CHÆÅNG I

ÂO CÄNG SUÁÚT ÂIÃÛN XOAY CHIÃÖU

1. Âo cäng suáút taïc duûng âiãûn xoay chiãöu mäüt pha :

Âäúi våïi maûch âiãûn mäüt chiãöu, cäng suáút âæåüc xaïc âënh theo chè thë cuía
Ampemet vaì Vänmet vaì tênh theo cäng thæïc :
P = UI (1)
Âäúi våïi maûch âiãûn xoay chiãöu mäüt pha, cäng suáút taïc duûng âæåüc xaïc âënh theo
cäng thæïc :
1
P= ∫ UIdt = UI cos ϕ (2)
T
Trong âoï : - U, I laì âiãûn aïp vaì cæåìng âäü doìng âiãûn hiãûu duûng.
- ϕ laì goïc lãûch pha giæîa âiãûn aïp vaì doìng diãûn.
Trong thæûc tãú sæí duûng âãø âo cäng suáút âiãûn mäüt chiãöu vaì xoay chiãöu ta thæåìng
duìng caïc loaûi Oaïtmeït sau âáy :
- Oaïtmet kiãøu âiãûn âäüng laì loaûi âaût âäü chênh xaïc cao, âo âæåüc cäng suáút âiãûn
mäüt chiãöu vaì xoay chiãöu, giaíi táön säú âãún 2000Hz.
- Oaïtmet kiãøu sàõt âiãûn âäüng thæåìng åí nhæîng nåi ténh taûi, cáúp chênh xaïc tháúp
âo âæåüc cäng suáút âiãûn xoay chiãöu táön säú cäng nghiãûp, nãúu duìng âãø âo cäng suáút
âiãûn mäüt chiãöu seî coï sai säú låïn do hiãûn tæåüng trãù tæì.
- Oaïtmet kiãøu caím æïng, chè duìng åí maûch âiãûn xoay chiãöu, cáúp chênh xaïc tháúp.
Hiãûn nay háöu nhæ khäng coìn sæí duûng.
Ngoaìi ra coìn coï Oaïtmet âiãûn tæí vaì Oaïtmet nhiãût âiãûn thæåìng âæåüc sæí duûng âãø
âo cäng suáút åí giaíi táön säú cao.
Oaïtmet âiãûn âäüng cáúu taûo tæì cå cáúu âo âiãûn âäüng. Cuäüng dáy ténh cuía cå cáúu
âo âæåüc duìng laìm cuäün doìng âiãûn màõc näúi tiãúp våïi maûch cáön âo. Cuäün dáy âäüng
âæåüc duìng laìm cuäün aïp màõc song song våïi maûch cáön âo. Khi sæí duûng Oaïtmet kiãøu
âiãûn âäüng âãø âo cäng suáút taïc duûng åí maûch âiãûn xoay chiãöu, ngoaìi sai säú do âiãûn
nàng tiãu thuû åí maûch doìng vaì maûch aïp coìn phaíi kãø tåïi sai säú do lãûch pha giæîa âiãûn
aïp vaì doìng âiãûn qua cuäün aïp hay goüi laì cuäün âäüng (hçnh 1.1) kyï hiãûu: δϕu.
Thaình pháön sai säú goïc naìy biãøu thë bàòng cäng thæïc sau :
δϕu = 0.0291 . ϕutgϕ (3)
 U Âiãöu cho tháúy ràòng nãúu sæí duûng Oaïtmet
âãø âo cäng suáút åí maûch âiãûn coï hãû säú
I
cäng suáút tháúp seî phaûm phaíi sai säú låïn vaì
Iu
coï khaí nàng quaï taíi åí maûch doìng âiãûn.
Z Do váûy, khi âo phaíi choün loaûi Oaïtmet coï
hãû säú cäng suáút danh âënh phuì håüp våïi
u

âäúi tæåüng âo.

Âãø loaûi træì khaí nàng quaï taíi åí
Hçnh 1.1a Hçnh 1.1b cuäün doìng vaì cuäün aïp, khi âo nãn sæí
duûng thãm Ampemeït vaì Vänmeït âãø theo
doîi.
- Do âàûc thuì cáúu taûo cuía Oaïtmet nãn mäùi càûp cæûc cuía doìng âiãûn vaì âiãûn aïp
ngæåìi ta coï âaïnh dáúu sao (*) âãø phán biãût cæûc tênh. Cæûc coï dáúu thæåìng laì cæûc phaït.
Khi sæí duûng cáön âáúu âuïng cæûc tênh caïc cuäün dáy vç khi âäøi chiãöu doìng âiãûn mäüt
trong hai cuäün dáy, mämen quay âäøi chiãöu, kim cuía Oaïtmet seî quay ngæåüc.
Ngoaìi sai säú cå baín, khi Oaïtmet laìm viãûc åí âiãöu kiãûn khäng tiãu chuáøn, caïc
âaûi læåüng aính hæåíng væåüt quaï giaï trë tiãu chuáøn qui âënh seî xuáút hiãûn thãm sai säú
phuû do caïc âaûi læåüng aính hæåíng gáy nãn. Âäúi våïi Oaïtmet, âaûi læåüng aính hæåíng quan
troüng nháút laì nhiãût âäü vaì táön säú, lyï do laì : Khi nhiãût âäü mäi træåìng thay âäøi, caïc chi
tiãút vaì linh kiãûn åí maûch aïp nhæ : Cuäün âäüng, cuäün dáy âiãûn tråí, cuäün caím seî thay
âäøi giaï trë âiãûn tråí, laìm thay âäøi giaï trë doìng âiãûn trong maûch aïp v.v.. vaì caïc loaûi loì
xo, dáy treo cuîng bë biãún daûng dáùn âãún nhæîng sai säú phuû khaïc.
Táön säú læåïi âiãûn thay âäøi cuîng gáy nãn sai säú âo vç pháön låïn caïc chi tiãút åí
duûng cuû âo âæåüc chãú taûo bàòng kim loaûi, chuïng laûi nàòm trong tæì træåìng biãún thiãn do
caïc cuäün ténh gáy ra nãn seî xuáút hiãûn thãm nhæîng doìng âiãûn caím æïng, gáy täøn tháút.
Caïc täøn tháút naìy coï thãø coi nhæ mäüt maûch reî cuía cuäün ténh.
Qua âäö thë åí hçnh 1.2a ta tháúy doìng âiãûn I trong thæûc tãú âaî lãûch pha våïi caím
æïng tæì B cuía cuäün ténh mäüt goïc ϕ I : Âáy chênh laì nguyãn nhán gáy ra sai säú pheïp
âo, sai säú naìy seî tàng khi hiãûu säú cäng suáút caìng nhoí.
Âäúi våïi nhæîng duûng cuû âo duìng cho maûch âiãûn xoay chiãöu, âãø loaûi træì sai säú
phuû ngæåìi ta haûn chãú âãún mæïc täúi âa viãûc sæí duûng caïc chi tiãút bàòng váût liãûu sàõt tæì
nhæ caïc loaûi äúc vêt giæî cuäün dáy âæåüc thay bàòng âäöng, chiãöu cuäún cuía cuäün dáy,
caïch âàût vaì sàõp xãúp caïc cuäün dáy theo hæåïng cuîng âæåüc chuï yï.
 ϕ CV
I2
• TU
a
I
A
I
TI

I1 •
I1 B
•

Hçnh 1.2a Hçnh 1.2b

Thäng thæåìng Oaïtmet âæåüc chãú taûo theo nhæîng giåïi haûn âo âaî âæåüc tiãu
chuáøn hoïa nhæ doìng âiãûn 10A, âiãûn aïp âãún 600V. Âãø âo âæåüc cäng suáút maûch âiãûn
xoay chiãöu coï cæåìng âäü doìng âiãûn trãn 10A vaì âiãûn aïp trãn 600V ngæåìi ta sæí duûng
thãm caïc chi tiãút phuû laì caïc maïy biãún doìng âiãûn vaì biãún âiãûn aïp âo læåìng kyï hiãûu laì
TI vaì TU. Theo quy âënh sæí duûng thç cáúp chênh xaïc cuía TI vaì TU bao giåì cuîng phaíi
cao hån cáúp chênh xaïc cuía Oaïtmet. Så âäö âáúu dáy trçnh baìy trãn hçnh 1.2b. Trong
træåìng håüp naìy, cäng suáút âo âæåüc seî bàòng têch cuía säú chè Oaïtmet PW våïi hãû säú biãún
âäøi cuía TI vaì TU (Ki vaì Ku).
P = PW . Ki . Ku (4)
2. Âo cäng suáút taïc duûng trong maûch âiãûn 3 pha :
2.1. Täøng quaït :
Tæì lyï thuyãút maûch ngæåìi ta âaî chæïng minh âæåüc ràòng: cäng suáút taïc duûng
âæåüc xaïc âënh theo biãøu thæïc täøng quaït sau âáy :
P= 3 U d I d cos ϕ = 3UI cos ϕ (5)
Trong âoï : Id , Ud doìng âiãûn vaì âiãûn aïp dáy.
I, U doìng âiãûn vaì âiãûn aïp pha.
ϕ : goïc lãûch pha giæîa doìng âiãûn vaì âiãûn aïp.
Cäng suáút taïc duûng trong maûch âiãûn 3 pha coï giaï trë bàòng täøng cäng suáút taïc
duûng trong tæìng pha.
P = PA + P B + PC
= UAIAcosϕA + U BIBcosϕB+ UCICcosϕC (5’)
Riãng trong maûch 3 pha 3 dáy cäng suáút taïc duûng coï thãø biãøu thë bàòng mäüt
trong 3 biãøu thæïc sau âáy :
P = UACIAcosϕ1 + U BCIBcosϕ2 (6)
P = UABIAcosϕ3 + U CBICcosϕ4 (7)
 P = UBAIBcosϕ5 + U CAICcosϕ6 (8)
Trong âoï A, B, C chè thæï tæû caïc pha
ϕ1 ... ϕ6 goïc lãûch pha giæîa doìng âiãûn vaì âiãûn aïp tæång æïng.
Trong maûch âiãûn 3 pha, cäng suáút taïc duûng âæåüc âo bàòng Oaïtmet. Säú læåüng
Oaïtmet vaì så âäö phuû thuäüc vaìo caïc yãúu täú sau :
- Maûch âiãûn 3 pha 3 dáy hay 3 pha 4 dáy.
- Taíi âäúi xæïng hay khäng âäúi xæïng.
- Så âäö âáúu dáy cuía taíi laì tam giaïc hay hçnh sao.
Dæåïi âáy seî trçnh baìy mäüt säú phæång phaïp sæí duûng Oaïtmet âãø âo cäng suáút
taïc duûng trong maûch 3 pha.
2.2. Caïc phæång phaïp âo cäng suáút taïc duûng :
2.2.1. Duìng mäüt Oaïtmet mäüt pha : Aïp duûng cho caí maûch 3 pha 3 dáy hoàûc 3
pha 4 dáy våïi âiãöu kiãûn laì taíi phaíi âäúi xæïng. Trãn hçnh 1.3a,b,c trçnh baìy caïc phæång
aïn khaïc nhau, tuìy thuäüc vaìo kiãøu âáúu taíi laì tam giaïc hay hçnh sao âãø choün phæång aïn
âo thêch håüp.
Trong maûch 3 pha coï âiãøm trung tênh, cäng suáút âiãûn xaïc âënh theo så âäö hçnh
1.3a. Tæång tæû nhæ váûy laì caïch âo cäng suáút aïp duûng cho taíi âáúu kiãøu tam giaïc (hçnh
1.3b). Caí hai træåìng håüp trãn, Oaïtmet âãöu chè cäng suáút cuía 1 pha. Muäún tênh âæåüc
cäng suáút caí maûch 3 pha phaíi nhán våïi hãû säú 3.
Trong træåìng håüp khäng coï âiãøm trung tênh coï thãø âo cäng suáút bàòng 2 caïch
trçnh baìy trãn 1.3c:

