Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
!
Exercice 1 Représenter la partie ∆ dans R2 et calculer l’intégrale double f (x, y) dxdy dans
∆
chacun des cas suivants :
n o
1. f (x, y) = xye−x−y , avec ∆ = (x, y) ∈ R2 : 0 < x < 1 et 1 < y < 2
n o
2. f (x, y) = x − y, avec ∆ = (x, y) ∈ R2 : y ≤ 2 − x2 et y ≥ 2x − 1
n o
3. f (x, y) = (x + y)ex+y , avec ∆ = (x, y) ∈ R2 : |x| < 1, y < 1
n o
4. f (x, y) = x2 , avec ∆ = (x, y) ∈ R2 : xy < 16, 0 ≤ y ≤ x ≤ 8
2
n o
5. f (x, y) = ex , avec ∆ = (x, y) ∈ R2 : 0 ≤ 3y ≤ x ≤ 3
n o
6. f (x, y) = 1+x12 +y 2 , avec ∆ = (x, y) ∈ R2 : x2 + y 2 < 1
n o
7. f (x, y) = 2 12 3/2 , avec ∆ = (x, y) ∈ R2 : x2 + y 2 < 1, x + y > 1, x < y
(x +y )
n o
8. f (x, y) = ex+y , avec ∆ = (x, y) ∈ R2 : x + y < 1, x − y < 1
n o
9. f (x, y) = y, avec ∆ = (x, y) ∈ R2 : x2 + y 2 − 2y ≤ 0 .
p n o
10. f (x, y) = x2 + y 2 , avec ∆ = (x, y) ∈ R2 : x ≥ 0, y ≥ 0, x2 + y 2 − 2y ≥ 0, x2 + y 2 ≤ 1
1
Exercice 5 Soit D l’ensemble suivante :
n o
D = (x, y, z) ∈ R3 : x ≥ 0, y ≥ 0, x2 + y 2 ≤ z2 , 1 ≤ z ≤ 2 ,
Calculer $
I= 4y 3 dxdydz.
D
Calculer $
2 +y 2
I= zex dxdydz.
D
Exercice 10 Soit T la pyramide de sommet l’origine et dont la base est le triangle de sommets
2
Solution de l’exercice 01: Représentation graphique de l’ensemble
ZZ
et chacul de l’intégrale f (x; y) dxdy:
x y
1/. f (x; y) = xye , avec = f(x; y) 2 R2 : 0 < x < 1 et 1 < y < 2g.
3
y
0
0 1 2 3
x
On a Z Z
t t
te dt = te + e t dt = (t + 1) e t
alors
ZZ Z 1 Z 2
x y
f (x; y) dxdy = xe dx ye dy
0 1
x 1 y 2
= (x + 1) e 0
(y + 1) e 1
1 1 2
= 1 2e 2e 3e :
1
10
y
8
-5 -4 -3 -2 -1 1 2 3 4 5
-2 x
-4
-6
-8
-10
2 x2 = 2x 1 , x2 + 2x 3 = 0 , (x 1) (x + 3) = 0
(1; 1) et ( 3; 7) :
= (x; y) 2 R2 : 3 x 1 et 2x 1 y 2 x2
x4 1
2x x3 2 + 2x2 2x2 x 2x2 + 2x
2 2
2
1 4 3 1 1 1 4
: 2
x x3 + 2x2 + x 2
: x 2
: x+ 2 2
x x3 + 2x2 + 2x 2
ZZ Z Z !
1 2 x2
f (x; y) dxdy = (x y)dy dx
3 2x 1
Z 1 2 x2
y2
= xy dx
3 2 2x 1
Z 1
1 2 1
= x 2 x2 2 x2 x (2x 1) (2x 1)2 dx
3 2 2
Z 1
x4 1
= 2x x3 2 + 2x2 2x2 x 2x2 + 2x dx
3 2 2
Z 1
x4 3
= x x3 + 2x2 dx
3 2 2
2 3
x x4 2x3 x5 3
= + x
2 4 3 10 2 1
9 81 54 243 15 1 1 2 1 5
= + + + +
2 4 3 10 2 2 4 3 10 2
418
= :
15
3/. f (x; y) = (x + y)ex+y , avec = f(x; y) 2 R2 : jxj < 1 et jyj < 1g.
