The Torah Genesis - Eastern Soninke

Joppɑye
nɑn giri
Tɑwureetɑ
Genèse en lɑngue soninké-est

Joppɑye
nɑn giri
Tɑwureetɑ
Genèse en lɑngue soninké-est

© MES
B.P. 218, Kɑyes, Mɑli
IMPRIMERIE MAKARI,
BPE 2429 BAMAKO-Rep. MALI;
Tél: 671-49-09
JOPPAYE
Muurufo ................................................................................. 5
Lorɑqe ................................................................................... 6
Joppɑyen tɑxɑndi fɑnɑ nɑn giri Adɑmɑ kɑttɑ Nuuhu 1:1-11:26 8
Dunɑ tɑgɑye ................................................................................... 8
Hɑdɑmɑrenmen tɑgɑye ................................................................ 10
Adɑmɑ bonconŋu ......................................................................... 16
Nuuhu tɑɑrixu ............................................................................. 19
Nuuhu renmun tɑɑrixu ................................................................. 24
Sɑɑmi tɑɑrixu ............................................................................... 27
Joppɑyen tɑxɑndi fillɑndi nɑn wutu Ibirɑhiimɑ kɑttɑ Yusufu
11:27-50:26 ........................................................................ 28
Ibirɑhiimɑ d'i fɑɑbɑ Teerɑ tɑɑrixu ................................................ 28
Sumɑyilɑ tɑɑrixu .......................................................................... 55
Isɑɑxɑ tɑɑrixu .............................................................................. 55
Yɑqubɑ d'i kɑɑdunkon tɑɑrixu ..................................................... 59
Esɑwu tɑɑrixu............................................................................... 80
Yusufu tɑɑrixu.............................................................................. 82
Fɑtɑnpɑnciye...................................................................... 115
kɑɑrɑ 4
Muurufo
Joppɑye yillɑ mɑɑnɑn ni soninkɑnxɑnnen di yɑ,

soninkon nɑ Allɑ sefexɑnne be gɑ wɑ Lɑsilinkitɑɑbun di nɑn
kun fɑɑmu, kun be sɑfɑnten gɑ ni ɑbɑrɑɑninxɑnnen di. Ken
sɑɑbudɑ, o d‘o dudoxoto yillɑnden noxon di yɑll’o fo yillɑnte
nɑn siro, ɑ nɑn fɑɑmi moxo siri.
Sɑfɑnde ke xɑrɑnŋen noxon di, ɑxɑ ndɑ sigire tugunnen wɑri(1)
renqotte be kɑnmɑ, ken wure ni t’ɑ fɑtɑnpɑnciyen wɑ deren
tɑtten wure. Axɑ gɑ nɑ sefetɑ be wɑri, ɑ sigirun ɲegenton
binnen gɑ ni, ken wure ni t’ɑ fɑtɑnpɑnciye wɑ kitɑɑbe ɲɑmɑrɑn
ŋɑ, digɑɑmun wure noqu.
Axɑ ndɑ be wɑri gorobi gillu filli nɑxɑ [ ], ɑxɑ n’ɑ tu t’i ntɑ
Lɑsilinkitɑɑben di. O w’ɑ mundunu xɑrɑŋɑɑnon su mɑxɑ, i n’o
deemɑ ti ke kitɑɑbe korosinden ŋɑ, i be gɑ nɑ kontoye wɑri,
m’ɑn gɑ nɑ jiidiye xɑ wɑri, ɑn n’o tuyindi t’ɑ yi, bɑwo Allɑ bɑɑne
yɑ tinmɑnten ni. O w’ɑ mundunu Kɑmɑnen mɑxɑ, ɑ n’o gemundi
sɑwɑɑbɑn ŋɑ.
Sooninkɑnxɑnnen yillɑndɑɑnon sɑppɑ

ets@ɑsɑwɑn.org
1 Fɑtɑnpɑnciye sɑfɑnten ni yere. kɑɑrɑ 5

Lorɑqe
Joppɑyen ni Tɑwureetɑ kitɑɑbe fɑnɑn yɑ yi. Tɑwureetɑn ni Allɑ

sefexɑnnu be gɑ yɑnqɑ ɑnnebi Muusɑ kɑnmɑ, i gɑ sɑfe. Yogonu
w’ɑ xilli: Sɑriyɑn kitɑɑbu. Kun sefexɑnnu tɑxɑndinten wɑ
kitɑɑbu kɑrɑgi: Joppɑye, Bɑkke, Sɑriyɑ, Jɑɑtu, Lɑhidu fillɑnde
wɑlimɑ sɑriyɑnkurunbɑnkɑɑxunde.
Joppɑyen kitɑɑben wɑ Allɑ golle fɑnɑnun yɑ konni, dunɑ
tɑgɑyen gɑ joŋe moxo be, ɑ do sere fɑnɑnun tɑɑrixu. A su
kɑfumɑnten ni tɑnkɑrɑge soorɑ yɑ yi.
A rɑ wɑ tɑxɑndini tɑxɑndirɑ xooru filli: nɑn giri soorɑ fɑnɑn ŋɑ
nɑn dɑg’ɑ wɑrɑ soorɑ tɑnmi do bɑɑnendin ŋɑ, ɑ do nɑn giri
tɑnmu do fillɑndin ŋɑ nɑn dɑgɑ wɑr'ɑ lɑgɑrun ŋɑ.
Tɑxɑndi fɑnɑ:
Soorɑ fɑnɑn do fillɑndin wɑ sefene:
 kɑnmun do ɲiiɲen d'i noxorofoonun tɑgɑ moxo kɑnmɑ,
 seren tɑgɑ moxo Allɑ sɑwurɑn di,
 ɲiiɲen xɑrifɑye seren ŋɑ,
 seren gɑ dɑ junubu fɑnɑ be ɲɑ, ɑ do Allɑ gɑ d’ɑ tugɑ ti ke
be yi.
Soorɑ nɑxɑntɑndin wɑ sefene Xɑɑbilɑ do Hɑɑbilɑ xiisɑ kɑnmɑ.
Tunmundin nɑn dɑg’ɑ wɑrɑ kɑbundin ŋɑ ni Nuuhu d'i
kɑɑdunkon do fuuren
xiisɑn ŋɑ. Tɑnmun do bɑɑnendin ni Bɑɑbilɑ xiisɑn ŋɑ.
Tɑxɑndi fillɑndi:
A wɑ sefene Isirɑyilɑ sere fɑnɑnun yɑ kɑnmɑ, ɑ do Allɑ gɑ dɑ
lɑhidu be wut’i d’i nɑxɑ, ɑ do nɑn t’i be su kisiyen sɑbɑbun ni
Ibirɑhiimɑ yɑ yi. Nɑn giri tɑnmu do fillɑndin ŋɑ nɑn dɑgɑ wɑrɑ
kɑɑrɑ 6
kɑɑrɑ 7 … Lorɑqe
tɑnpille do kɑrɑngɑndi lɑgɑrun ŋɑ, ken wɑ sefene Ibirɑhiimɑ d'i
kɑɑdunkon tɑɑrixun kɑnmɑ.
Nɑn giri tɑnpille do kɑrɑgɑndi lɑgɑrun ŋɑ nɑn dɑgɑ wɑrɑ
tɑnjikke do tunmundin ŋɑ, ken wɑ sefene Yɑqubɑ d'i kɑɑdunkon
tɑɑrixun kɑnmɑ,
ɑ do fiinu be gɑ dɑng'ɑ do Esɑwu nɑxɑ. Tɑnjikke do ɲeerundi
nɑn dɑgɑ wɑr'ɑ lɑgɑrun ŋɑ, ken ni Yusufu xiisɑn ŋɑ.
Joppɑye
[Joppɑyen tɑxɑndi fɑnɑ nɑn giri Adɑmɑ kɑttɑ Nuuhu
1:1-11:26]
[Dunɑ tɑgɑye 1:1-2:3]
[Allɑ gɑ dɑ dunɑ tɑgɑ moxo be]

1 1 Joŋɑɑdun ŋɑ, Allɑ dɑ kɑnxotten do ɲiiɲɑnxotten tɑgɑ. 2 Ken
d'ɑ ɲi, ɲiiɲen ni fo muumɑ duuro yɑ yi. Bitɑn binnen w'ɑ yi, nɑ
ji juppen xufɑɑri. Allɑ fɑnken yonkonten wɑ jin kɑnmɑ.
3 Allɑ ti ken di: «Xurɑyen nɑn bɑnge!» Xurɑyen bɑnge ken moxo
di. 4 Allɑ seedɑɑxu ti xurɑyen siren ni, ɑ dɑ xurɑyen fɑtɑ bɑkkɑ

biten ŋɑ. 5 Allɑ dɑ xurɑyen xiri «kiye» nɑ biten xiri «wuro». Wuro
ro, yille kɑre, ken ɲɑ kootɑ fɑnɑn ŋɑ.
6 Allɑ ti xɑdi: «Birɑ duuro nɑn bɑnge jiinun nɑxɑ, yelli jiinu nɑn
fɑte bɑkkɑ jiinu yi!» 7 Allɑ dɑ bili yɑnbɑ nɑ ji kɑnmurɑnken do ji

wurerɑnken fɑtɑ bɑkkɑ me yi. Ken ɲɑ ken moxo di. 8 Allɑ dɑ bili
ke xiri «kɑnmu». Wuro ro, yille kɑre, ken ɲɑ kootɑ fillɑndin ŋɑ.
9 Allɑ ti xɑdi: «Jiinu be gɑ wɑ kɑnmun wure, i nɑn kɑfumɑ me yi
dingirɑ bɑɑne. Noqu kɑɑwɑnte nɑn bɑnge!» Ken ɲɑ ken moxo di.
10 Allɑ dɑ noqu kɑɑwɑnten xiri «ɲiiɲe», nɑ ji kɑfumɑnten xiri
«geeji». Allɑ seedɑɑxu ti ken siren ni.

11 Ken fɑlle Allɑ ti: «Ɲiiɲen nɑn xufɑɑri ti funtifo xɑllun ŋɑ.
Sokke su n'i soxoden bɑngɑndi, yitti noone su n'i renmen

bɑngɑndi, n'i soxoden bɑngɑndi ɲiiɲen kɑnmɑ!» Ken ɲɑ ken
moxo di: 12 ɲiiɲen dɑ funtifo xɑllun bɑngɑndi, sokken noone su
kɑɑrɑ 8
kɑɑrɑ 9 … Soorɑ 1
d'i soxode, yitten noone su d'i renmen d'i soxode. Allɑ seedɑɑxu
ti ken siren ni. 13 Wuro ro, yille kɑre, ken ɲɑ kootɑ sikkɑndin ŋɑ.
14 Allɑ ti xɑdi: «Xurɑyu nɑn bɑnge kɑnmun di, kuudo, i nɑ kiyen
do wuron fɑtɑ bɑkkɑ me yi. I nɑ ɲɑ tɑgumɑncu yi: sɑllun do

kootɑnu ɑ do siinun dɑ. 15 I nɑn ɲɑ xurɑyu yi kɑnmun di, kuudo
nɑ ɲiiɲen xurɑyindi.» Ken ɲɑ ken moxo di. 16 Allɑ dɑ xurɑyi
xooru filli dɑbɑri: fo xooren nɑ kiiti kiyen kɑnmɑ, fo tugunnen
nɑ kiiti wuron kɑnmɑ. A dɑ sɑɑnun xɑ dɑbɑri. 17 Allɑ d'i wɑrɑ
kɑnmun di kuud'i nɑ ɲiiɲen xurɑyindi, 18 i nɑ kiiti kiyen do wuron
kɑnmɑ, i nɑ xurɑyen do biten fɑtɑ bɑkkɑ me yi. Allɑ seedɑɑxu ti
ken siren ni. 19 Wuro ro, yille kɑre, ken ɲɑ kootɑ nɑxɑtɑndin ŋɑ.
20 Allɑ ti xɑdi: «Jiinun nɑ fo yonkintun guuji, yeliŋun xɑ nɑn
kɑnpi do kɑnmun ŋɑ!» 21 Allɑ dɑ jiidufo xoorun su tɑgɑ, bɑɑne

su d'i noone, ɑ dɑ jiidufo kuttun su tɑgɑ. Allɑ dɑ yeliŋun xɑ
tɑgɑ, bɑɑne su d'i noone. Allɑ seedɑɑxu ti ken sire ni. 22 Allɑ dɑ
bɑrike r'i di nɑn ti: «Xɑ sɑɑre, ɑxɑ nɑn gɑbo, ɑxɑ nɑ jiinun fɑgɑ.
Yeliŋun xɑ nɑn gɑbo ɲiiɲen kɑnmɑ.» 23 Wuro ro, yille kɑre, ken
ɲɑ kootɑ kɑrɑgɑndin ŋɑ.
24 Allɑ ti xɑdi: «Ɲiiɲen nɑ fo yonkintun bugundi, bɑɑne su d'i
noone: kɑɑdundɑɑbɑnu, ɲiiɲedufoonu, gundufoonu, bɑɑne su

d'i noone!» Ken ɲɑ ken moxo di: 25 Allɑ dɑ gundufoonun tɑgɑ,
kɑɑdundɑɑbɑnu, ɲiiɲedufoonu, bɑɑne su d'i noone. Allɑ
seedɑɑxu ti ken siren ni.
26 Allɑ ti xɑdi: «Seren nɑn tɑg'o yinme sɑwurɑn d'o xɑwɑrɑn ŋɑ,
ɑ nɑ jin ɲexun mɑrɑ, nɑ kɑnmun yeliŋun mɑrɑ, nɑ dɑɑbɑnun

mɑrɑ, nɑ ɲiiɲen kɑnmɑ su mɑrɑ, ɑ do fo wo fo gɑ ni ɲiiɲedufo
yi!»
27 Allɑ dɑ seren tɑg'i yinme sɑwurɑn ŋɑ,
Allɑ yinme sɑwurɑn yɑ ni, ɑ gɑ d'ɑ tɑgɑ,
A d'ɑ tɑgɑ yugo do yɑxɑre.
28 A dɑ bɑrike r'i di nɑn ti: «Xɑ sɑɑre, ɑxɑ nɑn gɑbo nɑ ɲiiɲen
kɑnmɑ fɑgɑ, nɑ ɲiiɲen mɑrɑ. Axɑ nɑ jin ɲexun do kɑnmun

yeliŋun mɑrɑ, ɑ do ɲiiɲedufo su!» 29 A t'i dɑ xɑdi: «Ɲiiɲen tɑtten
Soorɑ 2 … kɑɑrɑ 10
su sokke d'i soxode nɑn kini soron ŋɑ, nɑ yittirenmɑɑnɑ su d'i
soxoden kin'i yɑ, i n'i ɲɑ birɑɑdo yi. 30 Sokkinxɑyen nɑn ɲɑ
birɑɑdo yi ɲiiɲen dɑɑbɑn su dɑ, ɑ do kɑnmun yeliŋun su, ɑ do
ɲiiɲedufo su, yonkin gɑ w'ɑ di.» Ken ɲɑ ken moxo di. 31 Allɑ
seedɑɑxu t'i golli dɑbɑrinten su siro moxo siri! Wuro ro, yille
kɑre, ken ɲɑ kootɑ tunmundin ŋɑ.
2 1 Ke moxo di, kɑnmun do ɲiiɲen d'i noxodufoonu su
tɑgɑnden ɲeme.
Kootɑ ɲeerundin d'ɑ ɲi Allɑ tɑgɑnden gollun tinme.
2
Allɑ d'i tɑgɑnden gollun wɑrɑ ke kootɑ yi.

3 Allɑ dɑ bɑrike ro kootɑ ɲeerundi ke di, n'ɑ ɲɑ kootɑ senne yi,
bɑwo, ɑ d'ɑ ɲ'i tɑgɑnden gollunwɑrɑ kootɑn ŋɑ.

[Hɑdɑmɑrenmen tɑgɑye 2:4-4:26]
[Allɑ gɑ dɑ yugu fɑnɑn do yɑxɑrin fɑnɑn tɑgɑ moxo be]

4 Kɑnmun do ɲiiɲen noxodufoonun xibɑɑren fɑɑyi ke yi.
Bire be, Tunkɑ duumɑnte Allɑ gɑ dɑ kɑnmun do ɲiiɲen tɑgɑ,
5 yitte su mɑ ɲi ɲiiɲen kɑnmɑ, sokke su mɑ ɲi gɑ funti, bɑwo
Tunkɑ duumɑnte Allɑ mɑ ɲi gɑ dɑ kɑnme riti ɲiiɲen kɑnmɑ. Sere

xɑ mɑ ɲi no nɑ ɲiiɲen soxo. 6 Nxɑ, jin funti bɑkkɑ ɲiiɲen ŋɑ, nɑ
ɲiiɲen tɑtten su minindi. 7 Tunkɑ duumɑnte Allɑ dɑ seren tɑgɑ ti
doorenɑ ŋɑ, nɑ birɑyen fɑnken fuut'ɑ nuxunbotun di, seren xusɑ
ɲɑ tɑgɑfo yonkinte yi.
8 Ken fɑlle, Tunkɑ duumɑnte Allɑ dɑ nɑɑxo ro Adeni kinbɑkkɑn
ŋɑ. A gɑ dɑ sere ke be tɑgɑ, ɑ d'ɑ wɑr'ɑ noxon di. 9 Tunkɑ

duumɑnte Allɑ dɑ yitti noone gɑbe funtindi bɑkkɑ ɲiiɲen ŋɑ, i
wɑritiyɑɑxen fɑrɑnpɑren ni, i renmu liŋun ni, nɑ birɑyinyitte, ɑ
do fo siren do fo buren tuwɑɑxun yitten funtindi nɑɑxo ke
nɑxɑɑnen di.
10 Fɑnŋe yogo ɲi bɑkkɑ do Adeni jɑmɑɑnen ŋɑ nɑ nɑɑxo ke
minindi. A dɑngi fɑlle non ŋɑ, ɑ tɑxɑndi kittu nɑxɑti. 11 Kitti fɑnɑ
toxon ni Pisoni, ɑ ɲi Hɑɑwilɑ jɑmɑɑne su goorikɑtunu, kɑnŋen ɲi
no. 12 Ɲiiɲe ke kɑnŋen ɲi kɑn hooren yɑ yi, ɑnbɑri timɑ liŋen xɑ
ɲi no, ɑ do 'onkisi' ken gɑ ni luulun xɑwɑrɑn ŋɑ. 13 Kitti fillɑndin
toxo ni Gihoni, ɑ goorikɑtunten ɲi ti Kuusi jɑmɑɑnen su yi.
14 Kitti sikkɑndin toxo ni Hidekelib, ɑ ɲi wurunu do Asuurɑ
kinbɑkkɑn ŋɑ. Kitti nɑxɑtɑndin ni Furɑɑtɑ yi.

15 Tunkɑ duumɑnte Allɑ dɑ seren wɑrɑ Adeni nɑɑxon di, kuud'ɑ
n'ɑ soxo n'ɑ golli. 16 Ken di, Tunkɑ duumɑnte Allɑ dɑ yɑɑmɑriyen
kin'ɑ yi nɑn ti: «Nɑɑxo ke yittirenmen su yigɑ t'ɑn sɑgon ŋɑ,
17 m'ɑ gɑntɑ fo siren do fo buren tuwɑɑxun yitte, mɑxɑ kɑti ken
ŋɑ, ɑn gɑ nɑ kɑti ken ŋɑ kootɑ su, ɑn wɑ kɑllɑ.»

18 Tunkɑ duumɑnte Allɑ ti: «Seren nɑn tox'i bɑɑne sire fe, n wɑ
deemɑndɑɑnɑ tɑgɑn'ɑ dɑ, ken wɑ ɲɑɑn'ɑ kɑppɑllenmɑ yi.»

19 Tunkɑ duumɑnte Allɑ gɑ dɑ ɲiiɲen dɑɑbɑnu be tɑgɑ bɑkkɑ
dooren ŋɑ, ɑ do kɑnmun yeliŋu, ɑ d'i su riti seren jon ŋɑ, kuudo
n'ɑ tu, ɑ gɑ w'i toxonun xilli moxo be, kuudo xɑdi, fo yonkinten
noone be ndɑ xiri toxo be yi seren mɑxɑ, ken nɑ ɲ'ɑ toxon ŋɑ.
20 Seren dɑ toxon sɑxu kɑdundɑɑbɑnun su yi, ɑ do kɑnmu
yeliŋun su, do gundufoonun su. Nxɑ, ɑ mɑ kɑppɑllenmɑ kitɑ, fi

be gɑ wɑ xoy'ɑ yinme moxo.
21 Tunkɑ duumɑnte Allɑ dɑ xenqu xote wɑrɑ seren ŋɑ, n'ɑ
xenqendi. Ken bire, ɑ d'ɑ sɑxɑbɑnxotti bɑɑne wutu, nɑ

tiyinmuqɑn wɑr'ɑ bɑtten di. 22 Tunkɑ duumɑnte Allɑ gɑ dɑ seren
sɑxɑbɑnxotte be wutu, ɑ d'ɑ tɑgɑ yɑxɑre yi, n'ɑ riti kɑtti seren
ŋɑ. 23 Ken di, seren ti:
«Keetɑ ken, ke xotte bug'in xottun yɑ yi,
ke fɑtɑntiye bug'in fɑtɑntiyen yɑ yi.
A wɑ toxorene «yɑxɑre»,
bɑwo, ɑ tɑge bɑkkɑ yugonc yɑ yi.»
b2.14 Hidekeli, ken gɑ ni Tigiriti fɑnŋen ŋɑ lenki, ɑ gɑ wɑ Irɑqi jɑmɑɑnen

di.
c2.23 Abɑrɑɑninxɑnnen di, yugon do yɑxɑren toxonun nɑn tintɑ siri. I wɑ
tini yugon dɑ «is» nɑn ti yɑxɑren dɑ «isɑ», n'ɑ koyi ti yɑxɑren bugu yugon
yɑ yi.
24 Ken yɑ sɑɑbudɑ, yugon gɑ wɑ fɑtene bɑkk'i mɑ d'i fɑɑbɑ yi
nɑn kɑf'i yɑqen ŋɑ, nɑn ɲɑ bɑɑne yi.
25 Ken bire, yugon d'i yɑqen duuron yɑ ɲi, nxɑ, i mɑ ɲi ken tu
sɑxɑmufi yi.
[Yugon do yɑxɑren Allɑ kutɑye]
3 Sɑmɑqen yɑ ɲi ɲiiɲen kɑnmɑ dɑɑbɑ tɑgɑnten su fo
1
neeneliŋen ŋɑ. A ti yɑxɑren dɑ: «Tonŋun yɑ ni, yelli Allɑ ti:

"Axɑ nɑn mɑxɑ nɑɑxo ke yittirenme su yigɑ bɑ"?» 2 Yɑxɑren ti
sɑmɑqen dɑ: «Ayi, o wɑ nɑɑxon yittirenmen su yigɑnɑ, 3 m'ɑ
gɑntɑ yitte ke be gɑ wɑ nɑɑxon nɑxɑɑnen di. Allɑ ti, o n mɑxɑ
ken renmen yigɑ, o n mɑxɑ kɑt'ɑ yi, ken fɑlle, o wɑ kɑllɑ.» 4 Ken
di, sɑmɑqen ti yɑxɑren dɑ: «Ken fe! Axɑ ntɑ kɑllɑ! 5 Allɑ n'ɑ tu yɑ
nɑn ti, ɑxɑ ndɑ yitte ke renmen yigɑ kootɑ be, ɑxɑ yɑɑxun wɑ
ŋuɲini, ɑxɑ wɑ ɲɑɑnɑ xoyi Allɑ moxo, ɑxɑ yinmenu wɑ fo siren
do fo buren bɑkkɑ me di.»
6 Bire be, yɑxɑren gɑ d'ɑ wɑri nɑn ti, yittirenme ke fɑrɑnpɑren
ni, ɑ wɑritiyɑɑxen siren ni, ɑ yigɑyen w'i tu roon'i fɑɑyindɑɑnɑn

ŋɑ, ɑ siren xɑ ni hɑqiren ŋuɲiyen dɑ, ɑ dɑ yittirenme ke yogo
fɑtɑ n'ɑ yigɑ, n'ɑ yogo kin'i kiinɑ ken gɑ ɲ'i d'ɑ bɑtte, ɑ xɑ d'ɑ
yigɑ. 7 Ken bɑtte su di, i yɑɑxun xusɑ ŋuɲi. I d'ɑ tu nɑn t'i duuron
yɑ ni. Ken di, i dɑ turodɑrun meri me yi nɑ ken ɲɑ du dɑ yirɑɑmu
yi.
[Allɑ butuye yugon do yɑxɑren do sɑmɑqen wure]
8 Nellɑn murɑɑnen biren ŋɑ, yugon d'i yɑqen dɑ Tunkɑ
duumɑnte Allɑ rixɑnnen mugu do nɑɑxon ŋɑ, ken di, i fuxu
Tunkɑ duumɑnte Allɑ yi nɑɑxon yittun do me nɑxɑ. 9 Tunkɑ
duumɑnte Allɑ dɑ yugon gɑngu nɑn ti: «An nɑ minnɑ?» 10 A ti: «N
d'ɑn rixɑnnen yɑ mugu nɑɑxon di, n kɑnu, bɑwo, n duuron yɑ ni,
ken yɑ ni, n gɑ fuxu.» 11 Tunkɑ duumɑnte Allɑ t'ɑ dɑ: «Kon d'ɑ
koy'ɑn ŋɑ t'ɑn duuron yɑ ni? Nke gɑ d'ɑn kɑbɑ yitte ke be
renmen yigɑyen ŋɑ, ɑn dɑ ken yɑ yigɑ bɑ?» 12 Yugon ti: «An gɑ
dɑ yɑxɑre ke be kɑf'in ŋɑ, ken yɑ dɑ yitte ke renmen kin'in ŋɑ, n
xɑ d'ɑ yigɑ.»
13 Tunkɑ duumɑnte Allɑ ti yɑxɑren dɑ: «An dɑ ke ɲɑ n'ɑ sɑxu
mɑni kɑnmɑ?» Yɑxɑren ti: «Sɑmɑqen yɑ d'in mɑrɑsɑ, n xɑ d'ɑ

yigɑ.»
14 Ken fɑlle, Tunkɑ duumɑnte Allɑ ti sɑmɑqen dɑ:
«N'ɑ sɑx'ɑn dɑ ke golle kɑnmɑ,

n d'ɑn lɑngɑ, kɑɑdundɑɑbɑnun do gundundɑɑbɑnun su
nɑxɑ!
An toqo xiirini ɑn noxon yɑ kɑnmɑ,
ɑn nɑ seyijurɑn yɑ yigɑn'ɑn wuyun wuccen su di.
15 N wɑ xonnɑɑxun sɑbɑtindin'ɑn do yɑxɑren nɑxɑ,
n'ɑ sɑbɑtind'ɑn bonconŋun d'ɑ bonconŋun nɑxɑ.
Kun yogo wɑ riini ɑnken yinkollɑn moɲonqo,
ɑnken xɑ wɑ riin'ɑ tɑnjinqon xiɲi.»
16 Tunkɑ duumɑnte Allɑ ti yɑxɑren dɑ:

«N w'ɑn nuxuntɑɑxun xotondin'ɑn kɑnmɑ,
n'ɑn rensɑɑreyen xɑ ɲɑ tooxe yi ɑn kɑnmɑ.
Gɑnt'ɑn wɑ liŋun kitɑn'ɑn kiinɑ yi,
nxɑ, ɑken w'ɑn mɑrɑnɑ.»
17 Tunkɑ duumɑnte Allɑ ti yugon dɑ:

«Xoy'ɑn gɑ d'ɑn yɑqen yɑ terinkɑ,
nke gɑ d'ɑn kɑbɑ bɑkkɑ yitte be renmen yigɑyen ŋɑ, nɑ ken
yigɑ.
Ken di, n dɑ ɲiiɲen lɑngɑ d'ɑn sɑbɑbun ŋɑ.
Tɑnpiye xoten fɑlle, ɑn nt'ɑn birɑɑdon kitɑn'ɑ yi, ɑn wuyun
wuccen su di.
18 Sɑɑsen xɑbiilɑ gɑbe yɑn riini funti ɲiiɲen ŋɑ,
ɑn xɑ wɑ birene ɲiiɲen funtifoonun yɑ yi.
19 An w'ɑn birɑɑdon kitɑn'ɑ yi ti futiyi xote yi m'ɑn kɑlle,
ɑn gɑ wɑ riini sɑɑge kɑtti ɲiiɲe ke yi, ɑn gɑ bug'ɑken be yi,
ɑn ni dooren yɑ yi,
ɑn wɑ sɑɑgene kɑtti ken doore yɑ yi.»
[Adɑmɑ do Hɑɑwɑ xɑtɑye bɑkkɑ nɑɑxon di]
20 Ken di, Adɑmɑ d'i yɑqen toxorɑ Hɑɑwɑ, [ɑ wure gɑ ni:
«birɑnte»], bɑwo, ɑ ken yɑ ni hɑdɑmɑrenmen su mɑ yi. 21 Tunkɑ
duumɑnte Allɑ dɑ fɑtɑnyirɑɑmun dɑbɑri Adɑmɑ d'i yɑqen dɑ, i
nɑn feetofɑtɑ t'i yɑ.
22 Ken fɑlle Tunkɑ duumɑnte Allɑ ti: «Hɑdɑmɑrenmen fɑɑyi gɑ
ɲɑ xoy'oku moxo, ɑ wɑ fo siren do fo buren bɑkkɑ me di. Sɑɑsɑ,

ɑ nɑn mɑxɑ t'i w'i kitten fuutunu do birɑyinyitten xɑ bɑtte, nɑn
t'i w'ɑ renmen fɑtɑnɑ n'ɑ yigɑ, yell'i nɑ birɑyi duumɑnten kitɑ.»
23 Ken biren ŋɑ, Tunkɑ duumɑnte Allɑ d'ɑ xɑtɑ bɑkkɑ Adeni
nɑɑxon noxon di, yell'ɑ nɑ ɲiiɲen golli, ɑ gɑ tɑge bɑkkɑ ken be

yi. 24 Bire be Allɑ gɑ dɑ Adɑmɑ xɑtɑ bɑkkɑ Adeni nɑɑxon di, ɑ dɑ
xeribunund wɑr'ɑ kinbɑkkɑn ŋɑ, i do kɑɑfɑ yinbinmɑ, ɑ wɑ
turinbene do tɑtten su yi, kuudo nɑ birɑyinyitten killen tɑngɑ.
[Xɑɑbilɑ do Hɑɑbilɑ xiisɑ]
4 Sɑxɑllenmɑɑxu gɑ dɑngi Adɑmɑ d'i yɑqe Hɑɑwɑ nɑxɑ,
1
yɑqen dɑ noxon wutu nɑn sɑɑre ti Xɑɑbilɑe yi. A ti: «Aɑ, n dɑ

renyugo kitɑ ti Tunkɑ duumɑnten bɑriken ŋɑ!» 2 Ken fɑlle, ɑ
sɑɑre t'ɑ yɑɑxidon ŋɑ, Hɑɑbilɑ. Hɑɑbilɑ ɲɑ nɑgɑɑnɑ yi, Xɑɑbilɑ
ken ɲɑ soxɑɑnɑ yi.
3 Wɑxɑti fɑlle, Xɑɑbilɑ d'i soxofoonun yogo ɲɑ sɑdɑxɑ yi Tunkɑ
duumɑnten dɑ. 4 Hɑɑbilɑ xɑ d'i tɑnmisun renfɑnɑnun ɲɑ sɑdɑxɑ

yi, n'i tiyen fo kɑten kini Tunkɑ duumɑnten ŋɑ. Tunkɑ
duumɑnten dɑ Hɑɑbilɑ sɑdɑxɑn rɑgɑ, 5 nxɑ, ɑ mɑ Xɑɑbilɑ xɑllen
rɑgɑ. Ken digi Xɑɑbilɑ yi n'ɑ diinɑn bonondi.
d3.24 xeribunu ni mɑlikɑ tɑngɑdɑɑnu yɑ yi.

e4.1 Xɑɑbilɑ: Abɑrɑɑninxɑnnen di Kɑyinɑ.
6 Tunkɑ duumɑnten ti Xɑɑbilɑ dɑ: «An butu mɑni yi n'ɑn diinɑn
bonondi? 7 An gɑ nɑ fo siren ɲɑ, ɑn wure wɑ wutini, ɑn gɑ mɑ fo
sire ɲɑ xɑ, fo buren yɑ wɑ dɑɑxɑn'ɑn rɑqen ŋɑ, n'ɑn jɑrɑbi, nxɑ,
ɑnken yɑ n xɑw'ɑ mɑrɑnɑ.»
8 Ken fɑlle, Xɑɑbilɑ t'i sɑɑxɑnbɑɑnɑ Hɑɑbilɑ dɑ: «O n dɑgɑ
teenun di.» Bire be, i gɑ kiɲe teenun di, Xɑɑbilɑ xen'i

sɑɑxɑnbɑɑnɑn ŋɑ, n'ɑ kɑri.
9 Ken di, Tunkɑ duumɑnten dɑ Xɑɑbilɑ tirindi: «An
sɑɑxɑnbɑɑnɑ Hɑɑbilɑ nɑ minnɑ?» A ti: «N nt'ɑ noqu tu, nke yɑ ni

n sɑɑxɑnbɑɑnɑn tɑngɑndɑɑnɑn ŋɑ bɑ?» 10 Tunkɑ duumɑnten t'ɑ
dɑ: «An dɑ mɑni dɑbɑri ke yi? An sɑɑxɑnbɑɑnɑn foren
sonqoxɑnnen kiɲ'in ŋɑ gilli ɲiiɲen ŋɑ, t'i tɑnbon nɑn tuge.
11 Sɑɑsɑ, ɑn gɑ d'ɑn sɑɑxɑnbɑɑnɑ be kɑri t'ɑn kitten ŋɑ, ɲiiɲen
d'ɑ foren sugu, ken di, ɑn lɑnge, ɲiiɲen ntɑxɑ duŋen'ɑn dɑ.
12 Bire be, ɑn gɑ n'ɑ soxo, ɑ ntɑ duŋen'i soxofoonun kinn'ɑn ŋɑ,
ɑn wɑ ɲɑɑnɑ sɑbɑtinbɑli yi, bɑdɑnyɑɑrɑɑnɑ yi ɲiiɲen kɑnmɑ.»

13 Xɑɑbilɑ ti Tunkɑ duumɑnten dɑ: «N yɑngɑnqɑtɑye ke xot'in
kɑnmɑ moxo buru. 14 A fɑɑyi ke yi lenki, ɑn d'in xɑtɑ bɑkkɑ ɲiiɲe

siren ŋɑ, n wɑ riini fux'ɑn ŋɑ, nɑn ɲɑ sɑbɑtinbɑli yi, ɑ do
bɑdɑnyɑɑrɑɑnɑ yi t'in du yi ɲiiɲen kɑnmɑ, sere be nd'in wɑri, ɑ
w'in kɑlli de!»
15 Tunkɑ duumɑnten t'ɑ dɑ: «N d'ɑ fɑɑmu. Sere be ndɑ Xɑɑbilɑ
kɑri, Xɑɑbilɑ tɑnbon wɑ tugen'ɑ di tɑ ɲeeru.»

Ken di, Tunkɑ duumɑnten dɑ tɑgumɑnce ro Xɑɑbilɑ yi, kuudo
sere be nd'ɑ wɑri, ɑ nɑn mɑx'ɑ kɑri. 16 Xɑɑbilɑ lɑɑto Tunkɑ
duumɑnten ŋɑ, ɑ dɑgɑ tɑɑxu Nodif jɑmɑɑnen di, Adeni
kinbɑkkɑn ŋɑ.
[Xɑɑbilɑ bonconŋu]
17Fi dɑngi fɑlle, sɑxɑllenmɑɑxun dɑngi Xɑɑbilɑ d'i yɑqen nɑxɑ,
yɑxɑren dɑ noxon wutu nɑn sɑɑre ti Hɑnoxi yi. Ken di, Xɑɑbilɑ
dɑ debe tɑɑxundi n'ɑ toxorɑ i renyugon ŋɑ, Hɑnoxi.
f4.16 Nodi wure ni: «bɑdɑnyɑɑrɑɑnɑ».

18 Hɑnoxi dɑ Yirɑdi kitɑ renme yi, Yirɑdi xɑ dɑ Mehuyɑyeli kitɑ
renme yi, Mehuyɑyeli dɑ Metusɑyeli kitɑ renme yi, Metusɑyeli dɑ
Lemexi kitɑ renme yi.
19 Lemexi dɑ yɑxɑru filli yɑxi: bɑɑnen toxon ni Adɑ, fillɑndin
toxon ni Cillɑ. 20 Adɑ sɑɑre ti Yɑbɑli yɑ, ken yɑ ni nɑgɑɑnɑnu

xooxɑ yi, tillisigumun do dɑɑbɑ mɑrɑɑnu. 21 A xoxonen toxon ni
Yubɑli, ken gɑ ni gɑnbɑritimɑɑnun do fulefutɑɑnon xooxɑ yi.
22 Cillɑ xɑ sɑɑre ti Tubɑli-xɑɑbilɑ yi, ken ɲɑ tɑge yi, ɑ ɲi
jɑxɑwɑlleng do mexen gollini. Tubɑli-xɑɑbilɑ sɑɑxɑnbɑɑnɑ

yɑxɑren toxon ni Nɑɑmɑ.
23 Kootɑ yi Lemexi t'i yɑqun filli dɑ:
«Adɑ, ɑn do Cillɑ, xɑ d'in terinkɑ moxo siri!

N yɑqu, xɑ d'ɑxɑ tɑron sigindi d'in sefe koninten ŋɑ!
Nke wɑ sere kɑll'in joogiyen dɑ, nɑ fonnɑnqɑye kɑr'in tugon
dɑ.
24 Xɑɑbilɑ tɑnbon wɑ tugene tɑ ɲeeru,
nxɑ Lemexi tɑnbon wɑ tugene tɑ tɑnɲeere do ɲeeru.»
[Adɑmɑ renme Seeti d'ɑ kisimɑɑre Enosi]
25 Sɑxɑllenmɑɑxu dɑngi Adɑmɑ d'i yɑqen nɑxɑ xɑdi, ɑ sɑɑre ti
renyugo yi, ɑ d'ɑ toxorɑ Seeti, [ɑ wure gɑ ni: «kuye»] nɑn ti: «Allɑ
dɑ soxode tɑnɑ kin'in ŋɑ Hɑɑbilɑ bɑtten di, Xɑɑbilɑ gɑ d'ɑ kɑri.»
26 Seeti xɑ dɑ renyugo kitɑ, n'ɑ toxorɑ Enosi. Ken hɑxɑtin yɑ ni,
soron gɑ joppe Allɑ xilli t'ɑ toxo: Tunkɑ duumɑnte.

[Adɑmɑ bonconŋu 5:1-6:8]
[Nɑn giri Adɑmɑ kɑtti Nuuhu renmun ŋɑ]

5 Adɑmɑ soxodun tɑɑrixun fɑɑyi:
1
Bire be Allɑ gɑ dɑ hɑdɑmɑrenmun tɑgɑ, ɑ d'i ɲɑ, kuudo, i

n'ike yinme xɑwɑrɑɑxu. 2 A d'i tɑgɑ yugo do yɑxɑre, nɑ bɑrike r'i
d'i tɑgɑ kootɑ, n'i toxorɑ hɑdɑmɑrenmu.
g4.22 Jɑxɑwɑlle: Abɑrɑɑninxɑnnen di boronsin yɑ yi, ken gɑ ni jɑxɑwɑllen

do mexen ɲɑxɑminte.
3 Adɑmɑ wuyun gɑ wɑ kɑme do tɑnjikke siine, ɑ dɑ renme kit'i
yinme xɑwɑrɑn ŋɑ, i sɑwurɑn di. A d'ɑ toxorɑ Seeti. 4 Ken fɑlle,
Adɑmɑ dɑ kɑmo segi siine bire, ɑ dɑ renmu tɑnɑnu kitɑ. 5 A
bono n'ɑ wuyun toxo kɑmo kɑbi do tɑnjikke siine.
6 Bire be, Seeti gɑ kiɲe kɑme do siinu kɑrɑgi, ɑ dɑ Enosi kitɑ
renyugo yi. 7 Ken fɑlle, ɑ dɑ kɑmo segi do siinu ɲeeri bire, ɑ dɑ

renmu tɑnɑnu kitɑ. 8 A bono n'ɑ wuyun toxo kɑmo kɑbi do siinu
tɑnmi do fillo.
9 Bire be, Enosi gɑ kiɲe tɑnkɑbe siine, ɑ dɑ Qenɑni kitɑ renyugo
yi. 10 Ken fɑlle, ɑ dɑ kɑmo segi do siinu tɑnmi do kɑrɑgo bire, ɑ

dɑ renmu tɑnɑnu kitɑ. 11 A bono n'ɑ wuyun toxo kɑmo kɑbi do
siinu kɑrɑgi.
12 Bire be, Qenɑni gɑ kiɲe tɑnɲeere siine, ɑ dɑ Mɑhɑlɑleli kitɑ
renyugo yi. 13 Ken fɑlle, ɑ dɑ kɑmo segi do tɑnnɑxɑte siine bire,

ɑ dɑ renmu tɑnɑnu kitɑ. 14 A bono n'ɑ wuyun toxo kɑmo kɑbi do
siinu tɑnmi.
15 Bire be, Mɑhɑlɑleli gɑ kiɲe tɑndunme do siinu kɑrɑgi, ɑ dɑ
Yeredi kitɑ renyugo yi. 16 Ken fɑlle, Mɑhɑlɑleli dɑ kɑmo segi do

tɑnjikke siine bire, ɑ dɑ renmu tɑnɑnu kitɑ. 17 A bono n'ɑ wuyun
toxo kɑmo segi do tɑnkɑbe do siinu kɑrɑgi.
18 Bire be, Yeredi gɑ kiɲe kɑme do tɑndunme do siinu filli, ɑ dɑ
Hɑnoxi kitɑ renyugo yi. 19 Ken fɑlle, ɑ dɑ kɑmo segi siine bire, ɑ
dɑ renmu tɑnɑnu kitɑ. 20 A bono n'ɑ wuyun toxo kɑmo kɑbi do
tɑndunme do siinu filli.
21 Bire be, Hɑnoxi gɑ kiɲe tɑndunme do siinu kɑrɑgi, ɑ dɑ
Metusɑɑlɑ kitɑ renyugo yi. 22 Hɑnoxi d'i du kini Allɑ yi kɑmo sikki
siine, nɑ renmu tɑnɑnu kitɑ. 23 A dɑ kɑmo sikki do tɑndunme do
siinu kɑrɑgi ɲɑ, 24 nɑn lɑgɑri birene do Allɑ bɑtte, nɑn
yɑɑxɑrɑnsɑnku, bɑwo, Allɑ d'ɑ wutu kɑtt'i du yi.
25 Bire be, Metusɑɑlɑ gɑ kiɲe kɑme do tɑncege do siinu ɲeeri, ɑ
dɑ Lemexi kitɑ renyugo yi. 26 Ken fɑlle, ɑ dɑ kɑmo ɲeeri do

tɑncege do siinu filli bire, ɑ dɑ renmu tɑnɑnu kitɑ. 27 A bono n'ɑ
wuyun toxo kɑmo kɑbi do tɑndunme do siinu kɑbi.
28 Bire be, Lemexi gɑ kiɲe kɑme do tɑncege do siinu filli, ɑ dɑ
renyugo kitɑ. 29 A d'ɑ toxorɑ Nuuhu, [ɑ wure gɑ ni: «neenendɑɑnɑ»]
nɑn ti: «Neenendɑɑnɑ, ɑ yɑ wɑ riin'o neen'o gollun ŋɑ, ɑ d'o
tɑnpiye xotun ŋɑ bɑkkɑ ɲiiɲɑnxotte lɑngɑnte ke yi Tunkɑ
duumɑnten mɑxɑ.» 30 Ken fɑlle, Lemexi dɑ kɑmo kɑrɑgi do
tɑnkɑbe do siinu kɑrɑgi bire, ɑ dɑ renmu tɑnɑnu kitɑ. 31 A bono
n'ɑ wuyun toxo kɑmo ɲeeri do tɑnɲeere do siinu ɲeeri.
32 Nuuhu gɑ kiɲe kɑmo kɑrɑgi siine, ɑ dɑ renyugu sikki kitɑ:
Sɑɑmi, Hɑɑmi ɑ do Yɑɑfɑsi.

[Allɑ nimisiye hɑdɑmɑrenmun tɑgɑnden di]
6 Biren be, hɑdɑmɑrenmun wɑ joŋe gɑbono ɲiiɲen kɑnmɑ nɑ
1
renyɑxɑrun kitɑ, 2 kɑnmun tɑɑxɑɑnunh jɑrɑbi renyɑxɑru ku yi.

I dɑ foonun sugɑnd'i di n'i yɑxi. 3 Ken bire, Tunkɑ duumɑnten ti:
«N ntɑxɑ kɑttɑ hɑdɑmɑrenmun muɲini, i gɑ wɑ birene t'in
yonkin ŋɑ, bɑwo, i nt'in killen kɑnmɑ, n wɑ kɑme do tɑnpille
siine wucce kinn'i yɑ.»
4 Nɑ wutu ken hɑxɑti, sere dɑru gilluni yɑ ɲi ɲiiɲen kɑnmɑ. Bire
be xɑ kɑnmun tɑɑxɑɑnun gɑ kɑfu do hɑdɑmɑrenmun

renyɑxɑrun ŋɑ, i dɑ renmun kitɑ. Kun yɑn ɲɑ ken biren yugu
sɑɑgɑ toxo buguntun ŋɑ.
5 Tunkɑ duumɑnten d'ɑ wɑri nɑn ti, hɑdɑmɑrenmun fo buren
gɑbo ɲiiɲen kɑnmɑ, i sondonmun bono, kootɑ su, i sinmɑyen ni

fo buren duuron yɑ yi. 6 A nimisi, mɑni mɑx'i dɑ hɑdɑmɑrenmen
tɑgɑ ɲiiɲen kɑnmɑ, ɑ sondonmen suno. 7 Ken biren ŋɑ, ɑ ti: «N
wɑ riini ɲiiɲen tɑgɑfoonun burunqu nɑn giri hɑdɑmɑrenmun ŋɑ
nɑn dɑg'ɑ wɑrɑ dɑɑbɑnun do ɲiiɲedufoonun do kɑnmun yeliŋu,
bɑwo, n nimis'i tɑgɑnden ŋɑ.» 8 Xɑ Nuuhu dɑ Tunkɑ duumɑnten
neemɑn kitɑ.
h6.2 Kɑnmun tɑɑxɑɑnu: Allɑ tɑgɑfon ŋɑrintu beenu gɑ ɲi kɑnmun di, i gɑ

jɑɑrɑbi hɑdɑmɑrenyɑxɑrun ŋɑ. Lɑsilinkitɑɑben d'i wɑ tin'i dɑ «Allɑ
renmu».
i6.4 sere dɑru gillun: Lɑsilin kitɑɑben di, i wɑ tin'i dɑ Nefilinu.
[Nuuhu tɑɑrixu 6:9-9:29 ]
[Nuuhu d'i renmu]

9 Nuuhu d'i kɑɑdunkon tɑɑrixun fɑɑyi:
Nuuhu ɲi sere teleŋonte yi, sere tinmɑnte, i hɑxɑtin soron nɑxɑ.
A do Allɑ ɲi doome. 10 A dɑ renyugu sikki kitɑ: Sɑɑmi, Hɑɑmi, ɑ
do Yɑɑfɑsi.
11 Ken hɑxɑti, Allɑ d'ɑ wɑri nɑn ti hɑdɑmɑrenmen bono, ɑ dɑ
ɲiiɲen tɑtten su ɲɑ golli bure yi nɑn xenu me yi. 12 A d'ɑ jɑɑten

rɑgɑ nɑn ti dunɑ bono, hɑdɑmɑrenme su ntɑxɑ kille sire kɑnmɑ.
13 Ken biren ŋɑ, Allɑ ti Nuuhu dɑ: «N fɑnq'ɑ kɑnmɑ nɑ
tɑgɑfoonu ku burunqu, n'ɑ sɑbɑbun ɲɑ hɑdɑmɑrenmun ŋɑ.

Ɲiiɲen tɑtten su ɲɑ fo bure yi nɑn xenu me yi, n w'i hɑlɑkini, nɑ
ɲiiɲen xɑ hɑlɑki. 14 Nxɑ, ɑnken nɑ yitte fuure xoore dɑbɑri, n'ɑ
noxon ɲɑ konpullenmun ŋɑ, n'ɑ noxon d'ɑ sellɑn dɑɑri ti
gudoronjin ŋɑ. 15 A dɑbɑri moxon fɑɑyi: An n'ɑ gilloyen ɲɑ kɑmo
sikki sogoɲe, n'ɑ noxon ɲɑ tɑnkɑrɑge sogoɲe, n'ɑ yindɑnmɑn ɲɑ
tɑnjikke sogoɲe, 16 nɑ xurɑyerorɑn wɑrɑ bili do fuuren tɑtten
nɑxɑ, sogoɲe bɑɑne hɑqe, nɑ fuure ke noxon genmundi
sɑnkɑnsoonu sikki yi, konpe wurerɑnke, ɑ do nɑxɑdunken do
kɑnmurɑnke, nɑ rorɑqen wɑr'ɑ tɑtten ŋɑ. 17 Ken biren ŋɑ, nke
Allɑ, n wɑ tuufɑɑnɑ ŋɑmen ritini ɲiiɲen kɑnmɑ, nɑ tɑgɑfo
yonkinten su hɑlɑki kɑnmun wure. Fo wo fo gɑ wɑ ɲiiɲen kɑnmɑ,
n w'ɑ hɑlɑkini. 18 Nxɑ, n w'in lɑhidu wut'in d'ɑnken nɑxɑ. Nuuhu,
ɑnken d'ɑn kɑɑdunko, ɑn renyugun d'ɑn yɑqe, d'ɑn kɑlliyɑxɑru,
ɑxɑ wɑ roono fuure ke noxon di. 19 An nɑ fillo-fillo, yugo do
yɑxɑre wutu dɑɑbɑ yonkinte su di d'ɑn ŋɑ fuuren di, kun nɑ toxo
birɑye di. 20 Yeliŋu, dɑɑbɑnu, ɑ do ɲiiɲedufoonu noone su, fillo-
fillo wɑ riini kɑtt'ɑn ŋɑ nɑn bire d'ɑn ŋɑ. 21 An nɑ fo wutu
birɑɑdon noone su di, nɑ silɑfɑndɑn wut'i d'ɑn yinme dɑ, ɑ do fi
beenu gɑ wɑ kɑfun'ɑn ŋɑ fuuren di.»
22 Nuuhu dɑ Allɑ yɑɑmɑriyen su ɲ'i moxon di.
[Tuufɑɑnɑ ŋɑmen joppɑye]
7 1 Ken fɑlle, Tunkɑ duumɑnten ti Nuuhu dɑ: «Anken d'ɑn koren
su, xɑ ro fuuren di, bɑwo, ɑn bɑɑne yɑ wɑ killi teleŋonten
kɑnmɑ soron su di. 2 An nɑ dɑɑbɑ yugu ɲeeri, ɑ do dɑɑbɑ
yɑxɑru ɲeeri wutu dɑɑbɑ hɑlɑɑle su di, ɑn nɑ yugu bɑɑne do
yɑxɑrin bɑɑne wutu dɑɑbɑ hɑrɑɑmunte su di, 3 nɑ yugu ɲeeri do
yɑxɑru ɲeeri wutu yeliŋen noone su di, yell'i soxoden nɑn sɑnqi
ɲiiɲen tɑtten su di. 4 Bɑwo, bito ɲeeri lenki fɑlle, n wɑ kɑnmen
ritini tɑnnɑxɑte kootɑ wucce, kiyen do wuro. N gɑ dɑ fo wo fo
tɑgɑ ɲiiɲen kɑnmɑ, n w'ɑ su burunqunu.» 5 Nuuhu dɑ Tunkɑ
duumɑnten yɑmɑriyun su ɲ'i moxon di.
6 Bire be tuufɑɑnɑ ŋɑmen gɑ wɑ riini, ɑ d'ɑ ɲi Nuuhu wuyun wɑ
kɑmo tunmi siine. 7 A ro fuuren di, ɑ d'i renyugu, d'i yɑqe, d'i
kɑlliyɑxɑru, yell'i nɑn kisi tuufɑɑnɑ ŋɑmen ŋɑ. 8 Dɑɑbɑ hɑlɑɑlen
do dɑɑbɑ hɑrɑɑmunte, yeliŋun do ɲiiɲedufoonu, 9 i su ri kɑttɑ
Nuuhu yi, yugo do yɑxɑre, yell'i nɑ ro fuuren di, xoyi Allɑ gɑ d'ɑ
ko Nuuhu dɑ moxo be.
10 Bito ɲeeri dɑngi fɑlle, tuufɑɑnɑ ŋɑmen joppe ɲiiɲen kɑnmɑ.
11 Nuuhu kɑmo tunmundin siine, xɑso fillɑndin bito tɑnmi do
ɲeerundin kootɑ, kɑnmun do ɲiiɲen ji sɑwurɑnun su rɑqen wuɲi.

