Titranja kod kojih se velicina koja oscilira mijenja po

zakonu sinusa ili kosinusa u funkciji vremena

nazivaju se harmonicna titranja. Sila F ima osobine:
-proporcionalna je pomjeranju kuglice iz polozaja
ravnoteze;
-uvijek je usmjerena prema polozaju ravnoteze.
Pod djelovanjem sile F=-kx kuglica ce se kretati
prema polozaju ravnoteze brzinom:
v=dx/dt=Acos(t++/2)
Prema II Njutnovom zakonu: ma=-kx
A-amplituda, t-faza titranja, -pocetna faza
titranja za t=0.
Period je broj titranja u jedinici vremena:

Kvazielasticna sila je konzervativna pa je ukupna

energija harmonicnog oscilovanja konst. U procesu
titranja dolazi do pretvaranja kineticke u potencijalnu I
obratno. Max.potencijalna energija se dobije kada se
sistem nalazi na najvecem otklonu od ravnoteznog
polozaja.
Max. kineticka je kada prolazi kroz ravnotezni polozaj.
Ukupna energija harmonicnog
oscilovanja:

Harmonicni oscilator je sistem koji vrsi harmonicna

osciliranja oko polozaja ravnoteze.
Kolicina kretanja je impuls:
p=m.v=
Pri istovremenom djelovanju vise razlicitih elasticnih sila
na oscilator on ce vrsiti slozeno gibanje koje ce biti
jednako geometrijskom zbiru pojedinih oscilacija.
Slaganjem dva harmonicna osciliranja istog smjera I
frekvencije:
x1=A1cos(t+1);
x2=A2cos(t+2)
projekcija rezultujuceg vektora A na osu x je jednaka
sumi projekcija: x=x1+x2

A-rezultujuce osciliranje. Taj vektor rotira sa

istom kutnom brzinom kao i vektori A1, i A2,
tako da je rezultujuce gibanje harmonicno
osciliranje sa frekvencijom , amplitudom A,
pocetnom fazom. X=Acos(t+)
Za trenutak t=0 na osnovu kosinusne teoreme:
A=A1+A2+2A1A2cos(2-1)
Ako je razlika faza 2-1=const. takva
osciliranja su koherentna. Ako je razlika u fazi
=0 ili cijelom parnom broju onda 2-1=2n;
n=0,1,2,3
tadacos(2-1)=1; A=A1+A2
Ako je razlika faza jednaka neparnom broju
onda 2-1=(2n+1); n=0,1,2,3
tada je cos(2-1)=1 ; A=IA1-A2I

Matematicko klatno se sastoji od tackaste mase m

objesene na nerastezljivu nit duzine l. Kada klatno
miruje u polozaju ravnoteze napetost klatna N
uravnotezuje sila teze G. Izvan polozaja ravnoteze
tangencijalna sila vraca tijelo u polozaj ravnoteze,
dok je radijalna komponenta sile teze uravnotezena
napetoscu niti N. Zbroj svih sila na materijalnu
tacku jednak je tangencijalnoj komponenti sile teze:
matematicko klatno titra harmonicno samo za male
amplitude dok je za vece amplitude period njihala
funkcija amplitude.

Fizicko klatno je cvrsto tijelo koje moze da oscilira oko

nepokretne horizontalne ose(zbog gravitacione sile)

Prigusene oscilacije su one oscilacije u kojima dolazi do

gubitka energije I kod kojih elasticna opruga nakon
odredjenog vremena prestane oscilirati. Sila trenja se
protivi gibanju I proporcionalna je brzini gibanja

Prinudne oscilacije nastaju kada vanjska periodicna sila

djeluje na sistem koji moze oscilirati. Kad je frekvencija
vanjskog oscilatora manja od vlastite frekvencije sistema
sistem oscilira, ali sa malim amplitudama. Kako
raste amplitude postaju sve vece I vece. Kada se priblizi
vlastitoj frekvenciji dolazi do rezonancije,tj. osciliranja sa
vrlo velikim amplitudama.
A je max.za
Rezonantna frekvencija u slucaju prigusenja oscilatora
nesto je manja od vlastite frekv. Rezon frekv neprigusenog
oscilatora jednaka je vlastitoj frekv. U idelanom slucaju,
kad ne bi bilo gubitaka amplituda pri rezonanciji(=o)
bila bi beskonacno velika. Kada su prisutni gubici,
rezonantna amplituda je konacna, a rezon.frekv je nesto
manja od o, tim vise sto je prigusenje vece.

