Photograph by Aydın Ramazanoğlu

r
“ THERE ARE A T H O U S A N D PATHS
FOR THE I N T E L L E C T ”

An Introduction

J -íF ^ a l a t Saít H alm a n — poet, translator, literary historian and critic, editor, statesman,
I professor, cultural historian, journalist, lecturer and public speaker, dramatist, business execu-
live, broadcaster, raconteur. Each of us knows one or perhaps several o f these personae.
In his consummate short story, “An Ottoman Fugue,” Halman refers to his father’s exhortation:
“You don t have to be a victorious commander or a professional politician to achieve greatness. You
can become a man of culture and create the uncreated consciousness of our people.” This objective
echoes throughout Talat Halman’s career. He has stated that to foster the growth of Turkish culture
and to create universal awareness o f its rich and diverse heritage he was driven by a “duty to [his]
country to write because few others were doing so outside Turkey”
Halman once wrote that “since childhood I’ve had the urge to be a ‘man of many parts'.. . . W hen I
was a teenager, I learned the expression ‘jack of all trades and master of none,' [and] I began to feel in­
secure about this aspiration o f versatility. Nonetheless, because o f my inbred wanderlust and profes­
sional disquietude, my life veered from job to job, from field to field” Evoking the ancestral roots o f
the Turkish people, Halman frequently refers to himself as a nomad— as he indeed is, both geographi­
cally and in spirit. This sentiment is captured by the titles o f a 1988 interview “Coşkulu Göçebe” (fer-
vent/passionate nomad) and a lecture, “The Passionate Nomad: The Quest for Turkish Culture,” deliv­
ered in Philadelphia (1989).1 In describing the “freedom to transform one’s identity [as] both startling

“ There are a Thousand Paths fo r the Intellect” is the translation o f “Aklın Yolu Dindir,” the title o f a lecture given by Talat Halman at Is­
tanbul Technical University on 30 Novem ber 1999. It is a play on the popular Turkish maxim, “akim yolu birdir” (there is but a single path
for the m ind).
Inform ation for this introduction has been gleaned from m any o f the interviews cited in Cultural Horizons, Vol. 2: Bibliography of
Talat S. Halman, from articles about Halman, introductions to his books, reviews o f his publications, and from conversations with him.
Citations have been provided fo r the direct quotations from published sources. For lists o f Talat S. H alm an’s books, lectures, articles, and
media programs on the various topics discussed below, see Cultural Horizons, Vol. 2.
Articles about Talat Halman include the following: N evzat Yalçın, "Çeviri Sanatı ve Talat S. H a l m a n Hisar, V ol 13, No. 117, Septem-
ber 1973; Abdullah Rıza Ergüven, “ Talat Sait Halman da insancılık ve Toplumculuk,” Varlık, No. 833, October 1978 and “ Talat Sair Hal­
man Sanatı ve Kişiliği,” Varlık, No. 857, February 1979; M eh m et Çınarlı, “ Talat Sait H a l m a n Sanatçı Dostlarım (Istanbul, 1979); Halim
Yağaoğlu, “ Talat Sait H alm an’da Yeni Arayışların Yankıları,” Kemalist Ülkü, Year 23, Vol. 22, No. 268, February 1991; Yasemin Dobra-
Manço, “ Talat H alm an,” Turkish Review Quarterly Digest, W inter 1993; Serhat Kcstel, Şiirin Gücü,” Tiryaki, Year 4, No. 27, August
1998; Ertan Adah, “ ö lü m ve Sevişm e Şiirleri,” Cumhuriyet Kitap, No. 443, 27 August 1998.
1 Related lectures include “Coşkulu Göçebe: Orta Asya’dan Avrupa’ya Türk Kültüründe Süreklilik ve Değişme” (Gazi University,
Ankara, 27 November 1996) and “Coşkulu Göçebe: Türk Kültürü ve Edebiyatında Göçerlik İzleri” (Middle East Technical University,
Ankara, 3 April 2000). “Göçebe” is also the title for a group o f his rubais in D ört Gök D ört G önül (Ankara: Türkiye İş Bankası, 1995).

