse Christa e trum proximis impendat. Admonet autem Iohannes coniunotos, quin Deus in nobis maneat. Promisi amorem nostrum non debere mercenarium esse, autem fides et confessio ponuntur eodem sen qum proximos diligere iubet, sicuti nos Deus Nam quamvis hypocritae mendaciter fidem iactc dilezit. Nam Hlud repetendum est, gratis nos apostolus tarnen nullos hie in ordine confitenti fuisse dilectos. Et certe ubi commodum nostrum agnoscit, nisi qui vere et ez animo eredunt. Pi respicimus, vel referimus amicis pares vices, phil- terea quum dicit quod I e s u s est f i l i u s D autia est, non Caritas. paucis istis verbis totam fidei summam perstrinj 12. Deum nemo vidit. Eadem verba habentur Nihil enim est ad salutem necessarium, quod i primo evangelii oapite: sed Iohannes baptists non in Christo inveniat fides. Caeterum postquam eundem omnino fin em illic respicit: tantum enim genere dieit, sic fide inseri homines in Christi significat non posse aliter cognosci Deum, nisi qua- ut Christus eos Deo coniungat, subiioit hypothei tenus se in Christo patefacit. Eandem doctrinam Quod viderint ipsi: ut generalem sententiam accc apostolus hie longius eztendit, Dei virtutem fide modet iis ad quos scribit. Tandem sequitur exl ac dilectione a nobis comprehendi, ut soiamus nos tatio, ut alios diligant, quemadmodum a Deo dili esse eins alios, et eum in nobis habitare. Prius sunt. Quare haec series est, et hic contextus i tarnen de caritate loquitur, quum dicit, in n o b i s monis, fides Christi facit ut Deus in hominil m a n ere D e u m , si nos diligimus mutuo: quia maneat: atqui nos sumus huius gratiae consor perfecta est, hoc est, vere comprobata in nobis eins Porro quum Deus sit Caritas, nullus in eo man dilectio: ac si diceret, Deum se quasi praesentem potest, quin diligat fratres suos. Ergo carital exhibere, dum spiritu suo corda nostra in fraternum in nobis regnare decet, quando se Deus nobis c amorem format. Eodem sensu repetit quod iam iunxit. semel dixerat, Nos ex spiritu quern dedit nobis, 16. ognovimus et credimus. Perinde est a( cognoscere quod in nobis habitet. Est enim confir- diceret: Cognovimus credendo. Talis enim not matio prozimae sententiae: quia Caritas effectue est non nisi fide peroipitur. Sed hinc colligimus qu Spiritus. Itaque haec summa est : Quum Caritas turn a fide absit suspensa vel dubia opinio. Pc sit ex Dei spiritu, non possumus vere et sinoero quum velit hie proximam sententiam aecommod corde fratres diligere, quin spiritus vim suam ex- ad lectores, quemadmodum iam dixi: ipsam tan serat. Hoc modo se in nobis habitare testatur. fidei substantiam varie dfinit.. Prius dixerat: I Porro Deus per spiritum suum in nobis habitat: credit Iesum esse filium Dei: nunc autem d: ergo caritate probabimus Deum nos habere in nobis Fide cognoscimus amorem Dei erga nos. U: manentem. Bursum, quisquis se Deum habere apparet, in Christo apprehendi paternum Dei ai iactat, nee fratres diligit: hoc uno refellitur eius rem, nee certi quidquam de Christo tenere, vanitas, quia Deum a se ipso divellit. Quum dicit, qui se eius gratia Dei filios agnosount. Ideo ei E t Caritas eius perfecta est, copulam acoipit filium suum pater quotidie nobis proponit, ut in causalis particulae loco. Et Caritas Dei hic bifa- nos adoptet. riam ezponi potest: vel qua ilium prosequimur, vel Deus Caritas est. Est veluti minor propos quam nobis inspirt. Deum nobis spiritum suum in syllogismo: quia a fide caritatem ratiocina ddisse, et ddisse ez spiritu suo, idem prorsus va- hoc modo, fide in nobis habitat Deus: atqui D lent. Scimus enim spiritum singulis distribui ad est Caritas: ergo ubicunque manet Deus, carital mensuram. simul vigere oportet. Hinc sequitur, caritatem 14. Et nos vidimus. Nunc alteram notitiae Dei cessario fidei connexam esse. partem, quam attigimus, exponit: quod scilicet in -filio se nobis communicat, ac fruendum offert: unde 17. In hoc perfecta est Caritas ndbisoum, ut

CAPUT IV.

358

iam habeamus in die iudicii: quod sicut Ule est, ad confirmandam fiduciam: sed tanquam secunquoque sumus m hoe mundo. 18. Timor non est darium (ut ita loquar) adminiculum: sed interea maritale : se perfecta Caritas foras pllit timorem, nos in sola gratia fundatos esse oportet. Nee sane a timor tormentum habet: qui autem timet, non est aliter sibi constaret Iohannis doctrina: nam exfectus in caritate. perientia demonstrat, et fateri etiam papistae coguntur, semper in operum respectu esse trepidandi 18. In hoc perfecta. Duo huius orationis sunt materiam. Quare nullus ad Dei tribunal tranquillo tnbra : nos divinae adoptionis tunc esse compotes, animo unquam acoedet, nisi qui statuet gratuito se im Deum referimus, ut filii patrem: deinde amari. Sed horum nihil gustare papistas, non est ic fiduciam ineomparabile esse bonum, quia sine quod quispiam miretur, quando nullam miseri fidem simus miserrimi. Priore itaque loco ostendit noverunt, nisi dubitatione implicitam. Adde quod , lge nos Deus complexus sit in amorem et hypocrisie tenebras illis obducit ne serio reputent imodo hac demum gratia fruamur quam nobis quam formidabile sit Dei indicium, ubi non adest Christo exhibuit: ergo hic oar it as Dei erga Christus mediator. Resurrectionem alii quasi fabuintelligenda est. P e r f e c t a m esse dioit, quia losam [negligunt: nos autem ut laeti et alacres oa copia effusa est, ac in solidum praestita, ut obviam Christo prodeamus, in sola eius gratia uti numeris omnibus constet. Caeterum non fidem nostram esse defixam oportet. 18. Timor non est. Iam a contrariis oommens esse huius boni participes affirmt, quam qui 9 conformes eius se filios esse probant. Est dat eius boni praestantiam. Nos enim assidue torqueri dicit, donee amoris in nos sui remedio, a mibur argumentum a coniunctis. Ut fiduciam habeamus. Iam fructum divini erga sera illo cruciatu Deus liberet. Summa est, quum i amoris ostendere incipit : quamquam postea cla- nihil sit miserius quam continua inquietudine s a contrario ostendet. Sed tarnen haec inaesti- vexari, hoc nos consequi agnita Dei erga nos caribilis est flicitas, quod nos audemus intrpide tate, ut placide extra metum quiescamus. Unde am Deo sistere. Natura enim horremus Dei apparet quam singulare sit Dei benefioium, nos ispeotum, et merito: nam quum ipse iudex sit amore suo dignari. Porro ex hac doctrina mox ndi, nos autem peocata nostra reatu constrictos exhortationem ducet: sed priusquam nos ad officium eant, mortem et inferos una cum Deo nobis in hortetur, donum istud Dei nobis commendat, quod ntem venire necesse est. Hinc ilia, quam dixi, metum nobis fide eximit. Scio totum hunc locum mido, ut Deum homines, quantum in se est, a multis secus exponi: sed ego, quid voluerit iant. Iohannes autem fidles negat expavescere, apostolus, non quid alii sentiant, respicio, Diount im illis iudicii extremi ft mentio : sed potius se- illi metum non esse in caritate: quia ubi sponte os et alacres ad Dei tribunal accedere: quia de Deum amamus, non cogimur vi et metu ad eius erno cius amore oerto persuasi sunt. Tantum obsequium. Ergo secundum eos servilis timor hic 0 quisque in fide profecit, quam bene animo voluntariae reverentiae opponitur : unde etiam inter servilem et filialem timorem nata est distinctio. apositus est ad exspectandum iudicii diem. Sicut iUe est; His verbis (ut iam dictum est) Ego quidem verum esse illud fateor, quum libeis8im hoc a nobis requiri significat, ut imaginem raliter Deum amamus ut patrem, non cogi nos i referamus. Qualis ergo Deus in coelo est, amplius timor poenae: sed doctrina illa nihil cum 38 nos . in hoc mundo esse iubet, ut censeamur praesenti loco commune habet. Tantum enim dos filii. Nam imago Dei, quum in nobis apparet, cet apostolus, ubi perspectus est nobis, et fide couti adoptionis eius est sigillum: sed ita videtnr gnitus Dei amor, conscientiis nostris paoem contern fiduciae statuere in operibus. Itaque cristas ferri, ne amplius tumultuentur. Potest tarnen quaeri, erigunt papistae, quasi neget Iohannes nos sola quando timorem pellat perfecta Caritas: quias alii gratia fretos, habere certain salutis fiduciam, quo tantum divini erga nos amoris gustu praediti, i simul adiuvent opera : sed in eo falluntur, quod nunquam in solidum metu liberamur. Respondeo 1 expendunt apostolum hic a causa minime ar- tametsi non plane excutitur timor: ubi tarnen ad nentum ducere, sed locum Jesse a coniunctis Deum confugimu8, tanquam ad tranquillum portum, i autem libenter fatemur neminem reconciliari et ab omni naufragii ac tempestatum periculo tutum o per Christum, quin simul reformetur ad Dei et immunem, metum vere pelli, quia fidei locum iginem: nee posse alterum ab altero disiungi. cedit. Ergo non ita pellitur timor, quin aniinos ate ergo apostolus, qui omnes a fiducia gratiae nostras sollicitet : sed ita pellitur, ut non turbet, neellit in quibus nulla conspicitur Dei similitudo. que impediat pacem nostram quam fide obtinemus. es enim certum est a Dei spiritu et Christo esse Timor tormentum habet. Hic quoque apostolus rsus alienos. Neque etiam negamus, vitae novi- gratiae, de qua loquitur , magnitudinem amplificat. >m, quia divinae adoptionis est effectua, valere Nam quum miserrima sit conditio, assiduos pati
23*

359

EPIST. IOHANNIS

3(

1. Omnis qui credit quod Iesus est Christus, t Deo genitus est: et omnis qui diligit eum qui genui diligit etiam eum qui genitus est ab eo. 2. In h 19. Nos diligimus eum, quia prior dilexit nos. cognoscimus quod diligimus ios Dei, si Deum d et praecepta eius servamus. 3. Haec est d 20. Si guis elicit, ^Deum diligo: et proximum suum ligimus, lectio Dei praecepta eius servemus. Et praecepi odio habeat, mendax est. Qui enim non diligit fro- eius graviautnon 4. Quoniam omne, quod t trem suum quern vidit, quomodo potest diligere? Deo genitum est, sunt. vincit mundum. Et haec est victor* 21. Et hoc praeceptum habemus ab ipso, ut qui Deum quae vincit mundum, fides vestra. 5. Quis est q\ diligit, diligat et fratrem suum. vincit mundum, nisi qui credit quod Iesus est filii Dei? 19. Nos diligimus. Yerbum yan5{iev tarn indicative, quam hortandi modo legi potest: prior 1. Omnis qui credit. Alia ratione confirmi tarnen sensus longe melius quadrat, Repetit enim res esse coniunctas, fidem et fraternum amoren (meo iudicio) apostolus superiorem sententiam, quia Nam quum fide nos Deus regeneret, neoesse ei Deus nos gratuito amore antevertit, reddere nos amari a nobis ut patrem: atqui amor ille complei illi dbitas vices: ut mox subsumat, ipsum in ho- titur omnes eius filios: non potest igitur fides oar minibus esse diligendum, vel tcstandam erga ho- tte disiungi. Prima sententia est, ex Deo genitc mines quern illi amorem deferimus. Si cui tarnen esse quicunque credunt quod Iesus sit Christu placet hortandi modus, eodem tendet oratio, Quia Ubi iterum vides, unum Christum, fidei scopui nos gratis Deus amavit, mutuo nunc eum amemus. proponi: quemadmodum in eo iustitiam, vitan Atqui amor ille stare nequit, quin fraternum inter quidquid optari potest bonorum, et totum Deui nos amorem generet: ideo mentiri eos dicit, qui invenit. Quare haec vera est credendi ratio, quui Deum amare iactant, quum proximos oderint. Sed in ipsum mentes nostras dirigimus. Caeterum en videtur parum firma esse ratio quam subiicit: est dere quod sit Christus, est ab eo sperare qua enim comparatio minoris et maioris. Si proximos, cunque de Messia promissa sunt. Neque enii inquit, quibuscum versamur, non diligimus: multo inanis ei Christi titulus hie tribuitur: sed potit minus Deum poterimus diligere, qui est invisibilis. munus quod a patre illi iniunctum est. Quemac Duplex autem exceptio in promptu est. Nam et modum atem in lege plena rerum omnium ii amor, quo Deum prosequimur, ex fide, non ex ad- stauratio, iustitia et flicitas per Messiam promise spectu manat : quemadmodum habetur 1. Petri 1, 8. est : ita hodie hoc totum in evangelio clarius exprimitu Deinde longe diversa est Dei quam hominum ratio : Ergo Iesus pro Christo recipi non potest, quin a quia quum in amorem sui nos Deus pro immensa eo petatur salus, quando in hunc finem missus ei patre, et quotidie nobis offertur. Unde meril sua bonitate rapiat, saepe odio digni sunt homines. a apostolus omnes ex Deo genitos esse pronuntia Bespondeo, apostolum, quod proculdubio inter nos qui vere credunt. Est enim fides longe supra hi constare debet, pro confesso hic sumere, Deum se mani ingenii captum posita: ut nos trahi a pati nobis in hominibus offerre, qui insculptam gerunt coelesti ad Christum oporteat: quia nunquam pre eius imaginera: et officia, quibus ipse non indiget, prio marte quisquam nostrum conscenderet. Atqu ut illis praestemus, exigere : quemadmodum Psalmo hoc est, quod idem apostolus, evangelii sui cap. 1,1! 16, 2, legimus, Benefioentia mea ad te non per- docet: non ex sanguinibus, neque ex oarne ese venit, Domine. Erga sanctos, qui in terra sunt, genitos qui credunt in nomen unigeniti. Et Paule aflectus meus. Et certe eiusdem naturae sooietas, (1. Corin. 2, 12), non spiritu huius mundi, sed spi tot rerum usus, mutua communicatio, nisi valde ritu, qui ex Deo est, nos esse praeditos, ut soiamv ferrei essemus, ad amorem nos allicerent: sed Io- quae ab eo nobis donata sunt. Quia neque oculu hannes nihil aliud voluit, quam fallacem esse iactan-

cruciatus, nihil magis optabile est quam sedata coneoientia et animo composite sese in Dei conspeotum offerre. Quod alii dicunt, timere servos quia poenam et flagella sibi ante oculos proponunt, nee obire suum officium nisi ooactos: nihil ad mentem apostoli, ut dictum est. Ita in proximo membro, quum exponunt, non esse perfectum in caritate, qui timet: quia non ultro se subiicit Deo quin potius libenter se emanciparet : contextui minime convenit. Potius enim admonet apostolus, hoc esse infidelitatis yitium, quum aliquis timet, hoc est, inquietum habet animum: quia amor Dei probe cognitus, animos tranquillat.

tiam, si quis Deum se amare dieat, et eius imaginer quae ante oculos est, negligat. 21. Et hoc praeceptum. Firmius argumentai ab autoritate et dootrina Christi. Nam ipse no de nudo Dei amore praeoipit: sed fratres etiam d ligere iubet. Quare sic incipiendum est a De ut simul fiat transitus ad homines.

CAPUT V.

51

CAPUT V.

362

idit, nee auris audivit, neo sensus pereepit, quae ligentibus Deum reposita sit merces: sed solus )iritu8 ad arcanum illud pervenit. Deinde quum itus sit nobis Christus in sanetificationem, et spitum regenerationis secum simul afferat: denique mm nos insrt in corpus suum: haec quoque tera ratio est, our fidem habere nemo posait, quin t ex Deo genitus. Digit eum qui genitus est. Augustinus et alii lidam veterum ad Christum hoo traxerunt: sed lso. Nam sub numro singulari omnes fidles >ostolus dsignt: et contestas aperte ostendit, 3n aliud esse illi consilium, nisi ut mutuum in atres amorem ex fide, tanquam ex fonte, derivet. st autem argumentum ex communi naturae orne sumptum: sed quod in hominibus cernitur, ad eum transfert. Notandum autem est apostolum m ideo de solis fidelibus sermonem habere praeritis extraneis, quod illi soli amandi sint, horum item nulla habenda sit cura Tel ratio: sed nos )c velut tyrocinio ad omnes sine exceptione aman>s instituit, quum initium facere a piis iubet. 2. In hoc cognoseimus. His verbis breviter osndit quaenam vera sit Caritas, nempe quae ad eum refertur. Hactenus doouit nusquam esse irum Dei amorem, nisi quum proximi etiam amanir, quia hie perpetuus sit effectua : nunc autem cet, reote et ordine amari homines, quum Deus iores obtinet. Atque haec definitio necessaria est: im saepe fit ut homines amemus extra Deum: ut ofanae et carnales amicitiae non alio quam ad ivatum commodum, Tel ad alios evanidos respecs tendunt. Ergo sicuti prius effectuai urgebat, i nunc causam urget: Tult enim sie mutuam coli ter nos caritatem, ut Deus praeferatur. Amori ei coniungit legis Observationen), et merito: nam mm Deum amemus ut patrem et dominum, fieri >n potest quin coniuneta sit reverentia cum amore. einde non potest a se ipso Deus avelli : quum itale fons sit omnis iustitiae et rectitudinis, qui eum aat, nece8se est ut compositos habeat suos affectus obedientiam iustitiae. Non est igitur otiosa res Qor Dei. Verum ex hoo looo simul colligimus, laenam Tera sit legis observatio: nam si metu ntum coacti Deo obsequimur in servandis eius andatis, longe distamus a Tera obedientia. Ergo ic primum est, ut corda se Deo addicant in libelem reverentiam: deinde Tita ad legis regulam rmetur. Hoc sibi vult Moses, quum in oolligenda gis summa dicit, Israel, quid petit abs te Domis Deus tuus, nisi ut ipsum diligas, et ei obedias? >eut. 10, 12). 3. Praeeepta eius gravia non sunt. Hoc additum t ne difficultas (ut fieri solet) Studium nostrum angat vel minuat. Nam qui alacri animo magnole fervore piam sanctamque vitam aggrediuntur,

postea Tires suas impares experti, pigrescunt: ergo Johannes, ut conatus nostros incitet, mandata Dei gravia esse negat. Yerum obiici contra potest, nos longe aliud experiti: et scriptura etiam testatur iugum legis esse importabile (Act. 15, 10). Ratio quoque manifesta est: nam quum nostri abnegatio sit quasi servandae legis praeludium, an facile homini esse dicemus, se ipsum negare? Imo quum lex spiritualis sit (quemadmodum Paulus docet [Rom. 7, 14]), nos autem nihil quam caro, ingens inter nos et Dei legem dissidium esse oportet. Respondeo, diffioultatem hano minime esse ex natura legis, sed ex oarnis nostrae vitio. Quod etiam Paulus diserte exprimit: quia postquam dixit, impossibile fuisse legi conferre nobis institiam: mox culpam in carnem reiieit. Haec solutio Pauli et Davidis sententias, quae in speoiem videntur multum pugnare, optime concilit. Paulus legem facit mortis ministram (2. Corin. 3, 7), nihil quam iram Dei operari pronuntiat: datam esse ut peccatum augeret: vivere ut nos oeeidat. David contra, 8uavem prae melle, et prae auro desiderabilem sibi esse praedicat (Psal. 19, 11). Inter alia eins elogia, haec ponit, Quod exhilaret corda, ad Dominum con ver tat, et vivificet. Sed Paulus legem cum vitiosa hominis natura confert: inde hostilis ille confiiotus. David autem, qualiter affecti sint, quos Deus spiritu suo regenuit, docet. Hinc suavitas illa et oblectatio, cuius nullum gustum caro percipit. Nee vero Iohannes distinetionem hano omisit: ne quia enim generaliter hoc aeeiperet, p r a e e e p t a D e i non esse g r a v i a , restringit ad filios Dei: quo significat, fieri hoc spiritus virtute, ut Deo obsequi non sit nobis grave nee molestum. Nondum tarnen videtur prorsus soluta quaestio. Nam fidles utcunque spiritu Dei regantur, durum tarnen eum came sua certamen sustinent : et quantum vis sudent, vix tarnen dimidia ex parte ad officium se comparant : imo quasi inter sacrum (ut aiunt) et saxum constituti, fere sub onere deficiunt. Videmus ut Paulus se oaptivum teneri gemat, et infelicem exclamet, quia non potest libre Deo servire. Respondeo, facilem vocari legem, quatenus coelesti virtute praediti, superamus carnis concupiscentias. Nam utcunque recalcitret caro: sentiunt tarnen fidles: nulla se alia re tarn oblectari, quam ut Deum Bequantur. Praeterea notandum est, Iohannem non loqui de nuda lege, quae nihil praeter mandata eontinet: sed paternam Dei indulgentiam coniungere, qua mitigatur legis rigor. Ergo quum nobis clementer ignosci a Domino scimus, si opera nostra legi non satisfaciant, id longe nos reddit ad obsequium promptiores: quemadmodum in Psalmo 130, 4, habetur: Apud te est propitiatio, ut timearis. Hinc ergo facilitas legis servandae,. quod fidles venia sublevati, sicubi deficiunt, anirnos non des-

363

BPIST; IOHANNIS

364

pondent. Interea admonet apostolus, pugnandum 6. Hic est qui verni, per aquam et sanguinem, esse ut serviamus Domino, totus enim mundus Iesus Christus: non in aqua solum, sed in aqua et nobis obsistit, ne pergamus quo Oeus vooat. sanguine. Et spiritus est qui testificatur : quandoErgo ille demum legem servabit, qui mundo for- quidem spiritus est Veritas. 7. Nam trs sunt qui titer resistet. testificantur in coelo, pater, sermo, et spiritus sanetus: 4. Haee est victoria. Quia dixerat, omnes qui et hi trs unum sunt. 8. Et trs sunt qui testificanex Deo geniti sunt, mundi victores esse: vincendi tur tn terra, spiritus, aqua, et sanguis: et hi trs in quoque modum exprimit. Poterat enim adhuo unum conveniunt. 9. Si testimonium hominum reciquaeri, unde victoria: ergo in fide oonstituit vic- pimus, testimonium Dei malus est: quoniam hoc est toriam totius mundi. Insignis locus: quia tametsi testimonium Dei, quod testificatus est de filio suo. duros et horribiles insultus assidue ingerit Satan: spiritus Dei extra periculum nos esse pronuntians, 6. Hic est qui, etc. Ut tuto fides nostra in exempto metu nos ad fortiter pugnandum animt. Christo quiescat, solidam nmbrarum legis substanEt plus valet praeteritum tempus quam praesens tiam in eo constare dicit. Neque enim dubito quin vel futurum. Vicisse nim dicit, ut perinde certi ad vel eres legis ritus alludat in voeibus aquae et simus, ac si iam profligatus esset hostie. Verum sanguinis. Hue porro tendit comparatio: non tanquidem est tota vita durare nostram militiam, quo- tum ut legem Mosis abolitam esse sciamus Christi tidianos esse confliotus : imo singulis momentis nova adventu, sed ut in ipso quaeramus eorum compleet diversa proelia hinc inde ab hoste, nobis moveri : mentum, quae olim figurabant oaeremoniae. Tamsed quia non armt nos Deus tantum in unum etsi vero plures erant species, tarnen sub his duadiem, et fides, etiam unius diei non est, sed perpe- bus totam sanetitatis et iustitiae perfectionem apostuum spiritus sancti opus: non aliter iam viotoriae tolus dsignt. Aqua enim abluebantur omnes sumus compotes, quam si esset debellatum. Neque sordes, ut homines nonnisi puri et mundi ad tarnen fiducia haee torporem inducit, quin sollicite Deum accdrent. In sanguine erat expiatio, et semper ad pugnam simus intenti. Sic enim certos plenae oum Deo reoonciliationis pignus : sed lex exesse Dominus suos iubet, ut tarnen securos esse tends tantum symbolis adumbratrit quod solide ao nolit: quin potius ideo vicisse ipsos pronuntiat, quo reipsa a Messia praestandum erat. Apte igitur animosius et magis strenue pugnent. Mundi no- probat Iohannes Iesum esse Christum Domini, olim men hio late patet: comprehendit enim quidquid promissum, quia seoum attulit quo nos omni ex adversum est Dei spiritui : ita naturae nostrae parte sanotificet. Ao de sanguine quidem, quo pravitas pars mundi est, omnes concupiscentiae, Christus Deum placavit, nulla est dubitatio: sed omnes Satanae astus, quidquid denique nos a quomodo per aquam venerit, quaeri potest. Nam Deo abstrahit. In tarn multiplici hominum hoc ad baptismum referri non est probabile. Ego copia, gravis belli moles in nos inoumbit : oerte existimo Iohannem hie fruetum et effeotum ac iam ante congressum essemus victi, ac centies exprimere eius rei quam in historia evangelica narquotidie vincendi, nisi Dens viotoriam nobis pro- rt. Nam quod illio dicit, ex Christi latere fluxisse mitteret. Sed Deus hac lege ad pugnandum nos aquam et sanguinem, haud dubie pro miraculo hahortatur, ut prius viotoriam promittat. Gaeterum bendum est. Scio tale quiddam mortuis naturaliter ut haee promissio nos invicta Dei virtute in per- accidere: vero certo Dei consilio factum est ut petuum munit, ita ex adverso in nihilum redigit Christi latus sanguinis et aquae fons esset: ut scihominum vires. Neque enim hio apostolus Deum rent fidles veram munditiem (cuius figurae erant suppetias tantum nobis ferre docet, ut eius subsidio veteres baptismi) in eo sibi constare: ut scirent adiuti, pares simus ad resistendum: sed victoriam etiam completum, quod omnes sanguinis adspersioin sola fide locat: fides autem aliunde quo vincat, nes olim promiserant. Quare haeo brevis partitio accipit. Quare Deo eripiunt quod suum est, qui plurimum habet gratiae, quia summatim ostendit propriae virtuti triumphum canunt. quorsum praccipue tenderent oaeremoniae veteres: nempe ut homines ab inquinamentis purgati, et so5. Quis est gui vincit mundum? Ratio supe- luti omnibus piaoulis, Deum haberent propitium, riors sententiae : ideo scilicet nos fide vincere, quia et illi consecrarentur : deinde veritatem in Christo robur a Christo mutuamur: quemadmodum et Pau- fuisse exhibitam, quia lex praeter visibiles figuras lus dicit (Philip. 4, 13): Omnia possum in ep qui nihil habebat. Qua de re plura 9 et 10 ad Heme confirmt. Is ergo demum Satana et mundo braeos capite diximus. superior erit, nee carni suae auccumbet qui sibi diffidens, reoumbet in solam Christi virtutem. Nam Spiritus est.qui testificatur. Hoc membro docte fidei nomine, vivm Christi apprehensionem intel- quomodo vim illam Christi sentiant fidles: quia ligit, quae vim eius et officium ad nos accommodt. scilicet Dei spiritus eos certiores reddat: et ne vacillet eorum fides, addit plenam et solidam firmi-

(65

CAPUT Y,

366

iudinem constare spiritus testimoni. Vocatur enim resurrectiohis suae potentia ostensum esse filium ipiritus, Veritas: quia indubia sit autoritas ipsius, Dei, continuo post addit, per sanctificationem spiritus. Quia quaeounque in Christo refulgent dilobisque abunde suffioere debeat. 7. Trs sunt in coelo. Hoc totum a quibusdam vinae gloriae signa: nihilomins obscura nobis )missum fuit. Hieronymus existimat malitia potius essent, et effugerent oonspectum nostrum, nisi fidei juam errore id fuisse factum : et quidem Latinis dun- oculos nobis aperiret spiritus. Nunc intelligent ;axat. Sed quum ne graeci quidem codiceB inter lectores our spiritum cum aqua et sanguine IQte consentiant rix quidquam asserere audeo. Quia hannes testem adduxerit: quia scilicet proprium :amen optime fluit contextus si hoc membrum spiritus officium est, Christi sanguine mundare coniddatur, et video in optimis ao probatissimae fidei scientias nostras: facere ut allata ab ipso purgatio :odicibus haberi, ego quoque libenter amplector. in nobis sit efficax. Qua de re aliquid dictum est Sensus autem erit, quod Deus, quo uberius nostram initio proximae epistolae, ubi Petrus eandem fere in Christo fidem confirmet, triplici modo testatur loquutionem usurpt: nempe quod spiritus sanctus n eo acquiescendum esse. Nam sicuti fides nostra animas nostras sanguinis Christi adspersione purget. in una Dei essentia trs personas agnoscit, ita to- Caeterum ex his verbis oolligere licet, fidem non idem modis ad Christum vocatur, ut se in eo sistat. apprehendere nudum vel inanem Christum: sed Quod dicit, t r s esse unum, ad essentiam non re- vivificam simul eius virtutem. Quorsum enim prodiertur, sed ad consensum potius. Ac si diceret, esset missum in terram Christum fuisse, nisi patrem, et aeternum sermonem eius, ac spiritum, Deum mortis suae sacrificio placasset ? nisi abluendi jymphonia quadam Christum pariter approbare. munus a patre illi esset iniunctum? Obiici tarnen [taque nonnulli codices habent d Ev. Verum poterit, supervacuam esse distinotionem quae hie tiamsi legas Iv eloiv, ut est in aliis exemplaribus, ponitur, quia Christus peccata expiando, nos munon tarnen dubium est quin pater, sermo et spiritus daverit: ergo rem unam apostolus bis nominal aodem sensu dicantur unum esse, quo postea san- Fateor quidem in expiatione simul ablutionem inguis et aqua et spiritus. Sed quum spiritus, qui cludi : itaque non statui aquae et sanguinis discrianus est testis, bis citetur: videtur esse absurda men, quasi res sint disiunctae: verum si quisque repetitio. Respondeo: quum varie de Christo te- nostrum infirmitatem suam reputet, faoile agnoscet tetur, apte duplicem illi attribui testandi locum. non frustra nee temere sanguinem ab aqua diacerni. Nam e coelis pater cum aeterna sua sapientia et Deinde (ut iam dictum est) apostolus ad legis ritus jpiritu tanquam pro imperio pronuntiat Iesum esse alludit. At quia Deus humanae infirmitatis causa Dhristum: ergo illic sola divinitatis maiestas nobis non sacrificia tantum, sed ablutiones quoque olim sonaideranda est. Quoniam vero spiritus in cor- instituerat. Utriusque partis veritatem in Christo libus nostris habitans, arrha, pignus, et sigillum fuisse exhibitam, distincte exprimere apostolus vo3st ad obsignandum illud decretum: hoc modo luit. Qua ratione paulo ante dixerat, non in aqua terum in terra per gratiam suam loquitur. Cae- solum. Significat enim non modo partem aliquain ;erum quia non omnes forte lectionem hanc reci- salutis nostrae in Christo inveniri, sed omnes nupient, quae sequntur, perinde exponam ac si apo- mros (ut ita dicam) completos: ita ut nihil alibi sit amplius quaerendum. stolus hos solos in terra nominasset testes. 8. Trs sunt. Sententiam illam de aqua et 9. Si testimonium hominum. A minori ad masanguine nunc ad suum institutum accommodt, ius ratiocinatur quam ingrati sint homines, si Chrisjuod scilicet nrhil excusationis habeant qui Chri- tum divinitus (ita ut retulit) approbatum rpudient. itum respuunt: quum satis firmis ac luculentis Nam si in negotiis humanis, hominum dictis sta;estimoniis se ilium esse probaverit, qui promissus mu8, qui mentiri et fallere possuntr: quam absurdum )lim fuerat: nam sanguis et aqua, quum pignora erit, Deum minus fidei in suo foro (ut ita loquar), >int et effectua salutis per eum allatae, vere testan- ubi summus est iudex, apud nos obtinere? Sola iur a Deo missum esse. Accedit deinde tertius igitur nobis pravitas obstat ne Christum recipiamus, testis spiritus sanctus : qui tarnen primas tenet par- quando suae virtuti fidem lgitima probatione facit.. ;es, quia alioqui aqua et sanguis sine ullo profectu Porro Dei testimonium vooat non modo quod spiliffluerent. Ipse enim est qui cordibus nostris ritus cordibus nostris reddit, sed quod etiam haiquae et sanguinis testimonium obsignat: hie est bemus ab aqua et sanguine. Vis enim ilia purjui efficit sua virtute ut fructus mortis Christi ad gandi et expiandi, non terrena, sed ooelestis fuit.. nos usque perveniat : imo ut sanguis in redemptio- Quare non vulgari hominum more aestimandus aem nostram fusus penetret usque in animas no- est Christi sanguis: sed consilium Dei potius restras: vel (ut uno verbo omnia dicam) efficit ut spicere convenit, quo fuit ordinatus ad delend'a Dhristus cum omnibus suis bonis sit noster. Ita peccata, et vim illam divinam quae inde fluxit. Paulus ad Romanos 1, 4, postquam dixit Christum

367

EPIST. IOHANNIS

36:

Porro hoc est testimonium Dei, quod testificatus esse evangelio, ne Deo simus iniurii : sed amanduu est de filio suo. 10. Qui credit in filium Dei, habet etiam illud esse, quia vitam aeternam nobis afferal testimonium in se ipso, qui non credit Deo, mendacem Unde etiam colligimus quid maxime in evangeli fecit eum: quia non credidit in testimonium quod te- quaerendum sit: nempe gratuitum salutis donum stificatus est Deus de filio suo. 11. Et hoc est testi- Nam quod illic Deus ad poenitentiam et timore monium, quod vitam aeternam dedit nobis Deus: et nos hortatur, non debet a Christi gratia separari haec vita in filio eius est. 12. Qui habet filium, ha- Atque ut nos prorsus in Christo retiueat apostolu bet vitam: qui non habet filium Dei, vitam non habet. iterum repetit contineri in ipso vitam: ao si di ceret, non aliud adipiscendae vitae medium nobi Hoc est testimonium. Partioula xc, causam hic a Deo patre statui. Ac tria quidem summatim hi non nott, sed tantum exegetice capitur. Postquam complexus est apostolus : nos scilicet omnes morl enim admonuit apostolus, Deum multo plus fidei addiotos esse, donee Deus gratuita sua bonitate no mercri quam homines: nunc subiicit, nullam haberi in vitam restitut. Aperte enim pronuntiat vital posse fidem Deo, nisi credendo in Christum: quia a Deo donari: unde et ipsa nos destitui sequitu: Dus huno solum nobis proponit, et in eo nos neo meritis posse aoquiri. Deinde hano vitam n< sistit. Hinc colligit, nos tuto et tranquillis animis bis per evaugelium conferri docet, quia illic patef in Christum credere, quoniam autoritate sua Deus Dei bonitas et paternus erga nos amor. Postrem fidem nostram asserat. Neo dicit Deum extra lo- non aliter eius vitae nos fieri compotes dicit, quai qui, sed unumquemque piorum intus in se ipso eum dum fide in Christum inserimur. sentire fidei suae autorem. Unde apparet quantum 12. Qui non habet. Est proximae sententia a fide diffrt fluxa opinio, quae aliunde pendet. confirmatio. Sufficere quidem illud debebat, Deui 10. Qui non credit. Sicut hoc boni habent fi- non alibi quam in Christo vitam locasse ut ind dles, quod se extra errandi periculum esse norunt, petatur: verum ne quis alio defleotat, a spe vita quia in Deo sunt fundati: ita impios extremae blas- excludit omnes qui earn in Christo non quaerun phemiae reos facit, quia Deum mendacii arguant. Scimus quid sit habere Christum: nam fide poss Certe nihil Deo pretiosius est quam sua Veritas: detur: vita ergo privat omnes qui alieni sunt quare nulla illi atrocior iniuria fieri potest, quam Christi corpore. Sed videtur hoc rationi minim dum hoc honore spoliatur. Ergo ut nos ad ore- consentaneum: nam summos viros exstitisse, < dendum incitet, argumentum a contrario sumit. heroicis virtutibus praeditos historiae narrant: qi Nam si Deum faccre mendacem, horribilis est et tarnen a Christo prorsus erant extranei. Absurdui exsecranda impietas: quia tunc, quod illi maxime autem videtur, tantae praestantiae nihil habere h< proprium est, eripitur: quis non horreat fidem noria. Respondeo, longe nos falli, si putamus pre evangelio derogare, in quo Deus unice verax et bari Deo quidquid in ooulis nostris excellit: qui fidelis vult haberi? Hoc diligenter notandum est. potius (ut est apud Luoam 16,15) quod altum ei Mirantur aliqui cur tantopere Deus fidem com- hominibus, abominatio est apud Deum. Quia enii mendet, cur tarn severe damnetur incredulitas : at- abscondita est nobis cordis immundities, extern qui hie vertitur summa Dei gloria. Nam quum speoie contenu sumus: atque Deus sub hac latenti praecipuum veritatis suae speoimen in evangelio foedissimas sordes videt. Itaque non mirum si il edere voluerit, nihil illi faciunt reliquum quicunque foeteant jspeoiosae virtutes, quae et ab impuro core oblatum illic Christum respuunt. Quare ut quem- manant, neque in reotum finem tendunt. Pori piam in reliquis vitae partibus demus angelo esse unde cordis puritas, unde rectum pietatis studiun parem : diabolica tarnen est eius sanotitas, quamdiu nisi a spiritu Christi? Nihil ergo laude dignun Christum reiicit. Sicuti quosdam in papatu videmus nisi in Christo. Quamquam alia est ratio, qui nesoio qua sanctimoniae larva multum sibi placere: omnem dubitationem eximit. Hominum enim iustiti quum tarnen obstinatissime evangelio resistant. in remissione peccatorum sita est. Hanc si tolla Ergo teneamus hoc pietatis initium esse, doctrinam oerta Dei maledictio, et mors aeterna nos omnc illam obedienter amplecti, quam adeo sancte pro manet. Solus autem Christus est qui patrem nob concilit, sicuti eum semel mortis suae saorifioi testimonio asseruit. placavit. Unde sequitur, nemini propitium ess 11. Quod vitam aeternam dedit. Nunc propo- Deum, nisi in Christo: nullam quoque nisi in ip sito fructu, ad credendum nos invitt. Haec quidem iu8titiam esse. Si quis Cornelium obiioiat, quei Deo reverentia debetur, ut quidquid nobis affirmt, Lucas acceptum fuisse Deo testatur, priusquam v< protinus sit extra controversiam. Sed ubi gratuito catus esset ad fidem evangelii : respondeo brevite vitam nobis offert, ingratitudo minime ferenda est, sic interdum agere Deum in nobis, ut semen fidi nisi prompta fide tarn amabilem suavemque doctri- non primo statim die emergat. Non habuit Co; nam excipimus. Et certe in huno finem tendunt nelius claram et diluoidam Christi notitiam: se apostoli verba, non modo reverenter obediendum

69

CAPUT Y.

370

uum aliquo misericordiae Dei sensu fuerit praeitus, earn simul de mediatore aliquid tenere oporait. Verum quia occultas et mirificas agendi ationes habet Deus, omissis quae nihil prosunt peoulationibus, tantutn planam viam salutis, quam obis (tendit, teneamus.

nobis asylum pateat, in malis omnibus nihilominus erimus beati. Imo hoc unum felioes reddit nostras aerumnas, quod certo statuimus Deum fore liberatorem, et paterno eius erga nos amore freti, ad ipsum confugimus. Teneamus ergo hano apoatoli sententiam, invocationem Dei, summum fidei nostrae examen esse: Deum autem non rite, neque ex fide 13. Haec scripsi vdbis credentibus in nomen filii inrocari, nisi quum certo persuasi sumus non irritas )ei, ut sciatis quod vitam habetis aeternam: et ut fore nostras preces. Nam qui suspensi haesitant, redatis in nomen filii Dei. 14. Atgue haec est eos fiducia praeditos esse negat apostolus. Unde ducia quam hbemus erga eum, quod si quid petieri- apparet sepultam ac prope exstinctam esse fidei tus secundum vluntatem eius, audit nos. 15. Si doctrinam in papatu, ubi certitudo omnis tollitur. utem novimus quod audit nos, quum quid petieri- Multas quidem illic preces murmurant, et de inIUS: novimus quod habemus petitiones quas postula- vocando Deo multum garriunt: sed dubiis ac flucimus ab eo. tuantibus animis orant, ao orare iubent: imo damnant hano fiduciam, quam apostolus neoessario 13. Haec scripsi vdbis. Quia quotidianos fidei exigit. rofectus esse oportet: ideo se iis, qui iam oredideSecundum voluntatem. Hac partioula obiter moant, scribere dicit, ut firmius ao certius credant: nere voluit quaeDam vera sit precandi rgula: tque ita plena vitae aeternae fiduoia fruantur. nempe ubi vota sua Deo homines subiiciunt. Neque [ic ergo doctrinae usus est, non tantum ut rudes enim quum pollieitus est Dominus facturum se litiet in Christo, sed ut qui iam eruditi sunt, m agis quidquid sui petierint, effraenem illis licentiam prs magis confirmet. Ideo nos assidue incumbere imait petendi quidquid in mentem subierit: sed portet in Studium discendi, ut fides nostra toto simul legem illis praescripsit rite orandi. Et sane itae cursu augescat. Nam et multae adhuc in- hoc fraeno nihil nobis utilius: quia si uniouique delitatis reliquiae in nobis supersunt, et adeo im- nostrum petere liceat quidquid libet, et Deus votis acilla est nostra fides, ut hoc ipsum quod credimus, nostris indulgeat, pessime nobis consultum erit. ondum sit solide credere, nisi amplior confirmatio Nam quid expdit, nescimus: imo aestuamus pravis jcedat. Porro operae pretium est notare quaenam ac noxiis desideriis. Duplex autem remedium adara sit confirmandae fidei ratio: nempe dum offi- hibet Deus, ne aliter oremus quam ad voluntatis um et virtus Christi explicatur. Dicit enim apos- suae praescriptum : quia et ex verbo suo nos docet, ilus se haec soripsisse: nempe quod non alibi quidnam petere nos velit: et spiritum suum ducem nam in Christo quaerenda sit vita aeterna : ut qui ac moderatorem nobis praeficit, qui oohibeat affectus m fidles sunt, credant, hoc est, proficiant cre- nostros, ne vagari extra metas sinat. Nam quid et ando. Quare pii dootoris officium est, ut in fide qualiter oporteat orare, nescimus (inquit Paulus iscipulos confirmet, extollere quantum potest Christi [Rom. 8, 26]), sed spiritus infirmitatibus nostris ratiam: ut ea contenu nihil amplius appetamus. opem ferens excitt in nobis gemitus inenarrabiles. [anc quum obscurent modis omnibus ac extnuent Interea os quoque Domini interrogandum est, ut ipistae: satis hoc uno produnt se nihil minus preces nostras dirigat. Nam Deus in suis proirare quam rectam fidei doctrinam. Imo hac causa missionibus legitimam orandi rationem (ut dictum [agis fugiendae sunt eorum scholae quam omnes est) nobis statuit. cyllae vel Charybdes: quia vix ingredi quispiam 15. Si autem novimus. Non est (ut in speoiem is possit sine oerto fidei naufragio. Docet prae- videtur) superfiua repetitio. Nam quod in genere rea hoc loco apostolus, Christum esse proprium de orationum successu pronuntiavit apostolus, nunc iei scopum : et fidei, quam habemus in eius nomen, specialiter affirmt, nihil pios optare vel posoere a inexam esse salutis fiduciam. Hie enim credendi Deo, quod non impetrent. Quum autem omnia ais, ut Dei filii simus ac haeredes. fidelium vota exaudiri dicit, de sanis modestisque 14. Haec est fiducia. Pidem, cuius meminit, a votis loquitur, et quae ad obedientiae regulam sunt uctu oommendat: vel ostendit in quo praeoipue composita. Neque enim Iaxis habenis ruunt fidles, ta sit fiducia: nempe quod pii intrepido animo aut quidvis sibi indulgent: sed quid mandet Deus, eum inrocare audent: sicuti et Paulus loquitur semper in suis preoibus respiciunt. Est igitur haec I Ephesios cap. 3, 12, quod fide acoessus nobis generalis doctrinae applicatio ad specialem et pri1 Deum patet cum fiduoia. Et ad Romanos 8, 15, vatum cuiusque usum, ne dubitent fidles Deum lod spiritus os nobis reserat, ut clamare non du- se in omnibus ac singulis votis propitium habere, temus, Abba, pater. Et sane si arcemur a Dei ut sedatis animis exspectent dum praestet Dominus essu, nihil nobis miserius. Rursum, modo hoc quae preoati sunt: atque ita omni molestia et 24 Calvini opera. Vol. LV.

371

EPIST. IOHANNIS

37:

anxietate levati curas suas in Deum exonrent. Neque tarnen haeo quies et seouritas precandi ardorem restinguere in nobis debet: ut qui certus est de felici eventu, ab invocando Deo abstineat. ' Fidei enim certitudo sooordiam minime gnrt, vel pigritiam. Sed tantum vult apostolus in suis quemque neeessitatibus tranquillum esse, ubi suos gemitus in Dei sinum deposuit. 16. Si guis viderit fratrem swum peccantem peccato non ad mortem, petet, et abit Uli vitam. Peccanti dieo non ad mortem. Est peccatum ad mortem : non pro iUo dieo ut guis roget. 17. Omnis iniustitia peccatum est. M est peccatum non ad mortem. 18. Novimus quod quisguis ex Deo genitus est, non peccat: sed qui genitus est ex Deo, servat se ipsum, et malignus non tangit eum.

16. Si guis, etc. Fructum fidei, cuius meminit apostolus, iam longius extendit: ut pro fratribus etiam valeant preces nostrae. Magnum illud erat, quod simul ac premimur, benigne nos Deus ad se invitt, nobisque opem ferre paratus est: sed quod pro aliis quoque rogantes audire sustinet, non parva inde confirmatio fidei nostrae accedit: ut certo persuasi simus nos in propria causa repulsam minime unquam passuros. Interea hortatur apostolus, ut simus alii de aliorum salute mutuo solliciti: deinde vult fratrum lapsus nobis esse ad orandum incitamenta. Et certe ferrea esset ista durities, nullo misericordiae sensu taDgi, quum animas Gbristi sanguine redemptas videmus in exitium ire. Ostendit autem in manu esse remedium, quo fratres fratribus succurrant. Vitam, inquit, pereunti restituet, qui pro eo orabit. Quamquam verbum Dabit, referri ad Deum potest: ac si dictum esset, fratris Est peccatum ad mortem. Iam dixi ita vooai vitam Deus concedet precibus nostris. Verum idem peccatum, oui nulla spes veniae reliqua est. Sei semper erit sensus, eo usque valere fidelium preces, quaeritur quale hoc sit. Valde enim atrox ess ut fratrem a morte eripiant. Si de homine intelli- oportet, quod Deus tarn severe uloisoitur. Ex COB gas, quod det fratri vitam, byperbolica erit loquutio : textu colligi potest, non esse partialem (ut vocant nihil tarnen continebit absurdi. Nam quod gratuita lapsum, nee praecepti unius transgressionem : se Dei bonitate nobis concessum est: imo quod in apostasiam, qua penitus homines a Deo se alienanl gratiam nostram aliis conceditur, dicimur aliis dare. Nam postea subiicit apostolus, alios Dei non pec Tanta utilitas non parum nos stimulare debet, ut care: ut scilicet, relicto Deo, Satanae se in totur peccata fratribus nostris remitti petamus. Quum addicant ac mancipent. Talis defectio, non mirur autem aujjwtc&eiav nobis commendat apostolus, simul est si mortalis sit lapsus. Neque enim suos Deu admonet quantopere in fratribus damnandis cavenda unquam ita privat spiritus gratia, quin aliquam pie sit crudelitas, aut in deeperanda eorum salute ni- tatis sointillam retineant. Reprobos ergo et exiti mius rigor. devotos esse oportet, qui sic deficiunt ut timorei Peccato non ad mortem. Ne protinus spem ab- Dei abiiciant. Si quis quaerat an eorum poeniter iiciamus de eorum salute qui peccant, Deum ostendit tiae praeclusa sit salutis ianua : in promptu est ree non tarn graviter ulcisci suorum lapsus, ut propterea ponsio, quum in reprobum sensum traditi sint, e eos abdicet. Unde sequitur, nobis pro fratribus spiritu sancto destituti, non aliud eos posse quai habendos, quando ipsos Dominus in filiorum numro obstinatis animis semper ruere in deterius, et pec retinet. Peccata vero ad mortem esse negat, non cata addere peccatis. Porro quum peccatum au modo in quibus quotidie sancti delinquunt: sed blasphemia in spiritum eiusmodi defectionem pei

etiam si quando graviter iram Dei ab ipsis provo cari contiugat. Quamdiu enim veniae relinquitu locus, mors prorsus imperium nondum occupai Neque tarnen hic inter veniale et mortale pecoatuo distinguit apostolus, sicuti postea vulgo factum es< Prorsus enim insulsa est ilia distinctio, quae ii papatu obtinuit. Nullum . fere Sorbonici mortal peccatum agnoscunt, nisi in quibus tarn crassa exsta turpitudo, ut manibus palpari queat. Ita in peocati venialibus censent teterrimas foeditates, quae ii animis latent. Omnes denique peccati originali fructus, modo non erumpant in externum actum levi adspersione aquae benedictae elui putant. E quid mirum, quum ne blasphmas quidem de gratii Dei dubitationes, et quidquid est libidinum ac cu piditatum, modo consensus non accdt, peccati esse censeant? Si animus hominis infidelitate per cellitur, si eum sollicitt impatientia ut adversu Deum fremat, quantuinvis prodigiosae cupiditate eum titillent: hoc totum levius est papistis, quae ut in peccato deputetur, saltern post baptismum Non mirum igitur si ex magnis sceleribus venialii delicta faciunt: sua enim, non Dei trntina appen dunt. Atqui inter fidles indubium hoc axiom: esse debet, quidquid cum lege Dei pugnat, peccatun esse, et quidem mortale sua natura. Ubi eniii legis transgressio, illic et peccatum et mors. Qui ergo verborum apostoli sensus erit? Peccata nega mortifera esse, quae etsi morte digna sunt, noi tarnen tarn atrociter a Deo puniuntur. Ideo peccati in se non aestimat : sed iudicium de Ulis ex paterni Dei indulgentia facit, quae reatum condonat, ul tarnen culpa erat. Denique morti non addioit quo Deus erigendo restituit in vitam, quamvis per eo non steterit quominus a vita alienati essent.

