UDK 624.192:624.014.

Primljeno 25. 3. 2002.

Primjena elinih vlakana u

primarnoj podgradi tunela
Enes Seferovi
Kljune rijei

E. Seferovi

mikroarmirani mlazni
beton, ilavost,
postpukotinska nosivost,
energija,
deformacija,
hrvatske norme

Primjena elinih vlakana u primarnoj podgradi tunela

Key words

E. Seferovi

fiber-reinforced shotcrete,
ductility,
bearing capacity after
cracking, energy,
deformation,
Croatian standards

Use of steel fibers in the primary support of tunnels

Pregledni rad

Prikazana su istraivanja mikroarmiranog mlaznog beton (MAMB) armiranog elinim vlaknima.

Istraivanja su pokazala prednosti primjene tako armiranog betona u odnosu na armiranje mreama. U
svijetu se ve desecima godina upotrebljava mlazni beton na taj nain armiran u zamjenu za armaturnu
mreu. Ovdje su prikazana u nas prva istraivanja te vrste MAMB-a i ona su pokazala prednosti ove
armature pred armiranjem armaturnom mreom. Takav MAMB primjenjen je na tunelu Sveti Rok.
Subject review

The study of shotcrete reinforced with steel fibers is presented. The analyses have shown that the use of
the reinforced concrete is more advantageous when compared to steel fabric reinforcement. Such
shotcrete has been used in the world for ten years now as a replacement for steel fabric. First studies of
fiber reinforced concrete conducted in our country are presented. The studies show that this concrete
presents more advantages that the fabric reinforcement. This type of shocrete is currently used in the
Sveti Rok tunnel.

Mots cls

E. Seferovi

bton projet renforc par

micro-armature,
ductilit,
capacit portante aprs
postfissuration,
nergie, dformation,
normes croates

Utilisation des btons renforcs de fibres dacier pour les soutnements primaires des
tunnels
Larticle dcrit les tudes du bton projet renforc par une micro-armature de fibres dacier. Ces
tudes ont rvl les avantages de ce type de bton par rapport aux treillis darmature. Partout dans le
monde on utilise depuis des dcennies le bton projet arm par cette mthode au lieu des treillis
darmature. On prsente ici les premires tudes menes chez nous ce sujet, qui ont dores et dj
prsent des avantages de cette armature par rapport aux treillis darmature. Ce systme a t utilis
pour le tunnel Sveti Rok.

,
,

,
, ,

Schlsselworte:

E. Seferovi

mikrobewehrter
Spritzbeton,
Zhigkeit,
Tragfhigkeit nach der
Rissbildung, Energie,
Verformung,
kroatische Normen

Anwendung von Stahlfasern in der primren Tunnelauszimmerung

Autor:

Ouvrage de syntse

)
) (),
. ,
, .
,
. ,
,
. .
bersichtsarbeit

Dargestellt sind Untersuchungen des mit Stahlfasern mikrobewehrten Spritzbetons (MAMB). Die
Untersuchungen zeigten Vorteile des derartig bewehrten Betons im Vergleich mit der Netzbewehrung.
In der Welt bentzt man schon seit Jahrzehnten derartig bewehrten Spritzbeton als Ersatz fr
Netzbewehrung. Hier sind die ersten Untersuchungen dieser Art des MAMB in Kroatien dargestellt, die
Vorteile dieser Bewehrungsart im Vergleich zur Netzbewehrung zeigten. Solcher MAMB wurde im
Tunnel Sveti Rok angewendet.

Mr. sc. Enes Seferovi, dip. ing. gra., Institut graevinarstva Hrvatske, Zavod za betonske i zidane
konstrukcije, J. Rakue 1. Zagreb

