Vous êtes sur la page 1sur 116

Amaréne Hammou

Ula deg
wawal...
Inzan n Teqbaylit

HCA, 2012
A Rebbi semlilaγ-d d widen iγ-yifen,
ad nettεanad ad t-naweḍ
wamma widen i d-nemsawa,
ula w irefden wayeḍ
TAJMILT I :

-Yemma, TASSADIT SAOUDI,


-Σemti, AMARENE LOUIZA,
-Massa, BACHIR MELAID.

ABUDDU :

Adlis-agi ad tbuddeɣ i:
Baba d yemma,
Tamettut-iw,
Akked warraw-iw INAS akked LAKHDAR

TANEMIRT I:

I yal win id yegren afus-is, yeqreb neγ yebεed.


I-Tazwart :

“Win yebγan ad yerwu, yečč s ufus-is”, d awal i d-


ğğan imezwura d nnkuẓ i win yettkalen γef wiyad. Nek
iwiγ-t-id, iwakken ad d-ssegziγ d akken Imaziγen ur ilaq
ara ad tteklen γef uberrani ad sen-yesseflali Tamaziγt.
Ala nekkni i izemren ad tt-nesseflali, ala nekkni i
izemren ad tt-nessali s igenni. Meεna s wacu ?

Yeshel maḍi !

At zik ḥerzen-tt d leqrun-aya, wa yeqqar-itt i wa,wa


yettağğa-tt-id i wa, s wawal, s isefra, s tmucuha, s
temseεraq, s yenzan…atg. Ass-a nesεa-yas tira, nesεa-yas
aṣaduf, nesεa-yas idles, nesεa-yas iqerra, nesεa-yas akk
acu teḥwağ tutlayt iwakken ad ttenerni. Ihi ur ilaq ad d-
naf tafakult iwakken ur tt-nettaru wara. Ass-a Tamaziγt
tezmer ad ttenerni nnig tutlayin nniḍen, ma ncemmer i
iγalen-nneγ, u neldi tiwwura i wallaγen-nneγ.

Tamaziγt, ilaq ad as-d-nerr ttar, seg ihwah n leqrun


i tquzem, si maḥyaf n yemharasen yerran tamurt-nneγ
am tqerrabt. Ulac win ur tt-id-nzur. D acu ma ttzurun
medden tiqerrabin, ttawin ddeεwat n lxir, ttağğan
lewεadi. Imharasen ttzurun-aγ iwakken ad awin tamusni
d tbaγurin u ttağğan-aγ-d imeṭṭawen d unezgum. Almi
tameslayt-nneγ di leεmer-is tḍebber deg uxxam-is, γas
ulamma d nettat i d lal-is.

-7-
Tiririt n ttar : zik, s trad, s treggaγt, s cwal. Ass-a s
wallaγ, s tmusni, s tira d tikta. Alma nessufeγ Tamaziγt
γer tizi.
Tamaziγt ilaq as-d-nerr azal, d nettat i d yemma-s n
tutlayin, d aẓar i seg i d-frurint akk tmeslayin. Aṭas i s
yeqqaren Tamaziγt tekk-ad si Tefniqt, γas ulamma s tidet
d Ifniqiyen i yeqḍan si ssuq n umaziγ, γas ulamma d
Ifniqiyen i igemmren tamusni sγur Imaziγen, γas
ulamma d nutni i yugmen iman (ṛṛuḥ) seg ugellal n
Imaziγen... Yak yal amharas akka i yeqqar !

Ula deg wawal : " Ttεennin medden isiεi yettnawal deg


rfayes, wama i wmezluḍ meskin d acu-tt lfayda-w
γures?".

II-Awal γef udlis-agi :

Tikti tamezwarut i d-yusan s allaγ-iw d ass mi i γriγ


adlis n mass Meqran Cemim deg useggas n 1993, i wumi
yefka azwel : (Aḍar iteddu s aẓar). Syin akkin tusa-yi-d
tikti ad d-semmdeγ ula d nek inzan seg ẓriγ iman-iw
ssneγ kra, u zemreγ ad d-gemmreγ γer medden awac
ttγimiγ d imeqranen u smuzguteγ nezzeh i wacu id d-
ttmeslayen.
Tis snat d asmi i d-gemmreγ ddeqs n yenzan, tlul-d
tikti n tira. U d nettat akk iyi-demmren almi uẓeγ di
leqdic-iw. Leqdic-agi i yi-wwin azal n krad iseggasen.
Awac nudaγ aṭas n temkerḍiyin d waṭas n yedlisen i
wakken ad ssizedgeγ inzan i d-gemmreγ seg wid i d-
yeffγen yagi deg yedlisen i d-uran wiyaḍ am udlis n mass
-8-
Σebdennur Σebdeslam, d udlis n mass Yusef Nasib i d-
yeffγen ilmend n "Useggas n Lezzayer di Fransa", neγ
adlis n mass Taher Hamadac; rnut γer-s kra n yedlisen
nniḍen i d-yeffγen s Taεrabt neγ s Tcawit. Гas ma llan
kra i wumi i d-ulseγ, s unamek-nsen. Ahat γurneγ
ttwannan s tenfalit yemgarden γef tin i d-yusan yagi deg
yedlisen-agi i d-bedreγ, neγ yella kra n weftus i idersen
nek rriγ-t-id.

Tis krad d azwel i yas-fkiγ i wedlis-a, ( Ula deg


wawal…) yellan d aḥerfi kan meεna yesεa anamek.
Azwel-agi bγiγ-t ad yili acku neqqar-it s tmeslayt-agi
nneγ kan, awac win yekkren γer wayeḍ ad as-yini : " ula
deg wawal", zun " am akken yella deg wanzi ". Tabeε
akka i d-wwiγ ula d inzan-agi war ma skecmeγ-asen
tasremt¹ ulag ad asen iruḥ unamek-nsen d cbaḥa-nsen.

Am akken ara yaf win ara yeγren adlis-a tafelwit usegzi n


imeslayen, n tedyanin, n wudmawen imechayen² d kra n
imeḍqan ur nettwassen ara.

AMARU

-9-
III-Awal γef yenzi ?
Anzi d awal i d-yettwannan s nnkuz u yesεa azal
meqqer, d awal igan d lemri i wayen yeḍran yagi deg izri.
Awac yettara-yaγ-d tignatin yeḍran acḥal aya fell-asent, d
timuddirin, m yal mi ara d-temlil d tegnit yunzen γur-
sent. D awal wezzilen di tinawt³ d tira, yeqqen s tmeẓla⁴
γer tikta, yeskan-d tigzi n wemdan d tfelsafit-is di
tmeddurt gar-as d tmetti-yis.

Anzi d awal id-yenna yiwen, yuγal yuzzel akk deg


ilsawen n wiyaḍ. Tikti itteddem, tseggem, d timeswit, u d
tamḥazit. Anzi, yeskan-d tikli n wemdan, yeskan-d
tansayin-is neγ tigad n ugdud s umata, neγ tigad n
taddart d udrum... atg, am akken daγen id-igellu isriren⁵
d isallen neγ amezruy s umata. U yettlal-d si krad n
yegnan : - Asefru - Tamacahut - Ameslay.

1- Asefru:
Deεwessu n lwaldin tewεer
tgezzem am terṣaṣin
wa teffeγ-as di dderya
yectaq tiγimit di sin
wayeḍ teffeγ-as di sεaya
ur yeṛwi tibexsisin
wayeḍ teffeγ-as di ccada
awal n Rebbi ur t-yessin.

- 10 -
2- Tamacahut:

“Yesker, yesker, nnig wakka d inker” i tenna tḍeggalt i


uḍeggal.

Anzi-yagi ttawin-t-id medden γef yiwen d amaynut


i yessulyi. Tuγ yagi taḍeggalt-is tesseḥrec yelli-s amek ara
texdem i wergaz-is i wakken ad t-rnu. Sebεa wussan n
teslit zrin, dγa tekker ad d-εel imensi. S imi yewwa,
tekker tefka-t i wergaz-nni-ines ad t-yawi i yemma-s
nettat ad t-eεreḍ ma yesker neγ ala. Yuγ lḥal ixxamen-
nsent mbaεaden, yiwen si rif-a wayeḍ si rif-in. Tiwin n
imensi i tḍeggalt tikelt-a tamenzut tefka-yas-t-id di
“teccuyt”. Argaz ameγbun, yerfed taccuyt, yekker
yessaker iḍaren-is si rrif n taddart ar wayeḍ, win iεeddan
iwala-t, tajmaεt twala-t. Asmi yiweḍ γer tḍeggalt yefka-
yas taccuyt dγa tin teddem-d tijγelt teεreḍ cwiṭ dγa
tenna-yas : ” In-as yesker meεna ixuṣ cwiṭ”.

Kra wussan kan tekker daγ s imensi asmi yewwa,


tekker tefka-yas-t-id di tḍebsit iwakken ad t-id yawi i
tḍeggalt-is ad t-eεreḍ. Am tikelt tamenzut, yerfed
taḍebsit yegla iḍarren-is γer tḍeggalt. Asmi yiweḍ, yefka-
yas taḍebsit-nni dγa tin teεreḍ cwiṭ u tenna-yas : “Ass-agi
daγen yesker nnig umezwaru d acu mazal cwiṭ, wissen
acu-t uεeqqar is-tesxas”.
Tikelt taneggarut tekker teslit s imensi , asmi
yewwa, terfed tijγelt teččur-as-tt-id u tefka-yas-tt i
wergaz ameγbun ad tt-yawi i tḍeggalt ad teεreḍ imensi n
yelli-s.
- 11 -
Akken kan yekcem di tewwurt, tmugger-it-id tḍeggalt
tekkes-as tijγelt teskef-itt u tenna-yas : ” In-as i yelli,
yesker, yesker, nnig wakka d inker”.

3- Ameslay : - S wudem n umeḥṛum !⁶

Yettwanna, mi ara iɛeṭṭel yiwen ur d yerzi ara fell-


aγ, dγa ass mi ara d-yejbu, ad nessensef yes nezzeh
meεna ad nezimmet fell-as, dγa ad as-nini : ” s wudem n
umeḥṛum !” amzun nebγa ad s-nini "Ayγer i tεeṭleḍ ?"

IV-Iswi d tenfalit n yenzi

Anzi s umata yessebgan-d aswir adelsan n yal


timetti, tikta n ugdud, tanellayt-is⁷, tameslayt-is,
amezruy-is, ...atg.
S yenzi nezmer ad nẓer anda yessaweḍ wegdud tamusni-
yis, ma d ilelli neγ ala, ma yesεedda yir tmeddurt neγ ala
...atg. Anzi yeskan-d udem n tidet n ugdud deg yal akud
u deg yal taγult⁸.

Inzan n teqbaylit unzen γer tmenḍawt neγ γer


isuḍaf n tmetti. Wa inehhu, wa yettweṣṣi, wa yettṛebbi,
wa yiwi-d isalli, wa d amezruy … atg. Ulac anzi ur
nessikir ara allaγ n umdan γer axemmem d uxebbel γef
tidet tusnant⁹. U annect-a yuγal γer-s amdan Amaziγ
yessnen nezzeh ad yesseqdec tutlayt-is deg yenzan-agi :

1°- Yesseqdec allaγ-is s ubrid amek ara d-yessiweḍ izen-


is¹⁰ s talγa tarusriḍt¹¹ si zik ar ass-a.
- 12 -
2°- Yesseqdec Tamaziγt-is s usdukku¹² n waṭas n
wawalen deg yenzan ; wid izemren ad d-gen amawal
s timmad-is.
3°-Yeǧǧuba-d abrid i s ara yeḥrez taγerma-yis seg yal
amharas d yal acengu.

S krad n yejga-yagi i teqqim Tamaziγt tettwaḥrez ar


ass-a u tquzem leqrun d yir talliyin.

Aṭas n yefran¹³ id-yessenfalay yenzi di tikta


itteddem, aṭas n nnkuz i d-igellu : ti erci, tigzi, ṭṭmeɛ,
adres, tidet, asirem ...atg.

- Ti erci : - Ffer awal ar d-yas wass-is.

- Tidet : - Dunnit am teḥbult n uγrum, ur tettewwa ara


γef yiwen wudem.
- Asirem : - Awah yiwen d nek yiwen am ek, ad nexdem
taxxamt i deg wer yelli ccek.

Am akken i d-gellun yenzan s waṭas n tedyanin i


wumi ur neḥdir ara nekkni. D tidyanin tiqburin nezzeh,
walit-ett kan di temεayt i d-ttawin Leqbayel γef tiḥerci n
inisi d tkerkas n wuccen, asmi icerken tibḥirt, dγa asmi i
d-yeḥder beṭṭu, kkren ad bḍun s leεmer; win meqren d
netta ara yextiren d amezwaru d acu ara yeddem, ihi
Mḥemmed ¹⁴ bu tkerkas iγil yeḥrec seg i t-yesteqsa inisi
γef leεemr-is dγa yenna-yas :

- 13 -
"cfiγ asmi ilul jeddi !". Din inisi yerra-yas :" d aya ? Nek
cfiγ i wasmi yeqqur lebḥer !"

Si tama n umezruy mačči d kra n yenzan i yellan


ttmeslayen-d γef kra n tedyanin, am " Lfetna n
Meryem"¹⁶ yeḍran di lεerc Amceddal¹⁷ di lweqt n Turk,
neγ amennuγ n leεrac n tama tasammart n Tubiret¹⁸.

Aṭas deg yenzan n teqbaylit i yeqqnen γer tesreḍt-


nneγ (Ddin), mačči yiwen mačči sin n yenzan i d-
yettmeslayen deg umḍiq n ddin segmi imdanen ur ssinen
ara taεrabt. Ihi ahendaz¹⁹ aqbayli ixemmem amek ara
sen-d-yessegzi ddin s useqdec n yenzan d isefra d
tmucuha. Walit anzi-yagi :
- “A laxert am uxertum, a taberkant uqadum, amaqwa n
win ibeṭṭun aksum d uγrum”.

Am akken i d-ttaddren daγen timεemrin d teqerrabin i s i


tettwassen tmurt n Leqbayel s umata d tama n Tubiret
ladγa, am Yemma Xliǧa²⁰, Sidi Behlul, Sidi Σmer Crif
…atg.

S annect-a akk ad d-smektiγ d akken inzan-agi


sehḍaren-d iγersiwen, tiγawsiwin, igḍaḍ d ibeεac akk d
wid yemmuten ẓer-t-ett di mi ara k-inin : " Yenna-yas
wuccen", "Yenna-yas ukerra", "Yenna-yas ujaγiγ",
"Yenna-yas Lexḍer Musa"²¹ …atg.

- 14 -
Inzan-nneγ ur ğğin acemma war ma ur t-id-bdiren
ara, ama d iḥinnaḍ²² d cbaḥa-yis s idurar n Ğerğer,
isaffen, iγezran, tiγaltin, d tuga yellan deg-sen, d
iγersiwen d yegḍaḍ-is. Ama d lewqat n tyerza d wallalen-
is akk d tensayin n imezdaγ n tmurt n Leqbayel deg yal
taswiɛt. War ma ǧǧan-aγ-d ssegzin s wassaγen²³ yellan
gar at uxxam kan neγ gar At uxxam d iberraniyen, ama
gar temγart d teslit, gar urgaz d tmeṭṭut-is, gar dderya d
imawlan, neγ gar yemdanen d iγersiwen yettidiren deg
uḥinnaḍ n tmetti taqbaylit zik d tura.

Ula deg wawal…d adlis i d-yewwin ammud n


yenzan n Leqbayel. di tegti-nsen, yezmer ad ilin ur
ttwassnen ara imi werǧin d-ddan deg idlisen nniḍen.
Yuklal ad yettwiγer s tseddi d umeqqet²⁴.

- 15 -
-A-
-A Ceεban Izerkuken, lehdur deg unebdu ay fukken.