373

CAPUT V.

374

petuo secum trahat, non dubium est quin hic notetur. Sed quaeritur iteriim, quibusnam indiciis cognoscere possimus letalem esse hominis casum. Nisi enim certa eius rei esset cognitio, frustra exoiperet apostolus, non esse pro hoc peooati genere orandum. Licebit ergo interdum statuere, sitne deploratus qui cecidit, an adhuc locus sit remedio. Id quidem verum esse fateor: et expraesenti loco sine controversia evincitur. Sed quia rarissime hoc acoidit, et Deus immensas gratiae suae divitias commendans, nos suo exempta misricordes esse iubet : non temere in quemquam ferendum est mortis aeternae iudicium: potius nos Caritas ad bene sperandum flectat. Quod si desperata quorundam impietas non seous nobis apparet, ao si Dominus earn digito mon8traret, non est quod certemus cum iusto Dei iudicio, vel clementiores eo esse appetamus. 17. Omnis iniustitia. Yarie potest hie locus exponi. Nam si in adversativam resolvas, non male constabit sensus hoc modo: Tametsi omnis iniustitia peccatum est, aliquod tarnen est peccatum non ad mortem. Aeque etiam congrueret diversus sensus, quia peccatum est omnis iniustitia, inde sequitur aliquod esse peccatum non ad mortem. Alii omnem i n i u s t i t i a m acoipiunt pro tota: ac si diceret apostolus, peccatum, de quo agit, esse iniustitiae cumulum. Ego tarnen primam vel secundam expositionem libentius amplector: et quia eodem recidunt, liberum relinquo lectoribus iudicium, utra sit aptior. 18. Novimus quod quisquis ex Deo. Si filios Dei puros omnino et immunes a pecoato esse intelliga8, sicut fanatici oontendunt, seoum pugnabit apostolus. Nam hoc modo mutuum inter fratres precandi Studium tolleret. Ergo non p e c c a r e dicit qui non prorsus a gratia Dei excidunt. Hino autem inferre voluit, orandum pro omnibus Dei filiis esse: quia ad mortem non peccant. Additur probatio, quod quisquis ex Deo genitus est, se ipsum servat: hoc est, continet se in Dei timor: neo se ita abripi patitur, ut exstincto pietatis sensu diabolo et carni totum se permittat. Nam quum dicit non t a n g i eum a m a l i g n o , ad letale vulnus referendum est. Neque enim a Satanae vulneribus intaoti manent filii Dei: sed ita fidei clypeo propulsant eius ictus, ut minime ad cor ipsum pntrent. Quare nunquam in ipsis exstinguitur spiritualis vita. Hoc istud est non p e c c a r e , quum labuntur quidem fidles infirmitate carnis: sed sub onere pecoati gemunt, sibi displioent, Deum timere non desinunt. Servat se ipsum. Quod Dei proprium est, ad nos transfert. Nam si quisque nostrum salutis suae sit custos, miserum erit praesidium. Itaque patrem rogat Christus (Iohan. 17, 11) ut nos servet, hoc opis nostrae non esse significans. Patroni liberi

arbitrii vocem istam arripiunt, ut inde probant, partim Dai gratia, partim vero propria virtute nos servari a peccato. Atqui non animadvertunt non habere a se ipsis fidles custodiam de qua loquitur apostolus. Nee sane hie eorum virtutem praedicat, quasi proprio marte se custodiant : sed tantum docet, eos Satanae resistere, ut eius telis nunquam letaliter vulnerentur. Scimus autem non aliis quam Dei armis instructos pugnare. Servant ergo se a peccato fidles, quatenus a Deo servautur. 19. Novimus quod ex Deo sumus: et mundus Mus in maligno positus est. 20. Novimus autem quod filius Dei venu, et dedit nobis intelligeriam, ut cognoscamus ilium verum: et sumus m ipso vero, in io eius Iesu Christo. Hic est verus Deus, et vita aeterna. 21. Filioli, custodite vos ab idois. Amen. 19. Ex Deo sumus. Ex superiore doctrina sumit exhortandi materiam. Nam quod in commune pronuntiavit de omnibus Dei filiis, nunc ad eos, quibu8 scribit, accommodt: idque ut eos stimult ad cavendum peccatum, et ad repellendos Satanae insultus animet. Observent lectores hanc demum esse veram fidem, quae Dei gratiam nobis (ut ita dioam) applioat. Neque enim alios fidles agnoscit apostolus, nisi qui BO in ordinem filiorum Dei aggregant. Nee vero probabilem ooniecturam (ut loquuntur sophistae) pro fiducia ingerit. Dicit enim nos soire. Summa hue tendit, quum ex Deo geniti simus, dandam esse operam ut a mundo segregati probemus vitae sanctitate, non frustra ad tantum honorem nos fuisse vocatos. Haec autem admonitio valde pus omnibus neoessaria est. Quoounque enim vertant ooulos, Satan paratas habet illecebras, quibus eos a Deo abducat. Difficile igitur illis foret rectum gradum tenere, nisi pluris sua Ulis esset vooatio quam omnia mundi obstacula. Ergo ut probe ad certandum muniti simus, duo haec tenenda sunt: mundum perversum esse, et a Deo esse nostram vooationem. Sub mundi nomine, non dubium est quin totum humanum genus apostolus comprehendat. Quum in m a l i g n o posit um e s s e dicit, sub Satanae prinoipatu eum locat. Non ergo est cur mundum fugere dubitemus, qui oontempto Deo Satanae in servitutem se tradit: non est our metuamus eius dissidium, quia a Deo alienus est. Denique, quando totam naturam occupt corruptio, abnegationi sui studere debentfidles: quando in mundo nihil praeter malitiam et pravitatem cernitur, carni et sanguini valedicant neoesse est, ut Deum sequantur. Simul tarnen addendum est alterum illud, Deum esse qui ipsos vocavit, ut eius praesidium omnibus mundi et Satanae machinis opponant. 20. Novimus autem quod filius Dei venu. Quia
24*

375

EPIST. IOHANNIS

376

undique impetuntur filii Dei, hac (ut diximus) ratione eos ad resistendi constantiam animt atque hortatur, quod sub Dei auspiciis militant, ac oerto tenent eius spiritu Be regi. Nunc autem unde notitia ilia maxime petenda sit, admonet. Dieit igitur Deum in Christo nobis ita esse patefactum, ut iam nulla sit haesitandi ratio. Non temere in banc partem incumbit apostolus: nisi enim solide in Deo fun data sit fides, nunquam fir mi in pugna stabimus. Hoc consilio docet apostolus nos Christi beneficio consequutos esse certam veri Dei notitiam, ut non fluctuemus incerti. Ye rum Deum intelligit non veracem, sed eum qui re vera Deus est: ut eum ab idolis omnibus discernt. Ita verus fictitio opponitur. Est enim dAjkvis, non aAi^c. Quemadmodum Iohan. 17, 3, haeo est vita aeterna, ut te cognoscant verum Deum, et quem misisti Iesum Christum. Christo autem has partes iure tribuit, ut mentes nostras in Dei notitiam illustret. Nam qUum unica sit invisibilis Dei imago, quum unicus patris interpres, quum unus sit vitae director: imo vita, lux mundi, et Veritas: simul atque ab eo discessimus, nos in figmentis nostris evanescere necesse est. Dicitur autem Christus nobis i n t e l l i g e n t i a m d d i s s e , non modo quia evangelii doctrina ostendit quisnam Bit verus Dens, et spiritu quoque suo nos illumint: sed quia in Christo ipso Deum habemus in carne manifestatum, ut inquit Paulus (Coloss. 2,9), quandoquidem in eo habitat omnis plenitudo deitatis, et absconditi sunt omnes scientiae et intelligentiae thesauri. Ita fit ut conspicua quodammodo Dei facis nobis in Christo reluceat. Non quod nulla fuerit ante Christi adventum, vel dubia Dei cognitio : Bed quia nunc se plenius et quasi ad liquidum patefeoit. Atque hoc est quod dicit Paulus 2. ad Corinth. 4, 6, Deum qui iussit olim ex tenebris lucem splendescere in creatione mundi, nunc illuxisse cordibus nostris per fulgorem cognitionis gloriae suae, in facie Christi. Ac notandum est, solis electis peculiare esse hoc donum. Omnibus quidem promiscue evangelii sui facem Christus accendit: Bed non omnibus oculatae sunt mentes ad videndum: quin potius velum caecitatis multis obducit Satan. Lucem ergo apostolus intelligit, quam intus accendit Christus in cordibus suorum, et quae semel accensa nunquam exstinguitur, etiamsi in quibusdam ad tempus suffocari interdum contingat. Sumus in vero. Hoo verbo admonet quam efficax sit cognitio ilia, cuius meminit: quia soilicet per earn inserimur in Christum, et unum efficimur cum Deo. Yivam enim radicem habet, ao cordibus penitus infixam : qua fit ut vivat in nobis Deus, et nos in ipso. Quoniam sine copula dicit, nos in v e r o e s s e , in filio e i u s , videtur modum ex*

primere nostrae cum Deo unitatis: ac si diceret, noB in Deo esse per Christum. Hie est verus Deus. Tametsi hunc locum eludere Ariani conati sunt, et illis hodie subscribunt quidam: hic tarnen insigne habemus divinitatia Christi elogium. Ariani transfrant hoc ad patrem : quasi apostolus eum rursus praedioet esse verum Deum. Atqui nimis frigida esset repetitio. Bis iam testatus erat verum esse Deum, qui nobis in Christo innotuit: quorsum mox subiiceret, hie est v e r u s D e u s ? In Christum vero apposite competit. Postquam enim Christum doouit esse ducem, cuius manu ad Deum dirigimur: nunc amplificandi causa Christum esse Deum ilium affirmt, ne procul quaerendum putemus. Idque confirmt epithetum v i t a e a e t e r n a e . De uno oerte ac eodem utrumque praedicat, quod verus sit Deus, ac vita aeterna. Omitto quod relativum ouko ad proximam personam restringi solet. Hoo dico, Christum proprie vitam aeternam vocari: et hunc loquendi morem Iohanni esse perpetuum, negari non potest, Summa est, ubi Christum habemus, nos vero et aeterno Deo frui, quia non alibi quaerendus sit: deinde nos ita vitae aeternae fieri participes, quia in patre absoondita nobis in Christo offertur. Yitae quidem origo est pater: sed fons, ex quo haurire licet, Christus est. 21. Custodite vos ab idolis. Tametsi distinota est sententia, est tarnen velut appendix superioris doctrinae. Nam vivifica lux evangelii non tenebras modo, sed nebulas quoque omnes discutere et fugare ex piorum mentibus debet. Nee idololatriam modo damnt apostolus, sed praeoipit ut a simulacris ipsis caveant. Quo signifioat non posse integrum ac sincerum Dei cultum retineri, simulac simulacra appetere homines incipiunt. Sic enim nobis ingenita est superstitio, ut minima quaeque occasio nos contagione sua inficiat. Non tarn facile ardebit lignum aridum carbone subiecto, quam cite idololatria hominum mentes corripit et occupt, dum illis materia obiicitur. Quis autem simulacra non videt scintillas esse? Quid scintillas dico? Imc potius faces quae ad totius mundi incendium sufficiant. Quamquam apostolus non de statuis modo loquitur: sed aras etiam et quaevis superstitionum instrumenta comprehendit. Ridiculi porro sunt papistae qui hoc ad statuas Iovis et Mercurii et similium detorquent: quasi vero non generaliter doceat apostolus, pietatis esse corruptelam, ubi corporea Deo figura affingitur, vel ubi eriguntur ad cultum statuae et picturae. Meminerimus ergo in spiritual] Dei cultu ita sollicite manendum esse, ut quidquid nos ad crassas et carnales superstitiones fleeter potest, prooul a nobis arceamus.

COMMENTAEIUS
IN

IACOBI APOSTOLI EPISTOLAM.

ARGUMENTUM.

Hano epietolam non Bine certamine olim recepm a multis ecolesiis fuisse, ex Hieronymi Euseique testimonio notum est. Sunt etiam hodie mnulli qui earn antoritate dignam non censeant. go tarnen, quia nullam eius repudiandae satis stam causam video, libenter earn sine controversia npleotor. Nam quod videtur oapite secundo, graitae iustifioationis dootrina convelli, facile hoc suo co diluemus. Quod autem parcior in praedioanda aristi gratia videtur, quam apostolo conveniat: rte non est ab omnibus exigendum ut idem arguentum tractent. Multum a stylo Davidis distant )lomonis scripta. Nam quum hie posterior forando externo homini, et tradendis politicae vitae aeeeptis magis sit intentus: illum assidue de spituali tum Dei eultu, tum consoientiae pace, Deile miserioordia, et gratuita salutis promissione noionari, notum est. Atqui non facit haec divert s ut alterum probando, alterum damnemus. uin etiam inter ipsos evangelistas tantum est disiminis in illustranda Christi virtute, ut reliqui B S cum Iohanne oomparati, vix scintillas habeant eni fulgoris qui in ipso tarn conspieuus apparet. t tarnen omnes peraeque exosculamur. Quare mihi 1 epietolam hanc reeipiendam satis est, quod nihil ntinet Ghristi apostolo indignum: multiplici vero ictrina scatet, cuius utilitas ad omnes christianae tae partes late patet. Sunt enim hic insignes

sententiae de patientia, de invocatione Dei, de coelestis doctrinae praestantia et fruetu, de humilitate, de Sanctis exercitiis, de linguae continentia, de colenda pace, de repfimendis oupiditatibus, de praesentis vitae eontemptu: et similes, quae sigillatim suis locis excutiemus. Porro de autore maior aliquante est dubitandi ratio. Oertum quidem est, non esse Zebedaei filium, quem Herodes paulo post Domini resurrectionem oeeidit. Yeteres fere consentiunt, fuisse unum ex discipulis, cognomine Obliam, et Christi consanguinem, qui ecclesiae hierosolymitanae praefuerit. Et eundem esse arbitrantur, quem Paulus in epistola ad Galatas, Petro et lohanni annumerat, quos dicit pro columnis habites. Atqui inter trs columnas numerari unum ex diseipulis, et supra decern apostolus efferri, mihi non est probabile. Potius itaque in hano coniecturam inclino, illum e quo loquitur Paulus, fuisse Alphaei filium. Quamquam non nego alium fuisse ecclesiae hierosolymitanae praefectuin: et quidem ex discipulorum collegio. Nam apostolus non oportuit certo loco alligari. Uter autem ex duobus huius epistolae scriptor fuerit, asserere meum non est. Fuisse certe Obliam illum maximae apud Iudaeos autoritre, vel inde patet, quod quum faotione impii pontifiais crudeliter neoatus esset: Iosephus urbis exeidium aliqua ex parte ius morti imputare non dubitat.

curandis non mirum est. Varie ergo nos Domin afigit: quia non eodem curari possent pharmac 1. Iaeobus, Dei ac Domini Jesu Christi servus, ambitio, avaritia, aemulatio, gulae intempries, i duodeeim tribubus, quae in dispersione sunt, salutem. mius mundi amor, et innumerae libidines quib 2. Omne gaudium existimate, fratres mei, quum in scatemus. Quum iubet e x i s t i m a r e omne ga tentationes varias mcideritis. 3. Scientes quod pro- d i u m , perinde est ac si diceret, ita in lucro dep batio fidei vestrae, patientiam operatur. 4. Patientia tandas esse, ut nonnisi gaudendi sit materia. yero opus perfectum habeat, ut suis perfecti et inte- nique nihil esse in afflictionibus significat, qu gaudium nostrum obturbet. Atque hoc modo, m gri, in nullo dficientes. tantum praeoipit, placide et aequo animo ferre i 1. Duodecm trmbus. Quum abductae sunt ad versas: sed causam esse docet our gaudea decern tribus, captivos Assyrius in diversis sedibus fidles, dum illis premuntur. Oertum quidem e collocavit. Postea ut in regnorum mutatinibus ita compartes esse omnes naturae nostrae sensi (quales tunc acciderunt) fieri solet: verisimile est, ut nos dolore et tristitia afficiat quaevis tentt hue et illuo eos seorsum migrasse. Iudaei vero in Neque vero potest quisquam nostrum naturt omnes fere mundi regiones dissipati erant. Hos eatenus exuere, ut non doleat ac tristetur simul igitur omnes quos alloqui coram non poterat, quia sentit aliquid mali: sed hoc non obstat quin asst proeul dissiti erant, scripto hortatur. Quod autem gant filii Dei, direotione Spiritus, supra carnis d de Christi gratia et fide in ipsum non disserit, lorem. Hinc fit ut vel in media tristitia non dei haec videtur esse ratio, quod orationem ad eos di- nant tarnen laetari. 3. Scientes quod probatio. Nunc videmus o rigebat, qui iam ab aliis recte instituti erant: ut non tarn dootrina, quam exhortationum stimulis t e n t a t i o n e s vooaverit res adversas: nempe qi fidei nostrae examinandae serviunt. Est autem 1 opus haberent. 2. Omne gaudium. Prima exhortatio: ut hilari causae redditio, ad confirmandam proximam se animo tentationes excipiant, quibus probatur eorum tentiam. Poterat enim obiioi ex adverso, Qui fi< fides. Fuit autem in primis necessarium sublevari potest ut quod amarum est sensu, dulce iudioemu eo tempore Iudaeos, tot aerumnis pene oppressos. Ab effectu ergo ostendit, in afflictionibus gaudendu Sic enim erat infame gentis nomen, ut odio et esse, quia fruetum pariant magni aestimandui contemptui essent omnibus populis, quoounque v- nempe patientiam. Ergo si Deus saluti nostr nrant. Ohristianorum vero miserior adhuc con- consulit, gaudendi materiam nobis praebet. Eodc ditio erat, quod suos gentiles habebant hostes sibi utitur argumento Petrus, circa initium prioris ep infestissimos. Quamquam non ita uni tempori haec tolae: ut probatio fidei vestrae auro pretiosior i consolatio propria fuit, quin semper utilis sit fideli- in laudem, etc. Nam certe ideo et morbos, bus, quorum vita assidua est militia super terram. inopiam, et exilium, et caroerem, et ignominiam, Caeterum ut melius soiamus quid velit, t e n t a t i o - mortem horremus, quia putamus mala esse. Quu n e s pro rebus a'dversis accipi non dubium est: autem intelligimus, Dei beneficio verti in salu quia sunt nostrae erga Deum obedientiae expri- adiumenta, ingratitudinis esset obmurmurare, menta. His dum exercentur fidles, eos gaudere non sponte nos offerre illi adeo paterne tractand< iubet: neque id dum in unam duntaxat tentationem Paulus ad Romanos eap. 5, 3, gloriari dioit, pro quod Iaeobus hie g a u d e r e . oriamur, inquit, inoidunt, sed in plures: neque unius tan tum gene- tribulationibus, scientes quod tribulatio patientia ris, sed multiplies ac varias. Et oerte quum ad efficit. Quamquam videtur quod mox subiio mortificandam carnem nostram valeant, sicuti in Iacobi verbis esse contrarium. Probationem eni nobis continenter pullulant carnis vitia: ita illas tertio loco ponit, quasi patientiae effeotum, qui subinde repeti necesse est. Deinde sicuti diversis hic prior ordine statuitur, tanquam causa. Veru morbis laboramus : sic diversa remdia adhiberi illis

CAPUT I.

85

CAIPUT I. *

386

rompta est solutio : quia illio activa est verbi signicatio, quae hio passiva est. Iaoobo dioitur proatio efficere patientiam: quia nisi nos Dominus xaminaret, sed re linqueret otiosos, nulla esset atientia: quae nihil est aliud quam animi fortildo in maus perferendis. Paulus vero intelligit, nm patiendo mala yinoimus, nos experiri quid ei auxilium in necessitate valeat. Nam tunc uasi in re praesenti, nobis ostenditur Dei Veritas. ;a fit ut plus spei in posterum oonoipere audeamus: eritas enim Dei, usu oognita, plus apud nos fidei btinet. Ideo Paulus docet ex tali probatione, id 3t divinae gratiae experimento, spem nasci non nod tuno demum spes incipiat, sed quia augesoit ; confirmatur. Uterque vero significat tribulationem see patientiae materiam: caeterum non ita naturater compo8iti sunt hominum animi, ut illis patienam secum afferat affliotio. Sed Paulus et Iacobus on tarn in hominum naturam, quam in Dei proidentiam respioiunt: quasi fit ut fidles patienam ex aerumnis discant: tametsi impii magis ide ac magis ad insaniam provocentur: quemadlodum Pharaoms exemplum ostendit. 4. Patientia vero opus perfectum. Quoniam lepe in nobis se efferunt generosi spiritus, ac stam concidunt: ideo constantiam requirit. Haec, iquit, vera erit patientia, quae in finem usque duibit. Nam o p u s hio pro effectu capitur. Nee tntum ut simus in uno oertamine superiores, sed t perstemus tota vita. Posset etiam perfectio ista i sincerum animi affectum referri, ut sponte se omines ac non simulate Deo subiiciant: Bed quia omen o p e r i s additur, malo de constantia expoare. Nam multi (ut diximus) qui heroicam initio tagnitudinem prae se ferunt, paulo post fatigantur. (uare ad extremum perseverare iubet, qui perfecti jse volunt ac integri. His autem duobus nominiU 8 significat quod statim exponit. Hoc est, qui on deficiunt vel fatiscunt. Nam qui vioti impaentia franguntur, eos paulatim minui, et tandem rorsus deficere necesse est.

sentis loci restringo: ac si diceret, si haec doctrina ingenii vestri oaptu altior est, petite a Domino ut voB spiritu suo illuminet. Nam ut sola ilia considerate ad mitigandam quamlibet malorum aoerbitatem sufficit, salutare esse nobis quod oarni molestum est: ita nisi hoc solatii genere sustinemur, necesse est impatientia vinoi. Bio videmus Dominum non ita a nobis exigere quae Bunt supra vires, quin paratus sit opitulari, modo petamus: quare 8imul atque aliquid praecipit, disoamus ab eo petere praestandi faoultatem, quamquam autem hoc loco sapere est subiioere se Deo ad mala toleranda, ubi rite expendimus sic eum omnia moderari, ut in salutem nostram cdant: potest tarnen haec sententia generaliter aptari ad omnes reotae intelligentiae partes. Yerum cur dioit si q u i s , quasi non omnes indigeant? Respondeo, destitui quidem omnes naturaliter: sed alios spiritu prudentiae donates esse, quo alii carent. Quoniam itaque non omnes eo progress! sunt, ut sibi in affiictione gratulenter, sed pauoi quibus hoc datum est: ideo oocurrit Iacobus, ac eos admonet, quibus nondum persua8um est, cruoe salutem nostram a Domino promoveri, ut se hao sapientia donari postulent. Et tarnen non dubium est quin omnes admoneat ncessitas, idem petere. Qui enim aliquo usque profeoit, longe adhuc abeat a meta. Bed aliud est, augmentum petere, quam initium: quum iubet a D o m i n o p e t e r e , significat eum esse unum qui morbis nostris potest mederi, et inopiae subvenire.

Qui dot omnibus simpliciier. Omnes intelligit qui petunt: nam qui remdia non quaerunt suae egestati, digni sunt qui in ea tabescant. Magnam tarnen vim habet universalis oratio, qua sine exoeptione unumquemque nostrum invitt: quare nemo se privare debet tanto bono. Hue accedit promissio quae mox anneotitur. Nam sicuti hoc mandate demonstrat quale sit ouiusque officium: ita non frustra facturas quod praecipit, affirmt: secundum illud Christi : Pulsate, et aperietur. Particula simp l i c i t e r , dandi promptitudinem dnott. Sic ad Romanos cap. 12, 8, Paulus a diaoonis eimplioitatem 5. Porro si guis vestrum destituitur sapientia, requirit. Et secundae ad Gorinthios octavo et nono, ostulet a Deo qui dat omnibus simplieiter, nee ex- quum de eleemosynis disputt, aliquoties repetit rdbrat: et dabitur ei. 6. Postulet autem in fide, eandem vocem. Sensus ergo est, Deum ita ad ihil haesitans. Nam qui haesitat, similis est fluctui dandum esse propensum ac faoilem, ut neminem arts qui vento agitur et circumfertur. 7. Non ergo repudiet vel fastidiose diffrt: nee similem parois eistimet homo ille quod s quidquam aceepturus a ac tenacibus, qui vel maligne, quasi semiclausa )omino. 8. Vir duplici anvmo, instdbis est in om- manu, tenuiter erogant: vel aliquid ex eo quod erant daturi, rescindunt: vel diu secum intus alterbus viis suis. nant, daturi sint neone. 5. Si quis destituitur. Quoniam ab eo ratio Nee exprobrat. Hoc additum est, n quis Deum ostra, adeoque sensus omnes abhorrent ut nos saepius adir metuat. Qui ex hominibus maxime redamus beatos esse in malis: ideo petendum esse sunt liberales, tametsi identidem quispiam iuvari Domino praecipit, ut hac sapientia nos imbuat. se postulet, priora bnficia oommemorant: atque [am s a p i e n t i a e nomen, ad circumstantiam prae- ita excusant in posterum : quare hominem mortalem
Calvini opera. Vol. LV. 25

387

EPIST. IACOBI

38

quantum vis largum DOB fatigare pudet saepius petendo. Iaoobus autem nihil in Deo simile esse admonet: quoniam priora bnficia sine fine ao modo novis subinde oumulare paratus sit. 6. Postulet autem in fide. Primum hie dooet quae lgitima sit orandi ratio. Nam sicuti orare, nisi praeeunte verbo, non possumus: ita antequam oremus, credere nos oportet. Precando enim testamur gratiam, quam Deus promisit, nos ab eo sperare. Ita quisquis fidem non habet promissionibus, simulate orat. Hinc quoque discimus quae sit vera fides: nam simul ao praecepit Iacobus cum fide petere, addit explicationem, n i h i l h a e s i t a n d o . Ergo fides est quae Dei promissionibus frta, nos impetrandi quod petimus, certos reddit: unde sequitur, cum fiducia et certitudine divini in nos amoris esse coniunctam. Verbum Scaxpfveofrai, quo utitur, proprie in utramque partem, disceptantium more, inquirere signiflcat. Yult rgo sic nobis persuasum esse quod semel Deus promisit, ut in dubitationem non vocemus, exaudiendi simus neene. Qui haesitat. Eleganter hac similitudine exprimit qualiter Deus eorum infidelitatem puniat, qui de promissis suis dubitant. Sua enim ipsi inquietudine intus se ipsos excruoiant : quoniam nulla usquam est animis nostris tranquillitas, nisi dum reoumbunt in Dei veritatem. Tandem conoludit indignos esse tales qui a Deo quidquam impetrent. Insignis est hie locus ad refellendum impium illud dogma quod in toto papatu pro oraculo habetur: nempe dubitanter et incerta successus opinione esse orandum. Quare principium hoc teneamus, non aliter exaudiri preces nostras a Domino, nisi quum adest impetrandi fiducia. Fieri quidem non potest in hac oarnis infirmitate quin varus tentationibus agitemur, quae sunt veluti machinae ad labefactandam nostram fiduoiam: ita nemo reperietur qui non sensu carnis suae vacillet ac trepidet: sed oportet eiusmodi tentationes fide tandem superari. Quemadmodum arbor, quae firmas radices iecit, petitur quidem yenti impulsu, sed non revellitur: quin potius sub loco stabilis manet. 8. Vir duplici animo. Potest haec sententia seorsum legi, ut generaliter de hypocritis loquatur: mihi tarnen magis videtur superioris doctrinae esse clausula: atque ita erit tacita antithesis inter Dei simplicitatem, cuius meminit prius, et duplicem hominis animum. Sicuti enim exporrecta manu nobis Deus largitur: ita vicissim sinum cordis nostri expansum esse decet. Incredulos ergo, qui fiuxuosos recessus habent, dicit esse i n s t a b i l e s , quia nunquam unum et idem constitutum habent: sed nunc turgent carnis confidentia, nunc desperatione in profundum merguntur.

sua: 10. dives autem in humilitate sua, quia tat quam flos herbae praeteribit. 11. Nam sol exortv est cum aestu, et exarescit herba, et flos eius cecidi et decor adspectus eius periit: sic et dives in sui viis marcescet. .

9. Frater humis. Quemadmodum Paulus quui servos hortatur (1. Cor. 7, 22) ad tolerandam aequ animo sortem suam, hanc illis consolationem pre ponit, quod liberti sint Dei, manumissi eius grati e mi8errimo Satanae servitio: ingenuos autem ad monet ut se Dei servos esse meminerint: ita hi noster eodem sensu iubet humiles in eo gloriar quod a Domino adoptati fuerint in filios: divite autem,'quod ostensa mundi vanitate, in ordinei coacti fuerint. Ita priores vult esse contentos hi mili et abiecta sua conditione: seoundos autei superbire vetat. Quum haeo summa et incompan bilis sit dignatio, quod in societatem angelorui allecti simus, imo Christi oonsortes facti: qui tai turn Dei beneficium suo pretio aestimat, reliqu omnia susque deque faciet. Ergo nee paupertai nee contemptus, nee nuditas, nee fames, neo sitii eius animum ita anxium habebunt, quin se ha consolatione sustentet: quando mihi quod praecipuui erat, Dominus contulit, aliis minoribus oarere aequ animo decet. En quomodo frater abiectus gloriai debeat in sua sublimitate: quia si gratus est Dei in sola adoptione sua satis plenam habet console tionis materiam, ne minus prospero vitae stat ultra modum angatur. 10. Dives in humilitate. Speciem pro genei posuit. Pertinet enim haec admonitio ad omne qui vel honore, vel nobilitate, vel aliis rebus extei nis excellunt. Eos in humilitate, vel parvitate su gloriari iubet: ut comprimt altos illos Spiritus, qi ex rebus prosperis infiari soient. Porro, hum ili t a t e m appellat, quia regnum Dei patefactum, nc in contemptum mundi adducere debet: ut sciami omnia quae prius in magna admiratione erant, vi nihili, vel admodum exsilia esse. Christus enin qui non nisi parvulorum magister est, omnem ca nis fastum sua doctrina retundit. Ergo ne divitt abripiat inane mundi gaudium, assuescant in sue oarnalis excellentiae deiectione gloriari. Tanquam flos herbae. Si quis ad verba lsais alludere Iacobum putet, non valde repugno: se non eoncedam testimonium prophetae ab eo citai qui non de bonis fortunae tantum et evanida muni figura loquitur, sed de toto homine : nee de corpoi magis quam anima. Hio autem de opum vel b < norum pompa agitur. Summa autem est, stultai esse et praeposteram gloriationem in divitiis, qut momento effiuunt. Idem docent philosophi: veru: surdis canitur fabula, donee apertae sint aures 9. Porro glorietur frater humilis in sullimitate Domino, ad audiendam coelestis regni aeternitaten

89

CAPUT I.

390

patefaciendi animi nostri occasione. Sed longe aliud est, extra elicere quod in animis latebat, quam aminos intus sollioitare pravis oupiditatibus. De tentationibus ergo internis hie traotat, quae nihil aliud sunt quam inordinati appetitus qui nos ad peocandum incitant. Illorum autorem merito Deum esse negat: quoniam ex oarnis nostrae corruptione ma12. Beatus vir qui suffert tentationem: quoniam nant. Haec admonitio valde neoessaria est, quia uum prdbatus fuerit, accipiet coronam vitae, quam nihil hominibus est magis usitatum quam malorum, romisit Deus diligentibus ipsum. 13. Nemo quum quae quisque perptrt, culpam alio transsoribere : mtatur, dicat, a Deo tentor. Deus enim nee tentari tunc autem maxime ridentur sibi liberari, si earn talis potest, nee quemquam tentt. 14. Sed unus- in Deum ipsum drivent. Hoc tergiversandi artiuisque tentatur, dum a sua concupiscentia abstrahitur fioium a primo homine traditum sedulo imitamur. ( inescatur. 15. Postquam autem concupiscentia con- Hao de causa Iacobus nos ad proprii reatus conepit, parit peccatum: peccatum vero perfectum, gem- fessionem vocat, ne Deum substituamus nostro loco, ot mortem. ao si nos ipse ad peooandum impelleret. Verum huic sententiae videtur reolamare tota scripturae 12. Beatus vir. Postquam adhibita consolatione, dootrina, quae homines tradit excaeoari a Deo, conamperavit eorum dolorem qui duriter tractantur iici in sensum reprobum, prostitui in oupiditates a hoc mundo, et rursum humiliavit magnorum foedas et illicitas. Respondeo, hac quoque ratione upercilia : nunc concludit beatos esse qui aerumnas fortassis induotum fuisse Iacobum ut negaret a Deo t alias tentationes magno animo perferunt, ita ut nos tentari, quia impii ad captandum colorem uperiores emergant. Posset quidem nomen t e n - scripturae testimoniis se armant. Yerum duo sunt a t i o n i s aliter accipi, nempe pro cupiditatum hic notanda. Nam quum scriptura excaeoationem culeis qui intus animum pungunt: sed existimo vel obdurationem cordis tribuit Deo, neque illi ortitudinem in perferendis rebus adversis hie lau- initium assignat, neque facit mali autorem, ut oui* ari. Ut sit paradoxum, non esse beatos, ut vulgo pam sustinere debeat. In his autem duobus solum utantur, quibus ex voto omnia proveniunt: sed Iacobus insistit. Scriptura reprobos a Domino conni malis non vinountur. iici asserit in pravas cupiditates. An quia Dominus Quoniam quum prdbatus. Bationem reddit su- cor eorum depravet vel corrumpat? Minime: ideo erioria sententiae: nam corona sequitur certamen. enim subiicitur pravis desideriis, quia iam corrupGrgo si summa beatitudo est, in regno Dei coro- tum et vitiosum erat. An vero quum exoaecat vel ari : sequitur, certamina, quibus nos Dominus exer- indurat Deus, peccati autor est vel minister? Imo et, adiumenta esse nostrae felicitatis. Ita argu- hoc modo peccata ulcisoitur, iustamque mercedem mentum est a fine, vel ab effectu: nnde eolligimus, impiis rependit, qui spiritu suo regi abnuerunt. leo tot malis vexari fidles, ut manifesta fiat eorum Sequitur ego, neque peccati originem esse in Deo, ietas et obedientia: sicque demum ad recipiendam neque illi culpam imputari posse quasi ex malis itae coronam praeparari. Caeterum perperam ratio- voluptatem capiat. Summa est, frustra tergiversari inantur qui inde inferunt, nos coronam pugnando hominem qui vitiorum suorum culpam reiioere in lereri. Nam quum earn gratuito nobis Deus desti- Deum conatur: quia non ex alio fonte proveniat averit, tantnm ad earn recipiendam nos aptat. quidquid est malorum, quam ex perversa hominis lam quod subiicit, p r o m i s s a m esse iis qui concupiscentia. tque ita sane res habet, non )eum diligunt: ita loquendo, non asserit dilectionem aliunde nos impelli, sed cuique pravum suum affeciominis esse causam (praevenit enim nos Deus suo tum esse ducem ac impulsorem. Deum vero nerga nos amore), sed tantum significat, eos demum minem tentare, inde probat, quia m a l i s non t e n pprobari Dei electos, qui ipsum diligunt. Interea t a t u r . Nam ideo nos ad peocandum diabolus sollidmonet, victores omnium tentationum fore qui citt, quia insana peocandi cupiditate totus ardet: )eum amant: nee alia de causa nos animo defici Deus autem malum non apptit: ergo neque male uum tentamur, nisi quia praevalet mundi amor agendi nobis autor est. l nobis. 14. Dum a sua concupiscentia. Quum interior 13. Nemo quum tentatur. Hic vero non dubium sit ad malum motus et incitatio, frustra ab exteruo st quin de alio tentationis genere disserat. Plus impulsu excusationis praetextum quaeret pecoator. itis notum est, tentationes omnes externas, quarum Quamquam notandi sunt hi duo concupiscentiae aotenus facta est mentio, nobis a Deo immitti. effectus, quod nos illecebris inescat, et quod nos loc sensu tentavit Deus Abraham, et quotidie nos abstrahit: quorum singuli ad reatum sufficiunt. antat: hoc est, experitur quales simus, obiecta 15. Postquam concepit. Principio c o n c u p i s deo dicit f r a t e r , signifioans non ante locum esse mio dootrinae, quam dum asoiti in ordinem filiorum )ei 8umus. Tametsi reoepta est lectio v vx notlm: tarnen Brasmo assentior, potins legendum see izoploa absque diphthongo, in opibus, vel cum pibus: quod posterius mihi magis placet.
25*

391

BPIST. IACOBI

39:

o e n t i a m hic appellat, non quem vis appetitum, sed appetituum omnium fontem. Ab eo docet conoipi vitiOBOS foetus, qui tandem emergunt in peccata. Videtur tarnen im proprie, et nequaquam ex scrip turae usu, ad externa opera restringere p e o c a t i Tooem: quasi vero non esset ipsa concupiscentia per se peccatum: quasi etiam perversa desideria, quae intus clausa et suppressa manent, non totidem essent peccata. Verum quum multiplex sit verbi usus, nihil est absurdi si pro actuali peccato hie sumitur, quemadmodum et aliis pluribus loois. c imperite hoc testimonium arripiunt papistae, dum ex eo probare volunt, non esse peccata, vitiosas, imo foedas, sceleratas, et plusquam nefandas cupiditates, modo ne accdt consensus. Neque enim disputt Iacobus, quando incipiat nasoi peccatum, ita ut peccatum sit, ac reputetur coram Deo: sed quando emergat. Sic enim gradatim procedit, mortis aeternae causam esse consummationem peccati : peccatum autem oriri ex illicitis desideriis: iam illio ita desideria radicem habere in concupiscentia. TJnde sequitur, homines in aeterno interitu fruotum colligere, quern ipsi protulerunt. Perfectum itaque peccatum non intelligo unum aliquod opus perpetratum, sed cursum peccandi completum : tametsi enim uniouique peccato mors debetur, dicitur tarnen Stipendium esse impiae et sceleratae yitae. Ita refellitur eorum delirium qui ex his verbis colligunt, non esse mortale peccatum, donee in exteriorem (ut vocant) actum proruperit. Neque enim hoc tractat Iacobus: sed tantum in hoc versatur, ut radicem nostri exitii in nobis esse doceat. 16. Ne erretis, fratres mei dilecii: 17. omnis donatio bona, et omne donum perfectum desursum est, descendens a patre lutninutn: apud quern non est transmutatio, aut conversionis obumbratio. 18. Is sua voluntate genuit nos sermone veritatis, ut essemus primitiae quaedam suarum creaturarum. 16. Ne erretis. Argumentum est a repugnantibus. Nam quum Deus omnis boni autor Bit, absurdum est censeri malorum autorem. Proprium, inquam, et naturale illi est benefacere, a quo bona omnia nobis proveniunt: ergo quidquam mali agere, in eins naturam non cadit. Sed quia interdum accidit ut qui praeclare alias se gerit tota vita, simul labatur aliqua in parte: huic dubitationi occurrit, dum negat Deum instar hominum esse mutabilem. Quod si in omnibus et semper sui similis est, ex hac constantia sequitur, perpetuum in eo benefaoiendi tenorem esse. Haec ratiocinatio longe alia est quam Piatonis, qui contendit nullas hominibus calamitates a Deo immitti, quia bonus est. Nam quia aequum est puniri a Deo hominum seelera, eius respectu, in malis deputare non convenit

quas iuste poenas irrogat. Plato quidem imperite at Iacobus puniendi his et officium Deo relinquent tantum culpam ab eo avertit. Hic locus docet, it innumeris Dei benefioiis, quae ex eins manu quotidi percipimus, affici nos debere, ut nihil cogitemu nisi in eius gloriam : quaecunque vero aut in men tern nobis veniunt, aut ab aliis ingeruntur, minu consentanea cum eius laude, toto pectore exhorrea mus. P a t e r luminum vooatur Deus, quasi omni et praestantiae et bene oompositi ordinis. Et quur mox subiicit nullam in eo esse c o n v e r s i o n i o b u m b r a t i o n e m , persvrt in metaphora, n Dei 8plendorem metiamur solis irradiatione qua nobis apparet. 18. Is sua voluntate, etc. Eius quam praedicavi divinae bonitatis praecipuum nunc speoimen ii medium adducit: nempe quod nos regeneravit ii vitam aeternam. Hoc inaestimabile benefioium unue quisque fidelium in se sentit: ergo bonitas D( omnibus experimento comporta tollere debet coi trariam opinionem. Quum Deum volentem, ac sponte sua nos genu is se dicit, significat null externa causa fuisse inductum: quemadmodum saep voluntas et consilium Dei hominum meritis oppoi soient. Quid enim magni esset, si negaret Deui ad id fuisse coaotum? Plus ergo quiddam exprimi quod Deus pro suo beneplacito nos genuerit, atqu ita sibi fuerit causa. Unde sequitur, naturale ess Deo benefacere. Caeterum hie locus docet, quem admodum gratuita fuit nostra eleotio ante mundui oonditum, ita nos mera Dei gratia illuminari i notitiam veritatis: ut vocatio electioni respondea Docet scriptura nos gratis adopttes fuisse a De< antequam nasceremur: Iacobus autem hie plus quic dam exprimit, nos ius adoption consequi, quoniai gratis quoque nos vocat Deus. Praeterea hinc dit cimus proprium esse Dei officium, spiritualiter nc gignere. Nam quod idem adscribi interdum videtc evangelii ministris, non aliter valet nisi quia pc illos agit Deus: et fit quidem per illos, ut sok nihilominus agat. G e n i t u r a nomen significat no fieri novos homines, ut priorem naturam exuamu quum efficaciter vocamur a Deo. Addit quomod nos regeneret Deus, nempe per sermonem veritatu ut sciamus non alia ianua posse nos ingredi i regnum Dei. Ut essemus primitiae quaedam. Tiv aut Qua* dam, similitudinis est nota, ac si dixisset, nos que dammodo esse primitias. Porro id ad paucos fideliui restringi non debet, sed pertinet ad omnes con muniter. Nam quum homo inter omnes creature excellt, Dominus fidles suos ex aliorum greg eligit ac segregat sibi in sanctam oblationem. Hae non vulgaris est nobilitas, in quam filios suos Dec extollit. Quare merito diountur eximi tanquai primitiae, dum in illis instauratur Dei imago.

193

CAPUT I.

394

Praeoipit igitur, ut viva fiat insitio, qua veluti cum corde nostro coalesoat. Simul modum huius reoeptionis ostendit: nempe, i n m a n s u e t u d i n e . Quo verbo signifioat modestiam et faoilitatem mentis ad di8cendum oompositae: qualem Iesaias describit (57, 15), quum dicit; Super quem requiescet Spiritus meus, nisi super humilem et quietum? Hinc fit ut tarn pauci in Dei schola proficiant: quia vix 19. Sit omnis homo. Si haec sit generalis sen- oentesimus quisque spiritus sui ferooiam deponit, ut ;entia, longe petita erit illatio : sed quia de sermone se Deo comiter subiioiat: sed omnes fere elati et Ho veritatis sententiam proximae congruentem mox refractarii aooedunt. Nos vero, si cupimus esse viva mnectit, non dubito quin hanc exhortationem peoulia- Dei plantatio, subigendis in humilitatem nostris initer institute sao accommodet. Ergo proposita Dei gnus demus operam, ut tanquam agni nos a pastore )onitate, ostendit qualiter ad recipiendum incom- nostro regi sinamus. Sed quia nunquam ita cicuran>arabile istud beneficium quo nos afficit, comparatos tur homines, ut pacato mitique sint animo, nisi isse deceat. Quae doctrina perquam utilis est. ante pravis suis affectibus repurgati fuerint: ideo tfeque enim unius momenti opus est spiritualis iubet immunditiem et malitiae redundantiam deporeneratio: quando semper manent quaedam veteris nere. Et quoniam ab agricultura similitudinem ominis reliquiae, assidue nos refingi necesse est, mutuatur Iacobus: hic ordo tenendus fuit, ut ab loneo aboleatur caro. Nostra autem vel ferooia, herbis vitiosis exstirpandis inciperet. Quum autem alloquatur, hinc colligendum est, ingenita rel arrogantia, vel socordia, magnum est impedi- omnes naturae esse haec mala, et haerere in nobis nentum Deo ne suum in nobis opus perfioiat. omnibus.nostrae Imo quum fidles verba faoiat, nunJuare dum Iacobus nos celeres ad audiendum esse quam in hac vita nos apud penitus his mundari ostendit, rult, promptitudinem commendat: ac si diceret: verum subinde repullulare: ideoque assiduam eradiJuando se ita liberaliter vobis offert Deus, TOS candi ouram requirit. Primo quoniam sacra res est moque illi dooiles praebete: ne illi moram afferat Dei sermo : ut ad eum recipiendum aptemur, exuere restra tarditas. Quoniam autem dum nimium sa- sordes, quibus inquinati sumus, convenit. Sub nofere nobis videmur, non sustinemus placide loquen- mine xcexfag, tarn hypoorisin et contumaciam, quam ;em audire Deum, sed nostra festinantia quodam- perversas omnes cupiditates comprehendit. Nee nodo abrumpimus eius sermonem : silentium apostolus contentus sedem malitiae assignare in hominis anima: obis imperat. Et certo nemo unquam bonus erit adeo copiosam illic malitiam residere docet, ut exDei disoipulus, nisi qui silendo enm audiet. Non undet, Tel quasi in cumulum assurgat. Et certe mperat tarnen pythagorioae scholae silentium, ne quisquis se bene excusserit, immensum in se reperiet lit fas inquirere quoties discere cupimus quod est malorum chaos. itile cognitu: sed tantum vult proterviam nostram Qui potest servare. Magnifioum coelestis doctrisorripere, ne, siout fieri solet, intempestive obstrepanns Deo: et quamdiu sacrum os habet apertum, nae encomium, quod certam ex ea salutem conHi animus auresque nostras aperiamus, non autem sequimur. Est autem additum, ut sermonem ilium instar thesauri incomparabilis, et expetere, et amare, )ccupemus ipsi loqui. Tardus ad iram. Iram quoque damnari puto, et magnificare discamus. Est ergo acris ad castiluatenus audientiam, quam sibi Deus fieri postulat, gandam nostram ignaviam stimulus, sermonem, cui luasi tumultuando perturbt Tel impedit. Neque solemus tarn negligenter aures praebere, salutis jnim Deus, nisi sedato animo, audiri potest. Ideo nostrae esse causam. Tametsi non in huno finem, iddit, quamdiu ira regnum habet, non esse locum servandi vis Bermoni adscribitur, quasi aut salus in Dei iustitiae. Denique, nisi facessat contentionis externo vocis sonitu inclusa foret, aut servandi [error, nunquam Deo praestabimus illam silentii munus Deo ablatum, alio transferretur. Nam de sermone tractat Iacobus qui fide in corda hominum moderationem, de qua nuper loquutus est. 21. Quapropter deposita. Concluait iam qualiter penetravit : et tantum indicat, Deum salutis autorem, recipiendus sit sermo vitae. Ac primum quidem evangelio suo earn peragere. rite suscipi negat nisi inseratur, Tel radices agat in nobis. Nam haec loquutio s u s o i p e r e i n s i t u m 22. Estote factures sermonis, et non auditores s e r m o n e m , in hanc aut similem resolvi debet, solum, faUentes vos ipsos. 23. Nam si quis auditor [ta susoipite ut vere inseratur. Alludit enim ad est sermonis, et non factor: hic similis est homini semen quod saepe in arida loca oadit, nee humido consideranti faciem nativitatis suae in speculo. 24. Conterrae sinu excipitur : Tel ad surculos qui in terram sideravit enim se ipsum, et abiit, et protinus oblitus proiecti, aut ligno mortuo superiecti marcescunt. est qualis sit. 25. Qui vero mtuitus fuerit in legem 19. Itaque, fratres mei diledi, sit omnis homo eler ad audiendum, tardus autem ad loquendum, tarlus ad iram. 20. Ira enim hominis iustitiam Dei ion operator. 21. Quapropter deposita omni immunlitie, et redundantia malitiae, cum mansuetudine susipite insitum sermonem qui potest servare animas lestras.