On a
(1; t)
2
y
-2 -1 1 2
x
-1
-2
3
alors
ZZ Z 1 Z 1
f (x; y) dxdy = (x + y)ex+y dy dx
1 1
Z 1
1
= (x + y 1)ex+y 1
dx
1
Z 1
= xex+1 (x 2)ex 1
dx
1
1 1
= (x 1) ex+1 (x 3) ex 1
= 4 4e 2 :
16
y
14
12
10
0
0 1 2 3 4 5 6 7 8 9
x
alors
16
= (x; y) 2 R2 : 0 x 4 et 0 y x [ (x; y) 2 R2 : 4 x 8 et 0 y
x
4
Donc
ZZ Z Z Z Z !
4 x 8 16=x
f (x; y) dxdy = x2 dy dx + x2 dy dx
0 0 4 0
Z 4 Z 8
= x3 dx + 16xdx
0 4
4
x4 8
= + 8x2 4
4 0
= 16 + 8 (64 16) = 400:
2
5/. f (x; y) = ex , avec = f(x; y) 2 R2 : 0 3y x 3g
4
y
0
0 1 2 3 4
x
On a: n xo
= (x; y) 2 R2 : 0 x 3 et 0 y
3
alors:
ZZ Z Z ! Z
3 x=3 3
x2 1 2
f (x; y) dxdy = e dy dx = xex dx
0 0 3 0
1 h x2 i 3 1 9
= e = e 1 :
6 0 6
1
6/. f (x; y) = 1+x2 +y 2
, avec = f(x; y) 2 R2 : x2 + y 2 < 1g
5
1.0
y
0.5
-1.0
x = r cos ; y = r sin ; 0 r 1; 0 2
alors
cos r sin
jJj = =r
sin r cos
donc
ZZ ZZ Z 1 Z 2
1 r
f (x; y) dxdy = dxdy = drd
1 + x2 + y 2 0 0 1 + r2
Z 2 Z 1
r
= d 2
dr
0 0 1+r
1 1
= 2 ln 1 + r2 0
2
= ln(2):
1
7/. f (x; y) = (x2 +y 2 )3=2
, avec = f(x; y) 2 R2 : x2 + y 2 < 1; x + y > 1; x < yg
6
2
y
-2 -1 1 2
x
-1
x = r cos ; y = r sin ; 0 r 1; 0 2
alors
1
x + y > 1 , r (cos + sin ) > 1 , r >
cos + sin
et r < 1; pour l’angle ; on a: y > x; alors sin > cos =) > 4
;
…nalement
1
= (r; ) : < r < 1 et < <
cos + sin 4 2
Alors
ZZ ZZ Z Z 1
1 2 1
f (x; y) dxdy = dxdy = drd
(x2 + y 2 )3=2 4
1
cos +sin
r2
Z 1
2 1
= d
4
r 1
cos +sin
Z
2
= [ 1 + cos + sin ] d
4
= [ + sin cos ] 2
4
= +1+ +1=2 :
2 4 4
7
8/. f (x; y) = ex+y , avec = f(x; y) 2 R2 : jx + yj < 1; jx yj < 1g ; on a:
2
y
-1
-2
Alors
ZZ Z 0 Z 1+x Z 1 Z 1 x
x+y
f (x; y) dxdy = e dydx + ex+y dydx
1 1 x 0 x 1
Z 0 Z 1
1+x 1 x
= ex+y 1 x dx + ex+y x 1
dx
1 0
Z 0 Z 1
2x+1 1
= e e dx + e1 e2x 1
dx
1 0
1 2x+1 0 1 2x 1 1
= e 1
e 1 + e1 e 0
2 2
1 1 1 1
= e e 1 + e1 e 1
e e 1
2 2
= 2 sinh (1) :
8
2
y
-2 -1 0 1 2
x
x2 + y 2 2y 0 , x2 + (y 1)2 1
On passe aux cordonnées polaires
x = r cos ; y = r sin
alors
x2 + y 2 2y 0 , r2 2r sin 0
, r (r 2 sin ) 0
, r 2 [0; 2 sin ]
et 2 [0; ] : Alors
ZZ ZZ Z Z 2 sin
f (x; y) dxdy = ydxdy = r2 sin drd
0 0
Z 2 sin Z
r3 8
= sin d = sin4 d
0 3 0 3 0
Comme
1 i i
sin = e e
2i
alors
1 i 4
sin4 = e e i
16
1 i4
= e 4ei2 + 6 4e i2 + e i4
16
1 1 3
= cos (4 ) cos (2 ) +
8 2 8
donc
Z Z Z Z
8 4 1 4
sin d = cos (4 ) d cos (2 ) d + d
3 0 3 0 3 0 0
1 2
= [sin (4 )]0 [sin (2 )]0 +
12 3
= :
9
p
