Vous êtes sur la page 1sur 96

Tagduda Tazzayrit Tamagdayt Taerfant

Adlis n tmazit n Useggas wis Sin

Alif n Usedwel Aelnaw

Adlis n tmazit
Aseggas wis 2 n Ulmud Alemmas

Amur wis sin


n uswir wis sin
Imeskaren :

- ERRUC
- LEWNIS
- BELUDI
- ACUR

Muhub
li
Abdelmalek
Reman

Unuen : GUNAN Kahina

Aseggas wis sin n ulmud alemmas

Agbur
1. Amur amezwaru : Tasiwelt
Tagzemt tamezwarut
Irisen : Yeba-ten, yea-ten ; Tasaft n uwaezniw ; Tagersa.

Tutlayt :
Tirawalt : tt (Tira d ususru)
Tajerrumt : Addad n ysem
Taseftit : Amyag (Tala, anawen, amatar...)
Tira : Asugen d tira n tegnit tamezwarut

Asebter
06 - 14
09
10
11
15

Tagzemt tis snat


Irisen : Ayrad d Tifawt ; - Bu-txidas ; awareg d tweuft.

16 - 23

Tutlayt :
Tirawalt : Imesla [] akked []
Tajerrumt : Amernu
Taseftit : Izri
Tira : Tira n tkerrist di tmacahut

19
20
21
25

Tagzemt tis kradet


Irisen : Tiwkilin ; Tamsefrut ; Tamacahut n tsekkurt.
Tutlayt :
Tirawalt : Aelluy n tera d ususru-nsent
Tajerrumt : Asemmad usrid
Taseftit : Izri ibaway
Tira : tira n taggara n tmacahut ara yesun unuen

26 - 34
29
30
31
35

2 . Amur wis sin: Aglam


Tagzemt tamezwarut
Irisen : Axxam n ccix Muend ; Tazeqqa n Temmut ; Asefru:
A baba-inu ba

Tutlayt :
Tirawalt : Tizdit ger umyag d umqim awsil-ines
Tajerrumt : Asemmad arusrid
Taseftit : Urmir d wurmir s ad
Tira : Aglam n tawsa

43 - 50
45
46
47
51

Agbur
Tagzemt tis snat
Irisen : Uermul ; Setti Taetmant ; Mu afenyan.

Asebter
52 - 60

Tutlayt :
Tirawalt : tizdit (ger yisem d umqim-is ; gar tenzet
d umqim-is)

55

Tajerrumt : isemmaden s tenzet

56
57
61

Taseftit : amyag n tara


Tira : Aglam n umdan
Tagzemt tis kradet
Irisen : Abare ; Izem ; Asefru: Anekruf.

62 - 69

Tutlayt :
Tirawalt : adeg n e deg wawal
Tajerrumt : imeskanen
Taseftit : urmir ussid
Tira : Aglam n uersiw

65
66
67
70

3 . Amur wis krad: Asegzi


Tagzemt tamezwarut
Irisen : Amagger n tefsut ; Asfugel n yennayer ; Asefru :
ay arrac-nne.

Tutlayt :
Tirawalt : Tazela n tnila d
Tajerrumt : Asemmad n umigaw
Taseftit : urmir ussid ibaway
Tira : Asegzi n kra n unsay
Tagzemt tis snat
Irisen : Leminela ; Azea ; Asefru : Azemmur.

Tutlayt :
Tirawalt : Tamsertit n + isem
Tajerrumt : Asemmad n yisem
Taseftit : Ana
Tira : Asegzi n kra n wansay ne n urmud

72 - 80
75
76
77
81
82 - 90
85
86
87
91

Ta z w a r t
Asmi ay a-d-nnan seg Ulif n Usedwel Aelnaw belli ilaq ad niwed
i udlis n Useggas wis Sin Alemmas, tera yid-ne am win ara yessalin axxam,
ad t-ifakk ; uqbel ad as-yestummen, ad yekker i uhuddu akken ad as-iiwed
lebni. Ayer ay nesmai cwi i uiwed ? Tamentilt, d ta : d adlis n Useggas wis Sin
Alemmas ay d amezwaru yemla-d abrid ara efren yidlisen n yiseggasen-nien.
D netta i asen-igan taayemt. D netta i d-iseknen belli tameslayt-a-nne tezmer
ad teef adeg-is ger tutlayin-nien yellan deg uerbaz azzayri. D netta swayes
tezdi lqedd-is teri nesla mi ntee izir-nni yualen d assa ur ngezzem. Wid
iwalan adlis-nni, nnan-d : Armi d tikkelt-a ay nesa s tidet adlis n uselmed. Llan
kra, d imexa, smesden-d tiferyin s aseres. Widak, yuen uzger, qqden ayul.
D acu kan tella yiwet n tawsa tewwi-d ad tt-id-yini umdan : deg wayen
akk ixeddem umdan ulac ayen yellan d aneblal. Taswit, tettbeddil ; ula d idlisen
n uselmed tuwi-d ad d-myezgen d ubeddel ay d-yettlalen. Aql-a newwi-d awal
ef ubeddel, netta deg tidet, aas n wayen yellan deg udlis-nni aqdim, yual-d deg
wa. Tamezwarut, iswan n uselmed ined yiwet-nsen ; tis snat, tuget n yirisen
banen-a-d lhan.
Ameskel ay d-nger deg udlis n tikkelt-a, yerza azal ay nefka i uglam. Nsedda-d
aglam n umdan ne n uwadem, yella uglam n wadeg, yella daen uglam n uersiw.
Tasiwelt, teef kradet n tayunin, yefer-itt-id uglam ula d netta s tlata. Yu lal
qlil uris n tsekla ur nesdukkel ara tasiwelt d uglam. Qqiment-d snat n tayunin,
nenna-as ahat ilaq ad yebdu unelmad ad idellu ef yinaw asegzay. Tikkelt-a,
ur d-ngir ara deg udlis isenfaren acku tura dayen inelmaden d yiselmaden
ad yili uen tannumi d tesnedwelt s usenfar, yerna deg wayen yerzan
isenfaren, d aselmad akked yinelmaden-is kan i yeran d acu yeffen fell-asen.
Deg wayen yenan tuddsa, yal tagzemt tmugg akka: Ameslay ef
tugna; Tauri d tegzi n tira; Amawal; Tajerrumt; Taseftit; Tirawalt;
Tauri d tegzi n tira; Tamedyazt; Afares s tira. Iswi n tgezmin, d asnefli
n tzemmar deg unelmad akken ad yissin ad isemres tutlayt deg yinaw :
ad yizmir ad yakez yerna ad d-ifares ama d ullis, ama d aris n uglam, ama d
aris n usegzi.
Imeskaren

Akradyur amezwaru
Ad d - i f a r e s u n e l m a d i r i s e n , ad
mg a r a d e n d e g t a l a d y i n a w.
Mi teri, tesli i tmucuha, ad tizmire ke d yimeddukkal-ik

ad d-tsiwlem tamacahut, ad tt-id-tarum, ad as-terrem unuen


i useber n temkarit n uerbaz-nwen.

Tigezmin
Tigezmin

Tizemmar

Ad gru, ad d-farse tazwara n tmacahut i


wakken ad issine amek tbeddu.

Ad gru, ad d-farse alkum n tmacahut i


wakken ad d-snefru tikerrist yellan deg-s.

Ad gru, ad d-farse tagnit n taggara n tmacahut i wakken ad re amek i tettfakka (amek i


d-tettawe tegnit n taggara deg-s), syin ad ttid-siwle, ad tt-aru yerna ad as-ge unuen.

Tagzemt tamezwarut

Yeba-ten, y e a - t e n

Isestanen ef tugna :
1. Acu i d-tesskan tugna-agi ?

4. Anda ttidiren ?

2. Anwi iersiwen yellan deg-s ?

5. Ayen i yudes er-sen yizem ?

3. Acal n yizgaren i yellan ?

Amacahu, Rebbi ad tt-isselhu , ad tizif amzun d asaru.


Zik-nni, deg yiwet n telmat i d-izgan di tlemmast n tegi, ttidiren tlata n yizgaren.
Yiwen d amellal, waye d aberkan, waye d azegga. Seg mi ara d-kkren kessen dinna.
Imiwen yellan di tegi-nni : izem, ailas, amayas, ifis, uccen, uccay ttgabaren-ten.
Maca, akken ara d-yades umiw ur-sen, ad as-zzin di tlata da ur yettizmir ara ad tenye.
Armi d yiwet n tikkelt, ha-t-a yusa-d yizem xmat-xmat. Yegguni deg-sen, la tenyessikkid armi iwala azger azegga ierref ef watmaten-is, yudes er umellal d uberkan
yenna-asen : Kunwi d tidet, ulac izgaren am kunwi, ma d gma-twen-ina azegga yerwiken. Si tiilt n udrar-ina i d-ittban. Daymi i d-ttasen ur-wen lewuc. Tura ma ti-nwen
ad tidirem di talwit, errfet-t, et-t wed-s.

Sin n yizgaren uen-as awal i yizem. Azekka-nni, ha-t-a yusa-d yizem, yufa-d
azegga-nni wed-s kan, ineg fell-as, yena-t, yea-t. Yeba ad ye daen sin-nni i
d-iggran maca ur asen-yezmir ara deg sin. Zrin wussan, ha-t-aya daen yizem yual-d
er yizgaren-nni. Yegguni armi iwala msebaden cwi, yudes er uberkan. Yenna-as :
D amellal-ina i k-irwin, ansi i ak-ihwa ad t-id-twali, limer d ke kan, ula d yiwen n
lwec ur d-yettas ur-k acku ur tettbane ara imi d aberkan. Azger aberkan irewwel
ef gma-s. Tameddit-nni kan yual-d yizem yea amellal. Yeggra-d uberkan wed-s.
Yusa-d yizem, yegla-d s walag-is. Da yenna-as uzger : Asmi i fki afus ef uzegga d
umellal ay ri ad d-tuale ur-i .

Tamacahut-iw tefra am ueqqa di tferka.

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris


1. Anda ttidiren yizgaren di tazwara ? Amek-itt tudert-nsen ?
2. Anwa i ten-yeban ? Acuer ?
3. Ayen d agaber i ttgabaren yimiwen izgaren?
4. Acu n yiniten i san yizgaren ?
5. Ayen fkan sin yizgaren afus di gma-tsen ?
6. Ayen ur yessawe ara yizem ad ten-ye di tazwara ?
7. Acu n txidest i d-yufa akken ad ten-ye ?
8. Ayen i as-uen awal sin yizgaren i yizem?
9. Acu i d-tegzam di tenfalit : xmat-xmat?
10. Acu n wawalen i d-yemmalen anamek-agi?
11. Amek armi negren yizgaren ?
12. Anta tanfalit swayes i tebda tmacahut ?
13. Anwi i d iwudam yellan deg uris ?
14. Amek-iten ?
15. Melmi tera tedyant-agi ? Anda ?
16. Acu i t-id-yesskanen deg uris ?
17. Anwa aric deg uris ideg nufa umlan-a ?
18. Tella kra n taluft ne n wugur i d-yeran di tseddart 1ut ?
19. I di tseddart tis snat?
20. Acu ibeddlen ger tmezwarut d tis snat?
21. Anwa awal i d-isseknen melmi i d-tera taluft ?
22. ef wacu i d-temmeslay tseddart tis tlata?
23. Acu-t wanaw n uris-agi?

Tagzemt tamezwarut

Akka i negren yizgaren yerran taflest deg umeksan. Wa yefka afus deg waye
da meen akken ma llan.

Amawal
Iluma :
1 - Yal tugna err-as isem iwatan : izem, amde, ailas, ifis, ilu, amayas, ikerri, iid, uccen, azamur
(abanu), alem, aucaf, awtul, inisi, azger, ayul, ayis.

Tagzemt tamezwarut

.................... ........................... ....................... ................... ...................

...................

...................

...................

...................

...................

...................

...................

...................

...................

...................

...................

...................

2 - Af-d ismawen n yiniten-a :

3 - Fren yiwet n tririt


Ameksan : d adaw, d lwec, d axedda.

5 - Af-d anamek n umyag e di yal


tafyirt.
et-t wed-s.
D nekk i d ameqqran deg warrac i dtea yemma.
Tazalt tea izem di tazzla.
Tikta am tigi yea-tent lweqt.

4 - Senfel s uknaw iwatan, awalen yuran s yini


Akken ara d-yades umiw ur-sen, ad as-zzin.
Ma ti-nwen ad tidirem di talwit, errfet-t.
Yegguni armi iwala msebaden.
Ad ye sin i d-iggran.
Ur d-ittas ara ur-k acku timi- inek ur tettban ara. 6 - Af-d seg uris awal iwatan i tbadut-a:
Zrin wussan.
D amkan ideg tella tzegzewt akked
Akka i negren yizgaren.
waman.

Tirawalt
Aris :
Teffe tegrest, d tafsut. Azal yebda la d-ittnunnut. Di lkanun la txessi terget. La ifessi udfel
yedlen tiqucac n Jerjer. Asigna amellal izegger igenni, d tifawtin timellalin am tejlibin n yizamaren
yeksan di telmat tameqqrant.
1. Suffe-d awalen ideg yella yimesli [tt].
2. Amek i nura yal mi ara d-neneq [tt].
3. Muqlet tinim-d ayer i nura :
- d tafsut xas ma nenna-d [ttafsut] ?

- txessi xas ma nenna-d [txetti] ?

- talmat xas ma nenna-d [talmatt] ?

Imesli [tt] nettaru-t s sin n yisekkilen tt ama yessed ama ur yessid. Md : yettnadi,
yettazzal, ttar, ttxil-m
Maca yella wanida i t-id-nneeq yerna ur nettaru ara tt :
Mi ara yili yekka-d si temsertit ger d n tilawt d t n wunti. Md : d taxxamt = di
lmeneq : [ttaxxamt]
Di taggara n yisem unti xas nenna-d [tt], ad nettaru kan yiwen n t . Md : tasarut,
tamacahut, tulmut, ticerket, tafawet
Mi ara yemlil ad n wurmir akked t n umatar n wudem wis sin ama d asuf ama
d asget. Md : ad tee neqqar-d [attee], ad teemt neqqar-d [atteemt]

Tagzemt tamezwarut

Ad cfu:

Iluma :
1 - Aru tt ne t ne d t ne ad t .
Yal mi ara nessired iceien, nfe.er-iten ad kkawen.
Tura, tezre ; yiwwas a.emi.
Ye.awi, ye.arra.
A .eqqime acal di Fransa ?
Ulac aas n ..awilat.
Muqlet mbeid ..xil-wat.
Tagi ....amacahu.. n ..eryel.
2 - Tazabut
D tagi i d tadyant n wuccen
Nnue d wuan, zgi la essbe itran.
Aqar ur ikess ara talmat.
Tattalt rran-tt d snesla.
Meyyze d acu akka i d-yenna, lfer-iw yebda ixessi.
Yiwwas igider yensan, times ad as-thuzz tiferret.
Yiwwas ad d-cerqen wussan, targit ad teffe er tidet.

Tajerrumt
Addad n yisem

Tagzemt tamezwarut

1 - Ales tira i tefyar am umedya amezwaru


Ussan zrin/Zrin wussan
Izem yusa-d /
Gma-tsen yerwi-ten/
Talmat teueg/
Azger aberkan ime /
Imayasen tetten tizalin /
Lewuc zeden di tegi /
2 - Serwes ger snat taliwin n yal isem yettuderren
Acu i ibeddlen deg-sen ?
Beddlen akk yismawen ne kra ur beddlen ara ? Ayen ?

Ad cfu:
Isem yesa sin n wudmawen : ilelli d umaruz. Yettale umaruz s ubeddel ne s
uelluy n teri tamezwarut (md : afus
ufus, tameut
tmeut). Yettale daen
s tmerna n w ne y (md : asif
wasif, izem
yizem) . Maca llant kra n
tsuraf (md : tala, tizi, fad, la, zzit, lexla)
Yettual yisem d amaruz mi ara yernu ef tenzet, ne ef umyag, ne ef yisem n uman.

Iluma :
1 - Suffe-d seg uris i d-iteddun ismawen yellan deg waddad amaruz. Ini-d amek yule umaruz- nsen.
Yiwen wass, yiwen n urgaz yessenz akk ayla-s, yunag er yiwen yirem nien. Deg ubrid
imugger-d yiwen n urgaz yesnuzun krad n wawalen s kradet n tima n dduru. Da yenna-as :
Ri ad se akk awalen-a akken ad uale d aggag .
2 - Ha-ten-a yismawen, smel-iten ef kra, wid yellan deg waddad ilelli, wid yellan deg waddad
amaruz, wid ur nettbeddil ara addad.
Seksu, lehna, targit, tikkelt, uxxam, yilef, azrem, yiseggasen, iberdan, tegrawla, tmeut.
3- Aru s waddad iwatan, ismawen yellan ger tacciwin
Yusa-d am wakken i d-unagen (imezwura).
Yura (tabrat) i (ameddakkel-is).
Tturugen (aman) n (tiregwa) er (asif).
Yeef-as (inijel) (aca) yufa-d (ssebba) i (iimi)
Aggag : d amdan yeran.

10

Taseftit
Amyag : tala taerfit, afeggag n umyag, amatar udmawan.
Di tmazit, anta tala ideg amyag yella kan iman-is, ur yelli kra yernan ur-s ? Bder-d imedyaten.

Isem-is tala-a ? Anta timeri uur tettemcabi tala-a ?

Anwa i d amyag di tefyirt i d-iteddun ?

Llan tlata yizgaren


Ma neef amyag wed-s kan, anwa amur deg umyag-agi i a-id-yemmalen anwa igan tigawt
Mi nekkes ayen i d-yemmalen anwa igan tigawt, acu i d-yeqqimen deg umyag ? Amek i as-qqaren ?

Tala taerfit n umyag : d tala n umyag uqbel ad yefti (md : ini, sel, er). Mi
yefti umyag llan deg-s sin yimuren : amatar udmawan akked ufeggag n umyag.
Amatar, d amur seg umyag i d-yemmalen amigaw (win igan tigawt). Afeggag
d tafekka n umyag yeftin ma nekkes-as amatar. Afeggag ur ittbeddil ara xas ibeddel
wudem n usefti.
D amedya : yuli , deg-s : - y : d amatar udmawan yemmalen netta .
- uli : d afeggag n umyag ali deg yizri.

Iluma :
1 - Suffe-d seg uris imyagen tefke-d imataren-nsen.
Awal n Si Muend
Isefra n Si Muend U Mend uren d anamek, ttarran srid er wul. Daymi ar ass-a mazal
isem-is d wayen yessefra yettwabdar. Mazal tasuta tettakk-iten i taye, yal wa yettaf deg-sen anamek
lqayen : d isefra n yielli d wid n wass-a, d isefra n Leqbayel d wid akk n medden ara asen-yeslen.

Tagzemt tamezwarut

Ad cfu:

2 - Sefti amyag wali akked wudmawen n tseftit irkel. Af-d imataren. Di taggara af-d afeggag.
Ha-t-a wamek:
Wala
Twala t...
3 - Af-d imyagen. Kkes-d amatar wed-s afeggag wed-s.
Nejmaen, kfan
ef yiqerra-nne i tt-fran
Nutni ran, nekkni ur neri.
4 - Smed tafelwit-a
Amyag
Ddi

Amatar udmawan

afeggag

Tala taerfit

Yufa
Uran
Tgezmemt

11

Tagzemt tamezwarut

Tasaft n uwaezniw

Isestanen ef tugna :
1. Anda i d-tezga tecciwt-agi ?
2. Amek-itt ?
3. Anwa i ibedden er tewwurt ?
4. Acu teba?
5. Ayen ur as-d-ldin ara tawwurt?
6. Acu i d-tuwi yid-s?
Amacahu, Rebbi ad tt-isselhu, ad tizif amzun d asaru.
Zik-nni, yella yiwen n umar yuwe er yixef n wussan-is. Yezde di tecciwt, tezga-d
deg tegi. Yettgani dinna tamettant : yekref, ur yettembiwil ara. Ssaen-as-id ussu-ines
er tewwurt. Yal ass tettawi-as yelli-s n mmi-s tagella er dinna. Mi tuwe ad as-tini :
Ttxil-k ldi-yi-n tawwurt a baba inu ba , netta yettarra-as-id : Senen tizebgatin-im a
yelli riba .

12

Yiwen n wass, iuss-iten-id uwaezniw, yesla-asen amek i ttemsawalen. Azekkanni, uqbel ad d-tawe teqcict, iru er tecciwt, yenna-as : Ttxil-k ldi-yi-n tawwurt a
baba inu ba , maca netta taect-is d tazurant, yukez-it-id umar-nni da yenna-as-id :
rre-iyi syin ! Amek ara yexdem uwaezniw ? Iru er yiwen n usear ; yenna-as-id:
Ru e tamemt, leq di telmat i yiij, anef i tburga n uweuf ad tettawi ad tettarra di
taect-ik alamma tual am tin n teqcict-nni . Mi ara true er tecciwt n umar awi yid-k
snesla akken ad iil d tizebgatin . Yexdem akken i as-yenna usear-nni. Azekka-nni, kra
n wakud uqbel ad d-tawe teqcict, iru er tecciwt n umar, yenna-as : Ttxil-k ldi-yi-n
tawwurt a baba inu ba .

Amar ur d- iqil ara taect-is, yerra-as-id: Senen tizebgatin-im a yelli riba . Awaezniw

yeddem-d snesla n wuzzal isenen-itt. Amar yeldi-d tawwurt ; yekcem uwaezniw, yea-t.
Yeqqim dinna yettrau taqcict-nni akken ad tt-ye ula d nettat. D acu kan taqcict-nni mi
i d-tuwe, twala idammen ffen-d ddaw tewwurt. Tessawel : Ttxil-k ldi-yi-n tawwurt a baba
inu ba . Yerra-as-id, s taect-is d tareqqaqt : Senen tizebgatin-im a yelli riba . Terra
iman-is tru ad tekcem, maca mi tuwe er tewwurt, tsekkwer-itt er berra, terwel. Tuzzel
er taddart tules-asen ayen yeran. Usan-d wat-taddart d tirni, uwin-d yid-sen tizedmin,
zzin-as-tent i tiecciwt-nni, mekknen-as times, tera, yera uwaezniw yid-s.
Yezri useggas, temi-d tasaft anda akken yera uwaezniw, ssawalen-as tasaft n uwaezniw.
Tekfa tuggdi n uwaezniw ef medden, d isem-is kan akked tedyant-is i d-iggran.

Asegzi n wawalen :

Seg Le grain magique

Tizebgatin : d imeqyasen

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris


1. Anda yettidir umar ?
2. Ayen yezde berra n taddart ?
3. Acuer i as-d-ssan d tama n tewwurt ?
4. Amek i tkeccem teqcict ur-s?

Tagzemt tamezwarut

awes EMRUC

5. Acu n txidest i d-yufa uwaezniw akken ad ye amar?


6. Amek tera d uwaezniw di taggara?
7. Mekken : acu i d anamek-is amezwaru ? Acu unamek ila deg uris ?
8. Acal n tseddarin ila uris ?
9. Acal n yiwudam i yellan?
10. Anwi-ten?
11. S wacu tebda tseddart tamezwarut d tseddart tis snat ?
12. Acu i d-mmalen wawalen-agi swayes bdant tseddarin-a?

