Guerre Des Gaules

Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
C. Iulius Caesar
De Bello Gallico
Liber primus
Vocabulaire fourni ds Dglon 69
1. Gallia est omnis diuisa in partes tres, quarum unam
dividere,o,visi,visum: partager; sparer
incolere,o,ui: habiter
Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua, institutis,
Belgae,arum m.pl.: les Belges Aquitani,orum m.pl.: les Aquitains

Celtae,arum m.pl.: les Celtes
lex,legis f.: la loi
legibus inter se dif-ferunt. Gallos ab Aquitanis Garumna flumen,
Garumna,ae f.: la Garonne
a Belgis Matrona et Sequana diuidit. Horum omnium fortissimi
Sequana,ae f.: la Seine
sunt Belgae, prop-terea quod a cultu atque humanitate
humanitas,atis f.: la civilisation
prouinciae longissime absunt, minimeque ad eos mercatores
commeare: aller
saepe commeant atque ea quae ad effeminandos animos
effeminare: amollir, affaiblir pertinere,eo,ui (ad + Acc.): tendre

importare: apporter, importer
continenter: continuellement
incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua
pertinent important, proximique sunt Germanis, qui trans
Matrona,ae f.: la Marne
propterea quod: parce que
Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. Qua

de causa Heluetii quoque reliquos Gallos uirtute praecedunt,
quod fere cotidianis proeliis cum Germanis contendunt, cum
praecedere,o,cessi,cessum (Acc.): lemporter (sur) fere: presque

cotidianus,a,um: quotidien proelium,ii n.: le combat
contendere,o,tendi,tentum: lutter, se mesurer prohibere,eo,ui,itum
(Abl.): carter (de)
aut suis finibus eos prohibent, aut ipsi in eorum finibus bellum
continere,eo,ui,tentum: (ici) borner, limiter
gerunt.
Eorum una pars, quam Gallos obtinere dictum est, initium
capit
flumine Rhodano,
continetur Garumna
flumine,
Oceano, finibus Belgarum, attingit etiam ab Sequanis et

Heluetiis flumen Rhenum, uergit ad septentriones. Belgae ab
extremis Galliae finibus oriuntur, pertinent ad inferiorem partem
fluminis Rheni, spectant in septentrionem et orientem solem.
Oceanus,i m.: lOcan ab (Abl.): (ici) du ct de

Sequani,orum m.pl.: les Squanes
vergere,o (ad): tre orient, tourn (vers) septentriones,um m.pl.: le
septentrion, le nord
extremus,a,um: extrme, dernier oriri,ior,ortus sum: commencer
pertinere,eo,ui (ad + Acc.): stendre (jusqu) inferior,ius:
infrieur
septentrio,onis
m.: le septentrion, le nord oriens,ntis: levant
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
Aquitania a Garumna flumine ad Pyrenaeos montes et eam
Aquitania,ae f.: lAquitaine
par-tem Oceani quae est ad Hispaniam pertinet; spectat inter
occasus,us m.: le coucher
Pyrenaeus,a,um: des Pyrnes
occa-sum solis et septentriones.

2. Apud Heluetios longe nobilissimus fuit et ditissimus
dis,ditis = dives,divitis
Orgetorix,igis m.: Orgtorix
Orge-torix. Is, M. Messala M. Pisone consulibus, regni cupiditate
M. Messala,ae m.: Marcus Messala
inductus coniurationem nobilitatis fecit et ciuitati persuasit ut de
inducere,o,duxi,ductum: pousser
finibus suis cum omnibus copiis exirent: Perfacile esse, cum
perfacilis,is,e: trs facile
uirtute omnibus praestarent, totius Galliae imperio potiri. Id hoc
praestare,o,stiti,statum (Dat.): lemporter (sur) potiri,ior,itus sum:

semparer (de: Abl.)
undique: de toutes parts continere,eo,ui,tentum: (ici) enfermer
facilius
eis
persuasit
quod
undique
loci
natura
Heluetii
M. Piso,onis m.: Marcus Pison

conjuratio,onis f.: le complot
continen-tur: una ex parte flumine Rheno latissimo atque

altissimo, qui agrum Heluetium a Germanis diuidit; altera ex
dividere,o,visi,visum: sparer
parte monte Iura altissimo, qui est inter Sequanos et Heluetios;
tertia lacu Lemanno et flumine Rhodano, qui prouinciam
Lemannus,i m.: le Lman
nostram ab Helue-tiis diuidit. His rebus fiebat ut et minus late
vagari: vagabonder
uagarentur et minus facile finitimis bellum inferre possent; qua
inferre,fero,intuli,illatum (Dat.): porter (chez, contre)

guerre
afficere,io,feci,fectum (Abl.): affecter, affliger (de)
le (grand) nombre
fortitudo,inis f.: la vaillance
ex parte homines bel-landi cupidi magno dolore afficiebantur.

Pro multitudine autem hominum et pro gloria belli atque
fortitudinis angustos se fines habere arbitrabantur, qui in
longitudinem milia passuum CCXL, in latitudinem CLXXX
patebant.
3. His rebus adducti et auctoritate Orgetorigis permoti
consti-tuerunt
comparare,
numerum
ea
quae
iumentorum
ad
et
proficiscendum
carrorum
quam
pertinerent
maximum
coemere,
Jura,ae m.: le Jura
bellare: faire la
multitudo,inis f.:
arbitrari: penser, juger longitudo,inis f.: la longueur passus,us m.:

le pas (1,5 m.) CCXL (ducenta et quadraginta): deux cent
quarantef.: la largeur CLXXX (centum et octoginta): cent
latitudo,inis
quatre-vingts patere,eo,ui: stendre
auctoritas,atis f.: linfluence, lautorit Orgetorix,igis m.: Orgtorix
constituere,o,ui,utum: dcider
pertinere,eo,ui (ad + Acc.): concerner comparare: prparer
jumentum,i n.: la bte de somme/de trait carrus,i m.: le chariot, le
fourgon coemere,o,emi,emptum: acheter (en masse)
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
sementes quam maximas facere, ut in itinere copia frumenti
sementis,is f.: les semailles
sup-peteret, cum proximis ciuitatibus pacem et amicitiam
confirmare: affermir; confirmer
confirmare. Ad eas res conficiendas biennium sibi satis esse
biennium,ii n.: deux ans
duxerunt: in ter-tium annum profectionem lege confirmant. Ad
profectio,onis f.: le dpart
eas res conficien-das Orgetorix deligitur. Is sibi legationem ad
deligere,o,legi,lectum: choisir
ciuitates
Casticus,i m.: Casticus Catamantaloedis,is m.: Catamantaloedis

Sequanus,i m.: le Squane
suscepit.
Catamantaloedis
In
filio,
eo
itinere
Sequano,
persuadet
cuius
pater
Castico,
regnum
suppetere,o,ivi,itum: tre en suffisance
legatio,onis f.: lambassade
in
Sequanis multos annos obtinuerat et a senatu populi Romani

amicus appellatus erat, ut regnum in ciui-tate sua occuparet
quod pater ante habuerat; itemque Dumnorigi Haeduo, fratri
Diuiciaci, qui eo tempore principatum in ciuitate obtinebat ac
maxime plebi acceptus erat, ut idem conaretur per-suadet
eique filiam suam in matrimonium dat. Perfacile factu esse illis
occupare (Acc.): semparer (de) item: de mme Dumnorix,igis

m.: Dumnorix
Haeduus,i m.: lHduen Diviciacus,i m.: Diviciacus
principatus,us m.: le premier rang
plebs,plebis f.: la plbe acceptus,a,um (Dat.): bien vu (de)
matrimonium,ii n.: le mariage perfacilis,is,e: trs facile factu: ...
faire
probare: prouver conatum,i n.: lentreprise propterea quod:
parce que
probat conata perficere, propterea quod ipse suae ciuitatis

imperium obtenturus esset: Non esse dubium quin totius
Galliae plurimum Heluetii possent; se suis copiis suoque exercitu
conciliare: procurer, faire gagner
illis regna conciliaturum confirmat. Hac oratione adducti inter
jusjurandum, jurisjurandi n.: le serment
se fidem et iusiurandum dant et regno occupato per tres
potiri,ior,itus sum (Gn.): semparer (de)
potentissi-mos ac firmissimos populos totius Galliae sese potiri

posse spe-rant.
4. Ea res est Heluetiis per indicium enuntiata. Moribus suis
Orgetorigem ex uinculis causam dicere coegerunt; damnatum
poenam sequi oportebat ut igni cremaretur. Die constituta cau-
indicium,ii n.: la dnonciation

vinculum,i n.: le lien, la chane
oportere,et,uit (prop. inf.): falloir (que) ignis,is m.: le feu

cremare: brler constituere,o,ui,utum: dcider
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
sae dictionis, Orgetorix ad iudicium omnem suam familiam, ad
dictio,onis f.: la plaidoirie
ad (Acc.): (ici) environ, prs de
hominum milia decem, undique coegit et omnes clientes

obaera-tosque suos, quorum magnum numerum habebat,
undique: de toutes parts cliens,ntis m.: le client, le protg

obaeratus,i m.: le dbiteur
numerus,i m.: le nombre eodem: au mme endroit (direction)
eodem condu-xit; per eos ne causam diceret se eripuit. Cum
ob (Acc.): cause de
ciuitas, ob eam rem incitata, armis ius suum exsequi conaretur
incitare: exciter, irriter exsequi,or,secutus sum: accomplir, excuter

multitudo,inis f.: la multitude
multitudinemque hominum ex agris magistratus cogerent,

Orgetorix mortuus est; neque abest suspicio, ut Heluetii
suspicio,onis f.: le soupon
arbitrantur, quin ipse sibi mor-tem consciuerit.
consciscere,o,scivi,scitum (Acc.): dcider, se rsoudre ()
5.
Post
eius
mortem
nihilo
minus
Heluetii
id
quod
arbitrari: penser, juger
nihilo minus: ne... pas moins, nanmoins

dcider
constituere,o,ui,utum:
constitue-rant facere conantur, ut e finibus suis exeant. Vbi iam

se ad eam rem paratos esse arbitrati sunt, oppida sua omnia,
numero ad duodecim, uicos ad quadringentos, reliqua priuata
vicus,i m.: le village quadringenti,ae,a: quatre cents

aedificium,ii n.: la ferme, le btiment isol
praeterquam: sauf, except portare: transporter
aedificia incendunt; frumentum omne, praeterquam quod

secum portaturi erant, comburunt, ut, domum reditionis spe
sublata, paratiores ad omnia pericula subeunda essent; trium
mensium molita cibaria sibi quemque domo efferre iubent.
Persuadent Rauracis et Tulin-gis et Latouicis finitimis suis uti,
eodem usi consilio, oppidis suis uicisque exustis, una cum iis
proficiscantur; Boiosque, qui trans Rhenum incoluerant et in
agrum
Noricum
transierant
Noreiam-que
oppugnarant,
receptos ad se socios sibi adsciscunt.

6. Erant omnino itinera duo, quibus itineribus domo exire
possent: unum per Sequanos, angustum et difficile, inter
montem
numerus,i m.: le nombre
comburere,o,ussi,ustum: brler (compltement) reditio,onis f.: le

retour
subire,eo,ii,itum: (ici) affronter molitum cibarium,ii n.: de la farine
quisque,cujusque: chacun Rauraci,orum n.pl.: les Rauraces
Tulingi,orum m.pl.: les Tulinges
Latovici,orum m.pl.: les Latovices
exurere,o,ussi,ustum: brler (compltement) una: ensemble
Boii,orum m.pl.: les Boens
incolere,o,ui: habiter Noricus,a,um: du Norique Noreia,ae f.:
Nore
recipere,io,cepi,ceptum: recevoir adsciscere,o,scivi,scitum:
adjoindre, associer
omnino: en tout
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
Iuram et flumen Rhodanum, uix qua singuli carri ducerentur;
Jura,ae m.: le Jura
mons
perpauci,ae,a: trs peu (nombreux)

barrer
autem
altissimus
impendebat,
ut
facile
perpauci
carrus,i m.: le chariot, le fourgon

prohibere,eo,ui,itum: interdire,
prohibere possent; alterum per prouinciam nostram, multo

facilius atque expeditius, propterea quod inter fines Heluetiorum
et Allobro-gum, qui nuper pacati erant, Rhodanus fluit, isque
nonnullis locis uado transitur. Extremum oppidum Allobrogum
est proximum-que Heluetiorum finibus Genaua. Ex eo oppido
pons ad Helue-tios pertinet. Allobrogibus sese uel persuasuros,
expeditus,a,um: dgag propterea quod: parce que

Allobroges,um m.pl.: les Allobroges
nuper: rcemment pacare: pacifier fluere,o,fluxi,fluxum: couler
nonnulli,ae,a: quelques
vadum,i n.: le gu extremus,a,um: dernier Allobroges,um m.pl.:
les Allobroges
Genava,ae f.: Genve
pertinere,eo,ui (ad + Acc.): (ici) conduire (chez)
encore
nondum: ne... pas
quod nondum bono animo in populum Romanum uiderentur,

existimabant, uel ui coacturos, ut per suos fines eos ire
paterentur. Omnibus rebus ad profectionem comparatis, diem
profectio,onis f.: le dpart
dicunt, qua die ad ripam Rho-dani omnes conueniant: is dies
a. d. V.: ante diem quintum Kalendae,arum f.pl.: les calendes (1er

du mois) Aprilis,is,e: davril L. Piso,onis m.: Lucius Pison
A. Gabinius,ii m.: Aulus Gabinius
erat a. d. V. Kal. Apr. L. Pisone A. Gabinio consulibus.
comparare: prparer
7. Caesari cum id nuntiatum esset, eos per prouinciam

nos-tram iter facere conari, maturat ab Vrbe proficisci et quam
maturare: se hter
maxi-mis potest itineribus in Galliam ulteriorem contendit et ad
ulterior,ius: ultrieur, transalpin contendere,o,tendi,tentum: gagner

en hte Genava,ae f.: Genve
Gena-uam peruenit. Prouinciae toti quam maximum potest

militum numerum imperat (erat omnino in Gallia ulteriore legio
omnino: en tout
una); pontem qui erat ad Genauam iubet rescindi. Vbi de eius
rescindere,o,scidi,scissum: couper
aduentu Heluetii certiores facti sunt, legatos ad eum mittunt

nobilissimos ciuitatis, cuius legationis Nammeius et Verucloetius
principem locum obtinebant, qui dicerent Sibi esse in animo
sine
ullo
legatio,onis f.: lambassade Nammeius,ii m.: Nammeius