Prostiranje valova u elastinoj sredini:

Kada na jednom mjestu el. sredine nastanu oscilacije
njenih estica, tada e se zbog meudjelovanja to
oscilovanje prenositi kroz sredinu nekom brzinom.
Proces prenoenja oscilovanja u prostoru naziva se VAL
ili TALAS.
Val ne prenosi estice sredine u kojoj se prostire, one
samo vre oscilovanja oko svojih ravnotenih poloaja.
Transferzalni val je val kod kojeg estice elastine
sredine osciluju okomito na smjer irenja vala.
Longitudinalni val je val kod kojeg estice elastine
sredine osciluju u pravcu irenja vala
Transferzalni valovi nastaju samo u sredini koja
pokazuje otpor na smicanje/vrsta/, dok u tenostima i
gasovima mogu nastati samo longitudinalni valovi
Longitudinalni valovi se mogu prostirati kroz sredine u
sva tri agregatna stanja

oscilacije u momentu vremena t naziva se valni

front.
Geometrijsko mjesto taaka koje osciliraju sa
istom fazom naziva se valna povrina
(najjednostavnije su one koje imaju oblik ravni
ili sfere).
Pravci du kojih se ire oscilacije od take do
take zovemo zrakama vala i one su okomite na
valne povrine.
Jednaina ravnog vala:
Valna jednadba je izraz koji daje pomjeranje
oscilirajue take kao funkciju njenih koordinata
x, y, z i vremena t, .
Funkcija mora da bude periodina kako u
odnosu na vrijeme t, tako i u odnosu na
koordinate x, y, z.

Brzina prostiranja vala jeste brzina

pomjeranja
A cos(t kx)
faze, pa se zove fazna brzina v = dx/dt.
Jednadba ravnog vala moe se napisati u obliku:
gdje je k valni broj, .
Veza izmeu valnog broja, krune frekvencije i
A
r

fazne brzine: v = /k.

cos t
v
Jednadba sfernog vala ima oblik: r

Jednadba ravnog vala koji se prostire u

proizvoljnom smjeru: Jednadba ravnog vala koji se
prostire u pravcu koji sa osama x, y, z obrazuje uglove ,, :

( x, y, z , t ) A cos(t k x x k y y k z z )
2
k x cos

2
ky
cos

2
kz
cos

Ae

i t k r

 Odavde uporeivanjem
sa valnom jednainom
dobija se:
Brzina longitudinalnih
valova jednaka je
kvadratnom korijenu iz
Youngovog modula
podijeljenog s gustoom
sredine:
Brzina transverzalnih
valova:
gdje je G modul
smicanja.
Je brzina u cvrstom
stanju.
Zamjenom dobivamo da je

2
1 2
2
2
x
v t 2

B
p
v

Energija elastinog vala

E V 2
E

Potencijalna energija: p
2
Za elementarni volumen potencijalna energija je

E v
x
Izraz za kinetiku energiju elementarnog
volumena
2

v 2
E p

V
2 x

V
E k
2

v
t

m V

Ukupna energija

V
E E k E p
2

2
v

x
2

Gustoa energije=ukupna energija podjeljena sa volumenom

E

u

V
2 t

2 2
x

2
v

2
sin

2
v
x

Srednja vrijednost gustoe energije po

volumenu

A
2

Val sa sobom prenosi energiju. Koliina energije

koju prenosi val kroz neku povrinu u jedinici
vremena naziva se tok energije ili fluks .
Gustoa toka energije

j u v

Srednja vrijednost vektora gustoe toka energije

koju prenosi val u jedinici vremena kroz
jedininu povrinu
1 je vektor
2
2

j sr

A v

Intenzitet ovog vektora jednak je INTENZITETU ili

JAINI vala
1
2
2

vA

Ako se u sredini istovremeno prostire nekoliko

valova, onda e oscilacije estica sredine biti
jednake geometrijskoj sumi oscilacija koje bi
vrile estice pri prostiranju svakog vala
pojedinano. Ovaj princip naziva se princip
superpozicije valova.
U sluaju kada oscilacije, uvjetovane pojedinim
valovima u svakoj taki sredine, imaju
konstantnu razliku faza valovi se zovu
koherentni. Pri slaganju koherentnih valova
dolazi do pojave interferencije, koja se sastoji
u tome da se oscilacije u jednim takama
pojaavaju a u drugim slabe.