* * *
ru

r2
r1 r3
Taíi

a b c
Hçnh 1.3
+ Duìng cäng tàõc chuyãøn maûch âãø âæa láön læåüt âiãûn aïp dáy (U AB vaì UAC) vaìo
maûch aïp cuía Oaïtmet. Maûch doìng chè coï mäüt doìng âiãûn IA chaûy qua. Càn cæï âäö thë
veïc tå trçnh baìy trãn hçnh 1.4 ta coï biãøu thæïc cäng suáút âo âæåüc åí caïc vë trê cäng tàõc :
- Vë trê 1 : P1W = U ACIAcos (30o - ϕ)
 UAB UAC
= UdIdcos (30o - ϕ) UA
- Vë trê 2 : P2W = U ABIAcos (30o + ϕ) IA

= UdIdcos (30o + ϕ) o
-ϕ

Hçnh 1.4
Cäng suáút taïc duûng cuía caí maûch seî bàòng täøng caïc säú chè cuía Oaïtmet åí hai vë
trê :
P = P1W + P 2W = 2U dIdcosϕ.cos 30 o
= 3 U d I d cos ϕ (9)
+ Tæû taûo âiãøm trung tênh giaí våïi âiãöu kiãûn :
R1 = R 3 = R u + R 2
Ru laì giaï trë âiãûn tråí thuáön maûch aïp cuía Oaïtmet. ÅÍ âáy Oaïtmet cuîng chè cäng
suáút 1 pha : Cäng suáút taïc duûng cuía 3 pha seî laì :
P = 3PW = 3UI cos ϕ = 3 U d I d cos ϕ (10)
2.2.2. Duìng 2 Oaïtmet mäüt pha hoàûc Oaïtmet 3 pha 2 pháön tæí :
(Thæåìng aïp duûng trong maûch 3 pha 3 dáy)

A *
A C
* *
* *
B
* B *
C
* A

Taíi Taíi
Taíi

Hçnh 1.5a,b,c

Trãn hçnh 1.5 trçnh baìy så âäö âáúu dáy 2 Oaïtmet. Càn cæï vaìo caïc biãøu thæïc (6), (7) vaì
(8) ta nháûn tháúy moüi så âäö âáúu åí âáy âãöu âäöng nháút vaì coï thãø sæí duûng báút kyì så âäö
naìo âãø âo cäng suáút taïc duûng.
Veî âäö thë veïc tå cuía mäüt så âäö báút kyì, vê duû så âäö âáöu tiãn (hçnh 1.5a) ta coï
caïc biãøu thæïc sau âáy :
PW1 = UACIAcos (U ACIA)
= UdIdcos (30o - ϕ)
 PW2 = UBCIBcos (U BCI B)
= UdIdcos (30o + ϕ)
Täøng säú chè cuía 2 Oaïtmet seî bàòng cäng suáút taïc duûng cuía caí maûch.
P = PW 1 + PW 2 = 3U d I d cos ϕ

* *
C
Taíi
B

Hçnh 1.5d: Cäng tå 3 pha 2 pháön tæí

Tæì biãøu thæïc naìy ta nháûn tháúy ràòng cäng suáút taïc duûng cuía maûch 3 pha 3 dáy
khäng phuû thuäüc vaìo så âäö âáúu cuía taíi laì tam giaïc hay hçnh sao. Cäng suáút naìy luän
luän bàòng täøng âaûi säú cuía säú chè 2 Oaïtmet âáúu theo mäüt trong caïc så âäö åí hçnh trãn
Âiãöu âaïng chuï yï laì nãúu sæí duûng 2 Oaïtmet coï cuìng säú vaûch chia vaì giaï trë vaûch
chia nhæ nhau thç trong træåìng håüp taíi âäúi xæïng vaì mang tênh cháút thuáön tråí - säú chè
cuía 2 Oaïtmet seî nhæ nhau vaì bàòng mäüt næía cäng suáút taïc duûng cuía caí maûch. Âäö thë
vãö sæû phuû thuäüc giæîa säú chè cuía tæìng Oaïtmet vaì cäng suáút taïc duûng cuía caí maûch 3
pha vaìo âàûc tênh cuía taíi âæåüc trçnh baìy åí hçnh 1.6.
Càn cæï theo âäö thë vaì tæång æïng våïi caïc biãøu thæïc nãu trãn ta tháúy :
- Nãúu phuû taíi âäúi xæïng vaì mang tênh âiãûn
caím thç åí caïc daíi cuía hãû säú cäng suáút caïc
Oaïtmet seî coï säú chè nhæ sau :
+Cos ϕ = 1 (ϕ’ = 0): hai Oaïtmet coï säú chè
nhæ nhau, bàòng 0,866 U dId.
+Cos ϕ > 0.5 (ϕ < 60 o): Hai Oaïtmet âãöu
säú chè dæång.
+Cos ϕ = 0.5 (ϕ = 60 o):
Oaïtmet thæï hai chè 0
Oaïtmet thæï nháút chè 0.866 UdId.
+Cos ϕ < 0.5 (ϕ > 60 o):
Hçnh 1.6
Oaïtmet thæï hai seî coï chè säú ám.
+Cos ϕ = 0 (ϕ = 90 o): Hai Oaïtmet coï säú chè bàòng nhau vãö giaï trë song Oaïtmet
thæï hai coï chè säú ám.
 2.2.3. Duìng 3 Oaïtmet 1 pha hoàûc Oaïtmet 3 pha 3 pháön tæí :
(Thæåìng aïp duûng trong maûch âiãûn 3 pha 4 dáy vaì nhæîng nåi coï taíi khäng âäúi
xæïng).
Så âäö âáúu dáy trçnh baìy åí hçnh 1.7. Cäng suáút taïc duûng cuía caí maûch bàòng
täøng cäng suáút taïc duûng cuía tæìng pha :
P = PA + P B + P C = UAIAcosϕA + U BIBcos ϕB + U CICcos ϕC
ÅÍ âáy mäùi Oaïtmet chè cäng suáút cuía 1 pha. Phæång phaïp duìng mäüt, hai hoàûc
ba Oaïtmet aïp duûng chuí yãúu trong âiãöu
* kiãûn phoìng thê nghiãûm. Trong thæûc tãú sæí
duûng, ngæåìi ta chãú taûo ra Oaïtmet 3 pha
*
Taíi loaûi hai hoàûc ba pháön tæí maì nguyãn lyï âo
* cuía noï tæång tæû phæång phaïp duìng hai
hoàûc ba Oaïtmet væìa nãu trãn.
Hçnh 1.7a Aïp duûng räüng raîi nháút laì loaûi
Oaïtmet 3 pha 2 pháön tæí duìng trong maûch
3 pha 3 dáy vaì Oaïtmet 3 pha 3 pháön tæí duìng maûch 3 pha 4 dáy.

* * *
C

B
Taíi
A
N

Hçnh 1.7b: cäng tå 3 pha 3 pháön tæí

Trong cáúu taûo cuía chuïng âãöu coï chung mäüt pháön âäüng, trãn âoï chëu taïc âäüng
mämen täøng håüp cuía táút caí caïc pháön tæí cáúu thaình.
Âãø måí räüng giåïi haûn âo trong maûch âiãûn 3 pha ngæåìi ta cuîng sæí duûng TI vaì
TU nhæ âaî nãu trong maûch âiãûn 1 pha vaì cäng suáút cuía caí maûch seî bàòng säú chè cuía
Oaïtmet nhán våïi hãû säú biãún âäøi TU vaì TI. Âäúi våïi maûch 3 pha cao thãú tháûm chê ngay
caí khi cæåìng âäü doìng âiãûn cuía taíi khäng væåüt quaï doìng danh âënh, ngæåìi ta váùn phaíi
sæí duûng TU vaì TI, trong træåìng håüp naìy chuïng âoïng vai troì ngàn caïch maûch âo vaì
duûng cuû âo khoíi âiãûn aïp cao.
 Hçnh 1.8 * *

Trãn hçnh 1.8 trçnh baìy

så âäö âáúu 2 Oaïtmet (hoàûc
Oaïtmet 3 pha 2 pháön tæí) qua TI
vaì TU. C
Taíi
B
3. Âo cäng suáút phaín khaïng : A
3.1. Täøng quaït :
Cäng suáút phaín khaïng thæåìng dáùn âãún nhæîng täøn tháút phuû trong hãû thäúng
âæåìng dáy truyãön taíi âiãûn trong caïc maïy biãún aïp âiãûn læûc, maïy phaït âiãûn v.v... Viãûc
âo âãúm cäng suáút phaín khaïng vaì âiãûn nàng phaín khaïng coï mäüt yï nghéa låïn âäúi våïi
caïc thiãút bë âiãûn vaì trong nãön kinh tãú quäúc dán.
Trong maûch âiãûn 1 pha vç cäng suáút phaín khaïng khäng âaïng kãø nãn viãûc âo
naìy chè tiãún haình trong âiãöu kiãûn phoìng thê nghiãûm theo nhæîng så âäö âàûc biãût âãø
nghiãn cæïu. Cäng suáút phaín khaïng chè coï yï nghéa thæûc tiãùn åí nhæîng häü tiãu thuû âiãûn
3 pha låïn.
Cäng suáút phaín khaïng trong maûch âiãûn 3 pha âæåüc xaïc âënh theo cäng thæïc :
Q = 3UI sin ϕ = 3 U d I d sin ϕ (11)
Âãø âo âæåüc cäng suáút phaín khaïng, ngæåìi ta âaî chãú taûo duûng cuû âo âàûc biãût goüi
laì Varmet, thæûc cháút cáúu taûo cuía noï khäng khaïc Oaïtmet nãn ta cuîng coï thãø sæí duûng
Oaïtmet thäng thæåìng âãø âo cäng suáút phaín khaïng theo nhæîng så âäö âáúu dáy thêch
håüp.
Så âäö âáúu Varmet âãø xaïc âënh cäng suáút A
*
phaín khaïng khäng khaïc så âäö âáúu Oaïtmet, âãø xaïc B
âënh cäng suáút phaín khaïng ta phaíi taûo láûp âæåüc
C
trong quaï trçnh âo goïc lãûch pha giæîa veïc tå
Hçnh 1.9a
doìng âiãûn vaì âiãûn aïp bàòng 90 o-ϕ khi âoï : UA

Cos (90o - ϕ) = Sin ϕ.