-A dunnit iεewjen, d aγerda i ijewǧen, amcic yedda d


aqeffaf, yečča tislit di tesga.

-A dunnit yessanazen, yettarazen, tettara win zzuren


rqiq!

-A Faḍma ɛas axxam, a Rebbi εas Faḍma.

-A laxert am uxertum, a taberkant uqadum, amaqwa n


win ibeṭṭun aγrum d uksum!²⁵.

-A leεǧeb yeεuǧǧben, teqqen taγaḍt d wuccen !

-A leṣlaḥ ṛwaḥ.

-A lfeṭṭa n ubzim arqaq iwwten wudayen, win irewlen


fell-i yumayen, nek rewleγ fell-as εamayen.

-Allah, allah, ayen yellan yallah !

-A lwerd ireggm-ik leḥcic.


-A lwexda iṣaren, yuγal uqelmun s iḍaren.

-A mu zriru, yak ula d tawenza trennu.


- 16 -
-A Rebbi dawi neγ awi.

-A Rebbi deg-k ineṭṭef, mačči deg cebki n ṛṛef.

-A Rebbi semlil-aγ-d d widen iγ-yifen, ad nettεanad ad t-


naweḍ, wannag wid id-nemsawa, ula wa irefden wayeḍ.

-A sidi Σli n tulmut, teḍra yid-i tmacahut, tilufa n


medden akk frant ma d nek simmal ara d-rennunt.

-A skenjbir a bu qacuc, γef yekkat wanu d ncuc, jemεed


udi-yiw seg yal aqbuc.

-A taciṭa n tleggwit is-id-sefḍeγ taxabit, ma wer d-yusi


wergaz-iw ṣbeḥ, ad d-yas tameddit.²⁶

-A talxuxt yebban, yellebban, id-yeffγen s ddaw leεziza,


argaz ma yebra i wallen-is is-yelhan d nnecraḥa, s ufella
taḍsa turart, ar daxel wwet-as meḥḥa.

-A Tamguḍt ²⁷ yeεlan, yersen γef aman, yak tella Yemma


Xliğğa tbeddel-am tugdi s laman.

-A tamekḥelt n Lbariz, yal wa γer bab-is εziz.

-A tameṭṭut ! argaz am uzrem, simmal tessusumeḍ,


yettaẓ-d ar γur-m.

- 17 -
-A tamγart a m tjujal, kem awer trebḥeḍ nekni awer t-
nennal.

-A tamγart a m ureḥruḥ, ad yili wawal iruḥ, terreḍ-d deg-


s ṛṛuḥ.

-A taninna a tabeḥrit, kemmini d gma-s n ṭṭir, aqcic ma


ixedm-am ccer kemmini xdem-as lxir, mi id-tiweḍ tizi
ad tt-ferqem deg wul a kem-id-yettfekkir.

-A taγeddarit, nneḍr-im xedm-it, argaz d ahudi ma


iḥawel d tiγrit.

-A taxxamt-iw tameεzuzt, ma lluẓeγ ad geγ aḍemmin.²⁸

-A tiregwa n leεmer, i zwaǧ n Qasi Weεmer !

-A ṭṭir ur ttafeg, ur ttrus?!

-A Wejbara a Wejbara! ad teεyuḍ di lmenṭara, ad d-


uγaleḍ alma d aḍar-a

-A wid id-yeğğan lqid, iεerq-aγ cced uyeddid.

-A win i wumi tmal, lexrif-ik yečča-t lmal.

-A win ijebbṛen ur yettruẓ.

-A win imeggren addad, Rebbi atan d lmendad.

- 18 -
-A win yettamnen dunnit, ajdaṛ yuγal d tixeddit.

-A win yettwarzen s lḥif, yekfa-yak wadif, ur ttεawan


Rebbi deg uγilif.

-A Yat wudmin d At wudem-a, ṣyada di tizi tecrek, ay


Ibehlal d Ccerfa, abeḥri nwen ad d-iḥerrek.

-A Yeḥya Weεli a ṭbell ilili, ulamma ceṭṭḥeγ tiṭ-iw


tettnadi

-A yessetma tijiratin, ma ḥusseγ dlemt-iyi, γas ulamma ur


xdimeγ lxir muqlemt i wudem n rebbi.

-A Zubir a bubendir, a bujewwaq γer deffir.

-Aεudiw yeqqar:” allah “ ma d aγyul yeqqar:” ccah “.

-Aεdaw-ik ml-as tidet, ma ytebε-ik yenfeε iman-is, ma


yeqqim iḍur iman-is.

-Aεdaw ass mi id-aγ-yeḥkem, i neẓra kullec ad t-yexdem.

-Aεdaw d lxadeε, aḥbib d ṭṭameε ala rebbi ma yecfeε.

-Aεebbuḍ d urγib, win ur s ngi lqid, ur iεeddel aḥbib.

-Abeckiḍ, amuziḍ, muqel d acu id-iwiḍ.

-Ac xlaf gar inebgawen, yeεreḍ sin yeǧǧa yiwen.


- 19 -
-Acebḥan yebγa taxlult, aderγal yebγa taẓult.

-Acḥal i telha nniya lamer ur tessengar atmaten.

-Acḥal i yezha i lexrif, di ccetwa yedda εeryan.

-Acḥal semmeḍ am wedfel wul ur nḥemmel.

-Acengu, d asulef i yettrağğu.

-Ad akk nemmet.

-Ad aγ-yefk Rebbi leεqel anaṭṭef ar aγ-d-iḥudden si lkaf.


-Ad aγ-yefk Rebbi : - lğehd ukerruc,
- d tuqsa uberbuc,
- d lhiba n lewḥuc.

-Ad aγ-yemneε Rebbi si: - tuččit n lqanun,


- d yir xenfuc γer lkanun ,
- d tyerza s umanun .

-Ad aγ-yemneε Rebbi si tyita n deffir d udγaγ uffir.

-Ad d-iban ddheb si bublik.

-Ad d-kren wid yemmuten?

-Ad d-nuγal s awal γef i nzant tγeṭṭen.

- 20 -
-Ad ineγ, ad iwajeh.

-Ad k-iger Rebbi γer tessirt n Imerjaj, ma wer k-kisen


azgen, ar d ak-wwten.

-Ad k-yexzu Rebbi a cciṭan, yefk-ak aṭṭan, yeml-ak abrid


s iḥerqan.

-Ad k-yezzenz Rebbi ṛṛay akken it-yezzenz i Wsasi.

-Ad mriren tisfi!

-Ad myeḥkun tiqdimin.

-Ad necḍeḥ ur aγ-yehwi, di ddewla ujenwi.

-Ad nečč aberčeču²⁹ γef wudem n ciccu.

-Ad nehder cwiṭ, ad nefhem aṭas.

-Ad nemmet ad nismiḍ, ad nesred i usemmiḍ.

-Ad nessired dnub ma numes.

-Ad ruγ i tettru tammwat, tasa tekka nnig tagmat.

-Ad tili menğa tεewweq, ard taγ argaz teεluleq.

-Ad tt-arweḍ, ad tt-iḥnineḍ.


- 21 -
-Ad tteεqel tyuga axemmas!

-Ad ttečč-eḍ a lḥağ si nwal-ik.

-Ad ttemlil tasa d way turew.

-Ad tt-id-neẓẓeg wer turiw.

-Ad tt-iniḍ d mmi-s n tmellalt.

-Ad tt-iniḍ yexleq di tmellalt.

-Ad tt-ruḥ taffa s annar?!

-Ad yaγ tamayelt.

-Ad yečč umaẓuẓ ma yelluẓ.

-Ad yeṛwu weḥnin taḥnint, ad yeṛwu ubazin³⁰ tasilt.

-Ad yesseḥlu Rebbi tiqdimin, yesεed tijdidin.

-Ad yetter uyeddid tadlawt?!

-Aεebuḍ am lebḥer, ayen is-tegreḍ yezder.

-Addud si leεtab.

-Aderγal yeḥwağ tafat am yinig yeḥwağ tifrat.


- 22 -
-Adγaγ it-yettruẓun d gma-s.

-Aḍad-ik deg uqemmuc-iw, a win yettnadin γef cwal-iw.

-Aḍar yetabaεen later du laqrar ar d yenṭer.

-Aḍeggal am wemrabeḍ, aγ afus-is tεeddiḍ.

-Afus-nneγ di tgeccult ma nufa d udi i nebγa ma ulac ula


d iγi yelha.

-Afus nnig uṭennir³¹, γer seksu n Sut Ufella.

-Agacuc³² yebγa tikli, ifadden kkiwen.

-Agellid d yewziren, tilawin d yergazen, ur ẓrin i


yettṣaren.

-Agerfiw mi yetthuz tuyat, nek regwleγ si nneḍḥa, iγil d


rennu id-iyi-rna, ladγa regwleγ si rriḥa.

-Aḥlil afellaḥ, aḥlil bab n tyuga.

-Aḥlil-k a win irebḥen lεar, iger ifuk.

-Aḥnin ad yewret.

-A ezzeb i aba d lmu iba.

- 23 -
-Akka is-nniγ i Rebbi xedm-as, bab n tyuga err-it d
axemmas.

-Akka neγ ad yeks.

-Akka neγ ad tekker takka.

-Akken iga wegma-k tgeḍ, ma wer tezmir-eḍ ekker ad


tt-gağğ-eḍ.

-Akken iyi-d-γennaḍ, nek ad ak-ceḍḥeγ.

-Akli is-tedden tḥeṛṛit ula s tinzar ad tt-yaγ.

-Aksum n medden d amerγan.

-Ala akal ar ad tt-yeččaren.

-Ala aγyul i ynekkren laṣel-is.

-Ala deg wass amcum i tettarew taγaḍt.

-Ala sḍel i yettruḥun s ufus.

-Alamma nenna-d:”mmuh “.

-Alebεeḍ yezweǧ wer yendim, wayeḍ ara yessikir aglim.

- 24 -
-Alebεeḍ yezha-t mmi-s mi yettmurud iferreḥ, Alebεeḍ
yezha-t cci-s mi yettǧuǧǧug ifetteḥ, Ma d nek a sidi
Rebbi efk-iyi ttuba n ṣṣeḥ.

-Allen snat, azal yeḥma.

-Am tirget deg waman.

-Am uγerbal, ur yettεebbi, ur yessenγal.

-Am win yeḍsan am win iεekkan, yiwen webrid i yekkan.

-Ama da, ama din, neγ da i yaxir n din.

-Amek ar ad teẓreḍ taggara n leεmer?


Mi ara yili yiwen ɣef lḥeq ihedder, meεna iḥeqqer,
Mi ara yili yiwen yectaq iḥder, meεna isekkeṛ,
Mi ara yili yiwen yessutur leqder, ma di nnif-is
yehder.

-Ameksa n Σli Uεezzuz, yewwet uccen iḥuz agenduz.

-Ameẓyan iserreḥ i tlufa, ameqran tura i d-yestufa.

-Amakur: si tsegnit γer tmellalt, si tmellalt γer telγemt.

-Aman γef myenqaren idurar.

-Aman s anda llan i rennun.

- 25 -
-Amayaf, amayaf, yal yiwen ayen yexdem ad t-yaf.

-Am tudert n wandur, itteṭṭeḍ kan yettuzur.

-Amcic daymen d amcic.

-Ameggel n ikiccer³³, a wer d-yefk iger, a wer nečč iḥder.

-Amezwaru γer din, aneggaru γer din ala Rebbi ara d-


yegrin.

-Amqerqer n lbuṛ, ccmata yerna lehdur.

-Amγar yekka-d ssuq, tamγart tettnadi imsewqen!

-Anda ḍemεeγ ad ččeγ tixsi, nsiγ bla imensi, anda ur


ḍmiεeγ imensi, ččiγ-d tixsi.

-Anda tensiḍ ad yali wass.

-Anda tessawḍeḍ aman xdem tissirt.

-Anda llan wakraren, i ttemberrazen.

-Anebdu n uẓawali, ccetwa n bu dwaṛi.

-Aneggaru ad s- yerr tawwurt.

-Anesga i s tekkiḍ i Σeggac³⁴ d asawen.

- 26 -
-Anesga i tεedda taγaḍt, teḍfer weltma-s.

-Anwa i d gma-k ay azger? “D win akk-id d-qneγ “.

-Anwa ay afen axeddam am umextaf, mi yexdem s-yes


ard yessali, ad t-iεelleq.

-Aγeggaḍ 35 d aγeggaḍ-inu, tizemrin-is d abandu36.

-Aqcic d-teqcict msebγan, at ttaddart γelben iḍan.

-Aqejjir n weγyul yeqqar-as negreγ, tabeε-is yeqqar-as


xelfeγ.

-Aqerruy-iw d aferḍas!

-Aqlih am Buεemmar, ur yufig yecba leḍyur, ur iris


yedda γef ḍar!

-Aqlaγ am lmal mebla ameksa.

-Aqlaγ am seksu ddaw texsayt.

-Aqlih am tbuzegrayezt, ur leqḍeγ zerriεa ur ssexṣareγ


tayerza.

-Ar wuγur tettarra twaγit? Γer win yerwan tiγimit d win


is-yeqqaren ar dennit.

-Ar d-yejεu weγyul si lebḥer.


- 27 -
-Ar d-yeǧuğğeg lemleḥ, ad yesεu weεdaw ṣṣeḥ.

-Arbib d arbib, d aṭṭan wer nesεi ṭṭbib.

-Argaz am uḍemmin n tdikelt, anesga id-yekka mecḥ-it.

-Argaz am uksum yewwan, mi tεeddaḍ tewwiḍ cwiṭ.

-Argaz d tmeṭṭut, lγiḍ-nnsen deg iciwi-nsen, mi kkren ad


asen-yeγli.

-Argaz d win itent-iferrun, mačči d win itent-iḍellun.

-Argaz s yergazen, ala Rebbi i yemden.

-Argaz war acengu, d acu-tt lbejla i yseεu.

-Argaz yessebded awal s yemdukal, aggur icebbeḥ igenni


s yetran.

-Areṭṭal n yizem i teγyult!

-Areṭṭal d gma-s n ddel

-Areṭṭal tetebε-it tririt.

-Aγrum yewwa times ulac, lḥes yella imdanen ulac, leftek


yella leεbad ulac, ala kem d nek a Σica yelli.

- 28 -
-Aγyul d aγyul-iw, rniγ rrekba γer deffir.

-Asif mi meqqer i tteddem.

-Asfel yesseḥlay tiṭ, aḥeckul d-tagdiṭ.

-Asγar yeγlin si tezdemt, yenqes si teεkemt.

-Ass mi i tella nniya, aεlaw12 yedel meyya.

-Ass mi akken i nebḍa aqessul, i neggul ur nettdukul.

-Ass mi akken tazmart tella, nessečč i medden yal rbeḥ,


ma d-tura mi neγli deg tesga, ferḍen-aγ medden deg
meṣleḥ.

-Asuter n urgaz d imeṭṭi.

-Ata lḥeb ata ukerfa, ata wammus atta nneεma.

-Atmaten am iḍudan n ufus iten-icerken d-tidikelt.

-Atmaten am yinyen, wa izellem wa.

-Atmaten ttemyuğğun, icenga ttemcuddun.

-Atmaten-ik xeddmen lecγal, kečč ay arẓug38 ẓẓenẓun!

-Attaya ccetwa ad tteglu s tefsut.

- 29 -
-Awah a lbaz! Ad nemyekmaz, ad nemḥennaz,ad neẓẓeg
timguyaz ad nernu ula d tilqaqin.

-Awah zwaǧ d agguren, ad ẓren medden ara aγen.

-Awah yiwen d nek yiwen am nek, ad nexdem taxxamt i


deg wer yelli ccek.

-Awal iεedda izerref, yuγ abrid n At Yexlef.