12 Ken di, kɑnmen xenu riyen ŋɑ tɑnnɑxɑte kootɑ, ɑ wɑ riini
kiyen do wuro.
13 Ken kootɑ bɑɑne yi, Nuuhu ro fuuren di, ɑ d'i renyugu: Sɑɑmi,
Hɑɑmi, Yɑɑfɑsi, d'i yɑqe, d'i kɑlliyɑxɑrun sikki. 14 I kun do

gundufoonu, kɑɑdundɑɑbɑnu, ɲiiɲedufoonu, yeliŋu noonen su
do fo kɑnpinmɑn su. 15 Tɑgɑfo yonkinten noone su ri kɑfunu
Nuuhu yi fuuren di. 16 Ke tɑgɑfo su ɲi gɑ ri fillo-fillo, yugo do
yɑxɑre, xoyi Allɑ gɑ dɑ yɑɑmɑriyen kini moxo be. Ken fɑlle
Tunkɑ duumɑnten dɑ fuuren rɑqen texe Nuuhu yi.
17 Ken di, tuufɑɑnɑ ŋɑmen duume riyen ŋɑ ɲiiɲen kɑnmɑ
tɑnnɑxɑte kootɑ. Jin gɑbo ɲiiɲen kɑnmɑ m'ɑ gɑ wɑ fuuren

yonkono bɑkkɑ ɲiiɲen ŋɑ. 18 Ŋɑmen xooro, nɑn kɑsɑfo, fuuren ɲi
lingilɑngɑnɑ jin kɑnmɑ. 19 Ŋɑmen wurewuti nɑ ɲiiɲen kɑnmɑ gidi
gillun su toni, 20 ɑ wurewuti gidinjingu ku kɑnmɑrɑ ti sogoɲu
tɑnmi do kɑrɑgo. 21 Fɑtɑntiyemɑnfo su gɑ ɲi dillene ɲiiɲen
kɑnmɑ, ɑ kɑrɑ: yeliŋu, kɑɑdundɑɑbɑnun do gundufoonu, ɑ do
ɲiiɲedufoonun do hɑdɑmɑrenmu, ɑ su kɑrɑ. 22 Fo wo fo gɑ ɲi
neegunu ɲiiɲen kɑnmɑ, ɑ kɑrɑ. 23 Ke moxo yɑ ni, Tunkɑ
duumɑnten gɑ dɑ tɑgɑfo yonkinten su burunqu bɑkkɑ ɲiiɲen
kɑnmɑ: nɑn giri hɑdɑmɑrenmun ŋɑ nɑn dɑg'ɑ wɑrɑ mɑ
dɑɑbɑnu, ɲiiɲedufoonu, ɑ do kɑnmun yeliŋu, i su burunqe, n'ɑ
toxo Nuuhu do fi beenu gɑ ɲi d'ɑ bɑtte fuuren di. 24 Jin
kɑsɑfoyen dɑ kɑme do tɑnkɑrɑge kootɑ yɑ ɲɑ ɲiiɲen kɑnmɑ.
[Tuufɑɑnɑ ŋɑmen lɑgɑru]
8 1 Allɑ sinme Nuuhu yi, ɑ do gundufoonu, do kɑɑdundɑɑbɑnu
beenu su gɑ ɲi doome fuuren di. Allɑ dɑ fɑnke yogo kɑrɑ
ɲiiɲen kɑnmɑ, jin joppe yɑnqɑnɑ. 2 Ɲiiɲen ji sɑwurɑnun do
kɑnmun ji sɑwurɑnun su rɑqen texe. Kɑnmen kuti. 3 Jin toxo
kɑɑwɑnɑ bɑkkɑ ɲiiɲen ŋɑ fonne-fonne. Kɑme do tɑnkɑrɑge
biton dɑngi fɑlle, jiinun roxo. 4 Xɑso ɲeerundin bito tɑnmi do
ɲeerundin kootɑ, fuuren sigi Arɑrɑtij gidinjingon kɑnmɑ. 5 Jin
toxo roxono mɑ xɑso tɑnmundi, ken xɑso bito fɑnɑ, gidinjingon
joŋe bɑngene.
6 Tɑnnɑxɑte kootɑ dɑngi fɑlle, Nuuhu dɑ fuuren fulunboten
wuɲi. 7 A dɑ xɑɑxen wɑrɑ bɑkkɑ sellɑn ŋɑ. Xɑɑxen kɑnpi

dɑgɑnɑ, nɑn sɑɑge riini tɑwuye di, nɑ dɑgɑnɑnsɑɑgɑye dɑntɑnu
ɲɑ mɑ jin gɑ wɑ fiirene ɲiiɲen kɑnmɑ. 8 Ken fɑlle, Nuuhu dɑ
xudoxudon wɑrɑ dɑgɑnɑ ɲiiɲen kɑnmɑ fɑɑyi gen'ɑ gɑ kɑɑwɑ.
9 Xɑ xudoxudon tɑɑnun mɑ sɑbɑtirɑ kitɑ, bɑwo jin su mɑ ɲi gɑ
ɲeme bɑkkɑ ɲiiɲen kɑnmɑ. A sɑɑge riini, Nuuhu d'i kitten bɑnb'ɑ
dɑ, n'ɑ rondi fuuren di. 10 Bito ɲeeri dɑngi fɑlle, ɑ dɑ xudoxudon
wɑrɑ dɑgɑnɑ sellɑn duxurɑ xɑdi. 11 Nellen bire, ɑ sɑɑge riini,
sɑyituununyitten deren w'ɑ soomen ŋɑ, ɑ xɑye-xɑye. Nuuhu d'ɑ
tu nɑn ti jin roxo ɲiiɲen kɑnmɑ. 12 Bito ɲeeri tɑnɑ dɑngi fɑlle, ɑ
jGen 8.4 Arɑrɑti wɑ Turuki ɲiiɲen kɑnmɑ lenki. Arɑrɑti mɑrɑn ni

gidinnoqun yɑ yi.
dɑ xudoxudon wɑrɑ dɑgɑnɑ duxurɑndi xɑdi. Keetɑ, xudoxudon
mɑ xɑ sɑɑge riini.
13 Nuuhu wuyun kɑmon tunmi do siine bɑɑnendin xɑso fɑnɑn
bito fɑnɑ, jin kɑɑwɑ bɑkkɑ ɲiiɲen ŋɑ. Nuuhu dɑ fuuren bilin
wutu bɑkk'ɑ yi nɑ sellɑn fɑɑyi. A ti: «A fɑɑyi, ɲiiɲen kɑɑwɑ!»
14 Xɑso fillɑndin tɑnpillen do ɲeerundin kootɑ, ɲiiɲen su ɲi gɑ
kɑɑwɑ pewu-pewu.
15 Allɑ ti Nuuhu dɑ: 16 «An d'ɑn yɑqen d'ɑn renyugun d'ɑn
kɑlliyɑxɑru, xɑ bugu fuuren di. 17 Fo yonkinte be xɑ gɑ wɑ no, i

su bugundi: yeliŋu, dɑɑbɑnu, do ɲiiɲedufoonu, i nɑn bugu nɑn
sɑɑre nɑn kugu nɑn gɑbo ɲiiɲen kɑnmɑ.»
18 Nuuhu d'i yɑqen d'i renmun d'i kɑlliyɑxɑrun bugu. 19 Fo
yonkinten su bugu: ɲiiɲedufoonu, yeliŋu, tɑgɑfo su gɑ wɑ dillene

ɲiiɲen kɑnmɑ, i su bugu xɑbiilɑ-xɑbiilɑ.
20 Nuuhu dɑ sɑdɑxindinnoqun tɑgɑ Tunkɑ duumɑnten dɑ. A dɑ
fo rɑgɑ dɑɑbɑ hɑlɑɑle su di, nɑ fo rɑgɑ yelin hɑlɑɑle su di, n'i ɲɑ

sɑdɑxɑbiyinte yi sɑdɑxindinnoqun ŋɑ. 21 Timɑ liŋen sege bɑkkɑ
sɑdɑxɑ ke yi nɑn kiɲe Tunkɑ duumɑnten ŋɑ. A t'i yinme dɑ:
«Tonŋun yɑ ni hɑdɑmɑrenmen sondonmen buren ni gell'ɑ
tugunne, nxɑ, n ntɑxɑ ɲiiɲen lɑngɑnɑ d'ɑ yi ɑbɑdɑ. N ntɑxɑ fo
yonkinten su xɑhɑnɑ hɑlɑkini ɑbɑdɑ, xoy'in gɑ d'ɑ ɲɑ moxo be.
22 Nɑ ɲiiɲen kɑnmɑ toxo ke moxo yi:
tifinde, fɑtɑnde,
mulle, jebere,
kunɑye, xɑɑxo,
kiye, do wuro,
ku ntɑ yillene ɑbɑdɑ.»
[Allɑ gɑ dɑ lɑhidu be wutu Nuuhu dɑ]
9 Allɑ dɑ bɑrike ro Nuuhu d'i renyugun di, nɑn t'i dɑ: «Xɑ
1
sɑɑre, ɑxɑ nɑn gɑbo, nɑ ɲiiɲen kɑnmɑ fɑgɑ. 2 Ɲiiɲen

dɑɑbɑnun su nɑn xɑɑy'ɑxɑ dɑ, nɑn kɑn'ɑxɑ yi, kɑnmun yeliŋu
do dɑɑbɑ su gɑ wɑ dillene ɲiiɲen kɑnmɑ, do jin ɲexun su, i
lɑɑwɑr'ɑxɑ dɑ. 3 Fo yonkinte su, n d'ɑ kin'ɑxɑ yi birɑɑdo yi, xoyi
funtifoonun moxo, n d'i su lɑɑwɑr'ɑxɑ dɑ. 4 Hɑxɑti su, ɑxɑ gɑ nɑ
ɲi tiyen yigɑnɑ, ɑ nɑn ɲi yonkin gɑ bug'ɑ di, ken gɑ ni foren ŋɑ.
5 Axɑ birɑyen jonginten w'ɑxɑ foren yɑ yi. Ken sɑɑbudɑ, n w'ɑxɑ
foren tɑnbon tugɑnɑ. N w'ɑ tɑnbon tugɑnɑ dɑɑbɑn do

hɑdɑmɑrenmen su yi, sere be ndɑ sere foren joxu, ɑ tɑnbon wɑ
tugen'ɑ d'ɑ me yi.
6 Sere be ndɑ hɑdɑmɑrenme foren joxu,
hɑdɑmɑrenme yɑ w'ɑn xɑ foren joxunu,
bɑwo hɑdɑmɑrenmen tɑge Allɑ sɑwurɑn yɑ di.
7 Ken di, ɑxɑkun nɑn sɑɑre,
ɑxɑ nɑn gɑbo nɑn sɑnqi ɲiiɲen kɑnmɑ.»
8 Ken biren ŋɑ, Allɑ ti Nuuhu d'i renyugun dɑ: 9 «Ken di, nke
Allɑ, n w'in lɑhidu sɑbɑtindin'in d'ɑxɑ nɑxɑ, d'ɑxɑ bonconŋu

beenu gɑ wɑ riin'ɑxɑ fɑlle, 10 ɑ do tɑgɑfo yonkinte su gɑ wɑ d'ɑn
bɑtte: yeliŋu, kɑɑdundɑɑbɑnu, gundufoonu, do fo wo fo gɑ bugu
d'ɑxɑ bɑtten ŋɑ fuuren di, ɑ do ɲiiɲen kɑnmɑ fo yonkinten su.
11 N w'in lɑhidun tinmɑndini d'ɑxɑ yi, n ntɑxɑ tɑgɑfo yonkinten
su burunqunu xɑdi ti tuufɑɑnɑ ŋɑmen ŋɑ. Tuufɑɑnɑ ntɑxɑ riini

nɑ ɲiiɲen hɑlɑki.»
12 Allɑ ti xɑdi: «N lɑhidun tɑgumɑncen fɑɑyi, n gɑ wɑ ke be
sɑbɑtindin'in d'ɑxɑ nɑxɑ, do fo yonkinte su gɑ wɑ d'ɑxɑ bɑtte,

d'ɑxɑ bonconŋu beenu gɑ wɑ riini kiyen su di: 13 N d'in
bundɑnŋen wɑrɑ tɑbullen di, yelli, ɑ nɑn ɲɑ lɑhidun tɑgumɑncen
ŋɑ, n do ɲiiɲen nɑxɑ. 14 Bire be, n gɑ nɑ tɑbullun kɑfumɑ me yi
ɲiiɲen kɑnmɑrɑ, bundɑnŋe ke ndɑ bɑnge tɑbullen di, 15 ken di, n
wɑ sinmene n d'ɑxɑ lɑhidun ŋɑ, ɑ do fo yonkinte
fɑtɑntiyemɑnfon su yɑ: ji ntɑxɑ ɲɑɑnɑ tuufɑɑnɑ yi, nɑ
tɑgɑfoonun su burunqu. 16 Bundɑnŋen gɑ nɑ bɑnge tɑbullen di,
n w'ɑ fɑɑyini, yell'ɑ n'in hɑqiren tox'in do ɲiiɲen fo yonkinten su,
ɑ do fɑtɑntiyemɑnfon su lɑhidu duumɑnten di.»
17 Allɑ ti Nuuhu dɑ xɑdi: «Ke yɑ ni lɑhidu tɑgumɑncen ŋɑ, n do
ɲiiɲen tɑgɑfo yonkinten su nɑxɑ.»

[Nuuhu d'i renmun sikki]
18 Nuuhu renmu beenu gɑ bugu fuuren di fɑɑyi ku yi: Sɑɑmi,
Hɑɑmi, do Yɑɑfɑsi. Hɑɑmi ni Kɑnɑɑnɑ fɑɑbɑ yi. 19 Nuuhu do ku
renmu sikki yɑn dɑ ɲiiɲen kɑnmɑ fɑgɑ. 20 Nuuhu joŋe ɲiiɲen
kɑnmɑ soxono. A dɑ resenyittek yogo tutu. 21 Kootɑ yogo, ɑ dɑ
resenqoncin mini nɑn sikire, m'ɑ gɑ w'i duuron wɑll'i tillisen
wure. 22 Hɑɑmi, ken gɑ ni Kɑnɑɑnɑ fɑɑbɑ yi, ɑ d'i fɑɑbɑ duuron
wɑri. A bugu n'ɑ lɑxɑm'i wɑɑxinun dɑ. 23 Ken di, Sɑɑmi do
Yɑɑfɑsi dɑ Nuuhu yirɑɑme yogo wutu n'ɑ sɑx'i kunkun ŋɑ, nɑn
fɑllɑndigɑ kɑtt'i fɑɑbɑ yi, nɑ yirɑɑmen xuf'ɑ yi, i yɑɑxɑllɑqun
yillɑntu, kuudo, i nɑn mɑx'i fɑɑbɑ duuron wɑri. 24 Bire be, Nuuhu
gɑ hɑqire bɑkkɑ sikirɑyen ŋɑ, ɑ renyugo tugunnen gɑ dɑ ke be
ɲɑ, ɑ d'ɑ mugu. 25 Ken gɑ ɲɑ, ɑ d'ɑ lɑngɑ nɑn ti:
«Ari nɑ Kɑnɑɑnɑ hɑlɑki!
Ari n'ɑ ɲ'i wɑɑxinun komun fɑllɑnken ŋɑ.»
26 Ken fɑlle, ɑ ti xɑdi:
«Allɑ bɑrikɑnten ni, ken gɑ ni Tunkɑ duumɑnten ŋɑ, Sɑɑmi
Allɑ.
Yɑɑrɑbi Kɑnɑɑnɑ nɑn ɲɑ kome yi Sɑɑmi dɑ.
27 Yɑll'Allɑ nɑ wɑsɑye ɲɑ Yɑɑfɑsi dɑ,
ɑ nɑn tɑɑxu Sɑɑmi tillisen wure,
nɑ Kɑnɑɑnɑ ɲ'i dɑ kome yi!»
28 Tuufɑɑnɑ ŋɑmen fɑlle, Nuuhu dɑ kɑnmu sikki do tɑnkɑrɑge
siine bire. 29 Bire be Nuuhu birɑntɑɑxu wuccen gɑ kiɲe kɑnmu

kɑbi do tɑnkɑrɑge siine yi, ɑ fɑɑti.
[Nuuhu renmun tɑɑrixu 10:1-11:9]
10 Tuufɑɑnɑn jin dɑngi fɑlle, Nuuhu renmun sikki, Sɑɑmi,

1
Hɑɑmi do Yɑɑfɑsi, i jiidi nɑ soxodun kitɑ. I tɑɑrixun fɑɑyi.
k9.21 resenyitte: O mɑxɑ yere, ɑ renmen do benbenrenmen yɑn xɑwɑ, m'ɑ

gɑ ntɑ benben yittenmɑn yɑ ni, resen wɑ neenunu yɑ.
[Yɑɑfɑsi renmu]
2 Yɑɑfɑsi renyugun ni Gomeri, Mɑgoogi, Mɑdɑyi, Yɑwɑɑni,
Tubɑli, Mesexi do Tirɑsi yi.
3 Gomeri renyugun ni Asikɑnɑji, Rifɑɑtɑ do Togɑrɑɑmɑ yi.
4 Yɑwɑɑni renyugun ni Elisɑ, Tɑrisisi, Kitinu do Dodɑninu yi.
5 Kuunun yɑn sɑnqi gunŋun kɑnmɑ do geejillɑqun ŋɑ, nɑn
tɑxɑndi jɑmɑɑnun do me nɑxɑ: xɑbiilɑ-xɑbiilɑ, bɑɑne su d'i

jɑmɑ, d'i xɑnne.
[Hɑɑmi renmu]
6 Hɑɑmi renyugun ni Kuusi, Misirɑ, Putɑ, ɑ do Kɑnɑɑnɑ yi.
7 Kuusi renyugun ni Seebɑ, Hɑɑwilɑ, Sɑbɑtɑ, Rɑɑmɑ, ɑ do
Sɑbɑtexɑ yi. Rɑɑmɑ renyugun ni Seebɑ do Dedɑɑni yi.

8 Kuusi dɑ Nɑmuruuju xɑ kitɑ renme yi, Nɑmuruuju ke be gɑ ɲɑ
yugu sɑɑge yi ɲiiɲen kɑnmɑ. 9 Tunkɑ duumɑnten ɲi gɑ dɑ

Nɑmuruuju ɲɑ togɑɑnɑ sɑɑge yi, ken yɑ ni, ɑ gɑ ri tɑɑlin di:
togɑɑnɑ sɑɑge ke xoyi Nɑmuruuju. 10 A mɑrɑnden debi fɑnɑnun
ni Bɑɑbilɑ, Erexi, Akɑdɑ do Kɑleenɑ yɑ yi, Bɑɑbilɑ ɲiiɲen kɑnmɑ.
11 A bugu Bɑɑbilɑ nɑn dɑgɑ Asuurɑ nɑ Niniwe tɑɑxundi no, ɑ do
Rehoboto-yiirɑ do Kɑɑlɑ. 12 A dɑ debi xoore tɑɑxundi Niniwe do

Kɑɑlɑ nɑxɑ. Ken toxo ni Reseni.
13 Misirɑ ni Ludinu, Anɑminu, Lehɑbinun do Nɑfɑtuhinun xooxɑ
yɑ yi, 14 ɑ do Pɑtɑrusinun do Kɑsɑluhinu do Kɑfɑtorinu.

Filisitinun bugu Kɑsɑluhinun yɑ di.
15 Kɑnɑɑnɑ renmun ni Cidoni, ken ni soomɑn ŋɑ, do Heeti.
16 Kɑnɑɑnɑ yɑ ni Yebusinun xɑ xooxɑ yi, ɑ do Amorinun do
Girigɑɑsinu, 17 Hiiwinu, Arɑqinu, Sininu, 18 Arɑwɑɑdinu,

Cɑmɑrinu, ɑ do Hɑmɑɑtinu. Ken fɑlle, Kɑnɑɑnɑ xɑbiilɑn sɑnqi-
sɑnqi. 19 Kɑnɑɑnɑ jɑmɑɑnen ɲ'ɑ wutunu Cidoni yi kɑttɑ Gɑrɑrɑ yi
mɑ Gɑɑsɑ bɑnŋen ŋɑ, ɑ do Sodoomu, Amoorɑ, Ademɑ do
Ceboyimɑ, mɑ kɑtti Lɑɑsɑ yi. 20 Ku yɑ ni Hɑɑmi soxodun ŋɑ,
bɑɑne su d'i xɑbiilɑ, d'i xɑnne, d'i jɑmɑɑne, d'i jɑmɑ.
[Sɑɑmi renmu]
21 Sɑɑmi, ken gɑ ni Yɑɑfɑsi gidɑnyugu xooren ŋɑ, ɑ yɑ ni
Abɑrɑɑninunl d'i bonconŋun su xɑ xooxɑ yi. 22 A renmun ni
Elɑɑmu, Asuurɑ, Aripɑxisɑɑdi, Luudu, ɑ do Arɑɑmɑ yi.
23 Arɑɑmɑ renmun ni Ucci, Hulli, Geteri, ɑ do Mɑɑsi yi.
24 Aripɑxisɑɑdi renmen ni Selɑɑhɑ yi. Ke Selɑɑhɑ dɑ Abɑrɑɑni
kitɑ renme yi. 25 Abɑrɑɑni dɑ renyugu filli kitɑ, bɑɑnen toxo ni

Pelege, [ɑ wure gɑ ni: «tɑxɑndiye»], bɑwo, ɑ hɑxɑtin ŋɑ ɲiiɲen
tɑxɑndi. A xoxonen toxon ni Yɑqɑtɑɑni.
26 Yɑqɑtɑɑni renmun ni Alimodɑɑdi, Sɑleefi, Hɑcɑrimɑweeti,
Yɑrɑ, 27 Hɑdorɑɑmi, Ujɑli, Diqɑlɑ, 28 Ubɑɑli, Abimɑyeeli, Seebɑ,

29 Ufirɑ, Hɑɑwilɑ do Yobɑɑbi. Ku su ni Yɑqɑtɑɑni renmun yɑ yi.
30 I tɑɑxunten ɲi nɑn giri Meesɑ yi kɑttɑ Sefɑɑrɑ giden ŋɑ,
kinbɑkkɑn di. 31 Ku fo koonintu yɑ ni Sɑɑmi soxodun ŋɑ, bɑɑne

su d'i xɑbiilɑ, d'i xɑnne, d'i jɑmɑɑne, d'i jɑmɑ. 32 Kuunu yɑ ni
jɑmɑ be gɑ bugu Nuuhu renyugun ŋɑ, bɑɑne su d'i bonconŋe, d'i
xɑbiilɑ. Tuufɑɑnɑ ŋɑmen dɑngi fɑlle, xɑbiilɑnun su bugu ku yɑ
yi, nɑn sɑnqi ɲiiɲen kɑnmɑ.
[Bɑɑbilɑ tɑngɑndi gille]
112 1 Wɑxɑti yogo, ɲiiɲen su ɲi xɑn bɑɑne, sefe kitti bɑɑne.
Kootɑ yogo, soron feregonte bɑkkɑ do kinbɑkkɑn ŋɑ, i dɑ
birɑn xulli xoore wɑri Bɑɑbilɑ ɲiiɲen kɑnmɑ, i xusɑ nɑn tɑɑxu
no. 3 I ti me dɑ: «O nɑ tufɑn kɑtu n'ɑ biyi ti yinben ŋɑ.» Ken di,
tufɑn dɑ gidinsigirɑn sur'i dɑ, gudoronjin dɑ doorinsigirɑn sur'i
dɑ. 4 Ken fɑlle, i ti: «O nɑ debe tɑg'o yinme dɑ, nɑ tɑgɑndi gille
sigind'ɑ di, ɑ tonben gɑ wɑ kiɲene kɑnmun ŋɑ. Ken biren ŋɑ, o
nɑ ɲɑ toxonto yi, kuudo, o n mɑxɑ sɑnqi do ɲiiɲen tɑtten su yi.»
5 Fi fɑlle, Tunkɑ duumɑnten yɑnqɑ bɑkkɑ kɑnmun di, nɑn ri
deben fɑɑyi, ɑ do tɑgɑndi gille be hɑdɑmɑrenmun gɑ d'ɑ dɑbɑri.

6 Ken di, ɑ ti du dɑ: «Ku fɑɑyi gɑ kɑfu me yi nɑn ɲɑ jɑmɑ bɑɑne
l10.21 Abɑrɑɑninun bugu Abɑrɑɑni yɑ yi, ken gɑ ni «Eberi» yi

ɑbɑrɑɑninxɑnnen di.
yɑ yi, i wɑ xɑn bɑɑne yɑ konni, ke fɑɑy'i gollen joŋɑɑdun ŋɑ.
Sɑɑsɑ, fo wo fo rɑ ntɑx'i kɑbɑn'i golle dɑnbe su ɲɑɑye yi. 7 Ken
di, o n yɑnqɑ, o n'i xɑnne ke kolonso, yell'i nɑn mɑxɑ me
fɑɑmu.» 8 Ken biren ŋɑ, Tunkɑ duumɑnten d'i sɑnqi bɑkkɑ non
ŋɑ do ɲiiɲen tɑtten su yi, ken gɑ ɲɑ, i tuumɑ bɑkkɑ deben
tɑgɑnden ŋɑ. 9 Ke yɑ sɑɑbudɑ, deben gɑ wɑ xilli Bɑɑbilɑ, [ɑ wure
gɑ ni: «kolonso»], bɑwo Tunkɑ duumɑnten dɑ hɑdɑmɑrenmen su
xɑnnen kolonso non yɑ yi. Non yɑ ni xɑhɑnɑ, ɑ gɑ d'i sɑnqi do
ɲiiɲen tɑtte su yi.
[Sɑɑmi tɑɑrixu 11:10-26]
[Sɑɑmi soxodun tɑɑrixu]

10 Sɑɑmi soxodun tɑɑrixun fɑɑyi: Tuufɑɑnɑn dɑngi fɑlle ti siinu
filli yi, nɑ Sɑɑmi wuyun toxo kɑme siine, ɑ dɑ Aripɑxisɑɑdi kitɑ
renyugo yi. 11 Ken fɑlle, Sɑɑmi dɑ kɑmo kɑrɑgi siine bire, ɑ dɑ
renmu tɑnɑnu kitɑ.
12 Bire be, Aripɑxisɑɑdi gɑ kiɲe tɑnjikke do siinu kɑrɑgi, ɑ dɑ
Selɑɑhɑ kitɑ renyugo yi. 13 Ken fɑlle, ɑ dɑ kɑmo nɑxɑti do siinu

sikki bire, ɑ dɑ renmu tɑnɑnu kitɑ.
14 Bire be, Selɑɑhɑ gɑ kiɲe tɑnjikke siine, ɑ dɑ Abɑrɑɑni kitɑ
renyugo yi. 15 Ken fɑlle, ɑ dɑ kɑmo nɑxɑti do siinu sikki bire, ɑ

dɑ renmu tɑnɑnu kitɑ.
16 Bire be, Abɑrɑɑni gɑ kiɲe tɑnjikke do siinu nɑxɑti, ɑ dɑ
Pelege kitɑ renyugo yi. 17 Ken fɑlle, ɑ dɑ kɑmo nɑxɑti do tɑnjikke

siine bire, ɑ dɑ renmu tɑnɑnu kitɑ.
18 Bire be, Pelege gɑ kiɲe tɑnjikke siine, ɑ dɑ Rewu kitɑ renyugo
yi. 19 Ken fɑlle, ɑ dɑ kɑmo filli do siinu kɑbi bire, ɑ dɑ renmu

tɑnɑnu kitɑ.
20 Bire be, Rewu gɑ kiɲe tɑnjikke do siinu filli, ɑ dɑ Serugɑ kitɑ
renyugo yi. 21 Ken fɑlle, ɑ dɑ kɑmo filli do siinu ɲeeri bire, ɑ dɑ

renmu tɑnɑnu kitɑ.
22 Bire be, Serugɑ gɑ kiɲe tɑnjikke siine, ɑ dɑ Nɑhooro kitɑ
renyugo yi. 23 Ken fɑlle, ɑ dɑ kɑmo filli siine bire, ɑ dɑ renmu
tɑnɑnu kitɑ.
24 Nɑhooro gɑ kiɲe tɑnpille do siinu kɑbi, ɑ dɑ Teerɑ kitɑ
renyugo yi. 25 Ken fɑlle, ɑ dɑ kɑme do siinu tɑnmi do kɑbu bire,

ɑ dɑ renmu tɑnɑnu kitɑ.
26 Teerɑ gɑ kiɲe tɑnɲeere siine, ɑ dɑ Ibirɑɑmɑ do Nɑhooro do
Hɑrɑɑni kitɑ renmu yi.
[Joppɑyen tɑxɑndi fillɑndi nɑn wutu Ibirɑhiimɑ kɑttɑ

Yusufu 11:27-50:26]
[Ibirɑhiimɑ d'i fɑɑbɑ Teerɑ tɑɑrixu 11:27-25:11]
[Teerɑ soxodun tɑɑrixu]

27 Teerɑ soxodun tɑɑrixun fɑɑyi: Teerɑ dɑ Ibirɑɑmɑ do Nɑhooro
do Hɑrɑɑni kitɑ renyugu yi, Hɑrɑɑni dɑ Luuti kitɑ renyugo yi.
28 Hɑrɑɑni fɑɑt'i fɑɑbɑ Teerɑ kɑɑne, n'ɑ tox'i sɑɑredeben di, Uri,
ken gɑ wɑ Kɑsɑɑdinun mɑrɑn di.

29 Ibirɑɑmɑ do Nɑhooro dɑ yɑxɑru wut'i du dɑ. Ibirɑɑmɑ yɑqen
toxon ni Sɑɑrɑ, Nɑhooro yɑqen toxon ni Milikɑ, Yisikɑ wɑɑxi,

Hɑrɑɑni renyɑxɑre yɑ ni. 30 Sɑɑrɑ ɲi boroge yi, renme mɑ ɲ'ɑ
mɑxɑ.
31 Teerɑ ferego bɑkkɑ Uri, ken gɑ wɑ Kɑsɑɑdinun mɑrɑn di, ɑ
d'i kɑɑdunko: ɑ renyugo Ibirɑɑmɑ, ɑ do Hɑrɑɑni renyugo Luuti,

ken gɑ n'ɑ ken kisimɑɑren ŋɑ, ɑ d'ɑ kɑlliyɑxɑre Sɑɑrɑ, Ibirɑɑmɑ
yɑqe, yell'i nɑn dɑgɑ Kɑnɑɑnɑ jɑmɑɑnen di. I gɑ kiɲe Hɑrɑɑnɑ, i
tɑɑxu non ŋɑ. 32 Teerɑ dɑ kɑmo filli do siinu kɑrɑgi bire, ken
fɑlle, ɑ fɑɑti Hɑrɑɑnɑ.
[Ibirɑɑmɑ dɑgɑye Kɑnɑɑnɑ]
12 Tunkɑ duumɑnten ti Ibirɑɑmɑ dɑ: «Bug'ɑn jɑmɑɑnen di,
1
ɑn n'ɑn koren wɑrɑ, ɑn nɑn bug'ɑn fɑɑbɑ kɑɑrɑ, ɑn nɑn

dɑgɑ jɑmɑɑne b'in gɑ w'ɑ koyin'ɑn ŋɑ. 2 N wɑ riini jɑmɑ xoore
bug'ɑn di, nɑ bɑrike r'ɑn di, n'ɑn toxon xoorondi, n'ɑn ɲɑ
bɑriken sɑbɑbun ŋɑ. 3 N wɑ sere bɑrikɑndini, sere be gɑ duw'ɑn
dɑ, nɑ sere lɑngɑ, sere be gɑ d'ɑn lɑngɑ, nɑ ɲiiɲen xɑbiilɑnun su
bɑrikɑndi d'ɑn sɑbɑbun ŋɑ.»
4 Ibirɑɑmɑ dɑgɑ xoyi Tunkɑ duumɑnten gɑ d'ɑ k'ɑ dɑ moxo be.
Luuti xɑ dɑgɑ d'ɑ bɑtte. Ibirɑɑmɑ gɑ ɲi bɑkkɑ Hɑrɑɑnɑ, ɑ d'ɑ ɲi,

ɑ wuyun wɑ tɑnɲeere do siinu kɑrɑgi. 5 A d'i kɑɑgunyɑxɑre Sɑɑrɑ
wutu d'i wɑɑxin renyugo Luuti, i do nɑɑburu, do komu beenu gɑ
ɲ'i mɑxɑ Hɑrɑɑnɑ. I bugu nɑn dɑgɑ Kɑnɑɑnɑ.
6 Ibirɑɑmɑ dɑ jɑmɑɑnen kutu nɑn dɑgɑ Sixemu, kɑttɑ More yitti
xooren noqun ŋɑ. Ken hɑxɑti, Kɑnɑɑnɑnkon ɲi ken jɑmɑɑne di.

7 Tunkɑ duumɑnten bɑnge Ibirɑɑmɑ dɑ, nɑn ti: «N wɑ riini ke
jɑmɑɑne kin'ɑn bonconŋen su yɑ yi.» Ibirɑɑmɑ dɑ

sɑdɑxindinnoqu tɑgɑ Tunkɑ duumɑnten dɑ, ken be gɑ bɑng'ɑ
dɑ non ŋɑ. 8 Ken fɑlle, ɑ yille bɑkkɑ no, nɑn dɑgɑ giden ŋɑ Beteli
kinbɑkkɑn ŋɑ. A d'i tillisen bɑnbɑ Beteli do Ayi nɑxɑ. Beteli wɑ
kinqennɑn ŋɑ, Ayi wɑ kinbɑkkɑn ŋɑ. Non xɑ yi, ɑ dɑ
sɑdɑxindinnoqu tɑgɑ Tunkɑ duumɑnten dɑ, nɑn xirindi ti Allɑ
toxo, Tunkɑ duumɑnten. 9 A dɑ dɑgɑye meerɑbɑtunten ɲɑ
Negebɑ, [ken gɑ ni Kɑnɑɑnɑ fɑnkitten ŋɑ].
[Ibirɑɑmɑ dɑgɑye Misirɑ]
10 Dullen ro jɑmɑɑnen di. Ibirɑɑmɑ yɑnqɑ kɑtti Misirɑ yi, kuudo
nɑn tɑɑxu no, bɑwo, dulle ke ɲi gɑ xoto jɑmɑɑnen di. 11 Bire be,
i gɑ tinto Misirɑ yi, ɑ t'i yɑqe Sɑɑrɑ dɑ: «Nke w'ɑ tu nɑn ti, ɑn ni
yɑxɑren fɑrɑnpɑre yi. 12 Misirɑnkon gɑ nɑ r'ɑn wɑri, i wɑ tin'in
yɑqen yɑ n'ɑn ŋɑ, i w'in kɑlli, n'ɑnke toxo birene. 13 Ken di, ɑn
wɑ tini, n mɑɑrenmen yɑ n'ɑn ŋɑ, yell'in rɑgɑmoxon nɑn siro
d'ɑn sɑbɑbun ŋɑ. N yonkin nɑ kisi xɑ, ɑn sɑɑbudɑ.»
14 Bire be Ibirɑɑmɑ gɑ kiɲe Misirɑ, Misirɑnkon d'ɑ wɑri, ɑ yɑqen
fɑrɑnpɑren ni moxo buru. 15 Misirɑ tunkɑyugom golliɲɑŋɑɑnu

yingumun xɑ d'ɑ wɑri n'ɑ mɑxɑnkutu tunkɑyugon dɑ. Ken di, i
m12.15 Misirɑ tunkɑyugo: Lɑsilinkitɑɑbu, ɑ sɑfɑnten ni: «Firɑwunɑ».

Firɑwunɑ mɑ ɲi seren toxo yi, Misirɑ tunkɑyugun dɑronditoxon yɑ ɲi.
do Sɑɑrɑ dɑgɑ tunkɑyugon kɑɑrɑ. 16 A dɑ Ibirɑɑmɑ rɑgɑ
moxonsirondi do Sɑɑrɑ sɑbɑbun ŋɑ, nɑ xeerin ɲ'ɑ dɑ, nɑ
tɑnmisun kin'ɑ yi, ɑ do nɑɑnun do fɑrun do komi yugun do komi
yɑxɑrun do fɑri yɑxɑrun do ɲogomu. 17 Nxɑ, Tunkɑ duumɑnten
dɑ wɑtte xotu wɑrɑ tunkɑyugon d'i kɑn ŋɑ do Sɑɑrɑ bɑtte,
Ibirɑɑmɑ kɑɑgunyɑxɑre. 18 Ken di, tunkɑyugon dɑ Ibirɑɑmɑ xiri
nɑn t'ɑ dɑ: «An xɑ dɑ mɑni ɲ'inke yi? Mɑnn'ɑn gɑ mɑ t'ɑn yɑqen
yɑ ni? 19 An d'ɑ koy'in ŋɑ mɑni yi, t'ɑn mɑɑrenyɑxɑren yɑ ni, m'in
gɑ w'ɑ wutun'in du dɑ yɑqe yi? Sɑɑsɑ, ɑn yɑqen fɑɑyi, ɑ rɑgɑ
nɑn dɑgɑ.»
20 Tunkɑyugon dɑ yugu sɑx'ɑ di nɑn dɑg'ɑ d'i yɑqen wɑrɑ kille,
ɑ do fo wo fo gɑ ɲ'ɑ mɑxɑ.
[Ibirɑɑmɑ do Luuti fɑtɑye bɑkkɑ me yi]
13 1 Ibirɑɑmɑ giri bɑkkɑ Misirɑ, kɑttɑ Negebɑ yi, ɑ d'i yɑqen do
fo wo fo gɑ ɲi d'ɑ bɑtte, kɑfunu Luuti yi.
2 Ibirɑɑmɑ ɲi bɑnnɑ xoore yi, dɑɑbɑn do goden do kɑnŋen di.
3 A dɑ dɑgɑye meerɑbɑtunten ɲɑ bɑkkɑ Negebɑ, kɑttɑ Beteli do
Ayi nɑxɑn ŋɑ, ɑ tillisen gɑ ɲi no be. 4 Noqu be xɑ, Ibirɑɑmɑ gɑ ɲi

gɑ dɑ sɑdɑxindinnoqun sigindi no fɑnɑŋu ke, ɑ xirindi ti Tunkɑ
duumɑnten ŋɑ no.
5 Luuti, ke be gɑ ɲi do Ibirɑɑmɑ bɑtte, tɑnmisun ɲ'ɑ xɑhɑnɑ
mɑxɑ do nɑɑnun do tillisenu. 6 I dɑɑbɑnun ɲi gɑ n gɑbɑ, i nɑn

toxo doome, bɑwo, sokken mɑ ɲ'i bɑkkɑ. 7 Gɑjɑnŋe yogo dɑngi
Ibirɑɑmɑ nɑgɑɑnɑnun do Luuti nɑgɑɑnɑnun nɑxɑ, nɑn kɑfu ke
su yi, Kɑnɑɑnɑnkon do Perisinun xɑ tɑɑxunten ɲi ɲiiɲe ke
kɑnmɑ. 8 Ken di, Ibirɑɑmɑ ti Luuti dɑ: «N lenme, hɑqu toxo!
Lɑxɑrumɑnxɑnŋe ntɑ sir'inke d'ɑnke nɑxɑ, ɑ ntɑ sir'o
nɑgɑɑnɑnun nɑxɑ, bɑwo, o ni wɑɑxinun yɑ yi. 9 Ɲiiɲen su
fɑɑy'ɑn kɑɑne, ɑn rɑ wɑ fɑtene bɑkk'in ŋɑ, ɑn gɑ nɑ dɑgɑ
kinbɑkkɑn ŋɑ, nke wɑ dɑgɑnɑ kinqennɑn ŋɑ, ɑn gɑ nɑ dɑgɑ
kinqennɑn ŋɑ, nke wɑ dɑgɑnɑ kinbɑkkɑ.»
10 Luuti d'i yinmen wurewutu nɑn fɑɑyindi, ɑ d'ɑ wɑri Yɑrɑde
fɑllɑqun su mininten ni, nɑn dɑg'ɑ wɑrɑ mɑ Cowɑɑrɑ yi, ken d'ɑ
ɲi Tunkɑ duumɑnten mɑ Sodoomu do Amoorɑ kɑrɑn. Fɑllɑqu ku
ɲi xoyi Tunkɑ duumɑnten nɑɑxon do Misirɑ jɑmɑɑnen moxo.
11 Luuti dɑ Yɑrɑde fɑllɑqun su sugɑnd'i yinme dɑ, nɑn dɑgɑ do
kinbɑkkɑn ŋɑ. Ke moxo yɑ ni, Ibirɑɑmɑ do Luuti gɑ fɑte bɑkkɑ

me yi. 12 Ibirɑɑmɑ toxo Kɑnɑɑnɑ jɑmɑɑnen di, nxɑ, Luuti dɑgɑ
toxo fɑllɑqen debun di, n'i tillisenun bɑnbɑ kɑttɑ Sodoomu
bɑnŋen ŋɑ. 13 Sodoomunkon ɲi ɑllɑkutɑɑnu yi, i ɲi Tunkɑ
duumɑnten kutɑnɑ t'i gollu buru gɑbun ŋɑ.
[Tunkɑ duumɑnten lɑhidu]
14 Luuti fɑte fɑlle bɑkkɑ Ibirɑɑmɑ yi, Tunkɑ duumɑnten ti
Ibirɑɑmɑ dɑ: «An yinmen wurewutu, ɑn nɑn fɑɑyindi bɑkk'ɑn
sigirɑ ke yi kɑttɑ sɑɑhilin ŋɑ do fɑnkitte, ɑ do kinbɑkkɑn do
kinqennɑn ŋɑ, 15 bɑwo, ɑn yɑɑxen gɑ wɑ ke jɑmɑɑne be yi, n w'ɑ
su kinn'ɑn ŋɑ, n'ɑ kin'ɑn bonconŋun ŋɑ hɑxɑtin su. 16 N wɑ
riin'ɑn bonconŋun ɲɑ xoyi seyijurɑ moxo, sere be ndɑ kɑttɑ
seyijurɑn jɑɑtene, ɑn nɑ kɑtt'i jɑɑtene. 17 Giri Ibirɑɑmɑ! An nɑ
jɑmɑɑne ke su tere, bɑwo, n wɑ riin'ɑ kin'ɑn yɑ yi.»
18 Ken gɑ ɲɑ, Ibirɑɑmɑ d'i tillisenun gɑnɑ kɑttɑ Mɑmere yitti
xoorun bɑnŋen ŋɑ, Heboronɑ tɑtten ŋɑ, nɑn tɑɑxu no. Non ŋɑ, ɑ
dɑ sɑdɑxindinnoqu tɑgɑ Tunkɑ duumɑnten dɑ.
[Luuti buguye komɑɑxun ŋɑ]
14 1 Bire be, Bɑɑbilɑ tunkɑyugo Amɑrɑfɑlɑ gɑ ɲi fɑnkɑn di, do
Elɑsɑɑrɑ tunkɑyugo Ariyoxɑ, do Elɑɑmɑ tunkɑyugo
Kɑdɑrilɑmori, ɑ do Goyimi tunkɑyugo Tidɑli, 2 i dɑ Sodoomu
tunkɑyugo Beerɑ gɑjɑ, ɑ do Amoorɑ tunkɑyugo Birɑsɑ, do
Ademɑ tunkɑyugo Sinebu, do Ceboyimɑ tunkɑyugo Semɑbeeri, ɑ
do Beelɑ tunkɑyugo, ken gɑ ni Cowɑɑrɑ yi. 3 Ku tunkɑyugu
kɑrɑgi kɑfumɑ me yi, nɑ lɑhidun wutu me dɑ Sidimi folonŋen di,
sɑɑsɑ, ken gɑ ni geeji, ɲexe gɑ nt'ɑ di.
4 Gɑjɑnŋen sɑbɑbun ni: ku tunkɑyugu kɑrɑgi dɑ siinu tɑnmi do
fillo ɲɑ komɑɑxun ŋɑ Kɑdɑrilɑmori mɑxɑ, siini tɑnmi do
n13:10 Luutigɑnkon hɑlɑkiyen fɑɑyi, Joppɑye soorɑ 19

sikkɑndi, i muriti. 5 Siini tɑnmi do nɑxɑtɑndi, Kɑdɑrilɑmori do
tunkɑyugu beenu gɑ ɲi d'ɑ bɑtte, i dɑ Refɑyinun gɑjɑ Asiteroti-
qɑrinɑyimi ɲiiɲen kɑnmɑ, nɑ Susinun gɑjɑ Hɑɑmɑ ɲiiɲen kɑnmɑ,
nɑ Eminun gɑjɑ Qiriyɑtimi folonŋen di, 6 nɑ Hoorinun gɑjɑ Seyiri
gidun kɑnmɑ nɑn kɑt'i su dɑ, nɑn dɑg'ɑ wɑrɑ mɑ El-pɑrɑnɑ,
gunjurɑn noqun tɑtten ŋɑ. 7 Ken fɑlle, tunkɑyugu ku nɑxɑti
sɑɑge riini kɑttɑ Ayini-misipɑɑti yi, ken gɑ ni Qɑdesi, nɑ
Amɑleqinun debun su gɑjɑ nɑn dugutɑ, nɑ Amorinu be
tɑɑxunten gɑ wɑ Hɑcɑconi-tɑmɑrɑ ɲiiɲen kɑnmɑ gɑjɑ nɑn kɑt'i
dɑ.
8 Ken biren ŋɑ, Sodoomu do Amoorɑ do Ademɑ do Ceboyimɑ, ɑ
do Beelɑ tunkɑyugo, i bugu nɑn ɲɑ kurenkitte yi Sidimi folonŋen

di, 9 nɑ Kɑdɑrilɑmori d'i jɑmɑn gɑjɑ non ŋɑ. Ken di, gɑjɑnŋen ɲi
ku nɑxɑti do bɑɑnu ku kɑrɑgi nɑxɑ. 10 Gedi xɑsu gɑbe ɲi Sidimi
folonŋen di, gudoronjin yɑ ɲ'i di. Sodoomu do Amoorɑ
tunkɑyugu filli wurunten xen'i di, kuttun wuru nɑn dɑgɑ giden
ŋɑ. 11 Ken di, i dɑ Sodoomu do Amoorɑ nɑɑburen su wutu, n'i
birɑɑdonun su wutu nɑn dɑgɑ t'i yɑ. 12 I dɑ Luuti xɑ rɑgɑ,
Ibirɑɑmɑ sɑɑxɑnbɑɑnɑn renme, nɑn dɑgɑ t'ɑ yi, ɑ d'i kittirɑfon
su, bɑwo, ɑken tɑɑxunten ɲi Sodoomu.
13 Wurɑɑnu ku yogo ri ɑbɑrɑɑninke Ibirɑɑmɑ xibɑɑri, ɑ
tɑɑxunten gɑ ɲi Mɑmere yitti xooru bɑnŋen ŋɑ, Mɑmere ke be

gɑ ni Amori bonconŋen yogo yi, Esekoli do Aneri wɑɑxin gɑ ni,
kuunu su ɲi gɑ dɑ lɑhidun wutu do Ibirɑɑmɑ yi. 14 Ibirɑɑmɑ gɑ
d'ɑ mugu nɑn t'i mɑɑrenmen kittirɑllɑge, ɑ dɑ kɑmo sikki do
kurillenmu tɑnmi do segu kɑfumɑ me y'i kɑn yugu sɑɑgun di nɑ
tunkɑyugu ku bɑtu mɑ Dɑɑnɑ bɑnŋen ŋɑ. 15 A d'i kurillenmun
tɑxɑndi, sɑppɑ-sɑppɑ, nɑn xenu xonnu ku yi do wuron ŋɑ, n'i
xoso, n'i bɑtu dɑgɑnɑ mɑ Huubɑtɑ be gɑ wɑ Dimɑsiqɑ sɑɑhilin
di, 16 nɑn sɑɑge t'i kittirɑfoonun su yi, ɑ d'i mɑɑrenme Luuti d'i
kittirɑfoonun su, ɑ do yɑxɑrun d'ɑ kɑɑdunkon kuttu.
[Mɑlikɑ-cedeqi duwɑye Ibirɑɑmɑ dɑ]
17Ibirɑɑmɑ sɑɑge fɑlle bɑkkɑ Kɑdɑrilɑmori gɑjɑrɑn ŋɑ, nɑn
kɑt'ɑ do tunkɑyugu beenu su gɑ ɲi doome dɑ. Sodoomu
tunkɑyugon bugu n'ɑ gemu Sɑɑwe folonŋen di, ken gɑ ni
tunkɑyugon folonŋen ŋɑ. 18 Sɑlɑɑmu tunkɑyugo Mɑlikɑ-cedeqi
yɑn dɑ buurun do xoncin bugundi. A ken ɲi Allɑ wuruginten
sɑdɑxɑkiɲɑndɑɑnɑ yi. 19 A duwɑ Ibirɑɑmɑ dɑ nɑn ti:
«Allɑ nɑ bɑrike ro Ibirɑɑmɑ di,
Allɑ ke be gɑ ni Kɑmɑne wuruginte yi,
kɑnmun do ɲiiɲen tɑgɑndɑɑnɑ.
20 Bɑriken wɑ Allɑ dɑ, Allɑ wuruginte,
Allɑ ke be gɑ d'ɑn xonnun lɑɑwɑr'ɑn dɑ.»
Ibirɑɑmɑ do fo wo fo gɑ bugu gɑjɑrɑn ŋɑ, ɑ d'ɑ su tɑxɑndi
tɑnmundin kin'ɑ yi jɑkkɑ yi.
21 Sodoomu tunkɑyugon xɑ ti Ibirɑɑmɑ dɑ: «Soro ku kin'in ŋɑ,
nxɑ, nɑɑbure, ɑn yinme nɑ ken wutu.» 22 Ibirɑɑmɑ d'ɑ jɑɑbi nɑn

ti: «N w'in kitten wurewutunu nɑn kunɑ ti Tunkɑ duumɑnten ŋɑ,
Allɑ wuruginte, kɑnmun do ɲiiɲen tɑgɑndɑɑnɑ. 23 Hɑri toromojo
mɑ seyinxullifunci bɑɑne nt'ɑ wutunu bɑkk'ɑ yi, ɑn nɑn mɑxɑ ri
ti, nke yɑn dɑ Ibirɑɑmɑ bɑnnɑɑxundi. 24 N ntɑ fo wo fo wutun'in
yinme dɑ, ɑ gɑ nt'in kurillenmun gɑ dɑ hɑqe be yigɑ, ɑ do ku
beenu gɑ dɑ lɑhidun wut'in dɑ: Aneri do Esekoli, ɑ do Mɑmere,
kun xɑ w'i tɑqen wutunu.»
[Allɑ lɑhidu Ibirɑɑmɑ dɑ]

15 1Kuunu su dɑngi fɑlle, Tunkɑ duumɑnten bɑnge Ibirɑɑmɑ
dɑ nɑn t'ɑ dɑ: «Ibirɑɑmɑ, mɑxɑ kɑnu, nke yɑ n'ɑn
tɑngɑndɑɑnɑn ŋɑ xoyi kotere. N wɑ riini tugɑɑdu xoore kin'ɑn
ŋɑ.» 2 Ibirɑɑmɑ jɑɑbi nɑn ti: «N Kɑmɑ, Tunkɑ duumɑnte, ɑ fɑɑyi,
n wɑ riini fɑɑti, renme nt'in mɑxɑ, ɑn wɑ riini mɑni kin'inke yi?
Dimɑsiqɑnke Eliyeeseri yɑ wɑ riin'inke kɑɑrɑ xiyen wutu. 3 An mɑ
bonconŋe xɑ kin'in ŋɑ, n kɑn noxon renme yogo yɑ wɑ riin'in
xiyen wutu.» 4 A fɑɑyi, Tunkɑ duumɑnten gɑ d'ɑ jɑɑbi ke be yi:
«Ken nt'ɑn xiyen wutunu, ɑn yinme noxorɑn renmen yɑ wɑ
riin'ɑn xiyen wutu.» 5 Ken fɑlle, ɑ d'ɑ bugund'i tillisen wure nɑn
t'ɑ dɑ: «Kɑnmu ke fɑɑyi, ɑn nɑ sɑɑnu ku jɑɑte, ɑn gɑ nɑ kɑtt'i
jɑɑtene, ɑn bonconŋun wɑ riini gɑbo kundu yɑ.» 6 Ibirɑɑmɑ
limɑɑnɑɑxu ti Tunkɑ duumɑnten ŋɑ, ken sɑɑbudɑ, Tunkɑ
duumɑnten d'ɑ jɑɑte teleŋonte yi.
7 A t'ɑ dɑ xɑdi: «Nke yɑ ni Tunkɑ duumɑnte be gɑ d'ɑn bugundi
Uri, Kɑsɑɑdinun mɑrɑn di, kuudo nɑ ke ɲiiɲe mɑrɑnden kin'ɑn

ŋɑ.» 8 Ibirɑɑmɑ jɑɑbindi ti: «N Kɑmɑ Tunkɑ duumɑnte, mɑni
tɑgumɑnce w'ɑ koyin'inke yi t'inke wɑ riini ke ɲiiɲe mɑrɑ?»
9 Tunkɑ duumɑnten t'ɑ dɑ: «Siinosikkinnɑllenme rɑgɑ, nɑ
siinosikkinsugo rɑgɑ, nɑ siinosikkinjɑxɑndige rɑgɑ, nɑ

xudoxudo noonu filli rɑgɑ, n'i sɑdɑx'in dɑ.» 10 Ibirɑɑmɑ dɑ ku fo
koonintu su rɑgɑ, nɑ bɑɑne su boox'i nɑxɑɑnen di, n'i kettun filli
jonkoyi me yi, nxɑ, ɑ mɑ yeliŋu ku booxo. 11 Jɑnbɑnun yɑnqɑ tiyi
furun kɑnmɑ, nxɑ Ibirɑɑmɑ d'i xɑtɑ.
12 Futuron hɑxɑti, xenqu xote dɑ Ibirɑɑmɑ rɑgɑ, ɑ xusɑ nɑn
kuyi, kɑnuye xoore do bite yi. 13 Ken di, Tunkɑ duumɑnten ti

