Académique Documents
Professionnel Documents
Culture Documents
AfLIF N USEDWELAfELNAW
Adlis-iw n tmaziyt
Aseggas wis
n Ulmud Alemmas
+[.~I:Y+
.AIII:0-I:U
Imeskaren
- Muhub I;IERRUC
- AEIi LEWNIS
ReDl~an
2006
LACUR
2010- 2011
..!.L~)
r-----------,
./\1II:0-I:U
I
I
I
I
I
I
I
+[.~I:Y+
.0+~~.0
UI:04
I :11[:/\ .11+[[.0
___________
I
I
I
I
I
I
.I
Ha-t-an, ihi, temmed taffa. Annar, igar-d, la yetterwat. Leftab n watas n yiseggasen
d watas n tsutwin, la itemJY rer tafat. Ic;lelli kan, alama yerwa uselmad timl;lerl;lar ara
d-yaf ac;lris ara yesselmed. Ass-a, aql-ar newwec;l rer udlis n Useggas wis Rebfa n ulmud
Alemmas. Di yal adlis, ama d wa, ama d wid i t-izwaren, llan yic;lrisen n truri, llan yirmad
n tira, llant temsirin n tutlayt ... ayagi, ad d-imel belli win iteddun ref tidet yessawac;l .
Adlis-agi, am wid i t-izwaren yebna ref tesnedwelt s usenfar ; yegber timussniwin ara
yefken i unelmad ayen swayes ara iqetteb ugar talriwin n yinaw. Isenfaren, llan sin:
amezwaru, d tira n tullist; rna d wis sin d tasrunt tamugilt n yic;lrisen imesfukal. Xas
akken yella uzraw n wullis deg yidlisen uqbel wa, nural rur-s tikkelt nic;len. Ayrer?
Tamezwarut, acku yella wayen yefnan ullis mazal ur yettwaxdem ara: tewwi-d ad yissin
unelmad iberdan i yettafar unallas mi ara d-il;lekku. Tis snat, tullist, tezmer ad d-teslal
lel;lmala n truri rer unelmad. Tin yernan rur-s, tullist d yiwet n tewsit n tsekla ara yilin
d azetta gar tmacahut d wungal. Amek? Talra-s, am tin n tmacahut ur rezzifet ara mlil;l,
maca tal;lkayt-is
ma~N
Ma d asfukel, d tikkelt tamezwarut ara :fren yinelmaden nner amek yeddes d wamek
iteddu. Snat n tgezmin ideg yella usfukel: tamezwarut llan deg-s yic;lrisen at-snat n
turdiwin
( turd a d tmeglurda), tis snat d ic;lrisen ideg tella kan yiwet n turda.
AGBUR
Asenfar
Agatu
Tagzemt
It;lrisen
- Tamettant n umeddakkel
sb :8
- Turalin sb :14
Asefru: D aeu-tt ? D aeu-tt?
sb: 16
01
Sb: 05
Tira n tullist
tame:fyant
6
7
02
Sb:
61
AGBUR
Iferdisen n tutlayt
Afares s tira
Afares n uc;lris
anda anallas ad
yili d agensay
Afares n uc;lris
and a anallas ad
yili d azraray
Ad ktazley
iman-iw
sb : 60
Afares n wullis
S tguri n tigawin d
ukras n taluft
Aktazal
Afares n uc;lris
imesfukel ideg ad
ilint turdiwin
Ad ktazley
iman-iw
Sb: 80
Asenfar 1
Tira n tullist tame:fyant i usebrer n temkarc;lit n urerbaz.
Tigezmin n usenfar:
1. Tira n uc;lris ullis ideg ananas d azraray.
z. Tira n uc;lris ullis ideg ananas d agensay.
3. Tira n tegnit tamezwarut n tullist
4. Tira n tigawin d udiwenni di tullist.
5. Tira n tmukrist di tullist.
6. Tira n taggara n tullist
Tagzemt
Asefied/taruri n
yic;lrisen
Igburen n tutlayt
Afares s tira
-
Ac;Ilis: Tamettant n
umeddakkel ,b : 8
- Turalln sb :14
Asefrll: d aeu-tt ? D
aeu-tt?sb :16
Afares n uc;lris
anda ananas
ad yill d
azraray
Tajerrumt:tibawt .b :41
Afares n uc;lris
- Inebgi n tmara sb :38
Taseftit:Talra tasuddimt tuddist sb :42
tguri n
Asefnt: I;Imed Vmerri
TiJ"awaJt: tamsertit :deg I ref I rer ... +
sb :46
udiwenni
isem sb :43
Yarmur yebr a ad
yesqirr Ireg sb :48
Ireg yexdef sb :54
Asef.,.: Din-din sb :56
Afares n
wullis s tguri
.b :52
n tigawin d
TirawaJt: tizdit : isem d uwsil-is sb :53 ukras n taluft
Ta.ierrllmr: tafyirt sb :51
Taseftit: Azalen n wurmir s ad
ill
Tagzeml
AnaJias d 3wadem
A(lris
Tamettant n umeddakkel
--------------------------------------------1IIl1eha, yu(lell.
m/ as-it/-yaw; amejja),.
MII~',
Irll~'
Mel/mil
Mul.J, amcksa nney , yudef-it waHan. Nekk d Mul} d imcddukkaln tasa, akkcn i d-llckkcl,
akkcn i nettUl"ar scg wasmi nella d igardan. Oaymi i ycUad deg-i unczgum scg mi i t-idisuma waUan. Rut,H." ad as-id-awiy amcjjay, qqaren-as Mass Nikuzya.
I)i tlu:wara , yugi umejjay ad d-iddu yid-i imi lI,lal ycxser mlil}. Inna-yi-d: I umufJin
-agi ur yczmir ara dya ad yerg:u ? Tikwal , imdanen, ittcffey-itcil kan leEqcl, ref ubziz macJi
ad d-asen ad iyi-qellqcl1.
Armi s ul}ellel i yeqbel yedda-d. Rg:iy-t azal n so at n tsa Etin d waruek i d-yeffey. NlelJbud, aneznaz yugi ad yawi. Armi izeggen wass i d-ne\\'wef"l rer Tesga. lberdan n taddart d
ilmawen. S kra i d-neli)a deg ubrid, netta yezxuxem kan, ur t-id-yuli wawal.
Utiy-d amcksa amectui), win yettfen amkan n Mui), yettgesmumucJ yef tcwwurt n usqit~
allen-is qqcrscnt scg yimeni.
Nniy-as : r ni ycnya-k uscmmicJ ? })
Yenna-yi-d: Ahac.})
r eqlCf ur yebyi ara ad mlilcnt wallen nncy. Refdey-as-id taqerrut-is, nniy-as : sikkcdiyi-d" . lI"fed-d aqerruy-is rcr-i allen-is IIcxsclit scg yimeHawen, yettban ref wudem-is
Ici)zen. Dra imir kan gzir d aeu yecJran. SakkdCf akka d wakka ur yelli win ycllan. Axxam
yexla, tezdey-it tsusmi, anagar lI)css n ugeffur i wumi selley, ircnnu-d lei)zcn. Dra fchmer ,
Mul.1 , ameddakkel-iw, ass-nni ia-tcN~. ur.
NU:fa nekk d umejjay-nni rer tzeqqa ideg yella Mul;l. Afrag yeN~ur d imdanen, zedren di
tsusmi. Sin ner tlata kan i d-irefden s wallen walan-d amejjay mi yezri. Yenna-yi-d Mass
Nikuzya : Waqila dayen lamana tewwec;l bab-is".
rer tama n wussu iref yec;lleq Mul;l; baba, yessader i tareet-is, yetteehhid-as . Yemma
teqqim rer tama-s, ic;ludan-is tturaren s tfeqquein n ttesbil;l. Ma d :l:ezzi, tamettut-iw,
tesnexfat kan. Baba, isnemmer atas amejjay-nni. Yural yezzi-d rur-i : Ad tfeddic;l ad
teN~ec;l imekli keN~ d umejjay, imir ad iddu yid-s umeksa-ina ameetul;l. Ma d keN~ ha-t-an
userdun, ttef abrid-ik rer At-Buwaddu, ad d-tawic;l yemma-s n Mul;l. Meqqar rna dagi ara
yemc;lel, ad t:fer mmi-s tikkelt taneggarut."
Mulud M:l:EMMRI : Tawrirt ittwattuD ; d tasuqilt
Amawal
I.
5. Awal a mcksa d isem n umeskar (neqqar-as daren isem n umigaw), yemmal win ikessen.
I,ssin
- - - - ----.
.........................
- - - - - - - .. ...................... ...
Tajerrumt
rer imedyaten-a
Yudef-it waHan.
2. Yugi umejjay ad d-iddu.
3. S kra i d-neli}a deg ubrid netta yezxuxem kan.
4. Yettgesmumuc;i ref tewwurt.
5. Allen-is
1.
Ad cfuy
Isem yesEa sin waddaden : addad ilelli (md : axxam) d waddad amaruz ( md : uxxam).
Amek yettaler umaruz ? Yettaler :
- S ubeddel n [a] s [u] : abrid _
imensi _
tmettut, tamurt _
tmurt.
- S ubeddel n terri [a] ner [i] s [e] : taqciet _ teqeiet, tislatin _ teslatin.
Gret tamawt:
1. LIan yismawen ideg ur d-yettban ara waddad arnaruz : wid ibeddun s tergalt
( fad, la:j:, bettu, l~ib, lqirna ... ) , kra n wuntiyen iwezzlanen : (tama, tala, timmi,
tasa ... )
2. Ad nettaru : yirgazen, yimdanen xas neqqar-d yergazen, yemdanen.
Melmi yettili yisem d amaruz ? Isem yettili d amaruz mi ara yill d asemmad imsegzi,
ama d asemmad n umeskar : (yedda uqcie), ama d asemmad n userru arumyig (d
ui}rie uqeie-a). Yettili dar d arnaruz mi ara yec;ifer tanzert ama d asemmad s tenzert
( iffer rer uzarar) arna d asemmad n yisem (yewwi tasarut n tewwurt).
Iluyma . .____________________________________________~
1 Af-d anwa i d ilelli anwa i d amaruz deg yismawen-agi: udrar, adfel, ubruri, wueeen,
tefsut, tasga, tagrest, tmeddit, izem, yidles.
2 Efk-d amaruz n yal yiwen deg yismawen-a, tinic;i-d amek yuler: afus, amdan, tamtunt,
irisi, imraren, tafawet.
3 Af-d tawuri n yal awal yettuderren :
Iwwet-d ubruri, yessa-d i udfe!.
Yerza rer wayla-s, yufa-d timellalln n tsekkurt.
Taseftit
rer imedyaten-a
I.
Nezmer ad nessefti suffey am wakken ifetti umyag ffey ) rer yizri, rer
wurmir aiJerfi , rer wussid, rer wana(1 ney ala '!
Err imyagen-agi am umedya amezwaru :
. ...............
- ee~ ---.
- a~ew _-+11 ............. ..
- fti
~
sefti
-enz __....
II ............ ...
mar:~i
d S i )'ellan ?
Ad cfuy
Amllr ameqqran n yimyagen SE1tn talya ta~ertit ( neqqar-as dayen talya tamezwarLlt)
akked talyiwin tisuddimin. Taira d fasuddimt mi ara yili fLlley s tmerna II uzwir i talya
tamezwarut ( yiwen ney sin n yisckkilen ney ugar i irenn"n di tazwara). Gar talyiwin
tisuddumin n lImyag tella tin i wumi qqaren asway , tagi tettaley s uzwir S , amedya :
gc n (talya ta~erfit) ~ sgcn ( asway) .
Cret tamawt: - Mi ara yili lei ner Izi ncr UI di talra ta~crtit, azwir s ycttuyallcl
ncr Izl ney UI dcg umcslay, lila di tira ~ld nettar" : ycsse6:~, yessc nz, yessa!;ew ...
- Amyag s talra taswart, ifetti am wakken tfcUi talya ta~crtit ( ney tamezwarut)
vcr wana~l, vcr yizri, rcr wurmir ama d a~crfi ama d ussid
- Kra 11 yisuddimcn 11 usway kkall-d seg yiscm matti si taly a tal.Jcrfit n um yag.
- Kra
11
Jluyma _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ __
1 Gar yimyngcn-agi. akcz anwl i d iswayen
Sikkcd, scbzcg, se nncd, sclfey, scllck, sley, sckfcl, skcn, sru, sizzcl, siwcfj.
2 Af-d asway n ya l yiwcn deg yimy ugcn-a :
Ve ut" - . ....... kkes ~ ...... , ddu ~ .. ,...... iyzif - - I
........
Tirawalt
Tamsertit: d + t
rer imedyaten-a
1.
2.
3.
Ad cfuy
Mi ara yemlil d (ama d d n tilawt amedya 1" , ama d tanzert amedya wis
2 , ama d tasrunt n tuqqna amedya wis 3 ) akked yisem unti ibeddun s t , itteffer-d
yimesli [ttl, d aya i wumi neqqar tamsertit. Maca xas tella temsertit deg umesIay, di tira
uIac-itt, yal asekkil ad ittwaru wel1d-s.
Gret tamawt :
1. d n tilawt itt afar-it waddad Helli ( d axxam, d tad dart)
2. d mi ara yili d tasrunt ney d tanzert yettafar-itent waddad amaruz.
3. d d tasrunt rna teqqen isem rer yisem nic;len ( ageffur d ubruri), d tanzeyt
rna teqqen asemmad rer umyag (yedda d warrac).
Iluyma _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _1IIIIIiIIIo..
Di tefyar i d-iteddun, derrer d n tilawt, s yiwen n ujerric;l, derrer tasrunt n truni
d s sin yijerric;len, rnu d tanzeyt, s tlata yijerric;len .
Lxir d uzzaI, ccer d uffal.
Lxir d ccer d atmaten.
Ur keccem ara gar yiccer d uksum.
Yedda d yimeddukkal-is rer unnar n wurar.
Ye~~a
arrum d wudi.
te~~ur-d
Anallas d awadem
ill A<Jris
Tuyalin
Uyalcy-d si
jji~,
tadd~lrt
ww(,lcy-d rer
iw. Ttmaggarcy-d Iyad, ttmuqulen-d dcgi, maca ulac win ssney, ulac win i yi-issnen.
ru~cy.
Tamurt tbcddcl.
usqif,
kecmcy
yel'
ref yixef
ufrag
n tfednin, am umakar. D
le~yU(J-nni
ggiy
ttEcddiy
I~anl.
II
t~lsctta-s,
ycskcn-iyi-d
uglan-is. Reddey. Sel'sey tabalizt-iw rer Iq:1 Ea, qqurcy. rei' lI}i(1 n uxxam , isenncd dduzan
af~is,
yessexdamen. Oi ttaq , sennig tewwurt, itteffcy-d ddexan , yettawi-d yid-s rril)a n Iqahwa.
