TERM-1
2
SAMPLE PAPER
SOLVED
fgUnh ^v*
fu/kkZfjr le; % 90 feuV 
lkekU; funsZ'k % lSaiy isij 1 esa fn;s x;s funsZ'kkuqlkjA
[kaM ^d*
vifBr xn~;ka'k
1. uhps nks vifBr xn~;ka'k fn, x, gSaA fdlh ,d
xn~;ka'k dks /;kuiwoZd if<+, vkSj ml ij vk/kkfjr
iz'uksa ds lgh fodYi pqudj fyf[k,µ(1 × 5 = 5)
;fn vki bl xn~;ka'k dk p;u djrs gSa rks Ïi;k
mÙkj&iqfLrdk esa fy[ksa fd vki iz'u la[;k 1 esa fn,
x, xn~;ka'k&I ij vk/kkfjr iz'uksa ds mÙkj fy[k jgs
gSaA
mUuhloha 'krkCnh ls igys] ekuo vkSj i'kq nksuksa dh
vkcknh Hkkstu dh miyC/krk rFkk izkÏfrd foinkvksa
vkfn ds dkj.k lhfer jgrh FkhA dkykarj esa tc
vkS|ksfxd Økafr ds dkj.k ekuo lH;rk dh le`f¼ esa
Hkkjh o`f¼ gqbZ rc mlds ifj.kkeLo:i dbZ if'peh
ns'k ,slh ck/kkvksa ls yxHkx vfuok;Z :i ls eqä gks
x,A blls oSKkfudksa us vanktk yxk;k fd vc ekuo
tula[;k foLQksVd :i ls c<+ ldrh gSA ijUrq bu ns'kksa
esa ifjokjksa dk vkSlr vkdkj ?kVus yxk Fkk vkSj tYnh
gh le`f¼ vkSj iztuu ds chp ,d myVk laca/k izdk'k
esa vk x;k FkkA
thofoKkfu;ksa us ekuo lekt dh rqyuk tkuojksa dh
nqfu;k ls dj bl lEcU/k dks le>kus dh dksf'k'k dh
vkSj dgk fd ,sls tkuoj ftuds vf/kd cPps gksrs
gSa] os vf/kdrj izfrdwy okrkoj.k esa jgrs gSa vkSj ;s
okrkoj.k izk;% muds fy;s izkÏfrd [krjksa ls Hkjs jgrs
gSaA pwafd budh larkuksa ds thfor jgus dh laHkkouk de
gksrh gS] blfy, dbZ larkusa iSnk djus ls ;g laHkkouk
c<+ tkrh gS fd muesa ls de ls de ,d ;k nks
vf/kdre vad % 40
vad&10
thfor jgsaxhA blds foijhr] ftu tkuojksa ds cPps de
gksrs gSa] os fLFkj vkSj vuqdwy okrkoj.k esa jgrs gSaA Bhd
blh izdkj ;fn le`¼ okrkoj.k esa jgus okys yksx dsoy
dqN gh cPps iSnk djrs gSa] rks muds ;s de cPps mu
cPpksa dks iNkM+ nsaxs ftuds ifjokj brus le`¼ ugha Fks
rFkk mudh vkil dh izfrLi/kkZ Hkh de gksxhA
bl fl¼kar ds vkykspdksa dk rdZ gS fd i'kq vkSj ekuo
O;ogkj dh rqyuk ugha dh tk ldrh gSA os blds ctk,
;g rdZ nsrs gSa fd lkekftd n`f"Vdks.k esa ifjorZu
bl ?kVuk dks le>kus ds fy, i;kZIr gSaA Je&vkfJr
ifjokjksa esa cPpksa dh cM+h la[;k ,d ojnku ds leku
gksrh gSA os tYnh dke dj ifjokj dh vk; c<+krs gSaA
tSls&tSls lekt le`¼ gksrk tkrk gS] oSls&oSls cPps
thou ds yxHkx igys 25-30 lkyksa rd f'k{kk xzg.k
djrs gSaA thou ds izkjafHkd o"kks± esa moZjrk vf/kd gksrh
gS rFkk nsj ls fookg ds dkj.k larkuksa dh la[;k de gks
tkus dh laHkkouk cuh jgrh gSA
fuEufyf[kr esa ls funsZ'kkuqlkj fodYiksa dk p;u
dhft,A
(d) fuEufyf[kr esa ls dkSu&lk Åij fyf[kr ikB~;ka'k
dk izkFkfed mís'; gS\
(i) ekuo ifjokjksa ds vkdkj ds laca/k esa fn,
ml Li"Vhdj.k dh vkykspuk tks iwjh rjg
ls tkuojksa dh nqfu;k ls yh xbZ fVIif.k;ksa
ij vk/kkfjr gSA
 (ii)
vkS|ksfxd Økafr ds ckn visf{kr tula[;k
foLQksV u gksus ds dkj.kksa dh foospukA
(iii) vkS|ksfxd Økafr ls igys vkSj ckn esa
i;kZoj.kh; izfrca/kksa vkSj lkekftd n`f"Vdks.k
ls ifjokj dk vkdkj dSls izHkkfor gqvk] dk
vUrlZEcU/k n'kkZukA
(iv) ifjokj dk vkdkj c<+h gqbZ le`f¼ ds lkFk
?kVrk gS bl rF; dks le>us ds fy;s nks