ϕ IA
Hçnh 1.9a,b trçnh baìy så âäö theo âiãöu
kiãûn væìa nãu trãn. Theo caïch âáúu nhæ váûy vaì UBC
trãn cå såí âäö thë vectå ta nháûn tháúy säú chè cuía
Oaïtmet seî tè lãû thuáûn våïi cäng suáút phaín
UC
khaïng. UB

PW = UBCIAcos (U BCIA) Hçnh 1.9b

 = UBCIAcos (90o - ϕ)
= UBCIA sin ϕ
= UdIdsin ϕ
Q
=
3
Nãúu maûch âiãûn âäúi xæïng, ta láúy chè säú cuía Oaïtmet nhán våïi hãû säú seî nháûn
âæåüc cäng suáút phaín khaïng cuía caí maûch.

3.2. Caïc phæång phaïp âo cäng suáút phaín khaïng :

Tuìy thuäüc vaìo maûch âo, âàûc tênh cuía taíi, chuíng loaûi, säú læåüng duûng cuû âo
âæåüc sæí duûng, ngæåìi ta thæåìng aïp duûng caïc phæång phaïp sau âáy âãø âo cäng suáút
phaín khaïng.

3.2.1. Duìng hai Oaïtmet âáúu theo så âäö âo cäng suáút taïc duûng :
Choün mäüt så âäö âo cäng suáút taïc duûng báút kyì nãu åí hçnh 1.5 theo phæång
phaïp naìy, nãúu choün PW1 laì säú chè cuía Oaïtmet væåüt pha vaì PW2 laì säú chè cuía Oaïtmet
cháûm pha vaì láúy hiãûu säú giæîa chuïng :
PW1 - PW2 = Ud . Id cos (30o - ϕ) - Ud. Id . cos (30 o + ϕ).
=

Nhán thãm våïi hãû säú

Nhæ váûy âãø nháûn âæåüc cäng suáút phaín khaïng cuía caí maûch ta phaíi láúy hiãûu säú
cuía säú chè Oaïtmet væåüt pha vaì cháûm pha nhán våïi hãû säú.

3.2.2. Duìng hai Oaïtmet âáúu theo pha laû :

Âáúu Oaïtmet theo så âäö trãn hçnh 1.10a, láúy täøng säú chè cuía hai Oaïtmet ta coï :
PW1 + P W2 = UBCIA . Cos (U BCIA) + UABICCos (U ABIC)
= UBCIACos b 1 + U ABICCos b2
Tæì âäö thë veïc tå ta nháûn tháúy nãúu taíi âäúi xæïng :
A *
b1 = b 2 = 90 o - ϕ. *
B
Tæì âoï :
C *
PW1 + P W2 = 2U dIdcos (900 - ϕ) *

= 2U dIdsin ϕ = Hçnh 1.10a

Nhæ váûy nãúu theo phæång phaïp naìy, âãø nháûn UAB
UA
âæåüc cäng suáút phaín khaïng, phaíi láúy täøng säú
ϕ IA
chè cuía 2 aïp kãú nhán thãm våïi hãû säú

UBC
IC
Hai phæång phaïp væìa nãu trãn chè duìng UC
UB
vaì aïp duûng âæåüc cho maûch âo coï taíi âäúi xæïng.
Âäúi våïi maûch 3 pha khäng âäúi xæïng ta aïp duûng Hçnh 1.10b
hai phæång phaïp dæåïi âáy :

3.2.3. Duìng hai Oaïtmet vaì taûo trung tênh giaí :

Âáúu hai Oaïtmet theo så âäö åí hçnh 1.11.
*
A * Viãûc taûo âiãøm trung tênh giaí phaíi tuán theo âiãöu
B kiãûn sau:
R = R W1 = R W2
C *
* RW1 vaì RW2 laì tråí khaïng maûch aïp cuía
R
RW2 Oaïtmet
RW1
Hçnh 1.11 Láúy täøng caïc säú chè cuía 2 Oaïtmet ta coï :
PW1 + PW2 = UCIAcos (60 o - ϕ) + UAICcos (120 o - UA
ϕ)
ϕ IA
= -U C
60o -ϕ
120o -ϕ
= UI sin ϕ IC
= UdId sin ϕ = UC
UB
Nhán thãm våïi hãû säú ta coï :

Theo phæång phaïp naìy muäún nháûn âæåüc cäng suáút phaín khaïng phaíi láúy täøng
caïc säú chè cuía hai Oaïtmet nhán thãm våïi hãû säú .

3.2.4. Duìng 3 Oaïtmet :

 Thæåìng aïp duûng âãø âo cäng suáút
A * phaín khaïng trong maûch 3 pha 3 dáy vaì 4
* dáy.
B *
* Âáúu Oaïtmet theo så âäö åí hçnh 1.12.
C * Dæûa theo caïch chæïng minh åí muûc 3.1 vaì
*
hçnh 1.9b Ta coï :

Hçnh 1.12
Láúy täøng caïc chè säú cuía 3 Oaïtmet ta coï :

Nhæ váûy, khäng cáön quan tám âãún mæïc âäü âäúi xæïng cuía taíi, cäng suáút phaín
khaïng cuía caí maûch seî bàòng täøng caïc chè säú chè cuía 3 Oaïtmet chia cho 1 hãû säú.
Âaïp æïng nhu cáöu thæûc tãú sæí duûng, ngæåìi ta chãú taûo ra caïc loaûi Varmeït 2 pháön
tæí vaì 3 pháön tæí hoàûc hai pháön tæí coï thãm 1 cuäün doìng phuû coï kãút cáúu phuì håüp våïi
maûch âo, trong âoï coï tênh caí caïc hãû säú phaíi nhán thãm. Do váûy trong quaï trçnh thæûc
hiãûn pheïp âo cäng suáút phaín khaïng, ta chè cáön âoüc kãút quaí træûc tiãúp theo Varmeït maì
khäng cáön phaíi nhán thãm våïi báút kyì hãû säú naìo.

CHÆÅNG II

CÄNG TÅ ÂIÃÛN XOAY CHIÃÖU

1. Khaïi niãûm cå baín :

Trong maûch âiãûn xoay chiãöu mäüt pha âiãûn nàng taïc duûng âæåüc xaïc âënh bàòng
biãøu thæïc :

(13)
 Trong âoï : P laì cäng suáút taïc duûng cuía maûch âiãûn mäüt pha âaî nãu åí chæång I.
Trong maûch âiãûn 3 pha âiãûn nàng taïc duûng âæåüc xaïc âënh bàòng biãøu thæïc :

Âiãûn nàng phaín khaïng âæåüc xaïc âënh thäng qua cäng suáút phaín khaïng theo
biãøu thæïc sau :

Khi phuû taíi âäúi xæïng caïc biãøu thæïc âiãûn nàng trãn coï daûng täøng quaït :

(14)

(15)

Trong âoï : Id, Ud - laì giaï trë hiãûu duûng cuía doìng âiãûn vaì âiãûn aïp dáy
ϕ - laì goïc lãûch phaï giæîa doìng vaì âiãûn aïp.
Âiãûn nàng taïc duûng vaì âiãûn nàng phaín khaïng âæåüc âo âãúm bàòng mäüt loaûi
duûng cuû âo âiãûn goüi laì cäng tå âiãûn xoay chiãöu mäüt pha vaì 3 pha, chuïng coï kãút cáúu
vaì chæïc nàng phuì håüp våïi tæìng loaûi maûch âo.
Hiãûn nay, ngoaìi cäng tå âiãûn tæí, hiãûn säú måïi xuáút hiãûn, pháön låïn ngæåìi ta sæí
duûng räüng raîi loaûi cå tå kiãøu caím æïng maì nguyãn lyï hoaût âäüng cuía chuïng dæûa trãn sæû
taïc âäüng tæång häù giæîa caïc doìng âiãûn chaûy trong pháön âäüng våïi nhæîng doìng tæì
thäng âæåüc taûo ra åí caïc pháön ténh. Kãút quaí cuía sæû taïc âäüng tæång häù âoï laì laìm quay
pháön âäüng.
Våïi nguyãn lyï trãn, duûng cuû âo kiãøu caím æïng chè sæí duûng âæåüc trong maûch
âiãûn xoay chiãöu.
2. Cäng tå âiãûn xoay chiãöu mäüt pha :
Laì loaûi cäng tå thuäüc cå cáúu caím æïng coï kãút cáúu chênh gäöm 2 pháön :
- Pháön ténh coï 2 maûch tæì trãn âoï coï quáún cuäün dáy doìng âiãûn vaì cuäün âiãûn aïp.
- Pháön âäüng laì mäüt âéa nhäm nheû âäöng cháút, âæåüc gàõn chênh tám trãn mäüt truûc
quay vaì nàòm trong khe tæì cuía pháön ténh vaì cuía mäüt nam chám vénh cæíu.
Chuyãøn âäüng quay cuía truûc âéa âæåüc truyãö n vaì thãø hiãûn lãn bäü säú.
 Ngoaìi ra trong cäng tå coìn coï mäüt säú chi tiãút phuû âãø âiãöu chènh cho cäng tå
phaín aïnh âuïng læåüng âiãûn nàng tiãu thuû åí caïc chãú âäü khaïc nhau cuía taíi.
2.1. Cáúu taûo vaì nguyãn lyï hoaût âäüng :
Så âäö cáúu taûo cuía mäüt loaûi cäng tå kiãøu caím æïng trçnh baìy trãn hçnh 2.1.

Hçnh 2.1
Trong âoï :
1- Loîi sàõt tæì gheïp chæî E vaì I vaì cuäün dáy âiãûn aïp.
2- Loîi sàõt tæì hçnh U vaì hai cuäün dáy doìng näúi tiãúp nhau.
3- Pháön âäüng laì âéa nhäm gàõn trãn caïc âáöu truûc.
4- Thanh âäúi cæûc bàòng váût liãûu tæì mãöm.
5- Thanh dáùn bàòng váût liãûu sàõt tæì âãø taûo láûp vaì âiãöu chènh mämen buì.
6- Nam chám vénh cæíu âãø taûo láûp mämen caín.
7- Caïc voìng cháûp.
8- Voìng cháûp âæåüc näúi thãm âiãûn tråí âiãöu chènh 9.
10- Moïc âiãöu chènh tæû quay.
11- Thanh âãûm bàòng váût liãûu tæì mãöm.
 12- Bäü säú.
13- ÄÚc vêt haîm âãø thay âäøi âiãûn tråí âiãöu chènh 9.
Âäö thë vectå giaíi thêch nguyãn lyï hoaût âäüng cuía cäng tå trçnh baìy trãn hçnh 2.2.