Sliy i lehdur. Smuzegtey ma yell a kra ara fehmey , ulac. Yebed !j!jut. Nniy-as ahat d
Iba~na
ay heddren. efiy asmi me?-?-iyey , mi ant d-uyaley seg uzniq , selley i yimawlan-iw heddren
s tuffra, ttagg::ldcn
Uy~lley
~Id
ascn-id-slcn
I~inll).
tafe~
men:iyey i d-yekkaten deg uqerruy-iw. D lem?-i i d-ye rran !j!jUI. Byiy ad siwley, ssetl;tay. Byiy
ad stcbtbcy, uggadcy. Anwa i ye ll~ln sdaxcl '! Anwa al'a yi-d-ycldin tawwUIt rna stcbtbey ?
o llCU
ani s-iniy
m~l
Iewwqcy. Nniy-as : Iimer ad d-ycffey waleb ac:,1 ad iyi-d-yini : Diri win yesmel}sisen yel'
yixxamen ! )) d acu aras-iniy ?
R~iy
R ~ iy
KE?o?oAR
@ Acu i t-id-yemmalen ?
@ Anallas, d awadem ner ala?
o
o
CD
Anta i d tamurt-is ?
&
CD
19
~
~
~
~
~
D acu i t-isfewqen ?
Acurer i il;luICa i yirnan-is d aberrani ?
Ayrer yeggumma ad inamer nay-is akken ad yekcem s axxam nsen ?
Acu i d-isuc;len deg uqerruy-is armi yural mebla rna ye:fra irnawlan-is ?
Yelha wamek i tt-yefra ney ala?
Acurer?
Ad cfuy
Win i d-il;lekkun (anallas) yezmer ad yili d awadem, ad d-il;lku ayen ye:j:ra. Atas n
tmitar i t-id-yemmalen: imataren ...... r, ner n ........ , imqimen iwsilen ...... iw (inu), ....
nner,
Asenfali s tira
~
---
--------------~
Kemmel-as i tedyant n utjris-a, anallas ur yettikki ara deg utjris, matti d awadem. Sugend ayrib-nni mi iteddu deg ubrid, yewwetj yer ubadad (arret) n taddart, !flam yeyli-d, ulae
I ~a~
......
_-----------------
I
J
Asefru
D acu-tt ? d acu-tt?
***
tje~g,jgt
i d-yegman ,
T~I~ebl}it mi tcfruri .
Itij yessery igenwan,
Tettafar-it s tmuyli.
Tameddit q'luren yi~ uran ,
Kkawcn wafriwcn-is, tcyli.
Am
***
o acu-tt ? d
llcu-tt '? ., .
***
Amzun d ajajib II troes ,
Tin yuye" deg yixcc!awen.
La tettlcjlij , tebh.les ;
Vccreh win i tf-ycssllycn,
TaliH i d luderl illes ,
I d-tett:..g,g,a d iyiydcn.
***
Verna nckkl-d akk syin,
ras ulama yiwcn ",ass.
Am yirgazcn am tlawin,
An",a ur nellru fell-as?
Ukin-d "udell ur swin;
A wi tt-ihuddcli ar IIS~lS .
***
o acu-tt
? d acu-tt ?
Tura ad awen-d-iniy.
o aCtI-it ? d acu-tt 'f
D tem?i-w i d-mmektiy
\lubeRt! u Ycb)1I
26
Tagzemt
m
A<;lris
Anallas azraray
Meqran,
te~~a-t
tizi
~------------------------------------------- Fas akken d adfel, Meqran yebya ad yawetj yer taddart-is. 100 abrid n ukerrus yergel, I
:
yedhem si Tizi n Kwilal.
:
---------------------------------------------
Akken kan yers ewit wac;lu, yebda-d udfel d tilezda timexc;la. rellint-d sdat wallen-is
amzun d ifertetta. Isebbac;len-is, ttaklen ibef!:ayen d udfel, ttijjiqen amzun akken qqaren-asid : Ffel akkin i tizi . Deg yiwet n tegnit, kra din yural d amellal, amzun d ulman imellalen
i yessan ref wakal, yallxic;l sani yerra. Tilezda-nni n udfel, uqbel ad d-awc;lent rer wakal,
ttgent-d unuren d ifulkayen ; rna d ibruyen n ubruri rellin-d srid rer wakal. Meqran, iI.mICa
amzun d kra i as-yennc;len . Yezzurur ic;larren-is amzun akken ttwarzen.
Mi yewwec;l rer tizi, adfel yur 1I;1a1 isenna-tt akken ilaq. Itij akked ll;lamu-s yeffer-iten
usigna. Si tizi, Meqran iwala flalint-d tuddar sdat wallen-is. UrEad yewwic;l udfel rur-sent.
Am warezg nsen wid yellan deg yixxamen nsen, beEden ref tEeggagt yekkren di tizi.
Ac;lu, yettseffir di tizi. Itezzi am tnifift armi yettel Meqqran deg ubernus-is. Ur d-yekkis
ara iman-is armi i as-yenna i Rebbi D aeu i ak-xedmer ? Yerra nnefs armi N~urent
turin-is. Deg ubrid yettawin d akessar rer IEere-is, yal ieiqer fell-as taddart, ulae tin
yewwec;l udfel. Iwala abbu itteffer-d seg yixxamen. Xas mazal ur yewwic;l ara udfel rursen, asemmic;l-is yewwec;l-iten. D argaz ner d tamettut, ad ilin d tama n lkanun. VIae ayen
yifen irimi rer lkanun mi d-iteddu udfel . Ad d-heggin ayen ilaqen : tirm:in, irden, alim,
zzit, aserru ... Izgaren, ad ten-qqnen deg uddaynin. Ad stummnen i talwit, ad suggmen ar
d-yelhu ll;lal. Akken kan ara d-rlint tme~Nmin timezwura n udfel ad ffren rer yizenqan
yigardan ad uraren, ad eennun :
A Rebbi efk-d
ame~~im
Ad neN~, ad neqqim,
Ad nefk i yizgaren alim.
Meqran, yeqqar-as deg wul-is : Am warezg nsen ukessar-ina di tuddar ! Yessugen-d
times tur deg userru ; deg yic;l, imdanen zzin-d i lkanun, ttmeslayen : yenna wagu, yenna
wac;lu . Yebra ad tfakk fell-as lmerta ideg yella, ad d-yaf iman-is gar-asen, ad yexmet di
teymert, ad as-yekkes usgar-nni ihebbjen di tfekka-s. Yebra daren ur isell ara i tareet-nni
i as-id-yettawi wac;lu ; tikwal, isell-as tettin:fi gar yqra ; tikwal, amzun tremmeg-d fell-as;
tikwal, ur as-isell ara mliJ.!, yetta gar-itt IJ.!ess n yisebbac;len ref udfel. Tettsuru-d tareet-nni,
teqqar-as-id : Nekk d tamettut-ik .
Yebra ad d-yaf iman-is yettemririr deg uxxam. Yerfed aqerruy-is, iJ.!ulfa-as yewzen
aqentar, imuqel, tikkelt nic;len, tuddar ideg llan wid yufan iman nsen deg yixxamen nsen,
teflali-as-id Tesga ref yiwet n tewrirt, ur yegmin fell-as. Qrib ur tt-yeEqil ara. Yeldi irallenis, igar tirri : A :l:ezziiii
Maea ur yesli ara i unina n tareet-is. Zir, imi-s yeqqujjer seg usemmic;l, ur yelli kra i dyeffren seg-s. Tafekka-s teqqur akk. Tirri-s tezder di tsusmi n temlel. Sya rer da yettsuc;lu-d
wac;lu, yesc;liqiy-as nnefs, yettru:fu tasusmi-nni. Alama irumm imi-s s uec;lac;l n ubernus-is i
yessawac;l ad yerr nnefs.
Mulud M:l:EMMRI, si Tawrirt yettwattun.
Tasuqilt : R. :l:
@ Aeu i t-id-yemmalen?
o
o
CD
&
CD
Afares s tira
~
---
---------------
Meqran, asatJ n Tewrirt Yettwattun, yebya ad yuyal yer tmef!ut-is yellan di Tesga. Maca
iberdan yetta win yer taddart-is reglen s udfel. Mi d-yebda udfel, Meqran yuy-it l"al di Tizi n
Kwilal, yeftiggit n Jerjer. Sugen-d amek ara tetJru yid-s di taggara.
-------------------
I
J
Amawal
1. Amyag
....................
Ulman
Aseryu
Ibruyen
Abruri
....................
....................
....................
....................
8.
~~ut
~~ut
Tajerrumt
Imattaren
rer tafyirt-a
- Aeu terram ic;!elli?
1. D aeu-t wanaw n tefyirt-agi?
2. Aeu i t-id-Yemmalen?
3. Anwa awal swayes tebda?
4. Aeu i d-yemmal wawal swayes
5. Amek i as-neqqar?
tebda?
Ad cfuy
LIant snat n tefyar timattarin 1- yiwet s umattar Md: Anwa argaz i d-yusan ? 2-tayec;l
mebla amattar. Md: ad tedduc;l azekka?
Amattar yezmer ad d-yas wel1d-s di tazwara n tefyirt. Md: Aeu teN~ic;l? Ner ad t-idtezwir d n tilawt. D aeu i d-yewwi ? ner tanzeyt n . N waeu-ten yidrimen-a ?
Asesten yezmer ad d-yawi
- ref wadeg: - anda yezder ?
- ref wakud : - melmi ara d-yawec;l ?
- ref trara: - amek iga ?
- ref tnekta : - ael1al n yidlisen i terric;l ?
Ha- ten-i kra n yimattaren : anwa, anta, anwi, anti, aeu, anda, melmi, sani, ayrer, aeuref,
aeurer, aeimi, ukud, swayes, urur, amek ...
Iluyma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .~
1
Taseftit
rer tafyirt-a
- Ttwagezmen-iyi yif.lddcn mi ",alay yemma tcmmcrmcy d imetti.
I.
2. Oerrcr-iten.
Ad cfur
Amur amcqqran It yimyagcn sEan talY3 ta~crfit (ncy tamezwarut) akked talyiwin
tisuddimin , Taira d tasuddimt mi ara y ili tuley s tmerna n uzwir i talya tamczwarut
(yiwen ncr sin n yisckkilcn ncy ugar i il-en"un di tazwal"a) Gar talyiwin tisuddimin n
ul1lyag tella tin i wumi qqarcll attway , tagi tcttalcy s uzwir,
twa __
--.~ tturcbbi
ottu
I"cbbi
__ ea
.~
-Mm
I11l11c~t
____________________________
J]urma __
Nn
..
qleb _ _...
nncqlab
G rct Ta mawt: - Amyag s talya tamyayt, ifetti am wakken tfetti talya tal.lertit (ney
tamezwarut),
ttuya~l,
ttwarcz,
A myl:lg
Ta ly .1 tal.lcrtit
Asway
AUw:lY
Tirawalt
Tamsertit: ad d-t
rer tafyirt-a
- Mi d-twalam yer ttaq ajajiJ.! n tmes, azzlet-d.
1. Amek i d-neyra amyag yettuderren?
2. Amek i t-nura ?
3. D acu ur d-neddi ara di Imenteq, yella di tira?
Ad cfuy
Mi d-temlal tzelya n tnlla d d umatar udmawan t n wudem wis 2 n wunti n
wasuf ney win n wudem wis 2 n usget iyelli umatar-agi deg ususru maca tewwi-d ad
t-nerr di tira
Md: - Mi d-tusa[mi d-usa]yemma-s, yessawel-ay-d.
- Akken kan i d-ters, [i d-ers] tuffeg.
Iluyma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .~~
1 Ales tira i uc;lris-agi terrec;l imyagen yer wudem wis 2 unti asuf.
Mi d-uliy yer tad dart win i yi-d-imuggren ad izul fell-i dya ad yi-d-yessuter axed dim ney rna
zemrey ad as-rrey mmi-s yer Iakul.
2 Tazabut (aselmad ad d-iyer ac;lris s temsertit)
Mi ara d-tasec;l yer tad dart, ad ten-id-tawic;l yid-m.
Ad d-tekkrec;l ad twalic;l, ad tazzIec;l ad d-tawic;l, ad tqimec;l ulac.
Azekka ad d-tas ad d-tini ayen twala.
Mi d-teidi imi-s, ad d-teffey twizet.
Akken kan i d-temmesIay, feqqIen-tt d tteryeI, rewlen.
3 Aru-d
Anallas azyaray
m A(lris
Al}eddad n Lqalus
Taddart n Lqalus tura trab. Qqarcn asmi
i tt-mazal tebded , yclla dcg-s yiwcn
u~cddad
~~ifa.
166, 168,170.
Afares s tira
~
---
---------------
Isey, tirrugza akked ll}erma Itfen azal meqqren di tmetti n at zik. Maca di taddart n Lqalus yiwet
si tuddar n Leqbayel, s u/us n kra n yiferrat/en tettwakkes ll}erma i ul}eddad n taddart: s cchada
n l-l-ur khen-as tame11ut-is, yuy-itt yiwen, sugnet-d ti/rat nit/en i tel}kayt-a .
........
_-----------------
I
J
Asefru
Al}eddad n Lqalus
Hugirll UBACIR, d Ulselmlltil, d fumedyuzt, tlul-d (Ii /(ultllll'l II AI Lbacil' (Ii temllu<1t 11 f ill
L{lemllllllll. Tum (l!m, IIll11ezgllllill i rtttlJIll tis ."IIlII, tUl'll a!llS II yise.li'tl i lel'bUeil1 DJURDJURA,
tuml'deg
UWU'U !WllCUltli.
Oi tmezgida Lqalus
a~cddad
Lqalus,
***
Tasedda ur nectaq IIbus,
Tagejdit tcddcm asalas.
Werg:in tcsmaued ufns,
LcqniEa, tga_ttd"g ",ayla-s.
Ay al}eddad n Lqalus,
Fell-as, i ~ k- eddan tilus.
***
Ay asmi i 3k-yeyli ubernus,
Dcg i d-ddmcn tucbil}t iqadden.
Isem-ik ur yettexnunus.
Vr ycttmcnQar dcg )'saffcn.
Ay al}cddad n Lqalus,
Vr teknit;l i menwala.
Imi trewwlcQ 1~f "annuz,
Oeg yiQ. tzemmc;t tiwwura.
Ay al,lcddad II Lqalus,
r'l yiwclJ , taddal't terra!
***
Refdey-d iscm-ik mi yczdcl",
Gar )iscggasen ad d-yenqer.
ref laddart yeqqlen d annar,
""g i d-regg~l tegnit later.
LJqub, werEad d-yettwabder,
refyisey, terriQ-d ttal".
C) Ma nuyal S 3QI'is: Al)eddad n Lqalus, aruck i ycsscxdcm bab n teemat tirrugza akkcn
ad iger iman-is rer wammus?
II
Lqalus?
Acu
11
II
Tagzemt t~
m A~ris
Tigzirt n Tafukt
Mi ara teffyet;l i temdint n Tizi-n-Waman metwal agafa asammer, simmal ad tetteddut;l yer
tlemmast n Tegzirt n Tafukt, simmal ad k-id-yettmaggar usawen. Iberdan deg ara teddut;l
d timririn, deyqen, nnt;len,
~~uren
te~gi
anect-iJa-tt.
Ti~gi-a,
ti~gi
yimyan, mcubbaken wa deg wa. Ma text;la tgesrirt, ur yezmir I}edd ad d-yaf, xersum d azrug
d areqqaq ideg ara yezri.