Ad cfu:
Tagnit tamezwarut n tmacahut, d aric-nni amezwaru ideg ttilin isalan ilaqen.
Yis-sen ara nefhem ayen ara d-iefren di tmacahut. Isalan i nettaf d wigi : akud
(melmi : zik-nni), adeg (talmat, di tegi), anwa / anwi (izgaren, imiwen).
Di tegnit tamezwarut n tmacahut ur yelli kra n wugur ne n taluft i d-ierrun:
nerr kan tudert n yiwudam amek i tga.

13

Asefru
Tagersa

Tagzemt tamezwarut

Yeddem-d urgaz tagersa


Yerra-tt er daxel n teylewt
Yenna i tmeut-is: ass-a,
Ad kem-uwte tiyita n lmut
Yeba ad tt-yeddez am tlafsa
Slet ay udiqen cfut.
Tagersa daxel n teylewt
Argaz yebda tirit-is
Tettru meskint tmeut
Sgezwent akk tuyat-is
Teyye: As-d a lmut
er tejmet yuwe ssut-is
Tamebunt la tettmettat
Argaz yenna: Ur am-unne
Uzzlen-d merra wat-taddart
Uggaden amer ad tt-ine
Ufan-d s tiylewt ay tt-yekkat
Nnan: Zien turar yis-ne.
Tamebunt tmuqel-iten
S yimei ay d-tger nnehta
Tenna: set ef win yettmettaten
Tecfum ef umeslay-a:
Ay yeran d win yuwten
Akked win yean tiyita.
eyyeb EBDELLI

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris

14

1. Ayen yerra urgaz tagersa er daxel n teylewt mi iru ad yuwt tameut-is?


2. Ayen tmenna tmeut-agi, lmut?
3. Acuer i d-uzzlen laci?
4. Acuer ur d-giren ara iman-nsen yirgazen-nni mi d-uwen?
5. Suffe-d awalen d tefyar i d-yemmalen assas n tmeut?
6. Acu-t uris-agi? Acu i t-id-yemmalen?
7. Acal n tseddarin i yesa?
8. Acal n yifyar i tla yal taseddart?
9. Acu tfehmem di sin n yifyar ineggura?
10. Teslam yakan i sin n yifyar-a? D acu-ten?

D nekk ara yarun


1 Seqed tifyar-agi akken iwata taru-d tagnit tamezwarut.
Yella yiwen yizem d ameqqran ; zik-nni ; d netta i d agellid n tegi - yettidir netta d waas n
waxxuten ; maca ur t-ttqaddaren ara ; anect-ila- t ; yejba er yifri ; Da win i d-ikecmen er; ad
t-ye ; yudef deg-s, irra iman-is yuen ; ur yezmir ara ad yekker. ; Yiwet n tikkelt ; yesnezgem acu
ara yexdem ; akken ad ten-ye.
2 Af-d tagnit tamezwarut ara d-yezgen i tmacahut-a :

.........
.......
Armi d yiwen wass, iuss-iten-id wuccen, yesla i tqelwact acu i tettmeslay d warraw-is akken ad
as-id-ldin tawwurt. Azekka-nni ha-t-a iru-d, yenna-asen: ica, Bia ldint tawwurt a yelli, taqqucit
ger tacciwin, tamaagt ger tamiwin . eqlen-d yiqelwacen-nni taect-is, ur as-id-ldin ara tawwwurt. Iru yea taburga n twefin, tual taect-is d tareqqaqt, yual-d ldin-as-id tawwurt, yea-ten.

Tagzemt tamezwarut

.......

Tual-d tqelwact-nni, uccen mazal-it ur yeffi ara. Tesni-t akk s wacciwen-is, ileu iskewiw, yedddegdeg akk, aglim-is yeslex, tafekka-s tettquddur d idim.
Seg wass-nni, kra n wanda twala tqelwact-nni uccen, ad temme fell-as ad t-tuwet.
3 - Af-d anta i d tagnit tamezwarut ger snat n tseddarin-agi.
a) Din-din, aerda tekcem-it tergagit d tuggdi, ira ad yerwel anda i t-wwin yiarren-is : iqqim itezzi
itenne akkin-akka da s yiwet n tyita n tqejjirt, yewwi-t-id umcic er usgen-is.
b) Yella yiwen n ugellid, yesa tlata n warraw-is. Ameyan deg-sen yerec aas, sani i t-terri yessen,
d acu kan isa aas n nniyya, ma d atmaten-is d ungifen, ur rin ara anda ara sersen iarren-nsen,
yernu ttasmen aas di gma-tsen uric.

15

Ayrad d Tifawt

Isestanen ef tugna
1. Acu i d-tesskan tugna-agi?
2. Anda llan yigerdan?
3. Ayen sen?
4. Acu i zemren ad t-id-maggren
deg umkan am wihin?

Tagzemt tis snat

5. Anda llan yimawlan-nsen?

Amacahu, Rebbi ad tt-isselhu, ad tizif amzun d asaru .


Zik-nni, yella yiwen n uzeddam netta d sin warraw-is Ayrad akked Tifawt. Zeden
d tama n tegi. Igerdan, yemma-tsen temmut. Baba-tsen yules iwel. Tameut n baba-tsen
ur temmel ara igerdan-nni. Azeddam d igellil. Tikwal ur ttafen ara ula d acu ara en.
Tameut-nni, yal ass, teqqar-as i urgaz-is ad iegger arraw-nni- ines.
Armi d yiwen wass, teggul temcumt ard ttueggren yigerdan. Argaz, xas akken
yuges wul-is, yedda-as di lebi. Maca Ayrad yesla-asen acu i ttmeslayen. Mi sen akk,
yeffe s tuffra, yeddem-d ibursen imellalen yerra-ten di lib-is.
Azekka-nni tanezzayt, uwin-ten er tegi. Ayrad yeggra. Iteddu, iberru i yibursen.
Mi wwen er tegi, tenna-asen tmeut i yigerdan : Sgunfut da ar d-nual ! Tru
nettat d urgaz-is, ur d-ualen. Tifawt terra-tt i yimei, teqqar-as i gma-s : Ad a-en
yimiwen. Ur mazal ara ad nual s axxam. Yerra-as gma-s : Ur ttaggad, ad nelkem
ibeayen-nni i eggre, ad a-ssiwen s axxam. Tiziri d tiziri da xedmen akken.
Ualen s axxam. Tameut n baba-tsen mi ten-twala ualen-d tger-itt i lemer-is. Teneq
er urgaz-is s wurfan: Azekka ad ten-nerr ! Uqbel ad tgen, tsekkwer tawwurt akken
ur d-yettawi ara Uyrad ibursen am tikkelt-nni tamezwarut.

16

Azekka-nni, tefka-asen cwi n urum. Tenna-as : Ha-tt-an tiremt-nwen ! Tikkelt-a


ibursen ulac, da Ayrad d tubbiyin n urum i itteggir. Am tikkelt tamezwarut, argaz d
tmeut-is, an igerdan i yi man-nsen. Asmi uysen ur d-ualen ara ur-sen, kkren ad
ualen s axxam. Yeli-d yi. Gemnen ad efren tubbiyin-nni n urum, maca ufan antent yifrax. Qqimen d tama n yiwen n useklu, yual yerna-ten naddam, sen.

Uqbel ad ffen yigerdan, ufan-d tasenduqt teur d isunen. Fursen tagnit, an armi rwan.
fen abrid s axxam-nsen. Yiwen ufrux, yezwar-asen, nutni afaren-t ddan armi i ten yessawe
s axxam. Mi ten-id-iwala baba-tsen, yuzzel-d ur-sen. Ufan tameut n baba-tsen temmut
ddeqs n wussan uqbel. Isunen n wure d uref rran-ten d inesbuar. Ddren di tumert.

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris

Hansel et Gretel
Tirigin CARAMEL.
Yessuel-it-id R. ACUR

Tagzemt tis snat

er tafrara, kkren, fen abrid-nsen. Teddun, teddun, abrid s axxam-nsen ur asen-d-iban.


Uwen er yiwet n tebrat, ufan dinna yiwen n uxxam. Urin walan axxam am winna. Ssqefis d lemsemmen, ierban-is d tirifin. Nutni, la lluen. Bdan ar d-ttebbin ayen ara en da
teldi-d tewwurt. Teffe-d yiwet n temart, tenna-asen : Yyaw, ansuf yis-wen, kecmet-d
ad teem ! Kecmen mebla akukru. Zien tamart-nni d tteryel. Akken i asen-txeddem i
yigerdan yettawi ubrid er tegi. Temdel temart tawwurt. Terra Ayrad er daxel n ukufi,
tenna-yas : Asmi ara tuzure, ad k-e . Tesserwa-as tigelliwin yelhan. Yal tanezzayt ad
as-tini : Suffe-d aad-ik, ad wali ma zure kra. Netta yu lal, tefka-as Tifawt i gma-s
ies n uyazi, da d winna kan i as-id-yesskan, imi tteryel lada ur tettwali ara mli. Yal ass
akken. Armi d yiwen wass, terfa tteryel, tewwet tessuffe-d Ayrad, tenna-as i Tifawt ad tessi
times ideg ara t-id-tesseww. Tru tteryel ad tmuqel ma tu tmes-nni, tekka-as-id Tifawt sdeffir, tdegger-itt er ujaji. Teli tiffudemt.

1. Acu i ixeddem urgaz-agi?


2. Anda yezde?
3. Acal n warraw-is i yesa?
4. Ayen ur temmel ara tmeut-agi Ayrad d Tifawt?
5. Acu tessuter deg urgaz-is ad t-yexdem? Acuer?
6. Anda i ten-eggren tikkelt tamezwarut?
7. Amek i d-ualen?
8. Acu texdem tmeut n baba-tsen mi ten-twala?
9. Ayen ur sawen ara ad d-ualen tikkelt tis snat?
10. Wuur seddan kra n wussan?
11. Amek ay yualen d inesbuar?
12. Amek tedder twacult nsen di taggara?
13. Anwa i d awadem axatar ?
14. Ma nmuqel takayt d wayen tegzam deg-s, acal n yiricen i tesa?
15. Ayen yeran di tmacahut d tilawt ne d asugen?
16. D acu-tt tewsit n uris-agi?
17. D acu i d-yesskanen belli aris-agi d tamacahut : ama deg wayen yerzan amawal ama deg
wayen yerzan tamukt?

17

Amawal
Iluma :
a) Af-d sin n wawalen yezdin aar akked wawal azeddam .
b) Semres awalen i d-tufi di tefyar sur-k.
c) Af-d yiwen wawal yezdin aar akked wawal imei .
1 - Taqennut
Yesa imi, ur yesi uglan; yesa aebbu, ur yesi ierman. D acu-t ? D acu-t ? (Seg uris).

Tagzemt tamezwarut

2 - Qqen ger wawal d uknaw-is :


tumert

lfea

ure

amerkanti

aref

ddheb

anesbaur

lfer

3 - Af-d deg uris awal iwatan i tbadutin-a


- D tiawsiwin n wure ne n uref, ama d snesla, ama d tamenguct, ama d ameclux, ama d
tizebgatin, amai tteqqnent tlawin.
- D tagnit ideg izerri wass si tillas er tafat, ittfakka yi, ibeddu wass.
4 - Senfel awalen yettuderren s yiknawen
Baba-tsen yules iwel.
Xas akken yuges wul-is, yedda-as di lebi.
Mi sen akk, yeffe s tuffra.
Azekka-nni tanezzayt, uen abrid n tegi.
Sgunfut dagi ar d-uale.
an igerdan iman-nsen.
Ssqef d lemsemmen, ierban d tirifin.
Ansuf yis-wen, kecmet ad teem.
5 - Semyezwer imiren n wass am wakken i d-ttemyezwaren di tilawt
Tadawcact, azal, i, tafrara, azizwu, tanezzayt, tameddit.

18

Tirawalt
Imesla [] akked []

a)

Acu txeddme deg ual mi nekk wi timsesal.


eggmet-iyi ad tilim d inigan.
Yettban er ef yifassen-is.

b)

Yal yiwen ad yawi nnef.


Teqqar-as i urgaz-is belli ilaq ad iegger igerdan.
Mi sen akk, yeffe s tuffra.
Tefka-as cwi n urum.
Ufan tubbiyin-nni an-tent yifrax

c)

Isunen n wure d uref, rran-ten d inesbuar.


Uri-as tabrat n sslam ur iyi-d-terri ara.
Win yesen di trakna yeqqar ccetwa tema.
Ssuq d ssbe, win ur neqi lerba fukken.
Ttif ssber yir imensi.

1. Amek i d-nera isekkilen akked deg wawalen yettuderren di taggayt (a).


2. Limer ad asen-nekkes agaz yellan swadda ad ibeddel unamek ne ala?
3. Amek i d-nera asekkil r akked s deg wawalen yettuderren di taggayt (b)
4. Ayer ur asen-nerri ara agaz s-ddaw?
5. Nezmer ad ten-id-ner [r] [s] ne tamara ad d-neneq [] [] xas akken nura-ten war agaz? Ayen ?
6. Amek i d-nera isekkilen s akked r deg wawalen yettuderren di taggayt (c)?
7. Yella kra ibeddlen deg unamek n wawalen-a imi ten-nura war agaz?

Tagzemt tamezwarut

er imedyaten :

Ad cfu:
Imesla [] akked [] ad ten-nettaru s wagaz swadda ( , ) deg wawalen ideg
yezmer ad ibeddel unamek ma nekkes agaz-nni. Imedyaten : wi/ rwi, er /sser.
Ma d anida ur ittbeddil ara unamek yif-it ma nekkes agaz yellan seddaw. Imedyaten :
tabrat, iru, ri
Ur nettarra ara daen agaz i r akked s mi ara d-zgen d tama n yisekkilena : , , q, , x, acku d wigi i ten-yettarran ttwanaqen, tamara, d [] akked [].

Iluma :
1 - tazabut
Aar iteddu s aar.
Rwi arum d aberkan di Berwagiya.
Ifassen-is san er.
Ddel icuba tili-w, yeafar ijufar-iw, anda
ddi yid-i ad yeddu.

2 - Aru r ne , s ne .
Yettnuddum, d lawan n yie..
A tab..at ansi i d-tekki ?
Acal aya yenndef yi..i.
La d nnef.., tarbat d nnef

1

Tajerrumt
er tifyar :
Zik-nni, yella yiwen uzeddam.
Tefka-asen cwi n urum.
Sgunfut dagi ar d-uale.
Azekka, ad ten-nerr!

Imerna

1 - Acu yemmal yal yiwen deg wawalen yettuderren?


2 - Ttbeddilen wawalen-agi ne ala?
3 - D acu-ten wawalen-a ihi?

Ad cfu:

Tagzemt tis snat

Amernu d awal, d armeskil. Irennu er umyag (Yea aas) ne er yisem (cwi n


urum) ne er umernu-nien (kker-d cwi zik.) i wakken ad ibeddel kra deg unamek-is.
Llan yimerna n wadeg: da, dagi, dihin, din, sya, agemma, sufella, yeffus, sdat.
Llan wid n wakud: ass-a, aseggas-a, ass-nni, azekka, ielli, tura, ilindi, zik-nni, imir-a
Llan wid n tara : akka, akken, bessif, jelwe, tinnegnit, tiffudemt, inani, s
leqel
Llan wid n tesmekta : aas, drus, cwi, ddeqs, ugar, nezzeh, bezzaf, mai,

Iluma :
1 - Af-d imerna, ini-d d acu-ten.
Ass-agi lli, azekka wissen.
Ayen akk i d-qqare ass-a, nera-t yera-d ielli.
Aas i as-yennan yefcel.
Win yekkren er lesla yeddem, lmut bael i a-tt-ssenzen.
2 - Fren-d sin n yimerna si yal taggayt taru-d yis-sen tifyar.
3 - Eg-d snat (2) n tefyar s yal amernu :
cwi, drus, ddaw, azekka.
4 - Err yal amernu deg yilem iwatan: bael, mli, azekka, agemma, tinnegnit, da, inani, aas,
ielli.
. Yusa-d, .. ad yual.
Xas akken yettaggad asemmi, itteffe mebla ma yelsa n lqecc.
Win yegganen . Yettargu yir tirga.
Tura, llan wid yettakren .., limer ttafen kra yellan ad t-sun .
Ma ifat yezger , ur mazal ara ad d-yerke

20

Taseftit
Izri
- Suffe-d tafyirt tamezwarut n uris:
- Kkes-d imyagen yellan di tefyirt.
- Tigawt i mmalen yimyagen-a, tera ne ala ?
- Tezri ne ala? Temda ne ala ?
- Anwa imir ideg tezri ?

Ad cfu:
Izri d timeri n umyag. Tigawt i d-yemmal yizri tera, tfukk, temda.

Iluma :
Tagzemt tis snat

1 - Akez anwi i d imyagen yeftin er yizri deg usefru i d-iteddun


Tamurt teqqel-iyi d layas
Nedda tilas
elme s lerba-w tul
Asmi i yi-iubb uessas
Nettmera kul ass
Yak akken i neddukkul
Tura mi thudd ef llsas
Kulci bni fell-as
Rri-as tablat i wul.

Si Muend u Mend

2 - Yal amyag i d-tufi deg usefru, af-as-id amatar udmawan, afeggag n umyag d tala taerfit.
Amyag

Amatar udmawan

Afeggag n umyag

Tala taerfit

3 - Sefti er yizri amyag ddu akked wudmawen irkelli. Semyezwer udmawen akken iwata.
4 - Err imyagen yellan ger tacciwin er yizri.
Ielli (ru) er taddart (rzu) ef yimeddukkal-iw, (seqsi)-iyi-d ayen ur (jbu) ara er tmera n dda
Meyan. Mi (wali) amek i yi-d (magger) yeqqel-iyi-d wul er tmurt ay (e) acal aya.

21

Bu-txidas iteddu d win ibedden


Isestanen ef tugna:

Tagzemt tis snat

1. Acu i d-tesskan tugna-agi?


2. Anda llan yiersiwen-agi?
3. Acu la ixeddem wuccen?
4. Acu i as-yeran i yizem?

Amacahu, Rebbi ad tt-isselhu, ad tizif amzun d asaru.


Di tallit ideg ttmeslayen yiersiwen, deg yiwet n tegi yezan s yiman d yisekla,
ttidiren tlata yiersiwen : aserdun, izem, uccen.Yal tameddit ttemlilen-d er yiwen usgen.
Di tafrara n wass , yal yiwen deg-sen ad iffe ad inadi d acu ara ye. Mi ara tili tawant, d
talwit gar-asen. Mi ara yili la, ttnaen.
Yiwet n tikkelt di tefsut ; aserdun, yerwa acku ireqyab d tezza uren d tuga
tazegzawt.Uccen d yizem , ass an, ass qqimen akken. Yusem wuccen deg userdun.Yerra
er yizem yenna-as : Aserdun-ina i d-tuwi kan ad nekkes izier-is.Yerna yela mai d izli.
Amek akka anect- ihin n uksum la t-nettwali sbe-meddi, nekkni neqqim i la?
- Amek ara t-ne, yid-ne i yezde ! ?
- Ad as-nini belli yal yiwen deg-ne ad d-inadi anwa i d baba-s. Win i nufa diri-t baba-s
ad ime.
Tafrara uqbel ad yali wass, rzan er userdun, nnan-as ayen i ef msefhamen di sin.
Aserdun yefhem tetteddu-d er uqerruy-is, yenna-asen : Yirbe. Tameddit-a ad awend-rre s lexbar. Yekker yeffe. Yeef abrid-is er yiwen n umzil. Isemmer-as-id iarrenis.Yeksa armi yerwa, ha-t-a yual-d er wadeg anda yeggan. Mi d-yudef yizem d wuccen,
yenna-as yizem i wuccen : Ru er acu n yisali i d-yuwi. Mi yuwe, yenna-as-id userdun :
Isali uri-t-id deg yiarren-iw. Imuqel wuccen iarren n userdun iwala deg-s imesmaren,
yezzi-d er yizem yenna-as :
Ay agellid anagar ke i izemren ad tegzu ayen i d-yura deg yiarren-is.

Izem yua s nniya-s. Yuwet-it-id userdun er unyir, itti-t er deffir, tebda tettsami-t22 id tmettant. Mend uccen yebda yettezzi-as, yettnadi ansi ara yebdu ui.

Yenna-as yizem : Anna ay uccen, yak nekk yid-k d imeddukkal, ef userdun i d-nemcawar !
Yerra-as wuccen : Mazal-ak tura imeddukkal ? Tameddurt tedda d win ibedden xas ma yella
baba-s d ayul.
Yeggra-d userdun d wuccen, ur d-teggri teflest gar-asen. Mseban : wa er ugmu, wa er
utaram. Yecfa userdun i tedyant. Yera ur telli teflest deg yimiwen izeden tigi.
Tamacahut-iw tefra, am ueqqa di tferka

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris


1. Acal n yiwudam i yellan ?
2. Anda ttidiren ?
4. Acu yeb a ad t-yexdem yizem akked wuccen ?
5. Amek i iwala userdun asumer i as-id-iga yizem d wuccen ?
6. Acu i ixdem userdun ?
7. Acuer d izem i yuzen wuccen ad d-ier d acu i d-yuran deg yiarren n userdun?
8. Acu i as-yeran i yizem ?
9. Acuer yezzi wuccen ef yizem ?
7. Amek yefra taluft yellan gar-asen ?

Tagzemt tis snat

3. Amek ttidiren ?

8. Smel imyagen n tseddart tis snat di tfelwit.


9. Anwi imyagen yeggten : d wid yemmalen tigawt yeran ne d wid yemmalen tigawt ur neri ?.
10. Acu temmal tenfalit: yiwet n tikkelt deg tefsut..?

Ad cfu:
Tagnit tis snat n tmacahut tbeddu mi ara d-tlal kra n taluft. Kra n yiwudam
kkaten ad tt-frun, kra nien kkaten ad tt-kersen. D aya i d-igellun s waas n tigawin
ara yessiwen er ferru n wugur ne n taluft. Imyagen, amur ameqqran deg-sen ifetti
er yizri.
Di tuget, tagnit tis snat iggar-itt-id unammal n wakud (yiwen wass, armi d
yiwen wass, yiwet n tikkelt)

23

Asefru

Tagzemt tis snat

Awareg d tweuft
Kra yekka unebdu,
Awareg yezga icennu.
Asmi i d-tuwe tasmui,
Ur yufi kra deg ukufi :
Ulac tawekka ne izi,
Ne kra ad t-iger s imi.
Iru ad iru la-is
I tweuft taaret-is,
Issuter-as ad as-id-terel
Acku deg tegrest yesel.
Inna-as : as kkes abel,
Ad am-t-id-rre qabel,
Ad am-id-rre s waas
Yiwen ur d as-i ayla-s.
Taweuft ur treel ara,
Tudert-is akk d ccea.
Teneq er uwareg tenna :
Acu txeddme deg uzal
Mi nekk rwi timsesal ?
- Kra yekka wass nekk cennu,
Ur yelli melmi stufa.
- Ihi imi k-issedha ccna,
eddi ad tcee tura.
J. de La Fontaine
Tasuqilt R. ACUR

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris


1. Anwi i d iwudam yellan deg uris ?
2. Anta tallit ideg tera tedyant-agi ?
3. Ayen ur yerri ara uwareg kra deg ukufi ?
4. Ayen yura armi i d-tusa tasmui akken ad inadi ef tgella?
5. Acuer er tweuft i iru ad d-yessuter?
6. Acu n tmentilt i as-d-yufa i wakken ad as-id-terel kra?
7. Acuer ur d as-id-teril ara?
8. Muqel asigez n uris-agi, acu n tamawt ara d-tefke ?
9. Muqel anda yella usekkil ameqqran? Acuer?
10. Acu-t uris-a ?
11.D acu i t-id-yesskanen?