Verucloetius,ii m.: Vrucloetius princeps,cipis (adj.): premier
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
haberent nullum; rogare ut eius uoluntate id sibi facere liceat.
maleficium,ii n.: le mfait, la dprdation

que
voluntas,atis f.: la volont
Caesar, quod memoria tenebat L. Cassium consulem occisum
L. Cassius,ii m.: Lucius Cassius
exercitumque eius ab Heluetiis pulsum et sub iugum missum,
pellere,o,pepuli,pulsum: repousser sub (Acc.): sous (avec

mouvement) jugum,i n.: le joug
maleficio iter per prouinciam facere, propterea quod aliud iter
propterea quod: parce
concedendum non putabat; neque homines inimico animo,

data facultate per prouinciam itineris faciendi, temperaturos
facultas,atis f.: la possibilit
ab
spatium,ii n.: le dlai, le temps

scouler
iniuria
et
maleficio
existimabat.
Tamen,
ut
spatium
temperare (ab): sabstenir (de)

intercedere,o,cessi,ssum: intervenir,
intercedere posset dum milites quos imperauerat conuenirent,

legatis respondit Diem se ad deliberandum sumpturum; si quid
uellent, ad Idus Apr. reuerterentur.
deliberare: dlibrer, rflchir Idus,uum f.pl.: les ides (13e jour

davril)
Aprilis,is,e: davril reverti,or,versus sum: revenir
8. Interea ea legione quam secum habebat militibusque qui

ex prouincia conuenerant a lacu Lemanno, qui in flumen
Lemannus,i m.: le Lman
Rhodanum influit, ad montem Iuram, qui fines Sequanorum ab
influere,o,fluxi,xum: se jeter (dans) Jura,ae m.: le Jura

dividere,o,visi,visum: sparer passus,us m.: le pas (1,5 m.)
altitudo,inis f.: la hauteur
sedecim: seize fossa,ae f.: le foss perducere,o,duxi,ductum:
conduire, tracer praesidium,ii n.: le poste
disponere,o,posui,positum: disposer castellum,i n.: la redoute, le
fortin communire,io,ivi,itum: construire, fortifier quo (Subj.):
afin que
prohibere,eo,ui,itum:
empcher constituere,o,ui,utum: dcider
Heluetiis diuidit, milia passuum decem nouem murum, in

altitudinem pedum sedecim, fossamque perducit. Eo opere
perfecto, praesi-dia disponit, castella communit, quo facilius, si
se inuito transire conarentur, prohibere possit. Vbi ea dies quam
constituerat cum legatis uenit et legati ad eum reuerterunt,
revertere,o,rti,rsum: revenir negare: dire que... ne... pas

exemplum,i n.: lexemple
negat se more et exem-plo populi Romani posse iter ulli per

prouinciam dare et, si uim facere conentur, prohibiturum
prohibere,eo,ui,itum: empcher
ostendit. Heluetii, ea spe deiecti, nauibus iunctis ratibusque
jungere,o,junxi,junctum: joindre, unir ratis,is f.: le radeau

complures,es,a: plusieurs, un bon nombre de vadum,i n.: le
gu
altitudo,inis
f.: la profondeur nonnunquam: quelquefois
interdiu: de jour
compluribus factis, alii uadis Rhodani, qua minima altitudo

fluminis
erat,
nonnunquam
interdiu,
saepius
dejicere,io,jeci,jectum: jeter bas
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
noctu, si perrumpere possent conati, operis munitione et militum

concursu et telis repulsi, hoc conatu destiterunt.
9. Relinquebatur una per Sequanos uia, qua Sequanis inuitis
noctu: de nuit perrumpere,o,rupi,ruptum: forcer le passage

munitio,onis f.: la fortification
concursus,us m.: lassaut, lafflux repellere,o,reppuli,repulsum:
repousser conatus,us m.: la tentative desistere,o,stiti,stitum
(Abl.): renoncer
Sequani,orum
m.pl.:()
les Squanes
propter angustias ire non poterant. His cum sua sponte
angustiae,arum f.pl.: le dfil
sponte (sua): par (soi)-mme
persua-dere non possent, legatos ad Dumnorigem Haeduum
Dumnorix,igis m.: Dumnorix
mittunt, ut eo deprecatore a Sequanis impetrarent. Dumnorix
deprecator,oris m.: lintercesseur

f.: les largesses
Haeduus,i m.: lHduen

impetrare: obtenir
largitio,onis
gratia et largi-tione apud Sequanos plurimum poterat et

Heluetiis erat amicus, quod ex ea ciuitate Orgetorigis filiam in
matrimonium,ii n.: le mariage
matrimonium duxerat et cupiditate regni adductus nouis rebus
res novae f.pl.: le changement (politique)
studebat et quam plurimas ciuitates suo beneficio habere
obstringere,o,strinxi,strictum: attacher, lier
obstrictas uolebat. Itaque rem sus-cipit et a Sequanis impetrat

ut per fines suos Heluetios ire patian-tur, obsidesque uti inter
sese dent perficit: Sequani, ne itinere Heluetios prohibeant,
prohibere,eo,ui,itum (aliquem aliqua via): interdire (un passage qqn)

maleficium,ii n.: le mfait, la dprdation
Heluetii, ut sine maleficio et iniuria trans-eant.

10. Caesari renuntiatur Heluetiis esse in animo per agrum
Sequanorum et Haeduorum iter in Santonum fines facere, qui
non longe a Tolosatium finibus absunt, quae ciuitas est in
renuntiare: annoncer, rapporter

Sequani,orum m.pl.: les Squanes Haedui,orum m.pl.: les Hduens
Santones,um m.pl.: les Santons
Tolosates,ium m.pl.: les Tolosates
prouin-cia. Id si fieret, intellegebat magno cum periculo

prouinciae futu-rum, ut homines bellicosos, populi Romani
bellicosus,a,um: belliqueux
inimicos, locis paten-tibus maximeque frumentariis finitimos
frumentarius,a,um: riche en bl
haberet. Ob eas causas ei munitioni quam fecerat T. Labienum
munitio,onis f.: la fortification
legatum praefecit; ipse in Italiam magnis itineribus contendit
contendere,o,tendi,tentum: gagner en hte
duasque
ibi
legiones
conscri-
patere,eo,ui: tre ouvert

ob (Acc.): cause de
T. Labienus,i m.: Titus Labinus
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
bit, et tres quae circum Aquileiam hiemabant ex hibernis

educit, et qua proximum iter in ulteriorem Galliam per Alpes
Aquileia,ae f.: Aquile hiemare: passer lhiver, hiverner

hiberna,orum n.pl.: les quartiers dhiver
educere,o,duxi,ductum:
ulterior,ius:
ultrieur, transalpin tirer
de
Alpes,ium f.pl.: les Alpes
Vocontiorum ulterio-ris Prouinciae die septimo peruenit; inde in
contendere,o,tendi,tentum: (ici) se hter (de) Ceutrones,um m.pl.:

les Ceutrons Graioceli,orum m.pl.: les Graiocles
Caturiges,um m.pl.: les Caturiges occupare: occuper
prohibere,eo,ui,itum (Abl.+Acc.): interdire (un passage qqn)
complures,es,a: plusieurs proelium,ii n.: le combat
pellere,o,pepuli,pulsum: repousser Ocelum,i n.: Ocle
citerior,ius: citrieur, cisalpin extremus,a,um: dernier
Vocontii,orum m.pl.: les Voconces ulterior,ius: ultrieur,
transalpin m.pl.: les Allobroges
Allobroges,um
Allobrogum fines, ab Allobrogibus in Segusiauos exercitum
Segusiavi,orum m.pl.: les Sgusiaves
erat cum his quinque legionibus ire contendit. Ibi Ceutrones et

Graioceli et Caturiges, locis superioribus occupatis, itinere
exercitum prohi-bere conantur. Compluribus his proeliis pulsis,
ab Ocelo, quod est citerioris Prouinciae extremum, in fines
ducit. Hi sunt extra Pro-uinciam trans Rhodanum primi.

11. Heluetii iam per angustias et fines Sequanorum suas
angustiae,arum f.pl.: le dfil
eorumque agros populabantur. Haedui, cum se suaque ab iis
traducere,o,duxi,ductum: faire passer

Hduens
populari: dvaster, ravager
defendere non possent, legatos ad Caesarem mittunt rogatum
rogatum (supin): pour demander
copias
traduxerant
et
in
Haeduorum
fines
peruenerant
Haedui,orum m.pl.: les
auxilium: Ita se omni tempore de populo Romano meritos esse,

ut paene in con-spectu exercitus nostri agri uastari, liberi eorum
vastare: dvaster
in seruitutem abduci, oppida expugnari non debuerint. Eodem
abducere,o,duxi,ductum: emmener
tempore Ambarri, necessarii et consanguinei Haeduorum,
Ambarri,orum m.pl.: les Ambarres necessarius,ii m.: lami

consanguineus,i m.: le parent
depopulatus,a,um: ravag, dvast
Caesarem cer-tiorem faciunt sese, depopulatis agris, non facile
servitus,utis f.: lesclavage
Rhodanum uicos possessionesque habebant, fuga se ad
prohibere,eo,ui,itum (ab): carter (de) item: de mme

Allobroges,um m.pl.: les Allobroges vicus,i m.: le village
possessio,onis f.: la proprit se recipere: se retirer
Caesarem recipiunt et demonstrant sibi praeter agri solum nihil
praeter (Acc.): except
esse reliqui. Quibus rebus adductus, Caesar non exspectandum
dum: (jusqu ce) que
ab oppidis uim hostium prohibere. Item Allobroges, qui trans
sibi
statuit
dum,
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
omnibus fortunis sociorum consumptis, in Santonos Heluetii
consumere,o,sumpsi,sumptum: puiser
Santons
Santoni,orum m.pl.: les
peruenirent.
ac lin-tribus iunctis transibant. Vbi per exploratores Caesar
Arar,is m.: la Sane Haedui,orum m.pl.: les Hduens

influere,o,fluxi,xum: se jeter (dans) incredibilis,is,e: incroyable
lenitas,atis f.: la douceur
uter,utra,utrum ?: lequel (de deux) ? fluere,o,fluxi,fluxum: couler
ratis,is f.: le radeau linter,tris f.: la barque
jungere,o,junxi,junctum: joindre, unir
certior fac-tus est tres iam partes copiarum Heluetios id flumen
traducere,o,duxi,ductum: faire traverser
traduxisse, quartam fere partem citra flumen Ararim reliquam
fere: peu prs
12. Flumen est
Arar, quod per fines Haeduorum et
Sequano-rum in Rhodanum influit, incredibili lenitate, ita ut

oculis in utram partem fluat iudicari non possit. Id Heluetii ratibus
citra + Acc.: en de de
esse, de tertia uigilia cum legionibus tribus e castris profectus,

ad eam partem peruenit quae nondum flumen transierat. Eos
nondum: ne... pas encore
impeditos et inopi-nantes aggressus, magnam partem eorum
concidere,o,cidi,cisum: tailler en pices
concidit: reliqui fugae sese mandarunt atque in proximas siluas
abdere,o,didi,ditum: cacher
abdiderunt. Is pagus appellabatur Tigurinus: nam omnis ciuitas
Tigurinus,a,um: des Tigurins
Heluetia in quattuor pagos diuisa est. Hic pagus unus, cum
dividere,o,visi,visum: partager
domo exisset, patrum nostrorum memoria, L. Cassium consulem
L. Cassius,ii m.: Lucius Cassius
interfecerat et eius exercitum sub iugum miserat. Ita, siue casu,
sub (Acc.): sous (avec mouvement) jugum,i n.: le joug

sive: soit... soit
immortalis,is,e: immortel calamitas,atis f.: le malheur
siue consilio deorum immortalium, quae pars ciuitatis Heluetiae

insignem calamitatem populo Romano intulerat, ea princeps
poenas persoluit. Qua in re Caesar non solum publicas sed
L. Pisonem legatum, Tigurini eodem proelio quo Cassium

interfecerant.
proelium,ii n.: le combat
13. Hoc proelio facto, reliquas copias Heluetiorum ut conse-
pagus,i m.: le canton
sive...
inferre,fero,intuli,illatum (Dat.): apporter, causer () princeps,cipis

(adj.): premier persolvere,o,i,solutum (Acc.): payer, sacquitter
de
ulcisci,or,ultus
sum: venger
socer,eri m.: le beau-pre
le grand-pre
etiam priuatas iniurias ultus est, quod eius soceri L. Pisonis auum,
inopinans,ntis: pris au dpourvu
L. Piso,onis m.: Lucius Pison
avus,i m.:
consequi,or,secutus sum: (ici) poursuivre
10
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
qui posset, pontem in Arare faciendum curat atque ita
Arar,is m.: la Sane
exercitum traducit. Heluetii, repentino eius aduentu commoti,
repentinus,a,um: subit
cum id quod ipsi diebus XX aegerrime confecerant, ut flumen

transirent, illum uno die fecisse intellegerent, legatos ad eum
mittunt; cuius lega-tionis Diuico princeps fuit, qui bello Cassiano
Divico,onis m.: Divico

de/contre Cassius
princeps,cipis m.: le chef
Cassianus,a,um:
dux Heluetiorum fuerat. Is ita cum Caesare egit: Si pacem

populus Romanus cum Heluetiis faceret, in eam partem ituros
atque ibi futuros Helue-tios ubi eos Caesar constituisset atque
esse uoluisset; sin bello persequi perseueraret, reminisceretur et
persequi,or,secutus sum: poursuivre perseverare: continuer

reminisci,or: se rappeler incommodum,i n.: le dommage, le
dsagrment
pristinus,a,um:
antique, ancien improviso: limproviste
ueteris
incommodi
populi
Romani
et
pristinae
uirtutis
sin: mais si, si au contraire
Heluetiorum. Quod improuiso unum pagum adortus esset, cum
pagus,i m.: le canton
ii qui flumen transissent suis auxilium ferre non possent, ne ob
ob (Acc.): cause de
eam rem aut suae magnopere uirtuti tribueret aut ipsos
tribuere,o,ui,utum: attribuer, imputer
despiceret. Se ita a patribus maioribus-que suis didicisse, ut
contendere,o,tendi,tentum: lutter, se mesurer
magis uirtute contenderent quam dolo aut insidiis niterentur.
niti,or,nisus sum: sappuyer sur (Abl.) quare: cest pourquoi

committere,o,misi,missum (ut): (ici) sexposer au risque (de)
calamitas,atis f.: le malheur internecio,onis f.: le massacre
Quare ne committeret ut is locus ubi constitis-sent ex calamitate
adoriri,ior,ortus sum: attaquer

magnopere: grandement, beaucoup
dolus,i m.: la ruse
populi Romani et internecione exercitus nomen caperet aut

memoriam proderet.
14. His Caesar ita respondit: Eo sibi minus dubitationis dari,
eo (compar.): dautant
dubitatio,onis f.: le doute, lhsitation
commemorare: rappeler
teneret, atque eo grauius ferre quo minus merito populi Romani
eo... quo (avec compar.): dautant (plus)... que... (plus)

n.: (ici) la faute, la responsabilit
sibi conscius (Gn.): conscient (de)
accidissent; qui si alicuius iniuriae sibi conscius fuisset, non fuisse
committere,o,misi,missum: commettre (un acte)
quod eas res quas legati Heluetii commemorassent memoria
difficile cauere; sed eo deceptum, quod neque commissum
meritum,i
Guerre des Gaules I
11
________________________________________________________________________________________________________________________________
a se intellegeret quare timeret, neque sine causa timendum
quare: cause de quoi
puta-ret. Quod si ueteris contumeliae obliuisci uellet, num etiam
quod si: et si; mais si
recentium iniuriarum, quod eo inuito iter per prouinciam per uim
recens,ntis: rcent
tentassent, quod Haeduos, quod Ambarros, quod Allobrogas
Haedui,orum m.pl.: les Hduens Ambarri,orum m.pl.: les Ambarres

Allobroges,um m.pl. (Acc. -as): les Allobroges
vexare: maltraiter deponere,o,posui,positum: dposer; abandonner
uexassent, memoriam deponere posse? Quod sua uictoria tam

insolenter gloriarentur, quodque tam diu se impune iniurias
tulisse admirarentur, eodem pertinere. Consuesse enim deos
immortales, quo grauius homines ex commutatione rerum
dole-ant, quos pro scelere eorum ulcisci uelint, his secundiores
inter-dum res et diuturniorem impunitatem concedere. Cum ea
contumelia,ae f.: laffront
insolens,ntis: qui na pas lhabitude (de: Gn.); insolite; excessif; arrogant

gloriari: se vanter, se glorifier impune: impunment
eodem: au mme rsultat (direction) pertinere,eo,ui (ad + Acc.):
tendre
immortalis,is,e: immortel quo (Subj.): afin que commutatio,onis
f.: le changement
ulcisci,or,ultus sum: punir secundus,a,um: favorable interdum:
parfois
diuturnus,a,um: long, prolong (temps) impunitas,atis f.: limpunit
ita sint, tamen, si obsides ab iis sibi dentur, uti ea quae

polliceantur factu-ros intellegat, et si Haeduis de iniuriis quas
ipsis sociisque eorum intulerint, item si Allobrogibus satis faciant,
sese cum iis pacem esse facturum. Diuico respondit: Ita
inferre,fero,intuli,illatum (Dat.): apporter, causer ()

satis facere (Dat.): donner satisfaction ()
Divico,onis m.: Divico
item: de mme
Heluetios a maioribus suis institutos esse uti obsides accipere,

non dare, consuerint; eius rei populum Romanum esse testem.
testis,is m.: le tmoin
responsum,i n.: la rponse
Hoc responso dato discessit.