Ihi, am wakken i d-nniy yakan, win ixedmen kra n taluft, rna ur yebyi ara ad yettwattef,
ad yerwel yer umaday-agi n Tizi-n-Waman. Ad yawi kan yid-s am rig,
uqeccabi aqehwi : deg-s ussu, deg-s taduli. Ma ira ad
yeN~
rr~as
aksum ad
d ul}lalas akked
d-i~eyyed,
rna ira
aguglu d uyefki lIan yimeksawen ad as-id-fken, rna yella kra i t-ixu~~en n tgella, ad isenser
iman-is, sya yer da, ad yerzu yer tern dint ad d-yay.
Tcttkcmmil
D tasuqilt n tullist MATEO FALCONE )}
Yura-tt Pros.,ere MERlMEE
CD Suffey-d seg ut;lris ayen yerran tal}kayt-a tettemcabi yer tidet, amzun tet;lra di tilawt.
Amawal
1. Kemmel ismawen nic;len
Agafa
Tizizwa
Tajlibt
Ifrax
Lferg
Izgaren
Aglaf
Izamaren
7. Amyag
ddu d aknaw n umyag 1I;1U ; wiss kan rna ulae anda mgaraden ? Hatent-a tefyar, af-d anida i tzemrec;l ad ten-tesxedmec;l di sin akked wanda i tzemrec;l ad
tesxedmec;l yiwen, wayec;l xati.
Tajerrumt
rer imedyaten-a
1. Yebna-asen urgaz axxam i warraw-is.
2. Argaz, yebna-asen axxam i warraw-is.
3. Axxam, yebna-asen-t urgaz i warraw-is.
4. Arraw-is, yebna-asen urgaz axxam.
5. Arraw-is, axxam, yebna-asen-t urgaz.
6. Argaz, arraw-is, yebna-asen axxam.
Ad cfuy
Anammal n usentel d isem (ney ahat sin) ilelli i d-yezgan di tazwara n tefyirt uqbel amyag.
D isem-a i ar-id-yemmalen asentel n tetyirt. Win yettmeslayen yemmal-d s u:j:awan n
tareet-is belli isem anammal n usentel yesEa azal meqqren deg unamek n tefyirt :
imensi, #
yeMa.
Tettill daren tesgunfut gar unammal n usentel d yil;lrieen nic;len n tefyirt. Di tira,
tasgunfut-a, nemmal-itt-id s tefrayt
Iluyma-----------------------.. . .
Af-d inammalen n usentel yellan di tefyar-agi .
Inebgi,
ye~~a
imensi.
ye~~a.
Taseftit
Taira tasuddimt n umyag : amyar
rer imedyaten-a
I. 1I,l emmei ugrud
~' cnHml-s.
3. Yidir iawcn
4. Yidil'
amcdd~lkkcl-is
di ceycl.
d ulllcddakkel-is di ceycl.
y'"
~lmyag
lJemmcl / mi)emmal,
~l(1
Ad cfur
Amur amcqqran n yimyage n SEa n talra talJ crfit ( ney ta mclwarut) akkcd taly iwin
tisuddimin. Amyag asuddim d amyag yulycn s t mcrna n uzwir i talya tamczwarut (yiwcn
ncy sin n yisckkilcn ncy uga r i ircnnun di tazwara). Ca r talyiwin tisuddumin n umyag
tell a tin i wumi qq a rcn a myar, tagi tetta lcy s uzwir m ney mm ney my .
Gret Tamawt: - Amyag s ta ly a ta myar t, ife tti a m wakkeD tfetti ta1ra ta l] erti t ( ney
ta mczwa rut) r er w an a ~l, r er yizri, r er wurmir aln a d a l] crli a ma d ussid.
lIurma _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _,
i d a myay
Muqel, myini , mger', msel, mmi!', murcd, myaf, mhlqab, mdcggcr, myu,'cz, mycl}ku, mil,
mel, mn:ldi.
Tirawalt
rer imedyaten-a
1. Tiddukkla nsent, tekkat ref yizerfan n tmettut.
2. Ini-asen, ay afrux, i yil;leddaden n wawal.
3. Di temremmert i yerra awal n Rebbi.
4. Merririt waman n lebl;ler.
5. Arlay, ay a:fru, ad walir tamurt n baba d yemma.
6. Ur telhi ara terzi n yiles.
7. Yedda netta d warraw n Mall;la.
8. Tagi d taqsic;lt n ul;leddad yesserren tad dart.
o
Ad cfuy
Mi ara temlil tenzeyt n d kra n yimesla n yismawen i d-irennun rur-s, ttemyexlac;len,
d ayagi i wumi qqaren tamsertit :
N + t = [t-t], n + y = [g-g], n + I = [I-I], n + b = [m-b], n + w = [bbw], n + r = [r-r],
n+m=[m-m] ...
Maca deg umeslay kan i tella temsertit. Di tira, yal imesli ad yettwaru akken yella
di la~el-is.
Gret tamawt: mi ara temlil tenzeyt n d wawal ibeddun s u , d rrwal;l i tettrul;lu
tenzert-nni deg umeslay.
Iluyma _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _--...
Tazabut (aselmad ad d-izubet s temsertit).
o
Ne~~a-awen
2 Ha-tent-a tefyar, af-d anida yettili umserti deg umeslay gar tenzeyt n d yisem.
o
Asefru
Ssiwan
**.
Axil" cwi1 n tdarit,
\Vala I ~ellnc i irkclli.
Ad as-tini(.! d Imahl)'ck
I It-id-yewwin reI' yur-i.
And i ugeITur ,lei yc""ct,
VI-iw yebd,l )cltlllcnn i
***
*
Ibcrd.lll, ttclllscfraqclI.
Y.II Wil llnda ycllawi.
Nekkini, abrid-iw, iban;
Nettat, abrid-is, yczzi .
Yural tClln:.l-k: " fhi , akk'l!
Ad IH"llIscfra(1 dagini".
Qefrey-tt S \H1l1en Irlll)
J..riy daycll tcltu-yi.
AIIIl'Hlln KE~~AR
Si .
KabylC'S
ill
A(lris
II
yiwud:tln.
Gelden
Asmi lIiy di Tcgzirl
yt'zdt'f d hllna n
11
tt'~gui-
ni~cll It
~ t'dder
yCS E:l
telllnll{ll-
di lufa. Xas
:1q{lar 11 Imal :
ma~N
IIl'tt:1
irc~~a l co .
te~lru
tedy:mt
'1~t'ur:ln.
Acebbu b-is. d a k{'rt'('N~ay. d a berka n. A IlZ:) rCIlis. yum'.iren am lHF"llum n Ibaz. Icentiren-is. d
ireqqaqen. Allen-is. d timeqqranin, d lul)ricin.
Gelden. ssnen-t akk medden m:\ yewwet knt s
ubeeki~
ad d-illl'f udad. s
rr~as ~Ira
t-iwwet
nutN~i
~' iQ.
iq~lss.
ad sexsin t.teemmuEt-nni. ad
r~un
1111:1
Yl'tt ~lwJ:tn
yellan gar-lIs d meddell. 0 aeu m., teww<Je(l-t Il'rwi. J:lekkun-d (ell-as, qqaren-d yeny., yiwcn n
urgal: si ':tddart n tmcttut-is. Qqarl'lI-d llxsim illl's i d bu-tlufa. d ameum. Asmi iw:tla Gl'ldclI
ixr;leb-d tal1lelfut-is. iger-d iman-is ula d nClU ad tt-yay. yebya ad as-tt-yekkes. IIIi. amek
ant s-yexdem Gelden'! Iguher-it yiwl'lI II wass mi i t-iwnl<l yer ttaq ittseUiI hll1Htrt. Yl'(I<lers fell-as
s (Isas. yenya-t. Zrin wussan. falun temsa cwit. Gelden yuy tmenut-nni. YesEa-d yid-s flatll
lel.ld<lyin akked yiwell uqcie i wUlUi iscmm<l Ireg: d liN", kall i d asirel1l-is. d Ildl<t i d <tzckka
II udrum. yis-s ant yidir yisem-is. d nett a i d amekkllsu ines. Yessi-s zewg:ent i tlata. Ma telill
knl n ... Iuft nl'Y n ulllcnnuy. yl'?ora yezmcr .. d yettkcl yef yirg<lzell n yessi-s : .HUH s Imus, <lllla
s ubeckir;l. Mmi-s, In-g. ycsEa kan nll'a", yisl'ggascli maca yesfillif i Ixir d wayen yell!an.
(T~ lIk"-m lldl)
Tigzi n u<;lris
tiririt inck.
f) 0 aeu i d-yc mmalcn dcg u<Jris Geidel! ycwt cr atas d yiEdawcn-is.
ttbi t a
8 AcJris-a akkcd u<Jris-nni {( Tigzirt n Tarukt)} d tazwara n te l,lkayt i wumi qqaren tullist.
Limcr ad tt-tqerncQ yer tazwa ra 11 tmacahut, dcg wacu mgaradcnt ? \Vali ma kifkif amek
ycttili uglam n wadcg akkcd ug lam n yiwudam di tullist akkcd wamek ycttili di tmacah ut?
D aeu i d tullist ihi ?
Ad cfuy
Tullist, d ta~kayt am tmcahut. 0 aeu kan mgaraden t.Tullist, tcuba yer tilawt, tezmer
ad tcQrll. Tcqqcn mlil} yer tallit ideg yed der win i tt-yuran. D aglam n wadeg d uglam n
yiwudam i as-yettakken i tullist udcm n tilawt. Di tmacahut, umlan ycqqncn vcr wadcg
d yiwudam qlilit ; ttilin di kra n wawalcn kan ( zik-nni. .. , deg yiwct It tmurt. .. , yctta
yiwcn n ugellid ... ), di tu get , am,1 d akud, ama d adeg a m,1 d iwudam ur ttw3ssncn ani.
Ma di tullist, aglalll
yczzit~
(win i d-il.tckkun) ycqqar-d amck gan yiwud am ama di tfckka, ama di ttbita, yczmcr
daycn umcyri ad ya f ddeqs n wumlan yef yiwudalll : ansi i d-kkan ?, izri nsen , tikta
nscn ... Maca, xas akka mgaradcnt, tagnit tamezwarut n tullist a kkcd tin u tmacahut
ttcmcabint imi di suat ulac d ac u d-icJcrrun dcg-scn t, netta f kan umlan yc nan adcg d
wakud d y iwudam.
II
II
tullist
II
(11"(1
~lXxa m
d aqdim- y iwet
11
temy art d mmi-s - stan uUi ikess-iten t mmi-s - yett a wi l'id-s taqjunt lewter. Fren ,mle k
ara y ili un a lla s, d awadem di telJkayt ney ad yili berra n t elJkayt. G lem-d adeg, iwudam ,
cfk-ase n ismawe n.
Asmi
Asefru
AS llIi
eli
Il1 Cy~lI
* **
Ad dd"" d eg
""
<lC ll i d-ye llllllal l' 1I l eg u~lri s be lli 'Id a hu ( Ic l)k l' m ) ir e !" d-ye llllH.'s lay lllll ed ~ a t I
a lll cs h a lli '!
) 0
0 1\\a s llli
"
A II\\a
:1\\ 01 1
seg i d-yekka
\\:1\\:11
II
Asefru
ij:emmley mi ara d-thedreeJ
***
Tagzemt
m
A<;lris
Inebgi n tmara
Yiwen wass n J.!ertadem, Gelden yeffer netta d tmettut-is, rzan rer te:fgi, ad sfeqden
ref uqc;lar nsen. Ireg, yebra ad yeddu maca yugi-as baba-s ; tamezwarut, yebEed sani ara
ruJ.!en; tis snat, ilaq ad yili win ara yeqqimen deg uxxam. Wissen kan rna ur ineddem ara
baba-s imi i as-yugi ad yeddu ?
Zrint kra n timar, yeffey-d Yireg rer berra, ye:f:fqin i yitij, yessikkid idurar akked tizzegzewt
i ten-yedlen, yeqqar-as deg wul-is : Ass n IgemEa, ad rzur rer temdint, ad
dinna rer Eemmi . Yeqqim yettargu armi i t-id-yesduqqes
metwalluc;la-nni iseg d-yekka
~~ut-nni.
~~ut
d-~~ey
imensi
s tamart, yeqqen tacacit, iselsa-s qqersen, yettazzal-d, yesJ.!uc;lul, ittsiti ref tmegJ.!elt-is. Zir
yuges, yettwet s ugari rer uc;lar.
Argaz-nni i d-iteddun, zir, d amnafeq, amkan-is gar yimcumen. IruJ.!, taggara n yic;l,
mi qrib ad yali wass, rer temdint akken ad d-yar lbarud, iEter-d deg ubrid-is ref yimestal.
Iquzem-iten akken yezmer, irewwel seg ucruf rer wayec;l ; maca xas yerwel
ma~N
s watas i
yegga imestal-nni, yerna netta yuges. Ye:fra siwa awwac;l ur yettawec;l ara rer te:fgi .
Iwala axxam n Gelden dra yerra rer dinna. Yewwec;l, yufa Ireg, yenna-as :
-
Ke~~
d mmi-s n Gelden ?
- D mmi-s ih.
- Nekk d amnafeq, qqaren-iyi Megdal. l)efren-iyi-d yimestal. Tura, ilaq ad iyi-teffrec;l
dagi rur-k, ur zmirer ara ad kemmler akka alama d tqgi.
- Amek ara k-ffrer mebla rna ye:fra baba ? D aeu ara yi-d-yini mi ara d-yawec;l ?
- Ad ak-yini ayen akka txedmec;l, d iser, d tirrugza.
- Anda te:fric;l d aeu ara d-yini ?
- riwel ffer-iyi, ad k-ihdu Rebbi, qrib ad d-awc;len.
- Argu ar d-yural baba.
- Amek ? ad argur ? Di kra n ddqayeq ad d-ilin da. Aha tura sellek-ar, ad iyi-teffrec;l
ner ad kkser izirer-ik.
- Ireg, ur yuggad ara mac;li. Yennirset akken ilaq, yerra-as : amrig-nni inek d ilem, ulae
tildunin daxel-is, yerna ur ak-id-ggrint ara ula di tbagust-ik.
- Tettuc;l tella tfala-agi .
Maca rna rewley-ak ur tezmirec;l ara ad iyi-d-tqec;lfec;L Dra ineggez, YU:fa akkin cittul;l.
(Tet! kemmil )
Asegzi n wawalen:
Agari: d tarsast
Ittsiti: yettekkay
Ad nnadi ref unamek n ut;lris
Ayen yesl;luc;lul?
o Aeu i t-yuren?
CD Ayen tafrara i irul;l ad d-yar lbarud di temdint?
\Ii) Ayen i irewwel ref yimestal?
Aeu i yessuter umnafeq deg Yireg?
~ Ayen ur yuggad ara Yireg amnafeq?
Amawal
I.
2.
~.
Ad kksey iziyer-ik ?
6.
Tajerrumt
Tibawt
rer tifyar-a
-
Ur
Ur
Ur
Ur
yCI"
waITaw-is.
- Vr t-yuy wara.
- Ma~ti d netta.
- Viae aman.
- A ur Y3wec:,l.
t. S wacu bdant akk tctyar-agi?
2. D aeu i d tiwsatin nsent?
3. Acu i tent-id-ycmmalcn?
4. Mclmi i Ilcssemras tifyar )'ecban tigi?
5. Kkes tibawt i tefyar-~lgi. Acu i ibedd lcn?
Ad cfur
S umata , tibawt, tettaley s: " ur" .... " ara" . Maca lI an w3wa len nic:.len yessenfa layen
tibawt am: urg:in , urt ad, mazal, ula, xati, 1IIa~ed , ulayyer, ulawum i,
ulamck ....