Ibirɑɑmɑ dɑ: «A tu dɑnqɑnɑɑxu kɑnmɑ, nɑn t'ɑn bonconŋun wɑ
riini ɲɑ tuŋɑrɑnku yi wɑndi jɑmɑɑne kɑnmɑ, i w'i ɲɑɑnɑ komu yi,
n'i mɑxɑyɑnqɑ kɑmu nɑxɑti siine wucce, 14 nxɑ, soro beenu gɑ
w'i ɲɑɑnɑ komu yi, nke w'i kiitini, ken fɑlle, ɑn bonconŋu ku wɑ
bɑkkɑ ti nɑɑbure gɑbe yi, 15 nxɑ, ɑnken wɑ riini fɑɑti xeerin di.
An wɑ riini wuyu bɑrikɑnte kitɑ. 16 An yillɑye nɑxɑtɑndin yɑ wɑ
riini sɑɑge yere, bɑwo, Amorinun junubun mɑ kiɲ'i xenpɑn ŋɑ
finɑ, n gɑ w'i xɑtɑnɑ bɑkkɑ yere.»
17 Bire be, biten gɑ ro moxo siri, Allɑ dɑ furunen do tiiden do
sunqunkumunten dɑngindi do tiyu kutuntu ku nɑxɑn ŋɑ. 18 Ken

kootɑn ŋɑ, Tunkɑ duumɑnten dɑ lɑhidun sɑbɑtind'i do Ibirɑɑmɑ
nɑxɑ nɑn ti: «N wɑ ke ɲiiɲe kinn'ɑn bonconŋun ŋɑ, nɑn giri
Misirɑ fɑnŋe ke yi, nɑn dɑg'ɑ wɑrɑ Furɑɑtɑ fɑn xooren ŋɑ.
19 Noqu ke ni Qeninun do Qenijinun yɑ ɲiiɲe do Qɑdɑmoninun
20do Heetinun do Perisinun do Refɑyinun 21 do Amorinun do
Kɑnɑɑnɑnkon do Girigɑɑsinu, ɑ do Yebusinu.»
[Sumɑyilɑ bɑngɑye]
16 1 Ke hɑxɑti, Ibirɑɑmɑ kɑɑgunyɑxɑre Sɑɑrɑ mɑ renme kit'ɑ
dɑ. Tunbɑɑre yɑxɑre yogo ɲ'ɑ mɑxɑ, Misirɑnke, ɑ toxon ni
Hɑɑjɑrɑ. 2 Ken di Sɑɑrɑ ti Ibirɑɑmɑ dɑ: «A fɑɑyi ke yi, Tunkɑ
duumɑnten mɑ duŋe renme kin'inke yi, ɑn rɑ w'in tunbɑɑre ke
yɑxini, ɑ yogo di, ɑ nɑ renyugo kit'in dɑ.» Ibirɑɑmɑ d'i
kɑɑgunyɑxɑre Sɑɑrɑ hɑqirilɑn bɑtu. 3 Sɑɑrɑ d'i tunbɑɑre Hɑɑjɑrɑ
wutu n'ɑ kin'ɑ yi yɑqe yi, i tɑɑxu fɑlle Kɑnɑɑnɑ ti siinu tɑnmi yi.
4 Sɑxɑllenmɑɑxu dɑngi fɑlle Ibirɑɑmɑ do Hɑɑjɑrɑ nɑxɑ, ɑ dɑ
noxo wutu. Bire be, ɑ gɑ d'ɑ tu nɑn t'i nuxunten ni, ɑ

kɑmɑnyɑxɑren fiinun toxo roxon'ɑ mɑxɑ. 5 Sɑɑrɑ ti Ibirɑɑmɑ dɑ:
«Toorɑ be gɑ w'inke kɑnmɑ, ɑn yɑ toorɑ ni, nke yɑn d'in
tunbɑɑren kin'ɑn ŋɑ, gill'ɑ gɑ d'ɑ wɑr'i wɑrijɑxinten ni, nke
ntɑxɑ jɑɑten'ɑ mɑxɑ xɑdi, nxɑ, Tunkɑ duumɑnten wɑ kiitin'inke
d'ɑn nɑxɑ.» 6 Ibirɑɑmɑ ti Sɑɑrɑ dɑ: «An tunbɑɑren yɑ ni, ɑ w'ɑn
mɑrɑnden di, fi be gɑ liŋ'ɑn dɑ, ken ɲ'ɑ yi.» Ken di, Sɑɑrɑ dɑ
yɑngɑqɑtɑyen jonkoy'ɑ yi, Hɑɑjɑrɑ wuru lɑɑtono bɑkk'ɑ yi.
7 Tunkɑ duumɑnten mɑlikɑ yogo dɑ Hɑɑjɑrɑ ɲi jinyɑɑxe yogo
tɑtten ŋɑ gunnen di, Suurɑ killen di. 8 A ti: «Hɑɑjɑrɑ, Sɑɑrɑ

tunbɑɑre, ɑn bugu minnɑ? An wɑ dɑgɑnɑ minnɑ?» A jɑɑbindi: «N
wɑ wurunu lɑɑtono bɑkk'in kɑmɑnyɑxɑre Sɑɑrɑ yɑ yi.» 9 Tunkɑ
duumɑnten mɑlikɑn t'ɑ dɑ: «Sɑɑge kɑtt'ɑn kɑmɑnyɑxɑren ŋɑ, ɑn
nɑ mɑxɑyɑnq'ɑ dɑ.» 10 A t'ɑ dɑ xɑdi: «N wɑ riin'ɑn bonconŋun
gɑbondi dɑngi hɑqe, i gɑ rɑ ntɑ jɑɑtene gɑboyen mɑxɑ.» 11 A t'ɑ
dɑ xɑdi:
«An fɑɑyi ke yi, ɑn wɑrijɑxinten ni,
ɑn wɑ riini sɑɑre ti renyugo yi,
ɑn w'ɑ toxorɑnɑ Sumɑyilɑ,
[ɑ wure gɑ ni: «Allɑ w'ɑ mukku»],
bɑwo, Tunkɑ duumɑnten d'ɑn yɑngɑnqɑtɑyen wɑri.
12 A wɑ riini ɲ'i durɑn sere yi,
ɑ kitten wɑ be su yi,
be su xɑ kitten w'ɑ yi.
A wɑ riini tɑɑx'i mɑɑrenmen su lɑɑtoyen di.»
13 Tunkɑ duumɑnten be gɑ ɲi gɑ sef'ɑ dɑ, Hɑɑjɑrɑ d'ɑ toxon
xiri Allɑ wɑrindɑɑnɑ, bɑw'ɑ ti: «Tonŋun yɑ ni, nke rɑ wɑ Allɑ

wɑrini n'in birɑnten toxo?» 14 Ken yɑ sɑɑbudɑ ni, gede ke gɑ xiri:
Lɑhɑyi-royi, ɑ wure gɑ ni ŋɑrinten wɑrindɑɑnɑn gede. Ken gɑ wɑ
Qɑdesi do Beredi nɑxɑ.
15 Ken di Hɑɑjɑrɑ [sɑɑge riini kɑn di] nɑn jiidi ti yugo yi.
Ibirɑɑmɑ d'ɑ toxorɑ Sumɑyilɑ, 16 ɑ d'ɑ ɲi Ibirɑɑmɑ wuyun wɑ

tɑncege ɑ do siinu tunmi.
[Allɑ lɑhidun kurunbɑɑxuye Ibirɑɑmɑ dɑ]
17 Bire be, Ibirɑɑmɑ wuyun gɑ ɲi tɑnkɑbe do kɑbu siine,
1
Tunkɑ duumɑnten bɑng'ɑ dɑ nɑn ti: «Nke yɑ ni Allɑ

kɑtudɑnkeno ŋɑ, ɑn birɑyen ɲɑ d'in bɑtte, ɑn nɑ ɲɑ sere
tinmɑnte yi. 2 N w'in lɑhidun kurunbɑnkɑɑxundini d'ɑn bɑtte,
n'ɑn bonconŋen gɑbondi dɑngi hɑqe.» 3 Ibirɑɑmɑ sujudi seyen
di.
Ken di Allɑ t'ɑ dɑ: 4 «N fɑɑyi ke yi, lɑhidun sɑbɑtin'ɑn dɑ: ɑn wɑ
ɲɑɑnɑ xɑbiilɑ gɑbu xooxɑ yi. 5 An ntɑxɑ xilli Ibirɑɑmɑ, [ɑ wure
gɑ ni: «fɑɑbe wuruginte»], nxɑ, ɑn toxon wɑ ɲɑɑnɑ Ibirɑhiimɑ,
[wure gɑ ni «xɑbiilɑ gɑbu fɑɑbɑ»], bɑwo, n w'ɑn ɲɑɑnɑ xɑbiilɑ
gɑbu fɑɑbɑ yi. 6 N w'ɑn gɑbondini dɑngi hɑqe, nɑ xɑbiilɑ gɑbu
bug'ɑn di, nɑ tunkɑyugun bug'ɑn di. 7 Ke lɑhidu wɑ sɑbɑtin'ɑn
dɑ, n'ɑ ɲɑ lɑhidu duumɑnte yi, n'ɑ sɑbɑtind'ɑn bonconŋun d'i
yillɑyen su dɑ, kuud'in nɑn ɲɑ Kɑmɑne y'ɑn dɑ, nɑn ɲɑ Kɑmɑne
y'ɑn bonconŋun dɑ. 8 An fɑɑyi mukkɑɑxun ŋɑ ɲiiɲe be kɑnmɑ,
Kɑnɑɑnɑ ɲiiɲe, n wɑ riin'ɑ mɑrɑyen kinn'ɑn d'ɑn bonconŋun ŋɑ,
mɑrɑye duumɑnte yi, nke yɑ wɑ riini ɲ'i Kɑmɑnen ŋɑ.»
o17.1 Allɑ kɑtudɑnke: Allɑ kɑttɑɑnɑ

9-10 Allɑ ti Ibirɑhiimɑ dɑ xɑdi: «N lɑhidun tɑngɑ, ɑn bonconŋun
d'i yillɑyen su n'ɑ tɑngɑ. Lɑhidun tɑgumɑncen fɑɑyi ke yi: ɑn
d'ɑn bonconŋun fo yugon su, xɑ sunne. 11 Axɑ sunnɑnden wɑ
ɲɑɑnɑ lɑhidun tɑgumɑncen ŋɑ, nke d'ɑxɑ nɑxɑ. 12 Axɑ yillɑyen
su di, renyugo su gɑ kiɲe bito segi, ɑn n'ɑ sunnɑndi. Ke
tɑgumɑnce ro yugon su yi, fi be sɑɑre kɑn di, wɑlim'ɑ xobe,
wɑlimɑ mukke renyugo, ɑn yinme soxode gɑ fe, ɑn n'ɑ r'ɑ su yi.
13 An kɑn ren sɑɑrɑnten su, ɑ do fi be gɑ xobe, n lɑhidun
tɑgumɑncen nɑn ɲɑ lɑhidu duumɑnte yi ɑxɑ fɑten di, 14 nxɑ,

yugo be gɑ mɑ sunne, ɑ wɑ xɑtene bɑkk'i soron ŋɑ, bɑwo, ɑ m'in
lɑhidun tɑgumɑncen sɑbɑtindi.»
[Lɑhidun xiyiwutɑɑnɑ]
15 Tunkɑ duumɑnten ti Ibirɑhiimɑ dɑ xɑdi: «An kɑɑgunyɑxɑre,
mɑx'ɑ xiri Sɑɑrɑ xɑdi, [ɑ wure gɑ ni: «tunkɑrenme»], nxɑ, ɑn wɑ
toq'ɑ xilli Sɑɑrɑtu, [ɑ wure gɑ ni: «n tunkɑrenme»]. 16 N w'ɑ
bɑrikɑndini moxo siri nɑ renyugo kin'ɑn ŋɑ bɑkk'ɑ yi, xɑbiilɑnun
wɑ bɑkk'ɑ yi, tunkɑyugun xɑ wɑ bɑkk'ɑ yi.» 17 Ibirɑhiimɑ sujudi
seyen di, nɑn soyi. A t'i du dɑ: «Yugu xɑse kɑme siine, wɑlimɑ
yɑxɑrin xɑse tɑnkɑbe siine wɑ renme kitɑnɑ hɑrisɑ?»
18 Ibirɑhiimɑ ti Allɑ dɑ: «An gɑ nɑ Sumɑyilɑ birɑnd'o dɑ n'ɑ
bɑrikɑndi, ɑ wɑse.» 19 Allɑ ti ken di: «Dɑnqɑnɑɑxu kɑnmɑ, ɑn

yɑqe Sɑɑrɑtu wɑ riini renyugo sɑɑr'ɑn dɑ, ɑn w'ɑ toxorɑnɑ
Isɑɑxɑ. N w'in lɑhidun sɑbɑtindini d'ɑ bɑtte, ɑ d'i bonconŋu, n'ɑ
ɲɑ lɑhidu duumɑnte yi. 20 Fi be gɑ ni Sumɑyilɑ yi, n d'ɑn
duwɑɑwu mug'ɑ dɑ, n w'ɑ bɑrikɑndini, n'ɑ jiidini, n'ɑ gɑbondi
dɑngi hɑqe. Yingumu tɑnmi do fillo wɑ bɑkk'ɑ yi, ɑ wɑ ɲɑɑnɑ
xɑbiilɑ xoore yi, 21 nxɑ, n w'in lɑhidun sɑbɑtindini do Isɑɑxɑ yɑ
bɑtte, Sɑɑrɑtu gɑ w'ɑ sɑɑrɑn'ɑn dɑ, wɑɑgɑ do ke hɑxɑti me.»
22 Bire be, Allɑ gɑ dugutɑ sefen ŋɑ do Ibirɑhiimɑ bɑtte, ɑ dɑgɑ.
23 Ken kootɑ bɑɑne su yi, Ibirɑhiimɑ d'i renyugo Sumɑyilɑ rɑgɑ, ɑ
do leminu beenu gɑ sɑɑr'ɑ kɑn di, do fi beenu gɑ xobe, ɑ d'i kɑn

noxon yugon su sunnɑndi xoyi Allɑ gɑ d'ɑ k'ɑ dɑ moxo be.
24 Ibirɑhiimɑ gɑ ɲi sunnene, ɑ d'ɑ ɲi, ɑ wuyun wɑ tɑnkɑbe do
siinu kɑbi, 25 ɑ renyugo Sumɑyilɑ wuyun ɲi siinu tɑnmi do sikko.
26 Ke moxo di, Ibirɑhiimɑ d'i renyugo Sumɑyilɑ sunnɑndi, 27 ɑ do
kɑn yugo su gɑ sɑɑre no, ɑ do mukku beenu gɑ wɑ no, i gɑ

xobe, i su sunne d'ɑ yi.
[Ibirɑhiimɑ xubɑriye ti Sɑɑrɑtu renkitɑyen ŋɑ]

18 1 Tunkɑ duumɑnten bɑnge Ibirɑhiimɑ dɑ Mɑmere yitti
xoorun tɑtten ŋɑ. Kootɑ yi, Ibirɑhiimɑ gɑ wɑ tɑɑxun'i tillisen
rɑqen ŋɑ, kincigin hɑxɑti. 2 A d'i yinmen wurewutu, ɑ xusɑ nɑ
yugu sikki wɑri. A gɑ d'i wɑri, ɑ ɲɑxɑli n'i gemu, nɑn sujudin
xenundi. 3 A ti: «N Kɑmɑ, gen'in gɑ wɑ xeeri kitɑn'ɑn ŋɑ, mɑxɑ
dɑng'in ŋɑ kundu, n'ɑ tox'in mɑ dɑrontɑɑxu ɲ'ɑn dɑ. 4 N wɑ jin
kinn'ɑxɑ yi, ɑxɑ n'ɑxɑ tɑɑnun yɑnqi, ɑxɑ nɑn tuumɑ fonne ku
yittu wure. 5 N wɑ riini ti bɑɑse yi, ɑxɑ n'ɑxɑ du senbendi t'ɑ yi
kɑtt'ɑxɑ gɑ wɑ dɑngini, bɑwo, ɑxɑ w'ɑxɑ xidimindɑɑnɑn yɑ
noqu yi.» I ti: «A siro, ɑ dɑbɑri xoy'ɑn gɑ d'ɑ ko moxo be.»
6 Ibirɑhiimɑ d'ɑ jewondi dɑgɑnɑ tillisen wure kɑtti Sɑɑrɑtu yi, ɑ
t'ɑ dɑ: «A jewondi, ɑn nɑ muudi sikki fɑrinijurɑ wutu, n'ɑ xooti

n'ɑ dɑbɑri buurun ŋɑ.» 7 Ken fɑlle, ɑ d'ɑ jewondi dɑgɑnɑ
dɑɑbɑnun bɑnŋen ŋɑ, nɑ gunbullen kɑte rɑgɑ, n'ɑ kini
yɑxɑnbɑɑne yi, ɑ n'ɑ dɑbɑri fɑne.
8 Bire be, i su moxon gɑ siro, ɑ dɑ te xɑyen do xɑtin wutu, ɑ do
gunbullen biyinte, n'i tɑɑxundi mukkun wure. I yige, n'ɑ yinme

toxo sikki do yitten ŋɑ, i tɑtten ŋɑ.
9 I gɑ dugutɑ yigeyen ŋɑ, i t'ɑ dɑ: «An kɑɑgunyɑxɑre Sɑɑrɑtu nɑ
minnɑ?» A t'i dɑ: «A wɑ dooru, tillisen wure.» 10 I yogo sɑɑge nɑn

ti: «Dɑnqɑnɑɑxu kɑnmɑ, n wɑ sɑɑgene riini kɑtt'ɑn ŋɑ wɑɑgɑ do
ke hɑxɑti yi, ɑn kɑɑgunyɑxɑre Sɑɑrɑtu xɑ wɑ renyugo kitɑnɑ.»
Sɑɑrɑtu d'i sefun terinkɑ tillisen lɑqen ŋɑ. 11 Ken d'ɑ ɲi,
Ibirɑhiimɑ do Sɑɑrɑtu xɑso nɑ siinu gɑbu kitɑ. Sɑɑrɑtu mɑ ɲi
yɑxɑrun xɑsollɑɑdɑn wɑlli xɑdi. 12 Ken ŋɑ, Sɑɑrɑtu nuxudunsoyi
nɑn t'i du dɑ: «Nke ɲeme fɑlle yɑ ni, n gɑ wɑ riini wɑrijɑɑxe kitɑ?
N kɑmɑnyugon xɑ xɑso!» 13 Tunkɑ duumɑnten ti Ibirɑhiimɑ dɑ:
«Mɑni Sɑɑrɑtu gɑ wɑ soyini, nɑn ti: "Tonŋun ŋɑ, nke wɑ riini
sɑɑre, n xɑ xɑso?" 14 Fo ɲɑɑye rɑ wɑ kɑbene Tunkɑ duumɑnten
ŋɑ bɑ? Wɑɑgɑ do ke hɑxɑti, n wɑ sɑɑgene riini kɑtt'ɑn ŋɑ,
Sɑɑrɑtu xɑ wɑ renyugo kitɑnɑ.» 15 Sɑɑrɑtu nɑkkɑrindi nɑn ti: «N
mɑ soyi!» Bɑwo, ɑ kɑnu. Tunkɑ duumɑnten ti: «Tonŋu, ɑn soyi!»
[Ibirɑhiimɑ ɲɑɑgɑnde Sodoomunkon dɑ]
16 Ken fɑlle, yugu ku sikki giri bɑkkɑ no, n'i jonkoyi kɑttɑ
Sodoomu yi. Ibirɑhiimɑ dɑg'i wɑrɑ kille. 17 Tunkɑ duumɑnten d'i
du sefellenmɑɑxu ti: «N gɑ wɑ riini ke be ɲɑ, n nɑn xɑw'ɑ
fuxundini Ibirɑhiimɑ yi bɑ? 18 Nɑ toxo Ibirɑhiimɑ, xɑbiilɑ xoore
senbenten yɑ wɑ riini bug'ɑ di, ɲiiɲen xɑbiilɑn su xɑ wɑ bɑrikene
d'ɑ sɑbɑbun ŋɑ, 19 n d'ɑ sugɑndi yɑ kuud'ɑ n'i bonconŋun wɑju,
ɑ d'i kɑn noxon seren su, yell'ɑ ken dɑngi fɑlle, i nɑ Tunkɑ
duumɑnten killen tɑngɑ, nɑ fo siren do fo teleŋonten golli, n'in
sefe konuntun sɑbɑtindi do Ibirɑhiimɑ yi.»
20 Ken di, Tunkɑ duumɑnten ti Ibirɑhiimɑ dɑ: «Sodoomunkon do
Amoorɑnko, i jɑrɑgin gɑbo, i fo buren xɑ xooro moxo buru.

21 Nke xoni wɑ yɑnqɑnɑ dɑgɑnɑ non fɑɑyi gell'i gɑ w'i jukkun
konn'in dɑ moxo be, tonŋun ŋɑ, i gɑ wɑ kundun ŋɑ.» 22 Ken di,

yugun filli jokki do Sodoomu killen ŋɑ, nxɑ, Ibirɑhiimɑ siginten
tox'i bɑtten di Tunkɑ duumɑnten jon di.
23 Ibirɑhiimɑ tinto nɑn ti: «A ko tonŋun ŋɑ, ɑn wɑ sere sirun
hɑlɑkini do sere burun bɑtte? 24 A rɑ wɑ ɲɑɑnɑ tɑnkɑrɑge sere

sire wɑ deben noxon di. A ko, ɑn wɑ debe ke su hɑlɑkini? An nt'ɑ
toqo tɑnkɑrɑgen sere ke sɑɑbudɑ? 25 An nɑn xoorɑ ke dɑ, nɑ
sere siren do sere buren su kiiten ɲɑ bɑɑne yi, n'i kɑri ti me yi.
Ɲiiɲen su kiitɑɑnɑn nɑn xɑwɑ kiiten kutunu ti teleŋontɑɑxun yɑ
yi mɑ kɑn moxo?» 26 Tunkɑ duumɑnten d'ɑ jɑɑbi: «N gɑ nɑ
tɑnkɑrɑge sere sire ɲi Sodoomu noxon di, n wɑ yɑfɑnɑ deben su
dɑ d'i sɑbɑbun ŋɑ.» 27 A sɑɑge nɑn ti: «Nke fɑɑyi joŋene sefene
d'in Kɑmɑn ŋɑ, nke xɑ hinti fo tɑnɑ yi, ji do doore fɑlle. 28 A rɑ
wɑ ɲɑɑnɑ tɑnkɑrɑge sere ke wɑ kumene ti sere siru kɑrɑgi. An
wɑ duŋene deben su hɑlɑkini do ku kɑrɑgi bɑtte?» A t'ɑ dɑ: «N
gɑ nɑ tɑnnɑxɑte do kɑrɑgo ɲi no, n nt'ɑ hɑlɑkini.» 29 A t'ɑ dɑ
xɑdi: «A rɑ wɑ ɲɑɑnɑ tɑnnɑxɑte sere sire yɑ wɑ kitene no.» A ti:
«N ntɑ deben hɑlɑkini nɑ tɑnnɑxɑte sere sire toxo no.» 30 A ti:
«Kɑmɑne, mɑxɑ but'in wure t'in tirinden gɑboyen ŋɑ. A rɑ wɑ
ɲɑɑnɑ tɑnjikke sere sire yɑ wɑ no?» A ti: «N nt'ɑ hɑlɑkini, n gɑ
nɑ tɑnjikke ɲi no.» 31 A ti: «A fɑɑyi, nke sɑɑgo nɑn sefe d'in
Kɑmɑn ŋɑ, ɑ rɑ wɑ ɲɑɑnɑ tɑnpille bɑɑne yɑ wɑ no.» A ti: «N nt'ɑ
hɑlɑkini, n gɑ nɑ tɑnpille ɲi no.» 32 A ti: «N Kɑmɑ, mɑxɑ butu de,
n wɑ sefene ke tɑ bɑɑne yɑ, ɑ rɑ wɑ ɲɑɑnɑ sere siru tɑnmi
bɑɑne yɑ wɑ no.» A ti: «N nt'ɑ hɑlɑkini, n gɑ nɑ sere siru tɑnmi
ɲi no.»
33 Bire be, Tunkɑ duumɑnten gɑ dugutɑ sefene do Ibirɑhiimɑ
bɑtte, ɑ dɑgɑ. Ibirɑhiimɑ xɑ sɑɑg'i noqun ŋɑ.
[Luutinkon hɑlɑkiye]
19 1 Nelle murɑɑnen biren ŋɑ, mɑlikɑnun filli ri Sodoomu nɑ
Luuti ɲi tɑɑxunu deben rorɑqen ŋɑ. Bire be, ɑ gɑ d'i filli wɑri,
ɑ giri n'i gemu, nɑ sujudin xenundi seyen di. 2 A ti ken di: «N
kɑmɑnu, xɑ bisimillɑ ɑxɑ xidimindɑɑnɑn kɑɑrɑ, ɑxɑ n'ɑxɑ
tɑɑnun yɑnqi nɑn wuyi. Ken di, ɑxɑ nɑ furute d'ɑxɑ killen ŋɑ.» I
ti: «Ayi, o wɑ wuyini yere.» 3 Luuti d'ɑ xotond'i kɑnmɑ siri. I
lɑgɑri dɑgɑnɑ d'ɑ bɑtte. A dɑ mukkinbɑɑse dɑbɑr'i dɑ, ɑ do
buuru fuuxuntɑnbɑli, i d'i yigɑ.
4 I sɑxu hɑxɑti, deben yugun su ri koori kɑn ŋɑ, nɑn gir'ɑ
fonnɑnqɑyen ŋɑ m'ɑ yugu xɑson ŋɑ. 5 I wɑ tini: «Luuti, Luuti!

Yugu filli be gɑ r'ɑn kɑɑrɑ wuro ke, i nɑ minnɑ? I bugundi riini! O
n sɑxu d'i bɑtte.» 6 Luuti bugu riini kɑtt'i yɑ borollɑqen ŋɑ, nɑ
lɑqen texe. 7 A ti: «N mɑɑrenmu, n w'ɑxɑ ɲɑɑgɑnɑ, xɑ mɑxɑ fo
bure ɲɑ. 8 A fɑɑyi ke, renyɑxɑru filli w'in mɑxɑ, i wɑ xusɑɑxun
di, n w'i bugundini kɑtt'ɑxɑ yi, fi be gɑ liŋ'ɑxɑ dɑ n'ɑ ɲɑ kun ŋɑ,
nxɑ, ku yugu filli, xɑ mɑxɑ fo ɲ'i yɑ, bɑwo, i ri xɑrif'in ŋ'in
kɑɑrɑ.» 9 I t'ɑ dɑ: «Dɑgɑ bɑkkɑ no!» I sɑɑge tini me dɑ: «Ke
ɑllɑnkome mukkenmɑn yɑ nɑn ri tɑɑxu yere, ɑyiwɑ sɑɑsɑ, ɑ d'i
du ɲɑ kiitɑɑnɑ yi.» Ken di, i ti Luuti dɑ: «O wɑ fo ɲɑɑn'ɑnken ŋɑ,
ɑ gɑn bonont'ɑn mukkun xɑllen ŋɑ.» Ken fɑlle, i d'ɑ ɲonto ti
fɑnkɑ yi, i w'ɑ mundɑ nɑ borollɑqen xoso. 10 Ken biren ŋɑ, yugu
ku filli d'i kittun fuutu Luuti dɑ, n'ɑ rondi kɑn noxon di, nɑ lɑqen
texe. 11 Nxɑ, sere beenu gɑ ɲi lɑqen ŋɑ, i dɑ finkun wɑr'i yɑ, nɑn
gir'i fo tugunnen ŋɑ n'ɑ wɑr'i fo xooren ŋɑ. I mɑxɑ kɑttɑ lɑqen
kitɑnɑ.
12 Yugu ku ti Luuti dɑ: «Soro w'ɑn mɑxɑ debe ke di hɑrisɑ? An
renmun d'ɑn kɑllinu, ɑ do kɑɑdunke fo wo fo gɑ w'ɑn mɑxɑ debe

ke di, ɑ su bugundi bɑkkɑ no, 13 bɑwo, o wɑ riini noqu ke hɑlɑki,
bɑwo, i jɑrɑgin gɑbo Tunkɑ duumɑnten dɑ. Ken di, ɑ d'o wɑrɑ
riin'i hɑlɑki.»
14 Ken biren ŋɑ, Luuti bugu nɑn dɑgɑ sefe d'i kɑlliyugun ŋɑ, fi
beenu gɑ ɲi gɑ d'ɑ renyɑxɑrun tɑnmɑn wutu, ɑ t'i dɑ: «Xɑ giri,

ɑxɑ n bugu yere, bɑwo, Tunkɑ duumɑnten wɑ riini ke debe
hɑlɑki.» Luuti ɲɑ xoyi sɑngɑɑnɑ, i kɑlliyugun mɑxɑ.
15 Bire be fɑjirin gɑ sege, mɑlikɑnun filli d'ɑ jewondi do Luuti
bɑtten nɑn t'ɑ dɑ: «Giri, ɑn nɑn bugu t'ɑn yɑqe, ɑ d'ɑn renyɑxɑru
filli be gɑ wɑ no, i n mɑxɑ ri hɑlɑki do deben fo buren bɑtte.»
16 Bire be Luuti gɑ sikkɑ fonne, yugun filli d'ɑ rɑgɑ t'i kitten ŋɑ, ɑ
d'ɑ yɑqe, d'ɑ renyɑxɑrun filli, n'i bugundi n'i wɑrɑ deben fɑlle,
Tunkɑ duumɑnten hinnɑyen sɑɑbudɑ.
17 Bire be, i gɑ kiɲe deben fɑlle, mɑlikɑ bɑɑnen t'ɑ dɑ: «Ayiwɑ,
wuru! An n'ɑn yonkin kisindi, mɑx'ɑn fɑlle fɑɑyi, mɑxɑ sigi

folonŋen noqu su di! Wuru dɑgɑnɑ kɑtti giden ŋɑ, kuudo, ɑn nɑn
mɑxɑ hɑlɑki!» 18 Luuti ti: «N Kɑmɑ, n w'ɑxɑ ɲɑɑgɑ, n nt'ɑ mundɑ
nɑn dɑgɑ do giden bɑnŋen ŋɑ. 19 N bɑɑti n'ɑn neemɑn kitɑ, ɑn
dugutɑ n'ɑn hinnɑyen xɑ koy'in ŋɑ, n'in yonkin kisindi, ken di,
nke rɑ ntɑ wurunu dɑgɑnɑ giden bɑnŋen ŋɑ, bɑlɑwu nɑn mɑx'in
kitɑ killen di, n gɑ wɑ kɑllɑ. 20 Debe tugunne yogo fɑɑyi ken ŋɑ
dooru, ɑ n tintɑ wurɑɑnɑ dɑ, n wɑ wurunu dɑgɑnɑ non ŋɑ, n
yonkin nɑ kisi ke fi xoore yi.» 21 Mɑlikɑn t'ɑ dɑ: «A siro, n duŋ'ɑn
muurufon ŋɑ, ɑn gɑ dɑ debe be ko, n ntɑ bɑlɑwu yɑnqɑndini no.
22 Ken di, ɑ jewondi, ɑn nɑn wuru dɑgɑnɑ no, bɑwo, n rɑ ntɑ fo
wo fo ɲɑɑnɑ, ɑn gɑ mɑ kiɲe no.» Ken yɑ sɑɑbudɑ, debe ke toxon
xiri Cowɑɑrɑ, [ɑ wure gɑ ni: «fo tugunne»].
23 Kiyen bugu hɑxɑti, Luuti kiɲe Cowɑɑrɑ. 24 Ken fɑlle, Tunkɑ
duumɑnte yɑn dɑ yinbinnoonu filli surundu Sodoomu do Amoorɑ

kɑnmɑ, bɑkkɑ kɑnmun di. 25 A dɑ kun debu d'i tɑɑxɑɑnun su
yill'i xɑnnun kɑnmɑ, ɑ do folonŋun d'i funtifoonun su t'i yinbu yi.
26 Nxɑ, Luuti yɑqen d'i fɑlle fɑɑyi, ɑ yille nɑn ɲɑ sɑppintunguron
ŋɑ.
27 Ibirɑhiimɑ furute dɑgɑnɑ noqu be, ɑ gɑ sigi do Tunkɑ
duumɑnten ŋɑ. 28 A d'i jon koyi Sodoomu do Amoorɑ do

folonŋen su bɑnŋen ŋɑ. A d'ɑ ɲi tiide binne xoore w'ɑ yi nɑn
sege do kɑnmun ŋɑ.
29 Bire be, Allɑ gɑ wɑ folonŋen debun hɑlɑkini, ɑ hɑqiren yɑnqɑ
Ibirɑhiimɑ di, ken sɑɑbudɑ, ɑ gɑ ɲi bɑlɑwun yɑnqɑndini Luuti

deben kɑnmɑ, ɑ dɑ Luuti bugundi.
[Luuti bonconŋu]
30 Wɑxɑti dɑngi fɑlle, Luuti kɑnu nɑn tɑɑxu Cowɑɑrɑ, ken yɑ
sɑɑbudɑ, ɑ d'i renyɑxɑrun filli giri bɑkkɑ no, nɑn dɑgɑ tɑɑxu
gidinkunmen di. 31 Tɑ yi, renyɑxɑrin fɑnɑn ti fo tugunnen dɑ: «O
fɑɑbɑ xɑso, ɑyiwɑ, yugo ntɑxɑ jɑmɑɑnen di, i gɑ wɑ riini kɑtt'o
yi xoyi be su lɑɑdɑn moxo. 32 O ntɑ fɑɑyini, n'o fɑɑbɑ minindi
xoncin ŋɑ, nɑn sɑxu d'ɑ bɑtte, o nɑ soxode tox'ɑ dɑ.» 33 Ken
wuro yi, i dɑ fɑɑben minindi xoncin ŋɑ, renyɑxɑrin fɑnɑn dɑgɑ
sɑxu d'ɑ bɑtte. Fɑɑben mɑ bug'ɑ sɑxu seedo, ɑ mɑ bug'ɑ giri
seedo.
34 A yillɑnkɑrɑ, renyɑxɑrin fɑnɑn ti fo tugunnen dɑ: «Wuri, nke
sɑxu d'o fɑɑbɑ yi. Wuro ke xɑ, o n'ɑ minindi xoncin ŋɑ, ɑn xɑ nɑ
dɑgɑ sɑxu d'ɑ bɑtte, o nɑ soxode tox'ɑ dɑ.» 35 I dɑ fɑɑben
minindi ken wuro xɑ yi, renyɑxɑren tugunnen dɑgɑ sɑxu d'ɑ
bɑtte. Fɑɑben mɑ bug'ɑ sɑxu seedo, ɑ mɑ bug'ɑ giri seedo.
36 Ke moxo di, Luuti renmun filli su dɑ noxo wut'ɑ dɑ.
37 Renyɑxɑrin fɑnɑn sɑɑre ti yugo yi, ɑ d'ɑ toxorɑ Mowɑbɑ, [ɑ
wure gɑ ni: «n fɑɑbɑ soxode»]. A ken yɑ ni Mowɑbɑnun xooxɑ yi.

38Renyɑxɑrin tugunnen xɑ sɑɑre ti yugo yi. A d'ɑ toxorɑ Beni-
ɑmoni, [ɑ wure gɑ ni: «N xɑɑbilɑn renyugo»]. A ken yɑ ni Amoninun
xooxɑ yi.
[Abimelexi d'i kɑɑdunkon wɑttuye do Sɑɑrɑtu bɑtte]
20 1 Fi fɑlle, Ibirɑhiimɑ yille bɑkkɑ Mɑmere yitti xoorun bɑnŋen
ŋɑ nɑn dɑgɑ Negebɑ. A tɑɑxu Gɑrɑrɑ, Qɑdesi do Suurɑ
nɑxɑ, nɑ wucce ɲɑ no. 2 Ibirɑhiimɑ ɲi tini soron dɑ t'i
mɑɑrenyɑxɑren yɑ ni Sɑɑrɑtu yi. Ken sɑɑbudɑ, Gɑrɑrɑ
tunkɑyugo Abimelexi dɑ fɑɑre wɑrɑ do Sɑɑrɑtu bɑtte.
3 Allɑ ri kɑttɑ Abimelexi yi kuyun di nɑn t'ɑ dɑ: «An gɑ dɑ
yɑxɑre ke be wut'ɑn du dɑ, ɑn wɑ kɑllɑ d'ɑ sɑbɑbun ŋɑ, bɑwo

kiinɑgumen yɑ ni.» 4 Nxɑ, Abimelexi mɑ ɲi gɑ tinto Sɑɑrɑtu yi. A
jɑɑbindi: «N Kɑmɑ, ɑn w'inke d'in jɑmɑ kɑlli hɑr'o gɑ mɑ fo ɲɑ?
5 Yugon yinme yɑn t'i mɑɑrenyɑxɑren yɑ ni. Yɑxɑren yinme xɑ t'i
mɑɑrenyugon yɑ ni. N mɑ ke wutu fo bure xɑnne mɑxɑ, n m'ɑ

wutu ti ŋɑnniye bure xɑ yi.» 6 Allɑ d'ɑ jɑɑbi kuyun di: «N d'ɑ tu,
nɑn t'ɑn d'ɑ ɲɑ ti ŋɑnniye sire yɑ yi, ken sɑɑbudɑ, n d'ɑn kɑbɑ,
ɑn nɑn mɑxɑ kɑti Sɑɑrɑtu yi, kuud'ɑn nɑn mɑx'in kutɑ. 7 Sɑɑsɑ,
yugon yɑqen sɑɑg'ɑ yi, ɑnnebiyinme yɑ ni, ɑ nɑ duw'ɑn dɑ, ɑn
nɑ bire. An gɑ m'ɑ sɑɑgɑndi, ɑn do fo wo fo gɑ w'ɑn mɑrɑnden
di, ɑ xɑ su wɑ kɑllɑ.»
8 A yillɑnkɑrɑ, Abimelexi furute n'i golliɲɑŋɑɑnun su xiri, n'i
kuyun lɑxɑm'i dɑ, i kɑnu siri. 9 Ken fɑlle, Abimelexi dɑ Ibirɑhiimɑ

xiri nɑn t'ɑ dɑ: «An dɑ mɑni ɲ'o yɑ ke yi? Nke xɑ dɑ mɑni ɲ'ɑn
ŋɑ, ɑn gɑ dɑ ke bɑlɑwu xoore jonkoy'inke d'in mɑrɑnden ŋɑ?
Gollu beenu gɑ ntɑ xɑwɑ ɲɑɑnɑ, nɑ kun ɲ'in ŋɑ. 10 An dɑ mɑni
wɑri, ɑn gɑ dɑ ke ɲɑ?» 11 Ibirɑhiimɑ ti: «Nke ti, ɑllɑnkɑnne ntɑ ke
ɲiiɲen kɑnmɑ fewu, i n mɑxɑ r'in kɑri d'in yɑqen bɑtte.
12 Tonŋun ŋɑ, n mɑɑrenyɑxɑren yɑ ni. O wɑ fɑɑbe yi, nx'o ntɑ
sɑɑxe yi, ɑken ɲ'inke yɑqen ŋɑ. 13 Bire be, Allɑ gɑ d'ɑ ɲɑ, nke gɑ
d'in fɑɑbɑnkɑn wɑrɑ, n t'ɑ dɑ: "An du domindi ke y'in dɑ: o ndɑ
kiɲe dingirɑ su yi, ɑn nɑn t'ɑn gidɑ yɑ n'in ŋɑ."»
14 Ken di, Abimelexi dɑ tɑnmisun do nɑɑnun do komi yugun do
komi yɑxɑrun wutu, n'i kini Ibirɑhiimɑ yi, n'ɑ yɑqe Sɑɑrɑtu xɑ
sɑɑg'ɑ yi. 15 A t'ɑ dɑ xɑdi: «Ke fɑɑy'inke ɲiiɲen yɑ y'ɑn wure,
noqu be gɑ n liŋ'ɑn dɑ, tɑɑxu no.» 16 A ti Sɑɑrɑtu dɑ: «N dɑ
wujine godoxulle kin'ɑn mɑɑrenyugon ŋɑ, ɑ n'ɑ kin'ɑn ŋɑ muso
yi, n'ɑn teleŋontɑɑxun koy'ɑn terɑllenmɑn su yi, ɑ nɑn ɲ'ɑn dɑ
dɑrontɑɑxu xɑ yi.»
17 Ken di, Ibirɑhiimɑ dɑ Allɑ ɲɑɑgɑ, Allɑ xɑ xusɑ nɑ Abimelexi
sɑhɑndi n'ɑ yɑqen d'ɑ komi yɑxɑrun su sɑhɑndi, n'i sɑɑrɑndi,

18 bɑwo, Tunkɑ duumɑnten ɲi gɑ dɑ Abimelexi kɑɑrɑ yɑxɑrun su
sɑɑrɑnkɑn sutu, n'ɑ sɑbɑbun ɲɑ Ibirɑhiimɑ yɑqe Sɑɑrɑtu yi.

[Isɑɑxɑ bɑngɑye]
21 1 Tunkɑ duumɑnte yɑn dɑ siroyen ɲɑ Sɑɑrɑtu dɑ, xoy'ɑ gɑ
ɲi gɑ d'ɑ ko moxo be. A gɑ ɲi gɑ dɑ lɑhidu be xɑ wutu, ɑ d'ɑ
tinmɑnd'ɑ dɑ. 2 Sɑɑrɑtu dɑ noxo wutu nɑn jiidi ti yugo yi
Ibirɑhiimɑ dɑ, nɑn gemu ti Allɑ gɑ dɑ hɑxɑti be ko, ken d'ɑ ɲi,
Ibirɑhiimɑ xirisɑɑxu moxo siri. 3 Sɑɑrɑtu gɑ dɑ renyugo be sɑɑrɑ
Ibirɑhiimɑ dɑ, Ibirɑhiimɑ d'ɑ toxorɑ Isɑɑxɑ, [ɑ wure gɑ ni:
«soyiye»]. 4 A d'ɑ sunnɑnd'ɑ sɑɑreyen bito segundi, xoyi Allɑ gɑ
d'ɑ yɑmɑri moxo be. 5 Isɑɑxɑ sɑɑre hɑxɑti, Ibirɑhiimɑ wuyun ɲi
kɑme siine. 6 Ken di Sɑɑrɑtu ti: «Allɑ dɑ ɲɑxɑlifi kin'in ŋɑ, n gɑ
wɑ soyini, ɑyiwɑ, sere su nd'ɑ mugu, ɑ wɑ soyini d'in bɑtte.» 7 A
ti xɑdi: «Kon ɲi kɑttɑ tini Ibirɑhiimɑ dɑ, kootɑ yi Sɑɑrɑtu wɑ riini
renme sugundi? A fɑɑyi ke yi, n dɑ renyugo kin'ɑ y'ɑ xirisɑɑxun
di.»
[Hɑɑjɑrɑ d'i renme Sumɑyilɑ xɑtɑye]
8Isɑɑxɑ gɑ xooro, Sɑɑrɑtu d'ɑ fɑtɑ bɑkkɑ konbon ŋɑ. A fɑtɑ
kootɑ, Ibirɑhiimɑ dɑ wɑliimɑ xoore dɑbɑri. 9 Hɑɑjɑrɑ gɑ dɑ
renyugo be kitɑ Ibirɑhiimɑ dɑ, Sɑɑrɑtu d'ɑ d'i renme Isɑɑxɑ wɑri
sɑngɑnɑ. 10 Ken di, ɑ ti Ibirɑhiimɑ dɑ: «Ke komi yɑxɑre d'i
renyugon xɑtɑ, bɑwo, ɑ ntɑ xɑwɑ xiye tɑxɑndini d'inke renyugo
Isɑɑxɑ bɑtte.» 11 Ke sefe dɑ Ibirɑhiimɑ sunondi moxo siri, n'ɑ
sɑbɑbun ɲ'ɑ renyugon ŋɑ.
12 Nxɑ, Allɑ t'ɑ dɑ: «Mɑxɑ suno n'ɑ sɑbɑbun ɲɑ renyugo ke do
tunbɑɑre yɑxɑren ŋɑ. Sɑɑrɑtu sefexɑnnun su bɑtu, bɑwo, n gɑ

d'ɑn bonconŋe be lɑhidun wutu, n w'ɑ bɑngɑndini Isɑɑxɑ yɑ di.
13 Nxɑ, tunbɑɑre yɑxɑre ke renyugon xɑhɑnɑ, n wɑ xɑbiilɑ xoore
bɑkk'ɑ di, bɑwo, ɑ xɑ n'ɑn renmen yɑ yi.»

14 A yillɑnkɑrɑn soxobɑ fɑnɑ, Ibirɑhiimɑ dɑ silɑfɑndɑn do
sumɑlle hɑkkɑ ji kini Hɑɑjɑrɑ yi, n'i sɑx'ɑ kunken kɑnmɑ, n'ɑ
renyugon xɑ kin'ɑ yi, n'ɑ lɑɑwɑrɑ. A dɑgɑ do gunjurɑn ŋɑ, nɑn
sɑnku Beri-sɑbɑ bɑnŋen ŋɑ. 15 Bire be, sumɑllen jin gɑ ɲeme, ɑ
dɑ renmen wɑrɑ yitte yogo wure, 16 nɑn dɑgɑ tɑɑxu lɑɑtoye di
bɑkk'ɑ yi, kɑmo filli sogoɲe hɑqe. A ɲi tini du dɑ: «N ntɑ mundɑ
n'in renmen kɑrɑnten wɑri.» A toxo tɑɑxun'ɑ jonkoyinten w'ɑ yi,
nɑn wu.
17 Allɑ dɑ renyugo ke xɑnnen mugu, Allɑ mɑlikɑn dɑ Hɑɑjɑrɑ
gɑngu bɑkkɑ do kɑnmun ŋɑ nɑn t'ɑ dɑ: «Hɑɑjɑrɑ, mɑni n ɲɑ?

Mɑxɑ kɑnu, bɑwo, Allɑ dɑ lemine ke xɑnnen mugu n'ɑ tox'i
sɑxurɑn ŋɑ. 18 Gir'ɑn nɑn sigi, ɑn n'ɑn renme ke rɑgɑ t'ɑn kitten
ŋɑ, bɑwo, n wɑ riini xɑbiilɑ xoore bug'ɑ di.» 19 Allɑ d'ɑ yɑɑxun
wuɲi, ɑ xusɑ nɑ jinyɑɑxe yogo wɑri. A dɑgɑ sumɑllen fɑg'ɑ jin
ŋɑ nɑ renmen minind'ɑ yi.
20-21 Allɑ ɲi do renme ke bɑtte, ɑ xooro, n'i birɑyen ɲɑ Pɑrɑnɑ
gunjurɑn di, non ŋɑ, ɑ ɲɑ togɑɑnɑ kittirɑlliŋe yi ti bundɑnŋen

ŋɑ. A mɑ dɑ yɑqe kin'ɑ yi bɑkkɑ Misirɑ jɑmɑɑnen di.
[Ibirɑhiimɑ do Abimelexi lɑhidu]
22 Ken hɑxɑti bɑɑne, Abimelexi d'i kuren yingume Pixoli, i ri
Ibirɑhiimɑ noqun ŋɑ nɑn t'ɑ dɑ: «Allɑ wɑ d'ɑnken bɑtt'ɑn fi
ɲɑnten su di. 23 Ken di sɑɑsɑ, kun'in dɑ ti Allɑ yi nɑn ti, ɑn
nt'inke jɑnbɑnɑ, ɑn nt'in renmun jɑnbɑnɑ, ɑn nt'in bonconŋun
jɑnbɑnɑ. Xoy'in gɑ sir'ɑn dɑ moxo be, ɑn wɑ siron'in dɑ, nɑn siro
jɑmɑɑne ke dɑ, ɑn gɑ fɑɑyi mukkɑɑxun ŋɑ jɑmɑɑne ke be di.»
24 Ibirɑhiimɑ d'ɑ jɑɑb'i muurufon ŋɑ, nɑn kun'ɑ dɑ.
25 Ken fɑlle, Ibirɑhiimɑ dɑ jɑrɑginde jonkoyi Abimelexi yi, n'ɑ
sɑbɑbun ɲɑ, ɑ golliɲɑŋɑɑnun dɑ gede yogo boosi Ibirɑhiimɑ
soron ŋɑ. 26 Abimelexi d'ɑ jɑɑbi: «Nke ntɑ ke golle ɲɑŋɑɑnɑn tu,
ɑnken m'ɑ k'in dɑ, lenki fɑlle xɑ, n m'ɑ mugu.» 27 Ibirɑhiimɑ dɑ
tɑnmisun do nɑɑnun yogo rɑgɑ n'i kini Abimelexi. Ken di, i filli
su dɑ lɑhidun sɑbɑtindi doome. 28 Ken fɑlle, Ibirɑhiimɑ dɑ jɑxɑ
yɑxɑru ɲeeri wɑr'i durɑ. 29 Abimelexi d'ɑ tirindi: «An dɑ ku jɑxu
ɲeeri wɑr'i durɑ mɑni yi xɑ?» 30 A d'ɑ jɑɑbi ti: «Ku jɑxu ɲeeri
rɑgɑ, n kitten d'ɑn kitte, kuudo nɑn ɲɑ seedɑy'in dɑ, nɑn t'inke
yɑn dɑ ke gede soxo.»
31 Ken yɑ sɑɑbudɑ, noqu ke toxon gɑ xiri Beri-sɑbɑp, bɑwo, i
filli su kunɑ non ŋɑ. 32 Ke moxo yɑ ni, i dɑ lɑhidun sɑbɑtindi

Beri-sɑbɑ. Ken fɑlle, Abimelexi d'i kuren yingume Pixoli sɑɑge
dɑgɑnɑ Filisitinu jɑmɑɑnen di. 33 Ibirɑhiimɑ, ken dɑ yitte tutu
Beri-sɑbɑ, non ŋɑ, ɑ dɑ Allɑ duumɑnten xiri t'i toxo Tunkɑ
duumɑnte. 34 Kuunu fɑlle, Ibirɑhiimɑ dɑ wucce gillen ɲɑ Filisitinu
jɑmɑɑnen di.
[Ibirɑhiimɑ jɑɑrɑbiye Allɑ mɑxɑ]

22 1Ku fiinu dɑngi fɑlle, Allɑ dɑ Ibirɑhiimɑ jɑɑrɑbi. A d'ɑ xiri:
«Ibirɑhiimɑ!» A ti: «N fɑɑyi ke yi.» 2 Allɑ t'ɑ dɑ: «An renyugo
bɑɑne Isɑɑxɑ be ɑn gɑ w'ɑ mundɑ, ɑ rɑgɑ nɑn dɑgɑ t'ɑ yi Moriyɑ
jɑmɑɑnen di, non ŋɑ, ɑn w'ɑ sɑdɑxɑn'in dɑ, n'ɑ xurusi, n'ɑ biyi
gide kɑnmɑ, n gɑ wɑ riin'ɑ koy'ɑn ŋɑ.»
3 A yillɑnkɑrɑ, Ibirɑhiimɑ furute n'i fɑren moxonsirondi, n'i
golliɲɑŋɑɑnu filli wutu, ɑ d'i renyugo Isɑɑxɑ. A dɑ suwɑn yogo

xɑ kɑrɑ sɑdɑxɑ biyen xɑnne mɑxɑ. Ken fɑlle, ɑ dɑgɑ noqu be
Allɑ gɑ d'ɑ koy'ɑ yi. 4 Bito sikki terende fɑlle, Ibirɑhiimɑ d'i
yinmen wurewutu, ɑ dɑ dingirɑ ke wɑri lɑɑtoyen di. 5 Ken di, ɑ t'i
golliɲɑŋɑɑnu ku dɑ: «Axɑ do fɑren nɑn toxo yere. Nke do lemine
p21.31 Beri-sɑbɑ: ɑ wure ni ɑbɑrɑɑninxɑnnen di: «gedu ɲeeri» mɑ

«kunɑnden gede».
ke wɑ dɑgɑnɑ Allɑ bɑtu mɑ dooru, ken di, o wɑ sɑɑgene riini
kɑtt'ɑxɑ yi.»
6 Ken biren ŋɑ, Ibirɑhiimɑ dɑ suwɑn sɑxu Isɑɑxɑ yinmen di, ɑ
yinme dɑ yinben do lɑbon wutu, ken di, i dɑgɑ doome. 7 Isɑɑxɑ

d'i fɑɑbɑ sefellenmɑɑxu, ɑ ti: «N fɑɑbɑ.» Ibirɑhiimɑ t'ɑ dɑ: «Mɑni
n ɲɑ xɑ, n renme?» Isɑɑxɑ ti: «Ke fɑɑyi suwɑn do yinben yɑ yi,
nxɑ, jɑxe be gɑ wɑ biyini wɑ minnɑ?» 8 Ibirɑhiimɑ t'ɑ dɑ: «N
renme, jɑxe be gɑ wɑ biyini, Allɑ yɑɑxen w'ɑ yi.» Ken di, i filli
jokki d'i killen ŋɑ doome.
9 Bire be, i gɑ kiɲe dingirɑ be Allɑ gɑ dɑ non ko, Ibirɑhiimɑ dɑ
sɑdɑxindinnoqun sigindi, nɑ suwɑnun sɑx'ɑ kɑnmɑ. Ken di, ɑ d'i

renyugo Isɑɑxɑ siiti, n'ɑ sɑxundi suwɑnun kɑnmɑ. 10 Ken fɑlle, ɑ
d'i lɑbon wutu kuudo n'i renmen xurusi. 11 Ken hɑxɑtin ŋɑ,
Tunkɑ duumɑnte mɑlikɑn gɑngundi do kɑnmun ŋɑ: «Ibirɑhiimɑ!
Ibirɑhiimɑ!» A ti: «N fɑɑyi ke yi.» 12 A t'ɑ dɑ: «Mɑx'ɑn renmen
xurusi, mɑxɑ fo ɲ'ɑ yi, bɑwo, n d'ɑ tu sɑɑsɑ, t'ɑn wɑ kɑnn'inke
Allɑ yi, ɑn mɑ bɑr'ɑn ren bɑɑnen kinn'in ŋɑ.»
13 Ibirɑhiimɑ d'i yinmen wurewutu, nɑn fɑɑyindi, ɑ xusɑ nɑ jɑxe
wɑri, ɑ bɑlɑnten wɑ t'i bennun filli yɑ yitti deppe yi. A dɑgɑ jɑxen
rɑgɑ, n'ɑ sɑxundi sɑdɑxindinnoqun ŋɑ, i renmen bɑtten di. 14 A
dɑ noqu ke toxon xiri Adonɑyi-yire, [ɑ wure gɑ ni: «Kɑmɑnen yɑɑxen
w'ɑ yi»], ken sɑɑbudɑ, gelli ke hɑxɑti soron wɑ tini: Tunkɑ
duumɑnten yɑɑxe w'ɑ yi giden kɑnmɑ.
15 Tunkɑ duumɑnten mɑlikɑn dɑ Ibirɑhiimɑ gɑngu tɑ fillɑndi yi
bɑkkɑ kɑnmun di nɑn ti: 16 «N kunɑ t'in yinme jɑɑtin ŋɑ, Tunkɑ
duumɑnten sefen yɑ ni, n'ɑ tox'ɑn dɑ ke fi ɲɑ, ɑn mɑ bɑr'ɑn
renyugo bɑɑnen kinn'in ŋɑ. 17 N w'ɑn bɑrikɑndini bɑrikɑ xoore
yi, n'ɑn bonconŋun gɑbondi xoyi kɑnmun sɑɑnun moxo, ɑ do
xoyi seyifuncen moxo geejillɑqen ŋɑ, i wɑ riin'i xonnun xɑ mɑrɑ.
18 Ɲiiɲen xɑbiilɑn su xɑ wɑ bɑrikene d'ɑn bonconŋen bɑtte, nɑn
sɑbɑbu, ɑn d'in sefen bɑtu.»