15. Postero die castra ex eo loco mouent. Idem facit Caesar
equitatumque omnem, ad numerum quattuor milium, quem ex
Haedui,orum m.pl.: les Hduens
omni prouincia et Haeduis atque eorum sociis coactum
praemittere,o,misi,missum: envoyer en avant
habebat, praemittit, qui uideant quas in partes hostes iter
novissimum agmen: larrire-garde insequi,or,secutus sum:

poursuivre alienus,a,um: (ici) dfavorable
proelium,ii n.: le combat committere,o,misi,missum: engager
(combat)
faciant. Qui cupidius nouissimum agmen insecuti alieno loco

cum equitatu Heluetiorum proelium committunt; et pauci de
nostris
cadunt.
12
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
Quo proelio sublati Heluetii, quod quingentis equitibus tantam
nonnun-quam et nouissimo agmine proelio nostros lacessere
multitudo,inis f.: la multitude propellere,o,puli,pulsum: repousser

audax,acis: hardi, audacieux subsistere,o,stiti: rsister, tenir
tte nonnunquam:
quelquefois
lacessere,o,ivi,itum:
harceler
coeperunt. Caesar suos a proelio continebat ac satis habebat
continere,eo,ui,tentum: (ici) retenir
in praesentia hostem rapinis, pabulationibus populationibusque
rapina,ae f.: le pillage, la rapine pabulatio,onis f.: la rcolte de

fourrage populatio,onis f.: les ravages, les dprdations
prohibere,eo,ui,itum:
empcher,
circiter:
environ quindecim:
quinzedtourner
multitudinem
equitum
propulerant,
audacius
subsistere
prohibere. Ita dies circiter quindecim iter fecerunt, uti inter
in praesentia: pour le moment
septentrionibus, ut ante dictum est,] posita est, non modo
amplius: davantage, plus quini,ae,a: cinq (distributif) seni,ae,a:

six (distributif)
passus,us m.: le pas (1,5 m.) interesse,sum,fui (inter): tre (entre),
sparer
interim: pendant ce temps cotidie: chaque jour Haedui,orum
m.pl.: les Hduens
flagitare: demander instamment, rclamer frigus,oris n.: le froid
sub (Abl.): sous
septentriones,um m.pl.: le septentrion, le nord modo: seulement
fru-menta in agris matura non erant, sed ne pabuli quidem satis
maturus,a,um: mr
magna copia suppetebat; eo autem frumento quod flumine
suppetere,o,ivi,itum: tre disposition
Arare nauibus subuexerat, propterea minus uti poterat quod iter
subvehere,o,vexi,vectum: transporter, faire monter

quod: parce que
avertere,o,i,rsum: dtourner
nouissimum hos-tium agmen et nostrum primum non amplius

quinis aut senis milibus passuum interesset.
16. Interim cotidie Caesar Haeduos frumentum, quod essent
publice polliciti, flagitare. Nam propter frigora, [quod Gallia sub
ab Arare Heluetii auerterant, a quibus discedere nolebat. Diem

ex die ducere Haedui; conferri, comportari, adesse dicere. Vbi
se diutius duci intellexit et diem instare, quo die frumentum
militi-bus
metiri
oporteret,
conuocatis
eorum
principibus,
quorum magnam copiam in castris habebat, in his Diuiciaco et

Lisco, qui summo magistratui praeerat, quem uergobretum
appellant Hae-dui, qui creatur annuus et uitae necisque in suos
habet potesta-tem, grauiter eos accusat quod, cum neque emi
neque
ex
agris
pabulum,i n.: le fourrage

Arar,is m.: la Sane
ducere,o,duxi,ductum: (ici) tirer, faire traner

transporter, rassembler
instare,o,stiti: tre imminent
propterea...
comportare:
metiri,ior,mensus sum: mesurer oportere,et,uit (prop. inf.): falloir

(que) convocare: convoquer, runir princeps,cipis m.: le
chef
Diviciacus,i
m.: Diviciacus Liscus,i m.: Liscus
praeesse,sum,fui (Dat.): tre la tte (de) vergobretus,i m.: le
vergobret
creare: lire, nommer annuus,a,um: annuel nex,necis f.: la
mort
Guerre des Gaules I
13
________________________________________________________________________________________________________________________________
sumi posset, tam necessario tempore, tam propinquis hostibus,
necessarius,a,um: (ici) urgent, pressant
ab iis non subleuetur; praesertim cum magna ex parte eorum
sublevare: soulager, aider
praesertim: surtout
pre-cibus adductus bellum susceperit[; multo etiam grauius

destituere,o,ui,utum: abandonner
quod sit destitutus queritur].

17. Tum demum Liscus, oratione Caesaris adductus, quod
antea tacuerat proponit: Esse nonnullos, quorum auctoritas
apud plebem plurimum ualeat; qui priuatim plus possint, quam
tum demum: alors seulement
queri,or,questus sum: se plaindre
Liscus,i m.: Liscus
proponere,o,posui,positum: prsenter, dclarer nonnulli,orum m.pl.:

quelques-uns auctoritas,atis f.: linfluence, lautorit
plebs,plebis f.: la plbe privatim: titre priv
debeant: praestare, si iam principatum Galliae obtinere non
seditiosus,a,um: sditieux improbus,a,um: malhonnte

multitudo,inis f.: la foule
deterrere,eo,ui,itum (ne): dtourner (de) praestare,praestat: il vaut
mieux
principatus,us m.: la suprmatie
possint, Gallorum quam Romanorum imperia perferre; neque
perferre,fero,tuli,latum: supporter
dubitare quin, si Heluetios superauerint Romani, una cum
una: ensemble
la libert
ipsi
magistratus.
multitudi-nem
Hos
seditiosa
deterrere
ne
atque
frumentum
improba
oratione
conferant
quod
libertas,atis f.:
reliqua Gallia Haeduis libertatem sint erepturi. Ab isdem nostra
coerceri non posse. Quin etiam, quod necessariam rem
enuntiare: annoncer, rvler

quin etiam: bien plus
necessarius,a,um: invitable
coactus Caesari enuntiarit, intellegere sese quanto id cum
ob (Acc.): cause de
consilia quaeque in castris geran-tur hostibus enuntiari; hos a se
coercere,eo,ui,itum: rprimer
periculo fecerit et ob eam causam quam diu potu-erit

tacuisse.
18. Caesar hac oratione Lisci Dumnorigem Diuiciaci fratrem
designari sentiebat; sed, quod pluribus praesentibus eas res
iac-tari nolebat, celeriter concilium dimittit, Liscum retinet.
Quaerit ex solo ea quae in conuentu dixerat. Dicit liberius atque
auda-cius. Eadem secreto ab aliis quaerit; repperit esse uera.
Ipsum
Liscus,i m.: Liscus Dumnorix,igis m.: Dumnorix Diviciacus,i m.:

Diviciacus
designare: dsigner sentire,io,sensi,sensum: (ici) se rendre compte
(que) praesens,ntis: prsent jactare: dbattre, agiter
dimittere,o,misi,missum: renvoyer retinere,eo,ui,tentum: retenir
conventus,us m.: lassemble, la runion
audacieux
secreto: en secret
audax,acis: hardi,
14
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
esse Dumnorigem, summa audacia, magna apud plebem
plebs,plebis f.: la plbe
propter
alere et circum se habere; neque solum domi, sed etiam apud
liberalitas,atis f.: la gnrosit res novae f.pl.: le changement

politique complures,es,a: plusieurs, un bon nombre de
portorium,ii n.: le page Haedui,orum m.pl.: les Hduens
vectigal,alis n.: la redevance, limpt
redimere,o,emi,emptum: racheter propterea quod: parce que
liceri,eor,licitus sum: offrir un prix, se porter acqureur contra:
(lui)
res contre
familiaris
f.: le patrimoine, les biens augere,eo,auxi,auctum:
augmenter (qqch.) facultates,um f.pl.: les ressources
largiri,ior,itus sum: faire des largesses comparare: (ici) se procurer,
acqurir numerus,i m.: le nombre
sumptus,us m.: la dpense, les frais alere,o,alui,al[i]tum: nourrir,
entretenir circum (Acc.): autour de
largiter: beaucoup
finitimas ciuitates largiter posse; atque huius potentiae causa
Gn. + causa: en vue de, pour
liberalitatem
gratia,
cupidum
rerum
Complures annos portoria reliquaque omnia
nouarum.
Haeduorum
uectigalia paruo pretio redempta habere, propterea quod illo

licente contra liceri audeat nemo. His rebus et suam rem
familiarem auxisse et facultates ad largiendum magnas
comparasse; magnum numerum equitatus suo sumptu semper
Bituriges,um m.pl.: les Bituriges
matrem in Biturigibus homini illic nobilissimo ac potentissimo

collocasse; ipsum ex Heluetiis uxorem habere, sororem ex matre
nuptum (supin): en mariage
et propinquas suas nuptum in alias ciuitates collocasse. Fauere

et cupere Heluetiis propter eam affinitatem, odisse etiam suo
favere,eo,favi,fautum (Dat.): favoriser cupere (Dat.): (ici) soutenir

(qqn), tre bien dispos (pour) affinitas,atis f.: la parent (par
alliance)
nomine Caesarem et Romanos, quod eorum aduentu potentia
deminuere,o,ui,utum: diminuer, amoindrir
eius deminuta et Diuiciacus frater in antiquum locum gratiae

atque honoris sit restitutus. Si quid accidat Roma-nis, summam in
spem per Heluetios regni obtinendi uenire: impe-rio populi
modo: seulement
Romani non modo de regno, sed etiam de ea quam habeat

gratia desperare. Reperiebat etiam in quaerendo Caesar,
quod proelium equestre aduersum paucis ante diebus esset

fac-tum, initium eius fugae factum a Dumnorige atque eius
equitibus (nam equitatui, quem auxilio Caesari Haedui miserant,
Dumnorix praeerat); eorum fuga reliquum esse equitatum
perterritum.
praeesse,sum,fui (Dat.): tre la tte (de)

terrifier, effrayer
perterrere,eo,ui,itum:
Guerre des Gaules I
15
________________________________________________________________________________________________________________________________
19.
Quibus
rebus
cognitis,
cum
ad
has
suspiciones
certissimae res accederent, quod per fines Sequanorum
suspicio,onis f.: le soupon

traverser
traducere,o,duxi,ductum: faire
Heluetios traduxis-set, quod obsides inter eos dandos curasset,

quod ea omnia non modo iniussu suo et ciuitatis, sed etiam
modo: seulement
insciente (me): (mon) insu
inscientibus ipsis fecisset, quod a magistratu Haeduorum
ipse animaduerteret aut ciuitatem animaduertere iuberet. His
arbitrari: penser, juger quare: cause de quoi

animadvertere,o,i,rsum (in + Acc.): svir (contre)
repugnare (Dat.): sopposer ()
omnibus
Diviciacus,i m.: Diviciacus
accusaretur, satis esse causae arbitrabatur quare in eum aut
rebus
unum
repugnabat, quod
Diuiciaci
fratris
summum in populum Romanum studium, summam in se

uoluntatem,
egregiam
cognouerat:
nam
ne
fidem,
eius
iustitiam,
supplicio
temperan-tiam
Diuiciaci
animum
offen-deret uerebatur. Itaque priusquam quidquam conaretur,

Diuicia-cum ad se uocari iubet et, cotidianis interpretibus
remotis,
per
C.
Valerium
Troucillum,
principem
Galliae
voluntas,atis f.: la (bonne) volont egregius,a,um: exceptionnel,

remarquable justitia,ae f.: la justice, lquit temperantia,ae
f.: la modration
supplicium,ii
n.: le supplice Diviciacus,i m.: Diviciacus
priusquam: avant que
cotidianus,a,um: quotidien interpres,etis m.: linterprte
removere,eo,movi,motum: loigner, carter
C. Valerius,ii Troucillus,i m.: Gaus Valrius Troucillus princeps,cipis m.:
le chef familiaris,is m.: lami intime
colloqui,or,locutus sum (cum + Abl.): sentretenir (avec qqn)
habebat, cum eo collo-quitur; simul commonefacit quae ipso
commonefacere,io,feci,factum: rappeler praesens,ntis: prsent

concilium,ii n.: lassemble
Dumnorix,igis m.: Dumnorix separatim: sparment
praesente in concilio [Gallorum] de Dumnorige sint dicta, et
quisque,cujusque: chacun
ostendit quae separatim quisque de eo apud se dixerit: petit
offensio,onis f.: loffense
prouinciae, familiarem suum, cui summam omnium rerum fidem
hortari (ut): exhorter ()
atque hortatur ut sine eius offensione animi uel ipse de eo,

causa cognita, statuat uel ciuita-tem statuere iubeat.
Diviciacus,i m.: Diviciacus complecti,or,plexus sum: embrasser

obsecrare (ut/ne): supplier (de)
20. Diuiciacus multis cum lacrimis Caesarem complexus

obse-crare coepit ne quid grauius in fratrem statueret: Scire se
illa esse uera, nec quemquam ex eo plus quam se doloris
capere,
eo... (compar.): dautant (plus)
16
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
propterea quod, cum ipse gratia plurimum domi atque in
reliqua Gallia, ille minimum propter adulescentiam posset, per

se creuis-set; quibus opibus ac neruis non solum ad minuendam
gratiam, sed paene ad perniciem suam uteretur; sese tamen et
amore fra-terno et existimatione uulgi commoueri. Quod si quid
opes,um f.pl.: les richesses, les ressources nervus,i m.: (ici) lnergie,
la vigueur minuere,o,ui,utum: diminuer (qqch.)
fraternus,a,um: fraternel
existimatio,onis f.: lopinion
vulgus,i n.: le commun; la foule
ei a Cae-sare grauius accidisset, cum ipse eum locum amicitiae

apud eum teneret, neminem existimaturum non sua uoluntate
factum; qua ex re futurum uti totius Galliae animi a se
auerterentur. Haec cum pluribus uerbis flens a Caesare

peteret, Caesar eius dextram prendit, consolatus rogat finem
prendere,o,i,nsum: prendre, saisir consolari: consoler orare:

prier, supplier tanti esse: valoir tant, avoir tant de prix
orandi faciat; tanti eius apud se gratiam esse ostendit uti et

reipublicae iniuriam et suum dolorem eius uoluntati ac precibus
condonare: sacrifier (qqch. )
Dumnorix,igis m.: Dumnorix
condonet. Dumnorigem ad se uocat; fratrem adhibet; quae in
adhibere,eo,ui,itum: faire venir
reprehendere,o,ndi,nsum: blmer
eo reprehendat ostendit; quae ipse intel-legat, quae ciuitas
queri,or,questus sum (Acc.): se plaindre (de)

proponere,o,posui,positum: prsenter, exposer
suspicio,onis f.: le soupon vitare: viter praeterire,eo,ii,itum:
passer condonare (aliquid alicui): pardonner (qqch. par gard
pour qqn)
queratur, proponit; monet ut in reliquum tem-pus omnes

suspiciones uitet; praeterita se Diuiciaco fratri condo-nare dicit.
Dumnorigi custodes ponit ut quae agat, quibuscum loquatur
sub (Abl.): au pied de
scire possit.
monte consedisse milia passuum ab ipsius castris octo, qualis
considere,o,sedi,sessum: stablir, prendre position passus,us m.: le

pas (1,5 m.)
circuitus,us m.: le (pour)tour ascensus,us m.: la monte, laccs
esset
21. Eodem die ab exploratoribus certior factus hostes sub
natura
montis
et
qualis
in
circuitu
ascensus
qui
cognosce-rent misit. Renuntiatum est facilem esse. De tertia

uigilia, T. Labienum, legatum pro praetore, cum duabus
legionibus
et
iis
T. Labienus,i m.: Titus Labinus
Guerre des Gaules I
17
________________________________________________________________________________________________________________________________
ducibus
qui
iter
cognouerant,
summum
iugum
montis
jugum,i n.: la crte (de montagne)
ascendere iubet; quid sui consilii sit, ostendit. Ipse de quarta

uigilia eodem itinere quo hostes ierant ad eos contendit,
contendere,o,tendi,tentum: se hter
equitatumque omnem ante se mittit. P. Considius, qui rei

militaris peritissimus habeba-tur et in exercitu L. Sullae et postea
P. Considius,ii m.: Publius Considius peritus,a,um (Gn.):

expriment (en)
L. Sulla,ae m.: Lucius Sylla M. Crassus,i m.: Marcus Crassus
in M. Crassi fuerat, cum exploratoribus praemittitur.
praemittere,o,misi,missum: envoyer en avant
22. Prima luce, cum summus mons a Labieno teneretur, ipse
prima lux: laube
Labienus,i m.: Labinus
ab hostium castris non longius mille et quingentis passibus
passus,us m.: le pas (1,5 m.)
abes-set, neque (ut postea ex captiuis comperit) aut ipsius
comperire,io,comperi,pertum: dcouvrir, apprendre
aduentus aut Labieni cognitus esset, Considius equo admisso
Considius,ii m.: Publius Considius
ad eum accurrit; dicit montem, quem a Labieno occupari
accurrere,o,i: accourir
uoluerit, ab hostibus teneri: id se a Gallicis armis atque insignibus
insigne,is n.: linsigne
cogno-uisse. Caesar suas copias in proximum collem subducit,
subducere,o,duxi,ductum: ramener, retirer
aciem instruit. Labienus, ut erat ei praeceptum a Caesare ne
praecipere,io,cepi,ceptum: prescrire
proelium committeret nisi ipsius copiae prope hostium castra
committere,o,misi,missum: engager (combat)
uisae essent, ut undique uno tempore in hostes impetus fieret,
undique: de toutes parts
monte occu-pato, nostros exspectabat proelioque abstinebat.
abstinere,eo,ui,tentum (Abl.): sabstenir (de)