-Awal ma ihedr-it waras isem-is mesεud, ma yeggul jmaε


liman, war ma yerna lεahud.

-Awal n wanguf yeččur ula d aserfuf .

-Awal-agi zik it-nesla, d aqerraḍ yeggar times, mi itt-iger


mebεid ar ttenteε, ad yazel d amḥad ad tt-yesnes.

-Awer yemmet, awer d-yekcem s axxam, lerbaḥ ad ten-


id-yessekcam.

-Awer d-yerr agelzim s axxam.

-Awid kan i yettilin deg-m a taylut?

-Axxam wer nesεi tamγart, yecmet ula di turart.

-Ay aεquq n leb el yegmen ifu el, ulamma γezzifeγ d


mmi-s n las el!

- 30 -
-Ay abendayer, amek i teḍra d Lezzayer?

-Ay aberčečču, mačči d lεib ma nettru.

-Ay aḍerḍaq id-yemγin deg yeγzer iḍaq, kra n win


irebḥen, yin-as d nek i d qessam n lerzaq.

-Ay afenğal, tizyaw tezweğ nek mazal.

-Ay agujil si yemma-s, ahat deg ugudu n leflas, ay agujil


si baba-s ahat deg irebbi n yemma-s.

-Ay ajeğğig aweεli, lkaf a wagi ibeεden ula ansi.

-Ay ameksa bu tfexsa i wumi yecbeḥ ttfiṛ, Ur tetteγ seg


imurḍusen, ur εennuγ seg ir lemsiṛ, Ma newεa lḥeğla
nṣeffer-as, ma ulac ṣber i yaxir.

-Ay amuḍin ma ad tteččeḍ!?

-Ay aneznaz yekkaten, nellexs ur neksi!

-Ay Aqemqum 39 i zewwiren i lqum!

-Ay asaru mačči akka i nεud ad tteḍru!

-Ay asekim mačči d lεib ma neqqim.

-Ay asennan amellal, yal yiwen ayen yemger ad t-yennal.


- 31 -
-Ay aṣeggad Amceddal id-yeqqimen mebεid i lexyal.

-Ay azemzi ulac lεib di tmusni.

-Ay aẓru n ssris, ibedden ur iris, Lalla Faḍma γef yiwen


wawal gezmen ifassen-is40.

-Ay inujal id-aγ-d-yettaken tijujal.

-Ay irgazen a tifeγwa, sseqcer kan tegreḍ s imi.

-Ay itri n tafat, yeqqel d lemγerrer.

-Ay izem yettebririḥen nnig yemsaḥen, nnuγen akk


medden fran, i nekwni εniγ d imxalfen.

-Ay izimer a bu tuεlect, dunnit γezzifet annect.

-A yul-iw ečč aḥetḥut, lεali wer k-id-iṣaḥ, lεali tečča-t


teḥbubt, tegriḍ-iyi-id a bu tzelbubt.

-Aydi wer neqqin deg wexxam-is, ur yetteγẓaẓ iγessan-is.

-Aydi yečča awtul yiwwas, ğğan-t i laẓ yal ass.

-Ayen akk texdem tuccent, ttarrant medden γef uccen.


-Ayen din atan din, taqerract n Rebbi tendi.

- 32 -
-Ayen iğğant tfellas, kemmlent-as tuẓẓal.

-Ayen xedmeγ di Tεerqubt, tiwi-it-id tqendurt!?

-Ayen yelmed ma yettu-t enγ-it neγ zlu-t.

-Azger ikerz-itent, aγyul yečča-tent.

-Azger iledha d tyerza, tayuga tiwi cciεa.

-Azger n ttpu, ttpu41!

-Azger yeεqel gma-s, akken kan i ttdukulen.

-Azger yessen lmers-is.

-Aẓar ujeğğiḍ42 ma wer icebbeb ur itett.

-Aẓawali medlul yesem-is, ur jegjent yessi-s, ḍḥant-as-d


am lemḥemga43.

- 33 -
Σ
-Σawneγ-k ay azger di lfert-ik lfud terriḍt-id akk fell-i.

-Σeddan akk medden la ḥir, mi Σeddaɣ nek yerdem


weεfir.

-Σeddaγ di turtit sliγ-as yewt-itt, ma fell-i itt-yewwet, ma


hwa-yas yenγ-itt.

-Σemmi Σumer yedderwec, tuγ-it tawla γef lekrawec.

-Σemmi yeεma-yi, xali yexla-yi, anda-k a baba lεali.

-Σerḍeγ-t-id ad yezziẓen, yerna tuccṛa n iḍarren.

-Σerḍeγ-t-id yečča-t akk.

-Σuhdeγ-kem a taduṭ n rrbiε yeqqimen almi d lyali,


tekker tegreḍ azenniḥ tenna-yas : “ata usan-d lwali “

- 34 -
B
-Bab-ak γer baba d nned, kec d aγrud nek d anekruy.

-Beεεu γef lillu ⁴⁴.

-Bu laṣel ḥeğben-t leswar, ur t-ttağğan ad yemmenṭer.

-Bu lbext uzqim yexdem neγ yeqqim, bu lbext urqim


ahat di tesga i yeqqim.

-Bu snat yiwet ad as-truḥ.

-Bu texlult yerna awal!

-Bḍan-aγ am ibawen γef lluḥ, win yegrarben iruḥ.

-Bges txelleḍ, d anguf id-mlaleḍ.

-Buddeγ-as i baba leflas, d sebεa tullas, d wayla-s am


dlala.

- 35 -
C-Č
-Cbaḥa n urgaz d tirrugza, cbaḥa n tmeṭṭut d leḥya.

-Ccer-nneγ d imezgi ula deg isγaren n teẓgi.

-Cciṭṭan ur yessin lemqil, ur yessin ad iqil.

-Ccix-nneγ d amerbuḥ iḥemmel ula d acedluḥ.

-Cuḥ iruḥ!

-Cuḥ mi yella, mačči mi yekfa.

-Ččan irdawen, εellen udmawen.

-Ččaw, ssaw.

- 36 -
D
-D abendir ixuṣ cwiṭ, d ṭbel izad cwiṭ.

-D acu ara yessegnen Aεḍar Weεli Bwar ⁴⁵, d usu neγ d


taduli.

-D acu i d-yessali win yettrebbin ibki ? ur yellis taduṭ ur


yeẓẓig ayefki.

-D aγelmi neγ abeqri, annus wer yelli.

-D asennan id-aγ-ineğğren abrid.

-D awles i d-yiwin makes a Ṭawes wamma ad nḥewwes.

-D axenfuc n uḥuli! ⁴⁶

-D aẓru ay nettḥib yal ass ad t-nettbib!

-D iles-iw i d imxerreq, i tegnit ma di tneṭṭeq?

-D imi-nni i yjerrmen aγrum, i yjerrmen di lqum.

-D isem-is i d cceγl-is.

- 37 -
-D gma-nni i yid-yeqqaren”ccah” i yeqqaren i weεdaw
“awwah!”

-D lemḥayen i yessefrayen.

-D tafruxt, d tafruxt, mi turew d tayaziḍt.

-D tamara id-aγ-yerran γer tmeṭṭut yebran.

-D tifeγwa i yesneggren yemma-s n taga.

-D tismin i yehban leεrac, alarmi iheddren warrac.

-D tizizwit kan i yberriken.

-D ṭṭiεna i yseččayen iẓẓan n iyuzaḍ.

-Dderya d lexrif n lkanun.

-Dderya n teḍsa, win ur neḍsi ad t-yezzem Rebbi.

-Ddiγ d yir rfiq, yeğğa-yi deg yir mḍiq.

-Ddwa n umedyan d ayla-s, ddwa n llufan d yemma-s.

-Deεwesu kkes-d win wer telqif ula d aγbub tesself-as.

-Deεwessu n lwaldin tewεer, tgezzem am terṣaṣin :


-Alebεeḍ tefγ-as di dderya, yectaq tiγimit di sin,
-Wayeḍ tefγ-as di sεaya, ur yeṛwi tibexsisin,
- 38 -
-Wayeḍ teffeγ-as di ccada, awal n Rebbi wer t-yessin.

-Dekkar-ik teffeγ-it tizit.

-Deg yal tiγmert yebded yeqwi, nek ula swayes nehreγ


ulli.

-Di lmux n wuccen i yettili ddwa!

-Di sebεa ur εebban i weγyul.

-Din i tuḍen icc-is.

-Din itt-yezla yessaker-itt.

-Dunnit akk d asawen, ula akken ur d tt-yekrih yiwen.

-Dunnit am teḥbult n uγrum, ur tettewwa wara γef


yiwen wudem.

-Dunnit am wedγaγ, yal axxam tettwaγ seg wergaz neγ si


tmeṭṭut.

-Dunnit d timisit am ṣbeḥ am tmeddit.


-Dunnit ḥedd wer tt-yeqḍiε, felḥed Mḥend At Mniε⁴⁷.

-Dunnit mi ara tṣeggem, bab-is ar ad t-exdem γas ma


yella d ḍḍayeε.

-Dunnit n Bexxi, kullec d xixxi.


- 39 -
-Dunnit tejba-d nek jbiγ.

-Dunnit tjebbed nek jebbdeγ.

-Dunnit tettufaras!

-Ḍemεeγ yella kra deg uḍellaε, ziγ d abelluḍ alma d lqaε!

- 40 -
E-F-G-H
-Ečč a Mḥend ur tesεiḍ ḥedd.

-Ečč ar d tterwuḍ, lqanun azgen.

-Ečč i tufiḍ a tin wer nessin aqeffu ⁴⁸, els i tufiḍ a tin
wer nerbi alaku ⁴⁹.

-Efk-as i umeγbun turin ur yessin tifessudin.⁵⁰

-Efγ-ed a Mḥend ad k- erεeγ!

-Efγ-ed a Zineb n inurar ad nurar!

-Effer awal ard d-yas wass-is.

-Egzem εeẓẓi sgud meẓẓi.

-Ekkes i tamart, txelfeḍ i claγem.

-Erfed aẓru, ad d-yeddu imexnez!

-Exdem tafeḍ.

-Exdem yella, qim ulac.


-Felḥed bu iteğğan * yeγra εad ay aneğğar n tjeγlin.

- 41 -
-Gar leḥbab d wayyawen, i yemyuqqaden wulawen.

-Gar uḥeggan d nnisan, i jebden wussan!

-Ger i lεar ger i telεart, tgeḍ i win ik-ed-ger tesγart.

-Hatt γur-k a bu nniya, bu tḥilet laεmer itt-yiwi.

-Heddreγ-as, iγelli-yas.

-Ḥedd yeεceq di leqraya, di lğameε la yettkerrir, ḥedd


yeεceq di tiffulḥa, yessečč lεebd yerna ṭṭir, ḥedd yeεceq
di timmudḥa, d tin i d lsas n ddin.

-Ḥerk-itt ad tteẓd!

-Ḥmed N Twerrutt51, tasaft iqelε-itt εad a tulmut.

- 42 -
I
-I lehna n ddaw yifer, d acu id-suter?

-I tεebbuḍt yesεan aṭas, amek ara txaṣ?

-I teḍra yidi a yemma, am tuccerka d wemrabeḍ, ma


ruḥeγ d daεwessu, ma qqimeγ taqeḍεit tiweḍ!

-I tmisit ma tettfukku? Ala aεbar ma yettdukku.

-I tṣeḥḥa i tga azemzi, i tewεer mi ar ad d-tezzi.

-I uggadeγ d bab n lxir ula ansi ar ad s-terreγ, wamma


bab n ccer ula si lγerba ad s-t-id-ceyyεeγ

-I wacu imu yelha wewtul? I wesluγ uqessul.

-I wass mi itt-yebḍa qessam yufa-yid deg iγzer ara


gemmreγ zzeγḍer, ssutreγ-t ad iyi-yefk ayla-w, yenna-
yi:” ulac zheṛ”

-I wcerrid ma day d aγrum, i wkeckuc52 ma day d aksum?

-I weydi ma yesεa imawlan?!

-I win i yxeddmen γef xalt-is, ur yerbiḥ adrim, ur yeṛwi


rray-is.

- 43 -
-I win ur d-ṣaḥ lkelfa, ayγer ara yesmendeg isufa?

-I wumi ik-freγ a leεtiq? I wass n ṭṭiq.

-I yat tismin, d acu id-ssulin?

-I yebγun ixedm-it wezger ma d rrebg yurez-it!

-I yebγun teγzifeḍ-t a yiḍ, du laqrar ad yali wass!

-I yettwiḥemlen d bu tteffaḥ, wamma bu lebṣel yettraḥ.

-I yexlan d wid is-yennan, ad ruḥeγ ad k-ğğeγ a Sliman.

-I ytteksen iεkukal d imdukal.

-I yuran fell-ak a rras, tluleḍ-d di Fes yeddem-ik-id Wasif


Aεebbas, mazal-ak times d ttehras.

-I yurweγ d way urweγ, ur ufiγ d win ar ad d-qqimeγ.

-I yxeddmen d ilfan d wid i wumi kfan.

-I zzur wudem iṣeḥḥa, a Σica Welt Buleḥfa, ad d-yazu


sgem lmelxa, ad iles anebdu ccetwa.

-Iεac deg uzagur n medden am tilkit, leεmer yessager


tiqit.
-Ibeddel uḍeggal tiḍulin!
- 44 -
-Iberdan ara ḥekkun γef uzedgan d umeεfun.

-Ibiw-iw neγ ad bezḍeγ times!

-Icum-itt i uqerru-yis!

-Id ak-nniγ d nnefε-ik, alwerdu xdem rray-ik.

-Iḍ d wass nek d axeddim, lfud yuss-ad bu wedrim, yiwi


lḥeb yeğğa-yi alim.

-Iḍegger gma-s acqiq, yiwi-d Aεrab wissen ansi!

-Ifat icud ur iḥebbwa.

-Ifat-ik lefjer ay amγar.

-Iger afus-is di lkanun.

-Iger, it-ikessen d smaṭa.

-Iger-itt i leεmer-is.

-Igenni yebεed γef tmurt, argaz yeγleb tameṭṭut.

-Igenni yeγleb lqaεa s lehwa, argaz yeγleb tameṭṭut s


lhedra.

-Igerrez-as tisebbaḍin.
- 45 -
-Iḥder n ukermus, i yebḍan s lmus, argaz bu takna ifuḥ d
amurḍus.

-Iḥeḍer-d γiz w enṭel!

-Iḥemmel-d wasif yiwi-d ameqyas, nesεa yiwen weqcic


neggar-it-id d alemmas.

-Iḥus wezger, qden aγyul.

-Ikecm-ed d abumeεac, yuγal-aγ d abuneεac.

-Ili yidsen, tefγeḍ yidsen, ad tefγeḍ γef ddin-nsen.

-Imi tagnit tekmer, taγaḍt ad tarew izimer.

-Imi uεlec yerreẓ, i umayeg amek ara ifeẓ?

-Imi yesseblaε, tiṭ tettqaraε.

-Imensi i terkeḍ taγaḍt!

-Imenγi n iḍebbalen, mačči γef cnawi γef yedrimen.

-Inagan n bu yetman, iruḥ ad d-yawi atemmun, yufan


anebdu yeffeγ.

-Indeh-itt wahruḥu!

- 46 -
-Indeh-itt waẓakin!

-Inebgi i γef iga ucedluḥ, iḍ-a nensa, azekka ad nruḥ.

-Inebgi n telt yyam, yeẓra lbaḍna n uxxam.

-Inifif, yiwen cγel i yessen.

-Irgazen am ifeggagen, wa nnig wa, wa yettεerri wa.

-Irgazen am ibuqalen, wa ur ikeččem deg wa.

-Irgazen am yedraraḥen, kkaten am udfel qerḥen, ma


llan di tizi akinna, ad d-jbun si tizi γer da.