U Khi coï âiãûn aïp U âàût trãn cuäün dáy âiãûn

aïp, åí âáy seî xuáút hiãûn doìng âiãûn IU. Do thaình
I
pháön tråí khaïng cuía cuäün dáy låïn nãn doìng
ϕ âiãûn IU cháûm pha so våïi âiãûn aïp U mäüt goïc gáön
α ΦI
’I 90o (khoaíng 70o). Doìng âiãûn IU seî taûo nãn
IU doìng tæì thäng Φ trong loîi sàõt tæì cuía cuäün dáy
âiãûn aïp.
Doìng tæì thäng naìy âæåüc chia laìm hai
IU’ II’
ΦU Φ thaình pháön Φ U vaì Φ L. ΦU laì doìng tæì thäng
Hçnh 2.2a chênh hay coìn goüi laì doìng tæì thäng cäng taïc,
noï seî xuyãn qua âéa nhäm 3 vaì kheïp kên maûch qua thanh âäúi cæûc 4. ΦL laì doìng tæì
thäng phuû noï chè kheïp kên maûch qua hai caûnh sæåìn, vç khäng xuyãn qua âéa nhäm
nãn noï khäng âoïng vai troì gç trong viãûc taûo ra mämen quay. Do coï hiãûn tæåüng täøn
hao trong caïc loîi sàõt tæì nãn caïc doìng tæì thäng Φu vaì Φ L cháûm pha so våïi Iu åí caïc goïc
αu vaì αL. Trãn âæåìng haình trçnh doìng tæì thäng Φu phaíi xuyãn qua âéa nhäm 3 tiãúp âoï
laûi qua thanh âäúi cæûc 4. Φu chëu nhiãöu mæïc täøn hao, do âoï goïc α u låïn hån α L.
Doìng âiãûn I taûo ra trong loîi sàõt tæì hçnh chæî U doìng tæì thäng ΦI , doìng tæì thäng
naìy seî xuyãn qua âéa nhäm 2 láön vaì âi qua pháön cuía loîi sàõt tæì cuäün dáy âiãûn aïp. Vç
coï täøn hao do caïc doìng xoaïy vaì tæì trãù nãn tæì thäng ΦI cháûm pha so våïi doìng âiãûn I
mäüt goïc α (khoaíng 10 o) .
Nhæ váûy âéa nhäm seî bë càõt båíi hai doìng tæì thäng khäng truìng láûp trong
khäng gian vaì giæîa caïc doìng tæì thäng naìy coï goïc lãûch pha ψ . Âoï chênh laì caïc doìng
tæì thäng Φu vaì ΦI. Âãø cho cäng tå laìm viãûc chênh xaïc thç goïc lãûch ψ giæîa Φ u vaì Φ I
phaíi bàòng 90 o.
Dæåïi taïc duûng cuía caïc doìng tæì thäng
ΦU vaì ΦI , khi càõt âéa cäng tå, trong âéa nhäm
+Φ I ΦU -Φ I seî xuáút hiãûn caïc doìng âiãûn caím æïng laì caïc
doìng xoaïy IU’ vaì II’ kheïp kên xung quanh cæûc
cuía noï, hæåïng cuía caïc doìng âiãûn thãø hiãûn trãn
hçnh 2.2.b.
Sæïc âiãûn âäüng caím æïng trong âéa cháûm pha so
våïi tæì thäng mäüt goïc 90o, nãúu âéa âæåüc laìm
Hçnh 2.2b bàòng váût liãûu tinh khiãút thç caïc doìng xoaïy xuáút
hiãûn trong âéa seî truìng pha våïi sââ caím æïng vaì dé nhiãn seî lãûch pha 90 o so våïi tæì
thäng sinh ra chuïng.
Læûc âiãûn tæì xuáút hiãûn do taïc âäüng cuía tæì thäng ΦI våïi IU’ vaì cuía tæì thäng Φu våïi I'I
âæåüc xaïc âënh theo luáût “baìn tay traïi”. Täøng håüp laûi seî coï hæåïng ngæåüc nhau vaì bàòng
F=F 1-F2
Sau âáy chuïng ta seî khaío saït sæû xuáút hiãûn læûc âiãûn tæì mäüt caïch chi tiãút.
Trãn hçnh 2.3 biãøu thë 4 thåìi âiãøm cæûc trë cuía sæû taïc âäüng tæång häù giæîa caïc tæì thäng
våïi doìng âiãûn trong âéa cäng tå khi goïc lãûch pha giæîa Φu vaì ΦI bàòng 90o.
ÅÍ vë trê 1 tæì thäng ΦI âaût giaï trë cæûc âaûi coìn tæì thäng Φu åí giaï trë khäng. Vç doìng
âiãûn xuáút hiãûn trong âéa cháûm pha 90 o so tæì thäng sinh ra noï, nãn trong thåìi âiãøm
naìy I’I coï giaï trë khäng coìn I’U coï giaï trë cæûc âaûi. Taïc âäüng tæång häù giæîa Φ I vaì I’U
tuán theo quy tàõc baìn tay traïi taûo nãn læûc F1 theo chiãöu kim âäöng häö:
F1=K1ΦII’U ; F2=0

ÅÍ vë trê 2 (qua khoaíng thåìi gian ) tæì thäng Φu , I’I âaût giaï trë cæûc âaûi coìn ΦI , I’U
coï giaï trë khäng. Trong thåìi âiãøm naìy, taïc âäüng tæång häù giæîa Φu vaì I’I tuán theo quy
tàõc baìn tay traïi taûo ra læûc F2 theo chiãöu kim âäöng häö:
F2=K2ΦuI’I ; F1=0
ÅÍ vë trê 3, tæì thäng ΦI laûi âaût giaï trë cæûc âaûi nhæng ngæåüc pha, coìn
tæì thäng Φu coï giaï trë khäng:
F1=K1ΦII’U ; F2=0
ÅÍ vi trê 4, Φu âaût giaï trë cæûc âaûi nhæng ngæåüc pha, ΦI laûi coï giaï trë khäng:
F2=K2ΦuI’I ; F 1=0
Bàòng lyï thuyãút vaì toaïn hoüc ngæåìi ta âaî chæïng minh (gáön âuïng) giaï trë trung bçnh cuía
læûc âiãûn täøng håüp taïc âäüng lãn âéa cäng tå coï daûng biãøu thæïc nhæ sau:

Doìng âiãûn trong âéa tyí lãû thuáûn våïi tæì thäng sinh ra chuïng:
Φu = C1I’U vaì ΦI = C2I’I
nãn giaï trë trung bçnh cuía læûc täøng håüp nhæ ta âaî tháúy trãn hçnh 2.3d seî bàòng mäüt
trong hai læûc F1 hay F2:
F= C . Φu . ΦI. Sin ψ
Momen quay cuía âéa bàòng têch cuía læûc âiãûn tæì täøng håüp våïi baïn kênh trãn âoï coï âàût
læûc: M= C’ . Φu . ΦI. Sin ψ
ÅÍ âoaûn tuyãún tênh cuía âæåìng cong tæì hoïa cuía caïc loaûi sàõt tæì mãöm ta coï:
Φ 1 = K1 . I

Φu = (18)

Trong âoï : Zu laì täøng tråí cuía cuäün dáy âiãûn aïp vaì Zu =

Do thaình pháön thuáön tråí Ru nhoí so våïi thaình pháön tråí khaïng XU nãn coï thãø
tênh bàòng : Zu ≈ Xu = 2 . ∏ . f. L u.
U
ÅÍ âáy L u laì âiãûn caím cuía cuäün dáy âiãûn aïp.
I
Nhæ váûy biãøu thæïc (18) seî coï daûng :
ϕ
α
Φu ΦI

Tæì âoï ta coï : M = K . U . I. Sin ψ (K = C’ . K 1 . K3) Ψ

Ta tháúy mämen quay cuía cäng tå tè lãû thuáûn våïi cäng suáút taïc duûng ΦU
I ’ II’
khi: U

Sinψ = Cosϕ Hçnh 2.3b

ÅÍ âáy ϕ laì goïc lãûch pha giæîa doìng âiãûn vaì âiãûn aïp.
Âãø Sinψ = Cosϕ thç ψ + ϕ = 90 0
Qua âäö thë vectå åí hçnh 2.2a ta nháûn tháúy ràòng âãø thæûc hiãûn âæåüc âiãö u kiãûn
væìa nãu trãn thç goïc β >90 0 vç : β = ψ + ϕ + α 1. Bàòng caïch phán bäú doìng tæì thäng
L låïn hån doìng tæì thäng chênh u (trong caïc cáúu truïc thæûc tãú cuía cäng tå L låïn
hån âaïng kãø so våïi u ) ta seî coï β > 90 .

Viãûc âaím baío cho goïc ψ + ϕ = 900 våïi âiãöu kiãûn β > 90 0 âæåüc thæûc hiãûn bàòng
caïch thay âäøi goïc täøn hao α1 nhåì caïc voìng cháûp våïi chæïc nàng âiãöu chènh thä vaì våïi
voìng cháûp 8 keìm âiãûn tråí âiãöu chènh 9, thæûc hiãûn chæïc nàng âiãöu chènh tinh. Nhæ
váûy khi âiãöu kiãûn Sinψ = Cosϕ thoaí maîn, biãøu thæïc momen coï daûng:
M = K.U.I.Cosϕ = K.P
Âãø taûo ra mämen haîm vaì âaím baío cho âéa quay våïi täúc âäü goïc âäöng âãöu åí caïc
chãú âäü taíi khaïc nhau, ngæåìi ta sæí duûng nam chám vénh cæíu 6, nam chám naìy taûo ra
tæì thäng M . Khi âéa quay âaî càõt doìng tæì thäng naìy, trong âéa seî xuáút hiãûn sæïc âiãûn
âäüng caím æïng vaì taûo ra doìng âiãûn IM tè lãû thuáûn våïi tæì thäng M vaì täúc âäü goïc cuía
âéa nhäm:
 IM =C1. M .ω

Do taïc âäüng tæång häø giæîa doìng âiãûn IM vaì tæì thäng M seî xuáút hiãûn mämen
caím M T

MT = C2 M IM

Thay thãú gêa trë IM tæì biãøu thæïc (22) vaìo ì (23) ta nháûn âæåüc:

MT =C3 ω

Trong âoï: C3 =C1 .C2 φ M2

Nãúu loaûi boí læûc ma saït vaì caïc mämen caín phuû khaïc xuáút hiãûn khi âéa quay càõt
caïc doìng tæì thäng φu vaì φ I thç täúc âäü goïc quay cuía âéa âaût giaï trë âäöng âãöu khi:

M = MT

Ta seî coï KP = C 3 ω = C 3dα/dt

Biãøu thæïc trãn coï thãø viãút dæåïi daûng sau âáy:

KP dt = C 3dα

Têch phán biãøu thæïc trong khoaíng thåì i gian tæì thåìi âiãøm t1 âãún t2 ta nháûn âæåüc

Dãù daìng nháûn tháúy ràòng:

Laì âiãûn nàng taïc duûng ghi nháûn bàòng cäng tå trong khoaíng thåìi gian tæì t1 âãún
t2 vaì:

- Laì säú voìng quay cuía âéa cäng tå trong khoaíng thåìi gian tæì t1 âãún t2 luïc âoï:

Suy ra:
 Nhæ váûy säú voìng quay cuía âéa cäng tå tè lãû thuáûn våïi læåüng âiãûn nàng taïc
duûng maì cäng tå ghi nháûn âæåüc.