GRAEVINAR 54 (2002) 8, 473-478

473

Primjena MAMB-a u tunelima

1 Uvod
Tunel "Sveti Rok" nalazi se na buduoj Jadranskoj autocesti na dionici Sveti Rok-Maslenica i najdui je tunel
do sada izgraen u Republici Hrvatskoj.
Tunel izvode dva izvoditelja: "Hidroelektra-niskogradnja" - Zagreb i "Konstruktor-inenjering"- Split.
Investitor tunela su Hrvatske auto ceste, a nadzor nad
izgradnjom povjeren je Institutu graevinarstva Hrvatske iz Zagreba [1].
Prema dogovoru izmeu predstavnika Investitora, Nadzora i Izvoditelja radova na gradilitu tunela Sveti Rok
izvrena su sva potrebna istraivanja primjene elinih
vlakana u primarnoj podgradi II. i III. tunelske kategorije u kojima se koriste armaturne mree Q-139, Q-131 i sl.
Pored klasinog mlaznog betona za osiguranje tunelskog
iskopa (primarna podgrada) tunela Sveti Rok, a prema
geotehnikom projektu i trokovniku graevinskih radova izdanih od strane IGH Zagreb, moe se koristiti
mikroarmirani mlazni beton sa elinim vlaknima
(MAMB) [2].
Bez obzira na tu injenicu ta vrsta mlaznog betona do
danas se nije koristila niti na tunelu Sveti Rok niti na
jednom, do sada izgraenom, tunelu kod nas.
Mikroarmirani mlazni beton sa elinim vlaknima u
zamjenu za armaturnu mreu u svijetu se koristi vie
desetaka godina [3].
Prednosti primjene MAMB sa elinim vlaknima u zamjenu za armaturnu mreu predmet je ovih istraivanja.
2 Prednosti primjene MAMB sa elinim vlaknima
Prednosti primjene MAMB sa elinim vlaknima u odnosu na mlazni beton armiran armaturnom mreom su
slijedee:
manji utroak mlaznog betona (zbog potrebne manje
debljine),
armaturna mrea se uvijek postavlja na odreenoj
udaljenosti od stijene te je potrebno vie mlaznog
betona da se armaturna mrea prekrije (min. debljina
10 cm.),
manji utroak rada zbog nekoritenja armaturnih
mrea (nije potrebna skela),
s MAMB-om se bolje slijede neravnine iskopa, odnosno konfiguracija istog,
rad je sigurniji s MAMB-om jer se armaturne mree
postavljaju u uvjetima nepotpune stabilizacije podzemnog iskopa te je utoliko opasniji rad,
postie se viestruka uteda u vremenu ugradnje
MAMB-a radi breg napredovanja radova na definitivnom osiguranju tunelskog iskopa,
474

E. Seferovi
rad u skuenom prostoru lake je organizirati uporabom MAMB-a [4, 5].
Da bi se dokazala efikasnost primjene MAMB-a sa elinim vlaknima u odnosu na klasini mlazni beton kao i
razlike u nosivosti izmeu MAMB-a sa elinim vlaknima i mlaznog betona armiranog armaturnom mreom
Q-139 izraeni su svi potrebni uzorci na gradilitu tunela Sveti Rok i ispitani u gradilinom laboratoriju i
laboratorijima IGH u Zagrebu. Ispitivanja su vrena u
skladu s vaeim hrvatskim i stranim normama i propisima [6,7].
3 Cilj istraivanja
Ova istraivanja imaju za cilj saznati razlike mehanikih
karakteristika izmeu klasinog mlaznog betona i MAMBa sa elinim vlaknima te razlike izmeu nosivosti ploa
armiranih MAMB sa elinim vlaknima i ploa od klasinog mlaznog betona armiranih s armaturnom mreom
Q-139, a sve u skladu s metodom Europske specifikacije za mlazni beton (EFNARC,1997) [8].
4 Program istraivanja
Za odreivanje odnosa sila-deformacija te apsorpcija
energije-deformacija izraene su ploe od mlaznog betona dimenzija 60x60x10 cm u skladu s Europskom
specifikacijom za mlazni beton.
1. ploe od klasinog mlaznog betona,
2. ploe izraene od klasinog mlaznog betona armirane, u sredini presjeka, s armaturnom mreom Q-139,
3. ploe s MAMB sa elinim vlaknima tipa Dramix.
U isto vrijeme kada su izraene navedene ploe iz istih
mjeavina uzeti su uzorci za odreivanje pritisne vrstoe, vrstoe na vlak savijanjem i uzorci za odreivanje
ilavosti-postpukotinske nosivosti.
Sva navedena ispitivanja obavljena su u gradilinom laboratoriju i u laboratorijima IGH, Zagreb.
5 Upotrijebljeni materijali
Za spravljanje navedenih uzoraka od mlaznog betona
koriteni su sljedei materijali:
cement PC-30dz-45S, proizvodnje Dalmacijacement
Split,
agregat trofrakcijski iz tunelskog iskopa,
voda iz vodovoda,
aditivi, superplastifikator melment L-10, proizvodnje
Kema Puconci,
elina vlakna proizvodnje firme Bekart pod nazivom Dramix, oznake RC-65/35 BN.
GRAEVINAR 54 (2002) 8, 473-478

E. Seferovi

Primjena MAMB-a u tunelima

6 Rezultati istraivanja

6.1 vrstoa na pritisak i savijanje

U tablici 1. prikazani su rezultati ispitivanja, srednje vrijednosti od tri uzorka, na tlak i na savijanje nakon 28
dana starosti i to samo za betone pod br. 1 i 2 jer su betoni
pod br. 1 i 3 identini.

Iz prikazanih dijagrama vidljivo je da je kod klasinog

mlaznog betona (bez elinih vlakana) nakon pojave prve pukotine nastupio krhki lom, to znai da u takvom
betonu nema postpukotinske nosivosti.
Kod mlaznog betona sa elinim vlaknima (MAMB)
uoava se znatna postpukotinska nosivost (ilavost).