24

D nekk ara yarun


1 - er tegnit tamezwarut d tegnit taneggarut n tmacahut, ternu-asent-id tagnit tis snat ideg
ara terre tikerrist

Agellid d warraw-is
Amacahu, ad nger asaru anect n ujgu akken tamacahut-iw ad telhu.
Yella yiwen n ugellid, yesa tlata n warraw-is. Ameyan deg-sen yerec aas, sani i tterri yessen, d acu kan yesa aas n nniyya, ma d atmaten-is d ungifen, ur rin ara anda ara
sersen iarren-nsen, maca ttasmen aas di gma-tsen.
Yiwen wass, yuen baba-tsen, yessawel-asen, yenna-asen : A tarwa,

......
........
Yefre baba-tsen yis-sen, imi i as-d uwin ayen uur i ten-yuzen. Maca ur yumin ara s
tmettant n mmi-s ameyan acku yessen-it d uric d imegzi: daymi ur yuyis ara. Kra n wussan
kan, ha-t-a yusa-d yiwen urgaz ar d-iteddu ur-s s irem. Mi yers, iga-nni bdan cennun,
ajenwi-nni la yettfei ef umegre n ugmar n ugellid, qqaren-d akken ma llan : ha-t-aya
umeyan ger watma-s . Mi d-yual umeyan, yules-as-id akk ayen yeran yid-s i baba-s. Agellid
yessawel i warraw-is, yesteqsa-ten ef wayen yeran, qarren-d s tidet, da yerra-ten er usekraf
ma d ameyan yerra-t d agellid deg umkan-is.

Tagzemt tis snat

.....

2 - Err-as taggara iwatan i tmacahut-agi (kemmel-as i tazwara-agi n tmacahut)

Tasarut n wure
Zik-nni, yella yiwen n uzeddam, iteffe yal ass er tegi, ittawi-d tazdemt n yisaren.
Tuffa-s di tafrara ; ad yawi yid-s ayul, ad iru ad igzem isekla, ad ten-iqedder alama d tameddit
ad d-iebbi i uyul, ad d-yual s axxam.
Armi d yiwen wass, iffe tanezzayt zik, yezdem-d armi d-yesmed ayen ilaqen. Asemmi d
asemmi, yenna-as deg wul-is : Ad sie cwi n tmes, mi i yi-yekkes uqerrif, ad ebbi i uyul,
ad rue . Iwala taquccit n yisaren, wiss anwa i tt-icudden, yea-tt dinna ; iru yeddem-ittid. Akken i tt-id-yerfed, wiss d acu yerke, yeggerwe. Yessakked, yufa d asenduq, s-ufella-s ters
tsarut n wure. Yeddem-d tasarut-nni. Yettani ma yella wansi ara yeldi asenduq-nni ur d-yufi
ara. Ulac anida ara tekcem tsarut.

25

Tiwkilin

Isestanen ef tugna :
1. Acu i d-teskan tugna-agi?
2. Anda beddent tlawin-ina?
3. Acu xeddment?
4. Acu twalam deg snat n tlawin-ina?

Tagzemt tis kradet

5. Acu i yesnunan taqcict-ina?

Amacahu, Rebbi ad tt-isselhu, ad tizif amzun d asaru.


Zik-nni, tella yiwet n tmeut tesa snat yessi-s.Tameqqrant, tettak anzi er yemma-s,
ddeqs-is kan di tfulki akked bia ; ma d tamecut, aggur deg yigenni, nettat di lqaa: tecbe,
tedeq, temle. Tayemmat tettasem di yelli-s tamecut. Terra-tt ger wallen-is. Tetteddu-tt
fell-as seg walluy ar aelluy. Tettazen-itt sin n yiberdan, deg wass, er tala; yerna tettebbias asagem anect-ila-t. Taqcict tamebunt ad terr aqbab ad d-tebbi, awal ur tt-id-yettali.
Armi d yiwen wass, akken tuwe er tala, ha-tt-a terza-d ur-s yiwet n tmeut d
tigellilt, tsuter-as-d aman ad tsew. Teslal asagem-is. Tugem-d. Tmekken-as asagem er
yimi-s. Mi teswa tmeut-nni, tenna-as : sya d asawen ad kem-rre ad tesu ayen ur tesi
yiwet. Yal mi ara d-tmeslaye ad d-teffe seg yimi-m tjeigt ne twizet. Zi tameut
mai d menwala, d tawkilt. Mi tuwe teqcict s axxam, tekker-as yemma-s am bu-ttar, imi
ur d-tual ara zik.Tenna-as i yemma-s: Suref-iyi a yemma, ur ttuale ara ad ele. Mi
d-tmeslay akken, teffe-d seg yimi-s tjeigt d twizet. Tenna-as yemma-s : Acut akk lxir-a
a yelli ? Armi d ass-nni i as-tessawel a yelli .Testeqsa yelli-s akken ad ter ansi i as-idyekka way-nni . Taqcict tamebunt, tules-as kra yellan s nneyya-s. Tekker tmeut tessawel
i yelli-s-nni tameqqrant i temmel :
Kker fell-am ad true er tala, ad tafe tameut d tigellilt, ad am-id-tsuter aman,
efk-as ad tsew, ad ualen imeslayen-im d tiwiztin.
- Amek akka ara rue er tala ? Mai d taqeddact nekkini .
- Nni-am ad true.

Tekker temcumt, temme ef ubelyun n uref, tu abrid n tala. Tuwe er tala, hatt-aya tewkilt-nni tejba-d ur-s, maca tikkelt-nni terra-d iman-is d tageldunt. Acu n yiselsa26 nni, acu n yisunen-nni !

Tsuter-as-d aman ad tsew. Taqcict si ttnefxa d zzux i tt-izeden tenna-as: Ur d-usi


ara er tala akken ad am sswe aman. Ha-t-an ubelyun, ddem ad teswe i yiman-im ah !
- Ihi, imi akka i tgi, sya d afella yal mi ara d-tmeslaye, ad d-iffe seg yimi-m uzrem ne ugru.
Tual-d s axxam, akken teneq er yemma-s, ffen-d sin yizerman, yedda-d ugru.
Tameut tuwas : Ah ya Rebbi acu i ak-xedme ! D tibekkit-nni n uletma-m i am-tt-ixedmen.
Anda tella ad as-nede taqerrut-is ?
Taqcict tamecut, terwel, terra metwal tigi. Di tegi-nni, yella mmi-s n ugellid tu-it
yetteyyid .

eddan kra n wussan, tlul-d tayri ger teqcict akked mmi-s n ugellid. Yuwel yid-s. Gan
tamera n seba n wusan d seba n wuan. Ddren di tumert. San-d igerdan d umlien d
udiqen.
Sur Charles PERRAULT
Yessuel-it-id R. ACUR

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris


1. Ayen tettmaggar tmeut yelli-s tameyant s yir udem?
2. Amek i tettmaggar tameqqrant?

Tagzemt tis kradet

Iteddu armi i tt-id-imlal. Iwala taqcict d ayen i d tiziri. Yesteqsa-tt-id acu i txeddem
wed-s di tegi.Tenna-as: D yemma-s i yi-d-iqeddmen. Yessuli-tt ef wayis, yuwi-tt er
teremt.

3. Acu i d-isnekren imeni gar-asent?


4. Amek tettwalim tismin n tyemmat di yelli-s?
5. Acu ne anwa i iawnen taqcict mgal tismin n yemma-s?
6. Anda i tt-tmugger?
7. Acu i as-d-tefka?
8. Ayen i tt-tuwes (i tt-tawen)?
9. Acu i as-id-tefka i tmeqqrant? Acuer?
10. Amek i tulfa yemma-s s wanect-nni?
11. Acuer i bant ad nent taqcict tamecut?
13. Acu i as-yexdem?
14. Serwes ger tudert n teqcict deg uxxam-nsen d tin n teremt ?
15. Acal n yiwudam i yellan?
17. Acuer luen wassaen gar-asen?
18. Acu i d-yeran di tseddart tamezwarut?
20. Acu i d-yeran di tseddart tis snat?
21. Acu i ibeddlen ger snat n tseddarin-a?

27

Amawal
Ha-ten-a kra n wawalen d irealen, kkan-d si tarabt: sselan, audiw, yezwe, lberj
1 - Af-d deg uris iknawen-nsen s tmazit.
2 - Suffe-d seg uris aktawal n tala.
3 - Sbadu-d awal asagem .
a) Af-d awalen yezdin aar akked yisem asagem.
b) Anwa amyag seg i d-yekka yisem asagem ?
c) Acu i as-nerna i umyag-a akken ad d-yeffe yisem?

Tagzemt tamezwarut

d) Asagem d isem n tigawt ne d isem n wallal?


e) Ha-ten-a yimyagen, af-d seg-sen anwi i d-ifkan isem n wallal: ddem, rgel, gnu (=xi), awe,
e, es, afeg, qqes, qqen (< wn).
f) Yella yisem nien n wallal deg uris, af-it-id, rnu af-d anwa amyag seg i d-yefruri.
4 - Senfel awalen yettuderren s yiknawen iwatan
Tameqqrant, tettakk anzi er yemma-s.
Terra-tt ger wallen-is.
Tettazen-itt sin yiberdan er tala deg wass.
Suref-iyi a yemma.
Ddeqs-is kan di thuski.
5 - Imyagen ned akked ddez d iknawen. Maca yella wanda nezmer ad nessemres yiwen, waye
xai. Wali anwa iwatan i yal yiwet si tefyar-a.
Yeddem aekkaz, -as aqerru-s i uzrem.
Iteddu, iteddu, yecceg, tqesbut-is.
Yu-d tisent (lmel) .. mli.
Yeef azduz, taqettunt akken ad ifru ueqqa ef uclim.
Tezgi dagi, -d abrid ur-ne.
6 - Af-d deg uris awal iwatan i tbadut-a
D abenuq yennen am tsumta, ttarrant-t tlawin deg wammas am waggus ne ef uqerru,
mi ara d-awint kra am tbettit ne aqecwal.

28

Tirawalt
Aelluy n tera
er tifyar-a :
Amek akka ara rue er tala ?
Ihi imi akka i tgi, yal mi ara d-tmeslaye ad d-yeffe seg yimi-m uzrem.
1 - Sikked anida i mlalent snat n tera.
2 - Amek i d-nsusra ? Amek i nura ?

Mi ara mlilent snat n tera (yiwet di taggara n wawal amezwaru, taye di tazwara n
wawal i t-id- iefren), deg umeslay, ntekkes yiwet n teri (deg tuget d tamezwarut)
maca deg tira, ad nettaru tira di snat.
Gret tamawt : Mi ara temlil teri n yisem akked tin n umqim awsil, d tin n umqim i
iellin xas akken d tis snat :
Axxam-iw /
ayla-w

Axxam-ik / ayla-k

Axxam-is /
ayla-s


Axxam-im / ayla-m
Maca di kra n temnain ur ttekksen ara tiri n umqim, ttaan-tent di snat:

Ayla-iw / Ayla-is / Ayla-ik

Iluma :

Tagzemt tamezwarut

Ad cfu:


1 - Tazabut

Ayen akk i nehder wissen ma ad d-yeder.

Ni teri akka ara tefru.

Da ass-n mi ara terwum, ddunit ar d awen-tdum.

Anda akka ddan yizmawen ?

Acu akka i d-tbubbe yid-k a wagi i d-yusan?

Asmi ara aben at-tismin.

Iga akka, yerra akka.

Ini-as i gma ur neri.
2 - Ha-t-an uris, yella wanda lint tera, af-d anti, err-itent.
Aql-iy am gider amerru
esle deg wagu
ebbde imei d leya
Asm iferr-iw yetthuzzu
Sewwqe d amenzu
S waffug zegre agemma

A kr ittuzzun ittdullu
Ikkes-ane zzhu
Lbaz neqben-t iyuza.
Si Muend u Mend

29

Tajerrumt
Asemmad usrid
er tifyar-a :
Tuzen tmeut taqcict er tala.
Tru, tuwi asagem.
Dinna, ad tafe tameut.
Ddem abelyun ad teswe.
Ad as-nede taqerrut-is.

1. D acu-ten wawalen yettuderren ?

5. Sikked amedya i d-iteddun tkemmle :


Yea arum

yea-t

Yea tainat

...............

Yura tibratin

...............

Yura idlisen

...............

6. Anwi awalen i izemren ihi ad ilin


d asemmad usrid ?

2. Yella kra i d-rennun i umyag ne ala?

Tagzemt tis kradet

3. Tella tenzet i ten-id-yeqqnen er umyag ne qqnen-d srid?


4. Addad n yismawen-a d ilelli ne d amaruz?

Ad cfu:
Asemmad usrid d awal yesmaden anamek n tefyirt. Itteqqen srid er umyag, ulac
tanzet gar-asen. Mi ara yili yisem d asemmad usrid, addad-is d ilelli. Asemmad
usrid yezmer ad yili d isem ne d asenfal n yisem (amqim awsil n umyag). Akken ad
d-naf asemmad usrid, ad d-nefk asestan s yimattaren anwa? ne acu ?

Iluma :
1 - Af-d isemmaden usriden di tefyar i d-iefren.
Yura umaru adlis i yimeriyen.
Agrud iemmel urar.
Yessawel-d umar tamacahut i warraw-is.
Yal tizi tewa aba.
Nadit aar n tedawt, afet-t uqbel ad ken-ifat.
2 - Senfel isem asemmad usrid s umqim iwatan.
Yessared takerrust-is.
Yu-d aselkim ass-a.
Yal ass, qqare imisen.
Lemdent tullas tizlit.
Urant tullas asefru.
3 - Semres ismawen i d-iteddun d isemmaden usriden di tefyar ara d-tafe.
Axxam, adfel, tiziri, aman.

30

Taseftit
Izri ibaway
er tifyar i d-iteddun
Ur d-usi ara er tala akken ad am-sswe aman.

1. Kkes-d imyagen yellan di tefyirt.


2. Tigawin zrint ne ala ?
4. Sikked amedya tkemmle.
E
yea
Els
yelsa
Ffe
yeffe
Krez
.
Ger

Ur yei ara.
..
..
.

Ad cfu:
Yella yizri ilaway, yella yizri ibaway. Yettale yizri ibaway s tmerna n ur.
ara i yizri ilaway. Llan yimyagen i ilan afeggag yettbeddil ger tala tilawayt
akked tala tibawayt : afeggag n yizri ibaway yettawi i sdat ne deffir n
tergalt taneggarut.

Tagzemt tamezwarut

3. Acu mmalen wawalen ur.ara yernan er umyag ?

Iluma :
1 - Err er tibawt imyagen n tefyar-agi.
Yeqqres uyeddid, nelen waman.
Mqidec bu-lehmum, igen yennuddem.
Immut uzger teba ccaruka.
Iqqim, iru.
Yea lmal, yefre bab-is.
Yuker edre, yeggul umne.
Tenna-as tixsi : tarurt telsa, taebbut terwa.
2 - Sefti er yizri imyagen-agi yellan ger tacciwin taru-ten akken iwata.
( zen) telit ur (nqec) bab-is.
Axxam-is ur as-(zmer) lame (ef)-as amezzir.
Win ur (azzel) urin (li).
Ur (e) ur (rbe) ay ul, ur (mne) seg ccani
Win ur (su) nnif awer t-id-yaf lexrif.

31

Tagzemt tis kradet

Tamsefrut

32

Zik-nni, yella yiwen n umar d igellil, ur-s yelli-s, tzad di ssifa, aggur deg yigenni, nettat
deg lqea terna tera deg nnesnas, anda tt-terri tessen. Ad d-tekker tiddemcect, ad tenu ccel n
uxxam d tirni. Baba-s, tafrara, ad yeffe er tegi ad d-yezdem isaren, yettual-d aelluy n yiij.
Mi d-tezzi ddurt, ad iru er wulzuz (ssuq) ad isenz aseru akken ad d-yessis talqimt ara en.
Ha-tt-a tezzi-d ddurt, iebba isaren ef uyul, yerra er wulzuz. Yufa ssuq yenhewwal!
Acu yeran? D agellid i d-yekan targit, yenna : Urga taslent mm-yiwet n ledra, ur tt-in
yifassen. Tea-d tnac n yifurken, yal afurk yeereq ef tlatin yigeman. Ad iyi-d-tessefrum
targit-a ne jme-liman ur yemir ssuq.
Imsewwqen, ttucewwlen. eren ad tt-id-ssefrun, ulac. Ualen akken s ixxamen-nsen, ur d-uen,
ur senzen. Aggur, yeqqen di tnelli mai ssefran-d targit-nni.
Yiwen wass, yeqqim umar deg ufrag, yesnezgim, yeqqar-as deg wul-is : Amer ad teqqim akka
targit n ugellid ulac win ara tt-id-yessefrun..Mai d tawait ! Ansi ara d-kke s tgella? Ad
nemmet seg la nekk d yelli . Teneq ur-s yelli-s, tenna-as:
Acu k-iceben a baba? Deg wudem-ik, iban leyar!
Yules-as-id ayen yeran deg wulzuz, yeka-as-id targit-nni n ugellid s wadda: Af-as-id tura aqerru,
ah!.
- A baba, teshel mai! Taslent, d aseggas; ifurken, d agguren. Llan tnac wagguren deg useggas,
igeman, d ussan; yal aggur, deg-s tlatin wussan.
Amar, yennefsusi wul-is. Azekka-nni, tanezzayt, iru er wulzuz, yessefra-d targit. Akken i asyesla ugellid, yenna-as :
Ur tufige ur trise ar ad d-tini anwa i ak-tt-id-yessefran akka. Iban mai d ke!.
Amar, yessusem akken tirmelt, amzun yettnadi acu ara d-isfukel, yual yenna-as : D yelli.
Agellid xas Rebbi; taqcict, ad tual d tameut-is! Icegge ixeddamen uwin-as aeggen. Amecwar,
ezzif, nutni, la lluen, akken zeggnen abrid eddan ddmen-d tisfentin an-tent. Mi uwen,
ufan-tt wed-s deg uxxam, tenna-asen:
- Aql-i gar leyu; yemma, tru ad d-ter win urin teri; baba, iru ad tt-icelle, ad tt-imelle;
atmaten-iw, ruen ad uwten au deg wau.
Init-as i ugellid, ilul waggur skiked dayen, ixuss-it yiwen wass ne yumayen, bab-is, ad ye tirit
ne berdayen.

Tamacahut akken i tt-sawalen deg Wat-Zellal


Terra-tt-id er tira Racida FIAS

Tagzemt tis kradet

Wehmen deg yimeslayen-is, ur gzin ara anamek-nsen, da-netta ulsen-as-ten kan akken i
ugellid, awal, ur asen-yeriq. Zi rrud deg yigenni, lemun er-k ay ini! Agellid, yukez d acu-ten
lehdur-nni : Ufan-tt tze; yemma-s, d timsirewt, baba-s, iru ad yekrez; ayetma-s ad d-seggden. Ma
d aeggen, ittwaddem seg-s uwin. Lehdur-is ufafen, yufa d nettat i as-ilaqen. Da yu-itt.
Yiwen n wass, nnuen sin n yirgazen, ruen er ugellid ad ten-yefru.
Yiwen, yesa taserdunt, waye ur-s tagmert d mmi-s. Bab n tserdunt inker-as aji i wayenni acku yefer taserdunt-is, yenna-asen ugellid :
- Serret-asen, tin yefer uji d tin i d yemma-s, bab-is yawi-t.
Da aji yefer taserdunt, argaz ikseb ayen ur ili.
Yeqqim bab n tegmert deg temert, metwal tiremt n ugellid, yettutlay d yiman-is. Tesla-as-id
tmeut n ugellid tall-d seg aq, tegza taluft, teneq er-s:
- Teswi ef wudem am tixsi, win k-ixeden, ad t-ixde Rebbi, ccre s yibeddi mai s yiimi.
Ual ur-s, ini-as : i ibawen rrif n yillel, ffen-d yiselman, an-iyi-ten. Netta, ad d-isu fell-ak
ad ak-yini, iselman ma ffen-d seg waman ad mmten, tini-as imir ur ttkukru ara, ula d taserdunt,
ma turew ad tenger ddunit.
Yexdem akken i as-tenna, yerra-d aji-is ef yiman-is, iru d ubrid-is. Agellid, yufa-tt deg wul-is,
yera ansi d-tekka tyita. Yuwe er tmeut-is, yenna-as :
- Tkeccme timkemin, tuwe-d tawalt s ufus-im. Rfed ayen akk zizen fell-am tawe axxam n babam.
Tsuter-as ad en akken imensi uqbel ad tru. Yeqbel, yedda-as deg lebi.
Ur yeri acu i as-id-tettheggi! Urad tebli tenjawt taneggarut yeli deg yies. Tedda tger-it deg
usenduq, tuwi-t s axxam n baba-s. Akken d-yuki, tezwar-it s awal :
D ke i yezizen fell-i, refde-k uwi-k-id yid-i.
Agellid tuwi-t tewhemt, yessakked-itt, yenna-as:
- Imi turi ef yiri, zwir akka sdat-i.
Myufan wulawen! Ualen er teremt, tezdi-ten tayri. Ddren di tumert.

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris


1. Amek i d-isassay arum umar-agi?
2. Anda isnuz isaren i d-izeddem?
3. Acu i t-iqeren ur isenz ara aseru-ines deg ulzuz?
4. Acu i d-isuter deg-sen ugellid?
5. Anwa iselken imezda n tmurt-a deg twait?
6. Amek i ten-tsellek?
7. Suffe-d akk awalen ne tifyar i d-immalen belli taqcict-agi d timegzit.
8. Ayen ur as-ibri ara ugellid i tmeut-agi ines?
9. Acal n yiwudam i yellan?
10. Anwa i d awadem axatar di tmacahut-a?
11. Amek tefra tmacahut?
12. Acu-t wanaw n uris-agi ? Acu i t-id-yemmalen ?

Ad cfu:
Amur ameqqran n tmucuha ttfakkant akken ilha. D tagi iwumi qqaren tagnit
taneggarut. Iwudam yelhan xas seddan tilufa, teggerri-asen-id talwit d tumert.
Maca tezmer daen tmacahut ad tfakk akken n dir. Llant daen tid ittfakkan s
temsirt. Tagnit taneggarut tettemcabi er tmezwarut.

33

Asefru

Tagzemt tis kradet

Tamacahut n tsekkurt
A sidi bab uanim,
Ay udiq fhem ttessis,
Tella tezdayt di ssera :
Acal i ezzif yixef-is
Lbaz iac s ufella,
Tasekkurt deg (yi)uran-is
Yeqqim armi d yiwen n wass,
Yemcawar d warraw-is.
Amek ara yexdem yesteqsa,
I tin izeden er rrif-is?

Yekker-d ulemmas deg-sen,


Yenna-as deg wawal-is :
Efk-iyi-tt a baba ad tt-e,
Di tesraft, ad nebu rric-is .
Yenna-as : Gedha s memmi,
Mai d yada n wukyis :
Ad d-yawe lweqt n rra,
Kul wa ad yefqed tasraft-is :
Ad yawe lexbar leyur,
Lbaz yea taaret-is .