Âãø âãúm âæåüc säú voìng quay cuía âéa cäng tå ngæåìi ta làõp thãm bäü säú (12). Säú
voìng quay cuía âéa cäng tå tæång æïng våïi mäüt læåüng âiãûn nàng ghi nháûn âæåüc goüi laì
tyí säú truyãön cuía cäng tå, tyí säú naìy âæåüc ghi trãn màût cäng tå. Vê duû:

1kWh = A voìng quay cuía âéa.

Giaï trë nghëch âaío cuía tyí säú truyãön tæïc laì læåüng âiãûn nàng ghi nháûn âæåüc bàòng
cäng tå æïng våïi mäüt voìng quay cuía âéa goüi laì hàòng säú danh âënh cuía cäng tå kyï hiãûu
laì Cn . Våïi nhæîng cäng tå coï tyí säú truyãön vê duû nhæ trãn, hàòng säú danh âënh C n âæåüc
xaïc âënh nhæ sau:

Cn = Ws/Voìng

Biãút ràòng C n laì säú voìng quay cuía âéa trong mäüt khoaíng thåìi gian dãù daìng tênh
âæåüc læåüng âiãûn nàng ghi nháûn âæåüc bàòng cäng tå:

W=Cn x N

2.2. Caïc chi tiãút phuû trong cäng tå vaì chæïc nàng cuía chuïng :
Khi cäng tå laìm viãûc åí chãú âäü taíi nhoí (doìng danh âënh I nhoí) seî coï sai säú låïn
trong säú chè cuía noï do luïc âoï læûc ma saït åí bäü säú vaì caïc âáöu gäúi truûc quay âéa seî caín
tråí låïn âãún mämen quay âéa laìm giaím täúc âäü quay vaì nhæ váûy læåüng âiãûn nàng ghi
nháûn âæåüc bàòng cäng tå seî êt hån læåüng âiãûn nàng thæûc tãú âaî tiãu thuû.
Âãø giaím båït sai säú cuía cäng tå do aính hæåíng cuía læûc ma saït, åí háöu hãút caïc
loaûi cäng tå ngæåìi ta làõp thãm nhæîng chi tiãút phuû, chuïng coï taïc duûng taûo ra nhæîng
mämen quay phuû thæåìng goüi laì mämen buì. Hiãûn nay thæåìng phäø cáûp ba caïch taûo
mämen buì :
1. Thãm thanh dáùn 5 gàõn vaìo thanh âäúi cæûc âàût åí dæåïi âéa cäng tå .
2. Thãm voìng cháûp âàût trãn âæåìng doìng tæì thäng ΦU âàût phêa trãn âéa cäng tå,
hoàûc táúm laï chàõn bàòng âäöng .
3. Thãm mäüt vêt bàòng vaût liãûu tæì mãöm åí thanh âäúi cæûc âàût dæåïi âéa cäng tå
Vãö nguyãn tàõc, mämen buì âæåüc taûo ra bàòng mämen ma saït âãø coï thãø triãût tiãu
âæåüc noï. Âãø taûo mämen buì, ngæåìi ta thæåìng sæí duûng maûch tæì cuía cuäün dáy âiãûn aïp
vç âiãûn aïp háöu nhæ äøn âënh. Trong khi âoï nãúu sæí duûng maûch tæì cuía cuäün dáy doìng
âiãûn, doìng âiãûn phuû thuäüc vaìo taíi sæí duûng nãn coï thãø thay âäøi luän.
Moüi phæång phaïp taûo ra mämen buì âãöu dáùn âãún kãút quaí laì thãm nhæîng doìng
tæì thäng måïi (do cuäün dáy âiãûn aïp taûo ra) vaì chuïng seî taïc âäüng tæång häù våïi nhæîng
doìng âiãûn caím æïng xuáút hiãûn trong âéa cäng tå, taûo ra mämen phuû buì læûc caín ma saït.
Coï ráút nhiãöu yãúu täú laìm aính hæåíng âãún cháút læåüng cäng tå âiãûn vaì khaí nàng
laìm viãûc láu daìi cuía noï nhæ : Kãút cáúu, cháút læåüng thaình pháøm caïc chi tiãút, linh kiãûn
vaì váût liãûu cáúu thaình.
Hiãûn nay cäng tå loaûi thäng thæåìng âãø âo âiãûn nàng taïc duûng coï caïc cáúp chênh
xaïc : 0.5; 1.0; 2.0 vaì 2.5 : khaïc våïi nhæîng duûng cuû âo âiãûn kiãøu chè thë, cáúp chênh
xaïc cuía cäng tå khäng xaïc âënh theo sai säú qui âäøi maì theo sai säú tæång âäúi vaì âæåüc
xaïc âënh åí chãú âäü taíi khaïc nhau. Sai säú tæång âäúi cuía cäng tå tênh theo cäng thæïc :

(28)

(29)

Tuìy thuäüc vaìo phæång phaïp kiãøm vaì tênh sai säú theo mäüt trong hai biãøu thæïc
væìa nãu trãn.
Trong âoï :
W - nàng læåüng âiãûn xaïc âënh theo chè säú cäng tå kiãøm trong khoaíng thåìi gian
nháút âënh.
W0 - Giaï trë thæûc tãú cuía nàng læåüng âiãûn âæåüc xaïc âënh theo thiãút bë máùu trong
cuìng khoaíng thåìi gian âaî áún âënh.
tn- Laì thåìi gian chuáøn tênh theo caïc tyí säú danh âënh cuía cäng tå kiãøm.
t- Thåìi gian thæûc tãú âaî ghi nháûn âæåüc. ÅÍ âáy chæïc nàng thiãút bë máùu laì nhæîng
cäng tå coï cáúp chênh xaïc cao hån hoàûc Oaïtmet vaì âäöng häö báúm dáy máùu nãúu kiãøm
theo phæång phaïp cäng suáút - thåìi gian.

3. Cäng tå ba pha âo âiãûn nàng taïc duûng :

Bao gäöm hai loaûi ba pháön tæí vaì ba pháön tæí, caí hai loaûi âãöu thuäüc hãû cáúu taûo
theo kiãøu caím æïng.
Âãø âo âæåüc âiãûn nàng taïc duûng vaì âiãûn nàng phaín khaïng mäùi loaûi cäng tå âãöu
coï cáúu taûo theo âàûc thuì riãng.
 Cäng tå ba pha hai pháön tæí âæåüc duìng âo âiãûn nàng taïc duûng trong maûch ba
pha ba dáy.
Cäng tå ba pháön tæí thæåìng duìng âãø âo âiãûn nàng taïc duûng trong maûch ba pha
bäún dáy.
Vãö cáúu taûo caí hai loaûi hai pháön tæí vaì ba pháön tæí âãöu laì täø håüp cuía cäng tå mäüt
pha trong âoï mämen quay håüp thaình tæì nhæîng pháön tæí mäüt pha âaî khaío saït åí trãn.
Trong cäng tå ba pha, caïc âéa quay cuía tæìng pháön tæí riãng biãût âæåüc gàõn trãn
cuìng mäüt truûc quay, âiãöu naìy cho pheïp taûo mämen quay täøng håüp bàòng täøng caïc
mämen cuía tæìng pháön tæí, do váûy nãn khäng phuû thuäüc vaìo säú læåüng caïc pháön tæí taûo
ra mämen quay ta chè cáön thiãút láûp bäü säú cho táút caí caïc pháön tæí.
Trãn hçnh 2.4 trçnh baìy cå cáúu
sàõp xãúp caïc âéa quay æïng våïi tæìng
pháön tæí. Nhæîng loaûi cäng tå ba pha
coï caïch sàõp xãúp âéa quay nhæ váûy âaî
âæåüc sæí duûng räüng raîi åí khàõp moüi
nåi. Loaûi cäng tå ba pha hai pháön tæí
chung mäüt âéa quay (hçnh 26a) vaì
loaûi cäng tå ba pha ba pháön tæí chung
hai âéa quay (hçnh 26c) coï sai säú låïn
do aính hæåíng cuía caïc pháön tæí láùn
nhau, tuy nhiãn váùn thënh haình vç
loaûi naìy coï kãút cáúu goün nheû.
Nhæîng cäng tå ba pha âæåüc
chãú taûo làõp láùn våïi caïc TI vaì TU thç
Hçnh 2.4
trong tyí säú truyãön vaì bäüi säú âaî tênh
caí hãû säú biãún âäøi Ki vaì Ku, nhæîng loaûi naìy trãn màût cäng tå coï ghi tyí säú biãún âäøi.
Hiãûn nay coï ba chuíng loaûi :
- Cäng tå âáúu træûc tiãúp.
- Cäng tå âáúu giaïn tiãúp qua TI vaì TU.
- Cäng tå làõp láùn våïi TI vaì TU coï qui âënh sàôn hãû säú biãún âäøi.