avanc
equo admisso: bride abattue
occupare: occuper
Multo denique die per exploratores Caesar cognouit, et

montem a suis teneri, et Heluetios castra mouisse, et Considium,
perterrere,eo,ui,itum: terrifier, effrayer
timore perterritum, quod non uidisset pro uiso sibi renuntiasse. Eo
die, quo consue-rat interuallo hostes sequitur et milia passuum
intervallum,i n.: lintervalle
tria ab eorum cas-tris castra ponit.
multus,a,um: (ici)
18
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
23. Postridie eius diei, quod omnino biduum supererat cum

exercitui frumentum metiri oporteret, et quod a Bibracte,
oppido Haeduorum longe maximo et copiosissimo, non amplius
milibus passuum XVIII aberat, rei frumentariae prospiciendum
existima-uit; <itaque> iter ab Heluetiis auertit ac Bibracte ire
contendit. Ea res per fugitiuos L. Aemilii, decurionis equitum
Gallorum,
hostibus
nuntiatur.
Heluetii,
seu
quod
timore
omnino: en tout biduum,i n.: deux jours superesse,sum,fui:

rester
metiri,ior,mensus sum: mesurer oportere,et,uit (prop. inf.): falloir
(que) Bibracte,is n.: Bibracte
Haedui,orum m.pl.: les Hduens copiosus,a,um: riche amplius:
davantage, plus
passus,us m.: le pas (1,5 m.) res frumentaria,ae f.: le ravitaillement
prospicere,io,spexi,spectum: veiller
avertere,o,i,rsum: dtourner contendere,o,tendi,tentum: gagner en
hte
fugitivus,i m.: le dserteur L. Aemilius,ii m.: Lucius Emilius
decurio,onis m.: le dcurion
seu... sive: soit... soit perterrere,eo,ui,itum: terrifier, effrayer
perterritos Roma-nos discedere a se existimarent, eo magis
quod
occupare: occuper proelium,ii n.: le combat

committere,o,misi,missum: engager (combat)
intercludere,o,clusi,clusum (Abl.): couper (de) confidere,o,fisus sum:
tre sr, escompter commutare: changer compltement
novissimum agmen: larrire-garde insequi,or,secutus sum:
poursuivre
lacessere,o,ivi,itum: harceler
pridie,
superiori-bus
locis
occupatis,
proelium
non
commisissent, siue eo quod re frumentaria intercludi posse

confiderent, commutato consilio atque itinere conuerso, nostros
a nouissimo agmine insequi ac lacessere coeperunt.
24. Postquam id animum aduertit, copias suas Caesar in
superior,ius: suprieur
animum advertere: (= animadvertere) remarquer
pro-ximum collem subduxit equitatumque qui sustineret hostium
subducere,o,duxi,ductum: ramener, retirer
impetum misit. Ipse interim in colle medio triplicem aciem
interim: pendant ce temps
instru-xit legionum quattuor ueteranarum; in summo iugo duas
veteranus,a,um: de vtrans
legio-nes, quas in Gallia citeriore proxime conscripserat, et
citerior,ius: citrieur, cisalpin
omnia auxilia collocauit, ita ut supra se totum montem
supra (Acc.): au-dessus de
hominibus com-pleret; impedimenta sarcinasque in unum

locum conferri et eum ab iis qui in superiore acie constiterant
impedimenta,orum n.pl.: les bagages sarcinae,arum f.pl.: les

paquetages
superior,ius: suprieur munire,io,ivi,itum: fortifier
muniri
iussit.
Heluetii,
cum
omnibus
suis
carris
secuti,
impedimenta in unum locum con-tulerunt; ipsi confertissima

acie,
reiecto
nostro
equitatu,
pha-
triplex,plicis: triple
jugum,i n.: la crte (de montagne)
complere,eo,evi,etum: remplir
confertus,a,um: serr rejicere,io,jeci,jectum: rejeter

phalanx,angis f.: la phalange
Guerre des Gaules I
19
________________________________________________________________________________________________________________________________
lange facta, sub primam nostram aciem successerunt.

25. Caesar, primum suo, deinde omnium ex conspectu
sub (Acc.): sous (avec mouvement) succedere,o,cessi,cessum:

sapprocher
remo-tis equis, ut, aequato omnium periculo, spem fugae
aequare: rendre gal
tolleret, cohortatus suos, proelium commisit. Milites, e loco
cohortari: exhorter proelium,ii n.: le combat

committere,o,misi,missum: engager (combat) superior,ius:
suprieur f.: la phalange perfringere,o,fregi,fractum: enfoncer
phalanx,angis
disjicere,io,jeci,jectum: disperser
destringere,o,strinxi,strictum: dgainer
superiore pilis missis, facile hostium phalangem perfregerunt. Ea

disiecta, gladiis destrictis in eos impetum fecerunt. Gallis magno
ad pug-nam erat impedimento quod, pluribus eorum scutis uno
ictu pilo-rum transfixis et colligatis, cum ferrum se inflexisset,
neque euel-lere neque, sinistra impedita, satis commode
pugnare poterant, multi ut, diu iactato bracchio, praeoptarent
scuta e manu emit-tere et nudo corpore pugnare. Tandem
uulneribus defessi, et pedem referre et, quod mons suberat
circiter mille passuum, eo se recipere coeperunt. Capto monte
et succedentibus nostris, Boii et Tulingi, qui hominum milibus
circiter XV agmen hostium claudebant et nouissimis praesidio
erant, ex itinere nostros latere aperto aggressi, circumuenire, et
id conspicati Heluetii qui in montem sese receperant, rursus
instare et proelium redintegrare coeperunt. Romani conuersa
signa bipertito intulerunt: prima et secunda acies, ut uictis ac
impedimentum,i n.: lembarras, la gne scutum,i n.: le bouclier

ictus,us m.: le coup
transfigere,o,fixi,fixum: transpercer colligare: lier/clouer ensemble
inflectere,o,flexi,flexum: recourber evellere,o,i: arracher
sinistra,ae f.: la main gauche commodus,a,um: (ici) commode
jactare: secouer, agiter bracchium,ii n.: le bras
prfrer emittere,o,misi,missum: (ici) lcher
defessus,a,um: puis
subesse,sum: tre proche circiter: environ passus,us m.: le pas

(1,5 m.)
se recipere: se retirer succedere,o,cessi,cessum: sapprocher
Boii,orum m.pl.: les Boens Tulingi,orum m.pl.: les Tulinges XV:
(quindecim) quinze
claudere,o,clausi,clausum: fermer novissimus,a,um: dernier
praesidium,ii n.: la protection ex itinere: ds (leur) arrive, sans
dlai latus,eris n.:ouvrir,
le ct,
le flanc
aperire,io,perui,pertum:
dcouvrir
circumvenire,io,veni,ventum: entourer, cerner conspicari:
apercevoirmenacer, presser redintegrare: reprendre
instare,o,stiti:
signa convertere: faire une conversion, changer de front bipertito:
en deux parties signa inferre: attaquer
submovere,eo,movi,motum: repousser resistere,o,stiti (Dat.): rsister
()
submotis resisteret; tertia, ut uenientes sustineret.

26. Ita ancipiti proelio diu atque acriter pugnatum est. Diutius
cum sustinere nostrorum impetus non possent, alteri se, ut coe-
praeoptare:
anceps,cipitis: double
20
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
suos se contulerunt. Nam hoc toto proelio, cum ab hora
se recipere: se retirer impedimenta,orum n.pl.: les bagages

se conferre: se rendre (qque part)
septima ad uesperum pugnatum sit, auersum hostem uidere
vesper,eri m.: le soir
nemo potuit. Ad multam noctem etiam ad impedimenta
multus,a,um: (ici) avanc
pugnatum est, prop-terea quod pro uallo carros obiecerant, et
vallum,i n.: le retranchement objicere,io,jeci,jectum: (ici) opposer

superior,ius: suprieur
conjicere,io,jeci,jectum: jeter (en masse) nonnulli,orum m.pl.:
quelques-uns rota,ae f.: la roue
matara,ae f.: le javelot (gaulois) tragula,ae f.: le javelot ( courroie)
subjicere,io,jeci,jectum: (ici) jeter (par-dessous)
potiri,ior,itus sum (Abl.): semparer (de)
perant, in montem receperunt, alteri ad impedimenta et carros
e loco superiore in nostros uenientes tela coniciebant, et

nonnulli inter carros rotas-que mataras ac tragulas subiciebant
nostrosque
uulnerabant.
Diu
cum
esset
pugnatum,
impedimentis castrisque nostri potiti sunt. Ibi Orgetorigis filia
atque unus e filiis captus est. Ex eo proelio circiter milia

hominum CXXX superfuerunt, eaque tota nocte continenter
circiter: environ CXXX: centum et triginta (130)

superesse,sum,fui (ex): survivre ()
continenter: sans arrt intermittere,o,misi,missum: interrompre
ierunt; nullam partem noctis itinere intermisso, in fines Lingonum
Lingones,um m.pl. (Acc. -as): les Lingons
die quarto peruenerunt, cum, et propter uulnera militum, et
sepultura,ae f.: lenterrement
triduum,i n.: trois jours
propter sepulturam occisorum, nostri, [triduum morati,] eos

sequi non potuissent. Caesar ad Lingonas litteras nuntiosque
nuntius,ii m.: le messager
misit, ne eos frumento neue alia re iuuarent: Qui si iuuissent, se

eodem loco quo Heluetios habiturum. Ipse, triduo intermisso,
intermittere,o,misi,missum: laisser passer
cum omnibus copiis eos sequi coepit.
inopia,ae f.: le manque
27. Heluetii, omnium rerum inopia adducti, legatos de

dedi-tione
ad
eum
miserunt.
Qui
cum
eum
in
itinere
conuenissent, seque ad pedes proiecissent suppliciterque locuti

flentes pacem petissent, atque eos in eo loco quo tum essent
suum aduentum exspectare iussisset, paruerunt. Eo postquam
Caesar
peruenit,
deditio,onis f.: la capitulation
convenire,io,veni,ventum (ici): (ici) rencontrer

projicere,io,jeci,jectum: jeter terre
supplex,icis: suppliant
Guerre des Gaules I
21
________________________________________________________________________________________________________________________________
obsides, arma, seruos qui ad eos perfugissent, poposcit. Dum
perfugere,io,fugi: se rfugier
ea conquiruntur et conferuntur nocte intermissa, circiter
intermittere,o,misi,missum: laisser passer
hominum milia VI eius pagi qui Verbigenus appellatur, siue
fugam aut occultari aut omnino ignorari posse existimarent,
pagus,i m.: le canton Verbigenus,a,um: du canton dUrba

sive... sive: soit... soit perterrere,eo,ui,itum: terrifier, effrayer
supplicium,ii n.: le supplice afficere,io,feci,fectum (Abl.): infliger
(qqch.) inducere,o,duxi,ductum: pousser
multitudo,inis f.: la foule dediticius,ii m.: (le soldat qui sest rendu)
occultare: cacher
omnino: compltement
prima nocte e castris Heluetiorum egressi ad Rhenum finesque
contendere,o,tendi,tentum: gagner en hte
timore perter-riti ne armis traditis supplicio afficerentur, siue spe

salutis inducti quod in tanta multitudine dediticiorum suam
poscere,o,poposci: rclamer
circiter: environ
Germanorum conten-derunt.
28. Quod ubi Caesar resciit, quorum per fines ierant, his uti
conquirerent et
reducerent, si sibi purgati esse
uellent,
rescire,io,ivi: dcouvrir, apprendre

reducere,o,duxi,ductum: ramener
purgare: disculper
imperauit; reductos in hostium numero habuit; reliquos omnes,
obsidibus, armis, perfugis traditis, in deditionem accepit.

Heluetios, Tulin-gos, Latobrigos in fines suos, unde erant profecti,
perfuga,ae m.: le dserteur deditio,onis f.: la capitulation

Tulingi,orum m.pl.: les Tulinges
Latobrigi,orum m.pl.: les Latobriges reverti,or,versus sum: revenir
reuerti iussit, et quod, omnibus frugibus amissis, domi nihil erat
fruges,um f.pl.: les moissons
quo famem tolerarent, Allobrogibus imperauit ut iis frumenti
copiam face-rent: ipsos oppida uicosque quos incenderant
vicus,i m.: le village
restituere iussit. Id ea maxime ratione fecit, quod noluit eum
ratio,onis f.: la raison, le motif
locum,
vacare: tre vide
unde
Heluetii
discesserant,
uacare,
ne
propter
bonitatem agrorum Germani, qui trans Rhenum incolunt, ex suis

finibus
in
Heluetiorum
fines
transirent
et
finitimi
quod egregia uirtute erant cogniti, ut in finibus suis collocarent

quibus
illi
agros
bonitas,atis f.: la (bonne) qualit
incolere,o,ui: habiter
Galliae
prouinciae Allobrogibusque essent. Boios, petentibus Haeduis,
concessit;
fames,is f.: la faim
dederunt
Boii,orum m.pl.: les Boens Haedui,orum m.pl.: les Hduens

egregius,a,um: exceptionnel, remarquable
22
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
quosque postea in parem iuris libertatisque condicionem atque

ipsi erant receperunt.
29. In castris Heluetiorum tabulae repertae sunt, litteris
par,paris: gal libertas,atis f.: la libert

condition, le statut
recipere,io,cepi,ceptum: recevoir
condicio,onis f.: la
tabulae,arum f.pl.: les registres
Grae-cis confectae, et ad Caesarem relatae, quibus in tabulis
nominatim: par nom, nommment
nomina-tim ratio confecta erat qui numerus domo exisset
ratio,onis f.: le compte
eorum, qui arma ferre possent; et item separatim pueri, senes
item: de mme
mulieresque. [Quarum omnium rerum] summa erat capitum
summa,ae f.: la somme, le total
Heluetiorum milia CCLXIII, Tulingorum milia XXXVI, Latobrigorum
CCLXIII (ducenta sexaginta tria): 263 Tulingi m.pl.: les Tulinges

XXXVI (sex et triginta): 36 Latobrigi m.pl.: les Latobriges
Rauraci
n.pl.: les
XXIII (tria
et viginti):
23 Rauraces
Boii m.pl.: les Boens XXXII (duo et
triginta): 32
nonaginta: nonante
XIV, Rau-racorum XXIII, Boiorum XXXII; ex his, qui arma ferre

possent, ad milia nonaginta duo. Summa omnium fuerunt ad
milia CCCLXVIII. Eorum qui domum redierunt, censu habito, ut
separatim: sparment
CCCLXVIII (trecenta sexaginta octo): 368

recensement
census,us m.: le
Cae-sar imperauerat, repertus est numerus milium centum et

fere: presque
decem.
30. Bello Heluetiorum confecto, totius fere Galliae legati,
gratulatum (supin): pour fliciter
principes ciuitatum, ad Caesarem gratulatum conuenerunt:
tametsi: quoique, bien que
Intellegere sese, tametsi pro ueteribus Heluetiorum iniuriis
repetere,o,ivi,itum: rclamer
populi Romani ab his poenas bello repetisset, tamen eam rem
ex usu (Gn.): utile ()
non minus ex usu terrae Galliae quam populi Romani accidisse,
propterea quod eo consilio florentissimis rebus domos suas
Hel-uetii reliquissent, uti toti Galliae bellum inferrent imperioque

potirentur locumque domicilio ex magna copia deligerent,
potiri,ior,itus sum (Abl.): semparer (de) domicilium,ii n.: la demeure

opportunus,a,um: avantageux fructuosus,a,um: fertile
quem ex omni Gallia opportunissimum ac fructuosissimum
stipendiarius,a,um: tributaire
iudicassent,
Petierunt
reliquasque
ciuitates
uti
stipendiarias
haberent.
sibi
florere,eo,ui: tre florissant
Guerre des Gaules I
23
________________________________________________________________________________________________________________________________
concilium totius Galliae in diem certam indicere idque Caesaris
facere uoluntate liceret: Sese habere quasdam res quas ex
communis,is,e: commun
com-muni consensu ab eo petere uellent. Ea re permissa,
consensus,us m.: laccord
permittere,o,misi,missum: permettre
diem conci-lio constituerunt et iureiurando ne quis enuntiaret
constituere,o,ui,utum: dcider jusjurandum, jurisjurandi n.: le

serment enuntiare: rvler
sancire,io,sanxi,sanctum (ne): sengager ( ne pas), interdire (de)
nisi quibus communi consilio mandatum esset inter se sanxerunt.
indicere,o,dixi,dictum: dclarer, fixer
fuerant ad Caesarem reuerterunt petieruntque uti sibi secreto in
concilium,ii n.: lassemble dimittere,o,misi,missum: renvoyer

revertere,o,rti,rsum: revenir secreto: en particulier
occulto de sua omniumque salute cum eo agere liceret. Ea re
occultus,a,um: secret
impetrata, sese omnes flentes Caesari ad pedes proiecerunt:
impetrare: obtenir
Non minus se id contendere et laborare ne ea quae dixisssent

enuntiaretur quam uti ea quae uellent impetrarent, propterea
contendere,o,tendi,tentum (ut/ne): (ici) solliciter laborare (ut/ne):