395

B P I S T . IAOOBI

391

perfedam, quae est libertatis, et permanserit, hic non auditor obliviosus, sed factor operis, beatus in opere suo erit. 26. Si guis videtur religiosus esse inter vos, nee refraenat linguam suatn, sed decipit cor suum: huius inanis est religio. 27. Religio pura et impolluta coram Deo et patre, haec est: visitare puplos et viduas in afflictione ipsorum, immaculatum servare se a mundo. 22. Estote factores. Factor hic, non quemadmodum ad Romanos cap. 2, 13, earn significat, qui legi Dei satisfacit, omnique ex parte earn implet: sed qui sermonem Dei ex animo amplectitur, ritaque testatur, serio se oredidisse, iuxta hanc Christi sententiam: Beati qui audiunt sermonem Dei, et custodiunt eum (Luc. 11, 28). Nam hic a fructibus dclart quaenam sit ilia insitio cuius meminit. Observandum praeterea est, fidem simul cum aliis operibus a Iacobo comprehendi, imo earn in primis : sicuti praecipuum opus est quod a nobis Deus exigit. Summa est, dandam esse operam, ut radices agat in nobis verbum Domini, quo postea fructificet. 23. Similis est h&mini. Est quidem coelestis dootrina speculum, in quo se Deus conspiciendum nobis offert: sed ita, ut in eius imaginem transfiguremur, sicut ait Paulus 2. Corinth. 3, 18. Hie autem de externo ooulorum coniectu agitur, non de viva et efficaci oontemplatioue quae in cor ipsum pntrt. Elegans similitudo, qua breviter significat, nihil prodesse quae auditu modo, non autem interiore cordis affectu percipitur dootrina : quia mox evanescit. 25. In legem perfedam. Postquam de inani speculatione loquutus est, nunc ad penetrabilem ilium intuitum descendit qui nos in Dei similitudinem transformat. Quia autem negotium habet cum Iudaeis, nomen l e g i s familiariter illis notum, pro universa Dei doctrina usurpt. Porro our l e g e m p e r f e c t a m vocet, ac l i b e r t a t i s , non asseqnuti sunt interprtes: quia antithesin hie notari non animadvertebant, quae ex aliis scripturae loois colligitur. Quamdiu externa hominis voce praedicatur lex, non autem digito ant spiritu Dei inscribitur in corda, mortua litera est, ac velut corpus exanime. Mutilam ergo legem censeri, donee corde reoipiatur, mirum non est. Eadem et servitutis ratio. Nam (quemadmodum ad Galatas cap. 4, 24, docet Paulus) a Christo separata, in servitutem gnrt: et quemadmodum idem ad Rom. 8, 15, tradit, nihil quam diffidentia et metu deicere nos potest. Spiritus vero regenerationiB, qui earn visceribus nostris insculpit, adoptionis gratiam similiter affert. Perinde ergo hoc valet ac si dixisset Iacobus, Ne amplius servilis sit legis institutio, sed vos potiu8 in libertatem asserat: ne amplius sit paedagogus tantum, Bed ad perfectionem adducat: earn

sincero cordis affectu a vobis recipi oportet, ut pi sancteque vivatis. Porro quum hoc esse novi testa menti beneficium, ut lex Dei nos reformet, ex 1re miae (31, 33) testimonio et oompluribus aliis pateat sequitur id non posse obtineri donee ad Christun ventum fuerit. Et certe solus ipse est legis fini ao perfectio. Ideo l i b e r t a t e m addit IacobuE velut individuam comitem: quia nunquam rgnra nos Christi Spiritus, quin divinae adoptionis parit sit testis atque arrhabo, ut metu et trepidation corda nostra liberet. Permanserit. Hoc est, fixus perstiterit in ill Dei oognitione. Et quum addit, b e a t u s e r i i n o p e r e s u o , signifioat in ipsa actione sitae esse beatitudinem, non in auditione frigida. 26. Videtur religiosus. Nunc in iis etiam qy, se legis factores esse prae se ferunt, vitium, qu laborant communiter hypoeritae, reprehendit: nemp linguae proterviam ad detrahendum. Antehao d linguae oontinentia aliquid attigit: sed alio fin nam tunc iubebat silentium nos praestare Dec quo essemus ad discendum melius compositi. Iai aliud tractt, Ne maledicendo linguam exerceac fidles. Porro hoe vitium nominatim oportuit ta xari quum de legis observatione sermo esset. Nai qui crassiora vitia exuerunt, huic morbo sunt ul plurimum obnoxii. Qui neque adulter erit, nequ fur, neque ebriosus, quin potius externa sanotimc niae specie fulgebit, aliorum famam lacerando, s iactabit: zeli quidem praetextu, sed obtrectanc libidine. Proinde hie veros Dei oultores discerner voluit ab hypocritis, qui pharisaico superoilio it turgent ut laudem captent ex aliorum omnium si gillatione. Si quis videtur, inquit, hoc est, alioqui speciei habet sanctimoniae: interea autem maledicendo s oblectat, hinc convinoitur non vere Deum coler Nam quum dicit, Religionem eius vanam esse, no: modo significat reliquas virtutes maledicentiae lab corrumpi, sed colligit non sincerum esse pietati Studium quod apparet. Sed cor suum decipit, Mihi non placet Eraert versio: Sinit aberrare. Pontem enim petulantiat cui addicti sunt hypoeritae, dsignt quo immodic sui amore caeci, longe se meliores esse quam sunl sibi persuadeant. E t certe hinc obtreotandi mor bus, quia non conspieitur pendens a tergo mantic; ut est in Aesopi apologo. Bene ergo Iacobus, qt effectuai corrigere volens, hoe est, maledicendi libi dinem, causam attexuit, quod scilicet hypocrita plus aequo sibi indulgent. Propensi enim ad eon donandum essent, si vicissim agnoscerent se indi gere aliorum venia. Blanditiae ergo quibus se fal lunt, vitiis suis parcendo, tarn superciliosos faciun aliorum censores. 27. Religio pura. Quum ea, quae maximi ii

197

CAP'T II.

398

eligione sunt momenti, praetereat: non dfinit in iniversum quid sit religio : sed admonet religionem ine his minime constare. Quemadmodum si quia rino et crapulae deditus, se temperantem esse actet: alter vero contra excipiat, temperantem esse [ui vino et epulis se non ingurgiat: buius consiium non erit, totam temperantiae naturam expriaere, sed partem duntaxat unam assumet, quae raesenti causae sit aocommoda. Uli enim (xaxac6p7jxot, de quibus disputt, utplurimum otiosi unt ostentatores. Ideo Iacobus aliunde aestimanam esse religionem, quam ex caeremoniarum ompa docet. Esse enim seria exercitia in quibus ccupare se debeant Dei cultores. Y i s i t a r e in lecessitate, est porrigere manum ad eos allevandos ui premuntur. Quum autem sint alii quoque comlures quibus Dominus sucourrere iubet: synecochice de viduis et pupillis meminit. Quare non lubium est quin sub una ieta specie, totam cariatem nobis commendet: ac si diceret, Qui vult laberi religiosus, talem se probet sui abnegatione, t misericordia in proximos ac beneficentia. Dicit utem, a p u d D e u m , ut significet aliter quidem ideri hominibus, qui externis larvis ducuntur: sed uarendum esse quid Deo placeat. D e u m e t p a r e m , sic resolve, Deum qui pater est.

CAPUT II.
1. Fratres mei, ne in aeeeptionibus personarum dem habeatis Domini nostri Iesu Christi ex opiione. 2. Si enim ingressus fuerit in coetum vestrum ir, awreos annulos gestans, veste indutus splendida: igressus autem fuerit et pauper in sordida veste: . Et respexeritis in eum qui vestem fert splendidam, c ei dixeritis: tu sede hie honneste: et pauperi dixeitis: tu sta lic: vel: sede sic sub scabeo pedum worum: 4. annon diiudieati estis in vobis ipsis, et %cti indices malarum cogitationum? Yidetur primo adspectu reprehensio haec dura t absurda. Est enim hoc unum inter officia hulanitatis non negligendum, honore afficere eos ui in mundo excellunt, Deinde si aeeeptio perDnarum vitiosa est, eximendi erunt servi ab omni ubiectione: quia libertas et servitus in personas a 'aulo deputantur. Idem et de magistratibus senlendum erit. Sed harum quaestionum facilis erit olutio, si non separentur quae Iacobus coniungit. leque enim simpliciter improbat quod honore proBquantur divites: sed quod id faciant cum paupeam contumelia: idque melius patebit ex sequenbus, quum omnia revocabit ad caritatis regulam. Juare meminerimus, earn damnari aeeeptionem peranarum, qua sie extollitur dives ut iniuria fiat

pauperi. Quod etiam verborum contextus clare ostendit. E t sane ambitiosus est honos plenusque vanitatis, qui diviti exhibetur paupere contempto. Nee dubinm est quin regnet ambitio et vanitas, ubi solae huius mundi larvae sunt in pretio. Tenendum est illud axioma, censeri inter regni Dei haeredes, qui reprobos contemnit, honort autem timentes Dominum. Hie ergo contrarium Vitium damnatur, quum scilicet solo divitiarum respectu, etiam malos honore prosequitur quispiam, cum bonorum contumelia, ut dictum est. Quare si seorsum legas: Peeoat qui diviti assurgit: absurda erit sententia. Si autem coniunetim, Peccat qui solos divites honore dignatur, quum pauperes despiciat, imo probrose traotet: pia et vera doctrina erit 1. Ne fidem in aeeeptionibus. Significat personarum aoeeptiones sic discrepare a fide Christi, ut simul iungi nequeant: idque merito. Fide enim coaleseimus in unum corpus, in quo Christus primas tenet. Ergo quum supereminent mundi pompae, ut quod Christi est obruant, fidem parum vigere apparet. Quod posui, ex o p i n i o n e , Erasmum in eo sequutus sum. Quamquam reprehendi non potest vtus interpres qui gloriam transtulit. A6gcc enim G-raecis utrumque significat : et apte ad Chris* tum referre potest: idqu pro loci circumstantia. Tantus enim est Christi splendor, ut omnes mundi glorias facile exstinguat. si quidem oculos nostros irradiet. Unde sequitur, Christum a nobis parvifieri quum nos tenet mundanae glorie admiratio. Yerum altera quoque expositio optime convenit. Nam dum opum vel honorum opinio nostros oculos perstringit, Veritas supprimitur: quae sola valere debebat. S e d e r e hon es te dixit, pro sessione honorifica. 4. Annon diiudieati estis. Potest tarn affirmative quam interrogative legi: sed eodem prope sensu. Culpam enim ex eo amplificat, quod sibi placeant vel indulgeant in tanta pravitate. Si interrogative legas, hic erit sensus, An non propria cODScientia vos tenet conviotos, ut alio iudice non sit opus? Si affirmationem malis, perinde valebit ac si dixisset, Hoc quoque mali aoeidit, quod non sentitis vos peocare, nee vestras cogitationes pravas esse ut sunt, agnoscitis. 5. Audite, fratres mei dilecti: norme Deus eligit pauperes mundi huius, divites in fide, et haeredes regni, quod promisit Us qui diligit eum? 6. Vos autem contemptui habuistis pauperem, nonne divites tyrannidem in vos exercent, et iidem trahunt vos ad tribunalia. 7. Et iidem contumelia afficiunt bonum nomen quod invocatum est super vos? 5. Audite, fratres. Nunc duplici argumento probat, facere eos praepostere quum in divitum

399

BPIST. IACOBI

401

gratiam pauperes contemnunt. Prius est, indignnm est deiioere quos Dens extollit, et quos honore dignatur, probrose traotare: atqui Deus pauperes honort: ergo pervertit Dei ordinem qaisquis eos reiicit. Alteram sumptum est ab experientia cominuni. Nam quam utplarimum molesti sint bonis et innoxiis divites, valde absurdum est, eorum iniuriis tale praemium rependere, ut nobis sint magis commendati quam pauperes, qui nos iuvant magis quam laedunt. Quousque vero utrumque prooedat, distincte videbimus. Elegit pauperes. Non solos quidem: sed ab Ulis exordium faoere volait, ut divitum superbiam retunderet. Hoc est quod dicit Paulus (1. Gor. 1, 25), Non multi nobiles, non multi potentes e saeculo: sed quae infirma erant, Deus elegit, ut fortia pudefaceret. In summa, qunm Dens gratiam suam in divites eommuniter et pauperes effuderit: hos tarnen illis voluit praeferre, ut disoerent magni non sibi plaoere: ignobiles vero et obscuri, totum quod essent tribuerent miserioordiae Dei: utrique ad modestiam et humilitatem erudirentur. Vocat autem. D i v i t e s in f i d e , non qui fidei magnitudine abundant, sed quos Deus varus Spiritus sui donis looupletavit : quae fide pereipimus. Nam certe qunm Dominus se liberaliter omnibus offert, unusquisque pro suae fidei mensura compos fit donorum eius. Quare si vacui sumus aut inopes, id fidei nostrae defectum arguit. Nam si modo fidei sinum extendamus, semper paratus est Deus implore. P r o m i s s u m regnum iis dicit qui Deum diligunt: non quod a dileotione pendeat promissio: sed ut admoneat vocari nos a Deo in spem vitae aeternae, hao conditione et in hunc finem, ut vocati ipsum diligamus. Ergo finis, non initium hie notatur. 6. Nonne divites. Videtur instigare ad viridiotam, dum in medium adducit iniustam dominationem divitum: ut qui ab illis inique tractantur, par pari rfrant. Atqui ubiqae iubemur, inimiois, qui nobis infesti sunt, benefacere. Verum aliud est Iacobi consilium. Non tantum ostendere vult, ratione carere et iudicio qui suos carnifices ambitise honorant: ac interea iniurii sunt hominibus sibi amicis, vel saltern a quibus nunquam laesi sunt. Nam hinc melius apparet vanitas, quod nullis benefioiis provooati, ideo tantum mirantur divites, quia divites sunt: imo quos suo damno iniustos et crudeles sentiunt, iis serviliter blandiuntnr. Sunt quidem ex divitibus nonnulli aequi et modesti, et ' ab omni iniustitia abhorrentes: sed pauci tales reperiuntur. Quod ergo utplurimum acoidere solet, et quasi quotidiano usu compertum est, refert Iacobus. Quia enim homines fere vires suas experiuntur nocendo : inde fit ut quo plus quisque potest, eo sit deterior, et in proximos iniquior. Quo inten-

tius sibi divites cavere debent, ne quid ex hao oon tagione, quae passim grassatur in eorum ordine contrahant. 7. Bonum nomen. Non dubito quin Dei Christi nomen intelligat. I n v o c a r i autem dioi super fidles, non in precious, ut aliquando soriptun loqui solet, sed ratione professions. Quemadmodiin patrie nomen super sobolem invocari dicitur, Genes 48, 16. Et mariti nomen super uxorem, Iesa 4, 1 Idem ergo est ac si dixisset, Bonum nomen qui gloriamini, vel quo censeri vultis, honoris causa Quod si illi Dei gloriam superbe infamant: quan indigni sunt quibus honorem impendant Ohristiani 8. Si legem quidem regiam perficitis, iuxh scripiuram. Diliges proximum tuum sicut te ipsum benefacitis. 9. Sin personam respicitis, peccatun committitis, et redarguimini a lege, vluti transgres sores. 10. Quisquis enim totam legem servaver offenderit autem vn uno, factus est omnium reus 11. Nam qui dixit: Ne mocheris, dixit etiam: N< oceidas. Quod si non fueris moechatus, occideri tarnen, factus es transgressor legis. Sequitur nunc plenior deolaratio. Causam enin proximae reprehensionis aperte dsignt, quia noi ex oaritate in divites offioiosi essent, sed potin inani captandae gratiae studio. Est autem pro lepsis, in qua adversae partis excusationem occupt Poterant enim excipere, non esse culpandum qu se humiliter etiam indignis submittit. Conceal quidem Iacobus id verum esse: sed ab illis fais praetexi docet: quia tale obsequium non proximie sed personis exhibeant. Priore inquam membre recta et laude digna esse agnoscit quaecunqe cari tatis officia in proximos conferimus. Altero nega ambitiosam personarum aoceptionem in eo gner debere censeri: quia a legis rgula multum absii Huius autem responsionis cardo in nominibuj p r o x i m i e t p e r s o n a e vertitur: ao si dioerel Si obtenditis facto vestro caritatis speoiem, facil id diluetur. Deus enim proximos iubet diligere non eligere personas. Porro haec vox p r o x i m i totum hominum genus comprehendit. Qui igita pauculos suo arbitrio, aliis praeteritis, colendos sib proponit, non Dei legem servat, sed pravo anim sui studio obsequitur. Nominatim Deus et alienoe et inimicos, et quicunque alioqui essent contempti biles, nobis commandt. Huic dootrinae prorsu contraria est personarum aoceptio. Quare merit Iaoobus cum oaritate pugnare npoaumoXrjtylccv af firmat. 8. Legem regiam perficitis. Legem pro regnli in prinoipio sententiae simpliciter accipio : ' P e r f i c e r e autem, pro sincera animi integritate e rotunde (ut aiunt) servare. Opponit autem partial

CAPUT II.

402

[uorundam observantiae. R e g i a l e x (meo iudieio) licitur ut via regia: plana scilicet, reota et aequalis: quae sinuosis divertioulis vel ambagibus taoite pponitur. Secundo loco, quum eos dioit r e d a r f u i a l e g e qui personas accipiunt, lex in proprio ignifioatione oapitur. Nam quum Dei mandata ubeamur universos mortales ampleoti: quisquis, >aucis exceptis, alios omnes reiioit, et interim melioibus praefert maxime indignos, quum Dei vincuum abrumpat, non minus quam ordiuem invertat: aerito vooandus est legis transgressor. 10. Quisquis enim Mam legem. Hoc tantum ibi Tult, Deum nolle cum exceptione coli, neque ta partiri nobiscum, ut nobis liceat, si quid minus dlubesoit, ex eius lege resecare. Dura primo adpectu haec sententia videtur quibusdam: quasi Itoicorum paradoxo, peocata omnia aequalia faoienti, ubsoriberet: ac peraeque puniendum esse assereret, ui una tantum in re deliquit, ac si tota vita neuam et soeleratus fuisset. Sed nihil tale apostolo a mentem venisse, ex oontextu liquet. Semper nim cur quidque dicatur, notandum est. Froximos egat diligi, quum pars tantum aliqua ambitise ligitur, aliis negleotis. Hoc probat, quia non sit rga Deum obedientia, ubi non est aequabile obseuendi Studium quod Dei mandato respondeat. 5rgo sicuti simplex ac intgra est Dei rgula: ita os integritatem afferre oonvenit, ne quis nostrum, uae coniungit ille, perperam separet. Adsit ergo equabilitas, si velimus rite obedire Deo. Exempli ratia, Si quis iudex decern furta puniat, unum renquat impunitum: hinc prodit obliquam animi sui ravitatem, quod hominibus magis quam soeleribus lfensus fuerit. Nam quod in altero damnt, in Itero absolvit. Tenemus nunc Iacobi consilium: empe, si ex lege Dei rescindimus quod nobis linus erit commodum : etiamsi in aliis partibus nos raebeamus obsequentes, nos fieri omnium reos, uia totam legem violamus in uno capite. Quamuam autem hoc dictum ad praesentis causae cirumstantiam accommodt: sumptum est tarnen ex enerali principio, quod Deus regulam vivendi obis prae8cripserit, quam a nobis lacerari fas non it. Neque enim de aliqua legis parte hoc dioitur: [aec est via: ambulate in ea: nee mercedem lex, isi universali obedientiae promittit. Stulte itaque cbolastici, qui partialem (ut vooant) iustitiam pro leritoria reputant. Atqui tarn hie locus quam alii )mplures, clare demonstrant nullam esse iustitiam isi in perfecta legis observatione. 11. Nam qui dixit. Probatio superioris senintiae: quia considerandus sit potius legislator nam singula seorsum praecepta. Iustitia Dei quasi idividuum corpus lege continetur. Quisquis ergo put unum legis transgreditur, Dei iustitiam, quanm in se est, labefactat. Deinde ut in una parte,
CaMni opera. Vol. LV,

ita in singulis obedientiam nostram experiri vult Deus. Quare transgressor est legis quisquis in ullo mandato offendit: seoundum illud: Maledictus qui non impleverit omnia (Deut. 27, 26). Videmus porro, ut transgressor legis, et omnium reus, idem Iacobo signifioent. 12. Sic loquimini, et sic facite, ut per legem libertatis iudicandi. 13. Indicium enim sine miserir cordia ei qui non praestitertt misericordiam: et gloriatur misericordia adversus iudicium. 12. Sic loquimini. Quia nimium sibi blandiebantur, revocat eos ad legitimum tribunal. Nam ideo se absolvunt homines sua opinione, quia se divinae legis iudieio subtrahunt. Admonet igitur, illuo facta omnia et dicta exigenda esse, quia Deus ex lege sua iudioaturus sit mundum. Quia tarnen immodieum terrorem incutere poterat talis denuntiatio, corrigit vel mitigat duritiem quum addit, l e g e m l i b e r t a t i s . Audimus enim quid dicat Paulus (G-alat. 3, 10): Quicunque scilicet sub lege sunt, maledictioni esse obnoxios. Quare iudicium legis per se reatus erit mortis aeternae. Verum nomine l i b e r t a t i s , a legis rigore nos liberari significat. Hie sensus nn male quadrat. Quamquam si quis propius expendat quod mox sequitur, videtur Iacobus aliud quiddam velle : ac si dixisset : Nisi legis rigorem subire vultis, ne sitis in proximos nimis rigidi. Lex enim libertatis tantundem valet atque Dei dementia, quae nos a legis maledictione librt. Atque ita uno contextu haec legenda erunt cum sequentibus, ubi de iuvandis pauperibus disseret. 13. Iudicium enim. Applicatio est proximae sententiae ad praesens institutum: si modo seoundam, quam attuli, expositionem sequi libet. Dooet enim, quoniam sola Dei misericordia stamus, earn debere nos praestare eis, quos Dominus ipse nobis commendat. Haec vero singularis est humanitatis et beneficentiae commendatio, quod Deum nobis fore misericordem pollicetur si fratribus tales fuerimus. Non quod Dei misericordiam promereatur haec nostra qualiscunque qua prosequimur homines: sed quos Deus adoptavit, ut Ulis sit indulgens ac facilis pater, eos vult imaginem suam iu terra gestare ac referre: iuxta illud Christi: Estote misricordes, sicut pater vester coelestis, etc. Notandum ex adverso, quod nihil durius aut magis horrendum Dei iudieio potest denuntiare. Unde sequitur plusquam miseros esse ac perditos quiounque ad veniae asylum non oonfugiunt. Et gloriatur. Ac si diceret: Sola est Dei misericordia quae nos a iudicii formidine librt. G l o r i a r i enim accepit, pro victrioem aut superiorem esse. Iudicium enim damnationis toti mundo
26

403

EPIST. IACOBI

40

officia. Si quis contra glrietur, fide se absqv operibus oontentum esse: umbratilem hanc fidei orationi compart quae hominem famelicum satura iubet, nee tarnen cibum, quo destituitur, suppedita Quemadmodum ergo pauperem ludibrio habet qi verbis illum amandat, nee quidquam affert opis : it Deo illudunt qui vitam sibi fingunt operibus < 14. Quid prodest, fratres mei, si fidem dicat ali- quovis pietatis officio vacuam. quis se habere, opera autem non habeat? numquid 17. Mortua est per se. Fidem per se mortuai potest fides salvum facere ipsum ? 15. Quod si frater dioit, quae bonis operibus vacua est. Undo collig aut soror nudi fuermt, et egentes quotidiano victu: mus ne fidem quidem esse : quia ubi mortua eg 16. dicat autem aliquis vestrum Ulis: bite cum pace, proprie nomen non retinet. Voeulam hanc urge caescite et saturamini: non tarnen dederitis iUis quae sophistae, quod fides ergo per se aliqua reperiatw, sM. necessaria corpori: quae utHtas? 17. Sic et sed nullo negotio refellitur tarn frivola eaviUatio, quu fides, si opera non habuerit, mortua est per se. satis liqueat apostolum ab impossibili ratiocinar sicuti Paulus angelum vocat anathema qui evangeliu 14. Quid prodest. Pergit in commendanda subvertere tentabat (Galat. 1, 8). misericordia. Quoniam autem Deum fore nobis eeverum et simul formidabilem iudicem minatus 18. Quin died quispiam: tu fidem habes, et et fuerat, nisi humani et misricordes simus erga opera habeo: ostende mihi fidem tuam sine operibt proximos: contra rero excipiebant hypocritae, suf- tuis, et ego tibi ex operibus meis ostendam fide ficere nobis fidem, in qu sita est hominum salus: meam. 19. Tu crais quod Beus unus est. B& nunc in illam inanem iactantiam invehitur. Summa fads: et daemones credunt, ac contremiscunt. igitur est, fidem sine caritate nihil conducere, adeoque penitus esse mortuam. Sed hic oritur quaestio, 18. Quin dicet, etc. Quod Erasmus duos h an separari a caritate posait fides. Et sane per- colloquentes inducit: quorum alter fidem operibi versa huius loci expositio tritam illam apud so- oarentem iactet, alter opera absque fide: ac tandei phistas distinctionem peperit fidei informis et for- ambos medio apostoli responso refelli putat: mil matae. Atqui, nihil tale Iacobus cogita vit: nam videtur esse nimis coactum. Absurdum esse puts ipsum de falsa professione loqui, ex primis verbis hoc dici in persona Iacobi, tu fidem h ab es: q constat. Neque enim sic ineipit, Si fidem quis nullam sine operibus fidem agnoscit. Sed multui habeat: sed, si quis se habere dicat. Quo certe in eo fallitur quod ipse eEpioveav in his verbis no innuit iaotare hypooritas inane fidei nomen, quod agnoscit. Proinde XXx accipio pro quin potiui re ipsa minime in eos competit. Ergo quod ipse et x, pro quolibet: ut refellatur stulta eorui quoque f i d e m appellat, concessio est, ut rhetores gloriatio qui fidem se habere imaginantur, quui Tocant. Nam ubi in rem duntaxat insistimus, nihil fidles se vita prodant. Nam Iacobus dioit, prom; nocet, imo expedit interdum causae, advereario ver- turn fore piis omnibus sancte viventibus, exoutei bum concedere quod postulat: quia statim re cognita, hypocritis talem iactantiam qua inflati sunt. verbum quoque facile Uli exoutitur. Iacobus ergo Ostende mihi. Tametsi magis recepta api quia satis habebat, falsum illum praetextum, quo se Graecos lectio est, ex operibus: melius tarnen veti tegebant hypocritae, refeilere, de verbo controver- latina convenit, quae in nonnullis graecis exen siam movere noluit. Meminerimus tarnen eum non plaribus legitur. Itaque earn praeferre non dubitav ex proprio animi sensu loqui quoties hio fidem Ergo quod fidem sine operibus ostendere iubet, s nominat: sed potius adversus eos disputare qui impossibili argumentatur, ut nullam esse probe fidem, qua prorsus carent, falso praetendunt. Ita loquutio est e?pu>vi%<. Quod si quis tarnen d Numquid potest fides. Hoc tantundem valet ac versam lectionem sequi malit, eodem recide si dixisset : Nos frigida et nuda Dei notitia salutem Ostende mihi ex operibus fidem. Quia quum n minime consequi. Quod verissimum esse omnes otiosa non sit, operibus comprobari necesse et fatentur. Ideo enim nobis salus ex fide, quia nos Sensus ergo est, nisi fructus proferas tuae fide Deo coniuDgit. Hoc autem non aliter fit, quam nego te ullam habere. Yerum quaeri potest, a dum inserimur in corpus Christi, ut eius spiritu externa vitae probitas certa sit fidei demonstrati viventes ab eo quoque gubernemur. Nihil tale est Dicit enim Iacobus: in hoc mortuo fidei einutlpcro : quare non mirum Ostendam tibi ex operibus. Respondeo, infidel est si salutis effectum Iacobus illi adimit. quoque interdum excellere speciosis virtutibus, v 15. Quod si frater. Exemplum e re praesenti honestam vitam procul omni crimine degere: ide< sumit. Hortatur enim, ut dictum est, ad caritatis que opera in speciem praeolara a fide posse sparai incmbit, nisi misericordia subveniat. Dura et coacta est expositio eorum qui ^ personam snb rei nomine, designari volunt. Neque enim proprie gloriatur homo ad versus Dei iudioium, sed ipsa Dei misericordia qnodammodo triumphum agit, et sola regnum obtinet, quum cesst iudicii severitas.

W5

CAPUT II.

406*

i u s t i f i o a t u m , de approbatione iustitiae loquitur. Ergo quum sophistae Iacobum Paulo opponunt, hallucinantur in ambigua signifioatione nominis: quia Paulus quum fide iustificari nos tradit, nihil aliud significat quam nos obtinere ut iusti coram Deo oenseamur. Iacobus autem longe alio spectat, nempe ut qui fidelem se profitetur, fidei suae veritatem operibus demonstret. Gerte Iacobus hie docere non voluit ubi quiescere debeat salutis fiduoia: in quo uno insistit Paulus. Ergo ne in paralogismum inoidamus, qui sophistae fefellit, notanda est haeo amphibologia: Iustifioandi verbum, Paulo esse gratuitam iustitiae imputationem apud Dei tribunal: Iacobo autem esse demonstrationem iustitiae ab effectis, idque apud homines: quemadmodum ex superioribus verbis oolligere lioet: Ostende mihi fidem tuam, etc. Hoc sensu fatemur sine controversia iustificari hominem operibus. Quemadmodum si quis hominem magni et pretiosi fundi emptione ditatum esse dicat, quia eius divitiae, quae prias 20. Vis autem scire, o homo inanis, quod fides occultae in area clausa latebant, innotuerint. Quum ibsque operibus mortua sit? 21. Abraham pater fidem dioit o o o p e r a t a m fuisse o p e r i b u s , et wster norme ex operibus iustificatus est, quum obtulit ex Ulis perfectam: iterum ostendit, non esse hio Uium suum Isaac super altare? 22. Vides quod quaestionem de salutis nostrae causa, sed utrum ides cooperata fuerit eius operibus, et ex operibus opera necessario fidem comitentur. Nam hoc sensu ides perfecta fuerit? 23. Atque impleta fuerit scrip- dicitur cooperata fuisse operibus, quia otiosa non. ura quae dicit: Credidit Abraham Deo, et imputatum fuit. Dicitur ex operibus fuisse perfecta, non quod M fuit in iustitiam, et amicus Dei vocatus est? inde suam perfeotionem aocipiat, sed quod vera esse } A. Videtis igitur quod ex operibus iustificatur homo, inde oomprobetur. Nam quod ex his verbis sophistae i non ex fide solum. 25. Similiter et Rahab mere- putidam suam distinctionem fidei formatae et inrix, nonne ex operibus iustificata est, quum excepit formis elieiunt, longa refutatione non indiget. Forluntios, et alia via eiecit? 26. Quemadmodum enim mata enim adeoque expolita erat Abrahae fides orpus sme anima mortuum est, ita et fides sine ante filii immolationem. Opus autem illud non fuit quasi extrema manus: quoniam multa deinde peribus mortua est. sequuta sunt quibus fidei suae incrementa monstravit 20. Vis autem scire. Tenendus est hie quae- Abraham. Quare neque fuit ilia fidei eius perfectio, itionis status. Neque enim hic disceptatio est de neque tunc primum formam induit. Nihil itaque ustificationis causa: sed tantum quid valeat, et quo aliud intelligit Iacobus, quam eius integritatem inde ooo habenda sit fidei professio sine operibus. Per- constitisse quod praeolarurn ilium obedientiae fruc>eram igitur faciunt qui hoc testimonio probare tum edidit. lontendunt, operibus iustificari hominem: quia nihil 23. Impleta fuit scriptura. Qui opera Abrahae ale voluit Iacobus. Nam probationes, quas subiicit, in iustitiam fuisse imputata Iacobi testimonio proid hanc sententiam referendae sunt, quod nulla sit, bare volunt, scripturam ab eo male torqueri fateanr el saltern mortua, absque operibus fides. Nemo tur necesse est. Nam quocunque se vertant, nuninim unquam intelliget quid dicatur, nee prudenter quam efficient ut prior sit effectua sua causa. Citatur le verbis iudicabit, nisi qui perspectum habebit locus Mosis ex Geneseos cap. 15, 6. Imputatio oriptoris consilium. iustitiae, cuius Moses illic meminit, plus triginta 21. Nonne Abraham. Arripiunt sophistae vocem annis praecessit opus illud quo Abraham iustifioaustificandi : deinde quasi victores clamitant, partem tum esse volunt. Gerte quum annis quindeoim ustitiae in operibus esse positam. Atqui sana ante natum Isaac fides imputata esset Abrahae in nterpretatio ex ciroumstantia pracsentis looi pe- iustitiam, non potuit hoc fieri per illius immolaenda erat. Diximus autem Iacobum hic non trac- tionem. Nodo insolubili constrictos teneo quicunque are nde ant quomodo iustitiam homines conse- iustitiam Abrahae coram Deo imputatam fingunt quia [uantur : et hoc cuivis planum est : sed hoc tantum immolavit filium Isaac, qui nondum natus erat quum ntendere, bona opera cum fide perpetuo esse con- Spiritus sanctus pronuntiat iustum fuisse Abraham. uncta. Ideoque quum pronuntiat A b r a h a m fide Itaque necessario restt ut aliquid posterius notari tfeque vero Iacobus contenait, quisquis probus aplareat, fidem protinus habere. Hoc tantum vult, idem eine bonorum operum testimonio frustra praeiicari, quia ex viva radice bonae arboris semper jrodeant fructus. 19. Crais quod Deus est. Ex hoc uno verbo tbunde constat, totam hanc disputationem de fide ion haberi, Bed de vulgari Dei notitia quae hominem Deo nihilo plus ooniungit, quam sous adspectus evehit in coelum. Fide autem nos Deo ippropinquare certum est. Praeterea ridioulum erit, li quis diabolos habere fidem dicat. Atqui eos hao n parte Iacobus hypooritis praefert. C o n t r e n i s o i t diabolus, inquit, ad Dei mentionem: quia udicem suum quum agnoseat, timor eius affioitur. Ergo qui Deum agnitum oontemnit, aliquanto deerior est. B e n e f a c i s hie positum est, extenuandi >ausa : ac si dixisset, hoc scilicet maguum est, infra liabolos subsidere.
26*

407

EPI8T. IACOBI

408

dicamus. Quomodo igitur Iacobus id fuisse impletum dioit? Nempe ostendere vult, qualis ilia fuerit fides quae iustificavit Abraham: non otiosa scilicet aut evanida, sed quae ilium Deo reddidit obsequentem: sicuti etiam ad Hebraeos cap. 11, 8, habetur. Gonclusio quae mox additur, quia inde pendet, non alium habet sensum. Non iustificatur homo sola fide, hoo est, nuda et inani cognitione Dei. Iustificatur operibus, hoc est, ex fructibus cognoscitur et approbatur eius iustitia. 25. /Similiter et Rahab. Yidetur absurde facere qui tarn dispares simul copulat. Cur non ex magno potius insignium patrum numro aliquos delegit quos Abrahae adiungeret? Cur illis omnibus praetulit meretricem? Consulto duas personas tarn diversas inter se commisit, quo evidentius monstraret, nullum unquam, cuiusounque esset vel condition, vel gentis, vel ordinis, fuisse absque bonis operibus inter iustos ac fidles habitum. Patriarcham nominavit longe omnium excellentissimum : nunc sub meretriois persona comprehendit omnes, qui quum alieni esaent ab ecclesia, inseruntur. Quisquis ergo iustus oenseri cupit, etiam ut inter infimos locum aliquem habeat, bonis operibus se talem ostendat. Quod Iacobus (suo more) Rahab operibus fuisse iustificatam praedicat: inde oolligunt sophistae, nos operum meritis iustitiam consequi. Nos autem negamus, hic de modo consequendae iustitiae esse certamen. Fatemur quidem requiri ad iustitiam bona opera: tantum illis vim conferendae iustitiae detrahimus: quia stare coram Dei tribunali nequeunt.

CAPUT III.
1. Nolite plures magiri fieri, fratres mei: scientes quod mains iudicium sumpturi simus. 2. In multis enim labimur omnes. Si guis in sermone non labitur, hie perfectus est vir, ut qui possit framo moderari Mum etiam corpus. 3. Ecce equis fraena in ora iniicimus, ut ohediunt nobis: et totum iUorum corpus circumagimus. 4. Ecce etiam naves quum tantae sint, et a saevis ventis pulsentur, circumaguntur a minimo gubemaculo, quocunque affectus dirigentis voluerit. 5. Ita et lingua pusillum membrum est, et magna iactat. 2. "Flures magiri. Communis et fere recepta huius loci interpretatio est, quod deterreat a munere docendi appetendo: idque ea ratione quia periculosum sit, et gravi Dei iudicio obnoxium, si quia in eo delinquat. Putant autem dixisse, ne m u l t i , vel p l u r e s s i t i s : quia aliquos esse oportet. Ego vero m a g i s t r o s intelligo, non qui publico munere funguntur in ecclesia: sed qui sibi ius

censorum in alios usurpant. Tales enim reprehensores, quasi magistri morum haberi volunt. Atque haec loquutio tarn Graecis quam Latinis est usitata, magistros vocare qui superciliose in alios animadvertunt. Quod autem multos fieri Tetat, ideo est, quia se passim multi ingerunt. Est enim hie quasi ingenitus humano ingenio morbus, ex aliorum reprehensione famam oaptare. Duplex autem in hac parte vitium regnat, quod quum pauci dexteritate polleant, omnes promisoue in magisterium irrumpunt. Deinde pauci recto studio ducuntur: potius enim hypocrisie et ambitio eos quam cura fraternae salutis incitt. Notandum est enim Iacobum hic non dehortari a fraternibus monitionibus, quas spiritus toties et tantopere nobis commendat : sed immodicam illam cupiditatem damnare quae ex ambitione nascitur ac superbia, dum se quisque adversus proximos eifert, dum obloquitur, oarpit, mordet, et maligne inquirit quod in sinistram partem rapiat. Fieri enim solet ut importuni eiusmodi censores in sectandis aliorum vitiis se insolenter iactent. Ab hao intemprie et arrogantia Iacobus nos revocat. Addit rationem, Quia gravius iudioium subituri sint qui in alios ita sunt severi. Duram enim sibi legem imponit qui omnium dicta et facta ad summum rigorem exigit: neo veniam meretur qui nemini paroere sustinet. Sententia diligenter notanda, Dei severitatem in se provocare qui in fratres nimium sunt rigidi. 2. In multis enim labimur. Potest hoc acoipi per concessionem dictum: ac si ita dixisset, Esto, tu in fratribus in venia qod oulpes: nemo enim immunis est a vitiis : imo singuli pluribus vitiis laborant. Sed putasne te perfeotum esse cum maledica et virulenta lingua? Mihi tarnen potius videtur Iacobus hoc argumente nos hortari ad mansuetudinem: quia simus ipsi quoque multis infirmitatibus circumdati. Inique enim faoit qui veniam, qua opus habet, aliis negat. Sic etiam Paulus, quum lapsos corrigi iubet clementer et in spiritu lenitatis, statim addit (Galat. 6, 1): Considrons te ipsum, ne et tu tenteris. Nihil enim est quod magis ad. temperandum nimium rigorem valeat quam infirmitatis nostrae agnitio. Si quis in sermone. Fostquam neminem esse dixit qui non varus modis pecoet: iam ostendit morbum obloquendi prae aliis peccatis odiosum esse. Nam quod dicit p e r f e c t u m esse qui lingua non labitur: significat continentiam linguae virtutem esse eximiam, unamque ex praecipuis. Quare nimis perverse faciunt qui minima quaeque vitia curiose excutientes, in tam crasso sibi indulgent. Proinde eleganter hio perstringit censorum. hypocrisin: quin in suo examine, quod praeeipuum erat, maximique momenti, omittunt, maledicentiam scilicet. Nam qui alios castigant, zeluru prae se ferunt perfectae

109

C A P IJT III.

410

lanctitatis. Atqui a lingua inoipere debebant, si relient perfeoti esse. Quam autem nullam fraenanlae linguae rationem habeant, quin potius alios nordendo et lacerando venditent fictam sanctimoliam: hinc patet maxime omnium esse reprehenibiles quia primam virtutem negligant. Haec conlexio mentem apostoli nobis planam reddit. 3. Ecce equis. Duobus istis similibus probat aagnum rerae perfectionis momentum esse in lin;ua: eamque (ut nuper dixit) in tota vita regnum ibtinere. Primum linguam fraeno compart: deinde lavis gubernaoulo. Si equus tarn ferox animal ad essoris arbitrium oircumagitur, quia fraenatus est, ion minus in bomine regendo poterit lingua. Ita t de navis gubernaoulo habendum est, quod totam ius molem una eum ventorum impetu superat. jingua igitur, tametsi pusillum sit membrum, pluimum tarnen in vita hominis moderanda pollet. IeyaXu)(ev Graecis iactare se ae venditare signiicat: sed Iacobus hoc loco non tarn ostentationem axare voluit quam dicere, linguam esse magnarum erum effectricem. Postremum enim hoe membrum iriores similitudines accommodt praesenti instituto. Praeno autem et gubernaoulo non conyeniret inalis iactantia. Significat ergo linguam magna vi ollere. A f f e c t u m d i r i g e n t i s verti, ubi Erasaus impetum transtulit: pfiTj appetitum significat. Pateor quidem hac voce notari apud Graecos cupiitates, quae rationi non obtemprant: sed hic Iaobus simplioiter de arbitrio nauoleri agit. Ecce exiguus ignis quantam silvam incendit: . et lingua ignis est, et mundus iniquitatis. Sic inuam lingua constituta est in membris nostris, inquir ans totum corpus, et wflammans rotam nativitatis, t inflammatur a gehenna. Nunc exponit incommoda quae ex linguae inemperantia proveniunt: ut sciamus linguam muliim in utramque partem valere. Ideo si modesta it ac bene com posit a, esse totius vitae fraenum: si ero petulans et improba, quasi uno incendio omia corripere. E x i g u u m ignem ponit, ut signicet non obstare linguae suam parvitatem quomiU8 vis eius longe lateque pateat ad nocendum. ^uum addit m u n d u m esse i n i q u i t a t i s , perinde st ac si Tocaret mare vel abyssum. Et eleganter inguae parvitatem cum immensa mundi magniadine coniungit, hoc sensu: Exilis carunculae porio totum iniquitatis mundum in se continet. 6. Sic inquam lingua. Exponit quid eibi vouerit per M u n d i nomen: quia scilicet in omnes itae partes diffunditur illius contagio. Vel potius stendit quid per incendii metaphoram intellexerit : tempe quod inquinet totum hominem. Mox tarnen edit ad illud inoendium, quum dicit, Accendi a

l i n g u a r o t a m n a t i v i t a t i s n o s t r a e . Ac humanae quidem vitae cursum r o t a e compart. Tveoiv, quemadmodum prius, pro natura accipit. Sensus autem est: Quum alia vitia vel aetate vel temporis successu corrigantur, vel saltern non occupent totum hominem, vitium linguae spargi ac grassari per omnes vitae partes. Nisi forte i n f l a m m a t i o n e m pro violento impulsu accipere quis malit: quia Fervidum vocamus, quod rapitur cum violentia. Et sic de rotis loquutus est Horatius: fervidas enim in certamine curuli appellat ob rapidam celeritatem1). Ita sensus esset, linguam similem esse equis indomitis: quia hominem, sicuti illi currum, praecipitem sua protervia rapiat. Quum a g e h e n n a dioit i n f l am m a r i , perinde est ao si diceret, linguae intemperantiam esse flammam ignis inferni. Quemadmodum enim profani poetae fingunt sceleratos afflari furiarum facibus: ita verum est, Satanam tentationum flabellis, malorum omnium ignem in mundo accendere: .sed Iacobus significat ignem a Satana immissum, a lingua faoillime concipi, ut protinus ardeat. Breviter idoneam esse recipiendo, fovendo, et augendo gehenae igni materiam. 7. Omnis enim natura ferarum et vlucrum et serpentum et marinorum a natura humana domatw, et domita est: 8. linguam vero nuUus hominum domare potest, incoereibe malum, plena veneno mortifero. 9. Per ipsam benedicimus Deum et patrem: et per ipsam exsecramur homines ad similitudinem eius factos. 10. Ex eodem ore procedit benedidio et maledictio. Non convenu, fratres mei, haec ita fieri. 11. An fons et eodem foramine eiicit dulce et amarum? 12. Non potest, fratres mei, ficus oleas proferre, aut vitis ficus: sic nullus fons salsam et dulr cem gignere aquam. 7. Omnis enim. Confirmatio est proximi membri. Nam in lingua Satanam mira quadam efficacia regnare ex eo probat, quod nullis modis in ordinem cogi potest: idque adductis comparationibus amplificat. Nullum enim tarn saevum aut violentum animal esse dicit quod non dometur hominum industria. Pisces, qui alium quodammodo orbem incolunt: aves, qnae tarn mobiles sunt ac vagae: adeoque serpentes generis humani inimicos, interdum cicurari. Ergo quum lingua cohiberi nequeat, arcanum quondam gehennae ignem illic subcase ac latere oportet. Quod de feris beluis, serpentibus, al8que tradit, non est de omnibus intelligendum : satis est quod ex ferocissimis bestiis quasdam hominum ars subegit in obsequium: similiter quod serpentes interdum cicurantur. Ideo utroque tem0 Od. 1. libri I.