4. Cäng tå 3 pha âo âiãûn nàng phaín khaïng :

Trong maûch âiãûn ba pha ba dáy hoàûc ba pha bäún dáy ngæåìi ta thæåìng sæí duûng
cäng tå ba pha kiãøu caím æïng våïi cáúu taûo âàûc biãût âãø âo âiãûn nàng phaín khaïng.
 Så âäö âáúu dáy vaì så âäö âo hoaìn toaìn tæång tæû nhæ caïc træåìng håüp âo cäng
thæïc phaín khaïng væìa nãu trãn phuû thuäüc vaìo maûch âo cäng tå âo âiãûn nàng phaín
khaïng thæåìng coï loaûi ba pha hai pháön tæí vaì ba pha ba pháön tæí vaì ba pha hai pháön tæí
nhæng coï thãm cuäün doìng phuû.
Riãng trong maûch ba pha ba dáy ngæåìi ta thæåìng duìng cäng tå ba pha hai
pháön tæí coï goïc lãûch pha trong 60 0 âãø âo âiãûn nàng phaín khaïng. Så âäö näúi dáy vaì âäö
thë vectå trçnh baìy trãn hçnh 2.5
Hçnh 2.5
Sæû khaïc nhau cå baín trong cáúu taûo cäng tå naìy so våïi caïc loaûi khaïc laì åí chäù
goïc lãûch pha trong giæîa âiãûn aïp vaì doìng tæì thäng do chênh cuäün âiãûn aïp âoï sinh ra.
Riãng åí loaûi cäng tå naìy 60 o trong khi âoï åí caïc loaûi khaïc goïc laì 90 o.
Âãø chæïng minh mämen cuía cäng tå coï goïc lãûch pha trong 60 tyí lãû våïi âiãûn
nàng phaín khaïng trong maûch ba pha ba dáy, ta so saïnh âån giaín våïi så âäö maûch âo
cäng suáút phaín khaïng theo phæång phaïp duìng hai Watmet vaì taûo trung tênh giaí vaì
chuïng hoaìn toaìn phuì håüp våïi nhau.

5. Cäng tå nhiãöu biãøu giaï :

Âãø giaím mæïc tiãu thuû âiãûn nàng trong caïc giåì cao âiãøm vaì khuyãún khêch duìng
âiãûn nàng åí caïc giåì tháúp âiãøm, ngæåìi ta âaî chãú taûo cäng tå coï nhiãöu biãøu giaï. Thæûc
cháút âáy laì mäüt loaûi cäng tå coï hai hoàûc nhiãöu bäü säú maì mäùi bäü säú chè laìm viãûc
trong khoaíng thåìi gian áún âënh. Âiãûn nàng tiãu thuû ghi âæåüc trãn mäùi bäü æïng våïi mäùi
bäü säú æïng våïi mäüt biãøu giaï qui âënh.
Ngoaìi thåìi gian qui âënh cho tæìng bäü säú ngæåìi ta coìn ghi nháûn caí cäng suáút sæí
duûng cæûc âaûi âãø tênh giaï tiãön.
 Træì bäü säú ra, vãö màût cáúu taûo loaûi cäng tå coï nhiãöu biãøu giaï khäng coï gç khaïc
so våïi nhæîng cäng tå væìa nãu trãn. Så âäö khäúi trçnh baìy trãn hçnh 2.6.

Bäü âiãöu kiãøn

thåìi gian

Cäng tå Phuû taíi

nhiãöu biãøu
giaï

Viãûc chuyãøn âäø i caïc bäü säú hoaût âäüng vaìo nhæîng thåìi âiãøm thåìi gian khaïc
nhau âæåüc thæûc hiãûn bàòng mäüt råle thåìi gian, råle thåìi gian naìy coï nhiãûm vuû âoïng
måí cho råle âiãûn tæì hoaût âäüng theo nhæîng thåìi gian âæåüc áún âënh âãø âaím baío tênh
liãn tuûc cuía thåìi gian vaì khäng bë aính hæåíng do sæû cäú læåïi âiãûn, mäùi bäü råle thåìi
gian coï nguäön nuäi âäüc láûp.
ÅÍ næåïc ta âaî vaì âang saín xuáút vaì læu haình loaûi cäng tå coï 2,3 biãøu giaï nhàòm phuûc
vuû cho caïc traûm båm näng nghiãûp vaì caïc âån vë saín xuáút 3 ca nhàòm khuyãún khêch sæí
duûng âiãûn trong caïc giåì tháúp âiãøm.
6. Så âäö âáúu cäng tå âo âiãûn nàng :
Vãö nguyãn tàõc, så âäö âáúu cäng tå âãø âo âiãûn nàng taïc duûng vaì âiãûn nàng phaín
khaïng cuîng tæång tæû så âäö âáúu Oaïtmet âãø âo cäng suáút taïc duûng vaì cäng suáút phaín
khaïng.
Trong khi âáúu cäng tå phaíi chuï yï âãún cæûc tênh, thæï tæû pha, chuíng loaûi cäng tå
vaì caïc thiãút bë làõp láùn, traïnh nháöm láùn maûch doìng vaì maûch aïp. Nhæîng cäng tå åí
maûch âo læåìng âiãûn thãú cao phaíi coï dáy näúi âáút baío vãû.
Sau âáy chuïng ta seî khaío saït nhæîng så âäö âáúu cäng tå phäø cáûp nháút.
 6.1. Så âäö âáúu cäng tå 1 pha :
Trãn hçnh 2.7 trçnh baìy så âäö âáúu cäng tå âo âiãûn nàng taïc duûng 1 pha vaì âáúu
træûc tiãúp.
Trãn hçnh 2.8 laì så âäö âáúu cäng tå qua caïc thiãút bë phuû laì TI vaì TU, trãn âáy
laì så âäö täøng quaït, trong thæûc tãú sæí duûng åí maûch haû thãú thæåìng chè coï TI.

Hçnh 2.7 Hçnh 2.8

6.2. Så âäö âáúu cäng tå 3 pha 2 pháön tæí :
Så âäö âáúu cäng tå 3 pha 2 pháön tæí âo âiãûn nàng taïc duûng trong maûch 3 pha, 3
dáy trçnh baìy trãn 2.9b, trong træåìng håüp naìy coï thãø sæí duûng 2 cäng tå 1 pha âáúu
theo så âäö hçnh 2.9a. Âiãöu âaïng chuï yï laì nãúu goïc lãûch pha cuía taíi >60o, mäüt trong 2
cäng tå naìy quay ngæåüc, hiãûn tæåüng quay ngæåüc coï thãø diãùn ra mäüt vaìi láön trong
thaïng tuìy thuäüc vaìo sæû thay âäøi cuía goïc lãûch pha cuía phuû taíi.
Nãúu phuû taíi âäúi xæïng coï thãø càn cæï vaì o chè säú cuía cäng tå 1 pha âãø xaïc âënh
âiãûn nàng phaín khaïng vaì tgϕ tæì âoï coï thãø biãút âæåüc giaï trë cosϕ trong mäüt giai âoaûn
nháút âënh.

Hçnh 2.9
 Trãn hçnh 2.10 trçnh baìy så âäö âáúu cäng tå 3 pha 2 pháön tæí trong maûch 3 pha
3 dáy haû thãú. Âãø måí räüng phaûm vi âo doìng, ngæåìi ta sæí duûng TI. Thäng thæåìng
trong maûch 3 pha ngæåìi ta näúi âáút cæûc phaït cuäün thæï cáúp maïy biãún doìng âo læåìng.

Hçnh 2.10 Hçnh 2.11

Hçnh 2.11 trçnh baìy så âäö âáúu dáy cäng tå 3 pha 2 pháön tæí coï thãm mäüt cuäün
doìng phuû trong maûch 3 pha 3 dáy. Âiãöu âaïng noïi åí âáy laì chè cáön sæí duûng 2 TI trong
khi cáön phaíi 3 TI âãø thæûc hiãûn âiãöu âoï.
- Cuäün thæï cáúp cuía TI 1 âæa vaìo maûch doìng thæï nháút.
- Cuäün thæï cáúp cuía TI 2 âæa vaìo maûch doìng thæï 2.
- Täøng caïc doìng âiãûn âæa vaìo maûch doìng thæï 3 nhæng theo hæåïng ngæåüc laûi
Âiãöu naìy âæåüc giaíi thêch nhæ sau :
Trong maûch 3 pha 3 dáy, åí moüi thåìi ta coï :
IA + IB + IC = 0
Vç váûy IA + IB = - IC hoàûc IA + IC = - IB
Hçnh 2.12 trçnh baìy caïch âáúu cäng tå
åí maûch âo læåìng cao thãú : Ngoaìi taïc
duûng biãún âäøi doìng vaì aïp, caïc TI vaì
TU åí âáy coìn laìm nhiãûm vuû ngàn caïch
cäng tå våïi maûch âiãûn aïp cao, âaím
baío an toaìn cho ngæåìi sæí duûng.

6.3. Så âäö âáúu cäng tå 3 pha 3 Hçnh 2.12

pháön tæí âo âiãûn nàng taïc duûng :
Hçnh 2.13 trçnh baìy caïch âáúu cäng tå 3 pha 3 pháön tæí hoàûc bàòng 3 cäng tå 1
pha trong maûch 3 pha 3 dáy hoàûc 4 dáy.

Hçnh 2.13
Trong træåìng håüp sæí duûng 3 cäng tå
1 pha, âiãûn aïp tiãu thuû cuía caí maûch bàòng
täøng caïc säú chè cuía cäng tå 1 pha. Âãø måí
räüng phaûm vi âo doìng, så âäö âáúu dáy trçnh
baìy åí hçnh 2.14

6.4. Så âäö âáúu cäng tå âo âiãûn nàng phaín

khaïng :
Coï thãø sæí duûng 3 cäng tå 1 pha âáúu
theo pha laû nhæ så âäö 2.15a âãø xaïc âënh âiãûn
nàng phaín khaïng. Trong træåìng håüp naìy âiãûn Hçnh 2.14
nàng phaín khaïng cuía maûch bàòng :

Så âäö aïp duûng cho moüi loaûi taíi hãû 3 pha 3 dáy vaì 3 pha 4 dáy.
Hçnh 2.15b vaì 2.15c trçnh baìy så âäö nguyãn lyï vaì så âäö âáúu dáy cuía loaûi cäng tå âo
Hçnh 2.15
âiãûn nàng phaín khaïng 3 dáy 2 pháön tæí coï thãm 1 cuäün doìng phuû aïp duûng cho moüi hãû
vaì moüi loaûi phuû taíi.
Hçnh 2.16a trçnh baìy så âäö âáúu dáy cuía loaûi cäng tå âo âiãûn nàng phaín khaïng 3
pha 3 pháön tæí aïp duûng cho hãû 3 pha 4 dáy. Âäúi våïi hãû 3 pha 3 dáy coï thãø sæí duûng
loaûi cäng tå âo âiãûn nàng phaín khaïng coï goïc lãûch pha trong 60 o. Så âäö âáúu dáy trçnh
baìy trãn hçnh 2.16b.
Hçnh 2.16

Âãø måí räüng phaûm vi âo doìng vaì aïp ngæåìi ta sæí duûng TI , TU. Caïch âáúu dáy
cuîng tæång tæû nhæ âäúi våïi cäng tå âo âiãûn nàng taïc duûng.