(ici) sinquiter (que)
enuntiare: rvler propterea quod: parce que
quod, si enuntiatum esset, summum in cruciatum se uenturos
cruciatus,us m.: le supplice
31. Eo concilio dimisso, iidem principes ciuitatum qui ante
projicere,io,jeci,jectum: jeter terre
uiderent.
Locutus est pro his Diuiciacus Haeduus: Galliae totius
fac-tiones esse duas: harum alterius principatum tenere
Haeduos, alterius Aruernos. Hi cum tantopere de potentatu
inter se multos annos contenderent, factum esse uti ab Aruernis
Sequanisque Germani mercede arcesserentur. Horum primo
circiter milia XV Rhenum transisse; posteaquam agros et cultum
et copias Gallo-rum homines feri ac barbari adamassent,
traductos plures; nunc esse in Gallia ad C et XX milium
numerum. Cum his Haeduos eorumque clientes semel atque
iterum
armis
contendisse;
mag-
Diviciacus,i m.: Diviciacus Haeduus,i m.: lHduen

le parti
factio,onis f.:
Arverni,orum m.pl.: les Arvernes tantopere: tellement, tel point

potentatus,us m.: la primaut, lhgmonie
contendere,o,tendi,tentum: lutter Sequani,orum m.pl.: les Squanes
merces,edis f.: le salaire arcessere,o,ivi,itum: faire venir
environ XV (quindecim): quinze
posteaquam: aprs que
circiter:
barbarus,a,um: barbare adamare (Acc.): sprendre (de)

cliens,ntis m.: le client, le protg
seconde fois
semel: une fois
iterum: une
24
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
omnem senatum, omnem equitatum amisisse. Quibus proeliis
calamitas,atis f.: le malheur

chasser
calamitati-busque fractos, qui et sua uirtute et populi Romani
frangere,o,fregi,fractum: briser
nam calamitatem pulsos accepisse, omnem nobilitatem,
pellere,o,pepuli,pulsum: repousser,
hospitium,ii n.: les liens dhospitalit
hospitio atque amicitia plurimum ante in Gallia potuissent,

coactos esse Sequanis obsides dare, nobilissimos ciuitatis, et
jusjurandum, jurisjurandi n.: le serment
iureiurando
obstringere,o,strinxi,strictum: attacher, lier repetere,o,ivi,itum:

rclamer
implorare: implorer recusare (quominus): refuser (que)
ciui-tatem
obstringere
sese
neque
obsides
repetituros, neque auxilium a populo Romano imploraturos,

neque recusaturos quominus perpetuo sub illorum dicione
atque
imperio essent. Vnum
se esse
ex
omni
ciuitate
perpetuo: perptuellement
lautorit, le pouvoir
jurare: prter serment
sub (Abl.): sous
Haeduorum, qui adduci non potuerit ut iuraret aut liberos suos
ob (Acc.): cause de
obsides daret. Ob eam rem se ex ciuitate profu-gisse et Romam
postulatum (supin): pour demander
dicio,onis f.:
profugere,io,fugi: senfuir
ad senatum uenisse auxilium postulatum, quod solus neque

iureiurando neque obsidibus teneretur. Sed peius uictoribus
Sequanis quam Haeduis uictis accidisse, propterea quod
Ariovistus,i m.: Arioviste
Ariouistus, rex Germanorum, in eorum finibus consedisset
Sequanus,a,um: squane
tertiamque partem agri Sequani, qui esset optimus totius
occupare (Acc.): semparer (de)
Galliae, occupauisset et nunc de altera parte tertia Sequanos
Harudes,um m.pl.: les Harudes
decedere iuberet, propterea quod paucis mensibus ante
XXIV (quattuor et viginti): 24
considere,o,sedi,sessum: sinstaller
Harudum milia hominum XXIV ad eum uenissent, quibus locus

ac sedes para-rentur. Futurum esse paucis annis uti omnes ex
pellere,o,pepuli,pulsum: repousser, chasser
Galliae finibus pellerentur atque omnes Germani Rhenum

transirent: neque enim conferendum esse Gallicum cum
Germanorum agro neque hanc consuetudinem uictus cum illa
comparandam.
Ariouistum
autem,
consuetudo,inis f.: lhabitude, la coutume victus,us m.: le genre de

vie comparare (cum + Abl.): comparer ()
Guerre des Gaules I
25
________________________________________________________________________________________________________________________________
ut semel Gallorum copias proelio uicerit, quod proelium factum
semel: une fois
sit ad Magetobrigam, superbe et crudeliter imperare, obsides
Magetobriga,ae f.: Magtobrige
nobilissimi cuiusque liberos poscere et in eos omnia exempla
poscere,o,poposci: rclamer
cruciatusque edere, si qua res non ad nutum aut ad
cruciatus,us m.: le supplice edere,o,edidi,editum (in + Acc.): (ici)

perptrer (contre) nutus,us m.: le signe de tte voluntas,atis
f.: la volont irascible temerarius,a,um: impulsif
iracundus,a,um:
uoluntatem eius facta sit. Hominem esse barbarum, iracundum,

crudelis,is,e: cruel
exemplum,i n.: lexemple
temerarium: non posse eius imperia diutius sustineri. Nisi quid in

Caesare populoque Romano sit auxilii, omnibus Gallis idem esse
facien-dum quod Heluetii fecerint, ut domo emigrent, aliud
domicilium,
alias
sedes
remotas
Germanis
petant,
fortunamque, quaecum-que accidat, experiantur. Haec si
emigrare: migrer, dmnager domicilium,ii n.: la demeure, le

domicile
quicumque,quaecumque,quodcumque: quel(le) que
enuntiare: annoncer, rvler
enuntiata Ariouisto sint, non dubitare quin de omnibus obsidibus

qui apud eum sint grauissi-mum supplicium sumat. Caesarem
supplicium,ii n.: le supplice
uel auctoritate sua atque exer-citus, uel recenti uictoria, uel
recens,ntis: rcent
nomine populi Romani deterrere posse ne maior multitudo

traverser
auctoritas,atis f.: lautorit
deterrere,eo,ui,itum (ne): dtourner (de)

traducere,o,duxi,ductum: faire
Germanorum Rhenum traducatur Gal-liamque omnem ab

Diviciacus,i m.: Diviciacus
Ariouisti iniuria posse defendere.

32. Hac oratione ab Diuiciaco habita, omnes qui aderant
magno
fletu
auxilium
Caesare
petere
coeperunt.
Animaduertit Caesar unos ex omnibus Sequanos nihil earum
animadvertere,o,i,rsum: remarquer
demittere,o,misi,missum: baisser
rerum facere quas ceteri facerent, sed tristes, capite demisso,

terram intueri. Eius rei quae causa esset miratus ex ipsis quaesiit.
tristitia,ae f.: la tristesse
Nihil Sequani res-pondere, sed in eadem tristitia permanere.
omnino: du tout (aprs ng.)

sortir
Cum ab his saepius quaereret neque ullam omnino uocem

exprimere
posset,
idem
permanere,eo,mansi,mansum: persister
exprimere,o,pressi,ssum: tirer, faire
26
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
Diuiciacus
Haeduus
respondit:
Hoc
esse
miseriorem
et
Haeduus,i m.: lHduen
grauio-rem fortunam Sequanorum quam reliquorum, quod soli
horrerent, propterea quod reliquis tamen fugae facultas
occultus,a,um: secret queri,or,questus sum: se plaindre

implorare: implorer absens,ntis: absent
Ariovistus,i m.: Arioviste crudelitas,atis f.: la cruaut velut:
comme coram: en prsence, sur place horrere,eo,ui: frmir,
tremblerquod: parce que facultas,atis f.: la possibilit
propterea
daretur,
Ariouistum
intra (Acc.): lintrieur de
recipere,io,cepi,ceptum: recevoir
recepissent, quorum oppida omnia in potestate eius essent,
cruciatus,us m.: le supplice
perferre,fero,tuli,latum: supporter
ne in occulto quidem queri neque auxilium implorare auderent,

absen-tisque Ariouisti crudelitatem uelut si coram adesset
Sequanis
uero,
qui
intra
fines
suos
omnes cruciatus essent perfe-rendi.

33. His rebus cognitis, Caesar Gallorum animos uerbis
confirmare: affermir
confir-mauit pollicitusque est sibi eam rem curae futuram:

Magnam se habere spem et beneficio suo et auctoritate
auctoritas,atis f.: linfluence, lautorit
adductum Ariouistum finem iniuriis facturum. Hac oratione
habita, concilium dimisit. Et secundum ea multae res eum

hortabantur quare sibi eam rem cogitandam et suscipiendam
secundum (Acc.): aprs, en plus de

cause de quoi
putaret, in primis quod Haeduos, fratres consanguineosque
consanguineus,i m.: le parent
saepenumero a senatu appellatos, in seruitute atque [in]
dicione uidebat Germanorum teneri eorum-que obsides esse
dimittere,o,misi,missum: renvoyer
hortari: exhorter
quare:
saepenumero: souvent
dicio,onis f.: lautorit, le pouvoir
apud Ariouistum ac Sequanos intellegebat; quod in tanto

imperio populi Romani turpissimum sibi et reipu-blicae esse
arbitrabatur. Paulatim autem Germanos consuescere Rhenum
transire et in Galliam magnam eorum multitudinem uenire,
periculosus,a,um: dangereux
populo Romano periculosum uidebat; neque sibi homines feros
barbarus,a,um: barbare
ac barbaros temperaturos existimabat quin, cum omnem
paulatim: peu peu
(sibi) temperare (quin): sabstenir (de)
Guerre des Gaules I
27
________________________________________________________________________________________________________________________________
Galliam occupauissent, ut ante Cimbri Teutonique fecissent, in

Prouinciam
exirent
atque
inde
in
Italiam
contenderent,
occupare (Acc.): semparer (de) Cimbri,orum m.pl.: les Cimbres

Teutoni,orum m.pl: les Teutons
contendere,o,tendi,tentum: se hter vers praesertim: surtout
[praeser-tim cum Sequanos a Prouincia nostra Rhodanus
dividere,o,visi,visum: sparer
diuideret];
mature: promptement occurrere,o,curri,cursum (Dat.): sopposer

()
spiritus,us m.: lorgueil arrogantia,ae f.: larrogance
qui-bus
rebus
quam
maturrime
occurrendum
putabat. Ipse autem Ariouistus tantos sibi spiritus, tantam

arrogantiam sumpserat ut ferendus non uideretur.
collo-quio deligeret: uelle sese de re publica et summis
quamobrem: cest pourquoi (mihi) placet,uit: je dcide

postulare (ab aliquo ut): demander ( qqn de)
uterque,utraque,utrumque: chacun des deux colloquium,ii n.:
lentretien
deligere,o,legi,lectum:
choisir
utriusque rebus cum eo agere. Ei legationi Ariouistus respondit:
Si quid ipsi a Caesare opus esset, sese ad eum uenturum fuisse;
(mihi) opus est (Abl.): (jai) besoin (de)
si quid ille se uelit, illum ad se uenire oportere. Praeterea se
oportere,et,uit (prop. inf.): falloir (que)
neque sine exer-citu in eas partes Galliae uenire audere quas
possidere,eo,sedi,sessum: possder
Caesar possideret, neque exercitum sine magno commeatu

atque molimento in unum locum contrahere posse. Sibi autem
commeatus,us m.: le ravitaillement molimentum,i n.: leffort, la

peine
contrahere,o,traxi,tractum: rassembler
mirum uideri quid in sua Gallia, quam bello uicisset, aut Caesari
omnino: (ici) en gnral
34. Quamobrem placuit ei ut ad Ariouistum legatos mitteret,

qui ab eo postularent uti aliquem locum medium utriusque
praeterea: en outre
aut omnino populo Romano negotii esset.

35. His responsis ad Caesarem relatis, iterum ad eum Caesar
responsum,i n.: la rponse
iterum: une seconde fois
legatos cum his mandatis mittit: Quoniam tanto suo populique
mandatum,i n.: les instructions
Romani beneficio affectus, cum in consulatu suo rex atque
afficere,io,feci,fectum (aliqua re aliquem): accorder (qqch qqn.)
ami-cus a senatu appellatus esset, hanc sibi populoque

Romano gra-tiam referret, ut in colloquium uenire inuitatus
grauaretur
neque
colloquium,ii n.: lentretien
invitare: inviter
gravari: refuser
28
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
de communi re dicendum sibi et cognoscendum putaret, haec
communis,is,e: commun
esse quae ab eo postularet: primum, ne quam multitudinem
postulare (ab): demander ()
hominum amplius trans Rhenum in Galliam traduceret; deinde
amplius: davantage, plus
obsides quos haberet ab Haeduis redderet, Sequanisque
Haedui,orum m.pl.: les Hduens Sequani,orum m.pl.: les Squanes

permittere,o,misi,missum: permettre
permit-teret ut quos illi haberent uoluntate eius reddere illis
traducere,o,duxi,ductum: faire passer
eorum bellum infer-ret. Si [id] ita fecisset, sibi populoque
lacessere,o,ivi,itum: harceler
(chez, contre)
perpetuus,a,um: perptuel
Romano perpetuam gra-tiam atque amicitiam cum eo
impetrare: obtenir
futuram; si non impetraret, sese (quoniam M. Messala M. Pisone
M. Messala,ae m.: Marcus Messala M. Piso,onis m.: Marcus Pison

censere,eo,ui,censum (ut): dcider (que)
quicumque: quiconque commodo (Gn.): sans prjudice (pour)
liceret; neue Haeduos iniuria lacesseret neue his sociisque
consulibus
senatus
censuisset
uti
quicumque
Galliam
inferre,fero,intuli,illatum (Dat.): porter
prouinciam obtineret, quod commodo reipublicae facere

posset,
Haeduos
ceterosque
amicos
populi
Romani
defenderet), se Haeduorum iniurias non neglecturum.