Amur 3mcqqnll1 n yimyagcn tcttbeddil terri nscn taneggarut tettuyal d " j"
iru~.
Ur
iru~
Burma _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _"""""
1 Smed i1mawen s wawalen-agi.
Ur ..... ara, ulac, uhtl.tcd , ulayyer, ala, matti, ula .
.... Aseklu ur ihuzz wac,lu ... ... nckk i tcssnern. Ad d-Y<ls ncy .... .'?
Yella Ddn Remc.tan deg uxxam? ......... -it. Wi as-yenoa" ... d-ttruQ ... ?
... ... i d-tekkrcc,1 zik ....... ncr~u asircrn , rna Ilscnllcd yef ssbcr.
2 S mcd i1mawen s tlbawt iwatan.
IJ ncttn i ~ls-ycnnan ....... d nckk.
Yella nyrum ? ........ .
TessncQ argaz-ina ney ...... ?
.. ..... ... ner~ll asircm ma nscnned ycf ssber.
3 Selllres llwa len-agi di lefys r a ra d-tafcq.
Ur ..... u!',
maN~i , ur~in ,
ur Ead, maznl.
Taseftit
rer tifyar-a
- Yessengar yilef iqwiren.
- Msengaren yiderma ref tIisa.
- Ttemyarun tikarc;liwin di Yennayer.
- Smenren gar-asen.
1. Af-d
Ad cfuy
Amur ameqqran n yimyagen SEan talra tal;lerfit ( ner tamezwarut) akked talriwin
tisuddimin. Kradet n talriwin-agi n umyag: aswar, attwar, amyar, zemrent ad mlilent
gar-asent akken ad d-fkent yiwet n talra d tuddist. TaIra tuddist tettaler s tmerna n
yizwiren i talra tamezwarut (sin n yisekkilen ner ugar i irennun di tazwara n umyag).
Talra-agi tettaler s yizwiren s d "m" amedya : enr _
menr _ smenr ney "m" d
"s" amedya: ngar _
sengar(aswar) _ msengar(amyarl aswar)
- Amyag di talra tuddist, ifetti am wakken tfetti talra tal;lerfit ( ner tamezwarut) rer
wanac;l, rer yizri, rer wurmir arna d al;lerfi ama d ussid
- Kra n yimyagen ur sEin ara talra tuddist : krez, fres, ...
Iluyma
-----------------------1IIIiIIIIo.
Aswar
Amyar
TaIra tuddist
2 Ini-d anta talra ideg lIan yimyagen-agi tefkec;l-d talra nsen tal;lerfit.
Myuttafen afus yirgazen-agi asmi lIan d ime:fyanen.
Sin yixxamen-a mseN~en tagella d ImeIl;I.
Tennebra tmettut ref wulac
Ttemyarun seg wasmi lIan d ime:fyanen.
Tirawalt
Tamsertit: deg, fer, seg ... + isem
rer tifyar-a
- Gelden yeffer netta d tmettut-is rer te:fgi.
- Ilaq ad yili win ara yeqqimen deg uxxam.
- Ifter-d deg ubrid-is ref yimestal.
- Irewwel seg ueruf rer wayec;L
1. Aeu
2. Aeu
Ad cfuy
Tanzert d awal armeskil ( ur tettbeddil ara talra-s). Tinzar teqqnent isemmaden rer
umyag anagar tanzert n i iteqqnen isem rer yisem. Isem i d-ic;lefren tinzar yettili d
amaruz slid deffir s n wallal; akked ar . Md: irul1 s axxam. Qqim ar aggur nic;len.
Tettili temsertit gar tenzar d yisem: [irul1 f-c;lar[ _ ref uc;lar - [irul1 a 1-lebl1er[ - irul1
rer lebl1er - [iteddu ref-fakal[ _ refwakal. Tettili temsertit deg umeslay kan, ulac-itt di
tira.
Ha-tent kra n tenzar: rer, si (seg), di (deg), ref, n, i, s, ar, nnig, ddaw, d (yid), gar/ gar,
sdat ...
Iluyma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .~
1 Suffey-d tinzar di tefyar-agi .
Yezzi urelIa-nni rer yimestal-nni, yenna-asen ad keemen s axxam : Ahaw keemet s
axxam, nadit mIil;l. S yiwen uc;lar kan i ilel;ll;lu, ur yezmir ara ad yawec;l rer te:fgi yerna 1gerra
n yidammen ha-tt-a dagi i tel;lbes.
Ikker Yireg yermel timeqwa n yidammen i d-yuddamen seg uc;lar n umnafeq-nni. Mi
ifukk, yural ad yeHqen i yitij refyiman-is.
2 Smed ilmawen s tenzar iwatan
........ ubrid, ........ ubrid, leqrar-is d abrid.
Yewwet azrem....... aqerru, yenra-t.
Ac;lar iteddu ..... a:far.
Tirilt tettakk-it ... tayec;L
Ieerreg aserwal-is ..... yirir. ... irir.
Asemmic;l ... Ul;leggan yessergagay tarma ... yilef.
3 Err tinzar-agi di tefyar ara d-teffked: ref, ar, di, ddaw, n.
m Al)ris
ImestaJ, I)efren-d MegdaJ
- MaN~i d mmi-s n Gelden kc~~ini acku m3 d tidet d rnmi-s ur
tqebbleQ ara ad iyi-ttfen deg u~xam owen.
Awal-agi, yessenquqel aqcic-nni dya yenna-as : D acu ara yid-tefket;l rna ffrey-k ?
Argaz-nni igar afus-is ycr 19ih, iddem-d idrimcn, d widak s\\'ayes
yegmen ad d-yay Ibarud. Mi iwala Yireg idrimen, yezmumeg-d,
yettef-iteD, yenna-as i umnafeq : Ur ttaggad !) Iyawel iffer-it
di taffa n usayur ycllan dinna d tama n uxxam. Amnafeq, igar
iman-is yer duel n udarnus-nni, iyurnm-it Yireg, yejl:ga-as kan
ansi ara yesnurfes. Yessemsawi taffa-nni akken ilaq. Yiwen ur
ittizmir ad YCEqel yella win .ycffrcn diona. Iru~ ycwwi-d tamciet
d warraw-is isers-iten s-ufella. Ikker yermel timeqwa n yidammen i d-yuddarnen seg uQar n
umnafeq-nni. Mi ifukk, yuyal ad yenilen i yitij ref yiman-is.
Kra n ddqayeq kan , ha-ten-a wWQen-d seUa yirgazen, Isan iselsa 0 IEesker. Arella n
yimestal-nni yettili-as cittul}, i Gelden. Qqaren-as : Yarmur, ye~hed, yel}rec, ttaggaden-t akk
yimnufaq acku atas i d-yettef scg-scn. Yentcq yer Yircg :
Azul ay ayyaw, aql-ak d argaz lIah-ibarek, ur twalaQ ara yiwen urgaz iEedda sya '!
- Xas nncrnay ur wwiQcy ara d argaz akka am kcN~ a dda Yaymur.
- Qqen tit-ik Idj-tt-id ad d-tafeQ iman-ik d argaz, ur twalaQ ara argaz iEedda sya ?
- Ma walay argaz iEedda sya ?
- Ih argaz ih, yelsa-d tacacit d tabcrkant, Ibista ycxlcQ dcg-s uwray d uzcggay.
- Argaz yelsa-d tacacit d taberkant, Ibista yexleQ deg-s uwray d uzeggay '!
- Ih! akka ih !Sellek ini-d, yerna ur d-ttEawad ant ayen i ak-in-qqarey.
- Tanczzayt-a, iEcdda-d ccix n taddart, irkcb-d ayyul. Ycstcqsa-yi-d yef baba amck yettili,
nniy-as ur t-yuy wara.
- Ah ya ay ibki, tettarra(I iman-ik tl;lerceQ ! riwel ini-d sani yerra Megdal, yerna iban
iEcdda-d syagi.
- Alida te?-riQ ?
- Anda ~I'iy ? Nekk ~riy twalafj-t.
- r ni yezmer win yettsen ad i{:er anwa iEcddan ner anwa Dr nEedda ara ?
- Ke~t d akeddab. VI' tginec;l ara. Xas tellic;l tettsec;l, ad yili ssakin-k-id yibaren-nni nessufTey fell-as.
- Kel!t icebba-ak Rebbi tamegl)elt-nni ioek d ImedfeE ney d acu ? Ah ya limer ad te~rec:J
tameg~elt-nni 0 baba akkeo tctterfjiq.
- Ad k-inel Rebbi. Lekney belli twala{l-t iEedda. Ahat mac:Ji teffrefj-t dagi. Yezzi uyellanoi rer yimestal-nni, yenna-asen ad kecmen s axxam : Ahaw kecmet s axxam, nadit mlil). S
yiweo "Qar kan i ilcbbu, ur yezmir ara ad yawcQ rer tc:c:gi yerna Ig,erra n yidammen ha-U-a
t.
dagi i teJ.!bes.
- Ur tJ.!ebbrec;l ara amek ara yexdem baba mi ara q;er tkeemem s axxam-is netta ulae-it.
G) Aeu twalam, ad asen-id-yini Yireg anda i yeffer amnafeq ner ala? aeurer?
f) Aeu twalam ad t-yexdem Gelden mi ara q;er keemen-as yimestal s axxam-is, netta di te:fgi?
Ad cfuy
Di tullist (am di tmaeahut) tigawin, i tent-id-yeggaren d taluft tamerwayt ner d taluft i
d-ic;lerrun trewwi tagnit tamezwarut. Mi ara tekres taluft tgellu-d s wayen ref ur yebni
yiwen, c;lerrunt-d tedyanin, ttbeddilent tudert n yiwudam ama rer wayen yelhan ama
rer wayen n dir.
Tullist deg-s adiwenni. Adiwenni-agi, yis-s i sedduyen yiwudam tigawin zun akken
ttidiren di tilawt.
- - -
Afares s tira
,-
Yeksa ulli mmi-s n temyart - deg uzayar - tezzin kra n yimakaren - Sugen-d adiwenni yellan gar-asen.
- Ansi i d-kkan ?
......
wwin ulli-nm.
-I
_-----------------
Hmed
Umerri
Asefru
iMJNdiH':~::~~::':,::::: 'dJr::~M::;:~1t
Atas i tt-yeddan fell-as
Semman-as medden imenfi
Netta d tirrugza i d ayla-s
Ma d win yellan d ane~li
I I;Imed isburr talaba-s
Anwa-t I;Imed Umerri
Deg umadar i yettili
***
d mmcqqm"
)1
***
o
o
o
o
Asefru
YiWENN wass
Yiwcn
Yiwen
.**
Ben Mul)cmmed
m Adris
Tagzemt fs
Tullist: taluft tekres
,----------------------------------------------------------------------------------------
Megdal, irwel-d, yufa-d Ireg iman-is deg uxxam, yefka-as idrimen dra winna yefJer- I
: it. Cwil akka a-len-a wwtjen-d yimestal, bran ad asen-id-yini anida yella Megdal.
:
Arella n yimestal, yettefIreg deg umeHur, yenna-as :Ah ya lkaref, eukker timer ad ak-fker kra n yibeqqayen,
ad d-tinic;l tidet.
Ireg yettac;lsa, yerra-as : - D Gelden i d baba, rna ur
te:fric;l ara.
- Te:fric;l, rna yehwa-yi ad k-awir rer IJ.!ebs, ad tegnec;l
dinna ref watim, ic;larren-ik
urzen. Imir rna tugic;l ad iyi-d-tinic;l anida-t Megdal ad ksfeddir rer lfinga ad yafeg uqerruy-ik.
Ireg yetterc;leq d tac;lsa, ye:fra d tikellax :
- Nnir-ak d Gelden i d baba.
Yenteq-d yiwen gar yiserdasen-nni, yenna-asen i yimeddukkal-is : - Cukker yif-it rna ur
d-newwi ara taluft akked Gelden.
Amasay-nni nsen ifweq d aeu ara yexdem. Nutni dayen fukken anadi n uxxam n Gelden.
D aeu yellan fni deg uxxam n umsedrar ? Ttabla, akersiw, isendyaq, leJ.!wal n ~~yada akked
kra n leJ.!wal n uxxam. Ireg yettef tameiet-nni yesluffuy-as, yettac;lsa ref yimestal-nni imi
fewqen d aeu ara xedmen.
YU:fa yiwen n userdas rer taffa-nni n usarur. Imuqel tameiet-nni d warraw-is, yeHa
tafala n tmegJ.!elt-is di taffa-nni. Yenna-as deg wul-is: Yehwa-yi kan rrir ddhen-iw rer
uremmuf-agi n lqerc;l . Mi yewwet akken, ur yelli kra yembawlen di taffa. Ireg yeqqim
yec;lleq aeemma ur as-iruJ.!, ur as-teqqarec;l ara akk yella win yeffer dinna.
Imestal akked urella nsen ikeem-iten layas, bdan ssikkiden metwal luc;la-nni ansi ara
uralen. ArelIa-nni nsen, yefbem ma~N s usigged ara d-yesqirr Ireg. Ixemmem ewit, yufa-d
mazal-as kan ad yeErec;l ad t-id-yessenteq s uJ.!ellel d usec;lmef. Yenna-as :
- Aha ay ayaw amectuJ.!, :frir ke~Nni d uJ.!rie, ad d-teffrec;l d kra. Maca urar-agi
tetturarec;l yis-i d iri-t. Limer ma~~i di baba-k ay ssetJ.!ar, ad k-eekkler, ad k-awir yid-i.
- l;Iay !
- Mi ara d-yural baba-k ad as-inir kullee, ad as-inir teskaddbec;l-iyi, ad irli deg-k s
ujelkac;l.
- Akka i trilec;l.
- Ad twalic;l ... maea ... muqel. .. ma tebric;l ad ak-fker yiwet n trawsa ay aek-itt.
- Te:fram ... rna turem d awal-iw ad tekkrem ad tkemmlem abrid nwen rna tram ad
tqec;lfem Megdal uqbel ad yekeem rer te:fgi, aeku rna yewwec;l, kra itetten arrum ur
yettizmir ara ad t-id-yettef.
1ger uyella-noi n yimestal afus-is ycr Ig,ib, iddcm-d ssaEa tcttirriq. Iwala lreg yugi ad
yekkcs tattucin-is scg-s. Yettcf-itt di snesla, yenna-as : Acu tcnniQ ? cukkcy ad tcbyuQ
ad tecllqcQ yiwct ssaEa am tagi ycr tmcgrcQt-ik. Val mi ara tadrcQ yer temdint n Tizi-nWaman, ad tcttzuxxuc;l dinna am uddandiw. Ad ak-id-qqarcn rneddcn : ({ Ac~al ssa Ea ? })
Kctt ad asen-teqqarec;l : Yyaw ad twaHm kunwi yer ssaEa-agi inu. })
- Asmi ara imyurey, ad iyi-d-yay Ecmmi, ula d netta d aEsekriw, tin yifeo tagi iock.