-Irgazen ččan ikerri, nek celleγ idammen γef yimi

-Iruḥ am teydert yečča weγyul.

-Iqerḥ-iyi uqerruy-iw cuddeγ cced n imuzzar, ur qqimeγ


deg uxxam-iw ur mniεeγ si tikli uzal.

-Iγaḍ-iyi lḥal γef win i wumi nniγ yenna-yi, wamma


aεdaw nγiγ-t yenγa-yi.

-Iγyal d iγyal akk, meqqar xtiret aγyul-nneγ i yessnen


adaynin53.

-Isem mechur, axxam meḍrur.

- 47 -
-Isuḍ deg wedγes.

-itett si tbarda am weγyul.

-Iwiγ-ed amcic ad iyi-wanes, yettberriq deg wallen-ines.

-Ixuṣ iwwi!

-Izem ik-yeččan wer yeṛεid!?

-Izem qabl-it s ttlaliw!

- 48 -
K
-Kkant nnig yeεlamen.

-Kkiγ sin wussan γef ucenfir n umeksa.

-Kra yebri, kra yewwi-t ubeḥri.

-Kseγ taεeqqayt-is!

-Kullec ma meẓẓi yecbeḥ, ula d taḥbult di bufreḥ.

-Kunnemti a Sut Wartilan, tineḥab s ddaw teẓra, mi


tegullemt ṣbeḥ γef kra, ḥṣu γer tmeddit yeḍra.

-Kulci d lebxat, ar tibḥirt d abḥat.

-Kulci dmiγ-t ad yeḍru ar tamettant n weẓru?!

-Kuku⁵⁴, ur yekkat ur yettfukku.

- 49 -
L
-Lεali yettban i ṭlam, war ma tmeddeḥ-it yemma-s.

-Laεmer yeεyi wezger deg icc-is.

-Lεezza tiweḍ agadir win yebγun yemmet neγ yidir.

-La lum ay At Sellum.

-Lamana tiweḍ bab-is.

-Lamer cḍeḥ s tγimit, yalfi ad xedmeγ tawaγit.

-Lamer d anεam, ad t-naru di tebratin, lamer d lefhama


ad neffeγ ar medden ad tt-id-nissin, imi wagi d zzher
akka i yura di twenziwin.

-Lamer d aγrum, win yellan ad-iyi-εreḍ, imi d aqcic, ur t-


yefki ḥedd i wayeḍ.

-Lamer d lεebd iyi-kksen ad t-εelleγ d tabenεemmet ⁵⁵,


imi d Rebbi id-iyi-kksen ad fkeγ azaglu i tayet.

-Lamer d rray n Ḥsen, ad k-refdeγ s sin ifassen, imi d


rray n Mensur, teẓram-t akk a medden meεdur.

- 50 -
-Lamer d tin n yiles, ata γur-i d imḥelles, lamer d tin n
yiγil ata γur-i d imselles, imi d tin zzher ula ansi ara d-
kkeγ s yes.

-Lamer lhin watmaten, ula d Rebbi ad d-yeğğ gma-s.

-Lamer ula lmud a llufan, yiwwas ad k-muddeγ ayen


yelhan.

-Laṣel n baba meqqer, ur t-ttağğaγ ad yemmenṭer.

-Lbaḍna n urgaz γer tmeṭṭut, i lbaḍna n tmeṭṭut anda-tt?

-Lbaḍna Ubelbar s Iγil Bublaḍ ⁵⁶.

-Lbaraka deg ifellaḥen, wamma ifezzaεen57 ad akk ruḥen.

-Lbenna n wawal d tamuγli.

-Lbenna tettaf-itt tuγmest!

-Leεlam n tuğğal yeγli, ur yettuγal ad d-yeflali.

-Lebṣel d mmi-s n leḥram, sers-it γef teblaḍt ad yaγ.

-Lehdur deg igenni, kečč fhem a yini.

-Lehdur ur nettwaqbal, am win yettseqqin deg uγerbal.

-Lehna d twackant.
- 51 -
-Leḥmurga n tmeddit kkert a tteğğar εebbit, leḥmurga n
ṣbeḥ heggit isγaren i useqdeḥ.

-Leḥram d aseṭṭaf a win yemmalen sser-is i leεyal-is.

-Leḥweğ d gma-s n twatra.

-Lemḥibba n yiles berka-yi seg-s.

-Lewεara n uydi yeqnen!

-Lewεur iten-iεemren d lbaz akked umiεruf, tiẓgi itt-


iεemren d izem akked uḥelluf, dunnit itt-yernan d
uḥdiq akked wenguf.

-Lexbar ad t-id-yerr yeflu.

-Lexbar n teẓgi atan γer εeẓẓi.

-Lfahem yefhem, ma d aγyul yetewhem.

-Lhem ur nesεi sebba, yesseṛway i medden taḍsa.

-Lḥeq am uffal zedder-it ad d-yettali, neγ am adal kečč


gezzem-it, netta ad yettnerni58.

-Lğid bu yirgel59 yesbeγ, yella yezha di lğğennet yeḥrared


almi itt-yeffeγ.

- 52 -
-Lid d zzin, lid d ṭṭelεa, lid d awal ad yemraḍa.

-Limin n uεeggun deg wul.

-Llan wuguren qlilit, rnan-ed wigad n teydit.

-Llum yeγleb lqum.

-Lmefṣelt izegl-itt wurḥim⁶⁰, iγes deg-s nettwerrim.

-Lmeḥna itt-yernan d ṣber, lqahwa itt-yernan d skwer.

-Lmeyyet aqdim yiraden yeqqim.

-Lmeyyet yecbeḥ s imawlan, tislit tecbeḥ s iḍulan.

-Lmumen, d afellaḥ d mmi-s, d win i yettaṭṭafen imi-s.

-Lmut d tamassart.

-Lmut ur teččawar, mi id-qṣed ḥedd γer tesga ad t-


εemmer.

-Lmut ur tettextir gar lεaṣi d bu leqran, wala gar


umecṭuḥ d umeqran.

-Lqed d zzin wer xuṣṣen, ma d anzaren welleh ar


gezmen.

-Lγerba n ubeεεuc, d lqed n uqbuc.


- 53 -
-Lweqt iferru uguren, yettara-ten d iqdimen.

-Lxir, lxir; lxir d win yezwaren i yaxir.

-Lxir yemmut d amengur, ccer yeğğa-d arraw-is.

-Lxir-iw d aqelwac, win it-yesraḥen ad iḍac.

-Lxir-iw d nnaker, win it-yesraḥen ad yestenker.

- 54 -
M
-M taṭṭucin n wakuz, γur-k ul-ik ad ihuz, m taṭṭucin n
umcic, deg wul ad k-texdem adeddic, ma d m taṭṭucin n
ufalku, zzewr-itt zdat-k ad d-teddu.

-Ma εniγ imi nguğ wer neṣliḥ? Niγ61 imi id-γli teεdewt
mliḥ!

-Ma da"werdin", ma din "ar din"

-Ma d asif yeskefkufen “zegret”, ma d win yessusmen


“ḥebset”.

-Ma d ddwa d aneccer, ma d tawant ṣubb ar yeγzer.

-Ma d lalla d sidi mraḍan, ma d at ttaddart cban iḍan.

-Ma d nek ffγeγ-kem a tadist n yemma, sεu-d ifker neγ


sεu-d taferkekkuct.

-Ma gullen yergazen deg-k « ṭṭes ur ttaggad ara », ma


gullent tlawin deg-k: « kker ur ggan ara »

-Ma mmuteγ yidir yiseγ-iw.

-Ma yella iγul Rebbi lεebd-is, yefk-as-d asigna d wegris.

- 55 -
-Ma iγeleb-ik uεdaw ggal tgeḍ ticreḍt, ma tγelbeḍ-t ẓẓal
tgeḍ timecreḍt.

-Ma nedder ur nemmut, ad awen nesken amek yettarew


l ut.

-Ma sidi aεziz ma yεetq-i, tarṣast n lεebd ur tenγi.

-Ma ssusmeγ-ak r iγ-k, ma rriγ-ak-d yiγ-k.

-Ma teqneḍ sseγres.

-Ma t emmel temγart tislit, ad i emmel cciṭṭan taẓẓallit.

-Ma tseγleḍ amzun tewteḍ, ma tewteḍ amzun tenγiḍ.

-Ma tetebεeḍ azrem s axjiḍ, d-tuqsa kan ara d-awiḍ.

-Ma ttuγ-k, te suḍ ur texdimeḍ ara sbuε n teqcict d


tmeγra n takna, lewjeh yeffeγ nek ur mmuteγ ara.

-Ma wer k-id-yemkin Sidi Hlal, Sidi Mesεud d lmendad.

-Ma wer tessin Σuda ad ttxerreq, taγ iberdan s ṭṭelq.

-Ma wer yekrih lhem iman-is, amek ara d-tas tifrat, ma


wer yekrih yiḍ ṭlam-is, amek ara d-tas tafat.

-Ma wer yerkib, ad yeckenteḍ.


- 56 -
-Ma yettfuk Rebbi ad iyi-fuk.

-Ma yif-ik gma-k leγrus kker s afras d ttelqim, ma yif-ik


gma-k lebruj bnu s lyajur urqim, ma yif-ik gma-k meṭṭu
ay a bib xdem neγ qim.

-Mačči d win i izeddmen si zzeṛb.

-Mačči d yiwen utiṭuc ad t-yergel emmuc.

-Medden rnan-iyi, nek rniγ Ɛli-nneγ.

-Medden xezznen tiserfin nek xezzneγ tu sifin.

-Mejjir usuki aṭas i yehlel62 tura yuki

-Melmi ara yeṛwu ubujmila ccḍe ? Asmi ara yeǧuğğeg


lemle !

-Men daxel63 ay ul!

-Meγres iγers-itent, yebrir yebri-tent, maggu yemger-


itent.

-Mesεud yeqqel d Mesεuda, taduṭ teqqel d timezda.

-Messus neγ merriγ, ad yekker yiniγ.

- 57 -
-Mezref uccen *: tilawin xeddment, irgazen xxucen.

-Mger ar tizegzawin t ebseḍ.

-Mḥend n lekfif yefkan tiγeṭṭen i wasif

-Ml-iyi a lεebd wi k-yefkan almi ik-ssudunen afus, yak


leεbad akk msawan d Rebbi i yreffden yesrus?!

-Mi id-mriren s lexbar, ad yendeh weεbar.

-Mi ik-ččan wurugen ay aγyul, ali s agrur.

-Mi ik-yeqre ixebbic, ad tt-γaceḍ amcic ay aqcic.

-Mi meẓẓiyit d atmaten, mi meqrit d acmaten.

-"Mi neggul nuγal ar din" i s-yenna yizi.

-Mi nembaεad nemwe ac, mi nemqarab nemkerrac.

-Mi t abbeḍ yiwen ad k-ye qer.

-Mi tiweḍ s ajmam tektal.

-Mi twalaḍ yexmet d azrem i yessumet.

-Mi walaγ bu teqlaṭ, ad berḍeγ tablaḍt.


- 58 -
-Mi walant wallen ikesman, ad ttezririgen imetman.

-Mi yeεreq tteḍbir i lqum, gan-as nnuba i umcum.

-Mi yezqeḍ Waεrab s awtul, yečč ajirbuε .

-Mi yugtent tlufa, ṭṭes-asent.

-Mi yuker edreγ, mi yeggul umneγ.

-Mi zadent ad yessefray!

-Mliγ lbaḍna i yciwi, izenz-iyi.

-Mmi ur sεiγ tif-it yelli, yelli ur sεiγ yif-itt yini.

-Mmi-s n tyaziḍt ad t-yečč ufalku.

-Mmi-s n taγaḍt ad t-yečč wuccen.

-Mre ba s uεejmi n weqḍar id-yusan mebla aneεruḍ.

-Muḥend n yeγzer, yerna aqemmuc ihedder.

-Myafen urgaz d tmeṭṭut am uẓilan64 di lqut.

- 59 -
N
-Nεel buh n ddel, cci d ubeddel, rrekba userdun, d tyita
n ṭbel.

-Nεud a lhem day teεyiḍ, ziγ d asteεfu kan ay tebγiḍ.

-Nbeṛ yettnadi γef nbeṛ, rebεin n yum ad mlilen.

-Ncalleh tirẓi n ubuqal, aceqquf d gma-s wer yemlal.

-Nečča taweqqayt n tatut, ula akken nugi ad nettu.

-Neḍmeε llazuq di taγaḍt.

-Neffeγ-itt am uday lefqir, ur ncehhed ur nekfir.

-Nekka-d akk adewwar γef udebbwar⁶⁵.

-Nekkni ntteggw nfettel at Rebbi ttgen-d zzit.

-“Nemyussan nek yid-em a tasaft” is-yenna ubelluḍ.

-Nerğa iγid si tileft!

-Nessen ibuddan, nessen ihuddan, nessen ddhan d


waman.

- 60 -
-Nettnadi i uferḍas tilkin?!

-Nettru u nettuγal am ufrux iferelles, yal yiwen ansi id-


yessawal, wa d tteffa wa d ifires.

-Nezzenz-itt i yetran.

-Nnan-as i tfireεqest:”ayγer i tettedduḍ deg idis?” Terra-


yasen:” ilmend n lweqt”

-Nnan-as i weγyul:"anwa i d bab-ak?" yenna-yasen:"


aserdun d xali"

-Nnan-as i wuccen:”anwa i d ccahed-ik?” yenna-yasen:”


d tabeε-iw!”

-Nneqma n tyaziḍt: tses ur tettbecic!

-Nniya tettek di t ilet am lmaεun di tsilet ccetwa ad tt-


xeddem anebdu ur itett.

-Nnuda wer nufi nuγal s irden n ukufi.

-Nnuγen iḍudan myugen ṭεamat, i kečč ay akerraḍ


wikilan dγat?!

-Nusa-d a le bab ad neqqim, d acu i d lbejla n ulqim?

- 61 -
Q
-Qbel ad d-γenniḍ, neẓra awal ara d-iniḍ.

-Qqimen yeγbab ar tafsut, ssagwten ttfir γef tyuga.

-Qim qim, wala zwaǧ wer newqim.

-Qneγ tayuga n deεwessu axemmas d raysu ⁶⁶, win itent-


ixeddmen itettu, win i deg ttrusunt iceffu.

- 62 -
R
-Refd-it ad yijjiq, sers-it ad yijjiq, akken i s-nexdem a
Rebbi d iεewwiq.

-Rennun tassemt i yilef!

-Rfis i teggwid, ma tgezreḍ-t, i terkiḍ-t ma d i tεerḍeḍ-t?

-Rfis n tteryel!

-Rnu-d tayeḍ a Σli Uzayeḍ.

-Rebbi d bu icewwaḍen, d bu ilebbaḍen, itekkes sebεa,


yettağğa yiwen.

-Rebbi irad, tuzzma tekfa.

-Rebbi itteggw ifettel!

-Rebbi mi ara d-yesteqsi, yeγleb llusi, win yewwet iεebba


lqec-is.

-Rebbi yella, iγzer yella, amcum ad teddem l emla.

-Rebbi yesmuqul s ulawen mačči s udmawen.

-Rray atan γer Baεnu ⁶⁷, Baεnu atan di teẓrutin.


- 63 -
-Rray n “Fiγiγ” ⁶⁸ , yal tiγilt ara yettiγiγ.

-Rray γer win it-yufan.

-Rreεda s lebraq, ameksa s ujewwaq, le mala s lefraq.

-Ṛṛe ba n ubelluḍ, ečč ard a tt-eṛwuḍ.

-Rrezq mecruk.

-Ru a lεid ar taεacurt, ass-en ad k-fkeγ ta eddurt.

-Rẓag ttmer a Sut Σamer, d abelluḍ i ymeεcuqen!

- 64 -
Γ
-Гer daxel i yefkant imγi.