3

4] C ULTUR AL H ORIZO NS / KÜLTÜR UFUKLARI
and deeply satisfying,” he styles him self a Turkish Walter Mitty, and asks: “All the different directions
my life has taken— is that d is c o r d ia c o n c o r s V '2No, just the opposite. Halman has found unity in diver­
sity, unity among the myriad paths for the intellect.
On these paths, Talat Halman frequently mentions the support and understanding he has received
from his family and speaks with pride o f their individual accomplishments. Halmans first marriage
took place in New York in 1954. He has a son, Dr. Hugh (Hür) Talat, who has taught comparative reli­
gion at Duke University, Oxford University o f Athens, Ohio, and the University of Arkansas. In i960,
Talat Halman married Seniha Taşkıranel, a United Nations radio producer and executive. They have
had two children: Defne, an actress, and Sait, now deceased. Halmans three grandchildren are William
and Olivia Halman and Melissa Başaran.
Although Halman was born in Istanbul (7 July 1931) and is the epitome o f a true İ s t a n b u ll u , both
parents’ families were from the Black Sea area o f Trabzon, his mother from the prominent Nemlizade
family. He is proud o f this heritage, but is always among the first to tell the Laz stories o f that area,
which have become stock jokes in Turkey— perhaps as a ruse to tell them before his companions do. In
fact, he has published two volumes o f Laz anecdotes recounted in verse.
His father, Admiral Sait Halman, was decorated for his service during the War o f Independence and
later served as commander o f various Turkish naval fleets. Admiral Halman translated numerous books
on history and naval history and wrote H i n t O k y a n u s u n d c r T iir k H â k im iy e ti (Turkish Hegemony in the
Indian Ocean). In 1932, he wrote E n E s k i A m e r i k a n H a r ita s ı (The Oldest Map of America), the first
monograph on the Piri Reis map, possibly the oldest copy o f Columbus’ 1498 map of the New World. At
the time of the surname law, he selected Halman, an adaptation o f Holamana, his ancestral hometown
near Trabzon (today renamed Derin Kuyu). Atatürk believed the name’s etym ology to be “hal” and
“man” (contemporary/modern man or person) and thus most befitting the image o f the new Republic.
Talat Halmans boyhood was spent in Turkey in the early years o f Atatürk’s Republic— a period of
great transition, imbued with the principles and Western goals o f the Republic and Atatürkism. He
lived in the cultural spheres o f both Turkey and the United States, since his formative years were spent
as a boarding student at the American-sponsored Robert College o f Istanbul. After he earned his B.A.
in literature and the humanities, Halman went to New York for graduate work at Columbia University
in political science, international relations, and international law. He maintains, however, that he re­
ceived his best education outside academe when, during his youth, he was confined to bed for ex­
tended periods due to serious illnesses. During these times he read voraciously— particularly litera­
ture— without the constraints o f a prescribed curriculum.
In his early youth, Halman considered following his father in a military career as his parents pro­
posed, perhaps combining it with his literary interests. When it became obvious that this was an unre­
alistic course, at his mother’s suggestion he thought about engineering, believing it could be reconciled
with his literary interests. He later admitted that secretly he contemplated that he would be a p oet-
engineer until he reached the age o f forty, then he would enter politics and at “ forty-eight become a
Cabinet Member.”3 Talat Halman never became an engineer but served as his country’s first Minister
o f Culture, bis first political post, at age forty! It was poetry, however, that was to become the defining
2 Gönül Pultar, “The Mad Nomad: Interview with Talat Sait Halman,” Journal o f Am erican Studies o f Turkey, No. 5,1997.
3 Pultai, “The Mad Nomad.”
f
INTRODUCTION
factor in his life. He found freedom in poetry, “ freedom o f intellectual and emotional exploration*,
freedom in creative prospects; in practical terms, freedom to seek diverse careers.” The combination of
poet-statesman is far from new, as D. H. Melhem indicates in her review o f Halmans A Last L u lla b y .
She cites Chaucer, who served King Edward III; Milton, a supporter o f Oliver Cromwell; Pablo Neruda,
an ambassador under Salvador Ailende; and refers to the tradition of Middle Eastern scholar-poet-
philosopher-politicians who combined these roles. This is certainly true of many Ottoman sultans; of
the twenty-four who wrote verses, one o f the most accomplished was Süleyman the Magnificent, some
o f whose poems have been translated by Halman and published in his S ü l e y m a n 'th e M a g n if ic e n t P o e t
Melhem points out that Talat Halman participates in this distinguished lineage o f poet-scholar-
statesman.4
his st a t e sm a n . In 1971 Talat Halman was invited by Nihat Erim, the Prime Minister of the Turkish Re­
public, to serve as his country’s first Minister o f Culture. This position in the national non-partisan
coalition cabinet was created specifically for him. Halmans mandate was “to watch over the whole and
incredibly varied world o f Turkish art, music, antiquities, theater— in a word, culture;. . . [and to over­
see] the preservation and perpetuation o f the whole o f Turkish artistic character a n d . . . creativity.”5
Halman quickly expanded the state’s cultural activities, and initiated a massive publication project in­
cluding scholarly and literary books. His M inistry supervised theaters, opera and ballet in Istanbul and
Ankara, the Presidential Symphony Orchestra, over eighty museums, the Folklore Institute, and the
National Library. He also converted Istanbul’s small city symphony into a full-fledged State Symphony
Orchestra. Under his leadership, in spite o f only a small staff and limited resources, the Ministry revital­
ized these institutions and expanded their activities, created outreach programs for schoolchildren,
and made plans to introduce innovative educational programming on Turkish television. The Minis­
ter and the far-reaching programs and aspirations o f his M inistry captured front-page headlines al­
most daily. The Ministry, however, was not long-lived. When the coalition government collapsed, the
new cabinet was set up without a M inistry o f Culture.6 In a recent interview, Halman stated, “if my
Ministry had lasted [longer], our culture, arts, [and] literature, would have seen a golden era in Turkey
and abroad.” 7 But in fact, the press hailed him as the “prophet o f a Turkish [cultural] renaissance.” 8 Be­
cause o f Halman s efforts and idealism, greater awareness and appreciation was accorded all periods of
Turkish culture— from its Central Asian origins through the grandeur o f the Ottoman Empire to the
Republic. During his tenure, Queen Elizabeth II, on a state visit to Turkey, decorated him Knight
Grand Cross, G.B.E., The Most Excellent Order o f the British Empire.
Halman’s next official position was the diplomatic post o f Ambassador. In the eleventh-century K u -
ta d g u B i li g (Wisdom of Royal Glory), a long poem in the mirror-for-princes tradition, the ruler is ad­
vised that an “Ambassador should be the best among men— wise, intelligent, and courageous— In
addition to being clever, dependable, and sagacious, the Ambassador should be eloquent. . . lcnowl-
4 D. H. Melhem, “ Review o f Talat S. Halman, A la s t Lullaby ,” Home Planet News: Independent Arts Quarterly, No. 37,1994.
5 Charles E. Adetson, “Prophet o f Turkish Renaissance: Talat Halman. Minister o f Culture,” Anavatan, Year 1, No. 9,14 December
1971.
6 It would later be reintroduced, then combined briefly with the Ministry o f Tourism, before again becoming a separate
ministry.
7 Erendiz Atasii, “Talat S. Halman’la Şiirleri Üzerine,” Cum huriyet Kitap, No. 503,7 October 1999.
8 Adelson, “Prophet o f Turkish Renaissance.”
€ j C U L T U R A L H O R I Z O N S / K Ü L T Ü R U F U K L A R I
edgeable about words. He should be not only well-read and well-spoken) but also well-versed in po­
etry and, in fact, he should be able to write poetry in addition to drafting all types o f documents. He
should be neat and trim, impressive lo o k in g ...h e should be soft-spoken— If [you] find such a
m an ,. .. make that man an Ambassador.” 9 In 1980 Turkey found such a man in Talat Halman. He was
appointed Ambassador for Cultural Affairs, a position created in recognition of his contributions to
Turkish culture. He was Turkey’s first and only Ambassador for Cultural Aftairs. Based in New York, he
initiated, organized, and coordinated an extensive and diversified worldwide program o f Turkish cul­
tural activities— concerts, exhibitions, radio and television programs, publications, symposia, lecture
series, theatrical productions, folk dance performances— including events at the Kennedy and Lincoln
Centers and the British Museum. His vision o f grandeur in planning activities for the Atatürk Centen­
nial in 1981 brought Turkish culture to a world audience. Nomadic and folk culture, Ottoman court
culture, adopted and adapted Western cultural elements— all were presented in perfect harmony. As
Ambassador, Halman him self gave dozens o f lectures throughout the world. While serving in this
post, he was successful in changing a law that prohibited Turkish art from leaving the country for ex­
hibitions abroad. The first resulting exhibit was the acclaimed A g e o f S u lta n S ü le y m a n th e M a g n if ic e n t
exhibition that opened its tour at the National Gallery in Washington, DC, in 1987.
As an international statesman, Talat Halman was Turkey’s Deputy Permanent Representative to the
United Nations from 1980 to 1982 and a delegate to the General Conference of UNESCO in 1989 and
1991. In 1991 he was elected to the UNESCO Executive Board on which he served for four years. His ef­
forts resulted in the designation o f international years to honor Yunus Emre, Fuzuli, Nasrettin Hoca,
and Hasan Âli Yücel. He was honored with the Distinguished Service Medal o f UNESCO and elected
chairman o f its Program Commission. As a member o f UNESCO’s Human Rights Committee and for
m any years a member o f International P.E.N., a worldwide association of poets, playwrights, essayists,
editors, and novelists, he actively campaigned for the rights o f oppressed and imprisoned writers. In
1971 as Minister o f Culture, he applied his dedication to the preservation of freedom o f expression in
a direct way when he won release for many writers held in Turkish prisons. For this he received the
accolades of Arthur Miller, then President o f International P.E.N., in his N e w Y ork T im e s article, “Men
and Words in Prison.” 10 Halman’s zealous work on behalf of these writers is undoubtedly one of the
reasons his Ministry was not continued in the succeeding government.
scholar- educator. During his academic career, Talat Halman has taught Turkish language, lit­
erature, and culture at major universities. In the 1950s and 1960s there was limited interest in these
fields in American universities, and the increasing number o f courses now taught in these areas owes
much to Halman’s pioneering efforts. His courses on Turkish cultural history were the first to be
offered at American universities. In 1994, when reviewing the recent movement by universities to “keep
abreast o f intellectual trends” and to “incorporate non-Western belief systems” into their curricula,
N e w Y ork M a g a z in e featured Talat Halmans New York University course on the history o f Islam. His
9 Yusuf Khâss Hajib, Wisdom o f Royal Glory (Kutadgu Bilig): A Turko-Islam k Mirror for Princes, Robert Dankoff, tr. (Chicago
and London: University o f Chicago Press, 1983). The translation given here is a compilation of several renderings, including those by
Robert Dankoff and Talat $. Halman.
10 Arthur Miller, “Men and Words in Prison," The New York Times, 16 October 1971.
In 1974, Talat Halman prepared P.E.N. American Center’s “World Amnesty Year" Declaration and Plan that was submitted to the
Human Rights Commission of the United Nations. The Declaration received extensive coverage in the U.S. and world press.
INTRODUCTION [7
new approach combined the tenets, history, ethics, and art. o f the Islamic faith as it evolved through the
ages, as well as a review o f contemporary problems founded in his belief that “an unexamined faith is
not worth having.” 11 In the United States, Halman was professor for many years at Princeton Univer­
sity (1965-1971 and 1972-1980) and at New York University where he served as chairman o f the D e­
partment of Near Eastern Languages and Literatures, becoming the first Turk to chair a Middle East­
ern Department at an American university. He also taught at Columbia University, the University o f
Pennsylvania, the New School for Social Research (now New School University), and M arym ount
Manhattan College. Many of his students have gone on to become leading scholars in the fields o f
Turkish literature, Ottoman and Turkish history, and Middle Eastern Studies.
In Turkey he served on the faculty o f the Middle East Technical University in Ankara in the early
1960s and in 1996 became the first Distinguished Visiting Professor at Bilkent University (Ankara), the
so-called “Harvard of die Middle East.” 12 In 1998 Halman became founding chairman o f Bilkent’s D e­
partment o f Turkish Literature— a pioneering graduate program designed to abolish cliche-ridden lit­
erary studies and introduce new critical methodologies with a strong component o f foreign languages
and to train a new generation of scholars, professors, literary historians and critics, translators, editors,
and creative writers. After much planning, a parallel Center for Turkish Literature under his directorship
was launched in December 1998 with a gala event featuring a poetry reading by Bülent Ecevit on the
evening o f his appointment as Prime Minister. The Center is active in organizing seminars and sym ­
posia, lecture series and poetry readings. Its epoch-making “Turkish Women Fiction Writers” sym po­
sium in 1999 attracted wide media attention. Students at leading American universities long benefited
from Talat Halman’s approach to language and literature and the unique perspective of a cultural his­
torian that he brings to these fields. Now Turkish students have the same extraordinary opportunity.
Always the statesman, in 1976 while at Princeton, Halman organized a major P.E.N./Princeton con­
ference, “Near Eastern Society in Literature,” which had historic significance as the first literary con­
ference to bring together Arab and Israeli writers. Years later, as a member of the UNESCO Executive
Board, he played a role in the historic meeting o f Israeli and Palestinian leaders in Madrid.
e d 1t oR- d 1r e ct or- t r u st e e . Halman has served on the editorial boards and advisory commit­
tees o f numerous and wide-ranging publications.13 While a reserve marine officer in the Turkish Navy,
he held the civilian post o f Head of the Public Information and Publications Office of the State Plan­
ning Organization. He served as its press coordinator and as editor-in-chief o f its academic quarterly
P lâ n la m a : D e v le t P lâ n la m a T e ş k ilâ tı D e r g is i which was initiated during his tenure. P lâ n la m a was the
first o f many journals in which Halman was to play an active role. Since 1968 he has been on the Edi­
torial Board o f B o o k s A b r o a d : Q u a r te r ly o f I n te r n a tio n a l L ite r a tu r e , subsequently published as W orld
L ite r a tu r e T o d ay . He is also the founder and editor-in-chief o f the J o u r n a l o f T u r k ish L ite r a tu r e planned
for publication by Bilkent University. This new journal will provide a mirror for the diversity of Turk­
ish literature with emphasis on Ottoman, Seljuk, Central Asian, and modern Turkish literatures.
11 New York Magazine, 7 August 1995.
12 Norman Stone, “ The View from Here,” The. Independent (London), 5 December 1996.
13 Including Edebiyat: Journal o f Near Eastern Literatures; T ü rkD ili ve Edebiyatı Ansiklopedisi; Journal o f American Studies o f Turkey,
Encyclopedia o f World Literature in the 20th Century ; Review o f National Literatures; Atlas Magazine: Journal o f World Opinion; the
New Zealand N ew Quarterly Cave: A n International Review o f Arts and Ideas; and the Indiana University Turkish Publication Series.
 S ) C U L T U R A L H O R I Z O N S / K Ü L T Ü R U F U K L A R I
Talat Halman has also served on numerous literary juries, including the Witter Bynner Award for
the Best Book o f Poetry in Translation presented by the Poetry Society o f America, the Pegasus Litera­
ture Award (1991), the Aydın Doğan Award for fiction in 1996 and for poetry in 2000, the P.E.N. Liter­
ary Award/Book-of-the-Month Club Translation Prize (19514), and the international jury for the Neu-
stadt International Prize for Literature.
Educational and cultural institutions also benefit from his far-ranging knowledge and administra­
tive skills. He is a Trustee o f Robert College o f Istanbul and has served on the board o f the United Na­
tions International School. Halman is an active participant in the fifteen-member Cultural Initiative
Group (Kültür Girişimi), headquartered in Istanbul, and serves as Vice-Chairman o f the Istanbul
Foundation for Culture and Arts.
Since the 1960s, Talat Halman has been a member o f both the American and Turkish P.E.N. Cen­
ters. He served on the Translation Com mittee and the Executive Board o f the American Center and as
chairman o f the Development Com mittee o f International P.E.N. In the 1970s, he represented the
American Center as one o f two official delegates to International P.E.N. conferences and congresses in
Jerusalem, Paris, London, Bled and Ohrid (Yugoslavia), Stockholm, and Sydney and was the invited
Guest of Honor in Dublin, Sydney, and Rio de laneiro. It is interesting to note that although not an
American, Talat Halman was appointed by the P.E.N. American Center to represent it at these meet­
ings. At the Rio congress, he was one o f two candidates for president of International P.E.N.
l e c t u r e r - p u b l i c s p e a k e r . A masterful orator, Talat Halman is an internationally sought-after
lecturer and keynote speaker on the rich cultural and literary heritage o f Turkey and on Middle East­
ern political and social issues, not only at academic symposia, but at civic, cultural and professional
meetings, and international congresses. His career as a public speaker began early. His first public ap­
pearance, at age nine, was a reading o f his own poems at Fenerbahçe Stadium in Istanbul on 23 April
(Children’s Day) 1941. His place behind a microphone and podium was secured on that day. He has
now given over six hundred major lectures, poetry programs, keynote addresses, and cultural pro­
grams in the United States, Turkey, Canada, Europe, Asia, and Australia. He has developed a distinctive
lecture style, with an unmistakable poetic touch, that has proven to be extremely popular. His multi-
media cultural presentations provide a panoramic glimpse o f poetry, architecture, and the decorative
arts— tiles, textiles, calligraphy, miniature painting— accompanied by stunning slides, film and video
clips, vocal or instrumental music, and Karagöz shadow theater puppets. One listener commented that
attending his lecture was like sitting on a magic carpet. Some o f his most comprehensive cultural pro­
grams include the “all-day seminars” he gave on five occasions for The Smithsonian Institution in
Washington, DC. Each symposium consisted o f four lectures o f one-and-a-half hours each. The topics
provided sweeping vistas o f the rich cultural heritage o f Turkey: “Istanbul: Jewel on the Bosphorus,”
“The Glory That Was the Ottoman Empire,” “Cities o f Asia Minor: Nine Millennia o f Urban Culture,”
“The High Drama o f the Ottoman Sultans,” and “ The Enduring Eden: Faiths o f Asia Minor.”
In his endeavor to increase awareness o f Turkey and its culture, Halman has addressed large and di­
verse audiences— students, political groups, museum members, academic gatherings, cultural organi­
zations, international svmposiasts, and even West Point cadets, giving lectures tailored to each audi­
ence. Frequently quoting Plato’s exhortation to “train them by what captures their imagination so that
N T R O D U C T I O N (9
they may better discover the bent of their minds,” 14 he is a very popular speaker at teacher develop­
ment conferences in the United States, where he has dedicated his time to promoting better under­
standing through education.
His poetry programs do not follow the standard poetry reading format but rather place the poems
within a historical and cultural setting, thus making relatively unknown poetry available to a wider
audience than would otherwise be possible, especially in America and other societies where poetry is
not as intrinsic a part o f the culture as it is in Turkey and much of the Middle East. These programs
span the history o f Turkish poetry from Central Asian epics to Yunus Emre and' Mevlana Celaleddin
Rumi, to Sultan Süleyman the Magnificent, to modern poets such as Fazıl Hüsnü Dağlarca and Nazım
Hikmet, and frequently include the pre-Turkish cultures of Anatolia. His lectures on the themes of
love in Turkish poetry, including romantic, mystical, erotic, humorous, amorous, and satirical poems,
steal the hearts of his listeners.
Halman has developed several very original all-encompassing cultural presentations, which he
characterizes as a new genre o f “live documentaries,” where his stirring ideas, powerful rhetoric,
thought-provoking and stimulating presentation combined with dramatic visuals draw capacity audi­
ences. Titles include “The Ottoman Empire: History and Culture,” “Turkish Arts through the Ages,”
“ The Saga o f Turkish Culture,” and “ Turkish Love: A Poetic Entertainment.” One of his most powerful
and m oving programs is “Atatürk: Alive in His Own Words,” an unprecedented presentation entirely in
the words o f Mustafa Kemal Atatürk selected from his speeches, statements, reminiscences, and his fa­
mous “ Six-Day Speech.” The ideas and ideals o f the founder o f the Turkish Republic are expressed in
elegant translation or in the original Turkish while scores o f photographs and archival film clips, many
never previously seen publicly, light up the auditorium. The program and delivery have been de­
scribed by reviewers as “nothing less than brilliant.”
Not all o f Hdlman’s lectures are cultural. His thought-provoking discourses on the political problems
facing the Middle East and the Islamic comm unity as a whole, such as “ Middle East Crucible: Hostages,
Holy War - and Hope?”, “The Near East: Crusades, Crises and Confrontation,” and “ Poetics o f Politics,
Turkish Style,” have been praised for the “depth o f his analysis and his objectivity, undistorted by per­
sonal prejudices.” 15 Elia Kazan has called them not only “ intelligent and humorous b u t. . . convincing
a n d . . . brilliant.” Nelson D. Rockefeller described Halmans speech delivered to the Commission on
Critical Choices for Americans as the “most effective and interesting [of the] presentation [s]” 16 Other
topics addressed by Talat Halman include censorship, the Internet, the need for reform in Islam, the
university system in Turkey, and reflections on the future o f libraries. “From Babylon to Liberspace,” his
opening address before the sixty-first Council and General Conference o f the International Federation
o f Library Associations, surveyed the history o f libraries from early archives o f Babylonian tablets to the
present and, with playful irony, warned o f double-edged swords in cyberspace. This presentation
brought the international audience of nearly 2,000 representatives to its feet. The speech was trans­
lated into numerous languages, including Chinese, and published in library journals around the world.
14 T he Republic, VII.
15 Review o f “Middle East Crucible: Hostages, Holy War - and Hope?” delivered to the Madison Civic Club, Madison, Wiscon­
sin, on 2$ March 1987.
16 Elia Kazan letter to Talat S. Halman, 1 June 1981; Nelson D. Rockefeller letter to Talat S. Halman, 30 May 1974.
¿O ] C U L T U R A L H O R I Z O N S / K Ü L T Ü R U F U K L A R I
Halman is as daring in his lectures as he is in his newspaper columns. In the 1970s he offered poetry
programs on the revolutionary poet Nazım Hikmet at major American universities at a time when
Hikmet’s poetry was often banned in Turkey. Criticism is also a vital characteristic o f his speeches on
education and Islam, as well as o f his cultural speeches, where empires and governments neither past
nor present are immune.
When the speaker is a poet, speeches can include a substantial poetry component, or be entirely in
verse. Instances that come to mind include his speech as Minister o f Culture in 1971 at the ceremony
opening the Konya Folk Poets Program, the humorous poem/speech delivered on the history of Turk­
ish cinema at the 1994 Turkish Film Festival at New York’s Lincoln Center, and his poem to the Execu­
tive Board of UNESCO that tipped the vote and permitted the small Pacific island-nation o f Nauru to
become a member state. The most recent example (3 February 2000) was his acceptance speech for the
Ministry of Foreign Affairs’ Distinguished Service Award for his '‘impressive contributions to Turkish
art, culture, literature and poetry.”
The Anatolian art o f storytelling also pervades much of Halman’s work. His animated retelling o f
episodes from the Turkish national epic, T h e T a les o f D e d e K o r k u t , especially the story o f Prince Bamsi
Beyrek and Princess Banu Çiçek, always draws loud applause from the audience. As Halman wrote in
an article on the famous minstrel, Âşık Veysel, “these stories are the voice o f the Anatolian and Turkish
tradition.”
As a virtuoso speaker, Halman continues dramatically and poetically to move, inspire, enlighten,
educate, and bewitch audiences with the sincerity, emotional intensity, and wit of his presentations.
b r o a d c a s t e r - r e c o r d i n g a r t i s t . A dynamic part of Halman’s career has been in radio, televi­
sion, films, video, and recordings. In an interview in 1971, Talat Halman told T h e N e w Y orker that he
“regarded himself as especially lucky, as he embark[ed] on his new mission [as Minister o f Culture],
because Turkey, which had no television four years ago, [was] starting to embrace that medium. I see
television as an invaluable tool for increasing cultural awareness, if it is properly used,” 17 he stated.
And indeed Halman began using various media to further the understanding o f Turkish culture long
before he became Minister. Since the early 1950s he has been a narrator, translator, and broadcaster for
United Nations Radio; the total number o f programs exceeds fifteen hundred. They have included
daily shortwave broadcasts, weekly news programs, narration and/or translation for documentaries,
and numerous special programs and series. Beginning in the 1960s, he has translated and narrated
over two hundred programs, many of them weekly, adapted English scripts by adding material rele­
vant to Turkey, and recorded many specialized programs for the Voice o f America. He has also trans­
lated and narrated over seventy documentary films for the United States Information Agency.
Beginning in the 1950s, he wrote scripts of poetry programs for leading New York radio stations
(WABC, VVEVD, WBAI, VOA). These broadcasts for the first time introduced the listeners to Turkish
poetry. Simultaneously, he prepared documentary series for Turkish radio on American authors such
as Ernest Hemingway and William Faulkner, and in 1962 wrote a widely acclaimed documentary series
for Turkish radio entitled the “ Twentieth Century.” He was repeatedly a guest on U.S. network televi­
sion and radio talk shows beginning in the 1960s, when he was often the first Turkish, rather than
American, scholar asked to offer the Turkish viewpoint on political questions. He has since continued
17 “The Talk o f the Town: Turkish Culture,” The N ew Yorker, 20 November 1971.
I N T R O D U C T I O N [ II
to be an articulate spokesman for Turkey, frequently interviewed on radio and television both in the
United States and Turkey.
In the 1970s and 1980s, Halman regularly broadcast cultural programs on the New York/New Jersey
cable series T h e T u r k ish H o u r , and did several segments for the highly successful CBS series, S u n r is e S e ­
m ester . The script and continuity for two thirteen-part series, “ The Joys o f Turkish Music: Melodies
From Atatürk’s Turkey,” which were aired weekly on New York’s W QXR-FM classical music station,
were prepared by Halman for the 1981 Atatürk Centennial. In 1999 and 2000 he hosted a sixty-minute
interview series (in English), “Turkey: The Rainbow Country,” on T R T -T V International, broadcast to
wide acclaim. He also did script revision and narration in Turkish and English for the docum entary
film A ta t ü r k : T h e R ise o f t h e T u r k ish R e p u b lic (a later version was narrated by Douglas Fairbanks, Jr.)
and coordinated the production of a second documentary on Atatürk, I S ta n d F o r Y ou r D re a m s, nar­
rated by Janies Mason. He wrote the script-for T o le ra n c e , a documentary about Mevlana Celaleddin
Rumi. In addition, Halman has recorded much modern Turkish poetry and recently a CD o f Ottom an
D iv a n poetry. In 1992, he recorded several hundred poems in the original Turkish and in his English
versions for the A r c h iv e o f T u r k ish P o e tr y at the University of Michigan. His readings o f his English
translations of poems by Yunus Emre have been produced on album and cassette by Indiana University.
b u s i n e s s e x e c u t i v e . Business executive is probably the least well-known aspect o f Talat H al­
man’s career. He served as Vice-President and General Manager of The Record Hunter on Fifth A v­
enue, “the world’s largest retailing firm specializing in classical records” 18 with annual sales o f several
million dollars. While a graduate student at Columbia he had become a clerk, and within a few
months, at age twenty-five, had advanced to this position which he held from 1956 to i960. There fol­
lowed a two-year stint as Director o f Album Production and Head of International Operations for the
Atlantic Recording Corporation of New York City.
j o u r n a l i s t . Dylan Thomas once cautioned that journalism is the death of a poet. Nevertheless
Talat Halman has masterfully combined these two forms of expression, although the poet supersedes
the journalist on the occasions when his column is written entirely in verse. Halman’s interest in jour­
nalism began at an early age and was in large part instilled in him by his father— he read the news­
papers to his father daily; they used the articles as a starting point from which to launch discussion
and initiate research into politics, economic problems, and international and cultural issues, interpret­
ing events and placing them in a wider perspective. It was his father’s firm belief not only that journal­
ists had an obligation to broaden the views and perspectives o f the readers but that it was the duty of
the readers to question what was written. The search for truth, respect for free thought, intellectual
honesty, and interpretation o f events within large perspectives are among the lessons Halman says he
learned from his father.
Beginning in the mid-1960s Talat Halman frequently sent news items and articles to the leading
daily, Milliyety and served as the paper’s special correspondent in New York. During this period he
wrote many major series for the paper: racial problems in the United States; the Turkish-American
artist Tosun Bayrak; the philosopher Herbert Marcuse; the lYtrkish-American author Erje Ayden; his
interviews with Aurel Dobre, one o f the earliest airline highjackers; and the translation of the letters of
Stalin’s daughter Svedana, which ran for forty-seven consecutive days.
18 The motto o f The Record Hunter.
12 C U L T U R A L H O R I Z O N S / K Ü L T Ü R U F U K L A R I
In 1968 Abdi İpekçi, the influential editor o f M i lli y e t , invited Haiman to write a column. At first he
declined because o f his teaching duties, but in 1969 at İpekçi’s continued urging he began writing a
daily, then a weekly column for the paper until 1971 and again from 1982 to 2001. His column, one o f
the longest running in M i lli y e t , has appeared under various titles, but most consistently under
“Doğrusu” (Truth), perhaps best rendered in English as “ Telling It. Like It Is And Talat Haiman has
never hesitated to dp so, to tackle issues at home or in the international forum— never hesitated to
criticize when he thought it warranted, even when his criticism resulted in court battles, trials, or
threats to his safety. In his columns, he has never been afraid to criticize actions, past or present,
whether the deeds o f the greatest Ottom an sultans or the actions o f contemporary political figures,
nor reluctant to address the issues confronting modern Turkey— economic crises, social upheaval, Is­
lamic fundamentalism, human rights, Kurdish separatism, the judicial system, or the obsession with
membership in the European Union. Turkey is not his only subject, however. W riting for many years
from a New York base, he closely scrutinized the latest developments on the American scene, often
providing a perspective different from that o f columnists residing in Turkey. Neither are political
issues, whether domestic or international, his only topics of discussion, nor criticism his sole
op era nd ! His subjects run the gamut o f cultural, literary, and social themes. The humorous, the dar­
ing, the satirical— all employ the clever word plays typical o f his work, occasionally written entirely in
verse, but always with a prevailing optimism and with the imperative o f raising Turkish consciousness.
Titles of columns range from “Kötü Saç Günleri” (Bad Hair Days) to “Sansür İstiyorum !” (1 Want Cen­
sorship!), “Seksofon” (Sexophone, a reference to the Monica Lewinsky affair) and “Amerikalılar Ay’a
Sahiden Gittiler mi?” (Did Americans Really Land on the Moon?) or “Sevgili Hoca” (in reference to
Refah Partisi leader Necmettin Erbakan). In the 1960s when he began writing his column, Halman’s
truly independent, non-conform ist stance was unique among Turkish journalists; when others repre­
sented parties and ideologies, Haiman wrote critically about all party leaders, about Islam and capital­
ism, about the right and the left, always placing political topics in a wider cultural context— a practice
from which he has never deviated.
Ahmet Taner Kışlalı in his review o f D oğrusu, the recently published collection o f one hundred of
Halman’s columns on politics, international relations, and social problems, refers to several columns
that are even more tim ely and meaningful today than when they were originally published.19 It is,
however, Halman’s first article (2 February 1969), “En iyi Çağımız, En Kötü Çağım ız” (Our Best Era,
Our Worst Era), that clearly defies the dictum that nothing can be as old as yesterday’s newspaper.
After many years the identification o f the best and the worst is still valid— government problems, slow
reform, party politics, questions surrounding freedom o f speech, the influence o f major capitalist
powers, and religious fundamentalism all remain issues, and progress in culture and art, economic
growth, and the protest against injustices continue to be causes for optimism. To update this timeless
piece it would be necessary only to change the title of Prime Minister held by Süleyman Demire! in
1969 when the article was written to that o f President of the Turkish Republic, the position from which
Demirel retired in May 2000.
dramatist. Haiman has always shown a lively interest in the theater. In the 1950s, he was instru­
mental in organizing performances o f C h a r lie 's A u n t (Teyze Hamm) and Refik Erduran’s
19 Ahmet Taner Kışlalı, “Halman’ın Doğrusu,” Cumhuriyet, 17 September 1999.
INTRODUCTION [h
H a t u n B is ik le t i (Genghis Khan’s Bicycle) by Robert College alumni actors in New York. His anthology
of M o d e r n T u r k is h D r a m a was the first presentation o f this material to the English-speaking world and
won high praise from reviewers. His Turkish translations o f Robinson Jeffers’ adaptation of Euripides’
M edea had a successful production at the Istanbul City Theater and the International Istanbul Festival.
His translations of Eugene O ’Neill’s T h e I c e m a n C o m e th and D e a r L ia r , Jerome Kilty’s dramatization
of the correspondence between Bernard Shaw and Mrs. Patrick Campbell, were produced to wide ac­
claim during long runs in the State Theaters o f Istanbul and/or Ankara. He received thé Sanat Kurumu
Best Play Translation Award for T lte I c e m a n C o m e th as well as the Avni Dilligil Best Play Translation
Award for D e a r L ia r. His English translation o f Güngör Dilmen’s one-woman play /, A n a t o lia , per­
formed by Yıldız Kenter in London, Moscow, New York, Washington, and other cities in Europe and
the United States, also received wide praise.
His one-man play, K a h r a m a n la r ve S o y ta r d a r : S h a k e s p e a r e 'in D ü n y a s ı (Heroes and Clowns: The
World o f Shakespeare), performed by the prominent actor M üşfik Kenter, was a hit of the 1986-1987
Istanbul theater season. Halman’s own dramatic readings o f the play have broad audience appeal. In
m odus 1987, when Haiman represented Turkey at the international Theatre Congress in Havana, he wrote
an eight-part series for M i lli y e t entitled “Castro’nun 28. Yılında Küba’nın İki Yüzü” (The Two Faces
o f Cuba during Castro’s Twenty-eighth Year o f Rule). In 1995 he again represented his country at the
International Theatre Congress, this time in Caracas, Venezuela.
translator. Many poets, fearing that “poetry is what gets lost in translation,” as Robert Frost
maintained, shy away from translation. But Talat Haiman has always firmly embraced the belief “that
the best translations. .. go far beyond transposition; m a n y ... improve the originals by giving them the
further resources and dimensions o f the second language— a new tone, a fresh texture, an élan of
sound and subtleties not entirely discernible in the originals.” Halman’s “cultranslation,” the term he
coined to express his method o f translating poems within their cultural context, while “finding, releas­
ing, and re-creating the inner truth, the internal dynamics” o f the poems, stresses the creative process
of translation. Translations from the pen of Talat Haiman certainly resound with this creativity, con­
veying the “authenticity o f feeling as well as the rhythmic and lyric formulation o f the originals ” He
estimates that he has now translated over 5,000 poems. His first major translation was that o f M a c b e t h
into Turkish using classical Ottoman aruz meters. He then turned to prose and, at the behest o f Yaşar
Nabi Nayır, a leading essayist and editor, translated William Faulkner’s K n ig h t's G a m b it ( D u m a n ) , the
first translation of Faulkner into Turkish. This was followed by a translation o f Mark Twain’s T h e P r in c e
a n d th e P a u p e r ( Ç a tın a n T a ç), a work encouraged by Vedat Nedim Tör, a prominent editor and pub­
lisher. He has also translated the works o f other American and British writers, such as John Donne,
Langston Hughes, T. S. Eliot, W. H. Auden, Dylan Thomas, and Wallace Stevens. His were the first
Turkish translations of many American and European authors. One o f his greatest achievements is his
translation into Turkish o f the complete sonnets o f William Shakespeare. His is the only Turkish verse
translation o f the complete sonnets. Com menting on these translations in an article on Halman’s po­
etry, Serhat Kestel wrote, “ if Shakespeare had written in Turkish he would have written like Haiman.”20
Haiman is the leading translator o f Turkish literature, especially poetry, into English. Prior to his
C e n g iz work very little Turkish poetry had been translated into English. He once compared Turkish literature
20 Serhat Kestel, “Şiirin Gücü,” Tiryaki, Year 4, No. 27, August 1998.
14 ] C U L T U R A L H O R I Z O N S / K Ü L T Ü R U F U K L A R I
“to the daughter of a padishah, beautiful but not seen” In 1969, his S e le c te d P o e m s o f F a z ıl H ü s n ü
D a ğ la r c a introduced Dağlarca’s poetry to the English-speaking world. Even though Dağlarca had al­
ready published over thirty volumes o f poetry during a career o f increasing fame, he was still little
known outside Turkey. (At the Eighth International Poetry Festival in Rotterdam, Halman was the di­
rector of a one-day workshop where poems by Dağlarca were translated into fifteen languages.)
A prodigious force in introducing Turkish authors to an English-speaking audience, Halman has
translated well over three hundred poets into English, many o f them also for the first time, including
such modern Turkish poets as Nazım Hikmet, Orhan Veli Kanık, and Melih Cevdet Anday. He has also
translated numerous short stories by authors such as Sait Faik, Orhan Kemal, and Necati Cumah. By
receiving wider exposure through translation, Turkish literature can receive the criticism it needs, in
Kalman’s view, to develop and evolve further. He has written and lectured widely about the art o f
translation, frequently using the metaphor o f re-weaving the rug, especially when discussing translat­
ing from Turkish.21
It is not only modern Turkish poetry that Talat Halman has captured in translation but a broad spec­
trum of poetry from the thirteenth/fourteenth-century Anatolian folk poet Yunus Emre and the popu­
lar poetry of the minstrel Âşık Veysel to classical Ottoman D iv a n poetry, with its “innumerable conceits,
metaphors, epithets, mythological allusions, [and] cultural references [which] have no counterparts in
other cultures and languages” His exquisite translations o f this stringently formal classical poetry were
the first to capture the inner beauty and dynamics of this poetic tradition, enormously improving
upon the previous renditions done in English. The voice o f Celaleddin Mevlana Rumi has been elo­
quently captured in both Turkish and English in Halman’s translations o f the compelling poetiy o f
this thirteenth-century mystic.22
This same versatility is manifested in his translations into Turkish from the wide variety o f literary
styles of such ancient and diverse cultures as Hittite, Assyrian, Akkadian, Egyptian, ancient Greek,
Roman and Byzantine, Sanskrit, Chinese, Arabic, Japanese, Pacific and African, Aztec, Mayan, Incan, and
Eskimo. His long-standing interest in the literature o f these cultures led to the publication o f m ono­
graphs of Egyptian and Eskimo poetry and two extensive anthologies. Through his translations, Hal­
man has for the first time introduced the poetry of these cultures to Turkey. In marking the differences
21 “ Re-weaving the Rug: Translating from Turkish,” Paintbrush, Vol. 4, Nos. 7-8, Spring and Autumn 1977; “ ‘Cul translation’- A
New Technique of Poetry Translation,” Council on N ational Literatures. Quarterly World Report, Vol. i, No. 2, April 1978; “A New
Method o f TYanslating the Poem Within Its Cultural Context,” Comparative Civilizations Bulletin, Vol. 7, No. 4, Winter 1979. Articles
in Turkish include “Yaratıcı Çeviri,” Türk Dili, No. 330, March 1979 and “Yeni bir Çeviri Yöntemi,” Türk D ili, No. 336, September 1979.
His major lectures on the art of translation include: “ Problems and Prospects o f Turkish Poetry in Translation” (International
Society for the Comparative Study of Civilizations, University of Wisconsin, Milwaukee, Wisconsin, 13 April 1978); Panel presenta­
tion on translating from Turkish (“ Translations Panel: Near Eastern Languages,” Princeton University, Princeton, New Jersey, 19 O c­
tober 1979); “ Literary Precision vs. the Cultural. Milieu” (Session: "Multicultural Translation,” Fifth Annual Seminar on Foreign Area
Studies, Columbia University, New York, 27 February 1981); “Creative Translation: Tribulations and Triumphs” (“Bridging the Waters:
A11 International Festival of Poetry and Writing in Translation,” The Poetry Center, Passaic County Com m unity College, Paterson,
New Jersey, 18 March 1989); "Translating from Languages of Limited Diffusion” (Twelfth Annual Conference o f the American Literary
Translators Association, University of Iowa, Iowa City, Iowa, 10 November 1989); “l\irkish Poetry and tlie Problems in Its Translation:
The Reflections of a Masochistic Translator" (Center for Middle Eastern Studies, Harvard University, Cambridge, Massachusetts, 10
November 1993); "Translating Turkish Poetry” (Ninth International Translation Conference, Barnard College, New York, 11 Novem­
ber 1994): “Günahkâr bir Çevirmenin itirafları” (Confessions of a Sinful Translator, Bilkcnt University, Ankara, 22 January 1997).
22 In the recent comprehensive study, R u m i- Past and Present, East and West (Oxford: Oneworld, 2000), Franklin D. Lewis offers
high praise for Talat Halman’s Rumi translations.
I N T R O D U C T I O N [ 15
between cultures and periods as well as stressing their similarities and comm on values, he has raised
the east-west synthesis typically found in Turkish literature to a more universal plateau, a synthesis
that forms one o f the dominant themes in his life and career.
Observing that “such fury has been unleashed against translation that even translators themselves
are usually apologetic,” Halman has been active in their support. In 1986, he helped draft the “ Declara­
tion on the Rights and Responsibilities of Translators” passed at the meeting o f the International
P.E.N. Assembly of Delegates held in New York— a resolution calling for recognition o f translators as
creative artists and for their participation in publishing negotiations and contracts.
Talat Halman is the only Turkish writer to receive Columbia University’s prestigious Thornton
Wilder Translation Prize, awarded him in recognition o f his translation o f a significant body o f A m eri­
can literature into Turkish and his translation of Turkish literature into English. He believes that trans­
lation from Turkish into English has “entered the age of artistic creativity” in the energetic and enthu­
siastic work o f many new translators. His pioneering work has set the standard toward which they
strive. The beauty with which his translations express the humanism— “the abiding faith, the ideal
that exalts individuals in their relations with god, nature, and society” 23— o f Rumi and Yunus Emre,
and reflect his own humanistic values, is unlikely to be matched. This spirit o f humanism celebrating
the themes o f the supremacy of love and peace, universalism, and social justice guides Halman’s life.
l i t e r a r y h i s t o r i a n a n d CRITIC. Talat Halman has written and lectured widely on Turkish and
English literary history. Topics of major studies include Islamic themes in Turkish poetry, modern
Turkish literature, and literatures of the Near East, as well as individual authors, including Shake­
speare, William Faulkner, Mevlana Celaleddin Rumi, and above all, Yunus Emre. Beginning in the
early 1950s, he published a series o f seminal articles (in Turkish) on the history of Turkish literature.24
His pioneering efforts, as early as the 1960s, in establishing new approaches to D iv a n poetry, including
his refutation o f the widely held assumption that Turkish Classical poetry did not serve the function o f
social criticism, can be seen in his “ Poetry and Society: The Turkish Experience.” This was followed by
a series of major critical studies o f both Ottoman and modern Turkish literature in B ooks A broa d , one
of the leading comparative literature journals, R e v ie w o f N a t i o n a l L ite r a tu r e s , and T h e A m e r ic a n P e n .25
23 Talat S. Halman, "Yunus Emre: Whispering in the Heart’s Ear,” E l Palacio, Vol. 97, No. 1, Winter 1991-1992.
24 “Yangın— Şiir,” “Ilham Hırsızlıkları,” "Yahya Kemal’in Şiirinde K u su rlara n d “Büyük Edebiyat Âlimlerinden Küçük Hatâlar,”
izlerim iz, Year 22,1950-1951; "Yeni Şiirde Aruz,” izlerim iz, Year 23,1951-1952.
25 “ Poetry and Society: The Turkish Experience,” in M od em Near East: Literature and Society (Second Annual New York Univer­
sity Near Eastern Roundtable, 1968-69), C. Max Kortepeter, ed. (New York: New York University Press, 1971); “Propaganda Functions
o f Poetry,” in Propaganda and Com m unication in W oM JIistory, Vol. 1: The Symbolic Instrument in Early Times, Harold D. Lasswcll,
Daniel Lerner, and Hans Speier, eds. (Honolulu, Hawaii: University of Hawaii Press, 1979); “The Turk in Mawlana / Mawlana in
Turkey,” in The Scholar and the Saint: Studies in Com m em oration o fA b u l-R a y h a n al-B in m î and Jalal al-D in al-Rüm i (Sixth Annual
New York University Near Eastern Roundtable, 1974)» Peter Chelkowski, ed. (New York: New York University Press, 1975); “Litera­
tures of the Near East: A Generation of Renewal,” Books Abroad, Vol. 46,1972 [“Çağdaş Orta Doğu Edebiyatı,” Turkish translation by
T. Halman, Varlık, No. 779, August 1972]; “Modern Turkish Literature: Disorientation and Reorientation,” Books Abroad, Vol. 46,1972;
“ The Ancient and Ottoman Legacy,” Review o f N ational Literatures, Vol. 4, No. 1,1973; “Turkish Literature: Modes of Modernity,” Lit­
erature East & West, Vol. 17, No. 1, March 1973 [actual publication: August 1975]; “ Death and Rebirth of Myths in Near Eastern Litera­
tures,” Books Abroad, Vol. 48,1974 [reprinted Toplumun Sesi, Year 1, Nos. 15-16,15 July-i August, 1974]; "Turkish Literature: The Fron­
tiers of Renewal,” The American Pen, Vol. 6, No. 1,1974; “Near Eastern Literatures: Voices of Rebirth,” The Am erican Pen, Vol. 7, No. 2,
Spring 1975- See also, “A Monologue on Indifference,” in Dialogue and Difference. Proceedings o f the Fourth Cultural Studies Seminar,
Ege University, Izmir, M ay 1999, I.aurence Raw and Ayşe Lahur Kırtunç, eds. (Ankara: The British Council, [2000]).
 1 6 ] C U L T U R A L H O R I Z O N S / K Ü L T Ü R U F U K L A R I
In 1989 Hal man was awarded a Rockefeller Fellowship in the Humanities to pursue his research at the
University o f Michigan on social themes in Turkish poetry. He has been an active member o f L’Associ-
ation internationale des critiques littéraires, headquartered in Paris.
Hal man also broke ground beginning in the 1960s and 1970s when his entries on “ Turkish Poetry”
and individual Turkish writers marked the first time Turkish literature was included in major English-
language encyclopaedias o f literature such as T h e P r in c e t o n E n c y c lo p e d ia o f P o e t r y a n d P o e tic s , T h e
E n c y c lo p e d ia o f W o r ld L ite r a tu r e in th e 2 0 th C e n t u r y , and the C o lu m b ia D ic t io n a r y o f M o d e r n E u r o p e a n
L ite r a tu r e ,26 His reviews of works o f Turkish literature, among the first to be published in English-
language journals, number in the hundreds and he has spoken frequently on the nascent art o f literary
criticism in Turkey, often urging discretion in applying without modification the techniques and
methods of Western literary criticism to Turkish literature. In his review o f Halman’s A
the renowned translator and critic Edouard Roditi says “ Talat Sait Halman is certainly contemporary
Turkey’s most distinguished man of letters.” 27
poet. As a creative writer, Talat Halman is playwright, columnist, short story writer, but if asked, he
would undoubtedly reply that poetry lies at the core o f his life and his extraordinary and varied career.
He has written poetry since the age o f six or seven. In primary school his teachers encouraged him to
send his poems to the children’s magazine, A rka d a ş, which was published by the famous caricaturist
Cemal Nadir. His first published poems appeared in the publication in 1941. Several year later, when
Vedat Nedim Tör began publishing his children’s magazine, D o ğ a n K a rd e ş , Halman
have his poems included. He went to Tör, who read the poems but said he could not print, them— “they
are not suitable for your age group, and you not only use rhyme, you also use meter” and adult themes.
(About his classmates, Professor Türkkaya Ataöv recently wrote that our class “ included ‘child prodi­
gies,’ among them Talat H alm an. . . [who] wrote beautifuTdivan’ poetry when he was a mere twelve.”28)
Unwilling to publish these anachronistically lugubrious poems, Tor encouraged Halman to write
poems that reflected a child’s life— topics such as summer, animals, nature. After much soul-searching,
he wrote what Halman says may be his only “joyful poems.” Since this time his poetry, in both English
and Turkish, has been published in leading literary magazines and in ten collections. He was elected to
the Poetry Society o f America in 1978 and to the prestigious Academy o f American Poets in 1985.
Talat Halman’s poetry does not adhere to any movement or trend. A glance at his work reveals
forms ranging from aphorisms to classical Ottoman, from the serious to the recitation o f doggerel in
which we have all delighted. In the vivid, dynamic poems in his collections o f
line and two-line aphorisms), and in S h a d ow s o f Love, collected short poems or “poemettes” as he calls
them, he takes the contemporary to the universal in a distilled moment. The concentrated power of
these intimations and glimpses o f a complete vision evokes a universal tradition.
Halman uses formal prosody for much o f his work; his masterful, “perfect” use o f
(quantitative prosody) has been likened to an orchestra.29 Believing that the 750-year tradition of clas­
sical a ruz should not die, he uses it with great success in contemporary Turkish. O f the many metric
26 For a list of entries in these and other encyclopaedias and dictionaries, see Cultural Horizons, Vol. 2.
27 Edouard Roditi,“ Review o f Talat S. Halman, A iMst L u lla b y W o r ld Literature Today, Vol. 65,1991.
28 Türkkaya Ataöv, “Alumni Memories Still Green and Fair,” Turkish D aily News , 4 January 1991.
29 Kestel, “ Şiirin Gücü.”
I N T R O D U C T I O N
1*7
patterns of a ru z, Halman has used over a hundred, more than any other poet. D ört G ök D ört G önül
(Four Skies Four Hearts) contains five hundred poems, all in a ru z, in the form of rubais and tu y u ğ s .
The tu y u ğ , unlike other forms o f classical Ottoman poetry, is not Arabo-Persian in origin, but a cre­
ation o f Turkish culture. After the sixteenth century this form was neglected until Halman began writ­
ing tu y u ğ s in the late 1970s. Only a few poets can use these forms successfully, but to Halman the re­
creation o f the form in itself is not. important. He says his poetry is sometimes “born” in the form o f a
tu y u ğ or rubai, just as since the 1940s much o f his poetry has been “born” in aruz; the poems “come
like visitors without invitation.”30 His nom adic cycle o f rubais exhibits in poetry much that is seen in
his prose— the vivid and creative cultural dynamism, the preservation o f tradition and the search for
the new, the openness to change while remaining constant. Halman uses both English and Turkish
L a s t L u lla b y , with equal felicity for creative expression. He has stated that just as his poems are “born” in different
forms, they also emerge in different languages.31
In the literary magazine V a rlık, the prominent poet and critic Abdullah Rıza Ergüven writes of Talat
Halman’s poetic personality that the “mutuality o f nature and love, which has been a dominant poetic
theme through the ages, reaches its most exquisite moods in Halman’s verses;. . . these lines, with their
compelling force, strike vital chords in us and draw us into the poetic m y s te r iu m __ The triumph of
his inmost feelings and his powers of observation rank Halman with the most original of poets__ His
philosophical poems often give the readers much more than they can sense or comprehend, particularly
his aphoristic poems [which] have this concentrated power. His substance is in perfect harmony with
very much wished to
his style— He has distilled five centuries o f Turkish literature__ He threw away the dross and kept
the golden quintessence of eloquence,” 32 in a poetic understanding that has a bond with the traditional
while being modern and forward-looking, in a voice both tender and powerful much of Halman’s po­
etry examines nature as a metaphor for humanity with the major themes o f love, justice, and above all,
death, as “the focal point o f existence and non-existence, as the drama of the moment that reaches eter­
nity, . . . as the climax of our inner life.”33 As the symbol for social, personal, and universal tragedy, often
with a touching poignancy, the stanzas, dominated by thoughts o f love and death and the loneliness
and longing that accompany them, frequently reveal the sorrow masterfully hidden within the lines.
Reflecting on his own writing, Halman states, “ I live my life with language,. . . there is no limit to
culture and language, I live in a culture created by both English and Turkish.” 34 He maintains that
bilingualism provides an extra dimension not found in poetry written by a monolingual poet.35 But in
either language, it is not only the power o f his eloquence, the elegance o f expression, but his joy in lan­
B ir le r and îk ıle r (one-
guage, the pleasure derived from using and manipulating language, that captures his audiences. He
revels in the sounds of words and plays with them, like the paronomasiae we know him to be.
30 Talat S. Halman, D ört Gök D ört G önül (Ankara: Türkiye İş Bankası, 1995). See also Vedat Yazıcı, "Talat S. Halman ile Divan Şi­
irinin Ses Değeri üzerine,” Dost Gençlik Dergisi, Year 4, No. 28, March 2000.
a ruz meters 31 For a discussion o f the “exceptional universality... and coalescence o f . . . cultures” in Talat Halman’s poetry, see Gönül Pultar,
“ Shadows o f Cultural Identity: Issues o f Biculturalism Raised by the Turkish American Poetry o f Talat Sait Halman,” in Re-placing
America: Conversations and Contestations., Ruth Hsu ei a t, eds. (Honolulu, Hawaii: University o f Hawaii, 2000).
32 Abdullah Rıza Ergüven, “Talat Sait Halman Sanatı ve Kişiliği,” Varlık, No. 857, February 1979.
33 Pultar, “The Mad Nomad.”
34 Ozan Sağdıç, “Talat Halman ile bir Söyleşi,” Bü tün Dünya, Vol. 1, No. 12, May 1999.
35 Harry J. Cargas, “Interview with Talat Sait Halman on the Problems and Pleasures of Writing Poetry in T\vo Languages (Turk­
ish and English),” New Europe, Vol. 14, No. 48, Winter 1985.
 C U L T U R A L H O R I Z O N S / K Ü L T Ü R U F U K L A R I