- D tidet maca mmi-s 0 ecmmi-k-agi iyef d-tettmeslayeQ ycsEa yakan ssaEa. Verna tugarecJt di leEmcr. 0 acu kan ssa Ea-agi tif atas ssaEa-nni ines.
Ireg iger-d nnehra, yessusem. Yenna-as umestul-nni :
- Aha tura, tebyic.I ssaca-agi ney ala ?
lreg yettmuqul ssaca-nni s rrbec n tit am umcie yettgabaren taqettiQt. l~ulfa d amesxer
i yettmesxir fell-as. Iteai tamuyli-s yef ssa Ea-nni, yuggad amar ad imrni?-?-ed ad tt-id-yettef.
Maca ul-is tewwi-t.
ffe ll kcmmil )
Tigzi n ut,lris
Amawal
1.
Anamek
Yessen-itt mlil;l.
Yetturar-it.
Ijebbed kan, ur yettl;lezzib ara.
reIlin-d waman seg usigna.
Ittmeslay fell-asen ayen n dir.
Ur yettaggad ara.
Itett-it.
Yettlusu akken yelha.
2. Gar wawalen-agi, af-d anwa awal ukkud yeerek a:far wawal tamurli :
Muqel, tamrilt n yilef, tirilt, lrella.
3. SuITer-d seg uc;lris amawal n timmarewt, rnu-d wid nic;len i tessnec;l xas ulae-iten deg uc;lris.
4. Af-d ansi i d-yekka wawal amsedrar , amek yuler ?
5.
D aeu i d taffa ?
a- D aeu n umgarad yellan gar: taITa, taqettunt, tamuqint.
b- D aeu i tfehmec;l deg yinzi-a : d taqettunt i irennun rer taITa.
Tajerrumt
Tafyirt tumyigt
rer imedyaten-a
t. TCZQ3.
Ad cfuy
Tafyirt d tumyigt mi ara tes Eu amyag )Icftin, d Detta i d ul n tcfyirt, d Detta i d tayaycrnt
iyef tbenn" tefyirt. Tafyirt t"myigt tczmcr ad tili d taddayt rna tcsEa kan amyag ycftin ,
lluyma ____________________________________________~
1 Err ticre<it (+) akked ( -), a m umedya amezwa ru
Tafyirt
Ye(\.(la.
Ye(\.(la, yesw3.
Ye~h ayrum al.lerli.
Ass-a, yewwi afrum fer leda.
Yel'bel} acku yeEteb.
Tuddist
Yerbe~
maca yeEteb.
Yezla afrux i d-yettef.
2 1"la-tcnt-a terya r d taddayin ,err-itent d til.lerfiyin.
Yebna
Yura.
Yenqec.
Yerkeb.
Taseftit
Azalen n wurmir s ad
rer imedyaten-a
1. Azekka,
Ad efuy
Vrmir al1erfi s ad yemmal-d tigawt urEad nec;lri, tezmer ahat ad tec;lru. S umata,
urmir al1erfi s ad , yemmal-d imal : ayen ara yec;lrun rer sdat. Maca yesEa daren
azalen nic;len :
Tarelkint: ( ayen ideg ur nettl1eqq ara) : Ad yesEu 10 iseggasen.
Asfillet: Ad ig Rebbi trebl1ec;l.
Ad iqucc!
Asendeh: Win yebran tibexsisin, ad yeHu tineqlin.
Tannumi ( ayen xeddmen medden ama zik ama tura) : Ass wis sebEa, ad trul1
teslit rer tala, ad tawi yid-s asagem ...
Iluyma _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _ _1IIIIIIiIIo.
Af-d azalen n wurmir di tefyar-a :
Ad ixdeE Rebbi kra ixeddEen.
Ad d-yefk Rebbi talwit.
Azekka, ad sewwqer.
Ad awin tadut-nni rer wasif, ad tt-ssirden, ad tt-fesren, mi tekkaw ad tt-sefsun.
Win i as-yennan teshel teEfert, ad tt-yeEfes mebla arkasen.
Deg unebdu i d-iteddun, ad sEeddir kra n wussan di teftist.
2 Aru-d tifyar s rur-k, sexdem urmir s ad , ad yesEu azalen-a : imal, tarelkint, asfillet,
amata.
Tirawalt
Tizdit gar yisem d yiwsilen-iso
rer imedyaten-a
Kkrey-d d ax~im i yiman-iw
yugew-d wul-iw deEwessu
Win i wumi J.!kir leybayen-iw
S zzyada n tec;lsa ad yettru.
1.
Ad cfuy
Gar yisem d umqim udmawan awsil nettarra tizdit aeku amqim-agi ur yettili ara
kan akka weJ.!d-s ; alama yella yisem ara yili. Nwala yakan gar yisem d umqim awsil n
usget nezmer ad nerr tizdit am wakken nezmer ur tt-nettarra ara. Ma gar yisem d
umqim awsil n wasuf, d tamara ad tili tizdit ( :fer adlis-iw n tmazirt, Aseggas wis Sin)
Tella daren tizdit gar yisem d urbib ameskan, ama d win n tama ( -a, ayi, agi, adi,
agikana) ama d win tuggugt (ina, ihin ), ama d win n ubdar (-nni).
Iluyma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .~
Tazabut
o l)eggren ayen iref Eettben, kul wa ay ic;leggar d irsan-is.
o Lmut ad tt-yec;lleb yiles-im, ad teddem leEmer-im.
o Si 19iha-w henni iman-im, nadi ref rrbeJ.!-im, seg yiri-w Eemmdey-am ruJ.!.
o Thuddec;l teIll:j:i-k s ufus-ik, s ufus-ik i d-turec;l attan.
o Di eeetia nsen ay tt-ufan txessart i d-slalen
o Taqsic;lt-agi, d aqesser.
o Ttur tamazirt-nni, ttur wid i yi-d-irebban.
o Deg yidurar-ihin i d-tetturebba, tif akk tilme:j:yin di sser tEebba.
2 Freq awalen i ilaq ad ferqen, err tizdit anida ilaq.
o UIiw gzem-it, eelleJ.!-it, c;leggar-it s aman.
o Ay arraenner, Lezzayer d tamurtnner.
o Ad ak-id-tsiwel tmurtik.
Ireg yexdeE
Amestul-nni yugi ad yebru i temsalt. Ittmekkinas ssaEa-nni. Ireg yeggumma ad tt-yettef, maca
yettecmumul;l, yenna-as : - Ayrer tettmesxirec;l fell-i.
- Al;Ieq Rebbi ar s nniya-w. lni-yi-d anida yella
Megdal, ssaEa-agi d ayla-k.
Ireg, yettezmumug ; yeN~a-t kan s wallen. IEerrec;l ad
yeEqel ma d tidet i as-id-yeqqar ner yettkellix fell-as.
Yenna-as Yarmur:
Ad iyi-ikkes Rebbi ar d ak-fker ssaEa-agi, haten-a l;Iedren, aql-ar gar yirgazen.
Mi as-yettmeslay akken, yessa:fay ssaEa-nni armi
qrib ad t-yennal yis-s deg umayeg. Itezzi deg
wawal iqqar mazal armi yeEqel belli Ireg yebda
yettemEebbar d rray-is. Aqcic-nni, s tidet, yergeg
amek ara yexdem : ad d-issenz imenfi-nni yeffer di taffa n usarur, ma~N d iser ; ad yeqqim,
ssaEa-nni tewwi ul-is. Yekkat wul-is, ad as-tinic;l ad d-icerreg idmaren-is. SsaEa-nni, mazalitt teEluleq-d sdat wallen-is; tikwal, tettnal-it-id deg yixef n wanzaren-is. Yesseml;lal;led cwit
afus-is ayeffus, yettmekkin-it s leEqel s leEqel rer ssaEa-nni armi i tt-yennul s yic;ludan-is.
Yettef-itt-id di tdikelt n ufus-is xas akken amestul-nni mazal ur as-id-ibri ara ... ssaEa,
tettirriq i yitij ... iran-is d izegzawen. Yenra-t ttmeE.
Yerfed Yireg afus-is azelmac;l, yesyel rer deffir n uErur-is s uc;lad-is, mel;lsub rer taffa-nni
iref yec;lleq. Arella-nni n yimestal, yefbem akken ilaq. Yebra-as i ssaEa-nni. Aqcic ikeccebitt. Mmren yimestal ref taffa-nni n usarur, xewwlen-tt-id akk, yeffer-d Megdal, yuges,
yettuddum d idammen, axedmi deg ufus-is maca tiyita ye~~a semmc;let dra yeggumma
ad ibedd. Innegdam. l:fdem fell-as Yarmur, yekkes-as-id tafala-nni n lfuci. Cekklen-t.
Yemrarey ref wakal am tquccic;lt-nni ara tnexxzec;L Yezzi rer Yireg, yenna-as :
Ah ya ay axeddaE .
Ireg yewwet afus-is rer 19ib-is, yeddem-d idrimen-nni i as-id-yefka Megdal mi akken i
t-yeffer, yerra-as-ten acku il;lulfa ur ten-yuklal ara tura. Ma d imenfi-nni ur yerri ara akk
ddhen-is rer yidrimen-nni, yezzi s ttawil rer urella-nni n yimestal, yenna-as :
Te:fric;l, ur zmirer ara ad ll;lur, a mmi-s n tmurt ? ! tamara fell-awen ad iyi-tEebbim
alama d tamdint.
- Seg-lli, xuc;li, tettneggizec;l am yibki. Xas kkes arbel i wul-ik, zemrer mac;li ad k-bibbey
ref uErur-iw rna ilaq. Awi-d kan imi k-id-ttfer. Yerna, ay ameddakkel, tura kan ad k-idnexdem aferrug, ad k-nawi fell-as alama newwec;l rer lel;lwari-ina n Tirilt n Yibirren, ad
k-nEebbi refwayis.
- lhi dra igarrez mac;li maca rna ulac arilif rret-as cwit n walim i uferrug-agi nwen akken
ad bEuHler akken ilaq.
Megdal, arrni ha-t-a yel}l}edlalef-d Gelden d trnenut-is, kkan-d si te~gi . Nettat, tetteddu-d s
ttawil kan, Iqedd-is yekna si tawwayt n ubellu(l j rna d Gelden, ur yelJi kra i d-ibubb, anagar
snat n terngel}yal. Yiwet, tugel ref tayet, rna d taye(l deg ufus-is. Di Tegzirt n Tafukt, argaz,
d leslal} kan i yettEebbi, ayen ni(len akk d IEib rna iEebba-t.
(Tettkemmll )
Cit Megdal. iraQ-it I~al reftutlfa-nni i I-ttfen ney ref uxdaE-nni i l-yexdeE Yireg ? Suffey-d
seg u(lris ayen iref ara tesbedde(l tiririt-ik.
Ad cfuy
Tadyant tarnerwayt (awwa(l n Megdal) tgellu-d s tedyanin ni(len. Tigad-agi kerrsent
taluft ugar (tekres ref Yireg d yimawlan-is). Si tegnit tarnerwayt alama d tagnit ideg
ara tekres talun, ttilint tigawin akked udiwenni. Anallas iiJekku-d tigawin am wakken
ttemse(lfarent ta deffir ta, daymi yessexdam inammalen n wakud (mi i d-yewwe(l ... , asmi
... Eeddan! kra n ddqayeq .. .)
Asefru
Din-din
Tikwal, ud ttmcslaycy
Aluml' briy-d i yiscm-im
Ime:j':~uycn-iw m:l ad tcn-amncy
Mi ara tcn-id-tccrrcg taycct-im
D akcllcx i asent-ttkellixCf
I wallcn-iw s Icxyal-im
Cgiy-kcm ur kcm-ttag~ay
Ya l mi ara kem-id-mmektiy
fur-m ad tcnwUf;l ad kem-ttuy
Am wakken yid-m i Uiliy
Am wakken yid-m i lel;ll;luy
Tikwal mi deg-s tfwaliy
Tteswira-rn, ~ld as-l}:ekkuy
Tikwal mi deg-s tfwaliy
Tteswira-m, ad as-Uruy
Umer utiy mi kem-byiy
Am usefru ad kem-id-snulfuy
Umer utiy mi kem-byiy
Din-din, ad kem-id-snulfuy .
ZEDEK Mutud
Asefru
Kkes-as tili
Aqcic, tamettut, argaz
Qqaren : Ur teUi tin i tt-yecban ))
Tekyes, tegrurez, tfaz
D aggur iwumi zzin yitran
Taninna yergan Ibaz
D agerfiw iwumi tt-fkan
***
Kkcs-as tUi
Kkcs-as tili
Anef-as ad tidir di tlelli
Kkcs-as tili
J tin ur ncsEi Iwali
Kkes-as tiJi
Anef ad tidir di tlelli
Kkcs-as tUi
Itij ad tt-id-iwali
***
Ay irnraren, a timyarin
Mal!N s-yur-wcn i d-tekka
Ay arrac a tiqcicin
Init-ay rna ad tt-ne~fer akka
Attan-agi i d ay-yerwin
Teb~am yusa-d seg yimerka (sill)
***
Kkes-as tili
Anef ad tidir di tlelli
Kkcs-as tiJi
I~ri-s yeyleb le~mali
Kkcs-as tili
Anef ad tidir di tielli
Kkes-as tili
Itij ad tt-id-iwali
***
***
***
.**
Kkes-as tm
Anef ad tidir di t1elli
Kkes-as tili
Itij ad tt-id-iwali
Kkes-as tili
Anef ad tidir di t1elli
Kkes-as tili
Tafat-is, ad d-teflali
Tagzemt
m
A<;lris
Mi d-yuyal Gelden
;~---------------------------------------------Mi d-yuyal Gelden d tmef!ut-is si lexla, ufan-d mmi-tsen Ireg issenz-d imenfi yeffren :
I dinna yur-sen. Gelden, yeggumma ad yamen s twayit yexdem mmi-tsen d tecmat d I"if i
I
I d-iseylifell-asen...
I
I
itteHgen.
Ycnna-as Gcldcn : Ycnya-t la~ uEdaw n Rcbbi.
Yaymur sfer~en-t wawalen-nni i as-id-yenna Gelden dya yenna-as : JmeE lim an ar
inu;le~ am yilef, yenya-ay yiwen n umestul, waye;l yeqa-as afus-is ... irwel-d yeffer, kra
itetten ayrum, ur ttizmiren ara ad t-id-afen Iimer ma~~i d mmi-twen.
Megduda tewhem :
- Ireg !
Gelden tfukk fell-as ddunit :
- lreg ! ?
- D netta ih ! daymi qqaren : ti~erci tugar taye;l. Mi ara aw;ley yer temdint, ad as-iniy
i xali-s ad as-id-yazen arraz yef uEiwen-agi i ay-iEawen. Verna mi ara aruy aneqqis yef
tedyant-a yer uxxam n ccreE, ad ssedduy ismawen nwen di sin, baba-s d mmi-s.
Gelden yettmeslay d yiman-is ddaw tuymest: D ahdum wagi, tagi d tawayit, d
deEwessu !
Widak kkren ad ru~en. Imenfi-nni ye;lleq yef uferrug, mi d-iwala Gelden d tmettut-is
yezzi yer tewwurt n uxxam, yessusef yer umnar, yenna-as : Wagi d axxam
n wid yessenzen nnif nsen.