Yekker-d umeqqran deg-sen,


Yenna-as deg wawal-is :
Efk-iyi-tt a baba ad tt-e,
Di leber ad nebu rric-is .
Yenna-as : Gedha s memmi,
Mai d yada n wukyis :
Ad d-alin iewwamen,
Ad mlilen d rric-is.
Ad yawe lexbar leyur
Lbaz yea taaret-is .

Yekker-d umecu deg-sen,


Yenna- as deg wawal-is :
Efk-iyi-tt a baba ad tt-e,
Ad zwire di rric-is .
Yenna-as : Gedha s memmi,
D tagi ay d yada n wukyis ;
Ma mmute i-d lemaa,
Baba-k yemer umkan-is.
Wi yean tasekkurt ar tt-ifakk,
Isukk talaba ef yimi-s.
D asefru n zik,
Nekkes-t-id seg : Pomes kabyles anciens
Sb : 222/ 224.
i yura Mulud MAMMRI

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris

34

1. Acu-t uris-agi?
2. Acu i t-id-yeskanen?
3. Anwi i d iwudam yellan deg-s?
4. Anda tera tedyant-agi?
5. Muqel taseddart tamezwarut, anwi awalen i d-yeskanen tazwara-agi d tin n tamacahut?
6. Ayen yennejma lbaz d warraw-is?
7. Ayen yugi lbaz ad as-yefk tasekkurt i mmi-s ameqqran ad tt-ye ?
8. Acu yuggad lbaz?
9. Ayen i tt-yefka i mmi-s ameyan ?
10. Ayen i d-tuwi ad ifakk tasekkurt ?
11. Ayen ara isukk talaba ef yimi-s ?
12. Amek tefra taluft?
13. Amek i iwala lbaz mmi-s ameyan ?
14. Amek i iulfa lbaz i yiman-is di taggara?
15. Ma nmuqel aris akken ma yella, anwi awalen ne tifyar i d-yemmalen d tamacahut?
16. Acu i d-yeran di tseddart tamezwarut? Di tis snat? Di tis kradet?

D nekk ara yarun


1 - Sugen-d tagnit n taggara i iwatan i tmacahut-a
Meqqen n taucin, merre n tfettusin
Amacahu, Ahu, Rebbi ad tt-iselhu, a tt-id-yawi d asaru.
Qqaren tella, zik-nni, yiwet n tmeut tezwe, tesa tanut. Tanut-nni-ines tettasem deg-s
dayen kan, acku tameut-agi terec : tqeddec deg uxxam, trennu di berra, yernu tze.
Yal ass, ad tekker di tafrara i wakken ad teqdec. Mi tsellek, ad tenu azea-ines. Ur tebbes ara
meskint i kamel alama dayen teya.

Tameut-nni akken tsellek leqdic, tena azea-nni ines. Tanut-nni tettessis kan ad tsel i wacu
ierrun. Akken-akken armi yedda yi, ha-tt tesla-as i tmeut-nni mi as-tenna: eslama-k a merre
n tfettusin, a meqqen n taucin, Welleh ar d ad tawi leqq-ik! Tekker tuzzel er urgaz-is, tennaas: Twala tameut n gma-k! Qqaren-as akk medden terec, tettekkes azea yal imalas, zi nettat
tesa argaz. Ikker urgaz-is iru er gma-s yenna-as i yellan, i yellan. Tura tameut-agi inek ur ilaq
ara ad tezzi da. Argaz n tmeut-nni amek ixdem? Iuss-itt azekka-nni. Ikker, yerra iman-is iru er
ccel-is, netta iffer-as deg uxxam.
Tameut-is tena leqdic akked lexla. Akken tekfa, teqqim imir er uzea-nni. Argaz-nni ines iuss
kan ad ier acu yellan. Tameut-nni tze teqqar mazal, armi yedda aas yi. Ha-tt-an bdant ttadrent
wallen-is meskint, ifassen-is dayen yan ggumman ad ngugun, da texdem-as akka: eslama-k a
merre n tfettusin, a meqqen n taucin, welleh ar ad tawi leqq-ik !.
Teef alemsir-nni ief teqqim, tekmec iman-is fell-as, tees. Argaz-is iwala, zi d naddam iwumi
tettmeslay.

Tagzemt tis kradet

Yiwen n wass, tekker tnut-nni ines, tuss.Tcukket yella win i tesa tmeut-nni imi tessawa
ad tekkes acetti yal imalas.Tettessis-as, ad twali anwa akka i tt-ittawanen.

2 - Ger tseddarin i d-iteddun, af-d anta i d tamezwarut, anta i d tis snat, anta i d tis tlata.
a) Armi d yiwen n wass, iseggex-d udfel seg udrar, issedrem-asen axxam. Kra seg-sen iumm-iten
udfel. Qqimen di tekwatin, ttraun win ara ten-id-yekksen.
b) Zik-nni, yella yiwen n urgaz d tmeut-is, zeden deg yiwet n taddart, tezga-d d tama n yilel.
San yiwet n tireft (teflukt), tteyyiden yis-s iselman.
c) Tameut tebra-as tergagayt. Tsekkwer tawwurt, terra-as tackandut i tewwurt. Tger iman-is
er wussu, tgen d tama n warraw-is.

Ameyyez uqbel aneggez


35

Tinfusin seg Wawras

Jar n ugider d yifker


Gider yeul ma yeef ifker ald ad t-yen acku (xaer) tella tesift jar-asen.
Ass seg wussan, yuu-d jar n yifassen nnes, irfed-it yufeg yis-s dug ujenna. Yenna-as :
Ass-a, d ass nnek ! Ini mani ad c-gre ? Ifker d mizrag, yenna-as : Ne kesne (nekke) aman

Irisen n temnain-nien

d talawin, ttecti izerwa d yihdiren d temzirin yeqquren, ger-ya din ! Gider yewwed di tqatt
(sdat) n tala yerx-as (yellef-as), ifker yehwa er ubu n tala, yemmeran (yennebran) dug waman,
yesserg-d ixef nnes yenna-as : Say (sagi) amek yexs umeddakkel-nnek !

Si Tinfusin si Tmaza d umaal sb 12


Sur UNISI Muhammed Saleh

Uccen d yinisi d warr


Inisi d wuccen d warr (izem) mqaden (cerken) ef tgerza (takerza) d tmegra. Ass mani
ssemden (fukken), srewten, zzuzren. Yeqqim kan ad ban. Nnan-as i wuccen : Kker ba-ane !
Uccen yeba, yenna: Tay (tagi) i ne (nekk). Yut-it (yuwet-it) warr ef yixef, imrez-as, yessizzelas idammen. Yemmeger-d (ineggez-d) yinsi yenna-as : Jbed iman nnek, sxalli tessned ad tebid
! Yeef yinsi leebar, yenna : Bismillah, tay d tict (yiwet) i eemmi arr, tay sent i eemmi arr, tay
kradet kuzet, semmuset, seddiset i eemmi arr, tict i ne, tict i eemmi uccen.
Yenna-as warr : Mand wa k-isneeten tizraget-ay (tierci-a) ? Yenna-as D ixef n wuccen
i yettazzalen d idammen .
Si Tinfusin si Tmaza d umaal sb 24
Sur UNISI Muemmed

36

Tinfusin n ulan

Ajellid d uraz iggen n wass, iggen n uyazi ittedden d awedi. Kul ass itteccer (ittenkar)
becca lefjer, ad yali igget ccejret, ad yedden.
Iggen wass, isell-as iggen n wuccen, yas-d yettar bac ak ad t-yecc. Yenna-yas wuccen i uyazi :
Ssalamu likum, a ddi yazi. Yenna-yas :
Wa likum ssalam ! Walakin, ceccin (ke) ur tennume tazd-i-d ammu becca!
Necci (nekk) selle-ac tetteddne bac-ak ad allen midden, la ki usi-d bac ad alle neccin yid-c,
ad lemde. Yenna-yas :
D awedi : wasi yettalla, yexs i Rebbi sebanu ! Yenna-yas uyazi i wuccen: ar seer-d amdduelik, yella sagged ssejret, yees.
Uccen yeqqar : yella uyazi wiien yees !
Yaf-d iggen uydi d azeluk yees. Yexle, idwel-as-d i uyazi, yenna-yas:
sme-yi, laki tti (ttu) ur sbie luu !
Yenna-yas uyazi :
telli treggbe d aydi yees, trewle : batta telli d arjaz d awedi, sujem-as.
Uccen Yenna-yas :
Imar-u (imir-a) laki d arjaz d uctim, amaer eme bac-ak ad cce, yexs bessi ami ttwacce s uydi.

Agellid d uraz

Irisen n temnain-nien

Uccen, ayazi d uydi

Iggen n wass, iggen n ujellid er-s iggen n umuc, iebba-t d awedi, ald ili itteef-as ccemet
tecel s a a (mi ara) yettmensiw ujellid.
Iggen wass, iggen uroaz iaf sselan. Yergeb muc batta yettaja (yettaga) yenna-yas i ujellid :
biet n umuc, yella wel (ur) tt-yetti ?
Yenna-yas ujellid :
Necc muc-ik ebbi-t ujar n biet. Yenna-yas araz (urgaz) :
Necci ad qeddre ad as-sfesde aebbi-c. Yenna-as ajellid :
Wel tqeddre. Yenna-yas :
Ad c-ssene !
Yewa araz, yettqelleb ef yiggen n uerda, yessekrem-t fus-s, lext-nni yella ajellid yettmenssiw d umuc, yeef ccemet treqq. Yenna-as araz i ujellid :
Rgeb muc-c batta a d yej (acu ara yeg) imar-u.
Yenna-yas : Iwa jerreb amm-u !
Yebda araz bessi-bessi ad as-yesseen aerda i umuc, ad t-yessekrem al ad as-ixelwe leqels i umuc, yenna yekli-yas-t.
Muc yeqfez aqfaz iggen, isseyyeb-as ccemet temmut. Sselan iqqim yessulles, tenayt fus-s : muc
yeef aerda imi-s, yerwel er uncan (umkan) wiien, itett di-s.
Yeqqim araz iess ef ujellid, yenna-yas :
- Qqare -ac : biet tujar tterbiyet.
J.M. DALLET
Seg Rcits du Mzab

37

Afares s tira
Di tgezmin timezwura, teri mennaw n tmucuha. Tura, d nnuba-k ad d-taru yiwet n tmacahut

ke d yimeddukkal-ik.
Maca tikkelt-agi d ke ara d-yesnulfun ne ara d-yessugnen iwudam d yidgan anida ara idiren d
tedyanin-nsen s umata.
Beddu n tfarest
- Acal n yiwudam i yellan?
- Amek-iten? Ma meqqrit, ma lhan, ma weren.?
- Anda ttidiren? Ma ur-sen imawlan ne ala? Amek ttidiren ?

Tagzemt tis kradet

- Anda ara teru tedyant?


- Akken ma tellam ad txemmem ef wadeg ne almus ideg ara d-teru tmacahut. Ad tmuqlem
iwudam ma d iersiwen ? Ma ttmeslayen? Ma d tixxutam kan i berrnen da ttafen-d ayen ban?
Ma d imdanen, amek gan?
Tidyanin :
Tewwi-d ad terem belli tamacahut ara d-tarum ad tili telha, ad tili ack-itt akken ad teeb wid
ne tid ara as-yeslen.
Ad tebu tesmilt d taggayin n 5 ne 6 n yinelmaden. Yal wa ad d-issugen acu ara xedmen yiwudam
i d-yefren.
Ngum ad tebdum tira n tmacahut-nwen, tuwi-d ef yal taggayt ad d-terr ef yisestanen-a
a - Anwi (anti)? Iwudam zemren ad d-maggren awaezniw, tteryel, asear, agrud.d ke ara
yeren
b - Anda? D ke ara ifernen: deg tegi, deg taddart, deg yilel, deg yirem..
c - Melmi? Yiwen wass, zik..
d - Acu? Acu yeran? Acu xeddmen iwudam?Ayen?
3 - Smed tafelwit-agi s tririyin-ik.

38

Tagnit tamezwarut

Taluft/ ugur

tigawin

Tifrat

Tagnit n taggara

.................

......................

..................

.......................

......................

.................

......................

..................

.......................

......................

.................

......................

..................

.......................

......................

.................

......................

..................

.......................

......................

Afares s tira
Qbel ad tebdum, tuwi-d ef yal yiwen ad ier acu n uric n tmacahut ara d-yaru. D amedya win ara
d-yarun tagnit tamezwarut ad d-yessenked deg-s iwudam. ma d imuren nien ur d-yettmeslay ara
fell-asen.
1 - Ngum ad tarum aris-nwen, tuwi-d ad terem belli yiwen n uric kan ara d-tarum deg uris.
Tamacahut-nwen tezmer ad tebdu s : yiwen wass /zik-nni / di tallit n zik
2 - Mi ara tarum aris-nwen, snezgmet:
- Ad tebdum tamacahut-nwen akken iwata
- ad tt-id-tekum almend n tegnatin

3 - ret aris gar-awen, ret ma igerrez ? Ma ixuss?


- Kkset-as ne rnut-as kra.
- Arut-t akken iwata.
- Muqlet tadyant ma tesa tazwara d taggara
Asenfar ifukk !
4 - Ales tauri i uris-ik, syen taru-t-id.
er :

Tagzemt tis kradet

- ad d-tesmeslayem iwudam ma terram deg-s adiwenni.

Ma yella ur tettu ara kra.


Ma terri-as asigez akken iwata.
Ma terri asekkil ameqqran anda ilaq.

Ke d yimeddukkal-ik, fket-as azwel i uric i d-turam.


Tzemrem ad as-terrem tugniwin
Xemmemt amek ara t-id-terem di tesmilt sdat yimeddukkal-nwen
Mi yal taggayt tera-d aric-is, muqlet amek ara tesdukklem iricen-nwen akken ad ten-terrem d
yiwet n tmacahut (d yiwen n uris)

39

Ad ktazle iman-iw
Acu i twala di tmacahut i d-turam?
Wali ma tzemre:
1. Ad takze aris ullis?
2. Ad tegzu tamacahut?
3. Ad d-tmeslaye ef yiwudam?
4. Ad d-tgelme adeg anda ttidiren?
5. Ad d-tesmerse awalen swayes i tzewwir tmacahut?

Tagzemt tis kradet

6. Ad takze tagnit tamezwarut di tmacahut?


7. Ad d-tere tamacahut s utram?
8. Ad d-talse i tmacahut i wumi tesli?
9. Ad d-taru tagnit tamezwarut i tmacahut?
10. Ad terre tikerrist d tigawin d tifrat di tegnit tis snat?
11. Ad d-taru tagnit taneggarut?

Melmi i tettafe iman-ik? Mi txeddme :


1. .wed-k ?
2. di sin ?
3. d agraw ?
4. d yinelmaden n tesmilt akken ma llan ?

Muqel ma tzemre ?
1. Ad takze tala taerfit n umyag?
2. Ad tesmerse amaruz anda iwata?
3. Ad d-takze amatar deg umyag?
4. Ad d-tekkse afeggag d umatar deg umyag?
5. Ad taru tt akken iwata di yal tagnit?
6. Ad taru asekkil ameqqran anda iwata?
7. Ad tesmerse izri ilaway d yizri ibaway akken iwata
8. Ad tesmerse asemmad usrid ama d isem ama d awsil?
9. Ad tsemgirde ger uris menwala (tasrit) d usefru?
10. Ad taru imesla [] d [] di yal tagnit n tira?

40

Akradyur wis sin


Ad d - i f a r e s u n e l m a d i r i s e n , a d
mga r a d e n d e g t a l a d y i n a w.
Ad re, ad sle i wakken ad issine amek ara d-gelme amdan
ne taawsa ne aersiw.

Tigezmin
Tigezmin

Tizemmar

Ad gru, ad d-farse, ad d-gelme kra n tawsa


yerna ad issine amek itteddu uglam.

Ad gru, ad d-farse, ad d-gelme kra n umdan


i wakken ad issine amek ay skaren asuna n
umdan.

Ad gru, ad d-farse, ad d-gelme kra n umdan


i wakken ad issine amek ay skaren asuna n
uersiw.

Tagzemt tamezwarut

Axxam n Ccix Muend

Isestanen ef tugna
1. Acu d-tesskan tugna-agi?
2. Acu i d-yettbanen di tama n ufella?
3. Acu ixeddem umar-ina?

Ccix dayem yesnernay di lebni, iggumma ad yebes. Ixeddamen d zzeyyar, ttawin-d


kra n uru akken d azegzaw, qqaren-as lisawi, seg yiwet n tasift di tmurt At Xlef, qqarenas Xembec. Syen da i d-ttawin lir, tuget d tilawin ef yiqerra-nsent. Seg wakken ttalin
ttsubbun laci, yual ubrid yenjer si Xembec alama d At med.
Yual uxxam n Ccix ayen tewae a bnadem yella deg-s. Llan yixxamen n tnezdut.
Sdat-sen asari, iur d aman, qqaren-as leber, tikwal yettarra er-s Ccix lembaber
imecuen i d as-d-ttawin zzeyyar; yual reglen-t, acku iedda-d bib arumi, yenna-asen:
Aman ixeznen diri-ten, yettefrurux deg-sen nnamus. D tama-s yella yiwen n uxxam
iwumi qqaren Axxam n Leber, ssqef-is d aqbu. Tella sdaxel-is kra n tenact, ula d
nettat tseqqef s uqbu: d asqif aezzfan n sin leyu. Din i tteddin zzeyyar, ad kecmen si
tewwurt, ad ffen si taye. Di tlemmast n useqqif yella lqus : din i yettimi Ccix, yezzi s

42

urur-is i umkan ideg tella ass-a tqubbet.

Ddaw n useqqif yella yiwen dderb, yenel ddaw n tmurt, ileq mai. Deffir-s cwi, s
idis n tqubbet, yella ukersi n uru ideg yettimi Ccix iwakken ad ya luu. Amkan deg tella
tura tqubbet d tamsellit. Nnig wigi akk s ecra lmitrat ne ugar cwi, yella kra n unnar, deg-s
ttejra tameqqrant, terra tili : syen i d-ittedden Ccix lawan n tallit.
Mi ara d-tali seg Wat med er Lemmam tella tsirt akked leminesra. Anda yebda ubrid
isubben s azaar tella tanut n ueddad yesselqamen tigersiwin d wuzzalen-nien. Tella
taye n unear, yella lkuri. S idis n wadda, d tala, tebna s uru azuran, tseqqef s uqbu,
ttagmen-d syin aman ama i tissit ama i lbaraka ; qqaren, ma yenneqbal unagam, ad tfegge
tala d aman ; ma txab ddua-s, ad teqef. Syinna ulint kra n tebruin er snat n texxamin
i walim.
Mulud MEMMRI
Seg udlis : Yenna-yas Ccix Muend , Sb.63.

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris


1. S wacu yebna uxxam n ccix?
2. Acu yellan akk deg uxxam n ccix?

Tagzemt tamezwarut

sut leyu izuranen ula d nutenti. Zik din i ttnusun zzeyyar, syin er da ualent d tixxamin

3. Acu yellan ddaw n useqqif?


4. Anda i d-yezga usari?
5. Anda tella tsirt akked leminesra?
6. S wacu iseqqef uxxam n ccix?
7. Acu ara d-imaggren amesbrid ara yadren s azaar?
8. Acu-ten wawalen yuran s usekkil azuran ? Acu i d-mmalen ?

43

Amawal
1. Tagetnamka
Serwes ger yinumak yesa wawal tamurt deg snat tefyar-a, tafe-d aknaw iwatan i yal
anamek.
Yemel ddaw tmurt.
Ttawin-d aru seg tmurt n At-Xlef.

2. Awalen yezdi uar


D acu-t yisem anagam, d isem n tigawt ne d isem n umeskar ne d isem n wallal ?
Anwa amyag i-seg d-yekka?
Amek yule?

Tagzemt tamezwarut

Af-d isem nien yezdi uar akked wawal anagam. D acu-t wanaw n yisem-agi i d-tufi (tigawt?
ameskar ? allal ?)
3. Asemres n wawalen n tmazit deg wadeg n yimerilen
Llan kra n wawalen di tmazit d imerilen maca llan wawalen n tmazit swayes nezmer ad
ten-nsenfel. Ha-tent-a snat dderra-t n wawalen, qqen ger yal umeril d wawal ukkud yedel
deg unamek.
Imerilen
Aeddad

Inerza

Anear

Tizit

Nnamus

Amzil

Lqus

Tawinest/taayert

Leyu

Anesram

Zzeyyar

Ierban

4. Seg unamek er wawal


Af-d deg uris amyag iwatan i tbadut-a :
D taert, d keffu n waman.

44

Awalen n tmazit

Tirawalt
Tizdit ger umyag d umqim awsil
er tifyar :
Aru-agi, qqaren-as Xembec.
Asari, yual regglen-t
1. Anwi awalen i yeqqnen er umyag s tezdit ?
2. D acu-ten wawalen-a?
3. Zemren yimqimen iwsilen n umyag ad ilin ma ulac amyag?

Tettili tezdit ger umyag d umqim udmawan awsil, ama d asemmad usrid ama d
asemmad arusrid, acku limer ulac amyag ur yettili ara umqim awsil n umyag. Yettili
umqim awsil sdat ne deffir n umyag (md : yenna-as, ur as-yenni ara).
Mi ara d-yemlil umqim awsil asemmad usrid akked umqim awsil asemmad arusrid,
tteqqnen deg sin yid-sen er umyag s tezdit (yesselmed-as-tt).

Iluma :
1 - Kemmel akked wudmawen nien.
Temmel-iyi

Tsemma-yi

Tagzemt tamezwarut

Ad cfu:

2 - Tazabut
Yenna-as A baba uwten-a , yenna-as: A mmi eqlen-a .
Ad as-nezzeb i dewessu, taluft ad as-id-naf ixef-is.
Xas akka tesetbe-iyi, emmde-kem am jjenja i ti.
Iaq wul ad awen-yeku.
Ma selbe lexbar siwe-as-t, ttxil-m a tabrat ini-as.
Nru nmugger-itt tilelli s lir.
Win tufi yers-d s annar, ur d as-mlin.
Win tufi la yetturar urar ur t-yessin.
Tattalt, rran-tt d snesla.
elbe tidet tenni-d : Yya ad ak-tt-ssekne .

45

Tajerrumt
Asemmad arusrid
er tifyar-a:
Yezzi s urur-is i umkan.
Yenna-asen: asari-a, qqaren-as leber.
Yefka-asen ccix lbaraka i zeyyar-is.
1. Yella kra n yisali i d-yewwi wawal yuran s tira tzurant i umyag?
2. D acu-t ihi wawal-a ?
3. Awal-a d amyag ne d isem?
4. Anwa addad ideg yella ?
5. D acu yellan uqbel-is?
6. Anwa awal swayes i yettusenfel di tefyirt tis snat?
7. Anta i d tawuri n usenfal-ina di tefyirt?
8. Acu n wassa ay yellan ger umqim as akked i zeyyar-is ?