7. HÃÛ SÄÚ NHÁN CUÍA CÄNG TÅ. CAÏCH TÊNH HÃÛ SÄÚ NHÁN CUÍA HÃÛ
THÄÚNG ÂO ÂÃÚM

7.1 Hãû säú nhán cuía cäng tå.

Âãø thuáûn tiãûn cho viãûc ghi chæî säú cäng tå vaì tênh hoïa âån tiãön âiãûn, trong quaï
trçnh chãú taûo cäng tå, caïc nhaì saín xuáút cäng tå âaî tênh toaïn phäúi håüp giæîa säú voìng
quay cuía âéa vaì bäü säú cuía cäng tå cuîng nhæ hàòng säú trãn cäng tå âãø mong coï mäüt
kãút quaí âån giaín nháút träng viãûc tênh toaïn âiãûn nàng tiãu thuû. Tuì âoï xuáút hiãûn khaïi
niãûm hãû säú nhán cuía cäng tå.
 Hãû säú nhán cuía cäng tå kyï hiãûu kc laì hãû säú phaíi nhán våïi læåüng âiãûn nàng ghi
nháûn âæåüc trãn cäng tå âãø coï âæåüc læåüng âiãûn nàng thæûc tãú qua cäng tå. Hãû säú nhán
naìy âæåüc ghi trãn màût cuía cäng tå. Trãn thæûc tãú xuáút hiãûn caïc loaûi hãû säú nhán sau
âáy:
1.Âäúi våïi cäng tå làõp træûc tiãúp khäng qua TI,TU:
Hãû säú nhán trong caïc loaûi cäng tå naìy thæåìng låïn hån hoàûc bàòng 1.
Khi K C = 1 thç nhaì chãú taûo khäng ghi chuï gç vãö hãû säú nhán, vaì khi ta tháúy mäüt
cäng tå maì trãn màût säú cuía noï khäng coï ghi chuï gç vãö hãû säú nhán thç coï nghéa cäng
tå âoï coï KC = 1 .
Âa säú caïc cäng tå âo âiãûn nàng taïc duûng maûch 1 pha coï hãû säú nhán bàòng 1.
Mäüt säú cäng tå âo âiãûn nàng taïc duûng 3 pha træûc tiãúp coï hãû säú nhán bàòng 10.
Nãúu K C = 1 thç âiãûn nàng thæûc tãú taíi tiãu thuû bàòng âiãûn nàng ghi nháûn trãn cäng
tå.
Nãúu KC = 10 thç âiãûn nàng thæûc tãú taíi tiãu thuû bàòng âiãûn nàng ghi nháûn trãn
cäng tå nhán våïi 10. Nhæ váûy âäúi våïi loaûi cäng tå naìy maì ta làõp cho caïc häü phuû taíi
coï cäng suáút låïn thç khi ghi chæî seî dãù daìng hån vç säú con säú phaíi ghi êt âi dáùn âãún êt
nháöm láùn vaì bäü säú cuía cäng tå cuîng âåî cäöng kãönh vaì êt xaíy ra træåìng håüp qua säú ( tæì
99999 sang 00000)
2.Âäúi våïi cäng tå làõp qua TI,TU:
Hãû säú nhán trong caïc loaûi cäng tå naìy thæåìng nhoí hån hoàûc bàòng 1.
Vê duû: Mäüt cäng tå coï thäng säú 3x 220/380V; 3x400/5 A. Coï nghéa cäng tå naìy làõp
åí maûch haû thãú âiãûn aïp 220/380V vaì doìng âiãûn âënh mæïc cuía cäng tå laì 5A, hãû säú
nhán cuía cäng tå naìy laì Kc = 5/400 = 1/80. Nhæ váy nãúu làõp cäng tå naìy âãø âo træûc
tiãúp âiãûn nàng tiãu thuû cuía taíi thç luïc âoï læåüng âiãûn nàng tiãu thuû thæûc tãúï chè bàòng
læåüng âiãûn nàng ghi nháûn åí bäü säú cäng tå nhán våïi hãû säú Error!. Nhæng dé nhiãn
caïc cäng tå naìy âæåüc làõp qua caïc biãún doìng håüp bäü våïi noï (vê duû trong træåìng håüp
naìy laì TI coï tè säú 400/5) nãn ngæåìi ghi chæî chè âoüc træûc tiãúp læåüng âiãûn nàng ghi åí
cäng tå.
Váûy våïi caïc cäng tå làõp qua TI thæåìng coï hãû säú nhán nhoí hån 1 nhàòm làõp håüp
bäü våïi caïc TI âo læåìng vaì cuäúi cuìng cuîng nhàòm muûc âêch thuáûn tiãûn cho viãûc ghi
chæî säú cäng tå.
7.2 Caïch tênh hãû säú nhán cuía hãû thäúng âo âãúm.
ÅÍ hãû thäúng âo âãúm âiãûn nàng ngoaìi cäng tå coìn coï caïc TI, TU.
Goüi KI, KU laì tè säú biãún âäøi cuía TI, TU
KC laì hãû säú nhán cuía cäng tå.
Luïc âoï hãû säú nhán cuía hãû thäúng âo âãúm âiãûn nàng naìy laì K:
K = KI. KU .KC
Vê duû: Mäüt cäng tå coï thäng säú 3x100V; 2x5A âæåüc làõp âãø âo âãúm âiãûn nàng cuía 1
traûm biãún aïp 110/35 kV. Cäng tå naìy làõp åí thæï cáúp cuía TU vaì TI våïi KI= 250/5; KU
= 110000/100V. Sau 1 thaïng læåüng âiãûn nàng cäng tå ghi nháûn âæåüc laì 1200 KWh.
Læåüng âiãûn nàng tiãu thuû thæûc tãú cuaí traûm âæåüc tênh:
K = KI. K U .KC = 50 x 1100 x 1 = 55000
WP = 1200 X 55000 = 6.600.000 KWh
Vê duû 2: Cuîng traûm trãn nãúu ta duìng cäng tå coï thäng säú 3x100V, 2x 250/5A thç
cuîng våïi thåìi gian trãn vaì læåüng âiãûn nàng trãn cäng tå seî ghi nháûn læåüng âiãûn nàng
qua cäng tå nhæ sau:
5
K = K I. KU .KC = 50 x 1100 X = 1100
250
6600000
Wdo = = 6000 KWh
1100
Vaì khi âoüc âæåüc trãn cäng tå laì 6000 KWh ta phaíi tênh læåüng âiãûn nàng tiãu
thuû thæûc tãú laì:
WP = 6000 x K = 6000 x 1100 = 6.600.000 KWh