411

EPIST. IACOBI

412

pore usus est, praesenti et praeterito. Praesens e sursum est sapientia, prmum pura est, demie paquidem potentiam significat et facultatem: praeter- cata, aequa, comis, plena misericordiae et bonorum itum vero, usum vel experientiam, merito hinc operum: sine disquisitione, sine simulatione. 18. Fructus conclndit, plenam esse linguam mortifero veneno. autem iustitiae in pace seminatur facientibus pacem. Etsi autem haec omnia prjmo loco ad circumstantiam praesentis loci referre convenu, quod nimis prae13. Quis sapiens. Quoniam maledicendi libido postere in alios magisterium sibi usurpent qui labo- ex superbia fere nasoitur: superbiam autem ut rant deterrimo vio: tenenda tarnen est simul doctrina plurimum gnrt falsa persuasio sapientiae: ideo universalis, Si vitam recte componere volumus, corri- de sapientia hic loquitur. Solenne est hypooritis gendae linguae summam operam esse dandam: quia efferre se ac iactare, omnes criminndo. Qualiter nulla pars hominis est nocentior. multi olim ex philosophie gloriam ex amarulenta 9. Per ipsam benedicimus. Hoc mortiferi ve- ordinum omnium insectatione oaptabant. Talem neni luculentum est specimen, quod prodigiosa levi- fastum, quo turgent et excaecati sunt maledici hotate se its transfigurt. Nam quum simulet Deo mines, retundit Iaoobus, quum sapientiae opinionem, se benedicere, protinus ilium in imagine sua exse- qua sibi placent, quidquam divinum habere negat: oratur, nempe dum homines maledioit. Nam si sed potius esse ex diabolo contendit. Sensus est benedioendus est Deus in universis operibus suis, igitur: Superoiliosi isti censores, qui sibi large inid praesertim yalere in hominibus debet: in quibus dulgent, praeterea nemini parcunt, videntur sibi peculiariter relucet imago eius et gloria. Hypocri- prae aliis sapere : sed multum falluntur. Nam aliter sis .igitur non ferenda est, quum eandem linguam prorsus suos instituit Dominus: nempe ut mansueti vertit homo in Dei landem et exsecrationem homi- sint et humani erga alios. Soli igitur vere coram num. Proinde nulla potest esse Dei invocatio, et Deo sapiunt qui hano mansuetudinem coniungunt laudes eius cessare necesse est, ubi regnat maledi- cum honesta conversatione: nam qui truoes sunt ac centia. Haec enim impia est nominis Dei profa- inexorabiles, etiamsi alias multis virtutibus polleant, natio, quum lingua in fratres virulenta ipsum sub non tenent iustam sapiendi rationem. 14. Si aemulationem amaram. Nott fructue laudis specie usurpt. Quare ut rite ilium laudemus corrigendum est in primis maledicentiae ad ver- qui ex nimia austeritate nasountur, quae mansuesus proximos vitium. Interim tenenda quoque est tudini est contraria. Necesse est enim ut immodiparticularis doctrina, vi/rulentiam suam detegere aus- cus rigor pravas aemulationes gignat, quae in conteros istos censores, qui postquam suaviter Deum lau- tentionem mox erumpunt. Im proprie quidem lodarunt, subito evomunt adversus fratres quidquid quitur, dum in corde contentiones looat: sed hoc fingi potest mdledictionum. Si quis obiiciat, deletam ad sensum nihil aut parum refert. Nam fontem Adae peccato fuisse Dei imaginem in bumana na- istorum malorum indicare voluit, pravum cordis tura fatendum quidem est fuisse misre deformatam, affectum. A e m u l a t i o n e m dixit a m a r a m , sed ita ut lineamenta adhuc quaedam appareant. quia non regnat, nisi dum animi veneno maligniIastitia et rectitudo, bonique appetendi libertas tatis infeoti sunt, ut omnia in amarulentiam consublata est: sed manent praeolarae multae dotes venant. Ergo ut vere gloriemur nos esse Dei quibus bestias praecellimus. Ergo qui Deum vere filios, iubet nos placide et modeste agere cum fracolit atque honort, in hominem contumeliosus esse tribus: aliqui mentiri nos pronuntiat dum christianum nomen iactamus. Oaeterum non abs re aemulaverebitur. 11. An fons. Similitudines istas adducit, ut tioni sociam addidit c o n t e n t i o n e m : quia 62 ostendat linguam maledicam poritentum quoddam malignitate et invidia, certamina et rixae sempei esse, alienum a tota natura, et quod ordinem a ebulliunt. 15. Non est haec sapientia. Quia difficultei Deo ubique positum evertit. Nam quae contraria sunt, Deus sic distinxit, ut res inanimatae nos a cedunt hypocritae: fastum eorum acriter retundit confusa permixtione, qualis est in lingua duplici, negans veram esse sapientiam qua turgent, dum in excutiendis aliorum vitiis nimis sunt morosi. Nomen absterrere debeant. tarnen s a p i e n t i a e illis concedens, epithetis de13. Quis sapiens et intlligens inter vos ? osten- monstrat qualis sit, nempe terrestris, animalis dat ex honesta conversatione opera sua in ' mansue- daemoniaca: quum veram oporteat esse coelestem tudine sapientiae. 14. Si vero aemulationem amaram spiritualem, divinam. Quae tria illis prioribus habdis, et contentionem in corde vestro, ne gloriemini,directe sunt opposita. Sumit enim pro confesse et mentiamini adversus veritatem. 15. Non est haec Iacobus, non aliter nos sapere quam si coelitus a sapientia de sursum veniens: sed terrestris, animalis, Deo per spiritum simus illuminati. Ergo quaquadaemoniaca. 16. Ubi enim aemulatio et contentio, ibi versum se extendat mens hominis, tota eius perperturbatio, et omne pravum opus. 17, Qua autem spicacia ert vanitas: neque id modo, sed tandem

413

CAPUT IV.

414

Satanae praestigiis implicita, pessime delirabit. A n i m a bic spiritui opponitur, sicuti primae ad Corinthios cap. 2, 14, quum dicit Paulus, animalem hominem non capere, quae sunt Dei. Nee magis deiiei poterat hominis superbia, quam dum ita damnatur quidquid sapientiae habet ex sua ipsius anima, sine Dei spiritu : imo dum ab eius anima fit transitas ad daemonem. Perinde enim hoc valet ac si dioeretur, Homines dum sequuntur proprium sensum, mox delabi ad Satanae imposturas. 16. Ubi enim aemulatio. Argumentum est a repugnantibus : nam aemulatio, qua inoitantur hypocritae, contrarios sapientia effectua parit. Sapientia enim requirit statum mentis bene compositum : aemulatio autem eum perturbt, ut secum ipsa quodammodo tumultuetur, et sine modo in alios efferverat. Alii ticxaxaaxaafav yertunt inconstantiam : et interdum hoc significat. Sed quum sit etiam seditio et tumultus, nomen perturbationis aptius praesenti loco visum est. Gravius enim qvriddam exprimere Iaoobus voluit, quam levitatem: nempe quod malignus et obtreetator, quasi extra se ipsum esset, confuse et perperam agit omnia. Ideo addit omne opus pravum. 17. Quae autem e sursum est. Nunc effectus coelestis sapientiae prioribus contrarios enumerat. Primo dicit esse p u r a m : quo epithelo exeluditur hypocrisie et ambitio. Secundo vocat p a c a t a m : ut significet alienam esse a contentionibus. Tertio vooat a e q u a m vel humanam : ut sciamus proeul distare ab immodica austeritate, quae nihil in fratribus tolerat. Vocat c o m e m ac tractabilem : quo significat abhorrere a superbia et malignitate. Postremo p 1 e n a m esse misericordia docet, quum hypooritae inhumani eint et inexorabiles. Per f r u e t u s b o n o s generaliter omnia officia dsignt quae benevoli homines fratribus impendunt: ac si uno verbo dixisset, plenam beneficentiae. Hinc sequitur mentiri eos qui tetrica austeritate gloriantur. Tametsi autem quum p u r a m vel sinoeram dixerat, satis damnaverat hypocrisin: clarius tarnen iterum in fine repetit. Unde admonemur, non alia de causa esse nos ultra modum morosos, nisi quia nimium nobis parcimus, et connivemus ad propria vitia. Sed hoc absurdum videri posset, quod vult esse s i n e d i i u d i c a t i o n e . Neque enim Spiritus Dei, boni et mali tollit discrimen: neque ita nos reddit socordes, ut iudicio destituti vitium pro virtu te landemus. Respondeo, Iacobum hie d i i u d i c a t i o n i s verbo nimis anxiam ac scrupulosam inquisitionem notare, qualem fere in hypocritis cernere licet, qui dum nimis exacte inquirunt in fratrum dicta et facta, nihil non in sinistram partem rapiunt. 18. Fructus autem iustitiae. Duplex esse sensus potest, vel quod pacificis seminatur fructus,

quern postea oolligant: vel quod ipsi etiamsi mult in proximis modeste tolrent, non tarnen desinunt iustitiam serere. Est autem antieipatio. Nam qui obtreetandi libidine ad maledicendum feruntur, habent semper hunc praetextum, Quid? ergone malum nostra facilitate fovebimus? Dicit itaque Iacobus: Qui vere ex Deo sapiunt, ita esse aequos, modestos, placidos, misricordes, ut non tarnen dissimulent vitia, neque Ulis faveant: sed potius corrigere studeant, modo in pace, hoc est, tali moderatione adhibita, ut unitas salva maneat. Atque hoc modo testatur, minime hue speotare quae hactenus dixit, ut e medio tollantur plaoidae reprehensioneB : sed ne carnifices sint qui vitiorum medici haberi volunt. Proinde, f a c i e n t i b u s p a c e m , est Septimus casus, ut vooant grammatioi: ac sic resolvi debet oratio, Qui pacis studiosi sunt, ouram nihilominus habent serendae iustitiae: neque in promovendis et urgendis bonis operibus ignavi sunt aut inutiles, sed zelum suum temprant pacis condimento: quum hypocritae caeoo et rabioso impetu omnia perturbent.

CAPUT IV,
1. Unde bella et pugnae inter vos? nonne hinc, ex voluptalibus vestris quae militant in membris vestris? 2. Concupiscitis, et non hbetis: invidetis, et aemulamini, et non potestis obtinere: pugnatis et belligeramini. Non hbetis, proptereaquod nonpetitis. 3. Petitis, et non accipUis: quia mate petitis, ut in voluptates vestras insumatis. 1. Unde bella, etc. Quia de pace tractaverat, et monuerat sic exterminanda esse vitia ut pax foveatur: hac occasione descendit ad contentiones, quibus se mutuo vexabant: ac ostendit, eas ex inordinatis potius cupiditatibus emergere quam ex studio recti. Nam si modum sibi quisque imponeret, non inoitarent alii alios. Ergo ex eo quod impune grassantur libidines, effervent oonflictus. Unde apparet, maiorem inter nos pacem futuram, si ab iniuria singuli abstinerent. Sed vitia, quae in nobis regnant, sunt quasi armati satellites, ad pugnas concitandas. M e m b r a vooat omnes nostri partes. V o l u p t a t e s accipit pro illicitis et libidinosis desideriis, quae nisi cum aliorum iniuria satiari nequeunt. 2. Concupiscitis, et non hbetis. Videtur significare, inexplebilem esse hominis animum, ubi improbis cupiditatibus indulget. Ac sane ita est: nam qui suos appetitus licenter grassari sinit, nullum unquam habebit concupiscendi modum. Quin etiam si mundus illi daretur, cuperet novos sibi creari mundos. Ita fit, ut sibi homines tormenta accer-

415

EPIST. IACOBI

416

gant quae superent omnium oarnifioum saevitiam. Nam illud vere ab Horatio1) dictum est: Invidia Siouli non invenere tyranni maius tormentum. Ubi quidam oodioes habent oveere, non dubito quin legendum sit Oovetx, quemadmodum transtuli. Occidendi enim verbum nullo modo aptari potest ad contextual. Pugnatis. Non intelligit bella et pugnas, quibus inter se exsertis gladiis confligunt homines: sed quamlibet certaminum oontentionem, dum quisque aliis oppressis emergere studet. Quod nihil eiusmodi certaminibus proficiunt, in eo pravitatis suae poenas dare affirmt. Merito enim frustrate eos Deus, quern non agnosount bonorum autorem. Nam dum ita illicitis modis contendunt, potius Satanae auspiciis ditari appetunt quam Dei beneficio. Hie fraude, ille violentia, alius oalumniis, omnes malis et sceleratis artibus ad felioitatem nituntur. Felices ergo esse appetunt: sed non ex Deo. Quare non xnirum si retro aguntur in suis studiis, quando non nisi a sola Dei benediotione exspectandi sunt prosperi suocessus. 3. Petitis, et non accipis. Ultra progreditux, etiamsi petant, repulsa tarnen esse dignos: quia Deum cuperent suarum libidinum ministrum facere. Neque enim votis suis, quale praecipit ille, temperamen turn statuunt: sed effraeni licentia se proiiciunt ad ea postulanda quorum maxime puderet bominem ullum conscium habere. Bidet alicubi Plinius hanc impudentiam, et merito : quod homines, Dei auribus tarn improbe abutantur. Quo minus toleranda est in Christianis, quibus a coelesti magistro tradita est orandi rgula. Et certe nullam apud nos Dei reverentiam, nullum timorem, nullam denique existimationem esse constat, quum ab eo petere audemus quae nobis vel oonsoientia nostra negaret In summa, hoc vult lacobus, fraenandas esse nostras oupiditates. Hie porro est fraenandi modus, si Deo subiectae sint. Deinde quae moderate cupimus, a Deo ipso petenda esse docet. Quod si fiet, a pravis contentionibus, a fraude, a violentia, omnique iniuria inter nos abstinebimus.

aut alio nomine. Soimus quam frequens sit in Boriptura sacri coniugii mentio quod nobisoum Deus oontraxit. Nos itaque vult similes esse castae virgini: quemadmodum Paulus dicit (2. Oorin. 11, 2). Hanc castitatem violant ac oorrumpunt impuri omnea mundi affeotus. Quare non sine causa lacobus adulterio compart amorem mundi. Qui sine translatione eius verba accipiunt, non satis observant oontextum. Pergit enim adhuc invehi in hominum libidines, quae eos mundo implicitos a Deo abduount, quemadmodum sequitur.

Amicitia mundi. Amicitiam mundi nominat quum se homines mundi oorruptelis addiount et mancipant. Tale enim tantumque est mundi cum Deo dissidium, ut quantum quisque in mundum inclint, tantundem a Deo alienetur. Ideo toties soriptura renuntiare iubet mundo, si velimus Deo servire. 5. An putatis. Videtur proximo sequentem sententiam tanquam ex soriptura adducere. Multum itaque se torquont interprtes: quia nusquam invenitur in scriptura tale, aut saltern affine testimonium. Verum nihil obstat quominus ad id referatur quod iam dictum est, mundi scilicet amicitiam adveraari Deo. Porro iam dictum est doctrinam esse quae passim ocourrit in scripturis. Quod autem pronomen omisit, quod orationem magis perspiouam reddere poterat, nihil mirum : est enim ubique valde ooncisus, ut apparet. An spiritus. Quidam de hominis anima istud dici putant. Ideo affirmative legunt in huno sensum: quod hominis spiritus, ut malignus est, ita infectus sit invidia, suosque affeotus semper invidiae permisceat. Beotius tarnen sentiunt qui referunt ad Dei spiritum. Ille enim est qui nobis datus est ut habitet in nobis. Ego et de spiritu Dei acoipio, et interrogative lego hanc sententiam. Probare enim vult ex quo invident, non rgi eos Dei spiritu : quoniam ipse aliter fidles institut: idque confirmt proximo membro, quum addit, maiorem p o t i u s d a r e g r a t i a m . Est enim argumentum a oontrariis. Invidia malignitatis signum est: spiritus autem 4. AduUeri et adulterae, an nescitis quod amicitia Dei donorum affluentia se liberalem esse ostendit. mundi inimicitia Dei est? qui ergo voluerit amicus Ergo nihil magis rpugnt eius naturae quam inesse mundi, inimicus Dei constituitur. 5. An putatis vidia. In summa, negat lacobus regnare Dei spiriquod frustra dicat scriptum? an ad invidiam con- tum ubi vigent pravae oupiditates quae nos ad cupiscit spiritus qui habitat m vobis? 6. Quin ma- mutuam contentionem irritent: quia proprium spiritus est magis ac magis homines novis subinde iorem dot gratiam. donis looupletare. Aliis interpretationibus refutandis 4. AduUeri. Hanc sententiam coniungo cum non immoror. Exponunt quidam, spiritum adversus superioribus. A d u l t e r o s enim (meo iudioio) meta- invidiam ooncupisoere. Id nimis durum est et cophorice appellat, qui huius mundi vanitatibus oor- actum. Exponunt d a r e maiorem g r a t i a m qua rupti a Deo se alinant: ao si dgnres vocaret, domentur concupiscentiae, et cogantur in ordinem. Verum sensus quem adduxi magis genuinus est, quod scilicet sua beneficentia nos a maligna aemu) Epp. 1. I. Ep. 2, 58.

417

CAPUT IY.

415

latione revocet. Continuativa particula Se, adversativam valet XX, vel Xkd ye. Itaque verti quin.

priores in nobis partes sitas esse, Dei gratiam postea subsequi: nihil tale voluit apostolus. Neque enim si hoc faoere debemus, protinus sequitur etiam 7. Sbiei igitur estate Deo. Eesistite diabolo, nos posse. Et spiritus Dei quum nos ad officium et fugiet a volis. 8. Appropinquate Deo, et appro- hortatur, sibi aut suae virtuti nihil derogat quin pinquabit vobis. Mundate manus, peccatores: purificate hoc ipsum quod iubet, im pleat idem quoque in oorda, duplici animo. 9. Affligimini, lugete, et plo- nobis. In summa, nihil aliud voluit Iacobus hoc rate: risus vester in luctum vertatur, et gaudium in loco, quam nobis Deum nunquam desse, nisi quia moerorem. 10. Humiliamini coram Deo, et eriget vos. nos ab ipso alienamus: quemadmodum si quis famelicos ad mensam, et ad fontem sitientes abduceret. 7. Sbiecti igitur. Subiectio ista, quam com- Hoc interest quod gressus nostros a Domino et mendat, humilitatis est. Neque enim generaliter rgi et sustineri oportet: quia nos pedes defioiunt. aortatur ut pareamus Deo, sed requirit submissio- Porro quod cavillantur, seoundariam et quasi pelem : quia spiritus Domini super humiles et quietos disequam esse Dei gratiam nostrae praeparationi, requiescit. Ideo utitur illativa particula. Nam quia quia Deum appropinquare posteriore loco Iacobus Dei 8piritum in gratiis augendis liberalem praedi- dicat: frivolum est. Scimus enim non esse novum saverat, ex eo colligit, debere igitur nos aemulatione ut priores suas gratias no vis augeat: hocque modo josita 6ubiici Deo. Multi codices interpositam haue locupletet magis ac magis, quibus iam multum sententiam habent, Quapropter dicit, Deus superbis dederat. esistit, humilibus vero dat gratiam. Sed quum in Mundate manus. Oompellat hic omnes a Deo tliis non legatur: suspicatur Erasmus, a studioso alienatos. Neque vero duo hominum genera d]uopiam annotatam in margine, postea in contextum signt: sed eosdem vocat p e c c a t o r e s , et du>brep8isse. Atqui fieri potest: quamquam non male plices animo. Neque quosvis peccatores intellijuadraret orationis contextui. Nam quod absurdum git: sed sceleratos et vitae corruptions. Quemadsse quidam putants, citari tanquam ex scriptura, modum Iohan. cap. 9, 3, Deus peccatores non juod non nisi apud Petrum exstat, facile diluitur. exaudit. Quo sensu mulier peccatrix a Luca dicijuin potius coniicio, ex com m uni scripturae doc- tur (7, 37): ab eodem et reliquis evangelistis : Hie rina, hanc quasi proverbialem sententiam tune cum peccatoribus edit ac bibit. Quare non omnes is8e tritam inter Iudaeos. Et sane nihil eontinet, promiscue ad poenitentiae speciem, cuius hie fit isi quod Fsalmo 18, 28, habetur: Populum hu- mentio, invitt: sed qui corde sunt pravo et cornilem servabis Domine, et oculos superborum de- rupto, vita autem turpi et flagitiosa, vel certe icies: et aliis compluribus locis. scelerata, ab his exigit cordis puritatem et mundiBesistite diabolo. Ostendit quorsum conferre tiem operum. Unde colligimus, quae vera sit poenileceat nostram contentionem : quemadmodum Paulus tentiae ratio ac natura: ubi scilicet non tantum ertamen nobis cum carne et sanguine esse negat, corrigitur vita exterior, sed initium fit ab animi ed nos ad spiritualem pugnam acuit (Ephes. 6, 12). repurgatione : sicuti econverso necesse est ut inSrgo ubi modestiam erga homines, erga Deum sub- terioris resipiscentiae fructus in operum integritate issionem docuit, Satanam proponit hostem, in appareant. [uem insurgere deceat. Promissio tarnen quam addit 9. Affligimini, lugete. Moerorem Christus dee fuga Satanae yidetur quotidiana experientia re- nuntiat iis qui rident, pro maledictione. Et Iacobus utari. Gertum enim est, quo quisque fortius re- paulo post in eandem sententiam divitibus luctum iugnat, eo acrius urgeri. Ludit enim quodammodo minabitur. Yerum hic agit de salutari tristitia quae Satan ubi non repellitur serio conflictu: sed ad- nos ad poenitentiam adducit. Eos alloquitur qui ersus renitentes quidquid habet roboris explicat. mente inebriati Dei iudicium non sentiunt: ita fit )einde pugnando nunquam fatigatur : sed uno proe- ut sibi in vitiis placeant. Mortiferum hunc torio victu8, aliud subinde rnovt. Respondeo, fugam porem ut illis excutiat, admonet ut lugere discant, )co profligationis acoipi. Et sane quamvis con- oonscientiae scilicet dolore tacti: ac sibi adulari et Inuos insultus rptt, semper tarnen exclusus plaudere in propinquo exitio desinant. B i s us ergo iscedit. pro delitiis capitur, quas sibi faciunt impii, dum 8. Appropinquate Deo. Iterum admonet, non infatuati scelerum dulcedine, Dei iudicium oblivisefuturum nobis Dei auxilium, modo locum illi ountur. emus. Nam quum a p p r o p i n q u a r e Deo iubet, 10. Humiliamini. Conclusio est superiorum: t illum propinquum sentiamus, significat nos eins tunc expositam nobis fore Dei gratiam ad nos eriratia destitui, quia nos subducimus. Deo autem gendos, ubi altos illos spiritus deposuisse nos viderit. partibus nostris stante, non est cur sucoumbere Ideo aemulamur et invidemus, quia oupimus emiletuamus. Caeterum si quis ex hoc loco infrt nere. Haec praepostera est ratio. Dei enim pro27 Ccdvmi opera. Vol. LV.

419

EPIST. IAOOBI

420

supra legem Dei, iam eximis te a legis subiectione. Ergo qui fratrem temere iudicat, exoudit.Dei iugum: quia communi vivendi regulae se non submittit. Est igitur argumentum a contrariis: quia legis observatio multum ab hao arrogantia dissideat, quum homines stultae suae opinioni legis vim ac autoritatem tribuunt. Unde sequitur, tune nos legem observare quum toti a sola eius doctrina pendemus, neo aliunde disoernimus inter bonum et 11. Ne detrhatis invicem: fratres qui detrahit malum, sicuti etiam omnia hominum facta et dicta fratri, aut iudicat fratrem suum, detrahit legi, et iudi- exigi debent. Si quis obiieiat, sanetos tarnen fore mundi cat legem: si autem Micas legem, non es factor legis, iudices: facilis est responsio, non competere in eos sed iudex. 12. Unus est legislator, qui potest ser- eiusmodi honorem proprio iure: sed quatenus sunt Christi membra. Quod autem nunc iudicant secunvare et perdere, tu quis es qui iudicas alierum ? dum legem, in eo non sunt existimandi iudices: 11. Ne detrhatis. Videmus quantum operae quia Deo tantum suo et omnium iudici obedienter insumat Iacobus in corrigenda obloquendi libidine. subscribunt. Quantum ad Deum spectat, legis faoSemper enim superba est hypoorisis: atque a na- tor censeri non debet: quoniam eius iustitia lege tura sumus hypocritae, non sine aliorum contumelia est superior. Finit enim lex ex aeterna immensacupide nos efferentes. Alter etiam humano inge- que Dei iustitia, tanquam ex fonte rivulus. 12. Unus legislator, Quum servandi perdennio ingenitus est morbus, ut velit quisque suo arbitrio alios omnes vivere. Hanc temeritatem pro- dique potestatem cum legislatoris officio coniungit, prie castigat Iacobus hoc loco, quod vivendi legem significat, totam Dei maiestatem ad se rapere eos fratribus nostris audemus imponere. De t r a c - qui sibi ius ferandae legis vindicant. Atqui tales t i o n em ergo acoipit pro calumniis omnibus, si- sunt qui suum nutum aliis ingerunt pro lege. Menistrisque sermonibus qui ex maligno et perverso minerimus autem non de externa politia hic agi, iudicio manant. Late patet obloquendi malum. Sed in qua locum habent magist ra tu um edieta aut leges: hie in una ilia specie, quam dixi, proprie insistit: sed de spirituali animae regimine, in quo solum nempe dum superoiliose statuimus de aliorum factis Dei verbum dominari convenit. Unus ergo Deus ac diotis, ac si nostra morositas illis pro lege esset: est qui suis legibus conscientias iure subieetas hadum secure damnamus quidquid nobis non arridet. bet: quemadmodum solus animae salutem vel interTalem confidentiam hie perstringi, ex ratione mox itum habet in manu sua. Hinc constat quid de humanis praeoeptis sentiendum sit, quae consoientiis addita patet. Qui detrahit fratri. Significat tandem derogari laqueum necessitatis iniieiunt. Modestiam in nobis legi, quantum sibi quisque in fratres usurpt. De- quidam desiderant quum papam vocamus Antichristractio igitur adversus legem reverentiae opponitur, tum, qui tyrannidem in animas exercet, se legisquam ill! deferri a nobis decebat. Idem fere argu- latorem faciens Deo aequalem. Atqui ex hoc loco mentum tractt Paulus ad Romanos capite 14: longe plus colligimus: Antichristi scilicet membra tamet8i alia occasione induetus. Nam quum super- esse qui tales laqueos sponte induunt: et Christo stitio in eiborum delectu quosdam teneret: quod eatenus renuntiare dum Uli non hominem tantum sibi non putabant esse licitum, in aliis quoque dam- mortalem, sed qui se adversus eum extollit, assonabant. Illic ergo admonet, unum esse Dominum ciant. Est inquam praevarioatrix obedientia, et cuius arbitrio stamus ac cadimus omnes et ad cuius quae diabolo exhibetur, dum alium admittimus ad tribunal sumus omnes sistendi. Unde concludit, regendas animas legislatorem quam Deum. eum, qui fratres iudicat ex suo sensu, quod Dei Tu quis es. Putant quidam admoneri hio suoproprium est sibi arrogare. Iacobus autem repre- rum vitiorum reprehensores, ut inchoent a se ipsis hendit eos qui damnandis fratribus famam eaneti- examen: ac dum reputant se nihilo esse aliis putatis captant. Ideoque suam morositatem statuunt riore8, tarn severi esse desinant. Ego simplioiter divinae legis loco. Eadem tarnen ratione pugnat suam hominibus conditionem obiici puto, ut cogiqua Paulus, nempe temere nos facere, si nobis im- tent quantum absint ab eo gradu in quern se eveperium in fratrum vitam arripimus, quum lex Dei hunt. Quemadmodum etiam Paulus loquitur: Tu nos omnes sine exceptione in eundem cogat ordi- quis es qui alienuin servum iudicas (Bom. 14, 4)? nem. Docemur ergo, non esse nisi ex lege Dei iudicandum. 13. Age nunc, qui dicitis, Hodie et eras eamus in Non es factor legis, sed iudex. Sic resolvi debet civitatem, et transigamus illic annum unum, et mercemur, oratio, Quum censoriam tibi potestatem vindices et lucremur: l. qui nescitis quid eras futurum sit, prium est erigere abiectos, ac praesertim qui sponte se deiiciunt. Quisquis ergo firmam altitudinem apptit, propriae infirmitatis sensu deiectus, nihil de se nisi humile cogitet. Bene alicubi Augustinus: sicuti arbor em, ut sursum crescat, profundas subtus radices agere oportet, ita quisquis in humilitatis radice fixum animum non habet, in ruinam suam eztollitur.

421

CAPUT V.

422

quae enim est vita vestra? vapor est scilicet ad exigutttn tempus apparens, deiiide evanescens: 15. quum dicere debeatis, Si Dominus voluerit, et vixerimus, faciemus hoe vel illud. 16. Nunc autem gloriamini in superbiis vestris, omnis gloriatio talis mala est. 17. Qui ergo novit facere bonum, nee facit, peccati reus est. 13. Age nunc, etc. Aliud superbiae genus hie damnt: nempe quod plerique quum pendere ex Dei Providentia deberent, confidenter statuunt quid faoturi Bint: suaque consilia in longum tempus disponunt: ac si mult am annorum seriem in manu haberent, quum ne de uno quidem momento certi sint. Stolidam eiusmodi iactantiam Solomo quoque lepide ridet (Prov. 16, 1), quum dicit, homines constituere animo vias suas: interea Dominum gubernare linguam. Est autem valde insanum, quod ne lingua quidem effari possumus, exsequendum nobis sumere. Non invehitur lacobus in loquendi formam, sed in Bocordiam animi potius, quod homines propriae infirmitatis obliti sic insolescunt. Nam fieri internum potest ut pii qui de se modeste sentinnt, et gressus suos Dei nutu rgi agnoseunt, se tarnen hoc vel illud facturas dicant sine exceptione. Est quidem rectum et utile, quum in futurum tempus aliguid promittimus, assuescere ad has formulas, Si Domino visum fuerit: aut, si Dominus permittet. Verum non iniieienda est religio, quasi omittere sit aefas. Nam passim in scriptum legimus sanetos Dei servos absque conditione loquutos esse de rebus futuris: quum tarnen fixum in memoria haberent nihil se posse nisi Dei permissu. Ergo quod ad banc loquendi consuetudinem spectat, Si Dominus rolet, aut dabit: sedulo ab omnibus piis colenda sst. Sed lacobus eorum stuporem excitt, qui postnabito divinae providentiae respectu, totum anni sursum sibi subiiciunt, quum momentum in potestate ion habeant: lucrum, quod procul abest, sibi proiiittunt, quum minime teneant quod ante pedes est. 14. Quae est enim vita vestra? Aliis multis ationibus fraenare poterat stultam hanc deliberandi icentiam. Nam videmus ut Dominus quotidie super)os istos frustretur, qui magnifie quidvis se facturas >romittunt. Hoc tarnen uno argumento contentus 'nit, Quis tibi in crastinum vitam pollicitus est? ETaciesne mortuus, quod tarn secure statuis? Nam sui vitae brevitas in mentem venit, eius facile commmetur audacia, ne suas deliberationes nimis in ongum protendat. Imo non alia ratione tantopere libi indulgent profani homines, nisi quia se homines >sse oblivisountur. Similitudine v a p o r i s, eleganter indicat plusquam evanida esse consilia, quae n sola vitae umbra subsistunt. 15. Si dominus voluerit. Duplex ponitur conlitio: Si tamdiu erimus superstites. Deinde: Si

Dominus ooncedet: quoniam multa intervenire possunt quae evertunt quidquid apud nos statutum erat. Caeci enim nobis sunt futuri temporis eventus. Y o l u n t a t e m intelligit non quae in lege exprimitur, sed consilium quo moderatur omnia. 16. Nunc autem gloriamini. Ex his verbis colligere licet, Iaoobum plus quiddam reprehendere quam lubricum sermonem. G l o r i a m i n i , inquit, in vestris iactantiis: nempe quod quum abrogarent Deo suum imperium, sibi nihilominus placebant. Non quod se palam Deo praeferant qui vel maxime inflati sunt sui fiducia: sed quia inebriati sensus sui vanitate, nihil minus quam Deum respiciunt. Et quia eiusmodi monitiones a profanis hominibus contemptim soient excipi: imo statim auditur responsum illud, sibi notius esse quidquid aflertur, quam ut moneri opus habeant : cognitionem, qua gloriari poterant, in eos retorquet, eo gravius pecoare eos pronuntians, quod ignorantia non peccant, sed contemptu.

CAPUT V.
1. Agedum nunc, divites, plorate, ululantes super miseriis vestris quae advenient vobis. 2. Diviae vestrae putrefactae sunt, vestimenta vestra a tineis exesa sunt. 3. Aurum et argentum vestrum aerugine corrupturn est: et aerugo eorum in testimonium vobis erit, et exedet carnes vestras sicut ignis: fhesaurum congessistis in extremis diebus. 4. Ecce merces operariorum, qui messuerunt regiones vestras, quae fraude aversa est a vobis, clamt: et clamores eorum qui messuerunt, in aures Domini Sabaoth introierunt. 5. In delitiis vixistis super terram: lascivistis, enutristis corda vestra, sicut in die mactationis. 6. Gondemnastis et occidistis iustum, et non resistit vobis. 1. Agedum nunc. Falluntur (meo iudicio) qui Iacobum hie exhortari ad poenitentiam divites putant. Mihi simplex magis denuntiatio iudioii Dei videtur, qua eos terrere voluit absque spe veniae: nam quaecunque dicit, nonnisi ad desperationem spectant. Quare non ipsos alloquitur ut ad resipiscentiam invitet: sed fidles potius respicit, ut audientes infelicem exitum divitum, non invideant eorum fortunae. Deinde ut iniuriarum, quas perferunt, Deum 8cientes fore ultorem, aequo et placido animo eas tolerant. Divites autem non quosvis compellat, sed qui delitiis immersi, et inflati superbia, nihil nisi mundum cogitant: qui, tanqum inexhausti gurgites, dvorant omnia: qui tyrannice alios vexant: quemadmodum ex contextu patebit. Plorate ululantes. Est quidem et suus poenitentiae luctus: sed qui mistus consolatione, non ad ululatum usque prooedit. Significat ergo lacobus,
27*

423

EPIST. IACOBI

424

tain horrendam ao diram fore maledictionis divinae gravitatem in divites, ut emmpere in ululatum cogantur : ao si uno verbo diceret : Yae vobis. Sed et prophetica est loquendi forma, dum impii, proposais in medium poenis quae eos manent, quasi in rem praesentem iam trahuntur. Quum rgo nunc sibi blandiantur, ac fortunam, in qua se beatos putant, sibi polliceantur aeternam fore, pronuntiat instare illis gravissimas aerumnas. 2. Divitiae vestrae. Potest esse duplex sensue, vel ut stultam eorum fiduciam rideat, quia divitiae, in quibus felicitatem suam reponunt, sint plusquam eaducae, imo quod uno Dei flatu in nihilum redigendae sint: vel ut inexplebilem eorum avaritiam. reprehend at, quia in hoc tantum opes congerant, ut pereant sine aliquo usu. Hie posterior sensus melius congruit. Est quidem illud verum, insanos esse divites qui in rebus tarn evanidis, ut sunt vestes, aurum, et argentum, et similia, gloriantur: quandoquidem hoe nihil aliud est quam suam gloriam aerugini ac tineis subiicere. Deinde notum est illud, male parta, male statim dilabi: quia Dei maledictio omnia absumit. Neque enim aequum est, improbos vel eorum haeredes opibus frui, quas violenter quasi e manu Dei rapuerunt. Sed quia Iacobus hie vitia enumerat, quibus divites calamitatem, de qua meminit, sibi accersunt: contextus hoc postulat (meo iudicio) ut dicamus hie immensarn divitum rapacitatem perstringi: dum supprimunt quidquid undecunque possunt ad se trahere, ut inutiliter in area computrescat. Ita enim fit ut quae Deus creaverat in hominum usus, ipsi perdant, quasi humanae naturae hostes. Notandum autem est: quae hie recenset vitia, non com pet ere in singulos. Nam alii divitum laute sibi indulgent: alii in pompas et ostentationem multa dilapidant: alii genium fraudantes, misre in suis sordibus viotitant. Sciamus ergo alia aliis vitia hie exprobrari: generaliter tarnen damnantur omnes qui vel iniuste sibi divitias accumulant, vel illis perperam abutuntur. Caeterum quod nuno Iacobus dicit, con solum extremae tenacitatis divitibus convenit (qualis est Plautinus Euclio1), sed quibusdam etiam alioqui splendidis et lautis, qui malunt apud se corrumpi opum acervos, quam in necessarios usus erogare. Tanta est enim quorundam malignitas ut communem aliis solem et aerem esse aegre ferant. 3. In testimonium vobis erit. Hoc expositionein, quam prius attuli, confirmt. Neque enim Deus aurum destinavit aerugini, neque vestes tineis : quin potius haec voluit esse humanae vitae subsidia. Quare ipsa sine usu consumptio, testis ipsorum inhumanitatis erit. Auri et argenti putredo, quasi ) In Aulularia

materia erit infiammandae irae Domini, ut instar ignis eos consumt. Thesaurum congessistis. Potest haec quoque particula bifariam exponi: vel quod divites, quasi semper victuri essent, nunquam satiantur, sed congerere satagunt quod usque ad finem mundi satis sit: vel quod iram ac maledictionera Dei coacervant in extremum diem. Hoc secundum magis amplector. 4. Ecce merces. Iam in crudelitatem invehitur, quae individua est avaritiae comes. Speciem vero unam attingit, quae merito prae aliis odiosa esse debet. Nam si vir humanus et aequus curam habet iumenti sui (ut inquit Solomon (Prov. 12, 10), haec prodigiosa saevitia est, quum homo erga hominem, cuius sudores in suum commodum exsugit, nulla misericordia tangitur. Ideo Dominus severe in lege vetat ne apud nos dormiat merces operarii (Deut. 24, 15). Adde quod Iacobus non quosvis operarios nominat: sed amplificandi causa, agricolas et messores. Quid enim est indignius quam eos, qui panem ex suo labore nobis suppeditant, inedia et fame conficere? Et tarnen vulgare est hoc portentum. Sunt enim permulti ingenio tjrannico, qui sibi solis humanum genus putant vivere. Dicit autem m e r c e d e m o l a m a r e , quia quidquid alienum, fraude vel per iniuriam apud se retinent homines, vindictam quasi alto clamore exposcit. Notandum est quod subiicit, o l a m o r e s inopum pervenire ad aures Dei: ut sciamus non impunitas fore iniurias. Quare aequo animo sustineant qui ab iniquis premuntur, quia Deum habituri sint vindicem. Abstineant, quibus est potestas nocendi, ab iniuria, ne Deum in se provocent, qui pauperum tutor est ac patronus. Qua ratione etiam Dominum s a b a o t h vocat, potentiam ao vires eius notans, quo magis formidabile reddat eius iudicium. 5. In delitiis. Descendit nunc ad aliud vitium, nempe luxum et delitias. Nam qui ultra mediocritatem abundant, raro sibi temprant quin sua abundantia ad immodioas lautitias abutantur. Sunt quidem (ut dixi) nonnulli divites qui in sua copia esuriunt. Neque enim sine causa Tantalum finxerunt poetae in mensa bene referta famelicum. Semper tales fuerunt in mundo Tantali: sed Iacobus (ut dictum est) non de singulis loquitur. Satis est quod vitium hoc videmus communiter regnare inter divites, quod Bint in gulae suae delitias nimium sumptuosi ac superflui. Tametsi autem illis Dominus permittit liberaliter de suo vivere: semper tarnen oavenda est profusio, et colenda frugalitas. Neque enim frustra tarn aspere exagitat Dominus per prophetas eos qui dormiunt in lectis eburneis, qui pretioso unguento sunt delibuti, qui suaviter potando se oblectant ad oantum oitharae, qui sunt veluti vacoae pingues in uberibus pascuis. Haec

125

CAPUT V.

426

impios ca8tigat: hunc tarnen locum de postrema liberatione interpretari malo. Ecce agricola. Eandem similitudinem breviter attingit Paulus in seounda ad Timoth. cap. 2, 6. quum dicit, laborare agricolam oportere, priusquam fructus colligat: sed expressior est Iacobi oratio. Diuturnam enim agricolae patientiam commmort: qui postquam semen terrae mandavit, secure vel saltern patienter exspectat, dum adveniat tempus messis: nee moleste fert quod non statim terra maturum fruotum reddat. Undo colligit, non debere nos ultra modum anxios esse, si nunc laborandum sit ao serendum, donee appareat, tanquam messia, dies Domini. F r u c t u m p r e t i o s u m vocari interpretor, quoniam alimonia est, ac vitae sustinendae ratio. Significat autem Iacobus, quum agricola vitam suam, quae illi tarn pretiosa est, in terrae gremio depositam latere diu sinat, votumque fructus colligendi placide suspendat: nos esse nimis praecipites ac importunos, nisi acquis animis redemptionis nostrae diem exspectemus. Alias similitudinis partes non opus est sigillatim persequi. Pluviam matutinam. Duobus istis epithetis duo tempora notantur : prius, quod paulo post sementem sequitur: alterum, dum maturescunt segetes. Sic loquuntur prophetae, quum pluviae Opportunitten! exprimere volunt, quam promisit Moses Deuter. 28, 12, Ioel. 2, 23, et Ose 6, 3. Utramque autem commmort, ut melius exprimat, non frangi longi 7. Patienter ergo agite, fratres, usque in adven- temporis taedio agricolas, quin sustineant moram. u/m Domini. Ecce agricola exspectat pretiosum fructum 3. Confirmate corda vestra. Ne quis obiiceret, 'errae, patienter se gerens erga eum, donee reeipiatnimium differri liberationis tempus, occurrit, dicens oluviam motutinam et vespertinani. 8. Patienter ergo prope instare Dominum, vel (quod idem est) eius igite et vos: confirmate corda vestra, quoniam adven- adventum appropinquasse. Interea iubet eorrigere 'us Domini propinquus est. 9. Ne ingemiscatis alii animi mollitiem, quae nos dbilitt ne sperando In alios, fratres, ne condemnemini. Ecce iudex stat perseveremus. Et oerte longum ideo apparet temvro fortbus. pus, quia nos teneri nimis ac delicati sumus. Ergo colligendum est robur ad durandum: colligi autem 7. Patienter ergo. Ex hac illatione constat, melius non potest quam ex spe et quasi intuitu juae hactenus dicta sunt in divites, pertinere ad propinqui adventus Domini. orum consolationem qui ad tempus impune viden9. Ne ingemiscatis. Quia audiuntur multorum ;ur eorum iniuriis expositi. Postquam enim cala- querimoniae, se durius tractari quam alios, locus mitatum, quae divitibus imminent, causas recensuit, hic a quibusdam ita exponitur, quasi iubeat Iacobus 3t unam hanc posuit inter alias, quod superbe et unumquemque sorte sua contentum, non invidere srudeliter dominati sint in pauperes, protinus subii- aliis, neque indigne ferre si tolerabilior sit aliorum ;it, nos qui iniuste affligimur, habere patientiae conditio. Sed ego aliter interpretor. Postquam materiam, qui Deus futurus sit iudex. Hoc enim enim de infausto eorum exitu disseruit, qui bonis ribi vult, quum dicit, U s q u e i n a d v e n t u m et quietis hominibus molesti sunt sua tyrannide: D o m i n i : non fore scilicet perpetuam rerum con- iam fidles hortatur ut inter se aequi sint, et in :usionem quae hodie in mundo cernitur, quia Do- condonandis offensis faciles. Hunc esse genuinum minus adventu suo mundum in ordinem revocaturus sensum, ex ratione addita colligi potest. Nolite, jit: ideoque animos in bonam spem colligendos. inquit, a l i i in a l i o s queruli esse, ne o m n e s Neque enim abs re nobis promittitur illo die rerum c o n d e m n e m i n i . Ingemiscere quidem licet, quoimnium instauratio. Tametsi autem passim in ties aliquid nos mali angit: sed gemitum accusacripturis dies Domini vocatur quaelibet iudioii et torium intelliget, ubi alii de aliis apud Dominum rratiae eius manifestatio, quum suis succurrit, et expostulant. Futurum autem hoc modo denuntiat snim omnia eo diountur, ut sciamus modum in delitiis tenendum esse, ao displicere Deo intemperantiam. E n u t r i r e c o r d a , significat sibi indul*ere, non modo ad naturae satietatem, sed quantum Fert cupiditas. Addit similitudinem, s i c u t i n l i e m a o t a t i o n i s , quia solebant in sacrificiis olennibus liberalius vesci quam pro quotidiano more. Dicit ergo divites tota vita continuare diem festum : quia in continuis voluptatibus sint demersi. 6. Condemnastis. Sequitur alia inhumanitatis species: quod divites sua potentia opprimunt atque svertunt infirmos. Metaphorice dicit, iustos ab illis )ccidi et damnari: nam utcunque manu sua non ugulent, nee fungantur iudicum munere: dum ;amen autoritatem, qua pollent, convertunt ad nocenlum, dum corrumpunt iudioia, dum varias artes cogitant ad perdendos innocentes, hoc est, vere )coidere ac damnare. Quum addit, I u s t u m n o n r e s i s t e r e , significat crescere divitibus audaciam: juia omni praesidio destituantur quos praevertunt. [nterea tarnen admonet eo magis paratam promp;amque fore vindictam Dei, quum nulla est pauperi ib hominibus defensio. Tametsi autem ideo non resistit iustus, quia patienter ferre debet iniurias: 5go tarnen simul imbecillitatem notari puto: quod scilicet non rsistt, quia inermis est ac desertus ominum auxilio.

427

BPIST. IACOBI

428

ut damnentur omnes : quia nemo est qui non fratres dolore, tristitia, aut quovis alio immoderato affectu 6U08 offendat, et materiam praebeat ingemiscendi. praeoccupati, iudicio caremus, et quasi tempestate lam si conguerantur singuli, omnes se mutuo ac- iactati, sub turbido coelo et inter mdias procellas cusabunt: nemo enim tarn innocens, qui non ali- nihil cernimus: ideo neoesse alio coniioere oculos, quos laeserit: Deus communis erit omnium iudex. ubi coelum quodammodo serenum et liquidum est. Quid ergo futurum est, nisi ut quod quisque iudi- Quum nobis sanctorum narrantur afflictiones, nemo cium in alios ferri cupit, in se ipsum admittat: est qui miseras, ao non potius beatos fuisse fateatur. atque ita exaudiantur omnes in mutuam perniciem ? Recte ergo Iacobus, qui exemplar illud ponit ante Nemo itaque vindietam de aliis exposcat, nisi qui oculos, ut eo nos referre discamus quoties tentamur in caput suum volet accersere. Ac ne temere ad impatientia aut desperatione. Sumit autem prineiu8modi querelas prosiliant, iudicem denuntiat stare cipium illud, beatos censeri in suis affliotionibus pro foribus. Nam, quae nostra est propensia ad prophetas, quia constanter eas sustineant. Quum profanandum Dei nomen, in Uvissimis quibusque ita sit, idem fieri iudicium debere colligit, dum offensis provocamus ad eius indicium. Nullum autem nos affligimur. Dicit autem, p r o p h e t a s qui l o aptius fraenum est cohibendae nostrae temeritati, quamqjuuti s u n t n o m i n e D o m i n i , quo significat si reputemus non in aerem evanescere nostras impre- illos Deo gratos et probatos fuisse. Ergo si utile illis fuisset eximi a miseriis, proculdubio praestitisset cationes, quia Deiiudicium propinquum sit. ipsos Deus immunes. tqui non fecit: sequitur 10. Exemplum accipite afflidionis, fratres mei, ergo ealutares esse afflictiones fidelibus. Hoc sensu et tolerantiae prophetas qui loquuti sunt nomine Do- iubet illos assumi exemplar afflictionum : sed oportet mini. 11. Ecce beatos esse ducimus eos qui sustinent. patientiam simul accdera, quae verum est obePatientiam lob audistis, et finem Domini vidistis, dientiae nostrae testimonium: ideo utramque coniunxit. quod multum sit misericors et commiserans. 11. Patientiam lob. De prophetis generaliter 10. Exemplum accipite. Solatium, quod affert, loquutus est: nunc insigne prae aliia exemplum non illud est quod vulgari proverbio dicunt, miseras eligit. Nemo enim (quantum ex historiis colligi expetere ut qualescunque habeant malorum socios. potest) tarn duris ao tarn varus aerumnis unquam Sed eos proponit socios, quorum numro aggregari fuit obrutus : emersit tarnen ex tarn profunda abysso. optabile sit: et quibuscum si communis sit nobis Quisquis ergo imitabitur eius patientiam, non duconditio, non potest misera esse. Nam sicuti ne- bium est quin manum Dei similiter sensurus sit, cesse est extremo moerore nos affici, si quid nobis quae tandem eum liberet. Videmus in quern finem mali accidat, quod nunquam experti sint filii Dei: scriptae sint historiae. Deus servum suum lob, ita haec singularis est consolatio, quum scimus nos quia patienter afflictiones suas sustinuit, non passus nihil pati ab illis diversum: imo ad idem iugum est opprimi: ergo nullius patientiam frustrabitur. cum ipsis sustinendum nos aptari cognosoimus. Quaeritur tarnen our patientiam lob tantopere comQuum audiret lob a suis amicis: Oonrertere ad mendet apostolus, quum tarnen oaeco impetu absanctos: an aliquem reperies qui tibi sit similis reptus, multa impatientiae signa edat. Respondeo: (lob. 5, 1) ? erat haec vox Satanae, qua praecipitare etiamsi vel interdum carnis infirmitate labascat, vel in desperationem ipsum volebat. Ex adverso dam secum tumultuetur: semper tarnen hue redire ut Spiritus per os Iacobi nos vult in bonam spem eri- se totum Deo permittat, seque ipsi fraenandum ac gere, sanctos omnes praeeuntes nobis ostendit, qui regendum offerat. Quare utcunque desit aliquid nobis veluti manum porrigant, suoque exemplo nos eius patientiae, non immerito tarnen laudatur. invitent ad subeundas et vincendas afflictiones. Finem Domini. Hoc verbo significat, a fine Fromiscue quidem aerumnis et rebus adversis sub- semper aestimandas esse afflictiones. Initio enim iecta est hominum vita: sed Iacobus non quosvis videtur procul abesse Deus: interea licentiose grasadducit in exemplum, quia nihil iuvaret cum multi- satur Satan in hac perturbatione : suggerit nobis tudine perire: verum prophetas eligit quorum felix caro, nos desertos a Deo esse ac proditos: longius est 80cietas. Nihil est aliud quod nos frangat ao ergo extendere intuitum nostrum oportet, quia prope exanimet quam miseriae sensus. Proinde haeo nihil lucis apparet. Porro finem Domini dixit: vera consolatio est, quae mala vulgo putantur, sen- quia eius est, prosperum successum rebus adversis tire nobis esse salutis adiumenta. Hoc quidem ab dare : si nos officium nostrum praestemus obedienter intelligentia carnis valde est alien am: sic tarnen sustinendo, ipse partibus suis vioissim minime deerit. statuera debent fidles, se beatos esse quum varus Tantum nos in finem spes dirigat, Deus ipse viaerumnis probantur a Domino. HOG ut persuadeat cissim se plusquam misericordem illic ostendet, Iacobus, finem afflictionum in prophetis consideran- quantumvis rigidus et austerus videatur quamdiu dum esse admonet: nam quia in propriis malis, affligit.