19 Ken fɑlle, Ibirɑhiimɑ d'i renmen sɑɑge kɑtt'i golliɲɑŋɑɑnun
filli yi, i su giri nɑn dɑgɑ doome Beri-sɑbɑ, i gooren bɑnŋe ŋɑ,
nɑn toxo non ŋɑ.
[Nɑhooro bonconŋu]
20 Ku fiinu dɑngi fɑlle, ɑ koni Ibirɑhiimɑ dɑ ti, Milikɑ dɑ renmu
sɑɑr'ɑ wɑɑxi Nɑhooro dɑ: 21 Uccɑ do Buujɑ, ɑ do Qemuyeli, ken
ni Arɑɑmɑ fɑɑbɑ yi, 22 ɑ do Kesedi do Hɑjo do Pilidɑɑsi do
Yidɑlɑfɑ do Betuyeli. 23 Betuyeli, ken dɑ Rebeqɑ kitɑ renme yi. Ku
yɑ ni renyugu segi be Milikɑ gɑ d'i sɑɑrɑ Nɑhooro dɑ. 24 A
tunbɑɑrɑyɑxɑren Reyuumɑ xɑ dɑ renmu sɑɑr'ɑ dɑ. Kun ni: Tebɑ,
Gɑhɑmɑ, Tɑhɑsɑ, ɑ do Mɑɑxɑ.
[Sɑɑrɑtu fɑɑtiyen d'ɑ xɑburu]
23 1 Sɑɑrɑtu dɑ kɑme do tɑnpille do siinu ɲeeri yɑ bire. 2 A
fɑɑti Qiriyɑtɑ-ɑrɑbɑ, ken gɑ ni Heboronɑ yi, Kɑnɑɑnɑ
jɑmɑɑnen di. Ibirɑhiimɑ dɑgɑ Sɑɑrɑtu furen wure, n'ɑ wu. 3 Ken
fɑlle, ɑ giri bɑkk'ɑ wure nɑn dɑgɑ Heetinun sefellenmɑɑxu. 4 A ti:
«Nke ni mukke yɑ y'ɑxɑ mɑxɑ yere, ken di, n w'ɑ mundɑ, ɑxɑ nɑ
noqu gɑɑg'in ŋɑ, kuudo n'in furen buru no.» 5 Heetinun t'ɑ dɑ:
6 «O yinmɑnke! O terinkɑ! Anke ni sere xoore yɑ yi, oku nɑxɑ
yere. Furugooronun fɑɑyi, noqu be gɑ liŋ'ɑn dɑ, ɑn furen buru

no. Sere nt'o di yere, fi be gɑ rɑ w'ɑn kɑbɑn'ɑn furen buriyen ŋɑ
no.»
7 Ibirɑhiimɑ giri, nɑn sujudi ɲiiɲe ke tɑɑxɑɑnun dɑ. 8 Ken fɑlle,
ɑ t'i dɑ: «Xoy'ɑxɑ duŋ'in n'in furen buru yere, ken di, n w'ɑ
mundun'ɑxɑ mɑxɑ, ɑxɑ nɑ Cohɑɑrɑ renyugo Eferoonɑ ɲɑɑg'in
dɑ, 9 ɑ nɑ Mɑxɑpelɑ gidinkunme ke be gɑ w'ɑ ten lɑqen ŋɑ
gɑɑg'in ŋɑ ti jonko tinmɑnte yi, ɑxɑ jon di, n'ɑ ɲɑ fururorɑ yi.»
10 A d'ɑ ɲi Eferoonɑ tɑɑxunten wɑ Heetinun nɑxɑ. A xusɑ nɑ
Ibirɑhiimɑ jɑɑb'i su jon di, ɑ do sere su gɑ ɲi deben rorɑqen ŋɑ,

ɑ t'ɑ dɑ: 11 «N kɑmɑnyugo, n terinkɑ! N dɑ te ke do gidinkunme
be gɑ w'ɑ di kuy'ɑn ŋɑ. N d'ɑ kuy'ɑn ŋ'in jɑmɑn su jon di, ɑn n'ɑn
furen rondi no.» 12 Ibirɑhiimɑ dɑ sujudin xenundi xɑdi soro ku
jon di, 13 nɑn sefe Eferoonɑ dɑ moxo di, be su gɑ w'ɑ digɑɑmen
mukku: «N w'ɑn ɲɑɑgɑn'ɑn n'in terinkɑ. N wɑ te ke jonkon
kinn'ɑn ŋɑ, ɑn n'ɑ rɑgɑ, ken di, n'in furen buru no.» 14 Eferoonɑ
d'ɑ jɑɑbi nɑn ti: 15 «N yinmɑnke, n terinkɑ! Ɲiiɲe be ntɑ dɑngini
kɑmu nɑxɑti godongɑlɑnŋe di, ken nt'in d'ɑn nɑxɑ, ɑn furen
rondi no.»
16 Ibirɑhiimɑ gɑ dɑ Eferoonɑ digɑɑmen mugu, ɑ xusɑ nɑ
godoxulle ke hɑqen jɑɑt'ɑ dɑ, ɑ yinme gɑ dɑ hɑqe be ko

Heetinun su jon di, kɑmu nɑxɑti godongɑlɑnŋe, ken hɑxɑti
goden di. 17 Ken biren ŋɑ, Eferoonɑ te be gɑ wɑ Mɑxɑpelɑ,
Mɑmere kinbɑkkɑn di, ɑ do gidinkunme be gɑ w'ɑ di, do yitte su
gɑ wɑ ten di, wɑlim'ɑ gɑ w'ɑ koorini, 18 i su ɲɑ Ibirɑhiimɑ fo yi
Heetinun do sere su gɑ ɲi deben rorɑqen ŋɑ jon di.
19 Ken fɑlle, Ibirɑhiimɑ d'i yɑqe Sɑɑrɑtu furen rondi Mɑxɑpelɑ
gidinkunmen di, Mɑmere kinbɑkkɑn di, non gɑ ni Heboronɑ yi,

Kɑnɑɑnɑ ɲiiɲen di. 20 Ken di, ten do gidinkunmen be gɑ w'ɑ di, i
kɑmɑnɑɑxun sɑbɑti Ibirɑhiimɑ dɑ n'ɑ ɲɑ fururorɑ yi Heetinun
mɑxɑ.
[Isɑɑxɑ yɑqen munduye]

24 Ibirɑhiimɑ ɲi gɑ xirisɑɑxu nɑ wuyun kitɑ moxo siri, Tunkɑ
1
duumɑnten ɲi gɑ dɑ bɑrike r'ɑ fiinun su di. 2 Kootɑ yi, ɑ t'i

golliɲɑn xirisen dɑ, fi be beesinten gɑ ɲ'ɑ fiinun su yi: «Hɑqun
tox'in dɑ, ɑn kitten sɑx'in kitten diq, 3 ɑn nɑn kun'in dɑ ti Tunkɑ
duumɑnten ŋɑ, kɑnmun do ɲiiɲen Kɑmɑ, nɑn t'ɑn ntɑ riini
yɑxɑre kin'in renyugon ŋɑ Kɑnɑɑnɑnko renyɑxɑrun di, kun be n
tɑɑxunten gɑ w'i nɑxɑ, 4 nxɑ, nɑn t'ɑn wɑ dɑgɑn'in yinme
fɑɑbɑnkɑn di, nɑ yɑxɑre wut'in soron di, n renyugo Isɑɑxɑ dɑ.»
5 Golliɲɑŋɑɑnɑn d'ɑ jɑɑbi: «A rɑ wɑ ɲɑɑnɑ yɑxɑren ntɑ duŋen'in
bɑtunu riini yere. Ken di, o rɑ wɑ dɑgɑnɑ t'ɑn renyugon ŋ'ɑn

fɑɑbɑnkɑn di bɑ?» 6 Ibirɑhiimɑ t'ɑ dɑ: «Ayi, mɑxɑ dɑgɑ t'in
renyugon ŋɑ no. 7 Tunkɑ duumɑnte ke be gɑ ni kɑnmun
tɑgɑndɑɑnɑn ŋɑ, ɑken yɑ d'in bugund'in fɑɑbɑnkɑn di, n
q24.2 An kitten sɑx'in kitten di: A wɑ lɑsilinkitɑɑben di, «ɑn kitten sɑx'in
togen wure».
sɑɑrɑɲiiɲe, ɑken Allɑ yɑn sef'in dɑ nɑn kun'in dɑ ti: «N wɑ ke
jɑmɑɑne kinn'ɑn bonconŋun ŋɑ.» A w'i mɑlikɑn wɑrɑnɑ
dɑgɑn'ɑn kɑɑne, kuud'ɑn nɑn ri ti yɑxɑre yi bɑkkɑ no, n
renyugon dɑ. 8 Yɑxɑre ke ndɑ bɑr'ɑn bɑtunu riini, ken di, ɑn
bɑɑri bɑkk'in kunɑnden ŋɑ, nxɑ renyugo ke, mɑxɑ dɑgɑ t'ɑ yi
non ŋɑ.» 9 Ken biren ŋɑ, golliɲɑŋɑɑnɑn d'i kitten kini Ibirɑhiimɑ
yi nɑn kun'ɑ dɑ ke fi kɑnmɑ.
10 Ken fɑlle, ɑ d'i kɑmɑnyugon ɲogomu tɑnmi d'ɑ xeerin noone
gɑbe rɑgɑ nɑn dɑgɑ kɑttɑ Mesopotɑmir yi, Nɑhooro tɑɑxunten

gɑ ɲi debe be yi. 11 A gɑ kiɲe no, ɑ dɑ ɲogomun tusindi gedillɑqe
yogo yi kɑnfɑllun ŋɑ, nellɑn murɑɑnen biren yɑ ni yɑxɑrun ɲoŋo
hɑxɑtin ŋɑ. 12 Ken biren ŋ'ɑ duwɑ: «Tunkɑ duumɑnte, n
yinmɑnke Ibirɑhiimɑ Allɑ, ɑn siroyen koy'in yinmɑnken ŋɑ, n gɑ
wɑ ke be mundunu, n'ɑ kitɑ lenki. 13 N fɑɑyi ke sikki geden
tɑtten ŋɑ, deben soron renyɑxɑrun wɑ riini ɲoŋo yere. 14 N gɑ nɑ
ti xusunne be dɑ: "Hɑqu toxo, ɑn nɑ ji kin'in ŋɑ n nɑn mini," ɑ
nɑn ti: "Mini! Ayiwɑ, n w'ɑn ɲogomun xɑ minindini," ken yɑ nɑn
ɲɑ, ɑn golliɲɑŋɑɑnɑ Isɑɑxɑ yɑqen ŋɑ. Ken di, n w'ɑ tuunu t'ɑn
sir'in yinmɑnken dɑ.»
15 A mɑ hɑri dugut'i sefen ŋɑ, Rebeqɑ xusɑ ri, ɲoŋo yokken w'ɑ
kunken ŋɑ. Rebeqɑ ni Ibirɑhiimɑ wɑɑxi Nɑhooro do Milikɑ

renyugo Betuyeli renyɑxɑren yɑ yi. 16 Renyɑxɑre ke fɑrɑnpɑren ɲi
moxo siri, xuso yɑn ɲi, ɑ mɑ yugo wɑr'ɑbɑdɑ. A yɑnqɑ
gedillɑqen ŋɑ n'i yokken fɑgɑ nɑn sɑɑge. 17 Golliɲɑŋɑɑnɑn wuru
d'ɑ bɑtte, nɑn t'ɑ dɑ: «Hɑqu toxo, ɑn nɑ ji kin'in ŋɑ n nɑn mini.»
18 A t'ɑ dɑ: «Yɑbo, n yinmɑnke.» A d'ɑ jewondi n'i yokken
yɑnqɑndi nɑ jin kini, yugon nɑn mini. 19 Ken fɑlle, ɑ ti: «N wɑ jin
kinni, ɑn ɲogomun xɑ nɑ mini moxo siri.» 20 A d'ɑ jewondi n'i jin
yillɑ wɑɑron di nɑn wuru dɑgɑnɑ geden ŋɑ, nɑ jin bugundi
ɲogomen su dɑ. 21 Golliɲɑŋɑɑnɑn kɑyihinten toxo, ɑ rɑ ntɑ nɑn
r24.10 Mesopotɑmi: Lɑsilinkitɑɑben di «Arɑɑmɑ-nɑhɑrimi» yɑ sɑfɑnten

ni, ɑ wure ni: «Arɑɑmɑ fɑnŋun filli nɑxɑ», lenki no ni Mesopotɑmi sɑɑhilin
ŋɑ.
hɑri sefe, ɑ w'ɑ yi n'i du tirindi: «Ke n'inke terenden sironten ŋɑ
Tunkɑ duumɑnten mɑxɑ.»
22 Bire be, ɲogomun gɑ dugutɑ minni, ɑ dɑ nuxundunkɑnŋe
wutu, ɑ xotoyen wɑ menqɑlli bɑɑne do fonne, nɑ kɑnginbɑnu

filli wutu, bɑɑne su xotoyen wɑ tɑnpille menqɑlle. 23 Ken fɑlle, ɑ
dɑ xusunne ke tirindi: «Anken ni ko renme yi? Wuyirɑ wɑ kiten'ɑn
fɑɑbɑn kɑɑrɑ, sere gɑ rɑ wɑ wuyini no bɑ?» 24 A t'ɑ dɑ: «Nke ni
Betuyeli renyɑxɑren yɑ yi, Milikɑ do Nɑhooro kisimɑɑre. 25 Yɑbo,
wuyirɑn w'in fɑɑbɑ kɑɑrɑ, dɑɑbɑn yigɑnden gɑben xɑ w'ɑ
mɑxɑ.»
26 Ken di, golliɲɑŋɑɑnɑn dɑ sujudin xenundi Tunkɑ duumɑnten
dɑ, 27 nɑn ti: «Tiigɑyen wɑ Tunkɑ duumɑnten dɑ, n kɑmɑnyugo

Ibirɑhiimɑ Allɑ, ɑn d'ɑn siroyen d'ɑn sɑxurɑɑxun koy'in
kɑmɑnyugon ŋɑ. An d'in gees'in terende ke di, m'ɑn gɑ w'in
wɑll'in kɑmɑnyugon soron kɑɑrɑ.»
28 Rebeqɑ wuru dɑgɑn'i mɑ noqun ŋɑ, fi be gɑ ɲɑ n'ɑ su
lɑxɑm'ɑ dɑ. 29-30 Gidɑnyugo ɲ'ɑ mɑxɑ, ɑ toxon ni Lɑbɑni. A gɑ

dɑ nuxundunkɑnŋen do ginbɑnun wɑr'i xoxone yɑxɑren kitten
ŋɑ, ɑ d'ɑ gɑ dɑ yugon fi ɲɑnton mugu, ɑ d'ɑ jewondi nɑn dɑgɑ
do golliɲɑŋɑɑnɑn bɑtte gedillɑqen ŋɑ, ɑ d'ɑ d'i ɲogomun ɲi no.
31 A d'ɑ kuuɲi nɑn t'ɑ dɑ: «O n dɑgɑ, Tunkɑ duumɑnten gɑ dɑ
sere be bɑrikɑndi, ɑn wɑ mɑni mundunu sellɑn ŋɑ yere? Nke

bɑɑti nɑ wuyirɑ moxo sirond'ɑn dɑ, nɑ noqu dɑbɑr'ɑn ɲogomun
xɑ dɑ.»
32 Ken di, yugon dɑgɑ d'ɑ yi kɑn di. I dɑ ɲogomun likken
yɑnqɑndi, nɑ birɑɑdon kin'i yɑ, nɑ jin kini yugo ke n'i tɑɑnun

yɑnqi, ɑ d'ɑ do fi beenu gɑ ɲi doome. 33 Ken fɑlle, i dɑ yigɑnden
kin'i yɑ, nxɑ, golliɲɑŋɑɑnɑn dɑ sefen wutu nɑn ti: «Nke rɑ ntɑ
yigene n'ɑ toxo fi be gɑ w'in mɑxɑ n m'ɑ ko.» Lɑbɑni t'ɑ dɑ: «A
siro, ɑ ko.» 34 A ti: «Nke ni Ibirɑhiimɑ golliɲɑŋɑɑnɑn yɑ yi.
35 Tunkɑ duumɑnten d'in kɑmɑnyugon bɑrikɑndi moxo siri, n'ɑ
ɲɑ sere xoore yi, nɑ tɑnmisun do nɑɑnun kin'ɑ yi, ɑ do

godoxullen do kɑnŋe, ɑ do komi yugun do komi yɑxɑru, do
ɲogomun do fɑru. 36 Sɑɑrɑtu, ken gɑ n'in kɑmɑnyugo Ibirɑhiimɑ
kɑɑgunyɑxɑren ŋɑ, ɑ xɑso fɑlle, ɑ sɑɑre ti renyugo yi, ken di, fo
wo fo gɑ ɲ'in kɑmɑnyugon mɑxɑ, ɑ d'ɑ su kin'ɑ yi.
37 Ken di, n kɑmɑnyugon d'in kunɑndi nɑn ti: "Mɑxɑ yɑxɑre
kin'in renyugon ŋɑ Kɑnɑɑnɑnko renyɑxɑrun di, kun be, n

tɑɑxunten gɑ w'i nɑxɑ, 38 nxɑ, ɑn wɑ dɑgɑn'in yinme fɑɑbɑnkɑn
di, nɑ yɑxɑre mund'in renyugon dɑ non ŋɑ." 39 N t'in
kɑmɑnyugon dɑ: "A rɑ wɑ ɲɑɑnɑ yɑxɑren ntɑ duŋen'in bɑtunu
riini yere." 40 Ken di, ɑ t'in dɑ: "N gɑ wɑ terene do Tunkɑ
duumɑnten be liŋun ŋɑ, ɑ wɑ mɑlikɑn wɑllɑ d'ɑn kɑɑne, ɑ w'ɑn
killen liŋondini, kuud'ɑn nɑ yɑxɑre kit'in renyugon dɑ, n soron
di, n fɑɑbɑnkɑn di. 41 Anken gɑ nɑ kiɲ'in soron ŋɑ, i ndɑ bɑrɑ
yɑxɑren wɑllɑ riini d'ɑn bɑtte, ɑn kuneye ke nt'ɑn rɑgɑnɑ."
42 Ken di, nke gɑ kiɲe gedillɑqe ke yi lenki, n duwɑ: "Tunkɑ
duumɑnte, n yinmɑnke Ibirɑhiimɑ Allɑ, gen'ɑn gɑ w'in terende ke

liŋondini, n gɑ fɑɑyi terende be di, 43 ɑyiwɑ, n siginten yɑ fɑɑyi
gedillɑqen ŋɑ, ken di, xusunne be ndɑ bugu nɑn ri ji bugundi, n
gɑ nɑ t'ɑ dɑ: 'ji yogo kin'in ŋɑ n nɑn mini', 44 ɑ nɑn ti, 'mini,
ɑyiwɑ, n w'ɑn ɲogomun xɑ minindini'. Ken nɑ ɲɑ yɑxɑre be
Tunkɑ duumɑnten gɑ dɑ xerexere n kɑmɑnyugon renyugon dɑ."
45 N mɑ hɑri dugut'in duwɑɑwun ŋɑ, m'in yɑɑxen wɑ Rebeqɑ yi
bɑkkɑ, ɑ ɲoŋo yokken w'ɑ kunken ŋɑ. A yɑnqɑ gedillɑqen ŋɑ, nɑ

jin bugundi. N t'ɑ dɑ: "Ji yogo kin'in ŋɑ n nɑn mini." 46 A d'ɑ
jewondi n'i yokken yɑnqɑndi nɑn ti: "Mini, ɑyiwɑ, n w'ɑn
ɲogomun xɑhɑnɑ minindini." N mini, n ɲogomun xɑ mini. 47 Ken
fɑlle, n d'ɑ tirindi nɑn ti: "Xusunne, ɑnke ni ko renme yi?" A d'in
jɑɑbi ti: "Nke ni Betuyeli renyɑxɑren yɑ yi, Nɑhooro do Milikɑ
kisimɑɑre." Ken biren ŋɑ, n dɑ kɑnŋen r'ɑ nuxunnen ŋɑ, nɑ
ginbɑnun r'ɑ kitten ŋɑ. 48 Ken fɑlle nɑ sujudin xenundi Tunkɑ
duumɑnten dɑ, nɑ tiigɑyen sɑxund'ɑ dɑ, n kɑmɑnyugo
Ibirɑhiimɑ Allɑ, ɑken be gɑ d'in kɑndɑ killi siren kɑnmɑ, n'in
kɑmɑnyugon wɑɑxin renyɑxɑren kit'ɑ renyugon dɑ. 49 Ayiwɑ
sɑɑsɑ, gen'ɑxɑ gɑ w'ɑ mundɑ nɑ siroye do sɑxurɑɑxu sɑx'in
kɑmɑnyugon kɑnmɑ, xɑ d'in xibɑɑri. Geni ken gɑ fe xɑ, xɑ d'ɑ
k'in dɑ, n nɑn dɑgɑ noqu tɑnɑ.»
50 Lɑbɑni do Betuyeli jɑɑbindi nɑn ti: «Ke fi giri Tunkɑ
duumɑnten yɑ yi. Oku rɑ ntɑ fo wo fo konni ke di, ɑ ɲɑyen kɑf'o
ɲɑyenbɑlɑɑxun ŋɑ. 51 Rebeqɑ fɑɑy'ɑn kɑɑne, ɑ rɑg'ɑn nɑn dɑgɑ
t'ɑ yi, ɑ nɑn ɲ'ɑn kɑmɑnyugon renyugon yɑqen ŋɑ xoyi Tunkɑ
duumɑnten gɑ d'ɑ ko moxo be.» 52 Bire be Ibirɑhiimɑ
golliɲɑŋɑɑnɑn gɑ dɑ ke sefe mugu, ɑ dɑ sujudin xenundi Tunkɑ
duumɑnten dɑ.
53 Ken fɑlle, ɑ dɑ godoxullen do kɑnmɑxɑnɲettun do yirɑɑmun
bugundi n'i kini Rebeqɑ yi, nɑn sɑɑge nɑ ɲɑxɑlifo nɑfɑnmɑ kin'ɑ
gidɑnyugon d'ɑ mɑ yi. 54 Ku fiinu dɑngi fɑlle, ɑ d'i terɑllenmun
yige nɑn mini nɑn wuyi.
A yillɑnkɑrɑ, ɑ ti Rebeqɑ gidɑnyugon d'ɑ mɑ dɑ: «N wɑ killen
mundunu nɑn sɑɑge dɑgɑn'in kɑmɑnyugon noqun ŋɑ.» 55 I ti: «O
w'ɑ mundɑ xuson nɑn tox'o mɑxɑ bitonnu, mɑ bito tɑnmi me,
ken fɑlle, ɑ nɑ dɑgɑ.» 56 A t'i dɑ: «Xɑ mɑx'in leelendi xɑdi, Tunkɑ
duumɑnten bɑɑti n'in kille liŋondi. Xɑ d'in lɑɑwɑrɑ ke bɑtte su
di, n nɑn sɑɑge dɑgɑn'in kɑmɑnyugon noqun ŋɑ.» 57 I t'i nɑ
renyɑxɑren xiri, kuudo n'ɑ tirind'i hɑqirilɑn ŋɑ. 58 I dɑ Rebeqɑ
xiri n'ɑ tirindi: «An w'ɑ mundɑ nɑn dɑgɑ do ke yugo bɑtte lenki
bɑ?» A t'i dɑ: «Yɑbo.» 59 Ken biren ŋɑ, i dɑ Rebeqɑ d'i
xoorondɑɑnɑ yɑxɑrens wɑrɑ dɑgɑnɑ do Ibirɑhiimɑ
golliɲɑŋɑɑnɑn d'i terɑllenmun bɑtte. 60 I duwɑ Rebeqɑ dɑ nɑn ti:
«O sɑɑxɑnbɑɑnɑ yɑxɑre,
yell'ɑn gɑ nɑ ɲɑ wujinen wujunun seren mɑ yi,
yell'ɑn bonconŋun gɑ nɑ ɲ'i xonnun mɑrɑɑnu yi.»
61 Rebeqɑ d'i komi yɑxɑrun giri nɑn setu ɲogomun kɑnmɑ nɑn
dɑgɑ do golliɲɑŋɑɑnɑn bɑtte.

62 Ken dɑ ɲi, Isɑɑxɑ giri bɑkkɑ Lɑhɑyi-royi geden bɑnŋen ŋɑ, ɑ
sɑbɑtinten ɲi Negebɑ. 63 Nelle yogo, Isɑɑxɑ bɑɑne ɲi gɑ dɑg'i

tɑɑdunyɑɑrɑ gunnen di. A gɑ d'i yinmen wurewutu, ɑ xusɑ nɑ
ɲogomu wɑri lɑɑtoyen di kɑtt'i yɑ. 64 Rebeqɑ xɑ d'i yinmen
s24.59 xoorondɑɑnɑ yɑxɑre: Ke ni komi yɑxɑre be gɑ ɲ'i hɑqiren toqo

leminen di, ɑ w'ɑ yigɑndini, ɑ w'ɑ senondini, ɑ w'ɑ neenene.
wurewutu, ɑ dɑ Isɑɑxɑ wɑri, ɑ xusɑ nɑ donbi bɑkkɑ ɲogomen
kɑnmɑ. 65 A dɑ golliɲɑŋɑɑnɑn tirindi: «Ke yugo ni ko yi, ɑ gɑ wɑ
riin'o gemu ke gunne di yere?» A d'ɑ jɑɑbi: «N kɑmɑnyugo
Isɑɑxɑ yɑ ni.» Ken di, ɑ d'i xufundon wutu n'i yɑɑxɑllɑqen texe.
66 Ken di, fo wo fo gɑ ɲɑ, golliɲɑŋɑɑnɑn d'ɑ su lɑxɑmi Isɑɑxɑ
dɑ. 67 Ken fɑlle, Isɑɑxɑ dɑ Rebeqɑ rond'i mɑ Sɑɑrɑtu tillisen

wure, n'ɑ wutu yɑqe yi, ɑ ɲ'ɑ mundɑ xɑ. Ke yɑn dɑ Isɑɑxɑ yonkin
lɑxɑhiyɑnd'ɑ mɑ bonnen fɑlle.
[Ibirɑhiimɑ soxodu beenu gɑ bugu Qeturɑ yi tɑɑrixun fɑɑyi]
252 1 Ayiwɑ, yɑxɑre tɑnɑ ɲi Ibirɑhiimɑ mɑxɑ, ɑ toxon ni Qeturɑ.
A sɑɑr'ɑ dɑ ti: Simɑrɑni, Yɑqɑsɑɑni, Medɑɑni, Mɑdiyɑnɑ,
Yisibɑqɑ, ɑ do Suuhɑ. 3 Yɑqɑsɑɑni ni Seebɑ do Dedɑɑni fɑɑbɑ yi.
Dedɑɑni ken soxodun ni Asurinu, ɑ do Letusinun do Leyuminun
ŋɑ. 4 Mɑdiyɑnɑ ken soxodun ni Eyifɑ do Eferu, ɑ do Hɑnoxi do
Abidɑ do Elidɑ. Kuunu yɑ ni Qeturɑ soxodun ŋɑ.
5 Fo wo fo gɑ ɲi Ibirɑhiimɑ mɑrɑnden di, ɑ d'ɑ su kini Isɑɑxɑ yi.
6 Yɑxɑru tɑnɑnu be renmu gɑ ɲi Ibirɑhiimɑ mɑxɑ, ɑ d'i
kittirɑnku, nxɑ, gill'ɑ yinme ŋɑrintɑɑxun di, ɑ d'i wɑrɑ dɑgɑnɑ

tɑɑxu kinbɑkkɑn ɲiiɲe tɑnɑ di, nɑn bugu Isɑɑxɑ tɑtten ŋɑ.
[Ibirɑhiimɑ fɑɑtiye]
7 Ibirɑhiimɑ dɑ kɑme do tɑnɲeere do siinu kɑrɑgi bire. 8 Ken
fɑlle, ɑ d'i neeguye lɑgɑren ɲɑ. A fɑɑti ti wuyu bɑrikɑnte
tinmɑnte yi nɑn kɑf'i soro fɑnɑnun ŋɑ. 9 A renyugu, Isɑɑxɑ do
Sumɑyilɑ d'ɑ rondi Mɑxɑpelɑ gidinkunmen di, Heetinke, Cohɑɑrɑ
renyugo Eferoonɑ ten di, ken gɑ wɑ Mɑmere tɑtten ŋɑ, 10 te ke
be Ibirɑhiimɑ gɑ d'ɑ xobo Heetinun mɑxɑ. Ibirɑhiimɑ r'i yɑqe
Sɑɑrɑtu tɑtten ŋɑ. 11 Ibirɑhiimɑ bono fɑlle, Allɑ d'ɑ renyugo
Isɑɑxɑ bɑrikɑndi, ken be gɑ tɑɑxu Lɑhɑyi-royi geden tɑtten ŋɑ.
[Sumɑyilɑ tɑɑrixu 25:12-18]
[Sumɑyilɑ soxodun tɑɑrixu]

12 Sumɑyilɑ soxodun tɑɑrixun fɑɑyi, Ibirɑhiimɑ gɑ d'i renyugo
be kitɑ Hɑɑjɑrɑ yi, Sɑɑrɑtu tunbɑɑre yɑxɑre, Misirɑnke.
13 Sumɑyilɑ renmun toxonun fɑɑyi d'i sɑɑrɑ moxonun ŋɑ:
Nebɑyoti, Qedɑri, Adɑbiyeli, Mibɑsɑmi, 14 Misimɑ, Duumɑ,

Mɑɑsɑ, 15 Hɑdɑdi, Teemɑ, Yetuuru, Nɑɑfisɑ do Qedimɑ. 16 Kuunu
yɑ ni Sumɑyilɑ renmun toxonun ŋɑ. I yɑ n ɲɑ yingumun tɑnmi do
fillon ŋɑ, bɑɑne su toxon sɑxunten w'ɑ debe mɑrɑnten d'ɑ
xɑbiilɑn ŋɑ.
17 Sumɑyilɑ dɑ kɑme do tɑnjikke do siino ɲeeri yɑ bire. Ken
fɑlle, ɑ d'i neeguye lɑgɑren ɲɑ, nɑn fɑɑti nɑn kɑf'i soro fɑnɑnun
ŋɑ. 18 A bonconŋun tɑɑxu nɑn giri Hɑɑwilɑ nɑn dɑg'ɑ wɑrɑ Suurɑ
be gɑ wɑ Misirɑ tɑtten ŋɑ, Asuurɑ killen di. I tɑɑxunten ɲ'i
wɑɑxinun kuttun lɑɑtoyen di.
[Isɑɑxɑ tɑɑrixu 25.19-26.25]
[Isɑɑxɑ d'i kɑɑdunkon tɑɑrixu]

19 Ibirɑhiimɑ renme Isɑɑxɑ soxodun tɑɑrixun fɑɑyi. 20 Isɑɑxɑ gɑ
ɲi Rebeqɑ yɑxini, ɑ wuyun ɲi tɑnnɑxɑte siine. Rebeqɑ ni Betuyeli
renyɑxɑren yɑ yi, Lɑbɑni xoxone. I su ni Arɑɑminkon yɑ yi nɑn
giri Mesopotɑmit. 21 Rebeqɑ ɲi boroge yi. Isɑɑxɑ dɑ Tunkɑ
duumɑnten ɲɑɑg'ɑ dɑ. Tunkɑ duumɑnten d'ɑ duwɑɑwun jɑɑbi.
Rebeqɑ wɑrijɑɑxe ti funu yi. 22 I ɲi me ɲonton'ɑ noxonkɑn di, ɑ
ti: «Mɑni wɑ nɑn ɲ'in ke yi?» A d'ɑ fi wurewutu kɑttɑ Tunkɑ
duumɑnten ŋɑ. Ken d'ɑ jɑɑbi ti:
23 «Xɑbiilɑnu filli yɑ w'ɑn noxon di,
jɑmɑnu filli yɑ wɑ riini bug'ɑn di,
t25.20 Mesopotɑmi: Lɑsilinkitɑɑben di «Pɑdɑnɑ-ɑrɑɑmɑ» yɑ sɑfɑnten ni,

ɑ wure ni: «Arɑɑmɑ folonŋe». Joppɑye 24.10 ɑ sɑfɑnte ni: «Arɑɑmɑ-
nɑhɑrimi», ɑ wure ni: «Arɑɑmɑ fɑnŋun filli nɑxɑ». I su ni Mesopotɑmi
jɑmɑɑne toxonu tɑnɑ yi.
i ntɑ riini gemu.
Bɑɑnen wɑ senbene diinɑ bɑɑnen ŋɑ,
giden wɑ xɑɑyene xoxonen dɑ.»
24 Bire be, ɑ sɑɑrɑ hɑxɑtin gɑ kiɲe, dɑnqɑnɑɑxu kɑnmɑ funun
yɑ ɲi. 25 Fɑnɑ be gɑ bɑnge, ɑ dunben ɲi nɑ fɑten su ɲɑ yinte yi,

xoyi dɑɑbɑn moxo. I d'ɑ toxorɑ Esɑwu, [ɑ wure gɑ ni: «yintinte»].
26 Ken fɑlle, ɑ xoxonen bɑnge, ɑ wɑ nɑ Esɑwu rɑgɑ t'i tɑnjinqon
ŋɑ, i d'ɑ toxorɑ Yɑqubɑ, [ɑ wure gɑ ni: «tɑnjinqo» wɑlimɑ

«jɑnbɑnte»]. Ken d'ɑ ɲi Isɑɑxɑ wuyun wɑ tɑndunme siine.
[Esɑwu somɑɑxun hɑqen fɑrɑɑxuye Yɑqubɑ mɑxɑ]
27 Leminun filli xooro. Esɑwu, ken ɲɑ togɑɑnɑ kittilliŋe yi, ɑ wɑ
gunyɑɑrɑyen mundɑ. Yɑqubɑ, ken ɲɑ kɑɑdunsere yi, sere
lɑxɑhiyɑnte. 28 Isɑɑxɑ ɲi Esɑwu yɑ mundɑ, nɑn sɑbɑbu guntiye
nɑn liŋ'ɑ dɑ, nxɑ Rebeqɑ ɲi Yɑqubɑ yɑ mundɑ.
29 Kootɑ yogo, Yɑqubɑ dɑ moxonji dɑbɑri, Esɑwu ri bɑkkɑ
gunnen di, ɑ dullunte. 30 A ti Yɑqubɑ dɑ: «N tɑnpi moxo buru, ɑn

moxonji dunbe ke yogo kin'in ŋɑ de.» Ken yɑ sɑɑbudɑ, ɑ toxon
xiri Edomu, [ɑ wure gɑ ni: «dunbiye»]. 31 Yɑqubɑ t'ɑ dɑ: «An
soomɑɑxun hɑqen fɑrɑɑx'in ŋɑ finɑ.» 32 Esɑwu d'ɑ jɑɑbi: «N wɑ
riini kɑrɑ dullen mɑxɑ, soomɑɑxun hɑqen wɑ mɑni siron'in dɑ?»
33 Yɑqubɑ d'ɑ xotondi nɑn ti: «Kun'in dɑ finɑ.» Esɑwu kun'ɑ dɑ
n'i soomɑɑxun hɑqen fɑrɑɑx'ɑ yi. 34 Ken di, Yɑqubɑ dɑ buurun

kin'ɑ yi, ɑ do mollonmoxonji, Esɑwu d'i yigɑ nɑn mini nɑn giri
nɑn dɑgɑ. Ke moxo yɑ ni, Esɑwu mɑ xiimɑ r'i soomɑɑxun hɑqen
ŋɑ.
[Isɑɑxɑ do Gɑrɑrɑ tunkɑyugo Abimelexi xiisɑ]

26 Wɑxɑti be Isɑɑxɑ gɑ ɲi Lɑhɑyi-royi, dullen ro jɑmɑɑnen di
1
xo Ibirɑhiimɑ hɑxɑtin xɑllen moxo. Ken di, Isɑɑxɑ yille

Gɑrɑrɑ, Filisitinun tunkɑyugo Abimelexi noqun ŋɑ. 2 Tunkɑ
duumɑnten bɑng'ɑ dɑ nɑn ti: «Mɑxɑ dɑgɑ Misirɑ! N gɑ wɑ riini
noqu be k'ɑn dɑ, dɑgɑ tɑɑxu non ŋɑ. 3 Tɑɑxu ke jɑmɑɑne di
yere, n wɑ ɲɑɑnɑ d'ɑn bɑtte, n w'ɑn bɑrikɑndini, n wɑ ke
jɑmɑɑne xɑ kinn'ɑn d'ɑn bonconŋun yɑ yi. Ayiwɑ! N gɑ dɑ lɑhidu
be wutu d'ɑn fɑɑbɑ Ibirɑhiimɑ bɑtte, n w'ɑ tinmɑndini. 4 N w'ɑn
bonconŋun gɑbondini xoyi sɑɑnun moxo, nɑ ke jɑmɑɑne su kin'i
yɑ. Ɲiiɲen xɑbiilɑn su xɑ wɑ bɑrikene d'i sɑbɑbun ŋɑ, 5 bɑwo,
Ibirɑhiimɑ d'in dɑro, n'in sefun terinkɑ, n'in yɑmɑriyun bɑtu, ɑ
d'in fɑrilɑnun d'in sɑriyɑɑnu.» 6 Ke yɑ sɑɑbudɑ, Isɑɑxɑ tɑɑxu
Gɑrɑrɑ.
7 Bire su jɑmɑɑne ke soron gɑ n'ɑ tirindi Rebeqɑ xibɑɑren ŋɑ, ɑ
ɲi tin'i dɑ, i mɑɑrenyɑxɑren yɑ ni. A mɑ ɲi tin'i yɑqen yɑ ni, i n

mɑxɑ r'i kɑri d'ɑ bɑtte, bɑwo, ɑ fɑrɑnpɑren ɲi moxo buru.
8 Bire be Isɑɑxɑ gɑ dɑ wucce ɲɑ jɑmɑɑne ke di, kootɑ yogo,
Filisitinun tunkɑyugo Abimelexi fɑɑyindinte do fulunboten ŋɑ, ɑ

xusɑ nɑ Isɑɑxɑ wɑri kittirɑnqɑtene do Rebeqɑ bɑtte. 9 A dɑ fɑɑre
wɑrɑ n'ɑ xiri nɑn t'ɑ dɑ: «Dɑnqɑnɑɑxu kɑnmɑ, ɑn yɑqen yɑ ni.
Mɑnn'ɑn gɑ t'ɑn mɑɑrenyɑxɑren yɑ ni?» Isɑɑxɑ t'ɑ dɑ: «N ɲi ken
konni yɑ, yell'in nɑn mɑxɑ kɑrɑ d'ɑ sɑbɑbun ŋɑ.» 10 Abimelexi t'ɑ
dɑ: «An dɑ mɑni ɲ'o yɑ ke yi? Fonne nke jɑmɑ ke yugo gɑ ɲi
kiɲen'ɑn yɑqe ke yi, ɑn mɑ yi fi kiɲɑn'o yi?» 11 Ken di, Abimelexi
t'i jɑmɑn su dɑ, sere su ndɑ kɑti ke yugo yi wɑlɑm'ɑ yɑqen ŋɑ, ɑ
wɑ yɑngɑnqɑtɑne ti kɑllen ŋɑ.
[Isɑɑxɑ xɑtɑye Filisitinun mɑxɑ]
12 Xɑɑxon gɑ kiɲe, Isɑɑxɑ soxo n'i soxofon me kɑme kitɑ,
Tunkɑ duumɑnten d'ɑ bɑrikɑndi. 13 A kittirɑfoonun toxo gɑbono
m'ɑ gɑ wɑ ɲɑɑnɑ bɑnnɑ xoore yi, nɑn ɲɑ sere senbente yi.
14 Tɑnmisun do nɑɑnun xɑtɑndirɑ gɑbu ɲ'ɑ mɑxɑ, ɑ do komo
gɑbu, mɑ Filisitinun gɑ w'ɑ fɑɑsidɑɑxunu. 15 Ken sɑɑbudɑ, ɑ

fɑɑbɑ Ibirɑhiimɑ komun gɑ ɲi gɑ dɑ gedu beenu sox'ɑ
birɑntɑɑxun di, i d'i su buru ti seyen ŋɑ. 16 Ken di Abimelexi ti
Isɑɑxɑ dɑ: «Dɑgɑ, ɑn n'o jɑmɑɑnen tox'o dɑ, bɑwo, ɑn y'ɑn
sebent'o yi.» 17 Isɑɑxɑ dɑg'i tillisen bɑnbɑ Gɑrɑrɑ wɑrɑllɑqen ŋɑ,
nɑn sɑbɑti no.
18 N'ɑ toxo non ŋɑ, gedu beenu gɑ ɲi gɑ sox'ɑ fɑɑbɑ Ibirɑhiimɑ
birɑntɑɑxun di, ɑ d'i jɑɑbɑ, bɑwo, Filisitinun ɲi gɑ d'i buru
Ibirɑhiimɑ fɑɑti fɑlle, nɑn sɑɑge nɑ fɑɑben toxo sɑxunten toxo
gedu ku yi.
19 Kootɑ yi, Isɑɑxɑ golliɲɑŋɑɑnun gedi soxonte bugu jin yɑɑxe
xoore kɑnmɑ. 20 Gɑrɑrɑ nɑgɑɑnɑnun do Isɑɑxɑ nɑgɑɑnɑnun

gɑje nɑn t'ikun yɑ fo ni ji ke yi. Isɑɑxɑ dɑ gede ke toxorɑ Eseqɑ,
[ɑ wure gɑ ni gɑnjɑnŋe], bɑwo, i gɑje d'ɑ bɑtte. 21 I dɑ gede
fillɑndi soxo, i gɑje do ken xɑ bɑtte. A dɑ ken toxorɑ Sitinɑ, [ɑ
wure gɑ ni kutɑnde]. 22 Ken di, ɑ giri bɑkkɑ no nɑn yille noqu
tɑnɑ, nɑ gede sikkɑndi soxo no, nxɑ, i m'ɑ gɑje do ken ŋɑ. A d'ɑ
toxon sɑxu Rehoboto, [ɑ wure gɑ ni feesente], ɑ ti: «Tunkɑ
duumɑnten d'o bisimillɑ noqu feesente, ɑyiwɑ, o wɑ riini gɑbo
xɑ.»
23 A d'i toxo no nɑn yille Beri-sɑbɑ. 24 A kiɲe wuron ŋɑ no,
Tunkɑ duumɑnten bɑng'ɑ dɑ nɑn ti: «Nke yɑ n'ɑn fɑɑbɑ

Ibirɑhiimɑ Allɑ yi, mɑxɑ kɑnu, bɑwo, n wɑ d'ɑn bɑtte, n w'ɑn
bɑrikɑndini, nɑ bonconŋu gɑbe kin'ɑn ŋɑ, n kome Ibirɑhiimɑ
sɑɑbudɑ.» 25 Isɑɑxɑ dɑ sɑdɑxindinnoqu sigindi no, nɑ Allɑ xiri t'i
toxo, Tunkɑ duumɑnte. A d'i tillisen xɑ bɑnbɑ no. A
golliɲɑŋɑɑnun dɑgɑ gede tɑnɑ soxo non ŋɑ.
[Isɑɑxɑ do Abimelexi lɑhidullenmɑɑxu]
26Kootɑ yogo, Abimelexi d'i gundɑllenmɑ Ahusɑti d'i kuren
yingume Pixoli bugu Gɑrɑrɑ nɑn ri Isɑɑxɑ noqun ŋɑ. 27 Isɑɑxɑ t'i
dɑ: «Mɑni sɑɑbudɑ, ɑxɑ gɑ r'inke ni yere? Axɑ d'in xoni n'in xɑtɑ
bɑkk'ɑxɑ jɑmɑɑnen di.» 28 I d'ɑ jɑɑbi nɑn ti: «Oku d'ɑ wɑri nɑn ti
Tunkɑ duumɑnten wɑ d'ɑn bɑtte. Oku ti ken di, o d'ɑnken nɑn
xɑwɑ kunɑnɑ me dɑ yɑ. O xoni w'ɑ mundɑ nɑ lɑhidu sɑbɑtind'o
d'ɑn nɑxɑ. 29 Kunɑ! An nɑ lɑhidu wut'o dɑ nɑn t'ɑn ntɑ fo buren
ɲɑɑn'o yi xoy'o gɑ mɑ fo buren ɲ'ɑn ŋɑ moxo be, bɑwo, o d'ɑn
rɑgɑ moxonsirondi, n'ɑn wɑrɑ dɑgɑn'ɑn kisinte. Ayiwɑ sɑɑsɑ, ɑ
xur'o dɑ nɑn ti Tunkɑ duumɑnten d'ɑn bɑrikɑndi.» 30 Ken di,
Isɑɑxɑ dɑ wɑliimɑ xoore dɑbɑr'i dɑ, i yige nɑn mini. 31 A
yillɑnkɑrɑn soxobɑ fɑnɑ, i kunɑ me dɑ nɑ lɑhidun sɑbɑtind'i do
me nɑxɑ. Ken di, Isɑɑxɑ d'i wɑrɑ kille, i dɑgɑ ti horomɑ yi.
32 Ken kootɑ bɑɑne su yi, Isɑɑxɑ golliɲɑŋɑɑnun r'ɑ k'ɑ dɑ ti, i
gɑ ɲi kɑnmɑ nɑ gede be soxo, ɑ wɑre jin ŋɑ. 33 Isɑɑxɑ xusɑ nɑ

gede ke toxon xiri Sɑbɑ. Ken yɑ sɑɑbudɑ debe ke toxon wɑ xirini
hɑri lenki Beri-sɑbɑ, [ɑ wure gɑ ni kunɑnden gede].
[Esɑwu yɑxu]
34Esɑwu wuyun gɑ kiɲe tɑnnɑxɑte siine, ɑ dɑ yɑxɑru filli yɑxi:
Yehuditi, Beeri Heetinke renyɑxɑre, ɑ do Bɑsɑmɑtɑ, Elonɑ
Heetinke renyɑxɑre. 35 I filli su golliɲɑllenmɑɑxun xoto Isɑɑxɑ do
Rebeqɑ kɑnmɑ.
Hɑoussɑ version est 3.1 consultɑnt checked, prepɑred for
printing
[Yɑqubɑ d'i kɑɑdunkon tɑɑrixu 27.1-35.29]
[Isɑɑxɑ duwɑye Yɑqubɑ dɑ]

27 1Isɑɑxɑ gɑ xirisɑɑxu, ɑ yɑɑxun toxo lɑɑhunu m'i gɑ wɑ
rɑgene. A d'i renyugo fɑnɑ Esɑwu xiri nɑn t'ɑ dɑ: «N renme.»
Esɑwu ti: «Nɑɑmu.» 2 «Ayiw'ɑ fɑɑyi ke yi, nke bɑɑt'in xɑso, n nt'ɑ
tu n kootɑ kutten toxo mɑnime. 3 Ken di sɑɑsɑ, ɑn tɑnmun d'ɑn
bundɑnŋun wutu, ɑn nɑn dɑgɑ togindi, n'in fɑllɑ guntiye. 4 An nɑ
fo liŋe sor'in d'ɑ di xoy'in gɑ w'ɑ mundɑ moxo be, n n'ɑ yigɑ nɑn
duw'ɑn dɑ kɑtt'in gɑ wɑ fɑɑtini.» 5 Ken d'ɑ ɲi, Rebeqɑ wɑ nɑ
Isɑɑxɑ sefe koninten terinkɑ Esɑwu dɑ. Esɑwu dɑgɑ togi.
6 Ken biren ŋɑ, Rebeqɑ d'i renyugo Yɑqubɑ xiri nɑn t'ɑ dɑ: «N
d'ɑ mugu, ɑn fɑɑbɑ wɑ tini Esɑwu dɑ: 7 "Tiye fɑll'in ŋɑ bɑkkɑ

gunnen di, ɑn n'ɑ sor'in dɑ yigɑnde liŋe yi. N gɑ n'ɑ yigɑ bire be,
n n'ɑ mundu Tunkɑ duumɑnten mɑxɑ, ɑ n'ɑn bɑrikɑndi, kɑtt'in
gɑ wɑ fɑɑtini." 8 Ken di sɑɑsɑ, n lenme, n terinkɑ, n gɑ wɑ fi be
konn'ɑn dɑ, ɑn nɑ ken dɑbɑri. 9 Dɑgɑ tɑnmisungɑllen di, ɑn nɑ
sugu siru filli rɑgɑ riini, n wɑ fo liŋe soron'ɑ di ɑn fɑɑbɑ dɑ xoy'ɑ
yinme gɑ w'ɑ mundɑ moxo be. 10 An wɑ dɑgɑnɑ t'ɑ y'ɑ noqun
ŋɑ, ɑ n'ɑ yigɑ, nɑn duw'ɑn dɑ kɑtt'ɑ gɑ wɑ fɑɑtini.» 11 Yɑqubɑ ti:
«N mɑ, n gidɑ Esɑwu fɑten su ni yinten yɑ yi, yinte xɑ nt'inke
fɑten ŋɑ. 12 N fɑɑbɑ ndɑ kɑt'in fɑten ŋɑ tɑni, ɑ w'ɑ tuunu nɑn ti,
n w'ɑ mundɑ n'i jɑnbɑ yɑ, n nɑ mɑxɑ ri lɑngɑ kiɲ'in du yi
duwɑɑwu bɑtten di.» 13 A mɑ ti: «An gɑ n'ɑ ɲɑ ken moxo di,
lɑngɑn nɑn xen'in kɑnm'ɑn bɑtten di. N gɑ dɑ fi be k'ɑn dɑ, ken
mundu riini tɑni.» 14 Ken di, ɑ dɑgɑ sugun yogo rɑgɑ riini kɑtt'i
mɑ yi, mɑn d'i soro yigɑnde liŋe yi xoyi fɑɑben gɑ w'ɑ mundɑ
moxo be. 15 Ken biren ŋɑ, n'i soomɑ Esɑwu yirɑɑmen fo siren
wut'i konpen di n'ɑ r'i tɑnbɑ Yɑqubɑ xɑnnen ŋɑ. 16 A d'ɑ kittun
d'ɑ xɑnnen xɑ xufɑɑri ti sugufɑten ŋɑ. 17 Ken di, ɑ gɑ ɲi gɑ dɑ
yigɑnden do buuru be dɑbɑri, ɑ d'i kin'ɑ yi.
18 Yɑqubɑ r'i fɑɑbɑ noqun ŋɑ nɑn ti: «N fɑɑbɑ.» Fɑɑben t'ɑ dɑ:
«Ko ni?» 19 Yɑqubɑ ti: «Nke Esɑwu yɑ ni, ɑn soomɑ, ɑn gɑ dɑ fi

be mund'in ŋɑ, n d'ɑ ri. N w'ɑn ɲɑɑgɑnɑ, ɑn nɑn giri nɑn tɑɑxu,
ɑn n'in tiye ke yigɑ, nɑn duw'in dɑ.» 20 Isɑɑxɑ d'ɑ tirindi: «An dɑ
mɑni ɲɑ nɑ tiyen kitɑ tɑwuye di kundu?» Yɑqubɑ ti: «Tunkɑ
duumɑnte, ɑn Allɑ yɑn d'ɑ r'in wɑrijɑɑxen di.» 21 Isɑɑxɑ t'ɑ dɑ:
«Tint'in ŋɑ fonne, n renme, n n'ɑn moomo, geni tonŋun ŋɑ, ɑn
gɑ n'in renme Esɑwu yi.» 22 Yɑqubɑ tint'i fɑɑbɑ yi, fɑɑben d'ɑ
moomo nɑn t'i noxon di: «Sefexɑnnen ni Yɑqubɑ sefexɑnnen ŋɑ,
nxɑ, kittun ni Esɑwu kittun ŋɑ.» 23 Yɑqubɑ kittun xufunten ɲi ti
yintun ŋɑ xoy'i gidɑ Esɑwu moxo, fɑɑben mɑ kɑttɑ ken tuunu, ɑ
d'i duwɑɑwun ɲ'ɑ dɑ, 24 nxɑ, ɑ d'ɑ tirindi finɑ: «Tonŋun ŋɑ,
ɑnken yɑ n'in renme Esɑwu yi?» Yɑqubɑ t'ɑ dɑ: «Yɑbo, nke yɑ
ni.» 25 Ken di Isɑɑxɑ ti: «N renme, ɑn togindifon kiɲ'in ŋɑ, n n'ɑ
yigɑ nɑn duw'ɑn dɑ.» Yɑqubɑ d'ɑ do xoncin kiɲɑnd'ɑ yi, ɑ d'ɑ
yigɑ nɑn mini. 26 Ken fɑlle Isɑɑxɑ ti: «Tint'in ŋɑ n'in sunbu-
sunbu, n renme.» 27 Yɑqubɑ tinto n'ɑ sunbu-sunbu. Isɑɑxɑ gɑ
d'ɑ doroken timen rɑgɑ, ɑ duw'ɑ dɑ nɑn ti: «Tonŋun ŋɑ, nke
renmen timen wɑ xoyi Tunkɑ duumɑnten gɑ dɑ te be bɑrikɑndi.
28 Yelli Kɑmɑnen gɑ nɑ kɑnjin kin'ɑn ŋɑ,
n'ɑn ɲiiɲen ɲɑ soxoɲiiɲe yi,
nɑ soxofon do resenjin gɑben kin'ɑn ŋɑ.
29 Yelli xɑbiilɑn su nɑn xɑɑy'ɑn dɑ,
jɑmɑnun nɑn sujud'ɑn dɑ,
ɑn nɑn ɲ'ɑn wɑɑxinun yingumen ŋɑ,
ɑn mɑɑrenmun su nɑn sujud'ɑn dɑ.
Sere n lɑnge, sere be gɑ d'ɑn lɑngɑ,
sere n bɑrike, sere be gɑ duw'ɑn dɑ.»
[Esɑwu tɑgɑxɑnne]
30 Bire be, Isɑɑxɑ gɑ dugutɑ duwɑyen ŋɑ Yɑqubɑ dɑ, Yɑqubɑ
dɑgɑ. A gidɑ Esɑwu xɑ ri bɑkkɑ togirɑn ŋɑ, 31 nɑ yigɑnde liŋe
dɑbɑri kɑtt'i fɑɑbɑ yi nɑn ti: «N fɑɑbɑ, n w'ɑn ɲɑɑgɑnɑ, ɑn nɑn
giri n'in guntiyen yigɑ, nɑn duw'in dɑ.» 32 Isɑɑxɑ t'ɑ dɑ: «Anken
ni ko yi?» A ti: «Nke n'ɑn soomɑ Esɑwu yɑ yi.» 33 Ken bɑtte su di,
Isɑɑxɑ sɑrɑlle sɑrɑllɑye xote yi nɑn ti: «Ko n bugu yere ti tiyen
ŋɑ, n gɑ d'ɑ yigɑ nɑn duw'ɑ dɑ kɑtt'ɑnke gɑ wɑ riini? Sɑɑsɑ ke, ɑ
yɑ wɑ riini bɑrike de.» 34 Esɑwu gɑ d'i fɑɑbɑ sefexɑnnen mugu, ɑ
butu nɑn xɑɑru nɑn ti: «N fɑɑbɑ, duw'in xɑ dɑ.» 35 Isɑɑxɑ t'ɑ dɑ:
«An wɑɑxi d'ɑn duwɑɑwun rɑgɑ ti jɑnbɑn ŋɑ.» 36 Esɑwu ti:
«Bɑɑtɑrɑ fe, ɑ gɑ toxore Yɑqubɑ, bɑwo jɑnbɑnten yɑ ni, ɑ d'in
jɑnbɑ tɑ fillo? Tɑ fɑnɑ, ɑ d'in soomɑɑxun hɑqen rɑg'in ŋɑ, nɑn
sɑɑge n'in duwɑɑwun xɑ rɑg'in ŋɑ. Ken di sɑɑsɑ, duwɑɑwu
sɑwunte ntɑ no nke dɑ bɑ?» 37 Isɑɑxɑ ti: «Nke bɑɑt'in d'ɑ ɲ'ɑn
yingumen ŋɑ, n'ɑ mɑɑrenmun su kin'ɑ yi golliɲɑŋɑɑnu yi, nɑ
soxofon do resenjin kin'ɑ yi, nke rɑ wɑ mɑni tɑnɑ kinn'ɑnke ŋɑ,
n renme?» 38 Esɑwu t'ɑ dɑ: «Ee n fɑɑbɑ! Fo tɑnɑ nt'ɑnken mɑxɑ
duwɑɑwu bɑɑne fɑlle? Duw'in xɑhɑnɑ dɑ.» A xusɑ nɑn wu nɑn
sonqo. 39 Isɑɑxɑ dɑ wucce kuuru, ken fɑlle nɑn ti:
«Ayiwɑ, ɑnken ntɑ riini soxoɲiiɲe sire kitɑ,
ɑn ntɑ riini kɑnji gɑbe xɑ kitɑ.
40 An kɑɑfɑn nɑfɑn yɑ wɑ riin'ɑn birɑndi.
An wɑ ɲɑɑn'ɑn mɑɑrenmen dɑ kome yi.
Nxɑ, ɑn dɑgɑnɑnsɑɑgɑye do noqunun ŋɑ,
ɑ wɑ riin'ɑn hoorɑɑxu, n'ɑ komonkɑccen kutu bɑkk'ɑn
xɑnnen ŋɑ.»
[Yɑqubɑ wuruye dɑgɑn'i neegɑ Lɑbɑni kɑɑrɑ]
41 A fɑɑyi, Esɑwu dɑ Yɑqubɑ xoni n'ɑ sɑbɑbu ɲɑ, ɑ gɑ dɑ
duwɑɑwu be kit'i fɑɑbɑ yi. A t'i du dɑ: «N fɑɑbɑ kɑllen ntɑxɑ
lɑɑto, ɑ fɑɑti fɑlle, n w'in mɑɑrenme Yɑqubɑ kɑlli.» 42 I dɑ
Rebeqɑ soomɑ Esɑwu xibɑɑren lɑxɑm'ɑ dɑ, ɑ d'i tɑnbɑ Yɑqubɑ
xiri nɑn ti: «Ayiwɑ, ɑn gidɑ Esɑwu w'ɑ mundɑ n'ɑn kɑri de, yell'i
n'i tɑnbon tug'ɑn di. 43 Ken di, n renme, n terinkɑ, n gɑ wɑ fi be
konn'ɑn dɑ, ɑn n'ɑ bɑtu. Wuru bɑkkɑ yere, ɑn nɑn dɑg'in gidɑ
Lɑbɑni noqun ŋɑ Hɑrɑɑnɑ. 44 An nɑn toxo non ŋɑ wucce, m'ɑn
gidɑ butten gɑ yɑnqɑ. 45 Bire be, ɑ butten gɑ nɑ yɑnqɑ, nɑn
mung'ɑn gɑ dɑ fi be ɲ'ɑ yi, n wɑ sere xiyin'ɑn dɑ, ɑn nɑn li. Mɑni
mɑxɑ, n wɑ bonn'ɑxɑ filli su di kootɑ bɑɑne?»
46 Ken fɑlle, Rebeqɑ dɑg'ɑ ko Isɑɑxɑ dɑ ti: «Birɑyen tu su
ntɑx'inke yi n'ɑ sɑbɑbun ɲɑ, Esɑwu heetinkɑnyɑxɑru ku filli yi.