Tagzemt tamezwarut

Ad cfu:
Asemmad arusrid yesmad anamek n tefyirt. Mi ara yili usemmad arusrid d isem,
addad-is d amaruz, tettili sdat-s tenzet, d nettat i t-itteqqnen er umyag. Asestan
swayes ara d-iban usemmad arusrid d wa : i wumi ? ne i wacu ?
Gret tamawt : asemmad usrid d usemmad arusrid zemren ad ilin d amqim
udmawan, d awsil n umyag, d asenfal n yisem : Yella daen wanida i tezmer ad tili
tefyirt akka :
Yessawel-as i tmeddakkelt-is
Amqim udamawan asemmad arusrid.
Allus n umqim asemmad arusrid.
Di tefyar am ti, d amqim ay d asemmad arusrid ma d isem-nni amaruz yellan deffir
tenzet i , ad as-nessawal allus n umqim asemmad arusrid.

Iluma :
1 - Af-d isemmaden irusrad yellan di tefyar i d-iteddun.
Yefka-d udfel asemmi-is i uzaar.
Di lam ess i later-ik.
Ad as-ner asalu i ubrid ireglen.
Yal tizi tewa abar, nekk lbarud yekfa-yi.
Yu-d idlisen i warraw-is.
Yu-asen-ten-id.
Ini-asen ay afrux i yieddaden n wawal.
2 - Senfel isemmaden, ama d usriden ama d irusrad, s yimqimen iwatan.
Uri tabrat n sslam i yemma.
Tessawel-d temart tamacahut i yigerdan.
Yekkes amur i gma-s.

46

3 - Eg-d tifyar :
Tamezwarut ad yili deg-s usemmad arusrid d isem.Tis snat ad yili deg-s usemmad arusrid d
amqim awsil.Tis kradet ad yili deg-s umqim asemmad arusrid akked wallus-ines.

Taseftit
Urmir s ad
er tifyar-a
Ad kecmen si tewwurt, ad ffen si taye.
Ad ya luu uqbel ad iall.
- Af-d imyagen yellan di tefyar.
- Tigawt-nsen tera ne mazal ?
- Deg wacu yemgarad ususru d tira ?

Ad cfu:

Gret tamawt :
1 - Di tuget, urmir, akka tura, di tutlayt, yezga iteddu-d yid-s ad ,
maca yezmer ad yili mebla ad , d amedya : Zi win yelin gma-s ye-it.
2- Di tuget, urmir yemmal imal (md : azekka ad inige), maca ur-s azalen nien :
- asfillet : ad ig Rebbi ad yerbe;
- Ayen ideg ur nelkin ara : ad yili sin yiseggasen di lemer-is.
3 - Mi ara yemlil ad n wurmir akked kra n yimataren udmawanen, tettili temsertit
deg umeslay, maca ad naru ad wed-s, amatar wed-s. Imedyaten : ad tawi
xas ma neqqar-d [attawi], ad tawim xas ma neqqar-d [attawim], ad nawi xas ma
neqqar-d [a-nawi].

Iluma :

Tagzemt tamezwarut

Urmir yemmal tigawt ur neri ara. Ad teru (ne ahat ad teru) er sdat.

1 - Af-d imyagen yeftin er wurmir aerfi di tefyar i d-iteddun :


Rnu-d aref ne sin tebru-asen ad ksen.
Ur tezmirem ara ad a-tekksem tamuli, ad nwali.
Yal aseggas fell-asen ad nru mi

ara asen-nawi ijeigen.


Azekka, ad yali wass, ccekk ur yelli.
Yiwwas ad d-neqen leyu, ad d-ssutren tiwwura.
Nemmed ad negrent tudrin wala ad yenger lael.
Aksum win ibun ye-it, tadu win ibun yels-itt.
Yea lmal, yefre bab-is.
2 - Sefti amyag sel er wurmir aerfi d wudmawen akken llan.
Ad sle

(kemmel)

3 - Err er wurmir imyagen n tefyar-a


Teffem tamurt, tkecmem taye.
Tafsut n Yimazien tera asalu i tlelli.

4

Tagzemt tamezwarut

Tazeqqa n Temmut

Isestanen ef tugna:
1. Acu i d-teskan tugna-agi?
2. Acu yellan deg-s?
3. S wacu i tebna?
4. Acu i nezmer ad t-naf daxel?
Ixxamen mbaben wa ef wa amzun uggaden tillas. D ta i d taddart-is ; tigzirt tufrar-d
ef waman, nettat tufrar-d ef wakal. Mnennin yixxamen, mnennin wulawen. Widak i asisekren lsas, seg tuggdin ay d-nulfan. Wa isenned er wa akken ad yekkes lwec
Mi ara tkecme er taddart, abrid yezga d asawen alama d tajmat. Syin yessakser
alama d axxam n yimawlan n Temmut Azrug anda tezde Temmut d ajdid, awden-as akk
aseggas-nni ieddan, sekren-as tacemlit. Tiseddarin bnant, tiregwa n waman d tzuliin
zan-asent ddaw n tmurt. Kra yebnan, s yidrimen i tejma taddart. Ssan-as akk i ubrid
agerrac, er zdat ad as-rnun ssiman
Tazeqqa n Temmut am tin n medden akk ; wid yeqqimen deg tmurt ur nnejlan ara
er Fransa. Tebna ef lqaa akken bennun at zik. Tawwurt n usqif tual s tsarut...
Mi ara k-terr tewwurt n tzeqqa er daxel, ad tafe agens yessa, d azedgan. Leyu
lebbsen s tumlilt, d izedganen, d imellalen. Tajgut tebba kra n yicettien Tasga sdat
tewwurt, deg-s tancirt teur d lewal akked abla. Deg tama tazelmat, akanun urad
yexsi, la yedduxxun seg tsebit. Deg tama tayeffust, ikufan akken llan zik ay llan tura,
reqmen akk, ad as-tini ugin ad qedmen !.

48

Tama n wadda, tesle s ssiman. Tebna tewwurt anda yella unekcum er uddaynin. Addaynin
yual d taxxamt, deg-s yeel wusu, lemdawed qban akk. Deg-s takwat n usar. Deg-s asenduq
n teslit n wasmi d-tedda Temmut.
mer MEZDAD
(I d Wass sb. 121)

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris

5. Axxam-a n tura ne n zik?


6. Acu i t-id-yeskanen?
7. Amek iga wagens-is?
8. S wacu selen leyu-is?
9. Acu n lewal ay tesa?
10. Acuer terra Temmut addaynin d taxxamt ?
11. S wacu yebda umeskar aglam n uxxam?
12. Acu n tefyirt i t-id-yemmalen?
13. Acu n yiferdisen n uxxam i d-yeglem?
14. Anta tama swayes i yebda?
15. er wacu yual?
16. Anwi awalen ay isemres deg uglam n yimuren-agi?
17. Acu d-mmalen wawalen-nni?
18. Anda isemres irbiben?
19. Anta timeri uur yefti umur ameqqran n yimyagen n uris?
20. Acu n wawalen iwatan i uglam n wadeg?

Tagzemt tamezwarut

1. Amek i tga tzeqqa-agi?


2. Wi tt-ilan?
3. Amek i tebna?
4. Acal n texxamin i yellan deg-s?

Ad cfu:
Aglam d askan n wamek iga kra, ama d ademkal ama d taawsa ama d amdan.
Mi ara d-yeglem uneglam kra, ad d-yebder tala-ines, timi-ines Ma d ademkal,
yezmer ad yefren tama seg ara d-yeglem, syin er-s ad yeddes aglam ines almend
n wadeg s yinammalen icban wigi: di tama tayeffust, ef zelme, nnig, seddaw
Yezmer uneglam ad yeqqim deg yiwen umkan ad d-yeglem syin ne yezmer ad
ileu ad d-igellem. Di taggara, ad ifren uneglam amawal ara isemres almend n
tugna ara yebu ad tt-id-yefk : telha ne diri-tt.

4

Asefru
...A baba-inu ba

Tagzemt tamezwarut

Ttxil-k ldi-yi-n tawwurt,


Amar yettel deg ubernus,
A baba-inu ba
Di tesga la yeiin,
Senen tizebgatin-im,
Mmi-s yettebbir i lqut,
Ussan deg uqerru-s ttezzin.
A yelli riba
Uggade lwec n laba,
Tislit deffir uzea,
A baba-inu ba
Tessalay tijebbadin,
Uggade ula d nekkini,
Arrac zzin-d i temart,
A yell riba.
La asen-tesar tiqdimin

50

Adfel isudd tiwwura,


Tuggi kecmen-tt yilulen,
Tajmet tettargu tafsut,
Aggur d yitran ejben.
Ma d aqejmur n tasaft,
Idegger akkin idenyan,
Mlalen-d akk at uxxam,
I tmacahut ad slen.
Yessefra-t BEN MUEMMED
yecna-t : Yidir
Amawal :
Ilulen : d tagella i d-ittewwayen s waas n waman.

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris


1- Anta tallit ief i d-yuwi uris? Acu i tt-id-yesskanen?
2- Ayen tesenin teqcict tizebgatin-is?
3- Ayen yettel umar deg ubernus?
4- Acu n teqdimin ef i d-yettmeslay umeskar?
5- Ayen i asen-tesar temart tiqdimin?
6- Acuer ejben yitran d waggur?
7- Ayen i yessemres umeskar amyag ejbendi tefyirt-agi?
8- Ayen kecmen yilulen tuggi?
9- Amek tfehme tafyirt-agi tajmet tettargu tafsut ?
10- Acu n wussan i yettezzin deg uqerru n urgaz?
11- er wacu i d-mlalen wat uxxam?
12- Ayen i d-ussan akken ma llan ad slen i tmacahut ?
13- Ayen i d-ssawalen aas n tmucuha zik?
14- Melmi i tent-id-ssawalen? Ayen?
15- Anta tallit i d-iglem umeskar deg uris?
16- Acu n wawalen i isemres?
17- Af-d aktawal n tegrest.
18- S wacu yemgarad uris-agi ef yirisen teri yakan?
19- Acu twalam di tira n usefru-agi (asigez, asekkil ameqqran, amuken, tifyar) ?

D nekk ara yarun


1 - Glem-d deg yiwet n tseddart: (fren yiwen n usentel)
- Axxam ideg temmle ad teseddi imuras-inek
- Aerbaz ideg teqqare.
Meslay-d kan ef yiferdisen ixataren. (Anelmad ad yefren kan yiwen n usentel).
2 - Glem-d agama i temmle. Aru-d deg-s ef wayen i d ak-yefen tidmi (tima, iseka, ademkal,
isekla, ixxamen. ) .

tettwali: (ama deg ugafa, ama deg unul, ama deg umalu ama deg usammer) ixxamen, iberdan,
isuren, isekla, initen.
4 - Aql-ik deg yimuras ne deg usikel (di tmerrit). Aru-d i yimawlan-ik tgelme-asen-id adeg anda
tettidire.
5 - er aris-agi terre-as anda iwata inammalen n wadeg.
Tama, nnig n rreba, akkin, nnig ubrid, akkina, deffir.

Tagzemt tamezwarut

3 - Tbedde di tiilt anda i d-twea taddart ne irem ideg tzede. Glem-d akk ayen i d-

.. n yizgaren, ttilin wid izeen aebbuj d wusran, znuzun tiqearin di ccwari, ttilin da wid
yesnuzun igertilen, wid yettaen leqlul d yicabcaqen iqdimen.
er . n yizegzawen, ttemdeasent tecertin n wakraren ay rran ef sin n yizelman; akraren
yettwaqqnen mxalfa s temrart i d-yekkan seg yiri n wa er wa . .. n wakraren-nni, llant
teen d yiiden-nsent, izgaren d tsita; . llan wid yessaawen rreq.

ef ucruf, .. , ttilin at lujaq (wid yassewwayen lqahwa) ikewwacen, wid yeznuzun lesfen;
d wid yesnuzun igelman.

51

Uermul

Uermul d yiwen n urgaz n taddart n Usaka, yiwet n


taddart n At-Yilel. Ssnen-t akk medden seg ugmu er utaram.
Aebbu-is, am ukufi ; lemer iwala timit-is, alama er
lemri. Ula d isebbaen-is, d wiyi i as-ten-islusun. S tmara i
yettneqqil iman-is. Mi d-yuwe unebdu, ad t-tafe yefsi am
wudi-nni n yiearen : tidi ad tettcercur alama tener tiregwa
deg wagens. Aqerru-is, anect n ssel, am uzger-nni aramul.
Imeuen-is, ugaren iferrugen, ttarran-d tili ef yimuyag-is.
Tagzemt tis snat

Lafer-is, anect n winna n ulem, asebba-is, tzemre ad t-terre


d ddu i uqrur. Ma d imi-s, yugar timqestin. Iserre di teqbaylit
dayen kan. Tikwal mi ara ibdu ameslay, yugar tasift. Tikwal daen, tzemre ad d-tesneqe
aru, ur d-ineeq netta. D acu kan tasusmi-s deg-s lmena; ma ineq-d, kfan lehdur.
Taqbaylit, d netta i d bab-is. Mi ara yettmeslay, bedden waman: yal mi ara bun watmaten,
ad asen-d-yawi lenaya-s, ad ualen ad mlilen. Yeqqar-asen: ad ken-id-ihdu Rebbi a laci !
limer d lebi, tirrugza-agi n uilif ne nnif ara a-yawin s asif, ttif-xir ad asen-nebru. Ne
d acu twalam ? Ad ikemmel ad asen-yini : argaz, d win yettaan deg uzref-is akken ad
yerr tilas i ccwal . Da yal wa ad as-yeqqar i waye semme-iyi. Tikwal, taawsa-nni
ief ttnaen d netta mai iwumi tt-ttakken.
Iemmel aas tasertit. Yeqqar-as : deg tallit-a, ma ur d-tellhi ara d tsertit, nettat ad
d-tellhi yid-k. Mi ara iqqim d yimaren, ad yekkat deg yilmeyen, ad asen-yeqqar : Kkrend yifrax, ad sleqen baba-tsen. Igerdan-agi, kkren-d ielli, ttixer-a a wlidiban ad aslemden taqbaylit, nitni akken kan an tattalt. da imaren, ad ddun akk yid-s. Teram
di tuddar, amar iedlen d warraw-is d tissegnit deg walim. Mi ara iqqim d yilmeyen,
daen, yessen-as i tmacahut-nsen. Ad asen-yini : Amar, mi icab as en-it ne ad d-ye
tawait. Anda i d-ies umar, lecic mai ad d-imi ! ad a-yenu Rebbi, yenu lmumen.
D kunwi ay ilmeyen i d azekka n tmurt. D kunwi i d asirem-is. Da, arrac-nni ad as-iduwten akk afus amzun er tefranin n tselwit i d-ibedd.
Akka i d Uermul. Yettbeddil am tata. D bu-rbeac n wudmawen. Ad d-yas ad ak-idittasa alama d-banent tumas timeurfa, netta er daxel-is, tegma tlafsa. Itett d wuccen,

52

ittru d umeksa. Ikkat ayul, iddaray tabarda. Urin i t-ikellex waleba. Ur ak-id-ittakk ara
amur alama yemen sin. Mi ara as-id-taddre axeddim, am winna iddahamen Arumi ad
icehhed. Ad ak-yini : Diri win i tt-ittaafen i ccedda ; ala ayen yessawe Rebbi ara yawen.
Iffe yimdanen leqel. ilen ad d-fen igenni s ufus. Yerna tazmert yugar aserdun, ma d
ifassen-is urzen. Daymi i as-qqaren : ittakk Rebbi irden i yir tumas.

D wa ay d Uermul. Seg wasmi i d-ikker, idder ala s umelleq d yicebber n wawal. Anda
iru ad ieddi acku ur-s iles. Iles aidan itee tasedda. Wissen kan ma ad as-tdum akka ?
IGER emza
Seg udlis: ad slumu iman-iw akken ad smurse

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris


1. Ameskar, deg uris-a, yuwi-d ef Uermul. D asuna n tfekka kan i d-iga ne iga-d ula d
asuna n bia-s?
2. Af-d anda ibda d wanda isellek yal asuna.
3. D acu i d-isskanen belli Uermul yessen ad ye aum-is gar medden?
4. Af-d seg uris awal iwatan i tbadut-a: d allal i zeen medden s uanim, fessren fell-as

Tagzemt tis snat

ditions, ENAG, Alger, 2007

iniman, zik-nni.
5. D acu i tfehme di snat n tenfaliyin-a: Itett d wuccen, ittru d umeksa. / Yekkat ayul,
yeddaray tabarda.
6. S wacu i isedday Uermul iman-is?
7. Amek i t-twalim wat taddart?
8. Suffe-d akk inzan i isemres Uermul deg uris-a, tefke-d anamek-nsen.
9. Acu n wawalen i isemres s tuget?

53

Amawal
1. I wakken ad d-tini anda i d-tezga tmurt n Lezzayer, smed ilmawen s wawalen-a:
Agafa, anul, agmu, ataram.
Di tama n .. d ilel Agrakal, er d tamurt n Tunes, er . d Nijir
akked d Mali, er d tamurt n Lmerruk.
2. a. Awal agrakal d awal uddis, llan deg-s sin wawalen, af-iten-id.
b. Ha-ten wawalen nien uddisen, af-d iferdisen yemlalen deg-sen :
Asersif, aesmar, iesdis, ilemdis/almendis, amagraman, magriij.
Awal uddis

Amur amezwaru

Amur wis sin

Asersif
Aesmar

Tagzemt tis snat

Iesdis
Ilemdis/Almendis
Amagraman
Mageri.
3. a) Awal amsedrar d asuddim, amek i d-yettwasuddem?
b) Ha-ten yismawen, af-d anwi seg-sen i d-yettakken asuddim am amsedrar
Axxam, azaar, lbael, ayefki, abrid.
Awal
Axxam
Azaar
Lbael
Ayefki
Abrid
4. Suffe-d aktawal n terci yellan deg uris : Uermul.
5. Fren yiwet n tririt :
- Yettbeddil am tata : a - Ur yesi ara yiwen wawal.
b - D uzyin am tata.
c - D bu-tisas.

54

Asuddim ines

Tirawalt
Tizdit : - ger yisem d umqim-is awsil
- ger tenzet d umqim-is awsil
er tifyar-a :
Utermul, aebbu-is am ukufi.
Mi d-imeslay bu-yiles medden ad ddun akk yid-s.

1. D acu i mmalen wawalen yettuderren di taggayt tamezwarut?


2. Zemren wawalen yettuderren ad ilin wed-sen ne tamara ad ddun d wawal-nien?
3. Wali ma nezmer ad nerr gar-asen awal-nien (d amedya ameskan -agi ) ?
4. Anwa asemmad i nessenfel s wawalen yettuderren di tefyar?
5. Amek i as-neqqar i wawal yessenfalen isem?
6. D acu-ten wawalen ukkud ddan di tefyirt?
7. D acu-ten ihi wawalen yettuderren?

Amqim awsil n yisem ne n tenzet yessenfal isem, am umqim awsil n umyag.


Amqim awsil n yisem yemmal tilit (ssaya) : yemmal win ilan ayen akken i d-yebder
tiqucac-is ne tiqucac-ines).
yisem uur yurez. (tiqucac n Jerjer
Nettarra tizdit ger yisem d yimqimen iwsilen: (-iw, -ik, -im, -is, nne, nwen,
nkent, nsent).
D amedya : axxam-is d uxxam- nne d ijdiden.
Ger tenzet d umqim awsil yeqqnen ur-s, tuwi-d ad nettarra tizdit ama d imqimen
n wasuf ama d wid n usget. D amedya: ur-i, ur-wen, ur-sen.

Tagzemt tis snat

Ad cfu:

Iluma :
1- kemmel akked wudmawen-nien akk.
Amqim awsil n yisem
- awal-iw

Amqim awsil n tenzet


ur-i

ddaw-i

fell-i

2 - Senfel ismawen ilan tira tazurant s yimqimen iwatan.


- Tera tecciwt n uwaezniw. -Yura s unegmirs. Yezde ddaw yidurar.
3 - Tazabut
- Ay abib-iw, sedhu-iyi. Hudden-iyi llsas-iw edre. Igenni-nne ad d-yefk itri, ad t-id-nerr d
adaw fell-a. Muqle tamurt n Umazi, Yugurten wala udem-ik.

55

Tajerrumt
Isemmaden s tenzet
er tifyar-a :
Yettbeddil am

tata.

Ad yekkat deg

yilmeyen

Arrac-nni, ad as-id-uwten akk afus amzun er tefranin n tselwit i d-ibedd.

1. Yella kra n unamek i d-ttawin wawalen yettuderren i umyag ne ala?


2. D acu-t wawal i yesmaden anamek n umyag?
3. D acu yellan uqbel-nsen?
4. Anwa addad ideg llan yismawen?

Tagzemt tis snat

Ad cfu:
Ad d-nesmekti : Tanzet d awal, d armeskil. Tetteqqen asemmad er umyag (slid
tanzet n i yetteqqnen kan isem er yisem).
Asemmad s tenzet d isem amaruz (ne d tagrumma n yismawen) i d-tetteqqen
tenzet (seg, er, ef, di, deg) er umyag. Mi ara nessenfel asemmad-agi s umqim
awsil, d tamara ad d-teddu tenzet-nni. D amedya:
- Yerzef er gma-s.
- Yerzef ur-s.
Gret tamawt : Asemmad i d-tetteqqen tenzet i er umyag, qqaren-as asemmad
arusrid. Mi ara t-nessenfel s umqim ur d-tetteddu ara tenzet.
D amedya : - Yessawel i umeddakkel-is.
- Yessawel-as.

Iluma :
1. Derrer isemmaden s tenzet yellan di tefyar i d-iteddun. Senfel-iten s umqim, am umedya
amezwaru.
Yeqqim di tejmet.
Yeqqim deg-s.
Teffe er tala.
Ikerrez s yizgaren.

2. Af-d isemmaden, ama d usrid ama d arusrid, ama d asemmad s tenzet


Yunag er temdint, yu axxam i warraw-is.
Yerza ur-s, yenna-as tidet.
Ixeddem ef warraw-is.

3. Aru-d snat tefyar ideg ara d-terre asemmad s tenzet.

56

Taseftit

Amyag n tara

er tafyirt-a:
ezzif ufus-is.
Meqqer uebbu-is.
1. Anwi i d imyagen di tefyirt-a?
2. Anta timeri wuur ftin?
3. Sefti amyag izif deg wudmawen akk.
4. Kkset-d imataren udmawanen d yifeggagen.
5. Yella kra i wumi d-tegrem tamawt?
6. Amyag ezzif yemmal tigawt ne taara (mesub amek iga kra)
7. Suffet-d arbib seg umyag ezzif.
8. Yemgarad umyag ef urbib i d-yeffen seg-s deg unamek?
9. Mgaraden di tala ne ala ?

Amyag n tara, deg unamek amzun d arbib. Maca netta d amyag acku ifetti ilmend
n wudmawen d tmera.Asefti n umyag n tara deg yizri yemgarad ef win n umyag
amagnu deg yimataren udmawanen : berrik
Gret tamawt :
1- Kra n yimyagen xas mmalen taara, asefti-nsen am win n umyag amagnu: yuen
2- Di kra n temnain, icban idis n tmurt n Leqbayel iqublen ilel, ulac ur-sen amgired
deg usefti n umyag n tara akked win n umyag amagnu.D amedya : meqqer - imeqqer
- nmeqqer atg.