59

CAPTO? V.

430

12. Ante omnia vero, fratres mei, ne iuretis leque per coehim, neque per terram, neque aliud, tuodvis iusiurandum: sit autem vestrum est, est: ion, non: ne in indicium incidatis. 13. Affligitur mis inter vos? oret. Hilari est animo? psallat. 12. Ante omnia, etc. Fuit hoc commune vitium minibus fere saeculis, leviter et inconsiderate iurare: am, quae nostra est malignitas, non reputamus [uam atrox sit crimen, abuti Dei nomine. Yerum [uia Dominus interim severe nominis sui revereniam nobis commendat : varia subterfugia excogitant omines, ut iurare impune liceat. Fingunt igitur lihil mali esse, modo non palam interpositum sit )ei nomen: atque hoc vtus commentum fuit. Ita udaei quum per ooelum et terram iurarent, non lutabant se Dei nomine abuti quod subticebant. Ltqui dum ingeniosi esse homines volunt ut fucum aciant Deo, nihil quam frivolis cavillationibus se psos deludunt. In eiusmodi vanitatem invectus uerat Christus, ut habetur Matth. 5, 34. Nunc acobus magistri sui decreto subscribens, ab obli[uis istis formulis abstinere praecipit: quia Dei tomine abutitur quisquis frustra et ob rem nihili urat, qualencunque colorem obtendat suis verbis. Summa ergo est, nihilo magis esse licitum, per loelum aut terram iurare, quam palam per Dei lomen. Ratio a Christo exprimitur: quia ubique nsculpta sit Dei gloria, et ubique refulgeat. Imo ion alio sensu vel consilio coeli aut terrae voces n iuramentis homines usurpant, quam si Deum psum nominarent: quia sic loquendo, tantum opiioem dsignant a suis operibus. Dicit autem ante im n i a : quia non lev delictum est nominis Dei >rofanatio. Quod Anabaptistae huius loci praetextu uramenta omnia damnant, imperite faciunt. Neque mim Iacobus in Universum de iuramentis disputt: luemadmodum nee Christus eo quern citavi loco: ed uterque oavillationem illam refellit quae in raudem legis inventa fuerat, dum captant homines urandi licentiam, non espresso Dei nomine. Lilentiam dico quae legis prohibition! rpugnt. Atque toe clare sonant verba, n e q u e per o o e l u m , teque p e r t e r r a m : nam si de substantia esset [uaestio, quorsum attinebat formulas istas notare? Jonetat itaque tarn a Christo quam a Iaoobo pueriem eorum astutiam reprehendi, qui impune iurare e putabant, modo circumirent per ambages. Ergo it teneamus Iacobi mentem, primo loco tenendum ist legis praeceptum, non accipies nomen Dei tui rustra: unde constat iustam ac legitimam esse iliquam nominis Dei usurpationem. Nunc Iacobus los damnt qui directe quidem non audent Dei lomine abuti : sed verborum circuitu effugere colantur abusum quem lex damnt. Si autem vestrum, est. Optimum vitio, quod

reprehendit, corrigendo remedium affert: ut veritati et constantiae in omnibus suis diotis assuescant. Unde enim pravus mos iurandi, nisi quia tanta est hominum vanitas, ut simpliciter loquentibus non credatur? Nam si fidem in verbis suis, ut deoet, colorent, non opus esset tot superfluis iuramentis. Quia igitur hominum perfidia vel levitas fons est, unde iurandi corruptela oritur: ut posterius vitium tollat Iacobus, tollendum esse prius docet. Nam sanandi ratio a causa incipere debet. Nonnulli codices habent, sit sermo vester, est, est : non, non. Genuina tarnen lectio est ea quam reddidi, atque etiam magis recepta. Quid autem significet, iam exposui: ut scilicet veraces simus, firmique in omnibus diotis. Eodem sensu testatur Paulus 2. ad Corinth. 1, 18, non fuisse deprehensum in praedicatione sua Est et non: sed eodem tenore se prosequutum esse quo coeperat. Ne in iudicium. Varia est lectio propter vooum affinitatem nxpiatv xai Oitxpioiv. Si legas, in iudicium, vel in condemnationem, sensus erit olarus, Dei scilicet nomen non impune sumptum iri frustra: sed non male quadrabit, in simulationem : quia (sicuti iam dictum est) ubi simplioitas inter nos viget, praecisa est ansa supervacuis iuramentis. Ergo si dictis nostris omnibus constet fides, sublata erit simulatio quae nos ad temere iurandum provocat. 13. Affligitur quis. Significat nullum esse tempus quo non ad se Deus nos invitet. Nam afflictiones ad precandum stimulare nos debent: res prosperae laudandi Dei materiam suppeditant. Atqui ea est hominum pravitas, ut laetari nequeant quin Dei obliviscantur : afflicti vero deiioiant animos, et desperatione opprimantur. Tenenda igitur haeo moderatio, ut laetitia, quae Dei oblivionem inducere solet, nos ad praedicandam Dei bonitatem incitet: tristitia autem nos ad precandum erudiat. Nam p s a l l e n d i verbum profano vel effraeni gaudio opposuit, quo exsultant qui rebus prosperis ad Deum ut par erat, non ducuntur. 14. Infirmatur quis inter vos? advocet presbyteros ecclesiae, et orent super eum, ungentes eum oleo in nomine Domini: 15. Et oratio fidei servabit aegrotum, et excitabit eum Dominus: et si peecata admiserit, remittentur Uli. 14. Infirmatur quis. Quoniam tunc adhuc vigebat donum sanationis, praecipit ut aegroti confugiant ad hoc remedium. Certum quidem est non omnes fuisse sanatos, sed Dominum huic gratiae locum ddisse, quoties et quatenus expedire noverat: nee verisimile est promisoue adhibitum fuisse oleum, sed tantum ubi certa spes erat profeotus. Una enim cum virtute dabatur etiam ministris discretio,

431

EPIST. IAOOBI

432

ne symbolum abusa profanarent. Non aliud Iaoobi consilium fuit quam Dei gratiam, qua tunc frui poterant fidles, commendare, ne contemptu aut negligentia periret eius utilitas. In nunc finem iubet accersi presbyteros. Unctionis vero usus ad effectum spiritus sancti restringi debet. Hunc locum magnifie iactant papistae, dum extremam suam unctiouem venditare volunt. Quantum autem distet eorum corruptela a veteri instituto, cuius meminit Iacobus, in praesentia exponere supersedeo. Hanc partem lectores ex Institutione discant. Hoc tantum dico, male et inscite torqueri hunc locum, ut extrema unctio sit et vocetur sacramentum ouius in ecclesia perpetuo usus manere debeat. Fateor equidem pro sacramento usurpatam fuisse a Christi discipulis (neque enim illis assentior qui medicamentum fuisse putant), sed quemadmodum Veritas huius signi nonnisi ad tempus dur a vit, symbolum dico similiter fuisse temporale. Atque hoc planum est : nihil enim absurdius quam sacramentum vocare quod inane sit, nee rem signatam vere nobis offerat. Donum sanationis fuisse temporale, fateri omnes coguntur, et res ipsa demonstrat : ergo signum eius perpetuum esse non oportuit. Unde sequitur non veros esse imitatores, sed simias esse apostolorum, qui unotionem inter sacramenta hodie reponunt, nisi effectum simul restituant, quem ante annos mille et quadringentos Deus mundo abstulit. Ita nobis certamen non est an unctio fuerit aliquando sacramentum: sed an nobis data fuerit ut hodie quoque apud nos sit in usu. Hoc posterius negamus, quia constat rem signatam pridem desiisse. Presbyteros ecclesiae. Ego generaliter omnes comprehendo qui regendae ecclesiae praeerant. Neque enim soli pastores presbyteri vocabantur, sed qui deligebantur ex plebe quasi censores ad tuendam disoiplinam. Unaquaeque enim ecclesia Buum quasi senatum habebat, ex gravibus et probatae integritatis viris delectum. Quoniam autem eos potissimum eligere moris erat qui praediti erant excellentioribus donis: ideo accersere presbyteros iubet, utpote in quibus maxime Tis et gratia spiritus sancti se exserebat. Orent super mm. Huo spectat ritus orandi super aliquem, ut veluti coram Deo sistatur: quia ubi in rem praesentem ventum est, maiore affectu concipimus preces: sicuti non modo Elisaeus et Paulus, sed Christus ipse hac caeremonia precandi ardorem excitarunt, et commendarunt Dei gratiam. Notandum vero quod promissionem orationi annectit, ne fide vacua sit. Nam qui haesitat, sicuti rite non invocat Deum, ita indignus est qui impetret: ut habuimus capite primo. Quisquis ergo exaudiri volet, certo apud se statut non frustra se orare. Sicuti Iacobus donum ittud speciale in medium proferty cuius accessio tantum erat externus ritus. nde

colligimus, ne olei quidem legitimum esse usum absque fide. tqui quum papistis adeo nulla constet certitudo suae unctionis, ut palam Bit dono eoe carere, illam adulterinam esse patet. 15. Et si peccata, etc. Non est hoc additum duntaxat augendi causa, ao si dixisset, maius aliquid Deum aegroto daturum quam corporis Sanittern: verum quia morbi saepissime irrogantur ob peccata, de horum remissione loquens, causam mali sublatum iri significat. Et sane videmus ut David morbo affliotus, dum levationem optt, totus sit in petenda peccatorum venia. Quorsum hoc nisi quia dum culpae suae effectum agnoscit in poenis, non aliud remedium esse iudicat, quam si Dominus peccata imputare desinat? Pleni sunt hao dootrina prophetae, malis levari homines, quum ab iniquitatum reatu solvuntur. Ergo hanc demum et morbis nostris et aliis calamitatibus soiamus aptam esse medioinam, si de plaoando Deo et obtinenda peccatorum venia solliciti, nos diligenter examinemus 16. Confitemini invicem peccata vestra, et oratt invicem lii pro aliis, ut salvemini. Muttum vale\ precatio iusti efficax. 17. Elias homo erat passionibus similiter obnoxius ut nos, et precatione precatui est ne plueret, et non pluit semper terram annos ires et sex menses. 18. Et rursum oravit, et colum dedii pluviam, et terra protulit fructum suum. 16. Confitemini invicem. In nonnullis oodicibuE in8eritur illativa partioula: neque male quadrat. Nam ut non exprimatur, subaudienda tarnen est, Dixerat peccata remitti aegrotis super quos orarinl presbyteri: nunc admonet quam utiliter pecoata nostra fratribus retegamus: quia scilicet eorum intercessione poterimus veniam consequi. Scio locum hunc a multis exponi de reconoiliandis offensis: nam qui redire in gratiam volunt, eos culpam suam agnoscere prius et fateri necesse est. Inde enim fit ut radices agant inimicitiae, imo augeantur, ac fiant irreconciliabiles: quia unusquisque causam suam pertinaciter dfendit. Putant ergo multi lacobum hanc ostendere viam fraternae reconciliationis, si mutuo agnoscant peccata sua: sed alio respexit, quemadmodum dictum est. Mutuam enim precationem cum mutua confessione coniungit: quo signifioat in hoc prodesse confessionem, ut fratrum precibus iuvemur apud Deum. Nam qui necessitatis nostrae conscii sunt, ad orandum incitantur, ut nobis subveniant: quos vero latent morbi nostri, ii ad opem nobis ferendam sunt segniores. Mira vero papistarum vel stultitia, vel improbitas, qui susurratoriam suam confessionem hoc testimonio astruere conantur. Nam ex verbis Iacobi inferre promptum esset, solos sacrifioos debere confiteri. Quando enim mutua hic vel reoiproca (ut crassius loquar) con-

433

CAPUT V.

434

fessio exigitur, non alii oerte iubentur confiteri peooata sua, quam qui vioissim ad audiendam alterius confessionem sunt idonei : atqui hoc soli saorifioi sibi vindioant: ergo ad eoa solos ableganda est confessio. Sed quum indignae sint eorum ineptiae quibus refutandis oocupemur, sufficiat nobis vera et germana expositio quam attuli. Glare enim sonant verba, non alio fine confessionem nobis praeoipi, nisi ut qui mala nostra noverint, ad opem ferendam magis sint solliciti.] Multum valet. Ne quis putet hoo fieri sine fructu, dum alii pro nobis orant, utilitatem et effeotum orationis praedicat. Nominatim vero dioit p r e c a t i o n e m i u s t i : quia impios Deus non exaudit, nee ad Deum acoessus patet, nisi per bonam oonscientiam. Non quod in propria dignitate fundatae sint nostrae preces, sed quia fide purgatum cor habere oportet, ut nos in oonspeotum Dei offeramus. Testatur ergo Iacobus, iustos aut fidles utiliter, nee sine effectu pro nobis preoari. Sed quid sibi vult quod addit effioax? Videtur enim hoc esse superfluum : nam si multum prodest oratio, proouldubio est effioax. Quod vetus interpres transtulit, assiduam: nimis est coaotum. Iaoobus enim graeoo partioipio utitur vepyouuiv}, quod tantundem valet atque operans. Posset autem sic resolvi oratio, multum prodest, quia est efficax : ut sit argumentum duotum ab illo principio, quod Deus non vult irritas vel otiosas esse fidelium preces. Inde non immerito colligit, multum valere. Sed ego potius ad praesentem oircumstantiam restringo: proprie enim preces nostrae vepyo6[i,evat dici possunt, dum nobis ncessitas aliqua obiicitur, quae serium orandi affectum excitet. Quotidie oramus pro tota eoclesia, ut peccata illi Deus remittat: sed tunc vere in actu est oratio, quum succurrere contendimus iis qui laborant. Talis porro effioacia in fratrum precibus Base non potest, nisi nos laborare sciant. Ideo baeo causae redditio non est generalis: sed ad priorem sententiam specialiter aptari debet. , 17. Mias homo erat. Innumera huius rei, quam probare vult, exempla exstant in aoripturia: aed unum elegit prae aliis illustre. Magnum enim hoo fuit, quod Deus precibus Eliae coelum quodammodo ubiecit, ut eius votis obsequeretur. Coelum Elias iuobus annis et sesqui clausum suis precibus tenuit: rursum aperuit, ut largam pluviam subito funderet: bine ergo mirifica patet orationis virtus. Nota est ic Celebris historia quae legitur 1. Beg. oapite 17 at 18. Tametsi autem diserte illio non traditur Bliam orasse: siccitatem tarnen et pluviam eius precibus datam esse colligi facile poteat. Oaeterum ootanda est exempli applicatio. Non dicit Iacobus petendam esse siccitatem a Domino, quia hanc impetraverit Eliaa: posaemus enim inoonaiderato zelo Catvini opera. Vol. LV.

temere ao stulte aemulari prophetam. Ergo tenenda est orandi rgula, at ex fide. In hoo ergo accommodt exemplum, quod si exauditus fuit Elias, nos quoque rite precando exaudiemur. Nam quum sit commune orandi praeceptum et communis promissio: aequitur effectum quoque fore oommunem. Ne quis autem obiioeret, longe nos distare a gradu Eliae, eum oollocat in nostro ordine, quum dioit horn in em fuisse mortalem et iisdem nobisoum p a s s i o n i b u s obnoxium. Nam ideo minus proficimus ex sanctorum exemplis, quia ipsos fingimus semideos vel heroas, quibus peouliare fuerit cum Deo commercium: ita ex eo quod exauditi sunt, nihil fiduciae concipimus. Ut hanc ethnioam et profanam superstitionem Iacobus exoutiat, sanotos in oarnis infirmitate oonsiderandoa esse admonet: ut disoamus non eorum meritis, sed orationis effioaoiae tribuere quod omnia a Deo impetrarunt. Hinc apparet quam pueriliter nugentur papistae, qui ad sanctorum patrocinium confugere dooent, quia exauditi fuerint a Domino. Sic enim colligunt: quia ilia obtinuit quod petebat, quamdiu vixit in mundo, nunc optimus erit post mortem nobis patronus. Haeo argutia spiritui sancto incognita fuit. Nam exadverso ratiocinatur Iacobus, quia tantum valuerunt eorum preces, debere nos similiter eorum exemplo hodie orare: idque nos non frustra facturos. 19. Fratres mei, si quis inter vos erraverit a veritate, et converterit quispiam eum: 20. cognoscat quod qui converterit peccatorem ab errore viae suae, servaiit animam a morte, et multitudinem operiet peccatorum. 20. Cognoscat. Dubito annon potius scriptum fuerit yiv&axexe: Ita legendum esset: Oognosoite. Utroque tarnen modo stabit idem sensus. Gommendat enim nobis Iaoobus fratrum oorreotionem ab effectu, ut maiore studio in earn intenti simus. Nihil praestantiua aut magis optabile, quam animam eripere ex morte aeterna: hoc autem facit qui fratrem errantem reducit in viam: ergo tarn praeolarum opus minime negligendum est. Oibum dare esurienti, et sitienti potum, videmuB quanti Christus aestimet: atqui multo pretiosior est illi animae salus quam corporis vita. Gaveudum ergo ne nostra ignavia pereant redemptae a Christo animae, quarum salutem quodammodo in manu nostra ponit Deus. Non quod salutem conferamus ipsi: sed quod Dens ministerio nostro librt ac servat quod alioqui videbatur exitio propinquum. Aliqui codices habent, animam eius, quod de sensu nihil mutt. Ego tarnen diversam leotionem sequi malo, quia plus energiae habet. Operiet multitudinem peccatorum. Alludit potiua
28

435

EPIST. IAGOBI

436

ad dictum Solomonis, quam pro testimonio citet. Solomon dicit, oaritatem tegere peccata, quemadmodum odium ea profert (Prov. 10, 12). Nam qui oderunt, libidine sese mutuo infamandi ardent : qui amant, libenter inter se oondonant multa: Caritas ergo pccata sepelit apud homines. Iacobus hie altius quiddam docet, nempe quod deleantur coram

Deo : ao si diceret, Solomon huno caritatis fruotum praedicat, quod tegat peooata: atqui nulla melior aut magis salutaris tegendi ratio, quam ubi in totum coram Deo abolentur. Hoc autem fit quum peooator nostra admonitione reducitur in viam: ergo hue praeoipue et magis sednlo incumbendum est.

COMMENTARIS
IN

PETRI APOSTOLI EPISTOLAM POSTERIOREM.

28*

ARGUMENTUM.

De hao epistola quod olim fuisse dubitatum ifert Eusebius, ab eins lectione nos avertere non bet. Nam si nudae hominum autoritati stetur, andoqnidem a qnibus mota sit haec quaestio, subnet, non pins Ulis dferre necesse esset, quam iminibus ignotis. Et postea subiioit, passim sine introversia fuisse reoeptam. Magis aliquanto me ovet quod soribit Hieronymus, quosdam styli versitate adduotos Petrum autorem non putasse. am quamvis aliqua notari possit affinitas: fateor men manifestum esse disorimen quod diversos iriptores argut. Sunt et aliae probabiles coneturae ex quibus oolligere liceat, alterius esse tius quam Petri. Interim omnium consensu, adeo h habet Petro indignum, ut vim spiritus apostosi et gratiam ubique exprimat. Quod si pro tnonioa reoipitur, Petrum eius autorem fateri >ortet : quando non tantum nomen eius inscriptum bet, sed ipse etiam testatur cum Christo se xisse. Haeo autem fictio indigna esset ministro hristi, obtendere alienam personam. Sic igitur instituo, si digna fide censetur epistola, a Petro isse profeotam: non quod earn scripserit ipse, sed lod unus aliquis ex discipulis, ipsius mandate comexus fuerit quae temporum ncessitas exigebat. am tunc eum extrema fuisse senectute, verisimile t: morti enim se vicinum esse dicit. Et fieri test ut, piorum rogatu, hoc sensus sui testimonium lb mortem consignari passus fuerit, quod eo mortuo mis fulciendis et impiis reprimendis nonnihil ileret. Certe quum in omnibus epistolae partibus liritus Christi maiestas se exserat, earn prorsus pudiare mihi religio est, utcunque genuinam Petri irasin hic non agnosoam. Caeterum quia de itore non constat, nunc Petri, nunc apostoli nomine omiscue uti mihi permittant. Iam venio ad arguentum, quod breviter tantum indicare sufficiet. le scopus est, ut qui semel rectam Christi fidem rofessi sunt, vocationi suae ad extremum responjant. Postquam ergo Dei gratiam magnifie exilit, sanctitatem vitae illis commendat: quoniam

Dens plerumque fallaoem nominis sui praetextum horrenda excaeeatione in hypooritis punire solet: contra autem dona sua auget iis qui pietatis dootrinam vere et ex animo amplexi sunt. Hortatur ergo ut suam vocationem pie vivendo approbent. Et quo plus habeat ponderis haec admonitio, se iam morti vicinum indicat: et simul excusat, se eadem ideo saepius repetere, ut qui se mortuo superstites in terra manebunt, altius animis infixa habeant quae vivus scripserit. Quoniam autem totius pietatis fundamentum est evangelii certitndo, quam indubia sit eius Veritas, primum ex eo demonstrat, quod ipse omnium, quae illic habentur, ooulatus fuerit testis : ac praesertim quod Christum audierit e coelo pronuntiari Dei filium: deinde quod prophetarum oraculis Deus illam testatam ao comprobatam esse voluerit. Simul tarnen tarn a falsis doctoribus qui impia figmenta spargant, quam a Dei contemptoribus qui totam religionem subsannent, periculum instare praedicit: quo fidles ad cavendum instructi sint ac muniti. Yidetur autem hoc consulto dicere, ne sibi tranquillum et aequabilem, atque ab omni certamine remotum dootrinae cursum sub regno Christi promittant. Postea, quasi in tabula, iDgenium moresque eorum depingit, qui suis corruptelis ohristianismum inquinaturi erant. Porro descriptio, quam prosequitur, in nostram aetatem maxime competit: sicuti melius patebit ex comparatione. Stylum enim praeeipue stringit in Lucianioos homines, qui ad omnem nequitiam proieoti, profanam licentiam ad Dei oontemptum inducunt: imo spem futurae vitae penitus ludibrio habent: qua hominum colluvie mundum videmus passim hodie refer tum. Fidles porro hortatur, non modo ut suspensis erectisque animis Christi adventum semper exspectent: sed etiam ut diem illum quasi praesentem sibi ante ooulos statuant: interea vero se Domino impollutos custodiant. In qua doctrina Paulum sibi faoit socium ao suffragatorem : atque ut eins scripta ab impiorum calumniis vindioet, omnes, qui alio ipsa detorquent, severe damnt.

fidei oausa vocatur iustitia Dei, quod nemo ad ean sibi conferendam est idoneus. Ita iustitia intellig 1. Simeon Petrus, serous et apostolus Iesu Christi, debet, non quae inclusa in Deo maneat, sed qua iis gui aeque pretiosam nobiscum sortiti sunt fidem, in homines se diffundit: siouti Bom. 3, 22, Praete per iustitiam Dei nostri et servtoris Iesu Christi, rea hano iustitiam communiter Deo et Christo attri 2. gratia vdbis et pax multiplicetur per cognitionem buit, quia ex Deo manat: per Christum autem ai Dei et Iesu Domini nostri. 3. Quemadmodum divina nos usque defluit. 2. Gratia vbis et pax. Gratiae nomine pater eius potentia omnia nobis quae spectant ad vitam et pietatem dedit, per cognitionem eius qui vocavit nos num erga nos Dei favorem notari oertum eat propria gloria et virtute: 4. quibus et maximae et Semel quidem reoonciliati sumus Deo per Christ pretiosae promissiones nobis donatae sunt, ut per haec mortem, et fide in huius tanti boni possessionen fieretis divinae consortes naturae, ubi fugeritis cor- venimus: sed quia pro fidei nostrae modo peroipi mus Dei gratiam, dicitur augeri quoad sensun ruptionem quae in mundo est in concupiscentia. nostrum, dum nobis familiarius innotescit. Additu: 1. Simeon Petrus. In hoo epistolae exordio p a x , quia sicuti hoc nostrae beatitudinis initiun precatio primum locum obtinet: deinde sequitur est ut nos Deus in gratiam recipiat: ita quo magi < gratiarum actio qua Iudaeos incitt ad gratitudinem, suum in cordibus nostris amorem confirmt, e ne obliviacantur quae et quanta bnficia iam ex locupletius sua nos benedictione prosequitur, u manu Dei acceperint. Our se I e s u C h r i s t i ser- nobis bene sit in omnibus ac prospre. Per gnitionem. Ad verbum est, In agnitione Tum et a p o s t o l u m inscribat, alibi diximus: quia scilicet nemo in ecolesia audiendus, nisi tanquam ex sed partioula Iv, valet Per vel Cum. Tamets ore Christi loquatur. Porro servi nomen magis uterque sensus contextui quadrare potest : ego tamei generale est, quia omnes Christi ministros com- priorem libentius ampleotor. Nam quo quisqu pleotitur qui publicum aliquod munus in ecclesia magis in Dei cognitione proficit, in eo perinde um sustinent. In apostolatu altior est honoris gradus: cum divini amoris sensu augesoit omne bonoruo significat ergo se non quemvis esse ex grege mi- genus. Ergo quisquis ad plenam beatae vitae frui nistrorum, sed a Domino constitutum esse in ordine tionem adspirat, hanc quae praescribitur a Petri viam tenere meminerit. Dei et Christi agnitioneo apostolico, qui inter reliquos eminebat. lis qui aeque pretiosam. Hoc ad commenda- simul connectit : quia rite non potest, nisi in Christc tionem gratiae valet, qua Deus omnes suos eleotos Deus cognosci: iuxta illud: Nemo patrem novil promiscue dignatus erat. Neque enim hoc vulgare nisi filius: et cui voluerit filius revelare (Mattfa erat dpnum, quod in unam et eandem fidem omnes Hi 2T). vocati fuerant: quum fides praecipuum sit ac sum3. Quemadmodum divina. Immensam Dei boni mum hominis bonum. Porro aeque p r e t i o s a m tatem, quam experti iam erant, commmort: qu vocat, non quod in omnibus sit aequalis: sed quia plus in posterum fiduciae concipiant. Hoo enic eundem omnes Christum cum eius iustitia, et ean- Deo perpetuum est, ut beneficentiae suae cursui dem salutem fide possident. Tametsi ergo dispar ad finem usque prosequatur: nisi dum ipsi nostr est fidei mensura, id non impedit quin omnibus infidelitate eum abrumpimus. Nam et illi faculta communis sit Dei oognitio et fructus qui inde pro- est inexhausta, et par benefaciendi voluntas. Proind venit: ita nobis cum Petro et apostolis vera est merito apostolus ex superioribus Dei benefioiis, fid fidei sooietas. Addit, per i u s t i t i a m Dei, ut les ad bene sperandum animt. Eodem pertine eciant se non propria industria aut virtute fidem verborum amplificatio. Poterat enim simplioius lc esse adeptos, sed habere ex mero Dei dono. Sunt qui, Quemadmodum omnia nobis largitus est: se enim res inter se oppositae, iustitia Dei (quo sensu divinae potentiae nomen exprimendo, altius COD hio oapitur) et hominis meritum. Nam ideo eifectrix surgit: quod scilicet oopiose expliouerit Deus in

CAPUT I.

45

CAPUT I.

446

aensas virtutis suae opes. Caeterum hoc postePropria gloria et virtute. Receptior quidem lecius membrum tarn ad Christum quam ad patrem tio est: Per gloriam: sed quia quidam codioes haeferri potest: atque utrumque oonvenit. In Chris- bent ISta. 56J, hoc est, propria gloria: atque ita tin tarnen aptius competit, ac si dixisset gratiam, reddidit vetus interpres, hanc lectionem amplecti uae ab ipso in nos diffusa est, specimen esse deita- malui: quia sic melius videtur fluere sententia. ls: quia humanitus id fieri non potuit. Nam Petri consilium est, diserte adscribere uni Quae ad vitam et pietatem. Nonnulli hie vitam Deo totam salutis nostrae laudem: ut sciamus nos raesentem notari putant, ut pietas sequatur tan- illi omnia debere. Id autem olarius exprimitur his uam excellentes donum : ac si duobus testimoniis verbis, Quod nos vocaverit propria gloria et virrobare vellet Petrus quam benefious sit Deus ac tute. Altera tarnen lectio, licet obscurior, in eunberalis erga fidles, quod ipsos in lucem edidit, dem finem spectat. Docet enim nos ignominia esse uod illis omnia abunde suppeditat quae ad con- opertos et penitus vitiosos, donee nos gloria vestiat ervationem terrenae vitae pertinent: deinde quod Dens, et virtute ornet. Porro huno vooationis los regenuit in spiritualem vitam, dum ipsos effectum in electis esse significat, ut reparetur in ietate ornavit. "Verum haec distinetio a Petri ipsis gloriosa Dei imago, et reformentur in sanctilente alina est: quasi simul ac vitae mentionem tatem et iustitiam. acit, moz pietatem adiungit, quae est veluti eius 4. Quibus maximae. Dubium est an gloriam et nima. Tunc enim nos vere Deus vivificat, quum virtutem tantum, an vero superiora etiam referat. os reformat in obedientiam suae iustitiae. Ita Tota difficultas inde oritur, quod gloriae et virtuti, 'etrus hic non de naturalibus Dei donis loquitur, quas nobis Deus confert, hoc non convenit. Quod ed tantum ea praedicat, quae electis suis peculia- si legamus: Propria gloria et virtute, nihil erit amiter supra communem naturae ordinem confert. biguum neo perplexum. Quaeounque enim nobis a Juod nati sumus homines, quod sensu et intelli- Deo promissa sunt, proprie et merito virtutis eius entia praediti, quod vita nostra necessariis subsi- et gloriae effectua censeri debent. Qnamquam bio iis iuvatur, hoc quidem totum ex Deo est: quia quoque variant codices. Nam aliqui habent Si Sv amen homines, ut maligni sunt et ingrati, promis- propter quern: ut ad Christum referatur. Utramvis ua haec (quae vocant) naturae bona in Dei bene- lectionem eligas, hie tarnen sensus manebit, Dei ciis non reputant: ideo hie vulgaris humanae promissiones primum maximi aestimandas: deinde itae conditio non attingitur, sed proprias novae et gratuitas esse, quia nobis dono sint oblatae. ExpiritualiB vitae dotes eligit, quae originem suam cellentiam vero promissionum inde ostendit, quod ucunt ex regno Christi. Quod si in supernatu- nos tandem officiant naturae divinae consortes: quo alibus Dei donis censetur quidquid ad pietatem nihil praestantius oogitari potest. Cogitandum enim tcit et salutem: disoant homines nihil sibi arro- est unde nos Deus in tantum honoris culmen eveare, sed humiliter petere a Deo quidquid sibi hat. Seimus quam abieota sit naturae nostrae coneesse vident: et quidquid rursus boni habent, ac- ditio: quod ergo Deus ita se nostrum facit ut sua eptum illi referre. Nam Petrus hic totam pietatis omnia quodammodo nostra sint, huius gratiae amummam, omniaque salutis adiumenta, divinae Chriti plitude satis percipi animis non potest. Quare haec otentiae vindicans, communi hominum naturae una meditatio abunde sufficere nobis debet, ut mundo dimit: ut ne minimam quidem ullius virtutis gut- renuntiantes, toti in coelum feramur. Notemus ergo im nobis relinquat. hunc esse evangelii finem, ut aliquando conformes Per Cognitionen eius. Nunc modum describit Deo reddamur: id vero est quasi deificari, ut ita uo nos tantorum bonorum Deus facit compotes: loquamur. Caeterum n a t u r a e nomen hic non subempe quum se nobis patefacit per evangeiium. stantiam, sed qualitatem dsignt. Maniohaei olim )ei enim cognitio principium est vitae, et primus nos ex traduce Dei ortos somniabant, et tandem l pietatem ingressus. Denique nullus spiritualium decurso vitae stadio ad originem nostram reverti. onorum usus in salutem esse potest, donee evan- Sunt et hodie fanatici homines qui sic in Dei naelii doctrina illuminati Deum cognosoimus. Cae- turam transire nos imaginantur, ut ipsa naturam srum huius oognitionis autorem Deum facit: quia nostram absorbeat. Sic exponunt quod Paulus unquam ad eum accedimus, nisi vooati: ergo non dicit (1. Cor. 15, 18), Deum futurum omnia in omigenii nostri perspicacia, sed Dei vocatio effectrix nibus. Eodem quoque locum praesentem trahunt. dei causa est. Loquitur autem non de externa Atqui nnnquam eiusmodi delirium Sanctis apostolis intum vooatione, quae per se est inefficax: sed de in men tern venit: tantum dicere voluerunt, nos omiteriori, quae arcana spiritus virtute constat: quum nibus carnis vitiis exutos, sed divinae immortalitatia eus non tantum hominis vooe in auribus perso- beataeque gloriae fore participes, ut simus velut at, sed intus per spiritum snum corda ad se unum cum Deo, quantum modulus noster feret. Haec doctrina non prorsus ignota fuit Piatoni, qui ahit.

447

EPIST. PETRI II

44

tius patet, quia totum humanum genus complecti tur. Potest tarnen hie quaeri, quum Petrus sub ministrandae virtutis partes nobis assignet, ai eatenus extollat vim liberi arbitrii et faoultatem Qui liberum arbitrium statuere volunt in hominc Deo quidem oonoedunt priorem locum, ut agere ii nobis incipiat: sed fingunt nos simul cooperari atque ita hoc nostrum esse, quod non irriti sunt e inefficaces Dei motus. Atqui perptua soriptura dootrina huic delirio rclamt. Palam enim testa tur, rectos affectus formari in nobis a Deo, atqu ad effeotum perduoi: testatur etiam profeotus om ns nostros ac perseverantiam a solo Deo esse praeterea nominatim prudentiam, caritatem, patien tiam, Dei et spiritus dona esse praedicat. Quar dum haec requirit apostolus, minime asserit no posse: sed tantum quid debeamus ostendit, et qui fieri oporteat. Piis autem hominibus, ubi infirmi tatis propriae conseil, deficere se in officio viden nihil aliud restt nisi ut ad Dei confugiant aux 5. Atque in hoc ipsum omne Studium applicantes, ilium. subministrate in fide vestra vvrtutem, in virtute autem scientiam. 6. in scientia vero temperantiam, in tem8. Haec enim si vobis adsint. Tune, inquit, de perantia autem patientiam, in patientia vero pietatem, mum Christum a vobis vere fuisse cognitum pro 7. in pietate autem fraternum amorem, in fraterno babitis, si virtute, et temperantia, et reliquis doti vero. amore caritatem. 8. Haec enim si vobis adsint, bus eritis praediti. Est enim res efficax Chrisl et dbunde suppetant, non otiosos neque infructuosos cognitio, et viva radix quae in fructus emergil constituent vos in cognitione Domini nostri Iesu Christi. Nam quum dicit Haec, vos c o n s t i t u e n t noi 9. Oui enim haec non adsunt, caecus est, manu pal- otiosos n e q u e i n f r u c t u o s o s , falso et inanit Christi notitia gloriari significat quiounque earn sin pans, purgationis oblitus veterum delidorum. caritate, patientia, et similibus donis iaotat: quern 5. Atque in hoc. Quoniam arduum ac immen- admodum et Paulus loquitur ad Ephes. capite 4, 2C sae molis opus est corruptionem quae in nobis est Non ita didicistis Christum, si quidem eum audistie exuere: ad earn rem contendere et eniti iubet. et in eo edocti estis, quemadmodum est Veritas ii Quo significat, non esse hie ignaviae locum, nee Christo, deponere veterem hominem qui oorrum lente vel osoitanter obsequendum esse vooanti Deo: pitur, etc. Eos enim, qui Christum profitentu sed alacri studio opus esse: ac si diceret: exserite absque vitae novitate, nunquam in eius dootrin: omnem conatum, ac in medium proferte. Id enim rite fuisse institutos significat. Nee vero fidle tantum instructos vult esse patientia, pietate, tern valet participium quo utitur. perantia, caritate: sed continuos horum donorui Subministrate in fide. Ostendit quorsum fidles eniti deceat, nempe ut fidem habeant honestis mo- profectus augmentaque requirit: atque id mrite ribus, prudentia, tolerantia, et caritate ornatam. Longe enim adhuo distamus a meta: quare sem ultra progrediendum, ut in nobis oresoant De Fidem ergo significat non debere nudam esse vel per dona. inanem, sed has esse individuas eius comits. Subministrare in fide, est fidei adiungere. Non tarnen 9. Oui enim haec non adsunt. lam clarius ex hic proprie est gradatio, quantum ad sensum atti- primit, alienos prorsus esse a vera intelligentia qu net, utcunque verbis appareat. Neque enim toleran- nudam fidem obtendunt. Dicit ergo tanquam oae tiam ordine sequitur Caritas, vel ex ea procedit. cos in tenebris errare: quia viam non tenent qua Quare ita simpliciter resolvi potest oratio: Date nobis evangelii luce monstratur. Hoc quoque ad operam ut ad fidem vestram accdant virtus, pru- dita ratione confirmt: quia tales Christi benefioi dentia, temperantia, et quae sequuntur. V i r t l i - a pecoato se fuisse purgatos obliti sunt. Atqui, ho tem pro honesta et bene composita vita accipio: christianismi nostri principium est : sequitur ergc neque enim hic est vpyeia, sed petifj. S c i e n - ne prima quidem fidei rudimenta tenere quibu t i a m , pro ratione prudenter agendi. Postquam nullum purae et sanotae vitae Studium est. Sumi enim generale nomen posuit, praeoipuas quasdam autem hoc pro confesso Petrus, p u r g a t i o n i homines ohristiani dotes enumerat. $iXa5eXffac suae o b 1 i t o s esse, qui adhuo in carnis sordibu mutuus est inter filios Dei amor. C a r i t a t e la- se volutant. Neque enim in huno finem sangui passim hoc summum hominis bonum esse dfinit, Deo fieri penitus conformem. Verum ut errorum nebulis obvolutus erat, postea ad sua commenta delabitur. Nos rero supervaouis speoulationibus omisBis, hoc uno contenu simus, ea lege reparari in nobis Dei imaginera in sanctitate et innooentia, ut simus tandem aeternae vitae et gloriae socii, quantum ad plenam beatudinem necesse est. Ubi fugeritis. lam exposuimus hoc esse apostoli consilium, ut proposita coelestis gloriae, ad quam nos Deus invitt, dignitate nos abstrahat a vanitate huius saeculi. Porro naturae divinae mundi corruptionem opponit. Sed hanc non in elementis quae nos circumstant, sed in corde nostro esse ostendit : quia illic regnant vitiosi et pravi affectus, quorum fontem vel radioem voce c o n c u p i s o e n tiae nott. Ergo ita locatur in mundo corruptio, ut sciamtts in nobis esse mundum.

449

CAPUT I.

450

Sed nullo negotio refellitur eorum oavillum. Nam si quis intelligat firmam apud homines reddi vocationem, nihil in eo erit absurdi: longius tarnen extendere licet, ut se quisque in vocatione sua pie ao sancte vivendo oonfirmet. Sed hinc perperam colligi dioo quod sophistae oontendunt: est enim haec probatio non ex causa sumpta, sed potius ex signo vel effeotu. Porro hoc non obstat quominus gratuita sit electio : neo facit ut in manu nostra vel arbitrio sit, ratam facere eleotionem. Sio enim res habet: Deus efficaoiter vocat quos ante mundum oonditum aroano suo consilio praeordinavit ad vitam: idem perpetuum vooationis tenorem mera gratia prosequitur. Sed quia in hune finem nos eligit et vocat ut puri simus et immaoulati in conspeotu 10. Quamobrem magis, fratres, studete firmam suo: vitae puritas non immerito electionis specimen vestram vocationem et electionem facere: haec enim si ac dooumentum vocatur, quo fidles non modo aliis feceritis, non caddis unquam. 11. Sic enim abunde testantur se Dei filios, sed se quoque in hac fide stibministrabitur vobis ingressus in regnum aeternum confirmant: sio tarnen ut alibi statuant solidum Domini nostri et servatoris Iesu Chri&i. 12. Itaque fundamentum Quamquam firmitas ista, cuius meminit Petrus, ad conscientiam (meo iudioio) refenon negligam vos semper de its commonefacere, etiamsi noveritis, et confirmati sitis in praesenti veritate. renda non est: quasi se fidles coram Deo agnos13. Iustum autem arbitror, quamdiu sum in hoc taber- cant electos et vocatos: verum simplioiter de re naculo, excitare vos admonitione: 14. quum, sciam ipsa accipio, quod vocatio ex vitae sanotitate firms appareat. Posset etiam legi: Studete ut firma fiat brevi me depositurum hoc tabernaculum: quemadmodum et Dominus Iesus manifestavit mihi. 15. Dabo autem vestra vocatio : ver bum enim rateaO-ac medium est: operam ut etiam semper post meum discessum possitis utrumvis tarnen legas, non admodum diversus erit sensus. Summa est, disoerni hac nota Qlios Dei a horum habere memoriam. reprobis, dum pie et sancte vivunt : quia hio divinae 10. Magis, fratres, studete. Coneludit hanc esse electionis scopus est. Unde palam fit quam indigne unam rationem qua nos a Domino vere electos et Deo oblatrent impuri quidam canes, dum gratuitam non frustra vooatos probemus, si bona conscientia eius eleotionem praetextum faoiunt omnis lioentiae: et vitae integritas fidei professioni respondeat. In- quasi vero impune ideo peocare fas sit, quia ad fert autem plus adhibendum esse studii ac diligen- iustitiam et sanotitatem praedestinati sumus. tiae, quia prius dixerat, fidem non debere esse Haec enim si feceritis. Iterum videtur Petrus sterilem. Nonnulli codices habent bonis operibus: operum meritis tribuere quod Deus salutis nostrae sed hoc de sensu nihil mutt, quia subaudiendum cursum promovet, atque etiam quod constanter perest, etiamsi non exprimatur. V o c a t i o n e m stamus in eius gratia. Sed faoilis est solutio: quia priore loco nominat, quae tarnen ordine est posterior. tantum docere voluit, in hypocritis nihil esse solidi: Ratio est, quia electio plus habet momenti. Est contra autem qui vocationem suam bonis operibus autem haec recta orationis dispositio, ut subiiciatur firmam esse comprobant, immunes esse a periculo quod praeponderat. Sensus ergo est : Studete ut re cadendi : quia stabilis est Dei gratia qua fulciuntur. ipsa testatum fiat, vos non frustra vooatos esse, imo Hoo modo salutis nostrae stabilitas minime in nobis electos. Quamquam hic de vooatione loquitur, ut locatur: ut certe causa eius extra nos est. Verum est effectue ao testimonium electionis. Si quis pro qui spiritus efficaoiam in se sentiunt, eos Petrus eodem sumere malit, non repugno: quia scriptura bono in posterum animo esse iubet: quia Dominus interdum discrimen, quod est inter duas istas vooes, solidum in ipsis verae et certae vooationis fundaconfundit. Ego tarnen quod magis probabile mihi mentum iecerit. Modum perseverantiae exponit, visum est, adduxi. Nunc exoritur quaestio, an quum dioit, S u b m i n i s t r a b i t u r v o b i s i n vooationis nostrae et electionis stabilitas bonis operi- g r e s s u s , cuius loquutionis sensus est, Deus bus nitatur. Nam si ita est, sequetur a nobis pon- novas identidem gratias large suggerendo, ad regnum dre. Atqui tota scriptura dooet, primum in aeterno usque suum vos perducet. Hoc autem ideo adDei proposito fundatam esse Dei eleotionem : deinde ditum est, quia tametsi iam a morte in vitam vocationem gratuita eius bonitate inchoari et per- transierimus, spei tarnen est ille transitus: quantum fici. Sophistae, ut ad nos quod proprium est Dei vero spectat ad vitae fruitionem, longum iter adhuc gratiae transfrant, hoc testimonio abuti soient. nobis restt. Interea multis necessariis adminiculia 29 Clvini opera. Vol. LV. Christi nobis lavaornm faotus est, ut sordibus nostris inquinetur. Ideo v e t e r a d e l i c t a nominat, quo intelligit, vitam aliter instituendam esse, ex quo a pecoatis mundati sumus. Non quod purus esse quisquam posait ab omni vitio, quamdiu in mundo agit: vel quod mundities, quam consequimur per Christum, unioa tantum venia constet: sed quod ab infidelibus differre nos oporteat ex quo Deus nos sibi segregavit. Tametsi ergo quotidie peceamus, et quotidie nobis Deus ignoscit, et Christi sanguis nos a peooatis mundat: non tarnen peocatum in nobis regnare debet, quin praevaleat sanctificatio Bpiritus. Ita enim Paulus 1. Corinth, capite 6, 11, Et haeo quidam fuistis, sed abluti estis, etc.