1 A cos( t kr1 )
Razlika faza je
2
k (r2 r1 ) , k

Rezultujui val je 2 A cos(t kr2 )

Amplituda rezulujueg vala dakle ovisi o putnoj razlici
k(r2-r1)
k (r r )
r r

2 A cos 2 1 cos t k 1 2
2
2

Na mjestima
je fazna
k (r2 gdje
r1 )
2n, nrazlika
0,1,2jednaka
,3,... faktoru od 2
osciliranja su u fazi i dobivamo tzv. konstruktivnu
1
interferenciju, s amplitudom
2A.

k ( r2 r1 ) 2 n , n 0,1,2,3,...
2

U takama u kojima je razlika u fazi:

dobivamo minimalno osciliranje, odnosno destruktivnu
interferenciju,Asamplitudom
A2 A1 0 .

Kada imamo interferenciju dva ravna vala

jednakih amplituda koji se kreu jedan nasuprot
drugoga, nastaju stojei valovi.

2 A cos kx cos t

Jednaina stojeeg vala:

xV

1
n
2 2

xTR

n
2

Longitudinalni mehaniki val koji se prostire

kroz vazduh ili neku drugu sredinu i koji
moemo registrovati ulom sluha naziva se
zvuni val ili zvuk.
Zvuni valovi se mogu prostirati kroz gasove,
tenosti i vrste sredine. Njihova brzina, kao i
kod bilo kojih longitudalnih valova zavisi od
B
svojstava sredine i za nju vrijedi formula:

Uz pretpostavku da je sabijanje i razrjeenje

gasova adijabatsko /nema razmjene toplote sa
okolinom/ i koritenjem Poissoove jednaine
pV=konst.pizvedepM
se izraz
T
RTza brzinu
v

uz

RT

const T

v v0

T0

Kako snaga zavisi od poloajnih koordinata i vremena,

praktinu vrijednost ima SREDNJA zvuna snaga, Psr,
1
koja je jednaka

Psr p0 A S I S
2

I je intenzitet ili jaina zvuka = proizvod srednje gustine

energije zvuka i brzine prostiranja I = usr . v
2
Uz izraze B=v2 i p0=kBA
1 p0
I
k=/v dobija se

2 v

stojee valove. Progresivni (putujui) val kree

se u odreenom smjeru i pritom se energija
prenosi sa estice na esticu. Kod stojeih
valova neke estice titraju , a neke stalno
miruju /trbusi i vorovi/: valna se slika ne
mijenja s vremenom ve je stacionarna . Kada
doe na granicu izmeu dvije sredine, zvuni
val se u opem sluaju djelomino odbija od
granice, a djelomino prelazi u drugu sredinu i
produuje u njoj da se prostire.
Val postepeno slabi pri prostiranju kroz datu
sredinu i energija osciliranja prelazi u druge
oblike energije. Pri proraunu akustikih
osobina prostorija upotrebljava se vrijeme u
toku koga se energija zvuka smanji na 10-6 dio
prvobitne vrijednosti, tj. , ovo vrijeme se naziva

Gustoa zvune energije opada sa vremenom po

eksponencijalnom zakonu:nt

u u0 e

gdje je u0 gustoa zvune energije u poetnom

trenutku, koeficijent apsorpcije pri odbijanju, a n broj
odbijanja u jedinici vremena. 4V
6
t

ln
10
Vrijeme reverberacije:r
Stavljajui za

v 340

m
s

vS

V
tr 0,163
S

dobivamo:

odnosu na izvor
vp c

vp c

kree brzinom vp

DOPLEROV EFEKT

c vi
c brzina irenja zvuka
c zraku,
vp
cv vbrzina
p
u
kretanja prijemnika, vi je
f p '
fi p
'
c vi
brzina izvora zvuka, a f njegova frekvencija.
Kada se prijemnik pribliava izvoru vp je
pozitivno, a kada se udaljava od izvora
negativno. Isto brzina izvora vi je pozitivna kada
se izvor kree prema prijemniku, a negativna
kada se udaljava od njega.
Specijalni sluajevi:
- vp=0 a vi>0, tada je fp>fi , a ako je vi<0, tada
je fp<f
- vi=0, a vp>0, tada je fp>fi, a ako je vp<0 tada
f