Tablica 1. Rezultati ispitivanja na tlak i savijanje

Beton br.
1. bez elinih
vlakana
2. s elinim
vlaknima

vrstoa na
tlak
savijanje
2
40,2 N/mm
7,32 N/mm2
41,5 N/mm2

8,70 N/mm2

6.2 Ispitivanje ilavosti (postpukotinska nosivost)

ilavost (postpukotinska nosivost) je najbolji pokazatelj
po kojemu se razlikuje MAMB od nearmiranog mlaznog
betona.
Ona je definirana kao ukupna energija deformacija apsorbirana prije potpunog sloma uzorka.
Kod mikroarmiranog mlaznog betona ilavost se izraava uglavnom preko indeksa ilavosti.
Prema ASTM C 1018 indeks ilavosti predstavlja omjer
povrine ispod radnog dijagrama na savijanje do neke
odabrane veliine deformacije i povrine do pojave prve
pukotine.

Slika 2. Prikaz uzorka mlaznog betona sa elinim vlaknima u

fazi ispitivanja

Na slici 2. prikazan je uzorak mlaznog betona s elinim

vlaknima u fazi ispitivanja.
Na slici se jasno vidi veliina pukotine nakon sloma
uzorka to je razlog znatno velika ilavost MAMB-a,
armiranog sa elinim vlaknima.
Na slici 3. prikazana je prea za ispitivanje ilavosti
(postpukotinske) nosivosti uzorka.

Kad naprezanja u betonu dosegnu vlanu vrstou betona, nastaju pukotine u betonu.
Na tim mjestima beton se relaksira, a naprezanja preuzimaju vlakna. Porastom deformacije rastu oteenja u
raspucanoj zoni, a ostali dijelovi uzorka se rastereuju.
Dijagrami odnosa optereenje deformacija (radni dijagram) za mlazni beton bez elinih vlakana i za mlazni
beton s dodatkom elinih vlakana prikazani su na slici 1.

Slika 3. Prikaz pree za ispitivanje ilavosti uzorka

6.3 Ispitivanje nosivosti (apsorpcija energije)

Slika 1. Prikaz radnih dijagrama

GRAEVINAR 54 (2002) 8, 474-478

Za ova ispitivanja izraene su ploe dimenzija 60 x 60 x 10

cm u skladu s Europskom specifikacijom za mlazni
beton EFNARC, 1996. i to:
475

Primjena MAMB-a u tunelima

E. Seferovi

1. ploe od klasinog mlaznog betona,

2. ploe od klasinog mlaznog betona armirane u sredini presjeka s armaturnom mreom Q-139,
3. ploe od klasinog mlaznog betona uz dodatak elinih vlakana.
Ovim ispitivanjima su dobiveni odnosi optereenje-deformacija (progib) i apsorpcija energije (kapacitet ploe)
i deformacija [9].
Postupak ispitivanja ploa vidi se na slici 4. a na slici 5.
vidi se automatski zapis odnosa sila - deformacija.
Slika 5. Aparatura za registriranje odnosa sila-deformacija

Na slici 6. prikazani su dijagrami odnosa sila-deformacija (progib) i energija-deformacija (progib) na betonskoj ploi izraenoj od nearmiranog klasinog mlaznog
betona.
Na slici 7. prikazani su dijagrami odnosa sila-deformacija (progib) i energija-deformacija (progib) ispitani na
betonskoj ploi izraenoj od klasinog mlaznog betona
armiranoj s armaturnom mreom Q-139 u sredini presjeka ploe.
U tablici 2. prikazane su maksimalno ostvarene sile i
energije.
Tablica 2. Prikaz rezultata ispitivanja nosivosti
Maks. ostvarena sila i
energija
sila
energija
[kN]
[J]

Laborat.
broj
uzoraka

Armatura

Pojave prve
pukotine kod
sile .[kN]

Nema armature

15

47

190

Armaturna mrea
Q-139

20

60

700

elina vlakna
"Dramix"
Rc-65/35-BN

50

87

1.500

Slika 4. Faza ispitivanja nosivosti ploe

Slika 6. Dijagrami ispitivanja nosivosti ploa od klasinog nearmiranog mlaznog betona

476

GRAEVINAR 54 (2002) 8, 473-478

E. Seferovi

Primjena MAMB-a u tunelima

Slika 7. Dijagrami ispitivanja ploa od klasinog mlaznog betona armirane s armaturnom mreom Q-39 u sredini presjeka ploe

Slika 8. Dijagrami ispitivanja ploa od klasinog mlaznog betona armirane sa elinim vlaknima