10/. f (x; y) = x2 + y 2 , avec = f(x; y) 2 R2 : x 0; y 0; x2 + y 2 2y 0; x2 + y 2 1g ;
on a:
2.0
y
1.5
1.0
0.5
0.0
0.0 0.5 1.0 1.5 2.0
x
x = r cos ; y = r sin
alors
x2 + y 2 1,r 1
d’autre part
x2 + y 2 2y 0 , r2 2r sin 0
, r (r 2 sin ) 0
x2 + y 2 = 1 et x2 + y 2 2y 0
on obtient p
1 3
1 2y = 0 =) y = ; alors x =
2 2
10
Alors: 2 0; 6
: Donc
ZZ ZZ p Z Z 1
6
f (x; y) dxdy = x2 + y 2 dxdy = r2 drd
0 2 sin
Z 1 Z
6 r3 1 6
= d = 1 8 sin3 d
0 3 2 sin 3 0
Comme
1 i i
sin = e e
2i
alors
1 i 3
sin3 = e e i
8i
1 i3
= e 3ei + 3e i e i3
8i
1 3
= sin (3 ) + sin ( )
4 4
donc
Z Z
1 6
3 1 6
1 8 sin d = (1 + 2 sin (3 ) 6 sin ( )) d
3 0 3 0
1 2 6
= cos (3 ) + 6 cos ( )
3 3 0
p 1
= + 2+ 2:
18 3
Solution de l’exercice 02:
1/. Calcul de la surface de l’ensemble E, On a, l’ellipse d’équation
x2 y 2
E= (x; y) 2 R2 : + 2 1 :
a2 b
x = ar cos ; y = br sin
alors
a cos ar sin
jJj = = abr
b sin br cos
11
donc
ZZ Z 1 Z 2
Aire (E) = dxdy = abrdrd
0 0
E
Z 1 Z 2
= ab rdr d
0 0
= ab :
c d
F = (x; y) 2 R2 : ax2 y bx2 ; y
x x
P = (x; y) 2 R2 : 0 y x 1; 0 2x y 1
P = (x; y) 2 R2 : x y 1 + x; 2x 1 y 2x
12
4
y
-1 1 2 3
x
-1
Calcul de l’intégrale
ZZ
2x2 3xy + y 2 dxdy;
P
u=y x; v = 2x y
avec
0 u 1; 0 v 1
on a:
x = u + v; y = 2u + v
donc
1 1
jJj = = 1
2 1
13
On obtient
ZZ Z 1 Z 1
2x 2 2
3xy + y dxdy = 2 (u + v)2 3 (u + v) (2u + v) + (2u + v)2 dudv
0 0
P
Z 1 Z 1
= 2u2 + 4uv + 2v 2 6u2 3uv 6uv 3v 2 + 4u2 + 4uv +
0 0
Z 1 Z 1 1 1
u2 v2 1
= ( uv) dudv = = :
0 0 2 0 2 0 4
Calcul de la surface de P : On a
ZZ Z 1 Z 1 Z 1 Z 1
Aire(P ) = dxdy = jJj dudv = dudv = 1:
0 0 0 0
P
0
0 1 2 3 4 5
x
alors
ZZ Z 5 Z 5
1 1 2
2 1 r3
xG = xdxdy = r dr cos d = [sin ]02
M M 0 0 M 3 0
D
1 125 20
= = :
M 3 3
14
et
ZZ Z 5 Z 5
1 1 2
2 1 r3
yG = ydxdy = r dr sin d = [ cos ]02
M M 0 0 M 3 0
D
1 125 20
= = :
M 3 3
Finalement, le centre de gravité est le point G( 320 ; 320 ):
Calcul des moments d’inertie de D par rapport au point (0; 0) en utilisant
les coordonnées polaires: on a
ZZ
1
= r2 (x; y) dxdy
M
D
p
où r est la distance entre le point (x; y) et le point (0; 0), alors r = x2 + y 2 ;
et on a
ZZ Z 5 Z 5
1 2 2 1 3
2 1 r4 25
= x + y dxdy = r dr d = = :
M M 0 0 M 4 02 2
D
D = (x; y; z) 2 R3 : x2 + y 2 z2; y 0; x 0; 1 z 2
D est le quard d’un cylindre de révolution situé entre les deux plans z = 1 et
z = 2:
z
1
0
2 1 00 1 2
5 4 3 3 4 5
x y
15
Calcul de l’intégrale triple:
ZZZ