Iluma :
1. Smel ef sin imyagen n tefyar i d-iteddun.
Tecbe, temle, terna tesa sser.
Sellaw ufud i tikli.
Kkawen yisekla seg yiij.
Nadi ef tidet xas qerriet
Messus ne merri.
ezzifit wuan di tegrest.
Amyag amagnu

Amyag n tara

..

..

Tagzemt tis snat

Ad cfu:

2 - Sefti imyagen er yizri, kkes-d imataren, serwes-iten.


Asefti n umyag

Imataren

Asefti

Imataren

- mellule

Bedde

3 - Yal arbib, suffe-d seg-s amyag.


Aberkan
- Azewwa
Aragan
- Aceban
Awezzlan
- Amellal

5

Setti Taetmant
Isestanen ef tugna:
1. Acu i d-tesskan tugna-a?

Tagzemt tis snat

Qqaren-as Luher n At-etman, nekkni s


warraw n warraw-is nessawal-as Setti Taetmant.
Llan deg-ne wid ur neri ara qqaren-as Luher
armi meqqrit.
Di tbeddi, d taezzfant, d taurant. Ilindi, tesa
seba-u-tmanyin n yiseggasen maca ur as-tentettakke ara: ur tekni, ur teli er lqaa. Acebbubis, d aberkan usmix; armi d mraw yiseggasen-agi
ieddan i yebda yettali-t ccib. Udem-is, d ahrawan
am terert, yeur d tiregwa, zan-t wussan d
yieblan. Aksum-is, d aras. Allen-is, d timeca,
nexrent, kecment deg uqerruy-is; yiwet deg-sent
teqmec cwi ef taye acku tennu yiwen wass d tnut-is, tuwet-itt-id s ubelyun tcerreg-as
irgel n ti-is, txa-itt-id da teqmec cwi. Aqemmuc-is, d ameqqran; icenfiren-is, d ireqqaqen;
asesu-s, yexla: yiwen wugel ur d-yeqqim, teggumma ad ten-id-texdem.
Tella tewer cwi; taggara-agi, texser bia-s aas. Aas i ieddan fell-as: teggujel d
tamecut; baba-s iegger yemma-s, di lemer-is reba n yiseggasen. Tezwe, terna ef
takna. Teel mi tesa rebin n yiseggasen. Tewa agrireb, tessenker-d reba n yigujilen.
Asmi meqqrit warraw-is, gan ixxamen, lent snat yessi-s tin ef tin, tewa tidak yuran.
Kra i as-yeran, tqubel-it s tebest. Ayen ur teqbil ara akk deg wayagi d tiggujelt.
Tuwe ugar n tmanyin n yiseggasen, teqqar-d:
Menna a wi isan yemma-s
Ulama akkin i leber
Yerkeb di lbabur iru
Ad yerwu yid-s aqesser
Imi d lmut i tt-yuwin
Wiyyak ay ul-iw ssber.
ninet mai d kra. Nekk d watmaten-iw, nesa-tt d yemma-tne tis snat. Trebba-a, tettela, thuzz-a... Mi meiyit, nezga deg yirebbi-s ne ef urur-is ne deg yijufar-is. Ticki mei

58

yiwen, yettru, ulac yemma-s deg uxxam, ad t-terbu, ad as-tefk ad yee da ad yessusem.
Da-netta tettgalla: Aeq iff-nni akiwan teem ur-i.
Taggara-a, mi meqqret, tekcem-itt tuggdi. Lli ttwanase-tt, ur nferreq ara akk nekk
yid-s. Asmi i d-uwi akayad n lbakalurya, tenna-iyi-d: Ihi, ad iyi-tee a yelli?! Anwa ara iyiittwanasen tura? as llant yessetma, ur tebi ara ad tt-e nekkini; qqaren: deg uyazi i

yella ddwa. Wanse-tt armi d lawan ad uale er tesdawit ilindi; nekk, refde aqrabiw er tesdawit n Tizi-Uzzu; nettat, tuen bu-neggaf, terfed lqecc-is er sbiar n SidiBalwa. Terna cwi, tazwara n useggas-a, tea-a i lebda. i-tt, tea-iyi. Yual-a
uxxam d lwec, akken nella deg uxxam.
ELLAN aniya
Seg udlis : ad slumu iman-iw akken ad smurse
ditions, ENAG, Alger 2007

1. ef wacu i d-yuwi awal umeskar deg uris-a ?


2. Acu i d-yenna fell-as?
3. Acu n yimuren n tfekka ief i d-imeslay?
4. Acu n wawalen i isemres s tuget?
5. D acu-t wanaw n uris-a? Sefhem-d.
6. Suffe-d seg uris aktawal n tima akked win n tfekka n umdan.
7. D acu i d-immalen belli tin yuran aris-a, iqreb wul-is er temart-a ief d-tuwi awal?

Tagzemt tis snat

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris

8. Anwi awalen i isemres umeskar mi d-iglem tafekka n umdan-a?

Ad cfu:
Asuna d aglam n uwadem (d amdan, d aersiw, d tawkilt) s tmenna ne s tira
Mi ara d-neg Asuna n kra n umdan, tewwi-d ad nerr lwelha-nne er tfekka-s
(udem-is, agiger-is, iferdisen-is n tfekka-s, tezi-is, tikli-s) ne er bia-s (udem
yelhan, udem n dir, timegzi, amek yettxemmim, amek yettwali timsal, amek iteddu
d wiya: yewer, ireffu, yerked, nin).
- Deg usuna, ttilin aas n yirbiben..
Ma yettwaxdem usuna akken yessulef, ad a-d-iban am wakken nessen amigi.
Nezmer ad t-id-nsugen s wunu.
Aris agelman, deg-s sin n yiricen igejdanen:
- tasmuli tamatut.
- ifutas n usuna: - bia n uwadem, imuren n tfekka-s.
Deg usuna, nsemras aas n tenfaliyin n usewes.

5

Asefru
Mu Afenyan

Tagzemt tis snat

Yella yiwen zik-nni,


Qqaren-as Mu Afenyan.
Kra n ufayan akkenni,
Ma d aglim-is d aceban.
Ulac acu yettmenni,
Ur t-ttazan yieblan.
Efk-as kan ui d tguni,
Ia-ak kra yellan.
Win yufa ad as-yini :
D nekk i d Mu Afenyan
Anda nerwa nekkini?
Aglim-inu d aceban.
Medden rwan akefi,
D arum-nni i ten-yenfan.
Xeddmen tettcecur tidi,
Qlilit widak yerwan.
Ad (a)sen-d-yeqqim i tili,
I netta d acu i t-yehman?
Mi i (a) s-nnan: I keini?
I ke a Mu Afenyan?
Ad asen-yini : Nekkini,
D nekk i d Mu Afenyan.
Ur terim ara kunwi
Aglim inu d aceban?
Mi qqimen ad en imensi,
Ad yezwir Mu Afenyan.
Ha-t-an ur-k am yisli,
Ger lebab akked yimawlan.
Mi (i) d-yers seksu d useqqi,
Ireffed, iggar ileqman.

Tarbut ad tt-id-ineqqi,
Aebbu-is d ameqqran.
Yeqqar-asen : Nekkini,
D nekk i d Mu Afenyan.
Win yeban ad iwali
Aglim-inu d aceban.
Widak-nni dessen kan,
Ur t-siden ara mai.
Qqaren-as kan: Mu Afenyan,
Akka i t-id-yefka Rebbi.
Ru a zzman, ual-d a zzman,
Ha-t-a useggas n diri.
Ur d-fkin ara yigran,
Lluen medden irkelli.
Mi d-mlalen yimeban,
Kul wa d acu (i) d-yettawi.
Wa d aftat, wa d ajilban,
Ma d Mu yettas-d akkenni.
Mi (a) s-nnan: I keini?
I ke a Mu Afenyan?
Acu (i a) -d-tuwi akkagi?
Tura iwzan kfan.
Yenna-asen : Nekkini,
D nekk i d Mu Afenyan.
Tessnem-iyi nekkini,
Aglim-inu d aceban!
Ass-nni rfan dayenni,
Berra n uxxam i t-an.

lin fell-as s yiewzen,


armi (i) t-rran d aberkan.
Muend U Yeya

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris


1. Acu n wawalen i d-yesskanen di tseddart 1ut Mu d afenyan ?
2. S wacu i d-sasayen medden arum ?
3. Acu i d-yemmalen Mu d amhajri yernu d afenyan?
4. Amek i t-ttwalin medden, zik ?
5. Ayen i d-yusa Mu afenyan s yifassen d ilmawen er temlilit n yimeban?
6. Ayen armi d ass-nni ay rfan fell-as ?
7. Acu i as-xedmen?
8. Ayen i t-rran d aberkan?
9. Acu i t-yerran d aberkan: d tiyita ne d ayen nien?

60

D nekk ara yarun


Aglam n umdan.
1. er aris tekkse-d akk iricen n tfekka i d-iglem umeskar: ismawen, irbiben d tenfaliyin
tsemde yis-sen tafelwit-a.
Tiziri d yiwet n tlemit i izeden deg Udrar Amellal. Ad tili azal n snat n tmerwin d semmus
n yiseggasen di lemer-is. Di tbeddi, d taezzfant am terbunt, ad as-tini d aknar. Tettbedday er
yiman-is akken ilaq. Tezga d tazeddgant, ula d iselsa-ines ufraren.
Di tfulki d tiziri, tesbedday uccen deg uerqub. Amzur-is d akbal, yettiriqq am wure, iellid armi d ammas. Udem-is yettfei am ticci. Allen-is, d tiberkanin am tezwal, ma d timmi-s, d
tungalt, tema am uemum. Tiwjatin-is d isisnu. Asesu-ines d win n uneglus. Mi tettasa yettbind deg yimi-s, yiwen wadar n uglan d imellalen am udfel. Taglult-is, d tagrurzant ma d aar-is d
tezde-as alla.
li LEWNIS
Aknar : mannequin
Aneglus : ange
Isem

Arbib

Tinfaliyin

Tagzemt tis snat

alemmas. Mi tleu ad as-tini d tizerzert, tettaar ti: d tadfi i wallen. Kra n win ay tt-iwalan

2. Glem-d asuna n umdan ara yilin d ucmit mesub d anemgal n Tziri.

61

Tagzemt tis kradet

Abare

Abare, d ahrawan n unyir. Adamum-is, d aezzfan, d aqean. Tiqejjirin-is, d


tiwezzlanin, d tirqaqin. Ccer-is, d amelan, yeur, d imizwi. Idmaren-is d tebbut-is, d
iidanen. Ief n tsea-s, d amellal.
Abare, yettidir ama deg yidurar, ama deg tegwa, ama deg lewat. Asgen-is,
ixeddem-it deg lar. Ibura, ur ttidiren ara d tarbat, yal yiwen deg-sen yettidir wed-s.
Ui n ubare, d aksum. Tierci d txidas, ulac win i t-yugaren.
D tasuqilt, sur Reman ACUR.

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris


1. Anwa aersiw ief d-yuwi uris-a?
2. Anda yettidir uersiw-a?
3. Amek iga uersiw-a?
4. Acu n wawalen i isemres umeskar s tuget?
5. Anwa amur seg d-izwar umeskar mi d-iga asuna-agi?

62

Asefru
A mmi zizen
Ad k-wessi a mmi zizen,
D lib ma tettu lasel-ik.
Ulac win ara k-iesben,
Ma ur tessine imawlan-ik.

ader ad ak-iurr win ijaen !


Ad true ur d-tei later-ik.
Ur bi ara ad terfu,
Ma hedre-ak ef lejdud-ik.
Smekta-k-id ma tettu,
Ahat ad k-yeder yies-ik !

Tagzemt tis kradet

Ttwessi deg-k ad tecfu,


Ad teku i umeddakel-ik.
Rfed leqlam ad taru,
Ad tere d acu i ieddan.
Mai d ayen ara temu,
Mai d ayen yettfakan.
Win i d-ilulen ad as-teku,
Akken ad yissin wi t-ilan.

ader ad k-yawi wau,


Lehdur i ak-nni ad ruen.
D agerruj ur nettfuku,
Wqem-asen amiq zeddigen.

ef llsas isean bnu,


Ma ulac dderya ad a-zzmen !
Asefru n BEN MUEMMED
Tecna-t : Newwara.

63

Amawal
Asbadu n wawal
1- Fren tabadut iwatan i wawal

Asgen : d ayen yesganen.


d anda gganen kra n yiersiwen am yilef, am ubare

Aktawal
2- Suffe-d seg uris :
Aktawal n tfekka n uersiw.
Aktawal n tima.
3- Tala

d unamek

Tagzemt tis kradet

Serwes ger yinumak n yal tayuga n yirbiben

Tala tamezwarut
azewwa
aberkan
arqaq

Tala tis snat

Acu twala

imizwi
imibrik
imirqiq

Asuddem
Yal arbib, af-d awal i-seg d-yekka ama d isem, ama d amyag, tini-d amek yule.
Arbib
Ahrawan
azewwa
imizwi
ameqqran
axuxi
ainawi
aidan
acayci

Ansi i d-yekka

Amek yule

hraw (izri)

aan

Seg timi er yisem


Di kra n temnain, sexdamen awal adber i timi igan am yied. Yella yiwen ufrux, tetten-t d asfel,

er timi-a i as-semman. Anwa-t ufrux-a ? (imesli [d] yual [t]).


Acu twala deg yisem tamellalt akked yisem n wakal tumlilt.

64

Tirawalt
Adeg n e deg wawal
er imedyaten :
Ccer-is, d amelan
Udem-is , d aezzfan.
Asgen , ixdem-it.

1. Sikked adeg yeef usekkil e deg wawalen yettuderren.


2. Deg umeslay anida i t-nettarra mi ara d-ner tifyar-ina ?
3. Limer ad d-ner awalen-ina yettuderren wed-sen, berra n tefyirt, anwa adeg ara yeef
usekkil e .
4. Acuer yettbeddil [e] amkan deg umeslay ?

Deg umeslay, yettbeddil [ e] adeg deg wawal mi ara d-yernu uwsil ne tzela n tnila
er wawal-nni. Maca di tira ad nettaru e deg umkan i yettaaf mi ara yili wawalnni wed-s. Ihi, abeddel n umkan n [ e] deg umeslay ulac-it di tira.
Imedyaten :- yexdem /yexdem-as xas akken neqqar-d [ixedm-as]).
- Iles / iles-is xas akken neqqar-d [ils-is]).
- Kker / kker-d xas akken neqqar-d [kkred]).

Iluma :

Tagzemt tis kradet

Ad cfu:

1 - Tazabut.
Yuder-d ugellid n ugeffur.
A widak yeran, mlet-asen i yimeban.
Kkret ad nru, ulama yuwet-d ugeffur yegla-d s udfel-is.
Yekker-d udrum yemjamal.
Ccah deg-i imi tettu.
2 - Err asekkil e anida ilaq.
Reggemn-as, iru er tejmet n ccre
Yekks-as-tt ccre.
Yal wa ad isxedm leql-is.
3 - Err e anda ixu.
A wid ijbbdn lqlam
Init-iyi-d ma turam
f wid-nni iurr zzman
Di lmnat, ma tsddam ?
Ad yili tjrrbm tram
Amk i kn-id-muggrn wussan

65

Tajerrumt

Imeskanen

er tifyar-a :
Wagi, d asagem; tagi, d tabaqit.
Aseggas-a, yurew uzemmur-ina
Tuwi-d deg uqecwal talat-nni.
Yeffe seg taddart, iteddu er taye
Ad nemer tikkelt nien.
I wacu semrasen medden awalen-a yettuderren?
Wed-sen i llan irkel wawalen-a ne llan gar-asen wid yurzen er yisem?
D imalayen wawalen-a ne d untiyen?
Awalen-a, mmalen ayen iqerben ne ayen iggugen ne ayen ulac anda llan wid
Yettmeslayen ?

Tagzemt tis kradet

Ad cfu:
a) Ameskan d awal swayes skanen medden kra. Ameskan yezmer ad yili d arbib ne
d amqim. D arbib mi ara yernu er yisem ; amedya : adlis-a. Llant 04 n taggayin n
yirbiben imeskanen :
- arbib ameskan n tama, taawsa tella tama n win yettmeslayen : axxam-a, axxam-agi /ayi.
- arbib ameskan n tuggugt : axxam-ina, axxam-ihin, axxam-ihenna.
- arbib ameskan n ubdar : axxam-nni.
- arbib ameskan n tient : axxam-nien.
b) Ameskan d amqim mi ara yili wed-s kan. Wagi daen yeba ef 04 :
- amqim ameskan n tama : amalay asuf (wa, wagi/wayi), amalay asget (wi, wigi/wiyi)
unti asuf (ta, tagi/tayi), unti asget (ti, tigi/tiyi)
- amqim ameskan arawsan : (aya, ayagi)
- amqim ameskan n tuggugt : amalay asuf (wihin), amalay asget (wihid, wihidak)
unti asuf (tihin), unti asget (tihid, tihidak)
- amqim ameskan n tuggugt arawsan : ayihin.
- amqim ameskan n tient : waye, wiyi, taye, tiyi.
- amqim ameskan n ubdar: Win, wid, tin, tid.

Iluma :
1. Suffe-d amqim ameskan d urbib ameskan.
Yal ameskan ini-d anta i d taggayt-is.
Ass-agi lli, azekka wissen ?
Win yeban tamazit, ad yissin tira-s.
Ttu tamazit-nni, ttu wid i yi-d-irebban.
Wa ulac-it, waye ur d-ilul, wa ixuss-it waya.
Wagi d imi-s, tigi d allen-is mi d-yusa naddam.

66

2. Err yal yiwen deg yimeskanen-a: ihin, wagi,


ina, agi, nien, winna ) deg yilem iwatan
Zri sy ... ad teffe er tiilt .. yellan
agemma .
Yeffe tamurt, yekcem tamurt .
.. d akal-iw ma d . yellan akkin i terga d
amur-ik.

Taseftit

Urmir ussid

er tifyar-a
Abare, yettidir ama deg yidurar, ama deg tegwa
Asgen-is, ixeddem-it deg lar.
1. Af-d imyagen yellan di tefyar-a n ufella.
2. Tigawt n yimyagen-a, tera, temda ne ad teru ne terru tettkemmil?
3. Af-d tala taerfit n yimyagen-a.
4. Acu ibeddlen deg-sen seg tala taerfit er tala lan dagi ?
5. Abeddel yiwen-is deg yimyagen irkelli, ne yal amyag amek ibeddel ?
6. Ha-ten-a yimyagen di tala taerfit : sru, sikked, ssefru ; sefti-ten n wakken ara d-senfalin tigawt
ierrun tettkemmil. Acu ibeddlen deg-sen ?

Urmir ussid yemmal tigawt ierrun. Tigawt-is, tettales-d, tettkemmil, d taezzfant.


S umata ussid yettale akka :
Asezwer n t ne tt : iffe
itteffe, idda
itteddu
Tussda ef tergalt tis snat : ikrez
ikerrez, ikna
ikennu
Tamlellit n tera : yessawel
yessawal, yessuffe
yessuffu
Tussda + tamlellit n tera : iger
yeggar, igen
yeggan
Asezwer n tt + tamlellit n tera : ibeddel
yettbeddil, imuqel
yettmuqul
Timerna n y di taggara : isefra
isefruy
Gret tamawt : Llan kra n yimyagen ttbeddilen tala di teqbaylit
Inna (er)
iqqar, es (gen)
ggan, ewt
kkat

Tagzemt tis kradet

Ad cfu:

Iluma :
1. Af-d imyagen yeftin er wurmir ussid.
Acu i wumi yezmer usefru? Ad d-yerr awal d alalas, yal tiilt ad yettiif.
Lli tturare tiddas asmi i am-id-ran tilas.
Nera, la terrem xas ma teddrelem.
Uale-d si laman yesganen izem ; si tiedt n waman i yesswayen ssem ; seg yidrimen i d-yegman
ttaen irgazen.
Yis-m i ssedhuye uan, ttge-am amiq ger yitran, ettce-ken rennu.
2. Sefti imyagen akken iwata.
Lqaa (zzi) ef yiman-is, yerna (zzi) ef yiij.
Yal aseggas, di tegrest (wet-d) udfel, ma deg unebdu (er) lal.
Kra yekka unebdu, dec (cnu), ma d taweuft (xdem).
3. Sefti er wurmir ussid d wudem wis 3 n wasuf amalay (netta) imyagen i d-iteddun. Ini-d amek
yule wussid-nsen.
Mel, fru, sikked, idir, ssendu, er.

6

Tagzemt tis kradet

Izem

Izem d aersiw n tegi. ur-s tafekka d tuntimt, d taezzfant. Aqerruy-is d ameqqran,


d amubrin. Tiqejjirin-is d tiwezzlanin. Di tezi, ad yesu ger 1,5m ar 2,5m. Ma di tbeddi,
yesa azal n 1,20m. Taeyt-is, ger 150 d 250 ikiluten. Aqerruy-is d umger-is d tuyat-is, dlen
s wazag n wanaden.
Timi-ines d awina d wawras. Accaren-is, d umsiden, d iezzfanen. Izem yezmer ad yidir
alama d 12 n yiseggasen. Ui-ines d ikesman. Izmer ad ye azal n 7 kilu n uksum deg
yiwen wass. Tawlayt n yizem, sawalen-as tasedda.
Izem, yettidir di tneruft akked tegwa timeqqranin. Ttaggaden-t akk yiersiwen: win it-idyudsen, ad t-ye. D netta i d agellid n tegi.
li LEWNIS
tuntimt : tehedd

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris


1. Anwa aersiw i-ef d-yuwi uris-a?
2. Anda yettidir uersiw-a?
3. Amek iga uersiw-a?
4. Acu n wawalen i isemres umeskar s tuget?
5. Anwa amur i-seg d-izwar umeskar mi d-iga asuna-agi?

68

Asefru
Anekruf

Tkellxem-iyi di temi-w
Xellse-awen ayen ur d-ue
Tekksem-iyi imawlan-iw
Temam akk ayen i sarme
Lmena tener ies-iw
Uqbel ad d-ters lmut-iw
Ayen akk yejme wul-iw
S yiles-iw ad t-in-umme
Limer zmire ad n-snesre
Di lid ad n-bedde ur-wen
Ad n-ase ad ken-afre
Ay imawlan zizen
Di tafat mi ara n-bedde
Xas temcakktem ur wehhme
Mai d udem s i rue
Ara d-mlilent wallen-nwen

Seg wakken ur d i-d-yetteqal


Mmi ad yerwel fell-i
Tameut-iw n lelal
Wissen kan ma ad d-temmekti
Ad asen-sxerbe lecal
Ad asen-yereq wawal
Taggara, ad nemyeqal
Taddart ad d-tejel ur-i
Ayagi akk, d asirem
Targit-iw ur tul ara
Ibeddel-iyi zman isem
Yefka-yi lerz n tlufa
Tawwurt n lebs fell-i tzemm
Fell-as tawriqt-iw tweccem
Tura testenya, tseggem
ul lemer i temmerka.
MATUB Lwennas
Seg : A tarwa n lif

Tagzemt tis kradet

Asmi d-lule d ass amcum


Deg ufus i d-kemse lehmum
Akken ur d i-ttixiren ara
Lukan ul-iw d ageum
Ad t-gre daxel n lkanun
Akken ur sa-ttessise ara
Imi s ssura-w i iumm
Labudd (ad) as-id-jabe nnum
Imi ur d iyi-isgan ara

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris


1. Amek yedder umedyaz ussan-is imezwura?
2. Acu i t-id-yemmalen?
3. Ayen yeba umedyaz ad yesser ul-is?
4. Ayen yettessis i wul-is?
5. Amek i as-kksen asirem?
6. Anda llan yimawlan-is?
7. I netta anda yettidir?
8. Acu n wawalen i d-yesskanen tayri n umedyaz i yimawlan-is?
9. Acu i ibeddlen udem-is?
10. Acu i ikukra?
11. Ayen i t-yea usirem?
12. Acal ara yeqqim deg usekraf?
13. Acu i d-mmalen wawalen-agi: lmena, lmut, lehmum, aweccem, temmerka?