451

EPIBT. PETRI II

452

destituimur. Quare dubitationi occurrit Petrus, his verbis, Dominus inopiae vestrae satis superque succurret, donee in aeternum eius regnum ingressi fueritis. Regnum Christi appellat: quia nohnisi eo duce et auspice, in coelum contendimus. 12. Itaque non negligam. Quia eorum memoriae Tel studio diffidere videmur quos saepe commonefacimus de re aliqua, modeste excusat apostolus, quod fidelibus rem notam et penitus eorum animis infixam inculcare tarnen non desinat: nempe quia hoe postulet rei gravitas et magnitudo. Vos quidem, inquit, probe tenetis quaenam sit evangelii Veritas: neque vos quasi fluctuantes eonfirmo, sed in re tanta monitiones nunquam sunt supervacuae: quare nunquam molestae esse debent. Simili etiam excusatione utitur Paulus ad Romanos eapite 15, 14, PerBuasus sum, inquit, de vobis fratres, quod referti sitis intelligentia, ut possitis alii alios monere. Sed confidentius scripsi vobis, quasi in memoriam reducens. P r a e s e n t e m v e r i t a t e m nominat, in cuius possessionem certa fide iam ingressi erant. Fidem ergo ipsorum commendat, quo constantius in ea infixi maneant. 13. Iustum autem arbitror. Hie clarius exprimit quam utilis adeoque necessarius sit monitionum usus: quia fidles excitare convenit: alioqui enim obrepit a carne torpor. Utcunque igitur doctrina non indigent, utiles tarnen monitionum stimulus esse dicit: n securitas et indulgentia (ut fieri solet) quod recte didioerunt obruat, et tandem exstinguat. Addit alteram causam cur magis ad hoc sit intentus: quia breve sibi tempus restare noverit. Strenue, inquit, tempore utendum est: Dominus enim mihi manifestavit non diuturnam mihi fore vitam in hoc- mundo. Hinc colligimus, sic temperandas esse monitiones, ne populus, oui volumus prodesse, sibi iniuriam fieri putet : sic rursus cavendas esse offensiones, ut tarnen doctrina liberum oursum habeat, et exhortationes non cessent. Haec autem moderatio apud eos locum habet quibus acrior obiurgatio non convenit: sed qui blande potius iuvandi sunt, quum ad officium sponte sint propensi. Docemur etiam Petri exemplo, quo brevius nobis superest vitae spatium, diligentius ad munus nostrum exsequendum incumbere. Vulgo quidem nobis non datur finem nostrum praescire: sed qui vel aetate sunt provecta, vel minus firma valetudine, talibus indieiis de vitae suae brevitate admoniti, magis sedulo instare sibi debent, ut mature peragant quod Dominus iniunxit. Imo qui robustissimi sunt, et adhuc in medio aetatis flore, quia tarnen non tarn diuturnum obsequium praestare Deo possunt, quam optandum esset: mortis propinquae memoria acuere se ad eandem sollicitudinem debent: ne bene agendi occasio pigre et segniter ad opus accedentibuB effluat. Interea non dubito

quin pluB autoritatis et ponderis doctrinae suae aoquirere voluerit Petrus, quum sibi curae futurum dicit ut post mortem suam quae tunc instabat, harum rerum Bint memores. Nam si quis paulo post ex hac vita migraturus, nos alloquitur, eius voces quodammodo vim testamenti habent, maioreque reverentia soient a nobis excipi. 14. Depositurum hoc tabernacuium. Ad verbum est: Brevis tabernaouli huius depositio. Hac loquutione, et postea discessus nomine, mortem dsignt. Quod notare operae pretium est : nam hinc docemur quantum ab interitu mors diffrt. Porro hinc nimius mortis horror nos consternt : quia nee satis reputamus quam fluida sit et evanida haeo vita, nee perpetuum nobis vitae futurae statum proponimus. Quid autem Petrus? mortem pronuntiat exitum esse e mundo, ut alio migremus, nempe ad Dominum: formidolosa igitur esse nobis non debet, ac si pereundum nobis esset quum morimur. Pronuntit, depositionem esse tabernaouli, quo duntaxat obtegimur ad breve tempus. Non ergo est cur aegre feramus, inde nos abduci. Subest autem tacita antithesis inter eadueum tabernacuium et perpetuum domioilium: quam Paulus explicat 2. Corinth, cap. 5, 1. Quod dicit, revelatum sibi esse a Christo, hoc non ad genus mortis, sed ad tempus pertinet. Quomodo autem, si Babylone oraculum accepit de propinqua morte, Bomae crucifiants est? Certe nisi maria et terras momenta transvolaverit, procui ai Italia mortuum esse constat. Nam quod papistae, ut sibi Petri cadaver vindicent, Babylonios se faciunt, et Romam dicunt a Petro vocari Babylonem, id suo loco refutabitur. Quod de memoria harum rerum post mortem suam habenda dicit, hue pertinet ut posteri a mortuo etiam discant. Neque enim aetatis modo Buae rationem habuerunt apostoli, sed nobis etiam prodesse voluerunt. Quare utounque mortui sint, vivit ac viget eorum doctrina. Et nostrum est ex eorum scriptis proficere, perinde ac si palam essent ipsi nobis ante oculos. 16. Neque enim fabulas subtUiter excogatas sequuti, notam vobis fecimus Domini nostri Iesu Christi potentiam et adventum: sed speetatores facti eius magnificentiae. 17. Accepit enim a Deo pake honorem et gloriam, aUata Uli a magnifica gloria huiusmodi voce, hie est filius meus dikctus, in quo mihi complacui. 18. Et hanc vocem nos auivimus, dum essemus in monte sancto cum illo. 16. Neque enim fabulas. Plurimum animi hoc nobis addit, quum scimus nos in re oerta laborare. Itaque ne fidles aerem se verberare putent in suis laboribus, ad praedicandam evangelii certitudinem iam descendit: ac quidquam a se proditum negat, nisi optime compertum ac indubiae fidei. Hinc

453

CAPUT I.

454

quoque animantur ad constantiam, dam oertiores de prospero vocationis successu redduntur. Ac primo quidem se oculatum esse testem asserit Petrus: quia gloriam Christi, quam annuntiat, ipse oonlis spectaverit. Hano notitiam captiosis f'abulis opponit, quales comminisoi astuti homines soient illaqueandis simplicium mentibns. Yetus interpres fiotas vertit: Erasmus, arte oompositas. Mihi videtur subtile ad fallendum artificium notari. Nam interdum Graeois est verbum aoeafl-ac. Soimus autem quantum studii impendant homines frivolis argutiis, tantum quia aliquid deleetationis habent. Quare non minus serio applicandae sunt mentes ad yeritatem minime fallaoem et doctrinam minime nugatoriam, sed quae gloriam filii Dei nobis oum salute nostra patefacit. Christi potentiam et adventum. Non dubium quin his vocibus evangelii summam oomprehendere voluerit: ut certe nihil praeter Christum continet, in quo absoonditi sunt omnes sapientiae thesauri. Duas autem partes distincte ponit: nempe quod exhibitus in oarne fuerit Christus: deinde qualis sit virtus eius et efficacia. Sic enim integrum habemus evangelium, ubi eum qui promissus olim fuerat redemptor, scimus e coelo venisse, induisse carnem nostram, versatum esse in mundo, morte esse defunotum, et tandem resurrexiBse. Secundo ubi finem horum omnium et fructum percipimus: nempe ut esset Deus nobiscum: ut oertum adoptionis nostrae pignus in se exhiberet : ut spiritus sui gratia perfusos a carnis inquinamentis purgaret, ac conBecraret Deo in templa: ut ab inferis emersos, in coelum attolleret: ut sacrificio mortis suae expiaret peccata mundi: ut nos patri conciliaret: ut iustitiae ac vitae nobis esset autor. Haec qui tenet, rite in erangelio profeoit. Spectatores facti. Hinc colligimus nequaquam servire Christo, aut similes esse apostolus, qui temere in suggestum prosiliunt, ut de speculationibus sibi ignotis garriant. Hie enim demum legitimus est Dei minister, cui testata est doctrinae, quam tradit, mritas. Non quod omnibus constet eadem certitudinis ratio: nam quod Petrus se praesentem fuisse ioit, quum coelesti oraculo pronuntiatus fuit Christus alius Dei, trs solum tunc aderant: alii niliilominus idonei fuerunt testes: nempe quia tot miraBulis intuiti erant Christi gloriam, et illustre divinitatis eius specimen in resurreotione habuerant. Nos vero aliter certi quatenus expedit: licet enim non resurrexerit ante oculos nostros Christus, scimus kamen.a quibus de manu in manum prodita nobis Fuerit eius resurrectio. Et accedit interius conBoientiae testimonium: ilia inquam spiritus obsignate quae omnes sensuum probationes longe superat. Verum meminerimus, evangelium initio ex vagis

rumoribus non fuisse conflatum: sed apostolos, eorum, quae viderant, authentioos fuisse praecones. 17. Accepit enim a Deo paire. Exemplum unum prae aliis eligit memorabile, in quo Christus coelesti gloria ornatus, conspicuam divinae magnificentiae speciem tribus disoipulis praebuit. Tametsi autem non omnes historiae oircumstantias recenset Petrus, uno tarnen verbo eas dsignt, quum dioit a l l a t a m esse vooem a m a g n i f i c a g l o r i a . Hie enim sensus est, quod nihil illic terrenum conspiciebatur : sed coelestis undique maiestas refulgebat. Proinde colligenda sunt magnifioentiae signa quae narrant evangelistae. Atque ita fieri oportuit, quo sanetior esset vocis, quae allata est, autoritas : quemadmodum videmus non semel a Domino fuisse factum. Neque enim quum patribus loquutus est, nudas tantum voces personare in aere voluit: sed additis praesentiae suae symbolis, sua esse oracula testatus est. Hie est films meus. Perinde hano vocem adducit Petrus, ac si sola ad plenam evangelii approbationem suffieeret: idque iure. Nam ubi agnosoitur Christus qualem eum nobis affert pater, haec ultima est sapientiae nostrae meta. Duo sunt huius sententiae membra. Quod enim dioitur Hie est, magnam habet emphasin: nempe hunc esse ilium Messiam qui toties promissus fuerat. Quidquid ergo de Messia in lege et prophetis habetur, hac demonstratione pater in eius personam confert, quern isto elogio commendat. Altero membro pronuntiat Christum esse filium suum, in quo totus amor suus residet ac consistit. Unde sequitur, non aliter nos diligi quam in ipso : nee alibi quaerendum esse Dei amorem. Haec obiter nunc attingere mihi satis est. 18. In monte sancto. Montem sanctum appellat, qua ratione terra sancta dioitur, in qua Mosi Deus apparuit. Quocunque enim accedit Dominus, ut est fons omnis sanctitatis, praesentiae suae odore omnia sanctificat. Atque hac loquutione dooemur, non modo reverenter Deum excipere ubiounque se ostendit, sed etiam nos ad sanctitatem comparare, simul ac nobis appropinquat: quemadmodum etiam populo mandatum fuit, quum lex promulganda esset in monte Sinai. Et ilia est generalis doctrina: Sancti estote, quia ego sanctus, qui in medio vestri habito. 19. Et habemusfirmiorempropheticum sermonem, cui benefacitis attendentes, tanquam lucernae apparenti in caliginoso loco, donee Uluceat dies, et lueifer oriatur in cordibus vestris: 20. hoc primum cognito quod omnis prophetia scripturae privatae interpretationis non est. 21. Neque enim voluntate hominis allata est quondam prophetia: sed a spiritu sancto impulsi, loquuti sunt sancti Dei homines.
29*

455

EPIST. PETRI II

456

19. Et halemus, etc. lam in prophetarum quoque oraoulis fundatam esse docet evangelii certitudinem, ne dubitent qui illud amplexi sunt, totos se Christo addicere. Nam qui ambigunt, fieri non potest quin remissiore sint animo. Caeterum quum idt, habemuB, hoc tarn ad ipsum et reliquos dootores, quam ad discipulos potest referri. Habebant apostoli prophetas tanquam patronos doctrinae suae: fidles quoque inde petebant evangelii confirmationem. Ego in hane partem libentius inclino, quod de tota ecclesia loquatur, seque unum inter alios constitut. Quamquam Iudaeos proprie dsignt, quibus familiaris erat prophetarum doctrina. Ideoque vocat earn firm i or em, meo saltern iudicio. Nam qui positivi loco oomparativum acoipiunt, non satis expendunt totum contextual. Coactus est etiam sensus ille, firmiorem esse p r o p h e t i o u m s e r m o n e m , ex quo re ipsa complevit Deus quae illic de filio suo promiserat. Nam hie simplioiter dupliei testimonio probatur evangelii Veritas: quod Christus magnifie solenni Dei elogio probatus fnerit: deinde quod omnia prophetarum vaticinia in eundem finem spectent. Sed hoc absurdum prima specie videtur, quod firmior dicitur sermo prophetarum, quam vox sacro ipso Dei ore pronuntiata. Primum eadem est, quae ab initio fuit, verbi Dei autoritas: deinde Christi adventu magis quam prius sancita fuit: quemadmodum in epietola ad Hebraeos fusius dictum fuit. Verum non difficilis est huius nodi solutio: quia hie respeotum habet gentis suae apostolus quae prophetis assueverat, ut eorum doctrina prorsus extra oontroversiam esset. Quum ergo apud Iudaeos indubium esset, a Domino profectum quidquid prophetae docuerant, non mirum est si dicat Petrus firmiorem esse eorum sermonem. lam vetustas quoque ipsa semper aliquid reverentiae secum trahit. Praeterea notandae sunt aliae circumstautiae, quod in vaticiniis, quibus tanto ante praedictum fuerat Christi regnum, nulla subesse poterat suspicio. Non ergo hie quaestio est an plus fidei mereantur prophetae quam evangelium: sed tantum respicit Petrus quantum illis dferrent Iudaei qui prophetas pro legitimis Dei ministris indubie habebant: et in eorum sehola fuerant a pueritia educati. Cui benefacitis, etc. Hie vero locus aliquanto plus habet difficultatis : quaeritur enim quisnam sit iste d i e s , cuius meminit Petrus. Quibusdam videtur esse dilucida Christi cognitio, dum plane in evangelio acquiescunt homines. Cal ig in ein vero exponunt, dum suspensi adhuc haesitant, necdum evangelii doctrina tanquam axmoo recipitur. Ac si Petrus Iudaeos laudaret, qui in lege et prophetis Christum investigant: et hao quasi praeennte lucerna, ad solem iustitiae Christum contendunt. Quemadmodum laudantur apud Lucam (Act. 17, 11),

qui auditis Pauli oonoionibus, inquirunt ex scriptura, an ita sit. Verum in hoc sensu primum inest absurditas, quod videri possit usum prophetiarum ad exiguum tempus restringere, ao si perspecta evangelii luce iam supervacuae forent. Si quia exoipiat, non sequi hoc neoessario, quod particula d o n e e non semper finem denotet: dioo, in praeoeptionibua non aliter posse accipi. Ambula, donee viam absolvons. Pugna, donee viceris. In his oerte loquutionibus videmus aliquod praescribi temporis spatium. Atque ut concedam non prorsus hoc modo reiioi propheticam lectionem : nemo tarnen non videt quam frigida sit ista commendatio, utiles esse prophetas, donee patefactus sit nobis Christus: quam eorum doctrina ad finem usque vitae perinde sit necessaria. Deinde memoria tenendum est quosnam alloquatur Petrus. Neque enim rudes ao novitios instituit, qui in primis elementis adhuc subsistant: sed quos prius testatus est eiusdem pretii fidem adeptos esse, et in praesenti veritate confirmatos. Atqui crassa haec ignorantiae oaligo in tales nou oompeteret. Scio quid nonnulli obtendant, non fuisse pares omnium progressus: hie ergo specialiter tyrones moneri qui adhuc Christum quaerebant. Atqui quum ex oontextu palam sit ad eosdem verba fieri, neoesse est ut hie locus fidelibus aptetui qui iam Christo nomen dederunt, et qui facti sunt verae lucis participes. Ego itaque hano caliginem, cuius PetruB meminit, ad totum vitae stadium extendo, ac diem tunc demum nobis i l l u c e r e interprter, quum facie ad faciem videbimus quod nunc cernimus per speculum et in aenigmate. Befolget quidem in evangelio sol iustitiae Christus: sed ita ut mentes nostras semper ex parte occupent mortis tenebrae, donee e carnis ergastulo educti, in coelum transferamur. Ille ergo erit diei fulgor, quum nullae ignorantiae nubes aut nebulae liquidum solis conspectum impedient. Et certe tantundem absumus a pleno die, quantum a perfeotione fides nostra abest. Quare non mirum si praesentis vitae conditio caligo vocetur: quandoquidem ab ea notitia distamus, ad quam nos evangelium invitt. In summa, admonet Petrus, quamdiu peregrinamur in mundo, egere nos prophetarum doctrina, tanquam lucerna directrice: qua exstinota, nihil quam in tenebris errare possumus. Neque enim prophetias ab evangelio disiungit, quum illas nobis lucere tradit, ut viam monstrent. Tantum docere vult, totum vitae nostrae cursum debere regi Dei verbo, quia alioqui nos undique obvoluti simus ignorantiae tenebris, et Dominus non aliter nobis lueeat, quam dum in eius verbum intuemur quasi lucernam. Nee vero lucernae similitudine utitur, ut tenuem et restrietam lucem significet: sed ut haec duo membra inter se respondeant, nos propria luce destitui, nec viam tenere magis posse, quam qui densa noote

457

OAPT IL

458

oppressas erat: Dominum tarnen huio malo reme- mus: impiam vero esse eius profanationem, ubi dium afferre, dum facem acoendit quae in media arroganter acumen nostrum ingerimus ad ipsam ealigine nos dirigat. Huio tarnen expositioni videtur intelligendam, quum mysteria Dei contineat carni esse minus consentaneum quod de luoifero mox an- nostrae abscondita, ac sublimes vitae thesauros monectit. Neque enim solida oognitio, ad quam tota dulum nostrum longe superantes. tque id est vita tendimus, diei principium vocari potest. Re- quod diximus, luoem quae in ea refulget, ad solos spondeo, non inter se conferri diei partes : sed totum humiles pervenire. Porro bis insulsi sunt papistae, diem cum suis partibus oaligini opponi, quae omnes dum hinc oolligunt, nullam privati hominis intersensus nostros penitus obrueret, nisi nobis Dominus pretationem debere authenticam censeri. Nam hoc 8ubveniret verbi sui luce, lnsignis est hio locus, Petri testimnio abutuntur, ut suis conciliis sumunde discimus quomodo nos Deus gubernet. Pa- mum ius interpretandae scripturae arrogent. In pistae identidem in ore habent, ecolesiam non posse quo sane pueriliter ineptiunt. Nam Petrus i n t e r errare. Intera praeterito verbo, illam rgi a spiritu p r e t a t i o n e m vooat p r i v a t a m , non nniuscuiusfingunt. Petrus autem contra, in tenebris demersos que hominis, ut singulos tantum ab ipsa prohibeat: esse omnes pronuntiat qui non intenti sunt ad verbi sed profanum esse docet quidquid de suo afferunt luoernam. Ergo nisi sponte in labyrinthum con- homines. Ergo ut totus mundus in unum oonspiret, iicere te relis, cavendum summopere ne a verbi cunctaque hominum ingnia simul coalesoant, quiddireetione vel tantillum declines. Imo eoclesia non quid tarnen inde prodibit, privatum erit vel proaliter ducem potest Deum sequi, nisi buno regi minis prium: quia nomen hoc divinae revelationi opponimodum observet. Hao quoque sententia totam ho- tur, dum spiritu sancto intus illuminati fidles, minum sapientiam damnt Petrus, ut aliunde quam quidnam verbo suo velit Deus, agnosount. Mihi ex proprio sensu petere humiliter discamus veram tarnen simplicior videtur alter sensus, ut soripturam intelligendi regulam. Nam extra verbum nihil Petrus non humanitus, vel humano impulsu prohominibus praeter tenebras reliquum facit. Prae- ditam fuisse dicat. Nunquam enim ad earn legenterea notatu dignum est quod de scripturae claritate dam bene praeparatus accedes, nisi reverentiam, pronuntiat. Falsum enim esset encomium istud, obsequim, ac docilitatem afferas. Porro iusta renisi ad monstrandam certo nobis viam scriptura verentia inde nascitur, quum statuimus Deum nobisidonea et par esset. Ergo quisquis oculos fidei cum loqui, non homines mortal es. In prions ergo obedientia aperiet, ipso experimento agnoscet non iubet Petrus, fidem prophetiis haberi, tanquam infrustra scripturae impositum fuisse lucernae nomen. dubiis Dei oraculis: quia non fluxerint ex proprio Inoredulis quidem obscura est, sed qui exitio de- hominum motu. Eodem spectat quod mox subiieit, voti, sponte caecutiunt. Quare exseorabilis est pa- quod s a n c t i D e i h o m i n e s s p i r i t u i m p u l s i , pistarum blasphemia, qui scripturae luce nihil quam l o q u u t i s i n t : non autem sponte vel suo arbitrio oculos perstringi fingunt, ut ab eius lectione sim- effutierint sua commenta. Summa est, hoc esse plices absterreant. Sed nihil mirum est superbos rectae intelligentiae initium, dum fidem, quae Deo homines et perversae confidentiae vento inflates, debetur, tribuimus Sanctis eius prophetis. Sanctos aam luoem non videre qua Dominus solos parvulos Dei homines appellat, qui iniunctum sibi munus et humiles dignatur. Eodem elogio David legem fideliter exsequentes, divinam in suo ministerio Dei commendat, Psalmo 19 et 119. personam sustinuerint. Impulsos fuisse dicit, non 20. Hoc primum cognito. Hie ineipit docere quod mente alienati fuerint (qualem in suis proPetrus qualiter nos compartes animis esse deceat, phetis vS-ouoiaouv fingunt gentiles) sed quia nihil i rite yolumus in scriptura proficere. Quamquam a se ipsis ausi fuerint: tantum obedienter sequuti potest esse duplex verborum sensus1), si eunjXuaecoj sint spiritum ducem, qui in ipsorum ore, tanquam tyas, ut quidam, quod est impetus: tantum tarnen in suo sacrario, regnabat. Pr op he ti am scripturae 'sgi mX6aec{, quod interpretationem signifkat: atque intellige, quae in scripturis saoris continetur. ita fere omnes aeeipiunt, quod non debeamus ad oripturam legendam temere irrumpere, proprio sensu confisi. Confirmationem huius dicti sequi putant: quia Spiritus, qui per prophetas loquutus CAPUT IL est, sit idem unious sui interpres. Haec expositio reram et piam et uberem dootrinam continet, tunc 1. Fueruni autem et falsi prophetae in populo; lemum cum fruetu legi prophetias, ubi abdicate sicuti et inter vos erunt falsi doctores qui subindueent garnis sensu, Spiritus saneti magisterio nos subiiei- sectas perditionis: etiam Dominum, qui eos redemit, bnegantes, accersentes sibi celerem interitum. 2. Et *) Nam ntXuoijtarnmotus et impetus Graecis est, quam multi sequentur eorum exitia, per quos via verUatis blasphemabitur. 3. Et in avaritia fiais sermonbus nterpretatio.

459

BPIST. PETRI II

46(

de vobis negotiabuntur : quorum iudicium pridem non bent pii ut clandestinas quoque eorum fraudes effu giant. Utounque enim se insinuent, non tamei cesst, et quorum perditio non dormitat. poterunt sedulo ttentos ciroumvenire. S e c t a < 1. Fuerunt autem, etc. Quoniam hoc graviter exitiosas dioit, ut quantam quisque curam salutii et periculose infirmas consoientias coneutere solet, suae habet, sectas istas, tanquam maxime noxiai dum insurgunt falsi doctores qui fidei dootrinam pestes exhorreat. Quod pertinet ad ipsum sectarun vel corrumpunt, vel lacrant: necesse fuit apostolo, vel haereseos nomen, non abs re semper infame e quum fidles hortari vellet ad constantiam, eius- exosum fuit inter Dei filios. Vinculum enim sancta< modi scandalum tollere. Porro hoc argumenta so- unitatis simplex est Dei Veritas: simul atque al latur eos quibus soribit, et confirmt quod Deus ea disceditur, nihil aliud restt quam horrendt semper hoc genere tentationis ecolesiam suam exer- dissipatio. cuerit: ne forte eorum corda novitas percellat. Etiam Dominum qui Mos redemit. Tamets Non alia, inquit, futura est sub evangelio ecclesiae varus modis abnegatur Christus, eum tarnen hit conditio, quam olim sub. lege fuerit: pseudoprophetae (meo iudicio) attingit Petrus, qui exprimitur aput veterem ecclesiam turbarunt, idem et nobis exspecnempe dum gratia Dei in lasciviam con' tandum est. Hoc oportuit diserte testatum esse, Iudam: Redemit enim nos Christus, ut populun quia multi tranquillum sub Christi regno ecclesiae vertitur. segregatum ab omnibus mundi inquinastatum sibi fingebant. Quia enim eius adventu pro- haberet mentis, addictum sanctitati et innooentiae. Qu: phetae solidam paoem, summam coelestis sapientiae excusso fraeno in omnem licentiam se prolucem, plenamque rerum omnium instaurationem igitur non immerito dicuntur Christum abnegarc promittunt, non putabant ecolesiam amplius ullis iiciunt, quo redempti Bunt. Proinde ut salva et intgra certaminibus fore obnoxiam. Meminerimus ergo a doctrina apud nos maneat, hoo animis -spiritum Dei hoc semel pronuntiasse, nunquam ab evangelii nostris infixum sit, redemptos esse nos a Christo hoc intestino malo immunem fore ecclesiam: ao ut vitae simul et mortis nostrae sit Dominus: itaque nobis semper in mentem yeniat ista similitudo, nobis hunc finem esse propositum, ut illi vivamuE communem nobis esse fidei probationem cum patri- ao moriamur. Iterum celerem illis interitum inbus, quia eadem sit ratio, nempe ut hoo modo ap- stare dicit, ne alii se illis implicent. pareat an vere Deum amemus : quemadmodum Deuteronomii cap. 13, 3, scriptum est. Porro hie singula 2. Et multi sequentur. Hoo vero non lev esl exempla referre necesse non est: satis sit tenere in scandalum infirmis, quum vident communi mundi summa, quod patrum exemplo nobis adversus im- applausu exoipi falsas doctrinas, et ingentem hopias doctrinas pugnandum sit: quod ob dissidia et minum numerum abripi, ita ut pauoi in pura sectas minime labascere debeat fides nostra: quia Christi obedientia maneant. Sic hodie nihil esl inter turbulentas agitationes, quibus Satan toties quod vehementiuB turbet pias mentes quam talis omnia evertere conatus est, firma nihilominus per- defectio. Yix enim deoimus quisque eorum, qui stiterit Dei Veritas. Observa autem non unum Christo nomen dederunt, fidei puritatem ad extra notari a Petro tempus, quum dicit, e r u n t falsi mum usque retinet: omnes fere ad corruptelas dd o c t o r e s , sed omnes potius aetates comprehendi. gnrant, atque a magistris licentiae delusi, profaGhristianos enim cum veteri populo hie confert. nescunt. Ne hoo fidem nostram labefactet, ocourrel Ideo hanc doctrinam ad tempus nostrum acoommo- Petrus, et mature praedicit hoo ipsum fore ut impii dare decet, ne haec tentatio nos frangat, quum in- doctores multos trahant in exitium. Porro hie surgere videmus falsos doctores ut Dei veritatem duplex est lectio, etiam apud Graecos. Alii enim oppugnent. Gaeterum ideo nos admonet spiritus lascivias, alii exitia legunt: sequutus sum tarnen Dei, ut intenti simus ad cavendum: atque hue quod magis reoeptum erat. spectat tota descriptio quam mox subiiciet. QuamPer quos via veritatis. Hoc ideo dictum, esse quam singulas sectas non pinget suis coloribus, sed peculiariter sermonem diriget in homines profanos interprter, quia sicuti ornatur religio dum instiqui Dei contemptum induount.. Generalis quidem tuuntur homines ad timorem Dei, vitae probitatem, est sententia, cavendum esse a falsis dootoribus: castos mores ao honestos, vel saltern OB improbis sed interea speoiem unam elegit unde plus instabat obstruitur, ne evangelio maledicant: ita quum fraena periculi. Quod ex Iudae verbis melius patet, qui impune laxantur ad omnem lasciviam, exponitur idem prorsus argumentum traotat. Christi nomen et dootrina impiorum contumeliis. Alii diversum sensum afferunt, quod falsi isti Qui subinducent. Hoc verbo Satanae astutiam doctores, tanquam impuri canes, oblatraturi sint nott, et impiorum omnium qui sub eodem vexillo sanae dootrinae. Sed mihi hoc potius significant militant, quod obliquis anfraotibus, et quasi per Petri verba, daturos occasionem hostibus, ut Dei ouniculos subituri sint. Quo magis. advigilare de- veritati proterve insultent. Utcanque erg non

161

CAPUT IL

462

jxagitent ipsi conviciis christianam professionem, tiores essent, non tamen illos sua dignitas eripuit tlios tamen ad conviciandum armant. e manu Dei: multo minus ergo vadent homines 3. Fictis sermonibus. Modis omnibus studet mortales quicunque eorum impietatem sequuti fuePetrus infensos reddere fidles pravis doctoribus, ut rint. Caeterum quia de lapsu angelorum breviter SOB aoriu8 a se ac constantius repellant. Hoc hic meminit Petrua: tempus vero et modum, aliasnaxime odiosum eat nos tanquam vilia mancipia que oircumatantia8 non enumerat: aobrie in hac renum exponi. Hoc autem fieri testatur, si quia parte philoaophari oonvenit. Sunt curiosi plerique los a Christi liberatione subducit. Fictos sermones homines qui nullum de bis rebus sciscitandi finem rocat, arte compositoa ad fallendum. Ergo nisi faciunt: atqui quum Deus pare duntaxat et quasi [uia ita insaniat ut sponte a falais doctoribus pretio obiter eas attigerit in soriptura, hoc ipso nos adiddioi velit animae suae salutem, perversis eorum monuit ut modioa ista notitia simus contenu. Et igmentis aditum omnem praecludat. Eodem quo sane qui magis anxie inquirunt, non aedifioationi irius consilio iterum repetit non cessare eorum student, sed vanis speoulationibus animos volunt ixitium, ut bonos a societate eorum absterreat. pascere. Quod nobis utile erat, Deus patefecit, Juando enim propinquo exitio devoti aunt, quis- diabolos initio creatos esse ut Deo parrent: fuisse [uis se Ulis commiscet, nihil potest quam misre vero propria culpa apostatas, quia Dei imperium erire. non tulerint : itaque pravitatem, quae in Ulis haeret, accidentalem esse, non a natura ut Deo attribui 4. Si enim angelis, qui peccaverant, Deus non queat. Hoc satis aperte pronuntiat Petrus, quum lepercit, sed catenis caliginis in Tartarum praecipitatosangeloe qui exciderunt, faoit hominibua auperiores. radiait servandos in indicium: 5. et prisco mundo pertiua etiam Iudas, quum scribit eos non tenuiaae wn pepercU, sed octavum iustitiae praeconem Noe Buam originem, vel suum prinoipatum. Quibus ervavit, diluvio in tnundum impiorum inducto: 6. et haec testimonia non satisfaciunt, ii sibi habeant ivitates Sodomorum et Gomorrhae in cinerem redactas sorbonicam theologiam, quae sic ad satietatem illos tubversione damnavit, easque statuit exemplum iis de angelis docebit, ut simul cum diabolis usque ad [ui impie acturi forent: 7. et iustum Loth, qui op- inferos praeoipitet. wvmebatur a nefariis per libidinosam conversationem, Catenis caliginis. Hac metaphora significat, teneripuit. 8. Nam oculis et auribus iustus ilk, quum bris constrictos teneri usque ad diem ultimum. iabUaret inter, ipsos, quotidie animam iustam iniquis Sumpta est autem haeo similitudo a maleficis, qui llorum operibus excruciabat. postquam dmnati sunt, caroeris atrooitate dimidium poenae sustinent, donec ad ultimum supplicium 4. Si enim, etc. Diximus quantopere intersit trahantur. Hinc colligere licet, non modo quam toc oognosci, non posse impioa, qui ecolesiam pravis poenam sustineant reprobi post mortem, sed qualis logmatibus corruperunt, Dei vindictam effugere. etiam sit filiorum Dei conditio. Nam in spe certae loo itaque tribus maxime insignibua divini iudicii beatitudinis placide acquiescunt, quamvis ea nonixempliB probat, Quod ne angelia quidem suis peper- dum fruantur: sicuti priores horribile ex vindicta lerit: quod totum mundum semel absumpserit di- -sibi parata tormentum sustinent. uvio: quod Sodomam et alias vicinas urbes re5. Prisco mundo. Ratio huius loquutionis est legerit in cinerem. Sumit autem pro confeaso Petrua quod Deus post submersum humanum genus, quasi [uod inter nos indubium ease debet, Deum scilicet novum deintegro mundum condiderit. Est hoc quoiaae totiua mundi iudicem. Unde sequitur, quas de que argumentum a maiori ad minus. Quomodo mpiis et sceleratia poenaa olim sumpsit, nunc quo- enim divinae irae diluvium vadrent soelerati, quo [ue de similibus sumpturum. Neque enim sibi semel absorptus fuit totus orbis? Nam quum dicit lissimilis ease potest, nee personas accipit, ut idem octo fuisse aervatOB, significat multitudinem non celus alteri ignoscat quod vindioavit in uno: sed fore instar clypei coram Deo, ut malos protegat: teraeque iniustitiam odit, ubicunque inventa fuerit. sed quotquot peocaverint, poenas daturos, sive pauci Semper enim tenendum est illud inter Deum et sint numro, sive multi. Quaeritur autem cur vocet Lomines discrimen, quod homines quidem inaequa- N o e i u s t i t i a e p r a e c o n e m . Quidam initer iudioant : Deus autem perpetuum iudicando telligunt praeconem iustitiae Dei, qualiter soriptura, enorem aervat. Nam quod electis pecoata condonat, Dei iustitiam in eo commendat quod suos tuetur, i fit quod ea per poenitentiam et fidem abolet. et a morte ereptos restituit in vi tarn. Ego autem taque non aliter rconcilit nos sibi, quam dum potius praeconem iustitiae vocari interpretor, quia os iustifioat. Donee enim sublatum fuerit pecca- perditum mundum conatus sit ad sanam mentem um, manet semper inter nos et illum diaaidii ma- reducere : neque id dootrina tantum et Sanctis exBiia. Quod ad a n g e l o e speotat, argumentum hortationibus, sed quum per continuos centum et st a maiori ad minus. Nam quum longe praestan- viginti annos in exstruenda area anxie sudaret.

463

EPIST. PETRI II

464

Hoc autem apostoli consilium est, iram Dei ad versus reprobos ita nobis sub ooulis ponere, ut interea ad sanctorum imitationem nos bortetur. 6. Civitates Sodomorum. Hoc divinae ultionis adeo memorabile fuit exemplum, ut scriptura, quoties de universali impiorum exitio loquitur, ad hunc typum fere alludat. Ideo dioit Petrus, constitutas esse has urbes in exemplum. Yere quidem hoo de aliis dici potest, sed quiddam singulare nott Petrus, quia haeo praeoipua sit et viva imago. Imo quia Dominus iram suam adversus impios testatam esse voluerit saeculis omnibus: siouti quum populum suum ex Aegypto redemit, in hac una gratia perptuant nobis depinxit ecclesiae salutem. Quod etiam expressit Iudas, poenam ignis aeterni vooans. 8. Nam oculis et auribus. Vulgo exponunt, Loth oclis et auribus iustum fuisse, quia omnes eius sensus a soeleribus Sodomae abhorrrent. Potest tarnen auditus et adspectus alio referri: ut sit sensus: Quum iustus ille ageret inter Sodomitas, visu et auditu excruciabat animam. Multa enim audire et videre coactum fuisse scimus, quae eius animum misre torquerent. Summa hue redit, sanctum hominem, quum esset vitiorum omnium prodigiis undique obrutus, non tarnen a recto cursu deflexisse. Plus autem exprimit Petrus quam antea, nempe quod voluntarios cruciatus iustus Loth subierit : siouti par est, non parvo dolore affioi pios omnes, ubi mundum mere vident in omne mali genus. Quo magis neoesse est, nos propriis peccatis ingemiscere. Atque hoc nominatim posuit apostolus, ne, ubi passim grassatur impie tas, vitiorum illecebris eapti et inebriati, una cum aliis nos perdamus : sed hunc dolorem a Domino benedictum praeferamus omnibus mundi delitiis.

dum esse : si quando suam adversus impios ultionem diffrt. Haec consolatio nobis valde neoessaria est. Solet enim obrepere ista oogitatio, Si Dominus suos habere vult integros, cur non omnes seorsum colligit in aliquem terrae angulum, ut se mutuo ad sanotitatem inoitent? Cur malis eos permisoet a quibus inquinentur? Ubi autem Deus hoo sibi munus vindioat iuvandi suos ao protegendi ne in certamine deficiant, animos ad strenue oertandum colligimus. Haec summa est prioris membri, hano piis omnibus legem praescribi a Domino, ut varus tentationibus probentur: sed de successu bene sperandum esse, quia eiusdem auxilio nunquam destituendi sint. Inmstos autem. Hoc membro ostendit Deum sic iudicia sua moderari, ut malos ad tempus tolerando, non tarnen inultos relinquat. Ita nimiam festinationem oorrigit, qua praecipites ferri solemus: praesertim ubi ipsa scelerum attrooitas nos gravius vulnerat. Tunc enim vellemus eodem momento Deum fulminare: si cesst, non videtur amplius esse iudex mundi. Ergo ne temporalis ista scelerum impunits nos perturbet, in memoriam reducit Petrus, statutum esse a Domino iudicii diem : ideo reprobos minime poenam effugere, utounque non statim exigatur. Emphasis est in verbo s e r v a n d i : ao si diceret, non esse elapsos ex Dei manu, sed teneri ocoultis vinculis eonstrictos, ut aliquando in iudicium trahantur. Partioipium xoAaofivoug, quamvis sit praesentis temporis, sic tarnen resolvi debet, servari puniendos: vel, ut puniantur. Nam ab Ultimi iudicii exspeotatione pondre nos iubet, ut in epe et patientia usque ad vitae finem militemus. 10. Praesertim vero eos, etc. Hie ad hypothesin descendit, generalem doctrinam suo instituto aooommodans. Nam illi negotium erat cum prostitutae 9. Novit Dominus pios ex tentatione eripere, in- nequitiae hominibus: docet ergo fieri non posse quin iustos autem, in diem iudicii puniendos servare: horribilis vindicta ipsos maneat. Quum enim de 10. praesertim vero eos qui post carnem in concupis- omnibus poenas sumpturus sit Deus, quomodo isti centia pollutionis ambulant, dominationem despiciunt, vadrent qui belluarum in morem se proiioiunt ad audaces, praefaeti, qui excellentias non verentur probro omne flagitium? A m b u l a r e post c a r n e m , est affkere : 11. quum angeli qui sunt robore et poten- carni addiotum esse: sicuti bruta animalia ratione Ua maiores, ne ferant adversus iUas coram Domino et iudicio non aguntur, sed carnis suae appetitum pro summo duce habent. Per o o n c u p i s o e n t i a m contumliosum indicium. p o l l u t i o n i s intelligit foedas et effraenes libidines, 9. Novit Dominus. Hoc primum offendit infir- .ubi abiecto honesti studio, exoussoque pudore, ad mos, quod quum anxie suspirent fidles, praesenti immunditiem feruntur homines. Haeo prima nota Dei auxilio non statim levantur: quin potius inter- est quam eis inurit, quod homines sint impuri ac dum eos sinit Dominus diuturno taedio et languore nequitiae dediti. Sequuntur aliae notae, quod doveluti contabescere: deinde turn impune lasoiviunt minationem despiciant, neo vereantur contumelia et mali: et interim eilet Dens quasi ad ipsorum sce- probris afficere homines quos Deus honorifioo gradu lera conniveret. Hoo duplex scandalum nunc aver- dignatur. Nam duas istas loquutiones eodem refero. tit Petrus. Dominum enim scire testatur quando Postquam enim dixit, oontemptui illis esse domiex tentatione pios eripere expdit. Quibus verbis nationem: huius mali fontem mox indicat, quod admonet, has illi partes relinquendas esse: itaque a u d a c e s sint ao p r a e f r a c t i . Postremo quo patienter durandum in tentationibus, nee deficien- magis exaggeret eorum superbiam, dioit eos non

65

OAFUT II.

466

rmr, quum adversus glorias probrose insurgunt. Dst enim hoc prodigiosae arrogantiae, pro nihilo lucere gloriam quae in ordinibus a Deo positis efulget. Porro non dubium est quin hoc nomine tnperia et magistratus designet. Tametsi enim lullum est legitimum vitae genus quod non sit lde dignum: scimus tarnen prae aliis excellere aagistratuum functionem : quia Dei vices gerunt in ubernando humano gnre. Yere igitur gloriosa Bt haec potestas in qua Deus ipse eminet. Teneaus nunc quid hoc secundo membro velit apostous: nempe istos de quibus loquitur, fuisse homines ihreneticos, turbarumque et confusionis appetentes. 2uia nemo potest vayim mundo inducere, quin ;xa^av inducat : isti autem intrpide probra evomeant in magistratus, ut omnem publici iuris reveentiam tollerent. Hoc autem erat Deum palam uis blasphemiis impetere. Multi hodie quoque iusmodi turbulenti homines exstiterunt, qui potesatem gladii profanam et illicitam esse iactaDtes, mnem politiam furiose evertere satagerent. Taies arias excitt Satan, quae evangelii cursum disturent. Sed praeclare egit nobiscum Dominus, qui ion modo ab hoc exitiali veneno cavendum esse dmonuit: sed veteri etiam exemplo nos muniyit dversus scandalum. Itaque nimis improbe faciunt apistae, quum seditiosos homines nostra doctrina rmari criminantur. Quasi vero non idem olim postolis exprobrari potuerit, qui tarnen ab hac culpa ongissime aberant. 11. Quum angeli. Praecipitem eorum arroganiam inde ostendit, quod plus sibi licentiae sumere udent quam angeli ipsi. Sed mirum est cur an;elos contumeliosum de magistratibus iudioium ferre leget. Quorsum enim sancto ordini adverei essent, uius autorem sciunt esse Deum? Quorsum in lOtestates insurgrent, quas norunt in eodem secum sse ministerio? Haec ratio quosdam movit ut de iabolis hoc putarent dictum: sed hoc modo absuritatem minime effugiunt. Quomodo enim hominius parcendo, tarn sobrius esset Satan, qui omnis in )eum blasphemiae au tor est? Deinde eorum opinio udae verbis refellitur. De Sanctis porro angelis pposite sic loquutus est, si reputamus temporis ircumstantiam. Erant enim tune pmnes magistrate fere impii et sanguinarii evangelii hostes. Quare ieri non poterat quin angelis ecclesiae oustodibus xosi essent. Sic tarnen ab ipsis damnari dicit tomines odio et exsecratione dignos, ut reverentiam eferant potestati divinitus ordinatae. Haec, inquit, a angelis quum sit moderatio, isti intrpide in issolutas et effraenes blasphemias ruunt.

13. recipientes mercedem iniustitiae: pro vluptate ducentes in diem frui delitiis, lbes et maculae delitiantes in erroribus suis, conviventes vobiscum: 14. oculos hbentes plenos adulterae, et inquietos ad peccandum, inescantes animas instabiles, cor hbentes exercitatum cupiditattbus, exsecrabiles filii. 15. Qui rlicta recta via aberraverunt, sequuti viam Salaam filii Bozor, qui mercedem iniustitiae dilexit: 16. sed redargutus fuit de sua iniquitate: animal subiugale rntum, humana voce loquens, prohibuit prophetae dementiam.

12. Isti autem, etc. Prosequitur quod dicere coeperat de impiis et scelestis illis corruptoribus. Primum autem mores dissolutos et obscoenam totius vitae nequitiam taxt: deinde sic audaces et protervos esse dicit, ut sourrili sua garrulitate se insinuent in multorum gratiam. Primum compart eos b r u t i s a n i m a l i b u s , quae in hoc videntur nata ut se in plagas induant, et ad suum interitum proprio impetu ferantur: ac si diceret, nullis illecebri8 inductos, sponte properare ut se in Satanae et mortis laqueos proiieiant. Pro eo quod vertimus n a t u r a l i t e r g e n i t a , Petrus ad verbum habet naturalia genita: sed ad sensum parum refert, sive alterum ex his duobus ab alio quopiam suppositum fuerit, sive utrunque ponendo, magis exprimera voluerit quod dicebat. Quod addit, m a l e d i c e n t e s in quibus n i h i l i n t e l l i g u n t , pertinet ad superbiam cuius proximo meminit. Dicit igitur, ideo petulanter ab aliis contemni omnem excellentiam, quia prorsus obstupuerint, ut nihil a pecudibus diffrant. Caeterum ubi posui, i n p e r n i c i e m , deinde in c o r r u p t i o n e , utroque loco est nomen O-opc, sed varie acceptum. Nam quum perituros dicit in sua corruptione, docet exitiales illis fore suas corruptees. 13. Pro voluptate ducentes. Ac si diceret, felicitatem statuunt in praesentibus delitiis. Scimus in hoc praecellere brutis animalibus homines, quod animum longius circumagunt. Ergo istud indignum est homine, ooeupari in praesenti sensu. Quod admonet extricandas esse mentes a carnis delitiis, nisi velimus in pecudum ordinem redigi. Quod sequitur, hune habet sensum, Isti vos ac coetum vestrum foedis maculis adspergunt: nam dum epulantur vobiscum, simul luxuriantur in suis erroribus, amores meretricios et perditam inoontinentiam oculis gestuque exprimunt. Erasmus sic reddidit, Convivantes in erroribus suis, insultant vobis. Sed illud nimis coaotum est. Posset non inepte ita exponi, vobiscum epulantes, vos petulanter ludi12. Mi autem tanquam bruta animalia, natura- brio habent in suis erroribus. Ego tarnen quod ler genua in capturam et perniciem, in quitus nihil maxime probabile videbatur, reddidi. Plenos a d u l ttUigunt maledicentes, in sua corruptione perbunt: t e r a e oculos vocat libidinosos, et qui intempe80 Cdhmi opera. Vol. LV.

467

EPIST. PETRI II

468

renter ad peocandum inquieto motu feruntur : sicuti etiam mox exprimit. 14. 'Inescantes animas. Metaphora inescandi, fidles admonet ut sibi caveant ab occultis et fraudulentis eorum captionibus: nam eorem imposturas hamis compart qui possent inoautos ad interitum rapere. Quum addit, animas i n s t a b i l e s , oavendi rationem demonstrat, si firmas in fide et timor Domini radices egerimus: ac simul indioat, nulla excusatione esse dignos qui se talibus blanditiis inescari sinunt: quia hoc eorum levitati sit imputandum. Adsit ergo fidei stabilitas, et ab impiorum capturis tuti erimus. Cor exercitatum cupiditabus. Erasmus rapinas vertit: et ambigua est graecae vocis significatio. Ego cupiditates malo : quia sicuti prius incontinentiam damnavit in eorum ooulis, ita nunc videtur quae in corde latent vitia notare. Ad avaritiam porro hoc restringi non debet. Quod e x s e c r a biles filios nominat, tarn active quam passive posset exponi: hoc est, qui maledictionem, quocunque veniant, secum afferunt, vel qui digni sunt ezsecratione. Quoniam autem hactenus recensuit quantum perversae turpisque vitae exemplo noceant: iterum repetit, letale impietatis venenum in doctrina eos spargere, quo simplices interimant. Compart eos cum Balaam filio Bozor, qui linguam habuit venalem ad maledicendum populo Dei. Atque ut indignoB longa refutatione esse ostendat, dicit Balaam reprehensum fuisse ab asina, atque ita convictam fuisse eius amentiam. Sed eadem ratione fidles ab omni eorum societate absterret. Fuit enim horribile illud Dei iudicium, quod asinae prius se manifestavit angelus quam prophetae : quod asina infensum Deum sentiens, ultra progredi auaa non est, quin potius pedes retulit, quum propheta coeco avaritiae suae impulsu adversus certam Dei prohibitionem se ingereret. Nam quod illi tandem responsum fuit ut iret : signum divinae indignationis fuit magis quam permissus. Postremo in summum eius dedecus os apertum asinae fuit, ut illam haberet magistram qui Dei imperio subiioere se noluerat. Atque hoc prodigio ostendere voluit Dominus quam prodigiosa res Bit, veritatem in mendacium mutare. Quaeritur nunc quo iure Balaam prophetae titulo insigniatur, quern constat multis pravis superstitionibus fuisse deditum. Bespondeo vaticinandi donum sic esse particulare, ut qui alias nee verum Deum colit, nee puram religionem tenet, poBsit tarnen illo esse praeditus. Porro Deus in media idololatria prophetiam ideo interdum exstare voluit, quo minus excusationis haberent homines. Nunc si quis summam eorum, quae dixit Petrus, colligat, videbit non minus nostro saeculo congruere hanc eius admonitionem. Nam passim grassatur haec pestis, quod homines scurrili dicaoitate in Dei

et Christi ludibrium abutuntur: imo facetiarum colore omnem religionem subsannant: et quum pecudum in morem carni suae sint addioti, fidelibus tarnen se permiscent: garriunt aliquid de evangelio, sed interea linguam prostituunt in obsequium diaboli, ut totum mundum, quoad in se est, aeterno exitio devoveant : hac in parte peiores ipso Balaam, quod gratuito maledictiones suas fundunt, quum ille nonnisi mercede illeotus, ad maledicendum proruperit. 17. Ii sunt fontes sine aqua, nebulae quae a turbine aguntur, quibus caligo tenebrarum in aeternum parafa est. 18. Nam ubi plusquam fastuosa vanitatis verba sonuerint, inescant per concupiscentias camis lasciviis eos, qui vere aufugerant ab iis qui im errore versantur: 19. dum libertatem Ulis promittunt, quum ipsi sint servi corruptionis. A quo enim quis superatus est, huie in servitutem est addictus. 17. Fontes sine aqua. Duabus istis metaphoris docet, eos nihil intus habere, quum magnam speciem ostentent. Pons adspectu suo homines ad se invitt, quia usum aquae promittit tarn ad potum, quam alias vitae commoditates : simul ac apparent nebulae, spem imminentis pluviae faciunt ad terrain irrigandam. Dicit ergo istos fontibus esse similes, quia pollent iactantia, acumen aliquod in sententiis, in verbis leporem prae se ferunt: intus tarnen aridos esse ac steriles: ideo fallacem esse fontis figuram. Dicit n e b u l a s e s s e q u a e a v e n t e d i s c u t i u n t u r s i n e p l u v i a , aut in calamitosam procellam erumpunt. Quo dnott, nihil utilitatis unquam afferre, saepe autem esse valde noxios. Postea illis iterum denuntiat horribile iudicium Dei, nt hic metus retineat fidles. Quamquam dum t e n e b r a r u m c a l i g i n e m nominat, alludit ad nebulas quae rem obscurant: ac si diceret, pro momentaneis tenebris quas nunc offundunt, illis multo densiores ac aeternas paratas esse. 18. Ubi plusquam fastuosa. Significat verborum ampullis perstringere simplioium oculos, ut fraudem animadvertere nequeant. Neque enim talibus deliriis mentes capi facile esset, nisi prius ssent aliquo artificio obstupefactae. Sonorum ergo et inflatum orationis genus illis esse dicit, quo in admirationem incautos rapiant. Deinde grandiloquentia ilia quam pulmo animae praelargus anhelat (ut inquit Persius1) tegendis ambagibus valde est apporta. Huiusmodi astutiam in Valentino et similibus olim fuisse, ex libris Irenaei colligere licet. Voces enim prius inauditas excuderant, quarum inani orepitu perculsi imperiti, eorum deliriis irretiebantur. Neo 86CUS hodie phrenetioi quidam, qui plausibili 0 Satir. I. 14.