oSdfYid fl¼kar izLrqr djukA
([k) ikB~;ka'k ds vuqlkj] fuEufyf[kr esa ls dkSu&lk
tula[;k foLQksV ds fo"k; esa lR; gS\
(i) if'peh ns'kksa esa ;g blfy;s ugha gqvk
D;ksafd vkS|ksxhdj.k ls izkIr le`f¼ us
ifjokjksa dks cPpksa dh f'k{kk dh foLrkfjr
vof/k dks ogu djus dk lkeF;Z iznku
fd;k FkkA
(ii) ;g ?kVuk fo'o ds mu {ks=ksa rd lhfer gS]
tgk¡ vkS|ksfxd Økafr ugha gqbZ gSA
(iii) Je vk/kkfjr vFkZO;oLFkk esa dsoy m|ksx
ds vk/kkj ij gh ifjokj dk vkdkj fuHkZj
jgrk gSA
(iv) bldh Hkfo";ok.kh if'peh ns'kksa esa
vkS|ksfxd Økafr ds le; thfor dqN yksxksa
}kjk dh xbZ FkhA
(x) vafre vuqPNsn fuEufyf[kr esa ls dkSu&lk dk;Z
djrk gS\
(i) ;g igys vuqPNsn esa of.kZr ?kVuk ds fy,
,d oSdfYid Li"Vhdj.k izLrqr djrk gSA
(ii) ;g nwljs vuqPNsn esa izLrqr Li"Vhdj.k dh
vkykspuk djrk gSA
(iii) ;g o.kZu djrk gS fd lekt ds le`¼ gksus
ds lkFk lkekftd n`f"Vdks.k dSls cnyrs gSaA
(iv) ;g nwljs vuqPNsn esa izLrqr ?kVuk dh O;k[;k
djrk gSA
(?k) ikB~;ka'k esa fuEufyf[kr esa ls fdldk mYys[k
vkS|ksfxd ns'kksa esa vkSlr ifjokj dk vkdkj gky
gh esa fxjus ds ,d laHkkfor dkj.k ds :i esa ugha
fd;k x;k gS\
(i) f'k{kk dh foLrkfjr vof/kA
(ii) igys dh vis{kk nsjh ls fookg djukA
(iii) cnyk gqvk lkekftd n`f"Vdks.kA
(iv) vkS|ksfxd vFkZO;oLFkkvksa esa etnwjksa dh
c<+rh ekaxA
(³) ikB~;ka'k esa nh xbZ dkSu&lh tkudkjh crkrh gS fd
fuEufyf[kr esa ls fdl tkuoj ds dbZ cPps gksus
dh laHkkouk gS\
(i) ,d fo'kky 'kkdkgkjh tks ?kkl ds eSnkuksa esa
jgrk gS vkSj viuh larkuksa dh Hkjld lqj{kk
djrk gSA
(ii) ,d loZHk{kh ftldh vkcknh dbZ NksVs }hiksa
rd lhfer gS vkSj ftls ekuo vfrØe.k ls
[krjk gSA
(iii) ,d ekalkgkjh ftldk dksbZ izkÏfrd f'kdkjh
ugha gS] ysfdu mls Hkkstu dh vkiwfrZ cuk,
j[kus ds fy, yach nwjh r; djuh iM+rh gSA
(iv) ,d ,slk tho tks eSnkuksa vkSj >hyksa esas dbZ
izkf.k;ksa dk f'kdkj curk gSA
vFkok
;fn vki bl xn~;ka'k dk p;u djrs gSa rks Ïi;k
mÙkj&iqfLrdk esa fy[ksa fd vki iz'u la[;k 1 esa fn,
x, xn~;ka'k&II ij vk/kkfjr iz'uksa ds mÙkj fy[k jgs
gSaA
foKku&f'k{k.k ds i{k/kjksa us dYiuk dh Fkh fd f'k{kk esa
bldh 'kq#vkr ikjaifjdrk] Ïf=erk vkSj fiNM+siu dks
nwj djsxhA ;g lksp iqjkus le; ls pyh vk jghµ^rF;
izpqj ikB~;p;kZ* ftlds varxZr&vkykspuk] pqukSrh]
l`tukRedrk o foospukRedrk dk vHkko Fkk] vkfn ds
dkj.k iSnk gks jgh FkhA ekuorkokfn;ksa us lkspk Fkk fd
oSKkfud&i¼fr e/;dkyhu erokn ds va/kfo'oklksa dks
tM+ ls feVk nsxhA fdarq gekjs f'k{kdksa us jklk;fud
izfrfØ;kvksa dh le> dks Hkh izsepan dh dgkfu;ksa dh
rjg dsoy i<+k o jVk dj mUgsa uhjl cuk fn;kA
f'k{kk esa foKku&f'k{k.k lfEefyr djus ds fy, ;g rdZ
fn;k x;k Fkk fd blls cPps foKku dh [kkstksa ls ifjfpr
gks ldsaxs rFkk vius okLrfod thou esa ?kV jgh ?kVukvksa
ds ckjs esa dqN lh[ksaxsA os oSKkfud fof/k dk v/;;u
dj rkfdZd :i ls dSls lkspuk gS] ds dkS'ky esa ikjaxr
gksaxsA bu mís';ksa esa ls dsoy igys gh esa ,d lhfer
lQyrk feyh gSA nwljs o rhljs esa O;kogkfjd :i ls
cPps dqN Hkh ugha izkIr dj ik jgs gSaA vf/kdrj cPpksa