Limer ma~~i d yir tagnit-nni n wass-nni, tili siwa win ibyan ad ife:r,~ i1es-is ara d-yinin ayen
akka i d-yenna Megdal ; yef wawal am winna ney yef yisusfan-nni tili ad yafeg uqerruy-is.
Maca ass-nni, Gelden yeggugem, yeqqur, yettef kan anyir-is s ufus-is am umdan iyef teyli
twayit ur nesEi tawwurt.
yecmume~-d,
(Icttkcmmil)
u~Ti
Amawal
1. Af-d
Tajerrumt
rer imedyaten-a
- Yesla, yerwel.
- Yesla yerwel.
1. Ael;lal
Ad cfuy
Tafyirt tuddist d tafyirt izemren ad tesEU sin n yisumar ney ugar. LIan sin wassaren
gar tefyar : taruni d usa gel. Assar izmer ad d-yili s tesrunt ney s unamek kan, mel1sub
mebla tasrunt. Taruni tettill-d s tefrayt di tira, s usider n tareet deg umeslay, rna d
asagel ulae asider n tareet di tmenna. Md: - yesla, yerwel (d taruni).
- yesla yerwel (d asagel).
Iluyma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .~
Di tefyar i d-iteddun, ini-d anda tella truni d wanda yella usagel.
Yesla yemmut
Yesla, yemmut
Ye~~a, yeswa, yettes.
Iwala-t yerwel s axxam.
Issawel-as, yerwel.
Yekkat, yettru.
Yuli, i~ub b-d.
Yuzzel, yuli.
YerbeJ.!, yufa-t.
Iwala ueeen, yerwel.
I wala ueeen yerwel.
2 Kemmel i yimyagen-agi tsuffrec;l-d tifyar ideg ara yill usagel d truni.
Twala-tt ......... .
Isawel. ......... .
Yufa .......... .
Yerwel. ....... .
Yenna-as ..... .
Iseqsa-t ....... .
Taseftit
Izri yezwaren
rer imedyaten-a
- Mi wwc;ley rer-s yella yeffey.
- Mi d-yessawel tur ffrer.
1. Af-d imyagen yellan di tefyar-a.
2. Acl;lal n yimyagen i yellan deg umedya amezwaru?
3. Efk-d talra tal;lerfit nsen.
4. Muqel amyag wis sin d wis krad, anti time:fra ideg llan?
5. Tigawin i d-mmalen yimyagen-agi, c;lrant, c;lerrunt ner ad c;lrunt?
6. Anta tigawt yezwaren?
Ad efuy
Izri yezwaren d akud i nessemras i wakken ad d-nessenfali tigawt yec;lran uqbel yiwet n
tigawt nic;len yec;lran deg yizri.
Izri yezwaren yettaler s yilllallalen ar d ill mi ara illn ftin rer yizri akked umyag
nic;len yeftin ula d netta rer yizri.
Md: - Yella yefra wurar mi d-ters ad tecc;lel1.
- Tnr yefra wurar mi d-ters ad tecc;lel1.
Iluyma ______________________________________________
rer imedyaten-a tafec;l-d izri yezwaren.
Asmi i t-:frir yella yufa-d axed dim.
Mi t-tewwet trisiti, yella yebzeg.
Mi d-yekcem tur tesser ayefki.
Yella yeffer, mi d-wwten di tewwurt.
Ad yill yettes mi kecmer.
Mi tec;lra yid-s twarit-nni tur yuc;len .
2 Sefti amyag wis sin rer yizri yezwaren.
Mi yesla/eN~ ....
Asmi t-:frir/ac;len
Mi d-yeyli urrab-nni! cc;lel;l
Mi t-tmuggarl zweg.
Mi i d-yessawel/inig
3 Efk-d 4 n yimedyaten anda ara tesmersec;l izri yezwaren
Tirawalt
Tizdit gar umyag d yiwsilen-is d tzelyiwin n tnila
1. Af-d
Ad cfuy
Tizelriwin n tnila d awalen yeqqnen rer umyag d yiwsiIen-is. Daymi nettarra gar-asent d
umyag d yiwsiIen, tizdit. Mi ara rnunt tzelriwin-a: [d], [n]
- d : tettarra tigawt s umata rer win yettmeslayen.
- n tettarra tigawt s umata rer win i wumi ttmeslayen. Tizelriwin n tnila zemrent ad
Hint sdat ner deffir umyag.
Imedyaten: - Yefka-as-ten-id.
- Yuzen-as-ten-in.
- Ad as-ten-id-yefk.
- Ad as-ten-in-yazen.
Iluyma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .~
Err tizdit anda iwata
Nerga lexbar im
Ur d yusi ara
Nurga lexyal im
Fell as nerl.la
Awi d afus im
Sken iyi d udem im
I yecbeJ.! yisem im
. AGamila.
(Lewnis AYT MENGELLAT)
2 Tazabut
Tsawel-as-d i Mayas akken ad as-id-yawi idrimen-nni, ur as-ten-id-yewwi, ur as-ten-idiceyyeE.
Yessawec;l-as-ten-id mmi-s armi d axxam, terra-as-ten yerna tsuffer-it timendeffirt.
Seg wass-nni, gguller ur ten-tettif alama tusa-d tewwi-ten s yiman-is.
ill
A(lris
Nnif asettaf
~-------------------------------------------GeIdel! yerli-d yigell"ifell-as, teggllllllllfl lUI I-tawi IqllEa. Ye~lkem S /111111 yefmmi-s, :
armi yewwe(l yer yiwen yiyze.r. Yuder, yennul akal s tcrkast n Ifuci ines, yufa-t leqqaq, yeshel
i tyuzL Ig:eb-it umkan-nnL
Venna-as i mmi-s : Ireg! ru~ yer tebla~t-ina. \Vinna yexdem ayen i as-yenna
baba-s, yuyal yef tgecrar. Venna-as baba-s :
Scllck, cchhed ad tcmmte~.
- Ay ababa di ICEnaya-k, ur iyi-ncqq ara.
Nniy-ak cehhed.
Aqcic ameybun, yesnexfat, yettmeslay, ideEu. 8aba-s yeqqar-as kan : Amin !
Dayen tfukke~ ?
- Ala ababa, mazal ur fukkey ara.
- Aha! sellek, la k-ttrag:uy.
I reg, yesfallet, yed Ea armi ulac d acu ara d-yini. Yellna-as baba-s :
Dayen ney ala?
- Ay ababa di lenaya-k suref-iyi. Vr ttuyaley ara akk ad xedmey taluft icban ta.
Aredmani, ad ru~ey yer Vaymur, ad as-ssutrey ad isuref i Megdal !
Mazal-it yettmeslay, baba-s iemmer tameg~elt-is, iq ed-itt yer tayet-is, yenna-as :
Ad fcll-ak yeEfu Rcbbi !
Aqcic, yeErc~ ad d-yckkcr ad yeUcf baba-s deg yi~arren akken ad t-i~ellel maca wilma
ur as-yeg,g:i ara Iweqt. Veqrcs fcll-as, yenya-t.
Ycbrcn s axxam-is urgaz, ula d asikked ur ycssakkcd mmi-s. Irul.1 ad d-yawi Imes~a
swaycs ara t-ycm~cl. Iger kra n yisurifcn, yemlal-d sdat-s tamettut-is ycffcy-itt-id ICEqel imi
d-tcsla i ustay n Ifuei. Tenna-as :
Acu txedme~ ay argaz ?
- J:lekmey fell-as s lI)eqq.
- Allida yelhl .?
- Ha-t-an deg yiyzer. Tura ad t-l11e~ley. Icehhed, yed Ea ; tamcddit-a, ad dekkren fell-as.
Azen-as aleb a~ i u~cggal nney Mcddur n At-Maraw, ad izdey dugi "(ur-ney.
l'..-ospcr MERIMEE 11129
o lasuqilt S IIscmyczg.
o Ayen
UI
0 u~ris
fj Lemmer ass-a ara te~ru tedyant-agi, ad illey ubabat mmi-s ney ala? Acuyer '?
Afares s tira
;-
- --
- - -1
- TlImyllrl, lezzaltlStl-S, mi as-lIytm IIImi-s. Tegglll ad d-Ierr lIar. Yiwell was.,', IlIIlIggar-d yiwel
II IlIIef(lIt ; yessexdllmell tUSSlia II yikrurell(ibecklllell), lelllla-tl!:i tililla: ad kelll- Eiwlley ad
lellye(l (me(llib ad fenw(l ad tesllegre(l tawaclilt-is... . Ney tezmer tid d-Ie,.r tlar S teqjllllt-IIlli
ille.s ... lUI tt-tesse{u'eb akkell ad teU twe(llib-mti.
- Glem-t1 atlill'elllli yelftm g""-a~'ellt, tigawill ara d-yilill.
- -
Amehbus-iw
Asefru
RruJ.!-is Ia d-yesselqaf
Am ureqqa gar yifuraf
Yettragu nnuba-s yettru
UmeJ.!bus-iw.
Yuggad ,d as-tinim d amcum
Taggara 'd t-tettum
fer-s anwa 'ra yeqen asalu ?
UmeJ.!bus-iw
***
***
***
Ad nnadi ref unamek n usefru
o
o
e Anida i t-J.!ebsen ?
***
~
~ )
***
***
Lwennas M~TUB
Tesfill "Ru ayul 198~
Ad ktazley iman-iw
Acu i twalat;l deg yisenfaren i d-turam?
Wall rna tzernrec;l :
o .......... weJ.!d-k ?
@ .......... disin?
@ .......... d agraw?
o ..........
Asenfar wis 2
Aska r n tesru of tamugi1t: ic;lrisen imesfukal ad izmiren ad d-awin refyibaruren n useklu d
uJ.!areb fell-as ney ref yimihan n tbara ney ref tc;lullit n useJ.!biber ref twannac;lt ner ...
Tigezmin n IIsenfar:
Afares n uc;lris imesfukel bu-snat n turdiwin.
2. Afares n uc;lris imesfukel bu-yiwet n turda.
I.
Tagzemt
Asefied/taruri n
yic;lrisen
Igburen n tutlayt
r."
Ir,lrisen:
I
I
Tajerrumt: tisrunin n usa gel sb :73
d .
1- Yuker, hedrer;
T
Ii'"
1.
lares nuns
ase h : Ima IZwaren sb :74
.
f k'
yeggul, umney sb :70 T'
I
' d'
d'
m e sue
.u'awa t: tlZ It gar tenzert umqlIDl.
t
II
2- Tiftna" sb :76
il
Ib u-sna
aws sb :75
t ur d'lWlD.
.
Asefru: Imaziren sb
:79
Ir,lrisen:
1- ~adyu d yidlisen
Afares s tira
sb :80
2- Tira d umaru sb :
86
Asefru: Abernus
amellal sb :88
fares
n uc;lris
'mesfukel bu'wet n turda.
Tagze~~~\..,..,
Asfukel: ac;lris bu-snat n turdiwin.
..,.
~
=
Q)
711
-<
Mi ara imuqel bnadem rer deffir s amezruy nner nekkni s Yirnaziren, ad yaf d tagi i
yec;lran yid-ner ma~N d abrid ma~~i sin.
Di 3000 n yiseggasen-agi iEeddan, sebEa legnas i d-ikecmen tamurt nney. Akken rna llan
uren tamurt s yiril.
Maca yal yiwen issetbaE timucuha i yiril. Yal yiwen deg-sen ifesser amezruy i yiman-is,
inger-it akken i as-ilaq. Nitni i d ar-iswaren heddren, nekkni swaren nessusum. Amezruy
nner d nitni i t-yuran (ner i t-izelgen, ner i t-isdergen), d nitni i iwezznen, qqaren-d ayen
ilaqen d ayen ur nlaq. Ayen ilaqen d ayen i asen-yehwan i nitni. Armi di tmurt n baba-tney
d jeddi-tney nezga-d d irriben, ur ar-id-yettawi umeddaJ.! di teqsic;lt alama taqsic;lt d tin n
wiyic;l, nekkni texc;la-ar ner tJ.!uza-ar kan akka di rrif.
Ad tt-id-bdun d iril, mi ar-ferqen ad ar-qen, ad ar-tthuzzun di dduJ.! n tmucuha nsen.
Qqaren-ar: nusa-d rur-wen d zzyara n gma-s rer gma-s, irna newwi-awen-d rreJ.!ma : am
sseEd nwen kunwi yeddren armi ken-id-qesden watmaten ref ur tebnim ! Maca ...
Maca tJ.!edder-d tidet, u, mi d-teJ.!der tidet naf tagmat issafeg-itt wac;lu, ala win ara k-yinin
: "I wumi-k ke~~ imi d nekk Hir ?"
Nufa-d qqaren: "Sawler i wayla n medden, ar ass-a la t-ttragur, sawler i wayla-w
yenna-k : aql-i". Ihi, rna yella win irefien zik, ass-a, ur d-iqqim ara umkan i lekdeb, acku
lekdeb taswiEt kan i yettalas, s lqerb ner s Hul, yiwwas, tidet ad t-teyc;lel, acku tidet am zzit
: i tebruc;l tirzifec;l a lweqt labudd yiwwas ad d-tifrir.
Ad d-tifrir tidet rna yella ula d nekkni nEawen-itt, rna yella ula d nekkni newwi-d
72
ma~N
3000 n yiseggasen aya nekkni d Iskutiyen i ubarur n wiyic;!, neennu eenawi n wiyic;!,
nmeddeJ.! lemdeJ.! nsen, nettwall s wallen nsen. Maca nnuba tura tezzi : rna yella zik " nettes
mazallJ.!al, " ass-a, d nekkni " i d-i~aJ.! wawal ".
lhi tagrayt n wawal d ta : ttlam la yetteftutus, tura d tikli ad ifnu yic;!, a-tt-aya tfejrit
nney.
Lmulud At-l\fl:EMMER
Tigzi n ut;lris
C) Anta turda (nay ney tamurll) i yebra umaru ad ar-tt-id-imel ma~N ref tidet i tbedd?
o Anwi i d-yeqsed umaru s wudem amezwaru n usget: nekkni ner s uwsil nney ?
&
Anwi i d-yelha umaru s wudem wis tlata n usget nutni akked umatar ...... n ?
iqennef) s takti-s?
73
Amawal
1.
Isem abrid d agetnamkay, wali anwa i d anamek-is di yal tafyirt, qqen-it rur-s.
- Tikli n lrali.
- D sswab, d nay yelhan.
- Tikkelt.
- D ansi ttreddayen medden.
- Tifrat, ttawil.
2. Taqnu:ft:
Lel;lI;lUr, lel;lI;lUr, rna d netta ur t-qc}irer. D aeu-t ? d aeu-t?
3. D aeu i d anamek n tenfalit-a:
Nnig ubrid, ddaw ubrid, leqrar-is d abrid.
4. Af-d anamek n umyag ar di tefyirt-a.
Uren tamurt s yiril.
5.