Ayiwɑ, Yɑqubɑ xɑ ndɑ ri ke jɑmɑɑne yɑxɑre yɑxi, nɑfɑ ntɑxɑ
ɲɑɑn'inke birɑyen ŋɑ xɑdi.»
28 1 Ken fɑlle, Isɑɑxɑ dɑ Yɑqubɑ xiri nɑn duw'ɑ dɑ, nɑ 2
yɑɑmɑriyen kin'ɑ yi ti: «Mɑxɑ kɑnɑɑnɑnyɑxɑre yɑxi. Killen
rɑgɑ, ɑn nɑn dɑg'ɑn kisimɑ Betuyeli noqun ŋɑ, Mesopotɑmiu, ɑn
nɑ yɑxɑre wut'ɑn du d'ɑn neegɑ Lɑbɑni renyɑxɑrun di. 3 Allɑ
kɑtudɑnken wɑ riin'ɑn bɑrikɑndi, ɑ wɑ riini lenmun kin'ɑn ŋɑ, ɑ
w'ɑn soxodun gɑbondini, ɑn wɑ riini ɲɑ jɑmɑnu xooxɑ yi. 4 A wɑ
Ibirɑhiimɑ bɑriken kin'ɑn d'ɑn soxodun ŋɑ, yell'ɑn nɑ jɑmɑɑne
ke wutu xiye yi, ɑn gɑ fɑɑyi mukkɑɑxun ŋɑ no, Allɑ gɑ d'ɑ kini
Ibirɑhiimɑ yi.» 5 Yɑqubɑ xiyi fɑll'i fɑɑbɑ mɑxɑ, ɑ dɑgɑ
Mesopotɑmi, Betuyeli renyugo Lɑbɑni noqun ŋɑ, Arɑɑminke,
Yɑqubɑ do Esɑwu neegɑ gɑ ɲi.
6 Esɑwu d'ɑ tu, Isɑɑxɑ duwɑ Yɑqubɑ dɑ, n'ɑ wɑrɑ dɑgɑnɑ
Mesopotɑmi, yell'ɑ nɑ yɑqe kitɑ no, ɑ duwɑnten xɑ nɑ

yɑɑmɑriyen kin'ɑ yi, ɑ nɑn mɑxɑ kɑnɑɑnɑnyɑxɑre yɑxi. 7 Yɑqubɑ
u28.2 Mesopotɑmi: Joppɑye 25.20 wuredun fɑtɑnpɑnciyen fɑɑyi.

d'i fɑɑbɑ d'i mɑ sefexɑnnen bɑtu nɑn dɑgɑ Mesopotɑmi. 8 Esɑwu
d'ɑ fɑɑmu ti, kɑnɑɑnɑnyɑxɑru ntɑ liŋ'i fɑɑbɑ dɑ, 9 ken yɑ
sɑɑbudɑ, ɑ dɑgɑ Ibirɑhiimɑ renme Sumɑyilɑ noqun ŋɑ, n'ɑ
renyɑxɑre Mɑhɑleti yɑxi kɑfun'i yɑqun ŋɑ, ken gɑ ni Nebɑyoti
xoxone yɑxɑren ŋɑ.
[Yɑqubɑ kuye segesegemɑɑden ŋɑ]
10 Yɑqubɑ ɲi gɑ bugu Beri-sɑbɑ, nɑn dɑgɑ kɑttɑ Hɑrɑɑnɑ
bɑnŋen ŋɑ. 11 Wuron gɑ ro, ɑ dɑ gide yogo wutu n'ɑ ɲɑ tɑllɑ yi,
nɑn xenqe no. 12 A kuyi nɑ segesegemɑɑden wɑri bɑkkɑ ɲiiɲen
ŋɑ mɑ kɑnxotten ŋɑ. Allɑ mɑlikɑnun wɑ segene, i wɑ yɑnqɑnɑ
do segesegemɑɑde ke yi. 13 Tunkɑ duumɑnten yinme xusɑ nɑ du
tox'ɑ kɑnmɑ nɑn t'ɑ dɑ: «Nke yɑ ni Tunkɑ duumɑnten ŋɑ, ɑn
kisimɑ Ibirɑhiimɑ Allɑ do Isɑɑxɑ Allɑ. An gɑ fɑɑyi tuumɑnɑ ɲiiɲe
ke be kɑnmɑ, n w'ɑ kinn'ɑn d'ɑn soxodun yɑ yi, 14 i wɑ riini gɑbo
xo seyijurɑn moxo. I ɲiiɲe ke wɑ feesene do tɑtten su yi,
kinbɑkkɑn do kinqennɑn do sɑɑhilin do fɑnkitte. Ɲiiɲen xɑbiilɑn
su wɑ riini bɑrike d'ɑnken d'ɑn soxodu sɑbɑbun ŋɑ. 15 Nke yinme
fɑɑyi d'ɑn bɑtte, n w'ɑn korosin'ɑn dɑgɑrɑ su yi, n w'ɑn
sɑɑgɑndini riini ke jɑmɑɑne di, n ntɑ bɑkkɑ d'ɑn ŋɑ ɑbɑdɑ, n gɑ
dɑ fi be lɑhidun wut'ɑn dɑ, m'in gɑ dɑ ken tinmɑndi.»
16 Yɑqubɑ xusɑ hɑqire nɑn ti: «Tonŋun ŋɑ, Tunkɑ duumɑnten
wɑ yere yɑ, nxɑ, nke mɑ ɲ'ɑ tu.» 17 A kɑnu nɑn ti: «Ke noqu ni
kɑnufo yi, ɑ rɑ ntɑ ɲɑɑnɑ fo wo fo tɑnɑ yi Allɑ yinme kɑn fɑlle.
Yere yɑ ni kɑnmun lɑqen ŋɑ.»
18 A yillɑnkɑrɑn soxobɑ fɑnɑ, ɑ yinmen sɑxunten gɑ ɲi gide be
kɑnmɑ, ɑ d'ɑ sigindi xo gondɑnmɑ, nɑ ten jox'ɑ kɑnmɑ. 19 A dɑ

noqu ke xiri Beteli, [ɑ wure gɑ ni «Allɑ kɑ»], nɑ ke sɑɑmɑ, noqu
ke ɲi xilli Luusɑ. 20 Ken fɑlle, Yɑqubɑ dɑ tɑkken wutu Allɑ dɑ nɑn
ti: «Geni Allɑ gɑ wɑ d'inke bɑtte, n'in tɑngɑ ke terende di, n'in
yigɑndi, n'in feetofɑtɑ, 21 n gɑ nɑ sɑɑge riin'in fɑɑbɑ kɑɑrɑ, n
kisinte, n wɑ Tunkɑ duumɑnten rɑgɑn'in Kɑmɑn ŋɑ. 22 N gɑ fɑɑyi
gɑ dɑ ke gide be sigindi xo gondɑnmɑn moxo, ɑ wɑ riini ɲɑ Allɑ
kɑ yi, ɑyiwɑ, ɑn gɑ nɑ nɑɑbure fo wo fo xɑ kin'in ŋɑ, n w'ɑ
tɑxɑndi tɑnmundin sɑdɑxɑn'ɑn dɑ.»
[Yɑqubɑ dɑgɑye Lɑbɑni kɑɑrɑ]
29 1 Yɑqubɑ giri nɑn jokki d'i neegɑnkɑn dɑgɑyen ŋɑ
kinbɑkkɑn di. 2 Kootɑ yi, ɑ dɑ gede wɑri gunnen di, tɑnmisu
xɑtɑndirɑɑnu sikki ɲi sɑq'ɑ rɑqen ŋɑ. Gede ke texenten ɲi ti fɑtɑ
dere yi. 3 Xɑtɑndirɑɑnun su gɑ nɑ me ɲi gedillɑqen ŋɑ, i wɑ fɑtɑn
girindini bɑkk'ɑ yi, i ndɑ dugutɑ minnen ŋɑ, i w'ɑ sɑɑgɑn'i bɑtten
di. 4 Yɑqubɑ dɑ nɑgɑɑnɑnun tirindi: «N mɑɑrenmu, ɑxɑkun wɑ
bɑkkɑ minnɑ?» I t'ikun wɑ bɑkkɑ Hɑrɑɑnɑ yɑ. 5 A sɑɑge n'i tirindi
yell'i wɑ Lɑbɑni tu bɑ, Nɑhooro kisimɑɑre? I t'i w'ɑ tu. 6 A t'i dɑ:
«A wɑ kɑn moxo?» I ti: «Bɑɑsi su nt'ɑ yi. Tonŋu, ɑ renyɑxɑre
Rɑheli fɑɑyi, ɑ wɑ kɑnmɑ nɑn ri t'ɑ tɑnmisun ŋɑ.» 7 Yɑqubɑ ti:
«Sɑɑsɑ xoni hinti dɑɑbɑnun kɑfumɑ hɑxɑti yi, kiyen nɑn tɑwu,
mɑnn'ɑxɑ gɑ ntɑ tɑnmisun minindini n'i wɑrɑ dɑgɑnɑ
nɑgɑɑninrɑn ŋɑ xɑdi?» 8 I t'ɑ dɑ: «O ntɑ fo wo fo ɲɑɑnɑ n'ɑ toxo
xɑtɑndirɑɑnun su mɑ kɑfumɑ me yi, ken di, o wɑ fɑtɑ ke
girindini bɑkkɑ gedillɑqen ŋɑ nɑ tɑnmisun minindi.» 9 Nɑ
Yɑqubɑ toxo sefene do nɑgɑɑnɑnun ŋɑ, Rɑheli d'i fɑɑbɑ
tɑnmisun kiɲe, ɑ xɑ ɲi nɑgɑɑnɑ yɑ yi.
10 Bire be Yɑqubɑ gɑ d'i neegɑ Lɑbɑni renyɑxɑre Rɑheli wɑri, ɑ
d'ɑ tɑnmisu, ɑ tinto nɑ fɑtɑn girindi bɑkkɑ gedillɑqen ŋɑ, nɑ

tɑnmisu ku minindi. 11 Ken di, ɑ dɑ Rɑheli sunbu-sunbu nɑn wu.
12 A t'ɑ dɑ: «Nke n'ɑn kɑllungorɑn yɑ yi, Rebeqɑ renyugon yɑ n'in
ŋɑ.» Ken di, Rɑheli xusɑ nɑn wuru dɑgɑn'i fɑɑbɑ xibɑɑri.
13 Gelli Lɑbɑni gɑ dɑ Yɑqubɑ koninten mugu, ɑ gidɑnyɑxɑren
renme, ɑ d'ɑ jewondi nɑn dɑg'ɑ gemu n'ɑ sunbu-sunbu, ken

fɑlle nɑn ri t'ɑ yi kɑn di. Fo wo fo gɑ dɑngi, Yɑqubɑ d'ɑ su
lɑxɑm'ɑ dɑ. 14 Lɑbɑni t'ɑ dɑ: «Tonŋun yɑ ni, ɑn bug'inke yi, o su
ni xɑbiilɑ bɑɑne yɑ yi.» Yɑqubɑ dɑ xɑso bɑɑne ɲ'ɑ noqun ŋɑ.
[Yɑqubɑ yɑxu]
15 Ken fɑlle, kootɑ yi Lɑbɑni ti Yɑqubɑ dɑ: «An ntɑ xɑwɑ
gollin'inke noqun ŋɑ fu, bɑr'in mɑɑrenmen yɑ n'ɑn ŋɑ? Tugɑɑdu
be gɑ liŋ'ɑn dɑ, ɑ k'in dɑ.»
16 Lenyɑxɑru filli yɑn ɲi Lɑbɑni mɑxɑ, sirɑn toxon ɲi Leewɑ,
xunbɑn toxon ɲi Rɑheli. 17 Leewɑ wɑritiyɑxen mɑ ɲi sere fɑkkɑ,

nxɑ Rɑheli fɑrɑnpɑren ɲi, ɑ tɑgɑkitten siren ɲi. 18 Yɑqubɑ ɲi gɑ
jɑɑrɑb'ɑ yi. A ti Lɑbɑni dɑ: «N wɑ siino ɲeeri gollin'ɑn dɑ, ɑn nɑ
Rɑheli kin'in ŋɑ yɑqe yi, ɑn renyɑxɑre fillɑndi.» 19 Lɑbɑni t'ɑ dɑ:
«N n'ɑ kin'ɑnke ŋɑ, n wɑ ken fɑsono n'ɑ kini sere tɑnɑ yi. An gɑ
dɑ fi be ko, n duŋe ken ŋɑ.» 20 Ken di, Yɑqubɑ dɑ siino ɲeeri golli
yell'i nɑ Rɑheli kitɑ. Siino ku ɲeeri ɲ'ɑ mɑxɑ xo bito dɑntɑnu,
bɑwo, ɑ ɲi Rɑheli mundɑ.
21 Ken fɑll'ɑ ti Lɑbɑni dɑ: «Sɑɑsɑ, n yɑqen kin'in ŋɑ, n dugutɑ
hɑxɑti koninten gollen ŋɑ, ɑyiwɑ, n w'ɑ mundɑ n'ɑ yɑxi xɑ.»
22 Ken biren ŋɑ, Lɑbɑni dɑ wɑliimɑ dɑbɑri nɑ tɑɑxɑllenmun su
xiri. 23 Wuron gɑ ro, ɑ d'i renyɑxɑre Leewɑ wɑrɑ dɑgɑnɑ Yɑqubɑ

noqun ŋɑ, ɑ sɑxu d'ɑ yi. 24 Lɑbɑni d'i komi yɑxɑre Silipɑ kin'i
renyɑxɑre Leewɑ yi. 25 Ken yillɑnkɑrɑn soxobɑ, Yɑqubɑ xusɑ n'ɑ
tu ti Leewɑ yɑ ni. A ti Lɑbɑni dɑ: «An dɑ mɑni ɲ'in ŋɑ ke yi? N
t'inke goll'ɑn dɑ do Rɑheli yɑ bɑtte? An xɑ d'in jɑnbɑ mɑni yɑ?»
26 Lɑbɑni t'ɑ dɑ: «O ku lɑɑdɑn di, xoxonen ntɑ yɑxini giden
kɑɑne, 27 nxɑ, koyenkonpen tinmɑndi do ke bɑtte, ken fɑlle, o

wɑ riini bɑɑnen xɑ kin'ɑn ŋɑ ti siinu ɲeeri tɑnɑ gollen ŋ'o mɑxɑ.»
28 Yɑqubɑ duŋe. A dɑ koyenkonpen tinmɑndi ti Leewɑ yi, ken
biren ŋɑ, Lɑbɑni d'i renyɑxɑre Rɑheli kin'ɑ yi yɑqe yi. 29 A d'i
komi yɑxɑre Bilihɑ kini Rɑheli xɑhɑnɑ yi. 30 Yɑqubɑ ro ti Rɑheli
xɑ yi, ɑ ɲi ken yɑ mundɑ diinɑ Leewɑ yi. A dɑ siino ɲeeri tɑnɑ
golli Lɑbɑni noqun ŋɑ.
[Yɑqubɑ renmu]
31Tunkɑ duumɑnten d'ɑ wɑri nɑn ti Leewɑ mɑ ɲi sere
bɑxɑtenmɑ y'i kiinɑ mɑxɑ, ɑ dɑ renmun kin'ɑ yi, nxɑ Rɑheli ɲi
boroge yi. 32 Leewɑ ri noxo wutu nɑn sɑɑre ti renyugo yi, ɑ d'ɑ
toxorɑ Rubeni [ɑ wure gɑ ni: «renyugon fɑɑyi»], bɑw'ɑ ti: «Tunkɑ
duumɑnten d'in bɑxɑtɑlloxɑɑxun wɑri, sɑɑsɑ, n kiinɑ wɑ riin'in
xɑnu.» 33 Ken fɑlle, ɑ dɑ noxo wutu xɑdi, ken xɑ ɲɑ renyugo yi. A
ti: «Tunkɑ duumɑnten d'ɑ mugu nɑn t'inke hinti sere xɑnunte yi.
A sɑɑge ken xɑ kinn'in ŋɑ.» A d'ɑ toxorɑ Simonu, [ɑ wure gɑ ni:
«ɑ wɑ mugundini»]. 34 A dɑ noxo wutu xɑdi nɑ renyugo sɑɑrɑ. A
ti: «Keetɑ, n kiinɑ wɑ riini fɑnɑm'in di, bɑwo, n dɑ renyugu sikki
sɑɑr'ɑ dɑ.» Ken yɑ sɑɑbud'ɑ ɲ'ɑ xilli Leewi, [ɑ wure gɑ ni: «ɑ wɑ
fɑnɑmene»]. 35 A dɑ noxo wutu xɑdi nɑn sɑɑre ti renyugo yi. A ti:
«Keetɑ, nke wɑ Tunkɑ duumɑnten tiigɑnɑ.» Ken ɲɑ sɑɑbud'ɑ d'ɑ
toxorɑ Yɑhuudɑ, [ɑ wure gɑ ni: «ɑ wɑ tiigɑndini»]. Ken fɑll'ɑ
sɑɑrɑyen sigi.
30 1 Wɑxɑti yi Rɑheli sɑɑrɑyenbɑllɑɑxun sig'ɑ yɑɑxun kɑɑne, ɑ
suux'i gidɑnyɑxɑren di, ɑ t'i kiinɑ dɑ: «An gɑ mɑ renmu
kin'in ŋɑ, n wɑ kɑllɑ de!» 2 Yɑqubɑ sun'ɑ wure nɑn t'ɑ dɑ: «Nke
rɑ wɑ Allɑ golle ɲɑɑnɑ bɑ? Allɑ yɑ wɑ n'ɑn kɑbɑ renmen kitɑnɑ.»
3 Ken di, ɑ ti Yɑqubɑ dɑ: «N komi yɑxɑre Bilihɑ fɑɑyi, ɑn rɑ w'ɑ
yɑxini, yell'ɑ nɑ sɑɑre, n xɑ nɑ soxoden kitɑ d'ɑ sɑbɑbun ŋɑ.»

4 A d'i komi yɑxɑren kini Yɑqubɑ yi tɑɑrɑ yi, ɑ ro t'ɑ yi. 5 Bilihɑ dɑ
noxo wutu nɑ renyugo sɑɑrɑ Yɑqubɑ dɑ. 6 Rɑheli ti: «Allɑ dɑ

tonŋun kin'in ŋɑ, ɑ d'in terinkɑ nɑ renyugo kin'in ŋɑ.» Ken yɑ
sɑɑbudɑ, i d'ɑ toxorɑ Dɑɑni, [ɑ wure gɑ ni: «fɑɑsɑndɑɑnɑ»].
7 Ken fɑlle, Bilihɑ ri noxo wutu xɑdi nɑn sɑɑre ti renyugo fillɑndi
yi Yɑqubɑ dɑ. 8 Rɑheli ti: «N dɑ gɑjɑn xooren kut'in

gidɑnyɑxɑren ŋɑ, ɑyiwɑ, n niyind'ɑ di.» A dɑ renme ke toxorɑ
Nɑfutɑli, [ɑ wure gɑ ni: «n gɑjɑ»].
9 Leewɑ gɑ d'ɑ wɑri nɑn t'i sɑɑrɑyen sigi, ɑ d'i komi yɑxɑre
Silipɑ wutu n'ɑ kini Yɑqubɑ yi tɑɑrɑ yi. 10 Silipɑ dɑ renyugo sɑɑrɑ
Yɑqubɑ dɑ. 11 Leewɑ ti ken di: «Nke xeerin fɑɑyi.» A d'ɑ toxorɑ
Gɑɑdi, [ɑ wure gɑ ni: «xeeri»]. 12 Ken fɑlle Silipɑ dɑ renyugo fillɑndi
kini Yɑqubɑ yi. 13 Leewɑ ti: «Nke yinmɑrɑlliŋoye fɑɑyi, yɑxɑrun
wɑ riini t'inke yinmɑrɑlliŋen ni.» A d'ɑ toxorɑ Aseeri, [ɑ wure gɑ
ni: «yinmɑrɑlliŋe»].
14 Yille fɑtɑ hɑxɑti, Rubeni bugu nɑn dɑgɑ teenun di. A dɑ
sɑɑrɑyen yittirenmen kitɑ n'ɑ fɑll'i mɑ yi. Rɑheli ti Leewɑ dɑ: «An
renyugon gɑ dɑ sɑɑrɑyen yittirenme be fɑll'ɑn ŋɑ, fo kin'in ŋ'ɑ di
de.» 15 Leewɑ t'ɑ dɑ: «An d'in kiinɑ rɑg'in ŋɑ, ken nt'ɑn sirono?
M'ɑn gɑ d'in renme yittirenmen xɑ rɑg'in ŋɑ?» Rɑheli t'ɑ dɑ: «A
siro, Yɑqubɑ wɑ wuyini d'ɑn bɑtte wuro ke, ɑn renmen
yittirenmen bɑtten di.»
16 Nellen ŋɑ, Yɑqubɑ gɑ ri bɑkkɑ teenun di, Leewɑ bugu n'ɑ
gemu nɑn t'ɑ dɑ: «An wɑ riin'inke yɑ noqun ŋɑ wuro ke, bɑwo, n
d'ɑn wuyillemɑɑxun xob'in renmen yittirenmen ŋɑ.» Yɑqubɑ
sɑxu d'ɑ bɑtte ken wuro yi. 17 Allɑ dɑ Leewɑ terinkɑ, ɑ dɑ noxo
wutu nɑn sɑɑre ti renyugo kɑrɑgɑndi yi Yɑqubɑ dɑ. 18 A ti: «Allɑ
d'in tugɑ, n gɑ d'in komi yɑxɑren kin'in kiinɑ yi.» A dɑ renyugo
ke toxorɑ Yisɑkɑri, [ɑ wure gɑ ni: «tugɑɑdu»]. 19 A sɑɑge nɑ noxo
wutu xɑdi nɑn sɑɑre ti renyugo tunmundi yi Yɑqubɑ dɑ. 20 A ti:
«Sɑɑsɑ ke, Allɑ dɑ kuye kin'in ŋɑ, n kiinɑ wɑ riin'in yinmɑrɑwutu,
bɑwo, n dɑ renyugu tunmi sɑɑr'ɑ dɑ.» A dɑ renyugo ke xiri
Sebulunu, [ɑ wure gɑ ni: «yinmɑrɑwutuye»]. 21 Wucce dɑngi fɑlle, ɑ ri
sɑɑre ti yɑxɑre yi n'ɑ toxorɑ Diinɑ.
22 Wɑxɑti fɑlle, Allɑ sinme Rɑheli yi n'ɑ nɑtɑfiinun terinkɑ n'ɑ
sɑɑrɑnkɑn wuɲi. 23 A dɑ noxo wutu nɑn sɑɑre ti renyugo yi nɑn

ti: «Allɑ d'in sɑxɑmun girindi.» 24 A d'ɑ toxorɑ Yusufu, [ɑ wure gɑ
ni: «jiidiye»], nɑn duwɑ: «Yelli Tunkɑ duumɑnten gɑ n'in jiidi
renyugo tɑnɑ yi.»
[Yɑqubɑ bɑnnɑɑxu]
25 Yusufu sɑɑrɑ fɑlle, Yɑqubɑ ti Lɑbɑni dɑ: «N neegɑ, n w'ɑ
mund'ɑn n'in lɑɑwɑrɑ, n nɑn dɑg'in jɑmɑɑnen di. 26 N gɑ goll'ɑn
dɑ yɑxɑru be sɑɑbudɑ, i kini, n nɑn dɑgɑ t'i d'i renmun ŋɑ, ɑn
yinme w'ɑ tu, n gɑ dɑ golle hɑqe be ɲ'ɑn dɑ.» 27 Lɑbɑni t'ɑ dɑ:
«An gɑ w'in do xeeri mundɑ, toxo yere, bɑwo fɑɑyindɑɑnun d'ɑ
k'in dɑ, nɑn t'ɑnken yɑ sɑɑbudɑ ni, Tunkɑ duumɑnten d'in
bɑrikɑndi. 28 Ken di, tugɑɑdu sɑbɑtinte k'in dɑ, n nɑn toxo ken
kinn'ɑn ŋɑ.» 29 Yɑqubɑ t'ɑ dɑ: «Anken yinmen w'ɑ tu, n gɑ dɑ
golle hɑqe be ɲ'ɑn dɑ, ɑ d'ɑn dɑɑbɑnun gɑ lɑgɑri moxo be nke
sɑɑbudɑ. 30 Nke ri hɑxɑti, nɑɑbure fonne yɑn ɲ'ɑn mɑxɑ, nxɑ, ɑn
nɑɑburen soobenkugu. Gell'inke gɑ r'ɑn noqun ŋɑ, Tunkɑ
duumɑnten d'ɑn bɑrikɑndi, nxɑ sɑɑsɑ, n w'ɑ mundɑ nɑn goll'in
yinmen dɑ.» 31 Lɑbɑni d'ɑ tirindi: «Mɑni n xɑwɑ ɲɑɑnɑ n'ɑn
tugɑ?» Yɑqubɑ t'ɑ dɑ: «An ntɑ riini fo wo fo kitɑ n'in tugɑ t'ɑ yi,
nxɑ, n gɑ nɑ fi be k'ɑn dɑ, ɑn gɑ nɑ duŋe ken ŋɑ, n wɑ toqo yere
n'ɑn tɑnmisun nɑgɑɑni: 32 n wɑ lenki su ɲɑɑn'ɑn tɑnmisun
fɑɑyini, tɑnmise su fɑten tonbinten gɑ ni, ɑ do jɑxɑllenme su
fɑten binnen gɑ ni, n wɑ kun wɑllɑ tɑtte yi, ken wɑ ɲɑɑn'in
tugɑɑdun ŋɑ. 33 Ken di, n hoorɑɑxun jɑɑterɑgɑyen wɑ newunu
xunbɑne mɑ xunbɑne fɑlle, ɑn wɑ riin'in tugɑɑdun segesege: ɑn
gɑ nɑ tɑnmisun ɲ'in mɑxɑ, i fɑten tonbinten gɑ fe, wɑlimɑ
jɑxɑllenmu, i fɑten binne gɑ fe, ɑn rɑ wɑ ken jɑɑtene fo fɑyinte
yi.» 34 Lɑbɑni t'ɑ dɑ: «A siro, ɑn gɑ d'ɑ ko moxo be, ɑ ɲɑ kundun
ŋɑ.»
35 Ken kootɑ su yi, Lɑbɑni yinme dɑ sugundigun do sugu yɑxɑru
xiiriyimɑnun do tonbinmɑnu, ɑ do jɑxɑ binnen su kɑfu me yi n'i

kin'i renyugun ŋɑ. 36 Ken fɑlle, nɑ bitosikkinterende hɑqe wɑr'i
do Yɑqubɑ nɑxɑ, ken be gɑ jokki d'ɑ tɑnmisun nɑgɑɑniyen ŋɑ.
37 Ken di, Yɑqubɑ dɑ yittikitti xɑyen noonu sikki wutu, n'i jɑgo,
n'i noqu jɑgonten wɑrɑ sellɑn ŋɑ. 38 A dɑ gumɑnu ku wɑrɑ

wɑɑron di tɑnmisun jon di, bɑwo, i ndɑ ri mini yɑ ni, digun gɑ
wɑ kɑtundini. 39 Tɑnmisu yɑxɑrun ɲi kɑtini gumɑnu ku tɑtten ŋɑ,
i gɑ nɑ sɑɑre, i renmun wɑ ɲɑɑnɑ xiiriyinmɑnun do toppimɑnun
ŋɑ. 40 Yɑqubɑ ɲ'i jonkoyini xɑ Lɑbɑni tɑnmisun ŋɑ, i ndɑ ɲi
kɑtindini, ken di, ɑ ɲ'i ren xiiriyimɑnun do fo binnun wɑll'i durɑ
n'i ɲ'i yinme dɑ xɑtɑndirɑ yi. 41 Bire su, tɑnmisun hɑkkɑnun gɑ
nɑ yi kɑtundini wɑɑron tɑtten ŋɑ Yɑqubɑ ɲi gumɑnun
sɑxundin'ɑ di, 42 nxɑ, tɑnmisun xuumɑntun gɑ nɑ yi kɑtundini, ɑ
mɑ ɲ'i sɑxundin'ɑ di: ken sɑɑbudɑ, tɑnmisu xuumɑntun ɲi
Lɑbɑni xɑllen ŋɑ, fo derun ɲi Yɑqubɑ xɑllen ŋɑ. 43 Ke moxo yɑ
ni, Yɑqubɑ ɲɑ bɑnnɑ xoore yi, nɑ tɑnmisun gɑben kitɑ do komi
yɑxɑrun do komi yugun do ɲogomun do fɑru.
[Yɑqubɑ wuruye bɑkkɑ Lɑbɑni kɑɑrɑ]
31 1 Kootɑ yi Yɑqubɑ d'ɑ mugu ti Lɑbɑni renyugun w'ɑ yi nɑn
ti: «Yɑqubɑ d'o fɑɑbɑ nɑɑburen su ɲ'i yinme xɑlle yi n'i du
bɑnnɑɑxundi ti ken ŋɑ.» 2 Nɑn kɑfu ken ŋɑ, ɑ d'ɑ korosi ti Lɑbɑni
diinɑn ntɑ kɑtt'i yɑ xo fɑnɑn moxo. 3 Ken fɑlle, Tunkɑ
duumɑnten t'ɑ dɑ: «Sɑɑge dɑgɑn'ɑn fɑɑbɑnkɑn di, ɑn soron
tɑtten ŋɑ, n wɑ ɲɑɑnɑ d'ɑn bɑtte.»
4 Ken di, Yɑqubɑ dɑ Rɑheli do Leewɑ riti gunnen di, i
nɑgɑɑnirɑn ŋɑ. 5 A t'i dɑ: «N yɑɑxe w'ɑ yi, ɑxɑ fɑɑbɑ diinɑn
ntɑx'i moxon di kɑtt'in ŋɑ, nxɑ, n fɑɑbɑ Allɑ wɑ d'in bɑtte.
6 Axɑkun yinme w'ɑ seedo, nɑn t'in goll'ɑxɑ fɑɑbɑ dɑ, n fɑnkɑn
dɑnmɑn su yi, 7 n'ɑ tox'ɑken d'in jɑnbɑ, tɑ mɑnime, ɑ w'in

tugɑɑdun moxon yillɑnɑ. Nɑn kɑfu ke su yi, n yinmɑrɑlliŋo, Allɑ
mɑ duŋe, n gɑ wɑ sɑɑdɑ buren xoorono. 8 Axɑ fɑɑbɑ ɲ'ɑ gɑ nɑ
t'in tugɑɑdun wɑ ɲɑɑnɑ tɑnmisu toppimɑnun yɑ yi, tɑnmisun su
wɑ sɑɑrene ti toppimɑnun ŋɑ, ɑ gɑ nɑ t'in tugɑɑdun wɑ ɲɑɑnɑ
xiiriyimɑnun ŋɑ, tɑnmisun su wɑ sɑɑrene ti xiiriyimɑnun ŋɑ.
9 Allɑ yinme yɑn d'ɑxɑ fɑɑbɑ nɑɑburen rɑg'ɑ yi n'ɑ kin'inke yi.
10 Bire be tɑnmisun gɑ nɑ yi kɑtindini, n d'ɑ wɑri kuyun di nɑn ti
xiiriyimɑnun wɑlimɑ toppimɑnun wɑlimɑ fuusenun yɑ ni. 11 Allɑ

mɑlikɑn d'in gɑngu kuyu ke di nɑn t'in dɑ: 12 "Yɑqubɑ, ɑn yinmen
wurewutu nɑn fɑɑyindi, digu beenu gɑ wɑ kɑtundini,
xiiriyimɑnun do toppimɑnun do fuusenun yɑ ni, bɑwo, Lɑbɑni gɑ
wɑ nɑ fo wo fo ɲ'ɑn ŋɑ, n yɑɑxen w'ɑ su yi. 13 Nke yɑ ni Beteli
Allɑ yi, noqu be, ɑn gɑ dɑ ten joxu gidi siginten kɑnmɑ, ɑ d'ɑn
gɑ dɑ tɑkken wut'in dɑ. Sɑɑsɑ, giri, ɑn nɑn bugu yere, ɑn nɑn
dɑg'ɑn sɑɑrɑnɲiiɲen di."»
14 Rɑheli do Leewɑ d'ɑ jɑɑbi ti: «Ee! Fo yɑ w'oku mɑxɑ xɑd'o
fɑɑbɑ xiyen di? 15 A w'ɑ yi n'o rɑgɑ xo mukku, bɑwo, ɑ d'o gɑɑgɑ
nɑn sɑɑge n'o jonkon yigɑ. 16 Ken di sɑ, Allɑ gɑ dɑ nɑɑbure be
kisindi bɑkk'o fɑɑbɑ mɑxɑ, ken n'oku d'o renmun yɑ xɑlle yi.
Sɑɑsɑ ke, Allɑ gɑ dɑ ke be mund'ɑnken mɑxɑ, ken dɑbɑri.»
17-18 Ken di, Yɑqubɑ d'i moxonsirondi nɑn dɑg'i fɑɑbɑ Isɑɑxɑ
noqun ŋɑ Kɑnɑɑnɑ jɑmɑɑnen di: ɑ d'i renmun d'i yɑqun setundi
ɲogomun kɑnmɑ, ɑ gɑ dɑ dɑɑbɑnu do nɑɑbure be kit'i yinme
dɑ, ɑ d'i su riti d'i yɑ, ɑ d'ɑ gɑ dɑ fo wo fo kit'i tɑɑxuyen wuccen
di Mesopotɑmiv.
19 Lɑbɑni, ken ɲi gɑ dɑg'i jɑxun xesu. A dɑgɑ fɑlle, Rɑheli d'ɑ
boorinun fɑyi. 20 Yɑqubɑ fuxuntɑndɑgɑ, n'ɑ ɲi Lɑbɑni,

Arɑɑminke, ɑ nt'ɑ seedo, ɑ m'ɑ xibɑɑri t'i dɑgɑyen ŋɑ. 21 Fo wo
fo gɑ ɲ'ɑ xɑlle yi, ɑ wuru t'ɑ su yi, nɑ Furɑɑtɑ fɑnŋen kutɑ, ken
fɑlle nɑn dɑgɑ do Gilɑɑdi giden bɑnŋen ŋɑ.
[Lɑbɑni ɲoroye Yɑqubɑ di]
22 Bito sikkɑndin kootɑ, i dɑ Lɑbɑni xibɑɑri ti Yɑqubɑ wuru. 23 A
d'i kɑn yugun su wutu d'i yɑ, n'ɑ bɑtu bito ɲeeri nɑn ɲor'ɑ di
Gilɑɑdi giden kɑnmɑ. 24 Nxɑ ken d'ɑ ɲi wuron di, Allɑ sefe do
Lɑbɑni bɑtte kuyun di nɑn t'ɑ dɑ: «An moxo tu: ɑn nɑn mɑxɑ fo
ko Yɑqubɑ dɑ, ɑ fo sire kɑf'ɑ fo bure yi.»
25 Bire be Lɑbɑni gɑ wɑ ɲorono Yɑqubɑ di, ɑ d'ɑ ɲi, ɑ w'ɑ yi n'i
tillisen bɑnbɑ Gilɑɑdi giden di. Lɑbɑni xɑ d'i yugun tɑɑxu non
ŋɑ. 26 A ti Yɑqubɑ dɑ: «Mɑn d'ɑn kitɑ? An gɑ d'in jɑnbɑ nɑn ri t'in
renyɑxɑrun ŋɑ xo gɑjɑnŋe kittirɑnsere. 27 Mɑnn'ɑn gɑ
fuxuntɑnwuru n'in jɑnbɑ? An mɑ fo k'in dɑ, ken fɑlle, n y'ɑn
sunsini ti ɲɑxɑliye xoore yi, suugen do dinmen do gɑnbɑre,
28 hɑr'ɑn m'ɑ toxo n'in lenmun d'in kisimɑɑrun sunbu-sunbu.
Tonŋun ŋɑ, ɑn dɑ ke golle tuuruntɑn ɲɑ. 29 Se w'in dɑ nɑ fo

buren ɲ'ɑxɑ yi, nxɑ, ɑn fɑɑbɑ Allɑ d'in sefellemɑɑxu wuri nɑn ti,
n n'in moxo tu, n nɑn mɑxɑ fo k'ɑn dɑ, fo sire kɑfu fo bure yi.
30 Sɑɑsɑ, gen'ɑn gɑ ri yɑ, bɑw'ɑn ntɑ kɑttɑ toq'ɑn fɑɑbɑnkɑn
fɑlle, ɑn xɑ d'inke ɑllɑnun fɑyi mɑni yi?» 31 A d'ɑ jɑɑbi nɑn ti: «N
kɑnu yɑ nɑn t'ɑn nɑn mɑx'ɑn renyɑxɑrun rɑg'in ŋɑ. 32 Ayiwɑ, fi
be gɑ n'ɑn ɑllɑnun ŋɑ, ɑn gɑ n'i ɲi sere be mɑx'inke noqun ŋɑ
yere, ken kɑmɑne ntɑ toqo birɑye di. O soron su jon di, fo wo fo
v31.18 Mesopotɑmi: Joppɑye 25.20 wuredun fɑtɑnpɑnciyen fɑɑyi.

gɑ w'in mɑxɑ, l'ɑ su moomo, fi be gɑ nɑ ɲ'ɑn xɑlle yi, ɑn n'ɑ
wutu bɑkk'ɑ di.» Nxɑ, Yɑqubɑ mɑ ɲ'ɑ seedo nɑn ti Rɑheli dɑ
boorinun fɑyi.
33 Ken di, Lɑbɑni dɑ Yɑqubɑ do Leewɑ do komi yɑxɑrun filli
tillisun wure moomo, ɑ mɑ fo wo fo wɑri no. A bugunte Leewɑ

tillisen wure, ɑ ro Rɑheli xɑ tillisen wure. 34 Nɑ toxo Rɑheli yɑn ɲi
gɑ dɑ boorinu ku wutu, n'i fuxundi ɲogomen xirixen wure, nɑn
tɑɑx'ɑ kɑnmɑ. Lɑbɑni dɑ tillisen wure moomo, ɑ mɑ fo wo fo
wɑri no. 35 Rɑheli t'i fɑɑbɑ dɑ: «N fɑɑbɑ, mɑxɑ butu de, nɑn t'in
konto gilli nɑn sig'ɑn jon di, bɑwo, n nɑ yɑxɑrun lɑɑdɑn yɑ di.»
Nɑn kɑfu ke mundunde su yi, Lɑbɑni mɑ boorinun wɑri.
36 Ken gɑ ɲɑ, Yɑqubɑ butu nɑ Lɑbɑni jɑrɑgi moxo siri, nɑn t'ɑ
dɑ: «Nke xɑ dɑ mɑni bone ɲɑ, ɑn gɑ wɑ d'in bɑtte kundu? 37 An

d'in yokkun su wolomɑ, gen'ɑn gɑ d'ɑn xɑlle wɑr'i di, ɑ koy'inke
soron d'ɑn soron su jon di yere, i n kiit'o nɑxɑ. 38 Ke fɑɑyi, nke
dɑ tɑnpillen siinen yɑ ɲ'ɑn mɑxɑ, ken wuccen su di, ɑn tɑnmisu
su noxo mɑ bono, n mɑ digu xɑ yigɑ ɑbɑdɑ. 39 N wucce, n mɑ ri
ti tɑnmisefure y'ɑn ŋɑ, ti gundufoonun d'ɑ yigɑ, nke yinme yɑn
ɲi ken su xɑsɑɑrɑn wutunu, tɑnmise su gɑ ɲi fɑyini kiye wɑlimɑ
wuro, ɑn ɲ'ɑ su tɑnbon'in ŋɑ. 40 Kiyen di, jeberen toorɑn ɲ'in
kɑnmɑ, wuron xɑ di, n mɑ ɲi xenqene mullen mɑxɑ. 41 A fɑɑyi, n
gɑ dɑ tɑnpille siine be ɲ'ɑn mɑxɑ: siinu tɑnmi do nɑxɑto, n dɑ
ken ɲɑ gollini d'ɑn renyɑxɑrun filli bɑtte, siinu tunmi nɑ ken ɲɑ
gollin'ɑn dɑɑbɑnun dɑ, tɑ mɑnime xɑ, ɑn w'in tugɑɑdun moxon
yillɑnɑ? 42 Gin'in fɑɑbɑ Allɑ do Ibirɑhiimɑ Allɑ do Isɑɑxɑ
sɑrɑllendɑɑnɑn yɑ gɑ mɑ ɲi d'in bɑtte, ɑ d'ɑ yɑɑxen gɑ ɲ'in
tɑnpiyen ŋɑ, ɑ d'in gɑ dɑ golle xote be ɲɑ, ken di, ɑ gɑ d'in
deemɑnden lɑkutu wuri, ɑn ɲ'in kitti duuron yɑ lɑɑwɑllɑ.»
[Yɑqubɑ do Lɑbɑni lɑhidullenmɑɑxu]
43 Ken fɑlle Lɑbɑni ti Yɑqubɑ dɑ: «Ku renyɑxɑru n'inke yɑ renmu
yi, i renmun n'inke yɑ kisimɑɑru yi, ku dɑɑbɑnu n'inke yɑ fo yi.
An yɑɑxen gɑ wɑ fo wo fo yi, ɑ su n'inke yɑ xɑlle yi, sɑɑsɑ, nke
rɑ wɑ riini mɑni ɲ'in renmu wɑlim'in kisimɑɑru ku yi lenki? 44 Li,
o nɑ lɑhidu sɑbɑtind'o nɑxɑ, o nɑ tɑgumɑnce toxo yere, ken nɑ
ɲ'o filli seedɑn ŋɑ.»
45 Ken di, Yɑqubɑ dɑ gide wutu n'ɑ teleŋondi xo gondɑnmɑ,
46 nɑn ti, i soron xɑ nɑ giden gɑnɑ riini. I dɑ giden kɑfumɑ me yi
n'ɑ ɲɑ tintiŋɑ yi, nɑn yig'ɑ tɑtten ŋɑ. 47 I dɑ noqu ke xiri:

«gidintintiŋɑn seedɑɑxu»: Lɑbɑni xɑnnen di «Yegɑri-sɑhɑdutɑ»,
Yɑqubɑ xɑnnen di: «Gɑleedi». 48 Lɑbɑni ti ken di: «Ke gidintintiŋɑ
wɑ ɲɑɑnɑ seedɑ yi, nke d'ɑnken nɑxɑ lenki, ken yɑ sɑɑbudɑ, ɑ
toxon gɑ ni Gɑleedi.» 49 I dɑ non xiri xɑhɑnɑ Micipɑ, ɑ wure ni:
«korosindinnoqu», bɑwo, Lɑbɑni ti: «Yelli Tunkɑ duumɑnten gɑ
n'o korosi, o gɑ nɑ tunu me yi. 50 An gɑ n'in renyɑxɑrun
rɑgɑmoxon bonondi, wɑlimɑ nɑ yɑxɑre tɑnɑ kɑf'i yɑ, ɑn moxo
tu de! Hɑdɑmɑrenme hint'o seedɑ yi, Allɑ yinme yɑ n'o seedɑn
ŋɑ.» 51 Lɑbɑni ti xɑdi: «Gidintintiŋɑn do gidingondɑnmɑ be, n gɑ
d'i bɑrit'o nɑxɑ, i fɑɑyi, 52 i wɑ riini ɲ'o dɑ seedɑ yi: n ntɑxɑ
jɑllin'i yɑ nɑn r'ɑn gɑccen di, ɑn xɑ ntɑ xɑw'i jɑllini nɑn r'in
gɑccen di. 53 Yelli Ibirɑhiimɑ do Nɑhooro Allɑ gɑ nɑ kiit'o nɑxɑ, o
lɑhidu sɑbɑtiyen di.» Ken gɑ ɲɑ, Yɑqubɑ dɑ kunɑnden sɑbɑtindi
ti Allɑ be gɑ d'ɑ fɑɑbɑ Isɑɑxɑ sɑrɑllɑndi. 54 Ken fɑlle, ɑ dɑ
sɑdɑxɑ bugundi Gilɑɑdi giden di, n'i soron xiri nɑn yige doome
nɑn wuyi no.
32 1 Ken yillɑnkɑrɑn soxobɑ, Lɑbɑni d'i kisimɑɑrun d'i
renyɑxɑrun sunbu-sunbu, nɑn duw'i dɑ, ken fɑlle nɑn sɑɑge
dɑgɑn'i noqun ŋɑ.
[Yɑqubɑ moxosiroye nɑ Esɑwu gemu]
2 Nɑ Yɑqubɑ toxo d'i killen ŋɑ, Allɑ mɑlikɑnun r'ɑ gemu. 3 A gɑ
d'i wɑri, ɑ ti: «Allɑ kuren nɑ yere yɑ!» A dɑ non toxon xiri:
Mɑhɑnɑyimu, [ɑ wure gɑ ni: «kuru filli»].
4 Yɑqubɑ dɑ fɑɑru wɑrɑ dɑgɑn'i kɑɑne kɑtt'i gidɑ Esɑwu yi,
Seyiri ɲiiɲen di Edomu mɑrɑn di. 5 A t'i dɑ: «Axɑ wɑ tin'in

kɑmɑnyugo Esɑwu dɑ: "An golliɲɑŋɑɑnɑ Yɑqubɑ t'o n'ɑ k'ɑn dɑ, i
ɲi gɑ dɑgɑ Lɑbɑni noqun ŋɑ, i toxo non ŋɑ mɑ ke hɑxɑti.
6 Sɑɑsɑ, i dɑ nɑɑnun do fɑrun do tɑnmisu, ɑ do komi yɑxɑrun do
komi yugun kitɑ, o n'ɑ k'i kɑmɑnyugon dɑ, yell'i nɑ bisimillɑye
sire kit'ɑ mɑxɑ."»
7 Bire be xiyifɑɑrun gɑ sɑɑge riini, i ti Yɑqubɑ dɑ: «O dɑ fɑɑren
kiɲɑnd'ɑn gidɑ Esɑwu yi, ɑ yinme fɑɑyi killen di riini kɑtt'ɑn ŋɑ, ɑ
do kɑmu nɑxɑti yugo.» 8 Yɑqubɑ kɑnu moxo siri, soro beenu gɑ
ɲi d'ɑ bɑtte, ɑ d'i ɲɑ jɑmɑnun filli, tɑnmisun do nɑɑnun do
ɲogomun xɑ tɑxɑndi ken moxo di. 9 A ɲi tin'i du dɑ: «Hɑri Esɑwu
ndɑ xenu tɑxɑndi bɑɑnen ŋɑ, tɑxɑndi bɑɑnen nɑ kisi.»
10 Ken fɑlle, Yɑqubɑ dɑ Allɑ ɲɑɑgɑ: «Ee, n kisimɑ Ibirɑhiimɑ
Allɑ, n fɑɑbɑ Isɑɑxɑ Allɑ, ɑnken yɑn t'inke nɑn sɑɑge dɑgɑn'in
fɑɑbɑnkɑn di, n soron tɑtten ŋɑ, ɑn wɑ riini fo sire ɲ'in dɑ. 11 N
Kɑmɑ, ɑn gɑ dɑ ke xeeri xoore be ɲ'inke dɑ t'ɑn duntɑnŋɑɑxu yi,
n sigirɑn nɑn lox'ɑ di, bɑwo n gɑ ɲi Yɑrɑde fɑnŋe ke kutunu, fo
wo fo mɑ ɲ'in mɑx'in gumɑ ke fɑlle. Nxɑ sɑɑsɑ, n do ku sɑppɑnu
filli ri d'in ŋɑ. 12 N kisindi bɑkk'in gidɑ Esɑwu yi, bɑwo, n wɑ
kɑnnɑ, ɑ n mɑxɑ ri xen'in do yɑxɑrun do leminun ŋɑ. 13 Sinme
nɑn t'ɑn t'in nɑn dɑgɑ, xeeri wɑ d'in bɑtte, ɑn wɑ riin'in
bonconŋun gɑbondi xo seyifuncen moxo fɑllɑqen ŋɑ, i gɑ rɑ ntɑ
jɑɑtene gɑboyen mɑxɑ.»
14 Yɑqubɑ toxo no nɑn wuyi. Ken fɑlle, nɑɑbure be gɑ ɲ'ɑ
mɑxɑ, ɑ dɑ ɲɑxɑlindifo rɑg'ɑ d'i gidɑ Esɑwu dɑ: 15 kɑmu filli

sugu yɑxɑre do tɑnpille sugundige, ɑ do kɑmu filli jɑxɑ yɑxɑre
do tɑnpille jɑxɑndige, 16 tɑnjikke ɲogon yɑxɑre d'i renmu,
tɑnnɑxɑte nɑ yɑxɑre do gunbu tɑnmi, ɑ do tɑnpille fɑri yɑxɑre
do fɑri yugu tɑnmi. 17 A ɲi xɑtɑndirɑnu ku xɑrifɑn'i
golliɲɑŋɑɑnun yɑ yi nɑn t'i dɑ: «Xɑ dɑngi dɑgɑnɑ kɑɑne, ɑxɑ nɑ
birɑ wɑrɑ xɑtɑndirɑnun do me nɑxɑ.» 18 Ken fɑlle, ɑ dɑ
yɑɑmɑriyen kini golliɲɑŋɑɑnɑ fɑnɑn ŋɑ nɑn ti: «N gidɑ Esɑwu gɑ
nɑ r'ɑn ŋɑ nɑn ti: "Anke ni ko fo yi? An wɑ dɑgɑnɑ minnɑ? Ke
dɑɑbɑn jɑmɑ ni ko fo yi?" 19 An nɑn t'ɑ dɑ: "An golliɲɑŋɑɑnɑ
Yɑqubɑ yɑ fo n'ɑ su yi, ɑ d'i ɲɑ ɲɑxɑlindifo y'i kɑmɑnyugo Esɑwu
dɑ, ɑ yinme wɑ fɑlle riini."» 20 A dɑ ke yɑɑmɑriye me kini
fillɑndin do sikkɑndin do fo wo fo gɑ ɲi do xɑtɑndirɑnun ŋɑ. 21 A
sɑɑge n'ɑ xotond'i kɑnmɑ, i n t'ɑ dɑ: «An golliɲɑŋɑɑnɑ Yɑqubɑ
yinme wɑ fɑlle riini.» Yɑqubɑ ɲi tin'i du dɑ: «N dɑ ɲɑxɑlindifo
wɑrɑ kɑtt'ɑ y'in kɑɑne, n sinmɑyen di, ɑ w'in bisimillɑ
moxonsirondini.» 22 A dɑ ɲɑxɑlindifo wɑr'i kɑɑne, ɑken yinme
toxo non ŋɑ nɑn wuyi.
[Yɑqubɑ do Allɑ fɑnqɑllenmɑɑxu]
23 Yɑqubɑ giri do wurunnoxon ŋɑ, n'i yɑqun filli d'i
tɑɑrɑyɑxɑrun filli d'i renmun tɑnmi do bɑɑne wɑrɑ dɑgɑnɑ
Yɑboqo fɑnŋen fɑlle. 24 Kɑɑdunkon dɑgɑ fɑlle, ɑ d'i nɑɑburun su
xɑ wɑrɑ dɑgɑnɑ. 25 Yɑqubɑ yinme bɑɑne toxo non ŋɑ.
Yugo yogo ri fɑnqe d'ɑ yi non ɲɑ, mɑ fɑjiri. 26 Bire be,
fɑnqɑllenmɑn gɑ d'ɑ t'i nt'ɑ niyini, ɑ d'ɑ kɑt'i feŋeɲen di n'ɑ bug'i
gollen di. 27 Ken di, yugon t'ɑ dɑ: «N wɑrɑ nɑn dɑgɑ, fɑjirin fɑɑyi
gɑ kiɲe.» Yɑqubɑ t'ɑ dɑ: «N nt'ɑn wɑllɑ dɑgɑnɑ, ɑn gɑ mɑ duw'in
dɑ.» 28 A tirindindi ti: «An toxo?» A t'ɑ dɑ: «Nke Yɑqubɑ yɑ ni.»
29 A t'ɑ dɑ: «An ntɑxɑ xilli Yɑqubɑ, ɑn toxon wɑ ɲɑɑnɑ Isirɑyilɑ,
[ɑ wure gɑ ni: «Allɑ fɑnqɑllenmɑ»], ɑn dɑ Allɑ gɑjɑ, nɑ soron

gɑjɑ, ɑn niyind'ɑ su di.» 30 Yɑqubɑ d'ɑ tirind'i toxon ŋɑ. A ti
Yɑqubɑ dɑ: «An w'in tirindin'in toxon ŋɑ mɑni yi?» Ken di, ɑ
duw'ɑ dɑ. 31 Yɑqubɑ ti ken di: «N dɑ Allɑ wɑr'in yinme d'ɑ yinme,
n toxo birene xɑ.» Ken yɑ sɑɑbudɑ, ɑ dɑ noqu ke toxon xiri
Penuyeli, [ɑ wure gɑ ni: «Allɑ yɑɑxɑllɑqe»]. 32 Kiyen bugu hɑxɑti,
Yɑqubɑ dɑ fɑnŋen kutu, nx'ɑ ɲi jugumunu n'ɑ sɑbɑbun ɲ'i
feŋeɲen ŋɑ. 33 Ken yɑ sɑɑbudɑ, hɑri lenki Isirɑyilɑnke ntɑ
feŋeɲen tiyen yigɑnɑ, bɑwo, Yɑqubɑ feŋeɲen joogi.
[Esɑwu do Yɑqubɑ meewɑriye]
33 Nɑ Yɑqubɑ toxo killen di, ɑ gɑ d'i yinmen wurenwutu, ɑ
1
xusɑ nɑ Esɑwu wɑri riini ti kɑmun nɑxɑti yugon ŋɑ, ɑ dɑ

leminun tɑxɑnd'i mɑɑnu nɑxɑ. 2 A dɑ tɑɑrɑyɑxɑrun filli d'i
renmun wɑrɑ kɑɑne, nɑ Leewɑ d'i renmun wɑrɑ kun fɑlle, ken di
nɑ Rɑheli do Yusufu wɑr'i fɑlle. 3 Yɑqubɑ yinme fɑnɑ dɑgɑ nɑ
sujudin xenundi tɑ ɲeeru kɑtt'ɑ gɑ wɑ kiɲen'i gidɑ yi, 4 nxɑ,
Esɑwu wuru n'ɑ gemu nɑn fɑnɑm'ɑ di, n'ɑ sunbu-sunbu. I filli su
xusɑ nɑn wu. 5 Bire be Esɑwu gɑ dɑ yɑxɑrun do leminun wɑri, ɑ
ti: «Ku ni mɑni soro yi d'ɑn bɑtte?» Yɑqubɑ t'ɑ dɑ: «Ku ni leminu
be Allɑ gɑ d'i r'ɑn golliɲɑŋɑɑnɑn wɑrijɑɑxen di.» 6 Tɑɑrɑyɑxɑrun
xɑ d'i leminun tinto nɑn sujudi. 7 Leewɑ xɑ d'i leminun tinto nɑ
ken me dɑbɑri, Yusufu do Rɑheli xɑ tinto nɑn sujudi. 8 Esɑwu t'ɑ
dɑ: «Nke do dɑɑbɑ gɑbe be gɑ gemu, ɑnken w'ɑ mundɑ nɑ mɑni
ɲɑ ken su yi?» A t'ɑ dɑ: «N kɑmɑnyugo, nke xoni d'ɑ xɑnu
n'ɑnken yɑ sɑgon kitɑ t'i yɑ.» 9 Esɑwu t'ɑ dɑ: «N wɑɑxi, nɑɑburen
gɑben w'inke yinme mɑxɑ, toxo t'ɑn xɑllun ŋɑ.» 10 Yɑqubɑ ti: «N
w'ɑn ɲɑɑgɑnɑ yɑ, gin'in n gɑ w'ɑn sɑgon kitɑnɑ, n dɑrontɑɑxu
ke rɑgɑ. Anken wɑriye ke ɲ'inke mɑxɑ xo Allɑ wɑriye yɑ, n'ɑ
sɑbɑbun ɲ'ɑn bisimillɑyen siroyen ŋɑ. 11 N w'ɑn ɲɑɑgɑnɑ yɑ, n
gɑ dɑ kuye be xiy'ɑn dɑ, ɑn n'ɑ rɑgɑ. Allɑ sir'in dɑ, n gɑ wɑ fo
wo fo mundɑ, ɑ w'in mɑxɑ.» A d'ɑ xotond'ɑ kɑnmɑ, Esɑwu lɑgɑri
duŋene.
12 Ken fɑlle, Esɑwu t'ɑ dɑ: «O n dɑgɑ doome, nke nɑ wɑre
kɑɑne.» 13 Yɑqubɑ t'ɑ dɑ: «N kɑmɑnyugo, ɑn yinme yɑɑxe wɑ