6

D nekk ara yarun


1. Smed ilmawen yellan deg uris s wawalen-a :
imdewwren, aersiw, tewre, taberqact, ad tesu, isuntimen, tuder.

Ifis
Ifis d.. n lexla. Tafekka-s d tuntimt, er zdat d taurant ma er deffir tettbin-d.,
aqerruy-is, d auran, d ussid, imeuen, xas ini d.. timi-s d..: ccer-is imal er
yerna yesa tinqiin d tiberkanin, ifis, ad yewzen ger 40 d 80kilu, di tfekka-s . ger 95 d
165 iuntimen, tasea-s ad tesu ger 25 d 36 n ,

Tagzemt tis kradet

2. Muqel aersiw-a tsemde ilmawen s wawalen iwatan.

Ikerri d aersiw yettidiren deg .., tafekka-s tdel s .. aqerruy-is d yesa acciwen
.. iqejjiren-is d .
3. Muqel tugna n uersiw-a tsemde takara-agi.

aersiw :
tibeddi :
tafekka :
aqerruy :
tiqejjirin :
timi :
tezi :

0

Akradyur wis krad


Ad d - i f a r e s u n e l m a d i r i s e n , a d
mg a r a d e n d e g t a l a d y i n a w.

Ad re, ad sle i wakken ad issine amek ara d-segzi kra n


wansay ne n urmud.

Tigezmin
Tigezmin

Tizemmar

Ad d-farse, ad d-segzi kra n wansay yerna ad issine amek yebna uris asegzay.

Ad d-farse, ad d-segzi kra n urmud.

Tagzemt tamezwarut

Amagger n tefsut

Isestanen ef tugna
1. Acu i tettwalim di tugna-agi ?
2. Anta tallit i d-teskan ?
3. Acu i tt-id-yemmalen?
4. Acu xeddmen yimdanen-ina?
Di tmurt n Leqbayel, zik-nni, ttmaggaren medden tafsut. Amagger n tefsut d ansay,
ila assa akked ugama. D tagnit ideg d-mmalen medden tumert-nsen imi d-yuki ugama seg
umerud n tegrest, ama d iman ama d ibeac. Ansay-agi d asfillet i lella akked uueg
n tudert.
Deg umenzu n tefsut, ttenkaren medden di tafrara i wakken ur yeggan ara ssed
-nsen. Uqbel alluy n yiij, ad yebdu umeslay d unecre. Tilawin ad serent i teratin i
wakken ad d-sakint igerdan yesen, yerna ad kksent tuggdi i yizgaren, lada qqarent-asen
er umeu : Becre-ken ay izgaren tekcem tefsut, teffe ccetwa. Di kra n temnain,
ass-nni, ttagant tlawin timmi s yimei n uzezzu ne ttkeilent s tault.
Tilawin d telmeyin d yigerdan, ad rren tirifin di tellat, ad fen abrid er lexlawi d
tezza i wakken ad maggren tafsut. Ad leun ad cennun :

2

Leslama-m a tafsut
Ad nuug ad nettkufut
Ad nettnernay am tagut
Di lenaya n Jebrayen lut

Qqaren daen :
Leslama-m a tafsut,
A tin umi ceben lenwa !
Ma d ccetwa tfukk,
Tru am tagut la-qrar.

Dinna di lexla ; tilawin gemrent-d iman ; igerdan ttekksen-d tijeigin d texlulin.
Kra seg yiman ad ten-sewwent d tiremt n wass-nni, kra nien ebent-d yis-sen tistan i
wakken ur asent-ittruu ara uyefki. Igerdan, ad fen tixlulin-nni i d-kksen ad selfen yis-sent
i wallen-nsen imir ad as-inin: Ur ttanent wallen-nne akken ttanent texlulin n Nnbi. D
ti i kent-iwalan aseggas-a ara kent-iwalin qabel. Mi yan di tikli d ccnawi d unecre ad
qqimen ad en tirifin-nni ay uwin yid-sen. Imir ad d-ualen s axxam.Tagella i d-ttagan
medden (ama i yimekli, ama i yimensi) deg umenzu n tefsut temgarad si temnat er taye.
Sewwayen-d tirifin ne talult n tbidest d uwren iwumi qqaren tabazint ne tiemmi .

Negmer-it-id seg: Le Rituel Agraire


n H. GENEVOIS, FDB.

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris


1. Ayen ttmaggaren medden tafsut?
2. Acu i d-ttawin seg ugama ass-nni?
3. Ayen i d-ttenkaren zik, ass n umenzu n tefsut?
4. Anwa azemz ideg d-ielli umenzu n tefsut?
5. Acuer siritent tlawin?

Tagzemt tamezwarut

Sewwayen-d seksu s uderyis, am wakken i d-sewwayen daen acewwa s uyefki. Acewwaagi s uyefki d tagella swayes sfilliten ad yimur uqar, yerna ad ifukti uyefki. Nezmer daen
ad d-nebder arum bu-lewal ne bu-yisufar, ttarran-as daxel aas n yiman : lebsel, ticcert,
ifelfel, nnene, felgu, timejja, zzeter

6. Ayen d tirifin i ttawin yid-sen ass-nni er lexla?


7. Amek i sfugulen medden amenzu n tefsut?
8. Acu n tgella tetten ass-nni?
9. Acu n yisufar i ttarran s tuget deg wuiyen-nsen ass-nni?
10. S wacu i bdant tefyar n tseddart tamezwarut?
11. ef wacu i a-d-imeslay umeskar deg-sent?
12. Acu i a-d-yenna fell-as?
13. Acu i yexdem umeskar di tseddart-agi?
14. Amek i as-qqaren i uris ideg ameskar isefham-d kra?
15. Acu n wawalen i isemres s tuget deg uris?
16. Amek-itent tefyar-ines ?
17. D acu-t uris-agi ihi?
18. Acu n umgired yellan gar-as d uris n uglam?

73

Amawal
1 - Semyezwer tisemhay (aruden) am wakken i d-ttemyezwarent di tilawt.
Anebdu, tagrest, tafsut, amwan.
2 - Qqen yal armud er warud ideg yettili
Amwan

Alqa n uzemmur

Tagrest

Tamegra

Tafsut

Tukksa n lleft

Anebdu

Ameggel n tneqlin

3 - Smel ef sin n yiktawalen, win n tegrest d win n unebdu, awalen i d-iteddun.


Asemmi, tizit, acelya, asaur, asigna, ageffur, azal, aserwet, aqeggel, anaur, adfel, mayem,
llyali, azaya.

Tagzemt tamezwarut

4 - Af-d anwa amyag seg i d-yettwasuddem wawal tafsut


Err amyag i d-tufi di tefyirt sur-k (m)
5 - Qqen ger wawal n taggayt 1ut d wawal iwatan di taggayt tis snat.
izgaren

- tajlibt

izamaren

- lferg

ian

- aqar

erur

- tirkeft

6 - Mi ara yere umdan tagella, qqaren-as s tmazit di kra n temnain : yurem, (arem).
Af-d seg uris awal yezdin aar akked umyag-agi arem .
7 - Af-d asuf n wawal tistan .

4

Tirawalt
Tazela n tnila d
er tifyar-a :
Tusa-d tefsut.
Di lexla, tilawin gemmrent-d iman.
Igerdan ttekksen-d tixlulin.
Deg umenzu n tefsut, ttenkaren-d medden zik.
Mi an tirifin ad d-ualen s axxam.
1. Af-d imyagen yellan di tefyar.
2. Anwa awal i d-yeqqnen er umyag s tezdit?
3. Ad neef tafyirt 1ut, limer ad nekkes awal-ina i d-yeqqnen er umyag s tezdit, ad ibeddel unamek
n umyag ne ala?
4. D acu i d-irennu i umyag ihi, wawal-ina i d-yettwarzen ur-s?

Ad cfu:
Tazela n tnila d d awal ger wawalen iteqqnen s amyag. Daymi nettarra gar-as
d umyag tizdit. Mi ara ternu tzela er umyag tettarra tigawt er win yettmeslayen.
Tazela n tnila d , tezmer ad tili sdat ne deffir n umyag .
Imedyaten : - Yusa-d.
- Ad d-yas.

- Ur d-yusi.

Iluma :

Tagzemt tamezwarut

5. Anwa adeg i yetta wawal-ina, sdat ne deffir n umyag?

1- Tazabut
Yekker-d udrum yemjamal.
Tura ur d-yeqqim lefhem, tubb s-anda ur d-tettali.
Laci ffen-d s izenqan, tiziri tfee ef yira.
Lmena tener ies-iw uqbel ad d-ters lmut-iw.
Ad d-asen ad iyi-awin, ad beddle axxam, ad d-neqe seddaw tmedlin.
Tuwi-d abrid n wadda, la d-tettecrurud.
Ma nmuqel abrid seg i d-nekka, s nnehtat i d-nettmekti.
Fell-i mi d-rsent wallen-im, tsettuye deg-i ccani.
Tamazit tban, iserre-as-d zzman.
2- Kemmel tifyar.
Ielli yusa-d.
Azekka
Jerjer yezzi-d s urur i wau yeran.
Jerjer ur . s urur i wau yeran.
Yiwwas, ad d-neqent tilas.
Yiwet n tikkelt, . tilas.

75

Tajerrumt
Asemmad asegzay n umigaw

Tagzemt tamezwarut

er tifyar-a :
Yuki-d ugama seg umerud n tegrest.
Tekcem tefsut, teffe ccetwa.
Ttmaggaren medden tafsut.
Ur ttanent wallen akken ttanent texlulin n Nnbi.
Ad yimur uqar, ad ifukti uyefki.
1. D acu-ten wawalen yettuderren ?
2. Anwa addad ideg llan ?
3. Anida i d-zgan, sdat ne deffir n umyag?
4. Anta tamawt i tzemrem ad d-tegrem ef waddad n kra n yismawen-ina?
5. Ismawen-ina d isemmaden n umyag, maca segzayen-d ugar yiwen umur deg umyag, anwa-t
umur-agi ?
6. Suffe-d imataren udmawanen, sikked ma mtawan nutni d yismawen yettuderren deg tewsit
d uman.

Ad cfu:
Asemmad asegzay n umigaw d isem amaruz i d-irennun ef umyag, yessegzay-d
amatar udmawan (win igan tigawt). Tawsit d uman n usemmad asegzay n umigaw
am wid n umatar udmawan i d-yessegzay.
Md : yeffe uqcic, ur nezmir ara ad d-nini yeffe tlawin
Gret tamawt : asemmad asegzay n umigaw :
- D isem amaruz. Yeafar amyag, ur izmir ara ad t-izwir.
- Tawsit-is d uman-is am wid n umatar.

Iluma :
1 - Akez isemmaden imsegziyen n umigaw yellan deg tefyar i d-iteddun :
Yekkat udfel deg udrar, yenta-yi usemmi deg wul.
Yeli-d yigenni ef tmurt.
Kkawen deg yimi-w yimetman.
Yekker-d udrum yeddukkel.
Yekker umedyaz yettaru, iawed asefru.
Yeli si lmizan wawal, yerza-a ccwal.
Yecreq yiij, yuli wass.

6

2 - Ini-d d acu-ten yisemmaden n tefyar i d-iteddun.


Yea azger.
Yea uzger.
an iyuza.
an yiyuza.

Taseftit
Urmir ussid ibaway
er tifyar-a :
Ttmaggaren medden tafsut.
Ad yebdu wawal d unecre.
Ttenkaren medden zik.
Ad kksen tuggdi i yizgaren.

1. Tigawt n yimyagen n tefyar-a tera ne ad teru ne terru ?


2. Tifyar-a, ha-tent-ad akk di tala tilawayt, err-itent er tala tibawayt am wakka :
Ur ttmaggaren ara medden tafsut.
3. Sikked amek llan yimyagen di tala tilawayt d wamek ualen di tala tibawayt.

Ad cfu:
Urmir ussid ibaway ur tettbeddil ara tala-s, rennun-as kan ur er tazwara d ara
er taggara.
Ad wali
Ttwali

ur ttwali ara.
ur ttwali ara.

Iluma :

Tagzemt tamezwarut

4. Di tala tilawayt yella wurmir aerfi, yella wurmir ussid. I di tala tibawayt?

1 - Af-d imyagen yeftin er wurmir ibaway di tefyar i d-iteddun.


Ad nekkes akras n unyir, ur tteccien wudmawen.
Ma yella deg-s tefse, ur k-id-ifeddu yiwen.
Ayen tettnadim tura, mazal ur t-tefhimem ara.
Ddel icuba tili-w, yeafar ijufar-iw.

2 - Err er wurmir ibaway imyagen yeftin er wurmir aerfi d wurmir ussid.


Yekkat udfel deg udrar.
Bu-ttrika ur-s ad sennde, ma d waye ad t-eqre xas yefruri-d seg uar-iw.

A baba, ad xedme lxir, ad ili d bab n leqq, medden akk ad ten-su deffir, lmeqsud neba
ad t-neleq.

Asif itett tiezza, igellu-d s tlisa, itezzi-d er ledd-is.



Tagzemt tamezwarut

Asfugel n Yennayer

Seg wasmi i k-ssne, ke d ameslay ef tmurt n Leqbayel. ri teri-iyi aqerruyiw acal n tikkal akken ad ak-slemde taqbaylit. D tidet, txedme ussisen d imeqqranen:
tlemde acal d awal. Ihi, ass-agi, ad ak-in-meslaye ef yiwen n wansay ilan azal amalay d
tixxutert di tudert n yal Aqbayli. Wagi d asfugel n yennayer. Yerna d tagnit anda ara d-tase
ad t-tidire s timmad-ik.
Yennayer d tiwwura n useggas, d ansay yellan deg waas n temnain n Tmaza.
Asfugel-ines, ielli-d ass n 12 di janvier n yal aseggas. Amenzu n yennayer, ur yezmir
yiwen ad t-yezgel dagi ur-ne, imi d tagnit ideg tettemlil tasa d way turew, d ass ideg
ttmeran akk yieggalen n twacult: atmaten, tiysetmatin, igerdan, tidayin yerna yettili
uqesser, tasa, anecre.
Ttmaggaren-t s tiram iden : iyuza akked tidanin d seksu bu-seba n yisufar akken
ad ftin yerna ad fuktin wussan-nsen, ad rnun ad ugen. Ass-nni, ula d wid iaben, ad
asen-d-seddun tienjawin-nsen d yimuren-nsen di terbut. Ula d ibeac d uessas n uxxam

78

ur ten-tettun ara : ayla-nsen, yella.

D tagnit i nettau s ccuq, yal aseggas. Am wakken teri, d tamera urin zgile.
Maca tikkelt-a ma isuref-ak uxeddim, ri ad tidire tafugla-agi n yennayer yid-ne.
er kan, xas tbede ef wallen-iw, tzede ul-iw.
Ihi ilmend n useggas-agi amaynut 200 sarame-ak tudert mellulen ideg ara
tettmaggare anagar ussan iugen, tumert, tadawsa, tankelwit d waas n yismuras deg
wayen akk ara tenu. Teri anufli-inek d tumert-iw.
Aseggas Ameggaz i ke. Aseggas Ameggaz i takat-ik akken ma tella.
Amidaw-ik
Amayas
Yura-t-id li LEWNIS

1. Acu n tegnit ideg d-ttemlilin yieggalen n twacult-agi?


2. Acu xeddmen mi ara d-mlilen?
3. Acu-t uris-agi?
4. Acu i t-id-yemmalen?
5. Ayer i yura Umayas takara i umidaw-is?
6. D acu i as-yenna deg-s?
7. Ayen i as-yura tabrat-a?
8. D acu i as-yenna deg-s?

Tagzemt tamezwarut

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris

9. Amek-itent tefyar i isemres?


10. D acu i ixdem umeskar deg uris-a: iglem-d ne isegza-d ne yules-d ? Kkes-d kra n
tefyar ne n tenfaliyin i d-yeskanen aya.
11. Amek ulent tuget n tefyar i isemres?

79

Asefru
Ay arrac-nne
Wagi d awal-iw
Sur-i ur-wen,
Deg-s yeddan yiri-w
I kunwi a wid meiyen.

Tagzemt tamezwarut

Aql-a gar-awen,
Rrwa ula anda,
Aql-a gar-awen,
Ass-a d uzekka.
as iru waba.
as yella win i nfan
Ad d-kkren wiya,
Ad asen-ddmen imukan
urwat win iberrun
I bel deg waman!
urwat win itettun
Ussan ieddan
[]
S kra n win yessnen,
Inuda iwala.
Yufa abrid yiwen,
aca taguni ala.
Taguni ala,
Ad yeddu yise.
Init: aql-a da,
Ay arrac-nne!
Asefru n Muend u Yeya
Yecna-t Yidir

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris


1. D acu-t uris-agi? D acu i t-id-immalen?
2. Iwumi yettmeslay umeskar deg uris-agi?
3. Ayen i warrac imeyanen iwumi yettmeslay?
4. D acu i isuter deg-sen?
5. Acu yeba ad t-id-imel s wawalurwat?
6. Acu yuggad umeskar imi ileed fell-asen aas?
7. Acu n yise ief i d-ittmeslay umeskar?
8. D acu ara yerun ma ur as-slin ara yilmeyen i umeskar?

80

D nekk ara yarun

1 - Di tseddarin i d-iteddun, af-d anta i d tamacahut, anta i d aglam, anta i d asegzi.


a) Ha-t-a wamek ara txedme lila n talat : ddem-d talat, slef-as, msel-itt s yiudan-ik alama
tsuffe-d kra d aezzfan am uekkaz ne am uzrem. Mi ezzif aas, bes tgezme-tt d iricen
swayes ara d-tezzi i lqa i thegga yagi. ef tancirt talewwat, jbed yis-s talat-nni imeslen
am uekkaz, rnu sisded-itt i wakken ad d-alin yiran n lila.
b) Yiwet n tallit yella yiwen umar d seba yessi-s yezde deg yiwet n tegi tama n yiwen
uwaezniw. Yal ass, tameut-is d yessi-s qqarent-as ad as-iggug i umiw, maca netta yeqqur
uqerruy-is.

c) Yennayer d aggur amezwaru n useggas er Yimazien. D ansay yellan deg waas n temnain
n Tmaza. D acu kan asmekti d umagger n yennayer yemgarad si temnat er taye.
d) Lezzayer d tamurt i d-yezgan di Tefriqt n ugafa.er tama n ugafa yezzi-as-id yilel agrakal, er
unul d Nijir akked Mali, er ugmu d Tunes ma er yidis n utaram d Lmerruk..
2 - Di tseddart tamecut, segzi-d d acu i d alqa n uzemmur d wamek yettual d zzit.
a) Ini-d amek ay xeddmen medden.

Tagzemt tamezwarut

Yiwen wass deg yi, idem-d fell-asen yea-ten, ala win ulac dinna ay iselken.

b) Anta tallit ideg i t-id-leqqen?


c) Amek i suddusen axeddim ?
d) Amek yettual d zzit? (meslay-d ef tigawin ay ilaqen akken ad d-yeffe d zzit)?

81

Leminsla

Isestanen ef tugna :

Tagzemt tis snat

1. Acu i d-teskan tugna-agi ?


2. Acu i xeddmen yimdanen-ina ?
3. Ayer i celen times ?
4. Acu-ten yisekla i wumi i tt-celen ?
Leminesla d ansay aqdim, ila assa d tfellat. Xeddmen-t medden ass n 24 di yunyu
deg uwitay n Yimazien. Seminsilen medden mi tfukk tmegra akked uxeddim n lexlawi.
Imir d tallit n tiwwin n yigumma am tbexsisin d turin.
Tanezzayt, ad d-kkren, ad sien times, ad gren er tmes-nni ticcicin i wakken ur ttafgen
ara yifeiwjen. Tikwal daen ggaren taqeit n tsea n yikerri n lid. Times, saayen-tt
ddaw yisekla i d-yettakken igumma am tneqlin d tfeant. ef wakken i d-qqaren, abbunni deg-s ddwa : yettarab ef yigumma, ur d-ellin ara d aia, yernu isuffu-asen ibeac
ma kecmen er daxel-nsen . Tteggiren daen medden aebbar ef yifurkawen. Mi ara ttteggiren, qqaren-as :
Ay anin, ay ajebbar
A win ixelqen letma
Ttif aebbar ddekkar
Lella-inu ad tetme
Ayen iketben ur year
Di kra n temnain, d timexa, deg yinurar d usuki ay saayen medden times mi yeli
yiij. Ass n wass-a, times-agi n yinurar d usuki d aktay kan i d-yeggran deg-s. D imaren kan
i as-id-yecfan. Qqaren belli mi tu tmes-nni, ad zeggren fell-as yigerdan, ad ttreilen,
ad as-qqaren :
A leminesla kkes lefa.
Qqaren daen :

82

Ass-agi d leminesla
Ur a-tetta tawla
ef tidet ters tlaba
Lwil yerwel s aekka.

Deg wass n Leminesla, yegdel uxeddim ef medden. Qqaren ur ilaq ara ad innal
umdan imenda ma ulac ad ten-yekcem ufereu. Tilawin, ur ilaq ara ad xedment tadu ma
ulac ad anent zzellum, ad tent-qerent lekkat-nsent. Maca, xas akken yegdel uxeddim,
llant tuddar i yettfaasen tagnit, imi stufan yimdanen, ttagan ticemliyin : ferrsen tiliwa d
tmeqbar.
Deg wayen inan tagella, ur yelli kra i d-sewwayen medden i lmend n wass n Leminesla.
D acu kan wid ilan azemmur d testan, sefsayen, ass-nni, udi ay jemen d tiwurac kra tekka
tefsut. Ttaggaden medden ma yefsi wudi-nsen uqbel Leminesla, ad inqedwi uyefki aexsas
si tmaagt n tfunast-nsen. Ad teef temart n uxxam tiwurac n wudi, ad tent-tsefsi ef
tmes ; da seg wass-nni d asawen, yewjed wudi-nni i wui. Yella melmi, ass-nni kan da n
Leminesla i tetten yis-s acewwa. Mi i d-yeder ad en tiremt-nsen, qqaren-as :
Ass-a, d Leminesla
Acewwa d wudi, yella.

Seg LE RITUEL AGRAIRE n H.GENEVOIS


R. ACUR

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris


1. D acu i d Leminesla ?
2. Melmi i tt-xeddmen medden ?
3. Acuer i ttarran ticcict er tmes ?

Tagzemt tis snat

Di kra n temnain, seg wakken ttarran azal meqqren i wass n Leminesla, xeddmen-as
timecret.