74
Tajerrumt
Tisfunin n usagel
rer imedyaten-a
Akud
Aqbal
Tamentilt
Tawtilt
-----,1- -
Aserwes
Ad cfuy
Tafyirt tumyigt yesfan ugar n yiwen umyag, qqaren-as tafyirt tuddist. Tafyirt tuddist,
llan deg-s, rna ulac, sin yimuren i wumi qqaren isumar. Assay gar sin yisulllar-a yezmer
ad yili d tayuni ney d asagel. Nwala yagi amek yezmer ad yill usagel (akked tyuni) mebla
tasyunt md : yesla yusa-d maca yettill dayen s tesyunt n usagel. Tisyunin n usagel bc;lant
d taggayin almend n unamek nsent. Tasyllnt n IIsemmed al;lerfi: belli. Tid n wakud : mi,
segmi, seg wasmi, ar, armi, sklld, asmi, qbel / IIqbel. Tid n tmentilt: ackll, axater, imi,
seg wakken. Tid n yiswi: i wakken, akken, bac, amar. Tid n IIqbal: xas / yas, xas IIlallla,
xas akken. Tid n IIserwes: akken, amzlln, am wakken ... Tid n tewtilt: llIa, limer, lemmer,
lllkan
Iluyma
Akez tisyunin n usagel, smel-itent f lal;lsab n unamek nsent.
Yewwec;l di tafat acku irul;l zik.
Limer ad d-yettuqqet ugeffur, ad ay-yawi ul;lemmal.
Xas meHi, yefbem kra yeHan.
Ixeddem akken yezmer.
Mcel;l taberkukest akken ad ak-yekkes usemmic;L
Ma yezmer, ad d-yerr ttar.
Seg wakken tfebba, tekna.
2 Ddem snat tefyar til;lerfiyin, suffey-d yis-sent tafyirt tuddist s tesyunt n usagel
Azekka, ad kkrey zik. Ad awc;ley di lawan s ayerbaz. ( iswi)
Yefya. Yesfedda sin yiswan. ( aqbal).
Zemrey. Ad zegrey asif yel;lmel. ( tawtilt)
Kra yekka yic;!, nettat teqqar. Azekka-nni ad tesfeddi akayad. (tamentilt)
Yettermimiz. Yettargu. ( aserwes)
75
Taseftit
Imal yezwaren
rer imedyaten-a
Afejmi-agi, mi ara d-tawec;l tefsut, ad yili yenza.
Asmi ara d-aser, ad yar 1I;1a1 yeqqur lel;leic
Ad yili yettes, akka imir-a.
rer waeu i ftin yimyagen n tefyar-a?
2. Imyagen "yenza" akked "yeqqur" ftin rer yizri . I tigawt nsen di tefyar-a, tec;lra ner mazal?
3. D aeu i d-yemmalen ur tec;lri ara?
4. Qren gar "mi ara d-tawec;l" akked "ad yill yenza". Anta tigawt ara yezwiren tayec;l?
5. I wazal tesfa tefyirt tis tlata "ad yili yettes", tefdel akked snat timezwura ney ala?
6. D aeu ilaqen, ihi, i wakken asumer deg yella "ad yill + amyag yeftin rer yizri", ad asneCk azal n yimal yezwaren? Qren gar snat tefyar-a, deg unamek.
Ad yili yeffer.
Mi ara awc;ley s axxam, ad yili yeffer.
1.
Ad cfuy
Ad yiIi + amyag yeftin rer yezri ner ad yar lI;Ial+ amyag rer yizri mmalen imal
yezwaren, mel;lsub d tigawt ara yec;lrun rer sdat llIaea uqbel tigawt nic;len ara yec;lrun deg
yimal ula d nettat. Mi ara yill ad yiIi + amyag yeftin rer yezri wel;ld-s kan, ur yettwaqren
ara rer tigawt nic;len n yimal ner rer wakud n yimal, yezmer ad d-imel kra deg ieukk
kan bnadem ad yec;lru (am tefyirt tis tlata). LIant temnac;lin ideg ssexdamen daren ad tar
akka am ad + iii. D aeu kan deg waydeg mxalafen: iii mazal ifetti d wudlllawen akk, rna
d ad tar, kan akka i yettrimi.
Iluyma
Akez illlal yezwaren di tefyar-a:
Azekka, ad yili yitij.
Mi ara d-yekker tanezzayt, ad ilir zegrer i wasif.
Terza rer Tizi-Uzzu, ad d-tar iselsa.
Mi ara trul;l rer Tizi-Uzzu, ad ilint fukkent tqendyar-nni.
Akka imir-a, ad yili yettes.
Asmi ara yergel iberdan udfel, ad t-yar ll;lal yemner.
76
Tirawalt
Imedyaten
Yerzef rer gma-s.
Yerzef rur-s.
Yebna deg wakal-is.
1.
2.
3.
4.
5.
Yebna deg-s.
Yeffey d yimeddukkal-is.
Yeffer yid-sen.
Ad cfuy
Amqim udmawan yezmer ad yill d ilelli (nekk, keN~, netta ... ) ner d awsil ama n yisem
(isem-iw), ama n umyag (yessen-iyi, yenna-as), ama n tenzeyt ( fell-asen, fell-i...). gar
tenzert d umqim awsil tettill tezdit. Yur 1l1al yal mi ara yill umqim d awsil, Gar-as d
wawal wurur yeqqen tettill tezdit, ay akken yebru yill wawal-nni.
Gret tamawt: kra n tenzar ttbeddilent cittul1 gar mi ara yill d isem i tent-id-ic;lefern akked
mi ara yill d amqim awsil: s _ yis-, d _ yid-, rer _
rurTanzert ar yettafar-itt yisem ilelli, rna d amaruz i tt-id-ic;lefren, tel1sic;l d rer i ilaq ad
taruc;l; ur ilaq ara ad taruc;l: irul1 ar uxxam.
Iluyma
Tazabut
La ttnadir fell-am, anida tellic;l?
Win yewwten deg-ner la smaJ.!.
Ufan-ar abrid wigi sennig-ner.
2 Senfel yal isem s umqim awsil n tenzert.
Tezdel ddaw yisraren.
Yeerek d watmaten-is.
Iqettu-d s yidrimen.
Yewqef gar yqra.
Yunag rer temdint.
Yekka-d nnig yimeddukkal-is.
3 Kkes allus s umqim awsil n tenzeyt.
Yur-d takerrust. Ixeddem s tkerrust.
IJ.!emmel taftist. deg unebdu, ittruJ.!u rer teftist.
Yeddem-d iblac;len. Yewwet aqjun s yiblac;len.
IJ.!emmel arraw-is. Ixeddem refwarraw-is.
77
II] AIJris
Tifinay, d tira n Yimaziyen
Tifinay, (sawalen-asent daren lira tilihiyin) d lira taqdimt n Yimaziyen. Llant di TmazY3
dat yimir n ugellid Masensen. Imaziycn n yimir-nni, UarD" yis-sent yef yi~ra , deg yifran,
maca di temnaQt n usammer n TmazY3, yef yi:tekwan i ggtent: ttarun fell-asen isem n win
imeQlen din , wi t-ila" d wayen yexdem asmi yedder akken ad d-yeqqim deg umezruy.
Tura. anagar Imucaf i yeWen deg-sent. Mazal ar ass-a Uarun yis-sent, rna d Imaziycn
nifJen: Iqbayliyen, Im~abiyen, Icawiyen, Icenwiyen ... jlant-asen. 0 acu kan xas akken yer
Yimaziycn kan i Ilant lira-a, anadi yef u~ar iseg d-frurint, yebQ3 imazrayen yef sin: kra
qqaren-d si berra i d-kkant tfinBY, kra niQcn qqaren-d d fmaziyen i tent-id-yesnulfan.
Wid i d-yeqqaren ur d-snulfan ara Yimaziyen tira-agi nsen, yillen yer Yifniqen n Qertaj i
lemden tira. Turda-agi nsen, sbedden-tt yef kra n temsal; ad d-nebder tlata seg-sent:
Tamezwarut, qqaren-ak : isem-agi n dinay s yiman-is d ttbut belli maeei d Imaziyen
i d-yesnulfan tira nsen. Ayyer? Acku, E la~sab nsen, a~ar n wawal tifinay lIant deg-s tlata
tergalin: FNf, yuy l~al imussnawen n tutlayt mlan-d amek mqaraben yimesla ( y( akked
(q). I.hi, ayagi yessawe~-iten armi d-nnan: izmer l~al, di la~el-is, a~ar 0 wawal d FNQ
me~sub tifilraq ney tiflliqill. Tis soat, qqaren-d d lfoiqeo i d imezwura akk deg umafJal
soulfan-d agemmay, iyerfan akk nifJen fur-sen i lemden asexdem 0 tira. Tin yernao fur-s,
ufan belli tira n trinaf lIant s tuget di temnafJin n Tmazfa iqerben fer Qertaj. Tamsalt ni~en
i d-bedren d amcabi ttemcabin kra n yisekkilen gar tira n Yimazifen d tid n Yifniqen.
Maca, xas ahat tezmer ad tiJi kra n tidet deg wayen akka akk i d-nnan, nezmer ad nwaH
tamsalt s tmuyli ni<Jen. Day-netta, tineggura-a, atas n yimassanen ama d imesnalsiyen ama d
imazrayen i d-yeqqaren: tira n tfinay, d Imaziyen i tent-id-yesnulfan i yiman nsen. Icebba-yi
Rebbi d wigi i d-yennan tidet. Amek?
Tamezwarut, deg wayen iEnan isem tifinaf, izmer Il}al yekka-d seg umyagJiley, amyagagi, yell a di tmaziyt n Uheggar, yer Yimucay, yesEa anamek n umyag aru, qqaren fney fell
akal me~sub aru fef wakal. Izmer I~al dafen amyag-a yekka-d seg u?:ar n wawal unuf :
Nf, rnan-as imesli If} di taZ\vara ines dya YUfa1fi,ey, akka am umyagfimzer, yekka-d seg
yisem illzer rnan-as azwir f. Rnu yer waya, tamsalt-agi n yisem tezmer ad ay-tkellex rna
yella ur nerri ara mlil} ddhen nney fur-so Acku, atas n yismawen i yettunefken i tyawsiwin
ney i yimdanen ney i yiyersiwen xu~i yella deg-sen leylacJ. D amedya isern n udandiw s
tefransist qqaren-as U dinde" imi filen si tmurt n Lbend i d-yekka, netta yuy Il}al xati. Ma
nger tamawt dayen i kra n yismawen i ttsemmin Leqbayel i warraw nsen akka am Akli ney
A Erab .. ttsemmin akka i warraw nsen i wakken ur ten-yettaf kra, ad ten-tyanfi tmettant.
Si tama ni<Jen, amyag arll akked yisem tira zemren ad ay-id-mlen belli Imaziyen snulfan-d
tira rnan gan-asent isem. Limer d ar<Jal i d-re<Jlen agemmay tiJi ula d awalen yemmalcn tira
ur ten-seEEun ara.
Tis snat, tifin i ufan tilinay s tuget di lel}na<J n Qertaj, tesEa tamentilt: amur ameqqran
n yinadiyen fef tira n tfinay ttwaxedmen di temna<Jin n usammer n Tmazya, tid yellan dtama n Qertaj rna d tirnnaf;,'lin nif;,'len drus i nudan deg-sent yimussnawen. Verna ilaq dayen
ad d-yini bnadem belli tifinay yella8 di temna<Jin-a n usammer, yef trnenziyin n yj~ekwan
i tent-uran. fhi, nezmer ad nefhern matei d awway i d-wwin Yimaziyen tira yer Yifniqen,
78
d asexdem n tira refyq;ekwan i d-Iemden rur-sen. Acku di temnac;lin nic;len n Tmazra - deg
umalu, deg tlemmast, deg tne:fruft - refyq;ra ay uran s tfinar maca d q;ra yexc;lan q;ekwan.
Ula d lefmer n tfinar yemmal-d belli di Tmazra i d-frurint. Imussnawen yettnadin deg
temsalt n umezruy nsent, ufan d tira yellan deg utaram, meJ.!sub tid ibefden ref Qertaj, ay d
tiqdimin akk. Limer si Qertaj i d-kkant tira-a nner tili d tid iqerben rer temdinin n Yifniqen
ara yilin d tiqdimin, ad agarent tiyac;L Yerna, daren, akken brun semmren Yifniqen tira
nsen d yidles nsen, ur ten-ssawac;len ara alama d tamiwin iggugen atas fell-asen, am tne:fruft
d Tegzirin Tiknariyin.
Tis tlata, amcabi ttemcabin yisekkilen ur yesfi azal ameqqran acku drus i yettemcabin
yerna isekkilen n tfinar d at-tremmar ( [, 4J ... ~,][ , ... ) rna d wid n Yifniqen ur sfin ara
tiremmar. Mebla rna nettu, tifinar, ttarun-tent, zik-nni, seg usawen d akessar rna d agemmay
afniqi iteddu seg uyeffus s azelmac;L
lhi, tagrayt n wawal d ta: izmer IJ.!al, rer Yifniqen i d-Iemden yimezwura nner asemres
n tira ref yi:fekwan maca ur d-wwin ara rur-sen agemmay. Amek, agemmay newwi-t-id
maca nbeddel-as tanila? Ayrer? Amek, tira nelmed-itt-id rer Yifniqen maca anagar setta
n yisekkilen i yettemcabin gar tfinar d tira nsen? Ayrer ara nbeddel talra i yisekkilen akk
slid setta? Tamsalt-a n umcabi, ur tettfedday ara di tewwurt. Ma yella kra n umcabi
iref d-tewwi ad d-mmeslayen yimussnawen d win yellan gar tfinar d yizamulen n t:furi n
Yimaziren: atas n yisekkilen n tfinar i yettemcabin rer wunuren yellan ref yi:fra ner rer
rrqem i ttgent tlawin deg u:fetta d win sunurent ref leJ.!wal n talart akked d wid i xeddment
d ticrac;L D unuren-agi akk i d asurif amezwaru n Yimaziren rer tira. Seg-sen i d-frurint
tfinar. Ulac agemmay di ddunit i d-yennulfan kan akka ref tikkelt. Di trermiwin akk, tella
tallit i d-inegren abrid i ugemmay. Limer s tidet d arc;lal i d-nerc;lel tira tafniqit, ayrer ur
d-nufi ara ic;lrisen n tmazirt uran s ugemmay afniqi am wakken lIan kra n yic;lrisen yuran
s yisekkilen n taaabt di tallit talemmast akked wid yuran s ugemmay n tefransist di lqern
wis 19 asmi d-kecmen Yirumyen? Atas n temsal mazal ur frint ara, tewwi-d ad nesserz
deg-sent. Tewwi-d daren ad d-nini belli atas n yimazrayen i yebran ad ar-snetc;len tamsalt-a
n urc;lal, amzun akken kra yellan rer wiyic;l i t-id-newwi, ur yelli kra i d-nesnulfa. Bran ad
ar-wellhen d ubrid n tatut d nngar. Di taggara, ad nessali awal akka: tifinar d Imaziren i
tent-id-yesnulfan. Kunwi a tisutiwin n wass-a, yessefk ad te:frem belli asmi tamazirt nner
tesfa tira, atas n tutlayin (Gar tid i d-yufraren ass-a di ddunit) mazal ur d-nnulfant ara.
Ihi, ayen ihudd umezruy, ad t-ibnu umezruy.
R.=
79
Tigzi n ut;lris
0 1 wumi yettmeslay umaru deg uc;lris-a?