ls HkkSfrdh vkSj jlk;u foKku ds rF;ksa ds ckjs esa dqN
tkuus dh mEehn dh tk ldrh gS] ysfdu os 'kk;n gh
tkurs gksa fd mudk daI;wVj vFkok dkj dk batu dSls
dk;Z djrs gSa vFkok D;ksa mudh ekrk th lCth idkus
ds fy;s mls NksVs VqdM+ksa esa dkVrh gSaA tcfd oSKkfud
i¼fr esa #fp j[kus okys fdlh Hkh mTToy yM+ds dks ;s
ckrsa lgt :i ls gh Kkr gks tkrh gSaA
oSKkfud i¼fr dh f'k{kk vf/kdka'k fo|ky;ksa esa Hkyh
izdkj ls ugha nh tk jgh gSA njvly] f'k{kdksa us viuh
lqfo/kk vkSj ijh{kk dsafær lksp ds dkj.k] ;g lqfuf'pr
dj fy;k gS fd Nk= oSKkfud i¼fr u lh[k dj Bhd
bldk mYVk lh[ksa] vFkkZr os tks crk,¡] ml ij vk¡[k
ewan dj fo'okl djsa vkSj iwNs tkus ij mls tl dk rl
ijh{kk esa fy[k nsaA oSKkfud i¼fr dks vkRelkr djus
ds fy;s yacs O;fäxr vuqHko rFkk ifjJe o /kS;Z ij
vk/kkfjr oSKkfud ewY;ksa dh vko';drk gksrh gS] vkSj
tc rd bls laHko cukus ds fy, 'kSf{kd ;k lkekftd
iz.kkfy;ksa dks cny ugha fn;k tkrk gS] oSKkfud rduhdksa
esa l{ke dsoy dqN cPps gh lkeus vk,¡xs rFkk bu
rduhdksa dks vkxs fodflr djus okyksa dh la[;k bldk
Hkh va'k ek= gh gksxhA
fuEufyf[kr esa ls funsZ'kkuqlkj fodYiksa dk p;u
dhft,A
 (d) ys[kd dk rkRi;Z gS fd f'k{kdksa us\ i'kqvksa lh Hkhr ewd fprou]
(i) vius lhfer Kku ds dkj.k foKku i<+kus esa izkÏfrd LQwfrZ ls izsfjr eu]
#fp ugha yh gSA r`.k r#vksa&ls mx&c<+] >j&fxj]
(ii) foKku f'k{kk dks ykxw djus ds iz;klksa dks
;s <ksrs thou Øe ds {k.k!
foQy fd;k gSA
(iii) cPpksa dks vuqHko vk/kkfjr Kku izkIr djus dqy eku u djuk bUgsa ogu]
ds fy;s izsfjr fd;k gSA psruk Kku ls ugha xgu]
(iv) ekuorkokfn;ksa dk leFkZu djrs gq;s dk;Z tx thou /kkjk esa cgrs
fd;k gSA ;s ewd] iaxq ckyw ds d.k!
([k) Ldwy f'k{kk esa foKku f'k{k.k ds izfr ys[kd dk fuEufyf[kr esa ls funsZ'kkuqlkj fodYiksa dk p;u
D;k joS;k gS\ dhft,A
(i) rVLFk (ii) ldkjkRed (d) dkO;ka'k vkids vuqlkj fdl fo"k; ij fy[kk
(iii) O;aX;kRed (iv) udkjkRed x;k gS\
(x) mi;qZä ikB~;ka'k fuEufyf[kr esa ls fdl n'kd esa (i) xk¡o ds cPpksa esa dqiks"k.k dh leL;kA
fy[kk x;k gksxk\ (ii) xk¡o ds cPpksa esa psruk Kku dk vHkkoA
(i) 1950-60 (ii) 1970-80 (iii) xk¡oksa esa fpfdRlk lqfo/kkvksa dk vHkkoA
(iii) 1980-90 (iv) 2000-10 (iv) xk¡o ds cPpkssa dh n;uh; n'kk dk o.kZuA
(?k) ys[kd oSKkfud i¼fr dks ykxw djus esa foQyrk ([k) nwljs in esa dfo dg jgk gS fd\
ds fy, fuEufyf[kr fdl dkjd dks lcls (i) xk¡o esa foKku dh f'k{kk ugha nh tk jgh gSA
vfèkd ftEesnkj Bgjkrk gS\ (ii) xk¡o esa f'k'kq tUe gsrq i;kZIr nokb;k¡ ugha
(i) f'k{kd gSaA
(ii) ijh{kk ds rjhds (iii) xk¡o esa cPps LokLF; ds izfr ltx jgdj
(iii) izR;{k vuqHko dh deh 'kkjhfjd O;k;ke dj jgs gSaA
(iv) lkekftd vkSj f'k{kk iz.kkyh (iv) xk¡o esa cPps vius fe=ksa ds lkFk /kwy esa
(³) ;fn ys[kd orZeku le; esa vkdj foKku f'k{k.k dq'rh tSls [ksy [ksy jgs gSaA
dk izHkko lqfuf'pr djuk pkgs rks fuEufyf[kr esa (x) xk¡o ds cPpksa dh fLFkfr dSlh gS\
ls fdl iz'u ds mÙkj esa fnypLih ysxk\ (i) dqiksf"kr] f[kUu rFkk vf'kf{kr gSaA