The freedom which Halman finds in poetry— freedom o f intellectual and emotional exploration—
reflects a private creativity. His “synthesis is so private as to be inimitable; [his] is a private voice.” 36
Halmans less metaphysical quest for solitude in contradistinction to his sociable, more public person-
ality was also observed in Robert Frost and described by his biographer, Jay Parini: “ He was a loner
who liked company; a poet o f isolation who sought a mass audience; a rebel who sought to fit in ;. . .
while preferring to stay at home he traveled more than any poet of his generation to give lectures and
readings.”37
* * *

Quoting Atatürk s quintessential statement that* culture is the foundation o f the Turkish Republic”
Talat Halman sees culture as a “unifying force;. . . when a nation develops itself culturally, humanism
begins.” It is Turkey’s cultural plurality, the recognition of the inherent power o f the cultural synthesis
that the Turkish nation has fostered over the past fifteen centuries, combined with the numerous and
diverse civilizations in the area that is now Turkey, that Talat Halman seeks to encourage and promote.
In a recent citation, Professor A. M. Celâl Şengör alludes to Halman as arguably the most prominent
historian o f Turkish culture.38 No single theme represents as much o f Talat Halmans work as his effort
to create an awareness o f the rich heritage of Turkish culture. He has summarized the philosophy
guiding these activities as follows: “A ll. . . my work [is] in the service o f Turkish Culture__ For [five]
decades,. . . I have been striving in my personal capacity,. . . ( through] official government duties, or at
various universities, to make a contribution— I hope to [continue] to write, teach, lecture, translate,
assist projects, help colleagues and institutions— for the purpose of [creating] sunnier days for Turk- HA G AYR E Tİ Yeni kurulan Kültür Bakanlığına Talât
Halman getirildi— Basın
ish arts, literature, and culture__ For a better appreciation o f Turkey, I have placed my faith in educa­
tion, scholarship, creative arts, and scientific co-operation.” 39 And indeed basic changes in perspective
have occurred as the result of his efforts. Bosphorus University has awarded Halman an honorary doc­
Rescuing Turkish Culture. “H .EAVE H O ! Talat Halman has been brought to the newly established Ministry
torate in recognition of his “contributions to Turkish culture and literature.” In 1999, he received the of Culture-The Press.'5Ali Ulvi, cartoonist (Cumhuriyet, 18 July 1971, p. 1).
Service Award from TÜBA (Turkish Academy of Sciences) for “enhancing the recognition of Turkish
literature” and the Distinguished Service Award from the Ministry o f Foreign Affairs in 2000 for his
“ impressive contributions to Turkish art, culture, literature and poetry” as well as to the broader inter­
national cultural, literary, and intellectual community; in April 2001, D U D e r g is i (Language Journal)
published a special issue devoted to him in recognition o f his literary achievements.40
It is these contributions and his own poetry, plus his willingness to share his wisdom and knowl­
edge that are honored here. On behalf of the countless audiences enlightened, the numerous students
inspired and encouraged, as well as on behalf of those who will benefit in the future, this F e s ts c h r ift is
offered as a token of esteem and affection by a worldwide group o f colleagues to Talat Sait Halman—
scholar, humanist, statesman, poet, and friend.
Jayn e L W arn er