Ad cfuy
Ac;lris imesfukel d ac;lris ideg win i t-yuran yettnadi ad ibeddel tidmi (rray) n win ara tyeyren fef kra n temsalt. Ad inec;l ad t-isellez (ad t-iqennef) s takti ines, ad t-id-yawi fer
tmufli ines. Daymi, di tuget, ameskar n uc;lris imesfukel, maMi d arawsan, yettmili fer kra
n takti ney kra n tidmi. Daf-netta atas n tmitar, deg uc;lris, i yesfalen fur-s am yimqimen
d yimataren n wudem amezwaru ( ama n wasuf, ama n usget): nekk / nekkni, ... f, n ... ;
.... -iw, ... nnef,.-iyi, ... yaf, atg. Ac;lris imesfukel yezmer ad yeddes s snat n turdiwin.
Afawas-is, ad yili akka: tazwart, ad d-yebder deg-s umaru tamukrist nef tamsalt ifef
ara d-yawi awal; taseddart n turda tamezwarut; taseddart nic;len n tmeglurda ( turd a
mgal tamezwarut); taseddart n tsemlilt, ad yenec;l deg-s ad yessemlil turda d tmeglurda,
ad d-yeffef s yiwen rray. Yal turda tbedd fef yifukal, wigi dafen bedden - xas akken
tikwal kan - fef yimedyaten. Di tuget, d turd a ira ad tt-issefli umaru i d tamezwarut;
tameglurda tettas-d d tis snat i wakken ad d-tejbed ameyri.
80
Asefru
Imaziyen
***
Zedren amadar tq;gi
r'f traltin sersen tudrin
i.>san i yal inebgi
I 'sen-irec;lmen tiyedrin
Ssel.lra s lxir tneggi
Nutni ur t-:frin
***
***
***
Imaziyen Imula
***
***
...
[ ]
81
Tagzemt
~adyu
d yidlisen
Tallit n wass-a, d tallit n talrut d teywalt. Amdan, yezga yettaf-d iman-is am win ibedden
gar sin n yiberdan. Yettas-as-id ufran yewfer, gar truri d usmuzget.
~adyu
tettas-d s sshala,
mebla leftab. Amseflid n radyu isell isalan s yic;les, ad yebren kan tiqeffilt ad d-yettef.
ras asefled n radyu yettas-d s sshala ur nezmir ara ad d-nini taruri n yidlisen tekfa. Imi di
tmura sut-trerma meqqren am Fransa, Lalman d Marikan ... ad ilin yimdanen i il;lemmlen
ad qqimen i yiman nsen akken ad xemmen amek ara gzun amac;lal ideg ddren.
Maca ass-a, ad yesl;lissef umdan ref uktam n yimerriyen n yidlisen ula di tmura yesfan
ansay aqbur deg yidles yuran.
ras akka, taruri n yidlisen ur tettmettat ara. Acimi?
i as-yessuter kra, urgin i t-yesnurni ana gar tamussni i as-d-yettawi ref yimedyazen,
d yineggalen, d yimassanen ... d netta i d takatut n talsa. Deg yidlisen i nezmer ad d-nagem
timfayin n ddunit. Kra n wayen ne:fra ner nessen deg-s i yella. Yis-s i nettaga aswingem d
umahil aggag. Di tumert ner deg urilif, adlis yezga rer yidis nner, yerna yessinig-ar mebla
idrimen rer yiriren urgin nwala, nrezzu rer-sen mebla rna nga asurif.
Kra n umdan i yeqqaren idlisen, ldin-as allen, fkan-as tamussni ad as-tessken iberdan.
Degmi, imir-a, imerriyen n tidet ur zmiren ara ad rewlen ref truri ner ad tt-ggen imi
teqqel-asen d asedwel, d tannumi.
82
Asegzi n wawalen
Yudsen, ades: qerreb
Swingem (d awal n tceIl;lit): xemmem
Tussaft : mi ara teqqimec;l wel;ld-k.
Talrut: isalan
Aktam: anqas
83
Amawal
1.
Efk-d sin wawalen yezdin a:far d wawal takatut , rnu-d sin akked wawal talsa .
~
~
~
~
~
~
84
Tajerrumt
Tisfunin n tfuni
rer imedyaten-agi
Brir ad ddur maca uggader imennan.
Ass-a d uzekka, d ageffur.
Argaz akked tmettut-is qqimen rer lkanun.
Ad yeddu ner ad yeqqim.
1. Acl;lal
Ad cfuy
Tafyirt tumyigt yesfan ugar n yiwen umyag, qqaren-as tafyirt tuddist. Tafyirt tuddist,
lIan deg-s, rna ulac, sin yimuren i wumi qqaren isumar. Assar gar sin yisulllar-a yezmer
ad yill d taruni ner d asagel. (Z.er tamsirt ref usagel akked truni). Taruni tezmer ad till
mebla tasrunt md: yetta, yeswa maca yettill daren s tesrunt n truni (yecban tigi i dnefren s wadda). Tasrunt d awal armeskil. LIant tesrunin n usagel, lIant tid n truni.
Tisrunin n truni teqqnent awal s awal ner asumer s asumer. Maca awalen d yisumaragi ttriman d ilelliyen. Ha-tent-a kra n tesrunin n truni: d, akked, ner, maca, ahat, yerna,
dra, ladra, wamag(wanag), ihi, walakin, llIafna... tisrunin n truni bc;lant d taggayin
almend n unamek nsent.
Iluyma
Derrer tisrunin di tefyar i d-iteddun.
Tamda-agi zeddiget ihi telha i usuccef.
Asuccef deg yilel yelha maca yewfer.
Ad d-yas ner ad t-nekkes.
Qqimen yinelllladen akked yiselllladen nsen.
Ur d-yusi ara, ihi yuc;len.
2 Smed ilmawen s tesrunin-a: ney, maca, dra, mafna.
D ssker ... d tisent?
Ad iruJ.! .... ad yeqqim.
Yebra ad yeddu .... yuc;len.
Yerli .... yemmut.
D igellil .... yur-d takerrust.
3 Semres tisrunin-agi di tefyar s-rur-k.
Maca, ihi, ner, akked, dra.
85
Taseftit
Tafelwit n tseftit
Udmawen n tseftit
...=
..'"
Izri
-
Urmir
Izri ilaway
Izri ibaway
Urmirs
ad
Anac;l al;lerfi
dm.l"
dm.w2
dm. w3 Ill.
dm. w3 nt.
....
Q)
..'"
OIJ
dm.l"
dm. w2
dm. w2
dm. w3
dm. w3
Ill.
nt.
Ill.
nt.
Amarlln n yizri:
Ilaway:
Ibaway:
Amarlln n wurmir:
Udmawen n tseftit
Urmir ussid
Anac;l ussid
r-
...=
..'"
..'"
OIJ
dIll.
dIll.
dIll.
dIll.
1"
w2
w3 m.
w3 nt.
dIll.
dIll.
dIll.
dIll.
dIll.
1"
w2
w2
w3
w3
m.
nt.
m.
nt.
86
m.
= amalay
dm w2, w3
nt. = unti
= udem wis sin, udem wis tlata.
Tirawalt
Tizdit
rer imedyaten-agi
Yedda-d gma-s
Iful;! rur-sen.
Yefka-as-ten-in ic;lelli.
Ad d-yas azekka.
Ad n-yeddu yid-sen Meqran.
Ad tent-in-yazen akked baba-s.
Muqel amedya amezwaru, acu nerra gar umyag d tzelra n tnila ?
2. Kkset tizdit terrem-d amedya i tikkelt tis snat. Ibeddel unamek ner ala?
3. Anda nerra tizdit?
4. Muqlet imedyaten, tinim-d anda nettarra tizdit?
5. Acurer i tt-nettarra dinna?
1.
Ad cfuy
Nettarra tizdit :
Gar umyag d tzelriwiu n tnila : Md : yusa-d, ad d-yas. Ad n-yas, yusa-n.
Gar yisem d uwsil-is (deg wasuf kan): Md: axxam-is, maca axxam nsen, axxam ines.
Gar umyag d yiwsilen-is (ama zwaren ama ggran, ama d isemmaden usriden ama d
irusriden). Md : - Yewwi-as-ten-id.
- Ad as-ten-id-yawi.
Gar tenzert d uwsil-is: Md : rur-sen, ddaw-as, nnig-i
Gar yiwsilen n umyag d tzelriwin n tnila : Md : ad as-ten-in-yawi.
Iluyma
Err tizdit anda iwata.
Irc;lel asen ten sin n yiseggasen aya maca ar ass a yiwen ur inuda ad as ten id yerr.
Mi n yewwec;l, ini as ad yi d yessiwel akken ad t sfehmer.
Acl;!al i as fkan deg s?
Melmi i d tewwic;l awal fell as?
Ar
~~en
ibef!:ac
87
Tira d umaru
Deg useggas n 1974, Mul}emmed Garfi d Ben Mul}emmed sEan yiwet n tesgilt di
radyu tis-snat, isem-is: "Timlilit n ddurt, yal wa ad as-nbedd feftewwurt".
Fefwaya, rul}en yiwen wass fer Dda Lmulud fer CRAPE anda yella di lawan-nni d
imtjebber. Steqsan-t fefwamek i yettwali axeddim n umaru, amek i ilaq ad yaru, d acu
ifefilaq ad yaru ... " yerra-asen-d:
Tiririt i temsalt i icban tagi trumm kan, balak txulef ayen i wumi tsellec;l yal ass anda
nic;len, axater akka i t-walar lamer-agio Amek ?
Ur ilaq ara ad as-yini umdan i wayec;l d acu n yixef i ilaqen ad t-yaru. Amdan ad yili i
yiman-is kan.
Nekk ilaq-iyi ad arur s temsalt-agi ner s tayee;!, axater rna tennic;l i yiman-ik : ilaq ad arur
s temsalt-a ner s ta, d ayen n dir ara taruc;l.
Ur yefdil ara umaru ara d-yesnulfun adlis ara d-yini seg uqerru-s, seg wul-is, akked win
ara yarun idlisen ner irmisen yellan d aslac;l. Aslac;l d aslae;!, tira d tira. Sin n yiberdan-agi
ur fdilen ara, amek ?
Ma twalac;l ilaq, ad d-thedrec;l ref uxxam ner ref wayec;l, te:fric;l ilaq-ak ad d-tinic;l ayen
yelIan, ayen twala tit-ik d wayen yesla Ume:f:fur-ik; ad tesfehmec;l i lraci ayen ahat ur :frin ara.
Maca win i d-yesnulfuyen adlis ner taqsic;lt ner ayen nic;len, mi ad d-teffer seg uqerru-s,
ma~N d aslec;l kan, ilaq ula s-rur-s ad yernu kra, yerna a-t-an ye:fra tamsalt-nni. Ma teggic;ltt kan akken s-ufella, amar ad d-yas wayen ara txedmee;!, ur d-tetteffer ara akken ilaq; ilaqak ad tt-tkemlec;l alama d ayen tgerrez, mel;lsub ur tettizmirec;l ara ad ternuc;l syin akkin. Deg
mi ula d netta s yiman-is yettl;lussu s wanect-agi, amek?
Yella wass, ad d-tekkrec;l ~~bel;l, ad d-tafec;l igenni icbel;l, ad t-id-tafec;l yeldi-ar
tiwwura, tikta ad d-ttrul;lunt seg uqerru ner seg wul, ad asent-l;Iusser laqent. D akken, win
ara tent-yeyren, win ara tent-iwalin urant di tektabt, ad tent-yaf laqent, rul;lent-d akken
yelha.
88
o
o
CD
&
Ad cfuy
Ac;Iris imesfukel d ae;!ris ideg win i t-yuran yettnadi ad ibeddel tidmi (rray) n win ara
t-yeyren ref kra n temsalt. Ad ifree;! ad t-isellez (ad t-iqenneE) s takti ines, ad t-id-yawi
rer tmurli ines. Daymi, di tuget, ameskar n ue;!ris imesfukel, ma~N d arawsan, yettmili
rer kra n takti ney kra n tidmi. Dar-netta atas n tmitar, deg ue;!ris, i yesralen rur-s am
yimqimen d yimataren n wudem amezwaru (ama n wasuf, ama n usget): nekk / nekkni,
... r, n ... ; .... -iw, ... nney,.-iyi, ... yar, atg. Ae;!ris imesfukel yezmer ad yesEu yiwet kan n
turda.
Afares s tira
",----
--------------- I
Deg yiseggasen-agi ineggura nettwali tawennatjt terka, tluy matti d kra. Tadawsas temmar. Acu i d-tewwi ad t-yexdem umdan akken ad il}areb yeftdawsa-s d twennatjt ideg
yettidir.
--------------------
89
Asefru
Abernus amellal
***
***
Ay abernus mellulen
Ayrer i k-beddlen
Tettun seg wans' i d-"kkic;l
***
***
... ]
Ma~N
***
Ay abernus amellal
A mmi-s n leJ.!lal
TeJ.!sic;l s yifassen i k-yezc;lan
***
Bab-ik rran-t d tisulal
***
***
***
***
... ]
Am wass-a ad t-ifsusec;l
S~ber i wumi tJ.!ussec;l
S yifassen nner ad k-nessired
d attan ay uc;lney
Teyyeb :!:EBDELLI
Seg U!Uis Anthologie de la poesie kabyle
de YusefNASIB
@ Acu i t-yerzan?
&
o
90
Ad ktazley iman-iw
o .......... wel;ld-k?
~ ..........
g
dISlll.
. ?
@ .......... d agraw?
o ..........
91
Amawal
N
Arret
02
Detail
03
Agari (MA)
Cartouche
04
Interieur (adj.)
05
Agezdef (elh)
Paresse, oisivete,
06
07
Amerlid (L j 1)
Bienfait, interet
08
Ami, amant
09
Amnafeq (kb)
Bandit d'honneur
10
Amrig
Arme
11
Amseflid
12
Narrateur
13
Semantique
14
Indicateur
15
Anaw (c1h)
Type
16
Recepteur
17
Armas
Reception
18
19
Asatal (B.B)
Contexte
20
Asektem (MW)
Debit, diminution
21
Ordinateur
22
Conception
23
Asurif (kb).
Pas (Ie)
24
Awes (kb)
Aider
25
Ayis
Cheval
01
I-~
(M.A)
(MW)
(MW)
(M.A)
desoeuvreme~
Montage
Auditeur, ecouteur.
29
Ktem
Debiter, diminuer
30
Llez (kb)
31
N nirset
Etre detailie
Argumentatif
Exterieur
28
I--
92
Tafransist
Tamazirt
32
Sefled
33
SCates
Detailler
34
Ster (MA)
Exploser
35
Stummen (kb)
36
Swingem
Fenser, reflechir
37
Tabagust
Ceinture
38
TaCaia
Baionnette
39
Tagrayt
40
Takalast (B.B)
Album
41
Takatut
Memoire
42
Talrut
43
Tamdayt
44
Antithese
45
Epitaphe
46
Librairie
47
Incertitude
48
Tiggit
49
Timririn (kb) et (M A)
50
Tullist (MW)
La nouvelle
51
Tussaft
Solitude
52
Udad
53
Yergeg (kb)
Ecouter
(MW)
(M.A)
Conclusion
(MW)
(Mer)
Information
(MW)
Guet-apens
(M.A)
(Mer)
M A ~ntil:rE
(Lj 1)
Mouflon
(Mer)
Isegzal :
Clh : chleuh
Kb : kabyle
LjI : Alojaly, dictionnaire
touareg-fran~ais
(parler du NiGar)
93
11
94