(i) D;k Nk= nqfu;k ds ckjs esa vf/kd tkurs gSa\ (ii) {kh.kdk;] fdUrq dqy ds eku dk /;ku djus
(ii) D;k Nk= iz;ksx'kkykvksa esa vf/kd le; okys gSaA
fcrkrs gSa\ (iii) izkÏfrd okrkoj.k esa jgrs gq, LQwfr ls Hkjs
(iii) D;k Nk= vius Kku dks rkfdZd :i ls ykxw gq, gSaA
dj ldrs gSa\ (iv) i'kqvksa dh rjg cfy"B ijUrq vlgk; o
(iv) D;k ikB~;iqLrdksa esa rF;k/kkfjr lkexzh c<+h ewd gSaA
gS\ (?k) dkO;ka'k esa dfo dk joS;k dSlk izrhr gksrk gS\
2. uhps nks dkO;ka'k fn, x, gSaA fdlh ,d dkO;ka'k (i) os cPpksa dh n'kk ds fo"k; esa O;ax dj
dks /;kuiwoZd if<+, vkSj ml ij vk/kkfjr iz'uksa ds euksjatu djuk pkg jgs gSaA
mÙkj lgh fodYi pqudj fyf[k,µ (1 × 5 = 5) (ii) os cPpksa dh n'kk dh vksj yksxksa dk /;ku
;fn vki bl dkO;ka'k dk p;u djrs gSa rks Ïi;k vkdf"kZr djuk pkgrs gSaA
mÙkj&iqfLrdk esa fy[ksa fd vki iz'u la[;k 2 esa fn, (iii) os rVLFk jgdj cPpksa dh 'kkjhfjd o
x, dkO;ka'k&I ij vk/kkfjr iz'uksa ds mÙkj fy[k jgs ekufld n'kk dk o.kZu dj jgs gSaA
gSaA (iv) os cPpksa dh 'kkjhfjd o ekufld n'kk ls
larq"V izrhr gksrs gSaA
dksbZ [kafMr] dksbZ dqafBr]
Ï'k ckgq] ilfy;k¡ js[kkafdr] (³) r`.k&r:vksa ls mx&c<+---------] bl iafä dk vFkZ
gS\
Vguh lh Vk¡xsa] c<+k isV] (i) ?kkl&Qwl dh rjg gYds gSa blfy, frudksa
Vs<+s es<+s] fodykax ?k`f.kr! dh rjg mM+ jgs gSaA
foKku fpfdRlk ls oafpr] (ii) ikS/kksa rFkk ?kkl dh rjg fcuk dqN [kk;s fi,
;s ugha /kkf=;ksa ls jf{kr] c<+ jgs gSaA
T;ksa LokLF; lst gks] ;s lq[k ls (iii) ?kkl rFkk ikS/kksa dh rjg iSnk gks jgs gSa rFkk
yksVrs /kwy esa fpj ifjfpr! ej jgs gSaA
(iv) izkÏfrd okrkoj.k esa ?kkl o ikS/kksa dh rjg
 Qy&Qwy jgs gSaA
vFkok
;fn vki bl dkO;ka'k dk p;u djrs gSa rks Ïi;k
mÙkj&iqfLrdk esa fy[ksa fd vki iz'u la[;k 2 esa fn,
x, dkO;ka'k&II ij vk/kkfjr iz'uksa ds mÙkj fy[k jgs
gSaA
Vdjk,xk ugha vkt m¼r ygjksa ls]
dkSu Tokj fQj rq>s ikj rd igq¡pk,xk\
vc rd /kjrh vpy jgh iSjksa ds uhps]
Qwyksa dh ns vksV lqjfHk ds ?ksjs [khaps]
ij igq¡psxk iFkh nwljs rV ij ml fnu]
tc pj.kksa ds uhps lkxj ygjk,xkA
xrZ f'k[kj cu] mBs fy, Hkaojksa dk esyk]
gq, fi?ky T;ksfr"d frfej dh fu'py csyk]
rw eksrh ds }hi LoIu esa jgk [kkstrk]
rc rks cgrk le; f'kyk&lk te tk,xk]
/kwy iksaN dk¡Vs er fxu Nkys er lgyk
er BaMs ladYi vkalqvksa ls rw cgyk]
rq>ls gks ;fn vfXu&Lukr ;g izy; egksRlo
rHkh ej.k dk LofLr&xku thou xk,xk
Vdjk,xk ugha vkt mUen ygjksa ls
dkSu Tokj fQj rq>s fnol rd igq¡pk,xkA
fuEufyf[kr esa ls funsZ'kkuqlkj fodYiksa dk p;u
dhft,µ
(d) fn;s dkO;ka'k dk D;k mís'; izrhr gksrk gS\
(i) vkRefo'okl txkus gsrq æ"Vkar izLrqfrA
(ii) gj gky esa dk;Z djus dh izsj.kkA
(iii) tkx`fr o mRlkfgr djus gsrq izsj.kkA
(iv) thou n'kZu ds fo"k; esa izksRlkguA
([k) rw eksrh ds }hi Loiu esa jgk [kkstrk&iafä dk
Hkko gS\
(i) eksfr;ksa ds leku vkalqvksa dks LoIu esa vkus
okys lqanj }hiksa ij u"V ugha djuk pkfg,A
(ii) eksrh ds }hi [kkstus ds fy, lkxj esa nwj&nwj
tkdj d"Vnk;h fopj.k djuk gksxkA
[kaM ^[k*
O;kogkfjd O;kdj.k
3.