169

CAPUT II.

470

titulo se Libertinos vocant. Nam plenis buccis spiritum et spiritualia crpantes, quasi supra nubes tonarent, multos suis praestigiis fascinant: ut dicas ipostolum de his proprie vaticinatum esse. loco 3nim et sannis omnia excipiunt: et quam vie maxime int insulsi, quia tarnen vitiis omnibus indulgent, jratiam in suis nescio quibus facetiis inveniunt. Scopus est, ut sublato boni et mali delectu quidris liceat: ab omni legum subiectione soluti homines, libidini suae obsequantur. Quare haec spistola non parum aetati nostrae prodest. Inescant per concupiscentias. Eleganter hamis iomparat impiorum illecebras, dum quidvis licitum aciunt. Nam ut cupiditates hominum caecae sunt ic famelicae, simul ac oblata est licentia, earn fer'ido impetu arripiunt: sed paulo post sentitur hamus ntus strangulans. Caeterum expendere operae >retium est totam apostoli sententiam. Dicit eos [ui re ipsa ab errantium consortio aufugerant, rurIUS novo erroris genere decipi : nempe dum illis id omnem intemperantiam habenae laxantur. Quo idmonet quam periculosae sint istorum insidiae. llud enim iam erat horribile exemplum, quod caelitas et densae tenebrae totum fere humanuni genus iccupabant. Hoc itaque duplex quodammodo erat )ortentum, homines a communi mundi errore libeatos post perceptam Dei lucem in belluinum stuorem revolvi. Hinc monemur quid maxime nobis avendum sit, postquam semel illuminati sumus : ne cilicet licentiae praetextu nos alliciat Satan, ut iro carnis libidine lasciviis nos dedamus. Porro ,b hoc periculo tuti erunt qui serio incumbent in anctificationis Studium. 19. Dum libertatem. A repugnantibus ostendit, also eos promittere libertatem, quum ipsi peccato e in pessimam servitutem addixerint. Nemo enim lare potest quod non habet. Videtur tarnen non atis firma esse ratio: quia accidit interdum ut de Jhristi beneficiis utiliter concionentur homines neuam, et a Christo prorsus alieni. Sed notandum st, reprehendi vitiosam doctrinam quae cum vitae oapuritate coniuncta erat. Consilium enim apostoli st, occurrere fallaci illecebrae qua stultos inesoaant. Dulce est libertatis nomen: eo itaque abuteiantur, ut solutus auditor divinae legis metu, in ffraenem licentiam se proiiceret: tqui longe alia st libertas quam nobis peperit Christus, et quam ffert quotidie per evangelium. Sic enim nos eximit legis iugo quatenus nos maledictione obstringit, t simul a peccati tyrannide, quatenus suis conupiscentiis nos constringit, liberet. Quare ubi ominantur libidines, adeoque ubi caro regnum ocupat, minime locum habet libertas Christi. Deuntiat ergo apostolus omnibus pus ne aliam liberitem appetant quam quae manumissos a peccato a. liberum iustitiae obsequium ipsos adducat. Hinc

colligimus, semper fuisse impuros homines qui nomen libertatis falso obtenderent: atque hanc vetustam fuisse Satanae fraudem: ne miremur hodie eandem a fanaticis hominibus Camarinam moveri. Quod autem papistae hune adversus nos locum torquent, in eo ridiculam suam impudentiam produnt. Primum enim spurcissimae vitae homines ex suis foetidis popinis et lupanaribus hoc convitium ructant, quod simns corruptionis servi, quorum in vita nullum probrum notare queunt. Deinde quum de libertate Christiana nihil tradamus nisi a Christo et apostolis sumptum, et interea carnis mortificationem veraque eius domandae exercitia multo severius exigamus quam illi ipsi qui nos infamant: sua maledicta non tarn in nos evomunt, quam in filium Dei quern habemus certum autorem. A quo enim quis. Sumpta est haec sententia ex iure militari: sed tarnen hoc profanis quoque scriptoribus tritum est, nullam esse magis duram aut miseram servitutem, quam ubi regnant libidines. Quid ergo nobis agendum est, quibus ideo spiritum suum contulit filius Dei, ut non modo emancipemur a peccati imperio, sed carnis etiam et mundi simus victores ? 20. Nam si ii qui aufugerant ab inquinamentis mundi per cognitionem Domini et servatoris Iesu Christi, rursum iisdem impliciti superantur: facta sunt illis postrema peiora prioribus. 21. Melius enim ipsis esset non cognovisse viam iustitiae, quam ubi cognoverunt, converti ab eo, quod Ulis traditum fuit, sancto praecepto. 22. Sed accidit illis quod vero proverbio dicitur, canis reversus ad proprium vomitum : et, sus lota, ad volutabrum coeni. 20. Nam si ii, etc. Iterum ostendit quam perniciosa sit haec secta quae homines Deo consecratos ad pristinam immunditiem et mundi corruptelas retrahit. Ac mali gravitatem comparatione exaggerat : quia non vulgare sit crimen defectio a sancta Dei in8titutione. Praestaret, inquit, nunquam novisse iustitiae viam. Nam etsi nulla est ignorantiae excusatio: servus tarnen qui sciens ac volens contemnit Domini mandata, duplicem poenam meretur. Hue accedit ingratitudo, quod sponte lucem Dei exstingunt, abiiciunt gratiam sibi datam, excusso iugo contumaciter adversus Deum lasciviunt: imo quantum in se est, inviolabile Dei foedus, ac sancitum Christi sanguine, profanant et abrogant. Quo magis intentos esse nos decet ut reverenter et sollicite in cursu vocationis nostrae pergamus. Iam singulas partes proprius expendere operae pretium est. Quum i n q u i n a m e n t a m u n d i nominat, nos in sordibus volutari, totosque esse pollutos docet, donee mundo renuntiemus. Per c o g n i t i o n e m C h r i s t i , non dubium est quin evangelium in30*

471

EPIST. PETRI II

472

telligat. TJsum eius esse testatur, ut nos a mundi inquinamentis eruat, et procul abducat. Qua ratione paulo post vocat v i a m i u s t i t i a e . Ille ergo demum rite in evangelio profecit, qui probe Christum didicit : Christum autem vere tenet, qui in ipso edoctus est exuere veterem hominem, et induere novum : quemadmodum et Paulus admonet ad Ephesios capite 4, 22. Quum dicit, r e l i c t o q u o d i l l i s t r a d i t u m f u e r a t p r a e c e p t o revolvi ad suas pollutiones, primum quam sint inexcusabiles, innuit: deinde admonet, pie reoteque vivendi doctrinam, quamvis omnibus communis sit, et promiscue ad omnes pertineat, peculiariter tarnen iis tradi quos Deus evangelii sui luce dignatur. Porro ab evangelio deficere eos pronuntiat, qui mundi inquinamentis se deintegro manoipant. Peccant quidem et fidles: sed quia dominium peccato non permittunt, non excidunt a Dei gratia: neo deserunt quam semel sunt amplexi sanae doctrinae professionem. Neque enim victi censentur, quum strenue carni et eius concupiscentiis repugnant. 22. Sed accidit illis. Quia multos perturbt hoc exemplum, ubi homines qui se in Christi obedientiam subiecerant, sine metu et pudore in flagitia proruunt: ut scandalum praevertat apostolus, hoc ex eorum vitio provenire dicit: quia porci sint et canes. Unde sequitur, nullam culpae partem evangelio posse adscribi. In hune finem duas citat vetere8 paroomias, quarum prior habetur apud Solomonem, Proverb. 26, 11. Hoc autem summatim vult Petrus, evangelium esse medicinam quae nos salubri vomitu purgat: sed multos esse canes qui in suam perniciem rsorbent quod vomuerant. Item evangelium esse lavacrum quod immunditias omnes nostras abstergit : sed multos esse porcos qui statim a lotione in caenum se provolvant. Interea monentur pii ut sibi ab utroque caveant, nisi velint in canum et porcorum ordine censeri.

stet, ostendit non fore extra periculum, nisi probe muniti sint: quia certamen habituri sint cum perditis hominibus qui non modo fidei puritatem corrumpent falsis dogmatibus, sed totam fidem, quantum in se erit, funditus evertent. Quum dicit, e x c i t o v e s t r a m p u r a m m e n t e m , perinde est ac si diceret: Yolo ad sinceritatem mentis vos expergefacere. Atque ita debent resolvi verba: Mentem vestram excito, ut pura ac liquida sit. Sensus enim est, offuscari piorum mentes, et quasi rubiginem contrahere, ubi monitiones cessant. Porro nine simul colligimus, etiam homines doctrina praeditos, nisi continuis monitionibus excitentur, sopitos quodammodo iacere. Nunc apparet qualis sit admonitionum usus, et quantopere nobis sit necessarius. Doctrinam enim semel perceptam suffooat carnis ignavia, et otiosam reddit, nisi earn adiuvent monitionum stimuli. Non ergo satis est edoctos esse homines, ut teneant quod oportet: sed pios doctores incumbere in hano secundam partem deoet, ut doctrinam auditorum memoriae penitus infigant. Et quia natura ut plurimum novitatis cupidi sunt homines, ideoque ad fastidium propensi, utile nobis est tenere quod hie dicit Petrus: ut non modo libenter sinamus nos ab aliis moneri, sed ut se quisque exerceat, doctrinam assidue memoria repetendo, ut mentes nostrae pura et liquida eius intelligentia niteant. 2. Ut memores sitis. His verbis significat, nos in prophetarum scriptis et evangelio satis habere quo excitemur, modo in his meditandis seduli simus quantum decet: quod ergo rubiginem interdum contrahunt mentes nostrae, vel caligine obducuntur, id nostra ignavia fieri. Ergo ut nobis perpetuo Deus illuceat, huic studio nos dedamus: interea fides nostra in testibus adeo certis et idoneis acquiest. Nam si prophetas et apostolos habemus consentientes nobiscum, imo fidei nostrae ministros, Deum vero autorem, et angelos approbatores : non est quod nos e gradu moreat impiorum conspiratio. P r a e c e p t u m apostolorum vocat totam doctriCAPUT III. nam qua pios instituerant. 1. Hanc iam, dilecti, secundum vdbis scribo epis3. Hoc primum scienies. Posset participium tolam, in quibus excito per commonefactionem vestram scientes referri ad apostoli personam, hoc sensu: puram mentem, 2. ut memores sitis verborum quae Ideo laboro in vobis excitandis, quia scio quale et praedicta sunt a Sanctis prophetis, et praecepti nostri, quantum vobis periculum ab illusoribus impendeat. qui sumus apostoli Domini et servatoris. 3. Hoc Ego tarnen malo aliter exponere, ut sit participium primum scienies quod venient in extremo dierum illu- loco verbi, ac si dixisset: Scitote hoc in primis. sores, secundum suas ipsorum concupiscentias ambu- Praedici enim hoc illis oportuit: quia concuti potelantes, 4. Ac dicentes: ubi est promissio adventus rant, si repente eiusmodi ludibriis ipsos adorti eius? ex quo enim patres dormierunt, omnia sic per- essent impii. Vult igitur eos scire, ac reddi cermanent ah initio creationis. tiores, ut parati sint ad resistendum. Porro iterum ad earn doctrinam revocat fidles, quam cap. secundo Ne secundam epistolam fastidiant, quasi prima attigit. Nam per d i e s e x t r e m o s satis tritum suffceret, utramque non frustra scriptam esse dicit, est, regnum Christi designari, iuxta illud Pauli, ut quia saepius excitandi sint. Quod ut melius con- fines 8aeculorum in nos inciderint, 1. Corinth. 10, 11.

473

CAPUT HI.

474

perpetuitatem eius colligunt, oculos maligne olaudunt, ne tarn dilucidum iudioium Dei cernant. Mundus certe ex aquis habet originem : chaos enim, ex quo producta est terra, Moyses vocat aquas. Deinde ab aquis sustinebatur : aquis tarnen ad eum perdendum usus est Dominus. Undo apparet vim naturae adeo non suffioere fovendo et conservando mundo, ut potius inclusa sit illio interitus materia quoties ita Domino visum fuerit. Semper enim hoc reputandum est, mundum non alia virtute proprie consistere quam verbi Dei: ac proinde inferiores causas inde vim suam mutuari: et prout aguntur, habere diversos affectus. Ita per aquam mundus constabat: sed aqua per se nihil poterat, quin potius suberat Dei verbo, tanquam inferius organum. Ergo simul ac Deo placuit terram perdere, eadem aqua ad mortiferam undationem obsequium suum praestitit. Nunc videmus quantopere errent qui subsistunt in nudis elementis, quasi in ipsis sita esset perpetuitas, ac non potius ad Dei nutum flexibilis esset eorum natura. His pauois verbis abunde refutatur eorum petulantia qui ad Deum oppugnandum physicis rationibus se armant. Historia enim diluvii locuples est testis, solo Dei imperio gubernari totum naturae ordinem. Hoc tarnen videtur absurdum, quod dioit m u n d u m periisse diluvio, quum prius meminisset coeli et terrae. Respondeo, coelum tunc quoque fuisse submersum, hoc est, regionem aeris quae inter duplices aquas vacua patet. Nam distinctio ilia, cuius Moses meminit, confusa erat, et coeli nomen hoc sensu saepe accipitur. Si quis plura desideret, legat Augustinum libro de Civitate Dei 20. 7. Qui autem nunc sunt coeli. Hoc non infert tanquam consequens. Neque enim aliud fuit ei propositum quam derisoribus argutiam excutere de perpetuo naturae statu: quales hodie videmus permultos, qui leviter adspersi philosophiae rudimentis, quo se pro magnis philosophis venditent, tantum profanas speculations venantur. Atqui iam hoc 5. Nam hoc nesciunt vlentes, quod coli iam plane ex superioribus evictum est, nihil esse absurdi olim fuerint, et terra ex aqua et per aquam consistens quum Dominus coelum et terram olim igni abBei sermone: 6. per quae rnundus qui tunc erat, sumptum iri pronuntiat: quoniam ignis et aquae aqua inundatus periit. 7. Qui autem nunc sunt coeli una est ratio. Nam et apud veteres hoc tritum st terra, eiusdem sermone repositi sunt, et servantur fuit, ex his duobus summis principiis nata esse igni in diem iudicii et perditionis impiorum. 8. Porro omnia. Quoniam autem cum impiis habebat nenee hoc unum vos lateat, dilecti, quod unus dies apud gotium, de ipsorum exitio nominatim loquitur. Dominum perinde est ut mille anni: et milk anni ut 8. Porro ne hoc unum, etc. Nunc sermonem ies unus. ad pios convertit, monetque, ubi de Christi adventu agitur, ut oculos sursum tollant. Ita enim Set ne 5. Nam hoc nesciunt. Uno tantum argumento praeposteris suis votis praesoriptum a Deo tempus refellit illud impiorum cavillum : nempe quod rnun- subiioiant. Nam ideo nimis longa exspectatio vidus semel aquarum diluvio perierit, quum tarnen detur, quia ooulos habemus defixos in praesentis aquis constaret. Quoniam autem satis nota et Cele- vitae brevitatem: deinde supputando dies, horas, et bris historia erat, dicit eos v o l o n t s errare, hoc momenta, taedium augemus. Verum ubi aeternitas Bst, sponte. Nam qui ex diuturno mundi statu regni Dei nobis occurrit, multa saecula instar moSensus autem est, quo propius per evangelium offert se Deus mundo, et ad regnum suum homines invitt, futurum etiam contra ut profani homines venenum impietatis suae audacius eromant. Illus or es rocat communi scripturae more, qui Dei contemptu et saorilega superbia ingeniosi rideri appetunt. Hoc porro malorum est extremum, ubi homines tremendum Dei numen sannis eludere sibi permittunt. Ita loquitur primus paalmus de cathedra derisorum. Sic David Psal. 119, 51, conqueritur se fuisse a superbis derisum, quia legi Dei studebat. Sic Iesaias capite 28, ubi eorum facit mentionem, supinam eorum securitatem una cum stupore depingit. Proinde meminerimus nihil magis esse timendum, quam hoc certamen ab illusoribus. Qua de re aliquid diximus ad Galatas capite 3. Quia tarnen spiritus sanctus venturos praedixit, et simul clypeum in manus porrexit quo possimus eos refeilere: nulla nobis excusatio est quin stemus fortiter, quidquid illos machinari contingat. 4. Uli est promissio. Haec est periculosa illusio, quum dubitationem iniiciunt ultimae resurrectionis, qua sublata nullum amplius est evangelium, exinanita est Christi virtus, periit tota religio. Ergo ecclesiae iugulum recta petit Satan, dum fidem adventus Christi convellit. Quorsum enim mortuus est Christus et resurrexit, nisi ut secum aliquando nos a morte redemptos in vitam aeternam colligat? Funditus itaque diruitur pietas, nisi fixa manet resurrectionis fides: ideo hao parte acrius nos oppugnat Satan. Notanda est autem cavilli forma, continuum naturae cursum, qualis ab initio fluere visus est, promissioni Dei opponunt, ao si res essent contrariae, vel minus inter se congruentes. Quum eadem fuerit patrum fides, inquiunt, nihil mutatum fuit ab eorum morte: atqui multa inde saecula praeteriisse notum est. Hinc fabulosum esse colligunt, quod de mundi interitu dicitur: quia ex tarn Longa eius duratione perpetuum fore ooniiciunt.

475

EPIST. PETRI II

476

gelio patefit. Omnibus enim promiscue manum illic porrigit Deus, sed eos tantum apprehendit ut ad se ducat quos ante conditum mundum elegit. Caeterum quum verbum x (0 P^ aat a P u d Graecos saepe etiam neutrum sit: huic loco non minus apte quadraret quod in margine posui1), quod Deus velit ad poenitentiam simul venire omnes qui prius vagi et dissipati fuerant. 10. Veniet autem dies Dommi. Hoc additum est ut semper in excubiis sint fidles, nee crasti9. Non tardt Dommus in promissione, sicuti num sibi promittant. Duobus enim longe diversis quidam tarditatem existimant: sed tolerantem se prae- vitiis laboramus fere omnes, nimia festinatione et bet erga nos, nolens ullos perire, sed omnes ad poe- ignavia. Impatientiae enim rapimur ad diem Christi nitentiam recipere. 10. Venit autem dies Domini nunc iam exspectandum : interea ipsum secure protanquam fur in node: in qua coeli in modum pro- cul reiioimus. Quare sicuti antehac apostolus imcellae transiiunt, elementa autem ardore solventur: et portunum fervorem correxit: ita nunc somnolenterra, quaeque in ea sunt opera ardebunt. 11. Quum tiam nobis excutit, ut omnibus horis ad Christum haec igitur omnia solvantur, quales oportet non esse exspectandum simus intenti, ne diffiuamus ut fieri in Sanctis conversationibus et pietatibus, 12. Exspec- solet. Unde enim fit ut caro sibi indulgeat, nisi tantes properando adventum diei Dei, propter quern quod de propinquo Christi adventu nulla subit cocoeli solventur, et lementa ardore consumentur? gitatio? Quod postea sequitur de coeli et terrae 13. Novos autem coelos et terram novum iuxta incendio non longa expositione indiget, si quidem promissum eius exspectamus, in qubus habitat eius consilium expendamus. Neque enim hio subtiliter de igni et procella, et aliis rebus disputare iustitia. voluit : sed tantum inde elicere exhortationem, quam 9. Non tardt Dominus. Alia ratione nimiam mox attexit, nempe ut enitamur nos quoque ad ac praeposteram festinationem compescit: nempe vitae novitatem. Sic enim ratiocinatur, coelum et quod Dominus adventum suum ideo diffrt ut terram incendio purgatum iri, ut regno Christi totum humanuni genus ad poenitentiam invitet. respondeant: renovationem itaque in hominibus Semper enim nobis animi pruriunt, et subinde ob- longe esse magis necessariam. Mali ergo sunt inrepit dubitatio, cur non citius venit. iSed ubi audi- terprtes qui in argutis speculationibus multum mus Dominum saluti nostrae consulere ubi differt, consumunt operae: quum apostolus totam hanc et ideo differre quia nostri curam habet: non est dootrinam ad pias exhortationes accommodet. Coeour de tarditate amplius queramur. Tardus enim lum, inquit, et terra nostra causa transibunt: an is dioitur qui ocoasionem pigritia effluere sinit: in ergo nos in terra demersos esse convenu, ac non Deo nihil simile, qui temporum rationem ad salutem potius sanctam ac piam vi tarn meditari? Oorruptio nostram optime attemperat. Atque omnino de to- coeli et terrae igne purgabitur, quum tarnen purae tius mundi duratione idem quod de cuiusque homi- sint Dei creaturae: quid ergo nobis agendum qui nis vita sentiendum est. Deus enim tempus singu- tot inquinamentis sumus referti? In voce p i e t a lis prorogando, sustinet eos quoad resipiscant. tum, plurali numro abusus est loco singulari: nisi Similiter finem mundi ideo non acclrt, ut det pro exercitiis pietatis accipias. De mundi elementis omnibus resipiscendi spatium. Haec valde utilis hoc unum dicam, absumptum iri, tantum ut novam admonitio est, ut tempore recte uti discamus, iustam qualitatem induant, manente substantia: sicuti ex octavo ad Romanos cap. v. 21, et aliis locis facile alioqui ignaviae poenam daturi. colligi potest. Nolens ullos perire. Mirus hie erga humanum genus amor, quod omnes vult esse salvos, et ultro 12. Exspectantes properando. Ita vertere plapereuntes in salutem colligere paratus est. No- cuit, tametsi duo sunt participia. Nam quae seortandus autem hie ordo, quod paratus est Deus sum prius habuimus, nunc in unam sententiam omnes ad poenitentiam recipere, ne quis pereat. colligit, quod festinanter debeamus quiescere. Haec His' enim verbis obtinendae salutis modus indica- autem repugnantiae species non parum habet gratur: proinde quisquis nostrum ad salutem adspirat, tiae: ut in proverbio, festina lente. Quum dicit, disoat hac via ingredi. Sed hie quaeri potest, si exspectantes, hoc ad spei tolerantiam refertur, festineminem Deus perire velit, cur tarn multi pereunt? nationem opponit torpori: utrunque apposite. Nam Respondeo, non de arcano Dei consilio hie fieri ut spei propria sunt silentium et quies, ita semper mentionem quo destinati sunt reprobi in suum exitium: sed tantum de voluntate quae nobis in evan') colligi vel aggregari. menti evanescunt. Hue ergo nos revocat apostolus, ut sciamns non pendere diem resurrectionis ex praesenti temporum fluxu, sed ab aeterno Dei consilio: ao si diceret, ideo homines Deum praerertere cupiunt, quia oarnis suae sensu tempus metiuntur: natura autem ad impatientiam sunt proclives, ut celeritaB quoque illis mora sit: vos ergo mente in coelos conscendite, ita nullum erit vobis longum aut breve tempus.

477

CAPUT III.

478

tis loois, turn ex epistola ad Galatas colligere lioet, nebulones qui passim oberrabant ad turbandas ecclesias, ut fidem Paulo detraherent, hoc praetextu abusos esse, quod illi minus bene cum reliquis apostolis conveniret. Ergo probabile est, factam a Petro mentionem Pauli esse, ad testandum utriusque consensum: nam eiusmodi calumniae ansam praeciderc plusquam necesse fuit. Et tarnen dum 14. Quare, dilecti, quum haec exspectetis, studete omnia propius expendo, mihi fit verisimilius hane incontaminati et irreprehensibes ab eo inveniri in epistolam ex Petri sensu ab alio compositam, quam pace. 15. Et Domini nostri tolerantiam salutem ab eo scriptam esse. Nunquam enim sie loquutus existimate: quemadmodum et dilectus frater noster fuisset Petrus: sed mihi suffieit testem habere tum Paulus, secundum datant sibi sapientiam scripsit vo- doctrinae ipBius, tum voluntatis, qui nihil profrt bis: 16. sicuti in omnibus epistolis, loquens de iis, dissentaneum ab iis quae dicturus erat ipse. in quibns sunt quaedam difficilia intettectu, quae in16. In quibus sunt quaedam. Hoc relativum docti et instabiles invertunt (ut et caeteras scripturas) e p i s t o l i s non convenit: est enim neutrum apud ad suam pemiciem. 17. Vos igitur, dilecti, praemo- Graecos. Sensus est, In his rebus quarum meminiti cavete: ut ne simul nefariorum errore abacti, nit obscuritatem interdum subesse, ex qua occaexcidatis a vestra firmitate. 18. Qrescite autem in sionem indocti arripiant in suum exitium errandi. gratia et notitia Domini nostri et servatoris Iesu Quibus verbis monemur, sobrie in his rebus tarn Christi: ipsi gloria et nunc, et in diem aeternitatis. altis et obscuris philosophandum esse: deinde adversus hoc genus scandali erigimur, ne stultae vel 14. Quare, etc. Recte a spe ad effectum vel absurdae quorundam speculationes nos perturbent, Studium pie vivendi argumentatur. Spes enim viva quibus implicant ac contorquent simplicem doctrinam est et efficax: ideo fieri non potest quin nos ad se quae aedificationi servire debuerat. Notemus autem rapiat. Ergo qui coelos novos exspectat, novitatem non aroeri nos a lectione epistolarum Pauli, quod a se ipso incipiet, hucque adspirabit toto studio: nonnulla contineant ardua et intellectu difficilia: qui vero in sordibus suis haerent, eos certum est sed potius nobis commendari, modo sedatam mennihil de regno Dei cogitare, ao nihil sapere quam tem ac docilem afferamus. Levs enim ac volaticos mundum corruptibilem. Notandum autem quod homines damnt Petrus, qui praepostere in exidicit, i n v e n i r i nos debere a Christo i r r e p r e - tium suum detorquent quae sunt omnibus utilia. h e n s i b e s . Nam hoc verbo significat, dum alios Imo hoc generaliter in tota scriptura fieri dicit: occupt ac detinet mundi respectus, coniiciendos neque tarnen inde colligit, abstinendum ab ea esse, nobis esse oculos in Dominum: et simul quaenam sed tantum corrigenda esse vitia docet quae proBit vera integritas, ostendit: nempe quae probatur fectum impediunt: neque id modo, sed etiam letale ipsiuB iudioio, non autem quae apud homines lau- nobis reddunt quod Deus in salutem nostram destidem habet. Nomen pa ci s acoipi mihi videtur pro navit. Quaeritur tarnen unde ista obscuritas: nam quieto conscientiae statu qui in spe et tolerantia scriptura instar lampadis nobis refulget, certoque fundatus est. Quod enim tarn pauci ad Christi gressus nostros dirigit. Respondeo, nihil esse miiudicium animos advertunt, inde fit quia dum prae- rum si regni Christi mysteriis obscuritatem Petrus cipites feruntur importuna sua cupiditate, simul attribut: praesertim si reputemus quantum sint a sunt tumultuosi. Ergo pax ista silentium est pa- sensu oarnis abscondita: modum tarnen docendi catae animae quae in Dei verbo acquiescit. Quae- quem tenet Deus, sie temperatum esse, ut oonspiritur quomodo inveniri quispiam possit a Christo cuam illic lucem habeant quieunque spiritum sancirreprehensibilis, quum tot vitiis laboremus omnes: tum viae ducem sequi non recusant. Multi interea Bed Petrus hic scopum tantum demonstrat, ad caeci sunt qui impingunt in ipso meridie. Alii quern tendere fidles oportet, utcunque eousque superbi qui per devia vagantes, et quamlibet ardua non pertingant, donee came sua exuti, Christo pe- transvolantes, se praeeipitant. nituB adhaereant. 17. Vos igitur dilecti. Postquam fidelibus osten15. Domini nostri tolerantiam. Sumit illud pro dit pericula a quibus cavendum erat, nunc conconfesso, Christum ideo diem adventus sui differre, cluait, ut moniti sapiant. Sed vigilantia opus esse quia salutis nostrae rationem habeat: inde igitur docet, ne opprimantur. Et certe hostis nostri vaanimt fidles, quod in longiore mora, salutis suae frities, tot ac tarn multiplies insidiae quibus nos Signum habeant. Ita quod taedio frangere alios adoritur, impiorum hominum captiones nullum securitati locum relinquunt: ergo agendae sunt exsolet, prudenter retorquet in contrariam partem. Quemadmodum et dilectus. Facile quum ex mul- cubiae, ne ad nos circumveniendos praevaleant

cavendum ne obrepat carnis securitas : ideo in bonis operibus strenue laborandum, et in stadio vooationis nostrae oeleriter currendm est. Quern prius diem Christi dixerat (ut etiam passim in scriptura Tocari solet) nunc Dei appellat, et merito. Christus enim tunc exsurget ut restitut patri regnum, quo sit Deus omnia in omnibus.

479

EPIST.

ETRI II

480

Satanae et impiorum fraudes. Yidetur tarnen in lubrico locare, et quasi de filo suspendere salutis nostrae certitudinem, quum fidelibus eavendum denuntiat ne a sua firmitate excidant. Quid autem nobis fiet, si cadendi perioulo subiacemus ? Respondeo, hanc exbortationem et similes minime hue spectare ut nobis fidei securitatem excutiant quae in Deum recumbit, Bed ut carnis nostrae desidiam corrigant. Qua de re si quis plura desideret, petat ex decimo prioris ad Corinth, cap. Summa haec est, quamdiu carne sumus circumdati, urgendam esse nostram tarditatem: idque apte fieri quum et nostra infirmitas, et discriminum, quae nos oircumstant, varietas nobis ponuntur ante ooulos : caeterum hinc minime labefactari fiduciam quae Dei promissionibus insistit. 18. Crescite autem in gratia. Ad profectum etiam hortatur: quia haec unica est persererandi ratio, si assidue progredimur, nee resides subsisti-

mus in medio itinere: ao si dioeret tutos fore qui in dies profioere student. Nomen gratiae generaliter pro spiritualibus donis acoipio quae per Christum consequimur. Sed quoniam pro fidei mensura bonorum Christi sumus participes, gratiae subiicitur cognitio: ac si dixisset, prout crescet fides, sequutura simul esse gratiae augmenta. Ipsi gloria, etc. Insigne elogium ad divinitatem Christi comprobndam : neque enim hoc nisi soli Deo convenit. Hue pertinet adverbium praesentis temporis1) n u n c , ne Christum, quamdiu in mundi militia versamur, fraudemus sua gloria. Audit mox8), i n d i e m a e t e r n i t a t i s : ut iam nunc animis concipiamus aeternum eius regnum, quod plenam eius gloriam nobis patefaciet. ) Dicit *) Dicit

COMMENTARIUS
IN

EPISTOLAM IUDAE APOSTOLI.

Ccvmi opera. Vol. LV.

31

ARGUMENTUM.

Tametsi de hao quoque epistola diversis sententiis inter veteres certatum fuit : quia tarnen utilis 38t lectu, neo quidquam a doctrinae apostolicae puritate alienum continet, iamque olim apud optioaos quosque autoritatem obtinuit, earn libenter aliis idnumero. Brevitas p'orro ipsius longam argumenti tractationem non deaiderat: et tota fere summa jum secundo proximae epistolae capite eonvenit. Quia enim sub christianismi titulo obrepserant impii nebulones, quibus summa voluptas erat, levs st infirmos inducere in profanum Dei oontemptum: Drimum ostendit Iudas, non debere eiusmodi machi-

nis percelli fidles, quibus semper impetita fuerit eoclesia: et tarnen ut sibi ab eiusmodi pestibus sedulo caveant, hortatur. Quo autem magis exosos reddat ao detestabiles, severe propinquam Dei vindiotam, qualem eorum meretur impietas, Ulis denuntiat. lam si reputemus quid nostra hac quoque aetate ab exordio renaseentis evangelii molitus sit Satan, et quibus adhuc artibus fidem et Dei timorem subvertere satagat: quae ludae. tempori utilis fuit admonitio, nostro plusquam necessaria est. Sed hoc totum ex epistolae lectione melius discetur.

31

1. Iuas Iesu Christi servus, frater autem Iacobi, vocatis, qui in Deo patre sandificati sunt, et in Iesu Christo custoditi, 2. misericordia vobis, et pax, et dilectio augeatur. 1. Iuas Iesu Christi, etc. Christi seryum se vocat, non qualiter promiscue nomen hoc in omnes pios competit, Bed apostolatus sui respecta. Peculiariter enim censentur Christi servi, quibus publicum liquod munus iniunxit. Seimus autem quorsum hoc titulo se ornare apostoli soleant. lus ' ac potestatem docendi temere sibi arrogat quisquis vcatus non est: ergo apostqlis testimonium est sua rocatio, quod non priyato se arbitrio ingrant. Quamquam hoc solum per se non sufficeret, in officio esse constitutos, nisi fideliter in eo se grrent. Et certe utrumque complectitur qui se Dei servum esse praedicat: nempe et sibi functionis, quam exercet, autorem esse Deum, et bona fide se exsequi quod mandatum est. Quia vero huno titulum plerique mentiuntur, ac se falso iactant esse, a quo longissime absunt, semper videndum an res ipsa professioni respondeat. Frater Iacobi. Nomen adscripsit quod ecclesiis magis clbre ac notum erat. Etsi enim a nemine mortalium pendet doctrinae fides et autoritas: magnum tarnen hoc fidei subsidium est, quum nobis comporta est hominis integritas qui doctoris partes suscipit. Adde quod Iacobi autoritas non quasi privati cuiuspiam hominis hic obtenditur: sed quia apud omnes ecclesias unus ex praecipuis Christi apostolis habebatur. Erat autem hie Alphaei filius: quemadmodum alibi dixi. Imo locus hie mihi suffragatur contra Eusebium et alios qui tradunt discipulum nescioquem Obliam cognomine, ilium esse cuius meminit Lucas Act. 15, 13, et 21, 18, qui prae apostolis in ilia ecclesia excelluerit. Atqui non dubium est quin Iudas fratrem suum hie nominet, quia inter apostolos fama eminebat. Ergo eum fuisse probabile est cui praecipuum honorem a reliquis concessum narrt Lucas. Vocatis qui in Deo. Fidles omnes hoc nomine dsignt, quia Dominus sibi eos segregavit: sed quia vocatio nihil est quam aeternae electionis effectue, interdum pro ea capitur. In hoc loco parum

refert utrovis modo exponas. Gratiam enim Dei procul dubio commendat, qua sibi eos in peculium cooptare dignatus est. Ac homines non praevenire Deum significat, neque unquam ad eum accedere, donee eos traxerit. Eosdem dicit s a n c t i f i o a t o s i n D e o p a t r e , quod transferre licet, Per Deum patrem. Ipsam tarnen loquendi formam retinui, ut liberum esset iudicium lectoribus. Potest nim et hic esse sensus,; Quod in se ipsis profani, in Deo sanctitatem habeant. Porro sanctificandi modus est, quum spiritu suo nos rgnrt. Altera lectio, quam sequutus est vulgaris interpres, paulo durior, ^yaTtrjuivoic hoc est dilectis, in Deo patre. Itaque corruptam esse iudicio: et certe in paucis codicibus reperitur. Addit praeterea c u s t o d i t o a e s s e i n C h r i s t o . Satanae enim semper essemus in mortem expositi, adeoque singulis momentis nos centies quasi obviam praedam raperet, nisi tuti essemus Christi praesidio: quern ideo pater custodem nobis dedit, ut nihil eorum, quae reoepit in fidem ac tutelam suam, pereat. Triplex ergo Dei beneficium in omnibus piis hie praedicat Iudas: quod eos sua vocatione fecerit evangelii participes: quod spiritu suo regenuerit eos in vitae novitatem: et quod per Christi manum eos custodierit, ne a salute exciderent. 2. Misericordia vobis. Idem fere valet misericordiae nomen, quod gratiae in salutationibus Paulinis. Si quis discrimen subtilius habere velit, proprie gratia effectua est misericordiae : quia non alia causa Deus nos in amorem complectitur, nisi quia miserias nostras respicit. Dilectio1) tarn Dei erga homines, quam hominum inter se potest intelligi. Si ad Deum referas, sensus erit, ut in Ulis augescat, et magis in dies sanciatur in eorum cordibus divini amoris fiducia. Illud tarnen alteram non male etiam quadrat, ut Deus accendat et confirmet in ipsis caritatem mutuam. 3. Dilecti, quum omne Studium adhherem ad scribendum vobis de communi salute, necesse habui scribere vobis, ad vos hortandos ut certando adiuvetis earn, quae semel tradita est sandis, fidem. 4. Sub') Caritas

489

EPIST. IUDAE

490

ingressi enim stmt quidam homines, olim praescripti in hoc iudicium, impii, Dei nostri gratiam transferentes in lasciviam: et Deum, qui solus est herus, et Dominum nostrum Iesum Christum negantes. 3. Quum omne Studium. STCOOSJV Ttocoou-evoc, verti, A d h i b e n s S t u d i u m . Ad verbum sonat, facere diligentiam. Porro sententiam hano multi interprtes ita resolvunt, quod vehemens Studium Iudam ad scribendum compulerit. Quemadmodum dicere solemus, eos qui serio aliquo affectu ardent, sibi non posse temper are. Ergo ncessitas, secundum eos, in eo fuit quod desiderium scribendi non patiebatur Iudam silere. Ego autem potius duo bio membra distincta esse puto, quod quum alioqui satis propensus et sedulo intentus ad scribendum esset, ncessitas etiam eum coegerit. Significat ergo se libenter quidem et cupide ad eos scribere: sed tarnen necessitate etiam urgeri ut id faciat: quia scilicet (ut in contextu sequitur) oppugnati ab improbis, ad pugnam instruendi er ant. Ergo hoc priore loco testatur Iudas, sibi tantae curae esse eorum salutem, ut scribere ultro optarit, et quidem studiose. Deinde ut illorum attentionem excitet, rem simul ita postulasse dicit. Acres enim stimulus admovet ncessitas. Nisi praemoniti fuissent quantopere sibi necessaria esset haec cohortatio, poterant ad legendum esse pigri et resides. Quum vero ex praesenti eorum necessitate se scribere praefatur, perinde est ac si classicum caneret excutiendo torpori. De communi slute. Quidam codices addunt, vestra: sed perperam, meoiudicio: nam commun em illis secum salutem facit. Atque hoc doctrinae, quae proferenda est, non parum addit ponderis, quum quis ex proprio sensu et experientia loquitur. utilis enim erit sermo, si de salute apud alios disseramus, cuius nullum ipsi habeamus gustum. Practicum ergo (ut ita loquar) doctorem se profitetur Iudas, quum in eiusdem salutis consortium, piorum numro se aggregat. Ad vos hortandos, etc. Ad verbum est: Exhortans vos : sed quum finem consilii sui notet, ita resolvi debet oratio. Quod transtuli, f i d e m c e r t a n d o a d i u v a r e , tantundem valet atque In retinenda fide eniti, et contrarios Satanae insultus fortiter sustinere. Monet enim, ut in fide perstent, obeunda esse varia certamina, ac continuam illis militiam instare. Fidem dicit s e m e l t r a d i t a m , ut ipsam sciant hac lege se esse adeptos, ne unquam deficiant vel excidant. 4. Subingressi. Tametsi piis semper infestus est Satan, eosque subinde lacessere non desinit: eos tarnen quibus scribit, de praesenti necessitate admonet. Nunc, inquit, peculiariter vos aggreditur Satan et lacessit: sumenda igitur arma sunt ad

resistendum. Hinc colligimus, prudenter dispiciendum esse bono et fido pastori, quid praesens ecclesiae usus postulet, ut hue accommodet suam doctrinam. Yerbum rcapeiaSuaav quo utitur, obliquam et furtivam insinuationem nott, qua Satanae ministri incautos deoipiunt: noctu enim et dormientibus agricolis lolium suum spargit Satan, ut purum corrumpat Domini semen. Ac simul docet intestinum esse hoc malum. Nam hie quoque Satanae astus est, suscitare ad nocendum eos qui ex grege sunt, quo facilius obrepant. Olim praescripti. Iudicium vocat vel damnationem, vel reprobum senBum quo feruntur ut pietatis doctrinam pervertant : neque enim id quisquam facere potest, nisi suo exitio. Porro haec metaphora inde sumpta est quod aeternum Dei consilium, quo ordinati sunt fidles ad salutem, liber vocatur. Quum autem illos morti aeternae addictos audiunt fidles, cavere sibi debent, ne eodem se involvant exitio. Quamqaam simul occurrere periculo voluit Iudas, ne quos rei novitas turbaret vel percelleret. Nam si illi iam olim descripti sunt, sequitur nonnisi certo Dei consilio exerceri ecclesiam. Dei nostri gratiam, etc. Iam qualis fuerit pestis ilia, clarius exprimit. Dicit enim gratia Domini abusos. esse, ut ad impuram et profanam peccandi licentiam se et alios prostiturent. Atqui longe in alium finem apparuit Dei gratia : ut scilicet abnegata impietate et terrenis desideriis, sobrie et iuste et pie vivamus in hoc saeculo. Sciamus ergo nihil esse pestilentius hoc hominum genere, qui ex Christi gratia lasciviendi praetextum captant. Quia gratuita Dei misericordia nos salutem consequi docemus, huius criminis nos insimulant papistae. Sed quid verbis refellere eorum impudentiam attinet, quum nos poenitentiam, timorem Dei, vitae novitatem ubique urgeamus: ipsi autem non modo pessimis exemplis totum mundum corrumpant, sed etiam impia sua doctrina veram sanctitatem, et purum Dei cultum tollant e mundo? Quamquam eos de quibus loquitur Iudas, potius existimo libertinis nostris temporis fuisse similes, ut clarius patebit ex contextu. Deum, qui solus est herus. Vetusti quidam codices habent, Christum, qui solus est Deus ac herus. Et certe in secunda Petri epistola, solius Christi fit mentio, et illic herus vocatur. C h r i s tum vero a b n e g a r i intelligit, quum ii, qui sanguine illius redempti fuerant, diabolo se rursus mancipantes, incomparabile illud pretium, quantum in se est, irritum faciunt. Ergo ut nos in suo peculio Christus retineat, ideo pro nobis mortuum esse et resurrexisse meminerimus, ut dominetur vitae nostrae ac morti. 5. Gommonefacere autem vos volo, quum istud.