8. CAÏC LOAÛI SÆÛ CÄÚ ÅÍ CÄNG TÅ ÂIÃÛN VAÌ NGUYÃN NHÁN.

8.1 Caïc loaûi sæû cäú åí cäng tå âiãûn vaì nguyãn nhán.
Sau mäüt thåìi gian sæí duûng cäng tå phaíi âæåüc âæa vãö xæåíng sæîa chæîa âãø trung
hoàûc âaûi tu . Taûi âáy sau khi phán loaûi så bäü , caïc chi tiãút cuía cäng tå âæåüc thaïo råìi
vaì âæa vaìo bäü pháûn táøy ræîa . Sau khi âæåüc sáúy khä , loaûi boí chi tiãút khäng khàïc phuûc
âæåüc, ta tiãún haình làõp raïp , hiãûu chènh tæì âáöu nhæ mäüt cäng tå måïi .
Thæåìng xuáút hiãûn åí cäng tå âiãûn nhæîng sæû cäú sau âáy :
- Chaïy hoíng , cháûp , âæït cuäün dáy âiãûn aïp : do aính hæåíng cuía læåïi âiãûn khäng
äøn âënh , cháút læåüng cuäün dáy keïm , do khê háûu noïng áøm dáùn âãún cháûp maûch caïc
voìng dáy
- Chaïy hoíng cuäün dáy doìng âiãûn : do duìng quaï taíi thæåìng xuyãn hoàûc caïc âáöu
näúi dáy khäng tiãúp xuïc täút , laìm gia tàng trë säú âiãûn tråí tiãúp xuïc . Kãút quaí laìm gia
tàng nhiãût âäü nåi tiãúp xuïc caïc âáöu näúi , laìm chaïy cuût cuäün dáy vaì caïch âiãûn . Daûng
hoíng naìy thæåìng xuáút hiãûn åí nhæîng cäng tå âo træûc tiãúp coï doìng âënh mæïc låïn .
- Hoíng moìn chán truûc , bi vaì gäúi âåî do aính hæåíng mäi træåìng nåi làõp âàût vaì
sæí duûng , cäng tå coï nhiãöu buûi báøn hoàûc do cäng tå khäng âæåüclàõp âuïng vë trê tiãu
chuáøn . Kãút quaí laì cäng tå coï sai säú låïn hoàûc coï sai säú væåüt quaï phaûm vi cho pheïp åí
chãú âäü taíi tháúp .
- Khä dáöu hoàûc hãút dáöu åí truûc bi .
 - Caïc chi tiãút truyãön âäüng bë ä xi hoïa , xuáút hiãûn maût gè sàõt laìm keût âéa quay .
- Nam chám haîm , nam chám åí gäúi âåî truûc quay bë yãúu hoàûc ä xi hoïa , xuáút
hiãûn maût gè sàõt laìm keût âéa quay , hoàûc laìm moìn veût âéa quay laìm aính hæåíng âãún
traûng thaïi cán bàòng âäüng cuía cäng tå nãn xuáút hiãûn sæû sai säú låïn.
- Bäü säú hoíng , keût do chæa xæí lyï hãút bavia khi måïi làõp raïp hoàûc do cháút nhæûa
laìm bäü säú bë giaì hoïa gáy hiãûn tæåüng cong vãnh huût hoàûc voîng tang träúng giæîa caïc
khåïp ràng trong bäü säú .
- Nàõp häüp cäng tå laìm bàòng nhæûa hoàûc kênh thæåìng bë sæït meí, næït hoàûc räø ,
thiãúu zoàng chàõn buûi, kãút quía âãø buûi báøn loüt vaìo bãn trong gáy nhiãöu hoíng hoïc vãö cå
khê .
Trãn âáy laì mäüt säú càn bãûnh thæåìng gàûp åí caïc cäng tå chæa kãø âãún mäüt säú háûu
quaí do hiãûn tæåüng àn càõp âiãûn træåïc vaì sau cäng tå , táút caí âãöu dáùn âãún kãút quaí laì
cäng tå bë tã liãût hoaìn toaìn hoàûc coï sai säú låïn , âàûc biãût laì sai säú åí chãú âäü taíi tháúp .
8.2 Sæîa chæîa cäng tå mäüt pha vaì ba pha .
Viãûc thaïo dåî caïc chi tiãút cäng tå phaíi tiãún haình theo tæìng cuûm chi tiãút vaì theo
trçnh tæû sau âáy:
Træåïc hãút , thaïo màût säú, sau âoï thaïo bäü säú, tiãúp âãún thaïo âáöu gäúi truûc trãn vaì gäúi
truûc dæåïi räöi måïi âãún truûc âéa . Nãúu khäng cáön thiãút khäng nãn thaïo gåî nam chám
vénh cæîu vaì caïc cuäün loîi sàõt tæì cuäün dáy âiãûn aïp vaì doìng âiãûn . Træåìng håüp tháût cáön
thiãút khi bàõt buäüc phaíi thay thãú hoàûc quáún laûi caïc cuûm chi tiãút trãn måïi thaïo gåî
chuïng ra .
Trong cäng tå âiãûn chi tiãút ráút coï aính hæåíng nhiãöu âãún sai säú cuía cäng tå, nháút
laì åí chãú âäü taíi tháúp, cuîng nhæ âäü bãön vaì tuäøi thoü cäng tå, âoï chênh laì cuûm chi tiãút
gäúi- truûc - bi. Hiãûn coï hai loaûi gäúi truûc chênh
- Gäúi truûc våïi âãûm tæì åí truûc trãn hoàûc truûc dæåïi ( hçnh 5.1) . Nhåì læûc taïc âäüng
tæång häù cuía caïc nam chám trong kãút cáúu åí âáy , nãn khäng nhæîng giaím âæåüc læûc
ma saït åí âáöu gäúi truûc maì coìn giaím âaïng kãø troüng læûc taïc âäüng lãn âáöu gäúi truûc dæåïi .
Do váûy tàng tuäøi thoü cuía cäng tå .
- Gäúi truûc kiãøu chán kênh vaì bi vãö màût cáúu taûo coï thãø chia thaình 2 loaûi : loaûi
råìi vaì loaûi bi liãön , âæåüc trçnh baìy trãn hçnh 5.2. Loaûi bi råìi coï hai gäúi chán kênh
thæåìng bãön hån loaûi bi liãön âæåüc gàõn cäú âënh nhæng cuîng coï nhæåüc âiãøm viãn bi råìi
dãø chuyãøn âäüng tæû do nãn dãø laìm thay âäøi vë trê cuía âéa cäng tå trong khe tæì dáøn âãún
nhæîng sai säú phuû khaïc .
Theo thåìi gian vaì do aính hæåíng cuía nhiãöu yãúu täú trong mäi træåìng sæí duûng ,
viãn bi - nháút laì loaûi bi liãön gàõn cäú âënh åí mäüt vë trê - dãù bë moìn vãö mäüt phêa . Âiãöu
naìy ráút dãø daìng phaït hiãûn bàòng màõt thæåìng hoàûc bàòng kênh luïp .
 Trong træåìng håüp bi bë moìn , phaíi thaïo gåî âãø thay thãú ; trçnh tæû nãn tiãún haình
nhæ sau :
- Thaïo nàõp dæåïi vaì loì xo .
- Taïch råìi hai pháön : chi tiãút gàõn bi vaì thán truû räùng chæïa âæûng chi tiãút gàõn bi .
Chi tiãút gàõn bi liãön thæåìng coï daûng mäüt äúng truû troìn phêa trãn gàõn viãn bi ,
phêa dæåïi coï láùy nhæûa hoàûc kim khê âãø cäú âënh loì xo giæî phêa dæåïi
Âãø thaïo âæåüc viãn bi ra , phaíi taïch råìi láùy gàõn phêa dæåïi äúng truû âäöng , chi tiãút
naìy ráút dãù hoíng , thæåìng laìm bàòng nhæîng váût liãûu nhæûa hoàûc nhäm .
Coï thãø duìmg phæång phaïp sau âáy âãø taïch råìi chuïng ra : Âàût äúng truû trãn mäüt
màût phàóng , duìng muîi tuäúc nå vêt day vãö hai phêa cuía äúng truûc láùy seî tæû råìi ra . Tiãúp
âoï duìng muîi dao nhoün âáùy láùy räöi duìng kim nhoün giáøy nheû âáøy viãn bi ra .
Phaíi thay thãú viãn bi coï cuìng cuìng kêch thæåïc vaì truìng loaûi , khäng nãn thay
thãú viãn bi åí âáöu buït bi ; trong træåìng håüp khäng coï bi thêch håüp , taûm thåìi coï thãø
xoay màût bë moìn cuía bi cuí vaìo phêa trong âãø tiãúp tuûc sæí duûng .
Trong quaï trçnh laìm viãûc , läù giæîa truûc trãn cuîng bë moìn vaì ngaìy caìng räüng ra
laìm âéa bë rung vaì khäng äøn âënh , aính hæåíng âãún âäü nhaûy vaì chè thë cuía cäng tå .
Trong træåìng håüp âoï , phaíi thay thãú nuïm nhæûa coï gàõn kim giæî truûc hoàûc thay truûc
måïi .
Viãûc sæîa chæîa vaì tra dáöu åí truûc cå cuía cäng tå âiãûn cuîng tæång tæû nhæ åí truûc
cuía âäöng häö âo âiãûn kiãøu kim chè .
Trong quaï trçng sæîa chæîa , baío dæåîng , caïc chi tiãút cå khê åí cäng tå thæåình
âæåüc laìm saûch vaì sáúy khä bàòng caïc thiãút bë siãu ám. Âãø táøy ræía vaì laìm saûch caïc chi
tiãút cå khê trong cäng tå , ta coï thãø duìng dung dëch loíng coï thaình pháön nhæ sau:
- Amänêac 20%( 5lêt)
- Äxalaït ( 270gam)
- Xaì phoìng næåïc ( 0,8 lêt )
- Säâa bicabonat ( 0,3 kg)
- Næåïc saûch ( 27,5 lêt )
Træåïc khi sæí duûng , dung dëch trãn âæåüc träün âãöu , gaûn boí làõng càûn. Sau khi
táøy ræîa bàòng dung dëch trãn; nãn ngám ræîa caïc chi tiãút trong næåïc áúm khoaíng 2-3
phuït . Sau âoï sáúy khä trong bçnh âiãûn nhiãût hoàûc thiãút bë siãu ám.
Âéa nhäm gàõn trãn truûc quay nãúu bë cong vãnh, phaíi duìng thiãút bë neïn âãø nàõn
laûi åí nhiãût âäü 1600 trong thåìi gian 30 phuït . Træåìng håp âån giaín coï thãø sæí duûng hai
táúm kim loaûi dáöy vaì phàóng væìa eïp lãn âéa , væìa duìng buïa goî nheû âãø nàõn cho phàóng .
Âäü âaío chiãöu truûc khäng âæåüc væåüt quaï chè tiãu sau âáy :
- Âäúi våïi cäng tå mäüt pha 0,1- 0,15 mm
- Âäúi våïi cäng tå ba pha 0,3mm
 Âäü âaío xuyãn tám khäng âæåüc væåüt quaï 0,4mm âäúi våïi cäng tå ba pha.
Trong quaï trçnh làõp raïp truûc âéa phaíi chuï yï sao cho pháön truc hçnh cän vaìo loüt
trong läù gäúi âåî bi dæåïi sau âoï måïi âàût äø âåî truûc trãn räöi âiãöu chènh sao cho thán truûc
loüt vaìo trong äø âåî bi .
Khe håí täúi thiãøu giæîa âéa vaì pháön tènh laì 0,3mm . Nãn âiãöu chènh sao cho âéa
nàòm åí vë trê cao hån âiãøm khe cuía pháön tènh , khoaíng 0,2- 0,5mm
Âãø laìm saûch khe tæì nam chám vénh cæîu coï thãø duìng baìn chaíi nhoí , laï kim loaûi
bàòng âäöng hoàûc nhäm hoàûc âuäi läng gaì âãø gaût caïc maût sàõt ra .
Âãø kiãøm tra khe tæì vaì vë trê cuía âéa nhäm trong khe tæì coï thãø duì ng âeìn nhoí
chiãúu saïng âàût åí vë trê âäúi diãûn , qua âoï cuîng dãù daìng loaûi boí maût sàõt hoàûc kim loaûi
nhoí caín tråí âéa quay .
Nãúu âéa bë lãûch quaï trong khe tæì hoàûc âäü caín cuía maût kim loaûi quaï låïn coï thãø
gáy thaình vãút xæåïc trong màût âéa nhäm . Do váûy trong quaï trçnh thaïo làõp vaì sæîa chuîa
phaíi quan saït kyí màût âéa nhäm âãø phaït hiãûn sæû cäú.
Viãûc làõp âàût caïc cuûm nam chám âiãûn tæì ( cuäün doìng âiãûn vaì cuäün âiãûn aïp )
phaíi chênh xaïc vç nãúu làõp sai vë trê seî dáùn âãún háûu quaí laìm rung âéa quay, taûo nãn
tiãúng äön vaì laìm hoíng caïc bäü pháûn truyãön âäüng .
Âäúi våïi bäü säú , chè nãn thaïo råìi khi phaíi vãû sinh vaì khi buäüc phaíi thay thãú vç coï
sæû cäú , gaîy baïnh ràng truyãön âäüng ... Luïc làõp tråí laûi phaíi chuï yï âãún khoaíng caïch giæîa
caïc tang träúng theo hæåïng truûc , âäöng thåìi phaíi kiãøm tra caí khåïp ràng åí tang träúng .
Træåìng håüp täút nháút âãø kiãøm tra laì khi caïc tang träúng nàòm åí vë trê 9999.
Viãûc thay thãú caïc baïnh ràng truyãön âäüng hoàûc vêt vä táûn phaíi âuïng chuíng loaûi
vaì âuïng tyí säú truyãön do nhaì maïy saín xuáút qui âënh .
Viãûc vãû sinh, baío dæåîng bäü säú phaíi hãút sæïc tháûn troüng . Nhæîng bäü säú bàòng kim
loaûi coï thãø duìng baìn chaíi vaì dung dëch væìa nãu trãn âãø táøy ræía. Âäúi våïi nhæîng bäü säú
bàòng nhæûa thç ngoaìi dung dëch væìa nãu trãn khäng âæåüc duìng dung dëch hoïa cháút dãù
hoìa tan dãù táøy ræía vç loaûi naìy coï khaí nàng laìm biãún daûng caïc chi tiãút nhæûa vaì laìm
nhoìe caïc chæî säú trãn tang träúng.
Khi làõp raïp bäü säú våïi våïi truûc quay, chiãöu sáu cuía baïnh ràng truyãön âäüng nàòm
vaìo ren cuía vêt vä táûn khäng âæåüc quaï 1/2 âãún 2/3 chiãöu cao màût càõt ràng.
Trong quaï trçnh làõp raïp, âãø traïnh mäö häi tay dênh vaìo caïc chi tiãút nhoí gáy rè
vaì mäúc sau naìy, nãn duìng panh âãø gàõp chuïng.
* *
*