fuEufyf[kr ik¡p Hkkxksa esa ls fdUgha pkj Hkkxksa ds
mÙkj nhft;sA (1 × 4 = 4)
(d) ^gf"kZrk cgqr fouez gS vkSj loZ= lEeku izkIr
djrh gSA* jpuk ds vk/kkj ij okD;&Hksn gS\
(i) ljy okD;A (ii) feJ okD;A
(iii) la;qä okD;A (iv) lk/kkj.k okD;A
([k) fuEufyf[kr esa feJ okD; gS\
(i) eSaus ,d o`¼ dh lgk;rk dhA
(ii) tks fo|kFkhZ ifjJeh gksrk gS] og vo';
(iii) thou lalk/kuksa ds fy, ;FkkFkZ esa jgdj
iz;Ru djuk gksxkA
(iv) ;fn ,slk gksxk rks thou f'kyk&lk te
tk,xkA
(x) rq>ls gks ;fn vfXu Lukr&iafä dk D;k vFkZ gS\
(i) ;fn rqe thou dh d"Vre ifjfLFkfr >sy
yksxs rks thou rqEgkjs cfynku dh iz'kalk
djsxkA
(ii) ;fn rqe vkx ds nfj;k esa Mwcdj tkus dks
rS;kj gks rks thou&ej.k ds ca/ku ls eqä gks
ldksxsA
(iii) thou izy; ds egksRlo esa vkx yxkus okyk
gh lQyre ohj dgyk,xkA
(iv) ;fn rqe thou esa cfynku djksxs rks tx
lnk rqEgkjs thou dh ljkguk djsxkA
(?k) le; dks xfr'khy djus ds fy, D;k vko';d
gS\
(i) le; dk lnqi;ksx dj ekuo dY;k.k esa
yxs jgukA
(ii) rqPN dk;ks± esa layXu u jgdj le; u"V
gksus ls cpkukA
(iii) vius gky dh ijokg u djrs gq, ldkjkRed
Hkko ls dk;Z djrs jgukA
(iv) ^Vky eVksy&le; dk pksj* dFkkukuqlkj
LofLr ('kqHk) dk;Z djus esa Vky&eVksy u
djukA
(³) dkO;ka'k ds vuqlkj ^Qwyksa dh vksV o lqjfHk ds
?ksjs*µO;fä ds thou esa D;k dk;Z dj ldrs gSa\
(i) os O;fä ds thou dks viuh lqxa/k ls 'kkar
o ,dkxz dj ldrs gSaA
(ii) os vkius vkS"k/kh; xq.kksa ls O;fä dk thou
O;kf/keqä dj ldrs gSaA
(iii) os mls y{; izkfIr ds ekxZ ls fopfyr dj
ldrs gSaA
(iv) Qwy moZjrk o le`f¼ dk izrhd gSAa os thou
esa bZ'oj ds izfr fudVrk ykus esa lgk;d gks
ldrs gSAa
vad&16
lQy gksrk gSA
(iii) v/;kfidk us vofu dh iz'kalk dh rFkk
mldk mRlkg c<+k;kA
(iv) uokc lkgc us laxfr ds fy, mRlkg ugha
fn[kk;kA
(x) ^iz;'k cktkj x;kA ogk¡ ls lsc yk;kA* bl okD;
dk la;qä okD; esa :ikarj.k gksxk\
(i) iz;'k cktkj x;k vkSj ogk¡ ls lsc yk;kA
(ii) iz;'k lsc yk;k tc og cktkj x;kA
 (iii) iz;'k cktkj tkdj lsc yk;kA
(iv) tc iz;'k cktkj x;k rks ogk¡ ls lsc yk;kA
(?k) ^tks ohj gksrs gSa] os j.kHkwfe esa viuh ohjrk dk
izn'kZu djrs gSaA* js[kkafdr miokD; dk Hksn gS\
(i) laKk vkfJr miokD;A
(ii) loZuke vkfJr miokD;A
(iii) fØ;k fo'ks"k.k vkfJr miokD;A
(iv) fo'ks"k.k vkfJr miokD;A
(³) fuEufyf[kr esa ljy okD; gS\
(i) izkr%dky gqvk vkSj lwjt dh fdj.ksa ped
mBhaA
(ii) tc izkr%dky gqvk] lwjt dh fdj.ksa ped
mBhaA
(iii) izkr%dky gksrs gh lwjt dh fdj.ksa ped
mBhaA
(iv) tSls gh izkr%dky gqvk lwjt dh fdj.ksa
ped mBhaA
4.
fuEufyf[kr ik¡p Hkkxksa esa ls fdUgha pkj Hkkxksa ds
mÙkj nhft;sA (1 × 4 = 4)
(d) bl okD; dk okP; fyf[k,µ^v'kksd us fo'o
dks 'kkafr dk lans'k fn;kA*
(i) deZ okP;A (ii) Hkko okP;A
(iii) dr`Z okP;A (iv) dj.k okP;A
([k) ^ge bl [kqys eSnku esa nkSM+ ldrs gSaA*µmi;qZä
okD; dks Hkko okP; esa cnfy,A
(i) ge nkSM+ ldrs gSa] bl [kqys eSnku esaA
(ii) ge bl [qkys eSnku esa nkSM+ ldsaxsA
(iii) gels bl [kqys eSnku esa nkSM+k tk,xkA
(iv) gels bl [kqys eSnku esa nkSM+k tk ldrk gSA
(x) ^lqeu tYnh ugha mBrhA*µizLrqr okD; dks
HkkookP; esa cnfy,A
(i) lqeu tYnh ugha mB ikrhA
(ii) lqeu tYnh ls ugha mB ldsxhA
(iii) lqeu tYnh ugha mB ik,xhA
(iv) lqeu ls tYnh ugha mBk tkrkA
(?k) fuEufyf[kr okD; esa ls dr`Z okP; okyk okD;
Nk¡fV,µ
(i) vjfoan }kjk dy i= fy[kk tk,xkA
(ii) cPpksa }kjk ueLdkj fd;k x;kA
(iii) ljdkj }kjk yksd dykdkjksa dk lEeku
fd;k x;kA
(iv) usrkth us ns'k ds fy, viuk lc dqN R;kx
fn;kA
(³) fuEufyf[kr esa ls dkSu&lk Hkko okP; dk lgh
fodYi ugha gS\
(i) eq>ls vc ns[kk ugha tkrkA
(ii) vkb, pyk tk,A
(iii) gesa /kks[kk fn;k tk jgk gSA
(iv) jk/kk ls cksyk ugha tkrkA
5.