-Γas akken inyen d iẓra, lkanun s yes i yella.

-Γas nebḍa, neddukel.

-Γas bḍan, sswen i ucengu qeḍran.

-Γur-k ay ajenğğar εas tara.

- 65 -
S
-S ixef-ik a nnbi lmehraj,
d wayen γer d-nhaj,
ur t-umineγ d isem n lḥağ
imi it-jerbeγ di teryalt.

-S kra n win i wumi id-tegra ddunit-is telha, s ber itt-id-


i ella.

-S timmi a dda mimi, ma d imi ula i wumi.

-S ufella yecbe yerqem, ar daxel mi it-ldiγ yerka.

-S ufus deg wfus is-neγḍel i ucengu aggus.

-S wawal ad d-naγ azal.

-S wudem n ume rum!

-Sami-tt ddem-itt!

-Seεder neγ uc.

-Seεwej kan imi-k d Taεrabt.

- 66 -
-Sečč-as lmux n uγerda sanga iru ad d-yuγal alamma d
da

-Segmi d ccix, ur yeğği ḥedd s umxix.

-Seg wass mi i tenza tyuga, yeccedha ukufi aεeqqa.

-Seg wecrured s a rured, seg we rured γer tikli.

-Seg wedrar id-nuγ aẓar, mačči d dderya n uzaγar.

-Seggeb la txeggeb ⁶⁹.

-Seksu n yirden d u ellel ”ečč-it ma yehda-k Rebbi”

-Sellek Aεrab ad iruḥ!

-Seqqar d neqqar!

-Settayent tlufa tiyaḍ.

-Sif ula i teggweḍ!

-Siker ticifaḍ ard a ttafeḍ tisebbaḍin.

-Siker-iyi, ur ttmettateγ.

-Sin igeḍman n tmetwala, baba-s yettmettat, mmi-s


yettlala.
- 67 -
-Sin yemqerqeren, Amecṭu yeqqar” zwaǧ, zwaǧ...”
Ameqran yeqqar:” yewɛer, yewɛer..."

-Sired d akli, qim d akli.

-Sken i sidi i yennum, neγ ur yessusum.

-Skud Meqran γef uɛudiw i Lεifa ma ad ixelleṣ? ⁷⁰

-Snam-iyi, kkes-iyi d ticcunga.

-Snat wallen azal ye ma.

-“Sneγ-k a wa rir d-tuga” is-tenna taγaḍt.

-Ssaw, ssaw ay iḍebbalen, terna-d tuqqiḍt nniḍen!

-Ssawleγ i wid i emleγ, rran-iyi-id yeεdawen-iw, ssawleγ i


yeεdawen-iw rran-iyi-id watmaten-iw.

-Sut Qellac: taduṭ ulac ala aγeddiw d uγiγac.

-Sya d inker sya d iγzer, εerqent-aγ sani ar ad nerr?


-Sya d uccayen sya d imnayen, rwel a Mḥend aten-ayen.

-Syasa n lihudd, budd u hudd.

- 68 -
-Ṣaḥ a di lweεd n leflas yerran Aεrab d axemmas.

-Ṣaḥ a di zzher amek us, id-aγ-irekḍen deg umalus.

-Ṣba lxir d areṭṭal, be , tameddit yuγal.

-Ṣṣura d ayeddid, ul d agellid.

-Ṣyada be itt-ferqen, a lil n imeγban yeṭṭsen.

- 69 -
T
-Ta lehdur-is deg yimi-s, tayeḍ s imawlan-is.

-Taεkemt a baba refd-itt, ar naweḍ yeshel kulci.

-Taεebbuḍt yebγan udi, ddwa-s d-tirγi.

-Taεekkazt ard ak-ttarxuγ, ma terniḍ kra n uze lelli.

-Tabaqit i wumi zzin εecra labud ad ttekfu.

-Tacḍaḍt n nbi fell-aγ.

-Taddart i yexla uziḍuḍ!

-Tadukli terna izem, terna uccen, rnu-d ifis γer γur-sen.

-Tadyant yeḍran deg wegni n ilugan, win itt-yeẓran, ad


iεahed taḍsa ur tt-yessekka γef uglan71.

-Taḍsa n wuglan tettγuru, tessawal i deεwessu.

-Taḍsa ur ḍsin at wexxam, am lfu n ddaw wexxam.

-Tageccult-iw du du , ḍegreγ-tt s Aεraben at weclu ad


d-awi udi ur icu , (i tenna tlemẓit); tageccult-iw du
- 70 -
du ḍegreγ-tt s adrar tru , iγi-inu ad t-isu meyya d rru ,
akken is-t-ru eḍ i Rebbi ad ak-iru , (is-yerra wemγar).

-Tagnit tqerbaγ, igenni yebεed fell-aγ.

-Tağğalt tamra t yeččan seksu di tḍella t.

-Ta iret n lew ayel, ssak-it ma ad yečč neγ ad yeğğ.

-Taḥulit temzel teknef, awal n zyada ulayγer.

-Tajenwit n ğe a, tneqq t eggu.

-Taleqqamt m ijeğğigen, nek ad ttruγ imeṭṭawen, kem


sḍer iferrawen.

-Talluyt ard γur-k nali, meεna ad n ezzeb i trusi.

-Tamellalt i Yat Bgayet!

-Tameγra deg Iγil Σli, iḍebbalen di Ginduz.

-Tametwala: d ṭṭejra am ṭṭjur, ma d lγella teqqur.

-Tametwala: ifer d tazemmurt, lqed d ṭṭeṛma ⁷².

-Tameṭṭut icebḥen, muqlen-tt akk medden.

- 71 -
-Tameṭṭut am txabit, win iεeddan iger afus-is.

-Tameṭṭut am txabit, win yebγun iεemr-d zzit.

-Tameṭṭut am tyaziḍt, simmal treffdeḍ-tt, tmessex-ik.

-Tameṭṭut m wergaz lεali, ad tečč ad twari, tin m wergaz


n diri, ad tečč ad teddari

-Tameṭṭut m yerbiben: laqrar-is d berru,


Taxxamt m iεessasen: laqrar-is d xellu,
Taxabit m yeḍbiben: laqrar-is d keffu,
Taferka m yebriden: laqrar-is d beṭṭu,
Tarewla ar i biben, seg ye biben ula sani.

-Tamγart tenna:”ta bult tazerre bult yexlan tigemmi n


mmi” tislit terra-yas:” inem a yemma tamγart”, tamγart
tεawed tenna:”ayen cwiṭ, ayen cwiṭ, rnu-yas a yelli
cwiṭ”.

-Taqbaylit seg Merkalla73, Tiniri74 ud γef waman, γer At


Σissi75 ad k-tt-id- ebsen.

-Taqbaylit Tamceddalt yufafen s tγerbalt.

-Taqcict ar yemma-s.

-Taqejmurt n deεwessu, rfed kan ur tt-srusu.

- 72 -
-Tarewla d tazla f sawen!

-Tarrawt n lbaz yiwen ar sin, ma d amiεruf εud ar


xemsin.

-Taγerbalt tarqaqt tεuyer tallumt ⁷⁶ tenna-yas:” a m


arquqen”.

-Tasa tettru γef tasa, wama akeckuc beṛṛa.

-Tawackant am deεwessu, tameddit id-ttnulfu.

-Tawellit ur ṛebban watma-s, nessarem-as qawsas imi ur


tesεi lsas.

-Taxabit n bu yiẓiw, ečč cwiṭ, eğğ cwiṭ.

-Taxatemt n wamer fεel ⁷⁷ ar γur-s kulci yeshel.

-Tazla n umehzul γef ukessar.

-Teεreḍ acrured n tsekkurt, iεerq-as win n tyaziḍt.

-Teccer tiṭ γer bu tεelliḍt, γer bu tjellabt taquḍiḍt.

-Tečča teεbact teffenter, tettu ti edrin teffer.

-Teddreḍ a dunnit almi i yerra umezzir tili!

- 73 -
-Teḍra yidi am Sibban ⁷⁸ yeddmen ifker, netta
yesqerbub deg iγessan, aksum γer daxel yeffer.

-Teḍra yidi am tγerbalt, nudaγ-d yal taxxamt, win yellan


iḍegger-iyi.

-Tejmeε taγaḍt ayefki-s.

-Tekfa trewla zdat Rebbi.

-Tekkat lehwa, yettzad wasif.

-Tekkat tixsi yemmezlen di tin yuzan.

-Tekki iḍarren-ik di l iḍ a bu muziḍ.


-Tenna tḍeggalt i wḍeggal:”Inas i yelli, yesker yesker, s
nnig wakka d inker”.

-Tenṭeq yiwet tenna:”buh γef teccuyt tiwim?!” terra-yas


tayeḍ:”lamer ad teẓrem aseksut i γef terna?”

-Terγa teẓgi, yekfa udari.⁷⁹

-Terεed s Aεraben!

-Teγli teslent deg Ilulen, thud iγallen, t uza yiwen di


Mlikec.

- 74 -
-Teγli-d lem ibba d-tajdiḍt, aṭas mačči cwiṭ, gar umiεruf
d-tyaziḍt.

-Teγzi n leεmer wer telhi,


tessex ar lewhi,
tettarra win zuren rqiq.

-Tettcaḍ teccuyt,⁸⁰ γer yir tmeṭṭut.

-Tessawleḍ-iyi-d s aqeddid, tessenseḍ-iyi ddaw uyeddid81

-Tfuh deg-m a taga, wwan-d ibawen.

-Tguğğ dunnit γer laxert.

-Ticreḍt, tγem γef idamen-is.

-Tidett, ad tt-tafeḍ s alṭuf ⁸² neγ s anguf.

-Tili, tili, talqimt a wer tili.

-Tilufa lamer day neqqent, yalfi aqlih rezfeγ s Anil ⁸³, imi
d-tebrek i rennunt, ttarrant udem am nnil.

-Times ttqabalen-tt waman, aman yettqabal-iten wedrar,


adrar yettqabal-it wemnay, amnay tettqabal-it tmeṭṭut,
tameṭṭut tettqabal-itt weltma-s.⁸⁴

-Times ur tesεi tawant.


- 75 -
-Tin ur nezmir i tḥengas⁸⁵ ad tteqqim deg uxxam n
enna-as.

-Tiqqit tiqqit, ad neččar tabaqit.

-Tiγimit d war nfeε am ṭṭejra wer nesεi tili.

-Tiγimit d warrac, lfayda ulac.

-Tismin n weεdar, γer lkanun.

-Tissas itent-yettgen d irgazen, nnif it-yettgen d-tilawin.

-Tissirt n At Sedqa yesqan le wal-ines d irqaqen: ilsawen


ttembellaqen, ulawen ttemye raqen.

-Tiṭ ar ad icehden ur t uq, ar ad tt-yeččen d a aruq.

-Tiṭ n leqder, tayeḍ n tigdi.

-Tiṭ n uzger s atemmun.

-Tiweḍ tfidi s iγes.

-Tixsi n emza: taεebbuḍt teṛwa, tazagurt telsa.

-Tiyita n warduz, teγleb tin udebbuz.

- 76 -
-Tizizwit taderγalt, anda tufeg ay tres.

-Tiẓurin n igenni!

-Tlata n tlufa deg usemεireḍ : Tamezwarut d win wer


nesεi deg uxxam-is netta iεerreḍ. Tis snat d win wer
nesεi tagmat, di tejmaεit la ikerreḍ. Tis tlata d win yesεan
yir twellit yerna icerreḍ.

-Tru , nufa-tt.

-Tiqqar d nnedd.

-Ṭan a Mḥend ala aya!

-Ṭṭmeε deg-k a bu trebεet, bu wezgen ula ansi ar ad t-


yebdu.

-Ṭṭmeε di Rebbi, wer yecmit.

-Ṭṭameε di rfis, yensan i wegris.

-Ṭṭameε, yečča-t ukeddab.

-Ṭṭerḍar ⁸⁶, i yas-yesnen d aεeṭṭar.

-Ttεenin medden isiεi, yettnawal deg rrfayes, wamma i


umezluḍ meskin d acu-tt lfayda-w γur-s?

- 77 -
-Ttbanen-d waman di tgerjumt-is!

-Tteḍbir yegra s uccen, asmi i yennuγen izamaren.

-Tteffa amedkur i yzegren i sebεa n leb ur.

-Ttekkeγ d ubrid ur ttaγeγ tirget,⁸⁷


qelεeγ ilili tteẓẓuγ taneqlet,
ur kkateγ gma ur xeddεeγ tabenεemmet.

-Ttekseγ i weydi iselfan itett-iyi.

-Ttewteγ rniγ εamayen, di taddart n wudayen.

-Ttgeγ tigejda i wemrar.

-Ttif ad d-yuγal wer yenfiq wala imṭulba ad t- er en.

-Ttif amdakel ma yewwet-iyi, acengu ma yessuden-iyi.

-Ttif aγrum d uzemmur, argaz bu agennur.

-Ttif iḍelli ass-a, ttif ass-a azekka.

-Ttif rray amcum, wala aneqleb n wawal.

-Ttif Rebbi, tibexsisin; deεwessu, tir asin.


-Ttif taγaḍt tuṭṭist, tuffiẓt.

- 78 -
-Ttif tinzar n wul, wala tid n weγyul.

-Ttif yiwwas n zzher, aggur n u ebber.

-Ttuba n win meẓẓiyen am win ireffden asalas: ma


yeddem-it urd as-yezmir, ma yeğğa-t d lεib fell-as.

-Ttxil-k a yul-iw llez ⁸⁸, aṭas i tennumeḍ a lεezz, iyi-d-


yennan d imawlan ma d tura ilaq ad nanez.

-Tuččit ar tinzar, taguni alma d azal.

-Tuder sanga urd ttali.

-Tudert i teddreḍ ay ul: teddreḍ almi teččid d uεeṭṭar.

-Tudert n umeγbun: zzit, aγrum d tlawin senni deg


aqezzum.

-Tufa deεwessu asγar-is.

-Tufra n wawal deg utemmun.

-Turart n wuccen s iγiden.

- 79 -
U
-Uccen n ddaw tquffet.

-Uccen yiwen webrid i yessen, meεna ru win ar ad t-id-


yeṭṭfen.

-Ufiγ bab-as d mmi-s yal yiwen yeggar s imi-s.

-Uglan banen-d, wissen d-taḍsa neγ d aεekki.

-U diq ma yezlem tarγaḍt, yessen d acu ar ad yečč d


imekli.

-U diq s timmi, anguf alma ad as-nini.

-Uk kan! D ulawen rkan.

-Ul d u diq iles d u riq.

-Ul i deg telliḍ tefγeḍ-t, abrid id-ak-yehwan tekkeḍ-t.

-Ul mi ar ad iduz, ulay ad d-gen leḥruz.

-Ul yeččur, imi yeqqur, ula ansi ad d-fγen lehdur.

-Ul yeččur, tagnit tekmer, le bab ula id nwe i.


- 80 -
-Ul yeččur tazmart ulac.

-Ula d amehbul yessen axxam-is.

-Ula d amehbul yessen idrimen.

-Ula d imensi ga-s inigi.

-Ula d lmut tettmuddu rraḥa.

-Ula d tagmart yellan γef Rebεa tettemṭerkal.

-Ula d uccen ad yekseb taqeḍεit!?

-Ulac aweṭṭuf ur netbiε tiẓeḍt.

-Ulac i yeṛwan rray-is, annect n tağğalt d warraw-is.

-Ulac i eṛcen am wuccen, iteddu i tziri, tameγra tecbe s


wejhayen n ilemẓi.

-Ulac ticreḍt wer numis.

-Ulac xali-k di tessirt.

-Ulamma εzizeḍ a tiṭṭuc, timmi nnig-em id-zga

-Ulamma d iγed am teryel!

- 81 -
-Ulamma tegreḍ-d aggus, ur tettekseḍ i tsebbalt afus.