fi

ili

Zategnuta ica kao zvucni izvor

U najjednostavnijem sluaju, estice ice osciluju tako da su na
uvrenim krajevima vorovi, a na sredini trbuh stojeeg vala.
frekvencija zvuka koji nastaje vibriranjem zategnute ice zavisi
od njene duine i brzine izazvanog transferzalnog vala (brzinu
odreuju sila zatezanja i linearna gustina
F ice).
c
gdje je F silazatezanja,

linijska masa
Visina prostog tona zavisi od frekvencije izvora. to je
frekvencija izvora vea, za ton kaemo da je vii.
periodina funkcija moe predstaviti kao zbir sinusoidalnih
funkcija:
F (t) = A1 sin (t + ) + A2 sin (2 t + 2) + ... + An sin (n
t + n)
gdje je kruna frekfencija periodine funkcije
Prvi sinusoidalni lan ima istu frekfenciju kao sloena
periodina funkcija i naziva se osnovni ili prvi harmonik. Ostali
lanovi ije su frekfencije 2, 3 ... nazivaju se drugi
harmonik, trei harmonik itd.

Jaina zvuka je jedna od vanih karakteristika zvunih

valova. Razlikujemo objektivnu (brojno je jednaka
energiji zvunog vala koji proe u jedinici vremena
kroz jedininu povrinu, postavljen okomito na pravac
kretanja vala:
I = W / S t
gdje je Ijaina zvuka, a W energija koju pronese
zvuni val za vrijemet kroz povrinu S, postavljenu
okomito na pravac prostiranja) i
subjektivnu jainu zvuka. (se defnira koritenjem
Weber Fechnerovog zakona prema kojem ulo sluha
osjea gradaciju jaine zvuka kao logaritam intenziteta
zvuka, relacijom:
L =10 log (I/ Io)
Gdje je I objektivna jaina zvuka, iju glasnou
traimo, a Io prag ujnosti na datoj frekvenciji. Jedinica
za subjektivnu jainu je decibel (i fon). )

Kao izvor zvuka moe posluiti bilo koje tijelo koje

osciluje u navedenom opsegu frekvencija i koje izaziva
val ija je energija dovoljna da pobudi ulo sluha.
Vazduni stubovi:
Otvoreni
2l

n
l = visina stuba, c=brzina zvuka u vazduhu
Zatvoreni
4l
n
, (n 0,1,2,...)
1 oscilacija, ili red harmonika. Talasna duina
n je2nbroj

infrazvunog talasa je velika zbog njegove male

frekvencije. Morski talasi, izazvani jakim vjetrom,
prouzrokuju pojavu talasa u zraku.
Brzina tih infrazvunih talasa vea je od brzine vjetra,
pa morske ivotine mogu da predvide pribliavanje
oluje.

Za dobivanje ultrazvucnih valova koriste se dva fzikalna

efekta:magnetostrikcije (
)i piezoelektricni
efekt (
).
Osobine ultrazvuka po kojem se razlikuje od zvuka je
gotovo pravolinijsko prostiranje. Dok se zvuk siri gotovo u
svim smjerovima, kod ultrazvuka se moze napraviti izvor
koji emitira ravne valove kod kojih je efekt difrakcije
zanemariv. Intenzitet valova proporcionalan je kvadratu
frekvencije, sto znaci, da energija ultrazvucnog vala visoke
frekvencije je znatno veca od energije zvucnog vala niske
frekvencije iste amplitude. Djelovanje ultrazvuka se
zasniva na tri efekta: kavitacija, kaogulacija i termicko
djelovanje. Ultrazvuk se koristi za pravljenje fnih prakova,
za pravljenje homogenih emuzija od tenosti koje se u
normalnim uslovima ne mjeaju (npr.voda i ulje).
Veliku primjenu ultrazvuk ima u defektoskopiji, gdje se
koristi za ispitivanje kvaliteta spojeva.