36 Pultar, “The Mad Nomad.”

37 Jay Parini, Robert Frost: A Life (New York: Henry Holt, 1999).
38 A. M. Celâl Şeııgör, "A Citation on Mehmet Fuat Köprülü,” The British Embassy, Ankara, 11 April 2000.
39 Yasemin Dobra-Manço, “An Interview with Talat Halman,” Turkish Daily News, 23 January 1994.
40 The issue features articles by Oktay Akbal, Mustafa Balbay, Doğan Hızlan, özdem ir İnce, and Hilmi Yavuz among others. D il
Dergisi (Ankara University), No. 102, April 2001.
 î '
l ■
“A K L I N Y OL U B İ N D İ R ”
Giriş
m alat Sa İt K alm an — şair, çevirmen, edebiyat tarihçisi ve eleştirmen, editör, devlet
İ adamı, profesör, kültür tarihçisi, gazeteci, konuşmacı, tiyatrocu, iş adamı, yayıncı, hikayeci. Her
^ birimiz onun bu kişiliklerinden birini, belki birkaçını tanıyoruz.
Yoğun kısa hikayesi “ Bir Osmanlı Fügü” nde Halman, babasının nasihatlarından birini: “ Büyük
adam olmak için muzaffer bir kumandan veya profesyonel bir politikacı olmak gerekmez. Kültür adamı
olup, milletimizi tanımayanları bilinçlendirebilirsin,” diye hatırlar. İşte bu amaç Talat Halman’m tüm
meslek hayatında yankılanır. “Türkiye dışında başkaları bu görevi pek üstlenmediği için/’ Halman
ülkesi için yazmayı kendine görev edindiğini belirtir. Türk kültürünün gelişmesine yardımcı olmak ve
onun zengin ve farklı geçmişinin uluslararası bilinç yaratılmasına katkıda bulunacak çalışmalar yap­
mak, onun için bir amaç olmuştur.
Talat Halman bir yazısında “ Çocukluğumdan beri hep çok yönlü biri olmayı istemişimdir,” der__
“ Henüz bir delikanlı iken İngilizce ‘jack o f all trades and master o f none’ (her işten anlar ama
hiçbirinin ustası değildir) deyimini öğrendiğimde bu çok yönlü olma arzum hakkında biraz güvensiz­
lik duymaya başladım. Ama gene de, içimdeki o seyahat tutkusu ve profesyonel huzursuzluk nedeni ile
hayatım bir işten öbürüne, bir alandan bir diğerine yön değiştirmekle geçti.” Türk milletinin atalarına
da atıfta bulunarak, Halman sık sık kendisini bir göçebe olarak tanımlar. Gerçekten de hem coğrafi
olarak hem de ruhen bir göçebedir o. Bu duygular onun 1988’de verdiği bir mülakatta, “Coşkulu
Göçebe” ve daha sonra ABD’de Philadelphia’da 1989 tarihinde yaptığı “ The Passionate Nomad: The
Quest for Turkish Culture” (Coşkulu Göçebe: Türk Kültürünü Arayış) adlı konuşmasında düe gelir.1
“ Kişinin kendini değiştirmesi hem şaşırtıcı hem de son derece tatmin edici,” diyen Talat Halman
aA k lın Yolu Bindir,” Talat H alm an’ın İstanbul Teknik Üniversitesi'nde30 Kasım 1999'da verdiği bir konuşmanın başlığıdır.
Kitabın giriş bölüm ünde, Cultural Horizons/ Kültür Ufukları, C ilt 2: Bibliography of Talat S. Halman/Talat S. Halman’ m Bib­
liyografyası, Halnuın hakkında yazılmış kitaplar, H alm an m kendi kitaplarının önsözleri, eserleri hakkında yazılanlar ve kendisi ile
yapılmış olan söyleşiler kaynak alınmıştır. Doğrudan yapıları alıntılar için ilgili kaynak gösterilmiştir. Talat S. Halm an ın kitapları,
konuşmaları , makaleleri vc aşağıda belirtilen koııuhirda ve görsel iletişim de ve basında çıkanlar hakkında bilgi için Cultural Horizons/
Kültür Ufukları, C ilt a ’ye bakınız.
Talat Halman hakkında çıkmış olan yazıların bir listesi aşağıda sunulmaktadır: N evzat Yalçın, “ Çeviri Sanatı ve Talat S. Halm an,”
Hisar, C ilt 13, Sayı u y, Eylül 1973; Abdullah Rıza Ergiivetı, “ Talat Sait Halm an da İnsancılık ve T oplum culuk ” Varlık, Sayı 853, Ekim
1978 ve “ Talat Sait Halman Sanatı ve Kişiliği /’ Varlık, Sayı 857, Şubat 1979; M ehm et Çtnarlı, “ Talat Sait Halm an,” Sanatçı Dostlarını (İs­
tanbul, 1979); Halim Yağcıoğlu, “ Talat Sait Halm an’da Yeni Arayışların Yankıları,” Kemalist Ülkü, Yıl 23, C ilt 22, Sayı 268, Şubat 1991;
Yasemin Dobra-Manço, “ Talat H alm an,” Turkish Review Quarterly Digest, Kış 1993; Serhat Kestel, “Şiirin G ilcû,” Tiryaki, Yi/4, Sayı 27,
Ağustos 1998; Ertan Adalı, “ ö liim ve Sevişme Şiirleri,” Cumhuriyet Kitap, Sayı 445, 27 Ağustos 1998.
1 Konuyla ilgili konferanslar arasında şunlar bulunur: “ Coşkulu Göçebe: Orta Asya’dan Avrupa’ya T ürk Kültüründe Süreklilik ve
Değişme” (Gazi Üniversitesi, Ankara, 27 Kasım 1996) and “Coşkulu Göçebe: Türk Kültürü ve Edebiyatı’nda Göçerlik İzleri” (Orta
Doğu Teknik Üniversitesi, Ankara, 3 Nisan 2000). “Göçebe” aynı zamanda Talat Halman’m D ört Gök D ört G önül (Ankara: Türkiye tş
Bankası, t99‘>) adlı dörtlükler kitabındaki bir grup nihaisinin de adıdır.
20
IN T R O D U C T IO N [« İ l
kendisini bir Türk Walter M ittysi olarak görür ve sorar, “Hayatımın gitmiş olduğu tüm değişik
yönler— bu bir d isc o r d ia c o n c o r s mudur?” 2 Hayır tam tersine. Talat Halman bütünlüğü çeşitlilikte ve
aklın yönelebileceği onca yolda bulmuştur.
Talat Halman o yollardan geçerken, ailesinden gördüğü destek ve anlayıştan sık sık bahseder ve
onların bireysel başarılarından gururla söz eder. Halman ilk evliliğini 1954 yılında New York’ta yapar.
O evlilikten olan oğlu Dr. Hür (Hugh) Talat ABD’de Duke Üniversitesi, Oxford Üniversitesi (Athens,
Ohio’da) ve Arkansas Üniversitesinde karşılaştırmalı din dersleri veren bir eğitmendir.’ i960 yılında ise
Halman Birleşmiş Milletler Radyosu yapımcı ve yönetmeni olan Seniha Taşkıranel ile yaşamını
birleştirir. îki çocukları olur: tiyatro sanatçısı olan Defne ve şimdi hayatta olmayan Sait. William ile
Olivia Halman ve Melissa Başaran da H aîm anm üç torunudur.
Her ne kadar Talat Halman İstanbul doğumlu (7 Temmuz 1931) ve tam bir tstanbullu ise de anne ve
babası Trabzonlu idi. Annesi kentin tanınmış ailelerinden biri olan Nemlizadeler’dendi. Aile köklerinden
gurur duymasına rağmen, belki de yanındakilerin ona takılmak için Laz fıkra anlatımlarına baş­
lamadan evvel davranmış olma kurnazlığıyla, sosyal ortamlarda Laz fıkraları anlatımında Halman hep
ilk olmuştur. Hattâ şiirsel bir dille yazdığı Laz fıkralarını iki ciltte toplamıştır.
Talat Halman’m babası Amiral Sait Halman İstiklal Savaşında göstermiş olduğu başarılardan dolayı
İstiklal Madalyası ile taltif edilmiş, daha sonraları çeşitli Türk filolarının kumandanlığında bulun­
muştu. Amiral Sait Halman tarih ve denizcilik tarihi üzerine, aralarında H in t O k y a n u s u n d a T ü r k
H a k im iy e ti adlı eser de olmak üzere birkaç kitap yazmış, çok sayıda kitap çevirisi yapmıştır. 1932’de En
E s k i A m e r i k a n H a r ita s ı başlığıyla (belki de Kristof Kolomb’un 1498 tarihli Yeni Dünya haritası’mn en
eski kopyası olan) Piri Reis haritası hakkmdaki ilk monografiyi yazmıştı. Soyadı kanunu çıktığında
Halman soyadını memleketi olan Trabzon kenti yakınlarındaki Holamana (şimdiki Derin Kuyu) adının
değiştirilmiş şekli ile aldı. Atatürk adın kökenini “hal” kelimesinden ve “ man” yani çağdaş, modern
adam veya kişi olarak algıladığından bu soyadını yeni Cum huriyet’e fevkalade uygun bulmuştu.
Talat Halman’ın çocukluğu Atatürk Cum huriyeti’nin ilk yıllarında, Cum huriyet’in ve Kemalizm'in
ilkeleri ve Batılılaşma hedefleri ile yoğrulmuş büyük bir değişim döneminde geçmişti. Kişiliğinin
oluştuğu yıllarını İstanbul’daki Amerikan Robert Kolej’de yatılı öğrenci olarak geçirdiğinden, hem
Türkiye’nin hem de Am erikanın kültürel dünyalarını birlikte yaşamaktaydı. Edebiyat ve Beşeri
Bilimler diplomasını aldıktan sonra Halman siyasal bilim, uluslararası ilişkiler ve uluslararası hukuk
konularında lisansüstü eğitim için New York’taki Columbia Üniversitesine gitti. Ama o en iyi eğitimi
akademik dünyanın dışında, yani ilk gençliğinde birkaç ciddi bir rahatsızlık nedeni ile uzun süreler
yatağa bağlı kaldığı sürelerde almış olduğunu söylemektedir. O hastalık dönemlerinde herhangi bir
akademik kısıtlama olmaksızın, başta edebiyat eserleri olmak üzere, Halman sürekli okur, hattâ kitap­
ları yutar.
Talat Halman çocukluk yıllarında, ailesinin de önerisi üzerine, babasının askerî kariyerini izlemeyi,
bunun yanısıra da edebiyatla ilgilenmeye devanı etmeyi düşünür. Böyle bir yolun pek de gerçekçi
olmadığı ortaya çıkrnca, annesinin önerisi ile, mühendislik mesleğinin onun edebiyata olan ilgisi ile
birlikte yürüyebileceğine inanır. Kırkma kadar şair-müheııdis olabileceğini düşünerek, sonra poli­
tikaya atılmayı ve de “kırksekizinde Bakan”3 olmayı gizliden gizleye hep istemiş olduğunu nice zaman
sonra itiraf eder. Talat Halman hiçbir zaman mühendis olmaz ama kırk yaşında ülkesinin ilk Kültür
2 Gönül Pultar, “The Mad Nomad: interview with Talat Sait Halman,” Journal o f Am erican Studies o f Turkey, Sayı 5,1997.
3 Pultar, “ The Mad Nomad.”
%>2 ] C U L T U R A L H O R I Z O N S / K Ü L T Ü R U F U K L A R I
Bakanı olarak memleketine hizmet verir. Hayatını tanımlayıcı olan faktör ise şiir olur, özgürlüğü şiirde
bulur; bu “entellektüei ve duygusal keşif özgürlüğü; yaratıcılık arayışlarında özgürlük, ve pratik
anlamda birbirinden farklı kariyerleri izleyebilme özgürlüğüdür.” Halman’m A L a s t L u lla b y
eserini inceleyen D. H. Melhem’in de değindiği gibi, şairlik ile devlet adamlığının birlikte olması yeni
bir şey değildir. Melhem, İngiliz Kralı 111. Edward’a hizmet etmiş olan Chaucer, Oliver Cromwell’i
desteklemiş olan Milton, Salvador Ailende döneminde büyükelçilik yapmış olan Pablo Neruda gibi
örnekler verdikten sonra, Orta D oğuda âlim -şair~filozof-politikacı rollerini birleştirmiş kişilerin
geleneğinden söz eder. Bu durum Osmanlı padişahları için kesinlüde doğru olup, yirmidört şair sultan
arasuıdan en ustası Kanuni Sultan Süleyman’dır. Halman, Kanuni’nin bazı şiirlerini İngilizceye çevir­
erek S ü le y m a n th e M a g n if ic e n t P o e t (Muhteşem Şair Süleyman) adı altında yayımlamıştır. Melhem,
Talat Halman’ın bu ünlü şair-âlim -devlet adamı soyunu devam ettirdiğine dikkat çeker.4
d e v l e t a d a m i . 1971 yılında Talat Halman, zamanın Türkiye Cumhuriyeti Başbakanı Nihat Erim
tarafından ülkenin ilk Kültür Bakam olarak göreve davet edildi. Partüerüstü ulusal kabinedeki bu
pozisyon özellikle onun için ihdas edilmişti. Halman’m görevi “son derece çeşitlilik arzedeıı Türk
sanatını, müziğini, tarihî eserlerini, tiyatrosunu— yani kültürünü kollam ak. . . ve Türk sanatlarının
Özelliklerini ve yaratıcılığım korumak ve sürdürülmesini sağlamaktı.”5 Halman süratle devletin
kültürel faaliyet yelpazesini genişletti, büimsel ve edebi eserler de içeren kapsamlı bir yayın projesi
başlattı. Bakanlığı, İstanbul ve Ankara’da tiyatro, opera ve baleyi, Cumhurbaşkanlığı Devlet Senfoni
Orkestrasını, sekseni aşkrn müzeyi, M illi Folklor Enstitüsünü ve Milli Kütüphane’yi içeriyordu.
Ayrıca, İstanbul Şehir Orkestrasını tam anlamı ile bir Devlet Senfoni Orkestrasına dönüştürdü.
Liderliğindeki Bakanlık az eleman ve kısıtlı kaynakla bu kurum lan yeniden canlandırdı, faaliyet
alanlarım genişletti, çocuklara yönelik programlar yarattı ve Türk televizyonunda yaratıcı eğitim
programları sunmak için planlar yaptı. Kapsamlı programları ve yapmayı planladıkları ile Halman’m
Bakanlığı ve Bakan’m kendisi, hemen hemen her gün gazetelerin ön sayfalannda başlık oldu. Fakat
bakanlığın ömrü pek uzun olamadı. Koalisyon hükümeti bozulup yeni bir kabine kurulduğunda
Kültür Bakanlığı lağv edilmişti.6 Yakın bir geçmişte yapılan bir söyleşide Halman ‘ eğer benim
bakanlığım biraz [daha sürebilseydi], kültürümüz, sanatımız [ve] edebiyatımız hem Türkiye’de hem
de yurt dışında altın bir çağ yaşayacaktı,”7 demekte. Ama basın onu “Türk kültürel rönesansıııın
peygamberi”8 olarak yüceltti. H alm anın gayretleri ve idealizmi sayesinde Türk kültürünün— Orta
Asya’daki kaynaklarından, Osmanlı İmparatorluğunun ihtişamına ve Türkiye Cum huriyetine kadar
her dönemine yönelik bir bilinçlenme ve takdir gelişti. Bakanlığı sırasında Türkiye’yi resmen ziyaret
eden İngiltere Kraliçesi II. Elizabeth kendisini Knight Grand Cross, G.B.E., The Most Excellent Order
of the British Empire nişanı ile taltif etti.
Talat Halman’ın bir sonraki resmî görevi Kültür Büyükelçiliği oldu. Hakanların eğitimi için onbi-
4 D. H. Melhem, “Review of Talat S. Halman, A Last Lullaby Home Planet News: Independent Arts Quarterly , Sayı 37,1994.
$ Charles E. Adelson, "Prophet o f Turkish Renaissance: Talat Halman, Minister o f Culture,” Anavatan, Yıl 1, Sayı 9,14 Aralık
1971.
6 Kültür Bakanlığı daha sonra yeniden ihdas edildi, daha sonra da, tekrar özerk bir bakanlık oluncaya kadar, kısa bir dönem,
Turizm Bakanlığı ile birleştirildi.
7 Erendiz Atasü, "Talat S. Halman’la Şiirleri Üzerine,” CMmhuriyet Kitap >Sayı 503,7 Ekim 1999.
5 Adelson, “Prophet o f Turkish Renaissance.”
I N T R O D U C T I O N [23
rinci yüzyılda yazılmış olan K u ta d g u B i l i g adlı uzun şiirde, ülke yönetenlere adamlarının en iyilerinden
büyükelçi yapmaları öğütlenir. “ Büyükelçiler nasıl olmalı: akıllı, mert, ağzı la f yapmalı, şiir yazmalı.
adlı Anlaşmaları kaleme alabilmeli. . . her dili konuşmak. Hem de eli kalem tutmalı. Erdemli olm alı—
Elçi dediğin yakışıklı olmalı, temiz, şık, uzun boylu, kerli ferli. Ağzından bal akmalı. Hakan böylesini
bulursa Büyükelçi yapmalı.”9 1980 yılında aranan nitelikteki kişi ise Talat Halman’dan başkası değildi.
Türk kültürüne olan katkılarından ötürü, *onun için yaratılan bir pozisyon ile Kültür Büyükelçisi
olarak tayin edildi. Böylelikle Talat Halman Türkiye’nin ilk ve tek Kültür Büyükelçisi oldu. New
York’ta ikamet ederek, ABD ’nin Kennedy ve Lincoln Merkezleri’nde ve İngiltere’de British Museum’da
da olmak üzere dünya çapında konserler, sergiler, radyo ve televizyon programları, yayınlar,
sempozyumlar, konferans dizileri, tiyatro prodüksiyonları, halk dansları gibi geniş kapsamlı.ve çok
çeşitli Türk kültürel faaliyeüeri içeren çalışmaları başlattı, organize ve koordine etti. 1981’de kutlanan
Atatürk’ün 100. Yılı etkinliklerinde Halman’m “büyük düşünme” yeteneği ve öngörüsü Türk k ü l­
türünü dünya izleyicilerine taşıdı. Göçebe ve halk kültürü olsun, Osmanlı saray kültürü olsun, benim ­
senip uyarlanmış Batı kültürü unsurları olsun— hepsi mükemmel bir uyum içinde sunuldu. Büyükelçi
olarak kendisi dünyanın pek çok yerinde çok sayıda konferans verdi. Büyükelçilik görevi sırasında
Türk sanat eserlerinin yurtdışmda sergilere gönderilmesini yasaklayan bir yasayı da değiştirmeyi
başardı. Bu yasa değişikliğinin ilk meyvesi, gideceği turun ilk ayağında, Wfashington’deki National
Gallery’de 1987 yılında açılmış olan ünlü K a n u n i S u lta n S ü le y m a n sergisi olmuştu.
1980’den 1982ye kadar, Türkiye’nin Birleşmiş Milletler nezdindeki daimi temsilci yardımcısı, 1989
ve 1991 yıllarında ise UNESCO Genel Kurulu nda delege görevleri ile Talat Halman uluslararası alan­
larda da devlet adamı olarak hizmet vermiştir. 1991 yılında UNESCO Yönetim Kuruluna seçilen
Halman dört yıl sürdürmüş olduğu bu görev sırasmdaki gayretleri ile Yunus Emre, Fuzuli, Nasrettin
Hoca ve Hasan Âli Yücel adlarına uluslararası anma yılları tertiplenmesini sağlamıştır. Çalışmaları
sonunda UNESCO Üstün Hizmet Madalyası ile taltif edilmiş ve kuruluşun Program Komisyonu
başkanı seçilmiştir. UNESCO’nun İnsan Hakları Komisyonu ve (şairler, piyes yazarları, deneme
yazarları, editör ve romancıları temsil eden) Uluslararası P.E.N. üyesi olarak da baskı altında ve hapiste
olan yazarların haklan uğrunda çalışmıştır. 1971 yılında Kültür Bakanı iken ifade özgürlüğüne olan
inancını doğrudan uygulamaya koyarak, o tarihlerde Türkiye’de hapiste olan pek çok yazarm serbest
bırakılmasını sağlamıştır. Bu gayretlerinden ötürü o tarihlerde Uluslararası P.E.N. Başkanı olan Arthur
Miller’in T h e N e w York Times’daki “Man and Words in Prison” (Hapisteki İnsan ve Kelimeler) adlı
makalesinde övgüsünü kazanmıştı.10 Bir sonraki hükümetin Kültür Bakanlığını devam ettirmemesinin
bir sebebi de, şüphesiz, Halman’m bu konudaki gayretli çalışmaları olmuştur.
B İ L G İ N —e ğ İt İ m c İ. Talat Halman akademik kariyeri süresince dünyanın birkaç belli başlı üniver­
sitesinde Türk dili, edebiyatı ve kültürü dersleri vermiştir. .1.950 ve i96o’larda Amerikan üniver­
sitelerinde bu konulara az ilgi vardı. Bu alanlarda günümüzde giderek artan ilgi ise Halman’m öncü
girişimlerine çok şey borçludur. Onun verdiği Türk kültür tarihi dersleri Amerikan üniversitelerinde
9 Y üsüf Khâss Hajib, Kutadgu Bilig. Burada alıntı yapılmış olan çeviri Talat S. Halmanın “Türk Gibi Yaratıcı” adlı konuş-
masmdandır. ,
10 Arthur Miller, “Men and Words in Prison,” The New York Times, 16 Ekim 1971.
1974 yılında, Talat Halman Amerikan P.E.N. MerkeziTıin “ Dünya A f Yılı” Deklarasyonunu ve Planını hazırlayarak Birleşmiş M il­
letler İnsan Hakları Komisyonuna sundu. Deklarasyon hem ABD hem de dünya basınında geniş yankı yaptı.
24 ] C U L T U R A L H O R I Z O N S / K Ü L T Ü R U F U K L A R I
bu alanda sunulan ilk derslerdir. 1994 yılında “eııtellektüel akımları izleme” ve “ Batılı olmayan inanç
sistemlerini de” ders programlarına katmaları açısından Amerikan üniversitelerini inceleyen
M a g a z in e bu konuya örnek olarak Talat K alm anın New York Üniversitesinde okuttuğu İslam tarihi
dersini sunmuştu. Onun yeni yaklaşımı İslam’ın çağlar boyu gelişimi sırasındaki öğretisini, tarihini,
etiğini ve sanatım da içermekte olduğu kadar, aynı zamanda “incelenmeyen inanç, sahip olmaya
değmez” 11 görüşünün bir parçası olarak, konunun çağdaş sorunlarını da irdelemekte idi. Talat Halman
ABD’de uzun yıllar Princeton Üniversitesi’nde (1965-1971 ve 1972-1980) ve Orta Doğu Dilleri ve
Edebiyatları Bölüm Başkanlığı da yaptığı New York Üniversitesinde profesördü. Onun New York
Üniversitesindeki bu kürsü başkanlığı ile Amerikan üniversitelerinde ilk kez bir Türk Orta Doğu
Bölümü Başkanlığı görevine getirilmişti. Halman Columbia Üniversitesi, Pennsylvania Üniversitesi,
The New School for Social Research (şimdiki adı New School Üniversitesi) ve M arym ount Manhattan
Kolejinde de dersler verdi. Öğrencilerinden pek çoğu daha sonra Türk edebiyatı, Osmanlı ve Türk
tarihî ve Orta Doğu çalışmaları konularında önemli bilginler ve araştırmacılar oldu.
1960’h yılların başında Türkiye’de Orta Doğıı Teknik Üniversitelinde görev yaptı ve i996’ta “Orta
Doğunun Harvard’ı” 12 olarak anılan Ankara’daki Bilkent Üniversitesi’nin ilk M üm taz Konuk
Profesörü oldu. 1998’de Halman Bilkent’in Türk Edebiyatı Bölüm ü’nün kurucu başkanı oldu. Amaç,
klişeleşmiş edebi çalışmalar yerine, öncü bir lisansüstü programla, güçlü yabancı dil destekli yeni
eleştirel metodolojiler sunmak ve yeni kuşak bilim adamları, profesörler, edebiyat tarihçileri ve
eleştirmenleri, çevirmenler, editörler ve yaratıcı yazarlar yetiştirmek olarak belirlendi. Uzun süren bir
planlama dönemi sonunda 1998 yılı Aralığında Halman’m başkanlığındaki Türk Edebiyatı Merkezi de
Bülent Ecevit’in Başbakan seçildiği günün akşamında kendi şiirlerini okuduğu bir gala ile açıldı.
Merkez’in faaliyetleri seminer, sempozyumlar, konferans dizileri ve şiir günleri düzenlemek üzerine
yoğunlaşmaktadır. 1999’da düzenlenmiş olan “ Türk Kadın Roman ve ö y k ü Yazarları” sempozyumu
yeni bir devir açarak medyanın büyük ilgisini çekti. Amerika’nın önde gelen üniversitelerindeki
öğrenciler yıllardan beri K alm anın dil ve edebiyata yaklaşımından ve onun bir kültür tarihçisi olarak
konulara getirdiği o eşsiz perspektiften yararlanmışlardır. Şimdi Türk öğrenciler de aynı olağanüstü
fırsata sahipler.
1976’da Princeton Üniversitesi’nde görev yaptığı dönemde Halman, her zamanki devlet adamlığı
becerisi ile “Near Eastern Society in Literature” (Edebiyatta Orta Doğu Toplumu) adı altında, Arap ve
İsrailli yazarları ilk kez bir araya getirmesi açısından tarihî önem taşıyan bir P.E.N./Princeton kon­
feransı düzenledi. Yıllar sonra ise, UNESCO Yönetim Kurulu üyesi olarak İsrailli ve Filistinli liderlerin
Madrid’deki tarihî toplantıda bir araya gelmelerinde rol oynadı.
e d İt ö r —YÖ N ET İCİ —M Ü T E V E LLİ h e y e t İ ü y e s İ. Talat Halman çok sayıda ve farklı türden yayın­
ların yayın ve danışmanlar kurullarında da görev aldı.13 Türk Deniz Kuvvetîeri’nde yedek subaylığını
yaparken sivil bir makamda. Devlet Planlama Teşkilatı’nda Yayın Temsil Şubesi M üdürü ve Basm
11 New York Magazine, 7 Ağustos 1995.
12 Norman Stone, “The View from Here,” T he Independent (Londra), 5 Aralık 1996.
13 Yayınların adları şöyledir: Edebiyat: Journal o f Near Eastern Literatures; Türk D ili ve Edebiyatı Ansiklopedisi; Journal o f Am eri­
can Studies o f Turkey, Encyclopedia o f World Literature in the 20 th Century: Review o f N ational Literatures; Atlas Magazine: Journal o f
World Opinion; Yeni Zelanda New Quarterly Cave: Aft International Review o f Arts and Ideas ve Indiana University Turkish Publica­
tion Series.
I N T R O D U C T I O N [ 25
Koodinatörü olarak hizmet verdi. Bu görevde iken, ille kez yayımlanan bir bilimsel derginin P lâ n la m a :
N e w Y ork D e v le t P lâ n la m a T e şk ilâ tı D e r g i s i n i n yayın yönetmeni oldu. P lâ n la m a Halman’ın faal olarak rol aldığı
pek çok dergiden ilki idi. 1968’den bu yana, şimdiki adı W o r ld L ite r a tu r e T o d a y , eski adı B o ok s A broad:
Q u a r te r ly o f I n te r n a tio n a l L ite r a tu r e olan derginin yayın kurulunda görevlidir. Bilkent Üniversitesi
tarafından yayımlanmak üzere olan J o u r n a l o f T u r k ish L ite r a tu r e un da kurucusu ve genel yayın yönet­
menidir. Bu yeni yayın Osmanlı, Selçuk, Orta Asya ve modern Türk edebiyatlarına eğilerek Türk
edebiyatının çeşitliliğine ayna tutacaktır.
Talat Halman aynı zamanda pek çok edebiyat jürisinde de yer almıştır. Bunların arasında Poetry
Society of America tarafından verilen Witter Bynner Award for the Best Book o f Poetry in Translation
jürisi, Pegasus Literature Award (1991) jürisi, Aydın Doğan Roman ö d ü lü (1996), Aydın Doğan Şiir
Ödülü (2000) jürileri, P.E.N. Literary Award/Book-of-the-Month Club Translation Prize jürisi (1994)»
ve Neustadt International Prize for Literature jürisi de bulunmaktadır.
Eğitim ve kültür kurum lan da Halman’ın engin bilgisinden ve yöneticilik becerilerinden yararlan­
maktadır. Kendisi halen İstanbul’daki Robert Kolej’in Mütevelli Heyeti Üyesi olduğu gibi, Uluslararası
Birleşmiş Milletler Okulu Mütevelli Kurulu’nda da bulunmuştur. Merkezi İstanbul’da olan onbeş
kişilik Kültür Girişimi Grubu’nun faal bir üyesi olmanın yanısıra İstanbul Kültür ve Sanat Vakfı’nm da
İkinci Başkanı’dır.
1960’lardan beri Talat Halman hem Amerikan hem de Türk P.E.N. M erkezlerinin üyesidir.
Amerikan M erkezinin Çeviri Komitesi’nde ve Yönetim Kurulu’nda hizmet verdiği gibi, Uluslarası
P.E.N.’in Gelişim Komitesi’nde başkanlık yapmıştır. 1970’lerde Amerikan M erkezinin Uluslararası
P.E.N. konferanslarına gönderdiği iki resmî delegesinden biri olarak Kudüs, Paris, Londra, Bled ve
Ohrid (Yugoslavya), Stokhoîm ve Sidney’e gitmiş, ayrıca şeref misafiri olarak da Dublin, Sidney ve Rio
de Janeiro’ya davet edilmiştir. Amerikalı olmamasına rağmen Amerikan P.E.N. kuruluşu tarafından
uluslararası toplantılarda Amerika’yı temsil etmesinin kendisinden istenmiş olması ilginç bir husustur.
h a t i p —k on fer a n s ç ı. Eşsiz hatip Talat Halman Türkiye’nin zengin kültür ve edebi mirası
hakkında veya Orta D oğunun politik ve sosyal konuları üzerinde yalnızca uluslararası akademik sem­
pozyumların gözde bir konuşmacısı olmakla kalmaz; insani ve kültürel konuların ele alındığı
toplantılar olsun, m eslekî toplantılar olsun, uluslararası kongrelerin de aranılan konuşmacıların-
dandır. Halman hitabete erken yaşta girdi. Halk önüne ilk çıkışı dokuz yaşında ilçen 23 Nisan 1941’de
Çocuk Bayramında, Fenerbahçe Stadı’nda (İstanbul) kendi şiirlerini okuyarak olmuştu. Kürsü m ikro­
fonu gerisindeki yeri işte o gün belirlenmişti; o günden bugüne ABD, Türkiye, Kanada, Avrupa, Asya,
ve Avustralya’da 6oo’ü aşkın önemli toplantı, konferans, şiir programı, ve kültürel program çer­
çevesinde dinleyicilere hitap etti veya kültür programlan sundu. Kendine özgü hitabet üslûbunun bir
parçası olan şiirsel yaklaşımı son derece popüler oldu. M ülti-medya kültür programlarında Halman
şiir, mimari, çini, tekstil, hat, minyatür ve süsleme sanatlarının panoramik içeriğini, insanın aklını
başından alan saydamlar, filmler, video klipler, vokal veya enstrümental müzik ve Karagöz eşliğüıde
sunar. Bir dinleyicisi “Halman’m konferanslarını izlemek sanki sihirli halıda uçmak gibi bir şey,”
demişti. Talat Halman’m en kapsamlı kültür programlarına örnek olarak da Washington’daki The
Smithsonian Institution’da tekbaşma beş kez sunduğu “tam-günlük seminerler” gösterilebilir.
Her bir sempozyum birerbuçuk saatlik dört konferanstan oluşmakta idi. “ Istanbul: Jewel on the
- ... L. . »*#%.
26 1 C U L T U R A L H O R I Z O N S / K Ü L T Ü R U F U K L A R I
Bosphorus,” “ The Glory That Was the Ottoman Empire,” “Cities o f Asia Minor: Nine Millennia o f
Urban Culture,” “The High Drama o f the Ottoman Sultans” ve “The Enduring Eden: Faiths o f Asia
M inor” gibi konferanslar Türkiye’nin zengin kültürel mirası hakkında geniş manzaralar sunmakta idi.
Türkiye ve Türk kültürü hakkında bilinç düzeyini arttırma gayretlerinde Halman, büyük ve birbir­
lerinden çok farklı dinleyici gruplarına— öğrencilere, politik gruplara, müzecilere, akademisyenlere,
kültür organizasyonlarına, uluslararası sempozyum katılımcılarına, hattâ ABD ’nin ünlü askerî okulu
West Poiııt’ta Öğrenim gören askerî öğrencilere hitap etmiştir. Eflatun’un “onları hayal dünyalarına
hitap ederek yetiştir ki, ileride neye eğilimli olduklarını daha iyi keşfedebilsinler,” 14 düsturunu sık sık
tekrarlayan Halman, eğitim aracılığı ile anlayışı geliştirme konusuna eğildiğinden ötürü, ABD ’de
eğitimcilerin kendilerini geliştirme seminerlerinde son derece popüler bir konuşmacıdır.
Halman’m şiir programları da standart şiir okuma formatını izlemez. O şiirleri tarihî ve kültürel
ortamları içinde ele aldığından, Türkiye’de ve Orta Doğıı’nun pek çok yerinde olduğu gibi şiirin top­
lumun bir parçası olmadığı ABD gibi ülkelerde, nispeten az bilinen şiirleri başka türlü olabileceğinden
daha geniş kitlelere eriştirmektedir. Bu programlar Türk şiir tarihini Orta Asya destanlarından Yunus
Emre’ye, Mevlâna Celaleddin Rumi’ye, Kanuni Sultan Süleyman’a, oradan Fazıl Hüsnü Dağlarca ve
Nazım Hikmet gibi çağdaş şairlere getirmekte, sıklıkla da Türklerin Anadolu’ya gelişi öncesinden
örnekler içermektedir. Talat Halman’m romantik, mistik, erotik, nükteli, âşıkane ve hiciv dolu Türk
sevgi şiirleri üzerine konferansları dinleyicilerinin kalbini çalar.
Halman adına “canlı belgeseller” dediği fevkalade orijinal, geniş kapsamlı kültürel bazı programlar
da geliştirmiştir. Heyecan verici fikirleri, güçlü belâgati, kişiyi düşünmeye zorlayan ve uyarıcı sunumu
dramatik görsel destekle birleştiğinde salonlarda boş yer bulunamaz olmaktadır. “ The Ottoman
Empire: History and Culture,” “ Turkish Arts through the Ages” (“ Çağlar Boyunca Türk Sanatları”
başlığıyla Türkçe olarak da sunulmaktadır), “The Saga of Turkish Culture” ve “Turkish Love: A Poetic
Entertainment” bu programlardan sadece bazılarının adıdır. Halman’m en güçlü programlarından
biri de Mustafa Kemal Atatürk’ün konuşmalarından, demeçlerinden, hatıralarından ve ünlü “ Büyük
Söylevinden seçilmiş ve tamamen kendi sözlerinden oluşan “ Kendi Sözleriyle Yaşayan Atatürk” adlı o
benzersiz eseridir. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurucusunun fikirleri ve idealleri zarif bir çeviri ile veya
Türkçe orijinalleri ile sunulurken, çoğu kişi tarafmdan daha evvel hiç görülmemiş birçok fotoğraf ve
arşiv filmi salonlara ışık saçar. Bu programın içeriği ve sunumu eleştirmenlerce “ancak muhteşem
denilebilir,” ifadesi ile değerlendirilmiştir.
Talat Halman’ın tüm konferansları kültür üzerine değildir. “Middle East Crucible: Hostages, Holy
War - and Hope?”, “The Near East: Crusades, Crises and Confrontation” ve “Poetics o f Politics, Turkish
Style” adlı sunumlarındaki Orta Doğu ile İslam T oplum uzun bütününün karşı karşıya olduğu siyasal
problemler hakkındaki düşündürücü söylemi, “analizindeki derinlik ve tarafsızlığı ve kişisel önyargısı
olmaması” açısından övgü almıştır.15 Elia Kazan, Halman’ın programlarını sadece “zekice ve nükteli
değil, aynı zamanda ikna edici ve muhteşem” diye tanımlamıştır. HalmanTn Commission on Critical
Choices for Americans (Amerikalılar için Kritik Seçimler Komisyonu)’na hitaben yapmış olduğu
konuşmayı dinleyen Nelson D. Rockefeller bu konferansı “duymuş olduğu en etkileyici ve ilginç
14 The Republic, VII.
15 Halman’m The Madison Civic Club’a hitaben, Madison, Wisconsin’de 28 Mart 1987’de yaptığı “Middle East Crucible:
Hostages, Holy War - Hope?” adlı konuşmasının haberi.
I N T R O D U C T I O N 27
sunum” olarak nitelemiştir.16 Talat Halman’ın ele aldığı diğer konular arasında sansür, Internet,
İslam’da reform ihtiyacı, Türkiye’deki üniversite sistemi ve geleceğin kütüphaneleri üzerinde düşün­
celer de bulunmaktadır. Sixty-first Council and General Conference o f the International Federation
of Library Associations (Uluslararası Kütüphane Dernekleri Federasyonunun 6ı. Genel Konsey ve
Konferansı)’nda yapmış olduğu “ From Babylon to Liberspace” (Babil’den ‘Kütüp-Uzay’a) adlı konuş­
masında Halman Babil’ in eski arşiv tabletlerinden günümüze kadar kütüphane tarihini incelemiş ve
alaycı ve kinayeli bir üslûpla siberuzaym İlci tarafı keskin bir kılıç olduğuna dikkat çekmişti. İşte bu
konuşma 2000’e yakın uluslararası delegeyi ayağa kaldırıp alkışları ile salonu çınlatmalarına neden
olmuştu. Konuşma metni, Çince de dahil olmak üzere, çeşitli dillere çevrilmiş ve dünyanın pek çok
yerinde kütüphane dergilerinde yayımlanmıştır.
Halman, gazete makalelerinde olduğu kadar konferanslarında da cüretkârdır. 1970’li yıllarda dev­
rimci şair Nazım Hikmet hakkında belli başlı Amerikan üniversitelerinde şiir programları sun­
duğunda, Hikmet’in şiirlerinin çoğu Türkiye’de yasaldı idi. Halman’m eğitim ve İslam hakkındaki
konuşmalarının hayati bir parçası olan eleştiri, kültür konulu konuşmalarında da, gelmiş geçmiş veya
şimdiki hiçbir imparatorluk ve devleti sakınmaz.
Konuşmacı şair olunca konuşmaların önemli bir şiirsel boyutu olabildiği gibi, bazen tamamı da şiir
halinde olabilir, örnekler arasında 1971 yılında Kültür Bakanı iken Konya Âşıklar Şöleni’nin açılış
törenindeki konuşması, 1994 yılında New York’un Lincoln Center’ındaki Türk Filmleri Festivali’nde
Türk sinema tarihi hakkında yaptığı nükteli.şiirsel konuşma, UNESCO Yönetim Kumlu’na okuduğu
şiirle küçük Pasifik adası Nauru’yu üye ülke olarak tanıma oylamasında oyları lehte etkileyen
konuşmaları sayabiliriz. Bu örneklerden en yenisine ise Türk Dışişleri Bakanlığı’mn “Türk sanat,
kültür, edebiyat ve şiirine yaptığı üstün katkılari’dan ötürü kendisine 3 Şubat 200o’de vermiş olduğu
Üstün Hizmet Ödülü’nü kabul konuşmasında tanık olmaktayız.
Anadolu’nun masal anlatımı Halman’m çoğu eserine damgasını vurmuştur. Türk ulusal destanı
D e d e K o r k u t M a s a lla r ı 'ndan bölümleri, özellikle Şehzade Bamsı Beyrek ile Prenses Banu Çiçek
öyküsünü o canlı üslûbu ile anlatımı dinleyicilerden büyük alkış alır. Halman’m Âşık Veysel
hakkındaki bir makalesinde yazdığı gibi, “bu hikâyeler Anadolu’nun ve Türk geleneğinin sesidir.”
Virtüöz bir hatip olan Halman içtenliği, duygusal yoğunluğu ve sunumundaki yaratıcılığı ile
insanları dramatik ve şiirsel bir biçimde etkilemeye, ilham vermeye, aydınlatmaya, eğitmeye ve büyüle­
meye devam etmektedir.
y a y i n c i - k a v î t s a n a t ç i s İ. Halman’m kariyerinin dinamik bir kısmı radyo, televizyon, film,
video ve kayıt yapımında geçmiştir. i97i’de T h e N e w Y orke r dergisine verdiği bir mülakatta, Halman
Kültür Bakanı olarak “yeni görevine başlarken (o tarihten dört yıl öncesine kadar) Türkiye’nin tele­
vizyonu olmadığına ve (ülkenin) bu iletişim aracını kucaklamaya yeni başladığı için kendisini şanslı
gördüğüne” değinir. “Ben televizyonu, doğru kullanıldığı takdirde, kültürel bilinçlenmeyi arttırmak
için paha biçilmez bir araç olarak görmekteyim,” der.17 Ve gerçekten de Halman bakan olmasından
çok önce, Türk kültürünün daha iyi anlaşılabilmesi amacı ile çeşitli iletişim araçlarını kullanmaya
başlar. 1950’lerin başlarından itibaren Birleşmiş Milletler Radyosunda program sunucusu, çevirmen
16 Elia Kazan’dan Talat S. Halman a mektup, 1 Haziran 1981; Nelson D. Rockefeller’dan Talat S. Halman’a mektup, 30 Mayıs 1974.
17 “The Talk o f the Town: Turkish Culture," The New Yorker, 20 Kasim 1971.
2 8 ] C U L T U R A L H O R I Z O N S / K Ü L T Ü R U F U K L A R I I N T R O D U C T I O N (29