-Ulamma ttlummuteγ, d azrem i yessumteγ.

-Ur ččiγ tament-ik, ur swiγ aman-ik.

-Ur emleγ suden-i susef-i, ur emleγ bib-i sers-i.

-Ur itterri wemcic i tqeṭṭiḍt.

-Ur lliγ d tamehbult, ur bedduγ ta bult.

-Ur tettwaqqen tagut s aḍu!

-Ur ttbibbiγ edd γer Mekka ur ttγiziγ i edd aẓekka.

-Ur ttgeγ i tala anaggam, ur ttgeγ i teẓgi anezdam, ur


ttgeγ i wul-iw is ar ad yettwazzam.

-Ur yeqqar “xxah” ur yeqqar “ccah”.

-Urd frefrent ara si tama-k.

-Urd iyi-tuγ taluft, ard-iyi-tettwakkes tamurt.

-Urd iyi-yuγ urd iyi-rzi, ard iyi-yerr seg Izaknunen.

-Urd qqar tenna u tenna, tanf-eḍ i eqqa u eqqa.

- 82 -
-Ur neddi d weksum, ur neddi d weglim.

-Ur nemmut urd aγ-uysen, ur nezrareg gar-asen.

-Ur neẓri anida yebla uẓeṭṭa!

-Ur tetturar tassemt di lkanun.

-Ur ttaggadeγ win yeṛwan mi ara yellaẓ, akken ttaggadeγ


win yelluẓen mi ara yeṛwu, tettara-t tawant d aεekkaz,
deg-neγ yekkat irennu.

-Ur tteggeγ (uggi) tatut, ur fessuγ tagut.

-Ur ttamen a eggad a win wer neεrif, ma εniγ yettak-ed


ugudu lexrif?

-Ur ttamen ṣṣaba ar d terwet.

-Ur yegli yiwen yides dunnit!

-Ur yelli zzerb i tmuγli.

-Ur yerbi u eddad, wala win is-yettsuḍun.

-Ur yettak llaẓ ti edrin, urd yeggar inijjel tiẓurin.

- 83 -
-Ur yettak warẓez tament, ur tkes (tayessawt) aqḍar
tuccent.

-Ur yettqessir edd d weγyul-is?

-Ur yuriw edd iman-is.

-Uγeγ argaz imgemgem, ur iyi-kkat ur iyi-reggem ur iyi-


ttfukku si medden.

- 84 -
W
-Wa taγaḍt-is turew akniwen, wayeḍ ulac ula yiwen.

-Wa yečča yessasen, wayeḍ ulac ula d imassen.

-Wa eq tileggwit, a sut dunnit ur t-xdimeγ lxir aca


tirrumit.

-War gma-s ulac tafat.

-Wehmeγ d rreεda ireεden, i lehwa d acu itt-yeṭṭfen?

-Werεad ak-jerbeγ ja eγ, tura mi ik-jerbeγ rta eγ.

-Werεad it-εebban mezleg.

-Wi ara iεelqen i wemcic tanaqust?

-Wi d irden, wi d irgazen, wid ik-iεeğğben a Mh end


awi-ten.

-Wi ik-yennan a Mḥend emmet, wi ik-yennan eğğ-ed


arraw-ik?

-Win emmlen at Rebbi, ulayγer iεelleq le ruz.

- 85 -
-Win i wumi te bes ad tt-yeẓẓeg.

-Win i wumi ttbudduγ nεayem, netta yettbuddu-yi


nqayem.

-Win i wumi wer terbi yemma-s, amek ara d-iḍil fell-as

-Win i wumi wer yehwi win-is, ihder-as tidet n wul-is.

-Win id-iy-izedγen d lkafer, d a uli id-yessuter.

-Win id-yennan l eq ad yefk Frak u Xemsa.

-Win id-yennan l eq ad yeqqen aγyul.

-Win ihuzzen tusna⁸⁹, yedma γef tuqqsa.

-Win i esben d teğğa n leḥrur *, yerna-d bu trubya


iman-is.

-Win i e len deg ir la el, du laqrar ad yernines.

-Win-ik am ddemna⁹⁰ ttaγ-it ur teznuza, ma nnan-ak


medden d irr-it ; d win ik-tefka twenza

-Win ik-id-yeṭṭfen, ad t-id-ṭṭfeγ.

- 86 -
-Win inudan γef ccḍe yeqsed buεemmar, win inudan
γef rbe yekseb azaγar, win inudan γef e yaf-it s
Abelbar.

-Win is-yennan qeḍran yeshel, ad yeddem aγrum ad


yessisen, win is-yennan adfel yeshel, ad yel u mebla
arkasen

-Win isellen i weεbar ur isell ara i wehḍar.

-Win iten-yesεan, yerwa amdegger, win ur ten-nesεi,


yugad nnger.

-Win tebεen wurfan, yefna ur d iban

-Win teğğa talwit, yeqqar tta i d dunnit

-Win t uz tyita ur d teqri , wayeḍ ara yettebriri .

-Win ur nesεi adrim di texriḍt, netta ad iteddu ad


yettmenni, am win yuγen abrid n lxali ad iteddu ad
yettγenni.

-Win ur nesεi tagmat meḥqur, walit-ett di tuga n ssur, mi


itt-yewwet ubeḥri teqqur.

-Win ur nessin ad yeẓẓal ad yeqqar:” leb el, leb el γer


Rebbi tewṣel”

- 87 -
-Win ur njerreb yekk-d axxam-is

-Win yebγan ad iṛebbi turet, ad yezdeγ di Tubiret.

-Win yebγan ad yemmet, yeẓẓel iḍarren-is.

-Win yebγan ad yexdem lxir ad t-yexdem di tgecrirt-is


weqbel ad teγli, iketter-as di lemmwakel yessiqel fell-as
tikli, lxir jerbeγ-t ulac-it ur t-ufiγ ula di yelli.

-Win yebγan irden yekseb ifassen.

-Win yebγan lehna yeγna, win yebγan ccwal yerna

-Win yebγan lemqam ad t-izur ad d-yezwir seg At


Mensur, ma ulac ad as-yeffeγ di le ram neγ ad as-yeffeγ
di leγrur.

-Win yebγan γeddu, yemqet yeddu.

-Win yebγun ad yiγzif yirqiq, win yebγun ad yuzur yilqiq

-Win yeggaren alqim, ur iwata ad yeqqim


-Win yelhan heğğben-t le war, ur tettağğan ad
yemmenṭer

-Win yeṛwan yanez i Rebbi, yader γer s aberbur91 yeṭṭes.

- 88 -
-Win yeṭṭfen deg-wen ay irgazen, ur yettagad yiwen.

-Win yeṭṭfen di Rebbi di leεmer-is yeγli.

-Win yeṭṭsen ar azal, yaf-ed ssaεd-is mazal.

-Win yettruẓun asalu, ad tireẓ akken yella mačči akken


yebγa.

-Win yewten agejdur, ad t-yewwet ar d-yejre , win


ifetlen seksu ad t-yeftel ar d-ye be .

-Win yewwet llaẓ s aqerru mi yeṛwa ad as-yecfu, win


yewwet γer s aεeddis mi yeṛwa ar d t-yettu.

-Win yufan gma-s yew el ar d as-ikemmel ar d as-yečč


ula d aεwin-is

-Wt-it ad k-yecfu.

- 89 -
X
-Xeddmeγ yettader uḍellaε.

-Xedmeγ lεar yiwwas briγ i tmeṭṭut, teggul ar d nezzheγ


tameγra-s

-Xdem lxir ad ak-yuγal yexmir

-Xdem lxir ula i weẓru, ad ak-yuγal

-Xelḍen waman d yiγi!

- 90 -
Y
-Yal amdan s tnudda-s, yal lweqt s nnuba-s, yal tiremt s
lbenna-s u yal awal yesεa lmeεna-s.

-Yal lmal iεelleq seg ucekkab-is, yal afus yessared udem n


bab-is.

-Yal tagust yegguni-tt wezduz.

-Yal tameṭṭut s taluft-is.

-Yal afus s enεa-yis.

-Yal yiwen yessen iman-is.

-Yeεya weγyul di ckal-is.

-Yebda lfuttu s tirẓi uqeddu .

-Yecqa-yi ma ija meẓẓi, du laqrar ad d-yemmekti.

-Yečča nnif-is d aγrum.

-Yečča s yimi-is!
-Yeffeγ am bu wuriḍ n tmeγra, ur yečči seksu ur inezzeh
tameγra.
- 91 -
-Yeffeγ seg iger s asuki.

-Yeffeγ urekti-yis tarbut.

-Yeffeγ wemger i yiger.

-Yeggar aγrum seg meẓẓaγ.

-Yeggul Qasi92 wer tudir tala.

-Yegla zzerb s texsayt.

-Yehwa-yas i llaẓ iεettbed yuf-ad ikufa ččuren.

-Ye seb ccγel d aweεli!

-Ye seb tagnit d tamellalt, ad s-yerz taceqlalt.

-Ye el wexlul di lγiḍa.

-Yejba usalas γef tecraft.

-Yekfa nniγ-ak, tenniḍ-iyi.

-Yekfa Rebbi leεtab-is.

-Yekkat aγyul, yettdari tabarda.

- 92 -
-Yekkat wezduz, tleddi tmurt.

-Yekker i tecraft s wezduz.

-Yekker ukufi wer yuki.

-Yekker-as-ed zzit Seṭṭac.

-Yekker-ed wayyaw ye qer Rebεin si xwal-is.

-Yekkr-ed wen yugar bab-as.

-Yella menğeḥ93 d aterras, yerna-d ajeγlal fell-as.

-Yella yessutur ti dert, tura yekcem tiγerγert.

-Yemma, yemma, rran aγrum d lkesra94!!

-Yemmut Waεrab awah sin, ad nawi Xemsin, ad nernu


lgelba n temẓin.

-Yemneε inisi, deg-s imensi!

-Yendi-tt, iqurε-itt.

-Yenfeε smid win it-yeččan, ma yedhen neγ d aceεtan.

-Yenna ubelluḍ i gma-s:”yiwwet n tcacit i seg id-neffeγ

- 93 -
-Yenna wejrad i bab-as:” ṛwiγ” yerra-yas-d:”egzem
tserseḍ”

-Yenna wuccen i tẓurin ibeεden:” awwah semmum-it”

-Yenna-yas yiddu:"d ddnub n terbut iyi-ssalin γer


teẓrut"95

-Yenna yiγes i wemcic:”qqureγ” yerra-yas:”ula d nek


stufaγ”

-Yenna-yas Lexḍer Musa:” tiyita ur kkateγ ara ma d


ccfawa ceffuγ”

-Yenna-yas ujaγiγ:"lamer ttarraγ awal i Yat Weεban, ur


tetteγ ara lexrif"

-Yenna-yas wezger:” lamer mačči d tabeε-iw, ad zegreγ


sebεa n leb ur”.

-Yenna-yas wezger i tala:” lamer d aya zmerγ-am imi ar


ad d-rennuḍ”

-Yenna-yas wuccen:”addud γer lemwaεen d lferḍ”

-Yenna-yas wuccen:” mi id-mmektaγ temẓi-w ad ttdariγ


tiẓra”

-Yenna-yas wuccen:” rreb -iw γer zdat n uḍar”

- 94 -
-Yenna-yas wuccen:” wehmeγ deg yiwen ur nesεi tixsi
neγ taγaḍt di teẓgi, u as-yeqqar hat Mḥemmed ara d-
yettḍilli”

-Yenna-yas wuccen i weydi:” amarezg-ik ay aydi ula d


iḍes-ik gar wulli yal iḍ ad tt-eččeḍ tixsi” yerra-yas
weydi:” tigi d leεmal-ik kan keččini a dduni”.

-Yenna-yas yesγi:” qqaret kan d isγi itent-iferrun”

-Yenna-yas yizem i teẓgi:” kem tesserḍ-iyi, nek


s uremteγ-kem”

-Yenêeq yiwen γer wayeḍ yenna:”cwal cwal ad d-yaγ


idurar d swa el”, yerra-yas:” ayγer? Ula seg wemder γer
daxel”

-Yenza wulac!

-Yerbe Ččennan yeqqen amendil, γas iweṭṭen gan zzhir.

-Yerbe wemcic yečča taqetiḍt.

-Yeγrem aγyul s teḍ a.

-Yesεa becbec taεellaqt, werεad ur s-iga ttwanis.

- 95 -
-Yessenγel kan iγi γef yedmaren-is.

-Yessexlaḍ gar Ceεban d Remḍan.

-Yetew ec lfil, ernu-yas-ed gma-s!

-Yeṭṭeḍ-itt mmi-s.

-Yettak iles, igezzem iḍaren.

-Yettεawad i use mu aserkem.

-Yettḍili-d wer d ikeččem.

-Yett ezzim, yettrezzim, yuγal γer tesga ad yeqqim.

-Yettwawwet s u illus d umillus ur yekkat s uḍar wala s


ufus.

-Yewεer “ṭṭez” n lmaεun.

-Yewwet-ik uyaziḍ s rrkel.

-Yexla ssuq-is!

-Yexleḍ bexlaluḍ, tazart abelluḍ.

-Yeẓra aγyul s adaynin.

- 96 -
-Yettzuxu umeksa weqbel ad d-yaweḍ bab n yiger.

-Yiwwas i tsewweq tmeṭṭut, yečča-tt ume rum yiwwas i


iṛebba wergaz yenγa-t unezgum.

-Yiwwas i yejwej uferḍas, ula d abrid iεerq-as.

-Yiwwas i yuẓam wemγar awal, εerqen i dderya lecγal.

-Yir dderya am lmal yewwten bab-is.

-Yir lhedra seg yir qemmuc.

-Yir qadum, yebḍan adrum.

-Yir serdun yerna aqlulqel, yir argaz yerna amuqel.

-Yir tegmat am yeγrisen, ma tjebdeḍ-ten ad qqersen, ma


teğğiḍ-ten ad kersen.

-Yufa uberrad lγem-is.

-Yufa-t Waεrab yexbez, γas yenẓez.

-Yugar wejgagal tara.

-Yuli wass tafat tban, win yettẓallan lefjer εud-it


yekker,ma d amsafer tetbeε tikli εud-it yeffeγ

-Yurew aḍu!
- 97 -
-Yuγal itum s ayen yennum.

-Yuγal weqḍib γer tuẓẓal!

-Yuγal-as wenyir γer deffir.

-Yus-ad menğa ad yestelqem, yufa-d anebdu ye dem.

-Yyamt ad negzem aγanim γef yiri n yeγzer


yyamt ad nger azeṭṭa bezzaf iεeğğer,
i wergaz terna tmeṭṭut amek ar ad yehder?

- 98 -
Z
-Zedγ-et ay izan, d kenwi itt-yebnan.

-Ziḍuḍ ben ziḍuḍ, d zzux is-ed-igan aεebbuḍ.

-Zwağ n leεmum am seksu ur nγum.

-Zzem buḍt a taεebbuḍt, yeṭṭamaεen ti dert γer tnuṭ, ad


d-yas unebdu ad tterwuḍ.

-Zzux nnux, yenγan εezuẓi deg ucadux.

-Zzux laεmer id-i ella, d ta eqqart kan id-yerna.

-Zzux uẓebbuj d aleqqem.

-Ẓabbac ⁹⁶ : zzin yella lbext ulac.

-Zher di ččina.

- Zher imkeffeḥ, daymen izegel-it rbeḥ.

-Zzerb i wu diq.

-Zzeγḍer yenγan tamγart deg yeγzer.