leminun ŋɑ, i teretɑn nɑn murɑ, tɑnmisun do nɑɑnu beenu gɑ
wɑ sugundini, o n xɑw'i sensene yɑ, o gɑ n'ɑ jewondi t'i yɑ tɑni, i
su wɑ kɑllɑ. 14 N kɑmɑ, ɑnken nɑn dɑg'o kɑɑne, ɑn
golliɲɑŋɑɑnɑn do dɑɑbɑnun do leminun wɑ dɑgɑnɑ fonne-
fonne, m'i gɑ kiɲ'i kɑmɑnyugon noqun ŋɑ, Seyiri jɑmɑɑnen di.»
15 Esɑwu t'ɑ dɑ: «N do yugu beenu gɑ ri doome, n w'i yogo toq'ɑn
mɑxɑ.» Yɑqubɑ t'ɑ dɑ: «Mɑni sɑɑbudɑ? Nke gɑ dɑ bisimillɑye

sire kit'ɑn ŋɑ wɑse.» 16 Ken kootɑ su yi, Esɑwu dɑ Seyiri killen
rɑgɑ. 17 Yɑqubɑ, ken dɑgɑ Sukkoti, nɑ noqu dɑbɑr'i yinme dɑ no,
nɑ biiru dɑbɑr'i dɑɑbɑnun dɑ. Ken yɑ sɑɑbudɑ, non toxon wɑ
xilli Sukkoti, [ɑ wure gɑ ni: «biiru»]
[Yɑqubɑ sɑɑgɑye riini Sixemu]
18Yɑqubɑ sɑɑgɑnte bɑkkɑ Mesopotɑmi, ɑ gɑ giri bɑkkɑ
Sukkoti, ɑ sire gɑ kiɲe Sixemu deben tɑtten ŋɑ Kɑnɑɑnɑ
jɑmɑɑnen di, ɑ tɑɑxu no. 19 A gɑ d'i tillisen bɑnbɑ ɲiiɲe be di, ɑ
d'ɑ xobo Hɑmori soxodun mɑxɑ kɑme godongɑlɑnŋe, ken gɑ ni
Sixemu fɑɑbɑ yi. 20 A dɑ sɑdɑxindinnoqu sigindi non ŋɑ n'ɑ
toxon xiri: Allɑ ni Isirɑyilɑ Allɑ yɑ yi.
[Simonu do Leewi tɑnbo tugɑye]
34 1 Kootɑ yi, Diinɑ, ken gɑ ni Yɑqubɑ do Leewɑ renyɑxɑren
ŋɑ, ɑ dɑgɑ bugu Sixemu xusun ŋɑ deben noxon di.
2 Hiiwinun yingume Hɑmori renyugo Sixemu dɑ Diinɑ wɑri n'ɑ
rɑgɑ nɑn dɑgɑ xen'ɑ yi. 3 A sɑɑge nɑn jɑɑrɑb'ɑ yi moxo buru, ɑ
ɲi xɑnuyensefen kon'ɑ dɑ hɑxɑti su. 4 A t'i fɑɑbɑ Hɑmori dɑ: «N
w'ɑ mund'ɑn nɑ ke xusunne mund'in dɑ, n n'ɑ yɑxi.» 5 Yɑqubɑ d'i
renyɑxɑren mexeyen mugu Sixemu mɑxɑ, nx'ɑ mɑ fo wo fo ko,
mɑ bire be, ɑ renyugun gɑ ri bɑkkɑ nɑɑgɑɑnirɑn ŋɑ.
6 Sixemu fɑɑbɑ dɑgɑ Yɑqubɑ noqun ŋɑ, nɑ fin yɑɑxen k'ɑ dɑ.
7 Yɑqubɑ renyugun gɑ dɑ xibɑɑren mugu, i sɑɑge riini bɑkkɑ
gunnen di, i yiti nɑn butu dɑngi hɑqe, bɑwo Sixemu gɑ xenu
Yɑqubɑ renyɑxɑren ŋɑ, ɑ dɑ fi ŋɑriɲɑnŋen ɲɑ, fi be gɑ ntɑ xɑwɑ
ɲɑɑnɑ Isirɑyilɑnko yi. 8 Nxɑ Hɑmori ti Yɑqubɑ d'i renmun dɑ: «N
renyugo Sixemu jɑɑrɑb'ɑxɑ renyɑxɑren ŋɑ, n w'ɑxɑ ɲɑɑgɑnɑ,
ɑxɑ n'ɑ kin'ɑ yi yɑxu yi. 9 Xɑ dɑ lɑhidun wut'o dɑ, ɑxɑ w'ɑxɑ
renyɑxɑrun kinn'o yi yɑxun ŋɑ, o xɑ w'o xɑllun kinn'ɑxɑ yi.
10 Axɑ nɑn tɑɑx'o tɑtten ŋɑ, jɑmɑɑnen wɑ lɑɑwɑll'ɑxɑ dɑ, ɑxɑ
wɑ tɑɑxun'ɑ di n'ɑxɑ hɑɑjunun yɑɑxe bugundi, ɑxɑ nɑ noqunun

yogo xɑ kɑmɑnɑɑxun kitɑ.» 11 Sixemu yinme d'ɑ ko renyɑxɑren
fɑɑbɑ d'ɑ wɑɑxinun dɑ: «N w'ɑ mund'ɑxɑ n yɑɑf'in mɑxɑ, ɑxɑ gɑ
wɑ fo wo fo mundɑ, n w'ɑ tugɑn'ɑxɑ yi. 12 Axɑ ndɑ
yɑxintɑnɑɑbure do ɲɑxɑlindifo fo wo fo mund'in ŋɑ, n w'ɑ su
ɲɑɑn'ɑxɑ dɑ, kuud'in nɑ yɑxɑre ke kitɑ.» 13 Yɑqubɑ leminun dɑ
Sixemu d'i fɑɑbɑ jɑɑbi ti gotintɑɑxu yi, bɑwo, Sixemu ɲi gɑ d'i
sɑɑxɑnbɑɑnɑyɑxɑren mɑxɑyɑnqɑ. 14 I t'i dɑ: «Oku rɑ nt'o
sɑɑxɑnbɑɑnɑyɑxɑren kinni yugo sɑllinditɑnbɑli yi, ken ni
mɑxɑyɑnqɑye yɑ yi oku mɑxɑ. 15 O w'o xɑnnen kinn'ɑxɑ yi ti
sɑrɑti bɑɑne yɑ yi: ɑxɑ n'ɑxɑ kɑɑrɑ yugun su sɑllindi xoy'o
moxo. 16 Ken di, o w'o renyɑxɑrun kinn'ɑxɑ yi yɑxun ŋɑ, o xɑ
w'ɑxɑ xɑllun wutunu, o wɑ tɑɑxun'ɑxɑ tɑtten ŋɑ nɑn ɲɑ jɑmɑ
bɑɑne yi, 17 nxɑ, ɑxɑ gɑ mɑ duŋe sɑllinden ŋɑ, o w'o
sɑɑxɑnbɑɑnɑyɑxɑren wutunu nɑn dɑgɑ.»
18 Hɑmori d'i renyugon duŋe ke hɑqirilɑ yi. 19 Sixemu mɑxɑ leele
do fi ke yi, bɑw'ɑ ɲi yɑxɑren mundɑ moxo buru, ɑken yɑn ɲi kɑn

lelleri xɑ yi. 20 Hɑmori do Sixemu dɑgɑ deben rorɑqen ŋɑ nɑn ti
debellenmun dɑ: 21 «Ku soro ŋɑnniyɑn siren ni kɑtt'o yi, o t'i n
tɑɑxu yere n'i fiinun dɑbɑri, bɑwo jɑmɑɑnen xooren ni, o
renmun d'i renmun rɑ wɑ me yɑxini xɑfɑnɑ. 22 I duŋe tɑɑxen ŋɑ
kɑfun'o yi nɑn ɲɑ jɑmɑ bɑɑne yi, nxɑ ti sɑrɑti bɑɑne yi: yugo su
gɑ w'o mɑxɑ yere, ɑ su n sɑllindi xoy'i yinme moxo. 23 O ndɑ
duŋe ken ŋɑ tɑni, i wɑ riini tɑɑx'o tɑtten ŋɑ, ken di, i dɑɑbɑnu
ku d'i nɑɑburu ku su lɑgɑrun ɲɑɑn'o xɑllen yɑ yi.» 24 Yugo su gɑ
ɲi deben rorɑqen ŋɑ, i su duŋe ke hɑqirilɑ yi, ken di, deben
yugon su sɑllindi.
25 A bito sikkɑndi, nɑ deben yugun toxo tooxen di, Yɑqubɑ
renmu filli, Simonu do Leewi, Diinɑ gidɑnyugu, i d'i kɑɑfɑnun

wutu nɑn ro deben noxon di, n'ɑ toxo sere mɑ tɑɑxu t'ɑ yi, nɑ
yugun su kɑri. 26 Hɑmori d'i renmen ɲi sere kɑrɑntun di, Simonu
do Leewi bugunte Sixemu kɑɑrɑ, i dɑ Diinɑ wutu d'i bɑtte.
27 Yɑqubɑ renmun kuttun ri furun yokku nɑfɑmɑɑnun do deben
xooro, bɑwo, i sɑɑxɑnbɑɑnɑyɑxɑren ɲi gɑ ɑyibe. 28 I dɑ

tɑnmisun do nɑɑnun do fɑrun xɑɑxɑ, ɑ do fo wo fo gɑ ɲi deben
noxon do gunnen su di. 29 I dɑ deben nɑɑburen su wutu, nɑn
dɑgɑ t'i leminun do yɑxɑrun xɑ yi, nɑ konpun noxodufoonun su
xɑɑxɑ.
30 Ken gɑ ɲɑ, Yɑqubɑ ti Simonu do Leewi dɑ: «Axɑ dɑ fo bure
ɲɑ de! Axɑ dɑ tɑɑxen xotond'in mɑxɑ jɑmɑɑnen di

Kɑnɑɑnɑnkon do Perisinun nɑxɑ. Ku soro wɑ riini kɑfu me y'in
xɑnne mɑxɑ, nɑn kɑtt'in dɑ, bɑwo, yugo gɑbe nt'in mɑxɑ, n d'in
kɑɑdunkon wɑ riini hɑlɑki.» 31 I t'ɑ dɑ: «Ke yugunne xɑ mɑ ɲi
gɑn xɑw'oku sɑɑxɑnbɑɑnɑyɑxɑren rɑgɑnɑ xo sɑngɑɑnɑyɑxɑre.»
[Yɑqubɑ yillɑye Beteli]
35 1 Kootɑ yi Allɑ ti Yɑqubɑ dɑ: «Giri nɑn dɑgɑ Beteli, ɑn nɑn
toxo no, nɑ sɑdɑxindinnoqu tɑg'in dɑ no. Non yɑ ni, n gɑ
bɑng'ɑn dɑ, bire b'ɑn gɑ ɲi wurun'ɑn gidɑ Esɑwu yi.» 2 Ken di,
Yɑqubɑ t'i kɑɑdunkon do soro beenu gɑ ɲi d'ɑ bɑtte dɑ: «Xɑ dɑ
boori rinto ku sedi, ɑxɑ n seno n'ɑxɑ yirɑɑmun fɑrɑɑxu. 3 O n
dɑgɑ Beteli, n wɑ riini sɑdɑxindinnoqu tɑgɑ Allɑ dɑ no, ɑken be
gɑ d'in jɑɑbi, bire be n gɑ ɲi hɑxɑti xoten di, ɑ gɑ ɲi d'in bɑtte
xɑ, n terenden wuccen su di.» 4 Boori su gɑ ɲ'i mɑxɑ, hɑr'i tɑron
bugulinu, i d'i su kini Yɑqubɑ yi, ɑ d'i buru yitti xoore be gɑ ɲi
Sixemu wure. 5 Ken fɑlle, i d'i tillisenun girindi, Allɑ dɑ kɑnuye
xoore yɑnqɑnd'i tɑttirɑn debun soron sondonmun di, i mɑxɑ
sɑɑgo nɑ Yɑqubɑ renmun fɑɑbɑndini.
6 Yɑqubɑ do fo wo fo gɑ ɲi doome, i su kiɲe Luusɑ, ken gɑ ni
Beteli yi Kɑnɑɑnɑ jɑmɑɑnen di. 7 A dɑ sɑdɑxindinnoqu tɑgɑ non

ŋɑ n'ɑ toxon xiri: Beteli-ɑllɑ, bɑwo Allɑ bɑng'ɑ dɑ non yɑ yi, bire
b'ɑ gɑ ɲi wurunu lɑɑtono bɑkk'i gidɑnyugon ŋɑ.
8 Non ŋɑ Rebeqɑ xoorondɑɑnɑ yɑxɑre Deborɑ fɑɑti. A buri
Beteli tɑtten ŋɑ yitti xooren wure, gelli ken hɑxɑti non xiri:
«yɑɑxɑnjin yitte».
9 Allɑ bɑnge Yɑqubɑ dɑ xɑdi, ɑ sɑɑge fɑlle bɑkkɑ Mesopotɑmi,
nɑn duw'ɑ dɑ. 10 A t'ɑ dɑ: «An toxon ni Yɑqubɑ, nx'ɑn ntɑxɑ xilli
ken ŋɑ xɑdi, ɑn toqo xilli yɑ: Isirɑyilɑw.» A d'ɑ toxorɑ Isirɑyilɑ.
11 A t'ɑ dɑ xɑdi: «Nke yɑ ni Allɑ kɑtudɑnken ŋɑ, n w'ɑn
bɑrikɑndini, ɑn nɑ bonconŋen gɑben kitɑ. An wɑ riini ɲɑ jɑmɑ

do xɑbiilɑ gɑbe kisimɑ yi, tunkɑyugun wɑ bɑkk'i di. 12 N gɑ dɑ
jɑmɑɑne be kini Ibirɑhiimɑ do Isɑɑxɑ yi, n w'ɑ kinn'ɑn ŋɑ, n'ɑ
kin'ɑn bonconŋun ŋɑ, ɑn dɑngi fɑlle.» 13 Ken fɑlle, Allɑ lɑɑto
bɑkk'i do Yɑqubɑ sefe noqun ŋɑ. 14 Yɑqubɑ dɑ gide sigindi no,
nɑ sɑdɑxɑnjinx do ten jox'ɑ kɑnmɑ, yell'ɑ n ɲɑ gidi senne yi. 15 A
w35.10 Joppɑye 32.29 fɑɑyi.

x35.14 sɑdɑxɑnjin ɲi xoncin yɑ yi, wɑlimɑ jinmɑnfo tɑnɑ, i ɲ'ɑ joxonu
foonun kɑnmɑ n'i senondi t'ɑ yi.

dɑ non xiri: «Beteli», [ɑ wure gɑ ni: «Allɑ kɑ»], non yɑ ni Allɑ gɑ
sefe d'ɑ bɑtte.
[Lɑgɑren sɑɑrɑyen do Rɑheli fɑɑtiye]
16 Bire be, Yɑqubɑ d'i kɑɑdunkon gɑ bugu Beteli, i gɑ tinto
Efɑrɑtɑ yi, Rɑheli sɑɑre ti yugo yi, nx'ɑ jɑrɑn xoto. 17 N'ɑ toxo
jɑrɑn di, sɑɑrɑndɑɑnɑ yɑxɑren ɲi tin'ɑ dɑ: «An du xoto, lenmen
ni yugo yɑ yi.» 18 A fɑɑt'i guutumɑye lɑgɑren di, ɑ dɑ renmen
toxorɑ: Beni-oni, [ɑ wure gɑ ni: «tooxen renme»], nxɑ fɑɑben d'ɑ
toxorɑ: Beniyɑminɑ. [ɑ wure gɑ ni: «kitti tɑye lenmey»] 19 Rɑheli fɑɑti,
ɑ buri Efɑrɑtɑ killen di, ken gɑ ni Betilɑhemi yi. 20 Yɑqubɑ dɑ
gide sigindi d'ɑ xɑburun ŋɑ, hɑri lenki ken gide wɑ no.
21 Ken fɑlle, Isirɑyilɑ dɑ tillisenun girindi, nɑn dɑgɑ tɑɑxu
Migidɑli-ederi tɑtten ŋɑ. 22 N'ɑ toxo non ŋɑ, kootɑ yi, Rubeni
dɑgɑ kɑfu d'ɑ tɑɑrɑyɑxɑre Bilihɑ yi. Isirɑyilɑ gɑ dɑ ken mugu, ɑ
d'ɑ sunondi.
[Yɑqubɑ renmun tɑnmi do fillon toxonu]
Yɑqubɑ dɑ renyugu tɑnmi do fillo yɑ kit'i birɑntɑɑxun di. 23 I
toxonun fɑɑyi:
Leewɑ renyugun ni: Rubeni, ken ni Yɑqubɑ soomɑn ŋɑ, do
Simonu, Leewi, Yɑhuudɑ, Yisɑkɑri, ɑ do Sebulunu.
24 Rɑheli renyugun ni: Yusufu do Beniyɑminɑ.
25 Rɑheli komi yɑxɑre Bilihɑ renyugun ni: Dɑɑni do Nɑfutɑli.
26 Leewɑ komi yɑxɑre Silipɑ renyugun ni: Gɑɑdi do Aseeri.
Ku yɑ ni Yɑqubɑ renyugun ŋɑ, i gɑ sɑɑre Mesopotɑmi.

[Isɑɑxɑ fɑɑtiye]
27 Yɑqubɑ dɑg'i fɑɑbɑ Isɑɑxɑ noqun ŋɑ Mɑmere, Qiriyɑtɑ-
ɑrɑbɑ, i gɑ wɑ tini non dɑ lenki: Heboronɑ, Ibirɑhiimɑ do Isɑɑxɑ
tɑɑxunten gɑ ɲi no. 28 Isɑɑxɑ dɑ kɑme do tɑncege siine bire.
29 Ken fɑlle, ɑ d'i neeguye lɑgɑren ɲɑ nɑn fɑɑti, nɑn kɑf'i soro
y35.18 «kitti tɑye lenme» ken fɑtɑnpɑnciye ni len wulɑlliŋinte mɑ lɑgɑre.

fɑnɑnun ŋɑ. A dɑ wuyu bɑrikɑnte kitɑ, ɑ renyugo Esɑwu do
Yɑqubɑ d'ɑ furunfin yɑɑxe bugundi.
[Esɑwu tɑɑrixu 36:1-37:1]
[Esɑwu kɑɑdunkon tɑɑrixu]

362 1 Esɑwu, i gɑ wɑ tin'ɑ dɑ Edomu, kɑɑdunkon tɑɑrixun fɑɑyi.
Esɑwu dɑ yɑxɑru sikki yɑxi, kɑnɑɑnɑnyɑxɑru filli: Heetinke
Elonɑ renyɑxɑre Adɑ, ɑ do Annɑ renyɑxɑre Oholibɑmɑ, Ciboni
Hiiwinken kisimɑɑren gɑ ni, 3 ɑ do Sumɑyilɑ renyɑxɑre Bɑsimɑti,
Nebɑyoti xoxone yɑxɑre.
4 Adɑ sɑɑr'ɑ dɑ ti Elifɑɑsi, Bɑsimɑti ken dɑ Rewuyeli sɑɑr'ɑ dɑ.
5 Oholibɑmɑ sɑɑr'ɑ dɑ ti Yewusi, Yɑlɑmu do Qorɑ yi. Ku yɑ ni
Esɑwu renyugu be gɑ sɑɑre Kɑnɑɑnɑ jɑmɑɑnen di.

6 Esɑwu dɑgɑ t'i yɑqun d'i renmun d'i kɑn noxon seren su yi, ɑ
d'i tɑnmisun do dɑɑbɑnun kuttu, ɑ d'ɑ gɑ dɑ nɑɑbure fo wo fo

kitɑ Kɑnɑɑnɑ jɑmɑɑnen di, ɑ d'i yille jɑmɑɑne tɑnɑ di lɑɑtono
bɑkk'i xoxone Yɑqubɑ yi, 7 bɑwo, i dɑɑbɑnun ɲi gɑ n gɑbɑ, i n
toxo doome, i gɑ ɲi jɑmɑɑne be di mɑ ɲi kɑtt'i wure, i dɑɑbɑnun
gɑboyen sɑɑbudɑ. 8 Ken di, Esɑwu, ken gɑ ni Edomu yi, dɑgɑ
tɑɑxu Seyiri giden di.
[Esɑwu soxodu]
9 Edomunun xooxɑ Esɑwu tɑɑrixun fɑɑyi n'i toxo Seyiri giden di.
10 A renmun ni: Elifɑɑsi, ken n'ɑ yɑqe Adɑ renyugon ŋɑ, do
Rewuyeli, ken n'ɑ yɑqe Bɑsimɑti renyugon ŋɑ.

11 Elifɑɑsi renmun ni: Temɑni, Omɑri, Cefo, Gɑtɑmɑ, ɑ do
Qenɑji.
12 Elifɑɑsi tɑɑrɑyɑxɑre Timinɑ renyugon ni Amɑleqi yi. Ku yɑ ni
Esɑwu yɑqe Adɑ kisimɑɑrun ŋɑ.

13 Rewuyeli renyugun ni: Nɑhɑti, Jerɑhi, Sɑɑmɑ, ɑ do Miisɑ. Ku
yɑ ni Esɑwu yɑqe Bɑsimɑti kisimɑɑrun ŋɑ.

14 Esɑwu yɑqe Oholibɑmɑ, Annɑ renyɑxɑre, Ciboni kisimɑɑre, ɑ
sɑɑr'ɑ dɑ ti: Yewusi, Yɑlɑmu, ɑ do Qorɑ.

15-16Esɑwu soxodun xɑbiilɑn yingumun fɑɑyi: ɑ soomɑ Elifɑɑsi,
ɑ mɑ gɑ ni Adɑ yi, ɑ renmu: Temɑni, Omɑri, Cefo, Qenɑji, Qorɑz,
Gɑtɑmɑ do Amɑleqi. Ku yɑ n'ɑ borollɑqen yingumun ŋɑ Edomu
jɑmɑɑnen di.
17 Esɑwu renyugo Rewuyeli, ɑ mɑ gɑ ni Bɑsimɑti yi, ɑ borollɑqen
yingumun ni: Nɑhɑti, Jerɑhi, Sɑɑmɑ do Miisɑ yɑ yi, Edomu

jɑmɑɑnen di.
18 Esɑwu yɑqe Oholibɑmɑ, Annɑ renyɑxɑren gɑ ni, ɑ borollɑqen
yingumun ni: Yewusi, Yɑlɑmu do Qorɑ.

19 Ku yɑ ni Esɑwu soxodu be gɑ dɑ yingumɑɑxun ɲɑ Edomu
jɑmɑɑnen di.
[Seyiri soxodu]
20 Seyiri, Hoori soxodun tɑɑrixun fɑɑyi, ikun yɑ ni Edomu
tɑɑxɑɑnɑ fɑnɑnun ŋɑ, i toxonun ni: Lotɑni, Sobɑli, Ciboni, Annɑ,
21 Disoni, Eceri, Disɑni, ku yɑ ni Hoorinu borollɑqen yingumun
ŋɑ, Seyiri soxodu, Edomu jɑmɑɑnen di.

22 Lotɑni renmun ni: Hoori do Hemɑmi. Lotɑni sɑɑxɑnbɑɑnɑ
yɑxɑren toxon ɲi Timinɑ.

23 Sobɑli renmun ni: Aliwɑɑni, Mɑnɑhɑti, Ebɑli, Sefo do Onɑmi.
24 Ciboni renmun ni: Ayɑ do Annɑ. Annɑ yɑn dɑ jinyɑɑxen wɑri
gunnen di, n'ɑ tox'i fɑɑbɑ Ciboni fɑrun xɑtɑnɑ.

25 Annɑ renmun ni: yugo bɑɑne, ken ni Disoni yi do yɑxɑre, ken
ni Oholibɑmɑ yi.
26 Disoni renyugun ni: Hemɑdɑɑni, Esɑbɑɑni, Yitirɑɑni do
Kɑrɑɑni.
27 Eceri renyugun ni: Bilihɑɑni, Jɑwɑɑni do Aqɑɑni.
28 Disɑni renyugun ni: Ucci do Arɑɑni.
29 Hoorinu be gɑ dɑ yingumɑɑxun ɲɑ Seyiri jɑmɑɑnen di fɑɑyi:
Lotɑni, Sobɑli, Ciboni, Annɑ, 30 Disoni, Eceri do Disɑni.
z36.16 Qorɑ hinti Elifɑɑsi renmen yɑ yi, Esɑɑwu yɑ renmen ni.

[Edomu tunkɑyugu]
31 Tunkɑyugu be gɑ mɑrɑndi Edomu jɑmɑɑnen di nɑn sɑɑme
Isirɑyilɑ tunkɑyugun kɑɑne, i toxonun fɑɑyi:
32 Bewore renyugo Beelɑ, ɑ deben gɑ ni Diinɑbɑ, 33 ɑ fɑɑti fɑlle,
Jerɑhi renyugo Yobɑɑbi, Bɑcɑrɑnke gɑ ni mɑrɑnd'ɑ bɑtten di.

34 Yobɑɑbi gɑ fɑɑti, Temɑninke Husɑɑmi mɑrɑnd'ɑ bɑtten di.
35 Husɑɑmi fɑɑti fɑlle, Bedɑɑdi renyugo Hɑdɑɑdi, Awitinke gɑ ni
mɑrɑnd'ɑ bɑtten di, ɑ dɑ Mɑdiyɑnɑnko gɑjɑ Mowɑbɑ jɑmɑɑnen

di nɑn kɑtt'i dɑ. 36 Hɑdɑdi fɑɑti fɑlle, Mɑsɑreqɑnke Sɑmɑlɑ
mɑrɑnd'ɑ bɑtten di. 37 Sɑmɑlɑ fɑɑti fɑlle, Sɑwulu, Rehobotonke
gɑ ni mɑrɑnd'ɑ bɑtten di, Rehoboto be gɑ wɑ fɑllɑqen ŋɑ.
38 Sɑwulu fɑɑti fɑlle, Akɑbooro renyugo Bɑɑli-hɑnɑɑni mɑrɑnd'ɑ
bɑtten di. 39 Akɑbooro renyugo Bɑɑli-hɑnɑɑni fɑɑti fɑlle,

Pɑwunke Hɑdɑri mɑrɑnd'ɑ bɑtten di, ɑ yɑqen ɲi Mehetɑbɑyeli,
Mɑteredi renyɑxɑre do Me-jɑhɑbi kisimɑɑre.
40 Xɑbiilɑn yingumu be gɑ bugu Esɑwu di, i toxonun fɑɑyi:
Timinɑ, Alewɑ, Yeteti, 41 Oholibɑmɑ, Elɑ, Pinooni, 42 Qenɑji,

Temɑni, Mibicɑɑri, 43 Mɑgɑdiyeli do Yirɑmɑ. Ku yɑ ni Edomu
yingumun ŋɑ, bɑɑne su d'i mɑrɑ. Ke yɑ ni Edomunun xooxɑ
Esɑwu tɑɑrixun ŋɑ.
37 1 Yɑqubɑ tɑɑxu noqu be, ɑ fɑɑbɑ gɑ ɲi no, Kɑnɑɑnɑ
jɑmɑɑnen di.
[Yusufu tɑɑrixu 37.2-50.26]
[Yusufu kuyu]
2 Yɑqubɑ kɑɑdunkon tɑɑrixun fɑɑyi:
Yusufu gɑ ɲi siinu tɑnmi do ɲeeru, ɑ ɲ'i fɑɑbɑ tɑnmisun
nɑgɑɑnini d'i gidɑnyugun bɑtte, Bilihɑ do Silipɑ renyugun ŋɑ, ɑ
fɑɑbɑ tɑɑrɑyɑxɑru. Gidɑnyugu ku gɑ ɲi fo wo fo ɲɑɑnɑ, ɑ ɲi
riin'ɑ su lɑxɑmi fɑɑben dɑ. 3 Isirɑyilɑɑ ɲi Yusufu mundɑ diin'i
renmun kuttun ŋɑ, bɑw'ɑ d'ɑ kit'i xirisɑɑxun yɑ di. A dɑ doroki
fɑrɑnpɑre kin'ɑ yi. 4 Yusufu gidɑnyugun d'ɑ wɑri, fɑɑben w'ɑ yɑ
mundɑ diin'i su yi, ken sɑɑbudɑ, i d'ɑ xoni, i mɑ ɲi kɑttɑ sefene
d'ɑ bɑtte ti horomɑ yi.
5-8 Wuro yogo Yusufu kuyi, ɑ d'ɑ lɑxɑm'i gidɑnyugun dɑ nɑn ti:
«N w'ɑxɑ ɲɑɑgɑnɑ, ɑxɑ n'in kuyun terinkɑ: o ɲi yillisoppini ten

di, nke yillingumɑn xusɑ giri nɑn teloŋo nɑn toxo sikki, ɑxɑkun
yillingumɑnun ri koor'ɑ yi nɑn sujud'ɑ dɑ.» A gidɑnun t'ɑ dɑ: «An
sinmɑyen d'ɑn riini ɲɑ tunkɑyugo yɑ yi oku yinmen di n'o mɑrɑ
bɑ?» I xonnɑɑxun sɑɑge xoton'ɑ kɑnmɑ n'ɑ sɑbɑbun ɲ'ɑ kuyun
d'ɑ sefexɑnnun ŋɑ.
9 Yusufu kuyi xɑdi n'ɑ lɑxɑm'i gidɑnyugun dɑ. A ti: «A fɑɑyi, n
kuyi xɑdi, kiyen do xɑson do sɑɑnu tɑnmi do bɑɑne w'ɑ yi nɑn

sujud'in dɑ.» 10 A dɑ kuyu ke lɑxɑm'i fɑɑbɑ xɑ dɑ, ken dox'ɑ yi
nɑn t'ɑ dɑ: «An do ke kuyu xɑ wure ni mɑni yi? Wɑll'ɑn sinmɑyen
di, nke d'ɑn mɑ d'ɑn gidɑnu yɑ wɑ riini sujud'ɑn dɑ?» 11 A
gidɑnun suux'ɑ di, nxɑ fɑɑben d'i hɑqiren toxo fi ke di.
[Yusufu gɑɑgɑy'i gidɑnyugun mɑxɑ]
12 Wɑxɑti yi, Yusufu gidɑnu dɑg'i fɑɑbɑ tɑnmisun nɑgɑɑni
Sixemu mɑrɑn di. 13 Wucce dɑngi fɑlle, Isirɑyilɑ ti Yusufu dɑ: «N
w'ɑ mundɑ n'ɑn xiy'ɑn gidɑnyugu dɑ nɑgɑɑnirɑn ŋɑ.» Yusufu
duŋe fɑɑben sefen ŋɑ. 14 Ken di, fɑɑben t'ɑ dɑ: «Dɑg'ɑn
gidɑnyugun moxo fɑɑyi, i do tɑnmisu, ɑn nɑn r'i xibɑɑren k'in
dɑ.»
Ke moxo yɑ ni, ɑ dɑ Yusufu xiyi bɑkkɑ Heboronɑ folonŋen ŋɑ.
Bire be Yusufu gɑ kiɲe Sixemu gunnen di, 15 yugo yogo d'ɑ wɑri
yɑɑre-yɑɑrene. Yugon t'ɑ dɑ: «An nɑ mɑni mundunu yere?» 16 A
t'ɑ dɑ: «N w'in gidɑnu yɑ mundunu, ɑn rɑ w'i nɑgɑɑnirɑn koyin'in
ŋɑ bɑ?» 17 Yugon t'ɑ dɑ: «I gɑ ɲi bɑkkɑ yere, n tɑron ɲ'i d'i wɑ
tini: "O n dɑgɑ Dotɑni."» Yusufu jokki d'i gidɑnu munduyen ŋɑ
m'ɑ gɑ w'i ɲiini no.
18 I gɑ d'ɑ wɑri lɑɑtoyen di kɑtt'ɑ gɑ wɑ tinton'i yɑ, i dɑ jɑnbɑn
siiti t'i n'ɑ kɑri. 19 I ti me dɑ: «Kuyunxɑrɑnmoxon fɑɑyi riini.

20 Sɑɑsɑ, xɑ r'o n'ɑ kɑri n'ɑ sedi gedi xɑse yogo di, o wɑ tini
gundufo yogo d'ɑ yigɑ, ɑyiwɑ, ɑ kuyun gɑ wɑ riini ke be sir'ɑ dɑ,

o nɑ ken wɑri.» 21 Rubeni gɑ dɑ ken mugu, ɑ dɑ Yusufu kisindi
bɑkk'i yɑ, nɑn ti: «O n mɑx'ɑ yonki bonondi. 22 Xɑ mɑxɑ fore
joxu! Xɑ d'ɑ sedi ke gedi xɑse di gunjurɑn di yere, xɑ mɑx'ɑxɑ
kitten sɑx'ɑ kɑnmɑ.» A dɑ ken ɲɑ nɑ Yusufu kisindi yɑ, n'ɑ
sɑɑgɑndi kɑtt'i fɑɑbɑ yi.
23 Bire be Yusufu gɑ kiɲ'i gidɑnu yi, i dɑ doroki fɑrɑnpɑren fɑriti
bɑkk'ɑ xɑnnen ŋɑ, 24 n'ɑ sedi gedi xɑsen di. 25 Ken fɑlle, i tɑɑxu,
i wɑ yigene, i d'i yinmun wurewutu, i xusɑ nɑ Sumɑyilɑnkonb
sette yogo wɑri bɑkkɑ do Gilɑɑdi bɑnŋen ŋɑ, i ɲogomun
tiŋɑnton wɑ ti kɑnbɑren do futɑɑden do lɑtikolon ŋɑ. I ɲi dɑgɑnɑ
t'i yɑ Misirɑ jɑmɑɑnen di. 26 Yɑhuudɑ t'i wɑɑxinun dɑ: «Mɑni
nɑfɑ w'oku d'o xoxonen kɑllen di n'ɑ kɑllen fuxundi? 27 O n'ɑ
gɑɑgɑ Sumɑyilɑnkon ŋɑ, o n mɑx'ɑ yonkin bonondi, ɑ ndɑ ɲɑ
moxo su, o mɑɑrenmen yɑ ni, o xɑtidunken yɑ ni.» I duŋe ke fo
koninte yi.
28 I dɑ Yusufu bugundi bɑkkɑ geden di n'ɑ gɑɑgɑ Mɑdiyɑnɑc
julɑɑnun dɑnginten ŋɑ tɑnpille godongɑlɑnŋe, kun d'ɑ dɑgɑ

Misirɑ.
29 Bire be Rubeni gɑ sɑɑge riini nɑn dɑgɑ geden fɑɑyi, ɑ d'ɑ ɲi
Yusufu ntɑx'ɑ di. Rubeni jikken xose, ɑ d'i yirɑɑmun booxo-

booxo, 30 nɑn t'i wɑɑxinun dɑ: «Yusufu ntɑxɑ yere de, nke nɑ
mɑni ɲɑɑnɑ sɑɑsɑ?»
31 Ken fɑlle, i dɑ sugundige xurusi nɑ Yusufu doroken betex'ɑ
foren di. 32 I dɑ doroki fɑrɑnpɑren wɑrɑ dɑgɑnɑ kɑtt'i fɑɑbɑ yi

nɑn t'ɑ dɑ: «O dɑ ke yɑ wɑri de, ɑn d'ɑ t'ɑn lenmen doroken ŋɑ
bɑ?» 33 Yɑqubɑ dɑ doroken tu nɑn boode nɑn ti: «N lenmen
doroken yɑ ni! Gundufo yogo d'ɑ booxo-booxo n'ɑ yigɑ bɑ?»
34 Ken di, ɑ d'i yirɑɑmun booxo bɑkk'i xɑnnen ŋɑ, nɑ
sunoyinyirɑɑmun rondi n'i renmen kɑllen hɑnmi bito gɑbu. 35 A
b37.25 Sumɑyilɑnkon: Ken hɑxɑti, kun yɑn ɲi jɑɑgunden ɲɑɑnɑ debun do

me nɑxɑ.
c37.28 Mɑdiyɑnɑ: Mɑdiyɑnɑnkon do Sumɑyilɑnkon su ɲi soron xɑbiilɑ
bɑɑnun yɑ yi. Xɑ dɑ ɑɑyɑ 25ndi fɑtɑnpɑnciyen fɑɑyi.

renyugun d'ɑ renyɑxɑrun su d'ɑ neene nɑn konto, ɑ t'i nt'i
renmen kɑllen hɑnmiyen wɑllɑ m'i yinme gɑ dɑgɑ kɑf'ɑ yi. A mɑ
duŋe wuuyen lɑqe wɑllɑ.
36 Ken hɑxɑti bɑɑne yi, Mɑdiyɑnɑnkon dɑgɑ ti Yusufu yi Misirɑ,
n'ɑ gɑɑgɑ Potifɑɑri yi, ken gɑ ni Misirɑ tunkɑyugond sɑxurɑntɑ

sere yi, ɑ d'ɑ tɑngɑndɑɑnun yingume.
[Yɑhuudɑ do Tɑmɑrɑ xiisɑ]
38 1 Ke hɑxɑti yi, Yɑhuudɑ bug'i wɑɑxinun noqun ŋɑ nɑn dɑgɑ
tɑɑxu Adullɑminke noqun ŋɑ, ken toxon gɑ ni Hiirɑ. 2 Non
ŋɑ, ɑ dɑ Kɑnɑɑnɑnke Suuwɑ renyɑxɑren wɑri. A d'ɑ mundu yɑqe
yi n'ɑ yɑxi. 3 A dɑ noxo wutu nɑn sɑɑre ti renyugo yi. Yɑhuudɑ
d'ɑ toxorɑ Eri. 4 Yɑxɑre ke dɑ renyugo tɑnɑ kitɑ n'ɑ toxorɑ
Onɑɑni. 5 A dɑ fo tɑnɑ kitɑ n'ɑ toxorɑ Seelɑ. Ken gɑ ɲi sɑɑrene, ɑ
d'ɑ ɲ'i wɑ Kesibu.
6 Yɑhuudɑ dɑ yɑxɑre kin'i soomɑ Eri yi, ɑ toxon ni Tɑmɑrɑ. 7 Eri
jikkulloxɑɑxun sɑɑbudɑ, Tunkɑ duumɑnten kiit'ɑ kɑnmɑ n'ɑ

fɑɑtindi. 8 Ken biren ŋɑ, Yɑhuudɑ ti Onɑɑni dɑ: «Anken be gɑ ni
furen mɑɑren tinten ŋɑ, ɑn gollen ni yɑ n'ɑ yɑqen sɑɑgɑndi,
yell'ɑn nɑ soxode toxo fure ke dɑ.» 9 Onɑɑni ɲ'ɑ tu nɑn t'i gɑ nɑ
lenmu be kitɑ yɑxɑre ke yi, i ntɑ jɑɑten'i renmu yi, ken sɑɑbudɑ,
sɑxullenmɑɑxun noxon di, ɑ ɲ'i lɑhɑwɑjin joxunu seyen di, yell'i
n mɑxɑ soxode tox'i gidɑnyugon dɑ. 10 A do ke golle ɲɑnte mɑ
ɲi gɑ liŋi Tunkɑ duumɑnten dɑ, ken sɑɑbudɑ, ɑ d'ɑ xɑ fɑɑtindi.
11 Ken di, Yɑhuudɑ t'i kɑlliyɑxɑre Tɑmɑrɑ dɑ: «Xoyi kiine ntɑx'ɑn
mɑxɑ finɑ, tox'ɑn fɑɑbɑ kɑɑrɑ kɑtt'in renyugo Seelɑ gɑ wɑ

xoorono.» Bɑwo, ɑ ɲi tini du dɑ: «N gɑ n'ɑ kini ke xɑ yi, ɑ xɑ wɑ
kɑllɑ xoy'i gidɑnu moxo.» Tɑmɑrɑ dɑgɑ tox'i fɑɑbɑ kɑɑrɑ.
12 Wɑxɑti dɑngi fɑlle, Yɑhuudɑ yɑqe, ken gɑ ni Suuwɑ
renyɑxɑren ŋɑ, ɑ fɑɑti. Bire be kɑllen sunoyen gɑ dɑng'ɑ yi, ɑ d'i

menjɑnŋe Hiirɑ Adullɑminken dɑgɑ Timinɑtɑ, i jɑxun yinten
d37.36 Misirɑ tunkɑyugo: Joppɑye 12.15 wuredu fɑtɑnpɑnciyen fɑɑyi.

xeesɑɑnun noqune ŋɑ. 13 I dɑ Tɑmɑrɑ xibɑɑri t'ɑ kɑlliyugon dɑg'i
jɑxun yinten xeesu Timinɑtɑ. 14 Ken gɑ ɲɑ, ɑ d'i furujɑn
yirɑɑmun bugundi nɑ sɑngɑyirɑɑmun rondi, nɑ xufundo xuf'i yɑ,
nɑn dɑgɑ tɑɑxu Enɑyimu rorɑqen ŋɑ, Timinɑtɑ killen di. A ɲ'ɑ tu
xɑ ti Seelɑ ɲɑ yɑxɑnbɑɑne yi, nx'i m'ike kin'ɑ yi yɑqe yi.
15 Yɑhuudɑ d'ɑ wɑri, nx'ɑ d'ɑ sinmɑ sɑngɑɑnɑyɑxɑre yɑ yi,
bɑwo, ɑ yɑɑxɑllɑqen xufunten ɲi. 16 A tint'ɑ yi killillɑqen ŋɑ nɑn

t'i w'ɑ mundɑ nɑn sɑxu d'ɑ bɑtte. A t'ɑ dɑ: «An wɑ mɑni kinn'in
ŋɑ kɑtt'ɑn gɑ wɑ sɑqɑ d'in bɑtte?» 17 A t'i wɑ sugullenme xiyin'ɑ
dɑ. A t'i duŋe nx'ɑ nɑ toromodɑ kin'i yɑ kɑttɑ ken ŋɑ. 18 Yɑhuudɑ
ti: «Mɑni toromodɑ?» A t'ɑ dɑ: «An yingumɑɑxundoromɑn d'i
kɑcce, do gumɑf be fɑɑy'ɑn mɑxɑ.» A d'i kin'ɑ yi. A sɑxu d'ɑ yi, ɑ
ɲɑ noxo yi. 19 A dɑg'i kɑɑrɑ nɑ sɑngɑyirɑɑmun bug'i yɑ n'i
furujɑnyirɑɑmun sɑɑg'i yɑ.
20 Ken dɑngi fɑlle, Yɑhuudɑ d'i menjɑnŋe Adullɑminken wɑrɑ
dɑgɑnɑ sugon sunsi yell'ɑ nɑ sɑɑge ti toromodɑfoonun ŋɑ, nx'ɑ

mɑ yɑxɑre ke wɑri. 21 A dɑ Enɑyimu tɑɑxɑɑnun tirindi yelli
sɑngɑɑnɑyɑxɑre be gɑ ɲi killillɑqen ŋɑ yere, ɑ nɑ minnɑ? Kun t'ɑ
dɑ, non tɑɑxu wucce, sɑngɑɑnɑyɑxɑre fi mɑ tuyi no.
22 Menjɑnŋen sɑɑge riini kɑtti Yɑhuudɑ yi nɑn t'i mɑ yɑxɑren
wɑri, ɑyiwɑ, non tɑɑxɑɑnun xɑ d'ɑ xurɑnd'i dɑ nɑn ti, non tɑɑxu
wucce, sɑngɑɑnɑyɑxɑre fi mɑ tuyi no. 23 Yɑhuudɑ t'ɑ dɑ: «Ayiwɑ,
ɑ n toxo ti toromodɑnu ku yi, oku ntɑxɑ fi tɑnɑ ɲɑɑnɑ, ɑ n mɑxɑ
ri ɲɑ sɑxɑmu yi, ɑ ndɑ ɲɑ moxo su, n dɑ sugon wɑrɑ dɑgɑnɑ,
ɑken yɑ mɑ wɑri.»
24 Xɑsu sikki me dɑngi fɑlle, i r'ɑ ko Yɑhuudɑ dɑ t'ɑ kɑlliyɑxɑre
Tɑmɑrɑ dɑ gɑcce kitɑ sɑngen di. Ken gɑ ɲɑ, Yɑhuudɑ t'i n'ɑ
bugundi riini, ɑ n biyi. 25 I gɑ d'ɑ bugundi riini, ɑ t'i n'ɑ k'i
e38.12 jɑxun yinten xeesɑɑnun noqu: Ken biren ŋɑ, jɑxɑn yintu xeesuyen
ɲi Bɑnisirɑyilɑnko lɑɑdɑn yɑ yi. I mɑxɑ, yɑxɑrɑxurɑye xooren xɑ yɑ ɲi.
f38.18 doromɑ ke d'i kɑccen do gumɑ: Doromɑ ɲi ɲɑɑnɑ nɑ tɑgumɑncen
ro sɑfɑndenfoonun wure xoyi tɑnpon moxo sɑɑsɑ, ɑ do kɑccen ɲi roon'ɑ

yi n'ɑ tɑngɑ, ɑ n mɑxɑ sɑnku. A do gumɑn su ɲi toqo kɑɑgumen yɑ mɑxɑ.
kɑlliyugon dɑ, ku yokku gɑ ni sere be xɑlle yi, i dɑ noxon kitɑ
ken kɑmɑnen yɑ yi, i w'ɑ ɲɑɑgɑnɑ, ɑ n'i fɑɑyi, ke doromɑ d'i
kɑccen do gumɑn gɑ ni fi be xɑlle yi. 26 Yɑhuudɑ sig'ɑ yi nɑn ti:
«Tonŋun ŋɑ, ɑ dɑ sɑriyɑn bɑtu diin'inke yi, bɑwo, n ɲi gɑn xɑw'ɑ
kinn'in renyugo Seelɑ yi, nxɑ, n mɑ ken ɲɑ.» Yɑhuudɑ mɑxɑ kɑfu
d'ɑ yi xɑdi.
27 A sɑɑrɑ hɑxɑti, ɑ tuyi nɑn ti noxon ni funun yɑ yi. 28 A
sɑɑrɑnte, bɑɑne fɑnɑ d'i kitten bugundi, sɑɑrɑndɑɑnɑyɑxɑren

d'ɑ rɑgɑ nɑ gɑɑri dunbe siit'ɑ yi nɑn ti: «Ke fɑnɑ yɑn sɑɑme.»
29 Nxɑ, ɑ sɑɑge n'i kitten rondi, ɑ fune bɑɑnen fɑnɑ xusɑ nɑn
bugu. Ken gɑ ɲɑ, sɑɑrɑndɑɑnɑyɑxɑren ti: «Mɑni xɑ kille

xɑtɑmɑnten wuɲ'ɑn dɑ?» I d'ɑ toxorɑ Pereci, [ɑ wure gɑ ni:
«xɑtɑmɑye»]. 30 Ken fɑlle, fillɑndin bugu, gɑɑri dunben gɑ ɲi ke
be kitten ŋɑ, i d'ɑken toxorɑ Jerɑhi [ɑ wure gɑ ni: «ŋɑlinte»].
[Yusufu gɑɑgɑye Potifɑɑri yi]
39 1 Sumɑyilɑnkon be gɑ dɑgɑ ti Yusufu yi Misirɑ, i d'ɑ gɑɑgɑ
Potifɑɑri yi, ken gɑ ni Misirɑ tunkɑyugon sɑxurɑntɑn sere yi,
ɑ tɑngɑndɑɑnun yingumen xɑ gɑ ni. 2 Tunkɑ duumɑnten ɲi do
Yusufu bɑtte, ken sɑɑbudɑ, ɑ ɲi wɑsɑyen kitɑn'i fiinun su di. A ɲi
gollin'i kɑmɑnyugo Misirɑnken yinme yɑ kɑɑrɑ. 3 Ken xɑ d'ɑ tu
Tunkɑ duumɑnten wɑ do Yusufu bɑtte, ɑ wɑ fi ɲɑnten su
sirondin'ɑ kitten di. 4 Potifɑɑri ɲɑxɑli t'ɑ yi moxo siri, ɑ d'ɑ wɑr'i
yinme gollu xerexerentun ŋɑ n'i kɑn noxon gollun d'i nɑɑburen
su xibɑɑren tox'ɑ mɑxɑ. 5 Nɑn giri ken hɑxɑtin ŋɑ, Tunkɑ
duumɑnten dɑ Misirɑnken fiinun su bɑrikɑndi, ɑ kɑn noxon
foonun d'ɑ ten noxon foonun su bɑrike Yusufu sɑɑbudɑ. 6 Ken yɑ
sɑɑbudɑ, Potifɑɑri d'i mɑrɑfon su toxo Yusufu kitten di, ɑ yinme
mɑ ɲi fo wo fo ɲɑɑnɑ xɑdi m'i yinme yigɑnde.
[Yusufu d'i kɑmɑnyugon yɑqen xibɑɑre]
Yusufu ɲi yɑxɑnbɑn fɑrɑnpɑre nooronte yi. 7 Wucce dɑngi fɑlle,
ɑ kɑmɑnyugon yɑqen jɑɑrɑb'ɑ yi, ɑ t'ɑ n ri sɑxu d'i yɑ. 8 Yusufu
t'ɑ dɑ: «Ken ntɑ ke ɲɑɑnɑ ɑbɑdɑ, ɑ fɑɑyi ke yi, n kɑmɑnyugon
dɑ sɑxurɑɑxun sɑx'in kɑnmɑ n'i nɑɑburen su tox'in mɑxɑ, ɑ
yinme ntɑxɑ kɑtini fo wo fo yi. 9 Fɑnkɑmɑɑxun ntɑ sere su mɑxɑ
diin'in ŋɑ kɑ ke di, ɑ dɑ fon su lɑɑwɑr'in dɑ m'ɑnke, bɑwo,
ɑnken n'ɑ yɑqen yɑ yi. Ken di, nke rɑ wɑ ke fo bure ɲɑɑnɑ kɑn
moxo nɑn sɑɑge nɑ Allɑ yinme kutɑ?» 10 Kootɑ su, ɑ ɲi Yusufu
lɑxɑrɑbugundini, nx'ɑ mɑ duŋ'ɑ mɑxɑ.
11 Kootɑ yogo, Yusufu ro kɑn di yell'i n'i gollun ɲɑ, ɑ d'ɑ ɲi, sere
su ntɑ kɑn di. 12 Yɑxɑre ke d'ɑ rɑgɑ t'i doroken ŋɑ nɑn t'ɑ dɑ: «Li
sɑxu d'in bɑtte!» Yusufu foosi bɑkkɑ doroken di n'ɑ tox'ɑ mɑxɑ
nɑn wuru dɑgɑnɑ sellɑn ŋɑ. 13 A gɑ d'ɑ wɑri, ɑ wuru n'i doroken
tox'i kitten di, 14 ɑ xusɑ nɑn xɑɑru nɑ kɑn noxon golliɲɑŋɑɑnun
xiri nɑn t'i dɑ: «Ee, ɑxɑ m'ɑ wɑr'in kiinɑ gɑ dɑ Abɑrɑɑni yugunne
be wɑrɑ yere, ɑ ɲ'ɑ mundɑ nɑn sɑng'o di de! A r'inke yi, ɑ w'ɑ
mundɑ nɑn sɑxu d'in bɑtte, nxɑ, n xɑɑru moxo siri, 15 ɑ gɑ dɑ
ken xɑɑru xɑnne mugu, ɑ wuru dɑgɑnɑ sellɑn ŋɑ n'i doroken
tox'in kitten di.» 16 A dɑ Yusufu doroken toxo sɑq'i tɑtten ŋɑ, mɑ
kiinen gɑ wɑ riini. 17 Ken di, ɑ dɑ xiisɑn lɑxɑm'ɑ dɑ nɑn ti: «An
gɑ dɑ Abɑrɑɑnin komi yugo be wɑrɑ yere, ɑ ɲi riini xen'in ŋɑ,
18 nxɑ, gell'in gɑ xɑɑru nɑn xirindi, ɑ wuru n'i doroken tox'in
mɑxɑ.» 19 Yusufu kɑmɑnyugon gɑ dɑ fin lɑxɑminten mugu

yɑxɑren mɑxɑ nɑn t'i komi yugon ɲi riini ke golle ɲɑ, ɑ butu
moxo siri. 20 A dɑ Yusufu rɑgɑ n'ɑ rɑqen texe kɑson ŋɑ nɑn
dɑllɑ, tunkɑyugon yinme sere rɑgɑntun gɑ ɲi noqu be.
21 Non xɑ yi Tunkɑ duumɑnten ɲi do Yusufu bɑtte, ɑ d'ɑ
neemɑndi, n'ɑ fin liŋondi kɑsonkonpen yingumen dɑ. 22 Ken dɑ

kɑsorɑntun xibɑɑren su tox'ɑ mɑxɑ. Kɑsorɑntun gɑ ɲi gɑ n
xɑwɑ golle su ɲɑɑnɑ, ɑ su yingumɑɑxu ɲ'ɑ ken yɑ mɑxɑ.
23 Kɑsonkɑn yingumen mɑ ɲi kɑtini golle fo wo fo yi xɑdi, bɑwo
Tunkɑ duumɑnten ɲi do Yusufu bɑtte, ɑ w'ɑ golle ɲɑnte su

sirondin'ɑ kitten di.
[Kɑsorɑnton kuyun fɑsɑriye Yusufu mɑxɑ]
40 1-3Wɑxɑti dɑngi fɑlle, Misirɑ tunkɑyugon minifoonun
yingumen d'ɑ buurukɑtɑɑnɑn yingumen dɑ golli buren ɲ'ɑ yi.
A butu ku golliɲɑŋɑɑnɑ xooru filli wure, n'i rɑqen texe
tɑngɑndɑɑnɑn yingumen kɑsonkɑn di, Yusufu gɑ ɲi noqun be.
4 Tɑngɑndɑɑnɑn yingumen d'i fin xɑrifɑ Yusufu yi.
I gɑ dɑ wucce ɲɑ kɑson ŋɑ, 5 wuro yogo, minifoonun yingumen

do buurukɑtɑɑnɑn yingume, i filli su kuyi. Kuyu ke bɑɑne su d'i
wure yɑ ɲi. 6 A soxobɑ, Yusufu gɑ r'i duxurɑ, ɑ d'ɑ tu nɑn t'i
hɑnminten wɑ ti fo yogo yi. 7 A d'i tirindi nɑn ti: «Axɑ hɑnminten
wɑ ti mɑni yi kundu lenki?» 8 I t'ɑ dɑ: «O bɑɑne be su kuyi yɑ de,
ɑyiwɑ, sere xɑ ntɑ yere, fi be gɑ rɑ w'ɑ wure konn'o dɑ.» Yusufu
t'i dɑ: «Allɑ yɑ ni kuyun wure tuwɑɑnɑn ŋɑ, xɑ d'ɑxɑ kuyun k'in
dɑ, n n'ɑ mugu.»
9 Minifoonun yingumen d'i kuyun lɑxɑm'ɑ dɑ nɑn ti: «Nke kuyi
resenyitte yɑ yi. 10 Resenyitte ke, kittu sikki ɲ'ɑ yi, gell'i gɑ dɑri
bɑɑne, i fuugu nɑ konbo moyintun bugundi. 11 Ken d'ɑ ɲi
tunkɑyugon miniqollen w'in kitten di, n xusɑ nɑ resen yogo fɑtɑ
n'ɑ bolli miniqolle ke di n'ɑ kini tunkɑyugon ŋɑ.»
12 Yusufu t'ɑ dɑ: «An kuyun wure fɑɑyi: kittun sikki wɑ bito sikki
yɑ koyini. 13 Bito sikki, tunkɑyugon wɑ riin'ɑn bugundi bɑkkɑ

kɑson ŋɑ, ɑ w'ɑn sɑɑgɑn'ɑn gollen ŋɑ, ɑn w'ɑ minindini xoy'ɑn
gɑ ɲ'ɑ ɲɑɑnɑ moxo be. 14 Ayiwɑ, fiinun moxon gɑ nɑ siro, mɑxɑ
mung'in ŋɑ de, ɑn n'in fi ko tunkɑyugon dɑ, n gɑ wɑ bɑkkɑ ke
kɑso yi moxo be. 15 N xɑtɑmɑnten yɑn ri bɑkkɑ Abɑrɑɑninun
jɑmɑɑnen di, ɑyiwɑ, yere xɑ, n mɑ fo ɲɑ, ɑ gɑ wɑ kɑsoroye
kiɲɑn'in ŋɑ.»
16 Bire be buurukɑtɑɑnɑn yingumen gɑ d'ɑ wɑri, Yusufu dɑ kuyu
ke wure ko n'ɑ liŋondi, ɑ xɑ ti: «N xɑhɑnɑ kuyi, kuyu ke di,

gɑton kɑndun sikki yɑn ɲ'in yinmen di. 17 Kɑnde kɑnmurɑnken
hɑkkɑn ɲi gɑto be tunkɑyugon gɑ w'ɑ mundɑ moxo siri, nxɑ
yeliŋun ɲi kɑmɑnɑ n ri jobindi kɑnde ke di, n yinmen di.»
18 Yusufu t'ɑ dɑ: «An kuyun wure fɑɑyi: kɑndun sikki wure ni yɑ
bito sikki. 19 Bito sikki, tunkɑyugon wɑ riin'ɑn bugundi bɑkkɑ

kɑson ŋɑ n'ɑn jongi yitte yi, yeliŋun w'ɑn tiyen yigɑnɑ.»
20 A bito sikkɑndi, tunkɑyugon dɑ wɑliimɑ xoore dɑbɑri, i
sɑɑrɑyen siinɑnyillɑn sɑɑbudɑ, n'i sere tinten su xir'ɑ yi. I jon di,
ɑ dɑ minifoonun yingumen do buurukɑtɑɑnɑn yingumen
bugundi bɑkkɑ kɑson ŋɑ. 21 A dɑ fɑnɑn sɑɑg'i gollen ŋɑ, ɑ n tox'i
minindini, 22 nxɑ, ɑ dɑ fillɑndin jongintɑnkɑri. Fiinu ku su ɲɑ xo
Yusufu gɑ d'i kuyunun fɑsɑri moxo be. 23 Nɑn kɑfu ke su yi,
minifoonun yingumen mungu Yusufu yi pewu.
[Misirɑ tunkɑyugon kuyu]
41 Siinu filli dɑngi fɑlle, Misirɑ tunkɑyugon kuyi nɑn t'i wɑ
1
Niilig fɑllɑqen ŋɑ, 2 n'ɑ toxo non ŋɑ, nɑ kɑtu siru ɲeeri xusɑ
nɑn bugu fɑnŋe ke di, i w'ɑ yi nɑ fɑllɑqen sokken yigɑ. 3 Ken
fɑlle, nɑɑnu ɲeeru tɑnɑ bugu fɑnŋen di, i xuumɑntun ŋɑriɲɑnŋu,
nɑn sigi bɑɑnu ku tɑtten ŋɑ fɑllɑqen ŋɑ. 4 Nɑ xuumɑntun
ŋɑriɲɑnŋu ku dɑ fo kɑtu siru ku ɲeeri yigɑ. Tunkɑyugon xusɑ
nɑn wundi.
5 A sɑɑge nɑn xenqe nɑn kuyi xɑdi: ɑ xusɑ n'ɑ wɑri, jogodu
ɲeeri w'ɑ yi nɑn funti bɑkkɑ tiikɑ bɑɑne yi, i hɑkkɑnun

fɑrɑnpɑru. 6 Ken fɑlle, jogode misu ɲeeri tɑnɑ funti, fɑnkɑ tɑyen
w'ɑ yi n'i kɑɑwɑndi. 7 Jogode misu kɑɑwɑntu ku dɑ fo siru
hɑkkɑnu ku toni. Ken biren ŋɑ tunkɑyugon wundi, ɑ d'ɑ tu,
tonŋun ŋɑ, i kuyi.
8 Tunkɑyugon kɑnu kuyu ke wure, ɑ yillɑnkɑrɑn soxobɑ, ɑ dɑ
Misirɑ koretendɑɑnun d'ɑ fontuwɑɑnɑn su kɑfu me yi n'i kuyun

lɑxɑm'i dɑ, nxɑ sere su mɑ kɑttɑ kuyu ke fɑsɑrin'ɑ dɑ. 9 Ken gɑ
ɲɑ, minifoonun yingumen dɑ sefen wutu nɑn ti tunkɑyugon dɑ:
«N yinmɑnke, lenki yɑ ni, nke gɑ sinme n fo buren ŋɑ. 10 Kootɑ
yogo, ɑn ɲi gɑ but'inke do buurukɑtɑɑnɑ yingumen wure, n'o
rɑqen texe tɑngɑndɑɑnɑn yingumen kɑsonkɑn di, 11 o filli su
kuyi wuru bɑɑne noxon di, kuyu ke bɑɑne be su d'i wure yɑ ɲi.
12 Abɑrɑɑnin yɑxɑnbɑɑnen yogo ɲi d'o bɑtte kɑsonkɑn di,
tɑngɑndɑɑnɑ yingumen komen yɑ ɲi, o d'o kuyun lɑxɑmi ken dɑ,