4. Anwi isekla i wumi saayen times ddaw-atsen ?


5. Acu xeddmen nien deg wass n Leminesla ?
6. Ayen sefsayen yifellaen udi-nsen ass n Leminesla ?
7. S wacu i ttmaggaren Leminesla di kra n temnain nien ?
8. Anwa awal swayes yebda umeskar aris ?
9. Anta tamsalt ief d-yuwi awal ?
10. Anwi awalen ay isemres mi a-d-imeslay ef Leminesla ?
11. Acu i yexdem umeskar di tseddart 1rut?
12. er wacu yefti umur ameqqran n yimyagen n uris ?
13. Acuer d timeri-agi ay isemres s tuget ?
14. Acu-t wanaw n uris-agi ? (mesub d acu iqsed yis-s umeskar ?)

83

Amawal
1. Aktawal, iktawalen, asegzi n wawalen.
Wali ma yella kra n wassa yellan gar wawalen-a :

Tala, slil, ilel, talat (talat : d amiq yudren ger yidurar, llan deg-s waman).
2. Si tbadut er wawal.
Af-d awal iwatan i tbadut-a deg uris:

D akal yea bab-is ur t-yexdim ara.


3. Asenfel n yimerilen s wawalen n tmazit
Af-d seg uris awalen swayes tzemre ad tesnefle imerilen-a :

Ameril

Aknaw-is s tmazit

Ladda
Yesan

Tagzemt tis snat

Acuddu
Llebsa
4. Tabadut
Wali awal azal deg tefyar-a. D yiwen wawal s sin yinumak ne d awalen yemgaraden

- Ameksa-nni, ass-a, yerra-d azal.


- Ttarran medden azal i wass n leminesla, zik-nni.
Fren yiwet n tbadut
Aia : a) d agummu (lfakya) ur newwi ara.

b) d ayefki mi ara yual d ii.

5. Asbadu
D acu ay d ayefki arexsas? ( yella wanda i as-qqaren ayefki arayan)

84

Tirawalt
Tamsertit ger tenzet n d yisem
er tifyar-a :
Tajmet, d ayla n yirgazen.
Yal tanezzayt, itett taenjawt n tamemt.
Deg unebdu emmle ad rzu er yiri n leber.
Smir-as kra n waman.
1. Af-d anda tella tenzet n deg tefyar-a.
2. D acu-t wawal i d-irennun ur-s ?
3. Anwa addad ideg llan yismawen i d-yernan ef tenzet n ?
4. Mi ara temlil tenzet n akked yisem, akken i d-neneq i nura ne yella umgarad ger tira d
usuru ?

Mi ara temlil tenzet n akked kra n yimesla swayes beddun yismawen tettili
temsertit gar-asen deg umeslay : n+t = [t-t], n+w = [bbw/ppw] ne [ggw], n+y= [gg],
n+l = [ll], n+r = [rr], n+m = [mm], atg.
Maca di tira, ad taru tanzet n iman-is, isem daen iman-is.
Xas ad d-tini : [ tamemt t-tzizwa], ad taru
tamemt n tzizwa.
[ awal bbwergaz / ggwergaz], ad taru
awal n urgaz
[ tarbat g-gergazen], ad naru
tarbat n yirgazen.
[ aman lleber], ad taru
aman n leber.
[ awal r-Rebbi], ad taru
awal n Rebbi.
[ tamurt m-medden], ad taru
tamurt n medden.

Iluma :
1 - Tazabut (aselmad ad d-izubet s temsertit)
Nbedd ef tizi n wass-a.
Ini-asen ay afrux i yieddaden n wawal.
Menna amur n lehna i medden irkelli.
li deg yirebbi n tmara.
Yera uerqub n yisefra.
D arib d aberrani deg tmura n medden.
Nuggad, tid n yielli, ad er-sent nual.
Daen ad a-en imensi ad a-id-en tarda n lewal.
Tamazit ne aekka, d wa i d abrid n tirrugza.

Tagzemt tis snat

Ad cfu:

2 - Seti igulen yellan di tefyar i d-iteddun.


A taeccat bbwebrid, iwen-iyi deg mei.
Lwec ggi d arfiq-ik, ay iminig ggi.
Sani truemt a tirga ? er tmurt t-targit.
Ma nesedda lif nettu, winna d lesab bbwarrac.
Ixuss-as limer yewer tardast ne imi bbuccen.

85

Tajerrumt
Asemmad n yisem

er tifyar-a :
Ttarran azal i wass n leminesla.
Ad d-teddem temart n uxxam tiwurac n wudi.
Ad en tiremt-nsen.
Yedhen s zzit n uzemmur.
1. D acu-ten wawalen yettuderren, d ismawen ne d imyagen ?
2. Anwa awal yellan sdat-sen?
3. Anwa addad ideg llan, d ilelli ne d amaruz?
4. Anwa awal iwumi d-rennun anamek?
5. D acu-ten (tawuri-nsen) wawalen yettuderren?

Tagzemt tis snat

Ad cfu:
Asemmad n yisem d isem amaruz. Yesmad anamek n yisem-nien. Ger yisem asemmad
d yisem amezwaru tettili tenzet n : isem amezwaru + n + isem wis sin
Gret tamawt : 1- Asemmad n yisem yezmer ad yili :
- d isem: tasarut n tewwurt.
- d amqim awsil : axxam-iw.
2- Deg wadeg n yisem amezwaru yezmer ad yili :
- urbib : aberkan n uqerru.
- umernu : aas n waman.
- umeskan : wid n Fransa.
- umqim arbadu : kra n wussan.
3- Deg wadeg n yisem wis sin yezmer ad yili :
- urbib : awal n umeqqran.
- umernu : tagella n da.
- umeskan : axxam n wa.

Iluma :
1 - Af-d isemmaden n yisem yellan di tefyar i d-iteddun.
Yea tabult n temtunt.
Uri-as tabrat n sslam.
Fki er ssuq isem-iw, er rreba n Yizzayriyen.
D atmaten-nne i a-id-yettawin icwura n tergin.
Tebbebe taect-is seg yimei fell-awen.
Ula d later i a-id-yeqqimen, iumm-it udfel n zzman.
Mai deg uekka n wakal, deg wul-iw ara kem-mele.
Tarkast n ubecki refden wid igan i lu talast.

86 2 - Eg-d snat n tefyar ideg ara ilin yisemmaden n yisem.

Taseftit
Ana
er tifyar-a:
Ddem-d aanim aezzfan, ldi-t deg yiwen yief ef reba tfurkac. Err taxnact ger tfurkacnni i wakken ad ldint almend n tuzert n tkermust. Ger takermust deg yimi n uqerrac tberne-tt i
wakken ad d-tekkes.
1. Suffe-d seg uris awalen yuran s tira tazurant. Dacu-ten?
2. Acu i d-senfalayen yimyagen, d ayen yeran ne d ayen ara yerun ne d asendeh ?
3. Anwi udmawen i yezmer umdan ad isendeh ? (bder-d imqimen ilelliyen).
4. Win yettwasnedhen di tefyar-a, ad ixdem tigawt yiwen ubrid ne ad as-yales aas n tikkal ?
Limer ad tebdu aris akka : yal ass
- Acal n wanaen yellan, ihi ?
- Amek i yettale wana wis sin ?

Ana isenfalay-d asendeh : semrasen-t medden mi ara as-inin i yiwen ad yexdem kra.
Ana yesa kan ukku (04) n wudmawen : ke/ kemm, kunwi / kunemti ; tella daen
tala yesxelen urmir d wana mi ara yefti umyag d wudem 1ru n usget (nekkni /
nekkenti), teqreb aas er wana deg unamek, d amedya : ad nruet, limer d urmir
kan, yili ur yettili ara t n taggara.
Yewwi-d daen ad d-nini belli yella wana aerfi : asendeh yiwet n tikkelt kan ; yella
da wana ussid: mi ara yili tri ad yexdem win iwumi ara tmeslaye tigawt aas
n tikkal. Ana ussid yettale am wurmir ussid : s usezwer n tt , ne s tussda ef
tergalt, ne s temlellit n tera.

Iluma :

Tagzemt tis snat

Ad cfu:

1 - Akez imyagen yeftin er wana.


Sfe imeawen-ik, kker ad d-terre tta.
Ahaw kan yiwwas ad nelut deg yiwen ubrid, ahaw kan yiwwas ad neqlet win illan d lid, s lehd
ad neret lebas, ulac win ara icekkel lqid.
Cfu ay ief-iw anida mmaren yidammen.
Ur ttiid ad k-en, ur ttirig ad k-en.
Ha-t-an ihi as ttkel, ttargut-iyi kan dagi.
urwat a medden ur ttruut ara.
Ru, kker, qelleb lemtel-im.
2 - Sefti er wana aerfi akked wana ussid imyagen-a: awi , krez .
Ana aerfi

Ana ussid

87

Tagzemt tis snat

Azea

Isestanen ef tugna
1. Acu i d-teskan tugna?
2. Acu tze tmeut?
3. S wacu yettwaef uzea?
4. Acu n wallalen i d-tsers tmeut, tama-s ?
5. Acu i tesedday s yiudan-is?
6. Ayen ttarrant tlawin izeen mennaw n wunuen ef yidilen zeent?
Azea, yewer yerna yetteil. Maca ur yettawi ara aas n umkan. Ttgen medden
azea tama n urab n tesga, ef snat n tragliwin ibedden si terert er ssqef.
Azea, tzemre ad t-tee deg wadeg-is ayen i d ak-yehwan. Tilawin, mi stufant
kan ad zent cwi. Ad qqiment, ad senndent er urab, ad ggarent ulman deg wustu. Syin ad
ddzent ulman-nni s uyail. Azea, ur yettewwiq ara ef umeslay, imi zemrent ad zeent,
ad ttmeslayent.

88

Xalti akked Nanna, uqbel ad grent azea, ttelhayent-d d uqerdec n tadu ne


ttellment-tt s truka d yidi. Nanna, tewer mai d izli. Ulman-is, d ireqqaqen am wanaden
n yimezran-is. Kra n wunuen tettarra ef txabiyin d tsugam tessen ad ten-terr ula deg

uzea. Ma d Xalti, d azea i tt-yettqelliqen ugar n talat. Mi ara teef ayail, tiyita kan
deffir taye, yerna tetteddez mli.

Lmulud FERUN
Seg : Le fils du pauvre
Yessuel-it-id Reman ACUR.

Amawal :
Tasga : li i d-iqublen tawwurt.
Tierert : Agens.
Arab : li.

1. Ayer deg tesga i ttgen medden azea ?


2. Anti tiawsiwin i ilaqen uqbel ad gren medden azea ?
3. Suffe-d seg uris tangiwin akked wallalen i yerzan azea.
4. Acuer yewer yerna yetteil uzea?
5. Ayer i yebda umeskar aris s wawal azea?
6. Ayen ur yettaaf ara uzea afus?
7. S wacu i zeent tadu?
8. Ayen i tt-ttqerdicent uqbel ad tt-zent?
9. Anta tallit n wass ideg zeent aas?
10. Ayen ttarrant tlawin unuen ef yizewan?
11. S wacu yebda umeskar aris ines?
12. Ayen i t-yebda s wawal-nni?
13. ef wacu i d-imeslay di tseddart 1ut ?
14. Amek i t-id-yenna?
15. Muqqel taseddart tis snat: acu i d-isefhem deg-s?
16. Di tseddart tis snat d asefhem kan i d-isefhem ne yerna-d ayen nien?
17. Anti takkayin i yettilin deg tguri n uzea?
18. Amek i as-sawalen i uris am wa?

Tagzemt tis snat

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris

Ad cfu:
Aris d asegzay mi ara yili bab-is isefham-d kra n temsalt. Mi ara d-yesbadu tamsaltnni, yessemras tifyar tiramyagin yebnan s d n tilawt + isem ne amqim ne arbib.
Win i d-yettmeslayen deg uris asegzay ur d-yettakk ara tamuli-s ne ayen yettulfu,
yemmal-d kan amek i yettili wayen ief d-yuwi awal ; ef waya, tuget n yimyagen
ftin d wudem wis krad y/ i netta , t nettat , ..n nutni , nt
nutenti ) er wurmir ne er wurmir ussid. D amedya, mi ara d-isegzi umeskar kra
n wansay, di tazwara, ad t-id-isbadu, syin er-s ad d-yini amek i t-xeddmen medden.
Di taggara, ad d-yebder kra n tigawin ne n tfelsin i d-yeqqnen er wansay-nni.

89

Asefru
Azemmur
Yal ass sefqaden-iyi-d
Armi yuwe ideg ara yi-den
er tessirt, skecmen-iyi-d
Iuraf, tezzin, tennen
er ufrac fen-iyi-d
Ur teffe ad iyi-meqen
Lli d aeqqa gren-iyi-d
D arebbu ad iyi-suffen
Deg tbeqsit kksen-iyi-d
er tesnit ad iyi-men.

Tagzemt tis snat

Wissen amek qqerse-d, li-d


Deg win ifersen ne deg wafrasen
S umextaf zwin-iyi-d
Ne d au-nni ay d-isuen.
Nudan-iyi, ufan-iyi-d.
uzan-iyi deg yifassen-nsen
S aqecwal, rran-iyi-d
Mi t-ure ad iyi-nelen
I uemmur tezzin-iyi-d
Feren imi yi-d-sawen
Tatmunt, tdegger-iyi-d
D taeyt-is ay yeayen
Tabeqsit, tsat-iyi-d
Aman armi d-uyzagen
Fell-i smaren-ten-id
D nekkini ay yemmaren
Kkawe kan eggren-iyi-d
D amegruc ad t-seren
Zzit-nni ktalen-tt-id
Ma d amure s iunen
Zzit saferren-tt-id
Ma d amure s iunen.

ZEDDAK Lmulud.
Seg Tinsufin

Ad nnadi ef unamek d wanaw n uris


1. S wacu i d- zewwin azemmur ?
2. Anta tallit ideg leqqen azemmur ?
3. Amek i d- yettual uzemmur?
4. D acu i xeddmen i umegruc ?
5. Acu-t wanaw n uris - a?
6. Acu i t-id- yemmalen ?

90

D nekk ara yarun

1. Di tseddarin i d-iteddun, af-d anta i d tamacahut, anta i d aglam, anta i d asegzi.


A) Zik-nni, tella yiwet n tqubet tezde deg yiwen n useklu, nettat d warraw-is.
Yiwen wass, iedda-d wuccen syina, yesla i yifrax-nni da yenna-as : egger-iyi-d yiwen
ufrux ne ad n-cidde aggus n uberwaq, ad n-ali am lebraq . Taqubet-nni, tuggad da teggeras-id yiwen ufrux.
B) Abrid iedda di tlemmast n tegi yeran melmi kan. Siwa iden imellalen i yedlen akal.
Llan kra n yisekla d imeca d imexa, llan daen yisekla imeqqranen, uren d iselwan, iferrawennsen akk ran.
C) Iga iminigen, d iga yettinigen seg kra n tmura er tiyi. Inig-agi-nsen yedda d
Deg umwan, azal n umelyun n yifrax ideg llant tamudi n 230 n telmas, i iteffen si Yurup er Tefriqt.
Ttafgen azal n 1000 kilumir mebla ma rsen ne ma an ne ma swan.
2. Ha-tt-a tezwart n uris asegzay, wali amek ara t-tkemmle
Anar

Tagzemt tis snat

tsemhay. Llan wid irewwlen ef uzal am erur), llan wid irewwlen ef usemmi am yibelliren.

Tafriqt n Ugafa d yiwet seg temnain n umaal ay yettaz uurar sya er da. Da-netta

imezda-is, xeddmen yiwen n usnalas, qqaren-as anar, i-wakken ad d-yuwet ugeffur. D acu ay d
anar? Ansi i d-yekka? Amek ay t-xeddmen?
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................
..............................................................................................................................................................................

91

Afares s tira
Tasmilt-nwen teba ad tesker yiwen n ukaram akken ad texdem yiwet n temzikent ef kra n
temnat n tmurt-nne.
Tebam ad d-tesnekdem anda i tettidirem.
Ihi akaram-nwen ad yili deg-s:

Tagzemt tis snat

- Asewsen n yirem-agi.
Ne

92

- Asenked n temnat: adeg, irmad swayes tettwassen, imdanen yettwassnen, insayen-is,


tigelliwin
- Ansi ara nebdu ?
1 - Akken ad tesnekde tamnat-agi-inek, tewwi ad tere irisen , imagraden i d-yettwarun fell-as.
2 - Steqsit :
- Tilawin ef tsesfarin n yisewwiyen.
- Timaren d yimaren ef yinsayen
3 - Amek ara txedme akken ad d-ttasen er-s medden?
acu n yisalan i ak-ixussen: aman n yimezda-is, imdanen-is yettwassnen.
Deg usenfar-agi ieddan, teram yakan irisen am wi.
Muqel deg yimisen, di temkariyin ahat ad tafe deg-s kra n tirawin ne n yisalan.
Asenfar yettali.
But iman-nwen d aggayen
wid ara d-igelmen tamnat.
- Asegzi d uglam n yirmad yettwaxdamen dinna.
- Insayen yellan dinna
- Tira n tsesfart n tenwalt.
Asewsen n temnat ne n taddart.

Aru-d aris ke d yimeddukal-ik akken ad tsissnem taddart ne tamnat-nwen. Smerset
igma i d-tgemrem di tsestant-nwen ne i d-tufam deg yinadiyen-nwen, di turi n warraten i dtufam. Maca xemmemt ad d tarum aris ara ieben imeriyen. Tuwi-d ef win ara t-yeren, ad
inadi ad yissin tamnat-agi nwen ne ad d-yerzu mai er din.
Wid ara d-yarun tasesfart n tenwalt, urwat ad ttun: isem n tsesfart, isufar d wallalen ara tesmersem
deg-s, isemtar ara tefkem i tin (win) ara tt-id-iniwlen, asefhem n tiddin d wakud n tiwwi-ines. Ma
llan wunuen d tugniwin, smerset-ten, imi ad iwnen aas tin ne win ara tt-id-iniwlen.
Ur d-tewwi ara ad tettum asemres n wana ne n wurmir s ad.
er ma yella izwal i tefkam i yal aric, watan.
Ayen twalam ur yelhi ara kkset-t.

Mi teqqimem d agraw, yal yiwen deg-wen ad d-yefk tidmi-s ef wayen ur t-neib ara.
Setit amur i turam teksem akk ayen i awen-nnan yimeddukal-ik ur yelhi ara.
Sqedet aris-nwen.
Fket-as azwel iwulmen.
Deg wayen i d-turam, kunwi d yimeddukal-nwen, fernet aris yelhan akken ad t-id-terem di
tesmilt, syen, ad t-id-tsersem di temzikent.
Tamzikent n kra n temnat: irmad yettwaxdamen deg-s, insayen-is akked tgelliwin i sewwayen
din.

Ad ktazle iman-iw
1 - Ini-d ma tzemre:
Ad tere aris menwala yerna ad t-tfehme?

Ad d-taru aris ara fehmen medden ?


Ad tegzu isemtar ara k-id-yefk waleba?
Ad d-tefke isalan yellan di tsesfart n tenwalt?
2 - Muqel ma tzemre..:
Ad takze aris asegzay?
Ad d-tesgzu takala n kra n tawsa?

3 - Ini-d ma tzemre..:
Ad tsefti amyag er wana?
Ad tsefti amyag er wurmir s ad
Ad takze asemmad n umigaw di tefyirt?
Ad d-taru war tamsertit ad + amatar?
Ad takze amqim asemmad usrid d umqim asemmad arusrid?

Tagzemt tis snat

Ad d-taru aris asegzay ara fehmen medden?

Ad tesmerse tizdit anda twata?


Ad tsemgirde ger wanawen n yirisen?
Ad takze aris agelman?
Ad takze aris asegzay?
Ad takze aris amana?

93

Amawal
Uun

Tamazit

Tafransist

Ademkal (seg udem + akal) (s)

Paysage, relief

Afrun (seg fren) (s)

Modle

Agezdu (mw)

Dpartement, wilaya

Aggag (mw)

Intellectuel

Akasan (MC)

Haine

Aknar (MW)

Mannequin

Aknaw (seg KNW = tre identique, semblable, tre


synonyme) (s)

Synonyme (un)

Aktawal (seg takti = ide + Awal) (s)

Champ lexical

Aktazal (s)

Evaluation

10

Alaret (ilurat) (seg ulu =tre gal+ aret = chose,


objet). (s)

Exemplaire

11

Ales

Raconter, rpter

12

Aluli / iluli (luli) (kb, cw)

Liquide

13

Aluman (seg ulu = tre gal + iman = soi-mme) (s)

Mme (adjectif)

14

Amalal

Adjuvant

15

Amedraw (mw)

Convive

16

Ameksan (s) / acengu

Ennemi

17

Ameslaw (seg imesli = son) (s)

Audio

18

Ameraw ( seg er= voir) (s)

Visuel

19

Amigi (imigan) (seg eg = faire ) (s)

Actant (sujet dans le


schma actanciel)

20

Amninad (ani = observer + nadi = chercher) (s)

Diagnostique (adj)

21

Amnir (mw)

Guide

22

Amsagan (s)

Actanciel

23

Anaw (cl)

Type

24

Asered (seg : amawal n tusnakt)

Intgration

25

Amuken (MC)

Prparation,
organisation

26

Anallas (seg ales) (s)

Narrateur

27

Aneglam (glem = dcrire) (s)

Descripteur

28

Anekruf (kref = entraver) (kb)

Prisonnier

29

Assas (MC)

Souffrance

30

Li (su) seg ayla (Mc, kb)

Avoir, possder

31

Led (mc)

Insister

32

Mennaw (tumabt)

Plusieurs

33

Nined (s)

Diagnostiquer

34

Sedwel

Eduquer

35

Senfel (kb, clh)

Changer, substituer,

36

Sewsen (seg WSN: CHAKER, Manuel de linguistique


berbre II pp:175 et 222) (s)

Faire connaitre, faire la


publicit

37

Taflest (mc, mw)

Confiance, croyance

38

Tafulki (clh)

Beaut

39

Tagnit n taggara (s)

Situation finale

40

Tagnit n tazwara (s)

Situation initiale

41

Tauri s utram (atram: Chafiq)

Lecture haute voix

42

Tagzemt (seg gzem = couper) (kb) (s)

Squence

43

Takenwa (seg knw = tre identique, semblable, tre


synonyme) (s)

Synonymie

45

Talut (isalan) (mw)

Information

46

Talat (tiluta) (kb)

Valle

47

Tamzikent (seg sken = montrer, exposer)

Exposition

48

Tanakat (mc)

Boite

49

Tanezzayt (cw)

Matin, matine

50

Tankelwit (mw)

Prosprit, opulence

51

Tanufli (mc)

Bonheur

52

Tarukalt (seg aru + Akal).

Gographie

53

Tasnedwelt (sn = logie, science + dwel) (s)

Pdagogie

54

Tasesfart (seg asafar) (s)

Recette (de cuisine)

55

Tasugna (seg sugen = imaginer) (s)

Fiction

56

Tikerrist (seg kres = nouer) (s)

Intrigue

57

Timenna (isem) - amennaw (arbib) (kb) (s)

Oral (nom) et adj.

58

Timi (tima) seg mu (kb) (s)

Couleur (s)

59

Tumert

Joie, bonheur

60

Uskir

Plat en terre pour cuire


la galette

Isegzal:
- Kb: taqbaylit
- clh: tacelit
- cw: tacawit
- s: asumer (proposition)
- Mc : tamacet
- mw: amawal n tmazit tatrart
- km: akkmazi (panberbre)

Vous aimerez peut-être aussi