- 99 -
AMAWAL
1-Tasremt:abeddel, changement.
2-Udmawen imechayen:personnages légendaires.
3-Tinawt:taγuri, ameslay.
4-S tmeẓla:logiquement.
5-Isriren:tiririyin,les réponses.
6- Amehrum: d izem.
7- Tanellayt: tikli,le comportement.
8-Taγult: domaine.
9-Tidet tusnant:vérité scientifique.
10- Izen: message.
11- Talγa tarusriḍt: style indirecte.
12- Asdukku: seg-s i -yeffeγ wawal n Taεrabt (‫)الدكـان‬, u
aẓar n wawl-agi s Tmaziγt d -dduk- anamek-
is dagi: d asexzen.
13- Afran: d iḥulfan.
14- Mḥemmed: d isem ittmuddun Leqbayel i wuccen.
15- Agum: d wagi i d isem s tidet n yillel (lebḥer), awac
awal n Taεrabt -‫اليـم‬- d awal Aqebti. U
Taqebṭit d weltma-s n Tmaziγt, walit isem -
ICOSIUM- id-yessenεaten: iccu deg agum.
16- Lfetna n Meryem: d lfetna i yeḍran di lεerc
Amceddal, win yebγan ad t-iγer s telqi ad
iwali adlis n -Josef nil Robin- i yezwel : La
Kabylie sous le régime Turk.
17- Lεerc Amceddal: yesεa 13 n tuddar , yesεa amezruy
d ameqran. Amceddal d yiwen seg watmaten
n Firmus Fraxen akk d Gildun i wumi
- 100 -
qqaren: les quincagentiens. Amceddal =
Masčazel = mass yečča uzal. Di tamurt n
Leqbayel di tegti-yis Amceddal d aweṭṭuf-nni
azeggaγ yettazzalen kan deg izilan. D asefk i
yessefken anzi ubeεuc-agi γer Mascazel. Ula
di tmurt n Yemceddalen qqaren-d d akken
Amceddal d amnay ameqran ( un grand
guerrier).
18- Tubiret : nettat di tidet d -BUYIRA- d amḍiq yesεan
ira. mačči d BOUY + RAḤ, (baba iruḥ)
mačči d LBUṚ, mačči d LBOU - AYR (
asegzel n wawal lbir s Taεrabt).
19- Ahendaz: d amusnaw (savant).
20- Yemma Xliğa : d tameṭṭut Tamceddalt si taddart n
Ibelbaṛen tesεa lberhan, u d tamedyazt.
21- Lexḍer Musa: d ṭṭamen n Yemceddalen yiwet n tallit,
ula d netta aṭas i d-yeğğa n yenzan d
imeslayen i iteddun ar ass-a di tmetti
Tamceddalt. Nnan: deg yiwet n tallit ttnaγen
Yemceddalen nutni d yiwen si leεrac isen-d
yezzin γef yiwen wemdiq, dγa imḍebber n
ddewla n lweqt-nni, yessawel i ṭṭemman n
sin leεrac-agi, i wakken ad gallen
Yemceddalen d akken d tidet Tizi-yagi d ayla
nsen. Yekker yeččur icifaḍ-is d akal n
tebḥirt-is yellan di taddart n At Walban.
Asmi wwḍen γer din, yekker yeggul u yenna :
" wa ḥeq akka γer lqebla, ar akal-agi yellan
ddaw iḍarren-iw ar d akal n Yemceddalen"
dγa fkan-as-tt Tizi-nni. Meεna seg i d-yuder
- 101 -
kra n lmitrat kan, zzin-as wid yeddan yides, u
nnan-as:" amek akka i tegulleḍ di lḥanet?"
dγa yerra-yasen s tukksa n icifaḍ-is u yesmar-
ed akal yellan deg-sen u yenna-yasen:"yak
nniγ-awen akal-agi d akal n Yemceddalen!"
dγa qqimen ara tettḥessinen u wehmen deg-
s. Mačči d aya i yesεa maca mačči d amḍiq i
deg ar ad d-nemmeslay fell-as.
22- Aḥinnad: d agamma (environnement).
23- Assaγen: tuqniwin (relations).
24- Tiseddi d umeqqet: précision et minutie.
25- Anzi-ya yettbeyin-d d akken di tmetti Taqbaylit d
tameṭṭut i ibeṭṭun aksum. Argaz yeẓra iman-
is ur yezmir ara ad yesseγdem (yesseεdel), ihi
yerra-t i tmeṭṭut awac nettat ḥninet. U
tameṭṭut γurneγ yal ass trennu aḥric i wergaz.
Γas a nettat tesmenyaf ur tetteddem ara
aḥric-is wala ad d-cetkin iεeggalen.
26- Yessegzay-d wanzi-yagi d akken tameṭṭut Taqbaylit s
umata mi ara taggad γef wergaz-is ad as-iruḥ,
ini texdem cγel-agi (zun d aḥeckul).

27- Tamguḍt: weqbel rrebrab yewwten tamurt-nneγ,


ttalin Yemceddalen, Igawawen, d leεrac
nniḍen i d-yezzin i tqacuct n Ğerğer yal ass n
Larebεa, u ad awin yid-sen akk d acu ara
ḥwiğen i smana neγ i waggur neγ i
tsemhuyin unebdu; učči, lebsa, ussu... atg. U
xeddmen din timeγriwin. Ass amezwaru i
deg “tleddi” temguḍt amezwaru yiwwḍen ad
- 102 -
yerfed lefnar deg ifassen-is u ad itezzi yes i
wakken ad t-id-walin medden seg yal lεerc d
yal taddart i wakken ad d-alin γer din.
28- Aḍemmin: d aεemmuc.
29- Aberčeču: d tireγlin.
30- Abazin: d timegzert, d tagzart, acewwaḍ n uqessul.
31- Aṭenniṛ: d abellas, abudduy, aγenğa,(imug am
teccuyt yesεa abuḍ) - deg wawal abellas
asekkil (L) zur (est emphatique), d asemlili n
yixef n yiles γer s aneγ mačči γer iẓuran n
wuglan.
32- Agacuc: d tafekka (le corps humain).
33- Ikiccer: d azger yehtutan.
34- Σeggac: d taddart di tγiwant n Ṣṣehriğ.
35- Aγeggaḍ: d aglim, meεna awal-agi yettwanna i
ubaggus akked weḥric n wakal yeddan s teγzi
am ubaggus. Deg wanzi-yagi iqsed-d: akal.
36- Abandu: d awal n Tefransist yettumezzeγ.
(Invendu=abandu).
37- Aεlaw: d iḥembel, d aḥayek, d aεban.
38- Arẓug: d arẓuẓ.
39- Aqemqum: d taddart di tγiwant n Lesnam.
40- Walit uṭṭun 16 si tfelwit-agi usegzi.
41- Yettwanna wanzi-yagi i win yeflen tilas n lεezza.
42- Aẓar ujeğğiḍ: d tiγeṭṭen.
43- Lemḥemga:d awal n Taεrabt (‫)المنـخـنـقـة‬, d acu
yettumezzeγ. Lemḥemga, d yal mi ara tili
zzayla ( taγaḍt, tafunast, tixsi…atg ) qrib ad
ttemmet, ini γiwlen-tt medden ad ttezlun, d
acu aksum-is ad t-yebḍu bab-is γef twacult-is
- 103 -
neγ taddart-is, u nutni ad as-d-bezren
iwakken ad d-yerr azal i taswa zzayla-nni.
Tagi d yiwet si tensayin-nneγ.
44- Yettwanna wanzi-yagi s umata i uqerjejji n warrac
γef imawlan-nsen, ladγa win εzizen nezzeh.
Anzi-yagi yettak anzi γer s "ibiw-iw neγ ad
bezḍeγ times".
45- Aεdar Weεli Bwar: d yiwen wudem amechay si
taddart n Ibelbaren. Qqaren-d fell-as d
akken yexdem tigad i wumi ur yezmir yiwen
ad tent-yexdem. Yiwet n tikelt yuker aεudiw
yeffer-it di tγurfet. Asmi it-ẓran medden
kkren steqsan-t: " ur tessetḥaḍ ara tukreḍ
aεudiw yerna teffreḍ-t di tγurfet ?" netta
yerra-yasen-d: " akken bγuγ xedmeγ ur
xdimeγ ara tigad yexdem Rebbi, yenγa
tameṭṭut yeğğa-d llufan di dduḥ ! " Mačči γas
aya, yuklal adlis s timmad-is.
46- Axenfuc uḥuli: d tadyant yeḍran di taddart Ibelbaren
seg yenγa yiwen Ubelbar sebεa (7) yergazen
seg yiwet n taddart nniḍen s uqerru uḥuli seg
yemzel. Amennuγ-agi yella-d γef aman. Asmi
i d-tiweḍ tifrat, εuhden Ibelbaren wala
Imceddalen ula d wid i ten-inusben iwin neγ
iwin-ed, ur teččin d buzelluf uḥuli alma
tenger. U ar ass-a mazal-itt tensayt-agi
tleḥḥu.
47- Mḥend At Mniε: nekkni s tsuta-yagi ur t-nessin ara.
D acu iban d akken d yiwen ixeddmen aṭas.

- 104 -
At Mniε, d yiwet n twacult seg wedrum n At
Tteεmurt di taddart Ibelbaren.
48- Aqeffu: d aḍellaε.
49- Alaku: d acetiḍ, abeḥnuq.
50- Tifessudin: d ticriḥin n weksum.
*- Bu iteğğan: nudaγ akk anda ar afeγ anamek-is, ulac.
Yezmer ad yili d isem n umdan.
51- Ḥmed N Twerrut: Wagi daγen d argaz amechay.
Aṭas n tedyanin i yesεa, maca d tidyanin n
tirrugza d nnif d tissas. Nnan yiwet n tikelt
asmi ittnaγen leεrac gar-asen, yella yiwen
wergaz seg icenga n Yemceddalen yekcem
γer yiwen wexxam n yiwet n tağğalt di
taddart n At Yebrahim, u yenγa-yas mmi-s
zdat wallen-is lewhi n tizwa. Tekker
tettmeğğid teqqar:" A Ḥmed N Twerrut
anida-k, zik akk telliḍ ass-a ulac-ik " ziγ netta
din i yella u yesla-yas-d, dγa iruḥ γur-s ifehm-
ed tamsalt yekker yenna-yas:" ima iwiγ-t-id
ar γur-m d acu ar as-txedmeḍ?" terra-yas:" ad
ččeγ tasa-s d azegzawt". Γer-s iḍ yiwi-yas-d
win yenγan mmi-s u yenna-yas: " tura ad
teččed tasa-s d tazegzawt, neγ ad eččeγ tayla-
m d tazegzawt?". Tekker tmeṭṭut-nni tekkes-
ed tasa n ucengu-nni u tečča-tt d tazegzawt.
U ar ass-a amḍiq-nni qqaren-as Tawrirt n
Tasa di taddart n At Yebrahim. Ḥmed N
Twerrut, d argaz seg wedrum n At Yeḥya si
taddart Ibelbaren.
52- Akeckuc: d turin.
- 105 -
53- Anzi-yagi yeğğa-t-id Mussa Uεamer, yellan d yiwen i
d-yeğğan aṭas n yenzan d nnkuz. Musa
Uεamer-agi si taddart n At Walban di
tγiwant n Ṣṣehriğ.
54- Kuku: d tagelda i yesbedd Ḥmed Ulqaḍi, di tmurt
Leqbayel gar useggas n 1500 d 1520.
55- Tabenεemmet: d ticcunga, d taεdewt.
56- Iγil bublaḍ: d adrar yellan di taddart Ibelbaren,
yettaran ṣṣut nezzeh, almi ula d tabaḍnit ur
yezmir yiwen ad tt-yemmeslay din.
57- Ifezzaεen: d iwaziwen, d imεiwan.
58- Anzi-yagi yettak-d snat ttbutat tusnanin, ur yezmir
yiwen ad tent-yeffer neγ ad tent-yenker.
59- Irgel: d ccfer, (ir+n+al). Al= yiwet n tiṭ.
60- Urḥim: d anamek uffir n tefrut, tajenwit, lmus,
takumma…atg.
61- Niγ: iniγ, yak, yaxi, γadi.
62- Yehlel: sellaw, yejjex, yelwet…atg.
63- Men daxel: d awal n Taεrabt (‫)من الــداخــل‬.
* -Mezṛef uccen: Ur d-ufiɣ ara anamek-is.
64- Aẓilan: d tasalt, d lemleḥ.
65-Aḍebbwar: d aεebbuḍ.
66-Raysu: d awal n Taεrabt (‫)رئـيـسـه‬.
67-Baεnu: d ṭamen di taddart Imezdurar.
68-Fiγiγ: d isem n wergaz d aqbur nezzeh.
69-Seggeb la txeggeb: mud, γas ma cwiṭ.
70-Anzi-yagi d nnkuz γef Weqbayli i d-yettwagensesen s
isem -Muqran-, amek i yettεuzzu Aεrab i d-
yettwagensesen s yisem -Lεifa-
71-Walit uṭṭun 16 si tfelwit-agi usegzi.
- 106 -
72-Ṭṭerma: d amadaγ.
73-Merkalla: d taddart, tezga-d di tγiwant n Teγzut.
74-Tiniri: d taddart tella di tγiwant n Ḥizer.
75-At Σissi: d yiwen n lεerc izedγen amḍiq yellan gar At
Yeεla, At Meddur ( Ḥizer ), akked
Yemceddalen, taddart-agi qqaren-as
Semmac. Wagi d yiwen seg watmaten n
Masčazel, Dyus, Firmus d Gildun, i
yessudsen Tadukli n smus watmaten i wumi
qqaren s tefransist: les quincagentiens (walit
uṭṭun wis 17 di tfelwit-agi n usegzi).
76-Tallumt: d taγerbalt m titiṭwac hrawen.
77-Amer fεel: d awal n Taεrabt (‫)آمــر و افـعـل‬.
78-Sibban: d ameddiw (Rappace).
79-Anzi-yagi yeğğa-t-id Musa Uεamer.
80-Taccuyt: d tasilt, d taqessult, d tuggict…atg.
81-Ayeddid: d azeεluq.
82-Alṭuf: d asewzel n wawal lṭufan.
83-Anil: d asif n Nnil yellan di Maser.
84-Anzi-yagi yeğğa-t-id Sid Ali (ad icebbeh rebi udm-is),
d acu kan yemgarred cwiṭ awac netta yeqqar-
d:”meggzeγ ufiγ times tewεer meεna γelben-
tt waman, aman iγelb-iten wedrar, adrar
iγelb-it wemnay, amnay teγleb-it tigdi, tigdi
amḍiq-is d ul, ul it-yesserkaden d awal n
rebbi, ihi d awal n rebbi d lexliqa n rebbi
tameqrant”
85-Tiḥengas: d tikerkas, urfan, d tqellaεin.
86-Ṭṭerḍar: d imγi, ttgent yes tlawin iḥeckulen (ikaruren).
87-Tirget: d agi anamek-is d targa.
- 107 -
88-Llez: egsi, ayes.
89-Tusna: d taγrast n warzezzen.
* -D teğğa n leḥrur: ur d-ufiɣ ara anamek-is.
90-Ddemna: d akal n lejdud.
91-Aberbur: d ifer n tfeqlujt neγ n texsayt.
92-Qasi-yagi n wedrum Iεemmaren si taddart Ibelbaren;
yiwwas ijebd-ed tizzelgi i taddart ur tesses
ara aman.(si twacult n umaru n wedlis-a)
93-Menğeḥ: d aεarus, d abuğeγlellu, d abeεlalac.
94-Lkesra: d aγrum s Taεrabt, d acu dagi d yiwet n
tmeṭṭut di Leṣnam, d Taqbaylit, tekcem ad
tteserbeḥ i lğiran-is i d-yusan d ijdiden, asmi
i twala werdin n tegnit yernu εerḍen-tt ad
ttečč aγrum, ihi d acu ar ad d-af d tamentilt
(sebba), teğğa-d awala:”yemma, yemma ula d
aγrum rran-t d lkesra”
95-Anzi-yagi yettawi-d tadyant yeḍran deg udrar n
Ğerğer deg yiwet n taddart di tγiwant n
Ṣṣeḥriǧ win yebγan ad iγer fell-as ad iwali
adlis n mass Yusef Nasib i d-yeffγen ilmend
n “useggas n Lezzayer di Fransa” i wumi
isemma: - Proverbes et dictons kabyles -
asebter wis -50-
96-Ẓabbac: d agdiḍ. Llan wid i s-yeqqaren ẓibbuc, llan
wiyaḍ qqaren-as sibbus, llan wiyaḍ iẓiwec.