ve yayıncı olarak görev yapmıştır. Hazırladığı program sayısı ise binbeşyüzü aşkındır. Bu programların bir yüksek lisans öğrencisi iken, satış elemanı olarak başlamış olduğu bu şirkette bir kaç ay içerisinde,
arasında günlük kısa dalga yayınları, haftalık haber programları, belgeseller için sunum ve/veya çeviri 1956’dan i960’a kadar sürdürdüğü üstdüzey yöneticilik görevine getirildi. Ardından da, İlci yıl süreyle,
ve çok sayıda özel program ve diziler bulunmaktadır. 1960*11 yılların başlarından bu yana, çoğu haftalık Atlantic Recording Corporation (Atlantic Plak Şirketi)’nde Albüm Yapım Direktörü ve Uluslararası
olmak üzere, Voice o f America (Amerika’nın Sesi) için 20o’den fazla programın çevirisini ve sunuşunu Operasyonlar M üdürü oldu.
yapmış, İngilizce metinlerin adaptasyonunu yaparken Türkiye’ye dair malzemeler eklemiş, United
g a z e t e c î . Bir zamanlar Dylan Thomas “Gazetecilik bir şairin ölümüdür,” diye bir uyarı yapmıştı.
States Information Agency (ABD Enformasyon Kuruluşu) için yetmişi aşkın belgesel filmin çevirisini
Herşeye rağmen Talat Halman bu İlci ifade türünü ustalıkla bağdaştırabilmiştir, ama köşesini tamamen
ve anlatımını gerçekleştirmiştir.
şiirle bezediği zamanlarda şair tarafı galebe çalmıştır. Halman’m gazeteciliğe ilgisi erken yaşta,
1950’Ierin başlarından itibaren New York’un önde gelen radyo istasyonları (WABC, W EVD, WBAI,
babasının büyük etkisi ile başlamıştı. Babasına hergün okuduğu gazetelerdeki makaleler, baba-oğul
VOA) için şiir programlan yazan Halman bu yayınlar ile ilk kez Amerikalı dinleyicilere Türk şiirlerini
fikir tartışmalarına temel teşkil etmiş ve onun politik, ekonomik sorunlar, uluslararası ye kültürel
sunmuştu. Aynı tarihlerde Türk Radyoları için de Ernest Hemingway ve W illiam Faulkner gibi
konular hakkında araştırma yapmasına, olayları yorumlayarak daha geniş bir perspektif içinde değer­
Amerikan yazarları hakkında belgesel diziler hazırlayan yazar, 1962 yılında gene Türkiye Radyoları için
lendirmesine yardımcı olmuştu. Babasına göre, bir gazetecinin görevi okuyucularının görüşlerini ve
“Yirminci Yüzyıl” adlı ünlü belgesel dizisini yazdı. 1960lı yılların başlarından itibaren Halman ABD
perspektiflerini enginleştirmek, okurların görevi ise yazılanları sorgulamaktı. Gerçeği aramak, hür
televizyon ve radyo konuşma programlarına tekrar tekrar konuk oldu: Siyasal konularda Türk bakış
düşünceye saygı, entellektüel dürüstlük ve olayları geniş bir perspektiften yorumlamak Talat Halman’ın
açısı hakkında soru sorulan ilk akademisyen Türk TalatHalman idi; bir Amerikalı bilim adamı yerine
babasından öğrendiğini söylediği dersler olmuştur.
sorular hep ona soruldu. İşte, o zaman bu zamandır, Halman Türkiye için düşüncelerini hep açıkça
1960’h yılların ortalarında Talat Halman Türkiye’nin önde gelen gazetelerinden M illiy e t'e sık sık
ifade eden bir sözcü olarak, hem Amerikan hem de Türk radyo ve televizyonlarına söyleşiler için sık
haber ve yazılar göndermeye başlar ve gazetenin New York muhabiri olur. Halman bu dönemde
sık davet edilen bir kişi olmuştur.
ABD ’deki ırkçılık sorunları, Türk kökenli Amerikalı sanatçı Tosun Bayrak, filozof Herbert Marcuse,
1970*11 ve 1980’li yıllarda Halman muntazaman bir New York/New Jersey kablolu yayın dizisi olan
gene Türk kökenli Amerikalı yazar Erje Ayden, uçak korsanlarının ilklerinden Aurel Dobre ile söyleşi,
T h e T u r k ish H o u r (Türkiye Saati)’nde kültürel programlar yayınladı; hayli başarılı bir C B S -T V dizisi
peşpeşe kırkyedi gün yayınlanan, Staîin’in kızı Svetlana’nın mektupları gibi çok sayıda ciddi diziler
olan S u n r is e S e m e s te r (Şafak Dönemi) için de bazı bölümler hazırladı. 1981 yılındaki Atatürk’ün 100.
hazırlar.
Doğum yılı kutlamaları çerçevesinde iki adet on üç kısımlık “The Joys o f Turkish Music: Melodies
i968*dc M illi y e f i n nüfuzlu yazı işleri müdürü Abdi İpekçi Halman’ı köşe yazıları yazmaya davet
from Atatürk’s Turkey” (Türk M tiziği’nin Keyfi: Atatürk’ün Türkiyesi’nden M üzik) New York’ ıın
eder, öğretim görevini aksatmamak için ilkin bu daveti geri çeviren Halman, îpekçi’nin sürekli teşvik
WQXR-FM klasik müzik istasyonunca yayınlandı. 1999-2000’de Halman İngilizce olarak “ Turkey:
ve ısrarı ile 1969 Şubatından 1971 Temmuzuna kadar önce günlük, sonraları da haftalık yazı yazmaya
The Rainbow C oun try” (Türkiye: Gökkuşağı Ülkesi) adlı, uluslararası ün kazanan, altmışar dakikalık
koyulur. 1982’de M i l l i y e t 't köşe yazarı olarak döndü; 2001’e kadar yazılarını sürdürdü. M i lli y e t
bir dizi söyleşi için T R T -T V Intemational’da ev sahipliği yaptı. A ta t ü r k : T h e R is e o f th e T u r k ish
gazetesinde en uzun ömürlü köşelerden biri olan sütunu çeşitli adlar altında sunulmuş olmakla
R e p u b lic (Atatürk: Türkiye Cum huriyeti’nin Yükselişi) adlı belgesel filmin senaryo revizyonunu,
beraber, en uzun olarak “Doğrusu” adı altında okuyucularının karşına çıkmıştır. Gerçekten de Talat
ayrıca Türkçe ve İngilizce seslendirmesini yaptı (aynı filmin sonraki bir seslendirmesini aktör Douglas
Halman mahkeme mücadelelerine, duruşmalara ve tehditlere aldırış etmeden, ülkesindeki veya ulus­
Fairbanks, Jr. gerçekleştirdi). Halman ayrıca Atatürk hakkında ikinci bir belgesel film olan ve aktör
lararası arenadaki olayları yeri geldiğinde eleştirmekten hiçbir zaman çekinmemiştir. Köşe yazılarında,
James Mason tarafından seslendirilen I S ta n d fo r Your D rea m s (Ben Sizin Rüyalarınızı Temsil
en büyük Osmanlı sultanları veya zamanın politik şahsiyetlerinin geçmiş veya güncel davranışlarını
Ediyorum) adlı eserin yapımını koordine etti. Mevlâna Celaleddin Rumi hakkındaki T o le r a n c e (Hoş­
eleştirmekten geri durmamış, hattâ ekonomik krizler, sosyal huzursuzluklar, îslami kökten dincilik,
görü) adlı belgeselin senaryosunu yazdı. Tüm bunların yanı sıra Halman çok sayıda Türk şiirinin ses
insan hakları, Kürt ayrılıkçılığı, adli sistem veya Avrupa Topluluğuna üyelik takıntısı gibi, modern
kaydını yaptığı gibi, bir de Osmanlı Divan şiiri C D ’si çıkarmış bulunuyor. 1992 yılında Michigan
Türkiye’nin konularına el atmaktan hiçbir zaman geri kalmamıştır. Fakat Halman’m tek konusu
Üniversitesi A r c h iv e o f T u r k is h P o e t r y (Türk Şiiri Arşivi) için yüzlerce şiiri Türkçe aslı ve kendi çeviri­
Türkiye ile de kısıtlanmamıştır. Uzun yıllar New York’tan yazı yazdığı için Amerikan sahnesinde olup
leri ile İngilizce olarak kaydetti. Talat Halman’m kendi çevirisi ile sunduğu Yunus Emre şiirleri ise
bitenleri inceden inceye takip ederek, çoğu zaman, Türkiye’de yaşayan köşe yazan meslektaşlarından
albüm ve kaset olarak Indiana Üniversitesi tarafından yayınlandı.
farklı bir bakış açısı yakalamıştır. İster yerel, ister uluslararası olsun, Talat Halman 111 yazıları sadece
iş ADAMI. Talat Halman’m iş adamı yönü, kariyerinin belki de en az bilinen kısmını oluşturur. New politik konulara takılmamış, veya yegâne m odus op era n d h ı (çalışma tarzı, üslûbu) eleştiri biçimine
York’un ünlü Fifth Avenue (Beşinci C addesindeki yıllık milyonlarca dolarlık cirosu olan “dünyanın en sıkışıp kalmamıştır. Konulan geniş bir kültürel, edebi ve sosyal yelpazeyi kaplamakta idi. Nükteli,
büyük klâsik plak perakende satış şirketi” 18 The Record Hunter’ın Başkan Yardımcılığı nı ve Genel cüretkâr ve. kinayeli yazılannm tümü, eserlerinin tipile özelliği olan kelime oyunları ile bezenmiş,
Müdürlüğü nü yapmış olduğu az bilinen bir husustur. Columbia Üniversitesinde, yirmibeş yaşında arada bir tamamen şiir olarak kaleme alınmış, ama her zaman iyimserlik tonu taşıyan ve Türkiye
hakkında bilinçlenmeyi arttırma amaçlayan yazılar olmuştur. Köşe yazılarının başlıkları “Kötü Saç
18 The Record Hunter şirketinin sloganı.