fuEufyf[kr ik¡p Hkkxksa esa ls fdUgha pkj Hkkxksa ds
mÙkj nhft;sA (1 × 4 = 4)
(d) ^lwjnkl us lwjlkxj dh jpuk dhA*µjs[kkafdr
in dk ifjp; gS\
(i) tkfrokpd laKk] ,dopu] iqfYyax] drkZ
dkjdA
(ii) O;fäokpd laKk] ,dopu] iqfYyax] laca/
kdkjdA
(iii) O;fäokpd laKk] ,dopu] iqfYyax] drkZ
dkjdA
(iv) tkfrokpd laKk] ,dopu] iqfYyax] drkZ
dkjdA
([k) ^og fuR; ?kweus tkrk gSA*µjs[kkafdr in dk
ifjp; gS\
(i) xq.kokpd fo'ks"k.k] ,dopu] iqfYyax]
^?kweus tkrk gS* fØ;k dh fo'ks"krkA
(ii) jhfrokpd fØ;k fo'ks"k.k] ,dopu]
iqfYyax] ^?kweus tkrk gS* fØ;k dh fo'ks"krkA
(iii) vO;;] LFkkuokpd fØ;k fo'ks"k.k] ^?kweus
tkrk gS* fØ;k dh fo'ks"krkA
(iv) vO;;] dkyokpd fØ;k fo'ks"k.k] ^?kweus
tkrk gS* fØ;k dh fo'ks"krkA
(x) ^rkykc esa dey f[kyrs gSaA*µjs[kkafdr in dk
ifjp; gS\
(i) ldeZd fØ;k] cgqopu] iqfYyax] orZeku
dky] dr`Z okP;A
(ii) vdeZd fØ;k] cgqopu] iqfYyax] orZeku
dky] dr`Z okP;A
(iii) ldeZd fØ;k] ,dopu] iqfYyax] orZeku
dky] dr`Z okP;A
(iv) vdeZd fØ;k] ,dopu] L=hfyax] orZeku
dky] dr`Z okP;A
(?k) ^jax&fcjaxs Qwy ns[kdj eu izlUu gks x;kA*µ
js[kkafdr in dk ifjp; gS\
(i) la[;kokpd fo'ks"k.k] ,dopu] iqfYyax]
^Qwy fo'ks"; dk fo'ks"k.kA
(ii) xq.kokpd fo'ks"k.k] cgqopu] iqfYyax] ^Qwy
fo'ks"; dk fo'ks"k.kA
(iii) xq.kokpd fo'ks"k.k] ,dopu] iqfYyax]
^Qwy fo'ks"; dk fo'ks"k.kA
(iv) xq.kokpd fo'ks"k.k] ,dopu] L=hfyax]
^Qwy fo'ks"; dk fo'ks"k.kA
(³) ^iz/kkukpk;Z us vkidks cqyk;k gSA*µjs[kkafdr in
dk ifjp; gS\
(i) e/;e iq#"kokpd loZuke] L=hfyax]
cgqopu] drkZ dkjdA
(ii) futokpd loZuke] iqfYyax] ,dopu] drkZ
dkjdA
(iii) e/;e iq#"kokpd loZuke] L=hfyax@
iqfYyax] ,dopu] deZ dkjdA
(iv) mÙke iq#"kokpd loZuke] L=hfyax@iqfYyax]
,dopu] deZ dkjdA
6.fuEufyf[kr ik¡p Hkkxksa esa ls fdUgha pkj Hkkxksa ds eq>dks oSjh ls ân;&{kksHk
mÙkj nhft,A (1 × 4 = 4) rw rfud eq>s vkjke u nsA*
(d) Hk; dh vf/kdrk esa fdl jl dh fu"ifÙk gksrh mi;qZä dkO; iafä;ksa esa fufgr jl gS\
gS\ (i) ohj jlA (ii) 'kkar jl
(i) ohj jlA (ii) d#.k jlA (iii) d#.k jlA (iv) jkSæ jlA
(iii) Hk;kud jlA (iv) jkSæ jlA (?k) fdl jl dks ^jljkt* Hkh dgk tkrk gS\
([k) ^fuosZn* fdl jl dk LFkk;h Hkko gS\ (i) 'kkar jlA (ii) d#.k jlA
(i) 'kkar jlA (ii) d#.k jlA (iii) gkL; jlA (iv) Ük`axkj jlA
(iii) gkL; jlA (iv) Ük`axkj jlA (³) ^ohHkRl jl* dk LFkk;h Hkko gS\
(x) rudj Hkkyk ;w¡ cksy mBk (i) mRlkgA (ii) 'kksd
jk.kk eq>dks foJke u nsaA (iii) tqxqIlkA (iv) gklA

[kaM ^x*
ikB~;&iqLrd
7.
fuEufyf[kr xn~;ka'k dks i<+dj iz'uksa ds lokZf/kd
mi;qä fodYiksa dk p;u dhft,A (1 × 5 = 5)
[ksrhckjh djrs] ifjokj j[krs Hkh] ckyxksfcu Hkxr lkèkq
Fksµlk/kq dh lc ifjHkk"kkvksa esa [kjs mrjus okysA dchj
dks ^lkgc* ekurs Fks] mUgha ds xhrksa dks xkrs] mUgha ds
vkns'kksa ij pyrsA dHkh >wB ugha cksyrs] [kjk O;ogkj
j[krsA fdlh ls Hkh nks&Vwd ckr djus esa ladksp ugha
djrs] u fdlh ls [kke[kkg >xM+k eksy ysrsA fdlh
dh pht ugha Nwrs] u fcuk iwNs O;ogkj esa ykrsA bl
fu;e dks dHkh&dHkh bruh ckjhdh rd ys tkrs fd
yksxksa dks dqrwgy gksrk! dHkh og nwljs ds [ksr esa 'kSp
ds fy, Hkh ugha cSBrs! og x`gLFk Fks_ ysfdu mudh lc
pht ^lkgc* dh FkhA tks dqN [ksr esa iSnk gksrk] flj
ij ykndj igys mls ^lkgc* ds njckj esa ys tkrsµtks
muds ?kj ls pkj dksl nwj ij Fkkµ,d dchjiaFkh eB
ls eryc! og njckj esa ^HksaV* :i j[k fy;k tkrkA
^izlkn* :i esa tks mUgsa feyrk] mls ?kj ykrs vkSj mlh
ls xqtj pykrs!