- 108 -
Tiẓrigin n Usqamu Unnig n Timmuzɣa
Editions du Haut Commissariat à l'Amazighité
-o-O-o-

Collection “Idlisen-nneɣ”
01- Khalfa MAMRI, Abane Ramdane, ar taggara d netta i d bab n timmunent, 2003.
(Tasuqelt : Abdenour HADJ-SAID d Youcef MERAHI)
02- Slimane ZAMOUCHE, Uḍan n tegrest, 2003.
03- Omar DAHMOUNE, Bu tqulhatin, 2003.
04- Mohand Akli HADDADOU, Lexique du corps humain, 2003.
05- Hocine ARBAOUI, Idurar ireqmanen (Sophonisbe), 2004.
06- Slimane ZAMOUCHE, Inigan, 2004.
07- S. HACID & K. FERHOUH, Laṣel ittabaɛ laṣel akk d : Tafunast igujilen, 2004.
08- Y. AHMED ZAYED & R. KAHLOUCHE, Lexique des sciences de la terre et
lexique animal, 2004.
09- Lhadi BELLA, Lunǧa, 2004.
10- Antoine de St EXUPERY, Le Petit Prince, 2004.
(Tasuqelt : Habib Allah MANSOURI, Ageldun amecṭuḥ)
11- Djamel HAMRI, Agerruj n teqbaylit, 2004.
12- Ramdane OUSLIMANI, Akli ungif, 2004.
13- Habib Allah MANSOURI, Amawal n tmaziɣt tatrart, édition revue et
augmentée,
2004.
14- Ali KHALFA, Angal n webrid, 2004.
15- Halima AIT ALI TOUDERT, Ayen i ɣ-d-nnan gar yetran, 2004.
16- Mouloud FERAOUN, Le fils du pauvre, 2004.
(Tasuqelt : Moussa OULD TALEB, Mmi-s n yigellil,
Tazwart : Youcef MERAHI)
17- Mohand Akli HADDADOU, Recueil des prénoms amazighs, 2004.
18- Nadia BENMOUHOUB, Tamacahut n Basɣar, 2004.
19- Youcef MERAHI, Taqbaylit ass s wass, 2004.
20- Abdelhafidh KERROUCHE, Teɣzi n yiles, 2004.
21- Ahmed HAMADOUCHE, Tiɣri n umsedrar, 2004.
22- Slimane BELHARET, Awal ɣef wawal, 2005.
23- Madjid SI MOHAMEDI, Afus seg-m, 2005.
24- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij - aḥric I, 2005.
25- Collectif, Tibḥirt n yimedyazen, 2005.
26- Mourad ZIMU, Tikli, tullisin nniḍen, 2005.
27- Tayeb DJELLAL, Si tinfusin n umaḍal, 2005.
28- Yahia AIT YAHIATENE, Faḍma n Summer, 2006.
29- Abdellah HAMANE, Merwas di lberj n yiṭij - aḥric II, 2006.
30- Lounes BENREJDAL, Tamacahut n bu yedmim, 2006.
31- Mezyan OU MOH, Tamacahut n umeksa, 2006.
32- Abdellah ARKOUB, Nnig wurfan, 2006.
33- Ali MAKOUR, Ḥmed n ugellid, 2006.
34- Y. BOULMA & S. ABDENBI, Am tmeqqunt n tjeǧǧigin, 2006.

- 109 -
35- Ali EL-HADJEN, Tudert d usirem, 2006.
36- Hadjira OUBACHIR, Uzzu n tayri, 2007.
37- Djamel BENAOUF, Di tmurt uɛekki, 2007.
38- Said IAMRACHE, Timenna n Saɛid Iɛemrac, 2007.
39- Mohamed MEDJDOUB, Baba Carlu, 2007.
40- Nadia BENMOUHOUB, Tafunast igujilen, 2007.
41- Ali MOKRANI, Agama s tugniwin, 2007.
42- Fatma ELKOUCHA, Tamedyazt n Yasmin, 2007.
43- Naima HADJOU, Amennuɣ n tudert-iw, 2007.
44- Hocine LAOUES, Gar umqadmu d umnelti, 2007.
45- Omar KHAYAM, Rubaɛiyyat, 2007 (Tasuqelt : Abdellah HAMANE)
46- Ferdinand DUCHENE, Tamilla, 2007(Tasuqelt : Habib Allah MANSOURI)
47- Slimane ZAMOUCHE, Agellil akk d ineffuten yelhan, 2007.
48- Djamel HAMRI, Anadi di tmedyazt, 2007.
49- Khaled FERHOUH, Ḥku-yaɣ-d tamacahut, 2007.
50- Lhadi BELLA, Awal d usefru, 2007.
51- Omar DAHMOUNE, Agu, 2007.
52- SOPHOCLE, Untigun, 2007 (Tasuqelt : Yahia AIT YAHIATENE)
53- Ahmed HAMADOUCHE, Inzan tiqsiḍin, 2007.
54- Ouiza GRAINE, Isefra n tmaziɣt, 2007.
55- Lounès BENREJDAL, Inzan n teqbaylit, 2007.
56- Akli OUTAMAZIRT, Targit, 2008.
57- Mohamed Salah OUNISSI, Tametna n umenzu, 2008.
58- Ramdane ABDENBI, Anagi, 2008.
59- Ramdane LASHEB, Ccna n tlawin ɣef ṭṭrad 54/62, 2008.
60- Said CHEMAKH, Ger zik d tura, 2008.
61- Tiddukla Yusef U Qasi - Si Muḥend U Mḥend, Tafaska n tmedyazt_1, 2008.
62- Sadi DOURMANE, Abrid n tudert-iw, 2008.
63- Dahbia AMOUR, Tudert s tmedyazt, 2009.
64- TANASLIT, Akli n tayri, 2009.
65- Djaffar CHIBANI, Ddeqs-nneɣ, 2009.
66- Belkacem IHIDJATEN, Iṭij asemmaḍ, 2009.
67- Abdellah HAMANE, Tisri n tayri, 2009.
68- Said ABDELLI, Tidwirin, 2009.
69- Said ZANOUN, Bururu yeḥya-d, 2009.
70- U LAMARA, Tullianum, taggara n Yugurten, 2009.
71- Tiddukla Yusef U Qasi - Si Muḥend U Mḥend, Tafaska n tmedyazt_2, 2009.
72- Chabane OULAMARA, Azamul n tmusni, 2010.
73- Mehenna SEHRANE, Awal ɣef yiɣersiwen, 2010.
74- Mohand Ouali KEZZAR, Tibratin, 2010.
75- R. OULHA, M. BOURIDANE, K. HOCINE, Tamellaḥt n Belɛeggal, 2010.
76- Mohamed Zakaria BENRAMDANE, Iɣsan s teqbaylit, 2010.
77- M. DJEGHALI, S. SELLAH, Amawal n yiɣersiwen n yilel, 2010.
78- Abdellah HAMANE, Tawaɣit n tayri, 2011.
79- Rosa CHELLI, Itran, leḥzen, tirga, asirem, 2011.
80- Collectif, Amezgun s tmaziɣt, 2011.

- 110 -
81- Islam BESSACI, Azal n tayri, 2011.
82- Dahbia AMOUR, Tiɣri n wul, 2011.
83- Said DEBIANE, Ay irfiqen, 2011.
84- Youcef ACHOURI, Aklan n tayri, 2012.
85- Khadidja SAAD, Amawal tacawit-taɛrabt, 2012.

Actes de colloques
01- Actes des journées d'étude sur La connaissance de l'histoire de l'Algérie, mars
1998.
- Actes des journées d'étude sur L'enseignement de Tamazight, mai 1998.
- Actes des journées d'étude sur Tamazight dans le système de la
communication, juin 1998.
02- Actes des journées d’étude sur La réhabilitation de l’environnement culturel
amazigh et sur tamazight dans l’environnement juridique, 2000.
03- Actes des journées d'étude sur Approche et étude sur l'amazighité, 2000/2001.
04- Actes du colloque sur Le mouvement national et la revendication amazighe,
2002.
05- Actes du colloque international sur Tamazight face aux défis de la modernité,
2002.
06- Actes des séminaires sur la formation des enseignants de Tamazight et
l'enseignement de la langue et de l'histoire amazighe, 2003.
07- Actes du colloque : Identité, langue et Etat, 2003.
- Actes du colloque : La permanence de l'architecture amazighe et l'évolution
des
cités en Algérie, 2003.
08- Actes des stages de perfectionnement pour les enseignants de tamazight, mars
2004.
09- Actes du stage de perfectionnement des enseignants de la langue amazighe,
30/31 mars 2004.
10- Actes du Colloque : Le passage à l'écrit des langues et cultures de tradition orale,
le cas de Tamazight, 2004. (Voir Timmuzgha N°13)
11- Actes du Colloque : La littérature amazighe : de l'oralité à l'écrit, 2005
(Voir Timmuzgha N°14)
12- Actes du Colloque : Tamazight dans les médias et à l'école : hypofonctionnalité
et usages du lexique, 2006 (Voir Timmuzgha N°15)
13- Actes du colloque sur Le patrimoine culturel immatériel amazigh, 2006.
14- Actes du colloque sur Le libyco-berbère ou le Tifinagh ; de l'authenticité à
l'usage pratique, 2007.
15- Actes du colloque : L’apport des amazighs à la civilisation universelle, 2009.
16- Actes des Journées d'étude sur l’enseignement de Tamazight, Région Est, 2009.
- Actes de la Genèse de l’enseignement de Tamazight depuis le XIXème
siècle, 2009.
- Actes du Stage de perfectionnement pour les enseignants du primaire,
2009.
17- Actes du colloque sur La standardisation de l’écriture amazighe, 2011.

- 111 -
18- Actes du colloque sur Les Royaumes amazighs de la période musulmane, 2011.
- Actes du colloque sur Le Royaume de Koukou, 2011.

Revue « Timmuzgha »
Revue d'études amazighes du Haut Commissariat à l'Amazighité :
N° 1, avril 1999, ----- N°22, janvier 2011.
- N°10, octobre 2004, Spécial Mohya, Entretien.
- N°12, décembre 2006, Tajmilt i Si Muḥend U Mḥend.
- N° spécial en Tamazight :
. N°16, janvier 2008.
. N°17, avril 2008.
. N°19, août 2008.

Revue « Tamazight tura »


Revue en Tamazight du Haut Commissariat à l'Amazighité :
N° 1, janvier 2009, ----- N°10, janvier 2012.

Autres publications
01- Chafik MOHAMED, Aperçu sur trente trois siècles de l'histoire des
imazighènes,
1997.
02- Annuaire des associations culturelles amazighes, 2000.
03- Idir El-Watani, L'Algérie libre vivra, 2001.
04- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et
son
harmonie. Tome1, Histoire et fondements d'un débat argumentaire, 2007.
05- Mohand Oulhadj LACEB, La phonologie générative du kabyle : l'emphase et
son
harmonie. Tome2, Analyse et représentation phonologique, 2007.
06- Collectif, Mouloud FERAOUN, Evocation, Actes du Colloque, 2008.
07- Catalogue des publications du HCA, 2008.
08- Catalogue des publications du HCA, 2009.
09- Boudjema AZIRI, Néologismes et calques dans les médias amazighs, 2009.
10- Mohand Idir AIT AMRANE, Kker a mmi-s umaziɣ, 2010.

Consultings
01- Kamel BOUAMARA, Nekni d wiyiḍ, 1998.
02- Mouloud FERAOUN, Jours de Kabylie, 1999.
(Tasuqelt : Kamel BOUAMARA, Ussan di tmurt)
03- Nora TIGZIRI - Amar NABTI, Etude sur « L'enseignement de la langue
amazighe : bilan et perspectives », 2004.
04- Mohand Akli HADDADOU, Dictionnaire des racines berbères communes,

- 112 -
2006/2007.
05- Abdellah NOUH, Glossaire du vocabulaire commun au Kabyle et au Mozabite,
2006/2007.
06- Sadaq BENDALI, Awfus amaynut n tutlayt tamaziɣt, 2007.
07- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tesrit taqbaylit, 2007.
08- Kamel BOUAMARA, Amawal n tunuɣin n tesnukyest, 2007.
09- Moussa IMARAZENE, Manuel de syntaxe berbère, 2007.
10- M'hammed DJELLAOUI, Tiwsatin timensayin n tmedyazt taqbaylit, 2007.
11- Moussa IMARAZENE, Timɛayin n leqbayel, 2007.
12- Nora BELGASMIA, L'expression écrite en tamazight, 2007.
13- Mouloud LOUNAOUCI, Projet de création d’un Centre de terminologie
amazighe, TERAMA, 2007.
14- Zahir MEKSEM, Isuraz n usezdi d tenmeẓla taḍrisant n tmaziɣt : Asnekwu d
tesleḍt, 2008.
15- Mohammed Brahim SALHI, La tariqa Rahmaniya : De l’avènement à
l’insurrection de 1871, 2008.
16- Fakihani TIBERMACINE, Tanast u kajjuf, 2009.
17- Mohand Akli HADDADOU, Introduction à la littérature berbère, 2009.
18- M'hammed DJELLAOUI, ‫ﺗﻄﻮر اﻟﺸﻌﺮ اﻟﻘﺒﺎﺋﻠﻲ و ﺧﺼﺎﺋﺼﻪ‬, Tome1, 2009.
19- M'hammed DJELLAOUI, ‫ﺗﻄﻮر اﻟﺸﻌﺮ اﻟﻘﺒﺎﺋﻠﻲ و ﺧﺼﺎﺋﺼﻪ‬, Tome2, 2010.
20- Zahir MEKSEM, Tisekkiwin n yiḍrisen, tagmert d tesleḍt, 2010.

Coédition
ANEP
01- Iddir AMARA, Les inscriptions alphabétiques amazighes d'Algérie, 2006.
02- Kemal STITI, Fascicule des inscriptions libyques gravées et peintes de la grande
Kabylie, 2006.
03- Mohand Akli SALHI, Amawal n tsekla, 2006.
04- O. KERDJA & A. MEGHNEM, Amawal amecṭuḥ n ugama, 2006.

ENAG
01- Mohand Akli HADDADOU, Glossaire des termes employés dans la toponymie
algérienne, 2011.
02- Mohand Akli HADDADOU, Précis de lexicologie amazighe, 2011.
03- Mohand Akli SALHI, Poésie traditionnelle féminine de Kabylie, 2011.
04- Mohand Akli SALHI, Etudes de littérature Kabyle, 2011.
05- Habib-Allah MANSOURI, La Kabylie dans les écrits français du XIXe
siècle, 2011.
06- Mohand MEHRAZI, Dictionnaire d’électrotechnique Français-Tamazight, 2011.
07- A. NOUH-MEFNOUNE & B. ABDESSALAM, Dictionnaire Mozabite-
Français, 2011.

- 113 -
Cet ouvrage est publié dans le cadre de la collection
“Idlisen-nneɣ”
Initiée par la Direction de la promotion culturelle du
Haut Commissariat à l'Amazighité

© Tous droits réservés

Conception et PAO :

Dépôt Légal : 3203-2012


ISBN : 978-9961-789-24-7
Achevé d'imprimer sur les presses de
L’imprimerie Brise marine
Alger - Algérie

Vous aimerez peut-être aussi