i
30 C U L T U R A L H O R I Z O N S / K Ü L T Ü R U F U K L A R I I N T R O D U C T I O N 31
Günleri”nden “Sansür İstiyorum!” (Monica Lewinsky olayına değinen) “Seksafon” ve “Amerikalılar ç e v İr m e n . Robert Frost’un dediği gibi, “Şiir, çeviride kaybolandır” korkusu ile, pek çok şair çeviri
Ay’a Sahiden Gittiler mi?” veya (Refah Partisi lideri Necmettin Erbakan hakkında) “Sevgili H oca’ya yapmaktan kaçmır. Ama Talat Halman her zaman “en iyi çeviriler(in) bir aktarmanın çok ötesine”
kadar değişir. 1960’h yıllarda köşe yazılarını yazmaya başladığı dönemde Haiman’m gerçekten özgür, gittiğine ve “ ço ğ u n u n .. .yeni bir ton, taze bir doku ve orijinallerinde pek sezinienemeyen bir ses
sıradışı tutumu Türk gazetecileri arasında tekti. Diğer gazeteciler partileri veya ideolojileri temsil cümbüşü ile asüîanna ikinci dilin ek kaynak ve boyutlarını” getirdiğine inanmıştır. Halman’m kendi
ederken, Halman tüm parti liderleri, İslam, kapitalizm, sağ ve sol hakkında eleştirel yazılar yazıyor ve, yarattığı bir deyim olan “cultranslation” (külçeviri), şiirin “iç dinamiğini, içsel gerçeğini bulmak,
hiçbir zaman terketmediği yaklaşımı ile, politik konulan her zaman daha geniş bir kültürel çerçeveye ortaya çıkartmak ve yeniden yaratmak” çabası ile, şiir çevirisini kendi öz kültür bağlamında yapma
yerleştiriyordu. metodunu ifade eder. Talat Halman m kaleminden çıkan çeviriler bu yaratıcılığı yansıtırken
Yakın geçmişte yayımlanan ve Halman’m politika, uluslararası ilişkiler ve sosyal problemler “duyguların gerçekliği ile birlikte, orijinalinin ritmik ve lirik formülasyonunu da aktarır.” Halman,
hakkındaki 100 köşe yazısının yer aldığı D oğ ru su adlı kitabı değerlendiren Ahmet Taner Kışlalı, bugüne kadar 5000’i aşkuı şiir çevirisi yapmış olduğunu tahmin etmektedir. Yaptığı ilk kapsamlı çeviri
Halman in yazılandan bazılarına atıfta bulunurken, bu yazılan kaleme alındıkları günden daha güncel M a c b e tln n klâsik Osmanîı aruz vezni ik-çevirisidir. Daha sonra düzyazıya dönen Halman, ünlü
ve anlamlı bulduğunu ifade etmişti.19 Ama Halman’m ilk köşe yazısı “En İyi Çağımız, En Kötü yayıncı ve deneme yazarı Yaşar Nabi Nayır’ın isteği ile Türkçe’deki ilk William Faulkner çevirisi olan
Çağım ız” (2 Şubat 1969) hiçbir şeyin bir gün evvelki gazete kadar eski olamayacağı sözünü açıkça D u m a n * 1 (K n i g h t ’s G a m b it) çevirir. Ardından ünlü editör ve yayıncı Vedat Nedim T ör’ün teşviki ile,
reddeder. Yıllar sonra bile, en iyi ile en kötünün tanımı hâlâ geçerlidir— devlet sorunları, yavaş giden Mark Twain’in Ç a lın a n T a ç i { T h e P r in c e a n d th e P a u p e r ) gelir. Halman bunlardan başka John Donne,
reformlar, parti politikaları, ifade özgürlüğünün etrafındaki sorular, belli başlı kapitalist güçlerin etki­ Langston Hughes, T. S. Eliot, W. H. Auden, Dylan Thomas ve Wallace Stevens gibi çeşitli Amerikalı ve
leri ve köktendiııcilik hâlâ güncel; kültür ve sanattaki ilerleme, ekonomik büyüme ve haksızlığa karşı İngiliz yazarları da çevirir. Onun yapmış olduğu çeviriler, çoğu zamaıı, pek çok Amerikalı ve Avrupalı
protesto ise iyimserlik için hâlâ geçerli nedenlerdir. Zaman aşımından etkilenmemiş bu yazısında yazarın Türkçe’ye yapılan ilk çevirileri olmuştur. Talat Halman’m en büyük başarılarından biri ise
Süleyman Demirel’in 1969’daki ünvanı olan Başbakan’ı, Mayıs 2000’de Türkiye Cumhuriyeti C um ­ William Shakespeare’in tüm sonelerini Türkçe’ye kazandırmasıdır. Halman ‘m bu çevirüeri tüm
hurbaşkanı olarak emeldi olduğundaki ünvanı ile değiştirmek yetecektir. sonelerin yegâne şiirsel çevirisi özelliğini taşır. Serhat Kestel, “Eğer Shakespeare Türkçe yazmış olsaydı
Halman gibi yazardı,” der.20
t i y a t r o c u . Halman her zaman tiyatroya karşı büyük bir ilgi duymuştur. 1950’lerde C h a r lie s A u n t
Halman, başta Türk şiiri olmak üzere, Türk edebiyatmdan İngilizce’ye çeviri yapan en önde gelen
(Teyze Hanım) ve Refik Erduran’ın C e n g iz H a n ı n B is ik le ti adlı oyunlarının New York’ta Robert Kolej
çevirmendir. Onun çalışmalarından evvel İngilizce’ye çevrilmiş çok az Türk şiiri vardı. Bir seferinde
m ezunlan tarafından sergilenmesinde rol oynamıştır. M o d e r n T u r k ish D r a m a (Modern Türk Tiyat­
Halman Türk edebiyatını “sultan’m güzel fakat kimse tarafından görülemeyen kızına” benzetmişti.
rosu) adlı antolojisi İngilizce dünyasına bu türü ilk kez sunan bir eser olup, eleştirmenlerden büyük
1969 yılmda S e le c te d P o e m s o f F a z ı l H ü s n ü D a ğ la r c a ile Dağlarca’mn şiirlerini İngilizce konuşanların
övgü almıştır. Robinson Jeffers uyarlamasıyla Euripides’in M edea piyesinin Halman çevirisi ise
dünyasına tanıtmıştı. Artan şöhreti ve otuzu aşkın şiir kitabının yayımlamasına rağmen, Dağlarca
İstanbul Şehir Tiyatosu’nda ve Uluslararası İstanbul Festivali’nde başarı ile sergilenmişti. Eugene
Türkiye dışında pek az tanınıyordu. (Rotterdam’daki Sekizinci Uluslararası Şiir Festivali’nde Halman’m
O ’Neill’in T h e I c e m a n C o m e th ile Jerome Kilty’nin Bernard Shaw ile Bn. Patrick Campbell arasındaki
başkanlık yaptığı bir günlük atölye çalışmasında Dağlarca’nın şiirleri onbeş dile çevrilmişti.)
yazışmayı dramatize ettiği D e a r L ia r başlıklı oyunlarının Türkçe çevirileri İstanbul ve Ankara Devlet
Türk yazarlarım İngilizce konuşanların dünyasına tanıtmakta muazzam bir güç olan Halman
tiyatrolarında uzun süre başarı ile sergilendi, T h e k e m a n C o m e ttim çevirisi B u z c u G e liy o r ile Sanat
aralarında Nazım Hikmet, Orhan Veli Kanık ve Melih Cevdet Anday gibi modern Türk şairleri de
Kurumu’nun En İyi Piyes Çevirisi Ö dülü’nü, D e a r L ia r { S e v g ili P a ly a ç o / S e v g ili S o y ta r ı) çevirisi ile de
bulunan 300’ ü aşkın şairi, çoğu zaman da ilk kez olmak üzere, İngilizce’ye çevirmiştir. Sait Faik, Orhan
Avni Dilligil En İyi Piyes Çevirisi ö d ü lü ’nü kazandı. Güngör Dilmen’in B e n , A n a d o lu adlı eserinin
Kemal ve Necati Cumalı gibi yazarların da pek çok kısa öyküsünü çevirmiştir. Halman’a göre, çeviri
Halman’ın kaleminden çıkan İngilizce çevirisi (i, A n a t o lia ) Yıldız Kenter tarafından Londra,
aracılığı ile daha geniş kitlelere açılacak olan Türk edebiyatı, gelişmesi ve evrimi için ihtiyacı olan
Moskova, New York, Washington ile Avrupa ve Amerika’nın diğer şehirlerinde sahnelendi ve büyük
eleştiriye kavuşacaktır. Özellikle Türkçe’den başka dillere yapılan çevirileri “halıyı yeniden dokuma’ ya
övgü aldı.
benzeten Halman, çeviri sanatı hakkında pek'çok yazı yazmış ve konferanslar da vermiştir.21
Halman’ın kendi yazmış olduğu tek kişilik piyes K a h r a m a n la r ve S o y ta r ıla r : S h a k e s p e a r e * in D ü n y a s ı

ünlü aktör M üşfik Kenter tarafından îstanbul’da 1986-1987 tiyatro sezonunda oynandığında büyük 20 Serhat Kestel, “ Şiirin Gücü,” Tiryaki, Yıl 4, Sayı 27, Ağustos 1998.
başarı kazandı. Piyesin Halman tarafından “Türk Shakespeare” başlığıyla okunması ise izleyicileri 21 “Re-weaving the Rug: Translating from Turkish,” Paintbrush, Cilt 4, S ay 7-8, İlkbahar ve Sonbahar 1977; ‘“ Cultranslation’-A
New Technique o f Poetry Translation,” Council on N ational Literatures. Quarterly World Report, Cilt ı, Sayı 2, Nisan 1978; “A New
tarafından geniş ilgi görmektedir. 1987 yılmda Halman Havana’da yapılan Milletlerarası Tiyatro
Method o f Translating the Poem Within Its Cultural Context,” Comparative Civilizations Bulletin, Cilt 7, Sayı 4, Kış 1979. Türkçe
Kongresi’nde Türkiveyi temsil ettiğinde M i lli y e t için “Castro’nun 28. Yılmda Küba’nın İki Yüzü” adlı
yazılardan bazıları: “Yaratıcı Çeviri,” Türk D ili , Sayı 330, Mart 1979 ve “Yeııi bir Çeviri Yöntemi,” Tiirk D ili, Sayı 336, Eylül 1979.
sekiz bölümden oluşan bir yazı dizisi yazdı. 1995’te, bu kez Karakas, Venezuela’da ülkesini bir kez daha Talat Halman ın çeviri sanatı hakkında verdiği belli başlı konferanslar şunlardır: “ Problems and Prospects o f Turkish Poetry in
Uluslararası Tiyatro Kongresi’nde temsil etti. Translation” (International Society for the Comparative Study of Civilizations, Wisconsin ÜniversitevSİ, Milwaukee, Wisconsin, 13
Nisan 1978); Panel Konuşması: Türkçe’den Çeviri Yapma ("Translations Panel: Near Eastern Languages,” Princeton Üniversitesi,
19 Ahmet Taner Kışlalı, “Halmaıı’m Doğrusu,” Cum huriyet >17 Eylül 1999. Princeton, New Jersey, 19 Ekim 1979); “.Literary Precision vs. the Cultural Milieu” (Oturum: “Multicultural Translation,” Fifth Annual