(d) ys[kd us ckyxksfcu Hkxr dks lk/kq D;ksa dgk gS\
(i) os lk/kq ds leku fn[krs FksA
(ii) os eksg&ek;k ls nwj FksA
(iii) os lPps lk/kqvksa tSlk gh mÙke vkpkj&
fopkj j[krs FksA
(iv) os fdlh ls >xM+k ugha djrs FksA
([k) ckyxksfcu Hkxr dk dkSu&lk dk;Z&O;ogkj yksxksa
ds vk'p;Z dk fo"k; Fkk\
(i) thou ds fl¼karksa vkSj vkn'kks± dk xgjkbZ ls
vius vkpj.k esa ikyu djukA
(ii) xhr xkrs jgukA
(iii) fdlh ls >xM+k u djukA
(iv) viuk dke Lo;a djukA
(x) ckyxksfcu Hkxr dchj ds vkn'kks± ij pyrs Fks
D;ksafd\
(i) dchj Hkxoku dk :i FksA
(ii) os dchj dh fopkj/kkjk ls izHkkfor FksA
vad&14
(iii) dchj muds xk¡o ds eqf[k;k FksA
(iv) dchj muds fe= FksA
(?k) ckyxksfcu Hkxr ds [ksr esa tks dqN iSnk gksrk] mls
os loZizFke fdls HksaV dj nsrs\
(i) xjhcksa dksA
(ii) eafnj esaA
(iii) ?kj esaA
(iv) dchjiaFkh eB esaA
(³) ^og x`gLFk Fks_ ysfdu mudh lc pht ^lkgc*
dh FkhA*µ;gk¡ ^lkgc* ls D;k vk'k; gS\
(i) xq#A (ii) eqf[k;kA
(iii) dchjA (iv) HkxokuA
8.
fuEufyf[kr iz'uksa ds mÙkj lgh fodYi pqudj
fyf[k,A (1 × 2 = 2)
(d) ^usrkth dk p'ek* dgkuh esa dSIVu dkSu Fkk\
(i) gkynkj lkgcA (ii) ikuokykA
(iii) p'es cspus okykA (iv) v/;kidA
([k) gkynkj lkgc D;k ns[kdj vokd~ jg x, Fks \
(i) ewfrZ ns[kdj
(ii) ewfrZ dk p'ek ns[kdj
(iii) ikuokys dks ns[kdj
(iv) p'esokys dks ns[kdj
9.
fuEufyf[kr i|ka'k dks i<+dj iz'uksa ds lokZf/kd
mi;qä fodYiksa dk p;u dhft,A (1 × 5 = 5)
gekjS gfj gkfjy dh ydjhA
eu Øe cpu uan&uanu mj] ;g n`<+ dfj idjhA
tkxr lksor LoIu fnol&fufl] dkUg&dkUg tdjhA
lqur tksx ykxr gS ,slh] T;kSa d#bZ ddjhA
lq rkS C;kf/k gedkS yS vk,] ns[kh lquh u djhA
;g rkS ^lwj* frufga yS lkSaikS] ftuds eu pdjhA
(d) xksfi;ksa us viuh rqyuk gkfjy ds i{kh ls D;ksa dh
gS\
(i) gkfjy i{kh lnSo ydM+h fy, mM+rk gSA
 (ii) xksfi;ksa dks gkfjy i{kh ilan gSA (³) xksfi;k¡ ;ksx dk lans'k fduds fy, mi;qä
(iii) JhÏ".k ds izfr vius ,dfu"B izse ds le>rh gSa\
dkj.kA (i) tks JhÏ".k ls izse ugha djrsA
(iv)
JhÏ".k ds izfr viuh ukjktxh ds (ii) ftudk eu fLFkj ugha gSA
dkj.kA (iii) ftudk eu fLFkj gSA
([k) ^uan&uanu* fo'ks"k.k fdlds fy, iz;qä gqvk gS\ (iv) JhÏ".k ds fy,A
(i) JhÏ".k ds fy,A 10. fuEufyf[kr esa ls funsZ'kkuqlkj fodYiksa dk p;u
(ii) xksfi;ksa ds fy,A dhft,A (1 × 2 = 2)
(iii) m¼o ds fy,A
(iv) uan ds fy,A (d) Øksf/kr gksrs gq, Hkh ij'kqjke th us y{e.k dk o/k
D;ksa ugha fd;k\
(x) xksfi;k¡ fdls O;kf/k dg jgh gSa\ (i) y{e.k us f'ko&/kuq"k Hkax ugha fd;k FkkA
(i) m¼o dh ckrksa dksA (ii) y{e.k dks de vk;q dk ckyd tkudjA
(ii) m¼o ds ;ksx Kku dksA (iii) lHkk esa lc mifLFkr FksA
(iii) JhÏ".k ds fojg dksA (iv) os czkã.k FksA
(iv) JhÏ".k ds izse dksA
([k) m¼o ds ;ksx Kku dks dkSu viukrk gS\
(?k) xksfi;ksa dks ;ksx&lk/kuk dSlh yxrh gS\ (i) Ï".k Hkä
(i) gkfjy dh ydM+h dh rjgA (ii) vKkuh
(ii) gkfjy i{kh ds lekuA (iii) tks vius y{; ds çfr n`<+ ugha
(iii) ftls dHkh u ns[kk gksA (iv) xksfi;k¡
(iv) dM+oh ddM+h ds lekuA

SOLUTION
SAMPLE PAPER - 2