4y 3 dxdydz
D
x = r cos ; y = r sin ; z = h
avec
0 ;0 r h; 1 h 2
2
et
cos r sin 0
jJj = sin r cos 0 =r
0 0 1
alors
ZZZ Z Z 2 Z h
2
3 3
4y dxdydz = 4 sin d r4 drdh
0 1 0
D
Z Z 2
2 1 3 h5
= 4 sin (3 ) + sin ( ) d dh
0 4 4 1 5
6 2
1 2 h
= cos 3 3 cos
3 0 30 1
1 21
= +3
3 10
21 2 7
= = :
10 3 5
Solution de l’exercice 05:On a l’ensemble
n p o
D = (x; y; z) 2 R3 : 1 x2 + y 2 2; y 0; x 0; 0 z 1
16
3
3
0.5
1.0
2 1
2
0
y 1
x
Calcul de l’intégrale triple:
ZZZ
2 +y 2
I= zex dxdydz
D
x = r cos ; y = r sin ; z = h
avec
0 ;1 r 2; 0 h 1
2
alors:
ZZZ Z =2 Z 1 Z 2
x2 +y 2 2
I = ze dxdydz = hrer drdhd
0 0 1
D
Z =2 Z 1 Z 2
2
= d hdh rer dr
0 0 1
2 1 2
h 1 r2
= e
2 2 0 2 1
4
= e e :
8
Solution de l’exercice 06: On a
D = (x; y; z) 2 R3 : x2 + y 2 1; z 2 x2 + y 2 ; y 0; 2 z 2
17
4
2
4
2
z 0
4 2 00 -2 -4
-2
y
-2 -4 x
-4
x = r cos ; y = r sin ; z = h
avec
0 2 ;h r 1; 1 h 1
alors:
ZZZ Z 2 Z 1 Z 1
2 2 2
I = x +y +z dxdydz = h2 + r2 rdrdhd
0 1 h
D
Z 2 Z 1Z 1
= 2 d rh2 + r3 drdh
0 0 h
Z 1 2 1
2r r4
= 4 h + dh
0 2 4 h
Z 1
h2 3 4 1
= 4 h + dh
0 2 4 4
1
3 5 h3 1
= 4 h + + h
20 6 4 0
3 1 1 16
= 4 + + = :
20 6 4 15
Solution de l’exercice 08: On a
D = (x; y; z) 2 R3 : x2 + y 2 z 2 ; x2 + y 2 + z 2 1; z 0
18
p
x2 + y 2
en utilisant les cordonnées sphériques: on a
avec
sin cos ' r cos cos ' r sin sin '
J= sin sin ' r cos sin ' r sin cos ' = r2 sin
cos r sin 0
les points d’intersections des deux …gures sont:
1
2z 2 = 1 , z = p
2
alors,on obtient les cordonnées suivantes:
0 ;0 ' 2 ;0 r 1:
4
19
alors:
ZZZ Z 2 Z =4 Z 1
2 2 2 3=2
I = x +y +z dxdydz = r5 sin drd'd
0 0 0
D
Z 2 Z =4 Z 1
= d' sin d r5 dr
0 0 0
6 1
r
= 2 [ cos ]0 =4
6 0
1
= 1 p :
3 2
Solution de l’exercice 09: On a
D = (x; y; z) 2 R3 : x2 + y 2 + z 2 4; z 0
1 x y
20
2.0
1.5
z 1.0
0.5
0.0
0.0 0.0
0.5 0.5
1.0 1.0
1.5 x y 1.5
2.0 2.0
calcuk de l’intégrale
ZZZ Z 1 Z 1 x Z 1 x y
I = zdxdydz = zdzdydx
0 0 0
D
Z 1Z 1 x 1 x y Z 1 Z 1 x
z2 1
= dydx = (1 x y)2 dydx
0 0 2 0 2 0 0
Z 1Z 1 x
1
= 1 2x 2y + x2 + 2xy + y 2 dydx
2 0 0
Z 1 1 x
y3
= y 2xy y 2 + x2 y + xy 2 + dx
0 3 0
Z !
1
(1 x)3
= (1 x) 2x (1 x) (1 x)2 + x2 (1 x) + x (1 x)2 + dx
0 3
1
= :
12
21
Solution de l’exercice 12:
ZZZ Z 1 Z 1 x Z 1 x y
I = ydxdydz = ydzdydx
0 0 0
D
Z 1Z 1 x
= [yz]10 x y
dydx
0 0
Z 1 Z 1 x
= y xy y 2 dydx
0 0
Z 1 1 x
y2 y2 y3
= x dx
0 2 2 3 0
Z !
1
(1 x)2 (1 x)2 (1 x)3
= x dx
0 2 2 3
1
= :
24
:
22