32 j C U L T U R A L H O R I Z O N S / K Ü L T Ü R U F U K L A R I
Talat Halman sadece modern Türk şiirini çevirmekle kalmamış, aym zamanda 13.-14. yüzyıl
Anadolu halk şairi Yunus Emre’den, Âşık Veysel'in popüler şiirinden başlayan ve “sayısız fantezi
kavramları, metaforları, sıfatları, mitolojik ve başka kültürlerde ve dillerde pek karşıtı olmayan
kültürel referansları” ile Osmanlı Divan şiirine kadar, geniş bir yelpazeden çeviriler yapmıştır. Klâsik
şiirin onun kaleminden çıkan harikulade çevirileri, bu şiir geleneğinin iç güzelliğini ve dinamiğini ilk
kez yakalamış ve kendisinden evvelki çabalan fevkalade geliştirmiştir. 13. yüzyıl mistiği Mevlâna
Celaleddin Rumi’nin zorlu şiirlerinin sesi K alm anın Türkçe ve İngilizce çevirilerinde dokunaklı bir
biçimde ortaya çıkar.22
Aynı yetenek Halman’m Hitit, Asur, Akkad, eski Mısır, Grek, Roma ve Bizans, Sanskrit, Çin, Arap,
Japon, Pasifik, Afrika, Aztek, Maya, înka, Eskimo gibi çok çeşitli edebiyat üslûpları olan, tarihsel ve
birbirlerinden çok farklı kültürlerin edebiyatlarından yaptığı çevirilerde de görülür. Onun bu kültür­
lerin edebiyatlarına olan uzun süreli ilgisi Mısır ve Eskimo şiiri üzerine iki monografi ile iki ciltlik
kapsamlı bir antoloji yayımlamasına yol açmıştır. Halman bu çevirileri ile, bu kültürlerin şiirlerinden
pek çoğunu ilk kez Türkiye'ye tanıtmış oldu. Kültürler ve dönemler arası farklılığa, ama aynı zamanda
benzerliklere ve ortak değerlere işaret eden Halman, kendi hayatındaki ve mesleğindeki ağırlıklı
temaları oluşturan ve Türk edebiyatında da tipik olarak bulunan doğu-batı sentezini, böylelikle daha
evrensel bir düzeye çıkartmış olur.
Çeviri karşıtı öfkeli tavırlar nedeni ile “ Çevirmenlerin âdeta özür diler hale geldiklerini” gözlem­
leyen Halman, onlara aktif bir biçimde destek vermiştir. 1986’da “Çevirmenlerin Hak ve Sorum ­
lulukları Bildirgesi”ni Uluslararası P.E.N. Delegeleri Asamblesi’nde kaleme almaya yardımcı olmuştur.
Buradaki amaç, çevirmenlerin yaratıcı sanatçılar olarak kabul edilmelerini ve dolayısıyla yayın m üza­
kerelerine ve kontrat yazım aşamalarına katılımlarını sağlamak idi.
Talat Halman Columbia Üniversitesinin prestijli Thorton Wilder Çeviri Ödülü’nü alan tek
Türk’tür, ö d ü l kendisine, hatırı sayılır miktarda Amerikan edebiyat eserini Türkçe’ye, Türk edebiyatını
da İngilizce’ye kazandırmış olması nedeni ile verilmiştir. Halman’a göre pek çok yeni, enerjik ve hevesli
çevirmenin eserleri sayesinde Türkçe’den İngilizce’ye yapılan çeviriler “ yeni bir sanatsal yaratıcılığa”
girmiş bulunmaktadır. Onun öncü çalışmaları yenilerin erişmeye çalıştıkları standartlan ortaya
koymuştur. “Değişmez inancı ve kişileri, tanrı, doğa ve toplum ilişkilerinde yücelten”23 Mevlâna ve
Yunus Emre’nin hümanizması ile birlikte kendi hümanistik değerlerini yansıtan Halman çevirilerinin
güzelliği, aslında kolay kolay erişilemeyecek düzeydedir. Hümanizma ruhunun öne çıkardığı sevgi ve
barış, evrensellik ve sosyal adalet Halman’m hayatına yön veren temalardır.
e d e b i y a t t a r İh ç İs İ v e e l e ş t İr m e n . Talat Halman Türk ve İngiliz edebiyat tarihi hakkında
Seminar on Foreign Area Studies, Columbia Üniversitesi, Nevy York, 27 Şubat 1981); “Creative Translation: Tribulations and Tri­
umphs" (“Bridging the Waters: An International Festival o f Poetry and Writing in Translation,” The Poetry Center, Passaic County
Community Koleji, Paterson, New Jersey 18 Mart 1989); “Translating from Languages o f Limited Diffusion” (Twelfth Annual C on­
ference of the American Literary Translators Association, Iowa Üniversitesi, Iowa City, Iowa, 10 Kasim 1989); “Turkish Poetry and the
Problems in Its Translation: The Reflections of a Masochistic Translator” (Center for Middle Eastern Studies, Harvard Üniversitesi,
Cambridge, Massachusetts, jo Kasim 1993); "Translating Turkish Poetry" (Ninth International Translation Conference, Barnard
Koleji, New- York, 11 Kasim 1994); “Günahkâr bir Çevirmenin İtirafları" (Bilkent Üniversitesi, Ankara, 22 Ocak 1997)-
22 Yakınlarda yayınlanan Rum i ~ Past and Present, East and West başlıklı geniş kapsamlı kitapta (Oxford: Oneworld, 2000)
Franklin D. Lewis HalmanTn Mevlâna çevirilerini övmektedir.
23 Talat S. Halman, “Yunus Emre: Whispering in the Heart’s Ear,” El Palada, Cilt 97, Sayı 1, Kış 1991-1992.
I N T R O D U C T I O N [33
pek çok yazı yazmış ve konferans vermiştir. Belli başlı eserlerinde Türk şiirindeki îslami temalar,
modern T ürk edebiyatı, Orta Doğu edebiyatları gibi konuların yanısıra, aralarında Shakespeare,
William Faulkner, Mevlâna Celaleddin Rumi ve, hepsinin ötesinde, Yunus Emre olmak üzere, bu
yazarları tek tek ele alan çalışmaları da bulunur. 1950’lerin başlarında Türk edebiyatı tarihi üzerine bir
dizi incelemeyi Türkçe olarak yayımladı.24 1960’lar kadar erken bir tarihte, Türk klasik şiirinin sosyal
eleştiri görevini yerine getirmediği tezini de reddeden öncü çalışmaları “ Poetry and Society: The
Turkish Experience” (Şiir ve Toplum: Türk Deneyimi) adlı uzun makalesinde de görülebilir. Daha
sonra bu çalışmasını, karşılaştırmalı edebiyat konusunun önde gelen dergilerinden B o o k s Abroad»
R e v ie w o f N a t i o n a l L ite r a tu r e s v e T h e A m e r ic a n P e n d e yayımlanan Osmanlı ve modern Türk edebiyatı
üzerine yazdığı önemli eleştiri yazıları izledi.25 Türk şiirindeki sosyal temalar konusunda Michigan
Üniversitesinde araştırma yapması için Halman .1989 yılında Rockefeller Fellowship in the Humanities
(Beşeri Bilimler Fellowship’!) ile ödüllendirildi. Talat Halman merkezi Paris’te bulunan L’Association
internationale des critiques litteraires’in de faal bir üyesidir.
1960’h ve 1970’h yıllarda T h e P r in c e t o n E n c y c lo p e d ia o f P o e tr y a n d P o e tic s , T h e E n c y clo p e d ia o f W o rld
L ite r a tu r e in th e 2 0 th C e n t u r y ve C o lu m b ia D i c t io n a r y o f M o d e r n E u r o p e a n L ite r a tu r e adlı İngilizce
edebiyat ansiklopedilerine ilk kez “ Türk Şiiri” ve Türk şairleri hakkında bireysel bölümler yazan
Halman, bu konuda da bir ilke imza attı.26 İngilizce bilimsel dergilerde ilk kez yayımlanan Türk
edebiyatı eleştirilerinden olan ve sayıları yüzlerle ifade edilebilecek yazılarında, Türkiye’de yeni
gelişmekte olan edebi eleştiri konusunda Halman, sık sık, Batı edebiyatı eleştiri teknik ve metodlanmn
değiştirilmeden Türk edebiyatına uygulanması konusunda dikkatli olunması gerektiğini vurgula­
mıştır. Halman’in A L a s t L u lla b y (Son bir Ninni) adlı eserini inceleyen yazısında Edouard Roditi “Talat
Sait Halman kesinlikle çağdaş Türkiye’nin en Önde gelen edebiyatçısıdır,” demektedir.27
ş a i r . Bir yazar olarak Halman piyes yazarıdır, köşe yazarıdır, kısa hikâye yazarıdır ama kendisine
sorulduğunda, kuşkusuz, hem hayatının hem de olağanüstü ve geniş yelpazeli kariyerinin kalbinde şiir
yatıyor diyecektir. Altı veya yedi yaşından beri şiir yazmaktadır. İlkokulda iken Öğretmenleri şiirlerini
24 Yangın— Şiir,” “İlham Hırsızlıkları,” “Yahya Kemal’in Şiirinde Kusurlar” ve “ Büyük Edebiyat Alimlerinden Küçük Hatâlar,” i z ­
lerimiz, Yıl 22,1950-1951; “Yeni Şiirde Aruz,” İzlerim iz, Yıl 23,1951-1952.
25 “Poetry and Society: The Turkish Experience,” M odern Near East: Literature and Sodety (Second Annual New York University
Near Eastern Roundtable, 1968—69), C. Max Kortepeter, ed. (New York: New York University Press, 1971); “ Propaganda Functions of
Poetry,” Propaganda and Com m unication in World History, Cilt 1: The Sym bolic Instrum ent in Early Times, Harold D. Lasswell, Daniel
Lerner, ve Hans Speier, ed. (Honolulu, Hawaii: University o f Hawaii Press, 1979); “The Türk in Mawlana / Mawlana in Turkey,” The
Scholar and the Saint: Studies in Com m em oration o f A hu T R ayha n al-Bfruni and Jalal al-D in al-R u m i (Sixth Annual New York Uni­
versity Near Eastern Roundtable, 1974), Peter Chelkowski, ed. (New York: New York University Press, 1975); “ Literatures of the Near
East: A Generation o f Renewal,” Books Abroad, Cilt 46,1972 {“ Çağdaş Orta Doğu Edebiyatı,” Türkçe çeviri T. Halman, Varlık, Sayı 779,
Ağustos 1972]; “Modern Turkish Literature: Disorientation and Reorientation,” Books Abroad, Gilt 46,1972; “ The Ancient and Ot­
toman Legacy,” Review o f N ational Literatures, Cilt 4, Sayı 1,1973; “ Turkish Literature: Modes o f Modernity,” Literature East & West,
Cilt 17, Sayı 1, Mart 1973 [basım Ağustos 1975]; “Death and Rebirth of Myths in Near Eastern Literatures,” Books Abroad, Cilt 48,1974
[Toplum un S esin d e yeniden basılımı Yıl 1, Sayı 15-16,15 Tem ıııuz-ı Ağustos 1974]; “Turkish Literature: The Frontiers o f Renewal,”
The Am erican Pen, Cilt 6, Sayı 1,1974; “Near Eastern Literatures: Voices o f Rebirth,” The Am erican Pen, Cilt 7, Sayı 2, İlkbahar 1975.
Bakınız: “A Monologue on Indifference,” Dialogue and Difference. Proceedings o f the Fourth Cultural Studies Seminar, Ege University,
Izmir, M ay 1999, Laurence Raw ve Ayşe Lahur Kırtunç, ed. (Ankara: The British Council, (2000]).
26 Bu eserlerdeki ve diğer ansiklopedi ve sözlüklerdeki maddeler için Cultural Horizons / K ü ltü r Ufukları, Cilt 2ye bakınız.
27 Edouard Roditi, “Review of Talat S. Halman, A Last L u lla b y W o r ld Literature Today, Cilt 65,1991.
,34 ] C U L T U R A L H O R I Z O N S / K Ü L T Ü R U F U K L A R I
ünlü karikatürcü Cemal Nadir’in yayımladığı A rkadaş çocuk dergisine göndermesi için ısrar ederler,
ilk şiiri de 1941 yılında bu dergide çıkar. Bir kaç yıl sonra Vedat Nedim Tör D o ğ a n K ardeş adlı çocuk
dergisini başlattığında ise Halman şiirlerinin bu dergide basılmasını çok ister. T or’e gittiğinde,
şiirlerini inceleyen yayıncı bunları “senin yaş grubun için uygun değil, sadece kafiye kullanmakla
kalmamışsın, ayrıca vezin de kullanmışsın” diye eleştirir; konularını da yetişkin temaları olarak niteler.
(Sınıf arkadaşları hakkında yalan geçmişte bir yazı yazan Profesör Türkkaya Ataöv, sınıfında
“aralarında Talat Halman gibi sadece oniki yaşında iken son derece güzel divan şiiri yazan dahi
çocuklar” bulunduğundan söz eder.28) Kendisine getirilmiş olan bu “yaşına göre kasvetli şiirler” i
basmak istemeyen Tör, Halman 1 yaz mevsimi, hayvanlar, doğa gibi çocuk yaşamını yansıtan şiirler
yazması için teşvik eder. Epey bir iç mücadeleden sonra Halman, kendi ifadesi ile, belki de yazmış
olduğu “en neşeli” şiirlerini üretir. İşte o zamandan beri Halm anın şiirleri Türkçe ve İngilizce olarak
önde gelen edebi dergilerde ve on değişik kitabında yer almıştır. 1978’de Poetry Society o f America
(Amerika Şiir D e rn e ğ in e , 1985’te ise prestijli Academy o f American Poets (Amerikan Şairleri
Akademisi)’ne üye seçilir.
Talat H alm anın şiirleri herhangi bir akım veya eğilime bağlı kalmamıştır. Eserlerine göz atıldığında
onun darbımesellerden klâsik Osmanlı’ya, ciddiden, hepimizin büyük zevk aldığı komik şiirlerine
kadar çok geniş bir yelpazede ürettiğini görürüz. B n le r w e î k i ’le r v e S h a d ow s o f L o v e (Aşkın Gölgeleri)
adları altındaki kısa şiirlerinde, veya kendi tabiri ile “şiircikleri”nde Talat Halman anlık bir damıtma ile
çağdaşı evrensel kılmaktadır.
Çoğu çalışmasında Halman geleneksel vezin tekniği kullanır; ustaca kullandığı “mükemmel” aruz
vezni ise bir orkestraya benzetilir.29 750 senelik klâsik aruzun ölmemesi gerektiğine inanan Halman,
aruzu çağdaş Türkçe’de büyük bir başarı ile uygular. Diğer şairlerin hepsinden fazla, yani ıoo’ü aşkın,
aruz türü kullanmıştır. D ö r t G ö k , D ö r t G ö n ü l de rübai ve tuyuğlar şeklinde 500 aruz şiiri bulunur.
Diğer klâsik Osmanlı şiir türlerinin aksine, tuyuğ Arap veya İran kökenli olmayıp, Türk kültürünün
yarattığı bir türdür. Bu form 16. yüzyıldan sonra 1970’lerin sonlarına doğru Haîman’ın yeniden tuyuğ
yazmasına kadar ihmal edililir. Bu formları yalnızca birkaç şair başarı ile uygulayabilmektedir. Halman
açısından formun yeniden kullanılmaya başlanmasının kendi başına pek bir önemi yoktur. Ona göre,
tıpkı 1940lardan bu yana çoğu şiiri nasd aruz olarak “doğmuş” ise, şiirlerinin bazıları da bazen kendi­
liklerinden tuyuğ veya rübai olarak “doğmaktadır” ve “davetsiz misafir olarak gelmektedir.”30
Rubailerindeki göçebe döngüsü, nesrinde çoklukla görülenleri şiirinde de yansıtır— bu canlı ve
yaratıcı kültürel dinamizm, geleneğin korunması ve yeniliğin aranması, bir yandan sabit kalırken,
diğer taraftan değişime açık olma şeklinde ifade bulur. Talat Halman yaratıcı ifadede Türkçe ve
İngilizce dillerini aynı kolaylık ve kıvraklıkla kullanır. Kendi ifadesi ile, şiirleri nasıl değişik formlarda
“doğmaktaysalar” aynı şekilde değişik dillerde de karşımıza çıkmaktadırlar.31
V a r lık edebiyat dergisinde, ünlü şair ve eleştirmen Abdullah Rıza Ergüven Talat Halman ın şair
28 Türkkaya Ataöv, “Alumni Memories Still Green and Fair,” Turkish D aily News, 4 Ocak 1991.
29 Kestel, "Şiirin Gücü.”
30 Talat S. Halman, D ört Gök D ört Gönül (Ankara: Türkiye tş Bankası, 1995). Bakınız: Vedat Yazıcı, “Talat S. Halman ile Divan
Şiirinin Ses Değeri Üzerine,” Dost Gençlik Dergisi, Yıl 4, Sayı 28, Mart 2000.
31 Talat Halman’in şiirinde “müstesna evrensellik ve kültürlerin bileşimi”nin bir yorumu içiıı, balanız: Gönül Pultar, “Shadows
of Cultural Identity: Issues of Biculturalism Raised by the Turkish American Poetry of Talat Sait Halman,” Re-placing America: C on­
versations and Contestations, Ruth Hsu v.b., ed. (Honolulu, Hawaii: University of Hawaii, 2000).
I N T R O D U C T I O N [ 35
kimliği hakkında “ çağlar boyu şiirde egemen olmuş doğa ile aşk İkilisi Halman’m dizelerinde en
mükemmel hale erişir... bu satırlar, çekici güçleri ile bizleri şiirin o gizemli dünyasına ç e k e r... En iç
duygularının gücü ve gözlemciliğinin zaferi H alm anın şiirlerini fevkalade yaratıcı kılar. . . Talat
Halman’ın felsefi şiirleri çoğu zaman okurlara hissedebileceklerinin veya kavrayabileceklerinin çok
dalıa fazlasını verir. Bu yoğun güç, özellikle de özdeyiş türündeki şiirlerinde bulunur. Şiirlerinin içeriği
ile üslûbu tam bir uyum içindedir... Halman beşyüz yıllık Türk edebiyatını dam ıtm ıştır. . . Posayı
atıp, zerafetin altın özünü muhafaza etmiştir,”32 derken onun modern ve ileriye dönük, ama aym
zamanda, geleneksel ile bağı olan bir şiir anlayışı olduğunu yazar. H alm anın çoğu şiiri, hem yum uşak
hem de güçlü bir sesle, insanlığın metaforu olarak doğayı inceler. Ana temaları ise aşk, adalet, ama
hepsinin üzerinde “var olmak ile var olmamanın od ağı,. . . iç dünyamızın doruk noktası, sonsuzluğa
uzanan ânın dramı”33 olarak ölümdür. Halman’ın beyitleri çoğu zaman dokunaklı bir ızdırapla sosyal,
kişisel ve evrensel trajedinin bir simgesi olan sevgi, ölüm ve bu duygulara eşlik eden yalnızlık ile özlemi
işlerken, ustaca gizlenmiş bir üzüntüyü sergiler.
Halman kendi yazıları hakkında, “dil ile yaşıyorum ,. . . dil ile kültürün sının yok, hem Türkçe hem
de İngilizce yaratılmış bir kültür içinde yaşıyorum,” demektedir.34 Ona göre, çift dilli olmak tek dilli
olan bir şairin yazmış olduğu şiirlere kıyasla, ek bir boyut getirmektedir.35 Ama kullandığı iki dilden
hangisinde yazıyor olursa olsun, Elalman’ın şiirlerinde izleyicilerini yakalayan, sadece ifadesinin doku­
naklılığı veya zerafeti değil, onun dilden aldığı haz ile o dili kullanmanın ve yoğurmanın verdiği
zevktir. Halman sesleri cümbüş gibi gelen kelimelerle âdeta bir sihirbaz gibi oynar.
HalmanTn şiirde bulduğu özgürlük, yani entellektüel ve duygusal keşif özgürlüğü, Özel bir
yaratıcılığı yansıtır. “ Sentezim o kadar bana özgüdür ki taklit edilemez, benimki kendime özgü bir
ses,” 36 der. H alm anın sosyal ve daha çok halka dönük yanının karşıtı yalnızlığa ise daha az metafiziksel
yaklaşımı, Robert Frost’un biografisini yazan Jay Parini tarafından Frost için yapılmış gözlemlere
benzer: “Etrafında insan görmek isteyerTyalnız bir kişiydi: yalnız olmayı seven fakat geniş kitleler
peşindeki bir şair; uyum içinde olma peşinde olan bir isyankâr;. . . Evinde oturmayı tercih ettiği halde
konferanslar vermek ve şiirlerini okumak için çağdaşı olduğu şairlerden en fazla seyahat edeni.” 37
* * *
Atatürk’ün “ Kültür, Türkiye Cum huriyeti’nin temelidir,” özlü ifadesini tekrarlayan Talat Halman,
kültürü “birleştirici bir güç” olarak görür. “ Bir ülke kendini kültürel açıdan ne zaman geliştirirse,
hümanizma o zaman başlar,” der. Talat Halman’ın destekleyip geliştirmek istediği şey, tarih boyunca
bugünkü Türk topraklarında yaşamış olan çok sayıdaki ve birbirinden çok farklı medeniyetlerin
Türkiye’de oluşturduğu kültürel çoğulluk ile, geçmiş 1500 yıl boyunca Türk milletinin koruduğu
kültürel sentezin gücünün idraki ve tanınmasıdır. Yakın bir geçmişte yazdığı bir yazıda Prof. Dr. A. M.
Celâl Şengör, Halman’ı en ünlü Türk kültürü tarihçisi olarak nitelendirir.38 Talat Halm anın eser-
32 Abdullah Rıza Ergüven, “ Talat Sait Halman Sanatı ve Kişiliği,” Varlık , Sayı 857, Şubat 1979.
33 Pultar, “The Mad Nomad.”
34 Ozan Sağdıç, “Talat Halman ile bir Söyleşi,” Bütün Dünya, Cilt 1, Sayı 12, Mayıs 1999.
35 Harry J. Cargas, “ Interview with Talat Sait Halman on the Problems and Pleasures o f Writing Poetry in Two Languages (Turk­
ish and English),” New Europe, Cilt 14, Sayı 48, Kış 1985.
36 Pultar, “ The Mad Nomad.”
37 Jay Parini, Robert Frost: A Life (New York: Henry Holt, 1999).
38 A. M. Celâl Şengör, “A Citation on Mehmet Fuat Köprülü,” The British Embassy, Ankara, 11 Nisan 2000.
3 6 ] C Ü L T U R A L H O R I Z O N S / K Ü L T Ü R U F U K L A R I
lerindeki hiçbir tema onun Türk kültürünün zengin mirası hakkında bir bilinçlenme yaratılması için
harcadığı çaba niteliğinde değildir. Bu çalışmalarına yön veren felsefesini şöyle Özetler: “ Tüm çalış­
malarım Türk kültürünün hizmetindedir__ Elli yıldır, kendi çapımda, resmî devlet görevleri aracılığı
ile olsun, çeşitli üniversitelerde olsun, bir katkıda bulunmaya çalıştım__ Türk sanatları, edebiyatı ve
kültürü için daha aydınlık günler yaratmak amacı ile yazmaya, öğretmeye, konferans vermeye, çeviri
yapmaya, projelere destek olmaya, meslektaşlara ve kuramlara yardımcı olmaya devam etmek istiyo­
rum __ Türkiye’nin daha iyi değerlendirilebilmesi için ben eğitim, bilim, yaratıcı sanatlar ve bilimsel
işbirliğine inanıyorum.”39 Ve gerçekten de Talat Halman’m gayretleri sonucunda Türkiye’ye bakış
açısında temel değişiklikler meydana geldi. Boğaziçi Üniversitesi kendisine “Türk kültür ve edebiyatına
katkılarından ötürü” fahri doktora unvanı vermiştir. 1999 yılında “ Türk edebiyatının tanınmasına
yaptığı katkılardan ötürü” Türkiye Bilimler Akademisi (TÜBA) Hizmet öd ülü n ü, “Türk sanat, kültür,
edebiyat ve şiirine yapmış olduğu büyük katkılardan” ve daha geniş bağlamda, uluslararası kültürel,
edebi ve entellektüei topluma katkılarından dolayı 2000’de Dışişleri Bakanlığı Üstün Hizmet
Ödülü’nü almıştır. Nisan 200i’de, D i l D e r g is i, edebiyattaki başarıları dolayısıyla bir Halman özel sayısı
yayınladı.40
Burada önünde saygı ile eğildiğimiz, Talat Halman’m işte bu katkılarım, şiirlerini, bilgisini ve
bilgeliğini paylaşma isteğidir. Elinizdeki bu armağan kitabı, geçmişte kendisinden feyz almış olan
sayısız dinleyicisi, ondan ilham almış ve teşvik görmüş onca öğrencisi ve gelecekte ondan yarar­
lanacakların adına, bilim adamı, hümanist, devlet adamı, şair ve dost Talat Halman’a dünyanın her
yanından meslektaşlarının kendisine sunduğu bir takdir ve sevgi nişanıdır.
Jayne L Y /a rn e r
( İ n g iliz c e 'd e n ç e v ir e n N ig â r A le m d a r )
39 Yasemin Dobra-Manço, “An Interview with Talat Halman,” Turkish D aily News, 23 Ocak 1994.
40 Özel sayıda Oktay Akbal, Mustafa Balbay, Doğan Hızlan, özdem ir İnce, Hilmi Yavuz ve başkalarından yazılar yer almıştır, D il
Dergisi (Ankara Üniversitesi), Sayı 102, Nisan 2001.
Ç O K Y Ö N L Ü K Ü L T Ü R A D A M I TALAT S. H A L M A N
Doğan Hızlan
fr-jr^ALAT H a l m a n ’ ! BİR KAÇ YÖNÜYLE YAZMAM GEREKİYOR. . .
Çünkü bir yönünü anlattığım zaman öbür yanlarının hakkını yemiş olurum.
J-L Ç ün kü Halman, dünya kültürünü bütüncül bir biçim de algılar, yorumlar, değerlendirir.
Türlere yaklaşımı da böyledir. Şair, denemeci, incelemeci, çevirmendir. Değişik alanlarda ürün ver­
miştir. örneğin, William Faulkner’la ilgili kitabı1 onunla benim edebi dostluğumuzu başlatan eserdir.
Genellikle kültür adamları, bencil ve benmerkezci olurlar. Halman ise, başkalarının başarılarını
daha başkalarına iletmek misyonunu üstlenmiştir. Çünkü o bulduğu güzellikleri, bütün dünya vatan­
daşlarıyla paylaşmak ister. Sınır ötesi kültür harekatının önemli bir ileri karakol komutanıdır o.
örneğin, Türk edebiyatının önemli ürünlerini ve kişilerini dünyaya tanıtmıştır.
Bir ülkenin kültürünü, değişik dönemleriyle, tarihi perspektif içinde tanıtmak gerekir. Bizim bazı
adlarımız vardır ki onları tanımadan bizi tanımak mümkün değildir. Onları dünyaya tanıtmak da, bizi
tanıtmak için birinci şarttır. Mevlana ve Yunus Emre aklımıza gelen ilk iki addır. Çünkü onlar
düşünsel ve duygusal serüvenimizi yazmışlardır. İşte onun içindir ki onların eserleri önemlidir; bizim
temel eserlerimiz, klasiklerimizdir. Onlarsız bizi kim anlayabilir? O temellerin üstüne kurmadığımız
sürece, kültürüm üzü ve edebiyatımızı okutmak mümkün değildir.
Dolayısıyla, Halman, Türk kültürünü, düşüncesini ve edebiyatını dışarıya taşırken, başarılı bir
sıralama yapmıştır. Hazırladığı Türk edebiyatından çeviriler antolojilerinin2 yararına inanıyorum. Bu
tür antolojiler aracılığıyla, o ülkelerdeki okurların tek tek yazarlara, şairlere yöneleceği inancındayım.
Bence Batı, bu çevirilerden sonra, modern yazarlarımızı daha iyi anlayacak, tadına varacak ve dünya
edebiyat tarihi içindeki yerine oturtacaktır.
Başlıktaki “çok yönlü kültür adamı” sözünü biraz daha açalım:
Bizim kültürümüzde, gelenekle bugünü bağdaştırarak edebiyata, kültüre bakan az kişi vardır. Hal­
man bunlardan biridir. Komplekssiz aydındır. Kültürel doğruları, sloganlara, yaftalara feda etmeyecek
kadar cesurdur.
Halman, Türkiye’ye hem içerden hem de dışardan bakarak, değişik mercekler sayesinde, Anadolu’­
nun bütün kültür zenginliklerini, yazısında, şiirinde ve çevirisinde kullanmıştır. Yurt dışında uzun
süre yaşamanın, orada bir edebiyat adamı olmanm ona getirdiği nesnellik tavrıdır bu. Böylece bize,
1 W illiam Faulkner: Hayatı, Sanatı, Eserleri (İstanbul: Vaıhk, 1963).
2 Balanız, örneğin: Contemporary Turkish Literatüre: Fiction and Poetry (East Brunswick, New Jersey: Fairleigh Dickinson Uni-
versity Press; London ve Toronto, Ontario: Associated University Presses, 1982) ve Living Poets ofTurkey: A n Anthology o f Modern
Poems (İstanbul: Dost, 1989). Fazıl Hüsnü Dağlarca, Orhan Veli Kanık, Yunus Emre, Melih Cevdet Anday ve Sait Faik gibi yazarlar
konusunda monografiler için balanız: Cultural Horizons / K ültür Ufukları, Cilt 2: Bibliography o f Talat S. Halman / Talat S. Halman ın
Bibliyografyası, “Monographs.”
37
«8 C U L T U R A L H O R I Z O N S / K Ü L T Ü R U F U K L A R I
bizden/dışardan bakmanın, zaman zaman da uyuşan, iki karşıt açısını bulmuştur. Onun çeviri prog­
ramını yönlendiren de bu anlayıştır.
Ülkenin içinde yaşayıp sadece kendi kültürlerinin sınırlarıyla yetinenler, dünya görüşlerinin kısır
döngüsünde dolanıp dururlar. Kültürlerin çeşitliliğinin, renkliliğinin farkında olmazlar. Nitekim,
bazıları bu dar açıdan bakıp, Osmanlı ya da cumhuriyet kültürünün tek yönlü tercihiyle bir kampta
yerlerini alırlar. Oysa kültürün hem ulusal hem evrensel olduğunu bilirseniz, normlarınızı bu ilkeye
göre saptayarak çalışmalarınıza başlarsanız, ulusal kültürü daha iyi özümseyip yansıtabilirsiniz. İşte
Halman çalışmalarında bunu yaptı. Bize ait kültürel değerlerin, bir çıfıt çarşısı içinde değil, bir kültür
metodolojisi içinde varolmasını sağladı. Nitekim, onda kültürel önyargılara kapılmanın ya da bir
siyasal kampa düşmenin kompleksi yoktur; onun aydın kimliğinin sağlam unsurları böyle oluşmuştur.
Halman yazılarında, konuyu bir prizmanın çokgen yaklaşımıyla anlatır. Çünkü edebiyatın ve
düşüncenin, bir ülkenin sınırları içine sıkıştınlamayacak kadar evrensel olduklarını bilir. Doğu-Batı
ikilemini, Osm anlı’yı ve cumhuriyeti düşündüğümüzde, onun dünya normlarında olan seçici ve
ayıklayıcı kimliğinin bizim gibi çok kültürlü ülkeler için en doğru yaklaşım olduğunu anlarız.
îşte Halman, kültürel anlamda bir sentez gerçekleştirmiştir. Türk sanatında, edebiyatında ve özel­
likle şiirinde, tarih boyunca var olmuş bütün güzellikleri ve mihenk taşlarım birbirine bağlayarak,
onların birbiri içinde, birer havai fişek gibi duygu ve akıl patlamalarıyla geliştiğini ortaya koymayı
başarmıştır. Küresellik denen kavramın, iki ucundan çekiştirilerek ya öyle ya böyle bir kavram
olmadığını, aslında dünya kültürü içindeki bütünlüğü olduğu kadar, kültürel özerkliği, ulusallığı
ve evrenselliği ifade ettiğini çalışmalarıyla göstermiştir. Hepimiz, bütün edebiyatçılar, sanatçılar,
düşünürler bunun gereğine ve zorunluluğuna inanırız da, gerçekleştirmek için bir girişimde bulun­
mayız. Halman bunu, eski deyimle, kuvveden fiile çıkardı.
Çalışmalarıyla bizi dünya şiir coğrafyasında— ve tarihinde— gezdirdi, örneğin, onun
ve O r ta d o ğ u 'd a n Ş iir le r çeviri kitabı bize hem çok uzaktan hem de çok yakından bir şiiri getiriyor.
Kitabın başına yazdığı önsöz ise, bir şair ve şiir çevirmeninin işine gösterdiği lezzet titizliğini
sergilemesi açısından ilgi çekicidir:
Seçmeleri yapmak için, yıllar boyunca, yüzlerce kaynaktan yararlandım. Şiirlerin pek çoğu, bu kay­
naklarda bilimsel inceleme konusu olarak ele alınmışlardı; düzyazı gibi sunuluyorlardı. Bunların
özündeki şiiri yakalamağa, her şiirin gücünü taze bir Türkçe şiirle aktarmağa çalıştım. Çevirilerin
(bir tanesi dışında) hepsi benim elimden çıktı. Vezin olarak, genellikle serbest ölçeklerle hece vezni
üzerinde durdum. Arasıra aruz kullandım, bir şiiri de değişik aruz vezinleriyle çevirdim.3
I I N T R O D U C T I O N 39
e
leridir.6 Şair Kalm anda Türk şiirinin bütün ustalarının izdüşümü, bir kişilik penceresinden görünür.
| Uzun şiirlerinde, değişik şiir anlayışlarının sanki bir Türk müziği bestesindeki makam geçkiieri, sen­
foninin değişik bölümleri gibi farklılık vardır. Eski şiirle yeni şiirin rüzgârı onun şiirinde bir arada eser.
Şiirin, çoğu zaman, sanatların arasında en minimali olduğunu düşünürüm. Elbet şiir bir tasarruf
aracıdır; ayıklama, süzme, imbikten geçirme işlemidir. Halman bize en aza indirgemenin ustalık gös­
terisini yapar. Bir çok şiiri için bu görüşün geçerli olduğunu söyleyebilirim ama uzun şiirleri arasında,
S e s s iz S o r u 7 kitabındaki “Abbas Yolcu”8 benim en sevdiğim şiirleri arasındadır. Bu şiir; onun uzun şi­
irdeki başarısına örnek gösterilebilir.
Halman’ın bazı dizeleri ise Divan şiirindeki “mısra-ı berceste” 9 anlayışının modernize edilmiş­
leridir. İ k i l e r : ö z d e y i ş Ş iir le r i 10 adlı şiir kitabındaki “ iki’ler” de beyit anlayışını temsil edebilir. Hal-
man’m “ ilu ler” için söyledikleri belki bütün şiirler ve şairler için geçerlidir: “ Mki’ler’in birçoğunu uzun
şiirlere dökebilirdim. [îşi] uzatmamaya çalıştım. A z’ı ve öz’ü aradım.” 11
Halman’m düzyazılarına gelince, örneğin en son çıkan Doğrusu12 adlı kitabı. M i lli y e t gazetesindeki
sütunundan seçilmiş yüz yazıyı içeriyor. Kitapta siyaset, uluslararası ilişkiler ve Doğu-Batı ikilemi
üzerine yazılar ağırlıktadır. Ben daima gazetedeki günlük yazılarm toplanmasından yanayım. Hiç
kuşkusuz bazıları o güne endekslidir; bazılarının ise uzantısı sürer. Bana kalırsa, günlük yazı, o yazının
yazarının ardındaki kültür birikimini en iyi özetleyen türdür. Uzun yazılarda sırıtmayan bilgisizlik, bu
yazılarda insanı rahatsız edecek oranda ortaya çıkar. Halman’m D oğ ru su ndaki yazıları onun kültür
birikimini ortaya koyuyor.
Dostum Halman’m yazısı kadar konuşması da berraktır, ince alaylıdır, etkileyicidir. Ben nice iyi
yazarın kötü bir konuşmacı olduğunu görmüşümdür, tersinin de varit olduğu gibi. Oysa Halman’ın
konuşması da, yazıları gibi, h u tn o r la örülü, etkileyicidir.
E ski A n a d o lu Halman’ı bir bütün olarak, değişik yönleriyle bu yazıma yansıtmak istedim. O yüzden de hepsinden
birer parça koydum.
Talat Halman önemli ve olumlu bir kültür adamıdır.
X