36. Ad haec Ariouistus respondit: Ius esse belli ut qui
quemadmodum: comme
item: de mme
uicis-sent iis quos uicissent quemadmodum uellent imperarent;
praescriptum,i n.: linstruction, lordre
item populum Romanum uictis non ad alterius praescriptum,
arbitrium,ii n.: le jugement; le bon plaisir
sed ad suum arbitrium imperare consuesse. Si ipse populo

Romano non praescriberet quemadmodum suo iure uteretur,
praescribere,o,psi,ptum: prescrire, ordonner quemadmodum:

comment oportere,et,uit (prop. inf.): falloir (que)
non oportere se a populo Romano in suo iure impediri. Haeduos
congredi,ior,gressus sum: combattre
stipendiarius,a,um: tributaire
sibi, quoniam belli fortunam tentassent et armis congressi ac

superati essent, stipen-diarios esse factos. Magnam Caesarem
iniuriam facere, qui suo aduentu uectigalia sibi deteriora
faceret. Haeduis se obsides red-diturum non esse, neque his
neque
eorum
sociis
iniuria
bellum
vectigal,alis n.: la redevance, limpt
deterior,ius: infrieur, diminu
Guerre des Gaules I
29
________________________________________________________________________________________________________________________________
illaturum, si in eo manerent quod conuenisset stipendiumque

quotannis penderent; si id non fecissent, longe iis fraternum
nomen populi Romani afuturum. Quod sibi Caesar denuntiaret
inferre,fero,intuli,illatum (Dat.): porter (contre)

convenire,io,veni,ventum (Acc.): convenir (de) stipendium,ii
n.: le tribut
quotannis:
chaque anne pendere,o,pependi,pensum: payer
fraternus,a,um: de frre
denuntiare: annoncer, dclarer
se Haeduorum iniurias non neglecturum, neminem secum sine

sua
pernicie
contendisse.
Cum
uellet,
congrederetur:
intellecturum quid inuicti Germani, exercitatissimi in armis, qui

inter annos XIV tectum non subissent, uirtute possent.
37. Hae eodem tempore Caesari mandata referebantur et
legati ab Haeduis et a Treueris ueniebant: Haedui questum
quod Harudes, qui nuper in Galliam transportati essent, fines
eorum popularentur; sese ne obsididus quidem datis pacem
Ariouisti redimere potuisse; Treueri autem, pagos centum
Sueborum ad ripas Rheni consedisse, qui Rhenum transire
conarentur; his praeesse Nasuam et Cimberium fratres. Quibus
rebus
Caesar
uehementer
commotus
maturandum
sibi

sum: se battre
exercitatus,a,um: entran, exerc
congredi,ior,gressus
XIV (quattuordecim): 14 tectum,i n.: le toit; la maison

subire,eo,ii,itum: aller/entrer sous
Haedui,orum m.pl.: les Hduens Treveri,orum m.pl.: les Trvres
questum (supin): pour se plaindre
Harudes,um m.pl.: les Harudes nuper: rcemment transportare:
transporter, faire passer
populari: dvaster, ravager Ariovistus,i m.: Arioviste
redimere,o,emi,emptum: racheter pagus,i m.: le canton
Suebi,orum m.pl.: les Suves
considere,o,sedi,sessum: sinstaller, stablir
praeesse,sum,fui (Dat.): tre la tte (de)
Cimberius,ii m.: Cimbrius
maturare: se hter
Nasua,ae m.: Nasua
existimauit ne, si noua manus Sueborum cum ueteribus copiis
conjungere,o,junxi,junctum: joindre, unir
Ariouisti sese coniunxis-set, minus facile resisti posset. Itaque, re
resistere,o,stiti (Dat.): rsister () res frumentaria,ae f.: le

ravitaillement
comparare: (ici) se procurer contendere,o,tendi,tentum: se hter
vers
frumentaria
quam
celer-rime
potuit
comparata,
magnis
itineribus ad Ariouistum conten-dit.

triduum,i n.: trois jours
cum suis omnibus copiis ad occupandum Vesontionem, quod
occupare: occuper
Vesontio,onis f.: Besanon
est oppidum maximum Sequanorum, contendere, [triduique

hter vers
38. Cum tridui uiam processisset, nuntiatum est ei Ariouistum
uiam
contendere,o,tendi,tentum: se
30
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
suis finibus processisse]. Id ne accideret magnopere sibi
magnopere: grandement, beaucoup praecavere,eo,cavi,cautum

(ne): empcher (que), prendre garde (que ne... pas)
praeca-uendum Caesar existimabat. Namque omnium rerum

quae ad bellum usui erant summa erat in eo oppido facultas,
usus,us m.: lusage; le besoin
idque natura loci sic muniebatur ut magnam ad ducendum
munire,io,ivi,itum: fortifier
bellum daret facul-tatem, propterea quod flumen Dubis ut
propterea quod: parce que Dubis,is m.: le Doubs circinus,i m.:

le compas circumducere,o,duxi,ductum: trac en cercle
cingere,o,cinxi,cinctum: entourer spatium,ii n.: lespace, la distance
circino circumductum paene totum oppidum cingit; reliquum

spatium, quod est non amplius pedum DC, qua flumen
intermittit, mons continet magna altitudine, ita ut radices montis
ex utraque parte ripae fluminis contingant. Hunc murus
circumdatus arcem efficit et cum oppido coniungit. Huc
Caesar
magnis
nocturnis
diurnisque
itineribus
contendit,
occupatoque oppido ibi praesidium collocat.

39. Dum paucos dies ad Vesontionem rei frumentariae
facultas,atis f.: (ici) labondance
facultas,atis f.: la possibilit
amplius: davantage, plus DC (sescenti,ae,a): 600

intermittere,o,misi,missum: (ici) laisser un espace
continere,eo,ui,tentum:
enfermer,
borner
altitudo,inis
f.: la hauteur (ici)
radix,icis
f.: la base
uterque,utraque,utrumque: lun et lautre
contingere,o,tigi,tactum: toucher circumdare,o,dedi,datum: placer
autour efficere,io,feci,fectum: faire, raliser
conjungere,o,junxi,junctum: relier nocturnus,a,um: de nuit
diurnus,a,um: de jour
praesidium,ii n.: le poste
Vesontio,onis f.: Besanon res frumentaria,ae f.: le ravitaillement
commeatus,us m.: lapprovisionnement
Gn. + causa: en vue de, pour percontatio,onis f.: les questions
com-meatusque causa moratur, ex percontatione nostrorum
magnitudo,inis f.: la grandeur
uocibus-que Gallorum ac mercatorum, qui ingenti magnitudine
incredibilis,is,e: incroyable
corporum Germanos, incredibili uirtute atque exercitatione in
praedicare: raconter saepenumero: souvent

congredi,ior,gressus sum: se battre
armis
esse
praedicabant
(saepenumero
sese
cum
exercitatio,onis f.: lentranement
eis
ferre potuisse), tantus subito timor omnem exercitum occupauit
subito: tout coup occupare (Acc.): semparer (de)

mediocris,is,e: ordinaire
perturbare: troubler oriri,ior,ortus sum: natre, commencer
ut non mediocriter omnium mentes animosque perturbaret. Hic
tribunus militum: le tribun militaire
primum ortus est a tribunis militum, praefectis reliquisque qui ex
Gn. + causa: pour res militaris f.: lart de la guerre usus,us m.:
lusage, lexprience
inferre,fero,intuli,illatum: (ici) invoquer, prtexter necessarius,a,um:
invitable, indispensable
congressos ne uultum quidem atque aciem oculorum dicebant
Vrbe amicitiae causa Caesarem secuti non magnum in re

militari usum habebant: quorum alius alia causa illata quam sibi
ad
proficiscendum
neces-
praefectus,i m.: le prfet
Guerre des Gaules I
31
________________________________________________________________________________________________________________________________
sariam esse diceret, petebat ut eius uoluntate discedere liceret;
nonnulli, pudore adducti, ut timoris suspicionem uitarent
nonnulli,orum m.pl.: quelques-uns pudor,oris m.: le sens de

lhonneur, la honte suspicio,onis f.: le soupon vitare: viter
remanere,eo,mansi,mansum:
rester
interdum:
parfois
rema-nebant. Hi neque uultum fingere
neque
interdum
miserabantur. Vulgo totis castris testamenta obsignabantur.
abdere,o,didi,ditum: cacher tabernaculum,i n.: la tente

queri,or,questus sum (Acc.): se plaindre (de)
familiaris,is m.: lami intime communis,is,e: commun miserari:
dplorer vulgo: couramment, partout
testamentum,i n.: le testament obsignare: sceller, cacheter
Horum uocibus ac timore paulatim etiam ii qui magnum in
paulatim: peu peu
castris usum habebant, milites centurionesque quique equitatui
centurio,onis m.: le centurion

(de)
lacrimas tenere poterant: abditi in tabernaculis aut suum fatum

querebantur aut cum familiaribus suis commune periculum
praeesse,sum,fui (Dat.): tre la tte
praeerant, perturbabantur. Qui se ex his minus timidos existimari

uolebant non se hostem uereri, sed angustias itineris et
magnitudinem siluarum quae intercede-rent inter ipsos atque
angustiae,arum f.pl.: le dfil intercedere,o,cessi,ssum: se trouver

(entre)
Ariovistus,i m.: Arioviste res frumentaria,ae f.: le ravitaillement
posset timere dicebant. Nonnulli etiam Cae-sari nuntiarant,
commodus,a,um: (ici) commode supportare: apporter

nonnulli,orum m.pl.: quelques-uns
signa ferre: se mettre en marche
cum castra moueri ac signa ferri iussisset, non fore dicto
dictum,i n.: la parole
audientes milites neque propter timorem signa laturos.
convocare: convoquer, runir
Ariouistum, aut rem frumentariam ut satis commode supportari
omnium-que ordinum ad id consilium adhibitis centurionibus,
adhibere,eo,ui,itum: faire venir, associer ()

centurion
incusare: accuser, blmer
uehementer eos incusauit: Primum, quod aut quam in partem
aut quo consi-lio ducerentur sibi quaerendum aut cogitandum
appetere,o,ivi,itum: rechercher
40.
Haec
cum
animaduertisset,
conuocato
consilio
centurio,onis m.: le
putarent. Ario-uistum, se consule, cupidissime populi Romani

amicitiam appe-tisse; cur hunc tam temere quisquam ab officio
postulatum,i n.: la demande
discessurum iudi-caret? Sibi quidem persuaderi, cognitis suis
aequitas,atis f.: lquit condicio,onis f.: la condition

perspicere,io,spexi,spectum: voir clairement, reconnatre
postulatis atque aequitate condicionum perspecta, eum

neque
suam
neque
populi
32
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
Romani gratiam repudiaturum. Quod si furore atque amentia

impulsus bellum intulisset, quid tandem uererentur? aut cur de
repudiare: rejeter quod si: et si; mais si amentia,ae f.:

lgarement
impellere,o,puli,pulsum: pousser inferre,fero,intuli,illatum: porter
(contre)
sua uirtute aut de ipsius diligentia desperarent? Factum eius

hos-tis periculum patrum nostrorum memoria, cum Cimbris et
Cimbri,orum m.pl.: les Cimbres
Teuto-nis a C. Mario pulsis, non minorem laudem exercitus
quam ipse imperator meritus uidebatur; factum etiam nuper in
nuper: rcemment
Italia seruili tumultu, quos tamen aliquid usus ac disciplina quam
tumultus,us m.: (ici) le soulvement

disciplina,ae f.: la discipline
sublevare: aider
a nobis accepissent subleuarent. Ex quo iudicari posse
Teutoni,orum m.pl: les Teutons
servilis,is,e: des esclaves

usus,us m.: lexprience
aliquamdiu inermes sine causa timuissent, hos postea armatos
constantia,ae f.: la fermet propterea quod: parce que

aliquamdiu: quelque temps inermis,is,e: sans armes
victor,oris: victorieux
ac uictores superas-sent. Denique hos esse eosdem Germanos
saepenumero: souvent
quibuscum saepenu-mero Heluetii congressi, non solum in suis
congredi,ior,gressus sum: se battre
sed etiam in illorum finibus, plerumque superarint, qui tamen
plerumque: le plus souvent
pares esse nostro exer-citui non potuerint. Si quos aduersum
proelium et fuga Gallorum commoueret, hos, si quaererent,
diuturnitas,atis f.: la longueur
reperire posse diuturnitate belli defatigatis Gallis Ariouistum,
defatigare: puiser
cum multos menses castris se ac paludibus tenuisset neque sui
palus,udis f.: le marais
potestatem fecisset, desperantes iam de pugna et dispersos

subito adortum magis ratione et consi-lio quam uirtute uicisse.
dispersus,a,um: dispers subito: tout coup adoriri,ior,ortus

sum: attaquer ratio,onis f.: le plan; la mthode
contra (Acc.): contre barbarus,a,um: barbare
Cui rationi contra homines barbaros atque imperitos locus
imperitus,a,um: inexpriment
fuisset, hac ne ipsum quidem sperare nos-tros exercitus capi
res frumentaria,ae f.: le ravitaillement
posse. Qui suum timorem in rei frumentariae simulationem
simulatio,onis f.: le faux semblant angustiae,arum f.pl.: le dfil

conferre,fero,tuli,collatum: (ici) reporter arrogans,ntis: arrogant
quantum haberet in se boni constantia, propterea quod quos
angustiasque
itineris
conferrent
facere
arroganter,
par,paris: gal
Guerre des Gaules I
33
________________________________________________________________________________________________________________________________
cum aut de officio imperatoris desperare aut praescribere
praescribere,o,psi,ptum: prescrire, donner des ordres
uide-rentur. Haec sibi esse curae: frumentum Sequanos, Leucos,

Lin-gones subministrare, iamque esse in agris frumenta matura;
Sequani,orum m.pl.: les Squanes Leuci,orum m.pl.: les Leuques

Lingones,um m.pl.: les Lingons
subministrare: fournir maturus,a,um: mr
de itinere ipsos breui tempore iudicaturos. Quod non fore dicto
dictum,i n.: la parole
audientes neque signa laturi dicantur, nihil se ea re commoueri:
scire enim quibuscumque exercitus dicto audiens non fuerit aut
quicumque: tous ceux qui
male re gesta fortunam defuisse aut aliquo facinore comperto
comperire,io,comperi,pertum: dcouvrir, apprendre
auaritiam esse conuictam; suam innocentiam perpetua uita,
convincere,o,vici,victum: dmontrer, prouver innocentia,ae f.:

lintgrit perpetuus,a,um: continu felicitas,atis f.: la chance
perspicere,io,spexi,spectum: voir clairement
felici-tatem Heluetiorum bello esse perspectam. Itaque se quod

in lon-giorem diem collaturus fuisset repraesentaturum et
conferre,fero,tuli,collatum: (ici) reporter

sur-le-champ
repraesentare: faire
proxima nocte de quarta uigilia castra moturum ut quam

primum intelle-gere posset utrum apud eos pudor atque
utrum... an: si... ou si
pudor,oris m.: le sens de lhonneur
officium an timor uale-ret. Quod si praeterea nemo sequatur,
praeterea: en outre
tamen se cum sola decima legione iturum, de qua non
praetorius,a,um: prtorien
dubitaret; sibique eam praetoriam cohortem futuram. Huic

legioni Caesar et indulserat praecipue et propter uirtutem
cohors,rtis f.: la cohorte indulgere,eo,indulsi,indultum (Dat.): tre

bienveillant (pour) praecipue: principalement, surtout
confidere,o,fisus sum (Dat.): compter sur
confidebat maxime.
modus,i m.: la manire
41. Hac oratione habita, mirum in modum conuersae sunt

omnium mentes summaque alacritas et cupiditas belli gerendi
alacritas,atis f.: lardeur, lentrain

innasci,or,natus sum: natre (dans) princeps,cipis: premier
tribunus militum: le tribun militaire
innata est, princepsque decima legio per tribunos militum ei

gra-tias egit quod de se optimum iudicium fecisset, seque esse
confirmare: affirmer, confirmer
ad
centurio,onis m.: le centurion
bellum
gerendum
paratissimam
confirmauit.
Deinde
reliquae legiones cum tribunis militum et primorum ordinum

centurioni-
34
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
bus egerunt uti Caesari satisfacerent: Se neque unquam
satisfacere,io,feci,factum (Dat.): donner satisfaction ()
dubi-tasse neque timuisse neque de summa belli suum iudicium
summa,ae f.: (ici) la conduite gnrale
sed
satisfactio,onis f.: lexcuse
imperatoris
esse
existimauisse.
Eorum
satisfactione
maximam habebat fidem, ut milium amplius quinquaginta
exquirere,o,quisivi,situm (Acc.): sinformer (de) Diviciacus,i m.:

Diviciacus
amplius: davantage, plus circuitus,us m.: le (pour)tour
circuitu locis apertis exercitum duceret, de quarta uigilia, ut
aperire,io,perui,pertum: ouvrir, dcouvrir
dixerat, profectus est. Septimo die, cum iter non intermitteret,
intermittere,o,misi,missum: interrompre
ab exploratoribus certior factus est Ariouisti copias a nostris
accepta et itinere exquisito per Diuiciacum, quod ex Gallis ei
passus,us m.: le pas (1,5 m.)
milibus passuum XIV abesse.