ɑ dɑ bɑɑne be su xɑllen fɑsɑr'ɑ dɑ. 13 A gɑ d'i fɑsɑri moxo be, i
g41.1 Niili: Ken ni Misirɑ fɑn xooren yɑ yi.

su ɲɑ ken moxonne di: i d'inke sɑɑg'in gollen di, nɑ
buurukɑtɑɑnɑ yingunmen jongintɑnkɑri.»
[Tunkɑyugon kuyun fɑsɑriye Yusufu mɑxɑ]
14 Tunkɑyugon dɑ fɑɑre wɑrɑ dɑgɑnɑ do Yusufu yi. I d'ɑ
bugundi kɑson ŋɑ fɑne, ɑ d'i yintun siyi n'i yirɑɑmun fɑrɑɑxu,
nɑn dɑgɑ tunkɑyugon noqun ŋɑ. 15 Tunkɑyugon ti Yusufu dɑ: «N
dɑ kuyu yogo wɑri, sere su mɑ kɑttɑ n'ɑ wure k'in dɑ, nxɑ, n d'ɑ
mugu nɑn t'ɑnken gɑ nɑ kuyun mugu bɑɑne, ɑn w'ɑ wure
tuunu.» 16 Yusufu ti tunkɑyugon dɑ: «N yinmɑnke, nke hinti
kuyun wure konnɑɑnɑn ŋɑ, Allɑ yɑ wɑ riin'ɑn kuyun wure
hɑxiixɑn k'ɑn dɑ.» 17 Tunkɑyugon t'ɑ dɑ: «N kuyu ke di, n ɲi sikki
Niili lɑqen yɑ yi, 18 nɑ kɑtu siru ɲeeri xusɑ nɑn bugu fɑnŋen di, i
w'ɑ yi nɑ fɑllɑqen sokken yigɑ. 19 Ken fɑlle, nɑɑnu ɲeeri tɑnɑ ri
d'i fɑlle yi, i xuumɑntun ŋɑriɲɑnŋu, n mɑ domi n'i me lɑhɑɑrɑ
bure wɑri Misirɑ jɑmɑɑnen di. 20 I xusɑ nɑ fɑnɑ kɑtu ku yigɑ. 21 I
d'i toni dɑgɑn'i kuusenun di, ɑyiwɑ, o m'ɑ tu nɑn t'i dɑ fo yinme
yigɑ, ɑ mɑ fo wo fo bug'i xuumɑyen ŋɑ, ken gɑ ɲɑ, n hɑqire.
22 «Ken dɑngi fɑlle, n sɑɑge nɑ kuyu tɑnɑ ɲɑ: jogodu ɲeeri funti
bɑkkɑ tiikɑ bɑɑne yi, i hɑkkɑnun fɑrɑnpɑru, 23 ken fɑlle jogodu

ɲeeri tɑnɑ funti kun fɑlle, i misu, fɑnkɑ tɑyen wɑ n'i kɑɑwɑndi.
24 Jogodu misu ku ɲeeri dɑ hɑkkɑ sirun ɲeeri yigɑ. N dɑ kuyu ke
lɑxɑmi koretendɑɑnun dɑ, sere su mɑ kɑttɑ n'ɑ wure k'in dɑ.»

25 Yusufu ti tunkɑyugon dɑ: «N yinmɑnke, ɑn kuyu ku filli su
wure ni bɑɑne yɑ yi, Allɑ gɑ wɑ riini fi be ɲɑ, ɑ dɑ ken yɑ

tɑgumɑnc'ɑn dɑ. 26 Nɑ kɑtun ɲeeri do jogodu hɑkkɑnun ɲeeri wɑ
siinu ɲeeri yɑ koyini, wure bɑɑne yɑ ni. 27 Nɑ xuumɑntun ɲeeri
do jogodu misun ɲeeri, kun wɑ dullen siinu ɲeeri yɑ koyini. 28 N
gɑ wɑ ke be konn'ɑn dɑ, hɑxiixɑn yɑ ni: Allɑ gɑ wɑ riini ke be
ɲɑ, ɑ dɑ ken yɑ koy'ɑn ŋɑ. 29 Ku siinu ɲeeri be fɑɑyi riini, i wɑ
ɲɑɑnɑ jin siine yi Misirɑ jɑmɑɑnen su di. 30 Ken fɑlle, dullen
siinun ɲeeri wɑ riini, fo wo fo gɑ kite siino dɑnginto ku di, ɑ su
wɑ yigene nɑn ɲeme, dullen wɑ jɑmɑɑnen bonondini. 31 Dulle ke
wɑ xotono, o ntɑxɑ hɑri jin siinun neemɑn tɑgumɑnce wɑlli
xɑdi. 32 Allɑ fɑnqe fi ke ɲɑɑyen kɑnmɑ, ken yɑ sɑɑbudɑ, ɑ dɑ
kuyu ke koy'ɑn ŋɑ tɑ fillo.
33 «Ken di sɑɑsɑ, ɑn nɑ sere hɑqirɑnte, fontuwɑɑnɑ yɑ
mundunu n'ɑ ɲɑ yingume yi Misirɑ, 34 nɑn sɑɑge nɑ

golliɲɑŋɑɑnu wutu, nɑxɑfɑ be ndɑ kite kitɑyen siinun di, i nɑ
ken tɑxɑndi kɑrɑgɑndin wutu, 35 i nɑ kitɑyen siinun ɲeeri
nɑxɑfɑnun su kɑfu me yi debu xoorun di, nɑ yillen kɑfu me yi
n'ɑ ɲɑ silɑfɑndɑ yi t'ɑnken yɑɑmɑriyen ŋɑ. 36 Dullen siinun ɲeeri
n'ɑ ɲi birɑɑdon gɑben sɑwunten wɑ Misirɑ, ɑ nɑ kisi dullen
bononden ŋɑ.»
[Yusufu ɲɑɑye Misirɑ yingumen ŋɑ]
37 Yusufu hɑqirilɑn liŋo tunkɑyugon d'i wuretɑɑxɑɑnun su dɑ,
38 ɑ t'i wuretɑɑxɑɑnun dɑ: «A ko, oku rɑ wɑ sere tɑnɑ kitɑnɑ,
Allɑ gɑ dɑ hɑqirɑ sire kin'ɑ yi xoyi ke yugo moxo?» 39 Ken fɑlle, ɑ

ti Yusufu dɑ: «Xo Allɑ d'ɑn sondontuyindi ke su yi, ken di, sere
su ntɑ no fi be gɑ n hɑqirɑnt'ɑnken ŋɑ wɑll'ɑ gɑ n fontuyint'ɑn
ŋɑ. 40 Anke yɑ wɑ ɲɑɑn'in fɑnkɑn fi su yɑɑxɑbugundɑɑnɑn ŋɑ,
jɑmɑɑnen lenmen su mɑrɑnden wɑ kinn'ɑn ŋɑ m'ɑ gɑnt'in
tunkɑyugɑɑxun xiimɑn ŋɑ, ken w'inke wɑll'ɑn kɑɑne. 41 Sɑɑsɑ, n
wɑ Misirɑ jɑmɑɑnen su mɑrɑnden kinn'ɑn ŋɑ.» 42 A dɑ
tunkɑyugundoromɑnh bug'i kitten ŋɑ n'ɑ ro Yusufu kitten ŋɑ, n'ɑ
pɑrindi hɑririnyirɑɑmen di, nɑ kɑnceeni r'ɑ xɑnnen ŋɑ. 43 A d'ɑ
setundi wotoro xerexerente fillɑndin di, nɑ wurɑɑnun wɑrɑ d'ɑ
bɑtte, i wɑ fentini nɑn ti: «Xɑ dɑ killen wɑrɑ! Xɑ dɑ killen wɑrɑ!»
Ken moxo yɑ di, tunkɑyugon dɑ ke ɲɑ Misirɑ su yingumen ŋɑ.
44 A sɑɑge nɑn ti Yusufu dɑ: «Nke yɑ ni tunkɑyugon ŋɑ, ken
dɑrontɑɑxun wɑ toq'in kɑnmɑ, nxɑ jɑmɑɑnen kutten sere su rɑ

ntɑ sibire sɑxundini, ɑ gɑ mɑ ɲɑ t'ɑnken yɑɑmɑriyen ŋɑ.» 45-
46 Tunkɑyugon dɑ misirɑntoxo sɑx'ɑ yi Cofinɑti-pɑnehɑ, nɑ
Osinɑti kin'ɑ yi yɑqe yi, diinɑnyingume Poti-feerɑ renyɑxɑren gɑ

ni bɑkkɑ Oni deben di. Yusufu gɑ ɲi riini Misirɑ tunkɑyugon
h41.42 tunkɑyugundoromɑ: i gɑ ɲi tɑgumɑncen roono sɑɑfɑndun wure ti

fi be yi xoyi tɑnpon moxo sɑɑsɑ.
bɑnŋen ŋɑ, ɑ wuyun ɲi tɑnjikke siine. A bugu tunkɑyugon noqun
ŋɑ, nɑ jɑmɑɑnen su wuru. 47 Kitɑyen siinun ɲeeri noxon di,
ɲiiɲen ɲi soxofoonun gɑben bugundini. 48 Ku siinu ɲeeri noxon
di, Yusufu ɲi birɑɑdon kɑfumɑnɑ me yi, ɑ ɲi soxoguppun xɑllun
ritini debe xoore be gɑ n tintɑ n'i sɑwu mɑngɑɑsɑn di non ŋɑ.
49 A dɑ yillen gɑben kɑfu me yi xo seyijurɑn moxo, ɑ mɑ ɲi kɑttɑ
nɑn jɑɑte gɑboyen mɑxɑ.

50 Kɑttɑ dullen gɑ wɑ joppene, Yusufu yɑqe Osinɑti sɑɑr'ɑ dɑ ti
renyugu filli yi. 51 Yusufu dɑ soomɑn toxorɑ Menɑɑse, [ɑ wure gɑ

ni: «nɑn mungu»], bɑwo ɑ ti: «Allɑ d'in mungund'in toorɑnun d'in
fɑɑbɑnkɑn su yi.» 52 A dɑ fillɑndin toxorɑ: Efɑrɑyimu, [ɑ wure gɑ
ni: «nɑn jiidi»] nɑn ti: «Allɑ dɑ d'in jiidi jɑmɑɑne be n gɑ liix'ɑ
di».
53 Bire be kitɑyen siinun ɲeeri gɑ tinme, 54 kɑɑwɑyen siinun
ɲeeri joŋe xo Yusufu gɑ d'ɑ ko moxo be. Dullen ro jɑmɑɑnun su

di, nxɑ birɑɑdon sɑwunten ɲi Misirɑ jɑmɑɑnen di. 55 Dullen gɑ
joŋe Misirɑnkon rɑgɑnɑ, i ɲi dɑgɑnɑ lɑxɑduxɑɑsɑ tunkɑyugon
ŋɑ, ɑ ɲi tin'i dɑ: «Xɑ dɑgɑ kɑtti Yusufu yi, ɑ gɑ nɑ fi be k'ɑxɑ dɑ,
ɑxɑ nɑ ken dɑbɑri.» 56 Dullen gɑ looge jɑmɑɑnen su di bire be,
Yusufu dɑ mɑngɑɑsɑnun lɑqen wuɲi, nɑ yillen gɑɑgɑ Misirɑnkon
ŋɑ. Ken fɑlle, dullen ri xoto dɑgɑnɑ d'ɑ yi. 57 Soron ɲi bɑkkɑ do
bɑnŋen su yi nɑn ri yillen xobo Yusufu mɑxɑ, bɑwo dullen ɲi gɑ
ro jɑmɑɑnun su di.
[Yɑqubɑ renmun xiye dɑgɑnɑ Misirɑ]
42 1-2 Yɑqubɑ d'ɑ tu birɑɑdon wɑ Misirɑ. Ken di, ɑ t'i renyugun
dɑ: «Axɑkun xɑ toxo yinme yere mefɑɑyiyen ŋɑ? Xɑ dɑgɑ fo
xob'o dɑ no, o n'ɑ yigɑ nɑn toxo birɑye di xoni.» 3 Ken di, Yusufu
gidɑnyugun tɑnmi dɑgɑ birɑɑdoxobe Misirɑ. 4 Nxɑ Yɑqubɑ mɑ
duŋe Yusufu yɑxido Beniyɑminɑ wɑllɑ dɑgɑnɑ, ɑ ɲi kɑnnɑ fo
bure n mɑxɑ r'ɑ kitɑ.
5 Isirɑyilɑ renmun do yillixobɑɑnu tɑnɑnun kiɲe doome Misirɑ,
bɑwo dullen ɲi Kɑnɑɑnɑ ɲiiɲen su di. 6 Yusufu yɑ ɲi jɑmɑɑnen

yingumen ŋɑ, ɑ yɑn ɲi birɑɑdon gɑɑgɑnɑ jɑmɑɑnɑllenmen su yi.
A wɑɑxinun gɑ kiɲe, i sujud'ɑ dɑ seyen di. 7 Yusufu gɑ d'i
wɑɑxinun wɑri, ɑ d'i tu, nx'ɑ mɑ duŋe tuyillenmɑɑxun dɑng'i do
me nɑxɑ. A d'i tirindi ti xotoye yi: «Axɑkun bugu minnɑ?» I d'ɑ
jɑɑbi: «O yinmɑnke, oku ri bɑkkɑ Kɑnɑɑnɑ jɑmɑɑnen yɑ di, o ri
birɑɑdoxobe yɑ.» 8 Yusufu d'i wɑɑxinu ku tu, nxɑ, ikun m'ɑken
tu. 9 Ken gɑ ɲɑ, Yusufu hɑqiren yɑnqɑ, i gɑ dɑ kuyu be wɑr'i
kɑnmɑ. A t'i dɑ xɑdi: «Axɑkun ni fiyɑɑxɑmundɑɑnun yɑ yi, ɑxɑ ri
yere n'o jɑmɑɑnen gundonun yɑ yɑɑxen mundu.» 10 I t'ɑ dɑ: «O
yinmɑnke, o mɑ ri ken ŋɑ, o ri birɑɑdoxobe yɑ tɑni. 11 Oku su ni
yugo bɑɑnen renmun yɑ yi, o ni sere soobu yɑ yi, o hinti
fiyɑɑxɑmundɑɑnu yi.» 12 Yusufu t'i dɑ: «Ke hinti tonŋu yi, ɑxɑ ri
jɑmɑɑnen gundonun yɑ yɑɑxen mundu.» 13 I ti: «O yinmɑnke,
ken fe de, oku su ni yugo bɑɑnen renmun yɑ yi, o wɑ bɑkkɑ
Kɑnɑɑnɑ yɑ, o ni yugu tɑnmi do fillo yɑ yi, nxɑ fo tugunnen
tox'o fɑɑbɑ wure, bɑɑne tɑnɑ ɲi no, ken ntɑxɑ no.» 14 Yusufu t'i
dɑ: «N gɑ dɑ ke be ko yɑ ni hɑxiixɑn ŋɑ, ɑxɑ ni
fiyɑɑxɑmundɑɑnun yɑ yi, 15 nxɑ, n wɑ riin'ɑxɑ segesege: n kunɑ
ti tunkɑyugon birɑntɑɑxun ŋɑ, ɑxɑ ntɑ bɑkkɑ yere nɑ tox'ɑxɑ
xoxone tugunne ke mɑ ri. 16 Xɑ dɑ bɑɑne wɑrɑ d'ɑ bɑtte, kuttun
wɑ toqo kɑson ŋɑ yere. Ken noxon di, n w'ɑxɑ sefun segesegene,
gen'ɑxɑ gɑ wɑ fi beenu konni, tonŋu gɑ ni. Fin gɑ mɑ ɲɑ kundu
yɑ, n wɑ kunɑnɑ nɑn t'ɑxɑ ni fiyɑɑxɑmundɑɑnun yɑ yi.» 17 Ken di
Yusufu d'i rɑqen texe kɑson ŋɑ bito sikki.
18 Bito sikkɑndin kootɑ, ɑ t'i dɑ: «Nke ni ɑllɑnkɑnnɑɑnɑ yɑ yi, n
gɑ wɑ riini hɑqirilɑ be k'ɑxɑ dɑ, xɑ d'ɑ golli, ɑxɑ nɑ kisi.

19 Gen'ɑxɑ gɑ ni sere xullu yi, bɑɑnen tox'ɑxɑ di kɑsonkɑn di,
kuttun nɑn dɑgɑ birɑɑdon sunsi kɑn di, bɑwo dullen hɑxɑtin yɑ
ni, 20 nɑn sɑɑge riini t'ɑxɑ xoxone tugunnen ŋɑ, ken di, n wɑ
sɑq'ɑxɑ digɑɑmun ŋɑ, ɑxɑ wɑ kisini kɑllen xɑ yi.» I duŋe ke
hɑqirilɑ yi.
21 Ken fɑlle, i ti me dɑ: «O fɑɑyi gɑ yɑngɑnqɑte yɑ, o gɑ dɑ fi be
ɲ'o xoxonen ŋɑ, ɑ gɑ ɲi toorɑn di, ɑ gɑ lɑxɑruxɑɑsɑ kɑtt'o yi, o

m'ɑ terinkɑ, sɑɑsɑ, oku yinme fɑɑyi ken toorɑ yɑ di.» 22 Rubeni
sɑɑge nɑn t'i dɑ: «N m'ɑ k'ɑxɑ dɑ, ɑxɑ n mɑxɑ fo bure ɲɑ Yusufu
yi? Nxɑ, ɑxɑ m'in terinkɑ, ɑyiw'ɑ fɑɑyi lenki, ɑ kɑllen tugɑɑdun
fɑɑyi gɑ wɑɑjib'o yi.» 23 I mɑ ɲ'ɑ tu, Yusufu w'i sefun fɑɑmunu,
bɑwo sefekiɲɑndɑɑnɑn yɑn ɲ'i nɑxɑ. 24 Yusufu lɑɑto bɑkk'i yɑ
nɑn wu, nɑn sɑɑge riini sefe d'i bɑtte, nɑ Simonu wut'i di n'ɑ
rɑqen tex'i yinme jon di.
[Yɑqubɑ renmun sɑɑgɑye riini Kɑnɑɑnɑ]
25 Yusufu dɑ yɑɑmɑriyen kini, i n'i bootonun fɑgɑ yillen ŋɑ, nɑ
bɑɑne su xɑɑlisin sɑɑg'ɑ yi, n'ɑ r'i bootonun di, nɑ silɑfɑndɑn xɑ
kin'i yɑ. I dɑ golle ke ɲɑ ken moxo di. 26 A gidɑnu d'i fɑrun
tiŋɑnd'i yillinbootonun ŋɑ nɑn dɑgɑ.
27 Bire be, i gɑ ɲi tuumɑnɑ wuron di, bɑɑne d'i booton lɑqen
wuɲi, ɑ w'ɑ mundɑ nɑ yille kin'i fɑren ŋɑ, ɑ xusɑ n'i xɑɑlisin wɑri
sɑq'i booton noxon di. 28 A t'i wɑɑxinun dɑ: «Ee! I d'inke xɑɑlisin
sɑɑg'in ŋɑ de, ɑ fɑɑy'in booton di yere.» Ken gɑ ɲɑ, i kɑnu nɑn
sɑrɑlle nɑn ti me dɑ: «Allɑ dɑ mɑni ɲ'o yɑ ke yi?»
29 I gɑ kiɲe Kɑnɑɑnɑ bire be, i fɑɑbɑ Yɑqubɑ noqun ŋɑ, fo wo fo
gɑ ɲɑ, i d'ɑ su lɑxɑm'ɑ dɑ nɑn ti: 30 «Yugo be gɑ ni jɑmɑɑnen

yingumen ŋɑ, ɑ d'o rɑgɑmoxon xotondi, ɑ d'o sinmɑ
fiyɑɑxɑmundɑɑnu yɑ y'i jɑmɑɑnen di. 31 Oku d'ɑ jɑɑbi nɑn ti:
"Oku ni soro soobu yɑ yi, o hinti fiyɑɑxɑmundɑɑnu yi. 32 O ni
renyugu tɑnmi do fillo yɑ yi, o su wɑ fɑɑbe bɑɑne yɑ yi, bɑɑne
ntɑxɑ no, fo tugunnen xɑ tox'o fɑɑbɑ wure Kɑnɑɑnɑ." 33 Yugo ke
d'o jɑɑbi nɑn t'i w'ɑ mundɑ n'ɑ tu, gen'o gɑ ni tonŋuntu yi, ken
di, o nɑ sere bɑɑne toxo no, kuttun nɑn ri birɑɑdon sunsi
kɑɑdunkon ŋɑ. 34 I nɑn sɑɑge dɑgɑnɑ t'o xoxone tugunnen ŋɑ,
ken gɑ nɑ ɲɑ, i wɑ sɑq'ɑ yi nɑn t'o hinti fiyɑɑxɑmundɑɑnu yi, o
ni tonŋuntu yɑ yi, i w'o wɑɑxi Simonu xɑ sɑɑgɑn'o yi, o rɑ wɑ
yɑɑrene jɑmɑɑnen di xɑ, n'o hɑɑjunun yɑɑxe bugundi.»
35 Ken fɑlle, i gɑ dɑ yillen yillɑ, bɑɑne su d'i xɑɑlisin ɲi booton
di, i d'i fɑɑbɑ gɑ dɑ xɑɑlisi ku wɑri, i su kɑnu. 36 Yɑqubɑ t'i dɑ:

«Ken di, ɑxɑ w'ɑ mundɑ n'inke renmun su rɑg'in ŋɑ yɑ bɑ?
Yusufu ken sɑnku, Simonu xɑ ntɑxɑ yere, ɑxɑ w'ɑ mundɑ nɑ
Beniyɑminɑ xɑ rɑg'in ŋɑ bɑ? Ken toorɑ su wɑ sɑɑgene kɑtt'inke
yɑ yi.» 37 Rubeni t'ɑ dɑ: «A xɑrif'inke yi, n wɑ sɑɑgene riini t'ɑ yi
kɑtt'ɑn ŋɑ, ken gɑ mɑ ɲɑ, ɑn n'in renyugun filli su kɑri.»
38 Yɑqubɑ ti: «Ayi, n lenmen ntɑ dɑgɑnɑ d'ɑxɑ yi, ɑ gidɑ, ken
bono, ɑken bɑɑne yɑn tox'in mɑxɑ, fo bure ndɑ r'ɑ kitɑ killen di,
nke wuyun gɑ kiɲe noqu be, ɑxɑ nɑ r'in kɑri ti kunpɑn ŋɑ.»
[Beniyɑminɑ d'i gidɑnu dɑgɑye Misirɑ]
43 1 Dullen ɲi kɑmɑnɑ n xoto Kɑnɑɑnɑ jɑmɑɑnen di. 2 Bire be
Yɑqubɑ kɑɑdunkon gɑ dugutɑ birɑɑdon yigɑyen ŋɑ bɑkkɑ
Misirɑ, ɑ t'i renyugun dɑ: «Xɑ sɑɑge dɑgɑnɑ birɑɑdo tɑnɑ xobo
riini.» 3 Yɑhuudɑ t'ɑ dɑ: «N fɑɑbɑ, Misirɑ yingumen d'ɑ xurɑnd'o
dɑ, nɑn t'o gɑ nɑ dɑgɑ, o xoxonen gɑ ntɑ d'o bɑtte, i nt'o
bisimillɑnɑ. 4 An gɑ nɑ duŋe Beniyɑminɑ wɑllɑ d'o bɑtte, o wɑ
dɑgɑnɑ birɑɑdon xobo riini. 5 An gɑ mɑ duŋe xɑ, o rɑ ntɑ
dɑgɑnɑ de, bɑwo yugon t'o dɑ, i ntɑx'o bisimillɑnɑ, o xoxonen
gɑ ntɑ d'o bɑtte.»
6 Fɑɑben t'i dɑ: «Axɑkun xɑ dɑ ke golli bure ɲ'inke yi mɑni yi,
nɑn ti yugon dɑ, xoxone tɑnɑ w'ɑxɑ mɑxɑ?» 7 I t'ɑ dɑ: «Yugon
yinme yɑn segesegend'oku d'o kɑɑdunkon kɑnmɑ nɑn ti: "Axɑ
fɑɑbɑ wɑ birene? Xoxone tɑnɑ w'ɑxɑ mɑxɑ no?" A gɑ d'o tirindi
ku beenu yi, o dɑ kun yɑ jɑɑben kin'ɑ yi. Oku mɑ ɲi kɑtt'ɑ tuunu
nɑn t'ɑ wɑ riini t'o n li t'o xoxonen ŋɑ.»
8 Yɑhuudɑ sɑɑge tin'ɑ dɑ: «N fɑɑbɑ, o xoxonen wɑrɑ riini d'o yi,
o n dɑgɑ, ɑnken d'oku d'o leminu, o nɑ toxo birene, ken fɑlle,

kɑlle tu nt'oku yi de. 9 Nke w'in yinmen roon'ɑ wure, ɑn w'ɑ fi
tirindin'inke yi, n gɑ mɑ sɑɑge riini t'ɑ yi kɑtt'ɑn ŋɑ, n wuyun
wuccen su, ɑn nɑn kut'in di. 10 Ayiwɑ, ɑ fɑɑyi, gen'o gɑ ntɑxɑ
leele, o ɲi kɑttɑ tɑ fillo ɲɑɑnɑ.» 11 Fɑɑben t'i dɑ: «Xoyi dɑgɑyen
wɑɑjibi, ken di, xɑ d'o jɑmɑɑnen fo siru yogo fɑllɑ ke yugo yi,
xoyi futɑɑde fonne do kɑnbɑren do lɑtikolon do yɑɑge fonne, ɑ
do pisitɑsin do ɑmɑndi, [kun gɑ ni yittirenmu yogo yi]. 12 Axɑ do
xɑɑlisi hɑqe be gɑn xɑwɑ dɑgɑnɑ xɑ d'ɑ fillo wutu, ɑxɑ gɑ dɑ
xɑɑlisi be ɲ'ɑxɑ bootonun di, xɑ sɑɑge t'ɑ yi, ɑ rɑ wɑ ɲɑɑn'i gɑ
sɑmu yɑ. 13 Xɑ d'ɑxɑ xoxonen wutu, ɑxɑ nɑn sɑɑge kɑtti ke yugo
yi. 14 Yelli Allɑ kɑtudɑnken gɑ nɑ ke yugo hinnɑnd'ɑxɑ yi, ɑxɑ n
sɑɑge riini ti Simonu do Beniyɑminɑ yɑ. Fi be gɑ n'inke xibɑɑren
ŋɑ: n nɑ rentɑnŋɑɑxu, ken ni Allɑ rɑkutun ŋɑ.»
15 Yusufu gidɑnu d'i sɑnbɑnun wutu, ɑ do yilli jonkon me fillo. I
d'i xoxone Beniyɑminɑ dɑgɑ d'i bɑtte Misirɑ, Yusufu noqun ŋɑ.
16 Yusufu gɑ dɑ Beniyɑminɑ wɑri d'i bɑtte, ɑ t'i kɑn
fiyɑɑxɑbugundɑɑnɑn dɑ: «Dɑgɑ ti kuunu y'in noqun ŋɑ, ɑn nɑ

dɑɑbɑ xurusi nɑ yigɑnde dɑbɑri, kuunu wɑ yirɑxɑtɑnɑ d'in bɑtte
lenki.» 17 Yugo ke dɑ Yusufu yɑɑmɑriyen ɲ'i moxon di nɑn dɑgɑ
yugu ku suns'i kɑmɑnyugon kɑɑrɑ.
18 Bire be, i gɑ ro Yusufu kɑn di, i kɑnu, i d'ɑ sinmɑ t'i gɑ dɑ
xɑɑlisi be ɲ'i bootonun di terende fɑnɑn di, ken yɑ sɑɑbudɑ, i d'i

riti yere, i w'ɑ mundɑ nɑn xen'i yɑ nɑ fo bure ɲ'i yɑ n'i fɑrun
wutu n'i ɲɑ komu yi. 19 I ronte kɑn di, i tinto golliɲɑŋɑɑnɑn ŋɑ
nɑn t'ɑ dɑ: 20 «Ee! O yinmɑnke, oku ri birɑɑdoxobe yere tɑ fɑnɑ,
21 o sɑɑgɑnte, wuron gɑ ro, o gɑ yɑnqɑ, o gɑ d'o bootonun wuɲi,
bɑɑne su xus'i xɑɑlisin hɑqen ɲ'i booton di, nxɑ, o d'ɑ ri d'o yi
sɑɑsɑ, 22 o do xɑɑlisi tɑnɑ ri d'o yi nɑ birɑɑdon xobo, o m'ɑ tu,
kon dɑ xɑɑlisi ke wɑr'o bootonun di.» 23 A t'i dɑ: «Xɑ d'ɑxɑ
hɑqirun tɑɑxundi, xɑ mɑxɑ kɑnu fo wo fo yi. Axɑ Allɑ d'ɑxɑ
fɑɑbɑ Allɑ yinme yɑn dɑ xɑɑlisin wɑr'ɑxɑ bootonun di, ken gɑ
fe, nke yinme yɑn d'ɑxɑ yillijonkonun sɑwu.»
Ken fɑlle, ɑ dɑ Simonu lɑɑwɑrɑ nɑn li t'ɑ yi kuttun noqun ŋɑ.
24 A ri ti wɑɑxinu ku su yi Yusufu kɑn di nɑ jin kin'i yɑ, i n'i
tɑɑnun yɑnqi nɑn sɑɑge nɑ sokke wɑr'i fɑrun wure. 25 I dɑ

sɑnbɑnun moxonsirondi nɑ Yusufu riyen dugu kincigɑn ŋɑ,
bɑwo, i ɲi gɑ d'ɑ mugu nɑn t'i wɑ yirɑxɑtɑnɑ d'ɑ yi non ŋɑ.
26 Gelli Yusufu gɑ r'i noqun ŋɑ bɑɑne, i dɑ sɑnbɑnun kin'ɑ yi nɑ
sujudin xenund'ɑ dɑ seyen di. 27 Yusufu d'i kuuɲi n'i tirindi: «Axɑ
yugo xɑsen wɑ no, ɑxɑ gɑ dɑ ke be xibɑɑren k'in dɑ, ɑ wɑ
birene?» 28 I t'ɑ dɑ: «O yinmɑnke, o fɑɑbɑ, ɑn xidimindɑɑnɑ, ɑ
wɑ no, toorɑ su nt'ɑ yi.» I sɑɑge nɑn sujud'ɑ dɑ xɑdi. 29 A gɑ dɑ
Beniyɑminɑ wɑri, i yɑxido, ɑ t'i dɑ: «Ke yɑ n'ɑxɑ xoxone tugunne
be ɑxɑ gɑ d'ɑ fi ko bɑ?» A t'ɑ dɑ: «Ari n'ɑn deemɑ, n lenme.»
30 Yusufu gɑ d'i xoxonen wɑri, hinnɑyen xusɑ nɑn yɑnq'ɑ
sondonmen di n'ɑ yɑɑxɑnjin yɑnqɑndi, ɑ d'ɑ jewondi dɑgɑn'i
konpen di nɑn wu no. 31 A gɑ d'i yɑɑxɑnjin yɑnqi, ɑ sɑɑge riini,
n'i wuyen fuxundi, nɑ yɑɑmɑriyen kini, yigɑnden nɑn tɑxɑndi. 32 I
dɑ Yusufu yigɑnden kin'ɑ y'i durɑ, n'ɑ wɑɑxinun xɑ wɑr'i durɑ,
Misirɑnko beenu xirinten gɑ ɲi nɑ kun xɑ yigɑnden kin'i yɑ, i
durɑ, i do Abɑrɑɑninun mɑ ɲi kɑttɑ yigene doome, bɑwo ken
kɑbɑnten n'i diinɑn di. 33 Yusufu wɑɑxinun gɑ ɲ'ɑ jon di, i
tɑɑxunten ɲi ti meerɑbɑtuye yi nɑn giri soomɑn ŋɑ nɑn dɑg'ɑ
wɑrɑ lɑgɑren ŋɑ. I yinmenu ɲi kɑmɑnɑ me fɑɑyi, i kɑyihinte.
34 Yusufu d'i yigɑnden yogo kin'i yɑ, nɑ ken me kɑrɑgo kini
Beniyɑminɑ yɑ, i toxo no, nɑn mini do Yusufu yi m'i gɑ wɑ

moonɑkini.
[Jirɑnqollen wɑriye Beniyɑminɑ booton di]
44 1 Fi fɑlle, Yusufu dɑ yɑɑmɑriyen kin'i kɑn
fiyɑɑxɑbugundɑɑnɑn ŋɑ nɑn ti: «Xɑ dɑ ku soro bootonun
fɑgɑ birɑɑdo hɑqe be, i gɑ rɑ w'ɑ wure dɑgɑnɑ, ɑxɑ nɑ bɑɑne su
xɑɑlisin sɑɑg'ɑ y'i booton di. 2 I su fo tugunne, ɑn n'ɑ xɑɑlisin
sɑɑg'ɑ yi nɑn sɑɑge n'in godoxullenjirɑnqollen wɑr'ɑ booton di.»
Yusufu golliɲɑŋɑɑnɑn dɑ yɑɑmɑriyen ɲ'i moxon di.
3 A yillɑnkɑrɑn soxubɑ fɑnɑ, i d'i d'i fɑrun lɑɑwɑrɑ dɑgɑnɑ. 4 I
gɑ bugu deben di nɑ wuccinne ɲɑ, Yusufu t'i golliɲɑŋɑɑnɑn dɑ:

«Giri fɑne, ɑn nɑ ɲoro ku di, ɑn nɑn t'i dɑ: "Axɑkun xɑ dɑ mɑni
ɲɑ ke yi, nɑ fo siren tugɑ ti fo buren ŋɑ, 5 n'o kɑmɑnyugon
godoxullenjirɑnqollen fɑyi? A gɑ wɑ minni ti ke be yi, ɑ d'ɑ gɑ w'i
fiinun fɑɑyini t'ɑ yi. Axɑ dɑ fo bure xoore ɲɑ de!"»
6 Golliɲɑŋɑɑnɑn ɲor'i di nɑ sefe ke sɑɑgɑnd'i dɑ. 7 I t'ɑ dɑ: «O
yinmɑnken xɑ w'oku jɑrɑgini kundu kɑn moxo? Ari n'o tɑngɑ ken
ŋɑ. 8 O gɑ dɑ xɑɑlisi be ɲ'o bootonun di Kɑnɑɑnɑ, o d'i sɑɑge
riini. Oku rɑ wɑ hinnɑ xɑɑlisi wɑlimɑ kɑnŋe fɑyin'ɑn
kɑmɑnyugon kɑn di xɑdi kɑn moxo? 9 O gɑ nɑ jirɑnqolle ke ɲi
sere su yokken di, o wɑ ken kɑmɑn kɑlli, o kuttun wɑ ɲɑɑnɑ
ɑnken dɑ komu yi.» 10 Golliɲɑŋɑɑnɑn t'i dɑ: «A siro, jirɑnqollen
gɑ nɑ wɑri fi be mɑxɑ, ken wɑ ɲɑɑn'in kome yi, kuttun wɑ
wɑlle.» 11 I xusɑ n'i likkun yɑnqɑndi tɑwuye di, bɑɑne su d'i
booton lɑqen wuɲi. 12 Golliɲɑŋɑɑnɑn dɑ bootonun su fɑɑyi, n'ɑ
rɑqe rɑgɑ fo xooren xɑllen ŋɑ n'ɑ lɑgɑrindi fo tugunnen xɑllen
ŋɑ. Jirɑnqollen wɑri Beniyɑminɑ booton di. 13 Ken gɑ ɲɑ, i su d'i
yirɑɑmun booxo-booxo, nɑn sɑɑge nɑ likkun setundi nɑn dɑgɑ
deben noxon di.
[Yɑhuudɑ moxonkonne Yusufu dɑ]
14 Yɑhuudɑ d'i wɑɑxinun dɑgɑ Yusufu kɑn di, i d'ɑ yinme ɲi no,
i sujud'ɑ dɑ seyen di. 15 Yusufu t'i dɑ: «Axɑ dɑ mɑni ɲɑ ke yi?
Axɑkun nt'ɑ tu nɑn ti sere be wɑ xoy'inke moxo, fi rɑ ntɑ
fuxun'ɑn ŋɑ?» 16 Yɑhuudɑ jɑɑbindi nɑn ti: «O kɑmɑnyugo, sefe
ntɑx'oku mɑxɑ n'ɑ ko, fo wo fo ntɑx'o mɑxɑ n'o du xurɑndi t'ɑ
yi, Allɑ yinme yɑ n d'o fo buren fɑrɑsɑ. Ken di sɑɑsɑ, o su n'ɑn
komu yi, o do jirɑnqollen gɑ wɑri fi be booton di.» 17 Yusufu t'i
dɑ: «Ari n'in kisindi ken ŋɑ, fin rɑ ntɑ kiitini kundu, ken ni
tooɲɑnde yɑ yi. Jirɑnqollen gɑ wɑri fi be mɑxɑ, ken yɑ wɑ toqo
yere kome yi, ɑxɑ kuttun nɑ kisi nɑn sɑɑge dɑgɑn'ɑxɑ fɑɑbɑ
noqun ŋɑ.»
18 Yɑhuudɑ tinto Yusufu yi nɑn t'ɑ dɑ: «N yinmɑnke, ɑnken nɑfɑ
yere lenki, ɑn do Misirɑ tunkɑyugon su ni bɑɑne yi. Ken

sɑɑbudɑ, n nt'ɑ mundɑ nɑn l'ɑn gɑccen di, hɑqu tox'in dɑ, sefu
w'in mɑxɑ n'i ko. 19 Tɑ fɑnɑn ŋɑ, ɑn d'o tirindi, gen'o fɑɑbɑ gɑ
wɑ birene, ɑ do geni xoxone tɑnɑ gɑ w'o mɑxɑ. 20 O d'ɑn jɑɑbi
nɑn ti: "O fɑɑbɑ wɑ birene, nx'ɑ xirisɑɑxu, xoxone xɑ w'o mɑxɑ,
ɑ dɑ ken kit'i xirisɑɑxun yɑ di. A wɑ ken yɑ mundɑ moxo siri,
bɑwo, ken bɑɑne yɑn tox'ɑ mɑx'i bɑɑtɑyɑxɑren renmun di,
renyugo bɑɑnen bono. 21 An t'o n li t'ɑ yi, ɑn w'ɑ mundɑ n'ɑ wɑri.
22 O t'ɑn dɑ: "O yinmɑnke, lemine ke rɑ ntɑ bɑkk'i fɑɑbɑ wure,
ken gɑ nɑ ɲɑ tɑni, fɑɑben wɑ kɑllɑ." 23 An t'o d'o xoxone ke gɑ

mɑ ri, ɑn nt'o bisimillɑnɑ. 24 Ken gɑ ɲɑ, o sɑɑge dɑgɑn'o fɑɑbɑ
noqun ŋɑ, ɑn xidimindɑɑnɑ, ɑn gɑ dɑ fi be ko, n yinmɑnke, nɑ
ken lɑxɑm'ɑ dɑ. 25 Bire be, ɑ gɑ t'o n sɑɑge riini birɑɑdoxobe,
26 o t'ɑ dɑ: "O rɑ ntɑ riin'o xoxonen gɑ ntɑ d'o yi, ken fɑlle,
jɑmɑɑnen yingumen nt'o bisimillɑnɑ." 27 Fɑɑben t'o dɑ: "Axɑ w'ɑ
seedo, n kɑɑgunyɑxɑre Rɑheli dɑ renyugu filli bɑɑne yɑ kin'in
ŋɑ. 28 Bɑɑne sɑnku kun di, n sinmɑyen di, gundufo yogo yɑn d'ɑ
yigɑ, bɑwo n m'ɑ wɑri xɑdi ɑbɑdɑ. 29 Axɑ w'ɑ mundɑ nɑn dɑgɑ ti
ke xɑ yi! Fo bure ndɑ r'ɑ kitɑ killen di, nke wuyun gɑ kiɲe noqu
be, ɑxɑ w'in kɑlli ti kunpɑn ŋɑ de!"
30 Ken di sɑɑsɑ, n yinmɑnke, nke rɑ wɑ sɑɑgene kɑn moxo
kɑtt'in fɑɑbɑ yi, leminen ntɑ d'o yi? Fɑɑben xɑ yonkin jonginten
wɑ ke lemine yɑ yi. 31 A gɑ mɑ r'ɑ wɑri d'o yi, ɑ wɑ kɑllɑ, ɑyiwɑ,
ɑ rɑ ntɑ bɑkk'oku yinmen di, i wɑ tin'o dɑ ke me yintinxulle kɑri
ti buttinxɑɑsɑn ŋɑ. 32 Nɑn kɑfu ke su y'in yinmɑnke, nke yɑn d'in
yinmen ro lemine ke xɑrifɑn wure n fɑɑbɑ jon di nɑn t'ɑ dɑ: "N
gɑ mɑ sɑɑge riini ti lemine ke yi, ɑn nɑn kutind'in wuyu wuccen
su." 33 Sɑɑs'in yinmɑnke, nke xoni w'ɑnken ɲɑɑgɑnɑ, nke wɑ
toqo yere komɑɑxun ŋɑ, lemine ke n sɑɑge dɑgɑnɑ d'i gidɑnu yi.
34 N rɑ ntɑ sɑɑgene moxo su di dɑgɑn'in fɑɑbɑ noqun ŋɑ, n'ɑ
toxo lemine ke ntɑ d'in ŋɑ. Buttinxɑɑsɑ be wɑ riini sɑx'in fɑɑbɑ

kɑnmɑ, n rɑ ntɑ riini kɑttɑ ken muɲini.»
[Yusufu du koyiy'i wɑɑxinun ŋɑ]
45 1 Yɑhuudɑ gɑ dugutɑ sefen ŋɑ, Yusufu mɑ kɑtt'i du rɑgɑnɑ
moxo su di hinnɑyen ŋ'i golliɲɑŋɑɑnon jon di, ɑ dɑ
yɑɑmɑriyen kin'i n bugu. A yinme bɑɑne toxo d'i wɑɑxinun ŋɑ
no, ken di, ɑ d'i du koy'i yɑ. 2 Nxɑ, ɑ ɲi kɑmɑnɑ n wu moxo siri
mɑ Misirɑnkon gɑ w'ɑ mugunu nɑ xibɑɑren kiɲɑndi tunkɑyugon
noqun ŋɑ. 3 Yusufu t'i wɑɑxinun dɑ: «Nke yɑ ni Yusufu yi! N
fɑɑbɑ wɑ hinne birene?» I siginten toxo, i mɑ kɑtt'ɑ jɑɑbini. 4 A
t'i dɑ: «Xɑ tint'in ŋɑ!» I tint'ɑ yi, ɑ t'i dɑ: «Nke yɑ ni Yusufu yi, ɑxɑ
wɑɑxi, ɑxɑ gɑ dɑ ke be gɑɑgɑ Misirɑ bɑnŋen ŋɑ. 5 Xɑ mɑxɑ
kɑnu, xɑ mɑx'ɑxɑ du jɑrɑgi t'ɑxɑ d'inke gɑɑgɑ ke moxo di. Allɑ
yinme yɑn d'inke wɑrɑ riin'ɑxɑ kɑɑne yere, yelli nɑn kisindi. 6 A
siinun filli yɑ ni ke yi, dullen ro jɑmɑɑnen di, siinu kɑrɑgi tɑnɑ
wɑ riini, tifinde nt'ɑ di, fɑtɑnde nt'ɑ di. 7 Ken yɑ ni, Allɑ d'inke
wɑrɑ riin'ɑxɑ kɑɑne yere, n'ɑxɑ kisindi dullen ŋɑ, ɑxɑ nɑ
soxoden gɑben kitɑ ke jɑmɑɑne di. 8 Axɑkun m'inke riti yere de,
Allɑ yɑn d'in riti yere, n'in ɲɑ tunkɑyugon sere tintun yingumen
ŋɑ, n'in ɲ'ɑ kɑn xibɑɑren fiyɑɑxɑbugundɑɑnɑn ŋɑ, n'in ɲɑ Misirɑ
su yingumen ŋɑ.
9 Sɑɑsɑ, xɑ d'ɑ jewondi, ɑxɑ n dɑgɑ xibɑɑren kiɲɑnd'in fɑɑbɑ yi
nɑn ti: "An lenme Yusufu ti: 'Allɑ d'i ɲɑ Misirɑ su yingumen ŋɑ,
ɑn n'ɑ jewondi nɑn r'in noqun ŋɑ. 10 An wɑ tɑɑxunu Goseni
mɑrɑn di, nke yinme tintoyen di, ɑn d'ɑn renmun d'ɑn kisimɑɑru,
ɑ d'ɑn tɑnmisun do nɑɑnu, ɑ do nɑɑbure su gɑ w'ɑn mɑxɑ.
11 Non ŋɑ, n n'ɑn hɑnmirɑnfon su kiɲɑnd'ɑn ŋɑ, ɑn d'ɑn
kɑɑdunkon d'ɑn dɑɑbɑnu, fo wo fo lɑfi nt'ɑxɑ rɑgɑnɑ, bɑwo

kɑɑwɑyen siinu kɑrɑgi tɑnɑ wɑ fɑlle.' "»
12 Yusufu ti xɑdi: «Axɑ yɑɑxen w'in ŋɑ, n xoxone Beniyɑminɑ xɑ
yɑɑxen w'in ŋɑ, nke yinme Yusufu yɑ wɑ nɑn sefe d'ɑxɑ yi. 13 Ken
di, xɑ dɑg'in fɑɑbɑ ni, sigirɑ xoore be gɑ w'in mɑxɑ Misirɑ yere,
ɑ d'ɑxɑ yinme gɑ dɑ fi be wɑri, n'ɑ su lɑxɑm'ɑ dɑ, ɑxɑ n'ɑ
jewondi nɑn li t'ɑ yinme yi yere.» 14 Yusufu fɑnɑm'i xoxone
Beniyɑminɑ di, i filli su wɑ nɑ me sunbu-sunbu nɑn wu.
15 Yusufu wunten d'i wɑɑxinun kuttun sunbu-sunbu, ken fɑlle, i
d'ɑ sefellenmɑɑxu.
[Yɑqubɑ riye Misirɑ]
16 Ayiwɑ, xibɑɑren kiɲe tunkɑyugon kɑn di nɑn ti Yusufu
wɑɑxinun li Misirɑ. Tunkɑyugon yinme d'i wuretɑɑxɑɑnun ɲɑxɑli
ti xibɑɑre ke yi moxo siri. 17 A ti Yusufu dɑ: «A k'ɑn wɑɑxinun
dɑ, i n'i dɑɑbɑnun tiŋɑndi nɑn sɑɑge dɑgɑnɑ Kɑnɑɑnɑ, 18 kuudo
nɑn li t'i fɑɑbɑ d'i kɑɑdunkon su yi yere. N w'i tɑɑxundini
jɑmɑɑnen noqu neemɑnten di, i nɑ bir'ɑ soxofoonun fo siren ŋɑ,
19 i nɑ sinwotoronun wutu dɑgɑnɑ, i d'i yɑqun d'i renmun d'i
fɑɑbɑ n li. 20 I n mɑxɑ nimisi do fo toxonte yi no, bɑwo, i riini

tɑɑxu Misirɑ noqu neemɑnten yɑ di.»
21 Isirɑyilɑ renmun dɑgɑ xoy'ɑ gɑ k'i dɑ moxo be, Yusufu dɑ
sinwotoronun do silɑfɑndɑnun kin'i yɑ ti tunkɑyugon yɑɑmɑriyen

ŋɑ. 22 A dɑ yirɑn kurunbɑ kin'i bɑɑne be su yi, xɑ Beniyɑminɑ, ɑ
dɑ ken xɑllen ɲɑ kɑrɑgo yi nɑ kɑmu sikki godongɑlɑnŋe xɑ kin'ɑ
yi. 23 A xiyind'i fɑɑbɑ xɑ dɑ: fɑru tɑnmi tiŋɑnten wɑ ti Misirɑ fo
sirun ŋɑ, fɑru tɑnmi tɑnɑ, kun tiŋɑnten wɑ yillen do buurun do
birɑɑdo tɑnɑnun ŋɑ terende ke sɑɑbudɑ. 24 A d'i wɑɑxinun wɑrɑ
dɑgɑnɑ nɑn t'i n mɑxɑ mɑnqɑnŋen ɲɑ killen di.
25 I bugu Misirɑ nɑn kiɲe Kɑnɑɑnɑ jɑmɑɑnen di, i fɑɑbɑ Yɑqubɑ
noqun ŋɑ. 26 I t'ɑ dɑ: «Yusufu wɑ hinnɑ birene, ɑ yinme yɑ ni

Misirɑ su yingumen ŋɑ.» Yɑqubɑ kuurunten toxo, bɑwo, ɑ
sɑxunte mɑ ɲ'ɑ yi. 27 Nxɑ, Yusufu gɑ dɑ fi be k'i dɑ, i gɑ d'ɑ su
lɑxɑm'ɑ dɑ bire be, ɑ d'ɑ yinme gɑ dɑ sinwotoronun wɑr'i
wutuyen xɑnnen mɑxɑ dɑgɑnɑ Misirɑ, ɑ yonkin sɑɑge. 28 A ti:
«Ke wɑse, n ntɑxɑ fo wo fo tirinde ɲɑɑnɑ xɑdi, n renme Yusufu
wɑ birene. Yell'in gɑ n'ɑ wɑri n'in kɑllen sɑɑmɑ.»
[Yɑqubɑ dɑgɑye Misirɑ]
46 Isirɑyilɑi dɑ killen rɑgɑ, ɑ do fo wo fo gɑ ɲ'ɑ mɑrɑnden di.
1
I gɑ kiɲe Beri-sɑbɑ, ɑ xurusind'i fɑɑbɑ Isɑɑxɑ Allɑ dɑ.