Na slici 8. prikazani su dijagrami odnosa sila-deformacija (progib) i energija-deformacija (progib) na betonskoj ploi izraenoj od klasinog mlaznog betona uz dodatak elinih vlakana tipa Dramix.
6 Zakljuak
Iz dobivenih rezultata moe se zakljuiti sljedee:
vrstoe na pritisak nearmiranog i armiranog mlaznog
betona sa elinim vlaknima su praktino iste.
vrstoe na savijanje su za cca 15% vee kod armiranog mlaznog betona sa elinim vlaknima nego kod klasinog nearmiranog mlaznog betona.
ilavost odnosno postpukotinska nosivost je znatno vea kod mlaznog betona armiranog sa elinim vlaknima
nego kod nearmiranog mlaznog betona, to je vidljivo
na slici 1.
Rezultati ispitivanja ploa i odnosa optereenje-deformacija i apsorpcija energije (kapacitet ploe)- deformaGRAEVINAR 54 (2002) 8, 474-478

cija vidljivo je da ploa armirana sa elinim vlaknima

u odnosu na plou koja je armirana s armaturnom
mreom Q-139 daje znatno bolje rezultate.
Iz dijagrama na slici 6. vidljivo je da je ploa izraena
od klasinog mlaznog betona pukla ve kod sile od 47
kN dok je apsorpcija energija 190 jula.
Iz dijagrama na slici 7. vidljivo je da je ploa armirana u
sredini presjeka s armaturnom mreom Q-139 pukla kod
maksimalne sile od 60 kN dok je apsorpcija energije
700 jula, to je znatno manje nego kod ploe armirane
elinim vlaknima.
Iz dijagrama na slici 8. vidljivo je da je ploa armirana
sa elinim vlaknima pukla kod maksimalne sile od 86
kN dok je apsorpcija energije 1 500 jula.
Na kraju se moe konstatirati da se umjesto armaturne
mree Q-139 koja se iskljuivo koristi u II. i III. tunelskoj kategoriji moe koristiti mlazni beton uz dodatak
477

Primjena MAMB-a u tunelima

elinih vlakana tipa Dramix ili nekog drugog proizvoaa ako se prethodno dokae preko navedenih ispitivanja njihova uinkovitost.
Prema cijenama iz trokovnika za gradilite tunela Sveti
Rok uporabom elinih vlakana u mlaznom betonu
umjesto armaturne mree u II. tunelskoj kategoriji uteda je cca 37%, a u III. tunelskoj kategoriji ta uteda je cca
61% ne raunajui viestruku utedu u vremenu ugradbe
mlaznog betona i sigurnosti pri radu kao i znatna otpornost
na udar u odnosu na nearmirani mlazni beton [4, 10].

E. Seferovi
S obzirom da su II. i III. tunelska kategorija u tunelu
Sveti Rok i u lijevoj i u desnoj tunelskoj cijevi zastupljene vie od 90% duine tunela, ne treba naglaavati
kolike bi bile utede koristei mlazni beton armiran elinim vlaknima umjesto armaturne mree.
Ova istraivanja imaju za cilj da ukau projektantima
tunela na prednosti uporabe MAMB-a armiranog sa elinim vlaknima u zamjenu za armaturnu mreu, posebno u II. i III. tunelskoj kategoriji.

LITERATURA
[1]

Glavni projekt graevinskih radova tunela "Sv. Rok", knjiga A.

(svibanj 1997), IGH Zavod za prometnice, Zagreb,

[6]

Beton avec fibres metalliques, normalisation francaise, P18409, Avril 1993.

[2]

Geotehniki projekt tunela "Sv. Rok", (1997), IGH Zavod za

geotehniku, Zagreb

[7]

Essais des betons renforces de fibres Norme Belge, NBN B

15-238/1992.

[3]

Izvjetaj br. 21-1383/2001 o ispitivanjima karakteristika mlaznog betona uz dodatak elinih vlakana na gradilitu tunela "Sveti
Rok", IGH Zavod za betonske i zidane konstrukcije, Zagrb,

[8]

Europaische richtlinie fur spritzbeton, Deutsche Ubersetzung

der EFNARC Richlinie, 1997.

[9]

[4]

Fibres dacier pour la construction des tunnels et ouvrage souterrains, "Dramix" - Bekaert S.A. 1998.

La tchnologie et la mise en oeuvre du beton projete renforce de

fibre, M.Legrand, animateur du grupe de travail n6, Tunnels et
ouvrages souterrains N126 1994.

[5]

Fibres dacier trefile pour la construction des tunnels et ouvrage souterrains, Dramix-Bekaert S.A. 1998.

478

[10] Ciment et Beton renforces de fibres, par M. Venuat, Revue

des materiaux de construction, N 698, 1996.

GRAEVINAR 54 (2002) 8, 473-478