42. Cognito Caesaris aduentu, Ariouistus legatos ad eum
mit-tit: Quod antea de colloquio postulasset, id per se fieri

postulare: demander
licere, quoniam propius accessisset, seque id sine periculo

facere posse existimare. Non respuit condicionem Caesar,
respuere,o,ui: rejeter
condicio,onis f.: la condition
iamque eum ad sanitatem reuerti arbitrabatur, cum id quod
sanitas,atis f.: la sant, le bon sens reverti,or,versus sum: revenir

arbitrari: penser, juger denegare: refuser
antea petenti dene-gasset ultro polliceretur; magnamque in

spem ueniebat pro suis tantis populique Romani in eum
beneficiis, cognitis suis postula-tis, fore uti pertinacia desisteret.
citroque cum legati inter eos mit-terentur, Ariouistus postulauit
pertinacia,ae f.: lenttement desistere,o,stiti,stitum (Abl.): renoncer

()
interim: pendant ce temps ultro citroque: dans un sens et dans
lautre, de part et dautre
postulare: demander
ne quem peditem ad colloquium Caesar adduceret: Vereri se
circumvenire,io,veni,ventum: cerner, piger
ne per insidias ab eo circumuenire-tur; uterque cum equitatu
ueniret; alia ratione sese non esse uen-turum. Caesar, quod
interponere,o,posui,positum: opposer, faire intervenir
Dies colloquio dictus est ex eo die quintus. Interim saepe ultro
neque
colloquium
interposita
causa
tolli
ratio,onis f.: la manire
Guerre des Gaules I
35
________________________________________________________________________________________________________________________________
uolebat neque salutem suam Gallorum equitatui committere

audebat, commodissimum esse statuit omnibus equis Gallis
commodus,a,um: avantageux
equi-tibus detractis, eo legionarios milites legionis decimae, cui
detrahere,o,traxi,tractum: enlever
quam maxime confidebat, imponere, ut praesidium quam
confidere,o,fisus sum (Dat.): compter sur imponere,o,posui,positum:

mettre sur, faire monter praesidium,ii n.: la protection
opus est (Abl.): il y a besoin (de) factum,i n.: lacte, laction
irridiculus,a,um: non plaisamment, sans faire rire
amicissimum si quid opus facto esset haberet. Quod cum fieret,
legionarius,a,um: lgionnaire
non irridicule quidam ex militibus decimae legionis dixit: Plus

quam pollicitus esset Caesarem facere: pollicitum se in cohortis
praetoria cohors f.: la cohorte prtorienne (garde du gnral en chef)
praetoriae loco decimam legionem habiturum, ad equum
rescribere,o,scripsi,scriptum: (ici) assigner, promouvoir
rescribere.
planities,iei f.: la plaine tumulus,i m.: lminence, le tertre

terrenus,a,um: de terre grandis,is,e: grand
fere: peu prs spatium,ii n.: lespace, la distance Ariovistus,i
m.: Arioviste
43. Planities erat magna et in ea tumulus terrenus satis

gran-dis. Hic locus aequo fere spatio ab castris Ariouisti et
constiterunt. Ariouistus ex equis ut colloquerentur et praeter se
devehere,o,vexi,vectum: emmener passus,us m.: le pas (1,5 m.)

ducenti,ae,a: deux cents
constituere,o,ui,utum: tablir, installer item: de mme par,paris:
gal intervallum,i n.: lintervalle
colloqui,or,locutus sum: sentretenir praeter (Acc.): outre, en plus de
deni,ae,a: dix (distributif)
postulare: demander
denos ut ad colloquium adducerent postulauit. Vbi eo uentum
commemorare: rappeler
est, Caesar initio orationis sua senatusque in eum beneficia
munus,eris n.: le cadeau
commemorauit: Quod rex appellatus esset a senatu, quod
contigisse et pro magnis hominum officiis consuesse tribui
amplus,a,um: important contingere,o,tigi,tactum: arriver, choir (

qqn)
officium,ii n.: (ici) le service tribuere,o,ui,utum: attribuer, accorder
docere,eo,ui,doctum: apprendre (qqch. qqn); montrer
aditus,us m.: laccs justus,a,um: juste
docebat; illum cum neque aditum neque causam postulandi
liberalitas,atis f.: la gnrosit
iustam haberet, beneficio ac liberalitate sua ac senatus ea
necessitudo,inis f.: les liens, lamiti
Caesaris aberat. Eo, ut erat dictum, ad colloquium uenerunt.

Legionem Caesar quam equis deuexerat passibus ducentis ab
eo tumulo constituit. Item equites Ariouisti pari interuallo
amicus, quod munera amplissime missa; quam rem et paucis
praemia
quamque
consecutum.
iustae
Docebat
causae
etiam:
Quam
ueteres
necessitudinis
ipsis
consequi,or,secutus sum: obtenir
36
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
quamque honorifica in eos facta essent; ut omni tempore totius
Haedui,orum m.pl.: les Hduens intercedere,o,cessi,ssum: exister

entre senatus consultum,i n.: le snatus-consulte (dcret du
snat) quoties:
combien de fois
honorificus,a,um:
honorable
Galliae principatum Haedui tenuissent, prius etiam quam
nostram amicitiam appetissent. Populi Romani hanc esse
appetere,o,ivi,itum: rechercher consuetudo,inis f.: lhabitude, la

coutume
modo: seulement deperdere,o,didi,ditum: perdre (qqch. de)
cum Haeduis intercederent, quae senatus consulta, quoties
consuetudinem, ut socios atque amicos non modo sui nihil

deperdere, sed gratia, dignitate, honore auctiores uelit esse;
prius...quam: avant que
dignitas,atis f.: la dignit, le prestige

augmenter (qqch.)
augere,eo,auxi,auctum:
quod uero ad amicitiam populi Romani attulissent, id iis eripi

quis pati posset? Postula-uit deinde eadem quae legatis in
mandatis dederat: Ne aut Hae-duis aut eorum sociis bellum
inferret, obsides redderet; si nullam partem Germanorum
remittere,o,misi,missum: renvoyer
domum remittere posset, at ne quos amplius Rhenum transire
amplius: davantage, plus
pateretur.
44. Ariouistus ad postulata Caesaris pauca respondit, de suis

uirtutibus multa praedicauit: Transisse Rhenum sese non sua
praedicare: (ici) vanter, clbrer

sponte (sua): de (son) propre chef
arcessere,o,ivi,itum: faire venir
sponte, sed rogatum et arcessitum a Gallis; non sine magna spe

magnisque praemiis domum propinquosque reliquisse; sedes
habere in Gallia ab ipsis concessas; obsides ipsorum uoluntate
stipendium,ii n.: le tribut
datos; stipendium capere iure belli, quod uictores uictis
inferre,fero,intuli,illatum (Dat.): porter (contre)
imponere consuerint; non sese Gallis, sed Gallos sibi bellum
contra (Acc.): contre
intulisse: omnes Galliae ciuitates ad se oppugnandum uenisse
ac contra se castra habuisse; eas omnes copias a se uno
iterum: une seconde fois
proelio pulsas ac superatas esse; si iterum experiri uelint, se
decertare: livrer combat, en dcoudre
iterum paratum esse decertare; si pace uti uelint, iniquum esse

de
stipendio
recusare,
imponere,o,posui,positum: imposer
recusare: refuser
Guerre des Gaules I
37
________________________________________________________________________________________________________________________________
quod sua uoluntate ad id tempus pependerint. Amicitiam
pendere,o,pependi,pensum: payer
populi Romani sibi ornamento et praesidio, non detrimento,
ornamentum,i n.: lhonneur praesidium,ii n.: la protection

detrimentum,i n.: le dommage oportere,et,uit (prop. inf.):
falloir (que)
esse opor-tere; idque se ea spe petisse. Si per populum

Romanum stipen-dium remittatur et dediticii subtrahantur, non
minus libenter sese recusaturum populi Romani amicitiam quam
appetierit.
Quod
multitudinem
Germanorum
in
Galliam
traducat, id se sui muni-endi, non Galliae impugnandae causa
remittere,o,misi,missum: renvoyer dediticius,ii m.: (le soldat qui sest

rendu) subtrahere,o,traxi,tractum: soustraire
recusare: refuser, rejeter appetere,o,ivi,itum: rechercher
multitudo,inis f.: la multitude traducere,o,duxi,ductum: faire passer
munire,io,ivi,itum: fortifier, protger
impugnare: attaquer Gn. + causa: en vue de, pour
testimonium,ii n.: le tmoignage
facere; eius rei testimonium esse quod, nisi rogatus, non uenerit
et quod bellum non intulerit sed defenderit. Se prius in Galliam
prius...quam: avant que
uenisse quam populum Romanum. Nunquam ante hoc tempus

exercitum populi Romani Galliae prouinciae finibus egressum.
Quid sibi uellet? Cur in suas possessiones ueniret? Prouinciam
possessio,onis f.: la proprit
suam hanc esse Galliam, sicut illam nostram. Vt ipsi concedi

non oporteret, si in nostros fines impetum faceret, sic item nos
item: de mme
esse iniquos, quod in suo iure se interpellaremus. Quod fratres a
neque tam imperitum esse rerum ut non sciret neque bello
interpellare (Acc.): empcher, interrompre (qqn) Haedui,orum

m.pl.: les Hduens
barbarus,a,um: barbare imperitus,a,um (Gn.): inexpriment,
ignorant
Allobrogum proximo Haeduos Romanis auxilium tulisse, neque
contentio,onis f.: le conflit
ipsos in his contentionibus quas Haedui secum et cum Sequanis
senatu Haeduos appellatos dice-ret, non se tam barbarum
habuissent auxilio populi Romani usos esse. Debere se suspicari

simulata Caesarem amicitia, quod exer-citum in Gallia habeat,
sui
deducere,o,duxi,ductum: emmener
opprimendi
exercitum
causa
deducat
habere. Qui
ex
his
nisi
decedat
regionibus,
sese
atque
illum
regio,onis f.: la rgion
38
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
non pro amico sed pro hoste habiturum; quod si eum
interfecerit, multis sese nobilibus principibusque populi Romani
gratum esse facturum (id se ab ipsis per eorum nuntios

compertum habere), quorum omnium gratiam atque amicitiam
nuntius,ii m.: le message comperire,io,comperi,pertum: dcouvrir,

apprendre
redimere,o,emi,emptum: racheter
eius morte redimere posset. Quod si decessisset et liberam
possessio,onis f.: la possession
possessionem Galliae sibi tradidisset, magno se illum praemio
remunerari: payer en retour, rcompenser

quicumque,quaecumque,quodcumque: tout... qui/que
gratus,a,um: agrable (: Dat.)
remuneraturum et quaecum-que bella geri uellet sine ullo eius

labore et periculo confectu-rum.
45. Multa ab Caesare in eam sententiam dicta sunt, quare
quare: cause de quoi
negotio desistere non posset: Neque suam neque populi
desistere,o,stiti,stitum (Abl.): renoncer ()
Romani consuetudinem pati uti optime merentes socios
consuetudo,inis f.: lhabitude, la coutume deserere,o,ui,sertum:

abandonner
potius... quam: plutt... que Ariovistus,i m.: Arioviste
desereret; neque se iudicare Galliam potius esse Ariouisti quam

populi Romani. Bello superatos esse Aruernos et Rutenos ab Q.
Fabio Maximo, quibus populus Romanus ignouisset neque in
Arverni,orum m.pl.: les Arvernes Ruteni,orum m.pl.: les Rutnes

Q. Fabius,ii Maximus,i m.: Quintus Fabius Maximus
redigere,o,egi,actum: rduire (/en)
Romani iustissimum esse in Gallia imperium: si iudicium senatus
stipendium,ii n.: le tribut imponere,o,posui,positum: imposer

quisque,quaeque,quodque: chaque, (tous) les oportere,et,uit
(prop. inf.): falloir (que) justus,a,um: juste
observare: observer, respecter
obseruari oporteret, liberam debere esse Galliam quam bello
lex,legis f.: la loi
prouinciam rede-gisset neque stipendium imposuisset. Quod si

antiquissimum quodque tempus spectari oporteret, populi
uictam suis legibus uti uoluisset.

46. Dum haec in colloquio geruntur, Caesari nuntiatum est
equites Ariouisti propius tumulum accedere et ad nostros
ade-quitare, lapides telaque in nostros conicere. Caesar
loquendi

Ariovistus,i m.: Arioviste tumulus,i m.: lminence, le tertre
adequitare: sapprocher cheval
conjicere,io,jeci,jectum: jeter
Guerre des Gaules I
39
________________________________________________________________________________________________________________________________
finem fecit seque ad suos recepit suisque imperauit ne quod
se recipere: se retirer
omnino telum in hostes reicerent. Nam etsi sine ullo periculo
omnino: du tout (aprs ng.) rejicere,io,jeci,jectum: relancer, lancer

en rponse
delectus,a,um: dlite proelium,ii n.: le combat
legionis delectae cum equitatu proelium fore uidebat, tamen
uulgus militum elatum est qua arrogantia in colloquio Ariouistus
committere,o,misi,missum (ut): (ici) sexposer au risque (de)

circumvenire,io,veni,ventum: cerner, piger posteaquam: aprs
que vulgus,i n.: la foule
arrogantia,ae f.: larrogance
usus omni Gallia Romanis interdixisset impetumque in nostros
interdicere,o,dixi,dictum: interdire
eius equites fecissent, eaque res colloquium ut diremisset, multo
dirimere,o,emi,emptum: sparer, rompre
maior alacritas studiumque pugnandi maius exercitui iniectum
alacritas,atis f.: lardeur, lentrain
committendum non putabat, ut pulsis hostibus dici posset eos

ab se per fidem in colloquio circumuentos. Posteaquam in
injicere,io,jeci,jectum: (ici) inspirer
est.
47. Biduo post Ariouistus ad Caesarem legatos mittit: Velle
biduum,i n.: deux jours
se de his rebus quae inter eos agi coeptae neque perfectae
aut, si id minus uellet, ex suis legatis aliquem ad se mitteret.
iterum: une seconde fois colloquium,ii n.: lentretien

si minus: si...ne...pas colloqui,or,locutus sum: sentretenir
Collo-quendi Caesari causa uisa non est, et eo magis quod
pridie eius diei Germani retineri non potuerant quin in nostros
retinere,eo,ui,tentum: retenir
essent agere cum eo; uti aut iterum colloquio diem constitueret
conjicere,io,jeci,jectum: jeter
tela conice-rent. Legatum ex suis sese magno cum periculo ad

eum missu-rum et hominibus feris obiecturum existimabat.
Commodissimum uisum est C. Valerium Procillum, C. Valerii
Caburi filium, summa uirtute et humanitate adulescentem
(cuius pater a C. Valerio Flacco ciuitate donatus erat), et
propter fidem et propter linguae Gallicae scientiam, qua multa
iam
Ariouistus
longinqua
objicere,io,jeci,jectum: (ici) exposer () commodus,a,um:

avantageux
C. Valerius,ii Procillus,i m.: Gaus Valrius Procillus Caburus,i m.:
Caburus
humanitas,atis f.: la culture
Flaccus,i m.: Flaccus donare (aliquem aliqua re): faire don de,
gratifier (qqn de qqch.)
scientia,ae f.: la connaissance longinquus,a,um: long
40
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
consuetudine utebatur, et quod in eo peccandi Germanis
consuetudo,inis f.: lhabitude
peccare: faire du mal
causa non esset, ad eum mittere, et una M. Metium, qui
una: ensemble M. Metius,ii m.: Marcus Mtius

liens dhospitalit
hospitium,ii n.: les
hospitio Ario-uisti utebatur. His mandauit ut quae diceret

Ariouistus cognos-cerent et ad se referrent. Quos cum apud se
in
castris
Ariouistus conspexisset, exercitu suo praesente
conclamauit: Quid ad se uenirent? an speculandi causa?