2 Wuron di, Allɑ sefe d'ɑ yi wundiye di. A d'ɑ gɑngu: «Yɑqubɑ!
Yɑqubɑ!» Yɑqubɑ d'ɑ jɑɑbi: «Nɑɑmu.» 3 A t'ɑ dɑ: «Nke yɑ ni Allɑ

yi, ɑn fɑɑbɑ Allɑ. Mɑxɑ kɑnu dɑgɑnɑ Misirɑ, n wɑ riini xɑbiilɑ
xoore bug'ɑn di no. 4 Nke yinme wɑ dɑgɑn'ɑn sunsi Misirɑ, n'ɑn
soxodun xɑ sɑɑgɑndi riini, ɑn fɑɑtiyen di, Yusufu yinme yɑ w'ɑn
yɑɑxun texene.»
5 Yɑqubɑ gɑ bugu Beri-sɑbɑ, ɑ renmun d'ɑ rondi sinwotoronu
beenu gɑ bugu Misirɑ tunkɑyugon bɑnŋen ŋɑ, kɑfun'i yɑqun d'i

renmun ŋɑ. 6-7 I d'i dɑɑbɑnun do nɑɑbure fo wo fo gɑ ɲ'i mɑxɑ
Kɑnɑɑnɑ jɑmɑɑnen di, i d'i dɑgɑ Misirɑ. Ken moxo di, ɑ d'i
soxodun su dɑgɑ d'i yɑ: ɑ renyugun d'ɑ renyɑxɑrun d'ɑ
kisimɑɑru.
i46.1 Isirɑyilɑ: Isirɑyilɑ do Yɑqubɑ su ni sere bɑɑne yɑ toxo yi.

[Yɑqubɑ kɑɑdunko]
8 Isirɑyilɑnko be gɑ dɑgɑ Misirɑ, kun gɑ ni Yɑqubɑ d'i renmun
d'i kisimɑɑrun ŋɑ, i toxonun fɑɑyi:
Soomɑ ni Rubeni yi. 9 Rubeni renyugun ni: Hɑnoxi, Pɑɑlu,
Heceroni do Kɑrimi.
10 Simonu renyugun ni: Yemuyeli, Yɑminɑ, Ohɑdi, Yɑxini,
Cohɑɑri do Sɑwulu, ken mɑ ni Kɑnɑɑnɑnke yi.

11 Leewi renyugun ni: Geresooni, Qehɑti do Merɑri.
12 Yɑhuudɑ renyugun ni: Eri, Onɑɑni, Seelɑ, Pereci do Jerɑhi. Eri
do Onɑɑni, kun fɑɑti n'i toxo Kɑnɑɑnɑ jɑmɑɑnen di. Pereci

renyugun ni: Heceroni do Hɑmuuli.
13 Yisɑkɑri renyugun ni: Toolɑ, Puuwɑ, Yobɑ do Simerooni,
14 Sebulunu renyugun ni: Seredi, Elooni do Yɑhɑleeli.
15 Ku yɑ ni Yɑqubɑ soxodu beenu gɑ bugu Leewɑ yi, i gɑ sɑɑre
Mesopotɑmij, renyugun d'i renmu kɑfun'ɑ renyɑxɑre Diinɑ yi, i su

kɑfumɑnte tɑnjikke do soro sikki.
16 Gɑɑdi renyugun ni: Cifoni, Hɑɑgi, Suuni, Eceboni, Eeri, Arodi
do Arɑyeli.
17 Aseeri renyugun ni: Yeminɑ, Yisewɑ, Yisiwi, Bɑriyɑ, ɑ d'i
sɑɑxɑnbɑɑnɑyɑxɑre Serɑhi. Renyugu filli ɲi Bɑriyɑ mɑxɑ, kun ni:

Heberi do Mɑlikiyeli.
18 Ku yɑ ni soxodu tɑnmi do tunmu be Yɑqubɑ gɑ d'i kitɑ Silipɑ
yi, ken gɑ ni Lɑbɑni gɑ d'i komi yɑxɑre be kin'i renyɑxɑre Leewɑ

yi.
19 Yɑqubɑ yɑqe Rɑheli renyugun ni: Yusufu do Beniyɑminɑ.
20 Yusufu, ken ɲi Misirɑ, ɑ dɑ renyugu filli kit'i yɑqe Osinɑti yi,
ken gɑ ni Poti-feerɑ renyɑxɑren ŋɑ, Oni diinɑnyingume. Kun

renyugu filli ni: Menɑɑse do Efɑrɑyimu.
21 Beniyɑminɑ renyugun ni: Beelɑ, Bexerɑ, Asebeli, Geerɑ,
Nɑyɑmɑni, Eehi, Roosi, Mupiimi, Hupiimi do Aredi.

22 Ku yɑ ni Yɑqubɑ gɑ dɑ soxodu tɑnmi do nɑxɑto be kit'i yɑqe
Rɑheli yi.
j46.15 Mesopotɑmi: Joppɑye 25.20 wuredun fɑtɑnpɑnciyen fɑɑyi.

23 Dɑɑni renyugon ni Husimu. 24 Nɑfutɑli renyugun ni: Yɑhɑceli,
Guuni, Yeceri do Silemu. 25 Ku yɑ ni soxodu ɲeeri be Yɑqubɑ gɑ
d'i kitɑ Bilihɑ yi, ken gɑ ni Lɑbɑni gɑ dɑ komi yɑxɑre be kin'i
renyɑxɑre Rɑheli yi.
26 Yɑqubɑ soxodu be gɑ dɑgɑ d'ɑ bɑtte Misirɑ, i su kɑfumɑnten
ɲi tɑndunme do soro tunmi, kɑfun'ɑ kɑlliyɑxɑrun ŋɑ. 27 Ken di

Yɑqubɑ koren jɑɑte Misirɑ, nɑn kɑfu Yusufu d'i renyugun filli be
gɑ sɑɑre no: tɑnɲeere sere.
[Yɑqubɑ tɑɑxuye Misirɑ]
28 Bire be, Yɑqubɑ d'i koren gɑ ɲi killen di, ɑ dɑ Yɑhuudɑ wɑrɑ
dɑgɑn'i kɑɑne, ɑ n'ɑ ko Yusufu dɑ, i w'ɑ killen di riini Goseni.
29 Yusufu xus'i wotoron moxonsirondi, nɑn dɑg'i fɑɑbɑ gemu
Goseni. Gell'ɑ gɑ d'ɑ wɑri bɑɑne, ɑ fɑnɑm'ɑ di nɑ wucce lɑɑte

wu. 30 Isirɑyilɑ t'ɑ dɑ: «Sɑɑsɑ xoni, n rɑ wɑ kɑllɑ, bɑwo n d'ɑn
wɑri, n dɑnqɑnɑɑx'ɑ kɑnm'ɑn wɑ birene.»
31 Ken fɑlle Yusufu t'i wɑɑxinun d'i fɑɑbɑ koren kutten dɑ: «N
wɑ dɑgɑn'ɑxɑ riyen ko tunkɑyugon dɑ, nɑn t'ɑxɑ ri kɑf'in ŋɑ

yere bɑkkɑ Kɑnɑɑnɑ. 32 N w'ɑ xibɑɑrini xɑ nɑn t'ɑxɑ ni
dɑɑbɑmɑrɑɑnun yɑ yi, ɑxɑ d'ɑxɑ tɑnmisun d'ɑxɑ nɑɑnu, do fo
wo fo gɑ w'ɑxɑ mɑxɑ, ɑxɑ d'i su ri. 33 Tunkɑyugon gɑ n'ɑxɑ
tirindi: "Axɑ golle ni mɑni yi?" 34 Axɑ n t'ɑ dɑ: "O yinmɑnke, oku
ni dɑɑbɑmɑrɑɑnu yɑ yi, gell'o tugunnu mɑ sɑɑsɑ, x'o soro
fɑnɑnun moxo." Ken yɑ di, yɑɑmɑriyen wɑ kinn'ɑxɑ n tɑɑxu
Goseni mɑrɑn di, bɑwo Misirɑnkon ntɑ nɑgɑɑnɑnɑ mundɑ.»
[Yusufu soron koyiye tunkɑyugon ŋɑ]
47 Yusufu dɑgɑ tunkɑyugon xibɑɑri ti: «N fɑɑbɑ d'in gidɑnu
1
ri bɑkkɑ Kɑnɑɑnɑ, i d'i tɑnmisun d'i nɑɑnun d'i nɑɑburen su,

sɑɑsɑ n xɑw'i ɲiini Goseni mɑrɑn di.» 2 Ken fɑlle, Yusufu d'i
wɑɑxinu kɑrɑgi koyi tunkɑyugon ŋɑ. 3 Tunkɑyugon t'i dɑ:
«Axɑkun xɑ gollen ni kɑn xɑ yi?» I ti: «O yinmɑnke, oku gollen ni
tɑnmisumɑrɑyen yɑ yi, x'o soro fɑnɑnun moxo. 4 Kɑɑwɑyen xot'o
jɑmɑɑnen di, Kɑnɑɑnɑ, sokke ntɑxɑ no dɑɑbɑnun gɑ w'ɑ yigɑnɑ,
ken yɑ n'o gɑ ferego riini yere, ken di, o w'ɑ mundun'ɑxɑ mɑxɑ ti
dɑrontɑɑxu yi, o n tɑɑxu Goseni mɑrɑn di.» 5 Tunkɑyugon ti
Yusufu dɑ: «A k'ɑn fɑɑbɑ d'ɑn wɑɑxinun dɑ, i n bisimillɑ. 6 Misirɑ
w'ɑn sɑgon di, i tɑɑxund'ɑ noqu neemɑnte di. A gɑ liŋ'i dɑ, i n
dɑgɑ tɑɑxu Goseni mɑrɑn di. Gen'ɑn wɑ golliɲɑŋɑɑnɑ siru t'i di,
kun beesind'inke yinme dɑɑbɑnun xibɑɑren ŋɑ.»
7 Yusufu d'i fɑɑbɑ xɑ koyi tunkɑyugon ŋɑ. Yɑqubɑ d'ɑ kuuɲi ti
dɑrontɑɑxu yi. 8 Tunkɑyugon d'ɑ tirindi: «An wɑ siinu mɑnime?»

9 Yɑqubɑ ti: «N wuyun ni kɑme do tɑnjikke siine. Feregoyen
gɑb'in birɑntɑɑxun di do noqunun ŋɑ, jɑɑrɑbun gɑb'inke kɑnmɑ

moxo buru, n rɑ nt'in soro fɑnɑnun wuyun me kitɑnɑ.» 10 Ken di,
Yɑqubɑ dɑ tunkɑyugon nɑwɑɑri nɑn duw'ɑ dɑ, nɑn dɑgɑ.
11 Yusufu d'i fɑɑbɑ d'i wɑɑxinun tɑɑxundi Misirɑ noqu
neemɑnten di, Rɑmeseesi deben tɑtten ŋɑ, nɑ ɲiiɲe ke

hɑlɑɑlɑɑxun kin'i yɑ xo tunkɑyugon gɑ dɑ yɑɑmɑriyen kini moxo
be. 12 A dɑ birɑɑdon kin'i fɑɑbɑ yi, hɑqe be gɑ w'ɑ d'i kɑɑdunkon
su sirono.
[Yusufu golliɲɑnmoxo kɑɑwɑyen hɑxɑti]
13 Dulle ke ɲi gɑ xoto, fo wo fo mɑ ɲi n'ɑ yigɑ xɑdi, Misirɑ do
Kɑnɑɑnɑ jɑmɑɑnen su, soron ɲi gɑ joŋe lɑɑhunu. 14 Yusufu dɑ
Misirɑ do Kɑnɑɑnɑ xɑɑlisin su kɑfu me yi ti yillen gɑɑgɑyen ŋɑ
soron ŋɑ, nɑn dɑg'ɑ wɑrɑ tunkɑyugon kɑn di. 15 Bire be xɑɑlisin
gɑ ɲeme Misirɑ do Kɑnɑɑnɑ su di, Misirɑnkon dɑgɑ Yusufu
noqun ŋɑ nɑn ti: «Yinmɑnke, o xɑɑlisin su ɲeme de, ɑn ntɑ fo
kinn'o yi n'ɑ yigɑ, wɑlim'ɑn w'o toxon'o n kɑrɑ yɑ?» 16 Yusufu ti:
«Xɑɑlisi gɑ ntɑx'ɑxɑ mɑxɑ, xɑ ri t'ɑxɑ dɑɑbɑnun ŋɑ, o n'i
fɑrɑɑxu birɑɑdon ŋɑ.»
17 I d'i dɑɑbɑnun ri Yusufu noqun ŋɑ, ɑ dɑ birɑɑdon fɑrɑɑx'i yɑ
siinun do fɑru, tɑnmisun do nɑɑnu. I dɑ ken siine birɑɑdon kitɑ,

i dɑɑbɑnun fɑrɑɑxen ŋɑ. 18 Ken siinɑnyillɑ, i ri Yusufu ni xɑdi
nɑn ti: «Yinmɑnke, o rɑ ntɑx'o fo wo fo fuxindin'ɑn ŋɑ, o xɑɑlisin
ɲeme, o dɑɑbɑnun su xɑ ɲ'ɑn xɑlle yi, fo wo fo ntɑx'o mɑxɑ
sɑɑsɑ m'o yinmenu yinkollɑnqottun d'o ɲiiɲenqottu. 19 An w'o
toxon'o n kɑrɑ, o ɲiiɲun xɑ wɑ bonno? Birɑɑdon fɑrɑɑx'o yi
ɲiiɲenxotten ŋɑ, oku yinme d'o ɲiiɲenxotten su nɑ ɲɑ
tunkɑyugon xɑlle yi. Yillinsoxode kin'o yi, o n bire, n'o teenun xɑ
bugu sokken di.»
20 Yusufu dɑ Misirɑ ɲiiɲenxotten su xobo tunkɑyugon dɑ, bɑwo
dullen sɑɑbudɑ, Misirɑnko d'i su fɑrɑɑxu birɑɑdon ŋɑ. Ke moxo

di jɑmɑɑnen su ɲɑ tunkɑyugon xɑllen ŋɑ, 21 nɑ be su ɲ'ɑ dɑ
kome yi, nɑn giri jɑmɑɑnen yinme m'ɑ yinbɑɑne. 22 Yusufu mɑ ɲi
diinɑnyingumun bɑɑne yɑ ɲiiɲenxottun xobono, n'ɑ sɑbɑbun ɲɑ
tunkɑyugon sɑriyɑ wutunte y'i dɑ, ɑ yinme yɑn ɲi kun birɑndini,
ken yɑ sɑɑbudɑ, i m'i teenun gɑɑgɑ.
23 Yusufu dɑ jɑmɑɑnɑllenmun xiri nɑn t'i dɑ: «Sɑɑsɑ, nke
d'ɑxɑkun d'ɑxɑ teenun xobo tunkɑyugon dɑ, n wɑ yillinsoxoden

kinn'ɑxɑ yi nɑ teenu ku soxo, 24 nxɑ fɑtɑndibiren ŋɑ, ɑxɑ w'ɑxɑ
soxofoonun tɑxɑndi kɑrɑgɑndin kinni tunkɑyugon ŋɑ, ɑ kutte
n'ɑxɑ yinme xɑllen ŋɑ. Axɑ w'ɑxɑ d'ɑxɑ kɑɑdunkon birɑɑdon
bɑkk'ɑ di, nɑ yillinsoxoden xɑ bug'ɑ di.» 25 I t'ɑ dɑ: «O yinmɑnke,
ɑnken yɑn d'o kisindi bɑkkɑ kɑllen ŋɑ, ken d'o duŋe tunkɑyugon
komɑɑxun ŋɑ.» 26 Ke moxo yɑ ni, Yusufu gɑ dɑ sɑgɑllen sɑriyɑn
tɑɑxundi Misirɑ jɑmɑɑnen di, ɑ gɑ wɑ tɑɑdi hɑri lenki:
soxofoonun tɑxɑndi kɑrɑgɑndin wɑ kinni tunkɑyugon ŋɑ, mɑ gɑ
ntɑ diinɑnyingumun bɑɑne yi, kun teenun hinti tunkɑyugon xɑlle
yi.
[Yɑqubɑ fiinun lɑgɑru]
27 Isirɑyilɑnkon tɑɑxu Misirɑ jɑmɑɑnen di, Goseni mɑrɑn di, nɑ
ken mɑrɑ noqu yogonu hɑlɑɑlɑɑxundi, nɑ renmun kitɑ no, nɑn
gɑbo moxo siri. 28 Yɑqubɑ dɑ siinu tɑnmi do ɲeeru yɑ ɲɑ Misirɑ,
nx'ɑ wuyun kɑfumɑnten ni: kɑme do tɑnnɑxɑte do siinu ɲeeri.
29 Bire be Isirɑyilɑ gɑ d'ɑ t'i fɑɑti hɑxɑtin kiɲe, ɑ d'i renyugo
Yusufu xiri nɑn t'ɑ dɑ: «N w'ɑ mundɑ gen'in dɑrontɑɑxu gɑ w'ɑn
mɑxɑ, ɑn n'ɑn kitten sɑx'in kitten dik, nɑ lɑhidun wut'in dɑ, nɑn
k47.29 ɑn n'ɑn kitten sɑx'in kitten di: Joppɑye 24.2 wuredu

fɑntɑnpɑnciyen fɑɑyi.
t'ɑn nt'in burunu Misirɑ yere. 30 N gɑ nɑ fɑɑti, ɑn nɑn dɑg'in
rond'in sere fɑnɑnun xɑburun di.» Yusufu t'ɑ dɑ: «N fɑɑbɑ, n wɑ
ken ɲɑɑnɑ.» 31 Isirɑyilɑ d'ɑ xotond'ɑ kɑnm'ɑ n kunɑ, Yusufu
kun'ɑ dɑ. Ken gɑ ɲɑ, Isirɑyilɑ dɑ sujudi xendund'i tɑxen yinmun
ŋɑ.
[Yɑqubɑ duwɑye Yusufu renmun dɑ]
48 1 Ku fiinu dɑngi fɑlle, ɑ koni Yusufu dɑ t'ɑ fɑɑbɑ mɑ sɑhɑ. A
d'i renyugun filli xusɑ nɑn dɑg'ɑ noqun ŋɑ, Menɑɑse do
Efɑrɑyimu. 2 A gɑ ko Yɑqubɑ dɑ t'ɑ renyugo Yusufu r'ɑ duxurɑ, ɑ
d'i du xoto nɑn giri nɑn tɑɑxu tɑxen di. 3 A ti Yusufu dɑ: «Allɑ
kɑtudɑnken bɑng'in dɑ Luusɑ, Kɑnɑɑnɑ jɑmɑɑnen di nɑn duw'in
dɑ. 4 A ti: "N wɑ riini bonconŋen gɑben kin'ɑn ŋɑ, n'ɑn ɲɑ xɑbiilɑ
gɑbe kisimɑ yi. N wɑ ke jɑmɑɑne kɑmɑnɑɑxun kinn'ɑn soxodun
ŋɑ, i w'ɑ mɑrɑnɑ bɑdɑɑ." 5 Ayiwɑ, ɑn gɑ d'ɑn renyugu filli be kitɑ
yere, Efɑrɑyimu do Menɑɑse, kɑtt'in gɑ wɑ riini, ɑn renmu f'i yɑ
de, nke yɑ renmun n'i yɑ, n w'i rɑgɑnɑ xo Rubeni do Simonu
moxo. 6 Nxɑ, renyugu be tɑnɑ ndɑ sɑɑr'ɑn dɑ kun fɑlle, kun wɑ
toq'ɑn xɑllɑɑxun di. I d'i gidɑnyugu fɑnɑnu ku renmun yɑ wɑ
ɲɑɑnɑ xiyentɑlen bɑɑnu yi. 7 N dɑ ke ɲ'ɑn mɑ Rɑheli sɑɑbu dɑ,
bɑwo, n riyinte bɑkkɑ Mesopotɑmi, n gɑ tinto Efɑrɑtɑ yi Kɑnɑɑnɑ
jɑmɑɑnen di, ɑ fɑɑt'in mɑxɑ. N d'ɑ rondi killintɑtten ŋɑ no. I wɑ
tini non dɑ lenki: Betilɑhemi.»
8 N'ɑ toxo sefen ŋɑ, ɑ dɑ Yusufu renyugun wɑri, ɑ tirindindi:
«Ku ni ko yi?» 9 Yusufu t'ɑ dɑ: «Ku ni Allɑ gɑ dɑ renyugu be kin'in

ŋɑ yere.» Yɑqubɑ t'ɑ dɑ: «I tintond'in ŋɑ n nɑn duw'i dɑ.»
10 Isirɑyilɑ ɲi gɑ xɑso n'ɑ yɑɑxun lɑɑhundi moxo siri, ɑ mɑ ɲi fo
soobe wɑlli xɑdi. Yusufu d'i renmun tintond'ɑ yi, ɑ d'i sunbu-
sunbu n'i bolli kɑtt'i du yi, 11 ken di nɑn ti Yusufu dɑ: «Nke mɑ
ɲ'ɑ jikkin'in w'ɑnken wɑlli xɑdi, ɑ fɑɑyi, Allɑ dɑ hɑr'ɑn renmun
koy'in ŋɑ.» 12 Ken di Yusufu d'i renmun yɑnqɑndi bɑkk'ɑ tɑɑnun
kɑnmɑ, nɑn sujudi seyen di. 13 Ken fɑlle, ɑ d'i filli rɑgɑ t'i kittun
ŋɑ: nɑ Efɑrɑyimu rɑgɑ t'i tɑyen ŋɑ, n'ɑ gemundi Isirɑyilɑl noogen
bɑnŋen ŋɑ, nɑ Menɑɑse rɑgɑ t'i noogen ŋɑ, n'ɑ gemundi Isirɑyilɑ
tɑyen bɑnŋen ŋɑ, n'i tintond'i kisimɑ yi xɑdi. 14 Nxɑ, Isirɑyilɑ d'i
kittun bɑrɑti me di, n'i tɑyen gemundi Efɑrɑyimu yinmen ŋɑ, ken
be gɑ ni fo tugunnen ŋɑ, n'i noogen gemundi Menɑɑse yinmen
ŋɑ ken be gɑ ni soomɑn ŋɑ. 15 Ken d'ɑ duwɑ, nɑn ti:
«N wɑ Kɑmɑnen ɲɑɑgɑnɑ, ɑken be, n kisimɑ Ibirɑhiimɑ d'in
fɑɑbɑ Isɑɑxɑ gɑ d'i birɑntɑɑxun ɲ'ɑ mɑrɑnden di,
nɑ Kɑmɑnen ɲɑɑgɑ, ɑken be gɑ d'in tɑngɑ gell'in sɑɑrɑye
mɑ lenki,
16 yelli mɑlikɑ be gɑ d'in tɑngɑ fo buren su yi,
ɑ nɑ ku renyugu filli bɑrikɑndi,
i sɑɑbudɑ soron nɑn toxo sinmen'in ŋɑ,
i n toxo sinmen'in kisimɑ Ibirɑhiimɑ d'in fɑɑbɑ Isɑɑxɑ yi,
i n bɑrike nɑ soxoden gɑben kitɑ ɲiiɲen kɑnmɑ.»
17 Yusufu gɑ d'ɑ wɑri fɑɑben w'ɑ yi n'i tɑyen sɑxu Efɑrɑyimu yɑ
yinmen di, ken mɑ liŋ'ɑ dɑ, ɑ dɑ fɑɑben tɑyen rɑgɑ t'i w'ɑ yillɑnɑ
Menɑɑse yinmen di nɑn t'ɑ dɑ: 18 «N fɑɑbɑ, ɑn sɑmu de, ke yɑ ni
soomɑn ŋɑ, ɑn tɑyen sɑx'ɑ yinmen di.» 19 Nxɑ fɑɑben bɑrɑ nɑn
ti: «N w'ɑ tu, n w'ɑ tu n renme, Menɑɑse yinme soxodun wɑ riini
gɑbo, nx'ɑ yɑxido ke yɑ soxodun wɑ riini gɑbo diin'ɑken ŋɑ nɑn
ɲɑ xɑbiilɑ gɑbe yi.»
20 Ken kootɑn ŋɑ, ɑ duw'i filli su dɑ nɑn ti: «Isirɑyilɑnkon wɑ
riini duwɑɑwun mundu Allɑ mɑxɑ t'ɑxɑ toxonun ŋɑ nɑn ti:

"Ari n'ɑn bɑrikɑndi xo Efɑrɑyimu do Menɑɑse moxo."»
Ke moxo di, Isirɑyilɑ dɑ Efɑrɑyimu wɑrɑ Menɑɑse kɑɑne.
21 Ken fɑlle, ɑ ti Yusufu dɑ: «N fɑɑtiyen ntɑxɑ lɑɑto, nxɑ Allɑ wɑ
d'ɑn bɑtte, ɑ wɑ riin'ɑn sɑɑgɑndi dɑgɑn'ɑn sere fɑnɑnun ɲiiɲen

di. 22 Fi be gɑ n'inke yi, n wɑ riini tɑqe kin'ɑn ŋɑ, ɑ gɑ n gɑb'ɑn
wɑɑxinun xɑllen ŋɑ, ken gɑ ni Sixemu ɲiiɲen ŋɑ, n dɑ non rɑgɑ
Amorinun ŋɑ t'in kɑɑfɑn d'in bundɑnŋun ŋɑ.»
l48.13 Isirɑyilɑ: Isirɑyilɑ do Yɑqubɑ su ni sere bɑɑne yɑ toxo yi.

[Yɑqubɑ renmun xibɑɑriye t'i tɑgɑxɑnnen ŋɑ]
49 1 Ken fɑlle, Yɑqubɑ d'i renmun tɑɑxundi nɑn t'i dɑ:
«Xɑ d'in terinkɑ, ɑxɑ gɑ wɑ riini ɲɑ ke be yi n n'ɑ k'ɑxɑ dɑ.
2 Xɑ d'in terinkɑ, Yɑqubɑ renmu,
xɑ d'ɑxɑ fɑɑbɑ Isirɑyilɑm terinkɑ.
3 «Anken Rubeni n'in soomɑn yɑ yin,

n d'ɑn fɑnɑ yɑ kitɑ n'in toxo honnɑnqɑyɑɑxun di,
n hɑkkɑn tinmɑnte,
ɑn d'ɑn mɑɑrenmun su firi hoorɑɑxun do fɑnkɑn di.
4 An senbenten ni xo ŋɑme,
nx'ɑn ntɑxɑ ɲɑɑnɑ kɑɑnɑnke yi,
bɑwo, ɑn duŋe sɑq'ɑn fɑɑbɑ sɑxurɑn ŋɑ,
nɑn kɑfu d'ɑ yɑqen yogo yio.
5 «Simonu do Leewi ni kɑppɑllenmun yɑ yi,

i kɑppen wɑ fo buren yɑ kɑnmɑ,
6 nxɑ, yell'in tɑqe gɑ ntɑ ron'i kɑppen di,
ɑ gɑ ntɑ ron'i jɑnbɑn di,
bɑwo, i butuyen dɑ, i dɑ soron ɲɑ lunjurɑnto yi,
i yonkilliŋon dɑ, nɑ soron kɑri xo dɑɑbɑnup.
7 Allɑ nt'i bɑrikɑndin'i butuye buren sɑɑbudɑ,
ɑ nt'i bɑrikɑndin'i fitinɑye buren sɑɑbudɑ.
I soxodun wɑ riini tɑxɑndi Yɑqubɑ renmun nɑxɑ,
nɑn sɑnqi-sɑnqi do Isirɑyilɑ jɑmɑɑnen ŋɑ.
8 «Yɑhuudɑ, ɑnken wɑɑxinun wɑ riin'ɑnke yɑ tiigɑq,

m49.2 Isirɑyilɑ: Isirɑyilɑ do Yɑqubɑ su ni sere bɑɑne yɑ toxo yi.
n49.3 Joppɑye 10.15 fɑɑyi
o49.4 Joppɑye 35.22 fɑɑyi
p49.6 Joppɑye 34.26 fɑɑyi

ɑn tɑɑnun wɑ riini sig'ɑn xonnun kohen di,
ɑn fɑɑbɑnbɑɑnɑnun wɑ sujudin'ɑn dɑ.
9 N renme Yɑhuudɑ senben nɑ xo jɑrinten yɑ,
ɑ gɑ bugu tiye yigene,
nɑn li sɑx'i digɑn di,
ko rɑ wɑ kɑtin'ɑ yi?
10 Yingumɑɑxun gumɑn toqo Yɑhuudɑ yɑ borollɑqen ŋɑ,
gumɑ ke wɑ toq'ɑ soxodun kitten di,
m'ɑ gɑ kiɲ'i kɑmɑn hɑxiixɑnr ŋɑ,
soron wɑ riini xɑɑye ken dɑ.
11 A wɑ ɲɑɑnɑ sere neemɑnte yi ti resenyitten gɑboyen ŋɑ,
m'ɑ wɑ foonu ɲɑɑnɑ fɑrintonte yi,
ɑ yirɑɑmen wɑ yɑnqini resenjin yɑ di,
n'ɑ boll'ɑ noonon di.
12 A yɑɑxun wɑ riini dunbu ti resenqoncin ŋɑ,
n'ɑ kɑnbun xurɑndi ti xɑtin ŋɑ.
13 «Sebulunu, ɑnken tɑɑxurɑn ɲɑɑnɑ geejillɑqen yɑ yi,

jidunterɑɑnun yɑnqɑrɑn ŋɑ,
ɑn mɑrɑn wɑ fuutini mɑ Cidoni tɑtten ŋɑ.
14 «Yisɑkɑri, ɑnken gollini yɑ xo fɑre,

ɑ wɑ sɑq'i gɑllen di.
15 An gɑ nɑ jɑmɑɑne sire be wɑri,
ɑ noqun neemɑnten gɑ ni,
ɑn wɑ komingollini kun kɑmɑnun dɑ,
yell'ɑn nɑn toxo no.
q49.8 Yɑhuudɑ wure ni: «ɑ wɑ tiigɑndini» Joppɑye 20.35 fɑɑyi.

r49.10 kɑmɑn hɑxiixɑ: Abɑrɑɑninxɑnnen di, ɑ sɑfɑnten ni «Silo», nx'ɑ
wure mɑ xurɑ.
16 «Dɑɑni, ɑnken w'ɑn soron fɑɑsɑnɑ,

xo Isirɑyilɑ xɑbiilɑn kuttun moxo.
17 Hɑr'ɑn wɑ loxo, ɑn rɑ wɑ fɑɑsɑndini,
xo kosooso muxunte jɑrijɑllen di,
xonne be ndɑ tint'ɑn ŋɑ,
ɑn n'ɑ xiɲ'i sin fɑllɑnɲiimen di,
n'ɑ yinme fɑllɑnsedi seyen di.
18 «Yɑɑh! N Kɑmɑ Allɑ,

n jikken w'ɑ yi, ɑn w'in kisindini.
19 «Gɑɑdi, xennɑɑnun yɑn xenn'ɑnke ŋɑ,

nx'ɑn wɑ kɑttɑ n'ɑn du bug'i mɑxɑ, n'i fɑrɑxɑtu.
20 «Aseeri, ɑnken soxofoonun wɑ sirono dɑngi hɑqe,

i fɑtɑndifoonun yɑ wɑ ɲɑɑnɑ tunkɑyugun yigɑnden ŋɑ.
21 «Nɑfutɑli, ɑn ken ni lɑɑwɑrɑnte yɑ yi xo siinen moxo,

ɑyiwɑ, ɑn ntɑ fo sɑɑrɑnɑ len sire fɑlle.
22 «Yusufu, ɑnken nɑ xo yitti nɑfɑmɑ xoore yɑ jinxɑnnen ŋɑ,

ɑn kittun wɑ fon su kɑnmɑ.
23 Bundɑnserɑɑnun d'ɑn jɑnbɑ,
n'i bundɑnŋun sed'ɑn ŋɑ ti sondonkɑɑwɑntɑɑxu yis,
24 nxɑ, ɑn d'ɑn bundɑnŋun rɑgɑ ti soobe yi,
ɑn kitten liŋo,
bɑwo, Yɑqubɑ Allɑ senbente,
Isirɑyilɑ tɑngɑndɑɑnɑn d'ɑ hɑɑsɑndɑɑnɑn ɲi d'ɑn bɑtte.
s49.23 Joppɑye 37.18.. fɑɑyi

25 Yell'ɑn fɑɑbɑ Allɑ gɑ n'ɑn fɑɑbɑndi,
Yell'ɑn Allɑ kɑtudɑnken gɑ n'ɑn bɑrikɑndi:
n'ɑn bɑrikɑndi ti kɑnmun jin gɑboyen ŋɑ,
n'ɑn bɑrikɑndi ti ɲiiɲen wure jin gɑboyen ŋɑ,
n'ɑn bɑrikɑndi t'ɑn soxodun do dɑɑbɑnun gɑboyen ŋɑ.
26 An fɑɑbɑ bɑriken be gɑ n gɑbɑ sere fɑnɑnun xɑllen ŋɑ,
i gɑ n gɑbɑ gidinsiŋɑnun xɑllun ŋɑ,
yelli Kɑmɑnen gɑ nɑ kun bɑriken surund'ɑn kɑnmɑ Yusufu,
ɑnken be gɑ nɑ wɑɑxinun yingumen ŋɑ.
27 «Beniyɑminɑ, ɑnken ɲɑɑnɑ xo kɑnbɑnten yɑ,

soxubɑn ŋɑ, ɑn w'ɑn tiye rɑgɑnten yigɑnɑ,
nellen ŋɑ, n'ɑ tɑxɑndi.»
28 Ku yɑ ni Isirɑyilɑ borollɑqun tɑnmi do fillon ŋɑ, ɑ d'ɑ gɑ dɑ
tɑgɑxɑnne be ko bɑɑne be su kɑnmɑ.

[Yɑqubɑ fɑɑtiyen d'ɑ jɑnɑɑsɑ]
29 Ke fɑlle, Yɑqubɑ dɑ yɑɑmɑriye tɑnɑ kin'i renmun ŋɑ nɑn ti:
«N gɑ nɑ fɑɑti, xɑ r'in rond'in sere fɑnɑnun tɑtten ŋɑ,
gidinkunme be gɑ wɑ Eferoonɑ Heetinken ten di, 30 Mɑxɑpelɑ,
Mɑmere tɑtten ŋɑ, Kɑnɑɑnɑ jɑmɑɑnen di. Ibirɑhiimɑ dɑ te ke
xobo Eferoonɑ mɑxɑ, yelli xɑburu ke nɑ ɲ'i hɑlɑɑle yi. 31 A yinme
d'i yɑqe Sɑɑrɑtu ro non yɑ yi, do Isɑɑxɑ d'i yɑqe Rebeqɑ, nke
yinme xɑ dɑ Leewɑ rondi non yɑ yi. 32 Te ke do gidinkunme be
gɑ w'ɑ di, i xobe Heetinkon yɑ mɑxɑ.»
33 Yɑqubɑ gɑ dugut'i yɑɑmɑriyu lɑgɑren kinn'i renmun ŋɑ, ɑ
sɑxu n'i neeguye lɑgɑren ɲɑ, nɑn kɑf'i soro fɑnɑnun ŋɑ.
50 1 Yusufu xus'i du sed'i fɑɑbɑ kɑnmɑ nɑn wu, n'ɑ sunbu-
sunbu. 2 Ken fɑlle, ɑ ti doxotoronun dɑ: «Xɑ d'in fɑɑbɑ furen
moxon gemundi, n'ɑ fɑten dɑɑri ti te timeliŋen ŋɑ.»
3 Doxotoronun dɑ tɑnnɑxɑte kootɑ ɲɑ ken gollen ŋɑ xoy'i lɑɑdɑ
moxo, yell'ɑ n kɑttɑ mɑrene. Misirɑnkon dɑ tɑnɲeere kootɑ yɑ

ɲɑ Yusufu fɑɑbɑ wuunu.
4 Bire be Isirɑyilɑ fɑɑtiyen sunoyen gɑ ɲeme, Yusufu ti
tunkɑyugon soro tintun dɑ: «Gen'in fin gɑ xoor'ɑxɑ mɑxɑ, xɑ dɑ
ke xiyinde kiɲɑndi tunkɑyugon ŋɑ n dɑ: 5 "Kɑtt'in fɑɑbɑ gɑ wɑ
fɑɑtini, ɑ d'in kunɑndi, n'i rondi Kɑnɑɑnɑ jɑmɑɑnen di, i xɑburu
dɑbɑrinten di no, ɑ nɑ yɑɑmɑriyen kin'in ŋɑ, nɑn dɑg'ɑ rondi no,
n nɑn sɑɑge riini."» 6 Tunkɑyugon dɑ yɑɑmɑriyen kin'ɑ yi, ɑ n
dɑg'i fɑɑbɑ rondi no, n'i lɑhidun tinmɑndi.
7 Yusufu dɑgɑ kɑfunu tunkɑyugon gollirɑn sere xooren su yi, ɑ
do Misirɑ xirisen su, 8 kɑfun'i yinme kɑɑdunkon ŋɑ, d'i wɑɑxinun

do fɑɑben yinme koren kutten su yi. Fo wo fo mɑ toxo Goseni
mɑ leminun do dɑɑbɑnu. 9 Wotoronun xɑ ɲi furen sunsindɑɑnun
di, ɑ do sigumu, n'ɑ ɲɑ fi hɑyibɑnte xoore yi.
10-11 I gɑ kiɲe Atɑdi genden ŋɑ Yɑrɑde fɑnŋen tɑtten ŋɑ, i dɑ
furinyɑɑxɑrɑxurɑye xoore ɲɑ non ŋɑ, Yusufu sɑɑge n'i fɑɑbɑ wu

no bito ɲeeri. Kɑnɑɑnɑnko be gɑ ɲi ken mɑrɑ di, i gɑ dɑ ke
yɑɑxɑrɑxurɑye xoore wɑri, i ti: «Ke wɑ ɲiini Misirɑ sere xoore
furunfi yi.» Ken yɑ sɑɑbudɑ noqu ke toxon gɑ xiri Abeli-misirɑ,
[ɑ wure gɑ ni Misirɑ furunfi].
12 Ke moxo yɑ ni Yɑqubɑ renmun d'ɑ yɑɑmɑriyen bɑtu, 13 nɑn
dɑgɑ t'ɑ furen ŋɑ Kɑnɑɑnɑ jɑmɑɑnen di, n'ɑ suturi Mɑxɑpelɑ ten
gidinkunmen di, Mɑmere tɑtten ŋɑ, te be, Ibirɑhiimɑ gɑ d'ɑ xobo
Eferoonɑ mɑxɑ, Heetinke, n'ɑ xɑburu hɑlɑɑlɑɑxu. 14 I gɑ dugut'i
fɑɑbɑ suturɑyen ŋɑ, Yusufu sɑɑge dɑgɑnɑ Misirɑ, ɑ d'i wɑɑxinun
do fo wo fo gɑ ɲi gɑ dɑg'ɑ sunsi.
[Yusufu wɑɑxinun yɑɑfɑye munduy'i fɑɑben fɑɑti fɑlle]
15 Isirɑyilɑ fɑɑti fɑlle, Yusufu wɑɑxinun ɲi tini me dɑ: «Ayiwɑ, o
fɑɑbɑ fɑɑyi gɑ bono, Yusufu n mɑxɑ r'o xonnɑn rɑgɑ de, o gɑ
dɑ fo buru be ɲ'ɑ yi, nɑ kun tɑnbon tug'o di.» 16 Ken di, i dɑ
fɑɑre xiyi Yusufu dɑ nɑn ti: «Kɑtt'o fɑɑbɑ gɑ wɑ fɑɑtini, ɑ d'o
yɑɑmɑri nɑn ti: 17 "Xɑ d'ɑ ko Yusufu dɑ t'inke t'ɑ n hinn'ɑxɑ yi,
ɑxɑ gɑ dɑ fo buru be ɲ'ɑ yi, ɑ n yɑɑf'i su di, ɑxɑ d'ɑ fɑɑbɑ su nɑ
Allɑ bɑɑnen yɑ bɑtunu."» Yusufu gɑ dɑ ke xibɑɑre mugu, ɑ xusɑ
nɑn wu.
18 Ken fɑlle, wɑɑxinun yinme ri Yusufu noqun ŋɑ, n'i du sed'ɑ
tɑɑnun wure, nɑn t'ɑ dɑ: «O fɑɑyi, o ɲ'ɑn dɑ komu yi.» 19 Nxɑ
Yusufu t'i dɑ: «Xɑ mɑxɑ kɑnu, nke rɑ w'in yinme wɑllɑ
ɑllɑnsigirɑn ŋɑ bɑ? 20 Axɑ d'ɑ xɑnu nɑ fo buren ɲ'inke yi, nxɑ,
Allɑ yinme d'ɑ yillɑ fo sire yi, nɑ ke jɑmɑ su kisindi xoy'ɑxɑ
yɑɑxen gɑ fɑɑy'ɑ yi moxo be. 21 Ken di sɑɑsɑ, xɑ mɑxɑ kɑnu, fo
wo fo nt'ɑxɑ kitɑnɑ, nke wɑ sikki t'ɑxɑ d'ɑxɑ kɑɑdunkonfin su
yi.» A d'i neene, nɑ sefe sire gɑbe k'i dɑ.
22 Ke moxo yɑ ni, Yusufu d'i fɑɑbɑ koren gɑ tɑɑxu Misirɑ. A
yinme dɑ kɑme do siinu tɑnmi yɑ bire. 23 A dɑ Efɑrɑyimu

soxodun wɑri m'i yillɑye sikkɑndi, nɑn sɑɑge n'i kisimɑɑre
Mɑxiiri renmun xoorondi, ken gɑ ni Menɑɑse renyugon ŋɑ.
[Yusufu fɑɑtiye]
24 Kootɑ yogo, Yusufu t'i wɑɑxinun dɑ: «N fɑɑti hɑxɑtin ntɑxɑ
lɑɑto, nxɑ, Allɑ wɑ riin'ɑxɑ fɑɑbɑndi, n'ɑxɑ bugundi Misirɑ,
n'ɑxɑ geesu dɑgɑnɑ jɑmɑɑne be, ɑ gɑ d'ɑ lɑhidun wutu
Ibirɑhiimɑ do Isɑɑxɑ do Yɑqubɑ dɑ. 25 Ken di, xɑ dɑ lɑhidun
wut'in dɑ, nɑn ti Allɑ gɑ n'ɑxɑ fɑɑbɑndi, ɑxɑ w'in furen wutunu
d'ɑxɑ bɑtte dɑgɑnɑ.»
26 Yusufu fɑɑti n'ɑ wuyun toxo kɑme do siinu tɑnmi. I d'ɑ fɑten
dɑɑri ti te timeliŋen ŋɑ, yell'ɑ n kɑttɑ mɑrene, n'ɑ sɑwu

furinwɑxɑnden di Misirɑ.
Fɑtɑnpɑnciye
Abɑrɑɑninu
Ibirɑhiimɑ soxodu be gɑ bugu Isɑɑxɑ di, kun yɑ dɑnbe ɲi xilli
Abɑrɑɑni. A lɑsili ni Ibrɑhiimɑ kisimɑ be toxo gɑ ni Abɑrɑɑni,
ken gɑ ni «Eberi» yi Abɑrɑɑninqɑnnen di. (Joppɑye 10.21, 39.14)
Adeni nɑɑxo
Adeni ni jɑmɑɑne yɑ yi, Allɑ gɑ dɑ nɑɑxo wɑr'ɑ kinbɑkkɑn di, o
gɑ wɑ tin'ɑ dɑ Adeni nɑɑxo nɑ Adɑmɑ do Hɑwɑ wɑr'ɑ noxon di.
(Joppɑye 2.8-17, 3.20-24, 4.16)
Allɑ Kɑtudɑnke
A wure ni «Allɑ kɑttɑɑnɑ, Allɑ niyindɑɑnɑ», Allɑ be gɑ rɑ wɑ fon
su dɑ. Abɑrɑɑninqɑnnen di ke ni «El Sɑdɑyi». (Joppɑye 17.1,
28.3, 35.11, 43.14, 48.3, 49.25)
deben rorɑqe
Ken hɑxɑtin ŋɑ deben koorinten ɲi ti kobin ŋɑ. A rorɑqe ni
deben yugu bɑtuɲɑɑrɑn yɑ yi ɑ d'i jɑɑgunɲɑɑrɑ, golle mundɑɑnu
xɑ ɲi dɑgɑnɑ sigi no. (Joppɑye 19.1, 23.10, 23.18, 34.20)
Firɑwunɑ
Firɑwunɑ mɑ ɲi seren toxo yi, Misirɑ tunkɑyugun dɑronden
toxon yɑ ɲi. Ken yɑ sɑɑbudɑ, o yillɑnden di, o gɑ dɑ sɑfɑ Misirɑ
tunkɑyugo dere wuredɑn di nɑn ti, i w'ɑ tin'ɑ dɑ Firɑwunɑ.
(Joppɑye 12.15)
Misirɑ tunkɑyugo
Firɑwunɑ fɑɑyi. (Joppɑye 12.15, 37.36, 39-41, 44.18, 46.5)
kɑɑrɑ 115
Negebɑ
Negebɑ ni gunjurɑ yɑ yi Kɑnɑɑnɑ fɑnkitten di, ken yɑ sɑɑbudɑ, ɑ
ɲi koorondini kɑttɑ Kɑnɑɑnɑ fɑnkitten ŋɑ. (Joppɑye 12.9, 13.1,
20.1, 24.62)
resenyitte (Joppɑye 9.20, 40.9, 49.11), rese (40.11), resenji

(27.28, 27.37, 49.11), resenqonci (9.21, 49.12)
Resen ni yittirenme yɑ yi, ɑ wɑ xo benbe, nx'ɑ ken yitten wɑ
neenunu yɑ. A liŋen ni, ɑ wɑ bollini n'ɑ jin bugundi n'ɑ ɲɑ minifo
liŋe yi (resenji). Resenji gɑ nɑ mɑre nɑn dɑllɑ, ɑ wɑ ɲɑɑnɑ
xoncin ŋɑ (resenqonci).
sɑdɑxindinnoqu
Noqu siginte yɑ ɲi ti gidun ŋɑ xoyi dibinkɑn moxo, i ɲi
sɑdɑxɑnun biyin'ɑ kɑnmɑ. (Joppɑye 8.20, 12.7, 13.4, 22.9,
26.25, 33.20, 35.1)
Tunkɑ duumɑnte
Allɑ toxon xerexerente yɑ yi, ɑ wure gɑ ni nɑn ti, ɑ wɑ hɑxɑtin
su. A koninten ni ɑɑye gɑbe di, nxɑ, ɑ sɑfe ke fɑnɑ yɑ di
(Joppɑye 2.4), nxɑ soron joŋe xirindini t'ɑ yi ke yɑ di. (Joppɑye
4.26)
xeribunu
Xeribunu ni Allɑ tɑgɑfoonu yɑ yi, i golle ni korosinden ŋɑ. I
sɑwurɑn wɑ xoyi dɑɑbɑnu, seren yinkollɑn w'i yɑ, ɑ do kɑnpu.
(Joppɑye 3.24)

The Torah Genesis - Eastern Soninke

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

The Torah Genesis - Eastern Soninke

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Joppɑye

Genèse en lɑngue soninké-est

Genèse en lɑngue soninké-est

Joppɑye yillɑ mɑɑnɑn ni soninkɑnxɑnnen di yɑ,

Sooninkɑnxɑnnen yillɑndɑɑnon sɑppɑ

1 Fɑtɑnpɑnciye sɑfɑnten ni yere. kɑɑrɑ 5

Joppɑyen ni Tɑwureetɑ kitɑɑbe fɑnɑn yɑ yi. Tɑwureetɑn ni Allɑ

[Allɑ gɑ dɑ dunɑ tɑgɑ moxo be]

di. 4 Allɑ seedɑɑxu ti xurɑyen siren ni, ɑ dɑ xurɑyen fɑtɑ bɑkkɑ

fɑte bɑkkɑ jiinu yi!» 7 Allɑ dɑ bili yɑnbɑ nɑ ji kɑnmurɑnken do ji

«geeji». Allɑ seedɑɑxu ti ken siren ni.

Sokke su n'i soxoden bɑngɑndi, yitti noone su n'i renmen

do wuron fɑtɑ bɑkkɑ me yi. I nɑ ɲɑ tɑgumɑncu yi: sɑllun do

kɑnpi do kɑnmun ŋɑ!» 21 Allɑ dɑ jiidufo xoorun su tɑgɑ, bɑɑne

noone: kɑɑdundɑɑbɑnu, ɲiiɲedufoonu, gundufoonu, bɑɑne su

ɑ nɑ jin ɲexun mɑrɑ, nɑ kɑnmun yeliŋun mɑrɑ, nɑ dɑɑbɑnun

kɑnmɑ fɑgɑ, nɑ ɲiiɲen mɑrɑ. Axɑ nɑ jin ɲexun do kɑnmun

Allɑ d'i tɑgɑnden gollun wɑrɑ ke kootɑ yi.

bɑwo, ɑ d'ɑ ɲ'i tɑgɑnden gollunwɑrɑ kootɑn ŋɑ.

[Allɑ gɑ dɑ yugu fɑnɑn do yɑxɑrin fɑnɑn tɑgɑ moxo be]

Tunkɑ duumɑnte Allɑ mɑ ɲi gɑ dɑ kɑnme riti ɲiiɲen kɑnmɑ. Sere

ŋɑ. A gɑ dɑ sere ke be tɑgɑ, ɑ d'ɑ wɑr'ɑ noxon di. 9 Tunkɑ

kinbɑkkɑn ŋɑ. Kitti nɑxɑtɑndin ni Furɑɑtɑ yi.

ŋɑ, ɑn gɑ nɑ kɑti ken ŋɑ kootɑ su, ɑn wɑ kɑllɑ.»

deemɑndɑɑnɑ tɑgɑn'ɑ dɑ, ken wɑ ɲɑɑn'ɑ kɑppɑllenmɑ yi.»

yeliŋun su, do gundufoonun su. Nxɑ, ɑ mɑ kɑppɑllenmɑ kitɑ, fi

xenqendi. Ken bire, ɑ d'ɑ sɑxɑbɑnxotti bɑɑne wutu, nɑ

b2.14 Hidekeli, ken gɑ ni Tigiriti fɑnŋen ŋɑ lenki, ɑ gɑ wɑ Irɑqi jɑmɑɑnen

neeneliŋen ŋɑ. A ti yɑxɑren dɑ: «Tonŋun yɑ ni, yelli Allɑ ti:

ni, ɑ wɑritiyɑɑxen siren ni, ɑ yigɑyen w'i tu roon'i fɑɑyindɑɑnɑn

mɑni kɑnmɑ?» Yɑxɑren ti: «Sɑmɑqen yɑ d'in mɑrɑsɑ, n xɑ d'ɑ

«N'ɑ sɑx'ɑn dɑ ke golle kɑnmɑ,

16 Tunkɑ duumɑnte Allɑ ti yɑxɑren dɑ:

17 Tunkɑ duumɑnte Allɑ ti yugon dɑ:

ɲɑ xoy'oku moxo, ɑ wɑ fo siren do fo buren bɑkkɑ me di. Sɑɑsɑ,

nɑɑxon noxon di, yell'ɑ nɑ ɲiiɲen golli, ɑ gɑ tɑge bɑkkɑ ken be

yɑqen dɑ noxon wutu nɑn sɑɑre ti Xɑɑbilɑe yi. A ti: «Aɑ, n dɑ

duumɑnten dɑ. 4 Hɑɑbilɑ xɑ d'i tɑnmisun renfɑnɑnun ɲɑ sɑdɑxɑ

d3.24 xeribunu ni mɑlikɑ tɑngɑdɑɑnu yɑ yi.

teenun di.» Bire be, i gɑ kiɲe teenun di, Xɑɑbilɑ xen'i

sɑɑxɑnbɑɑnɑ Hɑɑbilɑ nɑ minnɑ?» A ti: «N nt'ɑ noqu tu, nke yɑ ni

ɑn wɑ ɲɑɑnɑ sɑbɑtinbɑli yi, bɑdɑnyɑɑrɑɑnɑ yi ɲiiɲen kɑnmɑ.»

kɑnmɑ moxo buru. 14 A fɑɑyi ke yi lenki, ɑn d'in xɑtɑ bɑkkɑ ɲiiɲe

kɑri, Xɑɑbilɑ tɑnbon wɑ tugen'ɑ di tɑ ɲeeru.»

f4.16 Nodi wure ni: «bɑdɑnyɑɑrɑɑnɑ».

toxon ni Cillɑ. 20 Adɑ sɑɑre ti Yɑbɑli yɑ, ken yɑ ni nɑgɑɑnɑnu

jɑxɑwɑlleng do mexen gollini. Tubɑli-xɑɑbilɑ sɑɑxɑnbɑɑnɑ

«Adɑ, ɑn do Cillɑ, xɑ d'in terinkɑ moxo siri!

soron gɑ joppe Allɑ xilli t'ɑ toxo: Tunkɑ duumɑnte.

[Nɑn giri Adɑmɑ kɑtti Nuuhu renmun ŋɑ]

Bire be Allɑ gɑ dɑ hɑdɑmɑrenmun tɑgɑ, ɑ d'i ɲɑ, kuudo, i

g4.22 Jɑxɑwɑlle: Abɑrɑɑninxɑnnen di boronsin yɑ yi, ken gɑ ni jɑxɑwɑllen

renyugo yi. 7 Ken fɑlle, ɑ dɑ kɑmo segi do siinu ɲeeri bire, ɑ dɑ

yi. 10 Ken fɑlle, ɑ dɑ kɑmo segi do siinu tɑnmi do kɑrɑgo bire, ɑ

renyugo yi. 13 Ken fɑlle, ɑ dɑ kɑmo segi do tɑnnɑxɑte siine bire,

Yeredi kitɑ renyugo yi. 16 Ken fɑlle, Mɑhɑlɑleli dɑ kɑmo segi do

dɑ Lemexi kitɑ renyugo yi. 26 Ken fɑlle, ɑ dɑ kɑmo ɲeeri do

Sɑɑmi, Hɑɑmi ɑ do Yɑɑfɑsi.

renyɑxɑrun kitɑ, 2 kɑnmun tɑɑxɑɑnunh jɑrɑbi renyɑxɑru ku yi.

be xɑ kɑnmun tɑɑxɑɑnun gɑ kɑfu do hɑdɑmɑrenmun

gɑbo ɲiiɲen kɑnmɑ, i sondonmun bono, kootɑ su, i sinmɑyen ni

h6.2 Kɑnmun tɑɑxɑɑnu: Allɑ tɑgɑfon ŋɑrintu beenu gɑ ɲi kɑnmun di, i gɑ

[Nuuhu d'i renmu]

ɲiiɲen tɑtten su ɲɑ golli bure yi nɑn xenu me yi. 12 A d'ɑ jɑɑten