[kaM ^d*
vifBr xn~;ka'k
1. (d) (iv) ifjokj dk vkdkj c<+h gqbZ le`f¼ ds lkFk
?kVrk gS bl rF; dks le>us ds fy;s nks
oSdfYid fl¼kar izLrqr djukA
([k) (iv) bldh Hkfo";ok.kh if'peh ns'kksa esa
vkS|ksfxd Økafr ds le; thfor dqN yksxksa
}kjk dh xbZ FkhA
(x) (i) ;g igys vuqPNsn ds of.kZr ?kVuk ds fy,
,d oSdfYid Li"Vhdj.k izLrqr djrk gSA
(?k) (iv) vkS|ksfxd vFkZO;oLFkkvksa esa etnwjksa dh
c<+rh ekaxA
(³) (iv) ,d ,slk tho tks eSnkuksa vkSj >hyksa esa dbZ
izkf.k;ksa dk f'kdkj curk gSA
vFkok
(d) (ii) foKku f'k{kk dks ykxw djus ds iz;klksa dks
foQy fd;k gSA
([k) (iv) udjkRed
(x) (i) 1950-60
(?k) (iii) izR;{k vuqHko dh deh
(³) (iii) D;k Nk= vius Kku dks rkfdZd :i ls
ykxw dj ldrs gSa\
2. (d) (iv) xk¡o ds cPpksa dh n;uh; n'kk dk o.kZuA
([k) (ii) xk¡o esa f'k'kq tUe gsrq i;kZIr nokb;k¡ ugha
gSaA
(x) (i) dqiksf"kr] f[kUu rFkk vf'kf{kr gSaA
(?k) (iii) os cPpksa dh n'kk dh vksj yksxksa dk /;ku
vkdf"kZr djuk pkgrs gSaA
(³) (iii) ?kkl rFkk ikS/kksa dh rjg iSnk gks jgs gSa rFkk
ej jgs gSaA
vFkok
(d) (ii) gj gky esa dk;Z djus dh izsj.kkA
([k) (iii) thou lalk/kuksa ds fy, ;FkkFkZ esa jgdj
iz;Ru djuk gksxkA
(x) (i) ;fn rqe thou dh d"Vre ifjfLFkfr >sy
yksxs rks thou rqEgkjs cfynku dh iz'kalk
djsxkA
 (?k) (iii) vius gky dh ijokg uk djrs gq, (³) (iii) os mls y{; izkfIr ds ekxZ ls fopfyr dj
ldkjkRed Hkko ls dk;Z djrs jgukA ldrs gSaA

[kaM ^[k*
O;kogkfjd O;kdj.k
3. (d) (iii) la;qDr okD;A drkZdkjdA
([k) (ii) tks fo|kFkhZ ifjJeh gksrk gS] og vo'; ([k) (iv) vO;;] dkyokpd fØ;k fo'ks"k.k] ^?kweus
lQy gksrk gSA tkrk gS* fØ;k dh fo'ks"krkA
(x) (i) iz;'k cktkj x;k vkSj ogk¡ ls lsc yk;kA (x) (ii) vdeZd fØ;k] cgqopu] iqfYyax] orZeku
(?k) (iv) fo'ks"k.k vkfJr miokD;A dky] dr`Z okP;A
(³) (iii) izkr%dky gksrs gh lwjt dh fdj.ksa ped (?k) (ii) xq.kokpd fo'ks"k.k] cgqopu] iqfYyax]
mBhaA ^Qwy fo'ks"; dk fo'ks"k.kA
4. (d) (iii) dr`Z okP;A (³) (iii) e/;e iq#"kokpd loZuke] L=hfyax@
([k) (iv) gels bl [kqys eSnku esa nkSM+k tk ldrk gSA iqfYyax] ,dopu] deZ dkjdA
(x) (iv) lqeu ls tYnh ugha mBk tkrkA 6. (d) (iv) jkSæ jlA
(?k) (iv) usrkth us ns'k ds fy, viuk lc dqN R;kx ([k) (i) 'kkar jlA
fn;kA
(x) (i) ohj jlA
(³) (iii) gesa /kks[kk fn;k tk jgk gSA
(?k) (iv) Ük`axkj jlA
5. (d) (iii) O;fäokpd laKk] ,dopu] iqfYyax]
(³) (iii) tqxqIlkA

[kaM ^x*
ikB~;&iqLrd
7. (d) (iii) os lPps lk/kqvksa tSlk gh mÙke vkpkj&fopkj 9. (d) (iii) JhÏ".k ds izfr vius ,dfu"B izse ds
j[krs FksA dkj.kA
([k) (i) thou ds fl¼karksa vkSj vkn'kks± dk xgjkbZ ls ([k) (i) JhÏ".k ds fy,A
vius vkpj.k esa ikyu djukA (x) (ii) m¼o ds ;ksx Kku dksA
(x) (ii) os dchj dh fopkj/kkjk ls izHkkfor FksA (?k) (iv) dM+oh ddM+h ds lekuA
(?k) (iv) dchjiaFkh eB esaA (³) (ii) ftudk eu fLFkj ugha gSA
(³) (iii) dchjA 10. (d) (ii) y{e.k dks de vk;q dk ckyd tkudjA
8. (d) (iii) p'es cspus okykA ([k) (iii) tks vius y{; ds çfr n`<+ ughaA
([k) (iv) p'esokys dks ns[kdjA