Önsöz, şiir çevirisinin yöntemini olduğu kadar, yaratıcılığım ve zorluğunu açıklıyor.

Halman ın kendi yazdıklarına gelince, onlarda derinlemesine bir h u tn o r vardır.
Şiirine ve düzyazısına değinmeden önce küçük bir parantez açayım: H e p im i z L a z ü k 45ve Ş iir le r d e
6 Şiir kitaplarının tam listesi için bakınız: Cultural Horizons / Kültür Ufukları, Cilt 2: Bibliography o f Talat S. Halm an l Talat S.
L a z5 adlı kitapları, Türk fıkra literatüründe ayn bir özelliği olan Karadeniz fıkralarım manzume biçi­
H alm an’ın Bibliyografyası, “Monographs.”
minde sunuyor. Halman, çok anlatılan bu fıkralara manzumenin tadını getirmiş. 7 Sessiz Soru (Ankara: Bilgi, 1998).
Şiirleri, Türk ve dünya şiirini özümsemiş, hepsini şiir görüşünün içme yedirmiş bir şairin eser­ 8 Sessiz Soru, ss. 14-29. -----
9 Zahmetsizce anımsanan, ama yüksek bir anlam taşıyan dize— Editörün notu.
3 Eski Anadolu ve Ortadoğu'dan Şiirler (İstanbul: Akbank, 1996), s. 12. 10 îkt'ler: ödeyiş Şiirleri {Ankara: Bilgi, 1997)-
4 Şiirlerle Laz: Karadeniz Fıkraları (Ankara: Bilgi, 1992). 11 î k i ’ler, s. 6.
5 Hepim iz Laziik: Karadeniz Fıkraları (Ankara: Bilgi, 1996). 12 Doğrusu: “M illiyet” ten 100 Yazı (İstanbul: Yapı Kredi, 1999).

T AL AT S A İ T H A L M A N T D Ü Ş Ü N Ü R K E N
Yaşar Kemal
a l a t S a İt H a l m a n ’ l a u c zaman tanıştım,*İstanbul’a ilk geldiğim günlerde mi, daha son­
T raları mı anımsamıyorum. Dostluğumuz bilinmeyen bir günde, bilinmeyen bir zamanda, bi­
linmeyen bir yerde başladı sanırım. Tanıştığımızda, bana öyle geliyor ki, hep edebiyat konuş­
tuk, şiirler okuduk, destanlardan söz ettik, ondan sonra romanlara geçtik. Ne bileyim ben, bir büyülü
dünyada yaşadık, î ly a d a ’y u O d y s s e i a yı, M a n a s ı , D e d e K o r k u i \ ı konuştuk. Bu büyü bir mutluluk
büyüstiydü belki. Ben Talat’la konuşmalarımızdan bir şeyler anımsıyorum. Şunu hemen söyleyeyim
ki, ben bir destan anlatıcısıyım, gençliğimde köy köy dolaşarak destanlar anlatmışımdır; o yüzden ro­
manlarımı da yalcınlarıma bir destancı gibi anlatırım yazmadan önce. İşte böyle bir buluşmamızda Ta­
lat’a, sanırım D e m i r c ile r Ç a r ş ıs ı C in a y e t i ydi, baştan sona anlattım. Bir destan anlatıcısı olduğumdan,
dinleyicilerimi anlatırken kollarım, nasıl dinledikleri gözümden kaçmaz. Talat çok iyi bir dinleyiciydi.
Onun sabrı benim hoşuma gitmişti. Hâlâ da bu dost sabrı anımsıyorum zaman zaman. Talat romanı
dinlerken çok ilginç sorular sormuş, beni şaşırtmıştı. Romanı yazdığım sürece hep bu sorulan
anımsadım, o sorulara karşılık vermeye çabaladım. Talat’ın sorularının çoğuna, romanın bir, birkaç
karşılığı oluyordu zaten.
Talat sıcak bir dosttur. Dostluğa çok önem verdiğini biliyorum. Türkiye’nin arkadaşlık ve sevgi tari­
hinde dostluk çok önemlidir. Bazı yörelerde de bu dostluk gelenekleşmiştir. Talat’ın yıllardır
davranışlarına bakacak olursak, ona bir dostluk tarikatı müridi diyebiliriz. Ben bunu biliyorum.
Sanırım Talat bu müritliğe kızmaz; tanı tersine, sevinir gibime geliyor. O ne derse desin, bu benim
doğrumdur, söylerim de yazarım da.
Talat gibi insanları, yani çok yönlü insanları anlatmaktan her zaman korktum. Yanlışlar
yapacağımdan değil, onları çok çok eksik anlatacağımdan, Bu yazıyı uzun bir süredir düşünüyorum,
ne zaman başlayacağımı bilemiyorum. Şu anda başladım mı acaba, acaba yarm vazgeçecek miyim?
Ama yazacağım. Talat’ı istediğim gibi, gönlümce değilse de gene yazmaya çalışacağım.
Bir kere bu adam çok çalışkan bir adamdır. Arı gibidir desem de olur, karınca gibi desem d e . . .
Yukarıda onun için dostluk tarikatının mürididir, dedim. O bir de edebiyat cumhuriyetinin, haydi bir
de sanat cumhuriyetinin Öz bir mürididir, diyelim. O, bütün öm rünü edebiyata, sanata, dile vermiştir.
Talat usta bir şairdir. Şiir kitapları vardır. Şiir kitapları vardır ama o yaşamını kendi şiirlerinden
daha çok, başka şiirlere, başka şairlere adamıştır. Shakespeare’in tüm sonelerini Türkçe’ye en güzel
Türkçe’yle kazandırmıştır. Bu, bir şair gücü değil birçok şair gücü ister. Türkçe gibi aykırı bir dilde
böylesine Shakespeare şiirlerini vermek kolay bir iş değil diyorlar uzmanlar. Yalnız Shakespeare mi?
Talat’ın çevirdiği yaşayan Amerikalı şairler, Amerikalı kadın şairler, ve daha birçok şairler vardır. Ve
eski Mısır şiirleri, eski uygarlıkların şiirleri. . . Talat’ın Amerikalı kadın şairlerden derlemeleri vardır.
40
I N T R O D U C T I O N [ 41*
Bir de Faulkner hikâyelerinin çevirileri; Faulkner üstüne yazdığı bir tanıtma ve eleştiri kitabı. Faulk-
ner’den ilk çeviriler, ilk k ita p ... Türk okuyucuları ilk olarak Faulkner’ı onunla tamdı. Bu çağın en
büyük romancılarından birini, büyük Faulkner’ı o tanıttı bize. Bizi Faulkner’la o zenginleştirdi. Talat
olmasaydı belki de Faulkner’ı çok geç tanıyacaktık. Bunun için biz Türk yazarları, Talat Halman’a çok
şey borçluyuz.
Bir de Orhan Veli’den Yunus Emre’ye, Yunus’dan Melih Cevdet Anday’a, Anday’dan Fazıl Hüsnü
Dağlarca’ya bütün iyi şairlerimizi ve büyük hikayecimiz Sait Faik’i Amerika’ya o götürdü. Ondan önce
biz Amerika’da yoktuk.
Talat, bir Türkçe ustasıdır. Daha doğrusu bir dil ustasıdır. Büyük hîkâyecimiz Sait Faik’i başka bir
dile çevirmek çok zordur. Talat’tan önce Sait Faik’i çevirmek için çevirmenler çok çaba göstermişler ve
bütün çabalarına karşın Sait Faik çevirilerinde başarılı olmamışlardır. Oysa Sait Faik gibi büyük bir
ustayı dünyanın tanıması gerekti. Ve Talat bu işi de başarmıştır. Biz Türk yazarları bunun için de Talat
Halman’a çok şey borçluyuz.
O, bilinçli olarak çağımızın kültür köprülerinden biri olmuştur. İnsanları birbirleriyle tanıştırmış,
kaynaştırmış, insan sıcaklığını insandan insana taşımıştır.
O insanlar o kadar kutludurlar ki, insanlar ve kültürler arasında köprülük ödevini yüklenmişlerdir.
Talat Halman bir zamanlar Kültür Bakanı oldu. Bizim ülkede edebiyatçılara devletçe hiç önem veril­
memiştir. Düşünce adamları, sanatçılar bir hiçtir bizde. Bizim ülkemizde hapishaneye girmemiş, açlık
çekmemiş bir sanatçıyı da çok az görürüz. Oysa Kültür Bakanı olunca Talat’ın ilk işi bizim büyük şairi­
miz Dağlarca’yı ziyaret etmek oldu. İyi biliyorum ki Talat, Dağlarca’mn kitapçı dükkânım Bakanlık’ın
kapısı sanmadı. O sıralar Dağlarca sanırım hapisten yeni çıkmıştı. Ya da girmek üzereydi. Bir bakanın
böyle belalı günlerde Dağlarca’ya gitmesi hepimizi şaşırttı. Bu yolu da bize Talat açtı. Bundan sonra,
1997 yılında Frankfurt Kitap Fuarı Barış Ödülü bana verilince zamanın Kültür Bakanı Almanya’ya
benim için bile geldi.
Sonra, yalnız politik sebeplerden, yani Kürt sorunu üstüne bir yazı yazdığından dolayı, onun Kültür
Bakanlığı iptal edildi. Ben de o zaman bir gazetede, “ne gam,” diye yazdım, “o Türkiye’nin dünyadaki
Kültür Bakam’dır.”
1995 yılında İngiltere’de In d exe, Almanya’da D e r S p ie g e F e Kürt sorunu üstüne birer yazı yazdım.
Türkiye’de aleyhime korkunç bir basın kampanyası başladı. Elbette Türkiye’de demokrat yazarlar,
gazeteciler de vardı; ne pahasına olursa olsun beni tuttular. Yalnız kalmamıştım ama yargılanıyordum
ve mahkeme sonunda beni bir yıl sekiz aya, bir de aynı konuda beş yıl yazı yazmamaya mahkûm etti.
Ama beni hapse sokmadılar. Yalnız beş yıl içinde aynı suçu işlersem, doğaldır ki gene mahkûm ola­
caktım. ön ceki mahkûmiyetle yeni mahkûmiyetim kaç yıl ise ikisini birlikte “yatacaktım.”
Ve Talat Halman’dan soylu bir ses geldi; beni suçlayan M i lli y e t gazetesinde bir yazısı çıktı. “Yaşarın
Hakkı” başlığını taşıyan bu yazı beni şaşırtmadı. Bunu ondan her zaman bekleyebilirdim. Çünkü,
çünkü o ülkemizin en ödün vermez aydınlarından birisiydi. Bizim Talat’la politik düşüncelerimiz çoğu
zaman karşıt olmuştur. Bu düşünce ayrılığı ikimizin de dostluğuna hiçbir zarar vermemiştir. Çünkü
gerçek bir demokraside ve sanatta, dostlukta sonuna kadar birleşiyorduk.
Talat gibi bir insanı her yönüyle anlatmak zor dedim ya, görüyorsunuz birkaç yönüyle bile anlata­
madım. Keşke anlatabilseydim, içimdeki Talat dostluğunu ortaya dökebilseydim. Vaktim olsaydı da
Talat üstüne, onu enine boyuna anlatan bir araştırma yapabil şeydim, böyle bir yazı yazabilseydim.
 we were in Istanbul at the United Nations Habitat Conference where we helped organize the Buck­
minster Fuller Exhibit. Talat gave the major banquet speech for the gathering o f W isdom Keepers and
introduced the closing celebration capped by the Whirling Dervishes. Most recently we were together
AN I N T E R T W I N E D C O L L E G I A L I T Y on the Black Sea to confront the stunning environmental degradation there and to seek to join the en­
vironmental and religious leaders of the area in common purpose toward realistic and sustained solu­
James Parks Morton
tions (Religion, Science, and the Environment, Symposium II: “ The Black Sea in Crisis,” September
1997).
Finally, Talat has been with me from the first steps o f my newest journey— the creation o f the Inter­
faith Center o f New York. He serves on the Founding Council o f Advisors and was a profound partici­
a l a t H a l m a n a n d I have been linked in so many personal, public, and professional ways pant in the first “Conversation on Vital Issues” sponsored by the Center (“The End o f Absolutism? Re­

T over the years that it is difficult to know where to begin. It must be said that whatever the na­
ture o f our linkage— small or large, good, bad, fair or sad— our times together have been ex­
traordinary, and I for one, have been enriched and, indeed, transformed in the process.
We go back, Talat and I, to the first amazing appearance o f the Whirling Dervishes from Konya at
ligion after the Holocaust,” 1997), where he addressed the frightening specter o f absolutism from the
perspective o f Islam. Too, he was among the participants at the first o f “ The Roads Chosen” series, “A
Shining Example— The Golden Age of Spain: Al-A.ndaleus before 1492. Jews, Muslims, Christians To­
gether,” in which he was joined by his daughter Defile in reciting the poetry o f Islamic Spain,
the Cathedral o f St. John the Divine, when Talat presented the legacy o f Mevlevi spiritual “dance” to an Talat Halman has been one of the great boon companions of my life's journey. We have shared the
uninformed, but eager New York audience. It was then that 1 was introduced to the great scholarship, daily and the grand, a quiet meal and glorious song and poetry, our similar and disparate traditions
attention, knowledge, and grace which Talat brings to every endeavor. and ways, his Turkish heritage and my American one, our joys and our sorrows. This wayfaring to ­
Next, he introduced m y wife Pamela and me to the photographs of $akir Eczaciba^i, at the time on gether, this dipping and diving into the wayes o f each other’s wake, this lifting of new thought and old
exhibit at the Turkish Center in New York City. These too were later brought to the Cathedral to grace wisdom into a shared realm— this is what friendship, and ultimately life is about.
its walls. I am graced. I am thankful. Bless you Talat.
Talat came to my rescue some twenty years ago when my enthusiasm for bringing the wisdom and
beauty o f the world’s great faiths into St. John s n ot only raised a few eyebrows— but threatened to fold
the expanding wings of yours truly as well. Toge ther with a splendid group o f other internationalists—
Dominque de Menil, Mme. Naohi Deguchi o f Oomoto, the Grand Tea Master o f Japan, Shoshitsu
Sen— we created the West-East Institute o f Art and Religion at the Cathedral to guide our interfaith ef­
forts. Under the watchful and compassionate eyes of the Institute much was done to further our un­
derstanding and to develop creative cooperation with our sister and brother institutions and the indi­
viduals whose lives are fashioned by them.
Professor Halman “the Preacher” also graced the Cathedral pulpit several times, bringing his wis­
dom and insight into the practice o f our everyday lives and our larger sensibilities. With what sensitiv­
ity and depth he has probed many a troubling issue and enhanced our understanding o f it.
For many o f us, it was Talat who first introduced us not only to his own beautiful verse, but also
brought the light o f the incomparable Mevlana Celaleddin Rumi to shine among us.
When I was asked to be the president of the Temple of Understanding in 1985, 1 agreed, but with the
caveat that a number of spiritual and intellectual leaders also be named to the Temple Board of Direc­
tors. Talat was at the top of that list; the Board and the leaders all agreed and we began another phase
o f our cooperative work.
We’ve been through glories and the darkest nights together— through illness and loss o f our dearest
loved ones, and through the triumphs and the despairs o f far-reaching commitment. He has enriched
each passage with his compassion. I am deeply grateful for his companionship.
Talat and his wife Seniha, Pamela and I have dined together, traveled, and prayed together. In 1996

42