Conantes dicere prohibuit et in catenas coniecit.
praesens,ntis: prsent
conclamare: scrier
an ?: est-ce ? speculari: espionner Gn. + causa: en vue de,

pour prohibere,eo,ui,itum: empcher
catena,ae f.: la chane
castra Caesaris suas copias traduxit et milibus passuum duobus
promovere,eo,movi,motum: avancer (qqch.) passus,us m.: le pas

(1,5 m.)
sub (Abl.): au pied de considere,o,sedi,sessum: prendre position,
stablir praeter (Acc.): le long de
traducere,o,duxi,ductum: faire passer ultra (Acc.): au-del de
ultra eum castra fecit eo consilio uti frumento commeatuque
commeatus,us m.: lapprovisionnement
qui
castris suas copias pro-duxit et aciem instructam habuit ut, si
Sequani,orum m.pl.: les Squanes Haedui,orum m.pl.: les Hduens

supportare: apporter intercludere,o,clusi,clusum (Abl.): couper
(de)
continuus,a,um:
ininterrompu, de suite producere,o,duxi,ductum:
faire avancer
Ariovistus,i m.: Arioviste proelium,ii n.: le combat
uellet Ariouistus proelio contendere, ei potestas non deesset.
Ariouistus his omnibus die-bus exercitum castris continuit,
continere,eo,ui,tentum: retenir, maintenir cotidie: chaque jour

48. Eodem die castra promouit et milibus passuum sex a

Cae-saris castris sub monte consedit. Postridie eius diei praeter
ex
Sequanis
et
Haeduis
supportaretur
Caesarem
intercluderet. Ex eo die dies continuos quinque Caesar pro
equestri proelio cotidie con-tendit. Genus hoc erat pugnae,
numero pedites uelocissimi ac fortissimi, quos ex omni copia
totidem: (tout) autant de numerus,i m.: le nombre

rapide, agile
singuli singulos suae salutis causa delegerant: cum his in proeliis
uersabantur. Ad eos se equites recipiebant; hi, si quid erat
(se) recipere: se retirer, se replier concurrere,o,curri,cursum: se

rassembler, accourir
decidere,o,cidi: tomber (de) circumsistere,o,steti: entourer
quo se Germani exercuerant: equitum milia erant sex, totidem
durius, concurrebant, si qui, grauiore uulnere accepto, equo

deciderat,
circumsistebant;
si
quo
erat
lon-
velox,ocis:
Guerre des Gaules I
41
________________________________________________________________________________________________________________________________
gius prodeundum aut celerius recipiendum, tanta erat horum
prodire,eo,ii,itum: savancer
exercitatione celeritas ut, iubis equorum subleuati, cursum
exercitatio,onis f.: lentranement celeritas,atis f.: la rapidit

juba,ae f.: la crinire sublevare: soulever adaequare:
galer
adae-quarent.
49. Vbi eum castris se tenere Caesar intellexit, ne diutius
delegit, acieque triplici instructa ad eum locum uenit. Primam
commeatus,us m.: lapprovisionnement prohibere,eo,ui,itum:

empcher ultra (Acc.): au-del de
considere,o,sedi,sessum: prendre position, stablir circiter: environ
passus,us m.: le pas (1,5 m.) DC (sescenti,ae,a): 600
idoneus,a,um: convenable
deligere,o,legi,lectum:
choisir triplex,plicis: triple
et secundam aciem in armis esse, tertiam castra munire iussit.
munire,io,ivi,itum: fortifier
commeatu prohiberetur, ultra eum locum quo in loco Germani

consederant, circiter passus DC ab his castris idoneum locum
[Hic locus ab hoste circiter passus DC, ut dictum est, aberat.] Eo

cir-citer hominum numero XVI milia expedita cum omni equitatu
Ariouistus misit, quae copiae nostros terrerent et munitione
pro-hiberent. Nihilo setius Caesar, ut ante constituerat, duas
acies hostem propulsare, tertiam opus perficere iussit. Munitis
numerus,i m.: le nombre expeditus,a,um: en tenue de combat,

lgrement quip
Ariovistus,i m.: Arioviste terrere,eo,ui,itum: terroriser munitio,onis
f.: les travaux de retranchement prohibere,eo,ui,itum: empcher
nihilo setius: nanmoins, ne... pas moins constituere,o,ui,utum:
dcider
propulsare: repousser munire,io,ivi,itum: fortifier
castris, duas ibi legiones reliquit et partem auxiliorum, quattuor

reliquas in castra maiora reduxit.
50. Proximo die, instituto suo Caesar e castris utrisque copias
suas eduxit; paulumque a maioribus castris progressus, aciem
educere,o,duxi,ductum: faire sortir
instruxit hostibusque pugnandi potestatem fecit. Vbi ne tum
quae castra minora oppugnaret misit. Acriter utrinque usque ad
prodire,eo,ii,itum: savancer circiter (Acc.): vers, autour de

meridies,iei m.: midi
reducere,o,duxi,ductum: ramener tum demum: alors seulement
utrinque: de part et dautre vesper,eri m.: le soir
ues-perum pugnatum est. Solis occasu suas copias Ariouistus,
occasus,us m.: le coucher
qui-dem eos prodire intellexit, circiter meridiem exercitum in

castra reduxit. Tum demum Ariouistus partem suarum copiarum
multis
42
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
et illatis et acceptis uulneribus, in castra reduxit. Cum ex captiuis
inferre,fero,intuli,illatum: porter (contre)
quaereret Caesar quam ob rem
ob (Acc.): cause de proelium,ii n.: le combat

livrer combat, en dcoudre
consuetudo,inis f.: lhabitude, la coutume
Ariouistus proelio non
decertaret, hanc reperiebat causam quod apud Germanos ea
decertare:
esset necne; eas ita dicere: Non esse fas Germanos superare si
sors,sortis f.: le sort vaticinatio,onis f.: loracle, la prophtie

declarare: faire connatre
utrum... necne: si... ou non committere,o,misi,missum: engager
(combat) ex usu esse: tre utile
fas n.: permis, possible
ante nouam lunam proelio contendissent.
contendere,o,tendi,tentum: lutter, se battre
consuetudo esset, ut matres familiae eorum sortibus et

uaticinationibus decla-rarent utrum proelium committi ex usu
satis esse uisum est reliquit, omnes alarios in conspectu hostium
praesidium,ii n.: la protection

lautre
alarius,ii m.: le soldat auxiliaire
pro castris minoribus constituit, quod minus multitudine militum
constituere,o,ui,utum: tablir, installer
legionariorum pro hostium numero ualebat, ut ad speciem
legionarius,a,um: lgionnaire
alariis uteretur. Ipse, triplici instructa acie, usque ad castra
triplex,plicis: triple
hostium accessit. Tum demum necessario Germani suas copias
tum demum: alors seulement
castris eduxerunt generatimque constituerunt paribus interuallis,
educere,o,duxi,ductum: faire sortir generatim: par nation

constituere,o,ui,utum: disposer par,paris: gal
intervallum,i
n.:(id.)
lintervalle
Harudes,um
(n. peuple)
Marcomanni
m.pl.:
Tribocci
m.pl.: (id.) m.pl.:
Vangiones,um
m.pl.: (id.) Nemetes,um m.pl.: (id.) Sedusii m.pl.: (id.)
Suebi m.pl.: (id.) les Suves raeda,ae f.: le chariot ( quatre roues)
carrus,i m.: le chariot, le fourgon circumdare,o,dedi,datum:
entourer
imponere,o,posui,positum:
mettre sur
51. Postridie eius diei Caesar praesidio utrisque castris quod
Haru-des,
Marcomannos,
Triboccos,
Vangiones,
Nemetes,
Sedusios, Suebos, omnemque aciem suam raedis et carris

circumdederunt, ne qua spes in fuga relinqueretur. Eo mulieres
imposuerunt, quae in proelium proficiscentes passis manibus
flentes implorabant ne se in seruitutem Romanis traderent.
uterque,utraque,utrumque: lun et
necessario: par ncessit
proelium,ii n.: le combat passus,a,um: ouvert, tendu

implorer
52. Caesar singulis legionibus singulos legatos et quaestorem

praefecit, uti eos testes suae quisque uirtutis haberet. Ipse a
testis,is m.: le tmoin
dex-tro cornu, quod eam partem minime firmam hostium esse
animadvertere,o,i,rsum: remarquer
ani-
quisque, cujusque: chacun
implorare:
Guerre des Gaules I
43
________________________________________________________________________________________________________________________________
maduerterat, proelium commisit. Ita nostri acriter in hostes, signo

dato, impetum fecerunt, itaque hostes repente celeriterque
procurrerunt, ut spatium pila in hostes coniciendi non daretur.
Relictis pilis, comminus gladiis pugnatum est. At Germani,

(combat)
signum,i n.: le signal
committere,o,misi,missum: engager
procurrere,o,curri,cursum: slancer spatium,ii n.: lespace, la

distance conjicere,io,jeci,jectum: jeter
comminus: (au) corps corps
uulnerarent. Cum hostium acies a sinistro cornu pulsa atque in
consuetudo,inis f.: lhabitude, la coutume phalanx,angis f. (Acc. pl.

-as): la phalange
excipere,io,cepi,ceptum: recevoir complures,es,a: plusieurs, un bon
nombre de
insilire,io,silui,sultum: sauter (sur, contre) scutum,i n.: le bouclier
revellere,o,velli,vulsum: arracher desuper: den haut
pellere,o,pepuli,pulsum: repousser conjicere,io,jeci,jectum: jeter
fugam con-iecta esset, a dextro cornu uehementer multitudine
suorum nos-tram aciem premebant. Id cum animaduertisset P.

Crassus adu-lescens, qui equitatui praeerat, quod expeditior
premere,o,pressi,pressum: presser, enfoncer P. Crassus,i m.: Publius

Crassus
praeesse,sum,fui (Dat.): tre la tte (de) expeditus,a,um: dgag
erat quam ii qui inter aciem uersabantur, tertiam aciem
subsidium,ii n.: le renfort, le soutien
cele-riter ex consuetudine sua phalange facta, impetus

gladiorum exceperunt. Reperti sunt complures nostri milites, qui
in phalan-gas insilirent et scuta manibus reuellerent et desuper
laborantibus nostris subsi-dio misit.

53. Ita proelium restitutum est, atque omnes hostes terga
uer-terunt neque prius fugere destiterunt quam ad flumen
Rhenum milia passuum ex eo loco circiter L peruenerunt. Ibi
perpauci aut uiribus confisi tranare contenderunt aut lintribus
inuentis sibi salutem reppererunt. In his fuit Ariouistus, qui
nauiculam deliga-tam ad ripam nactus, ea profugit; reliquos
proelium,ii n.: le combat tergum,i n.: le dos

vertere,o,verti,versum: tourner
desistere,o,stiti,stitum: cesser
passus,us m.: le pas (1,5 m.) circiter: environ L (quinquaginta):
50 perpauci,ae,a: un tout petit nombre (de)
confidere,o,fisus sum (Dat.): compter sur tranare: traverser la
nage contendere,o,tendi,tentum: sefforcer linter,tris f.: la
barque m.: Arioviste navicula,ae f.: le petit bateau, lesquif
Ariovistus,i
deligare: attacher
nancisci,or,nactus sum: trouver profugere,io,fugi: senfuir
consequi,or,secutus sum: (ici) poursuivre
omnes equitatu conse-cuti nostri interfecerunt. Duae fuerunt

Ariouisti uxores, una Sueba natione, quam domo secum
eduxerat, altera Norica, regis Voccionis soror, quam in Gallia
duxerat,
fratre
missam:
utra-
Suebus,a,um: suve natio,onis f.: la peuplade, la nation

educere,o,duxi,ductum: emmener Noricus,a,um: du Norique
Voccio,onis m.: Voccion uterque,utraque,utrumque: lun et lautre
44
Guerre des Gaules I
________________________________________________________________________________________________________________________________
que in ea fuga periit. Duae filiae: harum altera occisa, altera
persequentem incidit. Quae quidem res Caesari non minorem
C. Valerius,ii Procillus,i m.: Gaus Valrius Procillus trini,ae,a: trois

(distributif)
catena,ae f.: la chane vincire,io,vinxi,vinctum: lier, enchaner
trahere,o,traxi,tractum: traner
persequi,or,secutus sum: poursuivre incidere,o,cidi: tomber sur
quam
voluptas,atis f.: le plaisir
capta est. C. Valerius Procillus, cum a custodibus in fuga trinis

catenis uinctus traheretur, in ipsum Caesarem hostes equitatu
ipsa
uictoria
honestissi-mum
uoluptatem
prouinciae
attulit,
Galliae,
suum
quod
hominem
familiarem
et
familiaris,is m.: lami intime
hospitem, ereptum e manibus hostium sibi restitutum uidebat,
calamitas,atis f.: le malheur
neque eius calamitate de tanta uoluptate et gratulatione
gratulatio,onis f.: les actions de grce deminuere,o,ui,utum:

diminuer, amoindrir
praesens,ntis: prsent sors,sortis f.: le sort
consulere,o,sului,sultum: dlibrer, consulter utrum... an: si... ou
si tuer
ignis,ism.:
le feu mettre de ct, rserver
necare:
reservare:
quidquam fortuna deminuerat. Is se praesente de se ter sortibus

consultum dicebat utrum igni statim necaretur an in aliud
tempus reseruaretur: sortium bene-ficio se esse incolumem. Item
M. Metius repertus et ad eum reductus est.
54. Hoc proelio trans Rhenum nuntiato, Suebi, qui ad ripas
incolumis,is,e: sain et sauf item: de mme

Marcus Metius
M. Metius,ii m.:
Suebi,orum m.pl.: les Suves
Rheni uenerant, domum reuerti coeperunt; quos ubi qui proximi
reverti,or,versus sum: revenir
Rhenum incolunt perterritos senserunt, insecuti magnum ex his

numerum occiderunt. Caesar, una aestate duobus maximis
incolere,o,ui: habiter perterrere,eo,ui,itum: terrifier, effrayer

sentire,io,sensi,sensum: (ici) se rendre compte (que)
insequi,or,secutus
numerus,i
m.: le nombresum: poursuivre
bellis confectis, maturius paulo quam tempus anni postulabat in
mature: tt
hiberna in Sequanos exercitum deduxit; hibernis Labienum
hiberna n.pl.: les quartiers dhiver Sequani m.pl.: les Squanes

deduxit: il emmena Labienus,i m.: Labinus
praeponere,o,posui,positum
(Dat.): mettrem.:
la
tte (de)
citerior,ius:
citrieur, cisalpin conventus,us
lassemble
prae-posuit; ipse in citeriorem Galliam ad conuentus agendos

profec-tus est.
postulare: demander

Guerre Des Gaules

Transféré par

Informations du document

Copyright

Formats disponibles

Partager ce document

Partager ou intégrer le document

Options de partage

Avez-vous trouvé ce document utile ?

Ce contenu est-il inapproprié ?

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Guerre Des Gaules

Transféré par

Droits d'auteur :

Formats disponibles

Guerre des Gaules I

dividere,o,visi,visum: partager; sparer

Celtae, nostra Galli appellantur. Hi omnes lingua, institutis,

Belgae,arum m.pl.: les Belges Aquitani,orum m.pl.: les Aquitains

legibus inter se dif-ferunt. Gallos ab Aquitanis Garumna flumen,

Garumna,ae f.: la Garonne

a Belgis Matrona et Sequana diuidit. Horum omnium fortissimi

Sequana,ae f.: la Seine

sunt Belgae, prop-terea quod a cultu atque humanitate

humanitas,atis f.: la civilisation

prouinciae longissime absunt, minimeque ad eos mercatores

saepe commeant atque ea quae ad effeminandos animos

effeminare: amollir, affaiblir pertinere,eo,ui (ad + Acc.): tendre

incolunt Belgae, aliam Aquitani, tertiam qui ipsorum lingua

pertinent important, proximique sunt Germanis, qui trans

Matrona,ae f.: la Marne

propterea quod: parce que

Rhenum incolunt, quibuscum continenter bellum gerunt. Qua

praecedere,o,cessi,cessum (Acc.): lemporter (sur) fere: presque

Oceano, finibus Belgarum, attingit etiam ab Sequanis et

Oceanus,i m.: lOcan ab (Abl.): (ici) du ct de

Guerre des Gaules I

Aquitania a Garumna flumine ad Pyrenaeos montes et eam

Aquitania,ae f.: lAquitaine

par-tem Oceani quae est ad Hispaniam pertinet; spectat inter

occasus,us m.: le coucher

Pyrenaeus,a,um: des Pyrnes

occa-sum solis et septentriones.

Orgetorix,igis m.: Orgtorix

Orge-torix. Is, M. Messala M. Pisone consulibus, regni cupiditate

M. Messala,ae m.: Marcus Messala

inductus coniurationem nobilitatis fecit et ciuitati persuasit ut de

finibus suis cum omnibus copiis exirent: Perfacile esse, cum

perfacilis,is,e: trs facile

uirtute omnibus praestarent, totius Galliae imperio potiri. Id hoc

praestare,o,stiti,statum (Dat.): lemporter (sur) potiri,ior,itus sum:

M. Piso,onis m.: Marcus Pison

continen-tur: una ex parte flumine Rheno latissimo atque

parte monte Iura altissimo, qui est inter Sequanos et Heluetios;

Sequani,orum m.pl.: les Squanes

tertia lacu Lemanno et flumine Rhodano, qui prouinciam

Lemannus,i m.: le Lman

nostram ab Helue-tiis diuidit. His rebus fiebat ut et minus late

uagarentur et minus facile finitimis bellum inferre possent; qua

inferre,fero,intuli,illatum (Dat.): porter (chez, contre)

ex parte homines bel-landi cupidi magno dolore afficiebantur.

Jura,ae m.: le Jura

arbitrari: penser, juger longitudo,inis f.: la longueur passus,us m.:

Guerre des Gaules I

sementes quam maximas facere, ut in itinere copia frumenti

sementis,is f.: les semailles

sup-peteret, cum proximis ciuitatibus pacem et amicitiam

confirmare: affermir; confirmer

confirmare. Ad eas res conficiendas biennium sibi satis esse

biennium,ii n.: deux ans

duxerunt: in ter-tium annum profectionem lege confirmant. Ad

profectio,onis f.: le dpart

eas res conficien-das Orgetorix deligitur. Is sibi legationem ad

Casticus,i m.: Casticus Catamantaloedis,is m.: Catamantaloedis

suppetere,o,ivi,itum: tre en suffisance

legatio,onis f.: lambassade

Sequanis multos annos obtinuerat et a senatu populi Romani

occupare (Acc.): semparer (de) item: de mme Dumnorix,igis

probat conata perficere, propterea quod ipse suae ciuitatis