491

EPIST. IDAE

492

seml noveritis, quod Dominus postquam ex terra Aegypti populum servaverat, postea non credentes perdidit. 6. Angelos vero qui principatum suum non servaverant, sed reliquerant suum domicilium, in iudicium magnae diei vinculis aeternis sub caligine servavit. 7. Quemadmodum Sodoma et Qomorrha, et quae circum erant urbes, quum simili modo scortatae essent, et abiissent post carnem alienam, propositae stmt in exemplar, ignis aeterni indicium sustinentes.

temptum gratiae Dei efferamur, unde praecipites ruamus in exitium. 'Apxfy hoc loco, tarn pro origine quam principatu apte sumi potest. Significat enim Judas, ideo poenas ddisse, quia spreta Dei bonitate, a prima vocatione exciderint. Et statim sequitur expositio, quum dicit, r e l i q u i s s e suum d o m i c i l i u m . Nam non secus ac fieri solet a militibus transfugis, statio, in qua collocati erant, ab illis dserta fuit. Notanda est etiam poenae atrocitas quam exprimit apostolus. Non modo liberi erant spiritus, sed coelestes dominationes : nunc 5. ommonefacere. Vel modestiae causa excusat, perpetuis vinculis constricti tenentur. Non modo ne videatur tanquam rudes de rebus incognitis fruebantur gloriosa Dei luce, sed eius splendor in docere: vel certe (quod mihi magis placet) maioris illis refulgebat: ut inde, quasi per radios, se ad vehementiae causa, se nihil novum aut illis in- omnes mundi partes diffunderet: nunc sub caligine auditum afferre profitetur: quo plus fidei et autori- demersi sunt. Porro nobis fingendus non est locus tatis obtineat quod dicturus est. Ego, inquit, tan- quo inclusi sint diaboli. Simpliciter enim docere tum in memoriam vobis revoco quae iam semel voluit apostolus quam misera sit eorum conditio, dedici8tis. Quemadmodum vero scientiam illis tri- ex quo propter apostasiam sua dignitate privati buit, ut ad cavendum magis sint attenti: ita ne sunt. Nam quocunque pergant, secum trahunt sua supervacuum esse putent quern erga eos suscipit vincula, et suis tenebris obvoluti manent. Interea laborem, illos monitionibus opus habere dicit. Neque in magnum diem, extremum eorum supplicium enim hie tantum est verbi Dei usus, ut discamus differtur. quae nunquam fuimus edocti, sed etiam ut nos 7. Quemadmodum Sodoma et Gomorrha. Hoc exoitet ad ea quae iam tenemus, serio meditanda, exemplum magis generale est : testatur enim Deum, nee torpere nos in frigida notitia sinat. Summa nullo hominum genere excepto, promiscue poenam autem est, postquam a Deo vocati sumus, non se- sumere de omnibus impiis. Et Iudas ipse postea cure esse gloriandum eius gratia: sed potius sollicite commmort, incendium illud, quo perierunt quinque in eius timor ambulandum. Quia si quis Deo in urbes, typum esse ignis aeterni. Ergo Deus tunc hune modum illudat, non impune cessurus sit gratiae insigne documentum statuit, quod usque in finem eius contemptus. Hoc tribus exemplis demonstrat. mundi in timor homines contineret. Unde toties Primo enim ultionem commmort quam de incre- illius fit mentio in scriptura. Imo quoties memodulis sumpsit Deus, quos virtute sua redemptos in rabile aliquod vel tremendum Dei iudicium notare populum cooptaverat. Eadem fere comparatio est volunt prophetae, sub figura ignis sulphurei illud apud Paulum, prioris ad Corinth, deoimo capite. pingentes, ad Sodomae et Gomorrhae interitum alSumma est, quos Deus summis beneficiis ornaverat, udunt. Quare non sine causa Iudas proposito eiusquos extulerat in eundem honoris gradum quo nos modi speculo, terrorem saeculis omnibus incutit. hodie dignatur: postea severe ultus est. Ergo Quum dicit v i c i n a s u r b e s in s i m i l e m cum frustra Dei gratia superbiunt quicunque eius voca- illis m o d u m s c o r t a t a s e s s e , hoc non ad tioni non respondent. Nomen p o p u 1 i honorifice Israelitas et angelos, sed mutuo ad Sodomam et capitur pro gente sancta et electa: ac si diceret, Gromorrham refero. Nee obstat quod pronomen nihil illis profuisse quod singulari privilegio in Totoig maBCulinum est: nam ad incolas potius quam foedus assumpti essent. Quum i n c r e d u l o s vocat, ad loca Iudas respexit. A b i r e p o s t a l i e n a m fontem dsignt malorum omnium. Inde enim c a r n e m , posuit pro, abripi ad prodigiosas libiquaecunque eorum peccata Moses commmort, quod dines. Scimus enim Sodomitas communi scortandi se Dei verbo rgi non sustinebant. Nam ubi fidei licentia non contentos, magis exsecranda et praesubiectio, necesse est ut simul in omnibus vitae postera foeditate pollutos fuisse. Notandum est partibus constet erga Deum obedientia. quod eos subiicit igni aeterno : nam hino colligimus, 6. Angelos vero, etc. Argumentum a maiori ad formidabile illud spectaoulum quod desoribit Moses, minus. ngelorum enim conditio praestantior fuit tantum gravioris poenae fuisse imaginem. quam nostra: et tarnen eorum defectionem horribili exemplo ultus est Deus. Non igitur perfidiae nostrae 8. Similiter isti quoque somniis delusi, carnem ignoscet, si a gratia, in quam nos vocavit, descive- quidem contaminant, dominationem vero reiiciunt, et rimus. Haec certe poena quae coelorum incolis et in glorias maledicta congerunt. 9. Atqui Michael tarn excellentibus ministris Dei inflicta fuit, assidue archangelus, quando iudicio disceptans cum diabolo, nobis ante oculos versari debet : ne quando in con- disputbat de corpore Mosis, non ausus fuit iudicium

493

EPIST. IDAE

494

inferre coniumeiae: sed dixit: Increpet te Dominus. pultum esse, hoc est, certo Dei consilio ocoultum 10. Isti veto quaecunque non noverunt, convitiis in- fuisse eius sepulcrum. Absconditi autem sepulcri cessunt: quaecunque vero naturaliser tanquam bruta causa nemini obscura est: ne scilicet corpus eius animalia sciunt, in iis corrumpuntur. in superstitionis materiam abduoerent Iudaei. Quid ergo mirum si prophetae corpus divinitus abscon8. Similiter isti, etc. Similitudo ista praecise ditum, Satan in medium proferre oonatus est? nrgenda non est, ao si in omnibus eos, quorum Angeli autem contra obstiterunt, sicuti eorum mimeminit, Sodomitis conferret, vel angelis apostatis, nisterium semper Deo promptum est. Et certe vel incredulo ppulo. Tantum indicat esse vasa videmus Satanam omnibus fere saeoulis hanc lapiirae ad interitum destinata, neo posse Dei manum dera mo visse, ut corpora servorum Dei totidem effugere quin aliquando in ipsis quoque taie docu- stultis hominibus idola essent. Quare ob hoo testimentum statut. Consilium enim eius est, abster- monium , quamvis in scriptura non reperiatur, rere pios quibus scribit, ne illorum consortio se suspecta nobis esse haec epistola non debet. Quod involvant. Porro hoc looo inoipit illos impostores Michael adversus Satanam disceptans solus induclarius describere. o primum dicit eos relut som- citur, novum non est. Scimus angelorum myriadas niando polluere carnem suam. Quibus verbis stu- praesto semper esse ad Dei obsequium: sed ipse pidam impudentiam nott : ac si dioeret proieotos ad res gerendas hunc vel ilium cum deleotu adhibet, esse ad omnem foeditatem, a qua nequissimi etiam prout placuit. Quod a Michaele dictum refert Iudas, abhorrent, nisi somnus pudorem adeoque sensum apud Zachariam (3, 2) quoque habetur, Increpet te tollat. Est igitur metaphorica loquutio qua signi- Deus : vel, Gompescat Satan. Est autem comparatio ficat ipsos tam esse hebetes, ut sine ulla verecundia maioris et minoris, ut vocant. Non ausus est Michael ad omnem turpitudinem se prostituant. Notanda atrocius maledicere Satanae (qui tarnen reprobus autem est antithesis, quum dicit eos c a r n e m est ac damnatus) quam ut ilium Deo cohibendum c o n t a m i n a r e : hoc est, quod minus praestantiae traderet : isti autem potestates, quas singulari honore habet, dehonestare: et tarnen spernere quasi pro- ornat Deus, extremis probris incessere non dubitant. brosum, quod in gnre humano maxime excellit. 10. Quaecunque non noverunt. Significat eos Ex hoo secundo membro apparet, fuisse tumultuosos nihil nisi crassum et quasi pecuarium sapere, ideohomines qui anarchiam quaererent, ut soluti legum que non percipere quid honore dignum sit: tarnen metu, liberius pecoarent. Atque haec duo semper accedere hanc insanam audaciam, ut damnare non fere coniuncta sunt: ut qui proiecti sunt ad ne- vereantur quae captum eorum superant. Item diquitiam, simul omnem ordinem abolitum esse cu- verso vitio laborare, quod quum pecudum more ad piant. Porro tametsi hie erat eorum scopus, absque ea ferantur quae sensibus corporis se ingerunt, in ingo exsultare:. apparet tarnen ex Iudae verbis, illis nihil servent modestiae: sed se penitus ingurproterve eos et eontumeliose de magistratibus loqui gitent, non secus ac porous in luti foetorem se solitos. Quemadmodum hodie fanatioi homines non provolvit. Adverbium n a t u r a l i t e r , rationi et tantum fremunt se cohiberi magistratuum imperio, iudicio opponitur. Solus enim naturae impetus in sed furiose adversus omnem politiam declamitant : brutis animalibus regnat: ratio autem hominibus ius gladii profanum esse dicunt et pietati adversum : moderari debet, et eorum appetitus fraenare. denique ex ecclesia Dei reges et omnes magistratus superciliose abdicant. G l o r i a s vocat ordines ex11. Vae Ulis, quoniam viam Cain ingressi sunt: cellentia praeditos, et qui honore supereminent. et deceptione mercedis Balaam effusi sunt: at contra9. Atqui Michael archangelus. Brevius hoc dictione Core perierunt. 12. Hi sunt in fraternis argumentum Petrus et in gnre perstringit, quod vestris conviviis maculae, inter se convivantes, secure angeli qui longe praestant hominibus, non tarnen pascentes se ipsos : nubes aqua carentes, quae a ventis audeant contumeliosum iudicium inferre. Porro cvrcumaguntur : arbores autumni emarcidae, infrugiquia hanc historiam ex libro apocrypho sumptam ferae, bis emortuae, et eradicatae : 13. undae efferatae putarunt, inde factum est nt minus ponderis haberet maris, despumantes sua ipsorum dedecora: stellae erepistola. Sed quum Iudaei turn multa habuerint raticae, quibus caligo tenebrarum in aeternum serex patrum traditionibus, nihil absurdi esse video si vata est. dicamus Iudam retulisse quod iam a multis saeoulis 11. Vae Ulis, etc. Mirum est cur eos lam dure fuerat per manus traditum. Scio equidem multas ineptias hoc titulo receptas fuisse: quemadmodum inseotetur, quum ne adversus Satanam quidem hodie papistae quaelibet insulsa monachorum deliria contumeliae iudicium angelo permissum fuisse nuper in hoo catalogo recensent : sed hoc non obstat quin dixerit. Sed noluit generalem regulam praefigere: historias quasdam habuerint scriptis non proditas. tantum Miohaelis exemplo breviter ostendit quam Hoc extra controversiam est, Mosern a Domino se- intolerabilis sit istorum furor, dum petulanter con-

495

EPI8T. IUDAE

496

vitiis proscindunt quod Deus honort. Licebat certe Michaeli ultimo anathemate fulminare in Satanam: et videmus quam vehementer insurgant interdum prophetae contra impios: sed quum Michael ab extrema severitate (alioqui licita) abstineat, quam furiosum est erga creaturas gloria excellentes nullum modum tenere? Gaeterum quum de illis pronuntiat, non tarn illis malum imprecatur, quam praemonet qualis illos exitus maneat. Idque facit nequem incautum secum in perniciem rapiant. Dicit eos imitatores esse C a i n , qui Deo ingratus, cultum eius impio et scelerato corde pervertens, ius primogeniturae sibi abdicavit. Dicit instar B a l a a m mercede fuisse deceptos, quia pietatis doctrinam turpis luori gratia adulterant. Sed metaphora, qua utitur, aliquanto plus exprimit. Dicit enim e f f u s o s e s s e : quia scilicet instar aquae diffluentis proiecta sit eorum intempries. Tertio dicit eos imitari c o n t r a d i c t i o n e m C o r e : quia scilicet bene compositum ecclesiae statum perturbent. 12. In fraternis conviviis maculae. Qui legunt : Inter caritates vestras, non satis germanum sensum (meo iudicio) explicant. Nam ydna . vocat convivia quae inter se agitabant fidles, fraternae unitatis testandae causa. Tales epulas dehonestari dicit ab impuris hominibus, qui dissolute postea se ipsos pascunt. Erat enim illic summa frugalitas et moderatio. Fas erga non erat, gurgites illuc admitti, qui postea intemperanter abdomen suum alibi replerent. Nonnulli codices habent convivantes Tobiscum: quae lectio si magis placeat, sensus erit, illos non dedecori modo esse, sed graves ac molestos, ut qui publicis ecclesiae sumptibus ventrem suum intrpide farcirent. Paulo aliter Petrus, qui eos in erroribus delitiari scribit, et una cum grege fidelium vesci: ac si diceret, inconsiderate lacre eos qui tarn noxios Serpentes alunt: et bis stultos, qui profusae eorum luxuriae indulgent. Atque hodie utinam plus iudicii in quibusdam bonis viris foret, qui dum erga improbos nimis benigni esse appetunt, magnum toti ecclesiae damnum afferunt. Nubes aqua carentes. Duas similitudines quae habentur apud Petrum, in unam colligit, eodm tarnen sensu. Vanam enim ostentationem uterque taxt: quia nebulones isti, quum multa promittant, intus tarnen aridi sunt atque inanes. Quemadmodum nubes procellis agitatae spem pluviae faciunt: sed statim evanesount in nihilum. Petrus addit sicc et vaoui fontis similitudinem. Iudas autem plures metaphoras in eundem finem congerit: quod a r b o r e s sint e m a r c i d a e , quemadmodum autumno defluit arborum vigor: postea vocat arbores i n f r u g i f e r a s , e r a d i c a t a s , et bis emort u a s . Ac si diceret, nihil in tus esse succi, utounque appareant folia.

13. Undue efferatae maris. Quorsum hoc additum sit, melius ex Petri verbis colligere licet: nempe quod inflati superbia, magni loco stylo verborum ampullas efflant, vel potius despumant. Interea adeo nihil afferunt spirituale, ut potius homines deiiciant ad brutorum animalium stuporem. Tales (ut prius diotum est) hodie sunt fanatioi homines qui se Libertinos vooant. Dicas mera eos tonitrua sonare: nam communi sermone spreto, exoticum nescio quod idioma sibi fingunt: postquam visi sunt suos discipulos supra coelum rapere, repente in belluinos errores procidunt. Fingunt enim innocentiae esse statum, ubi nullum discrimen est turpis et honesti: fingunt spiritualem esse vitam, dum exstincto metu, secure sibi quisque indulget: nos fieri deos, quia spiritus ex corporibus migrantes Deus absorbeat. Quo maiore studio ac reverentia nobis colenda est scripturae simplicitas, ne argutius quam par est philosophando, non coelo appropinquemus, sed potius in multiplies labyrinthos mergamur. Ideo S t e l l a s e r r a t i c as vocat, quia evanida lucis specie oculos perstringant. 14. Prius autem etiam us vaticinatus est Septimus ab Adam Enoch, dicens: Ecce venu Dominus in Sanctis miUibus suis, 15. Ut faciat iudicium adversus omnes, et redarguat ex eis omnes impios de factis omnibus impietatis quae impie patrarunt, deque omnibus duris quae loquuti sunt adversus Deum peccatores impii. 16. Hi sunt murmuratores, queruU, iuxta concupiscentias suas ambulantes, et os illorwn loquitur tumida, admirantes personas, utir tatis gratia. 14. Prius autem, etc. Vatioinium hoc potius ypacpov fuisse puto quam ex apocrypho libro adductum. Fieri enim potest dictum hoc memorabile veteres commendarint posteris. Si quia roget, quum passim occurrant in scriptum non absimiles sententiae, cur non ex aliquo propheta scriptum testimonium citaverit: solutio in promptu est, voluisse ab ultima vetustate repetere quid spiritus de illis pronuntiaverit. Atque hoc verba sonant. S e p t i m u m enim ab Adam nominatim dicit, ut vaticinii antiquitatem commendet: quod scilicet iam priore mundo exstiterit. Quod autem prophetiam hanc dixi ex relatu notam fuisse Iudaeis, si quis aliter sentiat, non contendo: sicut no de epistola quidem, sitne Iudae, an alterius cuiuspiam. Tantum in rebus dubiis quod probabile est, sequor. : Ecce venit. Praeteritum loco futuri, more prophetico. Dicit venturum in s a n c t o r u m m i l l i b u s : sub quibus verbis tam fidles quam angelos dsignt. Nam ornabunt utrique Christi tribunal

497

BPI8T. IUDAE

498

quam ad iudioandtfm orbem descendet. Millia dicit, quemadmodum et Daniel (7, 10) angulorum myriadas praedicat: ne impiorum multitudo, quasi violentum mare, filios Dei abripiat, dum fore cogitant ut euos aliquando colligat Dominus: quorum pars in coelo habitans nunc oculos nostros fugit, pars sub ingenti paleae cumulo obruta latet. Quae autem reprobis impendet vindicta, eleotos in metu et sollicitudine oontinere debet. Loquitur de factis et dictis, quia isti corruptores non tantum scelerata vita, sed impuro et perverso sermone plurimum nooebant. D u r o s autem vocat sermones, ob praefraotam audaciam, qua elati se petulanter ingerunt. 16. Hi sunt murmuratores. Quia sibi in pravis cupiditatibus indulgent, simil difficiles sunt ac morosi, ut illis nunquam satisfiat: hinc fit ut semper obmurmurent ac quaerantur, quantumvis se illis benigne probi homines impendant. Magni loquentiam taxt, quod se ipsos fastuose iactent: Bed interea ostendit illiberali esse ingenio, quia serviliter se demittant, lucri gratia. Ac vulgo haec inaequalitas perspioitur in eiusmodi nebulonibus: ubi nemo est qui eorum insolentiam rprimt, vel nullus est respectus qui obstet, intolerabilis eorum est superbia: adeo imperiose quid vis sibi arrogant. Quos autem metuunt, vel a quibus sperant aliquid commodi, iis sordide blandiuntur. P e r s o n a s accipit pro externa magnitudine vel potentia.

graeci partieipium absolutum habent. Alii addunt auxo: sed eodem fere sensu. Intelligit enim eos diecessionem faoere ab ecclesia, quoniam diseiplinae iugum ferre nequeant, ut qui carni addicti, a spirituali vita abhorreant. A n i m a hic spiritui, hoc est, renovationis gratiae opponitur: ideoque vitiosum ingenium significat, quale est in hominibus nondum regenitis. Nam in hac dgnre natura, quam ab Abraham trahimus, nihil nisi orassum est ac terrenum: ut nulla pars nostri ad Deum adspiret, donec renovati simus eins spiritu. 20. Vos autem dilecti, sanetissimae vestrae fidei vosmet superstruentes, in spiritu saneto precantes, 21. vosmet m caritate servate, exspeetanies misericordiam Domini nostri lesu Christi in vitam aeternam. 22. Et hos quidem miseramini, diiudicantes : 23. Mos vero per timorem servate, ex incendio rapientes, odio prosequentes etiam maculatam a carne tunicam. 24. Ei autem qui servare potest vos a peccato immunes, et statuere in conspectu gloriae suae irreprehensibes cum exsultatione, 25. soli sapienti Deo, servatori nostro, gloria et magnificentia, et imperium, et potestas, nunc, et in omnia saecula. Amen.

20. Vos autem, etc. Modum ostendit quo omnes Satanae machinas disiieere queant: nempe sie caritatem habentes fidei annexam, quasi in custodia xeubent usque ad Christi adventum. Yerum, ut creber ac densus in metaphoris, suas hio quoque loquendi formas habet, quae breviter notandae sunt. 17. Vos autem dilecti, memores estis verborum Iubet primo loco ut se fidei s u p e r s t r u a n t . quae praedicta sunt ai apostolis Domini nostri Iesu Quo significat, retinendum esse fidei fundamentum : Christi: nempe 18. quod vobis dizerunt, ultimo tem- sed primam institutionem non sufficere, nisi assidue pore futuros derisores, qui secundum concupiscentias ad profectum contendant, qui in recta fide sunt suarum impietatum ambularent. 19. Hie sunt qui iam fundati. S a n c t i s s i m a m appellat eorum se ipsos segregant, animales, spiritum non habentes. fidem, ut solide in earn recumbant, eiusque firmitudini innixi, nunquam vacillent. Sed quum tota 17. Vos autem. Yetustissimae prophetiae, nunc hominis perfectio in fide consistt, absurdum esse apostolorum monitiones, quarum recens erat memo- videtur quod superstruere aliud aedificium iubet, ria, subiioit. Veum (iv^aftajTe, non multum refert, quasi fides tantum inohoet hominem. Hano quaesIndicativo an hortandi modo legas: manet enim tionem solvit apostolus quum statim addit, aedifiidem sensus, praedictione quam citat munitos, non cari homines super fidem, addita caritate. Nisi debere percelli. T e m p u s u l t i m u m intelligit, forsan ita aeeipere quispiam malit, homines fidei quo renovata ecclesiae conditio fixum statum acce- superstrui, quod in ea proficiunt. Et certe quotipit usque in finem mundi. Ooepit autem a priore diani fidei progressus efficiunt, ut ipsa in iustum Christi adventu. D e r i s o r e s vocat, more scrip- aedificii modum assurgat. Hoc modo praeeiperet turae, qui impio et profano Dei contemptu inebriati, apostolus, in fide cresoendum esse, instandum pre in beluinum numinis contemptum prosiliunt: ita ut oibus, et caritate retinendam esse vocationem. eos religio contineat amplius in officio: quia nullus In spiritu saneto precantes. Haeo perseverandi haeret futuri iudicii metus in eorum animis, nulla ratio, si Dei virtute instrueti simus. Ergo quoties spes aeternae vitae. Quemadmodum hodie passim de fidei constantia agitur, ad preces confugiendum Epioureis Dei contemptoribus mundus scatet, qui est. Quia autem perfunetorie vulgo oramus, addit, exoussa prorsus omni reverentia, furiose totam pie- In spiritu: ac si diceret, Tantam esse pigritiam, tatis doctrinam, quasi fabulosam subsannant. tantumque frigus oarnis nostrae, ut rite orare nemo 19. Qui se ipsos segregant. Nonnulli codices queat nisi spiritu Dei excitatus: sie ad diffidentiam.
Calvini opera. Vol. LV. 32

499

EPIST. IUDAB

500

et trepidationem nos esse proclives, ut nemo Deum quern cupimus habere incolumem: neque enim sufyocare patrem ausit, nisi illo eodem spiritu dictante. ficeret innuere digito, vel blande manum porriNam hinc sollicitudo, hine ardor et vehementia, hinc gere. Sic etiam curanda est eorum salus, quia alacritas, hinc fiducia obtinendi, hinc denique gemi- ad Deum, nisi duriter traoti, non venirent. Longe tus Uli inenarrabiles quorum meminit Paulus ad Ro- differt vetus interpretatio : quae tarnen lectio in manos 8, 26. Ergo non abs re Iudas docet neminem multi8 codicibus graecis invenitur. Arguite diiuposse orare ut oportet, nisi directore spiritu. dicatos, inquit vetus interpres. Sed prior ille 21. Vosmet in caritate servate. Caritatcm velut sensus melius congruit: et meo iudicio verus custodem ao praesidem vitae nostrae statuit: non est ac genuinus. Servandi verbum, ad homines ut earn opponat Dei gratiae, sed quia hic rectus transfertur : non quod autores sint salutis, sed mivocationis nostrae cursus est, si pergimus in cari- nistri. tate. Quoniam vero multa nos ad defectionem 23. Odio prosequentes. Locus hic, qui obscusollicitant, ut difficile sit nos servare Deo usque rcis alioqui videtur, nihil habebit difficultatis, mein finem integros, ad ultimum diem fidles revocat. taphora bene explicata. Yult fidles non tantum Sola enim eius exspectatio sustinere nos debet, ne cavere a vitiorum contactu: sed neque ad eos unquam animos despondeamus. Alioqui singulis contagio pertingat, quidquid affine est ao vicinum, momentis deficere necesse erit. Notandum autem fugiendum esse admonet. Quemadmodum si de quod vitam aeternam non yult sperari, nisi ex impudicitia sermo habetur, dicemus tollenda esse Christi misericordia. Nam ita iudex noster futurus omnia libidinum irritamenta. Id etiamnum clarius est, ut gratuitum redemptionis a se partae bene- fiet si impleatur oratio: nempe ut oderimus non ficium pro iudicandi rgula habeat. carnem modo, Bed tunicam, quae eius contactu in22. Hos quidem miseramini. Adiungit alteram fecta sit. Nam particula xocl, ad amplificationem exhortationem, qualiter se gerere debeant fidles in valet. Malum igitur adeo non permittit indulgentia corrigerais fratribus, ut eos ad Dominum reducant. foveri, ut omnes praeparationes, omniaque aocessoYarie autem tractandos esse admonet, unumquem- ria (ut vocant) potius resecari iubeat. 24. Ei autem qui servare. Claudit epistolam, que scilicet pro suo ingenio. Nam erga mansuetos et dociles dementia utendum est. Aliorum maior Dei laude : in qua ostendit nihil posse exhortationes est duritia: ergo terrore subigendi sunt. Haeo est nostros, nee studia, nisi ex Dei virtute effectue prodiiudicatio cuius meminit. Participium 8caxpiv6[ievot, veniat. Quaedam exemplaria habent eos. Quam nescio cur Erasmus passive reddere maluerit, quum lectionem si recipimus, sensus erit: Yestrum quisit ambiguum: activa autem significatio contextui dem est conari ut salvi fiant: sed Dei solius est longe melius quadret. Summa ergo est: Si volu- hoc praestare. Mihi tarnen altera lectio magis mus errantium saluti consulere, considerandam placet: in qua etiam est allusio ad superiorem senesse cuiusque naturam: ut qui mites sunt ac trac- tentiam. Postquam enim fidles hortatus est ad tabiles, placide revocentur in viam, tanquam digni servandum quod periit: ut intelligant conatus ommisericordia: si quis autem contumax est, severius nes fore irritos, nisi Deus operetur: ne ipsos quicorrigatuf. Et quoniam odiosa fere est asperitas, dem aliter servari posse testatur, nisi Dei virtute. earn necessitate excusat, quod aliter servari ne- Quamquam in hoc posteriore membro, aliud est queant qui non sponte sequuntur bona consilia. verbum, tpvk&%ui scilicet, quod custodiam sonat: ita Porro, eleganti metaphora utitur. Nam ubi est ad remotius illud membrum respiceret, ut dixit: incendii perioulum, violenter rapere non dubitamus, Yos servare, vel custodite.

COMMENTAIRE
SUR

L'EPITRE DE IUDE.
1542.

32*

ARGUMENT SUR L'EPITRE DE SAINOT IUDAS.

Il esorit selon que la ncessit du temps le requrait, admonnestant toutes les Eglises en general, lesquelles desia avoyent reoeu l'Evangile de nostre Seigneur, de se donner garde d'aucuns sducteurs, qui tasehoyent de destourner les coeurs des simples gens de la droicte congnoissance de Dieu et de sa Terit. Et d'autant qu'on peut appercevoir, s'efforceoyent d'engendrer un contemnement de la iustice

de Dieu, pour renverser les commencemens de l'Evangile, qui avoyent est par les Disciples de IesuB Christ faictz et dressez iusques lors. Or si une telle admonition a est pour ce temps l propre et convenable, nous congnoistrons qu'elle nous est auiourd'huy plus que ncessaire, si nous considrons quel est Testt de l'Eglise, et par quelz aussaulz elle est combatue.

Chapitre seul. Iudas serviteur de Iesus Christ, et frre de laques, aux leue, qui sont sanctifie par Dieu, et gardes par IESUS Christ, misricorde et paix dilection vous soit augmente.

Il s'appelle serviteur de Iesus Christ, pour declairer par sa vocation, qu'il fait son devoir les enseignant et admonestant de ce qu'ilz ont faire: Bien aymez pour la solicitude que Pavois de afin qu'il ne semble pas vouloir entreprendre plus vous escrire pour vostre commun salut, il m'a est d'authorit et lieu de parler aux Eglises qu'il ne ncessaire de vous escrire: en vous exhortant que luy en appartient. Pareillement en ce mot est vous vous efforciez de persvrer en la Foy, laquelle comprinse une protestation, qu'il ne veult exalter a est une fois baille aux Sinctz. ne son nom ne de creature quelconque, mais de Bon seul Maistre Iesus. Il allgue le nom de son Combien que ce passage pour sa difficult puisse frre laques: afin de se donner plus congnoistre recevoir divers sens, toutesfois cestuy cy est le plus par ceste enseigne, pour mieux gaigner les coeurs certain, comme il appert de la raison incontinent des fidles escouter sa doctrine, non pas qu'il suyvante: C'est que pourtant qu'il voyoit les tenvueille prendre ou chercher sa gloire en la chair: tations prsentes, il pensoit estre expedient d'y mais pour faire servir toutes bonnes creatures obvier. Le sens doncques sera tel selon nostre l'honneur de Dieu. intelligence. A cause que i'ay grand'solicitude en Au commencement il declaire quelz sont les mon coeur de vous admonnester de tout ce qui fruictz de l'lection ternelle de Dieu en ceux qu'il appartient au salut de vous tous, la ncessit rea ternellement preordonnez salut: C'est qu'iiz quiert maintenant qu'en vous escrivant ie vous exsont sanctifiez en communiquant la sainctet de horte perseverance: C'est assavoir que vous mettiez Dieu, laquelle est espandue sus eux par son Esprit. toute vostre estude et vous employez de toutes voz Et que par Iesus ilz sont conservez. Car c'est forces, pour estre conformez en la Foy, laquelle le nostre Pasteur et guide, auquel nous avons est Seigneur a une fois baille aux siens, afin que commis en garde de par le Pre, afin qu'il nous jamais ilz n'en dclinent. Voila comment un serconserve en sa protection: tellement que le pch, viteur de Dieu doit animer et encourager les fidles ne la mort, ne le diable, ne nous puisse nuyre. batailler constamment, quand il voit les appareilz En cestre prire qu'il fait sont comprinses du diable pour les opprimer. toutes les graces que nous povons dsirer. Car il y a premirement la misricorde de Dieu, laquelle Car aucuns hommes se sont mis en avant, lesest sa bonne volunt sur nous, par laquelle nous quels avoyent est long temps a preordonnez telle sommes reconciliez luy, l'ayant pour Pre, et condemnation, sans piet, ayant transferez la grace de estans faictz participans de son Royaume comme nostre Dieu en dissolution, et renoncent Dieu le seul ses enfans bien aymez. De cela s'ensuit paix, qui dominateur, et nostre Seigneur Iesus Christ. signifie toute prosprit, afin que rien de tout ce

qui nous est besoing ne nous dfaille. Finalement, pour nous bien gouverner et sainotement avec nostre prochain, est requise charit, laquelle est nomme la troisiesme. Or il requiert que toutes ces choses soyent multiplies, en nous monstrant qu'il nous est bien mestier de oroistre tous les iours de nostre vie en nostre Seigneur, iusques ce que nous aurons achev nostre course.

509

EPITRE DE IUDE

510

C'est la raison pourquoy ilz avoyent meilleur qu'ilz ont dgnr de la bonne nature en laquelle besoing de bien batailler que iamais, pour ce qu'ilz ilz estoyent crez. Mais les a exterminez de son estoyent assailliz par les tentations qui s'ensuyvent. Royaume, les iettant en miserable captivit, iusques Car ce sont grandes et dangereuses pestes de l'Eglise oe que le grand lour viendra, o ilz recevront que gens de perverse vie et faulse doctrine, prin- leur dernire sentence. O nous avons mis ce mot cipalement telz contemteurs de toute religion, comme Commencement, le mot grec a signification doubles descrit icy l'Apostre. Car il leur impose d'avoir teuse: tellement que les autres disent principault : converty la grace de Dieu en dissolution: C'est mais le premier est le plus propre la matire dire d'avoir abus de la grace de Dieu, et de la prsente: pour oe qu'il veult admonnester le peuple libert, qu'il a donne noz consciences, insolence de ne se desvoyer du droiot chemin. et toute licence de mal faire. D'estre gens sans piet: C'est dire ne craignans Dieu. Finalement, Comme Sodome et Gomorrhe et les cinq villes ayans renonc la domination d'un seul Dieu, ne le prochaines d'iclles ayant paillarde en mesme manire, recongnoissant point pour celuy auquel nous devons et s'estant desbourdes suyvre autre chair, sont servir, et auquel comme iuste luge fauldra rendre laisses pour exemple, ayant receu iugement de feu compte de nostre vie. Et aussi d'avoir reiett le ternel: aussi pareillement ceux icy estans de resverie ioug de Christ, lequel par ioeluy nous a t con- eslourdis, souillent leur chair, mesprisent domination, stitu Seigneur et Maistre. Il dit d'advantage, et mesdisent des puissances. qu'ilz avoyent long temps auparavant est prdestinez telle confusion, par ce que nostre SeiIl veult dire que comme Sodome et Gomorrhe gneur a preordonn la ruyne certaine tous ceux et les villes voisines, pour l'horrible confusion, laqui n'obiront son sainct Evangile: et a en son quelle est tombe dessus icelles, sont exemple d'un iugement ternel dtermin quelle seroit l'issue de merveilleux iugement de Dieu: ainsi il en adleur perversit et malice. viendra de ceux dont il parle: lesquelz ne sont moins damnables en leurs oeuvres. Tellement que Or ie vous vue rduire en memoire, pour vous leur ruine ne sera en rien moins legiere que celle faire scavoir cela une fois, que le Seigneur ayant que nous lisons en Genese des dictes villes. Par dlivr d'Egypte le peuple, depuis a destruict ceux l'autre chair, il entend les cupiditez desordonnes et estranges, dont estoyent souillez ces peuples. qui ne croyoyent pas. Car ilz sortoyent hors des limites de nature pour Pour les induire craindre le iugement de obir leur sensualit brutale. Quand il dit, qu'elles Dieu, afin que legierement ne se destournassent de ont receu iugement de feu ternel : il demonstre que la grace qu'il leur avoit faicte, il leur propose le feu subit qui y descendit du ciel, n'estoit sinon l'exemple du peuple d'Isral. Pour la dlivrance une monstre extrieure du feu spirituel, qui iamais duquel, combien que nostre Seigneur eust faict de ne s'esteindra. On voit en ce passage une partie grandes oeuvres et miracles, toutesfois il n'a pas des faultes de ces mal-heureux personnages, qui laiss de punir sa rebellion et incrdulit. Mesmes corrumpoyent les Eglises de ce temps l: Car il la vengeance a est d'autant plus griefve, cause dit qu'ils estoyent eslourdiz en songes, signifiant qu'un tel benefice n'avoit de rien profit envers qu'ilz estoyent du tout menez et transportez par luy, pour l'entretenir honnorer Dieu, et le glori- leur affection charnelle, comme l'esprit du dormant fier comme il appertenoit. Les punitions que le est ravy et troubl par ce qu'il songe, d'autant Seigneur a faict au desert sont recites en somme qu'il n'y a nulle raison qui le retire de sa perturbation. Secondement, que eux mesmes se souilau dixiesme de la premiere aux Corinthiens. loyent par abominations lesquelles il a mieulx aym Et les Anges qui n'ont pas gard leur commen- seulement noter que exprimer. Finalement qu'ilz cement, mais ont dlaiss leur domicile, il les a mis dififamoyent les puissances et superioritez que le en garde en obscurit et soubs liens ternels, iusques Seigneur a ordonn pour gouverner les choses huau iugement du grand lour. maines: voulant introduire une confusion, fin qu'on ne peust plus discerner entre bien et mal. Comme premirement il a monstre que si le Seigneur n'a pas pardonn son peuple d'Isral, Or Michel archange, quand en questionnant dislequel il avoit choisi entre toutes nations de la putoit avec le diable du corps de Moyse n'osa ieeter terre, que non plus ne nous pardonnera il, si nous iugement de malediction, ains did: Que le Seigneur ensuyvons une mesme iniquit: maintenant il en te redargue: Mais ceulx cy des choses qu'le ignorent donne encore une plus grande raison. Car il n'a ils mesdisent: et celles que naturellement comme bestes pas mesme espargn ses propres Anges, incontinent brutes Us approuvent.

511

EPITRE DE IUDE.

512

Il est vray semblable que eeste histoire ait est amene de quelque livre de l'Escriture, lequel toutesfois nous n'avons auiourd'huy en usaige: Ou bien qu'elle avoit est baille entre le peuple iudaique de main en main tellement que c'estoit une chose vulgaire : Vray est qu'il est eseript au Deuteronome chapitre trentequatriesme, que Moyse a est ensepvely du Seigneur en une valle de la terre de Moab: et que son spulcre n'a est congneu de nul homme. Ce qu'on iuge avoir est faict (comme aussi la chose clairement le monstre) de peur que les Iuifz pour l'honneur qu'ilz luy portpient n'abusassent de son corps par idoltrie. Ce doncques que le diable en prenoit combat contre l'Ange de Dieu n'estoit que pour mettre en avant qu'il se pouvoit trouver afin d'induira le peuple d'Isral l'adorer contre la volunt de Dieu. Maintenant il diet, que en ce combat, iamais Michel ne voulut iecter contre le Diable iugement de malediction: C'est dire prononcer parolle d'excration contre luy comme le recongnoissant creature de Dieu: ains seulement au nom du Seigneur luy impose silence. Au contraire il diet que en ceulx cy y a telle tmrit qu'ilz ne pardonnent nulle creature combien qu'encores ilz n'y congnoissent rien redire: et n'ont plaisir en aultres choses sinon en celles que de leur sens naturel sans raison et intelligence ilz comprennent ne plus ne moins que bestes brutes, lesquelles sont du tout menes par leurs affections charnelles d'autant qu'il n'y a en icelles aultre sentement. En ce qu'il diet qu'ilz s'y corrumpent, il fault noter que en tout ce que l'homme apprhende en sa charnalit, il n'y a que corruption.

sans mesure ayans comme la bride lasche ne garder nul moyen. Item, comme Cor avec Dathan et Abiron (comme il appert par le seziesme chapitre des Nombres) esleva un tumulte alencontre de Moyse pour le dbouter du ministre et office auquel il estoit ordonn de Dieu, en cela se rebellant alencontre de Dieu, mesmes : pareillement ceux cy resistent et esmeuvent rebellion contre tous les serviteurs de Dieu et ministres de son Evangile, voire contre IesuB Christ qui est le principal et le Chef de tous. Or si nul de ceux n'est demeur impuny, qui n'ait soubstenu une horrible vengeance de Dieu, comme les Escritures tesmoignent : il ne fault penser que ceux cy puissent non plus eschapper la main de ce grand luge. Icux sont macules en vois convives, mangeans hardiment, se paissans eux mesmes: nues sans eaues, agites c et l des vens: arbres autumales infructueuses, doublement mortes et desracines: undes aspres de la mer escumantes leur propre confusion : estoiUes errantes:' auxquels est appreste obscurit de tnbres ternellement.

Maintenant par diverses similitudes il monstre combien il y a en eux de paovret et malheuret. Et premirement leur remonstre que leurs convives o ilz s'assemblayent, estoyent souillez et contaminez par gens ainsi vitieux, pour leur donner entendre qu'ilz les devoyent reiecter de leur compagnie. Et rend la raison : pour ce qu'ilz ne povoyent dissimuler leur gourmandise en mangeant dissoluement et sans modestie aucune. En ce poinot il est noter que les Chrestiens oultre la saincte Cne Malheur iceux, car ils ont suyvy la voye de avoyent certains convives o ilz s'assembloyent pour Cam, et selon Terreur du loyer de Balaam se sont entretenir charit: et prinoipallement cela faisoyent abandonne, et sont pris en la contradiction de Cor.ilz cause des indigens, qui en estoyent refocillez et soulagez. Parquoy c'estoit une vie damnable en Affin que nul ne soit si hardy de se ioindre telz garnemens, de n'avoir autre esgard sinon de eulx, il declaire quelle en sera l'issue: asoavoir se repaistre eux mesmes, sans penser des paovres, malediction. Ce qu'il prouve par l'exemple de desquelz on devoit avoir le principal soing. ceulx desquelz ilz sont imitateurs. Car comme Oultreplus, il les accompare aux nues sans eaue, Cain (ainsi qu'il est escrit au second chapitre de lesquelles sans propoz troublent l'air, tenant les Genese) estant en vieux que son frre estoit tant hommes en suspend pour attendre pluye laquelle aggreable Dieu le meurtrit, ainsi ces malleureux, n'en sort iamais. Enquoy il demonstre leur vanit. desplaisans que les fidelles servent en sainotet et Et adiouste encore l'agitation du vent a et l: innocence de vie leur Dieu, en les pervertissant pour exprimer d'ad van tage leur inconstance et les'esforcent de meurtrir leurs mes. gieret. Secondement, il les fait semblables aux arbres Item, comme Balaam pour loyer eust t content de renverser les benedictions de Dieu, et perdre d'autumne, aprs la cueillette des fruietz, leisquelz le peuple d'Isral (comme nous lisons au douxiesme n'ont plus que les fueilles, et icelles prestes tomchapitre des Nombres) pareillement pour leur ventre ber bientost. Toutesfois il met aprs une dissimiet voluptez ilz ne demandent que dissiper l'Eglise litude: o'est que les arbres au printemps recommende Dieu et la faire tomber et ruyner en malediction, cent verdoyer et fructifier. Mais en ceux cy il tellement qu'en cela faire ilz sont du tout desbordez n'y a nulle esprance de frictz non plus qu'aux

513

BPITRE DE IUDE

514

Encore les marque il plus videmment et descovre d'advantaige leurs vices, afin que personne n'en soit tromp par ignorance. Il les dit murmurateurs: comme ainsi soit que le Chrestien doyve viter tous murmures et mauvais rappors, qui peuvent engendrer discors, et inciter desbatz, ou malveillance entre les hommes. Apres il dit qu'ilz sont querelleux. Ce qui procde d'arrogance et impatience d'esprit: quand on ne peut rien endurer de son prochain, que plaintes et querimonies ne voilent tousiours. Le tiers est qu'ilz cheminent selon leurs cupiditez: c'est dire, qu'ilz sont addonnez aux affections de leur chair, auxquelles le Chrestien doit renoncer pour se accommoder la volunt de Dieu et celle de son prochain. pres il met la haultesse en parolles, c'est qu'ilz ne peuvent dissimuler l'orgueil de leur ooeur, qu'ilz n'ayent tousiours gloires Aussi sur eux a prophtis Henoch, septiesme et vanteries en la bouche pour dprimer les autres homme depuis Adam, disant: Voiey le Seigneur est par dessoubz eux. Finalement, la flatterie. Car venu avecques milliers de ses Saincts, faire iugement ilz applaudissent ceux qui ont apparence entre contre tous, et convaincre tous incrdules d'entre eux,les hommes, pour tirer de leur substance: mespride toutes les oeuvres de leur impiet, lesquelles ils ont sans les paovres et humbles, dont ilz ne esprent iniquement commises, et de toutes mauvaises parolles nulle proye. qu'ils ont parl contre luy. Mais vous bienaymes, ayant souvenance des paCombien que ceste sentence ne se trouve au- rolles qui vous ont est predictes par les Apostres de iourdhuy, neantmoins nous devons prendre ceste nostre Seigneur Iesus Christ. C'est qu'us vous ont sentence bonne et saincte, sans nous tourmenter diet qu'au dernier temps y aura des moqueurs chebeaucoup dont elle a est prinse. Car possible qu'il minans selon leurs cupidits d'impit. n'y a iamais eu certain livre fait par Henoch : mais que voyant la malice des hommes estre venue iusAfin qu'ilz ne se troublassent point voyant telles ques au sommet, fut contrainct de leur dnoncer pestes porter le nom de Iesus Christ, et que pour la vengeance prochaine: laquelle dnonciation ait cela ilz ne perdissent courage : il leur reduiot en est depuis en bruit entre le peuple d'Isral comme memoire comment les Apostres de nostre Seigneur digne de memoire. Or PApostre dit que convena- en avoyent adverty les fidles: duquel advertisseblement elle peut estre applique ceux cy, les- meht ilz povoyent prendre matire de se consoler quels par dessus les autres, provoquent l'ire de Dieu et .reconforter, pour ne laisser de persvrer en par l'outrage tant de leurs faits que de leur parolles. leur vocation. Il appelle (selon la manire de l'EsCe iugement de Dieu, duquel il est icy parl, com- criture) le dernier temps depuis qu'on a commenc bien qu'il se commence aucunement en ce monde d'attendre la resurrection et l'advenement dernier en toutes punitions que faict Dieu des iniques, du Seigneur, qui est tout le temps du nouveau toutesfois il ne sera point droictement accomply ius- Testament : pource que toutes choses ont t acques la manifestation du Royaume de Iesus Christ complies: sans qu'il faille attendre nouvelle Proau dernier lour. Car lors il viendra en puissance phtie ne revelation iusque ce que le Seignenr avec ses anges pour rendre chascun iustement se manifestera aux siens face face. Il appelle selon ses oeuvres. Les Anges sont ioy nommez moqueurs ceux qui contemnent tellement les iugepar milliers comme en Daniel, au septiesme, et au mens de Dieu que tout leur est ieu et farce: Fsalme soixante et huytiesme. O nous avons comme sont ceux qui demandent: O est le iour translat incrdule, le mot grec signifie ceulx qui du Seigneur? Ce que les Apostres en ont admonn'ont en leurs coeurs nulle reverence la maiest nest se peut veoir en partie aux Epistres Tide Dieu. mothe et en la seconde de saint Pierre et autres passages. Combien qu'il parle plus des admoniIceux sont murmurateurs, qullereux, cheminons tions faictes par parolles : mais il n'y a nulle doubte selon leurs cupidits: desquels la houche parle choses qu'elles ne ayent est semblables celles qu'ilz ont haultaines, ayans en admiration les apparences causelaiss par esorit. du gaing.
alvini opera. Vol. LV.
33

arbres steriles du tout et mesmes doublement seiches par diverses geles ou autre encombriers, et pleinement desraoines. Tiercement, aux undes de la mer, poulses imptueusement par tempeste. Car comme icelles par leur exume, rendent l'eaue orde et trouble, en mesme sorte ceux-cy en toute leur imptuosit, par laquelle ilz veulent rompre les autres, eux mesmes se ruynent, car elle retombe toute en leur confusion. Finalement aux pianettes errantes. Car comme icelles ne sont fiches en certain lieu comme les autres estoilles, mais ont leurs propres spheres qu'elles cirouissent: aussi ilz n'ont nul arrest; mais sont distraicts en diverses opinions. La conclusion est qu'en la fin une griefve condemnation ternelle les attend.

515

EPTTRE DE IDE

516

lceux sont faisans divisions, sensuels et sans esprit. H leur donne encor de recbef nouvelles enseignes pour se garder de ces corrupteurs. Et dit qu'ilz tachent faire separations qui est le propre des faux prophtes. Car c'est leur but principal de rompre l'union que Iesus Christ a voulu estre entre ses membres. Ce qu'il les appelle sensuelz et sans esprit: se rapporte ce qu'il en a dit dessus: car il entend, qu'il n'y a rien en eux de la regeneration spirituelle, par laquelle nous entrons au Royaume de Dieu, n'ayans rien que de la nature humaine vitieuse et corrumpue.

Et recevez les uns en piti, les iugeant: les aultres sauvez les par crainte, les retirant du feu: hassant aussi vestement de la chair contamin.

D'avantage il les enseigne que ce n'est pas assez de s'estre retir soymesmes de la voye de mort et perdition pour servir purement et saintement Dieu, si on ne tache aussi de gaigner les aultres qu'on voit estre desvoyez, et de les difier en nostre Seigneur. Pourtant il les exhorte de tellement fouyr et viter ceste perverse nation qu'ilz mettent peine de les rduire en meilleure vie et ce en diverses manires, selon qu'ilz verront estre expedient. Car les uns veulent estre menez par doulceur et bnignit: les aultres par plus Mais vous bienaymee, vous edifians vousmesmesgrande svrit et rigueur, quoy il nous fault en vostre tressaincte Foy faisant prires par le sainct estre prudens pour nous accommoder une telle diEsprit, garden vous en la charit de Dieu, en atten- versit d'esprit. Il diet doneques que envers ceulx dant la misricorde de nostre Seigneur Iesus Christ que nous verrons estre plus dociles, nous modrions tellement l'asprit de condamner, que les traictions pour la vie ternelle. avec misricorde, au contraire que nous estonnions Apres les avoir assez adverty des maulx dont ceulx qui sont endurcis, par crainte du iugement de ilz avoyent se donner garde, il leur monstre de Dieu. Ca'r il fault user envers eulx comme si on tiroit quelz remdes ilz doyvent user pour s'en povoir quelqu'un d'un feu ia embras: ce qui ne se faict garentir. Et premirement les enseigne de s'difier sans effort violent. Ce pendant il veult que nous tousiours de mieux en mieux en la Foy, o ilz prenions desplaisir aux vices qui sont alentour avoyent desia prins leur fondement: laquelle il d'eulx: lesquels il appelle robe, selon commun appelle trs saincte, leur donnant entendre que usaige de l'Escriture: pource que l'homme en est tous ceux qui se tiendront en icelle auront un trs- environn comme de ses habillemens. certain appuy et asseurance de salut. Mais pource que cela n'est pas oeuvre d'humaine vertu, il leur Or celuy qui les peult garder sans offence, et commande aprs de recourir Dieu, par lequel, les constituer devant sa gloire incoulpables avec liesse, quand nous sommes corroborez en sa vertu, nous qui est Dieu seul sage, nostre Sauveur, gloire et haulouvrons vertueusement. Or il veult que les prires tesse, domination et puissance soit maintenant et en soyent faictes parle S. Esprit: pource que nostre tous sicles. Amen. sens ne peut atteindre demander ce qui est selon Dieu, si l'Esprit mesmes de Dieu n'aydoit Comme il a commenc son Epistre par prires, nostre infirmit: dont il est escript plus amplement recongnoissant Dieu estre celuy dont il failloit deaux Romains huytiesme chapitre. Finalement il mander tout bien: aussi maintenant il magnifie sa leur monstre quelle est la fin de ces choses : c'est grandeur comme celle qui est seulement digne qu'en esprance et patience ilz attendent la misri- d'estre magnifie. Entremeslans comment le princorde du Seigneur. Car l'homme charnel ne re- cipal que nous pouvons faire pour le salut, c'est gardant que les choses prsentes, n'estime pas qu'il de les recommander Dieu : lequel seul a la puisy ait aultre vie ne flicit que celle qui se voit sance de les convertir soy pour les amender: l'oeil : pourtant il s'envelope en dlices de ce monde afin que sans offence ilz puissent comparoistre decomme le pourceau se veaultre en la fange. Il vant sa maiest et siege iudicial avec ioiee et liesse est doncq bien besoing que les fidles se incitent laquelle sera lors espandue sur tous ses serviteurs, attendre le lour dernier, o toutes choses seront comme il est escript. Or il veult que toute gloire et reduictes en leur droict estt. Il est bien noter hautesse soit rendue Dieu: non pas qu'il ne les qu'il ne nous propose aultre fondement n'y attente ait sans nous, et mesme contre le vouloir de ses de la vie ternelle que par la misricorde du ennemis : mais pour ce que nous devons tous dsirer Seigneur: afin que toute dignit de noz oeuvres que tout le monde le recongnoisse tel qu'il est, soit abbatue, et toute gloire donne sa bont. pour luy rendre louenge lay deuement apparI tenante.
Typis A p p e l h a n s & Co., Brunsvigae.

433

*7a-S3

COM-s H. 55